Unnamed: 0
int64 1
55k
| id
stringlengths 6
6
| article
stringlengths 58
550k
| summary
stringlengths 21
15.4k
|
|---|---|---|---|
38,934 | 458682 | در این پژوهش, با تبیین معنا و موّلفه‌های مذاکره سیاسی و مروری
اجمالی بر ماجرای گفت‌وگوهای صلح امام حسن:#: با معاویه. در بررسی تطبيقي
شاخصه‌های مذاکره نسیاسی با ویژگیها و شرایط حاکم بر جریان این صلح,
مشخص میگردد که این گفت‌وگوها از نوع مذاکره سیاسی با مخالفان است و بر
اساس اصول و ضوابطی خاص صورت گرفته اسّت. این مطالعه, با استفاده از
روش توصیفی- تحلیلی» ضمن بررسی منابع معتبر تازیخی- روايي مرتبط با این
- دانشجوی دکتری الهیات- علوم قرآن و حدیث» دانشکده حقوق» الهیات و علوم سیاسی,» واحد علوم و
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث. دانشکده الهیات و معارف اسلامی» دانشگاه تهران» تهران؛ ایران (نویسنده
سس استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده حقوق الهیات و علوم سیاسی» واحد علوم و تحقیقات.
جریان» مهمترین اصول و ضوابط مذاکره امام حسن:#: در صلح با معاویه را با
لحاظ زمان؛ در قالب اصول «پیش از مذاکره»» «حین مذاکره» و «بعد از مذاکره»
واژه‌های کلیدی: مذاکره سیاسی» اصول, گفتمان صلح. امام حسن :ند.
اختلاف عقیده» تزاحم منافع» حق جویی» زیاده خواهی و دیگر عواملی که میان انسانها
فاصله» ستیزه و احیانا جنگ و خونریزی می‌آفریند یکی از لوازم وجود انسان (به ویژه
انسانهای ملتزم به آرمانهای الهی و دشمنان ایشان) بر روی زمین است و چه بسا بر این
پایه است که در طول تاریخ, همواره میان دین‌داران (به ویژه پیامبران و اوصیای ایشان:۶*) و
مخالفان آنان» تضاد و ستیزه‌ای دائم» بوده و هست. در این میان آنچه به اصلاح و تلطیف
روابط هر دو جریان (حق و باطل) کمک میکند اصالت قائل بودن برای صلح و رعایت
مصالح اشخاص, دولتها و جریان‌ها است که البته «مذاکره» به مفهوم دار نیش گزفین
اسلوب عملی برای دستیابی به اهداف» مصالح و منافع» از طریق گفت‌وگو نقشی مهم در
آن ایفا میکند؛ زیرا امید است با مذاکره دز روابط امیان ایشان بهبود ایجاد یا از آسیب‌های
بر پایه خوانش تاريخي بسیاری از صاحبنظران» یکی از بارزترین و مهمترین نمونه‌های
صلح در تاریخ اسلام» فرایند گفت‌وگوهای صلح امام حسن:#: با معاویه تا دستیابی به
اهداف مورد نظر دو طرف است. اهمیت این صلح و بررسی و واکاوی آن» به آن علت است
که این واقعه یکی از پر مناقشه‌ترین رخدادهای:تاریخی است که برداشتهای مختلفی از
آن» صورت گرفته است؛ زیرا برخی آن را اقدامی منفعلانه و از سر ضعف وعده‌ای آن را از
مقوله مذاکره سیاسی و اقدامی عزتمندانه و حکیمانه» تحت ا|شراف رهبری معصوم» در
۱ به طور کلی مذاکره سیاسی با مخالفان» به عنوان مقدمه‌ای برای دستیابی به صلح امری راهگشا و صحیح در
پیشبرد مقاصد انسانی و اسلامی است. با بررسی متون و منابع اصیل ديني مرتبط با سیره معصومان یه
میتوان به نمونه‌های متعددی از مذاکره‌های ایشان با مخالفان دست‌یافت. بازخواني منابع تاریخی- روایی
فریقین» می تواند در مطالعه بر روی گفتمان صلح و اصل موضوع مذاکره و تبیین حدود و ثغور آن» بر اساس
بیانات و سیره عملی معصومان :۰۸4 موثر باشد و موجب دستیابی به اصول و ضوابطی خاص شود.
۰ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
مواجهه با دشمن میدانند و معتقدند که امام حسن# با توجه به شرایط خاص سیاسی, با
لحاظ اصول و ضوابط. خلافت ظاهری رسول خدائه -و نه امامت و رهبری دینی- را در
ازای تأمین مصالح مسلمانان» به ویژه شیعیان و اصحاب خود؛ به معاویه واگذار کرده است.
مقاله پیش رو در نظر دارد با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و مطالعه بر روی متون و
منابع اصیل تاریخی- روایی که اين صلح در آنها گزارش شده» پس از بازخوانی صلح امام
حسن:# از این منظر به الگویی جامع درباره دستورالعمل ها و مجموعه اصول مذاکره
سیاسی» بر مبنای بینش و منطق اسلامی» دست یابد. به امید آنکه در عمل» برای دولتهای
پیش از پرداختن به محورهای اصلی اين مقاله» یعنی مجموعه اصول مذاکره بر پایه سیره امام
حسن:# در صلح با معاویه» نیازمند تعریفی جامع از مذاکره سیاسی و ارائه مژلفه‌های آن و
مروری بر جریان تاریخی صلح امام حسن:ئه و رخدادهای مقدماتی آن» برای اثبات مذاکره
سیاسی‌بودن این صلح و گفتگلاهایلقدمّاتی آن هست5(الب تین جامع مذاکره سیاسی
و تطبیق آن بر صلح امام حسن:#: و مراحل مقدماتی آن» خود نیازمند مجالی گسترده‌تر از
فرصت این مقاله است و در جای خود به:اثبات رشیده است!.) بنابراین» به مروری گذرا بر
مفهوم مذاکره و مژلفه‌هایش و تطبیق آن بر جریان تاریخی صلح امام.#ه بسنده خواهد شد تا
به تبع آن» روشن شود که مجموعه گفت‌وگوهای انجام شده درخصوص انعقاد قرارداد این
صلح, با توجه به شرایط و عوامل سیاسی- اجتماعی حاکم بر آن» از مقوله مذاکره سیاسی
«مذاکره» از ريشه «ذ.ک.ر» در لغت به معنای درباره چیزی با کسی گفت‌وگو کردن است
(دهخدا ۱۳۷۷ ج۱۳: ۲۰۵۶۶ و عمید. ۰۱۳۶۹ ج۲: ۱۷۸۲). واژه مذاکره؛ بر اساس
۱ برای تبیین این مطلب» ر.ک. رساله دکتری محمد قاسمی شوب با راهنمایی دکتر محمدرضا شاهرودی با
عنوان «مذاکره سیاسی با مخالفان؛ در سیره پیامبران و امامان:+ بر پایه روایات فریقین»» دانشگاه آزاد
قواعد صرف عربی» مصدر ثلائی مزید و بر وزن مفاعله است؛ باب مفاعله برای بیان
مشارکت دو فرد بوده و نشانگر طرفینی بودن آن است (شرتونی» ۰۱۴۲۹ ۳۳). بر پایه دیدگاه
برخی از لغویان» مذاکره یا مفاوضه» در لغت به این معناست که هر یک از طرفین» آنچه را
که در نزدشان است. به طرف مقابل رد کند (طریحی» ۰۱۳۷۵ ۴ ۳ و زبیدی.؛
۴ ج۱۰: ۱۲۸). همچنین واژه گفت‌وگو در فارسی معادلی برای آن و تقریبا بسه
در اصطلاح حوزه علوم سیاسی» معنای اصطلاحی «مذاکره»» عبارت است از در پیش
گرفتن یک اسلوب عملی برای نیل به اهداف, مصالح و منافع کشورها از طریق گفت‌وگوی
میان طرفین» ولو اینکه کشوری از نظر اقتصادی» سیاسی و نظامی در اوج اقتدار باشد ولی
باز ناچار خواهد بود برای تأمین مصالح و دستیابی به منافعی در سطح بالاتر به تعامل با
دیگر دولتها بپردازد و مناسب‌ترین زمینه بای فعال کردن دیپلماسی کشورها گشودن باب
مذاکره میان دولت‌هاست (عبدالقوی الغفاری» ۲۰۰۲: ۱۹). در بیانی دیگر و همسو با آن»
مذاکره در مفهوم جامع خود چنین معزفی شده است: فرایند و کشی عملی و خردورزانه
است که طرفین گفت‌وگو اعم از دولت يا غیر آن» هنگام وقوع تعارض» برای رسیدن به یک
اتفاق نظری که نسهایتا: مسصالح و اهسداف طرفین را تضمین میکند» در پیش میگیرند
(نک. عبدالونیس شتا ۱۴۱۷ق: ۱۴) که البته در اکثر موارد» همراه با تبادل امتیازات است
(شعبانعلی» ۱۳۹۸: ۱۶). با توجه به تعریف فوق» مهمترین مژلفه‌ها در تعریف مذاکره
سیاسی عبارتند از: الف) فرایندی بودن: به مفهوم اينکه عموما مذاکره» یکباره و ناگهانی
شکل نمی‌گیرد بلکه دارای یک سلسله جریانات و نشستهای به هم پیوسته است. ب)
وجود تعارض: به این معنا که تا میان دو طرف» تعارضی وجود نداشته نباشده» مذاکره
معنایی نخواهد داشت؛ پس در این خصوص وجود پاره‌ای اختلافات مفروض است. ج)
تبادل امتیازات و تأمین منافع: زیرا تا منافع دو طرف در کار نباشد» مذاکره ای انجام
نخواهد گرفت و خصلت هر مذاکره» در تبادل امتیازاتی است که در آن وجود دارد و نتیجه
نهایی مذاکره» به میزان امتیازاتی است که میان طرفین رد و بدل میشود.
۲ _ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
پس از مرور اجمالی بر معنا و مفهوم مذاکره و اصلی ترین مولفه‌های آن» به منظور تطبیق
جریان صلح امام حسن؛#+ با مذاکره (به معنای اصطلاحی آن)» درنگی کوتاه بر اين واقعه
مهم تاریخی ضروری است. امام علی:#ه امام اول شیعیان و خلیفه چهارم رسول خداه از
دیدگاه اهل سنت» پس از پشت سر گذاشتن سه جنگ فراگیر با ناکئین» قاسطین و مارقین»
در سحرگاه شب نوزدهم ماه مبارک رمضان سال ۴۰ هجری» توسط یکی از خوارج به نام
ابن ملجم مرادی در مسجد کوفه مورد سو قصد قرار گرفت و در روز بیست و یکم همان
ما به شهادت رسید (ر.ک. طبری» ۰۱۳۸۷ 5 ۱۴۷-۶ پعقوبی» ۱۴۱۵ق» ۲
۲). پس از این حادثه مردم در مسجد جامع شهر کوفه جمع شدند و با امام حسن:ئ:
بیعت کردند. امام:#+ خطبه‌ای طولانی» ایراد فرمود و سپس عبدالرحمن بن ملجم را محاکمه
کرد (یعقوبی: ۱۴۱۵ق: ۲۱۴؛ دینوری: #۶ این بیغت: در شرایطی بود که شیعه
از وضعیت خوبی برخوردار نبود و دسیسه‌های معاویه و دیگر مخالفان امام علیاند.
حکومیت نوپای امام حسن:##"را به شدت تهدید می‌کرد (ر:ک. ابوالفرج الاصفهانی»
[بیتا]: ۶۲ و قمی» ۰۱۳۹۰ ج۱: 429). هنگامی که مردم مدینه با امام حسن:ئه بیعت کردند
و ایشان به خلافت انتخاب شد برپایه قاعده تعیین اخلیفه که همان تشخیص اهل مدینه بود»
لزوما باید تمام والیان سرزمینهای مرتبط با مرکز خلافت» از امامت و رهبری
حسنر‌بن‌علی:#. حمایت و تبعیت می‌کردند و معاویه‌بن‌ابی‌سفیان نیز از این قاعده مستشا
نبود (ابن ابی‌الحدید» ۱۴۰۴ق» ج۱۶: ۳۴ و ابوالفرج الاصفهانی» [بیتا]: ۶۲). بنابراین
اماما#: سعی کرد تا با استفاده از روشی حکیمانه و شیوه‌ای مسالمتآمیز او را به گردن‌نهادن
به خلافت جدید دعوت نماید و به اهداف خود» در ایجاد یک حکومت الهی نایل آید
(ر.ک. آل یاسین» ۱۴۱۲ق: ۱۱۷). امام حسن#: با ارسال نامهای به سوی معاویه از او
خواست تا با ایشان بیعت کند و چنین فرمود که اگر معاویه از پذیرش این امر سر باز زند»
باید منتظر جنگ باشد (ابن‌ابی‌الحدید» ۱۴۰۴ق» ج۱۶: ۳۱؛ ابوالفرج الأصفهانی» [بیتا]:
۶۵-۴ و جعفریان ۱۳۸۱: ۱۳۹). معاویه در واکنش به نامه امام حسن:#*» علیرغم اقرار
به صلح طلبی اماماین این مسئله را امری کم اهمیت جلوه میدهد (ابن ابی الحدید.
۴ ج۱۶: ۱) و خطاب به نماینده امام حسن:# می‌گوید: «بازگردید. آنچه بین من و
شما حکم خواهد کرد» شمشیر است.» (امین عاملی, ۶ج ۵: ۲). در ادامه معاویه
با پیش‌دستی» نامهای دیگر برای فراخوانی امام:۸#. به پیعت با خود می‌نویسد (ابن‌ابی‌الحدید»
۴ ج۱۶: ۳۷-۶) که امام حسن#: با پاسخی کوتاه او را به پیروی از حق فرا
می‌خواند (ابن ابی الحدید؛ ۱۴۰۴ق» ج ۱۶: ۳۷ و ابوالفرج اصفهانی» [بیتا]: ۶۹). در
نهایت» این مرحله از گفت‌وگوها به دلیل توافق نکردن طرفین» با شکست مواجه شد و هر
یک از دو طرف» به منظور آمادگی برای جنگ» سپاه خود را تجهیز کردند (ابوالفرج
پس از خیانت‌های سپاهیان امام حسن:# (همچون رشوه گرفتن فرمانده سپاه امامل و
فرار او به شام) و تزویرهای معاویه در به هم ریختن سپاه امامثد بدون اینکه جنگی در
بگیرد» شیرازه سپاه امام حسن:#: از هم پاشید. با توجه به وضعیت پیش آمده» امام.غ: بر پایه
اقتضای عزت» حکمت و مصلحت, به مذاکره سیاسی روی آورد. در این اوضاع» معاویه
چون وضعیت را به نفع خود می‌دید» جهت نشان دادن صلح طلبی خویش, ابتدا نامهای به
امام حسن:#* فرستاد و پیشنهاد واگذاری حکومت به خود را در ازای یک سری امتیازها به
امام حسن:#ه داد. برخی محققان گزارش کرده‌اند که وقتی نامه معاویه به امام حسن:#* رسید.
ایشان برای اتمام حجت با یاران خود از آنها خواست تا جهت تجدید قوا در محلی
مشخص,» جمع شوند و به بیعت خود. عمل کنند. بر اساس این گزارش» امام حسن:#ه مدت
روز در موضعی مشخص منتظر ماند اما جز چهار هزار نفرا» کسی حاضر به ادامه
جنگ در رکاب ایشان نشد (مجلسی» ۱۳۸۲: 434 و قمی۱۳۹۰۰ ج۱: ۵۴۴).
هنگامی امامل از همراهی اصحاب خود ناامید شده در جواب معاویه نوشت: «من
می‌خواستم حق را زنده گردانم و باطل را بمیرانم و کتاب خدا و سنت پیامبره را جاری
گردانم» اما مردم با من موافقت نکردند. اکنون با تو صلح می‌کنم» به شرطی چند که می‌دانم
۱ لازم به ذکر است که در آغاز جنگ تعداد سپاهیان پیش‌قراول امام:#» نزدیک به ۱۳ هزار نفر بوده است
۴ _ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
به آن شرطها وفا نخواهی کرد. شاد مباش به این پادشاهی که برای تو میسّر شد! زیرا به
زودی پشیمان خواهی شد. چنانکه دیگران که غصب خلافت کردند نیز پشیمان شده‌اند و
پشیمانی» بر ایشان سودی نمی‌بخشد.» (مجلسی. ۲ وقمی» ۱۳۹۰ ج۱:
۵). سپس امام حسنلن. «عبدالله بن حارث بن نوفل» را که خواهرزاده معاویه بود با
این پیغام» نزد وی فرستاد و فرمود: «به او بگو: در این کار (صلح)» اندیشه کرده‌ام. اگر تو که
معاویه‌ای» با بندگان خدای تعالی» زندگانی نیکو خواهی کرد و ایشان را بر جان و مال و
فرزند» ایمن خواهی داشت و به اوامر و نواهی خدای تعالی و سنن محمّد مصطفی اد قیام
خواهی نمود این کار (خلافت) را به تو سپارم و با تو صلح کنم. در غیر این صورت تا توان
دارم به مقابله با تو خواهم پرداخت.» عبدالله نزد معاویه رفت و شرط‌های امام حسنه را
برای ایشان بازگو کرد (ابن اعثم الکوفی» ۱۴۱۱ق» ج۴: ۲۹۰ و ابن خلدون» ۱۴۰۸ق» ج۲:
۸). در هر صورت» معاویه تمام شروط زا پذیرفت و کاغذ سفیدی را امضا کرد و آن را به
عبدالله داد و جماعتی از علما و بزرگان قریش همچون «عبدالله بن عامر بن کریز» و «عبد
الله بن سمره» را به همراه عبدالله, برای نهایی‌کردن صلح به نزد اماماه فرستاد.
هنگامی که عبدالله خدمت امام؛ن: رسید و گزارش این مذاکره و مفاد تفاهم شده با
معاویه را به ایشان داد؛ امام حسن#* به جز شرطی که امر خلافت بعد از معاویه را با پزید
می‌دانست (ابن اعثم الکوفی» ۱۴۱۱ق» ج۴: ۲۹۰) بقیه موارد را تأیید و درخواست نگارش
صلح‌نامه کرد!. در نهایت» پس از نگارش متن این پیمان» افرادی را به عنوان شاهد گرفتند و
هر دو طرف به این پیمان‌نامه رضایت دادند (ابن اعثم الکوفی, ۷۱ ق ج۴: ۲۹۱-۲۹۰ و
۱ بر اساس گزارش منابع تاریخی» در اثنای این صلح که در روز ۲۶ ربیع الاول سال ۴۰ هجری رخ داده است»
ملاقاتی بین امام حسن:#+ و معاویه انجام نشده» بلکه این مذاکرات» توسط نمایندگان طرفین و با نظارت و
راهبری ایشان» صورت پذیرفته است. ملاقات میان طرفین» بعد از انجام صلح» هنگامی که معاویه به کوفه
آمده بوده» انجام شده است (مسعودی» ۱۴۰۹ق» ج۲: ۴۲۶ و ابن عبد البر» ۴۱۲اق» ج۱: ۳۸۷).
اکنون پس از مرور بر معنا و مفهوم مذاکره سیاسی و نگاهی اجمالی بر جریان تاریخی صلح
امام حسنائه به بررسی تطبیقی مولفه‌های مزبور درخصوص گفتگوهای مذاکره» با حوادث
رخ داده در جریان صلح امام حسنئه. به شرح زیر پرداخته میشود:
الف) فرایندی بودن شکل‌گیری صلح: با بررسی گفت‌وگوهای میان امام حسن#ه و
معاویه که منتهی به صلح شد. درمی‌يابیم که این ماجرا دارای یک سلسله جریان‌ها و
نشستهای به هم پیوسته است که در بخش مزبور با عنوان «نگاهی به سیره تاریخی صلح
امام حسن:#» مورد تبیین قرار گرفت. زیرا طبق گزارش تاریخ مذاکره سیاسی بین امام
حسن:+ و معاویه» در قالب فرایندی دو مرحله‌ای انجام شده است. مرحله نخست آن»
هنگام بیعت مردم با امام حسن#+ و برگزیدن ایشان» به عنوان خلیفه مسلمین» انجام شده
است. در این مرحله» امام حسن:#: به حاکمان و والیان مناطق زیر نظر حکومت اسلامی,
نامه نوشت و آنها را به بیعت با خود فراخواند. معاویه هم مشمول این موضوع بود و در این
بین» چندین نامه رد و بدل شد. سرانجام» این مذاکرات با شکست روبه‌رو شد و دو طرف
آماده جنگ شدند! (ابن اعثم الکوفی» ۱۴۱۱ق» ج۴: ۲۹۶ و ابوالفرج الأصفهانی» [بیتا]:
4۹). مرحله دوم مذاکرات» هنگامی انجام شلد که بدون آنکه جنگی رخ دهد پس از تزویر
معاویه و خیانت لشکریان امام حسن:#*» شیرازه سپاه ایشان» از هم پاشید. در این شرایط,
معاویه که وضعیت را به نفع خود می‌دید؛ جهت نشان دادن صلح‌طلبی خویش, نامهای برای
امام‌لغ: فرستاد و در ازای یک سری امتیازها پيشنهاد واگذاری حکومت به خود را مطرح کرد
و امام حسنئد با توجه به شرایط پیش آمده» به ناچار به مذاکره سیاسی با وی روی آورد
(نک. صدوق» ۰۱۳۸۵ ج۱: ۲۲۱ و ابوالفرج الأصفهانی» [بیتا]: ۷۴-۷۱).
ب) وجود تعارض: تضاد دو جریان بنی‌امیه و بنی‌هاشم» نه تنها به عنوان دو قبیله درگیر
با یکدیگر آنسان که برخی از مستشرقان پنداشته‌اند (ر.ک. مادلونگ» ۱۳۸۵: ۴۲۹)» بلکه
به واسطه تعارضی که میان این دی از جنبه اعتقاد به دین اسلام و رسول خدان وجود داشته
۱. این جنگ با پیش دستی معاویه» آغاز شد (ر.ک. ابوالفرج الاصفهانی» [بیتا]: ۶۹).
۶ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
است» اصلی‌ترین عامل تعارض میان امام مجتبی.#: و معاویه به حساب میآید. میتوان بر
این امر» شهوت معاویه برای خلافت و در دست داشتن قدرت» علیرغم صفاتی که شرعا
خلیفه‌شدن او را منتفی می‌ساخت (ر.ک. ابن‌ابی‌الحدید؛ ۴ ج۱۶: ۳۴-۳) و
رسالت اماماخد در پاسداشت خلافت به عنوان یک امانت الهی را که باید در دست اهلش
باقی بماند» افزود. پیش از صلح امام حسن:# نیز اتفاقاتی (همچون جنگ جمل» صفین و
ماجرای حکمیت) که نقش معاویه در آن بسیار پررنگ بود» رخ داده بود که از وجود تعارض
میان جبهه دوستداران امامنث: و جبهه حامیان معاویه» حکایت داشت. البته این مسئله» با به
خلافت رسیدن امام حسن:#ا» شدت بیشتری به خود گرفت. از یکسو باید توجه داشت که
شام و مناطق تحت حاکمیت آن» جز قلمرو اسلامی به حساب می‌آمدند و خلیفه‌ای که
مردم با او در دارالخلافه بیعت می‌کردند. ولا یت کامل بر این قلمرو داشت. البته با توجه به
این امر» در دوران امیرمژمنان علی.#*. علی‌زغم تلاش آن حضرت.#: برای |عمال حاکمیت و
برکنار کردن معاویه این امر با تزویر و حیله معاویه و اطرافیانش میسر نشد. تا اینکه خلافت
به امام حسن#* رسید و ایشنان نیز طبق وظیفه» باید تحقق این امر را پیگیری می‌کرد!
(ابن‌ابی‌الحدید» ۱۴۰۴ق» ج ۱۶: ۳۴ و ابوالفرج الأصفهانی» [بیتا]: ۶۲).
ج) تبادل امتیازات و تأمین منافع: در مذاکرات صلح امام حسن:
حاکم» امام‌ن: در قبال واگذاری مشروط امتیاز خلافت. به منظور تأمین منافع اسلام و
مسلمانان» امتیازاتی از معاویه گرفت که در مفاد صلح‌نامه؛ به صراحت و روشنی» به شرح
۱. معاویه باید بر اساس کتاب خدا سنت پیامبرنه و روش خلفای راشدین رفتار کند
۱. از جمله گزارش‌های تاریخی که بر جدی بودن این تعارض دلالت دارد» آن است که پس از به خلافت رسیدن
امام حسنئ. معاویه با فرستادن جاسوسانی به حوزه خلافت آن حضرت.4#. سعی در تفرقه افکنی و اخلال
در آن کرد که اين توطئه؛ با هوشیاری والیان منصوب از جانب امام؛ئذ. آشکار شد و این افراد به دستور امام اند
دستگیر شدند (مفید» ۱۴۱۳ق» ج۲: ٩ و امین عاملی» ۰۱۳۷۶ ج۵: ۲۸). این موضوع» یکی از زمینه‌های
آغاز گفت‌وگوها میان امام حسن:#* و معاویه است و نخستین مکاتبه امام؛ئ با ای در موضوع تمرّد از حکومت
۲ معاویه کسی را ولیعهد و جانشین خود نکند و انتخاب خلیفه را به شورای مسلمانان
واگذارد (ابن اعثم الکوفی, ۱۴۱۱ق» ج۴: ۲۹۱ و بلاذری» ۱۴۱۷ق» ج۳: ۴۲).
۳ همه مردم» هر جا هستند» در امنیت باشند (دینوری» ۸ و ابن اعثم
۴. شیعیان و اصحاب علی:ئه. بر جان و مال خود و خانواده خود ایمن باشند (ابن اعثم
۵. معاویه» علیه حسن:#ه و برادرش حسین:#+ و سایر اهل بیت.#ا. هیچ دسیسه‌ای به کار
نبرد و به آنان آزاری نرساند (ابن اعثم الکوفی» ۱۴۱۱ق» ج۴: ۹۰ ۲۹۱-۲ و صدوق» ۰۱۳۸۵
۸. یک‌میلیون درهم» در میان بازماندگان شهدایی که در کنار امیرالمژمنین
البته یکی دیگر از شرایط اين قرارداد» آن بود که معاویه باید ناسزا به امیرالمژمنین"ئه و بدگویی
به ایشان را در نماز ترک کند (مفید. ۱۴۱۳ق»:ج۲: ۱۴ وصدوق» ۱۳۸۵ ج۱: ۲۱۲).
بر اساس مطالب مزبور» شاخصه‌ها و ویژگیهای سلسله جریانات مرتبط با صلح امام
حسن‌شد. با مژلفه‌های مذاکره سیاسی انطباق دارد و این واقعه» از مقوله مذاکره با مخالفان و
دشمنان است. بنابراین» ضروری است تا با مطالعه بر روی متون و منابع اصیل تاریخی-
روایی که این صلح در آنها گزارش شده الگویی جامع در باب مجموعه اصول و
۸ _ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
مراد از اصول! مذاکره امام حسن#: در این مقاله مجموعه قواعد و ضوابط کلی است که
ایشان در جریان گفت‌وگوهای صلح» مورد توجه قرار داده و به آن پایبند بودهاند. بر اساس
بررسی منابع معتبر تاریخی- روایی» مهمترین اصول مذاکره سیاسی در سیره امام حسن.ئ:
در جریان گفت‌وگوهای صلح, بر مبنای وجه تقسیم زمانی» به سه دسته اصول پیش از
مذاکره» حین مذاکره و بعد از مذاکره» به شرح زیر تقسیم و تبیین میشود.
در بازخوانی منابع مرتبط با جریان صلح امام حسن:#+ با معاویه» مهمترین اصولی که آن
حضرت.» پیش از انجام مذاکره سیاسی» مورد توجه قرار داده و به کار بسته» در قالب «آمادگی
برای مذاکره»» «عزتمندی و عدم خودباختگی» و «تعیین پیش‌شرط»» در بخش زیر تبیین
بر پایه آموزههای اسلامی» جبهه حق همواره به دنبال ایجاد صلح» رفع فتنه» حل
مسالمتآمیز مرافعات. برای تأمین منافع مسلمانان اسّت. بنابراین» یکی از مهمترین اصول
مذاکرات سیاسی معصومانئه آمادگی برای مذاکره با مخالفان است و در این زمینه» فرقی
میان آن نبوده که در موضع قدرت يا ضعف» قرار داشته باشند. از آنجا که امام حسن:ه در
۱ واژه «اصول» جمع مکسر «اصل» (جوهری» ۰۱۳۷۶ ج۴: ۱۶۲۳) و در لغت به معنای قسمت پایین و ریشه
هر چیز (راغب اصفهانی» ۱۳۸۵: ۷۸) و پایه و بّن آن است و در مقابل آن؛ فرع قرار میگیرد (بستانی» ۰۱۳۷۵
۵). اصول در معنای اصطلاحی» قواعدی است که می توان آن را نوعی دستورالعمل کلی دانست (شاتو,
۹ ۴ در جایی‌که مبانی در کاربرد اصطلاحی‌اش, آن دسته از پیش‌فرض‌های بنیادین یک باور علمی
یا اعتقاد است. بر اين پایه» اصول با مبانی متفاوت است؛ طبق یافته برخی از محققان معاصر در ترمینولوژی
این اصطلاح» مبانی از «هست‌ها» سخن می‌گوید اما اصول» از «بایدها»؛ به عبارت دیگر با مبانی از «بودن
چیزی» مطلع می‌شویم؛ اما با اصول» از «بایستگی دیگر چیز» بر اساس آن» آگاه می‌شويم. باید توجه داشت
که این اصول و دستورالعملهای کلی» با توجه به مبانی و اهداف استخراج میشود. به عبارت دیگر اصول
«کشف شدنی» است. نه اينکه به دلخواه و میل هرکس «وضع» شود (رضایی» ۲۱:۱۳۹۶).
امر زمامداری» ادامه دهنده سیره امام علیائ+ بود» در ابتدای خلافت همچون پدرشئ* به
معاویه نامه می‌نویسد (ابن‌ابی‌الحدید» ۱۴۰۴ق» ج۱۶: ۳۴ و ابوالفرج الأصفهانی» [بیتا]:
۲) و سعی میکند تا با استفاده از روشهای مسالمتآمیز و مذاکره» او را از مخالفت باز
دارد. محتوای این نامه» «دعوتی خیرخواهانه»» «وعده‌ای تهدیدآمیز» و «سپس تهدید آشکار
به جنگ» است (آل یاسین» ۱۴۱۲ق: ۱۱۷). آن حضرت:+ه از همان ابتدا مذاکره را با تهدید
به خشونت آغاز نمی‌کند تا اینگونه» رویکرد خود را بر حل مسائل دو طرف» به روش مثشبت
اظهار کند. بر اساس مطالب مذکور بدون شک» در سیره امام حسن:#ه. اصل بر آمادگی
برای مذاکره است و ایشان.ئ: هرگز در مواضع اختلاف, پیشگام خشونت و حتی بی‌احترامی
یکی از مهمترین اصول پیش از مذاکرات» اتکا به نفس و اعتماد به خود است (نک. آقایی»
۷ و شعبانعلی» ۲۶۵:۱۳۹۸). لزوم عدم خودباختگی و شیفتگی در برابر
انديشه‌ها امکانات و اعوان و انصار طرف مقابل» یکی از نکات مهمی است که باید
مذاکره‌کنندگان حکومت توحیدی به آن توجه داشته باشند. گاهی طرف مقابل برای
قدرت‌نمایی» از هر ابزار و وسیله‌ای بهره میگیرد.تا شاید در مذاکرات» به اهداف خود دست
یابد (شبان نیا ۱۳۹۹: ۱۳۸). بنابراین داشتن استقامت روحی یا همان اعتماد به نفس در
مذاکرات» عامل مهمی در پیشبرد مطلوب آن و نیل به اهداف مدنظر است. امام حسن نه در
جریان گفت‌وگوها با معاویه» در قالب.نامهای» با استقامت روحی و عدم خودباختگی.
موضع عزتمندانه‌ی خود را با این عبارت به معاویه منتقل میکند: «فانک دسست الی
الرجال کأنک تحب اللقا لا شک فی ذلک فتوقعه ان شا الله» (مفید» ۱۴۱۳ق» ج۲: ٩ و
ابن ابی الحدید» ۱۴۰۴ق» ج ۱۶: ۳۱). «تو مردانی را به عنوان جاسوس برای ما روانه
ساختهای. مثل اينکه دوست می‌داری» در میدان جنگ با یکدیگر دیدار کنیم. من اطمینان
دارم که چنین است و اگر خدا بخواهد در میدان نبرد یکدیگر را خواهیم دید.» همچنین در
ادامه جریان مذاکرات که سپاه امام حسنثه با خیانت برخی افراد از هم پاشیده شد و
۰ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
عده‌ای پشت اشنانوا خالی کردند. سوت با استقامت روحی؛ به نحوی مقتدرانه واکنش
نشان داد که معاویه در برابر موضع آن حضرت. نامهای سفید امضا را به محضر امام فرستاد
تا بتواند با مذاکره سیاسی با ایشان» به مصالحه دست یابد (ر.ک. ابوالفرج الاصفهانی»
در سیاست مترقی کنونی» یکی از مهمترین اصولی که زمینه آغاز مذاکرات سیاسی را فراهم
میکند و سیاستمداران بزرگ می‌کوشند از این فرصت حسن استفاده را ببرند» تعیین
پیش شرط هایی منطقی است که قبل از شروع مذاکرات» از جانب یکی از طرفین مطرح
میشود و طرف مقابل» باید آنها را بپذیرد (شوئنفیلد» ۱۳۸۴: ۱۲۶ و مهدوی راد» ۱۳۹۴:
۰) این مهم» در مورد موضوع این مقاله نیز قابل ملاحظه است. بعد از آنکه معاویه به امام
حسن:##» پيشنهاد انجام مذاکرات صلح را داد آن حضرت ابتدا پیش شرط‌هایی را برای انجام
این کار و پذیرش صلح از طریق «عبدالله بن نوفل بن خارث» برای معاویه مطرح فرمود و
انجام مذاکرات را منوط به پذیرش این موارد» توسط معاویه کرد. این پیش شرطها عبارت بود
از: ۱. رفتار خوب معاویه با مردم؛ ۰۲ امنیت جانی و مالی مردم و فرزندانشان؛ ۳ عمل‌کردن بر
اساس اوامر و نواهی الهی و ۴. عمل‌کردن بر اساس سنت پیامبريا (نک. ابن اعثم الکوفی»
۷۱ ج۴: ۰). یکی از نکته‌های شایسته توجه» درخصوص این پیش شرطها کلی‌بودن
آنها است که البته بعد از پذیرش آنها توسط معاویه و انجام‌گرفتن مذاکرات صلح شروط
قطعی دیگری بر آنها افزوده و در متن صلح‌تامه» ثبت شد (نک. ابن اعثم الکوفی» ۱۴۱۱ق:
در بررسی منابع معتبر تاریخی- روایی مرتبط با جریان صلح امام حسنثه با معاویه» بخش
مهمی از اصول و دستورالعمل‌هایی که آن حضرت. در اثنای مذاکرات به آن ملتزم بودهاند»
با عنوان اصول حین مذاکره سیاسی؛ به شرح زیر قابل شناسایی و تبیین است.
انعطاف پذیری یکی از ویژگیهای ضروری در هر مذاکره است (هیندل» ۱۱:۱۳۸۳). در
مطالعه جریان صلح امام حسنذ دست کشیدن از برخی امتیازات فوق‌العاده که عبور از
آنها برای رسیدن به اهداف والاتر» به مصلحت حکومت اسلامی است» دیگر اصل مذاکره
در سیره ایشان است. البته در این خصوص, مذاکره‌کننده باید ارزشهای اصیل حکومت
اسلامی را رعایت کند و از خطوط قرمز آن» عبور نکند. این همان نرمش قهرمانانه است که
از دیدگاه برخی صاحبنظران در جریان صلح امام حسن:ئ+ رخ داده و مفهوم آن انعطافی
نیست که از سر ضعف و ذلت انجام شود» بلکه از روی هوشمندی» حرکتی صحیح و
منطقی در روابط بین حکومتها ضمن رعایت خطوط قرمز اسلام است (یوسفیان؛ مژدب»
۴ ۶۲-۳۵). ممکن است هنگام مرور بر صلح امام حسن#ه با معاویه» در نگاه
نخست. واگذاری امر حکومت به فردی که لیاقت این موضوع را ندارد» عملی ناصواب به
نظر آید؛ زیرا به دلیل جایگاه حکومت در اسلام» هیچ امتیازی نمی تواند در مقابل اين
واگذاری» برابری کند. به همین ذلیل» غده‌ای از مسامانان بعد از صلح امام حسن:4# زبان
به طعن و سرزنش ایشان گشودند!(نک. دینورتی: ۱۳۶۸: ۲:۲۱؛ امین عاملی» ۱۳۷۶: ۴۲ و
شهیدی,» ۱۳۸۳: ۱۶۳). در حالی که اگر به انگیزه‌های دینی و موجبات الهی این اقدام
امامت نگاه کنیم» دو امتیاز بزرگ و مصلحت غیرقابل اغماض» در قبال واگذاری حکومت به
معاویه قابل تصور است. نخست مصلحت حفظ امت اسلامی که جز با واگذاری حکومت
و خارج ساختن امت. از آسیب‌هایی که معاویه در صورت جنگ متوجه امت می‌کرد. قابل
تأمین نبود. توضیح بیشتر اینکه» در آن برهه وقوع جنگ ذاخلی به سود جهان اسلام نبود؛
زیرا امپراتوری روم شرقی که ضربه‌های سختی از اسلام خورده بود و همواره به دنبال فرصت
مناسبی برای تلافی بود از گزارش جنگ داخلی مسامانان» کمال استفاده را کردند؛ به
۱ طبق نقل تاریخ» حتی برخی از اصحاب ناآگاو امام ید آن حضرت را با القابی همچون: «مذلّ المژمنین»»
مورد خطاب قرار می‌دادند (ابن اعثم الکوفی؛ ۱۴۱۱ق» ج۴: ۲۹۳ و ابن قتیبه دینوری» ۱۴۱۰ق» جچ۱: ۱۸۶).
۲ _ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
گونهای که با سپاهی عظیم» مهیای حمله به کشور اسلامی شدند! (یعقوبی» ۱۴۱۵ق» ج۲:
۴). پس اگر این جنگ داخلی رخ میداد» نه به نفع امام حسن:ئه بود و نه دیگر مسلمانان
حتی خود معاویه و ضرر آن متوجه همه مسلمانان می‌شد.
مورد دیگر» حفظ و تداوم امامت در میان شیعیان است؛ زیرا اگر امام حسن#: با آن
شرایط به جنگ با معاویه می‌پرداخت. امکان آن بود که امام:#: و اهل بیت گرامی ایشان:# و
دیگر شیعیان» آسیب جدی ببینند و با این حساب» جریان امامت کاملا منقطع شود. بر اساس
گزارش تاریخ» «امام حسن:9#» در پاسخ به «زید بن وهب» گفت که اگر تعهدی از معاویه
بگیرد که بتواند خون خود و اهل بیت را در امان بدارد» بهتر از آن است که به دست آنها به
شهادت برسد (طبرسی» ۱۴۰۳ق» ج۲: ۹۹ و مجلسی» ۱۴۰۳ق» ج۴۴: ۲۰). رعایت این دو
مصلحت, در کنار اوضاعی که به وجود آمده بود؟» سبب شد تا امام حسن؛ئه در پایان
مذاکرات خود با معاویه» در مقابل او نرمش نشان دهد و امر خلافت را به او واگذار کند.
۳-۲-۲ توجه به عملیات روانی دشمن و مقابله با آن
توجه به عملیات روانی دشمن و مقابله به موقع و مناسب در برابر آن» یکی از اصول مذاکرات
سیاسی است که باید مورد توجه قرار گیرد و بر اساس آن عمل شود. عملیات روانی» سلسله
اقداماتی برنامه‌ریزی شده و از تاکتیک‌های مورد استفاده در مذاکرات سیاسی است که به
منظور تأثیر بر روحیه افراد تیم مذاکره کننده حریف و برای تخریب و تضعیف آن» انجام
۱ بر اساس گزارش یعقوبی» پس از صلح امام حسن:ه» هنگام بازگشت معاویه به شام» به وی گزارش رسید که
امپراتور روم با سپاهی منقلم» به قصد حملهابه کشوّر اسلامی حرکت کرده است. معاویه به دلیل آنکه قدرت
مقابله با چنین سپاه بزرگی را نداشت» با آنها پیمان صلح منعقد کرد و متعهد شد تا صد هزار دینار» به دولت
۲ وقایعی مانند خیانت فرمانده لشکر امام#* و پیوستن او به سپاه معاویه از هم پاشیدگی سپاه امام# و به دنبال
آن» بدبین شدن خوارج و کافر خواندن آن حضرت و در نتیجه مباح دانستن ریختن خون ایشان» غارت اموال
و دیگر رفتارهای ناشایست با امامائد. نامه معاویه به امام مجتبیئه. با هدف صلح‌طلب معرفی کردن خود که
به ضمیمه آن» نامه‌های یاران آن حخضرت, با محتوای اعلام آمادگی برای غافلگیر ساختن امام#ه و تسلیم
ایشان به معاویه» قرار داشت (امین عاملی» ۰۱۳۷۶ ج۵: ۳۷؛ نک. صدوق» ۱۳۸۵ ج۱: ۲۲۱؛ ابوالفرج
الاصفهانی» [بیتا]: ۷۴-۷۱ و محمدی اشتهاردی» ۱۳۷۷: ۲۶۹ و ۲۷۰).
می شود (مهدوی راد» حسینی» ۱۳۹۴: ۲۹۳). معاویه با در پیش گرفتن سیاستی
شرطنتآمیز در مذاکره صلح با امام حسن:#+. به عملیات روانی علیه سپاه امام: اقدام کرد.
ازاین‌رو وی پیش از آغاز مذاکرات» با شایعه‌پراکنی در مورد اینکه امام حسن:#+ با معاویه
صلح کرده» به فرماندهان سپاه امامخ: نامه نوشت و با این حیله» موجب هرج و مرج در سپاه
آن حضرت شد. اين امر تا آنجا ادامه یافت که معاویه در نامهای خطاب به عبیدالله بن
عباس» با استفاده از همین حربه و همچنین تطمیع مالی» از او خواست تا دست از جنگ
بردارد و فرمان‌بردار او باشد. متأسفانه عبیدالله» از خود لغزش نشان داد و نیمه شب»
خیمه‌گاه را ترک کرد و به سوی اردوی معاویه گریخت (یعقوبی» ۱۴۱۵ق» ج۲: ۲۱۴ و مفید.
همچنین در ادامه» از فرصت نهایت استفاده را کرد و مجدد برای عملیات روانی در میان
سپاه امام‌لین افرادی را به لشکرگاه آن حطرت فرستاد تا اعلام کنند که عبیدالله بن عباس
فرمانده ازشد شما به معاویه پیومتترب ۹۵۱ ما5 و علاوه بر این» شایعه پراکتی
کنند» «قیس بن سعلد) که به جخای عبیدالله, فرماندهی لشکر زا به عهده گرفته بود نیز با
معاویه صلح کرده است؛ پس خود رابه کشتن ندهید (یعقوبی,» ۵ ج۲: ۵۴؛ مفید.
۳ ج۲: ۱۳ و رسولی محلاتی» ۱۳۸۵: ۲۷۲). استفاده معاویه از این حربه؛ باعث
هرج و مرج میان سپاهیان اماماند شد. هنگامی که امام حسن:#+ از این موضوع آگاه شد,
سریعا به منظور مقابله با آن» من بصیرت افزایی میان یاران خود» در جمع لشکریان
اینچنین فرمود که «اگر داوطلب مرگ (شهادت) هستید» سخن معاویه بر صلح را به او باز
گردانده و با زبانه شمشیر جوابش را بدهیم و داوری را به محکمه الهی بکشانیم و اگر
خواستار زندگی هستید» پيشنهاد او را بپذیریم.» سپاهیان فریاد برآوردند: «مهلت و زندگی؛
باید توجه داشت که در گفت‌وگوهای مکاتباتي پیش از صلح که میان امام حسن#ه و
معاویه صورت پذیرفته» آن حضرت نسبت به عملیات روانی دشمن توجه داشته و از آن
استفاده کرده‌اند. معاویه بعد از شهادت امیرمژمنان علی:ث*, با سرخوشی از پیروزی ظاهری
به دست آمده در جریان حکمیت و صفین» خود را بیش از هر زمانی لایق خلافت بر
۴ _ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
مسلمانان می‌دانست» اما بیعت مردم با امام حسن:#ه به نوعی خط بطلان بر آرزوی دیرینه
او بود. همین امر سبب شد تا معاویه با فرستادن جاسوسانی» در کار خلافت امام‌ید اخلال
ایجاد کند. امام حسن#: در واکنش به این اقدام معاویه» در نخستین نامه‌های خود به او
ضمن نهی معاویه از این امر» با تصریح درخصوص این واقعیت که «معاویه لایق حکومت
نیست» (ابوالفرج الأصفهانی» [بیتا]: ۶۵ و مجلسی, ۱۴۰۳ق, ج۴۴: ۴۴-۳۹) به نوعی
با توجه به نقش مهم نمایندگان مذاکره‌کننده» در به ثمر رسیدن مذاکرات و نیل به اهداف و
نتایج مطلوب» رهبران در مذاکرات سیاسی» به اين امر توجه داشته و حساسیت آن را به نیکی
دریافته‌اند. بر این پایه است که یکی از اصول مذاکرات سیاسی امام.ئ استفاده از نماینده‌ای
شایسته بوده که از حیث وثوق» متعهد و مورد اعتماد و از حیث کارآمدی» از پس مذاکره به
نیکی برآمده است. امام حسن:ن: به منظور مذاکره صلح با معاویه» «عبد الله بن نوفل بن
الحارث بن عبد المطلب بن هاشم» را که خواهرزاده معاویه بود» به عنوان نماینده خود
انتخاب کرد (ابن حجر ۱۴۱۵ق» ج۵: ۸ و ابن عماد» ۱۴۰۶ق» ج۱: ۳۴۷). با توجه به آنکه
عبدالله علاوه بر پیش شرط‌های امام:ئ۹» شروط دیگری را نیز با معاویه در میان گذاشت.
مشخص میشود که وی از جانب امام حسن#» شخصی صالح» مورد وثوق و از ایشان
اختیار تام داشته است (نک. ابن اعثم الکوفی».۱۴۱۱ق» ج۴: ۲۹۰). با مطالعه کتاب‌های
مرتبط با احوال و شخصیت صحابه. در می‌يابيم که عالمان رجال» در مورد عبدالله نظر
مثبتی دارند و اکثرا او را توثیق کرده‌اند (این حجر ۱۴۱۵ق» ج ۵: ٩). وی از لحاظ علمی
منصب قضا را برعهده داشته است (طبری» ۰۱۳۸۷ ج۱۱: ۹-۶۲۸ ۶۲). در سابقه تاریخی
عبدالله نیز موردی از خیانت نسبت به اهل بیت.#+ وجود ندارد حتی طبق نظر برخی محققان
و مورخان. حجاج بن یوسف با وی دشمنی داشته است (ابن عماد ۶ج ۳۴۷
یکی از بایسته‌ها در مقام تأثیرگذاری گفتار و از جمله اصولی که در مذاکرات سیاسی» باید
به آن توحهی ویژه داشت» «(شیوایی» و «رسایی» سخن است؛ زیرا در این کش حساس»
استفاده از واژگان رسا و تعابیر گویا میتواند موضع مذاکره کننده را مشخص کند. در
جریان مذاکرات صلح امام حسن؛نا؛ آن حضرت از عبارت‌هایی فصیح و بلیغ همچون:
«ابن حزب من الاحزاب!» (به معنای زاده یکی از جریان‌های متخاصم) و «ابن آعدی قریش
لرسول الله‌ته و لکتابه۲» (به معنای فرزند دشمن‌ترین افراد قریش با رسول خداله و قرآن)
(ابن‌ابی‌الحدید ۴ ج۱۶: ۱) بهره گرفت تا موضع قاطع خود را نسبت به ادعای
معاویه بیان کند. از دیگر دلایل لزوم پایبندی به اصل استفاده از فنون رسایی و گویایی سخن
در هنگام مذاکره» این است که اگر مفاهیم به درستی منتقل نشود. باعث ایجاد سو تفاهم
شده و اختلاف‌های دو طرف را تشدید میکند. البته در این میان» «کوتاه سخن‌گفتن» که از
آن» در علوم بلاغت, به ایجاز پاد میشود. اهمیتی ویژه دارد". چنانکه در ادبیات مذاکرات
سیاسی,» اين شیوه در گفتار» کاملا مرسوم وامتداول :ات و در سخنان به جای مانده از امام
حسنذ در زمان مذاکره آن را به وضوح مشاهده می‌کنیم؛. از شیوه گفتمان اما با معاویه
چنین برمی‌آید که یکی از عوامل بلاغت کلام استفاده از اشعر اسنت؛ زیرا شعر میتواند یک
مفهوم ذهنی را به شکلی کاملا محسوس و دقیق؛ بیان و به مخاطب منتقل کند. شاهد این
۱. صاحبنظران درخصوص معنای اصطلاحی «احزاب»» آن را به مفهوم لشکریان کافری دانستهاند که به ظاهر
خود را پیرو حزب پیامبر:2: جلوه داده‌اند (ابن سیده۱۴۲۱ق» ج۳: ۲۳۱). امام حسن:# با این عبارت رسا و
گویا به نیکی» به اسلام منافقانه معاویه اشاره کرده و مشرب فکری وی را اعلان نموده است.
۲. منظور امام حسن:#ذ از اين عبارت» «ابوسفیان» است که فرماندهی جنگ های مشرکان علیه پیامبر؛ را بر
عهده داشت. امام.#ذ با استفاده از این عبارت بلیغ و گویا به صورت تلویحی» نفی اهلیت و صلاحیت
نداشتن ذاتی معاویه» برای خلافت بر مسلمانان را به نحوی که در نگاه عقلا موجه است» بیان فرموده است.
۳ از دیدگاه دانشمندان علوم بلاغت» ایجاز رساندن مقصود با عبارتی کمتر از حد متعارف است و جایگاه آن
در رسایی سخن تا حدی است که ایشان در سخنی اغراق‌آمیز» بلاغت را در ایجاز خلاصه میکند.
4. امام حسن؛: با به کار بردن اصطلاح موجز «تلقی الله من دمانهم» (ابن‌ابی‌الحدید» ۱۴۰۴ق» ج۱۶: ۳۱)
قصد داشت که معاویه را نسبت به عاقبت امر یعنی جهانی دیگر که محکمه عدل الهی در پیش است» بیم
دهد. همچنین امام:# با استفاده از عبارت کوتاه «فتوقعه» در کلام «فانک دسست الی الرجال کأنک تحب
اللقا لا آشک فی ذلک فتوقعه انشا الله» (همان)» با وجود آنکه اسمی از جنگ نیاورده» قصد معاویه در
۶ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
بخش» استفاده امام حسن: در جریان مکاتبات خود با معاویه از اشعار «فانا و من قد مات
منا لکالذی/ پروح فیمسی فی المبیت لیغتدی* فقل للذی یبغی خلاف الذی/ تجهز لاخری
مثلها فکأن قد» است! (مفید. ۱۴۱۳ق» ج۲: ۱۰؛ ابن‌ابی‌الحدید. ۱۴۰۴ق» ج۱۶: ۳۱و آل
پاسین» ۱۴۱۲ق: ۷۶). همچنین ابن عباس» به عنوان نماینده امام حسنئه در بخشی از نامه
خود خطاب به معاویه از شعر بهره برده است (ابن‌ابی‌الحدید. ۱۴۰۴ق» ج۱۶: ۳۳). تأملی
بر مطالب فوق» حاکی از آن است که در ادبیات مذاکره» استفاده از عوامل موحب قدرتهای
کلامی» به عنوان یک مزیت در گفت‌وگو امری لازم و ضروری است".
با بررسی سیره سیاسی امام حسنئ+ در مذاکره با معاویه؛ میتوان دریافت که پس از انعقاد
صلح نیز باید به اصولی ملتزم بود. این ضوابط در قالب اصول بعد از مذاکره» شامل «ثبت
نتایج مذاکرات و اخذ ضمانت‌های اجرایی آن» و «التزام به وفای به عهد»» به شرح زیر
نتایج مذاکراتی که به توافق دو طرف منتهی میشود. باید به صورت پیمان‌نامه مکتوب.
نگاشته و ثبت شود. هر مدرکی درباره توافق» باید با چنان دقتی نوشته شود که سبب سو
تعبیر بعدی نشود (شوننفیلد» ۱۳۸۴: ۲۲۸). مکتوب کردن نتایج مذاکرات» مزیت‌های
فراوانی دارد؛ زیرا علاوه بر آنکه میتواند گواهی موثقی بر اجرای نتایج مذاکره باشد.» از
هرگونه سو برداشت و سو استفاده جلوگیری میکند. همچنین برای التزام متقابل و بیشتر و
به منظور حصول ضمانت اجرای مفاد پیمان‌نامه؛ باید متن آن به امضای طرفین برسد و حتی
اگر عده‌اق به غنوان شاهد بر آن گرفته شوند: احتمال سو استفاده کاهش می‌یاند (شبان‌تیا:
. ترجمه این اشعار: «ما و آن کس که از ما جهان را بدرود گفت. همچون کاروانی هستیم که شبی در منزلگاهی
فرود آید و بامداد رخت سفر ببندد. به آن کس که در شماتت گذشتگان لب به سخن می‌گشاید. بگویید: آماده
از قرائن چنین برمی‌آید که استفاده از زبان شعر در «مذاکرات مکتوب»» برای ابلاغ پیام حکیمانه, از اهمیت
۹ ۱۳۷). بر اساس نظر محققان» بر پایه برخی آیات قرآن!» میتوان بر ضرورت
شاهدگرفتن و مکتوب کردن هر گونه قرارداد با کفار و مشرکان حکم کرد (نک. راوندی»
۵ جا: ۹ و گلپایگانی» ۳ ج۱: ۲۲۷). در جریان مذاکرات صلح امام
حسن#؛ با معاویه نیز پس از رسیدن دو طرف به توافق» شرط‌های لازم الاجرای مذاکرات.
در چندین بند به نگارش درآمد (نک. ابن اعثم الکوفی» ۱۴۱۱ق» ج۴: ۹۰ ۹۱-۲ ۲؛ صدوق,
۵ ج۱: ۲۱۲ و مجلسی؛ ۱۴۰۳ق» ج۴۴: ۵۶) و به امضای طرفین رسید و حتی افرادی
از جمله «عبدالله بن حارث بن نوفل» و «عمر بن آبی سلمه» به عنوان شاهده» گرفته شدند
یکی از مهمترین اصول مذاکرات سیاسی که صراحتا مورد تأکید خداوند سبحان قرار گرفته.
لزوم پایبندی به عهد و پیمان است". اصل وفای به عهد که ۱۴۰۰ سال پیش» اسلام به آن
تأکید کرده» از مباحث بسیار مهم در روابط بین وانحدهای سیاسی» در حقوق بین‌الملل
معاصر نیز است (عنایت, ۴۳::۱۳۷۰ و مدنی» ۱۳۷۲ ج۱: ۱۹۵-۱۹۴). بی‌شک احترام و
پایبندی به تعهدات و پیمانها اساس هر مذاکره‌ای در عرصه سیاست خارجی است و بدون
آن» روابط سیاسی میان حکومتها استوار نمی‌شود. بر اساس این اصل» حکومت اسلامی
باید بر سر مسائلی به مذاکره بپردازد که توانایی انجام آن را دارد (رضایی» ۱۳۹۶: ۱۰۹) و
پس از رسیدن به توافق و انعقادصاح‌نامه» بر اجرای مفاد آن» پایبندی و التزام عملی داشته
باشد. در مذاکرات میان امام حسن:#: و معاویه که منجر به انعقاد صلح نامه شد. طرفین
توافق کردند که در مقابل واگذاری امرحکومت به معاویه»:او نیز به شرط‌هایی که از جانب
امام‌نین مطرح و به عنوان مفاد صلح‌نامه ثبت شد. پایبند باشد. تاریخ به خوبی نشان داد که
معاویه به هیچ کدام از آن شروط. پایبند باقی نماند» اما در مقابل» امام حسن#ه بعد از
نگارش صاح‌نامه» با وجود آنکه عده‌ای از یارنشان» به ایشان فشار آوردند و از آن حضرت
کت مانده: ۱؛ اسرا: ۳۴؛ مومنون: ۸؛ معارج: ۳ بقره: ۲۷ و ۹۱۷۷ نحل: ۲ آل عمران: ۷۶؛ انفال:
۸ _ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
درخواست کردند که توافق با معاویه را نادیده بگیرد و به جنگ با معاویه اقدام کند» با این امر
که مصداق بارز پیمان‌شکنی بود» مخالفت کرد و زیربار آن نرفت (ابن‌شه رآشوب» ۰۱۳۷۹
با توجه به اصلی‌ترین مولفه‌های مذاکره سیاسی: «فرآیندی بودن»» «وجود تعارض)» و
«تبادل امتیازات» و با توجه به سیر تاریخی جریان صلح امام حسن#+ و مطالعه تطبیقی
ویژگیها و شرایط حاکم بر آن» با مژلفه‌های مذکور میتوان دریافت که آنچه میان امام
حسن:ث: با معاویه درخصوص انعقاد مصالحه انجام شده» از مقوله مذاکره سیاسی است.
در بازخوانی منابع معتبر تاریخی- روایی» اصول مذاکره سیاسی امام حسنئه و به
عبارت دیگر مجموعه قواعد و ضوابط کلی که ایشان در جریان گفت‌وگوهای صلح با
معاویه» مورد توجه قرار داده و به آن پایبند بودهاند» با لحاظ زمان به عنوان وجه تقسیم» به سه
دسته اصول «پیش از مذاکره»» «حین مذاکره» و «بخد از مذاکره» قابل تقسیم است.
مهمترین اصول پیش از مذاکره‌ای که امام حسن:#: در جریان گفت‌وگوهای صلح با
معاویه» در دستور کار خود قرار داده‌اند» «آمادگی برای مذاکره»» «عزتمندی و عدم
اصول و قواعدی که امام حسن#+ در هنگام مذاکره با معاویه به کار بست» «نرمش
مصلحت آمیز»» «توجه به عملیات روانی و مقابله با آن»» «به کارگیری نمایندگان اصلح» و
در مطالعه سیره امام حسن:ث*؛ پس از انعقاد صلح» نیز باید به اصولی ملتزم بود و بر این
پایه مهمترین اصول بعد از مذاکره» «ثبت نتایج مذاکرات و اخذ ضمانت‌های اجرایی» و
ابن‌ابی الحدید عبدالحمید بن هبه‌الله (۱۴۰۴ق). شرح نهج البلاغه لابن آبی الحدید. تحقیق و تصحیح
محمد ابوالفضل ابراهیم» قم مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی» چاپ اول.
ابن اعثم الکوفی» ابومحمد احمد (۱۴۱۱ق). کتاب الفتوح» تحقیق علی شیری» بیروت» دارالأضوا چاپ
ابن العماد» شهاب الدین‌ابوالفلاح (ق). شدرات الذهب فی اخبار من ذهب» تحقیق الارناژوط
ابن حجر احمدین‌علی (۱۴۱۵ق). الاصابه فی تمییز الصحابه, تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی
ابن سیده» علی‌بناسماعیل (۱۴۲۱ق). المحکم و المحیط الاعظم» بیروت» دار الکتب العلميه.
ابن شهر آشوب مازندرانی» محمدین‌علی (۱۳۷۹). مناقب آل‌آبی طالب‌عليهم السلام (لاین شهرآشوب»
ابن عبدالیر» آبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد (۱۴۱۲ق). الاستیعاب فی معرفه الصحاب» تحقیق علی
ابن قتیبه دینوری» آبومحمد عبدالله بن مسلم. (۱۴۱۰ق). الامامه و السياسه المعروف بتاریخ الخلفا,
ابوالفرج الاصفهانی» علی‌بن‌الحسین [بیتا]. مقاتل الطالبیین» تحقیق» سید احمد صقر بیروت. دار
امین عاملی» سیدمحسن (۱۳۷۶). سیره معصومان مترجم» علی حجتی کرمانی» تهران» سروش» چاپ دوم.
آقایی» سیدداود (۱۳۸۷). آداب دیپلماسی و فنون مذاکره» تهران» مژسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران»
آل یاسین» شیخ راضی (۱۴۱۲ق). صلح الحسن علیه السلام بیروت» اعلمی.
آل یاسین» شیخ راضی (۱۳۴۸). صلح امام حسناعلیهالسلام» مترجم سید علی خامنه‌ای» [بی‌جا]» آسیا
بستانی» فزاد افرام (۱۳۷۵). فرهنگ ابجدی» تهران؛ اسلامی» چاپ دوم.
بلاذری» ابوالحسن احمدین‌یحیی (۱۴۱۷ق). انساب الاشراف» تحقیق: سهیل زکّار و ریاض زرکلی,
جعفریان» رسول (۱۳۸۱). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه‌ائه. قم» انتشارات انصاریان» چاپ پنجم.
جوهری» اسماعیل‌بن‌حماد (۱۳۷۶). الصحاح: تج اللخه و صحاح العربيه تحقیق و تصحیح احمد عبد
+ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
دینوری» ابوحنیفه احمدین داود (۱۳۶۸). الاخبار الطوال» تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه: جمال الدین
راغب اصفهانی» حسن‌بن‌محمد (۱۳۸۵). ترجمه مفردات الفاظ قرآن» ترجمه مصطفی رحیمی‌نیا تهران»
راوندی» قطب‌الدین سعیدین‌عبدالله (۱۴۰۵ق). فقه القرآن» تحقیق و تصحیح سیداحمد حسینی» قم»
رسولی محلاتی» سیدهاشم (۱۳۸۵). زندگانی امام مجتبی:#ذ» تهران» دفتر نشر فرهنگ اسلامی» چاپ
رضایی» احمد (۱۳۹۶). مذاکره سیاسی در اسلام: اهداف. اصول» روشها قم» زمزم هدایت» چاپ اول.
زبیدی» محمدبن‌محمد مرتضی (۱۴۱۴ق). تاج العروس من جواهر القاموس» تحقیق و تصحیح علی
شاتی ژان (۱۳۶۹). مربیان بزرگ» ترجمه غلامحسین شکوهی» تهران».دانشگاه تهران» چاپ اول.
شبان‌نیا قاسم (۱۳۹۹). مذاکره دولت اسلامی با سایر دول از منظر فقه اسلامی» قم» مرکز بینالمللی
شرتونی» رشید (۱۴۲۹ق). مبادی العربیه المجلد الرابع (قسم الصرف) قم» دارالعلم» چاپ شانزدهم.
شعبانعلی» محمدرضا (۱۳۹۸). فنون مذاکره تهزان؛ انتشارات نص» چاپ هشتم.
شوتنفیلد مارک و ریک شوننفیلد (۱۳۸۴). هنر و دانش مذاکره» مترجمان علی مستاجران» مسعود راجی»
شهیدی,» سیدجعفر (۱۳۸۳). تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان» تهران» انتشارات مرکز نشر دانشگاهی»
صدوق» محمدبن‌علی بن بابویه (۱۳۸۵). علل الشرایع» قم» انتشارات کتابفروشی داوری» چاپ اول.
طبرسی» احمدین‌علی (۱۴۰۳ ق). الاحتجاج علی هل اللجاج» مشهد نشر مرتضی» چاپ اول.
طبری» ابوجعفر محمدبن‌جریر (۱۳۸۷). تاریخ الم و الملوک تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم» بیروت»
طریحی» فخرالدین‌ین‌محمد (۱۳۷۵). مجمع البحرین» تحقیق و تصحیح احمد حسینی اشکوری» تهران»
عبدالقوی الغفاری» علی (۲۰۰۲). الدیبلوماسیه القدیمیه و المعاصره» دمشق, دارالآوانل» چاپ اول.
بازشناسی مذاکرهه سیاسی ,امام حسن ه؟ اضول گفتمان صلع ۱1۴۱
عبدالونیس شتا احمد (۱۴۱۷ق). الاصول العامه للعلاقات الدولیه فی الاسلام وقت السلم» تحت اشراف
عنایت» سیدحسین (۱۳۷۰). تنظیم معاهدات بین المللی در حقوق کنونی ایران و مطالعه تطبیقی آن با فقه
اسلامی و حقوق بین المللی معاصر [بی‌جا]» چاپ علامه طباطبانی» چاپ اول.
قاسمی شوب» محمد (۱۳۹۹). «مذاکره سیاسی با مخالفان» در سیره پیامبران و امامان.غذ بر پایه روایات
فریقین»» استاد راهنما: محمدرضا شاهرودی» رساله دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی» واحد علوم و
تحقیفات تهران. دانشکده حقوق» الهیات و علوم سیاسی» گروه علوم قرآن و حدیث.
قمی» عباس (۱۳۹۰). منتهی الامال» تهران؛ مبین انديشه» چاپ اول.
گلپایگانی» سیدمحمدرضا (۱۴۱۳ق). کتاب القضا تقریر سید علی حسینی میلانی» قم» دارالقرآن
مادلونگ» ویلفرد (۱۳۸۵). جانشینی حضرت محمدت ترجمه جمعی از مترجمان؛ مشهد» آستان قدس رضوی.
مجلسی» محمدباقر (۱۴۰۳ق). بحار الاتوار الجامعه درز آخبار الامه الخهار بیروت» دار |حیاالتراث العربی.
محمدی اشتهاردی» محمد (۱۳۷۷). سیره چهارده معصومنغ تهران» نشر مطهر چاپ اول.
مدنی» سیدجلال‌الدین (۱۳۷۲). حقوق بین الملل خصوصی, تهران» گنج دانش» چاپ دوم.
مسعودی, ابوالحسن علی‌بن‌الحسین (۱۴۰۹ق). مروج الذهب و معادن الجوهر» تحقیق اسعد داغر» قم»
مفید» محمدین‌محمد بن نعمان (۱۴۱۳ق). الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباده تحقیق مژسسه
آل‌البیت :#ه لاحیا التراث, قم» الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
مهدوی‌راد» نعمت و سیدعبدالله حشینی (۱۳۹۴). مدیریت فرآیند مذاکرات بین المللی» تهران» بنیاد
یعقوبی» احمدبن‌ابی یعقوب بن جعفر بن وهب واضح الکاتب العباسی (۱۴۱۵ق). تاریخ یعقوبی» بیروت»
| صلح امام حسن(ع) با معاویه، یکی از پرمناقشه ترین رویدادهای تاریخی است که برداشتهای مختلفی از آن، صورت گرفته است. عده ای آن را اقدامی عزتمندانه در مواجهه با مخالفان و از مقوله مذاکرات سیاسی حکیمانه می دانند که دارای اصول و ضوابطی معین است و برخی دیگر آن را اقدامی منفعلانه و از سر ضعف می پندارند. در این پژوهش، با تبیین معنا و مؤلفه های مذاکره سیاسی و مروری اجمالی بر ماجرای گفت وگوهای صلح امام حسن(ع) با معاویه، در بررسی تطبیقیِ شاخصه های مذاکره سیاسی با ویژگی ها و شرایط حاکم بر جریان این صلح، مشخص می گردد که این گفت وگوها، از نوع مذاکره سیاسی با مخالفان است و بر اساس اصول و ضوابطی خاص صورت گرفته است. این مطالعه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی منابع معتبر تاریخی- رواییِ مرتبط با این جریان، مهم ترین اصول و ضوابط مذاکره امام حسن(ع) در صلح با معاویه را با لحاظ زمان، در قالب اصول «پیش از مذاکره»، «حین مذاکره» و «بعد از مذاکره» تقسیم و مورد بررسی و تبیین قرار می دهد. |
44,643 | 448691 | کلیدواژه‌ها: نظریه تکامل, طبیمت‌گرایی» طبیعت‌گرایی تکاملی» داروینیسم» انتخاب طبیعی» داو کینز.
0۹۸ مو یی سال هجدهم: شماره دوم: پیاپی +۸ زمستتان 1۳۹۹
بسیاری از فلاسفه صورت‌بندی‌های متنوع معاصر از طبیعت‌گرایی علمی را در دو قالب هستی‌شناختی و روش‌شناختی
دسته‌بندی میکنند (پاپینوه ۲۰۰۷ ص ۱). براساس قسم هستی‌شناختی» واقعیت هیچ جایی برای موجود «فراطبیسی»
یا «روح‌گونه» ندارد؛ واقعیت با طبیعت ختم میگردد و شامل هیچ چیز فراطبیعی نیست و براساس قسم روش‌شناختی,
تا آنجا که کسی کار «علمی» میکند؛ باید از ارجاع به هویات و علل فراطبیعی اجتناب کند. البته اینکه آیا در واقع چنین
هویات و علل فراطبیمی وجود دارند يا نهه موضوعی است که طبیمت‌گرایی روش‌شناختی به آن نمی‌پردازه درحالی که
طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی منکر وجود چنین هویات يا عللی است (روس» ۲۰۰۱ ص۳۵۶
یکی از عواملی که به رشد طبیعت‌گرایی کمک کرد و نیروی عظیمی به جنبش طبیعت‌گرایانه بخشید نظریه
تکامل داروین است. طبیست‌گرایانی همچون داوکیشر اصرار دارند که مکانیسم انتخاب طبیعی که نیروی
حرکت‌دهنده اتکامل است» یگ مکانسیم طراعی‌نشده و هدایت‌نشده: است: بدعااوه اضراز دارتند که این مشخصه
(عدم طراحی و هدایت) بخشی از نظریه تکامل معاصر است و ازاین‌رو این نظریه با باور به هویات و علل فراطبیسی
در تعارض است. در اين مقاله ابتدا به بررسی ريشه‌ها و مشخصه‌های طبیعت‌گرایی می‌پردازيم و نسبت آن با نظریه
تکامل را توضیح خواهیم داد در ادامه نقش وسجایکالاصلی اای/ هی ,ندزد طبیست‌گرایان» بهعنوان مکانیسم
جلوبرنده تکامل را مورد بررسی خواهیم داد و سپس استدلال داوکیتر را مبنی بر اینکه «شواهد تکامل, یک جهان
بدون طراحی را نمایان میکند» (داوکینز, ۱۹۸۶ ص۵) تحلیل و نقد می‌کنيم.
هرچند پاسخ اين پرسش که طبیمت‌گرایی از چه زمان بهعنوان یک آموزه فلسفی مطرح شده» چندان روشن نیست.,
اما دو موضوع مرتبط و نزدیک به تمایلات طبیعت‌گرایانه وجود دارند که تا حدی می‌توانند به واکاوی ریشه‌های
طبیعت‌گرایی کمک کنند (ری» ۰۲۶۰۲ ص۲۲ ۲). این و بوضوع,ببارتند از:
۱ تلاش برای نظریه‌پردازی فلسفی به شیوه‌ای منطبق يا هماهنگ با روشها و نتایج علوم طبیعی؛
لاش برای فهم حالیم به قنیوه‌ای مقطیق با خماهتگ با فرضیه‌های ,ماده‌انگارانه
براساس آموزه نخست طبیعت‌گرا فلسفه را بهعنوان معرفتی پیشینی و مقدم بر علم نمی‌پذیرد و از هر گونه
تلاش برای فهم واقعیت در چارچوبی مقدم بر علم پا تلاش برای به رسمیت شناختن هر نوع نظریه فلسفی پیشینی
(مقدم بر علم) به عنوان مبنا چارچوب يا داور روشهای علمی پرهیز میکند. براساس آموزه دوم؛ طبیست‌گرا هیچ
نقشی برای هویات و علل فراطبیعی در فهم عالم قائل نیست؛ حال يا به این دلیل که معتقد است چنین هویات و
عللی وجود ندارنده يا به این دلیل که معتقد است این هویات و علل - درصورتی که وجود داشته باشند - نقش علّی
در این عالم ایفا نمی‌کنند؛ يا به این دلیل که معتقد است تبیین‌های ناظر به چنین هویات و عللی» کارآمدی لازم
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی پیابانکی ۵ ۹۹
برای تبیین پدیده‌های این عالم ندارند. این دو موّلفه به‌خوبی در تعریف تنوماس ه‌کسلی (۱۸۹۵-۱۸۲۵) از
ظبیسیت‌گرایی تفه اسکد اصطلاح: تست گزایی علمی را تخسنین ,باز اهر سال ۱۸۹۲ یه کار یرد (قامترژ:
۷۱ ص ۶۲). از نگاه هاکسلی, طبیعت‌گرایی علمی نشاندهنده دو چیز است:
۱ علوم طبیعی تنها اساس معتبر برای شناخت جهان‌های فیزیکی» اجتماعی و اخلاقی است؛
۲ انجتاب از ماوراالطبیده قرط ازع برای دستیایی به شاخ سر از واقیتا امست:
قید «علمی» در اصطلاح ابداعی هاکسلی حاکی از ارتباط بسیار نزدیک طبیست‌گرایی با علوم طبیعی و گویای
واستگی و تعلق طیست‌گرا به علم ریق و ناوج آم است. این نزدیگی تا آتجاست که دسگاورد‌های چشمگیر عل وم
طبیعی» یکی از استدلالات اصلی در دفاع از طبیعت‌گرایی تلقی میشود. برایناساس آنچه نقطه مشترک میان
طبیعت‌گرایان به حساب میآید توجه فوق‌العاده آنان به علم و «روش علمی» است؛ یعنی رویکردی برای به‌کارگیری
روشها و نتایج علمی در همه حوزه‌های پژوهش. اتخاذ این رویکرد و تعمیم آن به همه حوزه‌های پژوهش ازیک‌سو به
طرد روشهای نظری قائّل به شناخت پیشینی منجر میشود و از سوی دیگر به کنار گذاشتن نظریه‌های دینی می‌انجامد؛
زیرا از دید طبیمت‌گرایان» چنین نظریاتی نه آزمون‌پذيرند و نه نقشی در پر کردن شکاف نظریات علمی دارند.
طی دو قرن اخیر عوامل بسیاری به رشد طبیعت‌گرایی کمک کرده است. یکی از مهمترین این عوامل انتشار
کتاب منشا انواع داروین در ۱۸۵۹ بود که نیروی عظیمی به جنبش طبیعت‌گرایانه بخشید. قبل از انتشار کناب
داروین» برخی حوزه‌های پژوهش از روش تجربی مصون مانده بود. منشا گونه‌ها به‌ویژه انسان» یکی از برجسته‌ترین
این حوزه‌ها به‌شمار می‌رفت. در مورد گونه‌ها باوز به مداخله مستقیم علت نخستین (یعنی خداوند) هنوز دست برتر
را داشت. از نگاه آنان این مسئله از قلمرو علم خارج است و در قلمرو دین قرار میگیرد. نظریه رقیب خلقت‌گرایی در
آن دوره» نظریه تکامل زیستی لامارک (۱۸۲۹-۱۷۴۴) بود که به دلیل فقدان شواهد فیزیکی قانع کننده» چندان مورد
توجه قرار نگرفته بود. منشا گونه‌ها یک مشکل اساسی برای آنهایی بود که به توضیح همه حوزه‌های تحقیق به
وسیله قوانین تجربی امید داشتند؛ آنچنان که دیوید هال می‌نویسد: «بیشتر دانشمندان برجسته انگلیسی در روزگار
ظروین از پرسش درباره منشا گونه‌ها اجتتاب می‌کردند. از نگاه آتها پرسش‌های معینی ورای دستیایی علم قرار
داشتند» (هال» ۱۹۷۳ ص۱۳۴). بنابراین این ایده باقی بود که حداقل برخی حوزه‌ها باید به وسیله روشهای
دیگری غیر از روش تجربی علم مورد پژوهش قرار گيرند.
اثر داروین اسطنای فوق را نیز از میان برداشت: از نگاهطروین؛ نسبت دادن ساختار و خیات:خیواننات به فاراده
خداوند» هیچ تبیینی ندارد؟ اگر نگوییم که اساسا مشخصه یک قانون فیزیکی را ندارد و مطلقا بی‌فایده است. او کوشید
تا ان ایده را که تفکیک‌کننده مخلوقات از یکدیگر است» کنار بزند و قانون طبیعی را به جهان زیستی نیز تعمیم دهد.
داروین در حالی به این امر موفق شد که هیچ نظریه شایسته دیگری که برچسب «علم» داشته باشد وجود نداشت.
ازاین‌رو وبلیام نورث رایس (۱۹۲۸-۱۸۴۵) زمین‌شناس و روش‌شناس امریکایی» قدرت عمده نظریه داروین را در
۰ موم سال هجدهم؛ شماره دوم؛ پیاپی ۷۰ زمستان ۱۳۹۹
انطباقش با روح و گرایش کلی «علم» میداند (نامبرز؛ ۲۰۱۱ ص۷۲). از این منظر» هدف علم عبارت بود از محدود
کردن دامنه فراطبیمت» با آوردن همه پدیده‌ها تحت حیطه قوانین طبیعت و علل ثانوی» و نظریه داروین با این روح
کلی هماهنگ بود. بر همین اساس» ریچارد داوکینر معتقد است که «گرچه بی‌خدایی قبل از داروین نیز منطقا قابل
قبول بود اما داروین اين را ممکن ساخت که از لحاظ عقلانی» ملحدی ارضا شده باشیم» (داوکینز, ۰۱۹۸۶ ص۶)
داروینیسم توسعه روش تحقیق تجربی را نه‌تنها برای منشا حیات» بلکه برای اغلب پدیده‌های دیگر نیز تجویز کرد.
همچنین دلیلی برای این خوشبینی فراهم آورد که بتوان یک روششناسی منحصربه‌فرد. یضی روششناسی علوم
طبیعی» را در همه حوزه‌های تحقیق به کار برد. به‌علاوه به این خوشبینی کمک کرد که نیازی به باور به هویات
فراطبیعی برای تبیین ویژگیهای جهان طبیعی نیست. با ترویج و توسعه این خوشبینی» طبیعت‌گرایی نیز توسعه یافت
(ری» ۲۰۰۲ ص۳۱ از آن پس» داروینیسم به یکی از موّلفه‌های اصلی در معرفی طبیعت‌گرایی تبدیل گشت؛
بهگونهای که کمتر جایی میتوان یافت که سخن از طبیست گرایی به میان آید و پای داروینیسم در میان نباشد.
ازاین‌روست که بسیاری از طبیعت‌گرایان همچون دنت» داروینیسم را بهعنوان یک سید کامل» که «هر مفهوم سنتی
را می‌خورد و تنها یک جهان‌بینی تکامل‌گرایانه را باقی می‌گذارد» معرفی میکنند (دنت» ۱۹۹۵ ص۳). «جهان‌بینی
تکامل‌گرایانه» همان رویکردی است که طبیعت‌گرایان از آن حمایت می‌کننده و می‌کوشند بسیاری از پدیده‌های
طبیعی را با آن تفسیر کنند. از منظر جهان‌بینی تکامل‌گرایانهه نه‌تنها اسان حیات و ذهن بهعنوان پدیده‌هایی صرفا
طبیعی نگریسته می‌شوند. بلکه کل طبیعت و کیهان و خیات و بقا آن نیز با مکانیزم‌های تکاملی تفسیر و تبیین
میشود. ازاین‌روست که از دید طبیعت‌گرایان» نظریه تکامل (و در واقع؛ جهان‌بینی تکامل‌گرایانه) نقش یک عنصر
هدایت‌کننده و جهت‌دهنده به تحقیقات فلسفی در خصوص انسان» حیات» دذهن و طبیعت به‌شمار میآید.
همین توجه ویژه به داروینیسم سبب شده بسیاری از فلاسفه, داروینیسم را بهعنوان یکی از مشخصه‌های
اساسی طبیعت‌گرایی معرفی کنند. برای نمونه» روزنبرگ طبیعت‌گرایی را مرکب از چند آموزه میداند و آن را
۱ استنکاف از «فلسفه اولی» بهعنوان معرفتی مقدم بر علم؛
۲ علم‌گرایی: علوم - از فیزیک گرفته تا روانشناسی و تا اندازهای جامعه‌شناسی؛ روشهای آنها و نتایجشان -
زاهتما و هایت‌کننده معزفت‌شنامی و متافیزیک هستند. و فیزیگ بیشتریق زوش‌ها و نتالیج قبیت‌شده زا هریز دازد؛
۳ داروینیسم: تا حدود زیادی» نظريه داروین هم مدل نظریه‌پردازی علمی به‌شمار می‌آیده هم هدايت‌کننده نظریه
فلسفی,» زیرا نظریه داروین؛ هم مرتبط با انسان است و هم دربردارنده توجیه کامل است (رزنبرگ» ۰۱۹۹۶ ص۴)
جان هات نیز تعریفی از طبیعت‌گرایی ارائه میدهد که داروینیسم در آن نقش محوری دارد. او طبیست‌گرایی را
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ٩ ۱۰۱
فراتر از طبیمت» که انسانها و خلاقیت‌های فرهنگی آنها را نیز شامل میشود هیچ چیزی وجود ندارد.
- چون هیچ چیزی فراتر از طبیعت وجود ندارده هیچ هدف بزرگ يا متعالی وجود ندارد که معنای نهایی به
- چیزی مثل «روح» وجود ندارد و هیچ چشم‌انداز معقولی برای بقای انسان ذی‌شعور پس از مرگ نیست؛
- ظهور حیات و ذهن در تکامل» تصادفی و غیرقصدی بوده است؛
- هر حادثه طبیعی‌ای فی حد نفسه» محصول دیگر حوادث طبیعی است؛ زیرا هیچ علت الوهی‌ای وجود نداره
پس همه علت‌ها باید علل طبیعی محض باشند و علی‌الاصول قابل دسترس برای علم؛
- همه ویژگی های مختلف موجودات زنده از جمله اسان میتواند در نهایت با عبارات تکاملی (به‌ویژه
داروینیستی) توضیح داده شوند. من اين عقیده را «طبیعت‌گرایی تکامل گرایانه» می‌نامم (هات» ۰۲۰۰۶ ص)).
از نگاه طبیعت‌گرایان» داروینیسم کلید حل برخی از برجسته‌ترین و دشوارترین پرسش‌های فلسفی را در خود
ار یکی از این پرستن‌ها متقا و علت وجو کنو سالگ هو هام نگرش ملبیست‌گرایانه را قر عبارات زیر
تکامل داروینی ژرف‌ترین حقیقت درباره طبیعت؛اسنت که تا کنون علم کشف کرده و ممکن است کشف کند... تما
این نظریه است که میتواند به طور قانع کننده‌ای علت وجود ما را و علت اینکه چرا ما به این صورت که هستیم را
توضیح دهد... نه‌تنها نگرش داروینی به جهان؛ نگرش درستی است. بلکه تنها نظریه‌ای است که میتواند پرده
اما طبیعت‌گرایان تکاملی به این حد بسنده نمی‌کتنا و مهتقدندا زظریه تکامّل نه‌تنها فشان نمی‌دهد که هویات و علل
فراطبیعی وجود دارند» بلکه «نشان میدهد که هویات و علل فراطبیعی وجود ندارند». برای نمونه» این رویکرد را
میتوان در عنوان کتاب داوکیتر مشاهده نمود: «ساعت‌ساز تابینا: چرا شواهد تکامل, جهان بدون طراحی را نمایان
می‌سازند». ادعای کیت تنها این نیست که شواهد تکامل نشان نمی‌دهند که جهان؛ طراحی شده است؛ بلکه او
مدعی است که این شواهده نشان میدهند که جهان؛ طراحی نشده است. در ادامه نشان خواهیم داد استدلال‌های
طبیعت گرایان؛ از جمله داوکیتر, براساس نظریه تکامل داروین, نمیتواند نشان دهد که هویات و علل فراطبیصی وجود
ندارند و ازاین‌رو طبیعت‌گرایان نمی‌توانند امکان ورود چنین هویات و عللی را به تبیین‌هایی در خصوص ویژگیهای
جهان طبیمی رد کنند؛ مگر اینکه به نحو پیشینی و براساس یک رویکرد فلسفی اجازه ورود چنین هویاتی را ندهند. اما
قبل از آن لازم است نظریه تکامل و مکانیزم اصلی آن یعنی انتخاب طبیعی را به‌اختصار توضیح دهیم.
7۳ مومسم , سال هجدهم, شماره دوم پیاپی ۰ زمستان ۱۳۹۹
تعریف‌های رایج از نظریه تکامل, معمولا خود تکامل زیستی و مکانیسم حاکم بر آن به صورت یک جا در تعریف می‌آورند.
برای نمونه سویر معتقد است که نظریه تکامل داروینی مدرن» همانند نظریه تکامل داروین» دارای دو عنصر اصلی است:
۱ درخت حیات (16آ 01 1766 ع1116): همه ارگانیسم‌های موجود در زمین به یک نیای مشترک برمی گردند.
۲ انتخاب طبیعی (5616211010 [۸721178): انتخاب طبیعی نقش علّی برجسته‌ای در خصوص شباهت‌ها و
تفاوت‌هایی که در زندگی گیاهی و جانوری زمین وجود دارد داشته است.
گزاره نخست می‌گوید که هر دو ارگانیسم موجود» یک نیای مشترک داشتهاند. انسانها به لحاظ نسّبی با
یگدیگر مرتبطانت ما قلاوویر رن هر آنسانی یک ای مشترک با قامبانزه‌هار سبقف‌ها و باکری‌ها خافشته است,
دومین گزاره از نگاه سنوی نمی‌گوید که انتخاب ظبیعی تنها علت تعامل استه چون او مسقد است صفانی وجنوه
خارند کد آتتخاب طییمی برایقانی ,راسخگو انیس الق ویر آقغآن می کش کذایی یک تصویر کی آسیتیو
زیست‌شناسی تکاملی با جزئیات متغیر در حال حرکت است (سوبر ۲۰۰۳ ص۲۶۷). در یک تقسیم‌بندی مشابه
دیگر میتوان نظریه تکامل «اروین را نظریه‌ای مرکب از چهار نظریه زیر دانست (پلانتینگا ۲۰۱۱ ص۸)؛
۱ نظریه زمین کهن: براساس اين نظریه عمر زمین بسیار طولانی است؛ شاید حدود ۴/۵ میلیارد سال؛
۲ نظریه پیشرفت: حیات از شکل سبتا ساده پ«اکال نسبتا دهد پیش رفته است. در آغاز حیات نسبتا ساده
تک‌سلولی وجود داشت؛ شاید حیاتی از نوع حیات باکتری‌ها:و جلبک‌های یز - آبی» يا شاید اشکال سادهتر فعلا ناشناخته؛
۳ نظریه تبار مشترک: حیات در یک مکان از زمین آغاز شده و.همه زندگی‌های بعدی در یک قوس نزولی به
۴ مکانیسم يا اصل انتخاب طبیعی: که مکانیسم تحول حیات از اشکال ساده به اشکال پیچیده‌تر را بیان میکند.
درامیان این نظریه‌ها اصل انتخاب غلبیفی که مکائیس و کامل زا بیان که بیش از همه منوزد توجه
زیست‌شناسان بوده و بحثهای فلسفی بسیاری را نیز در فلسفه زیست‌شناسی به همراه داشته است. برای
طبیعت‌گرایان نیز مکانیسم انتخاب طبیعی در مرکز اصلی استدلال‌ها و ادعاهایشان قرار دارد؛ تا جایی که میتوان
داروینیسم مورد حمایت طبیعت‌گرایان را با باور به این اصل تعریف نمود. پلانتینگ/ اصل انتخاب طبیعی را که
مکانیسم تحول حیات از اشکال ساده به اشکال پیچیده‌تر را بیان کرده و بر روی چهش تصادفی ژن‌ها عمل
میکند» یک «مکانیسم طبیعت‌گرایانه» (127015170ع3/]66 115116 17211172) معرفی میکند و آن را «داروینیسم»
می‌نامد. او معتقد است که داروینیسم یک آموزه قوی‌تر از تکامل است که مدعی ارائه مکانیسم دربردارنده تکامل
است (پلانتینگاه ۲۰۱۱ ص ۱۰-۹). باربور نیز تعریفی مشابه از داروینیسم ارائه میدهد و می‌گوید: می‌توانیم
داروینیسم را با این عقیده که «انتخاب طبیعی در زمینه تغییرات» سرچشمه اصلی (هرچند نه منحصربه‌فرد) در تحول
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ۹ ۱۰۳
او اضافه میکند که از دیدگاه نوداروینی‌ها نیز «جهش‌های تصادفی» و «بازترکیبی ژن‌ها» ماده خام تحول را
فراهم می‌آورند؛ ولی سمت‌وسوی تکامل ثمره انتخاب طبیعی است (باربور ۰۱۳۹۲ ص۵۰۵). در ادامه» از نقشی که
نظریه انتخاب طبیعی در استدلال‌های طبیعت‌گرایان ایفا میکند بحث خواهیم کرد.
۳ آیا داروینیسم» باور به هویات و علل فراطبیعی را رد میکند؟
اکنون پرسش این است که اولا تعارض مدعای طبیعت‌گرایان میان نظريه تکامل و باور به هویات و علل فراطبیصی
در چیست؟ و قاززای استدلال آنها برای نشان دادن درستی این ادعا چیست؟ آیا نظریه تکامل و بخصوص مکانیسم
جلویرنده آن یعنی انتخاب طبیمی, باور به وجود هویات و علل فراطبیعی را رد میکند؟ اگر وجود یک طرح کالان از
سوی خداوند را در خصوص مکانیسم انتخاب طبیعی بپذیریم» آنگاه به نظر میرسد این نظریه, تعارضی با باور به
هویات و علل فراطبیعی نداشته باشد. اما اگر ادعا شود که فرایند تکامل به وسیله هیچ عاملی طراحی و هدایت نشده
و خداوند نه آن را هدایت کرده» نه جهت داده» نه هماهنگ کرده و نه شکل داده است. آنگاه داروینیسم در تعارض
جدی با باور به هویات و علل فراطبیعی قرار خواهد گرفت. آنچه طبیمت‌گرایان بر آن پا می‌فشارند همین نکته است.
آنها اصرار دارند که مکانیسم انتخاب طبیعی که نیرویحرکت‌ذهنده تکامل است» یک مکانسیم طراحی‌نشده و
هدایت‌نشده است. به علاوه اصرار دارند که این مشخصه (عدم طراحی و هدایت) بخشی از نظريه تکامل معاصر
است و آزاین‌رو این نظریه با باور ه خویات وظ یلگ طبیسی لیهست اکنون باید ید که استدلال
ادعای داوکیش یکی از مشهورترین طبیعت‌گرایان معاصر این است که تنوع حیات در جهان,؛ محصول مکانیسم
انتخاب طبیعی به وسیله غربال کردن برخی از تغییرات ژنتیکی و بدون هدایت خداوند یا هر شخص دیگری است.
او این ادعا را در کتاب‌های متنوعی همچون (1986) 10۳2/46۲ع۷۷۵1: 81:00 (1996) 000 ۶ 00۳ 18000۲ 17۵08
(0:)1998 نم 56 و (2003) صنماممط) له مطرح کرده است. عبارت زیر از کتاب ساعت‌سا زنابینا اداعای او
برخلاف همه ظواهر تنها ساعت‌ساز در طبیعت» نیروهای کور فیزیک است؛ گرچه به شکل خاصی به کار گرفته شده
است. یک ساعت‌ساز واقعی بصیرت دارد: او چرخ‌دنده‌ها و فنرها را طراحی و ارتباط میان آنها براساس هدفی در
آینده که در ذهنش دارد برنامه‌ریزی میکند؛ اما انتخاب طبیعی» یعنی فرایند کور ناآگاه و خودکاری که داروین کشف
کرد و ما اکنون آن را به عنوان تبیین وجود و شکل ظاهرا هدفمند حیات می‌دانیم» هیچ هدفی در ذهن ندارد. نه ذهن
دار نه چشم ذهنی, نه برای آینده برنامه‌ریزی میکند. انتخاب طبیعی, هیچ بینایی» بصیرت و دیدی ندارد. اگر بتوان
گفت که نقش یک ساعت‌ساز را در طبیعت دارد آن یک ساعت‌ساز کور است (داوکینزه ۰۱۹۸۶ ص ۰)۵
۴ موم سال هجدهم, شماره دوم پیاپی ۰ زمستان ۱۳۹۹
عنوان فرعی کتاب داوکیتر (چرا شواهد تکامل» جهان بدون طراحی را نمایان می‌سازد) نیز ادعای او را به‌خوبی نشان
میدهد. اما دلیل داوکینر برای این ادعا که «انتخاب طبیعی» کور و هدایت نشده است» چیست؟ چرا او فکر میکند
که شواهد تکامل یک جهان بدون طراحی را نمایان می‌سازد؟ چگونه شواهد تکامل, چنین چیزی را نشان میدهند؟
هرچند در خصوص اینکه مکانیسم انتخاب طبیعی چه میزان از فرایندهای تکاملی را تبیین میکند و چه میزان از
آنها باید به وسیله مکانیسمهای دیگر تبیین شود و چه میزان از آنها بی‌تبیین باقی می‌ماند توافق فراگیر وجود
ندارده اما ما در ایها قرض را بر صنخت داروتنیسم من گذاریم؛ یعنی این ايده که اضلی‌تنرین مکاتیسمی کنه روق
اغلب فرایندهای تکاملی عمل میکند. مکانیسم انتخاب طبیمی است آن هم با غربال کردن چهش‌های ژنتیکی
تصادفی. با این فرض داوکیتر چگونه استدلال میکند که شواهد تکامل, جهان بدون طراحی را نمایان میکند؟
داوکینر استدلال خود را با طرح موضوع «پیچیدگی» در موجودات زنده آغاز میکند. از نگاه او مستله
زیست‌شناسی» مسئله پیچیدگی است و زیست‌شناسان می‌کوشند طرز کار و چگونگی پیدایش چیزهای پیچیده را با
استفاده از چیزهای سادهتر بیان کنند (داوکینز؛ ۱۹۸۶ ص۱۵). اما شی پیچیده چیست؟ داوکینر معتقد است شی
پوجیده برخلاف چیزهای سادم از بخشهای مققارتی ساختاشده و ساختار داغلی این بخش‌ها با سم شارت دارد.
در نگاه دقیق‌تر» شی پیچیده چیزی است که بخشهای تشکیل‌دهنده آن‌طوری هماهنگ شده‌اند که ممکن نیست
تصادفی تنظیم شده باشند (داوکینز ۰۱۹۸۶ ص۶): در واقع» چیزهای پیچیده» کیفیتی دارند که بسیار نامحتمل است
نام «دیدن» (یا مهارت دیدن) که بسیار نامحتمل"است.این کیفیت.را تظاذفی کسب کرده باشد. اکنون پرسش این
است که چیزهای پیچیده چگونه به وجود آمده‌اند و چرا این‌قدر پیچیده‌اند؟ داوکینر معتقد است پاسخ این پرسش
(که همان پاسخ داروین است) این است که آنها از طریق انتخاب طبیعی هدایت‌نشده و با تغییرات تدریجی و گام به
گام از چیزهای ساده پدید آمده‌اند (داوکینز؛ ۱۹۸۶ ص۴۳ او معتقد است که:
آن را اتفاقی کسب کرده باشند. برای مثال, «چشم» در موجودات زنده یک «چیز
انتخاب طبیعی مانند ساعت‌سازی نابیناست. نابیناست چون پیشرو را نمی‌بیند؛ نتیجه کار را نمی‌سنجد و هدفی
را دنبال نمی‌کند. با این وجود, حاصل کار انتخاب طبیعی طوری است که ظاهرا سازنده‌ای ماهر آن را با نقشه قبلی
ساخته و پرداخته است. هدف من حل کردن اين تناقض ظاهری است. فرضیه پالی این است که ماشین‌های
زنده را یک ساعت‌ساز ماهر طراحی کرده و ساخته است. ما براساس نظریه تکامل معتقدیم اين کار طی مراحل
تدریجی تکامل از طریق انتخاب طبیعی صورت گرفته است (داوکینز, ۱۹۸۶ ص ۳۷).
اما چگونه انتخاب طبیمی هدایت‌نشده, علت پیدایش موجودات زنده و پیچیدگی‌های آنهاست؟ دوکر این پرسش را
پرسش اصلی پیشروی خود میداند و آن را اینگونه صورتبندی میکند: آیا ممکن است که انتخاب طبیصی
هنایخنشدهعلت پینایش همه پیچیدگی‌های حیرتانکیز حیات در جهان باشت؟ او با اشخاب یکی از بحغیرانگیز رین
پیچیدگی‌ها یعنی چشم» پرسش فوق را در چارچوب سه جزثی زیر قرار میدهد (داوکینز؛ ۰۱۹۸۶ ص۷۹-۷۸):
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ٩ ۱۰۵
۱ آیا یکسری پیوسته از ها وجود دارد که چشم فعلی انسان را به وضعیت بی‌چشمی متصل کند؟
۲ با در نظر گرفتن هر عضو از سری جلهای مفروض که چشم انسان را به بی‌چشمی متصل میکند آیا پیدا
۳ با در نظر گرفتن تک‌تک اعضای سری 2۳ که چشم انسان را به بی‌چشمی منصل میکنند آیا محتمل است
که هریک از آنها کارایی کافی برای کمک به بقا و تولیدمثل جانور مربوطه را داشته است؟
اکنون باید پاسیخ داوکیتر را به سه سول مطرح‌شده در بالا بررسی کنیم. پاسخ او به سول اول مثبست است. از نظر
او یک سری پیوسته از ها وجود دارد که چشم فعلی انسان را به وضعیت بی‌چشمی ربط دهد به شرط آنکه تی‌داد
#های متوالی به اندازه کافی بزرگ باشد (داوکینز» ۹۸۶ ص۷۸ برای مثال اگر چشم یک انسان خاص دارای 1
سلول باشد آنگاه می‌توانیم یک سری تصور کنیم که اولین عضو آن؛ موجودی تنها با سلول شماره ۰۱ دومی موجودی
دارای سلول شماره ۱و۲ سومی شامل سلول ۱و۲و۳ و به همین ترتیب که آخرین عضو این سری» چشم انسان با 13
سلول خواهد بود. به‌علاوه باید مغز پا بخشی از مغز نیز شکل گیرد که با هر عصب بینایی مرتبط است. همچنین زمان
باید به اندازه کافی در دسترس باشد تا در نهایت آخرین عضو سری پدید آید. علاوه بر اینها هر مرحله از سری باید از
جهش ژنتیکی مرحله قبل پدید آمده باشد. البته با یک شرط اساسی و آن اينکه هر چهش دارای تناسب لازم نیز باشد.
با همه این شرایط به نظر میرسد پدید آمدن چشم انسان.به وسیله انتخاب طبیعی» غیرمحتمل نباشد.
وکین تذکر میدهد که «ا اینجای بحثه با یک اسلا انتزاعی مواجهبدهايم و به این نتیجه رسیله‌ايم که میتوان یک
رشته از 2 را تصور کرد که هریک از اعضای آن به همسایه‌اش آنقدر شبیه است که تبدیل آنها به یکدیگر را محتمل می‌نماید و
این رشته, چشم انسان را به مرحله بی‌چشمی متصل میکند اما هنوز نشاآنداده‌ایم که وجود این رشته در عمل هم ممکن است
و لذا باید به دو سوّال دیگر پاسخ دهیم» (داوکینزه ۹/۸۶ ص ۸ اما پاسخ داوکیتر به پرسش دوم اینچنین اه
احساس من این است که درصورتی که تفاوت بین عضوهای متوالی این رشته» یعنی رشته‌ای که منجر به پیدایش
چشم شده به اندازه کافی کوچک باشد وقوع جهش‌های لازم پیامد طبیعی آن است (داوکینز, ۰۱۹۸۶ ص۷۸).
فکر می‌کنم پاسخ مثبت باشد؛ چون نه‌تنها معلوم است که یک نصف چشم از هیچ بهتر است. بلکه در بین جانوران
امروزی می‌توانیم یک سری از مراحل میانی را پیدا کنیم. منظور این نیست که موجودات میانی واقعا نماینده جانوران
اجدادی‌اند. ولی نشان میدهند که ساختهای میانی هم کارایی دارند... پنج درصد بینایی بهتر از هیچ است. پنج درصد
شنوایی از نشنیدن مطلق بهتر است. پنج درصد توانایی پرواز از هیچ بهتر است. میشود کلا پذیرفت که هر عضو یا
دستگاهی که در عمل می‌بینیم» حاصل یک حرکت تدریجی ملایم در دنیای جانداران است؛ مسیری که در آن هر مرحله
میانی به بقا و تکثیر جانور کمک میکند. هرگاه در یک حیوان زنده واقعی یک عضو > داشته باشیم, به طوری که 6 چنان
عضو پیچیده‌ای باشد که محتمل نباشد در یک مرحله و به صورت اتفاقی به وجود آمده باشد, براساس نظریه تکامل و
انتخاب طبیعی میتوان گفت کسری از آن 2 بهتر از نبودن آن است (داوکینز, ۰۱۹۸۶ ص 4۰).
۶ موم سال هجدهم, شماره دوم پیاپی ۰ زمستان ۱۳۹۹
در واقع» آنچه داوکینر به دنبال نشان دادنش است این است که:
۱ پیچیدگی‌های شگفت‌انگیز موجودات زنده آنقدر زیاد است که بسیار نامحتمل است که آنها به صورت
۲ اگر تکامل و مکانیسم انتخاب طبیعی را به صورت انتخاب تک‌مرحله‌ای (و نه انتخاب انباشتی و گام به گام)
در نظر بگیریم» باز پیدایش موجودات زنده بسیار نامحتمل خواهد بود؛
۳ پیدایش موجودات زنده از طریق مکانیسم انتخاب طبیعی تدریجی» امری محتمل است.
اکنون باید دید که استدلال داوکیتر تا چه اندازه مدعای او مینی بر انکار هویبات و علل فراطبیسی را اثبنات
میکند؟ نقدهای پلاتنیگا مک‌گرات و جان هات به استدلال وکین ما را در پاسخ به این پرسش یاری میرساند.
پلانتینگا در ابتدا سه پرسش داوکیر در خصوص چشم را در قالب یک پرسش بزرگ قرار میدهد. او یک فضای
سه‌بعدی را در نظر میگیرد و آن را «فضای ارگانیک» می‌نامد که هریک از نقاط آن یک شکل ممکن از حیات
است. برایناساس پرسش بزرگ مذکور که در واقع فشرده شده سه پرسش داوکینر است» چنین خواهد بود:
آیا یک مسیر در فضای ارگانیک وجود دارد که جمعیت قدیمی حیات تک‌سلولی را به چشم انسان متصل کند. به
شکلی که هر نقطه آن مسیر بتواند به نخو محتملی از نقطه قبلی به وسیله جهش ژنتیکی تصادفی پدید آید؛ به
نحوی که سازگاری مفیدی داشته باشد و به شکلی محتمل بتواند بوسیله انتخاب طبیعی هدایت نشده از جمعیت
پلانتینگا معتقد است که استدلال وکین و پاسخ‌های او به این پرسش بزرگ دارای ضعفهای اساسی است.
نخستین ضعف آن است که فرض و پاسخ او به سالات ۲و۳ بسیار بحت‌انگیز حمایت‌نشده و کاملا حدسی هستند
(پلانتینگاه ۲۰۱۱, ص۲۳ اگر مجددا پرسش بزرگ و پاشخ‌های داوکیتر به آن را در نظر بگیریم خواهیم دید که
هیچ تضمینی وجود ندارد که یک مسیر واقعی [نه صرفا محتمل) در فضای ارگانیک باشد که جمعیت ارگانیسم‌های
تک‌سلولی را بل اشسان‌ها مقصل کندممکن اس برخی سانهارهای پیجیذه وجبوه ذاشنه باشند کاراقراشه سرفا
بهوسیله گام‌های کوتاه از اشکال حیات قبلی نتیجه شوند. شاید ساختارهایی وجود داشته باشند که نتوانند از اشکال
قبلی حیات نتیجه شوند هرچند گام‌ها و چهش‌ها کوچک باشند. داوکیتر چگونه میتواند بگوید که چنین نیست؟
البته احساس او می‌گوید که در واقع چنین نیست؛ اما استدلال او چه اندازه اين را نشان میدهد؟ از نظر پلانتیگا به
نظر میرسد پرسش‌های ۲و۳ پرسش‌هایی هستند که هنوز پاسخ دقیقی به آنها داده نشده است. آن پرسش‌ها در
حال حاقره ورای اققالفت:و تون ما اقرارذارتد و ما پاسخمچتی برایقای نناریمازبلاشگاه ۳۱ ص۷۳
اما ضعف دوم استدلال دارکینر این است که او ادعا میکند «شواهد تکامل یک جهان بدون طراحی را نشان
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ه ۱۰۷
میدهند» اما آنچه او واقعا استدلال میکند این است که برای اشکال حیات معاصر میتوان سری‌های داروینی
درنظر گرفت. این استدلال به‌خودی‌خود یک جهان بدون طراحی را نشان نمی‌دهند. اگر استدلال او و پاسخ‌هایش
به پرسش‌های ۲و۳ را بپذیریم» تنها نشان میدهند که ذانا نامحتمل نیست که حیات به وسیله تکامل هدایت‌نشده
پدید آمده باشد. آنچنان که پلاتتیگا می‌گوید. وکین از استدلالی به این شکل بهره میگیرد:
اما این استدلال, قانع کننده نیست. آنچه داوکیتر نشان میدهد حتی با فرض درست بودن استدلالش,» حداکثر
این است که پدید آمدن حیات بدون طراحی» نامحتمل نیست نه اينکه در واقع چنین است. به تعبیر پلاننیگا آنچه
داوکینر نشان میدهد حداکثر این است که: به لحاظ معرفت‌شناختی» صدق این گزاره محتمل است: اینکه حیات
بدون طراحی پدید آمده باشد به لحاظ زیست‌شناختی نامحتمل نیست» (پلانتینگا ۲۰۱۱ ص۲۵). اما در واقع
چطور؟ از نظر داوکین آنچه ادعایش را موجه میکند. ورود پیش‌فرض طبیعت‌گرایانه‌اش به مسیر استدلال است
(هرچند صراحتا این را بیان نمی‌کند). استدلال او در واقع چنین شکلی دارد:
۱ اینکه حیات با تنوع بسیارش به وسیله تکامل داروینی هدایت‌نشده پدید آمده باشد امری محتمل است؛
نتیجه: بنابراین حیات احتمالا به وسیله تکامل داروینی هدایت‌نشده پدید آمده است و لذا باید سری‌های داروینی
پلاننینگا معتقد است فراطبیعت گرا در اینجا از آزادی بیشتری برخوردار است. از نگاه فراطبیعست‌گرا چنین
سری‌های داروینی هم میتواند وجود داشته باشد و هم میتواند وجود نداشته باشد؛ چون خداوند, جهان حیات را
خلق کرده و او میتواند به شکل‌های مختلف این کار را کرده باشد (پا سری‌های داروینی يا بدون آن). ازاین‌رو
قراطبیست‌گرا: در مواجهه با ضواهد: از آزاد یع وکم سن مها اما سای ۱۱ ص۳۴
بنابراین حتی اگر فرض کنیم پاسخ‌های داوکنیر به پرسش‌های ۲و۳ صحیح است. باز استدلال او منتج نیست.
او ادعا میکند که تکامل نشان میدهد که حیات بدون طراحی پدید آمده» درحالی که آنچه او استدلال میکند (با
فرض صحت استدلالش) حداکثر این است اين امر (پدید آمدن حیات بدون طراحی) نامحتمل نیست.
قبل از آنکه نقدهای دیگر به استدلال طوکیتر را بررسی کنیم» لازم است تا بار دیگر نگاه طبیعت‌گرایانه به مکانیسم انتخاب
طبیعی را مورد توجه قرار دهیم. برای این منظور عبارت زیر از/رنست مایر از تکامل‌گرایان مشهور را مدنظر قرار می‌دهیم:
مفهوم انتخاب طبیعی براساس مشاهده طبیعت پایه‌گذاری شده است. هر کدام از گونه‌ها بسیار پیشتر از آتچه
که برای ادامه حیات خود نیاز دارند تولیدمئل میکنند. همه افراد موجود در یک جمعیت از نظر نتیکی با هم تضساوت
دارند. تمامی آنها در معرض خطر عوامل نامساعد محیطی قرار دارند و تقریبا اغلبشان یا نابود می‌شوند یا
4۸ موم سال هجدهم, شماره دوم پیاپی ۰ زمستان ۱۳۹۹
نمی‌توانند تولیدمثل کنند. شمار بسیار کمی از این فرزندان زنده می‌مانند و به نوبسه خود زاد و ولد میکنند. اما
بقایافتگان به‌هیچ‌رو نمونه‌برداری تصادفی از جمعیت نیستند؛ زیرا آنهایی می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند که
دارای صفات معینی هستند که بقای آنها را در آن شرایط میسر کرده است. اگر بنا را بر این بگذاریم که این اضراد
مرجح انتخاب شده‌اند و به همین دلیل هم زنده مانده و ادامه حیات داده‌اند» بلافاصله این پرسش مطرح میشود
که چه کسی این انتخاب را انجام داده است؟ در جریان انتخاب مصنوعی عملا پرورش‌دهندگان گل‌ها و پرندگان
و دامداران؛ حیوان يا گیاه خوب را برای تخم‌کشی و پرورش نسل بعدی انتخاب میکنند. اما در جریان انتخاب
طبیعی, اگر دقیق‌تر بگوییم» چنین عاملی وجود ندارد (مایر» ۲۰۰۱ ص ۱۴۳).
در اینجا دو گزینه دیگر وجود دارد که مایر آنها را نادیده میگیرد:
۱ در پس فرایند تکامل» عامل يا عوامل طراحی شده يا هدفمندی وجود دارند که آن را هدایت میکنند. این
۲ در پس فرایند تکامل» عامل يا عوامل طراحی شده يا هدفمندی وجود دارند که آن را هدایت میکنند. این
عامل يا عوامل» در سطح پدیده‌های طبیعی قابل تبیین نیستند و برای توضیح و تبیین آنها باید از ساحت‌های دیگر
به عبارت دیگر, دانشمند زیست‌شناس در خصوص نظریه تکامل با سه پرسش اساسی و بنیادین روبه‌روست:
۱ مکانیسم انتخاب طبیعی يا فرایند تکامل توسط چه کسی یا چه چیزی «طراحی» شده است؟
۲ این مکانیسم» چگونه «طراحی» شده است و عمل میکند؟
۳ این مکانیسم برای چه هدف یا غایتی «طراحی» شده است؟
دانشمند زیست‌شناس می‌کوشد به پرسش دوم پاسخ گوید. پاسخ او به این پرسش» لزوما به معنای پاسخ به دو
پرسش دیگر نیست. دانشمند زیست‌شناس در مواجهه با سوّال اول و سوم نهایتا میتواند بگوید که عامل و هدفی
برای این مکانیسم نمی‌شناسد نه اینکه در واقع چنین عامل یا هدفی وجود ندارد. ممکن است او در پاسخ بگوید:
من تبیینی از چگونگی عملکرد این مکانیسم اراته می‌دهم بدون اینکه عامل یا هدفی را در آن وارد کنم. این تییسین
عامل یا هدفی برای این مکانیسم وجود ندارد». این استدلال یک ضعف اساسی دارد و آن اینکه دو سطح از تبیین
را خلط کرده است. فرض کنید ما عملکرد یک خودرو را تنها با استفاده از اصول و قواعد علم مکانیک توضیح دهیم
بدون اینکه به عامل سازنده پا هدف آن و مهمتر از اینها به نقش راننده در عملکرد خودرو اشاره کنیم. برای مشال؛
روشن شدن خودرو را از طریق توصیف سیستم الکتریکی و احتراق ماشین تبیین کنیم بدون اینکه به نقش راننده در
استارت زدن آشاره کنیم. پا چرخش چرخهای خودرو را با توصیف عملکرد محورها و دیفرانسیل و... توصیف کنیم
بدون اینکه به نقش راننده در هدایت فرمان خودرو اشاره کنیم. آنگاه استدلال کنیم که چون میتوان عملکرد
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ٩ ۱۰۹
خودرو را بدون اشاره به نقش یک راننده در عملکرد آن تبیین کنیم» پس راننده‌ای وجود ندارد! یک تبیین موفق از
چگونگی عملگرد .یک مکانیسم نشنان سی‌دهذ گداتجوه عملکرد آن مکانیسم احقمالا سادق اسله یی به‌همان
گونهای است که تبیین شده. این تبیین به خودی خود نشان نمی‌دهد که عامل یا هدفی برای چمت‌دهی آن
مکانیسم وجود ندارد. بنابراین از میان دو گزاره زیر تنها گزاره دوم میتواند گزاره صحیحی باشد:
۱ نظریه تکامل نشان میدهد که هیچ طراحی یا عامل هوشمندی در مسئله حیات وجود ندارد؛
۲ نظریه تکامل به بررسی نقش طراح و غایت در مسئله حیات نمی‌پردازده چون هدف آن تبیین نحوه عملکرد و
مکانیسمهای دخیل در فرایند حیات تکاملی است (برای تبیین‌هایی از اين دست باید به سطح فلسفه یا الهیات برویم).
واضح است که ارگانیسم‌های زنده از مواد شیمیایی درست شده‌اند و مشتمل بر انواع متعددی از پروتئین هستنده
و همچنین بسیاری از جهات آنها بر طبق قواعد فیزیکی کار میکند. اما این اثبات نمی‌کند که چیزی ورای
سیستمهای فیزیکی -شیمیایی در کار نیست و ما می‌توانیم آنها را کاملا بر حسب فیزیک و شسیمی پفهميم.
بهترین مثال [برای این مسئله] یک رادیوی ترانزیستوری است. فرض کنید کسی درباره رادیو نمی‌داند و رادیو را
به او نشان دهند و او از موسیقی حاصله تعجب‌زده شود و بخواهد آن را بفهمد. ممکن است فکر کند موسیقی
صرفا از رادیو نتیجه میشود؛ یعنی در نتیجه اندرکنش میان اجزای آن. اگر کسی بگوید که اين از خارج میآید.
مثلا از یک فرستنده, چه بسا منکر شود به این دلیل که نمی‌بیند چیزی از پیرون پیاید و ممکن است فکر کند که
[کارکرد] دستگاه را می‌فهمد. چه‌بسا اجزای آن رادیو را فزاهم کند و همان صدا را بشنود و بعد بگوید که من
[ کار کرد] این را کاملا فهمیده ام و آن را (از مواد معلوم) ساخته‌ام. اما او هنوز نمی‌داند که امواج رادیویی [فی‌الواقع
در خارج] وجود دارند [و رادیو صرفا نها را میگیرد و پخش میکند].
این درست وضعی است که ما با حیات داریم. اگر اجزای رادیو را به هم بزنیده چیزی نمی‌شنوید. اما این فقط
بخشی از تصویر است. چیزی که مشکل دیدگاه مکانیستی است این است که دیدگاهی محدود است. این
دیدگاه مبتنی بر نیمی از واقعیت است (گلشنی» ۱۳۹۱ ص ۴۱-۴۰ به نقل از: شلدریک» ۱۹۸۴ ص۵۷-۵۶).
بنابراین به نظر نمی‌رسد استدلال دارکیتز برای نشان دادن اینکه «نظریه تکامل و مکانیسم اصلی آن» یعنی انتخاب
طبیمی» باور به هویات و علل فراطبیمی را نقض میکند» استدلال موفقی باشد.
استدلال داکینز با نقدهای دیگری نیز از سوی فلاسفه مواجه شده است. مکگراث و جان هات دو نمونه از این
فلاسفه هستند. م کگراث) معتقد است که روش علمی» سلبا و ایجابا قادر به قضاوت در خصوص وجود یا عدم
وجود علل و هویات فراطبیعی نیست» و هر گونه تلاشی در این خصوص؛ فراتر رفتن از محدودیتهای قانونی علم
۰ موم سال هجدهم؛ شماره دوم؛ پیاپی ۷۰ زمستان ۱۳۹۹
است (مک‌گراثه ۲۰۰۷الف» ص۳۴ او با این نگرش» در خصوص دیدگاه کیت می‌گوید:
داوکینزه داروینیسم را یک بزرگراه معقول به سوی الحاد میداند؛ درحالی که به نظر میرسد اين بزرگراه ترسیم شده
بهوسیله داوکینز, به لاادریگری منتهی شود. یک شکاف منطقی اساسی بین داروینیسم و الحاد وجود دارد که به نظر
میرسد داوکینز ترجیح میدهد آن را با لفاظی و قدرت نطق پر کند؛ نه با شواهد (مکگراث ۲۰۰۷ب» ص۲).
مکگراث برای تأیید دیدگاه خود در کتاب نوهم داوکیز به دیدگاه برخی زیست‌شناسان برجسته همچون فرانسیس
کالیتر و استفان ج ی گولد اشاره میکند. کالینر که مدیر بنیاد ملی سلامت در آمریکا و سرپرست سابق پروژه ژنوم
اسانی استه یکت مسیحی استا,و معقّد است که علوّم طبیعی؛ ایمان راتأیید ام ی کنند حرخال ی که اسرپرست پروّژه
ژنوم انسانی قبل از اوه یعنی وتسون که برنده جايزه توبل (به همراه فرانسی سکریک برای کشف ساختار مارپیچی
مضاعف,11/۸) استه یک ملد است هر ذوی آینها دانشمقنان برچمقه ی هستند و این اسر نقان می‌فهد کند
آنچه آنها را از هم جدا می‌سازد نه علمشان, بلکه جهان‌پینی‌هایشان است. ازاین‌روگود» زیست‌شناس تکاملی
مشهور با مشاهده زیست‌شناسان مشهوری که از ایمان دینی حمایت میکنند. می‌گوید: یا نیمی از همکاران من
فوق‌العاده احمق هستنده يا اینکه علم داروینیسم کاملا با پاورهای دینی مرسوم سازگار است -البته به همان نسبت
ررنبرگ نیز معتقد است که سازگاری میان خداباوزی و نظریه انتخاب طبیعی طروین کار چندان مشکلی نیست. و
این دیدگاه که این نظریه با باور به خداوند در تضاد است بیشتر یک تصمیم فلسفی است تا بخشی از نظریه علمی:
برقراری آشتی میان خداباوری و نظریه انتخاب طبیعی داروین» کار چندان مشکلی نیست... به‌راحتی میتوان
خداباوری را با چگونگی پیدایش شکل ظاهری ما بهوسیله انتخاب طبیعی آشتی داد» حتی اگر این نظریه کاذب
باشد... شاید تغیبر تصادفی و پالایش محیطی؛ روش انتخاب پروردگار در سازماندهی ظاهر مخلوقات بوده
است... یا شاید بتوان خداوند قادری را تصور کرد که روشی را برای آفشرینش انسانها به کار گرفته که به
اندازهای پیچیده و سخت است که درک آن از عهده فاعل‌های شناسایی همچون ما با چنین توانایی شناختی
محدودی که داریم خارج است. در این میان» بهترین تبیینی که می‌توانیم در مورد پیدایش انسان ارائه کنیم (که
قابل درک نیز باشد) نظریه انتخاب طبیعی داروین است (رزنبرگ» ۰۲۰۰۸ ص ۸۷).
جان هات نیز نقدی مشابه مکگراث به استدلال دوکینر وارد میکند. او معتقد است که تعدادی از دانشمندان و
فلاسفه معاصر, نظريه تکامل را با ماتریالیسم تلفیق میکنند. دانشمندانی در سط حکارل ساگان؛ استفان ج یگولد,
ویلسون و داوکیتر روایتی از نظریه تکامل را به ما عرضه میکنند که از پیش با «ایمان» به ماتریالیسم علمی
پوشیده شده است (هات» ۱۳۸۵ ص۱۰۱). هات» این رویکرد را «نکامل گرایی» می‌نامد و معتقد است در اینجا
پیوندی ظریف و نامحسوس میان ایده‌های داروینی با پیش‌فرض‌های طبیعت‌گرایی برقرار است. هات به عنوان
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ۵ ۱۱۱
نمونه به سخنان یکی از طبیمت‌گرایان [ستفان جیگولد) اشاره میکند که معتقد است نظریه تکامل از یک پیام
من عقیده دارم که مشکل [پذیرش نظریه داروین]... در محتوای فلسفی پیام داروین قرار دارد... اولا داروین
استدلال میکند که تکامل هیچ هدفی ندارد. افراد تلاش میکنند که بروز ژن‌هایشان را در نسل‌های آینده
افزایش دهند و این کل قضیه است... ثانبا داروین عقیده داشت که تکامل هیچ جهتی ندارد: آن ضرورتا به
چیزهای بالاتر رهنمون نمی‌شود. ارگانیسم‌ها با محیطهای بومی‌شان بیشتر سازگار می‌شوند و این کل قضیه
است. «زوال» یک انگل به اندازه گام برداشتن یک آهو کامل است. ثالشا داروین در تفسیرش از طبیست» یک
فلسفه ماتریالیستی منسجم به کار برد. ماده شالوده همه وجود است. ذهن, روح و خدا نیز واژه‌هایی هستند که
نتایج عجیب پیچیدگی‌های عصبی را بیان میکنند (هات» ۰۱۳۸۵ ص ۱۰۳).
روشن است که چنین دیدگاهی به‌خودی‌خود فاقد توجیه عقلانی با استدلال قانع کننده است و صرفا از یک
ایدئولوژی طبیمت‌گرایانه نشئت میگیرد. بنابراین به نظر میرسد آنچنان که فلاسفه‌ای همچون مکگراث و جان
هات استدلال میکنند, طبیعت‌گرایی و نظریه تکامل با هم مستلزم نفی طراحی در عالم و باور به هویات و علل
فراطبیعی هستند اما نظریه تکامل به خودی خود این لازمه را ندارد: ریچارد لواتتین» زیست‌شناس برجسته هارواره
اینچنین نیست که روشها و نهادهای علمی تا حدی ما راوادار به پذیرش تبیین ماتریالیستی از جهان پدیدارها
بکند. بعکس, ما از طریق التزام و پایبندی پیشینی به علل مادی مجبور می‌شویم تا ابزار و تجهیزات تحقیق و
مجموعهای از مفاهیم را به وجود آوریم که تبیین‌های مادی ارائه بکنند. فارغ از اینکه چقدر خلاف شسهود بانشد,
فارغ از اینکه چقدر برای افراد ناوارد رازآمیز باشد. به علاوه آن مادی‌نگری مطلق است. زیرا ما نمی‌توانیم به جای
نبراین به نظر میرسد باید میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و «طبیمت‌گرایی تکاملی» بهعنوان فلسفه‌ای
تفسیرگر تمایز بگذاریم (پاربوره ۰۱۳۹۲ ص۱۵۴ داوکیتر ادعا میکند که «شواهد تکامل, یک جهان بدون طراحی را
نمایان میکند»» اما هیچ شاهدی برای تأیید ادعایش ارائه نمی‌دهد. تنها با پیش‌فرض گرفتن طبیست‌گرایی
هستی‌شناختی است که میتوان چنین نتیجه‌ای از نظریه تکامل گرفت. البته با پذیرش طبیست‌گرایی هستی‌شناختی
نیازی به نظریه تکامل نیست تا جهان بدون طراحی را به ما نشان دهد. به تعبیر پلاتتیگا» طبیمت‌گرایی هستی‌شناختی
با هر چیز دیگری هم جمع شود این نتیجه را خواهد داشت. اما باید توجه داشت که طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی تنما
یک آموزه فلسفی است و هیچ پشتوانه علمی از نظریه تکامل برای موجه نشان دادن خود در اختیار ندارد.
7 موم , سال هجدهم, شماره دوم پیاپی ۷۰ زمستان ۱۳۹۹
طلست گراای تکاملی اسران حازتن که مکاسمم انتخاب طبیعی که یروس حزکقدهتنه تکامل استقا یک شکانسیم
طراحی‌نشده و هدایت‌نشده است و این مشخصه (عدم طراحی و هدایت) بخشی از نظريه تکامل معاصر است و
ازاین‌رو این نظریه با باور به هویات و علل فراطبیمی در تعارض است. اما به نظر میرسد باید مان نظریه تکامل
بهعنوان نظریه‌ای علمی و «طبیست‌گرایی تکاملی» بهعنوان یک رویکرد فلسفی تمایز بگذاريم. ااهای
طبیعت‌گرایانی همچون تکیت تنها این نیست که شواهد تکامل نشان نمی‌دهند که جهان, طراحی شده است؛ بلکه
او مدعی است که این شواهد نشان میدهند که جهان» طراحی‌نشده است. در این مقاله نشان دادیم استدلال
طبیعت گرایان» براساس نظریه تکامل داروین» نمیتواند نشان دهد که هویات و علل فراطبیعی وجود ندارند و ازاین‌رو
طبیعت‌گرایان نمی‌توانند امکان ورود چنین هویات و عللی را به تبیین‌های در خصوص ویژگیهای جهان طبیصی» رد
کنند, مگر اینکه به نحو پیشینی و براساس یک رویکرد فلسفی اجازه ورود چنین هویاتی را ندهند.
مقاله پژوهشی: تمایز میان نظریه تکامل بهعنوان نظریه‌ای علمی و طببعت‌گرایی.. / سیدمهدی بیابانکی ٩ ۱۱۳
باربور» ایان» ۰۱۳۹۲ دين وعلم, ترجمه پیروز فطورچی» تهران» پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی.
گلشنی» مهدی» ۱۳۹۱ «استاد مطهری و نقش بنیادی فلسفه در ربط علم به دین» تماشساگه راز ش۴ ص ۴۷-۲۵
هات» جان» ۱۳۸۵ علم ودین از تعارض تا گفت‌وگو, ترجمه بتول نجفی» قم طد.
۶أ110۷۵ :3۷۵10 ]٩۰ ۷۹۵۵ ۷۶ :۷۳۵۵/۵۲ 0ظ 1۳6 ,1986 ملتقطنط ,کصا12
,۵۳۵ 370۷ ,6نآ ]٩ و 0ع1 00۵ شام +مع10 کو 0و2 005 ,1995 10 ا6صص126
بل .37 ,267 ۸۵۵۲/۲0/1 50086 ,ععت ههام5 ج دندمآ" ,1992 بل یک ,0لن60
بع ]۴٩ 6و۸ 06 ۵ 1۳3 0۳۵ و0000ع71 2و3 720606 کا ,2006 مصطصل ق11۵۵
۳ طز ,عم عن5 کم کعطممعمانط2 وسحصع) اصععاعصزا3 وصه حصع 3 کماحقط" ,1973 ,13840 ,ا[1
,5100803 لسع 770000 1۳۵ +100 نونک ۱٩ کسمملسمط ماندگای ۷۷ فصه
9 730 ,کا500 ]۵ 11010۳ 06 20 ,قمع که کعصوناانط فص کصونللنط" ,1997 و ۴ 16۷0۵۵58
41 701810272 ک0امه720 7۳06 ,20078 مانه‌نلام) حصص0ت مطاه2/00 6 بش۸ ,1/10۵5
.3695 ااژه ۷ 1316۳ ,ق30۹0 ,۵ب 006 ۳۲٩ آنم م2 06 04 ناما مقس
۷۷۷۵۵503 زا ,002ی 301100 6 ع0گ 7768 ,ط2007 بش 1/10۳3
,اکگه‌ناه3 صهتاعضسط) فصه کهآ لعسعق< :نوم احامطا عع00ن؟" مل201 سل فلقصمط ,2006۲5
0065 151 بشکت] ,۲70۸6٩ 7670606 ,(قلع) لاه ۸ 3 وصه صملحمی م معط
,7370001 0۳۵ 3091010 ,50066 نفعزآ لاله ]0 عل ۷۷۳۵۵ 201 مصنتن۸ 01300088
770۵۰ ۹۲ ۲0۳۵6۵۲۵۶ آمعنوواما0 7۳۶ ندونع1 لام ۷۵۳1۵ م2002 ,اعقط3 مدع
,01۰ 00111071007۵۲9 6 نرومامنظ ]٩ ودامرمعواناط ,2008 ۷۳۰۰ .30 بقعحاک/3 ب .۸ ,0606۲8
7 آ۵ 70 8۳۶ ,صعنامسق< ام دعنعیک5 خصعع ما علنی 0امزج ۰۸ ,1996 مجعل۸ ,ق6۲ط0ع دم
1 (.60) 8۳6004 1 8 نز وعلهااه مقس صکنلدس136< لمزعم1م0مطاع/۹* ,200 36.۰ ,6فت۳
339-6 00 ,8۳655 3/11 ,علخ طاصق) رکعناای ها 0۵ 06001811 1 واعع72
بل هل ,15607 صقتصصع13 3/006 جذ کنو مزع م1 مصعاعنمج مصه آمنکوطام‌هام/3* ,2003 ط ,5006
ول اد ,هل اه ,اه ما نو 0 عو م0 7۳6 ,(علع) ملهنلهط .ی 2 ۲۵86
| از منظر طبیعت گرایی تکاملی، شواهد تکامل، جهان بدون طراحی را نمایان می کنند و نظریه تکامل باور به وجود هویات و علل فراطبیعی را طرد می کند. اما به نظر می رسد باید میان نظریه تکامل به عنوان نظریه ای علمی و «طبیعت گرایی تکاملی» به عنوان دیدگاهی فلسفی تمایز بگذاریم. طبیعت گرایانی همچون داوکینز ادعا می کنند که «شواهد تکامل، یک جهان بدون طراحی را نمایان می کند»؛ اما تنها با پیش فرض گرفتن طبیعت گرایی هستی شناختی است که می توان چنین نتیجه ای از نظریه تکامل گرفت. البته با پذیرش طبیعت گرایی هستی شناختی نیازی به نظریه تکامل نیست تا جهان بدون طراحی به ما ثابت شود. طبیعت گرایی هستی شناختی با هر چیز دیگری هم جمع شود، این نتیجه را خواهد داشت. در این مقاله نشان خواهیم داد استدلال طبیعت گرایان نمی تواند نشان دهد که هویات و علل فراطبیعی وجود ندارند و ازاین رو طبیعت گرایان نمی توانند امکان ورود چنین هویات و عللی را به تبیین های در خصوص ویژگی های جهان طبیعی، رد کنند؛ مگر اینکه به نحو پیشینی و براساس یک رویکرد فلسفی اجازه ورود چنین هویاتی را ندهند. |
53,043 | 516312 | البته» این درجه همبستگی» متوسط بوده و به قوت یافته‌های قبل نیست.
مجموع بارهای گرمایشی و سرمایشی: با چولگی نیز رابط یت ول فا عیف» معادل ۰/۲۷ دارد. این موضوع» بدان معناست
که هرچه تقارن در توزیع اندازه قطعات بیشتر برقرار باشد» آن چیدمان از نظر بار حرارتی مناسب‌تر عمل خواهد. این بدان معنا است
که به ازای هر قطعه بزرگ» بهتر است یک قطعه کوچک در چیدمان وجود داشته اباشد و برعکس. بدین ترتیب» در همراهی با سایر
يافته‌ها و با تأکید بر یافته‌هایی که همبستگی قوی‌تری نشان داده‌اند؛ میتوان دزیافت که:
۱. در توزیع اندازه بناها در یک مجموعه؛ اختلاف بیشتر حول نقطه‌ی میانگین» نتایج بهتری در مصرف انرژی مجموعه
۲. حفظ تقارن اندازه در دو سوی میانگین» تا حدیمی‌تواند به نتایج بهتر در مصرف انرژی بیانجامد.
در گام بعد برای مطمئن شدن از درستی يافته‌ها و تایید روایی فرآیند آزمایشی جداگانه طراحی و با نتایج پیشین» مقایسه شد. در
این آزمایش» دو چیدمان» یکی بر اساس یافته‌های این پژوهش و یکی در تقابل با آن طراحی و شبیه‌سازی‌شده و بارهای سرمایشی
و گرمایشی آنها مقایسه شد تا کارکرد یافته‌های این پژوهش و توصیه‌های مبتنی بر آن» بررسی شود. طراحی چیدمان و شبیه-
سازی‌ها این بار با ۳ بلوک انجام شد. شرایط چیدمان‌ها از نظر فاصله بین قطعات» هندسه مربعی بلوک‌ها ارتفاع و درصد سطح
اشغال, مشابه بخش پیشین در نظر گرفته شد. در این آزمون» دو چیدمان مرجع برای مجموعه در نظر گرفته شد: ۱) چیدمانی دقیقا
منطبق با یافته‌های پژوهش و ۲ چیدمانی دقیقا مخالف با یافته‌های پژوهش. برای طراحی چیدمان شماره‌ی یک» سه بلوک باید به
گونهای در سایت جایگذاری شوند که بناها غیر هم‌اندازه بوده» اندازه آنها ناهمگن بوده و حول میانگین؛ تسیا متقارن باشند. بر
این اساس» چیدمان شکل ۱۱ بهعنوان الگوی منطبق با یافته‌های پژوهش» در نظر گرفته شد.
شکل۱۳. شبیه‌سازی بار گرمایش چیدمان منطبق با توصیه‌های ناشی از دستاوردهای پژوهش در انقلاب زمستانی و انقلاب تابستانی
در نقطه مقابل» برای طراحی چیدمان شماره‌ی دو سه بلوک باید به گونهای در سایت جایگذاری شوند که بناها دقیقا هم‌اندازه
باشند و در نتیجه اندازه بلوک‌ها همگن باشد. در این حالت» اصولا تقارن حول میانگین» معنا نداشته و درهرحال» رخ میدهد. بر این
آساس» چیدمان زیر (شکل ۱۳)» بهعنوان الگوی مخالف با یافته‌های پژوهش در نظر گرفته شد.
شکل۱۴۳. شبیه‌سازی بار سرمایش چیدمان؛مخالف با توصیه‌های ناشی.از دستاوردهای پژوهش در انقلاب تابستانی
شبیه‌سازی بارهای سرمایشی و گرمایشی در هر دو گزینه در شرایط اقلیمی شهر تهران و در انقلایین (اول تیر و اول دی)» انجام
شبیه‌سازی با رگرمایشی و سرمایشی نمونه‌های جدید» جهت اعتبار سنجی نتایج
چیدمان مجموع بار سرمایش مجموع بار گرمایش مجموع بار سرمایش و گرمایش
یافته‌های حاصل از شبیه‌سازی بار گرمایشی و سرمایشی در دو روز انقلایین برای نمونه‌های جدید طراحی‌شده» الگویی مطابق با
یافته‌های پیشین را نشان میدهد. چیدمان شماره‌ی یک» که چیدمانی منطبق با یافته‌های پیشین بود» بار گرمایشی و سرمایشی
کمتری داشته و برعکس» چیدمان شماره دو که چیدمانی مخالف با یافته‌های پژوهش بود» بار گرمایشی و سرمایشی بیشتری
(تقریبا ۱۵ درصد بیشتر از چیدمان یک) نشان داد. این امر» مبین اعتبار یافته‌های پژوهش است.
هدف اصلی این پژوهش» دستیابی به راهکارهایی کاربردی برای طراحان شهری و معماران» با هدف کاهش مصرف انرژی در
طراحی مجموعه‌های متشکل از چند بنا در گام‌های نخست طراحی بوده است. برای این منظور» یک مدل مولد پارامتریک.
طراحی‌شده و بار سرمایشی و گرمایشی یک مجموعه متشکل از ٩ بنا در موقعیت‌های مختلف,» بر اساس اندازه متغیر برای بناها
شبیه‌سازی شد. یافته‌های پژوهش» حاکی از آن است که میان اندازه‌ی مجموعه‌ی قطعات و بار سرمایشی و گرمایشی» گونه‌های
متفاوتی از رابطه همبستگی برقرار است. با پراکندگی بیشتر اندازه بناها در چیدمان یک مجموعه» بار سرمایشی و گرمایشی سالانه»
کاهش می‌یابد. همچنین» تقارن در این اختلاف اندازه تا حدی به بهبود مصرف انرژی مبتنی بر بار سرمایشی و گرمایشی
می‌انجامد. همچنین» آزمون روایی يافته‌ها نیز» حاکی از اطمینانی قابل قبول نسبت.به یافته‌های پژوهش است. بر این اساس»
یافته‌های این پژوهش» میتواند در مراحل اولیه طراحی یک مجموعه» به کمک ظزاحان شهری و معماران آمده و دستاویزی برای
طراحی مجموعه‌هایی با بار سرمایشی و گرمایشی کمتر؛باشد. در این چارچوب» اصول زیر را میتوان به طراحان شهری و معماران»
- در مراحل اولیه طراحی یک مجموعه متشکل از چند بنا پهتر است تنوع در اندازه بناهای موجود در مجموعه, تا حد
امگان بالا در نظر گرفت‌شده و مجموعه: شامل تلا انا با
- بهتر است اندازه هر یک از بناها در یک مجموعه» از مقدار میانگین آن در کل مجموعه» فاصله داشته باشد.
- اندازه قطعات» بهتر است نابرابر و غیر همگن باشند.
- بهتر است تنوع در اندازه قطعات».به طور متقارن انجام شود. مورد اخیر به,اندازه‌ی موارد پیش گفته» حاوی تأثیرات جدی
نیست؛ اما میتواند در مجموع راهکارها مورد نظر قرار بگیرد:
یافته‌های این پژوهش,» در حال حاضر تنها در حوزه مکانی تعریف‌شده برای آن» یعنی شهر تهران قابل‌تعمیم است. در صورت
نیاز به کاربرد آن در سایر موقعيت‌ها لازم است الگوریتم ارائه‌شده» با دادههای دقیق مکانی» مجددا اجرا شود. الگوریتم ارائه‌شده در
اين پژوهش» قابلیت گسترش در محیطهای متفاوت و پیچیده (تعداد بلوک‌های بیشتر و هندسه‌های پیچیده‌تر) را دارد. همچنین
میتوان به الگوریتم ارائه‌شده» عناصر مختلف محیطی اضافه کرده و مدل را هر چه بیشتر به واقعیت موجود نزدیک کرد. این مواره
میتواند در تکمیل این پژوهش» در تحقیقات پیشرو مورد نظر قرار بگیرد. در ادامه توصیه میشود که برای تدقیق یافته‌ها و
قابلیت تعمیم‌پذیری بیشتر آن» شبیه‌سازی مصرف انرژی» در مدلهای دقیق‌تر شامل کاربری» نسبت پنجره به دیوار و موارد دیگر
انجام‌شده و بازه شبیه‌سازی نیز» طولانی‌تر در نظر گرفته شود.
ابراهیم‌پور» عبدالسلام و محمدکاری» بهروز. (۱۳۹۰). روشی جدیدی برای طراحی پنجره با توجه به مصرف انرژی. مهندسی مکانیک مدرس,
اسفندیاری» اکرم و ترکاشوند» عباس. (۱۳۹۹). کاربرد تحلیل‌های ایزوویست و خطوط دید در سنجش کیفیت بصری در مجتمع‌های
حبیب» فرح؛ برزگر» زهرا و چشمه قصابانی» مریم. (۱۳۹۳). رتبه‌بندی پارامترهای موّئر بر مصرف انرژی ساختمان با کاربرد فرایند تحلیل
حیدری» شاهین. (۱۳۸۷). دمای آسایش حرارتی مردم شهر تهران. هنرهای زیبا-معماری و شهرساری, ۳۸(۱)» ۰۱۴-۵
رضیئی» طیب. (۱۳۹۶). منطق‌بندی اقلیمی ایران به روش کوپن-گایگر و بررسی جابه‌جایی مناطق اقلیمی کشور در سده پیستم. فیزیک
صفدری فیروزآباده فرشید. (۱۳۹۵). طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد بهینه‌سازی مصرف انرزی. پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد.
صفدری فیروزآباده فرشید؛ شمس‌الدینی» علی و بامداده علی. (۱۳۹۵). بررسی چیدمان مجنمع مسکونی با رویکرد توسعه پایدار در جهت بهره
وری انرژی. همایش ملی رویکردهای نوین در برنامه‌ریزی و توسعه پایدار منطقهای» مرودشت.
صنایعیان» خانيده مهدیزاده سراج فاطمه؛ تصراللهی, فرفناد و مفیذی شمیراتی, سیدمجین- (۱۳۹۲): تأثّیر چگونگی :هم جوازی: توده و فضا در
قرش مریم؛ آیزدی: محمدسنید ق کریمی‌شازره مهرداد (۱۳۹۹).+مخلیل ,کارایی آثرژی در عدل‌های نات قنهری اقلیم رم وبههنک: نویه
کریم پور علیرضا؛ دیبا داراب و اعتصام ایرج. (۱۳۹۸). تحلیل‌های اقتصادی و ارزیابی میزان مصرف انرژی بر اساس نوع و نسبت پنجره‌ها
با استفاده از مدل های شبیه‌سازی. هویت شهر ۳۹(۱۳) ۰ ۳۴-۱۹
کریمی» فاطمه و جلیلی صدرآباده سمانه. (۱۴۰۰). تحلیل میزان تطابق فضای باز مجتمع‌های مسکونی با رویکرد شهر دوستدار کودک و ارتقا
آن از طریق مضارکت کودکان؛ نمونه مطالعاتی: مجتمع امین شیر برد کارومی ار ۹۵۱۹ ۳ع ۵۸
لطفی» صدیقه؛ نیکپور عامر و سلیمانی» محمد. (۱۳۹۸). بررسی تأثیر فرم شهر بر میزان مصرف انرژی در بخش مسکونی» مطالعه موردی:
مرادخانی: ایوب؛ نیکقدم؛ تیلوفر و طاهباز منصور (۳۹۷ ۲ اوضاس دای موثر رف آنر زیم الگوهای مسکن دز مقیاس محله با تاکید بر
کارایی انرژی (نمونه موردی: شهر سنندج). رویکردهای نو در جغراقیای انسانی» ۱(۱۱)» ۰۳۹۹-۳۵۸
مرتضایی» گلناز؛ محمدی,» محمود؛ نصرالل‌هی» فرشاد و قلعه‌نویی» محمود. (۱۳۹۶). بررسی ریخت-گونه‌شناسانه بافت‌های مسکونی جدید در
راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی اولیه مطالعه موردی: سپاهان شهر. مطالعات شهری, ۲۴(۶)» ۵۴-۴۱
مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. (۱۳۸۹). مبخث نوزدهم مقررات ملی ساختمان (ویرایش سوم).
۳00086 اه ۵ برع 010 م0۳ صقطای کم کاععت8 .(2019) .0.ظ ,هک ع سا شا و ,۷۷۵ رکش ,ق۸061
368-3 ,186 ,8110295 گ و5۲ عدعسد اهاز جانعدع 0 -طونط هزم م۳ دز مزع مرن خعط
4) 2910205 8 8۷:121 /21080۳۵ 07/۶۵ 19 .(2010) عنص1 ما66 طعقع5ع 3 عصز 110 مصه عصنلانا8ظ
2۶60 ۷100۷۷ عهصنصهزدع۵ مت 00ط ۵۲ 0 ۸ (2011) 8۰ رسهعا 20 ممصقط30 غ مش راممصنطد ۳ طظ
(۳۵۳۹1۵0 00 .77-88 ,(11)1 ,6۳0162718 ,16۲۵/۵ 1100065 000 اک برع ۳ع 0
کعطزاخطاوزک 0صه کزکواهصد 1005۲ ۶و صمناهعنامرم۸ .(2020) بش ,130200 ع مش ,هن معط
,1 1102016066 .( چا طهطکعصد 1۳6۳ :و5 ععه6) کعوعامصهی هدع[ که جانلفدو آهداکز 8ااک2 16
0 0۲ط ۲ بومعننکه ووعده ۶و عزعواهس۸ .(2018) 34۰ ,6 0هط310۶ نصاخعگا ع مک 34۰ ,ف1230 32۰ رنطا۵ ۳۳ ۳
(۳۵۳۹1۵ 00) .127-147 ,(7)13 ,1۳0 [0۳ 146 11060/60۵ .(صقطد‌گکا و5۳ ععق6) ععکعت صقطای عتقصنل و0
40 ۷1۵0۷۲۷ ۵۶ داعم فصه عزعولقص۸ .(2011) ۳۰ عنااع1|عم620 ۶ م6 رطاماخمعن۳۳ م۸ مقااع02۳عد6
,8۷11017195 071۵ برو 6۲ .عطناو انم هک ۳510 ۵11-1160 ج ۲۵۳ عع 0610۵ رع جع کصعا کرک عصخقاع
85 ۳1۲6006 ۵۶ ۳۳10۳2۵0 .(2014) .34 رفصهط2ععقط6 حاعصطععط6 گ 2 ,82۳26820 ۳ رطازط۵
(۳6۲۹1۵ 10) .27-53 ,(4)2 ,۸008116701100 ۸7۳۰ عطنعنا ۳۶عاعمصد ۳ ماگ0 برع۳ ۳6
۵,۳۹2 1101077-۷/۵-5 بص۳2ط 1 ۵۶ چان حز عاممعم نصا ۵۶ ع ۲۵۵2۳ 6010۳۲ .(2009) یک احق ۲۳۶0
(2018) .لا ,1130486 ه مظ رط2۵اع8 و6 ,۵7065 وظکل رع6 00لا مشط رک06م1 رکش عمش کظ معماهاز
175-4۰ ,225 و56۲ ۸01160 عانعن وصه عوصنفاندط ۶ زنطن ووجعصه عطا عصنمخعندححط۲
[2 ۳۵۶106 ۵۶ 50266 006 ۵۶ ععصقنامهی عطا عصنمواهم۸ .(2021) .ک ,1220 دنناد[ چگ ۳ رفط 6۹۳
5 ۲۳۳۵۵ 0۳۵۳۵۵۵ کاز فصه "هن برافدع-0انط" ۶ طعدو دورد عطا طکنس کعوعامیسهی
,(5)2 ,11۵۷160296 21071 7۳۵0 .(جان6 220 جذ عاصصی آهتاصع زک صنص۸ وود عع62) متام 02۳000
80 ۸55655108 مهد کزعولده۸ 35006 .(2019) با مرنصدکع8۳ غ .0 ,ق8010 بش ما6۹
۳ مناه8 ۷۷۵ ۲۵ ۷۷۵۵0 هه 1۶06 ۷۷00 لق0ص0۵ 120-۳0۳۵۵ هنک ۵۶ ۲۵۳۲۵۳۵۵۶۵
(۳6۳۶1۵ صل) :19-34 ,(13)39 ,170010668267 مسق ۳ط6 1 صذ ععصنوان8 (ه0ع510ع
(۳۵۳۹1۵ 0) ۳۷11205 6ل2ط1۴ تصقطهاکا بو یس۸۳۶ 0۳۵ 61۵۶۵ .(2002) 3/۰ ماعق که
۰ ]7۳۵0001 ۵۳ 11000118 121004 60۶ 0۳0 .(2020) ۰ ,۷۷۵۵ ه مک ,6821666 مش ,1620
7 0011065 280266 بر و2۱۵۲ ,۵065 8 0 بط 1 ۳۵۵۲۳۵۲۱۵۵۹ و2800 و5۳۵۲ .(2008) .[ مصعکاعتاها
۶ا 300 ۲۵ ۵۵ ۲۳۳۵ وان عطا 0۶ که عطا اه کنعوامم۸ .(2019) 14۰ روصعصنه امک ع م۸ دازا مک رگا
,6290 55601710816 0۲ ,700۳۳۵ .(02 113۳6 :و500 ععه6) ماع آهتادع0ز۶ ۳ عطا از اعد برع ع 20 0۲
6 ۳۳2 هه بط کعطنوانام رز کعطز52 هه اهخم ۳0 .(2003) 8 دز بطمکم منک گ م6 بط ,1100650
73-6۰ ,(2)2 ,6۵67/9 77۳0 چگ ۳۵۳۶۲ 7۳۵۵۱ مهن گناد جا 6ص ۳ع م0۳ هصتاصهام
06(۰) سا 53۳622 6 موز صصقگا 0 رعصنانامکک۸ مش بظ0ککو 6۵ 6 ,۵۹۵50 لا مفعزهط110
469-۰ ,93 رنرو۲ع 6166016 لهنخمع وم رعحعصه مهامک ده 02655 هطاحا 0۶ کع۲۲ ۲
5 66۳6 136 عصنا اند 1012105 :(2018) 34۰ ممقطاطد1 ع لا مصحلمطومانلا م۸ ,رنصقط6ل0 1102
ع6)386) 0 ع0قکه روحعصده 0۳ کنعقطاصصه صه از علهعک و ممط اوعد عطا که عمعخدم عمط 0۶
( ۳6۳۹12 1) .258-399 ,(1)11 رنر۵0 660070 7۳۵۶ 1۱ ۸۶۳06۹ 176 .زو مهصدک
110۳001021 .(2017) ب4 ,003160066 ۵ و رنطداا۵ 128٩ و ,نفهصحصقط0 م6 بععد2ع 110
۲050۰ 6۵۳8۲ 0۳۵۳۷ عتقنطام۵ ۲۵ ۵۳06۴ رز واگ اهناص ۳:0 معط ۵۶ 0 2ع از
1۳۳ ۵۶ ۵010 راس۲10 .(2021) ۰٩ ب[ ۳۰ 6002۵162 6 و6 5 .6 ر2ع مک 34 ,26362-۳60۴6
,39 ,61177106 7۳0070 1130۳0۰ ۶و ععی عط1 ,70065 قطن م1 عطا کعمود وانانطادامد ع 06۳2
5۰ 06710۳3۲6 رع606۳ که 65 ها ع 6 00ع صقطاس 1068 .(2019) ۷۰ با ۶ 3 ,ط0
.0106115 20000162 کعهاع / کعع با 00۲00/650 از ۷00 //0اکط
کط120بع ۳ عصنط20 لهادع۶10 ۳ +علوس معنععل 0و +مططواعد خمعننکه روط .(2017) [ یک ما0
868 وصهه ۳0۳۵ ق17۳۳ .(2016) [ ۳ .۳ ,ق۷220 ۵ 1 ,۷208 2 فطک و۷ ,۷۷۵08 و[ ,۷۷۶ و[ 5 بطق2ا0
126-4۰ ,88 ,۳۳۵6۵00 و22 عمط و طلعهزه ٩ مدع صقطک صز ۳۵۳۲۵۳۵۵۶۵ برع ۳۳
[ ۲6۳۵ 0۶ 0216210 .(2021) .۸ رکمله 11322 گ .0 رطناطع۳۳۵ مش ,ق5320 34 ,۵ ۷۰ ,8۵۳۵
,8 ق۳200 2۳ 37و50 ععف ۸ :۵ فصه برع مامطم و ۵۵ 06060666 کاز ,665 بوط 20266 51065
5 کعاز 0۶ 20ع 65 200 1۳۵۵ ۶و صمنای‌گندععانه عاعصنان +عوزنه‌ک-صع ر ۵ «(2017) 1۰ مفعنته۴۸
(۳۵۳۹12 0) :419-439 ,(2) 43 رک زور2 عع0 5 ۵۳۵ 0۳۵/۵۶۳۵۳۶[ سای 20۳6 عصست0
6 که 5ع[ط۵ 16 :۳۵۷۵ 0۲0۳۲ معط 10003 (2019) 34۰ ,0۸16890 2 3۳۰ ,2عباع م۸
6 618066 رع۵۳ 60 ام موعامصم اهنخد ۳:0 ۶و صهند06 .(2016) ۴۰ ,۳۳۵2۵20 نمعلکدک
(۳۵۳۶1۵ حل) 3۳[۰ 113۳025 وا ز 706 ۸220 عنصداکا رکنکعطی 5 ع1ع113]
]07۳۵۹120۵ 11659000 .(2016) .۸ ,هد ۶ م۸ ,فصو ععصقطک ۳۰ ,۳۵۳۵۷2۵20 نعلکدک
۷7 ۵۵ 60۲6۳۵۲6 [ه 313000 .ره و۳۵۲ ۵۲ ۵00۳۵۶۳ 0606100۵۴ عاطم تمهی دعس عمسمره|
(۳6۳۶1۵ صل) اطکهل 112۳ ,کصع 06610 فص عصتصصها2 عم هصنهاعبک آهدمزع ۲۵ جز کعطعج ممم م۸
6 7۳56 .(2013) .34 .5 ,رفصد ناک 310800 ۶ ۳ ,نطد۵[1 ۱125 ۳۰ ,هدک 116۳0122065 ما مطقاعوهصدک
35-6 ,(23)63 ,]مک دما0هطعط معط «مملحز ده ععلعماط دای حز صمنخقصاطصهم ععهک هه کعق ۸ 0۶
6687 0۵ زا0076 خطعنعط 5 وصنلواندام مه برع امطام مه مها ۶و عمط عط1 ر2021) یک شهاک
0 ,194 ,۷/۳۵۱/۵۲۵ ۵۵ 8108 نهط0 ۵۶ وود ععی ع6ط7 بعلفک صقطامی همکد
۶۵۳۳۵ ۳۳۵ ۵۶ 1۶666 ع۵ط۲ ۵۶ کزعواهصد جاانانعمعی ع عمجم ۸ ر2017) بش رکصند ۷3۳۳010
5 ع۲07110016کاگ مان 116016۳۳262 ه صز عصنامم فصه معط 6۵۶ جمناصص عم روص عناعع ص00
[ ۲36۳۵ هدنو انم ۵۳۵ 6۳۵1006 عط) ۵۶ ماه عطا ۶و ددع1۳ .(2022) بز کنکنقاه6 6 7 ,1۷6۵
۰ ,6 نع 5107۶ .0۳86 نحل بط مادم ع نا نو عم (عو مه +عوص 06۲0۳24 510286
40 ععد نبا ا2زخصع0ز۳۵۶ ۶۵۳ ۳۶00۶6 0620 .(2014) .۸ عداع5 310 ک مظ ,813004 ولا دز ,۵۵
531-5 ,80 ,80710185 0۳۵ و5۵ وان عاه اه عع ی نهد رل 0۵
[۵ ۳۵۶10۳ هدناعاکد رعمامطام مه ماس ۵۶ مصکنصقطاعحد عطا هصنام ۵ «(2018) .5 رگا لا ,۷۵۱
176-10 ,43 ,500/68 0۵ 00265 6أ0مکسک 160۳62 ,انام 56ج تمعن که روجعده
| طراحی بلوک های شهری، متاثر از پارامترهایی چون اندازه ی بناها، تعداد، شکل، هندسه و آرایش آن ها است که بر میزان مصرف انرژی ، تاثیر زیادی دارند. در این میان، بار گرمایش و سرمایش سالانه ی ساختمان ها، یکی از مهمترین شاخص ها در میزان تقاضای انرژی است. در پژوهش های پیشین کمابیش، اطلاعاتی در خصوص تاثیر تراکم، فشردگی، تخلخل و نظایر آن، فراهم شده است؛ اما، تصویر روشنی از تاثیر اندازه ی بناها در مصرف انرژی مجموعه های متشکل از چند بنا، در دست نیست. در این چارچوب، هدف این پژوهش، یافتن رابطه ی احتمالی میان نحوه ی توزیع اندازه ی بناها در یک مجموعه ی متشکل از چند بنا و بار گرمایش و سرمایش سالانه ی آن مجموعه می باشد. این پژوهش در سه مرحله انجام شده است. در مرحله ی اول، متغیرهای پژوهش، از جمله پارامترهای اندازه و چیدمان بناها و همچنین، بار گرمایش و سرمایش سالانه ی ساختمان، تبیین شده است. مرحله دوم به طراحی الگوریتمی مناسب جهت تولید اندازه ی بناها و چیدمان های مختلف در سایت، بررسی عوامل مداخله گر و حذف آن ها، شروط مسئله و شبیه سازی بار گرمایش و سرمایش چیدما ن ها اختصاص یافته است. این مرحله، با برنامه نویسی به زبان پایتون در محیط افزونه ی گرس هاپر در نرم افزار راینو و شبیه سازی مدل ها با استفاده از افزونه ی هانی بی و لیدی باگ در این نرم افزار انجام شده است. در مرحله ی سوم، به بررسی همبستگی میان این دو متغیر پرداخته شده است. تحلیل یافته های حاصل از آزمون همبستگی، حاکی از آن است که در منطقه ی مورد مطالعه، سرمایش فصول گرم نسبت به گرمایش فصول سرد بیشتر حائز اهمیت است. رابطه ی همبستگی منفی قوی میان بارهای سرمایش با واریانس اندازه ی بناها، نشان دهنده ی این است که هرچه تنوع اندازه ی قطعات در یک مجموعه بیشتر باشد، بار سرمایشی کمتری خواهد داشت. همچنین، رابطه ی مثبت بارهای سرمایش با کشیدگی اندازه ی قطعات، نشان دهنده ی این است که هرچه قطعات یک مجموعه، از نظر اندازه پراکنده تر باشند، در کاهش بار سرمایشی، مناسب تر عمل خواهند کرد. |
17,441 | 511597 | کن ۹8 یاهرنه ند
است و رجوع به برخی قواعد فقهی هم مبین همین امر است. با ان مقدمه متضرر از فعل عامل زیان نیز باید
اقذاماتی را برای جلوگیرمهاز کشترشییخسارتتعمل آزرد وگرنه درکا ی کسوس ی وتا یکناب
بوده است از مسئولیت عامل زیان به جبران خسارت کاسته می شود و به طریق اولی تعهدات بیمه گر نیز در
ماهنامه پژو*شنامه تطب قی دادد ان - ۵۳۵۱ (//:۵ ۳
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
گاه اتفاق میافتد که درحادثه ای که تحت پوشش بیمه است و متضرر از حادثه به شعب شرکت های بیمه
جهت دریافت خسارت مراجعه می کند اسناد دریافتی که می تواند رای دادگاه ها نظریه کارشناس اداره کار یا
گزارش سازمان آتش نشانی و... حسب مورد باشد مبین این واقعیت است که شخص زیاندیده نیز در بروز و
ظهور حادثه دخالت داشته است يا اینکه می توانسته از گسترش خسارت بیشتر ممانعت بعمل آورد. نکته ای که
باید مد نظر داشت این واقعیت است که گاهی دخالت های متضرر در وقوع حادثه و خسارت وارده حالت
یک امر پیش بینی نشده و اجتناب ناپذیر را برای عامل زیان دارد. در قواعد حقوقی بعلت دخالت خود شخص
متضرر نمیتوان,برای عامل زیان مسئولیتی متصور شد. ولی در بعضی از بیمه نامه ها از جمله بیمه حوادث
ناشی از وسیله نقلیه موّتوری زمینی اگرچه نمی توان در اینگونه موارد مسئولیتی, رامتوجه راننده کرد ولی
براساس ماده ۶ قانون ایمت, راههادر اینگونه موارد اگرچه مسئولیتی هم متوجه#راننده«نیست ولی بیمه گر را
ملزم به جبران خسارت جانی نموده است. پس ما در اینجا دراخقوق بیمه با شرایطی روبزو هستیم که زیاندیده
نه تنها بخشی بلکه کل تقصیر ناشی از وقوع"چادثه را به دوش می کشد ولی در عین حال خسارت اوانیز جبران
می شود که می»توان گفت«#این استثنایی بر این ,قاعلاه اسنت که#په: جهت مصلخت اجتماعی و حمایت از
زیاندیدگان حوادث ناشی از وسیله نقلیه مورد نظرقرار گرفته است. فرض دیگری که اتفاق می افتد این است
که عامل زان و متضرر از حادثه زیان بار مسئولیت مشترک دارنده‌یعنی در واقع عامل زیان زیان متحققه را
بوجود آورده است و اهمال زیاندیده.نیز؛ با وجود امکان اختراز بر تحقق وتعمیق خسارت افروّده است. فعلی که
در اینجا متضرر مرتکب شده است از جنس ترک فعل است. مثلا کارگری در اثر تقصیر کارفرما وعدم رعایت
مفاد ایمنی کار دچار جراحت می شود اما این جراحت را دستکم می گیرد و اقدامی در جهت معالجه و
۲ ماده ۴ - ورود و عبور عابرین پیاده و انواع وسائط نقلیه غیر مجاز و عبور دادن دام در شاهراه‌ها و همچنین توقف وسائط نقلیه در خطوط عبورممنوع
است هر گاه به جهات مذکور حادثه‌ای واقع شود که منجر به ضرب یا جرح يا قتل یا خسارت مالی شود راننده مجاز که وسیله نقلیه او مجاز به حرکت
درشاهراه باشد نسبت به موارد فوق مسئولیتی نخواهد داشت. ولی در هر حال مکلف است در صورت بروز حادثه وسیله نقلیه را در شانه سمت
راست‌متوقف نموده و مصدوم را با وسیله نقلیه خود یا وسیله دیگر بلافاصله به اولین درمانگاه يا بیمارستان برساند و مراتب را به مأمورین انتظامی
اطلاع‌دهد. عدم مسئولیت راننده مذکور مانع استفاده شخص ثالث از مقررات بیمه نخواهد بود..
تبصره - وزارت راه مکلف است محل‌های توقف ضروری مجاز وسائط نقلیه در طول شاهراه‌ها را ایجاد کند.
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
مداوای خود انجام نمی‌دهد و در اثر سرایت زخم و عفونت. قطع عضو مجروح شده ضرورت پیدا میکند. حال
این سوال مطرح می شود که مسئولیت کارفرما در چه حدی است؟ به نسبت جراحت وارد شده یا به نسبت
عضوی که بر اثر اهمال خود زیاندیده قطع شده است ؟
رویه قضایی حقوق کامن لا نظر بر پذیرش اين مساله است که زیاندیده تا حد امکان باید از گسترش
خسارت جلوگیری کند وگرنه زیان دیده به میزان ضرر قابل اجتناب حق مراجعه به عامل زیان وبه طریق اولی
به بیمه گر عامل زیان نخواهد داشت. احاله به حقوق ایران ونظر شماری از صاحب نظران و پیشینه ای که در
این خصوص وجود دارد۱ چنین اظهارنظر شده که نسبت به خسارات قابل اجتناب» عامل زیان مسئول نیست؛
زیرا رابطه سببیت در خصوص این دسته از خسارات از بین رفته است و مستند به فعل خود زیاندیده است و
از این‌ری حق مراجعه به,عامل زیان و در شرایط وجود بیمه نامه به بیمه گر زا نخواهد داشت. در حقوق
موضوعه ایران ودر ماده ۶ آقانون آمسئولیت مدنی ااستثنائاتی را بر اضل جبران کامل خسارت وارده نموده است.
بر اساس این ماده دادگاه میتواند دز.صورت مساعغدت عاملزیاک به.متضرر. قابل اغماض بودن تقصیر آوی و
دخالت خود متضرر در ايجاه و گسترش زیاث میزان خسارت قابل جبران را تقلیل نماید."
در حادثه تحت پوششی که منجر به خسارت نمی شوقّیو زبان‌یده نیزبه نحوی در,ایجاه آنآدخالت دار
حداقل میزان مداخله,او این است که در لحظه وقوع حادثه در مکان,وقوع آن قرار گرفته یعنی فرضا در زمان
انجام عملیات گودبرداری ساختمانی.در؛آن/محل بوده است و به اینکه از اعملیات گودبرّهازیی ذچار زیان جانی
شود کمک کرده است. نکته ای که در خصوص این مثال باید یاد آور شد اين است که این حضور در محل
وقوع حادثه تقصیر به حساب نمی آید زیرا گاها زیاندیده به مناسبت قرارداد کاری یا شرح وظایف شغلی خود
۹ ماده ۴ - دادگاه میتواند میزان خسارت را در مورد زیر تخفیف دهد:
۱ هر گاه پس از وقوع خسارت واردکننده زیان به نحو موئری به زیاندیده کمک مساعدت کرده باشد.
۲ هر گاه وقوع خسارت ناشی از غفلتی بود که عرفا قابل اغماض باشد و جبران آن نیز موجب عسرت و تنگدستی واردکننده
۳- وقتی که زیاندیده به نحوی از انحا موجبات تسهیل ایجاد زیان را فراهم نموده یا به اضافه شدن آن کمک و یا وضعیت
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
درآن محل قرارداشته است اینگونه حضور تقصیر به حساب نمی‌آید. بلکه اقدام زیاندیده باید به گونه ای
باشد که از نظر عرفی بتوان او را مقصر دانست. تقصیر زیاندیده ممکن است عمد يا غیرعمد و به صورت فعل
یا ترک فعل باشد. معیار تقصیر زیاندیده» مانند معیار تعیین تقصیر عامل زیان نوعی است؛ یعنی رفتار یک انسان
متعارف در آن اوضاع و احوال ملاک عمل است؛ اگر از آن تجاوز شده باشد تقصیر محقق است. در غیر
اینصورت تقصیری نیست. گاهی تقصیر زیاندیده وجه خاصی به خود میگیرد. یکی از این نمودهای خاص,
مسامحه زیاندیده در اجتناب از زیان یا کاهش آن است؛ به اين ترتیب که در مواردی ممکن است: زیاندیده
توان احتراز از خطر و جلوگیری از گسترش ضرر را داشته باشد ولی در دفع ضرر از خود کوتاهی کند. مثلا
در مورد بیمه آتش سوزی کسی خانه و انبار بیمه گذار را آتش زده است. مالک متوجه اقدام عامل ورود زیان
میشود و در حالی, که قدرت و امکان جلوگیری از سرایت آتش را دارد هیچ اقدامی ازخود به عمل نمی‌آورد
به این امید که کل مال بسوزد و"خسارت آن را از عامل ورود زیان ویا بیمهگزمطالبه«کند؟ ال آیا باید کل
زیان وارده به خانه یا انبار چنین شخصی جبران شنود؟ پاسخ قظغا منفی,اسنت . بای تأییده‌این امر میتوان#نمونه
هایی از قوانین آورد,که درآاین فرض از اين#جکم تبغیت کرده است:
ماده ۳۵۵ ق.م.ا مقرّر میی‌دارد: (هر گاه کسی دلک دیکر هون ادن طالت 5 پا در معبر عام بدون
رعایت مصلحقرهگور ای را روش نکن دک + ان وا کرد فان 5 ی گرجه ار
تبصره: در کلیه مواردی: که روشن‌کننده:آتش عهده‌دار؛ تلف و آسیب اشخاص باستدایت"ژاهی برای فرار
و نجات آسیب‌دیدگان نباشد وگرنه روشن‌کننده آتش عهله‌دار نخواهد بود.د اینجا مقنن فعل زیاندیده از
اجتناب از ضرر را مدنظر قرار داده و آن را عاملی دانسته است که عامل ورود زیان را از مسئولیت معاف
میکند. البته فرض ماده جایی است که روشن کردن آتش بدون اجازه صورت گرفته است؛ پس به طریقه اولی
در جایی که روشن‌کننده آتش مأذون است همین حکم جاری است.این حکم یکی از مصادیق قاعده اقدام است
و اقدام زیاندیده در اینجا به صورت ترک‌فعل‌تجلّی پیداکرده است.۲. ماده ۱۵ قانون بیمه در مقام بیان تکلیف
بیمه‌گذار زیاندیده می‌گوید: «بیمه‌گذار باید برای جلوگیری از خسارت مراقبتی را که عادتا هر کس از مال خود
می‌نماید نسبت به موضوع بیمه بنماید و در صورت نزدیک شدن حادثه یا وقوع آن» اقداماتی را که برای
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
جلوگیری از سرایت و توسعه خسارت لازم است به عمل آورد. مخارجی که بیمه‌گذار برای جلوگیری از
توسعه خسارت می‌نماید بر فرض که منتج به نتیجه نشود به عهده بیمه‌گر خواهد بود» ولی هرگاه بین طرفین در
موضوع تناسب آن با موضوع بیمه اختلافی ایجاد شود حل اختلاف به حکم یا محکمه رجوع میشود.»در این
ماده نیز این امر مورد تأکید قرار گرفته که زیان باید غیرقابل اجتناب باشد تا زیاندیده بتواند جبران آن را
بخواقد:۳۳. بند ۳ ماده بو قانون مسئولیت مدئی مقرر, داشته: است: «داذگاه میتواند میزانت خسارت را در مواره
به استناد ماده ۱۵ قانون بیمه, تبصره ماده ۳۵۵ و ۳۳۱ ق.م.ا» ۱۱۶ ق. دریایی و بند ۳ ماده ۶ قانون مسئولیت
مدنی» میتوان گفت: اين تکلیف کلی برای هر متضرری وجود دارد که از بروز و گسترش دامنه خسارات
جلوگیری نماید؛آق,قرارآداد بیمه یا آتش‌سوزی ارجحیت خاصی ندارد که حکم خاصی را اقتضا نماید وبتوان
آنان را از این قاعده مستثتی,داننت. از طرف دیگر وقتی که زیان‌دایده به نحوق#از انحا«مرالات"تسهیل ایجاد
زیان را فراهم نموده یا به اضافه شلان آن کمک وبا وضعیت‌واژد کننده‌پزیان را تشدید کرده باشد.»۶. دز ماده
5 قانون مجازات اسلامی اینگونه بیان شاه که ::هرگاه کسی* ججیزی؛ لغزنده‌ای را در معبر بریزد که موجب
لغزش رهگذر گردد عهده دار دیه و.خسارت خواهد,پود. مگر آنکه رهگذر بالغ و عاقل یا ممیز عمدا با اینکه
میتواند پا نگذارد به روی آن پا بگذارد. نگاهی به*قانون همه دریایی صراتخت,فعل یا ترکتفعلنتضرر را بیان
کرده است مماده ۱۷۶ قائوّن دریایی مقرّر میدارد: «در صورتی که متصدی حمل ثابت نماید فوت و یا صدمات
بدنی بر اثر تقصیر و یا غفلت خود مسافر بوده و یا عمل مسافر در وقوع آن تأثیر ذاشته)7ولگاه بر حسب مورد
متصدی حمل را کلا و یا جزا از مسئولیت بری خواهد کرد.»از ملاک اين مواد این نتیجه استنباط میشود که
زیاندیده باید اقدام مناسب را در جهت اجتناب یا کاهش ضرر به عمل آورد؛ وگرنه خود مقصر است و عامل
ورود زیان نسبت به چنین زیانی مسئولیتی ندارد. بر اساس مطالعه تطبیقی در حقوق سایر کشورها نیز همین
قاعده ساری است. تعهد زیاندیده به تقلیل زان قاعده‌ای است که در حقوق انگلستان پذیرفته شده و دفاعی
است که از جانب خوانده دعوای مسئولیت ابراز میگردد تا مسئولیت را از خود رفع کند. مفهوم این قاعده این
است که زیاندیده از عمل دیگری وظیفه دارد به طور متعارف از وقوع زیان جلوگیری کند پا دامنه آن را بکاهد.
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
چنانچه خوانده بتواند کاهلی او را به اثبات برساند از پرداخت خسارت بابت آن بخش از زیان که قابل اجتناب
در حقوق دیگر کشورها نیز این قاعده نفوذ کرده است. چنانکه در حقوق کانادا در رأی ۷ 7272[6»
«00010آبه صراحت به تکلیف خواهان مبنی بر کاهش خسارت اشاره شده است.افلسفه این قاعده آن
است که از اتلاف منابع اقتصادی جامعه جلوگیری شود؛ یعنی زیاندیده را وادار میکند که با جلوگیری از زیان
یا گسترش دامنه آن از تضرر خود و جامعه جلوگیری کند. رسیدن به این هدف» از طریق محروم ساختن فرد
کاهل از جبران خسارت تأمین میشود. آنچه از اين مطلب استباط می شود این است که اگر کسی می‌توانسته از
زیان‌هایی جلوگیری نماید. ولی با عدم اقدام به‌موقع» دفع نکرده است بتواند به حساب عامل زیان قرار دهد
دیگر انگیزه‌ای برای اقدام,مناسب برای جلوگیری يا کاهش زیان نخواهد داشت.برای, مثال؛ بیمه گذاری که دچار
آتش سوزی شده است به#جای"*اقدام به کاهش, خسارت ؛ منتظراجبران خساژّت از طرافقبیمه گر باشد یا
کارگاهی که ماشین آلات آن دچار شکست.قطعه شده است بهاین امید.,که از بیمه عدم النفم ی آزوگکست
قطعه استفاده کند اقدام به تامین قطعه ننمايداي البته مثالهای مذکوز, در ژمینه آی که قرارداد بیمه ای بیق متضرر
وبیمه گر وجود,دارد و باید گفت کهاین قاعده به یک‌پنحو در هر,دی:قلمرو ضمان قهری و مسئولیت قراردادی
می تواند مورد استناد قرارگیرد . مثالی که می توان*برای ظهمان فهّری در نظر گرفت جایی "ات که عامل زیان
جرحی بر زیان‌دیدهه؛وارد ساخته».ولی وی به جای درمان؛ قصور ووزیده و سرایت زخم منجر به از کار افتادن
مهمترین کارکرد مسئولیت مدنی» الزام | جبرا«خلارایت) اور بر متضرر است اما این الزام گاه به طور
استئنایی از بین می‌رود؛ چنانکه در حقوق اسلام "بر اساس قاعده اقدام زیان وارده بر اثر تقصیر و اقدام خود
متضرر قابل جبران نیست. در حقوق موضوعه ایران نیز ماده ۶ قانون مسئولیت مدنی استثنائاتی را بر اصل
جبران کامل خسارت وارده نموده است. بر اساس این ماده دادگاه میتواند در صورت مساعدت عامل زیان به
متضرر قابل اغماض بودن تقصیر وی و دخالت خود متضرر در ایجاد و گسترش زیان» میزان خسارت قابل
جبران را تقلیل نماید. در این میان؛ قصور زیاندیده ناظر بر فرضی است که زیاندیده در ایجاد حادئه منجر به
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
خسارت نقشی نداشته» منتها در مرحله ایجاد ضرر می‌توانسته است جلوی بروز برخی خسارات را بگیرد. ولی
بدون عذر موجهی در جهت تعدیل اثر فعل زیانبار اقدام ننموده است. بنابراین» از این منظر خسارات وارده بر
دو نوع است: نوع اول خساراتی است که جبرا وقهرا به متضرر می رسد و وی قادر بر جلوگیری ازآن نیست.
نوع دوم ان خساراتی است که جلوگیری ازآن در قدرت متضرر است. اگر قاعده تقلیل خسارت در خصوص
خسارات قسم دوم به نحو مذکور مورد قبول قرار گیرد و متضرر قاصر از جبران اینگونه خسارات محروم
گردد. آنگاه این سوال پیش میآید که در صورت اختلاف در قابل دفع بودن یا عدم این قابلیت بین طرفین
دعوا اصل بر چیست؟ و کدام طرف مدعی شمرده میشود؟در پاسخ میتوان گفت: هرگاه وقوع فعل زیانبار از
طرف خوانده به ؛اثبات برسد وی ملزم به جبران کلیه خسارات مستقیم ناشی از آن است. مگر اینکه اثبات نماید
ضرر وارده با اقدام,متعازف قابل اجتناب بوده است؛ زیرا در زمینه مسئولیت مدنی "برای؛ الزام خوانده به جبران
خسارت ضرورتی به اثبان,غیرقابل دفع"بودن: ضرر وجود ندارد.و همین که اقسامیت»«توغیت و مستقیم
بودن ضرر به اثبات رسید جهت حکم به جبران خسارت کافیی"اشت..پوه‌عکس این» عامل ضرر است که باید
برای رهایی نسبی خود از مسئولیت. قابل «اجتناب: بودن ضررارا.اثبات نماید. بنابراین» برای حمایت متضرر
میتوان گفت :بعد از وقوع,فعل, اصل بر غیرقابل, اجتناب بودن آثان؛زیانبار است» مگر اینکه خلاف از طرف
عامل ضرر به اثبات برسد.حال که معنای این قاعدهآروشن آشد بجاشت به مبنای این قاعده پرذاخته شود.
در این زمینه دو مبنا قابل بررسی اشتکه در ادامه به؛آنه می پردازیم :
۱. حسن نیت: تکلیف مربوط به حسن نیت ایجاب میکند که زیاندیده تا آنجا که ممکن است جلوی
گسترش زیان را بگیرد و اگر از این تکلیف خود سر بتابد حق جبران کامل خسارت را از دست میدهد.در
حقوق ایران» نه در زمینه مسئولیت‌های قراردادی و نه در خصوص ضمان قهری,» به صراحت اشاره‌ای به لزوم
رعایت حسن نیت نشده است. فقط همانگونه که اشاره شد ماده ۱۵ قانون بیمه در حقوق بیمه صراحتا در اين
موضوع ورود پیدا کرده است وتکلیف را مشخص کرده است. از طرف دیگر از ماده ۲۲۰ قانون مدنی لزوم
رفتار با حسن نیت قابل استنتاج است؛ زیرا در این ماده طرفین عقد به لوازم و آثار عرفی اعمال حقوقی خود
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
ملتزم شده‌اند و در عرف نیز چنین رفتاری مورد انتظار است.از سوی دیگر ماده قانون تجارت الکترونیک
ایران مصوب ۱۳۸۲ بر لزوم توجه به حسن نیت در تفسیر قراردادهای الکترونیکی تأکید کرده است. بنابراین»
میتوان گفت: در حقوق ایران نیز تکلیف مربوط به رفتار با حسن نیت مورد قبول قرار گرفته است.
۲ رابطه سببیت: برخی از حقوق‌دانان «کامن‌لا» این قاعده را متضمن هیچ تکلیفی برای زیاندیده نمی‌دانند.
بلکه معتقد هستند رفتار زیاندیده به عنوان یک علت وارد شده و خسارت ادعایی را از اسباب آن دور ساخته
است. به عبارت دیگر مبنای قاعده به رابطه سببیت موجود بین رفتار زیاندیده و خسارت اضافی برمی گردد.
گفتیم تأثیر قصور زیاندیده در میزان مسئولیت عامل زیان ناشی از توجه به مسئله سبییت است؛ زیرا در هر
دو حوزه مسئولیت*مدنی او مسئولیت قراردادی, خوانده فقط ملزم به جبران خساراتی است که مستقیما ناشی از
فعل اوست و هرگونه زیان آناشی از.اقدام نامتعارف, زیاندیده. باید توسط خود او تحمّل اشود. از این منظر زیان
قابل اجتناب به جای اینکه به فعل عامل زیان منسوب شودپپه فعل آزیاندیده منسوب میشود. البته باید اتوجه
داشت که قابلیت انتیاب در اینجا یک مفهو عرفی/ است و لفهوّم فلسیفی. آن مدنظر نیست؛ زبراپاژ دیدگاه
فلسفی, فعل عامل زیان است؛که مقتظی به وجود آمدان زیان‌ها اعماز قابل اجتنابو غیرقابل اجتناب را فراهم
ساخته است. ولی حقیقت این است که عدالت. محدودین‌هایی را برای مسئوّلیت ناشیع از ایجاد سببیت قایل
شده است و نتایج "دور و.غیرقابل پیش‌بینی منسوب به عامل زیّان. نمی‌شود؛ پس برای تشخیص حدود
مسئولیت عامل زیان » معیار سبب متعارف عرفی را باید ترجیح داد.
برای اینکه بتوان گفت عرفا قابلیت انتساب ضرر نسبت به عامل زیان از بین رفته و نسبت به زیاندیده
الف) شناخت خطر توسط زیاندیده و حدود آن: اثبات این مساله در مواردی در رابطه بیمه گر و
زیاندیده موضوعیت پیدا می کند که پرونده خسارت به دادگاه یا داروری ارسال شده باشد و بیمه گر بتواند در
جریان دادرسی قصور زیاندیده را ثابت کند به عبارت دیگر بیمه گر ثابت کند که زیاندیده نه تنها نسبت به
حادثه زیانبار آگاه بوده است ,بلکه از امکان گسترش دامنه زیان نیز مطلّع بوده یا نمی‌توانسته که مطلع نباشد.
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
اگر آگاهی زیاندیده از خحطر و دامنه آن به اثبات نرسد امکان استناد به قصور ومسامحه زیاندیده برای بیمه گر
ب) امکان دفع ضررتوسط متضرر: گذشته از اينکه زیاندیده باید نسبت به امکان وقوع خطر و خسارت
علم داشته باشد. باید به از امکان دفع نیز مطلّع باشد. از اینرو اززیاندیده ای که از امکان دفع ضرر آگاهی
نداشته است » نمی توان تکلیف به اقدام جهت کاهش ضرر را از او انتظار داشت .این آگاهی نزد متضرر باید
وجود داشته وبه اثبات برسد یا قراین گویای این حقیقت باشد که وی نتواند نسبت به آن ادعای جهل کند.
ج) آگاهی متضرر به شیوه دفع ضرر از خود : تنها اطلاعات متضرر به امکان دفعم ضرر کافی نیست بلکه
متضرر از ضرر باید شیوه وراه دفع ضرر نیز بداند پس اگر متضرر به شیوه دفع ضرر از خود آگاهی نداشته باشد
به صرف آگاهی ازامکاندفع ضرر نمی توان وی را از دریافت تمام یا بخشی از خسارت از عامل زیان یا بیمه
گر محروم کرد اين موضوغ*در زمانی که شرکت های بیمه گر به استناد ماده ۱۵آقانونبیمه درصدد هستند از
پرداخت تمام پا بخشی از خسارت به زیاندیده امتناع نما بنیوگاز برد *انسایتی دار که هم در داوری ها وهم در
بنابراین» از"حسارت دیده وفق ماده ۱۵ قانون پیمه: انتظاز می‌رود از خسارت و توسعه خسارت جلوگیری
کند مشروط به اینکه راهکارهای جلوگیری از خسارت وتوسعه بیشتر خسارت را بداند. در این مورد نیز علم
باید نزد متضرر به أثبارت برسد يا اینکه اوضاع و احوال چنان باشد که:وی نتواند ادعای جهل نماید.
د) داشتن قدرت جلوگیری از خسارت و گسترش دامنه آن: در احراز این شرط. قدرت نوعی بر دفع
خطر و جلوگیری از گسترش دامنه ضرر آن ملاک نیست» بلکه ملاک قدرت شخص متضرر است. از اینرو
اگر خطر نوعا قابلت دفع داشته باشد ولی برای متضرر به دلیل ناتوانی شخصی قابل دفع نباشد. باز عامل زیان
وبتبع آن بیمه گر مسئول همه خسارات وارده خواهد بود.
ه) عدم اقدام متضرر: در این خصوص نیز عامل زیان يا بیمه گر در دعوی باید ثابت کند که علیرغم
اینکه متضرر از خطر و گسترش آن و امکان و طریقه دفع آن آگاه بوده» ولی هیچ اقدام متعارفی که در قدرت
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
شخصی وی بوده انجام نداده است. در مقابل, متضرر نیز میتواند آثبات کند که اقدامات لازم را انجام داده ولی
این اقدانات ثه از خسارت زئه از گسترش داشه آن جلوگیری نکرده است.
و) عدم انجام تکلیف : مسئولیت خسارت دیده نسبت به تحمل بخشی از خسارت به عنوان ضرر قابل
اجتناب» به دلیل تسبیب وی در ایجاد ضرر است و تسبیب به فعل یا ترک فعل قابل تحقق است. با این تفاوت
که اصولا شخص نسبت به ترک فعل مسئول نیست. مگر اینکه اصلا طبق قرارداد يا قانون تکلیف خاصی بر
عهده او قرار گرفته. و وی از انجام آن سر باز زده باشد.که در مورد قرارداد بیمه که منطبق بر قانون بیمه است
این اتکلیف: برهیده پيمه گذار قراردافه شده اسک. شیجه آیتکه یذاستناه مراد 1۵ قانون یمه سره ساده ۵۵۱ و
۱ ق.م.:#۱۱۶ق. دریایی و بند ۳ ماده ۶ قانون مسئولیت مدنی» میتوان بیان کرد که این تکلیف کلی برای
هر متضرری وجوآههداردآکه از بروز و گسترش دامنه خسارات جلوگیری نماید.
مساهنامنه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ما سال :۱۶
امامی» سید حسن (۱۳۹۳) » حقوق مدنی » نهران : انتشارات اسلامیه » ج :
حسینی‌نژاد» حسینقلی(۱۳۷۷) قاعده مقابله با خسارت, نشر گنج دانش»ص ۹۸؛
سادات اخوی,سیدمحسن, کاشانی,ریال محمود«تکلیف زیاندیده به کاستن از خسارت»» مجله علوم
کاتوزیان, ناطر,(۱۳۷۸) الزام‌های خارج از قرارداد» ضمان قهری, ج دوم تهران, دانشگاه تهّران؛ ۰۱۳۷۸
کاظم» محمود (۱۳۸۶).(قاغده جلوگیری از.خسارت»» نشر حقوق» دانشکده حقوق و علوم سیاسی
. کریمی» آیت/(۸۸ 1۳ کلیات بیمه تلو ناگمه مرکز وان ددرت تحقیفات زر نام ربوظ
. میرزانژاد» اک مرتضی. تاغل » کاظمی,محمود. صفایی؛سیدحسین (۱۳۹۷۸)حقوق بیع بینالمللی: بررسی
کنوانسیون بیع بینالمللی ۱۹۸۰ و*مقایسه.آن با مهررات بیع"#ذر حخقوق ایران» فرانسه,انگلیس و ایالات
متحده ایکا نشیر موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهرانص ۳
ماهنامه پژوهشنامه تطبیقی دادپیشگان» دوره ۳ شماره ۳ فروردین ماه» سال ۱۶۰۰
5 ناه 5 رس عصز ۵عطا ۵ 2865 132 ۵1 10۵
6 ۵ 006 واخقم 0مازصز عطا ۵۶ مععصز عطا ,کع0 اصعلنمه عطا ماک دعصناع 502 :م1
6 ۷ 0ععنه ع6عقصعل عطا او عاعلئه تخصصقط عطا وصنا 0۶ اصعلنه عطا نوزم که نلنطازدد00م
وز 3676 کععننه ۵۳ ماو عاو 156 باعه نهد عطا عم ما صمناه ععلها امد دعم0ل ,عمط مخصع0ن0ه
7 08ن1 270 1٩ اعه عطا صسو‌کعم ما صمنهعناطاه آمعوعز ج فقط عم فعسازصذ عطا و معط عطا 67طع ۸
و 15 لاس۸ ۵1 فدمنعز موم عطا ۳۳۵۵ مک کز ا۵ط ۷ +امط 0۶ ععقصعل مه امعم 10عع0 عطا 0۳608
1 ,تاکز 6۵ط۲ ۲۵ 0عمعزدکه کقط «مواعزوع[ عطا خقط عصمتمونااه عط) ۶ سک عطا کز هل ععصع 3 عطا
41 ,0۳035 0006۳ ۵طا فصه ععصم‌وناوعد +۵ النه؟ ۶و ععدامع 006 خ کقط اسهم عرص عطا از
6 ما13 هز ,10۷ ۷۷۵ ک۸ .کطمناموناطاه کمعسعصز عطا کعادعی نامه ۶و عوماصع عم کنط) و عه م06۳0
1 واه0 #عسازصن عط) وصه «مج؟ کحم[ عطا کز ,/30 ماعج؟ کعمل عطا و جع عصذ کعا‌کمع مهم 6۲ اک
عا ۶٩ اصعاننه ۰6 50۳620 منطعدم۳۵|0 عنطا 006۶ ,کععطزعج1 0۳ 86066 11ععط ده خلجه؟ ۶و ععوعل ۵ عمط
6 076۷6۵۳ ۵ 0ععنااه کنسنانزی عطا نها صعنصوا صز خقطا کصهعع5 1۲ دام ۵۶ کممنه‌عنااه ومع عدز
,عفط) کعاه نز کعلید لاصع و حسم‌عنساز عصم5 ما عصنصعگه فصه ,کعع هل 50001 عطا که 506۵0
86۰ 36 ۵۶ 50۳۵۵۵ 6 06۷۵۲ ۵ کعسدع ععلها مکله اک صناعزی عط۲ معلطاصع۳م کنطا
و بوانلزطاهنا عمط ,0ع۷010ه 3660 عمط کدی ععفسحل عطاغه معط هط خصعاجه عطا ما معکنتصعطا0
5 ک8ط20عناطاه کعسعصز عطا مععصقاکص اک عط صذ وصه مصوقه‌عصع هی ۵ 0عع0و 06 نوم جععما عطا
| گاهی بعد از اینکه حادثه موضوع بیمه اتفاق می افتد بیمه گذار یا زیان دیده با توجه به اینکه امکان احتراز از وقوع حادثه یا کاهش آثار زیان بار خسارت ناشی از حادثه را داشته است ولی با اینحال اقدامی جهت انجام فعل مذکور به عمل نمی آورد. مساله ای که در اینجا مطرح می شود این است که آیا بیمه گذار یا زیان دیده تکلیف قانونی برای انجام فعل احتراز یا جلوگیری از توسعه خسارت داشته است یا خیر؟ آنچه از مفاد ماده 15 قانون بیمه مستفاد می شود مجموع تکالیفی است که قانونگذار بر عهده بیمه گذار قرارداده است ولی اگر متضرر از زیان نیز درصدی تقصیر یا مسامحه واهمال داشته باشد وحادثه اتفاق بیفتد این درصد تقصیر چه وضعیتی بر تعهدات بیمه گر بوجود می آورد . همچنان که می دانیم در واقع بیمه گر بجای عامل زیان جبران خسارت می کند حال اگر عامل زیان ومتضرر هردو دارای مراتبی از تقصیر یا اهمال یا کاهلی باشند آیا این رابطه به میزان تعهدات بیمه گر نیز سرایت می کند یا خیر؟ به نظر می رسد در قوانین ایران تکلیف متضرّر در جلوگیرى از گسترش دامنه خسارت پذیرفته شده است و رجوع به برخی قواعد فقهی هم مبین همین امر است. با این مقدمه متضرر از فعل عامل زیان نیز باید اقداماتی را برای جلوگیری از گسترش خسارت بعمل آورد وگرنه درحدی که گسترش خسارت قابل اجتناب بوده است از مسئولیت عامل زیان به جبران خسارت کاسته می شود و به طریق اولی تعهدات بیمه گر نیز در جبران خسارت تحت تاثیر قرار می گیرد . |
459 | 500919 | پژوهش
حاضر با درک این ضرورت به بررسی ژانر فراداستان پرداخته و در پی پاسخگویی به
این سوالات است کذافراد‌استان هیسعه وچ ویژزگ/هایی در مکتب اسالت کلمه ذارق
و آیا فراداستان کلمه‌محور را میتوان از منظر مرکزافزایی نگریست؟
مقالات و کتب زیادی با پرداختن به موضوع فراداستان» ژانر فراداستان پست‌مدرن
را تشریح و بررسی کرده‌اند. اما فراداستان کلمه‌محور به صورت گسترده‌ای مورد
بررسی قرار نگرفته است. هر چند در چشمهای پلد/ کلمه کلید جهان هولوگرافیک
۴ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول. شماره اول, بهار ۱۴۰۱
فراداستان تعریف و پاره‌ای از خصوصیات آن بیان شده اما این موضوع در یک مقاله
منسجم تشریح و بیان نشده است لذا این نوشتار درصدد است با تعریف و تشریح
فراداستان به بررسی این موضوع بپردازد تا تفاوت فراداستان پست‌مدرن از فراداستان
روش پژوهش در این مقاله بر مبنای هدف. توصیفی- تحلیلی (بیان مهمترین
محورها و توصیف و تحلیل یافته‌ها)»؛ بر مبنای پيشينه پژوهش؛ توسعه‌ای ترویجی و
بر مبنای روش گردآوری داده‌ها اسنادی یا کتابخانهای (به صورت مراجعه به منابع
و سا نوشتاری امم از کتابه مقالامو پایان‌نامه پوه اسکن
الف- عدم قابلیت خلاصه شدن: خلاصه کردن یک اثر» توهین مستقیم به آن
واژگانی است که با تمام بار متنی- فرامتنی .خود» آگاهانه از گردونه روایت اخراج
خواهند شد. این امر ربطی به کوتاه یا:بلند بودن متن ندارد. در فراداستان» هدف این
نیست که برای نویسنده تبدیل به واسطه پذیرش یا عدم پذیرش آن ژانر خاص شود
بلکه فقط وسیله‌ای است برای احترام به موجودیت تمام واژگانی که در یک متن
ب- عدم قابلیت تعریف شدن: این پیشنهاد,ساده ادبی در فراداستان. محدود کردن
یک کلمه به جنبه صوتی-تصویری‌اش» کاهش غیرهنری ابعاد دیگر آن واژه است زیرا
یک متن کلمه‌گرا را جز با خوانش عمیق آن نمیتوان دریافت و در هنگامه خوانش
پ- عدم به نمایش درآمدن: در صورت به نمایش درآمدن یک داستان مانند تبدیل
تمامیت آن به فیلمنامه یا نمایش‌نامه. دیگر رغبتی برای خوانش عاشقانه اثر در
مخاطب باقی نخواهد ماند. مثلا وقتی که داستانهای بینوایان یا سفرهای گالیور را به
نمایش درآوردند کمتر کسی به سراغ متن اصلی رفت تا با خوانش عمیق, آنها را
در اینجا باید توجه داشت که فراداستان با انواع ادبی مانند داستان-شعر یا نثرهای
منظوم تفاوت دارد؛ زیرا از دیدگاه عریانیست‌ها کلمه بسیط و کلی فراتر از هم‌افزایی
اجزاست که هر جز آن میتواند کل را در خود بنمایاند؛ پتانسیل‌های کل ادبیات را
نیز دار میباشد و چگونگی ظهور این پتانسیل‌ها بستگی به متنی دارد که کلمه در
آن حضور می‌یابد. برای نمونه در یک متن رئالیستی» انرژی‌های رثالیستی کلمه
استخراج میشود؛ یک متن فراداستانی تلاشش عریان‌تر نشان دادن حقیقت کلمات
میباشد نه ارائه شعر یا داستان و البته چون تمام ساحت‌های ادبی. حاصل دیدگاه و
تراوشات هنری کلمه مانند شعر داستان» ترانه نمایش‌نامه, کاریکلماتور و... هستند
بنابراین آمیزش ژانرها چون در ساحت اصالت کلمه هیچ استقلالی از خود ندارند؛ فاقد
ولی چه‌طور میشود یک دار تشد ان امکان‌پذیر است؟ بله.:در
این پیشنهاد ساده ادبی در فراداستان» محدود. کردن یک کلمه به جنبه صوتی-
تصویری‌اش. کاهش غیرهنری ابعا دیگر آن واژه است زیرا یک متن کلمه‌گرا را جز
با خوانش عمیق آن نمیتوان دریافت. پس میتوان گفت که در صورت به نمایش
درآمدن یک داستان مانند تبدیل تمامیت ان به فیلمنامه یا نمایش‌نامه» دیگر رغبتی
برای خوانش عاشقانه اثر در مخاطب باقی نخواهد ماند. در جهان کنونی, رایانه به
مرحله‌ای از تکامل علمی خود رسیده که به:آسانی میتواند همه آثار داستانی جهان
را حتی در آوانگاردترین گونه‌های ادبی به تصویر بکشد اما یک فراداستان را هیچگاه
نمیتوان به طور کامل و از همه لحاظ با پیشرفته‌ترین جلوه‌های ویر رایانه‌ای هم
نمایش داد. «البته باید یادآور شد که تمرکز تاریخی ژزانر داستان در تمام گونه‌هایش
به روی تصوير فرو کاستن ارزش حقیقت هنری کلمه در حد همان بعد خاص بوده
است زیرا افزون بر جنبه‌های تصویری دارای ابعاد بی‌نهایت دیگری‌ست و متأسفانه در
داستان‌ها بیشتر به همین بعد از واژه پرداخته شده است.» (آذرپیک و دیگران» ۰۱۳۹۶
۶ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
کلمه بسیط و کلی فراتر از هم‌افزایی ساحت‌هاست که هر ساحت آن میتواند کل
را در خوّه بنمایاند ,و خکونگی این ,تانسیل‌ها بستگی به معبی آدارد: که کلمه در آن
حضور می‌یابد. مثلا در یک متن رثالیستی» انرژی‌های رئالیستی کلمه استخراج می-
شود. در متن سمبولیستی» انرژی‌های سمبولیک و طبیعتا در متنی داستان‌محور
پتانسیل‌های داستانی کلمه به منصه ظهور می‌رسند. بنابراین نویسنده کلمه‌گرا می-
تواند ادعا کند که یک کار آزاد خلق کرده. متن کلمه‌گرا تک‌بعدی نیست؛ حاصل
اختلاط ابعاد هم نمی‌باشد بلکه حاصل محلول شدن آنها در هم و هر چه بیشتر عریان
شدن حقیقت کلمات است. چون تمام ساحت‌های ادبی حاصل دیدگاه و تراوشات
هنری کلمه مانند شعر داستان. جملات قصار ترانه نمایش‌نامه» کاریکلماتور و...
هستند بنابراین آمیزش ژانرها فاقد معناست و همه پرتوهایی از وجود آفتاب کلمه‌اند.
وقتی کل یک نوبستنده از مکتب با همان شرایست آبی خودهمنقلا سورقالیسم :فراروی
میکند از موّلفه‌های کشف شده در آن مکتب یک واسطه مطلق و هدف نهایی نساخته؛
هر چند که آن مکتب از دیدگاه وی بسیار فراخ‌تر و بنا بر اصالت زمان- مکان و ذوق
شخصی‌اش, مطلوب‌تر از شریعت‌های اذبی دیگر باشد بلکه به‌روشنی درمی‌یابد که آن
شریعت به هیچ وجه تنها تعریف بیش مد هت یقت
باید از همه پتانسیل‌های ادبی بالفعل و ژانرهای گوناگون ادبی با هدف کشف
فضاهای بالقوه و افق‌های نامکشوف که تا کنون پنهان بودهاند؛ فرازوی شود چرا که
در دیدگاه اصالت کلمه. حقیقت هنری کلمه هیچگاه برابر با فقط شعر یا فقط داستان
از تفکرات بنیادینی که در دیدگاه اصالت کلمه تئوریزه شده این نگرش وحدت در
عین کثرت و کثرت در عین وخدت است. همه شریعت‌های ادبی زانر داستان با تمام
کنرتشان در هنگامه فراروی به سوی جنسیت داستان» خود را در جایگاهی وحدت-
آفرین می‌یابند. بین سبک‌ها و مکتب‌های ادبی یا به بیان دیگر شریعت‌های ادبی
تفاوت. بسیار است. به راختی مي‌توان تقاوت‌های یک متن رثالیستی را با یک متن
از دیگر ویژگی‌هایی که میتوان برای فراداستان ذکر کرد؛ ویژگیهای مشترک با
ظد سای موانی‌فویگ کار من خلسفاقرا باه بکایکارها اجازه وی بووژ کاده با
خود بیان گر صدای خویش در متن باشند؛ نه این که راوی يا کاراکتری درباره صدای
آنها در متن گفت‌وگو کند. فراداستان پست‌مدرن که نمونه بارز چندصدایی در متن
است داستانی درباره یک داستان بوده اما فراداستان از «درباره» گذر و از داستان
رئالیستی» سورثالیستی و انواع سبک‌هایی با عنوان داستان رثالیسم جادویی»
سعپولیستی و فراروی کرده چرا که دیاین نوع فوشتارها نسدای, راوی نود تبدیل
به سوژه‌ای دیگر شده که درباره صداهایی در متن تصاویری ارائه میدهد؛ حال آنکه
فراداستان با حذف واسطه‌ای به نام «دربار» به دیگر پدیدارها و کاراکترها اجازه
میدهد خود. صدای خویش در متن باشند؛ کما اینکه در زمان اکنون فضای مجازی
آين فرصقدرا فر اختبار تساماقرادباسه قرارداده است‌تاهی کی سای کدرا
طریق خویش به جهانیان رسانده و بدون هیچ واسطه و پیش‌فرضی خود را عرضه و
بیان کند؛ پس صدا در متن فراشعر یک.صذای,هم‌افزا و تکامل‌يافته بوده و صدای هر
جزئی از طبیعت و پدیدارها درست سر جای خودش است؛ مانند انواع سازها که در
هم‌افزایی با همدیگر هر یک صدای خاص خودشان ,را بیان میکنند و در نهایت ما
یک سمفونی منظم و منسجم و 6لولفوا هد 8 رامینويم. صداها در متن فراشعر
نیز علاوه بر اینکه خود را بیان می کل اد رما ۹ ۷ سایر صذاها بوده و با آنها به
هم‌افزایی می‌رسند؛ بنابراین صداها در فراداستان با صداها در متون پست‌مدرنیستی
متفاوتند زیرا در پلی‌فونی هر صدا به‌طور مجزا در صدد بیان خود است و صداها
خرده‌روایت‌هایی هستند که با انکار فراروایت‌ها اجازه ظهور و:بروز پیدا کرده‌اند؛ در
حالی که صداها در متن فراداستان ضمن بازگشت آوانگارد به سمت بنیان‌روایت‌ها
درصدد ایجاد و خلق فراروایتی برای آیندگانند؛ پس آنچه از این پدیدارشدگی به وجود
می‌آیده چیوی آناستگون: غیرطییجی و کولاژوارهاقیست پلکه بسان یک ستقولی پر
ابهت همه صداها در هماهنگی و نظم به‌خصوصی, خود را از طریق خویش ضمن
تحلیل پدیدارشناسانه درونی و بیرونی پدیدارها اظهار و بیان میکنند.
تحلیل پدیدارشناسان درون-برونی کاراکترها: چون هر پدیدار خود را از طریق
خودش در متن ارائه میکند؛ نگاه سوژه و ایژه‌محوری به معنای کلاسیک به نگاه
دگرسوژه‌محوری استحاله یافته زیرا هر کاراکتر و پدیداری خود در متن تبدیل به
۸| شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول شماره اول» بهار ۱۴۰۱
سوژه لد و جهان را از نقاه: خودش بیان مي‌کنده نذا جهان, من خلمتاغرا جهن
کنش و واکنش دگرسوژه‌ها است. (در این مثال مونولوگ هم دگرسوژه محسوب شده
است) که «اين نوع نگاه نیز محصول تحلیل پدیدارشناسانه کاراکترها در متن بوده و
خود نوعی پدیدارشناسی کلمه‌گرا را ارائه میدهد که ادامه فلسفه پدیدارشناسی
هوسرل و فلسفه وجود از نگاه هایدگر است. (ر.ک. مقدمه دوم: همتی و رشیدی» ۱۴۰۰:
۷ حتی نویسنده و راوی نیز دگرسوژه‌اند و جبرگرایانه نمی‌توانند نوع نگاه و بینش
جرد را پرستم صسمیل کتک کنیا رطبعف رای پفستوای راو تاطر وله سواتش
و رویدادها به‌طور مستقیم در متن است که موجب جهت‌دهی روایت در مسیر درست
میشود:و ضدای آنها هرگاه,بخواهند پیش‌قرض‌ها زا اخساسات خوه را بیان گنند.در
داخل اپوخه قرار میگیرد و از اين طریق با مخاطب دیالوگ دارند.
دغدغه بنیادین این ژانر فولدایرهانبایش آر/اهات_وهاین یعنی در مرکزیت قرار
گرفتن یک پدیدار» یک موضوع مشخص,» یک مفهوم متعین» یک مضمون خاص, یک
رخداد (با عنایت به فلسفه آلن بدیو) و یا یک کاراکتر و به دنبال آن تحلیل درون-برونی
و برون-برونی ساحت‌های متکثر مرکزیت توسط کاراکترهای دیگر که بی‌واهمه و
بدون نگاهی دغدغه‌مند به بیان روایت و ارتباطی که با مرکزیت دارند؛ می‌پردازند. هر
مرکزافزایی بر مبنای حقیقت عمیق از هرگون زاویه و بعدانگاری پرهیز کرده و
خواستار نزدیکی به نگرگاهی. ۳۶۰ .درجه به اهرگون رخداد و کاراکتر است.
فرادایره‌نویسی با تحلیل درون-برونی و برون-درونی "کاراکترهای محدود مرکزی و
نگره‌ها گفتارها و عملکردهای آنها از نگره هر آنچه کاراکتر که می‌توانند چه در تقابل
چه در تکامل و چه در تکوین و دگرگون‌نگری در متن نقش ایفا کنند؛ باعث به
آشکارگی و عریانیت رسانیدن ساحت‌های متکثر درون-برونی و برون-درونی کاراکتر
مرکزی (پروتاگونیست) و حتی آنتاگونیست یعنی شخصیت و پرسونای مقابل کاراکتر
محوری اثر میشود و بدین‌گون هر کاراکتر که ظاهرا در پس‌زمینه متن حضور دارد و
نقشی حاشیه‌ای را می‌زید با حق اظهارنظر دادن به خود و تحلیل ماجرا بر ستون زعم
و پیش‌فرض خویش: رو با مبدل, شقن به: یکی از شساغ‌های افراذایزه من اقفر
دموکراسیک‌ترین شاکله ادبی جهان, خود را به مرکزیت یک ساختار روایی مکمل
(پلان شعری) برای تحلیل پدیدارشناسیک آن نقطه مرکزی یعنی فضای حضور
فرافرم: ذر اصل این حرکت آشنایی‌زدایی از جنسیت داستان از همان آغاز نگرزش
و نگارش اتفاق میافتد یعنی داستان در فرافرم بهگونهای است که روایت, خود فضایی
از داستان به معنای معمول کلمه بوده و بقيه فضاها شعری,» داستانی, فراداستانی,
فرآشعری:افرامتنی و.. هستند. اتباید نأدیده: گرفت کهاین فضاها ذر خنمت داستان
نیستند بلکه ساحت‌هایی گونه‌گون پیشبرد فضا و حرکت داستانند. در واقع در فرا
فرم از فرم‌ها ژانرها و اشکال مختلف غیر داستانیآدر آفرینش یک داستان استفاده
میشود. در یک روایت مرکز افزا:که در شیوه فرافرمنویسی نگارش می‌یابد. روایت
نخستین میتواند در فضای رئالیستی رخ دهد و روایت مکمل آن در اپیزود بعد در
فضای سورگال و فانتزیک و روایتی دیگر از آن ژخداد ی پدیدار و مرکزی را به نگره
طنز به تصویر بکشد و توسط حلرصارت گر و عیا چات بعد. را سامان می‌دهذ آن
رخداد پا پدیدار در طرزی حماسی یا تنایی ,نمود پاید و البته فرافرم نویسی فقط در
ژانر مرکز افزا نوشته نمی‌شود و قابلیت و ظرفیت پذیرش انواع و اقسام ژانرها و
می‌رقصم» انگار قاصدکی در باد// اما رقصیدن من» رقصیّدن باد نیست// يا قاصدک زخمی,
که بال‌هایش زیر یک کقش,بی‌چیا ۶ بسا!/:رقطن مترکی‌ست غمگین/[ که داز مزرغه
کهن‌سالش به گنجشک‌ها رحم نمی‌کنند. سربازها// و به تن دخترکان نیز//
این طرز نوشتار ربطی به کوتاه و بلند بودن اثر ندارد و اصل ارائه فضاهای محتوایی-
زبانی-فرمیک میباشد. این اثر از چندین اپیزود تشکیل شده که در هر فضا به جای
تیپ‌سازی کاراکتر سازی شده حتی متن توانسته است به مترسک جان داده و دنیا را
از زاويه نگاه یک مترسک ببیند و تحلیل و تفسیر کند.
*| شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
علاوه بر کاراکترهای تحلیلی در اين اثر در این اپیزود روایت از بگو مگوی بین
نویسنده و راوی که یک فضای ذهنی است آغاز میشود. در اپیزود بعدی به فضای
رئال استحاله می‌پاید. روایت‌های دیالوگ و مونولوگ‌محور نیز از دیگر خصوصیات این
قراقنخر مرکزافرای قرافرمیک: است‌رکه: درین دیالوگ‌ها: ما با سوژه‌محوری, مواجه
نیستیم و دگرسوژه نگری و فراسوژه نگری» متن را از تبدیل شدن به ابزه صرف باز
داشته و انواع فرمهای شعری در.آننمود یافته.است. لذا با توجه به ویژگیهای
فراداستان تناروح اثر آرش آذرپیک. یکی از بهترین نمونه‌هایی است که در کتاب
«عاشقانه‌های آخرین ملکه هخامنشی» و پیش از آن در کتاب «فرازن» منتشر شده
است. در اثر «تناروح»» نگاهی. کلی به متن نشان میدهد که متن به گونهای
آشنایی‌زدایی از رمان پینوکیو است: داستانی که پیرمزد نجار عروسکی چوبی ساخت
و یکباره عروسک جان گرفت اما «در این فراداستان یک روح در یک تن چوبی دمیده
میشود. یکی از کار کردهای متن استفاده از بعد نمادین اعداد برای بیان مفهوم است.»
مانند هزار و یکمین نامه سیزده شمع/ حس‌های پنجگانه/ یک جفت قناری/
هفتمین بار/ چهل دریا/ چهل کویر/ آخرین چکاد/ هزار درخت/ چهار استر/ سه زن/
هفتاد و دو بیرق/ هزار و یکمین کالبد/ یک زن/ یک انسان/ شش رمز/ چهل شب/
چهل چکاد/ لب دوگانگی/ یکتایی/ نیمه‌های گم شده. (آذرپیک. ر. ک. مولانا,۱۳۹۸: ۱۴۳)
علم اعداد از زمانهای بسیار دور مورد توجه مکتب‌های عرفانی بوده و مراد عارفان
در مورد این اعداد چیزی غیر از تصور متعارف ما در مورد این اعداد است. ولی بدون
تردید ذات این علوم از دیدگاه عارفان دارای تقدسی فراوان است. لازم به ذکر است
که علم اعداد در عرفان با علم حروف ارتباط مستقیمی دارد چون‌که از این دیدگاه
هر حرفی با عددی خاص ارتباط دارد و اعداد روح حروف و کلمات محسوب می‌شوند.
هزار و یک. یکی از اعدادی است که در عرفان بسیار مورد توجه بوده است. عدد هزار
هشت بار در هشت آیه قرآن کریم آمده است. خداوند در آيه نود و شش سوره بقرف
درباره حرص یهود به زندگی دنیا فرموده‌اند: هر یک از آنها دوست دارد هزار سال
یعنی طولانی‌ترین و بیشترین عمر را داشته باشد. عدد هزار در اینجا کنایه از کثرت
است. گروهی معتقدند که یک روز از زوزهای قیامت با هزار سال برابر است. گروهی
دیگر بر این باورند که یک روز از روزهایی که خداوند آسمانها و زمین را در آن آفرید
نشان از کثرت نامه‌ها و عذابی است که فرد در این مدت متحمل شده است. در
این جمله یک نوع فراروی از زبان متداول و رایجچ اتفاق افتاده است. مچاله شدن یک
صفت انسانی است که به نامه نسبت داده: شده و به نوعی با برجسته سازی یا
فورگراندینگ در نگرش فرمالیرع) اس۸4ل( ان مادی :و رایج آشتایی زدایی:می
در این متن توجه خاصی به نمادشناسی اعداد شده است. سیزده در نزد اغلب ملل
شوم و نامبارک است و همچنین اشاره به نو شدن و زایش دوباره را تداعی میکند.
۲۳ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول. شماره اول؛ بهار ۱۴۰۱
سیزده در تقویم آزتک‌ها عدد مهمی محسوب میشود اما در میان بهودیان سیزده
عدد مقدسی است چون این عدد بر طبق حروف ابجد معادل (احد: الف ۰۱ ح۸, ۴۵)
به معنی خدا است اما در اینجا سیزده شمع خاموش بر کیک تولد قرار گرفته و هم
میتواند نماد مرگ در گذشته باشد و هم میتواند نماد نوزایی و زندگی درآینده» شمع
پایه به بنیان و اساس هر چیزی اشاره دارد. وقتی پایه‌های صندلی جویده میشود
امری یا پدیده‌ای از ريشه گاه و بنیاد خراب می شود.
یکی دیگر از بازی‌های زبانی متن و فراروی از زبان معمول و رایج و استفاده از
کلماتی است که از لحاظ لفظی دارای اشتراک‌اند.اما معناهای گوناگونی را در متن
تداعی میکنند. بهعنوان مثال:سر می‌کشد دو معنینوشیدن و سرک کشیدن را
تداعی می کند. سر کشیدن به یا درون جایی و نگریستن؛ دوم به معنای یکجا لیوان
آب را سر کشیدن. در واقع نویسنده به جای دوبّار استفاده از یک کلمه هر دو معنی
را در یک کلمه جمع کرده است و ضمن استفاده از.آرايه آیهام در متن از زبان متداول
ایهام دارد. سرد یا گرم از یک طرف به حرارت آب اشازه دارد و از طرف دیگر اشاره
به اسلحه سرد يا گرم. ادامه متن معنای اسلحه را :در ذهن مخاطب به سیلان در
میآورد و ارجاع به جملات پیشین: معنای آب را تداعی میکند و این یکی از
تکنیک‌هایی است که سبب شده است زبان متن از زبان معمول فراروی کند.
بازی زبانی است که نویسنده با استفاده از استحاله معنایی کلمات میخ و دیوار به
آن تشخص و حالت انسانی داده و البته این اصلاح میخ‌کوب شدن؛ بسیار استفاده
«وای این قلم چقدر سپیدی‌های متنم را سیاه پوش میکند.» (همان:۱۳۵)
یک کاریکلماتور است که از زبان نثر استفاده کرده تا با یک بازی, گفتنی‌ها را
دیدنی کند یا به متن خصلت تصویرپذیری بیشتری ببخشد. روایت فردی را به تصویر
می‌کهه کار خیچاز یک آتقاق, قوم بو تفارک قفم و من با قیام هر آقچه اکه از
پتانسیل‌های کلمه در اختیار دارد این ناامیدی را به تصویر می‌کشد.
آبی و آسمان تناسب معنایی دارند و آسمان نماد خداوند نشان عشق ملکوتی و
آسمانی است. چیزی فراتر از جسم و در عالم روح و ذهن.
در حلقه جناس تام وجود.دارد. هر دو از لحاظ لفظ.و نوشتار یکی هستند اما از
در آغاز این فضا و از اين.به بعد» فضا بین واقعیت به فراواقعیت و اکسپرسیون
دست و پا می‌زند. فضا درون ذهن اتفاق میافتد یعنی جایی فراتر از واقعیت و
اکسپرسیون. چون تلاش میکند تااشکل,و قضای متن از قید بازنمایی عینی و سنتی
یک جفت قناری اشاره به زوج بودن که نماد نرینه و مادینه است یا نظریه و عمل.
حکمت و روش همچنین کور و لنگ که با هم‌اند. تا یکی راه را ببیند و با هم بدان راه
بروند. اما عدد دو در نزد چینی‌ها عدد مادگی است. در اسلام عدد دو مشتمل بر روان
۴ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
است. افلاطون می‌گوید که عدد دو رقمی بدون معناست زیرا در بردارنده ارتباطی
است که عامل سوم را معرفی میکند. در کتاب فرهنگ نمادها آمده که در یونان
پری دریایی یا همان پری رودخانه در فرهنگ عامه یک موجود افسانه‌ای, آیازی
که سروتنه‌ای به شکل یک زن زیبا و دمی شبیه به ماهی دارد. البته در فرهنگ‌های
گوناگون شکل پری‌ها هم متفاوت است. در قصه‌های بسیاری پری‌های دریا غالبا به
پیش گویی اتفاقات آینده می‌پردازند و گاهی نیروهای فراطبیعی خود را به انسانها
می‌بخشند اما در این متن آشنایی‌زدایی صورت گرفته و فراتراز نگاه و فرهنگ عامه.
پری دریایی یک انسان است و در میان انسانها زندگی میکند. در واقع این پری
دریایی قداست دریا را با خود به زندگی انسانها آوزده است. اکسپرسیون متن از آنجا
آشکار میشود: که ما مظاهر یکوول رایشناد این شاهد هستیم.
یکی از مظاهر پری دریایی پیش گویی اتفاقات آینده است. یکی دیگر از خصوصیات
این جمله و این نگاه نیز نوعی فراروی از نگاه او نگرش عامه است. نيمه پر نشان
از داشته‌ها و راههای رفته است. معمولا گفته می‌شودابه نيمه پر لیوان نگاه کنید در
حالی که این متن توجه و نگرش ما را به نيمه خالی دعوت میکند. نيمه خالی در
واقع تمام پتانسیل‌های وجودی ماست که عرصه ظهور و بروز نداشته و به صورت
بالقوه در درون ما نهفته‌اند. در واقع امید توجه به نيمه خالی لیوان است که هنوز
پرنشده و تمام چیزهای مثبت و خوبی است که ما می‌توانیم به آنها فکر کنیم.
توانمندی‌های هر انسانی همیشه در ناخودآگاه او و به صورت نهفته وجود دارند.
متن سعی دارد با فراوری از جهان عین تصرفی هم در جهان سوبژکیتو داشته
باشد تا یک فضای شیزوفرنی را خلق کند. یک فضای وهم‌گونه که کاراکتر اصلی با
صداهایی در اطرافش يا بهتر بگوئیم در ذهنش متوجه میشود. پری دریایی به نوعی
یک معشوق برتر هم میتواند باشد که سعی در تعالی و تهذیب نقش زن دارد زیرا در
متن به گونهای پنهان ذهن را وادار میکند که سیر و سلوک کند. تضاد. بازی زبانی
و به کارگرفتن افعالی که در غیر از کاربرد رایج استفاده می‌شوند از دیگر خصوصیات
یکی از جالب‌ترین قسمتهای این متن استفاده از نوعی نوشتار است که نویسنده
در متن اذعان میکند شیوه‌ای نوآئین است و آن را از رودخانه پیر یوش یعنی نیما
یوشیج فراگرفته است. این شیوه با توجه به اینکه شعر.نیمایی در ادبیات امروز مظلوم
واقع شده و عملا شاعر حرفه‌ای شعر نیمایی نمی‌سراید با توجه به وزن شعر نیمایی
ایجاد شده است که آذرپیک در سال ۱۳۷۸ در مجله عصر پنج‌شنبه نمونه‌هایی از آن
را ارائد داده‌اند. این شوه وکهس او وفلومغرواضشیع مجهلاما می‌بون کارای: فضایی انتزاغی و
روایت‌محور است و هر اپیزود دنباله اپیزود قبل از خود میباشد و آن را تکمیل می
۶ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول؛ بهار ۱۴۰۱
در جاهایی از این متن ما شاهد وزن فعلاتن, فعلاتن, مفاعلن هستیم. گهگاهی در
متن مرز بین دنیای رثال و سوررئال شکسته می شود که لحظه ای امیرسیونیستی را
خلق می کند مانند (صدای زنگ ناگهان / زن را از خوابش می‌پرند) فضای قبلی همه در
ناخوآگاه و عالم خواب زن اتفاق می افتد و صدای زنگ درب خانه این رشته را از هم
می گسلد و زن را دوباره به دنیای رثال و عینی بر می گرداند. عجیب تر از همه آنکه
نمود عینی اتفاقاتی را که در دنیای ذهن و خواب اتفاق افتاده ما در دنیای عین شاهد
امپرسیونیسم یک مکتب در نقاشی"اشت که؛ارائه دهندگان آن از ارائه اشکال با
خطوط محیطی واضح سر باز زدند و از روال رنگ‌آمیزی به پیروی از عرف و طبیعت
سرپیجی کردند.انظربه آار ایا بغاز روهار اور رها بدجای آنکه روی جعبه
رنگ با هم ترکیب شوند باید به‌طور خالص روی پرده نقاشی ريخته شوند. در اینجا
نیز چهارچوب دنیای ذهن مشخص نیست و حتی چارچوب دنیای عینی نویسنده اجاز
داده است که خواننده این فضاها را از هم تفکیک کند و خود نیز با کدواژه‌هایی به او
کمک میکند تا این فضاها را از هم تفکیک کند. در واقع متن مملو از فضاهای
سوبژکتیو و ابژکتیوی است که به‌طور کامل از هم تفکیک شده‌اند؛ درست همانند دو
رنگ متضاد که برای شکل‌گیری رنگ دیگری بر روی بوم ريخته شده‌اند و تماشاگر
در ذهن خود به رنگ سوم پی میبرد و در این متن خواننده خود به کمک اين کد
واژه‌ها فضاها را از هم تفکیک کرده و گاه در می‌یابد که در یک فضا عناصر ابژکتیو و
-اگر درست همانند گذشته باورم داری با تمام وجود نفس بکش
در این چند بند ما شاهد به تصویر کشیده شدن بهت زن در مواجه با صدا یا روحی
می‌شویم که مدتهاست با او همنشین است. در این سطور احساسات زن به زیبایی و
چهل دریا تشنگی و چهل کویر باران, مشناقض‌نما هستند و در واقع سعی دارد که
به ما بگوید طریق و سیر و سلوک وادی پر از تناقضات و دوگانگی‌هاست و عارف و
سالک باید به ریشه‌گاه و بنیان این تضادها و پارادوکس‌ها دست یابد. یعنی در واقع
یکی از خصوصیات فراروی استفاده از انواع نمادها و به‌کارگیری درست و بهينه
آنهاست. نمادپردازی در این متن هدف نیست اما ابزاری است که در خدمت کلیت
متن است. سیمرغ یکی از نمادهای منطق‌الطیر عطار است که در آخرین مرحله معنای
۸ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
آن توسط هدهد بر مرغان آشکار میشود. در اینجا هم سیمرغ نماد روح تکامل طلب
و حقیقت‌گرای زن است که بیدار شده و روبه سوی عشق حقیقی نهاده است.
یکی از نکات قابل توجه در این متن توجه به فلسفه اشراق و شیخ شهید سهروردی
سرزمین خورشید و نیایش آفتاب اشاره به این فلسفه و خلقت از نور و بازگشت
به نورالنور و تبعید و ستایش آفتاب که مظهر نور است دارد. اما باید توجه کرد که در
بندهای بعدی با یک نکته قابل توجه مواجه می‌شویم و در واقع نویسنده اینجا در
جایگاه یک منتقد فرهنگی قرار گرفته و البته نمیتوان با نگاهی فمنیستی بلکه با
نگاهی کاملا آنسان مخورانه و با توجه به اصل «جشی سوم» یک معضل, و انديشه
عوام پسندانه را به نقد می‌کشد. یکی از قوانین صوفیان در زمانهای گذشته در
خانقاه‌ها یا هر جای دیگر این بود که‌آزن حق اوروداه آئین مهر و طی طریق به مانند
پایان‌بندی متن نه همانند پایان‌بندی داستانهای کلاسیک است که نویسنده همه
امور را مشخص کند و تمام کاراکترها به سرانجام"نیک برسند و نه همانند داستان
پست مدرن است که تمام کاراکترها سرگردارق و بدون مدلول هستند. پایان‌بندی متن
بل کون ی است: که نویستنیهه رنه پایان «خاسیتان ,را بسته رنه ایتکه آن را کاملا باز
گذاشته است. نویسنده در این متن با فراروی از انواع نگارش در داستان نشانه‌ها را به
گونهای در اختیار مخاطب قرار ذاده است که:مخاطب خود میتواند پایان داستان را
در ذهنش رقم بزند. پایان متن؟به کمک تشانه‌ها و ذهن مخاطب به آنجام می‌زسد با
به جنس سومی از انواع پایان‌بندی رسیده است. متن در خودش صداهایی را بیان
میکند؛ صدای فلاسفه گذشته. صدای متون مقدس» صدای باورهای سنتی. صدای
پیر» صدای سالک. صدای یک زن تنها صدای عالم حقیقت. صدای عشق و ... هر یک
از این صداها به تنهایی, در صدد ابراز و بیان خود نیستند و حتی اگر مخالف هم
باشند؛ سرگردان و رها تنها به عنوان یک نشانه سرگردان که هدفشان ارائه شدن
است؛ ارائه شده‌اند؛ بلکه این صداها همراه و هم‌صدا و در خدمت کلیت متن هستند.
یعنی این صداها هم آواز با صدای متن و نویسنده ارائه شده‌اند و نمونه‌ای از صدای
مولتی‌فونیک در متن هستند چون صدا در متن کلمه محور مولتی فونیک است.
و نویسنده با مطرح کردن روایتی در گذشته که نشان از احیا پی در پی سنت
است یادآوری میکند که زن هنوز هم چیزی شبیه اموال مرد و اشیا است و او را
هم‌ردیف درخت و استر می‌شمارند. در نگاه فمنیستی از حق و حقوق زن بهعنوان
یک زن دفاع میکند و حتی برای یک زن حق و حقوقی برابر با یک مرد خواستار
است اما کته جالب توجه در این منم اوطا ۷۴ وقتی زن به‌یکباره وارد جم‌خانه
میشود او را بهعنوان یک انسان معرفی میکند نه یک زن.
اوج نظریه و نگرش «جنس سوم» در قالب یک روایت بیان میشود که از
۰ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
خانه پیر محمل بیرق‌های هفتاد و دو رنگ است و تمام بیرق‌ها تنها بهسوی طلوع
می‌وزند و نشان میدهند که شباهت‌های فرهنگی و نژادی هنوز هم وجود داشته و
البته یک هدف دارند و آن رسیدن به حقیقت و در حقیقت ماندن است. طلوع اشاره
به طلوع این حقیقت در بین ۷۲ ملت دارد. در این متن شاهد ابعاد گوناگون کلمه
هستیم. متن با توجه به اقتضای شرایط از ابعاد احساس و عشق, نقد فمنیستی»
بازی‌های زبانی» بعد رئالیستی» بعد سورثالیستی و ... استفاده میکند. در واقع متن
خود را بفه یکی از آین, آبعاه مجفوه نساخته آست بلکهبا ارقباظ بی‌واسطه هرسا کذ
لازم و شایسته بوده از پتانسیل‌های کلمه استفاده کرده است. متن یک کلیت منسجم
است که در بند و محدود به هیچ‌کدام از پتانسیل‌های کلمه هم نمانده مثلا از بعد
روانشناختی وقتی پیر عریان در برابر یک سایه قرار میگیرد؛ نماد و نشان شخص
عارف و دانایی است که برای رسیدن به تکامل و وارستگی روح» سایه را که نماد
تاریکی‌ها و سرخوردگی‌ها و عقده‌های درونی ستمحو و نابود میکند. در واقع سایه
میتواند از نگاه پونگ پلیدی‌های روح باشد؛ چون این روانشناس بزرگ برای روان
انسان چندین لایه در نظر گرفته بود. عقاب, سایه من خود که نقاب. سایه و من و
انواع من های درونی مانع از تجلی و بروز خود واقعی.انسان می شوند.
همانطور که در متن آمده؛ معجزه بزرگ آفرینش عشق است و زمین را محملی
نه برای رنج کشیدن بلکه سرزمینی مقدس برای درک و فهم عشق میداند. یکی دیگر
از نکات مهم در متن برای دمیدن روح در تن چوبی و درست کردن تن چوبی اشاره
به روز آفرینش و خلقت است. بهگونهای روایت تلمیحی زیباست از داستان خلقت اما
به گونهای زیبایی شناسانه و هنری, در ابتدای متن روح وجود دارد و یک زندگی را
از سر گذرانده است که نشان از قدیم بودن روح و ازلی و ابدی بودن خلقت و آفرینش
است. میروی و تا شش روز میهمان پیرزنی می‌شوی در کوههای پردیور تا با نفس
تا همان هنگام توان بر دوش کشیدن روحش را خواهد داشت
شعله‌های ناگهان اشاره دیگری به حکمت خسروانی و اشراق است و اوج حرکت و
حرارت نور در آتش آشکار میشود. سهروردی در آثار خود می‌گوید آتش وظيفه
صغرای خداوند است و در اینجا نیز آتش و آفتاب همان کارکرد را دارند. واج‌آرایی
معمولا یکی از صنایع استفاده فرظرل ورشعر واتتر کلاسیک است.
در داستان پیونوکیو پیرمرد نجار عروسکی چوبین درست میکند اما در اینجا زن
می‌خواهد روح شوهر متوفایش را در یک آدمک چوبین دوباره احیا کند و برای احیا
دوباره به نزد پیرزنی در قلب کوه می‌رود و باز هم غدد شش اشاره به خلقت و آفرینش
ریات کش یه باذامی بسازه/ مرا کفیت چظم ,ت ای است.
اشاره صریح و تضمینی از شعر باباطاهر است و زنی نیز به تبعیت از این شعر زیبا
خودش چشمهای معشوقش را خواهد ساخت. چشم نمادی از دریچه‌ای به سمت
۲ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول. شماره اول, بهار ۱۴۰۱
بندهای فوق اشاره دارند به ازلی و ابدی بودن آفرینش و بی‌مکان و بی‌زمان بودن
حضرت حق و این فضا برداشت آزادی است از داستان آفرینش
- می‌خواهم از این کالبد وجودی پدید آید که فاصله‌اش با من تنها یک کمان
کالبدی ساخت شبیه‌ترین... اشاره دارد به آيه هر کس خود را بشناسد خدای
خودش را هم خواهد شناخت چرا که انسان در ذات و صفات شبیه خدواند است.
کالبد انسان خلق میشود و خداوندگار رو.به فرشتگان ندا میدهد که چه کسی
می‌خواهد و میتواند در این جسم بدمد چرا که این موجود تنها جانشین و خليفه من
در آفریتشن است. «هیچ یک از فرشتگان و ملکوتیان آیگگانت نمی‌توانند خود را در
کالبد بدمند زیرا تنها خداوند است که حی است و قیوم و برپا دارنده و به همین دلیل
زیرا روح انسان از حضرت حق جدا گشته است و قرابت و انس نزدیکی با خداوندگار
به گونهای ظریف اشاره به شک ملائکه و ماجرای سجده ابلیس دارد که ابلیس به
انسان سجده نکرد. برخی نیز چون عطار این عمل شیطان را یک امر توحیدی
دانستهاند. شیطان به غیر خدا سجده نکرد اما در واقع خداوند از روح خود در انسان
از دیگر نکات برجسته متن اشاره نکردن به گناه اولیه آدم و حوا است. اغلب کتب
مقدس انسان و بالاخص زن و مرد را موجوداتی گناه کار و وقیح میدانند در حالی که
نويسنده این متن بر خلاف کتب گذشته هبوط را نه هبوط بلکه معراج شکوه‌مندانه
نیمه‌های از هم پنهان به زمین می‌شمارد و زمین را جهانی برتر برای کسب تفکر و
تعشق میداند و آشیانه انسان, نه زن و مرد و نرینگی و مادینگی و صرفا برای زاد و
ولد و تولید مثل. متن می‌خواهد بگوید که روح در آسمانها توان و ظرفیت درک
عشق را ندارد و این تن است که این قدرت و ظرفیت را در روح به وجود میآورد که
عشق را تجربه کند پس تن قفس و بازدارنده تعالی روح و انسانیت نیست بلکه در
واقع راه عروج از تناروح می‌گذرد. چون هر یک به تنهایی کاری از پیش نمی‌برند و
در این فضا تناروح تشکیل شده اما چون تن هنوز چوبی است و نمی تواند احساسی
را درک کند ظرفیت پذیرش عشق را ندارد. چوب نمیتواند احساس را درک کند. در
تن آدمی علاوه بر پنج حس ظاهری,» پنج حس باطتی نیز وجود دارند که علاوه بر
دیدن و شنیدن و بوئیدن و لمس کردن و ... احساس‌های متعالی را نیز درک میکنند.
حیوانات نیز پنج حس ظاهری را دارند اما از درک حواس باطنی عاجزند. حواس
باطنی انسان در واقع عشق, درد» ایثار» اخلاق و ... را درک کرده و می‌شناسند. گل
چوبین نیز فقط حواس ظاهری را دارد به‌همین دلیل نمیتواند درد را درک کند.
۴ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
چند لحظه فریاد میشود بر سر آتش و آرام آوار میشود در خودش
یکی از خصوصیات حواس: باطنی درک «پدیده‌های مآورایی است. تن چوبین
میتواند ببیند و لمس کند اما نه دیدن و لمس کردن که در آن شور و شوق و احساس
متعالی باشد؛ انسان از منظره غروب.و صدای پرندگان.دچار شگفت و لذتی میشود و
که فراقر از حواس ظاهری است این لت و درک توسط خواس باظتی انجام میشود
و تن چوبین طالب این درک است که حاصل هم‌افزایی تن و روح و تشکیل تناروح
است. آتش فقط نماد ظاهری عشق است و عشق در واقع یک حس درونی و متعالی
است که تنها تناروح تعالی طلب آن را درک میکند تن چوبین خسته از ناتوانی‌های
خویش از عشق ظاهری و سوختن به ظاهر در آتش صرف نظر میکند.
و این نشان از توجه از ظاهر به باطن دارد. دریا نماد زندگی است و عالم معنا و
حقیقت.» پس تن چوبین نگاهش را از عشق ظاهری متوجه عشق واقعی و عالم معنا
میکند و در این ورطه دچار امتحان میشود. «متن به سبک و سیاق و زبان امروزی
حقایق و پندهای را مطرح میکند که شعر و نثر کلاسیک از آنها استفاده می‌کرد. در
واقع متن آشنایی‌زدایی از شعر و داستان گذشته است.» (برتنز, ۲۰:۱۳۸۲)
با توجه به تعریف مکتب اصالت کلمه از فراداستان و خصوصیاتی که از تحلیل
فرمی و محتوای فراداستان به کاست: آمنه میتوان برای فراداستان خصوصیات کلیی
بر پایه و اساس داستان و فزاروی از سیستمهای تحمیلی داستان استوار است.
حاصل افزایش یک بعد و کاهش بعد دیگر نیست بلکه کلی‌ست فراتر از هم‌افزایی
از تمام پتانسیل‌های داستانی بالفعل و کشف شده تا لحظه اکنون در خود استفاده
از سایر پتانسیل‌های کلمه همانند پتانسیل‌های شعر نمایش‌نامه» متون فلسفی و
تاریخ و... نیز به منظور هم‌افزایی و این‌همانی شعر و دانتتتان در ریشه‌گاه خود -یعنی
هدف فراداستان رسیدن به: «جنس سوم» کلمه و هم افزایی تمام پتانسیل‌های
فراداستان حاصل شکستن قواعد پیشینیان و نادیده گرفتن و رد کردن آن
پتانسیل‌ها نیست بلکه حاصل فراروی از نوع نگارش و نگرش پیشینیان نسبت به کلمه
۶ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول. شماره اول, بهار ۱۴۰۱
در فراداستان» هر کس به فراخور درک و دریافت و توانش ادبی خود میتواند به
سمت کلمه‌گرا شدن متن گام بردارد و در این راه قواعد و قوانین از پیش تعیین‌شده‌ای
۱-آذرپیک» آرش و همکاران» (۱۳۹۶)» چشمهای پلدا و کلمه کلید جهان
۲- برتنز» یوهانس ویلم (۱۳۸۲)» نظريه /ادبی. ترجمه فرزان سجودی» تهران: آهنگ
۳-میرزاپور میثم (۱۳۹۵) اصال تکلمه د رآثا رآرش آذرپیک و مهری مهدویان.
۴-مسیح, نیلوفر (۱۴۰۰)» جنس سوم عاشقانه‌های یک فرازن. کرمانشاه: دیباچه.
۵-همتی» آریو؛ رشیدی» علی (۱۴۰۰)» جنیش ادبی ۱۴۰۰آننولوژی فراشعر نویسان
| فراداستان یکی از ژانرهای ادبی مکتب اصالت کلمه و خاص کسانی است که گرایش هنری قلم شان سمت و سوی داستانی دارد. نخستین مؤلفه های پیشنهادی برای فراداستان در دهه هشتاد و در بیانیه کتاب جنس سوم آمده است. در ادبیات تا پیش از مکتب اصالت کلمه با عنوان فراداستان پست مدرن مواجه هستیم. تفاوت این دو نوع داستان در نوع نگرش و جهان بینی برخاسته از این دو مکتب است. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای صورت گرفته؛ در پی آن است ابتدا با تعریف فراداستان و بیان ویژگی های آن در مکتب اصالت کلمه به تحلیل و بررسی یک متن فراداستانی بپردازد. بنابراین فرداستان پست مدرن از لحاظ اصولی مانند، صداها در متن، نوع روایت، پایان بندی، ساختار روایت و... دارای تمایزاتی می باشد. فراداستان در مکتب اصالت کلمه تک بعدی نیست و حاصل آمیخته شدن بعدهای دیگر هم نمی-باشد. در این پژوهش به معرفی این ژانر پرداخته خواهد شد |
44,347 | 439757 | پس لابد
پاسخ خداناباور به برهان غایت‌شناسانه هم پذیرفتنی است. استدلال می‌کنیم که لااقل در بادی
امر به نظر میرسد که اعتراض هیوم را میتوان به صورت ادعای دو نوع تقارن میان نظم و شر
بیان کرد. تقارن اول را «دلا یل ناپیدای نظم» نامیده‌ايم و تقارن دوم را «جهل به دلایل خداوند».
استدلال می‌کنيم که اگرچه تقارن اول برقرار نیست. تقارن دوم میتواند نتیجه استدلال
غایت‌شناسانه را تا حد قابل ملاحظه‌ای تضعیف کند. با این همه ممکن است خداباور از نتیجه
۰ پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)» بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
د رکتاب گفتگویی درباره دین طبیعی, فایلو که شاید سخنگوی هیوم باشد. بر مینای مشاهده
شر در عالم» استدلالی علیه خدا اقامه میکند. وقتی جملات فایلو را می‌خوانیم» به نظر
نمی‌رسد که او در پی دفاع از برهان منطقی شر (چنان که 1995 ع1ع۸/]2 از آن دفاع کرده
است) باشد. ممکن است فکر کنید او در پی اقامه برهان احتمالاتی شر است ( 12۳2۳67
2 چنین خوانشی از هیوم دارد). با این همه بیشتر هیوم‌شناسان بر این اعتقادند که
عبارات فایلو درباره شر بیش از آن که اعتراضی علیه خدا باشد. اعتراضی است به استدلال
به سود خدا. در واقع. فایلو نمی‌خواهد برهانی مستقل علیه خدا اقامه کند (چه حالا بخواهد
برهان منطقی شر باشد یا برهان احتمالاتی شر)» بلکه او می‌خواهد نشان دهد وجود شر
خللی ترمیم‌ناپذیر در استدلال‌های طبیعی به سود خداوند ایجاد میکند. فرق است بین این
که بگوییم نظم و شر را اگر توآمان در نظر بگیریم برهان ما به سود خدا فرومی‌ریزد. یا این
که بگوییم اگر به شر نگاه کنیم دلیلی اعلیه وجود خدا:می‌يابيم. بر مینای خوانش مرسوم.
هیوم هدف اول را دنبال میکند (برای این خوانش نگاه کنید به.:2001 0:60
48 صطنعاعه)). اوکانر و کسشن اعتراض هیوم را «مسئله استنتاج» نامیده‌اند. فایلو
آیا جهان, در حالت کلی که در نظرش می‌گیریم و بر ماپدیدار میشود. با چیزی که آدم» یا
هر موجود محدود مشابهی» از پیش, از خداوندی قدرتمند» حکیم و خیرخواه انتظار دارد
متفاوت است؟ تعصبی غریب می‌طلید که بگوییم نه. و از اینجا من این نتیجه را می‌گیرم که.
حتی اگر جهان با افزودن فرض‌ها و حدس‌هایی با ایده چنین خدایی سازگار باشد جهان
هرگز نمیتواند ما را مجهز به استنتاجی برای وجود چنین خدایی کند. سازگاری را به صورت
بردلی (2007 7ع13۳۸41) این اعتراض به برهان‌های غایت‌شناسانه را «اعتراض عمده هیوم»
می‌نامد. اعتراضی که «قوتش از سوی فلاسفه دین هنوز به اندازه کافی شناخته نشده است).
موضوع اين نوشته اعتراض عمده هیوم است. می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا خداباور از پس
به صورت خیلی کلی, در مقابل برهان احتمالاتی شر دو گونه پاسخ ارائه شده است.
در پاسخ نوع اول» خداباور تلاش میکند که تئودیسه‌ای؟ طرح کند (مثلا نگاه کنید به
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مینای وجود شر و خداباوری شکاکانه . ۵۱
4 ۳۳ 5۳2). هدف از تئودیسه این است که نشان داده شود خیرهایی مهم (مانند
اختیار) وجود دارند که خداوند برای آفرینش آن خیرها مجبور است اجازه دهد شر در عالم
وجود داشته باشد. اما بسیاری استدلال کرده‌اند که تئودیسه‌ها توان آن را ندارند که این میزان
زیاد شر در عالم را (که شامل شرور اخلاقی و طبیعی می‌شوند) توجیه کنند (برای مثال نگاه
کنید به 1996 :1979 110۷76). خداباورانی که تئودیسه‌ها را قانع‌کننده نیافته‌اند» در پاسخ
به مسئله شر سراغ ایده خداباوری شکاکانه رفته‌اند (مثلا نگاه کنید به :2001 صهطرع 136۳
09). خداباور شکاک کسی است که به خدا اعتقاد دارد و در عین حال باور دارد که
معرفت ما به دامنه ارزشها چنان محدود است که نمی‌توانیم درباره وضعیت اخلاقی شر در
عالم قضاوتی نهایی داشته باشیم. هم خداباور شکاک و هم طرفدار تئودیسه باور دارند شر
قرینه‌ای به زیان خدا نیست. به باور طرفدار تئودیسه» ما خیرهایی را در عالم می‌شناسیم که
می‌توانند روا داشته شدن وجود شر در عالم.را از سویخداوند توجیه کنند. به باور خداباور
شکاک» ما چنین خیرهایی راانمی‌شناسیم» اما معرفت "نا در زمینه خیر و شر چنان محدود
است که نمی‌توانیم قضاوت کنیم شرهایی که در عالم می‌بینيم نهایتا در مجموع بد هستند یا
نه؛ شاید خیرهایی که از چشم ما پنهان است وجود داشته باشند که وجود این شرور را توجیه
کنند و خدا به دلیل آن خیرهای نهان است که وجود شر در عالم را روا داشعه اسمت:
اگر رهیافت تئودیسه به مسئله شر درست باشد., ما خیرهایی را می‌شناسیم که شر را
از نظر اخلاقی موجه میکنند. شر وجودی اسرارآمیز ندارد. برای همین. اگر تخودیسه‌ها
کامیاب باشند. به نظر نمی‌رسد اعتراض هیوم مشکل چشمگیری برای برهان‌های
غایت‌شناسانه ایجاد کند. اما اگر طرفدار خداباوری شکاکانه باشیم» با توجه به این که
خیرهای موجه کننده را نمی‌شناسیم» پاسخ به اعتراض هیوم دشوارتر میشود. در این مقاله.
مشخصا می‌خواهیم بررسی کنیم که فرد خداباوری که در پاسخ به مسئله شر از ایدم
خداباوری شکاکانه دفاع میکند. آیا هنوز میتواند دم از برهان غایت‌شناسانه (یا نظم) به
سود خدا بزند؟ بر اساس اعتراض عمده هیوم پاسخ به پرسش فوق منفی است؛ یک
خداباورشکاک نمیتواند از برهان غایت‌شناسانه به سود خدا بهره ببرد. مسئله این است که
پاسخ خداناباور به برهان غایت‌شناسانه کاملا شبیه به پاسخ خداباور شکاک به مستله شر
است. اگر پاسخ خداباور شکاک به مسئله شر پذیرفتنی باشد. پس لابد پاسخ خداناباور هم
به برهان غایت‌شناسانه پذیرفتنی است. استدلال می‌کنیم که لااقل در بادی امر به نظر میرسد
۲ پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
که اعتراض هیوم را میتوان به صورت ادعای دو نوع تقارن میان نظم و شر بیان کرد. تقارن
اول را «دلایل ناپیدای نظم) نامیده‌ايم و تقارن دوم را «جهل به دلایل خداوند». استدلال
می‌کنيم که اگرچه تقارن اول برقرار نیست. تقارن دوم میتواند نتیجه استدلال غایت‌شناسانه
را تا حد چشمگیری تضعیف کند؛ با این همه ممکن است خداباور از نتيجه تضعیف‌شده
ساختار این نوشته اين گونه است: در بخش بعد صورت کلی استدلال‌های
غایت‌شناسانه را بررسی می‌کنيم. در بخش ۳ به این میپردازیم که اگر شر را به معادلات
استدلال‌های غایت‌شناسانه اضافه کنیم» چه تغییراتی در معادلات استدلال غایت‌شناسانه
پدید میآید. در بخش ۴ و ۰۵ به دو تقارن میان شر و نظم می‌پردازيم. در بخش ۵ نشان
می‌دهیم که چگونه تقارن دوم میتواند نتيجه برهان نظم را تضعیف کند. در بخش ۶.
بيایید ابتدا نگاهی کلی به برهان‌های نظم یا غایت‌شناسانه بيندازیم. در این باره بحث است
که استدلال‌های غایت‌شناسانه چگونه باید" برساخته شوند: ما در این مقاله برهان
غایت‌شناسانه و برهان نظم را به یک معنا به کار می‌بريم. به باور ما یکی از بهترین راههای
تقریر برهان غایت‌شناسانه تقریر آن به صورت استدلالی ابیزی۲ است. استدلال‌های بیزی
استدلال‌هایی احتمالاتی هستند که مبنای اصلی آنها قضیه بیز است. به صورت خیلی تقریبی
میتوان گفت» در اين استذلال‌ها میزانی که شواهد. تازه از بک؛ فرضیه پشتیبانی میکنند
متناسب با دو چیز است: اول» میزانی که آن فرضیه شواهد را توضیح میدهد؛ دوم احتمال
پیشینی آن فرضیه. مثلا فرض کنید کارآگاه:پلیسی اثر انگشت حسن را در صحنه جرم پیدا
میکند؛ طبعا با توجه به این مشاهده» احتمال این که حسن قاتل باشد بیشتر میشود. دلیلی
که این احتمال بالا می‌رود از جمله این است که فرضیه ارتکاب قتل از سوی حسن توضیح
میدهد که چرا اثر انگشت او در صحنه جرم پیدا شده است. البته در اینجا احتمال پیشینی
قاتل بودن حسن هم مهم است. اگر احتمال پیشینی قاتل بودن حسن پایین باشد, مثلا به
این دلیل که دلایل مستقل خوبی داریم که حسن قاتل نیست» آنگاه پیدا شدن اثر انگشت
حسن اهمیتش کمتر میشود. پس احتمال قاتل بودن حسن با توجه به پیدا شدن اثر انگشتش
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مینای وجود شر و خداباوری شکاکانه ۰ ۵۳
در صحنه جرم تقریبا متناسب است با میزانی که فرضيه قاتل بودن حسن این شاهد را توضیح
حالا" بیایید استدلال‌های غایت‌شناسانه را با استفاده از قضیه بیز بازسازی کنیم. برای
سادگی بیایید گزاره‌های مورد بحث را اين گونه نامگذاری کنیم.
7: خدای قادر مطلق, دانای مطلق و خیرخواه مطلق وجود دارد.
در اینجا عامدانه «ویژگیهای غایت‌شناسانه» را مبهم گذاشتيم. با انتخاب ویژگیهای
متفاوت غایت‌شناسانه برهان‌های غایت‌شناسانه متفاوتی میتواند برساخته شود. مثلا اگر
ویژگیهای غایت‌شناسانه عبارت باشد از وجود نظم در اندام زیستی جاندارن» آن وقت به
برهان سنتی نظم میرسیم (1802 ۷«ع6له۳). اگر ای ویژگیهای غایت‌شناسانه آن چیزی
باشد که آن را پیچیدگی‌های زیستی تقلیل‌ناپذیر؟ خوانده‌اند. نسخه‌های تازه برهان نظم
برساخته میشود که به آن برهان‌های طراحی هوشمند می‌گویند (1998 لوط ۰)1
ویژگیهای غایت‌شناسانه می‌توانند 1737۸ یا اولین سلول زنده باشند و این گونه تقریر تازه‌ای
از برهان نظم خواهیم داشت (2009 ۳ع۸/107). نهایتا ویژگیهای غایت‌شناسانه می‌توانند
ویزژگی‌های غیر-زیستی جهان باشند؛ یک گزینه برای چنین ویژگی‌ای قاعده‌مند بودن جهان
است (2004 ع51:1001۳6). پارامترهای دقیق- تنظیم- شده کیهان گزینه دیگری برای
چنین ویژگی‌هایی هستند که می‌توانند اندازه جهان. شرایط اولیه جهان» آنتروپی اولیه. ثوابت
فیزیکی» قوانین فیزیکی» شرایط تولید. کرین و غیره باشند. به اين دسته از برهان‌های
غایت‌شناسانه برهان‌های «تنظیم دقیق» می‌گویند (1999 وثل[ه()). تمامی این برهان‌ها
قضيه بیز بیان میکند. که: (۸(:۳)۸ | ۳)[3-(13(.8)13 | ۳)۸. برای اثبات این
حالا بیایید این قضیه را برای گزاره‌های 2۲ و 4 بنویسم.
همین کار را با گزاره 2)< یعنی این گزاره که خدایی نیست میتوان انجام داد.
۶ پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)» بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
حالا اگر معادله (۱) را بر معادله (۲) تقسیم کنیم» خواهیم داشت:
به زیان ساده» گزاره (۳) این را می‌گوید: فرض کنید ما ویزگی غایت‌شناسانه 4 (مثلا وابت
ظاهرا تنظیم‌شده قوانین فیزیکی) را مشاهده کردیم. با توجه به این شاهد. نسبت احتمال
وجود خدا به احتمال عدم وجود خدا متناسب است با این که کدام یک از فرضیات وجود یا
عدم وجود خدا بهتر این ویژگی غایت‌شناسانه را (که از این پس برای سادگی کار به آن صرفا
نظم می‌گوییم) توضیح میدهد و این که آیا احتمال پیشینی خدا بیشتر است يا احتمال پیشینی
عدم وجود خدا. بیایید فرض کنیم که پیش از مشاهده 4 ما به وجود خدا و عدم وجود خدا
احتمالات یکسانی نسبت می‌دهیم. اگر این گونه باشد. آنگاه خواهیم داشت:
بر اساس گزاره (۴)» احتمال وجود.خدا نسبت. به احتمال عدم وجود خدا متناسب
است با این که کدام فرضیه بهتر1 را توضیح میدهد. حالا اگر فرض کنیم فرضیه وجود خدا
بهتر وجود نظم را توضیح میدهد. به عبارت دیگر, اگر این گونه باشد که
آنگاه احتمال وجود خدا با توجه به مشاهده نظم بیشتر از احتمال عدم وجود خدا با توجه به
مشاهده نظم است. نتیجه این است که در این تقریر» همه کاری که خداباور باید بکند اين
است که نشان دهد فرضیه وجود خدا بهتر وجود نظم را توضیح میدهد تا فرضیه عدم وجود
خدا. در این راستا استراتوی خداباور این ات که نشان دهد با توجه به ویوگی‌های خداوند
(مثل قدرت. علم. حکمت) ما انتظار داریم که خداوند جهانی بیافریند که در آن نظم باشد.
اما نظریات علمی موجود ضروزتی ایجاد نمی‌کنند که جهان نظم داشته باشد؛ برای همین
شکاک سه راه عمده دارد که با این استدلال مقابله کند. راه اول این است که فرض
کند احتمال پیشینی خدا بسیار پایین‌تر از احتمال پیشینی عدم وجود خداوند است. ما چنین
راهی را کنار گذاشتیم. دو راه عمده باقیمانده برای شکاک اين است که یکی از دو فرض
بیانشده در پاراگراف پیشین را انکار کند. به عبارت دیگر شکاک میتواند ادعا کند که
فرضیه خدا وجود نظم را تبیین نمی‌کند. يا این که نظریه‌های علمی موجود با فرض عدم
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مینای وجود شر و خداباوری شکاکانه . ۵0
وجود خدا هم می‌توانند توضیح دهند که چرا باید در عالم نظم برقرار باشد. درباره این
استراتژی اخیر بسیار بحث شده است. مثلا فرض کنید 4 همان نظم در اندام زیستی جانداران
باشد. شکاک میتواند استدلال کند که نظریه تکامل توضیح میدهد که چرا باید چنین اندامی
پدیدار شود و از این رو احتمال چنین نظمی در فرض عدم وجود خدا چندان کم نیست
(2015 عصن6اته1). یا مثلا شکاک میتواند ادعا کند که فرضيه جهان‌های موازی نشان
میدهد که به احتمال تقریبا برابر ۰۱ جهانی با ثوابت و قوانین فیزیکی جهان فعلی به وجود
میآید. ما به این جواب‌های شکاکانه به استدلال غایت‌شناسانه کاری نداریم (برای شماری
از این اعتراض‌ها نگاه کنید به 2004 50067). آنچه می‌خواهیم بررسی کنیم چالش هیوم
است که در بخش قبل از آن سخن رفت. همچنین» در ادامه این مقاله فرض می‌کنیم
ویژگیهای غایت‌شناسانه همان پارامترهای دقیق- تنظیم-شده کیهان هستند. شاید آنچه
می‌گوییم با تغییراتی لااقل به برخی از دیگر نسخه‌های برهان نظم نیز قابل تعمیم باشد. از
نظر هیوم» تنها داده ما مشاهده نظم:نیست. ما مخلوطی از نظم و شر را مشاهده می‌کنيم» و
وقتی شر را به مشاهدات خود اضافه کنیم؛ از نظر هیوم استدلال غایت‌شناسانه از کار میافتد.
به عبارت دیگر, خداباور «باید ثابت کند؛ که ویژگیهای خالص؛*نامخلوط و مهارنشدنی
خداوند از صرفا همین پدیده‌های امخلوط و درهم‌وبرهم قابل استنتاج است» ( 7006
5 :10 ,1779). بیایید در بخش بعد اعتراض هیوم را دقیق‌تر صورتبندی کنیم.
اعتراض هیوم به برهان نظم را میتوان اینگونه فهمید: بخشی از معرفت پیش‌زمینه‌ای ما
وجود شر در عالم است. اگر اين را بپذیریم که معرفت ما به شر بخشی از معرفت
پیش زمینهای در برهان نظم است. این برهان از کار میافتد. بردلی همین نکته را به عنوان
چیزی که محل مناقشه است این است که سوئینبرن در فهم برهان نظم در مقام برهانی به
سود خدا حق داشته باشد 16 [یعنی معرفت پیش زمینهای ما] را به شیوه‌ای که دلش می‌خواهد
محدود کند. وقتی که برهان نظم را این گونه می‌فهمیم [یعنی به آن در مقام برهانی موثر برای
وجود خدا نظر می‌کنیم]» دلیل محکمی وجود دارد که دیگر 16 نمیتواند منحصر شود در این
گزاره که جهان فیزیکی وجود دارد. آن دلیل محکم شرط تمام شواهد در نظریه تأیید است.
۹ پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
بر اساس تمام شواهد. تمامی اطلاعات (به صورت مفهومی يا احتمالاتی) مربوط به نتیجه
باید در نظر گرفته شود. اگر ما در برهان نظم [1 يا شواهد خود را] به نظم پدیدارشده محدود
کنیم» بر اساس شرط تمام شواهد. باید در +1 همه اطلاعات. به ویژه اطلاعات مربوط به شر
را بیاوریم. اين گونه در برهان سنتی نظم» مخلوط شر و نظم به صحنه می‌آیند و این گونه
برهان نظم در معرض استدلال هیوم قرار میگیرد. (260-261 ,2007 137۸4167)
بیایید اعتراض بردلی (یا هیوم) را به دقت بررسی کنیم. فرض کنید که 2 حاکی از اين گزاره
اسنت: که در عالم میزان زیادی شر وجود دارد. همچنین فرض کنید که 6[ یا معرفت
پیش‌زمینه‌ای ما نه شامل معرفت ما به ویژگیهای غایت‌شناسانه باشد. نه شامل معرفت ما
به شر. برای ارزیابی استدلال خداباورانه, ما باید (12 ,6 ,0۵| )۳۲ (یعنی احتمال وجود خدا
با توجه به مشاهده نظم و شر) را با (6,16 ,| <)ظ (یعنی احتمال عدم وجود خدا با
توجه به مشاهده شر و نظم) مقایسه کنیم. اگر احتمال وجود خدا با توجه به مشاهده شر و
بیشتر از احتمال عدم وجود خدا با توجه به این مشاهدات باشد. استدلال‌های خداباورانه
کامیاب خواهد بود. وگرنه اين استدلال نمیتواند وجود خدا را نشان دهد. اما حالا این دو
احتمال را چگونه با هم مقایسه کنیم؟ بردلی و هیوم فکر میکنند که مجموع شر و نظم
همدیگر را خشی میکنند و لذا*اسندلال ,کار می‌افنگ. براگآین که درستی این نکته را
بررسی کنیم بیاید فرض کنیم که 4 وه مستقل از یکدیگرند."
بر اساس قضیه کلی بیز و قضیه شرطی بیز.(به قضیه ۲ و ۳ در ضمیمه نگاه کنید)
میتوان قضیه بیز را بسط داد و معادلات (*۱) و (*۲) را برای زمانی که هم شر و هم نظم
اگر معادله (*۱) را بر (*۲) تقسیم کنیم خواهیم داشت:
)2 5 (,0-|2)6 5 (,0)0|۳6 ۰ (ک1 ,06| حاط (*3)
دوباره بیایید فرض کنیم پیش از مشاهده نظم و شر احتمال یکسانی به وجود خدا و
عدم وجود خدا نسبت می‌دهيم. بنابراین (6[ | ۳)67 برابر است با (6[ | ۳)۳67. با توجه به
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مینای وجود شر و خداباوری شکاکانه ۰ ۵۷
برای این که اعتراض هیوم کار کند باید نسبت دوم معکوس نسبت اول باشد تا این
گونه نسبت دوم نسبت اول را خنثی کند. به عبارت دیگر خداناباور باید بگوید که حتی اگر
(,6 ۶ |۶)۵ < (۳)۵۱6,۴. باز هم برهان نظم کار نمی‌کند. به این دلیل که
(۲)2|6,1 < (6,16 < |۳)2. به زبان سادهتر حتی اگر فرض وجود خدا نظم را تبیین
کند فرض عدم وجود خدا تبیین بهتری برای شر است. پس دو نسبت اول و دوم عکس هم
عمل میکنند. اما کسی که طرفدار پاسخ خداباوری شکاکانه به مسئله شر است ممکن است
این گونه به اعتراض هیوم پاسخ دهد: من طرفدار خداباوری شکاکانه هستم؛ یعنی من طرفدار
نظریه‌ای هستم که بر مبنای آن اگرچه خدا هست. ما باید نسبت به معرفت کامل خود نسبت
به خیر و شر شکاک باشیم. به عبارت دیگر ما در موقعیت معرفتی درستی نیستم که بدانیم
آیا خدا دلایل موجهی دارد که اجازه دهد شر در جهان رخ دهد یا نه. ممکن است حکمتی
پس پشت شر باشد که ما از آن بی‌خبریم. اگر این گونه باشد» ما نمی‌توانیم بگوییم که
(,۲)6|6 < ( ,6 < |۲)2. به عبارت دیگر. ما نمی‌دانیم,وجود شر در فرض وجود
خدا محتمل‌تر است يا در فرض عدم وجود خدا. بنابراین» ما نمی‌دانیم که نسبت دوم در
معادله (*۴) کوچکتر از ۱:است. ولی ما می‌دانیم (1/6 ,6 - |۵) < (۳)0|6,16. لذا
اعتراض هیوم وارد نیست. حاصل:اين که نشت اول بزرگتر از ۱ است و ما در موقعیتی
نیستیم که بگوییم نسبت دوم نسبت اول .را خشی میکند و لذا در مجموع میشود گفت که
حتی مخلوط شر و نظم هم از خداباوری پشتیبانی میکند.
این پاسخ از سوی طرفدار خداباوری شکاکانه خیلی قانع‌کننده نیست. خداناباور به
دو دلیل میتواند با این جواب مخالفت کند. خواهیم دید که خداباور میتواند دلیل اول
شکاک را رد کند. اما دلیل دوم چالش مهم‌تری برای خداباوز ایجاد میکند.
۴ تقارن اول میان شر و نظم: دلایل ناپیدای نظم
به یاد می‌آورید که خداباور چگونه استدلال کرد که ما نمی‌توانیم بگوییم < (16 ,6 < |ع)۳
(۲)6|6,16 ؟ از نظر خداباور ما چون به دلایل خدا برای اجازه دادن شر دسترسی نداریم
نمی‌توانیم هیچ قضاوتی نسبت به این احتمال داشته باشیم که اگر خدایی باشد شر به وجود
میآید یا نه. لذا ما نمی‌دانیم که احتمال وجود شر در جهانی که خدا هست پایین است یا نه»
پس ما نمی‌دانیم که (۳/ ,۳)2|6 پایین است و شاید این عدد خیلی هم بزرگ یعنی نزدیک
۵.۸ پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
به یک باشد (یعنی شاید خداوند دلایل خیلی قاطعی داشته باشد که باید اجازه دهد میزان
زیادی شر در عالم یج دهد). اما چرا خداناباور نتواند از همین راهبرد برای نظم استفاده
کند؟ جواب متناظر خداناباور این خواهد بود: اگرچه در بادی نظر احتمال تنظیم دقیق کیهان
در جهان بی‌خدا پایین به نظر میرسد. ممکن است دلایلی پنهان در کار باشد که سبب شود
احتمال تنظیم دقیق در جهان بی‌خدا هم بالا برود. به عبارت دیگر درست همان طور که به
دلایل پنهان ممکن است احتمال شر در جهان باخدا بالا باشد. به دلایل پنهان ممکن است
احتمال تنظیم دقیق در جهان بی‌خدا هم بالا باشد. در اینجا تقارنی هست میان (/ ,6|6) ۳
و(16 ,6 < |۳)۵. ما در موقعیت معرفتی‌ای نیستیم که هیچ کدام را پایین بدانیم.
به نظر میرسد این جواب قانع‌کننده نیست. بیاید فرض کنیم که ما احتمالات شرطی
مورد بحث را به صورت احتمالاتی معرفتی بفهمیم. یعنی آنها حاکی از درجه باوری هستند
که یک فرد عاقل بر مبنای شواهد باید داشته باشد. بااین تفسیر (۲/ ,6 < |۵) ۳ احتمالی
است که ما باید به صورت عقلانی به تنظیم دقیق در جهان بی‌خدا بر مبنای شواهد امروزمان
نسبت دهیم. نکته این است که بر مبنای شواهد امروز ما و برامینای نظریه‌های موجود علمی.
احتمال تنظیم دقیق در جهان بی‌خدا پایین است. ممکن است در آینده شواهدی پیدا شود
که این احتمال را بالا ببرد» اما اکنون چنینشواهدی در اختیار نیست و این احتمال پایین
است. به عبارت دیگر اگر از منظر ما اکنون شواهد به گونهای است که احتمال تنظیم دقیق
در جهان بی‌خدا پایین است. اين که ممکن ات دلایل:پنهانی که از اکنون از منظر ما غایب
است به سود تنظیم دقیق در جهان بی‌خدا وجود داشته باشد سیب نمی‌شود که ما الان
احتمال تنظیم دقیق در جهان بی‌خدا را پایین فرض نکنیم. ما این احتمالات را از منظر خود
نکته مهم این است که از نظر خداباور حتی اکنون از منظر ما و با توجه به تمام
شواهدی که داریم احتمال شر در جهان با خداآپایین نیست. احتمال شر در جهان با خدا
وابسته به این است که آیا خدا دلایل خوبی برای این که اجازه دهد شر وجود داشته باشد
دارد یا نه. ولی ما اکنون از منظر خود چنین چیزی را نمی‌دانیم. محتوای احتمال (6/ ,2|6) ۳
درباره دلایل خداست و ما از منظر خود اکنون دسترسی به آن دلایل نداریم. به باور خداباوری
شکاکانه» شواهد اخلاقی ما چیزی به ما درباره دلایل خدا نمی‌گوید. برای قضاوت درباره
این احتمال باید درباره دلایل خداوند چیزی بدانیم» ولی ما چیزی در این باره نمی‌دانیم. پس
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مینای وجود شر و خداباوری شکاکانه . ۵۹
از منظر ما اکنون هم احتمال (۳)2|6,/6 پایین نیست. اما از منظر ما اکنون < |۳2
(/ ,6 پایین است. بنابراین» تقارنی که خداناباور مدعی آن است. میان این دو احتمال شرطی
برقرار نیست. تقارن به این دلیل برقرار نیست که در یک احتمال از ما خواسته شده درباره
دلایل خدا نظر دهیم و ما نمی‌توانیم چنین کاری کنیم» در احتمال دیگر از ما خواسته شده با
شواهد موجود و معرفت پیش‌زمینه‌ای درباره تنظیم دقیق قضاوت کنیم و ما می‌دانیم (علی
الادعا) که نظریه‌های علمی موجود احتمال تنظیم دقیق در کیهان را پایین نمی‌دانند.
۵. تقارن دوم میان نظم و شر: جهل به دلایل خداوند
تقارن دوم میان (/,۲)2|0 و (۳)۵|6,/6 برقرار است. خداناباور میتواند اعتراض کند
که خداباور استانداردی دوگانه اختیار کرده است. وقتی به ویژگیهای غایت‌شناسانه
میرسیم» خداباور فرض میکند که ما می‌دانیم خداوندی خیر و توانا جهانی را که در آن نظم
است می‌آفریند. وقتی به شر میرسیم خداباوز فرض میکند که ما نمی‌دانیم خداوند خیر و
اگر به دلایل خدا دسترسی داریم» پس هم می‌توانیم درباره احتمال شر در جهان با
خدا حرف بزنیم و هم درباره احتمال نظم در جهان با خدا. اگر به دلایل خدا دسترسی
نداریم» نه می‌توانیم درباره احتمال شر در جهان حرف بزنیم و نه درباره احتمال نظم در
جهان. پس اگر خداباور می‌خواهد بگوید (/ ,2|6) ۳ پایین نیست. باید بگوید که احتمال
پاسخ به این اعتراض برای خداباور دشوارتر است. به نظر میرسد خداباور در پاسخ
میتوان به صورت قانع‌کننده‌ای استدلال کرد که حیات شرط لازم وجود هر گونه
ارزشی در جهان است. اگر این را درست بدانیم که برای داشتن ارزش نیاز به حیات داریم»
آنگاه سه دسته جهان ممکن را میتوان از هم جدا کرد. دسته اول جهان‌هایی هستند که در
آنها حیات هست و در آنها مجموع ارزشهای مثبت (مثل خوشبختی, آزادی»...) بیش از
ارزشهای منفی (مثل درد و رنج) است. دسته دوم جهان‌هایی هستند که در آنها حیات
است اما مجموع ارزشهای منفی بیش از ارزشهای مثبت است. دسته سوم جهان‌هایی
هستند که در آنها یا حیات اصلا به وجود نمی‌آید و لذا در این جهان‌ها هیچ ارزشی به وجود
1 پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
نمی‌آید یا اگر حیات به وجود میآید مجموع ارزش در این جهان‌ها صفر است. بنابراین.
جهان‌های دسته اول دارای مجموع ارزش مثبت هستند. جهان‌های دسته دوم دارای مجموع
ارزش منفی» و جهان‌های دسته سوم دارای مجموع ارزش صفر هستند.
می‌دانیم که اگر خدایی نبود. ما نباید انتظار می‌داشتیم که حیات به وجود آید. بر
مینای شواهد فعلی ما احتمال حیات در جهان بی‌خدا پایین است. بیایید فهم خود را از خدا
وسیع‌تر کنیم» به اين ترتیب بیایید تصوری از خدا اختیار کنیم که بر مبنای آن اگرچه که
می‌دانیم خداوند قادر و داناست. نمی‌دانیم خداوند در مجموع خیر است پا شر. خداباور
میتواند استدلال کند که ما می‌توانیم بدانیم که (6/ ,60| )۲ از (۳/ ,0 < |0) ۲ بیشتر است.
به این دلیل که وجود خداوندی خیر يا شر میتواند وجود حیات را توضیح دهد. چرا که
خداوند خیر یا شر برای پیاده کردن مقاصد خیر یا شر خود به حیات احتیاج دارد. ممکن
است اعتراض شود که شاید خداوندی که نمی‌دانیم.خیر یا شر است اصلا تصمیم بگیرد
حیاتی نیافریند. در پاسخ باید گفت که بله خداوندی که درمجموع نه خیر است و نه شر
شاید تصمیم بگیرد اصلا حیاتی نباشد؛ اما خدایی که آنمی‌دانیم خیر است یا شر متفاوت
تصمیم میگیرد: خدایی که خیر است تصمیم میگیرد جهانی در دسته اول به وجود بیاورد
(با این فرض که در دسته دوم جهان‌های ممکنی وجود دارند)؛ خدایی که شر است تصمیم
میگیرد جهانی در دسته دوم به وجود پیاید (با این فرض که در دسته دوم هم جهان‌های
ممکنی وجود دارند). پس اگرچه درباره"خذایی که انه خیر است و نه شر (خنثی است)
نمی‌دانیم که او جهانی پدید میآورد يا نه» درباره خدایی که خیر است يا خدایی که شر است
می‌دانیم که او جهانی را به وجود میآورد که در آن حیات است.
ممکن است در اینجا اعتراض شود که ما حتی نمی‌دانیم جهانی در دسته اول يا دوم
ممکن است. برای مثال, ممکن است پیدایش حیات دارای اثرات منفی ناشناخته‌ای باشد
که سبب شود در هر جهانی که حیات هست لروما مجموع ارزش در آن جهان صفر شود.
اما شاید این فرضیه مقبولی نباشد. اگر حیات عنصر سازنده جهان با ارزش مثبت یا منفی
است گزاف نیست که فرض کنیم با این عنصر میشود جهانی در مجموع با ارزش مثبت يا
منفی آفرید. این فرض را میتوان به شیوه‌ای مدلل کرد.
فرض کردیم که حیات عنصر سازنده ارزش است. در مثل حیات مانند آجری است
که میتوان با آن هم ساختمانی خوب ساخت و هم ساختمانی بد. فرض کنید به ارزش
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مبنای وجود شر و خداباوری شکاکانه . ۱٩
جهان‌هایی که در آن حیات هست و در مجموع ارزش آن مثبت است عدد یک نسبت دهیم
و به ارزش جهان‌هایی که در آن حیات است و در مجموع ارزش آن منفی است عدد منفی
یک. حال تعداد بی‌نهایتی از جهان‌های حیات‌دار را تصورکنید. در جهان اول تنهاگلی زمانی
زندگی میکند و می‌میرد. در جهان‌های بعدی چند گل وگیاه دیگر هم اضافه می‌شوند. در
جهان‌های بعدی یک يا چند حیوان هم به این مجموعه اضافه میشود و زندگی حیوانات در
این جهان‌ها مجمرسا ارزشمند است. در جهان‌های بعدی حرادشی دز زندگی همین حیزانات
پدید میآید که در مجموع رنج آنها را بیشتر از لذتشان میکند. همین طور جهان‌ها از نظر
حیات و نوع زندگی و اتفاقات پیچیده‌تر می‌شوند و ارزش آنها با توجه به اضافه شدن لذت‌ها
و رنج‌های تازه بین یک. صفر و منفی یک نوسان میکند. با استفاده از مثال آجر انگار در
جهان اول تنها با چند آجر یک بنای ساده می‌سازیم و در جهان‌های بعدی بناهای پیچیده‌تری
به وجود میآید. بنابراین ما طیف بی‌نهایتی از جهان‌های حیات‌دار را تصور کردیم که به
تدریج در آنها زندگی‌ها پیچیده‌تر می‌شوه و اتفاقات بیشتر میافتد. ارزش این جهان‌ها یا یک
یا صفر يا منفی یک است. بیایید با ساده‌سازی بسیار احتمال وجود جهان‌های مثبت را برابر
و احتمال جهان‌های منفی را ۵ بگیریم. بر اساس قانون قوی اعداد بزرگ (قضیه ۴ در
ضمیمه)» وقتی تعداد بی‌نهایتی عدد تصادفی داریم»اگر امیداریاضی هر کدام از آنها برابر با
عددی خاص باشد. میانگین جبری این اعداد تصادفی در همه جا به همان عدد میل میکند.
حال اگر این قانون را به تصورات اعمال کنیم. نتیجه این خواهد بود که در جهان‌های بسیار
پیچیده میانگین امید ریاضی ۸-8 است. اگر .0 بیشتر از 8 باشد مجموع ارزش در جهان
بسیار پیچیده مثبت. اگر .0 کمتر از ] باشد مجموع ارزش منفی و اگر برابر باشند مجموع
ارزش صفر است. نکته این است که اگر با خیات بتوان با احتمال بیشتری ارزش مثبت آفرید
جهان ما در مجموع احتمالا ارزشمند است و اگر با حیات.با احتمال بیشتری بتوان رنج و
ارزش منفی آفرید جهان ما احتمالا دارای ارزش آمنفی است. تنها زمانی جهان ما در مجموع
دارای ارزش صفر است که شانس اين که بتوان با حیات ارزش مثبت و ارزش منفی آفرید
برابر باشد. اما خیلی غریب نیست که کسی فرض کند که حیات چنان خنثی نیست که در هر
ترکبیش و با هر ترکیبش با هر حادثه‌ای تنها به ما ارزش صفر دهد. حاصل اين که با این
قرض می‌تزان نتیجه گرفت که احقمالا جهان ما در دسقه ارل (داراق ارزش لیت) با جسته
۹1 پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
اما اگر اصرار شود که نمی‌توانیم این احتمال را رد کنیم که حیات لزوما به جهان با
ارزش صفر می‌انجامد يا نه» آنگاه باید گفت که مشاهده حیات لااقل به ما شاهدی میدهد
که تلاشی در جهت ساختن جهانی با مجموع ارزش مثبت يا منفی در کار بوده است. به
عبارت دیگر اگر تلاشی در جهت ساختن جهانی با ارزش (مثبت یا منفی) در کار بوده
باشد. انتظار داریم که حیات وجود داشته باشد. حتی تلاشی در جهت ساختن جهانی با
ارزش (مثبت يا منفی) سبب میشود (۳)۵|6,/6 از (6,/6 < |۳)۵ بیشتر شود. البته در
اینجا ممکن است ادعا شود اگر خدا بداند که حاصل چنین تلاشی بیهوده است و در هر
جهانی که حیات وجود دارد نهایتا مجموع ارزش صفر خواهد بود. آنگاه این تلاش
غیرعقلانی خواهد بود. بنابراین باید همچنین فرض شود که خدا درباره حاصل این تلاش
معرفت ندارد. در این پاسخ. برهان تنها شاهدی است برای خدایی که آینده راکامل نمی‌داند
(لااقل خدا این امکان را میدهد که بشود با حیات چیز مثبت يا منفی‌ای آفرید). همین نتیجه
حاصل اين که اگر طرفدار خداباوری شکاکانه باشیم. تقارن دوم اعتراض مهمی به برهان
سنتی نظم است. با این همه خداباور شکاک میتواند پاسخ این اعتراض را این گونه بدهد
که برهان وجود خدایی را نشان میدهد. اما درباره صفات اخلاقی آن خداوند چیز زیادی
نمی‌گوید: فایلو در انتهای بحث خود نتیجه میگیرد که چهار احتمال وجود دارد.
درباره علل جهان چهار فرضیه میتوان مطرح کرد: آنها کاملا خیر هستند. آنها کاملا شر
هستند. آنها با هم در مخالفت هستند یعنی هم ذارای خیر و هم دارای شر هستند.» و این که
آنها نه خیر و نه شر هستند. پدیدارهای مخلوط نمی‌توانند دو منشا خالص اول را اثبات کنند.
یکنواختی و همنوایی قوانین جهان هم با فرضيه سوم در تضاد است و بنابراین چهارمین
در واقع هیوم. بعد از این که نشان داد مشاهدات ما مخلوطی از شر و نظم است. به این
نتیجه میرسد که خالق صرفا خوب يا صرفا شری نمیتواند وجود داشته باشد. هیوم اين
فرضیه مانوی که در جهان دو نیروی خیر و شر هست راهم به این دلیل کنار می‌گذارد که
وقتی به قوانین طبیعت می‌نگریم به نظر نمی‌رسد که در آنها جنگی میان دو نیروی خیر و شر
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مبنای وجود شر و خداباوری شکاکانه . ۳٩
باشد. لاجرم نتیجه میگیرد که جهان را خالقی است که از نظر اخلاقی خنثی است. بحث
گسترده‌ای در ادبیات مربوط به هیوم در این باره وجود دارد که چرا به جای انکار وجود خدا
هیوم نظریه خدای خنثی را برمی‌گزیند. بیشتر مفسران فرض میکنند که نتيجه استدلال‌های
هیوم اين است که نمیتوان از برهان نظم وجود خداوند را نتیجه گرفت (برای مثال, نگاه
کنید به 1965 3۳26 و 1975 ۳2۳۰[ع36). برای همین عجیب است که چرا فایلو در
انتها وجود خدایی ولو خنثی را موجه میداند. بحث تاریخی درباره دلیل اعتراف فایلو به
خدا و این که آیا هیوم چنین کاری را صادقانه انجام داده است يا نه خارج از حوصله اين
نوشته است (نگاه کنید به 1998 جنماعه. 2010 220611 7). اما اگر نکته ما درست باشد.
ممکن است نتیجه برهان غایت‌شناسانه واقعا وجود خدایی باشد. یا لااقل اعتراض هیوم
نافی چنین نتیجه‌ای نیست. همچنین, نتيجه برهان غایت‌شناسانه شاید هیچ کدام از چهار
شق هیومی نباشد. خداباور میتواند استدلال کند که.برهان غایت‌شناسانه میتواند وجود
خدایی را نشان دهد اما نمی‌تزاند. کیفیت اخلاقی خدا؛زا نشان دهد. به عبارت دیگر شاید
نتیجه برهان غایت‌شناسانه (با احتستاب"وجود شر) یک گزاره فصلی باشد که خدایی خیر
وجود دارد یا خدایی شر وجود دارد. البته حتی برای چنین نتیجه‌ای هم خداباور شکاک باید
متعهد شود که بگوید ما چیزی درباره ارزشن‌ها می‌دانیم و.آن این است که حیات این گونه
نیست که محتملا در هر ترکینش"به ارزش صفر برسد. و لذا"میشود جهانی آفرید که در
مجموع ارزش آن مثت يا منفی باشد., یاالااقل باید متعهد شود که خداوند مورد بحث در
برهان چنان خدایی است که تلاشی در جهت آفریدن جهان با ارزش (مثبت يا منفی) انجام
داده است. نتيجه فصلی به‌دست‌آمده هیچ کدام از چهار نظریه هیومی نیست. شاید همین
نتیجه هم برای خداباور چندان بد نباشد: همین که وجود خدایی از برهان نظم استنتاج شود
برای خداباور خوشحال‌کننده است. البته او باید دلایل مستقلی ارائه کند که چرا تنها یکی از
ضمیمه: قضیه «بیز» و «قانون اعداد بزرگ»* در نظریه احتمال
جهت جلوگیری از تخصصی و پیچیده شدن بیش از حد مطالب» از اصطلاحات فنی
می‌پرهیزیم و خواننده علاقه‌مند را به منبعی که در آخر خواهد آمد ارجاع می‌دهیم ( 161072166
۹4 پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
در این متن» احتمال وقوع پیشامد تصادفی ۸ را با (۳)۸ نشان می‌دهيم. کافت گلید
که (۲)۸ همواره عددی حقیقی بین ۰ و ۱ است. یعنی:
تعریف: فرض کنید 4 و 7 پیشامدهای تصادفی باشند. و فرض کنید 0 < (۳)/7. احتمال
وقوع پیشامد ۸ به شرط وقوع پیشامد را به این صورت تعریف می‌کنیم:
در اینجا ۵۱8 ۸ پیشامد ۵ و 8 میباشد (هر دو واقع شوند).
قضیه ۱ (بیز): فرض کنید 4 و 8 پیشامدهای تصادفی باشند و فرض کنید که
( ۵ ۲)۸ - ۸۸۵ )۲ - م۹۷ < (۱۸(۳)۵ )۲
دقت کنید که ]۱ ۸ < ۱۸ 17. و بنابراین:
حال فرض کنید که پیشامد سوم 7 واقع شده است» و می‌خواهیم احتمال وقوع ۸ به شرط
را با احتمال وقوع 7 به شرط ام مقایسه کنیم. صورت کلی‌تر قضیه بیز ابزاری برای محاسبه
و مقایسه چنین احتمال‌های شرطی است» که در زیر میآید:
قضیه ۲ (صورت کلی بیز): فرض کنید ۴ ,7 ,۸4 پیشامدهای تصادفی باشند و فرض
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مبنای وجود شر و خداباوری شکاکانه . 10
و بنابرین» با فرض اين که ۵ < (6 ۵۱ )۲ و در نتیجه حاصلضرب (6(۳)6 | ۳8
ناصفر باشد. میتوان دو طرف تساوی بالا را بر (0(۳)6 | )۳ تقسیم کرد و تساوی زیر
تعریف: پیشامدهای تصادفی.۸ و :را مستقل می‌نامیم اگر داشته باشیم:
به طور کلی‌تر اگر 2 ,3/ ,4 پیشامدهای تصادفی باشند. پیشامدهای ) به شرط ۸ و 7 به
قضیه ۳ (صورت شرطی بیز): فرض کنید ۲ ,13 ,۸ پیشامدهای تصادفی باشند. و
فرض کنید 0 < (۱6 ۳)7. همچنین فرض کنید که پیشامدهای به شرط ۵۸ وق به
شرط ۸ را مستقل باشند. در این صورت تساوی زير برقرار است:
اثبات: اگر در قضیه بیز (قضیه ۱) به جای پیشامد 8 پیشامد 2 ۵۱ 7 را جایگزین کنیم» با
قضيه بعد معروف به قانون اعداد بزرگ» یکی از اساسی‌ترین قضیه‌های نظریه احتمال است.
به دلیل پیچیدگی و طولانی بودن از ارائه اثبات صرفنظر می‌کنيم.
۹۹ پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
قضیه ۴ (قانون قوی اعداد بزرگ): فرض کنید که ... ربرل ر... روا ول دنباله‌ای
نامتناهی از متغیرهای تصادفی مستقل و با توزیع احتمال یکسان باشد. و فرض کنید که امید
ریاضی همه آنها برابر ۸ باشد. در این صورت میانگین جبری این متغیرها تقریبا همه جا به
مقال: اقرض کید کدیم رورت مغیرهاق تصضادفی باشند: کد مقدار 1 را با
احتمال 0 و مقدار 1- را با احتمال » - 1 اخذ میکنند. در این صورت امید ریاضی آنها
برابر 1 - 20 خواهد بود. طبق قانون اعداد بزرگ. میانگین این متغیرها وقتی (7 به
بی‌نهایت میل کند تقریبا همه جا به 1 - 26 میل خواهد کرد و لذا حاصل‌جمع آنها بعد از
چند مرحله در حالت 4 < 4 مثبت» در حالت << 0 صفر و در حالت > ۷ منفی خواهد
ص316 210 کعوص ۸ فصد حصعنعط نیماد" 2001 26 ,صصعصوج 3
0 ها "له ۵۶ ماطامعم عطع وصه فطع لو ما5" 2009۰ 26۰ مصصعصو 2
مه عصناط معفصمط 1 وط فععنفه ,ووماه‌عط7 ناموت22 ۵ مه مطلصوتر
وناه‌توتله 1 .رومام عط توس مد م6 صمنا‌عزداه کعنط دعصس3* 2007۰ 0۰ 34۰ ,و3۵6
۳ .0۵ ۵۶ ععدعادتدظ عطع 6۶ و۸ عقتمعنک ۸" .1999 هل ,فصتلامن
کصمحصل 3 1/6 ۰[ آععط 2/0 روط من ,صت 1 عدر و عم ۵۶ دوع هل
002 0۳ علطم مععلمسف ف4صلط 7۸2 .2015 ج ,فصتطا و12
31060۰ ۹۷7۰ ۷۰ نفعع۵ 5 1 ععندت] .صوع 1 0۶ ععست : علعع 74
عوهلوتمطاصم0) تعولتسطاه) م+ععصع یا موت72 ع72 1998 ۷۷ بفقاوطص 1
اعتراض هیوم به برهان نظم بر مبنای وجود شر و خداباوری شکاکانه . ۷٩
:8 تنماک عمتوتله ۸ "له ۵ غود عناعتانمطددا8* 1992 .8 ,و12
بصوللت0ه/1 نموم ۰ دره‌توتلع ۶ رطاموع 2 دعس 77 1998 بش۸ .[ مصتعاعی
8۰ ۵ 0 ود وال22 دی کنو م1 .1779 .1 ,ع۲3
5086 0056۰ تنعل م0 ۸ مومع 7 وامطم 2 2014 بش۸ مععلص لگ
200-۰ :64 117 ععد و منص 0 فصه لوط" 1995 با .[ ,2/1
52۷226 عطل آقصد ۶ تلع عطم هت عسمدصونک :2009 ب یک 2/6
0۰ عمسد 171 نله ۷ بآ +صوتع 1 +صع لاله 1
96(۰) 300۶-26 فتاه ممصعنو ها «روولهع7۸ لسع 2/2 ۷۷۰1802۰ ,وعلد0
بقع قوع 1 ۵۶ بان 9 7] +عص 7 عتدم ما 722 .1965 ۷۰ [ ,806
۶ ععناعسه7 عصه‌ک فصد آزط ۶و مصادا۳۳۵ هط +1979 3۷ ,م3
.م1 0د0عع5 ۸ تللط حصو 2 و۸ ملظ ۵ط* 1996۰ ۹۷۰ ,140۷6
۵ علننع للعه لول ع70 صا "منود موتعل عط 2004 8 بجه‌ناهگ5
۰ 117-147 ,ص36 ۰ تلد بوط فععنه دول ۰۶ رامع تقاط
۰ وان 7 00۵ 0۶000۰ ععصا ی 766 2004 بل ,عص نگ
.و نس نآ عاممت 1 .و2 علاط ی تامیه صا ع 7 2010۰ کل ,لاع ومد
۱ در ارجاعات به کتاب گفتگویی درباره دین طبیعی به جای ذکر شماره صفحه. از «شماره بخش: شماره
۵ آیا این فرض درست است؟ می‌دانیم که 4 و 6 از نظر مفهومی مستقل‌اند. چنان که توضیح می‌دهیم
استقلال مفهومی فرض استقلال را به لحاظ روششناسی موجه میکند. اگر 4 وه وابسته باشند. یا 4
1۸ پژوهشنامه فلسفه دين (نامه حکمت). بهار و تابستان ۰۱۳۹۹ شماره ۳۵
مستلزم ع است يا برعکس. اگر 4 مستلزم 6 باشد. آن وقت احتمال (4,6,1۳ | 1۳)6 با احتمال ,4 |۳)6
(1 برابر میشود. برعکس, اگر مستلزم 4 باشد. آن وقت احتمال (4,6,1۳ | ۳)6 با احتمال ,6 | )۳
(:1 برابر میشود. اما ظاهر نباید ما را فریب دهد. حتی اگر (4,2,12 | )۳ برابر با (4,16 | )۳ باشد.
این بدان معنا نیست که خداباور میتواند خیالش از شر راحت باشد و احتمال بالایی را که می‌خواست
(در نبود شر) به (16 بل | )13 نسبت دهد اکنون به (16,ع,4 | )۳ نسبت دهد. در اینجا خداباور به
سادگی نمیتواند احتمال بالایی به (+1 ,4 | )۳ نسبت دهد. به این دلیل که در دل نظم شر هم وجود
دارد. برای همین در نسبت دادن عدد به این احتمال باید شر هم ملاحظه شود. برعکس این قضیه هم
صادق است: اگر (کآ,ه,4 | )۳ برابر شود با (16,» | )۳ (به دلیل رابطه استلزام میان 4 وع)»
خداناباور نمیتواند فکر کند که برهان نظم از مسئله خارج شده است و راحت میتواند احتمال پایینی به
(هابه | ۳0)6 نسبت دهد. به این دلیل که در اینجا هم در داخل شر نظم مخفی شده است و نسبت دادن
احتمال به خدا با ملاحظه شر در واقع نسبت دادن احتمال به خدا با ملاحظه شر و نظم است. بنابراین»
نتیجه می‌گیریم که با توجه به استقلال مفهومی شر و نظم» ملاحظات فلسفی‌ای که در بررسی استدلال در
فرض استقلال 6 ول لازم است مشابه خواهند. بود با ملاحظات فلسفی‌ای که برای بررسی استدلال در
فرض وابستگی 4 و ۵ لازم است. برای همین .صرفا برای سادگی» استدلال را در فرض استقلال ۵ و 4
| در کتاب گفتگویی درباره دین طبیعی، هیوم بر مبنای مشاهده شر در عالم تلاش می کند نشان دهد وجود شر خللی ترمیم ناپذیر در استدلال های طبیعی به سود خداوند ایجاد می کند. موضوع این نوشته این اعتراض عمده هیوم است. در این مقاله، مشخصاً می خواهیم بررسی کنیم که خداباوری، که در پاسخ به مسئله شر از ایده خداباوری شکاکانه دفاع می کند، آیا هنوز می تواند دم از برهان غایت شناسانه (یا نظم) به سود خدا بزند. بر اساس اعتراض عمده هیوم، پاسخ به پرسش فوق منفی است؛ یک خداباور شکاک نمی تواند از برهان غایت شناسانه به سود خدا بهره برد. مسئله این است که پاسخ خداناباور به برهان غایت شناسانه کاملاً شبیه است به پاسخ خداباور شکاک به مسئله شر. اگر پاسخ خداباور شکاک به مسئله شر پذیرفتنی باشد، پس لابد پاسخ خداناباور به برهان غایت شناسانه هم پذیرفتنی است. استدلال می کنیم که لااقل در بادی امر به نظر می رسد که اعتراض هیوم را می توان به صورت ادعای دو نوع تقارن میان نظم و شر بیان کرد. تقارن اول را «دلایل ناپیدای نظم» نامیده ایم و تقارن دوم را «جهل به دلایل خداوند». استدلال می کنیم که اگرچه تقارن اول برقرار نیست، تقارن دوم می تواند نتیجه استدلال غایت شناسانه را تا حد قابل ملاحظه ای تضعیف کند، با این همه ممکن است خداباور از نتیجه تضعیف شده هم چندان ناخرسند نباشد. |
17,540 | 462452 | وا ژگان کلیدی: حقوق» اقلیت های مذهبی» فقه» مذاهب» فقه امامیه
() افسلتامق نمی حقوقی قاتون ناو خوره کج سشماره:۷ بیان 16۸۸
یکی از بحثهای قابل طرح در جامعه اسلامی» به‌ویژه در شرایط کنونی» موضوع تعامل با
اقلیّت‌ها و حقوق آنهاست. این عنوان که هم قابل انطباق بر اقلیّت‌های مذهبی است و هم
غیرمذهبی» ابعاد گوناگونی دارد. یکی از وظایف مهم حکومت اسلامی و نهادهای آن» به
رسمیّت شناختن» نهادینه کردن و اجرای حقوق انسانهای تحت حاکمیّت خویش است. پیامبر
اکرم (ص) با انعقاد قرارداد صلح و سازش با اهل کتاب» این روش را به طور عملی به اجرا
گذاشتند؛ زیرا از همان آغاز طلوع اسلام و به وجود آمدن جوامع اسلامی» جمعیّت‌ها و
گروه‌هایی از پیروان ادیان مختلف» بدون آنکه به اسلام بگروند» در کنار مسلمانان در
سرزمینهای اسلامی باقی ماندند و زندگی با مسلمانان را بر مهاجرت يا مسلمان شدن ترجیح
دادند. حکومت اسلامی نیز در مواجهه با؛این فرقه‌ها و گروههای دینی باید از یک استراتژی
مشخّص بهره میبرد. از جمله این فرقه‌ها» پیروان ادیان آسمانی دیگر همچون مسیحیان»
بهودیان و مجوسیان بودند که"حاضر به"اسلام آوردن"نبودند» اما قصد جنگ هم نداشتند و
خواهان زندگی مسالمت آمیز با مسلمانان بودند. قرآن کریم با رسمیّت بخشیدن به اقلیّت‌ها و
اعتراف به واقعیّت آنها» حقوق آنان را نیز به رسمیّت شناخته است. اسلام با یک پیوند معنوی»
ارتباط خود را از واقعیّت آیین‌های آسمانی» غیر قابل تفکیک می‌شمارد:...لا لمرق یی أحدر
مه وحن لد مسلمون (۱). همچنین از آیات دیگری که به اصضراحت به این مسأله اشاره دارد»
میتوان به موارد زیر استناد نمود: ... وغدا له حمّا فی الّوراه والانجیل و الفرآن...: این وعده
حقّی (بهشت) است بر او که در توراطب الیل و فرآن فکر فرموده. است... (۲)
همانگونه که پیداست» در این آیات» تورات و انجیل به عنوان وحی و کتاب آسمانی و
حاوی شریعت الهی و معارف حمّه معرّفی می‌شوند و هم‌ردیف قرآن قرار می گیرند. حال باید
دید دین اسلام که پیامآور صلح عدالت و مظاهر خوبیهاست» چه حقوقی را برای اقلیّت‌های
تحت لوای خود در نظر گرفته است؟ همچنین باید دید آنچه به عنوان جزیه از اقلیّت‌ها در
حکومت اسلامی گرفته میشود» آیا اجحاف و ظلم در حق آنهاست یا علّتی دیگر دارد که
فقط باید اقلیّت‌ها آن را بپردازند؟ در پاسخ به این سوال‌های بنیادی باید گفت اقلیّت‌ها در
جامعه اسلامی» هیچ گاه عنوان بیگانه نمی گیرند» لذا حکومت اسلامی با اینان قراردادی با نام
پیمان دمّه منعقد میکند که با انعقاد این قرارداد در حقیقت پیوند معنوی عمیقی بین این
گروهها با اسلام بسته میشود.(۳) و «ذمّی از فرّق یهود و نصاری آن کس را گویند که در پناه
اسلام است و با مسلمانان پیمان و عهد بسته است» حضرت امیر (ع) در عهدنامه خویش با
مالک اشتر می‌فرماید: «و منها هل الجریه و الخّراج من ال الذم و مسمه الّس»(۴). البته با
توجّه به گستره معنایی وسیع واژه «اقلیّت»» منظور از اقلیّت در این مقاله» اقلیّت‌های دینی
بهودی» مسیحی و زرتشتی است و بررسی حقوق دیگر اقلیّت‌ها از حوصله این پژوهش خارج
با این رویکرد و نیز از آنجا که اثبات ادّغای.عدالت جویی و صلح‌طلبی دین اسلام در
برخورد با هم‌پیمانان خود» تنها با اثبات حقوق مسلّم اقلیّت‌های دینی در جامعه اسلامی میسّر
است» نگارندگان بر آن شده‌اند تا"با استفاده از آیات او راوّایات آبه عنوان اصیل‌ترین منابع
اسلامی و نیز دیگر منابع همچون حقوق ها افراعمید زنجانی که پیشتر و مستقلا به این
مسأّله پرداختهاند» به بررسی این حقوق در جامعه اسّلامیی بپردازند.
حقوق اقلیتهاه مراد از اقلیتهای" دینی»" مجموع افرادی" هستند که پیرو دینی
جز دین یاادیان مورد قبول اکثریت جامعه‌اند ,و مراد از حقوق مجموعه حقوق
و تکالیف اقلیتهای دینی در منابع اسلامی و حقوق موضوعه است.
در منابع اسلامی» یعنی قرآن و حدیث و آرای فقها امتیازات و تکالیفی برای غیرمسلمانان
منظور شده است.در منابع فقهی» احکام مربوط به غیرمسلمانان عمدت در باب جهاد و پاره‌ای
احکام دیگر در ابوابی چون نکاح» ارث» حدود» قصاص و دیات مطرح شده است.در این
منابع» غیرمسلمانانی که پیرو هیچ‌یک از ادیان شناخته شده یا اصطلاحا اهل کتاب نیستند» از
(8) فصلنامه علمی- حقوقی قانون‌یار - دوره پنجم- شماره ۱۷- بهار ۱۴۰۰
اهل کتاب حقوق کمتری دارند و برخی مذاهب اسلامی حق اقامت در مناطق اسلامی را برای
به نظر بیشتر فقها اهل کتاب منحصرند به زردشتیان (مجوس)» بهودیان و مسیحیان برخی
فقها صابثان را نیز به گونه مطلق یا مشروطه به اهل کتاب ملحق کرده و به آیات
از دیدگاه فقهی» این امکان برای اهل کتاب وجود دارد که در قبال پذیرش شروطی, با
انعقاد قرارداد ذمه با حاکمیت اسلامی» از حقوقی برخوردار شوند؛ از اینرو در متون
اسلامی اهل کتایی که قرارداد ذمه را پذیرفه‌اند» اهل ذمه» ذمی واهل جزیه نیز خوانده
از دیدگاه فقها شروط مذکور در قرارداد ذمه عمدتا به نظر حاکم اسلامی بستگی دارد؛ هر
چند این شروط سکه متضمن محدودیتهایی برای اهل"ذمه است - در منابع فقهی با اقتباس
از سیره عملی برخی خلفای نخستین ذکر شده است. شماری از فقها تصریح کرده‌اند که
شروط مزبور به احادیث معتبر» از پیامبر یا امامان علیهم‌السلام مستند نیستند او صرفا جنبه
پیشنهادی دارند .از اینرو» بر پایه مصالح و منافع مسلمانان و ادله اجتهادی» حاکم میتواند
تشریع احکام مربوط به اقلیتهای دینی بر پایه اصول خاصی صورت گرفته» چه اصول عام و
فراگیر چه اصولی که مستقیما به اقلیتها مرتبط است .مهمترین اصول حاکم بر حقوق اقلیتها
اصل عدالت» که در قرآن» هم به صورت کلی بدان توصیه شده است» مانند آیه ۹۰ سوره
نحل و هم در موارد خاص, از جمله هنگام روبه‌رو شدن با دشمن) به تصریح آیه ۸ سوره
مائده» عدالت حتی نسبت به دشمن نیز باید اجرا شود. براین اساس» رعایت عدالت در مورد
اقلیتها که چه بسا هم‌پیمان مسلمانان هستند» قطعا ضروری است.(٩)
در قرآن ۱۵ تأکید شده که خداوند انسان (بنی آدم) را تکریم کرده است. در سیره پیامبر
اکرم نیز ارج نهادن به همه انسانها مشهود بود و حتی نقل شده که آن حضرت هنگام تشییع
(۱۰) از توصیه‌های امیرموژمنان به مالک‌اشتر آن بود که «به همه مردم خدمت کن زیرا آنان
یا برادر دینی تو هستند يا در خلقت شبیه به تو (۱۱).
اصل احسان و نیک و کاری» که اقتضا:دارد: هتگان مشمول"اجسان.دیگر انسانها باشند؛ حتی به
تصریح آیه ۸ سوره ممتحنه؛ بر و نيکی,با مملمسلمانانی کل به هنن با مسلمانان برنخاسته‌اند؛
لازم است . به تعبیر حدیثی منقول از معصومان) همه افراد» چه شایستگان چه آنان که سزاوار
نیکی نیستند» باید مشمول نیکی و احنان قرار" گیرند :
در قرآن رعایت این اصل» حتی :در حق کافران و مشرکان» ضروری شمرده شده است. از
جمله سفارشهای حضرت علی علیه‌السلام به مالک اشتر وفا به پیمانها و عهدها بود» حتی اگر
به تصریح آیات قرآن» این دعوت جنبه اجباری ندارد و توصیه شده است که با
گفتار حکیمانه» موعظه نیک و جدال نیکو صورت پذیرد.قرآن از به کارگیری شیوه‌های
اجباری و روشهای آمیخته با اکراه و اجبار برای پذیرش دین حق بر حذر داشته است(۱۳)
برخی آیات به این اصل تصریح کرده‌اند» از جمله آیه ۱۴۱ سوره نسا ولن یجعل الله
للکافرین علی المومنین سبیلا: خداوند هرگز برای کافران راهی قرار نداده است که به زیان
مومنان باشد. احادیثی را هم دال بر آن دانستهاند» از جمله حدیث الاسلام یعلوا و لایعلی علیه
اسلام برتر است و چیزی برتر از آن نیست)» که از پیامبر اکرم روایت شده است (۱۴)
اصل تألیف قلوب» که از اصول راهبردی در زمینه حقوق اقلیتهاست. به معنای تلاش برای
ایجاد الفت و مودّت قلبی با مخالفان اسلام.از جمله مصادیق آن درفقه اسلامی»
مصرف زکات برای جلب محبت غیرمسلمانان به موجب آیه ۶۰سوره توبه است.به
تصریح فقها تعبیر «الرمه لوبهم» در این آیه» شامل کافران هم میشود .(۱۶)
غیرمسلمانانی که به‌طور موقت .(مثلا ای ؛سفرهای تجاری یا دیدار) وارد مناطق
اسلامی می‌شوند براساس قرارداد امان و آنها که در این "مناطق ساکن‌اند» براساس قرارداد ذمه»
که شبیه قرارداد تابعیت در حقوق بین‌الملل در دوران جدید است» با مسلمانان و حاکمیت
اسلامی ارتباط حقوقی می‌یابند و در برابر تکالیف خود» از حقوقی برخوردار می‌شوند.این
حقوق تا وقتی که غیرمسلمان قرارداد خود. را نقض نکند» پابرجاست. در منابع اسلامی بر
ضرورت پایبندی حاکم اسلامی به مفاد قرارداد امان و ذمه تأکید و گفته شده که حکومت.
از مهمترین حقوق اقلیتها حق امنیت جانی و مالی است.پیامبراکرم فرموده است: «من آذی
ذمیا انا خصمّه» (هرکس یک ذمی را بیازارد من دشمن او هستم).(۱۸)
امام علی علیه‌السلام از کسی که به فردی امان دهد و بگوید که خونش را نمی‌ريزد و
سپس عهد خود را بشکند.» بیزاری جسته است» هر چند جایگاه مقتول آتش باشد بر این‌اساس»
هیچ کس حق تعرض به جان و مال پیروان ادیان دیگر را ندارد.(۱۹)
از دیگر حقوق اقلیتها حق مالکیت آنان بر اموال خود است» حتی مالکیت آنان بر اموالی
که برای مسلمانان ملکیت ندارد (مانند شراب» خ وک و آلات لهو) محترم شمرده شده است و
اگر مسلمانی آنها را از بین ببرد یا به آنها خسارت وارد کنده به نظر بیشتر
فقها ضامن است .(۲۰) البته غیرمسلمانان درباره اين اموال در جامعه اسلامی» برپایه قرارداد
ذمه محدودیتهایی دارند.مبنای این حق برای اقلیتها قاعده الزام است که به موجب آن» همه
اعمال حقوقی که بر طبق دین آنها صحیح به شمار رود» از نظر دین اسلام هم صحیح تلقی
از دیگر مضادیق کاربره این قاعده در مراد لالهلا یه رسمیت شناخشن احوال شخصیه
اقلیتها (یعنی ازدواج» طلاق» ارث و وصیت) و اصحیح قلمداد شیان آنهاست .(۲۲)
اقلیتها می‌توانند در همه مناطق اسلامی» جز حرم ممکه» خزم مدینه» حرم امامان شیعه
علیهم‌السلام و مساجد» رفت و آمد" کنند.و. در این امناطق"سکنا گزینند . البته در مورد
ساخت مسکن در مناطق مسلمان‌نشین» فقها براساس اصل نفی سلطه کافر بر مسلمان» شروطی
قائل شده‌اند .بیشتر فقهای اهل‌سنّت ممنوعیت رفت. و آمد را منحصر به حرم مکه و فقهای
برخی مذاهب سکونت و اقامت آنان را در منطقه حجاز ممنوع دانستهاند..(۲۳)
علاوه بر اینها» حقوق دیگری نیز در متون و منابع اسلامی برای اقلیتهای دینی رسمی» به ویژه
آنها که با حاکم اسلامی قرارداد ذمه بسته‌اند» شناخته شده است» از جمله حقوق
سیاسی و اجتماعی و اقتصادی .حتی حق برخورداری اقلیتها از تأمین اجتماعی نیز در متون
اسلامی پیش‌بینی شده و بر پایه آنچه از سیره حکومتی امام علی علیه‌السلام گزارش شده است»
آن حضرت دستور دادند هزینه اند گی پیرمردی مسبحی که توانایی کار کردن نداشت از
(8) فصلنامه علمی- حقوقی قانون‌یار - دوره پنجم- شماره ۱۷- بهار ۱۴۰۰
پیامبر گرامی اسلام (ص) به عنوان آخرین فرستاده الهی» برای نخستین بار حکومت اسلامی
را در مدینه و پس از آن در حجاز پایه‌ریزی کرد و با معجزه جاویدان خود قرآن» و قول» فعل
و تقریر خود که سنّت نامیده میشود » نظام سیاسی و حکومتی اسلام را بیان کرد و در عین
حال» زندگانی پیشوایان معصوم و مبارزات پیگیر آنها با حکومت‌های وقت که مملوّ از
حرکت‌های سیاسی بود» به نوبه خود میتواند منبع بسیار نیرومند و الهام‌بخشی در فهم نظام
سیاسی اسلام باشد. با برپایی حکومت اسلامی باید سیاست کلّی اسلام درباره اقلیّت‌های
مذهبی نیز مشخّص می‌شد که آیا آنها در کشور اسلامی آزادند و می‌توانند در آسایش تحت
لوای حکومت زندگی کنند يا خیر؟ همچنین اقلیّت‌های مذهبی در جامعه اسلامی از چه
حقوقی برخوردارند؟و سوال‌هایی از این قبیل. که آذر ادامه سعی شده تا بدانها پاسخ داده
با مدد از آیات قرآن کریم میتوان موضعکلی اسلام را نسبت به اقلیّت‌ها آشکار ساخت؛ به
عنوان مثال» دو آيه ۸ و ٩ سورافمبا رکه پهمتحنه از مظاه این مسأله می‌باشند: چنان که
می‌فرماید: لا یناکم ال عن الذرین لم انوم فیالدّین وم بخرجوگم من دیّارگم آن
تروشم وتشیطوا له ان الب المشیطین الما ناگم ال غن این قاتلوکم فی الداین
واخرجوگم من دیّارگم وظاهروا غلّی |خراجگم آن تروشم اومن یرهم فولنک هم
الظالمّون: خدا شما را از نیکی کردقاو رغامموالزی ففبت به کسانی که-ذر راه دیق با شما
پیکار نکردند و از خانه و دیارتان یرون تژاندند» نهی نمی کند» چرا که خداوند عدالت پیشگان
را دوست دارد. * تنها شما را از دوستی و رابطه با کسانی نهی میکند که در امر دین با شما
پیکار کردند و شما را از خانه‌هایتان بیرون راندند يا به بیرون‌راندن شما کمک کردند و هر
کس با آنان رابطه دوستی داشته باشد» ظالم و ستمگر است.(الممتحنه /۸۹)؛ «ازاین دو آیه» یک
اصل کلّی و اساسی در چگونگی رابطه مسلمانان با غیرمسلمانان استفاده میشود که نه تنها برای
آن زمان» بلکه برای امروز و فردا نیز ثابت است و آن اینکه مسلمانان موظّف هستند در برابر هر
گروه» جمعیّت و هر کشوری که موضع خصمانه با آنها داشته باشند و بر ضد اسلام و مسلمین
قیام کنند پا دشمنان اسلام را یاری دهند» سرسختانه بایستند و هر گونه پیوند محبّت و دوستی
را با آنها قطع کنند. امّا اگر آنها در عین کافر بودن» نسبت به اسلام و مسلمین بی‌طرف بمانند و
یا تمایل داشته باشند» مسلمین می‌توانند با آنها رابطه دوستانه برقرار کنند. البنّه نه در آن حد که
با برادران مسلمان دارند» ونه در آن حد که موجب نفودذ آنها در میان مسلمین گردده (۲۷). به
فرموده علاّمه طباطبائی معنای آیه این است که: «خدا با این فرمانش که فرمود: دشمن مرا و
ذشمن خود را ذفوست نگیرید» نخواسته است شما را از احسان و معامله به: عدل با آنهایی که با
شما در دین قتال نکردند و از دیارتان اخراج نکردند. نهی کرده باشد» برای اینکه احسان به
چنین کفاری خود عدالتی است از شما و خداوند عدالت کاران را دوست میدارد» (۲۸) . بر
این اساس و بنا بر دو آیه مذکور سیاست کلّی اسّلامآدربازه:اقلیّت‌های مذهبی و مخالفان اسلام
را میتوان اینگونه استنباط کرد که «مادامی که اقلیّت‌هابه حقوق آکثریّت تجاوز نکنند و بر
ضد اسلام و مسلمانان توطئه ننمایند».در" کشور اسلامی کاملا:آزاد هستند و مسلمانان وظیفه
دارند با آنها به عدالت و نیکی رفتار کنند ولی اگر براضد اسلام و مسلمانان با کشورهای دیگر
بند و بست داشته باشند» مسلمانان موظّف هستند جلو فعالیّت آنها را بگیرند و هرگز آنها را
با توجه به منابع فقهی و عهدنامه هایی که دراصدر اسلام بین پیامبر و اهل کتاب يا اقلّیت
های دینی منعقد شده اند» اقلّیت های ذینی تعهداتی دارند که باید انجام دهند:
الف. رعایت یکت سلسله شرایط :مهم ترین شرایطی که اقلّیت های دینی باید مراعات
(8) فصلنامه علمی- حقوقی قانون‌یار - دوره پنجم- شماره ۱۷- بهار ۱۴۰۰
ه پرهیز از اعمال منافی قرارداد ذمّه؛ مانند تصمیم گیری بر قیام مسلّحانه و کمک به دشمنان
شیخ طوسی در کتاب الخلاف می نویسد: «اگر اهل ذمّه اعمالی را مرتکب شوند که در
شریعت آنان موجب حد باشد؛ مانند زنا لواط» سرقت و قتل» حد بر آن ها جاری می شود»
بدون خلاف: زیرا آنان به موجب قرارداد ذمّ» جریان احکام ما را پذیرفته اند. اگر مرتکب
اعمالی شوند که در شرع آن ها حلال است: مانند خوردن گوشت خوکک و شراب و ازدواج
با محارم مادام که تظاهر نکنند» دولت اسلامی متعرّض آنان نمی شود؛ اما اگر به این امور
تظاهر کنند» بر امام واجب است که حد بر آن ها جاری کند» به دلیل اطلاق ادلّه حدود و
ب. پرداخت جزبه یکی از تغهذات اهل دمّه پرداخت «جزیه» به دولت اسلامی است.
اینکه «جزیه» چیست و مقدار آن را چگونه باید تعیین کرد و آیا پرداخت جزیه به معنای تحقیر
و توهین اهل کتاب است» از جمله پرسش هایی هستند: که نیاز به پاسخ دارند. درباره «جزیه»
در قرآن کریم چنین آمده است: (فاتوا لذرین لا یرون باللّه ولا بالیوّم الاخر ولا یحرمون ما
حرم ال ورسوله ولا بدینون دین الق من این اوئّوا الاب حنّی بغطوا الجریه عن ید وم
صاخرون) (توبه: ۲۹): با کسانی از هل کناب که | یمان ه دا و ژوز جزا ندارند و آنچه را خدا
و رسولش تحریم کرده است حرام نمی شمرند و آیین نحق را نمی پذیرند» پیکار کنید تا زمانی
که جزیه را با دست خود. با خضوع و تسلیم بپردازند.
آیه مبا رکه لحن تندی در مورد اهل کتاب دارد که شاید دلیل آن این باشد که اهل کتاب»
بخصوص یهود» در صدر اسلام» کارشکنی های زیادی می کردند حتی توطئه قتل پیامبر را
چیدند و این لحن تند در برابر اهل کتاب با ویژگی هایی که در آیه برای آن ها آمده» چندان
نامتناسب هم نیست. در عین حال» اسلام در آشتی را به روی آن ها می گشاید و آنان را با قبول
ارباب لغت گفته اند: «جزیه چیزی است که از اهل ذمّه (اهل کتابی که با مسلمانان پیمان هم
زیستی دارند و در قلمرو اسلام زندگی می کنند) گرفته می شود» و جزیه به منزله پاداشی است
که آنان در برابر حفظ جان و مالشان می پردازند. در برابر آن» دولت اسلامی امنیت همه جانبه
پرداخت جزیه هرگز به معنای تحقیر و توهین آن ها نیست: چون این معنا نه از اصل کلمه
«(جزیه» و «صاغرون» استفاده می شود» نه با تعلیمات اسلام سازگار است و نه با سایر احکامی
که درباره طرز رفتار با اقلّیت های دینی به ما رسیده است» تطبیق می کند. کسانی که آن را به
معنای تحقیر و توهین گرفته اند» در واقع» ذهنیت خود را بر آیه تحمیل کرده اند. پرداخت
جزیه احترام در برابر اسلام و مسلمانان و نشانه ای برای هم زیستی مسالمت آمیز و قبول یک
اقلّیت دینی سالم در برابر اکثریت است. این جنجال, که تجزیه مخالف شئون انسانی و خلاف
اصل هم زیستی است» یک توهّم بی اساس می باشد؛ زیرا جزیه نوعی پاداش به دولت اسلامی
از طرف شهروندان غیرمسلمان اهل "کتاب اشت در براپر خدماتی که"تزای آنان انجام می دهد»
ج. مقدار جزیه :جزیه مقدار معیّنی ندارد و" تعیین ,آن بر عهده حکومت اسلامی است که
مطابق شرایط و مصلحت» مقدار آن را مشخص می کند. کیفیت پرداخت آن نیز با توافق مقرّر
می شود. اخذ جزیه مانند زکات» سالیانه اشست. در صورت عدم تعیین زمان» آخر هر سال گرفته
می شود و مانند دیگر مالیات های اسلامی» در. مصالح اشلام و جامعه به مصرف می رسد.
کودکان و زنان از پرداخت جزیه معافند. به مستمندان مهلت داده می شود که در صورت
کسب توانایی مالی» جزیه شان را بپردازند. اهل کتاب گر پس از انعقاد قرارداد «دمّه» از
پرداخت جزیه خودداری کننده به محل امنی فرستاده می شوند و از هرگونه تعرّض و غافل
گیری مصونند.(۳۳) این نکته قابل توجه است که جزیه معمولا بسیار اندکک بوده است. مطابق
بعضی از روایات» گاهی یک دینار در سال مقرّر می شد و حتی آنان که قادر به پرداخت جزیه
(8) افسلتامق نمی حقوقی قاتون ناو خوره کج سشماره:۷ بیان 16۸۸
حقوق اقلیتهای دینی در قوانین ایران» تا پیش از پیروزی انقلاب مشروطه در ۱۲۸۵ش» وضع
حقوقی اقلیتهای دینی» همچون سایر مردم» بیشتر تابع مشی سیاسی حکومتها منش
فردی پادشاهان و امرای محلی و برخی آرای عالمان مسلمان و غیرمسلمان بود. پس از
پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۰۱۳۵۷ در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران » اقلیتهای
مذهبی به مذاهب چهارگانه اهل سنّت و شیعیان زیدی » و اقلیتهای دینی شناخته شده به
زردشتی» کلیمی و مسبحی ( ارمنی و آشوری) محدود شدند . همچنین این اقلیتها در
محدوده قانون محترم‌اند» در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه به عمل کردن
بر طبق آیین خود مجاز. بر طبق اصل ۶۴ قانون اساسی و اصلاحیه آن» هر یک از اقلیتهای دینی
رسمی می‌توانند نماینده‌ای در مجلس شوّرا داشته"باشند. تنها تفاوت مقررات فعلی انتخابات
اقلیتهای دینی با قانون مصوب ۱۲۹۰ش آن است. که برای مشخص شدن اقلیتها در انتخابات»
اصلاحیه مادّه ۲۰ قانون ثبت,.احوال (مصوب ۱۳۶۳ش)اثبت نوّع دین اقلیتها را در اسناد سجلّی
در برخی اصول قانون اساسی تعابیر عامی آمده است که شامل اقلیتهای دینی هم میشود» از
جمله: لزوم فراهم شدن زمینه مشارکت عمومی مردم در تعیین سرنوشت خود و تأمین امنیت
قضایی برای همه مردم) اصل ۳)» حمایت قانون از همه مردم و برابری حقوق مردم) اصل ۱۹ و
۰)» حق انتخاب شغل مناسب (اصل ۲۸)» حق دادخواهی و انتخاب وکیل) اصول ۳۴و ۳۵)»
و اصل برائت همه اشخاص از ارتکاب جرائم. بنابراین» میتوان نتیجه گرفت که قانون اساسی
جمهوری اسلامی نسبت به قانون اساسی مشروطه» به آزادیها و حقوق بیشتری برای اقلیتهای
دینی و مذهبی تصریح کرده است. در جمهوری اسلامی» اهتمام مسئولان متوجه تدوین
قوانینی بوده که هر چه بیشتر همزیستی مسالمتآمیز همه ایرانیان را فراهم آورد و موارد
اند ک تفاوتهای حقوقی میان مسلمانان و غیرمسلمانان هم با کاربرد اجتهادهای جدید و
متناسب با مقتضیات این عصر رو به کاهش نهاده است .(۳۶) بر این اساس» با تنظیم برخی
قوانین» زمینه فعالیتهای آزاد دینی اقلیتها در ایران فراهم شده است.بر پایه اصل ۶۷ قانون
اساسی» نمایندگان اقلیتهای دینی در هنگام ادای سوگند در مجلس می‌توانند به کتاب مقدّس
خود قسم بخورند.مواد ۳۷ و ۳۸ قانون فعالیت احزاب و انجمنها مصوب ۱۳۶۱ش» پاره‌ای
فعالیتهای دینی (مانند برگزاری مراسم مذهبی» تعمیر معابد و...) و نیز فعالیتهای اجتماعی (مانند
تأسیس باشگاههای ورزشی و مراکز درمانی و خانه‌های سالمندان) و فرهنگی (مانند تأسیس
مدارس و هنرکده‌ها و آموزش زبان خاص) را برای اقلیتها جایز شمرده و یارانه نقدی برای
انجمنهای اقلیتهای دینی نیز پیش‌بینی شده است. مفاد قانون معافیت مالیاتی معابد و انجمنهای
دینی مصوب ۱۳۱۲ش, در سال ۱۳۶۶ش تمدید و ابقا شد. شرط التزام عملی به احکام اسلام»
که برای استخدام مسلمانان در قانون گزینش مصوب ۱۳۷۴ش مطرح شده» در مورد اقلیتها
تغبیر یافته و اجرای این قانون درباره آنها تابع:شرایط او.ضوابط خاص متناسب با آنان است؛
البته اقلیتهای دینی نباید آشکارا احکام اسلامی راانقض کنند. اقلیتهای دینی علاوه بر استفاده
از تعطیلات رسمی کشور می‌توانند.مطابق.بخشنامه مورخ ۳.دی ۱۳۶۶ سازمان امور اداری و
استخدامی کشور» از مرخصی‌های ویژه در زوزهای عید و جشن خاص خود» مانند روز کیپور»
روز تولد زردشت» روز تولد حضرت مسیح و عید: پاک هم استفاده کنند. در این بخشنامه اين
تعطیلات خاص برای زردشتیان پنج روز» بهودیان شش روز مسیحیان آشوری هشت
روز مسیحیان ارمنی کاتولیک کاتولیک هفت روز و مسیحیان ازمنی گریگوری شش روز
قاسم ولی زاده بریمانلو (۱۳۹۴) در مقاله ای به بررسی حقوق اقلیت های قومی و دینی در
فقه و حقوق اسلامی پرداخت. هدف عمده پژوهش حاضر بررسی حقوق اقلیت های قومی و
دینی در فقه و حقوق اسلامی می باشد. بدین صورت پرسشنامه ای طراحی گردید. جامعه
آماری پژوهش تعداد ۳۴نفر از اهالی اهل تسنن بجنورد می باشد. متغیرهای دم وگرافیک مانند»
سن» سطح تحصیلات مورد بررسی قرار گرفته است. نوع نمونه گیری تصادفی ساده و برای
تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. ابزارهای پژوهش پرسشنامه حقوق
اقلیت های قومی و دینی بوده» این ابزارها پس از بررسی روایی و پایایی لازم برخوردار بوده
اند. یافته های به دست آمده از پرسشنامه با نرم افزار5855 مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آن
بیان شده است. در جهت تحلیل داده های آماری» از روش های توصیفی و استنباطی و ضریب
همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی استفادهشده و همچنین شاخص هایی که ما در اين
پژوهش مورد بررسی قراردادیم به صورت جدول آورده شده است. فرضیه های ما دراین
پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند که با ارائه نتایج حاصله بیان شده اند. در این پژوهش سعی
شده حقوق اقلیت های قومی ودینی در فقه و حقوق اسلامی مورد بحث و بررسی قرار
بهادر زارعی» کیمیا محمدی (۱۳۹۳). دز مقالهای به بررسی حقوق اقلیت ها از منظر اسناد
بین المللی» اسلام و قانون اساسی ج. ا..ایران پرداخت. این پژوهش به دنبال نشان دادن آن است
که در سه دهه اخیر اقلیت های مذهبی در جمهوری "اسلامی"ایران از طریق قانون اساسی و
فتاوی فقها به بخش زیادی از حقوق برابر نسبت به ایرانیان مسلمان دست یافته اند؛ اگرچه به
نظر می رسد تا تحقق حقوق برابر با مسلمانان» با:توجه به پاره ای محدودیت های قانونی و
برخی اختلاف دیدگاه ها فاصله نسبتا زیادی وجود دارد. در دوره اخیر» اين مهم توسط
نهادهای حقوقی و سازمان های-ذیربط مورد توجه :و تاکید بیشترّی قرار گرفته است و اقلیت ها
در جمهوری اسلامی ایران در زمینه برخورداری از حقوق قانونی خود از موقعیت مطلوب
امید احمدزاده (۱۳۹۲) در مقاله ای به بررسی حقوق اقلیت های دینی و نژادی در حکومت
پیامبر اسلام (ص) پرداخت. بحث اصلی در این مقاله این است که در حکومت پیامبر اسلام
(ص) چه حقوق و اختیاراتی برای اقلیت های دینی و نژادی در نظر گرفته شده است و گستره
این حقوق تا کجاست؟ آنچه مسلم است این است که پیامبر (ص) در سیره و رفتار خویش به
خوبی احترام به حقوق اقلیت ها را به اجرا گذاشته است. این حسن سلوک و رفتار احتراما میز
در ارتباط با همه اقلیت های دینی و نژادی به خوبی تحقق يافته است. تا جایی که پیامبر (ص)
با برخی از این اقلیت ها پیمانی تحت عنوان «عقد ذمه» منعقد ساخته که براساس آن اقلیت ها
تعهداتی را نسبت به دولت اسلامی می پذیرند و در مقابل دولت اسلامی هم حقوق و اختیاراتی
همچون برقراری امنیت» تأمین آزادی دینی و انجام مراسم مذهبی» انتخاب مسکن و شغل و
یکی از بحث های مطرح در حکومت اسلامی» به خصوص در شرایطکنونی» موضوع حقوق
اقلیت ها است. این عنوان» که هم قابل انطباق براقلیت های مذهبی و غیر مذهبی است ابعاد
گوناگونی دارد. آنچه بیشتردر این تحقیق مورد توجه قرار گرفته» حقوق اقلیت های مذهبی
است. هرچند اقلیت های غیر مذهبی نیز در صورتی که حالت محاربه به خودنگرفته: باشند»
یکی از وظایف مهم حکومت اسلاهی و نهادهای.آن به شمیت شناختن,نهادینه کردن و
اجرای حقوق انسان های تحت حاکمییت بخویش؛ است. اگل چه:اجرای چنین حقوقی جدای از
اذای تکالیف نمی باشد. ذولت اسلامی کیش درل گت گذشت است؛ ازقمان ابتدا
به گونه ای عمل کرد که حقوق همه مردم اتضمین گردد)"مگرآن که با اعمال و رفتار خود»
زمینه سلب این حقوق را از خویش به وجودآورد.قرآن کریم با رسمیت بخشیدن به اقلیت
ها» حقوق آنان را نیز به رسمیت شناخته است. پیام اسلام و پیامبران (علیهم السلام) برای تحقق
بخشیدن به اين آرمان در زندگی فردی و اجتماعی انسّان ها وازدشده و موجب رحمت
عالمیان گردیده است. هر فرد و گروهی می.تواند بااختیار خود» هر عقیده ای را برگزیند» گر
چه تنها دین پذیرفته شده نزدخداوند» چیزی جز اسلام نمی باشد. پیامبر اکرم (صلی الّه علیه و
آله)با انعقاد قرار داد صلح و سازش با اهل کتاب» این روش را به طور عملی به اجرا گذاشتند.
اصطلاح اقلیت از نظر حقوقی شامل آن دسته از گروه های انسانی است که معمولا از جهت
حقوقی» سیاسی» فرهنگی و اقتصادی در موقعیت و شرایط حاشیه ای قرار دارند. امروزه با
توجه به اهمیت بین المللی اقلیت ها این موضوع به عنوان یک موضوع جهانی و مساله ای
برای بسیاری از دولت ها مطرح است. ایران دارای اقلیت های گوناگون مذهبی» قومی و زبانی
است. این اقلیت ها در هسه دورد های: کازیشی, ایراق: به: حقبال اعطالبات: ری سباسی»
حقوق اقلیت ها از موضوعات مهم جامعه بین المللی و یکی از دغدغه های مهم در گفتمان
عدالت حقوقی است. اقلیت ها در هر نظام حقوقی از حقوقی برخوردارند که این حقوق می
تواند در ارزیابی آن نظام حقوقی معیار و محکک سنجش قرار گیرد. در دین اسلام نیز رعایت
حقوق اقلیت ها به ویژه اقلیت های دینی مورد توجه قرار گرفته است.
اصل این حقوق وتاکید بر آنها از طرف شریعت اسلام وحقوق موضوعه ایران وبین الملل
دارای حدود وقلمرویی است که تابع قوانین داخلی کشورهاست لذا آنچه به نظر می رسد
امروز موجبات چالش را برای اقلیت ها در حوزه بیان وعقیده بوجود آورده است نقص پر
رنگک قانون وشریعت نیست بلکه این نقیصه ارا بیشتر در حوزه عملکرد حاکمان وجوامع
از مجموع آنچه در باب حقوق اقلیّت‌های مذهبی در جامعه اسلامی از منظر قرآن و روایات
۱ اهل ذمّه یا اقلیّت‌های دینی در جامعه اسلامی از حقوقی برخوردارند که این حقوق برای
۲-هدف از تشریع جزیه برای اهل ذمّه» کیفر آنها نیست» بلکه التزام به احکام اسلامی است.
۳ جزیه به منظور اهانت و خوار کردن اهل دمّه نیست و منظور از کلمه «صاغرون» در آیه
۹ از سوره مبار که توبه این است که اقلیّت‌های مذهبی باید در برابر نظام اسلامی خاضع باشند.
۴ تا زمانی که اقلیّت‌ها به حقوق اکثریّت تجاوز نکنند و بر ضد اسلام و مسلمانان توطئه
نکنند» :دز کشور اسلامی کاملا آزادند و سلمانات وظیفه: دارند با آنها به عدالت و یکی رفتار
کنند» ولی اگر بر ضد اسلام و مسلمانان با کشورهای دیگر زد و بند داشته باشند» مسلمانان
موظف‌آند جلوی فعالیّت آنها زا بگیرند و هرگز آنها را دوست خود ندانند.
۳-عمید زنجانی» عبّاسعلی. (۱۳۶۲). حقوق اقلیّت‌ها. چاپ دوم. تهران: دفتر نشر فرهنگک
۴- شریف الرّضی» محمّد بن حسین. (۱۴۲۲ ق.). نهج‌البلاغه. تعلیق و شرح صبحی صالح.
۵-ابن حجر عسقلانی» فتح‌الباری: شرح صحیح‌البخاری» بولاق ۱۳۰۱-۱۳۰۰» چاپ افست
۶-ابن کثیره البدایه و النهایئ چاپ علی شیری بیروت /۰۱۹۸۸/۱۴۰۸
۸- علی‌بن عمر دارقطنی» سنن الدارقطني) چا مجدی‌بن منصوزین سید شوری» بیروت
٩-روحاللّه شریعتی» حقوق و وظایف غیر مسلمانان در جامعه اسلامی» قم ۱۳۸۱ش.
۰- محمدبن حسن طوسی, المبسوط فی فقه‌الامامیف ج*۱-و ۲» چاپ محمدتقی کشفی,» تهران
۳۲- نامه ۵۳ علی‌بن ابی‌طالب (ع)» امام اول» نهج‌البلاغه» چاپ صبحی صالح» بیروت
۵- محمدین حسن طوسی,» کتاب الخلاف» ج۳ ص۱۸۸ قم ۰۱۴۱۱-۱۴۶۰۷
۶محمدین حسن طوسی, المبسوط فی فقه‌الامامی ج ۱» ص۲۴۹ ج او ۲ چاپ
(8) فصلنامه علمی- حقوقی قانون‌یار - دوره پنجم- شماره ۱۷- بهار ۱۴۰۰
۷- علی‌بن عمر دارقطنی» سنن الدارقطنی» ج۳» ص ۱۰۷» چاپ مجدی‌بن منصوربن سید
۰-محمدین محمد مفید» المع ج ۱» ص ۰۷۷۰ قم ۰۱۴۱۰
۱-حسینعلی منتظری» دراسات فی ولايه الفقیه و فقّه‌الدوله الاسلامیفگ ج۳ ص ۰۴۵۴ قمه
۲- جعفر بن حسن محقق حلّی» شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام» ج ۱» ص 4۵۲۱
۳- محمدحسن بن باقر نجفی» جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام» ج۲۱» ص ۰۲۸۴
۴- روحاللّه شریعتی» حقوق و وظایف غیر مسلمانان در جامعه اسلامی» ج ۱»
۵-دانشنامه جهان اسلام» بنیاد:داثره المعارف اسلامی» بر گرفته از مقاله «حقوق اقلیتها»
۷-مکارم شیرازی» ناصر. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. ج ۲۴. تهران: دار الکتّب الاسلامیّه.
۸-طباطبائی» محمّدحسین. (۱۳۷۴). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه محمّدباقر موسوی
همدانی. ج ٩و ۱۹. قم: دفتر انتشارات جامعه مدرّسین قم.
۹-سبحانی»جعفر. (۱۳۷۰). مبانی حکومت اسلامی. ترجمه داود الهامی. قم: توحید.
۰شیخ طوسی» کتاب الخلافی» الجز الخامس» ص ۳ مسئله ۲۲.
۱- ناصر مکارم شیرازی و دیگران» پیام قرآن» ج ۱۰ ص ۳۸۹
۳-روح اللّه خمینی» پیشین» ج ۲+ ص ۴۴۸ / شیخ طوسی» کتاب الخلاف, ج ۵» ص
۴- شیخ طوسی» کتاب الخلاف, مسئله ۱۰ (با استدلال به آیه ۲۸۶ سوره بقره و آیه ۷
سوره طلاق) / ناصر مکارم شیرازی و دیگران» پیشین» ج ۱۰ ص ۳۹۱
۵- ایران» قوانین و احکام» ج ۱» ص ۸۹۳۸۸۸ مجموعه قوانین و مقررات حقوقی,
همراه با آرا وحدت رویه» نظریات شورای نگهبان» نظریات مشورتی اداره حقوقی
دا دگستری» نظریات مجمع تشخیص مصلحت نظام» آرا دیوان عدالت اداری و تدوین
۶امام خمینی» صحیفه نور» ج ۲» ص4۳۷ ج ۲» تهران ۱۳۷۰ش.
۷- اسنادی از زرتشتیان معاصر ایران (۱۳۳۸-۱۲۵۸ش)» به کوشش تورج امینی» ج۱»
۸-قاسم ولی زاده بریمانلو ,(۱۳۹۴) . بررسی حقوق اقلیت های قومی و دینی در فقه و ۳
حقوق اسلامی. اولین کنفرانس بین المللی مدیریت» اقتصاد» حسابداری و علوم تربیتی
۹بهادر زارعی» کیمیا محمدی (۱۳۹۳). حقوق اقلیت ها از منظر اسناد بین المللی» اسلام و
قانون اساسی ج. ا. ایران. نشریه پژوهش های سیاسی جهان اسلام. دوره۳. شماره۴
۴۰امید احمدزاده (۱۳۹۲). . بررسی حقوق اقلیت های دینی و نژادی در حکومت پیامبر
اسلام (ص) .مطالعات حقوق بشر اسلامی سال اول. شماره ۲
| هدف اصلی این مقاله بررسی حقوق اقلیت های مذهبی در فقه مذاهب می باشد. یکی از ویژگی های دین اسلام، برقراری وحدت، برادری و صلح در میان آحاد جامعه است؛ به طوری که بر این اساس، زندگی اقشار مختلف مردم در جامعه اسلامی بر پایه همزیستی مسالمت آمیز شکل گرفته است. در این رابطه، تعاملی که بین مسلمانان با اقلیّت های مذهبی بر مبنای قرارداد ذمّه شکل گرفته، از مصادیق مهمّ صلح جویی دین مبین اسلام است. بی گمان اثبات ادّعای عدالت جویی و صلح طلبی دین اسلام در برخورد با هم پیمانان خود، تنها با اثبات حقوق مسلّم اقلیّت های مذهبی در جامعه اسلامی میسّر است. دین اسلام به عنوان کامل ترین و آخرین راهنمای بشریت با حساسیت ویژهای به انسان به نگریسته و او را در آیات متعدد تکریم نموده و انسان را در انتخاب دین و عقیده با وجود اتمام حجت مخیر و آزاد گذاشته و ادیان پیش از خود را پاس داشته و پیروان آنادیان را محترم دانسته است. |
20,108 | 341602 | این مطالعه با تایید دانشگاه شهید چمران اهواز و بدون حمایت مالی انجام شده و با منافع نویسندگان ارتباطی نداشته است. از همکاری آموزش و پرورش خوزستان و
دو دهه‌ی گذشته مطالعات متعددی در مورد تغییر رفتار عمدی و
هدفمند به خصوص در باره‌ی رفتارهای اعتیادی انجام شده است (۱).
عوامل بیشماری از جمله عوامل فردی» خانوادگی و اجتماعی در شروع»
ادامه و يا با زگشت پس از درمان وابستگی به مواد مخدر موثر هستند (۲).
در این میان به نظر میرسد که نقش مذهب به لحاظ احاطه بر تمام شئون
زندگی انسان» تعیین‌کننده باشد. از سوپی دیگر یکی از جنبه‌های
درون‌فردی در امر سلامت روانی» باورهای دینی است که با تجلی در
کردار و سبکک زندگی میتواند زمینه‌ی ارتقای سلامت روانی فرد را
فراهم آورد (۳). یافته‌های پژوهشی نشان داده‌اند که پایبندی به مذهب
با سلامت جسمی و روانی ارتباط دارد (۴-۶). مطالعات نشان داده است
که داشتن نگرش و باورهای مذهبی با کاهش تنش روانشناختی و
پیشگیری از رفتارهای پرخطری چون مصرف سیگار الکل و مواد مخدر
همراه است. شاخصهای مذهبی مانند عضویت در یک فرقه‌ی مذهبی و
شرکت در آیین‌های مذهبی با مصرف داروهای اعتیادآور و الکل» رابطهی
معکوس دارد (۷). نه تنها در بحث پیشگیری, بلکه در درمان نیز پژوهشها
نشان داده‌اند دینداری نقش مهمی در بهبود اعتیاد» داد" (۸-۱۰).
آزمودنی‌هایی که در گروههای مذهبی عضویت داشتند یا متعهد به انجام
ابعاد آبینی یا اجتماعی -مذهبی بودند و یا در نمازهای آدسته جمعی شر کت
سلامتی از جمله ترک اعتیاد» ارتباط مثبت وجود دارد (۱۲۰۱۳). همچنین
مشخص شده است نوجوانانی که دیندار نیستند در مقایسه با نوجوانان
دیندار سومصرف بیشتری را گزارش ذاده‌اند (۱۴). مطالعه‌ای دیگر بر
روی زنان در معرض خطر, نشان داد که زنان دارای سطح بالاتر دینداری»
استفاده‌ی کمتری از داروهای غیر قانونی را گزارش کرده‌اند (۱۵).
مطالعات نیز نشان داد که بالاترین میزان استعمال توتون» ماری جوانا و
دیگر مواد غیر قانونی در افراد با ترجیحات دینی کمتره افشاهده گردید
(۱۶). علاوه بر این» حضور در مکانهای مذهبی و سطح بالاتر دینداری
والدین به طور معنی‌داری با مصرف کمتر مواد یاد شده رابطه داشته و
فعالیت دینی افراد» یک عامل حمایتی در برابر استفاده از الکل ماری
یکی دیگر از عوامل مهم در میزان گرایش به مواد مخدر شیوه‌های
بازنگری کردند. آنها معتقدند که سبکک‌های فرزندپروری بر اساس دو
مشخصه‌ی میزان توقع و پاسخ‌دهی طبقه‌بندی می‌شوند. توقع به این اشاره
دارد که والدین» رفتار پخته را از فرزندان خود انتظار دارند و پاسخ‌دهی
5 م۸ ,3/20 ,(17)2 مطغااهه17 2/60۵ ۵۶ دلماد6 ۳03 75
به این اشاره دارد که والدین گرمی عاطفی و پذیرش نشان دهند و خود را
درگیر کارهای کودکان کنند. بر این اساس» سه سب مستبد» سهل گیر و
مقتدر را معرفی کردند (۱۸). پلیرین" نشان داد کودکان والدین مقتدر
بهتر و تبادل با دیگران دارند. کودکان والدین مستبده عیار پایینی از
مشکلات رفتاری و مصرف مواد همراه با شایستگی اجتماعی و عزت
نفس پایین‌تر از اخود انشان میدهند او کودکان والدین سهل گیر
شایستگی اجتماعی و عزت نفس بالایی دارند اما انگیزه‌ی پیشرفت پایین
و درگیری پایین با مسایل تحصیلی و عیار بالایی در مشکلات رفتاری و
مصرف مواد دارند (۱۹). کومبس و لندزورک" بیان داشتند رابطهی
والد- فرزند» یک عرصه‌ی منطقی برای مطالعه‌ی این که چرا برخی از
فرزندان» مواد مصرف میکنند و چرا برخی دیگر از مصرف امتناع
میکنند» میباشد (۲۰). ابار» کارتر و نیسلر" در تحقیقی نشان دادند سبکث
والدینی مقتدر با سطح بالایی از خودتنظیمی و عملکرد تحصیلی و
مهارتهای مطالعه در دانشجویان» رابطهی مثبت دارد و با مشکلات
رفتاری مانند مصرف الکل و مواد مخدر رابطهی معنی‌داری ندارد (۲۱).
پاتوکک-پکام و موز گان-لوپز* نیز دریافتند والدین سهل‌گیر به طور
مستقیم روی روندهای کنترل (عمومی و اختصاصی) و به طور غیر
مستقیم در مصرف مواد و الکل در فرزندان موثر هستند (۲۲). وود» رید»
میشل او برند*نشان داد که والدین سهل‌گیر موجب مصرف و افزایش
مصرف الکل می‌شوند:(۲۳). مطالعه‌ای دیگر نشان داد که داشتن والدین
مستبد بااعصیان بیشتر در نوجوانان ارتباط داشت و آن هم پا مصرف الکل
ارتباط دارد (۲۴). در تحقیقی دیگر مشخص شده است که سبکک والدینی
مقتدر پدر و مادر رابطهی منفی با آمادگی به اعتیاد دارد» سبکک والدینی
مستبد با آمادگی به اعتیاد» رابطهی مثبت دارد و سب سهل گیر با اعتیاد»
هوش هیجانی یکی از سازه‌هایی است که عدم وجود آن باعث میشود
افراد آگاهی چندانی از عواطف خود نداشته باشند و در نتیجه با اين
احساس که هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارند» برای حل مشکلات خود
تلاش کمی انجام خواهند داد. بنا بر نتایج پژوهش مایر و سالاوی" هوش
هیجانی نوعی پردازش اطلاعات هیجانی و عاطفی است که به بهبود
جریان زندگی منجر میشود (۲۶). به باور برخی پژوهشگران» هوش
هیجانی پایین از جمله عوامل موثر در شروع مصرف مواد مخدر است
(۲۷۲۸). در واقع افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند فشار
۶ مجله‌ی اصول بهداشت روانی» سال ۱۷ (۲)» اسفند و فروردین ۱۳۹۳
همتایان را درک میکنند و از عهده‌ی کنترل هیجانات خود برمی آیند»
در نتیجه در برابر مصرف مواد مخدر مقاومت نشان میدهند (۲۹). افرادی
که هوش هیجانی پایینی دارند» برای مقابله با هیجانات منفی به مصرف
مواد روی می‌آورند (۳۰). به این ترتیب آنها تنها یک ادراک مبهم از
احساسات خویش دارند که آنها را به عوامل نامربوط در بدن يا محیط
اطراف خود نسبت میدهند. همچنین مطالعه‌ی تایلر» باگبی و پارکر!
نشان داد افرادی که به صورت تفریحی مشروبات الکلی می‌نوشند و
همچنین آنهایی که به الکل اعتیاد دارند از هوش هیجانی پایینی
برخوردارند (۳۱). پژوهشی دیگر نشان داد که بین سومصرف مواد
مخدر و مولفه‌ی حل مسئله از مولفه‌های هوش هیجانی» همبستگی منفی
پژوهش‌هایی که در کشورهای کانادا لهستان و آمریکا صورت پذیرفته
حاکی از آن است که حدود نیمی از افراد وابسته به مواد مخدر و الکل,»
موش میجانی آپاییتی داشه‌اند. همچنین رایطهی عشی معتی دارم ین
هوش هیجانی و پذیرش اعتیاد وجود دارد و این مطالعه نشان داد که افراد
بر اساس پیشینه‌ی پژوهشی فوق و با توجه به این که در ایران در مورد
ارتباط بین متغیرهای پژوهش تحقیقات کمی انجام شده است» این
پژوهش در پی بررسی روابط ساده و چندگانه‌ی متغیرهای .شیوه‌های
فرزندپروری» دینداری و هوش هیجانی با آمادگی به اعتیاد میباشد.
با توجه به این که شیوه‌های فرزندپروری را میتوان به اوالدین و هوش
هیجانی را به فرزندان آموزش داد و دینداری هم توسط همانندسازی
دبیرستانی شهر اهواز و نمونه بر اساس فرمول» شامل ۲۶۸ نفر از ایشان بود
که به روش نموه گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شلاند. ابتدا او بین
چهار ناحیه‌ی آموزش و پرورش به صورت تصادفی ۲ ناحیه انتخاب و در
مرحله‌ی بعد از هر ناحیه به صورت تصادفی ۵ مدرسه و از هر مدرسه
محرمانه ماندن اطلاعات» اطمینان خاطر داده شد و آنها با رضایت
کامل» پرسشنامهها را در محیطی آرام و بدون ذکر نام تکمیل کردند.
فرزندپروری و هوش هیجانی استفاده شد. تعداد ۶ مورد از پرسشنامهها
ایرانی آمادگی به اعتیاد است که با توجه به شرایط روانی-اجتماعی
جامعه‌ی ایرانی توسط زرگر ساخته شد. این پرسشنامه از دو عامل تشکیل
شده و دارای ۳۶ ماده به اضافه‌ی ۵ ماده‌ی دروغ‌سنج میباشد. عامل اول
بعنی آمادگی فعال مربوط به رفتارهای ضداجتماعی» میل به مصرف مواد»
نگرش مثبت به مواد و هیجان‌خواهی است و عامل دوم یعنی آمادگی
منفعل مربوط به عدم ابراز وجود و افسردگی میباشد. نمره‌گذاری هر
سئوال بر روی یک پیوستار از صفر (کاملا مخالفم) تا ۳ (کاملا موافقم)
میباشد. جهت محاسبه‌ی روایی این مقیاس از دو روش استفاده شد.
روایی سازه‌ی مقیاس از طریق همبسته کردن آن با مقیاس ۲۵ ماده‌ای
فهرست علایم بالینی» ۰/۴۵ محاسبه شده است که در سطح ۰/۰۱
معنی‌دار بود و در روایی ملاک. پرسشنامهی آمادگی به اعتیاد دو گروه
معتاد و غیر مغتاد را به خوبی از هم تمییراداد. پایاتی نفیاش با وش
آلفای کرونباخ ۰ محاسبه شد که در حد مطلوب میباشد (۳۴).
ب< مقیاس سنجش دینداری آرین: این مقیاس یک ابزار خود گزارشی
برای سنجش میزان دینداری فرد بوده و مشتمل بر ۲۰ سئوال است که
نمره گذاری هر سئوال بر روی یک پیوستار از ۱ (برای خیلی کم) تا ۵
برای (خیلی زیاد) میباشد» ممجموع نمرات سئوالات ۱ تا ۲۰ با وارونه در
نظر گرفتن سئوالات شماره‌ی ۱۲ و ۱۷ شاخص میزان دینداری فرد در
این مقیاس توسط خدیجه آرین تهیه و تدوین گردیده است. مطالعه‌ی
آرین روی یک نمونه از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده
که ضرایب پایایی آزمون ۰/۹۲ به دست آمد.در پژوهش حاضر نیز
ضریب پایایی این "مقیاس به روش آلفای کرونباخ برابر ۰/۹۶ محاسبه
بامریند در سال ۱۹۷۲ ساخته شده و دارای ۳۰ سئوال میباشد که به
صورت لیکرتی از ۰ تا ۴ نمره‌گذاری میشود (۳۵). هر ۱۰سئوال یک
سبک رامی‌سنجد. بوری» میزان پایایی این پرسشنامه را با روش با زآزمایی
۱٩ برای سبک سهل گیر ۰/۸۶ برای سبکک مستبد و ۰/۹۲ برای سبکک
مقتدر گزارش نموده است. روایی تشخیص پرسشنامه نشان داد که روش
استبدادی مادر» رابطهی معکوس با سهل گیری و قاطع بودن دارد و مستبد
بودن پدر نیز رابطهی معکوسی با سهل گیری و قاطع بودن دارد (۳۵). در
ایران نیز اسفندیاری میزان پایایی این پرسشنامه را با روش بازآزمایی
برای سبکک سهل گیرانه ۰/۶۹ برای سبک مستبد ۰/۷۷ و برای سبکک
مقتدر ۰/۷۳ گزارش نموده است و روایی محتوایی آزمون نیز توسط ۱۰
نفر از صاحب نظران روان شناسی و روانپزشکی مورد تاییدقرار گرفت (۳۶).
د- مقیاس هوش هیجانی: این مقیاس یک آزمون ۳۳ سئوالی است که
توسط شاته و همکاران براساس مدل هوش هیجانی سالوی و می‌پر ساخته
شده است. سئوالات آزمون» سه مولفه‌ی هوش هیجانی شامل تنظیم»
بهره‌وری و ارزیابی هیجان‌ها را در مقیاس ۵ درجه‌ای لیکرت از نمره‌ی
یک کاملا مخالف تا نمره‌ی پنج کاملا موافق می‌سنجد. مقیاس هوش
هیجانی گر چه از سه مولفه‌ی مذ کور اشباع شده» تنها یک نمره‌ی کلی
برای هوش هیجانی به دست آمد که دامنه‌ی آن بین ۳۶ تا ۱۶۵ متغیر است
(۷). همسانی درونی سئوالات آزمون بر حسب ضریب آلفای کرونباخ
از ۰/۸۴ تا ۰/۹۰ گزارش شده است (۳۷). در فرم فارسی این مقیاس
آلفای کرونباخ پرسش‌های مقیاس در مورد یک نمونه‌ی ۱۳۵ نفری از
در این قسمت اطلاعات توصیفی و استنباطی لازم برای این تحقیق ارایه
شده است. جدول ۱ بیانگر تعداد نمونه» میانگین و انحراف معیار متغیرهای
فرزندپروری دینداری و هوش هیجانی را با آمادگی افعال و منفعل به
فرزندپروری دینداری و هوش هیجانی با آمادگی فعال و منفعل به اعتیاد
۱- روش سهل گیر ات تس 7 7 ۳ 7
۲- روش مستبد ۰/۵۰۱* سا سا ی ب 0
۶- آمادگی فعال ۷۰/۳۶۸ ۰/۲۳۴ ۴ ۰/۱۳۰ ۰/۲۵ (۳۹/ لس
۷ آمادگی منفعل ۰ ۰/۰۸۰ ۰/۲۷۲ ۷ ۰/۰۳۶ ۰/۱۳۲ ۰/۲۱۹ 00/۴۹
بنا بر جدول ۲ بین شیوه‌های فرزندپروری سهل گیر و مستبد با آمادگی
فعال به اعتیاد» رابطهی مثبت معنی‌دار وجود دارد یعنی شیوه‌های
فرزندپروری سهل‌گیر و مستبد باعث افزایش آمادگی فعال به اعتیاد
5 م۸ ,3/20 ,(17)2 مطااهه7 2/60۵ ۵۶ دلماد6 ۳03 77
می‌شوند. بین هوش هیجانی» شیوهی فرزندپروری قاطع و دینداری با
آمادگی فعال به اعتیاد» رابطهی منفی معنی‌دار وجود دارد. بین شیوهی
فرزندپروری مستبد با آمادگی منفعل به اعتیاد» رابطه مثبت معنی‌دار وجود
دارد. همچنین بین هوش هیجانی و دینداری با آمادگی منفعل» رابطهی
منفی معنی‌داری دیده شد. از طرف دیگر بین روش سهل‌گیر و روش
قاطع با آمادگی منفعل برای اعتیاد» ارتباطی مشاهده نشد. به منظور بررسی
این که نمرات روشهای فرزندپروری» دینداری و هوش هیجانی تا چه
حد می‌توانند نمرات آمادگی فعال و منفعل برای اعتیاد را پیش‌بینی کنند»
از روش رگرسیون گام به گام استفاده شد. جدول ۳ نتایج تحلیل رگرسیون
گام به گام برای پیش‌بینی آمادگی فعال برای اعتیاد بر اساس متغیرهای
جدول ۳- رگرسیون گام‌به گام برای پیش‌بینی آمادگی فعال برای اعتیاد بر
همان گونه که در جدول ۳ ملاحظه میشود» از بین متغیرهای پژوهش
به ترتیب دینداری» روش سهل گیر هوش هیجانی» روش مستبد و شیوهی
برای اعتیاد بوده و حدود ۳۴ درصد از واریانس آن را تبیین میکنند.
جدول ۴ نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام برای پیش‌بینی آمادگی
منفعل برای اعتیاد پر اساس متغیرهای شیوه‌های فرزندپروری» دینداری و
جدول ۴- رگرسیون گام‌به گام پیش‌بینی آمادگی منفعل برای اعتیاد بر اساس
۱ روش مستبد ۰/۲۷۲ ۰/۰۷۴ ۲۱/۱۸ ۰/۲۰۹ ۰/۲۷۲ ۴/۶ ۰/۰۹۱
ات دینداری ۰/۳۳۲ ۰/۱۱۱ ۱۶/۵ ۰/۰۸۶ ۰/۱۹۳ ۳/۳۲ ۰/۸۱
همچنین بر اساس اطلاعات جدول ۴ از بین متغیرهای پژوهش روش
منفعل برای اعتیاد می‌باشند و حدود ۱۱ درصد از واریانس آن را تبیین
دینداری و هوش هیجانی با آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان دبیرستانی
۸ مجله‌ی اصول بهداشت روانی» سال ۱۷ (۲» اسفند و فروردین ۱۳۹۳
انجام شد. بر اساس یافته‌های این پژوهش» بین دینداری و آمادگی فعال و
منفعل به اعتیاد» رابطهی منفی معنی‌داری وجود دارد. نتایج این پژوهش با
نتایج دیگر پژوهشها (۳۹-۷) همسو میباشد که نشان داده‌اند پایبندی
به مذهب با سلامت جسمی و روانی ارتباط دارد و داشتن نگرش و
باورهای مذهبی با کاهش تنش روانشناختی و پیشگیری از رفتارهای
پرخطری چون مصرف سیگار الکل و مواد مخدر همراه است. همچنین»
پژوهشهای دیگر در نتایجی مشابه دریافتند که فعالیت دینی افراد یک
عامل حمایتی در برابر استفاده از الکل» ماری جوانا و کوکایین میباشد
(۱۷). داشتن تعهد دینی و دینداری عاملی موثر در جلوگیری از اعتیاد
نوجوانان و جوانان است. این نتیجه‌ی پژوهشی در رویکردهای تربیتی
میتواند نقشی بسیار مهم بازی کند. والدین با دیندار بودن خود و انتقال
تعهد دینی و دینداری به فرزندان می‌توانند آینده‌ی آنها را با سلامت
روانی و جسمانی» گره زنند و عاملی حمایتی برای دور نگه داشتن
فرزندان از آسیب‌های اجتماعی مرتبط با مواد مخدر و گرایش به مواد
مخدر باشند. همچنین بر اساس یافته‌های این پژوهش» بین سبکک‌های
فرزندپروری سهل‌گیر و مستبد و آمادگی فعال به اعتیاد» رابطهی مثبت
معنی‌داری وجود دارد و بین سبکک فرزندپروری قاطع و آمادگی فعال به
فرزندپروری مستبد و آمادگی منفعل به اعتیاد» رابطه‌تی مثبت معنی‌داری
وجود دارد. نتایج این پژوهش با نتایج دیگر پژوهشها (۱۱۹4۲۵-
والدینی مقتدر با سطح بالای خودتنظیمی و عملکرد تحصیلی و مهارت-
های مطالعه در دانشجویان رابطهی مثبت داشته و با مشکلات رفتاری
مانند مصرف الکل و مواد مخدر رابطهی معنی‌داری ندارد (۱۳۹) و با
توجه به این یافته که والدین سهل گیر به طور مستقیم روی روندهای کنترل
(عمومی و اختصاصی) و به طور غیر مستقیم در مصرف مواد و الکل در
فرزندان موثر هستند (۲۲) و پیشینه‌ی پژوهشی قوی در مورد ارزش تربیتی
سبک فرزندپروری» توجه به این بحث در روابط والد-فرزندی جای تامل
بسیار دارد. این یافته‌ی پژوهشی این نکته را برجسته می‌سازد که والدین
در حق فرزندان خود باید بسیار کوشا بوده و با روشی علمی کاستی‌های
هوش هیجانی و آمادگی فعال و منفعل به اعتیاد» رابطهی منفی معنی‌داری
وجود دارد. نتایج این پژوهش با نتایج برخی پژوهشها (۲۹-
۲ هسمسو میباشد. همان طور که گلمن (۲۷) پار کر تایلره
ایستابروکک» شل و وود (۲۸) معتقدند هوش هیجانی پایین از جمله عوامل
موثر در شروع مصرف مواد مخدر است. همچنین با توجه به تبیین های
پژوهشی ترینیداد و جانسون (۲۹)» ترینیداد» انگر» چو و جانسون (۳۰) در
واقع افراد با هوش هیجانی بالاا در برابر مصرف مواد مخدر مقاومت نشان
میدهند و افراد با هوش هیجانی پایین» برای مقابله با هیجانات منفی به
مصرف مواد روی می آورند. همچنین با توجه به پژوهش اکبری زردخانه
و جوادی که نشان دادند رابطهی منفی معنی‌داری بین هوش هیجانی و
پذیرش اعتیاد وجود دارد» هوش هیجانی از عوامل تاثیرگذار در بحث
آمادگی برای اعتیاد میباشد (۳۳). نکته‌ی بسیار مهم در بحث هوش
هیجانی» آموزش‌پذیر بودن این سازه میباشد. این نکته برای والدین و
مربیان امور تربیتی جای تامل دارد که با فراهم کردن موقعیت‌های
آموزشی و ایجاد یک محیط غنی برای کودکان» آنها را از لحاظ هوش
هیجانی» باهوش تربیت کنند تا به عنوان یکی دیگر از عوامل حمایتی مهم
برای کودکان در جلوگیری از به دام افتادن آنها نقش بازی کند.
لازم به ذکر است که مطالعه‌ی حاضر با چندین محدودیت مواجه بود.
نخست, از آن جا که تحقیق حاضر از نوع همبستگی بود» استنباط علی از
نتایج باید با احتیاط صورت گیرد. همچنین نمونه‌ی پژوهش» دانش-
آموزان دبیرشتانی بودهاند و در تعمیم نتایج به جمعیت‌های دیگر باید
جانب احتیاط نمود. در نهایت» پیشنهاد میشود که تحقیقات آتی نقش
وجود که به نظر میرسد در آمادگی به اعتیاد نقش چشمگیری دارند
مورد بررسی قرار دهند. از محدودیتهای دیگر پژوهش حاضر عدم
توجه به جنسیت است. همچنین پژوهش حاضر بر روی افراد باسواد انجام
پذیرفته است که قابل تعمیم به افراد بی‌سواد نمی‌باشد. بر این اساس
پیشنهاد میگردد. که جنسیت به عنوان یک متغیر مهم در پژوهشهای
آتی لحاظ گردد و همچنین این پژوهش بر روی گروههای دیگر جهت
به نظر میرسد که شیوهی فرزندپروری قاطع» دینداری و هوش هیجانی
در کاهش آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان؛ موثر است.
132-۰ :1990 و6626 نصمناهمنصهع0۳ طاله770 ۷۷۵۳1۵ ععنطه هحسل وصتلامحصصی هه 2۳6006 36۰ 6۳۵2۵1 ,36 05500 1۰
8۳0۵ 136۳۵0 6 نانصهم 2560 - مدنگ وصنص که دوعص ۳210] .7 حمطامط ,3/4 اعع۸ بش۸ فدزمصهطوک۸ ,2 نطعه 220 .2
آهنصنله وصه وعهنط‌رعم ۶و موز صعنص۳ت ژونمزمه صذ ععمعام عصخاص ۷ ممم ص دماج مصعطک نذمص وصد (کععصانگوصنص)
68 300060000 ععصقامععه کملنغناد کسوزهناه و صمناطصصی عط عصنص 3066 .3 30۳00 م۸ نتقط ,26 جوم‌نطاعه8 .3
,19133025 ,15-19 061 :2012 عمط و25 0۳5 ککع ید۲0 2021 10۳ 4۳۳ .5000
رابطهی شیوه‌های فرزندپروری» دینداری و هوش هیجانی 5 ۸0۳ ,36۵5 ,(17)2 ,طاله3 آها0ع/3 و کلمادع ص۳0 79
6 .063۵10۳ 0۳016006 00 عنام 711۷7/۸75 ماصذ عاطعنعصا تمصقطی حز الط ۶0۵6۵5 وصه صمنوناعط .طکل نولد1 .4
6 عحصق ۸۴ هدمصه اصعصعنزاد فصد جانده‌نوناه 66 منطعدو‌نهام۲ عط1 بلط نعد۸ ما ۵0 ماعنصس۸ ,7 الط .5
431-6۰ :26 :2003 ۸001690 7 کاصع 00165 صقطا بعلد 160
کالآنادع 3 :طالدمط وصه کمعدعخعصده آمهضسنص5 مکععنا هم کنامزهناه صز کععصم گنل 66006 .10 تواعصه 12 ,3 2/1286160 .6
2848-0۰ :62 :2006 1/00 50 ع50 .نزع ماک آهنهمو5 [۲2ع0عی کت 1۵
7 ۸046 [م و2 بعکت عع اناد 001051 1۵۳ جانوه‌نوناه+ نو که هط 726 هدک با/ن۸ جعهعد ۷ م1۸ کل[ز/۹ .7
979-0 :93 :1988 ۸00005 +عصعاطامتم وحسل حعطاه فص ا(مطمعلد که کدمنکصعصنل منک عطا وصنط‌جد‌ع ۵ ۸7۵۰ 3/0116 .8
۸00 آمط 25 ۳0۵۲۰ فص اصعصمع ماه اه کعامعسشی وصه ک6ام ص2۳ جعصی صز کحعلمعنل ۸00006 .8۲ 9۰3005
534-41 :63 :2002 ۸1001 500 [ عنام وصمصه ی‌نام‌طاملد وصه کناعمصعه ,کاعنعطا۸ ۰ +عصصع لک ,۷۷ 301167 وگل 20عن102 0۰
:00 ووازده نصتآ 0۳107۵ :۵۳۵ 310 بالط وصه صمزهناه+ و 000ص 38۰ صععحهآ ,3/8 طاعودملن3/۳ ,16 وند10 1۰
+ 00ه صمزعنا۲ ۶و ۵3۹660 اصه صمناهعناهمععصم عطا صز ععمصع ۸0 با خصعصمع 2 ,06 للنت .2
64 :58 :2003 امطر 2 ۸ .م۳6 الط آماصعص وصد آمعزدوطام 1۵۶ کصمنعنامص]
:8 :2003 امط و2 ۸ الط هزوم ما کمعمماصن۲ بوسنم وصه صمنعنامط ماع 150۳6505 ما نطاقطهطاک ,بآ 30۵11 .3
8 20056 00ه عکت 66ص )قطن هه وانوه‌نهناه وانسد؟ 6665 منطعصدون۵1 37۷۷۰ 10د ۳۵6 ,34 کعزه1 ما 2/0167 .4
585-9۰ :(75)4 :2005 وطهنط م00 7 ۸ عصاد بوانوزط مس م تفدمناهد عط صز کاصع‌وع1م0ه
8 7 ۳۵۳۵۰ عاعز که 08ص عکت عنسل وصه وزدونونا 666 منطکصونهام 156 .6 لماک ,7 صمکگناط م13 صنعلک1 .5
6 512066 ناک 001696601 ۵۳۵ بوازگه‌نهناه وانصد؟ کم ععدم قطن عط7 بک5 صمحعطام معط مش۸ل صمعا۳۵ ,806 31/001 .6
821-6 :(33)8 :2005 2605 بمطاع3 50 دمم کنامزهناه+ ما عنام
عاوزد 5۵2115 2001696601 فصه وزدم‌نهعناه که کصنقفصمل عاق تم ومد ص20 .۷ صاظ بش0 3/00۸ ,736 3105060۵667 .7
2049-44 :57 :2003 2/60 50 506 .1762 اع و0 م۸ ۵۶ اوونمک5 لمصنلو ندمآ تمدمن7< عط ۳۵۵ ۳0606 معط
:3 :۷/6 :۵۳۵ 210 بد0 0۳ 0ولنط م2 +ولنصد؟ عطا کم دی عطا صز منم ناهن م5 .7 ه0ق/3 , رطام1/3 .8
4 1360۳۷ 0010-2086 ۵ 10۵۳0 نعاممطای طهنط ۵ وعمامدی مهم هط ومصنوامج۸ شا 201690 .9
283-33 :34 :2005 فعط مک م5 مه منلهنو5 معا مطانه
:88 ۳۵50 3/۵77 [ 6۰ع0ع00169ق فصد #ممطفلنط عصنسل عکد ععصهاعطانه هه کعلود عصاصد 2 .7 6۳4 علوصهاآ مقلظ 00095 .20
,5611-۳6130 00 61ص نصصم عاوزهزاه وصه عاواک حدم هد امه و کاعاگه 5۵ بش۸ ,علق9 ۷ ملک عاجق0 ,ظ ۸۲۵۳ .21
+2009 ۸001656 7 کاصعلوه عموملای اعنط‌محعم صهعزمصهحصحنگ۸ دمص «منتقطعط ماعن فص مخصعصععنطه نیج
,57165 0376۳8 6۵۵۵ کرد طاقم دوع نهد +علصمع عط بش۸ 7عمما-صع 30 بش7۸ صحطلم2-لمند 2 .22
7 ۸00006 .201000 نومه صز کعصعاطاممم مادام حامطاملد فص معصفماحصضسل ۶۵۳ عدمعمعی مزع م1 مطاهم ,1۳005
آمدامعله ۵5 کعع دمص جععم فص م2 مه اناد هدعم 100 317 فصحط بط 11مط3/0 ,7 ۵0عط ,3/8 ۷۷۵۵۵ .23
19-3 :18 :2004 ۵۷طع2 ۸۵0 امطل و2 .دامع (ممط5 طاونط خصعع۳ دمص 10۷01661
:6 .۵96 [0ط0عله اصعو امه ۵۳ کمعصماقصذ آماصم‌و2 بش صمعصقک ,77 باو 100 ,30 اقه5 ما 68و17 .24
و آهد 70 .انح رز صمفنو0ه ادها عا وک عصخادحدم ص666 منطعصونج1م۳] .ک1 معصناحححطی مظ اقلطد ۷ م۸ نلقصن0ع7 .25
1 ]۳۳۰۵0۶۵ .(201075) 2 برع ملد5 ,710 7عرق/3 نصا جمعصموزا نما لمفصمخامصه کز ۵ط ۷۷ 2۰ برع بملدک ,710 3/67 .26
1-4 :1997 :۵006 عزعهظ :۳6 30 مومع نامز امصمنامصه 200
30-95 :1995 ؛کعاه0ظ صحقاصهط :۵۳۵ 3107 ععصععناعاص مامت .0 صفصعامی .27
وصنطاعط ۵130 +ععصعوع1ملج هنز وصناطصعع 20060 136۰ ۷۷۵۵۵ ماک ااع 5 ,726 0۳004هاک۳ ,انط +ماچد1 ,710 266۲ .28
.174-80 :45 :2008 1 1000010 20۳5 مرمع از امصمخامصه فص ععنصطاه وصتصمع ,عکتاکنص 1316۳۵1
40 م۵۳۵0 200169601 واحعه فصه ععدم‌وزااماصز امدمنامصه 0666 صمناقنمععد عط1 بش6 صمعصطمل ,20 430نص10 .29
۲ 101160066 لفدمنامصه که صمناهنوععد عن‌عاممم معط بش صمعصطمل ,62 حمطع بط[ +عهدتا ,10 1۳00۵0 .30
945-4 :36 :2004 ۶ 100010 ۳6۳۹5 .کاصع 010و 1۵۳ کماخ؟ عاعن عصفمامصک آمنمعمطل رم
5 عزهنط عم فوصه آمعنفعصه صز هنصوطنمن۸ نصمناهاسوم خممنکد ۶و دمعلدمعط .70 «عماجو2 ,83 ترطوقط ,67 «ملود7 .31
:206 عع ها ناک فص ععصه‌ونااماصز نمدمنامصهه 666ص صنطعصو‌ناهاه< عط1] 2006 خعطمته/< ما6 خروعطعصه/3 .32
:2010 رعمامط روم لفعنصنل فص وصعنط‌رعم که نمصسوز صهنص۳ت بزک دمص عط فصه ععططاه سل که اعومه ومامصفامه
70۵1 ۰[ ۳۵۳6 0ع0ن00ه صز کمنطعصمنهام فلنط دعوم فص وخصعلز صعع6ط منطعصه‌نهام عط1] کلط ن20 73 مک هام۸ .33
۸۰مجلفی اصول بهداشت رواتی» سال ۲(۱۷)» اسفند وافروزدین ۱۳۹۳ خالد اصلانی و همکاران
0 39967076655 وقصفاعع5 صمناهکطع5) واناقدمعم 666 منطعصوناهاه+ ع6ط1] بش۸ نصفقاذ بط صعنوزه1< بل مفوجد7 ب34
:008 ۷7رع اما رقم وصه نامه اه آفصست زلمخاصعامم منود ما صمناگعنه5 تعاضصعص وصه دعونهنااه کدام‌زهناه۲ ری‌دعنازدم ۳
+7 -110 :57 :1991 دوع‌وع۸ 26۳5 [ +عتنفصصمناکعی چاخمطانه هام2 36 اساط .35
0 د«عحغلنط لمفصدود فص ,کت عل من «منقطعط انم صعحلوانط و حعطامه صز دعاواد عصتاصه‌حهم که ووک] کی خهنوصداعط .36
66 ,عان اعد ععنط و25 +صححطع1 بدمناهامی 0 3۸ .کل +مکنل ددم معط کصعحفلنط ۵۳ صمناف 0اه لماصه‌جوم او مه
-ووو0 200 هصن۶م) نععمصمع نا فاص مدمتامصه کندی که اصعصع تک 3/6 .0 عصصعکل 3 ماک هس۳۵ ,17 عم مادک وخ صتاعح۸ .37
555-2 :36 :2004 از نود 26۳5 عععص (1998) 5 .له اع عاا 5 ۵1 صمزکع۷ نوم ج وصناحلو ناد
[06۵ع 00 صکنصقط 6 کععصعاعل مععصمع زا[ مدز آمدمامصه که عنعونفصم۸] 37۰ خصع‌طحمطی ,26 عم تقاعهززد7 ,31۸ ادحهداعه8 .38
(۳6۲۹1۵) .48-59 :(2)1 :2008 رومام طل رعم وه ومصعاصی که تفص سوت .[عع عنام از
۶و وع‌نانصد؟ صز عابوا5 موصعم فوصه کصنطکصونها۳۵ ولنصد؟ ۶و امد ۳] 37۰ ع زا عقتقه]آ 10 30۵006 ,36 عز0زعه/3 .39
281-7 :128 :2014 50 3۷طع2 506 3۳0۵۵0 .[کعصعاطامتم عطق ععصهادطانک از کاصع‌عع امه
۳6۵1 0صه عصناصهقم ع نکمم او کاعاگه عصند3000] 18 عانط ۷۷ مظ نکن مشک 3/3110 مب 362 ,3137 ص010 .40
869-7۰ :(39)5 :2014 860۵۷ اعن۸00 .ماه عصمط که عصننا 065 نععی امطاملد "امه نو عصه 0۵ ععت آمطامله
1 0۳01606 0۳6 کز عاواد عصاص هم طعنط ۷۷ بل ۳۵۳۵۵002-003 ظ 5605۵ ,34 صقن7 3۶ کدی م۸ اکفله) .41
185-4۰ :138 2014 260600 [مطمن۸ 2۳8 اجعاصی ممعموسط عطا صنطانی م۳060 جععی ععصفاکطانک 300169
و ۲۵16 166 :۳6۵05 که 5عغامصد 20016601 عصنده‌مط) کطع طعناوعاک بقل ۷065 06 ۳0ظ کص006ع51 ما صععل 2/0 .42
383-9 :(36)2 :2013 ۸00109 [ عصمامصد اماصعحدم فصه عصتاصع حدم
هز 60۲ 9نا وه مزع مامل عم هه ععصععنااعاصن لفدمتامصط 0 هام۸ نت۴ ,736 معنهلدک ,2026 صفنم‌عسومط .43
461-7 :(37)4 ۸00169 [ ۳6۰ عناقصع رد ۸ نععصع مه
| مقدمه هدف این پژوهش بررسی رابطه ی بین شیوه های فرزندپروری سهل گیر، مستبد و قاطع، هوش هیجانی و دینداری با آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان دبیرستان های شهر اهواز بود. روش کار: نمونه ی این پژوهش همبستگی شامل 262 نفر از دانش آموزان دبیرستان های شهر اهواز می باشد که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. ابزار این پژوهش شامل پرسش نامه ی شیوه های فرزندپروری بامریند، مقیاس دینداری آرین، هوش هیجانی شاته و مقیاس آمادگی به اعتیاد زرگر می باشد. داده ها با آمار توصیفی و تحلیل رگرسیون، تحلیل شدند. یافته ها: نتایج نشان داد که بین شیوه های فرزندپروری سهل گیر، مستبد و قاطع، هوش هیجانی و دینداری با آمادگی فعال به اعتیاد و بین روش مستبد، دینداری و هوش هیجانی با آمادگی منفعل برای اعتیاد، ، رابطه ی معنی دار وجود دارد (001/0=P). هم چنین بین روش سهل گیر و قاطع با آمادگی منفعل برای اعتیاد، ارتباطی مشاهده نشد. تجزیه و تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که از بین متغیرهای پژوهش به ترتیب دینداری، روش سهل گیر، هوش هیجانی، روش مستبد و روش قاطع، پیش بینی کننده های معنی داری برای آمادگی فعال برای اعتیاد می باشند و حدود 39 درصد از واریانس آن را تبیین می کند. به علاوه، روش مستبد و دینداری، پیش بینی کننده ها ی معنی داری برای آمادگی منفعل برای اعتیاد می باشند و حدود 11 درصد از واریانس آن را تبیین می کند. نتیجه گیری: به نظر می رسد کهشیوه ی فرزندپروری قاطع، دینداری و هوش هیجانی در کاهش آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان، موثر است. |
47,512 | 377411 | با توجه به اینکه تفکر استراتژیک یکبار به صورت مستقیم و یکبار از طریق یادگیری سازمانی بر پیاده سازی مدل 1۳:۳۸
تاثیر دارد» لذا مجموع این اثرات بر اساس مدل معادلات ساختاری به صورت زیر می باشد:
تأثیر غیر مستقیم + تاثیر مستقیم < مجموع اثرات مستقیم و غیر مستقیم تفکر استراتژیک بر پیاده سازی مدل تعالی سازمانی
(۰/۴۷ 1/۹۵ + ۸۵۷ فرع آثرات ستظیم وغیر میم کر استراتیگ بر پیاده«سازی مدل قالی سازماتی
۴ ۶ ۵۷/*- مخموع اثرات مستقیم و غیر مستقیم تفکر استراتژیگک بر پیاده سازی مدل تعالی سازمانی
۶ <مجموع اثرات مستقیم و غیر مستقیم تفکر استراتژیک بر پیاده سازی مدل تعالی سازمانی.
لذا بر اساس نتایج مدل معادلات ساختاری می توان گفت تفکر استراتژیک تاثیر معنی داری بر بر پیاده سازی مدل آ/۳.۳)(3 دارد
در اینجا به بحث و بررسی در خصوص نتایج حاصل از پژوهش به ترتیب فرضیه ها پرداخته و پيشنهادات ارائه میگردد.
۳۸ مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج " سال دوازدهم / شماره۳۹ / بهار ۱۳۹۶
فرضیه اول: بین تفکر استراتژیک با پیاده سازی مدل /۳.۳)08 رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
نتایج حاصله از داده های پژوهش نشان می دهد که بین تفکر استراتژیک با پیاده سازی مدل آ/۳.۳)01 رابطه معنی دار وجود
دارد.بدین معنا که تفکر استراتژیک می تواند سبب پیاده‌سازی مدل آ/۳.۳)(1 گردد. دراین راستا می توان گفت» امروزه با وجود
چالش های فراوان در فضای کسب و کارانجام فرایند های مدیریت استراتژیک بیش از گذشته برای سازمان ها ضروری است
و بدون انجام آن بر ای بسیاری از سازمان ها حتی ادامه بقا هم میسر نخواهد بود. تفکر استراتژیک را فرایندی می دانند که
مدیران ارشد طبق آن می توانند فراتر از بحران ها و فرایندهای مدیریتی روزانه بیندیشند تا نگرشی متفاوت از سازمان و محیط
متغیر آن بدست آورند. در واقع تفکر استراتژیک یک بصیرت و فهم از وضعیت موجود و بهره برداری از فرصت ها است. این
بصیرت‌ها کمک میکند تا واقعیت های بازار و قواعد آن به درستی و به موقع شناخته شود و برای پاسخگویی به این شرایط
راهکارهای بدیع و ارزش آفرینی خلق شود. زمانی که چنین تفکری در مدیران حاصل گردد و مدیران نسبت به اوضاع فعلی,
گذشته و آینده اطلاعات جامعی داشته و بتواند برنامه‌ریزی مناسبی برای مسائل پیش رو داشته باشد. قطعا چنین مدیرانی که به
دنبال دستیایی به عملکرد مطلوب از طریق بهبود تفکر استراتژیک خود در سازمان می باشند, جهت ارزیابی عملکرد نیز به
روشهای سنتی و قدیمی ارزیابی عملکرد متکی نیستند و سعی بر آن می‌نمایند تا با استفاده از روش های نوین همچون روش
۸و کاملتر به ارزیابی عملکرد سازمان پرداخته تا متناسب با آن» برنامه ریزی‌های دقیق‌تر و مناسب‌تری را داشته باشند
.چرا که امروزه در پژوهشهای مختلف ثابت شده است که مدل /۳.۳)02 سازمان را نسبت به روش های سنتی به صورت
جامع تری مورد ارزیابی قرار میدهد و مدیران» نتایج مطلوب تری از آن کسب می‌نمایند.
فرضیه دوم : بین یادگیری سازمانی با پیاده سازی مدل آ/۳:۳)07 رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
نتایج حاصله از دادههای پژوهش نشان میدهد که بین یادگیری سازمانی با پیاده سازی مدل]/۳:۳)02 رابطه معنی دار وجود
دارد.بدین معنا که یادگیری سازمانی می تواند سبب پیاده سازی مدل/۳۳)01 گردد. در این راستا می توان اذعان نمود
یادگیری سازمانی همان فرایندی مبتنی بر تجربه می باشد که طی 0 دانش» توسعه یافته و به تدریج عادی می شود. به علاوه»
دانش ایجادشده وارد حافظه سازمانی می شود و رفتار جمعی کارکنان را تغییر می دهد. این فرایند شامل اکتساب دانش» اشتراک
دانش و استفاده از دانش میباشد. این یادگیری» سازمان را قادر می سازد تا به سرعت با تغییر سازگاری یابد و بر عملکرد مالی و
غیر مالی» مزیت رقابت» منافع مشارکتی ملموس و غیرملموس و نوآوری اثر می‌گذارد. در این راستا میتوان گفت» در سازمانی با
سطوح بالای یادگیری سازمانی؛ افراد یوسستوانا ی ادا راسرای# ای انتایجی.که برای آنها واقعا مطلوب است افزایش
می دهند. با توجه به مطالب یاد شده و نتایج حاصل از اين پژوهش)این نوع یادگیری در سازمان می توان بر با پیاده سازی
مدل 8۳008 اثرگذار باشد و زمینه ساز بکارگیری روش نوی ارزیانی ,عملکرد به جای روش های سنتی و قدیمی
باشد.یکی از دلایل اين امر را می توان اين گونه اذعان نمود که افزایش یادگیری سازمانی و انتشار و تسهیم دانش موجود می
تواند سبب گردد مدیران و کارکنان نسبت به عملکرد سازمان و سنجه های قابل بررسی آن با توجه به دانشی که در سازمان رد
وریدل هی شود توجه ,بیشهری نمایند: بچرا که ارزیایی هملگیره سازمانی ره ظور مس ,با توجدرید مفاهيم مالی‌رو حسایداری مورد
آرزیابی قرار گرفته که مشکلات خاص خود را در پی داشته و امروزه با توسعه یادگیری در سازمان» مدیران دریافته اند که غیر از
سنجه های مالی, عوامل دیگری نیز باید مورد ارزیابی قرار گیرند تا عملکرد یک سازمان مطلوب يا نامطلوب معرفی گردد.
بنابراین امروزه سازمان ها دریافتند که باید در جستجوی معیارهایی فراتر از سنجه‌های مالی سنتی باشند که این امر می تواند از
فرضیه سوم : تفکر استراتژیک روی یادگیری سازمانی تاثیر مثبت دارد.
نتایج حاصله از داده های پژوهش نشان میدهد که بین تفکر استراتژیک با یادگیری سازمانی رابطه معنی دار وجود دارد. بدین
معنا که تفکر استراتژیک میتواند بر یادگیری سازمانی اثرگذار باشد. دراین راستا می توان گفت» تفکر استراتژیک »یک فعالیت
مشخص و معین است که هدف آن» کشف استراتژی های خلاق و بدیع بوده است و همچنین عبارت است از یک فرآیند ذهنی
بررسی تفکر استراتژیک در پیاده سازی مدل ۳.۳208 به واسطه یادگیری سازمانی در حوزه ستادی وزارت نیرو و شرکت های تابعه ۳۹
که از طریق خلاقیت و شهود نمای یکپارچه از کسب و کار را در ذهن ایجاد میکند. کارکرد اصلی تفکر استراتژیک» خلق
چشم انداز است و چشم اندازه سمت و سوی مطلوب برای حرکت سازمان را مشخص میکند. بدون اين چشم انداز‌صرف منابع
(مادی و غیرمادی) سازمان برای دستیابی به موفقیت» بی حاصل خواهد بود. دستیابی به این چشم انداز نیازمنده‌جمع آوری»
طبقه بندی و استفاده از دانش موجود در سازمان می باشد که مدیران برای برنامه‌ریزی‌های موثر آینده بدان نیازمندند. در واقع»
برای دستیابی این امر باید دانش موجود مدیران افزایش یافته و با تسهیم و دریافت دانش» سعی بر بهبود یادگیری سازمان و در
نهایت اشاعه دانش در کل سازمان نماید. با گسترش دانش در سازمان و یادگیری بیشتر می توان انتظار داشت مدیر توانایی
شناسایی عوامل موثر و غیر موثر در سازمان در جهت ایجاد چشم انداز آینده را مشخص نموده و چگونگی ارزش آفرینی برای
8 قرضيه اصلی: ین تفگر استراتژیک پا پیااه سای عذل ۳۳۹۷ بدواسطه یلدگیری, سازمانی, رابطا یت و سناذار وجیذ
به منظور بررسی برازش کلی مدل مفهومی تحقیق از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شد. بر اساس نتایج این تحلیل
مقاعص اند اد مدل آندازه گیری یبای منل آنناژه: گیری مناسبی,برای بررسی تأنیر تفکر آستراتویک بر پیافهسازی مل
با توجه به نقش میانجی گری یادگیری سازمانی بود. ازسوی دیگر نتایج برازش مدل پژوهش نیز نشان داد که
دادههای پژوهش با مدل مفهومی پژوهش برازش دارد و مدل تأیید شد. به منظور بررسی فرضیه اصلی پژوهش از نتایج دو
آزمون همبستگی» رگرسیون علاوه بر مدل «ازگوط لس رل ۹۸ ناس نتایج بدست آمده از آزمون فرضیه‌ها
و اینکه هر سه فرضیه فرعی پژوهش مورد تایید قرار گرفتند می توان نتيجه گرفت که تفکر استراتژیک هم به صورت مستقیم و
هم از طریق یادگیری سازمانی روی پیاده سازتی مدل"قعالی" سازمانی و عملکزد سازماتی تاثیر دارد. اين نتیجه از تحقیق نتایج
مطالعه‌ی حمیدی زاده و همکاران (2014 ,.[۵ 6۲ 71270101280610) را تایید می کند. تحقیق ذکرشده نشان داد میانگین
حاکمیت استراتژیک در شرکت های مورد مطالعه در محدوده کم تا متوسط می باشد در واقع بین حاکمیت تفکر استراتژیک و
به علاوه در یک نتیجه تحلیلی می توان گفت بین گرایش استراتژیک شرکت با عملکرد سازمانی نیز رابطه مثبتی وجود دارد که
تایید. کننده مطالفه زازعی, و سگازای (010ض باق 8 راد اسیت.سر جند که مطالگوی آشاره شده فقط ستگیرهایی سمچون
یادگیری در سازمان را با عملکرد سازمان مورد آرزیابی قرار داد اما با نگاهی به پژوهش های انجام شده می توان نقش تفکر
استراتژیک و یلاگیری سازمانی را عاملی موثر بر عملکرد سازمان به شمار آورداما در خصوص تاثیر آن بر پیاده سازی مدل
4 پژوهشی انجام نگرفته بود. از سوی دیگر پیاده سازی روش 13176034 در یک سازمان موجب افزایش عملکرد و بهره
وری سازمان میشود (2014 ,.لق ۵1 70511270 لذا بررسی رابطه ی تفکر استراتژیک در پیاده سازی /۳.۳)08 نتایج را بر
پیشنهادات حاصل از نتایج این تحقیق در راستای فرضیات ارائه گردید :
۹ الف - پيشنهادات در راستای فرضیه اول : بین تفکر استراتژیک با پیاده سازی مدل آ/۳.۳)(1 رابطه مثبت و معنادار وجود
- پیشنهاد می گردد جهت توسعه تفکر استراتژیک در کارکنان, سازمان را به عنوان یک جز از یک سیستم تلقی نموده و
ارزش ها و عقاید مشترک و محوری در راستای ارزش های سازمانی داشته باشند.
- یکی از راه هایی که کارکنان را به سمت تفکر استراتژیک می کشاند تقویت روحیه توفیق طلبی درآنهاست. وقتی این
خصیصه در کارکنان تقویت شد برای پیشی گرفتن از دیگران» به تفکر رقابت جویانه می‌پردازند. پیشنهاد میگردد جهت توسعه
تفگ ر آسقراتویگ, کارکتای نسبق با محیط خارجی و ذاخلی سازمان: قناخت و فرگ صحیحی ذافته باشتد,
5۰ مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج " سال دوازدهم / شماره۳۹ / بهار ۱۳۹۶
یرای تغییرات بزرگتر و اساسی‌تر لازم است از تفکرات تحولگرایی ریز شروع گردد بنایراین پیشتهاد می‌گردذ کارکنان
و مدیران از تغییر و تحول سازمانی استقبال نموده و بدون دلیل آنها را رد ننمایند.
-پيشفياه می‌گرقه چیت نتریت نکر استراتژیک: کارکنان پدسورت حتوالی, پفتبال #تاسایی متقلات سازمان نخود
بوده و تمرکزخود را بر روی یک مسأله یا مشکل سازمانی هدایت نمایند.
- پیشنهاد میگردد کارکنان حس اکتشاف جدید. راه حل های جدید و خلاقانه را در ذهن بپرورانند.
- پیشنهاد میگردد با برگزاری جلسات اداری, مدیران سعی نمایند تا این احساس را به کارکنان القا نمایند که
سرنوشتی» فراتر از چشم اندازها و اهداف از قبل ترسیم شده برای سازمان» لایق آنهاست.
ب - پيشنهادات در راستای فرضیه دوم : یادگیری سازمانی با پیاده سازی مدل آ/۳.۳)02 رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
- پیشنهاد میگردد سازمان مورد مطالعهبا ایجاد یک چشم انداز مشترک از آینده شرایط لازم را برای استفاده از
نیروهای بالقوه موجود به منظور رشد و تعالی سازمان فراهم آورند. برای ایجاد چشم انداز مشترک سازمان میتوان برنامه هایی
را برای آشنایی کامل با اهداف و ارزشهای سازمان تدوین وکارکنان را از فواید همسویی در نقش‌ها و همسویی سازمان با
اهداف فردی آگاه کنند. برخی از راهبردهای مورد استفاده عبارتاند از: گفتگو مباحثه؛ مشارکت در تصمیم گیری و شفاف سازی
- پیشنهاد میگردد مدیران و مقامات ارشد سازمانها با حمایت از درخواست هایی که در جهت یادگیری و آموزش می
شود» تلفیق اطلاعات خود درباره رقبای سازماا یا املگاشاکا ر کل ولکادگری آنها: هدایت :و راهنمایی کارکنان: توجه به
ارزشها و باورهای جاری سازمان وکمک به کارکنان جهت:داشتن دورتمای مشترک از سازمان؛ موجبات رهبری استراتژیک و
- پیفشهاد. می گرده‌سازمان - با ایجاد رالب‌ها ماه ور فوه منايگا برای افزایش قعالیت‌های گروهی اقدام و
شرایطی را فراهم کنند تا کارکنان بتوانند در ادای وظایف خود از نظام مشارکتن استفاده کنند. در این زمینه تشکیل جلسات
گفتگو و برگزاری دوره ها و کارگاه‌های آموزشی بسیار حایز اهمیت است.
- پیشنهاد میشود مدیران سازمانها با اعضای خود بدون توجه به مقام» فرهنگ و سایر تفاوت‌ها به صورت مساوی و
عادلانه رفتار کنند و بر افزایش عملکرد و کارایی گروه تأکید داشته باشند. از جمله دیگراقدامات و برنامه هایی که می توان از
طریق آن موجبات تضویق «همکاران می ود عبارتگ از کال بش به ان چهاطز فیهاوردهایشان یه عنوان لیم .یا کرو
اطمینان دادن به تیم‌ها و گروهها جهت عمل کردن به توصیه‌های آنان.
-پیشنهاد میشود که مسئولان سازمان به جای که فقط بر" یک ری نظریات مشخص تأکید کنند, درتلاش تفهیم
تفارظ فینگاه ها باضتد وزاز طریق آیجاه یک تطظام دار همی ساسا ایجاه احساس هویقابذر کارکتان: تاذ ور وهای
جدید انجام دادن کار و شرایطی را فراهم آورند تا کارکنان سازمان به اهمیت نقش خود پی ببرند و در انجام دادن فعالیت های
- مدیران ارشد سازمانی می توانند با در اختیار گذاشتن اطلاعات به صورت سریع تر و راحت تر به روزنمودن سازمان
در سایه فعالیت های کارکنان» در دسترس قرار دادن اطلاعات مربوط به یادگیری در اختیار کلیه کارکنان و توانمند سازی
کارکنان برای رسیدن به بینش جمعی و خلاقیت پاری رسانند.
بو - پیشغهادات در رانتای قرضیه سوم «یین تک انتراتژیگ پا پلاگیری سازمانی وابطدطبت ومنافاز وجود داز
- تفکر استراتژیک باید از درون مجموعه توانمندی های فرد شکل بگیرد .براین اساس پیشنهاد می گردد کار کنان»برای
شناخت و تقویت ظرفیت ها و استعدادهای استفاده نشده تلاش نمایند تا بتواند آنها راپرورش داده و بکار گیرند.
بررسی تفکر استراتژیک در پیاده سازی مدل آ/۳.۳)038 به واسطه یادگیری سازمانی در حوزه ستادی وزارت نیرو و شرکت های تابعه 2
-پرناسه: ریزی:: از جمل فرایتذهایی است: که تفکر اساتها را هنایتسی کندو یکی از زاهکارهای ایجاذو تقویت تفکر
استراتژزیک است. برای اجرای برنامه ریزی استراتژیک» مدیران و کارکنان سازمان مجبورند به تفکراستراتژیک مجهز شوند
-پیشنهاد میگردد کارگاه هاو سمینارهای آموزشی جهت یادگیری تفکر استراتژیک برای کارکنان در قالب آموزش های
۱-فراهم نمودن دوره‌های آموزشهای لازم (مغل مدیریت تغییر) برای پرسنل به منظور پیاده سازی درست هر یک از نظام‌ها
#ایخاد سبتز لازم.و مناسب:(آمکانات ورقرهنگ ساری) برای پیاده سای رسک خر ریک از نظام‌ها و توق تاسته شندده؛
۳-تشکیل واحدهای پیشرو ( 125014 و تحلیل سیستم) در سازمان برای ایجاد تفکر استراتژیک بجای مدیریت استراتژیک
۴- برگذاری دوره های آموزشی برای رشد یادگیری کارکنان و سمینارهای مرتبط برای مدیران و کارکنان در جهت استقرار
۵-خلق و توسعه فضا و جو یادگیری مثل ارزش های سازمان یادگیرنده» سازمان یاددهنده با استفاده از الگوی پنج فرمان
۶ -تاکید و توسعه روش های یادگیری توسعه ان مثل استاد شاگردی ۰ مربیگری و ارشادگری.
۷ -تاکید بر روش های بزرگ سال آموز به جای سبک های.کودک آموز و تقلیدی.
۸ -پرورش و ترویج تفکر استراتژیک مشارکتی و تعاملی بین مدیران ارشد و کارکنان سازمان.
٩ -پیشنهاد می گردد تفکر مدیران به صورت فرضیه محور (فرضیه های متخرک) باشد.
۰-پیشنهاد می گردد مدیران عالی دارای درکی کلی از سازمان و مخیط آن باشند و خلاق بوده و دارای چشم انداز برای
۱-ایجاد مجمع تفکر استراتژیک در سازمان جهت ادغام اطلاعات و ایده های ارائه شده.
۳در انتصاب مدیران بویژه مدیران ارشد شرکت ها تا حد امکان از مدیران مجهز به قابلیت تفر استراتژیک استفاده گردد.
۳ نبا توجه به اهمیتو ضرورت نهادینه کردن تفکر استراتژیک در سطح فردی» گروهی و سازمانی پیشنهاد می گردد ضمن
اجرای برنامه های آموزشی مانند برگزاری کلاس» همایش,» کتاب خوانی و ذوزه های عملیاتی و کارگاهی و توسعه تفکر
استراتژیک میزان حاکمیت آن به طور مستمر به ویژه در مدیران ارشد مورد ارزیابی و متناسب سازی با نتایج آموزش بازنگری
۴-ایجاد ساختارها فرآیندها و سیستم هایی که افزاینده گفتمان مستمر تفکر استراتژیک بین تیم مدیریت ارشد بوده و زمینه
ساز بهره گیری از مزیت» نبوغ و خلاقیت کارکنان باشد.
۵-پیشنهاد میگردد چشم انداز سیستمی در تفکر و ذهنیت مدیران ارشد و سبک مدیریت آنها به ویژه سبک رهبری تحول
۵۳822072100۵1 6۷۵6 صنطعصمنج1م۲ ع 1 ع سک .(2010) .36 000 ع31/0 ۶ مک رعصحعله۸ .1
102-۰ بل و6فات0 ۳6 601 2/0286 ۵1 ص30 ,ص062 دنا منصدع0۳ فصه کصنصهع[
60۳0 061۷66۵ صنطاعممنهام عطا عامهناکه 13 .(۸.)2012 مسصگاعطاک جع مش مصقنفقصسط۸ .2
6020 «عطاونط هنز ماه مصصز مدمناه‌منصه‌هنه فصه عصنصمع1 مناد منصدع ۵۳ ,1606 ما
126-۰ ,9 وعتتانه ددع0۳ اصعصعع هصق که ما70 م۷20٩ کصمنان دز
6 56020206 1علامو عع مره دععصنعتاط 156 .(2014) .ظ ,30307۵0 6 و۸ متشگها۸ .3
5 3006 0۳00605 ۵۶ م70 ,۷۷36۳۵ هه کعاع2 صقصهی همهم
۲ مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج " سال دوازدهم / شماره۳۹ / بهار ۱۳۹۶
,1087838 هدما ص0۳6 0666 صنطعصمناه[ع۳ عطا ۶و فندک ۸ .(2014) .طظ ,88025۵0
6 م۶م ط0ع0دع71۷ .(2011) .8 منطاقج +6 و۸ ,۳۵70037۵7 ول بطا7306اونعظط
6 م30۳۵ ۵۶ لقست70 ,وصنصهع1 مدمه تنصهو0۳ ۵۵ کماعق؟ لمدمناهمنصدع 0۳
الا 7ع ص162 آه م2 متصدوه آهدوه )6ص ع‌عمصهص عنلهدو لهاما 10065 .(2008) 7۰ ,0۳0ظ
51316 5ع6عد 30 هط عسعل0 مه عسصنلوانتطظ .(2010) بش۸ رکه 6 و ,60100۵2
0۰ *119 ,17 ,رفن5000 همه منصهع0 ۶ ندعم ۵۶ م70 معهدک ,عملهنط 1
40 علواد صنط5 10206 .(2014) .1 مطقصه‌مصقاانک + .8 بتاعطل که و م0 قصسصهطامصامی
23-۰ و15 ,کعنون50 ادعصعع دم عزعع اک ,[ع16 آهصمناه منصد‌ه 0 عط) که عصغعلصنط ید50
0468۳66 ع13 33۵208 .(2014) بش۸ ,20ز6 770003 6 مق ماکنا0 عن2 ۷ 3.8 مطع20 ۲002
,8 ن7010 1۸271۳60 ععصقص عم دنا متصه‌هنه از صنطعص۵12+ عاز وصه عصفملصنطا عزععاد 50
,656ص 0صه خصعصه‌عمصقصد لممصعص هه عصناصامه ۶و ععمع دم لمصمته< م5
5 ۵۵867 ۲و عصلنطی عزع 02اه عصاسدعد۵ 1۵۶ [عومم ع 2۳۵8 .(2013) ۷۰ منصته‌دو170
1 لآ [۵ 70 ,200۳02 وصناعومص نموه تسه ناد ۳۵۲3 بوع موز عل خصدجی
6 ۲۵13000 156 .(2011) مش مطعل2720ک3 ب مش ,ع6ن0عط1 .1 و۵0 که 1۲105
1و م70 ,علونناه لهزساعد 60060 "اعد طلام کاصعصوصصم صمناهمنصهع0۵۳ کهصنصهع[
1 160۷10066 .(2009) .3 بی 3/0620 6 ماگ۷ ه۵[11ظ مصعفا ولا بط ,8سا11
,5عنانلزطاهصق عنصمهصیل فصه نمی هنود مخصعصحصکنلنه دعوم آمدم ناه منصهع0۳ ,1011۵1065
صنطاعمدمه7۲1 عطا هو صمنادع0د 107 ,(2009) .31 بگزع5 ۵۶ ول مفنصتدامطای ,3 7302173060[
1307 0ص مداد 8عدمصت وصنصهع1 مدمه همه 0صه ععصه‌ع 11 ماصذ آمد ناه منصع0۳ 0666
۵۳8207210021 0۳0۵6 ما عمط ج عن موم هه حعه تعنص همم عنصهاع ۵۶ 166۲۹
112-۰ و2 ,۵10 کنصتصل۸ آهدمنم ۳۵ فصه منط 106 اه تقص30 عصنص 1
5 0 ۵061 0ع۳21ععاطذ هه هصند 2۳00 ,(2014) ب۸ سوکهک گ م۸ مصتطقطاک و بصقط705
6 لمطم0ه< عط1 موماوطقز صعادیک خصعصع 3/20 تفا هه ۸۳۵۳۵ صنلم0
0۵0ص 0۵ اع2صصز خمعص 2/3026 تلف هام1 .(2014) بش۸ لماک 6۶ ۸ ,1۳۵722
61 ۶۴ ما70 معصنصع1 ندنام منصدوجه که عنله کصناد عمط نع صق 0610
08نص2ع1 همم منصهع0۳ ۶و عامط 3/0 اه دمنام‌عنکع 10 1656 .(2013) .36 منصععت
333-2 , (2) 2 ,عمل[مصط16 فص امعصععحس/3 معصنععصانومط صز کعناقص 6 131
۳۵۵۵0 عهصنااهنه ۶ هم صعاعرک صمناهعنلی م1 156 .(2012) .۸ منصضهمازه1 + م۸ عنم
360۷۵0 200 10676100601 عطا وم امعم کعنصقصصهم رز کعتتلهدو ۳۵۳۵۵۴
502168 له 00[ ۶و لمدس 30 ,1026 فصه دنه مصصذ ۵۶ کعامد عصناهنوع عطا +نععص ص001
عا 8هصنادع ۷25ص :6۵/۵1 عزععاد 50 ,(2014) .7 ق2615 6 .13 12202661370 .۸ ,زنع 10۳۵۳۵
65-۰ ,15 0۳050608 کفعصنعتاط رصع[ مناد تنصدع 0۳ 1و ع[1۵
6 1۳۵۵۷0۳6 ۵7270 تقو لمدمتاهد ج عمط اصعصعع هصق تام 2006(۰) 2۰ ,لعتع/2
بررسی تفکر استراتژیک در پیاده سازی مدل آ/۳.۳)038 به واسطه یادگیری سازمانی در حوزه ستادی وزارت نیرو و شرکت های تابعه
[۵ع0 عطا صز عاصی عنک ص506 و صمناهدله۳۷ .(2010) مک ,1266 م۸ مصنط۳2 17137606
,3 3/202867360 فصه صنط 1.0200 م۳۵ که لمصه 30 ,اعومص ۳۳/۲ عطا وصنعتد 80۳0۵64۵
5 560 ۵۶ عصغماصنطا عزععاد0د نو معلله 165۵ .(2012) .۵ منصق۵20 ۷ ,3 بطقع20 805
5۳0165 ۳۳228661 عزع 50216 اه لقص0ل ,کعک تعنص سخلوعص فص مهد که دعععند عط 1۵
تلاو ,کع07200 102 ۴۵۵ صنطعصه‌نهام 156 .(2003) .ک بش۸ م,لقطام5 2۶ وب .10 ,8۳8[080
6 تناما ۶و لصا[ لم دامع عط مععصق عم من مصصز هصه ,06102۵6
10206۳5 ۵ععع صنطعدمنه[م+ ع15 .(2014) .5 مفتق‌عمعط۸ 6۶ وک 52780 .0 مفقق0قد5
1 0۳/۳۵1[ ,کدمناه2نصهع۵۳ عناطنام صقصصعگل یز عولط عزوعند‌جد انم دععمصقص ۵1 کعاود
۵6 2۳00۲6 .(2012) .17 منصنلع 2/0 6۶ 3 ,308269۷ مظ م8360 62ص تصعصله؟5
1 0۶ 709۵ ,ععطع11 عنم لق مناد تنصدع0۳ گم مادم عهدتا تعسطلنه
8 (2011) .8 ,806767 6۵0 و10 و62 170612[-67 70610 و ۲۷/31606018 و بعلله 5207-۷7
1 7021 +عختصاجه ماه منصهع۵۳ فص دمن مصصز تمعنصط طکنم عصنصهع1 آمدمناهمتصهع0۳
۳ ۵۵6۶5 0 ۵۶ نامز 156 .(2015) 36 فطع طاهه 537 6 م۸ بعق20ظ8 وخ 567760
006۲۵۲6 136۵000۵ ,کعنصععد 606ص م0ع که ععصمعصد 0 عطا عصناهناد 0
[ه 0۳62072000 0۳ امعاله عط1 .(۰)2015 و7 مفاعلق/2 و36 ۵ منطط 8702 وم مقصقط5
7 ۳0۵0۳21 ۲و لصا[ مصمناهمنصفوجه عصتصحع1 ناه منصهونه حاوتاوتطا 06102066
عصناه7ععاصذ بزط دععوماصهه هناد تمه نصمناهمتصهع ۵۳ عصنصدع1 156 .ر2000) ۷۰ 510
0۳6207310 6 منط 12206 معسقانه هد ناه منصد‌ه 0 000۳06 هچ حز تحطاممعملنطام
6 0۳6207210021 ۵۶ 2۳0۵0۵ .(2012) مک منصقاه 11 2 مظ مفلق۵ط۸ ,مت 1303753"
1 70۳۵1 ,ص12 همه متصد‌ونه فص ععصمعنلاماصذ آمدمناهمتصمع۳ه که عم عطا تصمنادعی
120۳6 لمطدمناهمنصدع0۳ ۶ مهن عمط ر2011) بط منطننهک 6۶ کل ,1206230
و 3002 ,۳۵۵06 فصه کسند‌گگش م۳0۵۵ که ت20 عطا که خصعص ۳ مصصه مزع مامح روم
[ه م20 منصهع 0۳ جز صمناع‌ناممه کعزع 0010 .(2012) .5 حطعصزعط ی بش۸ [ا[ع 3/21 ,.ل فاعهاد۷
7555-7-6 ,39 ؛کط مناد نامص۸ 3 کصعادرک عمط عز من عس 10 ۸ تعصنصدع1
5 ع136 06۷۵۵ منطعدمناا۵ ع15 .(2010) .17 منصعلاعد۷ 6۶ ,3 ,733005 ,لا مذعچ7
40 ,0313060 مه عطاعد عع20 060 لهدمنهمنصدوجه فصه صمناقاصع0۳ عزعع 50
مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج " سال دوازدهم / شماره۳۹ / بهار ۱۳۹۶
| پژوهش حاضر به بررسی نقش تفکر استراتژیک در پیاده سازی مدل EFQM به واسطه یادگیری سازمانی در حوزه ستادی وزارت نیرو و شرکت های تابعه می پردازد .به این منظور چهار فرضیه تدوین و مورد آزمون قرار گرفته است. در این پژوهش از تفکر استراتژیک به عنوان متغیر مستقل، پیاده سازی مدل EFQM به عنوان متغیر وابسته و یادگیری سازمانی به عنوان متغیر میانجی استفاده شده است. روش تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی از نوع همبستگی، به لحاظ استراتژی از نوع کمی و به لحاظ ابزار جمع آوری اطلاعات،پیمایشی با ابزار پرسشنامه می باشد. جامعه این پژوهش شامل کلیه مدیران و کارکنان حوزه ستادی وزارت نیرو و شرکت های تابعه در سطح کشور به تعداد 35324 نفر می باشد که در سال 1394 مشغول خدمت هستند. نمونه گیری در این پژوهش، به صورت تصادفی از نوع طبقه ای با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، به تعداد 384 نفر انتخاب و با کمک نرم افزارهای آماری SPSS و Excel و Lisrel به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده است. نتایج حاصل از رویکرد پیشنهادی، نشان داد که هم تفکر استراتژیک و هم یادگیری سازمانی هر دو تاثیر مثبت بر استقرار EFQM دارد. نتایج برازش مدل پژوهش نیز نشان داد که داده های پژوهش با مدل مفهومی پژوهش برازش دارد و مدل تأیید شد. بر اساس نتایج بدست آمده از آزمون فرضیه ها و اینکه هر سه فرضیه فرعی پژوهش مورد تایید قرار گرفتند می توان نتیجه گرفت که تفکر استراتژیک هم به صورت مستقیم و هم از طریق یادگیری سازمانی روی پیاده سازی مدل تعالی سازمانی تاثیر دارد. |
44,816 | 419631 | وا ژگان کلیدی: معناشناسی مفاهیم اخلاقی» حسن و قبح اخلاقی» ارزشهای اخطاقی» علامه حلی» مور و
۲ کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران» 2.27۰ .21ج :/11//0,/6010
۳۷۸ ها دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
فلسفه تحلیلی اخلاق معاصر از دو بخش «فرااخلاق» و نظریه‌های اخلاق «هنجاری» تشکیل
شده است. نظریه‌های اخلاق هنجاری مانند نظریه‌های وظیفه گرا غایت گرا و فضیلت گرا
به ارائه شرائط لازم و کافی برای توجیه رفتارها و رویّه‌ها یا ملکات اخلاقی می‌پردازند»
بدان معنا که به مدد آنها میتوان رفتارها و رویّه‌ها یا ملکات اخلاقی خویش را توجیه
کرد و درباره آنها در دیگران داوری اخلاقی کرد. اما در فرااخلاق به ۱) معناشناسی
مفاهیم اساسی اخلاق مانند «حسن و قبح) پا «خوب و بد» یا «درست و نادرست» اخلاقی»
۲) وجودشناسی ارزشهای اخلاقی و سنخ وجودی آنها و ۳) معرفت‌شناسی گزاره‌های
اخلاقی و اعتبار و ارزش معرفت‌شناختی آنها پرداخته میشود (گنسلر ۱۳۹۰: ۶).
ویلیام کی. فرانکنا! (د: ۱۹۹۴م) معتقد است که در معناشناسی مفاهیم اخلاقی» نه
تنها باید ارزش ؟ اخلاقی (خوبی و بدی اخلاقی) را از الزام» درستی و نادرستی اخلاقی
تشخیص داد» بلکه باید آن را از ارزش غیر اخلاقی نیز تفکیک کرد (فرانکنا ۱۳۹۲:
۸). به همین جهت» در معناشناسی مفاهیم اخلاقی اولا مفاهیم اخلاقی مانند «خوب و
بد»؟ با «درست و نادرست»* اخلاقی از نک متمایز می‌شوندگ ثانبا این مفاهیم از
مفاهیم همانند خویش در حوزه‌هایی غیر از اخلاق تفکیک می‌شوند» زیرا مفاهیم «غیر
اخلاقی»" یعنی مفاهیمی که در حوزه‌ای غیر از اخلاق به کار می‌روند» با مفاهیم «ضد
اخلاقی»" یعنی مفاهیمی که با.اصول اخلاقی ناسا زگارند» متفاوت‌اند. بنابراین» در
معناشناسی مفاهیم اخلاقی» علاوه بر ایضاح مفاهیمی از قبیل «خوب و بد» اخلاقی در
۶. کتاب زیر میان «خوب» و «درست» تفکیک کرده است:
,۳683 بواند نت 00۳۵ :۷۵۳۵ 3100 ,000۵ 76 0 871 776 020 ۷۷۰ ,ففمظ
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۷۹
گزاره‌های اخلاقی مانند «احسان به دیگران خوب است؛ به امکان تعریف يا عدم امکان
تعریف آن مفاهیم پرداخته» آنها را با مفاهیم مشابه در حوزه‌های غیر اخلاقی مانند
«خوب» در گزارهای مانند «رنگ اين دیوار خوب است» بررسی و مقایسه میکنند.
درباره معناشناسی مفاهیم اخلاقی در فلسفهه اخلاق تحلیلی معاصر دو دیدگاه کلی
«معناداری»! و «بی‌معنایی» مفاهیم اخلاقی وجود دارد. بیشتر فیلسوفان از معناداری مفاهیم
اخلاقی دفاع میکنند» ولی فیلسوفانی مانند دیوید هیوم؟ (۱۷۷۶-۱۷۱۱م)» برتراند راسل"
(۱۹۷۰-۱۸۷۲م)» آی. ای. ریچاردز" (۱۹۷۹-۱۸۹۳م) و ای. جی. آیر* (۱۹۸۹-۱۹۱۰م)
از مدافعین بی‌معنایی این مفاهیم‌اند و معتقدند که آنها یا صرفا بیان کننده احساسات و
عواطف‌اند یا مانند رابرت استیونسن * (۱۸۹۴-۱۸۵۰م) بر این باورند که بیان کننده نوعی
توصیه‌اند. دید گاه معناداری مفاهیم اخلاقی به دید گاه طبیعت گرایی " یا تعریف گرایی* و
جورج ادوارد مور!" (۱۹۵۸-۱۸۷۳م) از مدافعین شهود گرایی در فلسفه تحلیلی
اخلاق معاصر در کتاب مبانی اخلاق"۱» به تفصیل, معانی گوناگون «خوب؛ را در موارد
متعددی نظیر: «انسان خوب» «لذت خوب)» و «حال خوب» تفکيیک کرده است
(53-8 :1993 ,10016 ۸). به باوروی» مفهوم«خوب» اخلاقی بسیط " و غیر قابل
۱. معناداری و بی‌معنایی مفاهیم اخلاقی با معناداری و بی‌معنایی گزاره‌ها که پوزیتیزیست‌های منطقی در اوایل قرن
بیستم مطرح کردند» متفاوت است زیرا واحد معناداری ذر این بحث مفهوم و در بحث پوزیتیویستهای منطقی گزاره
۳۸۰ ها دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
تحلیل ! است. بدان معنا که نمیتوان آن را به وسيله مفاهیم دیگری مانند میل ۲ و لذت
تحلیل کرد و گفت: «خوبی عبارت است از ...» (58-9 :1010). وی می‌نویسد:
«نکته من این است که «خوب» یک مفهوم بسیط است» همانطور که مفهومی
مانند «زرد» یک مفهوم بسیط است. این تنها بدان معناست که همانطور که تو با
هیچ معنایی نمی‌توانی «زرد» را برای کسی که تا به حال زرد را ندیده است» توضیح
دهی که «زرد» چیست» نمی‌توانی (برای کسی که تا به حال «خوب» را ادراک
وی با استدلالی که به استدلال از راه پرسش گشوده؟ معروف است» سعی در اثبات
این مطلب دارد که اگر مفهوم خوب اخلاقی قابل تعریف با مفاهیم دیگر مانند لذت بود»
باید هنگام پرسش از معنای خوب اخلاقی با پرسشی بسته مواجه می‌شدیم» زیرا معنای
خوب» لذت است و دیگر جای پرسشی باقی نمیماند. اما به باور وی» اين‌چنین نیست و
با پرسشی گشوده مواجهیم» یعنی به راحتی میتوان پرسید که: «چرا لذت خوب است؟».
به گمان مور این نکته نشان میدهد که لذت همان خوّب اخلاقی نیست و نمیتوان
خوب اخلاقی را به مدد مفاهیم دیگر تعریف کرد وگرنه دچار مغالطه طبیعت گرایانه؟
خواهیم شد (پالمر ۱۳۸۸: ۳۱۹ اگرچه مور مفهوم (خوب» و «بد» اخلاقی را
تعریف‌ناپذیر و بسیط می‌دانست. ولی معتقد بود که مفهوم خوب اخلاقی را «شهود»
دیدگاه مور بر فیلسوفان اخلاقی مانند هارولد آرتور پریچارد* (۱۹۴۷-۱۸۷۱م)»
ویلیام دیوید راس * (۱۹۷۱-۱۸۷۷م) و چارلی دونبار برود" (۱۹۷۱-۱۸۸۷م) تأثیر
۵ کل .۷۷ ,۳۳۵۵6۲۵ 566 مطمناهه دص عم ۳۵۶ مومقانه۲ عناعننوسهها< 4۰
۵ ۷۵1065 1۹۵۵1" ,.ل و1069 :464-77 :(1939) 192 .مد ,48 17:07 ۰ .ومااد۳ عزاعنادسهه1<
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۸۱
گذاشت.! دیوید راس نیز با کتاب «خوب و درست»" خویش سهم به سزایی در
معناشناسی مفاهیم اخلاقی داشته است." البته» راس با مور در مواردی اختلاف نظر داشت.
ولی مانند مور مفهوم خوب اخلاقی را بسیط و تعریف‌ناپذیر می‌دانست.؟
متکلمان و فیلسوفان مسامان به دلائلی که در بخش ارزیابی خواهد آمد» توجه
چندانی به این گونه مباحث نکرده‌اند اما علامه حلی (۷۲۶-۶۴۸ق) یکی از متکلمان
برجسته شیعه امامیه بیش از متکلمان پیش از خود مانند شیخ مفید (۴۱۳-۳۳۶ق) و شیخ
طوسی (۴۶۰-۳۸۵ق) به مسئله «حسن و قبح افعال» پرداخته است و تنها متکلمان معدودی
مانند سید مرتضی ( ۴۳۶-۳۵۵ ق) به گستردگی وی به این مساله پرداختهاند. وی در
برههای از زمان (قرون هفت و هشت هجری قمری) می‌زیسته که کلام معتزلی بسیار
کمرنگک شده بود (گیمارت» ۱۳۸۲ش: ۱۶۵-۱۶۴) و با ظهور متکلمانی همچون
عبدالملک جوینی (د: ۴۷۸ق)» محمد غزالی (د::۵۰۵ق)» فخرالدین رازی (د: ۶۰۶ق) و
سیف‌الدین آمدی (د: ۶۳۱ق)» کلام اشعری بارور شده و بر کلام معتزلی غلبه یافته بود
(140-190 :2007 ,۳۳۵۵6 .141032۳021 566): اشاعره» بر خلاف امامیه و معتزله»
از حسن و قبح شرعی و نقلی دفاع کرده و معتقد بودند اولا مفاهیم حسن و قبح اخلاقی با
تکیه بر آراده خداوند تعریف می‌شوند؛ ثانبا هرگونه داوری درباره ارزش اخلاقی افعال
خدا غیر ممکن است؛ ال تنها راه شناخت گزاره‌های اخلاقی نیز نقل و متون دینی است.
به عبارت دیگر انسانها نه می‌توانند فعل الهی را ارزش‌گذاری اخلاقی کرده و بگویند:
5۵0 ع6ط1 ,اوطامم8مانط2 ۰ ۹/0۲۵۱ ۹۵۵۲۵۹۶ ,بفقفصمط1 مفعاستز معله 8566 .1
,0270-7085 0- 68/11110071 012/071171 8/12 62/310 10107 010آ //+د ۱0
۴ برای آشنایی با نظریه اخلاقی راس» ر.ک: ات رکک» حسین. «وظایف اخلاقی در دید گاه دیوید راس»»آ ینه معرفت»
شماره ۱۷» زمستان سال ۱۳۸۷ صص ۱۵۰-۱۲۳؛ «تحلیل مفهوم «وظیفه در نگاه نخست؛ در اخلاق دیوید راس»»
معرفت اخلاقی» سال سوم شماره ۱۰ بهار ۱۳۹۱» صص ۲۶-۵
- 0070 68/۷01[11[0071-07 012/071171 68/12 6311 60/0 10103101107 0// :1108 بخطاممکمانط۲
۲۸۲ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
«این فعل خدا خسن است» يا «اگر خدا چنین می کرد فعلش قبیح بود» و نه می‌توانند
بدون کمک متون دینی اراده خداوند را بشناسند. شیوع چنین نظریه‌ای علامه حلی را بر
آن داشت تا به طور گسترده‌تری به دفاع از نظریه اخلاقی عدلیه پپردازد. از این رو در
این مقاله به «معناشناسی» مفاهیم اخلاقی از دیدگاه علامه حلی می‌پردازيم.
پیش از علامه حلی» غلبه و نفوذ دیدگاه اشعری خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷-
۳۲۳) را وادار کرده بود تا در فصل «عدل/ فعل الهی» آثار کلامی خویش» پیش از هر
چیز به مسأله ذاتی و عقلی بودن حسن و قبح افعال بپردازد (طوسی,» ۱۴۱۳ق: ۶۴-۶۱؛
حلی» ۱۴۱۳ق: ۶۲-۵۶؛ سیوری» ۱۴۲۰ق: ۱۲۷-۱۲۳)» وی معتقد بود که بدون اعتقاد به
ذاتی و عقلی بودن حسن و قبح افعال» اعتقاد به نبوت نیز امکان‌پذیر نخواهد بود چرا که
اگر «حسن صدق» و «قبح کذب» عقلی نباشد» «کذب؛» بر خدا روا خواهد بود و نمیتوان
از خداوند انتظار داشت که رسولان صادقی را به سوی مردم روانه کند (حلی» ۱۴۱۳ق:
4۹). علامه نیز با تکیه بر شیوه استاد خویش در طرح مباحث کلامی» مسأله حسن و قبح
ذاتی و عقلی افعال را مقدمه انکارناپذیر برای ورود بهداوری:درباره افعال الهی قرار داد
(حلی» ۱۴۱۵ق: ۳۶۴-۳۵۷ حلی» ۱۳۸۶ش: ۴۰۵-۳۹۹؛ حلی» ۴۲۶اق: ۱۶۶-۱۶۳؛ حلی»
۵ش: ۶). همچنین» وی در آثار خویش در زمینه اصول فقه و در مقدمه بحث «احکام
پنج گانه»» مباحث خویش را با همین بحث آغاز میکند (حلی» ۱۳۸۲ش: ۱: ۱٩ به بعد؛
حلی» ۱۴۰۶ق: ۹۰ به بعد). به نظر.میرسد که آثار علامه حلی در زمینه حسن و قبح ذاتی
و عقلی اخلاقی این قابلیت را دارند که بتوان با تکیه بر مباحث فلسفه تحلیلی اخلاق
معاصر» آنها را بازخوانی کرد و نکات درخوری از آنها برداشت نمود.
از روزهای اول حکومت بنی‌امیه و بنی‌عباس» خلفای اموی و عباسی با ارتکاب رفتارهای
غیراخلاقی و غیردیتی موجب شدند تا به ارزیایی اخلاقی قعل اختیاری خداوند:و انسان
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۸۳
توجه شود و رفته‌رفته نظریه‌های اخلاقی مختلفی در میان مسلمانان شکل گیرد.! در میان
اهل تسنن» معتزلیان بر امکان ارزیابی اخلاقی فعل خداوند و انسان اصرار می‌ورزیدند و
اشاعره آن را انکار می‌نمودند. از این دیدگاهها میتوان به مثابه «نظریه‌هایی در فرا اخلاق»
در کلام اسلامی یاد کرد (1-3 :2008 ,ل۷7282[01). شیعیان که با حکومت‌های زمان
خویش مشکلات بنیادی‌تری داشتند.» با تکیه بر آموزههای ارشادی پیشوایان خویش
(کلینی» ۱۳۸۸ق» ۱: ۲۹؛ ابن بابویه» ۱۳۸۵ش: ۱: ۹۸) مانند معتزله از «ذاتی و عقلی» بودن
ارزشهای اخلاقی دفاع کردند. فلاسفه مسالمان نیز تحت تأثیر دیدگاههای
ارسطویی» گزاره‌های اخلاقی را از زمره قضایای مشهوره شمردند که احکام خاص خود
را دارند. تحلیل دیدگاههای علامه حلی در بستر تاریخی آن» مستلزم توجه به آرای
اخلاقی متکلمان و فیلسوفان تا قرن هفتم هجری است. از این رو باید به دیدگاههای
کلامی عدلیه» اشاعره و فلاسفه پیش از وی در این زمینه پرداخت تا نشان دهیم که وی
چگونه با نقد و بررسی دیدگاههای اشاعره و قلاسفه روزگار خویش از دیدگاه عدلیه
۱. از این رو پژوهشهای متعددی در مغرب زمین ذرباره‌ی نظریه‌هاتی اخلاقی متکلمان مسلمان انجام شده است که
۸۵۳-6 1 و60 ۲0۵۹۵ 0۵ 76 +حنط عم اعل مصق 36 ما۸ -ا۸
بل[ زظ .۳ ,۷۵۶4 2160۷ هه نما هواک 1 2۵۸/76068 3/1 مسطله ۲
هس70 .وووام0ع7 21 اماحها) ۵ هام0 م20 36 فحعطنط م۳۳
11/05 ول دصق کت 1100 1۵ 7۵۵0 0۵ 080ع ۳۰ 66086 منصدس110
40 106م]آ ,۵-62 لاه ما۴ 7 8عط آمعنومامهاع7 76 مصفصیش مطعلومطانطگ
6 ,7711677061011071 2/00 ۸ :۵100 1 ۸6 [۸ 5 07 :77606 مصقفصیش ,مدنگ
ا(ا نت 00۳۵ ,66و نصسطع5 عصزطادگ .60 منوعمام6ط1 عنصماد زو 060ص 0+۵
ععا ص۲2 برع 156010 عنصهاد ما م30 صمنصه 0 15۵ مکع/5 .[ مش صگاعاگ ما5
۰۹۲26 ۲۵۵۵۳ 76 +1608 7101 04 8ا 1100/۸800 معنطمو5 مناواد‌که/۷
۳۸۴ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
اشاعره بیش از عدلیه (امامیه و معتزله) به معناشناسی مفاهیم اخلاقی توجه کرده‌اند.
به باور ابن فورکک(د: ۴۰۶ ق)» ابوالحسن اشعری (۳۲۴-۲۶۰ق) مفاهیم اخلاقی را به دو
بخش تقسیم کرده و معتقد است که یک بخش مانند «ظلم» «عدل» «صواب» و
«حکمت» مفاهیمی‌اند که معنای اخلاقی بالذات ندارند و اصالتا مفاهیمی غیر اخلاقی‌اند و
بخش دیگر مانند «حسن» و (قبح» مفاهیمی‌اند که معانی‌ای اخلاقی دارند و جز در اخلاق
کاربرد دیگری ندارند (ابن‌فو رکه ۱۹۸۷م: ۹۷-۹۶ 49-50 :2006 ,206 فطگ).
علاوه بر تفکیک معناشناختی ابوالحسن اشعری» فخرالدین رازی (د: ۶۰۶ق) دیگر متکلم
اشعری معتقد است که «حسن» و «قبح» دارای معانی زیر است که تنها یکی از آنها معنای
صفتی که باعث میشود تا فاعل یک فعل» سزاوار ثواب و مدح (حسن) يا عذاب و
وی می‌نویسد: ([الحسن و القبح ] قد یراد بهما ملائمه الطبع و منافرته و کون الشی
صفه کمال او نقصان ... و قد یراد بهما کون الفعل موجبا للثواب و العقاب و المدح و
الذم» (رازی» ۱۴۱۱ق: ۴۷۹-۴۷۸). لذا رازی بر این باور است که فقط مورد «ت» معنای
حسن و قبح اخلاقی است که محل اختلاف معتزله و اشاغره نیز است و معانی «الف» و
«ب» تعابیر غیر اخلاقی از «حسن» و «قبح» است. البته» این تفکیک در آثار مختلف رازی
نیز با کمی اختلاف مطرح شده است.(رازی» ۱۴۱۱ق:۸). نشانه‌هایی از این تفکیک
معناشناختی در تعابیر ابوالحسن اشعری نیز یافت میشود (ابن‌فو رکک» ۱۹۸۷م: ۹۶).
درباره معناشناسی مفاهیم اخلاقی اشاعره میتوان گفت که اشاعره مفاهیم اخلاقی
حمن و قبح رابا تکیه بر «فعل اختیاری خداوند؛ معنا می کنند» بدین معنا که اولا معتقدند
که حسن و قبح شرعی است» یعنی وابسته به اراده حداوند است که در افعال وی تجلی
پیدا میکند و بدون استناد بدان حسن و قبح اخلاقی معنایی ندارد؛ انیا تقلی است» یعنی
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۸۵
تنها با تکیه بر اموری مانند اوامر و نواهی خداوند و روایات میتوان آنها را فهمید. بنابر
معناشناسی اشاعره » حسن و قبح اخلاقی یک فعل, با استفاده از مفاهیمی نظیر امر و نهی
الهی تبیین میگردد که همگی به گونهای به فعلی از افعال خداوند باز می گردند. لذا
افعال اختیاری خداوند نیز دارای حسن و قبح ذاتی نیستند» زیرا حسن و قبح اخلاقی
«متأخر» از فعل الهی است. بدین ترتیب» در تمام تعریف‌های اشاعره از مفاهیم اخلاقی
حسن و قبح» این نکته روشن است که با تکیه بر فعل خاصی از افعال اختیاری خداوند
تلاش شده است تا معنای حسن و قبح را روشن کنند که در اینجا به برخی از آنها اشاره
فعل ال حسن يا قبیح است بدان معنا است که خداوند بدان امر یا از آن نهی کرده است
فعل الف حسن يا قبیح است بدان معنا است. که خداوند از آن نهی نکرده یا نهی کرده
فعل الف حسن يا قبیح استبدان معنا است که خداوند آن‌آرا ستایش يا نکوهش نموده
)۱( فعل الف حسن يا قبیح است بدان مغنا اننت. که خداوند به ازای آن پاداش میدهد يا
عذاب میکند. این پاداش میتواند دنیوی یا اخروی باشد (رازی» ۱۴۱۱ ق: ۱.)۴۷۹
برخلاف اشاعره» فلاسفه پیش از علامه حلی چندان به معناشناسی «حسن» و (قبح»
اخلاقی نپرداخته‌اند (محمدی شیخی,» جوادی»۱۳۸۷۰ش: ۵۰). آنها اگرچه در ابوابی نظیر
«مواد اقیسه» علم منطق به بررسی گزاره‌های اخلاقی پرداختهاند» ولی بررسی‌های آنان
بیشتر جنبه معرفت شناختی نه وجودشناختی و معناشناختی دارد. به عنوان نمونه» در فصل
ششم منطق اشارات» ابن‌سینا قضایا را از جهت صدق طبقه‌بندی می کند و می گوید برخی
قضایا مانند اولیات» همیشه صادق‌اند ولی قضایای مشهوره مانند گزاره‌های اخلاقی گاهی
۱ دراين تقسیم‌بندی از کتاب زیر استفاده کرده‌ام: مروارید» محمود؛ همتی‌مقدم (۱۳۹۵)» محمدرضا. خوبی» الزام
اخلاقی و ام رالهی: بررسی نطبیق ی آرا ی آدامز و متفکران شیعه: ۲۵۱-۲۵۰
۳۸۶ ها دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
صادق و گاهی کاذب‌اند (طوسی, ۴۰۳اق» ۱: ۲۱۹ به بعد). با این حال» به نظر میرسد
باتوجه به تأکید ابن‌سینا بر «طبع انسانی» و «مصالحت و مفسده جامعه» در بحث از
ارزشهای اخلاقی او نیز مانند برخی فیلسوفان معاصر مانند علامه طباطبایی (طباطبایی»
0۰ ۱: ۳۷۵ ۳۸۰ ۱۲: ۲۷۸) حسن و قبح اخلاقی را به معنای «ملائمت و منافرت» با
طبع یا مصلحت جامعه گرفته است (طوسی» ۱۴۰۳ق: ۱: ۲۱۹ به بعد؛ این‌سینا ۱۳۸۳ش:
اما عدلیه در واکنش به دیدگاه اشاعره بر این باور بودند که مفاهیم اخلاقی «حسن»
و اقبح» ذاتی‌اند یعنی معنای حسن يا قبح معلّل به علتی خارج از فعل و در نتیجه» تابع
اعتبار شارع یا وابسته به اراد شارع نیستند» بلکه قبح آنها از خود آنها سرچشمه می گیرد
و به تعبیر دیگره افعال فاعل مختار در خسن يا قبحشان به نوعی خود بسنده‌اند. قاضی
عبدالجبار همدانی معتزلی می‌نویسد: «فالکذب یقبحالنه کذب. و الظلم لأنه ظلم» و کفر
النعمه لأنه کفر انعم و تکلیف ما لا یطاق لأنه تکلیف ما لا یطاق ... لأنّ کل عاقل یعلم
قبح الظلم متی علمه ظلما؛ (همدانی» ۱۳۸۲ق: ۱.)۶۵-۶۴۰:۶ به علاوه» عدلیه به «عقلی»
بودن ارزشهای اخلاقی اعتقاد داشتند» بدان معنا که به مدد عقل به عنوان منبعی برای
معرفت و بدون کمک متون دینی میتوان به خکم:اخلاقی افعال فاعل مختار پی برد.
لبته این معنا از ذاتی بودن حسن و قبح اخطاقی مستلزم بدیهی بودن آنها نیست» زیرا
چه بسا آنها را «ذاتی» یعنی «خودبسنده» بدانیم» ولی نیاز باشد تا به کمک استدلال معنای
آنها را بياییم. براساس اين تعریف» حسن /قبح» صفتی است که اگر بر فعلی عارض شود
فاعل آن مستحق نکوهش نخواهد (خواهد) بود (همدانی) ۱۳۸۲ق: ۶: ۹؛ شیخ طوسی»
عدلیه فعل حسّن را به واجب» مندوب» مباح و مکروه تقسیم میکنند و تنها فعل
۱. همچنین ر.کک: سبحانی» جعفر» رساله التحسین و التقبیج العقلیین: ۲۱-۱۴؛ ابوالقاسم زاده» مجید. «معناشناسی
ذاتی در حسن و قبح ذاتی»» حکمت اسلامی» بهار ۱۳۹۴ سال دوم شماره ۱: ۶۴-۳۳؛ 47 :2006 ,206 ات5
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۲۸۷
«حرام» را قبیح میدانند.! (همدانی» ۱۳۸۲ق: ۶: ۳٩ طوسی» ۱۴۰۰ق: ۸۶-۸۵ بحرانی»
۴: ۲۵۸-۲۵۷). با توجه به این تقسیم‌بندی» عدلیه مانند رابرت آدامز۲ (ت: ۱۹۳۷م)
از فیلسوفان اخلاق معاصر به تفکیک میان «ارزش» و «الزام» یعنی مفاهیم بیانگر صرف
ارزش اخلاقی و مفاهیم بیان کننده الزام اخلاقی توجه نداشته‌اند (مروارید؛ همتی مقدم»
۵ش: ۲۱۵-۲۰۶). بنابراین» اگر ذاتی بودن حسن و قبح را صرفا ناظر به معناشناسی
عدلیه بدانیم» تنها میتوان گفت عدلیه معتقدند که حسن و قبح اخلاقی مفاهیمی خود
بسنده‌اند و تعریف آنها نیازی به کمک از مفاهیم دینی ندارند و باور معتزله به وجود
نوعی واقعیت برای حسن و قبح اخلاقی را باید در دلائل دیگری جست‌وجو کرد. (ر.ک:
دید گاه علامه حلی درباره مفاهیّم اخلاقی را می‌توآن با تکیه بر تعاریف منطقی روشن
کرد. وی مانند دیگر منطق‌دانان مسلمان, در کتب منطقی خویش «تعریف» را دارای سه
بخش کلی «حد»» «رسم»؟ و (مثال»؟دانسته و هر کدام از حد و رسم را به «تام» و «ناقص»
تقسیم کرده است. وی مانند قاطبه فیسلوفان و منطق‌دانان مسلمان معتقد است که برخی
۱. تعاریف دقیق افعال پنج گانه مذ کور در بخش اول فصل ۲ (معناشناسی حسن و قبح اخلاقی از دیدگاه علامه حلی)
۳ تعریف اقسام تعریف از دیدگاه حلی چنین است:حدتام: جنس قریب و فصل قریب؛ حد ناقص: جنس بعید و
فصل قریب يا فقط فصل قریب» رسم تام: جنس قریب و عرض خاص. رسم ناقص: عرض خاص. (حلی» ۱۴۱۲ق:
۸ حلی؛ ۱۴۱۵ق: ۴۳؛ حلی» ۱۴۲۶ق: ۲۶-۲۴). البته» وی ملاک دیگری تحت عنوان «مانعیت؛ را نیز برای
تفکيکک رسم تام از رسم ناقص اراثه کرده است» بدین معنا که چنانچه بتوان مفهومی را با تعریف «رسمی» از سایر
مفاهیم متمایز ساخت» آن تعریف» رسم تام است وگرنه ناقص خواهد بود (حلی» ۱۴۲۶ق: ۲۶-۲۴).
۴ وی تنها در «الجوهر النضید» که شرح «منطق التجرید» خواجه طوسی استاد خویش است. از «مثال» یاد میکند و
می گوید تعریف مثالی نه از ذاتیات تشکیل شده است و نه از عرضیات و تنها شباهت چیزی به چیز دیگر را
میرساند» مانند اینکه می گوییم: «نسبت نفس به بدن» مانند نسبت فرمانروا به سرزمین است» (حلی» ۱۳۶۳ش (الف):
۳۸۸ ها دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
تصورات (مفاهیم)» «بدیهی» يا «ضروری)» و برخی «اکتسابی» يا «نظری)؛اند (حلی»
۹ ۲: ۶۲؛ حلی» ۱۳۶۳ش (الف): ۱۹۲). از دیدگاه او تصورات اکتسابی
تصوراتی‌اند که باید آنها را با «فکر و تأمل» به دست آورد و تصورات بدیهی» در نقطه‌ی
مقابل قرار دارند (همان). اگرچه در آثار علامه حلی شواهدی وجود ندارد که به صراحت
مفاهیم خسن و قّبح اخلاقی را بدیهی شمرده باشد» ولی اولا با توجه به شیوه وی در آثار
خویش که پیش از ورود به بحث» مفاهیم اساسی را تعریف میکند» میتوان گفت وی
این مفاهیم را بدیهی میداند وگرنه این مفاهیم را هم تعریف می‌کرد (برای نمونه» ر.کک:
سیوری» ۱۴۰۵ق: ۲۸ ۳۲ ۱۴۲-۶۹ ۲۷۱ ۲۸۱ ۳۰۶ ۴۳۸ ۴۶۲). ثانیا علامه حلی»
مناط و ملاک بی‌نیازی مفاهیم بدیهی از تعریف حدی را «بساطت» آن مفاهیم میداند و
همین نکته سبب شده است تا وی میان «تر کیب و تحدید» و «بساطت و ترسیم» تناظر
برقرار کند. وی می‌نویسد: «و الماهيه |ن کانت مرکبه جاز تحدیدها و الا عرّفت بالرّسم لا
غیر» (حلی» ۱۴۲۶ق: ۲۴). لذا اگر مفهومی با تعریف حدی) قابل تعریف نباشد» میتوان
نتیجه گرفت که آن مفهوم «بسیط) است. البته» منظور از.«بساطت» «بساطت عقلی» است.
زیرا بنا بر منطق سینوی» جنس و فصل» اجزای سازنده مفاهیم و ماهیات ذهنی‌اند» یعنی
هر ماهیتی مرکب از جنس و فصل است. به دیگر عبارت» جنس و فصل, علل مقومه
ماهیت‌اند (طوسی,» ۱۴۰۳ق: 1۳ ۳۵). بنابراین» برخلاف مفهوم مرکب که از جنس و فصل
تشکیل شده است» مفاهیم بسیط ماهیتی ندارند تا از جنس و فصل تشکیل شوند. به همین
جهت» مفاهیمی مانند وجود و عدم» بنا بر قول مشهور (شبزواری» ۱۳۷۹-۹ش: ۲
4۹) و مبنای علامه حلی (حلی, ۱۴۲۶ق: ۲۸)» بدان جهت که مفاهیم بسیطی هستند و
جنس و فصل ندارند» قابل تعریف نیستند. لذا میتوان نتیجه گرفت که وی دو مفهوم
حسن و قبح را «بسیط) دانسته و معتقد است که نمیتوان از آنها تعریف حدی ارائه کرد.
بنابراین» میتوان نتیجه گرفت که علامه حلی مفاهیم اخلاقی حسن و قبح را بدیهی
از سوی دیگر علامه حلی نیز به پیروی از متکلمان عدلیه مانند قاضی عبدالجبار
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۸۹
همدانی (همدانی» ۱۳۸۲ق: ۶: ۸-۷ همدانی» ۱۳۷۴ق: ۳۲۶)» شیخ طوسی (طوسی,»
۰ ۸۵-۸۴ طوسی, ۱۳۶۲ش: ۹۹)» محقق حلی (محقق حلی» ۱۴۱۴ق: ۵۸)» ابن
میثم بحرانی (بحرانی» ۱۴۳۴ق: ۲۵۸-۲۵۷) با تکیه بر مفهوم «استحقاق مدح و ذم»! از
حسن و قبح اخلاقی تعریفی رسمی ارائه کرده است. وی در کشف‌المراد با استفاده از
فعل «یرسم» این نکته را به روشنی میرساند که تعریف حسن و قبح اخلاقی را باید
«فالحسن ما لا یتعلق بفعله دم و القبیج بخلافه و الحسن ام آن ا یکون له وصف
زائد علی حسنه و هو المباح و پرسم بأنه ما ا مدح فیه علی الفعل و الترک» و ام ن
یکون له وصف زائد علی حسنه» فام ن یستحق المدح بفعله و الذم بترکه و هو
الواجب» او یستحق المدح بفعله و ا یتعلق بترکه ذم و هو المندوب» آو یستحق المدح
بترکه و لا یتعلق بفعله ذم و هو المکروه» (حلی ۱۴۱۳ق: ۲.)۵۸
البته» باید توجه داشت که ارائه تعریف رسمی منافاتی با بداهت یک مفهوم ندارد»
زیرا با تکیه بر عوارض یک مفهوم بدیهی میتوان از آن تعریف رسمی ارائه داد. برای
مثال, علامه طباطبایی در نهایغالحکمه پس از آنکه به بداهت مفهوم «علم» تصریح
میکند درصدد بیان خواص عغلم بر آمده (طباطبایی» ۱۴۱۶ق: ۲۳۶) و علم را چنین
تعریف میکند: (فالعلم حصول أمر مجرد من الماده لأمر مجرد و |ن شئت قلت حضور
شی لشی » (همان: ۲۴۰). بنابراین» ارائه تعریف رسمی از مفاهیم حسن و قبح را میتوان
شاهد دیگری بر این نکته گرفت که علامه خلی مفاهیم حسن و قبح را بدیهی میداند.
نیز» استدلال فوق نشان میدهد که دی گاه مهدی حائری یزدی (۱۳۷۸-۱۳۰۲) که
تعریف عدلیه از مفاهیم اخلاقی را «شرح الاسم» میداند (حاثری پزدی» ۱۳۹۴: ۲۶۲)»
درباره علامه حلی مصداق ندارد» چرا که تعریف علامه حلی «رسمی» بود و تعریف
۱. یعنی صفت یا محمولی که موجب نکوهش یا ستایش فاعل آن می گردد.
۲ وی در مناهج‌المین نیز می گوید: «الظلم نما یقبح ... علی معنی آن الفاعل |ذا فعله کان بحیث پستحت الذم» (حلی»
۵: ۳۶۴). همچنین د رآنوارالملکوت نیز می‌نویسد: فالحسن هو ما لیس لفعله مدخل فی استحقاق الذّم؛ و القبیح
هو ما لفعله مدخل فی استحقاق الذّم» (حلی» ۱۳۶۳ش (ب): ۱۰۵).
۳۹ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
رسمی غیر از شرح‌الاسم است زیرا در «شرح‌الاسم» تنها لفظی به جای لفظ دیگر می‌نشیند
و در پاسخ از چیستی چیزی» تنها به ذکر «مرادف» آن اکتفا می‌کنیم اما در تعریف
رسمی,» همانطور که گذشت. با تکیه بر عرض خاص آن شی تعریف میشود.
شاهد دیگر بر این نکته که علامه حلی مفاهیم «حسن» و (قبح» اخلاقی را بدیهی و در
نتیجه» غیر قابل تعریف میداند» این است که وی مانند برخی عدلیه نظیر شیخ طوسی
(طوسی» ۱۴۰۰ق: ۴۷) فعل قبیح را با استفاده از فعل حسن تعریف کرده استآو با(
تعریف به ضد؛ نمیتوان تعریفی حدی ارائه داد (سبزواری» ۱۳۷۹ش» ۱: ۱۸۵)» وگرنه
هم مستلزم دور یعنی توقف تعریف هر یک بر دیگری خواهد بود هم مستلزم تعریف با
مهدی‌حاثری پزدی هم تذ کر داده است (حائری پزدی؛ ۱۳۹۴ش: ۲۶۲) این گونه تعاریف
از حسن و قبح اخلاقی» از لحاظ منطقی نمی توانند تعریفی حدی باشند.
اگرچه علامه حلی از «فعل اخلاقی» نه «مفاهیم اخلاقی» تعریف رسمی ارائه کرده
است. ولی به روشنی میتوان به تعریف وی از مفاهیم حسن و قبح اخلاقی نیز دست
یافت زیرا فعل قبیح» از آن جهت که قبیح است» استحقاق ذم اخلاقی را دارد وگرنه
صرف ارتکاب یک فعل نه استحقاق مدح نه استحقاق ذم دارد. بنابراین» میتوان نتیجه
گرفت که وی «قبح اخلاقی» را به «ما به الذم» یا «ما به استحقاق الذم» تعریف کرده است.
نکته دیگر این است که متکلمان عدلیه از فعل «حسن» اخلاقی دو تعریف ایجابی و
سلبی زیر را ارائه کرده اند. بنا بر تعریف: آنها فعل حسن فعلی است که:
(۱) اگر کسی آن را مرتکب شود مستحق مدح خواهد بود (تقریر ایجابی).
۱. تفاوت میان شرح الاسم و تعریف رسمی در این بیت حاجی سبزواری مشهود است: «معرّف الوجود شرح الاسم /
و لیس بالحد و لا بالرسم» (سبزواری» ۱۳۷۹ش: ۲: ۵۹).
۲ وی می گوید: «فالحسن ما لا یتعلق بفعله ذم و القبیح بخلافه.
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۹۹
(۲) اگر کسی فعلی را مرتکب شود» مستحق مذمت نخواهد بود (تقریر سلبی).
علامه حلی در آثار خویش با تکیه بر تقریر سلبی تعریفی «رسمی» ارائه داده است
زیرا معتقد است که اگر فعلی سزاوار مذمت نباشد (نه اينکه سزاوار ستایش باشد) حسن
است و چنانچه سزاوار مذمت باشد» قبیح است (حلی, ۱۴۱۵ق: ۳۵۷؛ حلی» ۱۳۸۶ش:
۴۰۰-۳۵۹؛ حلی, ۱۴۲۶ق: ۱۶۳). البته» متکلمان عدلیه همیشه تعریفی ایجابی از فعل
به اعتقاد علامه حلی» فعل حسّن گستره زیادی دارد و در نتیجه» اقسام مختلفی مانند
واجب» مندوب» مباح و مکروه دارد (حلی, ۱۴۱۵ق: ۶۳۵۷ حلی» ۱۳۸۶ش: 4۴۰۰-۳۹۹
حلی» ۱۴۲۶ق: ۱۶۳) که در همین بخش بذانها اشاره می‌کنیم. اگرچه علامه حلی در
تقسیم‌بندی احکام پنج گانه اخلاقی افعال به وجوب» اسستحباب (ندب)» اباحه» کراهت و
حرمت متأثر از تقسیم‌بندی فقهی است ولی ملاک ویادر اینجا حسن و قبح اخلاقی
چا رک رواب ادلی( سای رای مت که برقللی رطق
مدح و تارکک آن مستحق مذمت است. (۲) فعل حسن مستحب: فعلی است که مرتکب
که نه مرتکب آن نه تارک آن ریما بو سلاو بل صن مکروه: فطلی است که
مرتکب آن» مستحق مذمت نیست ولی تارک آن مستحق مدح است. (۵) فعل قبیح حرام:
فعلی است که مرتکب آن مستحق مذمت و تارکک آن» مستحق مدح است. در نمودار
زیر میتوان تعاریف علامه حلی از افعال حسن و قبیح را نشان داد:
۱. همانطور که گذشت. فعل قییح اخلاقی عبارت است از: فعلی که فاعل آن مستحق مذمت است».
۳۹ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
اق مدح. استحه اق استحق | اق مدح ا استحه اق سید
اق مدح | مذمت اق اق مدح | مذمت اق
همانطور که پیشتر بیان شده فخر رازی سه معنا برای حسن و قبح اخلاقی و غیر اخلاقی
ارائه و آنها را از همدیگر تفکیک کرده اسنت. علامه حلی برغم اینکه در آثار خویش به
ویژه نهایهالمرام از رازی با لقب «أفضل المتأخرین» یاد کرده و از وی به طور مکرر نقل
قول میکند(حلی» ۱۴۱۹ق: ۱: ۸۳ ۱۰۸) و در اجازات خود تصریح کرده که تمام آثار
رازی را از کاتبی قزوینی درس گرفته است (مجلسی» ۲۰۰۲م: ۱۰۴: ۶۸) و برغم اینکه در
برخی آثارش به اين تفکیک اشاره می کند:(حلی» ۱۳۸۲ش: ۱: ۱۱۸)» از تفکیک
معناشناختی رازی پیروی نکرده و گونه دیگری را در آثار خویش برگزیده است.!
وی برخلاف تفکیک رازی (رازی» ۱۴۱۱ ق: ۴۷۸-۳۷۹؛ ۱۹۸۶م: ۱: ۰۳۴۶ حلی»
۵ق: ۲۰۵) برای معنای «موافقت يا مخالفت با طبع بشر»» به جای اسستفاده از تعابیر
«حسن» یا «قبح) از تعابیر «لذت» یا الم استفاده می کند» زیرا به باور علامه حلی» «لذت»
۱. البته برخی از هم‌عصران علامه‌ی حلی (بحرانی» ۱۴۳۴ق: ۲۵۷) و شارحان او (سیوری: ۱۴۰۵ق: ۲۶) از تفکیک
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۲۹۳
و «الم» دو کیفیت نفسانی وجدانی و شهودی‌اند که هر عاقلی آنها را می‌یابد و میان آنها
تمیز میدهد و از دو مفهوم «ادراک ملائم» و «ادراک منافی» به مثابه دو مفهوم متأخر
از«لذت» و «الم)» یاد میکند. بنابراین» میتوان «لذت» و «الم) را به «ادراک ملائم» و
«ادراک منافی» تعریف کرد. وی می‌نویسد: «الألم و اللذه: و هما کیفیتان وجدانیتان.
فاللذه دراک الملائم» و الم !دراک المنافی» (سیوری» ۱۴۰۵ق: ۱۳۰؛ حلی» ۱۴۱۵ق:
۵ حلی, ۱۳۸۶ش: ۱۶۸). البته» این نکته» بدان معنا نبست که میتوان با تعابیری نظیر
«ادراک ملائم / منافی با طبع» تعریفی حقیقی برای «لذت» و («الم» ارائه داد» بلکه لذت و
الم اموری وجدانی‌اند که هر عاقلی آنها را ادراک میکند! (حلی» ۱۴۲۶ق: ۲٩).
همچنین» او در آثار خویش به حسن به معنای کمال و قبح به معنای نقص اشاره نداشته
است و معنای سوم نیز همان تعریفی است که علامه حلی و سایر عدلیه از ارزشهای
اخلاقی ارائه داده بودند. رازی نیز تصریخ کرده بود: که همین معنای سوم» محل نزاع میان
اگرچه وی در آثار خویش مستقلا به تفاوت معنای دو مفهوم حسن و قبح «اخلاقی» و
حسن و قبح «زیباشناختی» نپرداخته» ولی دو واه «حسن» و «قبح» را در معنای زیباشناختی
آن نیز به کار برده است. علامه حلی در نهایه المرام » دیدنی ها (مبصّرات) را به دو قسم
تقسیم کرده و معتقد است که یک دسته «مرئیّات» هستند که مانند نور (ضو) و رن
(لون) «بالذات» مرئی‌اند» یعنی «مستقیم» با چشم دیده می‌شوند. دسته دیگر اموری‌اند که
مستقیم مرئی نیستند و از مرئیات استنباط می‌شوند» یعنی «بالعرض) و با واسطه دیده
می‌شوند. وی حدود بیست نمونه برای قسم اخیر برمی‌شمرد که از زمره آنها میتوان به
حجم» بعد» شکل» اتصال» انفصال و گسستگی (تفرّق)» عدد ح ر کت و سکون اشاره
۱ وهما آمران ید رکهما کل عاقل و یفرق بینهما و بین غیرهما فلا یمکن تعریفهما بأن اللّذه دراک الملائم» و
۳۹۴۳ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
کرد. وی در بیان حسن و قبح مستنبّط از رنگک و شکل می نویسد:
«الحسن و القبح حالتان حاصلتان من ترکب اللون و الشکل» فیکون الحکم فیه تبعا
للحکم فی الشکل و التشابه و الاختلاف. فالمدرک للبصر من الجسمین ذی اللونین
المختلفین» ذات کل واحد منهما فامّ کون آحدهما مخالفا للخر أو مشابها فانما
به پاور وی» «حسن» و اقبح) زیباشناختی نیز یکی از مصادیق «مبصرات بالعرض»
هستند (همان: ۱: ۵۲۵) زیرا حسن و قبح زیباشناختی به واسطه (جسم» تحقق پیدا می کند
و در نتیجه» «مبصّر بالعرض» است یعنی عقل با ترکیب «لون» و «شکل» حسن و قبح
زیباشناختی را ادراک می کند (همان: ۱: ۵۲۵ و ۶۰۳). «لون» و «شکل» نیز هر دو از
کیفیاتی هستند که تنها بر مادیات (اجسام) عارض می شوند.! البته علامه حلی تا کید
میکند که ارزشهای زیبایی‌شناختی» در عالم خارج» به وجودی منحاز و مستقل موجود
نیستند» بلکه عقل آنها را از یک موجود:مادی استنباط میکند. برای مثال» یک تابلوی
نقاشی را تصور کنید که در آن طبیعتی زیبا به تصویر کشیده است و شما آن را «زیبا/
حسل) می‌دانید. آنچه در عالم خارج تحقق دارد» رای رنگت. تابلو و... نیست. شما
از ترکیب آن رنگکآمیزی» زیبایی را ادزاک می کنید» نه اینکه «زیبایی»» خود» وجودی
مستقل در کنار رنگها داشته باشد. اگر بخواهیم این اعتقاد را به تعبیر جان لاک"
(۱۷۰۴-۱۶۳۲م) بیان کنیم» باید بگوییم که علامه حلی زیبایی و زشتی زیبایی‌شناختی را
از «کیفیات ثانویه»" میداند. لاک ویژگی اجسام را به «اولیه» و «ثانویه» تقسیم می‌کرد و
معتقد بود که صفات اولیه مستقیما در خود اجسام موجودند» اما صفات ثانویه در خود
اجسام موجود نبوده» بلکه چیزی جز تصورات ما نیستند (لاک, ۱۳۴۹: ۶۶ ۱۷۱-۱۶۹).
لذا میتوان گفت طبقه‌بندی حلی و لاک مشابه یکدیگر است بدان معنا که تعریف
مبصرات بالذات/ بالعرض علامه حلی تا حدی متناظر با کیفیات اولیه/ ثانویه اک است.
۱ ناگفته نماند که بنا بر ری علامه حلی» شکل و سایر کیفیات مختص به کم اولا بر کمیت عارض می‌شوند و به
واسطه آن بر جسم عارض می شوند. (حلی» ۱۴۱۹ق: ۱: ۶۰۳).
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۲۹۵
با این حال» مصادیقی که آنان برای دسته اول و دسته دوم طبقه‌بندی خود تعیین کرده‌اند»
متفاوت است. برای مثال» علامه حلی «رنگگ» را جزو مبصّرات بالذات میداند ولی لاک
آن را در زمره کیفیات ثانویه می‌شمارد. در مقابل» لاک «شکل» را جزو کیفیات ثانویه»
اگرچه» علامه حلی نسبت به دیگر متکلمان عدلیه مانند شیخ مفید و سید مرتضی بیشتر به
معناشناسی مفاهیم اخلاقی پرداخته است! و همین نکته به آثار وی این قابلیت را داده
است تا بتوان برخی دیدگاههای وی در این زمینه را به صراحت مانند دید گاه وی درباره
تعریف مفاهیم اخلاقی يا غیر مستقیم از آثار وی در زمینه‌های دیگر مانند منطق استفاده
کنیم ولی قابل مقایسه با گستره مباحث فلسفه تحلیلی اخلاق معاصر نیست» زیرا علاوه بر
وجود فاصله تاریخی میان عدليه و افیلسوفان اخلاق معاضر که باعث رشد گستره مباحث
اخلاقی در فلسفهه تحلیلی اخلاق معاصر شده است» زاويه نگاه آنها به مباحث فلسفه اخلاق
نیز متفاوت بوده است. مباحث گوناگون اخلاقی در فلسفه تحلیلی اخلاق برای فیلسوفان
اخلاق معاصر «موضوعیت» داشته» ولی برای متکلمانی مانند علامه حلی « طریقیت» داشته
است» زیرا متکلمانی نظیر محقق طوسی و علامه حلی به «حسن و قبح» اخلاقی پرداختهاند
تا ضمن نقد دیدگاه اشاعره از «افعال الهی» و «عدل الهی» دفاع کنند و به همین جهت
هم چنن بحث‌هایی را در ابتدای باب دوم الاهیات‌بالمعنی‌الأخص و تحت عناوینی نظیر
«افعال الهی» و «عدل الهی» آورده‌اند: لذا شیخ طوسی, با بیان این نکته که هدف از ورود
به بحث عدل الهی» «تنزیه خداوند از ارتکاب فعل قبیح) بوده است» معتقد است که برای
رسیدن به این هدف ابتدا باید مقدماتی را مانند اینکه خداوند قادر است فعل قبیح را
۱ البته» شاید بتوان قاضی عبدالجبار معتزلی را استثنا کرد» زیرا وی نسبت به علامه حلی» به طور گسترده‌تری به
تبیین آرای اخلاقی پرداخته است. ر.ککث: جلد ششم المغنی فی التوحید و العدل.
۳۹۶ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
مرتکب شود يا معنای «فعل» چیست و اقسام آن کدام است» اثبات کرد! (شیخ طوسی»
اما اثبات اینکه «خداوند» بر انجام فعل قبیح» قادر اسست» ولی « مرتکب فعل قبیح
نمی‌شود» مستلزم این بود که بپذیرند «میتوان فعل خداوند را ارزیابی اخلاقی کرد» و این
لازمه معنایی جز باور به « ذاتی و عقلی» بودن ارزشهای (خسن و قبح) اخلاقی و ورود به
مباحث فلسفه اخلاقی نداشت." بنابراین» اگرچه نوع نگاه متکلمان عدلیه مانند علامه حلی
و فیلسوفان تحلیلی اخلاق به مباحث فلسفه اخلاق» تفاوت در گستره مطالب در آثار ایشان
را قابل درک میکند ولی سزاوار است با توجه به اهمیت بر مباحث و مسائل جدید در
فلسفه تحلیلی اخلاق نه تنها خوانشی از آرای امثال علامه حلی ارائه کرد بلکه نظریه‌های
قابل دفاعی در حوزه فرااخلاق مانند معناشناسی مفاهیم اخلاقی و نظریه‌های اخلاقی نیز
در مقام ارزیابی و مقایسه آرای علامه حلی و دید گاههای فیلسوفان تحلیلی اخلاق
باید گفت که علامه حلی ازمعناداری مفاهیم اخلاقیدفاع.می کند ولی اولا از بین دو
دیدگاه طبیعت گرایی و شهودگراییآنه میتوان گفت که وی از طبیعت گرایی دفاع
میکند زیرا با دیدگاههای وی سازگار نیشست نه نمیتوان گفت که وی مانند مور از
شهودگرایی دفاع میکند زیرا وی مانند مور از بداهت این مفاهیم با تکیه بر شهود زبانی
دفاع نمی کند بلکه با تکیه بر بساطت آنها بداهتشان و در نتیجه» تعریف ناپذیری آنها را
نتیجه می گیرد. همان طور که بیان شده با توجه به اینکه علامه حلی هميشه تلاش می کرده
۱ وی می‌نویسد: «الغرض فی الکلام فی العدل کلام فی تنزیه اللّه تعالی من فعل القبیح» و الاخلال بالواجب. فاذا
حصل العلم بذلک حصل العلم بالعدل. و الطریق الموصل الی ذلک أن نبیّن انه تعالی قادر علی القبیح» ثم نبین بعد
ذلک أنه ا یفعله» بعد أّن نبین تقدم معنی الفعل» و أقسامه» ثم نعود الی الغرض».
۲ .همین رویه در متکلمان بعدی نظیر محقق طوسی(طوسی,» ۱۴۱۳ق: ۶۲-۶۱)» ابن میثم بحرانی(بحرانی» ۱۴۰۶ق:
۱۰۷-۳) و فاضل مقداد سیوری (سیوری» ۱۴۲۰ق: ۱۲۷-۱۲۳) نیز دیده می شود.
۳ در واقع» آنها با این اصل می‌خواستند نشان دهند که ارزشهای اخلاقی بر فعل الهی مقدم است» نه اینکه
(همانطور که اشاعره معتقد بودند) فعل الهی بر آنها مقدم باشد و اساسا مفاهیم اخلاقی با فعل الهی تعریف شود.
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۲۹۷
است ت مفاهیم غیر بدیهی را تعریف کند و مفاهیمی نظیر «حسن» و «قبح» اخلاقی را
تعریف حدی نکرده است» میتوان نتبجه گرفت که وی آنها را بسیط و در نتیجه» بدیهی
میداند. ثانبا علامه حلی برغم اینکه معتقد است که تعریف حدی از این مفاهیم نمیتوان
ارائه داد ولی تعریفی رسمی از آنها ارائه داده است. به عبارت دیگر علامه حلی با
مفاهیمی مانند «استحقاق مدح و ذم» تعریفی رسمی از آنها ارائه کرده است» زیرا علامه
حلی مفهوم «بسیط» را به معنای عدم وجود «جنس و فصل» می‌دانست که در منطق
سینوی» جنس و فصل, «اجزای مقوّم) یا «علل مادی» ماهیات‌اند» ولی مور معتقد بود که
خوب اخلاقی را نمیتوان با هیچ یک از مفاهیم دیگر (اعم از مفاهیم اخلاقی و غیر
اخلاقی) تعریف کرد زیرا مبنای مور «بسیط بودن» مفاهیم حسن و قبح اخلاقی نیست.
بلکه شهود زبانی است که امکان هرگونه تعریف به مدد مفاهیم دیگر چه «جنس و فصل»
۳۹۸ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
ابن‌پابویه» محمد بن علی (صدوق). (۱۳۸۵ش). عل ل الشرائع. قم نشر داوری.
ابن‌سینا. (۱۳۸۳ش). منطق دانشنامه علائی. تحقیق: محمد معین و سید محمد مشکوه.
ابن فو رک. (۱۹۸۷م). مجرد مقالات الشی خآبی‌الحسن الأشعری. تصحیح: دتیل
بحرانی» میثم علی بن میثم (کمال‌الدین» ابن میثم). (۱۴۳۴ق). قواعد المرام فی علم
الکلام. تحقیق: مظفر آنمار معاد. کربلا: العتبه الحسینيه المقدسه (قسم الشژون
پالمر مایکل. (۱۳۴۸۸ش). مسائل اخطاقی. ترجمه: علیرضا آل‌بویه. قم: نشر پژوهشگاه
جوینی» عبدالملک. (۱۴۱۶ق). الارشاد ای قواط عالأدله فی آول الاعتقاد. بیروت:
حاثری پزدی» مهدی. (۱۳۸۴ش). کاوش‌های عفل عملی. قم: موسسه پژوهشی
حلی» جعفر بن حسن (محقق). (۱۴۱۴ق). المسلک ف ی أآصول الدین و الرساله
حلی» حسن بن یوسف (علامه). (۱۳۶۳ش (الف)). الجوهر النضید فی شرح منطق
حلی» حسن بن یوسف. (۱۳۶۳ش (ب)). آنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. تحقیق:
حلی» حسن بن یوسف. (۱۳۶۵ش). الباب الحادی‌عشر فی ما یجب علی البشر.
حلی» حسن بن یوسف. (۱۴۰۶ق). مبادی الوصول الی علم الأصول. تحقیق:
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۹۹
حلی» حسن بن یوسف. (۱۴۱۲ق). التفواعد الجلیه فی شرح الرساله الشمسیه. تحقیق:
حلی» حسن بن یوسف. (۱۴۱۳ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتفاد. تحقیق
حلی» حسن بن یوسف. (۱۴۱۵ق). مناهج الیقین فی أصول الدین» تهران: دار
حلی» حسن بن یوسف. (۱۳۸۲ش). نهایه الوصول الی علم الصول. تحقیق: ابراهیم
حلی» حسن بن یوسف. (۱۳۸۶ش). معارج الفهم فی شرح النظم. تحقیق: عبدالحلیم
حلی» حسن بن یوسف. (۱۴۱۹ق). نهايه المرام فی علم الکلام. تحقیق: فاضل
حلی» حسن بن یوسف (۱۴۲۶ق). نسلیک النفس الی حظیر القدس. تحقیق: فاطمه
رازی» محمد بن عمر (فخر الدین). (۱۹۸۶م). الاربعین فی اصول الدین. تحقیق: احمد
رازی» محمد بن عمر (۱۴۱۱ق). المحصل. تحقیق: حسین اتای. عمان: دار الرازی.
رازی» محمد بن عمر. (۱۴۱۲ق). المحصول فی علم الأصول. تحقیق: طه جابر.
سبزواری» هادی (حاجی). (۱۳۷۹ش). شرح المنظوم. تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی
سیوری» مقداد بن عبدالله. (۱۴۰۵ق). /رشاد الطالبین الی نه جالمسترشدین. تحقیق:
سید مهدی رجائی. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی.
۳۰۰ دوفصلنامه علمی- پژوهشی تأملات فلسفی» شماره ۲۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸
سیوری» مقداد بن عبدالله. (۱۴۲۰ق). النوار الجلالیه فی شر حالفصول النصیریه.
تحقیق: علی حاجی آبادی» عباس جلالی نیا. مشهد: مجمع البحوث الا سلاميه.
طباطبایی» محمدحسین. (۱۳۹۰ق). المیزان فی تسیر الق رآن. بیروت: موسسه الأعلمی
طباطبایی» محمدحسین. (۱۴۱۶ق). نها یه الحکمه . قم: موسسه النشر الاسلامی.
طوسی,» محمد بن حسن (الشیخ). (۱۴۰۰ق) الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد.
- طوسی, محمد بن حسن. (۱۳۶۲ش). تمهید الأصول فی علم الکلام. تصحیح:
- طوسی» محمد بن محمد (خواجه / محقق). (۱۴۰۳ق). حل مشکلات الاشارات. بی‌جا:
- طوسی,» محمد بن محمد. قواعد العمائد. تحقیق: علی,حسن:خازم. بیروت: دار الغربه.
- غزالی» محمد. (۱۴۱۷ق). المستصمی فی علم الأصول» بیروت: دار الکتب العلميه.
- فرانکنا ویليام. (۱۳۹۲ش). فلس اخطای؛تر جمه: هادی صادقی. قم: طه.
- کلینی محمد بن یعقوب. (۱۳۸۸ق). الکافی» تحقیق: علی‌اکبر غفاری. تهران: دار
- گنسلره هری. (۱۳۹۰ش). درآمدت ,بر فلسمفه اخلا ق"معاصر. ترجمه: مهدی اخوان.
- گیمارت» دتیل (۱۳۸۲ش). «تاریخ و عقاید معتزله)» ترجمه: حمید ملک‌مکان. هفت
لاک جان. (۱۳۴۹ش). تحقیق درباره فهم بشر. ترجمه: رضا زاده شفق. تهران:
سناقناسی ماعه خی ارام حسق وق آغاقی [ سح روا رنه مه یی نمی [ ۳۹
مجلسی» محمدباقر. (۰۲ ۰م). بحا رالأنوار الجامعه لدرر جوامعالأخبار لثم الأطهار.
محمدی شیخی,» قباد؛ جوادی» محسن. (۱۳۸۷ش). «معناشناسی حسن و قبح از
مروارید» محمود؛ همتی مقدم» احمدرضا. (۱۳۸۹ش). خوبی» الزام اخلاقی و امر
الهی بررسی تطبیق یآرا یآدامز و متفکران شیعه. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگک
همدانی» عبدالجبار. (۱۳۸۲ق). المغنی ف یآبواب التوحید و العدل. تحقیق: احمد فاد
عطا ۶٩ خصعمصم 10 عل عطا هز کاصعصصعاط 3.۰ .(2007) لوحقطعنطظ ,م۳۳ -
6 :760108 6 100ع1 0 10۵1۵۵ که طعشله ۶ه عمتطعع 1
141-۰ .00 ,ققا) ان .60 و 0 1ح۵-آ۵ 014 جع نانعه م1
۰] 02086 1716 ۳۳010 :(1993) ۳۰ 0606 ,3/006 ۰ -
6 :1692718 7167 ۹2 ۸282718 1/070 :(2008) مقنطمم5 متاملوه ۰۹ -
۸1-70 ۳۳2۰٩ ۳۵ آه 1و 7210010 776 .(2006) مصقصی۸ مط6مطنطگ . -
| معناشناسی مفاهیم اخلاقی، بداهت و تعریف پذیری یا تعریف ناپذیری آنها از زمره مباحث فلسفه تحلیلی اخلاق است. در این مقاله تلاش کرده ایم تا با تکیه بر معناشناسی فیلسوفان تحلیلی اخلاق معاصر از مفاهیم اخلاقی، دیدگاه علامه حلی را به عنوان یکی از متکلمان امامیه که بیش از دیگران به مباحث فلسفه اخلاق پرداخته است، توضیح داده و بررسی کنیم. اگرچه علامه حلی مانند آدامز از فیلسوفان تحلیلی اخلاق معاصر، مفاهیم خانواده «ارزش» را از مفاهیم خانواده الزام «تفکیک» نکرده است، ولی مانند جورج مور مفاهیم اخلاقی را بسیط و در نتیجه، غیر قابل تعریف حدی می داند. البته، برخلاف مور که تنها مفهوم خوب اخلاقی را غیرقابل تعریف می داند، اولاً هر دو مفهوم «خوب» و «بد» یا حسن و قبح را بدیهی و غیر قابل تعریف می داند، ثانیاً به مدد مفهوم «استحقاق ستایش و نکوهش» از آنها تعریفی رسمی ارائه داده و معتقد است که این نوع تعریف، منافاتی با بداهت آنها ندارد. همچنین، وی همچنین مفاهیم «خوب» و «بد» اخلاقی را از خوب و بد زیبایی شناختی جدا کرده و تا حدودی، به تمایز جان لاک میان کیفیات اولیه و ثانویه نزدیک شده است. |
23,497 | 481325 | و6751 700] 0۵و۸2 عنصهادا مکعناعندعصنآ ۵عنامص۸ ۵۶ 2۳0850 اصمادندک ۸
06705 ه عساحگ فلع چ 06عط کقط وخاصعو1 نمدمنکک‌مم عطق کم صمنامد 156
ب ۵20677 12 0صه صع‌عاعصنهه 0 نز کعنوی امعضنصصه فص م160۳
۲۵۳86 کنطا گتاصصدو ۵ 10060ععل فصه #مصهزععل «۳ععط عبط کعاهی 506۷۳2 وولاصعنومکد۲0
,6 معع0زداناد #صه جعاصی طامط عصتصعدی همع ععه کاصعصتصعصذ اصعاجه عطا معسی 06 10
7 معط هنز ۵۳۲۵0۲ عطا که منم قتصعی عطا م00 امد ققط شوه کم عصنا عنط مه
0۳006 ۵ امصعااه 7 ,۲36۳۵106 مکق 5۳0007 ص0۳6 156 بومنکع0 0۳
ونطا 1۵ .کاصع و0۳0 عصاواوهن عاز عصفمامه عمط ص10 آهدوند موم هط شا ۶و
6 2 ۹8 06۷610060 ۵5 ع ص000 اصع کم وکق-۲ 501 ما61 تحص صه مدع
10 1360 ۵۶5 عل2ع5 لقن 156 +کصونصنمه "عاومده فصه سنا هام عطا ۵1 1۵10
6 ۲۵۵0 ناهد 1300۳ ماد مامجه ۵۶ کاانعم ۸ .و2 بط 676 که عامسدد ۵ ما
6 12 اهطا 0ع1 هنز طعنطم 0061 «ماها-جند ۵ ۵ وصنلومع1 عصعاز 42 ما امعصاعصذ
6655 1326286 عنام ۵۳۳۵ کنعصه عصنمماهعل فص عصنطممی عمط ص101
5 معط ادنه 200۳ :کدمک عم عمط که مسا عصنعدعه عنام ع 0 معاامم هه آهد 101
کزوله30 13000۳ افص عناوم نمی فصد ادسعاه‌من0ود فصه بکاعد «عطلهع)]
7 ۵۵5۵8 1۵۳ [۵۵ نله 0ص ۲۵۶۲ خ که اعومص «مجاعجند اصهاآنهم عطغ هفطن
[2 0۳065510 1۵3636۲ 811 ندز آهدمنعکه‌ومم +عطق قاط وناز +عطح 1 :160۳5
6 ۵۵ فنق1 کزعقطاصصه عصزکدعمصذ صه 06360 عمط کعلمعل م۸۵ اکها 16۵
1860 ۲و صمنامد عع00ع عطا ۵1۶ اعسد۷ ۵ که منصعاز «عطدع اه امعهی
,8۰) 8 نت122 ۵1 کعدمناهمنلمنهام‌ععدم ع نع م-من0 م5 ععصند ,(2013 مقنصنفه2)
600 1220067 هرز 06060065 عناک مزع 1۵۳ فعاناعطانه 6۳6 (2003
,6 حز گناد [ماصعصعلوص۶ عنطا ۶و ماع گنس ج :۸ .(2009 م605عصط30)
0 1060۲ معا 0ع 6 معله کقط صمنتف 600 (ر72) ععه ددع 500-12
67 ۵ و عم از ۳6۵ توص کاز ۶و جعجه عا هنعط هه هصن09ع06
و635 6۶ (0اع ص260 :2014 مدمکصعط گ ح) امعصم10ععل0 مه صمناه 0۳02
و 20رد ۵ ۳0۵ کع6بنا لماصعد فصد اهممنکدع موم اطع عمط 0هه
که ,لهعناناه‌م ,لاله ,ق50۵0 ,6 نانصوم ملقدمزکدع۶م۳م عصنو از 06706065
.(2005 ,700050 6۶ ,706050 3/0783 ,ع96ع0ع 2۳ ۷) 5عده 0۵60۵ که ۷۵11
2010005 اکمصلج 06006 معله کقط اعط) جع کم جعجه هه مدع کنطا
(1208286) ۶٩ 5005 6 کز نامه #عحاعوع ععمعصها وصه صسقع نف 005
2011 بت6زاه/2 بک مصعص‌عالش) 0(1۳1) ۵۳ نادهاز نمدم‌زدد منم اعتعط ]1
۰( ,۷7۵۲1000 6۶ ,تعزنه/3 ملتهدززهظ3 :2009 ,کقسمط1 2 مصعطل هط
+2 علعع8) وعام: عنعطا ۶و علصنطا کحعطعع] ممط عز 1۳1 مفعصتاعل لفط
کلد10نوصز +عطاه ۵ کع باصعا ع9000ع04 فصه (2017 م3000 :2014 علنطددم1
6 مععلنله 5+ع لجع ۳۶6 0ص ,کاک 1360۳ محلق0070ه مزع مع دمم نع صز ا0صع181
6 ۵ 070۷6۵ فقط 171 ۵00 6 ۵۶ داعع13 [۵۳۵ 5۵ 0۵ 0ع۲عاهم 1006106
86۰ 0ک1) کلام آهدمزددع منم عمط عمنمتامصاکرد هنز ماه لطعتط
7 06۷61007 200 و۵ ۵۶ط ۵ ۵ کعطله مه معط ,(2004
7اه «زعط 0صه ,(ق2018 مصق7ق :2010 ,516006۲8 :1998 ق1701 2 ع3100)
معله 6ع0 کقط اعنساعدی 156 .ر2021 مصعتل) عصعاطاممم مزع و0602 عطا 5۵1۷۶ 1۵
20 عطقم صمزعنمعل لمع مع دوم اطع ما عاا نادمه ما 60۵
6۳ 0صه کععنا۳2م ط0عقل0 وصنفح از مععجی معط که کاعمعه خصعماقنل
عنامد م1 :2010 ,عط00) جمزددعلم۳م عطا هز صنقص۲ ۵۳ 16۵۷6 ما کدمنامعامز
,طع2/010730 بط طهت) عصنطدا نعطا ۶ه بونلفهی عطا ,(2019 ما0 1100نط۳
4 ,86۹0) 28600 0صهه واصمطمانه ونکنکتادعی خزعطا ,(2019 منطاهه 120
110060 زعطا ,(2020 مطع20تنطاهد7 6 ,۵0 مصطد۸ ,۲066 مصق ما16
,۷۷38 :2021 و۲عزن2/6 ,200 00106000-227 مخصع ۷۷ «صقعهن5 :2020 مصن0لعزد 1"
جع 0هه ,(2008 ,ط0196) کاصع ص60۷ ۳۵8 عل عوهت ,(2021
2002 ول3ق10) فصصهمگه۲ ناسمه هه لمصمناف اه ما ۲۶000۵0 ما کع 2200۳02
که 1۳71 13۵1 0000160660 کز از ,307606 .(2020 مطه‌حطمامصصه‌ان۸ ۶ ۹۸۷:۵0۵۰
۳زا 1۳۵026 وصهه معط ععتاعدم کعطم) ععمع ها بمط ۵ ماع 2
40 1016۳۵6۲ وعطا م5 0صه ,کاصعلانی معط عاهج اه وعطا مط ,ععنا0۳۵
مبق2018 م2285) 08اه لهنههد عنعطا از مدمه عنعطا ان ماهلا
4 00 عطا ۵ ۷۵۲۵۵ع0 حلعع:ع۲۳ که خصسمصه ع امعم هه عازمع 1
6 2 ۳620 1۵ ۵۲ 1058 ۵ ع2[ آلناد دمعط ۳:6 وزوانصع8ز +عطه ]1
[ از 00ه ,(2010 ,7028ت) اعنساعطی عطا که کاصعصمصصی عط ماصز خطعزعمز
6 ۵۶ 2206 ع۷تقتله 0صه عمط عطا ما 006 حلطونط دز قنط1 مصمنام‌عناکه از
6 ۵ م0۳۵6 ۲۳6 کقط طلعنط (2009 ,کق150 6 دهع 80) عتساعصی
5 0۳۵۳۵۲ فصه 06730521 ۶و ۷ جه 0 ۳۳060 هه 5060
:5 حلعناه 0۶ اعنا هم[ ج 0۳01060 فقط 116۳20۳6 1۵ .(2009 ,کصقفصع 0 1ع)
+6 ۶۶ا0) اطع[ لمعناناوم 0صه ملقممنام 20 ماما تاعصز ملهسغانه م50۵0
اناد ۳6 ,(2018 کلع 00 6 کقاوط0ع7 :2017 ,210002 +1997 مقلنط‌ت]آ
که حلعتاه 120075 کنا112060[ععنص +عطاه که ۵1۱ که ,2017 ب,فگا0) 06750217
12۳016 :2019 ,3/080 6 نصضعکل) کععصعخعصه فصه عع عمط صهممعععله
,130065 ,801۳2105 ۶ص م12 ب(2021 1/2000 نک بکعامق3 دزم :2010 بکاه‌عمط
۰( م2270 زنه86) 60۵0 ناه ک مزاع 0صه ووماعنط ص12 مخصعع۳ل0
675 ه ۵۶ 1۵۳۳۵0۵ عطا صز ۲۵1۵ خصعصنصممم 2 کقام خقطا خصعصعاه م۸
7 1610 عسنطه) عطا ۶و عنععز عط کز عمام؟ طلعناد همه کممنه[ع۲ ۶و
ما5 اقهطا منامصصدکه عصاواعوه عطا 0۳ ععصاد عطا 0ع1م00ه عقط (2015)
6 .2303675 ۶ 1060007 آمدمنزعک دم عطا مهد صز +عجقام برع ۵ دز 1۳۵6۳
و ص10 مدمه ۶و 1علومد ۵۳ انامه منود ۵ معط کعامان 005
40 اقطا ز ۷۵۳ مطم معط اقطم که 10ع عصنطو حلععه از 0عاهن وه
65 (2017) 0نقهزنهط مرواحه‌انسنک .(34 .0) *مل ما عاطه ۵ هه م6 ۵ 66۵0
مه کز عده مطب کعصتصاعل اعد ععحه خمصعادمه 0۳ امعزطاناد ۹۵۵5 1۵۳
66 قنطا ۳۳0۵ .(140 بم) اععطعدا 2 که 5660 ۵۵ ۵ کعطق 024
46 ۷(ع۳] که خصزمم عنطا 0ع1معععه ع۷ه2 (2016) کلحمطانط هه «ماعصنصص۳
۵ دعطاع2م+مرصه فصد عومطاعصد عطا مصصناعساعصز ۶و خصعاصمه فصه امهزاند عطا هط
6 12268 ع0۳ طلعنطم صز خجعنصم عگنع0 5 مصه کاصعلندی عطا فصه معهصنط1]2
.( .0) 1060007 +عطعع۵ عصنع ده اکصز دماج اصها دمص
3۵116۲ اععزطاناد و عنععز عطا 0۳۵ حلجع :۳ ۶و هم ۵ ص12
85 13002 امعم عطا ما ک00ه حلعنطم ,116 خصعلز +عطج]
061 2 10060ع۷ع4 (2000) .له 2۳ زنط ولاز (هدمنکدع وم که صمنامد 1۳6
06028081 که 6۳5 ع3ع) کعلزعصی لفط باخمعاز لهدمنزدک‌ومم +عطد) ۶و
,16 1۵ وصن۳مع۸ .اتمه +عااهص کعزطاند فصه ,کاحعصجه آمعن هن مکاحعصنه
7۲ م۶ کعلزد لقدمنامسه فوصه نهنضو5 عط 0 کعع0 م1 امه مزع م0601 ه علنط ۳
67 ۵ عالفاد ۶و عزما 36۳۰۳06 م0010 امه م00 ۵ ,ص506
06 له 156 .کعمماهامعلوسد عصنط‌هع) فصه عصنسهع1 دععععه وصه خ ص16 منز
۳0685100 6ط/قنط کععوط مط۳ +عطعه ه دز امعم +عاامص نخمهزطاند ۶ خقطا
,1686270165 ۶ +6طاسه ۸ .(754 .0) "عللواد فصه عع64 1 «مطل تکام امعزطاند
6 م9۶ 06۷61006۵1 عطا ععصعط مصمنافعجاه عضوم صع‌ععصتفس هز صمناصع 2۳
07016551021 عطق 0۵ 16۳26 عطا که ععصقاع مه ش۸ مکا 6 از
عط۳ا 200۳65 جو1 مک 0661060 فکعتواص از عطا اقطا کمطد ص10
,-9 1161 وفتاصتتصق60 ,عاصصعنجه ۳0۶ مولنی‌قنع0د فصه للم خعصعع 0۵۲۳
40 7139683۷2 ,(2008) هصع 6 ,(2012) صعصئ770 مصه ملصنانط ,اجهه‌زنهط
(2019) جاممتلنط2 مصه عنامدم1 مصه ,(2015) نآ فصهه ممکل ,ر2006) خص00 1
6 1۵ ,ط20ع600 نع ۵۶ 010 عطا صز بعلف5 ه 10060ع۲ع04 (2006) .له
63 له مسل۸۳-۸ وف ۶و کواعز2 فنامسه۷ ۳۵ کم عطصعص نهد
1 عصنا قنطا عساه 6 10 .20۳ص خصعصتاعم وصنم0لعل حه معمسعطاصه (2013)
(۳1) عهستط2ع1 ععدتعصق] داعناوسط عط) حز 121 200۳660 کمم کقط نوم
۲و مس نع فصه خصعاصی 0۲۳ط که ععمع ص12 عناوم عطا عقط حلعنطم جرمزدیع0۳01
عطا ۳200ع0زکطم ماصز ععلها امد 0نل کعنفود عععط) ,3/0600 13۹00
۵۳۵۷20117618 تگ1) هط جز خصعصم10عع0 خصعم۲ عطا ۶و کاصعص نت70
7 0 عللی ۵۶ م2000 ج اعصندعه ععصی ععصعوناعع0 عنصعلفهه عنط1 .(ر2012
[95102ع0۳01 1230367 ۵۶ کلعلوامص عصزم 00610 10۳ معط ۳:6 هه کصق 1060۳00
صعنله (2015 مطماعصنصص۳) کناعندعصنا ۵عنامصه ۵۶ 2۵10 عطا ما حعنله6م ص10
40 (2012 ماع ن۵۵۷۵0گ1) هصنطد1 12 ۵۵ 06065 ۵۲ع۳۳ ۲3
۵ ۷۷۵۲0 ه8 هنز ۵۳ ,(2017 مطعتن0انظط وبقع) بانامع0ز عضو عهد نع 13
08 ,له نان تاعصز ملعسقلننه م5000 ملقنع0عد00م مهو توص عطا عع0ع1 مه
4 وعصنل طلعناه بط ۳۵۳۵8۵0 بصع معط 12 ۵۶ عاعوعه لفنایش
2 ۵۶ ۵۵۹۳۲ عطا عصامنله ۵۳۲00 صذ معا5 ۵ کز و5۳0 ۳صع9ع0۳ عط ,1۳2500
۵۳۳۳0۵6۹ عفن عاز دعماصه از خهطا صز کناصعلمز هنکمم +عط3]
5618۰ 12 هه صذ کوسنط2) ۵۶ اخهانه‌تاخدم عطا خصهامععه ماصز له
60 2ن هام عع 0 مضه 00ع0اعل 66۵ص عقط اتصعلز +عطو و امعهی 1۳56
5 206 ۵0۳0005 01 ,ههام50 تافدم۳ط مکع نا 0606 صقن
,65 که ,300 ب۳080ظ متنق10 1066 1۳00 کدی عطا از 0621۲ عمط
6 م,و,ل2 100 نز هه کز 181 ,0650600 مزع ململ روم ۵ ۳۳۵۳۳۵
6 ۵۲۷ ۵ط۳ گناعاز وصه مکص‌نع ما وم ع وه هی کوعطو ععصزک 00
6 ۵ عماز[عنل «و عملنا بوعطا مطت مصه (2009 ,کقسمط1 2 معط هع۵) 2265 که
40 ,ط000 5611-76۶16 1612۵0 ما او دمم عطا حاعتمعطا" (2017 م106۵<)
1 ,وع6نقام [102ع10مز500 2 0۵ .(399 .م ,2019 ,تا0مصتلنط2 ع عنامدممکل) جعه‌عه
5 ۵۳۲۵۳۳۵ 200 (2021 وله ۲ کهزمط :2017 ,ط10۳0<) آهن0و5 برط 5۳2060 کز
عنطا هستا7100 طلعدو مه خمعستصمتم ۸ .(20182 مصققق۷ :2017 ملتقهز۵ظ)
50003117-0 عنط1 معط جصعاز آهنممد عطا عز متصعلز گم «صمتعصعصنل
6 00۳ کععصنط ولطاونط م1۳۵۵ جتصعلز خقطا دوم ختاصعلز که روط
ع ع0ز وم دعقل مصه ااننصطاه که اناد 5ماج1 هنود هط 0۳000۵05 1060۳
ما00 صذ ععی +عطامص۸ .(2005 له 6۳ مفعطوه۷) ص10 کنصم عم ج ۵۶ 1806
0 136 کز ,(2012 ,۵۳۵۵06 گ) معط عصنصهع1 0عاهننزد صز ۵۵۲۵۵ معله
,(1991) ۷۷۵86۲ 00ه 12۷6 بط 0۳00060 (۳م)) عناوم که دعتقنصحصصیم ۶و
- ۵۳۳۳۵21 2 بط تعطاعع ۵ 30۵۵ عجه مطی عاممعم که منمع چ ما کی طعنط ۳
دلع62 ۲3 16۳261 جالع 0صه معصنطاعص50 1۵۳ جمز عم ه ۵۳ ۳عع0۳ 53260
ل0صه ,داماد منعطا 532۳06 ,عع0ع1 ما معط صعمصععل ما +علوجه صز +عطاه
0۵ آان‌نامتلص که موز عطا اعصع لعصصی معط که عمط 0675060065
1 که[م3 :2019 ,نا زانط 6 کنامد مک 2011 ,معزنم/2 جع صحصدعغامنه) 0صع18
6 ,وکطتتاظ 6۶ ۳۵۵۳05) عنصه 00 از 00698 ,ر2018 ,م6 2 م18 :2021 له
وله 6۲ کهزم8 :2017 ,زنط :2016 متفه ۸ :2011 معزن2/0 2 صحصع ال ه)
0 کعز 60 ۵1 نصعصله عط1 .ر2018 لعحاططا تک 6 کقلوط0ع7 بل202
0 ,۷2165 ,5611-1001606 روع[م1 زعطا معط فصد عصناهنام‌عع ک۳عط2) مز
65 2007 کعکسم نله تنل هز عصنهدههه طاوتامطا 205 06
40 ,لهعنع500010 ,لزع 10م 37 عصمصهه ععصعلهط چ عملد 10۵
«(2011) «عزنه/2 فص صعصوع۸ داز عطقم که کاصزو م0 «ع0 م00
40 وقانس ۵۸۳ هه" 1۳1 ۵۶ 0000۵۵0 200026 ۶ادسلینژعملهنه چ وصاکت
40 21و توص طا0ط فصه ,کتامتستاصمعنله فصه کامتصتصمی 00 ,عام 1۳1
040 ولطعنط دز 0 ۶و خصزوم عصنمصعاهط عنطا خهطا عصعع5 1۲ .(308 بم) هنود
6 136۲6 ,960 تنل امعم ک۷۵ از که ,ععصزد 1۳1 0۵0 11606 عطا حز
6 ۲۵ ۵۳۵۳۲۵۵ 100۳5 لمخعاصمم فصه ملمنممی ,هنز 0عع0 1
00 ,16۲۵5 1ع1۴) عملهع اعد عطا ۵۶ ۳۵۲۵۳۹۵0 فص 1۵۳۵0
67 ع6ع28اع 120[ ۵1 010 عطا ولاز عطه) ععم یمق ۵ ععصی از ۵۵ط 1۸
۵ ,لدع 301 (لع 130 ,عمجم 06 خطهنص خقطام فص دنه متلفه ۲00
2206۴ ععه نع 10 ۵۵ 06060065 بانط منصتصحصم عکام نله کاز
1 جمزککنصک022 که صمتامصنطصی ع۳عص ۵ که 1۵۳۳۵05 از 0عع0نعصیم حلعنط ۸
06135 +۵ 100ع0تصطع۳) کعصهع1 عط) ۶ه درمز قطع ۶ (محصی فص عع0ع 1 مص
50021 0هنه نوتاه ووان 0۳62 موعص‌عد "دمم جه کصتاهانصتا هط ,ر2016
6 1 عصنا صذ مکصمناصنی‌وعل خصعع۳ 3076 .(2017 مصعمنح ما سهظ) بونلزط م۳۳00
06750660765 005006۲ 0ص لزع [منضه50 مزع مامح تدم ماع ود
0 60۵6 م1۵1۸ عمط ۵ ۵عاص 6 عمط مطمناع 60 1321351620
ااناصه10 خقطا هنز (214 .م ,2014 مواهنک) ص106 معطدا ۶و بمعز عنعنامط
,(2004 یله 6۲ لمتعه‌زنه8) عع100مطل آمعنامدرم نهدم‌هم ادعطمو عصزم ون
2 3618100 :2018 هام 6 ,772710۷ ,ص00 :2019 ملانهززنهط) ههد جنزعطا
8 200 ,۵1608 ,عصمطل عولط حزعطا که ۳۵1۱ که ,ر2018 ,04
بانامع0ز +عطهع) عهمتعهه1 هط #عصفعکه رم کز 1۲ .(2009 ,0عللن38)
ونط1 .(2018 ,0006 +6 کقاوط 7260 :2017 ,3/0620 :2019 وله 6۲ کلعز رد۸۷
:۳2 12201367 01 260/1606601 هه کاکع‌ع هناد مکله جمتعصق‌صه ههام0
(2011 ,ص176 :2016 ,رفظ +6 ۳۵۷۵05 :2017 ,0۲8ظ) ۳۵۵0 خاصعلز که
20197 مبلق 6۲ علعز مس 360270-۷) ۰ داز معطله) ععمعصعل نهعنض هه
۵ 0 ۵۳361671260 06 صف ۵۲ (2018 ,ملعا 60 ی کقاو 7600 :2017 1/0۳62
86 0۶ 5611-7611600 ماع فصه ععناکتاز آهنفود ما خصعصکنصحصی 5۳۵۳8
06 .(2017 مقاه نگل کاعناعط مصه کممن هط هصنشجع منعطا ۵۳ 1365
۵ ۲551160 5206 کعنان دز «عطجا ععمعمدا1 کم کدمناه م7۳02
(۲0۵ع5) ۲۵ تعنلنه عم دنام 60 +عطوع) ۶و آعومص نکن مدا عخصی فص خصعخصی
ول حلعنط ۶ 1[ع0مص ه طلعک 65 کلوعل جمناع5 جعم 156 مصمتاق 0 عهه نع 133
,5 علععن عنع20عه حز 1651 اه مامطاعص ۶و امععصی عطا اه معتنصعل تمد 1۳۵
005-0 ع6ط7 .(1991 اطع 1نه) صمزدع منم آظ عطا هنز جمناماصع0
۵ 6۲۵ ه ۵۶ حعنا هز (0994) جع 20 هگ بط 1۵۳۵ نام ۵5 ع 060138
کنط ۶و 05زک۳0م عطا ماگ۸ ]0۳0 عطا 0۷6۳ 302020 1058 کاز 0۵
۵ ۵۳ للم عط۲ ۵ ۲۶00۵ ما 600620۵0 1۴۵۳۵2۵01610 ,کا3ق 00 07000521
۷۷ 1۳۷6 موصه 0عزم‌عصنز صمناه 60 معط ععهمع م1 که موم عنعصع هم
6 .2012 جز [ع0مص 1۸۳۵5 عنط ما 0ع1 طعنطم صوننفصی فمطاعصهاعمم ع۳ 1
32860 1۵165 تفص کتعطع2] 12 عمنکنمصمد محتصعصمصصمه ع۵۹ط 1 معصنف56 هه
61 ع۳6 1 6ا از ,(2012 متااع ۵۳۵۷200 گ) 1۵۳۵۶ لماع فصه کموصفصعل [م10
2 مه کاعطعه اکن ۵۶ عصنلوصما عم عنععطیمی فص عتاعنامط ج از
06-6 ه مه ا0عصم10عع0 عطا صصمکصز ۷0۵ طعنطم هصنط2 ]1
۲و 046900005 0۳۵۶ ۵ دز 10110۶ ۷۷۵5۵۳ عم صمناه اه +عطهع] ععههناع م1
68 نع ۳۵00216 6 ۶و صمنکعنه‌عنه ه بط 1۵110۵۵ ,علحومص ۳۸۵۳۵۹5 ۲۳۵
7 عع8 1-62 (عناع۳ عطا عصنزم 10 عل 2۵۶ عونی للم۵۳ 0۷ صه که عمط کنط]
- 6۵6 365 ۵20)) 6ع100 تم آهممنکدامم ره ک86ت10 8 اک
40 10120866 آهدمنا‌تساعصن) ععوع 1 مصل دساع 0۳0 ,(عع 0160 02۵0
0086 06790021 فصه ,(1ع نا عنم وسنط2ع1 ععدنعمد1 ععقصقم ما ناه
6 .(۷۵68 هه بککه‌ناهط ,106265 +عطمو کنعده جه 1۵11000 لمعنانی)
6 ۵ وناز زقد 100 "عمط کعمم ومد عهمیاهعمه فعلنه 10۵16
,6 لفصه 5011-066 معط ام عص صز ص16 12 1۵۳ 10200
6 ۲36۷ اقطا 5۵ مدمه معط جم2 کصمقتوصی عم ع 6 0عع ما فصه
,0061 ع) 04 عانوم وخط 156 .حمماصنطی نععنضت مصه کعصع‌ع[ عخصعفهد 003
10611600 :12068 22و عمصعاومصز عطا هه کا0 ام معطامتصع 160 3 12
001 وام‌زاعط 200 ,کعتله۷ [۵ م0 ,1000065 جزعطا بعیز ,اعد کهصنطها معط 0۶
40 ,1360۳708 ,قصنط162 . عصنصهع1 فص عمنطه گم کاعطعه کناماه۷
3 ۵016۰ :1008" ع) ۶و کلدمع عطا ما 0ع2 ۸1+ مت عطا ععمصصهی نیمهن
85 معط ععنطه ما کع 1 اکزدعد لماک کجعطه] 12 معصنطاه) کصنمل
40 136۶۵1۷6۶ 001 هنز ,2376655 لفعنانی مولع ۷عل معلهه ومد پوعطا بکلده‌ع
6 ۵ عع 60لدم فصه ععصعاعمسی عطا 0۳ عبهط معلد فلحمطک کعاه ]1
که حلعناه ۵0[5] داع10 136026 وعطا هط ععنادم مه ععناد۳م وعطا ۵۳ط
6 لامک 12200675 12 ,ع مزع مهن حاع 800 ,3076066 ۲:6 صمناعه
۵ ۶[ع5 وصنطدع نعط از موصه معط +عطاه طازم کصمناد‌که تم لمعنانی
,006 عط) ۶و خصعصمصصی حاکن عطا ما وصنلممع۸ کعننصعاز حنعطا مملع 067
عنستانس5 0صه ۶عز۷ ما کنفدمی عطا مماعبعل ما 0ععد دعطها 12 مهصنمعد
1 ۶و ع9مط وصنفوحاصز کع نا عم عم عامتله م۳ کعنفعز آهممتاف اه
40 ,6۵۵۲۵10۳5 ,وقط53006 ,رکعتاق2ع11م که طلعبای درمنام 600 هنز 065 1ماعملهاد
- 6006۵00 130067 12 که کاعمعه لزع عم مصه ,لفناناهم ملقدمزد5ع0701
6 .1060۲۷ لهمدمزدیعممم معطو) ۶و کدنا متلم همع کصع۲ کعملع
7 عطا ۵ ع۶0055ع1 همکد نحص ج که کعبصعی معله 4 0 عس 1۸۵۹5
7 ۵ ۳۷۵۵۳ 1 مل +عطمو) ۶و وصتط خعطی بواعصهم مکصمناععو ص1۵ +عطعه]
۵ه ۹۳۲۵۵" 240 ,(81 0۰ ,2004 مط6ع۵طمگل) 205۵۶ 2 که 1۵16 اچص ۹۵۵ 1 م۵0 م0ط
۴۵۳۵۷۵۵۵۵ وفتط1 .(108 .0 ,2004 له 6۳ ل#حعدزنظ) عمط عنطا ۵۳ 1
هام5 +عطاه 6 عصمله ,4ل2ع ۳ کصنط 0۳ هه که ,اأعومص 1۵۵27
67 ععداع ها هه سعکصنفص طاوط صوگ جوز معطعوع آهدمزدیع ۳ 0۵
4 10۳۵0 0ص م5۵16 عطا ۵۳ صمناعو 10 عطا نما معسطدعن1 صمنتف تاه
+ 0۳656۲ ع 3 ص6۳ تحص هنم عط) 1۵۳ کصعاز 1۳6
6 ماوناع۳ ۲۵12016 موصه نله ج مملععل ما عم ۳۵۹۶ وه کنط1
061 60۲ عم ه صهزععل 0صه (۳1715) علم5 106007 نهدمزدیع]2۳۵ +ع 163"
کاز ععلهصر فصه معساعصی 136 عمنلمم0د ۵۳۵۳ ما کعناعنداعصن معنامصه نز
87 12 عطتواله. کاصعصمصصم صنقص عطا عجه ۵۲ط ۸۷ 10
ع[د5 1060007 لهدمزدوع2701 ۴عط12 ععدنع م1 طاعناوسط عطا 15 )2
6 ۵۶۴ اصنام20 فعلنماع0 مه علز ام ماع 101008 عط1
85 2006 0۳6-9666 8۲ مق ص1۳۵ ۷۳۵۲۵ فد عنطا ۵۶ کعاصه‌صتتادم عط1
8 ,5ع6[ه 22) ۳6۶000605 40 ,ولد عط) ۵1 ععقطام املزم عطا 1۵۶ م۸ کتعطه]
6 ۳۵۳ ۵1 14 ووللف‌شنه مد 3/0۳6 هماع عطا 6۵۵ص (وع[ق0ع]
,1665 ما56 0عع عبنم ۷۵۲۵ 16 مکتعطاوع) عنم مدع نع مدز
6 66 کهصنط3) اه دوع 6 صقطا دکعل از دعطلع) معط ۵۲۵ 10 هه
9 1۳۵۳۲۵ ۲3860 کعهه ۳ل6ط 1 بصقتطع1 فصه زموصمصدک صز کعلممطک خصعمعاکنه 1۳۵۳۵
3 ,۳۵169 333) 676 ,عفقطم کزدتلقصد «معج1 ماد ماه عطا 30۶ ب[4 ۵ا
۰ 136 0۳ 111160 کم عطلوع) عصا۳ع5 هه ععزمو-0۳6 ۳1 (وعله 10
-076 ۷۷6۲6 (31.706) 214 ,ععععل ما60 "عاصه‌صنمتدم عطا ۵ ومع ۸۲۳
اازد 17006 صقاع 3۳۵۳۳۵ ع ۳00 علع10۷ دنل که عطق ععزهد
() .۸.ظ ,(31.2060 و211 > 0) 3.۸۰ ۷۷۵۲6 کا 68000 عطا ۵1 ای 165۵ مکعطاصه‌حط
1۳۵۳ 65 ط3) 56۳۳8 (م6.590 ,4 > 0 :2۳.0 فصه ,(30.696 ,207 <
85 156۳ .48 ما 19 ۵ ومع دعهه عاصد‌منتاحدم 6ط1 بصع جز فاممطو
کتهع 20 صقطا ۵۲۴ ۵ ععمععصه مد هط ۳۵۵ فعض ععصعخفو مه
کزو له 120007 پوماهمسنکصی عطا 1۵۳ کاصم‌صنتخدم عط1 مععصعخومیه عصنطا3 )1
85 200 0۳6-96۷66 ۳1 (وعلقهم] 243 ,فعلقص 395) 438 معله ۷۵۲۴ 0۳286
-076 ۷۷6۲۵ کاصه‌منناتدم 146 ,جع موعل لمدمناه‌اخه عطا عصناندعع3 .کتع 13
6 م12 > 0) .۸.ظ ,(36.196 ,158 > 0) 3۸ ۷۷۵۲۵ 6۵1 عطا ,(33.396) ععزعد
132860 کاصه لاتم 136 .ما2 ازع (9۵ 2.9 ,13 > 28.0 هه ,(9۵
85 16۴ ,ععقطام کزکواهصه 1307 ماه عط) عملنت ما5 ۵ 20 1۳۵۵ عهه
1 و7دع7 20 صقطا ۵۵۳۵ ما ععمعومصه مد عمط ۳۶۵ فعسد ععمصعفومنه
6 ۷۵۲6 50007 عنطا ۵ علنع لفط عم 00610 عحنفصصمناععن اه کععهاد ع1۳"
1060110 حنقصمل مععهاد 1صعصم10ع۷ع0 صعاز عطا اه کععقطم تعنص عطا 1۳
6662 116 06اه نصن-1۶م5 مصه معلعی مصعانس لحم رعصنامصد5 خصعصی 0هه
5 ۵6۷۵100 ۵ ۷۵۶5 عبناعزاه آدعصعع عطا ماصزوم عنطا ک۸ .0عمامه 6۳6
م0 هه عوهت اعتساعصی عطا و نقفصمل لم0ع 60۳ عطا وفمطحه ۳۵۲
6 ۱۵۰ ,106000 لهدمزدک‌گممم معطدع) عع نع م1 طکناع۳ واعص12
۵0۳۵0 گم دععم۳م عطا طازس عصنل صز فصه مطانم احهاد 10 موکنفنند خصعخصی
07 0۳696۲ عطا ۵۲ دممطانه 6ط ,(2018 وله ا۲ع 8 طدعاه00) دنا 1۵000
عطا صز 960 عنعن1 که وونمصع0ز نمدوزدکع وم معط 00 عس 16 عطا 1۵۷16۵0
۵ داعناط2ایه ما فصه کاصعصتاعصز وصناعنه تحص 1۵۳ معط ما ,کصمناع5 کام076
8 ۲۵۵۳۵۳۲ ازط #عنصه همه مکله کم عس 1 عطا ۵۶ مزع حاع 130۵
عصعاز عطا 0م[ع۲ع0 ما خصعاصی ع ۳0۳۵۹ هه عحصعطاع 0ص 0۷۵۳ 1۵
0۴ 5وعع70م ع ۲ صز ععقطام 0ععلوعد چلطاهنط چ کش امعصاعصنز ع1۳
عنطا یز 0عع معله ۷۵۲۵ کعلی5 غاعج)- 0 توص عصنطه) 12 ص خصعصممل 00
00۲۵۵ 1060160 طععه 65و00" ما صع عصه حقط عمط ۵400۵ ۵ ود
65 4۲۲6۳6۳۲ هناد 0ص هضحل ااط اعوتها عصح5 عط) اه فعصنه له مععته
وغل عل[که)- ام عطزعد فصنطه‌ط علمصه‌ناهد ۵ط1 .رد25 .م ,2010 مف6ص106) 1۳ ۰۶
5یا گنه جر ۵0 مصنصنله عط خطهنص عصعاز عاوهصند خقطا نلنطزوعوم عطا ۵۹
40 ,928 املنم ,کزداتاهصه صعکز عصتواعصز خصعصم 0010 عنفصصمناععنی ۶و
40 ۳۵۷۲ عنطا ۶و 5۵160 اصعاصی عط ععسنک +عنک هه +ماج1 ماد ماه
ده 136 ,کعحنق کال باتاصعلوز آقدمزککه موم معط نامز عم که ععمطا 1۳۵۵۵
ب 1 1160 0۷6 مانصن-1۶ع5 کم آموم معا هه مت 01۳2138 1۵7 1۳0۹6
5 ۵۳۹۲۲ 6 ۵۶ ۳۵۵0۳ ماع معط معصم! عطا علنطم مواعصناجمی۸
ما 0اه نعقصز سنعطا صمنامص صز 5۵۲ کتعطل‌وعع۲ عطا ,لعتنعنامک دمص
و وصتاعنعدی [موم صعاز لمتانصذ صه دوک نک موم صعاز خصعنخاه هه عاحعی
[60672ع ۵ 2158[ کصعاز عطا ۶و عصو5 مصمنا ام صعاز لمتقنصز عطا ماگ۸
1 ۲6060005 ۵۲۵ هط عصعاز وصه محصعاز وصنم ق0۳۵1 مخاصعلز که کصنص16
40۰ ۷۷۵۲۵6 فصعاز +عطاه 6و5 ,06ص عطاسگ :۲0۵۵ 606 معطامهه ع02
85 120 ۵ فصعاز عطا که ما۳۵ عطا صز مادم صمنعزم۲ لمتقنصز کنط1
6 فمنه ۵ عاعصته حتقفصمل عتا از 0عمنصدع0۳ ۷۵۲۵ کعصناعع ,عفقطام کنط)
6 ,عصعاز ۵عطا ۵۶ رتم۳20 صه نونله 7 خصعاصیم عطا هصنزدکه‌ععه صز کحعطل ق۳686
کاع6 6 عطا ۵11-06610060 مط ناه 1۵0 ۵ ۳۵۶ ععقطم کنطا ۵۶ 00۳0056
65 00000۵1 وصه ۶عط۲ع ۶ هه ع0 ما عصعاز عنفصصمناععی عط فعحعلنعصی
۵۳6 کاصع سم ع0هط عاعصنه 1656 بلعادععع 06 ما 0ع0ععد ۷۵۳۵
۰ ع36 1 ۵۶ ۷۵۳۵۵8 0صه وانشنع۳؛ موودسه ,مع ۳۵16۷20 ,200۳00۵16655
7 ,6ص نصزطاصهی ,۳۵۷۵۳۵۵۵ ,ص200 1۵۶ کصمناکع‌عهدد 1۵۳۸۵۳۵ انم معلهه 6ط1"
1 ۳۵۵0۵ ۶۳6۲ ۵ ۵ 0ع1 کاصعصصی حنعطا 8صا2 13000 +عصعاز کصتفحله
10۳۵۲ 06500506 مها چ ماصز خنام ۷۵۳۵ عصعاز 61 عصنصنم ۳۵۳
,6 ازاااونا5 بععمو۸ ,ععجو۸ باودمن5) علهد امععلنا خصزم‌مرجند ج مصمنتن06د
6 1۵ 20000 ۷۵۶ (عع هدن رای 502 فصه بعععد‌کن بعععد1 دیناد
نآ عطا حز ماه که +ع ماه ص6۷6 هه اخطانی جمکعع۳ 156 معحنمصدمتعصعه
6 1۵۳ ومع ۳6۶000605 ۲۳۵ و 5006 05 اک 0۳0066 اقطا کد علق5 10۵0۵۲
1 136 ۵۲ ۷۲۹10۵ ]0۳2۳ 156 معا وصنوصفصعفصی فصه کععلصسقط ۵۶5۳
ناه عع13 فصه 0۳001۵08 1۵۳ عاجعمجه ۵۶ لعصدم ۵ ۵ معنع ۳۵عطا ۷۵8
7 ج ۶و ۷۵۳۵۵۵ ۵ط صذ عععصعطل +مصنص «عطا۶ خحموطه عصاعص۳ط ,اصعصککع 235
-076 31 40 ۵۶ نامع 2 0۳5 #عامازم ۳عطا ۵۶۵ علهه لهس آعصا عط1
۷۳۲6 ۵ #عماعد معله 676 کحعطو] 1656 مج همنعی مه ععنصعد
۵ گنه فص کنام‌تعنطاهه 0صتا10 #عطا عصعاز هه ۵۳۵ کاصعصصم ۳زعط۳]
6 ۵۳ 0ع6ف۵ظ 0عط عناوم +عطانگ ک۵ عنفهصمناععی عط1 لوصا عوهت
مه ما02 مد عطا هز عصاندهه ماصعمصتصاعطز عطا ۵۶ کعواهمه "قاصه 023010
علق لهنن ع۳] ۵۶ کصعاز عطا کمطد 1 12616 +عصعاز عطا ۵۶ عصمک اه خصع 0ص 0ص
25 00 عطا عصزعدد عاعل امانم عطا ۶و عزعولعمش صمناهالد آهصتا عنطا +عاکه
۰ .1.6 ,۲611301117 ۵1 عامسناکه حاونط ج 0ع10عزر «علوصنز عطمله
85 کلولله0ه ۲عا1 ,و5۳ امازم عطا صز مدع عاعل عطا عمولقعهه ۵ 7ع0۳0 1۳
ع121مععع2 0۳۹۵6۳۵۵ ۷۵5 صعاز هه ,2/6500 منامنی عصع ۳ ها صمتاهاعصم
3 006۴ ۵ط] که 50۳6۵ 6۵۲ لهاما ۵ط۲ ۵۵۵۵ ۷۵ عامصنصفوعنه لیم از از
ع ۶و کالناهه+ 156 ,عاصه‌منناسدم عطا ۶و عم 33 عم[ عطا فصه اصع 06
6 ندنل امد 0نل عصعاز عصمک خقطا عنم نوصنذ 1-651 معاصصدک 1صع0ع0ع0 1
-۲۵) 16۷61 عع 0 قندهند 05. ۵طا 2۳ مکصتاتع 10767 قصه +عطص 3۵ 3666 ۷۵11
بصنازطاه <منهص سکن م1 عطا عازم‌یع 13 «رمعصحععه کععصقج۷ آهنوه ,اعلنه)
,06 ۵۳ 12۳۶5 صز م۶۵ معط ععصزد معط معععلز ۵ 0ع00عل0 ک۳۵8 از مفصعاز ع305]
علا 86۵۶6 5060 0۹106۳60 ۵۳۵ کصعاز معطاه 5006 مطمناقاع م0
6 ععطن5 .۰.3 0۵10۶ که علهی ماما عطا فصه صسعطا 0666 صمتعلعصیم
طز النا۲ ا0ط فنل «دمناهاعجیم لقاما-6ز ۵۵4 طلزم کصعاز گم [760۵
ما 0460060 ک۷۵ از معاطاها عط حز مایم )که عطا جعم که داماد 066۶ 1
5۰ 13696 ۶ ۵۲۵۵8 ۲۵ هز ۵06 ۵۳۵ کعع مق ,11066 عصعاز 1۳54۵
5 006510216 عطا ۶و 10و۷۳ 0ع۳۵۷ عطا مععقطم عنطا ۳۵0110۵8
6 .12360679 50۳08 فص ععز عم قاط مقنصه 765 ما 0عاعنصتصفه
له 0صه ک0 ماع ععج1-م)-عج 1 م0 اهنوا مع اکن کم عتفصصمتاععی
0۶ 89 ا۵ط) ۲۵۷۵۵160 کعستمصصمناععمن 0عاعاصصی عطا که صمناعمعصطز ععملن
320۳06 136۳ وصخغلم که 1160 پواکدعاعجی ۵۳ عاعامص مدز معطانه ۷۵۳۵
(عنط ۷ 65 نه 065000 676 ح از کمع و۲ عطغ 161۳ کنط1 مکزکولهصه 6۳ط ۲۳ 1۵۳
82960 0ع0700۳31ع 0 دععصقا عطا عطاعط ۷ عجماصجه ما عم لقعه صعاز ۷۵۳۵
6 وصه [ع16۷ حماهصنصن‌عنل عطا ۷۵۵م+مصصز هط تچونه املزم عط) اه کالنهم ۲۳6
40 966 له220 ۳6 ۵۶ کالنیم۲ 156 عصعاز ۵1000 عطا ۵۶ صمناقاعجمی ماما
6 6[ 1 عصعاز عنامصعا ام جصه امد 6۳6 عحعط فص هدنهد
ب0 ۵ اعنساعصم که دعع م۳ عطا حاعتا0طا مع ۵ ۳203 20۷ ۵5
.0 وعز عع2 نع 13 حاعناع۳ ۲۵ تمط که 6عو ما عامنوع0ه ع۷هط لوط 1
3۵ ۳31367 جر مناهصنطصهم حز کللفاد ععهدعصه1 حاعوع 0ل م5 1
8 وماهانلند؟ خقطا خصعصصو 6 همم ععقله ج عاقعی ما 0ط ما لماک 1
۷ ۵۴ 0010۳65 136 200 بطق 1 ۶۵ ۵ط رعصنط ما ۵1 کوعز ره ماه امک 1
60 503166165 هدما ساعصز وصه کعامتمصخم لمعنا معط عط) عصتصفجه مداد 1
016 8سنط2) بح 1۵۳ عاقام و مد 2۳6 اعطا از عمی ما تعلمه صز هاما5
5 0 ,1065 ,۷۵1065 تفای روط مدع اگصذ دز ماه 12 اقط) 0۵1006 1
[ ۷۷۳۵۲ 06۳51008 بط «ماتقطعط ناه چه که ککعصدعه 3 هه رماع تغل ولجما5
7 ,.ق.6) 06۷610061 لهدمزدیع0۳01 0۵ اس ۶0۳ بانط نعم م۳0 ععلها مدای 1
.(9ع1ع 2۳ 200 م06 عصنفه: ,دص0 اک ۷0 ردع 60 عگم 21160108
4 (5ععدع له عطا 50106 0صه ,عصنصهده ونان 16۳م دمم ه که اه ومد
06 ۴ص فصقام 16990 0صه راو اج وفطاهلاوی اعی عط 10110 وللنگ ۳۳۹۲ 1
550۵ 1 0۵116۷6 1 ,0۳06655 0صه خصعاصیم صموککقل عط ۵ کععصقط چصه 0۵66 1 ۲
۳۵68 9000 کقل که 1۵۳ عص0ک حاع وی کعص ماه 0ص کاعگاه حنعطی عاهع از
85 200 ,162908 معسحله ممعیع) 0ه اه چه ت۳مط که عحعبه 06 امک
6.8۰) 13010۳5 آهناجعاصیم بزط #عصنصعاعل 6ص فلودد طعق 1 رد عطا ام ع00ن1 0
2۲110666 هل اچه صنز کم‌نطافدن۳1 موم #ومط ماه مه 1
40 دز کصعاطاممم عمامجه ما عص ملعط اقطا کلافاد خلجعیم عطا مماعتعل فلمطد
6۰ 06تط ۵ بط اعاکد احقص طعنطم هکل عط) ماه
6۳ صز عاهمنناحدم بواعنامه مصه دعانصحصصهی +عطها ععمهتعهها صنمز مدای 1
6.8۰) [۵۵) 8صن162-ع هط ه که برعمامصط) عک ۵ 1086 ما چه مماعتعل ومد ]1
کعوصنط) عط) فوصنطعط عدمکهع۳ عطا وصاعلهی واعادسهعه کاصعلونی عسی ععاهس نم 5 1
4 ۷6۶ بخ 066100 معله 0۳ط ک۳قامحا5 بط 0عع وم کعمعطا مک چلده امد دمک 1
۰ 6 12 بر عمقد اقط) کمعلز عط) اوه علصنطی 0ل م5 1
00 200 ۳۵6۲ انز 01 لها ما عاهتقنصز ما کعصوع1 ععدسمصه فلامحاد 1
واه بعزاقنع1 مهبع) کلوصمعاهط ص006 حص کا200 160 ماه 1
ناک دز 40ص تافو ۵۶ ۵۳۹۹ اناوطاه کاصعو5 تحص فص کاعدوه عام اه فلوطاد 1
عمط ۵۶ منط 06 ععلها ۵ کاصعلن5 چصه هص مه که کچد +علنعهی فده 1
13080286 داکناوط۳ 6ط 0666۵ منطعصونهام+ عطا که عع 01لا چ ع۷هط ولمطه 1
03116۲۳5 270 ,0۳30066 ۵۶ 50۳9۶ ,کعحله۷ عنن00د ۵ط ما کامععوص عصقصی ۳۳۹۲ 1
226 1 (عنط ۳ صز +عاصی مومع 1/1ممن5 عطا که دمناهمنخذم آهنفود
,بأهناناهم5000 ,600۵000 ,ق0650 ومع.ع) دماج خصع اکن اوه ما فلومداه 1
۶60 2۳6 286 اع 1 عناوم عط) ۵۶ مزاع ق۷ اجم۳ع۲نل ممط کاحوطه 60 فلنمطاه 1
,500 5وع ۲ ص 0 ۵ 0عفت کز مومع 1 داعناو۳2 56 30 ۵4 010086 چ عمط فلمداه 1
.(۳130 [۵ع160 نز065 ,مع.ع) کاقتوامصه آمناجم حاکناوسط دز عناوم 6 لوط 1
56096 ۵ ۵6۷100 ۵ کعزععاد 5 عصنطا2) ععمعصقل اصعوعقکنل عع نمی 1
0 عز خصعا0م علاعناعصنا مط 566 ما کلععافهه عصنطاج) عطا عصنصفه مداد ]
کز از 50۷۷ ,۷۷۵68 از 50 ببع.6) ۶[مکاز طعناود۳ 200 50626 ما علطه 06 #لنمطای 1
ع ۵ عاقاع۲ پوعطا ۳مط هه عجه وعطا مطم که عکدع5 ااصعون5 بجه عهمهده مد ]1
8 ,117138 #وانقل ۵۶4 200065 ۳۵۵۱ معیع) کعنانناه عمط ها 16 وعط ۵۳1۵
65 200700۳3166 200 ۲8065 هصنموع1 کم کاصعلی ترجه موه امه 1
3001 وام‌عع4ل علصنطا ۵ کاصعی ععدسمصه مدا کعحونصط دممععقل ععی 10ام 5 1
01 136286 56 ۵1 6065 270 کاکهعاصز عمط ۵ منم طونط نع ۳۳۵۲ 1
,6۳۵۳065 رکط0اکتن0 وکقااطاهط آهدمنانوه0 ۷۵60 معیع) کعنفعز تمسعلنه اهطا ع0نا۵ط 1
۰ 1.2 ۲۳6 15 55 نگ ۲۵ ۳۵۵ 06 ماک (کگه‌زاه
,86 ۲ عحقطد هه دموا معطاه عطا طانم معمعاصز واوصنلننی فلمطی 1
,۵165 وصنطه) هد 6۳م ممعیع) کعنله۷ فصه کدونام‌صعکهه عطا صمناععی فلمطی 1
5 معط 0090۳8 بعامصصفه 1۵۳ مطوناوط کعنعدعلزی بچه ۳۵۵ صسوعل 0امطاک 1
6 6صنط2 0۳۳۵ ارص 0۳ 26 ۵0 عمط 1۵۳ وصفماعه مه
عصاماسه‌نانسد؟ روط وصتوصاکموه تساه ماه "کاصعلونی چه عمط فلحمطی 1
,۹0011-60022 ممق.ع) کل۵0ط عصنصها مکا اهاز اما +علزعصمه فلمطی 1
40 ۲۵۳۵۳۲ 0 ععقل هناهد صعطم کعمصعنومصده علنا مصه ,(کلععد عناعنهصنا
۵ 000ن00ه صز کعصنامنعنه خص۵ ۲۵1۵۷ +عطاه که 1086 ما چم مملععل فلهطد 1
,50000-001۳۵ وبق.ع) کاعمعق اصعماگنل ۵۶۵۳۵ حاعدمدصصد آععنانی مه هط فده 1
,6105 6 وع.ع) هی دوعص عطا ۵۶ وصنوصفاکموهن #ممع خ عمط ۹۲ 1
4 مل فلو۵6د "اوه که عصنصاعل کزان 6ط کمطای کقطا مصل فلنمطاد 1
40 ع28ع 1 طاعناع3 عطا امه 0010086 5666 کصمناعصصی ععاهس مد 1
40 ,3۵۲0۳۵8 قصتصصقام صز بعاطانوعوم ع۳عط ۷ ,162706۲9 ابه 016 ملحمطی 1
8 6.8) 08 ۲لعطا ۵۵ 162۳0 ۵ ۵۳06۶ ها وصنصع1 ۵۳۳۵ معط عصتاهناده
-1670ط0۳0 ق15۳۵ وبع.ع) ۲ ععلاصنطا نمعنای عمط ما کاصعلواه چص ماعط فلمطاد 1
عصناع[ع5 صعطم کعس50ع۲ عصنصع1 که کاصع۷ه لمنمود اه ملصنطا مدای 1
۳۲۷ 0۳۵ 02960 والمتسناصی ععناد۳م عصنطه) ره ععزمت ما علطه 06 مداد ]1
86 «اوناع۳:5 ۵6ط ۵۶ دامع اد تنل ۵۶ ععل همم عامنموع0ه عمط لماک 1
6.8) اصعاصمی عطا ککنه‌عنل هه ع2ولهصه وللننن ما دعصوع1 ععدسمهه فلدمطای 1
1 ۶[ ,.ع.ع) 0۳30066 کصنط2) اج اوه کصمنکعن عنا امد 1امعوص ماع لوط 1
۰( ۵ 230367 06 ۵01 1 ۷۵1۵ ۵۲ط معط عطا صقط) معطا۳۵ ص506 ۲۳6 ۷6۳۵
5 00 کطاع 5۳65 وصنط ۵ 0۳۵ پچ که کع ص236 صق ماع تغل لوط 1
6۰ داوزاعط۳ 5۵ دز کعناعزسع۷ هگنل ۶و موه کاصعو5 بچه ععلهس فولحمطی ۲ (59
ص56 60ع مس وصه کدوتاهژد عونه عالوصقط ۵ ناه و ماع عل مدمه 1 (60۵
61 آ۳62ع 8 32۷6 دعنمناوم وصه علعمع 5 اممط/تعاصی ععمنعصها عطا مق ۵06 1 رل6
6 ,۳1۳15 امعصکصز ۵عمملع۷عل عطا ۶و ند عسعصی عطا عمامجه 10
۷( ستگط00 مهد ماه ما عاعزطاند ۵۳۵ 13002865 اقاصه 02010
6 1۵ 7۵1۵160 صمن0ع5 عطا صز معدمنصع که ,یمن۸ ,همه +1۵00
,۵2730176 گ) 1عومص 1۸۵۵5 ۵ط) موی عطا که 6 دوعس آمنهمعمیمی
۳ عزعه ۲۳6 که ۶60 ۷۷۵۲۵ عس 1 تصعامز عطه (ععقعصعل فصه (2012
4 13607602 6 بط 0 کناطهاکه کعفمععنی عطا ,ا10060عع0 از
0 معا ۶07 13006 0عمنم 6 عو-ع۳م ج که صععلها 2۵۲ ۷6۳6
نداد 1۵ 0460060 ۷۵۶ از مهن مناد 0۶ 61 عاصز عطا صز تعطاقط .601 از
0 ,610 ۲۷۵1۵ 65 ق1800 "عامه 0 تعتاخوم 0 هط عسمبساد ام عطا ۵ 006۳0
(۳۳۸) علدلرلهصه 1300۶ مادم امه طنم 0عاجها5 فده صمنعفنلد عطا مفصه خقط)
۷6518210 +عوص اعتساعطم ع ۳ ۵۶ ع ناک 0۶ج عطا ععلها امد دعمل طعنط۷
5 136 ۵1 کلهمع 56 56۳65 0651 ,ت10 ,0۳0600۳6 کنط1 .720160 1۵۳
5 عط لا صتقاصه هف حلعنط ۶ روط ۵۳ عسه نا ماه ۵ حعکه که ۲۳۵۵
آهتانطز ,عم عطا ۳ .(128 بر ,1996 مقصصقطگ) مهو عطا عصمصه
کزوللهصهه 10۳ اورماهصسکصی بط 10110۵۵ کو۶ کزکولقصه 10 ماد ماه
6 .(128 .ص) مناد +ماع1 عطا صکلصمه حه که جللمسنمصه م۶ رهت))
4۹ 10۳ 60لا دقع عطا ۵۶ اصنامعه فعلنقاعل ج امعم کصمناع5 26۳
[۵ ۳ وطصزعد اباه #عنسی ۷۵۶ ۳11۳15 ۲و عزواقصه 13007 ماد ماه 1۳۵
1 0ع1٩ ۵8 که 0صه کزکولقصه عنطا ۵ «مم ,130۷۵۷6۲ ما2 نله 110۳
ما +عطاونط 0۶ ۵ فعاعلولی که +صمصنصعاعل0 عطا وراه م31
67-7/6767-0110 1۳۵19 عطا ,ر2007 صهل(۳2) عاعل عطا ۶و بنازط هماج عصنصععصدم)
0 ,(912) 6. صقط 8763167 ۷۵5 و206 کصنامصد5 که ععدع (1/۵0)
41 عط 1۵ ۳6۶5 عصنند ,(0.) خصعه‌انموند ۳۵۹ انمهطامد ۶و اکعا ک هط
0 ۳۲عطا ۳۵۶ منامام حفصاه۷ از 60۸ ,1006 6۳6 حاعل عطا ام۵طا
۵ 10۳5 ۲و 7ع ان هن عطا وه 1۵ امعصعصنز عطا اه عصعاز 61 عطا 0 ناه
و ۲۶۲ 50066 مطمنعانین +ععنم1 عطا وصنفوحلصز معساع موم ع[مت له ممعصنهاه+ 06
(0/۸72) ناه عهد ۸۳ صسحصتص/2 فصه ,ر۳۸) دزدونعص۸ اعالده۳ ,دعح له معونه
0 ۷۵6 مخعانن مععنفگا جعط ۷ ماد اک عطا 1۵ ۵60 ۷6۳۵ کاوع)
6 عم صنصند امه 0عا ده ۵۲۵ ما1 14 ,رل صقعطا جعامعع کعنحلهصعهنم)
6 ععصزد 1۲60۳۵۲ ما عاطنعدومصطز 6۳6 طعنطتم و عصو5 بععصقنسد۷ لهاما عطا 0۶
2 861 10 .130075 ۶و 6طن لته عطا و0۷6۳ صمنعانین +ععنم
0 ۷۵۳6 3/۸72 0مه ,۳۸۰ مادعا 5066 ,13005 0۶ 67 0651 عطا ۵1 صمناع 100
6 ,110۵۷6۲ .اجه 06 فلدی کمماد؟ زد خهط) عصناکه‌عهدد م06 0۳۵
امه افندواهمه معط از متا حذعلوهص 06 فلمطد صمزعنعل لهص زا
6 .101670۳6160 زانهم 6 صف ج0تانام5 عطا +عطاعطای «عمزعصم ما +عادتهن
,14 ,7 ,4 ,3 11608 .3. 3 561۲ ۵5 1020285 «ماعحگ لیعمصتصدعم 1۵۳ اصنمم کلمانه
داعنط ۶ (1 13016 ع56) 60 220 ,50 ,59 و57 ,37 و25 22 ,19 و15 و8 2 م1 ,49 و40 و27
6۰ 136 ۳0 2160 نصناه 6۳۵ 3. صقطا مقس کع و102 ۹۵
عطا عصنازبساه کصعاز 42 عطا ۶و ص12 دمح عطا مکتومطی 2 عاطه1 م۸
6 ۵ 28318060 ۷۵۲۵ اهطا ک[ع 130 156 .860. ۵ 390. ۳۳۵ مهم عععطام ۳۳۸
0 کعصعاز عط) و عصنصمع 3 آهعصعع فصه کعننلمصمصصهی عطا 0۳ 0ع25 0 کماج]
685 700 8صنط نع که 106007 +عط 1 12 :6 دماج اه 1۵
عطا ۵۶ 12.771 1۵۶ امه عصعاز 5 از 1 0۳ات0 6عام۳ 0۵ 5نعد0
7 از 2 ۳۵00۳) ددع۸۵ ععقه نع 12 که 106006 معط1 12 ,رععصقاند۷
2 که 10600۷ 16256۴ 12 ,(ع۷۵۳۵۵ عطا ۵۶ 9.53696 عصنصنداهه کصعاز
۳ 200۳68 عصعاز 8 از 3 «ماو۲) ععنه2 عن0ل[(م) فصه لمدمنانعصا
8 270678ع.1 108ع2ع3 که 116000 +عطق16 12 ,(ععصقنسد۷ عطا ۵۶ 9.3979۵
,(66 ۷8713 156 ۵۶ 9.33496 عصنصنه‌امه عصعاز 6 طازم 4 «مات) کدم5 20 ع[م۵ط ۷
6 ۸ 5 2۵010۶ ۳) 5۲ +عطع162 0۵5 عمدنو و۸ که ص16 حعطعع1 2
۵ که 106007 162067 12 0صه ,(عع ۷۵20 ۳۵ ۵1 8.33196 1۵ وصاصمه عصعاز
6 عم نصنهامجه عصعاز 7 حزم 6 «مهت) ما2۳ من فص آمسعله م5
کو هه کاصع ومصصتم عامتمصم ده 2۶20 ص102 «مج۲۳ .2 13016"
6 ۷۵۳1306 [هاما ۳۵ ۵۶ 5713996 1۵۶ فعاصمه عسهن5 «ماح؟ عمط 1۳۵
40 ,2.449 ,2.745 ,2.918 ,3.613 ,10.067 ۷۷۵۲۵ ماد زد عط مه دعن اه معهنه
4 200 ب81. (79. ,87. ,83. ر85. 06 ۵ ناه ۵۵ مقطامصلهه 000263 هطاکت
0 .۳11۳15 ۶ [ع0م «ما اند ج 0ع10عنر ۳۳۸۵ عطا معههاد کنامزع۳م عطا 10
40 -۵0ع۳ 156 .7.4 2/2105 صز (کعجنمصدمنکعنی 438) اععقعاعل عطا 00 فععخدی0
6 ۲3۵ کمامهصناکه (۷152/1) کعتهنو5 10251 160 ین ماک ومع ۷
4 5۳0۷5 3 73016 .0ع۶ ۷۷۵۲۵ ک16طاهسد۷ آمعنموعای ۵۳ ۵عمصهندعل والف ند
(1206.95 < غهز ,804ل0) عجممودسنط عط1 بط همع ه کرومزده آعومص الد 0۵ عط1
7 ۷۷۵6 034. ۵۶ عودز 30/5۳۸ 156 :۵01. اه خلداده اصی‌ندهند دعاق نز
و6 ,101065 601 ده +عطاه 1656 با 000ع ه کمک معله طعنط۷ ,05 ص1۳۵
.1.6 ,۷۵1065 ما0 جنعط) صقطا «مطونط ۵۲۳ ع۳ه 117 مهه اطع
5 42 6 01 له ۶و کعصنودم1 ماد عطا اقطا ۵۵مطک معله الوم 0۳۸ 1۳۵
6 ,136۳۵10۳6 .کاعد میم عصنودمم‌ععصی حنعطا ما معصعاز عطا که کدماسطاصی
عطا ۵۶ ۷6۳۹0۳ لهس عطا هط وصنممطد ,کنیع ۳۳۸۵ عطا 0ع2 0 وم ه۸ع0
40 ۹000560 کز از ۵۲ط 1۵۶ نله عساعصی طاونط ه کزمزده ادص تاکز
6 ۴۶ ۲60۳۵۶۵۲۵0۵ عنامهصع 5 عطا دمح 1 عونت هدع ۵ 0ع0ع1 0
[[ ,1201075 زد ودمصه کدمناعاعجی عجنازدوم عطا مداد معله 4 12016
6 20 33 6۷۲۵۵۵ ۷۵۹ صمتقلعسصی صصتصنصد عط1 00[۰. که اصف‌گنموزد 6۳۵
(71. > ۲) 36 200 ۳1 6۷۵۵۵ ک۶۵ «مناهاآعمم صصتخجقص عطا فصه ر[0.4 >
6 دلعناعط۳ و کاصعص وهی ند #عصستلطم دععولقصه 60۳۸ فصه ۳۳۸
8 ع10 نز 8960 نکن 6ج دماج ع8عط 1 ناه۵: آهصمندک وم افعطمه]
دا ماه :2065 طلقز۳ [2عل خعطا عصعز کعلوجاع ۳185۰ 1اط ۵۶ خصعصوصصمه کنط1
6۳ 6صلم۷[10عل0 هه عصنطجع) جزعطا هم عامعمعد خصع گنل عصنط‌جه: که فعصنه
1 1360۳268 ع 1 کعمنصومزمه خصعصمصصم کنط1 مرول نمدمزکدع1و۳م عع0۳00
0 16028 .امد کشک عطا حز عمنم1* ۶و علجوم عطا عون
5 وع امه حل۳ع:ع۲ 20000 که حلاد کاممز حلجعع۶ع۲ عم و-ا ههد 15۵
ع عصنط2) عطا صز معاصمع0 6 عطا عصعلاطامم عطا 10۵۶ کصمنانامی 0صتا ۲۵
۵7 که ۶605 628286161 م۳6 حلباگ .(1994 ماحقطل م1 6 کلحعهینه)
,3 1360 کصعله هه (2007 مصاظ) ک6ااص106 "ععطمه) ععملنعط 1۵
وه عامتااهد ع ۳۵۲۳ خصا مدمه ,کلم افتعطع12 که دتعط 16862 نماد ماه
ماه ۵۶ تفن عم ط130 2۳08 گناد اهاز تعطعق ۵۶ 0 عنصعصل
1300۵۵1 وصه آمعناع2 2 ۳۳۵٩ عنعطا ۶و کعم موم ۱۵ کعتمعطا راعصعتمتصممد)
0۳0165510021 ۳زعط ععصقط0ه ۵ ,3/0۳06 610۰ عطا ۶و روصنممعطی 186 مصل
,شک 0۶ علبوم عم مصک* عطا هنز کصعصعلاه خمصقا وم هه ,6ع 010ص
40 ۷۵۲۹00۶ 0صه کتمصنصع5 عنام ممعانه ما چه شاد عه 2 13
,[[۳376 + کلتقان8) وی ۶ه 010 جزعطا ما عنام عس هن[ عطا عمنصناس؟
585 ملظ هه طا آ2:عل خمصعصومصصمه کنطا عصاعتصصمه عصعاز 1656
وله 6۳ 2270زنه8 :2017 ملاتقدزنهض) ۵ #عطا «عااقص خمعزطاند ۵ اه 86 عم
عنط] .(2016 ,ک20لن8 + «ماعصنصد2 :2015 مصماعستصص2 :2014 مولعنکز :2000
عمط آهدمزد1 20" عطا معلص. 0عممععاه ۲۵6۳ فقط کصعص مهم
1 عنطا هصتاصتعصی عصعاز عط1 باعومص 3۸۵۳۵۹5 عطا صز خصعصعلاه
5 بط 0ع0700 ععه نع 1 انامه 01086 که ععمی معط عطا عسمی
8 که 13080286 علنط ۷۷ .1060106 فصه ,عکتنامکنه مصعاعنزد که 1326286
5 0300010812 که طلناد عهدتاع 13 هم عصعاکروی-ممنص عطا ماصز هام10
م0 عطا هه 100865 عکیامعقتل هه ععمعهها دبای عناعماهرد هه
۵ صنط اصعاصز عناق نصصحصم عطا 0ص معصتصقعص 6۳۳۰ 666 صنطعصمناه1ع۲
06 م.(25 .0 2012 تال 22201 مدگل) ژد 6اه تصتححصصم قابا0 023
0۳0۳۵160 058[ 066۵ عمط ععمنع 12 اوق عع10مل +عطوع کم 0065
معط ۳۵۶۲ که (2009 ,کاعاحه8) کصع عم نامه معطاوع) عع هدع 1 0د0ع5
6 0 0۳0۲655075 که 65 2ع] 286 اع 130 115ع۳ 2۵۶ ع[م وحنطا ج کعص که
عناکناع 1 ۵ط 6۵0۵۵ مع ک 0۳800 ۳1 ,غامد عنطا ۵ وصعله 1 .برعمامع1۵ که
40 ق5060 که حلباه فعصقام +عطاونط 0 از ع2لهصه هه ععمنع 13 اه کلم 10۳
5 13000۳6 له دوعص ۵ عاماه+ خهطا کعصعاز که عاعزعصی صعصمصصی کنط1
6 طز عع 60 عم ماه خهطا عصعاخدم صمناه‌منلهنممی فصه مصحلونستن0
0 عمنتزعملهنل و ععصی‌نانموند عطا خطعنلطونط عصعاز عععط 1 .۷0136
۵1 ۲۵10۷6۶ راعط00د (2012) با و2 مگ 1" علخومه عطا هنز
م5۳ 12056۶5 خقطا موصعم (90 بم) وه عتعملعنه دز جشوهط عصتطم"
۵7 ۸ بصمنطاعد؟ ع0ع11م ه جز ععنادتم که ععخمعطا حنعطا 6۷6۵ م0610
عاعل 123036۳5 0ط ,۵۳۵10۳6 رکذ ص106 آهدمزددعم۳م +عطقا 12 اه موه
6 ۷۷۳۵۲۵ کوصناهد لمدمنان هنعط عطا کم کعطاصعص که 1366165
1 50۳۲۵ ۵ که اه 100۵0 06 اطونص وختاصعلز حعطج) که عز۷ کنط1
2 مه 56085 ان هنز قلحه‌نسته موصه کممطاعص هسطع ما۷ م۸ اعناکصی
1:86 م0660 خطاهنص کعط2ع کعصتصصازم وی آمعنطاممکعملنطم حنعطا حکزم عصنا
7 ۳6 وم مه 5عام ب0ط عطا تام مه هنز اعکجاد؟ ص1۵ ۵۳ اعزعنی*
,6 016۲۰ع 6 ۳67 (1991 ,۲عع ۷ 6 ع1۵) ععنامدم که کعناتصصحصیمی
1 ,ععقسنگاهد د حعطموا عطا طا۳ امنکصمه هن واعصن56 مکصم‌ناهانصنا باه
8 م۵۴ ۵065 20 60016 مضه 0۳016-۹0106 ۵ کعنانس نومه اه
5 ع6 لا 8 همم معله عانطی کاصت‌تعممه عحمطا ما 1:0۵ خقطا
.0 ,2016 ,100۵008 6 جماع متسه ۳) + علمعلز عصنطمو وصه کعجله ۲
که 10276۳5 +علوزکدم هط کصعاز ۶و وععوصصهیم دز 1۳15 ۶و امعصوصصی کنط1
1۵005 36۲۵ ۵ 67۵۵۵ 80 00 وهصنطاخ ۶و دعوم عطا جز کص50 06 5016
اه ۶و 620 زعدمه عصزدعهممصمعصه بکاااه عزاعنعهنا "2عصسع1 عصاممله 00
,)) ع۶عده آمطمتامصه فصه آقنفود عم طلعناه ,ص100 عنعطا که اعد
هام۸" عطا نامه عصعاز ع۵۵ط1 .(2012 منلونصعا7 6 مصعتعک نکد‌زد7<1
5 ,1633675 ۵۵ 6مملاناه هه طلعباه هط جز 1ع0مصت 13۸۵۳5 عطا ۵۶4 ۵۵۵۵
1و فص صذ مدمه هه ,ونعصنعه هه ععصطصنز ۳امص) ما0 16605
۲۲ 02160 عقه کعنفعز که ]۵1 که دماج آفدمتام اه فص عنم 5000-60
ده 2۵۲ که 136۹61۷65 566 مطبم کتعاو) کعنوم۲ متفه +عطلج]
معله ۳۳ 00۵1066 ععمتعهها موی حنعطا عصنعای۵ 2۵۶ عاطازک م1600
۳۰ ۳ 106165 و1 حتعط ۴ بواعحتاصه عطا ۳۲ عصنعدعده ما فعاختصصهم
لهصنصع5 051 عطا ,(1990) 5166 برط #ععدتطاهه کم 1271 که دمزعصعصنل عنط]
عمط عطا طازم عم 2 ۵۳ کز اعومص 1۸۵۳۵۹5 عطا ۶و علحخمم کنط1
۷ 622266۳ 12068 ۵زا ,(1996) صماعنا فصه +عصطن70 بط ,بعطعقانه
عناعناعصنا مصه لدسقانه که ۲۵1 که ,دعصتو م0005 بکاد از 16
۷016-06750 ه طلعناگ 108600065 جنعط ,۷۵۳۵ ۵ صذ و۵۳ کوصاعکل8 0
6 که 13061 (2010) 3200200 هه ,200000 عطظ رفع م۸ خقطم علعلاد‌ندم معله
علوعل عمط" ۵10۵۳ دلج اعصز +ماععل بواننام ۵116 عنطا رو ماصع ۷ص «مناع 721
0 عصتسه16 ععه وعطا ۲مط ,اوه +عط/عنط جم 1۵1160 دک حعطموا چ طا۳
.214 .0) .0128963 تعط ه اما مصه عقطط ۵۳ 0صم0 م1 تمط
8 ۵۵ ععه کصعط همه قتط من عصامهمد عصعکز عطا ۶و ۵۵۱ صمصصمه 156
ام معملنطم وصنطدع1 عزعطا ۲ دععطع هه معط هصه 501۲-0012086
علوم عصامنصع ۰1600 عطا عم اعممصعل عصعز عدق۵ط1 .ر2004 مصععقطادمک)
0 ۵00۶۷ ۵ فطل عهدنعص13 کعشوهد طعنط۷ ,اعومصر 1۳۸۵۵5 ۳۵
0 ۶۶زا( «زعطا دععو تاه حلعنط ۶ ۶[عک وصنطجع) نع عاه هه ورواعت تدم
5۰ هه مارد ۲عنا۲۵ دک ممطموا ۵ کعصتقعل ولمم نشکا کعاه ۷
4 ,2272016 گل) عمتطاعصود که ماه طقبضا عط ات200 ورو تام 113۳050
۵ عصلقههد جمنعنمعل اعصعطمو هاعگکند ولطعنط هرود عنطا :(60۵ .0ص
0 80له کل مارد 6۶زا ٩ مدموا ۸ م1 هط له ۵06 0610
85 ع6 ) 01 اقم له ععاصنز هه که ,کعت ۷۵ 16267 تلم ۵1 صعاکری معط از
68 13080386 ۵۶ عاعج؟ لمعنطاه فصه لقمص عطا 0ع2زعقطاصهه ,ععا0۳3
,۷۵375 ۵ 10006 ج صز ۳۵116060 عجج کدمناهعلونعصهی لباک .(1998 مط۲۵086)
۰( م6 201 مه میگل) همم فصه دعمناه) سوه انم وهنمنطاهصصع
0۳۵1 وصه هنالاس 5000 2 که 11600 1636۶ 12 :6 ۳30007
عا ۵7۵۲۵ مع اقطا عصعاز ۵۶ کاعزقطمی ۲11۳15 ۶و اصعصمصصم کنط1
0 ,لته ,لقنه5 عطا ما ۲۵1۵۲6 وصه وصنط2ع) همم حععل عط هو کاصعصعصتئصی
لا 0 6 فقاوط0ع7 :2017 ما نک1) 0602808 ۵1 کدمتعصعصنل لهناناوم
1 دنا عطا ما خصزمم عصعاز عععطا ,1۸۵۳۵5 ما جمه ۷۷۳ .(2018
عطا 16۶ 6اه ولجمطد کعطمه) خقطا دوم طاعنطب بجاو م عصا31* عطا تعوه
261۷ ۵ ۷۷ 36۳5 ع2ع1 متقلن نام 1۵ بو عمسع16 جزعطا که حمناعهص م1 عصد0 0650۵
دون یز کعنزازطنعدو‌دعع۲ وصه دعامن لمدوزکع موم جنعطا عصناع۵م۲ فص عصلعل
۵ ۵16۷۵۵ 2۳06 عصنطه) هم وصنوماعفه آمعنفه مصه لسعلن-00و5 جزعط]
6 که 1۵3036۲ 2 ,04687665 ۷۵138 16 200 5 ند اصعمعاگنه هز هد
65 (2012) 0۵و۸6 مدمنام 60 عع ماع 12 00عع5 ۶و جعنهی عطا 13
11011602۵1 ۵0510۳۵6 ۵ که 13661765 5665 م0 ۶ +عطوع) ععمتع مها 2 ۳۵۲
واه 6عمتعقه1 8۲ م1 عصتمماه 00 مه ۶۵0۹5 عتعتله هه 0602۵0 5ع0ع
[04 16678 عطادنه ۰ ۵۵۳۵۶ ناد معطعما عم طعبه ,1081620
-[۲۵۵ 8 نامز حاوتام‌تطا امعاصی معط وصه کع۷اععصعطا گم ککعمعتامنعصیمی
7ع 0 ۵ 5ع2ع1[ ۳عط مدمه فصه خصعاصی جصممکعقل ماصز ععزصم عنا
۶8 داوم ۸ +ععصقل لهنو5 1۵۳ کروه که ملصنط هصه عزصم باه 22226
آدعنان مصه 03081026 ط از معط موصنعمعللفی 06 صف کعلم۲ طلعناد
اعنط ععناعاز هنود ما خصعص تنصصی لهنطاه تا ۵ ع۷هط ما ۵۵۵ کدمناد‌نم‌عه
7 2510۳۵6 معط عصعطاعو ص50 وصه دععناه۳م وصنطجع) حزعطا کعلونع
1 عطا 72660 0 عقط «مزکک0۳01 ۳۲ عطا ,ععناد۳م که کتنصتصصم ح م۸
کاز که ۷7۵11 که دلع ۲6۶62۳ هه معط 0۲۳ط صز کتاصعلز نمدمزعکه‌اومم معط ۶و
و اما ج ۵۶ جنلنطاهلنه یه عطا عازمع13 .کتعر 20 اعقا عطا حنطاز 0۳66
,603110 6۶ سع‌ع هه ه کدی عط) ععه ۵ ۵ 0عم10ععل ععلی؟
عم لد ۵ ۵عناممصد 06 ۵ [هعدعع ۵۵ 06 ۵ 0000 ع۷هط کعماه ۷ص حلعند
4 ۷۷۵5 1ع070[66 ۳۵62700 0۳68601 عطا مقصنا‌هل1 عنطا للذ 1۵ .و50 اه کواع 0هه
مهنله 06 علق5 بتاصعز آمدمزککع‌تممم +عطو هط ج عاعلنلم۷ مصه صهزدعل ما ما
4 ع۳6 00 1626 ۵۶ ۵۵ فعتعل هه عط) که ,ععصند کعوصاه5 81 ۲۵
عزانا؟ 0صه ام ما عتانعهه5 پرتطاونط دز عاطاهاسه 0060-۳613100 عنطا ,50/5
ع صز 60مامصه کمعولنهصه "عاومه فص ما5 .(2015 مطماعصنصص۳) 126۳
6 اکناع۳۳ کعنقناعحصعل طلعنطم 1ع9ومط ۵ ما بر ع0:ع 5۳0007 0۳6601
7 )۳۵ 10۳5 اصعحطتاعدیم زد ۲و کصع جز ااتاصعمز آهمدمزددع وم 13067
:6 ۵۵۰ کاعطه عصامملهتعل فصد عصتطجد 1 هه نامز معطعها 2
5 6 682810 :۳30066 ع عم ف0صه مناد اعطز زککعصعجد ۵ عه2 6 133
0 لدسآنه-5000 فصه اعد +عطعق) کاعصه نومه کصم‌صم عامطا که
عم مصه 13007۵1 ۵۳ع0. 0نطه خصع عم عطا که کوصناوص 1656
6 ,عصقام آمنسمعع 02 2 05 .م60 6۳ هم او حتفصمل عطا ۶۵۳ کصمنازامصز
۷الحاونط ۵ ۵1 عنضزم نادنلهم۲ عمط ه اصنقم ما لمناصعامم عط کقط عم 0عع هه
و 0۳,6۲6 ۵ عصننع وواامع0ز لهدمندکاممم که طلعبای اعتساعصم فتاه
5ع دنز 156 بعنادعز عطا اه کدمناه م۲۵60 ۵۶ صع‌علقسه ۵طا ما 6لمملاتاه
کعتاووز ۲613160 فصه 181 ده :۳ عگ 1۵۳ ملصععه صه طاعناطهایه معله
6 کوصزکت 2160ع08ع نز 06 صف وعا مسق 0ع3 عماج اند معطاه هه
6۲ از 60۳ 6 625 ۲۵۷۹۲ 0ص ,عصنگتاصصندو مفنلم۷ ۵ که ,۳1۳15 1۳6
1۵0۶5 200 1016۳6۷ که حلباه ۵۵05 عناهاناهدن علنکعدملد مغ ماه معله ع0
- مهزدعل 00 جنس ه طازس کاعزمرم حلجه: ۲ ۲۵12160 صز 83025
0 عمطند - کص0نن02۸0 عتناهاناهی هه عتماتصهحو ط ا0ط ۵۶ عکت 1۳۵66
8 07 ۵۷06066 ونلنلاد۷ عومجم هصق قاقل کم ععصی خمصععاقنه
6 ۶و «م20احوصعنی وصنطعناطهاده ,کوصنوصن ۵۶ فاص فصه منم وطامصی
5 ۳36 ,30760۷67 .(403 .م ,2019 بتا0صطنلنط2 ۶ کنامد‌تشکل) رود
67 ع21لنله۷ 0صه مصعزدعل ما #عمنلای ۵ صف توون5 خصععع۳م عطا صز اه عکتد 1306
موله ع0 صف 30۳20۵5 216 مط‌جعع 68 جمتاق 0۵ معطهع) صز کاتصاعصیم جع‌انسزد
5 عطلا فصهه کصعع7م صمناف 00 +عطاهع1 ۵ کعصی از معط ماه
5۰ غاد هنز ۵۳ 10060 عز داز نمدمنزدکه‌اومم طلعنطت ق1۳۳0
67 م۶ 6[ ۵ط ما #عص‌هاند ععصی‌شکنموند اصامصحتعم عطا عصوعففعصم)
با ناد106 آهممزد منم اطع ۶ ما1۵ عطا هژ عصو‌عمم صمتاه 01
۵ م070۷ 1۳۵۲ ,کاصعصع1ه عطا ,(2019 مطع0قممفصم۸ 6 ملززه] ,مطع0 2 مزمد‌نطا5
6 ۶و اعادم عطا صز واصع10 +عطهع) عومع 1 که عسهی عطا ما 1۳۵466
1 «وزدعل 200 061006۲ عطا 1۵۶ علوصعهه عطا 0۳ طونط 06 صف و5۳9 0۳65601
21 زک عم نوس تحص عطا مخصعصاکصن. ومع +عطاه چصه طکذس م٩۸
عنطا صز 0ع1هلونله۷ وصه 10060 ع0 بو صعلز لوکوم معط 12 ۵1 رواد ۷ص
کاظ 276 ۳۶62۳6۳5 0صه کاکنص۳۵۵0 بعنازکطه کسا عم تواطاونط 06 [لزم رفن5
-1 36 6060 بعله5۲ 26 عط) هصنسمنلس علنط مصماتی ععنجمجه ما م0
6 0۶ احدم عط 00 عصنلوصقصعل #لطونط عن از ععهع6 هه ,121 اه ع هد 0عاع 13
5 - 31 367 ۵۶ کاععمکه دنل دمص ععصعلدط ۵ عملند ما «عطهع) 0610۳60
1 0۲۵۲۲ ,(2016 ,2705 + ماع صنصط۳) - عاعم) [2-عا ناه رزد-ع 00 ج امط کل از
عمله) 0[نامحاک ع00 م06 اه عم خقطی 0۳ عففمعل ما که ماج اصعصنصعاع0 ج 06
5۰ 136 بط ۳600۳1۵0 ۵5 110۳65۲ 01 اعناگدی ص006 310
207-1 0000-0002-5/ 078 ۱/0۳00 :صاقط ق 06022 3/۵ 52 1/3
۵1اه ه ۵۲ عدمزاطاتاد0 نواناصعلز لهدو‌نددگاممم م1 .(2012) بش۸ مقنصل ۸
,8 م0107ع۳0 760667 90 و7600 بصعت هز عکسی صمناهجشه معط ۳۳۲۰
65 وال13 ۶٩ بوانادع0ز لمدمزوعم2۳01 .(2013) .5 1292/06 ۵۶ ول وتناسلشساطا۸
1 5066 ۷۵۳01366 1۵۳ صمنعانی ۸ +عصناناعهذ «مناق اه +عطعنط اج
دافناع3 ۵۶ 1067100601 .(2010) .ظ ,2080800 6۶ و8 ,860280000 مغ مفتق ۸0
۲۵۲68 ۵ 00۳025 مزع ملدنل ۸ .(2011) 0۰ .۳ بتعزن/3 +2 و۳ .5 متقص وال ۸
0 .770 ۳۵06۲5 ۱۲۵۲۵۵) 1۵۳۵۵ 1۳۵ ]۹ 2601 786 .(1991) با 8 ,ق۸11۳
۰ 37730066 0۳۵10۳7۲ م۳ وتعاققصصآ ۵۶ وان نصت] :جعاع 120
0 ب0ناام از م۸ جع بتاصعلز حعطهع) ععمعهق1 .(2017) ی مصعمنت هط
-1 00۰) ,۳۵۹۵۵۲6 و1۵۵۳ 1206۳۵۲ 1۵9096 ۵۳ 3660001۹5 ,(۵) دع تن ماحهظ
05 0 بل 6 فصظ بش۸ 1۵ بععهاع ها ات200 101۵086 .(2009) .3۷ رکاعاتظ
۰) ۵۵۲۵۵۱ ۵۶۳۵۲ 1۵9۵96 5۵0۵ 1۵ ع و 00۳196 7۳6 ,(ف0)
:108600 +عطج وصنفمهاک تا ..ر2009) سل ,فقصمط1 6۶ وس و230 ن2عظ
306۴ 10۳ کصمناعنامصذ وصه عسعه‌عانا عطا هذ کعنوعز ۵۶ 0۷67
[ 001۵۹۶۶ 0۵ 60۵5 :1۵6۵۲ ۵ که و6۳۳۱ .(2014) ب ندعم 6 وس کلعظ
۲۶270 8 ددع3 .(2004) 37 ,۷7۵۲1۵۵00 ۵۶ وس .8 وتعزنه/3 .10 بلتقهزنهظط
-107 ,(20)2 ,007ع0 760667 0۵ و0ع7 ۰ ص11 آهممزد مدمه
کدتام06 10205۲ .(2000) 10 بل ۷۵۳۵۵۶ بک باه ,۷۵۳100۵ .10 ملتقهزنهط
ب0 10 60000 معطلوع صز اتصعز معطوا همنصوعا .(2017) 0 ملحقه‌زنهط
7 ۵۱ ۲۵۹۵۵۲۱ ]۹ ۵۵۳0۵ 5۸6۳ 7۳۵ ,(ع۳0) باف1۳ .[ 6 صتصتفصع)
0 ,0۳3065 ,3/0065 نعصنصهع1 جتصعلز که وصنسمع1 +عطع1 .(2019) .0 ملتقهزنهط
,(۳) 0ع2ننغاحهط .ی صا متوصعهد +عطهع) فصه احصمصمانه +عطه1 .(2017) .2 معط
بط بل ,0062 ۹نا27-0ع18ع1/1 م۸ .ط و10زع ۳۳۵۳ وظ 1 ,21618008 .0 .6 ,وق03162ظ
۳ عوعلقه وصتاهانله1 مصه وصنم‌ملععل دم دععنا هتم 865۲ .(2018) سل .5 ,۹۵۵۵۶
,۳76011 116ط۳ 1 ۳۳۵۲۵۲۹ عصخم ۸ نطجم‌ع که لو موز معط وصه ,هنهک مطالدع1
۳96276 0۶ ۳۵۷0 ۸ تعصنطه ما مهم ناعمدا حذ صمتنصهی +عطه 1 .(2003) .5 80۳
,760719 1.09096 .0ل قصه ,۵۹6۷6 ,تما عاصنطی کحعطوع) ععمنع م1 هط
5 ,(.۳۵) 260ن60اجق8 6 10 بط‌تق۳۵6 ده فص 116000 .(2017) .5 معط
و اد +ععل هش مک وم 96و10 یوعد وصاعت «ر2001) 0 .7 مصمونطظ
40 و7202 .عصنط2ع) ععمنعصدا1 حاعناومط ص اصعصععدهمه معط .(2007) .ک مصناظ
0(۰) .۸ ,ق101۳ 6 .7 کلصنناط .0 ,زنط ,36 1161۹-10762 و1 8۰ وفتاصتصق)
1 10601 هدوز ددع2 ۵۶ ماه توص 6/66 کصرنطکص 1۵120
<صز 160۲8 77008 ۵۶ نادهاز آمدمزععه‌اومم عطا عصنسد/3 .(2008) ۷۰ 17 مقسع 0
1060-67 +ع دهع عط وسنصنصص .ر2018) سا اقا بش۸ ,113310۷ ,3 .0 وطام)
495-5۰ ,(46)5 ,800007 0067ع1 ]٩ امه سمل ع همهم مصمناد‌ع ناه از
۵۷06-40 ۵ ععم 0و۵ ۳۳۵۵ تفه ص16 ر2011) .7 مفصتصصحح
40 طعنلهدمزدیع1م۳م +عطعوما صز کصمنتعصدی هه ملع آممنک .(2002) ۰ و1
.(020)) .30 مطع06دتنطهه1 6 بش۸ ,۵0 امصطد۸ ما ,6ط000 مش مصقحاکطلد 16
106 31021 عم ددع2 ععمعصدا طاذناوسط ۶و داععی عطا عصنامعاده 10
1-۰ ,(9)1 ,9ع0ع7 09۵96 1 15165 کی عععبا5 حتعطا ص مدمه 0هه
0 .ی 0 0اه منلهنو5 وصه کع0 ص106 دج ععممعصه] .(2017) .۸ .2 ماگ1
لدسانن0 5000 126۳۲ کم صمناهنام‌ع0 عط1 (1997) ۷۰ مقلنط7] بم .۸ .۳ بکلا1
,00767 7۳507 .00۵۹ کقل ۳۳ بو تعودم دمم صز کععناهمم فصه کعناناصعلز
اعناگط۵ 1060007 لمدمزییم201 .(2020) .7 مصنولعزه1 ع م۸ کل معصنک دک ۳5130005
]٩ ,700۵ ۳۵۵۰ حز کع 3 طاعناعط۳ عدمصه جمنا‌تساعصم(ع۲) 0صه
رو ۸ :256۳ ج مان عصماصنطی ا0ط اصع50 ج مان وصنا۳۵ .(2020) ۸۰ 32 ,3۳10۳65
70۵1 600۵00 +عطعوع لمقنصز صذ نامز نمدمنعکه وم که اصعص م10 عل عطا
(۲۵۹9۵9 ,۲1۳۵۵ ۵ 10۵۲۵ :11۵1125 که 7000۳6۲۶5 .(1988) بش۸ با 630
-وووی ۸ :1860065 26۳ حاعناع ۳ ۶ه 0نا۵ 1۳ عط1 .(2014) 2۰ م3600 ۸۶ 3 متا
1-0 ,(19)2 وت لع 65607 و00ع7 عومسو م1 بصمناههناکه ۷ص لقعسطلنه
زج ورس دا سا از زد ره ۲ از ها با ی 0 ان ری هس۱۱
6 ۲۳1360 فصه ولاز لمدمنکعه‌ممم ۶و اصعصم 10610 .(2021) .1 ص116
1-3 ,(11)2 بنلصکشک بقصز 1ص لادم لفعنزوم‌ع دهم 1۵۶ صمنهوطعلای
7 6 و7000 عنام عطا صز دز دمص عط1 .(1998) 1 ب0 ,11880965
98(00014-6) 50742-05122 /8/10.1016 0 00//: 305 .643-655 ,(14)6 م مسلط
سزعطا وصه دعناناصعوز آهدمزددع‌اممم اکعط103 .(2006) ۰٩ ق1۳۵0 ۵۶ ولا 11356828
۷۳۷6۲۷۲٩ ۵۳۵۵7۵۷6 ج ۶و کعصنوصا عطا ۵۳ معط تعسحلنه لقدمناهصی0
,565 50001 ۲٩ ]70۳۵ ناکه‌طکا7700 دی 2۷6 هدمصه کحعطل ]1
4 00200055 .(2019) 30 مصق00هطع0/< نصقلعد ۷ 6 .36 برطناقطگ .۲ مفط9۵ 1138
70۳۵1 1001۰ آهدمزدد مت "کمطم2 بواندی یط صقعنصم۳ ما 1۸۵۵۹
0 ص106 آهدوز دمم "دموا عم تصطنیط مد ععز-2۳6 .(2010) ۰ 7 ,11028
7 007 و7600 .0۳0168905 عطا ۵۶ اه 8 م۵۳00 ما صمناهاع۲ از
۳۵۲۵10۵1 2068۲ مود هه طاع ت16 ۵۳ 1۵00 ۸ .(2013) ب36 مقنص172۵
50010۵ ۸ ۳۵۲۵۵۵۲ 67ع0ع71 1۵۳9096 0ععک .(2009) ۳۰ کل ,700802
:12 ۵۶ آموم مناد 2 کسام هام۲0 .(2015) .2 یک مصفا 6 و .5 .٩ ,16۵0
3 10 .ص106 آهدمزد دمم اطع 1 .(2019) .1٩ 6 منا0مطنانط۲ عک بش۸ ,قاه ۵۳2
41 ,(.۳0۶) 7۳۵08 ۰ ۶ ۷11501 .36 منا[ع3/0۳5 3۰ ,1606 .0 ب ,11300818
7اه صش۸ :00۷61006 باعل معط 12 .(2019) 36۰ ,3/000 6 .3 .36 مفصطضفگ1
-۶[ع5 ب:عع2 69 عطا کز طلعوعا 1 ۳۷مط هز ۳ص 1 ۷۷5۵ .(2009) ب ,1۳61316۵۵8
«(15)2 ,76061009 0۳۵ 7606675 بدمناع ۳۶ فصه لاد عصل معصنو ص006
7 10۳۶ 1۳3006 ۸ ص1۵ +عطهع) عوقهنومد1 طاعنای32 .(2014) بط ,واعن
40 1079096 ,(۳۵) فصق۳ ب0 10 باعل دوعوم فصه عصنصد1
2 10۵۳05 :1۵2036۲ 000ع ه ۶ عع دعقم عطا که دهع 13 (2004) ب۸ ۳ 1۳0۳۵860
,(۳) 0عمنماتوطظ بی زا ناصعلز معطهع ععمتعهه1 تفن .(2017) بط ,۵ا 1۴
۳ وعزعع5۳21 8 نع ۵۳ (۳) نصمتنوصی #ومطاعصادو2 عط1 .(0994) .8 ,تالع 1۴۵۳۵۷۵01
27-8 ,(28)1 و007۲ 78507 موصنطها ععقموعصقا صع 0/10 مع5
۸ :5۵00 1001و ۵ ۵۲ 2۲۵۵۳ 1۵03۵۲ 109096 .(2012) .8 ,تالع 1۴۵۳۵۷۵01
40 106000 لمدمزدوع2701 .(2019) .۸ منطقهط02 6 بش ,طع2/010220 م۸ م1200
]٩ 707۵1 8۳1۰13006۲۹۰ صقنصق۳آ ۶و عقفی عط1 تقو هصنطا 1
51 5000601 ۲۶و امصعصم 0010 عط1 .(2010) باه ,کلعوط38 به وس ,120016
,106 26۴ عصنصهاک موه ما خلعدم مه لقسغانه‌منمد ۸ .(2005) یک تفه
501 5600020 ۶و اجعاصی که صز تنعل نهدمزدع‌و۳م فصه مهد
06710۳6۲۵1 ۲۵910۳00 :1۵0۲۳9 منک ب(1991) ۳۰ ,۷۷۵86۲ 64 ول ,1206
01 ۵ 1006 «ععمل0 .(2012) 77 مفلن7 6 مگ م5306 نگدزه7<1 ,0 ,2/31100
04 7۳۵0۲۷ .1۵600 +«عصوع1 هه عصنص 1 /عصنطه )1 عومتعصها ۵۶ عاعمعه
,3/1291675 6۶ ,وگ ,1۴61006 و5 تال و10 3۰ ,168011300 و 8۰ ,66 0باظ ول رکل1/ 37 1/1]60270-۷
,«(18)6 ,0007ع۳00 ۶ 12000 ,1۵۳9096 ]۹ [70۵ تدع10 عطه طاعناع۳
6 ,(.۳09) کلاتقطان8 0۰ بل 6 فصسط بط بش۸ 0 نامز معطهع 1 .(2009) .7 ,2/060
ماونط ۵۶ دوعص صز تاصعوز آمدمندعه]2۳0 .(1988) ۳۰ .37 وصقص10 6 ,3 ,2/00۲6
10 0730066 هنود لععنانی که باتاصعوز +عطهعا ععمدعهه] .(2017) .ظ مص2ع1/107
0 106000 +عطهع) ععقتاع 1 هه اصعصاکعهذ معا (2017) .ظ ,1107105
-80 00۰) ۳۵۶۵0۲6۹ 10010 12061۵۲ 109096 0 00۳5ع6]16 ,(۳0۰) عتن و38
7 عاممنص از صمزععع‌ممم عطا ماصذ وطصه ۶۵۳ کدمکقع 170 .(2008) .8 01865
23-۰ ,(35)3 ور 00716۲ ۳۵۵0 760067 ماصعص م10 عل نز
۵7۵15 2010 ۵ ع1سو مرعاک-رط-0ع5۲ ۸ :1۵۵ موی ککصک .(2007) .7 ماصه‌اله۳
6 771 2/6072 :31/120000۵0 .و60 370) ۵0۶ ۳م ککصک وصاعس
۰ 10 067506076۰ ۳۵065 ۸ :1۳50 هل نامز عط 1 .(ر2015) ۰ 36۰ مصصاعوصنصطد26
1 ۳۵۲۶ 0۳۲۵۲۶ ۵۳۵ ۸2۷۵۲6۶ ,(:۳09) علجهط کل ۵۶ نهک .ظ .5 ,8صتاع0) سا
:8 1328286 حز 0600 7عط16 .(2016) 0۰ .7 وفلحق ان ۵۶ وس .3 8600108100۰
6 0۲۲۰ ] 20۷۵100۱۵۲ ]2۲۵5910۵ .(2005) 1 ,لاع3۵ ۵۶ وی بل 141610۵708
12-6 و1206 76,606 .(1994) .0 ماتقطلم1 6 و .7 ,قطن
و۵ ۵۶ ما منساعد0ه 156 .(2021) .8 .2 .7 312000۰ 62 ۳.۰ .7 ,113016 ول .ل ,80[88
1-18۰ (27)2 ۰ و۵0ع3۵ ۰ 76066۲ ]0 707۵ ۰ ۳۳۵600
معط 8ص مطاه کع 12 :دعوم صز مصعهه- 10600 «(2018) 36 مواطا-عنامطمت۴8
1 176560۲61 ,(.۳09) 11008 .7 +۵ ۳۳۵۵05 6 .0 رتناک بش۸ .2 10 10600065
۰) 1110۷۵0۳۹۶ ۵3۵ ۳۵112965 و۵ 1۵ 71۳020۱ :1۵09 ۲ع عم
.8 ,ت6زن3/6 6 ,3 .17 ,300 00100000-137 0 ۷۰ 0 بش۸ م۷۷۵۵ بل مق 5
(ا72 ۵۶ کطمز۹ ۳ نامز مدمزد‌مم عطا صز عصط ۵۳67 کععصقطا) .ر2021)
6۶ ۷۷۵1۵7 ص70 :37۷ ,۵۳6 370۷ بکعو نع 10106 1600مرحم .(3996) .5 مقص 5
0 عع 0 0نازم۲ ,3۵110000 .(2019) .17 مطاع20تصفصط۸ ۶ سل علززه1 .36 مطع20منمد‌نطک
1 155165 .500037 کامطاع ممنص ۸ +عحعطاعد ,8۳۲ مقنصدتا عدمصه ککعجد 1۵16
انا 6 ,3 بصلطالنط2 ,۷۷ ,۳6۳8805 3 .کل ,3/8203 بسا ب17 ,113637 وگ وقتقا5
10600 ۵6۳ عسعد 6 ۵ اعاقطذز هه ۵۶ ماع اعنخصا .(2006)
[002ز95ع]۳۵م عطا 070۵008 1۵۳ ۵۵ ه که ۵۳ 1016000 .(2010) کل ,ق 6 اصعا5
۳۹۲۹۰ ۸ :۵۵۶9 1۵9۵96 1 7050 .(0990) ۷۷۰ ۳۰ کلزع51
50۵001 ۲۳۵ 1 50165 :5س 9۲ ]۹۵۵۵ ۵۲۵۵۵۳ 726۲601۵0 .(3978) .17 ملعگزه]"
وی ه حز کعطلو] 252 ۶و کدمنا‌ساعصی 106000 .(2018) 2 ,مق 6۶ ول ,180"
:لو رصع عناوم ۵1 کحعطج) 1۵۶ عاعه 1 مومع 1 ۸00۳ ب(1997) .5 وروسا 1300
68 71008 نصمناعساعدم جانامع1ز که خصعصععدههه طلجدع:ع3 .(2012) بل م1۳62
7 661 [۳۵ 3:۳ لاس00 2 ۶و دعمصنومن اکط 12 0۳66166
8 م.(2005) .۸ کل ,7050۹00 6۶ و.ظ 00810[ و.ظ 3/0783 ,3 ,۷37810696
[ 70۳۵1 06020 مضه 60665 ع06ط1 +وتصعلز حعطه موق نع 1
هدنوم عمط ]۳ جعجاعت عز3 تعاصند عم صق0 100 .(2021) 2۰ ,۷۵۵8
0۳01655100۵1 160060 ج که عمط 15۵ .(2020) بش۸ مط دام ص۸11 2۶ ,0 ب17 ,۷1۵000
5 :10601 [هممزد دمم ماه عطق ۵۵ بواتصتحصصمه عص نت1
7 ۳:2۵10 ]۹ ,70۳۵ اصعصم10ع 7 عل0 آهدمزدده‌امحم +عطه) عاطامصنهاعنی
0 10 توص ۶ وعصسوز ۸ عط‌جعیم ج ص560 «ر2017) ۰ من
7 1326286 ماه ما 0۳4 ع 1۳ آمنهم‌ععمی ۸ .(20182) .ظ ,732785
21-8۰ ,(1)1 ,۳006۵0100 760667 ۵996 5600۵ ]٩ [70۵ د6 10000
,611-06۷61006 آهممز دمم اتماهع 00 معطعما با1۳۹5 .(0ط2018) .ظ ,2288
0 ۸ :1206۳9 366006 .(1996) .2 0 ,ط0اق1 6 ,3 کل ,ص76
۸ :1060 معطمو* عصنمناهه م00 .(2018) یک ات0 6 .3 ,فقاوطصهع7
,(۳05) 11008 .7 6 ,قع3۳۳۵0 ب 0 وقانناع5 بش۸ .8 0 200702 لهعنازاه0
40 ۲۳۵۱/۵96۶ و۲۵۵۲ ۲۵ 1۳۵۵۲۵۵ :و1۵ ۵۲ع۵ ۵۳ (ع0ع۹ع ۸
| The notion of teacher professional identity has become a regular fixture in numerous theoretical and empirical studies in both mainstream and L2 teacher education. Consequently, a number of scales have been designed and developed to quantify this construct. To be sure, the extant instruments are general with regard to both context and subject matter, and this line of inquiry has not addressed the quantification of the concept in the ELT profession. The present study was, therefore, an attempt to provide a (re)conceptualization of L2 teachers’ professional identity through exploring its underlying components. To this end, an initial 61-item, self-assessment questionnaire was developed using a comprehensive review of the related literature and experts’ opinion. The trial scale was then administered to a sample of 676 ELT teachers. Results of exploratory factor analysis reduced the instrument to 42 items, leading to a six-factor model which indicated that L2 teacher identity includes: researching and developing one’s own practice; language awareness; institutional and collective practice; engaging learners as whole persons; appraising one’s teacher self; and sociocultural and critical practice. Confirmatory factor analysis substantiated the resultant six-factor model as a robust and valid tool for measuring ELT teachers’ professional identity. |
17,186 | 470039 | زه‌دیده واقع شوند و هم خانواده یا
عدم حمایت کیفری افتراقی و دنباله‌دار (متداوم تا زمان رفع خطر یا تهدید) از زنان از
رهگذر هنجارگذاری جنایی (جرمانگاری و کیفرگذاری)» نبود سازوکارهای نظارتی یا
کنترلی؛ فقدان حمایتهای حقوقی» اجتاعر)ر اقتطادی مطلوب» زمینه بزه‌دیدگی بالقوه یا
قانونگذار با لحاظ عامل جنسیت و وضعیت در معرض خطر زنان شاغل, باید تلاش کند
ضمن اعمال تدابیر حمایتی و بازدازنده حمایت کیفری ویژهای را نیز در این زمینه صورت
دهد. بازدارندگی با کاهش ضریب احتمال وقوع جرم» دشوارسازی زمینه دسترسی به آماج
سهل‌الوصول! و وضع ضمانت اجرای کیفری قاطع در پیشگیری از وقوع یا تکرار بزه
اثرگذار است. از منظر جرم‌شناسی» نظریه حسابگری جنایی آو نظریه فرصت جرم" در این
ارتباط درخور توجه‌اند. به طور کلی بر اساس نظریه‌های خردمحور بزهکار فرد بسیار
اجتماعی شده‌ای است و میداند چگونه در مواقع فشارهای اجتماعی و اقتصادی به طراحی
راهبرد موثر پرداخته و آن را به اجرا بگذارد (نجفی ابرندآبادی» ۱۳۸۳ صص ۲۰۷۴).
نظریه انتخاب عقلانی! تحلیلی اقتصادی از جرم دارد. گری بکرا مبتکر تحلیل اقتصادی
جرم» عمل مجرمانه را یک نوع عمل اقتصادی میداند و واکنش اجتماعی را شکلی از
سیاست اقتصادی تلقی میکند. در نظر او مجرم یک فرد بیمار نیست؛ بلکه همچون هر فرد
ذبگری, موجودی است: مشلتی که بر حسب فایدهای, که: از نتیجه فعالیت: مجرسانه شود
انتظار دارد» تصمیم میگیرد. در حقیقت» آنچنان که درک کرریش؟ و روتالن: کلاری؟
تبیین میکنند باید بر موقعیت‌های سودمند مجرمانه برای تحلیل انتخاب عقلانی تمرکز کرد
(گراقی معز و میرخایلی ۱۳۹۹ ان 10۷ موقعیت‌هایی که وق فر کار یک کشگر
فعّال و محاسبه‌گر قرار بگیرند» احتمال ارتکاب اجرم را بالا میبرد. بنابراین» کاهش فایده
جرم از جمله اقداماتی است که باید؛انجام شود و در.این راستا:دستکاری در موقعیت‌های یاد
بکاریا و بنتام* قاثئل به سودمندی جرائم بودند؛ اما تجزیه و تحلیل آنها صرفا نظری بوده
است. طبق اصل حسابگری جزایی بنتام» مجوم طبق معادله‌ای که یک طرف آن سود حاصل
از ارتکاب جرم و طرف دیگرش زیان احتمالی ناشی از امحکومیت و مجازات قرار دارد»
تصمیم به ارتکاب یا عدم ارتکاب جرم میگیرد. برای اینکه این معادله به نفع حقوق و
عدالت پیش برود باید مجازات سنگین شود تا بهای مستقیم جرم(ضمانت اجرای کیفری)
بیشتر از سود حاصله از ارتکاب جرم باشد (نعیمی» ۱۳۹۱ صص ۲۱۹-۱۷۲).
با توجه به اینکه برخی از افراد جامعه همچون زنان به دلیل عوامل خاص زیستی و اجتماعی,
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
پیش‌زمینه برای بزه‌دیده واقع شدن را دارند. براساس یافته‌های جرم‌شناسی» بزهکاران بالقوه
قربانیان خود را بیشتر از میان افرادی انتخاب میکنند که ارتکاب جرم نسبت به آنها دارای
خطر و هزینه بالایی نباشد» بنابراین زنان به عنوان افراد بالقوه آسیب‌پذیرتر از مردان؛ آماج
مطلوبی برای آنها محسوب می‌شوند. بنابراین بالا بردن خطر ارتکاب جرم میتواند در فرایند
گزینش آنان توسط بزهکاران تأثیر گذاشته و در نتیجه ضریب بزه‌دیدگی زنان را کاهش دهد.
نظریه فرصت جرم! نیز از جمله نظریه‌هایی است که در تبیین علل وقوع جرم و انحراف به
کار می‌رود (حاجی ده آبادی» ۲۰۱۶). براساس این نظریه» صرف وجود بزهکار و بزه‌دیده
برای وقوع جرم و انحراف کافی نیست؛ بلکه باید فرصت و موقعیت جرم نیز ایجاد شود.
نظریه فرصت از دیدگاههای نوین در زمینه پیشگیری از بزهکاری و به تبع آن بزه‌دیدگی
است. الگوی فرصت جرم میزان بزه‌دیدگی را وابسته به انواعی از شیوه‌های زندگی و
فعالیت‌ها میداند که زمینه تماسن مستقیم وا فریدایک پوس از افراد و اجتماع‌ها را با
بزهکاران بالقوه فراهم میآورد؛ مثل در :معرض بودن؛ فقدان؛محافظ‌های مناسب و درخور
باید در نظر داشت که نظریه فرصت از بوخی نظریه‌های خاص دیگر مانند نظریه انتخاب
عقلانی و نظریه الگوی جرم به وجود آمده است؛ زیرا طبق نظریه گزینش عقلانی جرم» یکی
از شاخصهای مهم که مدنظر مجّرم است» دقت در تهیه فرصت لازم و مناسب برای تحقق
عمل ارتکابی است؛ بنابراین به عقیده اسمایث و کلارک» پیشگیری وضعی از جرم بیشترین
تأثیر را در پژوهش و کاربرد نظرّه داشته است (نیکوکار, ۱۳۹۳ ص ۴۰).
از آنجایی که در پژوهش حاضر زنان شاغل و بزه‌دیدگی آنان مدنظر است» کاربست تذابیر
اجرایی و نظارتی میتواند تا حد قابل توجهی از میزان بزه‌دیدگی آنان بکاهد. در همین
ارتباط کاهش فرصت ارتکاب جرم و بر هم زدن معادله هزینه - فایده در نظر بزهکار نقش
پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع و اهداف مدنظر, کاربردی و از حیث نوع تحقیق.
توصیفی - تحلیلی است که با رویکرد کیفی انجام شد. در این پژوهش افزون بر استفاده از
پژوهشهای علمی فارسی و غیرفارسی,» برای دستیابی به پاسخ‌های پژوهشگران و اهداف
پژوهش» از تکنیک مصاحبه عمیق برای جمع آوری داده‌ها استفاده شد. در این نوع مصاحبه
پژوهشگر با طرح پرسش‌هایی کلی به مصاحبه شونده اجازه میدهد تا دیدگاه خود را
تشریح کند. انتخاب مصاحبه‌شونده‌ها به صورت هدفمند انجام شد» بدین معنا که پژوهشگر
با توجه به معیارهای خاص و مرتبط با موضوع اصلی پژوهش و در واقع از روی هدف.
مصاحبه شوندگان را انتخاب کرد. انتخاب مصاحبه‌شونده‌ها تا اشباع نظری ادامه یافت و بر
این اساس, با ۲۰ نفر از زنان شاغل اعم از شاغلان بخش دولتی و خصوصی» مصاحبه و
کدبندی داده‌ها انجام شد و درنهایت» نتایج حاصل از مطالغات خارجی و دادههای کدبندی
برای اعتباریایی یافته‌ها از روشهای تا ید مهگاران پراوهغی, استفاده از چند مصاحبه‌گر
تحلیل مستمر يافته‌ها و بازبینی پرسش‌ها و موضوعات مصاحبه, بازبینی پژوهشگران در طی
فرایند جمعآوری و تحلیل داده‌ها دقت در انتخاب مصاحبه‌شونده‌ها و آگاهی از دانش آنها
در زمینه پرسش‌های مصاحبه, طرح پرسش‌ها براساس تعداد زیادی از پژوهشهای خارجی
دارای ارتباط مستقیم با موضوع, ثبت و" یادداشت‌برداری مصاحبه‌ها وکدگذاری آنها
در راستای پژوهش به عمل آمده مصاحبه با ۲۰ نفر از زنان شاغل اعم از شاغلان بخش
دولتی (۳ نفر از کارمندان دانشگاه ۴ نفر از کارمندان قوه قضاییه و ۳ نفر از کارمندان
شهرداری) و شاغلان بخش خصوصی (۴ نفر از کارگران کارخانه ۳ نفر شاغل در
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
شرکتهای خصوصی و ۳ نفر شاغل در بیمارستان خصوصی) انجام شد و در نهایت پاسخ
پاسخگویان در خصوص پرسش‌های مرتبط با موضوع» به شرح ادامه تحلیل شد.
تأثیر مقررات عمومی موجود در قانون کار یا سایر قوانین کیفری در زمینه
در زمینه تقنینی» عدالت کیفری شامل رعایت اصل قانونی بودن جرم و مجازات از لحاظ
شکلی و ماهوی است. اما باید گفت که با عنایت به اصل فوق در رابطه با موضوع پژوهش
حاض, خشونت‌هایی در جامعه صورت میگیرد که متأسفانه وصف مجرمانه نداشته و هیچ
مروحمی برای رسینگی به آنها وجوه انذاره: ختطوانت بذر محیط کار یگی از مشکلات و
مسائلی است: که بیشتز از آنکه.ذر حوازه نظریهگران کننده باشد ذر حوزه.غمل ,و آجرا پاق
سازماق بیی‌المللی کار ساحبان یی متا غل جمه رکادر بیمارستانی, من کاران:
مغاز‌دارها را بیشتر در معرض خ لکشم مکهسگازید: است: که خشونت از نظر
جنسیت., زنان را بیشتر تهدید میکند. البته در این میان انحرافات و کج‌روی‌هایی در جامعه
کنونی به چشم می‌خورد که از منظر قانونگذار نادیده انگاشته شده و حتی مجازاتی در حد
تساهل صفر و یا حداقل مجازات برای آن در نظر. گرفته انشده است. زنان به دلیل برخی
مسائل مانند گفت‌وگو با مردان در محیط کار و همچنین فرمانبرداری نکردن از مقام
مسئول در محیط کار به خاطر درخواست‌های نابه‌جای کارفرما ممکن است دچار خشونت-
هایی شوند که به دلیل وصف مجرمانه نداشتن چنین خشونت‌هایی» هیچ مرجعی برای دفاع
از آنان وجود ندارد و گاهی حتی خود مراجع» مرجع خشونت برای این قشر از اجتماع
می‌شوند به طوری که مصاحبه‌شونده شماره ۱۲ (شاغل در بخش خصوصی) نیز در اين
خصوص آشاره کرد: «متأسفانه در محل کار خشونت‌هایی از جمله مزاحمتهای کلامی
وجود دارد که متأسفانه وصف مجرمانه نداشته و مرجعی برای رسیدگی به آنها وجود ندارد».
در واقع آنچه امنیت زنان را در جامعه تهدید میکند. تنها نوع حاد آن» یعنی تجاوز به عنف
نیست بلکه مزاحمتهای کلامی» تهدید و ارعاب زنان در محیطهای کاری و خیابان‌ها با
الغاط زشت می‌توانف بسیار, آزاوذهتده‌تن از سایر جراقی باشین: که ممکن ات برای آنها رخ
دهد. با اینکه قانونگذار چنین اعمالی را که جز ناهنجاری‌های اجتماع هستند, جرم
محسوب کرده و در ماده ۶۱۹ قانون تعزیرات اسلامی مصوب ۱۱۳۷۵ مجازات‌هایی را به
عنوان ضمانت اجرا و حمایت از زنان پیش‌بینی کرده اما باید گفت که این ماده قانونی فقط
منحصر به اماکن عمومی و معابر است و به اماکن دولتی و خصوصی آشاره‌ای نشده است.
مصاحبه‌شونده شماره ۱۴ (شاغل در بخش خصوصی) در خصوص نظارت قانونی بر مشاغل
اینطور بیان کرد که («قانونگذار درباره بخش خصوصی نظارت قانونی کمتری دارد. هر
کارفرمایی بنا به سلیقه و خواست خود با نیروی کار خود رفتار میکند و میتوان گفت که
بین کارفرما با نیروی کار (زن) بیشتر روابط حرف می‌زند؛تا ضوابط قانونی؛ یعنی هرچه
این رابطه عمیق‌تر و نزدیکتر باشد» ثبات شغلی .زن. بیشتر.و از مزایای حقوقی بهتری
استفاده میکند؛ اما درباره مشاغل دولتی‌آقانونگذارآقا دی توانسته است حق مطلب را ادا
کند و تا حدودی قوانینی که مربوط به حفظاو نگهداری از حیثیت و آبروی زنان در محیط
کار و رعایت شئون اداری و یا شرایط سخت کار و زمان و مکان اشتغال است را در نظر
گرفته و برای نظم عمومی به طوز مدون قوانینی را وضع کرده است». اما در این خصوص
گفتنی است که در چند سال گذشته با اینکه مهد کودک دولتی و غذای روزانه و وسیله
رفت‌وآمد (سرویس) کارمندان و کارگران دولتی برداشته شده و به جای آن مبلغی به عنوان
رفاهی برای آنها در نظر گرفته شده است که هر ساله با توجه به بودجه آن سال تغییر
میکند ۲ اما نه تنها این مبلغ نمیتواند هزینه‌های مهد و یا تردد افراد (به ویژه زنان که در اين
۱. «هر کس در مکانهای عمومی یا معابر معترض يا مزاحم زنان یا کودکان شود یا با الفاظ و حرکات مخالف
شئون و حیثیت به آنان توهین کند» به حبس از دو تا ۶ ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد».
۷ تبضرهدی ماد ۱۲ +مضوبه وابط اجراتی قانون بودچهسال ۱۳۹۴ کل کون
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
پژوهش مدنظر هستند) را تأمین کند یعنی نه تنها جنبه حمایتی ندارد بلکه جنبه پیشگیری از
وقوع جرم را نیز کم و یا نادیده گرفته است. مصاحبه‌شونده شماره ۱۰ (شاغل در بخش
دولتی) به این موضوع اشاره میکند: «خانمی که صبح زود مجبور است برای رفتن به محیط
کار سوار وسیله نقلیه شود ممکن است در حین تردد اتفاقات مختلفی از جمله قرار گرفتن
در معرض هجوم و حمله سارقان و کیف‌قاپ‌ها آدم‌ربایی و تجاوز به عنف» برای وی رخ
دهد»؛ زیرا بزهکاران بالقوه قربانیان خود را بیشتر از میان افرادی انتخاب میکنند که
ارتکاب جرم بر روی آنها دارای خطر و هزینه بالایی نباشد» بنابراین زنان به عنوان افراد
بالقوه آسیب پذیرتر از مردان, آماج‌های مطلوبی برای آنها محسوب می‌شوند. بنابراین اتخاذ
یک سیاست افتراقی از طریق سازوکار جرم‌انگاری‌های ویژه و تشدید کیفر بزهکارانی که
ذر زمیثه ذادرسی غدالت کیقری باللاد رگ مادلاند تن 4 شود و این دافرسی ذارای ذو
بعد ساختاری و ماهوی است (ساذانی ۰۱۳۹۵ ل 7)۸۷ 153سا مرجعی است که هر بزه‌دیده
از جرم برای تظلم‌خواهی ابتدا به آنجا مراجعه میکند. به طوری که در دادسرا با دریافت
شکایت, چرخهای عدالت کیفری برای احقاق حق بزه‌دیده مطابق سیستم قانونی بودن
تعقیب توسط دستگاه پلیس و دادگستری به پیگیری و تعقیب مجرم پرداخته میشود.
بنابراین در اولین مرحله از فرایند کیفری"باید به گونهای عمل شود که بزه‌دیده احساس
امنیت کرده و نسبت به اقامه شکایت تشویق شود (ابراهیمی ۱۳۹۴ ص ۵۶).
مصاحبه‌شونده شماره ۱۳ (شاغل در بخش خصوصی) در این خصوص بیان کرد: «تجاوز
جنسی یکی از رفتارهای علیه زنان است که معمولا در مقایسه با سایر بزه‌دیدگی‌ها کمتر و
یا ناقص‌تر گزارش میشود زیرا زنان از یکسو بر این باورند که با افشای این راز از سوی
جامعه و حتی خانواده و نزدیکان خود طرد می‌شوند و با آنان به عنوان یک فرد لابالی و
منحرف برخورد میشود و باور دیگر این است که با گزارش کردن این جرم» هم خانواده و
هم جامعه و مراجع قضایی مینا را بر اساس مسائل مذهبی گذاشته و در ابتدا انگشت اتهام را
به سوی خود آنان میگیرد و با مطرح ساختن سخنانی از جمله اینکه «اگر خودت شئونات را
رعایت می کردی و يا اینکه اگر به فلان شخص اعتماد نمی کردی و يا اینکه اگر حجاب خود
را کامل رعایت می‌کردی و یا اینکه حتما رفتاری کردهای که مجرم به خودش اجازه انجام
چنین کاری را داده است). از افشای چنین جرائمی علیه شخصیت‌شان دوری میکنند).
بنابراین باید گفت که متأسفانه برخی از مراجع به جای اینکه درصدد احقاق حق بزه‌دیده
باشند با پیشداوری, بزه‌دیده را به شکل دیگر مورد خشونت و توبیخ قرار میدهند.
مصاحبه‌شونده شماره ۵ (شاغل در بخش دولتی) نیز از جهت دیگر به اين موضوع آشاره
کرد: «در برخی جرائم از جمله جرائم یاف پقات, ختکل خرمت و مانند: آن» ممکن است
خانواده‌های این افراد بزه‌دیده که خودانوعی بزه‌دیده محسوّب"می‌شوند (بزه‌دیده غیرمستقیم)
به دلیل رویارویی نسوان با قضات مرد اجازه رسیدگی.به ادامه روند دادرسی را ندهند و به
درد جانگاه جرم واقع شده تن دردهند» که این موارد میتواند از نبود شعبه ویژهای با آیین
افتراقی در زمینه موضوع مورد بحث نشأت بگیرد.. دادرسی عادلانه علاوه بر بعد ماهوی
دارای بعد ساختاری نیز هست. بعد ساختاری ناظر به چارت سازمانی و نیروی انسانی
در تحقیق و بازرسی در امور کیفری, قانونگذار مسئولان پژوهش را به رعایت احتیاط به
ویژه در مواجهه با اعمال منافی عفت که در پاره‌ای از این جرائم» زنان بزه‌دیده یا مجرم
قلمداد می‌شوند» مکلف کرده است. به طوری که در جریان رسیدگی‌های کیفری» از یک
طرف, به منظور حمایت و احترام به مقررات شرعی باید ضوابط و قواعد خاصی رعایت
شود و از طرف دیگر نیز به جهت حفظ کرامت بانوان و آسایش روانی آنان باید اقدامات
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
بخش ضروری از تضمین عدالت برای زنانی که به دادگاه مراجعه میکنند» تصمیم‌گیری
قضایی متعادل» آگاهانه و بی‌طرفانه است. زیرا ممکن است جایی که قوانین مناسب برای
تضمین حقرق زنان وجود داره سأسفانه قضات: آنها را خمیشته به درستی و غاملانه اقمال
نکنند. مصاحبه‌شونده شماره ۱ (شاغل در بخش دولتی) در این خصوص بیان کرد: «بسیاری
از زنان بزه‌دیده به دلایل مختلفی از مطرح کردن شکایت خود منصرف می‌شوند. به طوری
که برخورد مناسب و شایسته با چنین زنانی که دارای آبرو هستند و از گفتن حقایق هراس
ذارزتد از طرف خانواده‌ها و به ونژه قضات ذادسرا می‌توانن موجب: جلب, آغتیاد و آطمیتان
آنان شود» و نقش موئری در پیشگیری از وقوع جرم و رساندن بزه‌دیدگان به حق و حقوق
تقویت تدابیر نظارتی و کنترلی بر واحدهای شغلی و تشدید ضمانت اجراهای کیفری
پلیس و نیروی انتظامی که به عنوانبازوان اجرایی دولت در اجرای سیاست پیشگیرانه از
جرم به ایفای وظیفه می‌پردازند» نقش بسیار مهم در پیشگیری از وقوع جرم و یا مساعدت و
کنترل اوضاع بعد از وقوع جرم دارند. پلیس که در دو نقش پلیس قضایی و آداری ایفای
نقش میکند در قسمت اداری در مقام پیشگیزی از جرم فعال است اما پلیس قضایی,
وظیفه کشف جرم و مساعدت به دادسرا در تحقیقات مربوط به جرم را برعهده دارد
(ابراهیمی» ۰۱۳۹۴ ص ۴۶). در نتیجه با این تعاریف از وظایف پلیس» ابتدایی‌ترین نهادی
که زن خشونت‌دیده به آن مراجعه می کند» پلیس پیشگیری:یا قضایی است.
ضابطان» پلیس» نیروی انتظامی و نیروهای قضایی موظف‌اند. در خشونت‌های محیط کار
بلافاصله وارد عمل شده و کنترل اوضاع را در دست گیرند و عامل خشونت را متوقف
سازند. همچنین اگر امنیت جانی زن به شدت در معرض خطر است باید اختیار تام در امر
توقیف مرتکبان را داشته باشند (عظیم‌زاده ۱۳۸۴ ص ۹۸) زیرا سهل‌انگاری در این
موضوع سبب میشود؛ از یکسو مجرمان خطرناک آزادانه در میان مردم رفت‌وآمد کنند و
زمینه‌های خشونت‌های مکرر را فراهم سازند و از سوی دیگر سایر افراد خشونت گرا تصور
کنند» دستگاه قضایی و پلیسی دچار ضعف عملکرد یا عدم تمایل در تعقیب و برخورد با
آنها بوده که به مفهوم صحه گذاشتن بر رفتار این قبیل مرتکبان از طریق جامعه خواهد بود.
مصاحبه‌شونده شماره ۱۵ (شاغل در بخش خصوصی) در این خصوص به «کمبود نیروهای
پلیس آموزش‌دیده در شناسایی قربانیان بالقوه خشونت‌های جنسیتی و ایجاد حس مسئولیت
در نیروهای پلیس انسیت یه اقشار. آسیب‌پدیر از جمله,زنان/ذر محیط کار آشاره: کوق): ید
طوری که حضور نیروهای پلیس در تمام مناطق به خصوص در مکان‌هایی که امکان اتفاق
افتادن جرم در آن بیشتر است» از جمله در محیطهای دولتی و خصوصی به صورت
گشت‌زنی میتواند نقش مهمی در جلوگیری از وقوع جرم داشته باشد.
اقدامات مربوط به پیشگیری غیرکیفزی از جرم نظیر پیشگیری وضعی و اجتماعی در حیطه
مسئولیت قوه مجریه است. اما دراقانون اساسی وظیفه پیشگیری از جرم به صورت کلی و
مطلق, از وظایف قوه قضاییه شمرده شده است! (مهدوی و فلاح الحسینی» ۰۱۳۹۸ ص
۸ این مناقشه میتواند اهمال دولت را.در :۱ از جرم به همراه داشته باشد. اما در
مجموع میتوان گفت متولی پیشگیری اجتماعی» نهادهای رسمی یا غیررسمی از جمله قوه
قضاییه وزارت کشور وزارت کار و امور اجتماعی و نیروی انتظامی هستند که با تقویت
تدابیر نظارتی بر واحدهای شغلی می‌توانند» نقش موئثری در کاهش بزه‌دیدگی زنان شاغل
ضمانت اجراهای قاطع جزایی در کنار وضع قوانین و مقررات در قبال متعدیان و متجاوزان
میتواند نقش مهمی را در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان ایفا کند. قانونگذار «انجام کارهای
خطرناک. سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
وسایل مکانیکی را برای کارگران زن ممنوع کرده است»!؛ به عبارتی مشاغل سنگین و
سخت را به زنان واگذار نکرده و از جمله انجام مأموريت‌ها و رانندگی با ماشین‌های سنگین
دا بنفقر برای سردات دبنظل گرفته لت و کارفای سیک را که دوشان مترلت باق بات
برآی! آتان مناظر اقرار داده است: اما مناسقاته در خمل؛ تعذادی, از زناق در بسیایی از
کارخانه‌ها مشغول به کارهای سخت و سنگین هستند بدون اینکه ضمانت اجرای کافی برای
کارفرمایان متخلف وجود داشته باشد. به طوری که مصاحبه‌شونده شماره ۱۱ (شاغل در
بخش خصوصی) به این موضوع اشاره میکند: «تعدادی از زنان در کارخانه‌ها مجبورند
جوشکاری کنند که یک شغل مردانه است و آنها را دچار بسیاری از آسیب‌های جسمی
میکن بو با مجیووند فر حمل و نقل بارها از باست استناده کقا: پرذاخت جریمد تقق ید
عنوان مجازات تخلف از مقررات کار برای کارفرما سنگین نیست و در ضمن مجازات
زندان هم به ندرت درباره این قبیل کارفرمایان اعمال میشود: بنابراین با توجه به مشکلات
یادشده نادرست نیست که بگوییممیان مقررات کار.و اجرای؛آنها تفاوت بسیار است.
در خصوص تقویت تدابیر نظارتی بر اجرای عدالت بین همکاران هم پایه توسط بازرسان
اداره کل بازرسی» مصاحبه‌شونده شماره ۳ (شاغل در بخش دولتی) بیان کرد: «در جامعه
شاغلان حس رقابت و سبقت گرفتن در بین زنان بیشتر از مردان است به خصوص در
مشاغل دولتی و زمانی که دو همکار زن در یک مجموعه اداری دارای شرایط مساوی باشند
اما یکی از آنان به دلیل نشان دادن خلق خوب و داشتن روابط نزدیکتر با مافوق بتواند از
مزایای بهتری اعم از گرفتن اضافه کار بیشتر و یا گرفتن ترفیع از لحاظ شغلی استفاده کند
به طور ناخودآگاه حس انتقام همکار (هم‌پایه) خود را برانگیخته می‌سازد و در برخی مواقع
شاهد این موضوع هستیم که شخصی که در مقام انتقام جویی برمی‌آید شروع به خراب کردن
فرد میکند و در همه‌جا بدگویی وی را میکند و این از مواردی است که وقتی عدالت در
دستگاه‌های دولتی رعایت نشود و بر اساس سر و زبان و مانند آن» افراد مورد تبعیض قرار
گیرند. ناخواسته حس انتقام جویی را در سایرین برانگیخته میکنند که این حس حتی ممکن
است از سوی یک مرد نیز انجام پذیرد و تنها زنان نباشند که از روی حسادت دست به
چنین اقداماتی بزنند». بنابراین باید گفت بازرسان اداره هر از چند گاهی که به مژسسات
قانون کار مراجعه میکنند و به بازرسی می‌پردازند به اين نکته نیز باید توجه کنند که در
محیط کار آیا عدالت يا به عبارتی تبعیض نکردن توسط کارفرما بین کارمندانی که در یک
مجموعه اداری با شرایط مساوی مشغول به کار هستند رعایت میشود یا خیر؟ زیرا رعایت
نکردن عدالت بین کارکنان میتواند زمینهای برای بزه‌دیده شدن آنان فراهم کند.
زنان با توجه به اینکه موجوداتی مملو از احساس و نیاز و وابستگی هستند به همین تناسب
نیز می‌توانند افرادی توانا و هوشمند و کارآمد در خانه و جامعه به فعالیت و تکاپو مشغول
باشند. اما باید در نظر داشت زن به غنوان یک موجود لطیف, هنگامی که خارج از محیط
امن خانه و خانواده به عنوان یک فرد شاغل در حیطه اجتماع قرار میگیرد» خطرات بسیاری
وی را تهدید میکند که برخی از این خطرها به دلیل تنهل‌انگاری و یا ناشی از تقصیر خود
وی در این فرایند رخ میدهد و برخی دیگر به دلیل خشونت‌ها ناهنجاری‌ها رعایت نکردن
قوانین و نبود قوانین الزامآور در سطح جامعه موجب میشود تا زن در یک فرایند به طور
ناخواسته و گاهی به عنف و اکراه به عنوان یک بزه‌دیده از جرم آماج یکی از جرائم
خشونت‌بار اجتماعی واقع شود. در واقع با اینکه بخشی از:زنان به دلیل اینکه دارای مدرک
تحصیلی فستتن, خواهان خضور ذر جامغه.و اشتغال هستند: اما این در خالی است کد بخش
اعظم آنان به دلیل نیاز مالی مجبور به اشتغال هستند بنابراین باید خاطر نشان شد که اگر
زن با وجود رفاه اجتماعی و داشتن امکانات مالی و نبود کمبودها و نیازها مجبور به کار
کردن در خارج از محیط خانه نباشد شاید به برخی از این بزه‌دیدگی‌ها و خشونت‌ها دچار
نشود. به طوری که حتی برخی از زنان جامعه ما به دلیل نیازهای موجود در زندگی حتی
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
مجبور به کار شبانه و دوری از محیط گرم و امن خانواده هستند و حتی در بعضی موارد به
دلیل اشتغال در شب» بزه‌دیده جرائمی همچون فریب و اغفال منجر به رابطه نامشروع»
سرقت» آدم‌ربایی و یا سختی‌های ویژه کار شبانه همچون بی‌خوابی قرار می‌گيرند.
با اوصاف گفته شده» زنان در جامعه همانند گلی هستند که به دلیل لطافت و ظرافت‌های
خاص خویش نیاز به مراقبت و توجه خاص بیشتری از طرف خانواده» جامعه و حتی قوای
سهگانه دارند. باید در نگهداری و مراقبت از روح پاک و لطیف آنان که مادران جامعه
محسوب می‌شوند» نهایت تلاش و سعی را کرد. زنانی که در یک جامعه همراه با مردان و در
کنار آنان کار و تلاش میکنند: تا کمکی برای زندگی خود و خانواده باشند با توجه به
روحیات اخلاقی» جنسیت و مسائل اجتماعی که دارند همانند بیوه یا مطلقه بودن» بیکاری
همسر, افزایش میزان تحصیلات» داشتن روحیه استقلال‌طلبی و مستقل بودن و یا فقر مالی
خانواده و مهاجرت از روستا به اشهر برای. پیدا.کردن کاز در یک موسسه یا شرکت
خصوصی, هر لحظه ممکن است طعمه افرادی سودجو و فرصت‌طلب شوند و یا مورد توهین
و تعرض همجنسان و غیر همجنسان خویش به واسطه اشتغالشان قرار گیرند. بنابراین تمام
نهادهای دولتی و غیردولتی باید دست در دست همادهند تا برای حفظ نظم و آرامش جامعه
برای آنان جهت ایفای وظایف» محیطی امن و آرام را فراهم کنند تا به دور از هر گونه
تعدی و تعرض به انجام وظایف محوله در محیظ کاز خویش بپردازند و این امر محقق
نمی‌شود مگر اینکه تمام راهبردهای سیاسی» انتظامی و فرهنگی به کار برده شود و تدابیری
پیش‌بینانه» پیشگیرانه و امنیتی که موجب ترس افراد فرصت‌طلب و سودجو میشود. به کار
کار کردن زن و مرد در کنار یکدیگر باتوجه به طبع ذاتی هریک از آنها که کشش بهسوی
جنس مخالف دارد این مطلب را به ذهن متبادر می‌سازد که گویی آتش و پنبه کنار هم
نگهداری می‌شوند. بنابراین علاوه بر تقویت آموزههای دینی» شرایط پیشگیری نیز باید از
سوی قوای سهگانه جامعه و نهادهای غیردولتی و با همکاری تمامی سازمانها مهیا شود.
یافته‌های پژوهش نشان میدهد در نظام عدالت کیفری ایران» آسیب‌هایی در هر سه حوزه
تقنینی» قضایی و اجرایی به چشم می‌خورد. بسیاری از اشکال قربانی شدن خشونت‌آمیز
وجود دارند که توسط قانونگذار جرمانگاری نشدند و در برخی از موارد که جرمانگاری
شدند» ضمانت اجراهای مناسب که نقش موثر در کاهش جرم داشته باشند» به چشم
نمی‌خورد. در رابطه با برخی رفتارهای خشونت آمیز متأسفانه هیچ مرجعی برای دفاع از
بزه‌دیدگان وجود ندارد و گاهی حتی خود مراجع» مرجع خشونت برای آنان می‌شوند مثلا با
روند دادرسی‌های طولانی و در مواردی پیش داوری» بزه‌دیده را به شکل دیگر مورد خشونت
قرار می‌ذهتد: بتابرایی آنقش: قواتی سهگانه در مایت از زتاق شاغل بزودیده بسیان مهم است:
به طوری که دستگاه قضا و نیروی انتظامی و مراکز مشاوره و درمانی باید درباره زنانی که
مورد خشونت و بزه‌دیدگی قرار گرفته‌اند با رعایت تمام جوانب حمایتی و با حفظ تکریم و
منزلت بزه‌دیده» احقاق حق وی رااسریع و خارج از روال دادزسی و حتی در صورت نبودن
متهم به صورت غیابی به عمل آورند و مشاوران .پزشکی و اساتید امر در تمام مراحل
رسیدگی از ابتدا تا پایان این فرد را همراهی آو.با: آنها همدلی کنند تا با جیران خسارت و یا
دست‌یافتن به حق و حقوق از دست‌رفته خویش کم‌کم بتوانند روح مخدوش شده خویش را
التیام بخشند و به بطن جامعه باز گردند و این میسر نخواهد شد جز در پناه تدوین دقیق
قوانین حمایتی» در نظر گرفتن سیاست کیفری افتراقی» اجرای صحیح قوانین و تسریع در
فرایتد رسیدگی با خفظ کرامت اتصانی خی بزه‌دیقه«چه از لخاظ مادی و چه از لحاظ
معنوی» زیرا خسارت مادی قابل "جبران "است اما گاهی النیام خسارت معنوتی سالها طول
می‌کشد. پس باید گفت که هميشه پیشگیری بهتر از هرگونه اقدام درمانی و جبرانی است.
- اختصاص شعب ویژه دافروسی در زمینه خشونت علیه زنان بویژه جرائم منافی عفت در
محیطهای شغلی و بهرهگیری از دادرسان زن به عنوان بازپرس توسط دستگاه قضایی می-
1 5008 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
تواند در جلوگیری از اطالهدآدرسی در این گونه جراتم نقتش مهمی را آیقا کتد:
- تشدید ضمانت اجراهای نقض موازین شغلی در محیط کار توسط مجلس شورای اسلامی
میتواند در پیشگیری از جرائم علیه زنان و بزه‌دیدگی آنان بسیار مور باشد.
- در کنار تشدید نظارت بر بخشهای دولتی باید در بخشهای خصوصی نیز بر افراد شاغل
نظارت بیشتری صورت گیرد. سازمان کار و امور اجتماعی در این خصوص میتواند نقش
- از تمامی امکانات و لوازمی که موجب پیشگیری از وقوع جرم در محیط کار میشود در
محیطهای شغلی - به خصوص در محیطهای خلوت يا مستعد بروز آسیب یا خطر- استفاده
شود؛ در این ارتباط استفاده از دوربین‌های مداربسته در آسانسورها يا در پاگردهای را-
پله‌ها و غیره در زمینه پیشگیری وضعی از بزهکاری اهمیت می‌یابد.
- برگزاری دوره‌های آشنایی با مقزرات و قواعد حاکم بر فعالیت شغلی و اخلاق حرفه‌ای»
تشریح تخلفات. جرائم و مجازات‌های مرتبط با نقض موازین شغلی و اخلاقی از سوی
کارشناسان و بویژه دادرسان متخصص در اداره‌ها و محیطهای کاری ضروری است به
طوری که مراکز برنامه ریز معاونت اجتماعی!و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه میتواند
به رسم سپاس؛ از تمام اساتید و معلمان فاضل و ارجمند که از ابتدای راه تاکنون منت
نهادند و چگونه اندیشیدن را آموختند و همچنین مصاحبه‌شوندگان بزرگوار که بدون
ابراهیمی» شهرام. (۱۳۹۰). جرم‌شناسی پیشگیری. جلد اول. تهران: انتشارات میزان.
ابراهیمی» لیلا. (۱۳۹۴) تحلیل جرم‌شناختی تأثیر اشتغال بر بزه‌دیدگی زنان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه
حاجی‌تبار فیروزجائی, حسن. (۱۳۹۱). بزه‌دیده‌شناسی حماینی افتراقی. چاپ اول. تهران: انتشارات جنگل.
رایجیان اصلی» مهرداد. (۱۳۸۴). بزه‌دیده‌شناسی حماینی. چاپ اول. تهران: نشر داد گستر.
سلیمی؛ علی و داوری؛ محمد. (۱۳۸۵). جامعه‌شناس ی کجروی. تهران: انتشارات پژوهشگاه خوزه و دانشگاه.
عظیم‌زاده شادی. (۱۳۸۴). پویایی جلوه‌های سیاست جنایی در حمایت از زنان بزه‌دیده خشونت. مجله حقوقی
دادگستری (۵۲ و ۵۳)» صص ۲۰۵- ۲۵۲. قابل بازیابی از: .2۳016-44304 / نز زاز, 380:///۷
غلامی» حسین. (۱۳۹۰). درآمدی بر آسیب‌شناسی سیاست گذاری جنایی در قبال پیشگیری از تکرار بزهکاری و
بزه‌دیدگی در ای ان یاهآ زه‌های حفوق کیفیری, ۱(۱۳۹۰)» صص ۳- ۱۸. قایل بازیابی از:
کرامتی معز هادی و میرخلیلی, سیدمحمود. (۱۳۹۹). پیشگیری رشدمدار از بزه‌دیدگی کودکان در شبکههای
اجتماعی مجازی. فصانامه علمی مطالعات پیشگیری از جرم. ۵()). صص ۲۲-۱. قابل بازیابی از:
مگوایر مایک. (۱۳۹۴) دانشنامه جرم‌شناست یآکسفورد:"حمید ملک‌محمدی» آمترجم. چاپ اول. تهران: نشر میزان.
مهدوی, محمود و فلاح الحسینی» بی بی فاطمه. (۱۳۹۸). نقش سازمان بازرسی کل کشور در پیشگیری از وقوع
م. فص نامه علمی رهیافت پیشگیری از جرم» ۴(۲» صص ۳۷- ۵۶ قابل بازیابی از:
نعیمی» سید مرتضی. (۱۳۹۱). پیشینه رویکرد تحلیل اقتصادی حقوق. فصانامه تحقیقات حقوق یآزاد» ۱۶(۵)» صص
نجفی ابرندآبادی» علی‌حسین. (۱۳۸۳). مباحفی در علوم جنایی» تقرپرات جامعه‌شناسی جنایی» دوره کارشناسی
آرشد. دانشگاه شهید بهشتی: دانشکده حقوق» تحریر و تنظیم: مهدی صبوری فرد.
نیک و کار» حمیدرضا. (۱۳۹۴). دانشنامه پیشگیری از جرم اکسفورد. تهران: انتشارات میزان.
ولد جرج؛ برنارد توماس و اسنیپس» جقری. (۱۳۹۷). جرم شناسی نظری (گذری بر نظریه‌های جرم‌شناسی). علی
,۳3۳۵ ۸۵ 2 ۷۵۲۵۲ :۵90 60۵6۲ .(2002) مقهطحقطظ ,81009 ع عنصهطم‌عاگ مطماعصنم۲
۷۵۲5۰ 0۷۲۱ 0۳ 70 :306000 اعنن۳۵ ه .(3985) حعلطن1۳ ۸ .2 فصه :6 ,16۳۵۳۵۲۵
1 50۳8 ,1 0۰٩ ,4 1۷۵1 -دوره ۴ شماره ۱» بهار *
چالشها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در پیشگیری از بزه‌دیدگی زنان شاغل
و اوطامم1050نط2 ,ععدع عمط ناکم وصه شوه امک ۶و ما3 عط1 .(3980) .5 م1۵08
.305-4 00 ,(1980)2 ,2006۲5 10۷1400 0۵ مزکومر ورگ مصصناهنهمدع۸ ععدعن5
۳۵0 30۷1860 ,ععاکا7 0۳۵ 50 0۳ کنره‌ککت ,1700 ۵ ۵۴ ۵ وعم3 .(2000) .7 معط ما5
,005 ۷/۵ روط ۲۳۵ سا 0۳۵ کعمنصناس‌که/1 ودناممطاعک .(1994) ۷۷۰ بل بانط معیع/1
:6 200 کمقنصناه‌کد/3 ص26 + معط 306 کرمظ اکت معاصهماک بش۸ 8 0ص 3160۵
65۰ ۷۵۱۱۵۲۹ ]1 ]٩ 2008 ۳۵ 8 1۵ 80065 ۷۷۵۲۵۳۹ 1 ورمعنق .(1998) بش۸ بظ مقاز 1
۱ ۱۹۴ ۳۹ ال ۲6۳۹ 10۸ ۵۸*۶ ۲ 3009 0202
| زمینه و هدف: یکی از مباحث مهم و اساسی جامعه ما پرداختن به مبحث اشتغال زنان و بزه دیدگی آنان و کشف رابطه علی و معلولی بین این دو مجهول مغفول مانده در منظر اذهان حقوقی است. با توجه به ضرورت بررسی سیاست کیفری ایران در بزه دیدگی ناشی از اشتغال، مسئله اصلی پژوهش حاضر، چالش ها و راهبردهای سیاست کیفری ایران در کاهش آسیب های مادی یا معنوی ناشی از اشتغال زنان است. روش: برای پاسخگویی به پرسش پژوهش، ضمن استفاده از دیدگاه ها و نظرات گوناگون در این حوزه و بررسی قوانین موجود، با 20 نفر از زنان شاغل در بخش دولتی و خصوصی در سطوح مختلف شغلی، مصاحبه عمیق انجام شد. یافته ها: یافته ها نشان می دهد که در نظام عدالت کیفری ایران، آسیب هایی در هر سه حوزه تقنینی، قضایی و اجرایی به چشم می خورد. بسیاری از اشکال قربانی شدن خشونت آمیز وجود دارند که توسط قانونگذار جرم انگاری نشدند و در برخی از موضوعات که جرم انگاری شدند، ضمانت اجراهای مناسب که نقش مؤثر در کاهش جرم داشته باشند، به چشم نمی خورد به طوری که در رابطه با برخی رفتارهای خشونت آمیز متأسفانه هیچ مرجعی برای دفاع از بزه دیدگان وجود ندارد و گاهی حتی خود مراجع، مرجع خشونت برای آنان می شوند و با روند دادرسی های طولانی و در مواردی پیش داوری، بزه دیده را به شکل دیگر مورد خشونت قرار می دهند. بنابراین با طرح راهکارهای حمایتی در برابر این دسته از بزه دیدگان خاص، در صدد پیشبرد جامعه به سوی کاهش آمار بزه دیدگی و ترمیم آلام روحی بزه دیدگان و جبران خسارات مادی و معنوی آنان هستیم. |
45,681 | 432473 | * کارشناس ارشد فلسفه اسلامی» دانشگاه مازندران؛ مازندران» ایران. «نویسنده مسئول» 0170ع. 8070211 .0.۵0027 :انم 50
** استادیار دانشکده علوم انسانی و اجتماعی, دانشگاه مازندران؛ مازندران» ایران. .۰ 3100۵321000.600 :[ن 80
۲ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۲۸-۱۱۱
مسئله زبان و نسبت آن با هستی» یکی از مسائل بنیادین در اندیشه هایدگر است. فلسفه معطوف
به هستی هایدگر در تفکر متأخر وی» نسبت به زبان و بنیادهای آن موضعی جدید میگیرد. در
این موضع, هستندگان نه از طریق خود-فهمی دازاین, بلکه آنها خود در پهنه هستی حاضر
هستند. دازاین که در تفکر متقدم؛ پرسشگر هستی است. اکنون در ساحت هستی و در آن- جای
(136108-110676) خود حضور دارد» جایی که مکان زبان است. هایدگر در کتاب «نامهای در باب
اومانیسم» از موضع خود درباره بنیادهای درونی زبان دفاع میکند. به گمان وی» زبان دازاین
را در تعامل با هستی قرار میدهد و دازاین در ساحت زبان به ندای هستی پاسخ می‌گوید. زبان
امکان وجودی دازاین است. آن خانه هستی است و آدمی در خانه‌اش سکنی می‌گزیند." اکنون
دازاین در ساحت زبان» در تعامل با هستی است و زبان ایفاگر نقش واسطه و واردکننده
هستندگان به جهان است. گویا زبان در ات هستقونهفته است.۲ هایدگر در کتاب (در راه
زبان» یکی از ویژگیهای زبان زا گفتار (10ع5066) تلقی میکند: گفتار در حقیقت ابزار آوایی
مفاهیمی است که انسان در ذهن می‌پروراند. وی در ادامه می‌پرسد که زبان سورد میتواند خود
را همچون زبان و از طریق زبان» مستقل ازفهم سنتی آن‌نشان دهد:"
هایدگر برای یافتن پاسخ این پرسش به گفتاز بازمی‌گردد. گفتار در معرفت وجودی وی» فراتر
از ابزار ارتباط معنا می‌یابد. گفتار نوعی نشان دادن است. در گفتار دازاین آنچه هست را به
نمایش می‌گذارد. این رویداد یعنی تعین زبان در چهارچوب گفتار در آن - جا محل تقرر دازاین
و روشن؟ ۰ هستی وی رخ میدهد. هایدگر این موقعیت اصیل را ارایگنیس يا رخداد می‌نامد.
وی با این اصطلاح قصد دارد موقعیت اصیل دازاین را در جهان تعیین کند و به بنیادهای درونی
زبان در پیوند با خود زبان دست یابد. ارایگنیس» یعنی رخدادی که در آن هستندگان خود را به
همانگونه که هستند. به‌طور ویژه با.ویژگیهای خودشان نشان میدهند. در این نشان دادن
گفتار, آنچه به هستندگان داده میشود. تعین می‌یابد.* ارایگنیس در ساختار نظام‌یافته گفتار
تعین یافته و در ساحت زبان آشکار میشود و ذات زبان بماهو زبان را به سخن وادار میکند. به
باور هایدگر ارایگنیس يا رخداد. تمام موجودات حاضر و غایب را در ساحت خودشان حاضر
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۱۳
میکند و همچون رخداد اجازه میدهد که دازاین در ساحت زبان با هستی تعامل برقرار کرده و
با آن سخن بگوید و به صدای هستی گوش بسپارد. از طرفی» اجازه میدهد دیگر هستندگان نیز
به فراخوان هستی پاسخ داده» خودشان را از طریق خاص خودشان به هستی عرضه کنند.
صرفنظر از این مسئله, گادامر در حقیقت و روش واژه ارایگنیس را به‌طورمستقیم به کار
نمی‌برد؛ ولی در ذیل رخدادی که در فرایند امتزاج افق‌ها در حال شکل‌گیری است. مفهوم
ارایگنیس بهگونهای غیرمستقیم و پنهان در تبیین هرمنوتیکی ماهیت فهم به‌کاررفته است.
همانگونه که در تفکر هایدگر گفتار همچون ساختاری برآمده از ارایگنیس؛ تعامل میان انسان
و هستی را فراهم میکند و هستندگان را به فراخوان هستی دعوت کرده و به آنها اجازه حضور
میدهد: در اندیشه گادامر: گفتا ربه سخس درآوردن متن در تأویلی نوین‌تر است. ستنآدر راستای
تاریخ موقعیت‌های گوناگونی را تجربه میکند؛ ولی اين بار در افق گسترش‌یيافته مفسر اجازه
سخن گفتن می‌یابد.! مفهوم گفتار در اندیشه گادامر, وارد کردن متن به پهنه گفتگو با مفسر
است تا با این روش وجوه نوینی از متن؛در تعامل با مفسر تعین یابد. به باور وی» گفتار در
چهارچوب گفت‌وگو میان مفسر و متن» الگویی نو برای تخققآفهم است. مفسر با متن مواجه
میشود. مواجهه با متن بهعنوان چیزی که از حقیقت خود دفاع میکند؛ ابنابراین مفسر و متن
باهم گفت‌وگو میکنند و فهم دستاورد گفت‌وگوی دوطرفه است که به امتزاج افق‌ها می‌انجامد.
درحقیقت, استزاج آفق در ارانکنیس تطفل مان مر ول لت که درمانه زبان رخ میدهد:
در پژوهش پیش رو در پی یافتن پاسخ این پرسش هستیم که چرا ارایگنیس نزد هایدگر اهمیت
می‌یابد. به نظر میرسد هایدگر به شکلی پدیدارشناسانه و گادامر به شیوه‌ای هرمنوتیکی از یک
دغدغه مشترک سخن می‌گویند. صرفنظر از رویکرد هستی‌شتانسانه هایدگر نسبت به زیان,
ارایگنیس گره از چالشی معرفت‌شناختی می‌گشاید. هایدگر با رجوع پدیدارشناسانه به خاستگاه زبان
و محل تکوین آن؛ درصدد پیوند میان زبان و.جهان است. گویا ارایگنیس به خاستگاه سوژگی
زبان و اپژگی جهان می‌تازد و سعی در براندازی ساختار سلب زبان به‌مثابه سوژه‌ای انتزاعی و جهان
به‌مثابه ابژه‌ای انضمامی میکند. در واقع» ازایگنیس به کشمکش میان مفاهیم سلب دوگانه در
خاستگاه تکوین زبان پایان میدهد و با به تعلیق درآوردن زبان و جهان به شکلی جدیدتر, آنها
را در مواجهه‌ای هستی‌شناسانه نسبت به هم قرار میدهد . با رویکردی مشابه, گادامر نیز روایتی
۴ هستی وشناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۳۸۱۱۱
هرمنوتیکی از حضور پنهانی ارایگنیس در همبودی میان مفسر و متن ارائه میدهد .
متن در یکسو و مفسر در سوبی دیگر» می‌بایست در مواجهه با یکدیگر قرار گرفته تا امکان فهم
متقابل صورت پذیرد. مواجهه‌ای دوسویه در یک سیر دیالکتیکی» مواجهه‌ای هرمنوتیکی است که
در ارایگیس رخ میدهد. گویا دوسویگی مفاهیم» به عناصر درونی مفسر و متن نیز رسوب یافته است.
گادامر از ارایگنیس به‌مثابه زداينده دوگانگی مفسر و متن» در جهت پیوند میان هر دو عنصر بهره
میبرد. جایی که دو افق به امتزاج درمی‌آیند. ارایگنیس در خاستگاه تقرر مفسر و متن» همانند امر
مشترکی» این دوگانگی سلب را در خانه مشترک زبان» در پیوند باهم قرار میدهد. پژوهش پیش رو
افزون بر تحلیل مفهوم ارایگنیس» در دو بخش به بررسی این مسئله میپردازد که ارایگنیس يا رخداد
در ساحت هستی‌شناسی هایدگر و گادامر چه معنایی پیدا میکند و در بخش دوم با توجه به موقعیت
هرمنوتیکی فرد ارایگنیس چگونه داخل در تجربه هرمنوتیکی فهم در فرایند امتزاج افق‌ها میشود.
بسیاری از پژوهشگران باورمندند؛ تسبت پیچیده‌ای میان تفکر متقدم و متأخر هایدگر وجود
دارد! آنچه مرزهای دو ساحت فکری را دریک راستا قرار میدهد؛ پرسش از معنای هستی بوده
که در هر دو تفکر بهصورت دیالکتیکی در جریان اشت؛ ولی به‌منظور فهم تفکر متأخر هایدگر
که مبتنی بر ساختار زبان است آگاهی از تفکر متقدم وی مفید خواهد بود. هایدگر به‌طور عام»
پرسش از معنای هستی را در موضع جدید فکری خود رها نمی‌کند. به باور وی» زبان به کار
گرفته شده درهستی و زمان, مبتنی بر موّلفه‌های متافیزیکی بوده و او را به دوردست‌ها رهسپار
کرده است؟ وی در جستجوی فهم هستی موضعی جدید برمی‌گزیند؛ چنانچه اگر تفکر متقدم.
تفکری وجودی است و فهم وجود با تبیین پدیدارشناسانه دازاین مرتبط است و نیز اشیا درنتیجه
خود - فهمی دازاین به عرصه هستی وارد:می‌شوند» در موضع جدید» هستی و زبان نقش
قعال‌تری ایا می‌شنند وش تغامل انسان با هستی دز ساحت بان پرزنگ‌تر نشان ,داده شده
است. قر این ساحت فازایق در شرضه هستیح اقفر آن چا بدمقا ید روششنگاههسی حضورقارق:
جایی که وی در نسبت با خود و دیگر هستندگان به فهم هستی میپردازد. صرفنظر از این
۱ نک: مک کواری,۱۳۹۶: ۲۸. برای مطالعه پیشتر رجوع کنید به مقاله:
ناد ۷۵۰ وعزع مزع م1561 صی‌ناوهش 0ص :0000۳60 ۷۵۳ مامت 0۵ معنامهط و2 م7
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۱۵
مسئله, فهم ساختارهای بنیادین دازاین نیز در مواجهه مستقیم وی با هستی و در خانه زبان
صورت میگیرد. مواجهه دازاین با هستی» به وساطت زبان و در درون آن است.
به باور هایدگر زبان اختراع انسان نیست. چیزی نیست که از پیش نبوده و آدم آن را ابداع
کرده باشد. تفاوت راستین طبیعت و زبان که هر دو محیط بر هستی هستند بدین‌صورت است
که در طبیعت قدرتی است که نگه‌دارنده انسان بوده و انسان در طبیعت که خارج از وجود اوست.
به جلو رانده میشود؛ ولی زبان در درون وی و در مقام قوه‌ای محرک است که دازاین با عنوان
باشنده‌ای در آن» آن را می‌پذیرد!؛ بنابراین زبان امکانی ضروری و وجودی در دازاین است.
هایدگر در هستی و زمان» زبان را بهصورت امری وجودی می‌فهمد. برخلاف تبیین‌های
طبیعت‌گرایانه و ساختارگرایانه که زبان را به‌مثابه نشانه‌هایی دال بر امر بیرونی و اشیا جهان
می‌پندارند» به باور وی» این رویکرد تنها یک بعد زبان است. زبان در ابعاد عمیق‌تر» به در جهان
بودن دازاین متکی است. انسان در زبان» ساختار در جهان بودن خود را بازمی‌ياید .۲
به تعبیر هایدگر, تحلیل زبان, تحلیلی وجودی و با هستی همبسته است. به نظر میرسد تفکر
متأخر ویتگنشتاین نیز در گذرگاه تفکر هایدگر شکل‌گرفته و متأثر از آن بوده است. به باور
ویتگنشتاین زبان حقیقی» زنده در بطن زندگی است. به عبارتی» زبان صورتی از زندگی و با وی
آمیخته است. ۲ همانطور که گفته شد فهم موضع جدید هایدگر نسبت به زبان در تفکر متأخر
وی نمود می‌یابد. وی در موضع جدید فکری خود ان پرسش را مطرح میکند که چگونه هر
چیزی وارد پهنه بودن میشود.* گرهارد ابلینگ در پاسخ به تحلیل رویکرد هایدگر می‌گوید:
زبان امکان فهم در دازاین و دیگر هستندگان را فراهم می‌سازد. فهم» فهم زبان نیست, بلکه فهم
از طریق زبان است.* زبان با حضور در هستی» فهم اشیا را در دسترس قرار میدهد. در ساحت
زبان, اشیا متعلق به آن می‌شوند و خود متعلق دیگر اشیا قرار میگیرد." گویا در خانه زبان نوعی
واگسای میان دازاین و هستی رخ میی‌دهد "ان واگهالی افرون بر فهم دازاین نسبت به یافت
حال خود دیگر هستندگان را نیز به پهنه هستی وارد میکند.
هایدگر در «نامهای در باب اومانیسم» دازاین را باشنده‌ای انگاشته که با هستی خود در ارتباط
۶ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۲۸-۱۱۱
است. به باور هایدگر, دازاین با زبان گره خورده است و زبان خانه هستی است." جایی است که
دازاین به آن تعلق داشته و در آن - جا پاسخ‌دهنده به ندای هستی است. زبان نه صرفا امری
معرفت‌شناختی» بلکه در ساحت هستی شناختی نیز به فهم درمی‌آید. هایدگر می‌گوید: زبان
واسطه تعامل انسان با هستی است و نقش واسطه را در ظهور هستندگان ایفا میکند." در تفکر
متقدم» هستندگان از طریق خود - فهمی دازاین پا به پهنه هستی می‌گذارند؛ ولی در موضع
جدید. ورود هستندگان به هستی از طریق تقدیر و حوالت خودشان است.*
بنابراین دازاین نگه‌دار و واردکننده هستندگان نیست. وی شبان هستی است.* جایی که دازاین
در آن شبان هستی است و هستی خود حضور دارد؛ زبان است. زبان مکانی است که هستندگان در
آن حضور داشته و به پهنه بودن وارد می‌شوند. اکنون در روشن‌گاه هستی» دازاین و دیگر هستندگان
در ارایگنیس به ظهور می‌رسند. بد نظر میرسد فرایند ارایگنیس» در رابظه هرمنوتیکی میان دازاین
و هستی نقش محوری ایفا میکند و بی‌توجهییه آن ما را از فهم درست تفکر هایدگر دور می‌سازد.
«در راه زبان» عنوان مقالهای:است که هایدگر در سال ۱۹۵۹ منتشر کرده انتنت. وی در این مقاله,
مهمترین هدف خود را فهم ذات و حقیقت زبان معرفی کرده است. دغدغه اصلی وی این مسئله
است که چگونه میتوان ذات زبان بماهو زبان* را به‌مثابه زبان (گفتن) به زبان (صوت و آوا)
آورد؟! هایدگر به‌منظور فهم لایه‌های بنیادین زبان به ریشه‌یابی واژه لوگوس میپردازد. لوگوس
واژه‌ای است که پیش از ورود به اصطلاحات فلسفی, کاربردی عادی و متداول داشته. ولی کم‌کم
با ورود به ساحت فلسفه معنای عمیقتری از آن وارد آرای فلسفی فیلسوفان شده است." ماهیت
لوگوس که هم نمایانگر صورت تفکر و هم درون‌مایه آن است» نخستین بار در اندیشه سوفسطائیان
به معنای ذهن و زبان به کار گرفته شده است (خبازی» ۵۰.:۱۳۹۵)؛ ولی تعابیر گوناگون از این
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۱۷
هایدگر در صفحات آغازین هستی و زمان و در ذیل بند لوگوس» به تعریف‌های متباین و متضاد
ارائه شده بهوسیله افلاطون و ارسطو در تاریخ اشاره داشته و مدعی است که اين تعریف‌ها
ماهیت راستین لوگوس را پنهان کرده است.! به باور وی» دو معنای عام و کلی میتوان برای
لوگوس در نظر داشت. در معنای نخست لوگوس به سخن گفتن و به زبان آوردن تعبیر شده و
به معنای نطق و زبان است؛ آنچه در درون با ما همنوایی کرده و سخن می‌گوید. دازاین با سخن
گفتن از راه زبان» وجود را آشکار میکند و آشکارگی وجود در زبان ادامه داشته و حفظ میشود .۲
لوگوس در معنای لگاین (1.28010) یعنی سخن گفتن» اجازه میدهد شی ظهور یابد. به دیگر
سخن» اجازه دیده شدن به شیای را میدهد که در مورد آن سخن گفته میشود. " در معنای دوم
لوگوس به نهادن معنا شده است. نهادن به ذات زبان بازمی‌گردد» جایی که منشا وجود از آن آغاز
شده است. لوگوس نقطه عزیمت تفکر به هستی و آستانه ظهور و انکشاف وجود است. در
لوگوس به معنای نهادن است که هر چیزی امکان حضور می‌یابد و لوگوس از طریق امکان‌های
هایدگر باورمند است تاکنون به معنایآنهادن در لوگوس توجه نشده بود که اینچنین تاریخ
هستی به فراموشی سپرده شد. نهادن شرایطی است که اشیا نزد انسان حضور یافته و عینیت
می‌یابند و این تعین بخشی از ساحت زبان است. ازاین‌روی» تفسیر لوگوس نزد هایدگر بسیار
پراهمیت است؛ زیرا لوگوس زبان است و دازاین در زبان با وجود همراه شده و در تعامل با وجود
به ذات خود بازمی‌گردد.* وجود به ذات انسان پناه داده و در زبان مقام میکند؛ بنابراین زبان هم
همانطور که از تعاریف لوگوس برآمده است. هایدگر یکی از مولفه‌های زبان را گفتار معرفی
میکند. گفتار اسباب آوایی (1051۳0615 31307016) زبان و نات صوت است که در محاورات
بشر و در نسبت با دیگران کاربرد دارد. چنین تعریف عوام‌فهمانه‌ای از گفتار پرداختن به بعد فنی
زبان است. این در حالی است که هایدگر تحت تأثیر ارسطو به معنای نشان دادن تکیه میکند.
۸ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۲۸-۱۱۱
ارسطو براین باور است که گفتار تأئات نفس (50۱1) را نشان میدهد." واژه نشان دادن توجه هایدگر
را بهسوی خود جلب میکند. به گمان وی» گفتن یعنی نشان دادن» یعنی اجازه دهیم اشیا حضور
یافتهدونهاده‌اشوند..؟ نتشان دادن تجلی همان عییسی است که هایدگر درهستی او زان آنرا ار
ناپوشیده يا آلثیا (ه۸161) می‌نامد. زبان میتواند حقیقت خود را در جهان آشکار سازد."
به نظر میرسد دو تعریف هایدگر از لوگوس در یک مقام جمع می‌شوند؛ زبان در ساحت
گفتن (52710) اشیا را پیش می‌نهد. اشیا در گفتار عینیت یافته و به خود- حضوری می‌رسند.
گفتار تعین معقولیت جهان و به‌نوعی بازنمودی از در- جهان - بودن دازاین است.* دازاین در
خانه زبان؛ جایی که سکنی گرفته سخن می‌گوید. گفتن به‌مثابه به زبان آوردن امر پنهانی است
بازمی‌گردیم به پرسش پیشین که ذات زبان چگونه خود را به بیان میآورد؟ زبان چگونه خود
را توضیف میکند؟ ازنظر هایدگر زبان‌امنچاه‌ای ات کی‌چرد را بر ماراشکار میکند و از خود
به ناگهان خبر میدهد.* نشان دادن, فعالیتی است که زبان به‌منظور تعین درونی چهره خود. آن
را انجام میدهد. به گفته هایدگر, سخن گفتن به معنای نشان دادن آنچه در بی‌نهایت زبان نهفته
است. فعالیتی صرفا انسانی و ابزارانگارانه نیست. زبان از راه گفتن خود را نشان میدهد و درباره
خود سخن می‌گوید." گفتن به معنای‌آنشان دادن که در(آن - جا» (محل تقرر اگزیستانس
دازاین) رخ میدهد» اصیل‌ترین موقعیت دازاین است که هایدگر آن را ارایگنیس می‌نامد. به گمان
وی» ارایگنیس موقعیتی است که هستندگان در موقعیت اصیل و خاص خود پای به پهنه وجود
می‌نهند و هر یک به‌فراخور نسبتی که با جهان و همبودی با دازاین پیدا میکنند. جای خاصی
هایدگر در کتاب در راه زبان درباره فهم واژه ارایگنیش می‌گوید: نیروی محرکی که در نمایش
و نشان دادن گفتن وجود دارد» همانا رخداد یا رویداد تخصیص به خود ابیتاه این نیروی رخداد
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۱۹
آرایکیس ابیت که تمامی موجودات حاضوقایت را بهسا حت خوذهنانمی ورف از ان سای
که آنها خودشان را در چیستی‌شان نشان میدهند و ساحتی که آنها سازگار با نوعشان سکنی
دارند" ارایگنیس» رخداد وجود است؟ و شرایطی را فراهم میکند که هستندگان در پهنه هستی
وجود داشته و خود را به نمایش گذارند. آن اعطا کننده وجود است. اهمیت ارایگنیس در آن
است کد نیاین ات را همانند یک رویداد (۳۷۵۸) و یا یک اتفاق (7120060108) واقع شده و
آشکار زندگی روزانه نگریست. بلکه میتوان آن را با نشان دادن گفتن تجربه کرد؛ ۲ زیرا ساختار
مفهومی گفتن در ارایگنیس تعین می‌یابد. زبان ساحت پنهان مانده خود را از طریق ارایگنیس
نشان میدهد و در دازاین بهعنوان متعلق ارایگنیس به سخن گفتن درمی‌آید.*
هایدگر ارایگنیس را اصیل‌ترین و درعین‌حال مبهم‌ترین موقعیت زبانی دازاین معرفی میکند.
آن ساست تمامی افق‌های زمانی ومکانی است؛ هر دسگتر ین نقطه‌ای که دازاین در آثق‌بدسیر
برده و شها میتوان از طریق دلالت‌گریل بموگنیناز اظسفهومی کلمه آن را انتشار داد۰*
دازاین اجازه ورود به زبان را یافته است. وی ذات خود را در خانه زبان بازمی‌يابد. زبان به سخن
گفتن دازاین نیازمتد است تا سپااهای دی و پنهان‌ها خو یهد اسطه ارایگنیس اشکار
کند. ارایگنیس طنین (6ع1365027) خموش و بی‌صدای زبان راب سخن گفتن وادار میکند و
دازاین صدای پی‌صدای (6ع50141695:701) زبان را به صوت آوّایی تبدیل میکند. بدین
روش» دازاین در ذات زبان به فهم ذات خود و به تعامل با هستی دست می‌یابد.
آرایکیسی فعامل میات دازایق وهستی است. موقعیتی است که دازاین افزون بر شناخت ذات
خوده: قادر بر فرستادن رتم بهابیگل هبانشدگان ات نکن قاکل‌تامل این مسئله است کد
هایدگر ارایگنیس را همانند راه و طریق معرفی میکند. راهی که برای نخستین باره حرکت
بهسوی زبان در چهارچوب گفتن را بهامنصه ظهور آورده:است.* گفتنی که به معنای نشان
دادن باشد؛ بنابراین میتوان در پاسخ به پرسش یادشده چنین گفت: رخداد تخصیص
(ارایگنیس) (۸0۲001280) است که ذات زبان بماهو زبان را همانند زبان (گفتن) به زیان (گفتار)
۰ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۳۸-۱۱۱
من‌آوره! کنو اشکار است کدتلمی باق بماهی تباق نها فعالیت انسانی نس ذاتزبان,
خود در تلاش برای رسیدن به فهم خود است. تعین ساحت زبان بر پایه ساختار ارایگنیس
به گفتن بازمی‌گردد. حرکت از گفتن به گفتار آوایی نیز طبیعتا به زبان راهی شده و به فهم اصیل ما
در کتاب حقیقت و روش, گادامر بنیاد فکری خود را دستیابی به فهم پرسشی فلسفی» همانند
کانت میداند. پرسشی که می‌گوید ماهیت فهم چگونه است؟ فهم چگونه عمل میکند؟ و حدود
فهم آدمی تا به کجاست؟۲ وی به‌منظور درک ماهیت فهم بما هو فهم» به دیالکتیک رجوع
میکند. به گمان وی» فهم رخدادی دیالکتیکی است که منطوی در فراشد ادراک میان مفسر و
متن است. گادامر در به‌کارگیری روش دیالکتیک بسیارتحت تأثیر افلاطون است." به باور وی
دستیابی به ماهیت فهم» برخلاف اذعان جریان‌های هرمنوتیک سنتی که قائل به روشمند بودن
فهم بودهاند» روشمند نبوده و منطوی در گفت‌وگوی ديالکتيکي میان دو افق مفسر و متن است.
به‌عبارتی, فهم حادنه‌ای است که اتقاق میافتد.* حادنه‌ای که دراخانه زبآن در حال روی دادن
است, رخداد فهم نام دارد. فهم همچون آرایگنیس رخدادی است که راه بدسوی ادراک افق
مشترک میان متن و مفسر گشوده و خوانشی نو؛از متن,در نسبت با مفسر تعین می‌یابد. گادامر
تصریح میکند» مفسر و متن هر یک دارای افق‌های مختص به خودشان هستند؛ ولی در شرایطی
که خود امتزاج افق‌ها (11071200 05 1۳9100) می‌نامد. دو افق در یک موضع مشترک به تفاهم
می‌رسند.:مشارکت افن‌مفسر و هن در ساحگا کت کرو ۷۵ کار بان اامککان‌پذیر است:
به نظر میرسد گادامر بر این باور است که فهم رخدادی فراسوی فعل و اراده آدمی است.
جایی که مفسر و متن در انتظار تخقق آن هستند* وی گفت‌وگوی دیالکتیکی افلاطون را
مناسب‌ترین راه و طریق برای رسیدن به فهم مشترک میداند. در فرایند گفت‌وگو که اساسا با
پرسش و پاسخ همراه است» مفسر عمل واگشایی را انجام میدهد؛ گویا جوهر و ذات پرسش
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۲۱
واگشایی است.! مفسر با واگشایی و پرسش به متن اجازه سخن گفتن داده و آن را در موقعیت
نزدیک به خود قرار میدهد. از سوی دیگر متن نیز در موقعیتی هرمنوتیکی مفسر را مورد
پرسش قرار میدهد. مفسر در آن سوی گفت‌وگو با واگشایی متن خود را می‌گشاید و رابطه‌ای
دوسویه میان مفسر و متن ایجاد میشود." گشودگی این رابطه دوسویه گویای آن است که فهم
امری فراتر از نیت نگارنده و یا چیرگی یافتن سوژه بر ابژه (متن) است. ۲ همانطور که گفته شد.
شرایط تحقق فهم در مکانی ورای فعل مفسر و متن در حال رخ دادن است؛ جایی که فهم
حاصل میشود در خانه زبان است. زبان امکان شرایط فهم آدمی است و فهم منطوی در ساحت
زبان است که بر چیرگی یافتن بر شرایط خود تواناست.* آنچه گادامر در موقعیت فهم, امتزاج
افق‌ها می‌نامد. در حقیقت امتزاج زبان‌ها است. میان دو طرف گفت‌وگو امر مشترکی منطوی
است که طرفین را در یک ادراک مشترک قرار میدهد. این مسئله نشان میدهد» ضرورتا ادراک
مشترک در رسیدن به زبان مشترک است., جایی که مخاطب و متن در آق حضور دارند.* ولی
در واقع در لحظه امتزاج افق‌ها چه روی میدهد؟ چه امکانی در فرایند گفت‌وگو وجود دارد که
افق‌های مفسر و متن اجازه ورود بهاساحت یکدیگر یافته و فهم مشترک تحقق می‌یابد؟ مسئله
تأمل‌برانگیز, تبیین این موضوع است؛ امکانی که در فرایند گفت‌وگو شرایط هم‌افقی را فراهم
میکند. ساختار ارایگنیس زبان است. ارایگنیس شرایطی را به وجود میآورد تا متن به سخن
درآمده و درتعامل با فهم مخاطب قرار گیرد. گویا ارایگنیس اجازه میدهد تا متن سخن بگوید.
همانطور که در بازاندیشی تفکر متأخر هایدگر اشاره شد؛ ارایگنیس به معنای راه و طریق در
ساختار زبانمند دازاین به خود زبان این امکان را میدهد تا وجه خموش و مسکوت خویش را
در چهارچوب واژگان گفتاری طبر اقذا ز کناب اایکنهه همان اعطا است که به شی» در جهان
بودن مختص به خود را می‌بخشد و او را در روشن‌گاه حضور قرار میدهد.* آن به معنای
ساختاری است که با فرستاد6 رالات | گاهسندگان چه نها افجازه حضور میدهد. زساتی که
مفسر از متن پرسش میکند» موقعیت هرمنوتیکی وی ایجاب میکند تا خودش نیز مورد خطاب
متن قرار گیرد. در این رابطه دوسویه پرسشگری» امکان سومی نیز وجود دارد که در یک نقطه
۲ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۲۸-۱۱۱
تلاقی» افق‌های مفسر و متن را در هم می‌آمیزد. گادامر عامل سوم را لوگوس يا زبانی معرفی
میکند که بر دو طرف گفت‌وگو چیرگی يافته و درعین‌حال, متعلق به هیچ‌یک نیست.! زبان
عامل میانجی‌ای است که فهم در آن رخ میدهد. هر فهمی نوعی تفسیر است که لزوما به زبان
ختم میشود. زبان به متن اجازه میدهد تا به سخن درآید و آن زبان مفسر است." به باور گادامر,
زبان هدایتگر گفت‌وگوی دوسویه است تا جایی که خود بهعنوان سویه سوم میتواند فهم نسبت
به متن را به مفسر تحمیل کند؛ بنابراین فهم در ساحت زبان و با توجه به موقعیت هرمنوتیکی
مفسر حاصل میشود. به نظر میرسد از نگاه گادامر مفسر فردی است در جستجوی
ناگفته‌های مانده در متن. به گمان وی» زبان از طریق گشودگی فرد در چپارچوب پرسشگری
بهسوی متن, امکان تحقق ناگفته‌های متن را فراهم می‌سازد. زبان بازتاب‌دهنده گفته‌ها و
ناگفته‌هانی من است:" در این رویداد هستی‌شنناستانه که زبان نقشی بنیادین در فرایند قهم ایفا
میکند» ارایگنیس وجه ناگفته متن را نزد مفسر حاضر میکند. ارایگنیس ساختار مفهومی گفتن
را در دازاین آشکارا کرده و اجازه میدهد تا شی به پهنه حضوروارد شود. از طرفی در ساحت
هرمنوتیکی فهم نیز ارایگنیس از طریق گفتن به‌مثابه گشودگی زبانی مفسر در قالب پرسشگری
به متن اجازه سخن گفتن میدهد تا متن صورت پنهان خود را نزد مفسر حاضر کند؛ بنابراین
اقامت مفسر و متن در خانه زبان» امکان قهم ساحت‌های متفاوت آنها را نسبت به هم دریک
موضع مشترک فراهم میکند.* تعلق داشتن مفسر و متن به زبان و پا مشارکت جستن در آن»
مبنای امکانیت جهان بهعنوان عامل گشاینده‌ای که در آن انکشاف وجود اشیا و یا متن هست.
حبرف‌نظر از.اين مهکلف هایدگر اراتکیس۳ایع معنای هی اگامنه کیاپیش. از آن نبوده
است.ارایگنیس کشودن,راهی ملست کم ماده ساختن وعاشکا!ا کرونشاههای دوونی بات
است. زاهی به زبان که نخستی بارش گمیشده است.؛ با ایا گفته: هایدگر میتوان تأویل
جدیدی از رویکرد نه نسبی‌گرایانه» بلکه واقع‌گرایانه گادامر نسبت به متن داشت. در فرایند فهم
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۲۳
هرمنوتیکی از متن نیز شاهد چنین رویدادی هستیم. به باور گادامر» یک متن دارای ثبات ذاتی
و مطلق نیست و تأویل‌کننده در ساحتی متفاوت و با فاصله زمانی متغیر نمیتواند همان فهمی
را از متن به دست دهد که نگارنده با نیت خود اقدام به نگارش آن نموده است. هر خوانش
جدیدی از متن به‌منزله تعین راهی نو است» راهی که تاکنون مفسری دیگر در آن گام ننهاده
است. راه تأویل و فهم مفسر نسبت به متن» تداعی جلوه جدیدی از متن است که پیش‌ازاین
نبوده است. ارایگنیس این قدرت را دارد تا با هر خوانش جدیدی از متن, تفسیر نوینی را به
شکل گفتار و یا نوشتار ارائه دهد. تفسیر به معنای آغاز راهی که تاکنون کسی نپیموده است.
زبان در اين راه به نهایت آزادی خود میرسد و به خود اهتمام دارد." زبان در ذات خود پنهان
است و ناگفته‌های بسیار دارد. هایدگر در هستی و زمان تعین سطوح متفاوت زبان در تقارن
تاریخ را دوره‌های تاریخی می‌نامد. این بدان معنا است که متن در دوره‌های تاریخی مختص به
خود. افق‌های خاص خود را تجربه میکند.ازنظر گادامن افق‌های فهم انعطاف‌پذیر بوده و در
حال تغییر و دگرگونی هستند. ابن تغییر با توجه به ارایگنیس زبان و میزان گسترش پیش‌داوری‌های
مفسر گسترش یافته و یا ممکن است محدود شوند. ارایگنیس در تاریخ و در میانه سنت در حال
حرکت است. سنتی زبانمند و انعطاف‌پذیر که میتواند تداعی گر افقی انعطاف‌پذیر باشد. گادامر
می‌گوید: افق فهم هرگز بسته ایستا و مطلق نیست؛ زیرا حرکت تاریخی زندگی بشر و واقعیاتی
که فرد در تاریخ با آن رویرو میشود هیچگاه مخدود به یک دیدگاه نیست؛ بنابراین افق امری
است که مفسر در آن زیسته و افق نیز با وی حرکت میکند." انعطافپذیری افق هم در جهت
گسترش و هم در جهت محدودیت به دلیل قرار گرفتن در ساحت زبان است. زبان تا آن حد
گسترش دارد که میتواند تمامی ناگفته‌ها و ناگشوده‌ها را به گفتن و امر گشوده بازگرداند؛ ولی
با یک گام به عقب» در موقعیتی اصیل‌تر اين ارایگنیس زبان ابست که تحدید افق‌ها را به تاریخ
فهم منتهی میکند. افقی که در بستر#طن ت کل گرفته/ است.
اوایگنیس گفتن به معنای نشان دادن است. نشان دادن به معنای تخصیص دادن امری است
که فارغ ادقمن شوده تفای دسته پدیدار دز ساقبان اسیلش اسکت؟" گویا ساغمار ازانگنیس
زبان به‌مثابه نشان دادن» تخصیص دهنده‌ای است که با قرار دادن افق‌های فهم در شرایط خاص
۳ هستی و شناخت/سال ۵/ شنماره ۲/ پیاپی *3/ ضصض ۳۸۹۲۱٩
خودشان, یعنی موقعیت مفسر در بستر تاریخ, سنت و تأکید بر پیش‌داوری‌های وی» امکان فهم
متقابل و امتزاج با افق متن را فراهم می‌سازد. ازآنجاکه زبان امری تاریخی است» ارایگنیس نیز
در سرتاسر تاریخ فهم به روشهای مختلف و در ساحت‌های خاص خود روی میدهد. به نظر
میرسد ارایکنیسی زبان, تاریخ» سنت و متن هر یک ظهور دیگری است؛ لیکن در چهارچوبی
دیگر. ارایگنیس در موقعیت اصیل خود گفتن را در هر دوره‌ای به‌تناسب به متن میدهد تا افق
مفسر و متن در یکسانی شرایط فهم قرار گیرند." بنابراین در تحلیل نهایی درمی‌يابیم که ارایگنیس
در دو موقعیت خاص داخل در تجربه هرمنوتیکی فهم میشود. در موقعیت نخست ارایگنیس
با مشارکت جستن مفسر و متن در زبان و نیز به معنای امکانی قدرتمند در ساحت زبان‌شناختی
مفس, زمینه گشودگی وی را به سمت متن فراهم میکند و با پرسشگری از متن اجازه سخن
گفتن به آن میدهد؛ یعنی صرفنظر از پیش‌داوری‌های ذهن, تأثیرگذاری تاریخ. سنت و مرجعیت
درتعین هرمنوتیکی فهم» خود متن می‌تواندهستی خودرانشان دهد و درباره خود سخن بگوید.
متن بهعنوان یک سوی شرکت‌کننده در گفت‌وگو به سخن درآورده شده و در فرایند تأویل هستی
خود را به پهنه نمود وارد میکند؛ ولی در موقعیت دوم به دلیل تعلق داشتن متن به ساحت زبان,
ارایگنیس خود را به متن تزریق میکند. متن در سوی دیگر گفت‌وگو وارد مشارکت در فرایند
فهم میشود. در این موقعیت. متن تنها جملاتی معنادار نیست؛ دیالوگی راستین است که از
طریق ورود ارایگنیس گفتن, ناگفته‌های متن راتجایگزین نوشتاری قابل فهم میکند.
به‌طور عام» ارایگنیس به‌مثابه امری گشاینده, در تفکر هایدگر به شکل مستقیم و در انديشه
گادامر به شکلی غیرمستقیم» نقشی تعیین‌کننده در فرایند فهم ایفا میکند. ازنظر هایدگر, زبان
می‌کوشد تا از خود خبر دهد و حضورش را در ساحت هستی آشکار کند. به گمان وی» زبان
خود را از طریق ارایگنیس به نمّایش می‌گداژد.ذات زبان در گفتن است. گفتنی که از طریق
ارایگنیس وجه پنهان و مسکوت زبان زا به گفتار تغییر میدهد. زبان اینگونه میتواند تعین
خویش را به‌روشنی نمایان کند. از جنبه دیگر ارایگنیس وجود بخش تمامی ساحت‌های حاضر
و غایب هستندگان است و هستندگان نه صرفا از طریق خود- فهمی دازاین که این بار در خانه
زبان و از طریق ارایگنیس يا رخداد تخصیص, آن‌گونه که هستند به عرصه هستی ورود می‌یابند؛
بنابراین ارایگنیس بهصورت امری آشکارکننده و برملا کننده آنچه سزاوار به سخن درآمدن است.
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۳۵
در پهنه هستی حاضر میشود. صرفنظر از این مسئله هستی در خانه زبان اقامت دارد و زبان
این قابلیت را به هستی میدهد که در روشن‌گاه حضور و در مقابل دیدگان دازاین حاضر شود.
ارایگنیس به‌مثابه امری گشاینده چهره پنهان زبان را به پهنه هستی بازمی‌گشاید. گشایش زبان»
کشایش دازاین به سمت خود- فهمی خویش و فهم متقابل هستندگان اس
در انديشه گادامر نیز ارایگنیس در بازگشایی وجه پنهان متن و تعین حضوری مفسر و متن
نسبت به هم در فرایند امتزاج افق‌ها نقش محوری ایفا میکند. گادامر تحت تأثیر هایدگر به این
مسئله اذعان دارد که زبان امکان تحقق شرایط فهم در هستندگان (مفسر و متن) است. به گمان
وی زبان شرایطی را فراهم میکند تا مفسر و متن در یک نقطه مشترک به یک افق مشترک
دست یابند؛ افقی که تا پیش از رویارویی مفسر و متن نسبت بر هم پنهان بوده و اکنون در ساحت
زبان و از طریق ارایگنیس آشکار میشود. ارایگنیس در ساجتی فراتر از هر یک از دو افق
شرایط گفت‌وگوی دوجانبه میان مفسر و متن را فراهم میکند. ارایگنیس اجازه میدهد وجه
مسکوت مانده متن» سخن بگوید و به پرسش مفسر پاسخ دهد. از سوی دیگر گفت‌وگو و
تعامل میان متن و مفسر در چهارچوب پرسشگری و دستیابی به افق مشترک, امکانی است
که ارایگنیس در افقی فراتر به مفگلاو متگلدمیو امترز ها شیگل میگیرد. صرفنظر از این
مسئله, ارایگنیس امکانات بالقوه متن را در چهارچوب تأویل نو از آن» متناسب با دوره‌های
تاریخی وارد شده در آن به فعلیت می‌بخشد. همانطور که ازبان امری تاریخی است. ارایگنیس
نیز در دوره‌های تاریخی» متن را به فراخور شرایط و زمانه حاضر در آن به حضور دعوت میکند.
پژوهش پیش رو اهمیت مفهوم ارایگنیس را,در ساحت زبان پیش‌ازپیش نشان داد. به‌کارگیری
مفهوم ارایگنیس در انديشه هایدگر, "در حقیقت پیدایش شیوه نوینی از تفکر وی در نسبت با
ساختار درونی زبان است. بهگونهای که بدون فهم ساختار ارایگنیس نمیتوان به فهم بنیادهای
درونی زبان پی برد. هایدگر تصریح میکند: نبایست تحلیل متافیزیکی از ارایگنیس ارائه داد؛
زیرا ارایگنیس نظم‌دهنده ساختار وجودی زبان بوده و در آن راه یافته است. ارایگنیس به معنای
نشان دادن و یا رویداد تخصیص, برای ما قابل‌فهم است؛ درحالی که خود امری نامعلوم و پنهان
است. به باور هایدگر ارایگنیس اصیل‌ترین موقعیت دازاین است. چیزی اصیل‌تر از ارایگنیس
نبوذه اسمت که بتواند: ان را به ویجوه: آورد:: تا جاین کف ستا همست اجه را که.هستندگان بدات
۶ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۲۸-۱۱۱
نیازمندند» به آنها می‌بخشد.! ارایگنیس ساختاری برآمده از زبان و در جهت فهم اصالت
وجودی خود زبان است. زبان به‌منظور فهم ماهیت خود به لایه‌های درونی‌اش وارد شده و به
کمک ارایگنیس گشایش جدیدی در خود ایجاد میکند. در ارایگنیس گفتن پنهان زبان
جایگزین گفتاری آوایی میشود. زبان از طریق ارایگنیس خود را فرامی‌خواند و با فرستادن
هستی به سمت هستندگان, اجازه حضور به آنها میدهد؛ ولی گادامر راه جدیدی را در فرایند
فهم بماهو فهم از طریق امتزاج افق‌ها به روی مفسر و متن می‌گشاید. وی اصطلاح ارایگنیس
را بهگونهای پنهان و غیرمستقیم در ذیل فرایند امتزاج افق‌ها به کار میبرد.
گادامر فهم را دستاورد رخدادی میداند که دو افق مفسر و متن در آن ادغام می‌شوند؛ ولی پیش از
ادغام و امتزاج یافتن» نخست وارد گفت‌وگو می‌شوند. در فرایند گفت‌وگو هر یک از افق‌های
مفسر و متن با توجه به موقعیت هرمنوتیکی واقع در آن» یکدیگر را مورد پرسش قرار داده و بدین روش
به سمت هم گشایش می‌یابند. امتزاج افق‌ها که در واقع امتزاج زبان‌ها اسنت: دستاورد گشودن افق
مفسر و متن بهسوی یکدیگر است. در گشودگی ارایگنیس است که زمینه درهم آمیختن افق‌های یادشده
فراهم میشود. به نظر میرسد ارایگنیس در ساحتی فراسوی افق مفسر و متن» شرایط به حضور
رساندن دو هستنده را فراهم میکند.. این مسلثّله نشان مودهد که,مفسر و متن در دو افق زبانی
مشترگ اقامت دارند و ارایگنییل قالخ صسو و ایکا ینس و متن زا بهگونهای
صورتبندی میکند که هر یک ضمن آشکازگی به روش تخاص خود. با ورود به ساحت دیگری
در موضعی مشترک, باهم امتزاج يافته و شرایط فوم دیالوگ حقیقی را قراهم می‌سازند.
ارایگنیس: خاستگاه زبان و فهم .../ راه‌باز و خبازی کناری ۱۲۷
-اشمیت, لارنس کی (۱۳۹۵)» درآمدی بر فهم هرمنوتیک» ترجمه بهنام خداپناه, تهران: ققنوس.
- پالمر ریچارد (۱۳۹۳)» علم هرمنوتیک, ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی» چاپ هشتم,
-خبازی کناری» مهدی (۱۳۹۵)» «(مقایسه مبانی فلسفی منطق ارسطوبی و فازی»» دو فصلنامه
علمی - تخصصی مرکز پژوهشی دانره المعارف علوم عقلی اسلامی (معارف منطقی)»
- کمالی, سیدمجید (۱۳۹۵)» لوگوس و حقیقت زبان نزد هایدگر آبادان: پرسش.
-مک‌کواری» جان (۱۳۹۶)» مارتین هایدگل ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی» چاپ سوم
- واعظی, احمد (۱۳۸۵)» درآمدي بر هرمنوتیک» چاپ سوم. تهران: انتشارات پژوهشگاه
,387365 70021320 ۷اط ۳۵۵0 ,0۳۲۸۳1500۸16 ۸/۵۳۵ 001616 7۳6 .(1991) 6اماعضس۸ -
5 7چا ده 709 3315100 :76963 376۷ م1 ۷۵۰ گنه ۵۷1860 بط ۵عاهاعص 1۳
,ن۳71۵710711671101080 0۳۱۵ 770008807 1۵ 6101100 00200۳5 .(2002) 3۵۳۲3 ,لقاد10 -
3/02 0۶ از 70 تصحونط 3 ,۳۵۶۳ 0۳۵ ۷۵۳۵ .(1963) حقطحعی موصناهط -
۳۵512160 م60 ۳۵۷۰ 2۳۹ ,2/6100 0۵ 7۳۸۳ .(3991) 8 0۳عی کصق11 عصفعلهی -
0۰ :۷۵۳ 370 ,3/2۳55 م6 305210 وصه +عص نع طعصنه 1۷ [3[06
:6 310 مک‌اکر 2/0 ۵ 7000 م۸ .(1959) صناحق/3 ,جععع110100 -
5۰ وا زد 0 0ص7] علج لا ما۳۳ مصفع‌طاصق/2 ما۴
6 70۳60 67 ۵2513160 ,716 00 و10ع8 .(1962) هام3 ,ععع 106 -
700 ۷ط 332513160 ,۵۳9096 ۵ ۷۷60 ۳۵ 0 .(1971) صناحه/3 ,جععع 110100 -
0" 1701107118771 07۱ 161167 ,112/8 ۵812 .(1976) 3/800 ,0ع 110008 -
3-۰ .00 ,62 310۰ ,عاونا صفص۳عی 310 ,العسکز آعسد۳ 020 بط
61 13710 بط 13160ک022 روو ملاع ۳ برا 2۳ .(1984) صناح/3 ,ععع 11006 -
,۷۲1۵7195 830516 1 ,770751 ۵۳ 16۵۲ .(1993) ص30 ,0ععع 11000 -
کلم 11۵۳067 :۷۵۳ 310 ,(60) 16۳۵11 ۳ 220 مصل فعمدصده
0 ,۳۵ ۲٩ ۳76۳۵6۶ مروها0۳۵ .(0999) ص30 ,00عع 171000 -
5۰ 1706۳517 هصق و10 :137 مدماعصتنصمماطظ معط ۷۵0 7050 ۶ط
۸ هستی و شناخت/ سال ۵/ شماره ۲/ پیاپی ۱۰/ صص ۱۲۸۱۱۱
۶ج :1137110۳0 ,77001001068 600000005 ب(1985) 706 ,رصع قطن ۸ -
| هایدگر در کتاب در راه زبان، موضع فکری خود را از هستی شناسی بنیادین به تفکری اصیل تر (به گمان خود)، یعنی سخن گفتن از ذات زبان تغییر می دهد. نوشتار پیش رو قصد دارد، نشان دهد که زبان از طریق خود چگونه می تواند بنیادهای درونی را توصیف کند. هایدگر در جستجوی پاسخ این پرسش، به موقعیت اصیل زبان، یعنی ارایگنیس (Ereignis)بازمی گردد. هایدگر می گوید ارایگنیس نیروی محرکه ای است که آوای مسکوت زبان را به گفتار تبدیل می کند. زبان از طریق گفتار، خود را آشکار کرده و درباره خود سخن می گوید. از سویِ دیگر، ارایگنیس تمامی هستندگان را در موقعیت خاص خود به فراخور نسبت هرمنوتیکی که با دازاین و جهان دارند به ساحت حضور فرامی خواند. در اندیشه گادامر، ارایگنیس به شکلی غیرمستقیم، در چهارچوب گفتگو، میان مفسر و متن تعین می یابد. در فرایند گفتگو، ارایگنیس ضمن اجازه واگشایی مفسر و متن، این امکان را به دو افق می دهد که هر یک با توجه به ماهیت خودشان به افق دیگری ورود کرده و در هنگام گفتگو به یک موضع مشترک برسند؛ بنابراین ارایگنیس در تفکر هایدگر و گادامر به عنوان آشکارکننده وجوه پنهان زبان و متن و مفسر، تأویلی نو از نسبت دازاین با هستی و گفتگوی میان مفسر و متن ارائه می دهد و ذات زبان بماهو زبان را همچون زبان (گفتن) به زبان (گفتار) می آورد. |
29,337 | 515064 | تا آن حد رواج دارد که عالمان علوم قرآنی یکی
به رغم آنچه گفته آمد, عتایت به سیاق آید ۷۰۴ واه
بقره نشان از آن دارد که مژمنان یادشده وی اکست
مختصر در اين باره باید گفت, نگاهی به چینش آیات
این سباق: کد از آید ۴۶ آغاز می‌شورف یرال را
الهی. وفای به عهد و ترس از خدا توصیه میکند
(بقره/۴۶): سپس به ایشان امر میکند که: به آنچه نازل
به آن کفر نورزند: (و منوا بّا لت مصدما لما معکم و
از این آیه به بعد. دوگانه‌ای شکل میگیرد که میتوان
آن را «اهل کتاب مومن» و «اهل کتاب کافر» نام نهاده
گروه نخست کسانی هستند که به توحید. معاد و کتاب
آسمانی خود ایمان دارند و بر عمل صالح پایدارند. اما
گروه دوم کسانی هستند که کتاب آسمانی خود را به
دور افکنده و از پایبندی به مضامین آن سر باز زده‌اند
یکی از نمونه‌های بارز این دوگان در آیات ۱۰۴ و
لوا راعنا و فولوا انظراتا ... 6 ما یود این روا من
ال کاب و لا ضرکین آن ول یک من خر ین
رک ...) در این آیات. اهل کتاب بر دو گروه بخش
می‌شوند: نخست گروهی که اهل ایمان‌اند و به امر الهی.
گروهی که"اهل کفرّند و به فرموده آیه ۴۶ سوره نسا؛
کلام را تحریف میکنند و به قصد طعن در دین» همچنان
حون الکلم عن مواضیعه و ون سیفنا و عصینا و
به عنوان جمع‌بندی از این بحث باید گفت. آیه ۱۰۴
شده و موّمنان از ایشان را به جایگزینی «راعنا» با
است. آن است که چرا اهل کتاب در مواجهه با پیامبر
پرکاربرد بود که اهل کتاب به طور گسترده در گفت‌وگو
این در حالی است که اگر «راعنا» را به پیروی از سنّت
این در حالی است که اصرار اهل کتاب بر به‌کارگیری
«زاغنا» موجب. شد که خداوند متغال آنان را از کف
ارتباط پیامبر اکرم !۲" با اهل کتاب را به نحوی خاص
مرور بر یات عهد عتیق گویای آن است که بهودیان با
در انتقال به مجموعه زبان‌های سامی و در پی افزوده
در مرحله بعد, «رع‌ی» دچار گسترش در معنا شده و
سه معنای "ثانوی را به خود گرفته است: نخست معنای
«مراقب بودن» و «حمایت کردن» بر پایه این تلقّی که
کردن» بر اساس اين تلقی که چوپانان نقش راهنما را
کردن» بر پایه اين طرز تلقی که حکم راندن بر
احمد پاکتچی و همکاران: تحلیلی زبان‌شناختی - بین‌الادیانی از گزاره قرآنی «لا تفولوا راعنا و فولوا انظرتا۳۱/۹
باید از واژه ۳670 در زبان اکدی یاد کرد که در اصل به
نیز واژه اکدی 7570 هم بر معنای «چوپان» و «شبان»
دلالت دارد, و هم معنای «پادشاه» و «حاکم» را افاده
97 در زبان سبایی یاد کرد که از آن واژه‌هایی با
و هم به معنای «مراقبت کردن» و «راه نمایاندن» به
چوپانانی را ایفا می‌کردند که هم رهیری مردم و هم
نظر میکایا .را درباره حمله به منطقه راموت جلّعاد و
گلّه‌ای که شبان ندارد, بر کوه‌ها پراکنده دیدم ...» (کتاب
قوم تو بر کوه‌ها پراکنده شده» کسی نیست که ایشان را
شما را بر شما خواهم رسانید ... و برای ایشان
مرور بر آیات عهدین گویای آن است که اهل کتاب
استعاره شبانی را از گفتمان‌های سیاسی وام گرفته و در
خدا با انسان را در قالب شبانی استعاره‌سازی کرده و
در این باره نخست باید به آیاتی از عهد عتیق اشاره
کرد که ارتباط میان بهوه و بنی‌اسرائیل را در قالب
قوم خود را مثل گوسفندان کوچانید و ایشان را در
صحرا مثل کلّه راهتمایی نمود و ایشان را در امتیت
نیز باید از مجموعه آیاتی یاد کرد که وظایف و
پراکنده‌ی خود را طلبیده, آنها را تفقد خواهم نمود ..
ایشان را بر مرتع نیکو خواهم چرانید و آرامگاه ایشان
بر کوههای بلند اسرائیل خواهد بود و آنجا در آرامگاه
نیکو و مرتع برگیاه خواهند خوابید و بر کوه‌ها اسرائیل
خود را خواهم چرانید و من ایشان را خواهم خوابانید
افزون بر آنچه گذشت, باید به آیاتی از عهد عتیق اشاره
کرد که ارتباط انبیای بنی‌اسرائیل با قوم یهود را در
داود2) بهوه را چنین مدح و ستایش میکند: «قوم خود
احمد پاکتچی و همکاران: تحلیلی زبان‌شناختی - بین‌الادیانی از گزاره قرآنی «لا تفولوا راعنا و فولوا انظرتا۳۳/۹
عتیق سراغ گرفت که مبتنی بر آنها پس از آنکه بهوه به
بوسی ۹ ار نموو که به کوهغباريم هرآ ین او از غداوند
درخواست کرد که در نبود خود. جانشینی را در میان
را بر این جماعت بگمارد که پیش روی ایشان بیرون
رود. و پیش روی ایشان داخل شود و ایشان را بیرون
خداوند نیز درخواست موسی !۳ را برآورد و یوشع بن
برخلاف عهد عتیق, مرور بر آیات عهد جدید نشان از
پیامبران با مردم دارد, از همین رو غیسی ۳ یل
قامت چوپانی به تصویر درآمده است که به راهبری و
زیرا که چون گوسفندان بی‌شبان بودند و بسیار به ایشان
یا استناد باه آیات عهد چفین نققن ممتاز عیسی ات در
خطیر راهنمایی مردم را پس از خود بر عهده حواریون
نهاد و ارتباط آنان با بنی‌اسرائیل را در قالب شبانی
عیسی ! با شمعون (پطرس) اشاره کرد؛ آنجا که وی را
در امیان اقوام سامی را چنین خلاصه کرد که آنان بر
در مرحله بغد»شاهد آنیم که عهد عتیق افزون بر کاربرد
سرانجام باید از عهد جدید یاد کرد که با تمرکز بر
به راهبری و مراقبت از پیروان خود که چهارپا را
می‌مانند, اشتغال دارند. با الهام از همین نظرگاه است که
تعبیر «راعنا» از سوی اهل کتاب نشان میدهد که آنان
که رابطه پیامپر اکرم۱؟ با خود را در قالب شبانی
تصویر کنند. اين دز حالی است که خداوند متعال هم/از
و هم مومنان اهل کتاب را از به‌کارگیری این استعارزه
نمی نموده است: (یا ایا لذین منوا لا تقولوا راعنا::::)
معنای باب مفاعله شود که فعل «راعنا» در آن قرار
دیگری را نیز افاده میکند که در سنت مطالعاتی مغفول
انگاشت که قرار گرفتن «رع‌ی» در وزن مفاعله با این
پیامیراصا با خود را در قالب شبانی صورتبندی کرده و
از ایشان چنین خواسته‌اند که «ای محمد! ما را با
عربی باید گفت. قدیم‌ترین نشان از این ماده را میتوان
احمد پاکتچی و همکاران: تحلیلی زبان‌شناختی - بین‌الادیانی از گزاره قرآنی «لا تفولوا راعنا و فولوا انظرتا۳۵/۹
باید از ماده 6[ در زبان سبایی و واژه 184
با توجه به مباحث فوق میتوان پی برد که قدیم‌ترین
در زبان عربی مدرّسی از نظر عالمان لغت دور مانده و
قرآن کریم گویای آن است که این ماده درهغصر ول
کانوا معظرین 8٩ و لد نجّنا نی (سرائیل من العذاب
نشان میدهد که مراد از «ما کانوا مظرین» آن است: که
آیاتی چون (و [ذا ری الذین ظلموا الاب فلا یحّب
عنه و لا هم بظرون) (نحل/۸۵) اشاره کرد که ظالمان
را از ابتلا به غذاب الهی می‌هراساند و به: آنان گوشنزد
میکند که نه می‌توانند چیزی از عذابشان فروکاهند و نه
معنای آن است که: «ای پیامبر! ما را تحت نظر قرار ده
هدف نازل گردید که موّمنان اهل کتاب را از به‌کارگیری
مواجهه با پیامبر اسلام!۴" که به تعبیر قرآن کریم با
هدف طعنه زدن به دین اسلام انجام می‌گرفت: (طنا فی
حالی است که وانهادن یک استعاره کهنه و جابجایی آن
شاید دلیل دیگری که به کنار گذاردن استعاره شبانی در
قرآن کریم انجامید, آن است که مبتنی بر این استعاره
تعقل و اراد به شبان خود چشم می‌دوزند و به دنبال
اوه این سو رو آن سو می‌روند. آین جومحالی اسیت که
شاکرا و ما کورا (انسان/۳) و لا اکّراه فی الدّین امد
می‌سازد که نباید آنان را به جرم پیروی از پیشوایان
در تکمیل این بحث. میتوان پاره‌ای از آیات قرآن کریم
کد. قمه: آناق, بد .یک: انذازه: غذاب را خواهند جشین,
مثلا: (.. ربا هوّلا أضلونا فابهم غذابا ضیغفا من النّار
می‌شوند که با خواست و آراده شخصی -نه با اکراه و
اجبار ت از آبا و کبار و روسایشان پیروی کرده‌اند
هستند که مردم را در تشخیص و انتخاب مسیر صحیح
مطالعه حاضر در صدد برآمد با عطف توجه به دادههای
(یا ها ادن منوا لا تقولوا راعنا و ولوا انظرتا ...)
احمد پاکتچی و همکاران: تحلیلی زبان‌شناختی - بین‌الادیانی از گزاره قرآنی «لا تفولوا راعنا و فولوا انظرتا۳۷/۹
۱ اقوام سامی با این طرز تلقی که حکمرانی چونان
شبانی است. دست به معناسازی زده و ماده «رع‌ی» به
گفتمان‌های سیاسی وام گرفته شده و با ورود به فضای
به کار رفته است. مبتنی بر این استعاره نوظهور اهل
۲ برخلاف تصور رایج میان عالمان تفسیر از مداقه بر
مومنان اهل کتاب - نه مسلمانان - را از-گفتل «راغتا»
این استعاره عهدینی می‌توانست آنان را به این سو سوق
دهد که رابطه پیامبر ارم" با خود را در همین قالب
اسلا ۱ بازداشته است که می‌قوان دلایلشن را کار افو
احمد پاکتچی و همکاران: تحلیلی زبان‌شناختی - بین‌الادیانی از گزاره قرآنی «لا تفولوا راعنا و فولوا انظرنا»/۳۹
| یکی از آیات قرآن کریم که در طول سده های متمادی، موضوع گفتگوهای درازدامن قرار گرفته، آیه شریفه بقره/104 است که به گفته مفسران، مسلمانان را از به کارگیری تعبیر «راعِنا» بازداشته و ملزم به جایگزینی آن با تعبیر «انْظُرْنا» کرده است. به رغم آنکه عالمان تفسیر در خصوص معنای «راعنا» و دلایل نهی از گفتن آن، بالغ بر هفت نظرگاه تفسیری پیش افکنده اند، هنوز ابعاد و زوایایی از بحث باقی مانده است که می طلبد با اتخاذ رویکردهای جدیدِ مطالعاتی، از نو به بحث گذاشته شود. پژوهش حاضر با هدف جبران این خلأ مطالعاتی در صدد است با عنایت به داده های زبان شناختی و بین الادیانی که پیشتر از نظرها دور مانده است، تحلیلی جدید از مخاطبانِ این آیه شریفه و معنای «راعنا» عرضه نماید. در این پژوهش اثبات می شود که اهل کتاب با اثرپذیری از آموزه های عهدینی، رابطه «پیامبر اکرم پیروان» را در قالب رابطه «شبان گوسفندان» صورت بندی می کردند. این در حالی است که خداوند متعال در آیه شریفه بقره/104، مؤمنانِ اهل کتاب را به وانهادنِ استعاره عهدینیِ شبانی امر کرده و بدین سان، آنان را نه صرفاً به جایگزینی تعبیر «راعنا» با «انظرنا»، که به تغییر در صورت بندی رابطه پیامبر اکرم(ص) با توده های مردم فراخوانده است. |
46,883 | 396306 | واژگان کلیدی: اسلام» فلسفه سیاسی, دوره میانه فاضله, مشای اشراق.
تفکر و اندیشیدن برای فهم ماهیت و چیستی امور و پدیده‌ها جز ویژگیهای ذاتی
انسان است و بلکه مهمترین وجه ممیزه نوع انسان» ناطقیت يا تفکر و انديشه اوست.
برخوردار باشد به ایجاد و انباشت معرفت و در نهایت به یک نظام معرفتی می‌انجامد
که به آن فلسفه گفته میشود. اگرچه اصطلاح فلسفه و مجموعهای از مباحث مربوط
به آن را به یونان باستان بازمی گردانند» ولی نظریه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه
فلسفه از ایران باستان به یونان رفته است و ایران زمانی خاستگاه مباحث و علوم
عقلی بوده است. ضمن اینکه تفکر و انديشه برای فهم ماهیت و چیستی امور و
پدیده‌ها نمیتواند مختص به افراد یا جوامع خاصی؛باشد, هر انسانی در هر بستر
فرهنگی و اعتقادی» میتواند با«روایکترد عفقلی و انتتتللالی,بته بحث در ماهیت و
چیستی پدیده‌ها و از جمله مفاهیم و آمور سیاسی اجتماغی بپردازد. از آنجا که برخی
معتقدند فلسفه سیاسی شاخه‌ای از فلسفه است. درخصوص امکان یا امتناع وجود
فلسفه در جهان اسلام و در حیطه علوم اسلامی, مباحث مبسوطی صورت گرفته که
ما وارد آن نمی‌شویم." مفروض ما این است که فلسفه اسلامی و فلسفه سیاسی
اسلامی وجود دارد. پرسش و دغدغه مقاله این است که فلسفه سیاسی اسلامی به
چه معنی است و چه تلقی‌هایی میتوان از آن داشت. و در ذیل این معانی و تلقی‌ها
چه مکاتبی در حوزه فلشفه"تتبامنی اشکل گرفته‌انند. ابتدا.به خوانش‌های فلسفهه
«فلسفه سیاسی» يا «فلسفه سیاست» نوعی خاص از تعقل, تفکر, بحث و استدلال
نظام‌مند در مورد مفاهیم, موضوعات و پدیده‌های سیاسی است؛ ریموند لاد ۹
چون دموکراسی, الیگارشی يا پادشاهی و شیوه‌هایی بود که حاکمیت دولت باید از
طریق آن فهم و درک شود؛ همچنین رابطه فرد و نظم سیاسی و ماهیت الزام فرد به
آن نظم؛ تحقق و ماهیت نظم سیاسی از منظر ملت و گروههای درون آن؛ شش
فرهنگ» زبان و نثر به عنوان مولفه‌های نظم سیاسی؛ ماهیت مژلفه‌های اساسی
سیاست مثل دولت» فرد. حقوق, اجتماع, عدالت و... از دیگر موضوعات و
در تعریف دیگری از فلسفه سیاسی» کلایمر رودی" معتقد است فلسفه سیاسی
اغلب به شیوه‌های انتزاعی با غایات حکومت و ابزارهای مناسب دستیابی به آن و در
نتیجه با بهترین شکل حکومت سر و کار دارد. موضوعات اصلی فلسفه سیاسی را
مباحثی مثل چگونگی فهم حقیقت. عدالت, مبانی خیر و صلاح عمومی» لوازم آزادی
و برابری» بنا کردن زندگی سیاسی بر اصول اخلاقی, دلیل و ضرورت وجود
حکومت. دلایل اطاعت اتباع از قدرت.و,مواردی.از این قبیل تشکیل میدهد."
رافائل " معتقد است فلسفه عملی"موضوّعاتی مثل .اخلاق»+جامعه و فلسفه سیاسی را
مورد بحث قرار میدهد." به نظر او در فلسفه کلاسیک. ظبقه‌بندی مفاهیم هدف
اضلی بزد و برای ارزیابی بارممگاندسته می نکن ناه وان اسروز ارزیابی
انتقادی باورها و مفاهیم سیاسی را وظيفه اصلی فلسفه و به تبع ان فلسفه سیاسی
میدانند. اينکه فلسفهه سیاسی وظایف دیگری نیز دارد یا خیر قابل بحث است؛ اما به
طور مسلم بررسی انتقادی باورها و مفاهیم سیّاسی از جمله اهداف اصلی و اساسی
فلسفه سیاسی استاجین همپتن معتقد است فلسفه سیاسی درباره جوامع سیاسی و
چیستی آنها بحث میکند و اینکه کدام صورت از جوامع"سیاسی توجیه‌پذیر هستند و
چه باید باشند. وظیفه فلسفه سیاسی توصیف سطحی جوامع سیاسی نیست بلکه
فیلسوف سیاسی با گذر از سیاستهای روزمره جوامّع» درصدد درک عمیق‌ترین
لایه‌ها و شالوده‌های دولتها و توجیه اخلاقی آنها برمی آید؛ اینکه یک جامعه چگونه
باید باشد تا بتوان آن را جامعه سیاسی دانست؟ جوامع سیاسی چگونه شکل
میگیرند؟ چرا باید این جوامع از نظر احلاقی مشروع باشند؟ ملاک و معیار برای
تمییز جامعه سیاسی خوب از جامعه سیاسی بد چیست؟ مردم در جوامع سیاسی
چگونه به هم پیوند می‌خورند؟ برای پاسخ به سوالات فوق, فیلسوفان سیاسی باید از
سطح توضیف فراتر بروند و با پردازش تحلیل مفهومی ز نظریه‌پردازی اخلاقی»
لغواشتراوس !! معتقد است» تمام اعمال سیاسی از نظر ذاتی به سوی معرفت به
زندگی خوب يا جامعه خوب تمایل دارند؛ زیرا جامعه خوب همان سعادت کامل
سیاسی است. اگر این جهت‌گیری به سوی معرفت به خیر تصریح شود و انسانها
هدف صریح خود را کسب معرفت نسبت به زندگی خوب و جامعه خوب قرار
دهند. فلسفهه سیاسی پدید می‌اید. اشتراوس فلسفه سیاسی را شاخه‌ای از فلسفه
میداند که با زندگی سیاسی» یعنی زندگی غیر فلسفی و زندگی بشری,» دارای
بیشترین نزدیکی است."" به نظر اشتراوس, فلسفه کوششی برای نشاندن معرفت به
کل به جای گمان به کل است. و در نتیجه فلسفه سیاسی کوششی برای نشاندن
معرفت به ماهیت امور سیاسی, به جای.گمان درباره:آنها خواهد بود. ""
حال وقتی قید اسلام یا اسلامی به فلسفه سیاستی اضافه شود موضوع وجوه
مضاعف و پیچیده‌تری پیدا میکند و دارای تعریف جدیدی میشود. و حتی قرار
گرفتن اسلام در کنار مفاهیم» موضوعات و پدیده‌های سیاسی خود به تبیین و توجیه
در تحلیل چیستی و معنای فلسفه سیاسی اسلامی؛ دیدگاهها و تلفی‌های گوناگونی
ارائه شده يا قابل ارائه ات برخی از این تلقی‌ها شبیه یا نزدیک به هم هستند؛
برخی نیز در مواردی همپوشانی دارند یا فقط به یک بعد معطوف هستند هدف
بحث تأیید یا نقد اینها نیست, بلکه ,فقط"ارانه, تصویری از تلقی‌ها و برداشتهای
موجود يا ممکن از چیستی فلسفه سیاسی اسلامی است. عمده‌ترین آنها عبارتاند از:
۱. فلسفهه سیاسی اسلامی به معنای فلسفه سیاسی مسامانان: در این خوانش,
رن از فلسفه سیاسی اسلامی, فلسفه سیاسی دانشمندان مسلمان است. ذر ایغ
صورت., فلسفه سیاسی اسلامی عبارت است از مباحث فلسفهه سیاسی که دانشمندان
مسلمان مثل فارابی» ابن‌رشد» خواجه نصیر و دیگران مطرح کرده‌اند. ""
۲ فلسفه سیاست اسلامی به عنوان متعلّتق جغرافیای فکری- فرهنگی جهان
اسلام: دومین قرائت آن است که قید «اسلامی» در فلسفه سیاسی اسلامی» جغرافیای
فکری» فرهنگی و تمدنی جهان اسلام پا کشورهای اسلامی یا زمانی خاص مشل
۳ فلسفهه سیاسی اسلامی به معنای توجیه فلسفی سیاست اسلامی: در این تلقی,
سیاست و حکومت در اسلام توجیه فلسفی و عقلانی می‌شوند و با نظریه‌پردازی
فلسفی در مورد آنها صورت میگیرد. این توجیه و نظریه‌پردازی‌ها بر مبای الگوی
حکومت نبوی مدینه, و گاهی خلفای راشدین به خصوص امام علی(ع) است. سید
حسین نصر (زاده ۱۳۱۲) تأکید دارد که کنشهای عقلانی زمان پیامبر و صدر اسلام
۴, به معنی وجود آموزههای عقلی"و.استدلالیی,.در مورد زندگی سیاسی در معارف
اسلامی: ذر این تلقی» مقص سالگ ابیت ر اندیشه‌های عقلی
و استدلالی مستند به وحی و معارف اسلامی درباره دیدگاهها رفتارها و پدیده‌های
سیاسی است."" متون اسلا ۹ اف محاطبان‌ی لگ هی را برگرفته‌اند که
یکی از آنها استدلال و راههای عقلی است.اقرآن. شیوه دعوت پیامبر اکرم(ص) را
حکیمانه و در موارد لزوم با جدل احسن دانسته است."" کاربرد چنین شیوه‌ای در
تبلیغ دین و دعوت انبیا سبب شده تا متون دینی دربردارنده رویکردهای عقلی و
استدلالی نیز باشند. طبیعی است که نمیتوان انتظار داشست تجیام مباحث و مسائل
فلسفه سیاست به همان سبک و سیاق و به طور مبسوط در.متون دینی مطرح شده
باشد و ضرورتی هم به این امر نبوده است؛ اما این به معنای نفی مباحث عقلی و
استدلالی نیست. از سوی دیگر عقلی و بشری بودنآفلسفه و فلسفه سیاسی را نباید
به‌معنی تضاد و تباین آن با اسلام قلمداد کرد. فیلسوفان اسلامی اغلب فلسفه را به
رغم اذعان به نقش پیامبران و آموزههای دینی در معنای بشری آن اخذ کرده‌اند. از
نظر آنها «فلسفه عبارت است از تبدیل انسان به عالم عقلی مشابه با عالم خارجی» *"
در این تعریف» بر خصلت انسانی فلسفه به معنی عقلی بودن تأکید شده است.
سیاسی اسلامی بدین معنی است که آموزههای سیاسی اسلام به صورت عقلی و
استدلالی تببین و تحلیل شونده در چنین تعریفی از فلسفه سیاسی منعی وجود ندارد
که چنین تأملات و استدلال‌هایی» توسط متفکران مسلمان ساخته و پرداخته شود
ولی دارای ريشه های الهی و وحیانی باشد. بر این اساس, فلسفه سیاسی اسلامی به
معثی وجوه استدلال‌ها و تأملات عقلانی,ذرباره سیاست بر آساس متون اسلامی به
۶. اسلام به مثابه جهت دهنده فلسفه سیاسی: در دیدگاه ابین‌سینا
نقش آموزههای دینی در جهت‌دهی مباحث فلسفه سیاسی مورد تأکید قرار گرفته
است. او در بررسی رابطه مباحث حکمی با شریعت.» فقط عقل را ملاک امور نظری
میداند و مبادی اقسام سه گانه حکمت نظری را فقط با قوت عقلیه قابل درک دانسته
و ارشادهایی را که در شرایع در اين ساب آمده, صنزفا از جهمت هشدار و آگاهی
میداند؛ اما در باب مسائل علمیو مبادی حکمت عمّلی.معتقد است مبدا این علوم
سهگانه یعنی حکمت مدنی؛ منزلوه رای ماه زان شریعت الهی است و
حدود آن با شریعت روشن"می گردّد و بعد از بیان شسریّعت,قوه نظری بشری به
استنباط قوانین عملی پرداخته و استفاده از آن قوائین را در جزئیات معین می‌سازد.""
۷ مبنا قرار دادن مبانی اسلامی در مباحث بنیادین سیاست: در این نوع نگرش.
منظور از «فلسفه سیاسی اسلامی» رویکرد فلسفی- به معنی عقلی و استدلالی- به
سیاست براساس پیش‌فرض‌های اسلام است. در این صورت. توحید مبنای اصلی
همه مباحث بعدی قرارامی گید و علت فاعلی و بدا تمام پدیده‌ها خداوند خواهد
بود؛ البته چنین رویکردی را میتوان در فلسفه‌های گوناگون مشاهده کرد. طبیعصی
است که هر مکتب و نحله فلسفی, با پیش‌فرض‌ها و رویکردهای خاص خودش
شناسایی میشود. دانشمندان مسلمان این پیش‌فرض‌ها را به عنوان میادی آورده‌اند.""
برخی از معاصران نیز وصف فلسفه را به صفت اسلامی به معنای اتخاذ مبادی
دینی در آن پذیرفته‌اند؛ سید حسین نصر معتقد است مقصود از اسلامی بودن فلسفه»
پذیرش برخی آموزاه‌های اسلامی» به صورت مبادی در آن است.آآممکن اسب
مباحث عقلی و استدلالی از چارچوب معرفتی دین بهره ببرند و معرفتی مستند به
وحی را مبنای خود قرار دهند. بر این اساس, عقل و شهود از جمله مهمترین
مجاری معرفت خواهند بود و هرگونه تفکر و انديشه و فلسفه‌ورزی در چارچوب
پذیرش خداوند و وحی صورت میگیرد و فلسفه اسلامی» کوشش عقلانی برای فهم
و تحلیل موضوعات و پدیده‌های عالم هستی با پایبندی به ولایت خداوند است و
فلسفه سیاسی اسلامی» همین فرایند تفکر در حوزه سیاست و حکومت و قدرت در
۸ این همانی يا هم‌جهتی عقل و وحی در اسلام: اسلام به عنوان یک دین,
نبایدهای عقلی, تکلیفی و ارزشی را در جهت تنظیم حیات دنیوی و زندگی سیاسی
اجتماعی مطرح کرده است. قاعدتا نباید آموزههای اسلامی و وحیانی» با عقل تضاد و
تعارض داشته باشند."" عقل بشری می‌تواندابر اشامسی‌مبانی» متون و منابع اولیه دین»
در همه امور سیاسی - اجتماعی«حیات آخحود تعفل؛ کندهوبنه پرسش از چیستی و
حقیقت و ماهیت آنها بپردازد. آموژه‌های وحیانی موجود ار مورد حیات دنیوی» در
اعتقادی به معرفت سیاسی- اجتماعی تبدیل می‌شوند و در قالب فلسفه سیاسی اسلام
قابل ارایه خواهند بود.""اگر بتوان با عم و استدلال, بخشی از وحی و معارف وحیانی
صورت مباحثی که وحی و آموزههای وحیانی در مورد چیستی و حقیقت زندگی و
انسان و نیازهای آن از جمله تیامنت» عدالت» راهبنری:انسان به سوی حق مطرح
میکنند» درحوزه فلسفه سیاسی یا سیاست فلسفی قرار میگیرند. پیامبران نیز همواره
مردم را از راه استدلال و منطق» به حق و حقیقت دعوت کرده‌اند و آوردن معجزه هم از
طرف آنها به استناد دلیل و برهان عقلی بود.*چنانکه قرآن کریم دعصوت خود را (بسرای
دعوت خود) در معرفت به مبدا و معاد و مسائل اساسی ماورای طبیعت از راه استدلال
4 هم‌راستایی اهداف فلسفه سیاسی کلاسیک با اسلام: اسلام دینی است که در
پی حق و حقیقت است و شناخت حقایق هستی» انسان و جامعه را به همگان
سفارش کرده است. از سوی دیگر بر شناخت و ترویج فضایل انسانی تأکید کرده و
قاییت زندگی ز هی ,را گمال داسته استناگو هلف اضلی ,فلس افهاسیاسی زا
شناخت حقیقت امور و پدیده‌ها بدانیم و پرداختن به فضایل و کمال انسانی از
دغدغه‌های اصلی آن به شمار برود. در این صورت شباهت يا همپوشانی زیادی بین
بخش اهداف اسلام و فلسفه سیاسی دیده میشود. بر این اساس فلسفهه سیاسی
اسلامی میتواند از درون خود آموزههای وحیانی اسلام بیرون آید.
مشهور است که فلسفه سیاسی فاضله بر محور دیدگاههای فارابی و بر اساس مدینه
فاضله شکل گرفته است. البته رگه‌هایاین اندیشه"ژا در ایران باستان نیز میتوان
ردیابی کرد. فارابی کوشید مدای فاضله رابا محوزیت پیامتژاذر جایگاه رئیس اول و
جانشینان او نظریه‌پردازی کند. ویژگی.اصلی مدینه فاضله؛ پرخورداری آن از رهبری
متصل با عقول عالیه است. رئیس اول در جایگاه انسان کامل و جهت‌دهنده به جامعه
انسانی با کسب فیوضات از عقل فعال ,الا الهی بیواند می خورد. با توجه به اینکه
تجلی عقل فعال» ابتدا در عقل مستفاد و سپس در قوه متخیل رئیس اول منعکس
میشود. او میتواند با نامهای مختلفی خوانده شود. چنانچه فارابی می‌گوید: به سبب
فیوضاتی که از عقل فعال به عقل منفعل او افاضه میشود» حکیم و فیلسوف و
خردمند و متعقل کامل است. همچنین به سبب فیوضاتی که از او به قوه متخیله‌اش
افاضه میشود» نبی و منذر است." فیلسوف در مقام؛انسان کامل و رئیس اول»
دریافت کننده فیوضات عقل فعال,است».او برای انتقال اين پیام به مردم, آنها را در
قالب هنجارها و سنتها ارائه میکند و از اینجاست که سنت يا دین شکل میگیرد.
در این مرحله میان ماهیت پیام که از عقل فعال به رئیس اول در جایگاه پیام‌رسان
افاضه میشود با فلسفه که تجلی پیام عقل فعال در عقل مستفاد رئیس اول است» و
نیز دین که تجلی همان پیام در عقل متخیل رئیس است. وحدت و اتحاد حاصل
میشود. حاصل چنین اتحادی تجلی‌های گوناگون رئیس اول در نقش فیلسوف و
نبی است؛ به همین دلیل» دین در کانون مدینه فاضله قرار میگیرد تا سعادت انسانها
را تضمین کند. در انديشه فارابی» عقل و وحی دو بیان متفاوت از یک حقیقت به
شمار می‌روند؛ او نبوت را می‌پذیرد و معتقد است که نه تنها میان عقل فلسفی و
عقل نبوی تفاوتی وجود ندارد. بلکه این دو عین هم هستند و فیلسوف در واقع
البته برخی از فیلسوفان مکتب فاضله مثل ابوحیان توحیدی,» بعدها همسانی
شریعت و فلسفه را رد کردند و آنها را دو بعد جدا از هم دانستند. ابوحیان توحیدی
براین باور است عقل و وحی به لحاظ جوهری دو منبع متفاوت هستند که نمیتوان
آنها را بر یکدیگر تطبیق داد. البته اگرچه وحی مفاد عقلی را نمی‌پذیرد. اما عقل, مفاد
وحی را انکار نمی‌کند و به این ترتیب» پیامبر در جایگاهی بالاتر از فیلسوف قرار
فلسفه سیاسی مشا توسط فیلسوفانی مثل ابن‌سینا و.خواجخه نصیرالدین طوسی
استدلال بر نیاز به ضرورت وجود پیامبر برای تنظیم,زندگی سیاسی -اجتماعی انسانی
اندیشه سیاسی ابن‌سینا از یک سو با عقل و توضیح جایگاه نبوت پیوند دارد و بر
همین اساس, پیامبر یا نی کسی است که ابه؛لحاظ فطرت و استعداد طبیعی به عقل
فعال متصل است؛ از سوی دیگر با مسأله «ملانی‌الطبع بودن آدمی) مرتبط است. به
عبارت دیگر در انديشه سیاسی او.هم ازتباط بانسان با عالم قدسی و متعالی برقرار
میشود و هم بر خصلت اجتماعی آنسان و نیاز به همگاری و همزیستی تأکید
میشود. بنابراین ابن‌سینا کوشیده است تا در انديشه سیاسی خود یک نظريه فلسفی
موافق با شریعت اسلامی مطرح کند که در عین حال با نظر کلی وی درباره جهان
سازگار باشد."" اين‌سینا بر این باور است که (اتصال» بدعقل فعال کلید راز تحول
انسان و مشکل‌گشای کل جریان معرفت است؛ این اتصال در همه انسانها یکسان
نیست؛ بلکه استعداد ادراک در بعضی انسانها بهگونهای است که شخص در راه
معرفت» از تفکر و تعلم بی‌نیاز است» و در سایه نیروی فطری و خدادادی» قادر است
کلیات را بدون مقدمه درک کند.۲" این قوه فطری که ابن‌سینا آن را «عقل قدسی»
می‌نامد موهبتی الهی است که به افراد نادری اختصاص یافته است. بنابراین برداست
اين‌سیتا از غقّل قدسی در نظريه آی فرباره نوات بسیار تأثیر گذاشته اسست ۳
تعبیر «عقل قدسی)» يا (قوه قدسیه» به مرتبه‌ای از عقل نظری انسان گفته میشود
که مرتبه فزونی حدس است؛ این مرتبه برای عقل بشری عالی‌ترین درجه
قابل‌دستیابی است. وی نبوت را به عقل قدسی نسبت میدهد و معتقد است که نه
تنها عقل پیامبر عقل فعال را اشراق میکند. بلکه قدرت تخیل او نیز بهگونهای است
که آنچه بهصورت مجرد و کلی در عقل خویش تصور میکند. در قوه متخیله او
آگاهی و بصیرتی تام به همهحدود مخقیقت دارد ۳ پیامبر.باید پیام الهی را به مردم
برساند و با نفوذ در آنها در انجام"رسالت خود توفیق یابد: از اینرو قدرت روحی
پیامبر باید انقدر عظیم باشد که بتواند علاوه بر نفوذ.در نفوس, آمور مادی را تحت
تأثیر درآورده و همچنین» یک نظام ام بای تشکیل دهد." ابن‌سینا
بدین ترتیب علم» آگاهی و وحی به پیامبران را به نظريه خوده درباره عقل و
اشراق‌یافتن آن از عقل فعال (همان جبرئیل مبلغ وحی)» ارتباط میدهد. *
وی بقا دوام و رفاه انسان را منوط به زندگی اجتماعی میداند و زندگی اجتماعی
را نیازمند قانون و قانون‌گذازقانون‌گذار از نظر او کسی است که بتواند اجرای
قوانین را تضمین کند یعنی مردم را وادارد تا قوانین را اجرا کنند و چنین کسی فقط
یک پیامبر است و خداوند بی‌شک». واجود چئین پیامتزی را ضروری میداند."" وی
برای پیامبر سه ویژگی روحی مهم بر می‌شمرد که او را از مردم عادی متمایز میکند؛
اول, کمال قوه خیال؛ دوم ظرفیت انجام معجزات؛ سوم دانش مستقیم. بالاترین
درجه نبوت ازآن کسی است که علاوه بر این سه ویژگی» از کمال عقلی و اخلاقی
بنا بر باور ابن‌سینا وظیفه نبی فقط فرمانروایی نیست» زیرا غایت پادشاهی, رفاه
جسمانی و پرداختن به عالم محسوس است. در حالی که مأموریت پیامبر معطوف به
هر دو جهان است؛ پیامبر آنچه از طریق الهام و وحی آموخته» ابلاغ و اعلام میکند و
هدفش نه تنها رفاه جسمانی بلکه کمال عقل یعنی مهمترین کمال انسانی است.""
وی برای نبوت. بعد سیاسی قائل است و قانون و سیاست را به عنوان دو رکن اصلی
یگ واعه متمدنبیه انبیا اخقتصاصی داده:است. از ظی او یار قانون‌گنذارر
سیاستمداری برجسته است و تنها اوست که میتواند این دو مسئولیت را بر عهده
داشته باشد. ابن‌سینا در کتاب نياثبات النبوه می‌گوید پیامبران با فن سیاست. امور
مادی مردم را سامان میدهند و به‌یاری فلسفه» زندگی معنوی آنها را کمال می‌بخشند
همانطور که افلاطون اين ویژگی را درباره شهریار فیلسوف بیان میکند. "۲
ابن‌سینا در چگونگی رسیدن پیامبر به مرحله اتصال با عقل فعال, با فارابی هم‌رأی
است؛ با این تفاوت که قوه خیال فارابیی.در دیدگاه:انن‌سینا به چهار قوه ادراکی باطنی
تکثیر میشود."" فارابی به ملاداقوه امتخیله», علم.پیامیر بنهجزئیات و صوری که
مشاهده میکند را توضیح دهد" اما اپن‌سینا با اینکه طرح,کلی فارابی را پذیرفته.
اتحاد عقل انسانی با عقل فعال در نظریه,او را مردودامی‌داند."" به‌همین دلیل عقل
مستفاد در نظریه ابن‌سینا موضوع اتحاد با عقل افعال نیست؛ پلکه به‌معنی معارف القا
شده از جانب عقل فعال به عقل بالملکه است.پنابراین او بهجای مفهوم «اتحاد» از
مفهوم «القا» استفاده میکند."" «وحی عبارت؛است از القا خفی از جانب امر عقلی
به اذن خداوند در نفوس بشری که مستعد این القا باشند. این القا اگر در حالت
بیداری باشد وحی است و اگر در حالت خواب رخ دهد نفث (الهام) خواهد
ابن‌سینا با بسط نظريه فارابی بر این باور است که میان منبع عقلانی و منبسع
وحیانی تفاوت ماهوی وجود ندارد؛ ولی دین اصالتا عملی و فلسفه در اصل نظری
است؛ از اين رو مبدا دانش‌های عملی از شریعت الهی مستفاد میشود و مبادی
دانش‌های نظری از باب آیین الهی» از راه خودآگاهی به‌دست میآید. منشا تکوین و
تشریع در دین, خداوند است. تشریع از طریق وحی حاصل میشود. و مناسبات
عالم انسانی با آن تنظیم میگردد. بر این اساس» در فلسفه هم مبدا تکوین و هم مبدا
تشریع خداوند است؛ ولی تشریع از طریق سیر و سلوک عقلی با عطایای عقل فعال
به‌دست میآید و پس از حصول آن, نظام عقلی ذهنی فیلسوف» صورت آن را در
داش سیاسی نزد فیلسوفان مشایی» نهضصرفا غقلی و ثه کاملا شرغی است؛ بلکه
در حد درک کلیات و اصول مباحث خود از عقل بهره میبرد و برای توضیح
جزئیات آن به وحی متوسل میشود. بر این اساس» برخی از حوزه‌های دانش سیاسی
مثل فلسفه سیاسی» دانشی عقلی به شمار می‌رود و حوزه‌هایی دیگر مثل فقه سیاسی.
داش شوعی اتلقی, میشود. بر این اساس فلسقه سیاسی اسلامی به‌اسبانی و کلیات
میپردازد و جزئیات زندگی سیاسی و ارائه الگری آن را به دین‌شناسان یعنی فقیهان:
شیخ شهاب‌الدین سهروردی با تأسیس,حکمت آشراقی, تخولی بزرگ در مباحث
فلسفی و فلسفه سیاسی پدینذ آورد. وی برهان رآ دریکناژه‌شهود. معیاری برای
طبقه‌بندی حکیمان قرار داد و حکیمی را.که در حکمت ذوقی و حکمت بحشی
متبحر باشد. شایسته ریاست تامه.و خلافت و جانشینی خحدا در زمین دانست ۴۸ وی
بحث نبوت را همانند فارابی و این‌سینا*از آژندگی اختماعی انسان آغاز میکند:
«بدان که چون هر یکی از مردم به همه کارها و مهمات خویش قیام نتواند نمود
و از معاملات و قصاص و مناکحات چاره نیست و بعضی مردم را از بعضی گریز
نیست» پس از شرعی متبوع و قانونی مضبوط چاره نیست. پس شارعی ضروری
بنابراین هدف نبی از دیدگاه سهروردی وضع قانون برای مصالح اجتماعی و
هدایت انسان بهسوی خداوند و مهیا کردن او برای آخرت است؛ و حکما بر آن‌اند
که انبیا (ع) به‌حق برای مصلحت نظام عالم مبعوث شده‌اند و برای یادآوری آخرت
به آدمیان برانگیخته شده‌اند» زیرا مردم از آخرت غافل‌اند و در کارهای دنیا نیز جانب
انصاف را رعایت نمی‌کنند. پس ناگزیر باید کسی باشد [نبی] که برای آنها قانونی
مضبوط را تنظیم کند.""سهروردی می‌گوید که قانون وضع‌شده و راهی که نبی برای
دنیای مردم ارائه میکند» خود بالاصاله مورد نظر نیست. بلکه این شیوه زندگی باید
«پس باید برای ایشان شخصی باشد که همانا شارع است و او برای ایشان
طریقی را معین میکند که در آن سلوک کنند و بانگ رحیل به سوی خداوند رابه
یاد ایشان آورد و آنها را به روزی که از مکانی نزدیک خوانده میشود و زمین به
سرعت از ایشان شکاف بر میدارد انذار دهد خداوند را به یاد ایشان آورد و آنها را
بنابراین دو عبارت» در نظريه نبوت اشراقی, شأن آسمانی نبی» یعنی دعوت
انسانها به سوی آسمان از شأن زمیثی.او.که همان.قانونگذاری و تنظیم روابط آدمیان
است. قوی‌تر بوده و درست مقابق نظريه نی ناسمه« است که در آن شآن
زمینی نبی بزرگتر جلوه میکند. از اینرو پیامبران براتی انجام چنین وظایف و
اهدافی باید از امتیازات خاصی نسبت.به مردم عادی برخودار باشند."" شیخ اشراق بر
این اساس آیه «علمه رید لقّی» را به تعلیم نی از قدس تفسیر میکند؛ بدین معدا
که این عقل فعال است که نبی را یاری میکند؛ و عقل فعال را نیز خداوند با قوه
غیرمتناهی خود مدد میدهد.** همچنین نبی آشیری آسمانی دارد و عالم مجردات را
درک میکند. اما پس از سیر «من الخلق الی الحق» دگرباره سیری «من الحق الی
الخلق» ذارد: «و گف ت که ب مان برد الا انکاد ات هشانشوواد: آمن و در حق پیغمبر
سهروردی جایگاه نبی در مراتب موجودات در سلسلهه نظام عالم را در قوس
نزولی آنها از جواهر نخستین» تا عالم عناصر و انسان دنبال میکند و در قوس
صعودی از انسان در بند مشتهیات و وهمیات. تا انسان متصل‌شده به عقل مستفاد و
یکی‌شده با عقول مفارق دنبال میکند. *" کامل‌ترین انسانها در دیدگاه او کسی است
که ویژگی‌هایی فراتر از نفوس دیگر به‌دست آورد» سخن خدای را بشنود و فرشتگان
را به چشم ببیند و این انسان کامل همان پیامبر است."" وی وحی را نیز همان اتصال
«ممکن باشد که قوت نفس او [نبی] و قوت این شخص تا به‌حدی رسد که به
سبب شدت اتصال به عالم عقل و جواهر فرشتگان چنان بود که به زمانی سخت
اندک چون او تحصیل معقولات انديشه کند در هر مسأله او را حدود وسطی پیش
ید که بدان سبب بی رنجی جمله معقولات کلیات بی معلمی و کتابی متخیل
بنابراین اساس نظريه نبوت اشراقی تفاوت چندانی با نظریه ثبوت مشائی ندارد,
اما چون در فلسفه اشراق» عالم مثال» عالم اشرف و ارجح بر این عالم است» شأن
آسمانی نبی نیز اهمیت بیشتری پیدا میکند و شأن زمینی و این جهانی او به‌حد
تنظیم امور و وضع قانون» آنهم برای رسیدن به عالم دیگر محدود میشود. در واقم
نبی انسان کاملی است که وظیفه هدایت وارساندن,انسانها به کمال را دارد اما در
این دیدگاه شأن نبی به رئیس,و.پادشاه"و,امام قوم.(بهآنمعنی: که فارابی یا افلاطون
می‌گویند) نمی‌رسد» يا حداقل به؛آن تصریح نمی‌شوه: شتتأن نی از نظر سهروردی
همان شأن دین در جامعت سک یی تعالی انن‌گا هر پگ ی گیرد. نا تکفل
همه امور دنیوی ایشان را؛ اگرچه در هیچ‌یک از نظریاتت مختلف, درباره این مسأله
در عالم اسلام» بر یکی از اين دو شأن به‌نحو مستقل و متمایز پافشاری نشده است.**
او جهان را از حکیم متأله و دارای حکمت ذوقی, اخالی نمی‌داند و در نتیجه بر
برتری شهود بر برهان تأکید میکند. به نظر او اگر کسی در علوم بحشی و حکست
رسمی مهارت نداشته/باشاسوازمو ساکسیل اغواف یماد دامت و درک حقیفت
سهروردی وارد بحث در جزئیاتمدینه نمی‌شوداولی رهبر مدینه را مشخص
میکند. حاکم مطلوب او حکیم متأله غرق شده در هر دو حکمت بحثی و ذوقی
است. روش شهودی,» سهروردی را بر آن داشته که در تقسیمات مراتب حکمست
خود. «حکیم الهی متوغل در تاأله) را بر سایر حکیمان مقدم بداند. سهروردی با اذعان
بر بالا بودن مرتبت وی به جهت اهمیت برهان و استدلال در تعلیم امور برای
«ریاست تامه و خلافت و جانشینی خدا» حکیم متوغل در بحث و تأله را شایسته‌تر
میداند. در صورت فقدان چنین حکیمی, او رئیس کامل را متولی امور خلافت و
جانشینی خدا میداند. رئیس کامل سهروردی» حکیمی است که متوغل در تأله و
متوسط در بحث باشد. در صورت فقدان رئیس تامه و رئیس کامل» حکیم متوغل در
تأله را که در بحث مراتب حکمت حکیمان برای او رثبت عالی را در نظر گرفته بود؛
ویژگی حکمت متعالیه ملاصدرا را میتوان تلاش برای همگرایی انديشه‌ها و
روشهای فکری گوناگون مشایی» اشراقی, کلامی و عرفانی در صورتبندی جدید
دانست."* ملاصدرا در صدد برآمد با نقد و تحلیل دانش‌های مختلف استدلالی پیش
از خود و برگرفتن نقاط قوت و برتری‌های آنها. صورت جدیدی از استدلال را در
حکمت ممتعالیه خود بازسازی کند. فلسفه سیاسی حکمت متعالیه را میتوان
غایت‌گرا دانست که غایت نهایی آن,رسیدن به جوار,باری تعالی و تنعم به فیض
الهی است. از دیدگاه او به شواهد شرع و بصائر عقل» محقق ومبین شده است که
مقصود همه ادیان و شرایع» رساندن خحلق.به جوار باری.تعالی و به سعادت بقای آن
حضرت و ارتقا از حضیض نقصن به.ذروه کمال و.از هبوط اجساد دنیه به شرف
ملاصدرا در باب ضرورت وجود نبی نظری شبیه سهروردی دارد؛ وی در شرح
حلیت اون اون کا نبا «الاغطراه زاین السخت با بیان چناسهقامیه در اثبات ز
ضرورت وجود نبی برهان عقلی قاطعی را ارائه میکند و می‌گوید:
مقدمه اول: ما خالق و صانعی داریم که بر,همه چیز قدرت دارد؛
مقدمه دوم: این صانع خالق, از تجسیم» تعلق به ماده و اجسام مبراست و بنابراین
مقدمه سوه: این خالق به جهت علم و حکمت مطلق, بر جهات خیر در نظام
عالم و مصالح بندگان خود در زندگی, بقا و دوام آنها نیک‌آگاه است؛
مقدمه چهارم: از آنجا که خداوند جسمانی و متعلق به ماده نیست و نمیتواند
مستقیما در کثرات و امور مادی تأثیر کند پس خداوند برای ایجاد» تأثیر و تدبیر امور
مقدمه پنجم: مردم در تدبیر امور زندگی و آخرشان نیازمندند به کسی که آمورشان
را تدبیر کند و به ایشان راه زندگی در دنیا و وصول به سعادت و نجات حقیقی در
بناپراین انسانها برای برقراری همکاری و رفع تنازعات و تعارضات به قوانین و
شرایعی نیاز دارند که خود این قوانین و شرایع مقتضی وجود قانونگذار و شارع
است. این شارع بالضروره باید انسان باشد؛ زیرا مردم ملانکه را به‌دلیل
غیرجسمانی‌بودن نمی‌توانند مشاهده کنند. همچنین شارع باید واجد امور خارق‌العاده
و معجزاتی باشد که مبین صدق ادعای او باشد و در نتیجه اطاعت مردم از وی
بیشتر شود. پس وجود نبی برای بقا و سعادت نوع انسان خیر و مصلحت است و
چون خداوند عالم و حکیم مطلق است و از خیر بودن بعثت انبیا آگاه است» نبی را
صدرالمتألهین در آثار خود دراه نبوت نه سخن فاراتیی را می‌پذیرد"" و نه سخن
ابن‌سینا را بلکه با نظر جامع به این بحث میپردازد..وی براین باور است که کسی
مستحق ریاست بر خلق و صاحب رسالت و مبعوث خدای متعال است که به مقام و
مرتبه جامعیت در نشات سهگانه عقلی و نفسی و حسی رسیده باشد:
«گوهر نبوت گویی مجمع انوار عقلیه و نفسیه و حسیه است و لذا با روح و عقل
خوبشن ,غمچورن ملکی ,و فرشته‌ای است ازافرشتگان,مقرب رهام و با ایتله تفس,و
ذهنش همچون فلکی است بالات و برتر از ادناسو ارجاسی خیوانیه و لوحی است
محفوظ از دسترسی شیاطین و با حس خویش همچون پادشاهی است از بزرگان
پادشاهان عالم. پس شخص نبی با همان شخصیت یگانه و وجدانیه هم ملک است و
فرشته و هم فلک است و آسمانی و هم ملک و پادشاهی است فرمان‌فرمای بر کلیه
عالم. بنابراین او جامع جمیع کمالات نشآت سه گانه است. آری از ناحیه روح و
جنبه روحانی از سنخ ملکوت اعلی است. و از جنبه نفس و نفسانی از سنخ ملکوت
اوسط است و از جنبه طبیعی از سنخ ملکوت اسغل است. پس او خلیفه خدا و
مجمع مظاهر اسما الهیه و کلمات تامه الهی است» *"
وی در کتاب مبل و معاد خود دو کمال برای رئیس مدینه قائل است» کمال اول
«کمال اول رئیس مطلق این است که نفسش در مرتبه عقل بالفعل باشد و قوای
متخیله و حساسه و محرکه‌اش در غایت کمال باشد. پس به قوه حساسه و
محرکه‌اش مباشر سلطنت گردد و احکام الهی را جاری گرداند و با دشمنان خدا
محاربه کند و قوه متخیله مهیای قبول جزئیات با نفسها و کلیات بحکایاتها-در
بیداری و در خواب- از عقل فعال بوده باشد و به قوه عاقله به حیئیتی باشد که عقل
منفعله‌اش مستکمل شده باشد به همه معقولات و عقل بالفعل شده باشد و چنین
انسانی عقل مستفاد میگردد و در میان عقل فعال و عقل منفعل قرار میگیرد و میان
او و عقل فعال واسطه ری نیست» این«حالت اگر.بنزای جز نظری از قوه ناطقه
حاصل شود آن انسان حکیم "وفیلسوفت خواهد بوداو اگز.دراقوه نظریه و عملیه و
متخیله حاصل گردد آن انسانی میباشد که وحی بر او نازل میشود توسط ملک و
آن ملک عقل فعال است. پس:به؛اعتبار آینکه هرچه:از خانب خدا بر عقل فعال
فایض میگردد عقل فعال آن را بر عقل منفعل؛او فایض می‌گرداند حکیم و ولی و
فیلسوف است و به اعتبار آنچه بر قوه متخیله او از آنجا فایض میشود.» نبی و منذر
صدرالمتألهین درباره نبوت و وحی و تمایز آن با فلسفه» پراین باور است: که
قیلسوف و تبی هر دورو اساسا وطرضا ال یک ما اد سر کی ,اشتنادی تفسی»
با عوالم سهگانه وجود؛ یعنی طبیعت. نفس و عقل, اتحاد دارند و در نتيجه این اتحاد
می‌توانند حقایق الهی و نفس‌الامری را از عقل فعال یا روح‌لامین دریافت کنشد."
وی معتقد است نبی از طریق خیال با صور خیالیه متحد میشود. اما این فیلسوف
تصریح میکند که پیامبر هنگام مشاهده صور عالم خیال ساکن عوالم دیگر نیز
هست. به این معنا که گاه در این مقام استقرار دارد و گاه در آن دیگری. بیآنکه
توجه او به یک عالم او را از توجه به عوالم دیگر باز دارد و بیآنکه اصل و فرعی در
کار باشد. بنابراین تمام عوالم بعینه و بوحدته در پیشگاه او حاضرند و منشا تفاوت.
فقط توجه و التفات شخص پیامبر است. اگرچه پیامبر که معلم و راهنمای همه
طبقات مردم است بیشتر به‌زبان عالم خیال سخن می‌گوید. اما زبان عوالم دیگر را نیز
می‌شناسد و توجه و التفات او به‌زبانی او را از زبان‌های دیگر باز نمی‌دارد.۹"
بنابر این بیان» نبی و فیلسوف» یعنی کسانی که اداره جامعه را در دست دارند.
می‌توانند احکام و دستورات الهی را در بعد فردی و اجتماعی و سیاسی صادر کنند.
احکام انشائی و اعتباری که آنها صادر میکنند» در نتیجه ارتباط با عقل فعال بوده و
منشا آسمانی و نقس‌الامریی دارند."" فلسقه در نظر ملاضدرا و معاصرانش؛ و نیز اکتر
حکمای بعد از او علم اعلی(برتر) است که منشأا الهی دارد و برگرفته از «مقام و
منزلت نبوت» است و «حکما» کامل‌ترین انسانها بعد از پیامبران و امامان‌اند. ""
داوری اردکانی می‌گوید اگر این حکم در مورد فارابی درست باشد که رئیس
مدینه فاضله فیلسوفی در لباس پیامبر است» به‌سختی میتوان آن را درباره رئیس
مدینه در دیدگاه ملاصدرا صادق.دانست. چنانکه قضیّه راامعکوس هم نباید کرد.
یغنی نمیتوان گفت رئیس اول ۹ یداه م طلاوشامبری است در کسوت
فیلسوف, زیرا ملاصدرا (کمال اول) رئیس مدینه را فلسفه وحکمت میداند. از نظر
او هر پیامبری فیلسوف و حکیم است؛ هرچند: که همه حکیمان و فیلسوفان پیامبر
نیستند. با این بیان اختلافی که در دیدگاه فارابی میان فیلسوف و پیامبر بود برطرف
میشود و اگر اختلافی باشد که هست. این است که در نظر ملاصدرا مقام نوت
برتری دارد» زیرا همه پیامبران علم حکما و فلاسفه را دارند اما فیلسوفان به مقام
به تبع مباحث فلسفی حکمت مشا گروهی از فیلسوفان اسلامی در غرب جهان
اسلام نیز فلسفه خحاص خود را ایجاد کردند. هر چند آنها فلسفه مستقلی را تاسیس
نکردند. اما رویکرد خاصی را پی گرفتند. مهمترین این فیلسوفان عبارتاند از:
ابن‌باجه, ابن‌طفیل و ابن‌رشد. آنها سه فیلسوف معروف در غرب تمدن اسلامی
هستند که هر کدام به گونهای به تأمل فلسفی در سیاست پرداخته است. تاریخ
زندگی و اشتغالات ذهنی این سه متفکر مسلمان که در یک دوره می‌زیستند. نشان
میدهد که آنان انديشه‌ها و مسائل و دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی و فکری
مشترکی در مورد فلسفه و سیاست داشتهاند. هر سه فیلسوف به طبابت نیز
پرداختهاند و در منصب‌های بالای دولتی نیز حضور پیدا کرده‌اند. آنها برداشت
اضطراب آمیزی از اوضاع اجتماعی زمانه خود داشتهاند و منتقد دیدگاههای اجتماعی
سیاسی فقیهان هستند» همچنین دو تن از آنان سرنوشت مشترکی از جهت کینه‌ورزی
ایق‌باچه. نخستیق فیلسوف: انلس است که زاه نا براق بزرگانی حون
ابن‌طفیل» ابن‌رشد و ابن‌خلدون گشود"" فیلسوفانی که در غرب تمدن
اسلام» اروپای مسیحی با تشبث به افق‌هایی که ترسیم کردند. از قرون
بنابر دیدگاه ابن‌باجه تفکراعالی‌ترین ویژگی بشر است.و.انسان با تفکر و تدبیر به
حقیقت اعلی و سعادت واقعی دسّت می‌یابد."" روزنتال آمی گوید: «چنانچه بتوان
مشرب سایر فلاسفه را به درشتی عقل‌گرایی نامید, مشرب ابن‌باجه در مقایسه با آنها
عقل گرایی افراطی است».*" در مرحله خودآگاهی یعتی آگاهی عقل محض به
خویشتن (که بالاترین وجه علم است» اتحاد فکر و حقیفت تحقق می‌یاید.""
ابن‌باجه به نظريه اتصال فارابی توجه خاص دارد و در تدیی رالمنوحد نیز
می‌کوشد تا اثبات کند انسان با غلم و تعالی قوای انسانی"میتواند به عقل فعال اتصال
یابد. او نیل به سعادت و فضیلت را در گرو سیادت. نفسن عاقله و استیلا آن بر نفس
حیوانی میداند. مرحله اعلای سیر معتوی یا عقلانی در آدمی» رسیدن به مرحله
ادراک مستقیم و اتصال با حقیقت عقلانی محض يا به تعبیر فلاسفه اتصال با عقل
فعال است. ابن باجه اتصال يا اتحاد عقل بشر با عقل فعال را سعادت اعلی و خیر
قصبری تزصیف میکنن: وراه وصول به سعافت را آذراک عقلی می اند
دین و فلسفه در دیدگاه وی بی‌نیاز از هم‌اند و در حقیقت «ابن باجه در سکوت
نسبت به نبی و وحی, حال خود را بدون مقال بیان کرده است»."" وی به مباحث
سلطان و رعیت. قانون, عدالت و رفاه جامعه علاقه کمتری دارد. به نظر او مردان با
فضیلت, به‌مثابه «عرفا» می‌توانند حکومت‌های ناقص را بهبود بخشند زیرا روابط
اجتماعی که حکومت را کامل میکنند. با فضایل اخلاقی بهبود می‌یابند. اما ابن‌باجه
بر آن است که جامعه و حکومت دیگر پیش‌شرط‌های رسیدن فرد به سعادت نیستند.
او با از سر گرفتن نظریه فارابی در مورد انسان فضیلت‌مند و فیلسوفی که گاهی در
حکومت فاسدی زندگی میکند و «مثل یک غریبه در جهان) است» نظريه فیلسوف
منزوی را مطرح میکند؛ چنین کسی میتواند نه تنها با فضیلت اخلاقی (به‌مثابه
فرجامین غایت) بلکه منحصرا در انزوای از جامعه, بهعنوان متوحّد. با تدبیر نس و
تفکر درباره حقیقت در طلب سعادت باشد. اگرچه مردم در حکومت به‌اقتدار عرفا
یعنی رئیسانی که دانش فلسفی دارند. نیازمندند. اما مفارقت از جامعه ممکن است
تحت شرایط خاصی خوب باشد؛ به‌ویژه در حکومت‌های ناکامل, که فرد را در
رسیدن به سعادت پاری نمی‌رسانند. بنابر دیدگاه او" غروج.عرفانی به صور عالی‌تر
عالم به رهایی نفس از ماد و به"اتصّال عقل فعال الهی"(که یکی از فیضانات الهی
ابن‌باجه می گوید مدینه کامله (جامعه توسعه‌پافته) به فن طب و قضا نیاز ندارد؛
زیرا مردم مدینه به امور بهداشتی و تعذیه صحیح آگاهاند (به علم و دانش مجهزند) و
در عمل نیز رعایت میکنند. بنابراین به طب و طبیب نیاز ندارند. از آنجا که درستی
سبب اتحاد کلیه ساکنان این شهر است و هیچگونه مشاجره‌ای میانشان نیست به
قضاوت و قاضی هم احتباج ندارند. هر شخصی ذر مدینه.کامله این امکان را دارد که
بالاتریی مذارجی که نزانای ان رادارذیرسد. کلیه آرلیدر اج قشی‌دوست آاسقاسر
هیچ رأی خطایی در آن راه ندارد؛ و اعمال صورات بلاون هیچ قید و شرطی پسندیده
ابن‌رشد. پیامبران را حکیمان واقعی میداند که علاوه بر آموزههای خاص که
راهنمای خواص است» آموزههای عام هم دارند که راهگشای عوام است؛ حکیمان
هر عصری با شنیدن ندای پیامبران به دين آنها روی می‌آوردند.*"
ابن‌رشد می‌گوید: فلسفه هر آنچه دین می‌گوید را بررسی میکند. بنابراین اگر
ادراک فلسفی و آموزه دینی با هم هماهنگ بود» ما به معرفتی تمام‌تر دست يافته‌ايم و
اگر آنچه در شرع آمده را درک نکرد. به قصور عقل انسانی در آن مورد علم پیدا
میکند و می‌فهمد که مدرک آن امر تنها شرع است** مفاد این عبارت آن است که
هرجا عقل قادر به درک نکته‌ای در شرع نشد. میتوان آن تفه را صرفا یله استناد
وحی پذیرفت."*" البته از برخی عبارت‌های ابن‌رشد چنین بر میآید که فیلسوفان با
خواصی که قادر به تعلم حکمت‌اند. می‌توانند راه سعادت خود را از حکمت بگیرند
نه از دین؛ احترام به دین برای آنها از سر نیاز معرفتی نیست بلکه از این جهت است
که در روزگار کودکی‌شان شریعت. معلم و مربی آنها بوده» و یا از این جهت است
که شریعت میتواند سعادت جامعه و عوام را فراهم آورد. لازمه سعادت عقلی
وی درباره نیاز بشر به دین تأکید مبی‌کند که ادین*ذر مورد سعادت معارفی را در
اختیار انسان قرار میدهد که علوم"بشری.از آن عاجزند ""اما:به نظر او فلاسفه و اهل
برهان تا حدی می‌توانند به نحو برهانی ان معارف را به‌دست اورند اما می‌بایست به
آموزههای دینی احترام بگذارند. وی برای اطمینان به.این/معارف بر معجزه تأکید
ندارد و بررسی سخن خود پیامبر را توصیه میکند؛ اما مشکل اینجاست که نه تجربه
حسی را دز شناخت: اين وادی راه‌گاا دنر به کف و شهزد زا قبول دارد:*
بنابراین فقط مباحث عقلی باقی می‌ماند. اگر مباحث عقلی را بتوان معیار درستی و
صدق دین در این مسائل دانست دیگر چه نیازی به دین برای فیلسوفان وجود دارد؟
این ابهام در استدلال ابن‌رسندبّر نیاز به دین نشانه‌ای؛اسست بر اینکه احتمالا نیاز
فیلسوفان به دین بنابر دیدگاه او از جهت معرفتی نیسیت.۹*
نظر ابن‌رشد درباره وحی وارویا این است که قندما رژیا و وحی را از جانب
خداوند میدانند که به واسطه موجودی روحانی که جسم نیست و از نظر آنان واهب
عقل انسانی است عطا میشود؛ فیلسوفان جدید آن را عقل فعال می‌نامند و در
فارابی و ابن‌سینا با طرح عقّل و اثبات ارتباط فیلسوف و پیامبر با عقل فعال» براین
باورند که فیلسوف با اتصال به عقل فعال و نبی با اتصال قوه خیال به عقل فعال
مطالبی را دریافت میکنند. اما ابن‌رشد به‌خلاف فارابی و ابن‌سینا نظريه معرفت را
به‌نحو دقیق و پیچیده» و به‌لحاظ عقلی و فلسفی بررسی نکرده و بی‌توجه از کنار آن
می‌گذرد. دلیل اینکه ابن‌رشد در تکمیل سخنان فارابی و ابن‌سینا نمی‌کوشد روشن
نیست "" محمود قاسم می‌گوید وی به نظریه معرفت آن دو متفکر معتقد نیست و
معرفت را اساسا از بالا به پایین نمی‌بیند و به عقل فعال آن‌گونه که فارابی و ابن‌سینا
ابن‌طفیل اندلسی از جمله فیلسوفانی است که در باب استقلال و استغنای عقل از
نبوت سخن گفته است. او طی نگارش داستانی با عنوان حی بن بقظان استقلال و
خودکفایی عقل انسانی را مطرح میکند. غلامحسین ابراهیمی دینانی در کناب
ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام می‌گوید داستان حی بن یقظان بر خودکفایی
عقل استوار است و هرگونه نیازمندی؛انسان به آغیر,عقل, در آن مردود شناخته شده
است. این قصه» داستان انسان‌وننهاش*الت که/دن, یک جویره«ورافتاده» بدون ارتباط
با هرگونه فکر و فرهنگ و بدون"تماس و معاشرت با جنس بشر, مراحل تکامل و
نیز نائل میشود. سخنان این فیلسوف بیانگر‌این است که او به استقلال عقل باور
داشته و نور خرد را برای رسیدن به سر منزل حقیقت کافی میداند. میتوان گفت
آنچه فیلسوف آندلس ذر ذاستان حیا بن بمظلیا ابراز دنه با سخنان فیلسوف ریق
[محمد بن زکریای رازی] بی‌مناسبت نیست. ابن‌طفیل رشد عقل نظری را از
ادراکات حسی خام تاره رتیه لقا هرذ اقالب داسثتانی بتوصیفت هی کند. ۴
قابل‌توجه د رال ابین‌طفیتل آس تطن دیدگاه وی*ذر این مورده مشابه دیدگاه
نظریه‌پردازان مدرن عصر جدید است که نقش خدا را در خلقت انسان مسکوت
گذارده و یا انکار میکنند و یا شکل‌گیری تمدن را ناشی از عقل و تجربه مستقل
بشری میدانند و نه تعالیم انبیای الهی." بنابراین میتوان گفت حی بن یقظان
رساله‌ای است که از آغاز زندگی بشر بر روزی زفین» نی غلمی بدادست ی دهد
ابن‌طفیل در مقدمه قصه حکایت میکند که آب و هوای معتدل آن جزیره
غیرمسکونی, به‌علاوه نسبت مناسبی از عناصر سبب پیدایش خود به‌خودی نخستین
انسان میشود. انسان نخستین» چوبدستی را سلاحی مناسب در تنازع بقا خویش
می‌شناسد و بدین‌ترتیب به برتری خود بر سایر حیوانات پی میبرد؛ اما در حقیفشت.
منظور از چنین آغازی» صرفا فراهم کردن زمینهای برای نشان‌دادن بالشندگی و رشد
ابن باجّه نیز درباره استقلال عقل با ابن‌طفیل هم‌عقیده است و تدبیر المتوخد او با
حی بن یقظان همافق. بنا بر دیدگاه وی, معرفت انسان به امور جهان و هستی» از
مرحله ادراک حسی شروع میشود و با عقل و خرد به یفین و اطمینان تبدیل
میشود. عقل قادر به درک کلیّات میشود و آنچه را الهی و ربّانی است. درمی‌یاید.
اسان با تمقل قاذر است به:نهایت سعادت پرشد:"" فارایی,*" ابن‌رشد "و آین‌ظفیل
معارف عقلی و حقایق برهانی را بر آنچه از طریق.وخی میرسد ترجیح میدهند و
مقام فیلسوف را برتر از مقام "نی ی ذانند. ۱
فیلسوفان غرب تمدن اسلامی؛ بذون آنکه تحلیل‌های فقیهان و متکلمان را
بپذیرند» بر اعتبار و حضور عقل.در زندگی مدنی اصرار می‌کردند. راه حل آنها در
حل این معما ارتباط دادن فلسفه با باطن شریعت. و در صورت تعارض فلسفه با
ظواهر شریعت» تقدم فلسفه بودهاست. اين.امرایه تأویل ظواهر شرعی از سوی این
فیلسوفان می‌انجامید. نمود بارز چنین رویکردی را میتوان در رساله فصل المقال
ابن‌رشد و نیز رساله حی بن مظان ابن‌طفیل یافت.!" ابن‌رشد در تعریف تأویل
می‌گوید: تأویل اخراج دلالت"لفظ از ادلالت حقیقی.به:دلالت مجازی است بدون
آنکه این امر به عادت زبان عرب در عبور از تسمیه یک شی به شبیه پا سبب آن یا
لاحق یا مقارن آن يا دیگر موارد از ناف کلام "مجتازی, اخلال ایجاد کند."" با
اولویت دادن روش عقلی بر ظواهر شرعی در فلسفه سیاسی غرب جهان اسلام؛
تفسیر جدیدی از مدینه فاضله و مضادات آن مطرح شد. به موجب این تفسیر
جامعه‌ای که در آن, فقط ظاهر شریعت حاکم است و جمع بین فلسفه و شریعت
ممکن نیست. از مصادیق بارز مدینه‌های غیر فاضله تلقی میشود؛ به همین دلیل,
حی بن بقظان به همراه آبسال در جایگاه نمایندگان تفکر عقل‌گرا شهر ظاهرگرای
فلسفه سیاسی اسلامی در دوران جدید وارد فضای کاملا متقاوتی از تاریخ گذشته
خود شد. به دلیل ماهیت تفکر و دانش و پدیده‌های سیاسی اجتماعی, نمیتوان
تاریخ دقیقی برای ورود به دوران جدید ذکر کرد. با اینحال این دوران مقارن زمانی
است که دنیای اسلام از رخوت و رکود چند صد ساله تمدنی بیدار میشود و خود
را در مقابل رقیب و گاهی دشمنی به نام غرب می‌بیند که در ابعاد مختلف علمی,
نظامی» صنعتی» و ... پیشرفت کرده» قدرت بالایی به دست آورده» و برتری معناداری
پیدا کرده است. شاید بتوان این دوره را در دنیای عرب از زمان حمله ناپلئون به مصر
در سال ۱۷۹۸" "یا عقد قرارداد پاساروویتز بین دولت عثمانی و اتریش دانست ۱*۹
این دوران را در ایران تقریبا میتوان فقارن جنگ‌های ایران و روس و شکست ایران
با تن‌دادن به دو قرارداد ذلت‌اییتا ای دک انا اسان مد متفکران مسلمان
در تلاش و تکاپو برای تحلیل مشأله‌های جامعه خود برآمدند. اگرچه به سختی
میتوان بهخصوص در اوایل اورود به.دوره جدید.» فیلستوفان سیاسی‌ای را معرفی
کرد با اين‌حال متفکران بسیاری, با تأملات"وارویکردهای فلسفی به تحلیل مسائل
سیاسی اجتماعی پرداختند که از جمله آنها سید جمال اسدآبادی» سر سلسله بیداری
اسلامی است. دستکم شش گرایش به شرخ زیر در فلسفه سیاسی دوره جدید در
جهان اسلام میتوان مشاهده کرد. با توجه برخی حساسیت ها از ذکر نام افراد و
نخست: طیف سکولار محض؛ متفکران این طیفب هر گونه دخالت دین را در
امور سیاسی اجتماعی برنمی تابند و آن.را دارای تبعات منفی میدانند. اینها بیشتر به
دثبال الگوقی غربی از سیاست و ذمکراسی هستند که.مبتنی بز جدایی ین از سیاست
است. این طیف را میتوان در داخل خودش به چند دسته تقسیم کرد.
دوم: طیف سکولار اسلامی؛ معتقدان به سکولاریسم اسلامی که خود به چند
دسته تقسیم می‌شوند میزانی از دخالت دین را در امور سیاسی با امور اجتماعی
سوم: طیف تجدید نظر طلب در تفسیر آموزه‌ها و متون اسلامی؛ اینها بازخوانی
اسلام و علوم اسلامی را مطرح میکنند تا اسلام بتواند در دنیای امروز پویا و
پاسخگوی نیازهای سیاسی اجتماعی باشد. مباحثی که گفتمان فقهی مخالفت‌های
چهارم: دغدغه مندان دین و تفکر؛ این گروه از متفکران» وارد مباحث بازخوانی
متون و مبانی اسلامی نمی شوند با این حال نمی توانند از نقش و حضور دین اسلام
در دنیای امروز چشم‌پوشی کنند در نتیجه انلديشه و تفکر آنها به گونهای شکل
گرفته که دین نیز جایگاه قدسی خود را دارد و شاید به نوعی» معتقد به نقشش فعال
اسلام در عرصه سیاست و اجتماع هستند. اگر این گروه درصدد برمی‌آمدند به طور
مصداقی و کاربردی» کارامدی اسلام را در جهان امروز نشان دهند شاید به همان
پنجم: گفتمان مذهبی یدای لش کاللن رها مگامدینی به معنی ستتی» به
تبیین و تحلیل موضوعات و پدیده‌های سیاسی می‌پردازند و دغدغه اصلی آنها
مذهب و آخرت است. ابنها با,اینکه به مسائل و جریانات:رواز توجه میکنند اما آن را
در اولویت قرار نمی‌دهند و در صورت تضاد يا خلا آموزههای اسلامی در مواجهه
با مسائل نوپدید يا شرایط جدید سیاسی اجتماعی» در صدد حل تضاد یا یافتن راه
حل برنمی آیند بلکه ترجیح میدهند از فضای گفتمانی خود خارج نشوند و در
ششم: گفتمان مذهبی روّزآمد: این گروه از مخققان از.یک سو به ضرورت و
امکان ایفای نقش فعال آموزهای قران و سنت در حوزه سیاست و فلسفه سیاسی
اعتقاد دارند. و از سوی دیگر توجه به اقتضانات علوم و شرایط امروز جامعه و جهان
را اصل میدانند. اما بین این دو اساسی‌ترین مسأله‌ای است که این دسته از
پژوهشگران با آن دست به گریبان‌اند و در این راستا تلاش‌هایی انجام داده‌اند. اینها
حتی‌الامکان هم در صدد رفع و حل تضادها هستند و هم به دنبال تولید معرفت و
نظریه‌های جدید تا خلاها را پر کنند و در مقابل دستگاه فکری رقیب» توان عرضص
برخی کنشهای انسانها مختص ذات انسان است و در تمام جوامع بشری انجام
میشود. این کنش‌ها اغلب در هر فرهنگ و جامعه‌ای اسم خاص خود را دارند.
گاهی نیز یک لفظ مشترک بر آنها اطلاق میشود یا اصطلاحی از یک جامعه به
جامعه‌ای دیگر وارد میشود. تفکر و اندیشه, و مواجهه مستدل و معقول و نظام‌مند با
پرسش‌ها و مسأله‌های نظری و عملی حیات فردی و اجتماعی از جمله مهمترین
وقتی هدفمند شود. عمق پیدا کند و وقتی از اننسجام روشی و محتوایی برخوردار
گردد. میتواند به یک نظام معرفتی تبدیل شود که در یک نگاه اولیه به آن فلسفه یا
و استدلال, مورد بحث و تأمل قرار میگیرند. تابع نگرش‌ها اعتقادات و فرهنگ
رایج در هر جامعه‌ای باشند. اگر.در فرهنگ جامعه‌ای فرد:مجوری حاکم باشد این
مباحث صبغه فرد محورانه به خود می گیرند اگر منفست جوبی با لذت‌طلبی با
دنیاگرایی فرهنگ و نگرش غالب باشد. مباحث عقلی و استدلالی با همان صبغه و
رویکرد به پیش خواهند رفت. در یک جامعه دینی یا وحی‌محور این مباحث عقلی و
تعقل و استدلال آزاد و بدوّن قید؛و بند است. این آذات میتواند صفاتی به خود بگیرد
و صفات آن همان صبغه‌ای است که ذات مباحث فلسفی در هر جامعه‌ای به خود
می گیرند. خواه این صبغه دیگی لاشد واه هیرگ ین نکنه این است که غیردینی
بودن نیز خود یک صبغه و قید و بند است. رسیدن به نتایجی متعارض و متضاد با
فرهنگ غالب جامعه» جزو ذات فلسفه و مباحث فلسفی و استدلالی نیست, بلکه
افرادی که آن مباحث را مطرح کرده‌اند آن نگرش و اعتقاد را داشتهاند پا در جامعه‌ای
که آن بحث مطرح شده فرهنگ غالب آن بوده است. اگر عقل آزاده بر اساس
استدلال به این نتیجه برسد که خود را ذیل وحی محدود سازد و به قید و بندهای
دینی پایبند شود» باز هم آزاد و مطلق است و همانند عقلی است که خود را به اصول
و قواعد غیردینی و غیروحیانی مقید می‌سازد. بنابراین خوانش‌ها یا تلقی‌هایی که از
فلسفهه سیاسی اسلامی وجود دارد و یا میتوان ارائه داد در این حوزه از دانش موجّه
خوانش‌ها و تلقی‌هایی که از فلسفه سیاسی اسلامی ارائه شد مربوط به عصر
حاضر است و عمدتا توسط پژوهشگران دسته‌های چهارم تا ششم «فلسفه سیاسی در
دوره جدید» مطرح شده یا قابل استنباط است. شاید تا دو دهه قبل نمی‌توانستیم
۱. رک: امیل بنونیست. دین ایرانی بر پایه متن‌های معتبر یونانی»اترجمه دکتر بهمن سرکاراتی» تهران: نشر
قطره» چاپ سوم ۱۳۷۷ ص احمدغباسیان, فلسفه و آیین زرتشت. چاپ,اول» نشر ثالث, تهران ۱۳۸۵؛
حاتم قادری» ایران و یونان؛ فلسفه درلا بلای سیاست و در بست رتاریخ چاپ اول, نشر نگاه معاصر, تهران:
۰ امیرمهدی بدیع» یونانیان و برپرها/تر جمهآقاسم صنغوی» مرتضی ثاقب‌فر وع. روح بخشان»
۲ ر.ک: مرتضی یوسفی‌راد؛ «امکان معرفتی ال 4 وا الامرل) فصلنامه پژوهش و حوزه» سال
ششم, شماره ۲۲-۲۱ ۰۱۳۸۴ صص ۴۹-۷۱؛ همو, امکان فلسفه سیاسی اسلام قم: پژوهشگاه علوم و
فرهنگ اسلامی, ۱۳۸۶؛ مهدی امیدی نقلبری, «امکان فلسفهه سیاسی اسلامی و نقدهای آن» فصلنامه
پژوهش و حوزه, سال ششم» شماره ۰۲۲-۲۱ ۱۳۸۴ صص ۷۶-۱۰۸
۳ ریموند پلانت (2120۲ 0۵/م8) زاده ۹۴۵ ۱م.و استاد حقوق,و فلسفه سیاسی کالج کینگ و انندن,
۴ ریموند پلانت, «ماهیت فلسفه سیاسی»» مهدی براتعلی‌پور» فصلنامه قبسات شمار ۲۱-۲۰ تابستان
,عمط لمعناناه‌م سای طااعناص ۶ ۵۶ کصمناعلوس؟ عط +ومعط7 ما2 مطععق.۸ .6
همچنینانگااحضسین بشیوید خاری خمآندیشه‌های سیاسی اظ رقرن یشور نشر تی» تهران» 1۹/۹ اضی 37
8 ,1970 بصقاف2/ بصمفجم.ا یردام مکمانطام عناوم ۶و کعصعاطم2۳ ,0 .0 باعقطا هط .8
۰ ر.ک: جین همپتن, فلسفه سیاسی, ترجمه خشایار دیهیمی؛ طرح نو تهران» ۱۳۸۰ ص ۱۲.
۲۳ لئو اشتراوس, فلسفه سیاسی چیست؟» ترجمه فرهنگ رجایی» انتشارات علمی و فرهنگی» تهران»
۴ سیدصادق حقیقت. «چیستی و گونه‌های فلسفه سیاسی» نامه مفید شماره ۲۵ بهار ۰۱۳۸۰
۵ مرتضی یوسفی‌راد» «وجوه امکانی فلسفه سیاسی اسلام» فصلنامه قبسات. شماره۵۱ سال
چهاردهم بهار۰۱۳۸۸ صص ۱٩ و ۹۳-۹۴؛ سید صادق حقیقت» «چیستی و گونه‌های فلسفهه سیاسی»»
۶ سیدحسین نصر افلسفه در سرزمین نبوت (فلسفهه اسلامی از دیروز تا امروز)»» ترجمه منوچهر
۷ ری پوسفی زاده «یجوه ی سا اسلام»» پیشین» ص ۰۹۱
۸ اذغ ن سبیل رب باحکمه وال هی حمن. (نحل(۱۶): ۱۲۵).
۹ صدرالمتألهین شیرازی» الحکسه التعالیه نی الاسفا رالاربسه, مکتبه الصطفوي» قم:» ۱۳۶۸ ج 4۵
۰ حسین بن عبدالّه بن سینا رساله عیون الحکمه» عبدالرحمن.بدوی, دارالقلم» بیروت. ۰۱۳۵۹ ص۰۱۶
۲ سیدحسین نصر و الیور لیمن, تاریخ فلسمه اسلامی, انتشارات حکمت. تهران. ۰۱۳۸۳ چاپ اول,
۳ ما حکم به العقل حکم به الشرع واها حکم به الشرع حکم به العقل. جعفر سبخانی.تبریزی» الرسان لالأریع:
قواعدآصوليه و فقهيه» موسسه امام صادق قم (ع)» ۴۱۵ اق؛ج ۱ ص ۵ "علی اکبر سیفی مازندرانی» بداتع
البحوث ي علمالاصول» مژسسه النشر الاسلامي التابعه تجم‌اغه الدرسین بقم» ۴۳۲اق» ج ۷ ص۱۰۶ محمد
طاهر آل‌شیخ راضي» بدايه الوصول ني‌شر حکفایهالاصول» دار الهلای» قم. ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م» جع ص ۱۶۴٩
محمدرضا مظفر» القدمات والتتبیهات ني شر حمآصول الفقه» رح محمود قانصوه» دار المورخ العربی,
۴ مرتضی یوسفی‌راد» «وجوه امکانی فلسفه سیاسی اسلام» پیشین» ص ۹۵.
۵ سید محمدحسین طباظباییعلی و فلسمه الهی» سیدابراهیم علوی» دفتز آنتشارات اسلامی وابسته به
بل باحکمه رویط ده نحل(۱۶): ۰۱۲۵ ق و صبیلي أعو ال وغل اس انار
۳۷ ابونصر فارابی» آرا اه لالدينه الفاضلت شرح غلی؛بو ملحم» دار و مکتبه انملال» بیروت» ۱۳۷۴ ص ۰۱۲۱
۹ ابوحیان توحيدي» الامتاع و الوانسه» صححه و ضبطه و شرح اد امین و امد الزین» مطبعه جسه الشلیف و
الترجه و النشر الطبعه الثانيه القاهره» ۱۳۷۳ق/۱۹۵۳م» ج ۳۲ صص ۲-۲۲
۰ جیمز دابلیو موریس» «فیلسوف - پیامبر در فلسفه سیاسی این‌سینا» ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند.
۱ سید حسین نصر سه حکیم مسلمان» ترجمه احمد آرام» کتاب‌های جیبی» تهران» ۰۱۳۷۱ ص ۴۹.
۳ حسین بن عبدالله بن‌سینا الشفا(الطبیعیات: الفس)» مقدمه ابراهیم مدکور» تحقیق جورج قنواتی و
سعید زائد. مکتبه آیت اه العظمی المرعشی النجفی» قم. ۱۴۰۴ ص ۰۲۱۹
۳ عظیم ایزدی اودلو «اندیشه: نبوت و سیاست در انديشه ابن‌سینا»» کیهان فرهنگی, شماره ۲۴۱ آبان
۴ حسین بن عبدالله بن سینا الفس من کناب الشفا» تحقیق حسن حسن‌زاده آملی» مرکز النشر التابع
لمکتب الاعلام الصص اسلامی, چاپ اول, ۱۳۷۵ قم صص ۳۳۹-۳۴۱ همو النجات من الغرق فی بحر
الضلالات. زیرایش محمدتقی دانش‌پژوه دانشگاه تهران تهران ۱۳۶۴ صص ۳۹-۳۴۱ همی المیدا و
المعاده موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل(شعبه تهران» با همکاری دانشگاه تهران)» تهران»
۵ حسین بن عبدالّه بن سینا النجات من الغرق فی بحر الضلالات. پیشین» صص ۷۰۶-۷۱۳ همو
الشفا (الهیات)» تحقیق ابراهیم مدکور و دیگران, کتابخانه حضرت آیت الّه العظمی مرعشی نجفی(ره)»
۶ حسین بن عبداللّه بن سینا رسائل (الرساله العرشیه)» انتشارات بیدار قم» بیتا ص۲۵۲
۰ حسین بن عبدالله بن سینا تسع رسای لي احکمه والطبیعیات, اصفهان: مرکز القائمیه باصفهان
۱ نادیا مفتونی» «بررسی مقایسه ای وخی و نبوت نزد فارابی و ابن‌سینا»» مجله حکمت سینوی» شماره
۲ ابونصر فارابی» آرا اه ل الدينه الفاضله و مضاداممپیشین» صصن ۱۸-۱۹ و صص ۰۱۰۹-۱۱۱
۳ ر.ک: حسین بن عبداللّه بن سینا الاشارات و الننبیهات» تحقیق االدکتور سلیمان دنی موسسه النعان.
۴ ر.ک: موسی ملایری» «تفاوت جوهری نظرایه فارابی و ابن‌رشد در تطبیق بین حکمت و شریعت»»
۵ حسین بن عبدالّه بن سین رسائل ابن‌سینا (رساله يالفعل والانفعال)» انتشارات بیدا قم ص۲۲۳
۶ حسین بن عبدالّه بن "شینا, زساله عیون امحکمه» پیشیّن. صص ۰۱۶-۱۷
۷ محمد پزشکی, «روش تفکر سیاسی بر اساس آموزههای فیلسوفان مشا»» فصلنامه علوم سیاسی,
۸ شهاب‌الدین یحبی سهروردی, مجموعه مصتقات شیخ اشرای» محقق هانری کوربن» مصحح حسین
نصر و نجفقلی حبیبی» مژسسه مطالعات او تحقیقات فرهنگی, تهران».۰۱۳۷۲ ص۰۱۲
۹ شهاب‌الدین یحیی سهروردی» مجموعه مصنفات» پیشین» ج ۳ رساله پرتونام ص ۷۵.
۰ همان ج ۲ رساله نی اعتقاد احمکا ص ۲۷۰.
۲۳ مجید محمدی, «سهروردی و فلسفه نبوت» مجله کیهان اندیشه. شماره ۵۲ بهمن و اسفند ۳۷۲
۳ شهاب الدین یحبی سهروردی» مجموعه مصتمات» پیشین» ج ۳ الواح عمادی» ص ۰۱۸۰
۵ شهاب الدین یحبی سهروردی,» مجموعه مصمات» پیشین؛» ص ۰.۱۲۹
۷ شهاب الدین یحبی سهروردی» مجموعه مصتقات» پیشین, ج ۳ رساله یزدان شناخت» صص ۴۴۵ و ۴۴۶
۰ شهاب الدین یحیی سهروردی» مجموعه مصتمات, پیشین» ج ۱ ص ۰۱۹۴
۲ مرتضی مطهری» مجموعه آثار انتشارات صدرا قم ۱۳۸۱ چ۵ ص۱۵۲ و ۱۳۷۶ چی ص۳۰
همچنین ر.ک: مرتضی مطهری,» اشنایی با علوم اسلامی؛ بخش کلام انتشارات صدرا تهران» ۱۳۷۸٩
برای مطالعه بیشتر روش حکمت متعالیه رک: احد فرامرز قراملکی, روششناسی فلسفه صدرا بنیاد
۳ صدرالمتألهین شیرازی» المید و المعاد» تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی» انجمن شاهنشاهی فلسفه
۴ صدرالمتألهین شیرازی» شرح اصول الکافی(کتاب فضلالعلم وکتاب احجه)» تصحیح محمد
خواجوی» چاپ اول » مژسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» تهران؛ ۰۱۳۶۶ ج ۰۲ صص ۳۹۱-۳۹۳٩
صدرالمتألهین شیرازی» الشواهد الربوبیه فی المناهجالسلوکیه. تضحیح و تعلیق جاال‌الدین آشتیانی»
۵0۵ رضا اکبریان, «مقایسه میان نظر ملاصدرا و فاژابی دربشاره «رئیس اوّل مدینه»» خردنامه صدرا
۶۶ جوهر النبوه کأنه مجمع الأنوار العقليه و النفنيه و الحسيه فروحه؛و عقلهیکون ملکامن القربین و بمرآت نفسه و
ذهنه یکون فلکا مرفوعا عن آدناس الحيوانيه و لوحا تقّوظا من مس الشیاطی و بحسه یکون ملکا من عظما
السلاطین. فالنبی ۱ بشخصيه الوحدانيه کته ملک و فلک واملک فهو جامع النشآت الثلاث بکاشا فروحه من
اللکوت الاعلی و بنفسه من اللکوت الاوسط و بطبعه من اللکوت الانشغل فهو خليفه ال و مجمع مظاهر السما
الاهيه و کلمات الله التامات. صدرالمتألهین شیر ازی»الشواهد لیوبیه ي مناه جالسلوکیه» پیشین» ص۳۴۴
۷ صدرالمتألهین شیرازی» المبدا و المعاده پیشین, مکظّ ۳۹۲-۳۹۴ برای تفصیل بیشتر ر,ک: رضا
داوری اردکانی, «رئیس اول مدینه در نظر ملاصدرا»» نامه فرهنگ» شماره ۳۱ پاییز ۰۱۳۷۸
۸ رضا اکبریان؛ «نسبتمیان نظر و عمل از دیدگاه ملاصدرا» خردنامه ضدرا شماره ۶۲ زمستان
۹ صص ۲۱-۲۲ همچنین یحبی"بوذری نژاد» «تبیین فلسفی وحتی"از دیدگاه ملاصدرا» اندیشه
4۹ ر.ک: رضا اکبریان؛ «مقایسه میانآنظر ملاصدژا و افارابی دربارهآرئیس اول مدینه»» خردنامه» شماره
۰ رضا اکبریان, «نسبت میان نظر و عمل از دیدگاه ملاصدرا» پیشین» ص۲۲.
۱ ر.ک: سید حسین نصر تاریخ فلسفه اسلامی» پیشین» صص ۴۵-۴۹
۲ رضا داوری اردکانی «رئیس اول مدینه در نظر ملاصدرا» نامه فرهنگ» شماره ۳۱ پاییز ۱۳۷۸ ص ۷۱
۳ رک: داود فیرحی, «روش شناسی انديشه سیاسی در فلسفهه غرب تمدن اسلامی»» فصلنامه علوم
۴ عظیم ایزدی اودلو «رویش در هوای خویشتن»» روزنامه همشهری, ۲۹ فروردین ۰۱۳۸۵
۵ محمد بن یحبی بن باجه, رسائل ابن باجه الاهی به کوشش ماجد فخری, دار النشر بیروت» ۱۹۶۸م»
3۰ ,1958 بعع م۲ ماک ۱/۵0۵ :1 خآواما آمعنامم ملقطامه دم زاگ 76
۹ محمد بن یحیی بن باجه» پیشین» صص ۱۶۵-۱۶۹. ر.ک: ابراهیم مدکور فلسفه اسلامی؛ روش و
تطبیی آن» ترجمه عبدالمحمد ایتی انتشارات امیرکبیر» تهران» ۰۱۳۶۰ ص۳۸ همچنین عظیم ایزدی
اودلی «فلسفه سیاسی ابن‌باجه اندلسی»» مجله کیهان فرهنگی, شماره ۲۵۹ اردیبهشت ۰۱۳۸۷ ص ۵۰
۰ عبدالرحمن مرحبا خحطاب الفلسفه العربيه الاسلامی بیروت. موسسه عزالدین» لبنان. ۴۱۳اق.
۱ دایبر هامس» «فلسفه سیاسی در فرهنگ اسلامی» (قسمت دوم) عبدالعظیم عنایتی» مجله پژوهش
۳ ابن‌رشد. تهافت النهافت. بیروت. لبنان: دار الفکر اللبنانی» الطبعه لول ۱۹۹۳م» صص ۳۲۵-۳۲۶
۵ عبدالرحمن مرحبا خطاب الفلسفه العرييه الاسلاميه؛ بیروت. لبنان: مسسه عز الدین, ۴۱۳اق»
۷ ابن‌رشد. الکشف عن مناهج الأدله تي عقاند ال مرک ز دراسات الوحده العربيه. بیروت» ۱۹۹۸م»
٩ ر.ک: محسن جوادی و نادر شکراللهی, «بررسی و نقد ذیدگاه ابن‌رشد در چگونگی ضرورت نبوت
و شناخت آن» مجله پژوهشهای فلسفی و کلامی, شمازه ۳۶ تابستان ۱۳۸۷ ص ۶۶.
۲۳ محمود قاسم» نظریه العرفه عند این‌رشد و تأویلها لد ي ماس اکويني» مکنبه الانجل والصريه القاهره» ی تا
۳ غلامحسین ابراهیمی ذینانی؟ماجرای فکری فلسمی در جهان اسلام» طر جح نو چاپ ششم» تهران»
۴ م.م. شریف» تاریخ فلسفه در اسلام» مرکز نشردانشگاهی, تهران», ۰۱۳۶۲ ج ۰۱ ص ۰۷۵۷
۵ مهدی نصیری, «فلسفه و نبوت»» مجله سمات, شماره ۴ زمستان ۰۱۳۸۹ ص۳۸
۶ م.م شریف» پیشین» ج۱ ص ۷۵۹ غلامحسیندینانی» پیشین» ج۳» ص۱۰۹
۸ ابونصرفارابی» فصول منتزعه» تحقیق فوزی متری نجار مکتبه الزهرا تهران» ۰۱۳۶۴ ص ۹۸؛ همو,
4۹ ابن‌رشد. فصلالقال في تقریر ما بین الشریعه والحکمه من الاتصال, تحقیق: محمد عابد الجابری» مرکزر
۰ رک: رضا برنچکار, حکمت: و انديشه دینی» نشر نبا تهران» ۱۳۸۳ ضص ۴۰
۱ رک: داود فیرحی» «روش شناسی انديشه سیاسی در فلسفه غرب تمدن اسلامی»» پیشین.
۲ ابن‌رشده فصلالقال ني تقریر ما بین الشريعه واحکمه منالاتصال» پیشین» ص ۹۷.
۳ ابن‌طفیل» حی بن بقظان» تحقیق فاروق سعد. دار الفاق ابجدیده» بیروت» ۱۹۹۴م» صص ۲۱۸-۲۱۹
۴ ر.ک: فضیل ابوالنصر رویارویی غر بگرایی و اسلا مگرایی» ترجمه حجت‌الله جودکی» مرکز چاپ
و انتشارات وزارت امور خارجه. تهران» ۰۱۳۸۱ صص ۹-۱۱ و ۱۷
۵ ر.ک: فرهنگ رجایی» انديشهه سیاسی معاصر در جهان عرب» مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات
۶ ر.ک: علی‌اکبر علیخانی و همکاران» انديشه سیاسی در جهان اسلام» پژوهشگاه علوم انسانی,
فرهنگ و مطالعات اجتماعی» تهران» ۰۱۳۸۴ ج ۰۱ صص ۰۱۵-۱۷
- آل شیخ راضی» محمد طاهر, بدايه الوصول تي شر حکفايه الأصول» دار الهدی, قم ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م.
- ابراهیمی دینانی» غلامحسین, ماجرای فکری فلسفی در جهان اسلام» طرح نو تهران» ۱۳۹۲
- ابن‌باجه» محمد بن یحیی» رسائل ابن باجه الاهیه» به کوشش ماجد فخری, دار النشر, بیروت» ۱۹۶۸م.
- ابن‌طفیل» حی بن بقظان» تحقیق فاروق سعد. دار الافاق اجدیده, بیروت. ۱۹۹۴م.
- ابن‌رشد.» الکشف عن مناه جالا دله ني عقائد الله».مرکز دراسات الوحده العربيه. بیروت» ۱۹۹۸م.
- ابن‌رشد.ه فصلالقال ي تقریر ما بین الش ريحه والحکمهه ام قالاتصال, تحقیق: محمد عابد الجابری» مرکز
- ابن‌رشد. فصلالقال بي تقریرظاآیین الشريظه واحکمه من الاتضال» آتحقیق: .مد عابد الجابری» مرکزر
- ابن‌سینا حسین بن عبدالل الاشازات والتنیهات» تحقیتی الدکئور سخلیمان دنیا موسسه النعمان,
- ابن‌سینا حسین بن عبداله الشفا (الطبیعیّات: النفس)» مقدّمه ابراهیم مدکور تحقیق جورج قنواتی
و سعید زائد, مکتبه آیت اله العظمی المرعشی النجفی» قم. ۰۱۴۰۴
- ابن‌سینا حسین بن عبداش الشفا (الهیات)» تحقیق ابراهیم مدکور و دیگران, کتابخانه حضرت آیت
- ابن‌سینا حسین بن عبدالل المیلا و المعاد» موسلی‌مطالعات آسامی دانشگاه‌یمک گیل(شعبه تهران»
- ابن‌سینا حسین بن عبدال النجات منالغرق فی بح الضلالات» ویرایش محمدتقی دانش‌پژوه»
- ابن‌سینا حسین بن عبدالل النفس من کناب الشما» تحقیق حسن حسن‌زاده آملی» مرکز النشر التابع
- ابن‌سینا حسین بن عبدالل تسع رسای لي الحکمه والطبیعیات» مرکز القائمیه باصفهان للتحریات
- ابن‌سینا حسین بن عبدالّه رساله عیون الححکمه. عبدالرحمن بدوی, دارالقلم» بیروت۰ ۰۱۳۵۹
- ابن‌سینا حسین بن عبدال رسائل ابن‌سینا (رساله ي الفعل والانفعال)» قم» انتشارات بیدار.
- ابن‌سینا حسین بن عبدالی رسائل (الرساله العرشیه)» انتشارات بیدا قم بیتا.
- ابوالنصر فضیل» رویارویی غر بگرایی و اسلا مگرایی؛ ترجمه حجت‌اله جودکی» مرکز چاپ و
- اشتراوس» لثوافلسفه سیاسی چیست؟: ترجمه افرهنگ زجایی؛ انتشارات علعی و فرهنگی» تهسران:
- اکبریان, رضا «مقایسه میان نظر ملاصدرا و فارابی درباره «رئیس اول مدینه»» خردنامه صدرا
- اکبریان» رضا «نسبت میان نظر و عمل از دیدگاه ملاصدرا» خردنامه صدرا شماره ۶۲ زمستان
- اکبریان» رضا مقایسه میان نظر ملاصدرا و فارابی درباره رئیس اول مدینه, خردنامه» شماره ۰۴۷
- امیدی نقلبری» مهدی, «امکان فلسفهه سیاسی اسلامی و نقدهای آن»» فصلنامه پژوهش و حوزه» سال
- ایزدی اودلی عظیم» «انديشه: نبوت و سیاست در انديشه ابن‌سینا» کیهان فرهنگی, شماره ۲۴۱ آبان
- ایزدی اودلو عظیم «رویش در هوای خویشتن»» روزنامه همشهری, ۲۹ فروردین ۰۱۳۸۵
- ایزدی اودلو عظیم «فلسفه سیاسی ابن‌بانجه, اندلشی»,مجله؛کیهان فرهنگی» شماره ۲۵4 اردیبهشت
- بدیع» امیرمهدی» یونانیان و بربرها» ترجمه قاسم صتنعوی, مرتضی ثاقب‌فر وع. روح بخشان»
- برنجکان رضا حکمت وانلیله د ویر نبا تهران. 0۵۳
یه» حسین, تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم» نشر نی» تهران» ۰۱۳۷۹
- بنونیست. امیل» دی نایرانی بر پایه‌افتن‌های معتبر یوناتی» ترجمه/دکتر پهمن سرکاراتی» نشر قطره»
- بوذری نژاد» یحیی» «تبیین فلسفی وحی از«دیدگاه ملاصّلاا»» انديشه نوین دینی» شماره ۱۱ زمستان
- پزشکی,» محمده «روش تفکر سیاسی بر اساس آموزههای فیلسوفان مشا» فصلنامه علوم سیاسی,
» ریموند. «ماهیت فلسفه سیاسی»» مهدی براتعلی‌پون فصتلنامه قبسات. شماره ۰۲۱-۲۰
- توحیدی, ابوحیان, الامتاع والوانسه» صححه او ضبطه و شرح احمد امین و احمد الزین, القاهره
- جوادی» محسن و شکراللهی» نادر» «بررسی و نقد دیدگاه ابن رشد در چگونگی ضرورت نبوت و
شناخت آن» مجله پژوهشهای فلسفی و کلامی, شماره ۳۶ تابستان ۰.۱۳۸۷
- حقیقت» سیدصادق» «چیستی و گونه‌های فلسفه سیاسی»» نامه مفید شماره ۲۵ بهار ۱۳۸۰.
- دابلیو موریس» جیمز, افیلسوف - پیامبر در فلسفه سیاسی این‌سینا» ترجمه مهرداد وحدتی
- داوری اردکانی» رضا رئیس اول مدینه در نظر ملاصدرا نامه فرهنگ» شماره۳۱ پاییز ۰۱۳۷۸
- رجایی» فرهنگ انديشه سیاسی معاصر در جهان عرب» مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات
- سبحانی تبریزی» جعفر؛ الرسائل لا ریم: قواع دآصوليه ونقهيه» موسسه امام صادق(ع)» قم» ۱۴۱۵ق.
- سهروردی» شهاب‌الدین یحبی» مجموعه مصنفات شیخ اشراق, محقق هانری کوربن» مصحح حسین
نصر و نجفقلی حبیبی» مسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» تهران» ۰۱۳۷۲
- سیفی مازندرانی» علی اکبر» بدائع البحوث ي علمالاصول» موسسه الشر-الا سلامي التابسه جع
- شریف» م.م. تاریخ فلسفه در اسلام» مرکز نشردانشگاهی» تهران» ۱۳۶۲
- صدرالمتالهین شیرازی» الحکمه التعاليه ي الاسفار الا ریعه, مکتبه الصطفوي. قم ۰۱۳۶۸
- صدرالمتألهین شیرازی, الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح و تعلیق جلال‌الدین آشتیانی»
- اضدرالمنألهین شیرازی, المبدا وآلمعاده انجمن شاهنشاهی حکمت ز فلسفه ایران, تهران, ۰۱۳۵۴
- صدرالمتألهین شیرازی» شرحاصول الکاني (کتاب فضلالعلم وکتاب الحجه)» به تصحیح محمد
- صدرالمتألهین شیرازی» مبد و معاد» تصحیح سیدجاال‌الدین آشتیانی انجمن شاهنشاهی فلسفه
- طباطبایی» سید محمدحسین, علی و فلسفه الهی سید ابراهیم علوی» دفتر انتشارات اسلامی وابسته
- عباسیان, احمد. فلسفه و این زرتشت» نشر ثالنت تهران» ۰.۱۳۸۵
- علیخانی, علی‌اکبر و همکاران اندیغلهآسیاسی در جهان اسلام پرّوهشگاه علوم انسانی» فرهنگ و
- فارابی» ابونصی آرا اه لالدینه الفاضله و مضاداتها؛ شرح علی بوّملحم. بیروت: دار و مکتیه املال» ۱۹۹۵م.
- فارابی» ابونصر فصول متزعه» تجقیق فوزی مترق نتجار, تهران: مکتیه الزهرام» ۱۳۶۴.
- فرامرز قراملکی» احد روششناسی فلسفه"صدرا» تهران؛ بنیادحکمت ضدرا ۰.۱۳۸۸
- فیرحی, داود. «روش شناسی انديشه سیاسی:در فلسفه غرب تمدن اسلامی»» فصلنامه علوم سیاسی»
- قادری» حاتم» ایران و یونان؛ فلسفه د رلابلای سیاست و در بست رتاریخ نشر نگاه معاصر تهران؛ ۰۱۳۸۸
- قاسم» محمود. نظریه العرقه عند ابن رشد وتأویلها لد ي ماس اکويني؛ القاهره: مکتبه الانجلو الملصريه بیتا.
- محمدی, مجید. «سهروردی و فلسفه نبوت»» مجله کیهان اندیشه؟*شتماره: ۵۲» بهمن و اسفند ۱۳۷۲.
- مدکور ابراهیم» فلسفه اسلامی؛ روش و نطبی ی آن» ترجمه عبدالمحمد آیتی» تهران: انتشارات
- مرحبا عبدالر حمن, خطاب الفلسمهالعرييه الاسلامی بیروت. لبنان: موسسه عز الدین» ۱۴۱۳ق.
- مطهری, مرتضی, آشنایی با علوم اسلامی؛ بخش کلام تهران: انتشارات صدرا ۰۱۳۷۸
- مظفر» محمدرضا المدمات والتنبیهات فی شرح اصول امه شرح محمود قانصوه» دار المورخ
- مفتونی» نادیا «بررسی مقایسه‌ای وحی و نبوت نزد فارایی و ابن‌سینا»» مجله حکمت سینوی» شماره
- ملایری, موسی, «تفاوت جوهری نظریه فارابی و ابن‌رشد در تطبیق بین حکمت و شریعت»» نامه
- نصر, سید حسین» سه حکیم مسلمان» ترجمه احمد آرام, کتاب‌های جیبی» تهران» ۱۳۷۱
- نصر سیدحسین و الیور لیمن» تاریخ فلسمه اسلامی, انتشارات حکمت. تهران؛ ۰.۱۳۸۳
- نصره سید حسین, «فلسفه در سرزمین نبوت (فلسفه اسلامی از دیروز تا امروز)» ترجمه منوچهر
- نصیری,» مهدی» «فلسفه و نبوت»» مجله سمات, شماره۴» زمستان ۰.۱۳۸۹
- هامس, دایبر» «فلسفه سیاسی در فرهنگ اسلامی» (قسمت دوم) عبدالعظیم عنایتی» مجله پژوهش
- همپتن» جین» فلسغمهه سیاسی» ترجمه خشایار دیهیمی» تهران: طرح نو ۰۱۳۸۰
- یوسفی‌راد» مرتضی, «امکان معرفتی فلسفه سیاسی اسلامی» فصلنامه پژوهش و حوزه, سال ششم.
- یوسفی‌راد» مرتضی, «وجوه امکانی فلسفه سیاسی اسلام»» فصلنامه قبسات. شماره ۵۱ سال
- یوسفی‌راد» مرتضی, امکان فلسمه سیاسی اسلام» پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی, قم ۱۳۸۶
باطوتامط آمعناناوم وی طاعناصه1 ۶و کصوناعلو؟ عط معط لمعنناه2 مطععه ۸ -
,1958 بعع نامع ماد 114002 ز خطومطخ آهنغناوم ملقهطخص وم زا.۴ -
۰ ,1970 ,نقان1۸0 :م1 ونوطم مدماتطام نام ۶و عصعاطا م2۳ ,0 .0 باعقطاطه۸ -
| این مقاله با مفروض گرفتن اینکه فلسفه اسلامی و فلسفة سیاسی اسلامی وجود دارد در پی تبیین این پرسش است که فلسفة سیاسی اسلامی به چه معنی است و چه تلقی هایی از آن وجود دارد و در ذیل این معانی و تلقی ها، چه مکاتبی در حوزه فلسفة سیاسی شکل گرفته اند. در تحلیل چیستی و معنای فلسفه سیاسی اسلامی، دیدگاه ها و تلقی های گوناگونی ارائه شده یا قابل ارائه است، برخی از این تلقی ها شبیه یا نزدیک به هم هستند، برخی نیز در مواردی هم پوشانی دارند یا فقط به یک بعد معطوف هستند. هدف مقاله تأیید یا نقد اینها نیست، بلکه فقط به ارائه تصویری از تلقی ها و برداشت های موجود یا ممکن از چیستی فلسفه سیاسی اسلامی پرداخته است. ابتدا خوانش های فلسفة سیاسی اسلامی و سپس مکاتب آن آمده اند. خوانش ها و تلقی هایی که از فلسفه سیاسی اسلامی ارائه شده مربوط به عصر حاضر است و عمدتاً توسط پژوهشگران کنونی فلسفه سیاسی مطرح شده یا قابل استنباط است. شاید تا دو دهه قبل نمی توانستیم چنین تلقی هایی را تقسیم بندی کنیم؛ ولی به مدد تلاش محققان و رشد علمی این حوزه، این امکان فراهم شد. البته مکاتب و نحله های مطرح شده در مقاله، مربوط به فلسفه سیاسی قدیم یا عمدتاً دوره میانه در جهان اسلام است و خوانش ها و تقسیم بندی ها مربوط به پژوهشگران امروزی است. |
39,602 | 448922 | تروریسم اگرچه مولود قدرتهای جهانی است اما ترکیبی از نگرانی‌های حقیقی و
خودساخته ناشی از آن» باعث شد تا موضوعات و چالشهای مرتبط با آن با امنیت جهانی
پیوند بخورد. این موضوع» به‌ویژه پس از حادثه ۱۱ سپتامبر» نمود بارزتری پیدا کرد و زمینه
مداخلات ابرقدرت‌ها در موضوعات مرتبط با منطقه غرب آسیا را فراهم آورد (رحمان»
۵ منطقه غرب آسیا غلیرغم مشابهت‌های فرهنگی دینی و امنیتی ملتهای آن از
است (آچاریا» ۱۹۹۲). به همین دلیل نظریه‌های جهانی در حوزه امنیت منطقهای باید بر
اساس ویژگیهای خاص منطقه گرایی در این بخش از کره زمین بومی‌سازی شوند. علاوه
بر آن بر اساس کلی (۲۰۰۷) پس از دوران جنگ سرد نظریه‌های حوزه امنیت را باید
بهصورت بخشی تعریف» تحلیل و به کار بست. رحمان (۲۰۱۵) بر این عقیده است که
نظریه‌هایی مانند رثالیسم و لیبرالیسم علیرغم عمق تئوریکک» فاقد دانش بومی برای تبیین و
بررسی مقایسه‌ای مولفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۳۹
تحلیل مسائل منطقه هستند و نظریاتی مانند ساخت گرایی! تنها در صورت بومی‌سازی»
قابلیت کار کرد در بافت‌های خاص منطقهای را دارند. یکی از این نظریات بومی‌سازی شده
نظریه مجموعه امنیت منطقهای که توسط بوزان و ویوار (۲۰۰۳) ارائه‌شده است.
ساخت گرایی یکی از بنیادی‌ترین اصول نظریه "ساخت گرایی اجتماعی" است که بر اساس
آن انسانها با در نظر گرفتن معانی دیگر ماهیت‌ها و کنش گران محیطی در رابطه با خود»
نسبت به آنها واکنش نشان میدهند (ونت» ۱۹۹۲). بر اساس ساخت گرایی» واقعیت یک
ساخت اجتماعی است که از تعامل الزامات مادی با معانی» عقاید و تفاسیر کنش گران از
محیط پیرامون حاصل میشود ( همان). برخلاف تفاسیر رثالیستی از امنیت» در تفسیر
ساخت گرایانه از امنیت» نمیتوان مفهوم امنیت را به وجود عینی امکان آسیب و خطر و
تهدید تقلیل داد بلکه باید نقش عقاید» ایدئولوژی» هنجارها و فهم مشت رک بین بازیگران را
نیز برساخت امنیت اضافه کرد و به‌صرف:ساختار مادی امنیت توجه نکرد (ویلیامز ۲۰۰۳).
این نوع نگاه ساخت گرایانه به امنیت باعث میشود تا بازیگران ارزیابی مجددی از ماهیت
و کلان ساختارهایی از تهدید داشته باشند. که " ساخت" امنیت در درون آن شکل
می گیرد (اریکسون» ۱۹۹۹). از آنجایی که امجموعه امنیت منطقهای مفهوم امنیت را به شکل
یک مجموعه در نظر میگیرد ساخت گرایی» با تأکید بر جنبه‌های انتزاعی‌تر امنیت» در
کنار جنبه‌های عینی تر» یک مولفه بنیادی در این جورچین پیچیده است.
بنابراین نظریه امنیت منطقهای» مانند دیگر نظریات پوزیتیویستی؟ بر این عقیده است که
دولتها کنش گران اصلی منطقه هستند ولی برای تحلیل نظام‌ها در سطح منطقهای
مژلفه‌های رفتاری دوستی- دشمنی را باید موردبررسی قرارداد. این نظریه از یک رویکرد
جز به کل" بهره میبرد و بر این ادعا است که به‌منظور درک نگرانی‌های امنیتی دولتها در
سطوح منطقهای و بینالمللی» نگاه‌ها باید معطوف به سمت مختصات بومی باشد زیرا تمام
۰ دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم؛ سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
سیاست گذاری‌های بینالمللی و منطقهای» بر اساس مختصات بومی تبیین و اجرا می‌شوند.
این نظریه درواقع ترکیبی از رویکردهای ماتریالیستی و ساخت گرایانه است. از بعد
ماتریالیستی این نظریه از ایده‌های تمامیت ارضی و توزیع قدرت بهره میبرد و بر جنبه‌های
منطقهای تمرکز دارد ولی برخلاف نو-واقع گرایان» به ساختارهای سطح جهانی اعتقاد
ندارد. از بعد ساخت گرایانه نیز» این نظریه بر فرایند امنیت سازی تأکید میکند که یک
فرآیند کاملا پذیرا و منعطف نسبت به عوامل منطقهای گوناگون است. برخلاف نظریه‌های
سنتی به روابط بین‌الملل و امنیت» این نظریه سیاست گذاری‌های امنیتی دولتها را برآیندی
از منافع و تهدیدات منطقهای و منافع و تهدیدات جهانی میداند ولی درعین حال منطقه را
واحد اصلی تحلیل برای خود قرار داده است. همچنین نظریه مجموعه امنیت منطقهای» با
ارائه منطق ساختاری» فرضیه‌های را مطابق با الگوهای منطقهای مطرح میکند که بر اساس
آنها خطوط مداخلاتی قدرتهای بینالمللی در منطقه قاپل تبیین است.
این نظریه همانند نظریه هانتینگتون. سیاست گذاری‌های امنیتی را متأثر از پیش‌زمینه
فرهنگی ملتهای منطقه میداند ولی برخلاف هانتینگتون که قائل به مداخله و رویارویی در
سطح نظام‌یافته جهانی است» این نظریه تضادها و کشمکش‌ها را در سطح منطقهای تفسیر و
تبیین میکند. به‌عبارت‌دیگر» نظریه مجموعه امنیت منطقهای ارائه‌دهنده یک طرحواره
تحلیلی برای تبیین ملاحظات امنیتی در ارتباط با ساختار منطقهای است که در آن قرابت
جغرافیایی از اهمیت بالایی برخوردار است (ویور ۲۰۰۴). بر این اساس» مجموعه امنیت
منطقهای مجموعهای از واحدهای اسیاسی» ژئوپلیتیک » اجتماعی و اقتصادی است. که
تشکیل‌دهنده مولفه‌های اصلی فرایندهای امنیت سازی و امنیت زدایی است. این مولفه‌ها و
واحدها باهم ارتباط درونی دارند به‌نحوی که هرگونه تفسیر و يا تحلیل از فرایندهای امنیتی
خارج از این مجموعه امکان‌پذیر نیست. بنابراین» تهدیدهای نظامی» سیاسی» اجتماعی و
اقتصادی در ژئوپلیتیک قرابت در حال ظهور و بروز هستند و ماهیت آنها بر اساس منافع
متضاد و یا مشت رک کشورهای کنش گر در محیط قرابت» تفسیر می‌شوند (بوزان» ۱۹۹۱).
بررسی مقایسه‌ای مولفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۶۱
نظریه مجموعه امنیت منطقهای یکی از مرتبط‌ترین نظریات برای بررسی تقابل آمریکا و
ایران در مجموعه منطقهای غرب آسیا است زیرا بر اساس خالق این نظریه» هدف اصلی این
نظریه تبیین رابطه بین نفوذ امریکا در مناطق مختلف دنیا در رقابت با دولتهای منطقهای
بوده است. بر اساس بوزان (۱۹۸۳)» در نظریه مجموعه امنیت منطقهای» مجموعه امنیتی به
کنش گرانی گفته میشود که اولويت‌ها و ملاحظات امنیتی آنها آنقدر به هم وابسته است
که نمیتوان آنها را جدای از هم تصور نمود. بوزان و ویور (۲۰۰۳)» الگوی رقابت» توازن
قوا و الگوهای اتحاد را سه محور اصلی برای تحلیل مجموعه امنیتی میدانند که در تحقیق
حاضر همین محورها دنبال شده است. بر همین اساس تحقیق حاضر با به‌کارگیری این
نظریه تلاش کرده است تا نوع تعارض یک قدرت منسجم منطقهای (محور مقاومت) را با
یک قدرت جهانی (آمریکا) از طریق شناخت مولفه‌ها و دینامیک‌های قدرت در دوران
پسا- فیزیک داعش در منطقه سوریه و عراق موردبررسی قرار دهد. در این راستا از مرور
نظام‌یافته تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه بهره‌برداری شده است. نتایج حاصل از این
بر اساس فریدمن (۲۰۱۸)» حضور داعش درز عراق و سوریه فرصت مبارزه با این گروه
تروریستی را برای ایران فراهم کرد تا ایران نه‌تنها نفوذخود در منطقه را وسعت بخشد بلکه
مشروعیت حضور نیز داشته باشد. این نفوذ و این مشروعیت به میزانی است که در حال
حاضر امکان حذف ایران از این دو کشور به یک رویکرد دور از ذهن برای آمریکا بدل
شده است و حتی تاکتیکک‌های مقطعی این کشور برای حذف گروههای نیابتی ایران از
عراق و سوریه» همه با شکست مواجه شده است. بر همین اساس» محققان حوزه راهبردی
تنها دل‌خوشی آمریکا برای ایجاد موازنه را تشکیل ائتلاف‌های منطقهای منسجم میدانند.
۲ دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم؛ سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
در همین راستا بارون (۲۰۱۷) تنها راه موفقیت اند کک آمریکا برای مقابله با ایران در عراق و
سوریه را حضور درازمدت و متعهدانه آمریکا در منطقه میداند. علاالدین (۲۰۱۷) نیز به
قدرت ساختار سازی ایران در منطقه اشاره میکند و تقویت گروه بدر عراق در خلا پس از
صدام را از نمونه‌های موفق این اقدامات میدانند. در اینجا منظور از ساختار سازی خلق
یک هویت کار کرد- محور است که دربردارنده فلسفه و منطق فعالیتهای سازمانی است
و بنیان نظری فعالیت را شکل میدهد و با سازماندهی که یک مفهوم انسان‌محور است و
شیوه اجرای فعالیت‌ها را ترسیم میکند تفاوت دارد. بر اساس احمدی و دیگران (۲۰۱۶)»
سازمان یک واحد نظم يافته حول محور افراد و عناوین سطح و ذیلی است که بسته به افراد
تغییر میکند اما ساختار درب رگیرنده اهداف» مبانی و جهان‌بینی و مفاهیم ثابت دیگری است
که با تغییر افراد دچار تغییر ماهوی نمی‌شوند و کار کرد خود را از دست نمی‌دهند.
یکی از سازمان‌یافته‌ترین مطالعات.انجام‌شده در این زمینه که توسط فریدمن (۲۰۱۸)
انجام گرفته است نشان میدهد که رویارویی ایران با آمریکا در کشورهای عراق و سوریه حول
سه واقعیت مفروض می‌چرخد: واقعیت اول این است که ایران تهدید اولیه منافع آمریکا در
سوریه و عراق است و به همین دلیل ارتباط این کشور با ایران در منطقه یک ارتباط صفر-
جمع ! (همه-هیچ) است و هیچ حالت بینابینی برای آن وجود ندارد؛ بنابراین آمریکا در حال
حاضر از میدان سوریه و عراق؛ علیرغم هزینه‌های فراوان» دستاورد صفر داشته است. واقعیت
دوم آن است که آمریکا امکان افزایش پایدار منابع مالی» تعداد نیروها و سرمایه سیاسی در
عراق و سوریه را ندارد و مهمتر از آن» امکان خلق ائتلاف معنادار برای تأثیرگذاری در منطقه
از آمریکا سلب شده است زیرا به دلیل مسائل سیاست داخلی و رقابت‌های بینالمللی در
آمریکا امکان همکاری این کشور با روسیه در کوتاه‌مدت و حصول توافق بر سر مسائل سوریه
و عراق با این کشور وجود ندارد. همچنین» به دلیل تفاوت راهبردی منافع ترکیه با این کشور
بررسی مقایسه‌ای موّلفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۶۳
این در شرایطی است که در جبهه مقاومت شرایط کاملا متفاوت است. بر اساس نصر
(۲۱۸) منافع و چشم‌انداز تهران در منطقه» به‌ویژه در عراق و سوریه» بر اساس غیرت
انقلابی این کشور است و به همین دلیل با اتخاذ یک رویکرد عمل‌گرایانه» محاسبات
سرسختانه‌ای از منافع خود در منطقه ارائه داده است. اگرچه برخی از تحلیلگران منطقهای
این راهبرد ایران را هرج‌ومرج مدیریت‌شده! عنوان کردند و برخی مانند نصر (همان) آن را
دفاع روبه‌جلو می‌نامند ولی همه این برداشتها ناشی از فهم ناقص یا جانب دارانه از شرایط
منطقه است (فریدمن» ۲۰۱۸) زیرا دفاع روبه‌جلو توسط کنش گرهایی اتخاذ میشود که در
حالت انفعال قرارگرفته باشند این در حالی است که ایران از ابتدا در سوریه و عراق در
موضع انفعال قرار نگرفت. همچنین راهبرد مدیریت هرج‌ومرج توسط بازیگرانی اتخاذ
میشود که خود در ایجاد هرج‌ومرج و موج‌های ناشی از آن» نقش فعال و مدیریتی داشته
باشند» حال اینکه ایران خود مقصد.بعدی این شرایط بود. که توسط تروریسم غربی و
تکفیری خلق و تجهیز شده بود اما ایران با ساختار سازی موف توانست در فضای ایجادشده
توسط غربی‌ها» مدیریت خوبی از خود نشان داده است و تهدیدها را بهصورت پیش دستانه
به فرصت تبدیل کرده است. یکی از اضلی‌ترین دلایل این موفقیت» قدرت ساختار سازی
ایران است که در زیر بهصورت خلاصه برسی شده است:
ایران و محور مقاومت از قدرت ساختار سازی بسیار قدرتمندی بهره میبرد که ناشی از
تفکر جهادی و انقلایی خاص خود است. خلق و توسعه ساختار حزب‌الّه و تبدیل آن به
یک مدل موفق برای مقاومت, خلق سازمان بدر خلا پسا- صدام از نمونه‌های موفق این
ساختار سازی‌ها است (فریدمن» ص). یکی از دلایل توفیق این ساختارها این است که اين
ساختارها دارای وجه نظامی و فرهنگی و سیاسی هستند. ساختار سازی واحدهای بسیج
مردمی در عراق و سوریه نیز باعث ایجاد اهرم قدرت ایران در فضای پسا-داعش شده است
شده است که هم برای تأثیرگذاری نظامی کاربرد دارند و هم در فضای سیاسی عراق
۶ ۲ دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
قابلیت چانه‌زنی دارند. در دوران پساداعش و واحدهای بسیج مردمی بخش مقبولی از
چشم‌اندازهای سیاسی اجتماعی و امنیتی عراق را شکل داده است (فریدمن» ۲۰۱۸). این
نیروها مثل سپاه ایران در قالب دولت و قدرت سیاسی عراق سازماندهی می‌شوند و یا مثل
حزب‌اله خارج از قالب دولت قرار می‌گيرند که در هر دو صورت برنده ایران است
(همان). علاالدین (۲۰۱۷) نیز بخشی از این قدرت ابزاری ایران در عراق را ناشی از
صدارت وفاداران ایران در رس واحدهای نظامی مردمی میدانند اگرچه ایران در اين راه
با چالش‌هایی روبروست (مانند مخالفت برخی گروههای سنی) اما واقعیت آن است
آمریکا برای مقابله با آن هیچ ابزاری در دست ندارد. همگونی ایدئولوژیک این ساختارها
با محور مقاومت باعث تقویت بعد فرهنگی و اجتماعی مقاومت شده است. در مقابل اما؛
اثتلاف‌سازی‌های آمریکا صرفا نظامی-تجاری ,و فاقد مولفه‌های قدرت مقاومت است و به
همین دلیل در مقابل آن شکست خورده است. واقعیت آن است که آمریکا در خلق ساختار
حکومت‌داری در فضای پسا-داعش شکست‌خورده است. فقدان چنین ساختاری در
آمریکا در مقایسه با ساختارهای خلق‌شده ایران نقطه شکست برای آمریکا در حفاظت از
متحدان منطقهای خود ازجمله رژیم صهیونیستی است. اسرائیل از همه بیشتر نسبت به آن
هراس دارد وجود خلا ساختاری بازدارنده است زیر ساختارهای ایجادشده توسط ایران
اذعان برخی از سیاستمداران آمریکایی» تحلیل گران سیاسی و شواهد متعدد در جهان
بیرون حاکی از آن است که داعش مولود آمریکاست. یکی از متقن‌ترین این شواهد اين
است که داعش تهدید اگزیستانسیالیستی برای آمریکا و یا متحدان منطقهای او نبوده است.
بااین حال برخی تحلیل گرهان به دنبال توجیه حضور نظامی آمریکا در منطقه هستند و
حضور لژیون نظامی آمریکا برای تقابل ظاهری با داعش را به دلیل ادراک این کشور از
بررسی مقایسه‌ای مولفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۶۵
تهدید این گروه تروریستی عنوان میکنند. این در حالی است که می‌یر (۲۰۰۹) بر این
عقیده است که اگرچه آمریکا دلیل حضور نظامی خود در سوریه و عراق را ناشی از
افزایش سطح درک این کشور از خطر (به‌ویژه بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر) عنوان میکنند»
ولی واقعیت آن است که در دنیای امروزه سیاست گذاری دفاعی و امنیتی دولتها بر اساس
ادراک تهدید نیست بلکه بر اساس ارزیابی ریسک است. این در حالی است که ارزیابی
ایران از ریسکک یک ارزیابی مقبول و منطقی است. حضور داعش در نزدیکی مرزهای
ایران و تهدید منافع امنیتی» ایجاد آسیب‌پذیری‌های اجتماعی برای ایران در مناطق مرزی»
حضور داعش در مرز و تقرب به آستانه پذیرش تهدید» همه ازلحاظ نظری مید حضور
مقاومت و مداخله آن در عراق و سوریه است (باکوس, ۲۰۱۸).
از طرف دیگر تحلیل‌های غربی‌ها نشان میدهد که نوع مداخله نظامی آمریکا حاوی
خطاهای راهبردی است که منجر بهشکست‌های راهبردی.برای این کشور در تقابل با
محور مقاومت شده است. بر اساس با کوس (۲۰۱۸).واقعّت آن است که پاسخی عملیاتی
سینتیکی به یک مشکل راهبردی» .یک سیاست. شکست‌خورده است. برفرض پذایرش
واقعیت‌های تهدید تروریستی برای آمریکا به دلیل ماهیت انتزاعی و چندلایه تروریسم و
گروههای افراطی» به کارگیری عملیات نظامی و تاکتیکی» یک راهبرد خطی و مستقیم
است که محکوم‌به شکست است. شکست تقابل آمریکا مقابل محور مقاومت ريشه
درحالی که ایران از یک رویکرد چندلایه برای برخورد با این موضوع استفاده کرده است
(همان»). بر اساس جردن و دیگران (۲۰۱۶)» این خطای راهبردی در آمریکا ريشه دیرینه
دارد و مدیریت جامع در دولت آمریکا برای پاسخ به چالشهای امنیتی-هویتی وجود
ندارد. آمریکا در حال حاضر در کشورهای سوریه و عراق فاقد تعریف مشخص از اهداف
قابل‌دسترس» کوتاه‌مدت» میان‌مدت و پلندمدت است و به همین دلیل از اقدامات پوششی و
انجام عملیات سینتیک برای رسیدن به اهداف خود استفاده میکند. تحلیل گران سیاسی.
۹ / دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم؛ سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
به کارگیری کارکردهای تاکتیکی و نظامی برای پوشش ضعفهای راهبردی را یک
نتایج حاصل از تحقیق باکوس (۲۰۱۸) نشان میدهد که استفاده از عملیات سینتیک در
مواجهه با تروریستها یک گزینه ناکارآمد است زیرا در سطوح راهبردی ازاین گونه
عملیات نظامی برای پاسخ به یک چالش امنیتی درازمدت يا راهبردی استفاده میشود و
علاوه برداشتن هزینه‌های بالای مالی» باعث آسیب به شهروندان میشود و انزجار عمومی
را در پی دارد. علاوه بر آن عملیات سینتیک نیازمند زمان است و بین اهداف ژئوپلیتیک
مرتبط و غیر مرتبط تمایز قائل نمی‌شود. باکوس (همان) همچنین عملیات سینتیک را یک
راهبرد نامشخص در تحقیقات امنیتی میداند و در موضوع سوریه و عراق آن را حسن
تعبیری برای کشتن و تخریب عنوان میکند. علاوه بر آن» برخی محققان در حوزه امنیت»
عملیات سینتیک را تنها یک ابزار میدانند. که با راهبرد تفاوت فراوانی دارد. شواهد حاکی
از ن است که ترامپ بیش از رئیس‌جمهورهای قبلی امریکا قائل به حمله سینتیک است و
آن را تنها و تنها راه برای رسیدن به اهداف میداند و این در حالی است که برخی محققان
(جنکینز» ۲۰۱۷)» این روش را فاقد پیش-تفکر! از واقعیت‌ها و دستاوردها و فاقد ارزیابی از
هزینه-فایده عنوان میکند. برخی دیگر نیز فاگیر بودن کوتاه‌مدت گرایی" در سیاست
خارجی آمریکا را یک مولفه دینامیک در تفکر راهبردی آمریکا میداند که باعث اتخاذ
چنین تصمیم‌هایی شده است. بر اساس ویگلی (۱۹۷۳)» فقدان طراحی بالغ برای مداخلات
به‌ویژه مداخلات نظامی بیشتر ناظر بر این پدیدهاست که آمریکا هميشه به دنبال
اولویت‌بخشی بردهای ژئوپلیتیک بر موفقیتهای راهبردی پایا است. تایرنی (۲۰۱۰) نیز
یکی از دلایل اتخاذ این رویکرد توسط آمریکا را اعتماد بیش‌ازحد این کشور نسبت به
عواقب پسا-مداخله" میداند. نتایج بررسی محققان حاکی از آن است که این لژیون نظامی
بررسی مقایسه‌ای موّلفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۶۷
آمریکایی به دلیل برخورد خطی» عدم شناخت ماهیت چندلایه میدانی و عدم عمل گرایی»
قافیه را به پراگماتیسم چندلایه و تعاملی مقاومت واگذار کرده است.
بر اساس تایرینی (۲۰۱۸)» در سالهای گذشته» به دلیل وظایف زیاد محوله به نیروهای
نظامی آمریکا بهعنوان تنها ابزار بازی این کشور در عراق و سوریه» این نیروها به یک
هرکول فاقد توان تبدیل‌شده‌اند. تایرینی بر این عقیده است که حضور بی‌نتیجه و
طولانی‌مدت در افغانستان و عراق روحیه نظامیان این کشور را به‌شدت تخریب کرده است
و این در حالی است که یکی از دلایل شکست آمریکا در عراق و سوریه» عدم تطابق بین
اهداف جنگی و سیاسی و توانایی‌های جنگی و سیاسی این کشور بوده است (همان» ص).
وی برای این مدعای خود این نکته را مطرح میکند. که نیروهای نظامی آمریکا در عراق
توانایی تثبیت قدرت و منافع آمریکا در این کشور را ندازند و حتی در محافظت از خود
دچار فرسایش شدند (همان). از شوی دیگر همه تلاشهای عمده آمریکا در سالهای
گذشته برای مداخله نظامی برای سرنگونی رزیم‌ها پس از یازده سپتامبر با شکست مواجه
شده است (افغانستان ۲۰۰۱ عراق» ۲۰۰۲ و لیبی» ۲۰۱۱). خلا ناشی از این مداخلات يا با
جنگ داخلی و هرج‌ومرج پرشده است (نمونه لیبی) و يا توسط رقیبان قدرتمندی مانند
ایران جایگزین شده است (نمونه عراق). به‌عبارت‌دیگر آمریکا اگرچه کارهای زیادی
برای انجام دادن در منطقه دارد ولی دارای ظرفیتهای محدودی برای انجام آنهاست و
استفاده صرف از ابزار نظامی راهگشا نبوده است. تایرینی (۲۰۱۸) همچنین بر این عقیده
است که نداشتن هدف منسجم و عاری از راهبرد و استخدام سیاستهای که تأثیر تجمعی
معناداری بر بازیگران منطقهای ندارد باعث شکست‌های پی‌درپی آمریکا شده است.
این در حالی است که در مقابل آن» ژئوپلیتیک شیعی به یک نظم سیاسی منعطف در
منطقه دست یافته است و علاوه بر آن توانسته است یک دستور کار گسترده» برای یک نظم
۸ ۲ دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
پایدار ایجاد کند و در برخی موقعيت‌ها نیز به دنبال مأموریت بزرگک ملت‌سازی بوده است.
حفظ بشار اسد» شکست داعش, تعدیل حضور نظامی منطقهای و فرا منطقهای در سوریه»
حفظ کریدور ارتباطی جنوب ایران- لبنان-عراق و حضور در نزدیکی جولان همه حاکی
از موفقیتهای نظامی ایران در سوریه بوده است. در عراق نیز بخش قدرتمندی از
ژئوپلیتیک شیعی در مباحث نظامی» سیاسی و اجتماعی توانسته است خلا پسا-داعش را
پس از حذف فیزیکی این گروه پر کند. از طرف دیگر آمریکا تقریبا در خلا پساداعش در
منطقه» نقش سیاسی و اجتماعی بسیار ضعیف و نقش نظامی اند کی دارد و در تلاش است
تا حضور قدر تمندانه خود را با مجاز رسانه‌ای و سیاست خارجی ظاهری حفظ کند.
واقعيت‌ها نشان میدهد که آمریکا برای مقابله با ژئوپلیتیک شیعی در میدان» راه کارهای
چندانی در دست ندارد و رویکرد خود را از حذف به کاهش قدرت درازمدت تقلیل
راهبردی داده است. برای مثال فریدمن(۲۰۱۸) حضور فیزیکی آمریکا در بخش‌هایی از
سوریه و کنترل منابع آبی هیدروکرین» کنترل زمینه‌های تولید مواد غذایی و تلاش برای
عدم با زگشت امنیت را یکی از راههای مقابله کوتاه‌مدت این کشور با سیطره راهبردی
مقاومت میداند درحالی که این راهبرد» دارای هزینه‌های نظامی میدانی سنگین و هزینه‌های
بینالمللی» حقوقی و حیئیتی فراوان است. همچنین بر اساس تایرینی (۲۰۱۸)» تحلیلگران
برای برون‌رفت آمریکا از :این مخمصه این کشور را تشویق به اجرای سیاست پایداری
زشت میکنند که در آن از طریق ایجاد یک نظم سیاسی آشفته در سوریه و عراق به ثبات
سیاسی و امنیتی کمینه در این کشورها امریکا ممکن"است به برخی از اهداف میان‌مدت
خود دست یابد ولی این سیاست دارای چشم‌انداز زمانی و هزینه‌ای نسبتا هنگفت است.
علاوه بر آن» آمریکا برای رسیدن به اهداف این سیاست» برگک‌های برنده محدودی دارد و
مجبور به پذیرش بشار اسد و موضع سیاسی مقاومت در آینده سوریه خواهد بود زیرا
ابزارهای آمریکا برای محوریت زدایی از قدرت مرکزی» پراگماتیسم لازم را ندارد.
بررسی مقایسه‌ای موّلفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۶۹
از طرف دیگر همکاری آمریکا با کشورهای هم‌پیمان خود در منطقه فاقد روایی لازم است.
برای مثال همکاری کردهای سوریه با آمریکا در قالب دینامیک بافتی پیچیده اتفاق افتاده است
هیچ تضمینی برای ادامه این همکاری وجود ندارد. نداشتن ایدئولوژی و منافع مشت رک دو متغیر
اصلی برای شکننده بودن اين رابطه است (اشمیت و نورلند» ۲۰۱۸). از طرف دیگر درک
واشنگتن از پیروزی‌ها در سوریه و عراق یک درد بسیار مغلوط و سطح پایین است تا جایی که
موفقیت گروههای کرد در رقه را بهعنوان پیروزی خود قلمداد می کند.
عدم تمایل تاریخی آمریکا به ملت‌سازی و حضور در کران‌های محور دوگانه تعهد-
عدم تعهد. دو دلیل دیگر برای شکست در مقابل ژئوپلیتیکک شیعی است. تعهد آمریکا به
حفظ منافع منطقهای و هم‌پیمانان خود فاقد پیوستگی است و گاهی افراطی و گاهی نیز
شامل عدم تعهد است. فشار عمومی و نخبگانی و تشکیک آنها بر سر موفقیت مداخلات
نظامی آمریکا یکی از دلایل اتخان لیوسد کایگی واه ات یکی دیگر از این دلایل
است ریشه در ساختار تاریخی اجتماعی.این کشور.دارد. در مورد داعش نیز آمریکا در
فضای پساداعش هیچ چشم‌انداز بلندمدتی ندارد و قافیه را به ایران و روسیه باخت است و
حتی نتوانسته است به منافع متحدان خود مانند عربستان و رژیم صهیونیستی را حفظ کند.
ساختار سازی‌های موبایل گروههای سنی از سال ۲۰۰۶ در عراق و سوریه در مقابله با
ساختار سازی‌های مقاومت فاقد انسجام» بست ایدئولوژیک و (علیرغم هزینه‌های فراوان)
فاقد پشتیبانی مردمی و لجستیک قابل قبولی بوده است و از سال ۲۰۶۶ تاکنون هیچ موفقیت
بر این اساس» با توجه به زیرمجموعه‌های اصلی نظریه مجموعه امنیت منطقهای»
مولفه‌های امنیت زدایی- امنیت زایی دو کنش گر متضاد را در مجموعه امنیتی غرب آسیا
۰ دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم؛ سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
حمایت از دولتهای آت و کرات حمایت از جنبش‌های مردمی
الگوی رقابت ناتوانی در پر کردن خلهای ساختاری توفیق در ساختار سازی نظامی-
باخت فضای اعتماد سیاسی (سهگانه تعهد به پیمان و اعتمادسازی منطقهای
استفاده ابزاری از سنی‌های افراطی بسیج همه مذاهب و فرق
توازن قوا حضور نظامی لژیونی و سینتیک حضور پراگماتیک و انقلابی
راهبرد خطی "و مستقیم نظامی» سیاسی "و" راهبرد چندلایه تعاملی و میدانی
ناتوانی در تشکیل ائتلاف معناداز انتلاف دولتی با عراق» سوری»
تشکیل انتلاف منطقهای برای توجیه حضور .. مشروعیت‌سازی حضور بر اساس
برخی از مستندات رسمی و غیررسمی نشان میدهد که حضور داعش در منطقه بر
اساس راهبردهای میان‌مدت آمریکا بوده است که به کمک مالی و اطلاعاتی برخی از
کشورهای منطقه و حمایتهای سیاسی و لجستیک برخی از کشورهای غربی همراه بوده
است. همچنین حضور مستشاری ایران و گروههای هم تفکر این کشور در مقابله با داعش,
بررسی مقایسه‌ای موّلفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۵۱
علاوه بر تطابق با دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران و آرمانهای انقلاب اسلامی
ایران» بر اساس چارچوب‌های منطقی و نظری» ازجمله نظریه بررسی‌شده در تحقیق حاضر
(مجموعه امنیت منطقهای) قابل توجیه است. فارغ از منطق حضور این دو نوع نگاه متضاد
در منطقه و سرنوشت محکوم‌به فنای داعش, مطالعه مدونی برای بررسی مقایسه‌ای حضور
فیزیکی - نیابتی ایران و آمریکا ازنظر مولفه‌های قدرت به‌ویژه در دوران پساداعش
انجام‌نشده است. نتایج این تحقیق نشان داد که قدرت ایران» علیرغم حضور فیزیکی و
لجستیک کمتر و هزینه بسیار کمتر» به دلیل ریشه‌دار بودن در یک نظم جهان شناختی
ایدئولوژیک و مبانی نظام‌یافته مقاومت» از عمل گرایی و نفوذپذیری و به‌تبع آن موفقیت
بالاتری برخوردار است. نتایج این تحقیق برای محققان رشتههای علوم سیاسی و مطالعات
۲ دو فصلنامه علمی مطالعات قدرت نرم؛ سال دهم شماره اول (پیاپی ۲۲) بهار و تابستان ۱۳۹۹
ونط عطا صز صمنا‌جعموم چانسهع۶- هنن نهصمنعوعط .(3992) بش۸ معتصعطا۸ (1
.کاتلنص عاننطک کوج ۶ و‌صعفصععه فصه عصنهنه 156 .ر2017) بج مصنفلعدن۸ (2
.79-83 ,(1) 19 وقتنه‌اگ۸ له مها ۵1 616 3:۵5 2/0016
200۵1 2نص2ع0۳ .(2016) بش۸ ,360072۷6 2 36 ,۲تا00طع1 بط ,ومسط۸. (3
.455-۰ ,230 .5060065 [2 معط فص آهنم5 - ۵ وع3۳ هناگ
بازری۸ 20 نت8۳۵ ۳۵۳۵۵۵۳ ,ص10 مت ۵ط1* (2019) 36 مصماصش۸ (4
-6 6-0-00 20/3 /9/04 201 /صم نا مدع ن 1۳ //؛عصاخط نصم عاطعلند ۸
695عع5 ۲۵ صقط۳ ۳۵۵۵ 2 :006۳2000 عناعصا ۵صموعط .(2018) .3 مدمعلفط ر5
7 87636۲ ۵ 1005 وصنگنطاه صمعقاصم :3/000 .(2017) کل ,82000 (6
08 مقنتزگ ,1۳0 +ععصع م10 فصه کنلنهاهها. (2017) 30 موعلخصعط (7
.168-۰ ,(2) 5 وااستهع5 ده کعنونک ما6 کدم ۷۷22 آهنصعطا0
0۳016 انسهع5 آمصمناهد 6 +۶6۳ فوصه ,کعاهاد بعام260 .(1983) 8 ق223۵ (8
5۰ هد نز602 310۳3 ۶ از ندن +کصو‌ناهامم آهد 01620
4 5۳۳6 6ط1 :2065 0صه عدونعع .(2003) :0 ,6۷۷۵۷6 بظ ,30280 (9
ع[م۲ عناوم عطا ۵۳ نکعاه 8000 ۵۳ 0096۳۷6۲5 .(1999) 7 ,ط680ع3۳ (10
نق 5 فصه و1۵ جز 3/0061 طقااه 112 کصوتا .(2018) .ظ ,۳۳۵۵۵۵ (11
۶ ۵۷۵۳0۵ عطا :م1۳ هه ق۵صط0 مطعتظ ب(2017) .ظ ,ف60صع7 (12
-00016 10۳ عات اعد آهممه 116 م[9/1 ععصند نامهم اکفمجعاعاصهم
4 170۳۷ فصه ,31۸70 اویش ,۷/1۵۵۵ کت" (2019) .36 ,خناه‌قصه3/1 (13
0۵ عاطاهلنه ۸ وقتط۳۵ ,۳۵۳۷۵ ۵ 0ا۳ ,60000 1۵۶ ۳۶۵۵ و2 ۵ هه
- 113013721 .05 //0 3 / 002۲0۳ /ع ۳ عم نا ک هنعط که ۸/۰۸ 17/7
-6-10۳ 10ج -ع نا سصف سه 0-0-0-6 هه 3 ند
300860 ۶و 1۵۳۵ ه که کم آمدمناهصعاصا «(2009) بط ,6و3 (14
7۰ -108 ,(2) 97 ,قتنداگ۸ ۳0۳۵۵5 .کصنط ۵ط دمص 3۳0 .(2018) ٩ ,قق< (15
,126 2800 112-طد 0 ۲و امه که ۳ ۵۵ ۳۵۵6۵" (2019) 6۰ مصقص0ا٩ (16
بررسی مقایسه‌ای مولفه‌های پراگماتیک مقاومت و خلافت مجازی ...؛ سید محمود موسوی / ۳۵۳
- ۳6-2060 سک سیک اوه 00-5 0/0۳1/00۳ 075 03 ۷۳۶۷ ۷// :3۲05
40 3۷۵۴۳ 1 صقط 1 3/06 قآ عصنجن6 ها مسا" (2019) کل ما۲۵ (ر17
8-1۳200۳۵6-120 زع-ک 6/۳ 19/09/2 00/20 عمی‌نا و مصون 10 //+کصاط
۸2 5۵۲ ۵۶ هه لمدمنزهم عط ۶و عنعواقصه م۸ .(2015) 0۰ مصقفصطقط (18
۲7200 بطعق مه معط حعاصهی بکانسهع5 آمدمنهع :06000 9/11 0051
6۶5 انوس ملناهععه جاعفاسه منصم۸ .(2018) + ,310۳۵1200 6۶ ۵ مانصط5 (19
۰ 3۳60۳۵۲۷ ,1165 ۵۳۵ 3107 .1515 طان اون .1.5 1۳0۳ 2/23 0۳2 876
1۳۵ ۵ وصه دعاهاک #عاندتاآ عطا تععلیه 11۳ ومع ۸ .(2018) 0 موعصعزا (20
۵ ع۳ 1 0صه ,کعنصعه0 ,کعلو هکس دوز ۲۵ 110 .(2010) 0 ووعصع1 را2
4 عزع10 عط] اعد 2800016 عطا صذ ینامهم «ع۳۵م1 کنا .(2020) 5 ,۷۵۳۰ (22
کمزهه عزعط 0ص معط بکسهعی هرز کامملی 310 .(2004) 0۰ ,۷۷۵۵۷6۲ (23
3 ,وتند‌اگ۸ لاملا عس 3/5306 نوهک 00۳ هصنلنه2017(.0) ۰ معولنصاعه ۷۷ (24
۵۳۳0 هام5 عطا از ۶و عماهص دعاها5 هام کز چط‌تهس۸ .(3992) .۸ ۷۵۵ (253
396-۰ ,(2) 46 مط نا هه هد ماه 6ص +معناناهم 0067 01۲
0 جمناهمنانسهع5 +ععنصعصه ,ک6ق۵ 13 ,۷۷۵۲۵۹ .(2003) 3.6 ,ق۷1۵8 (26
| نتایج تحقیقات فراوانی نشان می دهد که راهبرد آمریکا در سال های اخیر در قبال منطقه غرب آسیا دچار تغییرات گوناگونی شده است. خلق تروریسم نوپدید داعش و حمایت های مالی، اطلاعاتی، نظامی و لجستیک از آن، از نمودهای بارز این راهبرد جدید است. ادبیات تحقیق حاکی از آن است که رابطه بین داعش و منافع آمریکا به تفصیل موردمطالعه قرارگرفته است اما بعد از حذف فیزیکی داعش توسط قدرت های منطقه ای و محور مقاومت، تحقیق نظام یافته ای بر روی راهبرد آمریکا در فضای پساداعش صورت نگرفته است. ازاین رو تحقیق حاضر تلاشی است تا با اتخاذ مبانی نظریه مجموعه امنیت منطقه ای و روش تحقیق سند پژوهی ، مؤلفه های قدرت مقاومت و خلافت مجازی آمریکا در پسا-فیزیک داعش را به صورت مقایسه ای بررسی کند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در فضای پساداعش، ساختار سازی مقاومت در مقایسه با ائتلاف سازی آمریکایی تفوق داشته است. همچنین ماهیت پراگماتیک مقاومت توانسته است کنش های لژیون سینتیک نظامی آمریکا را با شکست راهبردی مواجه کند. علاوه بر آن، تلاش آمریکا برای احیای خلافت مجازی داعش از طریق رسانه و پروپاگاندا در مقایسه با واقعیت های هلال شیعی شکست خورده است. نتایج این تحقیق برای محققان رشته های علوم سیاسی و مطالعات منطقه ای و راهبرد سازان نظری و نظامی کاربرد دارد. |
34,408 | 461747 | در آیات قرآن» تفکر در موضوعات اعتقادی, فقهی و اخلاقی مطرح شده
است. ضرورت تفکر از آن جهت است که در جامعه کنونی بشر با آماج تبلیغات ضد دینی رو به روست و دشمنان اسلام سعی بر
این دارند که مسلمانان را از راه راست منحرف گردانند. اگر پذیرفتن اعتقادات دینی بر اساس تفکر عمیق نباشد با شبهاتی که
دشمن در آذهان می‌اندازد. انسان از راه راست منحرف شگاه‌پوزادر عقایدهخود سست میشود. در نتیجه انسان باید با توجه به
جایگاه و ارزشی که اسلام برای تفکر قرار داده»در«ایات قرآن و متون اذیّتی*انديشنه کند تا بتواند راه صحیح و نا صحیح را
بشناسد و در جهت رسیدن به کمال خود گام بردارد:پژوهشگر در این بووّهش به محورهایی که در قرآن به تفکر در آن ها
سفارش شده پرداخته است و با روش توصیفیو تحلیل"محتوا آیات را بزرسی"نموده انننت. با توجه به زمینه های تفکر در آیات
قرآن» سرفصل های مهم این پژوهش عبارتند از: دعوت:انسان#به ,تفکره در, مباحث اعتقادی, دعوت به تفکر در مباحث فقهی و
دعوت به تفکر در مباحث اخلاقی. از جمله نتالج«پژوهش این پاستاکه. بیشتوین#آیات دعوت کننده‌ی به تفکر در مباحث
اعتقادی و پس از آن در مباحث اخلاقی آمده است.اما در مباحث فقهی فقط یک آیه بود که به تفکر دعوت می‌نمود که شاید به
ان مکنا,ناشد کد بذبرش و عطل نه احکام ذدین باید تعقی باشد #نازی به کر در آنها بت
واژه‌های کلیدی: تفکر قرآن» مباحث اعتقادی, مباحث فقهی مباحث اخلاقی
اسلام تنها دینی است که برای نیروی عقل و تفکر اهمیت و ارزش قائل شده است. در قرآن محورهایی برای اندیشیدن
اشاره میکند و خداوند از انسان می‌خواهد در آن ها تفکر کند و انسان هایی را که تفکر نمی کنند. مورد سرزنش قرار می
دهد. تفکر از ماده "فکر" گرفته شده و فکر به معنای اندیشیدن» کوشش و جولان نیروی تفکر به اقتضای عقل و خرد است. این
نیرو ویژه انسان است و در حیوان نیست. غیر از واژه تفکر کلماتی که انسان را به تأمل وا می دارد مثل تدیر تفقه و تعقل در
قرآن بسیار دیده می شود که ما را به این مهم توجه می دهد. در روایات متعددی اهمیت این موضوع بیان شده است از جمله
در آموزه های دینی ما وجود دارد که یک ساعت تفکر از هفتاد سال عبادت برتر است. متأسفانه در جامعه کنونی این مسئله‌ی
پر اهمیت کم رنگ شده و کمتر مردمی به پدیده‌های اطراف خود می‌نگرند و در آن تأمل می‌نمایند؛ با اينکه خداوند در قرآن به
تفکر بسیار سفارش می کند اما باز هم انسان با سطحی نگری و به نوعی روزمرگی از کنار آنها می گذرد. پژوهشگر در این
مقام سعی دارد با جمع آوری آیات دعوت کننده به تفکر گونه هایی را که خداوند انسان را به تفکر در آنها سوق میدهد.
شناسایی نموده و علت دعوت خداوند به تفکر در آنها را دریابد. منابعی که درباره تفکر در اسلام و قرآن نوشته شده اند کم
نیستند اما جمع آوری کلیه آیات مربوط به تفکر و پرداختن به گونه شناسی آنها مسئله ای بود که در جستجوهایی که در
حد بضاعت پژوهشگر انجام شد. یافت نشد. به همین دلیل ضروری است تا انسان مواضعی را که خداوند امر به تفکر نموده است
بشناسد و در زندگی به آنها اهمیت داده تا سعادت اخروی خود را تأمین نماید. روش پژوهشگر توصیفی و تحلیل محتواست. در
مورد ساختاری که پژوهش بر مبنای آن قرار گرفته است شایان ذکر است که پس از بررسی آیات مورد بحث. با دقّت کردن
حدیثی از ثبی مکرم اسلام(ص) که می‌فرماید: الما الکلهتیاه آ هگن او قريضه عادلّه او سنه قافمه و ما خلاهن مهو
فضل‌زکلیی,۱۳۶۹: ۳۲/۱ همانا علم سه چیزاست‌با مات . 6اللنیگاه#سیت‌جا برجا و غیر از اینها فضل است» که اشاره
دارد به اعتقادات, احکام و اخلاق, بنابراین وقتی د ,الا ۲ بکقهایپیال آیات دعوت کننده به تفکر نیز خارج از این
سه حوزه نیستند. پس مبنای اصلی پژوهش بر این سه:مبحث قرار گرفت: آیات دعوت کننده به تفکر در مباحث اعتقادی, آیات
دعوت کننده به تفکر در مباحث فقهی و آیات دعوت کننده به نفکر در مباحث اخلاقی. اکنون به بررسی هریک از آنها
انسان چراغ راهنمایی در درون خود دارد تا بتواند به وسیله ی آن غفلت و جهل را از خود دور سازد تا به مراحل والای
انسانی دست پیدا کند. این منبع همان تفکری. است. که اخداوند در جای جای قرآن با عناوین مختلف از
جمله((یتفکرونبعقلون)) به آن توصیه نی کند. خداوند متعال هذف از تژول قرآن این کتاب بزرگ آسمانی را اختمال تفکر
قرار فاده است و این بفاخاطر شنت اما و اخگیل بو اگ غا ار نی :۰۱۳۸۸۷ ۷۰۴ انتهای بسیاری از آیانت اقرآن
دعوت به تفکر است. گاهی می فرماید(ان فی ذلک لیات لقوم ینکرون)(رعد/ ۳) گاهی می فرماید(لعلهم یقرون)( حشر/ ۲۱)
در آیات زیادی از قرآن» دعوت به عقل و تلو مدح آنان که عقل خویش را به کار می گیرند و مذمت شدید از آنان که فکر
خود را به کارمی اندازند زاره شنده است. قرآن یکی ازصفات مورخیان را نداشتن تفگر و صقل ذکر کرده است‌زنگارم 1۳۷۴
۸ (دوزخیان گفتند: اگر ما گوش شنوا و عقل بیداری داشتیم» در میان دوزخیان نبودیم!)( ملک/۱۰) در روایات اسلامی
به پیروی از قرآن» مساله فکر و اندیشه در درجه اول اهمیت قرار گرفته و تعابیر بسیار گویا و جالبی در آن دیده می شود از
جمله: در حدیثی از امام رضا علیه السلام است که( لیس العباده کنره الصلاه و الصوّم نما العباده النقکر فی أمر اللّه عر و
جللینی. ۳۶۹ ۵۵/۲ عبادت: به: زيادی, نماز و روزه: تسه مبادت راقعی آشکر در کار خداوتد سقال و اسراز جهای
آفرینش است. به گفته راغب اصفهانی «فکر» نیرویی است که «علم» را به سوی «معلوم» میبرد. و «تفگر» کوشش و جولان
نیروی فکر به اقتضای عقل و خرد است. این نیرو ویژهی انسان است و در حیوان نیست. تفگر یا انديشه تنها در چیزی است که
ممکن باشد صورتی از آن در خاطر و قلب آنسان حاصل شود.(راغب اصفهانی, ۱۴۲۳: ۶۴۳) «قل» نیز به نیرویی می گویند کد
آماده‌ی پذیرش علم است. همچنین به علمی که به وسیله آن به دست آید(راغب اصفهانی, ۱۴۲۳: ۵۷۷). علامه طباطبایی(ره)
می‌گوید: خدای متعال در قرآن» عقل را به نیرویی تعریف کرده که انسان در دینش از آن بهره‌مند شود. و به وسیله آن راه را به
سوی حقایق معارف و اغمال صالح پیدا نموده و در پیش گیرد(طباطبایی, ۱۳۷۴: ۲۵۰/۲). تفکر قوه ای است که ناشی از قوه
عاقله در انسان است. انسان چون موجود عاقلی است.موجود متفکری است. قدرت دارد در مسائل فکر کند به واسطه تفکری
که در مسائل می کند حقایق را تا حدودی که برایش مقدور است. کشف می کند و عقل نیز ظرف و جایگاهی برای افکار
است(مطهری, ۱۳۸۷: ۳۶۹/۲۴) در قرآن آیات زیادی در خصوص تفکر و تعقل آمده است اما آنچه در این پژوهش مدنظر
محقق است بررسی آیاتی است که دعوت به تفکر نموده اند.
۲ تفکر در خلقت به منظور اثبات وجود خدا و صفات او
در هرجایی از قرآن که آیات و نشانه های خداوند ذکر گردیده است یا سخن از احکام و معارف الهی شده برای درک و فهم
آنها یک نیروی درونی در انسان مورد خطاب قرار گرفته است که آن نیروی درونی فکر و عقل است. تأکید و تشویق قرآن به
تفکر و اندیشیدن به طور مطلق و مبهم صورت نگرفته بلکه محور ها و راه هایی را مشخص فرموده و مردم را به تعقل و تدبر در
آن ها دعوت کرده که بعضی از این آیات به انديشه در آفرینش و اصل توحید سفارش نموده است. اگر انسان تفکر نکند» هویت
واقعی خود را نخواهد شناخت و در نتیجه به کمال مطلوب انسانی نیز دست نخواهد یافت(مصباح یزدی» ۱۳۹۰: ۱۱۶) به دلیل
همین تأثیر مهم و سرنوشت ساز تفکر در زندگی انسان نت که دروایات اسلامی آمده است:(آن تفکر ساعه خیر من قیّام
لیله)تفکر در یک ساغت بهتر ازشب زنده داری آگت( لاس ۵۲)
خداوند درسوره آل عمران می فرماید(ّذینیذرون له قیاما وعوفا وال جنویهم و یرون فی خلق السّماوات و
الرّض ربنا ما خلفت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب الثار)(آل عمران/ ۱۹۱). قران کریم صاحبان خرد و انديشه را اینگونه
توصیف می کند که در نوآوری های آفرینش آسمان و زمین و تدابیر به عمل آمده در آن دو که عقول از درک برخی از شگفتی
های خلقت آن ها عاجز است. می اندیشند که(ربنا ما خلّفت هذاباطلا) آن ها در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند
درحالی که می گویند: پروردگارا این همه مخلوقات را بیهوده و بدون حکمت نیافریده ای(طبرسی» ۱۳۷۷: ۵۳۷/۱). علاوه بر
اين» نظر کردن در آیات آسمان ها و زمین و اختلاف شبانه روز» در نظرکننده و اندیشنده, ذکر دائمی خداوند را پدید می آورد.
در نتیجه صاحبان این اندیشه در هیچ حالی خداوند را فراموش نمی کنند و نیز باعث می "شود که در خلقت آسمان ها و زمین
تفکر کنند و به این وسیله متوجه شوند که خدای متعال به زودی آنان را مبعوث خواهد کرد. به همین جهت از خداوند
درخواست رحمتش را نموده و از او می خواهند وعده ای را که داده در حق آنان تحقق بخشد(طباطبایی» ۱۳۷۴: ۱۳۶/۴). در
این آیه. نخست آاشاره به ذکر سپس آشاره به فکر شده است یعنی تنها یاد آووی خدا کافی تیست. آنگاه این یادآوری ثمرات
ارزنده دارد که آمیخته با تفکر باشد چه بسیار دانشمندانی که در مطالعات فلکی خود و تفکرات مربوط به خلقت کرات آسمانی
این نظام شگفت انگیز را می بینند اما چون به یاد خدا نیستند و از زاویه ی شناسایی مبدا هستی به آن نگاه نمی کنند از آن
نتیجه لازم تربیتی و انسانی را نمی گیرند(مکارم» ۱۳۷۴: ۲۱۵/۳). امیر المومنین علی علیه السلام می فرماید:(النفکر فی
ملکوت السمّاوّات و اللرض عباده المخلّصین) تفکر در آسمانها و زمین عبادت مخلصین است(جمال خوانساری, ۱۳۶۶: ۵۷/۲)
همچنین در این زمینه کلام بسیار زیبایی دارد ایشان فرموده است: تعجب می کنم از کسی که خلق خدا را می بیند ولی در
وجود خالق آنها شک می کند(نهج البلاغه, حکمت ۱۲۶). بنابر این انسان بایستی با دیدن این همه عظمت و نظمی که در
آفرینش آسمان ها و زمین هست به وجود خدای یگانه ی خالق آنها پی ببرد یعنی اگر به آسمان نگاه کرد پدید آورنده ی آن را
هم به یاد بیاورد که چگونه آن را بدون ستون آفریده و پرورش آن را بر عهده دارد.
وان فیه شفا لاس (ن فی ذلک أیه لقوم ینقرون(تحل/ ۶۹) در ابتدای این آیه در رابطه با زنبور عسل و نحوه بدست آوردن
عسل بحث می کند و آیه با جمله(ن فی ذلک ید لقوم یعکرون) ختم شده و در آیات قبل این تعبیر به صورت های مختلف
تکرار شده است. آیه ای که مربوط به زنده کردن زمین بعد از موتش بود با جمله ی(لقوم پسمعون)(نحل/ ۶۵) ختم گردیده و
آیه ی مربوط به ثمرات نخیل و اعناب با جمله(لقوم یعقلون)(نحل/ ۶۷) و آیه مربوط به امر نحل با جمله ی(لقوم
یتفکرون)(نحل/ ۶۹) و شاید علتش این باشد که توجه به مسئله ی مرگ و زندگی طبعا برای انسان عبرت آور می باشد و لذا
تعبیر به سمع با این مقام مناسب تر است و توجه انسان به میوه های درختان از جهت اینکه مفید و مورد استفاده است.یک
نظر برهانی و استدلالی است که بیانگر پیوستگی تدبیر و ارتباط نظام های جزئی به یکدیگر می باشد و این نظر با تعقل مناسب
تر است و آنجا که سخن از زنبور عسل و زندگی آن که سراسر عجایب و دقایق است به میان آمد و آن اسرار و دقایق برای
اشای ها کشف قمی شوه کل با تفگ یسی,زندگی زور سل ,نقانه.ای است:برای ری کل اتقگرمبی کسازظیاطبایی:
۴ ۴۳۵/۱) خلقت زنبور عسل شگفتی های بسیاری دارد که انسان می تواند با تفکر در آن ها به قدرت خداوند پی ببرد.
انسان باید تفکر کند چگونه خداوند حکیم از آب دهان آن موم و عسل را که مرهم و شفاست آفرید. جمله عجیبی که
از(مترلینگ) دانشمند زیست شناس نقل شده است» اهمیت تعبیر قرآن را آشکار می سازد آنجا که می گوید:(همین امروز اگر
زنبور عسل اعم از اهلی و وحشی) از بین برود یکصد هزار نوع از گیاه ها و گل ها و میوه های ما از بین خواهد رفت و از کجا که
اصولا تمدن ما از بین نرود ؟ زیرا نقش زنبوران عسل در جا.به جا کردن گرده های نر گل ها و بارور ساختن گیاهان ماده به
دنبال آن پرورش یافتن میوه ها آنقدر عظیم است. که بعضی از دانشمندان حتی,آترا از عسل سازی زنبوران هم مهم تر می
خداوند در آیه۱۳ سوره جاثیه انسان را دعوت ابه تفکر*در مسئله ی آذیگر می نماید:(و سخرّ لکم ما فی السّماوات و ما فی
الرض جمیعا مهن فی ذلک لیات لقوّم ینعرون). معتای تسخیر آنچه دز آسمان ها و زمین است برای انسان» این است که
اجزا عالم همه بر طبق یک نظام جریان دارد و نظامی واخد بر همه آنها حاکم است. بعضی را به بعضی دیگر مرتبط و همه را با
انسان مربوط و متصل می سازد و در نتیجه انسان در زندگی خود از تمام موجودات نفع می برد و روز به روز دامنه ی انتفاع و
بهره گیری جامعه بشری از موجودات زمینی و آسمانی گسترش می یابد و آنها را از جهات گوناگون واسطه رسیدن به اغراض
خود یعنی مزایای حیاتی خود قرار می دهد پس به همین جهت تمامی این موجودات مسخر انسانند(طباطبایی» ۱۳۷۴:
۵۸) در آیه قبل از نعمت دریا و مسخر ساختن کشتی ها که تماس.نزدیکی با زندگی روزمره ی انسان ها دارد سخن می
گوید و پس از آن به مسأله تسخیر سار موجودات؛به طوز کلی می پردازد "و می گوید: آنچه در آسمان ها و زمین است همه را
از ناحیه خودش مسخر شما ساخت. با توجه به اینکه همه ی مواهب از ناحیه ی اوست و خالق همه ذات پاک اوست گویی
خداوند خواسته انسان غافل را متوجه نماید که به سراغ غیر او نرود لذا در پایان آیه می افزاید: در این مسئله نشانه های مهمی
است برای کسانی که تفکر و انديشه می کنند. هدف در همه این ها یک چیز بیشتر نیست و آن بیداری انسان های غافل و به
حرکت درآوردن آن ها در سیر الی الله است(مکارم» ۱۳۷۴: ۲۴۴/۲۱). در نتیجه انسان باید با توجه به اینکه خداوند او را اشرف
مخلوقات قرار داده و همه موجودات را مسخر او قرار داده و به تعظیم او واداشته است تا نشان دهد انسان بهترین مخلوق اوست
به تفکر بپردازد که این همه نعمتی که خداوند در اختیار او قرار داده برای این است که بتواند به راحتی به وظیفه بندگیش
برسد و تکالیفش را به بهترین وجه در برابر معبودش انجام دهد.پس انسان باید بهترین شکر گزار برای معبودش باشد.
خداوند در آیه سوم سوره مبارکه رعد انسان را به دسته ای دیگر از نعمت ها و نمایش قدرت خود در زمین متوجه می کند
و می فرماید(و هو ی مذ لض و جعل فیها رواسی و آثهارا و من کل النّمّرات جع فیها وحن لقن یشی ال هار ان
فی ذلک لیات لقوم ینعکرون) در این آیه تدابیر خود را برای زندگی جانداران روی زمین به تصویر کشیده است. این آیه به
گونه ای است که هر جمله, فرع جمله قبلی خودش است. علامه طباطبایی در این باره می نویسد: غرض از آن بیان تدبیر خدا
برای آمور سکنه زمین از انسان ها و حیوانات است که چه تدابیری در حرکت آن ها برای طلب رزق و سکونتشان جهت آسایش
بکار برده و به همین منظور زمین را گسترده کرد که اگر گسترده نمی کرد انسان و حیوان نمی توانست در آن زندگی کند و
اگر هم یکسر گسترده می شد و در آن پستی و بلندی وجود نمی داشت باز هم برای زندگی مناسب نبود چون آب هایی که در
آن ,ذخیره: شده:بر سطج آن جریان نمی یافت و زراعت و بستاتی ب: وجوه نمی آمد(طباطبایی: ۱۳۷۴ ۳۹۶/۲۱): اتقکر هرز
نظامی که بر این عالم جریان دارد حکم می کند به اینکه بعضی از اجزا عالم» به هم مرتبط هستند و هر جزئی از اجزا عالم
هدف خاص خود را دارد و خود کاشف از این است که این نظام بستگی به تدبیر و عقلانیتی واحد دارد که در نهایت اتقان است.
این همان برهان نظمی است که در استدلال های عقلانی برای عامه مردم به آن استناد میشود که اگر همین یک برهان مورد
توجه قرار گیرد سعادت دنیوی و اخروی جهان فراهم خواهد شد.
خداوند پس از متوجه نمودن انسان به تسخیر همه چیز برای اوه نعمت های گوناگون خود را متذکر می شود و او را دعوت
به تفکر در آن ها می نماید(یئیت لکم به الررع و الرینون و النخیل و الاب و من کل النمّرات بن فی ذلک نید وم
یتقرون)(نحل/۱۱) اما چرا از میان انواع میوه هل قرآن روی زیتون اوخرما و انگور کید کرده است؟ غذاشناسان و دانشمندان
بزرگی که سالیان دراز عمر خود را در راه مطالعه خواص گوناگون میوه ها صرف کرده‌اند می گویند: روغن زیتون برای تولید
سوخت بدن ارزش فراوان دارد» کالری حرارتی آن بسیار بالا.و از این جهت یک نیرو بخش است. روغن زیتون دوست صمیمی
کبد آدمی است و برای رفع عوارض کلیه ها و سنگ های صفراوی و قولنج های کلیوی و کبدی و رفع یبوست بسیار موثر است.
به همین دلیل در روایات اسلامی نیز در آن مدح و تمجید فراوان شده ؛ در حدیثی از امام رضا علیه السلام درباره زیتون آمده
است:(غذای خوبی است» دهان را خوش بو و بلغم را برطرف می سازد. صورت را صفا و طراوت می بخشد. اعصاب را تقویت
نموده و بیماری و درد را از میان می برد و آتش خشم و غضب را فرو می نشاند(مکارم» ۱۳۷۴: ۱۷۳/۱۱) از آن مهم تر اینکه در
خود قرآن از درخت زیتون به عنوان شجره مبارکه درخت پر برکت(نور/۳۵) یاد شده است.. با پیشرفت دانش پزشکی و
غذاشناسی اهمیت دارویی خرما نیز به اثبات رسیده است در خرما کلسیم وجود دارد که عامل اصلی استحکام استخوان ها
است و نیز فسفر وجود دارد که از عناصر تشکیل دهنده مغز و مانع ضعف اعصاب و خستگی است و قوه بینایی را می افزاید و
نیز دارای پتاسیم است که فقدان آن را در بدن علت حقیقی زخم معده می دانند و وجود آن برای ماهیچه ها و بافت های بدن
بسیار پر ارزش است.اما در مورد انگور همین بس که به گفته دانشمندان غذاشناس به قدری عوامل موثر دارد که می توان گفت
یک داروخانه طبیعی است. علاوه بر این انگور از نظر خواص» بسیار نزدیک به شیر مادر است یعنی یک غذای کامل محسوب
می شود. انگور دو برابر گوشت در بدن حرارت ایجاد می کند و اضافه بر این ضد سم است. برای تصفیه خون» دفع رماتیسم,
نقرس و زیادی اوره خون» اثر درمانی مسلمی دارد. انگور معده و روده را پاک سازی می کند. نشاط آفرین و برطرف کننده اندوه
است. اغصضاب را تقویت کرده و ویتامیق های, سختلف موجوه در آن به اسان تیرو و تواق می بقشدزمکارم, ۱۳۷۴ ۱۷۵/11
علامه طباطبایی سر متوجه ساختن انسان به انواع نعمت ها را توجه دادن به وحدانیت خدای تعالی در ربوبیت آفرینش عنوان
نموده و می فرماید: اگر از میان همه میوه ها تنها به این چند میوه تصریح نموده و بقیه را به آنها عطف کرده شاید از این جهت
بوده است که غالبا به عنوان غذا مصرف می شوند و در این تدبیر عمومی و وسیع که شامل انسان و حیوان در ارتزاق از آن میوه
و نباتات است حجتی بر وحدانیت خدای تعالی در ربوبیت است(طباطبایی ۱۳۷۴: ۳۱۶/۱۲)
۲-۱-۶. تفکر در خلقت ازواج و قرار دادن مودت و رحمت بین آن ها
از دیگر نشانه ها و آیات خداوند که انسان دعوت به تفکر شده است خلقت همسرانی با محبت برای انسان است که می
فرماید:(و من آیاته آن خلق لک من آنفسگم أزواجا نوا لها و جعل بینکم موده و رحمد پن فی ذلک لیات لقوم
برون)(روم/۲۱). هر یک از زن و مرد فی نفسه ناقص و محتاج به طرف دیگر است و از مجموع آن دو واحدی تام و تمام
درست می شود و به خاطر همین نقص و احتیاج است که هر یک به سوی دیگری حرکت می کند و چون بدان رسید آرام می
شود(مکارم» ۱۳۷۴: ۲۴۹/۱۶) قانون خلقت زن و مرد را طالب و علاقه مند به یکدیگر قرار داده است اما نه از نوع علاقه ای که
به اشیا دارند. علاقه ای که انسان به اشیا دارد از خود خواهی او ناشی می شود یعنی انسان اشیا را برای خود می خواهد. به
چشم ابزار به آن ها نگاه می کند. او می خواهد آن ها را فدای خود و آسایش خود کند. اما علاقه زوجیت به این شکل است که
هر یک از آن ها سعادت و آسایش دیگری را می خواهد و از گذشت و فداکاری درباره ی دیگری لذت می برد(مطهری» ۱۳۸۲:
7۲۳ همچنین نسل آدمی بقا می یابد و به کمال می رسد. پس همانطور که مشاهده میشود در اين‌جا هم نظم حاکم بر
جهان است که انسان را به تفکر وا میدارد و قدرت پروردگار را به نمایش می‌گذارد.
انبیا الهی در راه انجام مأموریت توحیدی خویش همواره با تکذیب و انکار مخالفان و دشمنان متعصب و لجوج رو به رو
بوده اند که گاه به آن ها نسبت های ناروا نظیر کاهن و مجنون می دانند و گاه به تمسخر و استهزا برخاسته و زبان به طعنه و
کنایه و ملامت می گشودند و زمانی نیز معجزات پیامبران را سحر و جادوگری می خواندند و در این راستا پیامبر گرامی اسلام
هم از این قائده مستثنی نبوده و از آغاز رسالت خویش با مخالفت جاهلان و دشمنان مواجه بوده اند. در آیه ۵۰ سوره مبارکه
نعام به حقانیت رسالت پیامیر اشاره شده است«ل لا ول لک اعطق خرانن و لا آعلم لیب و لا ول گم ری مک ن
نب الا ما یوحی (لی فل هل یسنوی الممی و البصیر آ فلاتنکرّون) پیامبر فرمودند: من هرگز ادعا نمی‌کنم فرشته‌ام بلکه من
تنها از دستورات و تعلیماتی پیروی می‌کنم که از طریق وحی|از ناحیه پروردگار به من میرسد"((ن أثبع لا ما بوحی (لی‌از این
جمله به خوبی استفاده میشود که پیامبر(ص)هر چه داشت و هر چه کرد از وحی آسمانی سر چشمه گرفته بود و آن گونه که
بعضی پنداشته‌اند, به اجتهاد خود عمل نمی‌کرد و نه به قیاس و نه به غیر آن, بلکه برنامه او در امور دینی تنها پیروی از وحی
بوددروادز پایای آیه‌ریه چیامیرزص] دستئور داده می‌شرد کواکر آگوفواد ناگی بیناهساتدند؟" و آنها که‌نچفم خودرو انديشه
و عقلشان بسته است با کسانی که حقایق را به خوبی می‌بینند و درک میکنند برابرند؟ آیا فکر نمی‌کنید؟ این سخن به معنی
این نیست که من با شما بت پرستان لجوج همانندم بلکه من انسانی هستم بینا در حالی که شما همچون نابینایان هستید و
این دو مساوی نیستند! این آیه اشاره بر این دارد که دلائل توحید و همچنین حقانیت پیامبر آشکار است ولی چشم بینا می
خواهد که آن ها را ببیند و اگر شما قبول ندارید» نه به خاطر آن است که موضوع مبهم يا پیچیده است بلکه به جهت آنست که
بینا تیستین(مکازم: ۰۱۳۷۴ ۴۷/۴ سطلما از امگرط ار نیما ا انش همین مساله تبویت و.سفانت برجسته پناشبرو حقل
رای از اس این جاست که خداونه می فرماید (ا وم بتفکروا ما بضاخبهم من جنه ان هو الا نذیر مبین)(اعراف/:۱۸۴):
منکران برای اینکه معاد و عذاب الهی را انکار می کنند به هر بهانه ای: چم اخود را بر حقائیت وی بندند و با نسبت
دادن کاهن و مجنون به پیامبر از زیر بار مسوولیت شانه خالی می کنند؛که خداوند متعال در این آیه و آیات دیگر تأکید می
کند که پیامبر مجنون نیست:(سبا/ ۴۶) که مراد از صاحب شما خود رسول خدا(صلی الثه علیه و آله) است و اگر پيامبر را به
این تعبیر نام می برد برای این است که به یاد ایشان بیاورد که این مرد همان کسی است که چهل سال با او همنشین بودند
در این مدت که فاصله بین ولادت و بعئت اوست هیچ گونه اختلافی در فکر او حتی هیچ سابقه ای از خفت رأّی و یا هر چیزی
که توهم جنون بیاورد از او ندیدند پس چگونه او را دیوانه می خواندند. در آیه ۴۶ سوره سبا خداوند می فرماید: به ایشان بگو:
من شما را به موعظه ای وصیت می کنم و آن این است که بی سرو صدا و جدا جدا برای خاطر خدا قیام کنید و در گوشه ای
به فکر فرو روید. چون در تنهایی فکر بهتر کار می کند؛ در چنین حالی درباره من که در طول عمرم در بین شما زندگی کردم
در میان تمامی معجزاتی که در طول تاریخ نبوت از جانب پیامبران خداوند ظهور و بروز یافته اند تنها معجزه ای که باقی
مانده و بنا به وعده الهی(نا تحن نرلنا الذکر و نا له حافظّون)(حجر/٩) برای هميشه باقی خواهد ماند. قرآن کریم است. کتابی
که در بردارنده تمامی حوانج مادی و معنوی, فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی بشر بوده و براستی می تواند سعادت انسان زا
به اعلا درجه تأمین نماید و از این رو خداوند در بسیاری از آیات این کتاب بی بدیل برای آنکه مخاطبان آن را متوجه عظمت و
حقانیت آن نماید و بدنبال آن شوق فراگیری و عمل به تعالیمش را در درون جان انسان ها برانگیزد. با شیوه های متعددی در
صدد اثبات و بیان این موضوع برآمده و مخاطبان قرآن را به انديشه در عظمت آن فرا می خواند از جمله در آیه ۲۱ سوره حشر
می فرماید:(لّو أنرلنا هذا القّان علی جبّل لرأنه خاشعا متصدعا من خشیه الله وتلک الأمتال نضربها للناس لعلهم ینقکرون).
خداوند برای رشد معنوی انسان او را دعوت به تفکر در این معجزه آسمانی و کلام وحی می نماید که در این راستا ابتدا باید بر
انسان مشخص شود که قرآن کلام خداست ؛ آنگاه تفکر و تدبر در آن برایش آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهد شد. آیه ۴۴ سوره
۹ 9 را ورب 5 مقر مه موس رد مهن من همم مره هقی نس ورام تاه
نحل به تفکر در قرآن و آورنده آن دعوت می کند(بالبینات و ارب و أنرلّنا یک الذکرّ لین للناس ما نرل ایهم و لعلهم
ینعکرون). آیات شریفه ای که از سوی خدا بودن قرآن را بیان نموده اند می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: آیاتی که حاوی
نوعی استدلال عقلی بر انتساب قرآن به خداوند هستند(آیات تحدی). مانند( قل لئن اجتمعت النس و اللجن علی أن بأتوا بمثل
هد القرآن لا یأنون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا )(اسرا/۸۸) و آیاتی که مشتمل بر خبر دادن پیامبران گذشته و کتاب
های آسمانی پیشین از آمدن پیامبر اسلام و نزول قرآن بر او می باشد که این آیات جنبه تاریخی و نقلی دارند. طبیعی است که
دلیل عقلی» صرفا برای کسانی مفید است که پیامبرانن "و کتاب های آسمانی گذشته را پذیرفته و آن ها را حق می
۳-۴ تفکر در پدیده های طبیعی به منظور اثبات معاد
یکی دیگر از اصول عقاید ما مسلمانان مسئلهه معاد است. که خداوند.در جای جای قرآن انسان را دعوت به تفکر در آن می
کند. از منظر قرآن کریم مسئله معاد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. شواهد و قراین متعددی در قرآن این مطلب را
تأکید می کند اما متأسفانه همچنانکه اکثریت مخاطبان انبیا(علیهم السلام) در برابر دعوت ایشان به توحید و یکتاپرستی» راه
انکار و سر پیچی را پیمودند در برابر پذیرش اصل معاد نیز به انکار برخاسته و حتی مقاومت بیشتری به خرج دادند و در این
راستا پيامبر گرامی اسلام(صلی ال علیه و آله) نیز در امر رسالت خویش با عدم پذیرش از جانب قوم خود مواجه بودند به
همین دلیل خداوند متعال در قرآن به‌شتظه افقات معاد: انسانها را به اندیشم دریبریکشی از پدیده ها ظبیغی قرا می خوانن
که به خوبی اثبات کننده معاد و رستاخیز می باشند. گرچه از آن نظر که ایمان و اعتقاد ما به قیامت از ایمان به قرآن و گفتار
پیامبران سرچشمه می گیرد» لزومی ندارد که درباره قیامت به ذکر برهان و استدلال پرداخته شود اما خود قرآن کریم برای
تیک کزدن,مظلب بط ذهن انسان: استدلال کاب از کمید) اسگت ت9۴ های قزآن جواب:هایی, بدسنگران, قباس اسنت.
این جواب ها برخی در مقام بیان این است که مانعی در راه قیامت نیست و در حقیقت پاسخی است به کسانی که قیامت را امر
ناشدنی فرض می‌کردند مانند: سوره یس,آیات۷۷و۷۸(و برای ما مثلی آورد و آفرینش خود را فراموش کرد گفت: «چه کسی
این استخوانها را که چنین پوسیده است زندگی می‌بخشد؟)(بگو: همان کسی که نخستین‌بار آن را پدید آورد و اوست که به هر
آگونه] آفرینشی داناست. برخی از آیات دیگر یک درجه جلوتر رفته و می گوید در همین جهان چیز هایی شبیه به قیامت
وجوه ذاشته و ذاره وبا ذیشن. آن چیز ها جای آنکار و استبعاد تیست,مانتد سوره بقرم‌آي۲۵۹(آو کالذی مر علی قریه و هی
خاویّه ی عروشها قال نی یی هذه الب موتها ماه له ما عام تمه برخی آیات از این مهم یک درچه جلوتر
رفته و وجود قیامت را یک امر ضروری و لازم و نتیجه قطعی خلقت حکیمانه جهان دانسته است مانند سوره جائیه‌آیه۲۲:(و
خدا آسمانها و زمین را به حق آفریده است. و تا هر کسی به أموجب] آنچه به دست آورده پاداش یابد» و آنان مورد ستم قرار
از جمله آیاتی که به معاد و آثار آن اشاره و انسان را به تفکر دعوت می نماید آیه ۲ سوره زمر در مورد تشبیه مرگ به خواب
آدمی است که در طول شبانه روز بارها اقفاق می افتد(الله وی انس حین موتها و ای لم نم فی منامها یمک الّتی
قضی علبها الموت و یرسل الأّخری پلی أجل مسمّی پن فی ذلک لایات لقوم بکرون). خدای سبحان آیه را با جمله(ن فی
ذلک لیات لقوم نقکرون) تمام می کند و می فهماند که مردم متفکر از همین خوابیدن و مردن متوجه می شوند که مدیر امر
آنان خداست و روزی» همه آنان به سوی خدا بر می گردند و خداوند به حساب اعمالشان رسیدگی می کند(طباطبایی, ۱۳۷۴:
۷ آیه‌ی دیگر در مورد عبث نبودن خلقت این دنیا و اشاره به وجود معاد و قیامت است که در آیه ۸ سوره روم انسانها
را تشویق به تفکر در خلقت وجودی خود انسان و هر آنچه در آسمانها و زمین است نموده و هدفدار بودن خلقت را مورد توجه
قرار داده است(ا ول روا فی ایهم ما خلق ال السّماوات و الرض و ما بیهما بلق و أجل مسمّی و پن کثیرا من
باید توجه داشت که شرط تأثیر گذاری اعتقاد به معاد در زندگی فردی و اجتماعی انسان اثبات وجود ارتباطی عمیق بین
زندگی دنیوی و اخروی انسان است. زیرا اگر فرض شود که انسان از دو دوره حیات برخوردار است که هیچ ربطی با هم ندارد
اعتقاد به زندگی دوم نمی تواند نقش در جهت دادن به زندگی اول داشته باشد. بنابراین تأثیر اعتقاد به معاد در صورتی است
که رابطه علیت بین فعالیت های این جهان و سعادت و شقاوت آخرت پذیرفته شود و دست کم نعمت ها و عذاب های اخروی,
به عنوان پاداش و کیفر برای رفتارهای شایسته و ناشایسته این جهان شناخته گردد ولی اگر تصور شود که سعادت اخروی را
می توان در آخرت کسب کرد. اعتقاد به زندگی اخروی نقش تعیین کننده خود را در اصلاح اخلاق و رفتار انسان در هر دو
عرصه فردی و اجتماعی از دست می دهد(اسعدی» ۱۳۹۰: ۲۶)
انسان برای شناخت صلاح و فساد زندگی خوش کلاره ی مناموی‌های وخیانی است. خداوند برای انتظام ان
جهان قوانین و احکامی وضع نموده است که رعایت آنها سبب رسیدن انسان به سعادت دنیوی و اخروی خواهد شد. تنها آیه
ای که مربوط به احکام فقهی است و خداوند در پایان آی ما رآائم‌لفکر سغارش می کند آیه ۲۱۹ سوره بقره است:( بسألونک
عن الخمر والمیسر فل فیهمّا ثم کبیر ومنافع لاس وائمهما کب من تفعهمّا ویسلونک ما یفون قل العف کذلک ین الله
لکم الایات لعلکم تنفکرون ):(در باره شراب و قمار از تو می‌پرسند؛ بگو: «در آن دوه گناهی بزرگ» و سودهایی برای مردم است.
و آلی] گناهشان از سودشان بزرگتر است.» و از تو می‌پرسند: «چه چیزی انفاق کنند؟» بگو: «ما زاد آبر نیازمندی خود] را.»
این گونه, خداوند آیات آخود را برای شما روشن می گرداند» باشد که در؛آکار] دنیا و آخرت بیندیشید.). در این آیه از خمر و
میسر به عنوان دو مورد از محرمات یاد شده است. کلمه خمر.در لغت به معنای هر مایع مست کننده است مایعی که به این
منظور درست می شود و در اصل معنایش ستر( پوشیدن ) است و مسکر را به این جهت خمر و پوشاننده خواندند که عقل را
می پوشانه ورقسی گذاره میان خوسبو بنرو خیر وش را تسیز هن (طباطبایی ۱۳۷۴ ۲۸۸۲ برنخی آ اجکام سای با اینکد
تعبدی اند. نوعی استدلال عقلانی در آن نهفته است.چرا که وقتی اصول دین و مهم ترین فروع اصلی یک مذهب با دلایل
عقلانی و حکمت برهانی روشن گردید. خردمندان به حکم قیاس فروعات جزئی بر فروع و اصول کلی دین» احکام تعبدی را می
پذیرند. به همین دلیل پذیرش چنین مسائلی را میتوان تعبدی و تعقلی نام نهاد.
خداوند حرمت شراب را تدریجا و با نزول ۵ آیه در موقعیت های مختلف اعلام نمود و در انتهای آیه ای که به طور علنی
گناه بودن استفاده از آن را ذکر نموده است. انسانها را به تفکر در علت حرمت. توصیه نموده است. پرواضح است که استفاده از
نوشیدنی هایی که از میوه های حلال بدست آمده است و مصرف آن سبب شادی و نشاط مضاعف بشود؛ پذیرفتن حکم حرمت
آن جز با تفکر و تعقل در مضرأت آن برای خردمندان میسر نخواهد بود. هرچند که پذیرفتن تعبدی حکم الهی ناشی از ایمان و
اعتقاد راسخ به فرامین حق تعالی است. اما با این وجود» بازهم خدای متعال در این مورد پای فکر و انديشه را به میان آورده تا
حجت را بر خلق تمام کند. از جمله مضرات طبیعی و آثار سو جسمانی نوشیدن شراب بوجودآمدن اختلالاتی در معده و روده
و کبد و شش و سلسله اعصاب و شرایین و قلب و حواس ظاهری است(دهقان» ۱۳۸۰: ۱۶۲۳). از جمله مضرات اخلاقی مصرف
شراب این است که با خوردن الکل, قسمت ادراک مغز از میان می رود یعنی تمام قیود منع از کار های نا شایسته» پرهیز از
مخاطره و خلاصه عقل سلیم با تمام ارزشهای معنوی که شخص طی سالها آموزش و پرورش بدست آورده موقتا تا زمانی که
الکل در خون وجود دارد نابود می شود. شخص خود را در دنیایی مشاهده می کند که اجرای هیچ کاری زشت و نا پسند
نیست(حیدری نراقی, ۱۳۸۵: ۳۴۶). قمار نیز یکی از انواع بازی های مخرب و خانمان سوز است که متاسفانه با عنوان فریبنده
ورزش فکری بر مفاسد آن سر پوش گذاشته می شود. از نظر اسلام» این بازی ناسالم جز گناهان کبیره است و براساس ادله
چها رگانه(کتاب, سست عقل, اجماع)خرام شمرده شده است‌زشریعتی سبزواري, 1۳۸۳ ۳/۷۹ چنبه ی اقتضادی و مافع
مالی نوشیدنی های الکلی و قمار در چهارده قرن پیش مورد توجه رسول اکرم(صلی ال علیه و آله) بوده و در قرآن شریف از آن
گفتگو شده است. ولی به این جهت که زیان و ضرر این دو عامل فساد از سودشان بیشتر بوده آیین اسلام شراب و قمار را بر
مسلمین تحریم کرده تا در مقابل دست یافتن به منابع اقتصادی دچار ضررهای بزرگتر مادی و معنوی نشوند. همچنین هیچ
انسان عاقلی برای آن سود کم به این همه زیان تن در نمی دهد. گناهی که در آن هاست زیادتر از منافع آنها بوده ؛ زیرا
استفاده سای آنها سود ولی گناد آنها موجب شضی پروردگار قالم ی گردد(خیدری نراقیه ۱۳۸۵ 00۳۴
در تمام شرایع انبیا الهی» امتها را از گرایش و اقبال به دنیا و لذت.های فانی و پشت کردن به آخرت و جهان ابدی برحذر
داشته اند. در دین مبین اسلام نیز بر بی اعتباری دنیا و قنا دم و بی آرزشی/آن تأکید فراوانی شده است و در بسیاری از
آیات و اخادیث این مظلب بیان شده است: از جمله در ۹ ۵۳ سول بونی که در آن کعوت به تفکر شده است:(انما
الدیا کما نرلناه من السّما فاختلّط به تبات اللرض معا بأکل الناس و لام حنّی (ذا أخذّت الأرض رحرفها و ینت و ظن
ها نم قادرون علبها آتاها مرا یلا و تهارا جعلناها خصیدا کم تفن بلس کذلک نعصل الایات لقوم یکرون): در این
آیه واقعیت بی ثباتی دنیا را ضمن مثال جالبی تشریح کرده تا پرده های غرور و غفلت را از مقابل دیده های غافلان و
طغیانگران کنار بزند و می فرماید:(زندگانی دنیا مثل آبی است که از آسمان نازل کرده ایم. این دانه های حیاتبخش باران بر
سرزمین های آماده می ریزند و به وسیله آن گیاهان گوناگون می رویند: این گیاهان سطح زمین را می پوشانند و زینت می
دهند تا اینکه صحنه ی پرجوشی را از حیاط و زندگی به تمام معنی کلمه مجسم می کنند که دل ها را پر از امید و چشم ها را
پر از شادی می کند. اما ناگهان فرمان او می رسد(سرمای سخت یا تگرگ شدید يا طوفان) و آن ها را چنان دور می کنیم که
گویا هرگز نبوده اند. ترسیم روشن از زندگی زود گذر و فریبنده و پر زرق و برق دنیای مادی نیز چنین است که نه مقام و
ثزوتش با دوام است و نه جای امنیت و سلامت است(مکارم ۱۳۷۴: ۲۶۸/۸) ذر ادامه آیه: خداوند می فزماید(رگذلک نقصل
الیات لقوم یقکرون)و در واقع از انسان می خواهد که در اين زندگی زود گذردنیا تفکر کند.
در نهج البلاغه مذمت دنیا و بی ارزشی و بی اعتباری آن ضمن مثل هایی تبیین گردیده است. از آن جمله می فرماید:(
مثل لیا کم الحیه لین مها و السم لناقع فی جوفها, بهوی الیها الر الجاهل و یحدرها ذو الب الاقل)(نهج البلاغه,
حکمت۱۱۹)(دنیای حرام چون مار سمی است. پوست آن نرم ولی سم کشنده در درون دارد» نادان فریب خورده به آن می
گراید و هوشمند عاقل از آن دوری می گزیند(نیز در جای دیگری آن را بی ارزش تر از آب بینی بزغاله می داند:(دنیاگم هذه
رهد عندی من عفطّه عنز)(نهج البلاغه, خطبه۳). اما چنانچه در نهج البلاغه آمده است در یک جا حضرت» دنیا را نکوهش
میکند و در جای دیگر آن را مدح میکند و آن را راهی برای رسیدن به اهداف والای انسانی و اخروی می داند. به خاطر همین
خصوصیت دو وجهی بودن دنیاست که خداوند در قرآن انسان را امر به تفکر در مورد آن نموده است تا در این امر دو سویه
تأمل نماید و فریب ظواهر آن را نخورد(نراقی ۱۳۸۸: ۲۹۰)
از کار آمدترین روش های تربیتی که در قرآن و سیره پیشوایان دینی آمده» روش عبرت است. قرآن کریم هفت بار کلمه
عبرت و اعتبار را به کار برده و اهل بصیرت را بر آن ترغیب کرده است:(فاعتبروا یا اولی الابصار)(حشر/ ۲) همچنین خداوند
داستان هایی را در قرآن بیان کرده و به ما امر فرموده تا با تفکر در آن ها عبرت بگیریم از جمله:(ولو شمنا لرقعناه بهّا ولکنه
أخلد ری الأرض وانبم هواه فمله کمتل الکلب زن تحمل علیّه یلهت او رکه یهت ذلک مل القوم لین کذبوا ابا فصص
القّصص له ینقکرون)(اعراف/۱۷۶). این آیات داستانی از داستان های بنی اسرائیل را شرح می دهد و آن داستان( بلعم بن
باعورا است ) خداوند پیامبر خود را دستور می دهد که داستان را برای مردم بخواند تا بدانند صرف در دست داشتن اسباب
ظاهری و وسایل معمولی برای رستگار شدن انسان کافی نیست بلکه مشیت خدا هم باید کمک کند خداوند سعادت و
رستگاری را برای کسی که به زمین چسبیده و یکسره پیرو هوا و هوس گشته و حاضر نیست به چیز دیگری توجه کند,
نخواسته است زیرا چنین کسی راه به دوزخ می برد(طباطبایی,۱۳۷۴: ۴۳۵-۴۳۳/۸). خداوند متعال در قرآن کریم در کنار
توضیح و تبیین و تشریح احکام و قواعد و قوانین شرع مقدس اسلام؛ به منظور سازندگی روحی و اخلاقی انسان ها و آگاه
ساختن ایشان از علل و عوامل ابتلا به شقاوت و عذاب الهی داستان های بسیاری را از اقوام گذشته نقل فرموده است و در آنها
یکی دیگر از مسائلی که خداوند انسان را توصیه به تفکر پیرامون آن می‌نماید مسئله احباط و تکفیر اعمال است. رابطه
ایمان و عمل صالح با سعادت اخروی و متقابلا رابطه کفر و عصیان با شقاوت ابدی چیست؟ آیا رابطه هر لحظه ایمان یا کفر با
نتیجه اخروی آن و همچنین رابطه هر کار نیک ولاید با پاداش,ول برش قطکی و ثایت و تغییر ناپذیر است یا قابل تغییر است؟
مثلا کسی که بخشی از عمر خود را با کفر و عصیان و بخش دیگری را با ایمان و اطاعت سپری کرده اند مدتی گرفتار کیفر و
مدتی دیگر برخوردار از پاداش خواهند بود یا حاصل جمع جبری آنها تعیین کننده خوشبختی یا بدبختی انسان در جهان
جاودانی است ؟ این مسأله در واقع همان مسأله حبط و تکفیر است(مصباح یزدی» ۱۳۷۷: ۴۶۷). حبط در لغت به معنای باطل
شدن؛ از بین رفتن و نابود شدن است(زاغی۱۱۴۲۲۳: ۰۵ () احبّط آعمال.بر چند گونه انسّت: اول: تباه شدن اعمال دنیوی که در
قیامت نفعی برای انسان ندارد. دوم: از بین رفتن اعمال اخروی که برای تقرب به خدا و جلب رضایت الهی انجام نگرفته است.
سوم: تباه شدن اعمال صالحی که در کنار آن گناهانی را مرتکب شده اسّت(راغب, ۱۴۲۳: ۱۷۰) حبط در قرآن نیز به همین
معنا استعمال شده است(لّئن شرکت لیحخبطن عملکیو لکوت من الخاسرین)(زمر/۶۵): اگر شرک ورزی حتما کردارت تباه و
ختاوتن بذر آ ۲۶۳۵ سورد برد قمن سفالی تنج اعسال,انسان, را تضریع می کته و می فرمایت(ا یود احدکم آی نکون لد
جنه من تخیل و غاب تجری من تختها اهاز و له فیها من کل الثمّرات و أصابه الکبر و له دید صعفا قصابها (عصار فیه نار
فاحترقت کذلک یبن اللّه لکم الآیات لعلکم تنکرون). ممکن است انسانی, عمل نیکی را با همه شرایط صحت انجام دهد اما
همین انسان نیکوکار در برابر یکی از اصول دین» لجاجت و عناد ورزد در این صورت آن عمل نیک به واسطه این عناد و
لجاجت یا هر انحراف دیگر از بین می رود و به خاطر آفت زدگی» پوچ و تباه می گردد. قرآن این آفت زدگی را حبط می نامد
که اختصاص به کفار هم تذارد و ممکن است: اعمال نیک مسلمانان تیز ,ذچار حبط شود.ممکن, است:مسلمانی بزای: خدا به
نیازمندی صدقه مقبولی بدهد ؛ اما پس از آن با منت گذاشتن یا نوعی آزار روحی آن را نابود و تباه گرداند(مطهری»۱۳۸۷:
۱ همانطور که در آیه کریمه ذکر شده است(یا أیها الذین امنّوا لا تبطلّوا صدقاتکم بالمن و الذی)(بقره/ ۲۶۴). علامه
طباطبایی در این رابطه می فرماید: کسانی اینگونه اجر خود را ضایع می کنند که در دل دچار بیماری های اخلاقی هستند.
بیماریهایی که نمی گذارد آدمی مالک نفس خود باشد و مجالی برای تفکر و سنجش عمل خویش و تشخیص عمل نافع و مضر
را بدهد و اگر مجال می داد و آدمی تفکر می کرد هرگز به چنین اشتباه و خبطی مرتکب نمی شد(طباطبایی۱۳۷۴: ۶۰۳/۲).
عنوان آیاتی از قرآن که به عوامل حبط اعمال اشاره نموده اند» عبارتند از: ارتداد پس از ایمان(بقره/ ۲۱۷ )» شرک(توبه /۱۷)»
کفر به پرورد گار(ابراهیم/ ۱۸)» انکار معاد(اعراف/ ۱۴۷)» بلند سخن گفتن در حضور پیامبر(حجرات/ ۲)» منت و آزار بعد از
انفاق در راه خدا(بقره/ ۲۶۴). پرواضح است که دعوت به تفکر در آیاتی که از عوامل حبط عمل در آنها سخن به میان آمده»
تفر و آندیشه ای که آز یگ سال غبادت. برتر شناخته شدم. همان شکر درآنضی وا فکر در آفرینشی است: آنسان باید
درباره موجودات مطالعه کند. درباره خودش به مطالعه بپردازد از قوانین و اسرار وجود خود و اسرار آفرینش آگاه شود. این
آگاهی به طور حتمی انسان را به سوی خدای عالم دانا راهنمایی می کند و مایه تقویت ایمان می شود. البته تفکر معنای عرفی
نیز دارد. وقتی کسی در خودش فرو می رود و کمتر به اطراف توجه دارد می گویند در حال تفکر است ولی بسیاری از این ها
تفکر نیست و در واقع تخیلات است. یادآوری قضایای گذشته يا فکرهای مختلفی که اگر چنین شود. چنان می شود» این ها در
واقع هیچ کدام. آن تفکری که مورد نظر قرآن است. نیست. تفکری که در اینجا منظور است. تفکری است که برای هدف معینی
باشد. پس تفکر باید یا مستقیما با خدا و بندگی او آر تاش تیگ ۵ در همین مسیر باشدزوافی, :۱۳۹ ۲۴۷-۳۴۰
بنابراین تفکر ابزاری است که هم می توان در جهت مثبت از آن استفاده کرد وآهم‌آذر جهت منفی. در قرآن فقط یک آیه است
به معنای اندیشیدن است و تقدیر که مصدر قذر است به معنای اندازه گیری و سنجیدن است و تقدیر از روی تفکر به معنای آن
است که کسی چند معنا و چند وصف را در ذهن بچیند یعتی آن ها را:در"ذهن جا به جا کند» یکی را بگذارد و دیگری را
بردارد تا از ردیف شدن آن ها غرض مطلوب خود را نتیجه بگیرد. در ان نزول این آیه آمده است که ولید بن مغیره در این
انديشه بود که چیزی بگوید که با آن گفته. دعوت اسلام؛زا باطل کند و :مردم معاند مثل خودش آن گفته را بیسندند. پیش
خود فکر کرد آیا بگوید این قرآن» شعر است یا بگوید کهانت و جادوگری است ؟ آیا بگوید هزیان ناشی از جنون است يا بگوید
از اسطوره ها و افسانه های قدیمی است: بعد,از آنکه همه فکرهایش را کرد اینطور اندازه گیری کرد که بگوید: قرآن سحری از
کلام بشر است» چون بین زن و شوهر و پدر و فرزند جدایی می اندازد(طباطبایی:۱۳۷۴۰: ۱۳۶/۲۰) بدیهی است که فکر کردن
ذاثا کار نخوبی است آما بهشرط ايتکه در سیر حق باشد ولی اگر فکر در امیسیر کقر و فساد.و شیطنت به کار گرفته شود:
مذموم و نکوهیده است و فکر کردن ولید بن مغیره از همین نوع بود(مکارم ۴ ۵ همانطور که گفته شد در این آیه
از قرآن کریم ريشه(ف ک ر) از باب تفّل نیست و در باب تفعیل آمده است و معنای آن نیز توصیه به تفکر نیست پلکه ذکر
افعال ناصحیح فردی در گذشته است که به سبب عبرت آموزی مطرح شده است.
خداوند در آیات مذکور موضوعات گوناگونی را بیان می‌نماید و می فرماید شاید تفکر کنید. پس از بررسی آنها به نتایج زیر
۱ تفکر در مباحث اعتقادی و اخلاقی به وفور در قرآن تذکر داده شده است. تفکر در نعمت آسمان ها و زمین و تفکر در
مودت و رحمتی که بین زوجین قرار داده شده انسان را به سوی پدید آورنده آن ها رهنمون میکند.تفکر در اثبات
رسالت پیامبران نیز از این جهت که عقل انسان به تنهایی برای رساندن او به کمال کفایت نمی کند حائز اهمیت
است. همچنین خداوند برای اینکه انسان از روز حساب و معاد غافل نباشد به امور طبیعی که در اطرافش است اشاره
میکند تا دچار روزمرگی نشود و در آن ها به تفکر بپردازد. در نتیجه انسان در برابر خداوندی که با نظر لطف و
رحمت. همه چیز را برای او مهیا نموده تا به کمال برسد. باید بهترین بنده و شکر گزار نعمتهای الهی باشد.
۲ از دیگر نتایجی که از شناسایی آیات دعوت کننده به تفکر بدست میآید در مورد مباحث فقهی است. در قرآن فقط
یک آیه مربوط به احکام دین است که با واژه تفکر خداوند ما را به اندیشه در آن سفارش کرده است اما در زمینه
اخلاق و اعتقادات آیات بیشتری هستند که سفارش به تفکر در آن ها شده است. شاید یکی از دلایل آن پذیرفتن
تعبدی احکام الهی باشد تا انسان با سر فرو نهادن در برابر فرامین الهی بندگی خود را به اثبات برساند. انسان نمی
تواند به فلسفه همه احکام الهی دست پیدا کند اما آن دسته از احکامی را که هم به لحاظ علمی قابل اثبات و هم به
لحاظ عقلی پذیرفتنشان برای بشر آسان‌تر میشود» خداوند در آیه ۲۱۹سوره بقره بیان می‌نماید و ما را دعوت به
تفکر در آن ها نموده است ؛ گویی خواسته است بگوید در سایر مسائل فقهی تفکر لازم نیست و تعبد انسان را
شایسته تر است. لذا فقط یک آیه در مباحث فقهی مورد خطاب تفکر واقع شده است.
۳ گاهی بر اثر عدم آگاهی, تفگر به توهم می‌انجامد و تخیلات و عوامل منفی نگری در ذهن انسان رسوخ میکند و
سبب آلوده شدن به گناهان و رذایل اخلاقی نیز میشود. قرآن کریم در آیه ۱۸سوره مدئّر نوع نگاه قرآنی به واژه
تفکر را برای مخاطب روشن می‌سازد و می‌گوید که آنچه شیطان بواسطه نفوذ در سینه و فکر آدمی به ذهن او
میآورد تفگر نیست بلکه تفکر آن چیزی است که یا بر اعتقاد انسان بیفزاید یا بر اخلاق حسنه انسان سایه بیفکند یا
از جمله پیشنهاداتی که شایسته است سایر پژوهشگران در این اموضوع مورد مطالعه و بررسی قرار دهند عبارتند از: تأثیر
تغذیه بر عملکرد مغز و فکر انسان» تأثیرمحیط آموزشی بر افکار:دانش, آموزان» نقش ورائت و محیط خانواده بر افکار
۳ اسعدی؛ علیرضا(۱۳۹۰)» قرآن و.مشأله معاد قم» انتشارات موسسه بوستان کتاب.
۴ راب اصقهاتی: حسین بن مح۱۴۲۳(6) مغرذات: قم»انقشارات ذوی آلقربی
۵ جمال خوانساری» محمدین حسین(۱۳۶۶)» شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم» تهران» دانشگاه تهران.
۶ حیدری نراقی, علی محمد(۱۳۸۵)» بررسی گناهانکبیره. قم» انتشارات مهدی نراقی.
۷ خمینی, سید روح اللّه(۱۳۸۷)» آداب الصلاه» تهران» ناشر موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
۸ دهقان, احمد(۱۳۸۰)» پرسش ها و پاسخ های روز قم» انتشارات لاهیجی.
. طبرسی, فضل بن حسن(۱۳۷۷)» جوامع الجامع, مشهد. آستان قدس رضوی.
. کلینی» محمدبن یعقوب(۱۳۶۹) اصول کافی مترجم سیدجواد مصطفوی, تهران ناشر کتابفروشی علمیه اسلامیه.
. مصباح یزدی» محمدتقی(۱۳۷۷)» آموزش عقاید. تهران» انتشارات امیر کبیر.
. مصباح یزد» محمد تقی(۱۳۸۵)» قرآن شناسی, قم» ناشر موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
. مصباح یزدی» محمدتقی(۱۳۹۰)» آیین پرواز؛ قم» ناشر موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
+۶ واقی: علی( 1۱۳۹۰ سیم هدایت(رهنموه‌های بزرگان به طلاب جوان): قمه انتشارات شفق.
۱. آشزیختی سبزوازی: مجمن: باقز(۱۳۸۳): اخکام قمار و پیامذهای آن«ج۹ اش ۵۷
| پژوهش حاضر در مورد واژه تفکّر در قرآن کریم است. در آیات قرآن، تفکر در موضوعات اعتقادی، فقهی و اخلاقی مطرح شده است. ضرورت تفکر از آن جهت است که در جامعه کنونی بشر با آماج تبلیغات ضد دینی رو به روست و دشمنان اسلام سعی بر این دارند که مسلمانان را از راه راست منحرف گردانند. اگر پذیرفتن اعتقادات دینی بر اساس تفکر عمیق نباشد با شبهاتی که دشمن در اذهان می اندازد، انسان از راه راست منحرف شده و در عقاید خود سست می شود. در نتیجه انسان باید با توجه به جایگاه و ارزشی که اسلام برای تفکر قرار داده در آیات قرآن و متون دینی اندیشه کند تا بتواند راه صحیح و نا صحیح را بشناسد و در جهت رسیدن به کمال خود گام بردارد.پژوهشگر در این پژوهش به محورهایی که در قرآن به تفکر در آن ها سفارش شده پرداخته است و با روش توصیفی و تحلیل محتوا آیات را بررسی نموده است. با توجه به زمینه های تفکر در آیات قرآن، سرفصل های مهم این پژوهش عبارتند از: دعوت انسان به تفکر در مباحث اعتقادی، دعوت به تفکر در مباحث فقهی و دعوت به تفکر در مباحث اخلاقی. از جمله نتایج پژوهش این است که بیشترین آیات دعوت کننده ی به تفکر در مباحث اعتقادی و پس از آن در مباحث اخلاقی آمده است.اما در مباحث فقهی فقط یک آیه بود که به تفکر دعوت می نمود که شاید به این معنا باشد که پذیرش و عمل به احکام دین باید تعبّدی باشد و نیازی به تفکّر در آن ها نیست. |
31,740 | 475518 | عامل موّثر دیگر در ارزش ۹/۸14 (ن. ف. ص) هر دو شاعر, سبک شعری متفاوت
آا سست: کمیت, سیک خطایه و فنون مناظره رادر اشعار خویش ادا ی در آن
از شیوه متکلمین و معتزله استفاده گردی در تام این مواره بر ققل, استشهاذو برغان
تکیه کرد (القطاوی»۸۷:۲۰۰۸). در آن زمان هر حزبی تلاش می‌کرد تا عقاید خویش
رابر دیگر احزاب برتری بخشد. در همین راستا کمیت با سرودن هاشمیات به تبیین
عقاید خویش در دفاع از حق اهل بیت علیه السلام پرداخت و همین امر سبب شد که
او سبک خطابی و احتجاجی را برگزیند. البته ارتباط وی با معتزله و به‌ویژه واصل بن
عطا [۱۳۱.اق):درسبک شحر ی آر آقر کذاشته استو ار احقماجی و جذلی
ساخته است (سعدونی»۱۵۳:۲۰۱۶). او نخستین کسی است که با شعر بر صحت
مذهب شیعه احتجاج کرد و حجت و براهین را بیان کرد (امین, بلاتا:۳۰۷/۳). در ادامه
چفدیست آزایق انسما رکه روح احتجاجی وخظایی بر آن غلید دار ذکر میشنود:
ل بدذي نی ظل عمیا جونه بری اور عدلا ی لا ین ده
سم مسا تأتي به من عداوه ویغض‌هملا یر یلم وأشجن"
هدف هاشمیات, متقاعد و قانی‌کران قاطا برا ی یرد خن و اثرگذاری در
او است ودر هر نوع کلام و با این هذف,احتجاج حضور پررنگی دارد. به این ترتیب
هاشمیات؛ فقط بیان اخساس نیگف بلکهبانگر فکللو آکشه استو با هرچه که
از مجادله و اقناع به آن مربوط میشود همراه است (ا سین ۸۴:۱۹۹۸). این شعر
چنان کوبنده و واقع گرا ست که آن را به سخارائی شبیه کردند؛ تا جایی که جاحظ
کمیت را خطیب شاعر میداند (جاحظ, ۵۲/۱:۱۹۶۲). او در هاشمیات» روش عقلی
و استدلالی معترله را برگریه اسشتاق گرایش تقویری؛ بر آن له درد (جدان: ۱۴۰۳+
+۰). برهان و حجت. حال خرد و اندیشه است و کمتر با احساشات و هیجانات
غاطفی سر و کار دارد و مود و جاموم‌آن ها آنقتال من لتیاپسبت. همین سبک خطابی,
احتجاجی و جدلی او باعث شدّه که وی در اشعارش کمتر از افعال استفاده شده
است ویکی از عوامل کاهش ارزش +۹۸1 (ن. ف. ص) در اشعار او به شمار می‌رود.
ولی شریف رضی» حجازیات را بااسبکی غنایی سرود (الفاخوری» ۸۳۷:۱۹۸۶)
و بر شعرغنایی» احساس و عاطفه چیره است (ناصیف, ۱۲:۱۹۶۶). لذت. شادی»
اندوه‌های شخصی و ناامیدی,» محتوای شعر غنایی را تشکیل میدهد. بنابراین
حجازیات, بیانگر عواطف و احساسات شخصی شریف رضی و آینه آلام و لذات او
ست: ف راقامه چسد پیت از مححا بانج کم بیانگ اندوو ق احخسانی هی اسست دگر
من جید ای الدار گنیر اللقسات .وعرام غیرماض بلق اشیر ات
مسقی بطن ی وا لیف ضّوب الغادیات . ورمانانایم الذالماأ ون الوشاه
این نوع شعر مجال احساس و عاطفه است که پراساس معادله بوزیان» ارتباط
بیشتزی با افعسالداردینابرایین ظیعی است کلهمین سبک شعر قنایی وویچاآنی
شریف رضی, منجر به افزایش ارزش +1۸1 (ن. ف. ص) حجازیات شده است.
نتایج این پژوهش نشان داد که با استفاده از معادله بوزیمان میتوان میزان احساس را
در سبک شعری این دو شاعر شناخت. با به‌کارگیری این شیوه نقدی» سطح احساس
این دو اثر را شناخته و آنها را با یکدیگر مقایسه کردیم ومشخص شد که حجازیات
شریف رضی» احساس و عاطفه بسیار بیشاری نسبت به هاشمیات کمیت اسدی دارد
و ازهمین‌رو سبکش ادبی است. در سبک شعری این دو شاهکار ادبی» عواملی منجر
به کاهش و افزایش ارزش +۷۸14 (ن.ف. ص) شده که بر میزان احساس ایشان دلالت
!یکی از غوامل کاهش المطه السه با 8 راهاهگمیات کمیت. کهولت سن وی در
آن زمان» نسبت به شریف زضی است. در حقیقت اشّعاز دوران کودکی و جوانی» ارزش
۲ موضوع سیاسی هاشمیات که جایگاه تفکر و انديشه است سبب کاهش ارزش
(ن. ف. ص)» نسبت به حجازیات شده است که موضوع آن غزل‌های عاشقانه
۳ محیط سیاسی و اجت‌اعی عصر آموی, شعر شاعران شیعه و هاشمیات را به
سوق سیاست و جدل سوق داد تأتیر دیدارهای قیالی عاشقانه وفضای نقد این آن
دوره که به عنصر عاطفه و خیال اهتمام زیادی دارد» سبب کاهش ارزش ۷۸1 (ن.ف.
۴- سبک خطابی و احتجاجی هاشمیات. با تعقل و انديشه ارتباط بیشتری دارد و در
کاهش ارزش ۵ یف «ض) شمت دحا یات مور بوده است-خال آنگه روف
رظی دار سرون حجازیات, سیک غنایی را قر پیش گرفته است گه:احساس واغاظفه در آن
حضور پرزنگی دارد و سبب افزایش ارزش ۷۸1۹٩ (ن.ف.ص) در آن شده است.
در نهایت شایان ذکر است که این پژوهش فقط یکی از جنبه‌های ادبی این دو
قاهکار ادبی را سنجیده است و زسنه برریسی,ادیی آغا بر اساس پذدیده‌غای زبانی:
۱- این‌خلکان, مد بن حمد آي بکر, بلانا وفیات الامیان, القاهره: مطبعه دارالثقافه.
۲ ابن‌سلام, آبوعبد الله حمد ۱۹۷۴ م» طبقات فحول الشعرا» تحقیق محمد حمودشا کر مطبعه المدنی.
۳- بو علیوی, حسن‌مود. د.ت. الشریف الرضی دراسهفی عصره‌وایه لبنان: بیروت.
۴ الاصبهاني, الغاني, ۲۰۰۲ م» تحقیق قصي الحسین» بیروت: منشورات دار و مکتبه اههلال.
۵- آمین» مد بلانا ضحی الاسلام, تقدیم و تعلیق احمد السید سید احمد علی» الکتبه التوفيقيه.
۶- امینی» حمدهادی, ۱۳۶۶ ش, الشریف الرضی محمدبن الحسین بن موسی الموسوی» تهران: موسسه
۷- الثعالبي عبدالللک, ۱۹۷۳ م» يتيمه الدهر في محاسن احل العصر ط ۰۲ بیروت: دارالفکر.
۸- البماحظ, ابوعثهان عمر بن بحر ۱۹۶۲ م» البیان و التبیین, ج ۰۱ شارح حسن السندوبی القاهره: جنه
٩- اماحظ آبوعنهان عمرو بن بحر ۱۹۶۸ م» الحیوان» تخقیق فوزی عطوی» ط ۰۱ دمشق: مکتبه حمد
۰- امجرجانی؛عبدالقاهر ۲۰۰۴ مدلائل الاعجان تحقیق محمود شاکر» ط ۵» القاهره: مکتبه الخانجی.
۱- اتّان» مأمون بن محیی الدین, ۱۹۹۴ م» الکمیت‌بن زید الاشدی, بیزوت: دارالکتب العلميه.
۲- الحسین, قصی» ۱۹۹۸ م» تاریخ الادب العربی العضر الموی» بیروت: مکتبه اطملال.
۳-جدان, عبدال رن احمد,۱۴۰۳ ق. هاشمیات الکمیت. القاهره: نشريه کليه اللغه العربيه.
۴- الفطیب البغدادی» آبوبکر مد بن علی,۱۳۴۹ قی» تاریخ بغداد ( مدینه السلام؛ القاهره: مکتبه النانجی.
۵- دشتی, حمد. ۱۳۸۶ ش, «حجازیات در دیوان شریف رطی»» مله ادبیات.فارسی دانشگاه آزاد
۶- زراقط عبدالجید, ۰۶ ۲۰ م. «هاشمیات الکمیت بن زید الاسدی: الحافز الحق للثورتین السياسيه
۷- السامرایی؛ فاضل صالح ۰ ۱۴۲ ق» معانی النحو عمان: دارالفکر.
۸-سرگین» فژاد, ۱۴۱۲ ق» تاریخ التراث العربي» ط ۰۲ قم: نشر مکنبه آيه الله العظمي المرعشي النجفي
۹- سعدوني» العایش:۲۰۱۶ م» «المنطق الحجاجي والحجاج المنطقي في هاشمیات الکمیت بن زید
الشدي»» مجله الحولیات. جامعه قاله للعلوم الاجتماعيه الا نسانيه؛ العدد ۱۷ صص ۰۱۳۱-۱۴۸
۰ السقيلي» آسپا ۲۰۰۵ م» المنهج الللوبي درلسه موجزه, موقع رابطه روا للادب الاسلامي و لغه
۱-سلوم, داود۰ ۱۹۶۹ م»شعر کمیت بن زید الاشدی» بغداد: مکتبه الندلس.
۲ الشایب, احمد۱۹۷۹۰ م» تاریخ الشعر السياسي لی منتصف القرن الثاني. ط ۵ بیروت: دارالقلم.
۳- الشریف الرضی, ۱۹۶۱ م» دیوان الشریف الرضی» بیروت: دارصادر.
۴-شفیعی کدکنی» محمدرضا ۱۳۹۱ ش؛ رستاخیز کلمات, چ ۰۳ تهران: انتشارات سخن.
۵- شیبانیان, مریم ۱۳۹۷ ش. «مطالعه مفهوم لابی در نظریه معنا میک شناسی»» فصلنامه علمی
پزوخقنی تقد ادبی ,۱۳۹۷ نی سل ۱۱ ارم ۴۹ وصیص ۳۳۲۷+
۶ الشيبي, مصطفي کامل, ۱۹۸۵ م الشریف الرضي درلسات في ذاکره الاقیه. ط۰۱
۷-ضیف, شوقی, بلاتا التطور والتجدید فی الشعر الاموی» ط۸ مصر: دارالعارف.
۸- عباس‌زاده» حمید» ۱۳۹۸ ش. «پژواک وحي در چکامه‌هاي ولايي کمیت بن زید لسدي)» نشریه
آموزه‌هاي قرآنی؛ پاییز و زمستان ۰۱۳۹۸ دوره ۰۱۶ شماره ۰۳۰ صص ۰۱۵۴-۱۳۱
۹ عبد العظیم‌زاده, حمد. ۱۳۸۱ ش» آیینه پژوهش, دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» شماره ۷۷-
۰ عرب» عباس وأجمد خنیفی‌زاده, ۱۴۳۷ ق» «الرومانسيه و آشراطها فی شعر الشریف الرضی)» مجله
۱-عزام, محمد م, تحلیل الخطاب الذبي غلی ضو المناهج الحديثه, ط ۰۱ دمشق: منشورات اتحاد کناب
۲ العطوی, علی نجیب۱۹۸۸۰ م» کمیت بن زید الاسندی بین العقیده و السياسه, بیروت: دار الضوا.
۳-عمران, عبد اللطیف. ۲۰۰۰ م» شعر الشریف الرضي و منطلقاته الفکریه, دمشق: دار الینابیع.
۴ العنزی, منی بنت غريي» ۲۰۱۸ م» «الحجاج فی الشعر السیاسی فی العصر الاموی»» حوليه کليه
الدراسات السلاميه والعربيه للبنات بالاسکندريه, ۲۰۱۸ م» العدد ۰۳۴ الجلد ۳ صص :۰۷۳۴-۶۶۷
۵-غربال, محمّدشفیق, ۱۹۸۷ م» الموسوعه المیسره بیروت: دار |حیا التراث العربی.
۶- الفاخوري» حنا۱۹۸۶ م» الجامع فی تاریخ الاب العربي ط ۱ بیروت: داراممیل.
۷- فروخ . عمر ۱۹۸۱ م» ریخ اللذب العربی» ط ۴+ بیروت»دارالعلم للملایین.
۸- فوادیان» حمدحسن و مجید حمدی, ۱۳۹۰ ش «دیدگاههای سباسی -مذهبی کمیت درهاشمیات و
۹ قدامه بن جعفر, بلاتا نقد الشعر» تحقیق عبدالمنعم الخفاجی» لبنان: دار الکتب العلميه.
۰ القطاوی, قصار مسلم,۲۰۰۸ م» هاشمیات الکمیت دراسه نقديه, ط ۰۱ عمان: دارالمامون.
۱ القیروانی؛ ابن رشیق» ۱۹۷۲ م» العمده فی محاسن الشعر وذابه ونقده» تحقیق حمد یحیی الدین
۲ القیسی» آبو ریاش امد بن ابراهیم» ۱۹۸۶ م» شرح هاشمیات الکمیت بن زید الشدی» بیروت: عالم
۳-مبارک. زکی» د.ت» عبقريه الشریف الرضی» ط ۰۲ بیروت: الطبعه الصريه للطباعه والنشر.
۵ مصلوح سعد,۱۹۹۲ م» الاشلوب دراسه لخويهاحصائيه, ط ۳ القاهره: عالم الکتاب.
۶ ناصیف. امیل» ۱۹۹7 م» روج ماقبل في الوجدانی ات ط ۱» بیروت: دارا یل
۷- هداره, محمدمصطفی ۱۹3۳ م» اتجاهات الشعر العربي في القرن الذاني الهجري, القاهره:
6 ۷۲۸ 5616 11۳0۳0۲ 7٩0 2700110515 706 ملد ,۳۳۵۵666 ,مطکماه۸ .48
رنه ۷۰ ۰ 200 0016261 با ۵ ,عآوا5 0۱۵ 5100068 1 ,۵۵ ۵[600006 ۷۵۳-0
07 200 1.000 ,110221870 00 8/0۳۵/517 ,2003 ,1053 ماعصصع56 .49
۱ترجه: بلکه محبتم که آن را پنهان کرده و آشکار می‌سازم برای بنی هاشم برترین مردم است.
( محبتم) برای کسانی است که به بخشش نزدیک و در دستاویز احکام از جور و ستم دور هستند.
آنها به درستی به درب (حقیقت) راه یافته؛ در خالی که مردم دز رسیدن به آن به خطا افتاده‌اند و هم
۲ ترجه: امویان گفتند که ما خلافت را از بذر ومادر خود به ارث بره‌ایم؛ در حالی که آن را از پدر
و مادری به ارث نبرده‌اند. آنها از روی نادانی برای خود حقی بر ذمه مردم می‌بینند؛ در حال ی که
حق بنی هاشم واجب‌تر است. ولی خلافت بنی هاشتممیرات فرزند آمنه یعنی پیامبر (ص) است
۳ ترجه: آهویی از جنس آدمیزاد که زیوری به خود نیاویخته است و چشم را در میان دره‌ها و دامنه
تپه‌ها به خود خیره میکند. اگر از آستان خانه خدا می‌گذشت او را صید می کردم و به این وسیله
شکار در حرم امن ای را بدعت می‌نهادم. بدون هیچ انتظارو ترسی بر اودست یافتم بر همان
کسی که خوابید و من از عشق او خوابم نرفت. باد همچون زنی غیرتقند روی تیه‌ها بر سر کناره
۴ ترجه: ما دو حاکم بد داریم (هشام و خالد بن عبدالله القسری) که ضایع کننده دنیا و آخرت
هستند. گرگ متجاوز و کفتار یال بلند. آنها حاکمان بدی هستند و فرمانروایی‌شان طولانی شده
است تاکی؟ تا کی این حنت طولانی ادامه می یابد؟. او بر ما چون شیری خشمناک و درنده ولی
در برابر دشمنان به سان شتر مرغ پیر و کندرو است.
۵ ترجه: ای شب سفح (نام تبه‌ای) آیا میشود که دوباره تکرار شوی؟ خداوند زمان تو را با ابرهای
پر باران دای سیراب کند. حاجات دل که به آن دست یافتم را از تو برآورده نکردم و آیا امروز جز
سوزوگداز پشیمانی و ندامت چیزی برای من مانده است؟ شبهایی که گذشت را به من بازگردانید
که آنها را فراموش نکرده ام و نظیری برایش نمی‌شناسم.
۶ ترجه: به کسی که در سایه مرکب جهالت و نادانی است. بگو ستم را عدل میدانی.کجا؟ تنوکجا
میروی؟ براساس کدام کتاب ای و سنت محبتم به ایشان را ننگی برای من می‌بینی و حاسبه
می‌کنی؟ آیا دشمنی و بغضی که به ایشان داری» صحیح‌تر است؟ که اصلا حق نیست بلکه این
۷ ترجه: فغان از آن گردنی که به سوی خانه ما بسیار توجه داشت و مایل بود. دریغا از عشق ناتقامی
که منجر به وصال نشد و به سرانجام نرسید. اشکهای همچون باران ابرهای پر بار من صحرای منا
و خیف را شیراب کرد. افسوس بر آن زمانی که ملامت گران به خواب رفته و از دست نسخن چینان
امان بود. در شبهایی بسان مروارید که همراه زیبارویان ماهرخ بودم.
ای 506 20 565 کز ۲0۳0/۵521 053 0۶۳36 006 کز کاع 0۶ ع 1162 ۲۵۵
85 کععتاعناواکععبه کاز عع از ۵ کطعاو5 کره20 عمط کحقامطک هه
5 گ0۴۶ 56 فص ۵۳۵۵ عطا ۵۵ معط عععز عنطا 200۳6۶560 معله
61 ع ۲ 622۳65 ۸060 ,11026 دنل ۶۵۳ صمتاهدوه هه 1۷6۲6
۵۷۷۲ ۵ هرز 20600065 ۵ ۶5ط۳ع۷ ۵۶ مناج عطا 6عصسقدصصی روط عمه دا ۵۶
عاعناسد ۳۵۶۵۳۴ ۵ط۲ ,۵۲0۵ نهنکنهاک- اهنا وادصد عطا فصد نموه کنطا
31-۸520 72270 صطز ۲سا -اد خوونمصطاعد۳ عطا کم عسداه انا عطا ععصنصعه
۶ [ع10 ( لفط ۷ :06505 ۲6 206۳5 200 اققط سک 0۶ هر ندز 1 عطا 200
عباکز کنطا ع 50 ۲4 دناد ماد عطا ع۳ج خ۵ط ۸ فص +عطعنط کز عسط ۳۳
1۳6 دز ۲۳۵۳۵ 200 رواای 8 نادعن50 دق الم نو مطاعمد 0ع میم ص66 ۳مط کقط
61 ع6ط) هط ۵5 0و6 عطا اه اب۲۹ عط7 تصعطا وه حاع۳ق ۳۶ عناعناجاد
۵ ۶٩ هط صهط۲ عمج کعطلط 5006۳21 ۸۵5 خدواند(۳۵ عطا او "وصناه" ۶و
۶ عهه 1۵٩۰ ع۵ط1 ععطا عجد ععدع ال کنطا 16086 ۳0۳۹5 خهونصع ک۲1
216 ۲6 16۳62560 325 ۵۳65 3656 و زک 00 ۲0 20 با 6 ک ن2ه۸ 200 1602۳
5 کعانمعحاعد 11 0۶ اععزطااک ۲۵ رمکل۸ اه رنه طاکد ۵۰۳ ۵عحدصصی دندز ۶و
1 ۶ اععزطااک ۲6 200 ,۳۵250 ۵۶ عع2 50 ۲۵ کز علطم روطعمم آه‌نانا0م
6۲۳6 کاز 50۷۶ معلج عاعکز کنط 200 رعصناعع؟ ۶و ععددک عط۲ کز طع0ط ۸ 5006 کز
م50 عانصعطاعد11 خقطا کز #متعطگ مدا م۸ 1166۳26 معط که 10۵1 عطا 0۵
0 عاجاد 0۳۵۲۵۶۲ ۶ 200080 عطا ۲۵ 160 عقط خصعصص مه آهخانامم ومد
5 عاآجاد ع20 1ع 2 وه آهعوا ۵۶ وتا مج عط ما 12۵0 عقط خ دص و60
6 گ۴ه 1۳ ۵طا۲ ,36۳۵۲0۳۵ نام هه هصناع؟ ما ۵0ع۳ها۳۵ 10۳۵
1 ۶و عجاه ۵ط۲ وصاکهع 1 هرز اععگکه از 161 عقط عاجاد عم 200
رام ۵ط آه ملاسما 4ص مدنگ که بوا دنا اهنا هد مهو مها نطاص۸ ام «معج۳۳۵]۵ ۲ صهاد‌زوی ۸ *
برام 13 0۶1۵ عول انوم ود ممصعنگ که واه دنا ,انا هه وهی ما اط۸ او «موعه ]۳۳ ۲ مهاوزو ۸ 9
ملاسما مهد ممصعن5 که دنا ,مهن هد عوموصصا عزط۸ ام «موهگ8۳ اصهاعزوو۸ #ه
| ازجمله مسائل مهم دانش سبک شناسی مسأله تشخیص سبک ادبی Literary Style از سبک علمیScintific Style است. دانشمند آلمانی به نام أ. بوزیمان A.Busemann راه حل و شیوه ای عملی و روشمند ارائه کرد که به معادله بوزیمان مشهور شد.این معادله با بررسی رابطه تعدادافعال«Number of verbs» و تعداد صفات« Number of adjectives» در متون ادبی سطح احساس آنها را می سنجد. این رابطه، VARیا (ن. ف .ص ) نامیده می شود. هدف از این پژوهش سنجش ادبیت هاشمیات کمیت و حجازیات شریف رضی سپس مقایسه آن دو با یکدیگر بر پایه این معادله آماری می باشد .با به کارگیری این معادله در هاشمیات کمیت و حجازیات شریف رضی مشخص شد که، حجازیات از سطح احساس بسیار بیشتری نسبت به هاشمیات برخوردار بوده و از این لحاظ ادبی تر می باشد. عواملی وجود دارد که منجر به کاهش و افزایش ارزش VAR (ن. ف. ص) در اشعار این دو شاعرشده است. از جمله آن می توان به مسأله سن،موضوع اشعار،محیط اجتماعی و سبک شعری آن دو اشاره کرد. |
39,548 | 458570 | واژگان کلیدی: انقلاب اسلامی, تحول گفتمانی, امنیت ملی» حکمرانی» حکمرانی امنیت ملی.
فصلنامه مطالعات راهبردی 8 سال بیست‌وسوم 8 شماره چهارم 8 زمستان ۱۳۹۹ 8 شماره مسلسل ۹۰
تحول در بستر و ساختار امنیت ملی و ضرورت تلاش برای مقابله به‌موقع با تهدیدات. چابکی
و کارآمدی سازمانی و افزایش شفافیت و پاسخگویی باعث شده حکمرانی امنیت ملی بهعنوان
مفهومی جدید و نوظهور در حوزه مطالعات امنیتی مطرح شود. در چارچوب مفهوم حکمرانی
امنیت ملی» از یک سو شاهد تغییر گرایش در مطالعات امنیتی از سطح دولتی به سطح جامعه
هستیم و از سوی دیگر به واسطه گسترش شبکه پیچیده وابستگی متقابل» منطق معادلات
امنیت ملی از نزاع و حتی رقابت به همکاری تغییر می‌یابد. همچنین» در چارچوب حکمرانی
امنیت ملی» گذار از مرجع امنیت ملی به مراجع جدید و نوظهور و گذر از حوزه نظامی به
حوزه‌های غیرنظامی نیز رخ داده که نتیجه آن توجه همزمان به ابعاد افقی و عمودی» دولتی و
غیردولتی» نظامی و غیرنظامی و سطوح محلی» ملی» منطقهای و بینالمللی یا به عبارت دیگر
گذر از ایده امنیت ملی (حکومتی):به ایده حکمرانی امنیت مل:بوده است (کریمی‌مله» ۱۳۹۱:
نگاهی آسیب‌شناسانه به وضعیت امنبت ملی ایران از یک سوق مستلزم آن است که ببینیم
نظام امنیت ملی ما چقدر از ایده امنیت ملی به حکمرانی امنیت ملی بهعنوان مفهومی فربه‌تر و
با بهره‌وری بیشتر تحول يافته است و از سوی دیگر, مستلزم بررسی دقیق و آسیب‌شناسانه
الگو و شیوه‌های حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران است. در واقع» با وجود
اینکه حکمرانی ملی و حکمرانی امنیت ملی مفاهیمی نوین در مطالعات سیاسی و امنیتی
هستند, اما بررسی آنها دراارتباط"با ایده .و تحولات امنیت ملی .بهعنوان مقوله‌ای تاریخی نه تنها
غیرمنطقی نیست. بلکه کاربست آنها در چنین بستری میتواند معیاری برای ارزیابی این مفاهیم
و تقویت بنیان‌های نظری آنها شود. همچنین, کاربشت اين"مفاهیم در ارتباط با مصادیق واقعی,
زمینه را برای تقویت بنیان تبیینی و حتی تجویزی آنها نیز فراهم میکند. بر این اساس» بررسی
حکمرانی امنیت ملی از خلال تحولات انقلاب اسلامی نه تنها موضوعی قابل توجه از لحاظ
نظری است. بلکه میتواند راهگشای تبیین و حتی تجویز در حوزه مطالعات امنیت ملی ایران
شود و از این نظر بررسی آن دارای اهمیتی مضاعف است.
برای آنکه درک درست و دقیق‌تری از حکمرانی امنیت ملی بهعنوان مفهوم کانونی مورد
نظر داشته باشیم» در ابتدا لازم است میان این مفهوم و مدیریت امنیت ملی که از مدتها
پیش در مطالعات امنیت ملی مورد توجه بوده» تمایز قائل شویم. مدیریت امنیت ملی» بیان گر
نحوه اداره امنیت ملی یا به عبارت دیگر نحوه مدیریت آسیب‌ها و تهدیدها علیه امنیت ملی
است که حداقل از دهه ۱۹۵۰ میلادی مورد توجه اندیشمندان این حوزه قرار داشته و به
نوعی میتوان گفت اغلب مطالعات امنیت ملی به صورت آشکار یا ضمنی در نهایت این
موضوع را بهعنوان هدف غایی دنبال کرده‌اند. این در حالی است که حکمرانی امنیت ملی
هم به لحاظ تاریخی و هم از نظر منطقی مفهومی موخر بر مدیریت امنیت ملی و در واقع,
معطوف به ارزیابی آن است. به عبارت دیگر, آنچه در حکمرانی امنیت ملی در کانون توجه
است.» نه مدیریت آسیب‌ها و تهدیدها/پلکه بررشی, خود.,شدیریت امنیت ملی بر اساس
یکسری ویژگیهای خاص است که بر.اساس آن میتوان سخن از حکمرانی مطلوب یا
در بررسی حکمرانی امنیتملی جمهوری اسلامی ایران».یکی ازامسائل اساسی بررسی
تأثیر بنیان‌های نظری حکمرانی ملی بز,حکمرانی امنبت ملیاشت. بر این اساس, بررسی
تاریخی- گفتمانی تحولات حکهرانی"ملیی.«ثر حکرانی افنیت"لی اوضوعی قابل تأمل است؛
زیرا تحولات گفتمان انقلاب اسلامی بهعنوان ایده اساسی شکل‌دهنده به حکمرانی ملی. خواه
ناخواه ایده امنیت ملی و به تبع آن حکمرانی امنیت ملی ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی
را تحت تاثیر قرار داده است. با این اوصاف» مسئله اساسی این مقاله برورسی تحولات گفتمانی
حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران"! ت. در واقم» گفتمان انقلاب | لافین
بهعنوان مبنای نظری امنیت در جمهوری اسلامی.ایران» گفتمانی متحول و رو به تکامل بوده و
با ظهور خرده‌گفتمان‌های مختلف به‌عنوّان نظم معنایی متمایز مفاهیم و دال‌های بنیادین و
اساسی آن مورد بازتعریف و بازسازی قرار گرفته‌اند و این تحولات نه تنها بر وضعیت امنیشی,
بلکه بر نحوه حکمرانی امنیت ملی در دوران پس از انقلاب اسلامی نیز تأثیرگذار بوده است. بر
این اساس» بررسی این تحولات از یک سو و بررسی میزان و نحوه تاثیر آنها بر حکمرانی
امنیت ملی از سوی دیگر, در کانون توجه این مقاله است.
نکته قابل توجه اينکه بخش عمده‌ای از ادبیاتی که در داخل و خارج از ایران در ارتباط با
حکمرانی امنیت ملی وجود دارد یا اساسا بر ویژگیهای ماهوی و جهت‌گیری‌های کلی
سالهای اولیه انقلاب متمرکز است و هیچ تفکیکی بین رویکردهای مختلف در درون
ابرگفتمان انقلاب اسلامی قائل نمی‌شود يا تفاوتهای درون‌گفتمانی را به معنای عبور از
گفتمان انقلاب اسلامی در نظر میگیرد. نکته دیگری که در این ارتباط باید مورد توجه قرار
گیرد. قالب‌بندی مفهومی این گفتمان‌هاست. در واقع, گاه حتی برای مقطع خاصی, از
قالبهای مفهومی متفاوتی استفاده شده است. برای نمونه, برای مقطع سالهای ۱۳۹۸ تا ۱۳۷۹
که دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی است.» از تعابیر مختلفی مانند دوران
سازندگی» عمل‌گرایی» واقع گرایی و ... استفاده شده است که هر یک دلالت بر چارچوب
بر این اساس» در بخش نخست مقالهضمن مروری بر.ادبیات مرتبط با تحولات گفتمانی
امنیت ملی» به تبیین ویژگی‌هایی برای.بررسی تحولات: حکمرانی امنیت ملی در ایران بر اساس
رویکرد گفتمانی میپردازیم و سپس, تحولات گفتمانی حکمرانی امنیت.ملی در ایران را مورد
بررسی قرار می‌دهیم. با توجه به اینکه,سوال اصلی مقاله معطوف به بررسی تحولات گفتمانی
حکمرانی امنیت ملی در ایران ات فزضیه؛ پژوهشل این است!اکه تتحول گفتمانی حکمرانی
امنیت ملی در ایران, با وجود اینکه باعث تکوین الگوی خکمرانی خاص جمهوری اسلامی
ایران شده» تضعیف اجماع و وفاق گفتمانی و شکل‌گیری قطب‌بندی و تعارض در جامعه و
ساختار و نهادهای امنیت ملی ایران را نیز به دثبالی داشته اپست.
الف. تحولات گفتمانی امنیت ملی در ایران؛ نظریه‌ها و رویکردها
فراز و نشیب‌های بیش از چهار هه حیات جمهوری اسلامی ایران و رویارویی آن با مسائل و
مشکلات امنیتی مختلف و تنوع سیاستهای امنبتی در طول این سالها صاحبنظران و
پژوهش گران بسیاری را متوجه بررسی اين تحولات و ارائه طبقه‌بندی‌های مختلف کرده است.
نگا پنلاسويه بهانشت ملی ایران از همان سالهای نخست انقلاب«در نکر وعمل
صاحبنظران و کارگزاران سیاسی کشور وجود داشت (لاریجانی» ۱۳۹۹؛ یزدی» ۱۳۸۶) اما
تلاش برای تبیین این تحولات, بیشتر از ده ۱۳۷۰ مطرح شد و مورد توجه قرار گرفت. در
واقع, از اواسط دهد ۱۳۷۰ تبیین‌های مختلف از تحولات امنبتی ایران از جمله تبیین گفتمانی این
تحولات مورد توجه قرار گرفت (خلیلی, ۶۱۳۸۷ ۳۷۷-۶۱۱ و با تأسیس مراکزی برای پژوهش
در حوزه مطالعات امنیتی و راهبردی در کشور به تدریج این دیدگاهها تشوریزه شد. مهمترین
دیدگاههای موجود درباره تحول گفتمانی امنیت در ایران به شرح زیر هستند.
اولین و مهمترین تلاش برای تبیین گفتمانی تحولات امنیتی جمهوری اسلامی ایران را میتوان
در دو مقاله «تحول مفهوم امنیت ملی در جمهوری اسلامی) (حجاریان, ۶۱۳۷۹ ۲۸۲-۳۰۰) و
«مدخلی بر مفاهیم و رویکردهای.امنیت لیی» (تاجیک, ۱۳۷۹؛,۶۸-۷۱) یافت. البته تقسیم‌بندی
تحولات امنیتی پس از انقلاب بر اساسق گفتمان بسط حفظ وازشدمحور در این مقالات» به
آثار مذکور محدود نشد و این رویکرهآذر آثار دیگر به تفطللیل موراد بررسی قرار گرفت
(تاجیک. ۰۱۳۷۷ ۶۱۳۷۹ ۱۳۸۰) به گونهای که در اغلب آثاز وآنوشته‌های مرتبط با امنیت ملی
ایران؛ از این نوع تبیین برای بیان تفاوتلیاست امنیتی دولتهای پس از انقلاب یا نقد آن
استفاده میشود. مهمترین آثرق که این چیدگاه راابه تفصیل مورد بررسی قرار داده» کتاب
«گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران» است (ولی‌پور ۱۳۸۳) که در آن
ملاحظات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در گفتمان‌های بسطمحور حفظ محور و
رشدمحور بر اساس اصول و اهداف امنیت ملی, جایگاه قدرت ملی, سطح تهدیدها و
آسیب‌پذیری‌ها و سیاستهای امنیت ملی,به تفکیک آمورد.بررسی قرار گرفته و سیر تحول این
البته گفتمان‌های بسط حفظ و رشدمحور که گاه با تعابیر دیگری چون گفتمان انقلاب.
جنگ و سازندگی (حجاریان, ۱۳۷۹: ۲۹۳-۲۹۸) يا برون‌نگر/آرمان‌گرا و دورن‌نگر/واقع گرا
(تاجیک و دهقانی فیروزاآبادی» ۱۳۸۲: ۷۰) نیز خوانده می‌شوند. بسیاری از تحولات امنیشی
جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب تا پایان دولت آقای هاشمی رفسنجانی را دربرگرفته و
تبیین میکنند, اما همچنان که این تقسیم‌بندی شامل تحولات پس از سال ۱۳۷۹ نمی‌شود.
بیانگر تمامی ابعاد تحولات امنیتی در این سالها هم نیست و به‌ویژه گفتمان ملی‌گرایی
سالهای نخست پس از انقلاب را نادیده میگیرد و بیشتر بر روایت‌های ایدئولوژیک متاثر از
اسلام انقلابی متمرکز است. از اینرو در کنار این تقسیم‌بندی لازم است به تقسیم‌بندی‌های
تقسیم‌بندی بر مبنای گفتمان سنتی و نوین (رنجبر» ۱۳۷۹: 1۶4-4۱ علینقشی» ۱۳۸۰: ۱۷-۳۹)
هر سه گفتمان بسط, حفظ و رشدمحور را بهعنوان گفتمان سنتی در نظر گرفته و گفتمان
نوین امنیتی را دارای ویژگی‌هایی متفاونت. از گفتمان‌های مذکور میداند. بر این اساس, سه
گفتمان بسط محور حفظ محور.و رشدمخور در سیاستهای امنیشی کشور فقط شکافی
درون گفتمانی هستند و همه آنها در«گفتممان ایدئولوژی گرایی"قرار میگیرند (رنجیر ۱۳۷۹:
۰ این در حالی است کهلل, از انتتخاب*آقای خاتلمی آقله,ریاسگلتاجمهوری در ایران»
گفتمانی با ویژگی‌هایی کاملا جدید خاکم شل که:نشانه اگستنتی رادیکال میان گفتمان نوین
این برداشت حتی با فرض تفکیک میان رهیافت‌های مختلف درباره امنیت ملی در
جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظرات درون حاکمیت و بیرون حاکمیت و قراردادن
رهیافت‌های بیرون حاکمیت» در قالب نظرات اپوزیسیون اصلاح طلب و محققان دانشگاهی و
نظرات درون حاکمیت. در قالب دو گفتمان سنتی و نوین نیز وجود دارد (علینقی, ۱۳۸۱:
۳۱۹-۵). بر این اساس, ضمن بررسی ویژگیهای گفتمان سنتی و نوین امنیت در جمهوری
اسلامی ایران با عنایت به مقولاتی چون اهداف, ارزشها و منافع ملی, چنین استدلال میشود
که گفتمان‌های بسط, حفظ و رشدمحور صرفا بیانگر انواع و تحول گفتمانی در استراتژی ملی
(نه استراتژی امنبت ملی) پس از انقلاب است (علینشی,» ۱۳۸۱: ۳۳۰). البته تقسیم‌بندی به
گفتمان سنتی-نوین» با تقسیم‌بندی به گفتمان بسط. حفظ و رشدمحور تفاوت دارد و بخشی از
تحولات امنیتی ایران که در تقسیم‌بندی قبلی نادیده گرفته شده بود در این تقسیم‌بندی جدید
مورد توجه قرار میگیرد؛ اما از یک سو در نامگذاری سه گفتمان مذکور از جمله گفتمان
رشدمحور به گفتمان سنتی و از سوی دیگر در به کلی متفاوت دانستن ویژگیهای گفتمان
نوین با گفتمان رشدمحور به دلیل تداوم ویژگیهای گفتمان کلان انقلاب اسلامی میتوان
تردید کرد و در نهایت گفتمان نوین را بهعنوان گفتمانی جدید در ادامه و تداوم گفتمان‌های
برخی اندیشمندان» تحول حکمرانی امنیت ملی را در چارچوب تمایز میان گفتمان‌های
شکل‌دهنده به سیاست خارجی ایران یا حتی متأثر از گفتمان‌های سیاست خارجی بررسی
کرده‌اند. طرفداران این نظریات و دیدگاهها معتقدند ابرگفتمان انقلاب اسلامی ضمن
بازتعریف نظم سیاسی - اجتماعی داخلی» در عرصه سیاست خارجی نیز منشأا تشکیل
ابرگفتمانی متمایز شد که در چارچوت آن سیاست خارتجی "جمهوری اسلامی ایران در قالب
گفتمان‌های مختلف ظهوّز و بروژز یافت (دهقانی فیروّزبادی۱۳۸۹: ۱۸۸). البته در
چارچوب نگرش گفتمانی به سیاست"خازجی جمهوری اسلامی ایران, الگوهای مختلفی
مطرح شده است. در این چارچوب. ازغندی (۱۳۸۱) از چهار گفتمان مسلط مصلحت محور
یا واقع‌گرا ارزش‌محور يا آرمان گرا منفعت‌محورایا عمل گرا و فرهنگ‌گرای سیاست‌محور
نام برده است. دهقانی فیروزآبادی (۱۳۸۶) ابتدا دو ابرگفتمان ملی‌گرایی لیبرال و اسلامگرایی
انقلابی را از هم متمایز, کرده.و سپس,» خرده‌گفتمان‌هایی را در ذیل: گفتمان کلان اسلامگرایی
انقلابی جای داده است. نوروزی (۱۳۸۳) از قرائت‌های چهارگانه ملی گرایانه» آرمان‌گرایانه
انقلابی» عمل‌گرایانه و اصلاح‌طلبانه و مشیرزاده (۱۳۹۷).از سه گفتمان استقلال, مقاوست و
عدالت سخن به میان آورده‌اند او میلانی"(۱۳۸۳) نیز گفتمان‌های سیاست خارجی را به چهار
دوره متمایز میانه‌روی» تندروی» عمل‌گرایی و عادی‌سازی و گفتگوهای دوجانبه تقسیم‌بندی
کرده است. در این دیدگاهها نیز معیار و ملاک تقسیم‌بندی دوره‌های مختلف حیات
جمهوری اسلامی تنها مسئله سیاست خارجی بوده و ویژگیهای کلی حکمرانی امنیت ملی
برخی منابع با تمرکز خاص بر سیاستها و راهبردهای امنیت ملی تحول گفتمانی امنیت ملی
در ایران را از زاویه تحول در گفتمان‌های مختلف به مطالعات امنبت ملی یا مطالعات
استراتژیک مورد توجه قرار داده‌اند. در واقع» استدلال این است که فراز و نشیب‌های حیات
جمهوری اسلامی ایران و رویارویی این نظام با مسائل و مشکلات امنیتی مختلف در داخل و
خارج باعث اتخاذ سیاستهای امنیتی متفاوتی در طول این سالها شده که بر مدیریت و
حکمرانی امنیت ملی تأثیرگذار بوده و خود را در قالب چهار گفتمان امنیتی سنتی» فراسنتی»
مدرن و فرامدرن بروز داده است (خلیلی, ۱۳۸۷: ۳۷۷-۶۱۱). به عبارت دیگر طرفداران این
دیدگاهها در درجه اول هدفشان بررسی و تحلیل تحولات امنیت ملی بوده و در این راستا از
گفتمان‌های سنتی» فراسنتی» مدرن و فرامدرن بهاتبع امواج چهارگانه مطالعات امنیتی (افتخاری»
گفتمانی مفهوم امنیت (خلیلی» ۱۳۸۶الف::۹۷-۱۶7؛) و سیاست. و استراتژی (خلیلی» ۱۳۸۶ب:
۷۳۹-۵۶ سخن به میان آورده‌اند. این "دیدگاهها نیز با وجواد"تمرکزاخناص بر گفتمان‌های
امنیت ملی» به مقوله حکمرانی امنیت ملی بهعنوان مقوله‌ای خاص توجه نداشته و بیشتر
روایت‌کننده تحولاات امنیتی ایران بر اسانتن تحولاات مطالغات امنیتی يا استراتژیک بودهاند.
دز خالی که تبیین‌های کموای‌نمنگ ان بلغای/ میا بن‌برغا اما ,طولی‌زهه‌کند واسعی دز اینجاد
تمایز بین گفتمان‌های مختلف بر اساس تحولات تاریخی دارند. در مقاله «نسل‌ها گفتمان‌ها و
امنیت: چارچوبی فرهنگی برای امنیت در:ایران) (میرمتحمدی, ۱۳۹۶: ۵۷-۷۶) بدون آنکه تصریح
شود» تأکید خاصی بر برش عرفای گفتمان‌های امنیت ملی شده است. از دیدگاه نویسنده این
مقاله امنیت نظام سیاسی اساسا محصول سازگاری میان گفتمان‌های فرهنگی حاکم بر دولت.»
نسل زنده و نسل‌های پیشین است و ناسازگاری میان این سه گفتمان نیز منشا ناامنی و بی‌ثباتی
معرفی میشود. بر این اساس» سه گفتمان امنیتی معیار» رسمی و نسلی قابل تشخیص است. در
واقع, بین گفتمان امنیتی رسمی جمهوری اسلامی ایران از یک سو و گفتمان امنیتی مدنظر نسل
جاری از سوی دیگر شکافی فرهنگی وجود دارد و پیشنهاد سیاست‌گذارانه در حوزه امنیت ملی
این است که گفتمان امنیتی معیاری مورد توجه قرار بگیرد که در آن. امنیت نظام و امنیت مردم به
صورت توأمان در نظر گرفته شود. این نوع نگرش به گفتمان‌های امنیتی ضمن آنکه بسیاری از
زوایای پنهان تحولات تاریخی گفتمان‌های امنیت ملی در ایران را آشکار میکند. ارزش
سیاست‌گذارانه قابل توجهی دارد و میتواند دستورکاری برای تامین امنیت ملی باشد؛ اما نه تنها
تحولات تاریخی گفتمان‌های امنیت ملی در ایران را مورد توجه قرار نمی‌دهد. بلکه خواسته یا
ناخواسته» تفاوتهای گفته‌شده در تقسیم‌بندی‌های پیشین را به تفاوتهای فرهنگی تقلیل میدهد
که حداقل با استدلال مورد نظر دیدگاههای پیشین ناسازگار است.
تبیین‌های گفتمانی مذکور خواه مبتنی بر برش‌های طولی و.خواه مبتنی بر برش عرضی, بیشتر
بر تحولات گفتمان رسمی و دولتی/ان«امست تللی در ائلان»تأکید,ذارند» در حالی که در طول
سالهای بعد از انقلاب اسلامیق همواژه‌ابه موّازات گفتمان امّنیتی دولتهای مختلف, گفتمان
امنیتی مورد نظر هسته سخت قدرت در جمهوری اسلامی ایران نیز در کشور حاکم بوده است.
در واقع» از یک سو هسته مرکزی نظام جمهوری اسلامی» گفتمان انقلابی مورد نظر خود را
پیش برده و آن را در سیاست خارجی و قاخلی آبه کرسی آنشانده و از سوی دیگر با تغییر
دولتهای حاکم, گفتمان رسمی و متفاوت دولتی نیز در عمل اجرا شده که ممکن است با
گفتمان امنیتی نظام» قرابت کمتر یا بیشتری داشته باشد. به عبارت. دیگز در طول سالهای پس
از انقلاب اسلامی» همواره دو گفتمان امنیتی به موازات هم وجود داشته که بنا به ماهیت آنها به
نام گفتمان انقلایی و گفتمان ملی (زارعی و پوراحمند. ۱۳۸۹: ۱۵۳-۱۷۰)» گفتمان اسلامی و
گفتمان غربی (اسماعیلی وه بالایی» ۱۳۹۶: ۵-۳۸)» گفتمّان برون‌نگر/آرسان‌گرا و
دورن‌نگر /واقع گرا (تاجیک و دهقانی فیروزآبادی» ۱۳۸۲: ۷۰) یا گفتمان هویت گرا و گفتمان
توسعه‌گرا (خلیلی» بنی‌هاشمی و قلی‌پور ۱۳۹۸) نامیده شده‌اند. این نوع نگرش نیز با وجود
آشکارکردن لایه‌های پیچیده سیاستگذاری و تصمیم‌گیری امنیت ملی در ایران و همچنین
آشکارکردن بخشی از مشکلات حکمرانی امنیتی» به موضوع حکمرانی امنیت ملی به صورت
خاص نپرداخته و با وجود روایت توصیفی این دوگانگی, نقاط قوت و ضعف آن را مورد
آثاری که درباره گفتمان‌های امنیتی در جمهوری اسلامی ایران به رشته تحریر درآمده» به
حدیی است که امکان بزرسی همه آنها کارت ذشوار و فزاتز از ظرفیت یک مقاله است اما اولا
همه آثار به مطالعه همه گفتمان‌های امنیتی کشور نمی‌پردازند و معمولا بر موضوع یا دوره‌ای
خاص متمرکز هستند (رحیمی و کتابی, ۱۳۹۳: ۳۱-۹۹ رحیمی, ۱۳۹۸: ۳۳-۷۲) و ثانیا
بخشی از اين آثار به‌ویژه آثار لاتین ذیربط غملا حکمرانی امنیتی جمهوری اسلامی ایزان را به
مطالعه سیاستهای امنیتی, مولفه‌های موثر بر سیاستگذاری امنیتی یا حتی عملکرد برخی
نهادها و سازمانهای امنیتی تقلیل داده‌اند ( ,71391670 :2001 ,له.اه ۵و8 :1994 مصنطاناع
5 ,5240005 :1995). در واقع» درانگاه کلی میتوان گفت دیدگاههای موجود يا صرفا بر
تداوم بدون تغییر تأکید کرده‌اند یا بر تغییر,بدون تذاوم. گفتمان‌های بسط, حفظ و رشدمحوره
ضمن بی‌توجهی به گفتمان ملی‌گرای سالهای نخست"پسن:از.انقلاب, حداکثر تا پایان دوران
ریاست جمهوری آقای هاشمی"زفسنجاتی را تبیین میکنند. گفتمان سثنتی-نوین برای تبیین این
تداوم و تغییر از توان پاسخ گویی بیشتری برخوردار اننت».اما.ایشن تقسیم‌بندی نیز از تبیین
تحولات امنیتی پس از پایان دوزان آقای.خاتمی بازمی‌ماند»شایه به همین دلیل است که برخی
به جای تبیین تحولات امنیتی ایران بر اساس رویکرد گفتمانی» به رویکردهای دیگر مانند
تعامسل ساختار- کارگزار (عسگری, ۱۳۸۶: ۲۳۸-۲۳۹)» تحلیل ساختاری- طبقاتی یا
جامعه‌شناسی امنیت در جمهوری اسلامی ایران پرداختهاند تا پاسخ‌های قانع کننده‌تری برای
تبیین تحولات امنیتی در ایران بیابند (حاجیانی, ۱۳۸۰: ۸۷-۱۱۱ افتخاری,۱۳۷۸: ۱۹-۵۲).
در مجموع, دیدگاههای موجود درباره تحولات امنیتی ایران از چند ضعف روشی و معرفتی
رنج می‌برند. این دیدگاهها اول, تلفیق مناسپی میان تداوم و تغییر در تحولات امنیتی کشور ایجاد
نمی‌کنند و همواره بر یکی از این دو به بهای نادیده‌گرفتن يا کم‌توجهی به دیگری تأکید میکنند.
دوم در تطبیقی با واقعیت‌های موجود. اغلب توجه به بخشی از واقعیت‌ها را به بهای
سرپوش‌گذاشتن بر واقعیت‌های دیگر مدنظر قرار میدهند و دور تبیین محدودی دارند. سوم
تقلیل‌گرا هستند؛ یعنی تحولات امنیتی را به تحولات در سیاست خارجی یا به تحولات در
سیاستهای اقتصادی» فرهنگی و اجتماعی داخلی تقلیل میدهند که این ضعف خود ناشی از
ضعف مهم‌تری به نام وابستگی مطالعات امنیتی در ایران به حوزه‌های علوم سیاسی, مطالعات
استراتژیک» روابط بین‌الملل یا جامعه‌شناسی است. چهارم» تقسیم‌بندی جامع و مانعی از تحولات
امنیتی ارائه نمی‌دهند و همواره مرزهای کدر يا سایه روشن میان این تقسیم‌بندی‌ها به چشم
می‌خورد. پنجم» در اغلب این دیدگاهها نگرشی خطی و تکاملی مورد توجه قرار میگیرد که امکان
تحلیل‌های درست در مواقعی که جهت مثبت و تکاملی با چالش مواجه میشود. را از آنها سلب
میکند و ششم» اینکه در تمایز میان مفاهیم» از دقت و شفافیت لازم برخوردار نیستند. برای نمونه»
در اين دیدگاهها و البته اغلب آثار و نوشته‌های موجود تمایزهای مفهومی میان امنیت و امنیت ملی,
مطالعات امنیتی و مطالعات امنیت ملی, استراتژی و استراتژی ملی استراتژی و امنیت, استراتژی و
سیاست و حکمرانی امنیت ملی نادیده گرفته میشود. بر این اساس, در ادامه به تبیین گفتمانی
متفاوتی از تحوللات امنیت ملی در ایران پرداخته میشود که با,توجه به مفهوم گسترده‌تر حکمرانی
امنیت ملی به روایتی متفاوت از ساخت.گفتمانی امنیت ملی:در ایران میپردازد.
ب. رویکردی گفتمانی به تحولات حکمرانی امثیت ملی در ایران
اغلب تبیین‌های گفتمانی از تحولات امنیتی ایران با وجود تلاش برای بررسی و تحلیل تحولات
امنیتی پس از انقلاب اسلامی, ريشه شکل‌گیری گفتمان مورد بررسی و همچنین نقطه شروع
تاریخی آن را آگاهانه یا ناآگاهانه مشخص نمی‌کنند. در واقع» بررسی تحولات گفتمانی حکمرانی
امنیت ملی در ایران مستلزم آن است که نه تنها نحوه شکل‌گیری و تکوین گفتمان انقلاب اسلامی
در مقابل گفتمان مسلط قبل از انقلاب که اغلب از آن با نام «پهلویسم» یاد میشود (تاجیک.
۹ 1۷-۸۶) مورد بررسی قرار گیرد. بلکه نقطه شروع این گفتمان نیز منطبتی با تحولات
تاریخی پس از انقلاب اسلامی باشد. اگر بخواهیم این نقاط ابهام را روشن کنیم» باید گفت
گفتمان انقلاب اسلامی با وجود پیوستگی در درون خود. در غیریت با گفتمان پهلویسم ساخته
شد و حتی تحولات درونی گفتمان جدید نیز حول محور عناصر و گزاره‌هایی شکل گرفت که
در نقطه مقابل عناصر و گزاره‌های گفتمان پیشین قرار داشتند و نقطه شروع این تحول هم
فروپاشی گفتمان پهلویسم و مسلطشدن گفتمان انقلاب اسلامی با همه اجزا و عناصرش است.
اگر آن‌گونه که اغلب گفته میشود. تحولات سیاسی- اجتماعی ایران در دهه‌های اخیر را
بازتابی از جدال سه لایه هویتی غربی» ایرانی و اسلامی بدانیم» درک تحولات امنیتی در ایران
نیز در همین چارچوب امکان‌پذیر است. بر این اساس» همچنانکه گفتمان پهلویسم با تأکید بر
غرب‌گرایی و ایران‌گرایی ملهم از هویت غربی درصدد به حاشیه‌راندن هویت اسلامی بود.
گفتمان انقلاب اسلامی ضمن پیوند دو لایه هویتی اسلامی و ایرانی با یکدیگر هویت غربی را
بهعنوان «دیگر» خود تعریف کرد و این دیگرسازی به حدی فراگیر و قابل توجه بود که حتی
روشنفکران سکولار نیز با وجود احساس جدایی از دولت پهلوی, غرب را دشمن خود تلقی
می‌کردند (بروجردی,» ۱۳۷۷: ۷۷-۷۸). در حقیقت» گفتمان انقلاب اسلامی در تقابل با گفتمان
پهلویسم که مبتنی بر سکولاریسم» مدرنیسم و ناسیونالیسم ملهم از هویت غربی بود. شکل
گرفت (تاجیک» ۱۳۷۷) و چون گفتمان پهلویسم در,عمل برااساس گزاره‌هایی چون استبدا
وابستگی, سلطنت. ملی گرایی» تبعیض و سکولاریسم در نزد مخالفین بازنمایی می‌شد.
گزاره‌های گفتمان انقلاب اسلامی در.نقطته فقابل, بثر استاس گزاره‌های آزادی, استقلال,
جمهوریت. فراملی گرایی (امت‌گرایی)و عندالت انتظام یافتت. بازتسایی فضای گفتمانی و
گزاره‌های این دو گفتمان را میتوان به.شکل زیر ترسیم کرد.
شکل ۱. فضای گفتمانی و گزاره‌های دو گفتمان «پهلویسم» و «انقلاب اسلامی»
این دیگربود «غرب» در گفتمان مسلط انقلاب اسلامی, در سالهای بعد دستخوش فراز و
نشیب‌هایی شد و به تبع آن» هویت اسلامی- ایرانی نیز به تدریج در درون خود حول محور
آزادی» امت‌گرایی» اسلام گرایی» استقلال» جمهوریت و عدالت دچار انشقاق شد. در واقع» تا
مادامی که گفتمان انقلاب اسلامی حول محور رهبری امام خمینی بهعنوان گفتمان مقاوست و
جر میحسوزب می‌ضلهببا وجررقاتقاوت‌هاق آساسبی ذر مبانی فگبرق, آنشنقا مین بقارم
اجتماعی و گروههای سیاسی در درون آن برجستگی نداشت؛ اما با شروع جنگ عراق علیه
ایران» در کنار بروز زمینه‌های نبرد بر سر قدرت در عرصه داخلی, فشار خارجی نیز در راستای
ایجاد انشقاق میان لایه‌های این هویت موثر واقع شد و به تدریج گفتمان مقاومت و تحول به
گفتمان قدرت و ثبات تبدیل شد (تاجیک, ۱۳۸۲: ۱۸۸) تا بدین ترتیب زمینه‌های بروز انشقاق
با بروز و ظهور گفتمان انقلاب.اسلامی بهعنوان گفتمان قدرآت و ثبات ابتدا طیفی از افراد.
نیروهای اجتماعی و گروههای سیاسی بااتمسک به آرمان «آزادی» و پیگیری آن در شئون
مختلف سیاسی,» اجتماعی, اقتصادی و فرهنگی, نخستین انشقاق را در گفتمان هویتی انقلاب
در قالب ملی گرایی (لیبرال) ایجاد کردئنلا: با وخودآاینکه رهبری کاریزماتیک امام خمینی و
درگیری کشور در مسئله گروگان‌های سفارت آمریکا و جنگ تحمیلی باعث شد این انشقاق
به حاشیه برود و در عمل موفقیت چندانی کسب نکنده اما این احرکت نقطه آغازی برای
گسسته‌شدن گفتمان انقلاب و بروز انشقاق در آن بود. در واقع» این گفتمان در آن سالها
بیشتر جنبه نمادین داشت و در.عمل به:دلیل فضایناشی از انقلاب و جنگ و به واسطه
رهبری امام مجال بروز چندانی"نیافت, اما نه تنها از زمان شکل‌گیری دولت موقت تا پایان
ریاست جمهوری بنی‌صدر به صورت رسمی در قدرت بود. بلکه به تدریج در جامعه نیز
طرفدارانی یافت و با اولویت‌بخشیدن به ملت ایران بهعنوان مرجع امنیت» برقراری آزادی از
طریق قانون‌گرایی و تشکیل جامعه دموکراتیک (برزین» ۱۳۷۶؛ یزدی,» ۱۳۸۶) را در کانون
در قدرت قرارگرفتن ملی‌گرایان لیبرال از یک سو باعث شکل‌گیری نخستین انشقاق گفتمانی
در درون گفتمان کلان انقلاب اسلامی شد و از سوی دیگر؛ بدیل این گفتمان را نیز در قالب
امت‌گرایی اسلامی شکل داد. هرچند اختلاف این دو طیف در بسیاری از زمینه‌ها برجسته بود.
اما در دوره زمانی ۱۳۵۷-۹۰ یعنی در دوره حاکمیت دولت موقت و نخستین دوره ریاست
جمهوری, اختلاف بیشتر بر سر صدور انقلاب بود. در این بین ملی‌گرایان لیبرال بر این باور
بوند که اقّلاب اسلامی ایران, انقلاب,ملی بوقه و اساسا تباید در مورف صیفور آن به
کشورهای دیگر سخن گفت. از دیدگاه آنها ارزشهای انقلاب تنها در چارچوب مرزهای ملی
قابل قبول بود و نسبت به محیط پیرامونی موضع خنشی داشتند (ستوده» ۱۳۸۵: ۲۳۹). اما در
سوی دیگر امت‌گرایان اسلامی معتقد بودند انقلاب اسلامی ماهیتی فراملی دارد و باید اهداف,
افکار و ایده‌های انقلابی را به ورای مرزهای ملی نیز صادر کرد. بر مبنای این باور» صدور
انقلاب نه تنها متحصر به انقلاب ایزان نبوق, بلکه به‌غنوان بخشی از رسالت برون‌مرزی همه
بر این اساس, همچنانکه انقلاب فرانسه الهام‌بخش اکثر دموکراسی‌های اروپایی بوده و
انقلاب روسیه هم بر انقلاب‌های چین و کوبا تأثیر گذاشته تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر
محیط پیرامونی از جمله خاورمیانه مورد تأکیهاقرار؛ گرشت (96. :2002 ,0ن۳4۵). در این
چارچوب. مفهوم صدور انقلاب به معنای ترویج گفتمان انقلاب اسلامی و متضمن
آگاهی‌بخشی و رهایی‌بخشی.دیگران بود (دهقانی فیروزآبادی,و رادفر:۱۳۸۸: ۱۲۸). بر اساس
اين نگرش, گفته می‌شد که ماهیت اسلامی انقلاب ایزان».ایدئولوژی اسلامی این انقلاب را از
همان آغاز به ایدئولوژی با محتوا و پیام.جهانی که حداقل در میان یک میلیارد مسلمان دارای
گوشهای شنوا و قلب‌های پذیرنده است» تبدیل کرد (خرفشاد. ۱۳۸۱: ۳۹-۳۷) و بنابراین» به
جای ملت ایران» باید کل امت اسلامی در معرض پیام انقلاب اسلامی قرار گیرد.
در واقع» نخستین انشقاق هویتی در گفتمان انقلاب اسلامی, در همان ماه‌های نخست
انقلاب با رجوع به آرمان آزادی شکل گرفت. اما چون اختلاف اصلی بر سر موضوع صدور
انقلاب بود» یک طرف با تأکید برآملی گرایتی*ودایگیری با تأکید بر امست‌گرایی» به دنبال
حاکم‌کردن گفتمان خود بودند که به‌دلیل اطرد هواداران ملی‌گرایی از سوی امام خمینی در آن
سالها و با توجه به جایگاه ایشان در مقام رهبری انقلاب و جمهوری اسلامی و همچنین» به
واسطه شرایط انقلابی و جنگی آن سالها عملا این گفتمان از وزن و برجستگی لازم
برخوردار نشد و در فضای ایدئولوژیک سالهای نخست انقلاب. به تقویت امت‌گرایی اسلامی
منتهی شد که امت اسلامی را مرجع امنیت می‌دانست و به جای آزادی» بر حکومت اسلامی؛ به
جای قانون‌گرایی» بر اجرای شریعت؛ و به جای جامعه دموکراتیک» بر جامعه ایدئولوژیک
گاهی از دو طرف منازعه مذکور با عنوان واقع‌گرایان و آرمان گرایان نیز یاد میشود. بر این
اساس, واقع‌گرایان با دیدگاهی میانه‌رو و درون‌نگر اعتقاد به الگوسازی در داخل و ارائه مدل
نمونه برای الگوبرداری توسط جوامع دیگر داشتند. اما آرمان‌گرایان با دیدگاهی ایدئولوژیک.
اعتقاد به رسالت فراملی انقلاب اسلامی داشتند و با ابزارها و شیوه‌های گوناگون به دنبال
گسترش افکار و ایده‌های انقلابی بودند (سیف‌زاده, ۱۳۸۶: ۱۰). در واقع, گفتمان امت‌گرایی یا
به تعبیری بسطمحور حکایت از غلبه نگرش انقلابیون بر میانه‌روها دارد که در نتیجهه آن, امنیت
فراملی یا امنیت امت اسلامی بر امنیت ملی اولویت و تقدم داشت (ولی‌پور زرومی, ۳۱۷
14-۰). نتيجه تبعیت از این نگرش در سیاست داخلی این بود که استقلال و خوداتکایی
اقتصادی, قطع وابستگی‌های ساختاری به خارج, مخالفت با سرمایهگذاری خارجی و توجه به
اصل مساوات و عدالت اجتماعی در دستورکار قرار گیرد و چون امنیت امت اسلامی در مرکز
ثقل این گفتمان قرار داشت, تلاش برای ایجاد دولتی نیرومند و مقتدر که از عهده چنین
مسئولیت‌هایی برآید. به دغدغه اساسی طرفداران این گفتمان تبدیل شد.
هرچند گفتمان امت‌گرایی سالهای اول انقلاب),هموارا حامیان و طرفداران خود را در
میان برخی از نخبگان و توده‌های مردم داشته. اما با تداوم,جنگ عراق علیه ایران و در معصرض
تهدید قرارگرفتن بقای نظام جمهوری.اسلامی» جای خود:را بهگفتمان دیگری داد که از آن با
عنوان گفتمان «اصول‌گرایی».یاد: میشود: دراواقع» تداوم جنگ و تلاشن؛برای حفظ مرزهای
ملی و موجودیت فیزیکی کشور مسئولین,نظام را به مرحله‌ای رساند که به جای بسط و
گسترش انقلاب اسلامی, «حفظ ام‌القری»:را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده و آن را از
اوجب واجبات تلقی کنند (لاریجانی» ۱۳۹۹: ٩۶). پز اسأم دکترین ام‌الشری» ایران بهعنوان
رهبر کشورهای اسلامی شناخته می‌شد؛ که برای نجات مظلومین و رهایی محرومین و
گسترش اسلام فعالیت می‌کرد. این نظریه» حفظ ام‌القری را بر هر.امر دیگری ارجح میداند و
تأکید اولیه آن بر جامعه داخلی است که لازم استآبه‌عنوان الگوی نمونه سّاخته شود (یزدانی و
اخجسته, ۱۳۹۱: 1۶). بدین ترتیب» در گفتمان اصول‌گرایی, به جای بسط انقلاب اسلامی,
حفظ نظام در کانون توجه قرار گرفت و پیرو آن, نوعی نگرش آمنیتی انقباضی حاکم شد. بر
اساس این گفتمان مرجع امنیت. نظام جمهوری اسلامی بهعنوان ام‌القرای جهان اسلام بود و بر
این اساس» به جای حکومت اسلامی بر حاکمیت دینی» به جای اجرای شریعت بر تعهد به
نظام اسلامی و به جای برقراری جامعه ایدئولوژیک بر برقراری جامعه اسلامی حول محور
اسلامگرایی بهعنوان یکی دیگر از عناصر اصلی گفتمان انقلاب اسلامی تأکید شد.
گفتمان اصول‌گرایی تا پایان جنگ تحمیلی مبنای حکمرانی جمهوری اسلامی ایران بود و پایان
جنگ و تغییراتی که در رهبری نظام و ساختار سیاسی جمهوری اسلامی صورت گرفت. را
میتوان نقطه پایانی بر این گفتمان و شروع گفتمانی جدید به نام توسعه‌گرایی حول محور
استقلال بهعنوان یکی دیگر از عناصر اساسی گفتمان انقلاب اسلامی تلقی کرد. در واقع» پایان
جنگ و آغاز برنامه‌های بازسازی توسط دولت آقای هاشمی رفسنجانی» به تدریج مسئولین
کشور را به این نتیجه رساند که برای حفظ نظام جمهوری اسلامی» ابتدا باید استقلال اقتصادی
آن تضمین شود و این معنایی جز بازسازی و توسعه اقتصادی در نزد قائلین به گفتمان جدید
نداشت. پذیرش قطعنامه ۰۵۹۸ بازنگری در قانون اساسی و تمرکز قدرت در ریاست جمهوری
که مقارن با انتخاب آقای هاشمی رفسنجانی به این مقام بود. زمینه را برای آغاز نگرشی جدید
که مبتنی بر اولویت رشد اقتصادی بود. فراهم کرد. بر اساس این نگرش جدید. بازسازی و
ترمیم خسارتهای ناشی از جنگ که مستلزم افزایش توان اقتصادی و ملازم با تنش‌زدایی در
خارج و گسترش فعالیتهای دیپلماتیک بود» مورد عنایت قرار گرفت و بازسازی جامعه و
اقتصاد ایران پس از جنگ و ارائه مدلی مناسب از توسعه, پیشرفت. تکامل و اخلاقیات صحیح
اسلامی برای جهانیان در کانون توجه قرار گرفت (کارگر رمضانی» ۱۳۹۳: 14).
حاکم‌شدن گفتمان توسعه‌گرایی را از.این نظر میتوان نشاندهنده الزاماتی دانست که در
سالهای ۱۳۹۸ تا ۱۳۷۹ بر فضای داخلی.و خارجی کشور.حاکم بود. اقتصاد جنگ‌زده, امنیت
کشور را در معرض تهدید قرار داده بوداوشرایط بعد از جنگ» رویکرد مک نامارایی امنبت در
برابر توسعه (2006 :16002۵۲۵) را به تصمیم گیرندگان دیکته می کترد. وجود این عوامل,
شرایط را برای اقتصادگرایی و توسعه؛اقتصادیآمهیا مي‌کرد. اعلاوه بر اين» رحلت امام خمینی,
بازنگری قانون اساسی» تغییر تصمیم‌گیرندگان در سطح رهبسری و ریاست جمهوی, نابودی
مراکز تولید و نابسامانی‌های اقتصادی از جمله عوامل دگرگونی و تغییر گفتمان در سطح
داخلی محسوب می‌شدند. در سطح بینالمللی نیز با فروپاشی شوروی» زمینه برای دگرگونی
اساسی در روابط با غرب فراهم شد و در نتیجه ایران از اهرم دیپلماتیک تاریخی خود در برابر
فشارهای غرب محروم شد (هانتر, ۱۳۷۸: ۷۱۵). پایان نظام بینالمللی دوقظبی, شرایط متفاوت
و جدید امنیتی را در محیط منطقهای ایران به‌اوجود ,آورد که این امر به نوبه خود موجب
تسریع تغییر در جهت‌گیری سیاست خارجی آیران از آرمان‌گرایی (ایده‌الیسم) و انزواگرایی» به
این شرایط محیطی و الزامات بینالمللی پس از فروپاشی شوروی باعث شد نقش عوامل
خارجی در سیاست خارجی ایران در این دوره بیش از گذشته شود (موسوی,» ۱۳۸۷: ۸۹). در
مجموع, میتوان گفت وجود چنین الزاماتی در فضای داخلی و بینالمللی سبب شد تا درک
نخبگان سیاسی در اين دوران بیشتر متأثر از واقعیت‌های ژئوپلیتیک باشد و همین امر زمینه را برای
تمرکز بر بازسازی در داخل و عادی‌سازی روابط با خارج فراهم کرد (احتشامی, ۱۳۷۸: ۱۲۷). در
چنین شرایطی, مبانی و مولفه‌های گفتمان توسعه‌گرایی را میتوان ناشی از اولویت‌یافتن حفظ
ام‌القری بر منافع جهان اسلام (ازغندی, ۱۳۸۱: ۳۹1-۳۵)» توجه همزمان به اهداف فراملی و ملی از
طریق تأکید بر رویکرد بازسازی جامعه و معرفی دولت اسلامی توسعه‌یافته بهعنوان الگو و سرمشق
جوامع دیگر (کارگر رمضانی» ۱۳۹۳: 14 اولویت‌بخشی به رشد و پیشرفت اقتصادی با رویکردی
عمل‌گرایانه و واقع گرایانه و پیوند ملی‌گرایی و امت‌گرایی با ترکیب عناصر اسلامی, انقلابی و ایرانی
(دهقانی فیروزآبادی» ۱۳۸۶: ۱۳۲۱-۱۲۹)» رشد طبقه متوسط جدید (زیباکلام و همکاران» ۱۳۸۹:
۱) و رشد تکنوکراسی با تبدیل بازار سنتی به سرمایه‌داری تجاری و اقتصاد دولتی به اقتصاد
کارآفرینی و تولیدی (کولایی و شکوه۱۳۹۰: ۲۹۱)» عادی‌شازی روابط با سایر کشورها و
جایگز ینی اصل هم شمال و هم جنوب در سیاست خارجی (392 :1992 ,ل14262۵) دانست.
در چنین شرایطی,» در راستای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی, بهعنوان بخشی از سرمایه
مورد نیاز برای بازسازی ویرانی‌های ناشی از جنگ (رضایی؛:۱۳۸۸: ۲۷۳)» درک ژئوپلیتیک به
جای درک ایدئولوژیک. بهعنوان مبنای.تنش‌زدایی و همزیستی:مسالمت آمیز در عرصه خارجی
مورد توجه قرار گرفت (ازغندی» ۱۰۶۲-۱۰۶۱::۱۳۷۸) وامسدل اقتصادی جمهوری اسلامی
ایران که تا سال ۱۳۹۸ اقتصاد برنامه‌ریزی‌شنده دولتی بر ای خودکفایی و خوداتکایی داخلی و
راهبرد جایگزینی واردات بود. به سمت اقتصاد بازار آزاد یا «تعدیل اقتصادی)» تغییر یافت و
آزادسازی اقتصادی و خصوصی‌سازی گسترده و همه‌جانیه در دستورکار قرار گرفشت
(104 :2008 بنلززه/3 ۵صه سنطقطاه10). در واقع» هلف این گفتمان, بازسازیی ویرانی‌های ناشی
از جنگ ۸ ساله با عراق بود (6 :2010 ,ط11100۵) و فرصت ناشی از فروپاشسی شوروی هم
باعث شد همکاری‌های اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی دز اولویت قرار گیرد (یزدانی و
فلاحی, ۱۳۹۲: ۱۷۵). همچنین, این خلا قدرت در سطح بینالمللی باعث شد ایران بتواند نقش
موثرتری بهعنوان میانجی حل‌وفصل منازعات منطقهای از جمله در تاجیکستان و قره‌باغ به
در سایه حاکمیت این گفتمان, روابط ایران با اروپا نیز بهبود یافت. در نتیجه تحولات در
ایران» رهبران اروپایی تمایل داشتند ضمن توسعه روابط دوجانبه, مذاکره با جمهوری اسلامی
ایران را با طرح برخی سیاستها و نگرانی‌های خود در مذاکرات دیپلماتیک نیز دنبال کنند.
حاسبل ین نگرضی, آغار مذاگرات: ایران و اتسادید اروپا قجست غنوان اگفتگرهای اتقادیق)
بود که نتایج قابل توجهی داشت. از جمله نتایج این مذاکرات میتوان به عدم همراهی اروپا با
سیاستهای آمریکا در قبال ایران به‌ویژه پس از اعلام سیاست مهار دوجانبه کلینتون اشاره کرد
(164 :1995 ,ط۳1۵9[2). بدین ترتیب» با تحول از گفتمان مبتنی بر حفظ نظام به گفتمان
مبتنی بر توسعه اقتصادی,» دیگر عناصر و گزاره‌های گفتمانی نیز تغییر یافت و بر این اساس,
تقویت طبقه متوسط بهعنوان مرجع امنیت. با حاکم‌شدن فن‌سالاری (تکنوکراسی) و تلاش
برای تشکیل جامعه مرفه جایگزین گزاره‌های هم‌عرض در گفتمان پیشین شد.
گفتمان توسعه‌گرا ريشه در آرمان استقلال‌خواهی بهعنوان یکی دیگر از آرمانهای اساسی انقلاب
اسلامی داشت که به دلیل شرایط ناشی از جنگ تحمیلی کمرنگ شاه بود و با پایان جنگه در
صدر اولویت‌های نظام قرار گرفت. با اهمیت یافتن بازسازی و توسعه» از یک سو در کوتاه‌سدت
انشقاق گفتمانی نخست که پیرامون آرمان آزادی شکل گرفته بود» تضعیف شد و به محاق فراموشی
رفت. اما از سوی دیگر در بلندمدت زمینه برای تقویت بنیان‌های اقتصادی,» اجتماعی» فرهنگی و
سیاسی آن مهیا شد. به عبارت دیگر چون نتیجه بازسازی و توسعه چیزی جز رشد و تقویت
فن‌سالاری» طبقه متوسط و نهادهای مدنی در چارچوب سیاستهای اقتصاد آزاد نبود» در نهایت
توسعه‌گرایی زمینه تقویت بنیان‌های اجتماعی و اقتصادی نیروهای آزادی‌خواه را فراهم کرد. در کنار
این نیروها منتقدین و معترضین به توسعه‌گرایی اقتصادی و نادیده گرفته‌شدن توسعه سیلسی و
فرهنگی نیز در قالب اصلاح‌طلبان حول محور جمهوریت بهعنوان یکی دیگر از آرمانهای انقلاب
اسلامی به صحنه آمدند. انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۹ راامی‌توان عرصه زورآزمایی و در
نهایت به قدرت رسیدن گفتمان اصلاح‌طلبی با محوریت نیزوهای طرفدار توسعه سیاسی دانست.
چون در اين انتخابات, نیروهای اصول‌گرااو امت‌گرا در تلاش برای حذف و طرد نیروهای
توسعه‌گرا برآمدند. ائتلافی نانوشته میان آنها و نیروهای آزادی‌خواه و اصلاح‌طلب که خواستار
اولویت‌بخشی به توسعه سیاسی و فرهنگی بودنند. ایجاد اشد که انتخاب آقای خاتمی در
انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۹ را میتوان نمود بارز غلبه گفتمان اصلاح‌طلبی با
نتبجه این اثتلاف و احساس خطر و ائتلاف گفتمان‌های امت‌گرا و اصولگرا بهعنوان هسته
سخت قدرت حاکم در مقابل طرفداران گفتمان‌های ملی‌گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب و همچنین,
دیگرسازی و تلاش برای به حاشیه‌راندن آنها توسط این هسته منجر به بروز عدم تعادل و
شکل‌گیری بحرانهای امنیتی پی در پی در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی شد. بدین ترتیب»
دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی دوران ائتلاف نیروهای آزادی‌خواه (سیاسی و فرهنگی) ناشی
از انشقاق گفتمانی نخست از یک سو و نیروهای توسعه‌گرا مبتنی بر اقتصاد آزاد ناشی از انشقاق
چهارم از سوی دیگر در قالب اصلاح‌طلبی و حول محور جمهوریت. در مقابل ائتلاف طرفداران
دو گفتمان امت‌گرا و اصولگرا بود که از یک سو واکنش به برنامه‌های توسعه و از سوی دیگر,
حفظ هویت نظام (امنیت) در واکنش به نیروهای آزادی‌خواه را در کانون توجه خود قرار داده
بودند. بر این اساس» رویارویی اين گفتمان‌ها خود را حول محور دوگانه اصلاح‌طلب و اصولگرا
بازنمایی کرد و آنچه به این رویارویی دامن زد گزاره‌های اصلی گفتمان اصلاح‌طلبی بود که در
قالب توسعه سیاسی- فرهنگی» مردم‌سالاری» جمهوریت و جامعه مدنی نمود پیدا کرد.
اثتلاف نیروهای ملی‌گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی» از
یک سو باعث به حاشیه‌راندن نیروهای محافظه‌کار یا حافظ وضع موجود شد و از سوی دیگر,
واکنش این نیروها را با شکل‌گیری انشقاقی جدید حول محور «عدالت» بهعنوان یکی دیگر از
عناصر اساسی گفتمان انقلاب اسلامی شکل داد. البته چون این انشقاق در نقطه مقابل دو انشقاق
پیشین و در پیوند با گفتمان امت‌گرا و اصولگرا شکل گرفت. گزاره‌هایی به کلی متفاوت با
حرکت‌های پیشین داشت. همچنانکه در شکل زیر نیز به صورت نمادین نشان داده شده» گفتمان
عدالت‌خواه» حمایت از محرومین و مستضعفین را در کانون معادله امنیتی خود قرار داد و با تأکید
بر عدالت اجتماعی بهعنوان آرمان اساسی خود. از ترویج استکبارستیزی و تلاش برای شکل‌دادن
به جامعه موعود (مهدوی) بهعنوان هدف اساسی خود سخن به میان آورد (فخرزارع, ۱۳۸۹؛
اخوان کاظمی» ۱۳۸۸: ۱۹۵-۲۶۳؛ کسرایی و سعیدی, ۱۳۹۵: ۱۲۹-۱۹۹؛ رحیمی و کتابی, ۱۳۹۳:
۳۱-۹). این گفتمان با وجود اینکه از «گفتمان عدالت و پیشرفت» که از سوی رهبری نظام
بهعنوان گفتمان دهه چهارم انقلاب مطرح شد نیز تاثیر پذیرفته بود. اما با انتخابات ریاست
جمهوری سال ۱۳۸۶ و به قدرت رسیدن آقای احمدی‌نژاد به شکل رسمی به گفتمان حاکم
تبدیل شد و در دوران ریاست جمهوری وی در دستورکار دولت قرار گرفت.
این گفتمان» از یک سو ريشه در سنت و شریعت داشت و شاید به همین دلیل هم از
جانب سنت گرایان, محافظه‌کاران و نیروهای حافظ وضع موجود مورد حمایت جدی و بدون
چون و چرا قرار گرفت و از سوی دیگر, با شکل‌گیری آن. واکنش نیروهای ترقی‌خوا
برانگیخته شد و بار دیگر شکاف سنت-مدرنیته بهعنوان مسئله اساسی در ایران برجسته شد. در
یک سوی اين شکاف» نیروهای ملی‌گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب قرار گرفتند که آرمانهای
خود را در توسعه و مدرنیسم جستجو می‌کردند و در سوی دیگر آن. نیزوهای است‌گرا
اصولگرا و عدالت‌خواه بهعنوان محافظان سنت و وضع موجود قرار گرفتند که هرچند
مخالفتی با توسعه هم نداشتند. اما آن را در چارچوب پیشرفت مبتنی بر آموزههای اسلامی-
ایرانی و با در نظر داشتن عدالت اجتماعی دنبال می‌کردند. به عبارت دیگر فضای گفتمانی این
دوران» فضایی دوقطبی مبتنی بر تقابل سنت و مدرنیسم بود. که به صورت خاص در انتخابات
ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ در قالب تقابل میان این دو طیف, اما همچنان در درون گفتمان
انقلاب اسلامی دنبال شد؛ هرچند از آن زمانبه بعد بااتغییراتی.دیگر نیز همراه شد که باعث به
محاق‌رفتن گفتمان عدالت خواهاو غلبهانیروهای حافظ وضع موجود یاابه تعبیر دقیق‌تر» ائتلافسی
از طرفداران گفتمان امت‌گرایی اصول‌گرایی واعدالت‌خواهی.در قالب گفتمانی نوین موسوم
به گفتمان انقلابی در دوره دوم زیاست جمهوری آقای اخمدی‌نژاد نند.
انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ را نه تنها از نظر گفتمانی, بلکه ختی از نظر امنیتی نیز
میتوان نقطه عطفی در الگوی حکمرانی جمهوری اسلامی ایران تلقی کرد. با اتفاقات پس از این
انتخابات, نه تنها جامعه, بلکه حتی حاکمیت جمهوری اسلامی ایران نیز دستخوش دوپارگی یا
دوقطبی آشکار شد. از یک سو ائقلافی نانوشته میان نیروهای ملی‌گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب
که تغییر شرایط را به زیان خود می‌دیدند. شکل گرفت و از سوی دیگر اتلافی نانوشته نیز میان
طرفداران گفتمان‌های امت‌گرا اصولگرا و عدالت‌خواه شکل گرفت که حفظ و تثبیت شرایط
جدید را بهترین گزینه برای پیشبرد اهداف خود می‌دانستند و این دوپارگی نه تنها در گفتمان
امنیتی» بلکه حتی در ساختار و نهادهای امنیتی کشور نیز خود را آشکار کرد. بدین ترتیب» از این
زمان به بعد نه تنها بازتولید گفتمانی شکل دیگری گرفت. بلکه شکافی بنیادین میان دو طیف
مختلف در جامعه و در ساختار و نهادهای امنیت ملی به ترتیب زیر شکل گرفت که میتوان آن
را دوقطبی اعتدال‌گرا- انقلابی در حکمرانی امنیتی جمهوری اسلامی نامید.
شکل ۷. دوقطبی اعتدال گرا- انقلابی در حکمرانی امنیتی جمهوری اسلامی
هرچند گفتمان انقلابی به معنایی که گفته شده یعنی ائتلافی از سه گفتمان امت‌گرایی,
اصول‌گرایی و عدالت‌خواهی, در دوره دوم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد از نظر فکری و
در واکنش به وقایع پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ در فضای سیاسی کشور غلبه
یافت. اما چون قدرت اجرایی همچنان در دست گفتمان عدالت‌خواه بود طرفداران گفتمان
انقلابی ممکن است مدعی گفتمانی با عناصر و گزاره‌هایی متفاوت باشند. به هر حال واقعیت
این است که عناصر و گزاره‌های اساسی این گفتمان چندان متمایز از گفتمان حاکم بر کشور در
فاصله سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ نخواهد بود و اين را از اصرار و پافشاری طرفداران این گفتمان
بر شاخصه‌های حکمرانی در دوره دوم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد و حتی دلتنگی
نوستالژیک برای بازگشت آن دوران میتوان دریافت. اگر بر اساس همان قاعده‌ای که در مورد
گفتمان‌های پیشین سخن گفتیم بخواهیم در مورد این گفتمان هم قضاوت کنیم باید گفت که
گفتمان انقلابی مبتنی بر عناصر و گزاره‌هایی چون دولت انقلابی (سازش‌ناپذیر)» مدیریت
جهادی, مومنین بهعنوان مرجع امنیت و جامعه ولایی است (جمال‌زاده و دیگران» ۱۳۹۹: ۷-۳۱؛
دفتر نشر معارف, ۱۳۹۷) و خواسته یا ناخواسته دوران دوم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد را
بهعنوان سابقه عملکرد خود دارد یا حداقل جامعه ایران چنین برداشتی از آن دارد. عناصر و
گزاره‌های این گفتمان و رابطه آن با گفتمان‌های دیگر به شکل نمادین زیر قابل ترسیم است.
شکل ۸ عناصر و گزاره‌های گفتمان انقلابی پس از انتخابات ۱۳۸۸
این گفتمان با وجود اینکه از جانب گفتمان‌های اصول‌گرایی, عدالت خواهی و امست‌گرایی
مورد حمایت قرار گرفته و در واقع» در کانون اتلاف میان این گفتمان‌ها قرار دارد؛ اما بدون
حمایت گفتمان اصول‌گرایی نه تنها توان به قدرت رسیدن را نداشته, بلکه توان در قدرت‌ماندن
و پیشبرد اهداف و آرمانهای خود را هم نداشت. حتی حمایت بخش عماه‌ای از ساختار و
نهادهای امنیتی کشور از اين ائتلاف نیز به دلیل حمایت گفتمان اصول‌گرایی است. در واقم»
گفتمان اصول‌گرایی در درون گفتمان انقلابی موقعیتی راهبردی دارد و فقط با حمایت آن از
این ائتلاف, شانس به قدرت رسیدن برای آن وجود دارد؛ هرچند این بدان معنا نیست که سهم
و نقش عوامل دیگر از جمله کارآمدی این گفتمان در مواجهه با مسائل و مشکلات اساسی
کشور, مقبولیت اجتماعی در نزد افکار عمومی داخلی و هماهنگی و همراهی فضای بینالمللی
با وقوع تحولات پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ نظام جمهوری اسلامی که به
خود در مقابل دگر بیرونی به نام «غرب» هوایت داده بود. با دز پیش گرفتن فرایند دگرسازی
درونی» از یک سو به تولید و بازتولید دگرّهای درونی به جای دگر بیرونی پرداخت و بدین
ترتیب» امکان تقویت گرایش به دگر بیرونی توسط برخی جریان‌های سیاسی در درون را مهیا و
از سوی دیگر زمینه را برای برقراری ارتباط میان دگرهای درونی با دگر بیرونی فراهم کرد و
بدین ترتیب» منطق همکاری و .رقابت در درون را به منطق منازعه در درون و همکاری بخشی از
دگر درونی با دگر بیرونی مبدل کرد. این وضعیت باعث شکسته‌شدن اجماع راهبردی در سطح
کلان کشور شد و به تبع آن. تمایزگذاری و حتی تعارض در ساختار و نهادهای امنیت ملی نیز
خود را نمایان کرد. این شرایط در کنار فشارها و تهدیدهای محیط بیرونی باعث شد صحنه
انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ عملا به صحنه رویارویی دو قطب اعتدال‌گرا و انقلابی
تبدیل شود و با به قدرت رسیدن آقای روحانی, گفتمان اعتدال‌گرا بر گفتمان انقلابی برتری یابد.
در واقع» گفتمان اعتدال‌گرا نیز مانند گفتمان انقلابی, گفتمانی ائتلافی یا پیوندی است که با
انتلاف میان نیروهای طرفدار گفتمان ملی‌گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب شکل گرفته است اسا
همراهی گفتمان اصول‌گرایی يا حداقل بخشی از آن با این ائتلاف در انتخابات ریاست جمهوری
سال ۱۳۹۲ را در کسب موفقیت آن نمیتوان نادیده گرفت. این گفتمان به‌دلیل شرایط حاکم بر
کشور در آن زمان, به‌دنبال تعادل‌بخشی به آرمانهای انقلاب در نقطه مقابل نیروهای طرفدار
گفتمان امت‌گرایی و عدالت‌خواهی بود که همچنان اعتقاد به تداوم انقلابی‌گری دارند. به عبارت
دیگر, گفتمان اعتدال گرا با توجه به شرایط ویژه کشور در سال ۱۳۹۲ با هدف حفظ نظام و با
تلاش برای همراه‌کردن نیروهای ملی‌گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب با گفتمان اصولگرا درصدد
تلفیق گفتمان‌های مذکور به مثابه لایه‌هایی از گفتمان جدید به شکل زیر برآمد.
البته گفتمان اعتدال‌گرایی هم عناصر و گزاره‌های خاص خود را دارد. این گفتمان به‌دنبال
تشکیل دولتی تعامل گرا هم با محیط منطقهای و بینالمللی و هم با سایر نیروهای اجتماعی
در داخل بود. در کانون این گفتمان» شهروندان بهعنوان مرجع تامین امنیت شناخته می‌شوند
و تدبیر یا تفویت کارآمدی نظام از طریق اعمال حکمرانی خوب» مهمترین نحوه پیشبرد
امور و تامین امنیت است و هدف طرفداران این گفتمان هم ایجاد جامعه اخلاقی یا پایبند به
ارزشهای دینی و اخلاقی به جای جوامع هم‌عرض در گفتمان‌های دیگر است (حاجیانی و
دیگران» ۱۳۹۳؛ بشیری» ۱۳۹۳؛ مجیدی و رحیمی‌نبا ۱۳۹۷؛ رحیمی,» ۱۳۹۸: ۳۳-۷۲). هر
چند الگوی نمادین فوق نه هیچگاه به صورت مدون و برنامه‌ریزی‌شده و نه حتی از پیش
فکرشده بود بلکه به اقتضای شرایط ائتلافی نانوشته میان این نیروها برای گذر از شرایط
بحرانی سال ۱۳۹۲ شکل گرفت و در دوره ول ریاست جمهوری آقای روحانی به
موفقیتهای بزرگی در عرصه سیاست داخلی و خارجی«دست یافت. اما با انتخابات ریاست
جمهوری سال ۱۳۹۹ بار دیگر این ائتلاف شکسته شدئو با فاصله گرفتن گفتمان اصولگرا و
نزدیک‌شدن آن به گفتمان‌های امت گرا" و"غدالت‌خواه» تغییری" اساسی در موازنه سیاسی در
هرچند در این انتخابات نیز همچنان اعتدال گرایان به‌دلیل مقبولیت اجتماعی بالا به پیروزی
رسیدند. اما شکاف میان گفتمان اعتدال‌گرا با گفتمان اصولگرا بهعنوان هسته مرکزی قدرت در
کشور و تغییر فضای بینالمللی علیه ایران با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و همچنین تشدید
اختلافات بین نیروهای درون گفتمان اعتدال گرا باعث شد از این زمان به بعد با چرخش
گفتمان اصولگرا به سمت قطب مقابل"و تضغیف بدنه اجتماعی گفتمان اعتدال‌گرا در نتیجه
تحریم و فشار بینالمللی و افزایش ناکارآمدی دولت در مواجهه با بحرانهای اقتصادی و
اجتماعی» در عمل موازنه سیاسی در کشور به زیان اعتدال‌گرایان و به نفع گفتمان انقلابی تغییر
یابد که نمود بارز آن را در پیروزی گفتمان اخیر در انتخابات دوره دوازدهم مجلس شورای
با وجود اینکه حمایت گفتمان اصولگرا از ائتلاف اعتدال‌گرا تا حد زیادی شکاف میان
بخشهای مختلف حاکمیت و همچنین, ساختار و نهادهای امنیت ملی را کاهش داد و انتخاب
آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ را میتوان فرصت مناسبی برای نظام
جمهوری اسلامی برای ترمیم ارتباط میان بخشهای مختلف خود و همچنین» تقویت ارتباط
با جامعه تلقی کرد. اما متاسفانه دوقطبی اعتدال‌گرا-انقلابی پس از روی کار آمدن دولت
یازدهم و به‌ویژه با پیشرفت مذاکرات بر سر برجام» دوباره بر تحولات کشور سایه انداخت و
با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و افزایش مسائل و مشکلات اقتصادی» اجتماعی و سیاسی و
کاهش حمایت گفتمان اصولگرا از دولت اعتدال‌گرا بار دیگر فرصت پیش‌آمده برای ترمیم
شکاف‌ها به تهدیدی قابل توجه برای امنیت نظام و کشور.تبدیل شد. اهمیت حمایت گفتمان
اصول گرایی از هر کدام از این.ائتلاف‌ها*نه تنها به دلیل*تعلق رهبری نظام به این گفتمان و
قرارداشتن در کانون آن» بلکه به دلیلع«تغات#ساختا رال نباذهای امنیتی کشور از این گفتمان
در واقع» حمایت گفتمان اصول گراییآزا میتوان حمایتبالاترین سطح مدیریت راهبردی
کشور و همچنین» حمایت بخش اعظم ساختار و نهادهای امنیت ملی دانست. به همین دلیل,
وقتی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲.این حمایت صورت گرفت. نه تنها شکاف
میان بخشهای مختلف حاکمیت و بخشهای مختلف ساختار امنیتی ترمیم یافت. بلکه به
دلیل پایگاه اجتماعی گسترده.ائتلاف مذکور, پیوندی مستحکم میان جامعه و حاکمیت هم
ایجاد شد که اگر در نتیجه عوامل مختلف داخلی و خارجی شکسته نمی‌شد. می‌توانست
بر اساس آنچه به صورت کلبی و به اجمال درباره گفتمان‌های امنیت ملی در ایران گفته
شد. در فضای سیاسی پس از انقلاب اسلامی تا پایان دولت آقای روحانی» هشت گفتمان
امنیتی در کشور شکل گرفته است که شش گفتمان نخست» هر یک به صورت مستقل گزارهای
از گفتمان انقلاب اسلامی را نمایندگی می‌کردند. اما گفتمان انقلایی‌گری که در فاصله سالهای
۸ تا ۱۳۹۲ بر کشور حاکم بود. ائتلافی از سه گفتمان امت‌گرایی» اصول‌گرایی و
عدالت‌خواهی بود و گفتمان اعتدال‌گرایی که از سال ۱۳۹۲ به گفتمان حاکم تبدیل شد» اثتلافی
از سه گفتمان ملی‌گرایی» توسعه‌گرایی و اصلاح‌طلبی بوده که در نقطه مقابل ائتلاف سه گفتمان
دیگر قرار گرفته و اين دو اتلاف بهعنوان دو طیف یا جناح در صحنه سیاسی کشور ایفای
نقش میکنند و چشم‌انداز امنیت در کشور را بر مبنای میزان نزدیکی یا دوری گفتمان
اصول‌گرایی با هر یک از این ائتلاف‌ها و نحوه تعامل يا تقابل آنها با یکدیگر میتوان مورد
البته تقسیم جریان‌های اجتماعی و سیاسی ایران امروز به این گفتمان‌ها به معنای
نادیده گرفتن تفاوتهای درونی هر یک از آنها نیست. در واقع» هر یک از این گفتمان‌ها در
درون خود نیز دارای تفاوت‌ها و حتی شکاف‌هایی هستند که مهمترین شکاف درونی را
میتوان در لایه‌های ایدئولوژیک و استراتژیک هر یک از آنها جستجو کرد. به عبارت دیگر,
همه این گفتمان‌ها در درون خود دارای نوعی شکاف مبتنی بر نگرش ایدئولوژیک یا تفکر
استراتژیک هستند که همین شکاف ضمن:تقنتیم‌بندی ادقیق‌تر».امکان مدیریت روابط آنها با
یکدیگر و با نظام را در آیننه فراهم منی‌کند (خلیلی:۲۷۰-۲۸۳۹۱۳۹۱). جدول زیر
گفتمان‌های موجود در کشور با توجه به آرمان؛ مرجع اامنیت» نخوه تامین امنیت و جامعه هدف
اصلاح طلب توسعه سیاسی اف ۱ جمهور (مردم) مردم‌سالاری جامعه مدنی
اعتدال گرا دزلت تقاقل‌گرا | شهروندان یرای هو امه اخلاقی
اگر گفتمان انقلابی در انتخابات سال ۱۳۸۸ با حمایت گفتمان اصول‌گرایی توانست به
قدرت برسد» این وضعیت در مورد گفتمان اعتدال‌گرا در انتخابات سال ۱۳۹۲ نیز صادق بود و
این وضعیت در آینده در مورد هر دو گفتمان باز هم ممکن است تکرار شود. البته هر دو
گفتمان انقلابی و اعتدال‌گرا در شرایطی با حمایت گفتمان اصول‌گرایی به قدرت رسیدند که
هم بسترهای اجتماعی برای انتخاب آنها بهعنوان گزینه منطقی برای پاسخ به مسائل و
چالشهای پیش رو در داخل فراهم بود و هم شرایط بینالمللی برای برتری‌یافتن آنها مهیا بود.
در حالی که حداقل از چهار عامل مهم یعنی حمایت گفتمان اصول‌گرایی بهعنوان هسته سخت
قدرت در کشور کارآمدی برای حل مشکلات اساسی, مقبولیت اجتماعی و شرایط بینالمللی,
عدم همراهی عوامل اخیر تردیدهای بسیاری برای موفقیت گفتمان انقلابی برای به قدرت
رسیدن در سال ۱۶۰۰ ایجاد میکنند. امکان تداوم شرایط برای چهار یا هشت سال آینده بر
افزایش نارضایتی عمومی پس از ,سباست"اعمال فشنارحداکثری آمریکا علیه ایران از یک
سو فشارهای اقتصادی و اجتماغی ناش ازابحران کرونا وپیامدهای.آن از سوی دیگر و
ماهیت گفتمان انقلابی که در صورت به اقدرت رسیدن نمیتواند به راحتی با محیط بیرونی
تعامل داشته باشد و همچنین, اختمالافررایش فشاژهای جهانی"9ر طورت پیشبرد اهداف مورد
نظر این گفتمان, همگی تردیدهایی جدی در امکان موفقیت این گفتمان حتی با فرض پیروزی
در رقابت با قطب مقابل ایجاد میکنند. البته گفتمان انقلابی در انتخابات دوره دوازدهم مجلس
شورای اسلامی با مشارکت حداقلی و اعتراضی مردم توانست اکثریت کرسی‌های مجلس را از
آن خود کند. اما اولا اینگه آیا در فرصت باقیمانده تا انتخابات ریاست جمّهوری سال ۱۶۰۰
بتواند کارنامه قابل قبولی از خود به جامعه ارائه کند؛ ثانیا اينکه آیا بتواند در انتخابات ریاست
جمهوری کاندیدایی را به جامعه:معرفی کند که بتواند برای خل مشکلات موجود راه‌حل
منطقی و عملی داشته باشد؛ و ثالثا اگر توانست این مرحله را هم طی کند. آیا در فضای پیش
رو میتواند سیاستهای مورد نظر خود را برای یک يا دو دوره اعمال کند یا نه بستگی به
همچنان که گفته شد. هر یک از این گفتمان‌ها در درون خود نیز با تعارض‌ها و مجادلات
بسیاری دست و پنجه نرم میکنند. آنچه لایه‌های درونی این گفتمان‌ها را از یکدیگر متمایز
میکند. تفاوت میان نگرش ایدئولوژیک و تفکر استراتژیک است. در هر گفتمان. حداقل دو
لایه از یکدیگر قابل تفکیک است که یکی کلی‌گرا و دیگری, جامع‌نگر؛ یکی» ارزش‌گرا و
دیگری» هنجارگرا؛ یکی. معطوف به آموزه‌ها و دیگری معطوف به عمل؛ یا به تعبیر وبری»
یکی, عقلانی معطوف به ارزش و دیگری,» عقلانی معطوف به هدف و بنابراین» یکی» طرفدار
مرزبندی و دیگری,» جانبدار رقیق‌کردن مرزهای ارتباط با کنشگران دیگر است (خلیلی» ۱۳۸۵).
طیف نخست که منطق منازعه را بر منطق رقابت و همکاری ترجیح میدهد رالایه
ایدئولوژیک و طیف دوم که به منطق رقابت و همکاری بیش از منطق منازعه بها میدهد را
لایه استراتژیک می‌نامیم. اگر این مرزبندی را بپذیریم. آنگاهاعلاوه بر عوامل بسیار مهم مذکورن
باید نحوه تعامل یا تقابل لایه‌های درونی.این گفتمان‌ها با.یکدیگر و همچنین, با لایه‌های
ایدئولوژیک و استراتژیک گفتمان‌های.دیگر را نیز لحاظ کنیم.که به ابهام و پیچیدگی بیش از
همچنانکه توافق لایه‌های استراتژیک گفتمان‌های ملی گرا توسعه‌گرا و اصلاح‌طلب در
قالب گفتمان اعتدال‌گرا و جلب نظر" گفتمان اصولگرا برای«به قدرت رسیدن آنها در سال
۲ بسیار موثر بود. توافق لایه‌های استزاتژیک: گفتمان‌های امت‌گرا اصولگرا و عدالت‌خواه
و به حاشیه‌راندن لایه‌های ایدئولوژیک‌شان ممکن است به کمک گفتمان انقلابی برای به قدرت
رسیدن در سال ۱۶۰۰ کمک کند. اما حتی در این شرایط هم باز؛اهمیت حمایت گفتمان
اصولگرا کارآمدی, مقبوّلیت اجتماعی داخلی و هّماهنگی و همراهی فضّای بینالمللی را
آنچه میتواند این فضا را پیچیده‌تر کند. امکان نزدیک‌شدن کنشگران برخی از این
گفتمان‌ها به گفتمان‌های بدیل نظام جمهوری اسلامی است که از نظر امنیتی بسیار مهم است.
تأکید بر گفتمان انقلابی و نادیده‌گرفتن خواسته‌های گفتمان اعتدال گرایی» از یک سو به معنی
نادیده‌گرفتن بخش قابل توجهی از مطالبات جامعه و تضعیف بنیان‌های مشروعیت مردمی نظام
جمهوری اسلامی است و از سوی دیگر میتواند زمینه را برای ایجاد جاذبه برای گفتمان‌های
بدیل در خارج از گفتمان انقلاب اسلامی فراهم کند. همچنانکه گفته شد. گفتمان اعتدال‌گرایی
به دلیل ناکامی در دستیابی به اهدافش از یک سو زمینه را برای گفتمان انقلابی فراهم کرده» اما
از سوی دیگر چون این گفتمان ممکن است نتواند مقبولیت اجتماعی لازم برای گذر از
شرایط سخت کشور را کسب کند يا حتی در صورت کسب. نتواند آن را حفظ کند. ممکن
است ناخواسته زمینه را برای جذب طرفداران گفتمان‌های درون انقلاب اسلامی توسط
گفتمان‌های بدیل فراهم کند که این وضعیت از دیدگاه امنیتی بسیار مخاطره‌آمیز است. در واقع»
در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۶۰۰ نظام جمهوری اسلامی ایران بر سر دو راهی تاریخی
قرار دارد و آنچه موفقیت يا شکست آن را رقم می‌زند.» نه آرمان‌پردازی و مدینه فاضله‌سازی,
بلکه مواجهه واقع‌بینانه با مسائل و مشکلات پیش رو است.
واقعیت‌های اقتصادی, اجتماعی, سیاسی و فرهنگی جامعه ایران به وضوح حاکی از آن
است که هیچ‌کدام از دو گفتمان اعتدال گرا.یا انقلابی به تنهایی نمی‌توانند از پس مشکلات
پیش رو برآیند و اینجاست که نقش,گفتمان اضول گراایی«در,مذیریت استراتژیک تحولات
بسیار بیشتر از گذشته برجسته:میشود؛ زیرااهمچنان که گفتهشد. این ؛گفتمان میتواند موازنه
سیاسی در کشور را با چرخش به سمتهر کلام از و گفتلیان«اعتدال گرا یا انقلابی رقم بزند.
البته وقتی سخن از این دو گفتمان به"میان.میآید.آباید تأکید,شلوه کا"همه این گفتمان‌ها در
درون ابرگفتمان انقلاب اسلامی شکل گرفته و هر یک. بخشی از تاریخ جمهوری اسلامی
هستند. پذیرش این اصل و تلاش برای نزدیک‌کردن گفتمان‌های مختلف توسط گفتمان
اصولگرا مهمترین گزینه راهبردی نظام جمهوری اسلامی رت میتواند به جای دامن‌زدن
به شکاف موجود و تقویت آن, به بازتعریف رابطه گفتمان‌های مختلف در درون گفتمان
انقلاب اسلامی بینجامد؛ بهگونهای که هم امکان عبور از مسائل و مشکلات موجود فراهم شود
و هم جانی تازه به کستان انقلاب اسلامی دمیده شود.
لازمه چنین اتفاقی این است که خرده‌گفتمان‌های درون گفتمان انقلاب اسلامی بهگونهای
مورد بازتعریف و بازآرایی قرار گیرند که دولتی مردمی و مقتدر بر اساس اجماع استراتژیک
همه گفتمان‌ها به قدرت برسد که بتواند از پس ابرچالش‌های پیش روی کشور برآید و تجربه
سالیان گذشته به خوبی نشان داده که ائتلاف گفتمان اصول‌گرایی با گفتمان اعتدال‌گرایی مانند
آنچه در دوران اول ریاست جمهوری آقای روحانی رخ داد» حداقل در شرایط حساس کنونی
از قابلیت بیشتری برای تامین امنیت جمهوری اسلامی ایران برخوردار است.
هرچند برای بررسی تحولات امنیتی ایران از رویکردها و چارچوب‌های نظری مختلف میتوان
استفاده کرد و هر یک از آنها نیز نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارند. اما بررسی تحولات
امنیتی ایران بر اساس رویکرد گفتمانی قابلیت‌ها و ویژگیهای خاصی دارد که در رویکردهای
مشابه کمتر میتوان نظیر آن را دید. بررسی تحولات امنیتی بر اساس رویکرد گفتمانی به ما
کمک میکند تا ضمن درک پیوستگی و تداوم تحولات, از گسست‌های موجود و تفاوت میان
گفتمان‌ها بر اساس ویژگیهای خاص تاریخی هر گفتمان نیز آگاه شویم و بدین ترتیب» درکی
مبتنی بر تداوم و تغییر از امنیت و تحولات امنبتی داشته باشیم که نه تنها به لحاظ نظری, بلکه
از دیدگاه سیاست گذارانه نیز بسیار مهم اسنت: بر اساس ان رویکرد و به استناد آنچه گفته شد.
برای درک تحولات گفتمانی.امنیت ملی در ایران» ابتدا باید مبنا و نحوه شکل‌گیری گفتمان
انقلاب اسلامی بهعنوان مبنای گفتمان‌های:امنیتی را موّرد:بازشناسی قرار دهیم که بر این
اساس» ابتدا به نحوه شکل گیری گفتمان انقلاب اسلامی :در نقطه مقابل گفتمان پهلویسم
پرداختیم و نشان دادیم که چگونه نه تنها این دو گفتمان در مقابل یکدیگر بلکه حتی
در واقع گفتمان کلان انقلاب اسلامی با وقوع انقلاب و فروپاشی نظام پهلوی» به مبنای
حکمرانی در کشور تبدیل شد؛ اما همچنانکه همه انقلاب‌ها به تدریج از ذرون دچار شکاف و
اختلاف می‌شوند. در انقلاب ایران نیز این شکاف.با:اختلاف نظر میان دولت موقت و نظام تازه
تأسیس شکل گرفت و بدین ترتیب» نخستین شکاف گفتمانی با الهام از آزادی بهعنوان یکی از
گزاره‌های اساسی گفتمان انقلاب اسلامی نمایان شد که به‌دلیل اهمیت ملت بهعنوان مرجع
تامین امنیت. در نزد طرفداران این گفتمان, آن را ملی‌گرایی خواندیم و آزادی‌خواهی,
قانون‌گرایی و تشکیل جامعه دموکراتیک را نیز از دیگر گزاره‌های آن برشمردیم. این گفتمان تا
پایان دولت بنی‌صدر زمام قدرت اجرایی کشور را در دست داشت. اما به دلایل مختلف. از
جمله ناتوانی در جهت‌دادن به افکار انقلابی و منفعل‌شدن در مقابل رفتارهای انقلابیون» از
مدتها قبل قدرت را به طرفداران امت‌گرایی در سیاست خارجی و برقراری حکومت اسلامی
و اجرای احکام شریعت و تشکیل جامعه ایدئولوژیک در داخل واگذار کرد که تقریبا تا اواسط
جنگ عراق علیه ایران»؛ سیاست گذاری امنیت ملی در کشور را در راستای اهداف و آرمانهای
اما با تغییر شرایط و در معرض تهدید قرارگرفتن اصل نظام جمهوری اسلامی» جای خود
را به گفتمان اصولگرا دادند که با قراردادن حفظ امنیت ام‌القری به جای است اسلامی» بر
گزاره‌هایی چون حاکمیت دینی» ولایت‌پذیری و برقراری جامعه اسلامی تأکید داشت. این
گفتمان تا پایان جنگ بر کشور حاکم بود و پس از آن» از یک سو به‌دلیل ضرورت بازسازی
ویرانی‌های ناشی از جنگ و از سوی دیگر به‌دلیل تغییرات بنیادین در قانون اساسی و ساختار
قدرت سیاسی در کشور, زمینه برای حاکم‌شدن گفتمان توسعه‌گرایی فراهم شد که استقلال
سیاسی و امنیت ملی از مسیر توسعه اقتصادی را آرمانخود قرار داد و با محوریت‌بخشیدن به
طبقه متوسط و اولویت‌بخشی به فن‌سالاری به جای ولایت‌پذیری, شکل‌دادن به جامعه مرفه را
با پایان دولت آقای هاشمی رفستجانی«و انتخاب آقای.خاتمی بهعنوان رئیس جمهور
جدید. نه تنها گفتمان توسعه‌گرا با عناصر او گزاره‌های خاص خود به پایان رسید. بلکه
گفتمانی جدید شکل گرفت که ضمن اعتقاد به تقدم توسعه سیاسی و فرهنگی بر توسعه
اقتصادی,» نقطه اتکا یا به عبارت دیگر, مرجع تامین امنیت خود را نیز جمهور (مردم) قرار داد
و بدین ترتیب» تحقق مردم‌سالاری دینی و تشکیل جامعه مدنی را در کانون توجه قرار داد. این
گفتمان نیز با پایان دولت اصلاحات رو به افوّل نهاد.و با به قدذرت رسیدن آقای احمدی‌نژاد در
انتخابات ریاست جمهوری سال۱۳۸۶۰ گفتمان جدیدی حول محور عدالت اجتماعی شکل
گرفت که محرومین و مستضعفین را مرجع تامین امنیت قرار داد و استکبارستیزی و تحقق
جامعه موعود (مهدوی) را در کانون اهداف خود قرار داد. با وجود اینکه این گفتمان تا سال
۲ همچنان قدرت اجرایی کشور را در دست داشت. اما با بروز حوادث پس از انتخابات
سال ۱۳۸۸ در عمل جامعه و حتی حاکمیت در ایران حول گفتمان انقلابی‌گری در مقابل
اعتدال‌گرایی دچار انشقاق شد و دوره دوم ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد به دوران غلبه
گفتمان انقلابی‌گری در مقابل گفتمان اعتدال‌گرایی تبدیل شد. همچنان که گفته شد. این دو
گفتمان در واقع دو جبهه فکری مختلف بودند که هر یک برخی گفتمان‌های پیشین را
گفتمان اعتدال‌گرایی که ائتلافی از گفتمان‌های اصلاح‌طلبی» توسعه‌گرایی و ملی‌گرایی بود.
با حمایت ضمنی گفتمان اصول‌گرایی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ پیروز شد و
به برتری رسید. بدین ترتیب» گفتمان اعتدال‌گرایی با تأکید بر دولت تعامل‌گرا شهروندان
بهعنوان مرجع امنیت» حکمرانی کارآمد بهعنوان نحوه تامین امنبت و با هصدف تشکیل جامعه
خلاقی به گفتمان حاکم تبدیل شد. این گفتمان با وجود عدم همراهی گفتمان اصول‌گرایی در
سال ۱۳۹۹ هم به قدرت رسید و از آن پس» از یک سو به دلیل افزایش فشار تحریم خارجی و
ز سوی دیگر به دلیل ناتوانی در حل بحرانهای اقتصادی و اجتماعی و کاهش حمایت حتی
ز جانب نیروهای موتلف دچار ضعف شد: دز چنین شنرایطی».گفتمان انقلابی‌گری با استفاده
ز فرصت و البته با توجه به کاهش مشارکت مردم در انتخابات دوره دوازدهم مجلس شورای
سلامی دوباره قدرت را به دست آورد.:امااینکه آیا ان روند.ادامه یابد یا بار دیگر شرایط
برای افزایش مشارکت مردم و گرایش به:گفتمان اغتدال‌گزافراهم شود یا حتی گزینه دیگری
تفاق بیفتد, علاوه بر حمایت راهبردی گفتمان اصول‌گرایی از هر کدام از این دو گفتمان. از
یک سو بستگی به قابلیت پاسخگویی هر یک از آنها به مسائل و مشکلات پیش روی کشور و
ز سوی دیگر به حمایت افکار عمومی داخلی و همچنین» میزان و نحوه همراهی و همکاری
اسماعیلی؛ محسن و حمید بالایی (۱۳۹۶) «الگوی راهبردی تأمین امنیت ملی در سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی
احتشامی» انوشیروان» (۱۳۷۸) سیاست خارجی ایران در دوره سازندگی» ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین چی» تهران:
اخوان کاظمی» بهرام (۱۳۸۸) «گفتمان عدالت در دولت نهم» فصلنامه معرفت سیاسی, سال اول, شماره دوم صص ۰۱۹۵-۲۶۳
ایی در سیاست خارچی, مطالعه موردی جمهوری اسلامی ایران» مجله سیاست خارجی.
ازغندی, علیرضا (۱۳۸۱) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» تهران: نشر قومس.
افتخاری, اصغر (۱۳۷۸) «چهره متغییر امنیت داخلی: بررسی نسبت امنیت داخلی با رقابت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران»
افتخاری, اصغر (۱۳۸۶) «سیر تحول مطالعات استراتژیک؛ روندهای جهانی و تجارب ایرانی»»
برزین» سعید (۱۳۷۶) زندگی‌نامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان, تهران: نشر مرکز.
بروجردی, مهرزاد (۱۳۷۷) روشنفکران ایرانی و غرب» ترجمه جمشید شیرازی,» تهران
بشیری, عباس (۱۳۹۳) گفتمان اعتدال: گذری بر آرا و اندیشه‌های,دکتر حسن "روحانی تهران: انتشارات تیسا
تاجیک» محمدرضا (۱۳۷۹) «مدخلی بر مفاهیم و رویکردهای امنیت ملی» در: مجموعه مقالات همایش توسعه و امنست
تاجیک» محمدرضا (۱۳۷۷) «غیریت و هویت: شکل‌گیزی گفتمان انقلابی در ایران»» پژوهشنامه متین. سال اول, شماره اول,
تاجیک. محمدرضا (۱۳۷۹) مدیریت بحران؛ نقدی بر شیوه‌های تحلیل و تدبیر بحران در ایران تهران: فرهنگ گفتمان.
تاجیک. محمدرضا (۱۳۸۲) تجربه بازی سیاسی در میان ایرانیان, تهران: نشر نی.
تاجیک, محمدرضا و سید جلال دهقانی فیروزآبادی (۱۳۸۲) «الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی ایران»
تاجیک» محمدرضا (۱۳۷۷) «انتظام در پراکندگی؛ بحثی در امنیت ملی ایران» فصلنامه مطالعات راهبردی» پیش‌شماره دوم
تاجیک. محمدرضا (۱۳۷۹) جامعه امن در گفتمان خاتمی, تهران؛ نشر نی.
جمال‌زاده» ناصر و دیگران (۱۳۹۹) «گفتمان انقلابی‌گری در اندیشه سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای»» فصلنامه پژوهشهای انقلاب
حاجی یوسفی, امیرمحمد (۱۳۸۶) سیاست خارجی ایران در پرتو تحولات منطقه ۱۹۹۱-۲۰۰۱ تهران: مرکز چاپ و نشر
حاجیانی» ابراهیم و دیگران (۱۳۹۳) رهیافت‌هایی بر گفتمان اعتدال, تهران: انتشارات تیسا.
حاجیانی ابراهیم (۱۳۸۰) «رویکردهای عمده نسبت به امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»» در: علینقی, امیرحسین, نگاهی به
حجاریان, سعید (۱۳۷۹) «تحول مفهوم امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران)» مجموعه مقالات همایش توسعه و امنیت
حسینی‌تاش, سیدعلی؛ وائق» قادرعلی (۱۳۹۳) «حکمرانی خوب و ارائه حکمرانی شایسته؛ بررسی و شاخصهای این دو از
دیدگاه امیرالمژمنین علی علیه السلام» اسلام و پژوهشهای مدیریتی. شماره ۸ صص ۷-۲۸
خرمشاد, محمد باقر (۱۳۸۱) «انقلاب اسلامی ایران و بازتاب آن درادو رویکرد نظری» فصلنامه انديشه انقلاب اسلامی,.
خلیلی, رضا (۱۳۸۵) «ایدئولوژی و استراتژی؛ نیبت‌سنجی نگرش ایدئولوژیک واتفکر استرآتزیک»» فصلنامه مطالعات
خلیلی, رضا (۱۳۸۷) «تبیین تحولات امنیتی جهوری اسلامی ایران؛ در جستجوی چتارچوبی تحلیلی»» فصلنامه مطالعصات
خلیلی, رضا (۱۳۹۱) «کنشهای اجتماعی و آینده تخولات سیاسی#اجتماعی در ایران»» ایران سیاست. آینده‌شناسی» تهران:
خلیلی» رضا بنی‌هاشمی, میرقاسم و محسن قلی‌پور (۱۳۹۸) «امنیت و توسعه؛ تاثیر گفتمان‌های امنیت ملی بر برنامه‌های
توسعه در جمهوری اسلامی ایران» سیاستهای راهبردی و کلان. شماره ۰۲۸ صص ۶۱-۹۰
خلیلی, رضا (۱۳۸۶) «امنیت» سیاست و استراتژی: تقارن تحول تاریخی - گفتمانی» فصلنامه مطالعات راهبردی, سال هشتم.
دفتر نشر معارف (۱۳۹۷) منشور انقلابی گری: در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی, تهران: دفتر نشر معارف.
دهقانی فیروزآبادی» سید جلال (۱۳۸۶) تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» تهران: موسسه
دهقانی فیروزآبادی» سید جلال (۱۳۸۹) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انت
دهقانی فیروزآبادی» سید جلال و فیروزه رادفر (۱۳۸۸) «الگوی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم» فصلنامه دانش
رحیمی, علیرضا (۱۳۹۸) «گفتمان اعتدال و امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹)» فصلنامه مطالعات
رحیمی, علیرضا و محمود کتابی (۱۳۹۳) «گفتمان امنیتی دولتهای نهم و دهم به مثابه گفتمان قبض و بسط انقلابی جدید»
رضایی» علیرضا (۱۳۸۸) «تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو روابط بین‌الملل» راهبرد یاس شماره ۰۱۷
رنجیر, مقصود (۱۳۷۹) «گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران» فصلنامه علوم سیاسی, سال سوم شماره نهم» صص 14-4۱.
زارعی, بهادر و احمد پوراحمد (۱۳۸۵) «سنجش دو گفتمان انقلابی و ملی در قلمرو جغرافیای امنیتی جمهوری اسلامی ایران
(از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون)» فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی؛ شماره ۵۵ صص ۰۱۵۳-۱۷۰
زیباکلام» صادق و همکاران (۱۳۸۹) «علل روی کارآمدن خاتمی (دولت اصلاحات ۱۳۷۹) بر اساس نظریه توسعه نامتوازن
ساموئل هانتینگتون» فصلنامه تحقیقات سیاسی و بیق‌المللی؛ شماره ,۳ صض ۰۵۱-۷۹
ستوده» محمد (۱۳۸۵) تحولات نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: موسسه بوستان کتاب.
عسگری, محمود (۱۳۸۶) «گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران» (نقد و بررسی کتاب)» فصلنامه راهبرد دفاعی,
علینقی» امیرحسین (۱۳۸۰) «بررسی برخی ویژگیهای دو رویکرد امنیتی در کشور». در: علینقی» امیرحسین, نگاهی به مسائل
علینقی, امیرحسین (۱۳۸۱) «جایگاه امنیت در استراتژی ملی»؛فصلنامه مطالعات:راهبردی, سال پنجم» شماره ۱3 صص ۳۱۹-۳۳۵
فخرزارع, سیدحسین (۱۳۸۹) گفتمان عدالت در انقلاب اسلامی, تهران: کانون انديشه جوان.
کارگر رمضانی, روح‌الل (۱۳۹۳) «صدور انقلاب ایران: سیاست. اهداف و وسایل» در: انقلاب ایران و بازتاب‌های جهانی آن.
کریمی‌مله, علی (۱۳۹۱) «تأملی نظریّ در نسبت حکمرانی خوب و امنیتتّلی» فصلنامه مطالعات راهبردی"*شماره 4۸ صص 4۳-۸۰
کسرایی» محمدسالار و بنت‌الهدی سعیدی (۱۳۹۵) «تحلیل گفتمان عدالت در دهه سوم انقلاب با تأکید بر سالهای ۱۳۸۰-
۶ فصلنامه جامعه‌شناسی تاریخی. سال هشتم. شماره دوم صص ۱۲۹-۱۹4
لاریجانی, محمدجواد (۱۳۹۹) مقولاتی در استراتژی ملی» تهران؛ مرکز ترجمه و نشر کتاب.
ی حسن و محسن رحیمی‌نیا (۱۳۹۷) «تحلیل گفتمان اعتدال در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم» پژوهشهای
محمدی, منوچهر (۱۳۸۵) بازتاب جهانی انقلاب اسلامی, تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی.
مشیرزاده» حمیرا (۱۳۹۷) «از گفتمان انقلاب اسلامی تا گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی» فصلنامه سیاست
موسوی, رضا (۱۳۸۷) «اولویت سیاست خارجی ایران در دوره سازندگی» مجله راهبرد. شماره ۶۷ صص ۷۹-۹3
میرمحمدی, مهدی (۱۳۹۶) «نسل‌ها گفتمان‌ها و امنیت: چارچوبی فرهنگی برای امنیت در ایران» فصلنامه مطالصات
میلانی, محسن (۱۳۸۳) «سیاست خارجی ایران در صحنه جهانی» ترجمه نوذر شفیعی, مجله راهبرد. شماره ۳۱ صص ۱۷۵-۱۹۹
نوروزی, نورمحمد (۱۳۸۳) «تحول گفتمان سیاسی و پویایی الگوی کنش سیاست خارجی ایران»» مجله راهیرد. شماره ۳۱
ولی‌پور زرومی» حسین (۱۳۸۳) گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ولی پور زرومی» سیدحسین (۱۳۷۷) «گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران»» فصلنامه مطالعات راهبردی,.
ولی‌پور» سیدحسین (۱۳۸۳) گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران. تهران؛ پژوهشکده مطالعات راهبردی.
هانتر» شیرین (۱۳۷۸) «مروری تطبیقی بر سیاست خارجی معاصر ایران» ایران‌نامه. شماره ۹۸ و 34 صص ۷۰۱-۷۲۸
یزدانی, غنایت‌الله و احسان فلاحی (۱۳۹۲) «بررسی, گفتمانی تغییر و تداوم اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در
قفقاز جنوبی»» فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز, شماره ۸۶ صصن ۱3۳-۱۹۳
یزدانی» عنایت‌الله و جمیل اخجسته (۱۳۹۱)» «بررسی تطبیقی «صدور انقلاپ»:در گفتمان‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران»
ع106 ,5606 11 معکه بو‌ناو8 صهنع۳و۳ دص (2003) فافلدا< کدطاطش اصه عمط بزطاهاعه ۸
.255-25 00 ,2 18906 ,176 ,|۷۵ بکنداک۸ ۷۷۵۳1۵ او لفصسو3
.3۳655 ۸7۵50010۷ :500106۳ هک هد کفنصه م۳0 ,20۵۷ (1992) ص116 مصعصعنظ
تمغ نطو هاهشگ ,۳۵ روهد نیام م۳5 عطا هذ ناو جاسممگ ۳۵9۳5 (2001) امه هه با اعنصه3 ,صفصرظ
1702 200 1360۵0005 مکعفافانطهمه۲ + جاووهک هس20 دص (0994) ماک مصنطع
4 بط وناهط جع3۳۵۳۵ کصوت (2008-9) نفززم/< همعط ممصسصفط/3 فص فمفسصط 3 بخخطعطع10
,1 ,|۷۵ ,وعنه‌اگ۸ اهد و002 که امصسوت صهنصنصت عط7 بطعومدمرصش عناعنام1 ۸ :۵ جمصوناا ۸۵
ب3655 ۳0ق0 ۵۶ بوازه نت ممعفعص۸ عط نومه وروهس 0690 فص صسفاعلت ماوق (2002) صنط۳ط1 م۳۵09
6 :100005 ,عفاطامم مصمع5 صحنص۳ 6ط7 +نصتمصوط جعگ۸ (1995) وبصنطکو‌صخ منصهطاومط۳
,8010 ۵ع۳۵۳۵ 36۷۵0 20۲ص کم عع ۳۵ فص کعامنمد2 756 (2010) صملص۳طظ ,۳۵۵۳۵۵
۰ 300 حصکتانصم5 خاص۸ اذطامای او روک عطا 2۵۶ عم خاعصگ م2 ۸/۵۹۵
دز کعنزاه8 چاسهع5 هه و۳۵ - 00650 معاهاک صعنص1۳ عطی که عففوس6 عط7 (0995) ومفصسطخ مصعطاع۲۵
68 بازو ره نصتآ 00۳۵ تصم0دمآ ,1۳۵9 نصنمدصو 1 80051
۰ عم 7۵۳06۲ :۷۵۳۵ 30 ,0166 دز معط +جسهه5 او عمصمععط 6ط7 (1988) عمط ممحصدآی 1
بواز۵ 7۵0 عطا :مج همق ما0 دز عصونههط م5 عط7 (2006) ععطمط ممصو 10
۵ ,46 ۷۵1 ,سول اعد 30016 تطاو5 فص واه 80 وناو8 دع۵۵ ۳۵۳ 5 ص۶۵ ,(1992) ۴.1 مفطه2ع ۵
0 بعانگط نز ,ص30 هک امصمنما3 دص که صوقاوط عط ۳ ب(2005) صع‌ممگط ۵موهگ بساومفهززدگ
5 ,3700-0۳1۲620 ۵0 کعن 2606 1۳۵۵ 0ص ۳۵۵6 ,(0ع) 3۰
| با وجود اینکه گفتمان انقلاب اسلامی با گفتمان پهلویسم به عنوان «دیگر» معرفتی خود دارای گسست و در درون خود دارای پیوست بود، اما در طول زمان و در مواجهه با گفتمان های معرفتی مختلف دستخوش تغییر و تحول شد و خرده گفتمان های مختلفی در چارچوب آن شکل گرفت که هر یک تأثیر خاصی بر حکمرانی امنیت ملی در ایران داشته اند. در این مقاله با تمرکز بر تفاوت میان خرده گفتمان های شکل گرفته در درون گفتمان انقلاب اسلامی، این پرسش مطرح شده که تحول در خرده گفتمان های انقلاب اسلامی چه تأثیری بر حکمرانی امنیت ملی در ایران داشته است؟ در پاسخ به این سوال، با استفاده از منابع کتابخانه ای و تحلیل اسناد ثانویه مرتبط موجود، ضمن بررسی تحولات در گفتمان انقلاب اسلامی، اصول و مبانی و همچنین آثار و پیامدهای هر خرده گفتمان بر حکمرانی امنیت ملی در ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. فرضیه ای که در این مقاله مورد آزمون قرار می گیرد، این است که تحول گفتمانی حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران با وجود تکوین الگوی حکمرانی خاص جمهوری اسلامی، باعث تضعیف اجماع و شکل گیری قطب بندی و تعارض در جامعه و ساختار و نهادهای امنیت ملی شده است. |
33,541 | 443898 | نتیجه حاصل با نتایج تحقیقات زارع خلیلی(۱۳۹۲) و
دهقانی(۱۳۹۳) همسو است.همچنین بین اخلاق حرفه‌ای و ابعاد آن(مسئولیت‌پذیری» برتری جویی و رقابت طلبی, صادق
بودن» احترام به دیگران رعایت و احترام نسبت به ارزشها و هنجارهای اجتماعی, عدالت و انصاف. همدردی با دیگران و
وفاداری) با عملکرد مدیران مدارس ابتدایی و متوسطه شهرستان بندرلنگه رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. نتیجه حاصل با
نتایج تحقیقات صانعی و یاری(۱۳۹۶)» ایران نزاد پاریزی و همکاران(۱۳۹۷)» نیاز آذری و همکاران (۱۳۹۶)» مور (۲۰۱۸)
مطابقنت ذارد ذر یی آیخ نایم می تواق آفقاق نموف کارکتانی کدهارای اختماذبه نفس بالد باشننه مسائل اخلاقی و معرفتی
برای آنان اهمیت داشته باشد و سخت کوشی را برای خود ارزش بدانند و تأکید فراوانی بر وظایف کاری خود دارند و از اتلاف
وقت در حین کار گریزان باشند» دارای عملکرد شغلی بالاتری نسبت به دیگران همکاران خود می‌باشند. کارکنانی که مزین به
اخلاق کاری بالایی می‌باشند.» درواقع افرادی هستند که برای وقت خود ارزش قائل اند برای انجام کارهایشان برنامه ریزی می-
کنند؛ اینگونه افراد روی کاری که می‌خواهند انجام دهند. تمرکز دارند و از کارهای غیرضروری و وقت‌گیر مانند صحبت کردن با
همکاران» مکالمه‌های تلفنی و غیره صرفنظر میکنند و در زمان کاری به وظایف خود رسیدگی میکنند؛ در نتیجه این افراد کار
خود را در زمان مناسب‌تر و کمتری, با دقت بیشتری به پایان میرسانند و عملکرد بهتری دارند. همچنین زمانی که فردی
دارای اهداف خاصی در کار و زندگی شخصی است. تمام تلاش خود را مبذول میدارد تا به آن اهداف دست پیدا کند. درواقع؛
فرد اعتقاد بهاین اضل دارد که اگر در پی ساختن زندگی خوب و موفقی استهباید سخت لاش کند؛ که این سخت کوشی جر
به بهبود و افزایش عملکرد فرد میشود. احتمالا زمانی که فردی اعتقاد به اخلاقیات و ارزشهای اخلاقی داشته باشد. این ارزش-
ها را همواره در زندگی و کار مورد توجه قرار میدهد و باور دارد که تلاش‌هایش با ارزشهای معنوی همراه است؛ درنتیجه از
اصول و مبانی اعتقادیاش در زندگی و کار استفاده میکند وبا میل و اختیار خود در سازمان به انجام مسوولیت‌ها و وظایف بیش
انقش خوه میپردازه .چنین شخصی دارای آخاقیرت ,گسق نان باایصم ی کارها و اهذاف سازمانی اس که این آسز
یکی از اهداف تحقیقات کاربردی ارائه پيشنهادات مبتنی بر یافته های,تحقیق است تا به مسئولین و کارشناسان آمور در حل
مشکلات مطرح شده در بخش بیان مساله کمک کند. این تحقیق نیز شامل پیشنهاداتی است که به شرح زیر بیان می شود:
- مسئولان آموزش و پرورش برای افزایش سطح عملکرد شغلی مدیران خود باید به جنبه های اخلاقی توجه جدی
مبذول دارند و سعی در بالا بردن سشطح.اخلاقی مدیران مدارس خود داشته باشند.
پیشنهاد می شود که برای بهبود بعد ساختار مشاغل در سازمان به طور روشن تعریف شده و سازماندهی شوند»
سیاست هاو دستورالعمل های سازمانی به وضوح تشریح, شده و دستورات خشک اداری و خطوط قرمز در حداقل
ممکق باشند. که اگر جو سازمان در نمطح کناسبی را داغلته باشد ی تواند ار اخساس وضایت و میزان آنگیزش
کارکنان نقش بسزایی داشته باشد. فردی که دید مثبت تری نسبت به جو موجود سازمانش داشته باشد دید مثبتی
از محیط کار خود دارد و اهداف و ارزشهای سازمان را می پذیرید و به خاطر آنها تلاش میکند.
پیشنهاد میشود کلاسهای مهارت آموزی در زمینه تقویت هوش اخلاقی برای مدیران» معلمان و کارکنان برگزار
شود تا با تمرین و مطالعه مقاومت بیشتری در برابر وقایع و موقعیت‌های دشوار داشته باشند
اسهرلوس» وحیده و داداشی خاص, اسماعیل .(۱۳۹۰). تاثیر هوش معنوی مدیران بر عملکرد کارکنان سازمان های دولتی.
فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی سال دوم» شماره ۲ صص ۰۹۸-۱۱۰
ایران نژاد پاریزی» مهدی؛ امینی سابق, زین العابدین و اسدپور وحید. (۱۳۹۷). نقش عملکرد مدیریت مشارکتی در ارتقا اخلاق
خرقدای کارکعان آداراتمرکری بانک مسکن, مطالعات کمی در مدیویته سال بنخه همارهاول+صصی ۴۹۲۹۷۴ ,
حافظ نیا محمد رضا.(۱۳۹۷). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی» تهران: انتشارات سمت.
حسینیان» سیمین. (۱۳۹۱). اخلاق در مشاوره و روانشناسی (مبانی و اصول)» چاپ چهارم» تهران: انتشارات کمال تربیت.
خانی جزنی» جمال. (۱۳۹۲). اخلاق تجاری و بازاریابی در اقتصاد اسلام» کمال مدیریت» شماره ۲ و ۳. صص ۰۱۳۱-۱۴۴
دحقاتی + الیلا ز1۳۹۳). ,رایظه هوش, اخلاقی وهوش, مسوی یا رات فقلی سمیران مقطم, ابدایی, تالحیه ۴ شیرازه: پایان‌تامه
کارشناسی ارشد» دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
رهنورد» فرج اله .(۱۳۸۷). عوامل موثربرارتقای عملکرد سازمان های بخش دولتی ایران؛ پژوهشنامه علوم انسانی واجتماعی
رعنایی کردشولی» حبیب ال و سقاپوره آسیه. (۱۳۹۰)#طرا ای علکره کارکنان مبتنی بر الگوهای های مذیریت
زارع خلیلی » معصومه (۱۳۹۲) . رابطه هوش اخلاقی و تعالی معنوی,با امید به زندگی در مدیران مدارس آموزش و پرورش ناحیه
یک شیراز » پایان‌نامه کارشناسی ارشد ۰ دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی .
ضائعی: منهدی و باری: مریم (1۳۹۶): تحلیل مولفه هاقل اضول احلای حرقه ات ندیران در خملکره ندیریت: متایع اشانی:
فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری» سال نهم» شماره ۱ (پیاپی ۲۷)» صص ۹۶-۱۰۶
صلواتی» عادل؛ رحمانی» محمود و رزمان واحد. (۱۳۹۲). رابطه اخلاق حرفه ای با مدیریت آدانش» فصلنامه اخلاق در علوم و
قراملکی, احد فرامرز. (۱۳۸۵). اخلاق حرفه ای» تهران: نشر مخنون چاپ سوم.صص ۰۵۹-۴۷
نیازآذری» کیومرث؛ عنایتی» ترانه؛ بهنام فر زهرا و کهرودی» زهرا. (۱۳۹۶). رابطه اخلاق حرفه ای و تعهد سازمانی» نشریه
,60 ۷۲ ,کع‌تاونصطع1 خصعصعع 3/20 ععسامکعط 3۳۵۵۵ ۶ 1000004 ۲۰۱۵(۰) 36 ,۸۳۹۹0۵8
0۳01551021 0ص 06610061 لغمص ۵۶ وروی ۸ نصمنزدعتمتم لق تم 156 ۲۰۱۳(۰) ۷۰ ,تفه
و ۷۵165 حنگ و کا۵ 005 اصعصوصاصصه عنطاه ۵۳۶ :(۲۰۱۶) مناد کنه 6۳ و ها ۳۶۵ عصنانف)
۳۳.۵۲۷ ,(۰,3۲.)۲ ۷0۵1.۵۲ .675117 نت 100166 ,0051655 ۵۶ 565001 ۵و۳
40 مطالهع3 5001 ,عاقصنل لهدمناهمنصه‌ع۵۳ .(۲۰۱۶). 7 با مط96کتا 8۵ 6 کل ۷۷۰ ,11611
۲۶۰-۰ ,(۲۶)۳ و0067 ۸0۳/۹۵10۲ ,۳2۵0۳۵ مکنامصه ع تاه صصی ۸ ؛دفعصع نا عنم
0 ۳6۲10۳۳۵۲۵ دوعصزعاظ وصتصق ۳ ,عصه‌عن 21 ۹/0۵" ,(۲۰۱۶ ۳۰ باعنکل 6 0 ,لنصطع1
40 هنصه ۷ آرعصصع2 ۵۶ بوازد هنت عطا که ا(ممطک صماحقط ۷ :و766 310 ,عععنک منط 1.0200
ومتطاه دعصزقباظ مطعوم مه کعنطاه عبط مت6 محر 2 : ک ماع عمن ص۰۳۳ (۲۰۱۸) 6۰ ,1/00۲6
نط۳ کوعصزواظ مص0ناقصاععصز دمص اه اصعص م0610 156 ۱۳۰ ۲۰). ۸ خطهاده5. 0ه2 ,3 ق 2/006۳
دزم ناهد لمنطط وصه ععنطاط آهدوزدک ]00 06660 منطعصونهاعط 156"
ما52 حنصش۸ 320 ۰۰3/0 حعو ددع52 حاع و۳ 3/0۳۵00 #نعد5
0 ععنطاه آهدمزددع۳01م 0666 منطاعدمناهام۲ عطا هناد ۷ص ۲۵ ۶۵۹ وی عنطا کم ع5 ام 156
4 ۵۶ ون عطا صز علاممط5 عطا که کععمصقه عطا غو ععصقصدم عم عطا انم ععصمعنااماصز آهنطاه
40 ع900ع0 کز 0مطاع از هه ع5ممتتام که عصعا صز معناممه عز و۲ عنط1 محطه5
-6لز2 رز کله 2 هزم [ممطع5 لله ۵۶ 0عاعزعصی وود عطا ۶و داوم لععناعتهاد 156 لفدمتماعصمی
۱ ,ق1۵۳۵ صقتط00 عطا ما عصنلمععه مصمناقلام0م لقاما عطا ما ههام۸ هن 5
66 ل[2 0۳82007000۳ بامما.. خصعصسکه 3/6 ۰ 13000 0عع1ع 606 کلد دوز
1[ :(۲۰۰۹) عتنقصدمنادع0 ععنطاط لمدمنعکه]2۳0 بر۲۰۰۹) بل 6۲ ملظ ,عحتفصدمنایعا0
6 0۶ نله 156 .(۲۰۱۲) یله اه نصنه‌دو130 رصعن2 صز جع عسنمصدمنادعحا ععصعع زا13۵1
040 ۷۷۵6 کعتنمصد کمن عطا که بزازه‌ناه۲ ع6ط 1 مامعصجه عطا بط ۵ع مه ۵۹ کعحنفهدمناععج0
8 0065103216 06۳10۳۵66 له منم منصمع۵۳ 1۵۳ عحله۷ ها مومطاعص حطصله 25 005 عطنکت
مدز لععنطاه عطا 1۵۶ هه مر ۵8 از عتفصدمناععن ععنطاه آهدمزددعتممم عا 10۵7 ,ع۸مه
40 009006 ه دز ع۳عطا اقطا تمد طلجوع۳9 کنطا ۶م کالنوع7 156 ۰,۸۱ کق۷ از 00650006
عا از کعنطاه لقدمزددع1م۳م مصه ععدعونزاماصنز اععنطاه عمط صنطعدم‌ناهام۲ کصف‌گنمهند
6 ,۸50 .37669826۳ ۶و ون عطا صز کل تمصخمم [ممطع5 طاهنط هه وتعفصخم ۵۶ عع 06710۹2۵
13065 ,6655 فاعم 0ص قص منک ونانانطنعطومکع0) کعنطاه آهدمزیع‌مم که کدمزعصعصنل
53021537 ,ککع 0 ۳نق1 وصه ععناعناز مواعن و5 اه کصحمد وه کعحلق 1۵۳ ۳90601 ,کتعطاه 10۵7 1650601
40 0050۷6 ه دز 156۳6 کلهممصم م5 وحمعصخم نو ععصعصد عم عطا طکن رحلد وم ۹ص کعطاه
3 ۵۶ ان عطا فصد اممطلی طونط عطا ۵۵ععط منطعدمنهاه کصف‌گندهند
| هدف از انجام این پژوهش؛ بررسی رابطه اخلاق حرفه ای و هوش اخلاقی با عملکرد مدیران مدارس شهرستان نیک شهر می-باشد. این پژوهش به لحاظ هدف؛ کاربردی و روش بررسی آن توصیفی و از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه مدیران مدارس شهرستان نیک شهر می باشد که با توجه به تعداد کل جامعه آماری؛ بر اساس فرمول کوکران و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده نمونه آماری برابر با 171 نفر انتخاب شده است. ابزار اندازه گیری؛ پرسشنامه عملکرد سازمانی بخاری و همکاران( 2009)، پرسشنامه اخلاق حرفه ای کادوزیر(2009) و پرسشنامه هوش اخلاقی حسینی و همکاران(1391) بوده ، از نظر روایی؛ پرسشنامه ها نزد متخصصان تأیید شده و به ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌییﻦ ﭘﺎیﺎیی ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ها؛ از روش آﻟﻔﺎی کﺮوﻧﺒﺎخ اﺳﺘﻔﺎده شد کﻪ ﻣﻘﺪار آن برای پرسشنامه عملکرد سازمانی برابر 86/0، برای پرسشنامه اخلاق حرفه ای برابر 88/0 و برای پرسشنامه هوش اخلاقی برابر 81/0 بدست آمده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داده: بین هوش اخلاقی و اخلاق حرفه ای با عملکرد مدیران مدارس ابتدایی و متوسطه شهرستان نیک شهر رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین بین ابعاد اخلاق حرفه ای(مسئولیت پذیری، برتری جویی و رقابت طلبی، صادق بودن، احترام به دیگران، رعایت احترام به ارزش ها و هنجارهای اجتماعی، عدالت و انصاف، همدردی با دیگران و وفاداری) با عملکرد مدیران مدارس ابتدایی و متوسطه شهرستان نیک شهر رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. |
39,208 | 460256 | سس و[م 1۳20280 32560 367۵ ر (ص3316۵ و۸ 362۵ 1/۵۵۵0
«ماونط 0صه کعنازوجمنص ,کعناعنوی عطا که کدماتاعصن آعه110ماصز عطا ک۸
05 186۲۷ ۵ 5۵۵0 2۳57 م1۳۵0 ۵۶ بوانمن که ,و۷۵۳1 عطا که کدمنان هنعط صمناه اه
0 ۶06001087 ۵۶ 0061 ۵ ۵۶۵۲۵ کصعام امن موافصمع5 فص مکعوصقط ۶0۳6 صز
۵ 56 5۵۲ ۵۶ دمنععحو ۵ط۲ ۵ کعامام معط نامه خصنزمم عط1 باطاهزد 1۳ عزععاد 5
عمط دز ۵ط لزنم صع ۳ ۵۶ عناط0ع3 عنصقاع عط کم کعناننصت. عط که کماهصع5
7( ۶00۳65 1۵1108 خلجو م۲۶ #مناصمه هه عز کنط71 .(2025) 1404 ۵۶ 0606006
آمعنانی طاعووطا 8 مخقدع. ,۳80065 ۵۳۶ ۳۵0 کصتقاصی اقطا ۵۲۳۵۵
که 0۳000۶60 والم0 6۳۵ کممصع5 800۳ باعصقم عمجم قصه مه تحاصنهاع 13
ما2 صمناناعمصم عنعسله . ولاز زونه عطا کم کمخهدعی ع0
0 ,عاممعم صمصصم وصنصندی 1۵۳ کدونانغنعصز دجماععی ۳06 ماصز که کعناژ 10
:۵ 1۳۵۵ 0۳۳0۵۵00۳ بکه‌اناه عصنصنده 1۵۳ کصمنا از ع فاص که کعناژ 106
عطا ناععاحمد عنانامصمصن. بکعاناه. هصنصنده ۶۵۳ کصونان قطن عم که دنا زد 133
:ماهس همان اه 0عصحصعل عنکداعه دوعص عاناه فص حععلع 2 که از 103
1۳6۵۳۵5: ۹۳۵۲۱۵۲۹۵ ۳۳/۵۶ 1۳36 800۳6, 3۷6۲ 5[1 65, 1404 )2025(,
وال۳0 مدمناف00ه ۵۶ طام‌معمانطام فصه وصماعنط عطا ۵۶ جعاعقص + مطانه 00۳۶0008 -
003003 20 /ا 62 هرز 7 3/0026 21 /ازطنه 1 ,کعنانس2 ۲
6 م3356 قطن اصعصعع 3/0 ۵۶ تواه33 عطا کم +مکعگم تم اصمافزدک۸ سس
6 13556 1۳۵0 واگ ۳۵6۶ ۲و اصعصادمع3 عط که «مکعگومم اصماعندع۸ سس
601 3/3386 ۵1 وال۳0 ,کعنونن5 ععسامکع ۸ 3۳۵9۵0 2۵۳ تمصع عطا کم تعط‌مموم 3 سس
جمال همتیان مهدی زاده ؛ ساسان زارع » محمدرضا عرب بافرانی » رضا قاسمی امام زاده ۰"
دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در جهان و همچنین ایران» به‌مثابه نهادهایی هوشمند در هر جامعه اولا لازم
است روندهای تغییرات آینده را شناسایی کننده دوم اینکه» برنامه‌ریزی‌های خود را به سمت الگوی آینده‌شناسی و
آینده‌نگاری راهبردی» هدایت کنند. سوالی که اینجا مطرح پمی‌شود اینااست که سناریوهای آینده دانشگاههای
جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ چیست؟ این تحقیق ازنظر نوع تحقیق» کاربردی بوده است و از روشهای
آینده‌پژوهی درزمره روشهای مرور منابع اشنا ریونویسی با رویکرد عدمقطعیتهای بحرانی و پائل خبرگان» استفاده
شده است: چهار سناریو به‌ضران سا ری ری ۲ درنهایت بهصورت زیر مطرح میشود: بازار رقابت
انحصاری: دانشگاه به‌مثایه نهادی «متعامل و توذه‌پرور؛ بازار انحصار چندگانه: دانشگاه به‌منایه نهادی متعامل و
نخبه‌پرور؛ بازار بدون رقابت: دانشگاه به‌منابه نهادی هستهای و نخبه‌پرور؛ بازار اتحصار چن دگانه طرف تقاضا: دانشگاه
- نویسنده مسئول: کارشناسی ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش» دانشکده؛علوم انسانی» دانشگاه تربیت مدرس» تهران» ایران
استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه جامع امام حسین(ع)» تهران» ایران 31000.60/[ )7237683520
استادیار گروه آینده پژوهی دانشگاه جامع امام حسین(ع)» تهران» ایران 00 لنمحطع ۵ ۵02۳۵
سس پژوهشگر مرکز منابع انسانی» دانشکده مدیریت» دانشگاه جامع امام حسین(ع)» تهران» ایران
آینده پژوهی انقلاب اسلامی, سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
خوب يا بد» درست يا غلط» یکی از مولفه‌های مهم دنیای امروز شتاب زیاد تغییرات است.
تغییرات فناوری و متعاقبا تغییر در دیگر جنبه‌های زندگی» افزایش روزافزون وابستگی متقابل
کشورها و ملل» تمرکززدایی جوامع و نهادهای موجود که به‌دلیل گسترش فناوری اطلاعات
شتاب بیشتری یافته است» تمایل روزافزون به جهانی‌شدن» همراه حفظ ویژگیهای ملی» قومی و
فرهنگی و بسیاری عوامل دیگر لزوم درک بهتر از «تغییرات؛ را ایجاب میکند.
در چنین شرایطی» بدیهی است که دیگر نمیتوان» با درصد بالایی از اطمینان و براساس
شرایط موجود» برای آینده» طرح و برنامه ریخت و متناسیش تصمیم گیری کرد. لذا لازم است اول
از همه به تغییرات و رشد پرشتابش باورمند شویم» بعد از آن جهتش» نرخ رشدش» جنس تغییرش
و سنگلاخ‌های میان راه را شناسایی کرده» آنگاه بتوانیم برای آینده تصمیمی گرفته و به اصطلاح
اهمیت و نیاز به اطلاع ازحوادث درطول تاریخ با ظهور افرادی در هیأت پیشگو و طالع‌بین
بروز یافته است. در گذشته بهواسطه سطح ذانش و معرفت» این میل» محدود به زمانهای کوتاه در
آینده بوده» ولی امروزه با رشد علم و توسعه فناوریها» انسان به دوره‌های بلندمدت می‌اندیشد.
تبلور این نیازها در عصر حاضر به حوزه‌های متنوعی اعم رندگی سیاست» فناوری» علم»
بنابر توضیحات پیش گفته» ضرورت انجام چنین تحقیقاتی برای آموزش عالی و به خصوص
دانشگاه‌ها لزوم نگاه آینده‌نگارانه و راهبردمحور به دانشگاه» بهعنوان زمینه‌ساز تمدن آینده»
پیچیدگی و عدم‌قطعیت بالای جهان امروز و عدم کارایی برنامه‌ریزی سنتی و درنهایت نیاز به
شناخت محیط آینده داخلی و بیرونی دانشگاه ازطریق آینده‌پژوهی می‌باشند.
در این پژوهش که با رویکرد آینده‌پژوهی دانشگاه به‌منظور ترسیمی روشن از آینده راه
دانشگاه» جهت تحقق هرچه‌بهتر؛ سند تعالی دانشگاه‌ها انجام میشود» پرسش‌های ذیل پیگیری
- روندهای اصلی داخلی» محیط نزدیک و محیط دور موثر بر دانشگاه در آینده چیست؟
-سناریوهای پیشروی دانشگاه مطلوب انقلاب اسلامی در افق ۱۴۰۴ چیست؟
پاسخگویی به این پرسش‌ها مانع از غافلگیری برنامه‌ریزان در فرایند اجرای سند تعالی
دانشگاه» بالابردن احتمال دستیابی به تصویر مطلوب» افزایش بهره‌وری و کارآمدی دانشگاه و
تحول به سمت مطلوبيت‌ها بر اساس آینده‌نگری و آینده‌پژوهی خواهد شد.
توجه به میزان افزایش علم در چند دهه اخیر نسبت به گذشته و حرکت شتابان جهان کنونی
براساس دانش‌محوری» تصمیم گیران سازمانها را ملزم به شناخت آینده و مطالعات آینده‌شناسی
میکند. سازمانهای آموزشی باتوجه‌به نقش خطیر خود در زمینه تعلیم‌وتربیت نسل‌های آینده»
نیازمند نگرش و توجه جدی به آینده نه‌تنها به‌منظور آمادگی برای بهره گیری از امکانات جدید.
بلکه تلاش در زمینه ساختن آینده مطلوب هستند. همچنان که در حدیثی نورانی از علی علیه‌السلام
نقل است که می‌فرمایند: «لاتقسر اولادکم غلی آدابکم "فانهم. مخلوقون لزمان غیر زمانکم»!؛
فرزندانتان را برآداب خود تربیت نکنید؛ چراکه آنها برای - آینده وآدازمانی غیر از زمان شما
آفریده شده‌اند. این حدیث به‌روشنی بیانگر لزوم توجه به اقتضائات آینده در امر آموزش‌وپرورش
ظهور مفاهیم جدید فرهنگی و اجتماعی» ارزشهای فرهنگی درحال‌تغییر و سرعت تغییرات
که تابعی از تأثیر رشد فناوریهای ارتباطی و همچنین اقدامات نهادهایی چون دولت» مجلس»
گسترش ضریب نفوذ رسانه‌ها اعم از تصویری» نوشتاری و شنیداری در سطوح داخلی و خارجی
است» کارایی این سازمانها را با مسائل متنوع و پیچیده‌ای مواجه نموده است. علاوه‌براین انتظار
جامعه درخصوص تربیت نیروی انسانی کارآمد» توانمند» بانشاط و متعهد به ارزشهای مذهبی و
ملی» ضرورت توجه به مسائل آینده را در آموزش دو چندان میکند. اکنون سوال اصلی این است
۱ ابن ابی الحدید» معتزلی, شرح نهج البلاغه» ج ۲۰ ح ۱۰۲ ص ۲۶۷
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
که آینده‌پژوهی چه نقشی در کارایی دانشگاه و فضاهای آموزشی دارد؟ و چگونه میتواند در
تحقق اهداف ایفای نقش نماید؟ مطالعات آینده ا زآنجا که فرصتی ساختاریافته برای نگاه به آینده
و بررسی نقش عوامل موثر در ایجاد آینده فراهم می‌نماید» امکان ایجاد چشم‌انداز مطلوب برای
تصمیم گیران و سیاست گذاران به‌وجود می آورد. افق‌های نوین ازطریق شناسایی و ایجاد ظرفیت‌ها
و توانمندی‌های جدیده امکان بهرهگیری از فرصتها در زمان آینده را بهتر میسر می‌سازد.
ضمن آنکه» با این رویکرد» مشکلات و نارسایی‌های ناشی از شرایط آینده قابل احصا و رفع آنها
-روندهای اصلی داخلی» محیط نزدیک و محیط دور موثر بر دانشگاه در آینده چیست؟
-سناریوهای پیش روی «دانشگاه مطلوب انقلاب اسلامی)» در افق ۱۴۰۴ چیست؟
مقاله ابتدا در ادبیات و پیشینه پژوهش درمورد ابعاد مختلف آینده دانشگاه به بررسی کامل
ابعاد و مولفه‌های دانشگاه‌ها میپردازد. سپش با بررسی ۵ دانشگاه برتر دنیا و استفاده از پنل‌های
خبرگان به شناسایی روندهای اضلی داخلی» محیط نزدیک و مخیط دورو همچنین عوامل کلیدی
پرداخته میشود. همچنین عدمقطعیتهای بخرانی نیز شناسایی و درنهایت سناریوها تدوین
براساس نظر ورسو! آینده‌ها را به چهار دسته ذیل میتوان تقسیم؛ کرد (ورسو ۲۰۰۳).
در شکل زیر دسته‌بندی‌های ورسو بهصورت نمادین آورده شده است:
الف. آینده‌های ممکن: شامل تمامی وضعیت‌هایممکن يا شدنی است که امکان تحقق
آن در آینده وجود دارد» هرچند ندانیم هریک چگونه محقق میشود.
ب. آینده‌های باو رکردنی: شامل آن.دسته از موقعیت‌هایی است که تحقق آنها قابل باور
باشد؛ به‌عبارت‌دیگر گروهی از آینده‌های متفاوت. که آزخداد آنها براساس دانش فعلی بشر
امکان‌ناپذ یر نیست» در این دسته قرار می‌گيرند. برخلاف آینده‌های ممکن که ممکن است شامل
آینده‌هایی باشند که متناقض با درک و دانش فعلی بشری هستند» آینده‌های باورکردنی منطبق با
سناریوها؟ آینده‌های باورکردنی هستند: که می‌توانند در آینده محقق شوند و هریک
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
داستانی متفاوت از آینده را بیان میکند. سناریوها مطلوب یا نامطلوب نیستند» بلکه وضعیتی
ج. آینده‌های محتمل: به آن دسته از آینده‌هایی اشاره دارد که احتمالا تحقق می‌یابد.
به‌عنوان‌مثال» ادامه روندهای فعلی از جمله آینده‌هایی است که احتمالا اتفاق میافتد.
د. آینده‌های مرجح (مطلوب): این دسته از آینده‌ها آینده‌های مطلوب ما هستند - برخلاف
سایر آینده‌های دیگر (آینده‌های ممکن» آینده‌های باورکردنی و آینده‌های محتمل) - که از نوع
دانش شناختی! هستند» آینده‌های مطلوب از نوع برانگیزاننده" هستند. این آینده‌ها برآمده از
قضاوت‌های ارزشی هستند و ازاین‌رو بیشتر ذهن گرا" هستند تا عین گرا؟.
جیمز دیتور"» یکی از آینده‌پژوهان برجسته» آینده را حاصل اندرکنش چهار عامل ذیل
الف. روندها: روندها در اغلب روشهای1آیده پژوها] مورد استفاده قرارمی گیرند و در
بیشتر موارد اولین بخش فعالیت آینده‌اندیشی را تشکیل میدهد. در نگاهی کلّی میتوان روند را
بدین شکل تعریف کرو «تغییرات منظم داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان».
ب. رویدادها: رویدادها»ه توصیفی از گسستگی تاریخی هستند. آنها وقایعی هستند: که
باعث قطع پیوستگی تاریخی می‌شوند. رویدادها به دلایل گوناگونی رخ میدهند» اما در بسیاری
از روشهای آینده‌پژوهی» شناسایی رویدادها از آن رو اهمیت دارد که بر مواردی تأکید دارند
که متفاوت با وضعیت فعلی و روندهای موجود است و با وقوع آنها آینده تحت تأثیر قرار
می گیرد. یکی از انواع مهم رویدادها شگفتی‌سازهاست!. شگفتی‌ساز رویدای است که احتمال
وقوع بسیار کمی دارد اما با وقوع آنها آینده به‌شدت تحت تأثیر قرار می گیرد.
ج. تصویرها: دیتور معتقد است یکی از مأموریت‌های آینده‌پژوهی این است که به مردم
کمک کند تا تصویرهای خود را از آینده» شامل ایده‌ها دغدغه‌ها امیدها باورها و علاقه نسبت
به آینده محککک زده» شفاف کنند و بدین‌ترتیب کیفیت تصمیمگیریهای آینده را بهبود دهند.
ک اقدام ها" اقدام» به کش و آنچه جامعه‌شناسان با نام لکش اجتماعی» از آ یاد میکنند:
اشاره دارد به گونهای که برآمده از تصورات فرد یا سازمان است. اقدام میتواند متأثر از عوامل
متعددی ازجمله تصویرهای فرد درباره آینده باشد. به اعتقاد آینده‌پژوهان تصویرهایی که مردم
از آینده در ذهن خود می‌پرورانند و اقدام‌هایی که برمبنای آنها انجام میدهند» شکل‌دهنده
یکی از روشهای پرکاربرد در آینده‌پژوهی سنازیونویسی, است که به بحث درمورد آن
شومیکر" (۱۹۹۵) سناریو زا روشیاعلمی,» برای تجسع" آینده‌های ممکن تعریف میکند که
در آن تصمیم‌های سازمانی میتواند به اجرا در آید. همچنین ارینگلند" (۱۹۹۸) سناریو را بخشی از
برنامه‌رپزی راهبردی میداند که بهعنوان ابزاری برای مدیریت عدم قطعیت‌های آینده استفاده
سناریو ازلحاظ زمانی به دو دسته اکتشافی و هنجاری» و به‌لحاظ مواجهه سازمان با آینده» به
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
پنج دسته "سناریوی بدون شگفتی", "سناریوی خوشبینانه"» "سناریوی بدیینانه"» "سناریوی
هدف برنامه‌ریزی بر پایه سناریو کمک به رهبران و مدیران برای تغییر نگرش آنها نسبت به
"واقعیت‌های پنداری" و نزدیک کردن هرچه‌بیشتر دیدگاه آنها به ""واقعیت‌های موجود" و یا
"واقعیت‌های درحال‌ظهور" است. نتیجه نهایی برنامه‌ریزی بر پایه سناریو ترسیم یک نقشه درست
و دقیق از آینده نیست» بلکه هدف آن اصلاح و بهبود نظام‌مند تصمیم‌های مربوط به آینده است.
پیتر شوارتز در کتاب "هنر دورنگری"» گام‌های برنامه‌ریزی بر پایه سناریو را به شرح زیر
در کتاب آینده‌نگری علم و فناوری (۱۳۸۹) به سناریوهایی درخصوص آینده ابعاد مختلف
پژوهشهای دانشگاهی حوزه‌ای میان رشته‌ای است که دو حوزه عمده پژوهش و آموزش را
در برمی گیرد. نگارش این سناریوها با:این پرسش اصلی آغاز میشود که «چه چیزی در
سناریوهای طرح‌شده در این قسمت, دارای دو بعد کلیدی هستند: ۱. دامنه عرضه آموزشی
(افزایش ارائه‌دهندگان مدارکک آموزشی در مقابل تعداد محدودی ارائه‌دهنده مدرک معتبر)
۲ دامنه مشارکت آموزشی (یادگیری مادام‌العمر افراد در مقابل آموزش اولیه و مقدماتی).
به‌منظور تحلیل سناریوها نیز از ششمتغیر استفاده شده است: ۰۱ ۳ جمعیتی که تحت پوشش
آموزش عالی قرار گرفته‌اند؛ ۲. ماهیت تأمین مالی (بیشتر عمومی» مرکب» بیشترخصوصی)؛
۳ یکپارچگی مأأموریت‌های ارائه‌شده؛ ۴. بعد بینالمللی نظام؛ ۵. همگنی وضعیت هیئت‌علمی و
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
در این سناریوها تلاش شده است تا آینده‌های محتمل در حوزه آموزش بهصورت کلی و
اعم از آموزش عمومی و آموزش عالی» بررسی شود (ساسویس » ۲۰۰۶).
منطق مورداستفاده در این سناریوها منطق بازار است.و براساس این منطق» کل حوزه آموزش
براساس سازوکار عرضه و تقاضا برورسی. میشود. محور عمودی بعد تقاضاست که گرایش
عمومی جامعه درخصوص فردگرایی و جمع گرایی در تحصیلات است. محور افقی» خط عرضه
در حوزه آموزش است که نشان پایبندی.تا عدم آن از موی نظام‌های آموزشی به استانداردهای
نامنی و همکاران (۱۳۹۴) در پژوهشی که در مورد آینده‌پژوهی سرمایه انسانی در آموزش
عالی در افق ۱۴۰۴ انجام میدهد. مهمترین توانمای‌های‌بیگلیدی سرمایه انسانی کشور در افق
۴ را بدین شرح شناسایی میکند: تفکر برتر» توان بالا:در اتشخیص صحیح مسائل» توان بالا
در برقراری ارتباطات و کار گروهی در ابعاد فراسازمانی.وی سوق‌دادن شیوه‌های آموزش
دانشگاهی به سمت مسئله‌محوری و سوق‌دادن"تکالیف» پروژه‌ها و امتحانات برخی از دروس از
مهدی (۱۳۹۲) در پژوهش خود در حوزه آینده آموزش عالی و دانشگاه به این موضوع
اشاره میکند که تلقی‌ها راجع به چالشها و آینده آموزش عالی متفاوت است. به‌عنوان‌مثال»
برخی خبرگان» افزایش رقابت» تغییر جریان‌های" درآمد» روندهای جمعیت و نیروی کار
فاوری و تغییر ادراک عمومی را ابرهای تارایک در افقی که آموزش عالی را تهدید میکند.
می‌پنذارند: براخی»: این تحولات را لایل را میدانند. ک4*آموززش. غالی را قاذر خواهد
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
ساخت تا مجذدا خود را به روشهای مثبت تجهیز کتد:
در مطالعات انجام‌شده توسط بویرا و همکاران (۲۰۰۲» حداقل هفت روند جامع درباره
آینده آموزش عالی و دانشگاه‌ها شناسایی و تبیین شده است: توسعه فنّاوری اطلاعات و
ارتباطات» بازاری‌شدن آموزش عالی و علم» جهانی‌شدن» بین‌المللی‌شدن و منطقه‌ای‌شدن» پیشرفت
جامعه شبکهای» پیشرفت جامعه دانش» تغییرات اجتماعی و فرهنگی و تغییرات جمعیت شناختی.
ازمنظر صاحبنظران و بزرگان آموزش عالی شرکت کننده در گردهمایی گلیون» چالشها
محورهای اصلی آینده‌پژوهی آموزش عالی و دانشگاه‌ها به‌شرح ذیل احصا و جمع‌بندی شده
۱. محیط درحال‌تغییر؛ ۲. رسالت‌های دانشگاهی (آموزش» پژوهش» خدمات اجتماعی)؛
۳ دانشجویان؛ ۴. حرف دانشگاهی؛ ۵. منابع مالی آموزش عالی؛ ۶. اداره امور (حکمروایی")
مهدی (۱۳۹۲) در این پژوهش. که"با روش نظریه.مبنایی در حوزه آینده آموزش عالی
باتاأکیدبر دانشگاه اسلامی صورت گرفته است» به ۵۱ مقولهمرتبط با آینده آموزش عالی و
دانشگاه اشاره میکند و درنهایت مقوله دانشگاه سا زگار با مخیط و زمینه؛را بهعنوان محور اصلی
دانشگاه سازگار با محیط؛ یک مفهوم بسیار مهم و؛اساسی در نظام آموزش عالی است.
نظام دانشگاهی بدون سازگاری با شرایط امحیط (زیست جهان و جامعه) نمیتواند پیامد مثبت و
موثری برای جامعه محلی و ملی داشته باشد (ثمری و همکاران» ۱۳۹۳).
براساس الگوی مفهومی آینده‌پژوهی در آموزش عالی (شکل ۵)» شرایط محیطی بر زمینه
و عوامل علی دانشگاه سازگار با محیط و زمینه تأثیرگذار بوده» از آنها تأثیر می‌پذیرد. به‌علاوه»
شرایط محیطی» علّی و زمینهای بهصورت جداگانه و تجمعی بر مقوله دانشگاه سازگار با محیط
و راهبردها اثر می گذارد. همچنین» نتایج و پیامدها از مقوله دانشگاه سازگار با محیط و راهبردها
بهصورت جداگانه و تجمعی اثر می‌پذیرد. نتایج و پیامدها بهصورت بازخوردی» بر تمامی
در جدول زیر پژوهشهای مربوط به استقلال دانشگاه در آینده بهصورت خلاصه عنوان
دانشگاه بهعنوان نش نهادهای انتقالی (باید خود را با شرایط پویای محیط وفق دهند)
اوایل دولت جنبه اقتصادی را در دانشگاه‌هاامهم می‌دانست اینک انتقال از نهاد آموزشی به تربیتی
مخالفت با الگوی ارتباط صنعتو دانشگاه. آن را مانع توسعه تولیداعلم در دانشگاه‌ها می‌دانست.
نکته اصلی درمورد الگوهای جدول بالا این است که برای اتخاذ هریک از این الگوها
تکک‌تک نهادهای آموزش عالی باید ویژگیهای خاص یا حتی منحصربه‌فرد خود و همچنین
اوضاع و شرایط محل» منطقه» کشور و جهان را مد نظر قرار دهند (رحمانی میاندهی» ۳۸۰
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
منتظر (۱۳۹۴) در پژوهش خود» مهمترین عوامل و روندهای موثر بر توسعه آموزش عالی
در ایران را جهانی‌شدن و بین‌المللی‌شدن» تغییر جمعیت» مشارکت زنان در آموزش عالی»
خصوصی‌شدن و فناوری اطلاعات برمی‌شمارد. و درنهایت ۴ سناریو به شکل زیر را ارائه میدهد.
سناریوی اول: این سناریو متأثر از «عرضه‌محورشدن» و «ملی‌شدن» آموزش عالی است.
سناریوی دوم: این سناریو متأثر از «تقاضامحورشدن» و «ملی‌شدن» آموزش عالی است.
سناریوی سوم: این سناریو متأثر از «تقاضامحورشدن» و «بین‌المللی‌شدن» آموزش عالی است.
سناریوی چهارم: این سناریو متأثر از «عرضه محورشدن» و «بین‌المللی‌شدن» آموزش عالی است.
دیگر تجربه کشورهایی که راهبرد مشخصی در حوزه دانشگاه داشتهاند» نشان میدهد که
میتوان جهت‌گیری این کشورها را در پیوستاری نشان داد که یک سوی آن رویکرد
«نخبه‌پرور» به دانشگاه است که دانشگاه را محل پرورش نخبگانی میداند که پیشرانان جامعه
هستند و در سوی مخالف آن رویکرد «توده‌محوری» است که وظيفه اصلی دانشگاه را افزایش
سواد جمعی میداند که از لوازم توسعه پایدار است. باتوجه‌به سیاستهای کلان قابل‌اتخاذ در
حوزه دانشگاه» یکی از این دو رویکرد پیش روست. به همین دلیل این موضوع بهعنوان یکی از
عدم‌قطعیت دیگری که آینده دانشگاه را تحت تأثیر قرار میدهد» سطح ارتباط با نهادهای
اجتماعی» دولتی و صنعتی است. این ارتباط را نیز میتوان در پیوستاری تعریف کرد که یک
سوی آن تعامل گسترده و عمیق بانهادهای بیرون از دانشگاه و ارائه خدمات دانشی به آنهاست و
در سوی دیگر این پیوستار متمرکزبودن دانشگاه در داخل خود حداقل تعاملات با نهادهای بیرون
باتوجه‌به این دو عدم‌قطعیت اصلی» چهار: فضای سنازیو برای آینده بلندمدت دانشگاه»
مطرح است. نکته قابل‌توجه در تمامی "این سناریوها آن. است که سناریوها صرفا براساس
تصمیم دانشگاه‌ها اتخاذ نمی‌شود.» بلکه مجموعهای از عوامل"و بازیگران در تحقق هریک از
سناریوها نقش دارند. به‌عنوان‌نمونه اتخاذ رویکرد درون‌گرا "یا برونگرا تابعی از
تصمیم گیری‌های بخشهای مختلف " کشور ات که از آن اجمله میتوان به سیاستهای حوزه
صنعت اشاره کرد. همچنین عدم‌قطعیت نخبه پروری يا توده‌مخوری, وابسته به عوامل دیگر از جمله
۱. دانشگاه برون گرا متعامل و مأموریت گرا در مقابل دانشگاه درون گرا» هستهای و
درون گرا يا متعامل‌بودن نهاد دانشگاه» متاأثر از عوامل مختلفی است کهبه برخی از مهمترین
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
ب. استقلال دانشگاهی در برابر سلطه دولتها بر دانشگاه؛ برگ! و همکاران در سال ۱۹۹۲
اظهار می‌دارند که مفهوم استقلال عمدتا به نهادهای آموزشی اطلاق میشود و بیانگر
خودگردان‌بودن آنهاست. بدیهی است که سازمان خودگردان میتواند خود را بهصورت شایسته
یا نامطلوب» آزادانه یا مستبدانه اداره نماید. اما اصولی که دانشگاه برمی گزیند و تصمیماتی که
اتخاذ می کند» ازسوی هیچ کس و یا هیچ قدرتی از خارج از محیط دانشگاه به آن دیکته نمی‌شود
از مفهوم واژه استقلال چنین استنباط میشود که نوع و میزان استقلال نهادهای آموزش عالی
تاحدزیادی میتواند به سیاستهای دولت بستگی داشته باشد. این بدان معناست که رابطه میان
دولت و دانشگاه‌ها در تعیین استقلال این نهادهای آموزشی نقش کلیدی ایفا می کنند (رحمانی
همان گونه که در شکل ۷ مشاهده میشود» در این مدل شرایط مطلوب پاسخگویی زمانی
به‌دست میآید که دانشگاه اولا میان پاسخگویی به ذی‌نعفان بیرونی از یکک‌سو و دو اصل آزادی
علمی و استقلال دانشگاهی ازسوی‌دیگر تعادل و توزان ایجاد کند و ثانیا در روابط پاسخگویانه
خود با ذینفعان چهارگانه به نوعی تعادل و توزان برسد. پس کیفیت پاسخگویی دانشگاه تحت
تأثیر دو اصل آزادی علمی و استقلال دانشگاهی و نیز خواسته‌ها اولویت‌ها نیروها و انتظارات
دولت» جامعه علمی» جامعه مدنی و بازار کار قرار دارد (آراسته»۱۳۹۱).
در بیشتر نقاط جهان تا ده ۰۱۹۶۰ اندازه و وسعت آموزش عالی محدود بود؛ اما بعد از آن
و بهخصوص پس از جنگک جهانی» با افزایش فزاینده تقاضای نسل! و « انفجار جمعیت »» شاهد
دموکراتیزه‌شدن آموزش عالی و چرخش از آموزش عالی نخبه گرا به توده‌ای بودیم؛ به خصوص
در دهه ۱۹۹۰ که دانشگاههای توده‌ای او جهانی در بیشتر انقاط جهان پدید آمدند (اسکات؟»
۵). کشور ایران نیز از سال ۲۰۰۵ به بعد با شتاب بیشتری از میانگین جهانی فاصله گرفته و به
مرز ۵۰ درصد در سال ۲۰۱۱ رسیده است که بژاساس ملاکک‌های,کمی میتوان گفت که گسترش
آموزش عالی ایران از مرز توده‌ای‌شدان هم فراتر رفته است.در سال مزبور» ایران بعد از رژیم
اشغالگر قدس و کشورهای ترکیه» فلسطین .و لبنان» دارای بالاترین میزان ثبت نام در آموزش عالی
در آموزش عالی ایران هرچند در یک دوره,نسبتاکوتاه» تأسیس موسسات آموزش عالی
غیرانتفاعی» دوره‌های نیمه خصوصی,» شبانه و موسسات آموزش عالی وابسته به سایر دستگاه‌های
اجرایی» زمینه‌های متنوع سازی این بخش را فراهم کرد» اما به دلایلی ازجمله رایگان‌بودن آموزش
عالی دولتی و احتمالا کیّفیت برتر آن» فشار تقاضا"برای ورود به دانشگاه‌ها"و مسسات آموزش
عالی دولتی همچنان وجود دارد و این چالش» خود ناشی از تمرکز و مدرک گرایی نظام اداری
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
توده‌ای‌شدن باوجوداینکه پدیده‌ای جهانی است که از چند دهد گذشته بیشتر کشورها آن را
تجربه کرده‌اند» اما نحوه بروز و نمود آن به‌شدت متاأثر از شرایط تاریخی» ساختارهای اجتماعی»
اقتصادی» فرهنگی و حتی سیاسی جوامع مختلف است. یکی از مهمترین ویژگیهای توده‌ای‌شدن
آموزش عالی در ایران» فقدان ارتباط بین افزایش ورود به دانشگاه‌ها با رشد اقتصادی است.
به‌عبارت‌دیگر؛ توده‌ای‌شدن آموزش عالی» بدون توجه به نیازهای بازار کار و بخشهای مختلف
صنعتی انجام شده است. این در حالی است که توده‌ای‌شدن آموزش عالی در غرب» به‌موازات
رشد اقتصادی و صنعتی ناشی از افزایش تقاضا برای نیروی کار آموزش‌دیده بوده است (قانعی‌راد»
گشوده‌شدن در دانشگاه‌ها به روی توده‌ها و تقاضاهای اجتماعی فزاینده به آموزشهای
دانشگاهی» کار کردها و آرمانهای علمی دانشگاه‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داده» موجب افت
کیفیت آموزشهای دانشگاهی شده است؛ به‌طوری که دانشگاه‌ها مبدل به کارخانه مد رک‌سازی»
مدرک گاه (رفیع پور» ۱۳۸۳) یا فروشگاه‌های گواهینامه (فراستخواه» ۱۳۸۸) شده» از کارکرد
پژوهشی و تحقیقاتی و رسالتشان در تربیت نیروهای متخصص ماهر باز مانده‌اند. همچنین
برنامه‌های دکتری بهجای کار آموزی بای مشاغل پژوهشی, بهابرنامه‌هاقآموزشی گسترده مبدل
شده؛ به‌طوری که دانشجویان آمادگی لازم را برای مشاغل آتی "در علم دریافت نمی‌کنند. حاصل
این امر» افزایش توفّعات اجتماعی و بی‌اعتمادی ذینفعان برون‌دانشگاهی به کارایی خروجی‌ها و
سناریوها: مدیریت عمومی - ارتقای منافع ملی - بازارتحقیقات بینالمللی -
سناریوها: سنتی - کا رآفرین - بازار آزاد - باز و مادام‌العمر - شبکه - گوناگونی
سناریوها: تفکر برتر - توان بالا در تشخیص مسائل - توان بالا در برقراری
توسعه فناوری اطلاعات و ازتباطات - بازاری‌شدن آموزش عالی و علم -
دانشگاه بهعنوان نقش نهادهای,انتقالی:(پاید خود را با شرایط پویای محیط
شمشاذ خانه‌پرور- سرو چمان - یاس ارغوانی - رز رنگین کمان
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
آموزش (تأکید بر موفقیت تحصیلی» ارائه مشاوره‌های تخصصی, افزایش نرخ
دانشجو برای ورود به جامعه و بازار کار تلاش درراستای نیاز کشور و...)» تعامل
جهانی (افزایش روابط خارجی دانشجویان)» نیروی انسانی (استفاده از ظرفیت
فارغ‌التحصیلان» جذب هیئت‌علمی با کیفیت)» مالی (افزایش درآمد دانشگاه» جذب
آموزش (رویکرد تحولی به تحقیق و آموزش» ایجاد فرصت تحصیل و کارآموزی در
استقلال دانشگاه در پژوهش: دسترسی به بهترین امکانات» حمایت از تحقیقات
پرریسک و طولانی‌مدت)» تعامل داخلی (اشتراکک گذاری نتیجه تحقیقات با جامعه»
ایفای نقش رفاه فرهنگی» اقتصادی» سلامت اجتماعی جامعه)» تعامل خارجی (وجهه
جهانی پیداکردن» جذب دانشجوی خارجی)» نیروی انسانی (جذب کارکنان پربازده از
جهان سطح حقوق دستمزد قابل رقابت جهانی» ارائه آموزش در فناوریهای جدید)»
زیرساختی (سرمایه گذاری در پادگیری دیجیتال» ایجاد شبکه ارتباطی)» مالی (توجه به
آموزشی (ایجاد تجربه متمایز در دانشجوپان» پشتیبانی معنوی و تحصیلی دانشجویان»
ارتقای سطح سلامت ازفاه.و.امنیت دانشجویی)» پژوهش(تأ کید بر برتری پژوهشی و
نوآوری)» تعامل داخلی (تشویق دانشجویان و جامعه به مسولیت اجتماعی» توسعه
آموزش,(آموزش به طیف بزرگتر و متنوع‌تری از دانشجویان» بهبود برنامه درسی برای
موفقیت بیشتر در کار)» پژوهش (تأکید بر پژوهش منحصربه‌فرد» نوآوری و خلاقیت.
افزایش بهره‌وری رای رسیلاگی به چالشهای بزرگک و فرصتهای آینده)» تعامل
داخلی (پاسخگویی به نیازهای دولت» بسیط تعامل دانشگاه با جوامع)» تعامل خارجی
(آماده کردن دانشجویان برای عملکرد بهتر در جامعه جهانی)» نیروی انسانی (تأ کید بر
آموزشی (تأکید بر موفقیت تحصیلی آدانشجویان» دنبال کردن نوآوری آموزشی)»
پژوهش(تأکید بر تحقیق و تلاش خلاقانه تعامل داخلی(توجه به ایجاد ارتباطات
اجتماعی)» نیروی,انسانی (بهینه‌سازی محیط دانشگاه جهت حمایت از کارکنان و
نوع این تحقیق» کاربردی و تلفیقی بوده و با روشهای آینده‌پژوهی» سناریونویسی و
رویکرد عدمقطعیتهای بحرانی» همراه با بهرهگیری از نظر خبرگان انجام شده است. روش
گردآوری داده‌ها کتابخانهای و مصاحبه و پرسشنامه بوده است. بعد از مطالعه اسناد و ادبیات
پژوهش با روش سناریونویسی و رویکرد عدمقطعیتهای بحرانی به تدوین سناریوها پرداخته شد.
جامعه هدف خبرگان دانشگاهی» اعضای هیئت‌علمی» و کارشناسان حوزه آموزش بوده است و
خبرگان با روش نمونهگیری گلوله‌برفی انتخاب شده‌اند. روایی پرسشنامهها توسط خبرگان تأیید
شده است و پایایی پرسشنامهها نیز با روش آلفای کرونباخ اندازه گیری شده و ۰/۸ به‌دست آمد.
سناریو: سناریوها توصیف موقعیت‌های آینده و حوادث ممکن در آن موقعيت‌ها هستند.
به گونهای که شخص بتواند از موقعیت کنونی خود به سوی آینده‌های بدیل حرکت نماید
(گودت"» ۶ فرایند تدوین سناریوها.براساس گام‌های پنجگانه زیر» تدوین و دنبال شده
است: ۱. شناسایی و تعریف موضوع؛ ۲:"تعیین عوامل کلیدی؛ ۳..شناسایی نیروهای پیشران؛
۴ تعیین عدمقطعیتهای اصلی؛ ۵. خلق فضای سناریونویسی؟ ۶آنگارش سناریو.
بعد از مطالعه اسناد و پیشینه با روش سناریونویسی و رویکرد عدم‌قظعیت‌های بحرانی با نظر
خبرگان» به یافته‌های تحقیق رسیده"شد: که درادامه آدرمورد. روشهای به‌کارگرفته شده
رویکردهای متفاوتی در سناریونگاری پیشنهاد شده است که هریک براساس موضوع
اصلی سناریونگاری» میزان دسترسی به پایگاه‌های داده» تعداد و میزان تخصص خبرگان انتخاب
می‌شوند. از دیدگاه هاس و هونتون" (۱۹۸۷)» سه رویکرد اصلی در تدوین سناریو وجود دارد:
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
تفاوت رویکردهای مختلف سناریونگاری در شناسایی» دسته‌بندی و انتخاب عواملی است
که سناریوها براساس آنها نگارش می‌شوند. رویکردهای مختلف» توصیه‌های متفاوتی را برای
در رویکرد منطق شهودی» عوامل کلیدی و روندهای پیشران براساس دو معیار زیر
در این پژوهش از رویکرد منطق شهودی (روش عدمقطعیتهای بحرانی) استفاده شده
است. به‌همین دلیل» درادامه به شرح مختصری از آن خواهیم پرداخت.
روشهای مختلفی در هر روبکرد قابل استفاده است» یکی از شناخته‌شده‌ترین روشها در
رویکرد «منطق شهودی»» روش «عدم قطعیت‌های بحرا 0 است.. پانه گذار اصلی رویکرد
عدم قطعیت‌های بحرانی پیتر شوارتز:دبی رکل"«شبکه اجهانی "کسب و کار»* است. بسیاری اين
رویکرد را زیرمجموعه رویکرد منطق شهودی میدانند» لیکن شوارتز باعث گسترش و توسعه
شگرف آن در جهان شد و به‌همین‌دلیل آنیز در بسیاری از منابع» این رویکرد را با نام رویکرد
شوارتز (یا رویکرد 01337)) می‌شناسند. فرایند سناریونگاری در این رویکرد» شامل تدوین
فهرست عوامل شکل‌دهنده و روندهای مربوط به آینده و سپس ادسته‌بندی آنها در یکی از سه
الف. روندها و عوامل شکل‌دهنده‌ای که تداوم تأثیر آنها بر موضوع موردنظر تا حدود
ب. روندها و عوامل شکل‌دهنده‌ای که بر موضوع موردنظر تأثیر قطعی ندارند؛
ج. روندها و عوامل شکل‌دهنده‌ای که تأثیر آنها نامعلوم است و با عدم‌قطعیت بیان می‌شوند.
روندها و عوامل شکل‌دهنده نامشخص و توأم با عدم‌قطعیت نیز به دو گروه تقسیم
ساختن سناریوها براساس روش شوارتز شامل هشت مرحله اصلی است:
ب. بررسی تغییرات گذشته برای شناسایی روندها و نیروهای پیشران درحال پیشرفت؛
ج. شناسایی تغییرات آینده و نیروهای پیشران تغییرات شناخته شده؛
د. شناسایی عدمقطعیتهای کلیدی (هدایت کننده آسیزحوادث به سمت آینده‌های کاملا
با مطالعه منابع متعدد علمی مرتبط با موضوع دانشگاه ( البته در برخی موارد این موضوع با
آموزش عالی همپوشانی دارد که دراین‌ضورت, ابعاد مرتبط با دانشگاه مدنظر قرار می گرفتند)
شامل کتب» مقالات داخلی و بینالمللی» اسناد ملی مرتبط با آموزش عالی و دانشگاه و همچنین
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
استفاده از پنل‌های خبرگانی برگزارشده مرتبط با موضوع آینده دانشگاه» عوامل کلیدی و
متن و | کاهش نیمه عمر دافش (کمتر از ۵ تن
پس از بررسی روندهای شناسایی‌شده که در قسمت پیشین توضیح داده شد» در مرحله بعد
به‌منظور شناسایی و دسته‌بندی عوامل کلیدی که بیشترین تأثیرگذاری را بر کل این حوزه دارند»
ازطریق نظرسنجی خبرگانی با برگزاری پنل خبرگان انجام شد. بدین‌ترتیب» عدم‌قطعیت‌ها
براساس «شدت عدم قطعیت» و همچنین «میزان اد آن در آینده دانتشگاه» سنجیده شد و درنهایت
موضوع‌هایی که دارای بیشترین عدم‌قطعیت و شدت تأثیر‌هستند» برای بعدهای سناریو شناسایی
شد. نتیجه نظر خبرگان درقالب علام‌قطعیت‌های کلیدی در دول ذیل ارائه میشود:
افزایش مدرک گرایی در جامعه يا از بین رفتن اعتبار
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
با مشاهده عدمقطعیتهای فوق» میتوان از دو نیروی اصلی نام برد که جهت‌دهنده
سناریوهای آینده دانشگاه خواهند بود و دو محور اصلی سناریو را تشکیل خواهند داد:
-۱ درون گرا هستهای و تقاضامحور» شدن در مقابل «برون گرا گسترده و عرضه‌محور» شدن
زمانی که مهمترین نیروهای پیشران و منطق تمایز سناریوها مشخص شد. با رجوع به عوامل
کلیدی و روندهای شناسایی‌شده در گام سوم» چارچوب سناریوها را میتوان پربار کرد.
بدین‌منظور جایگاه هریک از عوامل کلیدی در هریک از سناریوها بررسی و وضعیت آن درون
علاوه‌براین لازم است ارتباط میان عوامل کلیدی با یکدیگر نیز بررسی شود تا این
ارتباطات و تعاملات با هم سازگاری درونی داشته و.بتوان آنها را درقالب یک داستان
باورکردنی» خودسازگار و قابل‌فهم ارائهکرد. این داستان .پاید بیانگر این باشد که چگونه
میتوان جهان را از وضعیت فعلی به وضعیت مشخص شده در سناریو رساند.
باتوجه‌به عدم قطعیت‌های امعرفی‌شده» سناریوهای آینده دانشگاه دز ایران شامل چهار فضای
سناریوی اول؛ بازار رقابت انحصاری: دانشگاه به‌مثابه نهادی متعامل و توده‌پرور
در این سناریو ساختار دانشگاه ادستخوش تغییراتی شده است. دانشگاه به‌معنای فیزیکی‌اش»
تقریبا معتی خود را ازدست داده است و دانشگاه خود را درقبال پاسخگویی به ذینفعان اعم از
جامعه یا بازار کار یا دولت مسئول میداند. دانشگاه مستقیما به بودجه‌های دولتی وابسته نیست و از
استقلال خوبی برخوردار است. جامعه» صنعت آو"دولت نیز خود را نیازمند دانش آموختگان
دانشگاهی میداند. دانشگاه بهصورت غیرمستقیم و بهواسطه توسعه رشد شهروندی در سیاستهای
کشور اثرگذار است و خودراموظف به تأمین نیروی. آموزش‌يافته موردنیاز جامعه میداند.
دانشجویان دانشگاه به‌دلیل توجه به نیاز بازار از متخصص شدن و فعالیت نظری صرف پرهیز دارند
و بیشتر به‌دنبال حل مسائل ذینفعان برمی آیند. آبه‌دلیل :گسترش نگاه مسئله‌محور دانش‌های
میان‌رشته ای در دانشگاه به‌شدنگ گسترش یافته است. دانشگاه‌ها آموزشهای خود را درزاستای
نیاز ذینفعان تغییر جهت میدهند. آموزشهای رسمی و دوره‌ای جای خود را به آموزشهای
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
پودمانی داده‌اند. گسترش آموزشهای برخط نظام دانشگاهی را به سمت استادمحوری سوق داده
است. به دلیل نیاز به تسهیل دسترسی به آموزش» کاربرد فناوری اطلاعات در اراثه آموزش از دور
به‌شدت جدی شده است. اغلب دانشجویان زن از خدمات شبکهای برای دریافت آموزشهای
برخط استفاده میکنند. برنامه و نرم‌افزارهای کاربردهای سیار از جمله نرم‌افزارهایی هستند که در
سناریوی دوم بازار انحصار چند گانه: دانشگاه به‌مثابه نهادی متعامل و نخبه پرور
در این سناریو که متأثر از ترجیح نخبه‌پروری به توده‌پروری در نهاد دانشگاه و نیز تعامل با
نهادهای بیرونی است دانشگاه عمدتا به انجام پژوهشهای کاربردی مرتبط با نیازهای ذینفعان
مشغول است. استعدادها برای دانشگاه‌ها اهمیت می‌یابند و دیگر انجام آموزشهای عمومی
شهروندان را وظیفه اصلی خود نمی‌داند. نهادهای خصوصی و دولتی به پرورش نیروهای موردنیاز
خود در آینده گرایش پیدا کرده‌اند» درنتیجه عمده قشر دانشجویی» دوران تحصیل خود را
بهصورت بورس خواهند گذراند. به‌دلیل نیاز به حل مشکلات ذینفعان پژوهشها و آموزش‌هایی
که دانشجویان می گذرانند. انتزاعی و.به‌تفکيکک علوم نیست» بلکه براساس مسائل عینی تعریف
می‌شوند» درنتیجه دانش میان‌رشته‌ای نیز توسعه می‌یابد. به‌دلیل تقاضامحوری دانشگاه» دوره‌های
آموزشی پودمانی گسترش يافته است: دانشگاه انهادی «واسط بین نخبگان و فرهیختگان و
دستگاه‌های دولتی» سیاست کنا۹ وآشزکت‌های خصوصی "خواهد شد. عمده بودجه دانشگاه از
انجام پژوهشهای سفارشی تأمین خواهد شد. برخی مژسسات آموزش عالی از درون نهادها و با
هدف رفع نیاز تخصصی ایشان ایجاد شده‌اند. دانشگاه به‌دلیل تعامل خوب با جامعه» صنعت و بازار
پژوهشهای بدون تقاضا انجام نمی‌دهد. جهت‌دهنده آموزش در دانشگاه جریان پژوهش است.
آموزشها در این نظام آموزشی» دانشجومحور است. بهواسطه نیاز به متخصصین و نخبگان» رقابت
بر جذب دانشجوپان مستعد و توآئمند افزایق یافتهراسلت بهواسطه گسترش فناوری اطلاعات»
نهادهای بیرونی در نقاط دور از مرکز نیز از مشاوره و تخصص خبرگان دانشگاهی بهره‌مند
سناریوی سوم بازار بدون رقابت: دانشگاه به‌مثابه نهادی هستهای و نخبه پرور
در این سناریو دانشگاه در شکل رسمی و پیشینی خود وجود دارد و وظیفه اصلی خود را
نخبه‌پروری قلمداد میکند. دانشگاه معتقد است» هدایتگر جامعه است و نمیتواند صرفا براساس
نیاز صنعت» بازار و جامعه خود را شکل دهد. تعامل با صنعت و جامعه وجود دارد» ولی بهصورت
عرضه‌محور و بیشتر با تربیت متخصصینی که اثرگذار در آنها خواهند بود. دانشگاه خود را مسئول
پرورش و هدایت مستعدینی میداند که مدیران و رهبران جامعه خواهند بود. دانشگاه معتقد است»
همواره باید در لبه دانش حرکت کند و سرریز علوم تولیدی و محتوایی دانشگاه به جامعه و
صنعت خواهد رسید. تمرکز دانشگاه بیش از آنکه متوجه حل مسائل باشد» متوجه تربیت نیروی
انسانی متخصص است. در این سناریو دانشگاه خود را محدود به انجام مأموریت نهاد خاصی
نمی‌کند و بیشتر متوجه تربیت پژوهشگرانی با قابلیت توان حل مسئله است. بودجه دانشگاه
تاحدزیپادی وابسته به دولت است,اذانشگاه تحت نظارت دولت اداره میشود و وابستگی خاصی به
نهادهای بیرونی ندارد. آموزشهای میان‌رشته‌ای گسترش یافته است» ولی نه پیرامون حل مسائل
کاربردی» بلکه بهواسطه احساس نیازی؛ که در احوزه‌های مختلف علوم به دانستن دیگر حوزه‌های
علمی جهت تعمیق بیشتر و بهتر در فهمو درک مطالب"میشود. دانشگاه اعتبار خود را در ارائه
مدارکی میداند که به دانش آموختگان .اعطاآمی کند: و.دانشگاه تلاش میکند تا با رعایت
استانداردهای کیفی بینالمللی» مد رکک«معتبر بینالمللی«ارائه" دهلّ:. دانشگاه در این سناریو
علم‌محور و استادمحور است. دانشگاه بیش‌ا زآنکه متوجه رشد اجتماعی و شهروندی باشد» متوجه
رشد علوم است و رشد جامعه را در گرو رشد علوم و تربیت دانش آموختگان خبره در این علوم
میداند. برگزاری دوره‌های پودمانی درصد کمی از آموزشهای دانشگاهی را تشکیل میدهد و
عمده توجه دانشگاه به بوگزازی دوره‌های رسمی است. دانشگاه تسهیلات و خدمات خاصی به
نهادهای بیرونی جهت آموزش کارکنانش"ارائه نمی‌دهد. جمعیت دانشجویان زن همچنان
چشمگیر است. به‌دلیل تمایل دانشگاه‌ها در جذب دانشجویان برتر» همچنان رقابت بر سر ورود به
دانشگاه میان دانشجویان وجود دارد. میل به دانستن در جامعه افزایش یافته است و افراد میانسال نیز
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
برای راهیابی به دانشگاه تلاش میکنند. با استفاده از امکانات فناوری اطلاعات دانشگاه اقدام به
ارائه دوره‌های برخط کرده است. شکل آموزش و روشهای تدریس با استفاده از ابزار فناوری
اطلاعات تغییر پیدا کرده است. آموزشهای گروهی و بین‌دانشگاهی توسعه پیدا کرده است.
شبکههای اجتماعی بهعنوان ابزاری ارتباطی میان دانشکده‌ها» اعضای دانشکده» مدیران و...
کاربرد دارند و فعالیت دانشجویان و استادان در شبکههای اجتماعی و تبادل اطلاعات در این
شبکه‌ها قابل توجه است. به‌رغم مشارکت بخش خصوصی در موسسات غیردولتی» دانشگاههای
بزرگک دولتی برای تأمین مالی به‌شدت به دولت وابسته‌اند و دولت بر فعالیتهای همه دانشگاه‌ها
سناریوی چهارم؛ بازار انحصار چند گانه طرف تقاضا: دانشگاه به‌مثابه نهادی هستهای
در این سناریو دانشگاه به شکل پیشینی و رسمی خود باقی است و به آموزش آحاد جامعه
همت می گمارد. تقاضا به یادگیری و آموزش در اجامعه به‌شدت گسترش يافته است. درعین حال
جامعه خود را درقبال مسائل عینی نهادهای بیرونی مسئول نمی‌داند. آنچه برای دانشگاه محل تمرکز
است» ارتقای سطح شهروندی.است؛ زیرا این مسیر را بهترین:مسیر جهت توسعه کشور میداند.
دانشگاه تحت نظارت و هدایت دولت است وابه‌لحاظ مالی به.دولت وابسته است» ولی از محل
برگزاری دوره‌های آموزشی و شهریه‌های دانشجویی نیز درآمدزایی دارد. تمرکز اصلی دانشگاه بر
انجام آموزش است. دانشگاه در این سناریو استادمحور اشت. دانشگاهیان بهصورت مستقیم در
فرایندهای سیاست گذاری کشور دخالت ندارند» بلکه بهواسطه ارتقای سطح سواد جامعه» مسیر
هموارتری را برای سیاشّت‌گذار آماده میکنند. پئیاست گذار اصلی,در هدایت دانشگاه» دولت
است. ترکیب سنی در جمعیت دانشجویان به‌هم ریخته است. رقابت بر سر وزود به دانشگاه وجود
ندارد. مدرک گرایی به شکل سنتی" آن» اعتباژ خوّد را,از دسّت اداده است. تمرکز اصلی دانشگاه بر
ارائه خدمات آموزشی و تا حدی,تربیت افراد برّای ورود به مشاغل يا کارآفرینی است. دانشگاه در
لبه دانش حرکت نمی‌کند و بیش از آنکه به توسعه دانش میان‌رشته‌ای بپردازد» به آموزشهای
میان‌رشته‌ای همت می گمارد. به‌دلیل کوتاه‌شدن عمر دانش» دانشگاه داثما نیاز دارد آموزشهای
خود را بهروز کند و تقاضا برای رشد و بالندگی در هیئت‌علمی بالاست. افزایش انعطافپذیری
دانشگاه‌ها در ارثه خدمات آموزشی و کاهش جمعیت جوان» موجب بازگشت تعداد زیادی از
افراد میانسال به دانشگاه‌ها برای ادامه تحصیل شده است. دانشگاه‌ها از فرایندها و استانداردهای
بینالمللی در آموزش استفاده میکنند و آموزش عالی کشور امکان ادامه تحصیل دانشجویان در
ایران به کشورهای دیگر و از کشورهای دیگر به ایران را فراهم می آورد. شبکه‌سازی قوی میان
موسسات, دانشجویان و استادان آموز ش عالی صورت می‌پذیرد و بسیاری از دانشجویان پس از
اتمام دوره دبیرستان» دروس دانشگاهی خود را بهصورت برخط انتخاب میکنند و حتی با استفاده
از امکانات یاد گیری الکترونیکی در سایر کشورها به تحصیل می‌پردازند.
باتوجه‌به پیشینه تحقیق میتوان سناریوهای تدوین شده در تحقیق را با تحقیقات قبلی مقایسه
کرد. وینسنت - لاکرین (۲۰۰۶) ونامنی*(۱۳۹۴) در پروهشن‌های خود درمورد پژوهشهای
دانشگاهی سناریوهای همکازتی باز و" کارگروهی را مطرح"می کنند" که با سناریو متعامل یا
برونگرا مطرح میشود. تحقیقات فاشمیان و همکاران (۱۳۸۹) و نامنی (۱۳۹۴) درمورد
سناریوهای تفکر برتر» کارآفرین» توان بالا در تشخیص مسائل را با سناریو نخبه‌پرور متناسب
دانست و... با بررسی ۵ دانشگاه برتر دئیا دیده آشد" که درا جوزه‌های آموزش» پژوهش» تعامل
داخلی» تعامل خارجی, نیروی انسانی و مالی برنامه‌های راهبردی دارند که به‌طورمثال» برنامه‌های
راهبردی این دانشگاه‌ها که در سناریوها از آنها استفاده شد» میتوان بر تا کید بر موفقیت تحصیلی,»
دسترسی به منابع اطلاعاتی» آماده‌سازی دانشجو برای ورود به جامعه و بازار کار تلاش درراستای
استقلال دانشگاه در پژوهش, اشتراک گذاری نتیجه تحقیقات با جامعه» ایفای نقش رفاه فرهنگی»
اقتصادی و سلامت اجتماعی جامعه نام برد که جزو برنامه‌های راهبردی دو دانشگاه کالیفرنیا و
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
آکسفورد میباشد. همچنین در برنامه‌های راهبردی دانشگاه ادینبورگک میتوان به تشویق
دانشجویان و جامعه به مسولیت اجتماعی اشاره کرد که با سناریوی توده‌ای همخوانی دارد. در
برنامه‌های راهبردی دانشگاه واشنگتن میتوان به نوآوری و خلاقیت» افزایش بهره‌وری برای
رسیدگی به چالشهای بزرگک و فرصتهای آینده که جزو نخبه‌پروری است میتوان اشاره کرد
و همچینین آماده کردن دانشجویان برای عملکرد بهتر در جامعه را که مرتبط با توده‌ای و تأکیدبر
اثربخشی سازمانی است» نیز میتوان مرتبط با درون گرایی عنوان کرد وجود دارد.
باتوجه‌به یافته‌هایی که متشکل از چهار سناریوی بازار رقابت انحصاری: دانشگاه به‌مثابه
نهادی متعامل و توده‌پرور» بازار انحصار چندگانه: دانشگاه به‌مثابه نهادی متعامل و نخبه‌پرور بازار
بدون رقابت: دانشگاه به‌مثابه نهادی هستهای و نخبه‌پرور بازار انحصار چندگانه طرف تقاضا:
دانشگاه به‌مثابه نهادی هستهای و توده‌پرور است. این سناریوها سناریوهای آینده دانشگاه می‌باشند
که باید مطلوب‌ترین سناریو برای دانشگاه مطلوب انقلاب اسلامی انتخاب شود. مطلوب‌ترین
سناریو باتوجه‌به آرمان‌ها و سیاستهای کلی نظام انقلاب اسلامی انتخاب شوند که از نظر خبرگان
سازمانهای آموزشی باتوجه‌به نقش خطیر خود در زمینه تعلیم‌وتربیت نسل‌های آینده»
نیازمند نگرش و توجه جدی به آینده نه‌تنها به‌منظور آمادگی بزای بهره گیری از امکانات جدید.
بلکه تلاش در زمینه ساختن آبنلاه مطلوهستند. قدف ای‌یژوهشژژائه سنارپوهای دانشگاه در
سال ۱۴۰۴ ایران بود که باتوجه‌به تحقیقات پیشین» نو آوری در این زمینه میباشد. در این پژوهش
با استفاده از روش سناریونویسی با رویکرد عدم‌قطعیت بحرانی و با بهره گیری از پنل خبرگان به
تدوین سناریوها پرداخته شد. که به قرار زیر عنوان می‌شوند: بازار رقابت انخصاری: دانشگاه به‌مثابه
نهادی متعامل و توده‌پرور بازار انحصار چند گانه: دانشگاه به‌مثابه نهادی متعامل و نخبه‌پرور بازار
بدون رقابت: دانشگاه به‌مثابه نهادی هستهای او نخبه‌پرور» بازار انحصار چندگانه طرف تقاضا:
دانشگاه به‌مثابه نهادی هستهای و توده‌پرور: هدف نهایی این پژوهش تهیه سناریوی‌های دانشگاه در
نظام انقلاب اسلامی در آینده بود تا آینده دانشگاه‌ها در رسیدن کشور به آرمانهای انقلاب
اسلامی مشخص باشد و پیش‌زمینه‌ای برای یافتن بهترین سناریو برای آینده دانشگاههای مطابق با
موازین انقلاب اسلامی باشد. مثلا درصورت انتخاب سناریوی بازار رقابت انحصاری این موارد
باید مورد توجه قرار کرد دانشگاه به‌مثابه نهادی متعامل و توده‌پرور را مطلوب انقلاب اسلامی
تشخیص دادند. درحقیقت دانشگاه باید دارای تعامل بوده» وابستگی به پودجه دولتی را کاسته و
نسبت به جامعه مسولیت اجتماعی داشته باشد. در این سناریو دانشگاه خود را درقبال پاسخگویی به
ذینفعان اعم از جامعه یا بازار کار یا دولت مسئول میداند. دانشگاه مستقیما به بودجه‌های دولتی
وابسته نیست و از استقلال خوبی برخوردار است. جامعه» صنعت و دولت نیز خود را نیازمند
دانش آموختگان دانشگاهی میداند. دانشگاه بهصورت غیرمستقیم و بهواسطه توسعه رشد
شهروندی در سیاستهای کشور اثرگذار است و خود را موظف به تأمین نیروی آموزش یافته
موردنیاز جامعه میداند. دانشجویان دانشگاه به‌دلیل توجه به نیاز بازار از متخصص‌شدن و فعالیت
نظری صیرف پرهیز دارند و بیشتر به‌دنبال حل مسائل ذینفعان برمیآیند. به‌دلیل گسترش نگاه
مسئله‌محور دانش‌های میان‌رشته‌ای در دانشگاه به‌شدت گسترش می‌یابد. دانشگاه‌ها آموزشهای
خود را درراستای نیاز ذینفعان تغییرجهت میدهند. آموزشهای:رسمی و دوره‌ای جای خود را به
آموزشهای پودمانی داده‌اند:" گسترش آموزشهای "برخظ نظام *دانشگاهی را به سمت
استادمحوری سوق میدهد. به‌دلیل نیاز به تسهیل دسترسی به آموزش, کاربرد فناوری اطلاعات در
ارائه آموزش از دور به‌شدت اجدی میشود. اغلب دانشجویان زن از خدمات شبکهای برای
دریافت آموزشهای برخط استفاده میکنند. برنامه و نرم‌افزارهای کاربردهای بسیار ازجمله
نرم‌افزارهایی هستند که در تسهیل دسترسی به آموزش نقش بسزایی دارند.
باتوجه‌به سناریوهای استخراج شده» این سناریوها زمانی مفید خواهند بود که مناسب‌ترین و
مطلوب‌ترین سناریوی انقلاب اسلامی مشخص شود و همچنین ارائه سياست‌ها و راهبردهای
رسیدان به: آن سناریوی مطلوب, نقشه راهی برای: کشور میتواند باشد. درادامه» پیشنهاد میشود
باتوجه‌به سناریوهای تشکیل‌شده سیاستها و راهبردهای رسیدن به سناریوی مطلوب در تحقیقات
آینده پژوهی انقلاب اسلامی؛ سال اول» شماره ۲ پاییز ۱۳۹۹
آراسته و همکاران (۱۳۹۱)» شکاف پاسخگویی بیرونی دانشگاه‌ها از دیدگاه جامعه علمی» فصلنامه پژوهش و
ثمری» عیسی؛ یمنی دوزی سرخابی» محمد؛ صالحی عمران» ابراهیم و گرائی‌نژاد» غلامرضا (۱۳۹۳)» بررسی و
شناسایی عوامل موثر در فرایند توسعه دانشگاهی در دانشگاههای دولتی ایران»؛ مطالعات برنامه‌ریزی
رحمانی میاندهی, غلامرضا (۱۳۸۰)» استقلال دانشگاه در آینده» فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش
رفیع‌پور» فرامرز (۱۳۸۳)» عناصر زیربنایی جامعه ایران: نظام ایلی» دولت‌ستیزی و ساختار فئودال» مجله شناخت.
شوارتز»ه پ. (۱۹۹۱)» هنر دورن گری: برنامه‌ریزی برای آینده در دنیایی با عدم‌قطعیت» ترجمه عزیز
غلامعلی» منتظر و فلاحتی» نگار (۱۳۹۴)» سناریونگازی آینده آموزشغالی ایران و.کار کرد فناوری اطلاعات در آن»
فراستخواه» مقصود (۱۳۸۸)» دانشگاه و آموزش عالی, منظرهای جهانی و مسئله‌های ایرانی» تهران: نشر نی.
قارون» معصومه (۱۳۸۱)» بر آورد تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران در سال ۱۳۸۸ - ۱۳۸۰ فصلنامه پژوهش
قانعی‌راد» محمدامین (۱۳۸۳)» توسعه ناموزون آموزش عالی: دانش آموختگان و مهاجرت نخبگان. فصلنامه رفاه
محله» رضا (۱۳۹۴)» آینده پژوهی در آموزش» تهران: لوح سفید.
مهدی, رضا (۱۳۹۲)» آینده‌پژوهی در آموزش عالی, فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. ۴(۱۷).
نامنی» احمد (۱۳۹۴)» آینده‌پژوهی تغییرات رویکردی آموزش عالی در توسعه سرمایه انسانی کشور فصلنامه
هاشمیان اصفهانی» مسعود (۱۳۸۹)» آینده‌نگری علم و فناوری (مجموعه مطالعات پشتیبان سند تحول
(1992) 0۰ .8 ,8106۲ ۵ کل .36 بط8۵01090 و۸ 8 ۷۷۵۳۵ ول بفطقطعق/3 سل .8 ,ق386۲
عطا وصنط صی صنا‌عاععس] عطا +ععناننکن مره وصمهنا صنا‌عاعع-ط وصه صفا‌عاععست و صمعطعصص۲0
۲۵۶۵۳۲ لهعزدوطام‌ونط فصه امعنصعط‌منط عم اولهند فص ها اولهند کلوصمعنا صناع1عو-م
8 ,1 ,13619605 ی ,316806 مظ 3/616 016۳ ۷۵0 م۸ 11606۲6 ول 13۵۵5۵ 13 ,806 126
0 65ف00ع0 ۵۶ کنفولمصه ۸ ای اکل2 عطا حز هنصعلی۸ .(2002) 36 ,۷/۵۵6 06۳
۷۸۷۵۲۵۹6205-5 ۵۲ط ۷۵۵۳ 0هه م۸0 همم هه صمناصاه +عطونط ها 0050665
0۴۶۴ عفن هه عک 7156 تمس عطا همع (0996) ۳۰ خماه م5 .36 60061
164-7 :(29)2 ,02086 آهن0و5 0ص۸ وصنعم ۳۵۳۵ ام نع ما ص16
با تصصع1آنص عطا خ صمناع ماه +مطونط وصنح؟ کمودمالقطا .(1999) ۳۰ سا ۷۷6۳6 ۵ ۷۷۰72 م13۳9
8 ۹67۰ 70۷ 10ام اد عاواد خمطا موم تصصفعام مخهصیک بر0987) بل 8۰ ,130010 6 مظ ۷۷۰ 13089
0 ۶0۵۲6۰ 6 ۶۵۳ عمجم تعصتصصهام مضممدیک .(3998) 2۰ 8۰ مقانق 5 ع6 وم ,081800
۳ وع6اطاهه۷ رما هه ,هی مدمه 0ص مکوضهدعگ .(2006) 36 3 ,کزهککنه5
5102۳ بانط عزعوعادن5 1۵۳ 71001 ۸ توصتصصقاط مضسعصیک .(0995) 13 .80.3 ,تعغلقصعما5
.(7]) ۳۵۵05 1[ز3/6۵-37 .دوناف00ه «مطونط کعقح اه کعصنصدعص 15۶ .(1995) .2 ما50
و عع 108-16۳ داز مهن مذکه حصعناوطصعمطصوتطی کسا60 17 :(2003) .ی مفااعصو۸ 2 36.۰ ۷۵۲۹۵۶
-3665 ,(21)19 ,نع010ع05 لمعنصناح و سوت +کاصعخهم. جععصی هنز کعاعطای کامص۷ آعجاصی
6 م0100 ددعععه ملطاطفممهه 0004006 هط ععععع مد 55 ۲ ی هقی مععع
| دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی در جهان و همچنین ایران، به مثابه نهادهایی هوشمند در هر جامعه اولاً لازم است روندهای تغییرات آینده را شناسایی کنند، دوم اینکه، برنامه ریزی های خود را به سمت الگوی آینده شناسی و آینده نگاری راهبردی، هدایت کنند. سؤالی که اینجا مطرح می شود این است که سناریوهای آینده دانشگاه های جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 چیست؟ این تحقیق ازنظر نوع تحقیق، کاربردی بوده است و از روش های آینده پژوهی درزمره روش های مرور منابع، سناریونویسی با رویکرد عدم قطعیت های بحرانی و پانل خبرگان، استفاده شده است. چهار سناریو به عنوان سناریوهای آینده دانشگاه درنهایت به صورت زیر مطرح می شود: بازار رقابت انحصاری: دانشگاه به مثابه نهادی متعامل و توده پرور؛ بازار انحصار چندگانه: دانشگاه به مثابه نهادی متعامل و نخبه پرور؛ بازار بدون رقابت: دانشگاه به مثابه نهادی هسته ای و نخبه پرور؛ بازار انحصار چندگانه طرف تقاضا: دانشگاه به مثابه نهادی هسته ای و توده پرور. |
36,033 | 464185 | تحلیل یافته ها نشان داد نگرش به علوم میتواند نقش متغیر واسطه ای:بین جو یاد گیری (تعامل معلم وشاگرد) با پیشرفت تحصیلی
کلید واژه ها: خود کا رآمدی معلم» نگرش به علوم» جویا دگیری» پیشرفت تحصیلی.
!. دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی» دانشگاه شیراز ایران» نویسنده مسئول»1۳.ع05131۳2210.26) 122100721
تحولات آموزشی در عصرحاضر وتأکید بر ایجاد مهارتهای اساسی زندگی در دانش آموزان» برنامه ریزی های تعلیم و
تربیت را بیش از پیش مورد توجه قرارداده است به گونه ای که در حال حاضر پیشرفت تحصیلی به معنای کسب نمره بالاتر در
آزمون ها نمی باشد» بلکه هدف بکارگیری مهارت های اساسی درمحتوای دروس در زندگی آتی دانش آموزان است. درمیان
کلیه دروس آموزشی» درس علوم باتوجه به محتوای آموزشی و همچنین مهارت های اساسی یادگیری اهمیت بسزایی دارد.
مطالعه‌ی علوم سابقه‌ای طولانی دارد و بررسی متون گذشته حاکی از علاقه‌ی بشر به کندو کاو در طبیعت است. بعلاوه علوم و
تکنولوژی در زندگی انسان اهمیت بسزایی يافته است وتأثیر آن بر زندگی انسان به حدی است که ادامه حیات بدون آن غیر
ممکن می باشد. براین اساس آموزش علوم در مرکز برنامه‌های آموزشی و نو آوری‌های درسی قرار گرفته و در تصمیم گیری‌های
آموزشی مربوط به آینده نقش مهمی دارد. از اینرو تربیت معلّمان علوم با کیفیت بهتر» توسعه‌ی آزمایشگاهها» بکارگیری
روشهای تدریس مناسب‌تر مرتبط کردن علوم با زندگی انسان» تغییر در اهداف» روش تدریس» نحوه تربیت معلّمان این درس»
وبه طور کلی» در رویکرد آموزش علوم» از جمله تغییراتی است که در سالهای اخیر در این حوزه از دانش بشری به وجود آمده
باتوجه به نقش اساسی درس علوم در زندگی اجتماعی و فردی دانش آموزان شناخت متغیرها و عوامل تأثیر گذار در
یادگیری این درس اهمیت بسزایی دارد. دراین خصوص پژوهش های انجام شده حاکی از آن است که مجموعه ای از عوامل
فردی(هوش» انگیزش» نگرش) وعوامل محیطی(مدرسه و خانواده) دریادگیری علوم نقش دارند(ریو وجانگ!» ۲۰۰۶
از جمله عوامل فردی که تأثیر مهمی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد نگرش آنها نسبت به درس علوم است که کمتر
به آن توجه شده است و معلمان نیز درارزشیابی های آموزشی خود بیشتر به مفاهیم و مهارتها توجه داشته ونگرش ها راکمتر
مورد توجه قرارداده اند. نگرش ترکیبی از باورها و هیجان‌هایی است که شخص را آماده می کند تا به دیگران» اشیا و گروههای
مختلف به شیوهی مثبت یا منفی نگاه کند (البرزی,:۱۳۹۴). نگزاش, مجموعهای از باوژهای رشد یافته در مورد موضوعی خاص»
در یک دورهی زمانی مشخص و در یک موقعیت فرهنگی اجتماعی است که ضرورتا تعیین گر رفتار نیست؛ اما میتواند تأثیر
بسزایی بر رفتار داشته باشد و به شکل گیری اعمال و رفتارهای مثبت و منفی از جانب فرد منجر شود (ورما"» ۲۰۰۵؛ بال"» ۱۳۷۳).
نگرش به علوم شامل داشتن یک احساس یا عقیده درباره‌ی علوم و طبیعت و شناخت آن است که می تواند عامل جهت گیری
مثبت یا منفی نسبت به شناخت علم و علوم گردد. این رفتارها درباره‌ی نگرش به علوم میتواند سودمند و مفید» بد و ناصحیح,
مضر نافع» خوشایند» ناخوشایند» مهم و يا بی‌اهمیّت باشد (کیند» جونز و بارمبی4 ۲۰۰۷). پژوهشها دراین موضوع نشان داده‌اند
نگرش دانش آموزان یکی از عوامل کلیدی در پادگیری علوم است. ایجاد نگرش مثبت نسبت به علوم میتواند علاقه دانش آموز
در علوم و حرفه‌های مرتبط با علم را برانگیزاند(جورج*» ۲۰۰۶). بررسی نگرش نسبت به علوم از جهت دیگری نیز با اهمیت
است؛ نگرش‌ها می‌توانند بر موفقیت آموزشی دانش آموزان و تقویت عملکرد آنان تأثیرگذار باشند. دانش آموزانی که نگرش
مثبت تری دارند» تمایل به عملکرد بهتر و آنانی که در علوم بهتر عمل میکنند نگرش‌های مثبتی به علوم دارند (بیتن» مالز مارتین»
گونزالس و اسمیت؟» ۱۹۹۶). در این راستا باتوجه به اهمیت نگرش ها در یادگیری علوم شناخت عوامل موثر در شکل گیری
نگرش ها و بررسی نگرش ها در پیشرفت تحصیلی درس علوم حائز اهمیت است. تحقیقات, حاکی از آن است که عوامل فردی»
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
خانوادگی و مدرسه ای متعددی ازجمله هوش» جو کلاس» جو مدرسه» معلّمان و سبکک‌های مدیریتی» سطح آرمان‌ها و انتظارات
والدین در ایجاد نگرش های تحصیلی موثر هستند (شابیر اقبال و اخترا ۲۰۱۳ تالتون و سیمپسون"» ۱۹۸۶). شابیر و
همکاران(۲۰۱۳) در پژوهش خود به نقش نگرش به علوم و پیشرفت تحصیلی راتأیید نمودند. نجفی» ابراهیمی طبس» دهقانی و
رضایی (۲۰۱۲) نیز به نتایج مشابهی دست یافتند. از اینرودرپژوهش حاضر از میان کلیه عوامل ذکر شده در عوامل مدرسه ای» دو
متغیر جویادگیری(تعامل معلم وشاگرد) و خود کار آمدی علمی معلمان مورد توجه قرارگرفت.
جویاد گیری به معنای تعامل بین معلّم -دانش آموز و کیفیت‌های عاطفی و شناختی میان آنها را شامل میشود که برای موفقیت
معلم و دانش آموز امری ضروری می باشد (کریمی» ۱۳۷۹). یادگیری دانش آموز زمانی بیشتر میشود که در کلاسهای درسی
حضور داشته باشند و معلّمان آنها رفتاری گرم و دوستانه داشته باشند و بتوانند به نیازهای دانش آموزان پاسخ دهند (ریو وجانگ»
۶ یافته‌های پژوهش مایرز و فاوتس"(۱۹۹۲) نشان می دهد که بیشترین نگرش مثبت نسبت به علوم» ناشی از سطح بالای
مشارکت و فعالیت در کلاس و کنش متقابل بین معلّم و دانش آموزان است. ویلیامز و دسی (۱۹۹۶) معتقدندمیزان حمایتی که
معلم از رفتارهای مستقلانه‌ی دانش آموزان دارد درایجاد نگرش ها و رفتارهای آنان نقش بسزایی دارد. البرزی(۱۳۸۹) در پژوهش
خود نشان داد جویادگیری ایجاد شده توسط معلمان تأثیر بسزایی در پیشرفت تحصیلی آنان دارد. در کلاسهای درس
دانشآموزان يا کنجکاو فعال و مشتاق و يا پرخاشگر منفعل و بی‌انگیزه هستند. اشتیاق و پویایی دانش آموزان در فعالیتهای
کلاسی و نداشتن علاقه و بی‌توجهی به کلاس» به محیط و فضای آموزشی بستگی دارد که معلّم ایجاد میکند. موفقیت
دانش آموزاندر گرو فرایند تعاملات بین فردی بین معلّم و دانش‌آموز است. هنگامی که چگونگی تعاملات معلّم با دانش آموز
سازنده و موئر باشد» معلّم هم فراهم کننده و هدایت کننده فرصتهای.یادگیری» هم عامل اساسی در ارضای دلبستگی‌ها و نیازها
و هم پرورش‌دهنده‌ی مهارتهای اساسی و مهم درا دانش آموزان است (ریو؛ نیگس و.هام*, ۱۹۹۹). در این راستا توانایی معلّم در
تأیید رفتارهای مستقلانه دانش آموزان در بسیاری:از نظریه‌ها به عنوان شاخص آموزش خوب و موفق در نظر گرفته شده است
(ایمزگ ۱۹۹۲؛ دسی و ریان» ۲۰۰۰ به نقل :از البرزی»۱۳۸۹).
از جمله عوامل مهم تأثیرگذار دیگر بر نگرش دانش آموزان نسبت به درس علوم» خود کارآمدی معلّم " است که در نظریه‌های
شناختی-اجتماعی از جمله باندورا*(۱۹۹۷) مطرخ گردیده است. خود کار آمدی به باورها يا قضاوت‌های فرد به توانایی‌های خود
در انجام وظایف و مسئوليت‌ها اشاره دارد. تحقیقات امتعدد نشان داده: اند که خودکارآمدی معلم با پیشرفت‌های مختلف
دانش آموزان رابطه دارد و انگیزش و نگرش آنها را تحت تأثیر قرار میدهد (پاجارس»۱۹۹۸). خود کار آمدی معلّم فعالیت‌هایی
همانند انتخاب» تلاش» مداومت و پیشرفت دانش آموزان را تشویق یاس ر کوب می کند (اشتون؛ ۱۹۸۶) معلّمانی که خود کار آمدی
آنها پایین است» ممکن است از برنامه‌ریزی فعالیت‌هایی که"فکر میکنند آورات"قابلیتهای آنها است اجتناب کنند؛ در برابر
دانش آموزانی که مشکل دارند تحمل نشان ندهند» تلاش کمی را برای یافتن مطالب درسی مناسب به خرج دهند» و به تدریس
مجدد به طوری که به فهم بهتر دانش آموزان منجر گردد اقدام نکنند. معلّمانی که خودکار آمدی بالاتری دارند فعالیتهای
چالش‌انگیز طراحی میکنند» به دانش آموزا کمک مّی‌کنند تا موفق شوند و با دانشآموزانی که مشکل دارند مدارا میکنند.
این معلّمان ممکن است با برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و در تعامل‌های خود با دانش آموزان» آنها را تشویق کنند تا بهتر یاد بگیرند. این
اثرات انگیزشی در معلّمان میتواند به افزایش موفقیتهای دانش آموزان منجر گردد (پینتریچ و شانکا» ۲۰۰۲). پیرکمالی» مومنی
مهموئی و پاکدامن(۱۳۹۱)؛ بایراکتار(۲۰۱۱) د رپژوهش های خود به نقش خودکارآمدی معلم ونگرش مثبت دانش آموزان
باتوجه به نتایج تحقیقات پیشین و مبانی نظری ذکر شده به لحاظ نظری بررسی عوامل موثر نگرشی و مدرسه ای موثر بر
پیشرفت تحصیلی درس علوم به بسط و گسترش دانش در خصوص علوم منجر خواهد شد. از جنبه عملی نیز» پیشینه تحقیقاتی در
ایران» حاکی از کمبود پژوهشها در زمینه عوامل نگرشی ومدرسه ای بویژه در یک مدل علی نسبت به درس علوم است. از اینرو
لزوم انجام پژوهش‌هایی که بتواند به دانش آموزان کمک کند تا یادگیری های موثرتری در درس علوم داشته باشد» اهمیت
بیشتری می‌یابد. براین اساس» در پژوهش حاضر تلاش گردید نقش واسطه گری نگرش به علوم در پیشرفت تحصیلی با توجه به
متغیرهای جویاد گیری وخود کا رآمدی علمی معلم در قالب یک مدل مورد بررسی قرار گیرد. انتظار می‌رود نتایج چنین پژوهش-
هایی نه تنها پیشینه‌ای برای پژوهشهای آتی در این زمینه شود بلکه» راهکارهایی را نیز برای متولیان تعلیم و تربیت» والدین و
تعلیم و تربیت فراهم آورد. بدین منظور مدلی بصورت سلسله مراتبی پیشنهاد و مورد بررسی قرا رگرفت. در تبیین نظری مدل
حاضر میتوان به رویکردهای شناختی- اجتماعی بر سازه‌ها و توانمندی‌های مختلف اشاره نمود. در اين رویکردها اعتقاد بر آن
است که عوامل فردی و اجتماعی متعدد بر توانایی‌ها باورها و نگرش‌ها و انگیزه‌های افراد برای انجام یا عدم انجام رفتار تأثیر
می گذارند همان گونه که باندورا رفتار انسان را در یک ساختار ارتباط متقابل سه گانه میان رفتار» متغیرهای محیطی و عوامل
فردی توضیح داده است. در این ساختار عوامل و متغیرها بر هم تأثیر می گذارند و همچنین از هم تأثیر می‌پذیرند. به بیان پاندورا
ذهن انسان صرفا واکنش‌دهنده نیست» بلکه زایشی» خلاق» پیش‌نگر و متفکر است. در الگوی باندورا عوامل محیطی نقش مهمی
دارند و این رویکرد به باورهای انسان پیرامون این که میتواند بر موقعیتی مسلط شود و نتایج مثبتی تولید کند اشاره میکند. به
نظر او برداشتهای مثبت یادگیرندگان از توانایی‌های خود.دريمیزائ برانگیختگی فراگیران موثر است» این احساس کفایت و
شایستگی باعث میشود که آنان با اشتیاق بکوشند و در حل مسأله راهبردهای مناسپی را به کار گيرند. این نظریه با تأکید بر نقش
فعال یاد گیرنده در بافت اجتماعی و در نظر گرفتن نقش الگوها در اجتماع فراتر از رفتارگرایی تبیین شده و علاوه بر حوزه رفتاری»
حوزه‌های شناختی و اجتماعی و تعامل آنها با هم را نیز در بر می گیرد (باندورا ۱۹۹۷). از این رو در پژوهش حاضر نگرش به
علوم به عنوان یک متغیر فردی» جو یادگیری و خود کار آمدی علمی معلم به عنوان یک متغیر محیطی موجب افزایش یاکاهش
پیشرفت تحصیلی دردرس علوم می گردند (نمودار۱). دراین خصوص پاسخگویی به سوالات زیر هدف پژوهش حاضر
۱ آیا جو یادگیری و خودکارآمدی علمی معلّم» پیشرفت تحصیلی علوم را به طور معنی داری پیش‌پینی می کند؟
۲) آیا جو پادگیری و خودکا رآمدی علمی معلّم» نگرش به علوم را به طور معنی داری پیش‌بینی میکند؟
۳ آیا نگرش به علوم با کنترل متغیرهای جویادگیری وآخودکارآمدی علمی معلّم» پیشرفت تحصیلی درس علوم را به
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. و متغیرهای آن عبارتند از: پیشرفت تحصیلی به عنوان متغیر وابسته» متغیرهای
خودکا رآمدی علمی معلّم و جویادگیری متغیر مستقل» نگرش به علوم به عنوان متغیر واسطه.
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دورهی ابتدایی مشغول به تحصیل در سال ۱۳۹۵-۱۳۹۶ در شهرستان
بهبهان و معلمان آنان بود. به منظور انتخاب اعضای گروه نمونه ۳۰۰ دانش آموز (دختر و پسر) با استفاده از روش نمونه گیری
خوشه‌ای» انتخاب شدند. بدین منظوراز مدارس ابتدایی شهرستان بهبهان ۲۶ دبستان دخترانه و ۲۰ دبستان پسرانه به صورت تصادفی»
انتخاب شدند و از بین مدارس منتخب نیز پایه ششم برگزیده شد. سپس از هر کلاس ۶ نفر از دانش آموزان پایه ششم بصورت
تصادفی به پرسشنامههای نگرش به علوم و جو یادگیری در کلاس خود پاسخ دادند. بر این اساس ۱۵۰ دانش آموز دختر و ۱۵۰
دانش آموز پسر درگروه دانش آموزان به پرسشنامه ها پاسخ دادند و تعداد ۵۰ معلم نیز به پرسشنامه خودکا رآمدی علمی پاسخ
ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش شامل چهارپرسشنامه بودند که درادامه توضیحات هرکدام آمده است.
الف ) پرسشنامهی جو یاد گیری ا: این پرسشنامه توسط ویلیامز و دسی (۱۹۹۶) برای سنجش روابط بین معلّم و
دانش آموز در کلاس درس, برای مقاطع تحصیلی گوناگون تهیه شده است. پرسشنامه دارای دو فرم ۱۵ گوبه ای و فرم کوتاه ۶
گوبه ای است ازجمله:« معلم به پرسش‌های من کامل و دقیق پاسخ میدهد». در پرسشنامه جلوی هر گویه طیفی پنج درجه‌ای
کاملا موافقم موافقم» نظری ندارم» مخالفم تاکاملا مخالفم قرار دارد که آزمودنیها از هر گویه یک گزینه را انتخاب می کنند.
گزینه کاملا موافقم نمره ۵ و کاملا مخالفم نمره ارا به خود اختصاص میدهد و گویه ۱۳ آن به صورت معکوس نمره گذاری می
شود. در این پژوهش از فرم اصلی ۱۵ گوبه‌ای که توسط البرزی (۱۳۸۶) ترجمه و اعتباریابی شده» استفاده گردید. ویلیامز و دسی
(۱۹۹۶) برای تعیین روایی از روشهای تحلیل عاملی» همسانی درونی و به منظور تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده
کردند. افزون بر این در مطالعات بسیاری نیز روایی و پایایی ابزار ذکر شده تأیید گردیده است (بلک و دسی» ۲۰۰۰؛ ویلیامزه
این پرسشنامه برای نخستین بار در ایران در پژوهش البرزی (۱۳۸۹) مورد استفاده قرار گرفت . در پژوهش مذکوربه
منظور تعیین پایایی پرسشنامه از دو شیوه بازآزمایی و آلفای کرونباخ استفاده گردید. ضریب با زآزمایی برابر ۰/۸۳و ضریب
آلفای کرونباخ ۳ بود. همچنین برای تعیین روایی» از روشهای همسانی درونی و تحلیل عاملی استفاده شد. در این راستا
همبستگی هر گویه با نمره کل بین ۷۰/۶۰ ۰/۸۱بود. همچنین تحلیل عاملی پرسشنامه با استفاده از روش مولفه‌های اصلی مقدار
0 رابرابر۰/۹۶ و مقدار خی‌دو در آزمون بارتلت را برابر ۴۰۴۷/۵۹۱ (۳>۰/۰۰۰۱) و بر اساس شیب خط اسکری تنها یک
عامل در مقیاس به دست آمد که اين عامل بر اساس مقدارارزش ویژهای که داشت ۵۳ درصد از واریانس کل پرسشنامه را
پیش‌بینی می‌کرد (البرزی» ۱۳۸۹). در پژوهش حاضر نیز برای احراز روایی پرسشنامه جو یادگیری از روش همبستگی گویه‌ها با
نمره کل استفاده شد که ضرایب بدست آمده در دامنه‌ای از ۰/۵۰ تا ۰/۶۷ قرار داشت که همگی در سطح (8>۰/۰۰۰۱) معنادار
بود و همچنین برای بررسی پایایی نیز از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید که میزان این ضریب ۰/۸۴بدست آمد.
ب ) پرسشنامهی نگرش دانش آموز به علوم: یکی دیگر از ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش» پرسشنامه نگرش
به علوم اکپینر پلدیز تاتار و ارگین۲۰۰۹(۲) است که توسط عظیمی» جعفری هرندی و موسی پور (۱۳۹۳) در ایران اعتباریابی
شده است. این مقیاس سنجش نگرش شامل ۲۱ گویه با درجه‌بندی پنج گانه طیف لیکرتی است. محققان مذکور برای تعیین
روایی از روش روایی محتوایی و برای تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده کردند که عدد ٩۰/۸را بدست آوردند و
همچنین ضریب پایایی با روش بازآزمایی ۰/۷۷ به دست آمد. در این پژوهش نیز برای بررسی روایی پرسشنامه نگرش به علوم از
روش همبستگی گویه‌ها با نمره کل و بعد مربوطه استفاده شد که ضرایب بدست آمده در دامنه‌ای بین ۰/۲۸ تا ۰/۶۷ به دست آمد
که همگی در سطح (0>۰/۰۰۱) معنی دار بود و همچنین برای بررسی پایایی نیز از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید که میزان
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
ج)ابزار خودکارآمدی آموزشی معلّمم: این ابزار با نام "باورهای کارآمدی آموزش علوم 57۳1-8(۱) توسط
ریگزو نوچز" (۱۹۹۰) برای اندازه گیری اثربخشی آموزش علوم در معلّمان ابتدایی تهیه گردید و شامل ۲۳ گویه و دارای طیفی
لیکرتی میباشد و از دو مقیاس شامل پیش‌بینی باورهای خود کار آمدی فردی معلم درخصوص تدریس علوم*(۳5177۳:8) و
دیگری باورهای مورد انتظارمعلم در خصوص پیامدهای آموزش علوم؟ (51701) تشکیل شده است. این مقیاس رتبه‌بندی از
پنج گزینه کاملا موافقم» موافقم»نظری ندارم» مخالفم و کاملا مخالفم تشکیل شده است. ریگزو نوچز (۱۹۹۰) دربررسی پایایی
مقیاس ها برای مقیاس (۳57۳:3) ضریب آلفای ٩/*و مقیاس (5704) ضریب آلفای ۰/۷۶را گزارش نمودند. همچنین
مطالعات دیگری نیز این پایایی را تأیید کردند ( آیدین و با ۲۰۱۰ آزار ۲۰۱۰). همچنین روایی این ابزار در پژوهش
سازندگان بصورت محتوایی و تحلیل عاملی تأیید گردید. در این پژوهش برای بررسی روایی پرسشنامه خودکارآمدی علمی
معلّم از روش همبستگی گویه‌ها با نمره کل و بعد مربوطه استفاده شد و همچنین در مقیاس باور خود کار آمدی علوم با ابعاد باور
خود کار آمدی شخصی و پیامد آموزش علوم گویه‌های ۲و ۱۱ از بعد باور خود کار آمدی فردی و گویه ۲۱ از بعد پیامد آموزشی
علوم» به علت بار عاملی نامناسب حذف شدند. ضرایب بدست آمده برای بعد باور کارآمدی فردی تدریس در دامنه‌ای بین ۰/۲۳
تا ۰/۵۴ به دست آمد و همچنین ضرایب کسب شده در بعد پیامد آموزشی علوم ۰/۲۹ تا ۰/۷۰ بود. که همگی در سطح (
۱ 0 ) معنی دار بودند. برای بررسی پایایی نیز از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار این ضریب در بعد باور
کار آمدی فردی ۰/۸۷ ودر بعد پیامد آموزشی علوم ۸ به دست آمد.
این ابزار یک آزمون جامع پایان سال تحصیلی علوّم ششم در شهرشتان بهبهانمی‌باشد که توسط سرگروه‌های آموزشی
طراحی گردیده است و میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را در درس اغلوم:به صورت کمی می‌سنجد. برای تهیه این آزمون
از متن کتاب علوم ابتدایی پایه ششم سال تحصیلی ۹۶-۹۵ استفاده شده است وهمچنین روایی محتوایی این آزمون از طریق پنج
قابل ذکر است به منظور پاسخ گویی به پرسش‌های پژوهش و بررسی چگونگی ارتباط بین متغیرهای موجود در مدل مورد
نظر و میزان قدرت پیش‌بینی متغیر ها از روش تحلیل مسیز با آمار رگرسیون به شیوه همزمان در سه مرحله بشرح ذیل استفاده
۱ بررسی رابطه ی متغیرهای برون زاد(خود کار آمدی و تعامل معلم و شاگرد) و متغیرهای درون زاد
۲ بررسی رابطه ی متغیرهای برون زاد(خود کارآمدی و تعامل معلم و شاگرد )با متغیر واسطه(نگرش به علوم)
۳ بررسی رابطه ی متغیر واسطه(نگرش به علوم) با متغیر درون زاد(پیشرفت تحصیلی) با کنترل متغیرهای
برون زاد زاد(خود کار آمدی و تعامل معلم و شاگرد)
۴ بررسی مقدار کاهش ضرایب رگرسیون متغیرهای برونزاد از مرحله یک به مرحله سه
7 0ناه3 م۳1 عصنط 12 عع و500 آمد0 20 عطا 4
ابقدا بمنظور بررسی سوالات پژوهش رابطه همبستگی بین متغیرهای پژوهش بااستفاده از ضریب همبستگی پیرسون محاسبه
خودکا رآمدی خود کار آمدی فردی تدریس ۰ ۹/0 ۰۳ ۱
بر اساس یافته‌های جدول بین پیشرفت تحصیلی و جو یادگیری همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده گردید (۰۵/:ک0
۰ همچنین بین پیشرفت تحصیلی و نگرش نیز همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده گردید (۰/۰۱گ۳05» ۳۳۰/۲۴ از
سوی دیگر بین جو یادگیری و نگرش دانش آموز نیز همیستگی«شت ومغناآری مشاهده گردید (۰/۰۱ ۰05 ۲۶:/۳۷) و بین
خودکارآمدی فردی معلّم و جو یادگیری نیز همبشتگی مثبت وامعنی داری (۰/۱۴۸05:*/۰۱ -7) و بین خودکارآمدی فردی
معلّم و نگرش نیز همبستگی مثبت و معنی داری مشاه گردید (۰/۰۱گ۰/۱۲۰۳ ).اما بین پیامد آموزشی علوم و هیچ کدام
سوال اول پژوهش: رگرسیون پیشرفت تحصیلی علوم بر اساس متغیرهای جویاد گیری( تعامل معلّم و شاگرد) و
به منظور بررسی رابطه جویادگیری( تعامل معلّم و شاگرد) و خودکارآمدی معلم به عنوان متغیرهای پیش‌بین و پیشرفت
تحصیلی به عنوان متغیر ملاک به روش همزمان در مدل وارد شدند (جدول ۲).
جدول۲. رگرسیون جو یادگیری( تعامل معلّم و شاگرد) و خودکا رآمدی بر روی پیشرفت تحصیلی
چنانچه نتایج جدول آنشان میدهد» ضریب همبستگی چندگانه برابر با ۰/۱۲ <18 و ضریب تعیین برابر پا 131۶۰/۰۱ میباشد.
# ( :۰ : ون نوش اه ۵ اه ص چا تا ۰ ۸ ره
یعنی یک درصد از واریانس پیشرفت تحصیلی» از طریق متغیر جو یاد گیری» قابل تبیین است. ضرایب رگرسیون حاضر بیانگر آن
است که جویادگیری (05۰/۰۵ » ۰/۱۲ - 8 ) به صورت مثبت و معنی داری پیش‌بینی کننده‌ی پیشرفت تحصیلی علوم در
دانشآموزان میباشد ام خود کارآمدی معلّم پیش‌بینی کننده‌ی معنادار پیشرفت تحصیلی نمی‌باشد.
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
سوال دوم پژوهش: رگرسیون جویاد گیری( تعامل معلّم و شاگرد) و خودکارآمدی بر نگرش به علوم
به منظور بررسی رابطه جویادگیری( تعامل معلّم و شاگرد) و خودکارآمدی معلّم به عنوان متغیرهای پیش‌بین و نگرش به
علوم به عنوان متغیر ملاک به روش همزمان در مدل وارد شدند (جدول۳).
جدول۳. پیش‌بینی جویادگیری و خود کار آمدی معلّم بر نگرش به علوم
چنانچه نتایج جدول *نشان میدهد» ضریب همبستگی چند گانه برابر با ۰/۳۷ 1۹ و ضریب تعیین برابر با ۰/۱۴ <۳ج1 میباشد.
یعنی ۱۴ درصد از واریانس نگرش به علوم از طریق متغیر جو یادگیری( تعامل معلّم و شاگرد) قابل تبیین است. ضرایب رگرسیون
حاصل بیانگر آن است که جو یادگیری( ۰/۰۱ ۰/۳۶05 -8) به ضصورت مثبت» پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار نگرش به علوم
سوال سوم پژوهش: رگرسیون نگرش به علوم بر پیشرفت تحصیلی علوم با کنترل متغیرهای جو یادگیری و خود کارآمدی
به منظور بررسی سوال سوم متغیرهای جوبادگیری( تعامل معلّم و شاگرد) و خودکار آمدی معلّم و نگرش به علوم بعنوان
متغیرهای پیش‌بین و پیشرفت تحصیلی به عنوان متغیر ملاک به روش همزمان در مدل وارد شدند (جدول ۴).
جدول ۴. رگرسیون نگرش به علوم بر پیشرفت تحصیلی علوم با کنترل متغیرهای جو یادگیری و خود کا رآمدی معلّم
جدول رگرسیون حاکی از آن است که ضریب همبستگی چندگانه برابر با ۰/۲۵ 13 و ضریب تعیین برابر با ۰/۰۶ -13
۹ 4 ۰ وان و ۰ اه ها ور ع ۰
میباشد. یعنی شش درصد از واریانس پیشرفت تحصیلی علوم از طریق متغیر نگرش به علوم قابل تبیین است. ضرایب رگرسیون
حاصل بیانگر آن است که نگرش به علوم (۰/۰۰۱ 05 ۰/۲۴ -0) به صورت مثبت و معنی داری پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار
پیشرفت تحصیلی میباشد اما جو یادگیری و خود کار آمدی معلم با دو بعد خودکارآمدی فردی تدریس و پيامد آموزشی علوم
پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار پیشرفت تحصیلی نمی‌باشند. بنابراین نگرش به علوم توانسته است نقش متغیر واسطه‌ای را بین
درراستای مراحل تحلیل مسیر پیشنهادی کنی(۲۰۰۱) به منظور بررسی آن که نگرش به علوم نقش واسطه‌ای را در رابطهی
بین خودکا رآمدی معلّم و جو یادگیری (تعامل معلّم وشاگرد) با پیشرفت تحصیلی ایفا می کند ضرایب رگرسیون خودکارآمدی
معلّم و جو یادگیری (تعامل معلّم وشاگرد) در مسیرهای اول و سوم مقایسه شد. نتایج مقایسه داده‌ها نشان داد که تنها متغیر
جویاد گیری در رگرسیون اول (مسیر اول) پیش‌بینی کننده بوده است. در رگرسیون سوم (مسیر سوم) نقش پیش‌بینی کنندگی خود
را از دست داده است لیکن نگرش به علوم پیش‌بینی کننده قوی برای پیشرفت تحصیلی محسوب می گردد(جدول ۵).
جدول ۵. نتایج واسطه گری متغیر نگرش به علوم بر پیشرفت تحصیلی» در رابطه خود کارآمدی معلم و جو یادگیری (تعامل معلم وشاگرد)
از آنجایی که نقش واسطه گری متغیر نگرش به علوم در ارتباط با جو یادگیری تأیید گردید بنابراین مدل پژوهش ما از نوع
همانگونه که قبلا نیز خاطر نشان گردید هدف از پژوهش حاضر مطالعه رابطه جو یادگیری و خود کارآمدی معلّم با پیشرفت
تحصیلی درس علوم و بررسی نقش واسطه گری نگرش به علوم است. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها دربررسی همبستگی متغیرهای
پژوهش نشان داد بین متغیرهای جو یادگیری با پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت و معنی دار وجوددارد که نتیجه بدست آمده همسو
با نتایج پژوهشهای تیسام (۲۰۰۹)» سلیمی (۱۳۹۴)» انصاری (۱۳۷۵)» عطوفی‌سلمانی» بهاری» گودرزی‌ملایری (۱۳۸۷) میباشد.
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
در تبیین این يافته میتوان گفت که تعامل و ارتباط بین معلم و دانش آموزان یکی از ابعاد اساسی مدرسه است. در محیطهای
گرم و صمیمانه» دانش آموزان احساس امنیت کرده» نیازهای خود را به معلم خواهند گفت و در فعالیتهای کلاسی و
تصمیم گیریها مشار کت خواهند کرد و این عوامل نیز به نوبه خود باعث بهبود و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان میشود. نتایج
حاصل از داده های پژوهش همچنین نشان داد که بین پیشرفت تحصیلی و نگرش نیز» همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد و
نگرش دانش آموز پیش‌بینی کننده مثبت و معنی دار پیشرفت تحصیلی بوده است. یافته های این پژوهش, نتایج بررسی های قبلی
را مورد تأیید قرار میدهد (عظیمی» جعفری هرندی و موسوی پور ۱۳۹۳؛ عبدی و نوروزی» ۱۳۹۰؛ عبدی ۱۳۹۳۲). انکته قابل
تأمل آن است که نگرش نتیجه آموزش میباشد که بخش بزرگی از آن در مدرسه صورت میگیرد و یا دست کم در روابط بین
دانش آموزان با معلّمین خود پدید میآید. دانش آموزان معمولا نگرش‌های معلّمین خود را جذب می کنند. معلمینی که دیدگاه
مناسبی در زمینه ایجاد نگرش‌های مطلوب و خوشایند نسبت به دروس مخصوصا درس علوم دارند» با ایجاد جو یادگیری مناسب
و امن در ایجاد علاقه به علوم تلاش دو چندانی میکنند و می‌توانند زمینه پیشرفت تحصیلی بیشتری را برای دانش آموزان خود
فراهم نمایند. از دیگر نتایج پژوهش حاضر آن بود که جو یادگیری با نگرش دانش آموز رابطه مثبت و معنی داری دارد و این
یافته همسو با نتایج پژوهشهای وبلز ولوی(۱۹۹۳)» است. نتایج تحقیقات نشان میدهد که جو یادگیری خوب وخوشایند که
همراه با حمایتهای رفتارهای مستقلانه دانش آموزان توسط معلم باشد و دانشآموزان درآن رابطه‌ای دوستانه با معلمان خود
دارند و اجازه اظهار نظر و حق انتخاب و مشار کت در فرایند یاددهی-یاد گیری را دارند و بازخورد مناسپی از طرف معلمان خود
دریافت میکنند دلبستگی و علاقه بیشتری همراه با لذت یادگیری را تجربه میکنند. بنابراین آنها دید و نگرش مثبت تری نیز
نسبت به محیط کلاسی پیدا کرده و این نگرش مثبت نشبت په مدرشه نیز گسترش می‌یابد و همین باعث ایجاد رغبت و انگیزه
درونی نسبت به دروس و پیشرفت تحصیلی در آنهاامی گرادد.
همانگونه که تحلیل داده نشان دادبین خود کار آمدای فردی معلّم و جو یادگیری نیز همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد
و این یافته با نتایج پژوهشهای رضاپور» میرصالح»" موسوی ندوشن» (۱۳۹۵) و اشتون (۱۹۸۶) همسو میباشد. بدین معنی که
معلمانی که از خودکارآمدی تدریس بالاتری برخوردارند در روابط و تعاملات خود با دانش آموزان بهتر عمل میکنند»
بازخوردهای مناسب‌تری به آنها میدهند ور" کل جی,یاد گیری بهتری/درکلالل آننجاد میکنند. این معلّمان ممکن است با
برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و در تعاملات خود با دانش آموزان(مثلا با کمک کردن به دانش آموزان برای اینکه روی تکالیف, مداومت
به خرج دهند وانتظاراتی را که در تحصیل از آنها است راب رآورده سازند)» آنها را تشویق کنند تا بهتر یاد بگیرند. این اثرات
انگیزشی در معلّمان میتواند به افزایش موفقیتهای دانش آموزان منجر گردد. اشتون (۱۹۸۶) دریافت معلّمانی که خودکارآمدی
بالاتری دارند» احتمالا محیط مثبتی را در کلاس فراهم میکنند نظرات دانش آموزان را ارج می‌نهند و نیازهای آنها را در نظر
ازدیگر نتایج این پژوهش آن بود که بین خود کار آمدی معلم و نگرش دانش آموز در درس علوم» همبستگی مثبت و معناداری
وجود دارد و این یافته با نتایج پژوهشهای پیرکمالی» مومنی مهموئی و پاکدامن (۱۳۹۱)» کارشکی و همکاران (۱۳۹۳)»
بایراکتار(۲۰۱۱) همسویی دارد. در تبیین این یافته پژوهشی باندورا (۲۰۰۱) معتقد است عوامل شخصی ( از جمله» باورها
انتظارات» نگرش‌ها دانش» راهبردها و ...) » رویدادهای محیطی( فیزیکی و اجتماعی ) و رفتارهای (عملی و کلامی ) فرد با
یکدیگر تأثیر متقابل دارند و هیچ یک از این سه جز را نمیتوان جدا از اجزای دیگر به عنوان تعیین کننده‌ی رفتار انسان به
حساب آورد. بنابراین نگرش دانش آموز و خود کار آمدی معلم رابطه مثبتی با هم دارند که پژوهش حاضر و پژوهشهای بالا این
از جمله نتایج قابل توجه در پژوهش حاضر آن بود که جو یاد گیری پیش‌بینی کننده مثبت و معنی دار پیشرفت تحصیلی است
و این يافته با نتایج پژوهشهای مردوکک» هال و وبر ۲۰۰۱(۲) فلای» الدوی و آلرد" (۲۰۰۳) مرادی» انصاری» کشکولی» ناصری
(۱۳۹۴)» البرزی و خیر(۱۳۹۰) همسویی دارد. از سوی دیگر نتایج نشان داد بین جو یادگیری (تعامل معلّم و شاگرد) و نگرش به
علوم رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و این یافته با نتایج پژوهشهای سالیوان(۲۰۱۱)» همسویی دارد. البرزی (۱۳۹۴) معتقد
است» نگرش» نقش به سزایی در بروز رفتارهای مختلف دارد. دراین خصوص میتوان به موضوع نگرش و رفتار اشاره نمود.
مطابق با بسیاری از نظریه‌هایی که در ارتباط با نگرش ذکر شده» افراد زمانی که نگرش و باور لازم را برای انجام فعالیتی دارند
طبیعتا میل به بروز و انجام آن رفتار را بیشتر دارا هستند. در نگرش به علوم موضوع داشتن یک احساس يا عقیده خوب و خوشایند
درباره این درس و اینکه دانش آموز جرأت انجام دادن مستقلانه آزمایشات يا دیگر فعالیت‌ها را دارد» می باشد و اینها از عواملی
است که منجر به بروز علاقمندی نسبت به این درس و به تبع آن پیشرفت تحصیلی در درس علوم می گردد. بر این اساس وجود
رابطه مثبت و معنی دار بین نگرش به علوم و پیشرفت تحصیلی قابل انتظار است. از سوبی دیگر چنانچه قبلا گفته شد نگرش‌ها
زاییده و برخاسته از اجتماع هستند. نگرش‌ها تبلور باورها و انتظارات والدین» همسالان معلمین» رسانه‌ها و به طور کلی آنچه
جامعه به فرد منتقل می‌سازد» است. در تبیین این یافته میتوان گفت که بر اساس نظریه فرایندی نگرش به رفتار وقتی یک رویداد
در کلاس درس علوم نگرش مثبت دانش آموزی را بر می‌انگیزد» ادراک‌های او را از درس علوم تحت تأثیر قرار میدهد و
همزمان دانش او درباره‌ی آنچه در چنین موقعیتی مناسب است نیز فعال میشود. نگرش به علوم و اطلاعات ذخیره شده درباره‌ی
آنچه در این موقعیت مناسب و مورد انتظار است» تعریف دانش آموز از این رویداد ایجاد شده موجب می شود و این تعریف یا
ادراک به نوبه خود رفتار تحصیلی را تحت تأثیر قرار میدهد. حال اگر این نگرش‌های برانگیخته شده در جهت مطلوب و مورد
پذیرش دانش آموزان باشد خواه ناخواه در پیشرفت تحصیلی آنان در درس علوم موثر خواهد بود.
همانگونه که نتایج پژوهش نشان داد خود کارآمدی معلمان نقش پیش بینی کننده معنی دار درخصوص متغیر نگرش و متغیر
پیشرفت تحصیلی نداشت و این درحالی است که بر اساس,جداول هیستگی رابطه معناداری بین خودکارآمدی معلمان با نگرش
و پیشرفت تحصیلی دردرس علوم دیده شد. در خصوص این یافته شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که خودکارآمدی معلم
پیش‌بینی کننده پیشرفت تحصیلی نبود آن است که دانشآموزان پایه ششم که تحقیق حاضر بر روی آنها اجرا گردید. در تلاش
برای وارد شدن به مدارس نمونه و تیز هوشان بوده و شاید همین تلاش زیاد منجر به پیشرفت تحصیلی آنان شده است. یک دلیل
دیگر هم اینکه بنظر می رسد در فضای آموزشی کشور ما خودکارآمدی معلّم فاکتور اساسی برای نقش او در کلاس نمی باشد و
آنچه مهم است تنها پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می باشد و اینکه معلم چه چیزی راتجربه می کندو چه ارزشی برای کارخود
قائل می شود مورد توجه قرارنمی گیرد. از سوی دیگر خود کار آمدی معلم در مقابل جویاد گیری نقش پیش بینی کننده ندارد و
این بدین معناست که گرچه رابطه بین خودکارآمدی و نگرش وپیشرفت تحصیلی دیده می شوداما نقش مهمی در مقابل
درنهایت ازجمله محدودیت های پژوهش حاضر تحقیق حاضر آن بود که تحقیق از نوع همبستگی بوده است و از این رو
استنباط علت و معلولی» از نتایج باید با احتیاط صورت گیرد. همچنین خود گزارشی بودن پرسشنامه نیز ازدیگر محدوديت‌ها بود
و از آنجایی که یافته‌های این پژوهش میتواند اطلاعات مهمی برای معلّمان و مسولان تعلیم و تربیت جامعه داشته باشد پيشنهاد
میگردد که آموزش و پرورش با گذاشتن کارگاه‌های آموزشی و با دوره‌های ضمن خدمت برای معلمان به این امر مهم نیز توجه
نمایند وبا توجه به اینکه با انجام این پژوهش, نقش واسطه گری نگرش به علوم بر پیشرفت تحصیلی در ارتباط با یادگیری بررسی
شده است پيشنهاد میشود در نظام تعلیم و تربیت برجایگاه نگرش به علوم بیش از پیش تا کید شود. علاوه بر آن پیشنهاد می گردد
ره ۰ - 8 2 ۴ - ار بت . ی ۰
پژوهش های کیفی و ترکیبی در خصوص نگرش در موضوعات درسی انجام گیرد و همچنین پژوهش هایی که پیشایندهای
فردی وا جتماعی موثر بر نگرش رانیز تعیین می کنند انجام شود.
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
انصاری» حجت اله .(۱۳۷۵). بررسی تأثیر جو روانی - اجتماعی کلاس در پیشرفت تحصیلی. مجله روانشناسی و
البرزی» محبوبه و خیر» محمد. (۱۳۹۰). ارتباط بین سبکک های تعاملی معلّمان با خودپنداری دانش آموزان دوره
البرزی» محبوبه. (۱۳۹۴). بررسی رابطه ی نگرش به خلاقیت و خلاقیت اجتماعی در کودکان با واسطه گری هسته
البرزی» محبوبه .(۱۳۸۹). رابطه سبکک‌های ارتباطی با خلاقیت شناختی دانش آموزان بر اساس باورهای شناختی و
سلیمی» نجمه. (۱۳۹۴). «بررسی رابطه جویادگیری با سازگاری تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر
مقطع متوسطه ناحیه چهار شیراز»» پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد» واحد مرو دشت.
عبدی» علی ,(۱۳۹۳). بررسی تأثیر مدل چرخه یاد گیری مبتنی بر رویکرد اکتشافی در پیشرفت تحصیلی و نگرش به
یادگیری درس علوم تجربی. مجله پژوهش در یادگیر یآموزشگاهی»۶ ۶۸-۵۹
عبدی» علی و نوروزی» داریوش.(۱۳۹۰). مقایسه اثر بخشی راهبرد تدریس مبتنی بر هوش چندگانه و روش متداول
بر پیشرفت تحصیلی و نگرش به یادگیری درس علوم دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی. مجله علمی پژوهشی ن وآوری
عطوفی‌سلمانی» محمدرضا بهاری» سیف اله.و گودرزی ملایزی» بهزاد.(۱۳۸۷). بررسی تاثیر جو روانی -اجتماعی
کلاس بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی شهرستان کاشان. ن وآوری‌های مدیریت آموزشی (انديشه
عظیمی» اسماعیل» جعفری هرندی» رضا و موسوی پوز» سعید.(۱۳۹۳). اثر بخشی بازی‌های آموزشی رایانه‌ای بر
پیشرفت تحصیلی و نگرش به یادگیری درس علوم. مجله علمی پژوهشی ن وآوری ها یآموزشی» ۱۵ ۴۹-۳۴
کریمی» یوسف (۱۳۷۹الف). نگرش و تغییرنگزش ,چاپچهارم. تهران: نشر ارسباران.
مرادی,روح ال انصاری» سمیرا کشکولی» فرج و ناصری» الهام (۱۳۹۴). «بررسی رابطه بین جو یادگیری و
سازگاری تحصیلی با عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر شهر سپیدان» چهارمین کنفرانس بین المللی روانشناسی و
پیرکمالی» محمدعلی؛ مومنی مهموئی» حسین و پاکدامن» مجید.,(۱۳۹۲). بررسی رابطه بین سطح خودکارآمدی
معلمان علوم تجربی با انگیزش» نگرش و پیشرفت تحضیلی دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی .نشریه پژوهش در
جوادی» محمدجعفر؛ رستگار» طاهره» موسوی» فرشته » سمیعی» نسرین» و آذر زاهدی. (۱۳۷۸). شیوه نوین تحلیل
متون درسی و طراحی ابزارهای ارزشیابی علوم پایه پجم. چاپ اول. تهران: انتشارات مدرسه.
رضاپور میرصالح؛ یاسر پورعابدینی ارد کانی» محمد و موسوی ندوشن» سید حسین. (۱۳۹۵) مجله علمی-پژوهشی
کارشکی» حسین» ارفع بلوچی» فاطمه و شیرزاد» زینب. (۱۳۹۳). رابطه ادراکات کیت کلاسی دان شآموزان دختر
با نگرش تحصیل یآنان.رشته علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه اصفهان. (۹)۱» ۸۸-۷۵
0 عفن اناد "فاصع0ن5 ۲۰۰۹(۰ .0۵0 ۳۳۵1 66 وا و1218 بت 11012 وس وله
عنصع20عه 0ص ,166 ع0هع ,۲ع0صعع ۵1 ماع ناکه صذ هه نع مامصطع) 0ص ععصعند
۴۰ و(۱)۱ 501671665 860107۵ 0۳۵ هن مک-0 ۳۲001 مامعصع ناج
6 1367 عع 500 باتقاصعصعآم ععز-2 .(۲۰۱۰) ۰ و02ظ 6۶ مگ مصفل ۸
-۶۹۴ ,(۹)۲ ,07111716 ۳0601071 10۵۳۸۵۲ بکعسا50 حنعط وصه ککعناهط یناه عصنطاه ]1
-۹۵[۲ :5 1236367 عععن5 7سقو 560 ععز عم 0ص 13066 .(۲۰۱۰) .۸ ت۸2
,(4)۴ ,76۷16۷5 073۵ ,۵۹60۲6 [,۵۳۵ 7/۵۲۵ عصنطهم) ععصعن5 اوه کلعنا۵ هنم
6۰ 63210۲21 ۵1 ,معط وصنوکنص 2 10۵۳۵ نوی ما51 ۱۹۹۷(۰) .۸ م02ت800ظ
0 560168 ۳۳]00000 اک 00۳۶۳۶ 2۵۳ عنس .(۲۰۱) بش۸ ,588000۳8
6 67۲۴ 162 [ممطلک معط ععزسعیم 2 حافا 1 .(۲۰۱۱) ب5 رتقاکلهر2ظ
۵۷۷ 8 ۴٩ 31160 6ط1 نعصعن5 10۵۳0 فعلوبم۸ فصه کامناعط ردنت وصنط13
۸۳-۰, ۱۱۱۲۳ ,65 71/01611010 03۵ 5016166 آمماعک بس2ع 3۳۵ ۳۵۵05 +ع 13
سا .1 ,16617 ول 8۰ ,00023162 .0 .3 مصتا0ق/3 ۷.۰ .1 3/1 و3۰ .۸ ,3868107
60753 ,5۲۳۵۵ 110016 16 17 06001۵4 65 1/06۵ ۱۹۹۶(۰) .۸ 1 مطانه5
۸0 20906 ۲۳6 ۵1 کا۳1۵0 .(۲۰۰۱) .31 ,و0۳0 ۵۶ و ب ,۸[1۳60 مظ .ظ و3183
265 "50608 صز ععصقطل ۵۶ عزواولقصه 09-00 ۸ ۲۰۰۶(۰) 8 ,606086
7۵۳۲۵۱ ,71166۲۳۵۵۲۵ 5006006۰ 0۳ بنانای عطا اامطه کعوتاناه هه ععدعن5 10۵۳۵
6 ۵۳ کعلنهنانه 067610 ۲۰۰۷(۰) .8 ,بوطصسعط 2 کل ,7006 ,3 .8 ,نگ
8 136376 0۶ 37۵0100۳5 ۲۰۰۱(۰) .7 34۰ ,۷۷۵06۲ 6 31.36 وعلق11 .8 1۰ 2/0004
آ[0 5 طاونط که کنواقصه +ماعل ۸ ۱۹۹۲(۰) 1۰ .7 ,ق3۵۱۵ ۵ و۳ 8 ,2/7675
6 ]۹ |70۳۵ 5006066۰ ۵۲۵ عطنااه هه کاص دمص 0متععلن
:50006 ۲۰۱۲(۰) .31 منعد معا .۸ مفصق ق1265 +6 و رقکقطهانتط۳:۳ 6۶ ,3/6 نکه‌زد7<1
]۹ ,70۳۵ ۰7۵۲۵15010 عم امصط16 وصد ععصعنک کو۳ ۶ عوحن ۸
001071121101107-]۹۵1 ]0 00060710166 7۳۵ ۱۹۹۹(۰) .0 ,113300 67 وی ولا ول و1466۷6
"500068 5000۳۲ ۵ م0ل 0صه هد کتعطله) ۷۷۵۵۲ .(۲۶) بل مد[ ۵۶ ول ,166۷6
۰ (۹۸)۱ ,560109 260110۵1 ]۹ ,70۳۳۵ اه عصنصدعلز خ عصنسل صمصمانه
_رابطه جو یا دگیری و خود کار آمدی معلّم با ...
5 61660۵ هه 01 610060۲ عل عطا 102005 ۱۹۹۰(۰) سل ق1۴00 6 وب 3885
۶۲۵-۰ ۷۴ ۳060000 666 عک باصعصساعصذ اعنا۵ نله عصنط‌جم) معصعند
6 عل۳0ه 10 عونهن ۸ عاصعله ۲۰۱۳5 ,3.2/5 حعاطل۸ چگ ۸ ۵ 0و1 16.4 ,نله دزطا م5
]0 ,۰.70۳۵ 10۷۵ 1316۳۵۵16 اه ع مک امعصع منطاع۸ انس منطکدمناداع۴ عاز 40صه
40 ۹۲۱۱۴۴ 1۱۵۲۹ ۵۵ ۹۳۵ 000 ]۹۵/۳۶ 06۲۲۵۵۵ 1 965 ۲۰۱۱(.60۵1). ۸ مصق‌تتلاناگ
0۶ از 7836 154 .5001 610۵۵ 1 ۹۳-۵6۵ و۳۹۳ع1۵ ۵ 0066 وسنعه)
ولالنصد؟ ,گاع5 10۵۳۵ فعلننااه ۵1 دم‌نطعدمنااع۸ ۱۹۸۶(۰) .0 8 ,50905 62 وس 8۰ ,13110"
-۷۰)۴(,۳۶۵ ,۳06007 56016766 +کاصع امه دمص ععصعنک ۵۶۵00 علنهناکه از [ممط5 هه
01313 500601 0 00ف 6۳2ص 1 صعل ماک ملع ۵1 اعحمطط 6ط 1 (۲۰۰۹) اصعع20 11506
۳۹-۵۰ ,(۱ )۹۹ ون(0109/عر25 ,۳2۲۵0۵ ام سمل خصعصع تمعن هه
0 .1637008 1328286 02 عمط کاز هه علنهناکه 5 1.2067 ۲۰۰۵(۰) 13۰ 3 7۵۲۳۳۵۰
۷7۵65 1005050021 ۶ د0ناهنله 136 ۱۹۹۶(۰) سل 8۰ 1260 :6 وس .ی ,۷1118358
500701 0۳۵ 06750۳۵19 ]٩ ,70۳۵ معط 511-00 هم اعع ج نکاصعلو نی م10
40 ع0ا ۵۶ 210۳ 063 هد 0650 ع از که مکحصصی ۸ ۱۹۹۳(۰) 7۰ و16 6۶ و ,کل6 ت1۷
۱-۰ ,(۱۵)۱ ,6۵10110715 همقل ۳۲1۶۵۲٩ ۵ 7 ,7۵۳۵0۵۵ ده مفخعص۸
| پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه جو یادگیری و خودکارآمدی معلّم با پیشرفت تحصیلی درس علوم با نقش واسطه گری نگرش به علوم انجام گردید. شرکت کنندگان در پژوهش شامل 300 نفر از دانش آموزان دختر و پسر کلاس ششم مقطع ابتدایی شهرستان بهبهان و همچنین معلمان آنها که 50 نفر بودند، می باشد. این دانش آموزان به وسیله پرسشنامه نگرش به علوم اکپینر و همکاران ( 2009 )، پرسشنامه جویادگیری ویلیامز و دسی (1996) و آزمون پیشرفت تحصیلی علوم ارزیابی شدند و معلمان آنها به پرسشنامه باورکارآمدی تدریس علوم (1990) پاسخ دادند. د یافته های حاصل از نتیجه رگرسیون و تحلیل مسیر نشان داد که جویادگیری به صورت مثبت و معناداری پیش بینی کننده ی پیشرفت تحصیلی علوم در دانش آموزان بود امّا خودکارآمدی معلّم با دو بعد خودکارآمدی فردی درتدریس و پیامد آموزشی علوم، پیش بینی کننده ی معنادار پیشرفت تحصیلی نبودند و همچنین جو یادگیری به صورت مثبت، پیش بینی کننده ی معنادار نگرش به علوم بود امّا خودکارآمدی معلّم پیش بینی کننده ی معنادار نگرش به علوم نبود. |
22,816 | 495965 | متغیرهای چندگانه بر شدت. مدت
و درمان اختلالات سومصرف مواد تأثیر می‌گذارند. برآوردها در سال ۲۰۱۷ نشان داد که ۲۷۱ میلیون
نفر در جهان از یک يا چند ماده‌مخدر استفاده کرده‌اند. پژوهش حاضر که از نوع علی-مقایسه‌ای بود» با
هدف مقايسه تکانشوری» استحکام من» ناگویی هیجانی و حمایت اجتماعی ادراکشده در معتادان
ادامه‌دهنده و رهاکننده درمان انجام شد. روش: بدین منظور ۱۸۰ نفر از مراجع‌کنندگان به سه مرکز
ترک اعتیاد, بهصورت تصادفی در سه گروهادرمان دارویی» مشاوره انگیزشی و درمان ترکیبی دارویی-
انگیزشی قرار گرفتند. آزمودنیها پیش از درمان» پرسشنامههای مربوط به مقیاس تکانشوری بارات (بارات.
۴ مقیاس استحکام من (بشارت. ۱۳۸۶)» مقیاس ناگوّیی هیجانی تورنتو (بگبی» پارکر و تیلور
۴) و مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی ادراکشده (زیمت. دالم. زیمت و فارلی» ۱۹۸۸) را تکمیل
کردند. پس از پایان دوره درمانی تعداد افراد باقیمانده هر گروه درمانی بهترتیب ۰۴۵ ۳۹ و ۴۳ نفر بود.
برای تحلیل داده‌ها از آزمون ناپارامتری یو مان-ویتنی استفاده شد. یافته‌ها: نتایج پژوهش نشاندهنده
تفاوت معنادار در متغیرهای تکانشوری» استحکام من ناگویی هیجانی و حمایت اجتماعی ادراکشده بین
معتادان ادامه‌دهنده و رهاکننده درمان است. نتیجه گیری: توجه به این متغیرها میتواند در برنامه‌های
کلید واژه‌ها استحکام من : نکانشوزی: حمایت اجتماعی اذراک‌شده: سومسترف مواده ناگویی هیجانی
استناد به این مقاله: حاثری, مهسا بشارت. محمدعلی.. احمدوند شاهوردی, محمد. و رمضانی مقدم آرانی فریده. (۱۴۰۱). مقایسه تکانشوری, استحکام .
من ناگویی هیجانی و حمایت اجتماعی ادراکشده در معتادان ادامه‌دهنده و رهاکننده درمان. فصلنامه علمی- پژوهشی روانشناس یکاربردی: ۱۶ (۲ پیاپی
دوره ۱۶ شماره ۲ (۶۲)» تابستان ۰۱۴۰۱ ۱۳۳-۱۵۶ 9
اعتیاد نوعی بیماری مزمن و عودکننده است که با استفاده و جستوجوی اجباری مواد بر خلاف
پیامدهای زیان‌بخش آن مشخص میشود. اعتیاد بهعنوان بیماری مغز قلمداد میشود. چراکه
ساختار و نحوه کارکرد مغز را تغییر میدهد. این تغییرات مغزی می‌توانند مستمر باشند و به
رفتارهای آسیب‌رسان و اغلب خودتخریب‌گرانه منجر شود (سادوک» سادوک و روئیز» ۲۰۱۵).
انجمن روانپزشکی آمریکا در پنجمین نسخه تجدیدنظرشده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات
وانی اطبقه‌های سومسرف ماده و وابستگی بهماده را جایگزین اختلال مرف ماده کزده اس
نشانه‌های مرتبط با اختلال مصرف ماده به چهار گروه عمده کنترل آسیب‌دیده آسیب اجتماعی,
مصرف خطرناک و معیار داروشناختی (تحمل و ترک) تقسیم میگردد (انجمن روانپزشکی آمریکا
۴۳ برآوردهای انجام‌شده توسط سازمان ملل متحد نشان میدهد که ۱۶۲ میلیون تا ۳۲۴
میلیون نفر (۳/۵ تا ۷ درصد از کل جمعیت جهان) از افراد ۱۵ تا ۶۴ساله یک ماده غیرقانونی را
مصرف کرده‌اند. متغیرهای متعددی بر پدیدایی» شدت. تداوم و درمان اختلال‌های سومصرف
مواد تأثیر می‌گذارند. این متغیرها شامل عوامل, جمعیت‌شناختی (کر یای» گرینفیلد» ویلیامز
لوئی لی و همکاران؛ ۲۰۱۷)» وجود اختلالات روانی متفاوت (گودوین و استین؛ ۲۰۱۳ تجارب
ناخوشایند کودکی (زارس» نف» یودر» هولیرشون» چمبرس و چمبرس» ۲۰۱۹)» عوامل اجتماعی
(کیپری,» ویلسون» اتی» شیران» میلر و مک‌کمبریج, ۳۰۱۶).و تفاوتهای فردی (کولدر فرنداک.
لنگور رید» هاوک و ویکزورک. ۲۰۱۷) است. پژوهشها همچنین رابطه متغیرهای روانشناختی
از قبیل تکانشوری (کارلا مارتینز-لوردو ارتامندی, فرناندز-هرمیدا و پریکوت-والورد» ۳۰۱۷٩
لونگ»استایگرهسایدن :الوم سال: سینگ وهمگارا: 4۲۰۱۷ استیخکام من زلسینگ وا آناد: ۱۵ ۳۰
پتروویچ» پرایسا و کوزاریچ» ۳۰۱۸؛ وونگ. نیگه پاترلر» فیتزجرالد» جستر گلس و همکاران,
۶ ناگویی, هیجانی ازتوربرگ. پلنگ. یو رسالیوانه,چاسکینگ: لندق و همگاران, ۲۱۷
دورارد» بونگنر فانب» ادل» کورکوس و برتوز ۲۰۱۷) و حمایت اجتماعی ادراکشده (بیرتل, وود
و کمپا ۲۰۱۷؛ کاجانوجا اسکین, کاروکیوی,» کارلسون و کارلسون؛ ۲۰۱۹؛ چن» ۲۰۰۵) را با
اختلالات اعتیادی و مرتبط با سومصرف مواد را نشان داده است.
تکانشوری از جمله مهمترین عواملی است که موجب آسیب‌پذیری فرد در برابر مصرف مواد و
مصرف مجدد پس از دور پرهیز میشود. کاهش کنترل محرک يا تکانشوری ویژگی شاخص
اعتیاد است (ماراز, اندو ریگو هارماتا تاکاچ. زالکا و همکاران, ۲۰۱۶). فراتحلیل انجام‌شده توسط
لونگ و همکاران (۲۰۱۷) نشان داد که تکانشوری با سوگیریهای توجه, حافظه و نگرش مرتبط
با مصرف مواد رابطه مثبت و معنادار دارد. این نتایج همسو با نظریه‌های حساسیت‌زایی ااعتیاد
است و رابطه دوسویه بین تکانشوری و سوگیریهای شناختی مرتبط با مصرف مواد را نشان
میدهد. همچنین نقش پیش‌بین تکانشوری و سوگیریهای شناختی را در رابطه با نتایج درمان
تأیید میکند. میزان مشکلات مرتبط با مصرف مواد در مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب بالاتر
گزارش شده است. در این بیماران تکانشوری بهعنوان مشخصه اصلی در نظر گرفته میشود و
معمولا قبل از مصرف ماده واقع میشود. همبودی اختلال انفجاری متناوب و مصرف مواد موجب
تشدید این مشکلات نسبت به گروههای بدون همبودی است (کوکارو فریدبرگ. فننینگه گرانت.
کینگ و لی ۲۰۱۶). تکانشوری با مهار من و تاب‌آوری من بهعنوان عوامل استحکام من رابطه
استحکام من عامل اصلی برای احساس هویت خود. تجربه خویشتن و جهان» به‌هم‌پیوستگی
تجربیات و دیدگاهها و درک واقعیت است (فردریک. ۲۰۱۳). قضاوت و واقعیت‌سنجی کافی,
احساس واقعیت جهان و خود قدرت تحمل ناکامی» مهار تکانه‌ها و توانایی لازم جهت مفهوم‌سازی
و به‌کارگیری تفکر انتزاعی و توانایی به‌کازگیری مناسب دفاع‌های من قدرت تحمل استرس»
جستوجوی مشغوليت‌ها و علایق لذت‌بخش از مشخصه‌های من توانمند است. به‌طور کلی,
استحکام من عاملی است که قوت با ضعف فرد.در آن میتواند پیش بینی‌کننده اعتیاد فرد به مواد
افیوئی هنگام مواجهه با اضطراب با یشکلات گید اگوی دیگزه ظعف در استحکام من
و تخیر در بلوغ روانشناختی عامل مهمی.درروند" درمان افراد وابسته به مواد افیونی است
(آبراموف» لانگ و ماتسون» کوتریل» بریج» عبدالرسول و همکاران» ۲۰۱۵). ناگویی هیجانی عامل
خطری برای اختلال‌های روانی و جسمی به شمار می‌رود (کیفر تیلور پارکر و بگبی» ۲۰۱۷).
پژوهشهای بسیاری حاکی از رابطه معنادار میان ناگویی هیجانی و مصرف مواد در بزرگسالان
است, بهگونهای که در میان ۳۹ تا ۶۷/۵ درصد از بزرگسالان مصرف‌کننده, ناگویی هیجانی نیز
دیده میشود (اورن» سینار اورن» یوموت. کان و بوزکورت» ۲۰۱۵). از سوی دیگر افراد با ناگویی
هیجانی بالا دارای مشکلات بیشتری در برقراری روابط بین‌فردی پایدار هستند و حمایت
اجتماعی پایین‌تری دارند که منجر به بیماری‌های روانی و جسمانی میشود. این یافته‌ها از رابطه
میان ناگویی هیجانی» انزوای اجتماعی و فقدان حمایت اجتماعی ادراکشده حمایت میکنند
(تراک» هانمن, جانوویتز ولزک, ناک» فری‌برگر و همکاران؛ ۲۰۱۷). تحقیقات نشان داده‌اند در
افرادی که تاریخچه خانوادگی سومصرف الکل دارند» حمایت اجتماعی میتواند بهعنوان محافظی
در برابر سومصرف مواد عمل کند. روابط خانوادگی نزدیک و حمایت‌کننده با مصرف کمتر مواد
و الکل رابطه دارد (بشارت. ۱۳۸۶؛ بیرتل و همکاران, ۲۰۱۷؛ استودر» بگیو دوپویس» موهلر-کو
دیین,و جمل, ۲:۱۷):اگرچه خمایت اخجتماغی به‌ظور کلی یک شاخضه معبت اختماعی است.
در ارتباط با افرادی که با مشکل اعتیاد دست‌وپنجه نرم میکنند. پیچیده‌تر و چندبعدی است
(تامپسون» ۲۰۱۷). حمایتهای اجتماعی» مصرف مواد را از طریق فراهم‌کردن شرایطی برای
خرید مواد همانند پول و یا فراهم‌کردن مکانی برای مصرف» تسهیل میکنند. اگرچه, حمایت‌ها
می‌توانند سبب ارتقا خودکارآمدی مرتبط با پرهیز نیز شوند و به مصرف‌کنندگان کمک کند که
وضعیت ترک را حفظ کنند و با فراهم‌کردن برخی فرصتها به جامعه بازگردند (پانبیانکو گالوپ,
در حال حاضر اعتیاد و درمان آن خط اول دفاع در مقابله با بیماری‌های روانی و رفتاری و یکی
از مهمترین مشکلات سلامت عمومی در سراسر جهان به شمار می‌رود. با وجود خطرات و عوارض
ناشی از اعتیاد» روزانه به شمار معتادان جامعه افزوده میشود. این امر بر اهمیت ایجاد راهبردهای
مناسب در جهت پیشگیری و درمان اعتیاد می‌افزاید. با توجه به روشهای مختلف درمان اعتیاد
و ترک ناموفق عده کثیری از معتادان و بازگشت مجدد آنهابه این رفتار ناسازگارانه» میتوان
اینگونه استنباط کرد که متغیرهای گوناگونی بر روند دزمان اثر گذاشته و آن را برای گروهی از
افراد بی‌نتیجه و برای گروه دیگر تأثیرگذار می‌سازد. بتابراین» به‌وسيله شناسایی و مطالعه تأثیر
این متغیرها پیش‌بینی نتایج درمان نیز امکان‌پذیر خواهد شد وامی‌توان برای افرادی که مستعد
در همین راستا این پژوهش با تأکید بر اهمیت مطالعه عوامل روانشناختی مور و
پیش‌بینی‌کننده اثربخشی و تداوم درمان طراحی شده است و به تعیین نقش پیش‌بین متغیرهای
تکانشوری» ناگویی هیجانی» استحکام من و حمایت اجتماعی ادراکشده در سه گروه از معتادانی
که تحت درمان دارویی» انگیزشی و درمان ترکیبی دارویی-انگیزشی قرار گرفته‌اند, پرداخته است.
با توجه به آنچه ذکر شد» فرض‌های پژوهش بدین ترتیب آزمون می‌شوند: ۱. تکانشوری در
معقادانی که:درمان را ادامه دادند: و آنهایی که رها کردئنه متقاوت: است» ۲. استحکام من دز
معتادانی که درمان را ادامه دادند و آنهایی که رها کردنده متفاوت است؛ ۳ ناگویی هیجانی در
معتادانی که درمان را ادامه دادند و آنهایی که رها کردند. متفاوت است؛ ۴. حمایت اجتماعی در
معتادانی که درمان را ادامه دادند و آنهایی که رها کردند. متفاوت است.
جامعه آماری پژوهش حاضر تمام افراد معتاد مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد شهر یزد بود. از
میان مراکز موجود.» سه مرکز به صورت نمونهگیری دردسترس انتخاب و از میان افراد
مراجعه‌کننده» ۱۸۰ معتاد مصرف‌کننده مواد افیونی (در قالب سه گروه *۶نفری) به‌شیوه
نمونهگیری دردسترس و پس از أخذ رضایت از بیماران انتخاب شدند. پس از اتمام دوره درمانی»
تعداد افراد باقیمانده در گروه درمان دارویی ۴۵ نفر (۲۳۵/۲ درصد)» گروه درمان انگیزشی ۳۹ نفر
(۲۰/۵ درصد) و گروه درمان ترکیبی ۴۳ نفر (۶/ ۲۲ درصد) بود. میانگین سنی افراد در گروه
قرمان, ذارویی» آنگیزشی و ترکیبی بهترتیب: ۳۸۷۶۶ ۳۶/۸۷ و ۳۸/۱۳ و آنحراف استانذارد. آتها
بهترئب ۵/07 ۵1۱و ۵/00 برد با مراجا بومطالعانق گاشته: سنازهای ورود قامل سواد
خواندن و نوشتن» نداشتن اختلال پسیکوزی مانند اسکیزوفرنی یا اختلالات وابسته به آن» نداشتن
عقب‌ماندگی ذهنی و تمایل بیمار برای شرکت در پژوهش و تکمیل پرسشنامهها انتخاب شدند.
بر همین اساس, عدم تمایل بیمار برای ادامه پژوهش يا شرایط پیشامدی حاد برای بیمار به
گونهای که قادر به شرکت در پژوهش نباشد. معیارهای خروج این پژوهش بود. افراد شرکت‌کننده
در گروه درمان دارویی دو نوبت در هفته برای, دریافت متادون.مصرفی خود به کلینیک مراجعه
می‌کردند. اعضای گروه درمان دارویی-انگیزشی علاوه بر داروی خود. ۲۰ تا ۳۰ دقیقه مشاوره
انگیزشی نیز دریافت می‌کردند. در گروه درمان انگیزشی, مراجعان دو مرتبه در هفته و هر بار
به‌مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه با استفاده از.فنون مصاحبه» تشویق:و ترغیب می‌شدند تا طبق دستور
پزشک میزان و نحوه مصرف خود را کاهش"دهند. و به‌تدریج موفق به ترک کامل مواد شوند.
پزشک معالج افراد ۳ ماه و ۶ ماه پس از آغار درمان» افراد را به‌لحاظ بهبود فیزیکی» بهبود در
روابط خانوادگی و روابط اجتماعی, وضعیت کاری و درسی بررسی و از ۱ تا ۱۰ امتیازدهی کرد.
۱. مقیاس تکانشوری بارات! مقیاس تکانشوری بارات (بارات» ۱۹۹۴) یک آزمون ۳۰گویه‌ای
است و شیوه‌های اندیشیدن و عمل کردن افراد را در اندازه‌های ۴درجه‌ای لیکرت (از به‌ندرت/هرگز
- ۱ تا تقریبا هميشه - ۴) بر حسب سه زیرمقیاس شامل بی‌برنامگی» تکانشوری حرکتی و
تکانشوری شناختی می‌سنجد. از مجموع نمره سه زیرمقیاس آزمون» نمره کل فرد محاسبه
میشود که سطح کلی تکانشوری وی را تعیین میکند. ویژگیهای روانسنجی این مقیاس» در
دوره ۱۶ شماره ۲ (۶۲)» تابستان ۰۱۴۰۱ ۱۳۳-۱۵۶ 9
نموته‌ای متشکل از ۷۴۴ تفر از جسعیث عمومی (۳۸۰ زن:. ۳۶۴ زد) و ۲۱۷۶ بیماز مبقلا یه
اختلال‌های اضطرابی و خلقی (۱۳۳ زن» ۳٩ مرد) مورد بررسی قرار گرفت. ضرایب آلفای کرونباخ
زیرمقیاس‌های بی‌برنامگی. تکانشوری حرکتی, تکانشوری شناختی و نمره کل تکانشوری
بهترتیب ۰/۸۷ ۰/۹۰ ۰/۷۹ و ۰/۹۱ برای جمعیت عمومی و ۰۰/۸۱ ۰۰/۸۳ ۰/۷۵ و ۰/۸۸ برای
نمونه بیمار محاسبه شد که نشاندهنده همسانی درونی خوب مقیاس است. ضرایب همبستگی
بین نمره‌های ۱۰۷ نفر از جمعیت عمومی پژوهش در دو نوبت با فاصله دو تا چهار هفته برای
زیرمقیاس‌های بی‌برنامگی» تکانشوری حرکتی» تکانشوری شناختی و نمره کل تکانشوری
بهترتیب ۰/۷۳سال ۳۰/۷۸ 1۰/۸۰ و 1۳۰/۸۳ محاسبه شد که در سطح 0>۰/۰۰۱ معنادار بودند.
این ضرایب نشانه پایایی بازآزمایی رضایت‌بخش مقیاس تکانشوری بارات است (بشارت, ۱۳۸۶)
روایی سازه» همگرا و تشخیصی (افتراقی) مقیاس تکانشوری بارات از طریق اجرای همزمان مقیاس
افسردگی بک! مقیاس اضطراب بک؟ فهرست عواطف مثبت و منفی آو مقیاس سلامت روانی 7
در مورد آزمودنی‌های دو گروه محاسبه شد. نتایج ضرایب همبستگی پیرسون نشان داد که بین
نمره آزمودنیها در مقیاس تکانشوری بارات با عواطف مثبت و بهزیستی روانشناختی همبستگی
منفی معنادار از ۰/۴۳ تا ۰/۵۷ (۱ ۳0۳۳۸۴۲ بادافلیو کی )*افتظزآب» عواطف منفی و درماندگی
روانشناختی همبستگی مثبت معنادار؛از ۰/۴۸ "تا ۰/۶۱ (0>*1۰۰۱) وجود دارد. این نتایج» روایی
همگرا و تشخیصی مقیاس تکانشوری بارات را تأیید میکنند (بشارت. ۱۳۸۶). نتایج تحلیل عاملی
اکتشافی نیز سه عامل را برای مقیاس تکانشوری بارات تأیید" کرد (بشارت. ۱۳۸۶).
۲. مقیاس استحکام من*مقیاس استحکام من؛ یک ابزار ۲۵گویه‌ای است که با اقتباس از
ابزارهای سنجش مهار من» تاب‌آوری من» مکانیسمهای دفاعی و راهبردهای مقابلهای برای
اندازه گیری میزان توانمندی من در مهار و مدیریت موقعیت‌ها و شرایط دشوار زندگی ساخته و
هنجاریابی شده است (بشارت. ۱۳۸۶). این مقیاس واکنش‌های فرد به موقعیت‌های دشوار زندگی
را در اندازه‌های پنج‌درجه‌ای از ۱ (خیلی کم)"تا ۵ (خیلی زیاد) بر حسب پنج زیرمقیاس مهار
من تاب‌آوری من مکانیسمهای دفاعی رشدیافته» راهبردهای مقابله مسئله‌محور و راهبردهای
مقابله هیجان‌محور مثبت می‌سنجد. حداقل و حداکثر نمره آزمودنی در هر یک از زیرمقیاس‌های
استحکام من بهترتیب ۵ و ۲۵ است. از مجموع نمره پنج زیرمقیاس آزمون» نمره کل فرد برای
استحکام من از ۲۵ تا ۱۳۵ محاسبه میشود. ویژگیهای روانسنجی مقیاس استحکام من در
چندین پژوهش که طی سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۳ در نمونه‌های بیمار (2-۳۷۲) و بهنجار
(1۶۱۲۵۷) انجام شده‌اند مورد بررسی و تأیید قرار گرفته‌اند (بشارت. ۱۳۸۶). در این پژوهشها
ضرایب آلفای کرونباخ برای پرسش‌های هر یک از زیرمقیاس‌های استحکام من برای مهار من از
۳ تا ۰۰/۷۹ برای تاب‌آوری من از ۰/۸۰ تا ۰۰/۸۶ برای مکانسم‌های دفاعی رشدیافته از ۰/۷۰
تا ۰/۸۳» برای راهبردهای مقابله مسئله‌محور از ۰/۸۱ تا ۰/۹۰ برای راهبردهای مقابله
هیجان‌محور مثبت از ۰/۶۹ تا ۰/۸۵ و برای نمره کل مقیاس استحکام من از ۰/۸۹ تا ۰/۹۳ به
دست آمد. این ضرایب همسانی درونی مقیاس استحکام من را تأیید میکنند. پایایی بازآزمایی
مقیاس استحکام من برای نمونه‌های بیمار (13*۱۲۲) و بهنجار (11۶۲۷۴) در دو توبت با فاصله‌های
۲ تا ۶ هفته برای مهار من از ۰/۶۵ تا ۰۰/۷۳ برای تاب‌آوری من از ۰/۷۰ تا ۰/۸۴» برای مکانسم‌های
دفاعی رشدیافته از ۰/۷۳ تا ۰/۸۵» برای راهبردهای مقابله مسئله‌محور از ۰/۷۱ تا ۰۰/۷۸ برای
راهبردهای مقابله هیجان‌محور مثبت از ۰/۶۷ تا ۰/۸۱ و برای نمره کل مقیاس استحکام من از
۳ تا ۰/۸۸ به دست آمد. این ضرایبپکه ههه/در سطح 0>۰/۰۰۱ معنادار هستند» پایایی
بازآزمایی مقیاس استحکام من را تأیید. میکنند. روایی همگرا و تشخیصی (فتراقی) مقیاس
استحکام من از طریق اجرای همزمان ماس سلامت روان (3/]۳71-28 بشارت. ۱۳۸۸)» مقیاس
دشواری تنظیم هیجان!(1(۳:18؛ گرتز و رومر» ۲۰۰۴) وافهرست عواطف مثبت و منفی
(5 ۰۳۸77۸ وانسون» کلارک و تلگن ۱۹۸۸) در مورد نمونه‌های مختلف از دو گروه بیمار و
بهنجار محاسبه شد و مورد تأیید قرار گرفت..این ضرایب در سطح 0>۰/۰۰۱ معنادار بودند. نتایچ
تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی نیز با تعیین پنج عامل (مهار من, تاب‌آوری من مکانیسمهای
دفاعی رشدیافته راهبردهای مقابله مسئله‌محور و راهبردهای مقابله هیجان‌محور مثبت)» روایی
سازه مقیاس استحکام من را مّورد تأیید قرار داد (بّشارت. ۱۳۸۶).
۳ مقیاس ناگوبی هیجانی تورنتو؟ مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (1/۸5-20؛ بگبی» پارکر
و تیلور» ۱۹۹۴) یک آزمون ۲۰سزالی است و سه زیرمقیاس دشواری در شناسایی احساسات.
دشواری در توصیف احساسات و تفکر عینی را در مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت از نمره ۱ (کاملا
مخالف) تا نمره ۵ (کاملا موافق) می‌سنجد. یک نمره کل نیز از جمع نمره‌های سه زیرمقیاس
برای ناگویی هیجانی کلی محاسبه میشود. ویژگیهای روانسنجی مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو-
۰ در پژوهشهای متعدد بررسی و تأیید شده است (پالمر گیگانس» مانوکا و استاف, ۰۲۰۰۴
م5 هنص یمن۸ 2۰10۲۵ 1205اع 3۵ ۳000 صز ممنابه 08 ۱۰
دوره ۱۶ شماره ۲ (۶۲)» تابستان ۰۱۴۰۱ ۱۳۳-۱۵۶ 9
تیلور و بگبی» ۲۰۰۰). در نسخه فارسی مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو-۰ ۲ (۳1/۸5-20؛ بشارت.
۷ فضرایب آلفای کرونباخ برای ناگویی هیجانی کل و سه زیرمقیاس دشواری در شناسایی
احساسات. دشواری در توصیف احساسات و تفکر عینی بهترتیب ۰/۸۵ ۰/۸۲ ۰/۷۵ و ۰/۷۲
محاسبه شد که نشانهه همسانی درونی خوب مقیاس است. پایایی بازآزمایی مقیاس ناگویی هیجانی
تورنتو-۲۰ در یک نمونه ۶۷نفری در دو نوبت با فاصله چهار هفته از 7۳۰/۷۰ تا 7۰/۷۷ برای
ناگویی هیجانی کل و زیرمقیاس‌های مختلف تأیید شد. روایی همزمان مقیاس ناگویی هیجانی
تورنتو-۲۰ بر حسب همبستگی بین زیرمقیاس‌های این آزمون و مقیاس‌های هوش هیجانی,
بهزیستی روانشناختی و درماندگی روانشناختی بررسی و مورد تأیید قرار گرفت. نتایج ضرایب
همبستگی پیرسون نشان داد که بین نمره آزمودنیها در مقیاس ناگویی هیجانی کل با هوش
روانشناختی (0>۰/۰۰۱» 1-۰/۴۴) همبستگی معنادار وجود دارد. ضرایب همبستگی بین
زیرمقیاس‌های ناگویی هیجانی و متغیرهای فوق نیز معنادار بودند. نتایج تحلیل عاملی تأییدی
نیز وجود سه عامل دشواری در شناسایی احساسات. دشواری در توصیف احساسات و تفکر عینی
را در تسخه فارسی مقیاس ناگویی کال وانته ی بیها ند (بشارت: 1۳۹۲ ۲۰۰۷
۴. مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی ادراکشده! مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی
آدراک‌شده یک ابزار ۱۲گویه‌ای است و حمایت اجتماعی را از سه منبع خانواده, اجتماع و دوستان
در اندازه‌های ۷درجه‌ای از ۱ (کاملا مخالفم) تا ۷ (کاملا موافقم) می‌سنجد (زیمت. دالم» زیمت
و فارلی» ۱۹۸۸). حداقل و حداکثر نمره فرد در کل مقیاس بهترتیب ۱۲ و ۸۴ و در هر یک از
زیرمقیاس‌های حمایت خانوادگی» اجتماعی و دوستان بهترتیب ۴ و ۲۸ محاسبه میشود. نمره
بالاتر نشاندهنده: حمایت اجتمایگاد اک سل بیغت زر حاسمت ویژکی‌های روانستجی مقیاأس
چندبعدی حمایت اجتماعی ادراکشده ,در پژوهشهای خارجی مورد تأیید قرار گرفته است (چو
۰ زیمت و همکاران» ۱۹۸۸). در ابزرسی: مقدماتی ویژگیهای روانسنجی این مقیاس در
نمونه‌هایی از دانشجویان و جمعیت عمومی ایرانی (11<۷۴۲؛ ۳۱۱ دانشجو ۴۲۳۱ عمومی)» ضرایب
آلفای کرونباخ برای کل مقیاس و گویه‌های سه زیرمقیاس حمایت اجتماعی خانوادگی, اجتماعی
واهوستان بترتیب مارم اه و شاه مخاسبهشفد این ,ضرایب همسانی فرونی,مقان
چنذبعدی حمایت اجتماغی آذ‌زاک‌شده‌را تأیید می‌کنتدن (بشارت, ۱۳۸۶)+ضرایب همبستگی بین
نمره‌های تعدادی از شرکت‌کنندگان (۷۴ زن» ۶۲ مرد) در دو نوبت با فاصله دو تا چهار هفته برای
کل مقیاس و سه زیرمقیاس حمایت اجتماعی خانوادگی» اجتماعی و دوستان بهترتیب 1-۰/۸۶,
۸ 7-۰۱۶۹ و 1-۰/۷۵ محاسبه شد. این ضرایب که در سطح 0>۰/۰۰۱ معنادار بودند»
پایایی بازآزمایی مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی ادراکشده را تأیید میکنند (بشارت, ۱۳۸۶).
روایی همگرا و تشخیصی (افتراقی) مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی ادراکشده از طریق اجرای
همزمان مقاس. سلامت روانی ۸/1311 بظارت: ۱۳۸۵ و فیرست: عواطف مقیت: و مثفی
(۳۸77۸5؛ واتسون» کلارک و تلگن» ۱۹۸۸) در مورد نمونه‌های مختلف از دو گروه دانشجویان
و جمعیت عمومی محاسبه شد و مورد تأیید قرار گرفت. ضرایب همبستگی حمایت اجتماعی
ادراکشده با بهزیستی روانشناختی ۰/۵۷ با همدلی عاطفی ۰/۵۳ با عاطفه مثبت ۰۰/۴۹ با
درماندگی روانشناختی ۰/۵۱- و با عاطفه منفی ۰/۵۵- به دست آمد. این ضرایب در سطح
۱ معنادار بودند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی نیز با تعیین سه عامل (حمایت
اجتماعی خانوادگی, اجتماعی و دوستان)» روایی سازه مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی
یافته‌های توصیفی مربوط به بیشینه» کمینه و میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش در
جدول ۱ گزارش شده است. همانگونه که در این جدول مشاهده میشود. میانگین کل نمره
تکانشوری در افرادی که درنان را رطاکرل وان ۲۵ سیگ اگمیانگین برای عامل بی‌برنانگی
۲ تکانشوری شناختی ۲۵/۳۵ و حرکتی ۳۰/۶۲ است. میانگین امتیازی در عامل حمایت
اجتماعی ۴۱/۶۴ و برای عامل ناگویی هیجانی ۶۴/۴۱ است. در نهایت این میانگین برای استحکام
جدول ۱. بیشینه, کمینه؛ میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش
با توجه به نرمال‌نبودن دادههای تکانشوری» حمایت اجتماعی,» ناگویی هیجانی و استحکام من
مربوط به گروهی که درمان را رها کرده‌اند و ادامه دادند» از آزمون ناپارامتریک یو مان-ویتنی
استفاده شد. جدول ۲ نتایج این آزمون آماری را نشان میدهد.
میانگین 121216 متغیرها نشان میدهد تکانشوری و ناگویی هیجانی در گروهی که درمان را رها
کرده‌اند از میانگین افرادی که درمان را ادامه داده‌اند بیشتر است. ازسوی دیگر میانگین 7۵6
متغیرهای استحکام من و حمایت اجتماعی در گروهی که درمان را رها کرده‌اند از میانگین افرادی
که درمان را ادامه داده‌اند کمتر است. در ادامه پژوهش معنی‌داری آزمون یو مان-ویتنی بررسی
جدول ۳. نتایج آزمون یو مان-ویتنی برای نمرات عوامل پژوهش
همانگونه که در جدول ۲ و ۲ مشاهده میشود تفاوت معناداری بین افرادی که درمان را رها
کردند و افرادی که درمان را تا آخر ادامه دادند در متغیرهای تکانشوری» ناگویی هیجانی, استحکام
من و حمایت اجتماعی وجود دارد. به عبارت دیگر نمرات تکانشوری و ناگویی هیجانی در گروهی
دوره ۱۶ شماره ۲ (۶۲)» تابستان ۰۱۴۰۱ ۱۳۳-۱۵۶ 9
که درمان را رها کردند بیشتر است. در مقابل, نمرات استحکام من و حمایت اجتماعی در گروهی
هدف اين پژوهش مقايسه تکانشوری,» استحکام من» ناگویی هیجانی و حمایت اجتماعی
ادراکشده در معتادانی که درمان را ادامه دادند و آنهایی که آن را رها کردند بود. در رابطه با
فرضيه اول» نتایج پژوهش نشان داد که تکانشوری در معتادانی که درمان را رها کردند نسبت به
آنهایی که آن را ادامه دادند بالاتر است. این یافته با نتایج پژوهشهای پیشین (کارلا و همکاران.
۷ کوکارو و همکاران, ۶۲۰۱۶ لونگ و همکاران, ۲۰۱۷؛ ماراز و همکاران» ۲۰۱۶) همسو
است. در تبیین این یافته میتوان گفت که تکانشوری تمایل یا گرایش به واکنش سریع و
بدون‌برنامه به محرک‌های درونی و بیرونی» بدون درنظ رگرفتن پیامدهای منفی آن است. افرادی
که تکانشوری بالایی دارند با تنزیل موخر اپاداش مشخص می‌شوند. بدین معنا که افراد تکانش‌ور.
پاداش‌های کوچکتر و فوری را به پاداش‌های بزرگتر"و با تأخیر ترجیح میدهند (ترجیح لذت
آنی به مصلحت آتی). همچنین پاداشی که در آینده و با گذشت زمان در انتظارشان باشد برای
آنها چندان آرزشی تدارد (ماراز و خیکا((ی۲۰۹94). باخوقه پگلینکه فرایند ذرمان و ترک اعتیاد
در ابتدای امر کاری سخت و دشوار است و تقویت کننده نیست. فرد معتاد همچنان در چرخه
معیوب کسب لذت آنی درگیر میشود و احتمال اینکه درمان را به سرانجام برساند کاهش پیدا
میکند. بدین ترتیب تقویتی که با تأخیر (درمان موفق) اتفاق افتد برای آنها ارزش چندانی ندارد.
در واقع معتادانی که تکانشوری بالایی دارند» نمی‌توانند ارضای فوری خود را به تأخیر اندازند تا
به لذت حاصل از ترک موفق و پاداشن‌ها و تشویق‌های احتمالی از سوی دیگران دست پیدا کنند.
همچنین افراد تکانش‌ور از مهارتهای مقابلهای ضعیف و روابط میان‌فردی مشکل‌ساز رنج می‌برند.
این افراد برای تسکین دشواری‌های هیجانیخود نیاز به کاهش ناراحتی فوری دارند و برای
اجتناب از علائم ناخوشایند ترک به هر چیزی که این تسکین فوری را فراهم کند روی می‌آورند.
رابطه درمانگر و بیمار نیز از جمله عناصری است که در افراد با تکانشوری بالا دچار أسیب است
و این امر باعث بروز مشکلات ارتباطی بین فرد معتاد و درمانگر میگردد که خود منجر به ترک
تتایج پژوهش در رابظه با فرضیه دوم نشان داد که استحکام من در معتادانی که درقان را ادامه
دادند در مقایسه با معتادانی که درمان را رها کردند بالاتر است. این یافته با نتایج پژوهشهای
پیشین (آبراموف و همکاران, ۲۰۱۷؛ سینگ و آناد». ۲۰۱۵؛ وونگ و همکاران, ۲۰۰۶) همسو است.
در تبیین این یافته میتوان گفت میزان استحکام من بر حسب مجموعه توانمندی‌های
روانشناختی فرد برای حل تعارضات درون‌روانی و تعامل با محیط شامل مهار من» تاب‌آوری من.
مکانیسمهای دفاعی,و زاهبره‌های مقابلهای تعیین می‌شبود: سر یکت از این وینگی‌هانه فرد :کمک
میکند تا باسشکلات سقابله کند: به‌خل مسائل بپردازد: اساس بگپارچگی خود .را حفظ نماد
و فراتر از اینها به سطح بالاتری از رشد برسد (بشارت. ۱۳۹۵؛ بشارت و همکاران» ۱۳۹۲). در
مجموع, وجود این ویژگیها در فرد منجر به پختگی روانی-اجتماعی میشود که عامل محافظتی
در برابر مصرف مواد و رفتارهای پرخطر است. استحکام من با مهارتهای مقابلهای که به فرد
کمک میکنند چالشهای زندگی را مدیریت کنند. مرتبط است. این مهارتها همچنین تلویحاتی
در هت مود وزدرهان مصفادین دارئد.برای سفاندامید,سعک ی کسداه اعتمادوخوقبیسی قسبه
به زندگی, خود فرد و آینده اوست. در واقع میتوان گفت وجود این ویژگیها با ادامه روند درمان
و ترک همبسته هستند (آبراموف و همکاران» ۲۰۱۵). مهار من بهعنوان یکی از عناصر استحکام
من به توانایی فرد در بازداری یا عملی‌سازی تکانه در مواجهه با تغییر شراییط محیطی آشاره دارد.
پیوستار مهار من از کم‌مهارگری تا بیش‌مهارگری ادامه دارد. افراد کم‌مهارگر توانایی لازم برای به
تأخیرانداختن ارضای نیازها را ندارند»؛ سطوح بازداری رفتاری و مهار تعمدی (توانایی تمرکز یا
تغییر توجه و کنترل تکانه‌ها و هیجان‌ها) آنها پایین است و برعکس» سطوح واکنش‌پذیری و
تکانشوری آنها بالا است (بشارت, ۱۳۹۵). این عوامل می‌توانند فرد در حال ترک و تحت درمان
نتایج پژوهش همچنین نشان داد که ناگویی هیجانی در معتادانی که درمان را رها کردند نسبت
به آنهایی که آن را ادامه دادند بیشتر است. این یافته؛با نتایج پژوهشهای پیشین (اورن و
همکازان ۲۰۱۵ تراک و همکازان :۳۰۱۷+ توربر ک, و همکاران: ۲۰۱۷+ دوزازد و همکازان:۳۰۱۷)
همسو است. در تبیین این یافته میتوان گفت که افراد مبتلا به ناگویی هیجانی در تعبیر و
شناسایی هیجانات و احساسات خود مشکل دارند. آنها همچنین نشانه‌های جسمانی را سوتعبیر
میکنند و برای جبران نقایص خودآگاهی هیجانی به مصرف مواد روی می‌آورند (دورارد و
همکاران» ۲۰۱۷). ناگویی هیجانی و مصرف مواد همپوشانی دارند و معتادانی که ناگویی هیجانی
در آنها بالاتر است به احتمال کمتری درمان و ترک موفق داشته باشند» زیرا این افراد برای
بالابردن تجارب هیجانی به مصرف ادامه میدهند. مکانیسم احتمالی در مشکلات افرادی که
دوره ۱۶ شماره ۲ (۶۲)» تابستان ۰۱۴۰۱ ۱۳۳-۱۵۶ 9
همزمان به ناگویی هیجانی و مصرف مواد مبتلا هستند ممکن است. انتظار تجربه هیجان منفی
تشدید یافته و بهبود روابط اجتماعی باشد. احتمالا این افراد در منابع بیرونی به دنبال تحریک و
تجربه هیجان خوشایند هستند و همین امر منجر به دشواری ترک و ادامه فرایند درمان در این
افراد میشود (توربرگ و همکاران» ۲۰۱۷). از سوی دیگر نظريه احساس‌نابینی امطرح میکند
که ناگویی هیجانی به‌همراه فقر تجربه هشیار هیجاناتی که به وسيله محیط راه‌اندازی می‌شوند با
نقص در کرتکس قدامی-کمربندی مشخص میشود. سومصرف مواد ممکن است این کژکاری
پردازش هیجانی را در افراد ناگوی هیجان به‌طور موقت کاهش دهد و توانایی آنها برای دسترسی
به احساساتشان را افزایش دهد (لین و همکاران؛ ۱۹۹۷؛ نقل از توربرگ و همکاران؛ ۲۰۱۷). بدین
ترتیب, معتادانی که علایم ناگویی هیجانی کمتری دارند با این دشواری‌های پردازش هیجانی
مواجهه نیستند و فرایند درمان را بیشتر تاب می‌آورند (دورارد و همکاران» ۲۰۱۷).
در رابطه با فرضيه آخر نتایج نشان داد که میزان حمایت اجتماعی در گروهی که درمان را ادامه
دادند نسبت به گروهی که درمان را رها کردند بیشتر است. این یافته‌ها با نتایج پژوهشهای
پیشین (استودر و همکاران» ۰۱۷ ۲؛ بشارت ۸۴4 ا؛ کافیافلر و همکاران: ۳۰۱۶ تامپسون» ۹۲۰۱۷
قراگ و همکاران: ۲۰۱۷) هو ا ۳۳۳ ام نو ان گفت: که شبکههای حمایت
اجتماعی به عنوان سپری در مقابل فشار روانی عمل میکنند. اطمینان فرد معتاد از اینکه میتواند
به منابع بیرونی تکیه کند منجر به این میشود که محیط بیرون را کمتر تهدیدکننده ارزیابی
کند و سازگاری بیشتری را به دست آورد..همچنین کسب زضایت و خوشحالی دیگران مهم و
بهعنوان انگیزه‌ای برای قرد: مستاد فلمدااحی‌هری۹ گرایند ترک و اقدامات درمانی را بیشتر
پیگیری کند زاستودر و همکاران:: ۲۰۱۷). افرادی] که حمایت اجتماعی ادراکشده بالایی ذارتد
رفتار دوستان و خانواده خود را مثبت ارزیابی میکنند و آن.را.در جهت بهبود خود میدانند؛ از
سوق ذیگرمعتاداتی که خمایت: آذرزک‌شدهزاختماعی پلییتی:دارند ممکن:است ییات دیگران را
سوتعبیر کنند و با بدبینی به آنها نگاه کنند. در واقع این.افراد اعتماد بین‌فردی و گشودگی
کمتری در روابط خود دارند» مواردی که با ترک زودهنگام درمان رابطه دارند (چن» ۲۰۰۵).
به‌طور خلاصه, یافته‌های پژوهش حاضر نشان میدهد که تکانشوری,» استحکام من» ناگویی
هیجانی و حمایت اجتمامی ادراگ شده در مفتاذانی که درمان, را اداند:دادانت و آنهایی که آن.را
رها کردند متفاوت است. میزان تکانشوری و ناگویی هیجانی در معتادانی که درمان را رها کردند
نسبت به آنهایی که درمان را ادامه دادند بالاتر است و همچنین استحکام من و حمایت اجتماعی
ادراکشده در معتادانی که درمان را ادامه دادند نسبت به آنهایی که آن را رها کردند بالاتر است.
یافته‌های پژوهش حاضر فرضیه‌های دیگری را نیز مطرح می‌سازد: ۱. با توجه به نقش عوامل
روانشناختی موّثر در بروز اعتیاد برنامه‌های پیشگیری يا آگاهی‌بخشی باید تقویت‌کننده کدام‌یک
از جنبه‌های فردی باشد؟؛ ۲. نظر به اينکه آمادگی زیست‌شناختی نیز در بروز اعتیاد تأثیرگذار
است. شروع آموزشهای همگانی و آگاهی‌بخشی و تقویت منابع روانشناختی افراد در چه سنی
بیشترین تأثیر را خواهد داشت؟؛ ۳ نظر به حمایت اجتماعی ادراکشده که رابطه دو سویه بین
فرد خانواده و جامعه است. آیا اهمیت آموزش والدین مقدم بر آموزش خود افراد نیست؟؛ ۴. آیا
مداخلات روانشناختی به‌تنهایی مانند درمان دارویی بر مدارهای مغزی تأثیرگذارند؟؛ ۵ با توجه
به این که ویژگیهای روانشناختی پایه‌های زیستی دارند» تقویت کدام ویژگی تغییر زیستی
در مجموع نتایج پژوهش حاضر میتواند رهنمون پژوهشهای جدیدتر به‌منظور گسترش دانش
روانشناختی در زمینه عوامل مور بر درمان اعتیاد به مواد گردد و به گسترش تبیین‌های
روانشناختی این اختلال کمک کند. علاوه بر این» در سطح عملی و بهخصوص بالینی نتایج
پژوهش کنونی میتواند به متخصصان بالینی به‌ویژه روانشناسان سلامت در حوزه پیشگیری از
اختلال وابستگی به مواد مدیریت و کاهش شدت مصرف و درمان کمک کند و از هزینه‌های
تحمیل‌شده به افراد خانواده‌های آنها, جامعه.و سیستم بهداشت و درمان بکاهد. طرح پژوهش
حاضر از نوع علی-مقایسه‌ای است. بنابراین نمیتوان روابط علّی بین متغیرها به مانند طرحهای
آزمایشی واقعی برقرار کرد و در تفسیر یافته‌های پژوهش باید احتیاط نمود. روش نمونهگیری و
محدودشدن اجرای پژوهش به سه مرکز ترک اعتیاد خصوصی در شهر یزد از جمله محدودیتهای
پژوهش کنونی است که بر اساس آن تعمیم یافته‌ها باید با احتیاط صورت گیرد. با توجه به طرح
پژوهش حاضر که از نوع علی-مقایسه‌ای است و نظر به مشکلاتی که در کنترل متغیرها در تحقیق
علی-مقایسه‌ای وجود دارد تفسیر نتایج این روش تحقیق باید با احتیاط انجام شود.
لازم به ذکر است که نويسنده اول مقاله بهعنوان آزمونگر» هیچگونه مداخله‌ای جهت درمان
مراجمان, کلینیک‌های تک افتیاد انجام ناده اس و قنها جهوسیله پرسقنانه‌های ستاکوم
متغیرهای موردنظر را پیش از شروع درمان اندازه گیری نموده و نقش پیش‌بینی‌کننده آنها را در
آنواع درمان‌های اجراشده توسط متخصصان کلینیک موردسنجش قرار داده است. در این پژوهش
پیش از اجرای آزمون درباره هدف تحقیق, کاربردهای آن و مسائل مربوط به رازداری توضیحات
دوره ۱۶ شماره ۲ (۶۲)» تابستان ۰۱۴۰۱ ۱۳۳-۱۵۶ 9
لازم برای تمامی شرکت‌کنندگان ارائه شد. همچنین رضایت آنها از شرکت در پژوهش اخذ گردید
و در صورت عدم تمایل به همکاری» امکان انصراف آنها از ادامه پژوهش در هر مرحله فراهم بود.
در پایان از کليه افرادی که در مراحل انجام این پژوهش همکاری داشتهاند». صمیمانه قدردانی
بنا بر اظهار نویسندگان: این مقاله خامی .الیو تعارض مناقع ندارد.
بشارت. محمدعلی. (۱۳۸۵). پایایی و اعتبار مقیاس سلامت روانی (۸/771). فصلنامه دانشور رفتاره ۰۱۶
بقازت, محمدعلی: (۱۳۸۶): آسیب: شناریی یاو اد کی ها وهی وان درماتی: ۴۰: ۴۳-۲۵ [پیوند]
بشارت. محمدعلی. (۱۳۸۶). بررسی ویژگی های روانسنجی مقیاس استحکام من. گزارش پژوهشی.
بشارت» محمدعلی. (۱۳۸۶). بررسی ویژگیهای روانشتجی مقیاس,تکانشوری بارات. گزارش پژوهشی.
بشارت» محمدعلی. (۱۳۸۶). ویژگیهای روانسنجی و ساختار عامل مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی
بشارت. محمدعلی. (۱۳۹۲). مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو: پرسشنامه» روش اجرا و نمره‌گذاری (نسخه
بشارت. محمدعلی.: زاهدی: تجریشی: کمیلی؛ ونوژبالا: احمکعلی) (۱۳۹۲). مقایسه ناگویایی طبعی و
راهبردهای تنظیم هیجان در بیماران جسمانی‌سازی» بیماران اضطرابی و افراد عادی. روان شناسی
بشارت» محمدعلی. (۱۳۹۵). ساخت و درست‌آزمایی مقیاس استحکام من: یک مطالعه مقدماتی. مجله
,۸ .7 ,871086 .8 0 بلل0)01) وس .5 3/3180 سل .17 ,1086 م۸ .ظ ,گ۳۵ ۸۳
]50608 0و۳ 0عر:1ع1 .(2015) 3۳ بش۸ ,بط 6۶ .36 بلنا۵ک1-۵ع۵ ۸۳
70۵1 ۸0115 ۳۵۵۵٩ وصه کاصع م۸ دومع مزمزم0 حز اصعص ملع ع 1
,۵۲۵ ,۹۳۵۵۹۶۵ 0۳۵ 70600۶56 .(2013) بصمناهنهمکع۸ ند روط صهعخ ص۸۸
عناهنطا و2 صهعخعس۸ :۷۸ مصماعصناح۸ .(.30 طاک) ۵80۲۵0۲5 ۳۵۸۵۲ م۰۳
- ۳۵۷ 186 .(1994) .7 .6 ,ما1 6 م۸ 10 .7 رتع6ا823 ,3 ب ولزطههظ
عطا ۵۶ صمناغلنلد7-وعمی مصه صمناعاعد 0عا با-علیک هنص یمن۸ م6اد0 10
,063۵7107۵ ,6 نانطیوم عصناد 106 نادمه .(0994) 5 ۳ مااق80ظ
6 ,7003808 سل 7 3/0008 .83 ۷۷۰ 10 مشاه هام عحصو‌نصه قصه ملفزع 01010
-39 :م2 :40 ,ددع۸ لزع [مطا و2 مععنعس۸ :100 صماعصنطاعد ۷۷
۳۵۳1 ج ۶ بوانونله نهنما) وصه جنانطه‌نامط .(20073) .۸ .36 ماد۵۳ 386۹
500065 صقنصق1۳ ۶م عامصصدد ج طکنم علهک عنص یمن۸ ص100 عطا ۶و
1 50002 0صه مصع50 .(2017) .7 .31 ,0۵6ع1۳ 6 سا ,۷۷۵۵۵ و10 3/۰ و618اتزظ
۷۵11-8۰ فصه طالقعط لعاصعص 10۵۶ کصمنع‌نامصت نععحططاه ععصعاع نی هنز
-7 م08 ۳۵۳۵0007-716 .۳ ب.ک5 مف0عصقاج۸ ۷۰ 07600 067-1 3/2 ,مسآ مقلته0)
(0) 8 مقللز 56002069-۷ 6 ,62 ۷۷۵۵0678-160 وبا (6706 86001-۷731۷ م۴
[ماهنآ] .34-35 171 ,0666 1ع0ع ۸160۵1 0۳0 و0 بط‌جوععم۲ قصنو نع 10
۰ 0000ن00ه هه صق‌عم0 لمنهسنم5 ماومصی لقنممک .(2005) .ی مصعط
,0۰ ,2۲۹۳3۳1۵109 ۲۵۲۳۳۵۲۵۷۵ ۵۱۵ ۸۳۵۲۹۵۶ ۹]۵۵۵۲ ]۹۲ ۵۱ از 1۵۲۵۵۵۳۵
6 5000۳ ق50۵0 "عاصعوع1م0ه عععصنطاع وهصزدکه‌عع۸ .(2000) سل کل ,قافتا
,6 6 وی بش۸ و8 نگل و دل ماهنت سظ .ل ۳۵00108 ول .10 ۳۳100678 و3 ۰ وفتقعم0
6 مه 0۲ع)) نصعاصذ انم عمط +کعلمعنل عکی ععمقاک ناگ .(2016) 8
0 511۰ ام 200 تعهصه ممنککع مه از فص حعلممعنل
.۷7 سل و7۳ 1136 و.8 بل ,3680 ول سل 168088 وگ 3۳۸086 و8 0 ,00106۲
0041 ۳0۲ 10-۳۵71 ۵ 3۳00008 1010۳005 عا اند ۷ 60اه ۵ ۵1 16۶۲ ٩
0 ,256۵109 انا ,۸۳۳۵۳۳۵ ]٩ 70۵1 مععنآ ععصهاداناگ اصع5ع ۸001 ۲و
,83671302 ۵ 3 ,007005 لا ب[6ظ و0 وطاق8۳ وس (0861067تاظ وت 10737
-ع9ق) 2 1۳۵۳ کالباوع3 :عون ععی کنطقصصی ۵ 0عاها۲۵ هنصطانمجعله 1 .(2017)
[ 70۳۵۱ .تاه عزطمصصی کصعوع م0 اصعنادماه ها وروی [م0د0
0(۰)) .3 ,ات8020 6۶ ولا 0۵2 وت وقا130] و.ظ ,3۳۷360 و0 و83تلن) ودک ,۳۷۳61
3/6 ۶٩ 520016 ج صز «دمزکوع و۸ وصه عنصرو دنه ن۸ 36665 منطعصمنا1م ۳
67 200 م1۳۵۳ عاهاد مه هز عم معاصی عطا .(2013) ب م۳۳۵۵
85 لصه ۲5عل0مکنل بواعنجص۸ .(2013) .7 0 مصنعاکگ 6۶ .10 ب ,60085
بر 2005 028 ماگمه وصد ععصعوع5 0۵ ۳0666 نععص6 060600
6 0۳ ا ددع که همکد 3/000 2004(۰) سل عمط 6 سل کل و6۳82
[ 70۳۵۲ بعلیه صمناهاع< صمنامصهه صز کعنشه‌تننه عطا ۶و صمنافناه۷
[علهنآ] .41-54 ,26 ,606 531ع ۸5 ]36۳۵۷107۵ 6۶ برووام همم روط
,16۵715902 +۵ سا ,5905لجق1 ,3 مفبفلنا 12 ,3 .3 بتفطن6 510 ول و0[3 1۵30
0 هنصوطانملد ۶و عام عطا تصعص صز عفد م۵۳66 فصه آمطمن۸ .(2019)
16001٩ ۹۳3۵ ۵2۳9 ]٩ ,0۳۵ ۸۳۵۲160 7۳6 +عاود عصاصنط ۵عاصعسه وا تفصمه
0(۰) 3 8 واطهد8 6 بش 710 ,ت66اق8 ول بت وت0ا 183" و۷ کل ,1666۲
نهنص حطانره ۸ 1۵۳ 7عزعاصا ۵عسهساک 10۳6 عطا که دزدولتقس۸ 66 مد 1"
0051۳۴ لدم زنط 2 1 حنص رفن۸ خ۵ط 1 ععصع 0 حعطاس ۳
وس وش کل .0 وفقانآ و ,۲۷1113085 ویک :1 ,0۳6601610 ولا 6۰ و ۸۷7 و16۳
3621 ۵۶ 0۳861 8 110(م1 عصملصاسل وعععط هذ کععصقحا0 .(2017) ۳۰ بش۸ ,108
-47 ,95 ,1760101716 ۳۲۵۷۵۲1۷۵ 530016۰ صوناهاناموم [۵ععع 17.5۰ ۵ صذ کصعل 0۳0
.6 ,86 1/0200 +6 .0 ,2/1160 .8۳ متقتعع 5 م۸ مهناک۸ م۸ ,ط0عل۷۷/1 کل مف0/گ1
نا مرگ00 [مطامل۸ ۵۶ همعط عطا صز ععنط نز106 آهنمم5 .(2016)
-526 ,(77)3 ,2۳95 0۳۵ [۵ ۸/0 0۳ ۲5016٩ امد سوت .له ۵عمنصمفصقط ۸
,3/3008 ,کل ,اله11 ی .۸ .ل و133 38۰ 11۵0602 کل .8 مق867ن512 .10 م1683
منطکط ۲۵1200 عط) ۵۶ کول 3/010-20 .(2017) بش۸ مقن ۳ ۵۳۵[0-6 ۹۷ ۵4 37۰
م۸100 0۳0 و2۳ ,دععقنط عتتنصهیمی عمجم مدای مصه زان م1
0 .7 بقکللق7 وت مطلق6له1 ول 1137102113 و8 رصن و ۸00 م۸ 1/3732
6 .(2016) .7 ,ک 10660 6۶ ۷۷۰ ملظ ۳۵عل ۷۵0 سظ ,ق1170 و7 1.8666 وبا
بواناه 067502 0۳۵۵۳06 انس عاصعتهم صز وان تعنص ۵۶ عطق 1۷70-13160
,163 ,76067067166 ۸/00۵ 04ه و2۳ +علدمعنل ععت ععصهاکطانک وصه +علممعنه
۸ .(2004) بل مطقتا0ژ5 6 بل ,1/300۵ تک ,عقصعلنک بط .ظ ,8311067
۳۵1 3106-۲056 0-5 2/3 عطا ۵۶ صمتقداه 0 عفاعصمحل وم
367۹0۵1 .(2016) .1 001022 6 ,7 .8 02۳20810 .0 ,211106 و.10 ,8306018760
و102 توص هصمصه عع ماع ۵۶ عاعن هه ملعانمی له0ه5 ,جع 5000۳۲
7 ,20110 و2۳ ]۹ 70۳۳۵۱ ,7110۲1۵۵۲۵ .تاکز 56 512066 5 10۵۳ 1۵2160
و 0080180 .(2018) .0 ,216-0۵66 7مکل 6 1 8678168 کل 2 ,۳61016
-00095 8 نقزام ملد ع ازع 00-2 هه عجند وود 0666 خاع 5062 مهع
05 5000665 6۶ ۳0010 .(2015) .8 هنت 6 ,۸ ۷۰ ,53004 ول .8 ,5300
.(600 605 ۳1۵) ررکم هنن /کع 5006 ام م20 نوصه‌نطشوعم ۰۲
8 5611-000660۲ 0صه 380-50628 .(2015) بش۸ مفصقص۸ 6 .3 اند
[ 70۳۵1 ,7110۲۵0۳۵ 7۳۵ .116۳6065 7ع06ع6 0۵ ابوک ۸ تعاصع که ۸001
,06 6۶ و.ظ .7 186006 ,3 ,3/016۳-1600 ,3 ,کنتا0ا1 ,یگ ,8328810 ,ول وتع0تن5
0 لگ هام06 ۵ط1 :ص36 ککز مک ها هن ععتآ معصفاوطانگ .(2017) 6۰
ع56ا عع 500 لگ ,70۳۳۵ .کناع نما مق آم مومع وصه ماگ م5
بتاکم هنص اناد عط ۵۳ بصع ص۸۵ .(2000) 3/۰ ووطاهه8 2 3ب مایه 1
0001 ]۹ ۳۵۵۵۵ 786 ,(09) ما2 بش 0 بل 6 88۳-00 8 10
,68 .3 مکلتاق31 ,17 ,۷۵1266 و10 و2از/7200 م۸ ,113006۳۵00۰ ول 1670"
40 عط0له هصننا .(2017) .77 بعطه۳ی 00و70 6 1۳ رفاقامط‌عقلنه۷۷ ,1
عاعااه [2 ص110 نصعار-ع دما کل [ه-صتعص) مزعمع-صنص۳ عطا ۵1 ناه
آمجام[۸ 200 1301۷660۳ کناوزعزام۸ ,006 ناگ لهن500 .(2017) ۳۰ ۷۷۰ ,1۳0090
,56۳۵۷10۲۵ .اازد 7۵0 کنامزعنام3 0056۳26 ه که کاصعلنسگ5 دمص ععتا
و8 1138008 بش۸ کل مق تنللنا5 .3 وقت۷6 انا .3 بل و۷۵۵8 بش۸ .3 ,110070678"
هن روطانجم[۸ .(2017) .ی ,عطعع3۳ ۵4 ول ,000302 وس 12556 و 100028
بر 21605 ماه 60601 0ع1-0م دامع له هنز کعمصعا مه [مطامعلد ما ماع
نله 200 100610061 .(1988) .م۸ مصعععال1 ی م۸ سل بعغاتقان0 .10 ,1۷3۵180
5۰ 27۸7۸5 156 اند ع200عع2 فص عنزعوم کم کععقعص معط ۶۲و
[ماهنآ] 1063-1070۰ ,54 ونرو۵10عر2۹ آم نوک 00 و060 ]٩ ۵۱ 70۳
,13۹5 .3 .ل 76816 و .11 ,۳112867310 جب سل و8116 و1 .ل ,21188 ,3 3 ,1۷۵۵8۶
7 الم مادم لد ددع5 .(2006) م۸ ۴ ,2066۲ ,3 .کل ,۸0808 7.3.۰
و5000 0۳090606 ۸ نعف سل خلعنلاذ هه امطامعله که 05۵6۲ عطا هنز
۲ ۳ .ل ,08۵06۲5 مسآ 171767910 بط ,۷۵۵6۲ م8 37 ,2764 .3 .3 بعفتد7
:26 10 کعو کعع مدع نموه #ممطفلنط عع 0ج عط1 .(ر2019) .۸ بج ,کتع اقا
01 ۵۶ عقتف تقصخم ه که مه #ممطولنط جه عم که کع0ع0 0۵
6 .(1988) .ی کل ووعاجق3 ۵ .0 بت ,206 و۷۷ .37 ب6لتلق1 وت .10 و206
20۲۶07۵ ]٩ ,70۳۳۵ 5000۳ هنود عنم عم که علفی آهدمز ص۳10
ردیف گویه تقریب هميشه اغلب . کهگاه | هرگز
در آن واحد ققط به یک مسئله می‌توانم فکر کتم:
می‌توانم تا فرصتی مناسب به مشکلی که دارم فکر نکنم.
صبر و تحملم خوب است و زود از کوره در نمی‌روم.
معمولا جنبه مثبت یک موقعیت دشوارزا در نظر می‌گیرم آنه
برای تمرکز بر حل مسئله فعالیتهای دیگر را کنار می‌گذارم.
با اطمینان کارها را شروع می‌کنم و از عهده انجامشان بر
سعی می‌کنم از طریق مذهب و مغنویت به آرامش پرسم.
قبل از هر اقدام و عملی می‌توانم در نورد جنبه‌های مختلف
برای بررسی و شناخت بهتر اوضاع با کسی مشورت می‌کنم.
اگر بتوانم غم و اندوه را قبل از موعد پیش‌بینی کنم تحملش
در مورد اقداماتی که باید انجام دهم به‌طور جدی فکر می‌کنم.
وقتی به کاری سرگرم شوم افسردگی با اضطراب را احساس
برای :من سخت است که واژه‌ای مناست برانی احساسائم پینا کتم:
حس‌های بدنی‌ای دارم که حتی دکترها هم متوجه آن نمی‌شوند.
برای من سخت است که شرح دهم چه احساسی نسبت به دیگران دارم,
دیگران از من می‌خواهند که احساساتم را بیشتر توضیح دهم:
برای من سخت است که احساسات عمیق شخصی‌ام را حتی برای
می‌توانم حتی در مواقع سکوت. نسبت به کسی احساس نزدیکی کنم.
توجه به معنای پنهان یک فیلم يا نمایش» انسان را از جنبه‌های
| هدف : سوء مصرف مواد عبارت است از الگوی غیرانطباقی مصرف مواد که از طریق پیامدهای نامطلوب عودکننده و قابل ملاحظه مرتبط با استعمال مکرر مواد ظاهر می شود. متغیرهای چندگانه بر شدت، مدت و درمان اختلالات سوءمصرف مواد تأثیر می گذارند. برآوردها در سال ۲۰۱۷ نشان داد که ۲۷۱ میلیون نفر در جهان از یک یا چند ماده مخدر استفاده کرده اند. پژوهش حاضر که از نوع علی -مقایسه ای بود، با هدف مقایسه تکانشوری، استحکام من، ناگویی هیجانی و حمایت اجتماعی ادراک شده در معتادان ادامه دهنده و رهاکننده درمان انجام شد. روش : بدین منظور، 180 نفر از مراجع کنندگان به سه مرکز ترک اعتیاد، به صورت تصادفی در سه گروه درمان دارویی، مشاوره انگیزشی و درمان ترکیبی دارویی- انگیزشی قرار گرفتند. آزمودنی ها پیش از درمان، پرسشنامه های مربوط به مقیاس تکانشوری بارات (بارات، 1994)، مقیاس استحکام من (بشارت، 1386)، مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (بگبی، پارکر و تیلور، 1994) و مقیاس چندبعدی حمایت اجتماعی ادراک شده (زیمت، دالم، زیمت و فارلی، 1988) را تکمیل کردند. پس از پایان دوره درمانی، تعداد افراد باقی مانده هر گروه درمانی به ترتیب 45، 39 و 43 نفر بود. برای تحلیل داده ها از آزمون ناپارامتری یو مان-ویتنی استفاده شد. یافته ها : نتایج پژوهش نشان دهنده تفاوت معنادار در متغیرهای تکانشوری، استحکام من، ناگویی هیجانی و حمایت اجتماعی ادراک شده بین معتادان ادامه دهنده و رها کننده درمان است. نتیجه گیری : توجه به این متغیرها می تواند در برنامه های پیشگیری، تشخیص و درمان سوءمصرف مواد مؤثر واقع شود. |
28,726 | 489892 | میزان و گستره این تغییرات در فرد تحقیر شونده با توجه به جایگاه او و موضوع
تحقیر» متفاوت است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تجربه تحقیر اجتماعی در زنان مبتلا به
اچ‌آی‌وی/ایدز انجام شده است. با توجه به جایگاهفرودست,زنان در گروههای مورد بررسی و داغ ننگ
پیچیده مرتبط با موضوع تحقیر؛ یعنی, اچ‌آی‌وی/ایدز, مطالعه حاضر, گامی.به سوی آگاهی از یک پدیده
اجتماعی متکثر و کمتر شناخته شده است. تحقیق حاضر به روش,.کیفی انجام شده و جامعه پژوهشی.
زنان مبتلا به اچ‌آی‌ویایدز در استان تهران بوده است. جامعه موردمطالعه زنان عضو باشگاههای افراد
مثبت در استان تهران و از سه باشگاه افراد مثبلت در شهرهای ورامین» شهریار و تهران (باشگاه استاد
معین) انتخاب شده‌اند. از میان افراد باشگاهها نمونه‌ها (۲۱ نفر) به صورت در دسترس با حداکثر تنوع
رضایت آگاهانه و اصول اخلاقی رازداری انتخاب و به سوالات پاسخ داده‌اند. زمان گردآوری اطلاعات
زمستان ۱۳۹۶ و بهار ۱۳۹۷ ابزار گردآوری داد مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته و شیوه تحلیل اطلاعات به
صورت «تحلیل مضمونی» بوده است. مهمترین مضامین به: ذست آمده عبارتاند از «تحقیر ناشی از
غیرسازی»» «تحقیر ناشی از بی‌ارزش شماری» مارپیچ زنانگی»» «ایدز و اتحقیر» «هراس از تحقیر» و
«تسلیم در برابر تحقیر». مبتنی بر یافته‌ها میتوان گفت اچ‌آی‌ویاابز دز تلاقی با جنسیت» رابطه
هم‌افزایی داشته و تحقیر بیشتر زنان مبتلا را موجب میشود. این وضعیت در کانون زندگی زنان مبتلاه
قرار گرفته و تمامی تجارب روزمره آنان را متأثر میکند:
* دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی, تهران» ایران (نویسنده مسئول).
* دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی و عضو مرکز تحقیقات مراقبت اچ آی وی و بیماری‌های آمیزشی دانشگاه
۰ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز! همواره با پیامدهای جسمی, روانی و اجتماعی زیادی برای
مبتلایان همراه بوده است. نخستین مورد مبتلا سال ۱۹۸۱ در آمریکا و در سال ۱۳۶۵ در
ایران شناسایی شد. از زمانی که اچ آی وی/ایدز بهعنوان یک بیماری عفونی و
قابل‌سرایت شناخته شد. تلاشها و اقدامات گسترده‌ای پیرامون آگاهی عمومی و
پیشگیری از آن انجام شده است اما بااین‌حال, آمار مبتلایان در کشور نشان میدهد که
تسلاد. سقلایاق اآق سالاته سیلود. ۱ وشد داشگه کسا استفاده از ,و طل‌سازی در
سال ۱۳۹۸ برآورده شده است که تعداد افرادی که در ایران با اچ‌آی‌وی زندگی میکنند.
حدود ۵۹۰۰۰ نفر بوده که از این تعداد: حدود ,۳۸۹۶۶ نفر شناسایی شده‌اند
(530 :2021 م۵نطع 102 41۸/ر50۵). در دو دهه اخیر این روند در میان زنان ایرانی» رشد
شتابانی را نشان میدهد بهگونهای که.در دهه اول شناسایی بیماری؛ یعنی» ۱۳۶۵-۱۳۷۵
نسبت مردان مبتلا به زنانمبتلا ۹۸/ به ۲/ بوده است ولی در دهه سوم؛ یعنی» از
۱۳۸۵-۳۵ تعداد زنان مبتلا بیش؛از ۷ برابر اشده است"و در حال حاضر نسبت مردان
مبتلا به زنان مبتلا 1۸۲ به ۸۱۸ است۹9 اد ارال وزارگ هداشت ۱۳۹۷).
۱- (۸7805) 6و رگ برمصنه 303 عص ص1۳ 0عننو۸: نشانگان نقشص ایمنی اکتسابی ۱ نوعی
بیماری است که در دستگاه ایمنی و توسط ویروس نقص ایمنی انسانی (11۷7آ) ایجاد میشود. بیماری ناشی از
این ویروس دارای سه مرحله اصلی است. در امرحله اول (عفونت حاد) فرد ممکن است برای مدت کوتاهی
بیماری شبه آنفلوآنزایی را تجربه کندبه همین دلیل معمولا این بیماری تا یک دوره طولانی‌مدت بدون هیچ
علائمی دنبال میشود که به این مرحله از بیماری دوره نهفتگی گفته میشود. هرچقدر که بیماری پیشرفت یابده
تداخل بیشتری با دستگاه ایمنی بدن پیدا میکند و باعث میشود که افراد به عفونت‌هایی مانند عفونت
فرصت‌طلب و تومور دچار شوند. در نهایت بیماری زمانی وارد مرحله سوم یا ایدز خواهد شد که شمار
سلول‌های+1(4ن) به کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میکرولیتر برسد.
۲- اداره ایدز وزارت بهداشت. (۱۳۹۷)» مصاحبه نویسنده مسئول مقاله با کارشناسان اداره ایدز وزارت
از آنجا که نخستین مبتلایان به اچ‌آی‌وی/ایدز در میان گروههای خاصی مانند
همجنس گرایان مرد شناسایی شدند. لذا در سطح جامعه بهعنوان بیماری افراد بی‌بندوبار
جنسی تصور شد و ازاین‌روی» نوعی ترس عمومی و هراس اخلاقی پیرامون آن شکل
گرفت. مبتنی بر چنین برداشت عمومی‌ای در بسیاری از موارد با مبتلایان آن؛ نه بهعنوان
پیمان: بلکه: باعتوان :مجزمان اخلاقی, برخرره اشند او آنروا/ تیعیض ", خشونت؟, طرد۵
تحقیر" و پیامدهای ناگوار دیگری آازاین‌دست بر زندگی آنان سایه افکند.یکی از
مهمترین پیامدهای اجتماعی ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز برای مبتلایان تحقیر اجتماعی آنان
است, جوشره تقیر, آقدامانت. غیرقابل پذیرشن يا اتفاقاتی است. که منجر به جابه‌خایی پا
کنار رفتن جایگاه اجتماعی فرد در سلسله‌مراتب اجتماعی یا حذف شدن از شبکه روابط
اجتماعی میشود. نوعی درد حاد که فرد را:درون خود زندانی میکند و همچنین یکی
از نیرومندترین ابزارهایی است که سوزژه‌های اجتماعی را دچار تنشهای روانی و
اجتماعی بیشماری کرده و آنان را به اتخاذ راهبردهای .تخریبی علیه خود یا دیگران
سوق میدهد (2009 ,100۵ :2008 ,طاقط5 و لیندنر ۲۰۱۰ به نقل از صادقی فسایی و
این پيامد نامطلوب برای مبتلایان زن در ساختارهای مردسالارانه محسوس‌تر است.
زیرا «جنسیت در زنان» به دلیل کارکرد ایدئولوژیک گفتمان مردسالاری, تهدید بالقوه‌ای
برای تحقیرشدگی آنان ؛انتت+که: نحوه مواجهه: با: تحقیر. را برای" آنان دشوار میکند»
(ضادقی فسایی و نیکدل ۱۳۹۵: 4۹)؛ نتیجتا در ثلاقی زنانگی و بیماری؛ زنان
آسیب‌هاق بیشتری را متحمل اج اگشد شد هی این د9 تخالی است که بسیارق از
متخصصین امر زنان را آسیب‌پذیرترین گروه و قربانیان اصلی اچ‌آی‌وی/ایدز میدانند
۲ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
زیرا تحقیقات نشان داده است که «زنان سریع‌ترین جمعیت در حال رشد مبتلا به
اچ‌آی‌وی/ایدز هستند و زنان بیشتر فقیر» کمتر سالم هستند و از مردان, سریعتر تسلیم
ایدز می‌شوند» (43 :2008 ,۳120 200 510۷68 ,106عام1۴). همچنین «زنان» در مقابل
داغ ایدز و تبعیض آسیب‌پذیرتر هستند بهگونهای که یک داغ مضاعف نسبت به بیماران
نپذیرفتن» غیر دانستن» رد کردن, کنارگذاشتن» کم‌اهمیت دانستن و طرد. همگی
مصادیقی از تحقیر اجتماعی هستند که در سطوح بین فردی تا بینالمللی گسترده است.
مبتنی بر این ایده» اکسل هونت! اصطلاح "جامعه تحقیر"" را استفاده میکند. به عقیده
وی» جامعه تحقیر» جامعه‌ای است که «به تو احترام گذاشته نمی‌شود و در آن جامعه
دیده نمی‌شوی» (360 :1997 ,ط]ع۳10). این "پيامدها و واکنش‌های اجتماعی به‌نوعی
در یک بافت به‌هم‌پیوسته و مجموعهای از اعوامل است که ريشه در نگ و استیگمای
پیرامون این بیماری دارند. چنین تجاربی برای زنان و تجربه زنانه‌شان از ابتلا بهصورت
مضاعف و توام با پیامدهای اقتصادی, فرهنگیو روانی: خواهد بود.«تحقیر یک فرد
ممکن است به‌طور کامل به انابودی شخصیت وی بیانجاند که شاید بهبود آن غیرقابل
همچنین برخی محققان (لیندنر»۲۰۰۱) تحقیر را یک ترومای اجتماعی میدانند
(ص: ۴۳) که می تواند: اثرانت«بلندمات و دیرپایی "بز زندگی اکنون "و آینده افراد گذاشته
و منجر به آن شود که همزمان شرم و از دست دادن جایگاهشان را تجربه کنند ( 16
3 :2013 ,163۷678) ؛ ازاین‌روی» شناخت سازوکارقا و پیامدهای آن بهحخصوص در
ارتباط با زنان و به‌طور خاص‌تر زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز اهمیت بسزایی دارد. از
سویی دیگر هنگامی‌که بیماری با کزژکارکرد روابط اجتماعی همراه شود» ضرورت
پرداختن به بیماری و جنبه‌های اجتماعی زندگی بیماران اهمیت مضاعفی می‌یابد. به این
منظور فرایند درک و تجربه تحقیر و نحوه تأثیر آن بر زندگی اجتماعی افراد مبتلا
اهمیت اساسی پیدا میکند. بر همین اساس» بررسی موضوع تحقیر در میان جمعیت‌های
متفاوت میتواند روشنگر باشد. با توجه به انگ اجتماعی پیچیده و شدیدی که پیرامون
بیماری اچ‌آی‌وی/ایدز وجود دارد. مبتلایان این بیماری در معرض قضاوت. نادیده
گرفته شدن» طرد شدن از روابط و تعاملات, کنار گذاشته شدن,» ناعدالتی در بهره‌مندی
از منابع و امکانات. تحقیر و مانند آن قرار میگیرند. ازآنجایی‌که چنین رفتارهایی در
کتمان و تشدید بیماری و سلامت فرد و جامعه تأثیر نامناسب زیادی می‌گذارد» بررسی
وضعیت و کندوکاو فرایندها از اهمیت اساسی برخوردار است. آزاین‌روی» پژوهش
حاضر در وهله نخست به دنبال پاسخگویی به سوالات کلی زیر است و در امتداد آن
سوّالات جزئی دیگری را نیز دنبال کرده و پاسخ میدهد:
زنان مبتلا به اچ آی وی/ایدز چه تجربه‌ای از تحقیر اجتماعی ناشی از ابتلایشان
بررسی ادبیات موضوع نشان میدهد که تاکنون تحقیق مستقلی با موضوع تحقیر در بین
مبتلایان به اچ‌آی‌وی انجام‌نشده است بااین‌وجود» کارهای داخلی و خارجی چندی
وجود دارند که در یافته‌های تخود از پیامد تحقیر و یا مغانی"مشابه با آن در میان مبتلایان
صحبت کرده‌اند که در اینجا به‌طور مختصر به آنها پرداخته میشود.
مسعوذی و افزهادی (۹۴ امش مطیلعه‌ای و مها مقطعی و با اتمرته‌ای: ۱۳۷
نفری به بررسی میزان حمایت اجتماعی خانواده از افراد اچ‌آی‌وی مثبت و مبتلایان به
ایدز در شهر خرم‌آباد پرداختهاند. نتایج نشان میدهد که 1۵۶/۵ از افراد نمونه» حمایت
۴ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
در تحقیق ملااسمعیل شیرازی و همکاران (۱۳۹۱) که از طریق یک مطالعه کیفی و
بر اساس مصاحبه با ۱۰ زن مبتلا انجام شده است. به بررسی پیامدهای داغ ننگ و
برچسب در زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی پرداختهاند. مبتنی بر یافته‌های تحقیق مذکور تمامی
زنان مورد مطالعه پیامدهای بسیاری را از داغ ننگ» برچسب و تحقیر از سوی جامعه
یافته‌های تحقیق ساسانی و همکاران (۱۳۹۲) نشان داده است که بیماران مبتلا به
ایدز به دنبال مطلع شدن دیگران از بیماری آنها طیف وسیعی از مشکلات را به علت
انگ ناشی از بیماری ایدز تجربه میکنند. پژوهش مذکور به روش کیفی (پدیدارشناسی)
و با جامعه پژوهشی ۱۳ نفر به انجام رسیده است. مهمترین مضامینی که از این
مشکلات در تحقیق به‌دست آمده و تحت عنوان مقوله مرکزی انگ نامگذاری شده‌اند»
عبارتاند از برچسب‌های نامناسب (مانند آدم‌های کثیف. آدم‌های فاسد لکه ننگ و
رضائی (۱۳۹۳) در تحقیقی .به"بررسی تجربه زیسته: مادران اچ‌آی‌وی مثبت/ایدز
عضو باشگاه مثبت کرمان, با جامعه.پژوهشی ۲۰ نفرو به روش کیفی نظریه زمینهای
پرداخته است. از میان ۱۶ مقوله استخزاجی محقق در تحقیق مذکور, دو مضمون «واهمه
فرگ تنگین» و «طرد و ننگ (استیگما)» به‌دست‌آمده که با تحقیر پیوند دارند.
بر اساس یافته‌های پزوین و. اسلامیان (۱۳۹۳) که با جامعه پژوهشی ۳۰ نفر و به
روش کیفی انجام شده است. افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز در روابط اجتماعی خود با
طرد مواجه‌اند که در هفت میدان اجتماعی ازح میدهد"و عبارتاند از:ایدز هراسی» طرد
از روابط اجتماعی, طرد اقتصادی» طرد از شبکههای حمایتی, طرد نمادین» طرد فضایی
پژوهش احمدنیا و همکاران (۱۳۹۶) که با جامعه پژوهشی ۱۷ نفر و به روش
کیفی و زمینهای انجام شده است» نشان میدهد که در ارتباط با زنان اچ‌آی‌وی مقیری
نگ مرتبط با اچ‌آی‌وی موجب بروز رفتارهای تبعیض‌آمیز با این بیماران و درنتیجه
بروز مشکلات و دغدغه در این زنان میشود؛ مشکلات جسمانی, روانی» انزوا و
افسردگی, نگرانی‌های اقتصادی, نگرانی از دست دادن شغل» توسل به پنهان‌کاری در
محیط کار تجربه طردشدن و از دست دادن حمایت خانواده و دوستان, محدودیت
دسترسی به درمان, نگرانی در مورد ازدواج و تعاملات اجتماعی محدودتر از جمله
در کنار پژوهشهای داخلی انجام شده میتوان به چند پژوهش خارجی نیز اشاره
نمود. یکی از این پژوهشها که جامعه آماری آن متفاوت از تحقیق حاضر است
پژوهشی میباشد که بر روی زندانیان عراقی زندان ابوغریب انجام شد. بسیاری از آنان
رفتارهای تحقیرآمیز سربازان و زندانبانان آمریکایی مانند اجبار زندانیان در برهنه شدن؛
چهار دست‌وپا رفتن» التماس کردن و.*نمایش تصاوّیر آنان را از شکنجه‌های فیزیکی
دردناک‌تر دانستند زیرا معتقد آبودند که درد فیزیکی ناشی"از شکنجه به پایان رسیده
است اما تصاویر رفتار تحقیرآمیز هميشه در ذهنشان وجود دارد (2007 ,13261). آن‌گونه
که نتیجه تحقیقات موسسه موشوم به «اجهان چهارم"» "بیان میکند؛ تحقیر به رنج» خشم,
ستیز و پرخاش, احساس بی‌عدالتی» کناره‌گیری از جامعه. بی‌توجهی و بی‌اعتمادی به
دیگر افراد و نهادها منجر میشود (40 :2012 ,۷/۵۲1۵ 10۳0 ۸77). تحقیق کارر و
گراملینگ (۲۰۰۴) که بر روی انگ و تبعیض ناشی از ایدز با ۲۴ زن مبتلا به روش
کیفی انجام شد» نشان داد برچسب بیماری ایدز در زنان مبتلا مانع مراقبت‌های درمانی
است ضمن اینکه این زنان توسط اعضای خانواده. دوستان؛ تسهیلگران بهداشتی,
کارفرمایان و متولیان کلیسا نادیده گرفته می‌شوند و یاابه‌نوعی تحقیر می‌شوند. نتایج یک
تحقیق مقطعی بر روی ۴۳ زن مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز درانپال حاکی از آن بود که ۳٩4/
افراد موردتحقیق» حداقل از یک نوع خشونت رنج برده‌اند و مهمترین خشونت علیه
این زنان با ۹۰/ مربوط به‌تحقیر اجتماعی بوده است که از سوی نزدیکان بر آنان وارد
۶ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
مبتنی بر یافته‌های دورل و کاتزا(۲۰۱۳)» در تحقیقشان بر روی ۲۸ جوان مبتلا به
اچ‌آی‌وی در انگلستان» جوانان مورد مطالعه برای اجتناب از انگ خوردن (و پیامدهای
بلافصلی مانند تحقیر) از استراتژی‌هایی مانند ارائه بیوگرافی دیگر بهعنوان دلیل بستری
و بیماری» پنهان کردن دارو در خانه و مدرسه و نزد همسالان و تجاهل نسبت به دانش
نتایج تحقیق اورابی آ (۲۰۱۸) با عنوان «بررسی وضعیت زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی در
خاورمیانه و شمال آفریقا"» نشان داد رابطه جنسی خارج از ازدواج» به‌ویژه برای زنان
بسیار منفی است و ازاین‌روی» این واقعیت که بخش زیادی از عفونت‌های اچ‌آی‌وی در
بین زنان در یک رابطه زناشویی منتقل میشود. هنوز به‌طور گسترده‌ای درک نشده
است. ازاین‌ری زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی بیشتر از همتایان مرد خود تحت تأثیر ننگ و
تبعیض» محرومیت از مراقبت» نگرش تند.و زنند» طرد و نقض محرمانه بودن
اطلاعات- به‌خصضرص در ارو ااهداشت یمان ۹ تخصص در مراقبت از
اچ‌آی‌وی نیستند- قرار دارند. اين, زنان شاهد تجربیات دردناک روبرو شدن با تحقیر
هستند به‌نوعی که مجبورند یا نیّاژهای»برآورده نشده.ی دزد خود را در سکوت تحمل
کنند و یا وضعیت: آچ‌آی‌وی خود ۱۵ پنهاق کقد کاطیرانند نیازهای سلامتی خود را
مرتبط با بررسی, تخقیقات .پیش گفته. ذکر اچند. نکته لازم "است. نخست اینکه
پیامدهای زیانبار تحقیر بر فرد و روابط اجتماعی است زیرا با نادیده و خوار انگاشتن
فرد عملا او زا به بیرون از ره گر ات۹ اما سوق میدهد. نکته‌ای که برای
بیماران مورد تحقیق میتواند پیامدهای زیانبار بیشتری از افراد معمول اجتماع نیز در
پی داشته باشد. نکته دیگر اینکه تحقیر بهعنوان یکی از پیامدهای یک بیماری با انگ
اجتماعی شدید گویی مفروض انگاشته شده است. در تحقیقات مرور شده در میان
بیماران اچ‌آی‌وی/ایدز تاکنون به‌طور مستقل به تحقیر پرداخته نشده ولی برچسب‌های
نامناسب که در برخی تحقیقات آمده است از مصادیق تحقیر اجتماعی مبتلایان هستند.
در نتیجه در این حوزه» پیشینه پژوهش درخوری وجود ندارد. بااین‌حال» در
تحقیقات انجام‌شده» تحقیر بهعنوان یک مفهوم فرعی موردتوجه قرار گرفته است و
برخی تحقیقات (به‌ویژه تحقیقات خارجی) نیز به تحقیر؛ بهعنوان یکی از پیامدهای ابتلا
به این بیماری» اشاره کرده‌اند. در واقع برای این تحقیقات وقتی انگ و طرد باشد تحقیر
نیز بدیهی می‌نماید. آنچه که در این میان مورد غفلت قرار گرفته ابعاد» حدود.
سازوکارها و فرایندهای تحقیر است که خود میتواند ابعاد ناشناخته‌ای از مواجهه با این
بیماری و همچنین شیوه‌های برون‌رفت ازّ"آن, راون کند. ازاین‌رو» پژوهش حاضر با
عطف به این خلا پژوهشی درصدد بررسی«تجربه تحقیر اجتماعی در زنان مبتلا به
تحقیق کیفی نقطه عزیمت خود را تئوری خاصی قرار نمی‌دهد و ازاین‌رو در مسیری
جدا از فرضیه آزمایی حرکت میکند. در واقع استفاده محقق از تشوری بیشتر از آنکه
مبنایی و از ابتدای کار باشد» استنادی و تطبیقی است: (ضادقی*فسایی, ۱۳۹۴). از بررسی
متون نظری مرتبط با مفهوم تحقیر اجتماعی, چنین استنباط میشود که تئوری‌های نگ
اجتماعی و طرد اجتماعی نیز با این مفهوم قرابت دارد. همچنین تجربه زنانه بهعنوان
یکی دیگر از مفاهیم مهم در پژوهش حاضر است که تجربه تحقیرشدگی را از منظر
تجربه‌ای زنانه بررسی میکند. هونت که روابط انسان را به دو دسته "ارتباط با خود" و
"ارتباط با دیگران" دسته‌بندی میکند معتقد است تحقیر رابطه فرد با خودش را تحت
تأثیر قرار میدهد. وی رابطه فرد با خود را شامل سه مولفه میداند که عبارتاند از:
۸ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
ا- اعتمادیه‌نفس: اعتماد به خود (ذهن و بدن) و احساس یگانگی با محیط پیرامون؛
۲- عزت‌نفس: تصور خود بهعنوان یک عضو خاص و باارزش جامعه؛
۳- احترام به خحود: نشاندهنده دارا بودن کرامت و ارزش اخلاقی است ( ,]1106
این در حالی است که «فراهم نمودن شرایط ارتباط مثبت با خود برای افراد جامعه»
پایه عدالت اجتماعی است» زیرا رابطه مثبت با خوده منجر به ایجاد و شکوفایی
مجموعهه قابلیتهای فردی و جمعی میشود که برای زندگی ایدهآل مورد نیاز است»
(3 :2016 ,۷7]18۵1). صادقی فسایی و نیکدل (۱۳۹۴) مصادیق تحقیر اجتماعی را
مشتمل بر دو دسته میدانند :تحقیر کلامی (تمسخر و استهزا به‌کارگیری الفاظ رکیک.
به‌کارگیری القاب تشبیهی (تشبیه به حیرنالماننگا الاغ یا اشیای پست مثل آشغال)
و غیرکلامی (غیرمستقیم؛ مانند نیشخند. نوع نگاه. بی‌اعتنایی» نادیده گرفتن و مستقیم
تحقیر اجتماعی» دارای سطوح مختلف و چندوجهی.است. زیرا که ابعاد و وجوه
متفاوتی چون تصور از خود دسترسیبه منابع» شبکهروابط اجتماعی و نقشهای
اجتماعی را تحت تأثیر قرار میدهد. تحقیر آفرایقدی پریاست زیرا دارای سازوکارها
عوامل ایجادکننده و قابلیت تولید و بازتولید است. تحقیر میتواند کنشی يا واکنشی
باشد. «افرادی که بیشتو نکفوومی شون نمایل) بیشعریی ابه تحقیرکردن دارند» (صادقی
فسایی و نیکدل, ۱۳۹۴: ۵۳) این جابجایی نقش تحقیر شونده- تحقیرگر میتواند به
شکل مرضی در جامعه شیوع پیدا کرده و چرخه تحقیر را در حال پویایی و بازآفرینی
نگه دارد. همچنین تحقیر فرایندی رابطه‌ای است زیرا به سستی و تضعیف روابط
اجتماعی, حاشیه‌ای شدن فرد کاهش مشارکت. بی‌قدرتی و عدم تعلق وی منجر شده
و نیز نشاندهنده روابط نابرابر اجتماعی است. «چرخه ترس, انتقام و قربانی بودن
دربردارنده نتایجی چون شکست. سقوط (تنزل) و خروج (یا محرومیت از منابع
مناسب) است که توسط فرایند تحقیر ایجاد می‌شوده (370 :2008 ,طا51). تحقیر
اجتماعی نوعی طرد اجتماعی را نیز در خود دارد. سیلور» طرد اجتماعی را
ازهم‌گسیختگی پیوندهای اجتماعی بین فرد و جامعه میداند (302 :2008 ,811۷07).
گیدنز" طرد اجتماعی را ناشی از شیوه‌هایی میداند که طی آنها افراد از مشارکت
کامل در جامعه بزرگتر محروم می‌شوند. این افراد دوره‌های طولانی بیکاری (یا
شغل‌های زودگذر و کوتاه‌مدت) را تجربه میکنند و برای تأمین مایحتاج خود عمدتا به
کمک‌های دولتی وابسته‌اند (گیدنز» ۱۳۸۹: ۴۶۱ و ۴۳۱). بر همین اساس طرد اجتماعی
را دارای مولفه‌های گوناگونی میدانند. برحسب مولفه‌های مشارکت (طرد تدریجی و
مداوم از مشارکت کامل در امور اجتماعی» اقتصادی» سیاسی و...)» حقوق شهروندی
(نداشتن منزلت شهروندی و محرومیت از حقوق)» دسترسی به فرصتها (محرومیت از
انتخاب‌ها و شانس‌های بهتر زندگی)» قدرت(فقدان توانمندی در دسترسی به منابع در
سطح فردی یا ساختاری) و شبکه اجتماعی (جدا شدن کامل یا جزئی از شبکههای
۴ -۲۷). از نظر مانک, طوداشته عو هک یاوماتلاق نمی‌افتد بلکه تیجه
فرآیندی است که با اشکالی از به حاشیه رانده‌شدگی"شروع و ممکن است به‌تدریج به
به حاشیه رانده شدن مستلزم این است که ملفه‌ها و عناصری در تضاد يا تقابل و
ناخرشایند جامعه: بررک و یلیر ۸ ادلی پاش الیل امه رناشوشایند زا گافمن؟
(۱۳۸۶) با عنوان «داغ ننگ» نامگذاری میکند. «اصطلاح داغ ننگ برای اشاره به ویژگی
یا صفاتی به کاربرده میشود که شدیدا بدنام کننده یا ننگ‌آور است. اما باید توجه کرد
که ريشه قدرت داغ‌زنی یک صفت نه در ذات. بلکه در روابط اجتماعی است؛ به سخن
دیگر صفتی که داغ ننگ بر پیشانی فرد می‌زند. میتواند به عادی جلوه دادن دیگر افراد
کمک کند؛ بنابراین» فی‌نفسه نه خوش‌نام کننده است و نه بدنام کننده» (گافمن, ۱۳۸۶:
۰ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
۷۲). وی توضیح میدهد که این اصطلاح برگرفته از یونان باستان است و برای نسبت
دادن به نشانه‌هایی جسمی به کار می‌رفت که چیزی بد یا غیراخلاقی را درباره مردمی
نشان میداد که آن نشانه‌های جسمی را داشتند. در جامغه معغاصر سه شکل از نگ
۱- زشتی (کراهت) بدنی (جسمی) مانند انواع گوناگونی از بدقوارگی‌های فیزیکی
۲- نواقص و کمبودهای شخصیتی فردی مانند تقلب» ضعیف‌النفس و سلطه‌پذیر
بودن یا داشتن احساسات غیرطبیعی, عقاید انعطاف‌ناپذیر و بی‌اعتمادی. داشتن این
صفات با توجه به شواهد موجود به کسانی مربوط میشود که برای مثال دچار
اختلالات روانی» زندان» اعتیاد به مواد مخدر اعتیاد به الکل, هم‌جنس‌خواهی» بیکاری,
اقدام به خودکشی و رفتارهای افراطی سیاسی هستند. همچنین اختلال ذهنی,
بیماری‌های انتقالی جنسی و الکلیسم و تمایلات مربوط به خودکشی و...؛
که با بیشتر مردم متفاوت‌اند.اما تقاوت؛آنها در طرقامنف ی "است و سبب تبعیض برای
این گروه میشود. این داغ ننگ قومی و قبیله‌ای طی نسل‌ها انتقال‌یافته و تمام اعضای
یک خانواده را یکسان آلوده کرده است (همان منبع: ۳۴).
مبتلایان به برخی بیماری‌ها ممکن است در ارتباط پا ابتلای خود دچار نگ
اجتماعی شوند. بیماریهایی که اغلب با روابط جنسی يا بهداشت فردی مرتبط هستند
یا اينکه نشانه‌های آشکار جسمی دارن می‌توانند این گوّنه باشند. در این میان تجربه
زنانه از چنین بیماریهایی میتواند خاص, پیچیده و حتی مادام‌العمر باشد. تجربه زنانه
از وقایع و پیشامدها تفاوت بنیادین با تجربه مردان از همان شرایط دارد زیرا به لحاظ
فرهنگی با متغیرهای دیگری نظیر نژاد» طبقه و قومیت کدگذاری شده است (اباذری,.
صادقی و حمیدی.۱۳۸۷: ۸۳). مفهوم تجربه زنانه از مفاهیم کلیدی در مواضع
«فمینیسم‌ها معتقدند وقتی تجربه مردان بهعنوان تجربه کل انسان تلقی شود.
نظریه‌ها مفاهیم و روششناسی» اهداف پژوهش و دانش حاصل از آن به ایجاد انحراف
در زندگی اجتماعی و تفکر انسانی منتهی میشود (10 :1983 ,1791616۵ 6۶ 1128).
دوروتی اسمیت" درباره تجربه زنان می‌گوید: «تجربه‌های مختلفی از جهان وجود دارند
و پایه‌های این تجربه‌ها نیز باهم متفاوت‌اند. ما نباید چهارچوب مفهومی خود را بر
دنیای دیگران تحمیل کنیم» (377 :2008 ,ط891). در این میان گرچه نظرات مختلفی
در مورد انديشه زنانه و تجربه زنانه وجود دارد «اما می‌توانیم از ایدهآل تایپی تحت
عنوان «تجربه زنانه» سخن بگوییم که اگرچه برازوی طیفی قرار میگیرد. اما دارای
شباهت‌ها و انسجام‌های منطقی‌ای است که موجب میشود آن را ذیل یک عنوان کلی
به بیانی ساده میتوان تجربه زنانه راتجربه‌ای منحصربه‌فرد از بدن, احساس,
انديشه, اجتماع و جهان دانست که زن.بودن امکان آن.را فرّاهم"نموده است. این تجربه
گرچه توسط زنانی با پایگاه‌های اجتماعی -اقتصادی, سطح تحصیلات. سن, باورهای
فرهنگی و مذهبی گوناگون حاصل میشود اما دارای وجوه و عناصر مشترکی است که
میتوان آن را در قالب مشترک. تجربه ازنانه از اتفاقات قلمداد کرد. «این تجربه زنانه
اگرچه بر روی طیفی قرار میگیرد. اما دارای شباهت‌ها و,انسجام‌هایی منطقی است که
موجب میشود آن را تحت یک عنوان کلی بگنجانیم)"(جمشیدی‌ها و حمیدی, ۱۳۸۶:
۵). تجربه‌ای که در اینجا مدنظر و مورد استناد است» تجربه زنان حاضر در پژوهش
است که مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز بوده و تجربیاتشان در یک بستر و زمینه اجتماعی
تکوین و تغییریافته و باعث خلق چشم‌اندازهای ویژه برای آنان شده است.
۲ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
مبتنی بر مقدمات نظری پیش گفته میتوان گفت تحقیر اجتماعی اشاره به فرآیندی
پویا چندبعدی و پیچیده دارد که در رابطه دوسویه و کنشی-واکنشی با دیگر وجوه
محرومیت اجتماعی مانند نگ اجتماعی, تجربه زنانه از بیماری و طرد اجتماعی دارد.
این زنان ممکن است برخی يا وجوه تحقیر کلامی يا غیرکلامی را در ارتباط با ابتلای
خود» تجربه کنند. این تحقیرشدگی در بسیاری از ابعاد زندگی آنان مانند مشارکت داده
نشدن در روابط و مناسبات» طرد از شبکه روابط خانوادگی» کاری و خویشاوندی,»
بی‌قدرتی در دسترسی به منابع و امکانات را تجربه کنند. بر این اساس» سوالات اصلی
پژوهش عبارتاند از اینکه ۱) تجربه تحقیر اجتماعی در زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز
چگونه است؟ و ۲) زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز چگونه با تحقیرشدگی خود مواجه
هر زمان که «بخواهیم نگاد عگهه 36 ش ۳ /سلسده‌ای از خوادث مغین
داشته باشیم» (دلاور ۱۳۸۹: ۳۰۷) تحقیق کیفی میتواند به‌درستی ما را به هدف
موردنظرمان برساند. نوع نگاه در تحقیق کیفی.امیک! یا نگاه از درون و مشارکت محور
است (2006 بله 61 ۸167:۵) و «اطلاعات با ارجاع به عقاید ارزشها و رفتارها در
بستر اجتماعی دست‌نخورده به ادست می‌آیند» (محمدیون۱۳۹۳۳: ۳٩). مبتنی بر چنین
آموزه‌هایی رویکرد کیفی برای بررسی مسئله تحقیق انتخاب شد و با توجه به شناخت
محدود از موضوع در میان گروه پژوهشی:مورد مطالعه که.تعامل و اخذ اطلاعات از آنها
با محدودیت همراه است. برای تحلیل اطلاعات از روش کیفی تحلیل مضمونی استفاده
شده است. جامعه پژوهشی در تحقیق پیشری زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز هستند.
انتخاب نمونه به شیوه نظری-هدفمند است. به این معنا که در انتخاب نمونه‌ها دو معیار
نقطه اشباع نظری و تنوع مبنای کار بوده است؛ آزاین‌رو تلاش شد نمونه‌ها برحسب
برخی ابعاد و شاخصهای زمینهای و تا آنجا که محدودیتهای تحقیقی و محیطی اجازه
ملاک تعیین حجم نمونه نیز اشباع نظری سوالات تحقیق بوده است. مبتنی بر آن
۱ نفر از زنان عضو باشگاههای مثبت در استان تهران (باشگاه استاد معین, باشگاه
ورامین و باشگاه شهریار) طی ماه‌های بهمن و اسفند ۱۳۹۶ و اردیبهشت ۱۳۹۷ مورد
مصاحبه قرار گرفتند. ابزار گردآوری اطلاعات» مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته است که
برحسب نحوه پاسخگویی افراد نمونه میزان سواد نحوه پاسخگویی» سن و... سوالات
جرحوتعدیل می‌یافت. ولی سوالات اصلی از همه افراد نمونه پرسیده شد. این سوالات
عبارت بودند از ۱) چطور متوجه ابتلاآبیماری‌ات شدی؟ ۲) قبل از آن در مورد ایدز
شناختی داشتی؟ ۳) چه کسانی متوجه بیمّاری‌ات شدن؟.... چطور متوجه شدن؟ ۴)
رفتارشون يا واکنش‌شون به ابتلا/بیماری تو چطور بود؟ ۵) در مقابل اون واکنش چه کار
می‌کردی؟ ۶) متوجه شدن دیگران«جه ,تأثیریژوی, زندگی‌ات داشت؟ ۷) بدترین
رفتارهایی که به دلیل بیماریت باهات انجام دادن «چی بوده؟ ۸) بین کسایی که از
بیماریت مطلع شدن کسی بود که رابظه‌اش ارو:باهات قطع کنه یا کم کنه؟ ٩) شده به
خاطر بیماریت از رفتن به‌جایی یا انجام کاری و فعالیتی منم بشی؟۱۰) اگر به عقب
پس از گردآوری» تجزیه‌وتحلیل داده‌ها بهصورت مضمونی انجام گرفت. تحلیل
مضمونی «عبارت است از عمل کدگذاری" و "تخلیلداده‌ها با این هدف که داده‌ها چه
می‌گویند. این نوع تحلیل در وهله اول به دنبال الگویابی در داده‌هاست» (محمدپور
۰ ۶۶). زمانی که الگویی از داده‌ها به‌دست آمده باید حمایت تمی یا موضوعی از
آن صورت بگیرد. در پژوهش حاضر پس از انجام مصاحبه‌ها (میانگین ۴۸ دقیقه)»
پیاده‌سازی صورت گرفت و سپس بر اساس جدول شماره ۲ مضامین اصلی و فرعی بر
۴ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
اساس کدگذاری آزاد!» محوری» گزینشی " استخراج شد. کدگذاری باز در این پژوهش»
جمله به جمله انجام شد. پس از استخراج مفاهیم اولیه. در مرحله دوم مفاهیم مرتبط
باهم ترکیب و ۱۹ مضمون فرعی به دست آمد. در مرحله آخر نیز مضامین فرعی ادغام
جهت اعتمادپذیری؟" داده‌ها از چهار معیار جداگانه گوبا و لینکولن استفاده شد
21 :2013 روت کدخبارت‌اند ازه اقتای اخضاد » تا بیدپذیری" و انقال‌پذیری.
براین اساس پس از تحلیل اولیه (کدگذاری آزاد) مفاهیم به‌دست‌آمده با
مصاحبه‌شوندگان, مددکاران اجتماعی و روانشناسان باشگاههای مثبت مورد مراجعه» به
اشتراک گذاشته شد. برای قابلیت اعتماد نیز مضامین استخراج شده به همکاران پژوهش
مطابق آموزههای روش شناختی مربوط به تخلیل محتوای کیفی (فلیک, ۱۳۸۸: ۵۸-
۹) کسب رضایت شفاهی آگاهانه توجه به خریم خصوضی و حقوق افراده محرمانه
نگهداشتن اطلاعات و رازداری در گزازش مورد توجه قرار گرفته است و مصاحبه‌ها با
نام مستعار ثبت» ضبط و استخراج شده است. طی مصاحبه از مشخصات فردی
مصاحبه‌شوندگان و دلیل ابتلای.آنان سوّالی پرسیده نشد. مبتنی! بزملاک‌های فوق با ۲۱
نفر خانم به شرح جدول شماره ۱ مصاحبه انجام گرفت.
قبل از ورود به بخش يافته‌ها برای آنکه شناخت بهتری از جامعه پژوهشی حاصل شود
اطلاعات جمعیت‌شناختی مصاحبه‌شوندگان در جدول شماره ۱ ارائه میشود. مرور این
- افراد نمونه زنان ۲۵ تا ۴۹ ساله مبتلا به ایدز استان تهران هستند که در
- ۹/۵ درصد از مشارکت‌کنندگان در تحقیق بی‌سواد۳۸۰ درصد دارای تحصیلات
ابتدایی ۱۹ درصد دارای تحصیلات سیکل, ۴ درصد دارای تحصیلات دیپلم (۹۵/ زیر
دیپلم) و ۵ درصد باقیمانده فوق‌دیپلم و لش دار اه
- هیچ‌یک از افراد نمونه استخدام.رسمی یا دولتی:نبوده یا مشاغل خانگی ندارند؛
- ۳۳ درصد زنان مشازکت کننده در" تحقیق همسرانشان رابهدلیل مرگ ناشی از
- ۳۸ درصد زنان مورد مطالعه دارای ۱ تا ۴ فرزند هستند که یک نفرشان فرزند ۶
کل نام مستعار ۱ کمن وضعیت تأهل |* تحصیلات | مدت ابتلا | وضعیت اشتغال
۶ عاطفه ۶ | مسر فوت‌شنده | راهنمایی ۴ بیکار
۶ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴ تابستان ۱۳۹۹
پیش از ورود به یافته‌ها روند کدگذاری و استخراج مضامین در قالب جدول شماره ۲
- با این مریضی که گرفتیم انگار دیگه نمی شناختنمون
- بعد این مریضی انگار آدم‌های دیگه ای شده بودیم
- با اینکه زنده هستم اما انگار مرده‌ام براشون - بی‌ارزش دانسته
- انگار بودونبودم دیگه برای خانواده‌ام مهم نبود شدن تحقیر ناشی از
- تو هیچ مراسمی دعوت نشدم - مهم نبودن بی‌ارزش‌انگاری
- یه زن بی‌سواد و بی‌پول مثل من چکار می تونه بکنه
- منم و یه شوهر معتاد و بیکار و مریض که میگه من - فقر مالی زنان
- خودم بی‌سواد و بیکار شوهرمم همینطور همسر اچ‌آی‌وی/ایدز و
- خانواده هامونم مثل ما کم دست و فقیرن -اشطح تحصیلات | تحقیر اجتماعی
- من واسه ماهی یه بار اومدن به باشگاه هم از مادرم پائین
- من بی‌سواد و نابلد نمی دونستم باید چکار کنم اقتصادی پایین
- خانواده شوهرم واسه اتاق که بهمون دادن و یه لقمه
- هیچ راهی ندارم که خودم و بچه‌ام رو نجات بدم
- قبلش یه شوهر معتاد و بی پول بود الان مریض و بی
- می‌ترسم آگه بفهمن از خونه بیرونم کنن - ترس از افشای
- نگرانم که یه روز خبر بشن چی ميشه - ترس از واکنش هراس از تحقیر
- آگه بفهمن ممکنه چه فکرایی بکنن در مورد من - نگرانی از
۸ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
- بجز تحمل حرفها و رفتاراشون راه دیگه‌ای ندارم - دادن امتیاز به
- هرچی بهم میگه مجبورم انجام بدم - تحمل اجباری تسلیم در برابر
- آگه باهاشون کل‌کل کنم بچه هام رو می‌گیرن شرایط تحقیر
- آگه چیزی بگم» به خانواده‌ام میگن مبتلا شدم - ممکن نبودن ترک
- مامانم که نمیدونه مریضم هرچقدرم دعوا کنه مجبورم | شرایط موجود
- مادر شوهرم گفت آگه انجام ندم اون کارها رو بیرونم | تحقیر
بسیاری از مصاحبه‌شواندگان در صحبت‌های خود. بای توصیف شرایط کنونی‌شان
از مضامینی چون متفاوت بودن بیمار عادی: نبودل. غریبه بودن, احساس یگانگی
نداشتن» استفاده کردند. این مضامین آشاره به‌نوعی"غیرشازی و بیگانه پنداشتن " هستند.
غیرسازی در اینجا به معنای تفکیک کردن, حطکشی کردن يا جداسازی است. غیرسازی
دربردارنده مجموعه اعمالی است که برای جدا کردن فرد متفاوت از روابط و مناسبات.
دور کردن وی از شبکه تعاملات و ایجاد فاصله و ایجاد"اخساس غریبه بودن در وی
انجام میشود. در چنین شرایطی فرد به دنبال تجربه روابط تحقیرآمیز و پذیرش احساس
غیر یا بیگانه بودن در شبکه تعاملات خوّد. آگاهانه فاصله فیزیکی, احساسی, عاطفی
و... را ایجاد خواهد کرد. احساس شرمندگی, سرشکستگی, متفاوت بودن و بیگانه بودن
در این افراد شکل خواهد گرفت و روابط آینده آنان را پایه‌ریزی خواهد کرد.
فرحناز (۳۵ ساله و متأهل که مدت ۴ سال است مبتلا شده) تجربه تحقیر ناشی از
«از وقتی فهمیدیم اچ‌آی‌وی مثبت هستیم» رفتار اطرافیانمون خیلی عوض شد.
وقتی میریم خونه مامانم ظرف جداگونه میارن واسه من و شوهرم. کل لیوان و
بشقاب و قاشق چنگال متفاوت برای ما میارن. اون لحظه سر سفره خیلی حس بدی
زیبا (۲۶ ساله است» یک فرزند ۶ ساله مبتلا به اچ‌آی‌وی دارد که ۶ سال است مبتلا
«بعد اینکه شوهرم مرد؛ بابام من و آورد خونه خودش و گوشه حیاطشون واسه
من و پسرم یه اتاق ساخت. وقتی خواهرم میاد اونجا بچه‌هاش با پسرم بازی
میکنن شوهرش دعواش می‌کنه» با پسرم بدحرف می‌زنه میگه تو مریضی پیش
«من فقط یه داداش دارم» چند وقت پیش رفته بود زیارت» همه رو واسه ولیمه
دعوت کرده بودند. به:مق‌انگفت##یکی*دو روز بعلا که ترش ونتحلوت شد یه شب
منو جدا دعوت کردن منم نرفتم گفتم ناخوشم نمی‌تونم بیام. گفتم دعوتش از سر
روابط اجتماعی با نزدیکان» احساس تعلت» امنیت» یکپارچگی» قرابت» نزدیکی و
انگیزه مشارکت در مناسبات و فعالیت‌ها را ایجاد خواهد. اين در حالی است که أنگ و
تبعیض ناشی از ابتلابه اچ‌آی‌وی» مبتلایان را ؛بیمارانی متفاوت و مستحق جدایی از
جامعه و روابط خانوادگی قلمداد میکند. پیرو وجود چنین تفکری است که زنان مورد
مصاحبه در تحقیق حاضره تحقیر ناشی از غیرسازی را تجربه کرده‌اند. تجربه‌ای که
همزمان با آگاهی از ابتلای آنان به اچ‌آی‌وی» حاصل شده است. مطالعه استیگما بر روی
افراد مبتلا در اوگاندا (2000 ,ط1010عع۸) نشان میدهد که استیگما قویا برحسب
جنسیت دچار سوگیری است بهگونهای که بیماری مردان با تساهل و بیماری زنان بدون
۰ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی» در صحبت‌های خود عباراتی چون (مهم نبودن»» «دیده
نشدن»» «وجود نداشتن» بیان کرده‌اند که از آنها مضمون "بی‌ارزش دانسته شدن" انتزاع
شده است. بی‌ارزش کردن فرد به معنای تقلیل» تحدید و تحقیر شخصیت او است.
«کسی که مورد تحقیر واقع میشود بخشی از زندگی‌اش را در شک و تردید نسبت به
خود. ارزشها و موقعیتش سپری میکند» (244 :2013 ,161۷6۲2 16). این نوع تحقیر
دربردارنده اعمال» رفتار و گفته‌هایی است که هدفشان کاستن از ارزش وجودی و
آیسیه (۳۵ ساله ۵ سال سابقه ابتلا) که به دلیل اخراج همسرش از کار پس از
آشکار شدن ابتلایش به اچ‌آی‌وی/ایدز با"خانواده همسرش زندگی میکند» تجربه
(خواهرشوهرم بهم میگه چه بمونی پیش داداشم چه طلاق بگیری بری فرقی
واسه اون یا پسرت نداره...هرکی از مریضیت. خبر دار.بشه دیگه آدم حسابت
منصوره (۳۷ ساله ۶ سال سابقه ابتلا) تجربه مشابه را نه در روابط خانوادگی بلکه
«شوهرم کلا آزکا رآفتاده است.. یه ژوز مدارک شوهرم رو بردم رفتم کمیته
امداد بلکه ما رو ببرن تحت پوشش کارمندش وقتی پرونده رو خوند؛ گذاشتش کنار
و گفت حیف نیست مریض ایدزی» حقوق‌بگیر بشه. خالا معلومم نیست امروز
فائزه (۲۶ ساله ۵ سال سابقه ابتلا» در زمان بارداری از ابتلا به اچ‌آی‌وی, آگاه
میشود و پس از چندماه همسرش را به دلیل ایدز از دست میدهد:
«بعد اینکه شوهرم فوت کرد مهریه‌ام رو گذاشتم اجرا .... روز دادگاه
خواهرشوهرم همینکه چشمش به من افتاد شروع کرد به دادوییداد که اين زن ایدز
داره یکی بگه پول می‌خواد چه کار.. اين که داره می‌میره..».
«وقتی فهمیدم ایدز دارم شوهرم رفتارش باهام عوض شد.... کل دیگه هیچ
کاری باهام نداشت دو سه ماه از آزمایش من گذشته بود که بردم خونه بابام و اونجا
به مامان بابام گفت این دیگه واسه من زن نميشه. دوسه ساله ولم کرده رفته اصلا
به دلیل انگ بیماری برای بسیاری از این زنان, ابتلا به ایدز مساوی با بی‌ارزش
داسته. شدن و محرومیت از کرامتهو شآن‌انگانی شا بوده است. در چنین وضعیتی,
فرد مبتلا نه یک بیمار نیازمند حمایت و پشتیبانی بلکه موجودی بی‌ارج و منزلت قلمداد
میشود که در آستانه مرگ قراراداد"و لذا انتظار عمّلکراد.مطلوب از وی سلب شده
است. این در حالی است کی یطالی‌واز این زنان‌یو ی یگ افراد: مبتلا می‌توانند
وظایف خانوادگی و شهروندی خود را به‌درستی انجام داده و همچون دیگران از حقوق
انسانی خود بهره‌مند گردند. اما در روابط اجتماعی خود. از سوی کسانی که از
بیماری‌شان اطلاع داشتهاند با بی‌اعتنایی و تضییع حق مواجه شده‌اند.
در صحبت‌های بیشتر مصاحبه‌شوندگان». اشاره ابه مضامینی چون زن بودن»
وابستگی مالی و اجتماعی» تعلق «به" طبقات پایین *اجتماعی -اقتصادی» نداشتن
تحصیلات, همسر فرد معتاد بودن و در نهایت ابتلا به بیماری تبعیض‌آمیزی چون
اچ‌آی‌وی» شرایط زندگی و تعاملات را برای آنان بغرنج کرده است. تجربه تحقیر شدن
به دلیل وجود هریک از جنبه‌های فوق, با ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز این زنان را در مارپیچ
و هزارتویی از مشکلات ساختاری» فردی و خانوادگی اسیر کرده است که راه برون‌رفت
۲ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
برای آنان بسیار دور از ذهن و اغلب غیرقابل‌دسترس به نظر میرسد. اغلب این زنان در
زمان صحبت از مشکلات کنونی و پیش روی خود از عباراتی چون من یه زن بودم
کاری از من برنمی اومد همسر یه مرد معتاد بودم و... را بیان می‌کردند. مشکلاتی که در
تقاطع و برهم کنش با یکدیگر مارپیچی از زنانگی» ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز و تحقیر
کلئوم (۳۷ ساله, ۴ سال سابقه ابتلا) که از همسرش جدا شده می‌گوید:
«شوهرم معتاد بود... یه بار پول مواد نداشت حالش هم بد بود به من گفت بیا
بریم یه جایی.. رفتیم... دیدم یه مرد اونجاست.. شوهرم منو گذاشت اونجا و یه
پولی ازش گرفت و رفت.... چند بار این کارو با من کرد. اون موقع نمی‌دونستم باید
چکار کنم. کاری از دستم بر نمی‌اوماد....:از وقتی,طلاق گرفتم هم با داداشم که
معتاده زندگی می‌کنم و خحرج موادشو میدم...وقنی خمار میشه کتکم می‌زنه ازم پول
دراین ارتباط اکرم (۴۹ شساله» ۷ سال سابقه ابتلا) که#همسرش را به دلیل ابتلا به
«شوهرم وقتی آزمایش داده بود اصلا,به ماانگفت اتفاقی فهمیدیم.. ماهم رفتیم
آزمایش دادیم که منم مبتلا بودم باهاش دعوا کردم که چرا بهم نگفتی چرا پیشگیری
نکردی... برگشت بهم گفت از کجا معلوم من از تو نگرفته باشم گفتم آخه من که
مث تو معتاد نبودم... می‌دونست من یه ازن بی‌سوادم راهسی ندارم جایی ندارم
منصوره (۳۷ ساله ۶ سال سابقه ابتلا).پیش از ابتلا آموزگار حق‌التدریسی بوده است
«شوهرم خیلی وقته ا زکارافتاده است و همه بدبختیا مال منه» بااین حال هنوزم
میگه از کجا معلوم اول من مریضی رو گرفتم, آگه من اول مبتلا بودم پس چرا
بچه‌مون سالمه منم گفتم چون تو بارداریم دارو خوردم بچه سالمه... میدونه من آگه
راهکارهای ارتقا و بهینه‌سازی پژوهشهای مددکاری ... ۲۱۳
بمیرمم نمی‌زارم خونواده‌ام بفهمن مبتلاییم یا هیچ‌وقت پسرمو ول نمی‌کنم برم دیگه
مهتاب (۴۱ ساله و ۷ سال سابقه ابتلا)» قبلا فیلم‌بردار مجالس بوده اما از زمان ابتلا
به دلیل مشکلات جسمی نتوانسته کارش را ادامه دهد و در حال حاضر نظافت منازل
«همه زنایی که تو باشگاهن و من میشناسمشون از شوهراشون گرفتن ولی خب
هميشه تقصیرا رو میندازن گردن زنها. آخه یه زن وقتی مبتلا شد کجا رو داره بره...
همون بهتر که بمونه بالا سر بچه‌هاش که اونام تباه نشن..اینم خیری که از شوهر
همانگونه که مشاهده میشود. تحقیر ناشی از زنانگی و ابتلا به اچ‌آی‌وی از سوی
همسران» نزدیکان و شبکه تعاملی: زنان بر آنان اعمال«میشود. اکثر این زنان وارث
مصائب و مشکلات بسیاری از همسران معتاد و مبتلا به"اچ‌آی‌وی/ایدز خود هستند که
در ماتریسی از کلیشه‌های یو ارهای هلگ تاوی ناتوانی» بی‌صدایی:
از تجمیع مضامین فرعی چون ترس از افشای بیماری» ترس از واکنش نزدیکان»
نگرانی از قضاوت شدان و ترس از طرد شدن: مضمون اصلی هراس از تحقیر شدن را
ایجاد میکند. کناره‌گیری خودخواسته از روابط اجتماعی به دلیل هراس از تحقیر و
پیشگیری از آن یکی از استراتزی‌های زنأن مبتلا در برقراری روابطشان با دیگران است.
بسیاری از آنها معتقد بودند وقتی طرز فکر اطرافیانشان را در مورد بیماران ایدزی
می‌شنوند بیشتر حواسشان را جمع میکنند تا مبادا دیگران از ابتلای آنان باخبر شوند.
برای بیان این واکنش‌های احتمالی اطرافیانشان به ابتلا از عباراتی چون «می‌ترسم آگه
بفهمن از خونه بیرونم کنن»» «می‌بینم چقدر از بیمارای ایدزی متنفرن»» «نگرانم که یه
۴ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
روز خبر بشن چی میشه» «بفهمن زندگیم نابود شده» و مانند اينها استفاده کردند. در پشت
این عبارات, پنهان کردن بیماری به دلیل هراس از تحقیرشدگی ناشی از ابتلا به
اچ‌آی‌وی/ایدز نقش پررنگی دارد. عاطفه (۲۴ ساله ۴ سال سابقه ابتلا) که دختر و همسرش
را به دلیل ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز ازدست داده است هراس خود را اینگونه بیان میکند:
«وقتی می‌بینم خانواده‌امون در مورد ایدز چی فکر میکنن یا چه حرفهایی در
مورد بیمارای ایدزی می‌زنن تمام تن و بدنم می‌لرزه آگه بفهمن منم مبتلام چکارم
میکنن... واسه همینم داروهام رو بین لباسام یا وسایل شخصیم قایم می‌کنم که
منیژه (۴۷ سال۷ سال سابقه ابتلا) که در زمان ترک اعتیاد متوجه ابتلا خود شده
«من تو یه شرکت کار م یکنم. آشپزم. قراردادی هستم»«هر اوقت موقع تمدید
قراردادم ميشه هزار بار می‌میرم و زنده میشم که نکنه این سری از ما چکاپ بگیرن
برای بسیاری از زنان حاضر در تحقیق» ترس از افشا شدن بیماری‌شان یک ترس
مداوم و همیشگی شده است. بسیاری از»آنان.پا استناد به مشکلات پیش‌آمده برای
مبتلایانی که دیگران را از بیماری خود آگاه کرده‌اند. قضاوت‌های اطرافیان در ارتباط با
بیماری ایدز و مبتلایان آن» نگ و تبعیض و باورهای غلط پیرامون این بیماری» عدم
شناخت صحیح بیماری در بین افراد جامعه. موانع و محدودیتهای بیماران مبتلا برای
زندگی در اجتماع و اشتغال و.این هراس را برای آنان ایجاد و حتی تبدیل به کابوسی
یعنی تسلیم شدن به رفتارهای تحقیرآمیز و قبول شرم‌آور بودن شرایط فعلی است.
در چنین حالتی تحقیر شونده به بازآفرینی فرایند تحقیر خویش دست می‌زند و در
رهگذر این مرور ذهنی بسیاری از توانایی‌ها قابلیت‌ها موقعیت اجتماعی و...خود را
بی‌ارزش و غیرمفید دانسته و گفته‌ها و اعمال تحقیرآمیزی که علیه وی صورت گرفته را
شایسته خویش میداند. در اين رابطه مصاحبه‌شوندگان, معتقد بودند که برای ادامه
زندگی و از دست ندادن حداقل‌ها «مجبورم هرچی میگن قبول کنم»» «راه دیگه‌ای
ندارم»» «چاره‌ای جز تحمل برام نمونده»» «هرچی بهم میگه مجبورم انجام بدم» و... را
بیان می‌کردند. متناظر با اين مفاهیم بیانشده » مضامین فرعی دادن امتیاز به تحقیرکننده»
تحمل اجباری شرایط ممکن نبودن ترک شرایط موجود و دادن حق به تحقیر کنندگان
را پدید آوردند که در نهایت مضمون اصلی " تسلیم در برابر تحقیر" را شکل دادند.
«نامزدم بهم گفت تو دیگه نباید به این افک کنی که یه مرد سالم تو رو بگیره...یه
مدت دیگه که از ترک من گذشت باهم ازدواج کنیم...منم دیدم راه دیگه‌ای ندارم.
دیگران هم بفهمن من مبتلاهستم عرا کسی بیاد ستزاغم حزفشو قبول کردم... اون
واسه ازدواج یه سری شرط گذاشته کهامثلا کجا نو چطوری لباس بپوش و از این
(خانواده‌ام نمیدونن که مبتلا هستم و هميشه مامانم میگه من موندم تو چرا
طلاق نم ی‌گیری بیای» آخه این چه زندگی‌ایه نه خوردوخوراک داری» نه سر و وضع
درست حسابی داری..: با خودم فکر می‌کنم.می‌بینم تنها رأهیه که میتونم پیش پسرم
باشم. هرچند مثل کلفت‌ها صبح تا شب ظرف و لباس‌های همه رو من باید بشورم).
«یک استراتژی در پاسخ به تحقیر رش است که میغ‌تواند دو نوع پاداش را برای
۱) بخشش توسط فرد یا گروه تحقیرکننده و ۲) ادغام در گروه» ( :2008 ,)5
6) زنان مبتلا در مواجهه با تحقیر ناشی از ایدز برای تداوم زندگی اجتماعی و
نگهداشت روابط و تعاملات باید دست به گزینش بزنند. «در چنین شرایطی فرد بازیگر
۶ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
اصلی است و باید دست به انتخاب برای ادغام مجدد در اجتماع بزند. ادغام نوعی
عادی‌سازی یا هنجاری کردن بیماری است که با مفهوم سازش مجدد نزدیک است»
انسان از بدو تولد در شبکهای از روابط اجتماعی قرار میگیرد. این شبکه روابط
اجتماعی منابع» امکانات و فرصت‌هایی را در اختیار افراد قرار میدهد که علاوه بر
جامعه‌پذیری باعث رشد. پیشرفت و احساس اجتماعی بودن در آنان میشود. قرارگیری
ن این روابط علاوه بر مزایاو منافع گفته شده» برخی محدوديت‌ها و موانع
ارتباطی نیز در بر دارد. تحقیر اجتماعی.یکی از این محدودیتهای ناخوشایند اما مهم و
قابل‌تأمل است. تحقیر اجتماعی /برآمده: از روابط#اجختهاعی است زیرا انسان در خلال
برقراری ارتباط با دیگران"است .که بالندگی یا تخقیر آزا تجربه"خواهد نمود. تحقیر
اجتماعی وضعیت غیرقابل‌پذیرشی است زیرا شخصیت فردی و اجتماعی قربانیان را
موردحمله قرار داده و نوعی شک و تردید,نسبت به کارآیی روابط توانایی‌ها و
بسیاری از پدیده‌های اجتماعی میتواند موجبات تحقیرشدگی افراد را فراهم
آورند. بیماری‌های دارای انگ و تبعیض اجتماعی همچون بیماری‌های پوستی آشکار یا
بیماری‌های منتقله از راه جنسی مانند. اچ‌آوی‌ای/ایدز " نمونه‌های روشنی از چنین
بیماریهایی هستند. جنبه‌های اجتماعی اچ‌آوی‌ای/ایدز گسترده و متنوع بوده و تغییرات
اساسی در ویژگیهای جسمانی, روانی, عاطفی» اقتصادی و... فرد ایجاد میکند. این
ابعاد و پیامدها در تلاقی با جنسیت. رابطه هم‌افزایی داشته و تحقیر اجتماعی زنان مبتلا
را موجب خواهد شد. تحقیقات فراوانی (2000 ,۸8816102؛ آدام و هرسلیک. ۱۳۸۵:
۳ پروین و اسلامیان؛ ۱۳۹۳؛ احمدنیا و همکاران» ۱۳۹۶) نشان داده است که
پیامدهای ابتلا به اچ‌آوی‌ای/ایدز در ازئان پیچیده‌تر او گسترده‌تر است: تأثیرات
تخریب‌کننده تحقیر اجتماعی بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم زندگی حال و آینده
مبقلایان را متأثر می‌سازه بر این اساس شناخت سازوکارها و نحوه غملکرد آن از
ضروریات پژوهشی در حوزه علوم اجتماعی میباشد. تحقیق حاضر به دنبال بررسی
تجارب زنان از تحقیر ناشی از بیماری ایدز انجام گرفت و در این رابطه دو سوال مطرح
شد نخست اینکه ۱) تجربه تحقیر اجتماعی در زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز چگونه
است؟ و ۲) زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز چگونه با تحقیرشدگی خود مواجه می‌شوند؟
همانگونه که نتایج تحقیق نشان داد ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز برای بسیاری از زنان
راه تحقیرشدگی را فراهم کرده و آنان را در چرخه ناامیدکننده‌ای از بیماری» زنانگی و
مشکلات اجتماعی - اقتصادی درگیر ساخته:است؟ این زنان تحقیر اجتماعی را به چند
طریق تجربه کرده بودند. مهمترین ابعاد تجربه‌شده تحقیر «تحقیر ناشی از طرد شدن یا
غیر انگاشته شدن» و «تحقیر ناشی از. بی‌ارزش دانسته شدن» بود. تحقیر اجتماعی برای
افرادی که دارای لکه ننگ می‌باشند به‌احتمال بسیار بیشتری به وقوع خواهد پیوست و
دامنه پیامدهای آن گسترده‌تر"و چندبعدی خواهد بود..به"این "نحو که ممکن است در
بسیاری از روابط و مناسبات اجتماعی, حضور و وجود آنها غیرمفید یا غیرضروری
دانسته میشود آزاین‌رو آرزوها ارزشها دانش» توانایی‌ها و خواسته‌های این افراد
ممکن است از سوی نزدیکان.یا سایرین بی‌اهمیت. جلوه داده شده؛ ازاین‌روی» آنان در
دام «بی‌ارزش» قلمداد شدن گرفتار آمده و مورد انزوا طرد تحقیر و تمسخر قرار گیرند.
همانگونه که گافمن (۱۳۸۶) می‌گوید افراد مبتلا به بیماری‌های اعصاب و روان»
اختلالات ذهنی یا انتقالی جنسی افراد دارای استیگمای ناشی از نقص و کمبودهای
شخصیتی بهحساب می‌آیند. در تحقیق حاضر نیز مبتنی بر این نگ و استیگما است که
روابط عادی و روزمره مبتلایان پس از افشای بیماری‌شان» به‌شدت دستخوش تغییر
میشود. از سوی دیگر «ريشه قدرت داغ‌زنی یک صفت نه در ذات, بلکه در روابط
اجتماعی است» (گافمن, ۱۳۸۶) ازاین‌رو و مبتنی بر یافته‌های پژوهش, حاضر میتوان
۸ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
گفت افشای ابتلا به بیماری زندگی آنان را به دو بخش مجزای قبل از آشکار شدن
بیماری و بعدازآن تبدیل کرده است. بخش دوم علاوه بر ایجاد چالش در روحیات و
جنبه‌های فیزیکی, تعاملات و روابط اجتماعی آنان را به سمت منفی تغییر داده است.
این روابط صمیمی» نزدیک و مطلوب جای خود را به ارتباطات تحقیرکننده» کم‌اهمیت
و ناپایدار داده است. روابطی که عامدانه سعی در کوچک شمردن, بی‌اهمیت دانستن و
کنارگذاشتن مبتلایان اچ‌آی‌وی/ایدز دارد. این تغییرات و چرخش نامطلوب روابط
اجتماعی برآمده از آگاهی نامناسب و وجود باورها و قضاوت‌های ناصحیح پیرامون
بیماری اچ‌آوی‌ای/ایدز و مبتلایان آن است که موجبات تحقیر زنان را فراهم کرده است.
برخی تجارب رابطه مستقیمی با جنسیت؛ دارند به عبارتی میتوان گفت بهواسطه
داشتن جنسیت موردنظر» چنین تجربه‌ای کسب میشود. چنین تجربه‌ای گرچه توسط
افراد مختلفی (در اینجا زنان مختلفی) کسب میشود اما وجوه اشتراک زیادی باهم دارند
که ريشه در آن جنسیت..,کلیشه‌های ,اجتماعی .و" فرهنگیّ.پیرامون آن و مسائلی
ازاین‌دست دارد. تجربه زنان حاضر در تحقیق نیز موید این ادعا بوده و نشان داد ابتلا
به اچ آی ویلایدز برای آن.ظره"و اتحقیر شدن را تسهیل" کرده است. طرد ازآن‌رو که
مبتنی بر گیدنز (۱۳۸۹) این زنان نیز با تجربه.بی‌قدرتی اقتصادی و اجتماعی, اغلب فاقد
شغل بوده و متکی به کمک‌های مالی موسسات و نهادهای خیریه محدود هستند يا آنکه
مشاغل فرودست و بادواکسنا ره ایا یی اشغیلی‌وبائین ,دا هسع. ,این زنان آنگ زده
و دارای داغ ننگ. نوعی طرد چندبعدی را در اغلب روابط و مناسبات خود تجربه
میکنند و بسیار پیش میآید که برای دسترسی به منابع و حقوق اولیه خود دچار تحقیر
شوند. پس از تجربه تحفیر فرد تحقیر شده دو راه پیشروی خود دارد؛ نخست.
شرایطی که موجب تحقیر وی می‌شوند را تغییر دهد یا آن که شرایط موجود را بپذیرد.
برای بسیاری از این زنان امکان تغییر شرایط وجود ندارد زیرا یکی از مهمترین عوامل
تحقیرشوندگی ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز است که هميشه با آنان خواهد ماند. از طرف
دانشگاهی, بیوگی و شرایط این‌چنینی؛ امکان تغییرات گسترده در زندگی فردی و
خانوادگی را از آنان سلب کرده است. در چنین شرایطی پذیرش تحقیر تنها راه ممکن
تسلیم در برابر شرایط تحقیرآمیز به معنای ناپسند ندانستن آن نیست. بلکه برای
قربانیان, تنها راه تداوم حمایتهای موجود (فارغ از کیفیت و کمیت آنها)» پذیرش
اجباری شرایط پیش‌آمده است. تجربه بیماری مزمن همه جنبه‌های زندگی شخص را در
برمی گیرد. بیماری ابعاد روانشناختی و جامعه‌شناختی به خود میگیرد و بیمار بهواسطه
بیماری‌اش زندگی میکند زندگی‌ای که تحت تأثیر بیماری است. در اینجا تجربه
بیماری مزمن در تلاقی با زن بودن منجر به ایجاد تجربه زنانه از بیماری مزمن میگردد
که در اغلب موارد پیامدهای روانی» عاظفی, اجتمّاعی, اقتصادی و...سنگینی را برای
مبتلایان به همراه خواهد داشت که طرد از روابط اجتماعی يا تحقیر اجتماعی را تشدید
بخش لایگرق از یافته‌ها حاکی .از «ترس و.هراس از تحقیر شدن» بود. ازآنجاکه
ابتلا به اچ‌آوی‌ای/ایدز از ظاهر فرد.قابل تشخیص انیستا» لذا بسیاری از مبتلایان با
بهرهگیری از این امر مبادرت به پنهان کردن بیماری خود میکنند. زیرا پیامدهای
اجتماعی ابتلا به اچ‌آوی‌ای/ایدز در واقع بسی ناگوارتر از خود بیماری است. لکد
ننگشان این گونه معین. کرده.است. که از جامعه طرد شوند هنگامی‌که لکه ننگ آشکارتر
است فرصت کمتری برای پذیرش بهعنوان فردی عادی وجود دارد. تجارب تلخ ناشی
از پیش‌داوری‌های موجود پیرامون اچ‌آوی‌ای/اندز و مبتلایان آن, رفتارهای تحقیرآمیز و
موانع اجتماعی سرسخت مقابل مبتلایانی که بیماری‌شان افشا شده است» بسیاری از
افراد تحقیق را دچار نوعی هراس کرده است. هراس از تحقیر شدن, طرد شدن يا حذف
تحقیر مانند سایر پیامدهای منفی اين بیماری» وابسته به انگ اجتماعی سیال و
پیچیده‌ای است که حول این بیماری وجود دارد. برآمده از این انگ اجتماعی است که
۰ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
بیماراق اچ‌آی‌وی/ایدز نادیده گرفته‌شده» تحقیر و طرد می‌شوند. زنان مشارکتکننده در
تحقیق حاضر غالبا از طبقات فرودست جامعه بوده که محرومیت بر تجربه زنانه آنها
سایه افکنده و محدودیتهایی برای آنها ایجاد نموده است. اين وضعیت وقتی با انگ
بیماری ترکیب میشود اوضاع را بغرنج‌تر نموده و آنها در موقعیت فرودست‌تری نسبت
گرچه در فرآیند مصاحبه‌ها از زنان در مورد راههای ابتلایشان سوالی پرسیده نشد
اما اغلب آنان در صحبت‌هایشان به آن اشاره کردند. یافته‌ها در این بخش همسو با
اطلاعات جمعیت شناختی وزارت بهداشت ایران از مبتلایان است که معتقد است بیش
از ۹۵ درصد زنان ایرانی مبتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز از طریق همسران خود مبتلا شده‌اند.
این در حالی است که جنسیت و کلیشه‌های فرهنگی و اجتماعی همراه با آن ابتلا به
اچ‌آی‌وی/ایدز را برای آن غیرقابل‌پذیرش و تجرّبّه تحقیرشان را دردناک‌تر میکند. در
بین ۲۱ فرد مورد مصاحبه, ۲۰نفر؛از.آنآن از طریق همسران خود به اچ‌آوی‌ای/ایدز مبتلا
شده‌اند به عبارتی آنان در چارچوب ازدواج رسمی و شرعی خود ویروس اچ‌آی‌وی را
دریافت کرده‌اند. این در حالی است.که آنان با عدم.پذیرش بیماری در سطح عمومی
جامعه و تحقیر شدن از سوی نزدیکان و محیط اجتماعی پیرامون مواجه شده‌اند.این
نکته نشاندهنده مشکلات و محدودیتهای تشدید یافته ساختاری و خانوادگی علیه
دردناک روبرو شدن با تحقیر هستند به‌نوعی که مجبورند یا نیازهای برآورده نشده و
درد خود را در سکوت تحمل کنند وایا با پنهان کردنوضعیت اچ‌آی‌وی خود. نیازهای
سلامتی‌شان را برطرف کنند. سرانجام چنین واکنش‌هایی به زنان مبتلا ایجاد فرهنگ
سکوت است که از دسترسی زنان به مراقبت‌های پیشگیرانه و درمانی اچ‌آی‌وی
جلوگیری میکند. این وضعیت عوارض عمده‌ای بر زنان وارد میکند (2018 ,/(0720).
زنان مبتلا در حالی با چنین محدوديت‌ها و تبعیض‌هایی مواجه‌اند که با تغییر
الگوی ابتلا از تزریق به روابط جنسی و افزایش تعداد زنان مبتلا (۷ برابر شدن تعداد
زنان ایرانی مبتلا در طی سه دهه (وزارت بهداشت» درمان و آموزش پزشکی, ۱۳۹۷)»
بسیاری از آنان» هنوز به سنین میانسالی نرسیده‌اند. برای نمونه» تمامی زنان
مشارکتکننده در تحقیق حاضر زیر ۵۰ سال سن داشتند ازاین‌رو احتمال ورود آنان به
دوره‌های میانسالی و پیری» در صورت پیگیری و پایبندی به درمان وجود خواهد
داشت. لذا گذار به میانسالی موفق نیازمند تلاشهای همه‌جانبه در جهت تقویت
مقررات اجتماعی برای تدارک حمایتهای مورد نیاز این زنان است. رسیدن به چنین
هدفی نیازمند انگ‌زدایی از بیماران به‌ویژه زنان مبتلا برای دریافت خدمات درمانی است
تا در پرتو آن از پتانسیل ویژه زنان مبتلا برای آگاهی‌رسانی و کنترل همه‌گیری
ازآنجاکه تحقیر اجتماعی فرایندی پویا و برخاسته از روابط و تعاملات
اجتماعی است و از سوی دیگر بیشتر علیه گروههای حاشیه‌ای» کم قدرت و فرودست
اجتماعی مانند کرودکان, ههام ارف مارا طامیا لاله بی‌شود: پیشنهاد
میشود برای گروههای مختلف اجتماعی دیگری نیز چنین پژوهشی انجام‌گرفته و
* پژوهش پیرامون دیگر جنبه‌های اجتماعی ابتلا به اچ‌آی‌وی/ایدز با تمرکز بر
۲ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
مطالعات نشان میدهد زنان مبتلا در چرخه ناتوانی. بیماری» ناچاری و انگ‌های
اجتماعی ناشی از ایدز گرفتار می‌شوند که این چرخه با کمک پژوهشگران»
سیاست گذاران» تسهیلگران و به‌ویژه مددکاران اجتماعی تعدیل خواهد شد. مداخلات
مددکاران اجتماعی میتواند در سطوح فردی» گروهی و جامعه‌ای بوده و از راههای زیر
* در سطح فردی» آموزش مهارتهای زندگی, حل مسئله, افزایش تاب‌آوری,
یافتن منابع ممکن در خانواده و جامعه میتواند راه‌هایی برای مقابله با سازوکارهای
ازآنجاکه بیشترین میزان تحقیرشدگی,زنان مبتلا از سوی نزدیکان و خانواده آنها
اتفاق میافتد لذا مددکاران اجتماعی در سطح گروهی می‌توانند با برگزاری کلاسهای
آموزشی برای مبتلایان و خانواده‌های؛آنان, آگاهی در ارتباط با بیماری» وضعیت و
حالات جسمی و روانی مبتلایان و....شناخت و آگاهی نزدیکان این افراد را ارتقا دهند؛
* در سطح جامعه‌ای نیز مدکاران اجتماعی با استفاده از رسانه‌ها و شبکههای
اجتماعی» تهیه بروشورها آموزشی» برگزاری/جلشسات و نشست‌ها به افزایش آگاهی
عمومی از بیماری پرداخته و از این طریق راههای تحقیر شوندگی زنان را کمتر و کمتر
کنند. همچنین از طریق سازمانهای اجتماعی و توسعه سياست‌ها می‌توانند حمایت‌ها
دز حوزه اچ‌آی‌وی/ایدز که با همکاری انجمن مددکاران اجتماعی کانادا و فدراسیون
بینالمللی مددکاران اجتماعی تهیه شده است (یحیی زاده و محمدی,۱۳۹۸: ۱۵۹-۱۶۴)
- آدام فیلیپ و هرتسلیک. کلودین. (۱۳۸۵)» جامعه‌شناسی بیماری و پزشکی,» ترجمه: دنیا کتبی و
- آرمسترانگ» دیوید. (۱۳۸۷)» جامعه‌شناسی پزشکی؛ ترجمه: محمد توکل» تهران: انتشارات
اباقرق بوسک سای قمایی ولا ی حمنلای نی 0001 ]زاحیمنانیی قیقر فرط زان
از زندگی روزمره» مجله پژوهش زنان. دوره ۶ شماره ۱: ۷۵-۱۰۳
-احمدتیاه شیرین؛ ازاهدی: سحمنجواد او کاظمی‌نزاد: سیده زهرا: (۱۳۹۶):: «جامم‌شناسی, تجربه
زيسته زنان مبتلا به ایدز» مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. دوره ۶ شماره ۴:
- استراوس» آنسلم و کوربین» جولیت. (۱۳۸۵)» اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مینایی» رویه‌ها
و شیوه‌ها ترجمه: بیوک محمدی, تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بهروان» حسین؛ نوغانی» محسن و عباچی» اعظم. (۱۳۹۰)» «بررسی فرایند برچسب‌زنی به بیماران
اچ‌آی‌وی (ایدز) و پیامدهای آن)» مجله جامعه‌شناسی ایران. دوره دوازدهم, شماره سوم: ۱۶۶-
- پروین» ستار و اسلامیان. ایوب. (۱۳۹۳) «تجربه زیسته زنان مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی از روابط
اجتماعی»» مجله زن در توسعه و سیاست. دور ۱۲ شماره ۲: ۲۲۸-۲۰۷
- جمشیدی‌ها غلامرضا و حمیدی, نفیسه. (۱۳۸۶)» «تجربه زنانه از جنگ زن در توسعه و
سیاست (پژوهش زنان)» دوره 4۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۸): ۰۱۰۸-۸۱
- دلاور علی. (۱۳۸۹)» روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی, تهران: تشر اویرزایش:
- رضائی, الهام. (۱۳۹۳)» «بررسی کیفی تجربه‌آزیشته مادران 31۷/8148 از مسیر بیماری» باشگاه مثبت
کرمان»» پایان نامه کارشناسی ارشد. ارشته جامعه‌شناسی, دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- ساسانی, لیدا؛ ناجی» سیدعلی؛ عابدی» حیدرعلی. (۱۳۹۲)» «تجربه زیسته بیماران مبتلا به ایدز از
انگ اجتماعی (مطالعه‌ای پدیدارشناسی)» فصلنامه دانشگاه علوم پزشکی سبزوار (اسرار)»
- صادقی فسایی» سهیلا و نیکدل, نرمین. (۱۳۹۵)» «تحلیل جنسیتی از تحقیر اجتماعی در روابط بین
۴ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
- صادقی فسایی, سهیلا و نیکدل, نرمین. (۱۳۹۴) «مطالعه کیفی از نحوه درک و تصور کنشگران از
مصادیق تحقیر اجتماعی» جامعه‌شناسی کاربردی, سال بیست و ششم» شماره پیاپی ۵۸ شماره
- فیروزآبادی» سید احمد و صادقی, علیرضا. (۱۳۹۴) طرد اجتماعی؛ رویکردی جامعه‌شناختی به
- قاضی طباطبائی» محمود؛ پاولاک. دوروتی و ودادهیر ابوعلی. (۱۳۸۵)» «برساخت یک مسئله
اجتماعی - جمعیتی: درآمدی بر جمعیت‌شناسی اجتماعی-انتقادی اچ‌آی‌وی/ایدز در ایران»» نامه
- گافمن» اروینگ. (۱۳۸۶)» داغ ننگ: چاره‌اندیشی برای هویت ضایع شده» ترجمه: مسعود
- گلیکن, مورلی. (۱۳۹۲)» مددکاری اجتماعی دراقرن"۰۲۱ ترجمه: عباسعلی یزدانی و الهام
- محمدپور احمد. (۱۳۹۲)» روش "تحقیق کیفی؛ ضد روش ۷» تهران: انتشارات جامعه‌شناسان»
- محمدی, مرضیه. (۱۳۹۴)» بررسی"پیامدهای نیم زبانگی دز"زمینه تعاملات اجتماعی-آموزشی
دانشآموزان (مورد مطالعه: داش «آموزان لر زبان مدارس اسلامشهر) پایان‌نامه کارشناسی
- مسعودی» مژگان و فرهادی, علی. (۱۳۸۴)» «میزان حمایت اجتماعی خانواده از افراد مثبت و
مبتلایان به ایدز»» مجله یافته. دوره هفتم» شماره ۳و ۴: ۴۷-۴۳
- ملااسمعیل شیرازی,» نازلی؛ نوربخش, سید مرتضی و محرز مینو. (۱۳۹۱)»«بررسی پیامدهای داغ
ننگ و برچسب در زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی» مجله اخلاق زیستی, دوره ۲. شماره ۵: ۱۲۸-۹۹
- مولوی نجومی» نجمه و عنبری, خاطره. (۱۳۸۷) «مقایسه کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ایدز و
۷ منثبت با افراد سالم»» علوم پزشکی رازی(مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران)» دوره ۰۱۵
- یحیی زاده» حسین و دیگران. (۱۳۹۲) مددکاری اجتماعی مداخله در بحران. تهران: انتشارات
- یحبی‌زاده» حسین و محمدی,» مرضیه. (۱۳۹۸)» مددکاری اجتماعی مداخله در بحران؛ مداخله در
106 مم(2012) رهم31۵0 ,ه100 فص ۳۳۵۵۵ منصوعط بلمهصصزاه م۸ -
0 .3760۵1 ۵ برو 500 م5600 ععمی ۸ :111۷ ۳13 انا ۷/۵۵ اعصنمعه
ع اا0 2 601زو ام جمناع2-طاجه 1۵۵6 ماه مادم ۸۵ .(2012) ۷۷0۵۰ طا۳0 ۸710 -
- ۵10 0//: 09 زا عاطقلها 2 ,]7۲۲۶ لاس۳ 72 2104
2 .2 نع 1-4-۸ 7۸7 /0 0205/01 جرد /ا 0-0 / هد 0020
1/7/09 ۵۳۵۳۵۰ ۰۴ امکاله عصناعها ۵ط1 نصمناه‌نانهس۲۳* .(2007) .تا فصعلا بعوظ -
۰ 3۵۳۵ ]۵۵ ۵ :۹11010" د(2004) ۳۰ ما ,0۵/8 ۹۵ اطع مه -
5 1 3۳۳۹۵۹ 07 ۸8۹0041070 16 [0 آ۵ 70 777۳۵7۵5 //۶ ۵۲۵۲
20۹187:85 1۵۹۵۵۲۵/۱ یگ 111010010 01017101006 .(2013) ۷۷۰ مصطول ,068/6 -
+86 نش ,له 0 #صددسمط 1 صمنانله 3 مجه مره مت موی
ات۲۳ ۶ کمعص و00 عطا 06۳ اعنقده)" .(2013) بقل مق ن1268 -
6 0 ع غود هط 1[ ما 1 .(2013) مصصفععل امک فصه ات7 ,120 -
عام60م هس۷0 ۶و دعمد ۳ نج مععنل عسعمامعنل از اوه ععاموری 120-006
:701 ۵۱۵ ۲111100۲ ۵/ ۳/۵۲۵۵ نانآ عطا صز 13۷ ۵عندومه وااهامصعم از
0 ۳۵۵۲66۶ نفها5 171۷ ۶و مسوماع 0 .(2008) باه که فصه ,3/006 تن -
6 مز 1001760 کعک< مضه 111۷/۸705 لا عصازشا کصم 2 که کدمنام3
:0 7186000۲18 .(1983) .8.۳ لا معا فصه معحلهدگ بعطن1جه11 -
۶ پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هفتم» شماره ۲۴» تابستان ۱۳۹۹
66۵1 :۷۵۶۵ آهزهود 02 .(2012) +فقمط 1 مصمععصقطاوآ. هه 3/800 12 -
0 1 ۸0۳۵/۵۶ ,۷:6 هنود دز ععتاعه ۳ هه معط ۳و کصوناه حدم
]۱۳۱۵/ ۳۵۵۵۲۱/: ,1007 131 ان ۵500۲ بجاعزممی ۸۵ .(1997) باعجش۸ مطاعصص110 -
0 ۳۵۹۵۵۳ :11 00:۵۶ :2705 220/8 .(0998) .6 طاع5 مصعصط‌ناهط -
4۵0 1.6 مطواعخنحاکت ۷۷ ,7۳601۵7 ۵۸۵ ۹0 1 ۸۵۵۵ :1۳۵۵1۱۵۲11
40 5082 ۸105 ,2100006 همادا ۷ .(2003) ما زوه‌طهنگ مصقفصط‌نام۴ -
حلابا5۵ 10/۰ ۲206 هز منطاعم ۵۳ عامقاظ ع خ ههناد وه هصتاه‌عصهه تقاه ۵
۰۹/۵۲۵ .(2008) بطعقاط مومع فصه عصعاگ ۲00 .6 صمحقطاگ ,تعطعزم -
۳ز6ط1 عصزمعطاگ دجمام۳ عنصمدم0 فصه باهنومگ مطکاه1 :111۷ از 1/۵۵۵
-ف8عل اقط1 م1۵ دنمان ۰*۳ .(2001) معلجع0 صنا۷ظ ,طعصلوصز] -
,1/202/804 وه 66 خی کل ۳۵10 جه 82060 کزفهواعس۸ م۸ +وععاو ما0
:۳001186 ,10۳100۳6 014 ,111۸/1100 وان ون 7000 .(2009) 020۰ مصعطایا -
0-11 1و زگ" .(2006) باه ۵۳ قصه مفهنگ بنصع‌طاعمصعقط6 میکط حول 310۵0 -
مزع 010زط ۶و عسهعانطعنه عطا ۲۵۷۵ ع زا00۳0 یگ کم فزدواهمد ص001
210 مضه اعهظ 3/0016 عطا جز 111۷ طانس ها ۹۹۹/۵6۵ .(2018) ب30۵ و08 -
,086 :1۳20 هز 111۷ .(2021) باه ۵۳ 200 معانمآ بزه 1 ,وعسطاشف و5 معنطاعمصننخل و50 -
#۲ ععنصه0ر1 عطا فصد 3601420 مصمناهعناه 6010" .(2008) ,کنصص1 مطانسگ -
آهنه50 هه و500 لهزمو5 *.(1994) ۳۳۵۵60۰۰ بمصتا3 هه بط بقل ,ت16 -
0001 ۵4 1720/10 ۵7 آ700۳۵ ,اوع الط عامه 3 شخ نعساعنساگ
11001۳۵3 ط ی مهو /و 6ص 65/0 اصم عهمزع عحص /ع ۱۷۹۹۷۹۹۷۰۲۵۲۸۵05
6 هه مصوناهنان ۳۳ مدع م۳ .(2016) 5 02 م۴8 ماصقمکتط/۷ -
| تحقیر به عنوان امری اجتماعی، چندوجهی، پویا و رابطه ای روابط و تعاملات اجتماعی فرد را دستخوش تغییرات منفی می کند. میزان و گستره-ی این تغییرات در فرد تحقیر شونده با توجه به جایگاه او و موضوع تحقیر، متفاوت است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تجربه ی تحقیر اجتماعی در زنان مبتلا به اچ آی وی/ایدز انجام شده است. با توجه به جایگاه فرودست زنان در گروه های مورد بررسی و داغ ننگ پیچیده ی مرتبط با موضوع تحقیر یعنی اچ آی وی/ایدز مطالعه حاضر گامی به سوی آگاهی از یک پدیده اجتماعی متکثر و کمتر شناخته شده می باشد. تحقیق حاضر به روش کیفی انجام شده و جامعه پژوهشی، زنان مبتلا به اچ آی وی/ایدز در استان تهران بوده است. جامعه مذکور از سه باشگاه افراد مثبت در شهرهای ورامین، شهریار و تهران(باشگاه استاد معین) انتخاب شده اند. از میان افراد باشگاهها، نمونه ها (21 نفر)به صورت در دسترس با حداکثر تنوع ، رضایت آگاهانه و اصول اخلاقی رازداری انتخاب و به سوالات پاسخ داده اند. زمان گردآوری اطلاعات زمستان و بهار 1398-1397،ابزار گردآوری به صورت مصاحبه نیمه ساخت یافته و شیوه تحلیل اطلاعات به صورت «تحلیل مضمونی» بوده است. مهمترین مضامین به دست آمده عبارتند از«تحقیر ناشی از غیرسازی»،«تحقیر ناشی از بی ارزش شماری»، «مارپیچ زنانگی»، «ایدز و تحقیر»، «هراس از تحقیر» و «پذیرش تحقیر». مبتنی بر یافته ها می توان گفت اچ آی وی/ایدز در تلاقی با جنسیت، رابطه هم افزایی داشته و تحقیر بیشتر زنان مبتلا را موجب می شود. این وضعیت در کانون زندگی زنان مبتلا قرار گرفته و تمامی تجارب روزمره آنان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. |
33,606 | 466377 | جهت گردآوری داده‌ها از پرسشنامه ۲۰ گویه‌ای رهبری توزیع‌شده ایلمور (۲۰۰۰) و
پرسشنامه ۱۸ گویه‌ای نگرش نسبت به تغییّرسازمانیدانهام و همکاران (۱۹۸۹) استفاده شد.
جهت تعیین روایی پرسشنامه از روایی محتوایی استفاده شد و مورد تایید متخصصان این حوزه
قرار گرفت. همچنین پایایی پرسشنامهها باااستفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب ۸۷/ و
۳ آارزیایی شد. داده‌ها با استفاده از روش ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه
استاندارد تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشاق داد که,وضعیت؛رهبری توزیع‌شده مدیران و
نگرش نسبت به تغییر سازمانی دبیران بالاتر از متوشط و میانگین فرضی است و رابطه
معناداری بین رهبری توزیع‌شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی وجود دارد. همچنین
مشخص شد که ابعاد رهبری توزیع‌شده تبیین معناداری از نگرش نسبت به تغییر سازمانی
کلید واژه‌ها: رهبری توزیع شده» مدیر» نگرش نسبت به تغییر سازمانی» معلم.
۱ تاریخ دریافت مقاله: ۷/۴/۱۹٩ - تاریخ پذیرش مقاله: ۹۸/۶/۴
" ماش آموخته کارتشاسی ارت میریگ آموزفی ,دانشگام خوارزمی قهرایه آموزگارانهایی
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
قرن ۲۱ هنگامه ای از حرکت. پویایی و بی ثباتی را به رخ معاصرانش می کشد.
آنچنان که معجونی ازپیشرفت. سرعت ابهام و تحول سازمانهای امروزی را فراگرفته است. تا
حدی که با اطمینان می توان گفت پیشرو بودن در تغییر عنصر کلیدی بقای سازمانهای این
قرن می باشد. شرایط سازمانها به طور مداوم در حال تغییر و تحول است. و به تعبیر دراکر
یگانه امر ثابت در دنیای امروز تغییر است (دراکر۲۰۰۵به نقل ازطلوع ۱۳۸۵). سازمانها برای
بقا و پایایی خود ناگزیر به نوآوری و تغییرات مستمر و دائمی میگکناسگه | ۹ یه نقل از
مشایخی و همکاران» ۱۳۹۲: ۲۲). از همین رو تغییر در سازمانها از اهمیت بالایی برخوردار
به طور کلی تغییر سازمانی عبارت است از یک تغییر برنامه‌ریزی شده در ساختار
رسمی سازمان» سیستم‌ها فرایندها یا محصولات سازمانی در جهت رسیدن به یک يا چند
هدّف سازمانی(لاینس؟ : ۹۵ ی دورماناه 0۸۷ معتقد است: توضیج چگونگی, رفتار اسان
بسیار پیچیده است اما محققان زیادی بر روی نگرش و رابطه آن با رفتار انسان تمرکز کرده‌اند.
اکثر محققان پذیرفته‌اند. کلید درک تا الا وشن کر اوست و تغییر در نگرش‌ها بر
روی رفتار اثر می‌گذارد. آنها در حقیقت انشا رفتارها .را ,نگزش‌ها میدانند. زارعی(۱۳۹۳)»
اظهار میدارد نگرش‌ها بیان‌های ارزشیابی کننده: مطلوب,یا:نامطلوب هستندکه متوجه اشیای
مردم و حوادث و یا عوامل پیرامونی می‌شوند. نگرش, احساس افراد را در مورد چیزی انعکاس
میدهد. نگرش‌ها با ارزشها هم معنی نیستند ارزشها و سیع تر و فراگیرتر هستنددر حالی که
نگرش‌ها تسبق:به آرزش‌ها خاض ترهستنه . از گیگاه ماکسول هی 0: تکرش عباریت است
از نگاه به بیرون بر اساس تجربه‌های گذشته. نگرش حالت ذهنی و روانی است که تشخیص آن
به سادگی آنیست. نگرش اخسای, درونی اسلت: ورفتار تماج بیرونی: آن ان انسانها برآساس
آنچه در درون و ذهن آنها می‌گذرد رفتازخواهند کرد. انسان نمی تواند در درون دچار تلاطم
و حرکت باشد ولی در در بیرون آرام و بی‌حرکت بماند. چیزی نمی‌گذرد که تلاطم‌های درونی
بر جلوه‌ها و نمودهای بیرونی اثر می‌گذارد. در حقیقت نگاه و نگرش ما نوع رابطه ما با پیرامون
را مشخص میکند ( ماکسون» به نقل از امینی» ۰۱۲۳۸۳: ۲۰).
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
در طول دهه گذشته مفهوم نگرش نسبت به تغییر سازمانی در حوزه سازمانی مطرح
شده است که متاسفانه فاقد یک پایه نظری تعریف شده و چارچوب‌های مشخص است. درواقع
این حوزه مطالعه در فضای سازمانی هنوز در حال تکامل میباشد. بوچنوق! (۲۰۱۰) معتقد
است هنوز توسعه مفهومی و نظری در این متغیر دست نيافته‌ايم. وی معتقد است گرچه مسئله
تغییر از دهه‌های گذشته مطرح بوده است و پیشینه مبحث تغییر به مطالعه کوچ و فرنچ"
(۱۹۴۸) که در خصوص مقاومت در برابر تغییرات به نگارش در آورده شده است بر میگردد. از
آن زمان تاکنون مطالعات بسیاری در حوزه تغییر سازمانی صورت گرفته است. (کوچ و فرنچ
۸ لاو و وودمن"» ۱۹۹۵ اکتوف» ۱۹۹۲؛ فاکس و همکاران؛ ۰۱۹۹۸ سلیگمن؟, ۰۲۰۰۰
پتیگرو و همکاران*. ۲۰۰۱ ون دون و پول ۳۰۰۵ لاینس» ۳۰۰۵ بومر و همکاران؟ ۲۰۰۵؛
۵ فالر و همکاران ۶۳۰۰۷ و . . .). اما مفهومی به نام نگرش نسبت به تغییر چندان
بوچنوق (۲۰۱۰) در مطالعه خود در خصوص نگرش نسبت به تغییر سازمانی تلاش
کرده است تا این متغییر جدید در حوزه سازمانی را بهتر معرفی کند. وی با مطالعه ادبیات
موجود در حوزه تغییر سازمانی و خصوصا نگرش نسبت به تغییر در چهار حوزه » ماهیت تغییر
سطح تغییر عملکرد و واکنش نیروی کار نسبت به تغییر و روشهای بکارگرفته شده در
شناخت تغییر هسته اصلی این مفهوم را به شرح زیر پردازش کرده است. وی بیان میکند که
مفاهیم آمادگی برای تغییر» تعهد به تغییر» پذیرش, تغییز و سازگاری با تغییرات بیانگر
تمایلات روانی مثبت نسبت به تغییر هستند و در مقابل مفاهیمی مثل بدبینی نسبت به تغییر
سازمانی» مقابله با جریان تغییر و مقاومت در برابر تغییر تمایلات روانی منفی نسبت به تغییر
هستند بنابراین نتیجه میگیرد که.نگرش نسبت به تغییر یک مفهوم چندبعدی است که هم به
فرد و هم به سازمان مربوط میشود. و سطح تغییر و ماهیت تغییر در سازمان باز هم تحت
تاثیر دو طیف تمایلات منفی و مثبت قرار دارد" که"ما"می‌توانیم آن را نگرش نسبت به تغییر
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
سازمانی بنامیم (بوچنوق» ۲۰۱۰). عاملان تغییر برای ایجاد آمادگی باید بر اعتقادات.
نگرش‌ها تمایلات و رفتارهای شرکت کنندگان در تغییر تاثیر بگذارند (جانسن!» ۲۰۰۰).
در این پژوهش به تعریف دانهام و همکاران ۱۹۸۹(۲) از نگرش نسبت به تغییرسازمانی
تغییرسازمانی استناد شده است و پژوهش مورد نظر بر اساس این دیدگاه به بررسی موضوع
پرداخته است. آنها نگرش نسبت به تغییر سازمانی را به طور کلی شامل شناخت شخص از
تغییره عکس العمل عاطفی و تمایل رفتاری وی به تغییر تعریف کرده اند .
دیدگاهها و نگرش‌های افراد در سازمان بستگی به سبک و سیاق رهبری موجود در
سازمان دارد(فرازجا و خادمی» ۱۳۹۰). مدارس برای زنده ماندن باید تغییر کنند زیرا با
نوآوری‌هایی که به طور فزاینده‌ای در حال توسعه است روبرو هستند (آنگلاچ » ۲۰۱۴).
کورسونگلو و تانرپوگن؟ (۲۰۰۹) معتقدند مدیران آموزشی موثر کسانی هستند که می‌توانند
تغییرات مثبتی در نگرش افراد مدرسه نسبت به تغییر سازمانی بوجود بیاورند. بسیاری از
تحقیقات نشان میدهد عامل اصلی تغییرات در مدرسه رهبران مدرسه می باشند (هوی و
مسیکل؟ ۲۰۰۵ لیتوود و استراس۵ ۳*۰۹ فولان*1۲۰۰۷ به نقل از عبداله و کاسیم"»
تعاریف رهبری تقریبا به‌اندازه مطالغه آن توسط محققان مختلف, متعدد میباشد.به
طور کلی رهبری عبارت است از تاثیر گذاری بر افراد و گروههای درون سازمانی» کمک به آنها
در ایجاد اهداف و راهنمایی آنها درجهت دست یابی به اهداف. (جانگ* ۲۰۰۱ مولنار و
سلیگرز آر۱۵ ۲۰)معتقدند رهبران مدارس قرن ۲۱ .در خقیقت رهبری شبکهای از ذینفعان در
داخل و خارج مدرسه را بر عهده دارند و تمرکز بر روابط بین تمام افراد این شبکه فراتر از
رهبری سنتی است. یکی از تثوریهای رهبری که اخیرا مورد مطالعه بیشتر پژوهشگران و اقع
شده تثوری رهبری توزیع شده؛! است که با توجه به شرایط کنونی سازمان بعنوان یک تشوری
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
رهبری مناسب مورد استفاده قرار گیرد. در زمینه جایگاه تخصص در رهبری توزیع شده»
تحقیقات نشان داده است که رهبری توزیع شده به بعنوان شکلی از رهبری جمعی است که
تخصص را از طریق همکاری با یکدیگر توسعه می دهد. دیدگاه فراگیر شده رهبری توزیعی
چارچوبی را برای مطالعه عمل رهبری پیشنهاد میکند؛ براین مبنا که هر شخص در سطح
شرکت کننده کسی است که با هر شیوه ای بعنوان یک رهبر عمل میکند (گلمان ۱ ۰۲۰۰۲
به نقل از احمدی» ۱۳۹۲). مفهوم اصلی رهبری توزیع شده تا سال ۰۱۹۵۰ مجهول بود. اما
در قرن ۰۲۱ توسط اسپیلان ۲۰۰۱(۲) و ایلمور۲ (۲۰۰) تجدید نظر شد. دلایل متعدی برای
برای ظهور این شیوه نوین رهبری در مدارس و جود دارد. هنگامی که مدارس خود را بازسازی
و از نو تعریف می کنند توزیع و گسترش و تقسیم اعمال رهبری هم شایع‌تر می شود. و شاید
یک دلیل مهم این باشد که رهبری توزیع شده یک پشتوانه تجربی بالا دارد. پژوهشهای
متعددی و جود دارد که ثابت می کند رهبری توزیع شده تغییرات مثبتی را در محصولات
سازمانی و اثربخشی سازمانی ایجاد می کند از آنجایی که مبنای این دلایل هنوز نسبتا جدید
هستند خبرها موثق و دلگرم کننده هستند مطالعاتآزیادی و جود دارد که ارتباط مستحکمی
بین آشکال رهبری توزیع شده و تغییرات مثبت سازمانی را نشان می دهد (هریس ۰۴ ۲۰۰۷).
۷ رهبری توزیع شده به طورو سیع ار آمریکا و بریتانینا در جهت ایجاد تغییرات در
در این پژوهش تعریف (ایلموز» ۲۰۰۰)» از رهبری توزیع شده مورد نظر می باشد. از
نظر او این نوع رهبری در مدرسه به معنای اجازه دادن به معلمان جهت مشارکت در تصمیم
گیری‌های مدرسه و پاسخگویی در قبال این تصمیمات و بر عهده گرفتن نقشهای رسمی
شواهد و منابع گویای این مطلب است که میزان تغییر در افراد به توانایی و: نگرش
مدیران سطوح عالی و میانی در پذیرش تغییرسازمانی و تفهیم آن به زیردستانشان بستگی
دارد. تغییر در عرصه فعالیتهای سازمانی کوششی در راستای بهسازی سازمانها تلقی می
شود. در سازمانهای آموزشی که می توانند ارائه کننده الگویی برای نهادها و موسسات موجود
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
در جوامع محسوب شوند بهسازی و در نتیجه توجه به موضوع تغییر از اهمیت بیشتری
برخوردار است (فرازجا و خادمی, ۱۳۹۰). بسیاری از مطالعات رهبری که بر ارتباط بین
رهبری و تغییر سازمانی! متمرکز شده‌اند به پیچیدگی فرایند تغییر سازمانی و فعالیتهای
لازم جهت اجرای این تغییرات اشاره دارند که در این بین نقش شایستگی‌های رهبری بسیار
چشم گیر است (باتیلانا" و همکاران» ۲۰۱۰). تغییر در هر سطح و در هر موضوعی باشد در
شرایط فعلی از هر مدیر و رهبر ی انتظار می‌رود که در مقام عامل تغییر عمل کند در واقع این
مسولیت به طور فزاینده‌ای برای نقش رهبری ضروری است . در حقیقت وجود یک عامل
تغییری موثر به معنای وجود یک رهبر تغییر بزرگ است (شرمرهورن "و همکاران ۲۰۰۵).
سازمانها نظام‌های اجتماعی باز هستند که تحت تاثیر محیط و وابسته به آن عمل
میکنند سازمانها ورودی‌ها را ازمحیط میگیرند و آنها را تبدیل به خروجی میکنند بنابراین
ایستا نسیتند بلکه پویا و فعال هستند و جهت بقای خود پیوسته باید تغییر کنند. مدارس نیز
از این امر مستثنی نیستند و بعنوان یک سیستم باز باید پیوسته با تغییرات محیط درونی و
بیرونی انطباق پیدا کنند. مدارس برای زنده ماندن باید تغییر کنند زیرا با نوآوری‌هایی که به
یک مکان استراتژیک برای شروع تلاش در جهت ایجاد تغییرات مراکزآموزشی محیط
مدرسه است و مدارس باید هرگونه تغییر را به منظور حرکت همگام با تغییرات جهانی بپذيرند
(بوشر ۲۰۰۶ رفتار دبیران تا حد زیادی نگزش‌های معلمان را تحت تاثیر قرار میدهد.
تغییر موثر در محیط مدرسه تنها با تلاشهای هماهنگ معلم و مدیر میسر میشود. مدیران
بعنوان رهبران آموزشی از طریق عملکرد خود نسبت به سیاستها و خط مشی‌های سازمانی
می‌توانند معلمان را تحت تاثیر قرار بدهند. برای اجرای صحیح تغییرات مدیر باید مهارتها و
توانایی‌های لازم را داشته باشد (کورسونوگلو و تانروگن» ۲۰۰۹). رفتار دبیران تا حد زیادی
نگرش‌های معلمان را تحت تاثیر قرار میدهد . تغییر موثر در محیط مدرسه تنها با تلاشهای
هماهنگ معلم و مدیر میسر میشود. مدیران بعنوان رهبران آموزشی از طریق عملکرد خود
نسبت به سیاستها و خط مشی‌های سازمانی می‌توانند معلمان را تحت تاثیر قرار بدهند. برای
اجرای صحیح تغییرات مدیر باید مهارتها و توانایی‌های لازم را داشته باشد(کورسونوگلو و
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
تانروگن, ۲۰۰۹). دورماز (۲۰۰۷) به نقل از کوین و کیلمان (۱۹۹۰) بیان میکند عواملی
چون» حمایت مدیر از تغییر آمادگی برای تغییر» تشویق کارمندان برای مشارکت درتغییر,
ارتباطات مناسب» و درک نیاز قوی به تغییر همگی باعث ایجاد فضای مثبت در جهت رسیدن
به تغییر مطلوب در سازمان می شود از طرفی عواملی مانند عدم حمایت مدیر تغییرات
اجباری» انتظارات غیر و اقعی مدیران ارشد از کارمندان عدم مشارکت کارمندان در فرایند
تغییر و ارتباطات ضعیف و مبهم عوامل منفی در جهت تغییرات سازمانی می‌باشند. از دیگر سو
تفاوتهای شخصی در زمینه تغییر سازمانی بسیار مشهود است بنابراین ما نیازمند رسیدن به
شناخت درک کارمندان از فرایندهای تغییر سازمانی هستیم در خصوص مسائلی همچون تغییر
و نقش محتوای تغییر فرایند مدیریت تغییر و شرایطی که تغییر در آن رخ میدهد باید
پژوهش شود و نگرش‌ها را بهتر بشناسیم (آرمیناکیس و همکاران ۰ ۲۰۰۷).
اسپیلان (۲۰۰۴) به رهبری از طریق یک لنز که از توانایی فردی مهارت جاذبه و یا
شناخت فراتر می‌رود نگاه میکند. او در مفهوم رهبری توزیع شده رهبری را فراتر از عملکرد
یک فرد. به فعالیتی که توسط تعداد زیادی از؛افراد.انجام میگردد بسط میدهد وی معتقد
است این تئوری گرایش رهبری را بعنوان یک عملکزد به جای مطالعه نقش رهبری صفات
توانایی و شناخت تغییر میدهد. رهبری توسط این محقق بعنوان محصول بافت تعاملی از تمام
در این الگو تنها به رهبر توجه نمی‌شود و حتی رهبران و پیروان هم جزئی از الگو
هستند و به عمل رهبری در ارتباط با محیط و پیروان به عنوان شیوه مطلوب رهبری
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
توزیع‌شده توجه میشود. به گفته اسپیلان (۲۰۰۶) رهبری توزیع‌شده در مورد تجارب و
فعالیتهای رهبری است نه در مورد رهبران و نقش آنها در برابر کارکنان. تجارب رهبری هم
به عنوان تفکر و هم به عنوان فعالیت دیده می‌شوند و محصول تعاملات بین رهبران مدرسه.
گرون (۲۰۰۲) نیز مانند اسپیلان استدلال کرد که رهبری توزیع شده با آنچه اکنون در
مدرسه اتفاق میافتد متناقض است . بنابه زعم گرون این رویکرد رهبری را به معنای رهبری
جمعی در یک سازمان تعریف میکند. اما تقسیم کار را نیز ضروری میداند تقسیم کار از آن
جهت که افراد با توجه به حیطه تخصص خود به افزایش مهارتهای خود بپردازند و با نظر به
این تخصص در تشکیل ارزشها و چشم اندازهای سازمان سهیم شوند.
گرون با معرفی مفهوم اقدام هم آمیخته در حیطه این رهبری بیان میکند که مردم با
هماهنگی و متحد شدن در انجام کارها با اشتراک گذاری تخصص و آیده‌ها به خلق نتایجی
می‌رسند که فراتر از کار انفرادی هر یک از آنهاست. وی در رهبری توزیع شده سه نوع اقدام
آمیخته را مشخص و با عناوین همکاری خودجوش اروابظ لحستی کار" و شیوه‌های نهادینه شده"
نامگذاری کرد. همکاری خودجوش آشاره دارد به زمانی که دو یا چند نفر از افرادی که در یک
سازمان فعالیت دارند از تخصصشان,در جهت حل مشکل یا تکمیل وظیفه یکدیگر بدون برنامه
قبلی استفاده کنند. روابط حسی کار معمولا در طول زمان رخ می‌دهدکه دو یا چند نفر اعضا
برای حل مشکلات یا تکمیل کار نامعینی در هر زمان, به یکدیگر اتکا میکنند. شیوه‌های
رهبری نهادینه شده شامل تکالیف نقش سلسلّه مراب سازمان و یا برنامه هستند که توسط
ساختارهای رسمی در مدرسه پیاده می‌شوند و تعاملات و همکاری‌ها راتسهیل میکند. گرون
(۲۰۰۰) مفهوم سازی مجدد رهبری را بعنوان نظریه فعالیت توزیع شده به لحاظ اجتماعی
مظرح کزده. چون "که .ازتباط‌های فعالیت اباختارهای سازماتی برانگ هگن با اقذانانت و
عاملان است نظریه فعالیت گرچه نفوذ و وابستگی متقابل را پرورش میدهد به تقسیم کار برای
به حداکثر رساندن تخصص در سازه‌های اجتماعی کمک میکند (نقل از غلامی و همکاران
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
ایلمور (۲۰۰۰) نیز تاکید کرد که رهبری باید پالایش شود و رهبری را به سمت یک
دنیای وسیع‌تر سوق دهد. ایلمور رهبری توزیعی را به عنوان هدایت منابع مختلف رهبری
استفاده از تخصص افراد در یک سازمان منسجم از طریق فرهنگ مشترک به منظور بهبود
آموزش و عملکرد مدرسه تعریف کرده است. او مفهوم رهبری توزیعی را در نظریه خود بوسیله
تبیینی که از هدایت و رهبری میکند شرح میدهد. این تبیین تا حدودی به سهیم بودن و تا
حدی به تفاوت در سطح و نوع تخصص میان اشخاص آشاره میکند. به عبارت دیگر رهبری
توزیع شده حاصل این واقعیت است که بهبود در مقیاس وسیع به اقدام هماهنگ میان افراد با
زمینه‌های تخصصی مختلف نیاز دارد. شکل زیر نظریه رهبری توزیع شده ایلمور را نشان
در واقع تأکید این شیوه بر این میباشد که کارکنان کمتر در قید و بند مقررات و
بوروکراسی سازمانی قرار گیرند و در عین اینکه روابط خود را با سایر افراد دارند ایده‌های خود
را نیز به تنهایی و در جهت رسیدن به اهداف سازمان عملی کنند» در همین راستا او معنی
رهبری توزیع شده را به «منابع مختلف راهنمایی و هدایت که طراحی مهارتها را در سازمان
و در جهت انسجام در فرهنگ سازمانی » با هدف توسعه ساختار و عملکرد مدرسه انجام
میدهد. تعریف میکند. او در چارچوب مفهومی خود این را هم توضیح میدهد که رهبری
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
شامل درجه‌ایی از تقسیم مهارتها و درجه‌ایی از تفاوت در سطح و نوع مهارتها در بین
اشخاص نیز میشود. در سازمانهایی که الگوی رهبری توزیع شده را به کار میگیرند. افراد
مهارتهایی را توسعه می‌بخشند که با علایق, استعداد» نقش‌ها و دانش قبلی‌شان مرتبط است.
احساس کارآمدی در تاثیرگذاری سبک رهبری توزیع شده بر تعهد سازمانی و رضایت شغلی
کار کنان مدارس دولتی» نشان دادند رهبری توزیع شده پیش‌بینی‌کننده احساس کارآمدی
معلم» رضایت شغلی و تعهد سازمانی معلمان بوده» درجه تاثیرگذاری آن بر تعهد سازمانی بیش
از سایر متغیرهاست. همچنین تاثیر رهبری توزیع شده بر رضایت شغلی به صورت غیرمستقیم
است. در نهایت نیز کارآمدی نیز تعهد سازمانی و رضایت شغلی را به طور معناداری پیش بینی
می کندیاسینی و همکاران (۱۳۹۲). در پژوهشی دیگر نشان دادند که سبک رهبری توزیعی
رابطه ای مثبت و معناداری با عملکرد شغلی معلمان دارد. وی نشان داد که رهبری توزیعی در
مدرسه. حمایت عاطفی برای معلم را فراهم» وابه گونه ای مستقیم بهبود عملکرد شغل آنها را
در پی دارد. وی همچنین آذعان داشت که معلمان باید بیش تر از سوی رهبران مدرسه مورد
توجه قرار گیرند و بیش تر باید به,آنها اجاژه داده شوداتا در آمور مربوط به مدرسه مشارکت
احمدی(۱۳۹۲) در پژوهش خود تحت عنوان,«رابطه بین رهبری توزیع شده و
عملکرد سازمانی معلمان مقطع ابتدایی شهر تهران» به این نتیجه دست یافشت که» رهبری
توزیع شده رابطه مثبت و معناداری با عملکرد سازمانی معلمان دارد.
عزیزی(۱۳۹۳) در پژوهشی,با عنوان بررسی رابطه سبک رهبری توزیع شده مدیران
واعتماد سازمانی گزارش کرد که بین ابعاد رهبر ی توزیع شده واعتماد سازمانی رابطه مثبت و
نمازی (۱۳۸۸) در پژوهشی تحت عنوان «رابطه بین اخلاق کار اسلامی و تعهد
سازمانی و تاثیر آن بر نگرش سازمانی» دریافت که بین تعهد سازمانی و نگرش نسبت به
تغییر سازمانی رابطه مثبت معناداری و جود دارد. همچنین گرایش به اخلاق اسلامی کار و
نگرش نسبت به تغیییر رابطه مثبت معناداری و جود دارد.
پاک ناد (۱۳۸۹) :در پژوهشی باعنوای قرابطهسازمای پاذگیرتته و آماذگی بزای
تغییر» نشان داد بین ابعاد سازمان یادگیرنده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی رابطه
معناداری و جود دارد فرازجا و خادمی (۱۳۹۰) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی رابطه بین
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
سبکهای رهبری تحول آفرین و تعامل گرا و نگرش به تغییر سازمانی» نشان دادند که هر دو
سبک رهبری مورد مطالعه در تغییر و هدایت نگرش کارکنان به درک ضرورت تغییر سازمانی
. انگل سیلوا (۲۰۰۹) در پژوهش «بررسی نقش رهبری توزیعی در کیفیت سازمانهای
آموزشی» چنین نتیجه گیری می‌کندکه در همه مکان‌هایی که از رویکرد رهبری توزیعی
استفاده می‌کردند رهبران پنهانی برای انجام فعالیتهای مدرسه و جود داشتند و بر اساس
روابط کاری در بین تیم‌های رسمی و غیررسمی سرعت تصمیم‌گیری آگاهانه و خوب افزایش
یافته بود. همچنین نتایج نشان داد که از مزیت‌های عمده این رویکرد. یک چشم‌انداز و
رسالت مشترک است که باعث میشود نتیجه کار تیمی بسیار موفق‌تر از تلاشهای فردی
باشد. طبق نتایج به دست آمده برخی از چالشهای رویکرد رهبری توزیعی در اجرای آن»
برخی دیگر ناشی از آبهام نقش» از دست دادن قدرت و چالشهای ذاتی که در همکاری‌های
هالپیا و همکاران(۲۰۰۹)» در پژوهش خود با غنوان «بررسی رابطه بین سبک رهبری
توزیعی آدراک شده از سوی معلمان» تعهد شغلی و عملکرد شغلی »به این نتیجه دست
یافتند که رهبری توزیعی هم بهبود عملکرد شغلی و هم تعهد سازمانی را پیش بینی می کند.
عبدالله و کاسیم(۲۰۱۱) در پژوهشی با عنوان «رهبری آموزشی و نگرش نسبت به
تغییر سازمانی» دریافتند که بین ابعاه رهبری آموزشی با |بغاه نگرش به تغییر رابطه قوی و
انگلاچ و بنتا (۳۰۱۳) درپژوهشی با عنوان «تغییرات آموزشی و نگرش معلمان نسبت
به تغییر» به این نتایج دست یافتند. که نگرش معلمان نسبت به تغییر تحت تاثیر سابقه کار و
کورسونوگلو و تانروگن (۹ ۲۰۰) در پژوهشی با عنوان « رابطه ی آدراکات معلمان از
رفتارهای رهبری آموزشی مدیرانشان و نگرش معلمان نسبت به تغییر » چنین نتیجه گرفتند
که رابطه مستقیمی بین ادراک معلم از رفتارهای رهبری مدیرانشان با نگرش آنها نسبت به
بنتا(۲۰۱۳) در پژوهشی با عنوان« بررسی جو سازمانی مدرسه و نگرش معلمان نسبت
به تغییر سازمانی» دریافتندکه بین ابعاد جو سازمانی مدرسه و نگرش به تغییر معلمان رابطه و
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
جود دارد که به طور کلی هر چه دراک از جو سازمانی مدرسه بهتر باشد نگرش به تغییر نیز
در مجموع مرور آدبیات این حوزه نشان می دهد پژوهشی در خصوص نقش رهبری
توزیع شده مدیران در نگرش معلمان نسبت به تغییر سازمانی انجام نگرفته است و يا در صورت
انجام» در دسترس پژوهشگر نمی‌باشد با توجه به اهمیت تبیین مسئله تغییر سازمانی و عوامسل
دخیل در فرایند تغییر خصوصا در سازمانهای آموزشی» پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ
علمی برای سوال «آیا بین سبک رهبری توزیع شده دبیران و نگرش معلمان نسبت به تغییر
هدف کلی پژوهش حاضر بررسی رابطه رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران
مقطع متوسطه شهر گناباد نسبت به تغییرسازمانی می باشد. برای دست یافتن بدین هدف
۱) وضعیت رهبری توزیع شده مدیران مقطع متوسطه شهر گناباد چگونه است؟
۲) وضعیت نگرش نسبت به تغییرسازمانی در دبیران مقظع متوسطه شهرگناباد چگونه است؟
۲ آیا رابطه ای بین موّلفه‌های رهبری توزیع شده مدیران و نگرش نسبت به تغییر سازمانی در
۴) آیا مولفه های رهبری توزیع شده مدیران تبیین معناداری از نگرش نسبت به تغییرسازمانی
در دبیران (بصورت کلی و به تفکیک ابعاد) مقطع متوسطهشتهر گناباد دارند؟
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی است. در؛ایین مطالعه جهت جمع آوری
داده ها و اطلاعات لازم تحقیق برای پاسخگویی به سوالات و در نهایت رسیدن به اهداف
تحقیق, از دو روش اسنادی (مراجعه به کتابخانه‌ها و اینترنت جهت جمعآوری منابع لازم برای
مرور ادبیات نظری و تجربی)» و روش میدانی (جهت جمع آوری دادههای مربوط به اهداف
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دبیران مدارس مقطع متوسطه آموزش و پرورش
شهرستان گناباد (استان خراسان رضوی) بود. این تعداد شامل ۱۰۷۰ نفر بوده است. از جامعه
آماری یاد شده تعداد ۲۷۵ نفر براساس جدول کرجسی و مورگان انتخاب و سپس ۳۰ درصد
بیشتر جهت اطمینان به این مقدار افزوده شد. سپس با جمعآوری و حذف پرسشنامههای
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
ناقص در نهایت تعداد ۲۸۵ پرسشنامه مورد تحلیل قرار گرفتند. از این تعداد ۱۴۱ نفر زن و
۴ نفر معلم مرد انتخاب شدند. که برای انتخاب این تعداد نمونه از روش طبقه‌ای نسبتی
استفاده شد.پرسشنامه ها به صورت حضوری و توسط خود پژوهشگر توزیع و جمع آوری شدند.
از میان کلیه مدارس ۲۰ مدرسه بصورت تصادفی انتخاب شدند بدین صورت که تعداد ۱۰
مدرسه دخترانه و ۱۰ مدرسه پسرانه انتخاب شدند. سپس برای جمع آوری داده های پژوهش
از پرسشنامه های رهبری توزیع شده ایلمور (۲۰۰۰) و نگرش نسبت به تغییر سازمانی دانهام و
همکاران" (۱۹۸۹) استفاده شد. پرسشنامه رهبری توزیع شده شامل پنج بعد» ارزیابی و توسعه
حرفه‌ای» تصمیم‌گیری مشترک. تجارب رهبری» ماموریت» چشم انداز و اهداف و فرهنگ
مدرسه است که شامل ۲۰ گویه میباشد. و پرسشنامه نگرش نسبت به تغییر سازمانی دارای
سه بعد عاطفی» شناختی و رفتاری است که مجموعا ۱۸ گویه را شامل میشود. روایی
پرسشنامه ها با استفاده از روایی محتوایی مورد بررسی قرار گرفت و همچنین پایایی
پرسشنامه ها از طریق آلفای کرونباخ رهبری توزیع‌شده (۰/۸۷)و نگرش نسبت به تغییر
سازمانی (۰/۸۳) ارزیابی شد. پایایی کل و ابعاد پرسشنامه ها به شرح زیر است.
با بررسی پژوهشهای مختلف پرسشنامه رهبری توزیع شده از پایایی مناسبی
برخوردار است . بعنوان مثال ضريب پایایی کل خرده مقیاس توسط یاسینی و همکاران
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
(۱۳۹۲» ۰/۸۴ گزارش داده شده است. پایایی پرسشنامه نگرش نسبت به تغییر سازمانی
نیزتوسط رشیدی (۱۳۸۷) ۰/۸۷*گزارش شده است. همچنین فرازجا و خادمی (۱۳۹۰ با
بررسی مجدد پایایی ضریب پایایی را ۰/۸۴ گزارش کرده‌اند. همچنین روایی پرسشنامهها از
در این پژوهش ازآمار توصیفی و استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شده
است. برای این منظور از نرم افزار 5088 استفاده شد. بدین صورت که پس از استخراج داده-
های پرسشنامه» ابتدا جهت بررسی‌های جمعیت شناختی از روشهای توصیفی در مورد
متغیرهای مورد مطالعه استفاده و سپس برای پاسخگویی به سوّالات پژوهش از آمار استنباطی
برای تجزیه وتحلیل دو سوال اول پژوهش از آزمون 1 تک نمونه ای استفاده
شد..همچنین برای پاسخ به سوال سوم پژوهش از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.و
برای بررسی سوال چهارم نیز از رگرسیون چندگانه استاندارد استفاده شد.
سوال اول: وضعیت رهبری توزبع شده در دبیران امقطع امتوسطه شهرستان گناباد
برای بررسی و ضعیت رهبری توزیع شده ی معلمان از شاخصهای امار توصیفی شامل
جدول ۲. شاخصهای میانگین و" انحراف استاندارد برای؛بررسی.وضیت رهبری توزیع شده معلمان
نمره کل رهبری توزیع شده ۹ ۶ ۰/۷۹ ۲۰/۱۶۳ ۳۵ 7
ارزیابی و توسعه حرفه ای ۳/۸۹ ۰/۸۷ ۱۷/۰۳ ۸ ۸1
ماموریت» چشم انداز و اهدف ۰ ۳/۷۲ ۰/۸۶ ۱۴/۰۰ ۳۸۳ ماه
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
با توجه به جدول ۲ مشخص میشود که میانگین تمام ابعاد رهبری توزیع شده از میانگین
فرضی طیف لیکرت که برابر با ۳ میباشد به طور معناداری بالاتر است که حاکی از و ضعیت
مطلوب این متغیرها در بین معلمان مورد مطالعه میباشد. همچنین مشاهده میشود که
بیشترین میانگین بین ابعاد رهبری توزیع شده مربوط به فرهنگ مدرسه با میانگین ۴/۱۵ و
انحراف استاندارد ۰/۹۲ میباشد و کمترین میانگین مربوط به بعد ماموریت» چشم انداز و
سوال دوم: وضعیت نگرش نسبت به تغییر در دبیران مقطع متوسطه شهرستان گناباد
برای بررسی و ضعیت نگرش نسبت به تغییر سازمانی معلمان از شاخصهای آمار توصیفی
جدول ۴. شاخصهای میانگین و انحراف استاندارد برای بررسی وضعیت نگرش
نمره کل نگرش نسبت به تغییر ۳/۶۸ ۰/۵۷ ۲۰/۰۶ ۳۸۳ از
با توجدبه جذول ۲ مشخص می‌شوف اکه ماگنه تمامابملا نگرش تایه تشر سیازمانی رب
طور مسناداری بالاتر از میانگین میروض پل لیکرم: پعن ۹ می‌باشند: که حا وال میت
مطلوب: این اعتغیر هر بین مان مورد: مطالعه: جی‌باشد. همین مشامده یرجه
بیشترین میانگین بین ابعاد نگرش نسبت به تغییر سازمانی مربوط به بعد عاطفی با میانگین
۵ و انحراف استاندارد ۰/۷۵ میباشد و کمترین میانگین مربوط به بعد شناختی با میانگین
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
سوال سوم: آیا رابطه‌ای بین موّلفه‌های رهبری توزیع شده مدیران و نگرش
نسبت به تغییر سازمانی در دبیران مقطع متوسطه شهر گناباد وجود دارد؟
برای پاسخ به این سوال با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون با رسم ماتریس همبستگی به
بررسی رابطه ی بین ابعاد رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی پرداخته شد.
جدول ۴ خلاصه ی الگوی همبستگی بین ابعاد رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر
جدول ۴. ماتریس,همبستگی بین ابعاد رهبری توزیع شده و مولفه‌های نگرش نسبت به تغییر سازمانی
براساس ضریب همبستگی پیرسون با توجه به جدول ۴ مشخص گردید رهبری توزیع شده
رابطه ی معناداری با نگرش نسبت به تغییر سازمانی سازمانی و مولفه‌های آن دارد. رابطه ی
مثبت و معناداری بین بیشتر مولفه‌های رهبری توزیع شده و مولفه‌های نگرش نسبت به تغییر
سازمانی وجود دارد. از بین ابعاد نگرش سازمانی» بعد عاطفی کمترین رابطه را با مولفه‌های
رهبری توزیع شده دارد. بیشترین همبستگی که بین این ابعاد مشاهده میشود بین تصمیم
گیری مشترک و بعد رفتاری با درجه همبستگی ۰/۳۹ میباشد که این مر نشان دهنده ی این
است که با احتمال ۰/۹۹ میتوان گفت که با افزایش تصمیم گیری مشترک میزان بعد رفتاری
افزایش خواهد یافت. همچنین کمترین رابطه ی مشاهده شده بین تصمیم گیری مشترک با
بعن:غاطفی می‌باشند که مقدار آیق رایطه: 7۱۱ می‌بافته کد این مقنار رابطه,سمنادار نیست:
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
سوال چهارم: آیا موّلفه‌های رهبری توزیع شده مدیران تبیین معناداری از نگرش
نسبت به تغییرسازمانی در دبیران (بصورت کلی و به تفکیک ابعاد) مقطع متوسطه
برای پاسخگویی به این سوال از آزمون رگرسیون چندگانه به روش همزمان استفاده شد. جدول
۵ خلاصه ی الگوی رگرسیون بین ابعاد رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی را
جدول ۵. خلاصه الگوی رگرسیون بین ابعاد رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی
بررسی جدول ۴ نشان میدهد که +[ چندگانه پین ابعاد رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به
تغییز سازمانی ذر حالت کلی عازن ید اف یهد آ الکو برایر ۰/۱۷ می‌باشنن که
نشان دهنده ی این امر است که ابعاد«زهتری توزیع شنده ۱۷ درصد از واریانس نگرش نسبت
جدول ۶. ضرایب رگرسیون ابعاد رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی
جدول ۶ نشان میدهد که به طور کلی اگرچه هر پنج بعد رهبری توزیع شده با هم تبیین
معناداری (8-0/17) از نگرش نسبت به تغیر سازمانی داشتهاند اما در مقام بررسی سهم
ویژه هر بعد صرفا بعد ارزیابی و توسعه حرفه‌ای (2/08<])» (0<0/126) با نگرش نسبت به
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
یافته‌های پژوهش گویای آن است که وضعیت توزیع رهبری در مدارس دوره متوسطه
شهرستان, کنایاد دز تمامی ایماد: اززیایی, و توسعه: حرفه‌ای + تصمیم ری مظترکه اتجارب
رهبری» ماموریت چشم انداز و اهداف و فرهنگ مدرسه از میانگین بالاتر میباشد. که در این
بین بیشترین میانگین بین ابعاد رهبری توزیع شده مربوط به فرهنگ مدرسه با میانگین ۴/۱۵
و انحراف استاندارد ۰/۹۳۲ میباشد. با توجه به مقدار بالای میانگین در مجموع میتوان گفت
وضعیت توزیع رهبری در بین مدارس متوسطه شهرستان گناباد مطلوب میباشد. در مقام
مقایسه عزیزی (۱۳۹۳) با بررسی وضعیت توزیع رهبری در مدارس متوسطه شهر تهران نیز در
نتیجه مشابهی بیان میکند که فرهنگ مدرسه بالاترین میانگین را (۴/۲۰) در بین ابعاد داشته
است مشاهده می‌کنیم که این نتیجه نیزهمسو با پژوهش فعلی میباشد.
با توجه به نتایج سوّال اول پژوهش میتوان اظهار داشت که. جو کنونی مدارس دوره
متوسطه و سازوکارهای اجرایی برای کازتست رهبزتی توزیع‌شده مناسب است؛ زیرا کلیه
مولفه‌های رهبری توزیع‌شده (از دیدگاه دبیران) بالاتز از حد متوسط است. با توجه به وضعیت
بسیار مطلوب موّلفه‌های تصمیم گیری مشترک و فرهنگ مدرسه میتوان گفت که تصمیم
گیری مشترک همراه با بسترسازی و مناسب‌سازی فرهنگ مدرسه می‌توانند» مهمترین عامل
برای پیاده‌سازی رهبری توزیع‌شده در مدارس قلمداد,شوند: همچنین در بررسی سوال دوم
یافته‌های پژوهش نشان میدهد که تمامتی ابعاد: نگرآش نسبت به تغییر سازمانی بالاتر از
میانگین میباشد. در این بین بعد عاطفی نگرش نسبت به تغییر با میانگین ۳/۸۵ بالاترین
میانگین در میان ابعاد را دارد. بطور کلی و با توجه به بالاتر بودن میانگین کل نگرش نسبت به
تغییر سازمانی نسبت به میانگین فرضی میتوان گفت نگرش نسبت به تغییر در بین معلمان
مدارس متوسطه شهرستان گناباد وضعیت مطلوبی دازد. نگرش نسبت به تغییر سازمانی در
حصول به اهداف سازمانی بسیار حیاتی میباشد و نقش موثری در اجرای موفقیت آمیز
برنامه‌های تغییر ایفا میکند (ابی و همکارن, ۲۰۰۰ به نقل از واکولا و نیوکا! ۲۰۰۵) گرچه
نگرش نسبت به تغییر متاثر از علل مختلفی است اما فرهنگ و جو سازمانی یکی از علل بسیار
مهم آن است در سازمانی که پویا و رو به حرکت است افراد تغییر را تهدیدی برای خود تلقی
نمی کنند بلکه آن را زمینهای برای رشد و بهسازی توانایی‌های خود میدانند در نتیجه به
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
تعبیر (عبدالرشید و همکارن! ۲۰۰۴) آنها به سختی کار خواهند کرد و در برابر فشارهای
تغییر مقاومت نشان خواهند داد تا به موفقیت دست پیدا کنند این افراد آینده نگر خواهند بود
و زمان زیادی را صرف بهبود خواهند کرد. البته این افراد نیازمند رهبرانی منعطف و متخصص
خواهند بود.در مورد رابطه بین مولفه های رهبری توزیع شده با نگرش نسبت به تغییر سازمانی
یافته های این پژوهش نشان داد که رابطه مثبت و معناداری بین این دو متغییر وجود دارد.
همچنین یافته های پژوهش در پاسخ به سوال آیا موّلفه‌های رهبری توزیع شده مدیران
تبیین معناداری از نگرش نسبت به تغییرسازمانی در دبیران مقطع متوسطه شهر گناباد دارند؟
نشان داد که ابعاد رهبری توزیع شده تبیین معنی داری از نگرش نسبت به تغییر سازمانی
معلمان دارند. مطالعات زیادی و جود دارند که اثرات مثبت رهبری توزیع‌شده را بر تغییرات
سازمانی نشان میدهند (هریس و همکاران» ۲۰۰۷). با توجه به اینکه ابعاد رهبری توزیع شده
تبیین معناداری از نگرش نسبت به تغییر سازمانی ارائه میدهند میتوان اینگونه بیان کرد که
توسعه ی رهبر ی توزیع شده در مدارس,میتواند نوید بخش بهبود نگرش‌های معلمان نسبت
ب تغییر باشد.:این نکته بسیار حائز اخملایت اس که اناکامی بسیباری از ظرح‌های اجرانی شده
در آموزش پرورش بدلیل مقاومت‌های. کازکنان در برابر این تغییرات بوده است و با بهبود این
نگرش آن ها نسبت به تغییر سازمانی میتوان انتظار داشت تعهد افراد نسبت به تغییرات بالاتر
برود. نتایج تحقیقات هریس (۲۰۰۸) نشان میدهد که رهبری توزیع شده ظرفیت های
سازمانی در جهت تغییر را فراهم میکند و همچنین این سبک در مدارس باعث توسعه و بهبود
فضای رشد معلم میشود (نقل از لانگ و ساندمن, ۲۰۱۵). کورسونگلو و تانریوگن؟ (۲۰۰۹)
معتقدند مدیران آموزشی موثر کسانی هستند که می‌توانند تغییرات مثبتی در نگرش" افراد
مدرسه نسبت به تغییر سازمانی بوجود بیاورند. بسیاری از تخقیقات نشان میدهد عامل اصلی
تغییرات در مدرسه رهبران مدرسه.می باشند(هوی وا مسیکل؟, ۳۲۰۰۵ لیتوود و استراس4»
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
مسئله مهم این است که کاربرد نظریه توزیع شده رهبری در مدارس بیشتر بصورت
خود جوش بوده و فاقدپایه علمی میباشد(غلامی و همکاران ۱۳۹۲ :۲۹). بنابراین در درازمدت
نمی توان به عملیاتی شدن آن اتکا کرد البته این به معنای عدم کارآمدی این سبک رهبری در
مدارس نمی‌باشدبلکه به معنابی عدم آگاهی مدیران و معلمان از موّلفه‌های علمی ذکر شده
میباشد. در حالی که در عمل بسیاری از مدیران مولفه‌های این نوع رهبری را در سبک
تلر‌لاییت قرن ٩۲فراسوی قمافی چالشها سوام با یک مسله پنیادی یه نام
تغییر روبرو است . مسئله ای که نادیده انگاشتن آن به قیمت تباه شدن سرمایه‌های انسانی
جوامع خواهد شد. در این میان معلمان و مدیران کلیدی ترین نقش را دارند معلمانی که خود
با چالشهای تغییرات روزافزون کنار آمده باشند خواهند توانست الگویی برای دانش آموزان
باشند و در میان امواج تغییر شناکردن را به دانش آموزان خود خواهند آموخت. گرچه تکیه
صرف بر یک عنصر ما را به نتیجه نخواهد رساند اما بدون اغراق میتوان گفت اگر مدارس ما
آماده مواجهه تغییرات باشند و خود از انفعال و تاثیر پذیری صرف رهایی یابند غول تغییر در
سازمانهای ما نخواهد توانست جولان بذهد. همانگونه که نتایج این پژوهش نشان داد توزیع
رهبری گامی در جهت بهبود فضای تغییر خواهد بود. زمانی که معلمان خود در حیطه تخصص
و مهارت‌هایشان عهده دار رهبری باشند نه تنها خبری از انفعال آنها در برابر تغییر نخواهد بود
بلکه آنها زمینه ساز تغییرات بزرگی در نظام آموزشی خواهند شد و این امر میسر نمی شود
مگر با توزیع و تعامل بیش از پیش رهبری در مدارس» مسولان و رهبران رده‌های بالاتر با
استفاده از تفویض اختیار تصویب قوانین محلی وبومی وتوسعه مشارکت های همه جانبه
مدیران مدارس, ابتدا باید در جهت تمرکز زدایی در ساختارهای رسمی حرکت کنند. در همین
۲ مدیران ومسوّلان مدارس تیم های تخصصی رهبری فراتر از مدرسه تشکیل دهند. و تجارب
۳ معلمان مدارس با تشکیل گروه های آموزشی و تخصصی مطالبه گر تسهیم قدرت تصمیم
گیری و نقش آفرینی در مدارس و سطوح بالاتر اداری باشند.
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
۱ استفاده از روشهای کیفی و آمیخته جهت بررسی و تبیین رهبری توزیع شده و نگرش
۲ ساخت و اعتباریابی پرسشنامه بومی رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی
۳ بررسی سایر عوامل موثر بر نگرش نسبت به تغییر سازمانی مشل جو سازمانی و فرهنگ
احمدی» حسن. (۱۳۹۲). بررسی رابطه رهبری توزیع‌شده و عملکرد سازمانی معلمان شهر
دراکر» پیتر. (۱۳۸۵) ۰ چالشهای مدیریت در سده ۳۱ . ترجمه محمود طلوع »۰ موسسه خدمات
دفت. ریچارد. (۱۳۸۵) مبانی"ننوری و . طراحی سازمان. ترجمه علی پارسیان و
رشیدی,» فریبا. (۱۳۸۳). بررسی رابطه اخلاق کار اسلامی» تعهد سازمانی و نگرش نسبت به
تغییر سازمانی در بین مدیران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
سنگه. پیتر. (۱۳۹۳). رقص تغییر ترجمه علی نقی مشایخی؛ حسین اکبری و مسعود سلطانی»
عزیزی» مهدی. بررسی رابطه رهبری توزیع شده مدیران واعتماد سازمانی دبیران مدارس دولتی
ذوره مترسط هر تهرای خر سا محسیلی 9۴۳۲۳ پایان فاسه کارشناسی آزشد دانقظ رای
فرازجا مهدی.» خادمی. محسن. (۱۳۹۰). بررسی رابطه بین سبکهای رهبری تحول آفرین
و تعامل گرا و نگرش به تغییر سازمانی, فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی» ۴ :۶۹ - ۵۰
ماکسون. جان. (۱۳۸۳). مدیریت نگرش. ترجمه فضل اللّه امینی. انتشارات مدیرت فردا.
نمازی» زهرا. (۱۳۹۰). رابطه بین اخلاتی کار اسلامی تعهد سازمانی و تاثی رآن بر نگرش نسبت
به تغییر سازمانی دانشگاه پیام نور. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور شیراز.
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
پاسینی» علی (۱۳۹۲).آزمون الگویی برای پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بر اساس
یاسینی علی. » زین آبادی» حسن رضا.» نوه ابراهیم» عبدالرحیم. و آراسته. حمیدرضا.
(۱۳۹۱) بررسی نقش میانجی گر احساس کارآمدی در تاثیرگذاری سبک رهبری توزیع شده
برتعهد حرفه‌ای و رضایت شغلی کارکنان مدارس دولتی. فصلنامه مدیریت دولتی. ۴: ۱۲۹-
40 12000750 ,750600۳۵ .(2011) 38 بل مطتلف۹ق16 6۶ ,.ظ بل بتلقا ۸۵1
-3304 ,15 ,561671665 ,86101070 00 0۳0۵020-5004 کیره 170 موممطوط دز
6 .(2004) بش۸ مصقططقط ۸0۵۳ 2 .36 مصق تفه ص52 و7 ملخطافقط ۸0
20021 2نص2ع0۳ ۵۵۲۵ ععلنصناه ۵۳۵ عسعلنه لقطمناهتنصدونه ۶و عع عیانص
,(2007) .ل .17 وتعغلل۷۷ ۸۵ .۳ .ل ,قااز8 و.ظ .ل وط8067067 م۸ بش۸ ,قنغلهمعصس۸
۴٩ 00۷۵10066 نعلههد کاعناه ۰ قاص‌اماه1 ععصقعطه هم ناه منصهع ۵۳
۷۵ ,501606 102۵1 هط 80 #مزامرو۸ که و7 عط 1 اطعا عص. کصعکک وه
0 مطز ععصعط۲ عطا + حلد 0۳ علناا۸ اععط 1 عطا عصنصتص 1
:65 1620 فص کععصقطه ما02 .(2012) 0.0 مقماصظ ۶ ۷.۰ مقطم1مطاع م۸
-593 ,33 ,561671665 ]36۳0107۵0 00 ۶۲۳۵۵۵05060 مععصعطل کلع ۶ علنطنانه
۰ .بل ,۸162006۲ 2 و بش۸ ,ع6طع23 ,3 ملناق560 .3 مصطاحقصلن6 ,.ل مقصقلناکدط
عاهسناح 1آممطع5 لهدمتاهمنصهع 0 عطا که دامع اد 10 .(2013) 6 بل مقعباطهظ
ع166 13-96۳۷ ۵1 16م 52 2 00 ونشک ۸ نععصقا) کا۳ ۳ دعلونهت۸ 200
25 6صنعدمه0 .(2005) .5 بط ,صلطاتظ ه بش ی مطعنطظ ول ۷۷۰ ,000063ظط
06,20۳ 102067 هداما عصدی که امه لمصنفوحنع 1.0 تعوصعط ابا 2
079071120110۵1 ]٩ ,70۳۵ +ععهصقل آقد مهم نصهع 0۳ احامطه عتفخصی ععومامصه
0 21060066 اعاصزم۳0 عوصهط عصنده‌نزده8 .(2010) .10 معطاع وم علاط
۸4 ۲٩۵ /70۳۵ 7۳6 بع 16۳ ععصقطا لممدمنام‌منصموج0 عطا هز عوهصقها
۰ 062 3۵96 ,0۲9020110۵ ]٩ 30/65 .(2008) .(۳۵۰) .7 38002878
بررسی رابطه بین سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران نسبت... مرتضی هجرتی و همکاران
1 عطا هز ععزم 0 ۶و [ع3/00 عطا +صنط و102 0عا 0 .(2013) 1 مطفتاظ
6۰ ۵ 7631812066 8سنس0 0 .(1948) 2 بط بل ,3760 ۵۶ سل م00
01 2000۵ 7نص2ع0۳ عطا ۶و صمناهع 13 .(2012) با مقعاصع ص00
1-66 ۶و عامسق5 2 0۵ وک ۸ +ععصقعط) ک۳ ۵۳ کعوصنه۸ فصه عامصنا0
70۵۰ 5616665 ]36۳۵10۳۵ 000 آموک- ۳۵۵ مکحعطه 1 معنصمص۳م ۴
۵ ۳۵66 صف منطاع1020 عانعن 130 .(2009) .1 مقام‌ل1 6 بی ,126705
سل سمل ,003085 .6 .10 ,6870106۲ م۸ بل ,6۳06 .ظ بظ ,10۵0
06 -1۱۵۲ ۵۳۵۹۴ ۹۳ ]٩ 20۵100۵۷۲ 71۳6 .(1989) با .بل وع80167
وصعلهم۸ عطا ۶م و0عع2 توهش 498 100و ۷۷۶۳ بو 2/0
1030675 [ممطع5 1۵۶ عسانسای 20 ه وصواندط .(2000) .۶ فحعطنط ,10۳6
1۳0۷۵۵ 1[مماک فصه صنط 1306 60 0 (2004) .۸,ک 1۹
٩ ۳۵66 صف منطد 10200 عانعن 110 .(2010) .ی ,06۷05 م۵ بل ,م1۳
001106 ۸ ۲۶ عصانصصم ۰ آه دنه موجه "دهم هز عع گنه
,1686076 ,13601 :607121500 ,30600۵ .(2008) .ی مآعکاعن/3 6۶ .۷۳ و1107
,6۰ نع هل ۶و ععنصقص0 عصنععهه 156 (2000) بل کل ,783862
53-5 ,(23)2 و9 1ت107ظ 69062 ۰7۵0 مه عمط هه ,ککعصت0 ۳۵2
1 06/66 مرنطافمد 1۵12 عط) .(2009) بش م6ع 1200 ۶ بش۸ بقع مصناکسگ
0 کلهم‌مصنمم جنعطا ۶و درمز قط60ط منطک 1006 نمدمنا حصاعصز ک۵۳0 6۵ کصمنامع 067
00۷ ۶۵۳ منط12200 .(2015) بظ با مصصقصلصد5 6۶ 6 بل ,18808
0 2000069 گم صمنامص؟ 0صه عسنهای عطا .(2005) بط ,1065
۰ 4 ۷7۵ ,2۷16۷ 612 10011عع 65062 700 مععصقل لقدمناهمنهه‌ع 0۳
۳ 3۵200659 .(2005) 8 ب60 مصط70 6 .10 ,2/016۲ بظ .5 ,1/3086
آهن50۵0 0ص خصعصانصصی لعهدمناهمنصدع ۵۳ م۵0 +عوصهط لقدمناه هدع 0۳
فصلنامه پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره دوره چهارم. شماره۸» بهار و تابستان ۱۳۹۷
6 ۳7۵ من ۵ ععلقمه معا عطا هنز کصنطعد ۳۵130
100۳5 لقناصع اد .ر2006) 0 ,3/0160 6 بط بل مصط0ل بط .5 ,1/3086
2 1707109671670 ۵۳۵ 8081655 ]٩۵ ,70۳۵ ععصقطل 1۵۳ ککعصنفهم۲ موز
:همم 00660 عط1 .(2015) بل .8 ,قتع‌عععا5 ۵ ,3 .27 وتق۵ 1/0016
ها تط5 10206 هد همم عصه فصه عمنطعصه‌تاه اه آهنهم5 علومتمصصم عصنصنصم ۳
«(53)1 ۸017151700007۰ /۵ 30۵0۳ ]٩ سمل اوعد اعنعنه فصه آمم5
7 :و010 رم ۳۵5716 .(2000) .36 ماولقه‌طنصاصهمععلنده ی مس 3 مصقصهناه5
۸55000 مزع م[محا و2 مهن عص۸ .(5 .0 م1 310۰ و55 ب[۷۵) 1۵۵07
- ۷/۵11 "10306۳9 م۸۲ .(2010) بل و62۵ 6۶ .۷ و078ظ کل ,۸116156 ول و60 هاگ
«زمطا ۵1 ۳۵11-۵۲8 عبناعنلند عط انم معاعنمععد علواد وه کسمنتقط6ط ,و09
۷۵۲ :۲ که کعلهعل عععطا که معزه عنامعاکری ۸ +کععوماصصه
|۲۷۷۵ ۰ ۳۵۲۲۰ ,000ع0 786 بصنط 10200 100060 .(2004) ز معصهاانمیک
۳6 0۳۳۳۹۹6۲۶ 200 یومع رم امه او علم عطا کز ا۵ط ۷7 تعوصقا
| پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه سبک رهبری توزیع شده مدیران و نگرش دبیران مقطع متوسطه شهر گناباد نسبت به تغییر سازمانی انجام شد. روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری حاضر را کلیه دبیران مدارس دولتی دوره متوسطه شهرگناباد در سال تحصیلی95-1394 تشکیل دادند، که تعداد آن 1070نفر بود که با استفاده از جدول کرجیسی و مورگان حجم بهینه 285 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی انتخاب شدند. جهت گردآوری داده ها از پرسشنامه 20 گویه ای رهبری توزیع شده ایلمور (2000) و پرسشنامه 18 گویه ای نگرش نسبت به تغییر سازمانی دانهام و همکاران (1989) استفاده شد. جهت تعیین روایی پرسشنامه از روایی محتوایی استفاده شد و مورد تایید متخصصان این حوزه قرار گرفت. همچنین پایایی پرسشنامه ها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 87/. و 83/. ارزیابی شد. داده ها با استفاده از روش ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استاندارد تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان داد که وضعیت رهبری توزیع شده مدیران و نگرش نسبت به تغییر سازمانی دبیران بالاتر از متوسط و میانگین فرضی است و رابطه معناداری بین رهبری توزیع شده و نگرش نسبت به تغییر سازمانی وجود دارد. همچنین مشخص شد که ابعاد رهبری توزیع شده تبیین معناداری از نگرش نسبت به تغییر سازمانی معلمان (17/0 R2=) دارند. |
26,187 | 462661 | چگونه این نتایج را تفسیر می‌کنیم؟ چرا تخصص با تمایل مصرف‌کننده
به نشان تجاری ارتباط ندارد و جذابیت تأییدکننده با جذابیت محصول ارتباط ندارد؟
با توجه به نتایج, این امر ممکن است به‌دلیل قدرت متفاوت ارتباط اشارات و نشانه‌های
مطروحه در تبلیغات با برند/ خدمات باشد. سنگوپتا! و همکاران (۱۹۹۷) استدلال میکنند که
همه اشارات و نشانه‌های مطرح‌شده از طرف ایتفلوئنسر کارکرد یکسانی ندارند: نشانه‌هایی که
ارتباط محکم‌تری با محصول ایجاد میکنند باید نسبت به مواردی که پیوند ضعیف‌تری دارند.
تغییر نگرش بیشتری ایجاد کنند زیرا ارتباط قوی‌تر منجر به دسترسی بیشتر نشانه‌ها خواهد شد.
ازنظر نگرش و تمایل به نشان تجاری» تخصص تبلیغ کننده ممکن است یک ارتباط ضعیف باشد
زیرا تخصص تبلیغ‌کننده احتمالا فقط به.کالای خاصی ,که وی تائید میکند محدود میشود. اما
نه حطوط مختلف تولیدی که ممکن است یک نشان تجاری داشته باشد. به همین ترتیب» برای
جذابیت کالا تخصص و قابل‌اعتمادبودن تبلیغ کنندهنشانه‌های امحکمی در مورد محصول هستند
(تبلیغ کننده در مورد این نوع محصول تخصص دارد و.میتوان به محصول توصیه وی اعتماد
کرد)» درحالی که جذابیت تبلیغ‌کننده تنها میتواند به‌سختی به محصول خاصی ارتباط پیدا کند.
این نتیجه با استدلال تئوری سازگاری اجتماعی ۲ همخوانی دارد ( :8 16216 :۱۹۸۶ ,162016
۳ ,۲ع110). جذابیت منبع تبلیغ میتواند بر,نگرش و تمایل به نشان تجاری اثر بگذارد
درحالی که تخصص به ارزیابی ویژگی و مشخصات محصول کمک میکند ( ,۳307067 :8 1۳۵1716
۳ 6۳ 8000 ۲۰۱۹۵ ,50858000 ۵ 886005 ۰۱۹۸۵۵ قابلیت اعتماد تنها سازهای است که
به‌طور قابل‌توجهی به نگرش و تمایل به نشان تجاری و جذابیت کالا مرتبط است و اهمیت
اعتماد در تجارت اجتماعی را برجسته میکند. اعتمادبه‌نفس تأییدکنندگان کلید ارائه پیام تبلیغاتی
یا اقناعی است. درواقع» اعتماد عبارت است از تمایل یک‌طرف برای آسیب‌پذیری و به خطر
انداختن اقدامات طرف دیگر (۱۹۹۵ .له 6۲ ۸۵67۲). در تجارت اجتماعی, برخلاف
فروشگاه‌های سنتی» مصرف‌کنندگان فرصتی برای لمس و احساس محصول ندارند؛ بنابراین
خطرات قابل‌توجهی در ارتباط با تجارت اجتماعی وجود دارد. اعتمادی که از طرف تبلیغ‌کننده
و تأییدکننده قابل‌اعتماد گرفته میشود.» کلید مقابله با این نگرانی مهم و تغییر نگرش مخاطبان
این پژوهش بهوسیله مدل اعتبار منبع اثرات تبلیغ و تائید مشاهیر اثرگذار (اینفلوئنسر) در
تجارت اجتماعی را بررسی کرده است؛ بنابراین میتواند درک ما را از اقناع مخاطب را در زمینه
تجارت اجتماعی غنی میکند. این امر میتواند به مدیران و مشاوران تجارت اجتماعی کمک کند
تا با درنظرگرفتن نوع و قصد تبلیغات بتوانند به‌طور صحیح اینفلوئنسر مناسبی را انتخاب کنند.
اگر هدذف عمدتا ارتقا نگرش نشان تحار یکاش مر یزان" )سید کندگانی را بیابند که جذاب
و قابل‌اعتماد باشند. اگر نگرانی در مورد افزایش فروش و سهم:بازار یک محصول خاص است.
درنهایت باید گفت که در تجارت سنتی برمبنای انتجام معاملات و ارائه خدمات موئرتر و
کارآمدتر بناشده ولی اساس تجارت اجتماعی و شبکههای اجتماعی بر اشتراک و گردهم‌آوردن
منافع» زمینه‌های ذهنی و سرگرمی‌های مختلف است. درنهایت باید گفت که عوامل تجاری که
در تجارت سنتی مطرح‌اند در تجارت اجتماعی اثر ندارند؛ در عوض میتوان بهجای این عوامل»
ارتباطات غیررسمی و اجتماعی- احساسی میان افراد جامعه و اجتماع مجازی بر رشد و التزام
به اینگونه تجارت می‌توانند موثر باشند. همچنین میتوان پيشنهاد کرد که پرداختن به این
پارامترها و جذاب‌کردن هرچه بیشتر با استفاده از اینفلوئنسرهای اثرگذار میتواند به طرز موثری
درگیری بیشتر و مشارکت فرد را در تجارت اجتماعی تقویت کند.
دانایی» ابوالفضل؛ راحله طیبی‌راد؛ راحله‌سادات خاتمی و رسول رنجبر (۱۳۹۷) «بررسی تأثیر جذابیت
فرد مشهور بر اثربخشی تبلیغات پیشگیری از اعتیاد»» فصلنامه علمی اعتیادپژوهی, شماره ۱۲:
داوری» علی و آرش رضازاده (۱۳۹۲). مدلسازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار 1.8 تهران: جهاد
دهقان؛ علیرضا و آرین طاهری (۱۳۹۳). «معرفی و ارزیابی مدل اقناعی احتمال موشکافی» فصلنامه
راهنورد بابک؛ علی‌اکبر فرهنگی؛ کامران محمدخانی و امیرحسین محمدداودی (۱۳۹۵). «تبیین مدل
راهبردی برای مدیریت فرآیند پذیرش» انتقال و اشاعه فناوریهای نوین رسانه‌ای از دیدگاه
روزنامه دنیای اقتصاد (۱۳۹۸). «رشد ۳۰ درصدی تجارت الکترونیکی ایران» وبسایت روزنامه دنیای
اقتصاد, تاریخ انتشار: ۱۰ مهر,۱۳۹۸,تاریخ بازنشانی: ۱3,اسفند,۱۳۹۹ کد خبر: ۳۵۷۷۹۷۹ لینک
بازنشانی: ۹۱۷۷۹۷۹ 679-۳ // 6012/12/00 .16920 6-60- ۰053/2 //: 33608
رهبری, علی (۱۳۹۸) گزارش سالانه تجارت الکترونیکی سال ۱۳۹۸ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی.
ساترلند ماکس (۱۳۸۷). روانشناسی تبلیغات تجاری» تبلیغات. تجاری و ذهن مصرف‌کننده. ترجمه
صدرزاده, مهدی, مونا بیات و مریم اخوان خزازیان (۱۶۰۰)«بررسی نحوه به‌کارگیری ارزشها و
توسعه ارزشهای مشترک جهت افزایش سرمایه اجتماعی افراد تأثیرگذار (مورد مطالعه:
اینفلوئنسرها در شبکه اجتماعی اینستاگرام)»» مجله علمی مدیریت سرمایه اجتماعی,شماره ۸:
عبدالوند محمدعلی و علی حسین‌زاده امام (۳۹۳۱). «ارزیایی و اولویت‌بندی مولفه‌های موثر در پذیرش
شخصیت‌های مشهور در برنامه‌های تبلیغاتی از دیدگاه مصرف‌کننده» فصلنامه مدیریت
فیض, داود؛ امین عارفی و امین کهیاری (۱۳۹۵). «تأثیر جذابیت افراد مشهور و اثربخشی تبلیغات».
قنبری» سیروس و ایمان کریمی (۱۳۹۵). «بررسی تأثیر آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر پذیرش
اثربخش فناوری اطلاعات بر اساس مدل پذیرش فناوری (۸7/1])». مجله علمی - پژوهشی
کی‌نژاد» نازنین (۱۳۹۸) «فرق اینفلوئنسر و سلبریتی چیست؟»» وبسایت ام بی ای نیوز تار انعشازه ۲
اردیبهشت 0۳۹۸ تاریخ بازنشانی: ۱۹ اسفند. ۱۳۹۹ لینک کوتاه بازنشانی:
محسنین» شهریار و محمدرحیم اسفیدانی (۱۳۹۳) معادلات ساختاری مبتنی‌بر رویکرد حداقل مربعات
جزئی به کمک نرم‌افزار 5111271-81.8: آموزشی و کاربردی, تهران: موسسه کتاب مهربان
محمودی میمند. محمد و ملیحه خسروآبادی ,(۱۳۹۹). «مطالعه رابطه اعتبار شخصیت‌های مشهور
(سلبریتی) باارزش ویژه برند؛با نقش میانجی گرانه اعتماد برند»» بررسی‌های بازرگانی» شماره
005۳607 37۵00 - بطاعاع0 ام عمط (۲۰۱۹) .7 مصقحصطکاسگ +6 ودتآ مفخصه‌جزط۸
,69683 ۳۲0036 گو مسا 7 آهد و1020 ععمصاآ وصححط مصنفواندطظ
03 1۳۵۵00021 ۷5 2/6000 [ه500- ۱۰۱ 3/0 ۰۲(۰ ۰۹ ,۹ ۲۰۱) م۸0
2-6019 5-00 هن م56 / 65ص هن م5 / ملع 30 ۶ //: 30
عزم دا 87۵00 صز ۳00۳660 ماع و 2067 عط1 .(ر۲۰۰۹) .ک مفوهصعل۸
1 لآد م70 کعلوننک۸ +عصعصم0 ۵۶ چوک لعسنصط م۸ +جمنتهطاع8
منطاع ۳۵12005 عط۲ ما .(۲۰۰۸) .0 مطصااتسا5 ۵۶ مس ,11013685 و و۸008
40 130۳ ناد ۶ صمناهعنادع ۷ص آهاصعصخومصه م۸ .(۱۹۹۹) .5 واععلق ۸0
6۰ 0 اقا ۵1۶ عم عطا +علعصصقط عصناعا فص صز خصعص خصصمی
360۵1 صز ماع نامه نع فهه هس۳۳ عهدکم/2 ۲۰۰۰(۰) .8 ,۸0۳8
ادا ژعد0 ۳۶0 تواتصتحصم ج حاعمتطا اعتسا عصنلصه عصنطونا مایم .(۲۰۰۱) .5 مقظ
دننامه عصناهه[م5 .(۲۰۱۱) .7 ,ع ونان 6 ط رمع لماک :6 .7 معاصدطظ
0-5005 صذ باعل کاووهک صعنصع انآ ۵۶ 13۵56 توصزعنا 20 حز
۵ ,ق670 31/13028677 :۵ 3005008 ۵1 (هد 70 ,اصعصه‌کنا 20 00۵001
:۱۳۵110۵۵ ,(۲۰۲۰) .5 ,62 1023607-5801 200 30 مصقزه۳1 .0 ,عطله1عظ
۳ لهمس 0 طاعنصه‌ر5 ,اهادو 0 هماقا ۰ 0065 ۵ 1620065
30 0۶ وغام ماه 15۵ (۱۹۹۹) .5 مصععلنق دا 6 ی 3/0560 مت 80306
11616۷ ۳:۵2 ۵100 ۳ص هنود ۵۶ وصاددع وم ع مارد هه
:35 ععناجم مه ۵۵ط۷۷ .(۲۰۰۲) .11-8 وط۳ 6 ,3 ,806 وت و8006
لاس70 طاعقسط بدوزعفا عم هرز کا‌عگله صمتهانصنععه فصه اک دم
600۳566۲ وا طع[ع ۵۶ عم 10 .(۲۰۱۳) کل ۳ لا 2 .۷ وقآ٩ کل متقتانح
6 ۵ 1160 عطا ۶و کاصقستنص6ع13 .(۲۰۰۱) ۷۷۰ معصعط0 6۴ .30 کل قطان
۳1160076655 و زا۰۸۵۷ .(۲۰۱۲) 8.0۰ م1۵ ۵ ۷۷ 0068 وچ کل وقتقتا0
۳۹-۰ ,6 3/130286 8 سعق ۳ ده صمنا 1۹ 1۳۳۳
6 5002 جر کدمزع0عل0 "فعصع 0" (۲۰۱۹) بل 26 مصعطک .7 مصعط
8 م..(7800۵7 ,۲۲۰۵) بل با مطصگن8 6 و2 .5 مففتالح
0 1۷7 بجاناده۲ هز منطعدمناهام۲ آهنه‌عجم2" .(۲۰۱۶) .17 رمطا0 6 مگ «08ت۳ 0
6 :و۳۳6 عاطاهدمنطعه۳ عطا م۳۵ (۲۰۱۱) .36 مصعلطه0 بل ,عنام
85 0۶ 31100065655 بلاط وصنطع۵ ۷۷ 2ن0ع/< آهنضم5 ۵۶ 8006۲
-00.۳۱۳) ,تل 116962 نز۸0۲ 0۲ هس70 +کعصنمدع2/3 عصتلص0 کنادع ۷
.(۱۹۹۱) .0 بآ ,10880 ۵ و .3 مفصه‌زنطله/3 .0 .8 ,ص۸۳ و13 .۸ وآق۳۵
۹/۸021 ۱۳ ۲۰۰۰ ۳۵ ۸ قاط 000 عز معط کز ۹/۵۲
اکن ,212606655 600767 007 ع[ع0 (۲۰۱۶) بش۸ ,807865 ۵ ونظ رز[ع۳
۸ نکدناه 0۷2 ۳۵00 فص ععلنهناه فه م1 صمناعنامصطذ وصه مصصناصعااده
-۹۷۹ .00) ,3/132866 3۳۵۵۵ که و3 بدمتعصعاجه فصه صمناق نام
6 0676760 ۵۳ عمط عط1 ب(۹۵ )نیک فطل 6۶ وس .0 ,7[6ع۳6
65 ۳۳۳۵۲ اه هس30 وصنعتا 0 ص۵ع م۴ مگ صز نلنطنوعی
واانانط 0۳600 ععجامک ,(۱۹۷۹) 0 ۷۷۰ ,110767 ۵ بط .0 ,11865 و10 ۰ (ل۳19106
4 اع2مطز 156 .(۲۰۰۰) .7 .5 ,[[6 316 ۵ مش .ظ و اقا و ب# مطانصعل601
۵ ۳6200 ع ماگ2 0۳۵ نانوی وداعای خصه ونانطنوعی عادتوصی
.(4۳-4 .00) ,(۲۹)۲ ,8 ق3000 که هس30 +حفص ۳ فهه کاصعصه‌کنا 30
۳1100 .(۲۰۱۹) 3/۰ نت۳۳۵ 6 ,3 ات۵ 5 ۳10502206 .ظ متقطاق چد 130181
,86۰ 00۳00۵16 01 ۳۵۲60100 5 عصعد 0 ده اصعص 0و۳ دامن
5 اد 500065 ۲286 .له رما 00۳002۵ قصه نع غاد وم م0
0 00۲20 ۱۹۹۲(۰) .7 .کل ,1137010 6۶ سل .1 رطق[ وب ۰ ,110۷1200
عاعل81 156 .(۲۰۰۲) .5 کل ,00863 ۵۶ وس 8 ,520618۲ و۷۷ سل و7068
0 07200 ۳13 عط) اه دمناه یغاد م۸ +ععلومن۸ مصه مکمن م86
6 اوللم وحم ۶و بوناناناعی عط1 (۱۹۸۲) .ظ .۷۷ بط0ع708
۱۹-۲ .00) ,8 10ف ۸۵۲6۳ ۶و لقهس 3 +معز مه تصمای تصصحصمی
2650-5112005 ۸ :۸0130000 لهنلم5 وصد ۸0065 ۱۹۸۶(۰) 8 سل معلطم
6 ۶ه ۸۲۳2000655 همعط ,(۱۹۸۵) 8:30 ,71096۲ ۵۶ بط سا ,علطه1
8 1۵۳ 2/6100 200 1۳۵0۶ ۱۹۸۲(۰۸) کیک عصسطصنت گ مط سا علطم
نآ 1۵ ۸012013005 تعوصقطا6 آه0و5 وصه کعا2 ۷ آهن م5 دز ",دناد ۷
عط 01 ۲ع ما۶ متام صز ۳10۳02 که زد نآ عطا او (ممط5 عام ۳0
4 و ازد 1700۳ بععقاصد ۸07 ۵۶ +عاعه/2 که عمتوعل عطا 1۵۳ خصعص 1۵0
:۳۵۵۵ 16ع اد 2 ارط منکقبو ۳2۵۳ ,(۱۹۹۹) 2۰ 8۰ 1500809 6۶ ,۷۷۰ .۸ مف6افصه1ع 1۳
(00.۸۳-۱۰۹) ,1300۲ آهزعمامحل و25 061۰ مصنص عط ۳۵۵ تمعن ۸
7 و۸1۵۷ 360 20906 ۵ ۶" (۲۰۱۹) 2 ,8اه 62 و۳ بفق318 ول شآ
6 عصنلص0 ۶و «مزعه‌نای 20 عطا صز علاط نمهم‌م۸ عصنکن ۸۵
0 6۷۷ 186 تقنوع ۹۵۵" .(۲۰۰۹) .7 .0 ,رف0لتاق۳ 6۵۶ وی ۷۷۰ ,2/18080[0
۶ 0061 08۳306 ۸۵" ۱۹۹۹(۰) ۳۰ ,ق5000 6۶ ول و1818 ون ,2/33/65
.(۶4-4 ۳ .00) ,16168 71328626121 0۲ جصعله ۸ ۰ اعسا آهدمناه مدع 0۳
نع 2/667 عط 1و دمنه‌نامم۸* ۲۰۰۱(۰) ۰ ,1۳0 6 کل ,فق 2/۳00
.(51۷-2 .00) وککنرآه نش اکن ۰ ماه تصصحصم عاعزد صز 13066
636 ۵ علق5 ه او صمناقغلنلد ۷ وصه ما0" (ر۱۹۹۰) بظ مصقنصقط0
0401 000 ن1عغل نآ ۳13007۵000 ۵ط]* .(۱۹۸۹) 1۰ .7 ,0000000 6 و 8 و863۷
40 66۳۵۱ +صمزعه 20 هه ماه ص6۲ 15 ۰ صمزعهت 2 ۲و
حز 5665 6و5 .(۶ ۱-۲ .صم) ععسقط6 ۸06 ۵ ام ادوطا م0
36۳06۵1 فص ۵۵۵۵۵1" ۱۹۸۳(۰) .0 ,صصقصت اک 6۶ ول ,0۵600000 ظ و863۷
00 .۶۹(۰ ۱۳۹-۱ 00۰) 1656203 0002 که هس30 601۰ 13016
۸ ننانطنوع) ععساو5 ۵۲ ددع تعق 2 عط 1 ب(۲۰4) ب مصه0ها م800۳
۲40 2۳76 کعنه [۱۹۹۷(۰۸) .2 وتععصنط0ظ 2 ط مصنعاک0 00 .3 مق01تاق 562
0760655 ع1۲ه عطا 0۳0008 ۳0۳5" (۲۰۰۶) .8 مفقاعح۸ ۶ ,1 .0 ,ق5167
,16 ,1۳8 0۵/۵6۲ (۲۰۰۲) .8 ,5800 6۶ ول رانک .10 رطانسطکع زگ
-۱۹ .00) ,3/1368 01 آدس 30 ۰ عع مدا امممنهامط صذ له رم مه
5 0۶ 13080 1۵6 .(۲۰۱۶) 0 بل ,11006 ۵ وا 0 مطانص5
5 506 0۷ 0ع21 3/1000 کز کع 20۳10 ۸۵3 0۵ کععد 1/۲
003506۴ ۲۰۰۲(۰) .5 ,83270 ع6لی۸ 2 ی ,8323055 3 ما5
دوع ععسام5 05 ععصه‌ناع8 "فعلوم ۸ .(۲۰۱۱) .2 ,3۵00 6۶ ول وف6ل3ق50
31100 2679216 1۵۵ (۱۹۷۸) .8 رق0اهامط0 6۶ سل رقصزالنط2 مظ ملقطاصعا5
۵ +عع00 م8 .وصنص معصعدصی عطا فصد دنس فد اهتفوعصصهی
0 1 608282601 ۳۵11065۲ (۲۰۲۱) .0 .8 ,۷۷۵۵۵ ۷۷ ,1316856"
368 628286۳60۲ 00 اصعاصمه دمص اگم ۶و عام 6ط1 نکم از
,۸006 87200 ۵۵ از ۶و علمط عطا فصه ,عکناصط ,کقع ۸۲۳۵065
(00.۰۱-۳) ,۸0۵6۲۲59 0۶ اهدس7 ۰ عامناه8 3۳00 فص اصعاص] ععقط 0۳
:06۳۵ ۸006 وصه ونانطانوع ععس5 .(۲۰۰۶) 8۰ ,20 6 7 ,109۵8"
40 1۳۶۲ ۵۶ ۳۲۵0۹10 ۸۵" ۲۰۰۸(۰) 0.3/4۰ بتام 0 یگ یگ ,ق00۵0 .۳ ,108
کعنادنعم.آ 3۳160006 عطا که صماموف۸ عطا صذ 101 طازس 2/0061 1۸0
300۵1 .7 .اص1 .130 1/0001 عط صذ 3۳1۹5 صز صعاکترک ج 1310۳۵00
۳۵16 ۲۳۵ عصنام6سنا۵ ۰ ۲۰۱۶(۰) .ی ,دمغلحصمن5 ,۸.1 ,تا1۹0150 و رقل ص170
7ا ع[ع 0۵ کناکنع تقد +عصتعدیم مصه کعناتتهدو عبنم عم کم 10و60
,305 601300 هس33 اه آمص 3 ۰ دمص نا ناه اصعص 0000
4 130261 نعوصزعا ۸0۳ 82108 که دعع ۳/0 .(۲۰۰۷) .ظ م1۵ 6 ول وقل728
5251200 تعصهماعته 0ص کععصهند؟ ععز 5 (۲۰۱۲) 17 مصعط0 6 لا متظ7
7 0 اعتسا او کاعاگه وستاهنوعص عطا ماه ؛عصماههط 136۳61
بواداه۵1) مه 3/0012 آهنهم5* .(۲۰۱۶) .1 ,3/060۵ 6 3/1.2 مط721000۵
7021 1۳02۵0021 ,10 ع 4 6 مان ۶و عنعولدصه م۸ :۳۵0۳۹660۲
| شبکه های اجتماعی هم زمان با رشد و پویایی فضای مجازی، فرصت ها و چالش های جدیدی را برای ارتباط مخاطب فراهم آورده و بستری فراهم کرده اند که روابطی تعاملی و متقابل شکل گیرد. در این میان حمایت چهره ها (سلبریتی) و افراد مشهور به یک روش محبوب در رسانه های سنتی و شبکه های اجتماعی تبدیل شده است. بنابراین تحقیق پیش رو به بررسی اثرات جذابیت افراد مشهور در تبلیغات در تجارت اجتماعی را با استفاده از مدل نظری برگرفته از احتمال موشکافی (ارزیابی) و اعتبار منبع بررسی کند. این پژوهش از نوع کاربردی است، با روش توصیفی همبستگی انجام شده و جامعه آماری شامل کاربران ایرانی صفحات تجارت اجتماعی اینستاگرامی هستند که در معرض تبلیغات افراد مشهور قرارگرفته و تجربه خرید از این صفحات داشته اند؛ در این راستا اطلاعات از طریق پرسشنامه آنلاین، در میان 400 نفر از مخاطبان صفحات اینستاگرامی تجارت اجتماعی به دست آمده و برای پردازش و مدل سازی از نرم افزارهای SPSS و Smart PLS استفاده شده است. نتایج نشان داد که متغیرهای جذابیت و قابل اعتماد بودن فرد تبلیغ کننده با متغیر نگرش به نشان تجاری (برند)؛ همچنین متغیرهای تخصص و قابل اعتماد بودن فرد تبلیغ کننده با متغیر جذابیت محصول رابطه معناداری دارند؛ ازسویی میان متغیر جذابیت فرد تبلیغ کننده و جذابیت محصول؛ همچنین تخصص فرد تبلیغ کننده با نگرش به نشان تجاری رابطه معناداری یافت نشد. |
51,681 | 399894 | اما سوّال اینجاست که مبانی فقهی مسئولیت حکومت در قبال این گروه از زنان چیست؟
پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی -تحلیلی و با استناد به ادله‌ی عام و خاص فقهی» به دنبال
کشف شیوهی مواجهه با این پيامد اجقماعی از.حیث انسانی و فقهی است و از سوی دیگر به دنبال
شناخت مسیرهایی است کهتخکوت انسلامی در قبال این پدیده‌ی"اجتماع ی آتتشنها
نگاه حکومت اسلامی از لحاظ فقهی به این زنان حاکی از نوعی پاوردا
آنهاست. این نوشتار در پایان امرابا توجه به مبانی مور نظر لزوم ابازنگری در قوانین جمهوری
اسلامی ایران را اثبات و پیشنهاداتی را در این باره مطرح میکند.
دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق دانشگاه قم و نویسنده مسئول (8770211.6070 )0561011760 ز۰2).
لالجاه فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/شماره ۷۸ / زمستان ۱۳۹۶
بسیاری از استاه بالادستی! از جمله قاتون آساسی, بر تأمسین نیازهای افراه بی‌سرپزست از جمله
زنان بی‌سرپرست -به عنوان اقشار آسیبپذیر جامعه- تا کید کرده‌اند. قانون گذار نظام اسلامی با توجه
به اصول تعالی نهاد خانواده» برقراری عدالت اجتماعی, پیشگیری از مفاسد اجتماعی و همچنین
رعایت حقوق شهروندی موظف است تا این گروه را زیر چتر حمایتی خود قرار دهد. علیرغم
توجه قانونگذار به حمایت از زنان بی‌سرپرست. در اتخاذ تصمیم صحیح در خصوص چگونگی
این حمایت در اصول مذکور و قوانین مربوطه» جای بحث و بررسی وجود دارد. با مراجعه به متون
فقهی و منابع غنی اسلامی و در نظر داشتن هندسه‌ی جامعه‌ی اسلامی میتوان ادعا کرد که در
نظام اسلامی زنی با عنوان زن خود سرپرست و یا سرپرست خانوار معنا ندارد و در خصوص زنان
بی‌سرپرست خاکمیت اسلامی غزتمندانه سرپرستی ین قشر از افراد آسیبپذیر را به‌اغیده دارد
مناسب است قبل از ورود به بحث, مفاهیم کلیدی تعریف شوند.
زنان بی‌سرپرست يا سرپرست خانواده زنانی هستند که بدون حضور منظم يا حمایت یک مرد
بزرگسال, سرپرستی خانواده و مسئولیتاداره‌ی اقتصادی و تصمیمگیریهای عمده را به عهده
دارند. براساس تعریف‌های موجود و پذیرفته‌شده توسط سازمان بهزیستی کشور در خانواده‌های
ایرانی معمولا مرد (پدار)"سزپرست خانواده محسوّب میشود. اما تحت شرایطی چنین مسئولیتی
۱. مصوبه‌های مجلس پیرامون تأأمین طنان و کودکان بی‌سرپرست ماده وایحده‌ای است که در آن دولت مکلف است نسبت به
تضمین بیمه و رفاه زنان و کودکان بیس‌سرپرست موضوه چهارم"اصل بیست و یکم قانون اساسی اقدام و حداکثر ظره
ماه لایحه آن را برای یب به مجلس تقدیم,کند. درتبصره آمده است که دولت باید حتی‌الامکان در لایحه جهت خودکفا
د توجه خاص قرار دهد. این قانون در تاریخ ۱ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و
-از دیگر مصوبه‌های مجلس میتوان به قانون «تأمین زنان و کودکان بی‌سرپرست» مصوب ۱۳۷۱/۸/۲۶ اشاره کرد که زنان بیوه»
زنان پیر و سالخورده» زنان و دختران بی‌سرپرست و کودکان بی‌سرپرست مشمول این قانون شده‌اند و در آن زنان و کودکان
بی‌سرپرستی که تحت پوشش قوانین حمایتی دیگری نیستند از حمایتهای مقرر در این قانون بهره‌مند می‌شوند.
- آیین‌نامه اجرایی قانون «تأمین زنان و کودکان بی‌سرپرست» در تاریخ ۱۳۷۸/۵/۱۱ به تصویب رسید که مشتمل بر ۱۶ ماده است.
طبق ماده‌ی ۱ محور و اساس حمايت‌ها و اقدامات اجرایی موضوع اين آیین‌نامه ایجاد امنیت اجتماعی و اقتصادی و فراهم کردن
زمینه‌ها و موجبات عادی‌سازی زندگی زنان و کودکان بی‌سرپرست است. در ماده‌ی ۲» بر شناسایی کودکان بی‌سرپرست از طریق
هماهنگی با نیروی انتظامی و معرفی آنها به سازما بهزیستی طی مراحل قانونی و از طریق مراجع قضایی تاکید شده است.
- از دیگر مصوبه‌های مجلس, تصلاح ماده‌ی ٩ قانون «نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت» میباشد که در تاریخ ۷۵/۷/۱۵
به تصویب رسید. همچنین اصلاح ماده‌ی ٩ قانون «نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت» مصوب ۸۰/۱/۲۲
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
بر عهده‌ی زنان (مادر) قرار میگیرد. زنان بیوه؛ زنان مطلقه (اعم از زنانی که پس از طلاق به
تنهایی زندگی میکنند یا به خانه‌ی پدری با ز گشته‌اند. ولی خود امرار معاش میکنند)» همسران
مردان زندانی, همسران مردان بیکار همسران مردان مهاجر همسران مردانی که در نظام‌وظیفه
مشغول خدمت هستند.» زنان خودسرپرست (زنان سالمند تنها)» دختران خودسرپرست (دختران
بی‌سرپرستی که هرگز ازدواج نکرده‌اند) و همسران مردان از کارافتاده و سالمند. زن بی‌سرپرست
زنی که شوهر او حضور دارد اما به دلیل بیکاری» بیماری» از کارافتادگی, شانه خالی کردن از
بار مسئولیت: اعتیاد و .... نقشی در امرار معاش تدارد و زن با آسیبی چون عدم تأمین امنیت اعم
از اقتسادی: اجتمامی؛ فرهنگی» قضاتی .+,عاطفی و. .1 ممکلن اس منوانجه چاشند.
در کتاب تحریرالوسیله امام خمینی (2) در تعریف زنان معلقه آمده است: «مرد مجاز
نیست همسرش را به گونهای رها کند که معلوّم نباشد.آیا شوهز دارد.یا,ندارد. زن را در این حالت
«معلقه» می‌گویند و ضرورت دارد مرد به قدر لازم به همسرش سرکشی کند و شبهایی را نزد او
بماند که به حالت معلقه درنیایت*الان کارگالاصطل(حا «حق پوت *می نله به‌طوری که اگر مرد»
یک همسر دائمی دارد بیتوته حد معینی ندارد ولی نمیتواند رن را به حالت معلقه رها کند»
از نظر جامعه‌شناسان واژه‌ی سرپرست خانواده! یک اصطلاح توصیفی است و سرپرست خانواده
به کسی اطلاق میشود که در مقابسته با سای اغضای خانواده قدرت بیشتری دارد و معمولا مسن‌ترین
فرد خانواده و مسئولیت‌های اقتصادی خانواده به عهده‌ی وی است. این تعریف تا سالهای اخیر
در تعریف دیگری, زنان سرپرست خانواده» زنانی هستند که بدون حضور منظم یا حمایت یک
مرد بزرگسال, سرپرستی خانواده را به عهده دارند (1978 ,50۳08 +۵8 ع80101).
بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی» زنان سرپرست خانوار زنانی هستند که عهده‌دار تأمین معاش
مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند (کارنامه‌ی سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۷۹-۸۱).
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/ شماره ۸ زمستان ۱۳۹۶
زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست هر یک با توجه به شرایط زندگیشان ممکن است به‌واسطه‌ی
اموری همچون فقر و وضعیت اقتصادی نامناسب» مشکلات اجتماعی- فرهنگی و شرایط روحی-
روانی ویژهای که دارند از جمله آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه به شمار آیند. با همه‌ی این شرایط
برخی از این زنان» سرپرستی خانواده‌های خود را نیز بر عهده دارند. با توجه به دادههای آماری
مرکز آمار ایران در سال ۰۱۳۸۵ سرپرستی ۷/۳./ از خانواده‌ها برعهده‌ی زنان است. این آمار با رشد
پنج درصدی در سال ۹۰ به ۱۲/۱/ رسید که حاکی از روند روبه‌رشد تعداد زنان بی‌سرپرست در
سه دهه‌ی اخیر است و با وجود مشکلات فراوان این زنان» نگاه ویژه به مسائل و مشکلات آنها و
مطابق آموزههای مکتب اسلام؛ حاکم جامعه‌ی اسلامی در راستای نیل به افق مطلوب نسبت
به تمام مختصات جامعه وظایفی به عهده دارد که توجه به مسائل و مشکلات افراد بی‌سرپرست و
از آن جمله زنان بی‌سرپرست. بخشی از این مختصات خواهد بود؛ چراکه اگر چتر ولایی حاکمیت
برای اقشار آسیبپذیر در نظر گرفته نشود ممکن است نیازهای اولیه‌ی این افراد موجبات انحراف
آنها را از مسیر صحیح زندگی فراهم آورد.و به این ترتیب مشکلات ایشان به سطح جامعه کشیده
شود و از این جهت آسیب‌هام اجتماعی متعددی را در جامعه ایجاد.کند. لازم به ذکر است که
امنیت مورد نظر از حیث مسائل اقتصادی» اجتماعی» قضایی«و حتی امنیت در حوزه‌ی بهداشت
و سلامت و همچنین امنیت «لتوی‌اایت! از آنطا که امنییگاژلیاژهای اساسی زن بی‌سرپرست
است. ساماندهی آن بسیار ضروری و مهم است. برایناساس» بررسی مسئولیت حکومت در برابر
زنان بی‌سرپرست مبتنی بر مبانی و اندیشه‌ی ناب اسلامی ضروری خواهد بود.
مجموع بررسی‌ها درباره‌ی سوابق موضوع تحقیق نشان میدهد. گرچه درباره‌ی متغیرهای این
تحقیق پروژه‌ی تحقیقاتی خاصی در کشور انجام شده است. اما از لحاظ نوع روش تحقیق (داده
بنیاد) کمتر پژوهشی در این حوزه مشاهده میشود. با این حال, جنبه‌ی دانش‌افزایی تحقیقات
انجام شده در حوزه‌ی زنان سرپرست خانوار انکارناپذیر است و این حاکی از توجه به نقش این
زنان بهعنوان یکی از مولفه‌های عدالت اجتماعی در حکومت اسلامی است. موضوع این تحقیق از
نظر روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و نیز روش گردآوری داده‌ها با برخی از پیشینه‌های بررسی‌شده
تفاوت دارد. اما از لحاظ اهداف و سوالات تحقیق, با پیشینه‌ها مشترک است.
این مقاله با نظر به مسئولیت حکومت در قبال این قشر از زنان به دنبال پاسخگویی به این
سوال است که مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر این زنان چیست و تلاش میکند تا با
ارائه‌ی پيشنهادات حقوقی مقدمات حمایت از این زنان را فراهم آورد.
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
۳- مسئولیت حکومت در برابر زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست از منظر فقها
موضوع مسئولیت حکومت در برابر زنان بی‌سرپرست. در کتب فقهی عمدتا ذیل عنوان ولایت
حاکم مطرح شده است. در این باره سه قول وجود دارد؛ طبق نظر برخی از فقها اصلا اطلاقات و
عموماتی راجع به ولایت حاکم وجود ندارد. صاحب حدائق با استناد به اینکه روایت «السلطان ولی
من لا ولی له» در میان اخبار ما نیست و ظاهر این است که عامی است. با قطع نظر از اشکال سندی
نتیجه میگیرد که از جهت دلالتی نیز روایت تمام نیست» زیرا مراد از «سلطان» امام معصوم -علیه
السلام- است و ربطی به حاکم شرعی ندارد (حلی, ۱۴۱۰:ج ۳۲.ص ۶۰۷ وج ۳ص ۴۱۸) صاحب حدائق
در این باره ادعای اجماع هم کرده است (بحرانی ۱۴۰۵:ج ۰۲۳ص ۲۳۹). در نتیجه, طبق نظر این دسته
از فقها حاکم تنها در محدوده‌ای خاص حق اعمال ولایت دارد که عبارت است از ولایت بر مجانین,
سفها و صفغار البته در مواردی که بدون ولی هستند. برخی از فقها همچون فخرالمحققین و عمیدی
تنها به نقل قول در مسئله و احیانا ادله‌ی آن اکتفا کرده و خود فتوای صریحی نداده‌اند (حلی, ۱۳۸۷:
ج ۳۴.ص ۲۶۱ عمیدی, ۱۴۱۶:ج ۲.ص ۶۸۰). مشهور بین فقهای متقدم و متأخر ولایت حاکم به صورت
مطلق بر تمام امور است.! که طبق این قول مسئولیت حکومت در برابر زنان بی‌سرپرست ثابت است.
۶- مبانی مسئولیت حکومت در حمایت از زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست
در بحث از مبانی مسئولیت حاکم جامعه‌ی اسلامی به عنوان سرپرست جامعه, به حمایت از زنان
بی‌سرپرست و بدسرپرست باید به دو دسته ادله اشاره کرد؛ دسته‌ی اول» ادله‌ی عام هستند که یا
غیرمستقیم به بحث مورد نظر ارتباط پیدا میکند. همچون آیات و روایاتی که ضرورت وجود حاکم رابه
عنوان سرپرست جامعه‌ی اسلامی مطرح میکند و یا آنکه به جهت کلی‌بودن و عمومیت داشتن اقسام
بی‌سرپرستان از جمله این قشر از زنان را نیز شامل می‌شوند. بر اساس این ادله میتوان نتیجه‌گیری
کرد که حاکم در قبال کلیه‌ی افراد جامعه و به دنبال آن در قبال زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست
مسئول است. دستی دوم: آدله‌ی خامل! ادلما ی شبن که ایغ اما حاکم را به حمایت از این قشر
از زنان موظف میکند و مسئول تأمین نیازهای آنها میداند و بر طبق این ادله, حاکم جامعه‌ی اسلامی
۱ لعموم ولایته [الحاکم الشرعی] فی المناصب الشرعیّه, حاثری؛ ۱۴۱۸: ج ۴. ص ۱۵۶ (و هو عموم ولایتهم [الامام و المجتهد]
نجفی, ۱۴۰۴: ج ۱۵.ص ۰۱۴۵( لعموم ولایتهم [الامام و القاضی]. عاملی ۱۴۱۱: ج ۲. ص ۳۸۶) ۰( له [الامام و الوالی من
قبله] ینوی آمور المسلمین, حلی, ۱۳۴۱۴: ج ۱. ص ۲۳۲ (و الحاکم ولی عام لا یحتاج الی دلیل). عاملی, ۱۴۱۰: ج ۴. ی ۹۱۰۵
عاملی , ۱۴۱۳:ج ۴, صي 7 و له [الحاکم الشرعی او منصویه] والی المصالح العامه)؛ عاملی . ۱۴۱۳: ج ۵. ص ۳۷۳ (آنه لا بد
من ولی و لیس آحد أحق منه [الحاکم] و لا یساویه للعلم و التقوی, و فی غیره مفقود)؛اردپیلی, ۱۴۰۳ ج ٩. ص ۲۳۱؛ ( و الحاکم
ولی عام لا یحتاج الی دلیل و ولايه الحاکم ثابته علی الاطلاق, و المراد به الامام علیه السلام و نائیه الخاص, آوالعام و هو لفق
الجامع للشرائط بحرانی, ۱۴۰۵: ج ۲۰, ص ۳۷۴؛ (لن ولی المالک و هو الحاکم موجود)» حلی, این فهد,۱۴۰۷: ج ۴, ص ۳۰۳
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/ شماره ۸ زمستان ۱۳۹۶
در این قسم از ادله‌ی عام در خصوص ضرورت حمایت حاکم از زنان بی‌سرپرست. با بهرهگیری
از ادله‌ی نقلی (آیات و روایات) و عقلی (بحث از ولایت حاکم در امور حسبه و ولایت حاکم بر
کسی که ولی ندارد بر طبق روایت «السلطان ولی من لا ولی له» و «روایت الحاکم ولی الممتنع») »
میتوان گفت که عمومیت این ادله. زنان بی‌سرپرست را نیز دربرمی گیرد و ضرورت حمایت حاکم
از این قشر را نیز میرساند و مسئولیت حاکم را در حمایت از آنها ثابت میکند.
طبق آیات و روایات متعدد حاکم امت اسلامی به عنوان رهبر و سرپرست امت» تکالیفی را در
قبال افراد به عهده دارد؛ لذا در خصوص زنان بی‌سرپرست نیز مسئولیت می‌یاید.
از طرفی بر اساس بسیاری از آیات» هدف بعثت‌ها و تشکیل حکومتها برقراری نظام عادلانه‌ی
اجتماغی است. از جمله‌ی این آیات مکهترا.. بیشگارد زیلشاره کرد:
«واعلموا ما منم من شی فان قهخمته و للرسولو لذزی ری و بای والمساکین وا
السبیل (ن کم منتم باه و ما نزن علیی یدنا یم ارات ی اسان اف علی سل میت
هد من آمواهم صدقه هرهم راترکیهم یه واضل خلی ی صلانک سکن لوا مب
: در این آیات پیامبر اکرم (ی) و به تبع ایشان سایر حکام جامعه‌ی اسلامی, مأمور شده‌اند
کهسالیاشهایی نظیر ضسی» زکاق وخراج را تگیرقه: قرف مساله مسنلمین آکنند. از جعلاه
اقشار نیازمند حمایت مالی حاکم» زنان بی‌سرپرست هستند که ضروری است حاکم برای تأمین
معاش اقتصادی آنها به این قشر توجه ویژهای داشته باشد تا هدف تأمین عدالت اجتماعی نیز
در روایات متعددی نیز به وظایف حاکم اسلامی اشاره شده است و یکی از وظایف وی» حمایت
از محرومان و مظلومان و حقوق آنها ذکر شده است. چه آنجا که ستمگری به حقوق آنها تجاوز
کرده است و چه زمانی که به دلیل نبود سرپرست و حمایت‌گری, حقوق آنها سلب میشود. امیر
مومنان علی (عت۸) می‌فرماید: «خدا از حاکم اسلامی پیمان گرفته است که در برابر پرخوری
وم اند للم اولیام کنر می وا قاروا ی اکظد ال ی مب نومب
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
همچنین ایشان می‌فرمایند: «بار خدایا تو میدانی که آنچه ما به دنبال آن هستیم به خاطر
علاقه به سلطنت یا چنگ‌افکندن به چیزی از حطام دنیا نیست, بلکه بدان جهت است که دین
تو را به جامعه بازگردانیم و اصلاح را در شهرهای تو آشکار کنم» تا بندگان ستمدیده‌ی تو امنیت
یابند و حدود اجرا نشده‌ی تو به اجرا در آید....» (سیدرضی, نهج البلاغه: خطبه‌ی ۱۳۱).
طبق روایات و تدقیق در سیره‌ی پیامبر اکرم (ت) و ائمه‌ی معصومین (:924) تأمین امنیت
یکی از مهمترین مسئولیت‌های حاکم در جامعه مطرح شده است و حاکم جامعه‌ی اسلامی
مسئولیت افراد جامعه به خصوص افراد ضعیف‌تر را به عهده دارند. یکی از مستضعف‌ترین اقشار
جامعه‌ی اسلامی» زنان بی‌سرپرست هستند که حمایت حاکم از آنها از اهم امور محول شده بر
ایشان است. زنان بی‌سرپرست به دلیل نبود سرپرست یا عدم ایفای نقش سرپرستی» سرپرست
ایشان از جهت مالی و معنوی با مخاطرات زیادی در زندگی مواجه‌اند؛ لذا برای تأمین امنیت مالی
از نظر عقلی تشکیل حکومت و وجود حاکم برای ایجاد نظم و عدالت و ارتقای زندگی انسان»
ضروری است. ضرورت برقراری"نظم در جامعه‌ی اسلامی از مسائلی است که نه تنها بر اساس
نصوص اسلامی بلکه به عنوان یک ضرورت عقلی مورد اتفاق فقهای اسلام قرار گرفته است.
چطله وظاینی که برعیقدیولی فقیه کته اسگه یرگ ره مور حسبق نگ
حسبه اسم مصدر از ماده‌ی حخسب به معنای مزد» پاداش و اجر است(جوهری۱۳۷۶:ج ۰۱ص ۱۱۰٩
ان آثیره ۱۷۶۴ چ/رص ۳۵ 1): آمور حسبهخبارظ است از آموری کي‌دار جاسه باینباشتو مسقولی
مشخصی هم ندارد. کلیه‌ی این امور بر عهده‌ی حاکم شرع با حکومت اسلامی است و شارع به
انجام دادن این امور اهتمام دارد و راضی به ترک آنها نیست. از امور حسبه به امور قربی هم
تعبیر هلاه یعنی آنوزی: که رای خذاآرنن و قریت آلی‌آلله آنجام میشود (فمینزنجانی: 0۳۱۳۹۱
حسبه در اصطلاح فقه سیاسی, برنامه‌ریزی دینی در جهت مصالح عمومی و نظم اجتماعی است
که اغلب در قالب امر به معروف و نهی از منکر اجرا میشود. امور حسبی در واقع شامل آموری
لازم» اغماض‌ناکردنی و اهمال‌ناپذ‌یر در جامعه‌ی اسلامی میشود. از این رو اين آمور در فقه به
مسئولیت‌های ضروری مشهورند (موسوی الخمینی, ۱۴۲۱: ج ۲ص ۴۹۷؛ عاملی, ۱۴۰۹: ج ۰۱۸ باب
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/ شماره ۸ زمستان ۱۳۹۶
۹ ص ۵۷۷ ح ۱؛ نهج‌البلاغه: نامه ۵۳: ۱۰۱۷؛ عاملی» ۱۴۱۳: ۶۸؛ قلعه‌جی, ۱۴۲۱: ۷۴۸-۷۵۰؛ جعفری
لنگرودی, ۱۳۸۱: ۳۲۶ -۳۱۴). اهمیت حسبه چنان است که در صدر اسلام؛ پیشوایان و رهبران
دینی علاوه بر اشتغال به کارهای متعدد و مهم شخصا اداره‌ی آمور حسبه در رسیدگی به مصالح
به نظر میرسد حاکم از باب ولایت بر امور حسبه, حمایت از اقشار مستضعف و محروم از جمله
امور زنان بی‌سرپرست را بر عهده دارد و به عنوان سرپرست جامعه‌ی اسلامی» متولی رسیدگی به
امور این قشر است. بنابراین امور زنان بی‌سرپرست که از یک سو بسیار آسیب‌پذیرند و از سوی
دیگر تربیت فرزندان به عنوان نسل آینده‌ی جامعه بر عهده‌ی آنهاست. از واجباتی است که بر
عهده‌ی حاکم گذاشته‌شده و حاکم به عنوان سرپرست» مسئول رسیدگی به امور آنهاست.
از انشعابات دیگر بحث ولایت حاکم ولایت بز کسی اسنت که ولی ندارد (السلطان ولی من لا
ولی له) و از نمونه‌های بارز این بحث رسیدگی به آامور افراد بی‌سرپرست است (نجفی, ۱۴۰۴: ج
۵ص 1۱۸۷ آشتیانی: ۰۱۴۳۸ ۴۵ بزدگ ۱ ص اع ۵ هماق: ج*۱+ص ۴۵۴ خویی» ۱۴۱۷:ج
۷ص 1۵۷۳ حسینی شیرازیی بل یط ۲۳۸ موسوی وگاسان ۹۸ ۴و ۰ ۶۲: مکارم شیرازی» ۱۳۸۲:
افراد بی‌سرپرست. اشخاصی هستند. که ولی و وصی خاطی ندارند یعنی فرد و جامعه حق
دخالت در شئون آن را ندارند. از همین قبیّل است مردگانی که ولی و وارث و وصی نداشته و دین
و میراث آنها نیز مشخص نیست. در تمامی این موارد تنها یک مقام رسمی باید باشد تا رسیدگی
بان آمور را به عهده بگیرد (جوادی آملی, ۱۳۶۸: ۱۰۵)؛ لذا نگاهی کوتاه به فقه اسلامی در زمینه‌ی
ری که بدافقیه سپروه شده: میرساند اک فضهلانوعی ولایت بر اموال اغظب: قصر اییتام و بدون
ازآنجا که زنان بی‌سرپرست به دلیل نبوّد سرپرست با مشکلات مالی و معنوی فراوان روبه‌رو
می‌شوند. لازم است حاکم جامعه‌ی اسلامی از باب ولایتی که بر این گونه افراد دارد آنها را تحت
سوّال مطرح ین است کذبرانی احراز امقتاع» آیا آجیار حاکم لازم است و یا اينکه برای اعمال
ولایت,سا کم تنها آستنکاف مکلف عافی آبست و نبازی بدا چبار وی اسوی حاکم نیسیت؟ بابرزسی
مواردی که به این دلیل استناد شده» به دست میآید که بیشتر فقیهان اجبار را لازم دانستهاند
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
و مقصودشان از ممتنع کسی است که حتی در صورت اجبار از انجام وظیفه خودداری میکند؛
لذا هرگاه کسی از ادای حقوق دیگران خودداری کرده يا از انجام تکالیف قانونی خویش امتناع
ورزد و یا مانع رسیدن افراد به حقوقشان شود حاکم جامعه‌ی اسلامی میتواند به نیابت از وی
عمل کند و آنچه وظیفه‌ی اوست. از باب ولایت انجام دهد. فقیهان» در ابواب مختلف فقه همانند
زکات. بیع دین رهن و وصایا به این دلیل استناد کرده‌اند که در ادامه, به دو مورد اشاره میشود:
در باب رهن» راهن موحّف آست به,مخض ,رسیان زمان پرقاخت دین, فمبت به: ادا آق‌با
فروش رهن اقدام کند. اما اگر از انجام‌دادن این کار خودداری کند. شهید ثانی می‌نویسد: «حاکم.
وی را مجبور به فروش رهن میکند و یا اینکه خود. فروش آن را بر عهده میگیرد» (عاملی.
در کتاب جواه رالکلام آمده است: «اگر شخصی قضیت اکند کدی از مرگ وق عبدش آراه
شود» وارث موظف است به این وصیت عمل کند و در صورت امتناع از انجام‌دادن آن حاکم عبد
از آنجا که زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست قشر ضعیف و,آسیبپذیر جامعه هستند» ممکن
است دیگران از ادای حقوق آنها به هر طریقی آمتناع کنند یامانع رشیدن؛آنها به حقوقشان شوند»
لذا حاکم جامعه‌ی اسلامی به جهت ولایتی که دارد. بایداین گروه,زا تحت حمایت خود قرار دهد.
دسته‌ی دیگری از ادله به بحث حمایت حاکم ازازنان بی‌سرپرست و سرپرست خانوار اشاره‌ی
مستقیم دارد و حاکم طبق این ادله به حمایت از این قشر موظف است.
پیامبر اکرم (مّ) و ائمه‌ی معصومین به عنوان حاکمان جامعه‌ی اسلامی برای رفع مشکلات
و تأمین امنیت خانواده‌های بی‌سریرست اقکام می‌کردند درعملکرد این رهبران الهی و روایات
نقل شده از آنها حمایتهای مختلف از زنان بی‌سرپرست مشاهده میشود.
پیامبر اکرم (2) می‌فرمایند: «یتیمان و زنان بی‌سرپرست را سیرکن و نسبت به یتیمان مانند
پدری مهربان و برای زنان بی‌سرپرست همانند شوهری دلسوز باش تا در عوض این خدمات به
ازای هر نفسی که در دنیا می‌کشی قصری در بهشت به تو عطا شود که هر قصری بهتر از دنیا و
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/ شماره ۸ زمستان ۱۳۹۶
امام صادق (ج) به نقل از پیغمبر (:2) فرمودند: «من از هر مومنی به خود سزاوارترم
و اولویت دارم و پس از من این سزاواری را علی دارد». به حضرت عرض شد معنی این سخن
چیست؟ فرمودند: «فرمایش پیغمبر اسلام است که هرکس بمیرد و از خود بدهی یا بازماندگان
بی‌سرپرست به‌جا گذارد. بر عهده‌ی من است (که دینش را ادا و از بازماندگانش سرپرستی کنم)
و هرکس که بمیرد و مال از خود به‌جا گذارد. بر خود ولایت ندارد و چون مخارج عیال خود را
نپردازد بر آنها حق امر و نهی ندارد و پیامبر اسلام (:رّ) و امیرالموژمنین (47ت) و امامان بعد
از ایشان ملزم‌اند (که مخارج آنها را بپردازند) و (کلینی» بیتا: ۲۶۴). بر این مبنا در دوران غیبت
فرزند رسول خدا(ی) نیز این مسئولیت بر عهده‌ی مسئول حکومت اسلامی بوده و توجه ویژهی
طبق این دو قسم ولایت. حاکم ملزم به حمایت از زوجه‌ی مرد غایب و همچنین زوجه‌ی مرد
ممتنع از پرداخت نفقه میشود و ضزوری است که حاکم نفقه‌ی این دو قشر از زنان بی‌سرپرست
را تأمین کند (طوسی. ۷۳/۸۷ چگ کحلی. بیتا وک یکی ۱۳
درباره‌ی زوجهای که همسرش غایب است و تکالیف هقسرش نسبت به او ایفا نمی‌شود. حاکم
موظف است از باب ولایتی که بر شخص غایب دارد تکالیف او را نسبت به همسرش ایفا کند.
مهمترین وظیفه‌ی حاکم در قبال زوجه‌ی مرد غایب. تأمین نفقه‌ی او از بیت‌المال است (طوسی.
7ص ۳۵ حلی رکه ری بو 2 غافلی رن ۴۸ (: ۷۸ #۱ رفیبای ۱۴۰۳+ ج ۴ص ۱۷۸ لذا
- اگر شوهر غایب است و مالی هم از او وجوه ندارد. ولی مکان زوج مشخص باشد.» حاکم
خی را براتی مطالبه‌ی قوقه‌ی روه به سویی اوامی‌فرستد زقاضل دی ۴۹۴ نی ص ۵۹۳
- در زمان غیبت منفق» همسر مرد غایب میتواند با امر حاکم» برای تهیه‌ی هزینه‌های خود به
حساب منفق قرض کند و منفق پس از حضور موظف است که قرض را ادا کند؛ چراکه حاکم در
این موارد بر وی ولایت دارد (نجفی, ۱۴۰۴: ج ۳۱ صص۳۶۴ و ۳۷۹ عاملی, ۱۴۱۳: ج ۸» ص ۴۹۶).
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
- زنانی که شوهران ایشان گم شده باشند و خبری از ایشان نباشد و خویشاوند نداشته باشند
که نفقه‌ی زنان آنان را بدهند و اگر نفقه به ایشان ندهند و آن زنان از نفقه‌ی خود عاجز باشند
و صبر نکنند. حال خود را به حاکم شرع عرض میکنند. حاکم شرع زن را ملزم میکند که
چهار سال منتظر بماند و از بیت‌المال به ایشان نفقه میدهد؛ لذا حاکم موظف است. نفقه‌ی
این زنان را از بیت‌المال پرداخت کند (عغاملی, ۱۴۱۳: ج ٩۹.ص ۲۸۴ شیخ بهایی: بی .۳۱۶ فاضل
هندی» ۱۴۱۶:ج ۸ص ۰۱۲۲ نجفی, ۰۱۴۰۴ ج ۳۱.ص ۳۵۳ البته پرداخت نفقه‌ی زن از بیت‌المال
ار بزرگترین مصلحت‌هایی خوانده شده که بیت‌المال را برای آق تعیین کرده‌اند (فاضل هندی»
درباره‌ی حمایت حاکم از زوجه‌ی مرد مفقود. حکم. طلاق این زن است (نجفی, ۱۴۰۴: ج ۰۳۲
صص ۲۸۸ و ۲۹۳ به بعد؛ یزدی, ۱۴۰۹: ج ۰۲ صص ۶۸ به بعد؛ خمینی, ۱۴۲۱:ج ۰۲.ص ۳۳۸
مقصود از ممتنع کسی است که از انجام‌دادن تکالیف قانونی خویش استنکاف کرده يا از رسیدن
صاحبان حق به حق خویش جلوگیری میکند؛ البته منظور امتناع اختیاری است نه قهری. برای
احراز امتناع» اجبار حاکم لازم است؛ فلذامقصود از ممتنعکسی,است که.جتی در صورت اجبار
بدین ترتیب میتوان مفهوم این دلیّل رااین‌چنین بیان کرد:هرگاه کسی از ادای حقوق دیگران
خودداری کرده يا از انجام‌دادن تکالیف قانونی خویش امتناع ورزد یا مانع رسیدن افراد به حقوقشان
شود حاکم جامعه‌ی اسلامی میتواند به نیابت از وی عمل کند و آنچه وظیفه‌ی اوست. از باب
ولایت انجام دهد. بنابراین «امتناع» و نیز «وجود حاکم» دو شرط اساسی اجرای این قاعده است.
شرط دیگر «مطالبه» و «درخواست صاحب حق» است (محقق داماد» ۱۳۸۱: ۲۱۸).
وظیفه‌ی حاکم در خصوص مردی که با وجوّد تمکن,مالی نفقه‌ی زوجه‌اش را پرداخت نمی‌کند
- حاکم شوهر را مجبور به پرداخت نفقه میکند. اگر شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند. حاکم
مختار است در حبس و تعزیر او یا پرداخت نفقه از مالی که از او ظاهر است حتی با فروش اموالش
(سبزواری» ۱۴۲۳: ج ۲. ص ۳۱۰ این ابی جمهور ۱۴۱۰: ۱۴۶).
- در صورت پرداخت‌نکردن نفقه, همسر با امر حاکم میتواند برای هزینه‌های خود به حساب
منفق قرض کند و منفق موظف است که قرض را ادا کند. چراکه حاکم در این مورد بر وی ولایت
دارد (نجفی, ۱۴۰۴: ج ۰۳۱ ص ۳۷۹ کیدری, ۱۴۱۶: ۴۴۵
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره پیستم/ شماره ۷۸ / زمستان ۱۳۹۶
در پایان» لازم به ذکر است از آنجا که نظام اسلامی همواره مورد هجمه‌ی عظیمی از تهدیدات
مختلف دشمن قرار دارد و به بهانه‌های متعدد و تحت هر عنوانی با هدف اعلام ناکارآمدی نظام
جمهوری اسلامی 3 را به چالش می‌کشند. اگر حکومت اسلامی ذربارمی: افراد: آسیبپذیر
بهخصوص زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست تدبیر مناسب نیندیشد. دشمن با دستاویز قرار دادن
این مسئله, به آن قشر و جامعه آسیب‌های جدی وارد میکند و نظام اسلامی از این بابت متحمل
پرداخت هزینه‌های گزافی میشود. کما اینکه امروز شاهد حضور جدی سازمانهای بینالمللی و
نظر به بررسی‌های انجام‌شده اولین نکته در باب زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست این است که
در فقه امامیه زنان باید در همه‌ی دوران زندگی خود حمایت شوند؛ لذا عناوین متداول در عصر
حاضر با عنوان زنان سرپرست خانوار یا خودسرپرست تأیید نمی‌شود. به علاوه مبانی و موژیدات فقهی
فراوان مبنی بر مسئولیت حکومت اسلامی در قبال زنان بدسرپرست و بی‌سرپرست لزوم حمایت
از این گروه از زنان را واضح و روشن میکند؛ لذا سوگیری قوانین موجود که زنان بی‌سرپرست و
بدسرپرست را به سمت خودسرپرست کردن راهبری میکند. صحیح نبوده و باید این قوانین بر
مبنای آموزههای دینی, بازنگری جدی و مبنایی شوند و در موارد ضروری نیز به حداقل تقلیل یابند.
در راستای حمایت از این قشر از زنان» تأسیس سازمان رسیدگی به امور زنان که تحت نظر
خاکمیت و قراقو‌ای باشد. ضروری ای تا باایساا بانگگاهلاعات. زنان, اطلاعات جامغی از زنان
بی‌سرپرست و بدسرپرست. تعداد افراد نیازمند و زمینه‌های مورد نیاز حمایتی تعیین شود و با
توجه به دسته‌بندی نوع نیاز افراد تحت حمایت» بخشهای این سازمان برای رسیدگی تخصصی
نکته‌ی دیگری که در باب حمایت از زنان بی‌شرپرست و بدسرپرست باید به آن توجه کرد
حمایت از قوانین خوبی است که تا به خال به مرحله‌ی اجرا نرسیده‌اند. از آن جمله قانون بیمه‌ی
زنان خانه‌دار است. این بیمه هم بر وجاهت خانه‌داری زنان تأکید میکند و هم آینده‌ی ایشان را
تأمین خواهد کرد. به‌علاوه زنان بی‌سرپرست از این طریق ارتزاق می‌شوند و درصد زیادی از آنها
مجبور به اشتغال به برخی از مشاغلی که در شأن زن مسلمان نیستند» نخواهند شد.
با توجه خاص به بحث دورکاری در مشاغل بانوان (خصوصا این قشر از زنان) که با فرهنگ
و نگاه اسلامی ایرانی به حوزه و جایگاه زن تطبیق دارد» علاوه بر تأمین عزتمندانه‌ی این زنان؛
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
میتوان تربیت مادرانه‌ی فرزندان این قشر از زنان را نیز فراهم کرد. در یک نگاه کلی اصلاحات
* زنان و دختران معلول و آسیب‌دیده‌ی جسمی و روحی
توانمسسارها دساخدایها با فرایگگاری هبو یا شید خن اف دزی رای زا
زیرساخت‌ها به مواردی اطلاق میشود که پیش‌نیاز سیاستگذاری و اجرایی برای انجام
فرایندهای اصلی هستند. این موارد عمدتا به وجود زیرساخت‌های قانونی و مقررانی در کشور و نیز
برخورداری از ساختار مناسب در حوزه‌ی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در کشور مربوط میشود.
بنا بر چنین پیش فرض‌هایی» مجموعه پیشنهاداتی برای دستیابی به اهداف راهبردی زیر
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/ شماره ۸ زمستان ۱۳۹۶
- توسعه‌ی بیمههای تأمین اجتماعی با هدف قراردادن زنان سرپرست خانوار و خانواده‌های
آسیب‌دیده و نیازمند. زنان روستایی و زنان خانه‌دار و زنان شاغل و با رویکرد ارتقا توانایی‌های آنها؛
- ارتقا بسترها و زمینه‌های حقوقی و قانونی لازم برای توسعه‌ی نظام تأمین اجتماعی گروههای
مختلف زنان و خانواده‌های درمانی و نظام‌های حمایتی برای گروههای مختلف زنان و خانواده
تهیه» تدوین و اجرای برنامه‌ی جامع نظام رضاه و تأمین اجتماعی زنان با
اعطای تسهیلات بیمه‌ی زنان خانه‌دار در کل کشور با اولویت زنان سرپرست
انجام اقدامات لازم هت افزاینش ضریب نفوذ بیمههای اجتماعی و درمانی
۱ و برقراری نظام چند لایه‌ی تأمین اجتماعی شامل مساعدت‌های اجتماعی,
برنامه‌ی ارتقا تأمین اجتماعی | بیمّه‌ی پایه بیمههای مکمل برای اقشازاقختلف زنان
بسته‌ی خدماتی بیمههای پایه درمان برای زنان و خانواده و گسترش
قهیه و تدوین برنامه‌ی پرداخت کمک ودیعه مسکن به زنان سرپرست خانوار
ساماندهی و پایش برنامه‌ی خدمات بیمه‌ی سلامت زنان سرپرست خانوار
روستائی و عشایری به صورت یکپارچه مبتنی بر فناوری اطلاعات
مبانی فقهی مسئولیت حکومت در برابر زنان پی‌سرپرست و بدسرپرست
> ابن ابی جمهور محمدبن زین‌الدین» ۱۶۱۰ القطاب الفقهّه علی مذهب الامامیه» قم: کتابخانه
> ابن اثیر مبارک بن محمد جزری» ۱۳۹۶ السهايه فی غریب الحدیث و الاثر قم: اسماعيليه.
> اردبیلی» احمدبن محمد. ۱۶۰۳.مجمع الفائده و البرهان فی شرح /رشاد الاذهان» قم: دفتر انتشارات
> بحرانی آل عصفور » یوسف‌بن احمدین ابراهیم ۱۶۰۵ الحدائق الفاضره ف ی أحکام العتره الطاهره.
قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
> جوادی آملی, عبدالل ۱۳۹۸. ولا یت فقیه» تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
> جعفری لنگرودی» محمد جعفر ۱۳۸۱ ترمینولوژی خقوی, تهران: گنج دانش.
> جوهری؛ اسماعیل بن حماد ۱۳۷۹.الصحاح - تاجاللغه وصحاحالعربیه» بیروت: دارالعلم للملایین.
حر عاملی, محمد بن حسن, ۰۷۶۰۹.ق. وسائنالشیعه. قم: موسسنه,آل البیت.
> حلی (ابن ادریس)» محمدبن منصوربن احمد., ۱۶۱۰ السراثر الحاوی لنحریر الفتاوی» قم: دفتر
> حلی, حسن‌بن یوسف‌بن علی‌بن مطهر اس ی» ۱۶۱۸ قواعد الأحکام فی معرقه الحلال و الحرام؛
> سبزواری» محمد باقربن محمد مومن» ۱۶۲۳.کفايه لا حکام"قم: ذفتر انتشارات اسلامی وابسته به
عاملی» زین‌الدین‌بن علی» ۱۶۱۰.الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه» قم: دارالتفسیر.
> ۱۸۶۱۳ مسالک الافهام فی شرح قواعد الا حکام» قم: موسسه معارف الااسلامیه.
> عمید زنجانی» عباسعلی» ۱۳۹۱.قواعد فقه بخش حقوق حصوصی, تهران: سازمان مطالعه و تدوین
عمیدی, عمیدالدین‌بن محمد اعرج حسینی» ۱۶۱۹ کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد» قم: دفتر
فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده / دوره بیستم/شماره ۷۸ / زمستان ۱۳۹۶
> فاضل هندی» محمدبن حسن اصفهانی» ۱۶۱۹.کشف اللفام و لابهام عن قواعد الا حکام» قم: دفتر
> قاسمی, محمّد علی, ۱۳۸۶. فقیهان امامی و عرصه‌های ولا یت فقیه (از قرن چهارم تا سیزدهم ه
> قلعه جی» محمد رواس» ۱۶۲۱.الموسوعه الفقهیه المیسره» بیروت: دارالنفائس.
> کاشانی» حبیب‌الّه‌ین‌علی مد. تسهیل المسالک الی مدارک فی دروس القواعد الفمهیه» قم: المطبعه
> کلینی» محمدبن یعقوب. الکافی» قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث. بیتا.
> کیدری» محمدین حسین (قطب الدین): ۱4۱۹ اصباحالشیعه بحضباح الشریعه» قم: موسسه امام
> محقق داماده مصطفی» ۱۳۸۱. بررسی ففهی خانواده نکاح ,و انحلال آن. تهران: علوم اسلامی,.
> مکارم شیرازی» ناصر ۱۳۸۲. کناب النکاج» قم:,انتشارات امام علی‌پن‌ابی طالب (نتاه).
> موسوی خلخالی, محمّد مهدی, ۱۳۸۰. حاکمیت در اسلام يا ولایت فقیه. قم: انتشارات اسلامی
> نجفی» محمد حسن؛ ۱۶۰۶. جواه رالکلام فی شرخ شرائع الاسلام» بیروت: دار |حیا التراث العربی.
> نوایی» علی اکبر۱۳۸۱. « چرایی نیاز بشر به دین» اندیشه حوزه» ش ۳۵ و ۳۹ مشهد: دانشگاه
> یزدی, محمدکاظم, ۱۶۰۹ العروه الوئفی» بیروت: المژسسه الاغلمی للمطبوغات.
0۵۱-40 ] ]۹ ۲۵۳۹۵۵۲۵۶ ۵۳۹ 2616۲۵۲ 786 .11990 متق00 72/6 <
65636 1۵۳ تمصع آمصوتاهصهعاصز وصه تنعصی صمناهل م20 ک014 عک0 ۳
65 ۳۵۲۵ 6001100۳۵۶۵ ]0 70۵1 .1978 هک مصلط ع کعکع۵ ۷ عنصنسط <
| نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان شاکله ی اصلی و زمینه ساز تحقق تمدن اسلامی؛ ناگزیر از توجه نظام مند به تمام مختصات حکومت اسلامی است؛ بخشی از این مختصات مربوط به حل مسائل و مشکلات افراد نیازمند و توجه ویژه به زنان بی سرپرست و بدسرپرست است. نظر به اهمیت نقش زنان در خانواده و جامعه، حمایت از این گروه، ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد، اما سؤال اینجاست که مبانی فقهی مسئولیت حکومت در قبال این گروه از زنان چیست؟ پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی–تحلیلی و با استناد به ادله ی عام و خاص فقهی، به دنبال کشف شیوه ی مواجهه با این پیامد اجتماعی از حیث انسانی و فقهی است و از سوی دیگر به دنبال شناخت مسیرهایی است که حکوت اسلامی در قبال این پدیده ی اجتماعی پیشنهاد داده است. نگاه حکومت اسلامی از لحاظ فقهی به این زنان حاکی از نوعی باورداشت ویژه از کیفیت نقش آنهاست. این نوشتار در پایان امر با توجه به مبانی مورد نظر، لزوم بازنگری در قوانین جمهوری اسلامی ایران را اثبات و پیشنهاداتی را در این باره مطرح می کند. |
42,791 | 191490 | انجام, گرفت و در.آن به روند همکاری دو کشور در بازه
زمانی مورد نظر ملیت نویسندگان اول. دز تولیدات ,علمی..مشترک دو کشور سایر کشورهای
مشارکتکننده در تولید علم مشترک ایران و مالزیی» يط موضوعی اصلی که دو کشور در آن همکاری
داشتهاند, و پرتولیدترین نویسندگان و مسسه‌های علمی-پژوهشی ایرانی در همکاری با مژسسه‌های
یافته: نتایج پژوهش نشان.ذاد که نخستین همکاری علمی دو کشور در سال ۱۹۷۵ انجام گرفته و روند
این همکاری طی ۳۴*سال مورد بررسی» سیری*قعودی را پیموده است#بیشترین تعداد مشارکت
علمی مربوط به سال ۲۰۰۸ بوده| است/ ک دوم کشون, ۸۷ پرالید علم مشترک انجام داده‌اند. شیمی
پرتولیدترین حیطه موضوعی در فشارکت علمی دو کشور بوده است. ضمن اينکه دو دانشگاه مالایا و
سایسی,مالزی بیشترین سنهم 8 دز تولیدات:غلمی سشتری دق کشوز دآرابودهاند.
در عصر حاضر که با پديده جهانی شدن و رشد بی‌سابقه اطلاعات و
ارتباطات در فراسوی مرزهای جغرافیایی و دیگر چالشهای دنیای امروز از
جمله محیط زیست» جمعیت» بهداشت. فقر صلح» و ... روبرو هستیم» جوامع
بشری برای آدامه حیات خوذ تیازمند چاره‌جویی و یافتن راهی برای حل این
مسائل و مشکلات هستند. برطرف ساختن این چالشها مستلزم استفاده از
نیروهای متخصص در زمینه‌های گوناگون علوم و فناوری» تجهیزات پیشرفته»
بودجه‌های کلان و بسیاری از تسهیلات دیگر است که هیچ جامعه‌ای به تنهایی
توانایی نأمین تمامی این امکانات را ندارد. از این رو بشر در جهان کنونی
نیازمند مشارکت» همکاری و هم‌فکری در تمامی جوانپ است تا بتواند به حیات
خود ادامه داده و رشد و توسعه یاید. حلبسگارای از این ن مشکلات و چالشها در
جهان امروز در گرو مشارکت ههایآب گلاسست. خوشبختانه برگزاری
همایش‌های اخبر از - ری‌یها یهن ند نوی #هيمذاکرات میان
دولتهای جهان در امور مختلف باز«نموده"است (مخستنی. ۲ کلزی مه از
اين» جامعهه علمی نیز در این زان به«اهمیت همکاری‌های فرّاملی واقف گردیده
و با بهرهگیری از پدیده مژثر مشارکت و اهیکاری علمی گروهی در سطح
بینالمللی درصدد است تا به رفع مشکلات و مسائل موجود بپردازد. به‌طور کلی.
مشارکت علمی مینیاتوری از.ارتباطات علمی است و زمانیشکل می گیرد که دو
یا چند نویسنده در انجام یک پژوهش, تهيه منابع» کنکاش فکری و فیزیکی و ...
پديده انفجار اطلاعات» ظهور شاخه‌های متعدد علوم» رشد فناوریها و
تجهیزات علمی, جامعه علمی را به شدت تحت تأثیر خود قرار داده و
دانشمندان» متخصصان و پژوهشگران را بر آن داشته که به افزایش تعاملات
فردی و ارتباطات وق آروند, همکارقی علعی 2 تألیف منت رک > ی پروانه‌های
ثبت اختراع من رش کل پدیده‌هایی هستند که حاصل تغییر و تحولات مذکور هستند
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم .۷٩
مشارکت و همکاری میان کشورها از عوامل مختلفی تأأثیر می‌پذیرد که از
جمله آنها میتوان به مشترکات مذهبی, فرهنگی, زبانی و روابط سیاسی,
اقتصادی» علمی و فرهنگی میان کشورها اشاره کرد. پژوهشگران ایرانی در
حوزه‌های مختلف علوم با پژوهشگران ملل مختلف مشارکت علمی داشتهاند
(دیده‌گاه» ۱۳۸۸). کشورهای عضو کنفرانس اسلامی معروف به کشورهای جهان
اسلام از جمله کشورهای همکار ایران هستند. ایران و مالزی دو کشور عضو اين
کنفرانس هستند که در سالهای اخیر روابط سیاسی» اقتصادی و فرهنگی
گسترده‌ای با یکدیگر برقرار ساخته‌اند و مشترکات مذهبی و فرهنگی بسیاری با
یکدیگر دارند؛ از این رو انتظار می‌رود که این عوامل بر همکاری علمی دو
کشور نیز تأثیر مثبت داشته و به, شکل گیاژی ارتباطات علمی میان آنها بیانجامد.
به‌علاوه رشد مهاجرت ایرانیان,به مالزیی در سالهای اخیر جهت تحصیل به‌ویژه
پژوهش حاضر بر آن است»تا‌ایزق رووائظ .را#برزازسی نماید. بنابراین در این
پژوهش, میزان مشارکت ایران #ومالزی در تولقد غلم ججهانی بررسی و روند این
مشارکت طی ۳۴ سال از جنبه‌هاتی مختلید مور ابحث قرار خواهد گرفت.
هدف پژوهش حاضر تعیین میزان تولید علم مشترک پژوهشگران ایرانی و
مالزیایی در سه نمايه امتتنادی علوم علوم اجتماعی» هنر و علوم انسانی طی یک
بازه زمانی بلندمدت است. در این راستا پژوهش حاضر اهداف فرعی زیر را
- تعیین حیطه‌های موضوعی اصلی که دو کشور در آنها فعالیت علمی مشترک
- تعیین پژوهشگران و موسسه‌های علمی- پژوهشی ایرانی فعال در عرصه
- تعیین سایر کشورهای جهان که در تولید علم مشترک دو کشور سهیم بودهاند؛
- تعیین مجله‌هایی که تولیدات علمی مشترک دو کشور در آنها به چاپ
این پژوهش درصدد است تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
۱ تولیدات علمی دو کشور ایران و مالزی به‌طور,مجزا و تولیدات مشترک
آنها طی دوره زمانی مورد بررسی به چه آمیزان است؟
۲ روند مشارکت علمی دو: کشور. طی *#دوره زمانی "مورد بررسی به چه
۳ ملیت نویسندگان اول در تولیدات مشترک.دو. کشویر طی بازه زمانی مورد
۴. سایر کشورهای جهان که در توالی علم«مشترک دو کشور ایران و مالزی
۵ سهم موضوعهای مختلف. علوم در تولید علم مشترک آدو کشور به چه
۷ مجله‌هایی که تولیدات علمی مشترک دو کشور در آنها به چاپ رسیده
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم ۹۹
مرور مطالعات انجام شده در امر مشارکت و همکاری‌های علمی. نشان
میدهد که همکاری‌های بینالمللی پژوهشگران در علوم و فناوری روندی رو به
رشد دارد (نارین ۱۹۹۱؛ گلانزل"» ۲۰۰۱ واگنر و لیدسدورف" ۲۰۰۴). پرایس؟
نخستین کسی بود که در سال ۰۱۹۶۳ از سیر صعودی همکاری‌های گروهی در
میان پژوهشگران خبر داد و پیش‌بینی کرد چنانچه این روند ادامه یابد تا سال
۰ اثری از مقاله‌های انفرادی وجود نخواهد داشت (ساتیانارایانا و راتناکارن
همانند بررسی حاضر, بسیاری از مطالعات در زمينه همکاری‌های بینالمللی
به بررسی مشارکت و همکاری دو کشور پرداختهاند. کوندرا و تومو (۲۰۰۰)
در پژوهشی با عنوان «انواع مارگ ویو مان پژوهشهای هندی و بلغاری بر
هندی و بلغاری درسوظته همه‌گیرشناسی توبلا سمل پرداختند. بر اساس
یافته‌ها در حیطه موضوعی آمورد.بررسی هندی‌ها.دارای ۳۴۷ مقاله منشر شده در
مجله‌های داخلی و ۴۴۴ مقاله در.:۱۶۹ مجله مروبوط به ۲۱ کشور هستند؛ در حالی
که بلغاری‌ها ۸۸ مقاله در ۶ مجله داخجلیغ و ۶۳ مقاله در ۳۹ مجله متعلق به ۱۳
کشور منتشر کرده‌اند. ۱۷ مجله مربوط به ۸ کشور نیز مقاله‌های منتشره بهوسیله
نویسندگان هر دو کشور را, دارارهستند. هندی‌ها مقاله‌های: خود را در مجله‌های
خارجی» در بیش از ۳۰ زمینه موضوعی منتشر ساخته‌اند» در حالی که بلغاری‌ها
مقاله‌هایشان را در مجلهای ا لو هرا تا زمينه موضوعی ارائه کرده‌اند.
الگوهای همکاری نوینئندگان آهندی و در حدی پایین‌تر نویسندگان بلغاری»؛
بیشتر در سطوح درون‌سازمانی» بین‌شهری و بینالمللی انجام گرفته است. به
عقيده پژوهشگران» این بررسی زمينه ظهور گروههای پژوهشی هندی- بلغاری را
ایجاد خواهد کرد و به ارتقای سطح مشارکت با همکاران خارجی خواهد
آروناچالام"" 3 داس " (۲۰۰۰)» طی یک بررسی به مطالعه همکاری
بینالمللی علوم در ۱۱ کشور قاره آسیا پرداختند. مقاله‌هایی که نتيجه همکاری
این ۱۱ کشور با یکدیگر و با کشورهای پیشرفته شامل گروه ۷*, اتحاديه اروپا*
و ّای.سی.دی "" و همچنین با برخی کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا بودند؛
مورد تحلیل قرار گرفته و به لحاظ حیطه‌های موضوعی که مشارکت در آنها
انجام گرفته بود» بررسی شدند. شاخص مشارکت بینالمللی برای ۱۱ کشور
سنجیده شد که بر اساس این شاخص دو کشور چین و کره جنوبی بیشترین
میزان مشارکت بینالمللی را به خود اختصاص داده بودند. این دو کشور
بیشترین مشارکت را در حوزه فیزیک انجام داده بودند؛ در حالی که بقیه کشورها
بیشتر در حيطه علوم طبیعی مشارکت بینالمللی داشتند. ایالات متحده نیز
در مقاله‌های علمی طی سال‌هاق ۳۹۹۰,تا ۱۹۹۴ ,بر داچش#آنها به این نتیجه
پیموده و طی سالهای مورد" برزسی» ۴۰ درصد #افزاتش داشته است. حجم
وسیعی از همکاری‌های بینالمللی پژوهشگران,هندی با ملل توسعه‌یافته غربی و
همچنین ژاپن انجام گرفته و ایالات متحده همکار اصلی در تولیدات علمی هند
بوده است. روند مشارک هتّد.با, ,کشویرهابی اجنوب آسیا"دره سا نخست بسیار
ناچیز بوده» ولی طی چهار سال بعد دو برابر شده است.
زوملزو"" و پرسمانزا" (۲۰۰۳) دق یرهش میزان؛ ممشارکت علمی دو کشور
شیلیی او آسپانیا را اطی, سال‌هاگ ۷۹۹۹۱ ۲:۸۰ مارد بررسی اقرار دادند: در آیق
پژوهش, پایگاه‌های اطلاعاتی چند موسسه مانند موسسه اطلاعات علمی آمریکا
(آی.اس.آی)"" و چند سازمان ملی دیگر جهت تعیین میزان تولیدات مشترک دو
کشور مورد استفاده قرار گرفتند. حیطه‌های موضوعی مقاله‌های مشترک دو کشور
و مجله‌هایی که مقاله‌ها در آنها منتشر شده‌اند نیز تعیین شدند. نتایج این پژوهش
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم. ۱۵۱
نشان داد که همکاری علمی دو کشور امکان‌پذیر بوده و منافع دو جانبه‌ای را
گوپتا" و داوان*" (۲۰۰۳) در پژوهش خود با عنوان «مشارکت هند با
جمهوری خلق چین در علوم و فناوری: تحلیل علم‌سنجی تألیفات مشترک طی
سالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۹) اهمیت و ضرورت مشارکت در پژوهشهای علمی را
شرح داده و با تحلیل پژوهشهای مشترک دو کشور وضعیت مشارکت هند و
چین در علوم و فناوری» نقاط قدرت و ضعف مشارکت دو کشور و تأثیر آن در
حیطه‌های موضوعی مختلف, حیطه‌های بالقوه علوم و فناوری برای مشارکت‌های
ولایتی (۱۳۸۷) به بررسی, میزان همکاری‌های علمی بین ایران و کشورهای
همجوار طی سالهای ۱۹۹۰ :۲۰۰۷۸۱ بوذآخته است. یافته‌های پژوهش وی نشان
مقاله با کشورهای روسيه, ترکیه و پاکستان بوده,اشت*بیشترین این همکاری‌ها
در حوزه‌های موضوعی فیایک». زایشت شناسی19۳4 شیمی صورت گرفته است.
مقاله‌های مشترک در مجله‌هایی" مش شده‌اند که دازای ضریب تأثیر بالایی
هستند. میزان همکاری‌های علمی در#این بازهزمانی از سیر صعودی برخوردار
بوده است. همچنین دانشگاههای شهید بهشتی» صنعتی شریف» و تبریز از میان
سایر دانشگاه‌ها .و مراکز. آموزش. عالی, کشور».ذارای بیشترین همکاری با
پژوهش حاضر, پیمایشی با رویکرد علم‌سنجی است. جامعه پژوهش را آن
دسته از تولیدات علمی ایران در وبگاه علوم تشکیل میدهند که با مشارکت
کشور مالزی انجام گرفته‌اند. به عبارت دیگر پژوهش‌هایی که علاوه بر
پژوهشگران ایرانی» حداقل یکی از تولیدکنندگان آن دارای وابستگی سازمانی به
دانشگاه‌ها و موسسه‌های کشور مالزی بودهاند. به منظور استخراج داده‌ها از وبگاه
علوم» نسخه‌ای از این وبگاه که دوره زمانی ۱۹۰۰- ۱۹۱۴ و ۲۰۰۷-۱۹۱۴ را
پوشش میداد مورد کندوکاو قرار گرفت. فرمول 1[<18۸7ج در بخش
جستجوی پیشرفته این پایگاه وارد گردید و سه نمایه استنادی علوم» علوم
اجتماعی» و هنر و علوم انسانی انتخاب شدند. بدین ترتیب ۵۷۷۴۵ رکورد به
دست آمد که شامل کل تولیدات ایران طی سالهای مورد بررسی بود. سپس با
مراجعه به بخش تحلیل نتایج این وبگاه کشورهای مشارکت کننده در تولیدات
علمی ایران مشاهده شدند و کشور مالزی انتخاب گردید و رکوردهای مربوط
ذخیره گردیدند. به منظور گردآوردی داده‌ها و پاسخگویی به پرسش‌های
پژوهش» تعدادی از فیلدها شامل :نام نویسندگان ([۸1» سال انتشار (۳۷»
موضوعی (5۴) و منبع (50) از وبگاه, علوم استخراج شدند. به منظور تعیین
کشورهاپی که در تولیدات مشک یه کار کم ایند نبلد وابستگی
سازمانی نویسندگان (۴1)» مورد بررستی و اتحلیل قرار گرفت. به منظور تعیین
حیطه موضوعی تولیدات مشترک فیلد 52 و به منظور تعیین منابع منتشرکننده این
تولیدات فیلد (50) بررسی-شد» , فاصیله زمانی, ,موزد. بردسغ "از سال ۱۹۰۰ تا
۸ میلادی انتخاب شد که پس از تحلیل داده‌ها اين نتیجه حاصل گردید که
دو کشور تا سال ۱۹۷۵ میلادی هیچ قشارکتی»با*یکه‌یگر نداشته‌اند. جهت تجزیه
و تحلیل داده‌ها و ترسیم جداول و نموارها از نرم‌افزار اکسل *" استفاده گردید.
پرسش اول: تولیدات علمی هر کشور به‌طور مجزا و تولیدات مشترکشان طی دوره
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم ۱۱۳
به منظور بررسی گسترده‌تر مشارکت و همکاری دو کشور ایران و مالزی در
تولید علم جهانی» بازه زمانی بلندمدتی از سال ۱۹۰۰ تا ۲۰۰۸ (بیش از یک قرن)
مدنظر پژوهشگران بود. طی انجام جستجویی در وبگاه علوم این نتیجه حاصل
شد که طی ۷۵ سال نخست. دو کشور مورد بررسی هیچ مشارکتی در انجام
پژوهشهای بینالمللی با یکدیگر نداشته‌اند. از اینرو بازه زمانی مدنظر کاهش
یافته و به سالهای ۱۹۷۵ تا ۲۰۰۸ محدود شد. طی ۳۴ سال مورد بررسی, ایران
۵ مدرک و مالزی ۲۵۹۱۸ مدرک در پایگاه مورد بررسی داشتهاند که ۲۰۴
مدرک از کل تولیدات دو کشور با همکاری یکدیگر انجام گرفته است. به بیان
دیگر ۰/۳ درصد از کل تولیدات علمی ایران طی سالهای مورد بررسی با
همکاری پژوهشگران مالزیایی, انجام ,گزفته است. این در حالی است که ۰/۷
درصد از کل تولیدات علمی مالزی بابمکاری پژوهشگران ایرانی منتشر شده
نمودار ۱: میزان تولید مستقل :و مشترک, ایران و مالزی طی سالهای ۱۹۷۵ تا ۲۰۰۸
پرسش دوم: روند مشارکت دو کشور طی دوره زمانی مورد بررسی به چه صورت است؟
چنانچه قبلا نیز ذکر شد بررسی تولید علم مشترک دو کشور از سال ۱۹۰۰
میلادی نشان داد که نخستین همکاری پژوهشگران دو کشور در سطح بینالمللی
در سال ۱۹۷۵ انجام شده است و در کل» دو کشور طی ۱۴ سال با یکدیگر
مشارکت علمی داشتهاند. در واقع» نقط شروع این همکاری‌ها با ظهور و توسعه
فناوری ارتباطی عظیمی چون اینترنت همزمان است که بیانگر تأثیر فناوریهای
نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی در شکل‌گیری مشارکت‌ها و همکاری‌های بین
کشورهاست. درصد تولیدات مشترک دو کشور طی سالهای مورد بررسی روند
منظمی را نشان نمی‌دهد. چنانکه از نمودار ۲ بر میآید. تولیدات مشترک در هر
دو کشور طی سالهای نخست کاهشی چشمگیر داشته» سپس روندی ثابت را
پیموده و طی سالهای اخیر رشد کمی را نشان داده است. بر اساس یافته‌های
حاصل از پژوهش, درصد تولیدات مشترک کشور مالزی نسبت به کل تولیدات
این کشور در سال ۲۰۰۸ (۳/۰۳) به درصد آن در سال ۱۹۷۵ (۳/۳۳) نزدیک شده
است. درصد تولیدات مشترک کشوار ایران نیز در سال ۲۰۰۸ (۰/۸) نسبت به
سالهای قبل رشد داشته, اما هنوز به میرأل*#آی" 5 سال نخست (۸/۳۳) نزردیک
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم ۱۱۵
1975 1985 1994 1996 1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 8
پرسش سوم: ملیت نویسندگان اول در تولیذات مشترک دو کشور طی بازه زمانی مورد
به منظور پاسخگویی "به این *پرسش,» *فبلد مربّوط به وابستگی سازمانی
جدول ۲ اکثریت نویستد گان اول تولیدانت سیرک دو کشور, از مالزی بودهاند
(۱۳۵ توسنده) ی ها ۱۰ تویسنده کل در ۲۹۴ مقاله موراه پروسی از سایر
کشورها بودهاند.* در ۸۹۲ مقاله نیزانوئسندگان نخست, ملیت ایرانی داشتهاند.
نمودار ۳ تصویری از فراوانی نویسندگاق با ملیت ایرانی» مالریایی و سایر کشورها
را طی ۱۴ سال مشارکت جلمیی دوه کشوو نشان نمی‌دهد. چنانچه در اين نمودار
نیز مشخص است.» در بروخی آسال‌ها تعداد نویسندگان نخست مالزیایی بیشتر از
نویسندگان نخست ایرانی بوده است که این اختلاف در سال ۲۰۰۸ بسیار بیشتر
جدول ۲: ملیت نویسندگان اول در تولیدات مشترک ایران و مالزی
پرسش چهارم: سایر کشورهای جهان. که در اتولید علم مشترک«دق, کشور ایران و مالزی
به منظور پاسخگویی به این پرسش» فیلد مربوط به وابستگی سازمانی تمام
نویسندگان یک مقاله (61)» مورد بررسی قرار گرفت و کشورهای مشارکتکننده در
تولید مشترک ایران و مالی استخراج شدند. نتایج نشان داد که ۳۹ کشور جهان در
تولید مشترک ایران و مالزی سهیم ابوده‌اند,که ,اسامی آنها در جدول ۳ ارائه شده
است. بر اساس دادههای فراهم شده رواین جدول, استرالیا و چین همکاران اصلی
در تولید علم مشترک دو کشور بودهاند و پس از آنها کشورهای انگلستان و تایلند
در رتبه دوم و ایالات متحده آمریکا در رتبه سوم قرار گرفته‌اند.
همکاری دو کشور که هر یک با کشورهای همسايه خود و کشورهایی که با
آنها مشترکات فرهنگی, زبانی» اجتماعی, یا مذهبی دارند» در تعامل علمی
هستند. میتواند زمینه همکاری هر یک از آن دو کشور را با ملل همکار کشور
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم
مقابل فراهم آورده و بدین ترتیب» شبکهای از تعاملات بینالمللی به‌وجود میآید
که با قوی شدن روابط دو کشور مذکور» گسترده‌تر نیز میشود. چنانچه سایر
همکاران ایران و مالزی به‌دقت مورد بررسی قرار گیرند» مشاهده خواهد شد که
اکثر این کشورها روابط و مشترکاتی با هر یک از کشورهای ایران و مالزی به
تنهایی دارند. به عنوان نمونه استرالیا و چین دو کشوری هستند که به‌لحاظ
جغرافیایی به مالزی نزدیک‌اند؛ شاید بتوان این کی را علت مشارکت
پژوهشگران کشورهای استرالیا و چین با کشور مالزی دانست که در نتیجه
همکاری ایران با مالزی» این دو کشور به همکاران ایران نیز تبدیل شده‌اند.
پرسش پنجم: سهم موضوعهای مختلف علوم در تولید علم مشترک دو کشور به چه
هدف از بررسی موضوع‌هایی که دو کشور در آن حیطه دست به
پژوهشگران دو کشور است. برای پاسخگویی به این پرسش, فیلد حیطه
موضوعی (5۴) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. از آنجا که در وبگاه علوم
گستره وسیعی از موضوع‌ها به مقاله‌ها اختصاص می‌یابد و این حیطه‌های
موضوعی بسیار جزئی هستند» به منظور جلوگیری از پراکندگی موضوعهای
اختصاص یافته به مقاله‌ها. از ۲۲ مقوله موضوعی کلی که در پایگاه
طلایه‌داران علم "" نیز معرفی شده‌اند استفاده شد. به منظور تبدیل حیطه‌های
موضوعی جزئی مقاله‌ها در وبگاه علوّهّ"به ۲۲حيّطه موضوعی کلی» از بخش
بررسی موضوعهای تولدات ,مشترک دو کشور نشان میدهد که حيطه
موضوعی شیمی بیشترین میزان تولیدات ,مشترک ,دو کشور را به خود
همکاری را دارا بوده است که البتهمیال/ تولیلاات,مشترک منتشر شده در این
حوزهه موضوعی بسیار کمتر از میزان تولیدات منتشره در حوزه شیمی است.
لازم به ذکر است که دو کشور ایران و مالزری در حيطه ,موضوعی اقتصاد و
بازرگانی و علوم فضا هیچ گونه مشارکتی با یکدیگر انجام نداده‌اند.
پرسش ششم: کدام‌یک از نویسندگان و مژسسه‌های علمی-پژوهشی ایرانی بیشترین
فیلدهای نام نویسندگان (لا۸) و وابستگی سازمانی نویسندگان (۴1) جهت
پاسخگویی به این پرسش بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که امینی» کارگر و
میرزایی به ترتیب پرتولیدترین نویسندگان ایرانی در تولید علم مشترک با مالزی
هستند. نام ۱۰ نویسنده برتر ایرانی در تولید علم مشترک دو کشور در جدول ۵
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم. ۱۱۹
ارائه شده است. لازم به ذکر است که پرتولیدترین نویسنده در تولید علم مشترک
ایران و مالزی» دارای ملیت مالزیایی است (ان. جی. " با ۵۸ تولید).
جدول ۴: میزان تولید علم مشترک دو کشور در ۲۲ حیطه موضوعی
از میان دانشگاه‌ها و مسسه‌های علمی -پژوهشی ایرانی که در تولید علم مشترک
ایران و مالزی سهیم بودهاند. دانشگاه شهید بهشتی بیشترین میزان تولید را به
خود اختصاص داده است. پس از آن» دانشگاه پیام نور و دانشگاه تهران به ترتیب
با ۴۱ و ۲۳ تولید. بیشترین میزان تولید مشترک را دارا بودهاند. جدول ۶
فهرست ۱۰ دانشگاه و موسسه ایرانی برتر در تولید مشترک دو کشور را ارائه
میدهد. البته لازم به ذکر است که در این مورد نیز پرتولیدترین موسسه‌ها مربوط
به کشور مالزی هستند (دانشگاه مالایا" و دانشگاه علوم مالزی؟» هر دو با ۸۴
جدول ۵: پرتولیدترین نویسندگان ایرانی در تولید علم مشترک ایران و مالزی
پرسش هفتم: مجله‌هایی که تولیدات علمی مشترک دو کشور در آنها به چاپ رسیده
به منظور پاسخگویی به اين پرسش و تعیین مجله‌های اصلیّ که تولیدات
مشترک دو کشور در آنها به ,چایيپ رسیلاه اسیت., فیلد منبع (50) مورد تحلیل
قرار گرفت. مجله‌هایی که حداقل ۳ توژّلید مشترک ایران و مالزی در آنها منتشر
شده بود به عنوان مجله‌های اصلی انتخاب شدند. از این ۱۲ مجله. دو مجله در
اکثر تولیدات مشترک در مجلهای متعلق به کشور دانمارک به چاپ
رسیده‌اند. ضریب تأیر"" پنج ساله مجله‌های مذکور مربوط به سال ۲۰۰۷ نیز از
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم. ۳ ۱۱۱
جدول ۶: پرتولیدترین دانشگاه‌ها و مسسه‌های علمی-پژوهشی ایرانی در تولید
همانگونه که در جدول»۷ امشاهلاه" میشود؛ آظرییه "تأثیر مجله‌های منتشر کننده
تولیدات مشترک ایران و مالزی بسیار پایین بوده.و بین صفر تا ۲/۵ در نوسان
است. دو مجله ایرانی که‌آمیزبان تولیدات مشترک بزاده‌اند نیز هنوز ضریب تأثیری
از سوی پایگاه گزارش‌های استنای"مجله‌ها*دریافت نکرده‌اند. دلیل این امر این
است که این ۲ مجله اخیرا (سال ۲۰۰۷) وارد وبگاه علوم شده‌اند؛ در صورتی که
حداقل باید یک دوره سه ساله از ورود مجله به وبگاه علوم گذشته باشد.
مشارکت در انجام پژوهش, شراکت و تسهیم دانش, مهارتها و فنون و ایجاد
شبکهای از روابط علمی میان دانشمندان و پژوهشگران را با خود به همراه دارد
که بسته به وسعت مشارکت. اعم از مشارکت در سطح یک سازمان؛ در سطح
یک شهر یا کشور در سطح یک منطقه و یا در سطح بینالمللی» مزایا و فواید
مشارکت و همکاری علمی نیز متفاوت خواهد بود. مشارکت بینالمللی به عنوان
گسترده‌ترین نوع مشارکت علمی, مزایای زیادی را در برداشته و برخورد
اندیشه‌های متفاوت منجر به خلق ایده‌ها و نظریه‌های متفاوت و نو میشود.
پژوهش حاضر بخش کوچکی از این مشارکت گسترده را مورد بررسی قرار داده
است. با توجه به مشترکات مذهبی و فرهنگی ایران و مالزی و همینطور
عضویت هر دو کشور در سازمان کنفرانس اسلامی» پژوهشگران به بررسی
همکارق آين در کشور طی, یاک دوزه ۳۴ ساله پرداتتد
جدول ۷: مجله‌هایی که تولیدات مشترک ایران و مالزی در آنها منتشر شده‌اند
بح ایران-دانشگاه علم و صنغات چّ 68 6 0۳10395 5 ۵۶ م70 صعنص1۳
۳۵۸ الا که ۴ 40 1600010817" 2915 01-۳[ بر0 ۳
نتایج این بررسی نشان داد که سهم مشارکت ایران در تولید علم مالری ۷و
سهم مشارکت مالزی در تولید علم ایران ۰/۳ درصد بوده است. همچنین بررسی
مشارکت دو کشور نشان داد که روند همکاری پژوهشگران ایرانی و مالزیایی
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم. ۱۱۳
روندی صعودی داشته که در سال ۲۰۰۸ به اوج خود رسیده است. بررسی ملیت
نویسندگان اول تولیدات مشترک نشان داد که نویسندگان مالزیایی سهم بیشتری
را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بررسی سایر کشورهای مشارکتکننده در
تولید علم مشترک دو کشور نشان داد که استرالیا و چین همکاران اصلی در تولید
مشترک دو کشور بودهاند. از نتایج دیگر این بررسی» شناسایی موضوعهای اصلی
در تولید مشترک دو کشور بود که بر اساس نتایج به‌دست آمده بیشترین
همکاری دو کشور در تولیدات علمی حوزه شیمی بوده است. نویسنده و موسسه
ایرانی پرتولید در تولید مشترک دو کشور نیز به ترتیب مصطفی امینی و دانشگاه
شهید بهشتی هستند. همچنین ضریب تأثیر مجله‌های میزبان تولیدات مشترک دو
کشور پایین است و اکثر تولیدات مشتررکي در مجلهای متعلق به کشور دانمارک به
روند صعودی مشارکت,و,همکاری دو. کشور طی سالهای مورد بررسی به
ویژه رشد چشمگیر این"روند«در سالهای اخیژه«از مهّم‌ترین نتایج این پژوهش
است که میتواند نقش مهمتی«در. ستاست گذاری‌های علمی دو کشور ایفا نماید.
امید است اين روند با همین هی رود دراه نیرگادامه یافته و همکاری و
( 366106 0#صه 60-000 عنصمدم 5 دم منم عنسع0) 1۳0۵۵2
هاما.23 (151) ۵00 ددع5 1۵۳ عانطنعدا 22 وم دروم2 24
دیده‌گاه» فرشته (۱۳۸۸). مطالعه الگوهای مشارکت پژوهشگران ایرانی در پژوهشهای بینالمللی (نمایه
استنادی علوم) طی سالهای ۲۰۰۷-۱۹۹۸. پایان‌نامهه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز. شیراز.
محسنی» منوچهر (۱۳۷۲). مبانی جامعه شناسی علم: جامعه» علم و تکنولوژی. تهران: کتابخانه طهوری.
نوروزی» علیرضا؛ ولایتی» خالید (۱۳۸۸). همکاری علمی پژوهشی: جامعه شناسی همکاری علمی.
ولایتی» خالید (۱۳۸۷). بررسی میزان همکاری‌های علمی بین ایران و کشورهای همجوار طی سالهای
00113007202 هم 1210۳200 هصزم 3/0 2000(۰) 31.3۰ ,3055 دک محقاه م۸
: (79)5 ,56167166 0۳۳۵۲۸ ,زو لاس۸ اطع مطاا 2و یط هزع۸ حز ععصعن5
زادع 50 توص یز 300200 او [2 02000 .(2000) ۷۰ فک بش۸ ماقهظ
-00 عنگنادعن5 آهد و20 16 131 کعفاععامد ۲ [2005۵< .(2001) ۷۷۰ ماعتصفای
717 (۳۳۳۳۳۹۲۲ ۲۳713/۷7۷ 0 (1 ۳2 ۰ ۹۵۵0 2۵ *.
کزو م20 ع 6 506010 ۸ نع مامصط 1 200 عع منک ممفصنطا0 که اطع
40 ق1300 ۶و صمن 011000۳ که 17065 ..(2000) 1 ,معانصهنط بط ,1۵۵۳۵
7 3/۳0۳ صزعص5 3160013 ۵۶ برع منم عمط صز طلجعوعط صعاسه‌عاا8ظ
40 ,ص۵0 ۲مکصذ اما مطع: گم «صمنعنله‌طملی .(0991) ۳۰ مصتق21
0۲۵ 1۵۲۵۹۲ 52۲۵|۶5 ۸۳۵۲0 ۰20۳۵۵ ۳۵ ]۵ 85و 2۳۵۲۵2۵0 ص۲۵6
عکنآ دز 2۵6۳8 منطا ما۸ .(1989) :1۷ ,رتقعاههم۴ کل 52120۵۳۵30۵
له ماع ۵1 6۵۳ ع۳] 31/208 .(2004) بت ,16706800 نس متعصهد ۷۷
مشارکت ایران و مالزی در تولید علم: بررسی الگوی هم‌تألیفی در وبگاه علوم
| هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان مشارکت و همکاری علمی دو کشور ایران و مالزی در تولید علم جهانی طی سال های 1975 تا 2008 انجام گرفته است. روش: پژوهش حاضر به روش علم سنجی انجام گرفت و در آن به روند همکاری دو کشور در بازه زمانی مورد نظر، ملیت نویسندگان اول در تولیدات علمی مشترک دو کشور، سایر کشورهای مشارکتکننده در تولید علم مشترک ایران و مالزی، حیطه موضوعی اصلی که دو کشور در آن همکاری داشته اند، و پرتولیدترین نویسندگان و مؤسسه های علمی-پژوهشی ایرانی در همکاری با مؤسسه های مالزیایی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت یافته: نتایج پژوهش نشان داد که نخستین همکاری علمی دو کشور در سال 1975 انجام گرفته و روند این همکاری طی 34 سال مورد بررسی، سیری صعودی را پیموده است. بیش ترین تعداد مشارکت علمی مربوط به سال 2008 بوده است که دو کشور، 87 تولید علم مشترک انجام داده اند. شیمی پرتولیدترین حیطه موضوعی در مشارکت علمی دو کشور بوده است. ضمن اینکه دو دانشگاه مالایا و ساینس مالزی بیش ترین سهم را در تولیدات علمی مشترک دو کشور دارا بوده اند. واژه های کلیدی: همکاری علمی، تولید علم، ایران، مالزی، علم سنجی |
17,749 | 449307 | حق بر سلامتی روان» به دلیل بنیادی بودن» قابل سلب يا تعطیلی نیست و این حق بنا به
اقتضای ذاتی خود» به تنهایی؛توسط شخص قابل تامین نمی‌باشد و نیاز به اقدامات ایجابی و
موثر دولت دارد. در بندهای ۳۰ الی ۴۵ نظریه عمومی شماره ۱۴ کمیته میثاق» تعهدات دولت
در برابر حق سلامتی به ۴ دسته تقسیم شده است: (۱- تعهدات حقوقی کلی؛ ۲- تعهدات
حقوقی خاص؛ ۳- تعهدات بینالمللی و ۴- تعهدات اصلی و هستهای». تعهدات مذکور در سه
الی- تعهد به احترام: بعنی «دولتها در مسیر بهره‌مندی از این حق» موانع و
محدودیتهایی برای اشخاص يا گروه‌هایی از افراد ایجاد ننمایند یا آنکه موانع موجود و
حمایت از حق بر سلامت روان در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ... ۲۳۷
محدودیتهای جاری را رفع ساونده. در ین این یاه تظرباه عسومی, ماد ۱۷ مقاق در
بندهای ۳۳ الی ۳۵ مقرر میدارد: «لزوم احترام به حق سلامتی» دولتها را ملزم میکند تا از
انکار یا محدود کردن دسترسی مساوی برای همه افراد از جمله زندانیان یا بازداشت‌شدگان»
اقلیتها پناهجویان و مهاجران غیرقانونی» خودداری کنند به نحوی که از خدمات بهداشتی
پیشگیرانه» درمانی و تسکینی استفاده کنند و همچنین از اجرای اعمال تبعیض آمیز به عنوان
یک سیاست دولتی در مورد وضعیت و نیازهای بهداشتی زنان و سایر گروهها خودداری
اعمال محدوديت‌ها بر حقوق و آزادی‌های افراد در دوران کووید ۱۹ اگرچه در ظاهر
مغایر این تعهد دولتها است» اما در اصل نوعی احترام به حق سلامتی افراد محسوب میشود»
چون باعث عدم گسترش و شیوع بیماری و در نهایت صیانت از سلامتی افراد محسوب
میشود» هر چند بر اساس ماده ۱۲ میثاق؛ محدوديت‌ها باید ضروری» متناسب» معقول» محدود
و منطتبق با قانون بوده و با هدف پیشگیری و کنتزل بیماری و در جهت بهداشت عمومی و با
ب- تعهد به حمایت:" این تعهد ناظر به.تعهدات دولتها به حفظ و حمایت از حق بر
سلامتی در برابر تعرض و نقض این خق توسط ارکان يا موسسات دولتی يا اشخاص خصوصی
است این تعهد: تضمن اجساب از تفه حهیارداگی دیگران از نقضن آن است:" در
راستای این تعهد بند ۳۵ نظریه عمومی عنوان میدارد: «تعهد به حمایت شامل وظایف
دولتها برای تصویب قانون یا انجام سایر اقدامات تضمین کننده دسترسی برابر به مراقبت‌های
بهداشتی و خدمات مرتبط با سلامتی است که توسط اشخاص ثالث ارائه میشود. کشورها
همچنین باید تضمین نمایند که اشخاص ثالث دسترسی مردم به اطلاعات و خدمات مرتبط با
بهداشت را محدود نمی‌کنند. تضمین آنکه خصوصی‌سازی بخش سلامت متضمن تهدیدی
برای مولفه‌های حق سلامت (در اختیار» در دسترسی و کیفیت تسهیلات و خدمات سلامتی)
نباشد» همچنین کنترل و نظارت بر بازار تجهیزات پزشکی» دارویی» از جمله مصادیق این تعهد
۱. حمیدرضا آقاباباییان» «همه گیری کرونا از دید گاه حقوقی و حق بر سلامت شهروندان»» پایگاه خب رآنلاین» (۱۳۹۸)» ص ۵
۸ فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» دوره بیست‌ودوم» شماره ۷ تابستان ۹۹
در ارتباط با حمایت از افراد در برابر کووید ۱۹ تعهد دولتها به نظارت بر عملکرد مراکز
درمان خصوصی جهت انجام آزمایش‌ها و غربالگری‌های نوعی تعهد به حمایت محسوب
میشود» چرا که این مراکز ممکن است درمان و آزمایش بی کیفیت و با هزینه بالا انجام دهند
که لزوم دخالت دولت برای کیفی‌سازی خدمات و تناسب هزینه درمان را ایجاب می‌نماید.
۱ تعهد به ایفا:" این تعهد به معنای مجموعه اقدامات ایجابی اجرایی دولتها در تامین و
ترویج حق سلامتی است. در بندهای ۳۶و ۳۷ نظریه عمومی در خصوص این تعهد تاکید شده
است «دولتهای عضو ملزم هستند که حق سلامت را در نظام‌های سیاسی و حقوقی ملی»
ترجیحا از طریق اجرای قانون» به رسمیت بشناسند و یک سیاست ملی بهداشت را با
برنامه‌ریزی دقیق برای تحقق حق سلامت اتخاذ کنند. این تعهد همچنین دولت را به اتخاذ
تدابیر مثبت که به افراد و جوامعم کمک میکند تا از حق سلامتی برخوردار شوند» یاری می-
دهند. به طور مثال» تضمین ارائه مراقبت سلامتی از جمله برنامه‌های ایمن‌سازی در برابر
بیماری‌های مسری و همه‌گیر» تضمین دسترسی برابر همگان به معیارهای اصلی سلامتی نظیر
غذای کافی و مناسب مطابق اصول تغذیه» آب سالم. آشامیدنی» نظافت اولیه» مسکن و شرایط
کافی زندگی» داشتن زیرساخت‌های سلامت عمومی» تضمین آموزش و تربیت پزشکان و
سایر افراد مربوطه» تأمین تعداد کافی بیمارستان‌ها» تدارک نظام بیمه عمومی» خصوصی یا
مختلط ارتقا و گسترش تحقیقات پزشکی و آموزش سلامتی و اطلاع‌رسانی درباره ایدز
خشونت خانگی» مصرف نادرست الکل» سیگار داروها و غیره» از جمله موارد این نوع تعهد
یکی از مصادیق بارز این نوع تعهد. دولت در مقابله با کووید ۰۱۹ این است که کشورها
وظیفه دارند تا منابع موجود اعم از مالی» انسانی» فناوری یا طبیعی را متمرکز کنند. آنها
همچنین باید برای گسترش منابع موجود» از طریق پشتیبانی سایر دولتها يا منابع خصوصی»
برای تضمین حق سلامت روان اقدام کنند. استاندارد عمومی موجود که در میثاق بیان شده»
این است که کشورها باید حق سلامتی را نه تنها طبق منابع موجود» بلکه به «حداکثر منابع
موجود» ارتقا دهند. در این راستا» دولت وظیفه دارد: ۱- از تمام منابعی که در اختیار دارد
حمایت از حق بر سلامت روان در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ... ۹
به‌طور موثری استفاده کند؛ ۲- منابع خود را با استفاده از همکاری‌های بینالمللی (سایر
کشورها) و مساعدت‌ها و همچنین کمک‌های خصوصی شرکتها گروهها و افراد گسترش
دهد. مهمتر از همه» منابع در این زمینه فقط به منابع مالی محدود نمی‌شوند. آنها ممکن است
منابع طبیعی» منابع انسانی (مانند متخصصان پزشکی» کارکنان مراقبت‌های بهداشتی جامعه و
داوطلبان)» منابع فناوری (مانند اینترنت و تجهیزات غربالگری و آزمایش) و منابع اطلاعاتی (از
جمله اطلاعات در مورد کووید ۱۹ و گسترش آن) را شامل شوند.! البته باید یادآور شد که
اصولا تعهد دولتها در تامین حقوق اقتصادی و سلامت شهروندان تعهد به وسیله است.
یعنی دولت موظف است تمامی امکانات اقتصادی و تدابیر لازم مدیریتی را به کار بندد تا افراد
تحت صلاحیت آن دولت بتوانند از حقوق بشری نسل دوم بهره‌مند شوند».۲ اگر تعهد
بینالمللی دولتها در تأمین سلامت شهروندان خویش تعهد به حداکثر تلاش قلمداد شود»
لیکن تعهد هر دولت به تضمین حیات ملت خود تعهد به نتیجه است» تعهدی که فارغ از نظام
حقوق بین‌الملل که به دولت مجوز عدول از تعهدات بینالمللی خویش در وضعیت‌های
فوق‌العاده عمومی را داده است» ريشه در فلسفه وجودی دولت و قانون اساسی هر کشور
۴ راهبردهای حمایت از حق سلامت روان در برابر کووید ۱۹
تامین حداکثری و امکان دسترسی به بالاترین سطح بهزیستی در حوزه سلامتی روان جز
تعهدات دولتها محسوب میشود که به نظر میرسد این تعهد حداکثری در شرایط عادی
موضوعیت داشته باشد» اما در شرایط اضطراری نظیر بیماری" کووید ۰۱۹ تا حدودی تقلیل
می‌یابد و آن مفهوم کامل بهزیستی و رفاه مدنظر در مقدمه اساسنامه سازمان بهداشت جهانی و
نظریه عمومی میثاق از ماده ۱۲ امکان‌پذیر.نیست. نکته مهم.اینکه در تامین سلامت روان
دولتها نمی‌توانند به بهانه کمبود امکانات از تعهدات خود شانه خالی کنند و باید از تمام
6 200 5ع۶00096ع3 00710-119 میک ۲۹۷۷۹۷1۵-9 مصمععل ۵۵ 1۴۶9 1۰
و1 .0 ,2020 (ا(2 ا8۳۳) طلاا هه ۵۵ خطهط عطا م00 کصمموعع 06
-51316- 9-۳6500565-301 010-1 05 0ص رد-19 - 1/010 2020/04/0 /ع م عن زمخصنم0//؛صاط
3۳1-۰ 0- ]1-10-1631 ع ز-0 )-ع نص دم -عصمناههنا 0
۲. ستار عزیزی» «تاثیر کرونا بر وظایف و تعهدات دولتها از منظر حقوق بین‌الملل» پایگاه اطلاع رسانی فراتاب» (۱۳۹۹)»
۰ افصلنامه پژوهش حقوق عمومی» دوره بیست‌ودوم» شماره ۷ تابستان ۹۹
منابع موجود خود استفاده نمایند» چون هرگونه تهدید علیه سلامت روان میتواند منجر به
نقض حق حیات شود. پس در شرایط بیماری کووید ۱۹ که توام با بحران روانی برای اکثر
مردم است» دولتها ضمن تامین حداقل نیازهای جسمی,» باید در مقام حداکثر تلاش در
ملاک و معیار چگونگی ایفای تعهدات دولتها به موجب نظریه عمومی ماده ۱۲ میثاق در
شرایط بیماری‌های همه گیر نظیر کووید ۰۱۹ ایفای کامل تعهدات «اصلی و هستهای» دولتها
است» هر چند از تعهدات کلی و خاص و حداکثری جهت بهزیستی کامل نباید غافل شد. به
عبارتی» در دوران بیماری کرونا امکان تامین حداکثری حق سلامت در همه ابعاد و در مسیر
بهزیستی کامل وجود ندارد» اما در این دوران با نگرشی معقول و رعایت حداقل استانداردهای
سلامت, دولتها در تامین حق سلامت روان و سایر حقوق بشر باید تعهدات اصلی و هستهای
خود را ایفا نمایند که در بندهای ۴۳ و ۴۵ نظریه عمومی به شرح ذیل اشاره شده‌اند:
* تضمین دسترسی به مراکز درمانی» کالاها و خدمات بصورت غیرتبعیض آمیز» بویژه
* تضمین دسترسی به حداقل غذای ضروری که از نظر مواد مغذی» کافی و بی‌خطر باشد
* تضمین دسترسی به سرپناه» مسکن وتأمین, کافی آب سالم و آشامیدنی؛
* تضمین توزیع عادلانه کلیه امکانات» کالاها و خدمات بهداشتی؛
* اتخاذ و اجرای یک استراتژی ملی و برنامه‌های بهداشت عمومی» بر اساس شواهد
# تضمین مراقبت‌های بهداشتی باروری» مادری (قبل از زایمان و بعد از زایمان) و مراقبت
# اتخاذ تدابیری برای پیشگیری» معالجه و کنترل بیماری‌های همه گیر و بومی؛
* تأمین آموزش و دسترسی به اطلاعات در مورد عمده‌ترین مشکلات بهداشتی در جامعه
حمایت از حق بر سلامت روان در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ... ۳۱
* ارائه آموزشهای مناسب برای کارکنان بهداشتی از جمله آموزش بهداشت و حقوق
ایفای تعهدات فوق الذکر در برابر کووید ۱۹ تحت شرایط اضطرای» قابل تعلیق از سوی
دولتها نیست و اجرای آنها برای همه به طور برابر و بدون تبعیض و با رعایت اولویت‌دهی
با تشریح مفاهیم سلامت» بهزیستی» سلامت روان و تبیین اهمیت حق سلامتی روان و جسم
و تعهدات و تکالیف دولتها در بندهای پیشین» در پرتو نظریه عمومی شماره ۱۴ کمیته میثاق
در خصوص ماده ۱۲ میثاق و رهنمودهای سازمان بهداشت جهانی و اصول روانشناختی»
میتوان به راهبردهای کارآمد و موثر حمایت از حق سلامت روان در شرایط اضطراری
همچون شیوع بیماری همه گیر کووید ۱۹ و اعمال قرنطینه و محدودیتهای ضروری ناشی
اقدامات و سیاستهای دولتها دز جهت. پیمگیری,و,دریان بیماری کرونا دست یافت. با
توجه به الزامات اصلی دولتها در هر شرایطی (اعم از.عادی او اضطراری) نظیر بیماری
کووید ۱۹ در جهت تامین حق سلامت روان با رویکرد. تامین حداقل استانداردهای بهزیستی
برای حفظ تعادل جسمی و روانی و به طور خاص» پیشگیری از تشدید بیماری افراد دارای
اختلال روانی و کاهش بحرانهای روانی برای افراد عاذی» اجرای راهبردهای ذیل ضروری
# اقدامات تامینی حق سلامت جسم: اعمال قرنطینه» سیاستهای پیشگیری و درمان و
اعمال محدودیتهای ضروری در جهت تامین بهداشت و سلامت عمومی در برابر کووید ۱۹
از سوی دولتها طبعا منجر به.تعطیلی بسیاری از کسب.و کارها تنزل درآمدها مشکلات
اقتصادی» بیکاری» سوتغذیه و کمبود امکانات اولیه برای ادامه حیات میشود» لذا در راستای
ایفای تعهدات اصلی» دولت موظف است با رعایت اولویت‌ها» اصل برابری و بدون اعمال
تبعیض» غذای مناسب» آب آشامیدنی کافی» مسکن مناسب» داروهای اساسی و ضروری»
دسترسی آسان به مراکز درمانی و بهداشتی» امکانات اولیه بهداشتی و درمانی بویژه برای
۲ فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» دوره بیست‌ودوم؛ شماره ۷ع تابستان ۹۹
بینالمللی» زندانیان» بیماران روانی» افراد ساکن در بهزیستی» حاشیه‌نشینان» فقرا مستضعفان و
غیره را فراهم نماید. عدم تامین امکانات اولیه» حیات اين دسته از افراد جامعه را قطعا در
معرض سو تغذیه» بیماری کرونا و سایر بیمارها» ترس و اضطراب ناشی از فقدان امکانات
اولیه حیات قرار میدهد و چه بسا در اثر فشار ناشی از کمبود این امکانات» آنها در معرض
بیماری و بحران روانی قرار گیرند. به دلیل اثرگذاری فقدان چنین امکاناتی در دوران بیماری
کرونا بر سلامت جسمی, میتواند زمینه‌ساز تشدید وضعیت بیماری افراد دارای اختلال روانی
# اقدامات تامینی حق سلامت روان: همه افراد به تناسب سطح تعادل روانی و بهزیستی و
میزان بهره‌مندی از امکانات زندگی» تحت تاثیر بحران ناشی از کووید ۱۹ قرار می گیرند»
دستهای از افراد به دلیل شرایط خاص زندگی یا ضعف در سلامت جسمی یا روان»
آسیب‌پذیرتر می‌باشند و دچار بحرانهای روانی حداقلی یا حداکثری می‌شوند» لذا لزوم
حمایت و دخالت ایجابی دولت و سایر بازیگران اجتماعی برای کاهش این بحران‌ها بسیار
با الهام از نظریه عمومی ماده ۱۲۰ میثاق و دستورالعملهای سازمان بهداشت جهانی»
کنوانسیون حقوق اشخاص دارای معلولیت" و اصول آروانشناختی» میتوان اقدامات
روانشناختی ذیل در جهت تامین و تضمین حق سلامت روان در برابر کووید ۱۹ را به شرح
* ارائه خدمات عاطفی» بهداشتی و مداخلات روانشناختی:" این نوع خدمات به افراد متاثر
از بحران کرونا باید توسط افراد متخصص بهداشتی» روانشناختی» روانپزشکی» پرستاران»
مشاورین» مددکاران و داوطلبان آموزش‌دیده و تحت مساعدت و هدایت دولت ارائه شود و
الف- مراقبت‌های بهداشتی بالینی اولیه و اساسی با رعایت اولويت‌ها (به عنوان مثال
افسردگی» اختلالات روانی» صرع» الکل و سو مصرف مواد مخدر).
3۳۳۹۵۶ ۶و ععطعط عطا ۵۵ ۲۳۵۵۷۵۵۵۵ وجاطاهه دک 11 صصد 04000000005 3۵ 1۰
/ومنانازطاهعن0 /0۳8 ۵۵ ۷۷۰ //:008ط ,(2006) ,100 13 (60۳0) 6 ددد
حمایت از حق بر سلامت روا در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ...۰ ۳۳
ب- مداخلات روانشناختی (به عنوان مثال مداخلات حل مسئله» مداخلات بین فردی و
# ایجاد و تقویت سازمانهای مرده‌نهاد و همکاری‌های گروهی» برای کمک‌رسانی به
* حمایت و ارتقای حقوق افراد دارای شرایط روحی و روانی شدید و ناتوانی‌های روانی -
اجتماعی بویژه در موارد اضطراری بسیار مهم است. این شامل بازدید» نظارت و پشتیبانی از
افراد در مراکز روانپزشکی, اماکن بهزیستی و منازل شخصی است.
# اراثه برنامه‌های ویژه روان‌درمانی برای افراد آسیبپذیر از جمله کارکنان مراکز
بهداشتی و درمانی و خانواده‌های آنها مادران باردار» بیماران مبتلا به کووید ۱۹ کودکان.
سالمندان و زنان تنها اقلیتها افراد بومی» مهاجران» پناه جویان» زندانیان» کارگران و افرادی
* اجرای برنامه‌های مفرح» هیجان‌انگیز و امیدوارکننده در جهت حفظ و احیای
سلامت روان در فضای مجازی با.پهره‌مندی از ظرفیتهای "هنری» فکری» فرهنگی»
* ارائه اطلاعات علمی صحیح» کافی و شفاف به عموم در جهت مدیریت زندگی در
* رعایت اصول پاسخگویی» مسئولیت‌پذیری و شفافیت در اتخاذ تصمیمات اضطراری و
*# مقابله شدید با نشر هرگونه اطلاعات نادرست و تشویش کننده اذهان عمومی و مجازات
# ارائه بسته‌های حمایتی معیشتی و شغلی به افراد آسیبپذیر برای کاهش نگرانی‌ها و
* اقدامات موثر برای پیشگیری از خودکشی و اقدامات احتمالی افراد خطرناک.۱
* ایجاد مراکز بهداشتی و درمانی عمومی و رایگان برای ارائه خدمات غربالگری»
۰ .3 ,00.16 086ص + سا عم تصطاطاع ج حسططط همه االد ۵۵ ,۷/۵۵ 1۰
۴ فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» دوره بیست‌ودوم» شماره ۷ع تابستان ۹۹
* راه‌اندازی شیوه‌های روان‌درمانی مناسب و از راه دور و با استفاده از امکانات بهروز نظیر
ویدیو کنفرانس» برنامه‌های برخط استفاده از نرم‌افزارهای مناسب و نهایتا تلفن و پروتکل‌های
ذرمانی ستاسب! با انتکار و حمایت ذولت و نهاذهای خصوصی.
تحلیل موضوع سلامت روان در قالب مفهوم حق و گفتمان حقوق بشر نقشی مهمی در
حمایت و صیانت از انسان در مواجه با بحرانهای روانی در نظام‌های حقوقی ایفا می‌نماید.
زندگی بشر همواره تحت تهدیدها و فشارهای روانی است از جمله این موارد» بیماری همه گیر
و مسری کووید ۱۹ میباشد که از اواخر سال ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین گسترش پیدا کرد و
در اند کک زمانی با تسری به کل دنیا به عنوان یک «پاندمیک يا هم هگیری جهانی» از طرف
سازمان بهداشت جهانی به رسمیت شناخته شد. بیماری‌های همه‌گیر تاثیر بسیار زیادی بر
حقوق بشر در ابعاد مختلف می‌گذارند. ترس و اضطراب ناشی از کووید ۱۹ بیشتر افراد را در
وضعیت بحران روانی و عدم تعادل زندگی قرار داده است» لذا در پرتو موازین حقوق بشری و
استفاده از مفهوم حق» میتوان از کرامت, عزت و حیات فرد» بویژه حتق سلامت روان در برابر
این بیماری مسری حمایت و صیانت نمود. در این ارتباط ماده ۱۲ میثاق بینالمللی حقوق
اقتصادی» اجتماعی و فرهنگی در عبارات کلی و نظریه عمومی شماره ۱۴ کمیته میثاق با
تفصیلی بیشتر با تجویز حق سلامتی به عنوان یکی از حقوق بنیادین بشر بر تعهدات و
تکالیف دولتها جهت تامین و صیانت از حق سلامتی جسم و روان تاکید نموده‌اند.
اعمال سیاستهای قرنطیه» محدودسازی احقوق و آزادی‌های بشر و اعلام شرایط
اضطرای» حق سلامتی روان را بیش از سایر حق‌ها مورد تهدید قرار میدهد. ترس و اضطراب
ناشی از ابتلا پا مرگ خود و اعضای خانواده» فقدان منابع» غذا آب» د رآمد» انزوای اجتماعی
و غیره» موجب بروز و تشدید اختلالات روانی میشود. لذا فرض پژوهش این است که علی-
رغم خلا سند حقوق بشری مجزا در خصوص حق سلامت روان» اما با استفاده از ظرفیت‌ها و
حمایت از حق بر سلامت روان در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ... ۳۵
سازوکارهای مقرر در ماده ۱۲ میثاق و نظریه عمومی شماره ۱۴ کمیته» میتوان به تجویز
تکالیف و تعهدات دولت در جهت حمایت و صیانت از این حق در دوران کووید ۱۹
پرداخت و دولتها و سایر نهادها را تشویق و حتی تکلیف نمود تا راهبردهای موثر کاهش
بحران روانی برای افراد آسیبپذیر را اجرایی نمایند. هر چند در میثاق و نظریه عمومی» بر
بهزیستی کامل و تکالیف کلی خاص, بینالمللی و هستهای تاکید شده است» اما همه تعهدات
دولتها در خصوص بهزیستی و حق سلامت حداکثری میتواند در شرایط عادی موضوعیت
یابد» ولی در شرایط اضطراری نظیر همه‌گیری کرونا به استناد بندهای نظریه عمومی» تعهد
اصلی و هستهای دولت در این شرایط پابرجا بوده و مطابق با این نوع تعهد دولتها مکلف
هستند با بهره گیری از حداکثر منابع خود و اولویت‌بخشی به سلامت, حق سلامت روان را
مورد حمایت کامل قرار داده و راهبردهای حمایتی و صیانتی رایگان و یا کم‌هزینه را به‌طور
برابر و بدون تبعیض, در اختیار و دسترس همه اشخاص دارای اختلال روانی و افراد دچار
بحران روانی در اثر کروناویروس قرار دهند و تلاش حداکثری در جهت کاهش بحران روانی
انجام دهند» چرا که عدم ایفای"تعهدات هستهای دولت در این اخصوص میتواند منجر به
نقض حق حیات و سایر مصادیق حقوق بشر شود. به طبع» بدون وجود تعادل روحی و حق
سلامت روان» زندگی و سایر حقوّق"بشو.بی معناخوآهک,شد:*3آر این راستا در کنار نیازهای
جسمی به عنوان شاخصه‌های تامین سلامت جسم نظیر تامین غذای کافی» آب آشامیدنی»
سرپناه» داروهای ضروری» درمان مناسب» مولفه‌های سلامت روان نظیر برنامه‌های مفرح و
مددکاری» مشاوره و غیره به عنوان تعهدات اصلی و هستهای دولت در دوران همه گیری
کروناویروس باید تامین شود و چنین تعهداتی راهبردهای موثر و کارآمدی جهت کاهش
بحرانهای ناشی از کووید ۱۹ و صیانت حق سلامت روان محسوب می‌شوند.
۶ فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» دوره بیست‌ودوم» شماره ۷ تابستان ۹۹
- متبو.سی.آر کریون» چشم‌ندازی به توسعه میئاق بینالمللی حقوق اقتصادی» اجتماعی و
- گرینبرگک» جرالد.اس» کنترل فشار روانی» ترجمه محسن دهقانی و دیگران (تهران:
- احمدعلی نوربالا «سلامت روانی- اجتماعی و راهکارهای بهبود آن»» مجله روانپزشکی
- حسین آل‌کجباف» مفهومو"جایگاه حق بر سلامت دراسناد بینالمللی حقوق بشر»
- شیما شهیاد و محمدتقی محمدی» «آثار روانشناختی گسترش بیماری کووید ۱۹ بر
وضیعت سلامت روان افراد جامعه: مطالعه مروری»» مجله طب نظامی» دوره ۲۲» شماره ۰۲
67 1۵۳ کص۳عط0. کاطاونط 730۵۵ فصه ۵00/10-19 بصقاقمه ۸60۳ -
-10 69/0017 0012/21 / 000/51165 دام -عهه ۰ //: ۵۵ ,(2020) و809 13
,(2020) بنعع 11-8 م۵۵" ,مشش صمناهنممدع۸ لععزعمامطل روط صععخعصسه -
,(0۳5601) فاطاونط سل لفصه آهنمم5 معنسومط3۳۵0 ۵۳ ععاانصصم )0 -
,(2020) بکااعین8 لهسطلت0 0فل 1 ند موحصحصحصصدد معا عع 2/۵
16 اک / 2865 0 / نع /کعنل و ابص /ع ما0 0 //:۲۲05ط
,(0۳5601) فاطاونط سل لفصه آهنمم5 معنسومط3۳۵0 ۵۳ ععاانصصم )0 -
,۳020۳6 وصه عنصع2200 (007/10-19ع) عع66 1 دج عطا صطص اافصطاه 1۳
حمایت از حق بر سلامت روان در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ... ۳۷
۰ ۳۳۷۵۳ //:۲۵ ۳ ,2020 لاس۸ 6 واااونط ادسعلنه 0100 له لا
,00710-14۰ ۴ علقه 0 ۵۵ ۵ 6 دوع قفط [مانع0 1۵6 مصققه ل 1ل[11 -
- 6-00 ۳62 056-0 عانعن /کعل ناه /عمعصناصمنعن عمط ,(2020)
[هاط ۵6 1۶ ص21 2۳۳ ه 1۳۳۲۵ ب 0۳0 000 م۳۵۵۸ نز نعز جسلا0 -
«(2015) 2 .10 14 .7۵1 الط 55 0 1۳۳ و1110
انا ۷۳۲/۶ 112215 آ۵ ۲ 66 00 38- ااونظ فک ۳2 رگ 0 0۵۵ -
7 مبطند بصلد بط ۷۷۷۰ //:۲0۹ط ,(2019) ,(4 [00ا61)5 موقنطرط لقه370
۷( ۳۳۲ ,(1۳8۳5) فکصصااورو معط 2۳ دوز اااصصصط الصصز 1۲ -
وا 6022۳901 عزا سح هام2 عنص لد ,001710-19 عط هه 0065
-عن ص6۳ 00 19-0- 0705-330-010 0-0 863 075/6۳ 0 /ع کعگ 0 // تقاط «(2020)
- 1185 وا۲له112 ل8اص۵ ۱/۵ ووتققدز ان بهع اللاوورد )2020(,
3۲۳05: // ۷ 115 6 2100 و5 2/0 که 010 87/3
خلنا ,از جر 000 طالهم1 1 ۵۵ ۵ ااونط ۵ط بط تفصصت) صصصا همه[ -
5 ۰1۵,۵0 ۷۷۰ //:۲0ط ق2018 م2 310۰ و57 ۷۵1 وتاقنط روط لق ص30
867 :2 خعمباوعزی 7 مساو :15 20ک 03 0019-5545 ح عکز ۶ م‌عد ناد /ع 0۳
0 لهه نا وود ۳۳۵۵۵ ۳ مر تانصص ام ۵۵ بد 00 000 جع 0۳ کعز لا[ -
۵۵ ,3/0006 ع ععصعن5 آهنم5 نزو ۸ صصنا ننن/2 ۸ نطالهه17 ۸11 0۵
,(2015) باقع 11-8 ۵۵ صصصصت 000 کااعنط حسصحصص بعع6 هه -
- 6138 0- 2/611 سکع 32 /بماصدل / .انا هم لدع ۷ //:۲0ط
کی 021 631-1 /کع نک /ع 0 هد من هط ۶ //:ک۲0کط
6 ۵ علنای ۳3۵۵011 ,(0۸5) ۰۶۶ موش ۴ صصااا2 ننزع0۳ -
,(2020) باققهز مش عم هل 00710-19 ما 3۵0065 #ععت م-عا اون
- 5 او 6 زک ل -10-ع 1 نع اه 2020/04/020 /ک دناد ناان ما06 //: 805
۸ فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» دوره بیست‌ودوم» شماره ۷ تابستان ۹۹
112۵1۳ ااخم 66 واه ۳۳۳۸ ,(70لشم) صصناا2 نزتع0۳ طالهه11 صقهز ۸ ۵0 -
/901 / ۳00065 /وط /ه0 بمطهم ۷۷۰ //:۲0۹ط ,(2005) ععفصح00ل0 ععز سل
5-83296065 اون مسصصحص ,016625 000 مصم هه صققه ۳ صصه کفععو -
هه 5 ااعنظ ص13 0ص 112۵ , صصوووعی 1۴ ۵۳ ۸ نطالمه1 آهام 6۶ 1۵
- وق ۳20 /2016/05 /0۳8 لوط ۷۳۰ //:۹ط ,2016 بل 370۰ و18 ۷7۵[۰
6 1۵ ۷۷۳۵۵6 1۴ ااونطظ عطا صد افص 55 ,0000 از للللا -
,77621 2/60۵ فوصه لمعزدوط2 ۶ #حعلوصماک ماطامصندا۸ اععطعن عطا ۵۶ اصعص و۳
621 1 و5۳۳ /عععدم /طالده8 /فعتععز بصع /و۵ حطعط۵ ۷۷۷۷ //نعمکط ,(2020)
40 36۹005۶65 00710-189 تصطعومصهیک ۷۷10-19 حصد مصصصععع 77 حططزط 13" -
,(2020) (ا(2 8۳ه) 110111 ۵ نینط هط عع نتوصعصم) کعزغاوز 01 عاقعه
-65 9-36500229 011-1 زگ 0ص 019-5 /1 20/04/0 8/20 م عنس زمنصام۲۲0://0ط
37-۰ [02 -10- اق زد -ع ص نع رم -ک دهع ناماما ومد
40 365005969 600710-19 میک ۲710-19 صصط مصصصععع1 ده 1100 -
,2020 ,(1 ا0۳) اه ما اطاونط عطا وصنصع دمک کصمنهعا 0 عاهاک
-65 0-19-6500 601 او 0 0ص 010-19 /2020/04/01/ع 0 کز ی زمنصم3۳۵://0
27-1 0- 1-10-6311 عنم -ع عم -کد نامع نامع ها مه
۰ 1 ,(2020) ۲۵۵ هه 23 با ااونظ صصص1 000 000/10-19 و معط
5 ۲00۷10192003۹ /5عع 2 7 /کاه 0 ۳21/30 /ع ما0
5 عون صسمتآ ااصصتامم ۳ 1۳۳ هنز 226 ۲۵ کاهنظ ۵ط1 مجمقانتش۸ 8 نننعجز ۹ -
- 8888/0620 /1 ۳۷۰ //:188 1 ,(2020) با جقد ,121 امومع صمتاهننگ
0 -1-2019- 20200121-160 /۹ا 0 6 ناه نگ / 6 50۲/0۳0۵
- 675 1 /1 0.30 3۳09://۷0۷7 و2017 وا عاهه17 100 کغااعنط صصصی ,000 -
,(2018) وا 398998 0 عوصصصاویی 5 نطالهم 2/۵11 ,000 -
- 8 ددع 813 3-506 1-0211 هاصع/انماعل /کاععطاکسا 0 1 / 0075-00 /صز 30 ۶ ۷// :308
حمایت از حق بر سلامت روان در برابر کووید ۱۹ در پرتو ماده ۱۲ میثاق بینالمللی ... ۳۹
۷۲۵۰ ۷۷۷۷۰ //:۹ 1 ,(2004) با الهه11 له 66 و اس ۳ ,000 -
۷/۵۰ ۷۷۷۷۷۰ //:88اط ,(2019) ,قمع حصح هنز طالهه13 11 3/61 ,000 -
67 م3 ۷۵۵۰ ۷۳۷۷۷۰ //:05ظ ,(2020) هه 1 3/۵ ,000 -
,(2020) 112۵10 ۵۶ صصانم 3 0۵00 عطا فلز ۷۷۷ ,000 -
- 8601 رامع 0 ابا 3 /اص 80 7 // :308
۵ وصناع۳ظ 2/000 عطا اه کاحفصعط ص006 کلد ماه کج ,000 -
۵ صق6 00710-119 اقطا اصعصککعکی۸ عطا 1/1306 عمط عمط 00710-19۷۷۵
هل /اصذ ۷/۵۰ ۷۳۷۰ //:85.اظ ,(2020) ططح 22 11 ,2۵090 8 5 ماه سس
- 0۳8 - 0-2013 )اج که 6 ون کج مرمع ما نما /آنداع 0 /ععطل عع 50
۵1 صصصمط ,(055608) کااعنظ آمسعلت 400 له ننک ,عنصومصم۲ حه ععااتصصم) -
۶ 1 لوصها5 16 طمصنما۸ 65۲ ع عطا ما خطهنط عط1 ,(2000) 14 .30 خصعصص00
مه لهنضه5 ,ن ص3۳0 صه اصقص 0 مد م2 16 عطا گم 12 علعناه) 1121
ب اک .105772010۲ 32/ مزع 0115 5 /ع م ححلحاعمای 00 //: 10
,(2020) ,19 00 ره ۵۵۵۵۵۵ مصطل تحص . طالهه171 آهقهه 2۳ هه -
۰ 7 ,2011 و0۳ طالمه11 10+ 0۰ 2۶ صصتانطت ددع 17166 ,000 -
7 0060 15/062 /کاجا 1370 8/ ططام اعصعص// :عمط
۳۳005 .. کین 1۵۵ هط ۷۷۷۷۷۷۷۵۵ روعش 0606.1 0[ -
/وعننازطادعنل /028 ۵۰ ۷۷۲۰ //:۲05ط ,(2006) و« ص130 13 ,.(001ع) دعقنلنط 10.۰
| وقایع و بلایای طبیعی و غیرطبیعی همواره حیات بشر را مورد تهدید قرار می دهد، لذا مصون سازی زندگی انسان در برابر آن ها بسیار پراهمیت می باشد. کروناویروس (کووید 19) به عنوان یکی از مسری ترین نوع بیماری های همه گیر، زندگی کل مردم دنیا را تحت تاثیر قرار داده و باعث آسیب به تمام ابعاد حیات بشر بویژه حقوق بنیادین شده است. یکی از مصادیق اساسی حق های بشری، حق سلامت روان می باشد که بیش از سایر موارد حقوق بشر آسیب پذیر می باشد. در دوران همه گیری کووید 19 اکثر مردم، بحران روانی را تجربه می نمایند اما گروه های خاصی نظیر بیماران روانی، افراد تنها، کودکان، کارگران، سالمندان، پناهجویان، فقرا و کارکنان درمانی بیشتر از سایرین متاثر می شوند. هدف اساسی پژوهش، تببین رابطه سلامت روان و حقوق بشر و تحلیل سازوکارهای ماده 12 میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نظریه عمومی شماره 14 کمیته میثاق در حمایت از حق سلامت روان در برابر کووید 19 با رویکردی توصیفی- تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که ماده 12 میثاق و نظریه عمومی مذکو از ظرفیت ها و سازوکارهای لازم برای حمایت و صیانت از حق سلامت روان و تجویز تعهدات و تکالیف دولت در ایفا و تضمین حق سلامت روان افراد آسیب پذیر از کرونا برخوردار می باشد. |
18,238 | 449400 | واژگان کلیدی: خبرگان قانون اساسی» قانون گذاری» قوه مقننه, مشروح مذاکرات قانون اساسی»
۱ کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه تبریز تبریز ایران 82 )0693 66.022ن1ه
۲ دانشیار دانشگاه قم» قم» ایران (نویسنده مسئول) نع م0۳
۳ دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه قم» قم ایران ن2 8 60 5006 نطعمسقطع
۶ لل] . نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم. شماره بیست و یکم, پاییز و زمستان ٩٩
جوامع از دیرباز و روزگاران کهن خود را بی‌نیاز از وضع قوانین نمی‌دیدند» لکن وضع
قوانین عمدتا به صورت مستقیم! یا از سوی نهادهای حاکم و اجرایی انجام می‌گرفت, لذا
نهادی خاص و متعلق به امر قانونگذاری به مفهوم نوین امروزی وجود نداشت". به همین
سبب تحولات مدرن چند قرن اخیر به یاری طرح دیدگاههای جدید اندیشمندان و
روشنفکران» سبب‌ساز طرح تأسیس قوه قانونگذاری در جوامع شد. در این میان الگوی
دموکراسی غیرمستقیم یا نماینده‌سالار" در تأسیس مجالس قانونگذاری نقش بسیار مهمی
داشته است؟. نخستین جرقه‌های چنین امر مهمی در کشورهای غربی به ثمر نشست و
سپس به‌تدریج در جوامع شرقی جلوه‌گر شد. منظور از نهاد قانونگذاری در این مقالهه قوه
مقننه به معنای پارلمان است که صلاحیت وضع و تصویب قوانین عادی و امر نظارت را
برعهده دارد و نه قوه قانونگذاری موّسس. نخستین پارلمان در کشور ایسلند و سپس در
انگلستان تأسیس شد که خاصیت مشورتی داشت و به‌تدریج در سایر کشورها تشکیل و
در کشور ما با وقوع انقلاب مشروطه در تاریخ ۱۳۸۵ نخستین پارلمان به معنای نوین از
سوی مشروطه خواهان بنیان نهاده شد و علاوه بر تصویب قوانین عادی و نظارت بر سلطنت
و صدراعظم.» قانون اساسی مشروطه را نیز از تصویب گذراند و نظامی پارلمانی از سوی
مجلس شورای ملی تشکیل شد در دوران نظام پادشاهی پهلوی دوم مجلس سنا نیز
تأسیس گردید و برای فک گر لها رقم ملاعلا گومچلسی شدا. با وقوع
انقلاب اسلامی ۰۱۳۵۷ تدوین‌کنندگان قانون اساسی جدید» صلاحیت پارلمانیي مجلس
عل دمنا0 ."سوناف ام مم‌تشونا باعل وغل هل عل مومت شک باهاه 1۷ ,م8 .2
.0 ,(2005) ,36006۲6 هآ رک3۵ مناد مادم عناهمص6ل ام غانص و0۳
006510 60 عناهاهه کم عنام ومصغل ها نمعصفم ام صمناهاهه ۹ لمآ بغنونصنس300 4۰
۵ جعفر بوشهری» مسائل حقوق اساسی» (تهران: نشر دادگستر چ ۰۱ ۱۳۷۶)» ص ۷۶
۶ محمد. سلماسی زاده» و محمد. امین نژد نجفیان» «مجلس اول شورای ملی و تلاش برای تبیین حقوق اساسی»» تاریخ اسلام و
۷ فاطمه» ترکچی, «شش سال از تاریخ سنا» کتاب ماه تاریخ و جغرافیا ش ۱۶۳ (۱۳۹۰)» ص ۰۱۴۰
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در ۵ ۷٩
شورای ملی را (وضع و تصویب قانون عادی و نظارت) در چارچوب نظام سیاسی- حقوقی
جمهوری اسلامی ابقا کردند» لکن پس از یک سال نمایندگان مجلس شورای ملی با اقدامی
ابتکاری و خارج از قواعد تغییر ساختار نظام سیاسی (انجام بازنگری قانون اساسی) در
راستای اسلامی‌سازی کليه نهادهای رسمی کشور نام این نهاد تقنینی را به‌موجب ماده
واحده به تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۵۹ به مجلس شورای اسلامی تغییر دادند. نکته قابل توجه آنکه
یکی از نمایندگان مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (حجتی کرمانی) در اثنای مذاکرات
پیشنهاد تغییر نام مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی را مطرح نمود ولی توجهی
به پیشنهاد وی نشد. با این حال, در بازنگری قانون اساسی ۱۳۶۸ شورای بازنگری قانون
اساسی در اصلاح قانون اساسی نوین تغییر نام مجلس را هم گنجاند".
قوه مقننه یکی از نهادهای بنیادین.نظام سیاسی کشور محسوب میشود که در قلمرو
حقوق اساسی و در زمره اصل تفکیک قوا" و تنظیم محدوده صلاحیت‌های آن. جزئی
جدایی‌ناپذیر از محتوای قانون ااسی قلطدّاد میشود" براین اساشی, از منظر نگارندگان این
این اثر» دستیابی به پاسخ این پرسش مهم می‌نماید که خبرگان قانون اساسی ۱۳۵۸ چه
دیدگاه‌هایی نسبت به قوه مقننه نوپا کارکردهای تقنینی او نظارتی آن و نیز نمایندگان
مجلس داشتند؟ هدف نویسندگان از نگارش مقاله» بررسی و ارزیابی کلیت نهاد قوه مقننه
(قانونگذاری» انواع صلاحیت‌های قوه مقننه» نظارت» مصونیت نمایندگان و...) در انديشه
خبرگان قانون اساسی است چراکه در این خصوص به‌طور ویژه تحقیق مستقل و جامعی به
روش تحلیلی و جامع به‌نگارش.درنيامده تا بتوان نگرش‌های گوناگون خبرگان قانون اساسی
را درباره کلیت قوه مقننه دریافت و بیشتر و بهتر نهاد قانونگذاری کشور را بازشناخت.
فرضيه نویسندگان تحقیق بر این اساس مطرح شده است که در خصوص موضوعات
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» ج ۱ (تهران: اداره کل امور فرهنگی و
روابط عمومی مجلس شورای اسلامی» چ ۰۱ ۱۳۶۴ ص ۷۹۲
۲ سید جواد ورعی» میانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» (تهران: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری» چ ۰۱ ۱۳۸۵)
۳ ابوالفضل, قاضی» حقوق اساسی و نهادهای سیاسی» (تهران: میزان» چ ۰۱۸ ۱۳۸۳)» ص ۳۸۴
۴ سید محمد. هاشمی, «حمايت‌ها و تضمینات حقوق بشر در حقوق داخلی و نظام بینالمللی» تحقیقات حقوقی, ش ۱۳۱ (4۱۳۸۲»
۸( نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم, پاییز و زمستان ٩۹
اصول پیشنهادی قوه مقننه اغلب برداشتهای متفاوت و متعددی میان خبرگان قانون
اساسی وجود داشته است. به این اعتباره ده موضوع از درون صورت نهایی مشروح مذاکرات
استخراج شده و برداشتهای خبرگان قانون اساسی از آنها مورد بررسی و ارزیابی قرار
گرفته است. علت انتخاب ده برداشت در مشروح مذاکرات به میزان گستره دیدگاههای
خبرگان قانون اساسی نسبت به قوه مقننه برمیگردد. در واقع» نویسندگان با سراسرخوانی
متن مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی» ده گونه برداشت خبرگان قانون
اساسی در مورد قوه مقننه را از درون این متن تفسیری بیرون کشیده» تبیین کرده‌اند.
پژوهش پیش رو میتواند افزون بر شناخت دیدگاههای خبرگان قانون اساسی نسبت به قوه
مقننه ما را در فهم و هضم دیدگاههای امروز صاحبنظران و پژوهشگران حقوق اساسی
یاری رساند. از این منظر میتوان دریافت که چه میزان رویه‌های حقوقی و سیاسی نگرش
آنان با برداشتهای تدوین کنندگاق "قانون اساسی سازگار یا نانازگاز است.
منابع تاریخی حقوق عمومی ایران درباره بررسی دیدگاههای خبرگان قانون اساسی در
مورد اصول مربوط به قوه مقننه» صلاحیت‌های این قوه و کارکرد تقنینی و نظارتی مجلس
بسیار فقیر می‌نماید. تنها منبع در قلمرو موضوعی این مقاله, تحقیق حامد نیکونهاد درباره
مصونیت پارلمانی نمایندگان مجلس است که در این پژوهش از آن بهره برده‌ایم. همچنین
چند تن از محققان پژوهشکده شورای نگهبان قانون اساسی اصول فصل ششم (قوه مقننه)
را به شرح و تفسیر مفصل گذاشته‌اند و از این طریق به بررسی مشروح مذاکرات منتهی به
بر این اساس» ساختار کلی پژوهش به این صورت پی‌ریزی شده است که ابتدا تاریخچه
مختصری از نهاد پارلمان در جهان و ایران تشریح شده» سپس بعد مفهومی و تئوریک
کارکردهای قوه مقننه مورد ارزیابی قرار گرفته است. به این ترتیب» پس از تحلیل مبانی
نظری کارکردهای اصلی قوه مقننه در جهان امروز بهعنوان اصول پژوهش» به تبیین و
ارزیابی ده برداشت خبرگان قانون اساسی درباره قوه مقننه می‌پردازيم و از این طریق» مسیر
۱ محمدرضا اصغری و همکاران؛ شرح قانون اساسی؛ فصل شم وه مقننه: زیر نظر عباسعلی کدخدایی» (تهران: پژوهشکده
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در 2 ۹۹
بررسی و ارزیابی دیدگاههای خبرگان قانون اساسی را درباره قوه مقننه هموار نموده» به بحث
و توصیف و نقد درباره این موضوع خواهیم پرداخت. مقاله حاضر بر پايه روش توصیفی-
تحلیلی و با رویکردی انتقادی نگاشته شده و همچنین روش جمعآوری اطلاعات با تکیه بر
مطابق مفهوم حداقلی حاکمیت قانون کليه رفتارها و تصمیمات حاکمیت بایستی در
چارچوب قانون باشدا. از این رو» وجود مرجع اصلی قانونی (قوه قانون گذاری يا مجلس شورا)
که ضلاحیت وضع قائون زا داشته باضد ز بر قوقلاجرایی نظازت کند و از استقلال حداکتزی
برای انجام رسالت‌های خود برخوردار باشد» کاملابدیهی است". منظور از «قانون» به
معنای کلان و عام آن اطلاق:دارد و عمدتا شامل امور اجرایی«و جزئی نمی‌شود. بر این
اساس» وضع این نوع قوانین به وسيله اراده ملت که در قالب برگزیدن نمایندگان پارلمان
متبلور میشود. انجام می‌گیزد". افزوّن بر اين» جدا از کازکرد قنینی» قوه مقننه کارکرد
نظارتی نیز دارد؛ نظیر رای اعتماد و عدم اعتماد به کابینه و تصویب بودجه و قراردادهای
از دیگر سو برای اینکه استقلاله قوذّمقننه خلشیه‌دار نشوده قانون‌گذاران نباید
محدودیتهای خود را در وضع قانون خارج از مواردی که قاعدتا در نظر دارند و نیز با فراتر
نرفتن از قانون اساسی بهعنوان هنجار برتر گسترده نمایند". درغیر این صورت استقلال
پارلمان به‌تدریج با گستردگی پهنای محدوديت‌ها و درتنگنا قرار گرفتن؛اين قوه و دخالت
سایر قوا و نهادها ازبین می‌رود. با وجود اين» قوه مقننه به دلایلی همچون استبداد اکثریت
بر اقلیتها ناشی از اقتدار مطلقه نمایندگی» و نقض حق‌ها.و آزادی‌های مردم به سبب
محمترقا: اسقری و همکازان: رح نو ناساسره فان ققیی وق منت زیر تظنر عباسمای گذخنایی» (تران؛ پژوهشگده
۲ محمد. راسخ, «ویژگیهای ذاتی و عرضی قانون»» مجلس و پژوهش» ش ۵۱ (۱۳۸۵)» ص ۰۱۲۳
۳ سید محمد هاشمی» حقوقاساسی جمهوری اسلام ی ایران» ج ۲ (تهران: میزان» چ ۰۱۹ ۱۳۸۶ ص ۰۱۳۰
سید وحم هقی حور یآساس ی جمهور نسم یآی زر چا (تهران دمیران ی ۹ رارصا
۵ محمدرضا ویژه مبانی نظری و ساختاری دولت حقوقی» (تهران: جنگل, چ ۰۱ ۱۳۹۰ ص ۲۱۸
۰ ال . نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر سال یازدهم: شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹٩
گستردگی قانونگذاری در حوزه و مسائلی که به آنها می‌پرداز لازم است کنترل شود و
اقتدارش تحدید گردد. این خطر آنجا از تأثیرگذاری متقی برخورذار است که ذریابیم به‌طور
نسبی اختیارات و کارکردهای قوای اجرایی و قضایی از صلاحیت و کارکردهای قوه مقننه
تأثیر می‌پذیرد و در عین حال» هرکدام از قوا به‌ویژه مقننه اعمال‌کننده بخشی از کلیت
حاکمیت ملی هستند و نه همه آن!. نمایندگان قوه مقننه با انتخاب مردم بر کرسی
نمایندگی تکیه می‌زنند و با این مشروعیت انتخابی در راستای انجام رسالت خویش از
مصونیت کیفری برخوردارند. مطابق این مصونیت نمیتوان نمایندگان را در چارچوب انجام
۲ بررسی و ارزیابی برداشتهای خبرگان قانون اساسی نسبت به قوذ
با آنکه تعداد قابل‌توجهی از خبرگان قانون اساسی موافق قانونگذاری و وجود پارلمان در
کشور و نیز وضع آن در قانون اساسی و کارکرد تقنینی و نظازتی آن؛بودند» اما برخی از آنان
بنابر دلایلی که خود مد نظر داشتند» با قانون گذاران و نظارت:قوه مقننه به‌طور کلی یا جزئی
مخالف بودند. با خوانش و تحقیق در مشروح مذاکرات. ده موضوع و برداشت از دل این منبع
پر رمز و راز در مورد جایگاه قوه مقننه استخراج و تفکیک شده است که در ادامه تبیین و
۲ برداشت نخست.» عدم صلاحیت قانون گذاری از سوی بشر
دستغیب در زمره نمایندگان مخالف قانونگذاری از جانب بشر است. وی معتقد بود
قانون تنها در صورت تأیید مجتهدان و فقها مشروعیت حقوقی و اسلامی پیدا میکند. درغیر
این صورت» بشر» هر شخصی و در هر مقام و تخصصی می‌خواهد باشد» صلاحیت
قانونگذاری را ندارد» چون قانونگذاری از سوی خدا پیش از اينها صورت گرفته است.
مطابق سخن وی: «در اسلام اگر مجتهدین و فقها در مجلس نباشند و قانون‌هایی که
+ علی‌اگبره گرجی ازندریانی» حوقی‌سازی سیاسته» (تهران: خرسندی, بچ 0۳۹۵۰۱ صن ۷۴۴
۲ محمدجعفر» حبیب‌زاده و سید دربد موسوی مجاب» «مصونیت پارلمانی در حقوق کیفری» پژوهشهای حقوق تطبیقی, ش ۴
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در ۵ ۱۰۱
تصویب میشود آقایان امضا نکنند قانونیت و لزوم اجرا ندارد؛ یعنی بشر حق قانونگذاری
برای بشر دیگر ندارد. اگر بشری ولو ضد باشد با هر مغز متفکر و قانون‌دانی جمع شوند و
بخواهند قانونی برای ملتی جعل کنند, عقلا این حق را ندارند. اصلا بشر حق جعل قانون
برای بشر دیگری را ندارد. قانونگذاری کار خدا است. عقل می‌گوید که تو و او مساوی
هستید. هیچ بشری بر بشر دیگر حق حاکمیتی ندارد. حق فرمان ندارد. هرکس می‌خواهد
باشد. فیلسوف باشد حقوق‌دان باشد هرکه باشد. هر نوع قانونی را که جعل کند قوه اجرائیه
ربانی املشی دیگر مخالف صلاحیت قانونگذاری از سوی قوه مقننه است اما ظاهر و
استدلال وی متفاوت است. وی بر این عقیده است که نهاد تقنینی نباید داشته باشیم» اما
مطابق آنچه خداوند در قرآن فرموده است» تنها با مجلس مشورت می‌کنیم؛ از اینرو کار
مجلس قانونگذاری نیست بلکه مشورت و استخراج مقررات از شرع است. البته حاکم با
مشورت این مجلس قانون وضع میکند و نیز نمایندگان این مجلس بایست اهل مشورت و
درک این کار باشند» چون درغیر این صورت نمیتوان با آنان مشورت کرد. وی اینگونه
بیان میدارد: «آپا حاکم و والی خودش و به‌تنهایی فکر میکند و قانون وضع میکند یا با
مشورت؟ و «شاورهم فی‌الامر». اینجاست که مسئله دیگری پیدا میشود که آیا در اسلام و
جمهوری اسلامی مجلس مقننه یا مجلس شورا داریم؟ ظاهرا مجلس مقننه نباید داشته
باشیم. مجلس, مجلس شورا است. مجلس مشورت است ... ازآنجایی که نمی‌شود با تمام
مردم مشورت کرد» با منتخبان.مردم مشورت میشود؛ اما کدام منتخبان؟ منتخبانی که اهل
مشورت باشند» اهل درک باشند» اهل تجزیه و تحلیل باشند اهل استخراج قوانین موسمی از
قوانین اسلامی باشند»". با وجوّه اين,برذاشت‌ها دیدگاه یادشده در مجلس خبرگان قانون
اساسی مقبول نیفتاد و اصل ۵۸ پس از اظهار نظرها و ذکر پیشنهادهای نمایندگان مختلف,
با ۵۱ رأی موافق و ۳ رأی مخالف و نیز پنج رأی ممتنع به تصویب قانون‌گذاران اساسی
رسید. به‌موجب این اصل, اعمال قوه مقننه از طریق مجلس شورای اسلامی است که از
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» ج ۱ (تهران: اداره کل امور فرهنگی و
۲ ]| نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
نمایندگان منتخب مردم تشکیل میشود و مصوبات آن پس از طی مراحلی که در اصول بعد
میآید برای اجرا به قوه مجریه و قضائیه ابلاغ میشود.
پیشتر گفته شد که برخی از خبرگان قانون اساسی به این دلیل که به تنظیم و تقریر
قوانین در قرآن معتقد بودند و بیان می‌داشتند هر تر و خشکی در آن (کتاب مبین) ذکر شده
است» موافق تأسیس قوه مقننه با صلاحیت تصویب قانون نبودند. از همین رو به گمان
اینان چون اسلام دین کاملی است باید حکومت عدل اسلامی را بهجای جمهوری اسلامی
تأسیس کنیم» چون قوانین اسلام در دسترس است و حاکم اسلامی نیز وجود دارد. با این
حال» عده‌ای از علمای حقوق بر این باورند که منظور از «کتاب مبین» قرآن نیست» بلکه
همان لوح محفوظ خداوند است. بر این امبنا اگر ما گمان کنیم که هر تر و خشکی در قرآن
آمده, بایستی در مورد امور و مسائل حقوقی مثل اسنادتجارتی» قوانین راهنمایی رانندگی»
حقوق بین‌الملل نیز مقرراتی«ذکر شده باشد درحالی .که چنین نیست. به این ترتیب» اگر
معیار ما کتاب مبین و همه تر و خشک در قران باشد. که نباید قوه مقننه و حتی جامعه امروز
را تشکیل دهیم!. بنابراین» ال‌نظسلیشان ایکالی بلای‌گخالفت با قوه قانون‌گذازی
صحیح نیست و نهاد تقنینی در کشور از ضروریات است. پرواضح است که برداشت نخست.»
نگرشی بنیادگرایانه به قوه مقننه دارد و تأسیس قوه مقننه نوین را در جهان کنونی
نمی‌پذیرد؛ نگرشی که امروزه مدافعان چندانی ندارد. با وجود اين» برخی از محققان حقوق
اساسی معتقدند که در نظام قانونگذاری اسلامی» مجلس کارکردی مبتنی بر برنامه‌ریزی و
امکان‌سازی تحقق اهداف و اصول شریعت و تنظیم مدیريت‌ها بر مبنای موازین اسلامی
دارد". با این حال, همانطور که در مبانی تنوریک امشاهده کردیم» رویکرد کلاسیک به قوه
مقننه؛ قانونگذاری مستقل است. در مجموع, میتوان ادعا نمود که رویکرد خبرگان قانون
اساسی به قوه مقننه هر دو قرائت پیشگفته را در خود جای داده» زیرا از یک سو تأیید
شورای نگهبان را در قانونی دانستن مصوبات مجلس و مطابقت با شرع لازم دانسته است و
۱ ناصر؛ کاتوزیان؛ گامی بهسوی علالت: ج ۱ (تهران: میزان» چ ۲ ۱۳۹۴ صص ۳۲۴-۳۲۲
۲ عباسعلی» عمید زنجانی» حقوق اساسی ایران» (تهران: انتشارات دانشگاه تهران» چ ۰۱ ۱۳۸۵)» ص ۲۹۷.
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در ۵ ۱۰۳
از سوی دیگر طبق نص قانون اساسی, قوه مقننه صلاحیت عام در تصویب قوانین لازم
جامعه را دارد؛ بنابراین» رویکرد خبرگان در این خصوص تلفیقی بهنظر میرسد.
۲ برداشت دوم یکسان‌انگاری قلمرو مجلس شورا و شورای نگهبان در قو
برداشت دوم» قوه مقننه را شامل مجلس شورا و شورای نگهبان می‌انگارد. به تعبیری,
هر دو نهاد متفاوت یادشده را یکسان و جزئی از قلمرو و پیکره قوه مقننه قلمداد میکند. در
مجلس خبرگان قانون اساسی» «شورای نگهبان قانون اساسی» پیش‌بینی شده بود که
مطابق آن صلاحیت تطبیق قوانین مصوب مجلس با احکام شرع را برعهده دارد. همچنین
این مهم نیز پیش‌بینی گردید که مجلس بدون وجود.شورای نگهبان قانونی نیست. موافقان
این اصل دلایل خاص خود را:داشتند. بهشتی در مقام موافق اصل: یادشده دلایل خویش را
چنین اقامه کرد: «یک اصلی لازم.بود که نشان بدهد مجلس شورای ملی و شورای نگهبان
باید باهم باشند تا قوه قانونگذاری کاملی باشد». از اسوی دیگر دلیل دوم بهشتی برای
موافقت با این اصل این بود که لاش نگاو تهاباهه؟ که بتواند تشخیص انطباق
و عدم انطباق مصوبات آن را بااقاتون اساسی و فوازین اسلامییدشد»".
سبحانی ذر مقام مخالفت با اصل لاسده رای استگقی نقد خود را ابراز تمود: میخلسی
که باید شش حقوق‌دان عضو شورای نگهبان را مطابق اصل تعیین‌شده تأیید نمایده چگونه
بدون وجود شورای نگهبان اعتبار قانونی ندارد؟ «اگر ما بگوییم مجلس شورای ملی بدون
شورای نگهبان قانونی نیست» چگونه مجلسی که خودش قانونی نیست» شش نفر را برای
شورای تکیان, ناب میکن ریک قاص, کد: قازونم ,نیت چگونه میآید عنه‌ای را
انتخاب میکند؟ مگر آنکه مسئله نسبیت پیش بیاید که قانون نسبی باشد. یک مرتبه
می‌گوییم نسبت به انتخاب آنها و بار دیگر می‌گوییم نسبت به مصوبات قانونی آنها. درباره
قسمت اول اشکالی ندارد ولی درباره مصوبات بی‌اعتبار است. اگر این تعبیر عوض شود و
عبارت مفهوم را برساند بهتر است»". به همین دلیل در تصویب نهایی این اصل» اعتبارنامه
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ پیشین» ج ۰۲ ص ۰۱۰۷۸
۴ ]| نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
نمایندگان و شش نفر حقوق‌دان از اعتبار قانونی مجلس استثنا شد لکن بی‌اعتباری مجلس
شورا بدون وجود شورای نگهبان به قوت خود باقی ماند.
بهنظر میرسد چنانچه دو نهاد با سازمان و کارکرد متفاوت قوه مقننه کشور را بسازنده
مفهوم استقلال پارلمان و فلسفه وجودی آن مخدوش میشود. چون تأسیس و عملکرد
مچلین ارتباطو ملازعای با کتترل ,ی ملزوم کرذن آقانوئیت یک قود پاشاهای ذلگر تذازه.
در مواردی که نهاد ناظری مثل دادرسی اساسی که در قانون اساسی به‌طور نسبی شورای
نگهبان است و صلاحیت‌های خاصی غیر از امر تقنین را داراست"» بر قوه‌ای پیش‌بینی
میشود این کنترل و نظارت مشروط به تشکیل و فعالیت اجرایی نهاد دیگر نمی‌شود.
همچنین» قوه مقننه غیر از نهاد ناظر یا دادرسی اساسی است و بر این پایه» یکسان انگاشتن
دو نهاد تقنینی و دادرسی اساسی بهعنوان قوه مقننه منشا حقوقی موجهی ندارد. افزون بر
اینها صلاحیت مطابقت مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی مجوز ممنوعیت قانونی
به فعالیت مجلس بدون وجود شورای نگهبان را نمی‌دهد» زیرا دادرس اساسی میتواند به
وظيفه خود بپردازد و پس از وضع و تصویب مصوبه مجلس را بررسی کند پس لزومی ندارد
که آساأس فعالیت مجلس باحره توا نک لا پرگه‌اگانیگگاشته باشد. با آين حال:
برخی از محققان به تأسی از قرائت یادشده در مجلس بررسی نهایی قانون اساسی, عقیده
دارند که قوه مقننه ایران تک‌مجلسی اما دو رکنی است و شورای نگهبان رکن دوم قو
۳ برداشت سوم اعطای صلاحیت قانون گذاری به دو نهاد غیر قانون گذار
همانطور که آمد قانون گذاری عام و کلان قاعدتا از سوی قوه مقننه صورت میگیرد. با
وجود اين» در پیش‌نویس قانون اساسی مقرر شده تعیین شرایط انتخابات و تعداد اعضای
۱ علی‌اکبر» گرجی ازندریانی دادگاه‌های قانون اساسی» (تهران: جنگل, چ ۰۱ ۱۳۹۴ ص ۰۱۰۸
۲ منشا عدم اعتبار مجلس بدون وجود شورای نگهبان به تجربه تلخ مشروطه که اجازه ندادند هیچگاه هیئت طراز در دوران مشروطه
شکل بگیرد, برمیگردد. نتیجه آنکه ادوار مختلف مجلس شورای ملی تشکیل شد. بدون نظارت هیئشت طراز و هیچ‌کس نیز به
مصوبات این مجلس اعتراض نکرد که بدون تأیید هیئت طراز اعتبار قانونی ندارد. تدوین کنندگان قانون اساسی جمهوری اسلامی
برای جلوگیری از تکرار این تجربه, اعتبار مجلس را به تشکیل شورای نگهبان قانون اساسی گره زدند.
۳ مهدی» نظرپور آشنایی با نظام جمهوری اسلامی ایران» (تهران: معاونت آموزش نیروی مقاومت بسیج, چ ۰۱ ۱۳۸۱)» ص ۶۳
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در ۵ ۱:۵
مجلس خبرگان رهبری در نخستین دوره تشکیل این مجلس از سوی شورای نگهبان و در
سایر دوره‌ها به وسيله خود مجلس خبرگان انجام میشود. بنی‌صدر انتقاداتی بر این اصل
مطرح کرد: «من می‌خواهم ببینم شما به شورای نگهبان چطور اختیار قانونگذاری داده‌اید؟
اقلا می‌نوشتید آئین‌نامه» یک چیزی بود. خب ایشان راست می‌گویند. این یک سابقه‌ای
میشود و معلوم میشود که ما دو مجلس قانونگذاری داریم» .
بنی‌صدر در راستای دیدگاههای خود پیشنهادی درباره تعیین تکلیف این اصل ارائه داد.
پیشنهاد او مجلس شورای ملی به جای شورای نگهبان بو چون وظیفه‌اش قانونگذاری
است. پیشنهاد او در جای خود محل تأمل است. وی در این خصوص گفت: «می‌خواستم
جواب بدهید که چرا این را در اختیار مجلس اول نگذاشتید؟ اگر احتمال اين بوده است که
مجلس در روزهای اول این را تصویب نکند میشود در اینجا قید کرد در اولین روز
رسمیتش این را تصویب بکند» چون تعبیرش این است که سوظن به نمایندگان مردم
همکن است: باشد»".. پس از ایشکه. شاد او با مالقت نی رئیس مواجه شد: ادامه
استدلال‌های خود را چنین مطرح کرد: «زیرا آئین‌نامه انوشتن و قانون نوشتن از شئونات
مجلس شورای ملی است و اين هم که از جمله قوانین الهی نیست که بگوییم فقها فقط
می‌توانند بفهمند. نظامنامه نوشتن کار مّجلس است. این را باید برعهده مجلس گذاشت و
پیشنهاد مشابه بنی‌صدر از سوی مقدم مراغه‌ای هم ابراز شد. وی معتقد بود که نهادی
برآمده از مجلس منتخب مردمباشد. پیشنهاد وی به این صورت بیان شد: «به اولین مجلس
منتخب این اختیار داده شود که گروهی که می‌خواهد اینگونه وضعی را با چنین اختیاراتی
تعیین کنده لااقل از طرف مردم | تمایند گیع, قشم (افید»" از دیگر سو نماینده‌ای دیگر
(فاتمی) .خر سیانه مباحث بنی‌شدر وهی گوافقت جود. را باضل یاذشده بیان کرد وت بر
این عقیده بود که فرقی ندارد که دو نفر مجتهد يا چند نفر حقوق‌دان این صلاحیت را انجام
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» پیشین» صص ۰۱۱۰۱7۱۱۰۰
۶ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
دهند و به همین علت هیچ اشکالی در این قانونگذاری نمی‌بیند. البته به نظر کرمی در
اینجا فقط منظور این است که فقیه شورای نگهبان چنین اقدامی را ترتیب دهد چون
حقوق‌دان شورای نگهبان هیچ سنخیتی با خبرگان فقه ندارد. در نهایت» نایب رئیس دلیل
تفویض صلاحیت تقنین به شورای نگهبان قانون اساسی را بیان داشت. از سخنان ایشان
میتوان پی برد که این کار از روی اضطرار انجام شده است. مطابق سخنان وی» به سبب
اینکد: اگر بد شورای انقلاب (همانطور که قانون. انتخابات اقوه موس را تضویپ کرد)
واگذار شود ممکن است سالها به درازا بکشد و چون ساختار و ترکیب اعضای شورای
نگهبان و مجلس خبرگان مشابه است» در اولین دوره قادر است چنین مقرراتی وضع کند؛ از
این رو نباید بر کار حل‌نشده‌ای مشکل دیگری بیفزاییم و همین اصل را پیشنهاد کرده‌ایم!.
مطابق قواعد بنیادین حقوق اساسی صلاحیت قانونگذاری نیز نباید به مجلس خبرگان
واگذار شود تصریح اعطای ,سا ای به در نماطا ۹ #ضایتی: آشکارا دز تعارض
با صلاحیت قانونگذاری مجلس قرار دارد؛ زیرا از سویی» صلاحیت قانونگذاری به شورای
نگهبان که نهاد ناظر انتخابات شمرده میشود» واگذار شده است» درصورتی که این مرجع»
دادرس اساسی محسوب میشود و صلاحیت قانونگذاری درباره انتخابات و مقررات داخلی
سایر مراجع را ندارد. به همین علت:(ه باوز برگلا محققان/دادرس اساسی صلاحیت ندازد
که در جایگاه قانونگذار قرار بگیرد. از منظر حقوقی نیز بهتر است. که نهاد تقنینی, اصلی
چنین صلاحیتی را داشته باشد؛ زیرا افزون بر اینکه صلاحیت. مقررات‌گذاری برای شورای
نگهبان با اصول حقوق عمومی منافات دارد, قانون‌گذاران اساسی نیز خود تمایل چندانی به
مقررات گذاری این شورا نداشتند". همچنین با مبنا قرار دادن نظر یادشده میتوان اعطای
صلاحیت به مجلس خبرگان ارهبری را نیز نقد کرد» زیرا علاوه بر اینکه صلاحیت اصلی
تقنین برعهده قوه مقننه است» تصویب مقررات داخلی نهادی که قرار است از سوی مردم
برگزیده شود» از جانب خود آن نهاد» با تخدیش نهاد قانون گذاری» انتخابات و نظارت مواجه
۲ جواد تقی‌زاده و همکاران» «امکان‌سنجی صلاحیت مقررات گذاری شورای نگهبان»» فقه و حقوق اسلامی ش ۱۵ (۱۳۹۶)» ص۸
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در ۵ ۱۰۷
میشود. از سوی دیگر قانونگذاری در صلاحیت خاص پارلمان است. افزودنی است که این
مسئله در مورد هر مرجعی ممکن است پیش آید و ارتباطی به مرجع خاص ندارد؛ چه در
درون نظام حقوقی ایران و چه در بیرون از آن. همچنین به باور برخی از محققان» اعطای
چنین صلاحیت‌های تقنینی به نهادهای غیرتقنینی مشروطیت نظام سیاسی ایران را با ایهام
مواجه کرده و از معیار مشروطیت آق عدول 1 با همه این مباحثات در مجلس
خبرگان قانون اساسی و ایرادات حقوقی که مطرح شده اصل پیشگفته با اکثریت مطلق
در مقام مبنای استدلالی برداشت یادشده» میتوان از کلیت دیدگاههای خبرگان قانون
اساسی که اکثرا از فقها بودند این استنباط را داشت که اساسا تنها مدل مطلوب برای
قانونگذاری» تک پارلمانی بودن نیست. از نظر برخی از آنان مدل مطلوب این بود که در
موضوعات مختلف به تناسب مجلس قانونگذاری متعددی داشته باشیم. در حوزه اقتصاد
سیاست» فرهنگ, امور نظامی,وامانند اییه اگر مجالس‌آقانون گذازی متعدد داشته باشیم به
مراتب قوانین بهتر و واقع‌بینانه‌تری وضع خواهد شد؛ شبیه آنچه در عمل با تشکیل شورای
عالی انقلاب فرهنگی, شورای عالی اقتصای ۵و( وهای امگیت گلی: شورای عالی دفاع و ...
رخ داد. در واقع» مبنای واگذاری امر تقنین درباره مجلس خبرگان رهبری به شورای نگهبان
این بود که مجلس خبرگان رهبری» نهادی تخصصی است و تقنین درباره این نهاد متحصرا
ازعهده فقیهان برمی‌آید و نهاد موجود با این ویژگی, صرفا شورای نگهبان قانون اساسی بود.
۲ برداشت چهارم» اعطای مصونیت کیفری به اعضای قود مقننه در موارد خاص
افزون بر طرح و بیان مذاکرات گفته‌شده در مجلس بررسی نهایی قانون اساسی ۰۱۳۵۸
اعضای آن در مورد تصویب اصل مصونیت نمایندگان با یکدیگر اختلاف نظر جدی و مبنایی
داشتند که در خاتمه نظر طرفداران مصونیت پارلمانی در موارد خاص بر نظر دیگران برتری
یافت. از همین رو بیان این مسئله میتواند در تنویر دیدگاههای خبرگان قانون اساسی به
قوه مقننه مور باشد. افزون بر ارائه پیشنهادهایی پیرامون مصونیت پارلمانی که اغلب آنها
۱ علی‌اکبر» گرجی ازندریانی» و محمدشهاب» جلیلوند. «بررسی معیار «مشروطیت» در دولت مدرن و جمهوری اسلامی ایران»»
۸ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم, پاییز و زمستان ٩۹
نزدیک به اصل پیشنهادی اولیه بود» اصل اخیر طی دو دوره مذاکره به‌تصویب رسید که
اصل پیقتهای ۷۱ قال اسل ۸۶ کنونی, بداضافد ارات پیش رو بو اگز تمایته‌ای
مرتکب جنحه یا جنایت مشهود شود مورد تعقیب قرار میگیرد ولی جریان دستگیری او
باید فورا به آگاهی مجلس برسد و تحقیق و دادرسی باید با حضور نماینده میعوث مجلس
انجام پذیرد. در صورتی که نماینده به ارتکاب جرم غیرمشهود متهم شود توقیف و بازداشت
او قبل از محکومیت در دادگاه» مشروط به سلب مصونیت از طرف مجلس است» ولی
محاکمه او در دادگاه صالح به‌صورتی که مزاحم ایفای وظایف نمایندگی او در اثنای دادرسی
تباهند و آخرای حکم. قطعی دادگاه افباره: او پولساب مطائیت نیازی ندارد: مطایق اصل
پیشنهادی» روشن است که خبرگان قانون اساسی مصونیت کیفری برای نمایندگان مجلس
را مفروض گرفته‌اند» لکن قسمت دوم اصل پیشنهادی (از قسمت «اگر نماینده‌ای مرتکب
جنحه یا جنایت مشهود شود...») که در جلسه دوم حذف شده بهنظر میرسد مصونیت را
برای نمایندگان درنظر نگرفته و تنها شرایط ویژهای برای دادرسی آنان قرار داده است. در
واقع؛ مطابق این اصل می‌تران سوام یی او اعطای مصوئیت را بظور
نسبی برای نمایندگان مجلس درنظر گرفته است. با اين«حال, حذف بخش دوم اصل اخیر
اماره‌ای مبنی بر اعطای مصونیت کیفری در موارد خاص, یعنی بخش نخست اصل
پیشنهادی است که در جلسه دوم وضع شد. بخش اخیر اصل ۷۱ به علت آرای مخالف بسیار
یه صورت جداگانه مطرح قیذ اما ری کافی را کب نکرد و بهتصویتارفرسید:
منتقدان اعطای مضوتیت پارلمانی استدلال‌های خود را اين‌گونه بیان کردند: برخی از
خبرگان (خزعلی) با طاغوتی دانستن مصونیت آن را نوعی امتیاز به حساب آوردند که با اصل
برابری افراد در مقابل قانون مغایزرت دارد. سبحانی با پیش کشیدن موضوعات اساسی دینی»
یعنی مصونیت نداشتن پیامبر» به طریق اولی مصونیت برای نمایندگان را فاقد اعتبار تلقی
کرد. برخی از خبرگان قانون اساسی با تمسک به اصل ممنوعیت تعطیلی حکم قاضی و
بی‌اعتباری دلیل استناد به عناوین ثانویه» مخالفت خود را با مصونیت پارلمانی ابراز داشتند.
استدلال یکی دیگر از مخالفان (کرمی) اين بود که باید روشن شود که آزادی اظهار نظر
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» پیشین» ص ۹۳۸.
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در و
نماینده سیاسی است يا ترویج عقاید و انحرافات کمونیستی و غیرکمونیستی که اولی مانعی
ندارد» اما دومی ممنوع است. در مقابل» یزدی پاسخ داد: اظهار عقیده برخلاف اسلام؛
برخلاف اسلام نیست. در طرف دیگر میدان؛ موافقان مصونیت حضور داشتند با بیان
استدلال‌های خویش. یکی از دیدگاهها (بهشتی) این بود که برای جلوگیری از توطئه‌چینی
نسبت به نمایندگان» اصل مصونیت نماینده را باید تصویب کرد و این مسئله امتیاز نیست.
بلکه دور نگه داشتن نمایندگان از تعرضات توطئه‌آمیز است. استدلال بعدی در این خصوص
این بود که نه‌تنها مصونیت نماینده با اصل برابری منافات ندارد» بلکه برای پیشگیری از
بروز خطرهای نمایندگی لازم است. طاهری اصفهانی مراد از مصونیت را همان محتوای
موجود در اصل پیشنهادی دانست که بر پايه آن نمیتوان نماینده را از اظهار ری ممنوع
کرد مگر موقعی که دیگر نماینده نباشد. در مقابل» طی طرح اصل پیشگفته در جلسه
بعذی: موموی آرذییلی اذعازمدانت سم روتنک وان گروهحذف کرديم. توربخش
دیدگاه منتقدان مصونیث کیفر رل ,اولع ام هت سیمابنگان مجلس خبرگان طبق
ماده ۳۰ آیین‌نامه مجلس خبرگان قانون اساسی به چالش کشید. بنی‌صدر نیز بهعنوان
موافق مصونیت معتقد بود که وکیل بدون مصونیت چگونه میتواند وکالت کند؟ برداشت
موافق دیگر دوره مصونیت و عدم تعقیب نماینده را موقتی دانست که پس از اتمام دور
نمایندگی همانند سایر متهمان قابل پیگرد قانونی است. نایب رئیس با تأکید بر عدم وجود
همه قوانین در اسلام» مثل مقررات راهنمایی و رانندگی» خلاف شرع بودن مصونیت
با وجود اینها قرش ی میرگ الیو کي توارم و ره ع انیا ,در اینجا مسکوت
گذاشت تا نمایندگانی که بعدا می‌آینده برای خوذ آیین‌نامه داخلی تنظیم کنند؛ باوری که از
سوی نایب رئیس مورد تأیید قرار گرفت: اندکی بعد مرادزهی نیز دیدگاهی مشابه قرشی
بیان کرد که مجددا مورد موافقت بهشتی اواقع شد و وی تأکید کرد که بخش دوم اصل
۱ حامد» نیکونهاد» «مصونیت پارلمانی در نظام حقوق اساسی ایران در پرتو انديشه قانون گذار اساسی»» دانش حقوق عمومی ش ۲
۲ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهور ی اسلامی ایران» پیشین صص ۳۵٩ و ۳۸٩ و ۹۳۹
+ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
گرچه مصونیت پارلمانی نمایندگان به‌طور غیرمستقیم و در موارد خاص- اظهار نظر در
مقام ایفای وظایف نمایندگی- از سوی خبرگان قانون اساسی پذیرفته شد اما گستره دقیق
مصونیت از جنبه کیفری يا مدنی یا هر دو يا تعقیب و بازداشت و یا صدور حکم محکومیت
و نیز در قلمرو انتخابات و مسئولیت‌های بینالمللی آن» از طرف خبرگان قانون اساسی روشن
نشد و با ابهام مواجه است . با وجود این» میتوان از طریق فهم اصل وضع‌شده مرتبط با
مصونیت نمایندگان و نیز اماره قرار دادن دیدگاه خبرگانی که به اصل یادشده نزدیک و
موافق است» نظیر طاهری اصفهانی و وضع نشدن بخش دوم اصل پیشنهادی, به برداشت
مصونیت کیفری از سوی خبرگان قانون اساسی در موارد خاص پی برد. مطابق اصل ۸۶
ممنوعیت تعقیب یا توقیف نمایندگان ملس ,در لام .اظهار نظر در مجلس یا بیان
دیدگاه‌هایشان در ایفای وظایف نمایندگی (در خارج از مجلس) تجویز شده است و نه در
کليه موارد. به این ترتیب» بهنظر میرسد در سایر موارد هم از جنبه حقوقی و هم از جنبه
کیفری نماینده قابل تعقیب يا توقیف باشد. به تعبیری بهتر» خبرگان قانون اساسی در چهت
اعطای نوعی آزادی بیان برای نماینده در داخل و خارج مجلس برایج ایفای کارآمد وظایف
نمایندگی مصونیتی به او بخشیده‌اند» همانطور که برخی از خبرگان نظیر نایب رئیس به این
مسئله اذعان نمودند. همچنین میتوان افزود که عدم تعقیب يا توقیف نمایندگان مجلس در
مقام اظهار نظر یا ایفای وظایف نمایندگی, میتواند تلویحا دال بر تعقیب يا توقیف افرادی
غیر از نمایندگان مجلس در هنگام ارتکاب جرایمی نظیر توهین» افترا و نشر اکاذیب در
شرایط عادی باشد. بر این پایه میتوان محتوای اصل ۸۶ را نوی اعطای مصونیت کیفری
به نمایندگان مجلس در موارد خاص دانست. با این همه این ادعا دور از ذهن نیست که
وضع نهایی اصل پیشنهادی "به صوزت کنوتی آقناع "نظر هر دو گروه موافقان اعطای
مصونیت در مقام آزادی بیان نمایندگان مجلس و مخالفان مصونیت به‌طور وسیع باشد. در
حقیقت با تصویب اصل پیشنهادی به صورت یادشده» برداشت هر دو طیف موافق و مخالف
۱ سید یاسر» ضیایی و مراد» جلیلی» «قلمرو شکلی و ماهوی مصونیت پارلمانی در نظام حقوقی ایران»» حقوق اسلامی, ش ۴۱
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در... 9 ۱۱۱
۳۲ برداشت پنجم» صحیح نبودن همه پرسی از طریق قوذ مقننه
یکی از اصول پیشنهادی قانون اساسی در خصوص قوه مقننه رجوع به همه‌پرسی در
موارد مهم سیاسی» اقتصادی و... بود که با انتقادات و موافقت‌های خبرگان قانون اساسی به
چالشن کشیده قد. مسقدان مستقد بودند که آمور مرجم از غیرمنهم نسبی و در نوضان است. ند
همین علت تشخیص آن دشوار است. برخی دیگر امور مهم را مبهم می‌دانستند. عده‌ای نیز
بر این باور بودند که با وجود این پیشنهاد ما به قوه مقننه احتیاجی نداریم. مکارم شیرازی در
مقام مخالفت با اصل پیشنهادی و نه اصل همه‌پرسی؛ انتقادات قابل‌توجهی را ابراز نمود. وی
گفت: همه‌پرسی حق طبیعی است و احتیاجی به قانون ندارد و نه می‌توانیم محدودش کنیم
و تداتقی‌آش کم رکه آباتفن کتنم ری ات اسقلای مایر آساسمراجعد به آرای
عمومی است و شما مقیدش به مهم.کرده‌اید که مفهومش این است که غیرمهمش را
نمی‌توانیم. درحالی که مراجعه به آرای عمومی هميشه راهش باز است. موسوی تبریزی به
شیوه متفاوتی با اصل همه‌پرسی مخالفت کرد. به باور او ما خط سیر مسائل مهم را در
کلیات قانون اساسی معین کرده‌ايم و مجلس شورای ملی با حفظ روح قانونیت در خصوص
آنها نقشه می‌کشد. در مقابل» از منظر موافقان» رجوع به همه‌پرسی از سوی مجلس راه
فرجی است که از تصمیم‌گیری‌ها وحشت نداشته باشند و ناسزا نشنوند. آنان اعتقاد داشتند
که پیشنهاد یادشده برای آن است که مجلس نتواند در مسائل مهم مداخله کند و نیز اگر در
مواردی به بن‌بست برسد و نتواند نظر بدهد ناچار است به نظر مردم رجوع کند. با این حال»
سایر گفتگوهای مطرح‌شده در مجلس خبرگان قانون اساسی اغلب در قالب نذکر و
تفسیر اظهار شد و به‌جز انتقادات پیشگفته مخالفت‌های بنیادین با اصل همه‌پرسی وجود
نداشت. هاشمی‌نژاد در قالب تذکری که نشان از موافقت او با همه‌پرسی داشت» اظهار داشت
که مسائل مملکت مربوط به مجلس شورای ملی است حالا اگر خود مجلس بگوید این
مسئله خیلی مهم است و به رفراندوم بگذاریم» چه میشود؟ طاهری گرگانی نیز معتقد بود
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانو نآساسی جمهوری اسلام ی ایران» پیشین» ج ۳ صص ۱۸۰۰ و ۱۷۹۰:۱۷۹۹-
۲ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
در مسائل مهم که نیاز به همه‌پرسی است نباید به‌دست خود مجلس شورای ملی باشد و
خودشان قضاوت کنند. ایشان در مقام دفاع از همه‌پرسی از طریق قوه مقننه اذعان داشت
که گاه مشکلاتی پیش میآید و نمایندگان نمی‌خواهند اعتبار خودشان را ازدست بدهند و
ممکن است به همه‌پرسی راضی شوند. فاتحی با پیشنهادی که حاکی از جرح و تعدیل اصل
پیشنهادی بود و البته به تأیید خبرگان نرسید. دیدگاه خویش را به صورت مشروط چنین
بیان کرد: اگر کشور رهبر دارد» بایستی همه‌پرسی با اجازه و تقاضای رهبر باشد و نیز مجلس
نیز از حل آن عاجز باشد. مقدم مراغه‌ای ضمن موافقت با رجوع به آرای مردم در خصوص
بروز اختلافات میان مجلس و قوه مجریه و انتخاب نظر هرکدام از قوا از سوی مردم» اصل
پیشنهادی یادشده را ضروری ندانست. با وجود همه موافقت‌ها و مخالفت‌ها همه‌پرسی در
با وجود تصویب همه‌پرسی از سوی خبرگان قانون آساسی و نیز تصویب قانون عادی
همه‌پرسی» ابعاد و زوایای اجرایی همه‌پرسی همچنان مسکوت مانده است. در حقیقت»
قانون‌گذاران اساسی بیش از حد به کلیات اکتفا کرده و به بشیاری از موارد نظیر انواع
همه‌پرسی» هموارسازی مسیر اظهار نظر مردم و نخبگان درباره همه‌پرسی و... نیرداخته‌اند.
گرچه برخی از پژوهشگران» به استثنای حوزه امنیتی و نظامی» به همه‌پرسی معتقدند لکن
اطلاق اصل مصوب و سکوت قانونگذار اساسی از نشانه‌های مطلق بودن برگزاری
همه‌پرسی در کليه حوزه‌ها در محدوده اصل ۱۷۷ قانون اساسی (موارد غیرقابل تغییر در
قانون اساسی) محسوب میشود . افزون بر نقد عام یادشده» میتوان بر منتقدان همه‌پرسی
انتقاذاتی را مظرحآتموذه زیرا از فکغ طرفه‌لمطالی همتزیرگیع باز طریق قوه مقنتهبااهمپرسی
کلان و عام ناسازگاری ندارد و میتواند اجراشود و حتی بعضی مواقع ضروری و لازم است.
از طرف دیگر رجوع به همه‌پرسی بی‌تردید بر ریشه‌های مقبولیت نظام سیاسی- حقوقی نوپا
۲ هادی» طحان نظیف و محمدسعید ممتازنیا «همه پرسی تقنینی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»» پژوهشنامه حقوق
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در... 9 ۱۱۳
عده‌ای از قانون گذاران اساسی (ازجمله رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای) با اصل پیشنهادی
مربوط به شرایط و تعداد نمایندگان مجلس مخالفت کردند. آنان بر این نظر بودند که با
توجه به ساختار اجتماعی» فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران» قوه مقننه باید از دو مجلس
شورای ملی و مجلس ایالات تشکیل شود. به باور آنان» مجلس ایالتی از هر استان به تعداد
مساوی نماینده در مجلس دارد و به این طریق عدالت اجتماعی محقق میشود. ایشان در
راستای توجیه و تفسیر پیشنهاد خود با این استدلال که ما ۵۷ سال حکومت متمرکز داشتیم
و این تمرکز عکس‌العملی ایجاد کرده است و البته با حالت هیجانی عکس‌العمل باید مبارزه
کرد» گفت: بایستی خواست تشکیل دو مجلس را از جانب مردم تشویق کرد تا با رعایت
خواسته‌های مردم استحکام ملیت خود را بیشتر بخواهیم. وی با اشاره به مسکوت ماندن
انجمنهای ایالتی و ولایتی در سیستم حقوقی سابق» به سبب منظور نشدن پیشنهاد مجلس
ایالتی و ولایتی در گروه» از هیئت رئیسه انتقاد کرد. در مقابل» به نظر بنی‌صدر پیشنهاد
تشکیل شورای عالی استان‌ها دا برای همان وظایفی است که آقای مراغه‌ای گفته‌اند. به
باور وی» چون کار شورای عالی استان‌ها تنظیم برنامه‌های رشد عمومی کشور متناسب نیاز
استان‌ها است در قانون شوراها می‌گذاریم و.این انیت را برآورده می‌کنيم. ایشان در ادامه»
استدلال خود را به این صورت ادامه داد که نظام دومجلسی در کشورهایی تأسیس شده
است که شکل حکومت آنان نیز با شکل حکومت ما متفاوت است. با وجود طرح این
پیشنهاد. برداشت اخیر در مجلس بررسی نهایی قانون اساسی رد شد .
بهنظر میرسد» پیشنهادکننده فوق به تشکیل نظام ایالتی پا گونهای از اداره فدرالیستی
اعتقاد داشت. با این حال» عده‌ای از محققان حقوق عمومی از نظر یادشده برای جامعه ایران
استقبال نکردند زیرا جامعه ایران ساختار خاص خود را دارد و باید نسخه‌ای همخوان با آن
طرح شود» لذا لازم است از کاربرد الگوهای خارجی که سنخیتی با جامعه ایران ندارند پرهیز
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانو ن اساسی جمهوری اسلامی ایران» پیشین, ج ۰ صص ۷۹۲-۷۹۱
۴ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
کردا. با این حال» گرچه نفس تشکیل دو مجلس ملی و ایالتی میتواند در چارچوب سرزمین
ایران از منظر بیان خواست مردم به‌طور جامع مفید و کارا واقع شود لکن هميشه اين‌گونه
نیست که در هر کشوری تشکیل دو مجلس بتواند پاسخگوی نیازهای مردم هر استان با
منطقه باشد. زیرا گاهی مشکلات ريشه در مسائل دیگری نظیر ضعف نمایندگی و کمبود
یکی دیگر از اصول پیشنهادی قوه مقننه این بود که مذاکرات مجلس علنی باشد و در
شرایط اضطراری استثنائا غیرعلنی برگزار شود. پیشنهاد اخیر با انتقاد برخی خبرگان روبرو
شد. استدلال آنان این بود که برگزاری مذاکرات غیرعلنی خطرناک است به این علت که
ممکن است نمایندگان سونیت داشته باشند یا دولت تحت تأثیر قرار گیرد یا جلسه خام
بشود. بر همین مبنا مقامات عالی.نظیر«شورای رهبزی:باید.بر آن نظارت داشته باشند تا
حقوق مردم تضییع نشود. در همین راستا عده دیگر معتقد بودند که سیاست اسلام از روی
فداکاری است, نه کتمان روابط دیپلماسی. ممکن است نمایندگان مورد تهدید و تطمیع قرار
گیرند و جلسات غیرعلنی خوراک سازمانهای چریکی؛ سیاسی.و نظامی شود تا از این طریق
نمایندگان تحت فشار اقتصادی و اختناق واقع شوند. همچنین نایب رئیس کليه مذاکرات
نمایندگان مجلس به‌ویژه مذاکرات کمیسیون‌ها را علنی می‌دانست اما یکی از قانون‌گذاران
با این نظر موافق نبود و تنها مذاکرات صحن علنی را مشمول اين اصل به‌شمار میآورد. با
این حال, همچنان نایب رتیتن" بر" فراگیر بودن کليه مذاکرات اصرار می‌ورزید. دیدگاههای
مخالف یاذشنه: موجب "ره این پیشنهاد نفد" و با اکفریت: لازم در جلسه شصت:و پنجم در
۲ برداشت هشتم» توسیع و تضییق صلاحیت تقنینی قوذ مقننه
پیشنهاد صلاحیت قانونگذاری به مجلس» صلاحیتی وسیع و عام را به قوه مقننه اعطا
۱ محمدرضا خوبروی پاک» نقدی بر فدرالیسم» (تهران: پردیس دانش» چ ۰۱ ۱۳۹۱)» ص ۰۱۸۳
۲ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» پیشین» صص ۸۱۹-۸۱۵
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در... 3 ۱۱۵
می‌کرد زیرا به‌موجب این پيشنهاده مجلس میتواند در همه مسائل در حدود مقرر در قانون»
قانونگذاری کند. پیشنهاد یادشده با یک اختلاف نظر از تصویب قانون‌گذاران اساسی
گذشت. لکن همین اختلاف نظر مهم بود و مفهوم آشکاری را برمی‌تاباند. نوربخش پیشنهاد
داد که بهجای «حدود مقرر در قانون اساسی» عبارت «در چارچوب قانون اساسی نوشته
شود»» اما نایب رئیس بیان داشت: دایره اختیارات مجلس را تضییق میکند. همچنین وی در
هنگام طرح و تصویب اصل ۶۳ بر این نظر بود که نباید دایره فعالیت نمایندگان را تنگ
کردا. تصویب و برداشتهای گفته‌شده حاوی این مفهوم است که قانون‌گذاران اساسی
صلاحیت تقنینی گسترده‌ای را به قوه مقننه اعطا کردند. در حقوق اساسی تطبیقی نیز در
سراسر دوران پس از انقلاب کبیر فرانسه» شاهد مطرح نمودن این دکترین بودیم که بیشتر
از سوی احزاب چپ مطرح» و در آن بر ضرورت وجود یک مجلس قانونگذار دمکراتیک و
تمام‌عیار تأکید می‌شد که به دکترین حکومتمجلشن" يا هرمونیارلمان" مشهور است؟ در
همین راستا برخی با نقد آن از ايده «پارلمانی‌سازی مجدد» جمهوری پنجم فرانسه صحبت
عددای از مخققان ایرادی بر این الا کوظسییاباور آنان ممکن است گستردگی
صلاحیت تقنینی قوه مقننه به مداخله در بسیاری از آمور مردم منتهی» و حتی به حریم
خصوصی مردم تعرض شود" با وجود پذیرش صلاحیت وسیع قوه مقننه از سوی
قانون‌گذاران اساسی» عبارت «ذر حدود مقرر» گستره قانون گذاری: مجلس را محدودتر نشان
میدهد؛ حدودی نظیر تطبیق مصوبات مجلس با شرع و قانون اساسی (مخصوصا حقوق
ملت) از سوی شورای نگهبان» صلاحیت‌های تقنینی در امور اجرایی و سایر موارد از جانب
30173 ,3808 بطفقناطانام6 ع1غ00/ م1 ,(1992) ,06۸116 .0 .5 مصنعاقه5 .4
6 3821003601 بل #ه 8 6۵ کعناطام کزمسوم کعل موه اوه سا ۹۵ (2009) .00 ,300۳۵ .6
۷ ناصر کاتوزیان» «حکومت قانون و جامعه مدنی» ماهنامه کانون» ش ۷۲ (۱۳۸۶» ص ۰.۲۸۶
۶ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
قوه مجریه و رئیس قوه قضائیه و سایر نهادهای اساسی خاص.. از سوی دیگر با وجود
زمینه‌های الگوی مبتنی بر همکاری قوا در جمهوری اسلامی ایران در پرتو اصول متعدد
قانون اساسی» قوه مقننه با تمرکز و تقویت وجوه پارلمانی» در برخی وقایع آن را به سمت
نوعی پارلمانتاریسم حقوقی و کاستن از رویکرد همکاری‌گرایانه. محدود کردن نقش و
غملکرد ذولت سوق داده است": یه همین سبب:ذر برخی از نظام‌های حقوق آساسی» نظیر
فرانسه» آلمان و ایتالیا برای تعدیل چنین وضعیتی و جلوگیری از ایجاد بحران» الگوی
۲ برداشت نهم» قانون گذاری مستقیم بدون وکالت در توکیل و استثنای آن
اصل ۸۵ پیشنهادی سمت نمایندگی را قائم به نماینده برگزیده میداند و در موارد
ضروری اختهار وضع برخی قوانین.را به. کمیسیون‌هایداخلی تفویض کرده است. نایب
رئیس فلسفه استثنای فوق را ناشی از سنت‌های سیثه دانست؛ با این توضیح که سوابقی در
تجربه قانونگذاری وجود داشته و قوه مقننه به دولت اختیار تقنین.اعطا نموده است. به
همین دلیل می‌خواهیم با این استثنا از اين«سنت «پیشگیری.کنیم. علاوه بر نایب رئیس»
سبحانی بیان داشت: در موارد ضروری وکالت در توکیل نیست» بلکه کار تصویبی است اما
در مقابل» محمد خامنه‌ای ازجمله خبرگانی بود که منتقد استثنای وکالت در توکیل بود. به
گفته ایشان, تنها وظیفه کمیسیون تهيه گزارش است نه قانونگذاری و اگر صلاحیتی نیز
بخواهند داشته باشند. بایستی وکالت در توکیل داشته باشند که ندارند. همچنین موسوی
تبریزی بر این اعتقاد بود که از نظر شرعی در موارد ضروری نیز بایستی وکالت ابطال شود.
از دیگر سو فوزی نماینده را دارای صلاحیت وکالت در توکیل نمی‌دانست. با وجود
مخالفت‌های یادشده استثنای تقنین از سوی اقوه مقننه به تصویب اکثریت لازم خبرگان
۱ سید ابراهیم» حسینی» «محدودیتهای مجلس شورای اسلامی در قانونگذاری (موضوع اصل ۷۱ قانون اساسی)» حکومت
۲ علی, مشهدی, «نقدی بر رویکرد تحدیدی قانونگذار بر اختیارات دولت, اطلاع‌رسانی حقوقی»» ش ۲۳ و ۲۴ (۱۳۸۹)» ص ۸
۳ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» پیشین» ج ۰۲ صص ۸۴۳- ۸۴۶
۴ ناصر کاتوزیان» قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی» (تهران: میزان» چ ۰۱۸ ۱۳۸۷). صص ۴۳۸- ۴۳۹
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در... ۵ ۱۱۷
بهنظر میرسد. انتقاد پیشگفته قابل پذیرش نباشد زیرا اعضای کمیسیون‌های مجلس
همان نمایندگان برگزیده هستند و از حیثر نمایندگی توکیلی به خارج از اعضای مجلس
صورت نگرفته و تنها ایراد استثنای یادشده, اعطای اختیار قانونگذاری به عده کمی از
قانون گذاران مجلس است و نه همه آنان. همچنین» موسوی تبریزی به جنبه شرعی و فقهی
وکالت دز توکیل جهت ابطال آن استناد نموده:: اما طبق اقواعذ .عام وکالت او نیز قانون مذتی
ایران که از شرع و فقه تشیع استخراج شده است» در مواردی که وکالت خارج از اختیارات
وکیل به دیگری اعطا شود نظريه عدم نفوذ پذیرفته شده است و با تنفیذ يا رد موکل باطل
یا صحیح می‌شودا. با این حال» شاید بتوان .از منظر اهمیت قانونگذاری قوه مقننه که
مربوط به مصالح و منافع عموم ملت است» توکیل بدون مجوز را باطل قلمداد کرد.
اضل ۸۲ پیشنهادی اصولهاسهگاموهارشناسان حارهی ۶ وتو کرده استته مگر در
موارد ضروری با تصویب مجلس. نایب رئیس مجلس بررسی نهایی قانون اساسی در مقام
تشریح این پیشنهاد بر این عقیده بود: تصویب مجلس جنبه نظارتی دارد و تنها نظارت بر
دولت صورت میگیرد. از سوی دیگر حجتی کرمانی معتقد بود نظارت مجلس علاوه بر
دولت شامل شرکتهای خصوصی نیز میشود. اما نایب رئیس نظارت بر شرکتهای
خصوصی را از سوی دولت صحیح می‌دانست و نظارت بر دولت را از طرف مجلس؟ با
تصویب پيشنهاد یادشده از سوی قانون گذاران اساسی» بهنظر میرسد میتوان از این برداشت
آنان تفسیر موسع کرد و قاعدتا تصویب مجلس شورا دراسایر موارد مشاب مثل رأی اعتماد
و عدم اعتماد جنبه نظارتی دارگه لارقان ی کنلزان سای یی بر این نظارت:تأکید کرده
بودند. نمونه‌های متعددی از برداشت نظارتی بودن را میتوان گواه آورد. اصل ۶۳ پیشنهادی؛
حق تحقیق و تفحص مجلس در هریک از امور کشور نزد خبرگان به میزانی مسلم بود که
۱ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ پیشین. ص ۸۹۳
۸ 0 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
بدون هیچگونه اختلاف دیدگاهی به‌تصویب رسیدا. نمونه دیگر نظارت مجلس بر
عهدنامه‌های بینالمللی بود. رشیدیان فلسفه وجودی این موضوع را جلوگیری از باز شدن راه
نود استعمار و سیطره بیگانه بر اقتصاد» سیاست» فرهنگ و... می‌دانست. از این منظر وی
حتی پیشنهاد کرد که مقام‌های دیگر نیز قراردادها را امضا کنند. بر اساس همین پیشنهاد
بود که امضای رئیس جمهور ذیل قراردادهای بینالمللی در اصول بعدی به‌تصویب رسید.
ربانی شیرازی نیز در خصوص نظارت مجلس بر قراردادهای سری بینالمللی پیشنهاد داد که
به تصویب مجلس و حتی به اطلاع عموم برسد": پیشنهادی که البته به تأیید خبرگان قانون
گرچه دولت بر شرکتهای خصوصی که اقدام به استخدام کارشناس خارجی می‌نمایند.
نظارت دارد اما با توجه به اطلاق اصل ۸۲ و نیز صلاحیت عام و نظارتی مجلس بر دولت.
میتوان نتیجه گرفت که مجلس در مواردی که شرکت خصوصی چنین اقدامی را به‌عمل
میآورد» بایستی استخدام کارشناس خارجی را غیرمستقیم و به‌وسيله دولت به‌تصویب
برساند. لذا از این حیث دیدگاه حجتی کرمانی با قواعد مطابقت بیشتری داشت و بهنظر
برخی از خبرگان قانون اساسی نظیر هاشمی‌نژاد و گلزاده غفوری» قرارداد بینالمللی را
شامل انعقاد تعهد میان بیشع ازادو کشور تلقی میی‌کردند و ند میان یزان و یک کشور دیگر؛
برداشتی که البته از سوی ابسیاری از خبرگان "گر از مقر علمیبه درستی مورد نقد واقج
شد. بنی صدر هر قرارداد با دولت خارجی را قراردادی بینالمللی قلمداد می کرد. آیت نیز در
نقد این مسئله از مصادیق قرارداد دو پا چندجانبه سخن بهمیان آورد. فاتحی هم از بحث این
مسئله در کمیسیون شماره هفت سخن گفت زیرا به گفته او» بایستی قرارداد میان دو دولت
نیز به تصویب مجلس شورا برسد. از نظر منطق بینالمللی نیز انعقاد قرارداد ببین دو کشور
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در... 09 ۱۱۹
یک نوع عقد بینالمللی محسوب می شود و ضرورتی ندارد الزاما میان بیش از دو کشور
باشد؛ موضوعی که با اطلاق اصل تصویبی یادشده از عهدنامه‌ها مقاوله نامه‌ها و قراردادهای
در حوزه نظارتی مجلس بر قوه مجریه, بر مبنای اصول حقوق اساسی بدیهی است که
سوّال از وزرا میتواند فردی یا جمعی (در اموری که تصمیم هیئت وزیران جمعی است)
باشد. موضوعی که از طرف آیت مطرح شد زیرا در اصل ۶۹ پیشنهادی چنین موضوعی
پیش‌بینی نشده بود. بر اساس این اصل» تقاضای سوّال و جواب وزیر به صورت فردی
تصریح شده بود. با وجود این» نایب رئیس بر این باور بود که ممکن نیست سوّال از وزرا به
صورت جمعی باشد زیرا امور هر وزارتخانه تخصصی است و اساسا فلسفه تأسیس هر
وزارتخانه نیز همین امر بوده است. ایشان افزون بر سوّال» در حوزه استیضاح نیز استیضاح
یک وزیر را با معنی می‌انگاشت. لکن آیت با تأکید بر نظرش» بر این باور بود که بعضی جاها
به دو یا چند وزارتخانه مربوط میشود و همچنین این موضوع در قوانین نیز وجود دارد. با
این حال» چنین موضوعی به‌درستی در اصول بعدی به تصویب خبرگان رسید؛ امری که از
سوی حجتی کرمانی نیز بیان شد. وی معتقد ود که گاه به علت مسئولیت مشترک وزرا
بعضی از آرای نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی ۱۳۵۸ در خصوص برخی اصول
نظیر ۷۳ و ۷۶ بدون بحث و بررسی در جلسه علنی وضع شد و این موضوع بیانگر اجماع
نظر در مورد این اصول بود. اما همانطور که مشاهده شد در درون مشروح مذاکرات قانون
اساسی ۱۳۵۸ ذهموضوع و برذافارر او چات ک دگر موانها میان قانون گذازان استاتی
اختلاف نظرها و مباحث مختلف و متضادی به‌چشم می‌خورد» بهگونهای که تشتت و تعدد
آرای خبرگان قانون اساسی کاملا مشهود است. توصیف و تحلیل ده برداشت یادشده» گواه
۰ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
با وجنوه این» تأملات زیر در خصوص نگرش خبرگان قانون اساسی نسبت به
صلاحيت‌ها کارکردها و نمایندگان قوه مقننه باید مورد توجه نهادهای اساسی ایران
خصوص شورای بازنگری قانون اساسی در آینده برای اصلاحات حقوقی بنیادین و شورای
نگهبان قانون اساسی به‌منظور تفسیر حقوقی و متناسب قرار گیرد:
به‌رغم ابراز دیدگاه‌هایی که اصل قوه قانونگذاری را مردود می‌انگاشت و در حد
مجلسی مشورتی تنزل و تقلیل میداد و معتقد به تحدید صلاحیت تقنینی مجلس بوده
قوه مقننه با اختیارات و صلاحیت‌های لازم پیش‌بینی شد تا استمرار مجلس که از
دغدغه‌ها و دستاوردهای دوره مشروطه و انقلاب اسلامی بود حفظ شود. اما نتیجه
نهایی عملکرد خبرگان قانون اساسی این بود. که اختیار قانونگذاری قوه مقننه به تأیید
«انطباق» مصوبه یا «عدم مخالفت» آن با موازین اسلامی و قانون اساسی از سوی
شورای نگهبان مشروط و محدود شد؛ گرچه صلاحیت نظارتی قوه مقننه به قوت خود
باقی ماند, چنان که مجلس شورا عملا قانون وضع او تصویب میکند و جنبه مشورتی و
برنامه‌ریزی پیدا نکرده است و از سوی دیگر نیز نظارت شورای نگهبان بعدا اعمال
میشود. چنین کنترلی در قانون اساسی مشروطه نیز از سوی تعدادی از مجتهدان در
حد متن مصوب وجود داشت» ولی هرگز عملی نشد. به این ترتیب» صلاحیت‌های قو
مقننه در مجلس موّسسان ۱۳۵۸ به‌طور کامل متبلور شد اما به قوانین اسلام و قانون
مطابق قواعد پذيرفته‌شده حقوق اساسی نظیر اصل تفکیک قوا صلاحیت قانونگذاری
به معنای اخص در اختیار مجلس یا پارلمان است و اعطای این صلاحیت به نهادهایی
با ضلاحیت و اختیار متمایوهاق وم مقنه‌سه احتمال*زیاوبه تداخل وظایت یا ناکارآمدی
صلاحیت‌های آنها منجر میشنود؛ همّازن‌ظور که عملا اینگونه نمایان شده است.
قو مقننه ایران مجلس شورای اسلامی است و شورای نگهبان صرفا وظيفه احراز عدم
مخالفت مصوبات مجلس با موازین اسلامی و قانون اساسی را برعهده دارد.
مستند به مذاکرات خبرگان بهنظر میرسد مصونیت پارلمانی در اصل ۸۶ پذیرفته شده
است. گرچه حدود و چگونگی اعمال آن به‌طور دقیق روشن نیست. لکن با اتکا به
مسئولیت نمایندگان مجلس در برابر تمام ملت و حق اظهار نظر آنان در کليه مسائل
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در ۵ ۱۲۱
(اصل ۸۴) و اطلاق اصل وضع‌شده ۸۶ دستکم مصونیت شکلی در راستای ایفای
وظایف نمایندگی و اظهار نظر آنان از سوی خبرگان قانون اساسی پذیرفته شده است؛
هرچند که رسیدگی قضایی به استثنای اظهار نظر در مقام ایفای وظایف نمایندگی
امکان‌پذیر است. همچنین دیدگاههای برخی از خبرگان در خصوص اعطای مصونیت
مطلق به نمایندگان در متن مصوب نهایی مقبول نیفتاده است.
* تذکر خطر توسیع صلاحیت عام قوه مقننه از سوی برخی از خبرگان قانون اساسی و
نیز صاحبنظران ظاهرا قابل قبول است لکن در حدود مقرر در قانون چنین صلاحیتی
را مقید ساخته است. بر همین مبنا قانونگذار عادی بر اساس حاکمیت قانون اساسی
(تعیین اختیارات مشخص از طرف خبرگان قانون اساسی) نمیتواند در عموم مسائل
نظیر حوزه خصوصی قانون وضع نماید» زیرا با سد نظارت شورای نگهبان قانون
اساسی و افکار عمومی روبرو خواهد شد؛ هرچند که در بعضی مواقع عملا رویه‌های
جاری خلاف نتيجه یادن رای منصه یو میگلاند. و خشدار خبرگان و
به‌رغم همه اینها بررسی اینکه رويه حقوقی و سیاسی قوه مقننه در رابطه و تعامل با
سایر نهادهای قانونی امروزه چگونه شکل گرفتهاست و چه کارکردهایی دارد» تحقیقی
ل] . نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر سال یازدهم: شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹٩
اصغری» محمدرضا؛ خلف رضایی» حسین؛ راجی» سید محمدهادی» شسرح قانون اساسی؛ فصل
نموه مقه زیر نظر عباسعلی کدخدایی, (تهران: پژوهشکده شورای نگهبان» چ ۰۱
۲ بوشهری» جعفر مسائل حقوق اساسی» (تهران: نشر دادگستر چ ۰۱ ۱۳۷۶).
خوبروی پاک» محمدرضا نقدی بر فدرالیسم, (تهران: پردیس دانش» چ ۰۱ ۱۳۹۱)
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» ج ۱
و ۲ و ۳ (تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی, چ ۱
عمید زنجانی» عباسعلی» حقوق اساس ی /یران» (تهران: انتشارات دانشگاه تهران» چ ۰۱ ۱۳۸۵)
قاضی, ابوالفضل, حقوق اساسی و نهادهای سیاسی» (تهران: میزان» چ ۰۱۸ ۱۳۸۳).
کاتوزیان» ناصر قانون مدنی در نظم حقوق ی کنوئی, (تهران: میزان» چ ۰۱۸ ۱۳۸۷).
کاتوزیان» ناصر گامی بهسوی عدالت» ج ۱ (تهران: میزان» چ ۰۲ ۱۳۹۴).
گرجی ازندریانی» علی‌اکبر دادگاه‌های قانون اساسی» (تهران: جنگل» چ ۱ ۱۳۹۴).
گرجی ازندریانی» علی‌اکبر حقوقی سازی سیاست» (تهران: خرسندی» چ ۰۱ ۱۳۹۵).
مرکز مالمیری» احمد حاکمیت قانون» مفاهیم» مبانی و برداشتها» (تهران: مرکز پژوهشهای
نظرپور» مهدی» آشنایی با نظام جمهوری اسلامی ایران»(تهران: معاونت آموزش نیروی
ورعی» سیدجواد» مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» (تهران: دبیرخانه
ویژه, محمدرضا مبانی نظری و ساختاری دولت حقوقی» (تهران: جنگل» چ ۰۱ ۱۳۹۰)
هاشمی» سید محمد. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران» ج ۲ (تهران: میزان» چ ۰۱۹
تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوه مقننه در... ۵ ۱۳۳
۶ ترکچی» فاطمه» «شش سال از تاریخ سنا» کناب ماه تاریخ و جغرافیا ش ۱۶۳ (۱۳۹۰).
۷ تقی‌زاده» جواد؛ نجابت‌خواه» مرتضی؛ ذاکرعباسی میثاق» «امکان‌سنجی صلاحیت مقررات
گذاری شورای نگهبان» فقه و حقوقی اسلامی؛ ش ۱۵ (۱۳۹۶).
۸ حبیب‌زاده» محمدجعفر و موسوی مجاب» سید دربد» «مصونیت پارلمانی در حقوق کیفری»»
۹ حسینی» سید ابراهیم» «محدودیتهای مجلس شورای اسلامی در قانونگذاری (موضوع اصل
۰ راسخ» محمد «ویژگیهای ذاتی و عرضی قانون»» مجلس و پژوهش» ش ۵۱ (۰)۱۳۸۵
۱ زارعی» محمدحسین, «جایگاه نظارتی امجلس و اصول"خاکم بر آن» مجلس و پژوهش, ش
۲ سلماسی‌زاده» محمد و نژد نجفیان» محمدامین» «مجلس اول شورای ملی و تلاش برای تبیین
۳ ضیایی» سید یاسر و جلیلی» مراد (آیت‌اله)» «قلمرو شکلی و ماهوی مصونیت پارلمانی در نظام
۴ طحان نظیف» هادی و ممتازنیا محمدسعید «همه‌پرسی تقنینی در نظام حقوقی جمهوری
۵ کاتوزیان» ناصر» «حکومت قانون و جامعه مدنی»» ماهنامه کانون» ش ۷۲ (۱۳۸۶).
۶ گرجی ازندریانی» علی‌اکبر و جلیلوند. محمدشهاب» «بررسی معیار «مشروطیت» در دولت
۷ مشهدی» علی» «نقدی بر رویکرد تحدیدی قانونگذار بر اختیارات دولت»» اطلاع‌رسانی
۸ مشهدی» علی, «الگوی پارلمانی عقلانی‌شده با نگاهی به حقوق اساسی جمهوری اسلامی
۹ نیکونهاد» حامد» «مصونیت پارلمانی در نظام حقوق اساسی ایران در پرتو انديشه قانونگذار
۰ هاشمی, سیدمحمد, «حمایت‌ها و تضمینات حقوق بشر در حقوق داخلی و نظام بینالمللی»»
۴ 4 نشریه علمی مطالعات حقوقی معاصر, سال یازدهم, شماره بیست و یکم پاییز و زمستان ٩۹
.(1992) 817۳ :عنه8 مصنعزا م6 3/0061 12 ,3۵0116 .0 .5 مصنعاک 31.856
12۷6۳ 6۵ 1165 ام 00025 کعل ععه انا نموه ی ۹۹/۵۵ ,01166 ,32.100
,(2009) +1 [ع 0۳:07 2011 26 عک0و 000 306 ما2 ۵0
060 هل :0۳6606 6۲ دمناهاص ۰*0۳ معناونصتص10 ماعل وم .33
۰ :21.1 ,(2002) ,5006165 ۵1 20106 ۰ تصمتاعصجن هه 1603۳۵361216
06 بمامصعنل منوومصغل ها مل دمصونم ۸ ملتقصط ماهانا 34.1
| در سال 1285 به هنگام تحقق انقلاب مشروطه در ایران، مجلس شورای ملی نخستین قوه قانون گذاری و در عین حال قوه مؤسس بود که در تاریخ این سرزمین تأسیس شد. با وقوع و تبلور انقلاب اسلامی، قوه مقننه در سال 1358 با صلاحیت تقنینی عادی و نظارتی خویش از سوی خبرگان قانون اساسی ابقا شد و پس از مدتی از طرف مجلس شورای ملی و سپس شورای بازنگری قانون اساسی 1368 به مجلس شورای اسلامی تغییر نام داد. بر پایه این مبانی، از نظر نویسندگان این مقاله، شناخت دیدگاه های خبرگان قانون اساسی 1358 از قوه مقننه، کارکردهای تقنینی و نظارتی آن و نیز نمایندگان مجلس بسیار مهم است. پرسش اساسی در این مقاله این است که خبرگان قانون اساسی 1358 چه برداشت ها و تلقی هایی از قوه قانون گذاری کشور که نهادی فروتر از نهاد تقنینی بود، داشته اند؟ در مقاله حاضر تلاش بر این است که با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی پس از تشریح مبانی تئوریک قوه مقننه، نگرش های گوناگون خبرگان قانون اساسی درباره ده موضوع و برداشت در بوته بررسی و ارزیابی قرار گیرد. نتیجه پژوهش حاضر این است که خبرگان قانون اساسی با وجود پذیرش قوه مقننه و تصویب اصول ساختاری و کارکردی آن به همراه تحدید قانون گذاری مجلس از سوی شورای نگهبان قانون اساسی، تلقی یکسانی از مفهوم و کارکردهای قوه مقننه نداشتند، لذا تعدد و تشتت از برداشت های یادشده در مجلس بررسی نهایی قانون اساسی مشهود است. |
19,508 | 355785 | # استادیار گروه علوم تربیتی, دانشگاه پیام نور «ط0ع .نع 1387 سع‌زسه دنناد +انمهست
۱۳۹ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
فناوریهای جدید نقشی مهم در تسهیل و توسعه زندگی افراد بشر ایفا کرده‌اند؛
برای همین» وجود آن برای تداوم حیات انسانها اجتناب‌ناپذیر است» و این در حالی
استث که آتها تغییرات بنیادی شدیدی در جوامع پدید آورده» پیامدهای فوری اقتصادی
به دثبال داشته ق پا ساختاز سیاسی ز اجتساعی کشوزها زا دگرگون کرده اس یکی از
اشتغالات ذهنی بزرگ کشورهای در حال توسعه این است که چه چیزی فناوریهای
جدید ارتباطی برای آنها به ارمغان خواهد آورد؟ وفور ارتباطات. تقویت تکنولوژی‌های
ارتباطی موجود و يا تقویت نیروهای نو استعماری يا وابستگی. آنچه کشورهای پیشرفته
صنعتی انتقال میدهند. تنها تکنولوژی‌های درجه دوم یا سوم است که این خود مانعی در
جهت توسعه و عاملی برای تشدید استثمار سلطه فرهنگی و نیروهای استعماری است
(قانسون ی تأرولا" *۱۹4)..یکی از انفتاولای هی هه کههای تلویزیونی ماخواره‌اتق
است که این فناوری ارتباطی با.ریک چالش فرهنگی برای حفظ هویت فرهنگی و
ارزشهای یک جامعه همراه است؛ اگر چنانچه به این چالشها آسیب‌ها و تهدیدهای
پیام‌های رسانه‌ای نیندیشیم میتوان تصور کرد که هر.پیامی از دنیای دیگر میتواند
دارای ابعاد بسیار فولناکی با ۹۷۴۸ ای کیان ۱۳۸۵). افزون بر کارکرد
خبرپراکنی و تکثیر اطلاعات سیاسی» تأکید برنامه‌های این شبکههای ماهواره‌ای بر
فیلم‌ها و سریال‌های خانوادگی, زنگ خطر راربه نحو جدی‌تری برای برنامه‌ریزان به
صدا درآورده است. محتواهای این فیلم‌ها و سریال‌ها در بدو امر» ناهمخوانی بسیاری با
فرایندهای جامعه‌پذیری :دز جامعه ایران دارد روابط متفاوت و متضاد با فرهنگ جامعه
ایران و ایدئولوژی رسمی نظام سیاسی که در این سریال‌ها به نمایش درآمده» حساسیت
به پخش و دریافت این برنامه‌ها را دراجامعه بالاا" بنرده است. از اینرو» ارزیابی از
تهدیدهای شبکههای ماهواره‌ای از سوی مسئولان و سیاستگذاران فرهنگی در ایران
شامل خطر از دست رفتن هژمونی رسانه ملی» تخریب فرایند درونی‌سازی ارزشهای
اسلامی» خطر به ابتذال کشیده شدن خانواده ایرانی و طرح مسائل قبح‌شکنانه از
مهمترین نگرانی‌ها و مخاطراتی است که از آنها یاد شده است (رضایی و کلانتری,
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۳۷
از آنجا که دستیابی به جامعه سالم در گرو خانواده سالم است (محی‌الدینی و
دیگران. ۱۳۹۲)؛ بنابراین» نهاد خانواده» به عنوان اصلی‌ترین واحد اجتماع که دارای
ابعاد ارزشی» هنجاری و رفتاری بومی خاص هر کشور و فرهنگ است. به عنوان
قربانی‌های امپریالیسم رسانه‌ای و فرهنگی مطرح میشود. پس برنامه‌های ماهواره‌ای
میتواند بالاترین نقش را در این فرایند داشته باشد. برنامه‌ها و فیلم‌های ماهواره‌ای
حاوی محتوایی است که در آن پایبندی» وفاداری به خانواده و ارزشهای اخلاقی امری
مضحک و عوامانه بهنظر میرسد و در مقابل» داشتن روابط آزاد جنسی» روابط متهورانه
جنسی و ایجاد تردید درباره اهمیت و ارزش ازدواج» ناشی از نگاه آزاداندیشانه و
مترقی به زندگی و روابط عاطفی تلقی میشود (روشن و خلیل‌زاده» ۱۳۹۲). با توجه به
دسترسی روزافزون و نامحدود خانواده‌ها به برنامه‌های ماهواره‌ای؛ این نگرانی جدی
وجود دارد که آنان الگوهای نامتناستب. با مختصات فرهنگی» اقتصادی» خانوادگی و ملی
خویش برگزینند و از پیشینه و هویت.تاریخی خود جدا شوند (روشن و خلیل‌زاده»
نتایج پژوهشی که توسطازحمان‌زاده و دیگران (*۱۳۹)» بنا«هدف بررسی تأثیر
تماشای سریال‌های ماهواره‌ای بر سبک.,زندگی انجام.گزفته, نشان داده است که هر
اندازه تماشای سریال‌های ماهواره بیشتر میشود. سبک زندگی بانوان دانشجو هم مطابق
با این سریال تغییر پیدا میکند. پژوهش" دیگری"توسظ رضایی و دیگران (۱۳۹۰)» با
هدف بررسی خوانش زنان ایرانی از سریال ماهواره‌ای ویکتوریا انجام گرفت که نشان
داد تماشای این سریال نوغی اشتیاق فراوان را پدید آورد که از آن میتوان با عنوان
«پیدایش تماشاگری شیفته) نام برد. افزون بر این تماشاگران زن این سریاله نقشش
ویکتوریا (قهرمان زن داستان) را مقتدر وامستقل تعبیر کرده‌اند. نمایش زن مقتدر» حس
خوشایندی از تماشای این سریال را برای آنها تداعی کرد. یافته‌ها نشان داد که
هم‌ذات پنداری» مکانیسم قدرتمندی در فرایند تماشای این سریال است. وضعیت واقعی
زندگی زنان تماشاگر با متن تصویری, مقایسه و موضوع مجادله تماشاگران است. این
فرایند سبب شد تا خوانشی فعالانه در قضاوت‌ها و انتظارات از نقش زنانه» براساس
نمایش نقش ویکتوریا دز این سریال شکل گیرد. تأهل اشتغال و رشته تحصیلی
۱۳۸ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
رهش دیگری که اترسط. بخباری ز دیگراق:( ۳۹۱)؛ یا سللاف پرزسی رابظه
برنامه‌های شبکههای ماهواره‌ای تلویزیونی و هویت دینی جوانان انجام شد. نشان داد
که زالطهه پین دز متیر ممنادار اسقا: و شبکههای ناموارهای تلریریوای بر هوی نا دیشی
یکی از تم‌های اصلی زندگی زنانه در ایران» مسئله خیانت است. بروز این نگرانی در
جامعه شاخصی از تحولی آرام و تدریجی يا به بیانی حادتر انقلابی تدریجی در جامعه
است (رضایی و کلانتری» ۱۳۹۰). خیانت در ازدواج به معنای بی‌وفایی و عدم تعهد به
رابطه متعهدانه زوجین و برقراری هر گونه ارتباط عاطفی و جنسی با جنس مخالف
خارج از تعهد مزبور است. خیانت در ازدواج عامل عمده عدم رضایت زناشویی
زباگاریوزی ی ذیگرات» ۳۹۳ زمیته آصلی تعلرضی‌ق و اسقلاف‌های ژتاشویی اپلات؟
و دیگران ۲۰۰۸) و یکی از مهمترین؛مشکلات در روابط زناشویی و مهمترین دلیل
طلاق و جدایی زوجین تلفی م شوه (وفامنیهها و سواردیگران, ۲۰۱۲). زن و مردی
که به‌دلخواه خود. به طور رسمی,» تشکیل خانواده داده‌اند و شرایط زناشویی را
می‌پذیرند؛ هر دو موظف به:قبول آن"و زعایت اصل نجابت هستند همین وظیفه است
که فرزندان را در کنار والدین قرارامی‌دهند و ضامن امنیت خاطر و بقای خانواده
میشود. از اینرو هیچ آیین بشری اجازه نمی‌دهد که؛ارضای هوس یک نفر موجب
نابودی امنیت و آسایش یک جمع شود خیانت» سرچشمه مشکلات عاطفی و احساسی
ق زایینه فض‌ها او دلراشی‌ها است (حقانیازتجانی: 0۳۵۱ ض ۵ در دیق میین
اسلام هم تأکید زیادی بز غفت و پاکدامنی زنان و مردان شده است؛ در آیه ۳۰و ۳۱
سوره نور زنان و مردان با ایمان به رعایت حیا و عفت در روابط اجتماعی سفارش
شده‌اند تا از این راه» مانع بروز و گسترش انحرافات اخلاقی در جامعه شود. همچنین
پیامبر(ص) می‌فرمایند که پاکدامن باشید نا زنانتان پاکدامن" باشند (کلینی» کافی, ج ۰۵
ص۵۳۳) و امام علی(ع) می‌فرمایند که زکات» زیبایی» عفت و پاکدامنی است (تصنیف
غررالحکم» ص۲۵۹) و همچنین اظهار می‌دارند که عفت و پاکدامنی برترین عبادات
است (کلینی. الکافی, ج ۰۲ ص۹٩ به نقل از سایت تبیان).
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۳۹
عفت و پاکدامنی در آموزههای قرآنی و روایی جایگاه ویژه و قابل توجهی دارد»
قرآن کریم از این ارزش انسانی و اسلامی با عظمت خاصی یاد کرده است و یکی از
ویژگیهای ممنان راستین را پاکدامنی و عفت میداند و می‌فرماید: «آنان (مژمنان)
کسانی هستند که خویشتن را از بی‌عفتی حفظ میکنند». پیامبر گرامی(ص) می‌فرمایند:
«بیشترین چیزی که امتم را به دوزخ میبرد دو میان‌خالی است؛ یعنی شکم و فرج».
بسیار بدیهی است که بیشتر گناهان به سبب خوردن و شهوات جنسی است و اگر اینها
کنترل شوند. به‌ویژه شهوات جنسی, انسانها نه‌تنها کمتر به گناه آلوده می‌شونده بلکه
می‌توانند به: مقاماتی بالاتر از ملائکه انائل شوند (پناهی»: ۱۳۹۱).
روزا" و دیگران (۲۰۱۲)» در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که زمینه‌ها و عوامل
اجتماعی و فرهنگی یکی از عوامل اصلی خیانت در ازدواج است؛ همچنین,
دریگوتاس " و دیگران (۱۹۹۹) عواملی همچون رضایت هیجانی» تغییر در هنجارها
نگرش‌ها و زمینه‌های اجتماعی را از.دلایل خیانت.در ازدواج بیان کرده‌اند. نتایج
پژوهش آلن " و دیگران (۲۰۰۸)» نشان.داد؛که کاهشسطح ارتباطات مثبت بین زن و
مرد و همچنین افزایش سطح!ارتباطات منفی بین آنها پنه‌طورامعناداری باعث روی
آوردن زوجین به خیانت در ازدواج.میشود. مومتبی جاوید و دیگران (۱۳۹۰)» پژوهشی
را با هدف بررسی تأثیر روان‌درمّاتی زوجینی بر بهبود:کیفیت زندگی زوجین آسیب‌دیده
از خیانت‌های زناشویی انجام داده‌اند؛ایافته‌ها حاکی از تفاوت معنادار در متغیر کیفیت
زندگی شرکت‌کنندگان بین دو مرحله قبل و بعد از مداخله بود. جلسات روان‌درمانی
احتمالا می‌توانند, بر بشورگ کت ند کر رفرین سیب دیا ازو خاشت‌های ,زتاشویی
تأثیرگذار باشند. یافته‌های پژوهش رفیعی و دییگران (۱۳۹۰) که با هلف بررسی رابطه
بین سبک دلبستگی و طرحواره‌های ناسازگارانه,اولیه درازنان دارای خیانت زناشویی
شهر تهران طراحی و اجرا شد, نشان؛داد که بین سبک دلبستگی اجتنابی و چهار
طرحواره‌های حوزه (بریدگی- طرد خودگردانی و عملکرد مختل, محدودیت مختل,
گوش‌به‌زنگی بیش از حد و بازداری) رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و نیز بین سبک
دلیستگی دوسوگرا و طرحواره‌های حوزه بریدگی طرد خودگردانی و عملکرد مختل و
۱۳۰ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
حوزه گوش‌به‌زنگی بیش از حد و بازداری رابطه مثبت و معنادار یافت شد. یافته‌ها
رابطه منفی و معنادار را بین سبک دلبستگی ایمن و طرحواره‌های حوزه بریدگی طرد و
خودگردانی و عملکرد مختل و حوزه گوش‌به‌زنگی بیش از حد و بازداری نشان دادند.
یافته‌های پژوهش سودانی و دیگران (۱۳۹۱) که با هدف اثربخشی زوج‌درمانی
هیجان‌مدار بر کاهش آسیب‌های ناشی از خیانت همسر انجام شد. نشان داد که
زوج‌درمانی هیجان‌مدارن افسردگی و علائم استرس پس از سانحه را کاهش داده و
که بین گروه آزمایش و شاهد در نمرات افسردگی, علائم استرس پس از سانحه»
بخشش و صمیمیت تفاوت وجود دارد و اثربخشی زوج‌درمانی هیجان‌مدار بعد از یک
ماه باقی مانده است. نتایج پژوهش فرح‌بخش و دیگران (۱۳۸۵) که با هدف بررسی
میزان اثربخشی زوج‌درمانی ساخت‌یافته به شیوه واقعیت‌درمانی گلاسر بر کاهش علائم
و نشانه‌های روانشناختی ناشی از ضوبه خیانت به همسر انجام شده بود نشان داد که
استفاده از برقراری ارتباط عاطفی, تشویق زوجین به قضاوت و ارزیابی رفتار خود در
تعامل با همسر با استفاده .از پنج وال انساسی و دایره اتشکل گشتامکه فنون زوج‌درمانی
در نظریه مذکور است. میتواند مشکلات روانشناختی اناشی از ضربه خیانت همسر را
کاهش دهد و موجب افزایش رواب محبت‌آمیز و صمیمانه زوج‌ها با یکدیگر شود.
همان‌طوری که بررسی پژوهشهای انجام‌شده نشان میدهد که بیشتر این پژوهشها بر
درمان و کاهش آسیب‌های ناشی از خیانت متمرکز شده و به بررسی علل و عوامل موثر
با توجه به هدف این پژوهش که بررسی نقش تماشای سریال‌های ماهواره‌ای بر
تعارض زناشویی میباشد. متغیر دیگر موزد بررسی اتعارض زناشویی است» تعارض در
زندگی زناشویی میتواند بنیان‌های آخانواده را سست کند و مقدمات طلاق و جدایی در
زوجین را فراهم آورد. تعارض زناشویی ! نوعی فقدان توافق مداوم و معنادار بین دو
همسر است که یکی از زوجین» آن را گزارش میکند. منظور از معنادار بودن» تأثیر این
مسئله بر عملکرد همسران و منظور از مداوم اشاره به اختلافاتی است که به مرور زمان
از بین تمی رون (خانترردا 1۳:۱ تارمن بیی اقضای خانواده به وجلبتر
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۳۱
یکپارچگی آن ضربه می‌زند. شدت تعارض موجب بروز نفاق» پرخاشگری,
ستیزه‌جویی و سرانجام اضمحلال و زوال خانواده میشود. کانون خانواده‌ای که بر ار
تعارض» نفاق و جدال بین زن و شوهر آشفته است.» آثار مخربی در حیات کودکی
فرزندان و خانواده برجای می‌گذارد که در سالهای آتی بهصورت عصیان و سرکشی از
مقررات اجتماعی بروز میکند (کیوچنگ» ۱۹۹۹). افزایش تعارض در ارتباط‌های
زوجی» پیامدهایی مثل اختلالات اضطرابی (داسآ و دیگران» ۲۰۰۶ افسردگی (کوین "
و دیگران» ۲۰۰۲)» ناسازگاری و پرخاشگری کودکان و نوجوانان (جرارد" و دیگران؛
۳) و بیماری‌های فیزیکی مثل ناراحتی‌های قلبی (سالز" و دیگران» ۲۰۰۵) را
دربردارند. این ارتباطات مخرب يا تعاملات منفی بین زوجین منجر به کاهش رضایت
در رابطه و افزایش احتمال طلاق می‌شوند (آماتوا و دیگران» ۲۰۰۷). منبع تعارض
زناشویی طبق نظر پاترسون" و دیگران (۱۹۷۵)؛.میتواند ناشی از زمینه‌های اجتماعی
که دربرگیرنده تغییر روابط افراد به دلایل مختلف, از جمله تغییر در دانش,» نگرش و
ادراکی ایجاد شده در زوجین "که شامل متفاوت دیدن اموقعیت»برای شروع و اداسه
زندگی از زوجین میباشد که ابرتفللات اف وداک اما شده ناشی از یادگیری‌ها و
آموزش‌هایی است که به‌طور"خواشته.و یا ناخواسته»,فتژّد درک و دریافت میکند
نتایج پژوهش کامینگز" و دیگران (۲۰۰۲)»آنشان داد که تعارض زناشویی باصث
میشود که رشد اجتماعی, شناختی» هیجانی و فیزیولوژیکی کودکان دچار آسیب شود.
پژوهش بیردیت؟ و دیگران (۲۰۱۰)» نشان داد که رفتارهای مخرب و الگوهای رفتاری
بین زوجین» یعنی قهر کردن, ترک خانه "و تعارض, زوجین در سالهای اول زندگی.
بیشترین پیش‌بینی‌کننده میزان ,طلاق" آنهاست. چوی "" و دیگران (۲۰۱۳)» پژوهشی با
۱۳۳۲ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
هدف بررسی کیفیت زناشویی و ارتباط آن با وضعیت اقتصادی اجتماعی و سلامت
فیزیکی انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داد که افزایش شادی و شادمانی زناشویی با
افزایش سلامت و تعلیم و تربیت آنها همراه است و افزایش تعارض زناشویی همراه با
اختلال عملکردی افرادی است که درآمد پایینی دارند. یو! و دیگران (۲۰۱۰)» در
پژوهشی به بررسی تأثیرات متقابل تعارض زناشویی و طلاق بر ارتباطات والدین با
فرزندان و تفاوتهای جنسیتی در این ارتباطات پرداختند یافته‌های پژوهشی آنها نشان
داد که هم تعارض زناشویی و هم طلاق موجب شود که ارتباطات بسیار ضعیف و
هانینگتون" و دیگران (۲۰۱۱)» در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که تعارض
والدین و افسردگی آنها تأثیرات منفی و مخربی بر روی نوزادان و کودکان می‌گذارد.
نتایج پژوهش پارک" و دیگران (۲۰۱۶)» نشان داد که تغارض مداوم زوجین باعث
افزایش فشار روانی و استرس شدید در بین هر دو زوج میشود. یافته‌های پژوهش
خسروی و دیگران (۱۳۹۰)» نشان داد:که میان سبکهای.دلبستگی, تعارضات زناشویی
و بخشش رابطه‌ای معنادار وجود دارد؛ همچنین, میزان تعارضات زناشویی در زوج‌هایی
که سبک دلبستگی هر دوی آنها ماس کی او مرا لخشش در آنها بیشتر از
زوج‌هایی است که سبکهای دلبستگی«هر دوی آنهااناایمن و یا سبک دلبستگی یکی از
آنها ایمن و دیگری ناایمن است. درنهایّت. زوجهای بدون تعارض نسبت به زوجهای
همچنین» نتایج پژوهش بخشی‌پور و دیگران (۱۳۹۱)» نشان داد که از بین متغیرهای
پیش‌بین؛ عملکرد کلی؛ حل مشکل, نقش‌ها همراهمی عاطفی و آمیزش عاطفی با
متغیرهای ملاک رابطه معناداری دارند. علاوه بر اين» نتایخ انجام شده با نرم افزار 5۸5
نشان داد که در ایجاد اولین چمبستگی بای عملکرد کل از متغیرهای پیش‌بین و
افزایش واکنش‌های هیجانی از متغیرهای ملاک بیشترین نقش را دارند. یافته‌های
پژوهش عنایت و دیگران (۱۳۹۱) هم نشان داد که بین متغیر کل تعارض زناشویی با
خشونت والدین نسبت به دختران رابطه معناداری وجود دارد. همچنین» بین ابعاد
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۳۳
تعارض زناشویی (کاهش همکاری زوجین, افزایش واکنش‌های هیجانی» جلب حمایت
فرزندان» رابطه با خویشاوندان و دوستان همسر) با خشونت والدین به دختران
همبستگی معناداری وجود دارد. نتایج پژوهش کرمی و دیگران (۱۳۹۱) نشان داد که
بین مهارتهای خودآگاهی» ارتباط انسانی و روابط بین‌فردی و افسردگی و اضطراب
همبستگی منفی معناداری وجود دارد و بین تعارضات زناشویی با استرس» افسردگی و
با توجه به این امر که خانواده اولین و مهمترین نظام ارتباطی برای هر فردی به
شمار می‌رود و زمینه و بستر مناسبی برای ایجاد سلامت جامعه است (شکوهی‌یکتا و
دیگران, ۱۳۹۱) ی با نظربه آثار ی پیامدهای: مختلفی که:تعارض زناشویی ی یات قر
ازدواج بر زندگی خانوادگی دارد و در نتایج پژوهشهای مختلف به آن اشاره شده در
این پژوهش به:بزرسی یکی از غلل مغ واملهگهادکننیها این مواره ذر حانواده: پرذاخشه
شده است. به: غبارت دیگر» ملد سرا ۱( باهنه این اپست که آیا تماشای
سریال‌های ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی"و نگرشن نسبت. به خیانت در ازدواج نشش
این تحقیق از نظر ماهیت. از نوع پژوهشهای کمّی و از نظر میزان کنترل متغیرها از
نوع غیرآزمایشی و از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی محسوب میشود. جامعه
آماری این پژوهش شامل.تمام زنان ساکن در شهر مشهد بوده است. حجم نمونه با
استفاده از فرمول کوکران» چهارصد نفر تعیین شد. در این تحقیق از روش نمونهگیری
گلوله‌برفی استفاده شد. از آنجا که شرط عضویت افراد در نمونه دارا بودن تجهیزات
ماهواره‌ای در منزل و تماشای سریال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان بود و با توجه به عدم
وجود چهارچوب نمونهگیری (فهرست واجدان دو شرط) در این پژوهش, برای انتخاب
جمعیت نمونه از روش نمونهگیری گلوله‌برفی استفاده شد. هنگامی از این نمونهگیری
استفاده میشود. چهارچوبی برای نمونهگیری وجود ندارد. همچنین» این روش
نمونهگیری برای پژوهش درباره گروه‌هایی از جامعه کاربرد دارد که به فعالیت‌هایی
اشتغال دارند که برحسب شرایط جامعهغیرقانونی باشد و بنابراین» به ذلیل شرایط حاص
۱۳۶ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
اجتماعی, امکان دسترسی مستقیم به آنها وجود ندارد. براساس این شیوه نمونهگیری,
پژوهشگر از راه ایجاد ارتباطات شخصی با کسانی که علاقه‌مند به انجام مصاحبه یا
پرکردن پرسشنامه هستند از آنها درخواست میکند که اگر اشخاص دیگری را
می‌شناسند که دارای ویژگیهای مورد نظر پژوهش و مایل به انجام مصاحبه هستند.
معرفی کنند. انتخاب به شیوه گلوله‌برفی از راه افراد آشنا تا حد زیادی به ایجاد اعتماد
مقیاس تعارض زناشویی کنزاس که در سال ۱۹۸۵ توسط موگسلی, اگمن و شام
برای سنجش میزان تعارضات زناشویی ساخته شد. این مقیاس» سه قسمتی است که
برای سنجش میزان تعارضات زناشویی طرح شده:است؛ مرحله اول, یازده عبارت؛
مرحله دوم» پنج عبارت و مرحله سوم یازده عبارت دارد که در مجموع شامل ۳۷
عبارت است. مقیاس بر پایه تحقیقات مشاهده‌ای است که نشان میدهد زوجهای
مضطرب و غیرمضطرب در سه مرحله تعارض زناشویی متفاوت هستند که شامل
برنامه‌ریزی» بحث, مجادله و مذاکره است..پایایی این مقیاس برای مردان در دامنه آلفای
بین ۰/۹۱ و ۰/۹۵ و برای زنان بین ۹019:*/۸۸/* است. همبستگی حاصل از روش
بازآزمایی دوهر سه سرطله بین. ۹۳۵ 5 7۹1 لوده ات *(کورکوران و قیش ره ۰۰۰):
پایایی اين مقیاس در,پژوهش حاضر براساس ضریب آلفای کرونباخ ۳ -۳ به‌دست
قباس تگرتن به خبانت وفاوری تمارک رات" نهیه ده است. این یلاس
دارای دوازده عبارت است که هر سوال دز طیف هفتگانه؛ از بسیار موافق تا بسیار
مخالف است (واتلی, ۲۰۰۹). عبارت‌ها شامل جملاتی راجع به احساسات منفی و
مثبت نسبت به مقوله خیانت است و هدف از این سنجش, نوع احساسات و تفکر افراد
نسبت به مسائل مربوط به خیانت زناشویی است و در واقع» این مقیاس مقدار تمایل,
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۳۵
میزان پذیرندگی و يا ردکنندگی خیانت را از دید افراد مختلف می‌سنجد. در ایران این
مقیاس توسط عبداله‌زاده (۱۳۸۹)» در بین ۳۸۳ نفر از زنان و مردان ساکن شهرهای
علی‌آباد و بهشهر که بهصورت تصادفی انتخاب شده بودنده اجرا شد و آلفای کروتباخ
۶ به‌دست آمده است (عبداله‌زاده» ۱۳۸۹). پایایی این مقیاس در پژوهش حاضر
روشهای تجزیه و تحلیل داده‌ها: برای تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه-
ها از نرم‌افزار آماری 16 8099 استفاده و براساس سالات پژوهش در سطح آمار
استنباطی از آزمون تی مستقل» آزمون تجزیه و تحلیل واریانس (آنوا) و تجزیه و تحلیل
حداقل | حداکثر ۲ دیپلم* لیسانس . |*فوق لیسانس ۱ شاغل | بیکار
میانگین سن افراد نم ونه*۳۳/۵۲۳ بود. که نود درضد آنان.بیکار بوّدند و 11درصد آنان
۱ آیا تماشای سریال‌ها ی "یلفوارگای فارطه ور افابار انگرش نسبت به خیانت
برای بررسی تفاوت نگرش نسبت به خیانت زناشویی زنانی که سریال ماهواره‌ای
تماشا می‌گردند, با کسانی که ماهواره نداشتند از آزمون معنادار بودن تی مستقل استفاده
مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
جدول ۲. نتایج آزمون تی استودنت برای معنادار بودن تفاوت نگرش نسبت به خیانت زناشویی در زنان
براساس نتایج مندرج در جدول ۲ در سطح آلفا ۱ امحاسبه شده 1۶۹/۵۹
میباشد؛ بنابراین بین نگرش نسبت به خیانت زناشویی زنانی که سریال ماهواره‌های
فارسی‌زبان تماشا می‌کردند» با زنانی که سریال‌های ماهواره‌ای تماشا نمی‌کردند تفاوت
معناداری مشاهده شد؛ بنابراین» زنانی که سریال‌های ماهواره‌ای تماشا می‌کردند. تمایل
و پذیرش آنان نسبت به خیانت زناشویی بیشتر بودهاست و خیانت زناشویی را اسری
۲ آیا نگرش نسبت به خیانت زناشویی با توجه به سطح تحصیلات متفاوت است؟
برای بررسی تفاوت نگرش"نسشبت به,خیانت زناشوایی ژنان"از لحاظ مدرک تحصیلی
برای بررسی تفاوت نسبت به خیانت زناشوبی زنان با توجه به مدرک تحصیلی
همان‌طوری که در جدول فوق مشاهده میشود» بین نگرش نسبت به خیانت
زناشویی زنان با توجه به مدرک تحصیلی تفاوت معناداری مشاهده نشد.
7 ایا تمباشای سبریان‌های:ماهراردای افارمی‌زبان بر تسارض زناشویی زنان شش
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی
برای بررسی تفاوت مولفه‌های تعارض زناشویی زنان؛ با توجه به تماشا و عدم
تماشای سریال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان, از تجزیه و تحلیل واریانس چندمتغیری
استفاده شد. نتایج آزمون باکس" برای برابری همکتی وازباشی‌ها سناداز تیوه ۰/2۸0
جدول ۴. نتایج آزمون مانوا برای بررسی تفاوت تعارض زناشویی زنان با توجه به تماشا و عدم تماشای
نتایج جدول فوق نشان داد که آزموآن؛اثر پیلاییی"و آزمون لامبدای ویلکز معنادار بود
و بین میزان تعارض زناشویی وا کاس امد ی مکاهوزوای فارسی‌زبان تماشا
جدول ۵. نتایج آزمون تعقیبی برای بررسی تفاوت موّلفه‌های تعارض زناشویی زنان
با توجه به تماشا و عدم تماشای سریال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان
۱۳۸ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
با استفاده از آزمون تعقیبی» تحلیل هر یک از متغیرهای وابسته به تنهایی» با استفاده
از آلفای میزان شده بنفرونی (۰/۰۱۹) بررسی شده نتایج جدول شماره (ع)» نشان داد که
در بررسی متغیرهای وابسته به تفکیک. تفاوت معناداری بین مژلفه‌های تعارض
زناشویی زنانی که سریال‌های ماهواره‌ای فارسی زبان را تماشا میکنند با زنانی که
ساهواره تساشا نمی‌کشل سشامد‌شد؛ بنابراین: ارضی زناضریی زنانی کنه سریال‌های
ماهواره‌ای فارسی‌زبان تماشا می‌کردند؛ در هر سه مولفه یعنی برنامه‌سازی, بحت و
سجادله مذاکره بیشقر از زتانی یود که سریال‌های ماهواره‌ای را شاضا نمی‌کردند.
۶. آیا بین تعارض زناشویی زنان شاغل و بیکار تفاوت وجود دارد؟
برای بررسی تفاوت مولفه‌های تعارض زناشویی زنان با توجه به وضعیت اشتغال
آنان, از تجزیه و تحلیل واریانس چندمتغیری استفاده شد. نتایج آزمون باکس برای
برابری همگنی واریانس‌ها معنادار نبود (۷۸/*-918 ۰ ۴۳۰/۷۸۲)؛ بنابراین» واریانس
جدول ۶. نتایج آزمون مانوا برای بررسی تفاوت تعارض زناشویی زنان شاغل و بیکار
وضعیت اشتغال آزمون اثر ۰ ۱۰/۱۶۸ ۲۲/۹۹ ۳ ۳۹۹ ۰
نتایج جدول فوق» نشان داد که آزمون اثر پیلایی و آزمون لامبدای ویلکز معنادار بود
وین میران قفارض زاگویی زاگ طاغال رواد از مرها فهاهده شد.
جدول ۷. نتایج آزمون تعقیبی برای بررسی تفاوت موّلفه‌های تعارض زناشویی زنان شاغل و بیکار
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۳۹
با استفاده از آزمون تعقیبی, تحلیل هر یک از متغیرهای وابسته به‌تنهایی, با استفاده
از آلفای میزان شده بنفرونی (۰/۰۱۹) بررسی شد. نتایج جدول شماره (٩) نشان داد که
در بررسی متغیرهای وابسته به تفکیکه تفاوت معناداری بین مژلفه‌های تعارض
زناشویی زنان شاغل و بیکار مشاهده شد و تعارض زناشویی زنان شاغل به‌طور
این پژوهش با هدف بررسی نقش تماشای سریال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان بر
نگرش نسبت به خیانت و تعارض زناشویی انجام شد. بخشی از یافته‌های پژوهش
نشان داد که بین نگرش نسبت ی‌خلانت ام ونان ابارتطجه به مدرک تحخضیلی
زناشویی زنان شاغل و بیکار مشاهده شدو تعارض زناشویی زنان شاغل به‌طور
معناداری, از میزان تعارض زناو مارا سا هار کی او گافته‌های این پژوهش
همسو با یافته‌های پژوهش, جان(۲ 4۰ات پو ی "#لابژوهش خرد به این نتیجه
دست پاقت که زنان شاغل هر مقاسه با زئاطااخاف‌دار از سلاست: زناشریی کمقری
برخوردارند: همان‌طرکو رکه بایگ؟ ی دیکران (۸۹۷()» شیانرو ی کنروی؟ (۲::۱) و
گلدنبرگ" و دیگران (۱۹۹۸) اظهار می‌دارند کثه زنان شاغل تعارّض درون‌فردی و
یافته دیگر این پژوهش نشان داد که بیّن نگرش نسبتبه خیانت زناشویی زنانی که
سریال ماخواره‌اق: فاوسی‌زبان: تماشا می‌کرفند با وتانی که سریال‌هایساخواره‌اق: تمباشا
نمی کر دنن,: تفاوت مستاذاری مشافده شد؛ بنابراین» زناتی که سریال‌هاق سماخواره‌اق
تماشا می‌کردند. تمایل و پذیرش آنان نسبت به خیانت زناشویی بیشتر بوده است و
۱۶:۰ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
خیانت: زناشویی با امری پذیرفتبی و طبیعی تلقی می‌کردند. یافته‌های این پژوهش
همسو با یافته‌های پژوهش امیری و دیگران (۱۳۹۰) است که آنها در پژوهش خود به
این نتیجه رسیدند که کسانی که از رسانه ماهواره استفاده میکنند نسبت به کسانی که از
این رسانه بهرهگیری نمی‌کننده گرایش بیشتری به آسیب‌های اجتماعی دارند.
همان‌طوری که سورین و تانکارد (۱۳۸۶) اظهار می‌دارند. توجه رسانه‌های
ارتباط‌جمعی به موضوعی موجب میشود که اهمیت آن از نظر عموم مردم افزایش
یابده تمرکز رسانه‌ها بر تعداد خاصی از مسائل و موضوعات باعث میشود تا آن مسائل
و موضوعات در نزد مخاطبان مهم جلوه کند و در اولویت قرار گیرد. همانطور که
کوهن در سال ۱۹۹۸ اظهار داشت رسانه‌ها به مردم نمی‌گویند چه فکر کنند. بلکه
می‌گویند به چه چیزی فکر کنند (سورین و تانکارد. ۱۳۸۶). با توجه به اینکه تمرکز
اصلی در سریال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان بر محور خیانت زوجین می چرخد و تعهد
و پایبندی به ازدواج و زندگی خانوادگی بسیار کمرنگ جلوه داده میشود؛ بدیهی است
که به‌طور غیرمستقیم و پنهانی ارزشهای ایرانی اسلامی.رنگ می‌بازد و گرایش و
نگرش به فرهنگ موهم مطرح‌شده در سریال‌های مناهواره‌ای در؛افراد خانواده ایرانی
وجوه منفی فرهنگی در این سریال‌هابه دلیل سبک زندگیآغربی بسیار زیاد است» زیرا
فروپاشی خانواده به دلایل گوناگون دز سریال‌های ماهواره‌ای به‌وضوح دیده میشود.
همچنین» در دین مبین اسلام» از خیانت بهعنوان عملی بسیار ناپسند و زشت ییاد شده
است. در مورد خیانت در سوره مبارکه انفال آیه ۲۷ آمده است: «ای اهل ایمان! (در کار
دین) با خدا و رسول خیانت نکنید و (در کار آذنیا) با یکدیگر در صورتی که زشتی
خیانت را می‌دانید»» این امر ناشی از اهمیتی است که دین اسلام بر استحکام شیاه
شانواده دارم چرن غیانت زنشریی تشر سیاز نظهربی بر طوابط. زناشویی: ارتباظ ارت
فرد با دیگران (والدین» دوستان) و از همه مهمتر بر فرزندان می‌گذارد (زندی‌پور
همچنین» تفاوت معناداری بین مولفه‌های تعارض زناشویی زنانی که سریال‌های
ماهواره‌ای فارسی‌زبان را تماشا میکنند با زنانی که ماهواره تماشا نمی‌کنند. مشاهده
شد, قایرایق تغارف زناشویی اونای که سریال‌هبای ساقوارمای: فارسی‌زبان تمباشا
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱:۱
می‌کردند. در هر سه مولفه یعنی برنامه‌سازی» بحث و مجادله. مذاکره بیشتر از زنانی
بود که سریال‌های ماهواره‌ای را تماشا نمی‌کردند. همانطور که امیری و دیگران
(۱۳۹۰) اظهار داشتند شبکههای ماهواره عمدتا به تلقین ارزشها و هنجارهایی
می‌پردازند که براساس فرهنگ دینی و ایرانی کشورمان نیست؛ برای مثال» برنامه‌هایی که
در شبکه فارسی وان پخش میشود بیشتر حول چند موضوع کلیشه‌ای خاص, از جمله
بهنجارسازی روابط آزاد زن و مرد و بی‌تفاوتی نسبت به تعهدات خانوادگی میپردازد.
همانطور که نتایج پژوهشهای متانی و دیگران (۱۳۹۲) و مک‌کوایل (۱۳۸۰)» نشان داد
که زنان ساعات زیادی از وقت خود را صرف تماشای سریال‌ها میکنند و جذب
این گونه برنامه‌ها می‌شوند تا جایی که از ارتباطات اجتماعی خود با دیگران کاسته و
روابط خود را با اعضای خانواده به حداقل میرسانند. با توجه به این اظهارات» زنانی
که سریال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان را تماشا میکنند» به‌طور ناخودآگاه شیفته فرهنگ
و ارزشهای غربی مسلط در سریال‌ها.می‌شوند؛ بنابراین» نگرش» تفکر و نوع نگاهشان
به زندگی تحت‌تأثیر قرار میگیرد و بالطبع"با این تغییرات.ایجاد شده در آنها تعارضات
به دلیل اینکه کشورهای غربی و سرمایه‌داری» به‌طور انحصاری شبکههای
ماهواره‌ای مختلفی را در اختیار ذازند.و انتقال فرهشگ وآارزش‌های خودشان را در
سرلوحه اقدامات اساسی‌شان قرار دادند؛ بنابراین» از این راه موجب تضعیف فرهنگ.,
ارزشهای بومی و هنجارگریزی فرهنگی در کشورهای جهان سوم و درحال توسعه
می‌شوند و موجب تضعیف هویت ملی,» کاهش رعایت شعائر مذهبی و درنتیجه.
ازهم‌پاشیدگی کانون خانواده میشود که عنصر اصلی و اساسی در استحکام» قوام و
پایداری هر جامعه‌ای است. بتابراین» بای کاهش حظر استفاده از ماهواره برای
خانواده‌های ایرانی لازم است,تدابیر و سیاستهای مختلفی در سطح جامعه اتخاذ شود
تا آثار منفی استفاده از آن به حداقل کاهش یابد. ازجمله تدابیری که در این زمینه
میتوان پيشنهاد داد افزایش سواد رسانه‌ای مردم» افزایش آگاهی عمومی مردم در زمینه
آثار استفاده از شبکههای ماهواره‌ای, آگاهی دادن به خانواده‌ها و جوانان این مرز و بوم
به راههای مختلف, طراحی و تولید برنامه‌های متنوع» جذاب و سرگرم‌کننده توسط
رسانه ملی و سایر نهادهای دست‌اندرکار تولید فیلم و سریال» بهگونهای که برنامه‌های
۱:۲ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
تولیدی داخل بتواند با نیازها علایق, انتظارات و خواسته‌های متفاوت خانواده‌های
ایرانی سازگار باشد و مخاطبان بیشتری را جذب شبکههای تلویزیونی داخلی نماید.,
همچنین, مطالب و موضوعات اجتماعی» سیاسی و مذهبی در قالبهای جذاب.
تفریحی و نمایشی به مخاطبان ارائه شود تا بر کمیت و کیفیت جذب مخاطب توسط
رسانه‌های داخلی افزوده شود و موضوعات و مباحث پایه و اساسی اجتماعی و مذهبی
تنها در قالب سخنرانی خشک و بحث و گفتگوی رسمی از راه رسانه ملی دنبال نشود.
بلکه بر جذابیت اين برنامه‌ها به راههای گوناگون (یعنی در قالب سریال‌ها مسابقات و
سرگرمی‌های جذاب و مفهومی» با محور قرار دادن خانواده و ارزشهای اصیل اسلامی
ایرانی) افزوده شود و شکل و نحوه ارائه موضوعات اجتماعی, مذهبی» فرهنگی و
سیاسی از تنوع و گوناگونی بسیار بالایی برخوردار شود تا مطابق با نیازها انتظارات و
خواسته‌های گستره وسیعی از افراد جامعه ایرانی باشد.و از این راه» رسانه‌ها و سایر
سازمانهای تأثیرگذار با ارائه آموزشهای لازم» خانواده‌ها را در جهت هدایت به سمت
زندگی سالم و به دور از اختلافات.و تنش پاری رشانند.
از محدودیتهای پژوهش حاضر این است که نمونه:مورد بررسی محدود به زنان
بود و تنها قابلیت تعمیم نتایج متمرکز و متواجه زنان شل»:بنابراین» پيشنهاد میشود که
پژوهشگران در آینده نقش این متغیرهارا در بین مردان هم بررسی کنند و همچنین,
آنها به بررسی نقش تماشای سریال‌های ماهواره‌ای بثر متغیرهایی همچون معنویت.
نگرش مذهبی و انگیزش تحصیلی بپردازند. به‌علاوه» در زمینه نقش تماشای سریال‌های
ماهواره‌ای بر ابعاد مختلف تربیتی فرزندان پژوهشهای مختلفی انجام شود.
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱۶۳
امیری» عبدالرضا و نوری مراد بادی» یونس و بساطیان» سیدمحمد (۱۳۹۰)» «بررسی
رابطه استفاده از شبکههای ماهواره‌ای و گرایشی بهره‌برداران به آسیی‌هاق اجتماهی
دربین جوانان شهرکرج»» فصلنامه نظم وامنیت اجتماعی» س‌غ شی. ص ۰۱۶۲-۱۱۷
بختیاری» حسن و فرخی, حسن (۱۳۹۱)» «بررسی رابطه برنامه‌های شبکههای
ماهواره ای تلویزیونی و هویت دینی جوانان)» پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت
بخشی پور باب اله و اسدی, مسعود و کیانی» احمدرضا وشیرعلی پور اصغر و
زوجهای در آستانه طلاق» دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی» س۱۳ ش۲
پناهی» علی|احمد (۱۳۹۱)» دو اصل اخحلاقی .شتاخص در روابط همسران (حسن
معاشرت و پاکدامنی خمسران)؛ معرفت اخلاقی, س ۲ شن۳. ص ۹۱-۷۳.
رحمان زاده» سیدعلی و طهماسبی» زهره (۱۳۹۰)» «بررسی تأاثیر تماشسای سریال های
ماهواره‌ای برسبک زندگی‌بانوان دانشجو»» مطالعاترسانه‌ای»س ۲ ش ۱۶» ص ۰۱3-۱
رضایی, محمد و کلانتری, مونا (۱۳۹۰)» «خوانش مخاطبان سریال‌های شبکههای
ماهواره‌ای فارسی وان: مورد تماشتتای ویکتوربا) ژن در فرهنگ و هنر, دوره ۳
رقیمی سح و محاقبی» ابوالقضل ز فررظی: علی اگیر (۱۳۹) فرابطهرین ظرسوازه‌های
ناسازگارانه اولیه و شک دای در زنان دارای خیانت. زناشویی»» جامعه شناسی
زنان (زن و جامعه)» س ۲. ش ۱ ص ۳۹-۲۱
روشن, محمد و خلیل‌زاده» محمدمهدی (۱۳۹۲)» «حقوق خانواده در برابر پخشش
زندی‌پور» طیبه و شفیعی‌نیا اعظم و حسینی» فاطمه (۱۳۸۹)» «جایگاه بخشش در فرایند
سازگاری با خیانت همسر و اندیشه‌های اسلامی»» فصلنامه فرهنگ مشاوره» دوره
سلطانی‌فر» محمد و ملکیان نازنین (۱۳۸۹)» «تحلیل برنامه‌های شبکههای ماهواره‌ای ام.
بی. سی. فارسی به‌منظور دستیابی به فرهنگ و تکنیک‌های ارتباطی بهکار گرفته شده
در انتقال پیام»» فصلنامه پژوهش اجتماعی. س۳. ش4» ص ۸۷-۹۹
1 مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
سورین» و. و تانکارد. ج. (۱۳۸۶) نظریه‌های ارتباطات» ترجمه علیرضا دهقان, تهران:
سودانی» منصور و کریمی,» جواد و مهرابی زاده هنرمند» مهناز و نیسی» عبدالکاظم
(۱۳۹۱)» «اثربخشی زوج درمانی هیجان‌مدار بر کاهش آسیب‌های ناشی از خیانت
همسر»» تحقیقات علوم رفتاری, س ۱۰ ش ی ص ۰۳۹۸-۲۵۸
شکوهی یکتا محسن و اکبری زردخانه» سعید و پرنده اکرم و پوران؛ فاطمه (۱۳۹۱)»
«ارتقای تعامل والدین و فرزندان با استفاده از آموزش روشهای نوین
فرزندپروری»» روشها و مدلهای روانشناختی» س ۲ ش ۱۰ ص ۰۱۶-۱
فرح‌بخش,» کیومرث و قنبری هاشم آبادی» بهرامعلی (۱۳۸۵)» «بررسی میزان اثربخشی
زوج درمانی گلاسر برکاهش استرس وافزایش رابطه صمیمانه پس از ضربه ناشی از
ادراک خیانت به همسر»» مطالعات تربیتی و روانشناسی» س۷ ش ۲» ص ۰۱۹۰-۱۷۳
عبداله زاده حسن (۱۳۸۹) معرفی مقیاسن:نگرش بهخیانت مارک واتلی» تهران: موسسه
عنایت. حلیمه و یعقوبی دوست, محمود (۱۳۹۱) «بررسی رابطه بین تعارض زناشویی
با خشونت خانوادگی نسبت به دختران»» جامعه شناسی:زنان (زن و جامعه)» س۳.
کرمی, جهانگیر و زکی بی» علی و غلیخانی» مصطفی و خدادادی, کامران (۱۳۹۱)»
«رابطه مهارت های زندگی و تعارضات زناشویی با بهداشت روانی در زوجین»
حقانی زنجانی» حسین (۱۳۵۱)» «حقوق خانواده در اسلام: خیانت به همسر چگونه و
در چه صورتی است؟»» درسهایی از مکتب اسلام» س ۱۳ ش ۱۱ ص ۰۱3-۱۵
خسروی,» زهره و بلیاد» محمدژضا و ناهیدپور فرزانه و آزادی» شهدخت (۱۳۹۰)»
«بررسی رابطه سبکهای دلبستگی, بخشش و تعارضتات زناشویی در زوج های
مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر کرج» جامعه شناسی زنان (زن و جامعه)» س ۲
متانی» مهرداد و حسن‌زاده رمضان و فرهنگی» علی‌اکبر (۱۳۹۲)» «نگرش مخاطبان قائم
شهری به شبکههای تلویزیونی ماهواره‌ای»» ؟۴؟؟ ۰ س ۱۶ ش ۰۲۱ ص ۰۱۵۹-۱۲۹
مک کوایل, دنیس (۱۳۸۲)» درآمدی بر نظریه‌های ارتباطات» ترجمه پرویز اجلالی,
تأثیر آموزشهای مستقیم وغیرمستقیم ماهواره‌ای بر تعارض زناشویی و نگرش به خیانت زناشویی ۱:۵
محی‌الدینی» حمید و صادقی» زهرا و چراغی» ساناز و زارع» رحمان (۱۳۹۲)» «اثربخشی
گروه‌درمانی شناختی رفتاری بر بهبود فرایند خانواده در خانواده‌های افراد معتاد»»
منصور لادن و ادیب راد» نسترن (۱۳۸۳)» «مقایسه بین تعارض زناشویی و ابعاد آن در
مراجعین زن مرکز خدمات مشاوره ای دانشگاه شهید بهشتی و زنان عادی»
پژوهشهای مشاوره (تازه‌ها و پژوهشهای مشاوره)» س۳. ش ۰۱۱ ص 1۶-۶۷
مومنی جاوید» مهرآور و شعاع کاظمی» مهرانگیز (۱۳۹۰)» «تأثیر روان‌درمانی زوجینی
بر کیفیت زندگی زوجین آسیب دیده از خیانت های زناشویی در تهران» پژوهش و
و ,۷۷2111208 ول بل متقفصطام/3 3.۰ .5 وعلصها؟ مک .6 ,206 مطط مگ .ظ م1]6 ۸
[هازنج/2 ۵1 م3۳۵0 هام۳۳ ,(2008) بل .3 مفاصعصها0 فصه .[ مصمال/2
7۷ له طلونط ۵۶ م5 مدمه ۸ (2007) .ظ ماو تممححصعصطمط مک .8 وصاقس۸
4 لاتم وه ععه سم 0۶ عم عون صز فص هط کععه مه کحعاعنل
40 رع5216 اصعدحه دعش۸ کعام00" .(2012) سا و50 ک م۸ .0 022 2عهظ
12-5 ,18 ,ک6نانسه ۳ وصه دعام م۲ مه اع کح دکع۸ , کع ماد 10
۹/۵1" ,(2010) 3/۰ .7 ,۵ 3/0712 200 سا 1۰ مطعاط02 مس ب70۳۵ظ8 یگ کل بانط
آهمسبا0. ,۵۵۳8 16 06۳ 11006 1۵۳ کصمتام نامسآ 0ص عروزحقط 3 امناگص0
,51215 5001066006 تناها آهام/۹" ,(2013) ۳۰ .31 بفعاحه/3 فصه .17 ممطح
903-9 :75 وزوانصه ۳ وصه ععدنسد/3 0۶ امس ,طغاهه 13 آموزچط۳ ومد
۵ :0720106 لعنصناه 10۳ کمسعی0/< ,(2000) بل بتعط1 بک کل 00۲۵۵۲۵
5۰ 3۳66 ۵ط] :37۷ ,۵۶4 0۷ ,(1 ب۷۵) عاوم 0 ت50
۷۳ عصاط0 ناهن ما۹" ,(2002) .5 ,تلو۳۲ ک بل ,۵۳۵۹۵۵۰ ول 08و6۵
6 060۳68860 ۳۵15 کعامهه صز صمناعگگکه فص عصنعاص0ه نعاحمم و اعناکصم
۵ اعناگط۰ه آهاتحمصد ۶و ۳۵۵" ,(2002) 1۰ .3 ,180165 فصه .36 ۰ظ مفقمتصصبت
31-3۰ :43 ,بانط رد2 وصه برعومامطعر ۳ ولنط0 ۵۶ هل , طعجع 8ع ۳
[هاتتمم 56۵6 عامیه مل چط ۷ ,(2004) بش مصه‌عصاعاسط ک بل م0 9صسن5 .8 ,1088
605-6 ,(35)6 ,)0220 وصه حاعع ۳ :برع ما مط دم آهممز عمط 1۳6۳272
61 16516۲ م۸" ,(1999) .1 مقنلناهه6 عک بش بط00ا5ک52 .3 .5 مفقاع12
آهز500 لفصد بواناهم۳۵0 ۶ لهمس ول ,باعل کصذ عمتاعل ۶ه منم
85 6۵ ۵۳ ۹۵۵۷۵65 ۷/۵۵۵ ۵۳ ناهن ماد ,(2002) .۳ .5 مصطول
+ نصه‌هاامگل ,کعع م50 8363210 0۶ [ممطع5 وان تا نطلفصع6
۱۹ مطالعات اسلام و روانشناسی/ س ۱۰/ ش۱۸/ بهار و تابستان ۱۳۹۵
صاعط دعصاخوم عطتما1 نععامبهه 16۳ معط عمط ,ر2001) کل ۷۷۰ ,1۸1100
۳۵۳۵۵۲۵1" ,(2011) .8 ,تصقلوصمطعصقط همه بش مصتعاک ول م1160 وس بظط810ن۲۵۳
و167 همزدعنصد عطا امناکصهه آهاعمم دز - دعصهمعنه فلنط فصه صمزدد 060۳
65زعمامصط6 1 جم2 عمط 20۳ ,(1990) بل] مقاحسه< مضه .7 مه‌قص۲۵
15 فلنطم-امه‌جوم نامناکمهه اعاسد/< ,ر2003) 0۰ علطم عک بش بل ,606230
7۷ ,و6 نع کروع۵) عصنه‌اعسا0 ,(1998) 1۰ مق 001460 ک 1 مق6۳ 601060
,6011 آهاز مق 16۶ وصدعط معط ظ-ع نمی" ,(1996) .5 مق ۴0-0
256-5۰ ,2 ,20 ,نع 010 رقم تاجانم ۵۶ آهم0 3 بوه۳عط 1 بوانسه ۳ 0۳ آهس0[
8 0۵ م1562 آهط وا ۶و معط ۵ط ۲" ,(2012) .1٩ بونصمصطه‌ط
06 عصمماد۵ فص دحعص نع ۳۵۳ ۲و 1666 عطا مفوصنا ۳ ع نا هع1<
,10۵ 5016006 عکنا ,ناه لصا اهاسد/3 لا ماگ۸ ۷/۵۵ عصمصه
عوقعل 0۳6 اطهنه با ۲۳۵0 ,(2014) بل ,تعقاخهن] م۵صه .26 و۳
وه اعناگدهه آماصجد۲ سال علطع ۷۷ م6 2 مصه‌کع0) ,02 عصدو‌طلما< متشط ۲1۵1۲
زگ هوصه عاواد خمعصطها2 دص سلوانط ااصوه که کعماعنو ۳ که بوانامه11
۴٩ ناه دز 16۶ صمتاهصعامه لدعع)" ,ر2012) بش ب2۵ظ ۶ وبا ب382۵
تواتسه۳ ۵۶و تال ,قرتط ۳۵1210 لهاصمهه فصه عصناعل هنز کاصعل 181
:60 62۳06۳ تلقبل حل ناهن 3/1 ,ر2001) 34 بش ماه وم ما5
4 6 کعامقاظ ب 3806 همه فص معملهه غامد که اعدمصص]
7 18010۳85 ادن که رد0460 فصه اعنکصه موعصش۸ ,(2005) ۰[ ,۳96 6۶ .ل ,قاننگ
0۷۵۲1۵8 ۶ کدمناه نامز فصد عصعاطامنم عطا تععفعنل معانه‌ک2 منوج
۶و 1060261 بعلدع5 تاعل نکم ۵۳۵۳۵ ععلبصن۸ ,(2006) .36 ,علاط ۷۷
0۰ 1۵۳ بومه 6 هه هصناه‌عس0 ,(ر1997) ما سا عم[ ک بت .31 ,۵۵8
,(2010) ۳۰ .ل ,38165 مضه بش۸ کل ,6ع100 بط .ل ,10۳0 قصقل یگ 0 ما۳6 بآ ,8
- 327601 0۵ 1010۳06 مصه امناکص0 هام که عامنط عبنامههاصا ۵ط ۲
| پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر «آموزش های مستقیم و غیرمستقیم ماهواره ای» بر «تعارض زناشویی» و «نگرش نسبت به خیانت زناشوئی» انجام شده است. از بین زنان ساکن در شهر مشهد، با استفاده از فرمول کوکران، 400 نفر، با روش نمونه گیری گلوله برفی تعیین شدند. داده ها از طریق دو مقیاس «تعارض زناشویی» کنزاس و «نگرش به خیانت زناشویی» مارک واتلی گردآوری و از طریق آزمون های آماری تی مستقل، ANOVA و MANOVA تحلیل شدند. نتایج نشان داد که بین زنانی که سریال های ماهواره ای فارسی تماشا می کردند با زنانی که تماشا نمی کردند، در «نگرش نسبت به خیانت زناشوئی»، تفاوت معنی داری وجود دارد (59/t=9 و p=0/01). بین میزان «تعارض زناشویی» آن دو گروه نیز تفاوت معناداری مشاهده شد (62/f=2 و p=0/01). بنابراین پیشنهاد می شود راهبردهایی اتخاذ شود که برنامه های تلویزیونی داخلی بتواند به نیازها، انتظارات و خواسته های طیف وسیع تری از افراد جامعه پاسخ دهد تا نهاد خانواده، از استحکام بیشتری برخوردار باشد. |
27,246 | 446154 | *# این مقاله بر اساس نظر گروه دبیران و سردبیر فصلنامه, پژوهشی است.
۱ دانشیار گروه تصویر متحرک» دانشکده سینما و تئاتر» دانشگاه هنر تهران» ایران. (نویسنده مسئول)
۲ کارشناسی ارشد تصویر متحرک» دانشکده سینما و تئاتر» دانشگاه هنر تهران» ایران. ۱۹110۵
بینامتنیت که شاخه‌ای از زبانشناسی است چگونگی شکل‌گیری معنا و فرآیند معناپردازی در
متن را موردمطالعه قرار میدهد. این جریان از قرن بیستم نگرشی نوین و کاربردی برای خلق و
خوانش آثار هنری پدید آورده است. استفاده از یک متن در اثر تولیدشده جدید مفهوم متن
قبلی را تغییر میدهد و به همین جهت توانایی خلق یک مفهوم جدید را دارد ,8/167106)
(300 .0 ,2016. شاخه‌های مختلف هنری توانسته‌اند از این رویکرد برای تحلیل و مطالعد
تطبیقی آثار استفاده کنند. سوال اين است که آیا ازاین‌رویکرد میتوان برای تحلیل لایه‌های
معایی, پویانمانی‌ها تیز استفاده کرد با یر او کدام وخش از اجزای پویانمایی‌ها قابلیت خوانی با
رویکرد بینامتنیت را دارند؟ برای پاسخ به این سوالات ابتدا باید به شناخت کافی از انواع
بینامتنیت و مفاهیم مرتبط با آن دست یافت و در مرحله بعدی آن را با بخشهای مختلف
پویاتمانی, اتطبیق, قاد. ازاین‌روه فر این عقاله کرک یز آن آس: تا اقترایط زر مراحن مطالعد
امه .۱ ۰ ۰ . ی ۳۸ ه 25 1 ۸
بینامتنیت با تمرکز بر نظریات ژرار ژنت».مورد.بررسی قرار گیرد. ازانجایی که ژنت با
تقسیم‌بندی نوین‌اش از بینامتنیت نوتم آر#اوهشکای کازجودی بیان کند به:همین غلت در
این مقاله نت بهعنوان نظریهپرداز اصلی مورد استناد؛قرارگرفته و تحلیل‌ها بر اساس آرای
ایشان انجام میشود» اما برای درک بیشتر و دستیابی به تمام جنبه‌های بینامتنیت» در کنار ژنت»
کریستوا" واژه بینامتنیت را نخوگبافدر السال :۶ع3)اید رم هشقاله‌ای, با عنوان «کلمه: گفتگوه
رمان "4 استفاده کرد. که در آن, به تشریح اآرای باختین پرداخته است. اور در آتعریف: متن از
بینامتنیت بهره میبرد: محور افقی (سوژه - فرستنده) و محور عمودی (متن - بافت) برای طرح و
آشکار کردن واقعیتی اساسی تلاقی می‌یابند: کلمه (متن) تلاقی کلمات (متن‌ها) ست» جایی که
حداقل یک کلمه دیگر (متن) خوانده شود (نامورمطلق» ۱۳۹۰: ۱۲۸)» خلق متن با حضور فرستنده
یا سوژه‌ای که متن را استفاده میکند مطرح میشود و به این شکل بینامتنیت کریستوایی شکل
میگیرد. از سوی دیگر نزد باختین این دو محور که به ترتیب گفتگو و دوسویگی نامیده
می‌شوند به‌طور روشن از یکدیگر مشخص و متمایز نیستند؛ اما آنچه در اینجا بی‌دقتی به نظر
میرسد» کشفی است که نخستین بار از سوی باختین مطرح شده است: هر متنی همانند
موزاییکی از نقل‌قول‌ها ایجاد میشود» هر متنی ادغام و دگرگونی متن دیگری است. بهجای
مفهوم بینلذهنیت» مفهوم بینامتنیت قرار میگیرد و زبان شاعرانه حداقل به خوانشی دو چندان
دست می‌یابد (نامورمطلق» ۱۳۹۰: ۱۳۳). از نظر کریستوا فضای یک متن با گفته‌های فراوان
برگرفته از متن‌های دیگر با یکدیگر تلاقی میکنند؛ بنابراین متن با بینامتنیت شکل میگیرد
(نامورمطلق» ۱۳۹۰: ۱۳۹). همچنین وی بینامتنیت را عامل اساسی پویایی متنی میداند؛ یعنی
متن‌ها با عنصر بینامتنیت پویا و از یک فضای بسته خارج می‌شوند.
دیدگاههای بارت در مورد بینامتنیت از یکسو به نظریات کریستوا نزدیک است و از سوی دیگر
دارای ویژگی‌هایی است که به آن اصالت خاصی می‌بخشد. نظریات بارت به‌طور مثال آزاین‌جهت
با کریستوا نزدیک و مشابه است که هیچ‌یک در جستوجوی تأثیر و تأثر یک متن بر روی متن
دیگر نیستند. بارت از همان آغاز و همراه با کریستوا می‌کوشد. تا میان مفهوم بینامتنیت و مطالعه
مربوط به تأثیر و تأثر آثار بر همدیگر» تفاوت قائل شود. به" همین دلیل در نوشته‌های نخستین
خود همواره در جداسازی اين دو مفهوم کوشیده است و مفهوم تأثیر و تأثر متنی را تحقیقی
متعلق به گذشته میداند. بارت در مقاله «از اثر.به متن» دراین‌باره می‌گوید: «بینامتن که تمام
متن را فرامی‌گیرد - زیرا خود آن متن میان متن یک متن دیگر محسوب میشود - نمیتواند با
خاستگاه متن اشتباه شود. جستوجوی منابع» و «تأثیرات» یک اثر موجب رضایت اسطوره
خویشاوندی میشود. نقل‌قول‌هایی که متن را شکل میدهند. باوجود اینکه پیشتر خوانده شده‌اند.
ناشناخته و جدایی‌ناپذیر هستند به همین دلیل نقل‌قول‌هایی بدون گیومه هستند» (نامور مطلق,
۶ الف). بارت به‌رغم آنکه کمتر بهعنوان محقق بینامتنی شناخته‌شده است دارای نظریات
اصیلی در این حوزه است. او بانی بینامتتیت خوانشی است و گرچه از نظر وضع اصطلاح
بینامتنیت» کریستوا نقش منحصربه‌فردی دارد اما نظریات بنیادین بارت از همان آغاز تأثیرگذار
بوده است. شاید این تأثیرگذاری ناشی از تمایز قائّل شدن بارت بین اثر و متن در کتاب خود «از
اثر تا متن» باشد. وی معتقد بود» «اثر پدیده‌ای مشخص و انضمامی است که بخشی از فضای
کتابی (برای مثال قسمتی از یک کتابخانه) را اشغال میکند؛ حالآنکه متن» عرصه یا میدانی
روش‌شناختی است. متن همان فضایی است که در آن هیچ زبانی بر دیگری مسلط نمی‌شود.
فضایی که در آق همه زبان‌ها آزادانه جریان می‌یابند» (اخوانی و محمودی» ۱۳۹۴: ۴۲).
آنچه بینامتنیت بارت را علیرغم تمام اشتراکش از بینامتنیت کریستوا متمایز می‌سازد» تأکید بارت
برخوانش و دریافت متن است. بارت همراه با چرخش محور مطالعات از موّلف به مخاطب و توجه
او به خوانش متن و بینامتن» بهجای اینکه به خلق اثر توجه کند» دریافت اثر را موردتوجه قرار
میدهد. بارت: «موّلف همچون مالک ابدی آثرش تلقی شده است و ما خوانندگانش همچون
لوران ژنی" را میتوان در زمره مهمترین اشخصیت‌های نسل دوم نظریه‌پردازان بینامتنیت و
نظریات او را حد وسط وضعیت کریستوا (واضع بینامتنیت) و ژنت (واضع ترامتنیت) تلقی کرد.
ژنی ذر جستجوی معنای نوینی برایامتهیه برآمد.ا#ذر مهالم «راهبرد. اشکال "4 ذرباره اتفاوت
بینامتنیت خود و کریستوا می‌گوید: پیشنهاد می‌کنم از بینامتنیت فقط هنگامی سخن گفته شود
که در وضعیتی باشیم که بتوان در یک متن .از عناصر پیش ساختارمند شده نسبت به آن متن را -
فراتر از واحد لغوی - بازجویی و بازیابی نماییم. با چنین پیشنهادی جستجو و بازیابی عناصر
مشترک دو متن یا حضور یک متن در متن دیگر ممکن میگردد (اخوانی و محمودی» ۱۳۹۴:
ژنی برای تمایز بیشتر انواع ارتباط بینامتنی می‌افزاید: ما پدیده حضور در یک متن را از یک
اشاره ساده یا ضمنی متمایز می‌کنیم؛ یعنی هرابار عاریتی از یک واحد متنی منتزع از بافتش
وجود دارد و چنان در نحوی نوین متنی وارد میشود که عنصری جانشین محسوب میگردد
(نامور مطلق ۱۳۹۴: ۱۷۳). وی با نوآوریهای خود بینامتنیت را از یک نظریه صرف به یک
روش تحلیل و مطالعه کاربردی آثار ادبی و هنری تبدیل کرد و مباحثی همچون کلاژ را با
بینامتنیت به‌طور نظام‌مند و علمی مرتبط نمود و در این زمینه تحقیقات ارزنده‌ای انجام داد.
میکائیل ریفاتر! نیز همچون دیگر شخصیت‌های نسل دوم بینامتنیت در جستجوی تعریفی
روشن‌تر و کاربردی‌تر از بینامتنیت برآمد. ان کلر ژیونو" در مقاله «از بینامتنیت تا نوشتار؟»
می‌نویسد: ریفاتر از اواخر دهه‌های ۱۹۷۰ نظریه بینامتنیت خود را در چارچوب یک نظریه دریافت
آشکار و نمایان می‌سازد. وی همچنین اضافه میکند که نزد ریفاتر بینامتنیت یک شیوه دریافت
متن و یک نظام ویژه برای خوانش ادبی محسوب میگردد. نظریه‌های ریفاتر درباره خوانش و
ریفاتر با طرح نظریه سرخوانش" و سرخواننده" جایگاه خاصی در این مطالعات به‌دست آورد.
سرخواننده با خواننده معمولی تفاوت دارد زیرا خواننده معمولی در خوانش خود به واقعیت ارجاع
میدهد؛ درصورتی که در نظر ریفاتر ارجاع متن ادبی به‌ویژه شعری بیش از اینکه به واقعیت باشد,
به متن دیگر و روابط بینامتنی است و به همین دلیل سرخواننده برای کدگشایی» نه به واقیت
که به متن‌های دیگر ارجاع میدهد. همچنین سرخواننده یک خواننده انتزاعی است (نامورمطلق,
ژرار ژنت» نظریهپرداز و نشانه‌شناس فرانسوی,» نظریهترامتنیت" را در ادامه بحثر بینامتنیت
کریستوا مطرح کرد که جامع‌تر از آن است. بینامتنیت نزد وی با بینامتنیت نزد کریستوا که واضع
این واژه است» هم ازلحاظ موضوع و هم از حیث گستردگی تفاوتهای اساسی دارد.
درواقع» نت نه‌تنها تعریف کریستوا از واه بینامتنیت را به ترامتنیت تغییر داد بلکه آن را به
پنج بخش تقسیم کرد که هرکدام از این گونه‌ها نوعی از رابطه میان متن با غیر خود يا شبه خود
متن متمرکز میشود. برای درک هر چه بیشتر بینامتنیت و شناسایی آن در متن باید تفاوت آن را
اعتی‌های دیگ کل در آبی زین مطرجشده‌اند را بررسی گرد وچه تمایریی کشت رای هر
متنی بکار برده باعث مطالعه دقیق‌تر بر روی متن شده است. دسته‌بندی و ساختاربندی ژنت
بوطیقای متنی را در اين زمینه پدید آورده است. تا آنجا که بینامتنیت یکی از زیر شاخه‌های
ترامتنیت معرفی شده است که دربرگیرنده کلیه روابط یک متن با متون دیگر است؛ یعنی علاوه‌بر
بررسی روابط هم عرضی میان دو متن» به روابط طولی نیز میپردازد.
ژنت در آثار خود به‌طور مستقیم به مبحث ترامتنیت پرداخته است و در کتاب «الواح
بازنوشتی! » تقسیم‌بندی اضلی خود مبنی بر پتج گونه ترامتنیت را ارائه داده است که شامل:
۲ پیرامتتیت ۳ (کلمات و اصطلاحاتی که در یک متن بکار می‌رود و کلمات» اصطلاحات یا
مفاهیم دیگری از متنی دیگر را به ذهن متبادر میکند)»
۳ فرا متنیت (پیوند متون بر اساس روابط تفسیری و تأویلی» بدون ذکر نام و نقل از هم)»
۴ سرمتنیت" (روابط طولی میان یک اثر و گونهای که اثر به آن تعلق دارد)»
۵. بیش‌متنیت (روابط متون بر اساس برگرفتگی و تأثیر یک متن بر متن دیگر) میشود
(کریمی‌نژاه ۱۳۹۵: ۱۴). در میان این پنج رابطه».بینامتنیت و بیش‌متنیت بیش از همه مورد
توجه محققان و منتقدان ادبی و هنری قرارگرفته‌اند؛ زیرا این دو نوع رابطه بیشتر با روابط
میان متنی در حوزه ادبیات و هنر منطبق می‌شوند (نامورمطلق, ۱۳۹۴: ۳۵۶).
گراهام آلن در اين زمینه می‌نویسد: فراروی متنی» یا فرا متنیت از نظر ژنت دقیقا همان
چیزی است که بوطیقا تلاش داشته آن را از طریق ابزارهای مغشوش و گمراه‌کننده‌ای که
تاکنون موردبحث بودهاند» توصیف کند. اين "لا شامل "مقولات مربوط به محاکات» تغییر
صورتبندی» طبقه‌بندی انواع گفتمان یا سنتی میشود (آلن» ۱۳۹۲: ۱۴۶).
پیرامتنیت؛ هیچ متنی بدون پوشش وجود ندارد یا چنان که ژنت می‌گوید به‌ندرت یک متن به‌طور
عریان وجود دارد و همواره در پوششی از متن واژه‌هایی است که آن را به‌طور مستقیم یا
غیرستقیم ذر برگرفته‌اند.. این مقن‌هایی که همانند ساسواره مقن اضلی, زا ذر بزمی گیرند؛
پیرامتن! نامیده می‌شوند. پیرامتن‌ها همچون آستانه متن هستند یعنی برای ورود به جهان متن
همواره باید از ورودی‌ها و آستانه‌هایی گذر کرد. ژنت در بحث پیرامتن‌ها به یک متن مرکزی و
کائوتی که توسط متن‌های ,ذیگر که پیرآموی, آن قزارگرفتهاند آعتقاه خارده مقی‌هایی که با چهای
بیرون و نیز آذهان مخاطب ارتباط برقرار میکنند. پیرامتن‌ها تولیداتی هستند که هرگز نمی‌دانیم
آیا باید آن را بخشی از متن تلقی کنیم پا نه اما در هر صورت آن را در برگرفته و تداوم می‌بخشد
و به بیان دقیق‌تر آن را معرفی میکنند (نامور مطلق» ۱۳۸۶: ۹۰ ب). پیرامتن چنان که ژنت
سظرج کردم هنشانگر آن عناصری است که ذر آشتانه مت قرارگرقه‌اتد و ذریافتا یک من از
سوی خوانندگان را جهت‌دهی و کنترل میکنند. پیرامتن حاصل جمع درون‌متن و برون‌متن
فرا متییت "4 ژنت به‌مانند بینامتئیت به: توضیح مختصر و چند سطری در مورد فرامتنیت بسنده
میکند و این موضوع بررسی و تحقیق فرا متنیت را به‌شدت با مشکل مواجه کرده است. نت در
این قسم به نوع دیگری از روابط ترامتنی میپردازد؛ به‌عبارت‌دیگر فرا متنیت بر اساس روابط
«زنت در این خصوص می‌نویسد: سومین گونه استعلای متنی که من فرامتنیت می‌نامم؛
رابطه‌ای است که اغلب به آن تفسیر می‌گویند و موجب پیوند یک متن با متن دیگری میشود
که بدون اینگه ارم باشد از آن نقلرگها. میالم سرام درباره‌اش سخن گوید. همجتان که
هگل در پدیدارشناسی روح» به‌طور تلویحی و گویا بی‌صدا نودورامو را یادآوری میکند. این رابطه
به بهترین شکل همان نقد است به‌طور طبیعی برخی از فرامتن‌های نقد و تاریخ نقد همانگونه
بیان مطالعه شدداته اما مطمفی نسعم ۶« آن را باقمام تیجهی که فایسته ی وهایگاه راوطه
فرامتنیت است انجام داده باشند؛ بنابراین» هرگاه متن الف به نقد و تفسیر متن ب اقدام کند.
رابطه آن رابطه‌ای فرامینی خواهد بوده زیرا متن ب به تفسیر و تشریح» انکار یا تأیید متن الف
عمل میکند. برای مثال انواع تفاسیر کتاب مقدس به‌نوعی تفسیر تشریح و توضیح هستند»
به‌طور دقیق‌تر میتوان گفت؛ «ارجاعات متنی و بینامتنی متعلق به جهان نشانه‌ای هستند. اما
ارجاعات فرامینی مربوط به جهان واقعی و عینی است» (نامور مطلق ۱۳۹۰: ۴۱۵).
خوانش‌های فرامینی متنوع‌اند؛ اما مهمترین آنها گونه بافتاری و موّلفی است (نکونام و
نامورمطلق, ۱۳۹۶) که اولی به بافت سیاسی-اختماقی که افر بد آق علق دارد پرداخته و دومی
نیز از طریق شناخت موّلف می‌کوشد تا به رمزگشایی اثر بپردازد و آن را دریافت کند.
سرمتنیت !۶ نت روابط طولی میان یک اثر و گونهای را که اثر به آن تعلق دارد را سرمتنیت
می‌نامد. ژنت در مقاله خود با عنوان «مقدمه‌ای بر سرمتنیت» معتقد است» سرمتنیت از موضوعات
مهم و کهن در ادبیات و هنر محسوب میشود و گاهی نه فقط بهعنوان یک نظام طبقه‌بندی
برای آثار خلق‌شده» بلکه بهعنوان یک قالب و چارچوب برای خلق آثار مورداستفاده قرار می‌گرفته
است. سرمتنیت خود متن نیست بلکه مفهوم کلی است. که متن‌های بیشماری را در برمی‌گیرد
بیش متنیت آ؛ در مطالعات بیش متنیس پیش مین به متی هنت میشود که در یک ارتباط بیش-
متنی بهعنوان مرجع و منبع مورداستفاده قرارگرفته و بیش‌متن نیز همان متنی است که با الهام
و برگرفتگی از پیش متن ایجاد شده است. بی‌حضور پیش‌متن» امکان خلق متن دوم يا بیش‌متن
ممکن تست واشناسایی ,و هویت بیشن متن در کرو شناسایی پپش متن با متن انخست است:
هر بیش‌متن» همواره برگرفته از یک يا چند پیش‌متن است. اگر این برگرفتگی تنها از یک پیش
متن باشد» پیش‌متن انحصاری و اگر برگرفته از چند پیش متن باشد» غیرانحصاری و ترکیبی
ژنت خود در تعریف بیش‌متنیت (زبرمتنیت) می‌نویسد: در بیش متنیت تأثیرگذاری و الهام
بخشی کلی مدنظراست و آن شامل هر رابطه‌ای که موجب پیوند میان یک متن 8
(713067167) با یک متن پیشین ۸ (77700167:1) باشد چنان که این پیوند از نوع تفسیری
نباشد. بیشترین رابطه میان دو متن ادبی یا هنری را بررسی میکند این رابطه در بیش‌متنیت
برخلاف بینامتنیت نه بر اساس هم‌حضوری که بر اساس برگرفتگی بنا شده است؛ به‌عبارت‌دیگر
در بیش‌متنیت تأثیر یک متن بر متن دیگر موردبررسی قرار میگیرد و نه حضور آن. البته میتوان
تصور کرد که در هر حضوری تأثیر نیز وجود دارد و همچنین در هر تأثیری نیز حضور وجود دارد
روابط بیش متنی را میتوان در کلیه آثار هنری دید. یکی از نمونه‌های اشاره‌شده در منابع»
روابط بیش متنی در آثار کلودیا پالمارسی با پیش متن‌هایی از نقاشی ایرانی است که اغلب از نوع
تراگونگی هستند و از روشهای حذف افزایش و جانشینی بهره برده‌اند (نوروزی و نامور مطلق,
تصویر ۱ راست: اثر کلودیا پالمارسی با پیش متن‌هایی از نقاشی ایرانی (نگاره فرار یوسف از اغوای زلیخا)
چپ: نگاره فرار یوسف از اغوای زلیخا منبع: (نوروزی و نامور مطلق, ۱۳۹۷: ۸).
بینامتنیت؛ ژرار ژنت اثر مستقلی را به موضوع بینامتنیت اختصاص نداده است. ازاین‌رو بررسی
انیت از مسظر رت کار دهولف #راست. باون ال ناساس ریت سکتسری: که آراند کرد
است» میتوان آن را از دیگر روابط ترامتنی جدا کرد. او در مقدمه کتاب الواح بازنوشتی در
خصوص بینامتنیت می‌نویسد: نخستین آنها چند سالی.است که توسط یولیل کریستوا با نام
بینامتنیت موردمطالعه قرارگرفته و این نامگذاری به‌طور مشخص پارادیم واژه‌شناسی ما را شکل
میدهد. من به‌نوبه خودم آن را بی‌شک شیوه‌ای محدود بهوسیله یک رابطه هم‌حضوری میان دو
یا چندین متن تعریف می‌کنم» یعنی به‌طور اساسی و اغلب با حضور واقعی یک متن در دیگری
همان گونه که از تعریف فوق برمی‌آید بینامتنیت ژنتی» نسبت به بینامتنیت کریستوایی گستره
متفاوتی دارد زیرا همانطور که گفته شد بینامتنیت ژنتی دارای ابعاد محدودتری است. بینامتنیت
ازنظر ژنت متکی به رابطه هم حضوری است؛ به‌عبارت‌دیگر» هرگاه بخشی از یک متن در متن
دیگری حضور داشته باشد رابطه میان این دو متن رابطه بینامتنی به شمار میآید.
بینامتنیت ژنت به سه دسته بزرگ تقسیم میشود: که این سه دسته با عناوین زیر به‌اختصار
۱ بینامتنیت صریح و اعلام‌شده؛ در این نوع بینامتنیت» حضور آشکار یک متن در متن
دیگر دیده میشود. به‌عبارت‌دیگر» در این نوع بینامتنیت موّلف متن دوم مرجع متن خود یعنی
متن اول را پنهان نمی‌کند. به همین دلیل حضور متن دیگری در آن مشاهده میشود. از این
منظر» نقل‌قول, گونهای بینامتنی است که نقل‌قول با ارجاع و نقل‌قول بدون ارجاع از تقسیمات
۲ بینامتنیت غیرصریح و پنهان‌شده؛ بینامتنیت غیرصریح بیانگر حضور پنهانی یک متن در
متن دیگر است با این تفاوت که این نوع بینامتنیت می‌کوشد تا مرجع بینامتن خود را پنهان کند
و این پنهان‌کاری به‌دلیل ضرورت‌های ادبی نیست بلکه دلایلی فرا ادبی دارد. سرقت ادبی»
یکی از مهمترین انواع بینامتنیت غیرصریح به شمار میآید که در آن بدون اجازه و ذکر مرجع به
۳ بینامتنیت ضمنی؛ گاهی نیز موّلف مستن دوم نمی خواهد" در بسینامتن خود پنهان کاری انجام
دهد و به همین دلیل نشانه‌هایی را به کار میبرد که با این نشانه‌ها میتوان بینامتن را تشخیص
داد و حتی مرجع آن را هم شناخت. این عمل هیچگاه بهصورت آشکار انجام نمی‌گیرد و به دلایل
مختلف ادبی و علل دیگر به اشارات ضمنی بسنده میشود؛ بنابراین» بینامتنیت ضمنی نه
همانند بینامتنیت صریح مرجع خود را اعلام میکند و نه همانند بینامتنیت غیرصریح سعی در
پنهان کاری دارد. «مهمترین اشکال این نوع بینامتن کنایات» اشارات» تلمیحات و غیره است»
بینامتنیت که خاستگاه اصلی آن ادبیات بود» خیلی زود وارد دیگر حوزه‌ها به‌ویژه هنر و معماری
گردید و محققان بسیاری مطالعات خود را بر روابط بینانشانه‌ای ادبیات و یکی از شاخه‌های
هنری متمرکز کردند پا به‌طورکلی به دور از نظام کلامی به روابط دیگر نظام‌های هنری
همچون موسیقی» نمایشی» تصویری و حجمی پرداختند. همچنین مطالعه بینامتنیت از خاستگاه
نخستین خود یعنی اروپا و غرب نیز خارج شده و در دیگر فرهنگ‌ها گسترش یافته است. در این
گسترش علاوه بر دگرگونی‌هایی که برای انطباق آن با فرهنگ‌های دریافت‌کننده صورت
میگیرد» بخشی از این مطالعات به روابط و نظریه‌های «بینامتنیت بینافرهنگی» اختصاص
می‌يابد. «بینا»هایی که با بینامتنیت در تعامل‌اند» به این دو یعنی بینافرهنگی و بینانشانه‌ای
محدود نمی‌شوند؛ بلکه بیناهایی همچون بینارسانه‌ای» بینا هنری و .نیز با بینامتتیت در تعامل
بوده و از دستاوردهای یکدیگر بهره‌مند می‌گردند (نامورمطلق» ۱۳۹۰ ب: ۴۳۷).
کاربرد بینامتنیت در سینما و پویانمایی و نحوه اثرگذاری آن
مطالات بینامتتی بتمرور زمآن به سیما تیز ره بافتده ریک متن فیامی آز تون فیکر بچلدایی بو
چه دیگر متون» به صورت‌های مختلف برگرفته (اقتباس) شده است. در نظریه بینامتنیت در فیلم»
بهجای توجه به فیلم‌های خاص یا ژانرهای منفرد تنها به متن اثر توجه میشود (استم» ۱۳۹۳:
۴ این جمله به فیلم بهعنوان نظامی از نشانه‌ها اشاره میکند که متن موضوع تحلیل
زبانشناسی خواهد بود و برای درک آن باید ساختار متن راامورد مطالعه قرار داد.
هنرمتدان فیلم‌سازی و سینما با.استفاده/ازراین )کل پادی»_آثار.جدیدی را ساخته‌اند و معتقدند
که بینامتنیت باعث هوشیاری بیشتر مخاطب خواهد شد. امروزه در فیلم‌های متعددی استفاده از
انواع بینامتنیت, بستری برای تفکر مخاطب ایجاد کرده و مجموعه‌های تلویزیونی از این گروه
خارج نیستند(73 :1990 ,۳62۳90). پویانمایی با قدرت خلق نامحدود توانایی استفاده از تمام
متن‌ها برای ایجاد مفهومی جدید را دارد. استفاده از ویژگی غیرواقعی بودن پویانمایی باعث
میشود تا بیننده برای پذیرش بهتر مفهوم آماده شود. بینامتنیت میتواند ابزاری خلاق جهت خلق
اثری توانمند برای ایجاد یک ارتباظ موّثر با مخاطبان باشد (22 :2008 ,ط002۲050ن8).
«بینامتنیت زمانی اتفاق میافتد که یک فیلم آشکارا از طریق ارجاغات و نقل‌قول‌ها و اصولا
در طرح داستانش» یک فیلم یا متن دیگر را در خود می‌گنجاند» (85 :2014 ,11۵281۷0).
استفاده از بینامتنیت در فیلم و پویانایی به‌نوان ابزاری برای اتصال به امکانات فرهنگی و زبانی
محسوب میشود. درواقع خلقی جدید با استفاده از نشانه‌هایی که در یک جامعه به رسمیت
شناخت‌هنده بو هر چد سریم‌تز میتواند پل آرتباطلی رآ بین بيننده ورآئز بسازد
استفاده از بینامتنیت درواقع شیوه داستان گویی است و نوعی ابزار برای تولید اثری جدید بر
پایه داستانهای دیگر است که به‌وفور در سینما مورداستفاده قرار میگیرد. مخاطب با درک
مستقیم از کلام و تصویر میتواند به‌راحتی متن فیلم استفادهشده را در اثر جدید شناسایی کند.
درواقع؛ اثر مورداستفاده» بهعنوان مرجعی فرهنگی و اجتماعی میشود که دوباره به شکلی جدید
اشتراک گذاشته میشود (96 :2014 ,۲12291710). فرق اساسی بینامتنیت با اقتباس؛ قدرت
تصرف و استفاده نویسنده و کارگردان بهعنوان اثر بهعنوان یک نشانه کدگذاری شنده است,
کار خوانش» ما را به شبکهای از روابط متنی وارد میکند. تأویل کردن یک متن» کشف کردن
معنا یا معانی آن» درواقع ردیابی همین روابط است. سوّال این است که در خوانش پویانمایی
(متن)» مخاطب چه عناصری را خودآگاه و ناخودآگاه کانون توجه قرار داده تا بر اساس آنها متن
نکونام و نامور مطلق (۱۳۹۶) در خوانش جامع بینامتنی اشر موردنظرشان, عناصر را به دو
گروه درون‌متنی (شامل نشانه‌های تجسمی» شمایلی و کلامی) و برون‌متنی (موّلف» جامعه و
بافت اثر) تقسیم‌بندی کرد سپس به مطالعه دال و مدلول‌ها پرداختهاند. آنها معتقدند تحلیل
پیام نشانه‌های مذکور و سپس طی یک رویکرد ترکیبی, مطالعه کنش متقابل پیام‌ها بر یکدیگر
موجب شناسایی کامل دلالت‌های صریح و ضمنی و درنهایت» خوش جامع اثر خواهد بود
البته باید توجه داشت که «اکرچلردر یار از خوالر ای اطبان از روشهای ترکیی
برای خوانش اثر بهره برد‌انده اما نمی‌توا به‌طور قطعی "متخاطبان را به مخاطبان متنی» بینامتتی
و فرامینی مرزبندی کرد؛ زیرا رابطه بین این گونه‌های خوانشی اغلب درهم تنیده شده است.
به‌عبارت‌دیگر اغلب کسانی که به خوانش بینامتنی پرداختهاند خوانش متنی نیز داشتهاند و
همینطور» کسانی که به خوانش بافتاری پرداختهاند دارای خوانش بینامتنی و متنی نیز بودهاند»
خوانش‌های بینامتنی در پویانمایی سریالی ریک و مورتی. الگوی تحلیل و نحوه
آخوانی و محمودی (۱۳۹۴) معتقدند که به‌دلیل نظام فکری متفاوت نظریه‌پردازان بینامتنیت» باید
ابتدا تعیین شود که مراد از بینامتنیت تلقی کدام نظریهپرداز از این مفهوم است؛ که در این
پژوهش, بینامتنیت نزد ژرار نت مدنظر است. سپس باید مفاهیم اصلی مطرح‌شده در بینامتنیت با
حوزه موردپژوهش (در اینجا پویانمایی) مطابقت داده شود. پس‌ازآن باید مسأله پژوهش در
راستای طرز تلقی‌های رویکرد نظری مورد خوانش قرار گیرد (اخوانی و محمودی,» ۱۳۹۴: ۴۳).
از سوی دیگر صفورا و همکاران (۱۳۹۳) پس از تحلیل ساختار کلی یک پویانمایی» الگوی جامع
زیر را جهت بررسی ساختارگرایانه متن یک پویانمایی پیشنهاد داده‌اند. بر اساس نظریه
ساختارگرایی (و نظام نشانه‌ای" مشترک در میان همه رسانه‌های دراماتیک, سینما و تلویزیون)»
آنها فرم و محتوا را جزئی از سیستم یکپارچه (عناصر ساختاری) دانسته و به تفکیک اجزای کلی
یک پویانمایی پرداختهاند. ازآنجایی‌که «در هیچ‌کدام از این دستهبندیها به عناصر بیانی ویژه
پویانمایی اشاره‌ای نشده» در کنار بررسی و تفکیک عناصر ساختاری مشترک پویانمایی با سینما
آنها عناصر ساختاری ویژه پویانمایی مانند مورف» نفوذ ایجاز جهان خاص و غیره که ازجمله
امکانات بیانی ویژه پویانمایی است را بهعنوان نظام‌های نشانه‌ای ویژه پویانمایی به این الگو
اعتاصر بیانی وراه پویامایی ۱ طراحی مکی تکفا ۱ | متن دراماتیک ۱ اطراحی صوتی
۱ مورف : اراحی ۴ ۸۱ ریتم ۱ رن ] کلام
ایجاز طراحی شخ یت نحوه روایت ۱ ار طراحی موسیقی متن
جاندار پنداری با | وسایل صحنه ۱۱۱ ,تمتهیذات انتقالی فیلمنامه (پیرنگ) ۱ جلوه صوتی
نمودار ۱. الگوی تفکیک عناصر شافتاری گرهرضانه پویانمان/امنیم: ضفورا و همگازان (۱۳۹۳)
از طرف ذیگر وبا توچذیه ناسر مهم:ذر آیچاه یکت نظام بینامتتی: اجزای ساظاری
پویانمایی برای ایجاد روابط بینامتنی را نیز باید موردتوجه قرار داد؛ بنابراین» رویکرد ما ترکیبی از
مدل صفورا و همکاران (۱۳۹۳) و اجزای ساختاری پویانمایی خواهد بود. سرانجام» روش بررسی
۱ بینامتنی ! ۱ پیرامتنی أ ایرمتنی ۱ سر متنی
نظم و ترتیب ۱ زمان اکران ۱ تیب شاحصیت عنوان‌بندی
تدوم رولیت لس | نکاس‌های مهم لا | اقتباس] دکرکونی
این پویانمایی اولین بار در سال ۲۰۱۳ روی آنتن رفته او تاکنون ۳۱ قسمت از این سریال در سه
فصل و در قالب اپیزودهای ۲۲ دقیقه‌ای پخشن شده است.؛جاستین رویلند"! و دان هارمون" این
اثر را تهیه‌کنندگی کرده و ساخته‌اند. صداپیشگی هر دو شخصیت اصلی این پویانمایی را جاستین
رویلند انجام میدهد. داستان این پویانمایی اینطور بیان شده است: ریک سانچز دانشمند
فیزیکدان و نابغه الکلی است که به‌تازگی در خانه دخترش» بث اسمیت که یک دامپزشک و جراح
قلب اسب است اقامت گزیده است. او اوقاتش را حول کار بر روی پروژه‌های محرمانه علمی و
ماجراجویی‌های خطرناک و سورثالش در کهکشان‌ها به‌اتفاق نوه نوجوانش» مورتی (و گاه‌گاهی
همراه با سامر نوه بزرگ‌ترش) می‌گذراند. درآمیختن این اتفاقات با کشمکشهای خانوادگی,
باعث پریشانی و اضطراب بیشتر مورتی در مدرسه و خانه شده است. برخی معتقدند پویانمایی
ریک و مورتی در تقاطع سبکهای زیر است: کمدی هزل و تاریک سینما و ادبیات علمی
تخیلی! و روایت‌های نیهیلیسم؟. طنزی توهین‌آمیز بی‌منطق و دارای سطح بالایی از ترکیب ژانر
و بینامتنیت که شامل تفاسیر اجتماعی» دیدگاههای افسرده و پوچ‌انگاری جوامع معاصر است.
ریک و مورتی بر طنز ارجاعی" استوار است و اغلب به تقلید" همزمان از چندین متن متهم
میشود؛ بنابراین به‌دشواری بتوان مشخص کرد که در هر ارجاعی» دقیقا به چه چیزی آشاره‌شده
۱ صریح و آشکار ۲. پنهان و ضمنی تقسیم‌بندی کرد. در ادامه و به‌منظور استفاده از نظریه
بینامتنیت ژنت» ۲ اپیزود شاخص از هر فصل پخش شده از این سریال که دارای بیشترین
ظرفیت برای تحلیل بینامتنی هستند مورد خوانش قرار خواهد گرفت؛ چراکه خوانش تمام
اپیزودهای یک فصل در یک پایان‌نامه ارشد ممکن نخواهد بود. در ادامه ساختار این پویانمایی
در تبلیغات و مصاحبه‌های این پویانمایی به‌طور صریح به زیرمتن اشاره‌شده» بنابراین درست در
دسته‌بندی پیرامتن قرار میگیرد. این اشاره.به این صورت. است که نویسنده - جاستین رویلند -
بارها در مصاحبه‌ها اعلام نموده که پویانمایی ایده اصلی خود را از سریالی کوتاه به نام 3621 106
0مط/3 فصه 206 که ۸۵۷۳۳۵ 0مامسنص۸ گرفته که بر اساس فیلم بازگشت به آینده
(۸۹۸۳ برای جشنواره فیلم کانال۱۰۱۰"ساخته شده بود. درواقع» نویسندگان شروع به بسط
سریال جدیدی بر اساس شخصیت‌های اصلی آن» یعنی داک و مارتی کردند. این نکته همان
ویژگی متن است که آن را آمیزه‌ای از آواهای: پیش از خودش میداند. ژنت» نخستین دسته از
مناسبات متون را کاربرد آگاهانه متنی در متن دیگر (متن ادبی» سایر آثار هنری» گفتمان‌ها و
مفاهیم فلسفی, فرهنگی, اجتماعی و عناصر ساختاری و فنی) میداند.
از نظر ژنت» متون می‌توانند بهوسیله فرایندهای خودپیرایی» حذف تقلیل, تشدید و غیره
دگرگون شوند. زیرمتن‌ها می‌توانند متحمل فرایندهای بسط آلایش و گسترش شوند (آلن»
۰ ۱۵۶-۷ ژنت همچنین بیان میکند که گاهی دگرگونی‌ها نتیجه فرایند دیگر انگیزش
است به این معنا که نویسنده‌ای دیگر متون را از متن فرهنگی پیش از خود برمی گیرد؛ اما آنها
را همسو باانگیزه شخصی خود دگرگون میکند (آلن» ۱۳۸۰: ۱۵۸)؛ بنابراین اندک تفاوت‌هایی که
در متون یادشده (ریک و مورتی با داک و مورتی) به چشم می‌خورد بینامتن بودن آنها را
خدشه‌دار نمی‌کند. در این پویانمایی» عنوان اثر را نیز میتوان پیش متن دانست. به بیان بهتر,
تلفظ نزدیک به هم نام هر دو پویانمایی» نشاندهنده نوعی پیش‌متن آن است؛ پس میتوان این
اثر را همزمان بینامتنی صریح و ضمنی معرفی کرد. به بیان دقیق‌تر» تقلید و تأثیری که در اثر
هنری (پویانمایی موریک و مرتی) از اثر اولیه (پویانمایی داک و مارتی) گرفته, میتواند بیانگر
«خوانش شخصیت دشوارتر از خوانش «طرح داستانی» است چراکه بحث درباره شخصیت
بغرنج‌تر» متنوع‌تر و مبهم‌تر است. هرکسی میتواند آن کاری:را که قهرمان قصه انجام داده است.
بازگو کند اما مهارت درخور توجهی لازم است تا بتوان ماهیت او را توصیف کرد» (دستغیب,
از قاحضیت‌های بینامتنی در این آپیزوده شخصیت آنزی ترسناک" است که اسمواقتی او دز قیلم
کابوس در خیابان الم" کروگر اسست" که در خواب قربانیانش زا به قتل میرساند. واردکردن این
شخصیت به داستان ابتدا با همان شیوه ورود شخصیت در فیلم کابوس در خیابان الم است؛ دقیقا
با همان شکلی که در فیلم معرفی میشود. ابتدا با سرآنگشتانش که حالت چاقو دارند روی قسمت
فلزی صدای گوش‌خراشی ایجاد میکند و دائم در حال ترساندن ریک و مورتی است. تا اینجای
داستان اقتباس است؛ اما در مرحله بعدی دگرگونی رخ میدهد و ریک و مورتی تصمیم میگیرند
به زندگی شخصی‌تری وارد شوند و پس‌ازآن وارد خواب‌تری ترسناک می‌شوند و از طریق ضمیر
ناخودآگاهش بر او افر می‌گذازند. استفاده از کارکتر آشنا (متن, پیشین) تغریف: کردن خواسته او
دغدغه جدید برایش (دگرگونی) و همچنین همسو کردنش برای خلق روایتی جدید باعث خلق
تصویر ۱. راست: شخصیت تری ترسناک در قسمت سگ چمنزن»
همچنین شخصیت فیلم مرد چمنزن! اننت. که به :کمک فتاوری ارتقا پیدا میکند دقیقا
شبیه اسنوفل است. اسئوفل بعدازاینکه دستگاهی توسط ریک رزوی سر او قرار داده میشود
میتواند» خود را ارتقا دهد و از طرفی نام بعدی که اسنوفل برای خود مشخص میکند استویال "
است که اشاره به یکی از رهبران شخصیت داستان قلعه پخیوالاات" دارد. بااینکه از بینامتن‌ها
دیگری در این قسمت استفاده میشود ولی.حل روایت از طریق خواب (دگرگونی) است.
برخی از غناصر داستانی این قسمت نیز به فیلم سفر شگفت‌انگیز (۱۹۶۶) " از ریچارد فلایشد"
شباهت دارد. در فیلم» گروهی از سربازان برای نجات جان دانشمندی وارد بدن او می‌شوند.
همچنین» در بخشی از پارک آناتومی» موجودات کوچک روبات‌گونه‌ای درحالیکه مورتی و
همراهانش از مجرای روده کوچک می‌گذرند. ترانه «اين یه روده کوچیک کوچیک کوچیکه»" را
می‌خوانند. این صحنه به قسمتی از شهربازی‌های دنیای دیزنی اشاره دارد که در آن همین ترانه
خوانده میشود. همچنین میتوان به خالکوبی دستی با یک خنجر بر روی بازوی پانچو اشاره کرد
که ارجاعی به همین خالکوبی بر روی سینه واتکین تودور جونز*(معروف به نینجا) خواننده گروه
دی انتورد" است. نام شخصیت پانچو از روی یکی از شخصیت‌های فیلم غارتگر" (۱۹۸۷)
ام یکی از بخشهای پارگک آناتومی؛ «کید متروکه» است که یه قیلم عمارت متروکد*
(۲۰۰۳) اشاره دارد. بخش «دزدان دریایی لوزالمعده"» در پارک آناتومی ارجاعی است به بخش
«دزدان دریایی» شهربازی‌های دیزنی که در آن.به‌دلیل سن باییّن بچه‌ها از دزدان دریایی زن
استفاده می‌شده تا بر تجاوزگر بودن دزدان دریایی سرپوش گذاشته شود.
شخصیت دیگر این پویانمایی» دکتر زنون بلوم است که نقش گلبول سفید را بازی میکند و
پایه اصلی حیات بدن محسوب میشود: شخصیت آبی‌رنگی که شفاف است و در سن پیری به
سر میبرد. دکتر زنون بلوم کسی است که از همه‌چیز در بدن خبر دارد و سن او با توجه به سن
سقاظب این یویاتمایی بیفعر شده است ۴ آیی قلسیت درواقم بافشکسیت اسلی پرباسایی
اوسیموس جونس یکی است و بخشی از داستان با رهبری او پیش می‌رود و در آخر داستان با
فیلم آمریکایی در ژانر علمی - تخیلی ساخت شال ۲۹۶۶ ۷ 806 ع 3301۵5 .2
نام گروه موسیقی در سبک رپه در زبان آفریقایی به معنای جواب ۹ ۸۳۷۵۵۲۵ 6.1016
فیلمی به کارگردانی جان مک‌تیرنان» محصول سال ۱۹۸۷ در ژانر علمی تخیلی و ترسناک 70
فیلمی به کارگردانی راب مینکاف در ژانر فانتزی» ترسناک و کمدی با بازی ادی مورفی 1/12051010 11210:0160 136 .8
تصویر ۳. راست: واتکین تودور جونز (معروف به نینجا) و خالکوبی‌اش»
چپ: خالکوبی با نقش یک خنجر در قسمت آناتومی پارک
مهمترین مولفه قسمت چهارم از فصل دوم استفاده از شخصیت‌ها و نمادهای معروف بهعنوان
یک انگل است که در زندگی روزمره انتشار پیدا میکنند. تمام شخصیت‌های علمی» تاریخی.
فرهنگی» سیاسی» ورزشی و کارتونی در این مجموعه حضور دارند و بدون استثنا رابطه خوبی با
همه دارند. در کل اپیزود تمام پلان‌ها با استفاده از شخصیت معروف خود بهعنوان انگل معرفی
می‌شوند به‌نوعی پوچ بودن و حتی به سخره گرفتن تمام بنیادها و نظریات اشاره میکند و
توجهی به این نمی‌کند که شخصیت موردعلاقه مخاطب ممکن است در رم حضور داشته باشد؛
اما همه در قالب یک انگل که ماهیتی واقعی دارند دیده می‌شوند. استفاده از تیپ‌های شخصیتی
معروف و شناخته‌شده چه شخصیت‌های حقیقی و چه خیالی برای پوشش ماهیت واقعی انگل
بوده است. استفاده از شخصیت‌های معروف بهعنوان بیش متنت و تغییر دادن خاصیت انگل بودن
در قسمت سوم از فصل سوم» ریک سانچز خود را تبدیل به خیار شور میکند. این تکه خیار که
فقط صورت دارد به برنامه تلویزیونی.پرتقال میوه آزار (۲۰۰۹) ارجاغ میدهد.
بعدازآن یک اشاره بینامتنی از شخصیت فیلم جان‌ستخت" (۱۹۸۸) وجود دارد ریک خود سعی
دارد ازجایی که در آن گرفتار شده است بیرون بیاید, مبارزات او با مآموران دقیقا برگرفته از
حرکات شخصیت جان سخت و همینطور مرد آهنی است. ریک با تجهیزانی که در فاضلاب
می‌سازد خود را مجهز میکند. او مانند مرد آهنی برای خود صلاح می‌سازد تا بتواند خود را ارتقا
بدهد. این روند در الگوبرداری از شخصیت فیلم مردان ایکس و جان ویک را به بیننده یادآوری
میشود. ریک در این قسمت در مبارزاتش به این شخصیت‌ها تغییر شکل میدهد و با الگوبرداری
از نوع مبارزه و حتی با ساخت وسایل به سبک آنها در فیلم خود را به‌نوعی ابرقهرمان معرفی
تصویر ۷. کارکتر ریک در قالب شخصیت مرد آهنی» لوگان» جان مکلین و جان ویک در قسمت ریک خهارشور
برخی روایت‌های تودرتو در این پویانمایی انوعی مقدمه‌چینی برای زدن حرف اصلی است و یا
حتی راهی تا از تلخی و دیرهضمی حرف اصلی بکاهد. به همین علت نیز مسائلی فلسفی
همچون واقعیت زمان (حداقل نظریه‌هایی در این مورد که احتمال درست بودن دارند) یا وحشت
یکی از خصلت‌های سریال ریک و مورتی وجود و تکرار صحنه‌ها و داستان‌هایی از فیلم‌های
دیگر است که بیننده بهصورت مستقیم با آن درگیر میشود و بدون معطلی به یاد میآورد. این
دست از ارجاعات مستقیم هستند که نوعی از خوانش صریح و آشکار محسوب می‌شوند.
کارکترهای ریک و مورتی به‌نوعی خود را دوباره در داستان بهجای شخصیت‌های فیلم‌های دیگر
معرفی میکنند؛ با این تفاوت که در اکثر مواقع بهتر و زیبساتر از کارکترهای اصلی ماجراها را
با به‌کارگیری چندین متن (فیلم)؛ یک متن جدید ایجاد میشود. استفاده از یک فیلم بهعنوان
مرجع صریح درونی باعث میشود آن متن بهعنوان یک نشانگر خاص فرهنگی توسط مخاطب
به رسمیت شناخته شود (1229170۰۲۰۱۴۹۴آ) ازاین‌رو سریال ریک و مورتی از فیلم‌ها بهعنوان
از یکسو گویی می‌خواهند دنیاهای متعدد و رازآلودی که خالقان اثر ساخته‌اند را با زندگی
روزمره ادغام میکند و همزمان علوم پیچیده را با الگویی ماجراجویانه به تمسخر گیرند. در این
میان» ریتم تند اتفاقات (روایت)» به این مقاصد کمک نموده است. از طرفی در هر آپیزود معمولا
دو روایت موازی قابل تشخیص است. یکی ماجراهای شبه علمی و سفرهای کهکشانی پدربزرگ
خانواده و دیگری ماجراهایی که به‌موازات در خانواده در حال وقوع است. به‌همین علت؛ این
پویانمایی را میتوان روایتی مابین پویانمایی‌های 510109075 116 و ۳۲۳۵۵ دانست.
برخلاف اینکه انتظار می‌رود پویاتماتی‌های سریالی دنباله‌داز باشند؛ در برخی اپیزودها میتوان
داستانهای غیرخطی را مشاهده کرد. این عدم وجود خط سیر مستقیم؛ در مصاحبه‌ای که در
کامیک کان سن‌دیگو از خالق اثر صورت گرفته و او هر اپیزود را «موضوعی جدا برای وارد
10 10 هد سید اما سا وه رسای 10 ان ۱۱۳
نمودار ۲. سیر روایت و ارجاعات بینامتنی در قسمت سگ چمنزن
: 1 2 رابیطهی جیگوب با بت و ۳ ی
ریک والی و ون پدروفلازچرق اوبه بدن انسان ار جرق در خریسمس
دودرهمخودادد ارد2فس اوفست مسر مودره ناهد مه سرا
نمودار ۴. سیر روایت و ارجاعات بینامتنی در قسمت آناتومی پارک
راه‌حل شناسایی ۱ سوظن به‌اینکه چه ۱ مرور خاطرات -علت تکثیر ۱ شناسایی حضور یک موجود
نمودار ۵. سیر روایت و ارجاعات بینامتنی در قسمت یادآوری خاطرات ریک
نمودار ۶ سیر روایت و ارجاعات بینامتنی در قسمت ریک خیارشور
ماهیت پویانمایی؛ اغلب بازتابی از خودمخوری سازندگان آن اشت؛ بیشتر راجع سازندگان آن است
تا درباره محصول.(3 .0 ,2018 ,۸]2۳6[6) + برای این نوع از خوانش باید سابقه قبلی نویسندگان
را مورد بررسی قرار داد. تحصیلات نویسندگان» آموخته‌ها. و تمایلات قوی آنها در طول
ذوره‌های دانشگاهی: شباهت‌ها و تفاوتهای,د9ر9ه 6 امختلف کاری‌شان ازلحاظ موضوعی: فنی
و محتوایی» اساتید و همکاران که هرکدام میتواند یک فرد را برانگیخته تا شروع به آزمایش و
آمیختن عناصری مختلف برای نائّل شدن به بیان هنری جدید کند (یزدان‌پناه و همکاران»
۶). در مورد پویانمایی ریک و مورتی میتوان گفت که «مضامین فرا جهانی۱ در این سریال,
به‌وضوح تحت تأثیر گرایش‌ها فرامینی خالق دیگر آن» دان هارمون است. هارمون بیشتر به‌دلیل
ساخت سریال کمدی کامیونیتی۲ از شبکه )8713 معروف است. این سریال درباره گروهی از
کاراکترهای نابغه است که گویی نسبت به وضعیت خود آگاه هستند. در سریال ریک و مورتی هم
چندین بار پیش میآید که کاراکترهای ریک و مورتی به‌طرز معناداری نشان میدهند نسبت به
این مسأله که شخصیتی در یک سریال تلویزیونی می‌باشند آگاه هستند.» (پترسون» ۱۳۹۷).
جدول ۳. روابط بینامتنی استخراج‌شده از اجزای مختلف پویانمایی ریک و مورتی
ادامه جدول ۳. روابط بینامتنی استخراج‌شده از اجزای مختلف پویانمایی ریک و مورتی
ساختار اک سنتک آشفته‌آو ترکیبی خالق *| همکاری تویسنده بادان فرا متنیت
ازانجایی که زبان پویانمایی تصویر است. بنابراین بازنمایی متن ادبی به دست یک انیماتور یا
پیاده کردن جزییات ذکرشده درباره. یک شخصیت داستانی توسط نویسنده است يا برداشت
شخصی مخاطب از ویژگیهای رفتازی؛"خصوظیات و به‌طورکلی سفیدخوانی جزییاتی است که
نویسنده به آنها نپرداخته است. طراح در اینجا با استفاده از گرافیک ساده؛ سعی بر تمرکز بر
در پویانمایی ریک و مورتی با توجه به اینکه برخی اپیزودها در قالب دیالوگ‌ها به‌وضوح پیش
متن بازتاب یافته است این مجموعه سریالی بینامتتی صریح و از طرفی گاهی استفاده از آثار در
حد الهام از ایده باقی می‌ماند؛ تلفیقی از بینامتنیت صریح و ضمنی به دست میدهد. درواقع»
تأثیری که نویسنده از اين آثار گرفته نوعی اقتباس هنری است که در آن اشارات و تلمیحانی
میشود که از نوع بینامتن ضمنی است و به جهت پروراندن ایده اولیه و نتیجه متفاوت نهایی و
به‌دلیل زبان متفاوت پویانمایی با آثار پیشین رابطه بین بیش‌متن و پیش‌متن از نوع دگرگونی
است. در اینجا علاوه بر بینامتنیت ضمنی, با توجه به تأثیر کلی و الهام بخشی از متن اثر مک و
مارتی و تغییر آن» میتوان حاصل کار را نوعی بیش متن اقتباسی نیز محسوب کرد. این اقتباس
گاهی در سطح باقی می‌ماند و حضور اثر اول بسیار پررنگ‌تر از اثر دوم میشود. گاهی نیز طرح
اقتباسی چنان با ایده‌های جدید امتزاج می‌یابد که تبدیل به طرحی کاملا نو و خلاقانه میشود.
استفاده از ارجاعات به فیلم و پویانمایی‌های پیشین؛ مصداق بارز بینامتنیت صریح و تغییر عامدانه
آنها نوعی از بیش متنیت دگرگون‌شده را تداعی میکند. بااینکه موضوع اثر در این خلال قابل
تشخیص باقی می‌ماند ولی تبدیل به اثری کاملا جدید میشود. یافتن زبانی متفاوت برای انتقال
ایده اولیه و تغییر آن» فرمی ثانویه ایجاد کرده که در عین حفظ بیان دغدغه‌های شخصی همواره
از مسائل هنرمندان بوده است. این پویانمایی نیز از اين قانون مستثنا نبوده است نویسنده پا را از
مسائل ارزشهای فردی فراتر نهاده و به موضوعات پیچیده چون فلسفه زندگی» آینده کهکشان
آذر اسماعیل (۱۳۹۵). «تحلیلی بر نظریه‌های بینامتنیت ژنتی». پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی,
اخوانی» سعید و فتانه محمودی (۱۳۹۴). «بررسی تأثیر آموزههای بینامتنیت بر تحلیل هنرهای کاربردی (مطالعه
موردی: نقوش تزیینی سفال‌های نیشابور)». دو فصلنامه هنرهای کاربردی, شماره ۷: ۳۹-۵۰
استم رابرت (۱۳۸۶) تحلیل متن. ترجمه احسان نوروزی در درآمدی بر نظریه فیلم (رابرت استم)
استم» رابرت (۱۳۹۳). مقدمه‌ای بر نظریه فیلم, گروه مترجمان به کوشش احسان نوروزی» چاپ سوم. چاپ
آلن» گراهام (۳۹۲). بینامتنیت» ترجمه پیام یزدانجو چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
پترسون» تروی (۱۳۹۷). ریک و مورتی سریالی برای آخرالزمان آمریکایی, ترجمه عرفان احمدی, بازیابی شده در
دستغیب» عبدالعلی (۱۳۸۴). «شخصیت‌پردازی در داستان». مجله کیهان فرهنگی, شماره ۲۳۳: ۳۴-۳۹
رحیمی جعفری» مجید؛ مصطفی مختاباد امرئی و حمیدرضا شعیری (۱۳۹۱). «ابرمتن‌ها و پیرامتن‌ها در سینمای
صفورا محمدعلی؛ کامران مهاجر افشار و فاطمه حسینی شکیب (۱۳۹۳)+«بررسی ساختاری پویانمایی تلویزیونی و
ارائه الگوی تحلیل متن» نشریه هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی, شماره ۱: ۷۱-۸۲
نامور مطلق بهمن (۱۳۹۰ الف). درآمدی بر بینامتنیت» نظریه‌ها و کاربردها تهران: سخن.
نامور مطلق بهمن (۱۳۹۰ ب). رویکرد بیامتنی و ترامتنی به هنر اسلامی. جستارهایی در چیستی
هن راسلامی (مجموعه مقالات و درس گفتارها)» تهران: موسسه تألیف» ترجمه و نشر آثار هنری متن.
نامور مطلق, بهمن (۱۳۸۶ الف). تأملی بر نظریه «بینامتنیت» رولان بارت: امپراتوری نشانه‌ها روزنامه
نامور مطلق بهمن (۱۳۸۶ ب). «ترامتنیت» مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهشنامه علوم انسانی,
نکونام» جواد و بهمن نامورمطلق (۱۳۹۶). «مطالعه زبان و بیان در پیکره سفالی طغرل بیک سلجوقی با رویکرد
بینامتنی» نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی, شماره ۲: ۴۳۵-۵۴
نوروزی» نسترن و بهمن نامورمطلق (۱۳۹۷). «خوانش بیش متنی چهار اثر برگزیده تصویرسازی کلودیا پالمارسی با
پیش متن‌هایی از نقاشی ایرانی». نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی, شماره ۱: ۵-۱۶
62۷ ۸ که بواناه 13166 ما دمنا 10 هه .(2016) .2 ,1/601006
۲ [ه 70 نت۲ عاهعاما 7 ,کماقصنع0۳ 6ط1 هه عصونجش۸ ,کطمنانص6 12
م۸ 161605105 60 حصنص۸ ۸0۲ دز صوخنفصمع صمفصستت عطا اصه موناه0
:60 وجموعه6 هه مها کعاصه1 .(0990) ۷۷۰ برونطعختا ۵ بط 8 ,8063۳905
70۵1 فصن صععخ م۸ احهط صز صمنامع۵ 4و عدمنتوصم6 فوصه بواناه 130۳
۶ بوانا 1310۳۵2 156 0ص 6و۳ و5 1۳۱ 10 کدمعمهنک .(2008) با کل م۵۳0509طن
و م30 هنز 100۵۶۲ بعاطمصنومصسنخصت۲ عطا عصنصنوهس] .(2018) ۷۷۰ 1۰ ,2/0166
40 128286 ۲و اصصصا ۳ حرطم ود ععصق 1۳ ۶و کاس ککقطلط 5 جکق3 بعسحلن
+03 ,لزق 16010 0ص 50606 که بواندجه نصت] معنع 310۳6 ,۲116726
۵ ۲032060 معسدز20 ۳۳ :وا زاه 106 عصنااه) ماک .(2014) 13۶۰ وصنهاعهه1
| در سال های اخیر، بینامتنیت نه تنها در ادبیات؛ که به عنوان رویکردی در نقد و مطالعات تطبیقی آثار هنری کاربرد زیادی یافته است. نظریه بینامتنیت ژرار ژنت به عنوان زیرمجموعه ای از فرامتنیت؛ راجع ارتباط هر متن(اثر هنری) و برگرفتگی آن از متون(آثار) پیش از خود و خوانش این ارتباط است. این پژوهش بر آنست تا به این سوال پاسخ دهد که چگونه می توان با رویکرد بینامتنی به خوانش آثار هنری (از جمله انیمیشن) دست زد. بدین منظور از روش گردآوری اطلاعات اسنادی و شیوه کار توصیفی و تحلیلی بهره برده شده است. برای پاسخگویی به سؤال تحقیق، ابتدا نظریه بینامتنیت و تفاوت های نظریه پردازان نسل اول و نسل دوم آن مرور شد. در ادامه، الگوی خوانش انیمیشن باتوجه به اجزای ساختاری یک انیمیشن پیشنهاد شد. مطابق با همین الگو، اجزای مختلف چند اپیزود انتخابی از یک انیمشن سریالی (ریک و مورتی) به عنوان نمونه موردی بررسی شد. ابعاد متفاوت این انیمیشن با توجه به پیش متن ها و عوامل فرامتنی)مولفی، اجتماعی و فرهنگی( مورد بررسی قرارگرفت. نتایج به دست آمده از بررسی انیمیشن ریک و مورتی حاکی از وجود بینامتن های قوی بین این اثر با پیش متن های گذشته (فیلم های قبلی همچون مردان ایکس، مرد چمنزن، مرد آهنی، پارک ژوراسیک و…) است. نتایج همچنین نشانگر آن است که نویسنده این انیمیشن توانسته با ترکیب پیش متن های متعدد، ترکیب نو با ارجاعات بیش متنی، پیرامتنی و فرامتنی خلق کند. همچنین، خوانش بافتاری اثر نشان از جایگذاری آگاهانه نشانه های معنایی نهیلیسم و خداناباوری در شخصیت پردازی و روایت های این اثر دارد. خوانش مولف اثر نیز حاکی از ارتباط موثر همکاران خالق اثر بر سبک ویژه او است. |
4,363 | 432179 | در این راستا سیاست گذاران به دنبال ابزارها.و سیاستهای تقویت کننده رشد و توزیع درآمد به
صورت هم‌جهت و همزمان هستند. از سوی دیگر انتظار پر این است صنعت بیمه با توجه با کارکرد توزیع
رسک و جبران خسارت آن و همچنین نقش آن در توسعه مالی» بتواند امکان دسترسی همزمان به رشد
اقتصادی و توزیع درآمد را فراهم کند. در مطالعه حاضر برای آزمون این فرضیه روش خود رگرسیونی با
وقفه‌های توزیعی(.۸14101/)طی دوره زمانی ۱۳۹۵-۱۳۵۴ به کار گرفته شده است. نتایج نشان داد توسعه
صنعت بیمه میتواند در کوتاه مدت دسترسی همزمان به رشد اقتصادی و توزیع درآمد را فراهم کند. اما در
بلندمدت صرفا رشد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. با این وجود در بلندمدت میتوان جهت دسترسی
همزمان به رشد اقتصادی و توزیع درآمد به سرمايه انسانی و فیزیکی اتکا کرد. همچنین بر اساس الگوی
تصحیح خطا؛ در هر دوره به ترتیب ۸۸/۲ و ۶۸/۱ درصد از عدم تعادل‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی
کلیدواژه‌ها: بیمه» جبران خسارت» ریسکک» توسعه مالی» ضریب جینی» تولید ناخالص داخلی» وقفه‌های
دستیابی به رشد اقتصادی و بهبود توزیع درآمد همواره از اهداف اصلی توسعه اقتصادی
محسوب می‌شوند. براساس نظریه‌های سنتی توسعه» دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر و ایجاد
فرصتهای مناسب اقتصادی برای گروههای کم درآمد محور استراتژی‌های توسعه است؛ اما با
گذشت زمان مشخص شد هرچند کشورها نرخ‌های سریع رشد اقتصادی داشتند» اما گروههای
کمد رآمد و فقیر از منافع ناشی از آن بهره چندانی نبردند. نارسایی‌های بخشهای اقتصادی»
رکود» بیکاری شدید» تغییرات جمعیتی و اقتصادی موجب شده است تا اقشار کم درآمد از
کمک‌های دولت و سایر پیشرفت‌های جامعه بهره‌مند نشوند(2013 ,3۵720 :8 [۳150). وجود
نابرابری گسترده در توزیع درآمد به بروز فقر و افزایش دامنه آن منجر میشود؛ به علاوه سطوح
بالای نابرابری درآمد» توالی رشد اقتصادی و به‌تبع آن فرآیند کاهش نابراپری درآمد را کند می-
کند(2008:243 5212۳1720 ۵۶ 20ع8ع3۳ع]/1). درنیجه این وقایع سباشتگذاران توسعه اقتصادی
راهبرد رشد همراه با باز توزیع در آمد(61۸7:ط32091000 ۷۵10 0۳0۷۵)) را توصیه کردند.
در راستای این راهبرد استفاده از ابزارهای سیاستی همچون بیمه که قادر باشند رشد اقتصادی و
توزیع د رآمد را به‌طور همزمان بهبود بخشد» راهگشا خواهد بود.
امروزه تمامی فعالیتهای اقتصادی و غیر اقتصادی با ریسک و نااطمینانی مواجه هستند. این
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۳
ریسک و نااطمینانی از یکسو فضای کسب و کار و جریان سرمایه گذاری و نهایتا رشد اقتصادی را
مختل میکند و از سوی دیگر به واسطه خسارت های وارد شده از محل آنها سطح رفاه افراد
کاهش می‌یابد. این مسئله حداقل در گروههای درآمدی پایین میتواند به تشدید فقر و نهایتا
شکاف طبقاتی در جامعه دامن زند. این در حالی است که صنعت بیمه با توزیع ریسک (و
راهکارهای آن در قبال نااطمینانی) و جبران خسارت هزینه‌های مربوطه را حداقل میکند. صنعت
بیمه از این طریق فضای مساعدی را برای کسب و کار و سرمایه گذاری فراهم می کند و همچنین
مانع از کاهش قابل توجه سطح رفاه افراد در قبال هزینه‌های ریسک و نااطمینانی میشود. از طرفی
ا زآنجا که فاصله زمانی بین پرداخت خسارت و تجمیع حق بیمه تولیدی در رشته مختلف صنعت
بیمه امری متداول است» وجوه عظیمی در اختیار بیمه گر است؛ انتظار بر این است بیمه گر بتواند از
محل این وجوه منجر به توسعه مالی (تأمین اعتبارت کوتاه‌مدت و میان‌مدت) شده و دسترسی افراد
کم درآمد و واحدهای اقتصادی مربوطه به منابع مالی را سهولت بخشد و از این طریق نیز منجر به
بهبود توزیع درآمد و رشد اقتصادی شود. بر همین اساس در مطالعه حاضر این سوال که «آیا
توسعه صنعت بیمه امکان دسترسی همزمان رشد اقتصادی و توزیع درآمد را فراهم میکند؟» در
مورد اقتصاد ایران مورد بررسی قرار می گیرد. در اینن؛راستا از روش خود رگرسیونی با وقفه
در ادامه مقاله؛ در بخش دوم مبانی نظری بیان میشود» در بخش سوم پیشینه مطالعات تجربی
مرور می‌شوند. در بخش چهارم مدل تحقیق ارائه میشود. بخش پنجم به برآورد مدل و تحلیل
نتایج اختصاص یافته است و در بخش ششم نیز نتیجه گیری صورت می گیرد.
کارایی نظریه‌های کلاسیک بیان می‌کردند نابرابری درآمد» انگیزه لازم برای انباشت سرمایه و
رشد اقتصادی را فراهم میکند. این نظریه برای سالهای طولانی در عرصه اقتصادی مسلط بوده و
به عنوان یک واقعیت مسلم در برنامه‌های توسعه اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه تلقی می‌شد
(1996 ,۷6۲۵165 6۶ 8281 - 52101). ولی از نیمه دوم قرن بیستم به بعد.» به ویژه از دهه ۱۹۷۰ با
ملاحظه افزایش شکاف درآمدی میان فقرا و ثروتمندان و همچنین تحول در آگاهی عمومی به
افزایش کیفیت زندگی تأکید شده است(2008:13 ,521271۵0 :8 1/16076820). به‌طورکلی
اقتصاددانان کلاسیک و نثئوکلاسیک معتقدند توزیع غیریکنواخت درآمد میتواند اثر مثبت بر
فرایند رشد داشته باشد و برعکس عده‌ای دیگر مانند میردال و سن معتقدند رشد اقتصادی مستلزم
بهبود در توزیع درآمد است و در واقع کاهش نابرابری را ضروری میدانند( 200 1۳۳0020216293
3 ,ل1161027). به هر حال اگر رشد اقتصادی و بهبود در توزیع درآمد دو ملفه اساسی
توسعه اقتصادی در نظر گرفتشه شوده» سه راهی رد برای توسعه متصور
الف) تقدم رشد اقتصادی بر بازتوزیع د رآمد (:36۵1900100 ۲۳06 0۳0/۸۵ 0714): بر این
اساس با رشد اقتصادی و ایجاد ظرفیتهای گسترده اقتصادی و بزرگک شدن حجم اقتصاد» به‌طور
خودبه خود» شرایط اشتغال و کار برای همه گروههای اجتماعی و درآمدی فراهم میشود و از این
طریق توزیع درآمد متعادل محقق میشود. تجارب جهانی و مطالعات صورت گرفته عدم تحقق
این امر را به خوبی نشان میدهد. ب) تقدم باز توزیع درآمد بر رشد اقتصادی ( 1۳0۱0۳ن2۵
6 060): در این راهبرد» منابع جامع عمدتا صرف توزیع مناسب درآمد میشود و
سرمایه گذاری برای رشد اقتصادی و توجه به آن در درجه بغدی قرار می گیرد و عملا ظرفیتهای
اجتماعی جامعه تضعیف میشود. تجازب و مطالعات زیادی نشان میدهد که اجرای این سیاست
در بلندمدت نه به توزیع متعادل د رآمد میرسد و نه به رشد اقتصادی. ج) رشد همراه با باز توزیع
د رآمد (1008110000:07/71 110 050113)): در این راهبرد تأکید میشود که باز توزیع
درآمد نمیتواند بدون تکیه به اقتصادی پررونق و توانا کار به جایی ببرد. در این راهبرد سیاست-
های اجرایی باید بتواند هم به نفع رشد اقتصادی واهم به نفع توزیع درآمد عمل کنند. توسعه
صنعت بیمه با هدف تقویت رشد اقتصادی و بهبود توزیع درآمد نیز میتواند جزو سیاستهای
هارولد و اسکیپر (510067,1998 :8 1127010) بیان کرد که از دید گاه عملکردی شرکتهای
بیمه می‌توانند از دو کانال: الف) انباشت سرمایه (فیزیکی و.انسانی) و ب) نوآوری فنی» روی رشد
اقتصادی تأثیر داشته باشند؛ که این اعملکرد درهفت زمینه استن۱) بیمه باعث افزایش ثبات مالی
میشود؛ ۲) بیمه جانشین و تکمیل کننده‌ای برای برنامه‌های تأمین اجتماعی دولت است؛ ۳) بیمه
تجارت و معاملات را تسهیل می کند؛ ۴) بیمه به تحرک پس‌اندازها کمسک میکند؛ ۵) بیسه
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۵
مدیریت ریسک را تسهیل میکند؛ ۶) بیمه به کاهش خسارت کمک میکند؛ ۷) بیمه به تخصیص
کا رآمد سرمایه کمک میکند. شر کت‌های بیمه می‌توانند وجوه حاصل از حق بیمههای تولیدی را
در تأمین اعتبارت کو تاه‌مدت و میان‌مدت واحدهای اقتصادی مورد استفاده قرار دهند. از این منظر
شرکتهای بیمه به عنوان مسسات مالی منجر به توسعه مالی می‌شوند. مرتن (1/6۲:۵,1992)»
نظری خود بیان کردند که مسسات مالی از طریق تحرکک پس‌انداز» تخصیص منابع» کنترل
وام گیرندگان و اعمال کنترل مشارکتی» تسهیل در مدیریت ریسکک و تسهیل در مبادلات کالا و
خدمات از دو کانال: ۱) انباشت سرمایه و ۲) نوآوری فنی به رشد اقتصادی کمک میکنند( 5286
گرین وود و جوواندیچ(70۷200۷1617,1990 )) رابطه تأمین مالی و نابرابری را
در قالب یک مدل رشد درونزا بررسی کردند. مدل نظری گرین وود و جووانویچ ( 6۳۵6۷/۵۵۵
0 ,701722001 :8)» راه حل پویایی برای رابطه بین تأمین مالی و نابرابری ارائه کرد به این
صورت که در مراحل اولیه توسعه موقعی که واسطه‌های مالی کمتر توسعه یافته هستند» اقتصاد
بهآرامی رشد می کند. در مرحله میانی توسعه همراه با رشد اقتصادی سریع تر و توسعه مالی عمیق-
تر» نابراپری درآمدی بیشتر میشود و در مرحله بلوغ هنگامی که یک ساختار مالی بسیار توسعه
یافت و عوامل بیشتری به بخش واسطه مالی دسترسی پیدا کردند.درجه نابرابری درآمدی کاهش
خواهد يافت و درنهایت ثابت و پایدار میشود(1.1308,2006): بر خلافت فرضیه - معکوس گرین
وود- جووانوویچ» برخی دیگر از کارهای نظری یک رابطه خطی و منفی بین توسعه مالی و
نابرابری در آمد پیشنهاد میکنند. مدل گالوز و زیرا (70178:1993 +8 62107) الگوی پویای توزیع
درآمد در اقتصادی است که در آن سرمایه گذاری غیرقابل تقسیم (70۷65102601 70۵1102016])
بوده» عاملین اقتصادی برای دو دوره در نظر گرفته شده و نسل‌های مختلف توسط ارث و میراث به
هم مربوط می‌شوند. عاملین اقتصادی می‌توانند يا به عنوان نیروی کار غیر ماهر در هر دوره کار
کنند يا اینکه در اولین دوره در سرمایه انسانی سرمایه گذاری کرده و در دومین دوره به عنوان
نیروی کار ماهر مشغول به کار شوند. به هر حال درنتیجه نقصان‌های بازار سرمایه» شانس و فرصت
سرمایه گذاری در سرمایه انسانی بهخواملی که از ارگ واغیراث تسبتا زیادی برخوردار شده‌اند و با
آن دسته از افرادی که تأمین وجوه مورد نیاز برای سرمایه گذاری در سرمایه انسانی به اعتبارات
خارجی دسترسی پیدا میکنند» محدود میشود. بر اساس نتایج حاصل از مدل گالور و زیرا(
7063,3 8 02107)؛ در بلندمدت ثروت بین دو گروه از افراد» افراد پردرآمد که کارکنان
ماهری هستند و افراد کمد رآمد که کارگران ساده هستند» تقسیم میشود. گروهی ثروتمند که
خانواده‌هایی با سطوح آموزش بالاتر هستند و گروهی فقیر با سطوح آموزش پایین‌تر. توسعه
بازارهای مالی سطوح وسیع تر و دسترسی آسان‌تری به منابع مالی را برای خانواده‌های فقیر فراهم
خواهد کرد. همگام با توسعه مالی محدودیتهای اعتباری که خانوارهای کم درآمد با آن مواجه
هستند» برداشته خواهد شد و این امر به کاهش نابرابری توزیع درآمد کمک خواهد نمود( 720601
چچی و گارسیا-پنالوسا (6۵7012-06021080,2004 :8 فط0000) نشان داد که یک مکانیسم
مشابه به بیمه میتواند به انباشت سرمایه انسانی کمک کند. آنها از ارث به عنوان یک مکانیزم شبه
بیمه یاد کرده‌اند که به کاهش خطر ابتلا به نوسانات اقتصادی کمک میکند. بر اساس بررسی آنها
ارث میتواند از طریق شکل گیری سرمایه انسانی و بهبود آموزشی منجر به کاهش نابرابری درآمد
شود. آنها همچنین نشان دادند که شرایط ریسکی منجر به افزایش نابرابری درآمدی میشود. گالی
و گارس یا -پنالو سا (627013-0621050,2002) 4 نع ا0)) و گارس یا-پنالوبا و
توناوسکی (11:۳۵516/,2005 :8 0276013-00081280) هم نشان دادند که افزایش ریسک‌های
اقتصادی منجر به نابرابری درآمدی میشود. این در حالی است که صنعت بیمه با توزیم ریسک‌ها
و جبران خسارت میتواند هزینه‌های ریسک را حداقل کرده و مانع از تشدید نابرابری درآمدی
مطالعات فراوانی در مورد رشد اقتصادی و توزیع در آمد صورت گرفته است که بر اساس
مبانی نظری از بین آنها مطالعاتی که بر صنعت بیمه و توسعههمالی تأکید داشتهاند ارتباط
نزدیک تری با موضوع مطالعه حاضر دارند. به برخی از این مطالعات در ادامه اشاره میشود.
لی و همکارانش(1998,له 8:6 :فنآ) باابه کار گیری دادههای ۴۰ کشور توسعه یافته و
درحال‌توسعه طی سالهای ۱۹۴۷ تا ۱۹۹۴ به این نتیجه رسیدند کشورهایی که در آنها بازارهای
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۷
مالی از کار کردهای بهتری برخوردار هستند قویا با نابرابری در آمدی پایین‌تری دارند. وارد و
زوربروگ (2070۳0688,2000 :8 1۷7274) رابطه علّی بین رشد فعالیتهای بیمه و رشد اقتصادی
در۹کشور عضو 03۳6070 را طی سالهای ۱۹۹۶-۱۹۶۱ از طریی روش خودرگرسیون
برداری(۸::۳۵۲۵876551070 ۷7۵0107) بررسی نموده‌اند. نتایج نشان داد که فعالیتهای بیمه‌ای در دو
کشور کانادا و ژاپن باعث افزایش رشد اقتصادی شده است» درحالی که در کشور ایتالیا بک
رابطه دو طرفه ضعیف بین بیمه و فعالیتهای اقتصادی وجود دارد. در کشورهای دیگر شواهد و
دلایلی برای وجود رابطه وجود ندارد. آزمون رابطه علّی با توجه به مدل تصحیح خطا نیز نتایج
فوق را تأیید میکند» تنها استثنا در مورد دو کشور فرانسه و استرالیاست که در آنها رابطه نسبتا
ضعیفی وجود دارد. این تفاوت نتایج بین کشورها به خاطر اثر عوامل مختلف مختص هر کشور
(نظیر وضعیت فرهنگی» مقررات» محیط سیاسی» بهبود عملیات واسطه گری در بخش مالی) است.
وب و همکاران(21,2002 ۵۲ :8 7200 ) اثر عملیات بانکی و بیمه بر افزایش سرمایه و تولید را
برای ۵۵ کشور طی دوره زمانی ۱۹۸۰-۱۹۹۶ مورد بررسی قرار داده‌اند. رگرسیون تک معادله‌ای»
با درنظ رگرفتن متغیرهای مالی برونزا نشان دهنده اثر مثبت توسعه بانکی بر رشد اقتصادی است»
درحالی که متغیر بیمه» اثر معنی‌داری ندارد: نتایج معادلات همزمان» با درنظ رگرفتن متغیرهای
درونزا با فرض رابطه درونزا بین فعالیتهای مالی و رشد اقتصادی» نشان میدهد که سطح بالای
عملیات بانکی و حق بیمه زند گی دریافتی بالا منجر به نرخ بالای رشد اقتصادی میشود. در مورد
رابطه این متغیرها در جهات دیگر رشد اقتصادی بر ضریب نفوذبیمه زندگی اثر می‌گذارد»
درحالی که این امر در مورد عملیات بانکی زیاد قابل پیش‌بینی نیست. در مقابل هیچ رابطه‌ای بین
بیسه‌های غیر زندگی و رشد اقتصادی در جهات مختلف وجود ندارد. کلارک و
همکارانش (21,2003 21 :8 012716 ) با بکا رگیری دادههای پانل برای کشورهای درحال‌توسعه و
توسعه یافته برای سالهای ,۱۹۹۵-۱۹۶۰ به این نتیجه رسیدند که کشنورهای برخوردار از بخش
مالی توسعه‌یافته‌تر از نابراپری درآمدی کمتری رنج می‌برند» همچنین نابرابری درآمدی همزمان با
توسعه بازارها و واسطه‌های مالی کاهش می‌یابد. آنها هیچ گونه شاهد و مدرکی در مورد رابطه
تآشکل معکوس بین تأمین مالی و نابرابری پیدا نکردند. بک و لوین (1.6۷10,2003 :8 36016 )» با
استفاده از یک نمونه بین کشوری شامل ۵۲ کشور درحال‌توسعه و توسعه يافته طی سالهای ۱۹۶۰
تا ۱۹۹۹ رابطه بین توسعه واسطه‌های مالی و تغییرات در توزیع درآمد را بررسی کردند. آنها به این
نتیجه رسیدند که در کشورهایی که از سطوح بالاتر توسعه واسطه‌های مالی برخوردار هستند
نابرابری در آمدی یا سرعت بیشتری کاهش می‌یابد و همچنین توسعه مالی از طریق ارتقا نامتناسب
در آمد افراد فقیر نابراپری درآمدی را کاهش میدهد. کاگلر و افقی (2005,نطع010 :8 10810۳)
رابطه بلندمدت بین اندازه بازار بیمه و رشد اقتصادی را در کشور انگلستان طی دوره ۲۰۰۳-۱۹۹۶
برای بیمههای بلندمدت و طی دوره ۲۰۰۳-۱۹۷۱ برای بیمههای عمومی مورد بررسی قرار داده-
اند. آنها با استفاده از آزمون همجمعی یوهانسن(10:1* 20116872110 601120860)دریافند که
یک رابطه بلندمدت بین توسعه اندازه بازار بیمه و رشد اقتصادی در تمامی مولفه‌های بازار بیمه
وجود دارد. آزمون‌های علّیت نشان میدهند که یک رابطه علّی بین رشد اندازه بازار بیمه و رشد
اقتصادی بلندمدت در هشت بازار بیمه وجود دارد. در مقابل رابطه علّی کوتاه‌مدت تنها از بیمه-
های زندگی» تعهدات و خسارتهای مالی به رشد اقتصادی مشاهده میشود. علاوه براین شواهد
نشان میدهد که یک رابطه علّیت دو طرفه بلندمدت بین رشد اقتصادی و اندازه بازار بیمه در سه
طبقه بیمه‌ای وجود داشته که در آنها نیز رابطه علّیت از رشد اقتصادی به توسعه بیمه قوی‌تر از
جهت معکوس آن است. مانوئل و بیشکو رت (3[]]660171,2006 :۸8 [1/]2006) به بررسی تأثیر
توسعه مالی بر نابرابری در آمدی در برزیل طی دوره زمانی ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۴ پرداختهاند. آنها به این
نتیجه رسیدند که توسعه مالی و گسترش نهادهای مالی تأثیری قوّیوامعنی دار بر نابرابری درآمدی
دارد. اما این به این معنی نیست که افراد فقیر توانسته‌اند از این توسعه مالی بهره‌مند شوند زیرا
عواملی مانشد افزایش نرخ تورم مانع ورود افراد فقیر به این بازارها شده است.
لیانگک(1].12۳8,2006) بااستفاده از روش /63/1» دادههای استانی چین را طی ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۰ مورد
بررسی قرار داد. وی به این نتیجه رسید که توسعه مالی قوبا بر الگوی توزیع درآمد تأثیرگذار است
و نحوه اث رگذاری نیز به این صورت است که توسعه مالی در چین باعث کاهش نابرابری درآمدی
در مناطق شهری شده است. سلیمان و آمر(۸۳۵۲ :8 511161320) به بررسی و تجزیه و تحلیل
رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی در کشور مصر طی دور زمانی ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۱ پرداختهاند.
نتایج حاکی از رابطه متقابل توسعه مالی و رشد اقتصادی در کشور مصر است هم چنین آنها
اثبات کردند که توسعه مالی از طریق افزایش منابع برای سرمایه گذاری و افزایش کارآیی
سرمایه گذاری سبب رشد اقتصادی در این کشور میشود. جیمز(72168,2008)» به بررسی تأثیر
توسعه مالی بر رشد اقتصادی در کشور مالزی از کانال‌های گوناگون پرداخته است. وی برای
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۹
بررسی این مکانیسم‌ها در مطالعه خود شش معادله را برآورد کرده است. نتایج نشان داد که توسعه
مالی از طریق افزایش پس‌انداز و سرمایه گذاری خصوصی,» موجب رشد اقتصادی بالا در کشور
مالزی شده است. نتایج حاصل از مطالعات وی» فرضيه درون‌زایی توسعه مالی و رشد» مبنی بر
این که توسعه مالی از طریق افزایش کارایی سرمایه گذاری سبب رشد اقتصادی شده است را نیز
تأیید کرد. آرنا(۸۲6۵,2008) رابطه علّی بین فعالیتهای بازار بیمه و رشد اقتصادی را در ۵۶
کشور (توسعه یافته و درحال‌توسعه) طی سالهای ۲۰۰۴-۱۹۷۶ بررسی کرده است. وی برای
بررسی خود از مدل پویای پنل دیتا(13218 82061) و روش گشتاورهای تعمیم یافته( 6۵0۵۳۵11260
)) 3/060۶ 0۶ 0۵ 1ع1/1) استفاده میکند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده وجود
یک رابطه مثبت و معنادار بین فعالیتهای بیمه‌ای (کل» زندگی و غیرزندگی) و رشد اقتصادی
است. اثر بیمه زندگی بر رشد اقتصادی تنها در مورد کشورهای با درآمد بالا صادق است» ولی در
بیمههای غیرزندگی این اثر در هر دو گروه از کشورها وجود دارد» ولی در کشورهای توسعه
یافته بیشتر از دیگر کشورهاست. نتایج همچنین وجود رابطه غیرخطی بین فعالیتهای بیمه‌ای و
رشد اقتصادی را تأیید نکرده است. وادلاماناتی(۷۷2412۳202,2009) اثر رشد فعالیتهای
بیمه‌ای را به همراه سایر متغیرهای کنترل برآتوسعه اقتطنادی" کشور هندوستان طی سالهای ۱۹۸۰-
۶ مورد بررسی قرار داده است. نتایج این تحقیتقی مشارکت مثبت بخش بیمه در توسعه
اقتصادی و رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرها را تأیید میکند. باوجوداینکه اصلاحات در بخش
بیمه اثری بر فعالیتهای اقتصادی ندارد رشد آنهابر توسعه اقتصادی تأثیر مثبت دارد.
آنگک(۸8,2009) رابطه بخش مالی و نابرابری را در کشور هند و با توجه به دادههای سری
زمانی این کشور طی دوره ۲۰۰۳-۱۹۵۱ بررسی می‌نماید. نتایج نشان میدهد با وجود در نظر
گرفتن شاخصهای متفاوت توسعه مالی» توسعه مالی نقش قابل توجهی در کاهش نابرابری توزیع
درآمد ندارد. هان و همکاران (21,2010 61 :8 12]) رابطه بین توسعه بیمه و رشد اقتصادی رابا
استفاده از مدلهای گشتاورهای تعمیم یافته برای ۷۷ کشور ظی آدوره ۲۰۰۵-۱۹۹۴ بررسی نموده-
اند. بر اساس نتایج برای کشورهای درحال‌توسعه» توسعه بیمه عمومی» بیمه زندگی و غیرزندگی
در مقایسه با کشورهای توسعه یافته نقش,مهم‌تری در رشد اقتصادی دارند. بو رکاسرو
سیمون(510۳,2010 6۶ 360296) با بررسی دادههای جمعیت شناختی و اقتصادی
ایالاات‌متحده طی دوره زمانی ۲۰۰۸-۱۹۹۵ نشان دادند که غفلت از بیمه سلامت سطح رفاه
خانوارصای آمریکایی را کاهش داده و نابرابری‌ها را تشدید سی کند.
بنفیگیولی(80181:011,2012) با مطالعه ۶۷ کشور طی دوره‌های زمانی ۲۰۰۴-۱۹۷۶ نشان میدهد
که توزیع ریسکک از طریق بیمه‌ها میتواند تعداد زیادی از سرمایه گذاران را ترغیب به ورود در امر
تولید نماید. وی بیان میکند که سرمایه گذاری با ریسکک کمتر از طریق توسعه صنعت بیمه ممکن
میشود و در این فرآیند نوسانات عایدی‌ها و نابرابری‌ها کاهش می‌یاید. آبراهامسن و
آسچی(6,2012ع۸۶ :۵ ۸۲۵۵۹6) و لی و لیائو(1:20,2014 فآ) نیز به نتایج مشابهی در
مورد بیمه و سرمایه گذاری خصوصی دست یافتند. لی و دیگران21,20183 6۲ :8 1۸6 ) به ارتباط بین
فعالیت بیمههای زندگی و رشد اقتصادی با استفاده از دادههای چهل کشور با سه سطح درآمدی
طی دوره زمانی ۲۰۰۷-۱۹۷۹ با استفاده از روش ۲۵8۳6۶91005 0۳613160 راعمنصعع5 اعصه0
(5178۸0) 1011602-۳116 208100۳100 پر داخته‌اند. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که یک علیت دو
طرفه در کوتاه مدت و بلندمدت بین بیمههای زندگی و رشد اقتصادی وجود دارد. الحسن و
فیادو ر(۳12007,2014 +۵ ۸11299208) به بررسی ارتباط بین ضریب نفود بیمه و رشد اقتصادی با
استفاده از مدل ,۸1۹101 و دادههای کشور غنا طی دوره زمانی ۲۰۰۰-۱۹۹۰ پرداختهاند. نتایج نشان
داد ضریب نفوذ کل صنعت بیمه» بیمه زندگی و غیر زندگی بر روی رشد اقتصادی در بلندمدت
تأثیر مثبت دارد. متامنی (۸1010:0601,2015) به بررسی تأنیر بیمههای خصوصی بر توزیع درآمد با
استفاده از دادههای بین استانی ایران طی دور زمانی ۲۰۱۲-۲۰۰۰ پرداخته است. نتایج نشان دادند
که نابرابری درآمدی در ایران میتواند از طریق رشد بیمههای خصوصی کاهش یابد. روسیگنلو
(10.2010مدوندد1)0)» به بررسی اثرات سیاستهای مالیاتی و مخارج بر توزیع درآمد طی دوره
زمانی ۲۰۱۳-۲۰۱۲ در آرژانتین پرداختهاند. نتایج نشان داد که سیاستهای مالی یک ابزار قوی
برای کاهش نابرابری درآمدی و فقر است اما سطح بالای مخارج منجر به ناپایداری برنامه‌ها می-
ایزینمان و همکاران(2[,2016 61 8۶ ۸12672)» به بررسی تأثیر آموزش حرفه‌ای بر تولید و
توزیع درآمد به صورت بین کشوری پرداختهاند. نتایج نشان داد که آموزشهای حرفه‌ای تأثیر
بلندمدت و کارایی بر اشتغال خانوارهای فقیر در کشورهای آلمان» امریکا تایلند و سنگاپور دارد.
عزیزی و پاسبان(1998 :۳290 6 [۸72)رابطه بین بیمه زندگی و رشد اقتصادی ایران رابا
روش مجذور حداقل مربعات معمولی( 01.5) 85002765 1.6291 /(0۳4102۲) بررسی نموده‌اند.
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۱۱
نتایج حاکی از آن است که بین حق بیمه سرانه زندگی و تولید ناخالص داخلی رابطه مثبت وجود
دارد. جعفری صمیمی و کارد گر(162۳482۳:2007 بخ مکمک [) رابطه علّی بین توسعه بیمه و
رشد اقتصادی در اقتصاد ایران را طی سالهای ۱۳۳۸-۱۳۸۳ مورد بررسی قرار داده‌اند. در این
مطالعه مدل خود توضیح برداری ۷7۸/۹ یا مدل تصحیح خطا ( 1660290 007۳۵600 ۳۳۳۵۲
(804061)) به همراه آزمون‌های مختلف در مورد پایداری و همجمعی برای تعیین علیت بکار رفته-
اند. نتایج وجود رابطه علّی از بیمه و بیمههای زندگی به رشد اقتصادی را تأیید ولی رابطه علّی از
بیمههای غیر زندگی به رشد اقتصادی را تأیید نمی‌کند. مهرگان و سالاریان ( :۸ 1/0182
9 به بررسی تأثیر بیمههای اجتماعی بر نابرابری در آمد در ایران طی دوره زمانی
۱۳۸۴۴ پرداختهاند. در این مطالعه فرضيه کوزنتس در مورد اثر بیمههای اجتماعی و توزیع
درآمد آزمون شد. نتایج نشان داد که در ایران فرضیه کوزنتس صادق نیست. هم چنین» حق بیمه
دریافتی بیمههای عمر و غیر عمر باعث کاهش نابرابری می‌شوند و اثر بیمههای عمر بر کاهش
نابرابری درآمد به مراتب بیش از اثر بیمههای غیر عمر است. در کل تأثیر بیمههای اجتماعی بر
نابراپری» ناچیز ولی معنادار است. عصاری و همکاران (21:2010 2۲ 8 (۸۵۵۵) تأثیر توسعه مالی بر
فقر و نابرابری را در کشورهای عضو ایک(087:0 ) طی.دوره ۲۰۰۴-۱۹۹۰ بررسی نموده‌اند. در
این مطالعه از مدل دادههای تابلویی پویا و ایستا استفاده شده است» نتایج نشان داد توسعه مالی از
طریق تأثیر بر رشد اقتصادی میتواند سهم به‌سزایی در کاهش فقر و نابرابری در کشورهای نفت-
خیز عضو ایک داشته باشد. جهانگرد (12282۳04:2012) به بررسی علیت بین رشد اقتصادی و
رشدبيمه (با تم رکز بر مدل رشد اوصا دور رم ام ۱۳۸۶-۱۳۳۶ به روش تودا و
یامو تا(۷2727010:1995 68۶ 1002) و ارزیابی اهمیت پخش بیمه در اقتصاد ایران ( با تم رکز بر
مدل فرضیه حذف بر اساس جداول داده- ستانده سالهای ۱۳۶۵ و ۱۳۸۰) پرداخته است. بر اساس
نتایج رابطه علیت از سوی حق بیمه به سمت رشد اقتصادی بوده که این رابطه ناشی از حق بیمههای
غیرزندگی است. در خصوص بیمههای زندگی» رابطه‌ای بین آزشند اقتصضادی و رشد بیمههای
زندگی قابل تأیید نیست. مطابق نتایج به دست آمده از جدول داده-ستاده و در اثر حذف بخش
بیمه» این بخش در اقتصاد ایران کلیدی نیست. شهبازی و همکاران (21:2014 2۲ :8 (5772022)
رابطه تجربی بین توسعه بیمههای زندگی و غیرزندگی و رشد اقتصادی در ایران را با استفاده از
روش ,آ۸۳7 طی دوره زمانی ۱۳۵۸-۱۳۸۸ بررسی کرده‌اند. نتایج نشاندهنده وجود رابطه
هم جمعی میان متغیرهای تحقیق است و حاکی از این است که بیمه زندگی در کوتاه مدت و
بلندمدت تأثیر معناداری بر رشد اقتصادی ندارد» ولی بیمه غیرزندگی در کوتاه مدت و بلندمدت
بر رشد اقتصادی تاأثیر معناداری دارد. همچنین» در بلندمدت یک رابطه علّی یک طرفه از توسعه
بیمه غیرزندگی به رشد اقتصادی وجود دارد ولی رشد اقتصادی علت گرنجری توسعه بیمههای
زندگی و غیرزندگی نیست. محقق زاده و همکاران(21:2018 61 :8 08224000 0/0528 به
بررسی تأثیر بیمههای زندگی و غیرزندگی بر رشد اقتصادی ۳۰ کشور منتخب توسعه یافته و ۲۴
کشور منتخب درحال توسعه طی بازه زمانی ۲۰۰۰-۲۰۱۵به روش 6۸418 پرداختهاند. نتایج حاکی
از آن است که توسعه بیمههای زندگی و غیر زندگی هر دو بر رشد اقتصادی کشورهای توسعه
یافته و درحال توسعه تأثیر مثبت دارند» همچنین به دلیل سطح درآمد سرانه پایین کشورهای
درحال توسعه» تأثیر بیمههای زندگی و غیر زندگی بر رشد اقتصادی آنها بیشتر از کشورهای توسعه
یافته است. اسدزاده و نقیبی (318001:2019 :8 ۸824220610) به بررسی تأثیر توسعه بیمه بر رشد
اقتصادی با توجه به نقش نهادهای محیطی در ۲۰ کشور طی دوره زمانی ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ با مدلهای
رگرسیونی انتقال ملایم تابلویی(08714) پرداختهاند. نتایج مطالعه حاکی از تأثیر مثبت و معنی‌دار
متغیرهای تورم و شاخص توسعه مالی بر رشد اقتصادی و تأثیر منفی و معنی‌دار ضریب نفوذ بیمه»
نهاده‌های محیطی و مخارج دولت دز ارژیم حدی اول» همچنین تأثیرامثبت و معنی‌دار ضریب نفوذ
بیمه» نهاده‌های محیطی و مخارج دولت و تأثیر منفی و معنی‌دار متغیرهای تورم و درجه باز بودن
اقتصاد در رژیم حدی دوم بر روی رشد اقتصادی بود. شاه‌آبادی و همکاران( 6۲ :8 ن2024۵ حلمطا5
9))) اثر متقابل توسعه مالی و شاخصهای آزادی اقتصادی بر ضریب نفوذ بیمه در ۱۵ کشور
ناموفق بیمه‌ای را با رویکرد /2:) طی دوره ۲۰۰۰-۲۰۱۴ بررسی کرده‌اند. نتایج نشان داد اثر
متقابل توسعه مالی و کلیه شاخصهای آزادی اقتصادی بر ضریب نفوذ بیمه مثبت و معنادار است.
همچنین» اثر انفرادی توسعه مالی و شاخص آزادی اقتصادی کل مثبت و معنادار است. اما تأثیر
انفرادی آنها بر ضریب نفوذ بیمه نسبت به اثر متقابل آنها کمتر است: از مطالعات داخلی دیگر می-
توان به مطالعات هوشمند و دانش‌نیا (122812:2012 +6 718120)» جابری خسروشاهی و
همکاران (21:2012 8:6۲ 5۳۵07 16009۲0 720601)» صامتی و سجادی ( :8 52706
3[ دهمرده و شکری (5170101:2011 +6 0ع102002۲0)» سالم و عرب یار محمدی
(2012:ن۵0 0۵۳ جقرز ۸۲۵ 6 0ع521)» علمی و آریانی (۸۳۷۵,:2014 :8 ۳:1۳۳)» میرزائی و
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۱۳
همکاران (21:2015 61 :8 [1/17226)» احمدی و همکاران (21:2016 6۲ :8 ,۸۳2۵)» صمدی و
همکاران(21:2016 ۵۲ :8 ن52020)» حسینی (۲10996101:2016)» آل عمران و شکوهی‌فرد
(2۳:2017گننهام اک 6۶ ۸10۵۵)» ادیب پور و محمصدی ویایی ( :6 ۸010007
8 هصادقی و همکاران (21:2018 8:61 عع520)» قربانی و همکاران (610702
8 6 :6) و صمدی و شاه‌علی (5022[1:2018 6۶ 537201) اشاره کرد. وجه تمایز مطالعه
حاضر از مطالعات مذکور در بررسی نقش توسعه صنعت بیمه در دسترسی به رشد اقتصادی به
همراه بهبود توزیع درآمد است. مطابق با بررسی‌های نگارنده این موضوع تابحال با این دیدگاه و
بر اساس مبانی نظری و مطالعات صورت گرفته برای بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد
اقتصادی و توزیع درآمد دو مدل اقتصادسنجی به صورت زیر در نظر گرفته شده است:
( به + بکانلاره + ,222 صتمه + نله + ب کته + مه ع باطهصم
۱ + ,85 + گم + باهشک تم + ,ات8 + ,۶۸70 +6 ,167
که در آن در آن, .01081.]: لگاریتم طبیعی سرانه تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیروی کار
(جمعیت شاغل)» ب0۸7.]: لگاریتم طبیعی موجودی شرمایه سرانه جمعیت شاغل؛ 1].02777:
لگاریتم طبیعی شاخص باز بودن تجاری (نسبت مجموع صادرات و واردات به کل تولید ناخالص
داخلی)؛1.1710۸7 : متوسط سالهای تحصیل شاغلین به عنوان سرمایه انسانی؛ 1878.]: لگاریتم
طبیعی ضریب نفوذ صنعت بیمه؛ [0171.]: لگاریتم طبیعی ضریب جینی» 1.320: لگاریتم طبیعی
درآمدهای نفتی کشور؛ 001.]: لگاریتم طبیعی شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرف کننده؛ و
۷ جز خطای مدل‌ها و نی غامل زمان (سال) است شایال ذک رات درایطالعات تجربی عمدتا
متغیر سطح درآمد در مدل توزیع درآمد حضور دارد اما در مطالعه حاضر فرض شده است که
سطح درآمد افراد تحت تأثیر ثروت فیزیکی (سرمایه فیزیکی يا همان .0-۸1) و ثروت و سرمایه
انسانی (مهارت» تخصص و سطح تحصیلات یا همان تعین میشود. بر همین اساس در
مدل توزیع درآمد بجای متغیر لگاریتم طبیعی سطح د رآمد از دو متغیر 1.710۸7 و ,1.0۸771
استفاده شده است. الگوهای تحقیق برای دوره زمانی ۱۳۵۴- ۱۳۹۵ با استفاده از روش
استفاده از روش 01.5 در بر آورد رابطه بلندمدت, به دلیل در نظر نگرفتن واکنش‌های پویای
کوتاه‌مدت موجود بین متغیرها لزوما برآورد بدون تورشی را ارائه نخواهد کرد. از این رو منطقی
به نظر میرسد؛ در چنین مواردی الگوهایی مورد توجه قرار گیرد که پویایی‌های کوتاه‌سدت را در
خود داشته باشند و در نتیجه موجب شوند تا ضرایب الگو با دقت بیشتری برآورد شوند. روش
.0 الگویی پویاست که این امکان را فراهم می آورد؛ تا علاوه بر آزمون همجمعی بین
متغیرها ضرایب بلندمدت مدل را با دقت مناسب بر آورد کرد (070167511,2008). مزیت اصلی
بکارگیری روش .۸701 این است که صرف نظر از اینکه متغیرهای تحقیق در سطح دارای ریشه
واحد(۲001 ]701]) باشند یا برخی با یکبار تفاضل گیری مانا(512110027) شوند» میتوان رابطه هم
انباشتگی (بلندمدت) بین متغیرها زا بررسییو بدستا ورد( جلاول (۱)).
جدول ۱- نتایج حاصل از آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته
ملاحظات: *, ** و *** به ترتیب معنی‌داری را درسطح احتما یک» پنج را نشان میدهند. همچنین 2 و ] به ترتیب اشاره به حالت آزمون با عرض
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۱۵
اولین گام در روش .۸۹01 تعبین وققه‌های بهینه مدل است. تعداد وقفه‌های بهینه برای هریکک
از متغیرهای توضیحی را میتوان با کسک یکی از ضوابط آکائیک (0۲6۲:۸7۴ ع6نم[۸ )»
شوار تز- بیزین (07116۲:5۳80 56301872)» حنان- کوئین (07116۲:7700) صا-1130۵) و با
ضریب تعیین تعدیل شده(5002760 ۳38۲-) تعیین کرد. معمولا در نمونه‌های کمتر از ۱۰۰ از
معیار شوار تز- بیزین استفاده میشود» تا درجه آزادی زیادی از بین نرود. این معیار در تعیین وقفه‌ها
صرفه جویی می‌نماید و در نتیجه» تخمین از درجه آزادی بیشتری برخوردارخواهد بود ( 0/5
46 ,5۳806 30). در این مطالعه نیز بر اساس معیار شوارتز- بیزین (5380) تعداد وقفه‌های بهینه
مدل‌ها تعیین شده است(حداکثر تعداد وقفه برابر با ۳ در نظر گرفته شده است). نتایج بر آوردها در
بر اساس معیارهای خوبی برازش؛ هر دو رگرسیون از معنی‌داری کامل برخوردار هستند و
آزمون‌های تشخیص نیز عدم وجود خودهمبستگی سریالی» همسانی واریانس» فرم تیعی صحیح و
نرمال بودن توزیع پسماندهای مدلهای ب رآورد شده را تأیید می کنند!.
بر اساس نتایج حاصل از برآورد پویای مدلهای تحقیق در جدول (۲)» در کوتاه مدت رشد
یک درصدی ضریب نفوذ صنعت بیمه منجر به تغییر ۰/۰۶۸ درصدی در سرانه تولید ناخالص
داخلی بدون نفت نیروی کار شاغل خواهد شد. این اثر در مورداتوزیع درآمد روی هم رفته
(مجموع اثر آنی و یکسال وقفه) برابر با ۰/۰۸۱- درصد است. از سایر متغیرهای اثرگذار بر ضریب
جینی میتوان به در آمدهای نفتی کشور اشاره کرد که در.ابتدا اثر مثبت و با یکسال وقفه اثر منفی
دارد. اثر منفی سرمایه انسانی بر ضریب جینی با وقفه دو و سه ساله و اثر منفی سرمایه فیزیکی نیز با
وقفه سه ساله خود را نشان میدهند. تغییرات سطح قيمت‌ها اثرات مثبت» بدون وقفه و معنی‌داری
بر ضریب جینی دارد. در مورد رشد اقتصادی نیز متغیرهای سرمایه انسانی و فیزیکی دارای اثرات با
وقفه و بدون وقفه معنی دار هستند اما متغیر باز بودن تجاری صرفا بعد از یکسال اثر مثت و معنی-
۱آزمون های ثبات ساختاری 217517۸ و 0175178/50 نیز نشان می دهند که ضرایب تخمینی برای هر دو مدل در طول
دوره مورد مطالعه با ثبات هستند. برای رعایت اختصار در اینجا نمودارهای مربوطه ارائه نشده است.
ملاخظات: *, ** و *** به ترتیب مغنی‌داری را:در سطح اختمال یک پنج و ده درضد را نشان میدهند.
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۱۷
حال به بررسی وجود رابطه بلندمدت بین متغیرهای دو مدل پرداخته میشود. در این راستا
آماره (. 2 ) 4 محاسبه و با کمیتهای ارائه شده توسط پنرجی»
دولادو و مستر (3/65176:1998 8۶ 101200 ,6ع[83206)» مقایسه میشود( 1 سس مجموع
ضرایب متغیرهای با وقفه مربوط به متغیر وابسته و ۴۲ 7۷/۱ مجموع انحراف معیارهای این
ضرایب است). مقدار محاسباتی آماره ۲ در انتهای جدول (۲) برای هر دو مدل ارائه شده است. این
مقادیر محاسباتی در سطح اطمینان ۹۰ درصد» هر دو بزرگتر از کمیت متناظر آنها در جدول ارائه
شده توسط بنرجی» دولادو و مستر (3/69176:1998 :۵8 101200 ,8206۲[66) است. در نتیجه
فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه بلندمدت رد میشود. نتایج حاصل از برآورد روابط
بلندمدت مربوط به هر دو مدل تحقیق در جدول (۳) ارائه شده است.
انحراف معیار | متغیرها متغیر انحراف معیار | ضرایب متغیر
| ۱۰۸۳ ۱۱/۸۴۷ صضشا عس ع خا ا۱ ,2ط0 1
| ۰/۱۱۹۲ 0 ۱۴ ۱۰/۳۲۶ ۲/۸۳۲ | عرض از مبدا
ملاحظات: ۸۴ ** و ۳*۴ به ترتیب معنی‌داری را در سح احتمال یکپنج و ده درضد زاانقنان میدهند
بر اساس روابط بلندمدت برآورد شده تغییر یک درصدی در موجودی سرمایه سرانه شاغلین»
سرمایه انسانی نیروی کار شاغل» شاخص باز بودن تجاری و ضریب نفوذ بیمه به ترتیب منجر به
تغییر ۰/۵۹۵ ۸۰/۱۷۱ ۰7*۵۹ و ۰/8۷۷ درصدی در تولیلاتاخالس داخلی ,باون نقت سرائهنیروی
کار شاغل میشود. همچنین بر اساس جدول (۳) در بلندمدت صرفا متغیرهای لگاریتم شاخص
قیمت کالاها و خدمات مصرف کننده (1.۳71)» لگاریتم سرمایه انسانی (1.71۳۸7) و لگاریتم
موجودی سرانه نیروی کار شاغل (,0-۸1.]) در تعیین ضریب جینی نقش دارند و بر این اساس؛
تغییر یک درصدی در سطح عمومی قيمت‌ها سرمایه انسانی (سطح آموزش و مهارت نیروی کار)
و سرمایه فیزیکی به ترتیب منجر به تغییر ۰۰/۳۳۷ ۱/۸۴۷- و ۰/۹۰۴- درصدی در ضریب جینی
می‌شوند. به هر حال در بلندمدت تأثیر متغیرهای د رآمدهای نفتی و ضریب نفوذ بیمه بر ضریب
انحراف معیار | متغیرها متغیر انحراف معیار ضرایب متغیر
۴ ۱۰۵۳۰۱ ۲۵| مطضشکتلتل ا > مج مک رآ طمته
۳ ۰۱۳۶ | ۰۰۵۲۲۵۳۲ ۶ ۰۳۸ ۲/۳۵۲ عرض از مبدا
لا حظا :۴۴:۴ و۴ پسچر یب یی خارها زا جر سمخ اختمال تکدرییع روز جرهند راتشاق میهد
وجود هم‌انباشتگی بین مجموعهای از متغیرهای اقتصادی» مبنای آماری استفاده از الگوهای
تصحیح خطا (1034) را فراهم میآورد. این الگوی رفتار کوتاه‌مدت متغیر وابسته را با مقدار
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۱۹
تعادلی بلندمدت آن ارتباط میدهد. بر اساس نتایج برآورد شده در جدول (۴)؛ ۶۸/۱ درصد از
عدم تعادل متغیر لگاریتم طبیعی ضریب جینی پس از گذشت یکسال از بین می‌رود. این رقم برای
لگاریتم طبیعی تولید ناخالص داخلی بدون نفت سرانه نیروی کار برابر با ۸۸/۲ درصد است.
برای دستیابی به رشد اقتصادی بالا همراه با بهبود توزیع درآمد همواره از دغدغه‌های اصلی
سیاستگذارن کشورهای درحال‌توسعه بوده است. در این راستا کشورها به توجه به تجریه‌های
تاریخی خود و سایر کشورها و همچنین مبانی و مطالعات نظری و تجربی راهبرد توزیع درآمد به
همراه رشد را بر راهبرد تقدم رشد بر توزیع درآمد و یا برعکس ترجیح میدهند. از طرفی انتظار بر
این است» بیمه با توجه نقش کارکردی آن در توزیع ریسک و جبران خسارت و همچنین نقش آن
در توسعه مالی بتواند دسترسی همزمان به رشد اقتصادی و توزیع درآمد را فراهم کند. در مطالعه
حاضر این فرضیه برای اقتصاد ایران طی دوره زمانی ۱۳۹۵-۱۳۵۴ با استفاده از روش .۸7471 مورد
نتایج حاصل از برآورد مدل مربوط به توزیع درآمد به صورت (۸71.)۱۰۱۰۲:۳:۳۰۱ نشان
داد که متغیرهای ضریب نفوذ بیمه به صورت: آنی و با وقفه یکساله» سرجمع تأثیر منفی بر ضریب
جینی دارد. همچنین درآمدهای نفتی نیز در اثرگذاری بر ضریب جینی رفتاری شبیه توسعه صنعت
بیمه دارد بهطوریکه اثر آن در ابقدا مثبت و با یکسال وقفه منفی است. اما شرمایه انسانی با وقفه دو
و سه سال و سرمایه فیزیکی با وقفه سه ساله اثر منفی بر ضریب جینی دارند. همچنین نتایج حاصل
از برآورد مدل مربوط به رشد اقتصادی در حالت بهینه (۸1۹11.,)۲0۱۰۲:۲۰ نشان داد که توسعه
صنعت بیمه اثر مثبت و بدون وقفه‌ای بر رشد اقتصادی دارد. متغیرهای سرمایه انسانی و فیزیکی
دارای اثر با وقفه و بدون وقفه معنی دار و در مجموع مثبت و متغیر باز بودن تجاری نیز بعد از
یکسال اثر مثبت و معنی‌داری بر اروی رشد اقتصادی دارد:
نتایج حاصل از برآورد روابط بلندمدت نیز نشان داد که کشش بلندمدت ضریب جینی نسبت
به متغیرهای سطح عمومی قيمت‌ها» سرمايه انسانی و سرمايه فیزیکی به ترتیب برابر با ۰/۳۳۷
۷و ۰/۹۰۴- است. اما علیرغم مثبت بودن کشش محاسباتی برای ضریب نفوذ بیمه و مثبت
بودن آن برای در آمدهای نفتی» این ضرایب محاسباتی از نظر آماری معنی‌دار نبوده‌اند. در نتیجه
میتوان نتیجه گرفت در بلندمدت درآمدهای نفتی و توسعه صنعت بیمه در توزیع درآمد تأثیر
معنی‌داری ندارند. همچنین بر اساس رابطهه بلندمدت برآورد شده برای مدل رشد اقتصادی» کشش
تولید ناخالص داخلی بدون نفت سرانه نیروی کار شاغل نسبت به متغیرهای موجودی سرانه نیروی
کار شاغل, سرمایه انسانی نیروی کار شاغل» شاخص باز بودن تجاری و ضریب نفوذ بیمه» به
ترتیب برابر با ۰/۵۹۵ ۰/۱۷۱ ۰/۰۵۹ و ۰/۰۷۷ است. نتایج حاصل از برآورد مدل تصحیح خطا نیز
برای رشد اقتصادی حاکی از تعدیل ۸۸/۲ درصدی عدم تعادل برای تولیدناخالص داخلی سرانه
بدون نفت طی یکسال است. این عدد برای لگاریتم طبیعی ضریب جینی برابر با ۶۸/۱ درصد است.
بر اساس نتایج فوق میتوان گفت توسعه صنعت بیمه در کوتاه مدت میتواند منجر به بهبود
توزیع درآمد و رشد اقتصادی در کشور شود» اما در بلندمدت صرفا رشد اقتصادی را به دنبال
خواهد داشت. با توجه به آنکه سرمايه انسانی و فیزیکی هم در کوتاه مدت و هم بلندمدت
دسترسی همزمان به توزیع درآمد (هر چند با وقفه بیش از یکسال) و رشد اقتصادی را فراهم می-
کنند» پيشنهاد میشود سیاست گذاران حداقل در کوتاه مدت برای بهبود رشد اقتصادی و توزیع
د رآمد» بسترهای لازم برای رشد صنعت بیمه را فراهم کنند. در بلندمدت توسعه صنعت بیمه» صرفا
رشد اقتصادی را افزایش خواهد داد. بنرای بهبود توزیع درآمد در بلندمسدت ضرورت
دارد»سیاستگذار در کنار توسعه صنغت بیمه به ارتقا سطح آموزش و مهارت نیروی کار بخصوص
در گروههای کم درآمد اقدام کنند و ضمن آن امکانات و تجهیزات فیزیکی به شیوه‌های مختلف
060 )الا هد ععه سا 17 .(2010) معطع۸ ۳۰ هه 8۰ ,صععصقط۵ ۸۳ [1]
9999999995 :::۹۲ ۱۷۷۷ مه نزو 51۳۴ جرد م1۲00 منز اااصا 1۳
۶ 13026 156 .(2017) طعلوهن۸ منعهز٩ تومصصقط2/0 فص ت0طع3 مسامم‌طنف۸ [2]
0 200 5۳216806 ,لماوع جمناس نع عصمعصت ۳و صمتاصت هم ۳۵۳۳
۰ مبفطازع ای مصه انقصعط ممسصقط2/0 مقنصنصعاعمط مسع‌طمل۸ زل۸ منوحهصسط۸ [3]
13606 ۵۶ مناد نایز عطا 00 عم 136610 لمنمصهص۳ ا۵ اعوصصآ 15۵ .(2017)
40 660673117600 عطا عصاکند کعناصام6 3610060 هه هصزم 2610 معممزع5
,0 ۷۵۵05 .(2018) .1 و30 2۶ .2 ,3180 ول کلقت2زطال ول مطقحصعمن۸ [4]
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران (ه
۳20021 0۶ ۳0261 عط1 .(2016) علفصهنک ملحدگنطم6امطاک فصه عمط مصع‌صم-عن۸ زا
(367۹120 0ل) 43-74 :(2) 5 معتصصع21 فصد کنصمدم ۳ اصعص م1060 رهم م۸
۸ تقصقطک حز کتسع21 0000-603 11 «(2014) ۳۵00۳۰ ۰ هه باب۸ مصه‌ک ۸1۳۵ [6]
30 ععه جوسش۸ ماه هنم کفصمطظ هم 0عا نآ عزدکه ی ما۸
ملظ باه 22222 1ص 1 ]1آز00» ننزرر ((((ن0 788 ووش۸ [7]
۰300 مقاصمص ۸ اعد هه 666 3 0008(۰) ب37 ,ق۸۲6۲ [8]
6۰ 1111111 )) )))) 000۷۷۷۹ بت 1۳۳۳۵ 111 حطل ادن 0
0۶66 13020 1۳6 .(2018) .0فصصط3/0 منطنوه< وصه دنک مطعلهتفهع۸ [9]
6 0۳ 8 نکم ۳) کع هام6 0عاعلعک صذ ام عن ۳00 ۳ اصعص م1010
73-7 :(26) 8 ,۳0۳۵۳6 مزا مص۸ ,(کصمنان کهآ نماد عصد 3۵0 ۵ عمط
4 1۳0۵6 156 .(2009) بلززه/2 منعقطو۸ غمصه جمنلن۸ مخعقق1< مققطاطا۸ مضه‌ک۸ [10]
6000065 08۳۳60 یز تلو16 فصه بواع 20 ۵۵ معصم 10610 همعط
علنآ ۳6۳۷۵۵۵ صنطعدنه[ع8 عط1 .(2008) مطعصعا3۳ مصقط229 وصه ۳۳۵02 ونعنم۸ [11]
-62 :47 ,ات130 2266 اکآ ۵1 م70 ,ص۳6 ۵1 0/3 ۳0۵00 وصه عع ص135
1/6320 جمنا006- سل 11 .(1998).ع80ع3 بط فصه ,موها10 .ل .7 ,ععزتعصه8 [12]
10 ۲۴ 11 جقاا لادم ا ااااا-هآوهنک جح صمناه ععاصنم) 1۵۳ کاقع]
20 132222 6۶06 ننز .(2004) 160 مط قصه بش۸ ماهنگاع 10692 ,1 ملظ [13]
88 ۳ ۹۵۵۳ ور نز ک00اظ 1 درمز بو 0-۲ 800
علعلنظ :واه 12222 مصححصحح] ۵ 1 11۷۷8۵ .(2012) .۸ بناه‌ناونگط20 [14]
-22 ب ۷711 مکاح 1011 ۶۴ 11۱ 7 ععو0لا1 عللنط۴ ۷ ععز 1۳۳
8 22۶ عع نننط 1 عا 5995 .(2002) ب052 27612-763۵1 .0 هه ۰ مناهته0 [15]
۹/ ۹2/1 ::: 6۰ ا ط ال حیحص بو 16 ههه 132
11 ۲ 535 .(2004) ب2 62713-708۵1 0 هه .2 منطعط 0 [16]
۳200۵1 ۵۶ 1۳02 عط1 .(2010) بطمصنه7 نامک مصه جقق2ق< مطعحقحطه17[1]
از ۳ ۲ 1 اااصط 11 المع نز «ر2011) منصعزس۸ ۳۰ 0صه .7 نصا [18]
33۳20021 ۶ 1۳080 156 .(2013) ۳۵6260۰ منصعزس۸ موصه 02طه7 ,نصا [19]
.133-158 :69 مطل۳ق3696 کععصتفاظ ۵1 لق ص70 م1۳۵۵ صف فطع عصمعصت 0۵
5 م28 1 111۳11۲ تحص :: «(3993) و76 بل هه 0 «مله6 [20]
1 عاملنط ۲ ۲ ج .(2005) .وا م1 بلیگ فصه 6 مق 62۵105 کدی [21]
40 ]1۳۵0601 :3020 106610 ۸ صز عصمصت که صصنا‌طنعن [0۳۵ ۳
8 دی رد را سح حصحصح احصص ۲۳۲3۹11 111 ط تمه 0006 لاو اند
6 قاط 11 انعم نز .(1990) مطعفتمصه 70 .ظ 00ه .7 ,0۳660۷۷۵۵۵ [22]
1ص هه نز ۶۶ 111 جصل تصصحصصز ۴ 1 3 ۲
تحص 1011 معم 1۲ .(2010) مصعن1 لا مصه ۳۰ مصعاستطع2/0 .0 مش بسا م1180 [23]
,(35)3 ۷7۵1۰ ,2066 تاکص1 هه علعنط 05 2065 60660۵ ۲ 1013313011370
22 8عاع 0 از عم سا هنز جست .(0998) 7.8 ,عم فاگ فصه .0 1۵010 [24]
0 0001 سا 11111 ام 111۲ 0عع تتتققمه چد . حص و کککک1
۶ 1۳0۵61 156 .(2011) بوفسصقط3/0 مقتصطععصهق3 فصه مامحطع/3 موصقفصطک 1360۵ [25]
23/0612۳230 مصقا هنز 5 60 عنصمطد۳0 جه عم 106610 همعط
8 ,۳67100 276 (ع 10676100 فصه ععلع مک +عصت) بلفص 70 کعن9مطص۳۵
6 6۵ 60/5 30506 ۵1۳ دمص ۵ط1 «ر2017) م7300 مه مصزعدی10 [26]
لهنادم5 ۸ نکعاصامع مفنک۸ 30۳ فصه اعد 100016 حز جصنا و1
.233-260 :(82) 25 ,کعنناه2 فص ددع کعط عن ۳00 مهو مش ۳۲006
خصن6 هصندناآ ۳۵20 صز دمنانطنساعز عصمعصا .(2015) ستومتعصهطاک 0عویعک منصنه‌عو110 [27]
3 ,وعنزا20 وه حلجدع عمط ۳006 ,2013 ما 2001 صم کعنوصا صمعصفماچ۸ فصه
1 ۰1 :60 6 ننز .(1993) بط 1606 هه بکبطظ ,08لا [28]
6 ٩ 13۷65082005 .(2008) بلنل 1۳ ق1360 وصه فقط۳ نطعمگ1 1۳00۹020 [29]
00611060 نصن6 مصه 1006 صمعصفخ۸ ,عالنه1 هصنوتا صها هنز صصنا 0و1
۳00 ۲ صمنان۵ظ لمنعم5) 4 30 ولعاحق 0 د 36 عن0 ۳۵0
)2005(. 312101212 6 بنطع010 بط فص 34 معاهگت :(عصعدنک اصعصاع ز۵ ۸
11 ۳ ع۷۹//8 ۲۴۷۷ ااصص عععع ۷ 60 خصص 00 8۳۵۵۵۲۵
40 3672 ۵0 سس 3/0 ,نونطه1< 200 ص30 نع منطاهطکم 105۳ نع 72 [30]
6 ۵۵ 1306761006۲ لممصمصنز۲ ۵۶ اعقمصها 15۵ .(2012) 3۵000۰ ,110۳02۵
-173 :(6) 2 ,3656276 1661000601 هه 6۳05 ع م۳0 ,ص1۳۵ صذ م1360
6 -9ع1206 .(2006) .۵۲827 مطنط۳ط8 هه فمسط۸ منصنصهک خعگه7 [31]
-1959 کزعواهه۸ عن ص۳0 صقنصدتا ۶ طا موی عنصمصمط ام ماک خصعص م10 100
(۵20ز26۲۹ حل) :17-39 :(2) 6 محل369627 ۳0096 ۵1 هس70 ,(2003
70۵1 1۳۵9۰ ۵ 60/3 ۳0006 وصه ععصعصا «(2011) حعنفوصه‌نکط مدع صقطه7 [32]
(36۲۹(۵0 0) .53-80 :(59) 19 ,وعنزاه2 وصه حاهعع3 3000906 ۶و
1 ]۳۵۵۵ وصغملهناآ کصس5 ننقعه ۵۵ ۲ ۸۶ ۷۷۷۲ .(2008) بش۸ ,کع72 [33]
8311۵6 علاط 17 .(2013) .۷-8 مقننطا 0 طاعط) بععاآ معط 0 ,166 [34]
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۲۳
۳ 111 3 ۷۷10000 ٩ص :۸1 1333 585 606 جساآ
۷۷10000۳ ۷( 1۳۳ ::/60 4 نز .(2004) 8 ,16006 [35]
6 1۳۴ انا ننقمه 01666۳ اه ۳۳ .(2014) بمهناآ ۷۰ 0صه ۳۰ مف[[36]
,7007۵ ۳1۵66 مزکه11-8 نز 7 ۷۷16006 :رمع نز 1۳۲ خااصهاد 1۳۷
11 1۳0 هع 111 1111 .(1998) بتا270 ,17 00ه سل بعتفتاو5گ ولا مش37[1]
1 ۳ لصا واه مق ق هه 1 1 1 ]11 ۲۳ 16113
0ص ۲۲ 111 و7 نم متا چ موز ۸ ۳۳ نو 1۸111 111 602/0
اااحصط 1011 اآنعمعه نز .(2006) بامعظ ,2 0صه ۳ ,312006 [39]
2 500۷ عطا 10۳ را نان 8ع108 -1985 لذ722ظ :تلو13
ما50 ۵۶ 31160 عط1 .(2008) ب0قسصقط2/0 مصعضسفلدک فصه 310067 مصمعع 3/6۳ [40]
:(30-31) 8 بعج۵ ۷۸۶ لهنم5 ۶و لقصس 70 مصقتا صذ جنلف و136 عصمصت ۵۵ عع ص13
12-۰ .280 :4 1896 4 7۵۱6 بعع سم عاه 0000 معنامص۸ ۵۶ لق ص70
88 ۸1۱ الا صعهد 111 00060 .(1995) .7 ,6ن00ظ 200 ۴۸.6 ,3/6010 [42]
1[ 1 ۸ مصصاا ود 1 اننمععه للللا 0 از اااص ص۷۳ 11 ننتقممه ۰ ۲
5 11377270 :31۸ مطماعمظ فصه ۸ اظ ,عصق .10.8 :ک0ظ3 ,8679066
21-0 520۳ 56760 منصت00ع 710 مصه ممسصهط2/0 منصه‌کک1۳۵ نسم م32۵6 [43]
۳۵0 ۵۳۵ کعناعنعا هفطاع ععصق‌سقصا خصقاممها] کم مسا عط1 .(2014)
,2/0061 1عصه2 عنصه0ر10 2100 عطا عصندنا کعاعاک 3/067 02۳0 هنز امن
5 :113 .370 061 بل عنادع1 وتقع۷ طاهند- 16 ماهد 70 لجع 13206
,وکقطاط۸ مطع06دمنگدزه1< بط [معصهطک ماعطماهط حننطاک رطاعص۳۵6 ماع لقاع 3/0 [44]
1035۳3066 310-6 هه عکناآ ۵۶ اه مسا 106 .(2017) بمهجنن۸ مناع۸ نطینطاهد1
-205 :(23) 6 ,نوناک ۳00096 0منامص۸ که م30 صعنص۳ت بطا و ۳00۵6
۸5125 مصعتا لماوع عم3] هه ععص‌سعص] عاه 2 .(2015) 36 منمعص30 [45]
:65 3۳:00 صز دنه ععاصنم) 0ص مخ خخدتآ .(3999) فمسصح 3/0 مناقع 3101۳ [46]
(۵ز۳6۳۹ حل) ۳۵00۰ ۲و۳ موعع رمک لت که 13506 ۳۵۹۵
07 اننازگا ۳ نز ۲ نیع ۷۷/۷۳(( ((((0 ظ تقققعه ۵۵7 [47]
50600 0صه ۲۵05ع ۵۵۵-1 .(1996) بل مصنطگ 0صه ,28.3 مصق26527 [48]
اد ۷۵کس ص۳۲ 111 حط 7 تحص 1 1111111 ی 0
ا 15 306 200 ,806۳ ,۳6۵65 مکعجه1 .(2017) .10 ,0آممهنددمط [49]
عطا وصنامسناد2 ما علونی ۸ عاممطاوصق1 نوم ما خصعصنحصم0) معصنتصعوح۸ حز
1-0 .270 :20۷6۳7 0صه نله و136 0۵ بیزا2۰ آهعز۲ ۵۶ 1302
:60 1 اما نننط 2 1122222 .(1996) ,عن۳۵ع۷ 1۰ فصه .ی ,ان -اصنه5 [50]
4 066666 عع0ه0 حسخصصصحمصصص آهعنا نز اللاز 0 ۲ ۲ عوعا 0 ۸
40 3672 ,راصق ,تعطاودط ممصسحط3/0 مناطععطعط ملقصسفگ 0عرعک منطعع530 [51]
:ص12 هرز اب10 عصمآ فصه کعن‌نام2 له‌وز۲ .(2017) بفععهک منصتط۳۳
(36۳5120 حث) .75-98 :(39) 11 ,وصناع3/00 ص۳0 موم مص۸ ۳۸۷۸۹
3001 ۶٩ 1۳0۵61 156 .(2017) بقانماآ ,رفن۸ هدک مصه صزع‌وو730 نل۸ مفوهصح5 [52]
:1 یز نع عصمعصا فص کعسنو ۳60 معصص م6 ۵۵ صمنااعصه1۳
:(52) 2 مطلتقع9ع38 ۳050906 ,ناه مععاصزم6 معط عط1 که صمنای‌نامم۸
۰ منطعتام1 307۵00 هه ححطه7 منصه‌طهطاک صقطاعطع13 مصنعععم۲3 نن۸ منوهصح5 [53]
وانله و136 اطع 1306 ۵۶ دمص عطا که عنونعص۸ لمناهم5 .(2015)
5 ,69627 01عصم 10610 هه حام م6 عنسمط۳0 مصقتا صذ حام 6۳0 عن9مط۳۵
۳200۵1 ۵۶ 1۳020 156 .(2012) املهک ححطه7 منلهززهک فصه فززه/3 مناعصد5 [54]
,65ات00 هسزم10ع1367 ۶و روک ععق ۸ نو نامدوع 1 عصمعص ۵۳ 106106
(۳6۲۹[۵0 0 .129-150 :(34) 7 ,ص70 حلجهعع ۸ عنص مدع 2/300
.(08)) بنل۸ ,72/0780 فصه جاعصصه‌کق/2 منفحصط۸ اعدگاه ۸ منفقط۸ لماک [55]
6 06۷۵100 ۵ وصنلند؟ معنطصی 0عع1ع5 صز ماع نا عصعم ععص تاکز
(۵0ز36۲۹ ل) .41-68 :(31) 8 مط‌توععع وصناع0 3/0 عن ص۳0 ۵1 لمص 70 اک دز
3/2200 منصع6اظ مصه صنصفط مناعه‌حهم012مطک1 خنطعهط ,کحهسمنگل مذعه‌طاطه 5 [56]
,۸00۳02 165۲ کلصدظ عطا ۶و و20 عمش تصق صف ات6۳0 عنص09ط30 هه
3۳:00 1۵۶ وعزععاد 5 .(2007) مصنزعک13 ففصصقط0/< مص6عع70 فک [57]
.9-29 :(24) 6 ,۷۱۵۳6 هنهک ۵۶ لقدس 70 مععناعت7 من مک وصه 10610060
ات 1011 000 نزز .(2007) بش یک جعصهش۸ مه بط بش مصقصتعلناگ [58]
8 6666 رو نز ۲۲ الا رل ممم جک ناویک 10131300
1[هه17 1۲ 10001 ا ععز 3/262 .(2010) منک ماک 2 بج ,6 تهاستاظ ۷7۰ [59]
۳۳۳۴ عع0ا و 2۷8 واه م12 1 1۹۹55 1۷11 46 ۳۴
41 1۴ الط 6۶ 0 ۳ ۳ عم ۳۳ 008(۰) .6کل مفاهصصق ص۷2۵ [60]
خننا حسصط ععع10 ۷۷ آهم تحص ااا دحا 13
۰1۵۰ 6۵6 1۳۳ 0(۰)) 8 ,7070۳688 0صه .10 ,۷۷3۵30 [61]
6 1۳۳۳۳۴ مان 1۲ 111 77 ۲ دقن 6 سس م0 00
4 31100 1۳۵ .(2002) .177010 ,تعم‌مفماک 0 6 3.3 ,0۳866 و80 1۵0 وططع۷7 [62]
باون ۳30۳ 06016۳ ,00086 0صه لمازمه) ۵1 ط نوی عط 0۵ ععصحسعصا وصه مصفملصط
۶ عو0[[م) صمعصنططمط ,02-1 .270 +206 ۷۷۵۳۵۵۵ ععص‌عطا فصه خصعصعع 1/0
بررسی اثرات توسعه صنعت بیمه بر رشد اقتصادی و توزیع در آمد در ایران ۳۵
۸ ال 11 111( 1 قاس 1011 لزع منز .(2006) +عصهنا همعطانط7 [63]
۳ 111 7۳ 0۳ ۳ زاقوز |۸1 ۷۲ نزبد 1۸111 11111 602/12 11رد
| دستیابی به رشد اقتصادی همراه با بهبود توزیع درآمد همواره از اهداف اصلی توسعه اقتصادی محسوب می شود. در این راستا، سیاست گذاران به دنبال ابزارها و سیاست های تقویت کننده رشد و توزیع درآمد به صورت هم جهت و همزمان هستند. از سوی دیگر انتظار بر این است صنعت بیمه با توجه با کارکرد توزیع ریسک و جبران خسارت آن و همچنین نقش آن در توسعه مالی، بتواند امکان دسترسی همزمان به رشد اقتصادی و توزیع درآمد را فراهم کند. در مطالعه حاضر برای آزمون این فرضیه روش خود رگرسیونی با وقفه های توزیعی(ARDL)طی دوره زمانی 1354-1395 به کار گرفته شده است. نتایج نشان داد توسعه صنعت بیمه می تواند در کوتاه مدت دسترسی همزمان به رشد اقتصادی و توزیع درآمد را فراهم کند. اما در بلندمدت صرفاً رشد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. با این وجود در بلندمدت می توان جهت دسترسی همزمان به رشد اقتصادی و توزیع درآمد به سرمایه انسانی و فیزیکی اتکا کرد. هم چنین بر اساس الگوی تصحیح خطا؛ در هر دوره به ترتیب 2/88 و 1/68 درصد از عدم تعادل های مربوط به تولید ناخالص داخلی سرانه بدون نفت و ضریب جینی تعدیل می شود. |
53,343 | 520070 | در گنبدخانه, اسپر گچی ایوان و ساقه کاشی‌کاری گنبد
که بدنه‌های کاملا اصبل است» خفظ اصالت و تمامیت مادی قطعات حینّ مداخله دارای اولویت و اهمیت است. ازاین‌رو
می‌بایست مرمت با رویکرد درمان حفاظتی و استحکام‌پخشی با حداقل مداخله انجام شود. پر کردن طاق‌نماهای ایوان»
اجرا نکردن حاشيه بالایی ازار گنبدخانه از جمله مواردی است. که قبلا مطابق با این رویکرد برای آنها تصمیم‌گیری
شده و می‌بایست اين رویکرد در برنامه‌ریزی‌های آینده حفظ شود. در فضای بیرونی گنبدخانه شامل ایوان و حیاط
تصمیمگیریهای آینده با نظر به این است که گنبد و ایوان کاشی اصیل نداشته و این قسمت‌ها در گذشته بازسازی
سبکی شده است؛ بنابراین رویکرد مداخله حین نگهداری در آن می‌بایست متفاوت باشد. به‌طوری که اگر در آینده
آسیب کاشی‌های نوسازی‌شده به‌حدی بود که تعویض کاشی قدیم ضرورت داشت» در صورت حفظ اصالت نقش و رنگ
کاشی, همچنین قوس زمینه کار» تعویض کاشی امکان‌پذیر است. اتخاذ تصمیم حین مداخله در بنا بر اساس تفکیک
بخشهای اصیل و غیراصیل رویکردی است که باید در برنامه‌های مداخلاتی و پایش‌های دوره‌ای آینده لحاظ گردد.
پایش تاریخی سیر تحولات ساختاری مدرسه رکنیه در یکصد سال اخیر نشان داد که سویه‌های متعددی در بازسازی
بخشهای ناقص و تخريب‌شده اثر وجود داشته است. در سال ۱۳۱۳ با تحلیلی که پوپ از حیث باستان‌شناسی درباره
وضعیت سابق بنا ارائه کرد بازسازی سبکی بهعنوان مبانی نظری و پایه‌ای بر مداخلات در این بنا گذاشته شده که تا
اوایل دهد ۱۳۴۰ ادامه پیدا کرده است. از سال ۱۳۴۲ دوره دیگری در مرمت این بنا با ارجحیت به رویکرد استحفاظی,
درمان پیشگیرانه و استحکامی در بنا شکل میگیرد. از دهه ۱۳۵۰ بر اساس اقتضای اثر دوباره برنامه‌های مداخلاتی با
رویکرد بازسازی سبکی عین‌به‌عین در بنا برای بازگرداندن شأن اثر انجام میگیرد. ذی‌مدخلان!؟ ذکرشده و شناخته‌شده
در طی این مطالعات در آّینده می‌توانند جداگانه مورد بررسی و مطالعه برای شناخت جزئیات مداخلات قرار گیرند.
دستاوردهای حاصل از تأثیر پایش تاریخی در ارزیابی اصالت آرایه‌های معماری مدرسه رکنیه سبب قابل تفکیک
شدن بخشهای اصیل به‌معنای تاریخی آنها که بتوان آل‌مظفر اطلاق کرد و بخشهای غیراصیل ولی ارزشمند در
این بنا شده است. پوسته داخلی گنبدخانه همچنین قسمت اسپر ایوان و کتیبه کاشی‌کاری ساقه گنبد در بخش بیرونی
بنا کاملا اصیل و مربوط به دوره آل‌مظفر است. ایوان و کاشی‌کاری آن همچنین کاشی‌کاری‌های گنبد که مجددا اجرا
شده» از آثار ارزشمند مداخلاتی است که توسط هنرمندان و استادکاران زبردست در طی ۵۰ سال گذشته به وجود آمده
است. این بخشهای بازسازی و نوسازی‌شده اگرچه از لحاظ مداخلات مبانی نظری مورد توجه بوده ولی جنبه تاریخی
و باستان‌شناسی نداشته و قابل استناد بهعنوان سبک آل‌مظفر یزد نیست.
بر طبق اسناد موجود در طی یک قرن گذشته آرایه‌های مدرسه رکنیه از چند چهت متحمل آسیب‌های جبران‌ناپذیری
شده بود. ترک‌ها و آسیب‌های سازهای ناشی از حفر چاه‌ها در حریم بنا و رطوبت ناشی از آن» همچنین فعالیت موریانه
از جمله عوامل فعال آسیب‌رسان در داخل بنا و در خارج بنا تخریب ایوان» مداخلات و تصرف‌های سازهای قدیمی و
نیز ریختگی کاشی‌های گنبد بهخصوص در بدنه غربی در اثر عوامل طبیعی» آسیب‌های برجا و مستمر در بنا شناسایی
شد. بررسی مجدد آسیب‌های شناسایی‌شده و عوامل پیدایش آن پیش‌زمینه‌هایی است که برنامه‌های پایش ابزاری و
نظام‌مند در آینده را طرح‌ریزی میکند به‌طوری که در آینده این آسیب‌ها می‌بایست مورد بررسی و پایش دوره‌ای قرار
گرفته و تصاویر امروزی آن با اسناد قدیمی مقایسه شود. اتخاذ تصمیم حین مداخله در مدرسه رکنیه بر اساس تفکیک
بخشهای اصیل و غیراصیل حاصل از نتایج پایش تاریخی رویکردی است که می‌باید در برنامه‌های مداخلاتی و
نویسندگان این مقاله از همکاری صمیمانه سرکار خانم ملیحه مهدی‌آبادی رئیس مرکز اسناد و کتابخانه پژوهشگاه
میراث‌فرهنگی و گردشگری,» مسئولان آرشیو تصاویر اداره‌کل میراث‌فرهنگی تهران و یزد مرکز اسناد کتابخانه ملی
جمهوری اسلامی ایران» کتابخانه و موز وزیری یزد؛ آقایان محمدرضا خجسته» محمدعلی مشروطه مجید علومی»
ابراهیم کاظم‌نژنده سرکار خانم فاطمه دانش یزدی, آقای میم .ضادقی»:اساتید شنتی. کاشی‌کاری یزدی آقایان علی
حسینی» محمد پیرمداح» علیرضا زینیا محمدحسین پارسائیان» همچنین آقایان امرتضی وزیری» محمد خجسته و
محمدعلی نوری برای کمک و راهنمایی‌هایشان در پیشبرد این پژوهش نهایت قدردانی و سپاسگزاری را دارند.
۴ آل‌مظفر (۷۹۵۷۱۸ق) حکومت را از یزد شروع کرده و در فارس» کرمان».اصفهان و... فرمانروایی نمودند (خادم‌زاده ۰۱۳۸۷
۷۱-۷۰) از ویژگیهای شاخص سبک یزد در این دوره ساخت مدارس با گنبدخانه‌ای رفیع در کنار ایوان است (همان» ۴). شیوه
مرسوم تزیینات سبک یزد در دوره آل‌مظفر علاوه بر گل‌بری (کریمی ۰۱۳۸۵ ۲۲۱) استفاده رایج از اندود گچ روی تمامی بدنه
داخلی و اجرای نقوش و کتیبه به‌شیو نقاشی آبرنگ و با غلبه رنگ آبی لاجورد همچنین اجرای نقش شمس پرطاووسی در مرکز
گنبد است (خادم‌زاده و اصفهانی‌پور ۱۳۹۳). تزیینات گچی این دوره اغلب به شیوه‌های متنوع قالبی اجرا شده و به روشی خاص به
۵. میتوان از جمله این اسناد پژوهشی به یافته‌های خادم‌زاده» علومی» و خاکباز الوندیان (۱۳۸۷)» خادم‌زاده و اصفهانی‌پور (۱۳۹۳)
۶ پایش ابزاری (1۵101108 [1135171017361712) با قرار دادن دستگاه‌های سنجش محیطی در بنا منجر به شناخت رفتار بخشهای
مختلف ساختار اثر و ارزیابی آسیب‌های فعال اثر شده و از این طریق میتواند به برنامه‌ریزی حفاظت اثر در آینده کمک کند.
۷ ذی‌مدخل به‌معنی صاحب, دارای... و مالک است (دهخدا ۰۱۳۷۲ ۱۰۲۵۱) چیزی يا بیشتر کسی که در امری دخالتی موّثر داشته
باشد شامل کارفرما مجری» مطالعه‌کننده» حفاظت‌گر اداره متولی کار و هر نقش‌پردازی که نقشی دخیل و موّثر را به عهده دارد.
۰ ام البقاع (ام البنا مسجد وقت‌الساعه, امامزاده مقبره یا بقعه سید رکن‌الدین و همچنین در متون تاریخی به مدرسه رکنیه
۱ در اکثر آثار شعرا آسمان در خلط رنگ آبی» سبز توصیف شده است (محمودی و بخشی‌زاده ۱۳۹۲). حافظ در توصیف آسمان
چنین می‌گوید: مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو/ یادم از کشته‌ی خویش آمد و هنگام درو (هروی ۱۳۷۵).
۳ قدیمی‌ترین سند تصویری به‌دست‌آمده که در آن میتوان به مدرسه رکنیه اشاره کرد مربوط به سفر مالکوم ناپیر در سال
۹۵۸ -۱۹۰۴م برابر با ۱۳۸۳-۱۲۷۶ش از یزد است. این تصویر مشابه عکس ارائه‌شده در دهه اول ۱۳۰۰ش از همین نمای میدان
بیرونی دارالحکومه یزد گرفته شده ولی به‌دلیل عکاسی از فاصله دور و وضوح نداشتن عکس» وضعیت گنبد مدرسه رکنیه قابل
۳ این عکس از محل میدان سعادت (میدان قلعه یا میدان ارگ) در محدوده بانک ملی تا دارایی قدیم یزد گرفته شده است.
۸ پارکه به‌معنی اداره مدعی عمومی,» دادسرا (دهخدا ۱۳۷۲ ج. ۳: ۴۶۴۷) و محکمه بدایت به‌معنی دادگاه شهرستان (همان» ج.
۴ ۷ است که تشکیل میشود از مدعی عمومی محکمه ابتدایی و یک نفر معاون او برای هر اتاقی (ماده ۱۱۵ از قانون اصول
تشکیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حکام صلحیه مصوب ۱۳۹۰).
۹ حسینعلی محمودی مهریزی (۱۳۷۸-۱۲۸۶ش) معماری چیره‌دستی که به‌سمت کارشناس رسمی وزارت دادگستری و بناهای
تاریخی و باستانی و اماکن مقدس ایران منصوب شد. وی نواده حسینعلی از معماران معروف زمان ناصرالدین‌شاه بود (جندقی
۰ رضا رمضانخانی (۱۳۸۹-۱۲۹۸ش) مشهور به استاد رضا معماری را نزد دایی‌های خود از معماران برجستهه یزد فراگرفت
۱ محمد خوش‌زبان یزدی (۱۳۸۷-۱۲۹۷) معروف به «استاد محمد خراسانی» در زمینه بنایی» کاشی‌کاری معقلی و آجرنما مهارت
۲ حسن دشتی رحمت‌آبادی (۱۳۷۳-۱۳۹۷ش) در مرمت گنبد مسجدجامع یزد نیز همکاری داشت (همان؛ ۵۸۵).
۳ آشاره به چاه‌های مربوط به خانه قبله اجان مجاور آن,درظلع شرقی و جنوبی گنبدخانه دارد (خجسته مصاحبه‌شونده ۱۴۰۰).
۴ محمدکریم پیرنیا یزدی (۱۳۷۶-۱۲۹۹ش) در سال ۱۳۴۴ش معاون اداره کل ابنيه تاریخی وزارت فرهنگ و هنر و در ادامه آن
معاون فنی سازمان ملی حقّاظت آثار بأستانی همچنین مسئولیت دفتر فنی وزارت فرهنگ را در سالهای ۱۳۵۸۱۳۴۶ بر عهده
۵ «خلیل خجسته (۱۳۸۰-۱۲۳۹۹) متولی و عضو هیئت‌امنای مدرسه رکنیه بود. وی در زمینه حفر قنات و مسائل فنی مربوط به
۶ محمدرضا خجسته فرزند خلیل خجسته» متولد ۱۳۲۹ از اهالی محله وقت‌الساعت و از اعضای هیئت‌امنای مدرسه ر کنیه است
۷ در سال ۱۳۴۲ش جناب آقای مشحون سرپرست اداره‌کل باستان‌شناسی به‌اتفاق آقای مصطفوی اعضای موّسس انجمن آثار
ملی و آقای مهندس ریاضی مهندس ابنيه تاریخی به یزد عزیمت کردند و در روز شنبه ۱۳۴۲/۳/۲۸ در دفتر فرمانداری یزد حاضر
شدند و با حضور آقای تربتی فرمانداره آقای رهایی رئیسکل فرهنگ» آقای حق‌شناس شهردار آنجا و آقای رئیس‌زاده متصدی ابنيه
تاریخی یزد و آقای مهندس شهرداری یزد و آقای معارفی معمار ابنیه تاریخی اصفهان و حسینعلی محمودی معمار ابنيه تاریخی در
اداره‌کل باستان‌شناسی برای ترتیب نگهداری و تعمیر بناهای تاریخی مسجدجامع» سید رکن‌الدین و... مذاکره و تبادل نظر کردند
۸ اسماعیل زهره کاشی‌تراش اصفهانی (۱۳۹۲-۱۳۹۹) در تعمیر و طراحی انواع کاشی‌کاری و خطوط ثلث» کوفی و بنایی تبحر
داشت. ایشان پیش از طراحی و شروع به کار در یزد در مرمت و تعمیر کاشی‌های بناهای مهمی در اصفهان و اردبیل تجربه‌اندوزی
۹ محمدجعفر زینیا (۱۳۸۹-۱۳۰۳) مشهور به محمدجعفر کاشی‌پز در یزد به ساخت کاشی اشتغال داشت (زینیا ۱۴۰۰)
۰ میرزاعلی دشتی رحمت‌آبادی (۱۳۹۳-۱۳۱۵) معماری را نزد حسینعلی محمودی مهریزی» محمد مطلب و رمضان رمضانخانی
۱ علی حسینی حسین‌آبادی (متولد ۱۳۲۵ش)» معرق‌کاری و کاشی‌کاری را از سال ۱۳۴۸ش نزد استاد کریم کاشی‌تراش
۳ متن کتیبه چنین است: لهم صل علی محمد المصطفی و علی المرتضی و الحسن المجتبی و الحسین شهید یکربلا وعلی
زین‌العابدین و محمد الباقر و جعفر الصادق و موسی الکاظم و علی الرضا و محمد الجواد و علی الهادی و حسن العسکری و محمد
المهدی صاحب‌الزمان معمار علی دشتی کتبه اسماعیل زهره فی سنه یک هزار و سیصد و پنجاه‌وسه خورشیدی. در خواندن متن
کتیبه علاوه بر نویسندگان» خواندن متن عبارت «صلوات ...» با همکاری آقای دکتر میثم صادقی و عبارت «معمار علی دشتی» با
۳ محمدعلی پیرمداح کاشی کار متولد ۱۳۳۴ در یزد است. وی در زمینه کاشی‌کاری» معرق کاری و گچبری مهارت دارد (کاظمینی
۴ طعمه‌گذاری و تله موریانه در ۲۲۰ ایستگاه» با هدف کاهش جمعیت موریانه به زیر سطح زیان اقتصادی (به زیر دو درصد)
صورت گرفت. در نتیجه تله‌گذاری» نوع موریانه‌ها از گونه ترمیتیدا (ع76770102)» شناسایی و طعمه‌گذاری در کف زمین انجام
گرفت. محدوده طعمه‌گذاری در زمینهای مجاور دیوارهای پشتی گنبدخانه در نظر گرفته شد. این امر.با هدف جلوگیری از ورود
موریانه از زمینهای مجاور به محدوده مدرسه رکنیه بود. در طی سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ تغییرات جمعیتی با پایش‌های دوره‌ای
ماهانه (برای فعالیت زیر ۲۰ درصد موریانه)» پایش سه‌ماهه (برای فعالیت زیر ۱۰ درصد موریانه)» پایش شش‌ماهه (برای فعالیت زیر
۵ درصد موریانه) انجام گرفت. با رسیدن جمعیت موریانه به زیر سطح زیان اقتصادی و حذف خطر آسیب موریانه به بنا طعمه‌گذاری
در سال ۱۳۹۱ متوقف شد ولی پایش سالیانه همچنان ادامه دارد (اداره کل میراث‌فرهنگی یزد ۱۳۹۱
۵ جدا شدن کاشی‌ها به‌علت فرسودگی ملات گچ» آسیب‌های لغاب شامل ترک‌ها و جدایش: لعاب از بدنه» تخریب آجرهای
گنبد به‌علت خارج نشدن رطوبت صعودی بهواسطه استفاده از ملات سیمان در تخمیر قالبهای کاشی, از جمله آسیب‌های وارده
تحت‌تأثیر عوامل محیطی به کاشی‌های گنبد بنای سید رکن‌الدین بود.. (گزارش عملکرد سالیانه اداره کل میراث‌فرهنگی ۱۳۹۵).
۶ پس از جمعآوری کاشی‌های گنبد مدرسه رکنیه در آن زمان بین مردم محله وقت‌الساعت معروف شده بود که «گنبد کچل
۷ محمدحسین پارسائیان متولد ۱۳۴۸ در محله یقن آباد یزد که طراحی و اجرای کاشی نره و هفت‌رنگ مهارت دارد (پارسائیان»
۸ به‌نقل از پارسائیان» کاشی کاری در مسجدجامع و مسجد امیرچقماق بهصورت درجا با گچ کوهی بوده و در مرمت‌های دهه ۵۰
از سیمان در تخمیر قطعات کاشی استفاده شده است (پارسائیان ۱۴۰۰).
۰ ایوان یا صفه اصلی یکی از مهمترین فضاها برای اجرای طاق‌نماها با عمق‌های مختلف در بناهای دوره آل‌مظفر یزد است
۱ اهم ذی‌مدخلان طی یک قرن اخیر در مدرسه رکنیه را علاوه بر پوپ» بایرون» ویلبر و آندره گدار بهعنوان اولین افراد
تأثیرگذار در شکل‌گیری مبانی نظری مداخله در بنا سازمانهای ذی‌مدخل در موضوع مداخلات مدرسد رکنیه اداره کل عتیقات,
اداره معارف» اوقاف و صنایع مستظرفه, اداره فرهنگ یزد اداره اوقاف یزد اداره‌کل باستان‌شناسی» انجمن آثار ملی؛ اداره فرهنگ
اصفهان» سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران» شهرداری یز دفتر فنی یزد و.. بودند. ناظران ذی‌مدخل در مرمت بنا را حسینعلی
محمودی مهریزی» رضا رمضانخانی خرمشاهی» محمدکریم پیرنیا خلیل خجسته» علی‌اکبر اصغریان, غلام‌عباس فتح‌نظریان» پرویز
طلایی و... میتوان برشمرد. استادکاران محمد خوش‌زبان» حسن دشتی رحمت‌آبادی» علی دشتی رحمت‌آبادی» اسماعیل زهره»
جعفر زینیا غلامرضا زینیا کاظم کرمانی» کریم کاشی‌تراش اصفهانی» علی حسینی حسین‌آبادی یزدی و... را بهعنوان ذی‌مدخلان
به‌طور مستقیم در مرمت و بازسازی بنا و آرایه‌های مدرسه رکنیه می‌بایست اشاره کرد.
- اداره معارف و اوقاف یزد ۱۳۱۶. گزارش تعمیرات سالیانه دفتر فمی. گردآوری‌شده توسط مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی یزد.
- اداره فرهنگ یزد. ۱۳۳۳ سالنامه فرهنگ یزد اردیبهشت سال تحصیلی ۱۳۳۳-۱۳۳۲ش. یزد: تبلیغات و انتشارات فرهنگ یزد.
. ۶ نشریه ماهانه فرهنگ یزد دی ۱۳۳۶ یزد: ات و انتشارات فرهنگ یزد.
- ۰ نشریه ماهانه فرهنگ یزد. آبان» آذر و دی ۰.۱۳۳۸ یزد: تبلیغات و انتشارات فرهنگ یزد.
۳ . ۲ -سالنامه فرهنگ یزد آذرماه ۱۳۴۲. یزد: تبلیغات و انتشارات فرهنگ یزد.
- اداره کل میراث‌فرهنگی» صنایع دستی و گردشگری پزد۱۳۱۴۰. پرونده ثبت مقبره سید رکن‌الدین به شماره ۲۴۶.
۰ ۵ گزارش مستندنگاری, مطالعه و تهیه طرح مرمت مدرسه رکنیه. گردآوری‌شده توسط واحد مرمت آثار تاریخی
- سس ۱۳۹۱ گزارش کنترل عوام بیولوزیک درضلاژیشه رکنیه؛رگردآوری‌شده توسط واحد کنترل عوامل بیولوژیک پایگاه
بت ۰ ۹۵ گزارش عملکرد ساليانه اداره‌کل میراث‌فرهنگي. گردآوری‌شده توسط مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی یزد.
- اداره کل میراث‌فرهنگی» صنایع.دستی و گردشگری تهران. ۰۱۳۵۴ آرشیو مرکز اسناد. تاریخ مراجعه ۱۴۰۰ش.
- اداره کل میراث‌فرهنگی,» صنایع‌دستی و گردشگری پزد. ۰.۱۳۸۱ آرشیو مرکز اسناد. تاریخ مراجعه ۱۴۰۰ش.
- ادار معارف اصفهان. ۱۳۱۵. سالنامه معارف اصفهان, سال تحصیلی ۱۳۱۴-۱۳۱۳ اصفهان: اداره معارف.
- استانداری یزد. ۱۳۵۲ مروارید کویر. چاپ شرکت پاینده یزد.
- اصفهانی پور فائزه. ۱۳۸۷. بررسی فن‌شناسی, حفاظت و مرمت یک نمونه گچبری ایلخانی از بقعه سید شمس‌لدین شه رتاریخی
یرد. پایان‌نامه کارشناسی. دانشکده مرمت دانشگاه هنر اصفهان. استاد راهنما: حسام اصلانی.
5 . ۳۹۰ فن‌شناسی» آسیب‌شناسی و ارائه طرح حفاظت نزیینات گچی در مدرسه شمسیه یزد. پايانامه کارشناسی‌ارشد
دانشکده مرمت دانشگاه هنراضفهان. اشتادان راهنما: حسام اطاانی, عباس عابد اصفهانی و حسین احمذی:
۳۰ طرح پژوهشی «مطالعه آرایه‌های قرن پنجم تا هشتم هجری قمری بناهای بقع دوازده امام» مدرسه رکنیه
و شمسیه یزد از منظر فن‌شناسی»» اداره کل میراث‌فرهنگی» صنایع دستی و گردشگری یزد.
- اصفهانی‌پور فائزه» حسام اصلانی» عباس عابد اصفهانی» و حسین احمدی. ۱۳۹۰. بررسی فنی اجرای تزیینات گچی و نقاشی در
مدرسه رکنیه یزد. چکیده مقالات همایش ملی هنر اسلامی. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
- اطلاعات. ۱۳۱۳. س ٩. ش ۲۲۲۵ ص ۳. دوشنبه ۱۱ تیر.
- افشار ایرج. ۱۳۷۴. یادگارهای یزد. جلد دوم. چاپ دوم خانه کتاب یزد.
- انجمن آثار ملی. ۱۳۵۵. گزارش کارهای انجمن آثار ملی در سال ۲۵۳۴ شاهنشاهی. یغما. ۲۹ (۵؛ پیاپی ۳۳۵ ضميمه شماره
- اولیا بینه. ۱۳۸۹. بررسی تطبیقی تزیینات معماری در مدارس دور آل‌مظفر شهر یزد. پایانامه کارشناسی/رشد دانشگاه هنر
اصفهان دانشکده هنرهای تجسمی و کاربردی. استادان راهنما: علیرضا خواجه احمد عطاری و محمدرضا اولیا.
- پوپ» آرتور اپهام و فیلیس اکرمن. ۱۳۸۷. سیری در هن رایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ترجمه نجف دریابندی و دیگران.
- پورنادری» حسین. ۱۳۶۹. چهره‌ها استاد اسماعیل زهره.اثره ش. ۱۸ و ۱۹: ۰۱۲۷-۱۱۳
- جعفری» جعفر بن محمد بن حسن. ۱۳۴۳ تاریخ یزد (قرن نهم هجری). به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جندقی یزدی» علی. ۱۳۲۷. جامع یزد. غما ۱ (۲): ۸۳۸۲
- حاجی‌شعبانی» محمد. ۱۳۹۳. یزد در اسناد مطبوعانی ۱۳۵۸-۱۳۳۱(ش. جلد اول اخبار و گزارش‌های خبری به‌استناد جستاری در
- حمزوی» یاسر. ۱۳۸۹. گزارش مرمت و استحکام‌یخشی نزیینات گچی سقف مدرسه رکنیه. میراث‌فرهنگی یزد.
- خادم‌زاده محمدحسن» مجید علومی» و الهه خاکباز الوندیان. ۱۳۸۷ معماری دوره آل‌مظفر یزد (ایلخانی و تیموری) بانگاهی به
ها غصی رآتایکان .نهر همپا با مار کت سازماق میراش افرهنگی»صنایع مت ,و گردهنکری استان بو
- خادم‌زاده محمدحسن, و فائزه اصفهانی‌پور. ۱۳۹۳. واکاوی تحولات آرایه‌های داخلی گنبد در شيوه یزد و تأثیرات آن بر سایر
- خاکباز الوندیان, الهه, ۱۳۸۴ حفاظت ا زگچ‌بری‌های منحصربه‌فرد بقعه ایلخانی سید رکن‌آلدین ([مدرسه رکنیه) شهر یزد. دانشکده
مرمت دانشگاه هنر اصفهان. استادان راهنما: بهنام پدرام» حسام اصلانی و امین امامی.
- دهخدا علی|کبر. ۱۳۷۲ لغت‌نامه دهخدا. ج۳ و ۴. موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. ۱۳۱۶ آزشیو مرکز اسناد امکتوب و تصویری. سند به شناسه
- شرکت مهندسی پرند پیمایش و جهان‌پیمایش سیستم (۳۳8166۲5 00151008 85 :8 00۰ ۳۳8۰ 653 /ز2 362/3 832300).
۷ مستندنگاری مدرسه رکنیه به روش فتوگرامتری و اسکن لیزر. اداره کل میراث‌فرهنگی, صنایع دستی و گردشگری یزد.
- شیرسلیمیان» علی‌اکبر. ۱۳۸۰ عشق الهی و عرق ایمانی در کارگاه معری‌کاری.فرهنگ یزد ۴ (۱۲ و ۱۳): ۰۱۲۵-۱۲۲
- رکن‌الاین حسینی یزدی (سید) ۱۳۴۱. جامع الخیرات. وقفنامه سید رکن‌لدین حسینی یزدی (قرون هفتم و هشتم هجری).
به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار. تهران. انتشارات فرهنگ ایران‌زمین. ش۶
- زارعی محمدابراهیم» سید فضل‌اله میردهقان اشکذری» و محمدحسن خادم‌زاده. ۰.۱۳۹۵ تزیینات معماری مسکونی دوره آل‌مظفر
در منطقه یزد و جایگاه آنها در خانه‌های این دوره. مطالعات معماری ایران» ش. ۹: ۰۱۳۲-۱۰۱
- سازمان ملی حفاظت آثار باستانی یزد. ۱۳۴۷. گزارش تعمیراتاسالیازه ذفتررفی. گردآوری‌شده توسط مرکز اسناد و کتابخانه
- قریشی» سید ضیا. ۱۳۷۴. سیمای فضیلت (نامواره حجت/لاسلام حاج سید علی‌محمد وزیری). مر کز یزدشناسی سلسله انتشارات
- قلمسیاه» اکبر. ۱۳۸۱. یادنامه استاد دکتر محم دکریم پیرنیا (۱۳۷۶-۱۳۰۱) (چهل‌ود وگفتار در زمینه تحقیقات ایرانی). بنیاد مرحوم
- کاتب» احمد بن حسین بن علی. تاریخ جدید یزد (تألیف پس از سال ۲عای). به‌کوشش ایرج افشار. تهران. ۱۳۴۵. فرهنگ
- کاظمینی» میرزا محمد. ۱۳۸۳. دانشنامه مشاهیر یزد. انتشارات بنیاد فرهنگی پژوهشی ريحانه الرسول.
- کتابخانه و موزه وزیری یزد. ۱۳۴۵. آرشیو مرکز اسناد تصویری و مکتوب.
پزوهش‌های تاریخ معماری و شهرسازی. به کوشش عیسی اسفنجاری کناری.ج ۱: ۲۲۱
- محمودی» خیرالله و معصومه بخشی‌زاده. ۱۳۹۲. مزرع سبز فلک (شرح بیتی از حافظ). هفتمین همایش پژوهشهای زبان و
- وزیری» مرتضی. ۱۳۵۰-۱۳۴۹ فیلمبرداری از ازاره گنبدخانه. نشر از یزد کهن.
- ویلبر دونالد نیوتن. ۱۳۴۶ معماری اسلامی ایران دور ایلخانان. ترجمه عبدالله فریار. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- هروی» حسینعلی. ۱۳۷۵. شرح غزل‌های حافظ. به کوشش زهرا شادمان. تهران: نو.
- یزدی» منوچهر. ۱۳۵۱.سیمای یزد در نخستین دهه انفلاب. یزد: فرمانداری کل چاپ کیهان.
وعام دمم مکصوزانصقعل نکامعز رامع هسق 3/1 مناج ص۲0 عدنس 3 .1998 +حصطاما5 1۰ فص ۰[ موصوی۸ -
.5 .0 ,75۸] ,و8۳65 ازازع بنصتآ 010۳0 000۰ ۸۵ 7۳6۳0۵۵ .1982 8 ,8710 -
-100/1 وداکه6 0 تعصمنا‌عصی آمعفمتقنط کم وصمخصمه نهک م2015 006۰ ۳۰ 200 8۰ عنم -
50386۰ :100961671 ۲0030۵0 1/0۳08 مها مانسظ کدمتاص عاصز ععنصنصنص ما عهله
«اع 0 ط0ت۳0] توصقصصی هه 30003 8.۳ 06 310 0 ممنف2 و دز کجمعر 2۵ 1905 .3 متام 3/21 -
06 ۹۷۵۲۱ ۲۳۵ ۰۹۲ 1۳۵۱۵۵۲۵۵۹ ۲۳۵ ۵۳ ک116عو و 000۵0۳۵ ب2021 بع 60 ۷۷۲ ۳500 -
61 :7031300 310 ,۳3130۳1106 01 001۵101 1۵ و 0۳ن00 1 ۵۳ 005 0ع11 .2003 .۸ م1600 -
- ۷/1065, 0. 31. 1969. 776 ۸/6 ۰7 101 100: 716 17 614 ۳۵۳00۰ 0۳۵6/0۵ 3۵51
.اد .1841026ع00 4637731009601043 86641811 1/1301[ /ک ع مان وه نحل مها //:۵ط -
2 ,12 اسآ ۸900 544 1 /اعنا/ /ع ۵00 //:0 3 -
4 30-700 0 ۵0و56 دز کد0 060۵ نحس هی عانطسم۸
«فاه151 ۵4 بوانده نصتاآ س۸ مصمناه/صعکد0) ۵۶ بواه۳ جمکعع2۳ اصهاکزدک۸
دز انا قاط ۶۵۳۵ عط) 00۵ لقع که تن آهخماعنط عطا که دوعص عطا م۸
قطان کاز صنطازم کاصعصصمص مغ ماکنط که مناج مک م۳م عطا 0۳ کم ۷۵5 کعقطاصصه 0۳6
۶ 065 دقن اه جسی ۵ عه ه۵۹ 30 عم ووافا نگ 516
۵ وصنک و5۳00 کنط 1 .کادع 00 مخ ماعنط 1و ونفتصعطاه عطا معاممم ما وصماند0
8 ل21ع10۳ونط ۵۲ 7۵16 عطا کع ۳:6 200۳02 ع ناهام عاصز وصه عجناهاخاهه
0 56760 ۵1 ۳۵۷60۹5 نی عانطحه عط) که نداد عط ککعععه ما 600 3 که
عنطا ۵۶ 00605 00۳1۵36 ۵51 ۵ و عده کز طعفط ۶ ,(ه وتا 0۳) 252 3/30 30-00
36۳1۵86 ۵۳1۵ ۵ وم امن معط 05 0عکط کصمناص عاصز ۵۴ وصماعنط ۵ط1 جنه
0 کگعز وصنفلندط عطا 2140۳6۵ خمطا ماح؟ عصنادمصاعل و جماعنط ۵ط که [۳۵1 که
کلطا معا نم هم منطو اموععصمه عط) عصنصقعل حعکه معنطا ۳۵۶ دامع کنط) نز
ب2 6 36 صز 0060 اقطا کصمنا2ع از هه ,عنم ,کععقصعل عطا کاصعصت0ل0
ادزم لمعنای ماعزم ۵ 000047 ما اتاه وعنسی کم کاصعصومل عحعط) که کزد لقع ص۲06
۲۵۷۵۶ دسا اعد عطا و دنام مادم عطا کم عصناعهنا عطا هل ما والهسم فصده
65ع 2 12 201 موز بکاصعص من عحعطا 1۵ هدنل ممخ وان ماه عنعطا مکعععه 1۵
۷15 ۶و عصنععنل عطا روط مععنه کععقصعل ندسه‌نهاد موی علحاعصز هو تساج عطا
از عانط۳ع) 0ص ,غس کنو اصعنوعقطانی عط وصه عصنفننط عطا کم موم عط صز
50۵1 ,ص1۷۵ 6 که طلععه صنقص عط) ۵۶ صمنا‌نساععل عط معلوزعا0 +عصنغوانط عط) 10۹106
018رد فعصمقانوجمه مهم ۵ ععل ععلن عصمل ۶و عصنانه عطا صه ,دوز
فلنام اک 75مج1 عصاعمصعل 156 .دععقصعل «مزقه عطا عدمصد ععه عوزد ای کاذ 0۵
0۳0۹6 ۲۵ ۳۵۳ بک30 ام ناه کطمی عسایگ صز 16615 ناه که عصع صز ۵0عمففعصیم
سوم 213616 26زا دنل 21100ع اد عط) ۶و کعصنوس2 عط) امعص دهد وان نام اه
۶ ۶1 60۵ ع۵ط ,عصمل عطا ۶و مداد +عصصذ عط1 موصنغلنط کنط صز ماه لد ماه[ 1۳۵۵
ال 200 عناوعطااه لماع اههد ععج صعادی عصمل عطا <ه صمناصت‌کصط علن عط وصه مصه‌تمز ۲۵
0 1۵۵ عطا ۵۶ فامعصمطر0ه اهمهد فصه نامه عط1 .لومعم فسدقد32 عطا ۳0۵
عا ۵1 کط0 6۳اه عجه عصمل عطا او اعد جعااه عطا 0۵۳ کعلنا عطا که ۵11 که 13206 کاز
۶ عاواد دسا نط نم عطا ۵۵ 260 0عاعساقد00 ۵۳۵ فاعم ع۵قط1 مدق وک ا028
0-10۳ طامطهط5 عطا جز کصعاخدم مدومن عطا عصعانصط وسحصی طاصععا0؟ عط)
5 ۵۶ 0۳0056 136 .320 ۵1 3/0506 م7 عطا فصه ممکق3/30۳ دعر ونعصه‌حاک مقکق 1/30
0 عصنفاناط ۲۳۵6 ۵۶ 265 حدم وصه آهعزد یام ۵ط) 0۳696۳۵ ۵ ۵5 136۳۷005
8 ع7ه کاتقم ۳0۷۵1۵0 هه 0عا حدم عط حاو ما۸ ونلندانو16 ها عم منز
0 ۷۵106 مزع 1و ما۳ ۵۳ آهعزماعنط عهط امد م0 وعط ,۵۳۵ ۳۵0۳20۳ ۵1 کصع صز
77 و5000 عطا ۶و کعصنوسم عط1 باون عاواد-ل 0 که #معصنمد ۵ امصصی
۵ ۵۶ کاحدم ۲۵ عق6طا ۶و هه 1۵۳ 0معندو۳ عجه کصعام دنه معصم عاه ۹602 ۳۵ کقط)
| با ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد در سال 1396ش/ 2017م و تأکید بیشتر بر حفاظت از بناهای تاریخی در قالب بافت شهری یزد، تلاش برای انجام گونه های مختلف پایش، با هدف صیانت از اصالت آثار تاریخی فراهم شد. پژوهش حاضر که رویکردی کیفی و تفسیرگرا دارد، در جست وجوی نقش پایش تاریخی به عنوان روشی برای ارزیابی اصالت آرایه های معماری مدرسه رکنیه به عنوان یکی از مهم ترین تک بناهای این بافت است. مستندسازی سابقه ای از مداخلات بر پایه اصول حفظ میراث جهانی و در عین حال دستیابی به پیشینه ای از عوامل آسیب رسان به بنا در خلال این پژوهش انجام شده است. ازاین رو تحقیق حاضر پس از تبیین مفهوم پایش تاریخی، به ارائه اسناد موجود درباره آسیب ها و مداخلات مدرسه رکنیه و همچنین تجزیه و تحلیل محتوایی اسناد برای شناخت نقاط بحرانی آسیب ها و در نهایت دستیابی به دوره بندی مرمت آرایه های معماری و ارزیابی اصالت آن می پردازد. بر طبق اسناد، مهم ترین آسیب های واردشده به مدرسه رکنیه شامل ترک ها و آسیب های سازه ای ناشی از حفر چاه ها در حریم بنا و رطوبت ناشی از آن و نیز فعالیت موریانه در داخل بنا بوده است. در خارج بنا تخریب ایوان، مداخلات و تصرف های سازه ای قدیمی و نیز ریختگی کاشی های گنبد به خصوص در بدنه غربی در اثر عوامل طبیعی، آسیب های مستمر در بنا هستند. این عوامل آسیب در برنامه ریزی آینده باید از نظر میزان فعالیت، مورد سنجش قرار گیرند. در باب ارزیابی اصالت، نتایج به دست آمده منجر به قابل تفکیک شدن بخش های اصیل و بخش های غیراصیل ولی ارزشمند در این بنا شده است. پوسته داخلی گنبدخانه، دیوار اسپر ایوان و کتیبه کاشی کاری ساقه گنبد در بخش بیرونی بنا کاملاً اصیل و مربوط به دوره آل مظفر است. نقش و اجزای مادی ایوان و نمای آن، همچنین کاشی کاری های گنبد که مجدداً اجرا شده، از آثار مداخلاتی پنجاه سال گذشته است. بازسازی و تکمیل این بخش ها با تکیه بر شناخت سبکی مرمتگران و التفات به نقوش کاشی کاری های قدیمی موجود در مدرسه شهاب الدین قاسم طراز، مدرسه شمسیه و مسجدجامع یزد انجام گرفته است. هدف این گونه مداخلات، تکمیل موجودیت کالبدی و کاربردی بنا در عین تلاش برای خوانایی بهتر اثر بوده است. بخش های بازسازی و نوسازی شده اگرچه از لحاظ مداخلات مبانی نظری مورد توجه بوده ولی جنبه تاریخی و باستان شناسی نداشته و قابل استناد به عنوان سبک آل مظفر یزد نیست. پیرو نتایج به دست آمده برنامه ریزی برای حفظ و نگهداری این دو بخش نیز می بایست از همدیگر تفکیک شده و به طور کاملاً واضح و شفاف با تصمیم گیری های جداگانه انجام گیرد. |
54,551 | 524015 | این مقاله. معطوف بر «مکانیسم» دریافت
انتظارها و پیشنهادهای مخاطبان/تماشاگران در قبل و بعد از اجراهای صحنه‌ای «روبرت لپاژ» مبتنی بر ٩ مسیر و راه مستقیم و
غیرمستقیم/آ گاهانه و ناآگاهانه در تعامل با مخاطب/تماشاگر است. سوّال اصلی این پژوهش عبارت است از: چرا و به چه منظور و با
چه مکانیسم و از چه راه‌هایی مخاطب/تماشاگر در شکل‌گیری میزانسن» مورد توجه «روبرت لپاژ» قرار میگیرد؟ پژوهش پیش رو
مبتنی بر روش‌شناختی» کاربردی و توصیفی است. منطبق بر مشاهده‌ها (سامانه‌ی آثار لپاژ) و نیز ویدئوهای موجود از اجراهای لپاژ
(یوتیوپ و چند کانال تلگرامی) و همچنین استفاده از منابع کتابخانهای» مکانیسم تعامل با مخاطب/تماشاگر توسط لپاژ و گروهش
به منظور دریافت نظرها و انتظارهای مخاطب/تماشاگر مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
*نویسنده مسئول: تلفن: ۹۳۵۵۶۸۲۰۷۳ ۰۰ نمابر: ۲۱-۸۸۹۲۰۳۶۱ ۰۰ 3000.60.86 رنه ره 2 طعحد: انمق کت
نشریه هنرهای زیبا -هنرهای نمایشی و موسیقیه دوره ۰۲۶ شماره ۱, بهار ۱۴۰۰
چرا موضوع و بحث مخاطب/تماشاگر مهم است؟ اگر میزانسن را
تنظیم» تنسیق و تبیین تمامی عناصر دراماتیک (دیداری» شنیداری و
غیره) بر روی صحنه -توسط کارگردان-بخوانیم» واضح است که مخاطب/
تماشاگر جزیی تأثیرگذار در ساختار و شکل‌گیری اجراهای معاصر و
تثبیت میزانسن است. تردیدی نیست که بدون حضور و وجود تماشاگر,
تغاتر رخ نمی‌دهد. تئاترپیشگان همواره توصیه شده‌اند تا این حضور و
وجود را درک کرده و مورد استفاده قرار دهند و بین نیروهای موجود
در دو جایگاه صحنه و جایگاه تماشاگران, تعاملی مطلوب را فراهم آورند.
مارتین اسلین! در موجزترین حالت ممکن» تعریف تثئاتر را در گرو همین
ازتباط وسیستم می‌خوانن: قالف در اتقش بترسالی کدی آن را تماشا
میکند» (هولتن: ۱۳۶۴: ۲۱). بنابراین وجود سه جز ذکرشده ضروری
است تا با آجزای مرتبط‌شان, رابطهی صحنه و تماشاگر شکل یابد. نکته‌ی
مهم دیگر در این حوزه ارتباط بی‌واسطه‌ی اجراگران با تماشاگران است
و این ارتباط آنقدر حایز اهمیت است که نبودش, اساسا هنر تغاتر را با
وقفه مواجه میکند و از سوی دیگر همین نیاز است که قدرت مخاطب/
تماشاگر را افزون می‌نماید؛ زیرا اوست که حتی با نوع نفس‌کشیدندر
هنگام تماشای یک اجرا میتواند با انرژی‌های مثبت يا منفی همه چیز
را تحت تأثیر قرار دهد. خمیازه‌های پی‌درپی» نگریستن‌های مستمر به
سقف صداهای نابهنجار, نگاه‌کردن اغراق‌آمیز و مداوم به ساعت و... و.یا
همراهی‌های احساسی و هیجانی با اجراگران» بازخوردهای متناسب با اجرا
به‌شکل قابل درک از سوی همگان, تشویق‌های جایز و مرسوم و... همگی
می‌توانند مجموعهای از تأثیرهای مثبت يا منفی مورد بحث را در سیستم
ارتباطی پدید آورند و اجرا را با مشکل یا موفقیت مواجه نمایند. این دو
نوع تأثیر-به‌ویژه شبهایی که تماشاگران حاضر در تالار نمایش از گروه
متقنای پابدوسای و آقتایان سکن بمخوبی قابل درگ و قفوم استته
این پژوهش معطوف بر اجراهای تئاتری «روبرت لپاژ» است و دیگر
تولیدهای وی (اپرا و رقص) مورد توجه قرار نگرفته‌اند. پژوهش پیش
رو مبتنی بر روش‌شناختی» کاربردی و توصیفی است. بنابراین منطبق
بر مشاهده‌ها (سامانه‌ی آثار لپاژ: اکس‌ماشینا) و نیز ویدئوهای موجود از
اجراهای لپاژ (یوتیوپ و چند کانال تلگرامی) و همچنین استفاده از منابع
کتابخانهای, مکانیسم تعامل با مخاطب/تماشاگر توسط لپاژ و گروهش به
گرفته‌اند. این پژوهش از این حیث که توانسته مکانیسم راههای تعامل با
نماید و همچنین نشان دهد که چگونه این آرا و نکته‌ها بر روی میزانسن
تأثیر می‌گذارند. میتواند پژوهشی کاربردی» عینی و قابل درک برای
کارگردانان و تولیدکنندگانی باشد که از این دریچه به آفرینش هنری خود
و دیگران؛ ۰۱۳۹۸ ۱۸۱-۱۱۷) فهرست مناسبی از این اتفاق‌ها و تعامل‌ها
در قبل و بعد از اجرای نمایش را به بحث می‌گذارند. مطابق همین توجه
در قبل و بعد از اجرا متدولوژی این پژوهش ایجاب میکند تا دو واژه‌ی
منظور از «مخاطب امخاطبان» در این مقاله آن دسته از مردمی هستند
که در فضای بیرونی سالنهای تئاتر و در اجتماع بهعنوان شهروند زندگی
میکنند و در هستی» توقع‌ها و انتظارهایی دارند و احتمالا به تغاتر هم
مسا رسای تقانر جقبور پیضا کزهه و کر تعامل با اجرا قراز ی کیرد
و فعل تماشاکردن توسط ایشان رخ میدهد. تغاتردوستان به‌عبارتی جزو
دسته‌ی اول هستند؛ اما همین که وارد سالن تئاتر می‌شوند و در تعامل
با اجرا قرار میگیرند به دسته‌ی دوم می‌پیوندند و با بیرون‌رفتن از سالن
تئاتر» مجدد جزو دسته‌ی اول بهحساب می‌آیند: انتظارها و توقع‌های هر
. اگران» به آن دا ته از مردم اشاره دارد که
دو دسته می‌توانند یکسان باشند؛ اما گاه تفاوت‌هایی نیز دیده میشود و
به همین:دلیل در این مقاله دو نوع نامگذاری پیشنهاد شده تا در ترسیم
توقع‌ها و انتظارهای مردمی که (الف) بیرون از سالن تغاتر هستند (مخاطب/
مخاظبان) با (ب) افرادی که در تماشاخانه در حال دیدن نمایش‌اند
این مقاله از سوی پژوهشگر دو سوی مورد بحث با دو نام متفاوت نشان
دادگش انههیی‌واشح است که این موارد: پیشنهادهای این مقاله هستند و
قابل تغییر و تبیین از نوع دیگر. صحت و سقم و بحث درباره‌ی اطلاق‌های
ذکرشده در صورت لزوم و در مجال دیگر قابل بحث و نقد خواهدبود. نتیجه
ان به‌کارین ترکیب‌های (۱) مخاظب با (۲) تماشاگر با (۳) مسخاطب
برای کشف و نمی راه و میبیرهای ارتباطی با مخاطب/تماشاگر است.
بنابراین میتوان سوال اصلی این پژوهش را چنین طرح کرد: «چرا و به چه
منظور و با چه مکانیسم و از چه راه‌هایی» مخاطب/تماشاگر در شکل گیری
طرح‌شده» مجموعه سوّال‌های فرعی دیگر نیز به‌وجود می‌آیند که عبارتند
-چه مقدار فرایند توجه و ارتباط با مخاطب/تماشاگر در سیستم تولید
تغاترهای «روبرت لپاژ» آگاهانه انا[ گاهانه انجام می پذیرد؟ مسیرهای آگاهاند
و ناآگاهانه کدام‌اند؟ چه مقدار خود او و گروهش از این راه‌ها مطلع هستند؟
شیوهی تعاملی لپاژ ارچج است؟ به‌کارگیری با توجه به مخاطب برایش
- چه حجم از تغییر و تحول‌های میزانسن لپاژ در یک اجرا براساس
- کدام مسیر ارتباطی با مخاطب/تماشاگر برای لپا اصلی محسود
- مطابق رویکرد و شیوهی لپاژ در تنظیم و تنسیق میزانسن» نقش
گروه اجرایی در تعامل يا دریافت توقع‌ها انتظارها و پیشنهادهای مخاطب/
«روبرت لپاژ» ادعا دارد که با دریافت نظرها توقع‌ها و انتظارهای
مخاطب/تماشاگر و انتقال آن به میزانسن اجراهایش» درصدد فراهم آوردن
است؛ لذا فرضیه‌ی مدنظر در این مقاله عبارت است از: «روبرت لپاژ» با
دریافت نظرها توقع‌ها و انتظارهای مخاطبان/تماشاگران از ملل مختلف و
است. تنها پنج کتاب به زبان فارسی در این زمینه وجود دارند که سه
عنوان ترجمه و دو عنوان تألیفی هستند. کتاب تماشاگران تقاتر نظریه‌ای
در خصوص تولید و دریاغت (1990 ,1ع3616؛ بنت. ۱۳۸۷) که مهمترین
کیفی و تکنیکی در این حوزه به اکثر سرفصل‌های مرتبط پرداخته‌است.
این کتاب ارزند» مجدد با افزوده‌هایی» بازنگری (2013 ,ع36) و
یخی از آن نیز به زبان فارسی ترجمه شدهاست (ذ کرک
(2009) که اخیرا به زبان ن فارسی ترجمه‌شده (ذکرشده دز؛ اخگر وادیگران»
۵۸ ۱۸۱-۱۱۷) در ادامه‌ی مسیر سوزان بنت قرار میگیرد. این دو
می‌شوند و مباحث متنوعی درباره‌ی نقش و حضور اجتماعی, سیاسی,
ارفنهی و تجاری مخاطب/تماشاگر و همچنین تئوری‌های درک و فهم
اطب/تماشاگر در حوزه‌ی تثاتر و نیز تأثتیرهای میان‌رشته‌ای در این
حوزه را مطرح میکنند. دو کتاب تألیفی دیگر در حوزه‌ی مورد بحث
وجود دارد که یکی با موضوع تعزیه و مخاط بتماشاگر, (سرسنگی,
۴ پنجمین کتاب (مجموعه مقاله) تحت عنوان تغات رو تماشاگر: به
سوی نقشن خلزی مقاطب در رویتاد (اخگر و:دیگران: 0۳۹/6 انا که
به شکل خاص و کاربردی, تعریف و تبیینی بنیادی از حوزه‌ی مخاطب/
تماشاگر ارایه میدهد. این کتاب با ۱۳ مقاله‌ی ترجمه‌شده و یک مقاله‌ی
کت وگو خوانش‌ها ویازخواتی ها با عنایت بل سرقسل مسخاطب/تماشاگر
آنچه درباره‌ی «روبرت لپاژ» به زبان فارسی منتشر شده (اسماعیلی,
۷ دان دروویچ ۱۳۸۹) بسیار محدود است؛ البته صرفنظر از مقالات,
یک کتاب (اروین» ۱۳۸۵) نیز از او به زبان فارسی وجود دارد. مجموع این
منابع در حد معرفی لپا رویکرد بینالمللی" او و معرفی آثارش هستند.
پژوهش پیش رو با اشاره و پرداختن به یک جز خاص از عملکرد لپاژ در
ساخت‌وساز میزانسن در تعامل با مخاطب/تماشاگر تاکنون مطرح نشده و
به دلیل اینکه نمونه‌ی مشابهی در مقاله‌ها و کتاب‌های زبان اصلی ندارد.
میتوان نقش و عملکرد تماشاگر در تعامل با اجرا را در دو دسته‌ی
(الف) فعال و (ب) غیرفعال مشاهده کرد. تماشاگر غیرفعال, مطابق گفته‌ی
هانس گثورگ گادامر* فقط یک مشاهده‌گر است با تمام «کشاکش‌های
حاصل از از احساس اخلاقی اعتلادهنده» (ذکرشده در: اخگر و دیگران.
لذت و خوش‌بودن صرف در اثر دیدن اجراست. طبق گفته‌ی دنیس
فراملی‌شدن تولیدها و ابزارهای پخش و استفاده‌ی دوسویه از رسانه‌ها و
کیفی‌تر و یا بعضا غیرمتعارف به تعامل گرفته شدهاست. این نوع مرتبه
و حضور مخاطب/تماشاگر در فرایند تولید تکاتر به حضو رتکدیکی این جز
آشاره دارد. گادامر در مقاله‌ی خود تحت عنوان «سرشت جشنواره‌ای تئاتر»
(ذکرشده در: اخگر ۰۱۳۹۸ ۳۵۸-۳(۱) توضیح میدهد که سه نوع تغاتر از
آغاز پیدایش این هنر تاکنون بروز و ظهور پیدا کرده است. او اشاره میکند
نوع سوم -که هنوز برای نامگذاری آن زود است-«گذر از تماشاگری
(همان»" ۳۵۰). این تفکر برآمده از دو تئوری اصلی درباره‌ی مخاطب با
آنها در حوزه‌ی تئوری نقدادبی شکل‌یافته و بتدریج در حوزه‌های دیگر
و از جمله هنرهای‌نمایشی به بحث گذاشته‌شده‌اند. سوزان بنت در کتاب
نان ر و مخاطب: نظریه‌ای درخصوص نتولید و دریاغت (۱۳۸۵؛ ۱۹۹۰) هر
دو تئوری را در حوزه‌ی مخاطب/تماشاگر تئاتر مورد توجه قرار داده‌است. او
شان میدهد که چگونه.کازگردانان تحت تأثیر دو تئوری ذکرشده؛ تعامل
در درک و فهم مخاطبان/تماشاگران تئاتر مور هستند و میتوان فهرست
مبتسوطی از آنها آرایه داد: مجموعه عوامل متعددی از تحریک‌کننده‌ها
کانال‌ها و مجراهای تعاملی که به انحای مختلف به فهم‌های گوناگون ختم
زمینه‌های مناسبی را برای کارگردان‌ها و گروههای اجرایی فراهم میکنند
نتیجه آنکه تثاترهای مختلف براساس رویکرد و نظرگاه‌های مختلف با
توجه به فرایندهای متعدد وقایع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و... شکل
گرفته که جملگی استوار بر وفاق‌های شکل گرفته هستند و این گونه است
برشت؟"» آرین منوشکین" یوجینو باربا؟۱ آگوستو بوآل* و غیره با اشکال
و آرایه‌های متفاوت و منحصربه‌فردشان در راستای ارتباط برقرارکردن با
ویژه و ایده‌های متفاوتی دارند؛ اگرچه در یک نکته و آ ارتباط با مخاطب/
تماشاگر اشتراک دارند و همین نکته فرازهای مشابه را در کنار ایده‌ها
نشریه هنرهای زیبا -هنرهای نمایشی و موسیقیه دوره ۰۲۶ شماره ۱, بهار ۱۴۰۰
خلقیات و برون‌فکنی‌های متفاوت‌شان زیبا و دیدنی میکند و لذت دیدن
و فهمیدن این تفاوت‌ها و درک و فهم آنهاست که زیبایی‌ها را فراهم
میآورد. بنابراین عنایت به مخاطب/ اتماشاگر در شکل‌دادن به میزانسن
بهعنوان جزیی تأثیرگذار» موثر مهم نقش‌پذیر» منعطف و محرک برای
کاگردانی که به دنبال ارتباط خاص و مور با مخاطب/تماشاگر است.
ضروری است. همین رویکرد است که احتمالا به شیوه و بیانی نو در قیاس
با تولیدهای پیشین می‌انجامد؛ زیرا خواست و انتظار مخاطب/تماشاگر در
آن نقش مهمی دارد و به همین دلیل تئوری‌های حضور مخاطب/تماشاگر
اساسا همین تنوع, دال بر وقوع اشکال مختلف و پدید آمدن شیوهه‌های
متمایز از سوی کارگردانان است. یکی از این آرا و تبین‌های نوین, متعلق
به ریچارد شکنر" است. او در حوزه‌های گوناگون اجرا با پیش‌فرض وجود
مخاطب/تماشاگر سطوح مختلف تعاملی این عنصر را با اجرا مورد بررسی
قرار میدهد. وی باور دارد که در اثر تنوع و زنده‌بودن هنر نمایش» هر اجرا
نوع تأثیرگذاری منحصربه‌فردی را پدید میآورد و ازاین‌روه تماشاگران نیز
دریافت متفاوت دارند و درنهایت تأثیرپذیری متفاوت را تجربه میکنند
(193 ,2003 ,تعصط‌ع لک وی اساسا به دلیل ذات زنده‌بودن و اکنونیت
نهفته در تغاتر آن را غیرقابل پیش‌بینی می‌خواند؛ زیرا عوامل متغیر و
گوناگونی را در شکل‌گیری‌اش مور می‌خواند. بخشی از این عوامل که درون
گروهی هستند. گاه با عوامل اجتماعی» فرهنگی, سیاسی, صوتی» آب و هوا
میزان حساسیت‌ها و غیره موجود در فضای پیرامون و صحنه, گسترش
می‌یابند و از آنجایی که هر آن امکان تحریک و بروز یکی از عوامل مورد
اشاره وجود دارد نمیتوان درباره‌ی نتیجه‌ی تعامل پی‌ریزی‌شده در تئاتر
پیش‌بینی قطعی داشت. شکنر اگرچه باور دارد که امروزه اجراها می‌توانند
در مکان‌ها و شرایط متفاوت با رویکردها و رصدهای معنایی مشخص
محقق شوند (20] ,.1010)» محدوديت‌ها را در تعامل با مخاطب کمرنگ
می‌شمارد و اصول و نوع کلی ارتباط را مبتنی بر نکته‌های اشتراکی میسر
می‌خواند: وی نکاقی زا که مبتی بر اضولی انضا اس مک ون
تثبیت‌شده می‌خواند و پل ارتباطی در هنرهای‌نمایشی را همین اشتراکات
می‌خواند. ارتباط بینافرهنگي اعلام‌شده از سوی او از همین منظر قابل
«صولا بهرهگیری از محیط و شرایط پیرامونی آن» وابسته به تغامل
و همراهی دو سوی مشارکت‌کنندگان در مقام تماشاگر و اجراگران در
مقام گردانندگان اجراست. فعالیت مشارکتی مورد اشاره سمت و سوهای
مشتلف فارد: و پا جزییات. گوناگون در ارتباط است و لزوما با پیوند. و
با چنین تعریف و حذد و حدودی که شکنر ارایه
پدیده‌های اجتماعی و فرهنگي پیرامون -که نوعی نمایش‌دادن در دل
آنها نهفته است- گستره‌ی وسیعی در هنرهای‌نمایشی پدید میآید و
تمام فعالیت‌هایی که ماهیتی جمعی دارند و با همراهی گروهی به منظور
دیده شدن شکل میگیرند» می‌توانند در این حوزه تبیین شوند. حوزه‌ی
ورزش نیز بهعنوان مثال که در آن اغلب ورزشکاران به نمایش‌دادن فعالیت
خود گرایش دارند در این حوزه تبیین میشود ()2 ,2003 ,667 51).
این گستردگی, لزوم حرکت به سمت زبان‌های مشترک را برای تعامل با
مخاطب/تماشاگر بیشتر میکند. چنین حجم و دامنه‌ای از آثار نمایشی.
بیش از هر چیز «فعالیتهای اجتماعی را که برآیند حرکت‌های مشارکتی
و مردمی است تثبیت میکند» (8 ,2003 ,70140678)). برای شکنر این
نوع پیوند و رویکرد» ماهیتی آیینی و مناسکی دارد؛ بنابراین توصیه‌ی او
توجه به تولیدهایی است که از این وجوه بهره می‌برند. او اعتقاد دارد در
خلال توجه به نهاد اجتماعی, هر عضوی از اعضای این نهاد. سهم عملی
و اجرایی خود را ادا می‌نماید و صرفا یک مشاهده‌گر نیست. شکنر برای
رسیدن به مکانیسم این نوع از همدلی, همراهی و مشاکت اجتماعی,.
نواع گوناگونی را آزمایش میکند و بهترین گزینه در برقراری ارتباط با
تماشاگران را در گروه رویکردی میداند که در آن مخاطباتماشاگر بدون
دخالت‌های مرسوم و تکنیک‌زده نقش مور و انسانی خود را به نحوی که
انسانها در آیین‌های بدوی ایفا می‌کردند انجام دهند؛ نقشی بی‌تکلف و
عاری از تظاهر خودنمایی و تشریفات ساختگی. باری» مرز اجرا و زندگی در
چنین رویکردی بسیار به یکدیگر نزدیک است و تشخیص نمایش و زندگی
قدری ناممکن. گویی نمیتوان تشخیص داد اجرایی در حال وقوع است.
این همان تکته‌ای است که در این مقاله با نام حضور تکنیکی مخاطب/
تماشاگر از آی‌نام برد شهماسته حضوری کل طخاطب اتماشاگر را قراقر
و آراده‌ی مخاطب/تماشاگر معنا میشود و ضروری است تا با خواست و
علاقه‌ی قلبی مخاطب/تماشاگر همراهی انجام پذیرد تا تأثیر و همراهی به
4۹) در مقاله‌ی تئاتر مقدس و کاتارسیس و سیر مواجه و تعمق درباره‌ی
مکاللی تماا یمه نوان یک جریان پیوسته و پیگیرانه و گاه ناخودآگاه
را در برخی از صاحبان تفکر و اندیشه‌ی تئاتر تشخیص داد. پیتر بروک
یکی از این بنامان است که در ادامه‌ی مسیر توجه به مخاطب/تماشاگر,
پیشنهاد «فضای خالی» (۱۳۹۵) را ارایه میدهد. این پيشنهاد همراهی
تماشاگر با اجراکنندگان در حینن نمایش را با استفاده از عنصر تجسم
مطرح میکند؛ مشارکتی که در آن مخاطب/تماشاگر به تکمیل کردن اجرا
در ذهن خود مشغول میشود و دو سهم (الف) عمومی (ب) شخصی را
ادا میکند. بخش عمومی به وجوه مشابه و مشترک بین تمام تماشاگران
اشاره دارد و بخش شخصی به دریافت و درک انفرادی هر تماشاگر واسته
است. او می‌گوید: «شکل‌دادن فضای خالی در گرو از بین‌بردن و برداشتن
تمام موانع و اضافاتی است که جملگی در زندگی پیرامون دیده می‌شوند»
(107 ,1992 بکله1370). بروک از تماشاگر می‌خواهد تا بهجای مشارکت
فیزیکی؛ مشارکت ذهنی را از طریق تجسم جاری کند و همانگونه که
با دیدن چند طناب آویزان از یک نقطه‌ی سقف در جهت‌های مختلف.,
عرشه‌ی کشتی (نمایش توفان) در ذهنش مجسم میشود در ساخت و
درک فضاهای عمومی و خصوصی نمایش همراه شود. بروک در قیاس با
یک اجرای واقع‌گرایانه‌ی متکی بر جزییات واضح و مشخص, اين نوع از
ساخت‌وساز را که در گرو افزودن و کاستن و به عبارتی دخل‌وتصرف در
واقع‌گرایی با بهرهگیری از عنصر تجسم است. پیشنهاد میدهد. نوع دیگر
از ارتباط با مخاطب/تماشاگر نزد ریچارد فورمن" (۴۵۰۱۹۹۲) است که
مبتنی بر رویکردی آزمایشگاهی است. فورمن همواره درصدد بوده تا در
یک فضای مشترک» بین اجراگران و تماشاگران» نوعی ارتباط شناور و
مواج و همانند نقاشی و پر از امواج احساسی را خلق نماید. عنصر مخاطب/
تماشاگر آنقدر برای او اهمیت دارد که توجه‌نکردن به آن را ضعف بنیادین
در اجرا خطاب میکند (69 ,1995 ,جفه1۳ :10 ۸/]6101640). کارگردان
بنام بعدی پرژی گروتفسکی است که اساس تفکرش در حوزه‌ی اجرا متکی
بر تعالی مقدس گونه در پیوند با تماشاگر است. برای او «مهمترین دغدغه,
یافتن ارتباط صحیح با تماشاگر در هر اجرا یافتن بهترین گزینه‌های شکلی
در هر قطعه و نیز استفاده از نیروی تجسم و دریافت درست تماشاگران
نشان میدهند که چگونه مخاطب|تماشاگران مورد توجه قرار میگیرد و از
یک مشاهده‌گر صرف. نقشی فراتر و تکنیکی پیدا میکند. تردیدی نیست
که نتیجه‌ی این حضور و تعامل» تأثیر دوسویه است و هدف کارگردان,
شکل دادن مطلوب‌ترین نوع آن با توجه به رویکرد زیبایی‌شناسانه‌اش است.
«حضور تکنیکی» مد نظر به نقش کیفی تماشاگر در قبال اجرا و میزان
مشارکت آگاهانه یا نا گاهانه‌ی او در شکل‌گیری و ساخت‌وساز تثاتر وابسته
این حضور با دعوت کارگردان و فراهم کردن شرایط «حضور» به‌وجود
میآید و با میل و آراده‌ی مخاطب/تماشاگر تکمیل میشود و درنهایت در
یک تعامل دوسویه با اجراگران به خلق میزانسن می‌انجامد؛ میزانسن:
که بر کمیت و کیفیت مضامین و اشکال مستتر در اجرا را تأثیراموّثر
دارد. تردیدی نیست که تمام تماشاگران با یک میزان از علاقه‌مندی در
مشارکت با اجرا ظاهر نمی‌شوند و کارگردانان عمزسا یا آگاهی از این نکته
در صدد از بین‌بردن موانع برمیآیند تا با رعایت حد وسطی از خواست‌ها
و انتظارهای فردی به یک تبیین جمعی (مخرج مشترک) دست یابند
و مشارکت ذکرشده را بر همین مبنا شکل دهند. بنابراین مسیر.اصلی
مشخص است: مشارکت تماشاگر؛ اما فراز و فرودهایی در این مسیر به
شکل آگاهانه و ناآگاهانه وجود دارد که با تدابیر کارگردان و تکنیک‌هایی
که بهکار گرفته میشود. جملگی قابل کنترل و هدایت هستند.
برخی از کارگردانان تمایل دارند تا تماشاگران‌شان از حضور در فضای
تئاتری که به آن آمده‌اند آگاه باشند و ماهیت تماشاگر بودنشان» حفظ
و یا به آنها گوشزه شود و در برخی از انوع راک رسای تیاب با
تا این حضور مدام یادآوری شده و در این راستّا مبتنی بر تکنیک‌های
ویژه» قطعه‌های اجرا سازماندهی و ارایه شوند. سوی دیگر به کارگردانانی
اختصاص دارد که تلاش‌شان صرف این نکته میشود که تماشاگر, ماهیت
تماشاگر بوذن خوذ را فراموش کندو: يا ذر انواعی خاصر# اصلا ندانگ که
وارد فضای تئاتر شده است. «تئاتری ناپیدا/نامرئی» که از سوی آگوستو
بوآل (۰۶ ۲۰( پیشنهاد شده از انواعی است که در نااگاهی مخاطب/تماشاگر
از حضورش در فضای تئاتر رخ میدهد و جالب این است که در ناآگاهی
از مشارکتش در تولید اجرا استفاده میشود و او نیز همراه است. گیلرمو
گومز-پنا"! معتقد است که «مخاطب/تماشاگر معاصر بیش از هر چیزی
علاقه‌مند به اقدام‌های مشارکتی همجنس خود به شکل فیزیکی و رو در
رو است و به دنبال پاسخ‌دادن به آنها تا بتواند به ارتباط مضمونی و معنایی
برسد و بیاندیشد» (52 ,2005 ,7017262-۳618)). این گفته نشان میدهد
که جهان مشاهده‌گربودن صرف تماشاگر به پایان رسیده و يا حداقل با
اقبال کمتری روبه‌رو است. این نوع ارتباط برآمده از نیازی است که از سوی
مخاطب/تماشاگر پدید آمده و کارگردانان را به سمت خویش فراخوانده
این روند و گسترش این نوع از ارتباط موّثر بوده و خواهد بود.
«تغاتر مدتی است که در زندگی انسان به خوبی درک نمی‌شود و دیگر
همانند یک اقدام هنری يا انتزاعی در حوزه‌ی فرهنگ و اجتماع سهم
پررنگی ندارد. همه (مخاطب/تماشاگر) تعیین کننده‌ی اصلی هستند که چه
چیز دیده شود و موضوع محوری چه باشد و با این تعیین‌کنندگی خودشان
متناسب با درک خودشان شکل میگیرند؛ متناسب با آموزه‌هایی که
به‌دست آوردند که جملگی وابسته به دریافت ودرک‌شان از خلق‌کردن
میتوان نتیجه گرفت که لازم است نیازها انتظارها و توقع‌های آنها نیز
مورد توجه قرار گیرند. نیازهای انسانی از منظر ذکرشده در دو دسته‌ی کلی
مادی و غیرمادی دسته‌بندی می‌شوند. تئاتر میتواند در هر دو حوزه وارد
عمل شود؛ اما بیشترین کارکرد موّئر و روشنگرایانه‌اش در دسته‌ی دوم رخ
میدهد. تئاتر از آنجا که یک پدیده‌ی فرهنگی محسوب میشود. بیشتر
با نیازهای فرهنگی, روشنگرایانه خوشایند. عاطفی و فکری در ارتباط
است. درست است که به قول سوزان بنت (۱۳۸۷) اتفاق و پدیده‌ی تئاتر
از زمانی که مخاطب به فکر رفتن به تئاتر میافتد تا پ ن» انتخاب
نوع لباس و غیره را در برمی‌گیرد؛ اما اتفاق اصلی در تماشاخانه و در
مواخهه با اجرا رخ میدهد و به‌ظر پژوهشگر این مقالهه اصلی‌ترین اتفاق در
ذهن تماشاگر امخاطب و با خروج از تماشاخانه آغاز شده و شکل میگیرد.
بنابراین می‌واق در یکاتجهع‌بندی گفت که توقع‌ها و انتظارهاي مخاطبان/
نماض متماست و هر کارگردانی برای پاسخ‌گوبی :و برآورده کردن
آنها.در اجرا و میزانسن خود یک شکل مشخص از ارتباط با مخاطب/
تماشاگر را بهکار میگیرد و پیشنهاد میدهد که میتواند مبتنی بر
برای تشریح بیشتر و.قابل فهم‌تربودن نوع و چگونگی ارتباط عوامل
اجرایی و مخاطب/تماشاگر و ارایه‌ی مسیرها و راههای ادعاشده در مکانیسم
اجرایی لپا نمودار ۱ بهعنوان پیشنهاد پژوهشگر در زیر ارایه میشود.
تماشاگران با ۷ اه و مسیر مواجه است که عبارتند از:
۲ راه ۸ و 8: به شکل غیرمستقیم به واسطه‌ی دراماتورژ از سوی
۳ راه نج: به شکل غیرمستقیم به واسطه‌ی گروه بازیگران و عوامل
۴ راه 7): قرا رگرفتن کارگردان با رویکردی عام به جای مخاطب؛
۵ راه ۴ قرارگرفتن گروه بازیگران اجرایی با رویکردی عام به جای
۷ راه ۳ و 1: به شکل غیرمستقیم به واسطه‌ی اجراگران از تماشاگر.
تماشاگران به کارگردان می‌رسند و ذهن او بهعنوان منبع و مخزن.
نشریه هنرهای زیبا -هنرهای نمایشی و موسیقیه دوره ۰۲۶ شماره ۱, بهار ۱۴۰۰
نمودار ۱- مسیرهای ارتباطی میان مخاطب/تماشاگر و گارگردان در دریافت پیشنهادات و انتظارها و نظرها.
آنباشت را انجام میدهد و سپس تصمیم میگیرد که نکته‌های دریافت و
یا به میزانسن افزوده (ادغام) و یا به‌دست فراموشی می‌امتنای) سپزقه
تحلیل و رویکرد اثر/ اجرا بوده و هماهنگی, پذیرش يا انصراف از انتظارها و
برخی از مسیرها بهکار گرفته نمی‌شوند و گاه امکان دارد به فراخور اجرا
در تریبا ار تمایش‌های آکوسترا آبوآل هر ۷ مسیر ذکرشده
در بالا یذگار گرفته می‌شوند؛ حتی گاه کارگردان ن در حین اجرا با دیدن
توقع‌های تماشاگران در اجرا مداخله میکند و چنین است تأأنی
و انتظارهای تماشاگران بر روی اجراکنندگان. از سوی دیگر «پیتر بروک»
مسیرهای اشاره‌شده در ردیف ۱ (راه ۱) و ردیف ۷ (متشیرهای تاو 10) را
به کار نمی گیرد؛ اما اغلب پس از اتمام هر اجرا او به | نها گوش فرا میدهد
(ردیف۶: راه ۲) و گاه نظرهای آنها موجب تغییرهایی بررزوی میزانسن
این مقاله با توجه بر تغاتریکالیته‌ی «روبرت لپاژ» که استوار بر ارتباط
با توقع‌ها و انتظارهای سخاطب/تماشاگر است: معطوف پز کمیت و کیفیت
راما و مسیرهای ارتباطی است اینکه برای لپاز چنو سیر واه دژزاستای
دریافت و درک توقع‌ها و پیشنهادهای مخاطب/تماشاگر وجود دارد؟ چرا
این مسیرها و راه‌ها بهکار گرفته می‌شوند؟ چه تکنیک‌هایی برای دستیایی
به مسیرها استفاده می‌شوند؟ نحوه‌ی آماده‌سازی و نیز روحیه‌ی پذیرش
کارگردان و اجراکنندگان در این مسیر چگونه است و به چه عواملی وابسته
«روبرت لپاژ» بهعنوان کارگردان, مشتاق است تا یک کارخلاقه‌ی بدون
پایان و بینالمللی را بر متدلوژی اجراهایش درتعامل با مخاطب/تماشاگر
بخشی از روند تولید اثر در ارتباطی خلاقانه با تماشاگرامخاطب, موجب
شکل‌گیری و گسترش میزانسن شود. «لذت تماشاگر»؛" توسط عناصر و
«روبرت لپاژ» در سال ۱۹۵۷ و در شهر کبک کانادا به دنیا آمد. او
نویسنده» بازیگر و کارگردان تثاتر و همچنین فیلم‌ساز است. سه حوزه‌ی
تثاتره رقص و اپرا اصلی‌ترین گرایش‌های او در هنرهای‌نمایشی محسوب
می‌شوند. وی تاکنون ۱۴ تثاتر را به روی صحنه برده و تمام این تئاترها در
مسیر تور و سفر قرار گرفته و تکمیل‌تر شده‌اند. فرایند توسعه‌ی هر تئاتر
او که پرونده‌اش بسته‌نشده» همواره گشوده است. نخستین تئاترش هفت
جریان رودخانه ی /۱۵" و چهاردهمین آن معجزه‌های هندسه "۲ است. وی
مطالعات تئاتری خود را در کنسرواتوری هنر در شهر کبک انجام داد.
شیوه وملفه‌های نحصربه‌فرد کارگردانی او تحت تأثیر حضور در کارگاه
او کمپانی خود با نام «اکس- ماشینا»*۲- یک کمپانی چندرسانه‌ای
و چندوجهی در تئاتر- را در سال ۱۹۹۴ به‌منظور گردهم‌آوردن و به
و شکهماو آرالی و شکل دادن وب‌سایت‌های مختلف تاسیس کرد:
(شهرها و کشورها) دریافت میکند. خلق میشود. اجراهای او همواره
اینها توسط مردم در حدوّد۲۰ تا۳۰ سال قبل دیده نمی‌شد. ..] فکر
این مسأله با تلویزیون تغییر پیدا کرد» (310 ,2000 ,۵۳286-]).
تصویر» موسیقی» بیان فیزیکی و ترکیبی» فیلم» نمایش تصاویر و
استفاده از دوربین برای انتقال بازخورد یا تصاویر موازی» هنرهای تصویری
و جلوه‌های صوتی از جمله ابزارهای خاص و دستگاه‌هایی هستند که
راه جدیدی در هضم‌کردن و فهمیدن داستان‌ها» (همان). برای او این
له با «حضور تکنیکی مخاطب/ تماشاگر» بهعنوان یک راه از فکرکردن
درباره‌ی نقش و عملکرد مخاطب/ تماشاگر تئاتر تبیین میشود: چگونه
مخاطب/تماشاگر میتواند درگیر شود و مورد استفاده نیز قرار بگیرد و
جایگاهش از یک مشاهده کننده فراتر برود؟ مطابق آنچه ذکر شد. عناصر
اشاره‌شده در تثاتریکالیته‌ی لپاژ با یک پیش خواست مواجه هستند و تحت
تأثیر مخاطب. هنوز تغاتری شکل نگرفته؛ اما یک پیش‌خواست وجود دارد.
همین روند در شکل‌گیری میراسن او در تعامل با مخاطب/تماشاگر تداوم
پیدا میکند تا جایی که اساسا وجوه و جلوه‌های تصویری در قیاس با
وجوه گفتاری بیشتر می‌شوند. این موضوع در طول سفرهای متعدد لپاژ
و گروهش به کشورهای مختلف با مليت‌ها و زبان‌های گوناگون بر تنوع
که مردم را دور هم جمع میکنند» (47 ,2009 ,ع12100[670۷1) بهکار
فعال است و نه منفعل, موکد پیشنهاد میدهد که کارگردان‌ها بهتر
است تا با مخاطب/تماشاگر آشتی کنند و بتدریج» تغییر و به‌روزرسانی
میزانسن‌های‌شان را فراهم آورند. او توضیح میدهد که اگر مابین
مخاطب/تماشاگر و هنرمندان صحنه یک ارتباط زنده وجود نداشته باشد
بنابراین تئاتر وجود ندارد» (310 ,2000 ,20286]). وی اضافه میکند
که ما باید مخاطب/تماشاگر را در نظر بگیریم و این فکر را که تئاتر
چیزی است که اینجا در روی صحنه اتفاق میافتد و دیوار چهارمی وجود
مانعی بین مخاطب/تماشاگر و اعضای گروه تئاترش وجود ندارد و مخاطب/
تماشاگر یک هنرمند فعال, حاضر در جمع و خلاق در فرایند شکل‌گیزی
میزانسن است. اساسا هر مرحله‌ی بداهه‌پردازانه در میزانسن لپاژ بر روی
شماری از آنها عرضه می‌شبوتد: انتظارها و توقع‌های نخان ت۱۳
از دو رام میزانسن لپاژ را تحت تأثیر قرار میدهند:
اجراگران و گروه اجرایی که ناآگاهانه رخ میدهد و لپاژ ادعایی در این‌باره
ب) پیوند مستقیم و آگاهانه با مخاطب/تماشاکو درص وچ جرا
شکل نخست. مشابهت‌هایی با عملکرد کارگردانانی که در تولید و
باربا و پیتر بروک انتظارهای مخاطبان» می‌توانند در طول تمرین‌ها توسط
اجراگرها به شکل غیرمستقیم به کارگردان و سپس میزانسن انتقال
یابند. پیوند غیرمستقیم با مخاطب/تماشاگر در تغاتریکالیته‌ی لپاژ بر دو
مرحله‌ی اصلی و همزمان استوار است: هر اجراگر دارای دو دید است: «دید
هنرمندانه»*" و «دید یک شخص عادی و عام»*". اولی از یک نگاه و میل
خلاقانه و هنری در اجراگران خبر میدهد و دومی به سبب وجود امیال
و علایق عمومی و مشترک مابین تمام مردم در اجراگران بروز می‌پاید.
تو گویی دو شخصیت متفاوت در بطن و بدن اجراگر نهفته است که دو
نقش و رویکرد هنرمندانه و عادی و عام دارند (مکانیسم و توضیح‌های
بیشتر در سطرهای آتی آرایه خواهند شد.). بنابراین نکته‌ی قابل توجه در
تغاتریکالیته‌ی لپاژ پیوند دو مرحله‌ی ذکرشده در راه‌اندازی و سازماندهی
هر لحظه از اجراست و نکته‌ی مهم در رویکرد او تأثیرگذاری فراوان نگاه و
«دید یک شخص عادی و عام» (دومی) بر روی «دید هنرمندانه» (اولی)
توقع‌های مخاطی تماما کر یادها رگام‌های مار را رشکل کافنت
که «9 کارزرن [..۱۹۹۷] تجربه‌هایش را با توسعه‌ی اجرای رودخانه‌ی اوتا
و تجسم بخشیدن ایده‌ی بردن تئاتر به نزد مخاطب/تماشاگر بهجای آوردن
نقطه‌ی شروع لپاژ در تنظیم میزانسن با یک پیشنهاد یا الهام یا
من ناتیام همراه است: هسهی اجراگرها تلا میکنند تاد رکه قهم و
«دید هنرمندانه» بهعنوان منابع درونی و «دید یک شخص عادی و
غام» بهعنوان منایع بیرونی عمل میکنند. یک نمونه: آماده‌سازی نمایش
و پایان یافت؛ عددی خاص که به‌طورکلی در فرهنگ‌ها و ادیان الهی.
میتواند توقع‌ها و انتظارهایی خاص را در ذهن مخاطباناتماشاگران شکل
دهد. این عدد. ارجاع میدهد به «هفت شعبه‌ی واقعی از رودخانه‌ی اوتا
همچنین هفت شخصیت اصلی هفت داستان در یک خط سیر اصلی
عدد:هفت از سوی اعضای گروه تغاتر لپاژ و بحثهای گروهی شکل
یافت و درنهایت تثبیت شد و بهعنوان یک راهنما برای میزانسن لپاز و
ساختار هفت جریان رودخانه‌ی او مورد توجه قرار گرفت. اطلاعاتی
که از بیرون گروه (رودخانه‌ها هولوکاست» بمباران هیروشیما و غیره) و
درون گروه (شخصیت‌های متفاوت و ارتباطات‌شان» مسیر امریکا به اروپا
و سپس آسیا شرق به غرب) فراهم آمده‌بودند. کنار هم قرار داده‌شدند
تا ارانه‌ها و اخراهایامختلف هفت جربان رودخانه‌ی او شکل بگیرند و
سپس به‌نمایش درآ یند. این اجرا بتدریج و به‌دلیل این نوع از نظرها و منابع
-فشات گرفته از پیشنهادهای اجراگران و بداهه پردازی‌هایشان- سه شکل
و نسخه‌ی متفاوت پیدا کرد و هر کدام نسبت به شکل قبلی طولانی‌تر شد.
هفت جریا ن از رودخاه‌ی او در یک دورهی سه ساله توسعه پیدا
کرد. هر یک از هفت بخش - که یک ساعت طول می‌کشید- در مکانی
متفاوت بژّای |جراها (یا تمرين عمومی با حضور مخاطب/تماشاگر) خلق و
به صحنه‌های موجود و پیشین افزوده شد تا اجرای امروز لو نهایی] شکل
برای تبیین و تشریج این ارتباط و دریافت انتظارهای مخاطبان/
تماشاگران و عینی‌ترکردن آنها مطابق نمودار ۱ مرحله‌ی توضیح داده‌شده
در سطرهای پیشین بر روی مسیرهای 6 (ارتباط مستقیم اجراکنندگان
دید یک شخص عادی و عام) قرار دارند. مسیرن) اشاره میدهد به
کارگردان (لپاژ) و اجراگران قرار دارد که مبتنی بر آن و براساس «دید
یک شخص عادی و عامی» () پیشنهادهای اجراکنندگان به کارگردان
(لپاز) انتقال می‌یابد تا آنها را به میزانسن خود بیفزاید. پر واضح است که
احتمال نادیده‌انگاشتن آنها نیز وچوک کاردد هر آنجه که ذر مسیر ۳مبتتین
بر «دید یک شخص عادی و عام» رخ میدهد. میتواند از طریق مسیر
نشریه هنرهای زیبا -هنرهای نمایشی و موسیقیه دوره ۰۲۶ شماره ۱, بهار ۱۴۰۰
0 برای کارگردان (در اینجا لپا) هم رخ بدهد و ارتباطی غیرمستقیم با
مخاطب به‌منظور دریافت توقع‌ها و انتظارها شکل بگیرد. مسیرهای ۸ و
8 و همچنین راه ۱ که در تولیدات و ارتباطات متداول استفاده می‌شوند.
عموما در رویکرد و شیوهی لپاژ - همانند شیوهی یوجینو باربا- به دلیل نوع
همکاری ابداع‌شده‌ی او با بازیگران» مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرند و به
جای آن مسیر ن) که در سطرهای پیشین توضیح داده شد عمل میکند.
تابستان ۸ - انتخاب میشود تا مجدد توسط بازیگران از طریق بداهه‌پردازی
بازنویسی /بازسازی شود. بنابراین مسیرهای اشاره‌شده در بالا (۰۸ 8 و گاه
راه ۱) که بین کارگردان» دراماتورژ و مخاطب قرار دارند می‌توانند استفاده
شوند. همان گونه که در نمودار مشخص است. راه ۱ نشان‌دهنده‌ی ارتباط
مستقیم کارگردان - اینجا لپاژ- با مخاطب است. بنابراین در یک جمع‌بندی
۱.راههای آگاهانه (خودآگاه): مسیر ۱ مسیر ۲ مسیر ن» مسیر ۳ و
۲ راههای نا گاهانه (ناخودآ گاه): مسیر 7 مسیر ۳.
لپاژ بر وجود مسیرهای ردیف اول تأکید دارد و به تأثیر و نفوذشان بر
تغاتریکالیته‌اش اشاره میکند؛ اما اگرچه مسیرهای ردیف دوم را کار
پژوهش پیش رو هستند که گاه در برخی از وجوه با مسیرهایی که دیگر
کار گردانان در تعامل باامخاطب/تماشا گر انخاد میکند شبامها ی لا
و گاه برای درک بیشتر موضوع و مکانیسم عمل به برتخی از ,این شباهت‌ها
اشاره شدهاست: این مکانیسم. در دو سطح آگاهانه وناآگاهان رورم
ناخودآگاه در سطرهای آتی بیشتر تبیین خواهد شد؛ اما پیش.از آن لازم
است به تأکید بر استفاده از مسیرها در رویکرد بین المللی اشاره شود.
میتواند با حضور و به‌کارگیری گروه اجراکنندگان بینالمللی با ملیت‌های
مختلف تقویت‌شده و توسعه پیدا کند. نیت از داشیتن یک اجراگر بینالمللی
«توسعه‌ی روش و گستره‌ی تحول‌های شکلی است؛ روش است که او ألپاژ]
آن را برای خلق میزانسن بهکار میگیرد» (16 ,2009 ,ع1۵[06۲0۷1).
همانند آنچه در رویکرد بروک رخ میدهد در اینجا نیز به دلیل وجود
وسیعی از ممکن‌ها برای گسترش میزانسن نمایشی و چندرسانه‌ای لپاژ
و تجربه‌های شخصی‌شان دارند و همچنین همانند هر مخاطبی» مبتنی بر
«دید یک شخص عادی و عام» زاویه دیدهای مختلف را به میزانسن لپاز
انتقال میدهند. باری اجراگران در شیوهی لپاژه پیشنهادهای‌شان را مطابق
متن و یا یک موضوع بداهه‌پردازانه و متن ناتمام به اشتراک می‌گذارند.
همه‌ی آنها آزادانه و به‌طور جمعی با هم کار میکنند و مبتنی بر خط
سیر داستانی و محوری» هر قسمت از اجرا را شکل میدهند. میزان و مقدار
تغییرها در جزییات میزانسن به لپاژ و درک و فهم اجراگران از فرهنگ
خاص مورد اشاره و مضامین مرتبط با منشا شکل‌گیری‌شان بستگی دارد.
این مرحله بر روی مسیر و راه ۲[ طرح‌ریزی شدهاست. لپاژ در یک گفت‌وگو
هی تلاشن می کلم تا ایندای را که آن‌مااقاسن خارتن اتجام جهن دراگ
کنم. [عموما] بعد از دو هفته تمرین کردن» آنها ایده‌ای را که قرار است
براساس آن» [اجرا] را خلق نمایند» پیدا میکنند؛ البته اگر همچنان تصمیم
برای اجرا همانند آن چیزی باشد که پیشتر انجام داده‌اند» (24 1.20286
قدم اول برای عینیت‌دادن به مکانیسم اجرایی لپاژه دریافت توقع‌ها
و انتظارهای مخاطب از طریق پیشنهادهای متنی (محتوایی) و شکلي
اجزاگران اس لباز بر وجود این قراینه تأ کید قراوانی دازد: قدم دوم تکبیت
است که بعد از ارایه‌ها و بداهه‌پردازی‌های اجراگران» مبتنی بر ایده‌ها و
شکل‌های تفاهم‌شده‌ی جمعی (کار گروهی) رخ میدهد: یک منظر و نگاه
(لپاز)» حکم نهایی را به‌منظور تنظیم و تثبیت میزانسن صادر میکند. لپاز
معمولا در این مرحله همانند یک چشم و ناظر بیرونی عمل می‌نماید
و همواره برای تثبیت روایت اصلی در نسخه‌ی اولیه و مقدماتی» اتصال
قطعه‌ها و منابع فردی و گروهی پيشنهادشده را بازنگری میکند. هر
زمانی که یک اجراگر بخواهد چیزی را درباره‌ی داستان یا اشکال اضافه
بااکت کیت از ارام منت ناخ سساله را به اراک گنای مین گرده
اجراگران براساس پیشنهاد ارایه‌شده؛ بداهه پردازی خود را شروع میکند
تا لپاژ (چشم بیرونی/ ناظر بیرونی) مجدد تثبیت خود را انجام دهد. اغلب
این افرایند ادامه می‌یابد و پایانی وجود ندارد؛ زیرا لپاژ تمایل دارد تا در
هر اجرا زاویه دیدها ترجمه‌ها و تفسیرهای جدیدتر را در گسترش و
تغییر میزانسن لحاظ نماید. همواره این همبستگی متغیر و قابل تغییر با
پیشنهادهای اجراگران به دو زاویه دید اشاره‌شده در بالا ربط دارد: «دید
هنرمنذانه» و «دید یک شخص عاویی ز عام». تشخیص و به‌کارگیری این
کلمه‌ی «همزاد»:" اصطلاحی است که یکبار توسط لپاژ در گفت‌وگو
بااومی چرست" استفاده شده و به نظر پژوهشگر عبارت از راهی است
برای دسگلیی به «دید عام و مردمی» ادعا شده. او توضیح میدهد که
«اغلب به ما اجازه میدهد تا در هر شرایطی, جای او را در هر جا
بگیریم. او خیلی منعطف است؛ خیلی شخصیت همراهی است؛ به نوعی
یک شخصیت؛ أمثل صفحه‌ی] سفید. او اتصال بین داستان و مخاطب/
تماکتارش ۱۶ فریط ی کنن. رونگرد سای اونسب مه حوادتی که بااآی‌ها
مواجه میشود. حس و موقعیت تماشاگر را مشخص می‌نماید» (,0286ع.]
میشود و هر اجراگر با آن میتواند خود و اعمال و حرکت‌هایش را می‌بیند.
اجراگر به عبارت دیگر از «همزاد» برای انتقال «دید یک شخص عادی و
عام» بر روی اعمال و حرکت‌هایش استفاده میکند. یک شباهت چشم گیر
بین مفهوم «همزاد» و سومین بخش از تقسیم‌بندی چهارگانه‌ی یوجینو
باربا ذرباره‌ی مخاطب/تماشاگر ذر مقالهای با نام چها رتماشاک ر ۳ (بهطانه 3
0 ) دیده میشود. همچنین میتوان تا اندازهای «همزاد» را نزدیک به
پسراکودک مجازی"" مطرح‌شده توسط پیتر بروک دید که همان نقش و
وظیفه را ایفا میکند (238 ,1991 ,۷۹/1111208 دنز ۸/1610160). همزاد
با اجراگران آشنا و نزدیک است. همه‌ی افرادی که درگیر فرایند عمل و
خلق کردن هستند» می‌توانند با «همزاد»» خودشان را همانند یک مخاطب/
تماشاگر به‌طور آگاهانه تماشا کنند تا توقع‌ها نظرها و انتظارهای مخاطب/
تماشاگر به شکل ملموس و قابل درک و دریافت شوند. همراه با «همزاد»
مخاطب/تماشاگر واقعی نیز با ارایه‌ی توقع‌ها و انتظارهایش, تشدید فرایند
ثيرگذاری شکلی و محتوایی را موجب میشود. یک پیوند مستقیم با
مخاطب/تماشاگر (دو سوی نمودار ۱) در رویکرد لپاز وجود دارد که بر روی
مسیر ۱و مسیر ۲ از نمودار ۱ واقع شده‌اند. حتی اگر این مسیر قدری
شبیه به شیوهی ارتباط بروک با مخاطب/تماشاگر باشد» کیفیت آن متفاوت
است. تأکید لپاژ اهمیت این نوع ارتباط را عیان میکند:
بخشی از تغاتریکالیته‌ی یک قطعه است. [..] یافتن یک راه برای انجام
تغاتر تا مردم بتوانند بازخورد‌های‌شان را به شما بدهند؛ [...] یافتن راه‌هایی
ابیت برای کنتترشن یک قطعاهذر نک «مقظح زمانی مشخص تاسنتقتان,
به‌منظور تحول‌های شکلی و محتوایی میزانسن‌های لپاز تا چه زمانی
و چگونه به‌شکل پی‌درپی رخ میدهند و تثبیت می‌شوند؟ نظرهای
دریافت‌شده در میزانسن خلاق و گروهی لپاژ با به‌روزرسانی حلقه‌های
7 کسب می‌شوند. این حلقه‌ها از آنا و لارنس هالپرین۹ بداما 0
طرح‌ریزی میکند: ۴[ به معنای منابع» 5 برای امتیازها ۷ برای ارزیابی و
آخری -که در اینجا بیشترین توجه را دارد- ۳ است و مخفف:عملکرد.و
اقدام (اجرا) است (2 ,1962 ,1121010). خوانش ساده‌ی این حلقه‌ها به
همان مفهوم ترکیب"آبندی در شکل‌گیری میزانسن اشاره دارد: منابع و
ایده‌ها گردهم آورده می‌شوند و سپس قوت‌ها و امتیازهای هر یک سنجیده
و با ارزیابی‌شان, مبنی بر مورد استفاده قرارگرفتن پا حذف‌شدن,» تثبیت و
سپس بهره‌برداری رخ میدهد. بعد از بهره‌برداری» «نوبت تخریب»"آاست و
مجدد دریافت منابع جدید» امتیازدهی, سنجش و ارایه و دوباره این چرخه
شده و همواره نسخه‌ی جدیدی در قیاس با گذشته موجود اسّت.
آخرین بخش از حلقه‌ی 7/0517 عملکرد و اقدام - و در اینجا اجرا-
در جلوی مخاطبان/تماشاگران واقعی رخ میدهد. اجرا همواره و امجدد
تغییرات, باز و آماده است. بعد از شکل‌گیری بخش‌هایی از میزانسن لپاژ و
زمانی که تقریبا اجرا آماده است. اجراگران آثار لپاژ اقدام‌های هنرمندانه و
از همان قشری هستند «که حضورشان به کشف و ساختار واقعی روا
اصلی داستانی اجرا آپس از پایان اجرا و شکل‌دادن نسخه‌ی جدید] کمک
میکند» (5 ,2009 ,100۳۵[670۷16). لپاژ اشاره میکند وقتی تماشاگر با
بخش‌هایی از اجرا احساس رضایت نمی‌کند» این نشان میدهد که «مواد
ما بدشکل بایسته و به‌اندازه‌ی کافی در زمانی که اجرا دز حال دیده‌شدن
است. قوام و شکل نیافته و هنوز در مرحله‌ی موقت بوده و ما مطابق
9). لپا می‌افزاید که نخستین نسخه از اجراهای ما اغلب پر از ایده‌های
عالی؛ اما بسیار زمخت و ناشیانه هستند» (,/(ع[۷/۳31 دز ۸/]0106۵
3 ,1999). برای کنارگذاشتن بخشهای نامنظم» نامناسب و ناشیانه و
همچنین یکپارچه کردن بخش‌ها و تصاویر لپاژ از نظرها و پيشنهادها
میکند. ارتباط مستقیم لپا با تماشاگرانی که آجرا را دید‌اند.یر ری
راه ۲ از نمودار ۱ مشخص شدهاست که گاه از طریق مسیرهای 8 و 10
نظرها و توقع‌ها و پيشنهادها از طریق نوشتن يا گفت‌وگوی مستقیم
با لپاژز به‌دست می‌آیند. ضروری است نظرهای دریافت‌شده با تحلیل
لپا منطبق شوند؛ اگرچه لپا ممکن است عکس‌العمل‌ها و نظرها را در
مسیری که دوست دارد بخواند و تحلیل کند. نکته‌ی مهم این است که
در شیوهی لازه ارتباط و پیوند مستقیم با تساشاگر واقعی و عمومی (مسیر
۱ ومسیرهای ۳۳ و (1) به شکل قوی تأکید میشود. این پیوند مستقیم با
تماشاگران/ مخاطبان واقعی و عمومی بهعنوان مثال از سوی یوجینو پاربا
استقبال نمی‌شود؛ اما پیتر بروک (۱۹۹۳) بر آن صحه می‌گذارد و از آن
استفاده میکند. بروک قبل از اجرای عمومی در برابر تماشاگران؛ تعدادی
کودک و نوجوان را به تمرین‌هایش دعوت میکند تا بازخورد آنها را ببیند
و بشنود. او در حین تمرین به توقع‌ها, انتظارها و پیشنهادهای مخاطبان/
تماشاگران,توجه میکند درحالی که لپاژ در شیوهی کاری خود. هر شب
به گونه‌ایشیوه‌ی پروک در استفاده از نظرهای تماشاگران را گسترش
میدهد. اگر بروک بچه‌ها را بهعنوان تماشاگر برای دریافت بدون محدویت
در طول زمان» طیف‌های گوناگونی از آنها را به همراه نظرهای انتقادی‌شان
میتواند ناتمام اطلاق شوند و آماده و منتظر برای ادغام يا تأثیرگرفتن
یا تور) یک مجموعه پیشنهاد برای او و گروه تثاتریش فراهم میکنند که
میزانسن قبلی‌اش (نسخه‌ی پیشین) را برای شکل یافتن نسخه‌ی جدید.
تحت تأثیر قرار میدهند. هفت جریان رودخانه‌ی/وتا بهعنوان مثال, متأثر
از فرهنگ‌های مختلف (کانادا ژاپن» بریتانیا و غیره) بود و در شهرهای
متفاوت (لندن» کبک. منچستر توکیو و غیره) اجرا شد. میزانسن هفت
جربان رودخانه یاون در هر تور نمایشی» بتدریج دچار تغییر و تحول شد.
وقتی هفت جریان رودخانه‌ی /وتادر توکیو اجرا شد بهعنوان مثال یک
عروسکه بدون هیچ تعمدی بر روی صحنه جا ماند و شخصیت جفري
نمایش, فراموش کرد تا آن را با خود به بیرون ببرد. یکی از تماشاگران,
تحلیل شخصی و خاصی از آن داشت. بلنکن‌شیپ*" - یکی از اجراگران
«وقتی ما نمایش را در توکیو اجرا کردیم» یک نفر از تماشاگران
درباره‌ی این موضوع [جاماندن عروسک ازدواج] نظرش را داد. [..] ما
نظرهای بسیاری را از تماشاگران ژاپنی دریافت کردیم. یکی از نظرهای
ارایه‌شده از سوی تماشاگران این بود که او تصور می‌کرد جفری امریکایی !"۰
یک عروسک ازدواج را به جفری ژاپنی؛" داده است! [این موضوع در
نشریه هنرهای زیبا -هنرهای نمایشی و موسیقیه دوره ۰۲۶ شماره ۱, بهار ۱۴۰۰
نمایش ما نبود و] همه‌ی ما گفتیم که «آنها نکته‌ی جدیدی را متوجه
شدند» و از این رو نتیجه گرفتیم که باید دو جفری آدر نمایش] وجود
داشته باشد. ما شخصیت جدیدی ایجاد کردیم: جفری امریکایی جدید.
بعد از انجام تور در سال گذشته. ما فهميدیم که در زندگی واقعی که
قاسقای بر آن آستوار است] یک برادر گوشننه,و همه چیز. کاملا تغییر
پیدا کرد.این أکشف‌ها] چیزهایی هستند که اغلب اوقات اتفاق می‌افتند»
مطابق مثال ذکرشده میتوان نتیجه گرفت که بخشی از روایت
داستانی هفت جربان رودخانه‌ی اون به دلیل پیشنها اد یک تماشاگر در
مستقیم لپاژ با تماشاگری که اجرا را دیده) و نیز مسیرهای .۳ و (1 (ارتباط
مستقیم اجراگزان با تماشاگری که اجرا را دیش رخ‌هاداز یک قحصیت
و ارتباطات و حرکت‌هایش در نسخه‌ی جدید افزوده شد. این مثال نشان
میدهد که چگونه میزانسن لپا متناسب با توقع‌ها و انتظارهای مخاطبان/
تماشاگران متعطف و : پیتنهاه‌ها را با خواندن, کفتا وگو
و بح با مغاطبان اتماشاگرای نکسم می‌آبرق و از آنها می خواخت نا
نظرهای‌شان. را نوقتی که جرا ,و تالار ,زا ترک می‌کسده پنویشاید و به
او یا گروهش تحویل دهند. پژوهشگر این مقاله بهعنوان مثال یکی؛از
نمایش‌های لپاژ با نام باز یکارت:/سپیدز "؟ را به‌شکل زنده دیده است"
و همانطور که در بالا اشاره شد» لپا شیوه‌ای را در جمعآوری نظرهای
مخاطبان /تماشاگران دارد: یک برگ کاغذ در کنار ورودی ساختمان تئاترابه
هر مخاطب علاقه‌مند که تمایل دارد نظرش را به اشتزاک بگذارد»تحویل
داده‌می‌شود. هیچ سوّالی بر روی برگه طرح نمی‌شود و برگه‌ی سفید» فقط
یک عنوان مختصر دارد: «دریافت بازخورد شما موجب قدردانی است»
می‌یابد و فرایندی جدانشدنی از هر اجراست و ایده‌ها و پيشنهادها
بکر برای ساخت و تبیین نوین در نسخه‌ی جدیدتر از اجرا بهکار گرفته
می‌شوند. برای لپاژ «شب نخست نمایش, آغاز تمرین‌هاست و اجرا فرایند
تمرین کردن» (89 ,2000 ,1]20286) و به همین دلیل "او :اغلب اصطلاح
بازبودن یا تمرين عمومی را برای اجرا استفاده میکند» (,1(:۵[070۷160]
1 ,0). گویی پایانی برای گسترش میزانسن لپا وجوه‌انرد: مگراو
یزانسن آثارش, تحت تأثیر همین میل و خواست قرار دارد.
«درست‌ترین راه بیان و ارتباط با مخاطب/تماشاگر کشف شود» (همان).
کار در حال پیشرفت و خلق بود که در دو قاره و در مدت بیش از چهار
سال و در شش شهر شکل یافت» (209 ,1997 , [[۵عاه(۸/12۵07). برای
داشتن اجرایی یکپارچه ضروری بود تا داستانهای مجزای سه دوست و
سفرهای دوری که هر سه داشتند به یکدیگر وصل شوند؛ بنابراین میزانسن
تغیر لپاژ از یک تمرین/اجرا شروع شد و به دومی رسید و سپس از یک
نکته و متن بینافرهنگی, برآمده از نظر یک مخاطباتماشاگر به سومی
ختم شد و درنهایت با تلفیق هر سه بخش, اجرا و نسخه‌ی اول پدید آمد؛
اجرایی که در سفر و شهرها و کشورهای مختلف شکل گرفت و هر مکان و
فرهنگی» دستاوردی را برای اجرا رقم زد. نتیجه آنکه سفر (یا تور) یک راه
میزانسن لپاژ در هر مکان جدید است. لپاژ برای تأیید این نکته توضیح
«وقتی در حقیقت شما سفر می‌کنید. عصاره‌ی یک کشور یا یک شهر
است؛ روح آن از چه چیزی ساخته شده. نمایش‌ها از این نظر روایت‌های
سفر هستند و شاید موفقیتهای یک نمایش میتواند با همان روشی که
ما یک سفر را اندازه‌گیری و ارزیایی می‌کنیم» سنجیده شوند. ما یا مسافر
هستیم يا گردشگر. یک تولید موفق, تجربه‌ی یک مسافر را انتقال میدهد»
نکته‌ی آخر عملکرد فرایند فیلتراسیون*؟ (پالایش) در ذهن لپاژ برای
تثبیت هر نسخه‌ی جدید از اجراست. فیلتراسیون که در نمودار (۲) نشان
داده‌شده همانند یک سالن ترانزیت (گذار) برای پذیرش يا نادیده گرفتن
توقع‌ها و انتظارهای مخاطبان /تماشاگران عمل میکند. هر پیشنهاد (8)
جدید نخست در ذهن لپاژ تحلیل میشود و در کنار دیگر منابع (5)
قرار میگیرد تا میزان همگرایی‌شان سنجیده شود (۷). سپس حفظ و
نگهداشتن یا خارج و رهاکردن موارد و دریافت‌های جدید درباره‌ی هر
میزانسن رخ میدهد و درنتیجه‌ی تصمیم لپا ترکیبی از تحلیل او و
اجرا انتقال می‌یاید (0) که میتواند در طول بداهه‌پردازی اجراگران؛ مجدد
توستعه پیدا کنداین همان فرایند17ک0/ است که در سطرهای گذشته
صرفنظر از زبان مخاطب/تماشاگر و دشواری درک و فهم گویش‌های
مختلف در کشورهای گوناگون؛ میتوان نتیجه گرفت که لپاژ کوشش
میکند تا زبان قابل فهم را از میان یک نوع پیوند ویژه با مخاطب/
نمودار ۲- فیلتراسیون؛ عملکرد و تصمیم گیری کارگردان درباره پيشنهادها نظرها و
«اوآلپاز] در اغلب تولیدهایش» همه چیز را از دو یا پنج زبان مختلف
در یک نمایش ترکیب میکند- نه فقط فرانسوی و انگلیسی, بلکه (در یک
قطعه همانند هفت جریان رودخانه‌ی اون آلمانی, ایتالیایی کاتالانی و
لپاژ به همین فرایند و دلیل گسترش میزانسن و تغییرها اشاره میکند
«من یک ایده دارم و آن را با یک زبان می‌گویم و مردم آن را نمی‌فهمند.
آنها علاقه‌مند هستند همه‌ی آنچه را در ارتباط با آن است» بفهمند.
بنابراین من دوباره آن را می‌گویم؛ اما با زبان دیگر و آنها نمی‌فهمند..
این خیلی فعال است. مثل این است که چیز مشابه‌ای را بارها و بارها
می‌گوییم؛ اما با تصاویر مختلف. مردم با کلمه‌ها حس‌ها اشیا و تصاویر
اگرچه کدها و نشانه‌های متفاوت در فرهنگ‌های گوناگون رایج هستند؛
این مقاله مسطوف: است پر ابررسی و تببیق مکانیسم. و ممفونگی
امکان‌های ارتباطی مخاطب/تماشاگر با گروه اجرایی و به‌ویژه لپاژ واجراگران
ترسیم و پیشنهاد شدهاست. برای پاسخ‌دادن به پرسش اصلی‌این پژوهش؛
میتوان گفت که «روبرت لپاژ» به‌منظور دریافت و انتقال نارگ انظرها
و توقع‌های مخاطبان/تماشاگران» نخست یک پیوند و مسیر ممستقیم با
آنها را شکل میدهد و پس از آن مسیر غیرمستقیم دوم مورد بهره‌برداری
ثیرگذاری‌شان بر میزانسن او مورد بحث و تحلیل است. راه‌ها و مسیرهای
مستقیم و غیرمستقیم در دریافت و تعامل ذکرشده از منظر لپاژ بهعنوان
(ب) مستقیم با تماشاگر: راه ۲ (ج) غیرمستقیم با مخاطب: ۸ ۳ ن ۳ و
(د) غیرمستقیم با تماشاگر: (1 و ۳. همچنین در یک تقستیم‌بندی دایگر
توسط لیات مسا وج مسکه راو سیر حیسیی فرد الق راساگ ۸
8۸ وق که در تغامل با «سخاطب» وب راههای 0:7 و 8 که
در تعامل با «تماشاگر» به کار گرفته می‌شوند. راه‌ها و مسیرهای ذکرشده
در یک سیستم و مبتنی بر به‌کارگیری عناصر و اقدام‌هایی کارکرد پیدا
میکنند. این عناصر و اقدام‌ها در سراسر تثاتریکالیته‌ی لپاژ جاری و ساری
هستند. بنابراین مراحل و موّلفه‌هایی که مکانیسم و چگونگی فرایند سیستم
ارتباطی مورد بحث بر آنها استوار است-همراه با اطلاق‌ها و پیشنهادهای
تماشاگر دید هنرمندانه‌ی اجراگر دید یک شخص مردمی و عامی اجراگر,
و ناظر بیرونی» همزاد, حلقه‌های 1451/7 و فیلتراسیون. مقاله‌ی پیش رو
اما می‌توانند ,خدایت‌شده رو با آستفاده از شیوهی لپا فرک.و ازتباط‌پن‌یر
شوند. بنابراین در فرایند تولید و خلق میزانسن از منظر لپا درک و فهم
کهارو ای یقت در فرهیگ‌ها برای هر کاب اشاقاگر اش با
و اتفاق‌ها که به فرهنگ‌ها ضمیمه شده‌اند برای دسترسی به محتوا و
رویکرد پیتر بروک و یوجینو باربا در تعامل با مخاطب/تماشاگر حرکت
میکند و تلاش دارد تا توقع‌ها و انتظارهای واقعی مخاطبان/تماشاگران را
به شکل متفاوت به‌دست آورد. رویکرد لپاژ از سوی دیگر نزدیک به شیوهی
آگستو بوآل است و هر دو به پیوند مستقیم با مخاطب/تماشاگر توجه دارند؛
اگرچه لپاز همکاری فیزیکی يا مشارکت عملی مخاطب/تماشاگر را مطالبه
نمی‌کند. آثار لپاژ همواره در فرایند توسعه و تکمیل‌شدن است و تمام
اعضای گروه بعد از هر اجرا آماده‌ی تغییرهای بعدی هستند.
ارتوجه به سلیرها: موّلفه‌ها ومراحل ذکرشده همزاه با سقال‌های مختلف
واژه‌ی مخاطب و تماشاگر که در دو سوی مختلف (نمودار ۱) قرار گرفته
و پیشنهاد شده‌اند برای لپاژ اهمیت یکسانی دارند و نمیتوان درصد
مشخصی برای برتری یکی بر دیگری درنظر گرفت؛ اما آنچه مهم است.
کاربری هر یک از آنها در دریافت نکته‌ها و علایتیي مخاطبان/تماشاگران
و در نهایت تبیین نسخه‌ی جدید میزانسن است و در این فرایند. تمام
راههای مستقیم و غیرمستقیم به کار گرفته‌می‌شوند تا نتیجه‌ی دلخواه
یفست آی6 تردیدی نیست که برخی از راههای ذکرشده آگاهانه رخ
تمام اعضای گروهش و اجراگران و صداقت‌شان در انتقال تجربه‌ها و نیز
نیاوخا ه بای اتماض گرا اطمینان می کند» اگرچه هموارهحق اقضای
نهایی را در تنظیم و تنسیق میزانسن برای خود محفوظ نگه میدارد.
این پژوهش نشان میدهد که یکی از مهمترین کارگردانان تثاتر جهان,
جرا راید چاو وبا چه نکانیسمی نه ,سم منقاط ی اتماتناگر حرکات
میکند و نسبت به: آنها بی‌تفاوت نیست و به‌لحاظ معنایی» رویکردی
روشتگرایانه را در آثارش تعقیب میکند و تبلور می‌بخشد. نکته‌ی مهم این
است که لپاژ با تمام عنایتی که نسبت به مخاطب/تماشاگر دارد. آثارش
تجاری و سطحی اطلاق نمی‌شوند و همواره آموزههای فراوانی در هریک
از اجراهایش به لحاظ شکلی و معنایی فراهم می‌شوند. نتیجه آنکه فرایند
تولید و اجرای آثار او نشان میدهند که میتوان به خواست مخاطب/
تماشاگر توجه داشت و آنها را تأمین کرد؛ اما رویکرد و روندی سطحی
به‌شکلی ناخودآگاه بروز و ظهور پیدا میکند و پژوهش ارایه‌شده در پي
هویدا کردن راه‌ها و مسیرهای پیدا و ناپیدای این تعامل و تأثیرپذیری است.
نشریه هنرهای زیبا -هنرهای نمایشی و موسیقیه دوره ۰۲۶ شماره ۱, بهار ۱۴۰۰
5 ,168065 10۶ کلصماه 1 ع۳عط 1110/85 که کعامی 35۷۳ .34
۲ نمایش در تئاتر 18068176 1604086 اجرا شد و من در شب
اسماعیلی. مهناز (۱۳۸۷)» لپاژ و تثاتر تصویری, هنر شماره ۰۷۶ صص۱۲۰-
اروین. پولی (۱۳۸۵) کارگردانی برای صحنه. ترجمه‌ی هومن شباهنگ و
بروک» پیتر (۱۳۸۳) رازی در میان نیست: اندیشه‌هایی درباره‌ی بازیگری و
بنت. سوزان 4۱۳۸۱۷۱ تماشاگران تغاتر: نظریه‌ای در خصوص تولید و دریلت.
بخش اول, آذر و دی ماه ۰۱۳۸۹ شماره‌های ۱۳۵ و ۰۱۳۶ صص ۰۱۲۴-۱۲۰
رایانی مخصوص, مهرداد (۱۳۹۶)» میانی تقد تعاتره چ ۳ قطره.
اخگر.متجید و دیگران [ترجمه و گزینش] (۱۳۹۸) نغاتر وتماشاگر: به سوی
:۵6 70٩ هه موصما ما۳0 هه م3۵۵0 ۶و معط 1
-7700 :۳0۱ :51096 1۵ 0۳۵ 701۳606/0۲ 7۳۵ ,(1982) .۳0/۵۳۵ ,8۵
و۸ نوا کباطا 0 6۵۵۹ کهفاگ ۳۵۵۳ چم۸ ,(1992) ۳6۳ ملظ
:0 6 ۵۶ کعصنطاعق/1 وصه کاعمر ۳ ,(2005) عطام معط ,10065
:1 .ره ۳ورا۳۵ ,(1993) ما3 ,معط فد خوطامط بکهه 10
,۳۳۵95 10۳0۵60 ۵۶ بجانکه نصن] تماط 100 هه 1006 م0
65 6 07۱ 7000065 ۳۵۲۵0۲۱۲۵۵۹ ,(1997) .۸ ازا. بالمو0 1/1201
م3 :۵6 310۳ وصه مدمآ .۵۵ 4۳ م80 67زع2 ما فلکه‌ادز
۳۵ ۳ 016000۳ 2 که 13806066 کنمعد م12 100۲ او جنامد0 15۵
ب] ,163۳2 بطعصع8 صوحط16 ل۵ ۲00 موانده نصت] و۸ عنصعادا ۸ ۶و جال۳ 3۳۵15 اصماوزدی۸
-60 6۵ ,۵1300 5 همع عفد ,1620 صق طاعنط/ 065
6 )00 ما اصقا وم دز از ,136۳106 603100 0۳6
- اجره عناوم 0۵ اعد عل 06 3۵1۵ م5 20166
۵ 21100 ,5 ا۵ 0۷ وصه فعلومه ۶و عیام 156 جععده
تس ۶۳6۳ وصه خصعاصمه عصنوص5 ما آهانی ععه ماه 1۳6
-ا2 12۳286 ,ک6 هام6 نا دز مععمعصها امعم تنل 12
ید15۳0 عع2ع 12 عاط هلو صماد مهن صه طادناطاهاده ۵ ام 16
40 832625 ۵ اع ص60 ۳ مکعسانه معط هه تکوم
عطا 0 دز ۷۷۵۵ قنلتا «واصعجده عصو‌ناها مه 2001600615 10۵
۵5 ۵ عدموله دز (ع200۳0۵ 5 نع 0ع] ,علزد عده عطا 0۵
-2001 ۳13 2880612100 سل ه صز ععه 001 0صه مطع۵ 200۳0
86۰ ۳۵۳ 0200102100۰ جز ۵۳ المع زد دام نام اهاز
-ع 20 کل2 ۳۵62 ۵۶ عمتصصنعط عطا دز اند عصنصع0ه عط)
6 ۶68 6 بچط کز قنط1 .دعععممم ماع 6ط) کز 108
8 1 06۳0۳۵66۰ 10۳ 25۵ 0طع3 عناطام ۵۳ ۵060 حصتع)]
186-66 5 عم عهامماه 0ل صز هه مد دز ععطا
85 فاعه رز 206006 عطا طعنطب هز کو۷/۵ عصنط 8۳6
6 20 ماه 1۵ دا کز مومع دام ال :۸
186-66۰ کنط ۶و امعصم ماه عل عطا کم هم که ۹۵۵
10۳۵۵ وه 160 اماصمه معله عز عسفم‌عام 5 منوج 16
-96ل 1 8615 02عآ 0۲ کاصع اه اصع قنصوند هه تمد غود
۵ (عنط ۷۷ ها ۷۵/5 عطا ماه ] عطقم عنطا 1۵ فده
6 1366 عطغ دس 0- هن هه واناه 132 کنععدمم] 1۵
۵ ,۵۳65٩ ۵ عطتصهاعنا ۵۶ ۳۵6 20۳ ۵ ققط 0۷ 201606
- ۵0015120 0۳ ۷/۵7 ۵۷ 2 ,51065 دنل ۳ ۵۵ 16۷
2 که ۳۳۵۹۵۲۵ ت16 بط 0معمصم دز فنط1 .داد عز
1362 0۶۵ 06055 وصه دعامم عط) اا0 20 علاط ۵۶ بز۵/
۹0 200 ۹60 36 صش 20016006 136 0 ۵صه ,20166
(ع 22 136 ۵۵ ۵860 عنم کعع کمن کنعوهه ما
۵ 21060 عجه کععد دیما ع دنل 1106 مععصعنفه عطا
تنل ۵ ۵۳۵ قنط عصنسل (ععصنا عصمی) وانام هط عنط
0 ع انس 2 که ۵۳/۵ ما کعمم و2 عطا ۸3 مدمه
علا عمط 065 16و20 6طا 13 1210و هه 01 وه م۸ (0)
-زوج2 عنام هه آهنهعه عطا از صمناهنممععه امععنل خ۸ رن
علبا .۵000.60 انح ره هلح نانمفسط ,88920361 (98-21ج) :۳۵ ,5682073 (98-935+ج) ناع 1 +دمطاش دوم *
| «روبرت لپاژ» به عنوان یکی از کارگردان های بنامِ معاصر در تئاتر جهان برای تبیین و شکل دادنِ میزانسن هایش، تعامل با مخاطب/تماشاگر را به منظورِ دریافت و دانستنِ انتظارها و پیشنهادهای آن ها برگزیده است. متدلوژی اصلی او برای دریافت و دسترسی به خواست ها و نیازهای مخاطب/تماشاگر، نیازمندِ مسیر و راه های ارتباطی با آن هاست. لپاژ مستقیم و غیرمستقیم/آگاهانه و ناآگاهانه با مخاطب/تماشاگر در قبل و بعد از اجرا برای دریافتِ نظرهای ایشان ارتباط برقرار می کند. این مقاله، معطوف بر «مکانیسمِ» دریافتِ انتظارها و پیشنهادهای مخاطبان/تماشاگران در قبل و بعد از اجراهای صحنه ای «روبرت لپاژ» مبتنی بر 9 مسیر و راه مستقیم و غیرمستقیم/آگاهانه و ناآگاهانه در تعامل با مخاطب/تماشاگر است. سوال اصلی این پژوهش عبارت است از: چرا و به چه منظور و با چه مکانیسم و از چه راه هایی مخاطب/تماشاگر در شکل گیری میزانسن، مورد توجه «روبرت لپاژ» قرار می گیرد؟ پژوهش پیش رو مبتنی بر روش شناختی، کاربردی و توصیفی است. منطبق بر مشاهده ها (سا مانه ی آثار لپاژ) و نیز ویدئوهای موجود از اجراهای لپاژ (یوتیوپ و چند کانال تلگرامی) و همچنین استفاده از منابع کتابخانه ای، مکانیسمِ تعامل با مخاطب/تماشاگر توسط لپاژ و گروهش به منظور دریافتِ نظرها و انتظارهای مخاطب/تماشاگر مورد بررسی قرار گرفته اند. |
20,905 | 367887 | این تحقیق با هدف بررسی نظریه همسان
روش: تحقیق حاضر توصیفی -:تحلیلی .است. ۲۰۷ دانشجو از بین دانشجویان
دانشگاه پیام نور ساری به روش نمونهگیری تصادفی چندمرحله‌ای انتخاب شدند و
(,۸7۳0-۳8۳1-105۸7) را تکمیل آنمودند. تجزیه اوّ*تخلیل داده‌ها با روش ضریب
همبستگی پیرسون و آزمون 1-4681 و با استفاده از 8۳88-۱7 انجام شد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که.افراد تمایل دارند شریک‌شان را مشابه با ویژگیهای
شخصیتی خود و با توجه به پنج بعد شخصیتی (روان رنجورخویی» برونگرایی» باز
بودن. توافق پذیری و وجدانی بودن) انتخاب کنند. یافته دیگر این بود که بین
دختران و پسران در انتخاب شریک ایده‌ال مشابه با خود تفاوت وجود دارد. به
عبارت دیگر دختران برونگراتر» توافقی‌تر و وجدانی‌تر و پسران روان رنجورترند.
نتیجه گیری: این یافته‌ها از نظریه همسان همسری در انتخاب همسر حمایت
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
یکی از مهمترین مراحلی که نقش تعیینکنندهای در سرنوشت خانواده دارد» مرحله انتخاب
همسرا است. در سراسر جهان» انتخاب همسر مهمترین تصمیمی است که اکثر انسانها حداقل
یک بار در زندگیشان می گیرند. این امر توجه روانشناسان اجتماعی» روانشناسان شخصیت»
زیست‌شناسان تکاملی» جامعه‌شناسان و دیگران را به خود جلب کرده است. این محققان تلاش
کرده‌اند معیارهایی را که مردان و زنان در انتخاب شریک به کار می‌برند» شناسایی کنند
(خالد"» ۲۰۰۵). زیرا ملاک‌های صحیح همسرگزینی و انتخاب درست میتواند احتمال وقوع
طلاق را پیش بینی نماید (یوسفی و باقریان» ۱۳۹۰). از این رو انتخاب همسر به عنوان اولین قدم
در تشکیل خانواده به حساب میآید که به عنوان فرایند انتخاب فرد دیگری از جنس مخالف
در مورد انتخاب همسر و مسائل مربوط به آن نظریه‌های زیادی وجود دارد. در میان
تحقیقات گسترده‌ای که در رابطه با اولویت‌های انتخاب. همشر انجام شده است» نظریه‌های
مختلف نشان میدهند که انتخاپ همسر بر مبنای عوامل مختلفی صورت میگیرد. جامعه
شناسان و روانشناسان براساس نظریه مبادله اجتماعی به تأثیر ارزشهای اجتماعی و فرهنگی در
فرایند انتخاب همسر اشاره میکنند و معتقدند که راهبردهای انتخاب همسر از تقابل
موقعیت‌های اجتماعی که مردان و زنان به طور تاریخی در جامعه پذیرفته‌اند» حاصل میشود
(شوماکک» ۲۰۰۷). در مقابل» زیست‌شناسان تکاملی نظریه سرمایهگذاری والدینی را مطرح
کرده و پیش‌بینی میکنند که تفاوتهای جنسی نسبتا پایداری در اولویت‌های همسرگزینی
وجود دارد. برای مثال» اين نظریه‌پردازان معتقدند که برای مردان ویژگیهای پیش‌بینی کننده
باروری و برای زنان ویژگیهای پیش‌بینی کننده منابع قابل دسترس اهمیت دارد (گوستاوسون»
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
جانسوه و پولر۲۰۰۸»۲). زنان معمولا شریکک :هس تری را جستجو میکنند در حالی که» مردان
مانند. گونه‌های جنسی دیگر شریکک‌شان را براساس نشانه‌های مرتبط با باروری مانند جوانی؛
سلامتی و جذابیت فیزیکی انتخاب میکنند (روسو و بنسیس » ۲۰۰۷ فورنهام"» ۲۰۰۹).
در این زمینه که افراد چه کسی را به عنوان همسر انتخاب میکنند» سال‌هاست که
روانشناسان در پی پاسخگویی به این سوال هستند که آیا افراد شبیه به هم جذب یکدیگر
می‌شوند (پرندگان همجنس با هم پرواز میکنند) و یا متضادها همدیگر را جذب میکنند. در
تلاش برای پاسخگویی به این سوال که به طور گسترده‌ای مورد بررسی قرار گرفته است دو
نتیجه کلی از تحقیقات به دست آمده‌اند. در مجموع شواهد با ثباتی در مورد جذب افراد مشابه
با یکدیگر و شواهد خیلی کمی در مورد جذب متضادها به یکدیگر وجود دارد (لو و کلوهنن "4
۵ تحقیقات در زمینه ازدواج و رضایت زناشویی«موفق نیز انشان میدهد که همسان
همسری با مطلوبیت روابط زناشوییارتباظط دارد و افرادی که:الگوی ازدواج همسان همسری
زبانی» مذهبی و مکانی را تجرلّه,میکنند نسبت به افرای, که الگوی"ناهمسان همسری زبانی»
مذهبی و مکانی را تجربه میکنند» سطح رضایت. زناشویی بالاتری دارند (سحابی» خانی و
خانی» 1 اور۸ ۵ در همین زمینه» تحقیق عارفی» محسن زاده» قرلباشیان» صادقپور» شیخ اسمعیلی
(۱۳۹۳) نشان میدهد افراد هنگامی در زندگی زناشویی احساس رضایت دارند که نیمرخ
از دیدگاه جامعه شناسی "غامل موّثری که نقش مهمی در انتخاب همسر دارد» همسان
همسری* میباشد. این اصل از سوی کارشناسان مسائل خانواده در حوزه‌های روان شناسی و
جامعه شناسی مورد توجه و اهمیت قرار گرفته و به عنوان معیار عام گزینش همسر در جوامع
گوناگون مطرح است (باقی نصرآبادی» ۱۳۷۸). همسان همسری» گرایش به انتخاب فردی
مشابه با خود به عنوان همسر بوده و بر مبنای ویژگیهای متعددی از جمله جایگاه اجتماعی-
اقتصادی» زمینه قومی» نگرش‌های اجتماعی» جذابیت» عوامل شخصیتی» تحصیلات و هوش
میباشد (لوکاس» وندورف» ایماموقلوه شهن» پاراخیل و همکاران!» ۲۰۰۴؛ اسکوریال و
مروری بر ادبیات پژوهش نشان میدهد که انواع همسان همسری به ویژه در مورد
ویژگی‌هایی مانند زبان» مذهب» مکان» نگرش» هوش» جذابیت فیزیکی و غیره صورت گرفته و
تحقیقات ناچیزی در مورد همسان همسری بر مبنای ویژگیهای شخصیتی شریک ایده‌ال انجام
شده است. نتایج تحقیقات در مورد ویژگیهای شخصیتی نشان میدهد که ویژگیهای
شخصیتی» شکست يا موفقیت در روابط زناشویی را پیش بینی میکند (زارعی محمود آبادی»
۱ و در تبیین کیفیت رابطه زناشویی» عامل عمومی شخصیت سهم ویژهای دارد
(نیلفروشان» احمدی, فاتحی‌زاده» «عابدی و قاسمی» ۱۳۹۳). همسان همسری براساس
ویژگیهای شخصیتی یکی از انواع همسان همسری میباشد که نقش آمهمی در انتخاب همسر
ایفا میکند. همسان همسری مطابق با ویژگیهای شخصیتی ذو نوع فرض میشود: ۱- همسان
همسری مثبت؟*(نظریه تشابه) و ۲- همسان همسری منفی؟* یا ناهمسان همسری (نظریه مکمل)
برمبنای همسان همسری مثبت افراد جذب فردی با ویژگی شخصیتی مشابه با خود
می‌شوند (فیگوردو و همکاران:۲۰۰۶) و کسی را انتخاب میکنند که شبیه به خودشان باشد.
شباهت بین دو فرد نشان میدهد که یک همبستگی مثبت و معناداری بین دو شریکک روی یک
ویژگی مشابه وجود دارد (واتسون» کلوهنن» کاسیلاس» توس سیموس» هایگ و همکاران
[۵ 6۳ بع 112 ,فاگ 08٩ بعهاانقه) بدم‌کاه 1۷ .6
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
۴ بنابراین جای تعجب نخواهد بود که شباهت براساس ویژگیهای شخصیتی پیش بین
کننده مهمی برای رضایت زناشویی شرکا نیز باشد (لو و کلوهنن» ۲۰۰۵). از سوی دیگر بر
مبنای همسان همسری منفی افراد جذب فردی با ویژگیهای شخصیتی متضاد با خود می‌شوند
(فیگوردو و همکاران» ۲۰۰۶). مکملیت بین دو فرد نشان میدهد که یک همبستگی منفی و
معناداری بین دو شریک بر روی یک ویژگی مشابه وجود دارد (واتسون و همکاران» ۲۰۰۴). به
این دلیل افراد مکمل همدیگر را جذب میکنند که احتمالا تمایل دارند نیازهای رضایت بخش
همدیگر را افزایش دهند. برای مثال» زنان جوانی که دارای منابع اقتصادی کمتری هستند ممکن
است جذب افراد با سن بالاتری شوند که دارای منابع اقتصادی هستند (ایگلی و وود» ۹۹۹
رام استیدت و اسکاپ؟ (۲۰۰۸) نشان دادند که در بین زوج‌ها ابعاد شخصیتی برونگرایی؟ و
و ثبات عاطفی همخوانی کمی و در سنخ‌های توافق پذیری"» وجدانی بودن* و گشودگی؛
درجه بالایی از همخوانی وجود دارد.واتسون و همکاران (۲۰۰۴) شواهدی از همسان همسری
را برای سنخ‌های شخصیتی آزوان رنجوری» گشودگی و توافق .پذیری به دست آورده‌اند.
فیگوردو و همکاران (۲۰۰۶) دریافتند که بین ویژگیهای شخصیتی افراد و شریک ایدهآل
آنها همبستگی مثبت وجود دارد و ضمنا افراد به دنبال همسر يا شریکی هستند که مشابه با
خودشان باشد» و آنها به دنبال شریکی هستند که بیشتر وجدانی» برونگرا و توافق پذیر و کمتر
دیجکسترا و بارلدس۸ (۲۰۰۸) دریافتند. که افراد. به. شریکی تمایل دارند که از نظر
ویژگیهای شخصیتی مشابه با آنها باشد. از سوی دیگر ,وقتی,از افراد خواسته شد تا معیارهای
انتخاب همسر را به طور کلی مشخص کنند آنها تمایل به شریک مکمل بودند تا شریک مشابه
با خود. همچنین زنان در مقایسه با مردان به شریکی گرایش داشتند که بیشتر وجدانی و برونگرا
و کمتر روان رنجور باشد. بوتوین» باس و شاکلفورد! (۱۹۹۷) مشاهده کردند که افراد شریکی
را ترجیح میدهند که ویژگیهای شخصیتی مشابه با خودشان داشته باشد. این محققان دریافتند
که بین ویژگیهای شخصیتی افراد و شریکک شان در پنج بعد شخصیتی رابطه مثبت وجود دارد.
اکثر تحقیقات در زمینه همسان همسری بر روی افراد متأهل انجام شده و تحقیقات کمی
بر روی افراد مجرد و تمایلشان به همسان همسری براساس ویژگیهای شخصیتی قبل از
ازدواج صورت گرفته است» و بسیاری از برنامه‌های پیشگیری تلاش کرده‌اند تا روند
ناسا زگاری و میزان طلاق را با تمرکز بر روی جامعه و افراد در معرض خطر تغییر دهند. لذا
توجه این پژوهش بر روی افراد مجرد-و تمایل آنها.به انتخاب شریک ایده ال براساس
ویژگیهای شخصیتی بود چرا که بررسی ویژگیهای شخصیتی افراد مجرد این امکان را فراهم
میکند بتوانیم اطلاعات با اززشی را در جهت پیش بینی مشکلات زناشویی‌شان به دست
بیاوریم. این مطالعه به دو سوال زیر پاسخ میدهد: ۱- آیا بین ویژگیهای شخصیتی خود با
ویژگیهای شخصیتی شریک ایده ال رابطه وجود دارد؟ و ۲- آیا بین دانشجویان دختر و پسر
در تمایل به انتخاب شریک ایده ال در سنخ‌های شخصیتی روان رنجوری» برونگرایی» توافق
این پژوهش» یک پژوهش توصیفی -تحلیلی (همبستگی و علی -مقایسه‌ای) است. جامعه آماری
این پژوهش کلیه دانشجویان دختر و پسر رشتههای مختلف دوره کارشناسی در دانشگاه پیام
نور ساری بودند. ۲۰۷ دانشجوی کارشناسی رشتههای مختلف این دانشگاه به روش نمونهگیری
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
تصادفی چندمرحله‌ای براساس جدول کرجسی و مورگان! (۱۹۷۰) بر گزیده شدند. بدین ترتیب
که ابتدا از میان هفت ساختمان آموزشی چهار ساختمان (روزبهان» پانزده خرداد» علمی-
کاربردی و نهضت) و در مرحله بعد براساس رشتههای تحصیلی» چهار رشته (ادبیات» ریاضی»
علوم تربیتی و کامپیوتر) انتخاب شدند که از این تعداد ۵۲ پسر (۲۵/) و ۱۵۵ دختر (۷۵/) در
دامنه سنی ۱۸ تا ۳۴ سال با میانگین سنی ۲۱/۴۵ و انحراف معیار ۲/۶۹ بودند.
ابزارها: برای اندازه گیری متغیرهای پژوهش از دو ابزار زیر استفاده شده است:
۱- پرسشنامه شخصیتی نئو. کاستا و مک کری۱۹۹۲(۲) پرسشنامه شخصیتی نئو -27۳0
1 را برای بررسی ویژگیهای شخصیتی افراد تدوین نموده‌اند» که پنج بعد بزرگک شخصیتی
(روان رنجوری» برونگرایی» گشود گی» توافق پذیری و وجدانی بودن) را اندازه گیری میکند.
در این پرسشنامه هر پنج خرده مقیاس دارای ۱۲ پرسش است و پاسخ به هر یک از پرسش‌ها به
صورت لیکرتی از ۱ (قوبا مخالف) تا:۵ (قوّیا موافق) میباشد. نمره هر خرده مقیاس از جمع ۱۲
پرسش به دست میآید. در این پژوهش, از فرم کوتاه ۶۰ سوالی.(گروسی» ۰۱۳۸۰ به نقل از
اردلان» نظری و نصیری» ۱۳۹۱) استفاده شد. فیگوردو و همکاران (۲۰۰۶) ضرایب پایایی
آلفای کرونباخ این ابزار را از ۰/۷۳ تا 4۰/۸۷ روشن چلسی» شعیری» عطری فر نیکخواه» قائم
مقامی و همکاران (۱۳۸۵) از ۰/۳۵ تا ۰/۸۱ و ضریب باز-آزمایی را از ۰/۶۱ تا ۰/۸۲ گزارش
کرده‌اند. در این پژوهش» ضرایب آلفای کرونباخ خرده مقیاس‌های روان رنجوری ۰۰/۶۸
برونگرایی ۰/۶۹ گشودگی ۰۳/۴۵ توافق پذیری ۵۰/*و وجدانی بودن ۰۰/۷۷ به دست آمده
۲- پرسشنامه شخصیتی شریک ایده‌ال". فیگوردو و همکاران(۲۰۰۶) پرسشنامه شخصیتی
شریک ایده‌ال را برای بررسی ویژگیهای شخصیتی شریک ایده‌ال افراد تدوین نموده‌اند. این
پرسشنامه از پرسشنامه شخصیتی نئو (07۳0-۳31» کاستا و مک کری, ۱۹۹۲) که شامل ۶۰
پرسش و پنج بعد بزرگک شخصیتی (روان‌رنجوری #7 برونگرایی آ» گشودگی 0 توافق‌پذیری
۸ و وجدانی بودن ) اقتباس شده است» تنها با این تفاوت که در هر سوال بجای ضمیر اول
شخص مفرد (من) از عبارت «دوست دارم شریک ایده ال من» استفاده شده است و تغییرات
دستوری لازم آن نیز رعایت گردید. برای مثال» به جای سوال من آدم نگرانی نیستم»» از سوال
«دوست دارم شریکک ایده الم آدم نگرانی نباشد» استفاده شد. در این پرسشنامه از دانشجویان
پرسیده شد «دوست دارید شریک ایده ال شما برای زندگی چه خصوصیاتی داشته باشد». در
این پرسشنامه هر پنج خرده مقیاس دارای ۱۲ پرسش است و پاسخ به هر یک از پرسش‌ها به
صورت لیکرتی از ۱ (قویا مخالف) تا ۵ (قویا موافق) میباشد. نمره هر خرده مقیاس از جمع ۱۲
پرسش به دست میآید. فیگوردو و همکاران (۲۰۰۶) ضرایب آلفای کرونباخ این پرسشنامه را
برای خرده مقیاس‌های روان رنجوری. ۰/۵۸ برونگرایی ,۰۰/۶۹ گشودگی ۰/۷۷ توافق‌پذیری
۲۳ و وجدانی بودن ۰/۶۴ گزارشداده‌اند. در این پژوهشن» ضرایب آلفای کرونباخ برای
خرده مقیاس‌های روان رنجوزی,2*/۶۵ برونگرایی ۶۹/*» گشودگی ۰/۶۴ توافق پذیری ۰/۵۷
تجزیه و تحلیل داده‌ها: در این پژوهش برای بررسی دو سوال مطرح شده از ضریب
همبستگی پیرسون و آزمون مقایسه میانگین‌های دو گروه مستقل (۳-1681) و تحلیل داده‌ها با
جدول ۱. ضرایب همبستگی بین سنخ‌های شخصیتی خود با سنخ‌های شخصیتی شریک ایده ال
۳ 0 :1 7۳ ۳ 7۳ بت 7 0
همان گونه که در جدول ۱ مشاهده میشود» ضریب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی
افراد باویژگی‌های شخصیتی شریک ایده آل شان در سنخ‌های شخصیتی روان رنجوری ۰۰/۴۳
برونگرایی ۰/۶۳ گشاده رویی ۰۰/۷۰ توافق پذیری ۰/۶۱ و وجدانی بودن ۰/۵۷ به دست آمده
است» که که هریکک از ضرایب در سطح آماری 0۰/۰۰۱ معنادارند. بالاترین همبستگی
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
جدول ۲. مقایسه پسران و دختران در انتخاب شریک ایده ال مشابه با خود
شریک ایده ال میانگین # انحراف معیار میانگین * انحراف معیار
همانگونه که نتایج جدول ۲ نشان میدهد» بین دانشجویان دختر و پسر در تمایل به
انتخاب شریک ایده ال در سنخ‌های شخصیتی روان رنجوری (۲/۷۱-خ4» 0>۰/۰۵)» برونگرایی
(۲/۴۱-حا 0>۰/۰۵)» توافق‌پذیری (۲۲/-۲عا» 0>۰/۰۵) و وجدانی بودن (۴/۲۲-خا 0>۰/۰۵)
تفاوت معنی داری وجود دارد و نه و در سنخ شخصیتی گشودگی (۰/۱۹۶-<4 0-۰/۷۷۲).
بنابراین» دختران در مقایسه با پسران دنبال شریکی هستند که کمتر روان رنجور و بیشتر برونگرا
یافته اول نشان داد که بین ویژگیهای شخصیتی افراد با ویژگیهای شخصیتی شریک
ایده‌ال‌شان همبستگی مثبت وجود دارد بعن فلا گر جهتجوی شریکی هستند که از نظر
ویژگیهای شخصیتی مشابه با آنها باشد. این یافته از فرضیه همسان همسری حمایت میکند» و
با یافته‌های بوتوین و همکاران (۱۹۹۷)» دیجیکسترا و بارلدس (۲۰۰۸) و فیگوردو و همکارانش
(۲۰۰۶) هماهنگ میباشد. بر طبق فرضیه. جذاب تشابه! افراد.جذب همسری می‌شوند که در
زمینه‌های مهمی مشابه با خودشان باشد..به.اين دلیل فرض میشود افراد مشابه جذب همدیگر
می‌شوند که اعتقاد و باورهای همدیگر رااذر مورد دنبا و خودشان تأیید میکنند و خطر تعارض
را کاهش میدهند (موری و گاینس» ۲۰۰۵). تشابه موجب جذب افراد به یکدیگر و سبب
برانگیخته شدن عواطف مثبت. آنان میشود. علاوه بر اين» تشابه بیشتر» موجب سازگاری بیشتر
نیز میشود. هرچه توافق میان دو نفر بیشتر باشد» آنان بیشتر به همدیگر علاقه‌مند خواهند شد.
هنگام بروز اختلاف که در واقع ناشی از تفاوت‌هاست» طرفین می کوشند با تغییر وضعیت روانی
خود به تشابه و توافق نائل گردند (آذربایجانی» کاویانی» سالاری‌فر» موسوی اصل و عباسی»
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
از سوی دیگر افراد در فرهنگک اسلامی و ایرانی به ازدواج با افراد هم کفو و هم شأن
تشویق می‌شوند. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرماید با افراد هم کفو و هم شأن خود ازدواج
کنید. ازدواج با افراد هم‌کفو و هم‌شآأن باعث توافق بیشتر در زندگی میشود زیرا درصد
بالایی از اختلافات بین زن و شوهرها در نتیجه مشابه نبودن طرفین در یک شان و طبقه میباشد.
در همین راستا» شکرکن» خجسته مهر عطاری» حقیقی و شهنی (۱۳۸۵) نشان دادند که
زوجهای موفق در مقایسه با زوجهای متقاضی طلاق تشابه شخصیتی بیشتری دارند. در واقع»
زوجهای موفق به جای تفاوت در شخصیت‌شان معمولا به یکدیگر شباهت دارند و این مشابهت
در نیازها و شخصیت است که با موفقیت در رابطه زناشویی ارتباط دارد و نه با مکمل بودن
اینکه چرا افراد شریکی مشابه با خود.را انتخاب میکنند حداقل دو امکان به نظر منطقی
میرسد اول اینکه افراد ممکن اسنت"«شتاهت در ویوّگق‌های,شخصیتی را برای خوشبختی
زناشویی مهم بدانند» چون مشابهت باعث میشود که همسران احساس مهم بودن کنند و ممکن
است به این ترتیب موفقیت در رابطه زناشویی را افزایش دهند. امکان دوم این است که یک
غامل ذاتی در تشابه ویژگیهای شخصیی اقران‌ورد,دار ۷ که عملا رابطه زناشویی موفق را
فراخوانی میکند. بنابراین» افراد هنگامی که از لحاظ ویژگی شخصیتی مشابه باشند» ممکن
است برای همدیگر قابل پیش‌بینی‌تر باشند. لذا همین امر سوتفاهم» تعارض و در نهایت
یافته دیگر نشان داد که بین دختران و پسران در زمینه: انتخاب شریک ایده آل تفاوت
وجود دارد به طوری که» زنان در مقایسه با مردان به شریکی تمایل دارند کمتر روان رنجور و
بیشتر برونگرا توافقی و وجدانی باشد. این یافته‌ها با یافته‌های بوتوین و همکاران (۱۹۹۷)»
دیجیکسترا و بارلدس (۲۰۰۸) و فیگوردو و همکاران (۲۰۰۶) یکی است. تحقیقات مختلف
نشان میدهد که بین زنان و مردان در انتخاب همسر تفاوت وجود دارد. تفاوت در انتخاب
شریک ایده ال بین زن و مرد را میتوان با استفاده از دید گاه تکاملی مورد بررسی قرار داد. طبق
این دیدگاه زنان شریک شان را براساس معیارهایی که نشاندهنده همسری با منابع کافی در
جهت حمایت و کمک به فرزندان و مردان شریک‌شان را بر اساس معیارهایی که نشاندهنده
همسری در جهت باروری و کیفیات فیزیکی لازم برای موفقیت در به دنیا آوردن فرزندان
علاوه بر آن» طبق نظریه سرمایه گذاری والدینی زنان معرف افرادی هستند که سرمایه
گذاری بیشتری نسبت به مردان در انتخاب همسر انجام میدهند. زنان روی ویژگی منابع و
مردان روی شاخصهای نشان دهنده سلامتی و باروری متمرکز می‌شوند (شوماک» ۲۰۰۷).به
دلیل سرمایه گذاری متفاوتی که مردان و زنان در انتخاب همسر انجام میدهند» جای تعجب
نخواهد بود که زنان در پی شریکی هستند که بیشتر دارای ویژگی‌هایی مثل ثبات هیجانی بیشتر
و احساس‌های منفی کمتر (روان‌رنجوری کمتر)» صمیمیت» مردم آمیزی» معاشرتی» سهل گیری.
تمایلات» داشتن طرح و برنامه در رفتار انعطاف پذیری, وقت‌شناسی و قابلیت اعتماد بیشتر
(وجدانی بودن) و نوع‌دوستی» تواضع» سادگی» سلامت زوانی بیشتر (توافق پذیری) باشد. در
همین راستا رجبی» عباسی و خجسته مهر (۱۳۹۲) نشان دادند زنان در مقایسه با مردان در
انتخاب همسر واقع بین‌تر و عملگراترند» این افراد شریکک‌شان را براساس معیارهای شخصی/
والدینی مثل صداقت» صمیمیت» وظیفه شناسی» وفاداری به اصول اخلاقی در زندگی و پایبندی
به تعهدات و مسئولیت‌پذیری انتخاب میکنند. که با ویژگی شخصیتی روان رنجوری کمتر و
در نهایت» نتایج این پژوهش از فرضیه همسان همسری براساس ویژگیهای شخصیتی
حمایت میکند. براساس این نظریه افراد گرایش به انتخاب فردی مشابه با خود به عنوان همسر
بر مبنای ویژگیهای شخصیتی دارند. اهمیت این مسأله ایجاب میکند که هنگام همسرگزینی»
علاوه بر عواملی نظیر زبان» مکان» مذهب, طبقه اجتماعی» سطح تحصیلات به عوامل زیربنایی
از جمله ویژگیهای شخصیتی توجه شود چراکه ازدواج‌هایی از پایداری و سلامت برخوردارند
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
که هنگام شروع زندگی مشترکک» زوج‌ها در ویژگیهای شخصیتی مشابه باشند. تشابه شخصیتی
منجر به تعادل و روابط نسبتا خوب و موفق میشود. تشابه شخصیتی باعث میشود که دو
شريک بتوانند در کناز یکدیگر به آرامش برسند و یکدیگر را درک کنند. اما آگاهی از
ویژگیهای شخصیتی یکدیگر در یک رابطه عاطفی سالم نیاز به شناخت بیشتر و مشاوره با
جامعه آماری پژوهش گروه خاصی از جامعه» یعنی دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز
ساری است» لذا امکان تعمیم نتایج به کل جامعه با محدودیت روبرو است. با توجه با اینکه این
پژوهش روی جامعه دانشجویی انجام شده است» پیشنهاد میشود در جامعه‌های دیگر نیز انجام
شود. همچنین پیشنهاد میشود» این پژوهش در میان زوجهای دارای مشکلات زناشویی انجام
در خاتمه» نویسند گان از کلیه دانشجویانکه"با رضایّت + کامل" پاسخگوی ما بودند» و از کلیه
کارمندان آموزش که فرآیند پژوهش رابای ما امکان پذیزانمودند کمال تشکر را دارند.
اردلان محمدرضا؛ نظری» علی و نصیری, فخرالسادات " (۱۳۹۱): برسی رابطه بین ویژگیهای
شخصیتی با کنترل خانوادگی کارکنان با سلامت سازمانی, افصلنامه مشاوره و روان درمانی
آذربایجانی» مسعود؛ کاویانی» محمد؛ سالاری‌فر» محمدرضا؛ موسوی اصل, سید مهدی و عباسی,
اکبر (۱۳۸۲). روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی. پژوهشکده حوزه و
دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
باقی نصرآبادی» علی (۱۳۸۷). جامعه شناسی خانواده. چاپ اول» تهران: نشر دانشگاه جامع علمی
رجبی, غلامرضا؛ عباسی» قدرت اله و خجسته مهر رضا (۱۳۹۲). بررسی رابطه نگرش‌های جنسی
و سبکهای عشق ورزی با معیارهای انتخاب همسر در دانشجویان دانشگاه شهید چمران
روشن چلسی, رسول؛ شعیری» محمد رضا؛ عطری‌فر مهدیه؛ نیکخواه» اکبر؛ قائم مقامی» بهاره و
رحیمی راد اکرم (۱۳۸۵)بررسی ویژگیهای روان سنجی پرسشنامه شخصیتی ۵ عاملی نئو. دو
زارعی محمود آبادی» حسن (۱۳۹۰). بررسی رابطه اسبک‌های دلبستگی و ویژگیهای شخصیتی به
عنوان پیش بینی کننده‌های میل به طلاق در زوجهای عادی و متقاضی طلاق شهر یزد. فصلنامه
سحابی» جلیل؛ خانی» سعید و خانی» اسعد. (۱۳۹۲). الگو.های ازدواج و ارتباط آن با رضایت
زناشویی؛ مورد مطالعه دانشجویان همسردار.دانشگاه آزاد واحد سنندج. فصلنامه مطالعات جامعه
شکرکن,» حسین؛ خجسته مهر رضا؛ عطاری» یوسفعلی؛ حقیقی» جمال و شهنی ییلاق. منیجه
(۱۳۸۵). بررسی ویژگیهای شخصیتی» مهارتهای اجتماعی, سبکهای دلبستگی و ویژگیهای
جمعیت شناختی به عنوان پیش‌بین‌های موفقیت و شکست رابطه زناشویی در زوجهای متقاضی
طلاق در اهواز.مجله علوزم تربیتق و زوانشناسی دانشگاه شهید چمران اهوازن ار او الا
عارفی, مختار؛ محسن زاده» فرشاد؛ قزلباشیان» زهرا؛ صادق پور آتوسا و شیخ اسمعیلی, دلنیا
(۱۳۹۳). همسانی شخصیتی,» پنج عامل بزرگ شخصیت و«رضایت زناشویی. فصلنامه مشاوره و
نیلفروشان» پریسا؛ احمدی, احمد؛ فاتحی زاده» مریم؛ عابدی» محمد رضا و قاسمی,» وحید (۱۳۹۳).
تاثیر همزمان عامل عمومی شخصیت و ابعاد دلبستگی بر کیفیت رابطه زناشویی. فصلنامه
لاس ساوروروان دای ۵818۷ , سال چهارم. شمارهغا, زمستات ۵۳
یوسفی, ناصر و باقریان؛ مهرنوش (۱۳۹۳). بررسی ملاک‌های همسرگزینی و فرسودگی زناشویی
به عنوان متغیرهای پیش بین زوجین متقاضی و مایل به ادامه زندگی مشت رک. فصلنامه مشاوره و
6 :0۳66006 عاهس صه واناهدود2 .(0997) 1 گام کامقطاک ,026 دق ,3/0 800
107-6۰ :65 ,0۹0۵/0 07 هل مصمناعگناهد آهاسعصه وصه صمناععآه5 عاهص هنز دماج
0 (-7 00 و7610 200۵/9 20 ۸060 .(1992) کلطظ 0۵6 ,۲13 مادم
نآ8 م۵دفع00 0۵ آموووزععه/ 0 (7 000-۳ وولو ول یل 2/00
۳ عمانسنگ ۸ ۷/۵۵0 وعط1 ۷/5۵۲ م۴ ۳۵۵6 00 .(2008) 0۳ عمط ,8 جفازن0
40 062010۳۴ مقس هنز عمص گنل و که فصنهنه 15۵ .(0999) ۷۷ ۷۵۵۵ متنش۸ واعه‌ط
408-3۰ :54 ما دوع وود ۸4۵۵/۱ مفعامد آهنمود که ندنل
۵ 101011180006 مصه وانامهدو 20 ۶و عامط عط1 .(2012) ب محظ-ص/ یگ همعط
680-67 :2 ,15 ,ق010۵ که مه مول کمک 3/776 6 هام۸
06۳50 معصاخوم امعم آمعلوز عط1 .(2006) .00 حعصوا. بشل عاعکع5 ما۸ ملع ععز۳
0 ,۵۲0۲۵0۵۰۳۵۲۹۵۵ همنامعاهگ ما۵ ها عمص 0 هک (2009) ۸ صقطص۳
0 م50 16۶ مریگ ۱/۵0 .(2008) 1 6۴لال] ما[ صمففصطه ما 28500اق0
:6 ونرع ۳5611010 وه 60/1101 ما30 حا و50 عطا هی مععص 3۵1 1/016 0۶ د606 1
10۳ ع2لد عامصعه عمننص0 ب(0970). ۵0۷ صقع 0 ,8۷ عنوزوکگ
0 ,512۲05 50010-66006 م56 ۶و دامگکه ص10 هز صمناععاهد 3/246 .(2005) ۰ فماامطط
155-8۰ :22 کدرا 1010ع آموم2 0۵ آمنم هک 7٩ امومول عسحله
هناد ۵۶ جمانلومم ج هه صمناماعناده منطعصونهام۴ .(2005) .50 فعصنق6 ,3/06 109۹
۳۵۲۹۵۵ 0:۵ 000 70۵/۹۲ اف او روط ها نصاک ص220 عطا که اج ۸ ندعصزا1۸
0 م۲۴ ۷۷۵۲610 ,3/8 اانطام۳ بل صوطاگ ,80 باعمصههصا بش ۷۷۵۵0۶۶ 1۷7 ققع]
6 ,ملاع م0 ۵ ماع چ که کعسقاب 1 مخز صمنامهعناهد آها< .(2004) 6
97-۰ :6 0671067 گ ۳۵/۸/10 ,168 077 نگ 2126106685 6اه همع ص00
۸ :6۷/1/08 ۵ باناهوه تماسفصه فصه عصتاهه عناهامدع۸ .(2005) معط معصطاملگظ 5 متا
-304 :(88)2 ,رو هار2 آهن وک ۵ واه م720٩ آمممل موجه #عحصاص-عامهه
68اه اند بواژ همم تساک خصعتصعد0ه عط) تحاص0 .(2008) بل مریگ بظ )عمط
5۷۵11102۷ تمصع تعنمعصمط هز عامهمه ۵ عمحومط) .(2007) بش عمط رکش جفنظ
رآ ,0۵ 3/8601 ک اهنا ۸0 آهدمد2 که صمناهع ادص مزع ما مدرد
08 اعدا 20160210060 هه +ومعطا صمتامعاهی عقه صعسق۲ .(2007) ب6طظ علقص‌مناگ
11-7 :50 ونر 010عر۹ظ 56267111176 01 [۵ 70 200۳0۵6۰ آهزهود
201600510 1 ۵/۵ 108 ها 7٩ ۵160000 1۵ ۳ ونعمنع نا 7٩ 60 (2008) کا5 عنصنا
آمواع5 ۲۵11080 طانگ ۷/۵۵ آهنهو5 ۶و جعاحه/2 ۶٩ ع6ع6 عط 1 جعه 02اه عسلک امه
3/200 .(2004) .05 وطظ بل هنقلا بلاط عصصنگ بش۸ فقالنعم) مکط حعصطماگ ,10 1۷/۵800
600 0/1/60 ها هصتاهد عناهانمدحه ۵۶ کعدواههش عولط تمعل فصه کلم
| هدف: انتخاب همسر در دنیا یکی از مهمترین تصمیم هایی است که اکثر افراد حداقل یکبار در زندگی شان می گیرند. این تحقیق با هدف بررسی نظریه همسان همسری در بین دانشجویان انجام گرفته است. روش: تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است. 207 دانشجو از بین دانشجویان دانشگاه پیام نور ساری به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند و پرسشنامه های شخصیتی نئو (NEO-FFI-SELF) و شخصیتی شریک ایده ال (NEO-FFI-IDEAL) را تکمیل نمودند. تجزیه و تحلیل داده ها با روش ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t-test و با استفاده از 16=SPSS انجام شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که افراد تمایل دارند شریک شان را مشابه با ویژگی های شخصیتی خود و با توجه به پنج بعد شخصیتی (روان رنجورخویی، برون گرایی، باز بودن، توافق پذیری و وجدانی بودن) انتخاب کنند. یافته دیگر این بود که بین دختران و پسران در انتخاب شریک ایده ال مشابه با خود تفاوت وجود دارد. به عبارت دیگر، دختران برونگراتر، توافقی تر و وجدانی تر و پسران روان رنجورترند. نتیجه گیری:این یافته ها از نظریه همسان همسری در انتخاب همسر حمایت می کنند. |
19,795 | 372401 | روش: بدین
منظور ۱۱۶۳ نفر از کار کنان محیطهای صنعتی اصفهان به عنوان نمونه انتخاب و به پرسشنامه شیوع شناسی
اعتیاد پاسخ دادند. یافته‌ها: نتایج نشان داد در مجموع ۱ درصد کارکنان محیطهای صنعتی اصفهان به
مواد مخدر اعتیاد دارند که از این تعداد ۹/۶ درصد مواد مخدر صنعتی و ۱۵/۵ درصد مواد مخدر سنتی را
مصرف می کنند. همچنین ۱۳/۸ درصد نمونه به مصرف مشر وبات الکلی اعتیاد دارند. فتیجه گیری: بافه‌های
این تحقیق حاکی از پیش بینی اعتیاد کار کنان توسط برخی عوامل محیطی,» اجتماعی و اقتصادی از قیل‌پائین
بودن دستمزدها عدم توجه به مسائل رفاهی کار کنان» اعمال تبعیض و بی توجهی در محیطهای صنعتی بود.
ماده مخدر شیشه بیشترین فراوانی مصرف رانسبت به سایر مواد دارامی‌باشد که این یافته با توجه به اثرات‌این
کلید واژه‌ها: شیوع شناسی» اعتیاد» مواد مخدر صنعتی» مواد مخدر سنتی
توس نده سول دانقجری دکتری روان‌شنفاسی قریشی» دانشگاه سمقا تن سطاقه ایراقه پستت الکترونیکد:
پدیده اعتیاد به موادمخدر از دیرباز در کشورما به عنوان یک مساله ملی مطرح بوده و
تبعات زیانبار آن در همه ابعاد زندگی‌اجتماعی آحاد جامعه خود را نشان داده است. در
سالهای اخیر در حوزه اقتصادی ابعاد وسیع ونگران کننده‌ای به خود گرفته و آثار زیانبار و
غیرقابل جبرانی را برجای گذاشته است. مخاطبان اصلی مافیای مواد مخدر تا قبل از اين
جذب جوانان و جمعیت فعال کشور و نیز خانواده‌های ایرانی به سوی اعتیاد به مواد مخدر
سنتی بود اما امروزه یکی از گروههای هدف مهم در راهبردهای مافیای مواد مخدر
درایران» بخش تولید و نیروی کار جامعه هستند که با توجه به آسیب‌پذایری این قشر از نظر
خستگی و فشار کار مواد مخدر جدید با تنوع صناعی و سنتی و با برچسب‌های تبلیغاتی
متناسب با شرایط این قشر فعال جامعه روانه فضاهای تولید و صنعت در ایران گردید.
برخی مطالعات از جمله مطالعه والش, بومن» تزلپیز و لکاتلینایس " (۱۹۹۳) شرایط
کا رکنان و عوامل پیرامون آنها در محیطهای کاری بخصوص در شرایط کار سخت و
فیزیکی را که در سالهای اخیر مورد بهره‌برداری:مافیاهایآمواد مخدر در جهان قرار گرفته
است و زمینه‌های گرایش به سمت اعتیادابه موادامخدرزا تسهیل نموده‌اند» تبیین میکنند.
در سالهای اخیر مطالعات سازمان جهانی کار نشان ذاده است غیبت کاری مصرف کنند گان
مواد در محیط کار دو الی سه برابر سایر کارکنان است. افراد وابسته به مواد در مقایسه با
سایر کار کنان ۳ برابر بیشتر در خواست هزینه درمان مشکلات پزشکی میکنند و ۵ برابر
بیشتر از سایر کارکنان درخواست غرامت میکنند. در محیطهای کاری بین ۲۵ تا ۳۰
درصد حوادث کاری به علت کار تحت تاثیر مصرف مواد است. سومصرف مواد ۵۰ /
از تمام علل کاهش تولید کارخانجات را تشکیل میدهد. سومصرف کنندگان مواد ۱۲
برابر بیشتر از سایر کارکنان حوادث خارج از محیط کار را تجربه میکنند. معتادان کمتر
از ۸۶۰ توان خود رابرای کار اختصاص میدهند (طاهری نخست» ۱۳۹۱).
توجه به موضوع شیوع اعتیاد در محیطهای صنعتی» به عنوان یک ضرورت اساسی بایستی
در سرلوحه برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی‌های کلان جامعه قرار گیرد قبل از آن که ناچار از
توصیف شرایطی باشیم که نشاندهنده افزایش میزان اعتیاد در محیطهای صنعتی» کاهش
شدید بازده کاری و تولید» توقف رشد و بالنگی اقتصاد کشور باشده لذا امروزه این
ضرورت که همه دستگاه‌های مسئول کشور به ویژه ستاد مبارزه با مواد مخدر بایستی در
عرصه برنامه‌ریزی و اقدامات پیشگیرانه سریعا وارد عمل شوند» بطور جدی احساس
میشود. از آنجا که لازمه انجام یک برنامه‌ریزی کارآمد در حوزه اعتیاد در محیطهای
صنعتی» وجود آمار و اطلاعات پایه از وضعیت موجود میباشد» در راستای فراهم آوردن
شرایط مناسب برای تبیین آمار دقیقی از میزان شیوع اعتیاد در محیطهای صنعتی» لازم
در سال ۱۹۶۴ سازمان بهداشت جهانی به این نتیجه رسید که اصطلاح اعتیاد دیگر یک
اصطلاح علمی نیست و به طور ضمنی مفهوم تحقیرآمیزی پیدا کرده و لذا اصطلاح
«وابستگی به مواد » را جایگزین آن نمود. اساسا برای تعریف جنبه‌های مختلف وابستگی
مواد مخدر و مواد دیگر از دو مفهوم (وابستگی جستمی» و(وابستگی روانی» استفاده
میشود (محمدی» ۱۳۸۷). اصطلاح میزان‌شیوع "به‌همه موارد (قدیم و جدید) تشخیص
داده شده بیماران موجود در یک مقطع زمانی خاص يا در یک دوره معین در یک جمعیت
اطلاق میشود. تعریف گسترده تر شیوع یا وفور عبارت است از: مجموع همه افرادی که
یک وضعیت يا بیماری را در یک زمان معین (یا در یک دوره معین) داشته باشند» تقسیم
بر جمعیت در معرض خطر ابتلا به آن بیماری با وضعیت در همان مقطع زمانی يا در وسط
یک دوره زمانی. با آن که شیوع به صورت میزان بیان می شود ولی درواقع میزان شیوع یک
بیشتر مصرف کنندگان موادمخدر» بزرگسالان شاغل هستند که بسیاری از آنها در
نوجوانی سابقه مصرف نداشته‌اند. گرچه نرخ اعتیاد در بین جمعیت‌های خاصی (مثل
خلاف کاران و افراد بیکار) بالاتر است اما دادههای شیوع شناسی نشانگر این نکته هستند
که ۷۰ درصد مصرف کنندگان فعلی (در خلال ۳۰ روز گذشته) سنی بین ۱۸ تا ۴۹ سال
داشته که به طور تمام وقت شاغل هستند. بعلاوه» ۷/۷ درصد شاغلین تمام وقت»
مصرف کننده مواد مخدر هستند. این آمار نشان میدهد که بایستی اکثر مصرف کنندگان
را در محیطهای کاری جستجو کردنه در مدارس یا خیابان‌ها. شواهد زیادی وجود دارد
که مصرف مواد با سوانج» غیبت و کاهش بازده کاری مرتبط است. گرچه طبیعت این
ارتباط روشن نیست و دقیقا نمی توان گفت که بین مصرف مواد و این قبیل مسائل رابطه
علی وجود دارد اما محققان نشان داده‌اند که مصرف مواد در بین کارکنان با افزایش
غیبت کاری و خسارت همراه است (کندل و یاماگوچی, ۱۹۸۵؛ لمان و دیکسون» ۱۹۹۵).
همین طور مصرف مواد غیرقانونی با افزایش خطر حوادث و صدمات ارتباط دارد و نهایتا
این که مصرف مواد با افزایش هزینه‌های درمانی و استفاده بیشتر از تسهیلات تامین
اجتماعی مر تبط است (پولااک ۲ و همکاران» ۱۹۹۸). کارگرانی که الکل و مواد مصرف
میکنند اغلب مشکل‌شان را پنهان میکنند. ترس و.انکار بزر گک ترین موانع در برابر کمک
گرفتن از دیگران است. کنترل عملکرد نه تشخیص بالینی مصرف الکل يا مواد» وظیفه
کارفرما است. کارفرما باید گزارش هز نوع پسن رفتی در عملکرد کارگران در دوره‌های
زمانی مشخص را ثبت کند. وقتی الگوی مداوم :و تکراری پس رفت, کاری دیده شود
میتواند نشاندهنده مصرف مواد باشد و منطقی است که این مسئله مورد توجه و پی گیری
قرار گیرد. (سلطانی و همکاران» ۱۳۸۹). با توجه به نقش این معضل در عملکرد شغلی در
پژوهش حاضر تلاش بر آن است که در قالب مطالعه‌ای توصیفی؛ آخرین اطلاعات موجود
از میزان شیوع اعتیاد در محیطهای صننعتی استان اصفهان به تفکیک نوع ماده و سایر
روش این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی بوده و با هدف اندازه گیری میزان شیوع اعتیاد
در محیطهای صنعتی استان اصفهان انجام شده است. همه شاغلین در محیطهای صنعتی
استان اصفهان جامعه آماری این مطالعه را تشکیل میدهند. با استفاده از روش نمونهگیری
خوشه‌ای تصادفی چند مرحله‌ای پس از طی مراحل کار در نهایت ۱۱۶۳ نفر به صورت
تصادفی از کار کنان محیطهای صنعتی انتخاب شدند. ابزار سنجش مورد استفاده در این
مطالعه عبارت بود از: پرسشنامه شیوع شناسی که توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر طراحی
و فرم اولیه آن با رویکرد اندازه گیری شیوع اعتیاد در دانشجویان» توسط یعقوبی» طارمیان»
پیروی» و ظفر (۱۳۹۱) در پژوهشی تحت عنوان "شیوع شناسی مصرف مواد در بین
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد در جدول ۱ ارائه شده است. به منظور سهولت تشخیص
و تمییز» مواد مختلف برحسب نوع اثر در طبقات کلی شامل مخدرها و مشروبات الکلی
طبقه‌بندی شده‌اند. طبقه مخدرها نیزشسامل اسه دسته آمواد"سستی زا" مانند تریپاک و
مشتقات آن» هروئین» داروهای آرام بخش (بوپره نورفین و نورچی زکک) و کرک هروئین؛
مواد "توهم‌زا" مانند حشیش و سایر مشتقات گیاه شاهدانه (ماری جوانا بنگک و گراس) و
ال اس دی؛ و مواد "محر ک" مانند شیشه و اکستاسی و نیز مشروبات الکلی شامل مواد
سکرآور از قبیل وودکا آبجوه عرق دست‌ساز و شراب می‌باشند.
جدول ۱: فراوانی شیوع مصرف مواد طبقه بندی شده (برحسب نوع اثر گذاری) در کار کنان
طبقه کلی طبقه بر حسب نوع اثر تعداد درصد . درصد کل طبقه
همچنین نتایج نشان داد در بین کارکنان محیطهای صنعتی» مصرف مواد مخدر ستتی با
۵ درصد بیشتر از مصرف مواد مخدر صنعتی با ۹/۶ درصد میباشد. آمار توصیفی
شیوع مصرف مواد مخدر بر حسب تداوم مصرف در جدول شماره ۲ارائه شده است.
جدول ۲: شیوع مصرف مواد مخدر در کار کنان محیط های صنعتی» برحسب تداوم مصرف
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد مخدر به تفکیک جنسیت در جدول ۳ ارائه شده است.
جدول۳: شیوع مصرف مواد در کار کنان محیط های صنعتی به تفکیک نوع ماده و جنسیت
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد برحسب وضعیت تاهل و نوع ماده در جدول ۴ ارائه شده
جدول ۴: شیوع اعتیاد در محیط های صنعتی به تفکیک نوع ماده مخدر و وضیت تاهل افراد
مواد سنتی ۵۶ ۴۸ ۸۳ ۷/۱ ۲۶ ود ۱۵ ۱۳ ۶/9۳ ۸
مواد صنعتی ۴۸ ۴۱ ۳۷ ۳۲ ۳۰ ۱۸۷ 3 9۰ ۵/۱ ۲
مشروبات الکی ۷۸ ۳ 2۸ ۵/۳۴ ۱۹ ۱/۶ ۳ ۳۶ ۲/۸ ۴۱
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد برحسب وضعیت استخدامی و نوع ماده در جدول ۵ ارائه
جدول۵: شیوع اعتیاد در محیط های صنعتی به تفکیک نوع ماده مخدر و وضیت استخدامی
نوع ماده 2 2 ۰ 2 وا 2 1 2 وا 2
تریاک ۳ ۲۸ 1 1۶ ۹ ۶و ی ۸ ۳۴۴ ۱۳۳
یره ۲ ما ها جرک هک مرس اج ۸ که
بنگک ۱ م۸ ۰ ۰ بر ۳ ولا هل 7
مشروبات الکلی ۶۴ ۵/۵ ۶۳ ۵/۴ ۲۳ ۲ ٩ ۷ ۰/۱۸
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد برحسب محل سکونت و نوع ماده در جدول ۶ ارائه شده
جدول۶: شیوع اعتیاد در محیط های صنعتی به تفکیکت نوع ماده مخدر و محل سکونت
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد برحسب طبقه‌ی سنی ونوع ماده در جدول ۷ ارائه شده
3 جدول ۷: شیوع اعتیاد در محیط های صنعتی به تفکیک نوع ماده مخدر و طبقه‌ی سنی
تمهت زیر ۱۵سال ۱۹-۵سال ۲۵-۰سال ۳۰-۶سال ۳۵-۳۱سال بیش از ۳۵سال
2 نوع ماده 2 ب میا ها 7ج :2 وه ود
53 3 3 3 3 5 3 5 3 3 3 3 3
۹ تریاکت تمد ۴ع ۲ و و ۳ و اه ۱۶
کرااکت ۰ ۰ ۱ ۸ 7 ۸ ۰ ۰ ۰ ۸ # ۰
اکستاسی ۰ ۰ ۴ ۳۴ ۱ ۸ ۱ ۸ ۲ ۸ ۱ ۸
آمار توصیفی شیوع مصرف مواد برحسب تحصیلات و نوع ماده در جدول ۸ارائه شده
جدول۸: شیوع اعتیاد در محیط های صنعتی به تفکیک نوع ماده مخدر و تحصیلات
آمار توصیفی نگرش کارکنان محیطهای صنعتی نسبت به عوامل موثر بر شیوع اعتیاد در
جدول+: آمار توصیفی نگرش کار کنان محیط های صنعتی نسبت به عوامل موثر بر شیوع امتیاد
رگرسیون لوجستیک استفاده شد که نتایج آن در جدول ۱۰ ارائه شده است.
بینی مصرف مواد سنتی توسط عوامل ۲۰ گانه خطرساز و محافظت کننده از
جدول۱۰: خلاصه تحلیل رگرسیون لجستیک برای پیش‌بینی مصرف مواد سنتی در کار کنان
لزوم هوشیاری در کار یا بیداری در شب ۸ اد مات ۹۲ ۹۲
همانگونه که در جدول ۱۰ مشاهده میشود آماره والد نشان میدهد که ۸ مورد از
متغیرهای پیش‌بین در پیش‌بینی مصرف مواد سنتی معنادار است که عبارتند از متغیرهای
"ذاشتن همکار معتادال " وجود معتاد در خانواده"» " خستگی از کار زیاد"» کوربوق
امکانات رفاهی"" " فشار ناشی از کار فنی"» " افسردگی» غصه و نگرانی"»" بیماری‌های
جسمی"»" اختلافات خانوادگی" و "ناتوانی جنسی". برای پیش‌بینی مصرف مواد صنعتی
توسط عوامل ۲۰ گانه خطرساز و محافظت کننده از رگرسیون لوجستيک استفاده شد که
جدول ۱۱: خلاصه تحلیل رگرسیون لجستیک برای پیش‌بینی مصرف مواد صنعتی در کار کنان
خستگی ناشی از کار زیاد ۴۱ ۷۲ ۱۴۵۰ ۸۶۵ ۴
ی فشار ناشی از کار فنی ۳۱ ۸ ۰۰/۳۸۱ ۰/۵۳۷ ۱۳۵۱
لزوم هوشیاری در کار يا بیداری دررشب ۹ ۳۲۱/۲۲۳۸۶ 9۷
همانگونه که در جدول ۱۱ مشاهده میشود آماره والد نشان میدهد که ٩ مورد از
متغیرهای پیش‌بین در پیش بینی مصرف مواد صنعتی معنادار است که عبارتند از متغیرهای
"وس شمنژد پائین"» ادسترسشی آسان به مواد!» "قیمت پائین موادال " عدم آگاهی از عوارض
مواد!» " کمبود امکانات رفاهی"" " وجود تبعیض"» "افسردگی» غصه و نگرانی"»
از مجموع ۱۱۶۳ نمونه مورد مطالعه» ۱۵/۵ درصد به مواد مخدر سنتی و ۹/۶ درصد به مواد
مخدر صنعتی اعتیاد دارند. مجموعا ۲۵/۱ درصد کار کنان محیطهای صنعتی دارای اعتیاد
به مواد مخدر هستند. با توجه به حساسیت فعالیت و مشاغل صنعتی» وجود این آمار
می تواند در نوع خود هشداری جدی برای صاحبان صنایع کشور باشد که جمعیت قابل
توجهی از نیروهای فعال آنان با سطح هشیاری غیرطبیعی و مختلی مواجه هستند. برخی از
مواد صنعتی همچون اکستاسی و نیمه صنعتی همچون کراک هروئین» در مقایسه با
تحقیقات قبلی با افت شدیدی از حبث مضرف مواجه شده‌اند اما برخلاف این» ماده صنعتی
شیشه با رشدی فزاینده رویرو بوده اسست که به نظر می‌زسددلیل این امر مزایای دسترسی
آسان» قیمت پائین و سهولت مصرف ماده‌اشیشه باشد: ماده شیشه بیشترین فراوانی مصرف
رابه خود اختصاص داد که زنگ خطری بس جدی است. اما در مقایسه با مواد مخدر
سنتی» نتایج نشان داد که شیوع مواد صنعتی در محیطهای صنعتی به مراتب کمتر از میزان
شیوع مواد سنتی است. در تبیین این نکته لازم به ذکر است که مواد مخدر صنعتی شایع در
ایران فعلا بسیار محدود هستند از این رو در مقایسه با میزان شیوع مواد سنتی که از تنوع و
انواع بیشتری برخوردار است» مواد مخدر صنعتی آمار کمتری را نشان میدهند» لذا این
نتایج را می توان ناشی از عدم توازن بین دوگروه مواد صنعتی و سنتی به لحاظ تعداد و
تنوع مواد شایع دانست. همچنین از مجموع ۱۱۶۳ نمونه بررسی شده» بیشترین فراوانی
مصرقف مواد مخدر در محیطهای صنعتی» صرف نظر از طبقه‌بندی و نوع اثرگذاری؛ به
تر تیب به مواد مخدر شیشه با ۸/۲ درصد تریااک با ۸/۰۸ درصد» حشیش با ۱/۷۲ درصد.
شیره با ۱/۵ درصده ماری جوانا با ۱/۳۸ درصد و هروئین با ۱/۲ درصد اختصاص داشت.
همچنین کمترین فراوانی مصرف در محیطهای صنعتی» به مواد کوکائین» ال اس دی» نخ
و قرص برنج پا صفر درصد اختصاص دارد اگرچه موادی همچون گراس با ۰/۱۷ درصد
در رتبه‌های پائین مصرف قرار دارند. این نتایج در حالی است که مصرف موادی همچون
اکستاسی با ۰/۷۷ درصد همچنان در رتبه دوم مواد صنعتی مورد استفاده کار کنان
محیطهای صنعتی قرار دارد. با توجه به این نتایج می توان اذعان نمود که ماده مخدر شیشه
در صدر لیست مواد مصرفی قرار دارد و روند افزایشی این ماده خطرناک می تواند به تغییر
دائمی الگوهای مصرف به سمت مواد صنعتی و خطرناکی همچون شیشه منجر گردد.
همچنین صرف نظر از طبقه‌بندی مواد» لازم به ذ کر است که اعتیاد به مشروبات الکلی با
نتایج نشان داد» افراد مجرد بیشتر به استفاده از مواد صنعتی تمایل دارند زیرا درصد استعمال
مواد صنعتی در این گروه بیش از مواد سنتی است. اما افراد متاهل بیشتر به مواد سنتی اعتیاد
دارند. به نظر میرسد وضعیت تاهل افراد با الگوی مصرف مواد مخدر در محیطهای
صنعتی رابطه دارد. براساس این نتایج افرادی که طلاق گرفته‌اند یا همسرشان را در اثر
فوت از دست داده‌اند بیشترین مصزف‌امو کاس تیاو مشپروبات الکلی را ذارند. همچنین
نتایج این مطالعه نشان داد که بیشترین فراوانی مصرف مواد تریاکک» هروئین» شیشه و
حشیش در محیطهای صنعتی به کار کنان دارای سشسطح تحصیلات دبیرستان و راهنمایی و
کمترین فراوانی مصرف به کارکنان دارای سطح تحصنبّلات کارشناسی ارشد و دکتری
اختصاص دارد. به بیان دیگر با افزایش سطح تحصیلات از میزان مصرف مواد افراد کاسته
شده است. بیشترین مصرف موادمخدر شیشه و اکستاسی نیز در کار کنان دارای سطح
تحصیلات دبیرستان به ترتیب با ۳۸و ۰/۳۴ دزصد شیوع دارد اما مصرف الکل تقریبا در
تمامی مقاطع تحصیلی شیوع دارد. این نتیجه بدان معنی است که عامل آگاهی و دانش
میتواند در شیوع یاعدم شیوع اعتیاد در محیطهای صنعتی نقش موثری را ایفا کند.
بیشترین مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی توسط کارکنانی صورت می گیرد که
ساکن شهرها و حومه شهر هستند. براین اساس بیشترین مصرف مواد مخدر سنتی و
صنعتی» از نظر جغرافیایی توسط کارکنانی صورت می گیرد که در حومه شهر سکونت
دارند. به نظر میرسد سیر مهاجرت‌های بی‌رویه به حاشیه شهرهای بزرگک نیز مضاف بر
سایر دلایل» به شیوع اعتیاد کمک شایانی می کند. اما نتایج پژوهش حاضر نشان داد عامل
جنسیت با تفاوت فاحشی بین دوجنس» در مصرف مواد مخدر در محیطهای صنعتی همراه
است. در تمامی انواع مواد و با درصد اختلاف بسیار بالایی مردان (بالای ۷٩ درصد) نسبت
به زنان پیشرو هستند. اما نکته قابل توجه این است که محیطهای صنعتی اصولا ماهیتی
مردانه دارند و درصد پائین مصرف زنان در این مطالعه نمی تواند ملاکی برای سایر محققان
باشد. مصرف مشروبات الکلی» حشیش, تریاکک» شیشه» شیره» ماری‌جوانا و اولین مصرف
بنگ در سن زیر ۱۵ سال توسط درصد کمی از کارکنان محیطهای صنعتی تجربه شده
است. اما بیشترین سن شروع مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی» در بالای ۲۰ سال
تجربه شده است. همچنین نتایج نشان میدهد بیشترین مصرف مواد صنعتی مثل شیشه و
از مجموع عوامل ۲۰ گانه‌ای که در پرسشنامه طرح به شر کت کنندگان ارائه گردیده
تقریبا کلیه عوامل از جمله مسائل مربوط به سطح درآمد و دستمزد کار کنان» امکانات و
خدمات رفاهی» دسترسی آسان به مواد» هزینه پائین مواد» شرایط سخت کار در محیط های
صنعتی و .... همگی در زمره عوامل پیش‌بینی کننده شیوغ اقتیاد در محیطهای صنعتی قرار
می گیرند. البته نباید غافل شد از اینکه هریکک از این عوامل ممکن است به تنهایی نتواند
اعتیاد را پیش‌بینی کند اما در ترکیب و مجاورت با سایرعوامل بی‌تردید این هشدار جدی
رابه حوزه مدیریت صنعت کشور القا می کند که در برنامه‌ریزی برای اداره واحدهای
صنعتی به مسائل مهم و کلیدی کارکنان توجه جدی معطوف دارند. بیشترین میزان مصرف
مواد مخدری همچون تریااک و هروئین و نیز مشروبات الکلی توسنط کارکنان رسمی و
بیشترین مصرف مواد مخدر شیشه و اکتا ی توسطه کار کنان قراردادی صورت گرفته
است. همچنین کمترین میزان مصرف در همه مواد به کارکنان فصلی اختصاص دارد.
با توجه به نتایج این پژوهش» پیشنهاد میشود. به منظور تقویت روحیه کارکنان محیطهای
صنعتی و نیز ایجاد انگیزه و خودباوری در آنان صاحبان صنایع» کارفرمایان و مسئولین
حراست مراکز صنعتی بزرگک از رویکردهای سر کوبی و استفاده از مکانیزم‌های اخراج و
تنبیه کارکنان معتاد خودداری نمایند؛ در کلیه واحدهای صنعتی بزرگ و متوسط یک
واحد آموزشی و مشاوره به طور پیوسته مستقر و صرفا در خصوص آموزش عوارض مواد
مخدر صنعتی و نیز آموزش مهارتهای پیشگیری به کارکنان اقدام نمایند؛ کمیتهای تحت
عنوان " کمیته پیشگیری از اعتیاد در محیطهای صنعتی" با محوریت سستاد مبارزه با مواد
مخدر و با حضور دائمی دستگاه‌ها و نمایندگان کارفرمایان و کارگران در سطح کشوری
و استانی تشکیل و کلیه مسائل مربوط به مشکلات کارگران و وضعیت اعتیاد در این مراکز
به طور پیوسته رصد گردد و تصمیمات لازم جهت اجرا در محیطهای صنعتی به طور
مستقل اخذ شود؛ با هدایت و نظارت ستاد مبارزه با مواد مخدر واحدهای پیشگیری از
اعتیاد در تمامی سازمانهای صنعت معدن و تجارت تعبیه و دایر شوند تا حساسیت لازم در
دستگاه‌های متولی ایجاد شود؛ بسیاری از کار کنان محیطهای صنعتی از مشکلات ار تباطی
در خانواده در رنج هستند. پیشنهاد می شود برنامه‌های مشاوره خانواده کوتاه مدت و
مقطعی به صورت فردی و گروهی در این محیطها اجرا و با رویکرد آموزش و مشاوره
کا رکنان را تحت آموزش قرار دهند؛ با توجه به آمار بالای شیوع اعتیاد در محیطهای
صنعتی پیشنهاد می شود به عنوان یک مسکن فوری» یک دوره برنامه سریع کوتاه مدت
آموزشی مبتنی بر روش آموزش مستقیم و چهره به چهره و با هدف آگاه‌سازی کارکنان
محیطهای صنعتی در دستور کار ستاد مبارزه با مواد مخدر قرار گیرد و از طریق وزارت
صنعت» معدن و تجارت هماهنگی لازم«جهت پوشش مراکز صنعتی بعمل آید.
بوالهری» جعفر (۱۳۸۲). ارزیایی سومصرف مواد مخدر در زندانهای ایران.فصلنامه اعتیادپژوهی» ۰)۳(۱
ترقی جاه» صدیقه؛ حمدیه» مصطفی؛ یعقوبی» نرگس (۱۳۸۹). عوامل پیش بینی کننده مصرف سیگار و
قلیان در دانشجویان دانشگاههای دولتی. مجله پژوهش در پزشکی؛ ۴۳(۳۴)» ۲۴۹-۲۵۶
جهانمرد» محمدجواد؛ اسماعیلی» رضا (۱۳۷۴). بررسی روند جرائم و ویژگیهای جمعیت شناخت یکجروان
اجتماعی در فاصله سالهای ۱۳۷۳- ۱۳۶۳ در استان اصفهان. اصفهان: آرشیو پژوهشهای اداره کل
حاجی رسولی» مسعود (۱۳۸۷). بررسی الگوی مصرف مواد اعتیادآ ور در معتادین درمان جوی مراکزر
درمانی در سطح استان تهران» آرشیو طرحهای پژوهشی ستاد مبارزه با مواد مخدر.
دباغی» پرویز؟ اصغرنژاد فرید» علی اصغر؛ عاطف وحید» محمد کاظم؛ و بوالهری» جعفر (۱۳۸۷). اثربخشی
پیشگیری ازعود بر پایه ذهن آگاهی در درمان وابستگی به مواد افیونی و سلامت روانی.فصلنامه
سرائی» حسن (۱۳۸۹). مقدمه‌ای بر نمون هگیری در تحقیی» تهران: انتشارات سمت» چاپ ششم.
سلطانی» ایرج (۱۳۸۹). بررسی میزان شیوع اعتیاد د رکا رکنان ش رکت فولاد مبا رکه اصفهان: پژوهش
صابری زفرقندی» محمدباقر؛ رحیمی موقر» آفرین؛ حاجبی» احمد؛ امین اسماعیلی» معصومه؛ رزاقی» عمران؛
خستوه گل آرا؛ و جارسیاه» رضا (۱۳۸۶). وضعیت مصرف مواد اعتیاد و خدمات مربوطه در کا رگران
منطقه صنعتی عسلویه (میدان گاز پارس جنوبی). فصلنامه پژوهشی حکیم ۴(۱۲)» ۵۸-۶۸.
طاهری نخست» حمیدرضا (۱۳۹۱). پیشگیری اولیه از اعتیاد با تم رکز بر محیط کار. تهران: ستاد مبارزه با
کاپلان» هارولد؛ ساد وک بنيامین (۱۳۸۵). حلاضه روانپزشکی. جلد اول» تر جمه: نصرت ال پور افکاری»
لست» جان ام. (۱۳۷۸). فرهنگ اپیدمیولوزی:اتر جمه: بابک بوب) تهزان: نشر سماط.
محمدی» کورش (۱۳۸۷). مواد مخدر و اعتیاد به آن. اصفهان: هنرهای زیبا.
معبو دیان» بهروز (۱۳۸۳).الکلیسم: سبب شناسی» اختلالات مرتبط و رویکردهای درمانی. تهران: انتشارات
یعقوبی» حمید؛ طارمیان» فرهاد؛ و پیروی» حمید؛ ظفر» مسعود (۱۳۹۱). شیوع شناسی مصرف مواد دربین
یعقوبی» نوراله؛ نصراصفهانی» مهدی و شاه‌محمدی» داوّد (۱۳۷۴). بررسی همه گیرشناسی اختلال‌های
روانی در مناطق شهری و روستایی صومعه سرای گیلان.فصلنام انديشه و رفتار» ((۴)» ۵۵-۶۶.
,۳60 ۵0 بط بل ,2/11۵ ظ تعاص )0 کل بالقط[/2 یگ ,87300 و10 8 ,۳6106
6 3۳۵۵ و ۵۶ ما۵۷ ع6ط1 نمنط مهم عمجم عط1 .(0994)
6 لهادعص وه 206 ععصفا دنه هم جمناصه عم عطا ۶۵۳ ناه و طهلای ععها ۵۵
۲۵٩ ,70۳۳۵ اطع کنازوه ۵۳4 وصه وانسد؟ ۶ جدمنامصمم عط وصه ,0۳۵51696
5 0۳016006 00 6افن8 .(1992) ۰ .7 تعللن36 :۵ .۳ بط و0طقلهاه) ول 10 ,11۵008
:0 امه موصه ععدی کعام0ه هنز مصعلطامم ععصق کی +عطاه فص آمطامعله 1۵۳
4 ,(112)1 ,8116100 1[ 10و10 معط بصمناص عم ع عطاق ععصع کطانک 20۳ کصمناهعنا م1
۵ :06۶1206 خدع65[م0ه و کفجعاصی جععم هه امعم عط1 .(1996) .8 .0 ,16۵06
5 -289 ,26 ,کع‌بافک و۲۵۳٩ ۳۵1 طل مه ناه نهد کته هن که هدموا
,168 ۵۶ عون عط] ۵1 کهعاخدم آاصعص 3066100 .(1985) کل فطع ق۵0۳۵ 2 .ظ .0 ,1۵06
8 6 2001650666 10۳ ععسل عزمممطل عم فعطت عم توللمنوعص فص آمعمااز
40 111168۶ ]1/2۸۵ 03۳۵/6 760007 2016 .(1995) بل ,069 به بش۸ مصقصطاع]
از ۳5 6ل۳معنل لهاصعص ۶ نوزطمصم) .(0998) 8 .۳ و۳۳۵ سل بل 1856 وس وله801
۵ 03163۵۲ عزع م1 منصعوزمط عطا مگ لدعم +ععطق عسل +عطاه فص آمطامعلاه
5 1۳601۵۱ 36000۷6 8۵۳ 1 ععساط۸ 510066 نک .(1999) ,65۸3 مش۸ک 5۸7/7
5 7۵3160 :۵۲ 316۷ .رو 2601 اه ععسطه و۲۵ 66 ع 0 136 .(2002) 13۵۵۵
8 .(2005 ) ب وقنه‌صناعطاهما] به .۳ وقزم16ع17 م۸ بل 5808۵ بش۸ بظ رطافاق ۷۷
2 6 5۱0۳۷ 31105۵1 ۸ :نع 28 ۳2161 سل صفنلدی ع ۸ صذ کدمناصه صعاصز صمناععی
:0 ,244 235 ,(24)3 وعن۷ع3 ۸00/01 000 وسو2 معععنا‌هم فص کعلنانااه
| هدف: هدف این مطالعه برآورد میزان شیوع اعتیاد به مواد مخدر در محیط های صنعتی استان اصفهان بود که علاوه بر تعیین میزان شیوع اعتیاد برحسب نوع ماده مصرفی (صنعتی یا سنتی)، اطلاعات جمعیت شناختی سن، جنس، میزان تحصیلات، اطلاعات شغلی و استخدامی و سابقه اعتیاد مورد بررسی قرار داد. روش: بدین منظور 1163 نفر از کارکنان محیط های صنعتی اصفهان به عنوان نمونه انتخاب و به پرسش نامه شیوع شناسی اعتیاد پاسخ دادند. یافته ها: نتایج نشان داد در مجموع 1/25 درصد کارکنان محیط های صنعتی اصفهان به مواد مخدر اعتیاد دارند که از این تعداد 6/9 درصد مواد مخدر صنعتی و 5/15 درصد مواد مخدر سنتی را مصرف می کنند. همچنین 8/13 درصد نمونه به مصرف مشروبات الکلی اعتیاد دارند. نتیجه گیری: یافته های این تحقیق حاکی از پیش بینی اعتیاد کارکنان توسط برخی عوامل محیطی، اجتماعی و اقتصادی از قبیل پائین بودن دستمزدها، عدم توجه به مسائل رفاهی کارکنان، اعمال تبعیض و بی توجهی در محیط های صنعتی بود. ماده مخدر شیشه بیشترین فراوانی مصرف را نسبت به سایر مواد دارا می باشد که این یافته با توجه به اثرات این ماده می تواند زنگ خطری برای صنایع باشد. |
14,978 | 434068 | ۳۵ درصد هندوستان احتمال افزایش
دمای مشابه با افزایش جهانی داشته و ۶۵ درصد بقیه دارای افزایش بیشتری از افزایش
متاسفانه کشور ایران نیز از تبیات,یر گ مقیاس اقلیمی"طشستنشنی نبوده و ارزیابی اثرات
احتمالی بر مناطق مختلف کشور در قالب مطالعات متعددی انجام گرفته است: محمودی و
ریگی‌چاهی اثرات تغییر اقلیم بر بارش ایران را برمبنای دادههای روزانه بارش ۴۰ ایستگاه
سیئوپیک ورپا استفاده: از مدل, اقلیمی, (17۸1762/2) قح سا مناریوی ۸2,۸18 و 82
۸ فلا نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی» شماره ۷۴
ارزیابی کرده و نتایج آنها بیانگر کاهش ۱۱/۵ درصدی بارش در سناریوی 32 و کاهش
۲ درصدی در سناریوی۸2 در دوره (۲۰۷۰-۲۰۴۰) بوده در حالیکه در دوره (۲۰۷۱-
۵۹)) بارش ۰/۸ درصد افزایش نشان میدهد (2019 نطه 0 زعنظ 200 50۵ 1/2).
نتایج تحقیق صالح‌پور و همکاران در حوضه حبله رود نشان داد که تغییرات بارش در
دوره (۲۰۱۱-۲۰۴۰) نسبت به دوره پایه (۱۹۹۵-۲۰۱۰) براساس خروجی مدل 1130402/3
و سه سناریوی 81 ,۸2 و ۸18 اختلاف معنی‌داری وجود ندارد ( .21 6۲ 521610007
9). نتایج تحقیق جهانبخش اصل و همکاران (۱۳۹۵) در ارتباط با اثرات تغییر اقلیم بر
بارش حوضه شهرچای ارومیه که با استفاده از مدل (۲1۸71602/3) تحت سناریوی
8 انجام گرفته بود کاهش ٩ میلیمتری بارش در دوره (۲۰۳۰-۲۰۱۱) را نشان میدهد
سلطانی محمدی و همکاران (۱۳۹۸) در تحقیق خود اقدام به ارزیابی تاثیر تغییر اقلیم بر
دما و بارش استان اصفهان تجت,سناریی‌های گزازن چهام #رینجم کرده و نتایج آنها
نشان داد که تا اواخر قرن بیست و یکم» تحت سناریوهای گزارش چهارم و پنجم» بارش
منطقه به ترتیب ۴/۶۸ درصد کاهش و ۱۱/۹۶ درصد افزایش خواهد داشت. در حالیکه
افزایش دمای هوا به ترتیب ۴/۴۹ و ۴/۱۹ درجه سانتیگراد پیش‌بینی شده است 5011۵۳1)
رضازاده از مدل, اقلیسی 6۳01882/22 تحت چهار ستاریوی مختلف: 307 در
محیط بسته‌نرم‌افزاری 27-» تغییرات آتی اقلیم استان کرمان را برای دوره آتی ۲۰۲۰ تا
۰ ارزیابی کرده است. نتایج حاصل از تمامی سناریوها بیانگر افزایش بارش تا ۶۰ درصد
در تمامی مناطق بجز قسمتهای جنوبی استان کرمان بوده در حالیکه در مناطق جنوبی و
مرکزی بارش بین ۱۰ تا ۴۰ درصد کاهش از خود نشان میدهد (2018 «[ع16722۵0).
همانطوریکه پیداست امروز خروجی مدلهای گردش عمومی(/063) از منایع اصلی
تولید دادههای اقلیمی آتی محسوب می‌شوند. ولی قدرت تفکیک مکانی خیلی پایین این
قبیل داده‌ها باعث شده تا مناسب مطالعات منطقهای تغییر اقلیم نباشند؛ از اینرو لازم است
آرژیاب ی /تزتغیی راقلیم بر بارفن در مناطق فاق دآمارمشاهلات با /ستقافمه: ۵ ۳۲۰۹
تا بر مبنای دادههای بلندمدت ایستگاه‌های هواشناسی منطقه و با استفاده از روشهای
مناسب ریزمقیاس‌نمایی در مطالعات منطقهای بکار گرفته شوند (2002 .۵1 ۳ ۷۷1107).
متاسفانه ایستگاه‌های هواشناسی موجود در کشور در نقاط مشخص و قابل دسترسی
احداث شده و از این نظر از پراکنش مکانی مناسبی برخوردار نیستند؛ از طرف دیگر در اکثر
مواقع با کمبود ایستگاه‌های هواشناسی با دوره آماری بلندمدت در ارزیابی تغییرات محلی
اقلیم مواجه هستیم. در همین راستا تحقیق حاضر با هدف بررسی امکان ارزیابی تغییرات
اقلیمی در مناطق فاقد آمار مشاهداتی در حوضه دریان‌چای واقع در شمال دریاچه ارومیه
اجرا شده است. در این تحقیق» اثر احتمالی تغییر اقلیم بر تغییرات مکانی بارش و نوسانات
آتی آن با استفاده از بسته نرم‌افزار تغییر اقلیم (71))) ارزیابی شده است. این برنامه توسط
(2017 .ل۵ اه ۷28068) توسعه يافته است. از قابلیتهای آن میتوان به: ۱- قابلیت کار
با حجم بالای دادههای مورد نیاز در فرایند تجزیه و تحلیل‌های تغییر اقلیم در مقیاس وسیع
و دوره زمانی طولانی ۲- سهولت/,کار,واعدّم شباهت بآمراحل مختلف محاسبات ضروری
رایج در مطالعات تغییر اقلیم از قبیل: تغییر فرمت داده میانیابی اطلاعات» ریزمقیاس نمایی
و تصحیح اریبی " ۳- محاسبه رخدادهای حدی آتی بر مبنای شناسایی الگوی آن رخدادها در
حوضه آبخیز دریان‌چای در موقعیت جغرافیایی ۳۸ درجه و ۶ دقیقه و ۲۰/۴۹ ثانیه تا ۳۸
درجه و ۱۹ دقیقه و ۴۸/۰۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۲۸ دقیقه و ۳۶/۵۶ ثانیه تا ۴۵
درجه و ۴۰ دقیقه و ۱۵ ثانیه طول شرقی قرار گرفته .است (شکل شماره۱). واحد
هیدرولوژیکی دریان‌چای از زیرحوضه‌های دریاچه ارومیه میباشد. مساحت این حوضه تا
محل ایستگاه هیدرومتری دریان ۵۱ کیلومتر مربع است. رودخانه اصلی این حوضه دریان-
چای بوده که از ارتفاعات جنوبی میشو سرچشمه گرفته و با امتداد شمالی-جنوبی به دریاچه
۰ فلا نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی» شماره ۷۴
ایستگاه هواشناسی سینوپتیک تبریز(۷-۱۳۳۰٩۹) به عنوان نزدیکترین ایستگاه به حوضه
دریان, میانگین بارندگی منطقه حدود ۲۸۴ میلیمتر در سال میباشد. بیشترین درصد بارندگی
در ماه‌های اردیبهشت و فروردین با (۱۶/۸ درصد) و کمترین مقدار آن در ماه مرداد (۱/۳
درصد) ثبت شده است. فصل بهار با ۴۲ درضد بارندگی مرطوب‌ترین فصل و قابستان با ۶
درصد بارندگی خشک‌ترین فصل منطقه محسوب میشود. متوسط سالانه, حداکثر مطلق و
حداقل مطلق دمای منطقه به ترتیب ۱۲/۳ ۴۲ و ۲۵- درجه سانتیگراد میباشد. ماه‌های
دی و بهمن با ۱- درجه سانتیگراد سردترین ماه سال بوده و در مقابل» ماه‌های مرداد و تیر
به ترتیب با ۲۶/۶ و ۲۵/۴ درجه سانتیگراد گرم‌ترین ماه‌های سال هستند. از نظر آب و
هوائی منطقه تحت تاثیر توده‌های هوای قطبی بری از شمال» توده هوای قطبی بحری از
شمال غرب و توده هوای حاره بحری, از جنوب میباشد نوع اقلیم براساس روشهای
در این تحقیق از دو سری دادههای اقلیمی استفاده شده است: ۱- دادههای(ت271) که
توسط واحد تحقیقات اقلیمی دانشگاه ۸۳811۵ ارائه شده در اینجا بهعنوان دادههای
مشاهداتی استفاده شده است. اطلاعات این ایستگاه‌ها در جدول (۱) و توزیع مکانی آنها به
همراه پراکنش ایستگاه‌های هواشناسی سینوپتیک موجود در منطقه در شکل (۱) نشان شده
است. برای مناطق که فاقد ایستگاه‌های هواشناسی بوده و یا دادههای مشاهداتی قابل
اطمینانی ندارند میتوان از دادههای تاریخی ([71)) به‌غنوانداده‌های مشاهداتی استفاده
کرد (2017 .۵1 6۲ ,۷2865). این داده‌ها در مقیاس 0.5*0.5 درجه برای کل کره زمین
در بازه زمانی (۱۹۷۰-۲۰۰۵) قابل دسترس است (2014 .[2 6۲ ۲1۵۳۳9) . ۲- دادههای
آرشیوی" (۲۰۰۵-۱۹۵۰) و آینده" (۲۰۹۹-۲۰۰۶) مدلهای اقلیمی (/667) با همان
تفکیک مکانی (21.2013 21 [06ع۲1آ). مشخصات مدلهای اقلیمی پنجگانه منتخب در
ارزیابی اثرتغییراقلیم بر بارش در مناطق فاقد آمار مضاهداتی با استفادهس.. 3 ۳۱۱
جدول (۲) ارائه شده است. در اینجا هر دو سری داده در فرمت آ1ج۸5 و بطور رایگان از
در ادامه, ابتدا کل دادههای دریافتی وارد بانک اطلاعاتی! بسته نرم‌افزاری 067 شده؛
سپس از دادههای دریافتی قبلی» دادههای مربوط به بارش روزانه برای محدوده جغرافیایی
۵ تا ۳۹ درجه عرض شمالی و ۴۵ تا ۴۶/۵ درجه طول شرقی» به تفکیک دادههای
آرشیوی 20317 و مدلهای اقلیمی(/203) استخراج شدند. باتوجه به یکسان بودن مختصات
جغرافیایی و همچنین تفکیک مکانی دادههای 7آ+آن) و دادههای مدلهای اقلیمی» ضرورتی
برای انجام فرایند ریزمقیاس‌نمایی وجود ندارد (2017 .21 6۲ ,6 ۷28).
در ادامه» همبستگی بین دادههای آرشیوی 0117 و مدلهای اقلیمی(/۲03)) در بازه زمانی
مشترگ (۲۰۰۵-۱۹۷) و به تفکیک هرک از ایگتگاه‌های نهگانه, در مخیط برنامه 227 بررسی
گردید تا از این طریق» احتمال وجود آنومالی بین ذو سرت دادههای هر کدام از ایستگاه تعیین گردد.
در تحقیق حاضر علاوه بر توجه به مقدار آنومالی محاسبه شده که خود معیاری بر میزان همبستگی
بین دو سری داده: مورد بررسطرایگ ای انتخاب من گنل آقلیمی (/03) از
شاخص آماری میانگین مربعات خطا (3/51:۲) :نیز استفاده شده است (2017 [[1۵و۳).
در مرحله بعدی, با استفاده از روش نسبت‌گیری" در محیط برنامه 067 اقدام به تصحیح
اریبی؟ موجود در دادههای بارش مربوط به مدلهای اقلیمی(/007) به تفکیک هر یک از
ایستگاه‌های منتخب گردید. در ادامه» تولید سری زمانی دادههای بارش در دوره آتی (۲۰۵۰-
با اقمال ضرهترتشسگی ماهانه حاضله*در مراخل قبلی برام هر یک از قدل‌های
اقلیمی و به تفکیک ایستگاه‌های هواشناسی انجام گرفت. در اینجا سری زمانی مقادیر
بازش بر مبنای فاکتور اصلاحبمضاربی (رابطه۱) مجاسبه ,شده است. بله اه 28و۲۷
(رابطه۱) (پسهی۳/ دتم ۳ ) تا رده ۳ 7 :لحاس مدموی ۴
در اینجا ۳ بارش بوده و ال نیز میانگین بلندمدت بارش می‌باشند. اندیکس‌های 1 [ و 1
بررسی تغییرات مکانی توزیع بارش در سطح حوضه دریان با استفاده از ابزار تحلیل
مکانی و الگوریتم درونیابی 11017۱ موجود در نرم‌افزار ۸۲۲67510.5 برمبنای دادههای
بارندگی در دوره پایه و دادههای مستخرج از پیش‌بینی مدلهای اقلیمی منتخب به تفکیک
هر دو سناریوی انتشار 10۳8.5 و 10۳2.6 انجام گرفته است. در ادامه» بعد از تهیه‌های
نقشه‌های بارش به تفکیک هر کدام از سنارپوها نقشه اختلاف هر سناریو با دوره پایه نیز
تهیه گردید و میانگین بارش حوضه دریان در هر سناریو براساس متوسط وزنی هر کدام از
در تحقیق حاضر به منظور حصول اطمینان بیشتر برای استفاده از دادههای 7[]+1-) برای
مناطق فاقد آمار مشاهداتی» همبستگی موجود بین دادههای 7آآن) با دادههای بارش
نزدیکترین ایستگاه‌های هواشناسی سیئوّپتیک موجود دز منطقه آدر بازه زمانی مشترک بین
آنها بررسی شده است. در جدول(۳) مشخصات ایستگاه‌های هواشناسی سینوپتیک موجود در
مجاورت محدوده حوضه دریان و ایستگاه‌های متناظر7[]+1ن) جهت بررسی همبستگی موجود
جدول ۱- مشخصات دادههای (1417)) مورد استفاده در بازه زمانی (۱۹۷۰-۲۰۰۵)
۶ ۴۵۳۲۵۷ ۴۵۳۵۸ ۴۵۲۱۵۶ ۴۵۲۲۵۷ ۴۵۲۲۵۸ ۴۵۱۲۵۶ ۴۵۱۲۵۷ ۴۵۱۲۵۸ آنامایتگاه
۴۶۳ ر ۴۳ ۴۸ ۴۹۸ ۴۸ ۴۳ ۳ ۳.۳ طول
[۵د ۹۱ ۱۳۷ ۱۳۵ 1۹۹ ۳ ۱۳۸۷ ۱۶۷ ۹ ارقاع
اقلیم بر بارش در مناطقی فاق دآمار مشاهداتی با استفاده....
جدول ۳- مشخصات ایستگاه‌های هواشناسی سینوپتیک منطقه و ایستگاه‌های 61۸17
شکل ۱-پراکنش ایستگاه‌های سینوپتیک و نقاط 0147 نسبت به موقعیت حوضه دریان(رنگ آبی)»
۴ نبا نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی» شماره ۷۴
خی برر متیر بارش تفای سیتویوات قطد زد زر رو بر
جلفا) با مقادیر بارش دادههای 2:7 نشان داد که همبستگی بین این دو مجموعه داده در
سطح ۰/۰۱ معنی‌دار بوده و همه اين پارامترهای متناظر دارای ضریب همبستگی بالای ۸۷
درصد هستند. بنابراین میتوان استنباط کرد که استفاده از دادههای 01317 برای مناطق فاقد
ایستگاه‌هانی اندازدگیری امکان‌پذیز بزده و استفاده از آها زاهگاز مناسبی یرای تکمیل لا
نتایج آزمون 13/575 برای انتخاب مناسب‌ترین مدل اقلیمی به تفکیک ایستگاه‌ها در
جدول (۴) ارائه شده است؛ مطابق کمترین مقذار این شاخص» به غیر از مدل 027/5 که
مناسب هیچ کدام از ابتگام ما ور مبال اتلجگومهجوه با همان‌سادته
نیز مناسب ایستگاه‌های (453257) و(452257) میباشد. دز این میا ایستگاه (452257)
نتایج محاسبات درصد تغییرات ماهانه و سالانه بارش ۳*۰ ساله آتی منتهی به سال
+۰ سنسبت به دوره پایه (۱۹۷۰-۲۰۰۵) به تفکیک. ایستگاه‌های منتخب و در قالب
سناریوی‌های انتشار 1022.6 و 1028.5 به ترتیب در جدول‌های (۵) و (ع) ارائه شده
است. علیرغم افزایش بارش در چهار ایستگاه (452257 (453257 (451257) و
(453258) ولی نتایج کلی بیانگر کاهش مقدار بارندگی ایستگاه‌های مورد مطالعه در سال-
های آتی نسبت به دوره پایه در هر دو سناریوی منتخب میباشد. هرچند که نسبت این
تغییرات در هر دو سناریو یکسان نبوده و میزان تغییرات سناریوی دوم (11608۳8.5) خیلی
بیشتر از سناریوی اولی بوده و دامنه این تغییرات در مقادیر سالانه و ماهانه کاملا مشهود
است. خروجی هر دو سناریو در تمامی ایستگاه‌ها حاکی از کاهش شدید بارندگی در فصل
در اين میان» ایستگاه (452257) که نزدیکترین موقعیت را نسبت به حوضه دریان‌چای
دارد؛ در سناریوی 10۳2.6 علیرغم کاهش شدید بارندگی در فصل تابستان و کاهش نسبی
آرژیاب ی /تزتغیی راقلیم بر بارفن در مناطق فاق دآمارمشاهلات با /ستقافمه: 2 ۳۲۱۵
آن در فصل بهار» در بقیه ایام سال با روند افزایش بارندگی پیش‌بینی میشود و این روند در
فصل پاییز خیلی بیشتر از فصل زمستان است. متوسط درصد افزایش سالانه بارش در دوره
۰ ساله آتی نسبت به دوره پایه ۶ درصد پیش‌بینی شده است. ولی در سناریوی 708.5
کاهش یک درصدی سالانه را نسبت به دوره پایه نشان میدهد. در این سناریو فقط در
ماه‌های ژانویه مارس» اوریل و نوامبر شرایط نسبت به دوره پایه مرطوب‌تر خواهد بود و این
برتری در ماه ژانویه با ۲۴ درصد خیلی بیشتر از سه ماه دیگر است. ولی در بقیه ماه‌های
سال مقدار بارندگی کمتر از بارندگی دوره پایه پیش‌بینی میشود. در این میان» بالاترین
کاهش با ۳۲ درصد مربوط به ماه جولای است. به همراه ایستگاه (452257) به عنوان
نزدیکترین ایستگاه در شرق حوضه دریان» درصد تغییرات بارش سالانه ایستگاه
(451257) نیز واقع در قسمت غرب آن مثبت بوده و از این لحاظ انتظار می‌رود روند
بارندگی حوضه دریان در سناریو 14)۳2.6 نسبت به دوره پایه افزایش داشته باشد.
جدول ۴- نتایج آزمون 18657 برای انتخاب مناسب‌ترین مدل اقلیمی(636)
۶ فلا نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی» شماره ۷۴
جدول ۵- درصد تغییرات بارش دوره (۲۰۵۰-۲۰۲۰) نسبت به دوره پایه(۱۹۷۰-۲۰۰۵) در سناریوی
.۸ ۵0 بل8 .۵ 5 .۸ .1 ۵ ان ۴ 2 00
1 9 3 5 9 6- 24- 14 2- 14 1+ 8- 41- | 451256
7 8 21 14 10- 17 16- 5 2- ی 7 14 9 ۱ 453257
۷1 28 41 13+ 19 1 13 0 5 0 | 451258
71 7 7 20+ ق3ل< 2 13 0 7 1 | 452256
9 5- 21- ک1- 5 3- 4 12 9 | 452257
0.4 9 12 4 24 3 10 18 1 13 2 4 0 | 452258
8 6 8 16+ 12 3 12 0.4 6 0 | 453256
7 27 69 59 8 8 1 4 1 1- 4557
4 49 34 46 3 6 8- 1 41- 11- | 453258
جدول ۶- درصد تغییرات بارش دوره (۲۰۵۰-۲۰۲۰) نسبت به دوره پایه(۱۹۷۰-۲۰۰۵) در سناریوی
.۰ .0 ۸ .0 5 .۸ 13 4 ۳ .۸ ۸ ۴ 1 3
7- 4 6 36- 5 6( 13 0 1 فش 14- 2 4156
1 4 2 8- 1 [- .38 .ب14- 2 5 6 6 4 453257
8 7- 5- 29 15 :38319 و 2 8 12-41 1 451258
6 3- 3 35 7 ااع ۹۵7 کلم 0 14_0۵ 3 42256
1 2 4 9 6 16- 32- 13 4 2 5 24-0 . 452257
8 6 1 ۰-28 11 21- 18563721 3 7 14-3 2 42258
8 3 9 33- 4 0 34- 13 0 8 41- 14- 4 4256
3- 6 9 1 10 68 43 11- 7 9 4 4 7 451257
-16_ -19 -19 +13 -10 7 37 20 5 25 5 5 17- | 453258
توزیع مکانی بارندگی خوضه دریان در سال پایه (۲۳۰۰۵-۱۹۷۰) در شکل(۲) نشان داده
شده است. متوسط وزنی بارش در اين دوره ۳۱۳ میلیمتر برآورد مشده است؛ بیشترین مقدار
آن (۳۲۴ میلیمتر) منبطق بر ارتفاعات در شمال حوضه بوده و کمترین مقدار (۳۰۴ میلیمتر)
نیز در سطح دشت منتهی به دریاچه ارومیه واقع شده است.
نتایج تحلیل مکانی بارش حوضه دریان‌چای در سناریوهای 1072.6 و 13028.5 در
شکل (۳) ارائه شده است. در این دو سناریو نیز توزیع مکانی بارش همچنان مطبق بر
شرایط توپوگرافی منطقه بوده است. متوسط وزنی بارش در دو سناریو یاد شده به ترتیب
آرژیاب ی /تزتغیی راقلیم بر بارفن در مناطق فاق دآمارمشاهلات با /ستقافمه: ۳۷۷
در شکل (۴) نقشه‌های ترسیمی» اختلاف توزیع مکانی ارتفاع بارش هر کدام از سناریوها
را نسبت به دوره پایه نشان میدهد.. متوسط وزنی اختلاف بارش مستخرج از سناریوهای
6 و 1208.5 نسبت به دوره پایه به ترتیب ۶/۳ و ۱۶/۴- میلیمتر در سطح حوضه
شکل ۲- توزیع مکانی بارش در حوضه دریان- دوره پایه(۲۰۰۵-۱۹۷۰)
شکل ۳- توزیع مکانی بارش در ۳۰ سال آتی- سناریوی 802.5(راست) و سناریوی 3678.5 (چپ)
شکل ۴ اختلاف توزیع مکانی بارش دوره پایه با سناریوی 112۳2.5(راست) و سناریوی 1378.5
آرژیاب ی /تزتغیی راقلیم بر بارفن در مناطق فاق دآمارمشاهلات با /ستقافمه: ۳۹
تغییرات جهانی اقلیم میتواند توزیع زمانی-مکانی متغییرهای آب و هوای (بارش و دما)
یک منطقه را متاثر سازد. ارزیابی صحیح این اثرات نیازمند وجود اطلاعات اقلیمی با توزیع
مکانی مناسب و سری زمانی بلندمدت و همچنین شناخت کاملی از روند آتی آن در مقیاس
منطقهای و محلی میباشد. علیرغم اینکه امروزه خروجی مدلهای گردش عمومی(/0۸)
از منابع اصلی تولید دادههای اقلیمی آتی محسوب می‌شوند؛ اما قدرت تفکیک مکانی بسیار
پایین این مدل‌ها استفاده آنها در پیش‌بینی آتی متغییرهای اقلیمی در مقیاس محلی را
محدود ساخته است (2019 3/2012 200 010162۷۵۲۵0). از اینرو لازم است که
خروجی این مدل‌ها براساس دادههای مشاهداتی موجوداو به روشهای مناسب ریزمقیاس!
گردند. ولی متاسفانه ایستگاه‌های.هواشناسی موجود در کشور .ضمن اینکه از توزیع مکانی
مناسبی برخوردار نیستند؛ بلکه ودره آقاری آناانتو قفاوت و عمدتا کوتاه مدت می-
باشند. از این‌روی دسترسی به سری زمانی کامل داده‌ها و اطلاعات این ایستگاه‌ها از چالش-
های جدی در مطالعات تغییر اقلیم در کشور محسوب میشود.
به همین خاطر» تحقیق خاضر با هدف بررسی"امکان ؛آشکارسازی اثر تغییر اقلیم بر
نوسانات بارش و تغییرات مکانی آن در؛مناطق فاقد آمار مشاهداتی در حوضه دریان در
شمال دریاچه ارومیه اجرا شده است. برای این منظور از قابلیتهای بسته نرم‌افزار تغییر اقلیم
(021)) استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که بین مجموعه دادههای 47 و
ایستگاه‌های هواشناسی موجود در منطقه همبستگی معنی‌داریوجود دارد. در اصل» داده-
های 0817 بر مبنای اطلاعات ایستگاه‌های هواشناسی محلی تهیه می‌شوند؛ از این رو وجود
همبستگی بالای دادههای 0+7 با دادههای ایستگاه‌های هواشناسی محلی دور از انتظار
نیست. از طرف دیگر پراکنش مکانی نقاط []+آن) در ابعاد 0.5*0.5 درجه در سراسر زمین»
منظم‌تر از توزیع مکانی ایستگاه‌های هواشناسی است؛ همانطوریکه در شکل(۱) مشاهده
میشود» موقعیت نقطه 452257 از دادههای 2017 نزدیکتر از تمامی ایستگاه‌های
هواشناسی موجود در منطقه به حوضه دریان است. بنابراین» استناد به اطلاعات نزدیک ترین
+ فلا نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی» شماره ۷۴
موقعیت ایستگاه در مقایسه با ایستگاه‌های دورتر ارجحیت داشته و نتایج قابل اعتمادی
خواهد داشت.. قابلیت استفاده از دادههای 0+7 بهعنوان دادههای مشاهداتی, قبلا توسط
(2017 .ل۵ 2۲ نع ۷280 ,2018 .[2 61 5102008) تشریح شده است.
از طرف دیگر باتوجه به یکسان بودن مختصات جغرافیایی و تفکیک مکانی نقاط
0117 و دادههای مدلهای اقلیمی(۲01/5))» دیگر نیازی به انجام فرایند سخت و زمانبر
ریزمقیاس‌نمایی وجود ندارد. حال آنکه» در ارزیابی اثرات محلی تغییر اقلیم» انجام فرایند
ریزمقیاس کردن دادههای ایستگاه‌های هواشناسی اجتناب ناپذیر است. از اين‌رو استفاده از
دادههای 2117 و مدلهای اقلیمی (023/9) با بکارگیری بسته نرم‌افزاری 227 موجب
تسهیل و تسریع در فرایند ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر متغییرهای هواشناسی در مقیاس
علیرغم اینکه نتایج حاصله در پیش‌بینی بارش مدل اقلیمی 71300۳:۸/2-۳5 تحت
سناریوهای 3022.5 و 3028.5 در محل نقطه 452257 بانتایج پیش‌بینی ایستگاه
هواشناسی تبریز بر مبنای مدل اقلیمی 2۳:53 (محمد علیزاده فرد» ۱۳۹۸) مطابقت
دارد؛ با این وجود پیشنهاد میشود اعتبار خروجی دادههای []+آن) در مقایسه با دادههای
آرژیاب ی /تزتغیی راقلیم بر بارفن در مناطق فاق دآمارمشاهلات با /ستقافمه: 2 ۲۲۱
-.۳ ,00008 200 3.0۰ ,[6نط06 مک بفنطاق اک 10.۸ مقتلصنط 52 کل ب0ع 0 ط۸-
عا 1۵۳ 002/5 ۶و عاطاهععمه 1علامصحخله که صمنا‌علعک (2018) .5
5 لمزامص ۸ 577 بصمتافصنکه دمص عوصعطل عتمصنل عس؟ 1۱۵۵۳۵
بأتقک1 بش5 ,0۵0800 وس 387106987 هی ملطعع31 .10.8 رقصناتعاکه ۳-
,8.8.0 ,1۳8 ۵۶ ۷۷6۵۲ 37005 ۵67 عوصقاع عامطنله) کم ههام۳
3286 عاقصنل ۶ 1۳0806 (20192) ۳.8۰ م2 200 .3/7 ,زه0ظ مس ,0ق-
40 حعطند 0۳ 0ع58 ص6۷6 لسن علم اند ۶و ععناعنعا ده
41 مطژقق0 30۷67 با صز کمضمصع5 5۸02 02/705 10۳ 06۳ 600/8
85 م(20190) .۷.8 ,28 ۵00 کل ,عل1 .10 ,8/8 وسل بقاشاآ ود و20ی)-
6 ۵۷۵۳ ۳۵۳86 عاقصناه ما جعوعع وم لمعزعم1م 50 ۵۶ 1600565
عاهصنل عسطت؟ که عصنامسد ۳ ۵۵ 0ععقط مهعتع21 صقاع 10 ماک عطابام5
640 (2014) .0.17 ,تعافنآ 0صه .17.7 ,0900۳ .8.10 ,708068 وب و17137718-
تا 0 عطا - کدمناه ماه عنامصنل ولطتصمص که علخع صمناجامکعحطونط
[زه5 ۵1 ۳۵۶00556 1۳56 (2012) م2 ,60۵8 200 .1۳ رنشا ,۷۷7 ,78080 و7 ,176
62005 0ص وصقاکعهع عصنم‌لدطاناد صز ععزد ص0۷6 آندگهند ۵ 106
کهصنطک 0۳3651600 هز توب ععف ۵ تعهمهد صتقاصهامص تمصع ۵
40 3/77 ,30زعونل۸ .۸.3 بافتا0۳۹000ط1 ویک بلفظ حاعطله معط [-
0 5ناهازم۵ 2۳۵ 05 عوصقط) عامسنل0 ۶و مسا (2016) ۳۰ محطایکدس800
عاهصنا) مصه 200615 ۰۶ واصنعاعمتآ عطا عصغماد1 روط عس 160
1(. طز صلققطظ تحق هک تفگ عققع) کمتهدی5
۵ 026۲ ععصقل عامصنا0 (2019) بش۸ منطقطانح نهنط فصه .۲ منوحامصطج/1-
6 عطا ۵ ععصقل عامسنل ۶و اعدصطز 200۵1 ,2016 مقفنآ ,306۲۷5-
,11655 3/56 مصذکهظ 7ع۷ن38 عز2 2/6 6 که ماغصهدع50 فص عامصنل
زا1036 ,روص ماع ۳ لماصعصصو 3 فصه نکن که اصعصاحهمع1
عامصنل ۶٩ دمص ۳۵ هدنزدکه‌وع۸ (2019) .17 مطعنصععقطی 0ص 3۰ ,زع7۵ع1-
۵ :و500 ععق) نانمشد عسه تمصع فوصت النعکصند ۵5 عوهصفدن
,(9)1 قهاه7 عنکناصعنک عصونط و۸ .رفدمناهاگ علصه‌طهنط مصه 1۳ 0صه
[منصطع1 (2019) بش5 ما92کت3/0 مصه بش۸ مطعل ما۸ ول ,613000 531-
6 0۶ 110۳ 0۵ عوصقط عامصنل ۵۶ معاکه عطا هصناد‌عناک 13 :2106
6396) 7600۳8 10060 طااکنم فص ۳۵ 0۳۵ 800 ممنهازم 0۳۵۵
,(42)2 (5۳آ7) هدن ععصنع ۳2 فصه کععدعنک صمناهعنساآ .(ع 2۳0 صعطها1
ارزیای ی اترتغیی راقلیم بر بارش در مناطق قاق ذآمارمشاهناتی با استقلامسد ۵ ۳۲۳
8 (2018) بط ,2/672 200 ب36 ,ملهذ7 ریگ ,90ف8ظ وس 1378803
(2017) .کل ,5تا00قق ۸00 0صه 8۰ بنلقسف .3 وتتا00عق۸00 شیک منگع‌حاهد۷-
۳ دمنانطع۲۵ ماقم فص کلزدحلقهصد ععصقطل عامصنل ۵۳ ۵۵6 ۸
1 311605 6ط1 (2019) .6.۸ ,مللنسه) فص .5.26 ق2160 .5 وتقمنصعللز-
«ز ۷۵16۳560 ۵ 01 ۵10 7عاه ۷۷ عطا ۵۳ عوصقا0 عامسنا0) هه ععتآ 1200
۵ - 57152 (2002) .۳.3 ,589030۷ 00ه 0:۷۰ ,1088020 سلظ ولزطلز/-
86 عافصنل لغدمنزهم و امصعصددعععج عطا 1۵۳ (مم اممصند صمنعتفعل
(2019) .3 ,2760۷ 00ه 8 ,860300 .36 ,73708 م۸ مفتاق ۷300۷22 -
وم للدکصند. آمدمزع۲ ۵۳ عصنصه لماع ۹6 2 هه ۹6 1.5 که 1۳۵6
کااعا1070 لهعنعم01ر77 (2019) .ی ,وقمتصقاعمط 0صه بل مف0 ۷3730۵ -
,(5)19 ,71008600030108 +ععله7 هنصوی که اجعم 5 310۳ صذ هنک همه
| این تحقیق با هدف ارزیابی تغییرات مکانی-زمانی بارندگی تحت تاثیر احتمالی تغییر اقلیم در سطح حوضه دریان در شمال دریاچه ارومیه انجام گرفته است. باتوجه به عدم وجود ایستگاه-های هواشناسی با دوره آماری بلندمدت در نزدیکی منطقه مطالعاتی، امکان استفاده از داده های (CRU) به عنوان داده های مشاهداتی با بررسی وجود همبستگی بین این داده ها با داده های ایستگاه های هواشناسی سینوپتیک موجود در منطقه انجام گرفت. نوسانات آتی بارش در دوره (2020-2050) با استفاده از پنج مدل های اقلیمی(GCM) و در قالب دو سناریوی انتشارRCP2.6 وRCP8.5 با استفاده از بسته نرم افزاری CCT پیش بینی شده است. انتخاب مناسب ترین مدل اقلیمی هر ایستگاه براساس مقدار RMSE انجام گرفت. نقشه های توزیع مکانی بارندگی در دوره های پایه و آتی به روش IDW در محیط GISتهیه شده است. وجود همبستگی معنی دار در سطح اطمینان 01/0 داده های (CRU) با ایستگاه های هواشناسی سینوپتیک مجاور آنها، بیانگر امکان استفاده از آنها به عنوان داده های مشاهداتی بالاخص در مناطق فاقد ایستگاه هواشناسی می باشد. پیش بینی می شود درصد تغییرات وزنی بارش حوضه دریان در سناریوی RCP2.6 و RCP8.5 به ترتیب (3/6+) (4/16-) نسبت به دوره پایه پیش-بینی شده است. متوسط وزنی بارش حوضه دریان در دوره پایه و سناریوهای یاد شده به ترتیب 7/312، 319 و 296 میلیمتر در سال برآورد گردید. علیرغم وجود عدم قطعیت در مطالعات تغییر اقلیم، نتایج حاصله در این تحقیق می تواند تصویر کلی از روند آتی بارندگی منطقه ارائه کرده و این اطلاعات می توند در برنامه ریزی منابع آب منطقه که ارتباط مستقیمی با حجم بارندگی ها دارند مفید واقع شود. |
36,117 | 508286 | این تحقیق از نظر سنجش‌پذیری
داده‌ها جز روشهای کیفی از نوع تحلیل محتوای کیفی با رویکرد عرفی, از نظر هدف کاربردی و از نظر اجرا (جمعآوری داده‌ها) جز
پژوهشهای اسنادی است. جامعه آماری تحقیق اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بود. نمونه پژوهش تمامی گزاره‌ها احکام و مواد اسناد
بود. نمونهگیری با توجه به هدف و روششناسی تحقیق به شکل هدفمند انجام شد. برای جمعآوری اطلاعات به منظور پاسخگویی به
سوّالات تحقیق از چک‌لیست کیفی استفاده شد. روایی ابزار تحقیق توسط صاخب‌نظران حوزه علوم تربیتی تأیید شد. یافته‌ها نشان داد
جامعه آماری دارای گزاره‌ها مواد و بندهایی است که شأمل واحد معنایی دلالت‌کننده بر ویژگیهای معلم هستند. همچنین یافته‌ها نشان
داد از دلالت‌های به دست آمده از اسناد میتوان رمزهای را برای دستیابی به ویژگیهای معلم استخراج کرد. ویژگیهای معلم در قالب
زیرمقوله‌ها و مقوله‌ها دسته‌بندی شدند. به کارگیری شیوه استدلال استقرایی در نهایت» زیرمقوله‌های مانند خصوصیات شخصیتی؛
مهارتهای پداگوژیکی,» قابلیتهای ذهنی - عقلانی» توجه به اصول پداگوژیکی» شایستگی‌های پایه و ویژه» وظایف سازمانی» قدرت علمی
تخصصی؛ وظایف شغلی خدمات سازمانی؛ رشد سازمانی؛ توانمندسازی» آحراز صلاحیت و ارزیابی عملکرد را آشکار کرد و به تناسب» آنها
را در هر دو سند (اساسنامه و سند راهبردی دانشگاه فرهنگیان) در ذیل سه مقوله ویژگی فردی» ویژگی حرفه‌ای و ویژگی سازمانی قرار
داد. ذر نتیجه» ویژگیهای معلم از منظر»اسنا بالادستی,دانشگاه فرآهنگیان در یکی ,از سه مقوله /فردی,حرفه‌ای و سازمانی جای میگیرد.
واژگان کلیدی: اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان؛ دانشگاه فرهنگیان؛ ویژگیهای معلم.
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۳
از نظر پروردگار عالم» کار معلّم کار خداست و نقش او در جامعه نقش پیامبر اکرم است. نقش همه
انبیا و اوصیا و بالاخره نقش روحانیت است (قرائتی» ۱۳۹۹). «معلم» و «مربی» که در این پژوهش
مترادف هم به کار رفته است- این ترادف مد نظر سند برنامه درسی ملی نیز هست (برنامه درسی
ملی. ۰۱۳۹۱ ص4) واژه‌ای است که به یک عنوان شغلی/ حرفه‌ای اطلاق میشود. واژه معلم
تعریف‌های زیادی در فرهنگ‌های تخصصی و عمومی دارد. شعاری‌نژاد (۱۳۹۱) درفرهنگ علوم
رفتاری /شناختی» دو تعریف از واژه معلم بیان کرده است: الف) کسی که به منظور آموزش معین به
یک عده دانش‌آموز يا دانشجو در یک موسسه تربیتی استخدام شده است. ب) کسی که دوره تربیت
معلم را تمام کرده است. معلمی هنر است. هنر آموختن هر آن چه سالها با سعی و تلاش اندوخته
است. از نگاه قرائتی (۱۳۹۹) معلمی عشقی الهو راهان است که پروردگار مهربان به انسان اعطا
کرد تا با همت بلند خویش روشنایی شب‌های تار جهالت و نادانی باشد. از منظر پژوهش حاضر
معلم کسی است که در نظام تعلیم«و تربیت رسمی و عمومی,(آموزش و پرورش) در رسته شغلی
آموزشی- فرهنگی در مدرسه (به عنوان یک نهاد/ سازمان آموزشی» تربیتی و فرهنگی) مشغول به
به شکل معمول و محاوره‌ای ممکن است عبارت‌های متفاوتی مانند معلم خوب» معلم موفق,
معلم کارآمد, معلم تلاشگر, معلم دلسوز معلم باوجدان معلم مطلوب و معلم در طراز جمهوری
اسلامی ایران و .... » که هریک از آنها به بخشی از ویژگیهای معلم. اشاره دارند اما گویای
ویژگیهای کامل و جامع آن نیستند, به کار رود. اما نکته برجسته آن است" که صفات بهکار گرفته
شده در عبارت‌های یادشده گذشته از گستردگی "معنای می‌توانند به تناسب مفهومی ذیل یکدیگر
قرار گیرند. در این تحقیق منظور ازاویژگی کیفیت. صفت يا نشانه ویژه است که انتظار می‌رود معلم
در قالب باورها صفات و رفتارها از خود ظهور و بروز دهد. این نشان ویژه مخصوص يا متعلق به
چیزی معین اسست که ذارای وضعی/ کیفیت انحصاری است(سندری آفشان ۱۳۹۳). بنایزاین» معنایق
8۴ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
ویژگی معلم, کیفیت/صفت يا نشانه ویژه متعلق به معلم است. اندرسون! (۲۰۰۶) اظهار میدارد که
نشانه‌های معلم آن ویژگیها و خصایصی نیست که معلم داراست. بلکه آن دسته از ویژگیهای است
که معلم میتواند با و از طریق برنامه درسی» روشهای تدریس, کلاس‌داری و سبکهای سنجش و
ارزیابی بر تربیت و یادگیری دانشآموزان اثر گذارد. فهم از ویژگیهای مطلوب معلم حتما باید با
اتکا با مبانی نظری و فلسفی صورت گیرد که نظام آموزش و پرورش بر آن استوار است. تصویر
ویژگیهای معلم شامل مجموعهای از ویژگی‌هاست. داشتن این ویژگیها برای یک معلم شایستگی
محسوب میشود و مطابق با مبانی نظری تحول بنیادین این شایستگی/ شایستگی‌ها شامل توانایی‌ها
مهارتها (فردی و جمعی) و خصایص ناظر به همه جنبه‌های هویت که یک معلم باید برای درک
موقعیت خود و دیگران و عمل فردی و جمعی برای بهبود مستمر آن بر اساس نظام معیار اسلامی
با تصویب اسناد دانشگاه فرهنگیان عقلانی و آضروزی است تا .در همه عرصه‌های تربیت معلم
از ارائ نظرهای شخصی, پراکنده یا مبتنی بر مبانی فلسفی بیگانه پرهیز شود و تلاش شود با نگاهی
موشکافانه و مطالعه عمیق این اسناد برداشتی مبتنی بر مبانی تربیت در نظام جمهوری اسلامی ایران
از واژه ها عبارت‌ها اصطلاحات» فزاینده و زوش‌ها و ... داشته او آنها ترویج شوند. یکی از
مهمترین اصطلاحات ویژگیهای معلم است: بررسی و تخلیل ویژگیها/ خصایص معلم از گذشته
مطرح بوده و اکنون نیز این کار با روشهای جدید پژوهشی انجام میشود. در کنار تحلیل و تبیین
ویژگیها معلم از منظر عام و خاص» یعنی معلم در مفهوم کلی و فراگیر آن و معلم در معنای شغل
و حرفه, برخی تحقیقات آبه معلم صرفا در یک" سمت و حرفه نگریّسته و شایستگی‌های/
صلاحیت‌های حرفه‌ای او را بررسی کرده‌اند. همچنین» میتوان بهجای نظرخواهی/ نگرش‌سنجی از
افراد یا گروه به نوشته‌های مکتوب پرداخت و از لابه‌لای واژه‌ها و اصطلاحات. ویژگیهای انحصاری
معلم را واکاوی کرد. اسناد بالادستی دارای گزاره‌ها مواد و بندهای هستند که در درون خود
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۲۳۵
دلالت‌های نسبت به معلم دارند اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان شامل اساسنامه دانشگاه فرهنگیان!
تحلیل و کاوش اسناد بالادستی به‌منظور استخراج مضامین نهفته در آنها به‌طور هدفمند میتواند
به تولید دانشی ساختارمند منجر شود. سیاست گذاران و برنامه‌ریزان آموزشی در سطح کلان نیازمند
آگاهی از وجود گزاره‌ها بندها و احکام مرتبط با نقش معلم, وظایف معلم, رسالت معلم در محیط
آموزشی و ...؛ روشن‌سازی تکالیف معلم و وظایف او در چارچوب ۳۳۲76 (دانش محتوای
پداگوژیکی)؛ نگاه و تأکید اسناد بالادستی نسبت تربیت معلم با عنایت به شایستگی‌های عمومی و
حرفه‌ای او هستند. همچنین» فهم صحیح از ویژگیها و رفتارهای مورد انتظار از معلم میتواند در
همه مراحل چهارگانه جذب, آماده‌سازی, حفظ و ارتقا و ارزشیابی متناسب با زیرنظام تربیت معلم
و تأمین منابع انسانی (معلم و پیرامعلم) که نقشی در ادامه نقش تربیتی انبیا دارد و وظيفه هدایت.
برنامه‌ریزی» آموزش» پشتیبانی» مشورت و.... متزبیان آبه"او عهده اوّست؛ به عنوان یکی از شش
زیرنظام تربیت رسمی و عمومی وظیفه تأمین"منابع انسانی از سطح ستاد تا سطح مدرسه را بر عهده
دارد. راهگشا و کمک موثری به مدیریت منابغ"انسانی دژ وزارت؛آموزش و پرورش باشد (مبانی
نظری تحول در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی ۰۱۳۹۰ ص ۳۷۵). این فهم و برداشت شاید
بتواند از منظر مدلهای ساختاری و مفهومی.با پیشنهادهای محققان تعلیم و تربیت سایر فرهنگ‌ها
مطابقت داشته باشد. اما از منظر انتظارات نقشی و مسئولیتی که مبتنی بر مبانی فلسفی خاص جامعه
اسلامی است اینگونه نیست. بنابراین چنانچه تصویر ارائه شده از یک معلم در طراز جمهوری
اسلامی - که از آن به عنوان فعلم مطلوب یاد میشود»مخدوش, نامفهوم و یکدست نباشد» محصول
۱ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان سندی است. که مشتّمل بر ۳۷ ماده و ۲۲ تبصره ااشست که در جلسه ۷۰۶ مورخ ۹٩/۹/۱۰ به
۲ برنامه راهبردی دانشگاه فرهنگیان یک سند استراتژیک است که با قصد تدوین یک برنامه بلندمدت برای دانشگاه تا افق
5۶ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
و برونداد - مورد انتظار از معلمان آینده - مراکز تربیت نیروی انسانی نیز مشخص نیست که باید
چه ویژگی‌هایی داشته باشند. از سوی دیگر مراکز تربیت نیروی انسانی نیز دقیقا نمی‌دانند نیروی‌های
تربیت‌شده باید چه شایستگی‌هایی را داشته باشند و از همه مهمتر, دستگاه آموزش و پرورش نمی‌داند
نیروهایی که استخدام میکند. چه صلاحیت‌هایی باید داشته باشند و انتظار از آنها چیست؟
در زمینه فهم و استخراج ویژگیهای معلم تلاشهای انجام شده است. از جمله میتوان به
جدولی اشاره کرد که توسط مکبر! (۲۰۰۰) تدوین شده است. در این جدول به ۱۲ ویژگی معلم
اشاره شده است (اندرسون, ۲۰۰۶). کارهای دیگری که در اين زمینه انجام شده که میتوان از لین ؟
و همکاران (۲۰۰۲)» لانگو" (۲۰۱۹)» مک‌نایت* (۲۰۱۵)» لن‌کستر* (۲۰۱۸)» سبحانی‌نژاد و
زمانی‌منش(۱۳۹۱)» و رزی» امامجمعه و احمدی (۱۳۹۹) یاد کرد. همچنین, مدلهای برای فهم
متغیرهای تأثیرگذار بر اثربخشی معلم پيشنهاد آشده ,است؛ مدل ساختاری اثربخشی معلم مدلای!
(۱۹۸۲) و مدل اثربخشی معلم چنگ و تسو" (۱۹۹۹)(اندرسون» ۲۰۰۶). در ادامه, به برخی یافته‌های
این پژوهشها اشاره میشود: رزی.و امام جمعه (۱۳۹۳) در پژوهشی تحت عنوان « معلم اثربخش
پدیده‌ای مغفول در بهبود کیفیت یاددهی-.یادگیری دور .ابتدایی» بیان کردند ویژگیهای
روانشناختی» اخلاقی» شخصیتی» مدیریت کلاس درس و ارزشیابی؛ ابعاد اصلی الگوی معلم اثربخش
دوره ابتدایی می‌باشند. شاه‌محمدی (۱۳۹۳).دز مقالهای به آتدوین صلاحیت‌های عمومی و حرفه‌ای
معلم در عصر حاضر بدون تکیه بر مبانی خاصی پرداخته است. رضایی (۱۳۹۶) در تحقیقی به
استخراج نشانه‌های شایستگی‌های تخصصی و خرفه‌ای معلمان در دو سند بالادستی پرداخته است.
میتوان گفت چارچوب پژوهش حاضر با پژوهش رضایی همخوانی دارد. اخمدی و عباسی (۱۳۹۵)
در در صدد پاسخگویی به این سوال بود که از یدگاهامقام معظم رهبری معلم چه نقش وجایگاهی
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۷
در سند تحول بنیادین دارد؟ نتایج تحقیق نشان داد معلم جایگاه رفیع و نقشی سازنده در نظام تعلیم
و تربیت دارد. همچنین» در سند تحول بنیادین معلم نه یک کارمند بلکه پژوهشگر و استاد است که
نقش معلم در مقام استاد و پژوهشگر بی‌بدیل و غیر قابل جایگزین است. با بررسی گزیده‌ای از
فرمایشات مقام معظم رهبری درباره اهمیت معلم و لزوم شروع تحول سازنده و عمیق در آموزش
و پرورش» این نتیجه که ایشان یک نگاه ویژه و ممتاز به معلم دارند و نقش معلم را سازنده» و
فعالیت مفید و اثربخش وی را تضمین‌کننده فردای موفق جامعه میدانند». حاصل میشود. رزی»
امامجمعه و احمدی (۱۳۹۹)» به صورت هدفمند ۶۰ سند (۲۹ مطالعه خارجی, ۶ مطالعه داخلی و
۷ سند بالادستی) از متون نظری و پژوهشی داخلی و خارجی در دسترس, مراجع مرتبط و اسناد
بالادستی نظام آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران را انتخاب و مطالعه کردند. در نهایت. ۳۷
مشخصه با توجه به قرابت ماهیتی در ۵ بعد صضلاحیت‌های حرفه‌ای (با ۳ مشخصه)» ویژگیهای
شخصیتی (با ٩ مشخصه)» مدیریت کاس درس (با۵ مشسخصه) مهارنتهای تدریس (با ۱۰ مشخصه)
و نظارت و ارزشیابی (با ۱۰ مشخصه) دسته‌بندی شدند. مک‌نایت! (۲۰۱۵) به ۱۰ ویژگی مهم معلم
اثربخش در پژوهشی اشاره کرده است. یافته‌هاتی او بدین"شرح هستند: توانایی رشد روابط متکی بر
خوشبینی و باروری؛ صبوری,» علاقه‌مندی بهدیگران*+داشتن شخصیت مهربان؛ دانش نسبت به
فراگیران؛ وقف‌کردن خود به تدریس؛ دانش "نسبت" به.موضوع آموزش یا محتوای درسی؛
حرفه‌ای گری؛ توانایی درگیرکردن (مشغول‌کردن) دانش آموزان به یادگیری؛ تدریس مهارتها با تسلط
به پداگوژی؛ خلاقیت در برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی آموزش؛ مدیریت کردن محیط یادگیری کلاس؛
لانگو (۲۰۱۹) در تحقیقی با هدف دستیابی به الگوی مفهومی از ویژگیهای «معلم الگو»" با اتخاذ
روش پژوهش کیفی از دانشجویان رشتههای مختلف تحصیلی شرکت‌کننده در یک پنل ۷۰ نفری
درخواست کرد تا در ۲۵ تا ۳۰ سطر به توصیف معلمان دوران تحقیل خود بپردازند. از آنها خواسته
شد صرفا به توصیف ویژگیهای معلمانی بپردازند که همواره آنها را تحسین کرده‌اند. معلمانی که
توانسته‌اند نقش یک الگو را برای آنها داشته باشند. برخی مهمترین یافته‌های لانگو بدین شرح
۸ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
است: معلمانی از منظر دانشجویان شرکت‌کننده در تحقیق الگو هستند که صبور و هدفمند باشد؛
رفتار تبعیضی نداشته باشد؛ برای دانشآموزان وقت بگذارد تا آنها را بشناسد و سبکهای رفتاریش
را با ویژگیهای آنها تطبیق دهد؛ رفتاری گشوده داشته باشد و تا حد ممکن در دسترس باشد؛
برآموزش موضوع درسی‌اش تسلط داشته باشد؛ راههای برانگیختن و انگیزه‌دادن به دانشآموزان را
بذانده برای تدریین اشقیاق: داشنته باشد و خود را وقف: تدریس, کند؛ ذانش‌آموزان را حمایت کند؛
در صورت انجام‌دادن خطا بهجای سرزنش» آنها را به یادگیری وادار کند؛ به دانشآموزان برای
تشخیص خطاهایشان و اصلاح آنها کمک کند؛ شیفته انتقال دانش باشد؛ به‌طوری که فعال در
شکل‌دهی به رشد دانش‌آموزانش درگیر شود؛ دارای شایستگی‌های روان شناختی- پداگوژیکی.
آکادمیکی, مهارت کار با کامپیوتر ارتباطی و تعاملی» علمی, خودآگاهی, واکنشی و خود- واکنشی؛
ضمن تشویق دانشآموزان به بیان افکار احساسات., ,ترس‌ها و آرزوهایشان در کلاس جوی مبثئت
ایجاد میکند و... . لن‌کستر (۲۰۱۸) در تحقیقی با هدف اسنخراج ویژگیهای یک معلم بزرگ» ۸
در اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان به طور مستقیم,(صریح) .و غیر مستقیم (تلویحی و ضمنی)
به مصادیق و ویژگیهای مربی و معنایکلی آن اشاره شده است»:از منظر روششناسی تحقیق (یعنی
تحلیل محتوا) تحقیقات زیادی در حوزه علمی علوم اجتماعی و به ویژه رسانه‌های مکتوب و غیر
مکتوب و نیز در قلمرو علم تعلیم و تربیت و به ویژه تحلیل محتوای کتاب‌های درسی انجام شده
است. همچنین» از منظر روشی‌شناشی ی جامعه ,آپاری (یعنی اسنادربالادستی وزارت آموزش و
پرورش) اخیر چند تحقیق به پایان رسیده و چندین تحقیق نیمه‌کاره وجود دارد: از جمله میتوان به
پژوهشهای ارشاد و همکاران (۱۳۹۹)» و روان و همکاران (۱۳۹۹) اشاره کرد. در هر صورت تاکنون
محقق به تحقیقی که به استخراج نشانه‌های معلم در اسناد بالادستی پرداخته باشد برخورد نکرده
است. البته به‌تازگی مقالهای با عنوان «استخراج ابعاد معلمان اثربخش به منظور ارائه چهارچوب
مفهومی آموزش و تربیت معلم اثربخش و اعتباربخشی آن» به چاپ رسیده است (رزی, امامجمعه
و احمدی, ۱۳۹۹). همانطور که در تبیین وضع موجود تحقیقات اشاره شد در هدف پژوهش,
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۹
دستیابی به وضع مطلوب, صرفا یافتن دلالت‌های لفظی! گزاره‌ها احکام و مواد اسناد بالادستی
دانشگاه فرهنگیان است که به ویژگیهای معلم در اسناد بالادستی اشاره میکند و نه راههای
اثربخش‌کردن معلم که خود یک چالش مدیریتی است. در عین حال, محقق نسبت به استنباط و
استدلال بر مرتبط بودن لفظ یا گروهی از الفاظ (گروه اسمی)» حتی جمله‌ای که بر ویژگی/
ویژگیهای» رسالت يا وظیفه‌ای که بر عهده معلم /مربی دلالت دارده غفلت نکرده نمی‌کند. پژوهشگر
قصد دارد با بررسی دقیق و موشکافانه این اسناد (با روش کیفی و چک‌لیست تعیین گزاره‌ها و
نشانه‌ها/دلالت‌های ضمنی اسناد) نشانه‌های صریح و دلالت‌های ضمنی بر ویژگیهای معلم را
شناسایی و برای کاربردهای بعدی در اختیار سایر محققان, برنامه‌نویسان» حتی خود معلمان قرار
دهد. همچنین» نظر به آشفتگی‌های موجود در اصطلاحات به کار رفته در تدوین شرح شغل معلم
شرح وظایف سازمانی معلم و ارزیابی عملکرد معلمان از یک سو و فقدان مقیاس‌های بومی متکی
بر اسناد بالادستی برای پژوهش در زمينه اثربخشتی معلم از سوی ذیگر انگیز محقق در انجام این
تحقیق بود. به همین منظور در این پژوهش نویسنده در جستوجوی ویژگیهای معلم در اسناد
بالادستی دانشگاه فرهنگیان است. تا بدین ترتیت. از وجواه یا نبود دلالت‌های لفظی گزاره‌ها احکام
و مواد اسناد یادشده پیرامون معلم آگاهی یابد. به عبارت. دیگر» دلالت‌های لفظی اسناد بالادستی بر
محقق در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر است:
۱. دلالت‌های و مقوله‌های اساسنامه دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم کدامند؟
۲ دلالت‌های و مقوله‌های برنامه راهبردی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم کدامند؟
۳ سهم کمی دلالت‌ها و مقوله‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگی معلم چقدر
۱. به منظور پرهیز از استنباط‌ها و دریافت‌های نادقیق از گزارهای اسناد مورد تحلیل» کوشش محقق بر یافتن دلالت‌های لفظی
5۰ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی, دوره ۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
از منظر سنجش‌پذیری داده‌ها روش پژوهش کیفی محسوب است که جز تحقیقات غیر تجربی(غیر
آزمایشی) يا توصیفی محسوب میشود. روش تحلیل محتوای از نوع کیفی که در ذیل دسته‌بندی
تحقیقات کیفی است با توجه به عنوان و هدف تحقیق برای کشف و تولید داده‌ها مناسب تشخیص
داده شد. این روش از منظری دیگر جز روشهای تحقیق استدلالی محسوب میشود (کامکاری,»
کیومرتی و شکرزاده, ۱۳۸۷). بنابراین» این پژوهش را میتوان از نظر سنجش پذیری داده‌ها کیفی از
نظر راهبردی» استدلالی از نوع تحلیل محتوای کیفی دانست. از نظر هدف نیز این تحقیق در زمره
تحقیقات کاربردی و از نظر جمعآوری داده‌ها اسنادی محسوب میشود. رویکرد به کار گرفته شده
در تحلیل محتوای اسناد برای یافتن دلالت‌های تربیتی اسناد بالادستی, رویکرد عرفی است. ایمان و
نوشادی (۱۳۹۰) این رویکرد را این چنین تشریح میکنند: «اين نوع طرح. اغلب هنگامی مناسب
است که نظریه‌های موجود يا ادبیات تحقیق درباره پدیده مورد مطالعه محدود باشد. در این حالت
پژوهشگران از به کار گرفتن مقوله‌های پیش‌پنداشته می‌پرهیزند و در عوض ترتیبی میدهند که مقوله‌ها
از داده‌ها ناشی شوند. در این حالت, محققان خوذشان آزا بر.امواج داده‌ها شناور میکنند تا شناختی
بدیع برایشان حاصل شود. بنابراین از طریق استقرا مقوله‌ها؛از داده‌ها ظهور می‌یابند. این حالت را
مایرینگ مقوله استقرایی نامیده است. امتیاز بارز تحلیل محتوای کیفی براساس رویکرد عرفی» به دست
آوردن اطلاعات مستقیم و آشکار از مطالعه» بدون تحمیل‌کردن مقوله یا نظریه‌های از پیش تعیین شده
است. البته به این روش انتقادهایی نیز وارد است؛ از جمله ضعف در ایجاد فهم جامع از محتوای متن
که در نتیجه موجب نقصان شناسایی مقوله‌های اصلی میشود و ممکن است بیأن واقعی از داده‌ها ارائه
متغیرهای پژوهش شامل: الف) ویژگی ! معلم» که کیفیت صفت" یا نشانه ویژه متعلق به او است
که میتواند دربرگیرنده باورها خصایص, رفتارها و... باشد (صدری افشار, ۱۳۹۳). همچنین در
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۱
فرهنگ توصیفی علوم تربیتی اصطلاح ویژگی معلم به کار نرفته است» ولی به واژه‌های ویژگی.
خصیصه و صفت اشاره شده است (فرمهینی» ۱۳۹۳) که در متون نظری موضوع بیشتر دو واژه صفت
و ویژگی به کار رفته است. از آنجا که ویژگیها متعدد هستنده میتوان آنها را بر حسب معیارهای
استهیندی او نام گذاری کرد. ب) اسناد بالادستی, که منظور از اسناد بالادستی اسنادی هستند که از
سوی شورای عالی آموزش و پرورش و بالاتر از آن شورای عالی انقلاب فرهنگی برای استناد یا
اجرا به آموزش و پرورش ارجاع شده است. بنابراین» بر وزارت آموزش و پرورش تکلیف است با
رجوع و استناد به آنها برنامه‌های خود را تعریف و عملیاتی کند. سند راهبردی دانشگاه فرهنگیان
و اساسنامه دانشگاه فرهنگیان دو سند مورد استناد در این پژوهش هستند.
برای جمعآوری اطلاعات به منظور پاسخگویی به سوالات تحقیق از چک‌لیست استفاده شد. با
عنایت به امتیاز بارز تحلیل محتوای کیفی با رویکرد عرفی که همانا به‌دست‌آوردن اطلاعات مستقیم
از مطالعه بدون تحمیل‌کردن مقوله یا نظریه‌های از پیش تعیین شده است» محقق نیز مناسب دید با
استفاده از یک چک‌لیست روش و استنباط خود را نسبت به استخراج گزاره/ماده/یند و ارتباط آنها
به نشانه/ دلالت (آشکار و ضمنی) را اعتبارسنتجی کند. دراین چک‌لیست‌ها ابتدا گزاره‌های / احکام
و بنده‌های مربوطه استخراج» سپس» نشانه‌های ویژگیهای معلم.از آنها استخراج شد. روایی اين
ابزار توسط گروهی از اعضای هیئت علمی«دانشگاه فرهنگیان و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی
آموزشی وزارت آموزش و پرورش تأیید شد. این گروه دارای تجربه عملی و نظری در زمینه کار
معلمی و مطالعه در زمينه پژوهش هستند. این گروه با محقق تعامل تحقیقاتی داشته و برای بهبود
ابزار و روش به‌کارگیری آن رهنمودهای لازم را ارائه کردند. سر جدول ابزار بهکار گرفته شده به
محقق برای هر سند به‌طور جداگانه اين چک‌لیست را به کار گرفت. ابتدا محقق گزاره/ماده/بندی
را که حاوی نشانه/دلالت ضمنی بر هر نوع ویژگی بر معلم بود استخراج» سپس» آن را در اختیار
۲ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
گروه تأییدکننده قرار داد. پس از مدنظر قراردادن نظرات و پیشنهادهای ارائه‌شده (به عنوان تحلیل
پنهان)» داده‌ها برای مرحله بعد استفاده شد (توضیح بیشتر در قسمت تشریح روند اجرا آورده شده
جامعه آماری تحقیق را اسناد بالادستی! دانشگاه فرهنگیان شامل اساسنامه دانشگاه فرهنگیان و
پرنامه راهبردیی دانشگاه فرهنگیان بو انمونه آماری تحقیق بزابز جامعه اتجقیق برذه که عبارت استا
تمامی گزاره‌ها احکام و مواد متون اسناد تشکیل‌دهنده جامعه آماری که تقریبا به طور مستقیم سهم
یا نقشی برای مربی/ معلم در فرایند تعلیم و تربیت قائل هستند» یا برای آن ویژگی متصورند. همه
گزاره‌ها بندها و احکام موجود در متن اسناد بالادستی حجم نمونه را در این پژوهش تشکیل
میدهند. نمونهگیری با توجه به هدف و روششناسی تحقیق به شکل هدفمند بود. واحد تحلیل در
این تحقیق گزاره» حکم. مواد و سایر پیام‌های مورد بررسی در اسناد بود. واحد تحلیل بر حسب
ادبیات نگارش و تدوین اسناد» کمی متفاوت است که محقق به اين موضوع توجه کرد. برای نمونه
واحد تحلیل در مبانی نظری تحول بنیادین» گزاره (جمله) و در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان ماده
روند اجرای پژوهش شامل پنجامرحله مجزا است. مرحله اول"فطالعه و آشنایی با اسناد بالادستی
دانشگاه فرهنگیان بود. در مرحله اول محقق"با ساختار تدوّین اسناد آشنا شد. یکی از فواید مهم در
این مرحله شناخت ساختار واحدهای تحلیل و منطقه‌های محتوایی بود. مرحله دوم شناسایی و
انتخاب واحد تحلیل در هر یک از اسناد بالادستی بود. در این مرحله ملاک انتخاب واحد تحلیل در
هر سند وجود واحد معنایی بود. از واحد معنایی به عنوان واحد ایده, واحد رمزگذاری و يا واحد
لفظی نیز یاد می شود. برای کشف واحد معنایی محقق به دو معیار تکیه کرد. معیار/ رمز اول وجود
لفظ معلم به‌تنهایی و یا همراه با صفت يا قزارگرفتن در یک گروه اسمی که در این حالت از آن به
عنوان محتوای آشکار در ادبیات تحقیق کیفی یاد میشود. در این حالت, محقق کوشش کرد در
محتوای آشکار هر سه نوع دلالت مطابقی» تضمنی و التزامی بر معلم را در نظر بگیرد. معیار/ رمز
۱ البته ممکن است دانشگاه اسناد دیگری نیز داشته باشد اما در این تحقیق فقط اسناد بالادستی تحلیل شده‌اند.
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۳
دوم متکی بر استنباط و استدلال محقق بر مرتبط‌بودن لفظ یا گروهی از الفاظ (گروه اسمی)» حتی
جمله‌ای که بر ویژگی/ ویژگیهای» رسالت و یا وظیفه‌ای که بر عهده معلم / مربی است. در این
حالت مطابق با ادبیات روش تحقیق کیفی» برداشت محقق از محتوای پنهان صورت میگیرد.
همچنین» در این مرحله در صورت نیاز هرگونه فشرده‌سازی به منظور کوتاه‌کردن واحدهای تحلیل
انجام شد. شایان ذکر است رمزیابی در همه مراحل ذکرشده برای عمل دلالت کردن از انتخاب جامعه
آماری (اسناد) تا مرحله مقوله‌سازی و در صورت امکان رسیدن به تم ضرورت دارد و این کار را
مرحله سوم در روند اجرا اختصاص به جداسازی و خلاصه‌کردن دلالت‌ها موجود در واحدهای
معنایی دارد. پس از جداسازی و خلاصه‌کردن محقق در این بخش حاصل یافته‌های را در اختیار تیم
اعتباریابی قرار داد. پنل اعتباریابی متشکل از آنخبگان.واضاحب‌نظران تعلیم و تربیت هستند. همه
اعضای این پنل عضو هیئت علمی آذانشگاه فرهنگیان"و سازمان پژژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی
وزارت آموزش و پرورش بودند که.یا مبانیآنظری تحول بنیادین در نظام و تعلیم و تربیت رسمی
و عمومی را در دانشگاه به عنوان واخد درسی تدریس میکنند. یا به عنوان محقق در تحقیقات خود
مستقیما از اسناد مذکور استفاده کرده‌اند. در انهایت» ادلالت‌های استخراجی و استنباطی درباره
خصوصیات/ ویژگیهای معلم از نظر اعضای "تیم یادشده؛اعتبار بخشی و هرگونه حذف و اصلاح
صورت گرفت. البته اصلاحاتی که صاحبنظران در نشانه‌های/ دلالت‌های استخراجی ذکر کردند.
در گام بعدی (که جزئی از مرحله سوم است) یعنی جمع‌بندی, محقق لازم دید تا دلالت‌ها به دست
آمده از هر یک اسناد را که گویای بخشی از ویژگیهای معلم یا تصویری ازامعلم از منظر همان سند
در مرحله چهارم مجموعه دلالت‌های برگرفته از هر سند مقوله‌بندی شد. نامگذاری هر مقوله
براساس ویژگیها و مفاهیم مستتر در دلالت‌های چینش‌شده در همان مقوله صورت گرفت. در
مرحله پنجم مطابق با مرحله آخر روش تحقیق کیفی کار استنباط تم برای ویژگیهای معلم از منظر
همان سند صورت گرفت. در گام نهایی (که میتوان آن را جزئی از مرحله پنجم تلقی کرد)»
۴ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
باهم‌نگری از تم‌اها به دست داده شد. بدین معنا که محقق تم‌های هر سند از ویژگیهای معلم را
کنار هم گذاشته و با استدلال به هر دو شکل قیاسی و استقرایی به یک تم کلی دست یافت.
روش آماری در تحلیل داده‌ها: اگرچه در تحلیل محتوای کیفی از روشهای آماری به معنای
محاسبات پیچیده استفاده نمی‌شود. اما محقق با استفاده از روش آمار توصیفی(توزیع فراوانی‌ها و
درصد) نسبت به توضیح چگونگی و سهم گزاره‌ها احکام و مواد اسناد به اعتباربخشی این گویه‌های
استنباطی در باره خصوصیات معلم اثربخش از نظر صاحبنظران مختلف اقدام کرد.
هدف تحقیق حاضر واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم بود.
انگیزه محقق از این پژوهش کشف نگاه اسناد.به ویژگیهای,منتسب به معلم شامل باورها خصایص
و انواع رفتارها بود. به همین منظور.برای یافتن دلالت‌ها این پرسشمطرح شد که محقق به دنبال
چه چیزی از معلم در اسناد میشود. مخقق تلاش کرد مقوله‌های به‌دست‌آمده مبتنی بر دلالت‌های
اسناد بر ویژگیهای معلم» بدوّن تحمیل هیچگونه مدل از پیش طرآخی‌شده‌ای صرفا به نحوی
استقرایی از درون بافت دلالت‌ها بجوشد. چئین واکاوی و کشفی بدون هیچگونه پیش‌بینی به جلو
سوق داده میشود تا پس از استنتاج زیرمقوله‌ها مقوله به دست آید. در این تحقیق بدون حدس
محقق زیرمقوله‌ها با اتکا به مبانی نظری» دانش و تجربه محقق در سه مقوله ویژگیهای فردی»
۱. دلالت‌های و مقوله‌های امناسنامه دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم کدامند؟
اساسنامه دانشگاه فرهنگیان سندی است سازمانی که به منظور اعتباربخشی به تشکیلات سازمانی
دانشگاه تهیه شده است و در سال ۱۳۹۰ به اتصویب "شوّرای"عالی انقلاب فرهنگی رسیده است. این
۱ ایجاد تم شیوه‌ای است که مضامین و معانی اساسی را در یک مقوله با هم مرتبط میکند. به عبارت دیگر تم یک اصل
تکراری ایجادشده درون مقوله‌ها یا گسست میان مقوله‌ها است. یک تم میتواند محتوای پنهان متن در نظر گرفته شود.
از آنجا که همه داده‌ها به کار رفته دارای معناهای چندگانه هستند؛ تم‌ها لزوما جامع و مانع نیستند. یک تم میتواند به
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم
جدول ۱. مواد و دلالت‌ها, مقوله‌های اساسنامه دانشگاه فرهنگیان بر معلم
مطالعات آموزشی و آموزشگاهی, دوره ۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
مطابق با جدول ۱ از دلالت‌های اساسنامه دانشگاه فرهنگیان زیرمقوله‌های شایستگی‌های پایه در
ذیل مقوله ویژگی فردی؛ مهارتهای پداگوژیکی و شایستگی‌های ويژه ذیل ویژگی حرفه‌ای؛ و
قدرت تخصص, خدمات سازمانی در قالب ویژگی سازمانی قابل استنباط است.
۲ گزاره‌ها دلالت‌ها و مقوله‌های برنامه راهبردی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم کدامند؟
برنامه راهبردی دانشگاه فرهنگیان در افق ۱۶۰۶ یک سند راهبردی به شمار می‌رود که تمامی
زیربرنامه‌ها و فعالیتهای دانشگاه باید برای مدت ۱۰ سال توسط آن هدایت شود.
جدول ۲. گزاره‌ها دلالت‌ها و مقوله‌های برنامه راهبردی دانشگاه فرهنگیان بر
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم
شایستگی‌های پایه در ذیل مقوله ویژگی فردی؛ قابلیتهای ذهنی- عقلانی و شایستگی‌های ویژه
۸ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
ذیل ویژگی حرفه‌ای؛ و وظایف سازمانی» خدمات سازمانی» توانمندسازی,» احراز صلاحیت و ارزیابی
در این تحقیق محقق به سه ویژگی برای معلم دست یافت. ویژگیهای فردی» ویژگیهای حرفه
ای و ویژگیهای سازمانی. منظور از ویژگیهای فردی آن دسته از ویژگیها است که منتسب به
شخص/ فرد است. ویژگیهای حرفه‌ای آن دسته از ویژگی‌هاست که منتسب به دانش» توانایی‌ها و
مهارتهای شغلی و حرفه‌ای است. ویژگیهای سازمانی آن دسته از ویژگیها و رفتارهای است که
منتسب به موقعیت. وظایف, انتظارات سازمانی / اداری شاغل است (رضائیان» ۱۳۹۹؛ جزئی» ۱۳۹۸).
در نهایت. در فرایند اعتبارسنجی از مقوله‌های به دست آمده مشخص شد که در هماهنگی با منابع
علمی معتبر بهجای کاربرد واژه «ویژگی»» در برخی موارد میتوان از وا «رفتار» استفاده کرد. به
ویژه اصطلاح رفتار سازمانی که خود ویژگی سازمانی است. بیشتر در ادبیات علم مدیریت متداول
سوال فرعی: سهم کمی دلالت‌ها و مقوله‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگی معلم
اگرچه روش تحقیق انتخابی برای این تحقیق«روش تحلیل محتوای کیفی است. اما ارائه تصویری
کمی از اطلاعات به دست آمده میتواند نشاندهنده"نمای کمی از تلاشهای انجام‌شده پیرامون
استخراج دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم باشد. جدول ۳ فراوانی
و درصد دلالت‌ها و مقوله‌های اسناد بالادستی بر ویژگیهای معلم را نشان میدهد. به طور خلاصه»
درصدهای نشان میدهند چه سهمی از کل دلالت‌ها مربوط به کدام سند است؛
جدول ۳. فراوانی و درصد دلالت‌ها و مقوله‌های اسناد بالادستی بر ویژگیهای معلم
سوال اول (اساشنامه دانشگاه) | سوّال دوم (برنامه راهبردی دانشگاه)
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۹
شایان ذکر است هدف از ارائه تصویری کمی از دادههای به دست آمده (دلالت ها و مقوله)
مقايسه اسناد با یکدیگر نیست. بلکه توصیفی کمی است. اسناد بنا به نوع کارکردی که دارند تهیه
می‌شوند و نمیتوان انتظار داشت که به شکل یکسان و هماهنگی به یک متغیر همچون ویژگیهای
دو سوّال در زمینه اینکه دلالت‌ها و مقوله‌های اساسنامهه دانشگاه فرهنگیان و برنامه راهبردی دانشگاه
فرهنگیان بر ویژگیهای معلم کدامند؟ مطرح شد و يافته آنها در بخش قبل ارائه شد. در این قسمت
به بحث و نتیجه‌گیری در زمینه آنها با تکیه بر ادبیات تحقق و مبانی نظری پرداخته میشود. با توجه
به هدف تحقیق به‌منظور بررسی و نتیجه‌گیری جامع از یافته‌ها هر دو سرّال توامان مورد بحث و
یافته‌ها در پاسخ به هر دو سوال نشان داد که این اسناد دارآ احکام/گزاره‌ها/ موادی است که
شامل واحد معنایی دلالت‌کننده بر وّیژگی‌های معلم است..این واقعیت از طریق بررسی و مطالعه کل
اسناد محقق شد. در مطالعه این اسناد محقق واخدهای تحلیل را شناسایی شود. تأکید محقق بر
محتوای آشکار اسناد بود و تا حد امکان از بروستی محتوای پنهان پرهیز شد مگر در مواردی که
ابهام حداقلی در برداشت مضمون آن نسبت به معلم وجود داشته است. اگرچه تعداد کمی گزاره‌ها
اهمیتی ندارد اما تعداد دلالت‌ها میتواند امکان متنوع‌بودن آنها را افزایش دهد. و باقع آن ابعاد
بیشتری از ویژگیهای معلم را آشکار کند. جدول‌های" ۱و *۳*تناظر گزاره‌ها/مواد» دلالت‌ها
زیرمقوله‌ها و مقوله‌ها را نشان میدهند. تاکنون هیچ تحقیق مشابه‌ای در زمینه دلالت‌های اساسنامه و
سند راهبردی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای«معلم انجام نشده؛است. اما تحقیقات قابل توجهی
برای ترسیم ویژگیهای معلم انجام شده است. از جمله محمودی (۱۳۷۷) سبحانی‌نژاد و زمانی‌منش
(۱۳۹۱)» رزی و امامجمعه (۱۳۹۳)» شاه‌محمدی (۱۳۹۳) احمدی و عباسی (۱۳۹۵)» رزی» امام جمعه
و احمدی (۱۳۹۹)» لین و همکاران (۲۰۰۲)» استرانگ! (۲۰۰۷)» مک‌نایت (۲۰۱۵)» لانگو (۲۰۱7)»
۰ ت85 مطالعات آموزشی و آموزشگاهی, دوره ۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
و لن‌کستر (۲۰۱۸). از بین تحقیقات انجام‌شده صرفا رزی» امامجمعه و احمدی (۱۳۹۹) تلاش
کرده‌اند تا سند اساسنامه دانشگاه فرهنگیان را برای یافتن ویژگیهای معلم واکاوی کنند. تفاوت
روش پژوهش در این تحقیق با تحقیق حاضر در رویکرد تحلیل محتوا است. رویکرد تحقیق حاضر
عرفی است در حالی که رویکرد پژوهش رزی» امامجمعه و احمدی (۱۳۹۹) تلخیصی است. در
پژوهش حاضر محقق بدون پیشداوری و جهت‌گیری به تمامی نشانه‌ها و دلالت‌های اسناد توجه
کرد» در حالی که در پژوهش رزی, امامجمعه و احمدی (۱۳۹۹) از یک چک‌لیست از پیش
طراحی‌شده و با هدف تلخیص ویژگیهای معلم اثربخش در فرایند یاددهی -- یادگیری صورت
همچنین» یافته‌ها حاصل از هر پاسخ به هر دو سوال نشان داد از دلالت‌های به دست آمده از
اسناد اساسنامه و برنامه راهبردی دانشگاه فرهنگیان میتوان رمزهای را برای دستیابی به ویژگیهای
معلم استخراج کرد. محقق ابتدا از رمزها به زیرمقوله‌ها سپس به مقوله‌ها دست یافت. روند استقرایی
دستیابی به مقوله‌ها در نهایت, سه وقرآلف اصلقرا به دستالاد. پتوال‌های ۱ و ۲ تناظر مقوله‌بندی
دلالت‌ها زیرمقوله‌ها و مقوله‌ها اسناد را نشان میدهد..مقوله‌های.به دست آمده بر سه ویژگی کلی
فردی» حرفه‌ای و سازمانی حکایت دارد. برخی یافته‌های این پژوهش با یافته‌های تحقیقات دیگران
همسو است: سبحانی‌نژاد ز زمانی‌ننش (۱ ۹01۹ مت نیا #فوحصیتی, ارزشیاین» تدریس او قدیریت
کلاس درس آشاره میکند. رزی و امامجمعه (۱۳۹۳) به مقوله‌های ویژگیهای روانشناختی» اخلاقی
و شخصیتی: مذیریت کلاگرورس رز ارزشیایی راشتاره میکند.. شباه‌میحمی (۱۳۹۳) به: مقوله‌های
صلاحیت‌های عمومی و حرفه‌ای معلم در عصر خاضر اشاره میکند. رضایی (۱۳۹۶) به مقول
شایستگی‌های تخصصی و حرفه‌ای معلمان متناسّب .با سند تحول بنیادین و مبانی نظری اشاره میکند.
سلیمی (۱۳۹۵) ویژگیهای معلم#را چنین خلاصه میکند: معلم‌های خوب دقیق» وقت‌شناس»
خوش‌قول» آداب‌دان» صبور, باتحمل, مثبت. فهمیده» مشوق, آماده به کار یاری‌دهنده, باانرژی»
علاقه‌مند, عادل, مطلع و مهربان؛ رزی» امامجمعه و احمدی (۱۳۹۳) به ۱۳۸ ویژگی برای معلمان
افروامتن آشآوورمی که که آل‌ها را اهر 1۹ مشتخم: تلعیصن شنده‌اند: ۳۷ مشخصه نیز باوج بداقراییت
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم فا
ماهیتی در ۵ بعد صلاحیت‌های حرفه‌ای (با ۳ مشخصه)» ویژگیهای شخصیتی (با ٩ مشخصه))»
مدیریت کلاس درس (باه مشخصه) مهارتهای تدریس (با ۱۰ مشخصه) و نظارت و ارزشیابی (با
۰ مشخصه) دسته‌بندی شدند. لین و همکاران (۲۰۰۲)» ویژگیهای معلم اثربخش را در هفت مقوله
دسته‌بندی میکند: دانش آموزمحوری (۵۵ درصد)» مدیریت رفتاری و کلاسی موئر (۳۳/۹ درصد)»
آموزگار شایسته (۳۳/۹ درصد)» داشتن اخلاق (۳۰ درصد)» اشتیاق به تدریس (۲۶ درصد)» دانش
نسبت به محتوا (۱۹/۶ درصد) و حرفه‌ای‌گری (۱۵/۷ درصد). ویژگی معلم اثربخش بخشی از
ویژگیهای یک معلم است. استرانگ (۲۰۰۷) به چند ویژگی خاص برای معلمی اشاره میکند:
شخصیت معلم, سازماندهی و مدیریت کلاس, سازماندهی و جهت‌دهی به آموزش» اجرای آموزش,
نظارت بر پیشرفت یادگیری و پتانسیل دانش آموزان و حرفه‌ای‌گری اشاره میکند. مک‌نایت (۲۰۱۵)
به ۱۰ ویژگی مهم معلم اثربخش اشاره کرده است. تواناییآزشد روابط متکی بر خوشبینی و باروری»
صبوری» علاقه‌مندی به دیگران» داشتن شخصیت مهربان؟ دانش تست به فراگیران» وقف‌کردن خود
به تدریس, دانش نسبت به موضوع؛آموزش* یا" محتوای" داسی, حزفه‌ای‌گری» توانایی درگیرکردن
(مشغول‌کردن) دانشآموزان به یادگیری, تدریس مهارتها با تسلط به پداگوژی» خلاقیت در
برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی آموزش» مدیریت کردن؛محیط یادگیری کلاس؛ لانگو (۲۰۱۹) برای دستیابی
به الگوی مفهومی از ویژگیهای «معلم الگو»».مهمترین یافته‌های لانگو بدین شرح است: معلمانی از
منظر دانشجویان شرکت‌کننده در تحقیق الگو هستند که صبور باشد؛ هدفمند باشد؛ رفتار تبعیضی
نداشته باشد؛ برای دانشآموزان وقت بگذارد, تا آنها را بشناسد "و شبکهای رفتاریش را با
ویژگیهای آنها تطبیق دهد رفتاری گشوده داشته باشد و تا حد ممکن در دسترس باشد؛ بر آموزش
موضوع درسی‌اش تسلط داشته باشد؛ راههای برانگیختن و انگیزه‌دادن به دانشآموزان را بداند؛ برای
تدریس اشتیاق داشته باشد و خودرا وقف تلریس کند؛ دانشآلوزان را حمایت کند؛ در صورت
انجام‌دادن خطا بهجای سرزنش آنها آنها را به یادگیری وادار کند؛ به دانشآموزان برای تشخیص
خطاهایشان و اصلاح آنها کمک کند؛ شیفته انتقال دانش باشد؛ به شکلی فعال در شکل‌دهی به رشد
دانش آموزانش درگیر شود؛ دارای شایستگی‌های روانشناختی- پداگوژیکی» آکادمیکی, مهارت کار
با کامپیوتر ارتباطی و تعاملی» علمی» خودآگاهی, واکنشی و خودواکنشی؛ ضمن تشویق دانشآموزان
8۴۲ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
به بیان افکار احساسات» ترس‌ها و آرزوهایشان در کلاس جوی مبثت ایجاد میکند و... . لن‌کستر
(۲۰۱۸) به هشت خصیصه/ ویژگی را برای یک معلم بزرگ برمی‌شمرد: اعتماد به نفس» تجارب
زندگی» انگیزه‌بخشی, توانایی اداره‌کل (حرفه‌ای)» الگوی از خطرپذیری» تمرکز خوداقتداری.
خمسبوی یافته‌های ین تحقیق با تحقیقات افوق تغمدتا در ازیرمقوله‌ها است: فر ازمینه مقوله‌هایق
اصلی فقط میتوان به رزی» امامجمعه و احمدی (۱۳۹۳) که به ویژگی فردی و لن‌کستر (۲۰۱۸) که
به ویژگی حرفه‌ای اشاره کرده‌اند» بسنده کرد. دلیل امر از چند منظر قابل تحلیل و شناسایی است.
ممکن است موضوع و عنوان پژوهش ضرورت چنین عملی را توجیه نکند و از سوی دیگر ممکن
است محققان تلاش کافی در طی‌کردن مسیر استقرا و استنباط ارتباط این زیرمقوله‌ها با مقوله‌ها
کلان‌تر را نکرده باشند. با عنایت به اینکه در بیان مسئله تشریح شده نیت محقق از انجام پژوهش
یافتن دیدگاه اسناد بالادستی بر ویژگیهای معلم برّای کارّبرد در پژوهشهای آتی است» بنابراین» از
جهت مقوله‌بندی به تفکیک ویژگیهای فردی, حرفه‌ای و سازمانی و آن هم به شیوه پژوهشی
اجراشده در این تحقیق» میتوان به‌تازگی و بداعت در مقوله‌بندی اشاره کرد.
همچنین» یافته‌های این پژوهش میتواند در زمینه‌های زیر به کار گرفته شود: تدوین شرح شغل,
شرح وظایف سازمانی و ... معلمان مبتنی بر کاربرد عبارت‌های ویژگیهای فردی» حرفه‌ای و سازمانی
که به صلاحیت‌های! معلم اشاره میکند؛ تولید ابزارهای تخقیقاتی برای ارزیابی عملکرد معلمان؛ و
در نهایت. کیفیت پژوهشهای تطبیقی در تربیت معلم را ارتقا بخشد.
بر اساس یافته‌های این تحقیق رهنمودها و پیشنهادهای کاربردی را میتوان ارائه داد:
- نظر به اینکه یافته‌ها نشان دادند هر دوی اساسنامه و برنامه راهبردی ذانشگاه فرهنگیان دارای
احکام /گزاره‌ها/ موادی هستند که. شامل ؛واحد امعنایی دلالت‌کننده بر ویژگیهای معلم
می‌باشند» متخصصان, اعضای هیئت علمی و سایر ذینفعان می‌توانند از یافته‌های این
پژوهش (جدول‌های ۱ و ۲) در تدوین برنامه‌ها در سطوح مختلف, تولید محتوای آموزشی
۱. به‌کارگیری اصطلاح «صلاحیت» به معنای آن دسته از توانایی‌ها و مهارتهای تخصصی است که معلم از منظر شغلی و
سازمانی باید داشته باشد و نه اصطلاح «شایستگی» که اشاره به توانایی‌ها و مهارتهای عام معلمی میکند.
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۳۳
به ویژه محتوای آموزشی مطابق با سرفصل دروس خاص دانشگاه فرهنگیان و تولید مستندات
و برنامه متنوع لازم برای حفظ ارتباط با جامعه معلمان ایران بهره ببرند.
- نظر به اینکه واحد معنایی دلالت‌کننده بر ویژگیهای معلم با تلاش محقق و با یاری گرفتن از
مبانی نظری به سه مقوله ویژگیهای فردی» حرفه‌ای و سازمانی تفکیک شد. میتوان از آنها
در تولید پرسشنامههای برای سنجش و ارزیابی اثربخشی معلم بهره گرفت. اکنون
پرسشنامههای برای سنجش و ارزیابی اثربخشی معلم تولید شده است که بر اساس مبانی
فکری محققان خارج از کشور هستند. اما مقوله‌های اصلی تولیدشده در این تحقیق این امکان
را فراهم میکند تا جامعه محققان از مبانی فکری مبتنی بر آموزههای دین اسلام (بر اساس
زیرمقوله‌ها و دلالت‌های اسناد بالادستی) در طراحی گویه‌های پرسشنامههای سنجش و
محدودیتهای خارج از کنترل محقق در این تحقیق عبارت از یکدست نبودن نمونه تحقیق که
شامل تمامی گزاره‌ها بندها و احکام موجود در اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بود. همچنین.
محدودیتهای اعمال‌شده از سوی محقق عبارت بود از مخدودکردن جامعه تحقیق به اسناد بالادستی,
محدودکردن دامنه جست‌وجو در اسناد و استفاده‌کردن از؛افراد آشنابه اسناد و مجرب در به‌کارگیری
۴ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی» دوره ۰۱۱ شماره ۲ تابستان ۱۶۰۱
احمدی,» علی و عباسی, فاطمه (۱۳۹۵). نقش و جایگاه معلم در سند تحول بنیادین از دیدگاه مقام
معظم رهبری. برداشت شده در تاریخ ۱۳۹۵/۱۲/۰۷ از سایت
ارشاد طیبه» حلاجی, محسن, اردستانی عباس.( ۱۳۹۹). بررسی و تحلیل اسناد بالادست یآموزش و
پرورش یافته‌های پژوهشهای انجام‌شده مرتبط با برنامه درسی حوزه تربیت و پادگیری
سلامت و تربیت بدنی. تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
ایمان, محمدتقی» و محمودرضا نوشادی (۱۳۹۰). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش, ۲(۳)» ۱۵-:.
دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش (۱۳۹۰). مبانی نظری تخول:بنهادین در نظام تعلیم و تربیت
رسمی عمومی جمهوری اسلامّی ایران تهران: وزارت آموزش و پرورش.
دبیرخانه شورای عالی آموزش و پزورش (۱۳۹۰). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت
رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران: وزاژت آموزش و پرورش.
رزی» جمال, امامجمعه» محمدرضا و احمدی, غلامعلی (۱۳۹۹). استخراج ابعاد معلمان اثربخش
به‌منظور ارائه چارچوب مفهومی آموزش واتربیت معلم اثربخش و اعتباربخشی آن. پژوهش
رزی,» جمال, و امامجمعه, محمدرضا (۱۳۹۳). معلم اثربخش پدیده‌ای مغفول در بهبود کیفیت یاددهی
- یادگیری دوره ابتدایی» ننخستین همایش ملی علوم تربینی و روانشناسی,» مرودشت. شرکت
رضانی: شیره: (۳۹۵) آسون یست کی یا حر ۹۶ سلمان قناسب: لا منک وان
بنيادین و مبانی نظری آن و اعتباریخشی شایستگی‌ها. تهران: پژوهشگاه مطالعات آموزش و
رضاییان» علی (۱۳۹۹) . مبانی مدیریت رفتار سازمانی. تهران: سمت.
روان» سیدامیر» معافی» محمود. (۱۳۹۹). بررسی و تحلیل اسناد بالادستی آموزش و پرورش و
واکاوی دلالت‌های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگیهای معلم ۲۴۵
یافته‌های پژوهش های انجام‌شده مرتبط با برنام درسی حوزه تربیت و یادگیری آداب و
سبحانی نژاده مهدی,» و زمانی‌منش» حامد (۱۳۹۱). شناسایی ابعاد معلم اثربخش و اعتبارسنجی
مژلفه‌های آن توسط دبیران دور متوسطه شهر یاسوج. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی (دانش
سلیمی» جمال (۱۳۹۵). پدیدارنگاری تعاملات آموزشی معلمان و دانشآموزان. مطالعات برنامه
سند راهبردی دانشگاه فرهنگیان در افق چشم‌انداز ۱۶۰۶ (۱۳۹۵). تهران: دانشگاه فرهنگیان.
شاه‌محمدی, نیره (۱۳۹۳). صلاحیت‌های آموزگار عصر حاضر: اصولی که معلمان باید بدانند و به
شعاری‌نژاد» علی‌اکبر (۱۳۹۱). فرهنگ توصیقی علوم رفتاری / شناختی. تهران: اطلاعات.
صدری افشار غلامحسین (۱۳۹۳). فرهنگ معاصرفارس ی" یک‌جلدی. ویراست جدید. تهران: فرهنگ
قرائتی» محسن (۱۳۹۹). مهارت معلمی. تهران: انتشارات.مرکز فزهنگی درس‌های از قرآن.
کامکاری» کامبیز کیومرئی» فیروز و شکرزاده» شهره (۱۳۸۷). روش پژوهش کاربردی (با تأکید بر
محمودی,» امیرحسین (۱۳۸۷). شایستگی‌های حرفه‌ای معلم اثربخش. رشد مدارس, ۱ ۸۹-۸۸
هرسی» پال» و بلانچارد. کنت"(۱۳۹۸)."مدایریت.رفتار: شازماننی: کاربرد منابع انسانی. ترجمه علی
وزازت: آموزش و پرورش (۳۹۲ ار نراد تیار ی یلام ی /یران. تهران: سازمان پژوهش
1۳0۳۵0۵1 ,1737۳500 .له 204 5۰ 120۵۳ 11160۳60۶19 .(2004) ۷7۰ سل ۸0067900
۰1۵3 30۹://۷۷۷۷ 1۵806۳ ا:ع6ع ج که عناعنهادهط نطو .(2018) ما ,تعاقق 120
واظ ,اجاعن0و5 اصع عم عط صز +عطعوع 1عومص عطا که همقل عط1 .(2016) 34 م8اق10
8۶ مطالعات آموزشی و آموزشگاهی,» دورد ۱۱ شماره ۲» تابستان ۱۶۰۱
و1226 3۳6-96۳16 .(2002) بل سل و169 ۵ و۷۷ 8 صصش۸ 0 بل و حصمطاصش۸ ,36 و1305
6۰ م۶ عناعنهادهدل مه کدمنامع عم فعطا فصه کعناعط لمصمتهاه
17006 1/380 6086 1۵06۵۲2۰ 2]6006 ۵ ۳۵۵۶ ۷۷۳۵۲ .(2015) کل مخطونصکل/2
40 0610 ناگ 1۵۳ صمناهن و۸9 ۵۵۲۰ 26006 ]٩ کعنام0 .(2007) ی 13 ,50028
| هدف پژوهش حاضر واکاوی دلالت های اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بر ویژگی های معلم بود. این تحقیق از نظر سنجش پذیری داده ها جزء روش های کیفی از نوع تحلیل محتوای کیفی با رویکرد عرفی، از نظر هدف کاربردی و از نظر اجرا (جمع آوری داده ها) جزء پژوهش های اسنادی است. جامعه آماری تحقیق اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان بود. نمونه پژوهش تمامی گزاره ها، احکام و مواد اسناد بود. نمونه گیری با توجه به هدف و روش شناسی تحقیق به شکل هدفمند انجام شد. برای جمع آوری اطلاعات به منظور پاسخ گویی به سؤالات تحقیق از چک لیست کیفی استفاده شد. روایی ابزار تحقیق توسط صاحب نظران حوزه علوم تربیتی تأیید شد. یافته ها نشان داد جامعه آماری دارای گزاره ها، مواد و بندهایی است که شامل واحد معنایی دلالت کننده بر ویژگی های معلم هستند. همچنین یافته ها نشان داد از دلالت های به دست آمده از اسناد می توان رمزهای را برای دستیابی به ویژگی های معلم استخراج کرد. ویژگی های معلم در قالب زیرمقوله ها و مقوله ها دسته بندی شدند. به کار گیری شیوه استدلال استقرایی در نهایت، زیرمقوله های مانند خصوصیات شخصیتی؛ مهارت های پداگوژیکی، قابلیت های ذهنی – عقلانی، توجه به اصول پداگوژیکی، شایستگی های پایه و ویژه، وظایف سازمانی، قدرت علمی تخصصی، وظایف شغلی، خدمات سازمانی، رشد سازمانی، توانمندسازی، احراز صلاحیت و ارزیابی عملکرد را آشکار کرد و به تناسب، آن ها را در هر دو سند (اساسنامه و سند راهبردی دانشگاه فرهنگیان) در ذیل سه مقوله ویژگی فردی، ویژگی حرفه ای و ویژگی سازمانی قرار داد. در نتیجه، ویژگی های معلم از منظر اسناد بالادستی دانشگاه فرهنگیان در یکی از سه مقوله فردی، حرفه ای و سازمانی جای می گیرد. |
3,167 | 432217 | وا موم ابر 6 لآ 700۳۵۱ 1۳12 4 7 7
,700۷65 #دی۸ عنصطلدآ مطصد۳طظ صوطع1 نامگ بععصق۳ که م36 معاقلتوصه6 300ط0
,706۳51] فهع۸ عنصقادآ مطص۳ظ صقحط 16 طلانوگ رعصناصام۸ ۵۶ اصعصادم1306 م0۳ اصمادزدک۸
,83۳8 صقطع 1 0606۵ ,کف0009ع3 ۶و 1360260۲ ۳۶ اصمادندک۸ مطاحه ۴0۳۳۵۶00۵8
(3.ع3. 6۳01012010 فص عطاق تلنقس) بصعت مصق‌تطع1 ووازدجهخصتاآ م۸ عنصدادا
17006۳5 ودم۸ عنصعاد مطصد۳ظ صوحطع 1 طانوگ رعصتصم۸ ۵۶ ادعصاوم 136 م0۳ اصمادندع۸
(05ع نع 0 58 ند اعد .نن۸ +لنفس) .1۳۵9 مصه۳طع 1
7 ول کاعغاحقص لممصهص صذ فعوصقط مصه دعننلنهام ۶و وصتفوصهامه کامعصق نگ
2021 2008 عط1 .لماع عم مه عاعن هه منامگاووم عط۲ ععنصنامه ما اهاز
۵1 0۳02086760 فص کعننلن م۵1 0عق ۳ص مکاععقه 051 که ما06 ماه 160 عزعنی
تلطاونط کز صمن2اع 0۳۳ ۲ع6ا تقد علموای ۵۵ ۵عط ۷۷ بلو نی اما نز هنامز
5 1360۲۷ منامگا وم عزدععل عطا طکز کصعص عم صقص جسطع۲ قصه ماعند ,۵عمقطصع
7 کعاکزد عا2 30-5516 200 ع نا هصع کرک ععقصقط 1۵ فک عنطا صل معصنعصهالما اعد
[1طماع ۵۶ ۳1160 عط] رکع‌کنن لقتمصقعصطا حعلنصزد ۶و ععی صز کعماقصری‌نامم فصه دایز
0 م,تعوصز هماع 5862500 مه طاعم عطا داعتامحطا معصنصعه دز صمنعقاصی عزعنی له0صه 11
8 هه کز اععاجه/2 علعماک شتا ۵۶ کعنعخوصز خممتعاکنه او جحعفصز آهدمزه 120۳73
7 عالناو76 156 .5یع 0۳0 حلععطامعلطانا جنعاعص0 عناعقطاماد هه اععا صمنعقاصی 12۳63
ماصز «مزعصه‌صحه عزعی جز عم خصقاحومطذ هه کقط 3/۲ 4لوماک خ۵ط100 1۳۵۲
40 ع۳ه کاعائه دمزعقاصی تافص عطی اقطا مک کاعا 2/1 51064 ۳۵۵ ۵۳ 0۳5عو
لماع عط] ۵1 اصنمم عصنانهاد ع۵طا رکااناک3 عطا ۵ عصن مه ممکل۸ بصمناعحنل عنطا ها
32006560 صنعقاصی عطا هه مجحعحموصز کلماعص عمط عط) کح صمنعقاصی کزعی لهن0صه 11۳
[21طع عطا وولاقهصن۲ کعاهم خصعمطانل انم کجماعی کااو تم سعلمجعم فصه ۵۳65 [۵اع
۳20021 هنز ۲ع6اجج/3 لماک صو۳ ۶ کعنع توص خصعتمققنل ماصز همه دز عزکی ص112
۶و د«منعقادم ۶ 0605 عطا هصنود10 بععده امنلعصصی لها امد فصه کعاصنا
41 00ه 8صنع۳۵۵ امه ۵ ماع 1۵۳ بانس6 ۵000۳ هه کعلنوم۳م کزعی له0صه 11۳
- 0۳۶160 ماع ص0نعقاصی 30۳626 ,عزفتی لغنمصعصت ناملا ,اعاحق/2 5104 :۵۳۵۵(ع1
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 26
41 وز اععلاه معط مصه هدعصمص6 ام عصسته الممصعع عجم کععی م۳۵00
67 ماصذ 50760 بوعطا که ,کاعغاحه فصه جصمصمع تعصنهنه عطا ما معانصنا
2 ۵ ۳1۵۲۶ ۵۳01 عزعی لقمصص۳ +کلعصصقطه خصه‌مککنل هز کعنصمصمعه0 "فاصم
۵ 1096 ولطع00ند کاعععه ۵۶ فعتاناصه لممصقصن؟ تحصقص علنطم جز صمتتفصیمی
که حلعناه کوصا [۳۵ع۷ع5 کعو از عزعی لهنمصهصنط +عنله۷ منعطا ۵۶ جوم عا مه علونعدم
85 20 0650116 مامعع00 1656 .(1999 بله اع کنطمط) اعما هه کندوه فصه
40 للم 100ع 2 3۹76 ام2 0065 مصمنعقاصی لقصقصن؟ ۵۳ دعنفندی ۶و 67 20
۶و کع لو مصه اکن جز چللمهنمعمعه علطزدز عز از وصه مصمناصس‌عل
0 ند منعقاصم عطا 1۵۶ کدمتنصتاعل همع دمم (2013) 6لص۵2 ۷۷۵۳۵
5 06166 کعلمطد ۶و تافص عطا دز صمنعقاهم۵** نصمنانصتعل عمط
۵۵۶ 1۵ غامد ۵۶ +عاعصد عطا کز صمنعهامم** نصماتنصتعل عتا دم
0 کعخاضنام 6/66 جع که جصه امط بصوناه‌آعمی حنعطا ۵۳ کعناهای
6۰ ۲0-0761 6 عنم که 160۵ تحلامطم کز صمتنصقعل کنط1 .ععل‌مطاد عصناعننه
اب620۶ ۵طظ 1۵ ۵ عت2 مدمه همه هز عنعی ج عصسل صمناعاو0ه
۵ 8 نله طمنعقاص0م عطا معلزعدم (2002) مهن فصت ۳0۳665
۵ ۳ ۵۵۲۷ 2 0 ما عوهص عز حعنطی عماصنا کاعغا فاص صز عکمعس‌صز نحص
اند" که ا0ععدمه عطا عطتوفعل هه "بعاومطد بوط کنط عصنعط ععتفصاهه ۴و رامع
65 503018 تجصقم بط ععنامصد فص 0عاانصله. دز مزاول عطا تصمنعهاده
85 0۳۳۵1۵0 ع زوم حاهنط ۵ عم ناوصز کاعما مقس کز خقطا صتعاصه صمطامونط فصه
6 30۲ صقع کنط) ,ملعم 5 ج بط خنط عصنعط +عاکده جعبه و عصنه‌اصنمه کز کز هصه ونلناها5
ما2 ۵۶ خصع 6 تمصدم کصف‌قنمدوند ۸ مصمنعقاصی که علمصصد؛ ه دیع
ع0 1 ۵ 0۳۵6۳ درز 0عغنانداهاد عط مدای کعل‌مطاعکد رصمناماعصممی عجتاندهم)
[00۷۵۲۶۵ 1۵ ع0ل دز ععدماعننه کدمناداعجیم ۵۶ 16۷۵1 طونط ععزمحعطاه ؛صمنععاهی
6۵ 06060606 لهبانس" که قدصم عز قنطا بکاععاقم ۵۳۷۵۵۵ کعلصا
وکذکن0 0۳8286 عصخم‌طاناه 75 عطا روط فعاحتنصذ حعنطاتم 2008 حز عنعی 11۳2001
1 ع6) ععصند ۷۵۳1۵ عطا هز ععمعخعصده عزعنین ع۳ع۷ع5 05۲ 0هه ۷۵۳۹۲ عطا ۷۵5
0از کعنصمط0عع 0عع20 30 6و5 160 خصع۷ع عط1 و1930 عطا صز صمزکع0۳ع10
4 عصنع 606۳ 156 عطاعدین کاعماتقه دوه لماع که صمزععع ۲ 112106566
04۳00060 وللفناعدعل مععطتم کنوه ععصنزد معلزد عکدد عطا 0۵ 50۲ ۷/۵۲۵ 120665
5 13۵07 ۷۲۵6۵ ,2008 6۶ 0ع0ع5 ۵۵ امه مکعخخصم 13656
27 ۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
7 006 ۳۳۵6 فصه نهط0ا20 هرز 0ع0ع0 کععنین اطاعل 0 هه #معمصعلای
1 200 وحقامل5 .(2016 منتنقطع20 م۸ هط کععطم نو 10۲۵۵
۲۵۲۵8 ۲۳36 2000 عزکی ق۲۳20 2008 +عاکد ۵۳۹۵۵ بواصنقص 6۳۵ کاصه‌صلننا ۳و0
11۵0۵1 عطا ,عل مه جح م۸ ,کاعماسقمد خصعمعققنل ما فصن عفن مصه معناه
0 هزطهجم۸ نهک فصه متا عطا صز خصعصکعبصز اعماحفصد نمی 10۵۳۵۵ عنعی
ع عازم5ع 10 .۷۵16 معط 1051 پولنکدعط کععتوصز "اما ههد نموه معط بصع و5 5
۵ 3276 501 0ن4 اما تمصمل م56 ص۳2 صز فعتصعصصی 0عاعنا عطا ۶و اعمص خقطا اعد
0 له 00[ع ۳6 ,کعتصقصصی دمص اصذ انم صصناهعصد لهمصحصتا اععسنل
8 ,ت18 ها صعطا هه ۲۳۵ عطا هل کمصتم الم 10665 طعنط
۶5ع۳۵ط هه انامه عطا هنز مدمه عتاتاهصصمه اععتصقصصم عصاسه 12
6 رعزعی لهنمصهصن؟ عطا ۶و اجهاد عطا برطظ بکص۳ شوه 0۵۳۵ گنهامه 16826
ععز ع) فصه 600 ع2عع اعمصله صه 5۹0 +«علصن هام ععمعط بط لماک ص0طع 1"
)۷۵1200698 عاطنعصها ۶ط انط ۳۵8 لاه صععلز-عزکی عطا و موعلوحز
6 ماصز صمناعحنه صمنععاصی کععی لهمصمصت کصزو ص106 وچد۷۷ عنطا ۳ .(2013
68 اه کصنصنه کععنلصز کاععمصعطانه عادععاصنز ما دمماعد خصعمطقنل کاعماد 1
2 5601075 کاع6ا هم 510۵6 ک صععاآ تناها عجتهاهی عمتطعمهی هد ععصع ۳ 0
عزعنی ۲0۵008 هطزجاممه دز کعنعنامم ع۳ممصنک فصه حلعو وم مصصه 200۳00۵6 20
(اعا5 ۵ 106 ,اقا عن2 316 /د-ط0 0صه عنامصعکری ععقصقص ما فصه عامعنله
۶ ۲۵۲6 0صه اصزموم عصناتماد صمنعقاصی عصنام هه 0ص عصنلهصه ,دنه عغزعصمی
6 0ص ععومق له ملد عطا ۵۶ درماع5 اصعمعققنل یکی لمتمصعصت 1۵۳ صمنععاصهی
1 306 8 0۳6۵16 ۱۵ ما00 ولا عجه ماع معط ۵۶4 خصعصتمصحمی
وه کاناعدعز ۲صعصعع 22 عاعند منامغاحمم فصه صمناهنگنه بل که وصناو ص000
3 136 ,کاعاحقهص نامهم هه کماکع یز 2۵۳ کعزعع 50 عصنع۵۵ هارمه
4 10۳ نان صمزعقاصی عزعنن لحمصهصنا ۶و صمنای ص1۵ عطا که عصنه
6 گز 0عاعه عط صف کدمناععنن ع9 6 ,م6۷06 عونمم عطا ۵0 عمط
5 ۲ ۲6۳6 ۲نل حز م۵126 موز ععخرم هه هسطع عطا عاعگکد عزکسی 11۳20021
06 عع ۳ ۳286 حلماک صعطع 1 اه دوع طنط ۷۷ ععمعطنه لمدمنهد عط) 0۶
۶ اصا00 عصنانهاد عطا کز ۷۷5۵۲۵ #صمنعهاصم عزعنی لقمصقصا روط م#ععنلد عند
عطا صز 5600۳5 اطع معاکنه اه غاد صونعقاصمی عطا ع جصمنعقاصهی عزکنی ص112
عفن لهصهصت؟ ۵۳۵ کعده کنامزع۳م 1۳۵۳ صقن عز فد خصعسته 1۳56
۳ کزعی لعمصهصنتا کمجعنم از ووالمنخصا +عصع‌عصد لو0عع5 بط صمنعقاهی
و ع[7۵ عطا عصعلنعدم ماقم اوه 1۵5 ۶و دمامعی خمعیککنل هنز همنامعتل
1 که از ز وود 156 معاعصهن صمنععاهی عطا صز ماع 5106 نو 100
6 مالنادع7 ۵ که باملئه عزعی لحتمصعصنا +علص اکن مه صف 5۵00۳5
ال لصه ۵10۶۵ 060ع0ز عنم عفن نامع عحصمد فص عناهصهعا ری اعماعو
10 29561 10۳ فعصماا0 اصقا تمحز ع۷هط طعنطم مصمنعقاصم کععی 11۳200
5اع 2 اوه ع20عع0 م۳ عطا هز /رکعلوزوعط مصمتاهحنه۷ه ملعند منامگادوم فصه
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 28
0۳0 مناوگاوم "ومماکع از ۶۵۳ اعصصعل ص عم ه ماصز ۵ععصعطل هم ع۷هط
ز ۵۳6۲ لماک نقط100 اقطا عاقمع 3 اک عطا دز عنطا ,مکل۸ 1332866
86 1۳826 ملطز اعصصقطه جمنععتهمه عزعنه لهامصعستظ عطا که توعد
زوین لقنعصقص؟ عط] که 0ع00[ع5 دز اععلفهم لماک خقط0ا0 5 ماع خصععققنه
[معنطامهع0عع فصه لهنخناه‌م ,عنصمصمع معلنصند عحه ع۲عط که اعصصفی صمنععاصی
6[ ا0167۵ز0۳3 کز ۷۵6 صمناد‌کصده تهتحعصصی عطا فصه ص۳۵ ات۷ 265 ع]
۳9۲ 156 .ق5۵00 106 ماصز ۵ممنصهع۵۳ کز وی کصعفع۳م 156
عزکی لقلعصقصتا 0۵۵ 1116۳20۳6 ۲۷0 هه #صموله0 نمناع معط ج 070065
40 ۶لع۵0 10۳627 ۶٩ برعمام0 ماع عطا مصصناعی 0دمع5 عطا ۵ 1 مصمنعقاصی
۵ ۵۵61 حلعجهع9ع7 عط که ۷۵ که ,اعطننوعل عز کوعممم ملع ملظ تا-صنهاع0
4 1۳۵0 ۶و وعع توص عطا صز صمنععاصی عععنن لحمصحص و طادم عطا کاده1۵ز
کز سام؟ 5600 0۳6960160۰ کز «منام‌سععل هاعل عطا مصمناع5 فحنطا عطا 13 1/6
۵1 ماع عط) ۵۶ حادم عطا ,1۵00۶ ۵ +عل00 دز آعمص جعع عطا ما 0عن00ع01
هت وص۸ 3/0 5104 1۳۵۵ ۶و کعنعت موز عطا هز صمنعقاصی عزعنی له0ص 11
1 ع 1 موه 116۳2۳6 لقمممصنگ جز عونمم صععط عمط کعومعطا 560۵1
0 انز 80۳760ع1ق 06 صف 3696 بصمنعقاهی فصه مداد که عاعصصقط +ع1کص
[۵ 2۵306 0۷۵۲ ۵۳۵2۵۲۵0 کز و606 ۶و ماع اک عط1 مکصتامع 1۵0۳
6 .(9عع2غلصنا لهمصعص فصه کععععلصنا ع0ه مداد جمصحصی که طعنای) که
7 0۳۲۵8100 لهنمصهصتا 1656 .رمعصدکعککو ۳ ماع تحص وصه حعلاطامی صمنتمهصنو م۲
عازکز۷ کز حلعنط ۷ ,606 0ع0- از "کاما فص لمنمصمستگ ۶و ۶ مللزم؛ ه بط عمط
نی عنط) عاقنوصز (0996) اسعطصنعط 0صه تواعستصفکز بعععی لقمصعصت عصاسل
10200۵1 ۵1 +عاعصد ات۷۵12 بصمتاقو 1۵ ه ۵۳ 0عک صمنعقاصی ج که صوزعصق‌صجه
عطا 0۳ ,۳۵006۲00 عط) ه کععصقل اصعلنبه ما ۵عنهام+ چلعامد ۶ امصصی عععی
۷۷۵۵۵ فصه هگا .ععتقتاصه لمتمصحصت +عطاه +۵ کممنتقطع0 "کمایع از ۵۴ اآنادع7
م) لقهازطی جزعط) +عاعصد ۵ عزعتی لغهدمناهد ج عصسل 5ماع از ععد‌سمعهه (3990)
[۵ 1316۳۵00 1۵۳ ۳۵۵50 ع6طظ تواتفاکد دز صمنعهاهی که 0ص عنط1 عاعما هط +عطاه
2670 ماعز 0ص آاصتماعهت هط معط کل لقمصعصت که حلعناد 0620۳5
1۳۵۳۵ 6اهصزهنه طلعنط رلفصعاصن لمم[ «عطانه عط صه ازع ناگ بص20 زل 0
6۵1 ۵۳ ,کط0 1۵02 عنصمص60 "ععاصای معطاه خععنکد ما وهی ند نز
1 ) نامع زک عم هه ۵۳ تاصای عده صقط عم عگکه حاعنطم رنه املی)
9 ۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
ناهن اکن علاطاهاظم نم ه 0ع دمص (2000) صوطامهنط مه ۳0۳۳6۶
00 10۳۵۲ 156 .60۳65 خصععوصناصی کزعنین فصه کعومعط خصععوصناصم کزعی-ط0
5 3۳3516۴ ۳۵۲ 130 ۳۵ وصنل دوم ,کل مد ۵۶ +عتعصدن دمص ۵ط خجا0
5 03305۲6۲ عاعآصصمی ه طلعنط یز عععی عطا ما ۶ع۲ع۲ کعتوعطا 15696
عمتلهمعزد :6105 ۵۶ کعتاصام6 6/۵6۵ کمعععلصنا عنتصممصمعه هن عنام همه
,11062865 1هنمصهص ,۷۳5 مللنطد 0306 +علعصصقط تفص ماما کعصتصصعاعل ۷16000۳
عطا ۳۵۵ عاقصنزهنه کعمللزحی عوهه وصنصحعل هه ماد تمفصعاه صمصصی
,6 فا ۲ 046۵1200 2016 6 عم ه از هد عز صی ج ۵عط 1۵۳
20300 ع00۷اع0طم جنعطا همزعهععل بط کعععم1 موعط للذم دعطصتی معطاه0
۲۵5 ععمقا مه تمصعسته عطا کز ,3/0606 وهای اک عطا عصخوصصی
5 ۳306 0۴ 670071 عطا رهام ه هنز صمنکععع۳ کعنانناه مدع کععیی
565 200 6۳12۵0 بط 1۵۳۳2۵۵0 066۵ کقط کعع منم 156 عصتلعل «عطاس۸ 1زا
40 3۵۶6 ,۳3668۳662۰ بزط ۵266 عصنواعصذ ,دعس عوع لمامعصخعصده عصمک هه
۵ 7 م0ن[1امم جنعطا رکنوم ۵ اعه کرماوعتصز صعطانم بعنععژ عمط صسگصی م۷۶
کلم ۶و صمنعقاصی عطا ما ۵0عل چقه کععقغلسنز ممصعصنگ رععصعسه 5۳006
5اع6 2 5 ام ۲ع اه عط ماصط کصمخنعوم حنعطا +عتعصه ما عبهط للم د ماع 10
۵ هنه83 ۳۷ 0۳1۵۶۵ کز اصز 160 عط1 کلهمع نون ۶ه امصعصععمصفص عاعن 1۵۳
که 060ع0 066۵ 526 2/2830 بزط عونمم کممام؟ تفه صمصصی عط1
6 صنع 6۳06۳ ص ععننه حلعخط تم کعتوصام هعموص عطا گنک تمصع 0۳ز12
5عع هل ,۳۵165 16651 [2002 از صل عکز چ 6و اصز عمط صمصصی نگ
ب0ع04 لماع ۶و ول هه دعنصمص6 عع8 1 0666 کعادت مره 1۳۵
66005 هناهد 0۳ کا‌عگگه من اعصص که هصط صف عمط 156"
۵ طذ ک60مصقط کزعنی چ ۵عطظ۷ 1۵۷6510۳5 ۶۵۳ لفق له ه کز عصنصهع]
کعاصنام عطا ۶و جمزکع 27 عاعنر وصه توصعلوصما حنعطا خقطا م5 (صنعی010) هی
,۵71665 01367 1۵ 50۳620 عزکی "کاعما مج ععلقص دمع سنا ماع (هنمممهصنزط
01 051 عطا ۵۶ کز اعماحفص علعمای 156 مدمه علمای عطا جع صعع 0۶
20۵1 216 نوطز ۵ «عوصز جع که #عنامصه عجه فصه موطصام کج صز کاعماقم 11۳200
40 ع7ه کاعاه ماه دععی لهنممقصا جز ,16۳6106 مفناهای عنصمطد0ع
1 ۳82701695 ۲ع1ع02 کل مک آهدمنهصعاصن اه اصزمم (2002) صمطامونط فصد ۳۵۳۳۵۶
85 بط م06 کعل‌مطعاکد کععوم +عاعصدن عطا هز کععصعل ۲۳6
,0۵5 ۲ع اه 0 ک06ع 3 خصععستاصم-عزکنی فصه خصععستاصهی عزعنس مد 0666۵
7 :۵۳6 0666۵ کعع سنا عنصمصمع حلعنطم صز عععی عنعنوصز کعخمعط] ع5ع ]1
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 30
6 6 [۵06 6۸077-10600 عامهن 0 ع) ععت (2006) خط1 فصه ۸۷:8
4 20065 عنصمط0ه عوعصنطا) فصه نقط ۵۵ صمنعقاصی که ععمعاعننه 1۳6
و [مماوصه8 م0صه 12020 ,2۲۵مک1 1058 من ما5 عجعبم کعامصدد معط 12۳66
1[جا5ع۲ 1۳06 .2000 210۷6067 15 لخاه 1992 توقتس۳ط۳ 21 1۳۵۳۵۵ کععنوهز کععمفطاننه
6 .طمنعع۲ عطا صز عنعن صعزع۸ عطا عصنسل کعا‌علئه صمزعقاصی که صکند ۵ 5 تمد
5 .1.6 067106 8۳00 عفخصمصمه لمدمنام‌عه صه صز معصعمصقط صمنعقاصی
[هز هن کنام 600086 ,0ع اعد کز جمتاعص دمص +عماسعص وصه لقمصعصت عخصمصمعه
آذه عوبس مضه 5۱06 کعنطصای کغلد6 صعزع2 فص خکتا عطا ۵ععع صعنصقط 16
40 1994 6۲۵۵ هل ولنقه فص تعومص 7ع مک تال عصنکد زرط کاعماسهص ند ماع
40 75 ع۳) روط 0ععاکد بت توصز عز امعاحهص آزه عطا اقطا که 1۵۵۵ عط1 2001
وت گنموند ه عز ع۲عط) مقزطادن۸ و520 ۳۵۶ بوتوعم کاععاحفسد علمای کعزطادی۸ خونه5
0610-6۰ 1278651 ۵طا که اعماجقم لزه لقطملع ۵۵۳۵ ععنلنهام که «ع۷مللزمد
۵12065 ۵۲ عامعزمن0م۳ عم کعل‌ماد "عنام ای مقزو2۳ مفصقعط +عطاه عط 0۵
86 حذ صمتتهاعجی لماع یذ کعوصقل عطا ۵۷16 (2012) له ام عجعنعط
,50135 عط باط 6006۵0 که خبط ,2010 فصه 1978 6۲۵۵ کععنی که عاحسهی
بو 200 «منعقادم عادتهمع5 ما خلحهتاکنل دز خز انم عصمصمع
1 ۳20۶167 ۵طا هصنا‌هاند صز ع[م۲ 65ان] عطا کععزم (2012) صعلع ۸۳۵۵۱۵۳
200 10۳602 عطنزعتد ۷ص ۳۵۶ ما شکتا عطا ۵ عععنین لعنمصحص ند ماع
دز [006 /10۳62 جز 6۲ عصمل م56 کات عطا ۶و ععصی‌نانصوند عطا ,06و86 .100615
0 کعلز کزفس مهن هماع عط وصه ,ماعلومص ۳۴ عطا جز صقط) ع05ع۳م 10۳6
5ع علع510 0666 +عاعصدی صمته0 1 کعنونی (2014) ماه ععلنمعم۳
85 07۷ 2013 30 فصه 1996 و هت 6۵عط عنعهزا< ص تسه عطا فصه
2 ع21عنوصذ م0 156 بکلکطط 2 لو 0ص عط صز موم هی عاه اه 11
0 6۲اه 504 عط 0۵۵ ماقم ومصعسه عطا صز 110 دمص دمص و عا‌عائه
۵ ۳۵۳ نله صمنعقاصی کنلخه۷۵1 م۲ (2015) معنطک فصه ۳۳۷
4 لهطاماع عطا ما «ماعد عصملصط کنا عطا م۳ 2008-2009 صز عنفتین لو طم[ع
61 ماه مضه عطا ۵ لد 156 ماع وصفملصدط هه کاعاه 1
40 ع 3 ۵ «م0ع5 عصغلهدط 5 هط ۳۵۳ صمنععاصی توننناهله عاهنومز
41 ] 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
۷۵12116 ۲ صمتاعلعجصی عنصمصرل عطا ۷0 (2016) یله ۲ نلک
,00615 6۸6077 عا سس عصنعد برط کاعما هه آم دمص احمله صه 5104
-] 5000615 00ه (ع006) عدمناد[عمی لمصمتنفصی عنصحصیل طکنم نع صصرد
0 175۸ عطا ۵ععع 0 «دمنتماعصی طاهنط ۵ دز عحعطا مد عاآجهع۲ 156 بصمسطاسعنل
ع6ع اهنا صمتاه1 عطا ,مکل۸ بکاعا هد 6ماک فصه علجملناگ ۸۳5ت7] 1۳6
7 عزعنین هدز لماع فنص +عطونط دز کععنودز "عامماسمصد آهدمنهه وصه علحملنگ
طاج 06 زود ۲3 ملحملناگ یز عصنو از ,کاطقعطعط ایند 00 خقطا 0۳ 10۵۵
00۳010 ۵11-006۳1160 ج صز ۵0ع منهج 6 صف ععتانوه صقطا مناهته 11 10767
ع ,معل۸ .کعمس تاعجم6۸ عاعاسه اس بط کاعا هه 0ع100ع۷عل فصه عصنعوعصه
۷۵120165 و ۲عغلهصر 6لع0د عطا ۵۳۵ کاعلئه (2007-2009) عنعی لقهمصعصنا لماع
40 تطانلناها۷۵ ۵۵ ممعا۶ه معط هام۵۷ ۵ عزعی لقمصعصا عطا هم کعا امد
وز لفط کاعغاحقد ازع عصه 0666 نع عجرم ج عاعنصز عاآم 156 106۳ زد
عطا هصنسل عصزکهع مدز وصه صمناد‌اعوسی "عاعغل مهد 0عصم[ع۷عل عطا عصحعصصهی 106۳
1 واعا 2 کام‌ععه هنز صمنعقاصی لمتمصعصت عاقدلهه (2017) تبمط 0هه ۶مط
6 2۳0۳8 عع۳8ها کز ۲۵۲۵ صمنعقاصم لحامصحصت عط خقطا مد کوصنوصا 15۵ 130۵
5 3۵7666 506 عطا اقطا 5۳0۷ کنیع عم ۷۸ ,معل۸ .1۵665
۳00165۰ 136 عجه کاعغا هه 0آمع وصه وه ,00۵0 علنط تم مکعاهته 11
6 عاصعاونرد لصا هماع عط) مزع (2018) له اه معلصع ونم
7 ۲۵۲۵805 اصقاوصصز اکمص عطا عمط عسعمصجه صمنععاصمعل مداد 0هه
32560 کعااصنام 0666 کدمناها۲۵ عصندعکز 5104 وصه ااعل عستوحاعص ,کاعصصعط
020021 [2طماع عط) ۶و ععمعسع0 عطا نم که 0صم1 #عط1 معتتواقصه 16۵۳
,6065۰ لقاع همهم وععصقعک کقط عه تاک لمع آهنمصمههتا عطا معنکی
6 لهلعصقهصنا هاز وصه 115۸ عطا وم فعوععصه‌ن عز صمنعقاصم عطا ۵1 105۲
واه 0 معع1۶ه 1ک2ع1 ۵ط #0هط فقط کات عطا مدعنقص6 ۳۳۵۵6۵0 دمص ,علنط ۸
۰ 106 1۵ 7۵12160 کز خعلژه اععطونط ۵ وصه ع1عصد0
عزعنی له مهن لماع عط] عاهدله ۵۷ (2018) .له اع ۸666 نت0 004
7 ۶و م6060 عصم5 عصنلونمم بط کمن قطع اه ماد وصنععصع 0۳۵
6 .06۲009 خصعهاغنل عصنسله جنععزا< نو اعماهه ملمای عطا صز ناه هه
کالبادع۲ ۲36 200 ,2014 10606067 مه 2004 لت ۵۵عط ک۷۵ عصتاعصت کعنون5
25 ۳۵۳66۲ کلع510 صهت‌عز7< عصنواعصنط ,علدعستاحعص ج ام2 کز ععخم عطا خقطا تمد
عن ۵02 مصه عزعی لقنمصعصا لماع عطا ۲05 (2019) فطع منلد 1۸۷
5۵0 نز 5600۳5 خصعمعقگنه فص دععطم نزمه 0666۵ کععوصقل کنامع زد
6 ,علفهه کله ۷ فوصه حعه مره عندواهصه ۲۳۵۵۵۲ عط عصتواممه بط ماع ک هام۸
0 له علسی ۵ع۷ع0ط کععصقل کامع هنک خصع‌نگنصوزد عهنوهز کاآنع
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 32
6 1۳۵۵۵69 خمععاقنه طازم عصهن عطا عصسل عمماعد ععمصعط مه خصععققنل
[همصحص [2 ای 2008-20089 ۶و النوم< ۵ که عصن عصح5 عطا که وکنعصع‌اصذ معوصفی
هام35 وصه مادم عطا ۵0عاعقند دز دلف‌نصع 060 560۳5 15 06660 بعععنی
,0238 ,86065 .کععصقل ععطم لزه روط اک2ع[ عطا #منعنند مه کسام 0هه
0 عصتطعناطام فصه نع ,نی خصححصم 216 مکعع 0ص ۶۵۵۵ هه عسقلنه‌نعه
-ونط +عاکد مرول ععطم لزه خصع عطا بط #عاعنکد امد عحه کسام وصه تنلهاژمعمط
1200۵1 2008 ۲۵۷6۷ (2012) 0عط۸ طاعتق و26 فص 1130020 ۵۵27 16۹
4 0قطع 1 0۷67 2009 فصه 2006 6۵۵ 75 عطا صز خعلکه صمنعقاصی عنعی
40 1۳۹۲ که ,وتقتو عمط آهتمصقصتگ معط جطاعخصد موعلصز ۳۵۵۵ دک معصعطا ۳
1 طمزعقاصی 10۳62 نامه ۶ ععمع الط عطا که کعتوصز کاعغا فص 0د0ع۶
6 16۳۵ ما 20ع0۳د عقط عزعنن لماع عطا اقطا عاعناصذ الوم 156
6 کاه‌اکه 175 عطا صز عزعس لقمصعص 2008 عطا ,معل۸ وعلصز ناما دامع ما۳
5 1301۷76176 پکعنو نز معط ۶و ما۷ عط 0ععمععل مصه مععنوصنز اعما هس ۹۲ مه
5۰ 66اه 0ص0عع5 عطا وصه کعسه نو عصصعاصز لممصهصتگ ۵0۵ 211006 201
0-1 ۳۵۵۵ عاعل کعمع-عصن مک (2013) بل اه نصنه‌کوم3 ۵0ع7ع5
1 ع13 ۳۵ ۵ 2010 فصه 2006 06۲۵۵ کاعما فص علممای اععطاصتی
عا 0صه معط 10-۳ عط نی صمنعهاصی نتخهامی صمتعلعصی لمصمتنفصی
۵۰۶ ۲01۵8100 ۷۵12007 خقطا اجه فصن ما عم صمناداعسی لمصمتنفصی اصعاعصی
8 ع6طا معلهه فصه ,کاعغاحقص صقتطع1 مصه لنمطا1 ۵ کاعغاجفص آزه لو ماع
وععصقا 5000۵1 ۳۵ نو ممعنله ۵ط ۵۵ع۵ (2016) بل اه نصاط
40 ۲ع ۵ 010ع 06166 10067 1زم5 6 فصه +عاعصدن ص06 ۵۵ کعنان0ه۵1
هچ 6صلکتا 07 ,2013 0ص 2007 06۵۵۵ 0600 ه صز ماع م50 10۵
40 معله فصه ,(1655) کعتفنوی ۶و اه ۷6اه عوجعاز که اهلد
61 ۶2 هه عمط کقطا مک کوصنوص عطل .1655 که اهلد
۵۴ 05 تعنص ج ۵ ۵0عل1 فص کععصعطل لعسصنه5 که صمتاعصتصصعاعل
بع ۳696 عطا ۶و وعاطهوی عط صمناهن امه عم نزمه 0هه
8 66اه [همصهصت ٩ صصا حز مزع همه عطا 10۳ (2017) له اه نطعاه۳
۶ 0۵۷۵۲۵۵ فصه دعع۳0م 6لع معلطاتآ -وزعاع0 غه صمنتهصنطاهی 2
4 اصزمم وصنانهاد ۵ اقطا تمه کوصنلصز۲ .2017 هه 2008 ۵۵عط ۷۵۵16۲
4 ۶و ۵۲6+ عطا هه اعا هه له کی کاعغا فص لقمصعصت صعنص۳ جز صمنعقعاصهی
,20665 ۲ع اه ۳5 صقطا +عطاونط کز اعمسهص لنزه عطا انم دمناه منصو دص رک 1۵3661
,۸190 .013660 عنه کاعماتقس 0امع هه وصعسه واع ت06 ماقطا +عاکد 0هه
7 200 اما تفص آزه ع6ع0 صمنهاعجری عاطا حدم ه کز ع۳عط اقطا اجه 1۵۵۵
ع[طاهلند7ه وله دز دمناداعجومم عطا ,عمط بصصعا امد عطا هنز کاعغاحعه ص1۳2
۵ ۳۵۳ 10۳8 عط] صذ تمه هه کلماک اه کاعماسفم ۳۵ فص اعاحعص آزه 06660
3 ]| 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
0 ,کاعاحقص لزه عععز دهاجم عطا ,2012 صز ۵۵ اعصندهه کصمنا‌صد5 لزه +عاکه
ب- 0 عطا هز عکه 006 کاعماحهص کلما5 هه سین
61 606066 0ع۳عا دز کاعما تقد اععه ,اعلمص صمنعقاصی عطا عصنصعندعلن معط
۳۵ 29961 ۵۶ [ع0مط ماع صع0لنط ه که عفن ۵۲۵ م9 عم عزعسحصمد عطا کصاستل
7 لقنصهص۵ ۳۵۵۵ 0عامصنهنده دز اعومص عنط ادا جمناعحنل صمنعقاصم 1۵۳
5 ۲۵۳۳۳۵۵ بط ۳۳۵ اعععه حلعنط صز معط ععد‌هزط0 0۳۵ 0عکط 00615
4۵ 1300۳5 5060 ۵۶ دعنع5 ج وصهه (ع1 هنگزده نلحصمه) عاعن عناحصع کرد حعله دعند
+ولنسنک .وملنصاهک5 معحقطک) #عصنصعاعل ععه (عا طاقن ن0) مان عنام 3205-5516
,(2003 م2001) له اه 007۶6 روط مق عجه «ماع! صمصصی صعفلنط که 00615
0 (2002) ۳ نونظ ومه ۳۵۳۳6۶ ,ر2005) له 2۲ رععس2 ,ر2001) 300 فص بعع 10
0 0۶ تسه عط ,اعلومص صمفعقاصی عطا وکنامصند ما فصه کحقعم عنطا 1
وز 6۲06 23561 ۵۳ کاعوکه 37 ما [عومط عط 8و۳ .3 که ملعم کز کاعععه
قق 0600 کزعن مد عطا عصقتل جسطعی کاهدقه 66طا عصنکصنم کاما بعامهند
67 ۳۵۳ 06 لام کطت۳ع۳ 156 7670۰ که 0060دع3۵ کز هه سا [ن۸
[2 توص صه هز کاعما هس 005 ۵۶ ع ان ۵ ۵۳ هی لقع صز کاعا قح 51066 0۳
0 ه عز 1ع0م #ماعج؟ عععضه‌بض عهصا110م1 عطا کعخطهنمی عص۶0 0۳
"مام‌وعد لد کاه‌کد از طعتطری جز لامج جمصصمه جما ون و۹۶ ملطعفوی 716۵
65 رط کعلومطد ممصهصتا بمطک هی کعلمطد عط1 اصعنتاگعی عطا طخزم 7600
علنه آهنمصهصتا لدطاماع صذ دععصعط ۵۶ کمماکعتصز همم نامص هنز که صمزوع0ه عاعزر صز
ععاعنوطز از اند مدع .رصعحصمطاک فصه صعنطه/3 مد طمعنط ,له 6۳ ۵ععن0)
[۵ 2016۳200 هز ۲ عهه ۵76 کاعععه عصنصحعاعل طلعنطم کد 1۵۵0200 1۵۳66۲
ز ع1طاهننه۷ 156 ب0معم عزعس ومد ملد #منعم "لمصدمد عطا عصسل کاععانه 1
۳ ,16 تعنص ۵۳ عاطنعزی عط رفس طعنطتم جماع؟ لماع چ که 0ععزعصم لامک
عطا بط ۵عصتصصاعل دز #مامع؟ [مدملاع دمم عناعمط0ا5 صعلولنط عط لمع فعلنداعل
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 34
م3215 +عطعز عاهان امه ۲۵ 18162 ۵0 عنعنل 0۵ الزس م1206 5 1800۳ 165۵
5060۵1 .266۲ 961 آهنمعم50 ج ۶و عماج عمونه عطا عجه اوه 00200ع5 ع۳]
< تقواوعنناعیم طانم کصمناصت؟ جسحطع3 امععه جز 0مصتصعع0 عز علمد کملومطد
66 006 2767286 2670 13 5عع 0۳0 عناعق 510 ه فعصناکع 0 عجه ماج ع۵6عط 1"
:060 06ع0 نز که 0معلزعصم عجه ماه اند ماعامص عطا عاعاحصی 1۵
2 20و60 هنز ۳۳۳۵ "کاع وه ععسطا 0666 کصمنج[ععاصذ عطا ععزععطاصحه 10
8 ع 106 از 3160 انسلی عنم عقوم عطا ,امعم کزعنو‌حصمم عطا فنصه
ده کز ک9تت0ع7 961که 0666 060600607 حلععه مدا ماه نز 7 صمناه۳
۵ ,فاعکاحمد 0۵۳۵11 عاماته [ممنص6ز طان امه ععل مک صمصصیم ۵۲ کلدهم۲ 1۳56
0۷6۳6۹۶ للم عصنصعاع0 لفط مکاعغا تقد اعدکه خمع0 066ص ما 16:۵0 ۸۷/1
وز (1994) صهصامحل5 فصه صعنطق/3 بط #ععن عزکط 0 چط عط1 کل مدای عنکن 06 13
7 10۴ 7 ۵۶ ۷۵06 اصقاعدی عط ما موه ۵ معوزعصی وز2 2 ام
67 ۵ کعلومطی لقع10 ۶و +ع۶عصه0 کنامع نی بط #مصتلعل عز صمنعقاصم)
-ط0 ه صز عصتاعنجه عماج جمصحصم هه لقصدمتنفوصیم هنعط که اعغاحهص ۵۳ هی
0۵ 02960 دز صمنامنس‌وعل عط1 .2 دمتهنوه صز عم توص وصه امعم عنعی
ماه کعلمطد اعما هو اععقت 0ع2 همع طعنطن صمانصتاعل 3999(5)
۸5 بط0نعقا0م فصه کلعصصعل 6 موز عصمی ۵۵ #مامصنهنه زد
1 عده عطا عمانز م0۳02 20ه تعطاه 0۳۵ 0عک0 دز صمننصتعل عطا معاعل 0عه نز
4 عف2ع نز ۵0 0 0عازمعل0 عز صمنعقاصمی حلعنطب۷ صز مهن فصه ۳۵۲۳6۶
5 ]| 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
7 06710060 506 13007 ۵۵ 0عک02 کز معط #عععنه‌کنل 1عومه اک 16۵
2 ۵۳۷۷ام ۵ 1 اطاسام 1۳۵۳۵ مزع قاص ,انوم ج م۸ .(2005 ,2002) له 6۲ و10
:5 که 046۷610060 06 یف 1علامص 2-1207 مهو 0ععونعصی 6 ۵ کز
(10) ع ولا[ + عملا یل + امه < وال
8 عصنلعل جستطع۲ ۲ع9قه #اگناکناز ما2 2 60210 00وی وز 25۶
کز حاعنطم لعصصقطل +عاعصون صمنعقاصیم کعلو انز تمه صعا 156 یمهم عزکی عطا
دز ۵1۲661 هاز 20ه ما هی حز ۵6۲ اععقه هه ۵۶ مداد [مع10 بط 0عه نز
وز ولع0مص [هامعصسخ‌صنه نله ۶و ع‌عزطاه صنقص 156 معاعصو‌هم ۹۳ بط مععلولی
۰ا ع نس 6 5 حدم ۹۳ آهناعناهاد 1و 6۵۲ صمزعقاصی ع6ط)
41 م0۴ تنم لقع صز کععصعل 06۶ 006010 6نه کاععا عاهسد 0 صمنعقاصهم)
2 وه 1 دعنتاصنام 0666۵ عع مهم عطا :10 صمتفدوع ۳۳۵ نت۵12 760۳0
65 6ع 21 عنوصذ 7 موه ث ععصقته ام #مفعم کنعنسحصمه انس خذ هصتمصصم
که وز عفن ج وال ععمقسدتم کصتع3 امه ۶و عکوعطز هه ,۹۳۵ 14
ال ,110۷76۷67 مقاهل عزعی حز 0عع هام۳0 تللفدکند کز صمناهنزد عط1 0۳6960۰
5 ,۷۵۳۶60 عجه کدمناهنند 803 بعصهشسد ام صذ عصنلوعل ج کز عمط ععده عاطزعزی 06
۰ اوه صز عاعناه اععل‌مطی هن صمنعقاصی ۶و عع ص006 عاعنوصز 00۳
169۲ ۲۵۶00 101108 عطا بط ۵عملولی دز ۵۵۲ صمنعقاهی عطا ,1۳6۳610۳۵"
3/200 0هه یس ۵صه ,له 6۳ هس10 بط مصععله مدمه عطا کز کنط1
اعد 107 ۵0 ناخهاه۷ عطا امه ۵ دز ا۶عا صمنعقاصی عطا عصنادعی ما 2200۳0۵
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 36
5ععصقطل اقطا حوعل 06065 از ,8 صمناهدوه لخن صصع عنطا وصسمصصم
8 ۶٩ 0۳69666 ۳6 ۵ 006 لد عنه کومخعم ۵ که کعنانله۷۵[1
۵ 15۲ ۵ که 060 90ع0 06 صف 13 ممناهدوه 0۳ 02560 ۵۲ع) عطا انوم ه کع۸
5 14 ۳0۵05 بامط ۵۳ کدمناهت 1 هز عک عمط صه کز ع۳عط] تعطاع ات عاه نز
5 کاعائه ععلم 55 ۵۶ کزدالقصه عطا جز جمتاه۶۳ 3 ۶و «مناصی‌کعل عم 1۳6
8 7606061 50۲۵ 6ج حلعفط ,عغلمطاه صمنعقاصی مصه عشکنع0؛ مصعصصی
هز 0۸1۵80۳ ۵۲ لصوم 7۵1306 عطا فعطنه‌ععل کنعلقصه علعه کنط1
,نا کتا0۳۵۷[0 60۵0 ک۸ +قنعتی عطا عمسل کصوتاهه11 "ع3 ۵۵۳ ههناگککه
که 00۷6۳6016 کل لعنطت۷ ,عاعص‌تقم ۹۳ بط ۵مصتصحعاعل کز آمتصعامم صمنعقاصی عطا
0 1۳36 7۵۷0۵8 10۳ ۵۵6 عطا دز ادا «صمنعقاهی عصناعنجه 156
از 010۳600005 00116۳60 دعقم ۵ صی عنطا :11066 .2 هه 1 کعصنی 0666
.5 0 ۲54۵ 106۶7 ما 16 طهلنده 2 ععه کصمقنوصی خمعصمص اصعنناکند
عق 6762060 06 هقف 10 «مناهنوه ,معا مه هه م۸
عجلای و( + عولای و[ + + لا و6 + باه < موز
(17) عملاد و[ + علا و + عملا یت + لاح < وال
عملاد و( + عبلار و[ + عولایل + لاجه < وال
6 طلعنط۷۷ ک۳0ع ۵۲ دمنعصعاجه هه کز عع نوم ۵7 عع 0 ۷ 1۳00۳0
15 هام ,عا مه هه ک۸ .11 هه 14 موه صذ 0۳0060 168060
37 1 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
60۷۵۳2066 ۲6۳۳ "فاع وه 2 0ص 1 کعتطاصی 6[نط ۸۷
(20) ده[ + :2 + :622 + م2 *- [عوزواطظ
[۵ 0016 00۲22105 13010218 1 ,56 کنطا ذ :02723616۳5 6 ع0ه 136۳6
2 ۵76 6۲6 ععصن5 ,گاعکاز بط مغ نصلز امد عز اعومص عط1 بکاعا فص امه نله صز
24 عع ۷۵06-6072 گم عسجنه چ انم خحاظ بکعاع 0 لها
21 ع زع مه ح لا کاصع 0 6 ,امعم عنعنی عطا وصنسلت عصعصمه آماصعص فص
067 6 0صه 0معم کزعسحصمد عطا فنصهه هه عع مسج مقس ۵1 1060۹5
2 وصتامصسناکه 1۵۳ 0عع 6 صف 656ط 1 1۵۳۵0۰ عجه کاصعصمص 12 وصنلهاما ,106۹
6 0 .(/62/7) #مطاعط خصعصمص عصنمنلد همع طلخذ کجعاعصه وم مها
۰ کل 03۳2616۳5 ماه ۵۶ 67ص لهاما عط مکاعا تفص 3 جر موم 070060
,)که «منامصنعه عطا صز فصمتافدوه 12 هه عا ماه تمهت ٩ عم
1160 00ه کطم120ع۲ کاعما عمط که معا صمتقعلعصی عطا فد 10
گوز 0706655 07 .0عناممه دز کعع270 07 ,قاعاتقص لقنمصقصتا هنز هصنا۵۵4
عمتا کتامتصتاصی فصه ععد50 کصمقنوصم عطا هز کععومم 007 عطا ۵14 عامصعنه
جنق۵ 156 عم هز 200 هط ۳۵۵ کعسصهع] م00 ققط طعنطت
1026 2 10۵۳۵ نام عهنودز ما عاطدمی کز دعع0۳0 017 .1
۳ 36۵0 ۲۳6 ۵ 7۵۷10۵۵ کز عاو< 7۳ عطا فصه عجلهی ععصقلهط جع 128 .2
.(31 16۷ عصتا) 05ع5۳ عصنا همغن «م۶ فعناممه ع هی عععم۲م 07 .3
6 1066 ۱ص عاطاهننه۷ عطا ۶۵۶ 0عصنصعاع0 کز دعععو۳م 07
وز 0۳ج ,67 136 1۵ ۲۵۲6 ۳۲۳۵ عطا کعی توص حلعنط تم ع ع زوم ه دز ۵
5 077 ع۳)] دز کلوهه ,کع۷امط کوع۳0م عطا طعنط ما عحله۷ مععمعلهط ع1۳
1 عصنصعاع0 ما علطه 06 ۵۵1 ۷۷۵ دوعوم ۷۸/6۵۵۲ 3۶ هه صمناهت11
55 07 ۳۵ وصزعت 8 هن اعماسقس ععه صز کعوصعن هنم عط ما صمنام۳ کع 0
حاعنط ۷ یز 50660 عطا 5مطد 8۶ وروی عنطا 10 عناوم کاعماعص لقمصهص 1۵۳
0 06 م5۳ 1 بععدع 0 عطا تعکه عاصع۷ع عطا ۵ عم کاععا فص 11۳200۵
65 ع۳8]6 ۳۳0۳۵ 13۳867 عط) هه ,کمن کاعغا مه ص پوصعاها ۵ عز ع۳عط) 1۳۵1
۲۲۵ بالتاقع7 ۵ ک۸ بکعصندع200هط طلعبای 1۳۵۳۵ کاعا 2 0۷6۳ عع که 10۳6
عط 0صه دکعع۳0م 07 عطا از کاعغاحم که جنعم مه معصناعمصد عع ددع0
6 0۳6 60ج نز 8 ۶و اصمصه موه عط مدتعاع مهم کاز او فاعم
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 38
2۳0۳ ۵0 ۳ملصز عصو5 کعاع نز > صمناشت110 2۳695 مخنقم ماقم 0۶
[1مر5 عطا خقطا م5 عصن عطا وصنسل کعصعنگنه عاعماسهه فصه عنععز ععع0600ع01
-1008 عطا ماصقط تعطاه عطا 0۵ صنطعصوخه1ع۲ کاعغاهص 0۲۳ط کعای نوصز گنه +عطاصت2
عط) ۶و نم مه ع 22ص ما دماح وگصذ عم از کی معوزممم ۶ که صعطص ۲۳۵
۳ عع06060ع0 ۵۳۵ 02960 0عنق 6 کز ۶ اتمه عانصناعل عطا ,معل۸ 12066۲
6 1[ عنععز عط کاعما مق اصععقکنه ۶و همع معط ه از خقطا م5 موصهناد 6۷
5 06316 1۵ ع[طه 66 لالز کصمناهعصده عنصمصمع فص لموصهص گز 5۳۷۵3۵۵
هط 5وعع0۳0 07 .(2016 بله 6۲ 0۷ص2ت) ص62 1008-16۳ معلنصنزد چ از
۳ حلعقع۲ ۵ والقتانصذ ,۶۵۳۹ ۵ حز ماع کالنعهی [هامعصخوهصحه عطا صز فعنامعه
6 عصنصاع0 ما ددم ه که فصه مکخنعم کاعغاحق 0666 مناد عجرم عم
عطا کصنط72 بط انلامعنوععدی 0صه ,کاعغا مقس 666۵ صمنعقاصهیم که اصزوم عصنانهاد
ای 06 انز 0ععمد تناها ملد "عاععاسعص عطا مععص ۵۵ ۵ ۳۵۲6 ۳0۳۵
که ۶60 17لهتانصز کز 06۳ص 56۳500 عطا ,کمک کزعنی لماع ع۲0 8ص6ع
۵۵80 156 ۶۲ 10 ,ععل 530 عزکنی عمصنو حلص موعلقصز مدمنامصعاصذ هه
600 10110۳6 عطا مصمنعهنهم عطا که 0ص ما ,156۶ عفن کز 10061
ولا و[ + عجار و( + ما16 ي2 < مده ۳0 توصع مور 7
6 ععلع ماد هصومد ۵7 ماع لد ماع کعاع توص 9 نها 2006 عطا 10
6 100216 13075 عطا ,۷۵۳۵۵ +عطاه 10 کاصعنخاهم از دمک عنم کالما
۵ ۳۵۳۳ 2767286 کاع‌دکه عصنصعاعل حلعنط تم دم هعموص کاعاجقص م1۳20
5۳60 ۵ 530۶5 1۵00 2006 عطا ومکل۸ .تناها حزعطی که کاعمامص 116۳20
۶ که 160 نز ممعلله فصه اعدکد 5060 ۵ ماعکاتق دعقم 1۵۶ 0هه +10
1 ۷۵۳2066 00ه 6۵۵ 260 ۲5 دکع م۳ عناعقطل 56 غ عقط «ماج؟ عط1 عصعنفظلعی
5 لله 200۳026 /10۳62 صز خقطا که خصزوم ۵ 60و کز از ,2/0606
باه 200 ,اکن 5751626 عاه توص لفط ماع کعوحاصز نامع اک 15۵
+ علنطا صز ع۳ه کعامسدک مه دنام ننک 10 وم 0عععط ۵ امد مس کعاکز
7 3 06 صق (لعنط ۳ 6عنی عتاهص اک عصمد ۵1 #معتصصی کز صنامع 000عع5 1۳۵
9 ]۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
40 ,(/10۳3) 3/۵66۲ لهنمصهصزم نوط0ا10 ۵۶ عاعل اعا تفص ماع موی عنط 1۵
0 و15۳ مصه (100 1۹5۳ ۳) دععمفط مه ۳۳۵۵6۵ عط) ,(500 ۳عک) 3/6 ععاها5
0 66[ع۷۷ کموعر معامک5 م۸ .2010 عص7 قصه 2005 عص7 0666۵ #ععت کز کصنطا-6 01
۵ 0۵۳ 7۳6007160 276 هل صنقص موصه بعده کحعلوصعلی همع عطا از ۵۵0 301
65۰ "623 تقلم5 عط ۵1 مستصصنوع عطا که صععله عنه ک۹2 ۷۷۵۵ معنعهط تحلنقل
0 عطا ۵ موه 06 للم کعونامط ۶۵0 "دعر جعامد عطا انوم چ م۸
7 عطع اد ۵۲۵ صز عففعصنزیم کتعلونامط فصه حعفصعلی صعزع۳معی عطا ۵1 کرومونامط
6 0۳۵ 0عع3ام کز 0۳2۵0 عمط ,کعنونی لهمصهص 1 +عهنهد6 37 ماع
1265 م5125 667 عاه نو کعک ستطع۳ که ,کععم ۵1 1620 کصز ,ک 769
7 6 عازن کوع1آعلی5 فوصه عاعاآمهیم ج که 0عل نع عجه 15656 جعنعد ععم
عز عاق لول 10 .(2016 وله 6۲ 0700۵7 صنطکاآه) ب 0000 3065601 20
1 حسطاهع 10 دععخم عانهعکدیم 666 ععم اکن عطا محل‌تقع:۳ کنطا هز 1600۳0
که 0ع21 له عز سطته‌عم1 تمه سصع۳ عم اعد 156 یوعکت 7 علصز ععخص لاد
6 ما ۵ آهنوس کز از مقاقل 0۷67 [عومحد «منعهاصی 10۳620 عامصناعه 10
0 ۳15۳ ,58:0500 ۶و قاعل +علطز م۶ دنس معط ۵۶ عاصنزوم عصندمل هه عصنانهاد
6600 [506۳۵ ۳۵۷6۰ همقل حلعناد بط معط 6 مق عاصزمم 156 0۳3/۰ ۵صه
6 و۳00 عنطا جذ موصه اصنزمم عصخماه 0۳ وی عطا عصنوکتعاز 2۵۳ 005
40 وگل لفط 960 کز حسطاهع م1 (0655) کعجهنو5 و ناک 16اه 1۳6۳۵160
61 5و0 نع ت۵2 9996 حکز صمنهاو‌ای هاعل رماع 2۵۳ ومع دز اک ۲۳۵ :21066
5 دز دایم 1651 وصفلدم۳ظ لدسه 5 .4-2 16 طه 1
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ (
40۵ ماعق؟ حز هه اصزمم عم عزکی عامصناعه عاوعا عصفلد۳ط تساه عط1
[[ وعلولصز طلعنطم عصه عطا دز #معم عنعنی) .عععومصقطا اکمص عطا ط ام اصنزوم ع1]۳
عطا 0۳۹۵6۲ 1۵ ۵6۶ کصعع5 از مصمنامهصناعه ععنع۳م عمط چ 30۳ مکعلمطد عنعی
,0 016۳ عطا 0۵ علممتوعم عصطم جعناعه که عامیه ه ۳۵۵۳ 00عم علنفی
40 عطلطصنل عزعنی عطا ععصمصصه علصهط۵ ۷۷۵۳1۵ عطا فص کعنناصه 116۳200
3 ۵۵ رام له "و۳عطا۳0طظ فطع از ,6 0صع01ع5 کلعه اصنموم عهصنانهاد
6 ,ععل م50 عزعنی له «عغزعصیم هه ودسهه کلعلومه عط) عععحصز 1۵ هام5
6 19 ؛ اصزمم وستطعنصت عطا وصه 2008 اعمو۸ 25 که مععلهی کز خصنمم عصتانهاد
41 ۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
54 0قتطع1 (صعت که کعناعناهاد تنعل جسطع۲ کامو۲0 43 6ات1
غامد ع13 .کععنلصز 10227 ممه 100 ۳1۹5۳ ,5862500 ,5600۲5 خصع گنل اعماد/2
6 3 لتاضا 2005 706 20) 0معم عزعنن-م۳م ماع معط ۵۶ دز 0600
عزعنی-0051 عظ] قصه (2009 000067 19 لناه 2008 اعنو۸ 25) 06000 عزعنی ,(2008
عون ناماد ع۷تامنی‌وعل 1656 .(2019 عصال 3 آاه 2009 000067 21) 060۵
40 علزعی عطا هز کعنوصز 2۳2 موصه 100 ۳1۹5۳ ,500 5620 که فطع صقع ۳۵۲
06 620 5۵00۳۶5 ص1۳2 عط اه اعمص امعم عزعس-عم عطا 0 معصنصنلهعل عجه
6۷/66 مادم عزعن که کعتعه6 3 ۳۵1306 عطا فصقا عوهت 10۵
0 عزعن-0۳6 ۲و ععمصعنه 0۷ 0صه ۷02066 مل-5 ع[ها که معاد او عطا رز کاعا ند
6 له ععمقاسد ۷ کومز20۳ عزعی) وصه عزعزی-2۳ 105-1 130"
6003 3/0 2.010 733 0.202 0.06 علز 2 عنص و0
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 42
4 ۶و ماع گنه 1۵۶ عسطتهاد ععصعخد۷م کعاع نز 5-1 13016
5 23/271661۲9 51004 نقط100 وصه 562500 5ع0زعط ماعماحهص علما5 عطا صز کصتع۳
6 امه گنمهند ۵ مه ۵016 156 کلامخعم عنعی-عمم فصه عنکی عطا عصنسه
,62016 هه ک۸ .ومتعم عزعنی عط) عصنسل ععمصعته ام هه عع صقن ۳60۳۵ 506 حهز
۶6 دمنعقاهی که هه عطا که ,عصق اس ت۳6 کاعغا هد مففعمص۸
8 14.91 0۷۵۲ ۵ وم عم عزعی-ممم عطا ه 1.84 همه ۳۳۵ ۵ععععطا ععصقد ۷
270۵ 1۳۵۳۵ ۳265 2/2661 لماک نقط0ا10 1۵۳ ععصع۷ کنط1 امعم عزعی ۲۳6
,۸190 .067100 عزکنی عطا وصنسل 37.11 صقطا عمط ما امعم کزعس عم عطا صز 11.61
1 علع510 1۳205 ۵1 007ع5 10۶ ۲ 00ع هنط ۳1006 ه ماک کقط ععصعاسه۷ کنط]
وکلق۲ع3 عف03 ف0صه کا0م لماع ,لهنصع عم صذ خصمصه اکعطونط عطا 3
,23 200۷76 1۵ 0600 کزعنی-عمم عطا صز 6.81 هه 3.80 ,3.26 فصونه ۳۵ عصزحه نز
5 3730۳6 0۷۵۳۵366 ,ععصقه۷ کعلزوعط عزکنی عطا عسنست 16.53 فصه 15.50
عطا وصنسل کع‌عهعوصز خط00 فصه 567۳ صز معوصز 5104 فص هماع خمصععکنه ۶و
6۰ 00286100 ۵ ۵۵ 0۵860 کز ممعقله عنطا فصه امعم عنعی
۹ جنمناهصنکصم ۲ع1عصدن عنعنن ۶و عع عنم کعاع توص خآنهع7 عطا ,12/10760۷60
8 0۷۵۳3266 ۵۲ کاصتمصه له ,امعم عزعنن-عمم عطا ۳۵۳ بجع هغلسنا [ه0هه1
عا 8ساس30 باصع 067 6101.5 عجه نو 130 وصه 54۳ از کععنوصز کمماع5 خصععقگنل
061061 ععع 3 بزاه 168060 ک۷۷۵ ععصقننه۷م اعطاونط عطا ,امعم عنعی
6[ ,ععل 510 نه 100 #صه 560075 (5.27) ۳۵ لقاع هه (6.22) آقاعص 0256 ,ر8.08)
0.41 ۵1 5006 آند 0 فصه ع0۳ ماع 00-0 ما کعگعت عع مادم 10651 186
136 + عتصقعط ع +ع1عصدی لماک عط اتاوطه ( وه صصوگصذ اصقعمصطاه ۳01065 ۲6۹۲
زین 00 عزعن-۳6م عصنسل ستطع۲ 66وی ۶م کزحلقعهه ععصعس۷ ماع نامز 5-2
)6 2200 ۶۲ 0۳62 عصنکت 0 0عامستاعه کز عزعی 5600-02860 0هه 061005
۶ 00601 6060 عط هز ما1 مه و ۳۵16 ۳۵106 ۵ کتمطاد عاطها 156 .0061
1655 کزوتولهس۸ ۷۵۳۵066 ۶ لماک 26۳005 عزعزی) وصه کزکز0-م2۳ .5-2 6[ طه 1
41ا 1۳ 58685۱ | 0۵ ۰ ۷۷۵۳ 101۱ 10۳ 5805 اصتمع 1۹0
100 - 37 1 100 - - 7 13.63 500
100 - 22 65 8 100 - - 4 23.56 ۱01
100 6 3 ا ۱22.36 ۱۵.45 100 - - 904 1.96 3۳005 1/6121
100 6 2 ا ۱47.86 ۱4.96 100 - 90.6 9.4 70185
5 ۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
00 3 7 | 5475 ۱1۵0۱۵31 - 8 8 02 ولمه‌نصعس
00 351 9 ]| 35.76 | 1۵۵۱438 - | 8954 1046 کلقاه/1 8296
28 1.66 ۱9834 | - ۱100۱ 151 ۱ 8932| 597 | 32 0
0 4۵5 | 10.63 ۱ 3826 | ۱100۱861 - | 8۵163| 18.37 آ۵اع]/2
0 را 1237 |6604 047 |۰100 - ظ 3 0.7 0۳6 7700-۵۵1
۲00۳ 6.11 ۱9389 | - ۱100۱475 ۱7288 ۱ 1356 | 8.81 0
0 ریا 1847 |۱614 100۱ - | ۱9962 0.38 1
۱0 ۱768 جود ا وید موه امد 39 ووون 609۹0
دعوم 6ج عاعند هط عاقعناصذ کاانادع71 کومخعم عزعی عم 166
06۲ 80 صقط] عمط کقط 1200 جزعطا خقطا مک کرماع5 خمصعه‌اغنل رز عاطاهنگنده 00
-300 10651 6ط] رتم560 خصعمعطکنل وصمصذ۸ +عصمنه1۳ لمعصعع عطا ۵۵ اعانه
ع۵ع51 حاهنط 560 عط) ۶و 500601 2 ,20۳65 ۵۵۲۵ ۵ کع ۵105 عاعنی 81620 زد
6 60۲ ناو صمناهتصحصم فصه کعه تهاعصت ,لماع 02560 ,0۳۵۵5
نا کصمزععاصهی خقطا خعج1 عطا ۶ص 0ععع0ه مکاعگئه صمنععاهی خصع‌نکنموند
116۵ [۵۲۵ کدی 067 49.66) عمط عجه کعل‌مزی نم 06 وصه 562 06660
3 00 ۳۵۳۵۲ کل م51 نم 00 ۳۵۵ 0عتمصنهنه دمنعقاصم ج که کا وم لماع حمذ
کالا۳5 ,06۳1005 عزکتن 136 ,1106۷6 .کاصعحهتاعصی 56۳ ۳۵ صمتاق 11 اطع 067
5 مطز ۲۵16 خصقاومصصطز هه کقط کنط1 صمنععاصی لماصعصحوص۶ عطا عاهنومز
0۳0۵5 لقهاعص مصه (23.89) کلفاعص معط مصه (22.01) لنم2ط00 ما 562 1۳۵۳۵
,(85.67) ات0۳00 060016 ما امه ملممای لفط ۶۳۵۵ 57006 ,(27.53)
1 6عم ام 51004 ک ص۳۵ ۵ نفط00 فصه 562 ما +عاعصدم کا‌عنئه صمنعقاصهی
229167 وه یز عم قوذ هه کقط ماهس ماه نط0ا10 0هه 500۳
85 ۳656 ۲۵۹۲ (0زع 002 .رماع اصععلنه اعما هم علماد 5ص ۵ 50
5-3 ع[ ها صز 600۳160 کز صمنعقاصی مد فصه کزحعطامصرط الم ع1۳
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 44
716 801 5 500 61 ۵ 0۳۳۷ 17051 ۵ط ۳۵۳۵ مزع 0۵ 1651
61 ۵0۶1۵60066 9996 00 9596 ,9096 ۳ق یندم کز [**۳] ز**] ,[*] ۰
5۰ ا 2۲ نل ک نصا وصه ماقم ما5 ندط0 ما 56۳ دادعا مزع ما0 ۴
51 02128105 کزعنی [قمصقصت 1۵۳ ومع و 16طاهاسه۷ لقدوخوصم ححاجه هه که علصز لذه 02۳۵ *
۲ هام اکمط عط موز 5-3 10016 که 0۶ اکتا 156
10۶7 240 5601025 کصعنتکنل ک صما تمطک متام 565۲ عط فصه عععام عصتامصنعه
2001 300136965 101108 عط ,5-3 علطج] جز الوم عطا ۵۵ معط
له 0666 دمنعقادم م5 کعای توص ۵۲عا عنععطاممروط اک 1656
۵۳۲۵8 1۳6 ماع 10۳62 حلاذ وصناک) کزععطاممچط اک عطا عهصناجدعوع۳
۵ 567 1۳۵۳ ماعکاحقص نقط0 ۵ 562 مت نک لقمصعص عطا ۵۶ دزوع 001
:56010 کصهتاکنل ما ماقم نوط ۵ 60۵۵ فصه اععله/3 506 نو مهد کین
[ا2 ع] تلو7۲ ع9ع ۵۵ 832960 بت اکتا۵ 206 ]زک 2/06۲ ما5 ۵۶ موعوصز
۲۵۲۵810 0۴ دزکع ام بط عطا فصه 0عاعزع کز صمنعقاصی مد عصناهنفصز عزدعطاممرط
2۳6601606 276 00۳5ع5 اعما هس کلعما5 ک ص1۳ فص خن 10 ۵ 2 562 ۳۵۳۵۵ 166 ده
۰ ۲ 06۳ 5-3 12016 هنز هلومحم کز عناعناهاد اکعا کزوع 001رط
67 0 عطا ۵ 5051 عطا ۳۵۵۵ «صمنععاصی مد کعاع نهذ اکعغ عزوعطامم یط 0دمع5
از کزوع او م/حط اک عطا ندیم ,تمه کالجیم۲ 156 و لصمصصی 2665 ۲۷7۵
4 نها ۵ (587) تطصنای عمط عطا ۳۵ صمنعقاصی ع2حلهعه ۵ اجما 12۳63
۵ که 270 ,عضنا ع52 عطا که 0ععزع عنم درماع5 اععا 3/1 کلماک کصتا مصه 66اه
۵۵ ۲۵ «مزعقاصم عزکی لغلمصعصتگ هصناه توص عزععطام‌موط [عللدهم ۵ مالنادع7
5 ۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
67 5-3 علاطها صز 500۵ کز عناعناها5 5۲ع] کزوع 50 عط1 ب0عامعععه کز 12۳665
۵ 567 1۳۵۳۵ صمنعقاص0 عطا ۵۵۲ /0۳62 طازم دزوعطاممچط اک عطا هصتصععدم)
16۵ 1۳۵۳ ۵۵۲260 معله 0هه ,ماع اعغل هه علع0اک کصع۳ ۵۳ )افص نه 100
کز 5600۳5 ۳۳۵۳6۲ 506 ۳۵5 ما اعصصعطل افص کزکی عطا که اعا هط 504
305۲ 6ط۲ 1۳۳۵ صمنعقعاصهی کنعی لقمصهص #مطک کلنوم۲ عط1 1۵۷160۰
,0۳00165 [۵ا۳۵ ما (2ش5) تطصنام عمط عطا ۳۵ ,افص علعمی ن۵ط20 ۵ (2ع56)
,و0۳65 [۵اع ,8 110عع0نع2ه علاعص 0عکط ,کا 00و0۳ 060016 ,کون 1مط
,301085 ات000 لهاعص معا حعص کلماک ند 200 ۳۵۵۵ صمنععاصی کزکی 11200
عطا مطمناععحنه ها وصه عا‌عئله صمنعقاصی عزعنی لممصعصن؟ هصنصخصی جعاک۸
,5۳ قخط 10 1۵۳۰ 1001660 کز 0عجم1عصهه کز عزکی لحنمصعص حلعنطم یز امصصعطل
6 ۹۳66۶ 7۷3۵۷۵۵ 276 فعاضم ععطا 0۵66۵ کععماصنا تحممعصصی ع۳ 1
0۳۳6۲۵۵1 هز۷ 160ص کل کلزعین معط عاد 0 عسه 10 عطا هز کع 0
۰( 200 6 ععغل زنط ۷۵) کمع سنا اممصحص 4و رنه 2۲ ۳۲ع6۵ع8) دععدماصنا
(ونلانه 1751) 2009 200 2004 06۶۵۵ 1۳306 ۳۵۳۵۵8 .5-4 13016"
6 100.49 | 17.906 | 1226.1 3.3096 1178 17.206[ 606093 2004
1.0096 105 310۹96 1345 4 12275 با 19:66 7083 2005
2006 9349.48 22.400 1217.37 2.9096 1728.11 | 13.306 | 109.48 __ 6
2007 115087 | 23.806 ۱ 1126.04 2.3096 2166.02 | 14.106 | _ 2 0.06
2008 1349136 24.106 | 2097:92 | _ 3.7090 2322:18 | 12.700 | _ 1 0.406
2009 1618707 | 29.306 145317 2.6096 2934.34 | 13.406 | _ 5 0۱.406
65 عطا که ۷/611 که مقاقل 00۳۲ منز سمخ۸تا-ص۳ کوامطی 5-4 عاطج 1
۵۵ منز صز عکوع نز ۲۵ عازمع 1 .2009 هه 2004 عصسه خکتا-ص ۳ 0666۵
از ۳6 ع16نطت۷ ,2009 ح اععطونط عطا ۷۵۳۵ معا ۳۵ م7625 تحصقص صز متا ۲۳۵
1 خصتامصهه 6۲ عنط عطا فقط متا عطا فصه ۳۵۵ 10۳۰ و۷ ۵5 5۸ت] عطا 1۳۵۵
4 ۷/۵5 2008 صذ ۳۵0 مه ۹5۸ت1] ۵طا 6۵۵۵ ع0هه ۳۵۳۵۵۵۵ .2009 صز 0206 0ع 10۵۳۵
۵ دز 1367۲6 ,5-4 عاطها ۶و کعساع 00۳۲ عمط 00 0ع5 ,156۳10۲6 افعطونط ۲۳5۵
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 46
41 له جمزعقاصم عطا اناه عساو اعادسمه ما عاطازدعو منز کز از ,110۷۷6۷6۳
0 0۲۲مطز عطا عطنعت ۶ 156۵ ۳6۷36۰ اصتامهه احمصجه فصه اممصنذ نم له
6 ,206 لهاما 1۳۵05 ۳۵۵ هن مصه هکت عطا ۵۵ ععهعادع 00 امصه
عطا 1۳۵۳ 600 فصه اممصصز که تصمصه 156 0ع 66 کز اعمصصقط لقتعصصی
5 06۷66 کطماها۲۵ 0206 صعز6 10 عطا الناوم ۵ که 220 10 7وع۷ کز ۹5۸تا
40 عط لا 1۵۳ ,6اه 30۳ +عوهی لهاما معط ومسعصصهی 10 7و۷ کز کعضاهتی
0 ا۳ع۲ 067 0.29 ۷۷۵۶5 17۵0 1۵ امه کت عهد 30 عطا 2009 ومد 2004 0۵۵
6 عطا جز معله 0صه هی جعم 0.05 ۳۵۶5 ۵۵ ۳۵۵۵ اممصز 5تا عهد 2 ۳۵
6 106 200 ۵۲۲ع 067 22.7 ۷۵۶ 1۳۵۵ ۵ امه متا عهد 800 عطا ,0600
۵1 216 نز کاآجاک 156 بصع 06۳ 14.4 ک۵ ۵۵ 1۳۵۳۵ هی عطا ۶و دمص
[ ۳۳۳۵۲۵۵ عطا هل +عاعصهن عزعن لقمصحص ۶و بونلنطزدعوم ۵ ج دز ۲۳6۳6
1 5066 1۳25 هز صمتعقاصی عزعی لقمصحصنا ۶و خصنزمم هصاسهاد عطا ۵ص 1۵
کاعا تقد 8006 ع۷ع منطعدمندآعی آحغعصنصم‌عد عط از عصناعومه فصه دمماعد
570307220 که «منامصناعه معله 0صه هط کص۳ا کم خهط0ا70 فص 2ع56)
معله ع0 1۵ام5۳ 1۲ .ومع کز ککع 020 606 0ع1طت] نز056 ,کاعغا فص 00 1۵۳ 7۵16
"کاعما تفس 00۲ 0ص ما معنامصه عز #مطاعص عصنامصددع۲ عکنسکا-ل 7 عطا اهطا 0ع01
0 3005 عم "کاعغاقص ۵۰۵ ماه دعنعک عاعل هسنصنعاطاه هه صمتعاعصی
6 ,تنم تقد ا گنه 1۵۳ عاه3 مسع۳ صقعص کم کصمتاعلو‌لی #عاقلم عطا 0۳
۲اه دمص اکعطونط عطا طزم اععا هس عطا ه که «منععاصی ۴و خصنزموم عهنانهاد
کحتهم 2366۲ ۲۵۲6 36۳۵ 0قع3 6 ۷ 00۳ 1۵۵۵ 06 صف از وال۳9 ۵ که :12365
۲ اع6ا هط عطا دز کصعمصقط خصنمم عصنانهای صمنععاصی عطا هط 5-4 12016
۱17 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
کز 36۵55 کلهاع 2 عزکه ما ۲۵۲۵ سا۳ 6ط ,5-4 عاطاج 1 صم عالناده+ جه 0ععدط
کل۵ع ع0251 5۵1 0۳۶6۳۵ 06 صف 1۲ عاصامصه +عطاهنط نم مع وله 761301
0 ع لا ۵0 02860 0صه مقس لماک نق 100 طزی نت۲۵1 عمط ع۷هط
عط اجاه کاصنوم صقع ۲۳۵ ۵ غامد جسطع۳ مناد عطا ,کلما مدع ۶0 160۳01
ما لعصصقل اعغا هم 504 نقط0ا0 1۳۵۵ تصزوم عصناهاد صمنعقاصی کزکس 11۳200۵1
6 1۵ ۳۳۳۵ ۵1 ۲۵۲6 36 باعکا 2 562 ات200 200 ,کلقاع ۳ عزعدط کز اعغا فص 1۳۵5
6 0 2960 ,النادع7 ۵ که زکاصتامصه +عطاونط 3 ۵1206 کز ملاع عزعط 1۵۶ 1620
11۳20۹1 ۲و اصنمم وصناهاد عطا مصقعص عطا ۵ غاد سطعت که کاصمصه انعم
حاعبا5 87 .علهاعط عزکهط کز اعغاق 1۳۵5 ما لعصصقن 560 ۳۵۵ صمنعقاصهی کزعنی
و خصزوم عصنانهاد عطا دز عمط «ماعی علعاعص عزعهط خقط ۳اه صق از ,رکا[د7
حاونط 23086 دز طعنط/۷ ,0۳5اعع5 )ماه 1325 حز همنعقاصم کزعس 11۳200۵1
عا 06۵6۵ عع ماگنه عطا مطد ۵ مصمن0عه عنط) ۵۶ احقعم اکقا عطا 1۵
55 200 (تل 6۵۵ ۲۳۵ 10۳8 ۵۶ تمه عطا ,کاعما تفص عطا ۶و عا۵ صمنعقعاصی
,5-4 ع01جا ۵۶ عصصای فصمعع5 فصه اعطظ عطا همعط فععت 06 هی (5) بناخاه۷۵1
5 567۳7 مصه نت106 65 صنطعصو‌نه[۲ ۲کعطاونط عطا عقط حعلصز علماعص عزعهط
و ععمدعماکنل عطا خحمطه عصنا امعم عطا حز اصنزمم فعصمتصعص عطا عصعففعصم)
کز ۵7661 56:7 گز اناه 60 نع امه 6 امصصی از معا۲۵ نان نقدصصی کاعانه 1
۵ 10۳6 ۲۳6 ۶و کصصتام ۳6 عمسعصهی بط 0۵۵ 06 صف از ,110۷۵۷6۲
۵ ۳۵1360 دز بوعنلخ۷۵12 ۶و تخصامصه 106۶۲ عطا خقطا جمناهت 1۳ ععع م0۳ 220 16۵0
اصنام 27 ۲کعاونط عط وصقط حعطاه عطا 0۵ هه ,کع۳ه [ماع 562-1 اه نم ۵06۲ 106
,1۳36۳6]۲0۲6 .0۳65 [ماع 562 ۲و سنقم عطا ما ۵عاها۵+ معله کز امه ع-ع 10
صنطاعط1200ع۲ عطا مووعلصز لماع عزعه 582-0 که ندعم عطا جعاکه اقطا #عاهاد 6 هقف
صنطاعط ۲100 عطا معط 500267 کز اعما فقس ۵۳65 آهاعص از اعماحقسد 522 066
6 صق 106 ,0۳06۲60 عجق 5تعام همهم معاماحولی للم گز ولد عدعی6
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 418
6۵20 ۳6 1۵7 مضه طلونط ۳۵1۵613 ه ام عز نامع عطا بل ای
8705 156 .(ت() 6۵2 108-16۳ 6 1۵۶ امه طاهنط ۳۵1۵013 ه 0ص (م) 7۵16
از 200 کاعما مق نقط0ا10 وصه 6۳ک طانس «منتماعجی 50006 ۵ ع۷هط اتمه 5ععن0 نز
7 3050060 ع7ه کاعماسقص ن 00 ومه 562 دز کععصقل عول1 عطا اقطا کصعع5
65 ]6۲۵ ,ات000 عم عم عوحاعصز فععتوصز عاعم مصصه کصتمع 156 ماد
7 0۶ [ع16۷ طلونط عط] ,دععنلصز حلنی از کاعماتقم 3۳0۳ ,کل نع 0هه
۵ 200 (٩) 7۵16 360۳3 622 10 پواع ۳120 ج طازنم کز نع عط :2 منامتی
0 معط اقط #عصفعم 6 صف 1۲ برس معط صطعا-ع 10 که خصمصه طاونط
8 90له 0ص عمط طامعطه ۵ +عع دم[ کععلها از 0۳اط ,عاطهلند 7 کز 106۳ 1زمد
6 8۳005 156 م06 06ع0 جسطع۳ علصز مک هی اقطا اجه ماج
5۰ 0-66 فص عصععصنهصه مکا م0 لهاعص مکعصنوامط ع0اعصز کععنوحز
40 (6) 7۵6 شطع 33625 10۷ وله 3۵120 چ طاژی کز صامتع عطا :3 نمی
عطا 1۵۶ عصنا 0عا مه عطا خقطا مصععص عتط 1 رن صوعصت 106-16 1067 7۵1301
5 136 ۵صه طاعنط کز کاعماقه خهط0 وصه 56۳ دز عععوصق لا اکصتدعد 70
000 0صه عتماج؟ لعامصعصگ تقاط روط 1۳۵۵ عم عنه کصمتعز 3
عنص۳۵ع ,تعاتاصصمی علو حلص کععنفص عامصم ۳ صصه کصامع عط1 ب1۳۵9 هنز 5ع5ع0۳0
6 ص۳قع از 0700685 7آ0 ما 7۵1۵0 عصمتمان‌اق ۵۳ 0ععهط 0هه ,و۳1۵1
6 کوز [۲۵ع ۳ عزکهط ,۲۶۵ کنطا هنز کععنوصز 0عنو5۳ 66۵ اقطا موادم
از 00ه ,ص1۲ 0۶ ماقم لعزصی عط صز عععنوصذ 6۳۵۵۵ تصنمم عصنانهاد صمنعقاصهی
6 وععنین فص کععدعاآهطل کعنصهمصمع اعما تفص علفکاه کقطا معنهاد ۵ ی
205۵1 عاصز هز مه «منعقادی عزعی لممصعصتا لماع عطا 5معز۳۵۷ پرفنه کنط1
5۵00۳۶ هگنل 0۳۵ ماقم نو ط10 ۲و مرعوز مصمزهه فصه 567 عطا اه دععنومز
عطز ,و۲ لهامع مه عنم عطا ۵۳۵ مععقط ععمعطانه کعنانسه‌عی ک ص1۳
۶ع06ز 58۳ [ق ماه از که کلاد ۵۵۲ صمزعقاصم عطا صز 0عنهنوصز م۸ -1
۳ 02733616۲5 ۶51ع] 0ع ۲0۵ بععصق امه کعناسه‌ع5 ۳۵5 که ماع اصعتمگنه
[812 ۳6200 ۵ کقط خصعصصنوه متا تصحصصی هه +عاحا ۳2 ,0۳65 16۵1
21و عط ۳۵ کصع0مقط عزکی ۲و صمزعقاصی عطا مصععص عنطا وصه ,ص۳61
102 1۳۵۳ ۳51۲ 1251 ۵۳۵8100 36 رمکلن۸ .5605 60060 عطا ۵ 12۳61
4 5ع1نوصز 61اه کعنانسهع5 ۳۵5 ۶و درماع5 گنل ما موعلصز آهمدمزهع۳
و ۱ 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
,0۳65 [12 30-6 ,0۳65 لماع ,62080066۳08 رکلقاعط عزکهط0 ,0۳0۵5 060016
[8۲ 6220 2 ک۵ط او ع موه مه نصتحصی فص علخ وهه عنصدجی معصصی
۵ ۲عا تحص لهدمزه۲ عطا ۳۵۵۵ کز صمنعقاصی کزعتی کصقعص عنطا وصه رصنطعدم0ه۳۵1
عزکنن عطا هز 716 امغا هس علع0ا5 خها10 کعاقنوصز کز وهه هماع فعصمتصعص ع
6۰ وع‌نااس0 5۵ ک قآ و 5605 ا نله ما 0:ع 5۳
7 560۳۹۲ ۳696 اقطا 5۵ طاونط ۷۵۳۷۷ کز صمنععاصی عزکس طلازم 5605 عطا 107
41 عطدمصس۸ زا۷۰12 لدعصعع عطا هز ع[م خی عم 80 صقطا ع۳مط کقط
,5661075 ۵۳6 لقاع ۵ 7613160 دز ماعنر عناهط 0-516 1065۲ عطا ,اعد
6 6۲ ت60 منم تصتصحصم فصه کع۳ه آهاعص ,لماع عزکه ,0۳۵۵6
نا 40ص 567۳ ۲و کععه6صن[ فصمنعقاصی بط 0عصعصهمل مکاعگئه روهام 120۳
7 عاهعنوصز #مخعم عزعنی حدم انوم 16 ,110/66 .06۷610060 ۵۳۵ 61اه
1۵ ۲۵ 5 عطا 2۳۵۳ کدمنعهادی حذ علم3 ما روص هه کقط صمنعقاصی بصمنععاهی
۵ ۵76۲ 5004 نقط0ا0 1۳۵۵ 0صه وات0م نی عنالهاعص فصه لماع عزعهط ۳۵۵۵ هه
5 ۵ نه8 100 200 ۲15 عطا 1۳۵۳۵۵ عم عصدم عنه کاعناه صمنعقاصی کقط) دعای ندز
7۵16 0۳۵ص هه کقط اعغا قح علما5 ن 10 0ص عتماعی مدع گنل 6۲اه 51064
1 ۳۵16 ۳۵۲۵۳۵ 622 هط تمه 5کع0۳0 07 ۵۶ کالنعه وصناعامص عتاعقطا5۵
عنطا 200 مخصامصه اکعطاونط ۲۵ معط کمنع5 صقن عدمصه حعلصز ماع عزکه 0
40 587۳ 1۳۵۳۵ تصزمم عصنانهاد صمنعهعاصی عنکس لعمصعص عطا خقطا کعای ندز
40 ,کلقاع ۳ عزعه دز رماع دنل ععمقطاننه ۳۵۵5 ما مقس علماک نو 10
40 5607 ۷۵۵۵ع0 صنطعدمنه1 عط) مکلهاع عزعه 56۳-0 جنعم م6 حعصعاکد معلد
0۳005 06016 حاکن منطعصونج1م۲ عطا صقطا +ععمدمی کز اعما هه ۵۳۵ [۵اع 1
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 50
0 ,(2012) ,۳013۳627۵ ,11300430 مد هدما بعطعمع5 معتع ه 3/0 05ع ۸
لم 70 ,3/200 لماک صوحطع1 عطا ما فهمنک عنعس لهنمصدصنم لاملا عط]
1 ع[م 156 نصمزعقادم) لقمصهص۳ لفدمناه اه *.(2012). مصسعلد 7٩ طذال۵ ۸۳۵
6 له م۳0 ملهنهم5 ۵۶ 16۷ع لهمس0ل نونعهق0ظ بکان] ۵طا
,2/610 3/0220 مه 0ععح؟ نطاع۵ط ,انقصکا وزسا0< باط۸ مقحطهق7 ,نصدل۸-
عو از ۲6 0۵ ۶1۳0205 هز کعه 2۳ هناد ۵1 امعائه 156 .(2014) منت حطهط5
,۳0 هنز کاع6اق 504 مصه 10مع 0666 کمماهلننوده ۵۶ 06۳110 مصه +عاعصه
73-7 ,8 .770 ت۷6 560020 مقصناع0 2/0 ص۳0 که ص70 ات0
,زعن 21 معحفوص۸ فص نص22 مصعکعا5 بزفعه10۳6 ماجمط ۸ بصنهک مرعل۸
:ماممابای 200 ععلع0ز5 6۳۸6۵ کمعهعاصنا ناهام فصه عصمتهاعدی عنصه 0و3 ,(2016)
«(۴) م31 ,۳۲007068 لقنصقصز۲ ۵۶ 0ع3 ,معا تفص آه دمص ۲۳۵ 3۳06066
0 ع۳ ۲ هز نع ص00 اععاحم/3 لمنمصهد۳" ,(1999) 1صزد1۵1م۵ 2 1۰ مهندط
99 ع7006) 2 310 ,46 [۷۵ ,720675 مکها5 12/17 ,عنفعس
0 1108۳20 امعامه/۹* .(2005) .۸ ,ق< 200 ون ,1137۷6 مت ما7ع4۵عظ
هماع ۵ط]** .(2014) [طع/3 .بش۸ 2 .3 ,مط0 ۳۵128 ,36 متصقصسطط 6 ملظ
-2597 .8۳ ,۷۵1.69 ,۳2۵66 ۵۲ م0[ عط1 مادم امد شوه هه عزعه
ده مطمنعقاص0م 20 .2012 بش۸ ,57127 بش۸ بعلاعمقهط0) ,3 ,866
1729-74 م31 310۵066 3/056 باصا بل ناه ما خطهنل فصه صمناهتنله ماع
1 1۵ 168 1 ق5602 فص 51066 .2012 3 مقل۲ ما ,1۵۷۵ بل ,قلختصمله)
66 3/006 0 .ل ماع تفص هصنععصه فصه ماع عل ۲۵۵ ععصعلزم مداد
8 ز بواناز اه مصل ۷ معا ,(1999) ب ,101060 +2 .3 ,ع۲عزکتاظط
0 ۳۵۵6۵۶ ۸۷۶۵4 01561 صشک بنو و۲0 داهن 7110۳ ؛ععنصمص۳0 اعماحه/2
۵ 3/06۵۲ (ه ۰-1316۳200 نع هه 10610066 ینام2 که عاعانط عا
مه دنله ۵1206 مه عجتامدل۸ .2014 ما 17200 .8 ,3808012003
4 .3:60 ۳3۵06۰ .م۸ هه ۵۵161 ۵ نعم وس عاکهعط مگ 1۳۵۳۵ کاعا 12
6 ,0۵1۵8105 506" .3 مقلع۳2طا5 هه 36 بنامع820 6 مفااع 0۹
6 م0۶ 506 ۲0۳۵1۵00 ول وق لنا80 200 .37 ,0065 .0 وقالقع026
1 ]1 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
7 1360۲ عاعسد تاه ۸ م۸ م2820 0صه .۷ مصناحق/2 .36 ,12867
,000 ,۳006165 .م۸ .7 +کو2 50۳6 10عنیر 0۵۵ آفدمنتمصعاصذ او صمنازدو ص060
8 ۵۵8105 1۵۳ عهصناد1 0 ,ق660۷ ت78 هه 36 ,12286
۰( ص52 ۵۶ علصهقطظ عبسمععط [۳006۵) 2001 ,8801-09 +26 1۷۵۵۵8
مضه هه افص لمنمصعصت دعمه دمزعقاط۲)0 ,سآ. ۷ مصاحق/3 200 31۰ ووععصا10-
0 ,33067 0016۳۵۲6 ععصع در لماک ۵۳۳ 310 اصعص که
6 و۷ مصتاحق/3 فصه .ظ ,اکن 7-116ع1 ه2طمیی بط وروت ,3 ,128637
0 200521 عاصذ هصنزم10عع0 فص 0عمملعبعل هرز صمنعقاصی ۶و جمزکعنصک 130
0 عط) مه کعداعع2۳0 مافنط عنصعادیک فصه خصعصسعد3/0 ماعنط صز ,ق1276
00۵1[ عطا 0۳ ععاانص ص00 روط اعانه مععصع ص00 حلسدهکعط علصدطظ آعصصع) اصنزه[
5ص 6 5ملککتصکصه اناوت س۷.1 مصتاحع/3 220 مشط و۳ 3 10
,20030 ,.3/20286 .7 بافن۸ 2ص منعقاهم ۵۳ 6066 0ع1عاص نهناهع۸ ۵ هزع۸ 1۳۵
سآ.۷ مطتقا7ق/2 00 .8 ,صللزد 167-716۳ 6007۵ مشهظ و38۷ ,2 ,1228637
[2طماع صز صمنعقاصم ۵۶ عمط عط نکععصعاکصن کرد #صه کعلومطای 17۳20002160
1(۰) 20033 ,۷۴/۵3/84 ۳2067 ۷۷۵۵8 126۳ .1998 حز کاعغاحهص انوم
۸ وسآ.۷ مقثاتق/3 200 .ظ ,0[ 162-17167۵51 0522 هط ,بط .3 و1286
1 ۳3165 ععصق مره ۵1 اعومص «ماع وان ۸ س3 ۷ مصا0ق3 ۵صه 34۰ ,6ع 1
.[ ,قلقنی پوصعسه صعزع۸ اکفعه عطا صز صمنعقاهی عصنساکدع 3 تنعل مداد 1132002160
(20052) ۷۰ مصناحه/3 فصه .ظ ,والزدم11600- علطم بط و۳۲۵۷ .3 ,12867
ع6 کعزع00010 3/61 ۵۶ معزوعط ۸ نصمنعههادم6 که عدناا300 نمعاصط
(20050) ۲۰ 3/20 قصه .ظ ,0للژزد 11600 -7عله2می مسظ و3۳39 ,.ل/3 ,128637
7 :کاعماتقص لقتمصعصت دعمه صمنعقاهم) .۷ مصتق/2 0ص 36 ,186
0 ,73067 001۵۳۵۵۲6 ععصع در لماک ۵۳۳۵ 3107 اصعصکعععه آمعساصصه
80 علع510 عع0عظ «مزدعنکصه1۳ بکنانهاه ۷ ,ر2014) .0 امک ععانم ۳۳
40 عصفلصه8 ۵۶ لقدس70 مقنعوزا< ۳۵ عصع۳ نعاعملسج/2 ععمعطاط ۳۵۳۵۵0
667سا کبامزع 002" (1996) 0۰ م2عمام و۷۷ فصه مش ,عمط .8 ۳1006866
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 52
۲۵۳۵0 ج عصنعت کاعاجقص آهمصمصت کصع۳ا صز 5۳۳6۵0 عطا نامع نی 12 .(2017)
0267 ,0۵۷۵۲۹10 ۷۳۵۷6 کتامتصتاصی قصه عکع موم 64 0160 صنعاعص0۳ عطا ۶و
:1016۳0606166 و0 مصوزعهام00 ۰310" (2002) بج بط0ط0عن۸ وصه .کل ۳۵۳65۶
-2223 ,(57)5 6عصقسلط 0۲ م0 ۰ کاص عم 00-10 اعاجم/3 کل ماک عصنسکعده/1
0 00۲6002 :00زع ما0 عمسعع3/0* (1999) .۴ مده‌طامعنظ هه .کل ,۳۵۳6۵
7 ۶ عع06060ع0 [۵ ۳ .(2015) 0۰۰ رمقز11 ی مشهظ مصنططانکل/3 ۳۳/۶
1-4 :2015 25210۷ عصتلده #عط عنام کتم عمط ۳۵۵06 صمنععهی
0 ,00۳657 ,02865 +علعن لهنمصمصنزط صوزع۸ عط1 (0998) .3 مصنعاعفامی
10 م8100 صنطاعه ۷ +کعنصمص۳0 مدمنمصصاصا کم عاصناعصت مکصمنای نامسآ عناهصعا درک
10702۳5 ناه[ ۷ عط1 وصنلامه3/00 0 کحهدعط ,2016 منتقطع31 ۸ 1130102۵
۳ معا نناک دزوعط] ۸ ,کاع6اسق/2 عل50 3۳۳۵۳۵۳ قصه وصنع 3/0 که مععصلهنا 0هه
,6۰ له 3005 ۶و 130602 وزخطم مک 0انط2 که +100 که ععحوعل عطا
]۳۵66 51066 ,(2016) 002قلوع0ط .ظ 6۶ یگ 1۳۵02132730 وب و۷330
36967 ,3۳:3۳۵06 0055 کعصع گنل 1656 تعزعنی لمتمصحصن 2008 عطا 1۳۵۵
1 ۸8966۲ .(2004) 0 0 ,۷68 106 66 یگ وق 52۵61۵ ,8 مصصق ص۲۵۳
-313 .۳8 ,86 ۷۵1 ,8ع1ا 5۵18 مضه کعنتصمد0 ۵1 معط ,علومتتعم عزعنی نز دمعععاصنا
۲و دمقبقه عطا تمصع 0 156 .(1996) 026 ماحقطصتمطظ ۶ سا ۰ ,بواعمنسفگک
0 ۳۵66 آهدو نصا بتعصا دمم کاصعص همع صقاهط فصه واه
و ازانا۵[2 ۷ ۲و دمزد ص12" (990ل0) .ک مخصه ۷۷۵0 200 3۸۰ وگ
(208) .3.۸ ,2076۲ 6 ,3ظ5.گ بق00تقط0 ,3 ,881087 بل و660 /زنط10
276۷۷7 ۸ نصمنعقاصم) فصه 6اعمام< آمنمصدصنط لدطاملی عطا ۵۶ ۳۷۵1۵0۵
6 66 2 اجه صز کماعج؟ جمصصی 3161660 ,8۰ متقصامطاک اصه 8 مناعنطه/72
5100 18ک2 بواتل۷۵12 وصه عمط" (2007) .5 مطعوجم ص11 وصه ۳۰ ,علناد/2
40 ۳006۶ ۵۶ م3 هم نصا باقاعگاحهم دوه کلیس مصه ک1] بلنه 1۳6
3 | 60 0۳۵8100 عزعس) آه0 ۳20 آدطامای او حادم وداوان 10
1 10020 16" (2009) .۸ مصقطکل 200 مک مصقت۸ وگ مطقلاتآ .3 .1 لنله/72
8 تعطا صذ کطدمناحمتاعصا ممصمصنط عطا ۵۳ عزعس) لعنمصهصزم لمطامل6 خصعع3
(ع962ع3 5وعطزعتاظ ۵۶ 107 م3 لمدمنه 136 بکعناعم 26 لمطامل6 +ععتطصمع
بآ ۷2266 +6 10[ز5م 0273107-116۳ ۳6۵00طظ روت ۴۵۵66 رک بععس1 ن0جق/1
,8165 ۵1300010 ۵۶ ۳۵۶0 8 تصمنعقاهی که عصنلزاع مه امعاصصط (2005) 2/0
40 ,10۷65 1زمد ,کاععککه 3/080 نصمنعماد۲0 .(2000) بظ .8 ,21/2850
,6 3/8700 ,مصعع۸ #حقطا‌نط معط صز مهططنانوه عام‌تاسد 0666۵ کمصتاز
,02965 :و6ق0 لهمصهصز۳ ندش عط1 بقلم ,۷۷۶۵۲ آمجش۸ هه ,ف6ص٩ 0810
بآ ,6ع لاس0 هه 2۳655 زد جنصنا ععل ناهد مکععصع ددع60 هه دص منعقاصمع
5106 مضه عزعت لهزمصمط۳ نوطاما6 ۵ط 1 ,(2018)ع و۸00 نصکا0 علعاه۳
۳0۰۶ مضه دععصزعظ [2 ملک مزا دم ععصعلو ۵ عصصتا معط ۳06
هام۷ 0صه جمزعقادی اقلعصقص۳ .(2017) یک یک وومط 6 و8 بظ و۴۵۷
۳00۳۳ باعماجفس عکناه تمعن بخ مصحصی حهنفصات ماصذ ماه حصخ +معبمالزم‌د
18۳1٩ 200 3/11 :114 عافق/۹ ۵ 110۷ نصمنع ما0" (2001) ج مه طامعنظ
.(2013) مکلهه820 0عرع5 نصنط۳۵ ۲ هه مس 3/0 ۵عروع5 مخصنع‌ععم73 0عع5
67 عاهاسه 10 عصنعت جوزککنصکصه مدای هدع هه ه 1/000
کعنانسهع5 ,1006 206 0 نغطمل6 مصه متا مصقتاآ که ودک ععقع :5[ع00
عم سخطتلنوه اععاحقه کم معط چ تععخم اعععه آعانمه) ,۷۷ ,51۵۳06
3عا5ع ۷ معزصصه صه لقن ۶و عصنخم لمدوتمصصاصن عط1 مخل.ط ملنصاه5
365-۰ ,(29)2 ,1974 ,۳1۵066 .7-.6سته سا اععاحفص آعازصی ۶۵۳1۵ عطا ۶و
0۳۳ ,1219 م37 ,هام 6-7 عطا ۶۳۵۳۵ ۳۵606 تصعنصقع 2/16
۰ له ۳۷106066 نصمزعهاد00 کاععاحه/< عصزع ۳" (1998) بل ,ف۷/2106
بع لنطان 106 06021 معصعظ [16 ص۳0 صمنهع ناک 10 06 حمصعجعی
1[ وا :00128100 ۳ 50065 ,(2001) 8۰ ,۷/۵066 200 0۰۷۰ مدای زنط ۷۵۵
ا۵۲ 00-0۷۵۳ مصه عنعنی لعنمصعصتا [مطامای" (2019) بنفصع3 0ن1ه 1۷
4 ۵۷۵161۲ 03960 ۷7 ۸ نعزطدس۸ تفونهک دز کاععا هه ما50 560۶ قصه کععنم آزه
1 ,4 ۷۵1۰ ,2020 ,۳127366 آ م70 صقنص1۳ ۱ 54
5100۶ 61/66 نو معط دمزع اد 1065" ,(2006) 1۰ منط1 0صه .کل و۷۵
و1 هنهزک۸ عطا عمسل رشت)ع) جمج۸ عنصمص0ع۳ عععصنطا فص عنم 1 ۶ه کاعمامد/2
16-6۰ ,(1)1 کععصعنض5 اوانصق ص۳۳ فصه خصعصعع 3/02 ۵1 آفدس70 صوزع۸
:8 1۵۳ 02060 کنط۲ که 00 02 گصن عنطا مهو زانط
زل۸ منصق‌طاهد2 6 0211 مد مف0 ۳۵6۳ :۳۵66 مکهه5 به‌هازه/2 منصاسه گر
11۳6۲0 0012810 عزکس) قوصحصز۲ 0[ ۶و طاعم عصنو 100001 .(2020)
25-4 ,(4)1 ,۳1710766 ]0 70۳۵1 1۳00 باعا 3/1 51064 ۳۵۵ ۵1 کعا 130
۳۵۷۵۲۵ ( 00210112 ,کسد5 حاع۳۵6 متفگ 2 طهاز1/0 ,2020 6 خطورمم)
| Simultaneous understanding of volatilities and changes in financial markets is very important to optimize the portfolio and risk management methods. The 2008 financial crisis led into devaluation of most assets, increased volatilities and endangered several institutional investors' survival. When the stock market' correlation is highly enhanced, risk and return management with the classic portfolio theory becomes severely challenging. In this study, to manage systematic and non-systematic risks by investors and policymakers in case of similar financial crises, the Effect of global financial crisis contagion is examined through the path of S&P500 global index, and DFM regional index of different industries of Iran Stock Market is examined using DFGM contagion test and stochastic Ornstein Uhlenbech process. The results show that Dubai Stock Market has an important role in crisis expansion into different sectors of Iran Stock Markets so that the fundamental contagion effects are channelled via this direction. Also, according to the results, the starting point of the global financial crisis contagion was the basic metals industry, and the contagin happened in metal ores and petroleum products sectors with different rates. Finally, the global financial crisis is spread into different industries of Iran Stock Market via financial links and not trough commercial ones. Identifying the direction of contagion of financial crisis provides an opportunity for investors to apply hedging and asset allocation strategies optimally. |
41,908 | 356992 | زد. پژوهش حاضر از ننوع,کارنزدیاست و با رویکرد دریافت: ۱۳۹۳/۰۶/۲۹
علم‌سنجی و تکنيکک آمارخوانی انجام شده است"جامعه آماری این پژوهش کلیه پذیرش: ۱۳۹۳/۱۱/۱۳
تولیدات علمی درباره استانهای کشور به‌عنواناثروت علمی و آماز مربوط به وضعیت
صنعت و معدن در تمام استانهای کشورابر اساس اطلاعات پایگاه‌هاتی علوم او افناوری
اطلاعات ایران» نمایه استنادی علوم ایران و نیز سالنامه‌هتای آمتاری کل کشور است.
داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی "و میانگین) و همبستگی:پیرسون مورد تجزیه 9 (
و تحلیل قرار گرفت. يافته‌ها نشان داد که در سال‌هات ۱۳۸۳.ت] ۱۳۸۷ بیشترین تعداد
تولید علم درباره استانهای کشور به ترتیب با ۴۰۵ ۲۶۳ ۰۲۶۱ ۲۲۸ و ۲۲۶ عنوان
متعلق به استانهای فارس» گلستان»مازنذران, اصفهان و تهزان بوده است. از مان ۱۲
شاخص مورد بررسی تنها ۴ شاخص تعداد پروانه بهره‌برداری از کارگاه‌های صنعتی»
میزان اشتغال در کارگاه‌های صنعتی) ارزش افزوده فعالیت/صنعتی کارگاه‌های صنعتی
و تعداد شاغلان در معادن فعال کشور با میزآن تولیدات*غلمی درباره استانهای کشور داز
دارای همبستگی مثبت بودند. با توجه به یافته‌های این پژوهش میتوان چنین بیان کرد ب<ایت‌اطلاعات
که وضعیت صنعت و معدن در تمام استانهای کشور همبستگی ناچیزی با تولیدات
کلیدواژه‌ها: شاخصهای صنعتی؟ توزیع جغرافیایی؛ ثروت علمی؛ ایران؛ تولید علم 7 ی
ید<؟ایت اطلاعانی . تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
دانشمندان علوم اجتماعی برای اشاره به مجموع داشته‌های فرهنگی» تاریخی, علمی
و اقتصادی جوامع از مفهوم «سرمايه اجتماعی» استفاده کرده‌اند. یکی از زیرشاخه‌های
سرمایه اجتماعی» داشته‌ها و اندوخته‌های علمی هر جامعه است که از آن با عنوان «سرمايه
علمی» یاد میشود (اسدی و جمالی مهموئی ۱۳۹۱). با توجه به این موارد» توانایی‌های
علمی هر کشور همانند منابع مالی و طبیعی آن» به‌منزله ثروت ملی قلمداد میشود. از
دید گاه جغرافیایی نیز مناطق و استانهای کشور دارای توسعه‌ای ناهمگون و نامتوازن
هستند. به‌طور کلی» تفاوت میزان پیشرفت و توسعه مناطق مختلف کشور میتواند
نشاندهنده توزیع نامتوازن ثروت علمی در نواحی و استانهای مختلف باشد (اسدی
شناسایی وضع موجود مناطق مختلف» اساسی‌ترین موضوع در برنامه‌ریزی توسعه
منطقهای به‌شمار می‌رود که مستلزم تجزیه و تحلیل بخشهای مختلف اقتصادی» اجتماعی»
صنعتی و ... است (قنبری» برقی» و حجاریان ۱۳۹۰). با توجه به این نکته» مطالعه ارتباط
وضعیت علمی و صنعتی مناطق بسک کشور به‌منظور برنامه‌ریزی‌های کلان؛
سباست گذاری‌های علمی و فناوری» و اختصاض عادلانه منابع» مهم به نظر میرسد. از
این رو در پژوهش حاضر با استفاده از آمارهای اراثه‌شده در پایگاه‌های علوم و فناوری
اطلاعات ایران (ایرانداک)» نمايه استنادی اعلوم ایران و سالنامه‌های آماری کل کشور
سعی شده با هدف بررسی رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علسی
در کشور رابط دو عامل تولید علم و وضعیت صنعت در تمام استانهای کشور بین
سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷ مطالعه شود. فرضيه اصلی این پژوهش بررسی وجود رابطه معنادار
بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ایران است. فرضیه‌های فرعی
نیز وجود رابطه معنادار بین هر یک از شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی
تحلیل و بررسی تولید علم در ایران در مقاله‌های متعددی مورد توجه قرار گرفته
است. پژوهشگران بسیاری با مطالعه و بررسی آمارهای منتشرشده توسط پایگاه‌های
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ... ! اسدی ومرادی ی<!ایت اطلاعات
اطلاعات علمی و مقايسه آن با آمارهای مربوط به کشورهای دیگر سعی در روشن‌نمودن
وضعیت علمی ایران داشتهاند. علیجانی و کرمی (۱۳۸۵)» نوروزی چاکلی و دیگران
(۱۳۸۶) و صبوری (۱۳۹۰) به استخراج آمار مربوط به تعداد تولیدات علمی نمایه‌شدهه
ایران در پایگاه‌های مختلف پرداختهاند. این دست آثار» وضعیت کمّی بروندادهای علمی
اسدی و جمالی مهموئی در مقالهای با عنوان «توزیع جغرافیایی ثروت علمی در
ایران» برای اولین بار به جمع آوری اطلاعات علمی تمام استانهای کشور پرداخته و سهم
هر استان را از تعداد کل تولیدات علمی نمایه‌شده در پایگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران
مشخص نموده‌اند. آنها در این پژوهش سهم هر استان از تولید علم در ایران را مشخص
نموده و از آن با عنوان ثروت علمی یاد میکنند. نتیجه‌ای که از این پژوهش گرفته شده»
این است که استانهای کشور دارای سهم یکسانی از تولید علم کشور نیستند و بین
اسدی و جلالی‌منش در مقالهای با عنوان ا«نگاشت و مصورسازی پراکندگی
جغرافیایی ثروت علمی در ایران» به بررسی چگونگی مصورسازی تولید و مصرف علم
کشور با استفاده از نقشه‌های جغرافیایی پرداختهاند. آنها بیان می کنند که استانهای کشور
به صورتی کاملا آشکار در دسته‌های مختلفی از نظر مشارکت در تولید و مصرف ثروت
علمی قرار می گیرند. جستجو برای کلیدواژه‌های مختلف نشان داد که به‌طور کلی» استان
تهران قطب تأثیرگذار علمی کشور در بسیاری از قلمروهای علمی و مطالعاتی است و
صرف نظر از استان تهران» سهم استانهای دیگر در تولید علم در موضوعهای مختلف تا
حدود زیادی بستگی به شرایط اقلیمی و وضعیت اقتصادی استان دارد (۱۳۹۲).
در خارج از کشور نیز مطالعاتی در زمینهتولید علم و شاخصهای صنعتی و اجتماعی
صورت گرفته است. کول و فیلان در مقاله «تولیدات علمی ملتها؛ از جامعه‌شناسی علم
برای تشخیص تاثیر فرایندهای اجتماعی بر تولید دانش علمی جدید یاد میکنند. آنها در
این مقاله» اطلاعات مربوط به تعداد دانشمندان و تعداد مقالاتی را که بیشتر از ۴۰ استناد
دریافت کرده‌اند برای ۹۵ کشور تا سال ۱۹۸۷ جمع آوری کردند. سپس با استفاده از این
ارقام» رتب این کشورها از نظر تعداد دانشمند و مقاله‌های پراستناد مشخص شد. آنها بیان
میکنند که از نتایج چنین پژوهش‌هایی میتوان برای تشخیص موانع پیش روی دانشمندان
ید<؟ایت اطلاعانی . تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
و برنامه‌ریزی‌های پژوهشی آینده استفاده نمود (1999 204120 :8 ع[)).
می در مقاله «ثروت علمی ملتها» با توجه به اطلاعات مربوط به تعداد مقاله‌ها تعداد
استناد به مقاله‌ها میزان هزینه کردهای تحقیق و توسعه و میزان تولید ناخالص ملی کشورها
اقدام به رتبه‌بندی علمی کشورهای جهان نمود و نتیجه گرفت که کشور ایالات متحده
دارای بالاترین میزان تولیدات علمی است و بالاترین میزان دریافت استناد در بین تمامی
کشورها و تمامی رشتههای مورد مطالعه نیز متعلق به این کشور است (1997 (۸/۵).
روسو و روسو در مقاله (شروت علمی کشورهای اروپایی» برای مطالعه میزان
فعالیتهای کشورهای اروپایی در زمینه تحقیق و توسعه» اطلاعات مربوط به تولید
ناخالص ملی» جمعیت فعال» و هزینه‌های تحقیق و توسعه را بهعنوان آمارهای درونداد و
اطلاعات مربوط به میزان انتشارات و پروانه‌های ثبت اختراع را بهعنوان آمارهای برونداد
مورد مطالعه قرار دادند. آنها از نتایج حاصل از گرد آوری این اطلاعات» برای تشخیص
تأثیرگذارترین کشورهای اروپایی در زمینه تحقیق و توسعه استفاده کرده و مشخص
نمودند که کشور سوئیس» موثرترین کشور اروپایی در زمینه تحقیق و توسعه محسوب
پاپ و وندایک در مقاله خود با عنوان «توزیع و پویایی روت ملتها» به تحلیل و
بررسی توزیع نرخ واقعی میزان تولیداناخالص داخلی "۱۲۰ کشور دنیا پرداختهاند. برای
این منظور» آنها اطلاعات مربوط به سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۹ را جمع آوری نموده و مورد
بررسی قرار دادند. نتایج» حاکی از تقسیم تمام کشورها به دو گروه است: گروه بزرگکر
کشورهای فقیر و گروه کوچک کشورهای ثروتمند. جریان و پویایی ثروت نیز از طرف
کشورهای ثروتمند به سوی کشورهای فقیر است. به‌علاوه» در اواسط دهه ۷۰ میلادی»
تعداد کشورهای فقیر افزایش ذاشته است و این اتفاق» نتیجه افزایش پراکندگی ثروت در
بین کشورهای فقیر و تمرکز ثروت در بین کشورهای ثروتمند است ( از 72 :8 2220
زیت» راهاری» بسکولارد و لاویل در مقالهای با عنوان «ظرفیت بالقوه رابطه علم و
فناوری در مناطق مختلف: مطالعه هم- محلی " جغرافیایی فعالیتهای دانشی در اتحاديه
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ... ! اسدی ومرادی ی<!ایت اطلاعات
اروپا» به بررسی انتشارات علمی و پروانه‌های ثبت اختراع ۴۶۳ منطقه مختلف در اتحادیه
اروپا پرداختهاند. هدف اصلی نویسندگان این مقاله» کشف وجود رابطه بین علم و فناوری
در مناطق مورد مطالعه است. آنها با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده» مناطق مختلف را
بر اساس خروجی‌های علم و فناوری رتبه‌بندی نموده و همچنین» سایر ویژگیهای این
مناطق مانند سطح فعالیتهای اقتصادی» علمی و فناوری را نیز نشان داده‌اند. نتيجه این
پژوهش حاکی از تمرکز فناوری در مناطق دارای سطح تولید علمی بیشتر است. طبتی
یافته‌های این پژوهش, مناطقی که بیش از دوسوم از کل تولیدات علمی را به خود
اختصاص داده‌اند» بیش از نیمی از تعداد پروانه‌های ثبت اختراع را نیز به نام خود ثبت
نموده‌اند و این نشاندهنده رابطه تنگاننگ علم و فناوری در سطح اتحاديه اروپا است
با مطالعه این مقاله‌ها میتوان نتیجه گرفت که شناسایی وضعیت علمی یک کشور در
مقاله‌های بسیاری مورد توجه قرار گرفته و اهمیت بسیاری نیز برای سیاست گذاران این
بخش دارد. با این همه» نگاه یک‌سویه و تنها به آمار مربوط به تعداد تولیدات علمی کافی
نیست و لزوم کشف عوامل موثر در تولید.علم.نیز قابل توجه است. طرح این سوال که آیا
با داشتن امکاناتی خاص در یک منطقه معین» پژوهش در این منطقه نیز بالاست یا خیسر
آغا زگر گستره وسیعی از مطالعاتی استت که قابلیتاجرا ذر این قلمرو را دارد.
بدین ترتیب» با فراتر رفتن از نگاه صرق به آمار و ارقام تولیدات علمی و بررسی کمی
وضعیت تولید علم» میتوان پژوهش‌هایی کیفی در این خصوص نیز انجام داد و
در این پژوهش با استفاده از آمار و ارقام مربوط به بخشهای صنعت و معدن کشور
که توسط مرکز آمار ایران جمع آوری شده و با توجه به اطلاعات مربوط به تعداد تولیدات
علمی داخلی با موضوع استانهای کشور که در پایگاه‌های اطلاعات علمی مرکز علوم و
فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) و نمايه استنادی علوم ایران وجود دارد» به بررسی
وجود رابطه همبستگی بین این دو گروه از اطلاعات پرداخته شد. جستجو با واردنمودن نام
تک‌تک استانهای کشور در فیلد عنوان بخش جستجوی پیشرفته هر دو پایگاه و با
ید<؟ایت اطلاعانی . تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
درنظ رگرفتن محدوده زمانی سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۸۷ انجام شد. از جستجو در فیلد تمامی
اقلام» به‌علت بازیابی موارد غیرمرتبط بسیار» صرف نظر گردید. بعد از بررسی تمام اقلام
بازیابی‌شده در دو پایگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و نیز نمايه استنادی علوم ایران»
تعداد تولیدات علمی هر یک از استانهای کشور مشخص گردید. تعداد تولیدات علمی
این دو پایگاه به‌منظور جامعیت بیشتر با یکدیگر جمع شدند و در یک جدول تنظیم
گردیدند. آنچه بهعنوان ثروت علمی استانهای کشور در این پژوهش مورد بررسی قرار
گرفته» در واقع» مجموع تعداد تولیدات علمی استانهای کشور در دو پایگاه علوم و
فناوری اطلاعات ایران و نیز نمایه استنادی علوم ایران است.
پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی است که با استفاده از روش علم‌سنجی به
انجام رسیده است. از این جهت شاخصهای صنعتی» از عناوین جداول آماری موجود در
فصل‌های صنعت و معدن سالنامه آماری کل کشور استخراج گردید. بدین‌ترتیب» ۱۲
شاخص صنعتی شامل تعداد جواز تأشیش کارگاه‌های صنعتی» تعداد پروانه‌های
بهره‌برداری از کارگاه‌های صنعتی» میزان اشتغال در کارگاه‌های صنعتی» سرمایه گذاری در
کا رگاه‌های صنعتی» تعداد شناغلان کا رگاه‌های صنعتی ارزش افزوده فعالیت صنعتی»
تعداد معادن و شاغلان در آنها مقدار تولیدات موادمعدنی» ارزش تولیدات معدنی» و
ارزش افزوده تولیدات معادن منوزد مطالعه قنزار گرفت. از نرم‌افزارهای اکسل و
اس‌پی‌اس‌اس نیز به‌منظور رسم جذاول نمودارها و تعیین میزان همبستگی بین تعداد
الف- وضعیت تولید علم با موضوع استانهای کشور در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷
به‌منظور بررسی وضعیت تولید علم درباره استانهای کشور و نیز بررسی رابطه بین
این تولیدات و شاخصهای صنعتی» ارائه گزارشی از آمارهای مربوطه ضروری به نظر
میرسد. در شکل ۱» تعداد تولیدات علمی درباره استانهای کشور در سالهای ۱۳۸۳ تا
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ... ! اسدی ومرادی ی<!ایت اطلاعات
شکل ۱. مجموع تولیدات علمي درباره استانهای ابران به تفکیک استانهای کشور
همان گونه که در شکل ۱ مشاهده میشود بیشترین میزان تولید علم درباره استان‌ها
در سالهای مورد بررسی» مربوط به استان فارس با ۴۰۵ عنوان مدرک است. بعد از آن
استانهای گلستان و مازتبران یا مداد ۲۶۳و ۲۶۵ مد رک دره‌تچه‌های بعدقی قرار
می گيرند. به‌طور متوسط در سالهای مورد بررسی».۱۲۷ مدرک علمی درباره هر استان در
پایگاه‌های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات و نمایه استنادی علوم ایران نمایه شده است.
میانگین تعداد تولیدات علمی هم استان‌ها در هر سال نیز ۷۶۲ مد رک بوده است. کم‌پودن
تعداد تولیدات علمی درباره استانهای خراسان شمالی» خراسان جنوبی و خراسان رضوی
با توجه به تفکیک آنها از یکدیگر در سالهای اخیر و اختصاص نام جداگانه به هر بخش
از آنجا که تهران بهعنوان پایتخت کشور بیشتر مراکز مهم پژوهشی و نیز تعداد
زیادی از دانشگاههای کشور را در خود جای داده است. به نظر میرسد که سهم تولیدات
ید<؟ایت اطلاعانی . تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
علمی با موضوع اين استان نیز در بین سایر استان‌ها بیشتر باشد. با این حال» آمار به‌دست
آمده بعد از جستجوی کلیدواژه نام استان در پایگاه‌های علوم و فناوری اطلاعات ایران و
نیز نمایه استنادی علوم حاکی از آن است که سهم استان فارس در مقایسه با سایر استان‌ها
بسیار بیشتر است. اما با مشاهده نام ۵ استان دارای بیشترین تولید علم بهترتیب نام
استانهای فارس» گلستان» مازندران» اصفهان و تهران دیده میشود که با توجه به وجود
امکانات صنعتی و طبیعی گوناگون در این استان‌ها» پژوهش گران بیشتری به مطالعه درباره
ب- وضعیت شاخصهای صنعت کشور در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷
وضعیت شاخصهای صنعتی مربوط به استانهای ایران و نیز تعداد تولیدات علمی
مرئبط پا این استان‌ها در جذول ۱ نشان ذاده شده است: استان فارس بیشترین تزلیدات
علمی کشور را از نظر موضوعی به خود اختصاص داده است.
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ...
جدول ۱. اطلاعات پايه تولید علم و فعالیتهای صنعتی استانهای ایران
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ...
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ...
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ... ! اسدی ومرادی ی<!ایت اطلاعات
شاغلان در کار گاههای صنعتی ۱ ۰ ۹۸۲۳۹۶ ۳۱۱۳۳۸ ۳۲۹۸
سرمایه گداری در کارگاه‌های صنعتی (میلیون ریال)۰ ۴/۴ ۱۳/۲ ۵/۳ ۱۹/۱
ارزش افزوده فعالیت صنعتی (میلیون ریال) ۷/۰ ۱۷/۲ ۸/۹ ۹/۰
مقدار تولید مواد معدنی (میلیون ریال) ۰ 1۰ ۳۷/۰ ۱/۲
ارزش تولید مواد معدنی (میلیون ریال) ۰ ۱۷۲ ۶/۹ ۱۳/۷
ارزش افزوده تولیدات معدنی (میلیون ریال) 1۰ ۳۹۵۹/۶ ۳/۹ ۱۳/۶
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ... ! اسدی ومرادی ی<!ایت اطلاعات
در میان استان‌هایی که بیشترین تعداد پروانه بهره‌برداری متعلق به آنهاست» به ترتیب»
نام ۵ استان خراسان رضوی» اصفهان» آذربایجان شرقی» تهران و گیلان دیده میشود که
با توجه به تمرکز مراکز صنعتی در این استان‌ها این نتیجه به‌خوبی قابل توجیه است. در
میان تمام استانهای کشور بهترتیب» ۵ استان تهران» خراسان رضوی» اصفهان» خوزستان و
آذربایجان شرقی بیشترین میزان اشتغال را دارند. ان استان‌ها از جمله مناطق صنعتی کشور
نیز به‌شمار می‌روند و اینکه بیشترین میزان اشتغال مربوط به این استان‌ها باشد» به خوبی قابل
بیشترین میزان سرمایه گذاری کارگاه‌های صنعتی متعلق به استان بوشهر است و
استانهای خوزستان» اصفهان» مرکزی و تهران در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بیشترین
تعداد کارگاه صنعتی متعلق به استان هرم زگان با ۳۲۹۰۸ مورد بوده است. استانهای تهران
و اصفهان به ترتیب» با ۲۱۳۶۴۰ و ۱۱۲۲۴ کارگاه صنعتی در رتبه‌های دوم و سوم قرار
می گیرند. مشاهده نام استان هرمزگان بهعنوان آستان دارای بیشترین کارگاه صنعتی در بین
تمام استانهای کشور جالب توجه است. زیرا وضعیت استان هرمزگان در مورد سایر
بیشترین میزان ارزش افزوده فعالیت«صنعتی" کا رگاه‌های«ضنعتی»به ترتیب» به استان
تهران» اصفهان» خوزستان» مرکزی و بوشهر اختصاص دارد. همچنین» در میان تمام
استانهای کشور بهترتیب» استانهای فارس» خراسان رضوی, اصفهان» سمنان و یزد
بیشترین تعداد معادن فعال کنور را به خود اختصاص داده‌اند. علاوه بر آن» بیشترین تعداد
شاغلان در معادن کل کشور متعلق به استان یزد با ۳۳۹۵۹ نفر میباشد. استانهای کرمان و
اصفهان بهترتیب» با ۳۳۰۹۴ و ۱۶۹۵۷ نفر شاغل رتبه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص
بیشترین تولید مواد معدنی به ترتیب» متعلق به استانهای یزد» اصفهان» کرمان فارس
و خوزستان است و استانهای کرمان» یزد» آذربایجان غربی» خراسان رضوی و مرکزی
دارای بیشترین ارزش تولیدات معدنی هستند. میزان ارزش افزوده معادن استانهای کرمان»
یزد» اصفهان» مرکزی و مازندران بیشتر از سایر مناطق کشور است.
ید<؟ایت اطلاعانی. .. تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
برای درک بهتر ارتباط تولیدات علمی و شاخصهای صنعتی و معدنی» نسبت
نرمال‌شده برخی از شاخصهای صنعتی به تولیدات علمی مورد ملاحظه قرار گرفت. در
شکل ۲ سرانه اشتغال‌زایی آنها در بخش صنعت و معدن به تفکیک با تولیدات علمی هر
استان مقایسه شده است. نزدیکک‌بودن خطوط به پوسته بیرونی نشاندهنده سهم بیشتر در آن
موضوع است که برای مثال» میزان اشتغال صنعتی در تهران و اشتغال در معادن در کرمان و
یزد زیاد است. همپوشانی این دو عامل با لایه مربوط به تولیدات علمی در همه استان‌ها
شاغلان در معادن ۰ تقیاغلان "اررطست .»۳.۳ تولیدات علمی سس
شکل ۲. سرانه تولید علمی استان‌ها به نست میزان شاغلان بخشهای صنعت و معدن
به‌منظور بررسی رابطه بین شاخصهای صنعتی و تولید علم درباره استانهای کشور
بین مجموع تعداد تولیدات علمی و مجموع هر یک از شاخصهای صنعتی» آزمون
همبستگی پیرسون انجام گرفت (جدول ۲). از میان ۱۲ شاخص صنعتی مورد بررسی» تنها
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ...
چهار شاخص تعداد پروانه‌های بهره‌برداری از کارگاه‌های صنعتی» میزان اشتغال در
کا رگاه‌های صنعتی ارزش افزوده تولیدات صنعتی» و تعداد شاغلان در معادن فعال کشور
دارای همبستگی مثبت و معنی‌دار با تعداد تولیدات علمی درباره استانهای کشور بودند.
تأثیر بسیار کم وضعیت صنعت در کشور بر تولیدات علمی
جدول ۲. همبستگی میان شاخصهای صنعتی و تولید علم استانهای ابران
ید<؟ایت اطلاعانی . تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
با مطالعه بر روی آمارهای پایگاه‌های داخلی مانند پژوهشگاه علوم و فناوری
اطلاعات ایران و مرکز منطقهای علوم و فناوری مشخص شد که از اطلاعات ارائه‌شده در
این پایگاه‌های علمی نیز میتوان به‌منظور ارزیابی وضعیت علمی و فناوری در کشور
استفاده نمود» زیرا بسیاری از پژوهشهای بومی انجام‌شده در کشور به پایگاه‌های
اطلاعات علمی بینالمللی راه پیدا نمی‌کنند و این در حالی است که شاید نتایج این
با جمع آوری اطلاعات صنعتی و معدنی کشور سطح برخورداری از این امکانات در
هر استان مشخص گردید. وجود امکانات صنعتی و فناوری در استانهای مختلف کشور و
نیز برخورداری از ثروت‌های طبیعی و منابع معدنی خدادادی» در دستیابی این استان‌ها به
درآمدهای حاصله» چه از طریق فرآوری در داخل کشور و چه از طریق صادرات موثر
است. هر چه درآمدهای یک کشور بیشترباشد؛ مسئولان توان بیشتری در اختصاص منایع
مالی برای اجرای پروژه‌های تحقیقاتی خواهندداشت. از آنجا که رابطه بین توان اقتصادی
و توان علمی نیز به اثبات رسیده است» این نتیجه به‌خوبی,قابل پیش‌بینی است. نتایج
پژوهش حاضر با یافته‌های اسلایولاجمالی ,( ۱۳۹۳)#معسو بوده و موید این مسثله است که
توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ایزان همگون نیت و علاوه بر آن تناسب منطقی بین
تولید علم و شاخصهای صنعتی در نواحی مختلف جغرافیایی کشور وجود ندارد.
به‌منظور تأمین پشتوانه علمی بخش صنعت و همگامی صنعت با جدیدترین یافته‌های
علمی» می‌بایست بودجه و نیروی تحقیق برای انجام تحقیقات صنعتی بیشتر گردد. از آنجا
که صنعت و شکل کلی‌تر آن» فناوری» عامل ایجاد ثروت در جامعه است و هر چه یک
جامعه صنعتی‌تر باشد سطح رفاه اجتماعی در آن بیشترامی گردد» انجام تحقیقات برای
بهبود روشهای به کار گرفته‌شده در صنعت و افزایش میزان بهره‌وری به‌منظور توسعه
دانشگاه‌ها و مراکز علمی از جمله نقاط تمرکز برای به کارگیری نیروی علمی
به‌منظور بررسی وضعیت اجتماعی از جهات مختلف هستند. در واقع» این دانشگاه‌ها هستند
که نیروی کار آینده مراکز صنعتی را آموزش میدهند و آنها را با دانش مورد نیاز صنعت
آشنا می‌سازند. بدین جهت است که مطالعه و بررسی وضعیت هر استان توسط مراکز
رابطه بین شاخصهای صنعتی و توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ... ! اسدی ومرادی ی<!ایت اطلاعات
علمی و انتشار یافته‌های این مطالعات در قالب مقاله‌های علمی, پایان‌نامه و رساله‌های
دانشجویی نشاندهنده وجود دغدغه در جامعه علمی آن استان نسبت به وضعیت صنعت
هر چه پایه‌های صنعت در یک استان قوی‌تر باشد محققان تمایل بیشتری به مطالعه
درباره وضعیت صنعت خواهندداشت» زیرا وجود سازوکار دقیق مدیریتی در صنعت» از
نحوه جمعآوری اطلاعات و آمار مربوطه و انتشار این آمار نمایان خواهد بود. محققان
به‌منظور مطالعه و بررسی و نیز برای انجام تحقیقات خود» نیازمند اطلاعات دقیتی هستند و
این اطلاعات تنها توسط مراکز دولتی جمع آوری و منتشر می گردد. از اینرو» افزایش
احساس مسئولیت دولت در قبال ارائه اطلاعات منظم و صحیح, لازمه انجام تحقیقات
تقویت مراکز علمی در تمام استان‌ها و بهبود ارتباط بین صنعت و دانشگاه به
جهت گیری‌های تحقیقاتی پژوهش گران منجر شده وان تحقیقات بهسوی حل مشکلات
منطقهای پیش خواهد رفت. اقتصاد در دنیای امروز از مهمترین دغدغه‌های اجتماعی
به‌شمار می‌رود و ایجاد موقعیت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان نیز از جمله این
دغدغه‌هاست. تقویت ارتباط بین صنعت و دانشگاه و اینجاد ساز و کارهای مدیریتی کا رآمد
به‌منظور گسترش این روابط در تمام مناطق کشور تضمیتی برای ایجاد موقعیت شغلی
اسدی» سعید. ۱۳۹۳. سنجش و مصورسای توزیع جغرافیایی ثروت علمی. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری
سس و حمیدرضا جمالی مهموئی. ۰ توزیع جغرافیایی ثروت علمی در ایران. فصلامه مطالعات
سس و عمار جلالی‌منش. ۱۳۹۲ نگاشت و مصورسازی پراکندگی .جغرافیایی ثروت غلمی:فر ایران:
صبوری» علی‌اکبر. ۱۳۹۰. تولید علم ایران در سال ۲۰۱۰.نشا علم ۲ (خرداد): ۱۰-۶.
ید<؟ایت اطلاعانی . تابسان ۱۳۹۴ | دوره ۳۰ ۱ شماره ۴
علیجانی» رحیم» و نورالله کرمی. ۱۳۸۵. بررسی بیست سال تولید علم ایران بر اساس پایگاه اطلاعاتی
نوروزی چاکلی» و عبدالرضا و دیگران. ۱۳۸۶. تولید علم ایران در سالهای ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ بر اساس آمار
پایگاه‌های موسسه اطلاعات علمی (آی‌اس آی). فصلنامه کتاب ۷۱ (پاییز): ۹۰-۷۱.
.1-23 :37 1116۳۵ کطوفاهد که وافنا موم دنه 1۵6 1999 بصقاعط2 1۰ ۵ص م5 معامع
793-4 :275 56161166 .فطوناهد اه امعم نادند 156 .1997 .8 وزرق2/1
7 2005 01 طاا۵۵ ۷ ۵1 بونانطامه وصه دونا دا .1998 لزنم ۷۵۵ 13۰ 0ص مظ ,م۳۵
8 +۵005 ۳۵۳۵06۵ او دامع ناصعن5 عط1 .1998 عم ۰ 20 ,یگ 130556۵
برع 10 صط ام عن5 ص20 .2003 +عللهت 8۰ وصه بقلم عفعه8 .ظ وصقطقط 8 .5 ,36 ما2
صز دنناد و10 مصل او دمناف‌ملا-م عنطامدع ومع ده دوعص صخ +عصمزوم: صز دموا انم
| این پژوهش به بررسی رابطه بین صنعت و میزان تولیدات علمی درباره استان های کشور می پردازد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش های کاربردی است که با استفاده از روش علم سنجی و تکنیک آمارخوانی انجام شده است. جامعه ی آماری این پژوهش کلیه تولیدات علمی درباره استان های کشور به عنوان ثروت علمی و آمار مربوط به وضعیت صنعت و معدن در تمام استان های کشور بر اساس اطلاعات پایگاه های علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، نمایه استنادی علوم ایران و نیز سالنامه های آماری کل کشور است. داده های این پژوهش با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و میانگین) و همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد که در سال های 1383 تا 1387، بیشترین تعداد تولید علم درباره استان های کشور به ترتیب با 405، 263، 261، 228 و 226 عنوان تولید علمی متعلق به استان های فارس، گلستان، مازندران، اصفهان و تهران بوده است. با توجه به آمارهای مربوط به 12 شاخص صنعت و معدن نیز به ترتیب استان های اصفهان، خراسان رضوی، یزد، کرمان و تهران بهترین وضعیت صنعت و معدن در کشور را دارا هستند. از میان 12 شاخص مورد بررسی، تنها 4 شاخص تعداد پروانه بهره برداری از کارگاه های صنعتی، میزان اشتغال در کارگاه های صنعتی، ارزش افزوده فعالیت صنعتی کارگاه های صنعتی و تعداد شاغلان در معادن فعال کشور با میزان تولیدات علمی درباره ی استان های کشور دارای همبستگی مثبت بودند. با توجه به یافته های این پژوهش می توان چنین بیان کرد که وضعیت صنعت و معدن در تمام استان های کشور، همبستگی ناچیزی با تولیدات علمی درباره این استان ها دارد |
15,823 | 523297 | واژگان کلیدی: حقوق اشراقی, لئون پترازیسکی» حقوق موضوعه, متافیزیک دینامیک.
حقوق اشراقی لثون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۱۷
انديشه لئون پترازیسکی» فیلسوف لهستانی حقوق که در نیمه دوم قرن نوزدهم و یمد
اول قرن بیستم می‌زیسته است» از اهمیت قابل توجهی در تاریخ اندیشه حقوقی برخوردار
است؛ اندیشه‌ای که تلاش داشته تا هم با حقوق طبیعی مدرن و فردگرایی و مطلق گرایی
برآمده از آن مقابله کند! و هم پوزیتبویسم دولتی و فرمالیسم ماهوی را به چالش بکشد.؟
علاوه بر اين» فاصله خود را با حقوق طبیعی کلاسيک ارسطویی نیز حفظ کند." وانگهی
پترازیسکی با وجود اینکه گاه تحت عنوان «پدر نادیده انگاشته شدهه جامعه‌شناسی حقوق»
از او یاد میشود؟ و جامعه‌شناسان حقوقی مشهوری چون تیماشف و تروینیو خود را
متعهد میدانند که بر کتاب حتموی و احلای او مقدمه بنویسند» تمام سعی خود را بر این
داشته تا دچار افراط گرایی اندیشه‌های جامعه‌شناختی نیز نشود و مفاهیم ذهنی و به‌تعبیری
متافیزیکی چون حق* و عدالت را به بهانه تضاد با واقع گرایی» از حقوق و ساختار حقوقی
حذف نگردانند؛ دغدغه پترازیسکی» ازّائه برداشتی نو او متفاوت از حقوق است* و برای
این منظور نیز قدم اول را تغییر روش شناخت از مشاهده تجربی یا متافیزیک گرایی به
این مقاله با تحلیل انديشه حقوقی پترازیسکی و البته نقد آن» تلاش دارد تا به
پرسش‌های ذیل پاسخ گوید: چگونه پترازیسکی در ین حال که مفهوم عدالت و بویژه
مفهوم حق را در ساختار حقوقی حفظ میکند توانسته است از مطلق گرایی حقوق طبیعی
7۳ .۸ بط 1300005 270 ه ۷/5 وواناه 2/0 200 12 بل 26022 1605 .1
:]1 ۶٩ وعمامنهو5 ۶و حمطاه۳ #ممندی ما ماع فع300 مصعلش۸ .4
۶ 70۳190۳۵666 0صه برعمآمنفوک کفضالع۳می6 صقل ۵۳ 0ععقط عصمن 3۶۶ تفه
۰ ۵ ,(1980) با 2 ,15 ۷۵1۰ ,۵۷16 بواعنم5 6۶ هآ بنا وقه 20 1۵۵۵
۵. محمد راسخ» حق و مصلحت, مقّالاتی در فلسفه حقوق» فلسفه حق و فلسفه ارزش (تهران: نشر نی» ۱۳۹۶) صص
مزع 0۳ ها +عمصعل مسآ همع مامط رد۳ کنا وقه ۳۵ مممعطااا مت .5 .۳ .6
,(1956) 5 ٩5 ,104 ۷۵1۰ و6۷16 1.27 هنصه 1 وکصط26 ۵۶ بوازده تا تمعصقامصص] هه
۸ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی| دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
مدرن رهایی یابد؟ به نظر میرسد این نتیجه را باید حاصل نوعی تعامل میان متافیزیکک و
واقعیت در انديشه حقوقی پترازیسکی دانست. اما پترازیسکی چگونه به این تعامل رسیده
است و در واقع چگوانه توانسته است از افتادن در دام رویکردهای جامعه شناختی افراطی
که بر تقدم ماهوی و ماهیتی واقعیت بر متافیزیک استوارند» اجتناب ورزد؟ اگر اساس
انديشه پترازیسکی تعامل پیش گفته است» آیا میتوان حقوق اشراقی پترازیسکی را
بازخوانی حقوق طبیعی کلاسيکک ارسطویی دانست؟ به سخن دیگر آیا طبیعت اشیا مبنای
حقوق اشراقی پترازیسکی است و این حقوق اشراقی نیز نماد حقوقی تحول‌گرا و
تکامل گرا است؟ و بنابراین بنیادی هنجاری و بایدانگار و نه توصیفی و هست‌انگار دارد؟
آیا انديشه پترازیسکی را باید نماد تجربه گرایی محض تلقی کرد و با میتوان به مانند
برگسن» بنیان انديشه وی را نوعی متافیزیک ت و بر همین اساس» بایدانگار تلقی کرد؟
نسبت حقوق موضوعه با حقوق اشراقی پترازیسکی چیست؟ آیا وی توانسته است معیاری
برای ارزیابی عادلانه بودن حقوق موضوعه بدست دهد.و به این ترتیب حقوق اشراقی و
نیز حقوق موضوعهه خود را از دام نسبی گرایی و در واقع .پوزیتیویسم برهاند؟ آیا مفهوم
حق در انديشه پترازیسکی معیاری.برای. رهایی از انسبی گرایی "و پوزیتبویسم میتواند
باشد؟ تحلیل پترازیسکی از خود حقوق موضوعه چیست.و آیا توانسته است آن را از
چنبره پوزیتیویسم و بویژه» پوزیتبویسم دولتی و فرمالیسم ماهوی آن برهاند؟
برای پاسخ به پرسش‌های فوق» در ابتدا ساختار حقوق و رابطه حقوق اشراقی و حقوق
موضوعه در انديشه پترازیسکی را مطالعه سپس آثار فنی تفکر حقوقی وی مورد مطالعه
قرار میگیرد. سرانجام نسبت انديشه حقوقی پترازیسکی با حقوق طبیعی مورد واکاوی
۱. ساختار حقوق و رابطه حقوق اشراقی و احقوق موضوعه در اندیشه
ساختار حقوق نزد پترازیسکی بر دوگانه حقوق اشراقی و حقوق موضوعه از یکسو و
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۱۹
ساختار حقوقی پترازیسکی مبتنی بر دوگانه حقوق اشراقی و حقوق موضوعه است.! این
دو حقوق هر کدام به دو دسته رسمی و غیررسمی تقسیم می‌شوند." پترازیسکی بر اساس
اینکه دولت -قانونگذار یا قاضی -به شناسایی و تعیین حقوق اشراقی و یا حقوق موضوعه
دست یازد یا نه» به این تقسیم‌بندی قائل شده است.؟ انصافی که قاضی برای یافتن راه حل
و فصل دعوی به آن استناد میکند - و تحوّلات نظام آنگلوسا کسون» نماد بارز آن است -
مثال برجسته‌ای از حقوق اشراقی رسمی است؛؟ حقوق مندرج در قانون دولتی و حقوق
عرفی نیز به ترتیب مصداق بارز حقوق موضوعه رسمی و حقوق موضوعه غیر رسمی‌اند."
با این حال تفاوت میان حقوق اشراقی و حقوق موضوعه تفاوتی بنیادی است؛ از نظر
پترازیسکی تفاوتهای ذیل میان حقوق اشراقی و حقوق موضوعه وجود دارد:
الف- واقعیت هنجاری* عنصر هویت‌بخش حقوق موضوعه است» در حالی که در
رابطه با حقوق اشراقی» واقعیت,هنجازی,کا رکرلدی نلبارد؛پاین»,واقعیت هنجاری است که
حقوق موضوعه را از ویژگی عینی‌بودن برخوردار میکند. به این ترتیب محتوای قاعده‌مند
آن بوسيله واقعیت‌های هنجاری" قابل شناسایی» تعریف "و تعیین است؟ به دلیل همین
قاعده‌مند بودن است که حقوق موضوعه از ایک‌نواختی نسبی برخوردار است. اما محتوای
حقوق اشراقی بوسیله هر فردی و با عنایت به شرایط آنفرد و اوضاع و احوال زندگی اوه
موقعیت اجتماعی و اشتغالات حرفه‌ای و غیره شکل میگیرد و تعریف میشود. البته این
مطلب به معنای نفی حقوق اشراقی جمعی یعنی حقوق اشراقی خانوادگی» گروهی و یا
حقوق اشراقی فلان طبقه اجتماعی نیست. اما نکته این است اشراق جمعی نیز ماحصل
اشراق‌های فردی است.* در هر حال امکان "گذار از حقوق اشراقق فردی به حقوق
موضوعه وجود دارد و قاعده‌مند شدن محتوای انصاف توسط رویه قضایی در طول قرن
۷ ۸ و ۱۹ میلادی در نظام حقوقی" آنگلوساکسون» "معنایی جز این عبور ندارد.
۰ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
ب وگوسلاوا بلسکا سرپت - که رساله خود را در موضوع انديشه حقوقی پترازیسکی به
رشته تحریر د رآورده است -نیز انصاف را تعبیر دیگری از حقوق اشراقی میداند.!
از نظر پترازیسکی» واقعیت‌های هنجاری از نظر شکل‌گیری و رشد به مانند سلول
می‌مانند که مدام در حال تکثیر است و اگر مثال و مصداقی از واقعیت هنجاری را نیز ذکر
کنیم» موقتی خواهد بود؛ هیچ واقعیت هنجاری بر واقعیت هنجاری دیگر برتری ندارد و به
سخن دیگر نوعی رابطه سلسله‌مراتبی در میان نیست؛ پترازیسکی این واقعیت‌ها را نیز به
ماهوی و شکلی (فنی) و یا اولیه و ثانویه تقسیم نمی کند؛ امری که مورد انتقاد گورویچ
است." اما فقدان این تقسیم‌بندی در انديشه پترازیسکی علت دارد؛ اولا پترازیسکی
واقعیت هنجاری را تنها در رابطه با حقوق موضوعه مطرح میکند؛ ثانبا تقسیم‌بندی فوق
با زگشت به دوگانه منبع و مبنا دارد ولی نمیتوان آن را بر واقعیت‌های هنجاری اعمال
کرد و برخی از آنها را منبع دانست او برخی دیگر را مبنا تلقی کرد؛ درست است که
واقعیت هنجاری در انديشه پترازیسکی.فقط منبع یا به تعبیر دیگر ابزار بیان قاعده حقوقی
و یا حق نیست. ابزار ایجاد آن هم.هست اما در هر حال ابزار ایجاد با مبنا تفاوت دارد.
برای مثال قانون» مبنا نیست و ابزاری است که مبنای اعتبارقواعد یعنی اراده دولت از آن
با توجه به آنچه گفته شد» مهم این است که تعدد واقغیت‌ها را میتوان نماد تحقّق
عینی نوعی کثرت گرایی و نسبی گرایی دانست." با وجود اين» پترازیسکی از باب مثال
مصادیقی از واقعیت‌های هنجاری را ذکر میکند که عبارتند از: تعهدات یک‌طرفه»
برنامه‌های حزبی یا سندیکایی» اعلامیه‌های دولتی» قانون» عرف» رويه قضایی و حتی
انديشه علمان حقوق و حتی یک عالم و برای.مثال گروسیوس.؟ در هر حال بر خلاف
6 و,تعنص دهاجم صفعل مرساانله) ۵۳و۵۳ ۷ دمص وقط بصا تنعل بل دمص
۰ ,620 ۵1 (2012 ,امه ا< کزعع2 عل دمسنمانکن نص ٩6و8۳ که ) 10۳۵ 61
دا افه 26 صمشا تاغل بل عاعنصص‌اتطصز عنطامرمعمانطم عصتا* مطعانسی ,دعع 060 .2
,6 +کلعه8) عنونلوسرز عزعمامنو5 هل عل اه ازمعل بل عنطممعمانطم عل ععنطج۸ 1۳۵
۳ مهدی شهابی» «کثرت گرایی حقوقی» تأملی در چیستی مبنای التزام آوری قاعده حقوقی و متغیرهای تحول نظام
حقوقی»» فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» سال هفدهم» شماره ۰۴۸ (۱۳۹۴)» صص ۰۱۳۹ ۰۱۴۰
:86 مب[28 ,280 ,271,276 ,262 253 ,247 و213 141 ,140 آه ان .00 مفعلز2د86 .4
4 ,(1911) و 71 .10 ازمعل بل عوزعمامطا رم عصمغطا عصتا* نمی عسلوصهه ۸
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۲۱
گورویچ که از اصطلاح واقعیت هنجاری» همبستگی و تعاون اجتماعی و نماد آن یعنی
گروههای اجتماعی و نهادهای مدنی را مدنظر دارد! و میتوان مترادف آن را نهاد
موریس هوریو دانست." در انديشه پترازیسکی این اصطلاح معنای متفاوتی پیدا میکند.
اگر پدیده حقوقی اساسا اشراقی باشد» پس واقعیت هنجاری نمیتواند و نباید عنصر
ذاتی آن تلقی گردد؛ به سخن دیگر اصالت با واقعیت هنجاری و حقوق موضوعه
پیوندیافته با آن نیست؛ اصالت دادن به حقوق موضوعه» معنایی جز افول حقوق و تحقیر
حقوق ندارد" اما می‌دانیم که پديده حقوقی به همان دلیل ماهیت اشراقی بوذن آن» فردی
اسنت و زمینه‌ساز تغارض‌ها و اختلاق‌هاست؛* به همین دلیل تمایل و گزایش به وضعی
(موضوعه) شدن در حقوق» نباید چندان مایه شگفتی باشد* و واقعیت‌های هنجاری
همانطور که گرویه نیز بر آن تصریح دارد* همین نقش را بر عهده دارند تا با تکیه بر آنها
به نوعی یکنواختی برسیم." پس اگر اختلافی پیش نیاید و افراد خود را ملتزم به حقوق
اشراقی بدانند» نیازی به حقوق موضوعه نیست. بعبارت دیگر در جایی که اختلاف نیست
رفتار افراد تابع حقوق است و این حقوق همان حقوق اشراقی است* بنابراین نمیتوان
نتیجه گرفت که اگر اختلافی" نباشد"نوبیت به حقوق نمی‌زسل؛#درست‌تر آن است که
بگوییم اگر تعارض و اختلافی نباشد» نوبت به حقوق موضوعه نمی‌رسد.
ب- حقوق اشراقی از آنجا: که فردی است از نوعی: کثرت گرایی و بالطبع نوعی
نسبی گرایی» انعطاف پذیری و انطباق‌پذیری و در واقع "تغییرپذیری برخوردار است و همین
شاخصه‌ها موجب میشود تا حقوقی نرم باشد و اقناع و نه اجبار» عنصر ذاتی آن تلقی
6 6 3201 6زنه انا تعسو ۴) ص06 عحاص 1 06 ود ما مصعاداه 3/4 غحوص۸ :569
* ,40 ۷۵1۰ ,علق3/07 06 81 عون 1/6 06 ۵۵ هنود ازمل ما ماه‌لالنش۸ 6۰ .1
:) 6۳6 11 1۵ ۵۳ 10206 زوم 16 ماژمعل بل کمعسامی یش مبامسه13 ععسه/1 .2
۲ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
گردد.! این در حالی است که حقوق موضوعه» مجموعهای از قواعد از پیش تعیین شده
غرفی و قانونیوغیره است که کلی بودن؛ شاخمنه مهم آنها است و افراد من تحت
حاکمیت آن قرار می گیرند و به همین دلیل شرایط خاص هر کدام از تابعان نظام حقوقی»
کمتر در اجرای قواعد حقوق موضوعه موثر است. از این منظر انطباق‌پذیری حقوق
علاوه بر تفاوتهای پیش گفته؛ اگر از منظر بیرونی نیز به حقوق موضوعه و اشراقی
نگریسته شود تفاوتهای ذیل میان این دو نوع حقوق بنظر میرسد؛ تفاوت‌هایی که
ذاتی نیست و میتوان آنها را سایه حضور حقوق اشراقی و حقوق موضوعه تلقی کرد.
حقوق اشراقی فرا زمانی و فرا مکانی» همیشگی و نامتغیر بنظر میآید؛ انگار که حقوق
اشراقی حاصل روش درون گرایی تجربی نیست و پیشینی و فراتجربی و يا فراذهنی است؛
ولی می‌دانیم که حقوق اشراقی مبتنی بر درون گرایی تجربی است و دقیقا به همین دلیل
پترازیسکی این ویژگیها را سایه حضور حقوق اشراقی تلقی میکند." انگاره‌ای که از
حقوق اشراقی متبادر میشود» احقوقی حقیقت گونه.است. که در مواجهه با حقوق
انگاره‌ای هم از حقوق موضوعه به ذهنمتبادر میشود. بهنظر میرسد حقوق موضوعه
و بویژه حقوق عرفی در مقایسه با حقوق اشراقی در,زندگی اجتماعی و بخصوص در
جامعه سنتی از اقتدار بیشتری در تنظیم روابط اجتماعی برخوردار است. اما از نظر
پترازیسکی این انگاره» تام و تمام نیست. واقعیت این است که در زندگی خانوادگی و
گروهی و در روابط: دوستانه و یا عاشقانه» این حقوق اشراقی است که از اقتدار و
تأثیرگذاری بیشتری در مقایسه با حقوق موضوعه برخوردار است و نقش بیشتری در
مقایسه با حقوق موضوعه - برای مثال حقوق موضوعه خانواد گی - دارد و افراد بیشتر خود
۱ مهدی شهابی» «از مطلق‌گرایی حقوقی تا نسبی‌گرایی حقوقی» نقدی بر تحلیل برونو اپتی از جریان‌های حقوقی
متعارض در پارادایم مدرئیته حقوقی»» فصلنامه مطالعات حقوق عمومی» دوره ۴۹» شماره ۴ (۱۳۹۸)» صص ۱۰۹۴و
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۲۳
حقوق و اخلاق در اندیشه پترازیسکی با یکدیگر تفاوت دارند. این تفاوت را میتوان با
این تعبیر ذکر کرد که اخلاق» جهان تبعیت است و حقوق» جهان مطالبهگری.! بعلاوه
اقلاق: ساخمازی آمردگریه اما رکتطرفهداردرو حقرق ساخناری آمردگوژه ز اعطایی -
اعطا کننده حق و سهم عادلانه اجتماعی -؟ دارد" و به همین دلیل دوطرفه و یا چندطرفه
است.؟ البته حقوق اشراقی فقط افراد را ذی‌حق نمی‌داند بلکه حیوانات را نیز ذی‌حق و
ذی‌تکلیف تلقی میکند." این در حالی است که در چارچوب اخلاق که جهان الزام هم
هستتع اساسا زابظای میا سید الق ی تکلیق ی ادطای دیگزی ورد ندآرد, بدسقن
دیگر اخلاق» فردی است و حقوق» مجموعهای از هنجارهای تنظیم کننده رفتار اجتماعی
است.* به این ترتیب» در عین حال که ارتباط میان حقوق و اخلاق از این منظر که هر دو
منشا اشراقی دارند حفظ می گردد.» از یکدیگرا جذا می‌شوند.۷
از نظر پترازیسکی رابطه حقوق اشراقی و حقوق موضوعه» عموم و خصوص من‌وجه
است." بعبارت دیگر هر کدام کارکرد و حوزه مستقلی دارند اما در برخی از مصادیق با
یکدیگر مشترکند. تعیین حسن واقبح و تشخیص امر قبیج؛از امر حسن بر عهده حقوق
اشراقی است.* حقوقی که مبتنی بر مشاهده درونی است و حسن و قبحی که با توجه به
ماهیت دینامیک اشراق درونی» بالطبع دینامیکک است. پس ماهیت دینامیکی حقوق
اشراقی مانع از این است که بتوان از مفهوم روشن و ثابتی از پیشرفت يا پسرفت سخن
گفت. حقرق توضرعم‌امئولا علده‌داز بسالمهی وبرای 6 آین‌لهادرسی است" اما
اینکه «برده‌داری قبیح است» و یا «ظلم قبیح است» را حقوق اشراقی می گوید. البته حقوق
۰ 3 (1994 ,0230186/00 +عسه۳) عنونونسز عزعم[منم5 ,تعنصصهطاحق0) صع7 ۰
,130 ,129 ,128 ,121 ,120 ,62 و60 ,48 ,47 21 مان 00۰ مفعل 361۳22 ۰
6۰ آ2 .ان 00۰ ,31/20061513 :112 21 بان 0۰ ,تعنصط0 0۵۳ .
4 م81 ,80 ,79 ۵1 .ان .00 رفکل ۳61322 .۰
+ ,59 ,52 ,48 ,47 31 .ان 00۰ رفکل 806122 ۰
۴ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
اشراقی ممکن است حسن بودن برده‌داری را تأیید کند چرا که اشراق درونی آن را تائید
میکند. اینجاست که مصادیق حسن و قبح متأثر از زمان و مکان انگاشته میشود. جالب
این است که ممکن است حقوق موضوعه» برده‌داری را لغو کند اما حقوق اشراقی
تأیی دکننده آن باشد. این کارکرد حقوق اشراقی در مصداقی که ذکر شد میتواند به
نوعی عقب گرد تلقی شود اما حقوق اشراقی گاه نقش پیش‌روندگی در مقایسه با حقوق
موضوعه ایفا میکند! و برای مثال پذیرش برابری جنسیتی در فرهنگک حقوقی فرانسه می-
مثالهای یادشده یاد آور حوزه مشترک این دو حقوق و امکان تعارض میان آن دو
است. از نظر پترازیسکی هیچ حقوق موضوعهای در هیچ کشوری نمی‌پذیرد يا نمیتواند
کاملا از منظر محتوا با حقوق اشراقی تطابق داشته باشد." اما علت شکل گیری حوزه
مشترک و مالا تعارض. يا انطباق‌ناگیری پشگت؟ اولل غلت این است که: محتوای
حقوق اشراقی با توجه به تعدد افراد» گروهها و طبقات اجتماعی» تفاوت مذهب» تفاوت
آموزش و تفاوت منافع متعدد ,و #متکثر اسّت: این؛.در: حالی است که کارکرد
یکنواخت‌سازی حقوق موضوغه با.این ویژگی حقوق اشراقی سازگار نیست و به همین
دلیل تعارض پیش میآید. علت دوم اینکه حقوق اشراقی» حقوقی تحول‌گرا است و
محتوای آن از منظر تاریخی»«یوشته با تغییر همراه است؛ تغیزی. که پترازیسکی گاه آنرا
مستمر» تدریجی و رو به پیشرفت و بهاتغبیر بوگوسلاوا بلسکا سریت در جهت پیشرفت
تمدن انسانی" میداند. این در حالی است که حقوق موضوعه ی وه به همان شاخصه
عینی بودن» از ثبات بیشتری در مقایسه با حقوق اشراقی برخوردار است و از همین‌رو
با این حال پرسش این است که سرانجام این چالش تعارض و عدم انطباق چیست؟ از
یکسو باید توجه داشت که حقوق اشراقی تلاش میکند.قا ابتدا از طریق تفسیر و نیز
اجرا بر حقوق موضوعه تأثیرگذار باشد و آن را در مسیر خود هدایت و حتی متحوّل کند
و به این ترتیب عملا تعارض پیش گفته را کاهش داده» حذف و یا کمرنگ کند. تفسیر
6۰ 2 .100 منز سای :233 ,232 ۵۳ .1010 1۰
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۲۵
منابع» اجرای روشهای تفسیری و برای مثال قباس و استخراج گزاره‌های صغروی از
اصول کلی میتواند: کاملا تحت: اشراف "حقوق اشّراقی باشد. البتّه آتأثیر اشراق: جمعی
شاید چندان چالش برانگیز نباشد اما می‌دانیم که اشراق فردی نیز در تفسیر و اجرای
حقوق موضوعه از طریق صدور آرای قضاییا» سهم قابل توجه خود را دارد.۲ حقوق
اشراقی از طریق قانونگذاری و حتی ایجاد و یا اصلاح حقوق عرفی نیز تأثیرگذار است و
از همین‌روست که پترازیسکی حقوق اشراقی را ایجاد کننده حقوق موضوعه میداند."
شایان ذکر است که این تأثیرگذاری اغلب بصورت خودجوش, آرام و بی‌سر و صدا
است و به گونهای است که حتی بازیگران حقوقی یعنی قضات - در تفسیر و قانونگذار در
وضع قاعده حقوقی - متوجه تأثیرپذیری از حقوق اشراقی نمی‌شوند.؟ گاه نیز این
تأثیرگذاری در قالب باور و اعتقادی هم‌وزن اعتقاد مذهبی بروز پیدا می کند و حقوق بشر
در انقلاب فرانسه مثال بارزی از این نوع تأثیرگذاری است.* اما در هر حال توجه به این
نکته اهمیت دارد که قدرت حقوق اشراقی نه به خاطر محتوای ذهنی و سابژکتیو آن بلکه
با این حال آنچه گفته شد نباید.ما را به این نتیجه.پرساند که حقوق موضوعه در
مواجهه با حقوق اشراقی کاملا منفعل.است و اآعتبان. خود را بطور کامل از حقوق
اشراقی اخذ میکند و یا این احقوق» جز بیان یا صورتی از حقوق اشراقی چیز دیگری
نیست؛ اولا همانطور که اشاره شد بسیازی از قواغد عینی و فنی و برای مثال بسیاری از
قواعد آیین دادرسی مدنی ربطی به حقوق اشراقی ندارند." ثانبا حقوق موضوعه هم بر
حقوق اشراقی و شکل‌گیری آن تأثیرگذار است.* از نظر پترازیسکی» حقوق اشراقی فرد
به مرور زمان از کودکی و تحت تأثیر حقوق اشراقی اطرافیان و والدین و بعد با ورود به
زندگی اجتماعی شکل می گیرد. اما حقوق موضوعه زسمی و غیر رسمی - بویژه حقوق
عرفی - نیز در شکل گیری حقوق اشراقی فردی و بالمآل حقوق اشراقی جمعی تأثیرگذار
۱. حسن جعفری تبار» منطق حیرانی در باب استدلال حقوقی (تهران: فرهنگک نشر نو ۱۳۹۹) ص ۴۲.
۶ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی| دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
است و این تأثیرگذاری زمانی که حقوق موضوعه در ساختار اجتماعی از اقتدار و احترام
برخوردار بوده و کمتر مورد نقد باشد» بیشتر هم هست. علاوه بر مثال بردگی» پترازیسکی
تصویب قانون اصلاحات ارضی در روسیه را مصداق بارزی از حقوق موضوعه موثر بر
آثار فنی انديشه پترازیسکی را میتوان از منظر دوگانه حقوق و اخلاق و دوگانه حقوق
۳-۱ نتایج فنی تفکیک حقوق از اخلاق در انديشه پترازیسکی
نتایج فنی تحلیل پترازیسکی از تفاوت حقوق و اخلاق از قرار ذیل است: اولا اجبار عنصر
حقوق خواهد بود و این اقتضای حقوق بغنوانساختاری رابطه گونه و اعطایی است تا
علاوه بر اینکه کثرت گرایی ذاتی حقوق را تعدیل می‌نماید» یکنواختی و انسجام حقوق را
نیز تأمین کند." البته این اجبار در انديشه حقوقی پترازیسکی به هیچ وجه عنصر ذاتی
حقوق نیست؛ چراکه اگر عنصر ذاتی باشد معنای آن رسمیت دادن به حقوق دولتی و
پذیرش دولت بعنوان مبنای اعتبار حقوق بجای اشراق درونی است؛" افیا نقش حقوق در
تنظیم روابط اجتماعی و موازنه میان حقوق«و تکالیف موجب میشود تا حقوق و البته
حقوق موضوعه اعتبار خود را در مزجعیتی تخقفی یعنی آهمان واقعیت هنجاری جستجو
تحلیل پترازیسکی از نش دادگاه‌ها در انديشه حقوق. اشراقی؟ و همینطور نقش
دکترین* یاد آور کار کردی است که میشل ویله برای تصمیم قاضی بعنوان نقطه پایان
3 2 بان 00.۰ رسای :140 ,113 ا3۵ .1000 .2
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۲۷
دیالکتیک در حقوق طبیعی کلاسیک قائل است! و می‌دانیم که این کار کرد به نوعی به
گورویج علاوه بر دو نتیجه فوق که پترازیسکی به آن پرداخته است» نتيجه دیگری را
نیز از نوع و معیار تفکیک حقوق از اخلاق در انديشه پترازیسکی أخذ میکند؛ نتیجه‌ای
که از نظر گورویچ» پترازیسکی کمتر به آن توجه داشته است و علت آن نیز رسوبات
باقیمانده از فردگرایی و سوژه‌گرایی در انديشه اوست که در قالب فردی بودن حقوق
اشراقی خود را نمایان می‌سازد. از نظر گورویچ ویژگی طرفینی يا چندطرفه بودن حقوق
موجب میشود تا حقوق» کلی باشد که سوژه‌ها ذیل آن و در چارچوب آن قرار دارند و
روابط مابین آنها در همین چارچوب تعریف میشود." روشن است که تلقی حقوق بعنوان
یک کل در ساختار اجتماعی» حقوقی فردگرا و مبتنی بر انديشه رسیونالیستی را نتیجه
نمی‌دهد. گورویچ با این تحلیل و آخذ این نتیجه» در واقع در تلاش است تا حقوق
پترازیسکی را با حقوق اجتماعی خود.پیوند دهد. به این ترتیب حقوق اجتماعی گورویچ
را باید مرهون تأثیرپذیری او از فلسفه حقوق روسی و.بویژه استاد خود لثون پترازیسکی
همانطور که بوگوسلاوا بلسکا سرپت بدرستی.به آن تصریح دارد" پترازیسکی ناقد
منفعت گرایانه باشد سخت مورد انتقاد" پازیسکی*است؛ بغبارت دیگر اگر بناست
عقلانیت مدرن» عقلانیت حساب گرایانه باشد و انسان را تبدیل به ماشین حساب کند.*
حقوق مبتنی بر این مبنا مورد پذیرش پترازیسکی نیست." آری پترازیسکی اشراق درونی
فردی را مبنای اعتبار حقوق - نرم حقوقی و حق فردی - تلقی میکند* و بدلیل وجود
م۸ 61 عنونعما بصا ب امن ازع ۵۳ عسوتممطط عااعسوا موعلاز 3/0۵1 1۰
,141 ,140 ,120 ,119 31 بان .00 مفل 26122 .2
65 5686 6۲ طعازس0 5عع 660 عل ازمعل بل عمغطا ها ومصماصش ,قطن .4
۰ 3 ,(2016) ,3 *3 ,94 ۷۵1۰ ,50066 61 0۳01 بفعففعبد کعمونطام و مانطم
۶ محمد راسخ» «مدرنیته و حقوق دینی» نامه حقوقی (مفید)» دوره ۶۴ شماره ۲» (۱۳۸۶)» صص ۰۱۴ ۰۱۵
۷ ناصر کاتوزیان» فلسفه حقوق» جلد اول (تهران: شر کت سهامی انتشار» ۱۳۸۰) ص ۰۱۱۶
۸ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی| دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
همین خاستگاه واحد است که تفکیک قاعده از حق و به این ترتیب تفکیک حقوق
وی !او سفوف قردی را برسیاردد ابا فد گرایی راز یکی فردگرایی معفمت گرایاند
نیست» تعبیر دیگر اشراق فردی پترازیسکی عشق است و همین واژه افسون گر است که
فرد را با «کل اجتماعی» پیوند میدهد و موجب میشود تا از اشراق فردی به اشراق
جمعی و حقوق اشراقی جمعی - حقوق اشراقی خانواده و یا حقوق اشراقی کارگران-
برسیم و تشابه شرایط اجتماعی و همبستگی روحی افراد نیز در این گذار بسیار تأثیرگذار
است.؟ همین اشراق گروهی و اشراق جامعه است که موجب میشود تا ژرژ گورویچ با
تکیه بر آن از حقوق فردگرایانه عبور کند و به «ایده حقوق اجتماعی»" برسد. تفاوت
پترازیسکی و گورویچ چندان مبهم نیست؛ اولی مبنای حقوق را در روان فردی جستجو
میکند و دومی حقوق را ذاتا امری اجتماعی تلقی میکند و منشا اعتبار حقوق را در
نهادهای مدنی و جمعی جستجو می کند. اما وجه مشت رک قابل توجهی میان آن دو وجود
دارد؛ همانطور که ژان کربونیه» استاد فرانسوی» بر آن تصریح دارد* این وجه مشت رک را
باید در تعلّق هر دو به تئوری نسبی گرایی احقوقی و پلورالیسم حقوقی جستجو کرد. تنها
تفاوت این دو این است.که پترازیسکی همانطور که خود.بر آن تصریح دارد
کثرت گرایی حقوقی را ابتدا در سطح خرداو در اسطح روابط حقوق خصوصی جستجو
میکند" و از همین‌رو قواعد بازی میان کودکان"» حس افالکانه و حق مالکیتی که بر
مبنای اشراق تجربی میان کودکان شکل می گیرد و بازی‌های قراردادی امانی و غیره که
میان آنها شکل میگیرد؛ قواعد بازی‌های ورزشی» روابط دوستی» عاشقانه؟» برادرانه»
خانوادگی و غیره را نیز بعنوان مصداق ساختار کثرت گرایانه حقوقی ذ کر میکند."" ایجاد
عشق و مودت طرفینی.میان دو انسان از نظر پترازیسکی وضعیت حقوقی و رابطه حقوقی
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۲۹
میان آن دو را دگرگون می‌سازد.! البته معنای این سخن این است که پترازیسکی وقتی
روان فردی را بعنوان مبنای حقوق اشراقی ذکر میکند. انسان معقول و متعارف را مدنظر
ندارد و به همین دلیل هم است که قواعد بازی کودکان را بعنوان مصداقی از نرم‌های
حقوق اشراقی ذکر میکند! و البته برای پترازیسکی مهم هم نیست که این نرم‌ها ممکن
است تبدیل به قواعد حقوق موضوعه نشوند و این روابط مودت و عاشقانه و یا برادرانه
مورد حمایت دادگاه‌ها و موضوع مطالعات جدی حقوقی نباشند." شایان ذکر است که
پترازیسکی در سطح حقوق موضوعه نیز نماد کثرت گرایی است و تعدد واقعیت‌های
کربونیه کمتر به کارکرد اجتماعی حقوق اشراقی توجه داشته است. به همین دلیل
است که نتیجه میگیرد گورویچ بر خلاف پترازیسکی» کثرت‌گرایی حقوقی را در
سطحی کلان‌تر جستجو میکند و گویا نفی دولت گرایی در سطح حقوق عمومی را
مهمتر یافته است تا به آن اندازه که میتوان کثرت گرایی گورویچی را دارای رنگک و
بوی سیاسی دانست.؟ در واقع از ,نظر کریونیه هداف گورویچ از به رسمیت شناختن
کثرت گرایی در سطح کلان» ایجاد نوعیموازنه میان نیروهای مختلف سیاسی - اجتماعی
گاه متعارض است. با این حال اگر:معنای: این اسخن نفی کارکرد حقوق اشراقی قر
برقراری موازنه اجتماعی اسستا"عواژنه‌ای که هشفوی/اش ر گام از طریق انقلاب ذنبال
میکند؛* قابل پذیرش نیست. وانگهی نباید از ااین.نکته غافل شد که پترازیسکی
کثرت گرایی را در سطح حقوق موضوعه نیز دنبال میکند و حقوق موضوعه او در نوع
۰ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
۳-۲ نتایج فنی دوگانه حقوق اشراقی و حقوق موضوعه در اندیشه
نگارنده با گورویچ و گروبه هم‌عقیده است که دوگانه حقوق اشراقی و حقوق موضوعه
در انديشه پترازیسکی و البته اشراق و عدالت ممزوج با عشق! از منظر فنی نتایج ذیل را به
دنبال خواهد داشت؛ نتایجی که پترازیسکی خود به آنها اذعان دارد و میتوان آنها را در
یک کلام» عبور از پوزیتیویسم حقوقی ارزیابی کرد: اولا حقوق اشراقی نقش قابل
توجهی را در تنظیم روابط اجتماعی و البته بعنوان رقیب حقوق موضوعه خواهد داشت»؛
ثانیا وجود حقوق اشراقی مانع از این است که اراده گرایی دولتی» مبنای انحصاری اعتبار
حقوق موضوعه باشد." نالثا منابع حقوق موضوعه متعدد خواهد بود و با نوعی کثرت
گرایی در منابع مواجه خواهیم بود و همین نکته به انعطاف پذیری نظام حقوق موضوعه
کمک میکند"؛ ابعا دوگان حقوق عمومی و حقوق خصوصی جای خود را به دوگاند
حقوق خدمت اجتماعی* و حقوق آزادی فردی * خواهد داد:۷
در انديشه پترازیسکی» دولت بعنوان یک نهاد اجتماعی و همانند سایر نهادها و
گروههای اجتماعی اعتبار خود: را باز هم.از اشراق درونی فردی اخذ میکند؛ این اشراق
فردی به گروهی از افراد حق اعمال حاکمیت بر افراد دیگر را اعطا میکند و اين گونه
است که مفهوم دولت شکل می گیرد؛ اما نکته این است که این حق اعمال حاکمیت
همراه با تعهد تضمین منفعت و رفاه عمومی/,است؛ بنابراین بهتر است بجای اصطلاح
«حقوق عمومی» که تنها دولت و نه سایر گروههای اجتماعی را در بر می گیرد» اصطلاح
حقوق خدمت اجتماعی را بگذاریم تا به این ترتیب هم خدمت اجتماعی را بجای قدرت
عمومی بعنوان مبنای کارکردی برای دولت یادآور باشیم و هم سایر نهادهای اجتماعی
:4 2 .ان .00 ,طع۳۷1ای :536 و535 آ3 بان 00۰ ,30۱006 :62 اه بان 00۰ مفل 26022 .3
,120 ۵۶ کممسامگ عطا ۶و حمصعنلو‌ا2 چ فص خلعوفه200 صمما" ,0ص تقطن30 .4
4 ,(2019) بآ .185 ر9 ۷۵1 با65تقلناظ بهعنلونسل 106۵ ,فقوت عص 1 نمنون37
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۱
که در درون خود ساز و کار تنظیم روابط اجتماعی را دارند و اصطلاح حقوق عمومی
نمیتواند آنها را در بر گیرد» زیر مجموعه حقوق خدمت اجتماعی قرار گیرند." گویا در
انديشه پترازیسکی» اصطلاح حقوق عمومی به پذیرش اعتبار استقلالی دولت در ایجاد
حقوق اشاره دارد. واقعیت این است که کارکرد دولت باید در چارچوب ماهیت و
کار کرد حقوق بعنوان ساختاری آمره گونه و اعطایی - اعطا کننده حق ۲ تعریف شود.۳
البته با توجه به ماهیت دینامیک اشراق درونی فردی و رویکرد ضد فردگرایانه
پترازیسکی» ماهیت این حق‌ها در عین حال که ذاتی‌اند و اکتسابی نیستند» بر اساس
چارچوب حقوق طبیعی مدرن تعریف نمی‌شود. درست است که مبنای اعتبار حق» اشراق
درونی است اما اشراق درونی انسانی که در محیط اجتماعی است. اگر پترازیسکی اشراق
انسان جزيره راییشسون را مدنظر داشته باشد» |چگونه: میتوان این اشراق را تحول‌گرا
دانست و آن را از فرد گرایی هابزی» لاکی و کانتی دور نگه داشت؟ اشراق مبتئی بر عشق
و عدالت و البته دینامیکت» اشراق انسان ,شا 94 اسی‌وگاین گونه‌اشراق است کهموجب
میشود که حق مالکیت برای مثال حقی مطلق اقلمداد.نگردد و نسبتی با ملاحظات
اجتماعی داشته باشد" موجب میشود:تا قرارداد. با اتکیه بر:اراده‌گرایی اجتماعی»
انعطاف‌پذیر باشد و اصل حاکمیت اراده و اصل آزادی قراردادی مانع پذیرش تئوری
غیرقابل پیش‌بینی بودن اوضاع و احوال نشود. این اشراقدر حوزه مسئولیت مدنی نیز
اگرچه تقصیر نوعی را بعنوان مبنا می‌پذیرد اما مانعاقبول ظرفیتهای مسئولیت مدنی
واقعیت این است که حقوق موضوعه پترازیسکی به مفهوم حقوق نوعی جامعه‌شناسان
حقوقی نزدیک میشود؛ حقوق موضوعه بسان کوه یخی می‌ماند که بسیاری از آن که
جنبه رسمی يا بعبارت دیگر دولتی" نیافته است» ناپیداست و میتوان آن قسمت از نظر
دور مانده را حقوق غیررسمی * نام گذارد» حقوقی که حاکم بر روابط فردی و گروهی
در ساختار اجتماعی و حتی ساختار فراملی است؛ نقش این حقوق غیررسمی تا به آن حد
۲ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
است که از نظر پترازیسکی مسائلی که حقوق موضوعه رسمی به حل آن همت می
گمارد در مقایسه با کیس‌ها و مسائل حل شده بوسیله حقوق غیررسمی ذره‌ای بیش
نیست! و اگرچه پترازیسکی نظریه حقوق غیررسمی خود را در اواخر قرن نوزدهم ارائه
داد اما گذشت زمان و شکل گیری قراردادهای جمعی کار سندیکاهای کارگری و بطور
کلی آنچه تحت عنوان حقوق نرم» هم در سطح حقوق داخلی و هم در سطح بین‌الملل از
آن یاد میشود» نشان داد که نظريه پترازیسکی با واقعیت انطباق بیشتری دارد و تأکید او
بر پیوند دینامیک عشق و عدالت درست است و این پیوند حقوق موضوعهای را میتواند
نتیجه دهد که برتر از حقوق دولتی است و بر آن استیلا دارد و شکل گیری حقوق
بین‌الملل و حقوق اتحادیه اروپایی نمود امروزین آن است. حقوق موضوعه غیررسمی که
نشان از پذیرش نهادهای مدنی و گروههای اجتماعی دارد عملا به شکل گیری ساختاری
دم وکراتیک و مبتنی بر همکاری می‌انجامد و دیگر سخن از استیلای نهادی اجتماعی يا
نهاد دولتی بر سایر نهادها و گروهها نخواهد بود." البته جالب اینکه در مقایسه با حقوق
اشراقی» حقوق موضوعه غیررسمی نیز ذره‌ای بیش« نیست و حقوق اشراقی از منظر
کیس‌ها و مسائل حل شده و برای مثال در مصداق حق‌های حیوانات» کلیت بسیار بیشتری
در مقایسه با حقوق موضوعه غیررسمی دارد." وانگهی احقوق اشراقی که خود مبتنی بر
روان فردی و در کل روان جمعی است و ماهیتی دینامیک و تحوّل‌گرا دارد» امکان
استیلای بر این حقوق موضوعه را دارد و روشن است که حقوق موضوعه مبتنی بر
واقعیت هنجاری و تحت استیلای این حقوق اشراقی نمیتواند در چنبره قانون دولتی که
۴ حقوق اشراقی پترازیسکی؛ مستقل از حقوق طبیعی مدرن و متفاوت از
الکساند رگرویه» استاد فرانسوی و آندره ماندلستام» استاد و دیپلمات بلاروسی» اندیشه
حقوق اشراقی پترازیسکی را اساسا انديشه حقوق/طبیعی ثلقی نمی کنتنده علت این است
که از نظر گروبه و ماندلستام» حقوق طبیعی امری ثابت و لایتغیر است و این در حالی
+ 3 .ان .00 رسای :459 اه بان 00۰ مق 151ع3/200 :258 ۵۳ من ۵0۰ 360 .2
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۳
است که حقوق اشراقی پترازیسکی دچار نوعی نسبی گرایی است و حقوقی تحول گرا و
دینامیک است.! به این ترتیب از منظر این دو اندیشمند» تفکر پترازیسکی را باید
سوای اینکه رویکرد دو استاد پیش گفته مبتنی بر انديشه حقوق طبیعی مدرن و نه
حقوق طبیعی کلاسیک میباشد. واقعیت این است که پترازیسکی نیز تقابل حقوق
اشراقی و حقوق موضوعه را بیان دیگری از تقسیم حقوق به حقوق طبیعی و احقوق
موضوعه تلقی نمی‌کند"؛ چراکه اساس انديشه حقوق طبیعی را قانون برتری میداند که
بناست معیار سنجش حقوق موضوعه و نماد استیلای بر آن باشد؛ اصطلاح حقوق طبیعی
بیان دیگری از حقوق ایده آل و حقوق مطلوب است. اما از نظر پترازیسکی حقوق اشراقی
ضرورتا ایدهآل و مطلوب نیست و حتی میتواند حقوقی غیرعقلانی و متوحشانه باشد و
اغلب هم البته همین گونه است. حتی ممکن است حقوق موضوعه عقلانی تر» ایده آل‌تر و
کامل تر از حقوق اشراقی باشد" و زمینه گذار از حقوق اشراقی متوحشانه به حقوق اشراقی
متمدنانه را فراهم کند؛ چراکه حقوق موضوعه با جا افتادن در ساختار اجتماعی و به مرور
زمان میتواند به حقوق اشراقی تحول ایابد." وانگهی حقوق اشراقی از طریق روش
درون‌نگری تجربی که همراه با مشاهده بیرونی" و.درونی *.است» قابل بازشناسی است و
روش شکل گیری آن نیز همین گونه و البته خودجوش,و حتی گاه غیرآگاهانه است." به
این ترتیب بالطبع اعتبار حقوق اشراقی راانه در اراده نه در عقلانیت طبیعی و نه در طبیعت
پترازیسکی حقوق اشراقی را ذهنی محض» متافیزیکی و بالطبع ثابت و نامتغیر
نمی‌خواهد و نمی‌داند؛ چراکه اشراق درونی واروان پیچيده انسان است که اساس انديشه
اوست و مبنای اعتبار و ایجاد کننده حقوق نزد اوست"؛ علاوه بر اینکه این اشراق ذهنی
محض و ثابت نبوده» خودجوش و متغیر نیز ااست. با این حال باید اذعان داشت که عدالت
۰ 2 .ان 00۰ ,31/13006151 :569 ,568 31 .ان 00۰ ,030065 .۰
۰ 2 .ان .00 مصقاک1ع1/1200 :619 ,618 اه .ان 00۰ ,5670616 هعاکاعط .
۴ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
تحوّل گرا بعنوان یکی از مفاهیم اساسی انديشه پترازیسکی» مفهومی است که ممکن است
حقوق اشراقی پترازیسکی را با حقوق طبیعی ارسطویی قابل مقایسه گرداند و نفی حقوق
طبیعی در انديشه وی را با تردید مواجه سازد؛ لوفور» استاد فرانسوی» با این استدلال که
مفهوم عدالت از حقوق اشراقی پترازیسکی جدا نیست» انديشه پترازیسکی را با زگشت به
حقوق طبیعی کلاسیک قلمداد میکند.! اما چرا عدالت تحول گرای پترازیسکی» انديشه
وی را با اطمینان ذیل این نوع از حقوق طبیعی قرار نمی‌دهد؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت اولا عدالت پترازیسکی» معنایی جز حقوق اشراقی
وی ندارد و رابطه عدالت پترازیسکی با حقوق» همان رابطه میان حقوق اشراقی و حقوق
موضوعه است"؛ پترازیسکی خود تصریح دارد که «عدالت» چیزی جز حقوق اشراقی با
برداشت ما نیست." ثانا واقعیت این است که پترازیسکی حقوق طبیعی را بویژه وقتی
مبنای آن در نوعی اعقلانیت طبیعی جستجو. میشود." چارچوب تکاملی و البته
ایدئولوژیک تحول و هدایت حقوق موضوعه میداند* نکته‌ای که ماندلستام نیز بر آن
تصریح دارد" و دقیقا به همین دلیل ترجیح میدهد تا.بجای اصطلاح «حقوق طبیعی» از
اصطلاح «سیاست حقوقی»" استفاده. کند. از نظر وی کارکرد «سیاست حقوقی»» ترسیم
راههای پیشرفت و اصلاح حقوق موضوعه.است.*:اما سیاست حقوقی اساسا امری خارج
از حقوق تلقی میشود و خود حقوق نیست تا به جای آن از اصطلاح حقوق طبیعی
استفاده کرد. البته پترازیسکی سیطره پوزیتبویسم را موجب چالش جدی سیاست حقوقی
می‌دانن. ثالا بنا تیست در انديشه پترازیسکی»جعواق اشراقی یا همان عذالت پترازیسکی»۹
نماد امر درست و هدف متعالی و چارچوب تکاملی و ایدئولوژیک تحول و هدایت
حقوق موضوعه باشد وحقوق موضوعه تابعی از حقوق اشراقی بوده و.خود سهمی در امر
6 ها ۵۳ معامفزد 22۷116 1۵ کتحصعل اههد عنمعل جل عمغطا ها ۳۶۶ ما فنجاما .1
,(1927) ,18 .1 ,ق3000 عاصز انمعل عل عنصغعلمه۸ مکی کعل آزعنه‌مط بصا ,00466
5۰ ,244 ,243 ,242 ,241 31 .ان 00۰ رفل 86122 .۰
۰ 2 .1010 رک ,تفگ میاه صز 12 6 تباصا اباط عصتطا10< دز معناع 7 .
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۵
درست و اعتبار آن نداشته باشد؛ پترازیسکی به تلقی عدالت بعنوان بنیان امر درست و
اصلاح و ضرورت اصلاح حقوق موضوعه بر اساس این بنیان باور ندارد" و علت را باید
در همان روند شکل گیری عدالت که درون‌نگری تجربی است» جستجو کرد. همانطور
که اشاره شد حقوق اشراقی ممکن است متوحشانه باشد و حقوق موضوعه» متمدنانه -
بنماید و البته عکس آن نیز محتمل است.؟ رابعا سیاست حقوقی پترازیسکی نیز از منظر
نگارنده و بر خلاف تصور بلسکا سرپت» بیش از آنکه یادآور تکاملی تدریجی و خطی
باشد ,یا آور آتدیشهاستاملر است کهصیرفا صورتی از حقوقّ:طبیعی ,را داره و محتواتی آن
آنچنان متغیر است که ایده آلی را تداعی نمی کند؛ باید پذیرفت که ایده آل متغیر ایده آل
از نظر پترازیسکی محتوای حقوق طبیعی و آنچه تحت عنوان قوانین طبیعی و نیز
حق‌های طبیعی از آن یاد میشود» چیزی جز انعکاس -حتی گاه ناقص - حقوق اشراقی
در ذهن انسانی نیست؛ این اندیشه که.حق‌های ذاتی و.پیشینی برای انسان وجود دارد و
انسان قبل از ورود به اجتماع از آنها برخوردار است» حکایتی از همان انعکاس ناقص
است. حق‌هایی که در مواجهه با منافع عمومی» ادعای مطلق بودن دارند و منفعت عمومی
را مضیغ می‌خواهند. البته شایان ذکر است که پترازیسکی مبنای حق و تکلیف را اشراق
تجربی میداند و این اشراق هم دز ساختار اجتماعی و در روابط اجتماعی شکل می گیرد.
علاوه بر حق‌ها انعکاس حقوق اشراقی در خارج "در قالب قوانین» ثابت و لایتغیر و
همیشگی نیز است. اما نکته این است که قوانین ثابت و لایتغیری وجود ندارد و آنچه
ثابت می‌نماین صرفا میو پوی‌آناقص و انگاره‌ای از اشزاق است.* که ,واقعیت داره همان
اشراق تجربی است کهماهیتی متغیر و تخول گزل‌دارد. نکنه آین اس "که طرفداران حقوق
طبیعی» آن تصوير و انگاره راواقعیت می‌پندارند و, بژای آن ماهیتی اصیل قائلند و این
تلقی از منظر پترازیسکی اشتباهی.نابخشودنی است. بنابر؛ عقیده پترازیسکی میتوان
پذیرفت که اشراق از منظر درون‌نگری تجربی از برتری برخوردار است و يا می‌خواهد
برخوردار باشد و احساس برتری را تداعی میکند؛ همین ویژگی هم موجب شده تا
طرفداران انديشه حقوق طبیعی منشا اعتبار قانون طبیعی را در امر برتر و دست‌نایافتنی
۶ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی| دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
چون طبیعت و یا خدا جستجو کنند. با این وجود به اين نکته توجه ندارند که اين برتری
حاصل اشراق است و اشراق» امری متحول است و نباید انعکاس بیرونی و اولیه را ملاک
از نظر پترازیسکی سوای این نکته مهم» باید توجه داشت که محتوای دکترین‌های
حقوق طبیعی بعضا گزاره‌های واقع گرایانه و مرتبط با سیاست حقوقی است؛ مباحث
مربوط به تناسب مجازات و یا مباحث راجع به عدالت توزیعی که در انديشه حقوق
طبیعی ارسطویی مطرح است از آن جمله می‌باشند. وانگهی دکترین‌های حقوق طبیعی,
گزاره‌های صرفا اخلاقی را نیز در بر میگیرند؛ گزاره‌هایی که آمره‌اند اما موجد حقی
نیستند. نکته آخر اینکه حقوق طبیعی تلاش میکند تا در قالب دکترینی هنجارساز ظاهر
شود و از یاد میبرد که در این صورت دکترین واقعیتی هنجاری است که ملاک حقوق
موضوعه است. به این ترتیب» حقوق طبیعی در قامت حقوق موضوعه عینیت پیدا می کند؛
گاهی نیز اصرار بر گزاره‌هایی بعنوان.مختوای"حقوق.طبیعی دارد که در کتاب مقدس
آمده است و اين نیز گواه دیگری است.بره‌اینکه تلاشی,دارد تا در قامت حقوق موضوعه
پترازیسکی می‌پذیرد که دکترین‌های حقوق طبیعی بعنوان بیانی از حقوق اشراقی
نقش مهمی در تدوین سیاسقاعفونی,داشته‌ان وهای ات در پیشرفت و هدایت
حقوق و قانون گذاری مشار کت داشتهاند و مانع انحخصار گرایی حقوق موضوعه و در واقع
پوزیتیویسم حقوقی شده‌اند اما روشن است که با ایجاد تئوری روانشناختی حقوق و
ایجاد علم سیاست حقوقی بر پایه دادههای روانشناختی و در کنار دوگانه حقوق اشراقی
و حقوق موضوعه, میتوان از دو اشتباهی که پوزیتیویسم مرتکب شد یعنی محدود کردن
نقش رویه قضایی و تنزل تئوری حقوق به مطالعات دگماتیک و تاریخی عبور کرد و
با وجود همه آنچه گفته شد ژرژ گورویچ استاد فرانسوی و البته شاگرد پترازیسکی»
آندیشنه استاد خود را حاوی: اتتوری احقوق اطبیعی میداند و بز این اختفاد است که
پترازیسکی بدنبال جستجوی حقوق طبیعی جدیدی است تا جایگزین حقوق طبیعی
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۷
قدیمی! کند. آری خودجوش بودن اشراق پترازیسکی» سویژ کتیویسم وی را از فردگرایی
حقوق طبیعی می‌رهاند. البته توجه او به روان فردی مانع از این هم است که انديشه
تحول گرای او را به مانند انديشه جامعه‌شناسی افراطی حقوق» خالی از مفهومی چون حق
بینگاریم. اما نکته این است که اشراق پترازیسکی با عنصر عشق عجین است و این عنصر
دو شاخصه را برای انديشه پترازیسکی به ارمغان آورده است؛ اول اینکه آن را از
فردگرایی خودمحور و منفعت گرا که انسان را ماشینی محاسبه گر می‌خواهد دور می کند
و از سوت دیگر ح رکت و نه:انفعال را برای اشنراق او نئیجه میدهد:
از نظر گورویچ و همانطور که بوگوسلاوا بلسکا سرپت نیز به آن تصریح دارد» حقوق
پترازیسکی بر دو محور استوار است؛ از یکسو مبتنی بر آرمان عشق و نه منفعت است و
عشق در انديشه پترازیسکی تنها احساسی تجربی محض نیست و اگر اصرار بر استفاده از
واژه عقلانیت داشته باشیم» نوع خاصی از عقلانیت است." اشراقی است که اعتبار خود را
از تجربه محض أخذ نمی کند نوعی فعل و انفعال درونی است اما تحوّل گرا و دینامیک
است. از سشوی دیگر حقوق پترازیسکی ,متیر امیش نامر روانی رفتار انسانی در
محیط اجتماعی است." گویا پترازیسکی در تلاش است تا.در اندايشه حقوق خود از تقابل
تجربه گرایی محض " و ذهن گرایی محض* عبور کرده او انديشه متافیزیکک تجربی * که
مبتنی بر پیوند اشراق و تجربه افزدی است را نمابندگی "؛کند؛برداشتی که بوگوسلاوا
بلسکا سرپت نیز با آن موافق است." نتيجه اتخاذ چنین رویکردی» رد روش منطق
آکسیوماتیک کانتی و به طریق اولی روش منطق نرماتیویسم مثلا کلسنی بعنوان اساس
ساتختار حقوقی است‌زنبلیده‌تمور ذاشت, که رو گردانی پتراز شین از کانت‌و کامم
به معنای پناه آوردن او به فرمالیسم ماهوی است. اما بنیان حقوق پترازیسکی بر متافیزیکک
تجربی نوید نوعی انديشه حقوق طبیعی است؛ چراکه کارکرد عشق در اشراق
۰ ,619 31 .ان .00 ,5670616 هماقاع8 یک اه 1000 ۰
+0 3 .ان 00۰ ,56706116 هماداع85 :405 ,404 اه .ان 00۰ مط ی .
۰ .00.0 مطاز ای :66 و65 ,64 31 .ان 00۰ رل 861322 ۰
۸ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی| دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
پترازیسکی» حرکت و به تعبیر دیگر همان ایده‌آل‌گرایی است و وقتی سخن از
ایده آل گرایی به میان میآید نمی توان وجود انديشه حقوق طبیعی را نادیده انگاشت. البته
وجود فکر حقوق طبیعی نزد پترازیسکی این معنا را ندارد که میتوان اشراق او را در یک
یا چند اصل کلی خلاصه کرد و بر اساس آنها نظامی هرمی شکل کانتی و یا کلسنی را
بنیان گذارد و آنگاه از روش قیاسی برای استدلال و استنتاج حقوقی بهره برد و با تکیه بر
ثابت بودن اصول» آنها را در قالب قانونی و متون قانونی ریخت! و نقش دکترین و رویه
قضایی را محدود دانست و دل‌خوش بود که نظام حقوقی اینگونه بدست آمده در عین
حرکت از ثبات برخوردار است. در حقوق طبیعی پترازیسکی» قاضی و دکترین عهده‌دار
تفسیری قاعده‌ساز و مفهوم‌ساز و تدوین‌کننده‌اند اما این نقش ممکن است در آخرین
مرحله از طریق قیاس نیز صورت پذیرد؟ و تفاوت این قباس در سطح حقوق موضوعه با
به این ترتیب و با توجه به تحلیل گورویچ» باید حقوق اشراقی پترازیسکی را همان
حقوق طبیعی او دانست. از منظر گورویچ پیوند میان عشق از یکسو و حقوق اشراقی یا
همان عدالت از سوی دیگر.در اندیشه پترازیسکی دو نتيجه مهم.را برای پترازیسکی به
ارمقان آورده است: اولا مرج اشیشتا اکن او هسجقلاق از اخلاق وجهی نداشته
باشد اگرچه پترازیسکی نسبنبه*تفاوت"آن*#ذو ی توجه*نیشتت. واقعیت این است که
تئوری فردگرا و رسیونالیستی حقوق»"شرانجام .با پناه بردن به فرمالیسم شکلی و مآلا
ماهوی " باور اوليه خود به اینکه حقوق ريشه اخلاقی دارد را از دست میدهد.تمام تلاش
پترازیسکی این است که این اتفاق نیافتد؛ فافیا عشق بعنوان ایده آل و ممزوج با عدالت يا
همان حقوق اشراقی» اصلاح مستمر حقوق موضوعه را به دنب دارد و باز هم مانع میشود
از اینکه حقوق» گرفتار هر دوانوع فرمالیسم پیش گفته بشود؟ و دقیقا همین نکته فاصل
5 .10 تعاس6 کمو 606 عل ازمعل بل عزعمامنهود هآ ,120۷65 ماقطط .3
عل ع۳زماعن17 ,ملنای ۳۵850 :53 52 21 ,(1968) ,45 ۷۵۰ عزعوامنو5 106 1316۳20
0216 عقوم مصعناهاز1 عل دوهی بعامفزد م26 اه ماه مانصعل بل عنطممعمانطم ها
۰ م11 1 (1976 .7 .0 ۰ سل نک ۳) 30۶1۵۲
,555 3 بان .00 ,6۳006۲ :405 اه بان .00 ما۷۳ :65 ,64 آق .ان 00۰ مفقل 26022 .4
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۹
ماهیت حقوق در اندیشه پترازیسکی و تفاوت مهم آن با اخلاق موجب میشود تا
گورویچ از پیوند فرد و کل اجتماعی سخن بگوید و بر اساس آن قائل به نوعی حقوق
طبیعی اجتماعی در انديشه پترازیسکی باشد؛ چراکه کل اجتماعی پترازیسکی به حذف
فرد و فردگرایی نمی‌انجامد و در عین حال فردگرایی پترازیسکی مانع واقع گرایی و
نسبی گرایی او نیست. گورویچ با تکیه بر پیوند پیش گفته» حقوق طبیعی گروسیوس را نیز
در ارتباط کامل با جامعه تعریف کرده و نام «حقوق طبیعی اجتماعی»! که همان «حقوق
طبیعی با محتوای متغیر»" است" را بر آن می‌نهد.؟ نوعی از حقوق طبیعی که حق کانتی را
نتیجه نمی‌دهد و زمینه برای پذیرش فردگرایی اجتماعی را نیز فراهم می آورد. بالطبع
«سیاست حقوقی» پترازیسکی نیز ابزار تقریب مستمر حقوق و عشق خواهد بود* و از آنجا
که عشق» ماهیتی اشراقی دارد میتواند نوعی از حقوق طبیعی را در نیمه اول قرن بیستم
نتیجه دهد که با نحله‌های سابق حقوق طبیعی» چه مدرن و چه کلاسیک متفاوت باشد و
جایگزین آنها گردد و باز احیای حقوق طبیعی به معنای بازگشت به حقوق طبیعی
کلاسیک و باز احیای آن نباشد؛ چراکه این حقوق طبیعی جدید از یکسو بر ایده آل
عشق و از سوی دیگر برمغالدهیمناضه. روان‌شناخی#وفتار آکهی.در محیط اجتماعی
نگارنده همگام با میشل ویله» استاد فرانسوی» می‌پذیرد. که بازاحیای حقوق طبیعی در
نیمه اول قرن بیستم به معنای با زگشت به حقوق طبیعی" کلاسیک ارسطویی نیست؛ چراکه
حقوق طبیعی بازاحیا شده در انديشه کسانی چون فرانسوا ژنی در نهایت» دیالکتیک را
محدوه می کند و نققع ی #رد کنزین رآرقر بازشنانسی امر درس اگمرنگت م ی ند" آما
نکته این است که پترازیسکی» قاضی و دکترین را در جستجوی حقوق محدود نمی کند
۳ گورویچ خود نیز از این اصطلاح استفاده می کند. ر.کک.
6 0 باه تنعل بل ععصه‌عقنقه ها ۵۳ وصغی کزموص ۳۳ موعلاز۷ [مط360 .7
,02 +:علعه۳) عجنهازه تنصت ععی هل خی هت ۳صمل عزمعل بل عنطم‌معملنطم ۵6 عندععع
۰ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
تا جایی که گورویچ مکتب حقوق آزاد آلمان! را به انديشه پترازیسکی نزدیک میداند؛"۲
بعلاوه حقوق موضوعه هم نزد او منحصر در قانون نیست. وانگهی حقوق اشراقی رسمی و
غیررسمی نیز میتواند بر حقوق موضوعه پترازیسکی حاکم شود. پس ظاهرا از ملفه‌های
بسیاری برای قرابت با حقوق طبیعی ارسطویی برخوردار است. علاوه بر این» وجود مفهوم
حق در انديشه اشراقی پترازیسکی» مولفه دیگری است که میتواند در نگاه اول مید
وجود فکر حقوق طبیعی نزد پترازیسکی باشد؛ حقی که ماهیتی اشراقی دارد و به همین
با این حال از منظر نگارنده و با وجود همه آنچه گفته شد» تطبیق اندیشه حقوقی
پترازیسکی با نوعی از حقوق طبیعی آسان نمی‌نماید؛ ممکن است این تردید نگارنده
موجب شود تا به برداشتی پوزیتبویستی از انديشه پترازیسکی متهم شود اما از این قضاوت
که بگذریم» واقعیت چیز دیگری است. واقعیت این است که حق پترازیسکی» حقی
دینامیک است و دینامیک بودن ذاتی و محتوایی حق که ناشی از منشأ اشراقی آن است»
صورتی از حق را بجای می گذارد و به همین دلیل هیچ تضمینی وجود ندارد که این حق
در قالب حقوق بنیادین برتراو لایتغیر انسانی نمود پیدا کند. وانگهی قاضی پترازیسکی
اگر چه نقش قابل توجهی دارد و میتواند.به جستجوی انصاف که دریچه‌ای برای ورود
حقوق اشراقی است بپردازد اما نکته این است که جستجوی او و تصمیم او حتی اگر نقطد
پایان دیالکتیک ارسطویی باشد» نماد جستجوی امر درست نیست؛ چراکه حقوق اشراقی
پترازیسکی قصد آن ندارد تا بنیان امر درست باشد. از همین‌روست که حقوق اشراقی یا
همان عدالت بنا نیست در انديشه پترازیسکی» چارچوب اصلاح و تکامل ایده آلیستی
مسأله‌ای که باقی می‌ماند»»ارتباط ,سیایست حقوقیع :با تحدالت پترازیسکی است. آیا
نوعی تجانس میان آن دو وجود دارد تا بااتکیه بر آن قائل به وجود انديشه حقوق طبیعی
باشیم؟ حقوق اشراقی و يا همان عدالت پترازیسکی» اسیر زمان و مکان است و به همین
دلیل گاه متوحشانه می‌نماید و گاه متمدنانه. درست است که متحول است اما تکاملی
ایده آلیستی را دنبال نمی کند که اگر این گونه بود گاه از حقوق موضوعه عقب‌تر نمی-
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۱
بود. میتوان سیاست حقوقی را تعبیر دیگری از حقوق طبیعی انگاشت اما این حقوق
طبیعی با وجود عدالت پترازیسکی و نقش موثر آن» بناست چه کارکردی داشته باشد و
چه نسبتی با آن داشته باشد؟ چگونه میتوان پذیرفت که اشراق موجود در غدالت
اشراقی» ایده آلیستی نیست و سیاست حقوقی بعنوان علم مبتنی بر دادههای روانشناختی»
ایده آلیستی است؟ مسیر حرکت ایده آلیسم سیاست حقوقی کجاست و آیا سرانجام
میتواند ما را از فضای پست‌مدرن‌گونه‌ای که پترازیسکی با حقوق اشراقی یا همان
عدالت خود فراهم میآورد» رهایی دهد؟ آری از پوزیتیویسم دولتی رهایی میدهد اما
آپا رهایی از پوزیتبویسم دولتی به معنای وجود انديشه حقوق طبیعی است؟ وجود همین
تردیدها است که اصرار بر وجود انديشه حقوق طبیعی نزد پترازیسکی را با چالش همراه
انديشه حقوقی پترازیسکی را باید رویکردی روانشناختی و در عین حال» جامعه‌شناختی
به حقوق دانست. دیدگاهی که دغدغهه تعامل متافیزیک و واقعیت را دارد و بنیان این
تعامل را در سوبژکتبویسمی دینامیک می‌پاید. به این ترتیب مبنای اعتبار حقوق نه
عقلانیت کانتی است و نه طبیعت اشیای ارسطویی سوب ژ کتیویسم دینامیک در عین حال
که مانع میشود که حق مفهومی متافیزیکی.و ذهنی محض باشد. از انحصارگرایی دولتی
در حقوق هم جلوگیری میکند و با توجه به این دو نکته میتوان قائل بود که پترازیسکی
توانسته است از پوزیتبویسم,دولتی و اجتماعی محض عبور کند. تردیدی نیست که حقوق
مبتنی بر درون‌نگری تجربی پترازیسکی» قرابت قابل توجهی با انديشه حقوق طبیعی
کلاسیک ارسطویی دارد؛ چراکه مجال قابل توجهی را به قاضی و دکترین برای
جستجوی حقوق قائل میشود و علاوه بر اینکه حقوق موضوعه منحصر در قانون دولتی
نیست» قاضی و دکترین نیز محدود به حقوق موضوعه نیستند و از دریچه انصاف
می‌توانند به جستجوی حقوق اشراقی بپردازند و نقطه پایان دیالکتیک باشند. با این حال
تفاوت قابل توجهی میان انديشه حقوقی پترازیسکی و حقوق طبیعی ارسطویی وجود
دارد. بنیان حقوق ارسطویی» امر درست است که باید به جستجوی آن پرداخت و با تکیه
بر آن تحولی تکاملی و پیش‌رونده را در حقوق دنبال کرد و امیدوار بود که برای مثال از
۲ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
بردگی به: آزادی فردی رسید. اما حقوق پترازیسکی مبتنی بر مشاهده درونی است و حسن
و قبحی را نتیجه میدهد که با توجه به ماهیت دینامیک اشراق درونی» بالطبع دینامیک
است و ایده آلیسم را نیز متغیر می‌خواهد تا به آنجا که به سختی میتوان از مفهوم روشن و
از نظر فنی» انديشه حقوقی پترازیسکی آثار ذیل را به دنبال دارد: الف- در حوزه
مالکیت» مالکیت در عین حال که حق تلقی میشود» وصف مطلق بودن را نخواهد داشت
و میتوان آن را به لحاظ منافع اجتماعی و عمومی محدود کرد و البته کاملا امیدوار بود
که حق اشراقی دانستن آن در انديشه پترازیسکی نوعی کمونیسم حقوقی را بدنبال نداشته
باشد؛ ب- در حوزه قرارداد؛ اندیشه پترازیسکی» قراردادی فردگرا یعنی قراردادی که با
تئوری غیرقابل پیش‌بینی بودن اوضاع و احوال همراهی نداشته باشد را نتیجه نمی‌دهد.
حقوق قرارداد پترازیسکی علاوه بر اینکه تعدیل قضایی قرارداد را می‌پذیرد» زمینه را
برای شکل‌گیری قراردادهای جمعی نیز فراهم میکند؛ پ- در حوزه مسئولیت مدنی؛
انديشه پترازیسکی» تقصیر نوعی وانه تقصیر مبتنی بر عقلانیت طبیعی را بعنوان مبنا نتیجه
میدهد و البته نافی مسئولیت مدنی اجتماعی هم انیست و اشراق جمعی پترازیسکی
جایگاه شایسته آن را تضمین میّ‌کند؛ ت-اندشه,حقوقی,پتر ازیسکی زمینه شکل گیری
حقوق کار و حقوق تأمین اجتماعی را فراهم میآورد وآدر اعین حال به دولت رفاه
توتالیتر نمی‌انجامد؛ ث- در چارچوب انديشه پترازیسکی» در عین حال که نسل اول
حقوق بشر میتواند جایگاه خود را داشته باشد» نسل دوم و برای مثال حق بر تأمین
اجتماعی و نیز نسل‌های دیگر جایگاه خود را خواهند داشت. البته با توجه به ضعف
انديشه پترازیسکی در تضمین ایده آلیسم» ممکن است جایگاه حقوق بشر ثبات مورد
انتظار را در ساختار حقوقی نداشته باشد.و حتی با گذار از آن مواجه شویم؛ ج- از منظر
تفسیر حقوق» انديشه پترازیسکی نوعی فرمالیسم شکلی و به.طریق اولی» فرمالیسم ماهوی
را نتبجه نمی‌دهد. بعبارت دیگر حقوق و قانون یکسان نخواهند بود و فضا برای منطق
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۴۳
- جعفری تبار» حسن» منطق حیرانی در باب استدلال حقوقی (تهران: فرهنگک نشر نو ۱۳۹۹).
5 راسخ» محمد» حق و مصلحت» مقالاتی در ففلسفه حتقوق» فلس حق و فلسفهه ارزش (تهران:
- کاتوزیان» ناصر فلسفه حتوی» جلد اول (تهران: شر کت سهامی انتشار» ۱۳۸۰).
- راسخ» محمده» «مدرنیته و حقوق دینی»» نامه حقوقی (مفید)» دوره ۶۴ شماره ۲ (۱۳۸۶).
- شهابی» مهدی,» «از مطلق گرایی حقوقی تا نسبی گرایی حقوقی» نقدی بر تحلیل برونو اپتی از
جریان‌های حقوقی متعارض در پارادایم مدرنیته حقوقی»» فصلنامه مطالعات حقوق عمومی»
- شهابی» مهدی» «کثرت گرایی حقوقی» تأملی در چیستیمبنای التزامآوری قاعده حقوقی و
متغیرهای تحول نظام حقوقی»» فصلنامه پژوهش حقوق عمومی» سال هفدهم» شماره 4۴۸
8 . نتعصصنکل ومع عمط بعفافنیع0ط بعااع م5 هاداع 8 -
(606) ۷۵۳۵6۳ فصمصوقط بح تنعل جل کعصد تاد کصمناها 165 ن۳2
عل وعتنهازد نصا 3۳68965 نکنهه) 106 24 706 محعتصصمطته) صقع[
9(۰ ,کا2 /86 020 نکنه8) عبسونوزسز زو امک مصقعل عنصص0 )۰ -
160 ع56 24 ع27 ا[0 27 بل عنامو‌عمانام 1۵ 04 ع770 مملنتی ,مکقع ۳ -
.(6 .ل .0 .0 ما که ۳) اعککامظ عصعطاع) جع صعنلز1 06 ان180
۴ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی| دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
6 ها 6ل ۵۲ ازمعل بل عنطموفمانطم عل ععتطجش بصا وابوامازفه ۳
6 6[ 2۱ 1/۵۳۲۵ 20۵/7 16 2011 2 5ع0 جل۸ ,3/2016 بنامنسه۲1
و بطم 1050نط8 ,31386 نامه[ صدزد26۳ 1۳] .(2020 ,310۷ حطاقق27 ۳000
01 عل تن طنآ نکه) و010 مرس 221 1 716 ,و۸ مصقاکاع1/300
ب۸ #رط 1300000 316 ۵ ۷/5 ,۵۵۰1/0۲۵9 10 م1602 مفعل 822
[ «(أم2۳(1050 ۳۵ 0۳۵ ۶و2 [٩ واممعم/نط2 7۳۴ ها که بچطامه105ن 0
[ 2۳1050 0۵۰۳۵ ۳و2 ]٩۰ وامرمکو1نط2 7036 وقا کم دمک انط8
,61اه کول ال ععصق دنه هل ۵۳ جص6 کزموم۵ ۳۳ ,باعطع31 ,و116
6 6۳16 1۵ ۹۳۳ 9 200۳ 2701۶ بل عنطممعمانطام ۵۶ کنه‌عکه ععاعک
۷۵ ,1/07۵6 16 ۳1 عون ط 2/60 16 0۵ مهو خنمعل ما 6۶ باه‌اانه۸
حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و ...| شهابی | ۲۳۵
5 6 لع 6 65ع 6060 عل کزمل بل عخمغطا ها بانقط3/0 موممصمامه -
۰()) ,3 *3 ,94 ۷۵1۰ ,50066 61 1۳01 بقع ند کعمونطم انم ععصنع0
0 با باعل بل عنوزعمامط وم عممغطا عدن۲ مععلوصعمل۸ ,66 00 -
۵ اه 670 مع۳۳ عل کنمل بل عنطممفمانطم ها ,ک6ع060 مطعا 0 -
1 عاوز5 ما26 106 ۵۳۴ بصل متام عاصز خنمعل حل عصعلمص عم6ط
۵ ۲ 516016 2۲۷116 16 فتباصعل اسهم عنمعل بل عمط هآ مکتبامآ ,۳۵۳ 1۵ -
8 ما۵ لموع[ ما صعنانامعطاه آموعز ۳۳۵۵۵ بزطامطقطاک 3/۵ -
4 نوم ۳۵ ۵ لدع آمعوع1 عنصمصتاصه کم عادواهصد 000605 مصسظ
0] .(2020) ,2۹4 ,49 ۷7۰ ,لاغتشا 5000165 12 عزاط2 , نصعلومص نموع1
6 عصنلصنطظ ۶ عطا هو منامام علاط نموم" بزطمطعط5 نفطه/3 ۰ -
۳6 ,تصهافبرگ آهععاآ ۵1 ۵00 عط) ۵۶ دعاعصسو۳ قوصه علظ عم ۶٩
5 :6ع180۳060 ال آهعزع م1 مط رد۳ کوا و۳ من 5 .۳ 310710۳00 ۰ -
6 12 هنصه 1 رک0ط86 ۵۶ جازهنصتا متععصماحمصصا فصه ونامهسنع 0
]0 50065 عطا که معتلوس 21 ه وصه نعاه جقه 3۵ و۵ 3/105 بمص۳ ۰ -
.199 ,9 ب[7۵ ,ا138765عتاظ سل هط امس 70 عصط 1 موزل 10۰
:هآ ۶٩ برعمامنه50 0۶ +عطاد ۳ 0ع نع ۵۳60" مصعل۸ باع۵6ع۳۵۵ ۰ -
0 برع 500010 60065 صقل ۵۵ 860 کدمنامع ام تلع و۳
,15 ۷7۵1۰ و36۷6 بچاع 500 6 1۵۷ وله وفه 200 دمم ۵۶ مدع من[
۶ | فصلنامه علمی پژوهش حقوق عمومی | دوره ۲۴| شماره ۷۶ | پاییز ۱۴۰۱
بطا 0 65ع6060 عل خزمتل 0 عنومامنههد ها بماقطمطظ ,170۷65 -
4 81006م]آ بص بتلعسهد ازمعل اه مرو معط علاعسوا ,اعط30 ,وعل(ز -
(1976) ,73 .۹ ,19 [۷7۵ ,56216 2106116 ,6 ولد م۸
استناد به این مقاله: شهابی» مهدی,» «حقوق اشراقی لئون پترازیسکی؛ تأملی بر گذار از عقل و طبیعت اشیا به
اشراق تجربی چون مبنای اعتبار حقوق»» پژوهش حقوق عمومی, ۲۴ (۷۶)» (۱۴۰۱)» ۲۱۵-۲۴۶
| تاریخ تحوّل اندیشه حقوقی، حکایت از روند پرتلاطمی دارد که تعامل میان متافیزیک و واقعیت طی کرده است. در این میان مفاهیمی چون حق و عدالت و بطور کلی اندیشه حقوق طبیعی که بناست معیار سنجش امر درست در ساختار حقوقی باشند، وضعیت پیچیده تری دارند. اندیشه حقوق اشراقی پترازیسکی را باید چارچوبی نو برای تعامل پیشگفته دانست؛ چراکه اندیشه حقوق طبیعی مدرن مبتنی بر حاکمیت متافیزیک بر واقعیت است و حقوق طبیعی کلاسیک نیز متافیزیکی ایستا را جستجو می کند تا زمینه تعامل آن را با واقعیت فراهم آورد، از همین رو پذیرفتنی نیستند. پترازیسکی به دنبال متافیزیکی دینامیک است و آنرا در سوبژکتیویسمی دینامیک می یابد. اشراق فردی، بیان دیگری از این نوع سوبژکتیویسم است که حقی اشراقی و عدالتی اشراقی را نتیجه می دهد. اما پرسش این است که آیا این نوع متافیزیک می تواند بنیان امر درست و البته برتر و چارچوب تکاملی حقوق باشد؟ واقعیت این است که پترازیسکی، چنین بنیانی را باور ندارد و نمی توان تعامل متافیزیک او با واقعیت را در چارچوب ایده آلیسم دانست. |
38,727 | 480340 | واژه‌های کلیدی: سنت سیاست خارجی» رژیم‌های بینالمللی, محیط زیست. اوباما
فصلنامه روابط خارجی, سال ۰۱۳ شماره ۲. تابستان ۰۱۴۰۰ صص ۳۹۴-۳۷۱
امروزه رژیم‌های بینالمللی را میتوان در تمامی حوزه‌های بینالمللی از جمله
حوزه‌های اقتصادی, امنیتی يا حقوق بشری مشاهده کرد. در این میان رژیم‌های
بینالمللی محیط زیستی! از انواع رژیم‌های مطرح و مهم در نظام بین‌الملل هستند.
مسلم است یکی از مهمترین عوامل موثر در حوزه‌های زیست‌محیطی که نقش
مهمی در بهبود عوامل زیست‌محیطی يا افزایش تهدیدات زیست‌محیطی در عرصه
بینالمللی دارد» نقش دولتها در قال بنوّغآرویکرد؛ میزان مشارکت یا عدم
مشارکت و الزام و عدم الزام؛آنها:ذر زعایت قوانین آزیست‌محیطی و نحوه پیگیری
آنها ذر سیاست داخلی و نبا کیش و المانی در قالب مشارکککت ذر
پیمانها و معاهدات زیست محیطی است."در"همین راستا میان حفظ محیط زیست
و اصل مسئولیت مشترک بینالمللی پیوند محکمی وجود دارد و در همین رابطه
مفهوم «توسعه پایدار» در سازمان ملل بر مشئولیت مشترک کشورها برای حفاظت
از محیط زیست در سطح ملی, منطقهای و جهانی تأکید بسیار کرده است. بر پایه
این اصل دولتها موظف هستند در اهمه شرایط و با حسن نیت» برای حفاظت از
محیط زیست با یکدیگر همکاری نمایند و کشورهای ثروتمند و صنعتی از جمله
ایاللات متحده آمریکا (بهعنوان قدرت مسلم صنعتی و دومین آلاینده جهان با
گازهای گلخانه‌ای پس از چین) بهواسطه تقدّم زمانی در رشد صنعت و اقتصاد و
داشتن سهم بیشتر در ایجاد مشکلات زیست‌محیطی, اهمیت بیشتری دارند.
بنابراین هذف: اضلی این مقاله برزسی, زویکرد سیاستخارجی دو زئیس
جمهور آمریکا یعنی باراک اوباما و دونالد ترامپ نسبت به رژیم‌های بینالمللی
محیط زیستی با تأکید بر تحلیل افراد و نخبگان تصمیم‌گیرنده است. برای مقایسه
این مقاله از سه محور اصلی استفاده شده است: نخست. جایگاه مسئله محیط
زیست و توجه به رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی در اسناد امنیت ملی آمریکا
(اسناد ۲۰۱۰ ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷)؛ دوم کش‌های گقتاریق دو رئیس جمهور؛ سوم
بررسی اقدامات عملی آن دو در ارتباط با این رژیم‌ها.
چارچوب مفهومی این مقاله شامل دو بخش تعریف رژیم‌های بینالمللی
سحیط زیسی و سنث‌های سیاستشمارجی آمریکا استه .این پژوهش یک پژوهش
تحلیلی- مقایسه‌ای است و شیوه گردآوری اطلاعات در آن از طریق منابع اسنادی
های تصمیم‌گیری" تعریف می‌کنذ که .بهواسطه آنها توقعات بازیگران پیرامون
موضوعات خاص با هم تلاقی می‌نماید و بدین‌وسیله بازیگران خواسته‌های خود
را برآورده می‌سازند» (1983,2 ,16۳8906۲). رژیم‌های بینالمللی را بر اساس
معیارهای مختلفی تقسیم میکنند؛ بهعنوان؛مثال بر مبنای معیار رسمیت داشتن.
رژیم‌ها به دو دسته رژیم‌های «رسمی) و (غیررسمی)» بر اساس معیار چگونگی
تأسیس؟ به سه دسته رژیم‌های (خودجوش» «تحمیلی» و «مذاکره‌ای» و از نظر
دامنه عضویت به رژیم‌های (دوجانبه») «چندجانبه» و «همه‌جانبه» تقسیم می‌شوند
از منظری دیگر میتوان رژیم‌ها را به دو بخش «رژیم‌های امنیتی) و
«رژیم‌های غیرامنیتی» تقسیم کرد. «رابرت جرویس)» رژیم‌های امنیتی را اینگونه
تعریف میکند: «آن دسته از اصول» قواعد و هنجارهایی که به کشورها اجازه و
امکان میدهد در رفتارشان خویشتن‌دار باشند. با این باور که سایر کشورها نیز
متقابلا همین گونه رفتار خواهند کرد» (360 .۳ ,1982 ,70۳۷19). با این تعریف
میتوان رژیم‌های امنیتی را شامل رژیم‌های «خلع سلاح» «کنترل تسلیحات»! و
«بازدارندگی»" دانست که بررسی و تعریف آنها موضوع اصلی این مقاله نیست
(برای مطالعه بیشتر بنگرید به: رسولی ثانی آبادی» ۰۱۳۹۲ صص. *16-۵).
در مقابل رژیم‌های امنیتی رژیم‌های غیرامنیتی قرار دارند که خود رژیم‌های
اقتصادی, فرهنگی» حقوق بشری و محیط زیستی را در بر می‌گيرند. این رژیم‌ها
مجموعهای از اصول» قواعد. هنجارها و آیین‌ها و فرایندهایی هستند که بهصورت
کنوانسیون, منشور توافقنامه عهدنامه و پروتکل‌های الزامآور و با هدف پیشگیری
از تخریب محیط زیست يا مدیریت تأثیر انسان بر منابع طبیعی ایجاد می‌شوند و
زمینه همکاری و همگرایی میان دولتها و دیگر بازیگران بینالمللی را تسهیل
میکنند (جم و بلیک» ۰۱۳۹۹ صص.4۱-۹۲). تاکنون حدود ۱۶۰ موافقت‌نامه
بینالمللی محیط زیستی شکل گرفته است که میتوان آن‌هارا با عنوان رژیم‌های
بینالمللی محیط زیستی در نظر گرفت. این#رژیم‌ها برخلاف رژیم‌های امنیتی»
اقتصادی یا حتی حقوق بشری دارای ضمانت اجرای قوی نیستند و بیشتر حاصل
زیست‌محیطی باعث نوعی از تهدیدات جدید غیرامنیتی شده‌اند که نه‌تنها معضلی
برای بازیگران دولتی» بلکه تهدیدی برای همه انسانها و همچنین منابع مشترک
جهانی, یعنی اقیانوس‌ها دریاها لایه زون او یتشم آب و هوایی ایجاد کرده‌اند.
بنابراین تحت تأأثیر شرایط موجود» به‌ویژه در دوران پس از جنگ سرد
محیط زیست کانون اصلی نگرانی‌ها شده و فرسایش محیط زیست. در بازنگری
مفهوم امنیت جایگاه ویژهای پیدا کرده است (سازمند» ۱۳۹۲ ص. ۵۲)؛ بنابراین
چشمگیری بر قدرت و کارآمدی رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی دارد. در بخش
دوم چارچوب مفهومی به سنت‌های سیاست خارجی آمریکا نسبت به نهادها و
۱-۱. سنت‌های سیاست خارجی آمریکا! نسبت به نهادها و رژیم‌های بینالمللی
«مگ دوگال» و «مید» در آثار خود. سنت‌های سیاست خارجی آمریکایی را
«روایت‌های منسجمی»" میدانند راجع به اینکه چگونه آمریکا میتواند و باید با
دنیا درگیر یا مواجه شود و تعامل کند. این سنتها شامل دو بخش مهم ارزشها یا
اصول آمریکایی و منافع ملی این کشور و چگونگی تأمین آن میشود ( ,1/60۵
2). در همین راستا با نگاهی به آثار نظری پیرامون سنت‌های سیاست خارجی
آمریکا با دستهبندیها و نامهای گوناگونی مواجه می شویم که اغلب آنها شامل
«بین‌الملل گرایی در مقابل انزواگرایی»"«ملی گرایی در مقابل جهان‌گرایی»* و ... که
در همه این جفت‌های متضاد محور تقابل, تضاد میان منافع ملی آمریکا و
در همین زمینه یکی از آثار جامع در تحلیل سنت‌های سیاست خارجی
آمریکا کتاب «کالاهان» با عنوان «نظریه‌های نقش جهانی آمریکا» است که وی در
این کتاب با طرح مفاهیم محوری همچون («نوع نگاه وّلت‌های مختلف آمریکا
نسبت به سطح درگیر شندن در اور بین‌الملل»» «(چندجانبه گرایی)" یا
«یک جانبه گرایی»»" «گستره منافع ملی آمریکا» «میزان قدرت آمریکا» «نقش
رهبری این کشور» «میزان نظامی گرایی و مداخله‌گرایی» و «تعهدات اخلاقی) به
معرفی منطق‌ها یا سنت‌های سیاست خارجی آمریکا میپردازد و این سنتها را
از دیدگاه مید چهار سنت در سیاست خارجی آمریکا۲ شامل «ویلسونی»»
«جکسونی»» «جفرسونی» و «همیلتونی» است (101 ۳ ,2002 ,3162۵) و درحالیکه
در سنت همیلتونی تأمین منافع ملی آمریکا از طریق فاکتورهای اقتصادی و
حمایت از نظم تجاری باز به رهبری این کشور در اولویت قرار دارد (مید
طرفداران این سنت را «رثالیست‌های آمریکایی»" نیز می‌نامد)» در سنت ویلسونی
اولویت با ارزشهای آمریکایی است. سنتی که کمتر علاقه‌مند به فاکتورهای
اقتصادی و بیشتر به دنبال تحقق ارزشهای آمریکایی از جمله حقوق بشر و
دموکراسی‌سازی است. در این سنت نقش نهادها و رژیم‌های بینالمللی به‌شدت
اهمیت دارد (2 0 ,2017 ,8/620). در واقع کل از شاخه‌های مهم این سنت.»
«نهادگرایان لیبرال»* نام دارند؟ که بوانقش نهادهای بیق‌المللی در جهت یکی شدن
جهانی تأکید شدیدی دارند. به این شاخه"(ویلسونی‌های نرم»" نیز گفته میشود.
جفرسونی‌ها نیز مانند سنت همیلتونی بر:همکاری‌های بینالمللی آمریکا با جهان
خارج از جمله همکاری‌های تجاری تأکید میکنند. اما از سیاست‌هایی که منجر به
بازنمایی آمریکا بهعنوان یک قدرت سلظه‌گر یا امپریالیستی شود به‌شدت انتقاد
در مقابل این سه سنت گه یشان بر درگیز شدن آمریکا در جهان خارج
است» طرفداران سنت جکسونی خواستار یک سیاست خارجی حمایت گرایانه یا
انزواگرایانه هستند. با این ایده که «زندگی کن و بگذار دیگران نیز زندگی کنند».
طرفداران این سنت توجه بسیار کمی به جهان خارج دارند؛ چراکه از منظر آنها
جهان خارج و درگیر شدن در آن, برای آمریکا بیشتر واجد ضرر و تهدید است تا
گفتنی است که نوع سنت‌های سیاست خارجی آمریکا تأثیر بسیار مستقیمی
در «استراتژی زمینه»" یا (دکت رنه هر رئیس جمهوری دارد و هر دوی اینها به
«چگونگی رهبری آمریکا"» شکل میدهد. استراتژی زمینه بهعنوان نقشه راه
قدرتهای بزرگ از جمله آمریکا تعریف میشود و شامل شناخت اهداف
بلندمدت و منابع بالقوه و بالفعل برای تحقق این اهداف میگردد. بهعنوان مثشال
شعار مناظرات انتخاباتی ترامپ مبنی بر «اول آمریکا»* به‌طور واضح نقشه راه با
استراتژی مهم آمریکا را نشان میدهد (101 ۲ ,2020 بااقات).
دکترین اما به معنای سیستمی از عقاید هنجاری و تجربی فرد تصمیم‌گیرنده در
ارتباط با نظام بین‌الملل و نقشی است. که .فرد تصمیم‌گیرنده برای کشورش در این
می‌شوند. به بیان «باربر» دکترین‌ها را میتوان«جهان نگرش رئیس جمهور»" نیز نامید
که عقاید اولیه سیاسی رئیس جمهور درباره روابط علّی اجتماعی, طبیعمت بشر و
نگاه به منازعات و همکاری‌های بینالمللی را در بر میگیرد (5 ۳ ,2016 ,32706۲).
بر اساس مطالب پیش گفته یکی از مفاهیم مهمی. که در چارچوب سنت‌های
مختلف سیاست خارجی آمریکا و استراتژی‌های زمینه متأثر از آن معنا می‌باید
«نوع رهبری آمریکا» و شیوه مواجهه با محیط بیروّنی از جمله نهادها و رژیم‌های
بینالمللی است. در همین زمینه باید گفت. از بعد از جنگ جهانی دوم امنیت
بینالمللی به‌طور قابل توجهی بر اعتبار رهبری آمریکا و تعهدات بینالمللی این
کشور بهعنوان هژمون نظام بین‌الملل متکی بوده است و در همین راستا تقریبا اکشر
رسای جمهور آمریکا اظهار کرده‌اند که این کشور بازیگر و شریک قابل اطمینانی
برای نظام بین‌الملل و سایر کشورها است و در واقع قائل به‌نوعی رهبری اخلاقی
در ادامه برای فهم کامل سیاست خارجی باراک اوباما و دونالد ترامپ نسبت
به رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی» به بررسی این مسئله خواهیم پرداخت که هر
یک از این دو رئیس جمهور را در چه سنتی از تفکر سیاست خارجی میتوان قرار
داد. رسیدن به پاسخ اين پرسش برای فهم اشتراکات و افتراقات سیاست خارجی
۳-۱. اوباما و سنت سیاست خارجی بین‌الملل گرایی لیبرال: خوشبینی نسبت به
به اعتقاد بسیاری از نظریه‌پردازان و تحلیلگران سیاست خارجی, منطق سیاست
خارجی دولت باراک اوباما (۲3*۹-۲۱۷) «بین‌الملل گرایی لیبرال» بوده است
(15 م ,2012 ,ط8800ع1). در همین زمینه سند امنیت املی دولت باراک اوباما در
سال ۲۰۱۰ محور اساسی سیاسشت خارجی ایالات متحده آمریکا را
«چند جانبه گرایی جمعی» و اعتقاد به این امر قلمداد میکند که هیچ دولت با
ائتلاف محدودی نمی تواند به تنهایی مشکلات پیچیده آجهانی را حل‌وفصل کند
بین‌الملل گرایان لیبرال برهاین باورند که موفقیّت آمریکا در گرو ترکیب
قدرت» ایده‌های دموکراتیک و پروژه‌های بینالمللی لیبرال است. آنها بر
استثناگرایی آمریکایی و عمل‌گرایی تأکید میکنند. به این دسته از جریانات سیاسی
آمریکا «بین‌الملل گرایان» می گویند که هدف آنها ایجاد نظم از طریق همکاری‌ها و
مشارکت بینالمللی و همچنین از طریق سازمانها و نهادهای بینالمللی است
(27 0 ,2020 ,1060۵9). از طرفی به آنها لیبرال نیز می‌گویند. چراکه هدفشان
ایجاد همکاری و افزایش تعاملات بینالمللی در جهت تأمین منافع دموکراسی‌های
لیبرال است (164 م .2021 ,۳186۲). این در حالی است که واقع گرایان مخالف
نقش تعیین‌کننده ارزشهای لیبرال آمریکایی و ایده‌های دموکراتیک در سیاست
خارجی آمریکا هستند و فقط به تأمین منافع ملی توجه میکنند ( 40 10۳6۲۷
از دیگر عناصر این سنت سیاست خارجی آمریکا که دولت اوباما همواره بر
آن تأکید می‌کرد. «چندجانبه گرایی» در مقابل «یکجانبه گرایی» است. در یک
جانبه گرایی کشورها سیاستهای خود را بدون توجه و بدون هماهنگی با دیگران
و به‌تنهایی تدوین و اجرا میکنند. درحالی که چندجانیه‌گرایی همراه با
«نهادگرایی»! و دیپلماسی چندجانبه است (2004 ,17216۲). چندجانبه گرایی فرایند
دازبانسی رویط میات سه سوت با ی بیشتر در جهت کسب منافع مشترک یا حل
مسائل مشترک است. کوهن چندجانبه‌گرایی را رویه هماهنگی سیاستهای ملی
سه یا تعداد. ببشتری از دولتها از رهگ نهادهای بینالمللی میداند
(1990 ,1)005۵06). در این فرایند دولت آمریکا در عرصه حکمرانی جهانی برای
خود نقش دولتی فعال را تحووی »وکد. این دای پگ که در یکجانبه گرایی
دولت آمریکا بهعنوان یک دولت منزوی و تکرو معرفی میشود.» نمونه واضح این
نوع بازنمایی از دولت آمریکا در سیاست"خارجی ترامپ و در ایده وی (آمریکای
تنها)" پا ایده «اول آمریکا» قابل مشاهده است (2013 ,5601).
بنابراین چندجانبه گرایی همراه با نهادگرایی به معنای تأکید بر نقش نهادها در
تعقیب و تأمین منافع جهانی آمریکا و نگاه ابزاری به نهادها در تحقق اهداف
سیاست خارجی این کشور است. در نهادگرایی تتیاست گذاران آمریکایی با به دنبال
کار با نهادها در جهت تغییر محیط بینالمللی هستند. در این مسیر همچنین بر
رهبری جمعی " تأکید میشود که شامل تقسیم مسئولیت امور بین‌الملل توسط
۳-۱. ترامپ و سنت سیاست خارجی ملی‌گرایی جکسونی: بدبینی نسبت به
بسیاری از تحلیلگران سیاست خارجی» سنت سیاست خارجی ترامسپ را سنت
جکسونی همراه با ترکیبی از مژلفه‌های «ملی گرایی»! و «ستت گرایی»! میدانند
(105 م ,2020 ,لاعاتا) و برای اثبات ادعای خود در این دیدگاه» به خروج وی از
تعهدات و معاهدات بینالمللی اشاره میکنند که خود نشانه بدبینی رئیس جمهور
به نهادها و رژیم‌های بینالمللی است. در همین زمینه ترامپ در نقش رئیس
جمهوری آمریکا تصریح میکند. نسبت به اتحادیه‌های بینالمللی که آمریکا را در
خود محبوس کرده‌اند و باعث افول این کشور شاه‌اند» بدبین است
همانگونه که بیان شد سیاست خارجی ترامپ ترکیبی از «ستت‌گرایی» و
«ملی گرایی» است که وجه مشخصه هردونادیده گرفتن امنیت بین‌الملل بهعنوان
عنصر اساسی و مهم امنیت آمریکایی است.(106 ,2020 ,اااتا). عده‌ای نیز
به بیان «دیوک) این ملی‌گرایی محافظه کارانه اولویت سیاست خارجی را به سیستم
ملت- دولت (نگاه به درون)» با واقع گرایی سیاسی و تأکید بر دولت ملی آمریکا
برتر از هر نوع دولت فراملی جهانی میدهد (2018 ,6اع16). در همین راستا
ملی گرایی که ترامپ مظرح آمی‌کند در تقابل کامل با لیبرلیزم و جهانی شدن است؛
زیرا لیبرالیزم بر حقوق و مسئولیت‌های فراملی تأکید میکند که فراتر از مرزهای
ملی است و با هرگونه اشکال نژادپرشتی" در مخالفت کامل است. ملی‌گرایان برای
حاکمیت ملی اولویت ویژهای قائل هستند و تمایل ندارند آزادی‌های مربوط به این
حاکمیت را نهادها و رژیم‌های بینالمللی محدود یا کم کنند ( ,ان 200 ماسقا
در همین زمینه «(هاس»» رئیس شورای روابط خارجی آمریکا به عبارت
«آمریکا و استعفای بزرگ»! اشاره میکند. از منظر او سیاست خارجی ترامپ مبتنی
بر «دکتزرین عقب‌نشینی»" است که طی آن آمریکا بهصورت داوطلبانه از قدرت و
مسئولیت‌های بینالمللی استعفا میدهد (2017 ,11399)؛ سیاستی که مبتنی بر معامله
است و در آن هزینه و فایده مهمتر از ایده‌ها و هنجارهای آمریکاست
بنابراین در این سنت سیاسی نظام بین‌الملل نه یک جامعه جهانی متشکل از
اهداف و هنجارهای مشترک» بلکه عرصه‌ای برای رقابت بر سر منافع در نظر
گرفته میشود. در این سنت سیاسی ملی‌گرایی از جهان‌گرایی مهمتر است و صلح
با قدرت (افزایش قدرت نظامی آمریکا) و نه از طریق رژیم‌های بینالمللی و
همکاری‌های فراملی به دست میآید (369 0 ,2017 ,کااع6لن7 200 1200)).
۲. بررسی مقایسه‌ای روبکرد باراک اوباما و دونالد ترامپ نسبت به رژیم‌های
بینالمللی محیط زیستی با تأکید بر اسناد امنیت ملی آمریکا (۲۰۱۰. ۰۲۰۱۵
سند امنیت ملی آمریکا در هرادوزه‌ای» تلفیقی از؛موژلفه‌های ثابت سیستم امنیت
ملی ایالات متحده و برنامه‌ها و اولویت‌های رئیس جمهور و کابینه این کشور
است که طبق قانون «باید سالانه» در تاریخی که رئیس جمهور لایحه بودجه سال
بعد را ارائه میدهد., به ره تحویل داده شود» ( 31۵00221 175 136 10۷658216
استاد. اتیت:ملی آمریگاجر دووان یاس جموگوری ارباسا قامل دو ستد
و ۳۹:۱۵ می‌ننزند. اذر سئل ۲۹۱۲ بر تقویت نهادهای بینالمللی در راسقای
اقدام جمعی در مبارزه علیه چالشهای جهانی تأکید بسیار شده است ( 72120۳21
0 ,3000۳6 ۷رانه0ه5) که یکی از این چالشها «تغییرات اقلیمی و مخاطرات
تلاش خواهیم کرد تا توافق کپنهاگ را اجرا کنیم و پاسخ به تغییرات آب‌وهوا
را که ناشی از اقدامات قاطع همه ملتها است. تضمین نماییم. هدف ما تلاشی
موژثر و بینالمللی است که در آن همه اقتصادهای بزرگ برای کاهش انتشار
گازهای گلخانه‌ای به‌طور شفاف به تعهدات خود عمل کنند ( 5606 77210۳021
در سل افتیت: ملی سال: ۳۳۹۵ نیز مسعئعله تغییرات آب از هوایی؛ تهدیدی
فوری برای امنیت ملی ایالات متحده قلمداد شده است. در این سند بر نقش
آمریکا در رهبری تلاشها برای مقابله با معضل تغییرات آب و هوایی در داخل
این کشور و جوامع بینالمللی نیز تأکید بسیاری میشود و آمریکا متعهد میشود از
طریق «طرح اقدام اقلیمی»" و اقدامات اجرایی مرتبط به هدف کاهش انتشار
گازهای گلغانه‌ای تا سال ۲۵ ۲ربه میرن ۲۹ تا ۲۸ درصه دس پیا کند
در ادامه در سند ۲۰۱۷ امنیت ملی: آمزیکا.که در زمان ریاست جمهوری
ترامپ ارائه شده است. موضوع تغیرات اقلیمی از فهرست"تهدیدات امنیت ملی
آمریکا حذف و به جای آن خطر سیستم مهاجرتی آمریکا افزوده شده است؛
بنابراین ترامپ و مشاوران وی در این سند هیچ اشاره‌ای به تغییرات اقلیمی نکرده
و بیشتر به تحقق شعار «اول آمریکا» در چارچوب مسائل اقتصادی و سیاسی
۳ بررسی مقایسه‌ای رویکرد باراک اوباما و دونالد ترامسپ نسبت به
کنشهای گفتاری شامل مواضع اعلامی هر یک از رژسای جمهور هستند که
محور دوم مقايسه این پژوهش را شکل میدهند. در همین زمینه «سرل) از
نظریه‌پردازان این حوزه دسته‌بندی پنج گانه‌ای را برای کنش گفتاری ارائه کرده
است که اين مقاله نیز بر اساس همین دسته‌بندی به شرح ذیل کش‌های گفتاری
- کنش اظهاری!: هدف این کنش بیان چگونگی پدیده‌ها است.
- کش ترغیبی آ: هدف در این کنش واداشتن مخاطب به انجام یا ترک کاری
- کنش تعهدی: این کنش, بر تعهد گوینده به انجام عملی دلالت دارد.
- کنش عاطفی: هدف این کنش, بیان احساسات و حالت‌های روانشناختی
- کنش اعلامی؟: هدف تغییر واقعی در جهان خارج از طریتی گفتن مطلبی
جدول ۱. بررسی مقایسه‌ای انواع کنشهای گفتاری اوباما و ترامپ راجع به رژیم‌های بینالمللی محیط
در اجلاس تغییرات اقلیمی کپنهاک: «آمریکا به تعهدات خود در
این حوزه عمل خواهد کرد اما برای مقابله با تغییرات اقلیمی
در نشست مجمع عمومی سازماقملل متحد: «از ,هر فرصتی برای
پیشرفت و مقابله با تهدیدات محیط زیستی آذر اقداماتی مشتر ک با
اظهارات در هنگام اعلام طرح انرژی پاک: «ما اولین نسلی هستیم
که عواقب تغییرات آب و هوایی را حس می‌کنیم او خرن نسلی
هستیم که قادر به انجام کاری در قبال آن خواهیم بود. اگر اقدام
نکنیم هیچ‌کس نخواهد کرد. آمریکا پیشگام این مسیر خواهد بود»
بینالمللی آب‌وهوا از یک نظاره‌گر به یک رهبر تغییر نقش
انتشاردهنده گازهای آلاینده جهان به اینجا آمده‌ام تا بگویم نه‌تنها
ایالات متحده نقش خود را در برابر آن و ایجاد مشکل تأیید کنند؛ پدیده تغییرات اقلیمی دروغ يا شوخی و
میکند. بلکه مسئولیت خود را برای مبادرت به اقدام می‌پذیرد» پرهزینه است» (2014 ,1۳020).
کرده‌ايم و باید مسئولیت آن را بپذیریم. ایجاد تغییر در مسئله‌ای
اساسی چون محیط زیست کاری دشوار است؛ بنابراین برای حل
خود ظلم کنیم. تا به کی دیگران باید به ما
کش از ۱ اتبیرات یدوهوا مخل گرم فان زمین ات 9 له 8
با توجه به مطالب جدول ۱ دو رئیس جمهور در زمینه کنشهای گفتاری
تفاوتهای برجسته و عمیقی دارند. در حوزه کنشهای تعهدی اوباما به‌صراحت
خود و کابینه‌اش را متعهد به انجام و اجرای رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی
میداند؛ در صورتی که رئیس جمهور.ترامپ با این باور که نباید کشورش را
درگیر معاهدات تعهدآور و" پزهزینه سازد. خود را افتعهد به:دوری از این معاهدات
میداند. در زمینه کنشهای اعلامی نیز اوبامتا با بیان اهمیت فراوان مخاطرات
محیط زیستی اعلام کرده است. دولت.آمزیکا:اولین دولتی خواهد بود که به این
معاهدات خواهد پیوست و مقررات مربوط به آنها را اجرا خواهد کرد؛ ولی
ترامپ بر این باور است که تجارت و اقتصاد آمریکا مهمتر از توافقات و مقررات
محیط زیستی است. در زمینه کنش های اظهاری نیز اوباما با واقعی دانستن
تهدیدات محیط زیستی تصریح میکند. که کشورش در جهت برطرف کردن این
تهدیدات نقش جهانی و موثر خود را ایفا خواهد کرد. درحالیکه ترامپ تهدیدات
محیط زیستی را ساخته‌وپرداخته کشور چین و دشمنان آمریکا میداند.
۴ بررسی مقایسه‌ای روبکرد باراک اوباما و دونالد تراسپ نسبت به
سومین محور مورد مقایسه بررسی اقدامات هر یک از دو رئیس جمهور در ارتباط
جدول ۳. بررسی مقایسه‌ای اقدامات اوباما و ترامپ راجع به رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی
صدور فرمان آب و هوایی سال ۲۰۱۵ که بر اساس آن
اکسیس» در سال ۲۰۱۵ این خط لوله در سال ۲۰۰۸
برای انتقال روزانه ۸۰۰ هزار بشکه نفت خام از کانادا
جنوب آمریکا ارائه شده بود. اوباما معتقد بود» این خط
امضای فرمان اجرایی مربوط به اقلیم و آب‌وهوا (۲۰۱۷) که به‌موجب این فرمان
قوانین محدودیت استخراج زغال‌سنگ لغو می‌شد. این فرمان جدید در حقیقت
مقابل قرمان آیرنامه اترزی پاک اوباما بود که در سبال ۲:۹۵ اما قنه‌بود
بی‌اعتنایی به پروتکل مونترال برای حفاظت از لایه ازون» علیرغم عضویت
آمریکا در این پروتکل؛ در همین زمینه ترامپ استفاده از یکی از گازهای بسیار
مهم در تخریب محیط زیست یعنی هیدرو فلور کرین را در سیستمهای سرمایشی
آزاد اعلام کرد که این امر به معنای آسیب جدی به لایه ازون و نقض پروتکل
مونترال بود ( ,1.25 60۳66۵ 00272-6۲۵ 1۳6 6۵ 36200 1۳05
خروج از معاهده پاریس (۲۰۲۰) به دلیل مغایرت آن با منافع آمریکا؛ ترامپ
همچنین معتقد بود خروج از این پیمان صنایع زغال‌سنگ و نفت را رونق
لغو فرمان آب و هوایی اوباما با امضای فرمانی موسوم به «فرمان اجرایی
استقلال انرژی» (۳۰۱۷)؛ از دید ترامپ و مشاورانش اعمال استانداردهای جدید
زیست‌محیطی بر صنایع آمریکایی هزینه تمام‌شده تولیدات صنعتی را افزایش
میداد و موجب کاهش توان رقابتی این کشور با رقبای خارجی می‌شد. روندی
که درنهایت به از دست رفتن فرصتهای شغلی در آمریکا و کاهش رشد
ترامپ معتقد بود فرمان جدید عصر جدیدی را در عرصه انرژی» تولید و اشتغال
موافقت با پروژه ساخت خطوط لوله «کی استون ایکس ال» و «داکوتا اکسیس»
لغو قوانین زیست‌محیطی مربوط به حوزه آلودگی خشکی و دریا و قوانین
زیست‌محیطی مربوط به حوزه حمایت از گونه‌های جانوری و حیوانات؛
همانگونه که در جدول ۲ ارائه شده است. اوباما با تعهد به چندجانیه‌گرایی و
واقعی و مهم دانستن تهدیدات محیط زیستی اقداماتی انجام داده است تا نقش
آمریکا در این باره برجسته و پررنگ شود (رهبری آمریکا در حوزه تدوین و
اجرای توافقات محیط زیستی). در همین زمینه میتوان به طرح اقدام اقلیمی.
توافق دوجانبه آمریکا با چین در مورد مقابله با خطر تغییرات آب و هوایی,
پیوستن به پیمان اقلیمی پاریس و فرمان آب و هوایی وی در سال ۲۰۱۵ اشاره
کرد. در مقابل ترامپ با نگاهی ملی گرایانه و واقع گرایانه قائل به ایفای چنین نقشی
برای آمریکا نبوده و با اتخاذ سیاست خروج, هیچ اقدامی در جهت متابعت از
قوانین رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی يا ایفای نقش رهبری آمریکا در این
چنانچه در ابتدای پژوهش مطرح شد, هدف اصلی این مقاله بررسی مقایسه‌ای
رویکرد سیاست خارجی باراک اوباما و دونالد ترامپ در قبال رژیم‌های بینالمللی
محیط زیستی بود با این پرسش اصلی که با توجه به سنت‌های سیاست خارجی
آمریکا (که در بحث چارچوب مفهومی به این سنتها پرداخته شد)» مهمترین
دلایل تفاوت در سیاست اتخاذی این دو رئیس جمهور در قبال رژیم‌های
بینالمللی محیط زیستی چه بوده است؟ برای رسیدن به پاسخ ابتدا به بررسی
یک از دو رئیس جمهور مورد مقایسه به این نتیجه اولیه رسیدیم که مشی سیاست
خارجی اوباما کاملا در قالب شت کل رن چا خهاهادگرایی لیبرال آن قراز
خوش‌بین هستند و معتقدند آمریکا باید برای ایشای نقش رهبری خود با این
سازمانها تعامل داشته باشد. در همین زمینه سند امنیت ملی دولت باراک اویاما در
سال ۲۰۲۰ حور انار ارم سا یبا ها لاش ده آمریکا را
«چند جانبه گرایی جمعی» و اعتقاد به این امر,قلمذاد میکند که هیچ دولت با
انقلاف مجنودی انبی‌تراند بنهای مشخلات لین چهانی را جاوقسل اتماید.
پتابرایی طق ان سفت‌انظار بر آین, بوذ کسفینگ بناواک آربامااقسمت به
رژیم‌های بینالمللی به‌طورکلی و رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی به‌طور خاص,»
تکام میتی قالگراباهای,دانه باتته: خر مقابل بروسی ,وروی ساست خآرچی
دونالد ترامپ نشان داد وی در چارچوب سنت جکسونی با تأکید بر مژلفه‌های
ملی‌گرایی و انزواگرایی يا حتی سنت‌گرایی تصمیم میگیرد؛ سنتی که نگاه مثبتی
به تعاملات بیرونی آمریکا و اعمال کنشگری فعال این کشور ندارد. رویکردی که
وجه مشخصه‌اش بدبینی نسبت به رژیم‌ها و نهادهای بینالمللی است. با این
مفروضات در قسمت انتهایی مقاله به بررسی مقایسه‌ای سیاست خارجی این دو
رئیس جمهور در قبال رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی با تأکید بر سه محور
اصلی اسناد امنیت ملی, کنشهای گفتاری و اقدامات عملی آنها پرداختیم که
- با توجه به سنت‌های متفاوت سیاست خارجی دو رئیس جمهور این دو
در رویکرد سیاست خارجی نسبت به رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی
واکنش‌های بسیار متفاوتی داشتند و رویکردها دارای هیچ مشابهتی نبودند.
- در زمینه تفاوت‌ها نخستین تفاوت در برجسته کردن يا نادیده گرفتن مسائل
محیط زیستی در اسناد امنیت ملی آمریکا بود؛ زیرا درحالی که در اسناد امنیت ملی
۰ و ۲۰۱۵ بر تغییرات آب و هوایی بهعنوان چالش و تهدیدی واقعی, فوری
و شدید علیه امنیت و منافع ملی آمریکا تأکید و بر رهبری این کشور برای مقابله
با این تهدیدات تصریح شده است. در سنل.۲۰۱۷ هیچ اشاره‌ای به مسائل و
مخاطرات محیط زیستی واراههای مقابله با آن‌هتا نشاده و تغییرات اقلیمی از
- تفاوت دوم مربوط میشود به نوع سیاست اتخاذی دو رئیس جمهور در
قبال رژیم‌های بینالمللی محیط زیستی (سیاست پایبندی در مقابل سیاست
خروج) که مشروح آن در جدول شماره ۲ ارائه شده است:
- تفاوت سوم در نوع بازنمایی اهمیت مسائل و رژیم‌های محیط زیستی در
کنشهای گفتاری دو رئیس جمهور بوده است: باراک اوباما در نشست‌ها و
جلسات گوناگون همواره از مخاطرات و تغییرات اقلیمی صحبت می‌کرد و آن را
خطری جدی برای نسل‌های آینده می‌خواند و اين تغییرات را یکی از بزرگترین
تهدیدات پیش روی جهان می‌دانست. حال آنکه ترامپ منکر تغییرات اقلیمی و
نقش و تأثیر آن در زندگی بشر بود؛ بهطوریکه در سخنان خود گرمایش زمین و
تغییر اقلیم را «قلابی»» «نظریه جعلی»» «دروغ بزرگ» «شوخی بسیار پرهزینه» و
«فریب چینی‌ها جهت ضربه زدن به اقتصاد آمریکا» توصیف می‌کرد و حتی شک
داشت که این تغییرات منشا اسانی داشته:باشند. ترامپ تعهدات محیط زیستی را
به ضرر منافع اقتصادی ایالات متحده می‌دانست و معتقد بود با داشتن اقتصاد قوی
میتوان محیط زیست سالم نیز داشت؛ ولی باراک اوباما مقررات و قوانین محیط
جم. فرهاد و ژانت بلیک (۱۳۹۹). رعایت موافقت‌نامه‌های چندجانبه‌ی زیست‌محیطی
توسط دولتها و نقش تبادل اطلاعات در أن فصلنامه پژوهش حقوق عمومی.
دهقانی فیروزآبادی» سید جلال (۱۳۹۶). نظریه‌های همگرایی منطقهای و رژیم‌های
رسولی ثانی آبادی» الهام. (۱۳۹۲) درامدی بر مهمترین مسائل نظامی استراتژیک معاصر.
سازمند. بهاره (۱۳۹۲)» تغییر اقلیم و امنیت زیست‌محیطی جنوب شرقی آسیا؛ واکاوی
کالاهان, پاتریک (۱۳۸۷) منطق ایس ارچ ی ایکا تلریه‌های نقش جهان یآمریکا»
61001 و00۳۵ ۵۵ 0۵ 0۳۵ 51065 1۵۵ ۳۵ 36۵۵ 0۵۳ ۲و۸
-6-07695 80/110 .65ن 63۳ 09 1عان دام هه 3۳05://00 که (2014) و۷۳00
41 200 عناوم صعز۵ 16۳ دک صعلزظ ع0ل. ناماد که کعمصسطل .(2021) بش۸ ,۳86۲
۰ ,27:2 7۵1 ,70۳0 2۵10 ۳۵۲۳۵9۳ 600۵۵0 مق0هصق0 1۵۳ 85ص۵ 6 از
عناصدا۸ ع6ط1 [عصتلص0] ۸۳۵1000۰ 6۳6۵ ۳۵ ۳۵ ۸۵۳۵ .(2017) بط ,کقق11۵
71 /ع 2/37 0اه 6ص /صم امد ۷۰۵1 //نعمکط ناه علطهاند ۸
6 منصعنلهع3 106۳۵1 .(2004) مععاحقطا) مصقطمگ هه صط0ل ی ,و1606
6۰ ۷۵۱ ,0۲907112000 ,716۲۳۵۵۳۵ ,کع نع تاسهع5 .(1982) 8006 ,6ک۳ع7
,1696376 ۶۵۶ هلدمع۸ جش۸ نصکناد م3001 .(3990) 0 عمط ,6ص۵ط0ع1
,36 ۷۵1 ,07۲902120110 ]1710۲۵۵۲۵ ,کعاطاهند ۷ وصند 1016۳ که کعصنزعع۳
۵ ۳10۳۵ دنمعسخ ۶و ماهنت ۸ نصعنصه‌تاهامد .(2020) بش۸ کعاحقط) مصقطمگ
5۰ بوازو 7336۳ 00۳۵ :۵۳ 310 ,۷۷۵۳1۵ 6 ۶۳۵۵ ما منک
710۷ 200 07نا20 :۳۵۳۵ مه عصسخ 2۳00606۰ آهنع 50 .(2002) 8 ۷۷۰ ,1/6۵0
751106۰ 70900 ۵۵1۵۰ مقنطوعام 12 دایص 0لهد30 .(2016) 3 ۷۷۰ ,1/16۵0
عط فصه صعنلام20 صعععس۸. م8۸۵۷ صهندمعاعد7 156 .(2017) 8 ۷۷۰ ,2/6۵0
۸6۵ 0ص م1 3000210 .(2017) بانط حصمطاه۸ م6 عماحعا0 اعقط 2/0
4 ,5777 21311۵16 00061109613 ۲۳۵ ۵ 50666 0001۵5 .(3 2009) عمط ق0652
32-5066 18/0 2009/0607 اعد و 6 /صم صه نو هی 6 1 ۷ //: ۳05
5 171000 ۵ ۵ 20۳6۹120 ۳۵ روط 36۵۲۵ .(ط 2009) معط ق0629
-6-07695 6580/11 نحل ۳ .عم عانط هصق 0۶://0ط که مواط م۸ 606۳۵1
41) ع۳۵ و ۸۵۱۱۵۳۳۳ 13 8۳۵۶1۵6 ۳۵ بط 86۳۵۲۵ .(2 2015) ملهه58 0۳۵۰
-6-07695 80/11 765ن 3۳ ,0056 1 عانط هس 0// :305 که مصهاظ ۰ ۳۲ع0طظ
2071۶6 ۳۵ 0۳۵ 27681060 6 بط 51006۲ .(0 2015) علقحقط ق0629
6-0۳65501۸ 80/1 65/ن 2۳ .نام اند نحص 0 //نعطط که ماع ۳و۸
عاخطا هس00 //:0۶ط که .(2015) +عو 00 عاممنا0) لاس 2607 ۵ ما2 ک مسو0
-65ا ۳۵۳۵ /03 /08 /2015 /عمغماه -عوصمم -عطا /بمع مکعنطجه 306 عانط تم
:۵ 376۷ 06009 ۵4 کعناناه2 عط وصه هس 06 6لود3 .(2012) .5 مص050ع
۳۵۳۵۱۵ صقنط 1020 وصه صعنصه‌گاع[ 5 مس فلهم30 .(2021) +عقلعلن< و7 ,کام5
1اع ۸ 13 60 م۸ ناد هن هزم /صم هه ۷ //:09اط
5۰ را 706۳ ععو طاصد) +معل نهک واه 760 1 .(1983) 7.8 معاجدع5
:0 لصه نام 1۵۳۵۵5 دمص1 .(2019) عاحق/3 ,۷۷۶066 2 کعصدل معصنا هک
۵ بوان0۵000۳۳ صه 206 اکنصنصلج صعفنطظ عطچ .(2021) 1 ,06ص 1عزم5
01۳331 60-11 ۳660 وه نا نج مد مححل عم ک-و مها
۰ ۵۲ 6۶ ]3۷۳۵۵۳۵ 8066 وم 0۳۵6۳ کدونگ جرس 1۳
-8 1100۵۵5 /عاقصنل /2017/08/15 هی ععصناچد ۳۳۰ // عمط که ب(2017)
احطاط مق ام ماع مقدل + مصنل -عسه ناکه کهز
آ8 .(2017) .0011065 11۳۵۸۵ 00۵-6۲۵ و ۵151۵۸ 0۳۵6۲ کوک 1۳0
51۳66۰ تزع 26۳-سا حک کی /ع16ع اجه هم ۳۵۵6۳۹۰ ۷۳۷/۰
6۰ 2 0۵۳۵ 0// تقاط اه .(2010 0155) واه 5 واسععک ۵ 30کس
6۰ 2 0023۳3// :505 ۸۲ .(2015 3155) «روعاه 5 هک 20کس
7 ۷۵۲60۹6۰ ۷۷۷۷۰ // نطصاکط اه .2017 3155) «روعاه 5۳ واسعک م2000 کی
[۵ 13۳6۳200 فصد 7۳90 نوعزوعندنک فصعی ون .(2020) 10۵ ملناهاتا
[۵ 1316۳۳210 2۳005۶01 65ع 60 6۳گد00 آجماد 30 .(2004) بش۸ م۴ ,لاد 1۷
| هدف اصلی این مقاله بررسی رویکرد سیاست خارجی باراک اوباما و دونالد ترامپ نسبت به رژیم های بین المللی محیط زیستی در چارچوب سنت های سیاست خارجی آمریکا بوده است. مطابق با این هدف، پرسش های پژوهش عبارت بودند از اینکه؛ بر اساس هریک از سنت های تفکر سیاست خارجی، رویکرد آمریکا نسبت به نهادها و رژیم های بین المللی و نقش جهانی این کشور چگونه تعریف می شود؟ رئیس جمهور اوباما و ترامپ در قالب کدام یک از سنت های سیاست خارجی قرار می گیرند و با توجه به سنت سیاست خارجی هر یک از دو رئیس جمهور، مهم ترین تفاوت ها و شباهت های رویکرد سیاست خارجی آن دو نسبت به رژیم های بین المللی محیط زیستی چیست؟ در پاسخ به این پرسش ها، یافته های پژوهش نشان داد که در زمینه رویکرد سیاست خارجی این دو رئیس جمهور نسبت به رژیم های بین المللی محیط زیستی، می توان به سه تفاوت مهم اشاره کرد: نخست، تفاوت در برجسته کردن یا نادیده گرفتن مسائل محیط زیستی توسط آن دو در اسناد امنیت ملی آمریکا؛ دوم، تفاوت در نوع سیاست اتخاذی و اقدامات عملی دو رئیس جمهور در قبال رژیم های بین المللی محیط زیستی (سیاست پایبندی در مقابل سیاست خروج)؛ سوم، تفاوت در نوع بازنمایی اهمیت مسائل و رژیم های محیط زیستی در کنش های گفتاری دو رئیس جمهور. این پژوهش تحلیلی- مقایسه ای و شیوه گردآوری اطلاعات در آن از طریق منابع اسنادی و داده های مجازی بوده است. |
51,642 | 375261 | به سبب کمبود منابع مکتوب تاریخی درباره
اوضاع بانوان در دوره تیموری پژوهش‌هایی خاص و مستقلی به‌منظور بررسی نقش و
جایگاه اجتماعی بانوان در این دوره صورت نگرفته است و بهصورت محدود مقالاتی
درزمینه نقش سیاسی بانوان به نگارش درآمده که میتوان به «نقش زنان در منازعات عصر
تیموری» علی غفرانی» مصطفی گوهری, سید هادی ذبیحی ۱۳۹۶ اشاره نمود. درزمینه
پوشش بانوان در نگاره‌های این دوره به مقالاتی چون «بررسی تطبیقی پوشش زنان تصویر
شده در شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی» مریم انصاری یکتا و رضوان پیام احمدی
۳ «پوشاک زنان در دوران تیموری» فائقه شیرازی ۱۳۷۰ میتوان اشاره کرد. تفاوت این
پژوهش با دیگر پژوهشهای صورت گرفته در این امر میباشد که این مقالات تنها به
ارزیابی در یک زمینه سیاسی یا فرهنگی پرداختهاند. با بررسی‌های انجام گرفته» تحقیقی
درباره بررسی جایگاه اجتماعی بانوان بر اساس نگاره‌ها با تأکید بر پوشش آنان تاکنون
صورت نگرفته است و اين مهم ضرورت انجام این مقاله را مشخص می‌نماید. درمجموع
ده نگاره از نسخ مصور شده در این دوره انتخاب و بر اساس اولویت زمان ترسیم نگاره
مورد بررسی و ارزیابی قرارگرفته است..پژوهش پیش رو.با بهرهگیری از روش توصیفی و
تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به روش کتابخانهای و مراجعه به منابع مکتوب و
۲ مکتب هرات اوج شکوه هنر نگارگری در دوره تیموری
مکتب هنری هرات یکی از مکاتب مهمّآذر نگارگری ایران اسلامی است. مکتبی که بعد از
ویرانی‌های گسترده و خشونت آمیز تیمور (۷۷۱-۸۰۷ هق) در هنر نگارگری ظهور و به
اوج کمال و رشد خود رسید. تیمور بااینکه جنگجو و قدرت‌طلب بود اما به هنر و
هنرمندان علاقه داشت: شرف‌الدین علی یزدی در کتاب خود به این نکته اشاره‌کرده. «از
اصناف هنرمندان و پيشه کاران هر که در قسمی از اقسام مشهور و معروف بود همه راخانه
کوچ به سمرقند فرستادند...». (یزدی» ۱۳۳۹ ج ۱ بااین حال کتب و آثاری از دوره
تیمور برجای نمانده است. بعد از وفات تیمور پسرش شاهرخ (۸۰۷-۸۵۰ هق) بر تخت
سلطنت نشست. دوران شاهرخ در حقیقت به وجود آورنده ی انواع تلاشها در صحنه علم
و ادب و هنر بود و پیشرفت‌های مهمی در حیات فرهنگی, بخصوص در حوزه هنرها و
تحقیقات فکری صورت گرفت. این پیشرفت ها شامل نقاشی» به ویژه نگارگری و
خوشنویسی,» معماری, موسیقی» تاریخ نگاری, فقه و کلام اسلامی بود. تشویق و حمایت از
پیشرفت‌های هنری و فکری فقط توسط خود شاهرخ صورت نمی گرفت. بلکه فرزندان و
سایر اعضای خانواده او و اعضای برجسته درباری هم به این امر اهتمام می‌ورزیدند
(کمبریج» ترجمه آژند. ۵ ۱۱۶). به دلیل ثبات سیاسی و رویکرد فرهنگی او دربار وی
کانونی برای هنر و فرهنگ و علم شد (محمدی, ۱۳۹۰: ۱۱۶). شاهرخ از میان پسران خود
۴ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
بایسنقر میرزا را به حکومت هرات منصوب کرد. از اين زمان زمینه ی شکوفایی و بالندگی
مکتب هرات فراهم آمد. بایسنقر میرزا غیاث الدین ملقب به سلطان بایستنقر بهادر خان پسر
شاهرخ و گوهرشاد آغا ونودی تیمور در شب جمعه ۱ ذی الحجه سال (۷۹۹ هق) در
هرات چشم به جهان گشود (حافظ ابرو ۱۳۸۰: ۲۳۵/۳)؛ اما در برخی منابع دیگر تاریخ
ولادت او را سال (۸۰۳ هق) ذکر کرده‌اند (براون» ۱۳۲۷: ۷۲۸/۳). او یکی از شاهزادگان
هنرمند و هنردوست خاندان تیموری به شمار می‌رفت. علاقه‌ی شاهزاده بایسنقر به
خوشنویسی معروف بود و خود خحطاطی ماهر و زبردست بود (کمبریج» ۷۱۶۸
هنگامی که از طرف پدرش به حکومت هرات گمارده شد گام‌های موثری را برای به ثمر
رسیدن این نهال نو پا برداشت. خواند میرادز حبیب الشیر می‌نویسد:
بایستقر به مجالست ارداب ۴ و کالاواظایت رل وامایل بوذ و ذر تعلیم و تبجیل
اصحاب فضل و هنر وادر هیچ وقتی از اوقات اهمال و اغفال نمی نمود و خردمندان
کامل از اطراف‌واکناف ایران و توران به هرات,آمده و در آستان مکرمت آشیانش مجامع
اولین گام در این امر تأسیس و رونق بخشی به کتابخانه ی سلطتی در هرات بود. این
کتابخانه در محلی به نام باغ سفید که یکی از عمارهای زیبا در شهر هرات بود بر پا شد.
بایسنقرمیرزا با اختصاص دادن این عمارت توانست شالوده بنای کتابخانه را پایه ریزی کند.
او بنیان گذار کتابخانه و فرهنگستانی دز هرات شد که دراآن انزدیک به ۱۶۰ هنرمند درزمینه
های مختلف هنری به کار می پرداختند (بحرانی پورن ۱۲:۱۳۹۵). او هنرمندانی را در
عرصه‌ی نگارگری, خوشنویسی, مذهب‌کاری, جلداسازی و همچنین کسانی که در هنر
کتابت استاد بودند به کتابخانه‌ی خود دعوت کرد (صدیق, ۱۳۹۰: ۳۲۹/۱۱). در این کارگاه
هنری به‌جز مولانا جعفر تبریزی» قوام الدین» پیر احمد باغشمالی» میر خلیل نقاش» خواجه
غیاث الدین و امیرشاهی سبزواری نیز به فعالیت در این عرصه مشغول بودند. علاقه‌ی
بایسنقر به هنر چنان بود که از همه‌جا هنرمندان را به هرات فرامی‌خواند و به تربیت آنان
ترجه می کرد ساند تاد سای ,سمل تاش بو ضمواجهعلی مضوز کنه:از تبریو باهرایت
آورد در کتابخانه‌ی خود به آنان سمت داد (زرین ایل, کارگر جهرمی, ۱۳۹۱: ۱۹۱).
کتابخانه ی سلطنتی بایسنقر میرزا در این دوره تواننست باپشتکار هنرمندان و تلاش
خستگی ناپذیر این حافظان هنر ایرانی پیشرفتی غیرقابل وصف را پشت سر بگذارد و
نسخه‌های زیبایی در هنر نگارگری ازجمله شاهنامه‌ها مرقعات. جنگ‌ها و قرآن‌های فیس
به تصویر کشند. از شاهکارهای کتابخانه‌ی سلطنتی می توان نمونه‌ی زیبای تصویرگری در
مکتب هرات شاهنامه‌ی بایسنقری را نام برد. این نسخه نشاندهنده اوج پیشرفت هنری
مکتب هرات است. در طراحی پیکره‌های انسانی و اجرای چهره‌های منحصربه فرد
تلاشهای بسیار هنرمندانه‌ای صورت گرفته است (ماچیانی» ۱۳۸۰: ۲۱۷). نگاره‌های بزرگ
آن بارنگ‌های درخشان, جزئیات ظریف و بی‌نظیر مناظر گویا و رسا و قلم‌گیری استادانه
تزیین یافته‌اند. این لحاظ کیفیت عالی آن میتوان با شاهنامه دموت در قرن پیش مقایسه کرد
(رهنورد ۱۳۸۹: 1۹-۷۰). از دیگر کتب نسخه ای از گلستان سعدی به تاریخ ۸۳۰ هق
/۹۷ م در مجموعه آقای آ. چستر بیتی بسیار حائض اهمیت هست چون اولا حاوی مهر
بایستقر است و ثائیا به وسیله جعفر بایسنقری نوشته شده.یعنی خطاطی که بایستقر او را از
تبریز فراخواند تا ریاست بخشی از کتابخانه:او را دراهرات بر عهده بگیرد (پوپ» ۱۳۷۸:
۱ کتاب دیگر نسخه ی کلیله‌اژدمنه,توپقاپی سرای که آن,را! جغفر,بایسنقری در سال ۸۳۶
هق در هرات کتابت کرده و به بایسنقر میرزا.تقدیم.شده است (آژند. ۱۳۸۷: ۱۲۶). بایسنقر
میرزا با تلاشهای خود توانست در.هنر عهد تیموری جایگاهی شایسته‌ای کسب کند. او در
سال ۸۳۷ هق در سن ۳۵ سالگی درگذشت و به دستور شاهرخ در هرات درون مدرسه ای
که مادرش ساخته بود دفن شد (اسکندری,» ۱۳۸۶: ۲۰۷). بعد از مرگ شاهرخ حکومست
تیموری دچار هرج‌ومرج سیاسی شد پس از چندین سال سلطان حسین بایقرا پا به عرصه
سیاست گذاشت و زمام قدرت زا ذرادست گرفت: یکی از دروخشان‌ترین دوره‌های فرهنگ
و تمدن عهد تیموری,» دورهی فرمانروایی سلطان حسین بایقرا بوده است. سلطان حسین
بایقرا یکی از امرای برجسته تیموری و از بازماندگان عمر شیخ فرزند تیمور بود. حکومست
سی‌وهشت‌ساله او بر هرات یکی از درخشان‌ترین دوره‌های هنر و فرهنگ و ادب در
ایران زمین بود (اوکین, ۱۳۸۹: ۱۸۲). سلطان حسین بایقرا در سال ۸۷۳ هق هرات را
پایتنخت خود اعلام کرد و در سال ۵ هق توانست بی هیچ مدعی سلطنتی به حکوست
بپردازد (آژند, ۱۳۸۷: ۲۰۲-۲۰۳). باروی کار آمدن سلطان حسین بایقرا شاهد تحولی عظیم
در هنر و هنرپروری در عصر تیموری هستیم. اوهنرمندان ازجمله نققاشان و خطاطان ماهر و
متبحر را با حمایت و ترغیبت خود به هرات جذب کرد و رونقی دوباره به کتابخانه سلطنتی
که رو به افول گذارده بود بخشید (آژند. ۱۳۸۷: ۳٩). در کتابخانه سلطنتی با دو بخش مجزا
روبرو هستیم بخش صورت خانه که در آن برای کتب نوشته شده نقاشی صورت می گرفت
۶ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
و دیگر بخش کتابخانه که در آن آثاری به نگارش درمی آمد و ریاست این بخش در عهد
سلطان بنا بر آنچه گفته شد بر عهده سلطان‌علی مشهدی بود. در این دوره کتابخانه علاوه بر
کتابت نسخه‌ها و آماده‌سازی آنها برای نگارگری وظایف دیگری چون ترتیب و تنظیم
مرقعات برای هنرپروران علاقه‌مند و قطعه‌نویسی برای این مرقعات و نیز کتیبه‌نویسی برای
آثار معماری و عمارت دیگر را بر عهده داشته است. از این ها گذشته کتابخانه نقشی قاطع
در تربیت و شکوفا کردن استعداد خطاطان و کاتبان و تولید آثار هنری داشته است (اژند.
۶ ۱۸۲). در کنار تربیت هنرمندان در این دوره ما شاهد رونق گرفتن مجالس هنری در
میان دربار و هنردوستان و هنرمندان هستیم. در این دوره برگزاری مجالس هنری در
خانه‌های اعیان و اشراف و دربارهای حسین بایقرا و امیر علیشیر نوایی بسیار رواج داشته
در طول دوره‌های تاریخی ایران بعد ظهور اسلام بانوان مجال ورود به عرصه‌های سیاسی و
اجتماعی را نداشته‌اند و بیشتر در حصار حرم‌سراهای پادشاهان و خانه‌های خود بودند. تنها
تعداد اندکی از آنان به دلیل درایت. شجاعت. هوش و فراست خود توانستند پا به این
عرصه بگذارند و جایگاهی برای خود کسب نمایند؛ اما با ورود مغولان به ایران شاهد نوعی
تحول گسترده در حضور بانوان.در عغرصه های مختلف هستیم. دکتر باستانی پاریزی» در
مورد فضای ایجادشده برای زنان ایرانی توسط مغولان متذکر شده؛ ... شاید زنان ما هرگز
نمی دانستند که مقرر است بزرگ تراین ,تق, اچتماعی/در/شرنوشت آنان به دست سربازان
مغول صورت بگیرد. تحول جامعه زردشتی به جامعه اسلامی بعد از حمله عرب. مسئله
ازدواج با محارم و سد ازدواج طبقاتی را از میان پرداشت. این تحول انقلابی بزرگ در
جامعه بسته این سرزمین بود. تحول بعدی زمانی رخ داد که پای خاتونان ترک و سپس غز
و بالاخره مغول» با آداب ورسوم خاص به سرزمین ایران باز شد. این تحول» ازنظر جامعه
ایرانی یک انقلاب محسوب می‌شد که اثر آن دخالت‌های گسترده زنان در اسور سیاسی و
نفوذ در مراکز مختلف حکومتی بود» (باستانی پاریزی» ۱۳۸۶: ۱۱۳). بانوان در دور ی
تیموری نقش موثری در حوادث سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بر عهده داشتند. نفوذ و
اقتدار بانوان مغولی در جامعه آن روزگار تا حدی از همان سنت‌های قبیله‌ای که در
سرزمینهای خود بدان پایبند بودند مایه می‌گرفت. زنان مغول غالبا مشاوران سیاسی مورد
اعتمادی برای شوهران خود بودند و در غیاب شوهرانش آن‌همه مسئولیت ها خانواده بر
دوش آنان بود. (هال, ۱۳۸۲؛ ۱۸). از دیدگاه مغولان زن و مرد ازلحاظ اجتماعی از حقوق
یکسان و برابری در جامعه برخوردار بودند. از نکاتی که در این زمان قابل تأمل است آزادی
بانوان در انتخاب مذهب است. آنان می‌توانستند مذهبی مغایر مذهب همسر خود داشته و
در برخی موارد این امر سبب می‌شد سلطان يا رجال دربار تحت تأثیر بانوان خود دستوراتی
در خصوص مذهب موردنظر صادر کرده که تبعات سیاسی و اجتماعی در پی داشت. از
مهمترین دلایل جنگ‌های هولاکو با مسلمانان مصر و شام تأّثیر دوقوزخاتون (00۹002)
همسر مسیحی او بود که تمایل داشت که زیارتگاه‌های مسیحیان از سلطه مسلمانان خارج
شود (بارکهاوزن» ۰۱۳۶۹ ۱۸۹). در این دوره قدرت بانوان در طبقه متوسط جامعه بیشتر از
طبقات دیگر احساس می شود. زنان تأثیر بیشتری از مردان بر تحولات اجتماعی دارند و
برابری زن و مرد و تساوی حقوق بیشتر نمود پیدا میکند (کاظمی۱۳۸۹: ۱غ ۶۲). اکشر
کارها بر عهده زنان طبقه متوسط بوده, آنان به دوخت البسه او ساختن کفش با چرم
می‌پرداختند و ارابه‌ها را برای کوچ تجهیز کرده و می‌راناند و دز تمام‌کارها بسیار ماهر
بودند (مارکوپولی ۱۳۵۰ ۵۱). بانوان همچنین آدر جنگ‌ها دوشادوش مردان درصحنه نبرد
حاضر می‌شدند دریکی از جنگ‌ها به‌فرمان براق جاجب کرمان زنان نیز لباس رزم پوشیدند
و در جنگ شرکت نمودند (جوینی» ۱۳۳۷: ۱۲۱:/۲). بانوان مغول به دلیل اختیار و اقتدار
زیادی که در خانواده داشتند. هنگام فوت همسر تمام حقوق مزایای همسرش به او سپرده
می‌شد تا زمانی که فرزندانش به سن رشد می‌رسیدند» اموال موروثی بین تمام افراد تقسیم
می‌شد و در این هنگام زن حق ارث خود را مطالبه می‌نمود. خاتون‌های "مغول, دارای املاک
و دارایی های بی شماری بودند. آنان در طول حیاتشان مالکیت دارایی خود و چگونگی
دخل و تصرف آن را در اختیار داشتند بنا بهانظر و صلاحدید:خود آن را هزینه می کردند
(اشپولر ۱۳۸۹: ۳۹۵). خاتون‌ها و بانوان دربار تیموری دارای شایستگی‌هایی در عرصه‌های
مختلف بودند برخی از آنان جاه‌طلب و ریاست‌طلب و برخی علاقه‌مند به فرهنگ و هنر و
سعی در پیشرفت اين امر داشتند و برخی دیگر به راه‌اندازی مساجد و بقعه‌ها و حمایت از
طبقات مذهبی, شهرت داشتند. موقعیت ممتاز زنان در آن دوره چنان بود که به راحتی در
عرصه‌های سیاسی و اجتماعی وارد می شدند از آن میان زنی چون ترکان خاتون که به
حکومت فارس منصوب شد و این نشان دهنده ارزش زن در نزد مغولان است. همچنین
زنان خانواده خان در مراسمات سیاسی و عزل و نصب ها حضور داشتند. مانند مراسم
انتخاب خان که یکی از وقایع مهم سیاسی بوده» حتی سفرای خارجی را که به دربار خان
۸ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
وارد می‌شدند در چادرهای اختصاصی خود به حضور می‌پذیرفتند (اسکندری» ۱۳۸۶:
۹). تیمور بااینکه روحیه‌ی جنگجو و مقتدرانه‌ای داشت اما همسران و بانوان در نزدش از
منزلت و جایگاه خاصی برخوردار بودند. همسر اول تیمور سرای ملک خانم شخصی بود
که در جشن‌های بزرگ از همه به او نزدیک تر می‌نشست و اجازه اداره جشن‌ها را بر عهده
داشت. یکی از همسران تیمور به نام تومان آغا با خانقاهی در شاه زند و همچنین مجتمعی
در کوشان بنا کرد (اقبال آشتیانی» ۱۳۸۶: ۱۷۲). قدرت برخی از این بانوان در عرصه ی
سیاسی به حدی بود که می توانستند از به قتل رسیدن شاهزاده و یا رجالی که مورد غضب
واقع شدند جلوگیری کنند. در واقعه‌ی شورش عده‌ای از امیران و شکست آنان سرای ملک
خانم همسر تیمور از قدرت و نفوذ خود:برای آزادی دایی‌اش امیر موسی استفاده کرد و او
را از اسارت نجات داد (یزدی, ۹۵۱ ۱۷۷۸۱))از دیگره‌مارد شفاعت تومان آغا همسر
دیگر تیمور هنگامی که خیانت امیرایدکو حاکم کرمان درسال (۰۸۰۷.ق) مشخص شد با
میانجیگری او از خطایش گذشتند (یزدی:۱۳۳۹: ۲/ ۳۹۷)..در زمان سلطان ابوسعید (۸۷۳
.ق) مدتی سلطان حسین بایقرا در,خدمت او‌بود»به دلیل:خیانت یکی از شاهزادگان
تیموری او به دیگر شاهزادگان نیز.مشکوک"شد:و سلطان حسین؛بایقرا را به زندان انداخت.
فیروزه بیگم مادر او با شنیدن این خبر به سمزقند قسافرت نمود و فرزندش را از زندان
نجات داد (خواندمیر ۱۳۵۳: ۶/ ۱۱۵). از بانوانی که میتوان در عرصه سیاسی و هنری نام
برد» گوهرشاد خاتون همسر شاهرخ که زنی مقتدر و هنردوست بود. اقدامات او در ساخت
بناهای مذهبی مانند مسجد گوهرشاد و تشویق و ترغیسب.برای رونق هنر در هرات
نشان دهنده نفوذ او در دربار است. خانواده سلطنتی نظیر مادر» خواهران؛ دختران» همسران
سلطان از موقعیت و جایگاه اجتماعی خاصی برخوردار بودند. هدیه‌های که از طرف
سلطان مانند اعطای ملک و پوک به دست آنان می‌رسید» این آمکان را در اختیار آنان قرار
میداد تا در اموراتی همچون ساخت مساجد و کاروانسرا و ... صرف کنند. این عصر یکی
از دوره‌های است که ما شاهد برابری نسبی زن و مرد هستیم. در ایران بانوان هیچگاه قدرت
و توانایی که در عهد مغول به دست آوردند. در ادوار مختلف نداشتند و تا آن زمان در امور
سیاسی و حکومتی تا این حد اجازه حضور نیافته بودند (رایس, ۱۳۹۹: ۱۱۸).
بانوان مغول به دلیل زندگی کوچ‌نشینی از آزادی عمل بیشتری نسبت به بانوان ایرانی در نوع
پوشش و سبک زندگی برخوردار بودند. در آغاز تن پوش آنان شباهت زیادی به تن‌پوش
مردان خود داشته است و از سرپوشی برای حجاب خود استفاده نمی نمودند. بانوان ایرانی
برخلاف بانوان مغول به هنگام بیرون رفتن از منزل خود را می‌پوشاندند و از برقع استفاده
می‌نمودند به‌طوری که هیچ گوشهای از بدن آنان نمایان نبود. اصولا بانوان ایرانی کمتر در
خیابان‌ها تردد داشتند و درملعام مکالمه و صحبت کردن با آنان به‌کلی ممنوع بود.
کلاویخو که در زمان تیمور به ایران بهعنوان سفیر اسپانیا سفرکرده بود در خصوص حجاب
و چاقرژنان ار ایران جنین, گفته اسست«ززن‌های شهری معمولا روق برشیده‌اند و غجب آنگد
چادر سفید داشتهاند و نقاب سیاه» (راوندی» ۱۳۸۳: ۷۸)» .این در حالی است که زنان ترک و
مغول پوشش و حجابی نداشتند و معمولا باروی باز درملأعام خیابان‌ها ظاهر می‌شدند و
محدودیتی برای خارج شدن از منزل نداشتند (بیانی»۷۰.:۱۳۸۲۰). خاتون های مغول دربار
عامها بدون هیچ حائلی و پرده‌پوشی در مقابل دیگران مهمان‌ها حضور پیدا می‌کردند و هیچ
حجابی نداشتند (اشپولر, ۱۳۷۲: ۳۹۴).,نکته قابل, تأمل درباینژمان نپوشاندن روی و مو از
جانب بانوان مغولی است آن هم به دلیل رسمی که در میان جوامع مغولی مرسوم بوده که
مردان باید چشم خود را از نگاه به بانوان نامخرم می‌بستند (کاظمی, ۸ )). حضور
مغولان در ایران بهعنوان قوم غالب و حضور اجتماعی بانوان مغولی و همچنین نوع پوشش
آنان تأثیر زیادی در وضع پوششی بانوان ایرانی در آن دوره داشته است. به حدی که حاکم
هرات فخرالدین کرت با دیدن اوضاع ناگزیر شد که با صدوز؛قوانینی لزوم حجاب زنان را
در سرزمین تحت فرمانروایی خود اعلام کند. مستقر شدن مغول‌ها در شهرها و آمیختن
بافرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی و پذیرفتن سنبک زنندگی آنان آرام آرام تغییراتی را در
زندگی آنان پدید آورد. آنان بعل ساکن شدن از زندگی ساده و بی پیرایه خود بیرون آمده و
سبک زندگی اشرافی را انتخاب کردند. این امر نوع پوشش بانوان مغول را که فقط
لباس‌های ساده‌ای بر تن می‌کردند. دچار دستخوش و تغییر کرد. کلاویخو گونزالس در
سفرنامه‌ی خود هنگامی که دریکی از مجالس ضیافت‌های تیمور دعوت‌شده بود درباره‌ی
جامه این خانم از پرند سرخ زری‌دوزی شده و بسیار گشاد بود و دامنی بلند داشت که
به زمین می کشید اين جامه بی آستین بود» يقه پیراهن تا بالا بسته بود. خانم بزرگ به
چهره نقابی نازک و سفید داشت و بر روی سرش چیزی شبیه «کلاه خود» قرار دائشست
۰ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
که از پارچه سرخ تهیه شده بود و کنار آن بر روی شانه‌هایش افتاده بو قسمت پشت
خود بلند با مرواریدهایی گرانبها آرایش‌شده بود (کلاویخی ۱۳۳۷: ۲۹۵).
در این دوره بانوان برای آراستن و زیباتر شدن از انواع جواهرات» گردنبندها انگشترها
گوشواره‌ها و دستبندهای که معمولا از طلا یا نقره و عاج و ... ساخته می‌شد در مهمانی‌ها و
ضيافت‌ها استفاده می‌نمودند (راوندی» ۱۳۸۲: ۷۵). موهای زنان مغولی مانند دیگر زنان بلند
و سبک آرایش آنها ساده بود. فرق را از وسط موها باز می کردند» گیسوان خود را به
دودسته تقسیم کرده و می بافتندو بر شانه‌ها می‌انداختند و به‌این‌ترتیب موها از زیر کلاه
نمایان بود (بیانی» ۱۳۸۲: 14). تصاویر نقش بسته در نگاره‌های آن دوره گویای تغییر سبک
پوشش بانوان در دوره‌های مختلف عصر تیموری است. در برخی از تصاویر این عصر برای
نمایش تن‌پوش‌ها نگارگر با چنان ظرافت خاصی به نقاشی پرداخته که حتی نقوش پارچه‌ها
با بررسی نگاره‌های دورهی تیموری ما شناهد نوعی ادگرگونی و تغییرات در لایه‌های
تن پوش بانوان در هر دوره هستیم. در برخی دوره‌ها لایه‌های لباس بسیار کم و محدود
است و بدون نقش و ساده ترسیم‌شده است و در برخی نگاره‌ها بانوان در تن‌پوش‌های
باشکوه و لایه‌های مختلف که در برخی موارد به چندین لایه میرسد تا جایی که لایه‌های
زیرین تنها به‌وسیله‌ی برش‌های یقه و يا آستین قابل‌تشخیص بودند به تصوير درآمده‌اند.
انواع لایه‌های تن بانوان به شرخ زیر ابت: ۳۶ خر :دابا بالاپوش یکی از تن‌پوش‌های
بگاربرده ضده کي آین,فوود نعاکف. بان ای بلند پزن فرفه‌اکه تسام بت آوبرا پرشانده
قبان تن‌پوش دیگری که در اغلب نگاره‌ها به چشم می‌خورد قبا است. قبا ازلحاظ فرم بر دو
نوع است. قباهای با قدبلند و استین های کوتاه یا بلند و جلوباز با تزئینات پوست و قباهای
کوتاه جلوبسته با آستین‌های کوتاه که بیشتر ساده می‌باشند (قپانداران» ۱۳۸۹: ۳-۸.)۱۰۷-
پیراهن و پیراهن زیرین: یکی از لایه‌های که در برخی نگاره‌ها از میان چندین لایه که بر
روی‌هم پوشیده شده از میان یقه خودنمایی میکند. پیراهن زیرین با آستین‌های نسبتا نگ
و بلند در اغلب موارد زیر قباهای کوتاه و بلند پوشیده می شود (غیبی» ۱۳۸۷: ۳۹۹) پیراهن
زیرین نزدیکترین لایه به بدن است .۶-۶-شاوار: یکی دیگر از اجزا تشکیل دهنده
تن پوش بانوان شلوار است. به دلیل اينکه لایه های روی تن پوش اغلب بلند و تا پشت پا
میرسد. شلوار کمتر به دیده میشود. شلوارها با رنگ‌بندی متنوع و بهصورت چسب يا
گشاد در پای بانوان به چشم می‌خورد. در تصاویر نقش بسته در این دوره تن‌پوش‌های
بانوان با تزئینات مختلفی همراه است. در برخی از نگاره‌ها لباس‌ها با رودوزی‌های طلایی و
سفید و مرواریددوزی در قسمت شانه‌ها لبه‌ی آستین‌ها و... به زیبای آراسته‌شده است و
این عناصر تزئینی باشکوه به بهترین نحو در نگاره‌ها خودنمایی میکنند. در نگاره‌های
دورهی تیموری بارها دیده شده که هم مردان و هم زنان اغلب یک عبا روی دوششان
انداخته‌اند که گاه از آستر خز بوده است (انصاری یکتا احمدی پیام ۱۳۹۳: ۵۶۳). خز گاه
در حاشیه لباس قسمت جلوی آن از گردن تا پایین» گاه براروی سرشانه‌ها و یا بهعنوان یقه
برای تزیین و باشکوه تر شدن پوشش مورداستفاده قرار می گرفته است. در نگاره‌های دور
ی تیموری شال‌های کمر بیشتر یک شکل هستند و فقط در نوع رنگ و گره‌های روی
تن‌پوش باهم تفاوت دارند. برخی از شال‌ها بهصورت پهن‌تر براروی لباس بسته‌شده است
و برخی شال‌ها بهصورت نواری:باریک برروی پیراهن ؛گره خورده‌اند. از تزئیناتی که برای
زیباتر جلوه دادن تن‌پوش بلواا رک کارباد دامته مرواریددوزی است.
مرواریددوزی یکی از مرسوم ترین تزئین بر روی لباس بانوان ایرانی بوده است. این تزئین
در حاشیه‌ی جلوی لباس‌ها اطراف یقه» لبه‌ی آستین و گاهی در حاشیه پایین لباس
ایرانیان کهن علاقه و احترامی حاص برای گیاهان قائلبودند و نمود آن را میتوان در
حضور گسترده‌ی نگاره‌های گیاهی در تزئین اشیا و ساختمان‌ها مشاهده کرد (ندیم» ۱۳۸۹:
۷ یکی از کارکردهای این نقوش گیاهی چشم‌نواز در تزئین پارچه‌های استفادهشده در
تن‌پوش بانوان در عصر تیموری است. از پارچه‌ها و تن‌پوش در این دوره نمونه‌ای در
دست نیست تا بتوان به آن استناد نمود و تنها بر اساس تصاویر موجود در کتب و شرح
برخی از نویسندگان در آن دوره میتوان آن را شرح داد. با بررسی پارچه‌های دوره تیموری
میتوان نقش‌مایه‌های البسه آن دوران را به چند دسته عمده تقسیم کرد:
۳ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
وجه‌تسمیه‌ی کلمه‌ی ختایی به‌درستی مشخص نیست برخی معتقدند که نقش ختایی میراث
هنری از نفوذ هنر چین در ایران پس از حمله مغول بوده و منشأا این گل را شهر ختن
کشور چین میدانند. برخی معتقدند سرآغاز نقوش ختایی را میتوان در حجاری‌های
هخامنشی و هنر دور ساسانی جستجو کرد. به‌هرحال نقوش ختایی ازجمله نقشهای
اساسی هنرهای تزئینی ایرانی است که حتی در هنرهای دیگر مانند قالی» کاشی و تذهیب
کاربرد بسیاری دارد (کشاورزی,» شیخانی» ۱۳۸۵: 8۳). قاعده ترسیم گل ختایی بر دایره
استوار است که با گل‌های مختلفی ازجمله گل پنج پر گل شاه‌عباسی» گل نیلوفر برگ مو
و ... آراسته میشود (کشاورزی» شیخانی» ۶۳::۱۳۸۵). یکی از معروفترین گل‌های ختایی,
گل شاه‌عباسی است. این گل زیبا از تلفیق"طرح های:انتلیمی» ختایی» ابرهای چینی (721) و
گاهی گل‌های پنج پر به وجود میآید. اوج تکامل گل شاه‌عباستیآزا در عهد صفوی میتوان
دید. از انواع طرحهای گل‌های شاه‌غباسی میتوان به لچک و ترنج شاه‌عباسی شاه‌عباسی
درختی» شاه‌عباسی شیخ صفیّ» شاه‌عباسی جانوری اشاره کرّد.(افروغ۱۳۸۹: ۹۶). گل شش
و پنج پر یکی دیگر ازگل‌های مهم داطراحی,نقوش"ختتایی می‌باشند. گل‌ها گاهی
دایره‌های ساده‌ای هستند که دز کنار هماقرار می‌گیرننداو گاهی در میان این دایره‌ها
اسلیمی یکی از طرح های اصلی در هنر نگارگری سنتی ایران است. طرح اسلیمی را نمونه
درخت مو میدانند که با پیچش‌های زیبا و هماهنگ به برگ‌ها و نیم برگ‌های آراسته‌شده
است (ماچیانی» ۱۳۸۰: ۱۲). این نوع نگاره بهصورت ابتدایی در آثار دوره‌های پیش از
اسلام در ایران دیده میشود در دوره اسلامی به کمال رسید و از دوره‌های سلجوقی و
تیموری نام اسلیمی را به خود گرفت (ندیم ۱۳۸۹: ۱۷). به زبان گویاتر اسلیمی به
طرحهای تزئینی گل‌وبته گفته می شود یا طرح هندسی تزئینی که بهصورت تنیده در هم
بافته‌شده است (ماچیانی» ۱۳۸۰: ۱۲). نقوش اسلیمی انواع مختلفی دارد که از معروفترین
طرحهای آن میتوان به اسلیمی ساده» اسلیمی ماری» اسلیمی دهم اژدری اشاره کرد.-۳-۵-
نقوش حیوانی: در باور ایرانیان جانوران از جایگاه خاصی برخوردار بودند و این را میتوان
در نقوش به‌کاربرده شده در دست‌ساخته‌های گذشته ملاحظه نمود. این سنت در دوره
اسلامی هم رواج پیدا کرد نمود آن را در تصاویر و دست‌ساخته‌های آن دوره میتوان دید
(نديم ۱۳۸۹: ۱۷). در نگاره‌های عصر بایسنقر میرزا شاهد نوعی نقوش حیوانی به شکل
۷ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان بر اساس ده نگاره از مکتب هرات
در دوره شاهرخ تیموری نگارگری ایران هنوز تحت تأثیر سبک چینی قرار داشت و این تأثیر
را میتوان در نگاره‌های کتاب معراج نامه " (۸۹۰ هق) به‌وضوح دید. این نسخه از معراج نامه
برای شاهرخ در هرات (۸۶۰ هق۱۶۳۱م) نسخه برداری‌شده است و امروزه در موزه پاریس
نگهداری میشود (رهنورد. ۱۳۸۹: 1۶). تصویر (۱)؛وزود پیامبر به همراه جبرئیل به بهشت و
دیدار از چهار بانوی مقدس بهشتی را به تصویر درآمده است. بانوان با تن‌پوش‌های ساده و
رنگ‌های تند و گرم به تصویر درآمده‌اند. چهره چهار بانو سرداو بی‌روح و شبیه تصاویر
مغولی است که باحالتی خشک. رسمی و بدون تحرک در حال گفتگو می‌باشند. بانو در
تصویر (۲) دستانش را بر روی‌هم گذاشته و به پیامبر و جبرئیل می‌نگرد. او ردای بلند به رنگ
آبی لاجوردی با حاشیه‌ای سفید و راههای آبی و استین‌های بلند که روی دست را کامل
پوشانده بر تن کرده و در زیر آن پیراهنی به رنگ اکر با یقه‌ای هفت دیده میشود. بانو در
تصویر (۳) درسال ی که به عفب: برگشته و ستغول آگفتگو است: قبای کوتاه ب«رنگ سای با
آستین‌های کوتاه بر تن کرده است. در زیر قبا پیراهنی بلند با چین‌های فراوان و به رنگ اکر به
چشم می‌خورد. با نگاهی به نگاره میتوان به این نکته اشاره نمود که شباهقت پوششی بانوان
می‌سازد و نشاندهنده موقعیت برتر او نسبت به دیگر بانوان میباشد.
۴ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
از شاهکارهای نگارگری دووا نیازا شاهنامه ۷ ری" است. دختران جمشید
بهوسیله فریدون از اسارت ضحاک نجات پیداکردند و به خدمت او رسیده‌اند. تصویير (۶)
فریدون را در حال گفتگو با دختران جمشید نشان می دهد. بانوان بامتانت و نجابتی خاص
در صدر مجلس در دو طرف فریدون نشسته‌اند. در دو سمت نگاره مردانی به چشم
می‌خوردند که در حال گفتگو با یکدیگر می‌باشند. در اینجا با دو نوع پوشش در سبکهای
متفاوت روبرو هستیم. بانو در (تصویر ۵) سرش را بهآرامی به زیر انداخته و با ردای
سبزرنگش که نقوشی برگ گونه دارده قسمتی از صورتش را پوشانده است. لايه ی دوم
تن‌پوش پیراهن زیبای به رنگ عنابی با آستین‌های بلند و یقه‌هفت باز که با دوختهای
اریب و افقی تزئین شده است. لایه سوم پیراهن زیرین سفیدرنگ که از میان یقه خودنمایی
میکند. بانو در (تصویر ٩) در حال گفتگو با فریدون است. لایه ی اول تن‌پوش قبای بلند
به رنگ سورمه‌ای و منقش به نقوش هندسی و آستین‌های کوتاه که لبه‌های آستین به شکل
هلال با نواری قهوه‌ای تزیین‌شده است. لایه ی دوم پیراهنی با آستین‌های بلند به رنگ
نارنجی پخته یا عنابی و منقش به نقوش هندسی و یقه‌ی هفت باز پیراهن تا کمر امتداد
دارد. لایه ی سوم پیراهنی به رنگ سبز که از ناحیه گودی گردن تا قسمت زیر سینه کشیده
دختران جمشید میان مردان بدون هیچ پوشش و مرزبندی مشخضی با آزادی کامل حضور
یافتند و در صدر مجلس نشسته‌اند که بر.طبق مطالب بیان شده در دوره تیموری بانوان
دربار عام» جلسات مهم سیاسی و پذیرش سفرا در صحن کاخ حضور داشتند. با نگاهی به
پوشش آنان میتوان اینگونه بیان نمودکه تاج‌های مزین به جواهر مرواریدهای کنار
صورت. لایه‌های متعدد تن‌پوش و تزئینات آن‌همه نشان از تعلق.انان به طبقه اجتماعی مرفه
جامعه دارد و موقعیت آنان را بهعنوان یک شاهدخت در دربار فریدون مطرح می‌نماید. در
نگاره‌های دوره بایسنقر میرزا شاهد نوعی تحولآدر پوشش بانوان هستیم.
۶ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
این نگاره (تصویر ۷)امجلنتن جشنن "و سرور فریبّراز و« فرنگییس را آنشان می دهد. فضای
حرم‌سرا مملو از ندیمه‌ها و رقصنده‌های است که در حال شادمانی و پای‌کوبی هستند. در
این تصویر ما با پوشش‌های خدمتکاران» ندیمه‌ها نوازندگان و حتی کودکان برخورد
می‌کنيم. تن‌پوش خدمتکار سمت راست در (تصویر ۸) از سه لایه تشکیل‌شده است لایه ی
نخست پیراهنی ساده به رنگ اکربا یقه‌ای هفت بازکه قد پیراهن تا زیر زانو امتداد دارد. در
ناحیه کمر, کمربندی باریک بسته شده است. لای ی دوم پیراهنی به رنگ آبی تا زیر زانو
ولایه ی سوم پیراهن زیرین از پارچه‌ای ساده به رنگ نخودی با یقه‌ی گرد که در دو طرف
آن دکمه‌های قهوه‌ای تزئینی دیده میشود. خدمتکار شلواری قرمز با خطوطی بهصورت
هشت تزئین شده به پا دارد. خدمتکار در (تصویر ٩) درحالی که مشعلی روشن در دست
دارد به پشت سرخود می‌نگرد. او قبای به رنگ سبز با نقوش گیاهی و یقه‌هفت باز که تا
روی کمر میرسد بر تن دارد. لایه‌ی دوم پیراهن زیرین از پارچه‌ای ساده به رنگ زرد و
نارنجی است. يقه ی گرد لباس در قسمت جلو با دکمه‌های تزئین شده است. فرنگیس در
صدر مجلس نشسته, تن‌پوشی با لایه‌های متعدد و بلند بر تن دارد که بر روی هرکدام
نقوشی بهصورت گل به چشم می‌خورد سرپوش او ابا نقوش هندسی تزئین شده و در کنار
صورتش رشته‌ای از مروارید خودنمایی میکند سبک پوشش او متفاوت از دیگران است.
در سمت راست نگاره قسمت بالا خدمتکاران با سزپوش او تن‌پوش‌های ساده و بدون نقش
دیده می‌شوند اما خدمتکاران در محوطه کاخ با تن‌پوش و سرپوش‌های با نقوش تزئینی به
تصویر درآمده‌اند که نشان از جایگاه بالاتر«آنان درآدزباردارد. پوشش نوازندگان قباهای
کوتاه و بسیار ساده و بدون نقش و نگار است شباهت یکسانی به خدمه حرم‌سرا در بالای
ایوان دارد. در این دوره همانند ادوار گذشته خدمتکاران يا بندگان بیشتر از خانواده‌های فقیر
جامعه بودند که برای امرارمعاش به خدمت اغنیا درمنی آمدند.و از خود اختیار و ثروتی
۸ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
تصویر شماره ۷: به همسری خواستن فریبرز فرنگیس را شاهنامه بایسنقری.
هرات. قرن نهم (مجموعه مینیاتورها و صفحات شاهنامه بایسنقری, ۱۳۷۰: ۷۹)
در این نگاره انوشیروان در صدر بارگاه خود بر تخت جلوس کرده و مشغول گفتگو با
پسر جوانی است که روبروی او بر روی زمین نشسته است. در این نگاره چهار بانو به
تصویر درآمده‌اند که نوع پوشش و تزئینات آنان نشان از جایگاه اجتماعی ممتاز بانوان دارد.
در این نگاره تن‌پوش بانوان شباهت زیادی به هم دارد. دو بانو ردای بلندی بر تن کرده‌اند
که به نظر میرسد این تن‌پوش در دوره تیموری مختص زنان اشراف و شاهدخت‌ها بوده
است. دو بانوی دیگر قباهای بلند با آستین‌کوتاه بر تن دارند که بر روی آن نقوشی زیبا به
چشم می‌خورد. بانو در تصویر (۱۱) ردایی زیبا به رنگ اکر بر تن کرده که آستین‌های بلند
آن تا پایین امتداد دارد. تن‌پوش با پیج تاب‌های گل‌های اسلیمی و گل‌های ختایی به زیبایی
آزاشته‌شده است. لایه دوم پیراهنی بلند به رنگ سبز که گل‌های ختایی بر روی آن باظرافت
نقش بسته‌اند. یقه‌هفت کوچک لباس در ادامه بهصورت بیضی کشیده تا به کمر میرسد که
با بندینک‌های تزئین شده است. بانو در تصویر (۱۳) قبای زیبا و بلند به رنگ قرمز با
آستین‌های کوتاه با برشی هشت مانند بر تن کرده است. بر روی قبا نقوشی زیبا با
شاخه‌های بلند مو و گل‌های ختایی نقش بسته است. پیراهن زیرین بانو با آستین‌های بلند و
یقه‌هفت که امتداد آن بهصورت بیضی تا به کمر میرسد از میان یقه پیراهن زیرین
سفیدرنگی به چشم می‌خورد. بر روی پیراهن بهصورت تکرار نقوش حیوانی بهصورت
مرغابی دیده میشود که یکی از قدیمی‌ترین نقوش ایرانی است. نوع پوشش بانوان رداهای
مغولی» تزئینات تن‌پوش و سرپوش جایگاه آنان را بهعنوان شاهدخت يا اشراف‌زاده مطرح
می‌نماید. دراین نگاره نیز به‌مانند نگاره ۳.مرزبندی مشخصی ازلحاظ جداسازی بانوان از
مردان دربار به چشم نمی‌خورد وآنان در.تمامی جلسات دربار بدون هیچگونه ممانعتی
۰ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
نگاره شماره ۵. رفتن خسرو به شکار و دیدن شیرین
در نگاره تصویر (۱۳) شیرین را در ایوان کاخ خود در حال گفتگو با خسرو مشاهده
می‌کنيم. در سمت راست‌بالای نگاره میان پنجره سه بانو.دیده می‌شوند که درحالی که نظاره
گفتگوی شیرین و خسرو می‌باشند. پوشش شیرین از سهلایه تشکیل‌شده لایه نخست
قبای عنابی‌رنگ با نقوش نعلی شکل,و حاشیه‌ای شبیه قلاب‌دوزی» لایه دوم پیراهنی زرد
بدون یقه با آستین‌های بلند با چین‌های در,قسمت مچنقوش ریزاهندسی به شکل لوزی,
لایه سوم پیراهن زیرین به رنگ سفید که با دکمه‌های چینی.تزئین شده است. تن‌پوش دو
نفر از ندیمه‌ها در لایه اول پیراهثی.ساده با آشتین‌های بلند و.دیگری قبای با آستین‌های
کوتاه به رنگ عنابی و پیراهنی آبی‌رنگ میباشد. دژ‌این نگاره به‌روشنی تفاوت طبقات
اجتماعی اشراف و خدمتکاران به تصویر درآمده است. شیرین با تاج کلاهی مزین به جواهر
و تن‌پوشی با دوختهای ظریف و بندینک‌های گل مانند و نقوشی هندسی و در مقابل
ندیمه‌ها با تن‌پوش و سرپوشی ساده که به‌روشنی نشان دهنده؛تعلق اوبه طبقه اشراف و
کلیلوفبته باسنقری " از ذیکر شافگارهای قوران بایسقر میرزا ضاهزافه تسورق استه فر
نگاره تصویر (۱۶) دختر امیر درون باغ بر روی زمین افتاده و ببر بزرگی به او حمله کرده
است. تن‌پوش زیبای دختر امیر در لایه نخست ردای مشکلی رنگ که در قسمت شانه‌ها و
سرآستین و پایین لباس زری‌دوزی شده همچنین در حاشیه دو طرف لباس مرواریدهای
طلایی به چشم می‌خورد. لایه دوم پیراهنی سبز با یقه‌هفت و آستین‌های بلند و در قسمت
سرشانه و پایین لباس زری‌دوزی شده است. لایه سوم پیراهنی نخودی رنگ و پرچین و لایه
چهارم پیراهنی به رنگ نارنجی است. سمت راست نگاره ندیمه با ترس خود را در پشست
پنهان کرده است. تن‌پوش او در لایه نخست قبای نارنجی و لایه دوم پیراهنی آبی و بلند که
پارچه لباس ساده و بدون نقش و نگار است. در این نگاره به‌وضوح شاهد تفاوت جایگاه
اجتماعی اين دو بانو هستیم. جایگاه بالای دختر امیر و تعلق او به طبقه مرفه و اشراف‌زاده‌ها
به‌خوبی با تن‌پوش مجلل و روسری حریرش نمایان است و در مقابل خدمتکار بالباسی ساده
که مختص طبقه پایین و ضعیف جامعه میباشد به تصویر درآمده است.
تصویر شماره ۱۶: شیر دختر امیر را می‌کشد. کلیله‌ودمنه. هرات (مجموعه
۲ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
شاهنامه محمد جوکی " از نمونه‌های زیبای هنر مکتب هرات در عصر تیموری است
که‌برگی از آن را موردبررسی قرار می‌دهیم. در نگاره تصوير (۱۵) آزاده بر پشت شتری
سوار شده و به همراه بهرام مشغول شکار آهو هستند. در نگاره‌ها کمتر حضور یک زن در
هنگام شکار شاه آنهم به تنهای به چشم می‌خورد اما در تاریخ تیموری بانوان در جنگ‌ها و
شکار حضور داشتند. تن‌پوش آزاده از دولایه» لایه نخست قبای بلند و قرمزرنگ با
آستین‌های کوتاه و نقوش محو و سرشانه‌های زری‌دوزی» لایه دوم پیراهنی به رنگ اکر با
آستین‌های بلند تشکیل‌شده است. تزئینات روی تن‌پوش آزاده که با نخ‌های زر دوخته‌شده
و چکمه‌های زیبا که نختص خانواده‌های اشرافغ‌است» نشان از تعلق او بهاطبقه: مرفه ادارد.
در تصویر (۱3) همایون در بالایی مجلس درحالیکه به‌عکس همای می‌نگرد مشغول
گفتگو با اواست که در کنار او ایستاده است. دو زن از ممیان پنجره به پایین می‌نگرند که
به‌احتمال‌زیاد از ندیمه‌های دربار هستند. چهار بانویآدیگر بهصورت پراکنده در مجلس
حضور دارند که از دیگر زنان در نگاره متمایز هستند. آنان قبا و پیراهن‌های شبیه به هم بر
تن کرده و تاج‌های طلایی بر روی سر قراردادند و.این سبک پوشش نشان از اشراف‌زادگی
آنان دارد. خدمتکاران و نوازندگان تن‌پوش سادهالر تن و دستار و سربندی بر سر به تصویر
درآمدند. اما لباس همای در میان مجلس از دیگر زنان متمایز است. همای تن‌پوشی از
چندین لایه بر تن کرده است.الایه نخست قبای بلند به رنگ قرمز با یقه برگرد مشکی که
به‌احتمال‌زیاد از جنس خز است و آستین‌های برش خورده به رنگ‌های قرمز و سبز که
به‌احتمال‌زیاد يا لایه‌های دیگر تن‌پوش:یا برزای؛زیبای لباس به این صورت دوخته‌شده
است. لایه بعدی پیراهنی بلند با یقه‌هقّت بأربه رنگ صورتی"است و لایه آخر که قسمتی از
یقه به رنگ اکرش دیده میشود. در این نگاره با چندطبقه اجتماعی روبرو هستیم طبقه
شاهزادگان, اشراف و خدمتکاران که به‌روشنی بر اساس سبک پوشش به تصویر درآمدند.
تصویر شماره ۱۵: شکار آزاده و بهرام. شاهنام محمد جوکی.
تصویر شماره ۱۹: نگاه کردن به تصویر همایون. بخشی از
۴ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
در نگاره تصویر (۱۷) برگی از دیوان امیر خسرو دهلوی؛" را مشاهده می‌کنيم. این دیوان
را سلطان علی مشهدی در سال ۹۰۲ ۰.ق برای سلطان محمد محسن کتابت کرده است.
بانوان در حرم‌سرای سلطان حسین مشغول جشن و سرور و دست‌افشانی هستند. در این
نگاره ما با تن پوش های متنوع بارنگ های شاد و دلپذیر و همچنین محیطی پویا روبرو
هستیم. تعدادی از بانوان در میانه حرم پیراهن‌های گشاد و بلندی بر تن کرده و تعدادی
دیگر قباهای گشاد و بلند بر تن دارند و بهصورت یکسانی شبیه به هم می‌باشند. در بالای
نگاره در قسمت ایوان سلطان حسین جلوس کرده است. تن‌پوش بانوانی در ایوان با بانوان
درون حیاط تفاوت زیادی دارد. بانوان اغلب قباها و رداهای چسب با یقه‌های از جنس خز
و حاشیه‌های مرواریددوزی به رنگ طلایی همچنین پوست دوزی شده بر تن دارند که اين
تزئینات لباس بیانگر جایگاه موقعیت ممتاز آنان در داخل حرم‌سرا دارد. با بررسی این نگاره
اینطور میتوان بیان نمود که بانوان داخل حیاط به‌احتمال‌زیاد بانوان حرم‌سرا هستند و
بانوان درون ایوان ملکه. شاهدخت‌ها اشراف‌زادگان منسوب به دربار سلطان
در نگاره (۱۸) تصویری از دیوان امیرعلیشیرنوایی" را مشاهده می‌کنيم. شیرین و فرهاد
در میان کوه و دشت به همراه؛تعدادی از بانوان و مردان به تصویر کشیده شده‌اند. رنگ‌بندی
فضای نگاره بسیار شاد و گرم است و حس نشاط و سرزندگی را به بیننده الا میکند. در
این نگاره به‌جز شیرین» چهار بانوی دیگر نیز به:تضویر درآمدند. بانوان پیراهن‌های بلند با
آستین‌هانی بلند: که بزروی آن#شال کمری بسته‌شناه بر تن ذارند. سرپوشن‌های آنان
روسری‌های کوتاه و ساده میباشد. بر اساس سبک پوشش آنان به‌احتمال‌زیاد خدمتکاران و
ندیمه‌های شیرین می‌باشند. شیرین بر روی تخته‌سنگی بر بلندی ایستاده و مشغول
گفتگوست. تن‌پوش او در لایه نخست قبای قرمزرنگ با گل‌های پنج پر به رنگ زرد و لایه
دوم پیراهنی بلند و گشاد به رنگ سبز با گل‌های بزرگ زردرنگ است. سرپوش او تاج
کلاهی زرین که در انتها به برگی ختم میشود. پوشش او و همچنین نحوه قرار گرفتن در
فضای نگاره نشان از موقعیت بالای او در بین بانوان دیگر دارد.
تصویر شماره ۱۸: شیرین و فرهاد. شش مثنوی امیرعلی شیر
دیوان امیر خسرو دهلوی, هرات. قرن نهم (سودآون ۱۳۸۰: ۹۰)
۶ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
با بررسی نگاره‌های مکتب هرات عصر تیموری میتوان جایگاه بانوان را بر اساس
جدول شماره ۱. طبقات اجتماعی بانوان بر اساس نوع تن‌پوش در نگاره‌ها (مأخذ نگارنده)
٩ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
۸ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
روسری سفید و تاج کلاه با لبه ذوزنقه‌ای روسری بلند کلاه کوچک با ار اه 0 سید
منقش و قبه میانی به رنگ سبز حریر دستار سس
۰ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
حضور خاندان تیموری بهعنوان قوم غالب در ایران موقعیت بانوان ایرانی را دچار تغییر و
دگرگونی کرد. آنان که در دوره‌های پیش از آزادی اجتماعی کمتری برخوردار بودند با
حاکمیت سیاسی تیموریان و رویکرد فکری آنان نسبت به زن و احترام بسیار او در کانون
خانواده و جامعه و امکان حضور در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی آرام‌آرام توانستند
جایگاه خود را به دست آوردند. بانوان در دربار تیمور و فرزندانش از چنان عزت و قدرتی
برخوردار بودند که می‌توانستند در مسائل مهم حکومتی, عزل و نصب‌ها و حوادث خاص
سیاسی اعمال‌نفوذ کنند. در عرصه سیاسی گاه بانوان برای نجات فرزندان يا وابستگان خود
با وساطت جان آنان را حفظ می‌کردند. این تغییراتدرامسائل اجتماعی, فرهنگی و مذهبی
هنر عصر تیموری را هم تحت تأئیزخود قرارداد. نگارگر ایرانی.دز نگاره‌های خود علاوه بر
به تصوير درآوردن بانوان سعی در بیان جایگاه اجتماغی آنان به نحوی شایسته و
درخورشان دارد. نگاره‌ها بهتزین منبع برای شناخت جایگاه اجتماعی بانوان در دوره
تیموری هستند که با استناد بدان و برس صورت گرفته بر روی پوشش بانوان برای
شناسایی جایگاه اجتماعی به این نتیجهمی‌رسیم که در نگاره‌های این دوره با چهار طبقه
اجتماعی درباریان, اشراف زادگان, عامه مردم و طبقه کارگر برخورد می‌کنیم. بانوان طبقه
مرفه, شاهدخت‌ها همسران شاه و اشراف‌زادگان از تن‌پوش‌های فاخرکه با انواع نوش
گیاهی و حیوانی و تزئینات اعم از مرواریددوزی» خز دوزی» زری‌دوزی درحاشیه تن‌پوش.
یقه و آستین استفاده می‌نمودند همچنین علاوه بر؛اين تزئینات ما شاهد.کاربرد چندین لایه
متعدد لباس بر روی هستیم که وجه تمایز.این لایه‌ها به امدد یقه آستین و لبه پائینی لباس و
رنگ آن صورت می‌پذیرد. ملکه‌ها و شاهدخت‌ها سرپوش‌های زیبا و گران‌قیمتی از انواع
تاجکلاهای طلا مزین به جواهر تاج‌های طلایی» نیم تاج و روسری‌های منقش برای نشان
دادنشان و جایگاه خود استفاده می‌نمودند. تن‌پوش زنان طبقه متوسط از لایه‌های کمتری
تشکیل‌شده به‌طور مثال قبا پیراهن و پیراهن زیرین که در تن‌پوش‌های بانوان این طبقه
تزئینات بهصورت محدود خودنمایی میکند. سرپوش آنان روسری و عرق چین منقش به
همراه مروارید است. پوشش خدمتکاران و ندیمه‌ها به فراخور رده آنان در دربار با تغییرات
کمی همراه است. ندیمه‌ها با پیراهن‌های بلند با قوش گیاهی و روسری‌های منقش با
رشته‌ای مروارید به تصویر درآمدند. خدمتکاران پیراهن‌های بلند ساده بدون نقش يا قباهای
کوتاه با پیراهن و شلوارهای چسب بر تن دارند و هیچ تزئینی اعم از زری‌دوزی و...بر روی
آن به کاربرده نشده و سرپوش آنان روسری‌های ساده که نشان از جایگاه پایین اجتماعی و
۱. سفر پیامبر اکرم (ص) را از مسجدالحرام به مسجدالاقصی به همراه جبرئیل و دیدار از بهشت و
جهنم و هم سخنی پیامبر با پیامبران گذشته و در انتها ملاقات با خالق هستی در سدره المنتهی را
۲ این نسخه در سال ۰۸۳۳. ق در کتابخانه‌ی بایسنقری تهیه و شامل ۲۲ تصویر است که کتابت آن
را جعفر تبریزی (جعفر بایسنقری) انجام داده است و امتروزه در کتابخانه گلستان نگهداری
۳ نسخه کلیله ودمنه را جعفر بایسنقریآدر سال ۸۳۶ ۰.ق در هرات کتابت کرده و به بایسنقر میرزا
تقدیم شده است. نگاره‌هسای این نشخه/که ۱۹ عدد استت ازنظزنفاست و ظرافت هم
۶. این نسخه پس از مرگ بایسنقن دز سال ۸۶۳ هق با حمایت یکی از:شاهزادگان تیموری» محمد
جوکی (یکی از پسران شاهرخ) کتابت شد»(پاک باز, ۱۳۹۶: 1۱). این نسخه امروزه در مجموعه
۵. امیر خسرو بن امیر سیف‌الدین محمود از مشهورترین شعرای فارسی‌زبان هندوستان است. از
مولفات او خزائن الفشوح؛ قانون‌ادهلی» خمسه امیش ر"خسری مفتاح‌الفشوح است
امیرعلی شیر نوایی فرزند امیر کیچکه ذر:۱۷ رمضان سال ۸۶۶ هق متولد شد. امیرعلی در اشعار
ترکی نوایی و در فارسی فانی با فنایی تخلص می‌کرد (قدیانی» ۱۳۸۷: ۱۳۹/۱).
آژند. یعقوب» (۱۳۸۷). مکنب نگارگری هرات. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر
اشپولره برتولد, (۱۳۸۹). تاریخ مغول در ایران» ترجمه محمود میر آفتاب, تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
افروغ» محمده (۱۳۸۹). نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران» تهران: جمال هنر
۳ بررسی جایگاه اجتماعی بانوان با تأکید بر پوشش بانوان در نگاره‌های عصر تیموری
اوکین» برنارد» ترجمه علی آخشینی» (۱۳۸۹) معماری نیموری در خراسان» مشهد: بنیاد
بارکهاوزن» یوآخیم» (۱۳۶۹. امپراتوری زرد-چنگیز حان و فرزندانش» ترجمه اردشیر نیکپور تهران:
باستانی پاریزی» محمدابراهیم (۱۳۸۶). گذر زن ا زگذار تاریخ تهران: گلرنگ یکتا
براون, ادوارد. (۱۹۰۲). تاریخ ادبی ایران از سعدی تا جامی, ترجمه علی‌اصغر حکمت.ج ۳
پاکباز, رویین» (۱۳۹۶). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز تهران: انتشارات زرین و سیمین
پژوهش از دانشگاه کمبریج, (۱۳۸۷). ترجمه یعقوب آژند؛ تاریخایران دوره تیموریان» تهران: جامی
پوپ» رتور (۱۳۷۸). سیر و صور ناش ی ایران» ترجمه یعقوب آژند, تهران: مولی
پوپ آرتور (۱۳۸۷). سیری در هن رایران» اترجمه نجف دریابندری, ج ۵ تهران, انتشارات
جوینی, عطاالدین عطاملک. (۱۳۳۷). تاریخ جهانگشای از روی نسخحه مصحح علامه قزویسی,» چاپ
حافظ ابرو زیده التواریخ (۱۳۸۰). تصحیح سید کمال حاج سید جوادی» ج ۳ تهران: فرهنگ و
خواند میر غیاث الدین بن همام الدین الحسینی» (۱۳۵۳). حبیب السیر فی اخبا رافراد بشر به کوشسش
راوندی» مرتضی» (۱۳۸۲). تاریخ اجنماعی ایران ج ۷ تهران: نگاه
رهنورد. زهرا (۱۳۸۹). تاریخ هنر در دوره اسلامی: نگارگری»؛تهران: سمت
سود آور, ابوالعلای (۱۳۸۰). هنرهای دربارهای ایران» ترجمه ناهید محمد شمیرانی» تهران: نشر کارنگ
غیبی» مهر آسا (۱۳۸۷). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی؛ تهران: هیرمند
قپانداران, وجیهه, (۱۳۸۹). تاریخ پوشاک ایرانیان (از باستان تا عصر حاضر)» قم: مهر بیکران
قدیانی» عباس» (۱۳۸۰). فرهنگ جامع تاریخ ایران ج ۱ تهران: آرون
کاظمی, خدیجه. (۱۳۸۹).آرایش و پوشش زنان از عهد مغول نا پایان دوره ی قاجار, تهران:
کشاورزی,» مرجان, شیخانی احمد. (۱۳۸۵). هندسه نفوش, تهران: فرهنگ صبا
کلاویخو, کونزالس, (۱۹۹۷). سفرنامه کلاویخی ترجمه مسعود رجب نیا تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
کویلور رایس, کلارا (۱۳۹۹). زنان ایرانی و راه و رسم زندگ یآنان» ترجمه اسداله آزاده مشهد: آستان
مار کوپلوی (۱۳۵۰) سفرنامه با مقدمه جان ماسفیلد, ترجمه حبیب ال صحیحی, تهران: انتشارات بنگاه
مجموعه مینیانورها و صفحات ملذهب شاهنامه‌ی فردوسی نسخه‌ی دوره بایستمفری,» (۱۳۷۰).
محمدی رامونا (۱۳۹۰). تاریخ سبک‌شناسی نگارگری و نقاشی ایرانی» تهران: فارسیران
هال, مری» (۱۳۸۰). امپراتوری مغول,» ترجمه نادر میر سعیدی» تهران: ققنوس
یزدی» شرف‌الدین علی» (۱۳۳۹). ظفرنامه. تصحیح محمد عباسی,» تهران: امیرکبیر
اسکندری» علی جان. (۱۳۸۳). «بایستقر میرزا فرزند ملکه؛ گوهرشاد آغا بانی هنر در کتابت بازوی پدر
انصاری یکتا مریم و احمدی پیام؛ رضرال؛ مقألّه ی (۱۳۹۳). «بررسی"قطبیقی پوشش زنان تصویر شده
در شاهنامه بایستقری و شاه‌ظهماسبی» زن در فرهنگ و هس دور 3 شمازه ش صص ۵۳۱-۵۵۱
بحرانی پور علی (۱۳۹۰). «تأثیر مناسبات:تیموریان "و سلسله مینگ.دز چین بر نگارگری مکتب هرات»
زرین ایل» مهدی و کارگر جهرمی» وحید. (۱۳۹۱):آنگارگری ایران در دوران تیمسوری» تاریخ نی
صدیق» کیانوش» (۱۳۹۰). «بایسنقر میرزا) دایره المعارف بزرگ اسلامی ج ۱۱ تهران: مرکز دایره
ندیم فرنازن (۱۳۹۲). «نگاهی به نقوش تزئینی هنر ایران» مجله هنر, دورچهارم» شماره غ صص ۲۲-۱۶
بعناهزک۸ ابرم :00م] واکه ۳۳ ۵۲ 510/0۵۳ 5 ماس ۵۲۳۹۵۵ 1/۳ ۱۹۹۸۵(۰) مفصع۳ط ۵تهطنه8
6۰ عمع 0 1 وزاطانط تعض8 رد1106 زو 1 .(۱۶۳۹۷-1436) مناهع5 ع5م-2/06
| با استقرار حکومت تیموری در ایران و رویکرد آنان به نقش بانوان در عرصه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جایگاه بانوان ایرانی نیز دستخوش نوعی تحول و دگرگونی شد که این تأثیرات و حضور آنان را می توان در نگاره های مصور شده در این دوره مشاهده نمود. نگارگر با ترسیم بانوان در پوشش و لایه های متنوع سعی در نشان دادن موقعیت و جایگاه اجتماعی آنان در این عصر دارد. هدف مقاله حاضر شناخت جایگاه اجتماعی بانوان در دوره تیموری بر اساس پوشش بانوان در نگاره های مصور شده است. این پژوهش با گردآوری مطالب کتابخانه ای به روش توصیفی و تحلیلی و استخراج اطلاعات از نگاره های این دوره ارتباط میان ویژگی ها و شاخصه های پوششی بانوان مصور شده و جایگاه و طبقه اجتماعی آنان در این دوره را ترسیم کرده است. نتایج پژوهش حاکی است که بانوان در این دوره بر اساس جایگاه و طبقه اجتماعی خود با تن پوش و سرپوش های مختلفی به تصویر درآمدند. خاتون ها و بانوان درباری با پوشش های بسیار شکیل و فاخر و ندیمه ها و زنان عامه با تن پوش های ساده و بدون نقش و نگار در قاب نگاره ها نقش بسته اند. |
42,272 | 328256 | «مریی‌پزوهش‌موزطلعت
دوره را وادار کرده است تا متناسب با پیشرفت‌های فناورانه هر زمان به این نیاز پاسخ گویند. ملق .2
نشریات علمی بوده است. نیاز به ارائه تصویری دقیق‌تر از مشاهدات, دانشمندان و محققان هر
دراین مین برخیی از زشته‌های علمی سانتن سنازه‌شناسی: زیست شناسی زباظضی فیزیک وت
به سبب ماأهیت موضوعات مورد بحث در این خصوص پیشروتر بودهاند. میدوز (۱۹۹۱)
در این باره به تصاویر میکروسکوپی که از سوی هوکز" در قرن شانزدهم ترسیم شده است
اشاره میکند. وی همچنین اشاره میکند که اهمیت ترسیم این تصاویر برای انتقال مفاهیم
مورد بحث. گاه آنقدر بود که محققان ناچار می‌شدند تا فرد نقاش یا هنرمندی را برای ترسیم
در این میان رشته کشاورزی ازجمله حوزه‌هایی است که بهواسطه سروکار داشتن
با موضوعات محسوس,ابزار و فرآیندهای عینی؛ و کالاها و خدمات محسوس نیازمند
استفاده گسترده از عکس و تصویر است. نشان دادن خسارتهای یک آفت» تقاوت
روشها و ابزار کاشت و تأثیر آن بر عملکرد یک محصول زراعی, تشریح ساختار قسمتی
از گیاه و بسیاری از امور تفصیلی‌تر نوعا مستلزم وجود عکس‌ها و تصاویری است که
بهعنوان مکمل یافته‌های یک تحقیق عمل کرده و درک کامل‌تری از موضوع به خواننده
منتقل کنند. از سوی دیگر, براساس,پیش‌فرض! مزبور بسیاری از اوقات پدیرفته‌ايم که
حضور تصویر ازجمله عکس.در مجلات علمی و پژوهشی باعث درک بهتر مطالب
و انتقال سریعتر مفاهیم مورد.بحث میشود..با این حال اطلاعات دقیقی در مورد نوع
حضور آنها و اینکه تاچه حد از این رسانه در مجلات علمی و پژوهشی حوزه کشاورزی
استفاده میشود نداریم. بی‌اطلاعی,از اين؛موضوع عملا امکان هرگونه برنامه‌ریزی و تهیه
سازوکارهای لازم برای هتزگونه پیشرفت‌های بعدی#اعم از مسائل و مشکلات لحاظ کردن
عکس در مجلات, تدوین و تهیه؛استنداردها ی آیین‌نامه‌های لازم برای این منظور» یا حتی
ایجاد آرشیو عکس - بهعنوان یکی از منابعی که محققان می‌توانند در حین پژوهشهای
آنچه که در تحقیق حاضر مدّنظر قرار گرفته بررسی وضعیت موجود مجلات کشاورزی
منتشر شده از سوی وززات جهاد ,کشاورزی اژ نظر میزان حضور عکس در آنهاست. این
تحقیق تلاش میکند تا نشان دهدایین مجلات از نظز کمّی تا چه حد از عکس در مقالات
خود استفاده میکنند. همچنین به‌دست آوردن اطلاعاتی از فراز و نشیب حضور این رسانه در
طی سالهای ۱۳۸۷-۱۳۸۰ از دیگر اهداف این بررسی است. برای روشن‌تر شدن مباحث و
مطالبی که در این مقاله ارائه میشود تعاریف کاربردی زیر را درنظ رگرفته‌ایم:
مجلات علمی - پژوهشی: مجلاتی که از طرف وزارت علوم» تحقیقات و فناوری
عکس:تصاویری که با استفاده از دوربین عکاسی یا میکروسکوپ‌های مجهز به اینگونه
دوربین‌ها گرفته شده است. عکس‌های ماهواره‌ای و هوایی, و عکس‌هایی که با اشعه > گرفته
اندازه عکس: بهعنوان یکی از متغیرهای مورد بحث اندازه عکس‌ها از طریق حاصل
ضرب طول و عرض آنها محاسبه و بر این اساس عکس‌های کوچکتر از ۱۰ سانتیمتر مربع
بهعنوان عکس کوچک. بین ۱۰ تا ۳۰سانتیمتر» کوچکه بین ۳۰تا ۹۰ سانتیمتر متوسط بین
۰ تا ۹۰ سانتیمتر بزرگه و بزرگتر از ۹۰ سانتیمتر بسیار بزرگ تلقی شده است.
اتواع عکس:دراین مطالعه از چها رگونه غکنن پادشده است+عکس‌های میکروسکوپی
(عکس‌هایی که از طریق میکروسکوپ‌های مجهز به دوربین عکاسی يا از طریق اتصال
دوربین به میکروسکوپ تهیه شده‌اند)؛ ماکرو (عکس‌هایی که از نمای بسیار نزدیک از سوژه
و عمدتا با تمرکز بر روی یک عنصر خحاص از سوژه تهیه شده اند منظره یا لندسکیپ
(عکس‌هایی که برای نشان دادن محصولات يا فرآیند در محوطه‌ای گسترده -به گونهای که
خط افق در غالب آنها دیده میشود - تهیه شده‌اند)؛ و فضای داخلی/ بیرونی(شامل کلیه
عکس‌هایی که از دستگاه‌ها محصولات, گیاهان ابزارن و نمونه‌ها و شواهد در فضاهای
بررسی منابع داخلی و خارجی نشان میدهد.تحقیق ویژهای که ارتباط مستقیمی با
اهداف پژوهش حاضر داشته باشد انجام نشده است. اساسا بخش مهمی ازمنابع که به نوعی
به مسئله عکس می‌پردازند را میتوان در مقوله ذخیرهو بازیابی عکسسی‌ها قرار داد. ازجمله در
میان منابع داخلی میتوان به مقاله کرمی (۱۳۸۵) و نیز مقاله سبزی‌پور (۱۳۸۱۷) اشاره کرد که
هر دو مقاله عمدتا به ادبیات موضوع و تا حدی به مرور منابع موجود پرداختهاند.
در میان منابع خارجی شاید نزدیکترین کار به پژوهش حاضر مقاله مرورگونه میدوز
(۱۹۹۱) باشد که طی آن سیر تخول آثار گرافیکی را در مقالات علمی بررسی میکند. وی در
این مقاله دلایل استفاده از تصویر در مجلات علمی را درپنج محور خلاصه و مورد بررسی
قرار داده است. منابع بسیاری نیز کار با خود تصاویر را محور بحث قرار داده و از مسائلی
همچون بازیابی محتوامدار تصاویر پردازش تصوین مدلهای بازیابی تصویرو... سخن به
میان آورده‌اند. داتا و همکاران (۲۰۰۸) در مقاله مفضل و جامع خود حدود ۳۰۰ مقاله
نظری و تجربی را ذیل این مبحث مورد بررسی قرار داده‌اند. از سوی دیگر مولر و همکاران
(۲۰۰۹) طی یک مطالعه کیفی رفتار اطلاع‌یابی کاربران حوزه بهداشت را در زمینه استفاده از
عکس بررسی کرده‌اند. نتایج بررسی آنان نشان میدهد فنون جست‌وجو و مدیریت تصاویر
همگام با فنون جاری تولید تصاویر پزشکی نیست. استفاده از عکس و تصاویر در چارچوب
جنبه‌های زیبایی‌شناختی علم و نقش تصاویر زیبا در تئوری‌پردازی‌های علمی مورد توجه 400
افرادی مانند مک‌آلیستر؟ (۲۰۰۲) قرار گرفته است. وی معتقد است بحث در مورد جنبه‌های
زبیایی‌شناسی علم تا حد زیادی ناشی از رابطه و مشابهت‌های دیرین هنر و علم است.
گسترش فناوری عکاسی دیجیتال و سهولت تهیه تصاویر گمراه‌کننده در فعالیت علمی
همچنین نویسندگان متعددی را به واکنش واداشته است. ازجمله هایدن" (۲۰۰۰) در مقاله
خود به نقش مهم و حیاتی تصاویر در ارائه نتایج علمی اشاره کرده و باتوجه به در دسترس
بودن نرم‌افزارهای دستکاری تصاویر دیجیتال, به طرح برخی از مسائل اخلاقی در این رابطه
در پژوهش حاضر به‌طور تلفیقی از روشهای پیمایشی و تحلیل محتوا استفاده شده است.
جامعه پژوهش را کلیه مقالات ۱۹ مجله دارای درجه علمی - پژوهشی سازمان تحقیقات.
آموزش و ترویج کشاورزی تشکیل میدهد. بدین منظور کلیه شماره‌های چاپی این مجلات
از سال ۱۳۸۷-۱۳۸۰ جمعآوری و عکس‌های موجود در هر یک از مقالات آنها شمارش
شد. برای هرکدام از عکس‌ها مشخصاتی همچون نوع عکس؛ رنگی یا سیاه سفید بودن؛
و اندازه آنها استخراج شد. تعیین نوع عکس پس از آغاز بررسی و مشاهده چندین شماره
از نشریات عملا به چهار نوع عکس‌های میکروسکوپی»ماکرو (نمای نزدیک)» منظره» و
دیویی, و برای تجزیه و تخلیل آمارتی نیز از نرم‌افزارا1/8128 استفاده شده است.
این پژوهش تلاش میکند.تا به سوالات اساسی ذیل پاسخ دهد:
۱ میزان استفاده از عکس‌ها در مقالات مجلات علمی- پژوهشی حوزه کشاورزی
۲ آیا طی#سالهای مورد بررسی*«زشدی در میزآن اشتفاده از عکس‌ها وجود داشته
۳ بیشترین تعداد عکس‌های استفاده شده مربوط به چه نوع عکسی است؟
۶. آیا رابطه‌ای میان تعداد عکس‌ها و تعداد مقالات هر مجله (از مجلات علمی- پژوهشی
حوزه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی) در سالهای مختلف (دوره زمانی مورد بررسی)
۵. میزان استفاده از عکس‌ها در کدام‌یک از گرایش‌های موضوعی حوزه کشاورزی
٩. آیا رابطه‌ای میان رتبه مجلات مزبور و میزان استفاده از عکس در آنها وجود دارد؟
همانطور که در فصل پیش گفته شد بررسی حاضر بر روی ۱۹ عنوان مجله دارای درجه
علمی- پژوهشی از سوی وزارت علوم» تحقیقات و فناوری که توسط وزارت جهاد کشاورزی
و موسسات زیر پوشش آن منتشر می‌شوند انجام شده است. فهرست این نشریات عبارتند از:
۸ تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
با درهمکرد اطلاعات نوزده مجله پاد شده دراظی سالهای موردابررسی میتوان اظهار
داشق یه‌طررکلی در ۲ شماراق این مجلاقجمما ۸۷۳ مقاله مشش شدد‌استه میالگین
مقاللات منتشر شده طی این هشت سال حدود 1۰۹ مقاله (۱۵۸ -517) است. از این میان ۱۰۹۳
مقاله (حدود ۲ درصد) دست کم دارای یک عکس بوده است. در مجموع نیز ۹1۰۱۲ قطعه
عکس در این مقالات منتشر شده‌اند. میانگین تعداد مقالات عکس دار سالانه ۱۳۹ مقاله (۱۸/۶
براساس اطلاعات جدول ۱» مجلات سهگانه پژوهش و سازندگی بیشترین تعداد مقاله
را طی این سالها منتشر کرده و در رتبه‌های پس از آن مجلات شیلات (فارسی) و نهال و
بذر قرار دارند. بیشترین تعداد مقاله‌های دارای عکس توسط مجله پژوهش و سازندگی (دام
و آبزیان) منتشر شده است. در عین حال» مجله رستنی‌ها با انتشار ۱۱۹۱ قطعه عکس, از لحاظ
چنانچه براساس نسبت مقالات دارای عکس در هر مجله به تعداد کل مقالات آن
بخواهیم رتبه مجلات را بسنجیم, مجددا مجله رستنی‌ها در مرتبه نخست قرار میگیرد.
براساس اطلاعات جدول ۱ ۶۰ درصد مقالات این مجله دارای عکس هستند. مجلات
تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان با ۳۷ درصد و آرشیو رازی با ۳۶ درصد نیز در رتبه‌های
پژوهش و سازندگی (زراعت و باغبانی) ۴۸ ۹۷ 1/۳۰ ۶.۶ ۳۸ ۷۷ ۳
پژوهش و سازندگی (منابع طبیعی) ۳1 با ۳ ۳۳ ۷۷ ۵
تحقیقات جنگل و صنوبر ۹۶ ۳۸ ۹ ۰۹۹ ۲۷ ۹ ۲
تحقیقات مهندسی . . . ۳۶۱ ۵۶ رن ۱۳ 1 ۸ ۶
ژنتیک و اصلاح گیاهان ۱۹۷۸ ۶۵ ۳۷ اردی ۳۲ ۸ ۳
علوم چوب و کاغذ ۹ ۳۴ ۶ ۱۲۶ ۱۷ ۸ ۲
گیاهان دارویی و معطر ۳ ۵۷ ۱ ۳۸ ۲۴ ۷ ۲
مجله علوم خاک و آب 1۸۰ ار رد ۱۳۳۵ ۱۴ ۱
ی مرتع و بیابان ۳ ۳۷ لد ۲۳۴۳ ۸ ۲
۰ نهال و بذر ۳۶ ۳۵ 1۸ ۳۱۳۷ ۷ ۱
در این مجلات. رنگی؛ ۶۹ درصد (۲۷۳۷ قطعه) سیاه و سفید. و دو درصد دیگر (۹3 قطعه)
تک‌رنگ هستند. براساس اطلاعات همین جدول مجلات سهگانه پژوهش و سازندگی بیش
از بقیه مجلات از عکس رنگی استفاده کرده‌اند. مجله رستنی‌ها نیز که بالاترین رقم تعداد
قطعات عکس را به خود اختصاص داده فاقد هر گونه عکس رنگی بوده است.
همچنین برابر اطلاعات جدول ۳ تعداد عکس‌های میکروسکوپی با مجموع ۳۲۹۷
قطعه (۵۵ درصد) بیش از بقیه انواع دیگر عکس‌ها بوده است. استفاده از این رده از عکس‌ها
در مجلات رستنی‌ها پژوهش و سازندگی (منابع طبیعی)» و شیلات بیش از سایر مجلات
بوده است. عکس‌های ماکرو با ۱۲۵۹ قطعه (حدود ۲۱ درصد) نوع بعدی عکس‌ها را تشکیل
میدهند. در این رده از عکس‌ها نیز مجلات سهگانه پژوهش و سازندگی و تحقیقات جنگل
و صنوبر بیشترین استفاده را داشتهاند. عکس‌های فضاهای داخلی/ بیرونی نیز نوع سوم
این رده‌بندی را با ۱۰۳۲ قطعه (۱۷ درصد) تشکیل داده است. در این گروه از عکس‌ها نیز
مجلات سهگانه پژوهش و سازندگی بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند. آخرین
رده از عکس‌ها نیز عکس‌های لندسکیپ يا منظره بوده که درمجموع با ۶۲۷ قطعه (۷ درصد)
کمترین تعداد را به خود اختصاص داده است. مجلات پژوهش و سازندگی (منابع طبیعی)»
تحقیقات جنگل و صنوبره و مرتع و بیابان سه؛مجلهای هستند که این نوع عکس‌ها در آنها
وج ی خررع سم و :وت و سس ار: و
اطلاعات جدول غ بیشترین تعداد عکس‌ها در اندازه متوسط چاپ شده‌اند؛ ۱۹۵۶ قطعه
(۳ درصد) از عکس‌ها نیز در اندازه کوچک بودهاند. براساس اطلاعات این جدول, تعداد
عکس‌های بزرگ و بسیار بزرگ به مراتب کمتر از انواع دیگر بوده است.
بررسی نشان میدهد. براساس اطلاعات این نمودار باید گفت هر چند تعداد مقالات عکس‌دار
در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال ۱۳۸۰ رقم بیشتری را نشان میدهد با این حال نمیتوان ادعای
رشد صعودی قابل توجهی در تعداد مقالات عکس‌دار کرد. به عبارت دیگر میتوان گفت با
درنظ رگرفتن تعداد کلی مقالات منتشر شده و تعداد قطعات, نسبت مقالات عکس دار در سال
۷ سنسبت به سال ۱۳۸۰ حتی کاهش نیز داشته است.
صرفنظر از میزان رشد یا کاهنش تعداد مقالات عکس‌دار در طی سالهای مورد بررسی»؛
نوع رابطه اینگونه مقالات با کل مقالات منتشر شده نیز در جدول ۵ بررسی شده است.
براساس اطلاعات این جدول درحالیکه ضریب همبستگی این دو متغیر برای مجلاتی
همچون مجله تحقیقات مهندسی, و ژنتیک و اصلاح گیاهان رابطه‌ای معنی‌دار و مثبت است.
برای مجلاتی همچون چغندرقند» و زراعت و باغبانی رابطه‌ای منفی,» و برای مجلاتی همچون
جنگل و صنوبر و علوم چوب و کاغذ فاقد هر گونهزابطه‌ای است.
تحقیقات‌مهندسی‌کشاورزی ۳۷ ۴ ۳ هک مک ان اک مق ۹ ۱۳۴۰ م۳۸ ۱۳ ۰/۸۰۴
ژنتیک و اصلاح گیاهان وو وو و ه و و و هو چو و ع 3
آمور دام و آبزیان و و چا رو ان کچ ی هو ها ها اک ها اک و اه
خاک و آب وی و و و او و و کم و و و 0 ۰ ۰ ۰/۶۸۴
منابع‌طبیعی ۳ ۲۴ 8 ها 6 0 ان ۹ سک و که مک لد
آفات و بیماری‌های گیاهی ۵ 0 ۵ ۲۱۷ هار۷ ۳۳ ۱۸ ۲ ۳۳
گیاهان دارویی و معطر + سر ماسجا ۱۳۱۳۴ بای هه ۷ ۵ ۷ ۵۹
مرتع و بیابان ۰۰ ۳۵ ۳ : ۵ ٩ ۴ ۸ ۰/۴۹۵
آرشیو رازی ۳ ۷٩ ۴۲ ۵۳ چا از ابر و ما ۱ 4/۳۱
روستاوتوسعه ۰ ۰ ۵ ۱۶۴۰ خل] ۰ ۰ لي‌داهم + ۳۲ ۱ ۴۶۹
شیلات‌انگلیسی ماع وک باه گر با ۷ ها ۱ هل
نهال و بذر اک و که که هک و ۳ ی ی ۳
رستنی‌ها ۴۵۶ ۷۷ ۷۶و۹۵ ۷ ۱۱۴ ۱۵۷۴ ۲۴ ۱۳ ع ال ۲ دا ۶۷
مک 0 مج اک مج من ی مک ی ۱ ۱۹ 2/۲۱۵
زراعت و باغبانی ۹ ۱ اب۵۲ ۹۵ ۵ ۶ ۵۲ ۳ ۵ 1۱ اش ۹ ۹ 1 هه ها اه
شیلات‌فارسی و و و وه موه ارو و و و و و وو ص و رو ۹۱ اه عکس‌دارباکل مقالات
اقتصاد کشاورزی و توسعه جوا و پا و وک و ها وچ و هو و ها که ۰ به تفکیک مجلات
بررسی وضعیت عکس‌ها از حیث رنگی يا سیاه و سفید بودن در طی سالهای مورد
بررسی نشان میدهد درحالی که بیش از نیمی از عکس‌های موجود در این مجلات را
عکس‌های رنگی تشکیل میدهند اما روند حضور عکس‌های رنگی با گذشت زمان روندی
کاهشی (یا دست کم ثابت) بوده و درمقابل» عکس‌های سیاه و سفید روندی کاملا افزایشی
بررسی وضعیت عکس‌ها از لحاظ نوع آنها نیز یال میدهد عکس‌های میکروسکوپی
طی همه سالها از بقیه انواع بیشتر بوده‌او روئّد نسبتا آفزایشیخود را همواره حفظ کرده
ست (نمودار ۳).همچنین به جز عکس‌های ماکزو که روند افزایشی آن اندکی بیشتر از دو نوع
دیگر است» تعداد عکس‌های منظره(لندسکیپ) طی این سالها نسبت به بقیه انواع عکس‌ها
همچنین براساس اطلاعات نمودار ۶ میتوان گفت هر چند تعداد عکس‌های متوسط
بظور کلی بیستریرن تمزادعکس‌ها را تشکیل می‌کفه اما ی سالهای :۱۳/۸۳ ی ۱۳۸۵۷ آیرخ
تعداد رو به کاهش گذاشته است و در مقابل عکس‌های کوچک روندی کاملا افزایشی طی
این سالها داشتهاند. به همین ترتیب عکس‌های بزرگ و بسیار بزرگ نیز روندی کاهشی
بسیار بزرگ 8 بزرگ 0 متوسط 0 گوچک 57 بسیار کوچک 81
در بخش دیگری از این تحقیق تلاش شد تابارتباط میانآرتبه‌بندی مجلات با میزان
استفاده آنها از عکس به‌دست آید. برای ان منظوّر گزارش‌های؛استنادی سایت جهاد
دانشگاهی" (اس.آی.دی) مورد استفاده قرار گرفت. از این سایت ضریب تأثیر سالانه هر
مجله استخراج و با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون میزان همبستگی آن با تعداد مقالات
عکس دار هر مجله در سال مورد نظر سنجیده شد. نتایج نشان میدهد رابطه خاصی چه از
نوع مثبت چه از نوع منفی میان این دو متغیر حاکم نیست. بهعنوان مثال درحالی که ضریب
تأثیر مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه در سال ۱۳۸۷ بالاترین رقم (۰/۱۶۳) است ولی این
مجله عملا در سال مزبور هیچ عکسی در مقالات خود ندارد (جدول1).
بخش چهارم نتایج به دسته‌بندی موضوعی مجلات و ارتباط آن با میزان حضور عکس‌ها
بازمی‌گردد. در این راستا ابتدا مجلات با استفاده از رده‌بندی دیویی تقسیم‌پندی موضوعی
شد و ٩ گرایش يا دسته‌بندی موضوعی استخراج شد. این گرايش‌ها مسامحتا عبارتند از
ماهیگیری و شیلات, علوم گیاهی, باغبانی» جنگل و درختان فرآورده‌های زراعی» مهندسی.
باتوجه به این تقسیم‌بندی و در نظر گرفتن جدول ۷ میتوان گفت حوزه موضوعی
ماهیگیری و شیلات با سه مجله از لحاظ تعداد مقالات عکس‌دار بیشترین رقم را به خود
اختصاص داده‌اند و در رده پس از آن مجلات علوم گیاهی با ۶ نشریه در رتبه دوم قرار دارند.
در عین حال اگر نسبت تعداد مقالات عکس‌دار را به کل مقالات در نظر بگیریم عملا گروه
موضوع علوم پزشکی با دارا بودن تنها یک مجله در رتبه اول قرار میگیرد. میتوان نتیجه
گرفت عملا تعداد نشریه يا مقاله چندان در بالا بودن نرخ استفاده از عکس موثر نیست» بلکه
این ماهیت موضوعانت است که میتواند در سیران استفادهانعکس دن مقالات تأثیر پیشتتری
آقات‌وییمری‌های کیامی . ار ۱ بو #۴ هرا لا ۱
کاغذسازی . علوم چوب و کاغذ ۲۳۲۳۹۲ ۶ را ۵۵
اطلاعات جدول ۷ همچنین نشان میدهد فراوانی عکس‌های میکروسکوپی در گروههای
موضوعی «علوم گیاهی) با ۱7۸۹ قطعه. و «ماهیگیری و شیلات) با ۵ قطعه بیش ازسایر انواع
عکس‌هاست. همچنین عکس‌های منظره یالندسکیپ در گروههای موضوعی «علوم گیاهی» و
«باغبانی» جنگل و درختان»با ۰ قطعه بیش از سایر؛انواع عکس‌هاست. فراوانی عکس‌های
فضاهای داخلی/ بیرونی نیز درگرّوه‌های موضنوعی «علوم گیاهی» با ۲ فطعه و «باغبانی,
جنگل و درختان» با ۳۲۹3 قطعه از بقیه انواع عکس‌ها بیشتر است.
در پاسخ به سّال اول این پژوهش مبنی بر میزان استفاده مجلات حوزه کشاورزی باید گفت
نتایج به‌دست آمده نشان میدهند درّمیان ۶۸۷۳ مقالهای که توسط ۱۹ مجله علمی- پژوهشی
حوزه کشاورزی منتشر شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی, حدود ۲۲ درصد آنان دستکم
از یک قطعه عکس استفاده کرده‌اند. در حال حاضر باتوجه به اینکه مطالعه مشخصی در داخل
یا خارج از کشور در این خصوص انجام نشده پاسخی روشن,» مبنی بر کم يا زیاد بودن این رقم
وجودندارد (البته این تحقیق نیز در پی یافتن چنین پاسخی نبوده است). هر چند میرز* (۱۹۹۵)
در مقاله خود مدعی است که یک‌پنجم از فضای متون درسی عمده با تصاویر پر میشود. اما
از سوی دیگر مشاهده تعداد کل مقالات منتشر شده طی هشت سال مورد بررسی و
نیز مشاهده تعداد مقالات عکس‌دار ما را به اين نتیجه میرساند که میانگین سالانه انتشار
مقاله ۹1۰۹ عنوان و میانگین مقالات عکس دار ۱۳۹ عنوان است. مشاهده و بررسی جداگانه
این ارقام نشاندهنده روند رو به رشد انتشار مقالات. و به تب آن تعداد مقالات عکس‌دارن
و همینطور تعداد قطعات عکس طی این سال‌هاست. اما زمانی که هر یک از این داده‌ها را
در ارتباط با یکدیگر بسنجیم متوجه خواهیم شد که روند انتشار مقالات عکس‌دار نسبت به
کل مقالات نه‌تنها روندی رو به رشد نبوده که کاهش نیز داشته است. بهعنوان مثال تعداد
کل مقالات منتشر شده در سال ۰۱۳۸۰ ۶۳۶ عنوان و تعداد مقالات عکس‌دار حدود ۱۱۹
عنوان بوده است که یک نسبت حدودا ۲۷ درصدی را شکل میدهند. ولی اين ارقام برای
سال ۱۳۸۷ به ۷۷۲ عنوان (تعداد کل مقالات) و۱۵۹ عنوان برای مقالات عکس‌دار میرسد
که یک نسبت بیست درصدی را نشان میدهد. همچنین روند حضور عکس‌های رنگی با
گذشت زمان روندی کاهشی بوده است و درمقابل» عکس‌های سیا و سفید روندی کاملا
افزایشی داشتهاند. به این ترتیب در پاسخ به سوال دوم این پژوهش باید گفت هرچند طی
سالهای مورد بررسی بهصورت مجرد شاهد رشد میزان استفاده از عکس‌ها هستیم» ولی با
در پاسخ به سوال سوم این مطالعههبنی پراینکه آیا ارتباطی مهان تعدادعکس‌ها و تعداد
مقالات هر مجله وجود دارد یا خیر؟ باید گفت برمبنای محاسبه ضریب همبستگی مقالات
عکس‌دار و کل مقالات. سه دسته مجزا از امنجلات تشخیص داده شدند: مجلاتی که ارتباط
معنی دار ومثبت رامیان‌این دومتغی رنشان مید۸ ق۲۸۳۹ اگاههبجلاتی که ارتباط معنی‌دار
و منفی رامیان این دو متغیر نشان میدهند (شامل ۲ مجله) و مجلاتی که هیچگونه ارتباطی را
میان این دو متغیر نشان نمی‌دهند (شامل ۵ مجله). یکی از مهمترین دلایلی که میتواند اینگونه
دسته‌بندی را به‌وجود آورد زمینه موضوعی مجلات است؛به این معنی که موضوع کلی برخی
از مجلات نوعا نیازمند حضور قوی‌تر عکس‌ها و تصاویر است وآبرعکس آن برخی مجلات
دیگرهستند که تشریح موضوعات مندرج در آنها وائتنتگی چندانی بهمخضور عکس ندارد.
بر اساس یافته‌های این بررسی, عکس‌های میکروسکوپی طی این سالها همواره از
بیشترین فراوانی برخوردار بوده و روند افزایشی خود را حفظ کرده‌اند. البته باید به این نکته
اذعان کرد که دسته‌بندی‌ای که در این بررسی از عکس‌ها صورت گرفته است ممکن است
خیلی دقیق نباشد و احتمالا در مواردی می‌توانسته بهصورت تفصیلی‌تر نیز دسته‌بندی
شود. به هر حال حتی اگر این دسته‌بندی چندان دقیق هم نبوده باشد» تقریبا تردیدی وجود
ندارد که عکس‌های میکروسکوپی بیشترین تعداد را به خود اختصاص میدهند. به اين
ترتیب پاسخ به سوال چهارم این تحقیق نیز مشخص میشود.
برای پاسخ به سوال پنجم این تحقیق, مجلات مورد بررسی برمبنای رده‌بندی دیویی
دسته‌بندی و طی آن مشخص شد مجلات حوزه علوم پزشکی (در اینجا مجله آرشیو رازی)
باکمترین تعداد شماره:دارای بیشترین تعداد قطعات عکس هستند مرور کلی منابع نیز نشان
میدس خرزه پزشکی (شامل پزشکی:پیراپزشکی+ دامپزشکی) اساسا خوزه‌ای است که ترای
انتقال مفاهیم مورد بحث تا حد زیادی وابسته به تصویر است. بهعنوان مثال لیوا (۲)۷) در
مقاله خود در مورد مطالعات سلولی اظهار میدارد بیشتر پیشرفت‌های علوم زیست‌پزشکی
رابطه تنگاتنگ با توانایی ما در مصورسازی بهتر ریخت‌شناسی سلولی دارد. واتسون و لوم""
(۲۰۰۸) نیز در مقاله خود بیان میکنند که زیست‌شناسان تکوینی برای مقایسه رشد طبیعی
و غیرطبیعی نتایج کارهایشان و برقراری ارتباط تا حد زیادی متکی به تصاویر هستند. این
موضوع به نظر میرسد در حوزه‌های دیگری که به شکلی با موجودات زنده اعم از گیاه و
جانوز سروکار دارد» ضادق است؛ شاین به همین دلیل باشد که پس از مجله آرشیو رازی:
مجلات حوزه علوم گیاهی وابعد از آن مجلات ,خوزه ماهیگیری و شیلات نسبت به بقیه
افزون بر این» بررسی رابطه گروههای موضوعی مجلات با نوع عکس‌ها نشان داد بخش
قابل توجهی از مجلات حوزه کشاورزی (شامل گروههای:موضوعی علوم گیاهی, پزشکی,
ماهیگیری و شیلات) بیشتراز عکس‌های میکروسکوپی استفاده میکنند. استفاده از عکس‌های
میکروسکوپی و ماکروادر گزوه‌های موضوعی فرآورده‌های زراعی, باغبانی» جنگل و درختان»
کاغسازی, نسبتی تقریبا برابر اوه نگاو زه‌های مهندسی» عکس‌های ماکری و در
بررسی ارتباط میان میزان استفاده از عکس در مجلات و رتبه این مجلات نیز نشان داد
که میزان همبستگی این دو متغیر طی سالهای مختلف با یکدیگر فرق میکند. درحالی که
طی سالهای ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ نوعی همیستگی مثبت میان این دو متغیر ملاحظه میشود» اما در
سالهای ۱۳۸۲ -۱۳۸۵ هیچگونه همبستگی مشاهده‌انشده و حتی در سال ۱۳۸۹ این ارتباط
به سمت منفی بودن پیش رفته است» و درنهایت در سال ۱۳۸۷ عدم همبستگی مشاهده
میشود. ملاحظه نمودار مربوطه نشان میدهد نوعی الگوی قابل تفسیر در این خصوص
وجود دارد که تا حد زیادی متأثر از وضعیت استناد است. به‌طور معمول مقالهای بیشتر مورد
استناد واقع میشود که زمان معقولی از انتشار و راه یافتن آن به ادبیات یک حوزه تحقیقاتی
گذشته باشد. با درنظر داشتن این نکته میتوان نتیجه گرفت مقالاتی که مربوط به:دوزه زمانی
قدیم‌تری هستند احتمال دریافت استنادهای بیشتری داشته و در نتیجه دارای همبستگی
بیشتری با مقالات عکس دار شده‌اند. درعین حال باید در نظر داشت که پایگاه‌های استنادی
در کشور ما آنچنان به بلوغ کامل نرسیده‌اند و ممکن است بنا به دلایل مختلف (ازجمله رفتار
استنادی نویسندگان و محققان) از حیث جامعیت همچنان مورد سوّال باشند. به هر حال هر
چند ملاحظه نمودار مربوط به رابطه میان دو متغیر مزبور از الگوی مشخصی تبعیت میکند.
ولی بسیار زود است که بتوان این قضاوت را داشت که مقالات دارای عکس احتمالا بیشتر
دیده شده بیشتر خوانده شده و بیشتر مورد استناد واقع می‌شوند. به این ترتیب پاسخ به سوّال
در جمع‌بندی نهایی باید گفت هر چند بررسی حاضر قصد ورود به داوری‌های ارزشی
را نداشته - چه به دلایلی از قبیل هدف و ماهیت بررسی و چه به خاطر در دست نبودن
مطالعات مشابه ملی يا بینالمللی و انجام قیاس‌های لازم -» اما انتشار بیش از ۹۰۰۰ قطعه
عکس تنها در ۱۹ مجله علمی پژوهشی این حوزه طی ۸ سال» گویای این نکته است که
این رسانه جایگاه قابل توجهی در انتقال یافته‌های پژوهشی حوزه کشاورزی دارد. از این رو
بجاست نهادهای متولی گردآوری و سازماندهی مدارک علمی کشاورزی - همچون مرکز
اطلاعات و مدارک علمی کشاورزی - نسبت به اینجاد اژشیوای از عکس‌های این حوزه و
درنظ رگرفتن تمهیدات و سازوکارهای لازم برای سازماندهی و دسترسی به این دسته از منابع»
سبزی‌پور» مجید (۱۳۸۷). «کاربرد فولکسونومی در بازنمون تصاویر دیجیتالی» رویکردی نوین در نمایه‌سازی
کرمی, افسانه (۱۳۸۵). «نمایه‌سازی تصویر در پایگاه‌های اطلاغاتی». نما (مجله الکثرونیکی پژوهشگاه
.هه ۵۶ عط که عفجسی فص ,دععدعی اکطا ,کمع10 تلورهنا ۲ عومص2008(:1) بل بظ مهااه1
-ه عم لهنطاه عصدم5 تفعومصن عکناصهنه حذ جمتاعلی متصعحد ازع" .(2000) ۳۰ .[ مصعر۲3۵
7 50 21-24 :(6)1 5206 مک هن 036 ۰ 6۳ عطا جه علای ص56 .(2007) قنصص13 منشا
7 سا نگ و دماح 6/1/21 / لیگ /اصاصی اي بو لو عفن
(1 ۷۳1 7 واه سا مک 008 50کس مه صاصق ۵0۳151107100 1 حل نط عم مق
لا دا معن رگ تماما ععصعن که هناعطادعد 00 0 01 .(2002) 1۷ فعصو[ جهاوزالش/2
۵3 40 / الط نحص 11 -- 7 ما :16 کصهن ۳ ردام عملناط
دلعسم م۵ ومناعناطط ۰ ععل ناه اند حذ کنطامرهع که صمتاسامبه ۵ط 1" .(1991) رش ,2/0005
-۳0 .شام هطه‌ط حلهعه مضه عفی عومص علممو‌زکد‌گام رح عسی طله۳36 *.(2006) لد 6۳ :۳3 جعال2
-2006:24 کل حقامطاع۸7 ماحل ختاعمه/2 ,(2006 ۸67۳) ع مس معتامصص‌کصآ آمن10۵/ 1 که حوصنهی
کل رد-06 -ع نج /طا جالع یا قط وفع // :حرط نم2۳ ب32-
0 ۶٩ لفس سم[ 7246 موه رومامنط 2 خ کعسط‌زم فصه 1۷۷۵۳۵۵ .(1995) .ی ,26
عسگ/31 1 /قطابام/عصنط ماو /صصنای دامع ماه //:طااط نم .113-126 :2-2 کعمعط
دعامی هو وس وصاما۲7۵ تعسطعزم ه هط 2/06۵ .(2008) 2۵ 82 ,ما ز بآ ۳0۵۵ م1۸80
:80 .27-35 :(1) 267 مک هن 036 .مومس گنه حلود معط عای تصتحصحصم6 م6 حصفعل
1085 حعان طقس مد داعم 7/1/27 /للم /اصعاصی نز ي /و نکن // :قاط
(1 71۱۷1 آحع واه سا هک 0008 گس روف اه 8 80۳1۸511۸710۳0 1 حل نط مه مقس 2/۲۸
بهمن‌آبادی» علیرضا (۱۳۹۲)*«عکس در مّجلات علمّی -پژوهشنی علوم کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی
در فاصله سالهای ۱۳۸۰ - ۱۳۸۷+ فصلنامه مطالعات مل یکتابداری و سازماندمی‌اطلاعات, ۷۹-۵۹:)۳(۲۶.
| هدف: ، شناسایی میزان استفاده از عکس ها در مقالات علوم کشاورزی ایران در طی سال های 1380 - 1387 روش/رویکرد پژوهش: برای این پژوهش از پیمایش و تحلیل محتوا استفاده شد. عکس های 19 مجله علمی- پژوهشی کشاورزی که وزارت جهاد کشاورزی منتشر می کند، شمرده، و نوع، رنگ، و اندازه آنها ثبت شده است. داده ها با استفاده از آمار توصیفی تحلیل شد. یافته ها: در 4873 مقاله 422 شماره از این مجلات، 1093 مقاله (حدود 22 %) دست کم دارای یک عکس است. درمجموع 6012 قطعه عکس در این مجلات منتشر شده است. حدود 53% از عکس ها رنگی است. تعداد عکس های میکروسکپی 3297 قطعه (55 درصد) بیش از سایر انواع دیگر عکس ها است. حدود 38 درصد از عکس ها نیز در اندازه متوسط چاپ شده است. تعداد مقالات عکس دار طی سال های 1380 - 1387 افزایش داشته است، اما به نسبت کل مقالات چاپ شده، تعداد آنها رو به کاهش بوده است. همبستگی میان رتبه استنادی (ضریب تأثیر) مجلات و تعداد مقالات عکس دار آنها در طی سال های مختلف متفاوت است. مقالات عکس دار در مجلات با موضوع پزشکی و علوم گیاهی بیشتر بود. |
38,321 | 449101 | عقلانیت سیاسی قومی و آگاهی سیاسی شهروندان
افغانستان که مولود موقعیت است» برجسته‌ترین متغیر در معاملات نخبگان سیاسی ! و رایزنی‌ها
و اثتلاف‌های احزاب و جریان‌های سیاسی بوده است. از سوی دیگر آگاهی قومی بیشترین
تأثیر را در جهت‌دهی آراق مردم بهسوی کاندیدای خاصی داشته است (خواتی, ۱۳۹۳: ۱۴) آمار سه
دوره انتخابات ریاست جمهوری بهتر میتواند این واقعیت را در سطح کلان و در مقیاس
تقسیم‌بندی‌های قومی توضیح دهد (خواتی, ۱۳۹۳: ۱۶). برای مدلل کردن این برداشت. نتایج اولین
و دومین دور انتخابات ریاست جمهوری مرور و تشکیل دولت وحدت ملی را بررسی می‌کنیم.
۱ نقش قومیت و رأی قومی در اولین دور انتخابات ریاست جمهوری (۱۳۸۳)
مشاهده مناطق اخذ رای در سطح ولایات (استان)های مختلف و توزیع و پراکنش آرا بیانگر
آن است که این انتخابات نمیتواند ملی و فراقومی باشد. براساس توزیع و پراکنش آرای
آهنشده در سطح ولایات (استان)های مختلف و با توجه به بافت قومی هر ولایت (استان) با
توجه به میزان مشارکت اقوام در هر ولایت (استتان) و به نفع کاندید قومی خاص و در سطح
کل کشور قابل تأیید و سنجش ات نقشه م,نقشن«قومیت ارّا"3زاآرأی‌دهی مردم در نخستین
نقشه ۱. آرای قومی چهار کاندید پیشتاز را در اولین انتخابات ریاست جمهوری (۱۳۸۳). ترسیم از
جایگاه اقوام در شکل‌گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از ۲۰۰۱ میلادی ۳۳۱
آمار اخذشده در نقشه ۱ توسط کاندیداهای پیشتاز نشاندهنده آرای قومی و منطقهای است
نه آرای فراقومی و ملی» چون اولین انتخابات ریاست جمهوری پساطالبان فرصت مناسبی را
برای رهبران احزاب سیاسی, قومی و منطقهای احیا کرد. اگرچه کرزای در انتخابات ۲۰۰۴ با
کسب ۵۵ درصد آرا در انتخابات برنده شده سه رقیب سرسخت وی» محمد یونس قانونی (از
قوم تاجیک)» محمد محقق (از قوم هزاره) و ژنرال عبدالرشید دوستم (از قوم ازبک) هر کدام
بهترتیب ۱۱/۷:۰۱۶/۳ و ۱۰ درصد آرا را از آن خود کردند و بدین‌ترتیب توانستند. میزان نفوذ
و پایگاه قدرت خود را مشخص کنند. در تحلیل و تجزيه نتایج انتخابات ریاست جمهوری
(۲۰۰۴)» جانسن! رابطه‌ای قوی میان قوم و رأی دادن به کاندیداها می‌یابد. وی در اين مورد
می‌نویسد: «هیچ‌یک از کاندیداها در مناطق بیرون از گروه قومی زبانی خود حمایت عمده‌ای
به‌دست نیاوردند. گروههای قومی در افغانستان براساس خطوط قومی رأی دادند و نه برای
کاندیدا از اقوام دیگر بدون درنظر داشت ملاحظات قومی (رحیمی. ۱۳۸۷ ۱۲۹. کاندیداها به
حوزه‌های رأی‌گیری قومی و منطقهای امربوط بهخود با این ادعا متوسل شدند که با آمدن به
صحنه انتخابات می‌خواهند از منافع مردمشان دفاع کنند و به اين ترتیب» به: آرای عمومی مردم
۲ ۶. نقش قومیت در دومین دون انتخابات,ریاست جمهواری (۱۳۸۸)
برای نشان دادن نقش قومیت و وابستگی‌های قومی.در دوّمین دور انتخابات ریاست جمهوری,
تنها سه نفر کاندید مطرح از سه قومیت گزینش شده است: حامد کرزای, عبدالله عبداله و
رمضان بشردوست. چنانکه براساس نتایج" آرا نیز این سه‌انفر بهترتیب رتبه اول تا سوم را به
نقشه ۲. آرای قومی سه کاندید پیشتاز را در دومین انتخابات ریاست جمهوری (۱۳۸۸). ترسیم از
دقت در نقشه ۲ به‌خوبی نشان میدهد که مناطق پشتون‌نشین بیشتر به حامد کرزای.
مناطق تاجیک‌نشین به عبداله عبدالله و هزاره‌جات به رمضان بشردوست رای داده‌اند. عبداله
عبدالله اگرچه پشتون تبار است» ریشه‌ای هم در قومیت تاجیک دارد و مادرش تاجیک تبار
است. مهمتر از آن. اینکه نشو و نما و زندگی عبدالله بیشتر باتاجیک‌تباران بوده و به همین
سبب» سابقه زندگی سیاسی وی را بهعنوان نماینده تاجیک‌تباران می‌شناسد. چه رقیبان و چه
حامیان عبدال وی را نماینده پشتون‌ها تلقی نکرده‌اند. امااز آنجا که ایشان به لحاظ خونی به
پشتون تعلق دارد» در ردیف بع از حامد کرزای» و در کنار اشسرف غنی احمدزی,» در مناطق
پشتون‌نشین آرای بیشتری را به خود اختصاص داده است (خواتی, ۱۳۹۳: ۲۲).
اهمیت نمادین قومیت و منطقه در انتخاب دو معاون توسط هریک از کاندیداها برای
رعایت توازن قومی و جلب نظر و کسب آرای بیشتر اقوام کاملا مشهود بود. معاون اول
کرزای» تاجیک (قسیم فهیم) و معاون دوم وی» هزاره (کریم خلیلی) بود. عبداللّه که نیمی از
عنصر قومیت تاجیک را دارد و ادعا می‌کرد از تنظیم عمدتا تاجیک‌تبار یعنی جمعیت اسلامی
جایگاه اقوام در شکل‌گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از ۲۰۰۱ میلادی ۳۳۳
نمایندگی میکند. معاون اولش را یک پشتون (همایون آصفی) و معاون دومش را یک هزاره
حامد کرزای نیز در یارگیری از میان رهبران قومی عقب نمانده‌زیرا تصور می‌شد که آنان
دارای پایگاه‌های مردمی قوی هستند؛ محمد محقق و کریم خلیلی به‌سبب رأی هزاره‌ها؛ ژنرال
عبدالرشید دوستم به‌دلیل رأّی ازبک‌ها مارشال فهیم و اسماعیل‌خان به‌دلیل رأی تاجیک‌ها؛
شیرمحمد آخوندزاده در هلمند؛ جان محمدخان در ارزگان؛ و برادر کرزای» احمدولی کرزای
به‌سبب رأّی پشتون‌ها در قندهار مورد توجه کرزای بودند (شاران. ۱۳۹۶ 0۴۱. از سوی دیگر
عبدالل عبداله برای جذب برخی متنفذان در ساختار قدرت شبکه‌ای‌اش تقلا کرد. عطا محمد
نور والی (استاندار) بلخ و برهان‌الدین ربانی» رهبر معنوی جمعیت اسلامی» مهمترین و
چشمگیرترین چهره‌ها برای به‌دست آوردن آرای تاجیک‌ها بودند؛ هرچند ربانی» عبداله را
بهصورت رسمی تأیید نکرده بود. شبکههای قدرت عبدالله در میان پشتون‌ها هزاره و ازبک‌ها
اغلب از شبکههای دارای قدرت دسته دوم مانند سید حسین انوری و قربانعلی عرفانی تشکیل
شایان ذکر است. که این شبگاهای/سبا. لیگ ایک )سل موبستان شکل گزفته بود.
درحالی که حامد کرزای مقام‌های وزارت را بهعنوان منابع سیاسی به این حامیان وعده داده بود.
حامیان شبکهای حامد کرزای, مانندامحمد محقق, رهبر,خزب آوحلات اسلامی مردم افغانستان
و از شبکههای سیاسی قدرتمند در میان هزاره‌ها بهصورت رسمی پنج وزارت را برای شبکه
سیاسی‌اش از حامد کرزای خواستار شده بود. علاوه‌بر آن. محقق خواستار قدرت تعیین افراد
به سمت‌های مهم دولتی و همچنین تبدیل ولسوالی‌های جاغوری و بهسود به ولایت (استان)
شده بود. به همین ترتیب» به ژنرال دوستم نیز دو وزارت وعده داده شده بود. خواسته‌های
قربا اعلی عرفانی؛ ارهترسفیتکه آسیاسی سزث وگحدت اسلامی,رملیتاغانستان که با اعبداش
اثتلاف کرده بود. تصویر خوبی از ماهیت تقاضاهایی که صورت گرفته بود. ارائه میدهد. او
۸ درصد: از حقوق سباسی)"اتتولا دی اجتماعر] و فرفیژگی هزاره‌ها در داحل دولت
ساخت سرک مناطق مرکزی افغانستان از کابل تا هرات, حل عادلانه نزاع میان کوچی و
هزاره‌ها و ارتقای دو ولسوالی (شهرستان) در مناطق مرکزی به ولایت (شاران ۱۳۹۳: ۱۴۴ - ۱۴۳).
نقش هویت‌های قومی را در سومین مرحله از انتخابات ریاست جمهوری نیز میتوان
شناهده کزد. به‌طور مثال محمد اشرف: خی یک چهره پشتون» مرد. قدرتمتد ایک ژنران
عبدالرشید دوستم را بهعنوان معاون اول و سرور دانش» سیاست‌مدار هزاره را بهعنوان معاون
دوم خود انتخاب کرد. رقیب اصلی او عبدالله عبداللی محمدخان, فرمانده پشتون‌تبار سابق
حزب اسلامی را بهعنوان معاون اول و مرد قدرتمند هزاره» محمد محقق را بهعنوان معاون دوم
خود برگزید. عبدالله توقع داشت که اکثریت آرای تاجیک‌ها و هزاره‌ها را از آن خود کند (شاران.
۶ ۱۳۳ بحران انتخاباتی ۲۰۱۴م با کشیده شدن انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم و
سپس نپذیرفتن نتيجه انتخابات از سوی طرفداران عبداله عبداش احتمال بروز جنگ داخلی
بین جناح محمداشرف غنی و عبدالله عبدالله وجود داشت و همین مسئله موجب شد با
میانجیگری جان‌کری"» وزیر خارجه آمریکا دولت وحدت ملی تشکیل شود (باقری, ۱۳۹۶ ۱۵۰.
انتخابات سال: ۲۰۱۴ همچون انسخابات ۲۳*۹ صبغه آقوّمی بهخود گرفت. قومیت دز به حرکت
درآوردن مردم اهمیت اساسی داشت. اگر نقشه ساده‌ای از پراکندگی قومی در انتخابات ترسیم
کنیم» درمی‌یابیم که انتخابات به توازن قومی بین گروههای قومی هزاره و تاجیک از یک سو و
گروههای قومی پشتون و ازبک از سوی دیگر رسیده بود. بیشتر شبکههای سیاسی پشتون و
شبکه ازبک یعنی حزب جنبش ملی به رهبری ژنرال عبدالرشید دوستم. به محمد اشرف غنی
پیوسته بودند. به‌نحوی مشابهی بیشتر شبکههای تاجیک و هزاره (به‌استثنای خلیلی» رهبر حزب
وحدت) در کنار عبدالّه عبداللّه قرار گرفتند (شاران, ۱۳۹۳ ۱۵۲). با مرور اسناد و شواهد تاریخی
به این نتیجه میرسیم که پس از شکل‌گیری نظام سیاسی کنونی» تنها شاهد فروکش کردن
برخوردهای شدید قومی هستیم. آن هم در ابعاد صرفا نظامی. درحالی که تنشهای مختلف
قومی این کشور, در ابعاد سیاسی» اجتماعی و.فرهنگی خودش آشکار همچنان هم ادامه دارد.
بحران انتخابات ۲۰۱۴ نه‌تنها سبب آبروازیزی کمیشیون مستقل انتخابات و زیر سوال رفتن
مشروعیت کاندیداها شده بود» بلکه خطر تقسیم قومی و منطقهای کشور را نیز افزایش داده
بود. بعضی از حامیان قدرتمند عبداله که از اعلان نتایج اولیه انتخابات توسط کمیسیون مستقل
انتخاباتی حشمگین بودن اعلان داشتند که حکوطت موازی سکیل واهند. ذاد؟ امری که
می‌توانست به جنگ منتهی شود.(شاران؛ ۱۳۹۶ ۱۵۱) و همین مشئله موجب شد با میانجیگری
جان‌کری» وزیر خارجه آمریکا دولت وحدت ملی تشکیل شود. در این توافقنامه» طراحی
جایگاهی بهعنوان ریاست اجرایی برای عبور از این بحران پیش‌بینی شده بود که با درنظر
گرفتن توافقات صورت‌گرفته اصلاح نظام انتخاباتی» برگزاری لویه جرگه برای تغییر موادی از
قانون اساسی و تعریف پست نخست‌وزیری و ... باید طی دو سال گذشته عملیاتی می‌شد
(باقری» ۱۳۹۶: ۱۵۰) و با توجه به اینکه در رده رهبری حکومت وحدت ملی افغانستان که پس از
جایگاه اقوام در شکل‌گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از ۲۰۰۱ میلادی ۳۳۵
انتخابات پرجنجال ۲۰۱۴ شکل گرفت» هفت نفر از تبارهای گوناگون قرار گرفته بود: (محمد
اشرف غنی رئیس‌جمهور از قوم پشتون» ژنرال عبدالرشید دوستم» معاون اولش ازبک و سرور
دانش»؛ معاون دومش هزاره هستند. در ریاست اجرایی عبدالّه عبداله از قوم تاجیک نمایندگی
میکند. محمدخان, معاون اولش پشتون است و محمد محقق, معاون دومش هم هزاره» احمد
ضیا مسعود. نماینده ریاست جمهوری در امور اصلاحات و حکومت‌داری هم تاجیک‌تبار
بود). در ضمن دو تیم شامل در ساختار سیاسی حکومت قدرت را در رده‌های پایین‌تر کابینه»
ولایت‌ها و سفارت‌خانه‌ها میان آنان با پادرمیانی آمریکا به نحوی تقسیم شده بود تا
واقعیت‌های قومی کشور را بازتاب دهد تا به این ترتیب نمایندگی شایسته‌ای از ترکیب قومی
تشکیل دولت وحدت ملی نتوانست مشروعیت لازم را به‌بار آورد و اعتماد مردم را نسبت به
نهادهای دولت افغانستان چون ذفاتر ریاسنت جمهوری و ارایاست اجرائیه بازگرداند. ریاست
اجرائیه بر مبنای قانون اساسی هنوز وجهه قانونی ندارد (اگرچه طبق توافقات انجام‌گرفته در
موافقت‌نامه حکومت وحدت ملی, در مدت دو سال قرار بود لویه جرگه برگزار و قانون
اساسی تعدیل شود که تا به حال عملی نشده است (فروردین ۱۳۹۸). تعدد و تنوع مراکز
قدرت به اختلافات بین دو جناح (محمد اشرف غنی و عبدال عبداش) دامن زده و اقتدار
رئیس‌جمهور از نهاد ریاست جمهوری ناشی » درحالی که اقتدار ریاست اجرائیه تفویضی است.
در عین حال, عبدالله نظر به موافقت‌نامه حکومت وحدت ملی, نیمی از قدرت و انتصابات
دولتی را می‌خواهد. بنابراین این وضعیت سبب ضعف حکومت‌داری و ناکارامدی دولت
محمد اشرف غنی شده است. اختلافات و شکنندگی زمانی در حکومت وحدت ملی آشکار
شد که در جون ۲۰۱۵ رئیس‌جمهور غنی معین (معاون) وزارت کار و امور اجتماعی و شهدا
و معلولان را با ادعای فساد گسترده از کار برکنار کرد. عبداله عبدالله از آن خواست که دوباره
به دفتر برگردد و مدعی شد که رئیس‌جمهور در زمینه برکناری آن با وی مشورت نکرده است
(شاران؛ ۱۳۹۶: ۱۵۹). این رویداد نشان میدهد که روند اصلاحات در تمام سطوح, قربانی مذاکرات
سیاسی است و برای تمام سمت‌های کلیدی باید تفاهم صورت بگیرد. به‌طور مثال» پس از
آنکه رئیس‌جمهور غنی» احمدضیا مسعود نماینده ویژه خود در امور اصلاحات و
حکومت‌داری خوب را در تاریخ ۹ از مقامش عزل کرد. احمدضیا مسعود در
کنفرانس خبری اعلان کرد» تصمیم رئیس‌جمهور را قبول ندارد. او تأکید کرد حکومت وحدت
ملی بر مبنای توافقنامه سیاسی تشکیل شده است و بنابر آن هیچ گروهی نباید گروه دیگر را از
ساختار سیاسی حذف کند (نشاط و همکاران؛ ۱۳۹۶: ۱۵)؛ علاوه‌بر اين» روند آهسته معرفی وزرای
کابینه تا حدی مربوط به همین اختلافات میشود. عبدالّه عبدالّه حکومت وحدت ملی را
عبارت از مصالحه برای مشارکت در قدرت میداند. درحالیکه محمد اشرف غنی آن را یک
حکومت ائتلافی تلقی میکند (شاران. ۱۳۹۶: ۱۵۹). انحضار قدرت توسط رئیس‌جمهور سبب شد
تا دیگر اعضای رهبری دولت اشرف غنی»*نارضایتی خوایش را.از,حکومت اعلان دارند. برای
نمونه ژنرال عبدالرشید دوستم معاون اول ارئیس‌جمهور او رهبراحزب جنبش اسلامی نقش
خود را در نظام نمادین خوانده و خود را فاقد صلاحیت میداند. این نارضایتی ژنرال
عبدالرشید دوستم به‌حدی اوج گرفت که رابطه او را با حلقه ارگ ریاست جمهوری خدشه‌دار
ساخت و به تبعید شدن ژنرال عبدالرشید دوستم به ترکیه انجامید. در نتیجه این شکاف‌های
سیاسی! و نارضایتی‌ها سبب شد تا اثتلاف‌ها از داخل نظام علیه عملکرد نظام شکل بگیرد.
به‌طور مثال رهبران سه حزب سیاسی در حالی دست به تشکیل ائتلاف جدید سیاسی زدند که
صاحب کرسی‌های بلند حکومتی نیز بودند. صلاح‌الدین ربانی» رهبر حزب جمعیت اسلامی و
وزیر خارجه, عطا محمد نور رئیس اجرایی حزب جمعیت و والی (استاندار) بلخ, ژنرال
عبدالرشید دوستم» رهبر حزب جنبش ملی«اسلامی افغانستان .و معاون اول رئیس‌جمهور و
محمد محقق, رهبر حزب وحدت مردم افغانستان و معاون دوم ریاست اجرائیه» طی نشستی در
ترکیه «انتلاف نجات افغانستان» بنیان گذاشتند. رهبران این ائتلاف سیاسی در فیصله‌نامه‌ای,
رئیس‌جمهور غنی را به اقدامات فراقانونی و تلاش برای انحصار قدرت سیاسی متهم کردند و
جایگاه اقوام در شکل‌گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از ۲۰۰۱ میلادی ۳۳۷
اختلافات بین دو جناح سیاسی در قدرت. قطب بندی‌های دولتی را شدت بخشید و سبب
به‌وجود آمدن ساختارهای موازی شد. رئیس جمهور غنی تلاش می‌کرد تا قدرت را بر محور
اداره امور و مشاوران جدیدش متمرکز سازد. رئیس جمهور بیشتر نزدیک با اداره امور» شورای
امنیت و مشاوران خاصش و در انزوا از سایر نهادها دولتی» برنامه‌ریزی و عمل می‌کرد (شاران؛
۶ ۵ در مورد عنایت‌اله بابر فرهمند رئیس دفتر معاون اول ریاست جمهوری (ژنرال
عبدالرشید دوستم) چنین می‌گوید: «محمداشرف غنی با ژنرال دوستم بهعنوان معاون اول
ریاست جمهوری در هیچ تصمیم‌گیری بزرگی مشورت نمی‌کند. خلاف قانون اساسی هیچ
صلاحیت تعریف شده‌ای را به او تفویض نکرده و رئیس جمهور ریاست این کمیته را به شورای
عبذالله تاش کرد 5 مقجتان سانق جهادی خود را گذسمایق کرزای آنها راابه سافنیه وانته بو
به قدرت برساند و هوادارانش را بهعنوان والی (استاندار) و فقامات عالی‌رتبه دولعی در
حکومت وحدت ملی منصوب کند. همین سمت گیری‌های قوّمی سبب شده است تا رهبران به
کشیدگی و اختلافات بین رهبران حکومت وحلدات ملی از یک سو و انحصار قدرت از
سوی دیگر سبب شد تا شماری.از شخصیت‌های سرشناس سیاسی به تاریخ ۱۳۹۶/۴/۲۵ از
تأسیس جنبش سیاسی به نام مخور مردم؛افغانستان بهحیث جناح مخالف (اپوزیسیون!) خبر
دادند. هفتادودو تن به شمول رحمت‌الّه نبیل, رئیس پیشین اداره امنیت ملی افغانستان و ونکین
دادفر اسپنتا مشاور پیشین شورای امنیت افغانستان» عضویت شورای رهبری این جنبش نوبنیاد
سیاسی را داشتند. رهبران این جنبش در جلسه‌ای که به‌منظور اعلام موجودیتشان دایر شده
بود گفتند حکومت وحدت ملی در مدیریت امور سیاسی, امنیتی» اقتصادی و دیگر امور مهم
ملی ناکام بوده است. رهبران محور مردم افغانستان» بازگشت به قانون اساسی و تحکیم
مشروعیت سیاسی را هلاف اصلی تأسیس این "جنبش عنوان کردند. رحمت‌ال نبیل گفت:
«(حضور ما در صحنه سیاسی به‌منظور مشارکت در چانه‌زنی‌های تقسیم مقام و منزلت با
حکومت وحدت ملی نیست. اما برعکس ما می‌خواهیم که به سیاستهای دروغین» نیرنگ.
تقلب و استفاده از امکانات دولتی برای تحقق منافع یک حلقه تمامیت‌خواه پایان بدهیم» (نشاط
و همکاران؛ ۱۳۹۶: ۱۶). این اختلافات داخلی را در حکومت وحدت ملی در لویه جرگه مشورتی
صلح میتوان مشاهده کرد. در تازه‌ترین مورد ارگ ریاست جمهوری لویه جرگه‌ای را به تاریخ
۸ با اشتراک دستکم ۲۵۰۰ نفر از نمایندگان مردم از سراسر کشور که متشکل از
اقشار مختلف جامعه افغانی بود دایر کرد که هدف آن تصمیم در مورد چگونگی مذاکرات
صلح با طالبان از موضوعات اصلی مورد بحث در این لویه جرگه را شامل می‌شد. ولی ریاست
اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان (در رأس عبدالله عبدالل)» روز یکشنبه (۲۵/۱/۱۳۹۸) با
انتشار اعلامیه‌ای اظهار داشت که در این جرگه شرکت نخواهند کرد. در اين اعلامیه آمده بود:
«ما در تیم ثبات و همگرایی» نه در سطح احزاب و شخصیت‌های شامل این تیم و نه در سطح
حکومت. تا این مرحله طرف مشورت برای برگزاری چنین نشستی نبوده‌ايم و در عین حال,
دلایل مقنعی برای اين نشست نیز سراغ نداریم». جمعیت اسلامی» جنبش اسلامی و وحدت
اسلامی از احزاب برجسته مشمول اين تیم انتخاباتی هستند که جرگه مشورتی صلح را تحریم
کردند که توسط نمایندگان هر سه حزب به بی‌بی‌سی تأیید کردند که از موضوع تیم «ثبات و
همگرایی» حمایت میکنند و نمایندگانشان در لویه جرگه پیش رو حضور نخواهند داشت. اين
در حالی است که لویه: جرگه براساس ماده ۱۱۰ قانون اساسی افغانستان» عالی‌تزین مظهر اراده
مردم افغانستان و متشکل از اعضای شورای ملی (مجلس نمایندگان و مجلس سنا)» رسای
شوراهای ولایات (استان)ها و ولسوالی (شهرستان) هاست» براساس قانون» تصمیم در مورد
مسائل مربوط به «استقلال» حاکمیت ملی» تمامیکت,ازضی, مصالح علیای کشور و تعدیل قانون
قومیت در کانون شکل‌دهی مجدد ساختازهای سیاسی قرّاز دارد. قطب‌بندی قومی! بین دو
ردوگاه» نقش فزاینده‌ای در ایجاد نظم سیاسی, جدید و توازن قدرت داشته است. مطالعه
ترکیب قومی ادارات کلیدی به شمول اداره امور دفتر ریاست اجرائیه. دفتر معاون دوم ریاست
جرائیه و فهرستی از مشاوران ریاست جمهوری نشان میدهد که دفاتر مزبور به‌طور خطرناکی
رنگ قومی به خود گرفته‌اند. نمونه بارز این شکاف اجتماعی, ترکیب قومی در اداره امور است
که در واقع به دفتر ریاست جمهوری مشهور است. تجزیه‌وتحلیل ترکیب قومی کارمندان اداره
مور در آن زمان, نشاندهنده آن است که به‌وضوح تکنوکرات های پشتون (۷۵ درصد يا ۲۱
نفر پشتون» در مقابل ۴ نفر تاجیک یا ۱۴ درصد)» همچنین در پست‌های مشاوران ریاست
جمهوری (۶۹ درصد يا ۲۲ نفر پشتون در مقابل ۱۹ درصد يا ۶ نفر تاجیک). به همین ترتیب
ین تنها اداره امور نیست که ساختار قومی دارد» بلکه عبداله عبدالل نیز تلاش کرده است که
جهادی‌ها را وارد شبکه خود سازد. ترکیب قومی اداره امور با دفتر ریاست اجرائیه متفاوت
است» زیرا در دفتر ریاست اجرائیه تعداد کارمندان تاجیک و پشتون مساوی است (هر کدام ۳۸
جایگاه اقوام در شکل‌گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از ۲۰۰۱ میلادی ۳۳۹
درصد)» ولی معرفی نامزد وزیران و کارمندان دفتر ریاست اجرائیه نشان از ترجیح تاجیک‌های
جهادی دارد. محمد محقق نیز دستیارانش را اغلب از میان قومیت هزاره انتخاب کرده است.
یعنی ۵/۸۷ درصد کارمندان دفترش. به همین ترتیب سمت‌گیری‌های قومی سبب شده است تا
رهبران به تعداد معدودی افراد وابسته شوند (شاران, ۱۳۹۶: ۱۶۱ - ۱۶۰).
امرالله صالح» رهبری حکومت وحدت ملی را به قوم‌گرایی متهم می‌سازد. صالح که در
برنامه سیاه و سفید تلویزیون طلوع نیوز حضور یافته بوده گفت که شعارهای ملی‌گرایی در
حکومت وحدت ملی دروغ است و تمامی عملکردهای حکومت بر بنیاد مسائل قومی و زبانی
صورت می‌گيرند. امرالّه صالح تأکید میکند که در رهبری نیروهای امنیتی» افراد نالایق, ناتوان
و ناشایسته گماشته می‌شوند و نیز در حکومت وحدت ملی, جایگاه مسئولان تعریف‌شده
نیستند و براساس شناخت و قومیت» در صدر و ذیل قرار میگیرند (دنی ۱۳۹۶: ۲). نمودارهای
ذیل ساختار قومی را در ترکیب ادارات ملی در دولت وحدت ملی نشان میدهد.
دفتر ریاست عمومی اداره امور دقن مخ وویت رتیمن ههور
یحون ع عاییک و هزاره و اوشنگ و بیکرت و یدوتن هر پیرگاه آفزار. ی بزییک وه دیگران ی
یدون ه عنبیک و هزارهه اریژگ وه دیگزران ی یعون ه داجیک وه هزاره ی ازییک ع دیگران پچ
نمودار ۲. ترکیپ قومی مقرری‌ها در دفاتر اجرایی (تا سپتامبر ۲۰۱۵) (منبع: شاران, ۱۳۹۶: ۱۰۰). ترسیم از
افغانستان کشوری است که بیش از هر کشور دیگر بافت سنتی دارد. این خصیصه در نوع
خودش سبب بروز تفاوتهای آشکار دیگری در ابعاد مختلف جامعه‌ای افغانستان شده است.
به همین علت عملکرد اقوام نیز در این کشور» روندی متفاوت از سایر کشورها پیدا کرده است
و اکنون پس از سه دهه بحران و جنگ» و بهخصوص پس از یک دهه جنگ قومی, در شرایطی
قرار گرفته که نظام سیاسی جدیدی در افغانستان شکل گرفته است و بنیاد اساسی نظام سیاسی
جدید نیز براساس اصل مشارکت اقوام و ملیت‌ها پایه‌گذاری شده است. بسیاری معتقدند که
شکل‌گیری نظام سیاسی کنونی» نقطه پایان قطعی برای جنگ‌های قومی بهحساب میآید. اما
بهنظر میرسد که این فرضیه کمی زود و خوشبینانه ارائه شده باشد.» زیرا در شرایط فعلی و با
تأسیس نظام سیاسی کنونی» تنها شاهد فروکش کردن برخوردهای شدید قومی هستیم» آن هم
در ابعاد صرفا نظامی» درحالی که تنشهای مختلف قومی اين کشور در ابعاد سیاسی, اجتماعی
و فرهنگی خودش پنهان و آشکار همچنان ادامه دارد که در امر پایه‌گذاری آن دست خارجی‌ها
به شکل آشکار دخیل است. نتایج تحقیق حاکی از اين است که امروزه با توجه به بروز برخی
نارسایی‌ها و نابسامانی‌ها در مدیریت کشور افغانستان و مشکلات فزاینده امنیتی» منطق و
عقلانیت سیاسی ایجاب میکند تا به دور از اختلاف و اغراض سیاسی همه اقوام با همبستگی
و همدیگرپذیری برای انجام امور سیاسی, اجتماعی و فرهنگی می‌توانند به تأمل و مشورت
ملی در امور مذکور بپردازند. زیرا توزیع قدرّت.میّان اقوام و سازش میان آنها از مهمترین
مولفه‌های مدیریت دموکراتیک جوامع چندقومی و متفرق محسوب میشود و نقش بسیار
مهمی در مشارکت گروهها و اقوام در تصمیم گیری‌های سیاسی و به‌تبع آن, در ملت‌سازی, و
ایجاد همگرایی اجتماعی دارد و زمینه‌ساز ایجاد ثبات ژئوپلیتیکی پایدار در این کشور میشود.
مشارکت اقوام در اموری مانند سیاسی, اجتماعی و فرهنگی بهعنوان اصل اساسی و مشروعیت
بخش در ساختار اداری-سیاسی افغانستان. زمينه اتحاد داخلی را فراهم میآورد و مانع جدی
در برابر مداخلات خارجی است» زیرا بیگانگان با تحریک احساسات قومی و دسیسه‌چینی
برای اختلاف‌افکنی بین اقوام سبب تنش قومی می‌شوند و اتحاد. ملی .را دچار چالش میکنند.
امروزه همه گروهها و اقام در افغانستان از امکانات و توانایی‌های لازم برای رسیدن به اهداف
و مطالبات خود و کشورشان برخوردارند و .هیچ گروهی قادر نیست به‌تنهایی و بدون مشارکت
۱. احخمدی, حمید (۱۳۹۶). قومیت و قوم‌گرایی در ایران افسانه و واقعیت., چ سیزدهم» تهران: نشر نی.
۲ ارزگانی, مسیح (۱۳۹۰). افغانستان رنگین کمان اقوام. کابل: صبح امید.
۳ افخمی, محبوب‌الل (۱۳۹۴). ملتی که ساخته نشد. کابل: تمدن شرق.
جایگاه اقوام در شکل‌گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از ۲۰۰۱ میلادی ۳۴
۵ آقابخشی, علی؛ افشاری راد مینو (۱۳۸۳). فرهنگ علوم سیاسی, تهران: چاپار.
۶ باقری, اسماعیل (۱۳۹۶). «ساختار سیاسی افغانستان رئیس‌جمهور و رئیس اجرایی»» مطالعات راهبردی جهان اسلام, ش
۷ برتون» رولان (۱۳۹۶). قوم‌شناسی سیاسی,» ترجمه ناصر فکوهی, چ ششم, تهران: نشر نی.
٩ بنی‌هاشمی» قاسم(۱۳۸۱). «چشم‌انداز آتی ناسیونالیسم قومی در آذربایجان ایران»» فصلنامه مطالعات راهبردی. ش ۷۶
۰ جوادی, محمدآصف (۳۷). فرایند ناتمام تکوین دولت مدرن در افغانستان, تهران: سخنوران.
۱ خواتی» محمدشفق (۱۳۹۳). «قوم‌گرایی و قبیله‌سالاری»» در مجموعه مقالات نوشتارهایی پیرامون دموکراسی افغانی؛
۲ دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی (۱۳۸۶). افغانستان تهران: وزارت امور خارجه.
۳ روزنامه دنیا (۱۳۹۶). شعارهای ملی‌گرایی حکومت وحدت ملی دروخ است. روزنامه دنیا چهارشنبه
۴ رحیمی, سردار (۱۳۹۶). ژئوپلیتیک افغانستان در قرن پیستم» چ سوم. کابل: واژه.
۵ رسولی, حیات‌اله (۱۳۸۵). افغانستان, نظام سیاسی آ#اقوام:,فارضا ییا وظایت» جامعه فردا, ش ۲, ص ۱۲۲ - ۹۲
۶ سجادی, عبدالقیوم (۱۳۹۵). جامعه‌شناسی سیاسیافغانستان. چ دوم کابل: واژه.
۷ شاراق تیمور (۱۳۹۶): دولت شببکه‌ای» تلحمه سن لوالا راه:
۸ سس (۱۳۹۳). دینامیک قدرت شبکههای اسیاسی در انتخابات ریاست جمهوری (۲۰۰۹). در مجموعه مقالات
۹ فرجی راد. عبدالرضا؛ درخور محمد؛ ساداتی سید هادی (۱۳۹۰).«بررسی روند دولت - ملت‌سازی در افغانستان و موانع
۰ کیسینجر هنری (۱۳۹۵). نظم جهانی, ترجمه سنجر سهیل, چ اول» کابل: روزنامهشت صبح و عا
۱ محقق دایکندی, محمداکبر (۱۳۸۵). «نقش شیعیان"ز سه دهه گذشته افغانستان»» فصلنامه سفیر ویژه‌نامه و
۲ مقصودی, مجتبی (۱۳۸۰). تحولات قومی در ایران «علل و زمینه‌ها». تهران: موسسه مطالعات ملی.
۳ نشاط زلمی؛ عرفانی» محمد؛ محمدی» عبدالاحد (۱۳۹۶). راه دشوار مردم‌سالاری در افغانستان. کابل: انستیتوت
65و هل سدع اک 21 عطا ماصا نعد00م0 عکمع2 او کموصانمط) .(2003) مقفصص۸ مطلصنا .26
6 30://۷۷۲۷۰ 0اه 6اطهانهه ,(2002 ۵ع5۵0) ,2002 - 1997 ا00۳ع8 وصنو ام عزم0
| از جمله مباحث مورد توجه در جغرافیای سیاسی، بحث اقوام، شیوه های شکل گیری و تجمع اقوام در گستره های جغرافیایی و شیوه تعامل درون قومیتی و برون قومیتی آنان با سایر گروه های قومیتی و نژادی بوده است. بحث از آن منظر بیشتر مورد توجه است که اقوام در افغانستان در اشکال مختلف در شکل گیری پدیده ای به نام کشور با ادغام قومیتی نقش بسزایی داشته اند. ازاین رو کشور افغانستان که موضوع محوری این پژوهش است، در چارچوب قاعده مذکور و در ابعاد مختلف جغرافیایی به ویژه جغرافیای سیاسی قابل بررسی، مطالعه و بررسی شده است. بنابراین این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی در پی شناسایی جایگاه اقوام در شکل گیری ساختار سیاسی و حاکمیت افغانستان بعد از 2001 میلادی است. نتایج این تحقیق و برخی تحقیقات نشان می دهد ساختار قوم مدارانه قدرت در گذشته با پشتوانه ایدئولوژی ناسیونالیسم قومی، به تبارگرایی و قوم گرایی در میان اقوام غیرحاکم نیز دامن زده، قوم گرایی را به پدیده ای طبیعی و شیوع یافته در همه ارکان جامعه تبدیل کرده و موجب بحران هویت ملی در افغانستان شده است. سلطه طولانی مدت قومی سبب شده تا جامعه به وضعیتی برسد که در آن معیارها و منافع قومی تعیین کننده رفتار سیاسی افراد و گروه های سیاسی اجتماعی باشد. در این وضعیت، هدف اساسی رفتار و کردارها قومیت و تأمین منافع قومی است و ایدئولوژی ها و روش های سیاسی تا آنجا مورد پذیرش و حمایت قرار می گیرند که در خدمت این هدف به کار آیند و امروزه نیز افزایش قوم گرایی را در رده های بالای ساختار سیاسی و اداری دولت های پساطالبانیسم شاهدیم. از سوی دیگر افغانستان به علت تکثر و تنوع اقوام و طوایف، موزه بزرگی از نژادها و ملل گوناگون توصیف شده است. در این کشور مردمانی از نژادهای پشتون، هزاره، تاجیک، ازبیک، ترکمن، بلوچ، قیرقیز، قزلباش، ایماق، نورستانی، کشمیری، هندو، سیک و... سکونت دارند. از آنجا که جامعه افغانستان دارای ساختار قومی و قبیله است، طبیعی است که فعل و انفعالات ساختار سیاسی و گردش قدرت سیاسی، تنها در درون قوم و قبیله خاصی انجام می پذیرد و بر این اساس، نظام سیاسی در این کشور به جای ارتباط با نظام اجتماعی، بیشتر با زیرنظام های جمعیتی در قالب قوم و قبیله مرتبط بوده است. |
24,787 | 385954 | طبق این نظریه» دستور جهانی (0[]) از مجموعهای از محدودیتهای نقض‌پذیر همگانی
متشکل است که دستور زبان‌های خاص را می‌سازند (-2 :2004 ,501607 6۶ ۳006
3) در این نظریه» محدودیت‌ها در تعارض با یکدیگرند و آدستور زبان خاص» به این
تعارض‌ها خاتمه میدهد. تمام زبان‌ها در مجموعه محدودیتهای همگانی سهیم هستند و
تفاوت‌شان در نحوه رتبه‌بندی این محدودیت‌هاست. در این نظریه» محدودیت‌ها به‌طور کلی
دو گونه‌اند: محدودیت نشانداری!" و محدودیت پایایی "" یا وفاداری.
1: جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
محدودیت نشانداری: وظيفه این محدودیت ارزیابی و نظارت بر خوش‌ساختی گزینه‌های
محدودیت پایایی: این محدودیت ضامن نوعی همانندی بین برونداد و درونداد است و
از ایجاد فاصله ساختاری زیاد بین آن دو جلوگیری میکند (بیجنخان, ۱۳۸۸: ۳۳).
دیاین مقاله: قیاق ۳۹۹ ريقه قطی که براساس طباظبایی (۱۳۷۹) تنظیمقندهه ,وش
فعل, اعم از یک دو و سه هجایی» با ساخت هجای پایانی از نوع 0+۵ به تفکیک هسته
هجا و همخوان پایانی ريشه. باتوجه به قواعد و محدودیتهای حاکم‌بر واج‌آرایی زبان
قازسی؛ ور جذول‌قایی براساسن + ینبل رای یماان‌های: ریشه:؛یستاگ گذشنتد
ساختمان و تعداد هجای ريشه ارایه"ی سپس در چارچوب نظريه بهینگی پرینس" و
اسمولنسکی*۱ (1993) تحلیل شده‌اند. زیشه‌هایی که پس از افزودن وند گذشته /4-/ براساس
محدودیتهای نشانداری ی پایایی تغییر یافته‌اند. از جنبه‌های مختلف ازجمله: الف)
محدودیتهای واج‌آرایی؛ ب) راک اطلل‌وتوالی رسایق؟ج) تبقیظ از قاعده مانع؛ د) تأذیر
هسته هجا بر همخوان‌های خوشه پایانه؛ و ه) فرایندهای واژ - واجی شامل: «کوتاه‌شدگی
واکه, همگونی در مشخصه واک. حذف و جایگزینی همخوان‌ها» در مرز دی تکواژ, با رسم
تابلوهای بهینگی بهصورت همزمانی توصیف و تحلیل خواهند شد. از مجموع ۲۲ ريشه به-
دست آمده دو ستاک «تن» و «یون» مصدر جعلی به‌شمار می‌روند؛ زیرا «تن» بهعنوان اسم
در فرهنگ واژگان زبان فارسی بهکار می‌رود و «یون» نیز در زبان فارسی وام‌واژه محسوب
میشود. به‌طور کلی مصادر جعلی, با تک‌واژگونه گذشته [10-]: به‌کارمی‌روند. از این رو
تحلیل دو ريشه نام‌برده از دادههای مورد بررسی, حذف میشود.
قبل از تحلیل داده‌ها اصل توالی رسایی* و قاعده مانع*" که در تغییرات واجی ريشه فعل پس
از افزودن وند گذشته, نقش قابل توجهی داشتهاند» معرفی می‌شوند:
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی... 7
در واج‌شناسی, رسایی یکی از ملزومات بررسی هجاست. روکا" (152 :1994) رسایی را
مقدار صدای آزادشده در حین تولید یک واحد واجی تعریف میکند. لیور" (503 :1994)
رسایی یک واحد واجی را به‌منزله بلندی آوا نسبت به دیگر آواها با کشش, تکیه و زیر و بمی
یکسان میداند. هایمن" مشخصه [رسا] را «عبور نسبتا آزاد هیا ازطریق بینی و دهان»
تعریف میکند (هایمن, ۱۳۸۹: ۷۹). اگرچه هریک از همخوان‌های زبان ذاتا میزان مشخصی از
رسایی "" دارند. همخوان‌های انسدادی, سایشی و انسایشی مشخصه [- رسا] و بقيه واج‌ها
شامل خیشومی‌ها روان‌ها غلت‌ها و واکه‌ها مشخصه [+ رسا] دارند (2004:75 ,۲2101۵).
با توجه به این تعاریف, میزان گرفتگی در دستگاه گفتار با میزان رسایی رابطه عکس دارد.
براساس اصل سلسله‌مراتب رسایی,» هر واحد واجی نمیتواند آزادانه در هر جایگاه از
ساختمان هجا قرار گیرد؛ زیرا حضور آن.در یک بافت معین» تابع میزان رسایی» محل تولید و
نحوه تولید آن در مقایسه با سایر واج‌ها در درون هجاست. این اصل را می‌توانیم ویژگی بی-
نشان در ساخت هجایی همه زبان‌ها بدانیم (1994:254 ,1۳6810/162). گوسکوا"" (2004)
یکی از عوامل محدویکنندهرزایایی قواعد ساختواژی بازدارندگی یا مائع.اشت؛ به این معنا که
عملکرد قاعده اول؛ مانع عملکرد: قاعده بعدی: میشود. در موازدی که ممانعت وجود دارد
نمیتوان به‌راحتی ازطریق قواعد چرخهای واژه ساخت؛ مانند مواقعی که واژه‌ای از پیش
میجود باشد (میرنژانه ۳۹۶( ۱۶۸یع مد یدرم ۱۳۸ 2۸). مجموعهای: از غوامل
واج‌شناختی» صرفی و معنایی هستند که به‌کارگیری فرایندهای واژه‌سازی را خنثی يا مختل
می‌کننن؟: ذرحالی‌که :شرایط به‌کارگیری آنها بذون درنظرگرفتن: ایخ غوامل, مجاز بهنظر
میرسد: جلوگیری يا بازدارندگی ممکن است به این دلیل باشد که واژه جدید در یک زبان
همان معنایی را دارد که یک واژه از پیش موجود دارد؛ از اینرو زبان از شکل‌گیری
1: جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
مترادف‌های مطلق جلوگیری میکند (ینسن» ۱۹۹۰: 4۳)؛ مثلا: به‌لحاظ واج‌آرایی تولید ستاک
گذشته [0۵ع] + /4#+ #000/ از ريشه «کن [0010]» مجاز است؛ اما برونداد «کند» [0۵ع]
به‌معنای «آهسته» در واژگان زبان فارسی از پیش وجود دارد و در مدخل‌های فرهنگ آن
بهعنوان صفت یا قید دیده میشود؛ از اینرو؛ واژه «کند» نمیتواند برونداد بهینه در مورد
ستاک گذشته برای ريش [000] به‌شمار رود و قاعده مانع از تولید چنین بروندادی
جلوگیری میکند؛ به‌عبارت دیگر زبان از ساخت مجدد واژه‌های هم‌آوا که موجب ابهام
۳-۵ محدودیتهای اعمال‌شده بر خوشه پایانی ریشه‌های مختوم به خیشومی
در زبان فارسی سره در واژه‌های بسیط, خوشه همخوانی فقط در انتهای واژه قرار دارد
(کامبوزیا و هادیان» ۱۳۸۸؛ کامبوزیا و هم‌پژوهان» ۱۳۹۱). همچنین؛ طبق تحقیقات انجام‌شده
در زبان فارسی» دو گروه واکه‌های [ ,ه ,0] و [0 ,6 ب2] به‌لحاظ واج‌آرایی دو طبقه طبیعی ۲۲
مجزا را تشکیل میدهند (کامبوزیا و هادیان؛ ۱۳۸۸؛ کامبوزیا و ذوالفقاری سریش» ۲۰۰۹). در
ادامه: داده‌ها ارائه خواهند شد که درخاقالب جولال یساس ۲ ##۲يشنه: فعل ساده:مختیم به
خیشومی لثوی [0] همراه با نوع هسته, آغازه» تعداد و نوع هجا آمده‌اند؛ سپس با افزودن وند
گذشته. فرایندهای شکل‌گیری ستاک گذشته مربوط به هریک از ريشه ساده فعل‌های زبان
فارسی» براساس محدودیتهای نشانداری و پایایی در قالب تابلوهای بهینگی تحلیل خواهند
جدول ۱: ویژگیهای ریشه‌های افعال ساده مختوم به خیشومی لثوی [1] در زبان فارسی
[8] 0۳۵۵۵ آکقد ز عصه دطمع عامصند صقند2 ۵۳ م۳۵ .130101
جستارهای زبانی دوره ٩۰ شماره 5 (پیاپی 57)» مهر وآبان ۳۹۷ 9
3 صورت آوایی قعدادا* | ريشه آپایانی| اهجای[. ۱
ردیف) نوشتاری اهسته ستاک گذشته اهجای آغازه پایانی ۱ به ستاک
0۱ چیدن [5.00] ۲ الا ای ند الا وا 2(پسوند
۳ ریدن [4۵.] ۲ مس زد 5 اما هد (2پسوند
۷ گزیدن سا ۳ رز اگنین گزید تا سس ۴ : اما ۸ رسوین
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی... 7
ی ضنورت آزایی ادس‌وال زیشنه پایانی هجای هت رنه
اردیف نوشتاری هسته ستاک گذشته هجای آغازه! پایانی ۱ به ستاک
۷۲ مانستن [۵۵ا .6۵ .۳۵] 3 |[ ] ال بست | ۱ اورا ی ا
در جدول ۱ بهترتیب صورت نوشتاری مصدر آوانویسی و هجابندی مصدر, تعداد
هجای مصدر نوع واکه هسته هجای پایانی ريشه؛ آوانویسی ريشه همراه با صورت
نوشتاری آن» آوانویسی و هجابندی ستاک گذشته و شکل نوشتاری آن» نوع هجای پایانی
ريشه» تعداد هجای ريشه. تعداد هجای ستاک گذشته, همخوان آغازین هجای پایانی ريشه.
همخوان پایانی هجای پایانی ريشه آمده است. همچنین» برخی تغییرات واجی صورت‌گرفته
در تبدیل درونداد به برونداد پس از افزودن وند گذشته در اثر محدودیتهای اعمال‌شده بر
خوشه‌های ستاک گذشته به اختصار نوشته شده است. مقايسه هجاهای درونداد و برونداد
نشان‌می‌دهد که در برخی موارد افزایش تعداد هجا رخ داده است.
۱-۳-۵. ریشه‌های فعل «آکن, افکن, پراکن, کن, خوان, ران. مان, ستان "۲»
در هشت ريشه یک دو و سه هجایی زیربخش ۱-۳-0 هجای پایانی ريشه 2۷۳ است. با
افزودن پسوند گذشته. بدون اینکه تغییری در صورت ريشه حاصل‌شود» خوشه همخوانی
[۳4] در پایان ستاک گذشته تشکیل میشود و هجای پایانی [0۷714] شکل‌می‌گیرد. بررسی
دقیق‌تر ريشه‌های یادشده نشان‌گرادهد ک۹ سوت هاچای پاقانی همه آنها واکه‌های افتاده
[2 ,«0]» که رساترین واکه‌ها هستند. مشاهده می‌شوند. از این رو» محدودیتی در شکل‌گی ری
خوشه [4] در پایان ستاک گذشته دیده نمی‌شود. در کلمات غیرفعل فارسی نیز با هسته
افتاده خوشه [10] مشاهده‌می‌شود؛ مانند «پند» گند وند؛ بلند». از اینرو پیش‌بینی میشود در
صورت‌های فعل و ستاک گذشته امکان شکل‌گیری این خوشه در پایان فعل وجود داشته
1: جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
باشد. هرگاه در هسته هجای ولحرل):0۷-) یکی از واکه‌های [ 1 ,ا ,0] واقع شده باشد. فقط
بعد از واکه پسین افتاده [0]؛ خیشومی تیغه‌ای [1] بهعنوان عضو اول خوشه پایانه در
واژگان غیرفعل زبان فارسی دیده میشود؛ مانند: «بانگ» دانگ» شانزده». (کامبوزیا و هادیان,
۸ درالفقاری‌سریش: ۶ 3*۰ ۳۲): طبق معیان پیش‌بینی‌پدیری بسن (2004:117)
انتظار می‌رود علاوه‌بر صورت‌های غیرفعلی, درخصوص فعل‌های فارسی نیز خوشه
همخوانی با حضور خیشومی تیغه‌ای بهعنوان عضو اول در ستاک گذشته با هسته پسین و
افتاده [0] مجاز باشد. برطبق این معیار در یک تحلیل واجی» اگر در ساخت «اسم» بتوان یک
فرایند یا محدودیت را دید» در ساخت «صفت؛ قید و فعل» نیز در همان زبان میتوان وجود آن
فرایند یا محدودیت را پیش‌بینی کرد. بررسی‌های انجام‌شده نشان میدهد که محدودیت
کاربرد خیشومی تیغه‌ای بهعنوان عضو اول خوشه همخوانی با واکه‌های افراشته نه‌تنها در
واژه‌های غیرفعل مانند اسم و صفت دیده میشود. در فعل‌های ساده فارسی نیز این
۲-۳-۵. ریشه‌های فعل «آفرین, چین؛ گزین؛ رین, بین» و «زن, ستان»
چنانکه دادههای جدول ۱ نشان‌می‌دهند» ریشه‌هایی که واکه پیشین و افراشته [1] در هجای
پایانی دارند» با محدودیت تشکیل خوشه [00] مواجه‌اند. از آنجاکه حضور وند گذشته در
ستاک ضروری است و حذف آن موجب از دست دادن اطلاعات تصریفی میشود» خیشومی
[8] از این خوشه حذف میشود؛ بنابراین» ستاک گذشته چهار ريشه نخست بهصورت
«آفرید» چید» گزید» رید» تولید میشود. ريشه «بین» نیز مانند چهار ستاک یادشده عمل کرده
و بهصورت «بید» تولید میشود؛ اما به‌دلیل وجود واژه فارسی «بید» در مدخل واژگان
فرهنگ‌های زبان فارسی بهعنوان یک اسم (نام درخت)» قاعده مانع از تولید چنین بروندادی
جلوگیری میکند. وقتی وند گذشته و واکه هسته ستاک (به‌دلیل وجود واژه‌هایی مانند: «بید.
باد, بود بد) قابل تغییر نباشند» ضرورتا آغازه هدف تغییر قرار میگیرد و انسدادی واکدار
تولید ستاک گذشته [22174] برای ريشه فعل «زن» مجاز است؛ زیرا خوشه [04] با هسته
افتاده و پیشین [2] در واژگان غیرفعل فارسی» مانند «قند» چند آوند» مشاهده میشود؛ اما
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی... 7
برونداد *"[2204] یکی از مدخل‌های فرهنگ زبان فارسی با معانی متنوع است. از این رو
نمیتواند برونداد بهینه درمورد ستاک گذشته به‌شمار رود و قاعده مانع از تولید چنین
بروندادی جلوگیری میکند. گزينه نهایی درخصوص این ريشه» همانند ریشه‌های مذکور با
حذف خیشومی [] از خوشه [4] تولید میشود. ريشه دوهجایی «ستان» پس از افزودن
وند گذشته به‌صورت‌های «ستاند» و «ستد» نیز تولید شده است که اولی با افزودن وند
گذشته, بدون تغییر در ريشه تولید شده و دومی با حذف خیشومی [1] و کوتاه‌شدگی واکه
افتاده و پسین [0] و تبدیل آن به [2] یا [0] همراه است. یکی از دلایل حذف [0] در این
ستاک و کوتاه‌شدگی واکه» کاربرد فراوان این ستاک در اشعار شاعران و رعایت وزن شعری
است. دلیل دوم برای حذف [3] در چنین ستاکی» شباهت پایان واژه به وند سببی است که
به‌شکل [24۵ 0-] دیده می‌شوند و در ستاک‌های گذشته .با ساخت بیش از یک هجا بهکار
می‌رود. ريشه «آفرین» دارای هجای پایانی 071 با هسته پیشین افراشته [1] است که با
افزودن پسوند گذشته» خوشه تشکیل شده و ستاک گذشته «آفریند» شکل میگیرد. در
واژه‌های غیرفعلی» حضور خوشه [00] پس از واکه‌های افراشته» محدودیت تولید دارد؛
به‌عبارت دیگر در واژه‌های غیرفعل زبان فارسی نمیتوان واژه‌ای یافت که به توالی [404-]
ختم شده باشد؛ از این‌ری پیش‌بینی میشود درخصوص فعلها نیز این محدودیت تولید
رعایت شده باشد. در چنین شرایطی یا خیشومی تیغه‌ای [8] حذف میشود. يا این خیشومی
به صدایی دیگر تبدیل خواهد شد که در ستاک گذشته «آفرید» فرایند حذف عمل کرده است.
از آنجا که ريشه «آفرین» سه‌هجایی است. افزودن تک‌واژگونه گذشته [14-] موجب افزایش
تعدان هجاهای ستاک گذشته به چهار هجا میشود و زبان تا حد امکان‌راز افزایش تعذاد هجا
در ریشه‌های بیش از دو هجا جلوگیری میکند. محدودیتهای.شکل‌گیری ستاک گذشته
محدودیت اول 08181117: این محدودیت نشانداری» هجا را به داشتن آغازه در برونداد
ملزم میکند و در زبان فارسی کاملا روعایت شده و محدودیتی بالامرتبه محسوب میشود.
این محدودیت در همان ابتدا ساختهای بدون آغازه را جریمه و از دور رقابت به‌دلیل تخطی
محدودیت دوم [[2ک02+] < رل یگ [(طعنط+] :۷ : :۷و این محدودیت ن
1: جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
داری بیان‌می‌گف خرشه [۵4] بعد از واکه‌های افراشته [ط ,ا] شکل شنی‌گیرد. اگر عضق دوم
خوشه یعنی ولج حذف شود بخشی از اطلاعات تصریفی ستاک از بین می‌رود؛ از اینرو.
همخوان ,لح حذف میشود؛ مثلا ريشه «گزین» [0.1217/] پس از افزودن وند گذشته به‌شکل
«گزیند» [10.210] دیده میشود؛ به طوری که پس از واکه افراشته و پیشین [1] خوشه
[14] محدودیت تولید دارد. اگر همخوان دوم یعنی انسدادی [4] حذف شود. اطلاعات
تصریفی مربوط به ستاک گذشته حذف خواهد شد؛ از اینرو همخوان اول یعنی خیشومی
تیغه‌ای [1] هدف حذف قرار خواهد گرفت تا ساخت هجایی مجاز در زبان تولید شود.
محدودیت سوم 101:۳-10: محدودیت پایایی ضددرج» مانع درج در برونداد میشود» در
فعل «آفرید» به‌دلیل درج همزه آغازین این محدودیت نقض شده است. در زبان فارسی درج
آغازه موجب ترمیم هجا در برونداد تلقی میشود. تخطی در جایگاه آغازه بهمراتب سنگین‌تر
از تخطی در جایگاه پایانه به‌شمار می‌رود؛ ازاین‌رو این محدودیت رتبهه بالاتری نسبت به
محدودیت چهارم ۷1۸۳-710: محدودیت پایایی ضدحذف» مانع هرگونه حذف در
برونداد میشود. در فعل «آفرید» به‌دلیل حذف همخوان خیشومی لثوی [3]» این محدودیت
<< 0۳۳-10 << [[2عه«+] < نگ [طعنط+] :۷ :۲۳۳۶ ۳۶۷* << 05۳7
تابلو ۱ نشان میدهد که گزینه 4 با ارضای چهار محدودیت ذکرشده و کمترین میزان
تخطی نسبت به گزینه‌های رقیب بهعنوان گزينه بهینه انتخاب شده است. تابلو ۱
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی... 7
تابلو ۱: برونداد ستاک گذشته «آفرید» [2012714 ] از درونداد ريشه «آفرین» /013710/
اس / ۳۵۵۲ عطا 0۵ [701300] اه اک اک۳2 13016۵01
در ريشه «نشین» هجای پایانی کلمه 0۷6 و هسته آن واکه پیشین افراشته [1] است. با
افزودن پسوند گذشته» خوشه تشکیل شده ی ستاک گذشته [6/110] شکل‌می‌گیرد. طبق
آنچه برای جدول ۱ گفته شد. در زبان فارسی در واژه‌های غیرفعلی» حضور خوشه [04]
پس از واکه‌های افراشته» محدودیت دارد. پیش‌بینی میشود درخصوصض فعلها نیز چنین
باشد که از دو حالت خارج نیست؛ یا بایده خیشومی [8] حذف شود يا به صدایی دیگر تبدیل
شود که در کلمه «نشین»» خیشومی لنوی [8] به سایشی لثری [5] تبدیل شده است. همخوان
سایشی در جایگاه ,۱ج حضور دارد و به دنبالش وند گذشته [4-] قرار میگیرد. طبق تحقیقات
انجام‌شده توسط کامبوزیا و ذوالفقاری سریش (۲۰۰1) و کامبوزیا و هادیان (۱۳۸۸) در
کلمات غیرفعل, اگر هردو همخوان خوشه همخوانی مشخصه گرفته [-رسا ] داشته باشند و
هسته هجا یکی از واکه‌های کشیده [1 ,ذ ,0] باشد؛ پیش‌بینی میشود هردو همخوان گرفته.
بیواک خواهند بود و کاربرد همخوان‌های گرفته واکدار در چنین بافتی مخدودیت دارند. با-
توجه به این نکته. چنین ویژگی در فعل‌های ساده فارسی بررسی و مشاهده شد که این
محدودیت در فعل‌های فارسی بهمراتب شدیدتر از صورت‌های غیرفعل اعمال میشود؛ به-
طوری که با هر شش واکه فارسی در هسته هجای ,لح 0۷ل) هردو همخوان گرفته خوشه.
باید در مشخصه [واکه] منفی باشند؛ از اینرو خوشه سایشی و انسدادی پایانی مشخصهه
بیواک را برای هردو عضو خوشه نشان میدهد: [1٩] +7 /54/ +7 /84/. هرچند خوشه [1٩]
بعد از واکهه افراشته مجاز محسوب میشود؛ مانند: «بیست.» نیست» در میان غیرفعل‌ها و
1: جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
«زیست» درمیان فعلها. محدودیتهایی نیز در کاربرد آنها دیده میشود که درباره ستاک
گذشته «نشیست [6/151]» میتوان گفت که با هسته پیشین افراشته [1] و خوشه [51] آغازه
0 نمیتواند سایشی تیغه‌ای کامی بیواک [[] باشد؛ به‌عبارت دیگر اگر هرسه همخوان
هجای ,0۷:۳ [+تیغه‌ای] باشند آغازه یا باید واکدار باشد» مثل: «زیست [21891]» یا
باید [+رسا] باشد مانند: «نیست [0151]» و یا آغازه غیرتیغه‌ای باشد؛ مانند: «بیست [0151] »؛
ولی سایشی تیفه‌ای [[] این ویژگیها را ندارد. از آنجا که هرسه همخوان گرفته هجا در
جایگاه‌های مشابه (تیغه‌ای) با واکه افراشته به‌کارنمی‌روند» واکه افراشته هسته هجا به واکه
افتاده و پیشین [8] تبدیل میشود که قدرت رسایی بیشتری دارد و خوشه‌های متنوع‌تری
می‌توانند با آن بهکار روند. محدودیتهای موجود در شکل‌گیری ستاک گذشته «نشست» به-
محدودیت دوم [[0244+] < رل ی [طولط+] :۷ : ر۷:۳6م)*: محدودیت نشانداری
است که بیان میکند حضور خوشه [14] پس از واکه‌های افراشته مجاز نیست.
محدودیت سوم: [ع۷۵1] ::۷):(۸711۳: بعد از همه واکه‌ها در ستاک گذشته. اگر
خوشه همخوانی قرار گیرد؛ و اگر هردو همخوان مشخصه [-رسا ] داشته باشند» هردو در
است که بیان‌می‌کند سه همخوان ,ل) ,1 و ول) با مشخصه‌های [- واک » + تیغه‌ای] با هسته
پیشین افراشته [1] محدودیت حضور دارند. از این رو» شاهد تغییر واکه افراشته پیشین به
افتاده پیشین (2 *- 1) هستیم. در اینجا دلیل تغییر واکه؛ رسایی آبیشتر واکه افتاده پیشین و
امکان کاربرد خوشه‌های متنوع‌تر با واکه‌های رساتر تحلیل میشود؛ به طوری که از بین ۲۲۵
نوع خوشه موجود در زبان فارسی, بعد از واکه افتاده پیشین[2] ۱۳۸ نوع خوشه بهکار
می‌رود؛ درحالی که بعد از واکه پیشین افراشته [1] فقط دی نوع خوشه دیده میشود و در
کاربرد این خوشه‌ها نیز محدودیتهای شدیدی در انتخاب آغازه اعمال میشود.
محدودیت پنجم [۳1810] 11001۳811: محدودیت پایایی مشخصه افراشته. واحدهای واجی
متناظر درونداد و برونداد باید به‌لحاظط مشخصه افراشته یکسان باشند. این محدودیت
گزینه‌هایی را که در آنها واکه افراشته پیشین [1] به واک افتاده پیشین [8] تبدیل میشود
دوبار جریمه میکند؛ زیرا واکه [1] در دو درجه از افراشتگی تغییر کرده است.
محدودیت ششم [۳۵۲۳۵۲] 17[ 1101:81: محدودیت پایایی مشخصه نحوه تولید.
واحدهای واجی متناظر درونداد و برونداد باید به‌لحاظ مشخصه نحوه تولید یکسان باشند.
در ستاک گذشته «نشست» همخوان خیشومی رسای [8] به همخوان سایشی گرفته [٩]
تبدیل‌می‌شود؛ از این رو جریمه میشود. از آنجا که این محدودیت خاص زبان فارسی است.
رتبه بالاتری نسبت به محدودیت همگونی در مشخصه واک دارد.
محدودیت هفتم: [۲6] 1101:3171 محدودیت پایایی مشخصه واک. بر اساس این
محدودیت هر واحد واجی متناظر درونداد و برونداد باید به‌لحاظ مشخصه واک یکسان
باشند. در ستاک گذشته «نشست» اين محدودیت دوبار نقض میشود؛ یکبار در 8 ج 1 و
بار دیگر در 1 +- 1 چون در هردو فرایند» همخوان واکدار به همخوان بیواک تبدیل‌می‌شود.
محدودیتهای طبیعیتر مانند «همگونی در مشخصه واک» در بیشتر زبان‌ها رایج است؛ از
گرم ۲۴ :۷()* << [۲۵] ۸011۳۳ << [0علط+] ۷ ,20 :۷* << 857
[۲۵[۵] 101۳:8171 << [2۵۲] ۳ 100۳:3۲71 << [طونط] 101۳311 << [ع00- دمم+]
تابلو ۲ محدودیتهای بالا را برای ستاک گذشته «نشست» بهصورت زیر ترسیم میکند:
1 جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
چنان که تابلو ۲ نشان میدهد. گزينه 4 با ارضای محدودیتهای بالامرتبه و کمترین
میزان تخطی نسبت به گزینه‌های رقیب بهعنوان برونداد بهینه انتخاب شده است.
ريشه [00ع] با درونداد ۷7۳ل) با افزودن وند گذشته [41-] بهصورت هجای ودلکرل: ۳-0۷
[00۵]» با رعایت اصل توالی رسایی تولید میشود که صورتی خوش‌ساخت در زبان
فارسی به‌شمارمی‌رود و با ساخت هجایی فعل‌های فارسی نیز همخوان است؛ اما در فرهنگ
زبان فارسی واژه دیگری با تلفظ [004] به مفهوم «آهسته» دیده میشود؛ از این رو» در
ساخت ستاک گذشته, قاعده مانع از تولید واژه «کند» [004] جلوگیری میکند. به این ترتیب
گزینه‌های «کرد»*, «کند»" و «کّرت» [2074]» [0271] و ]2204[ تحت عملکرد قاعده مانع از
دور رقابت خارج می‌شوند و رقابت بین گزینه‌های دیگر ادامه می‌یابد. گزینه "0" بهصورت
[001] محدودیت همگونی در مشخصه [واک] بین دو عضو خوشه پایانه را نقض میکند؛
به‌عبارت دیگر تمام افعال فارسی که خوشه پایانی در ستاک گذشته دارند» در مشخصهه واک
همگونی دارند؛ از اینرو گزينه 0۷" نیز از ادامه رقابت بازمی‌ماند و تنها برونداد [0274] با
نقض سه محدودیت؛ ۳20140] ۰108777 [تاعنط] 108717 و [عمسعس] 108217 که از
محدودیتهای موجود در شکل‌گیری ستاک گذشته «کّرد» بهترتیب زیر است:
محدودیت سوم: همگونی در مشخصه واک [ع۷02] ۸)۶1۹111۶: محدودیت نشانداری
قمگوتی واحد‌قای واجی میجود در خوشه: پايانه قجا در مشخصنه واک: واحذقای :واجی
محدودیت چهارم [۳810] 11013377: مخدودیت پایایی مشخصه افراشته. یک واکه باید
به‌لحاظ مشخصه «افراشته» در درونداد و برونداد یکسان باشد. این محدودیت گزینه‌هایی
را که در آنها واکه میانی [0] به واه افتاده [2] تبدیل شده است را یکبار جریمه میکند.
محدودیت پنجم [02] 10۳۳۲1 محدودیت پایایی مشخصه پسین. یک واکه باید
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی... 7
به‌لحاظ مشخصه «پسین» درونداد و برونداد یکسان باشند. این محدودیت گزینه‌هایی که در
آنها واکه پسین [0] به واکه پیشین [2] تبدیل‌می‌شود را یکبار جریمه میکند.
محدودیت ششم [۳۵۳6۲] 1101۳:871: محدودیت پایایی مشخصه نحوه تولید. یک
همخوان باید به‌لحاظ مشخصه نحوه تولید در درونداد و برونداد یکسان باشد. خیشومی
تیغه‌ای [8] که یک همخوان انسدادی با مشخصه [-پیوسته] است به همخوان تکریری [7] با
مشخصه [+پیوسته] تبدیل‌می‌شود؛ از این رو ناقض این محدودیت است.
محدودیت هفتم: [عع۷01] 1 11001۳8117: محدودیت پایایی مشخصه واک. براساس این
محدودیت هر واحد واجی باید به‌لحاظ مشخصه واک در درونداد و برونداد یکسان باشد.
در گزینه‌های 0 و 1 انسدادی تیغه‌ای [4-] به جفت بیواک [1-] تبدیل شدهاست و محدودیت
7 << [طونط] 10۳311 << [ع۲01] ۸011۳۳ << یالما << 857
تابلو ۳: برونداد ستاک گذشته کرد [270-] از درونداد ريشه کن [0۵۳
تابلو ۳ نشان میدهد گزينه با ارضای محدودیتهای بالامرتبه و کمترین میزان تخطی
نسبت به گزینه‌های رقیب بهعنوان برونداد بهینه انتخاب شده است.
1 جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
ريشه «مان» به‌معنای «ماندن و توقف» در زیربخش ۱-۳-۵ بهصورت «ماند» تولید شده
است؛ اما در این اینجا قاعده مانع از تولید ستاک گذشته «ماند» از ریشه «مان» به‌معنای
«شبیه‌بودن» جلوگیری میکند و برونداد «مانست» درخصوص این ريشه دیده میشود.
ريشه [40] با ساخت هجایی ۳-۷1 پس از افزوده‌شدن وند گذشته [4-]» بهصورت
[040۵] دیده میشود که تولید آن مجاز نیست؛ زیرا مطالعات انجام‌شده درمورد کل فعل‌های
فارسی نشان میدهد حضور دو همخوان یکسان در جایگاه‌های «ل) و ولج در هجای
۰۷۳22 محدودیت دارد؛ این تحقیق در کلمات غیرفعل فارسی نیز رقمی کمتر از یک درصد
را نشان میدهد (ذوالفقاری سریش ۲۰۰۶: ۲۷- ۱۲). در ستاک گذشته با هجای ۰۷۴,۴۰
و هسته کشیده حضور دو همخوان یکسان این مجدودیت شدیدتر از کلمات غیرفعل اعمال
میشود. در کليه فعل‌های فارسی واژه‌ای یافت نشد که هجایی با ساخت ,0۷۳,۴ل) همخوان
آغازه با همخوان‌های خوشه یعنی ,۳ يا دلج یکسان باشد؛ از اینرو این خوشه به‌نحوی باید
[0000]: صورت [0011004] مجاز نیست؛ زیرا تک‌واژگونه گذشته [00-] با ریشه‌هایی
که فسته افتاده [3] يا [0] دا رن بهگا وگ او گر وک کشت [۵-] تنها در چهار ستاک
«افتاد» فرستاد ایستاد نهاد» دیده میشنود که همه آنها در ريشه واکه افتاده ندارند.
[101010] : پسوند [00-] وند سببی‌ساز محسوب‌می‌شود و در تبدیل ريشه به ستاک
گذشته از کاربرد چنین ساختی در ساخت غیرسببی جلوگیری‌می‌شود تا ابهامی در شناسایی
درخصوص ريشه [127010] نیز شرایط مانند ريشه [001] است؛ صورت‌های زیر نیز
همگونی همخوان‌های موجود در خوشه:پایانی در مشخصه واک را بیان‌می‌کند. این محدودیت
مواردی که مشخصه همگونی در مشخصه واک بین اعضای خوشه را نقض کنند» جریمه
به‌طور کلی درخصوص این سه ريشه فعل میتوان گفت حضور توالی [014-] در پایان
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی...
ستاک گذشته به‌لحاظ واج‌آرایی مجاز است؛ ولی به‌دلیل شباهت با صورت‌های از پیش
ساخته‌شده یا ضبامت با پسوف سببی‌ساز: قاعده مائع از شکل‌گیری آن جلوگیری میکند.
ازاین اری: زان فارسی از خک‌واژگونه گذشته [68-] که ضورتی گم‌کاربرد است؛ استفاده
میکند و شباهت همخوان‌های ستاک را نیز به حداقل میرساند. این تک‌واژگونه موجب
شکسته‌شدن زنجیره قبلی میشود و هجابندی مطلوب‌تری در این ستاک‌ها به‌وجود میآورد.
خیشومی لثوی [0] بهعنوان عضو نخست خوشه پایانی هجای ۰۷:6 پس از افزودن
وند [1-] در ستاک گذشته, در خوشه پایانه با هسته پیشین افراشته [1] در ستاک‌های گذشته
«آفرید» رید» دید» گزید.» چید» محدودیت حضور دارد و از اینرو از خوشه پایانه هجا حذف
میشود. این محدودیت در ريشه هجای 2۷ در واج‌آرایی ساخت هجای ,0۷۳,6) در
ستاک گذشته فعل‌های زبان فارسی یک رابطه همبستگی قوی میان هسته و همخوان‌های
خوشه پایانی را نشان میدهد؛ به‌طوری که اگر هسته ستاک واکه افراشته باشد» خوشه [۳4]
در همان هجا محدودیت تولید دارد؛ از اینرو بخش اول فرضيه بیانشده در مقدمه تأیید
میشود. معیار پیش‌بینی‌پذیری نیز این نکته را تأیید میکند. وقتی در کلمات غیرفعل با واکه
افراشته در هسته» خوشهه [04] در زبان فارسی وجود ندارد؛ پیش‌بینی میشود در
صورت‌های ستاک گذشته نیز خوشه مذکور با هسته افراشته شکل نگرفته باشد.
خیشومی لثوی [1] بهعنوان عضو اول خوشه همخوانی هجای ,2۱0۷۱۴ ستاک گذشته
محدودیت حضور ندارد» زمانی که هسته هجا یکی از واکه‌های غیرافرزاشته باشد. در این
حالت هسته ريشه در هجای ۳7 يا یکی از واکه‌های افتاده [0:2] است؛ مانند: «کند» پراکند,
افکند آکند» خواند» ماند» راند» یا یکی از واکه‌های میانی. درمورد واکه‌های میانی در هسته.
قاعده مانع از تولید برونداد بهینه» به‌دلیل وجود ساختهای مشابه و هم‌آوای قبلی جلوگیری
میکند. مانند: «کن» که به‌دلیل حضور واژه «کند» مجدد تولید نمی‌شود و برونداد «کرد»
بهعنوان ستاک گذشته تولید میشود. از این رو» بخش دوم فرضیه درمورد واکه‌های
غیرافراشته نیز تأیید میشود؛ اما قاعده مانع از تولید بروندادهای مشابه جلوگیری میکند.
در برونداد ستاک گذشته فعل, در مقایسه با واژه‌های غیرفعلی, محدودیتهای شدیدتری بر
1: جستارهای زبانی دوره ٩. شماره ۶ (پیاپی 47)؛ مهر وآبان 00۱۳۹۷
خوشه پایانه اعمال میشود؛ به‌عبارت دیگر, خوشه‌های موجود در ستاک گذشته فعل‌های فارسی,
در مقایسه با واژه‌های غیرفعلی فارسی بهمراتب محدودیتهای بیشتری در برونداد دارند.
با ساخت هجایی [۳۷78#...] ریشه‌ای یافت نشد که هسته یکی از واکه‌های [1 ,6] باشد.
اصل سلسله‌مراتب رسایی در همه صورت‌های فعلی بررسی‌شده. در خوشه پایانه رعایت
۳ ريشه «ستان» پس از افزودن وند گذشته علاوه‌بر صورت «ستاند» با دو تلفظ [120ع۹ ]یا
[56104] و صورت نوشتاری «ستد» نیز تولید شده است که بیشتر در متون نظم یا شعر بهکار رفته
۶ بزرگه عظیم؛ ۲. آهن چخماق را گویند؛ ۳. به عربی استخوان ساعد را گویند؛ 4. پرکردن چیزی؛ ه.
نام کتابی که ابراهیم زردشت دعوی می‌کرد که از آسمان برای من نازل شده است؛ ٩. نام دهی در
بخارا؛ ۷. نام دهی از دهستان گنجگاه که در بخش سنجید شهرستان هرو‌آباد واقع است؛ ۸ نام پهلوانی
1 عالیه کرد زعفرانلو کامپوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی...
لرها که کریم‌خان و اخلاف وی از آن طایفه بودند و قبل از قاجار در ایران مدتی سلطنت کردند
۵ نام یکی از قبیله‌های ایرانی (دهخدا ۱۳۷۳: ذیل «باشت)»).
۹ حفرکردن زمین و مانند آن (دهخدا ۱۳۷۳: ذیل «کندن»).
بیجنخان» محمود (۱۳۸۸) واج‌شناسی: نظريه بهینگی. چ دوم (با اصلاحات). تهران:
دهخدا علی‌اکبر (۱۳۷۳): لغت‌نامم. تهران: مولئيسه چاپ و انتشارات دهخدا
طباطبایی» علاالدین (۱۳۷۹). فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی. تهران: مرکز نشر
کامبوزیا عالیه کرد زعفرانلو و هادیان؛ بهرام (۱۳۸۸). «طبقات طبیعی در واکه‌های زبان
فارسی». پژوهش زان و ادبسات فارسی: اش ۱۵..صص ۱۱۷- ۰۱۶۶
و همکاوان,(۱۳۹۶). «تازرستی از - وراج تاک گذشته در زبان
فارسی». جستارهای زبانی. د ٩. ش ۶ (پیاپی ۲۵). صص ۲۵۶ - ۲۲۷
کرم‌پور فاطمه و هم‌پژوهان (۱۳۹۰). «تجزیه و تحلیل واج‌شناختی افعال بی‌قاعده زبان
فارسی معاصر: رویکرد بهینگی». پژوهشهای زبانی. د ۲.ش ۱. صص ۵۱-۸۲.
میرنژاد» پریساسادات (۱۳۹۶). «فرآیند یادگیری انواع واژه‌ها در کودکان فارسی‌زبان:
هایمن؛ لاری ام (۱۳۹۸) نظام آوایی زبان: نظریه و تحلیل. ترجمه یدالل ثمره. تهران:
1 جستارهای زباتی دوره ٩. شماره 8 (پیاپی ۶7)» مهر وآبان 7
۰ هسطع بط 2۳۹ 760 0011۵110 :و8 20010 .(2009) 36 بصعطامزنط ٩
0710700 .2/0۵/00 1۵ 10010 2+00 ۸ .(2004) 7 له و٩
:0۵ .6۵ 38 ۰ 00 8131168 ۵7 2000 ۸ .(2003) .۵ ملاع ٩۰
.[۳61۵ 10] +کصآ ددع۳۳ م16 وم و0 وووط۶ (0993) بخ مقمطلط0 ٩
۶و ۲2:6 156 :1360 وانامسنام0 دز معنطسهاعن173 آمدو‌ناها ۴ .(2004) 34۰ و6060 ٩
110 ۷۵۳ 310۳ مختفواه۸ 040 ومع7 دروم امم 2۶ .(0975) 36 با مصقص53 ٩
71100061101۰ ۸ درو موم ۰2 00۵۵/6 ۵7 عا م2۳ (2004) بل مصعفصعل1 ۸
۰ 671۵۳۵۹1۷6 1 5101۳۵ ۷/۵۳۵ رومام م1710 .(0990) 1 بل بصع‌فطع1 و
ارطاععنط وافمدمگ .(2006) طاکگ سقطعوگام27 4 6 2 کل بش مقونشطهفم۲ ٩
107-4 .۳0 .(13)1 |۷۵ .77000111169 مصقزده۳ که عاطاهلاوی عع0 دز عامنمهم
0] .۳.227-254 .310.15 6016 ک عهمسهسا موماووط دز 30 ۷۵۳۵۱۰
0طعا5 028۲ ۵۶ کلدتواههه عنصع دمحم-0 ۹/۵۵ ,(2015) سا 0
.1 10] :201-228 :0 4(.۳) 6 :10800 69606۰ 32/0160 ع8 ماع م1 ۰ مصقعند۳
۳6۵ 200600 ۵۶ کندولههش آععزعمامدمط ۲ ب(2011) بل با ۳ ,۳۵۳۵006 ٩
۰ ۵۱8۵86 ۵ ,70۵ ۰ عم م۸0 وانافهنام0 مش ن5طی ۷ مقلع 16
:۰۲ ۳۵۱۵۳۰ 006۵۳۵۱۵ 1 روم م20 (0994) 36 مععنهماقطع۳ ٩
چه عالیه کرد زعفرانل و کامیوزیا و همکاران محدودیتهای حضور خیشومی... 7
ا(ان 1700 عولمطاهه) نعولخقطهه) جعنم م2 7 جعامم 2۳ .(1994) .ل مطعها
۵۳ 31000 م76 وناموم0 ما علسه و70 ۸ (2002) بل محطاحه 2
0 ۱ ۷/0۳۵۶ 7٩ 76 0۳72:2001 ۳۳۵۵۵۵ 1008 .(2016) .5 .2 بوهز 20
41 .1۳688 بش۸ 36 00۵۵۵ «وعمامام م1 مها مومهاهش جمهاهمنک
1 171107۵011071 07151۳۵/1 :71609 0010110 .(1993) واحمه‌آمهک ۳۰ عک بش ,۳۵۵
بکاتآعه 15۸ .0 وصاطقناط۳۵ ال اهاط موی ع 4 000
۰ ۵۳6 ۷ 31000 2 18000 ررو 2/0010 000۵16 .(1994) .1 ۴۸06۵
0آ] .5۸2/7 تصدحطع 1" .ووماه م1207 10 10 ۸۸ (۷..)2007 مفطععطاعهطاگ
ت16 وه 0-0 0۵ ط۳ع۷ عامواک و۶0 (0997) بش مفقطهاده 13
181679 ۲۵۱۱۵۱۵/1 ۵ خادوام۸ آمنو هام20 .(2004) .34 بطکضعگ خعطاعوغا270
73۷6351 معسعل3/100 ماج 1 ,دنفعط 1 3.۸ معط دناط مد تا روط
| هدف از این مقاله، بررسی ریشه فعل های ساده زبان فارسی مختوم به خیشومی تیغه ای [n] است و پرداختن به اینکه با افزودن وند گذشته چه نوع محدودیت هایی بر خوشه پایانه هجای C 0 VC 1 C 2 اعمال می شود؛ به عبارت دیگر، در ریشه فعل های مختوم به خیشومی [n] با افزودن وند گذشته، چه محدودیت های واج آرایی بر خوشه پایانی صورت می پذیرد. به منظور پاسخ گویی به این پرسش، از میان 397 ریشه فعلی بدون تکرار و بدون پسوند سببی ساز، 22 ریشه فعل، اعم از یک، دو و سه هجایی، با ساخت هجای پایانی از نوع CVn+d بررسی شدند. محدودیت های به دست آمده عبارت اند از: 1. خوشه هایی که عضو اول آن خیشومی تیغه ای [n] باشد با هسته های دارای مشخصه [+افراشته] محدودیت تولید دارند؛ به عبارت دیگر، واکه های افراشته نمی توانند هسته هجایی واقع شوند که خوشه پایانه آن از [nd] تشکیل شده باشد؛ 2. خوشه هایی که عضو اول آن خیشومی لثوی [n] باشد با هسته های دارای مشخصه [-افراشته] محدودیت تولید ندارند؛ 3. قاعده «مانع» (blocking) از تولیدِ برون داد هایِ مشابه صورت هایِ موجود در زبان جلوگیری می کند. 4. اصل سلسله مراتب رسایی در همه صورت های فعلی ستاک گذشته رعایت شده است. |
1,433 | 523195 | واژگان کلیدی: بازار بین‌بانکی» نرخ سود بازاربین‌بانکی» بانک مرکزی» عملیات بازار باز.
۱. دانشجوی دکتری اقتصاد دانشکده اقتصاد. دانشگاه علامه طباطبایی» تهران» ایران
عم بکد بق دح رارهت ایرد ش0۸۳۴ ما غارچ ات ای چ/ا ] 49-۱21
اوراق از طریق عملیات بازار بازه حجم ذخایر را در
عملیات بازار باز یا 01/00 بانک مرکزی ارز را با
زمانی که در اقتصاد عرضه پول کم و نرخ بهره
که از آن برای استقراض بدون تضمین و وام دادن
در واقع, نرخ بازار بین‌بانکی در بازه کریدور نرخ سود
باشد تا با اجرای عملیات بازار باز نرخ سود بازار
وجه نقد به‌آسانی و با کمترین هزینه بتوان آنها را مورد
اسلامی در بیشتر موارد با حذف بهره از ابزارهای مالی
که مشابه آنها در بازار مالی متعارف وجود ندارد. این
جدول ۱- مقایسه ابزارهای مالی رایج در بازارهای بین‌بانکی متعارف و اسلامی
ویو ره به طرف دیگر با تعهد به بازخرید اوراق
بانک‌ها و تسهیل تأمین مالی منابع مورد نیاز بانک‌ها در
نظارت. کنترل و تسویه معاملات را بر عهده دارد و
7 وا غمه بف لاه اهداهن هماغهی ات ای لا |[ 1۶۰۱۵1
از ارکان این بازار به شمار می‌آیند. معاملات مجاز در
و گواهی سپرده (عام» خاص و ویژه) و دیگر معاملات
روزانه و نرخ سود بین‌بانکی) را در دوره مورد نظر
کشور با ۱۷ فقره معاملات به ارزش ۶۲۵۰ میلیارد ریال
افزایشی هو پشال ۱۳۹۳ به ۲۷/۱ درصد رسیده» اما از
درصد کاهش يافته و دوباره در سال ۱۳۹۷ نرخ مرجع
نرخ بهره را مطرح کرد. کریدور نرخ بهره در بازه ۱۶
تا ۲۲ درصد قرار دارد و میانگین موزون هفتگی آن
میزان خود قرار گرفته است. این در حالی است که
نمودار ۲- سهم انواع بانک‌ها در عملیات سپرده‌گذاری بازار بین بانکی از سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۶۰۰
آسیب‌شناسی بازار بین بانکی با بررسی نرخ سود بازار بین‌بانکی و اجرا:
نمودار ۳ سهم انواع بانک‌ها در عملیات سپرده‌پذایری بازار بین پانکی از سالهای ۸ ۱۶۰۰
بانک‌های خصوصی (غیر دولتی) 8 بانک‌های خصوصی شده (مشمول اصل ۴۴) لک
عم بکد بق دح رارهت ایرد ش0۸۳۴ ما غارچ ات ای چ/ا ] 49-۱21
(ریپو) و نرخ سود بین‌بانکی - از تاریخ ۶ مهر
بازار باز از نظر مقدار مطلق شایان توجه است. با
کمتر از این میزان و در ماه‌های اخیر کمتر از ۵
آسیب‌شناسی بازار بین‌بانکی با بررسی نرخ سود بازار بین‌بانکی واجرای عملیات بازار از 7۰ مر
نمودار ۶ مقایسه آمار عملیات اجرایی سیاستهای پولی (عملیات بازار پاز) و نرخ سود بین‌بانکی
امه جک قح اهداهن ما خلت هت خهادی د/را | ]19:۱2
توثیق اوراق مالی دولت و در نرخ سقف دالان از
نمودار ۵- نسبت حجم معاملات حقیقی در مقایسه با حجم معاملات و نقدینگی
۱۹۳۸۸ ۱۳۸۹ ۱۳۹۶ ۱۳۹۱ ۱۳۹۲ ۱۳۹۳ ۱۳۹۴ ۱۳۹۵ ۱۳۹۶ ۱۳۹۷ ۱۳۹۸ ۱۳۹۹, ۱۳۳۶
پایه پولی را اگر از سمت منابع ترازنامه بانک مرکزی
در نظر بگیریم» از دو عامل خالص دارایی خارجی و
آسیب‌شناسی بازار بین بانکی با بررسی نرخ سود بازار بین‌بانکی و اجرای عملیات
هل چمکد بقع اشامن جم خی هط مضادی +/۷ |
نمودار ۱ مقایسه بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و حجم معاملات
آسیب‌شناسی بازار بین بانکی با بررسی نرخ سود بازار بین‌بانکی و اجرای عملیات بازا
در سراسر سیستم مالی دارند. در این بازار است که
سنوی بانک مرکزی تا از طریق آن بتوان محدودیتی را
تا از این طریق بانک‌ها را به سمتا استفاده از ابزارهای
مالی مختلف در بازار پول ترغیب کرد و بانک‌ها کمتر
عم بکد بق دح رارهت ایرد ش0۸۳۴ ما غارچ ات ای چ/ا ] 49-۱21
- وبگاه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران روز (که در مقیاس ماهانه بسیار
۰ 32۳66 .10 ,6ل002 یگ مقلاتقطع 211 ظ . - ۹
| بازار بین بانکی یکی از مهم ترین تأمین کننده های منابع مورد نیاز بانک هاست؛ یعنی طی سازوکاری، منابع را از بانک های دارای مازاد به بانک های دارای کسری انتقال می دهد، اما به دلیل شفاف نبودن نرخ سود مرجع و تعداد کم ابزارهای مالی مورد معامله، گاهی اوقات بانک ها را وادار می کند که برای تأمین مالی خود، از طریق اضافه برداشت از بانک مرکزی اقدام کنند. مطالعه حاضر به بررسی بازار بین بانکی، اهداف و قوانین آن، عملکرد این بازار و آسیب شناسی آن و نقش بانک مرکزی در اجرای عملیات بازار باز در دوره زمانی سال های 1388 تا 1400 اختصاص دارد. بررسی ها نشان می دهد که بازار بین بانکی در ایران با مشکلات عمده ای در ساختار ازجمله نبود تنوع در ابزارهای مالی منطبق با شریعت، نبود ساختار نظارت شرعی، مشکلات قانونی در معاملات بین بانکی و... مواجه است که باعث شده است این بازار نتواند به خوبی منابع را از واحدهای دارای مازاد به واحدهای دارای کسری انتقال دهد و نبود نظارت دقیق بر عملکرد این بانک ها نیز منجر به فعالیت های سوداگرانه آن ها شده است. با توجه به اهمیت موضوع و ضرورت وجود بازار بین بانکی پیشنهاد می شود که نرخ مرجع بازار بین بانکی به طور شفاف و روزانه اطلاع رسانی شود. همچنین، تنوع ابزارهای مالی افزایش یابد و در صورت استفاده از ابزارهای مالی گوناگون برای تأمین مالی و اضافه برداشت از بانک مرکزی، سیاست های تشویقی و تنبیهی اعمال شود. |
28,656 | 502990 | کلیدواژه‌ها: حیطه مداخله سا زگاری با محیط شغلی, مددکاری اجتماعی شغلی.
* کارشناس ارشد مدد کاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی» تهران» ایران. (نویسنده مسئول).
* کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی» تهران» ایران. 60 .3۵
۸ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
«مدد کاری» سنتی از دیرباز در جوامع مختلف بهعنوان یک وظيفه مذهبی وجود داشته است
اما مدد کاری اجتماعی مدرن» که بهعنوان یک حرفه و برای حل مشکلات ناشی از
صنعتی شدن به وجود آمده» محصول پس از جنگ جهانی و گسترش کارخانجات در اروپا
مهاجرت روستاییان برای کسب شغل در صنایع جدید و ایجاد پیامدهای آن است. در طول
سالهای بین دو جنگ جهانی و به‌ویژه بعد از جنگک جهانی دوم برنامه‌های رفاه اجتماعی
در جامعه صنعتی با سرعت قابل توجهی گسترش يیافت و در بسیاری از موارد به سایر نقاط
جهان نفوذ کرد. به‌طوری که امروزه هیچ کشوری در جهان نیست که توجهی به برنامه‌های
مددذکاری اجتماعی شغلی"» یکلا از اس زمه‌های عملی و خظمشی اجرایی
در حيطه شغل» سازمان و سرمایه‌های انسانی سازمان است که با هدف اصلی ارتقا کیفیت
زندگی سرمایه‌های انسانی و حل مشکلات و مسائل شغلی و خانوادگی افراد و همچنین
به‌تبع آن ارتقا بهره‌وری افراد در سازمان است که از اواسط دهه ۰ تکامل یافت و به
عرصه‌ای پویا برای خدمات اجتماعی وان و آوری در عمل؛تبدیل شد.
در کشور ما ایران نیز» مدد کاری اجتماعی جدید از سال ۱۳۳۷ شمسی و مددکاری
اجتماعی صنعتی با تأ کید بر فعالیت در حوزه کارخانجات صنعتی از سال ۱۳۴۵ آغاز به کار
نمود. مددکاری اجتماعی شغلی که در ابتدا مدد کاری اجتماعی صنعتی نامیده می‌شد.» در
ایران نیز در سال ۱۳۳۹ با استخدام دو مددکار اجتماعی با تحصیلات فوق‌دیپلم در شیر کت
نفت آغاز شد و بعدها در همه شرکتهای وابسته به وزارت نفت مددکاران اجتماعی
مشغول به خدمت شدند. مدد کاری اجتماعی در کارخانجات نیز از سال ۱۳۴۵ با استخدام
دو نفر مددکار اجتماعی در کارخانه‌های ارج و روغن نباتی شاه‌پسند آغاز شد و پسا زآن
در سال ۱۳۴۶ کارخانه‌های جیپ و ایران ناسیونال در تهران و کارخانه‌های ذوب‌آهن
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۵۹
اصفهان اقدام به استخدام مددکار اجتماعی نمودند و خدمات مددکاری اجتماعی به
حرفه‌ای است کاربردی که توسعه و تغییر اجتماعی» انسجام اجتماعی و توانمندسازی و
آزادسازی افراد را تسهیل میکند. اصول عدالت اجتماعی» حقوق بشر» مسئولیت جمعی و
احترام به تفاوت‌ها در مددکاری اجتماعی از اصول اساسی‌اند. مدد کاری اجتماعی با تکیه
بر علوم اجتماعی» علوم انسانی و دانش بومی افراد و ساختارها را در مقابله با چالشهای
زندگی و ارتقا رفاه و بهزیستی انسانها درگیر می کند.» (2014 ,/1781) مفاهیم کلیدی
چون توسعه و تغییر اجتماعی» توانمندسازی و رفاه اجتماعی ازجمله موضوعات مشت رک در
مدیریت سرمایه انسانی است که با توسعه سرمایه انسانی و ارتقا عملکرد سازمان ارتباط
تنگاتنگی دارد. ازاین‌رو جایگاه مدّد کاری اختماعیشغلی در ّزمان‌ها قابل‌تأمل است.
مددکاران اجتماعی شغلی از یکک‌سو در تلاش‌اند تا با پرطرف کردن مسائل و مشکلات
انسانها به سا زگاری آنها با محبّظ زندگیخجود کملک,نمایند و از سوی دیگر با تغییر
مثبت در سازمان» نسبت به ایجاد سا زگاری متقابل نقش موثری ایفا نمایند. از تعریف بالا
میتوان استنباط کرد که نقش مددکاران اجتماعی شغلی در افزایش بهره‌وری افراد»
رضایت شغلی آنان و درنهایت ارتقا عملکرد سازمان حائز اهمیت است.
مدد کاری اجتماعی شغلی با تمرکز بر کار نیروهای کار و سازمانها فرصت‌هایی
منحصربه‌فرد را برای این حرفه فراهم می کند تا بتواند بر تصمیمات کلان و اقدامات
مدیریتی تأثیر بگذارد. باوجو د]طعواات ای "از کارا ور محیطهای قدرتمتد و غالبا
خصوصی, مدد کاران اجتماعی شغلی موقعیت را برای کمک به سرمایه‌های انسانی شاغل
در سازمانها و خانواده‌های آنان فراهم آورده و تلاش میکنند تا علاوه بر ارائه خدمات
تخصصی بهعنوان عوامل زمینه‌ساز تغییر اجتماعی اقدام نمایند. به همین منظور لازم است
مددکار اجتماعی شغلی برای کار در سازمانها بین سرمایه‌های اجتماعی سازمان و
۰ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
مدیریت» پیوند و اعتماد ایجاد کند که اين مهم در سايه ایجاد رابطه بین دانش» روش و
تکنیک‌های مدد کاری اجتماعی با شبکه مدیریت و توسعه سرمايه انسانی امکان‌پذیر است
میتوان به‌وضوح دریافت که مدیریت سرمايه انسانی با هدف برطرف کردن:
- همچنین شناسایی» تعیین و جهت دادن تمام پتانسیل‌ها و منابع داخلی برای ارتقا
بازده از تخصص مددکاران اجتماعی شغلی استفاده می کند که هدف نهایی آن برای بهبود
امروزه مددکاری اجتماعی شغلی مخندود به کارخانجات صنعتی نیست بلکه این
حرفه در حال گسترش تخصص خود در سطخ تمام مشاغل و موقعیت‌های کاری است. در
دئیای امروز افراد در سرای ها بان ار دوره‌خا ی انشگال و اغتشاشات شغلی)
ساخت‌وساز دوباره در اقتصاد و رقابت در تجارت و صنعت حضور دارند که امنیت
اجتماعی را سست کرده‌اند. علاوه بر آن مسائل و آسیب‌هنای اجتماعی از قبیل افزایش
نابرابری (د رآمد)» فقر نابرابری جنسیتی» آموزش نابرابزه مسائل خانوادگی» اعتیاد و سایر
مواردی ازاین‌دست در سطح جامعه منجر به تأثیر انکارناپذیر در الگوها و سبکک زندگی
افراد شده است. سرمايه انسانی سازمانها حتی اگر با پیامدهای آشکار و مستقیم مسائل و
آسیب‌های اجتماعی مواجه نباشند» متأثر از پیامدهای پنهان و غیرمستقیم آن بر زندگیشان
هستند. آگاهی از پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم امسائل اجتماعی بر نگرش و رفتار افراد؛
مسئولیت سازمانها را برای درک و تلاش در راستای حذف يا کاهش مسائل بیش‌ازپیش
علاوه بر آن تغییر در نظام ارزشی خانواده و جامعه» تفاوت در نیازها و خواسته‌ها
تعارضات و کشمکشهای میان‌نسلی» شکاف‌های ایدولوژیک و فرهنگی» سیستم آموزشی
ناکا رآمد» ضعف در مهارتهای فردی و اجتماعی» نهادینه نشدن مفاهیم نوین مدیریتی و
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۶۱
مواردی ازاین دست همگی از عوامل تأثیرگذار بر افراد هستند که بر محیط کار نیز تأثیر
بنابراین» به نظر میرسد که سرمايه انسانی در تمام نظام‌ها با مشکلات بیشماری
روبه‌رو است که بر سر راه عملکرد موثر و مولد آنان قرار گرفته است. این حقیقت
روزبه‌روز آشکارتر میشود که انسان بر سازمان اثر می‌گذارد و از آن نیز تأثیر می‌پذیرد.
ازاین رو عملکرد مطلوب مدد کاری اجتماعی شغلی با درک اولیه و اساسی از جامعه»
ساختار سازمان» الگوهای ارتباطی در محیط کار و ضرورت بهبود وضعیت سرمايه انسانی
منجر به توسعه سازمان و بهبود کیفی و کمی عملکرد آن و همچنین توسعه پایدار جامعه
باوجود اهمیت نقش مددکاری اجتماعی شغلی دز سازمانها این مهم در کشور ایران
بهصورت تخصصی در تمامی سازمانها تعریف‌نشده و بخش کثیری از سازمانها به‌ویژه
سازمانهای خصوصی بزرگک» فاقد تخصضص مددکاری اجتماعی شغلی‌اند. ازاین‌رو در
پژوهش حاضر در نظر است» به روش مرور نظام‌مند» با بررسی حيطه مداخله مددکاری
شغلی در سایر کشورها تلاشی در جهت غنا بخشیدن به ادبیات تخصصی این حرفه صورت
از سوی دیگر رضایت شغلی سرمایه‌های انسانی» علاقه و وفاداری به سازمان و
بالندگی کار کنان منوط به؛ایجاد محیطی ات که مدیران»متئولیی و مسئول آن هستند.
شناسایی عوامل رضایت» دلایل نارضایتی و نیز ارزیابی و رفع مسائل و مشکلات کارکنان و
خانواده‌هایشان در افزایش بهره‌وری و ارتقا غملکرد سازمان اهمیت دارد. بنابراین توجه به
پیامدهای نارضایتی از شغل نظیر غیبت» جابه جایی» فرسود گی شغلی» ترکک کار و همچنین
ثرات سو مسائل و مشکلات بر سلامت کار کنان» همه و همه عواملی هستند که می‌توانند
رضایت شغلی نگرش فرد نسبت به شغل است که یکی از عوامل مهم در زمينه
موفقیت شغلی و افزایش کارایی» بروز خلاقیت و احساس رضایت است. بر این اساس
۲ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
روشن است که عوامل موجود در محیط کاری که عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار میدهد
متأثر از شرایط محیطی است. بنابراین تخصصی لازم است تا بین فرد و محیط کار وی
تعادل و سا زگاری ایجاد نماید و زمینه را برای ایجاد رضایت شغلی در افراد فراهم کند.
هدف از مداخله‌های مدد کاری اجتماعی ایجاد رضایت بین فرد و محیط است و یکی از
مهمترین اهداف مداخله مددکاری اجتماعی شغلی علاوه بر ارتقا عملکرد فرد در سازمان
افزایش و یا ایجاد رضایت شغلی افراد است. رضایت شغلی دارای ابعاد مختلف سازمانی»
ارتباطی و روحی و روانی است که مددکاری اجتماعی شغلی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر
مدد کاری اجتماعی شغلی بهعنوان یک حيطه تخصصی از مددکاری اجتماعی است
که هدف اصلی آن افزایش بهره‌وری و در کل افزایش عملکرد روانی» اجتماعی از طریق
ارائه خدمات تخصصی در چارچوب سیاستهای کلان سازمان است. به‌تبع این مهم
رضایت گروههای هدف در پی؛دریافت خدمات اجتماغی باکیفیت افزایش می‌یابد. این
مهم طریق ارائه خدمات تخصصی در چارچوب سیاستهای کلان سازمان حاصل میشود.
نیازهای انسانی و اجتماعی کارکنان به این دلیل مورد توجه قزار میگیرد که تأثیر مستقیمی
بر رفاه سازمان بهعنوان یک کل دارد. اگر از کارکنان مراقبت نشود» بهره‌وری و عملکرد
شغلی کاهش می‌یابد و درنتیجه به زیان سازمان و عدم رضایت مراجعان منجر میشود.
آنچه در این خصوص اهمیت دارد این است که توسعه سرمايه انسانی و بهبود عملکرد
آنها تنها از طریت آموزشهای فنی و تخصصی حاصل نمی شود بلکه لازم است به
روشهای مختلف به توسعه و ارتقا غملکرد آنها پرداخت. یکی از راهکارهای اساسی و
مهم در این زمینه برنامه ریزی برای توجه به نیازها» خواسته‌ها و مشکلات فردی» خانوادگی»
شغلی و اجتماعی سرمایه‌های انسانی است. این مهم تحقق نمی‌یاید مگر اینکه نیازها و
خواسته‌های به‌حق افراد در سازمان محقق شده و سرمایه‌های انسانی» سازمان را مأمن امنی
ببینند که به خواسته‌ها و نیازهای آنها توجه دارد. به عبارت بهتر سرمايه انسانی احساس
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۶۳
هدف اصلی مدد کاری اجتماعی شغلی» ارتقا کیفیت زندگی انسانها و درنهایت
توانمندسازی آنان به‌منظور ایجاد تغییر در زندگی فردی و اجتماعی ایشان است. برقراری
توازن و تعادل بین زندگی کاری و شخصی,» کمک به رفع برخی نیازهای سرمایه‌های
انسانی به‌منظور ایجاد سازگاری در محیط شغلی و از سوی دیگر ایجاد تغییر مثبت در
سازمان و درنهایت فراهم‌سازی شرایط توسعه در جامعه, از اهداف اصلی حرفه مددکاری
اجتماعی در حیطه شغلی است که به آن مددکاری اجتماعی شغلی» صنعتی يا سازمانی نیز
حرفه مددکاری اجتماعی با سابقه‌ای کمتر از یک سده در ایران» در حیطه‌های
مختلفی همچون سلامت و بهداشت» آسیب‌های اجتماعی» کودک و خانواده و مواردی
ازاین‌دست به تعریف علمی خود پرداخته و با فعالیت در سازمانهایی همچون بیمارستان‌ها»
مراکز قضایی» مراکز توانبخشی و موسسات مردم‌نهاد» حيطه تخصصی مداخله‌های خود را
مشخص کرده است. مدد کاری اجتماعی شغلی یکی از زمینه‌های تخصصی این حرفه است
که در ابتدا با عنوان مدد کاری اجتماعی صتعتی و با,تظ رکز بروانشدمت‌رسانی به کارگران
کارخانه‌ها و یا کار کنان برخی سازمانهای بز رگ فعالیت خود را آغاز کرد.
به‌طورکلی جوان بودن این حیطه از امدد کاری اجتماعی و غنی نبودن ادبیات نظری آن
سبب شده است که اين حیطه از کار مددکاری اجتماعی, تحت عنوان مدد کاری اجتماعی
شغلی» برای کارفرمایان ناشناخته بماند و يا از افراد متخصص این حرفه برای انجام امور
رفاهی و شغلی مددکاری اجتماعی استفاده نشود. ازاین‌رو ضروری است با مطالعه منابع
بهروز بینالمللی مدد کاری اجتماعی شغلی فزون بر غنا بخشیدن به ادبیات نظری این حرفه
مشخص نمود که حیطه مداخله‌های مددکاری اجتماعی شغلی کدام است و همچنین
۴ | پژوهشنامه مدد کاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
با استناد به نظر تونیس " امروزه اجتماعات پیشین جای خود را به جوامع داده‌اند. در این
جوامع» روابط چهره به چهره و مبتنی بر عواطف جای خود را به روابط عقلانی و مبتنی بر
وظایف داده است. در این مرحله ارتباطات شخصی کم‌رنگ‌تر شده و مردمان دیگر خود را
در احساس مشت رک شریک نمی‌بینند وکنش‌های متقابل اجتماعی نیز بر اساس وظیفه انجام
میشود و نه از روی آشنایی و صمیمیت. علایق و منافع فردی بر یکی بودن خواسته‌ها غالب
گردیده و کنترلهای اجتماعی رسمی حاکم شده است و تحمل بیشتری در برابر رفتارهای
انحرافی پدید آمده است. اکنون پایگاه‌های اکتسایی است که افراد را شاغل می‌سازد نه
ازاین رو انسانها امروزه در سازمانهای بیچیده‌آو نوپدیدی زندگی میکنند که بیان
مفهومی آن همان دیوان‌سالاری و بروکراسی است و نظام حاکم بر دیوان‌سالاری و
بر و کراسی» نظامی بر پایه عقل و منطق است تا عواطف و احساسات انسانی. بنابراین روابط
عاطفی و خویشاوندی به‌مرورزمان جای خود را به روابط منطقی با اتکا بر منفعت میدهد و
با استناد به تغییرات به وجود اه دراساخت جافعه» شازوگار ی با وضعیت موجود برای
بسیاری از مردمان آسان نبوده» ازاین‌رو تنظیم روابط انسان با انسان و انسان با سازمانها
باتوجه به اینکه هم اجزای جامعه از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند» سازمانها نیز از این
تغییرات و پیچید گی روابط جدا نیستند. همانطور که اجتماعات فت"" جای خود را
را به جوامع " گزلشافت""داده‌اند» سازمانهای کوچک با ساختارهای ساده به سازمانهای
بزرگک با ساختارهای پیچیده تبدیل شدند. ازاین‌رو سا زگاری انسانها با چنین ساختاری
به خودی خود صورت نمی گیرد و با بزرگ شدن سازمانها و گسترش روزافزون کمی و
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۶۵
کیفی آن در جامعه» اصل رقابت برای بقا و پیشرفت سازمانها اهمیت می‌یابد. اما
ا زآنجا که استفاده از منابع فیزیکی و مالی با توجه به ویژگیهای امروز اقتصاد جهانی و
ظهور پدیده‌هایی مانند جهانی‌شدان و رشد روزافزون فناوری به‌تنهایی نمیتواند مزیت
رقابتی برای سازمانها ایجاد نماید سازمانها باید بر عوامل دیگری مانند انسان و
سرمایه‌های فکری به‌منظور به دست آوردن مزیت رقابتی و بهبود بقا توجه نمایند.در دنیایی
که دانش و ارتباطات اهمیت زیادی دارد» سرمایه‌های انسانی به دلیل دارا بودن دانش,
مهارتهای فنی» خلاقیت و تجربه در پیشبرد اهداف بالا مثرند. بنابراین» سرمایه‌های
انسانی در سازمان بهعنوان دارایی‌های مولد در نظر گرفته می‌شوند و نه دارایی‌های پرهزینه.
در ایران پژوهشهای زیادی در خصوص مددکاری اجتماعی شغلی به معنای خاص
کلمه انجام‌نشده است اما نتایج بررسی‌های شام آرام "دز سال ۱۳۸۱ در خصوص مددکاری
اجتماعی در کار گاه نشان میدهد که مدد کازاجتهناغی کارگاه کسی است که به کار کنان
دارای مشکل و خانواده‌های آنها پا کارکنانی که تحت فشارهای روانی هستند و خود قادر
به مبارزه با آن نیستند کمک میکند تا با استفاده از نیروهای خودشان و کمکک‌های دیگران
مشکلات خود را کاهش دهند. مددکاری اجتماعی در کارگاه از تمام روشهای مددکاری
اجتماعی به‌ویژه روش مددکاری فردی استفاده می‌نماید تا در زمینه‌های مختلف به
سام آرام در پژوهشی با عنوان کارابزارهای مددکاری اجتماعی در کارگاه (۱۳۸۱)
مهمترین کارابزارهای این حرفه را مصاحبه» ارتباط حرفه‌ای و بازدید منزل معرفی کرده و
بر ارتباط حرفه‌ای بهعنوان مهمترین اصل تأ کید ورزیده است.
در پژوهش مجیدی پرست و همکار (۲۰۱۵) با موضوع نقش مددکاری اجتماعی
شغلی در محل کار با توجه به سرمایه‌های اجتماعی اشاره‌شده است که چهاراصل برای
نقشهای مددکاری اجتماعی شغلی در ایجاد و شکل گیری سرمایه‌های اجتماعی در محیط
۶ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
در نهایت هدف مدد کاری اجتماعی شغلی تضمین رضایت از زندگی» ایمنی» ظرفیت
پژوهش باباپور و همکاران (۱۳۹۹) با موضوع راهبردهای مددکاری اجتماعی و
مشاوره در کار با خانواده‌های کار کنان اقماری صنعت نفت (مطالعه کیفی) با هدف تدوین
راهبردهای مدد کاری اجتماعی و مشاوره با انتخاب ۲۹ نفر از کار کنان اقماری صنعت نفت
انجام شده است. با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته» سه‌طبقه اصلی انتزاعی شامل:
توانمندسازی فردی» تحکیم و پویایی خانواده و گسترش شبکههای حمایتی بهعنوان
راهبردهای اصلی و نقشهای حرفّه‌ای مدد کازان اجتماعی در خحصوص کارکنان صنعت
در تحقیقاتی که روم! (۱۹۶۴) انجام داده است این روابط بین رضایت شغلی و عوامل
۱. بین رضایت شغلی با احتمال استعفا از کار رابطه منفی وجود دارد. به عبارتی کسی
که از شغلش رضایت داره کمتر اختمال ذارد کل از شغلش استعفا ذهد.
۲. بین رضایت شغلی با غیبت از کار رابطهه منفی وجود دارد. کسی که از شغلش
راضی است کمتر احتمال دارد از حضور در محل کارش خودداری نماید.
۳ بین رضایت شغلی با میزان سوانج کار ارتباط منفی وجود دارد. به عبارتی کسی که
از شغلش راضی است کمتر دچار سوانح در محیط کار میشود.
۴ بین رضایت شغلی با میزان کارآمدی ارتباط مثبت وجود دارد. به عبارتی رضایت
شغلی افزایش کارآمدی را به همراه دارد و درنهایت رضایت شغلی منجر به افزایش تعهد
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۶۷
سازمانی» انگیزه و تلاش بیشتر برای پیشرفت و کاهش فرسودگی شغلی می گردد که نهایتا
برذلی گوجین " (1۹۸۵) در پووعشی با غتوآن ارزباین مد کاری اجشاغی شغلی سه
روش مرور نظام‌مند» به چگونگی شکل‌گیری مددکاری اجتماعی شغلی در آمریکا
پرداخت و اشاره کرد که خدمات مدد کاری اجتماعی شغلی در سازمانها بهعنوان یک
برنامه عملیاتی در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۰ با جنبش‌های انسانی شکل گرفت و پا به عرصه
حضور گذاشت. این حرفه ابتدا در ایالت متحده آمریکا با هدف خاص رسیدگی به
وضعیت نیروهای انسانی دارای اعتیاد با سابقه سومصرف مواد رو به پیشروی و تکامل
بالگوپال "۲ در پژوهشی در سال ۱۹۸۹ به دیدگاه جدیدی در مددکاری شغلی اشاره
دارد و تا کید می کند که مدد کاران اجتماعی"شغلی‌باید از دیتّگاه بالینی گسترده‌تری در
مداخلات حرفه‌ای خود استفاده نمایند و مداخلات خود را محدود به چارچوب خاص و
تثبیت شده‌ای ننمایند. او تأکید دارد که لازم است کار اجتماعی فردبه‌فرد و فردمحور
گسترش یابد و مددکاران اجتماعی با تکیه بیشتر با دیدگاه التقاطی و اکولوژیکی فعالیت
رامانتن " در پژوهشی در سال ۱۹۹۲ با عنوآأن وظایف مددکاران اجتماعی شغلی در
خصوص استرس شغلی و تأثیر آن بزبهره‌وریابه نقشن مدد کاران اجتماعی شغلی در این
حیطه تا کید کرد و پژوهشهای وی حاکی از آین مهم است که مذاخلات مددکاری
اجتماعی شغلی بر کاهش استرس شغلی مور استاو به‌تبع آن کاهش استرش شغلی نیز بر
۸ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
پژوهش بریدج! (۱۹۹۶) به روش مرور نظام‌مند و با موضوع شباهت‌ها و تفاوتهای
برنامه‌های کمک به کارکنان و مددکاری اجتماعی شغلی انجام‌شده است. این پژوهش در
مورد تحولات اخیر برای برنامه‌های کمک به کار کنان حرفه‌ای در ایالاتمتحده بحث
میکند که باید توسط مدلهای مددکاری اجتماعی شغلی هدایت شوند. در این برنامه
تأکید بر آن است که منافع کارفرما به‌طور کامل در نظر گرفته شود و همچنین نتایج
مدلهای مربوطه را ارزیابی می‌نماید. ازاین‌رو در پژوهش بالا موضوعات مربوط به اصل
محرمانگی و انجام مشاوره محرمانه فردی را بهعنوان یک اصل مهم دانسته و به آن تأکید
- تفاوت بین مدد کاری:اجتماعی شغلی و برنامه‌های کمک به :کار کنان چیست؟
- حيطه مداخله‌های مدد کاری اجتماعی شغلی کدام ات و کار کرد آن در سازمانها
این مطالعه به روش مرور نظام‌مند انجام میشود. این روش کنکاش منظمی در اسناد و
مدارک و منابع دیگری است که در زمینه مرتبط با سوال پژوهش است. روش مرور
نظام‌مند در زمره روشهای غیر واکنشی به شمار می‌آیند. درحالی که در سایر روشهای
دیگر» همچون مصاحبه و پرسشنامه» مشکل جمع آوری داده‌ها و احتمال نادرستی آنها
وجود دارد در روش مرور نظام‌مند اطلاعات ثبت شده است و تا حدودی پژوهشگر
به‌درستی و اصالت آن اعتماد دارد و تنها آگاهی پژوهشگر است که مبنای انتخاب
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۶۹
اطلاعات است. با استفاده ازاین روش پژوهشگر نسبت به آنچه جست‌وجو می‌نماید» دید و
اف گسترده تری می‌یابد و آگاهی بیشتری به دست میآورد. در مقاله مرور نظام‌مند» آخرین
اطلاعات علمی یک موضوع خاص مورد نقد و بررسی قرار می گیرد و هدف از نوشتن
مقاله مروری تنها اطلاع رسانی نیست بلکه ارزشیابی و تفسیر نیز میباشد و باید نظر نویسنده
مزیت اصلی مرور نظام‌مند آن است که «وزن داده‌ها» مانع اعمال‌نظر شخصی و
پیشداوری ملف میگردد و درواقع به کمک استراتژی‌هایی با حداقل خطا به
جمع‌بندی نتایج چندین مطالعه اصلی میپردازد. انجام مرور نظام‌مند کاری سخت و
دقیق است. در این روش» پژوهشگر دید نقدی مطالب را مورد تجزیه» تحلیل و بررسی قرار
میدهد و سپس گزینش می‌نماید. بهره گیری از این شیوه موجب فزونی آگاهی و بینش
پژوهشگر نسبت به موضوع مورد مطالعه میشود و در این جستار تلاش بر این بوده است که
تنها منابع و اسناد دارای اصالت مورد توجه قرار گیرد (دلاور ۲۵۶:۱۴۰۰).
بدین منظور یافته‌های مربوط به مددکاری اجتماعی شغلی» بدون محدود کردن
زمان» تا سال ۲۰۲۱ در بانک‌های اطلاعاتی 01۳001 5010000 ]قآ عاعم60
+مامطی منم 0عی 1۷11162 جستجو شدند. بدین منظور از کلیدواژه‌های 000021022۵1
۷۷۵۶ میگ حصهع ۳۳۵ عمصهاعزده۸ ععومامصنل صمناص 16ص و آهنعو5 [هسا 10
10 استفاده شد. درمجموع ۷ سند.» شامل کتاب و مقاله در جستجوی اولیه به دست
آمد. جامعه آماری این مطالعه شامل تمام پژوهشها و مقاله‌هایی در زمینه مددکاری
اجتماعی شغلی و حيطهه مداخله‌های آن است. در ابتدا کلیدواژه مدد کاری اجتماعی شغلی
موردبررسی قرار گرفت و به ترتیب کلیدواژه‌های دیگری همچون برنامه کمک به کارکنان
نیز به آن اضافه شد. که تعداد ۴ کتاب و ۱۹ مقاله بر اساس معیارهای «ارتباط موضوعی
مطالعات انجام شده با موضوع پژوهش حاضر» تکراری نبودن و مرتبط بودن پیام اصلی
مطالعات با موضوع پژوهش» از ویژگیهای لازم برای استفاده در پژوهش را دارا بودهاند.
۰ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۰۲۷ بهار ۱۴۰۰
باتوجه به معیارهای بالا حيطه مداخله مدد کاری اجتماعی و تفاوت آنها استخراج و
در ادامه پژوهش حاضر گزارش شدند. در جدول زیر به‌طور خلاصه به برخی از منابع مورد
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۷۱
یافشه‌های حاصل از پژوهش در سه بخش برای پاسخگویی به سه سوال اساسی
طبقه‌بندی شده است. این سه سوال اساسی عوامل زمینه‌ساز ظهور مددکاری اجتماعی,
تفاوت مدد کار اجتماعی شغلی و برنامه‌های کمک به کار کنان و حیطه مداخله‌های
مددکاری اجتماعی شغلی است که به توضیح آن پرداخته میشود:
الف) چارچوب نظری و علل زمینه‌ساز ظهور مددکاری اجتماعی شغلی
شکل گیری مداخلات مدد کاری اجتماعی شغلی مبتشی بر نظريه سیستمهای
بوم‌شناختی است. به کارگیری نظریه سیستمهای بوم‌شناختی در مدد کاری اجتماعی مستلزم
داشتن دید کل‌نگر است. بر این اساس انسانها با محیطهای فیزیکی» رفتاری و فرهنگی
خود در تعامل هستند و بر آن تأثیر می گذارند و از آن تأثیر می‌پذیرند. مدد کاری اجتماعی
با تکیه‌بر دیدگاه سیستمی در تلاش است که افراد» تعادل و سازگاری خوبی بین خود و
محیطشان برقرار نمایند و به عبارتی به یک تناسب مثبت و سازنده بین افراد و محیط اشاره
دید گاه سیستمهای بوم‌شناختی افراد را جزئی از یک کل بزرگتر و منسجم میداند
که بر اساس آن عمل میکنند. این نظریه شخص را به صورتی در نظر میگیرد که در یک
سیستم پیچيده روابط رشد میکند که چندین سطح از محیط اطراف بر او تأثیر می‌گذارند.
این سطوح شامل ریز سیستم» میان سیستم» برون سیستم و کلان سیستم است.
عمیق‌ترین سطح محیط از نظر بروفن برنر! ریز سیستم است که به فعالیت‌ها و الگوهای
تعامل در نزدیکترین محیط فرد اشاره دارد. برنر تا کید میکند که نکته دارای اهمیت برای
آگاهی از رشد در این سطح دو جهتی بودن تمام رابطه‌ها است. میان سیستم به ارتباط بین
ریز سیستم‌ها اشاره دارد. برون سیستم به موقعیت‌های اجتماعی اشاره دارد که بر تجربه‌های
فرد تأثیر می گذارد. بیرونی‌ترین سطح الگوی برنر» همان کلان سیستم است. کلان سیستم
۴۲| پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
موقعیت بخصوصی را شامل نمی‌شود بلکه از ارزشها قوانین» سنتها و امکانات یک
بنا بر نظر سیستمهای بوم‌شناختی بروفن برنر (۱۹۹۵ -۱۹۹۷) محیط نیروی ثابت و
راکدی نیست که همه افراد را به‌طور یکسان تحت تأأثیر قرار دهد بلکه پویا و متغیر است.
بنابراین در این نظریه» سا زگاری و رشد نه توسط شرایط محیطی کنترل میشود و نه به
وسيله گرایش‌های درونی هدایت میشود بلکه» افراد محصول و تولیدکنندگان محیطشان
هستند و ازاین‌رو» هم افراد و هم محیط آنها شبکهای از تأثیرات وابسته به هم را تشکیل
میدهند و به عبارتی محیطهای در ارتباط با فرد» قابلیت ایجاد سلامت و محدودیت در
عملکرد فرد را دارند. افراد همواره به دنبال تطبیق جایگاه خود درون جامعه هستند.
در نظريه سیستمهای بوم‌شناختی» محیط ترکیبی از شرایط زیست‌محیطی,» اجتماعی و
فرهنگی است. بر اساس این دیدگاه» عملکرد مناسب یک فرد در محیط کار خود نیز
درواقع نشأت گرفته از مجموعهای از روابط میان ارگانسیم‌ها در همان محیط است و با
استناد به این نظریه» عملکرد فرد در محیط کار قابل‌تحلیل و بررسی است. با بررسی منابع و
اسناد به‌دست آمده گام بعدی در تخلیل مداخله‌های مددکازی اجتماعی شغلی» پس از
تحلیل چارچوب نظری» شناخت عوامل زمینه‌ساز ظهور مددکاری اجتماعی شغلی است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته» عوامل زمینه‌ساز ظهور مددکاری اجتماعی شغلی در
آمریکا آفریقا و اروپا به شرح جدول صفحه بعد است (43 :1993 ,160718):
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... » محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۷۳
| نیروی کار در زمان جنگ دسظاران تلضسی نظارت بر ایمنی
اوه سا اولین پست ملد کارتی شغلی ار سال :۱۹۳۵
حضور مددکاری اجتماعی شغلی در آمژ یکا!اقدامی.بزای پاسخگویی به فشارهای
ناشی از کار بر نیروی انسانی داز طوّل جنگ جهانی اولبتوده است. ریشه‌های مدد کاری
اجتماعی در آمریکا را میتوان در اصطلاحی تحت عنوان سرمایه‌داری! رفاه پیدا کرد؛ که
هدف اصلی آن تلاش برای حفظ و نگهداری سرمايه انسانی بود. برای پیشبرد این امر
عموما سازمانها افرادی را تحت عنوان "500010103۲ ۷/6" به کار م ی گرفشد تا
برنامه‌های مربوط به خدمات رفاهی همچون بهبود بهداشت جسمی,» تأمین مسکن» نظارت
بر ایمنی و کلاسهای آموزشی برای نیروهای کار زا اجرا نمایند. «دستیاران رفاه» از
آموزشهای رسمی برخوردار نبودند اما به‌تدریج بعد از جنگ جهانی اول وضعیت در
آمریکا تغییر یافت و دستیاران رفاه» آموزشهای مختلفی را در خصوص خدمات رفاه
اجتماعی فراگرفتند. این عنوان شغلی تا قبل از سال ۱۹۳۵ از بین رفت و برخی از وظایف
۴ | پژوهشنامه مدد کاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
آن بر عهده افرادی با عنوان تا 0780۵1" و پا ۲۶۵۷ 14981" قرار گرفت
با شروع جنگک جهانی دوم و به‌منظور پاسخگویی به فشار مربوط به کمبود نیروهای
کار در جنگ جهانی دوم» مددکاران اجتماعی صنعتی بعد از کسب آموزشهای رسمی پا
به عرصه فعالیت گذاشتند. این گروه از مدد کاران اجتماعی» که بهمراتب متخصص‌تر و
آموزش دیده‌تر از پرستاران صنعتی یا دستیاران رفاه بودند» به تعداد کمی در سازمانها
حضور داشتند و اغلب این افراد را زنان تشکیل می‌دادند.
مددکاری اجتماعی صنعتی یا سازمانی به شیوه نوین و توسعه‌یافته» در آمریکا از
اواسط دهه ۱۹۶۰ همزمان با شکل گیری دو اتفاق مهم به وقوع پیوست. اولین اتفاق مربوط
بهزمانی است: که.اپولاریدو در بو 2 و ای خنوان نشاوره براق کارکنان
شرکتها راه‌اندازی کرد و این برنامه به بخشی از برنامه‌های دائمی سازمانها تبدیل شد.
دوم» در همان زمان «وینر آکاباس" و شامر") در نیویورک تصمیم گرفتند برنامه‌های
توانبخشی و سلامت روان را برای بهداشت نیروهای کار در آمریکا ایجاد نمایند. این دو
برنامه بستر لازم برای رشد و توسعه مددکاری اجتماعی صنعتی و تبدیل آن به مددکاری
بر اساس تحلیل روستو* در سال ۱۹۶۰ رشد رفاه اجتماعی مبتنی بر رشد اقتصادی
است. ازاین‌رو رفاه اجتمای سنا وناند کاری) سنتی ,نی براصضقیت»با پایان جنگ جهانی
دوم به پایان رسید. درواقع» مددکاری اجتماعی شغلی در آمریکا از اواسط دهه ۱۹۷۰
توسعه یافت و این توسعه نشاندهنده تلاش هماهنگ و تمرکز بین منابع انسانی و
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۷۵
شکل گیری مددکاری اجتماعی در آفریقا پیشینه توسعه‌ای جالب توجهی دارد که
زمینه ایجاد آن با تحقیقات دوره دکتری خانم «دوپلسیس"» در سال ۴ آغاز گردید.
براین اساس اولین پست مددکاری اجتماعی در آفریقای جنوبی برای خدمت‌رسانی به
کار کنان سفیدپوست در سال ۱۹۳۵ ایجاد شد. مطالعات دیگری در آفریقا نشان میدهد که
ادبیات نظری و پژوهشی مدد کاری اجتماعی شغلی قوی نبوده و از سوی دیگر نه‌تنها تعداد
کمی مدد کار اجتماعی شغلی در این حیطه مشغول به کار هستند بلکه این افراد با یکدیگر
در ارتباط نبوده و وحدت رويه یکسانی در مداخلات خود ندارند.
بعد از گذشت زمان» مددکاری اجتماعیاشغلی در آفریقا در دو شرکت بزرگک برای
پاسخگویی به نیازهای تمامی نیروهای کار شکل گرفت (13 :2009 ,3676۵8). در ابشدای
شکل گیری مدد کاری اجتماعی شغلی در آفریقا هدف» به‌طور صرف رفع مشکلات
کا رکنان بود و توجه و تمرکز به سازمان و ارتقا عملکرد و بهره‌وری آنان مدنظر نبوده
است. ازاین‌رو» اقداماتی از قبیل ارتقا سلامت همکاران» رفع نیازهای ایشان و انجام
اقدامات قانونی به‌منظور از بین بردن استنثمار نیروی انسانی در دستور کار مددکاران
زمینه‌های شکل گیری مدد کاری اجتماعی شغلی در اروپا تا حدودی همچون آمریکا با
هدف جلوگیری از بهره کشی از کارگران ایجاد شد: زمینه‌های ایجاد مدد کاری اجتماعی
شغلی ریشه در عقاید آنگلوساکسونی نیز دارد. که برای پاسخ‌دهی به نیازهای قانونی و
5 ۰ یو ای ا آسو ید ها لا ره
مشروع نیروهای کار شکل گرفت و به‌مرورزمان توسعه یافت و برنامه‌هایی از قبیل ارائه
۶ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
خدمات رفاهی» خدمات توانبخشی در بخش سلامت و خدمات مربوط به بازنشستگی برای
بر اساس آنچه از مطالعات نتیجه گیری شد مدد کاری به شیوه سنتی بعد از وقوع
جنگک جهانی اول پاسخگوی نیازهای ایجادشده نبود و به‌تدریج به سمت توسعه گام
برداشت و مددکاری سنتی جای خود را به مدد کاری اجتماعی بهصورت تخصصی و مدرن
داد. شکل گیری و تکامل مدد کاری اجتماعی شغلی نیز نمود توسعه و ارتقا مددکاری
ب) تفاوت مددکاری اجتماعی شغلی و ۳1۸۳۱ (برنامه‌های کمک به کارکنان)
ارائه خدمات بهسرمایه‌های انسانضی امابوا در قالب برنامه‌های کمک به
کار کنان انجام می گرفته است که در برخی موارد شباهت‌های زیادی به مداخلات
مددکاری اجتماعی شغلی دارد. برنامه‌های کمک به کارکنان یک برنامه مداخله‌ای
استراتژ یک مبتنی بر کار است که برای افزایش رفاه روانی و اجتماعی نیروهای کار سازمان
طراحی شده است.این برنامه‌ها درنهایت سبب افزایش بهره‌وری نیروی کار و درنهایت
ارتقا عملکرد سازمان میشود. هدف اصلی برنامه‌های ۳:۸۳ ارائه مداخله‌های عملکردی
با استفاده از دانش‌های شناخته‌شده برای شناسایی يا حل‌وفصل چالش‌هایی که ممکن است
وزارت امور اقتصایی و اجتاع اما لام یش مابکاسد و نان ۱۹۹۰ لد کاری
اجتماعی شغلی را این گونه تعریف کرده است: مدد کاری اجتماعی شغلی که ريشه در رفاه
اجتماعی دارد به مجموعه برنامه‌ها عملیات و فعالیت‌هایی گفته میشود که در سطوح
مختلف به‌منظور ارتقا رفاه سرمایه‌های انسانی و خانواده‌هایشان در محل کار تنظیم
می گردد.بنابراین بر اساس یافته‌های بالا مدد کاری اجتماعی شغلی و برنامه‌های کمک به
کار کنان سه تفاوت عمده با یکدیگر دارند که عبارتاند از:
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۷۷
- سطوح مداخله مددکاری اجتماعی شغلی هم به لحاظ کیفیت و هم به لحاظ گستره
بهمراتب بیشتر از برنامه‌های کمک به کارکنان است. درواقع بخشی از خدمات
مدد کاری اجتماعی شغلی برنامه‌های کمک به کار کنان است.
- مددکاری اجتماعی شغلی يکک حرفه تخصصی است که دارای اصول و ارزشهای
خاص این حرفه است و مداخله‌های مددکاری اجتماعی مبتنی بر آن است.
درصورتی که برنامه‌های خدمات کارکنان یک پست سازمانی است که تخصص‌های
مختلفی همچون مدیریت منابع انسانی» کارشناسان رفاه اجتماعی می‌توانند در آن
- اصلی‌ترین و مهمترین تفاوت بین مددکاری اجتماعی و برنامه‌های کمک به کارکنان
موارد مربوط به پایش و ارزیابی است. در مددکاری اجتماعی شغلی پایش و ارزیابی
بهصورت عملکردی و بالینی صورت میگیرد و به عبارتی برنامه‌های ارزیابی بهمراتب
طولانی‌مدت و پیوسته هستند اما ذر برنامه‌های کمک به:. کار کنان پایش و ارزیابی
عموما بهصورت عملکردی و کوتاه‌مدت صورت میگیرد. این تفاوت در پایش و
ارزیابی در خدمات به دلیل؛ این است که در برنامه‌های کمک به کارکنان مداخلات
کوتاه‌مدت‌تر است و بیشتر تمر کرو ها گام است تا پیشگیری و سیب‌شناسی
آن‌طور که از تعریف برنامه‌های کمک به کارکنان و مددکاری اجتماعی شغلی واضح
است. نقاط مشترکک بین این دو بخش قابل‌توجه است. بنابراین بعد از بررسی‌های
به‌عمل آمده» در یک جدول بهصورت کلی به بررسی وجوه اشتراک و تفاوتهای این دو
۸ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... » محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۷۹
مددکاری اجتماعی شغلی با تکیه بر نظریه سیستمهای بوم‌شناختی حیطه مداخلات
خود را در چهار بخش تعریف کرده است که بعد از بررسی مطالعات صورت گرفته مدل
مداخله مدد کاری اجتماعی شغلی به‌دست آمده به شرح زیر است:
خدمات مدد کاری اجتماعی شغلی» با تکیه بر رویکرد توانمندسازی و حل مسئله» به
افراد دارای مشکل کمک می کند تا سازگاری آنها با محیط اجتماعی و همینطور
بهره‌وری‌شان افزایش یابد. مدد کاری اجتماعی شغلی در سطح خرد دو دیدگاه عمده دارد:
۱) فرد بهعنوان نیروی کار و ۲) فرد بهعنوان یک شخص. به عبارتی مددکاری اجتماعی
۰ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
شغلی در سطح خرد. در ابتدا فرد را بهعنوان عضوی از سازمان در نظر می گیرد ازاین‌رو
توجه به نقش‌ها و مشکلات عملکردی سازمانی فرد از این منظر موردبررسی قرار می گیرد.
چالش‌هایی که به علت تنظیم زندگی کاری» مشکلات محیطی,» ساختار سازمانی و
مواردی ازاین دست در ارتباط با محیط کار رخ میدهد. از سوی دیگر مددکاری شغلی در
سطح خرد فرد را بهعنوان یک شخص در محیط اجتماعی خود می‌نگرد. بنابراین توجه به
چالشها و مسائل فردی ایشان (مسائلی از قبیل مشکلات اقتصادی» اجتماعی» فرهنگی»
خانوادگی) در حیطهه مداخله‌های خرد مدد کاری اجتماعی شغلی بررسی میشود. ازاین‌رو
مددکاری اجتماعی شغلی در سطح خرد نقش میانجی گر تسهیلگر» آموزش‌دهنده و
مشاور را ایفا میکند تا به سا زگاری بهتر فرد در محیط کاری و اجتماعی کمک کند.
مداخله‌های مددکاری اجتماعی. شغلی در سطح. میانیبا تکیه بر رویکردهای
توانمندسازی و پویایی گروهی و تعامل گروهی در تلاش است به افراد و گروهها کمک
کند تا به رشد و توانمندسازی رسیده و.به عبارتی به گروهها کمک میکند تا در سازمان به
عاملیت دست یابند. ازاین‌رو مددکاری اجتماعی شغلی در سطح میانی نقشهای تسهیلگر
آموزش دهنده» ارزیاب و مشاوره دهنده را ایفا میکند. در سطح میانی مداخلات مددکاری
مددکار اجتماعی شغلی در سطح کلان به حصول درک کلی جامعه‌ای که سازمان در
آن قرار دارد کمک میکند. شناخت نسبت به منابع منجر به بهره‌مندی اجتماع و سازمان
خواهد شد. حيطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی در سطح کلان تلاش سازمان‌یافته‌ای
است که برای جلب مشار کت اعضای سازمان برای تأمین نیازهای جمعی و برطرف کردن
مشکلات انجام می‌پذیرد. به عبارتی» مددکاری اجتماعی شغلی در سطح کلان در تلاش
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۸۱
است تا به ارتقا بهره‌وری سازمان و افراد توأمان کمک کند. ازاین‌رو برنامه‌ریزی»
شیاست‌گذازی و قذیریت مداخله‌های اجتماعی اهمیت زیادی دارد. مددکاری اجتماعی
شغلی در سطح کلان با شناخت سیستم‌ها و ساختار سازمانها به ترویج و ایجاد برنامه‌های
رفاهی و کمک به مدیران برای مدیریت موثر کارمندان و توسعه سازمانی موثر است.
مددکار اجتماعی شغلی در سطح برونی به بررسی وضعیت و عوامل محیطی که فرد
در آن قرار دارد کمک می‌نماید و تلاش میکند تا با بررسی» شناخت و ارزیابی عوامل
محیطی مور در عملکرد» بهره‌وری او کیفیت زندگی فرد به تنظیم ارتباط فرد و محیط
شغلی‌اش بپردازد. ازاین‌رو تلاش برای تغییر رویه‌هایی که به نفع سرمایه‌های انسانی سازمان
نبوده و از سویی دیگر باعث افت عملکرد افراد در .سازمان میشود را هدف قرار میدهد.
بدین منظور رایزنی با صاحبان قدرت وانقش‌های کلیدی در سازمان به‌منظور مدافعه و
میانجی گری از عمده مداخلات تخصصی "در این "حیطه.است.بر اساس مدل سیستمهای
بوم‌شناختی مطرح شده» مداخلات مددکاری اجتماعی اشغلی در چهار سطح خرده میانی»
کلان و بیرونی به شرح جدول زیر قابل تبیین است:
سل درد رو س یلو هم | اس( ۵ :و مج نیلاش‌ه رخ ,۱ سطح بیرونی
حل مشکلات ناشی از 1 های گر بررسی و ارزیایی
ارزیابی و پایش اس تغییر در رويه سازمان (شرایط :
۲۳| پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
علاوه بر موارد ذکرشده» توجه به اصول و ارزشهای مددکاری اجتماعی در تحقق
اهداف مدیریتی بهصورت عملی در هر سه مرحله مدیریت سرمايه انسانی شامل جذب.»
با رشد جوامع شهری» گسترش ارتباطات جوامع بشری و تبدیل اجتماعات به جوامع
ارتباطات انسانها شکل جدیدی به خود گرفت. ارتباطات در گذشته در اجتماعاتی شکل
می گرفت که تعداد افراد زیاد نبوده و ارتباطات عموما بر مبنای عواطف» اعتماد و دوستی
بوده است. به‌مرورزمان با رشد جمعیت» افزایش شهرنشینی و صنعتی‌شدن شکل جدیدی از
جوامع ایجاد شد که ارتباطات در آن بر مبنای منطق و اراده انسانی است. بسیاری از
اجتماعات مانند خانواده بهصورت طبیعی و محیطی شکل می گیرند اما جامعه گزلشافت با
اختیار آدمی تشکیل‌شده و علت" آن غالبا دگرگونی و زشد جمعیت و لزوم تقسیم و تسهیم
منافع است. یعنی رابطه افراد بر,اساس سود و زیانی که به آنها برسد در نظر گرفته میشود
و مالکیت خصوصی یکی از ارکان این نوع جامعه است.
مشاغل و حرفه‌های گوناگون در یک گزلشافت می‌کوشد نیازهای انسان را با اصل
تقسیم کار بین افراد جامعه تقسیم نماید و طبیعتا چنین جامعه پیچیده و گسترده‌ای نیازمند
شکل گیری نهادها و مقررات حقوقی و تشکیلات اجتماعی نیز هست. برخلاف گمنشافت»
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۸۳
در جامعه صوری «خدمت‌رسانی» کم کم به «سودجویی» تبدیل میشود «عاطفه» جای
خودش را به «وظیفه» می‌سپارد و «حمایت» تبدیل به «رقابت» میشود.
در یک جامعه افراد بهصورت طبیعی آزاد و رها هستند اما حسب شرایط هر فرد»
تنشی را در سطح ارتباط با دیگری تجربه میکند. از نظر تونیس «عقلانیت» مسبب
شکل گیری جوامع مدرن» امری غیرطبیعی و غیرمطلوب است. از نظر او یک جامعه پیوسته
در تب‌وتاب تغییر است درحالی که در گمنشافت شرایط طبیعی و ثبات حاکم است و این
مسئله منجر به آرامش بیشتر اعضای یک اجتماع میگردد. ازاین‌رو افراد برای ایجاد
سازگاری با جوامع بزرگک و تنظیم روابط خود با سایر افراد ممکن است دچار
ک ژکاردی‌هایی شوند که عملکرد آنها را در همین جوامع تحت تأأثیر قرار میدهد. به
همین دلیل افراد در جوامع شغلی» اجتماعی و سایر گروهها نیاز به افراد متخصصی دارند تا
به آنها برای تنظیم روابط خود و افزایش سازگازی‌شان با محیط کمک کند. ازاین‌روه
بر اساس مطالعات صورت گرفته, نتایج,حاصل از مرور نظام‌مند مقالات حاکی از آن
است که شکل گیری حرفه مددکاری اجتماغی شغلی در سالهای پس از جنگک جهانی اول
ایجاد گردید که در ابتدا با عنوان مدد کازی اجتماعی اضنعتی به ارائه خدمات می‌پرداخت و
با گذشت زمان به مددکاری اجتماعی سازمانی تغییر نام یافت و اکنون با عنوان مددکاری
اجتماعی شغلی مشغول به فعالیت است. مداخلات مددکاری اجتماعی شغلی در ابتدا
بهصورت تخصصی و جامع نبوده است و به تدریج با تکیه بر نظريه سیستمهای بوم‌شناختی و
از سوی دیگر مطالعات در زمینه نگرش شغلی پیش از جنگ جهانی اول آغاز شد و
به‌طور گسترده در اروپا و آمریکا دنبال شد. نهضت روابط انسانی با مطالعات هائورن! آغاز
شد. این مطالعه در کارخانه‌های ورن وابسته به شرکت وسترن! الکتریک در شهر شیکاگو
۴ | پژوهشنامه مدد کاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
آمریکا در سالهای ۱۹۳۲ - ۱۹۲۷ به‌وسيله گروهی به سرپرستی التون مایو با همکاری
رونلیر برگز دیکلسون! اقجام گرفت یه ایج چشگیری معهی قد. عدمای اعقاد دارند
که پیدایش مکتب روابط انسانی به وسيله التون مایو و دستیارانش اتفاقی بود زیرا آنان در
ابتدا قصد نداشتند آزمایش‌هایی برای یافتن روابط انسانی در سازمانها و اهمیت آن انجام
دهند. بلکه به‌طور تصادفی در حین پژوهش بر روی تأثیر عوامل فیزیکی و مادی بر افزایش
کارایی رضایت شغلی به این دستاورد بزرگک جهانی دست یافتند. کشف اهمیت عوامل
اجتماعی در روابط انسانی مهم ترین يافته مطالعات هائورن است.
مطالعات هاورن موجب تغییر مرکز توجه کانون پژوهش از متغیرهای فیزیکی و
روانشناسی به متغیرهای روانی - اجتماعی و سپس به عوامل اجتماعی گردید که در مرحله
بعد در زمینه روابط انسانی تلقی شد. در سده بیستم پرودن و مارکس" کار را جزئی از
وجود آدمی معرفی کردند. به نظر آنها انساناصرفابرای امرارمّغاش نیست که کار میکند
بلکه باید ضمن کار نیازهای روانی او نیز ارضا شوند و احساس مفید بودن و خلاقیت در
کار داشته باشند. امیل دورکیم نیز در نوشته‌های خود به اهمیت رضایت شغلی در ایجاد
روح جمعی در جامعه توجه کرده است. همین موارد زمینه‌سناز تکامل تدریجی مددکاری
اجتماعی شغلی و استفاده از این تخصض در سازمانها گردید. ظهور مددکاری اجتماعی
شغلی در سازمانها کار کردهای مهم و قابل توجهی را به همراه آورد که سرمنشا تحقیقات
و پژوهشهای زیادی در این زمینه شد. لزوم وجود مددکاری اجتماعی شغلی و در سازمان
مطابق با نظریه سیستمهای بوم‌شناختی در سطوح مختلف خرد میانه» کلان و بیرونی
قابل تحلیل است که کارکردهای مختلفی را به همراه دارد که در دو سطح اصلی پیشگیری
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۸۵
پیشگیری در مددکاری اجتماعی شغلی به معنی انجام اقدامات لازم به‌منظور کاهش
آسیب‌های شغلی و افزایش بهره‌وری و کار آمدی سرمایه‌های انسانی سازمان است. از سوی
دیگر پیشرفت و رفاه در هر کشوری در گرو توانمندی برای حضور و پیروزی در عرصهه
رقابت‌های اقتصاد جهانی است. این امر مستلزم تکیه بر نیروی انسانی ماهر و کارآمد برای
بهره گیری هرچه بیشتر و بهتر از سرمایه» منابع و امکانات جامعه است.
نیروی انسانی برای عملکرد درست و بهتر لازم است احساس رضایتمندی نبست به
شغل خود داشته باشد که اين مهم نیازمند وجود تخصصی برای تأمین نیازهای گوناگون
ازجمله نیازهای عاطفی و روانی کارکنان را دارد. بنابراین ضرورت و اهمیت مداخله‌های
لازم است مددکاران اجتماعی شغلی در هر سازمانی برای رسیدگی به مسائل و
مشکلات ناشی از عدم رضایتمندی از شغل» فرسودگی شغلی» مداخله‌های حرفه‌ای خود را
برنامه‌ریزی نمایند. به‌عنوان‌مثال» تلاش برای: ارتقا. رضایت شغلی افراد ازجمله اقدامات
پیشگیراند در مددکاری اجتماعی است. رضایت شغلی. یکی از عوامل مهم و موثر در
موفقیت و انگیزش شغلی است. رضایت"شلی؛باعث أقرّاش کارایی و احساس امنیت شغلی
میشود و هر سازمان درصدد است رضایت شغلی سرمایه‌های انسانی خود را افزایش دهد
در مقابل نارضایتی شغلی نیز متغیر پیش بینی کننده و مهمی برای استعفا و غیبت از کار
بهحساب میآید. این موارد کار آمدی:سازمان آرا کاهش میدهند. کارآمدی سرمایه‌های
انسانی شاد و راضی در سازمان‌آزیاد اس و در کارکنان شاد و راضی نگرش مثبت» سلامت
روان و علاقه قلبی به ادامه اشتغال بیشتر دیده میشود. پنج بعد شغل یعنی: عنوان شغل»
حقوق و دستمزد» فرصت ارتقا و پیشرفت» مدیریت و سرپرستی همکاران و ارتباط بین
آنها در رضایت شغلی موثر است. توجه به اين موارد در رضایت شغلی اهمیت زیادی
۶ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
دارد. درنهایت رضایت شغلی کارکنان موجب اثرگذاری مثبت سازمان در جامعه» افزایش
سلامت روان شاغلین جامعه و وقوع سوانح کمتر میشود (2 :2013 ,7۳06).
بر اساس یافته‌های هائورن عواملی نظیر استراحت بین ساعات کار تأمین هزینه‌های
بهداشتی» توجه به شرایط سالم و امن کار بهبود روابط بین همکاران و ارتقا شرایط محیط
کار جزو عوامل موثر در رضایت شغلی بهحساب میآید. بعد دیگر اقدامات در مدد کاری
اجتماعی شغلی که جنبه پیشگیرانه دارد» تلاش برای ایجاد سازگاری مطلوب بین نیروهای
انسانی و سازمان است. تلاش برای افزایش انگیزه سرمایه‌های انسانی» ازتقا کیفیت زندگی
نیروهای انسانی و مواردی از این قبیل اقداماتی در اين حیطه است.
بروز برخی مسائل و مشکلات در حيطه شغل و چالشهای پیش آمده بین سرمایه‌های
انسانی سازمان با یکدیگر و کارپذیر و مواردی از این قبیلانیاز به مداخله تخصصی
مددکاران اجتماعی شغلی دارد. ارفع مشکلات ارتباطی .و تلاش برای حل تعارضات
ایجادشده بین فرد و محیط به‌صوزت.مسئولانه از طریق ایقای آنقش میانجیگری است.
کارکرد دیگر مددکاری اجتماعی شغلّی آدرپشسازمان,است که سبب حل مشکلات
پیرو آنچه در مقدمه بیان شد. در ایران سابقه این حرفه به سالهای ۱۳۴۵ بازمی گردد.
باوجود اهمیت حرفه مددکاری اجتماعی شغلی برای عملکرد سازمانها و افراد» جنبه‌های
مختلف این حرفه برای افراد شناخته‌شده نبوده و ادبیات نظری آن نیز چندان قوی نبوده
است. ازاین‌رو شناخت حيطه مداخله‌های مددکاران اجتماعی شغلی در سایر کشورها و
تلاش برای استفاده بومی از این حرفه برای مدد کاران اجتماعی امری مهم است. لذا به نظر
میرسد» لازم است مددکاران اجتماعی شغلی بهعنوان حیطه‌ای تخصصی در ساختار
آموزش آکادمیک به طرزی قوی واردشده و همچنین راهیابی مداخلات حرفه‌ای این حیطه
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۸۷
در بعد کلان و سیاستهای اجتماعی و رفاهی شناخته و تقویت شود. بنابراین بر اساس
یافته‌های پژوهش یادشده» پیشنهادهایی در دو بخش خرد و کلان قابل ارائه است.
انجام پژوهش‌هایی در حيطه مداخلات مددکاری اجتماعی شغلی در سازمانهای
* مقايسه مداخلات مددکاری اجتماعی شغلی با استاندارهای بینالمللی اجرایی در
* تلاش برای شکل‌دهی مدل مداخلاتی بومی مددکاری اجتماعی شغلی در
آسیب‌شناسی و سبب‌شناسی عدم استفاده از تخصص مددکاری اجتماعی شغلی در
* آموزش نیروهای آکادمیک و متخصص:در حيطه مددکاری اجتماعی شغلی
* مطالبه گری در قوانین کار و به عبارتی استفاده از تخصص مددکاری اجتماعی
حضور مددکاران اجتماعی شغلی در سندیکاهای کارگری به‌منظور ایجاد تغییرات
۵۸| پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
- آقابخشی» حبیب. (۱۳۹۷)» قضازدایی نقش میانجی مددکار اجتماعی در حل اختلافات غیر
- باباپور» محمد؛ راهب» غنچه و عبدی» کیانوش. (۱۳۹۹)» "راهبردهای مددکاری اجتماعی و
مشاوره در کار با خانواده‌های کارکنان اقماری صنعت نفت (مطالعه کیفی)"» فصلنامه
- دلاور» علی. (۱۴۰۰)» مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی؛تهران:انتشارات
- سام آرام» عزت‌للل. (۱۳۸۱)» "مدد کاری اجتماعی در کا رگاه"» مجله کار و جامعه» شماره ۴۵:
- شفیع آبادی» عبدالّه. (۱۳۹۹)» راهنمایی و مشاوره شغلی و نظریه‌های انتخاب شغل (با تجدیدنظر
کلی و اضافات)» تهران: نشر رشد» چاپ بیست و ششم:
- فروغی» فریدون و ملمبوس" باف» رامین (۱۳۸۹)» مقاله مرور سیستماتیک چیست و چگونه
نگاشته میشود؟ فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده پزشکی» سال سوم» شماره ۳۴: ۲۰۳ -۲۰۷.
0 ۱۵۲1۵81۵1 10۷10۷۷۹۰ 111606 ۸ دنناد طامل. (2011) .ما8 م۸ -
6 1 5068 [5۵/۵ .(2000) باعوحدطظ .0200 متط فصه ,لفط معلقنهظ -
6 07۰۰۵7۱1066 ۵60 2/00 ۵۳/6160 160 .(1996) بظ حول ,6ع4 50 -
21001 04 ۲066 15 ۵۳ آه هو مه مه +1990 16 1 2087068
060020۵1 ۵۶ صمناهاه ۷ ۵ط ۲" .(1985) عصناه ومکوم6 فص معصنع م00 و8۵۵6 -
۵ لهنعو5 هام00 که موم ۸ .(2009) بعزددع21 ب0ا10 0صه ,۷۵۵۶ ,8۳608 -
-10(107/ع۳۵ 7106 وک ۰ 006 ۵06 آهنمود اهام عم ماه 010 ۸ عنام
:107021166 ۵7,6 0160 06000110114 ۵7 آ 9۵۵ ۳۸ .(2009) بصه000 صعسل۸ م8۵۵2 -
316-3۰ مقتادافصصعطم[ ۶و وانده متا ."ون عم ام منک ههام2
6 60010266 36۷6۵ و500 00226 2۵ .(2018) معصسطاه) بمکاه‌که/1 -
1161 4 60۵1۹۰ 23620 اب5۵ 2 ص ۳/۵۵6 هنود هام06 هه کصع عم
حیطه مداخله مددکاری اجتماعی شغلی... ۰ محمدزاده و فلاح بابایی | ۱۸۹
,017۱3۱۵ ۵2۵ ۵76 0074[ 2001۵71 ما0۳ 000 ۵7 20866 ۵۵/۵۳ 1۵
60 361660 صمناهزهمده۸ .(2017) 106۵ م۸۵ مضه بعصناصه) ,حقاعصط0 -
60 ۸0 و8۳ - ۷۷۵11 آمدمناوم000 مفصوتتودمه 0۶6 آهزهم دمح رد۳
,3685 اواج نت 007۵ ۳۵870۵۰ ع10016 کل 1066 .(1986) مقزفه/3 بعله1 -
060021021 0۶ توش م۸ ۷۷۵۵6 طاعتمعطا ماه ۷" .(2004) تصاتمگط مطا/قصه۳ -
0071271181701100 بآ هوک ۲۰ 310 عطا ۶و ۲ عطا اه ۳۳0 آهنمم5
[2ز500 000020521 عط) هه دما 70۳" .(1989) عم بعمطع5 هه ملظ بتعاد۳۵ -
01 ۷۷۵۳۰ هنود هام06 غو صمناناو 0 ۵ط1 .(1985) وافهط مصنعووم0 -
۲ عامظ 5۵ ۵۶ 300۷ ۳۸ .(2016) فقسصقطامه مصع‌اعه2 عک حاعع520 ,206 تصاه 110 -
-249 ,230 ,قعع 671 7عک 561100100 0:0 آ4 مک ۰ دنه اصدع 0 عط هل آعازمه) ص۲۳۵
۷7۵ آهز0م50 [هد 0۵0020" .(2018) 0۰ و39 صععا0 عک اعسه3 ,کدعطع۳ -
2 50201 1 8 ا0اعه70 7 موسوم اعمنام 8 ممصمادنده۸ ععومامبتط 10۳
آهنهو5 آهدمناهم000 عفد آهنمهوگ عطا ما صمناعلماصا .(2013) باعهه0 مدعطی1 -
377-0 ,(11)5 760/1 [10 17 1۳0 آمنممک ,۳00665 امس ۷/0۵6
6 ۲۵11-068[ 04 7106" .(1993) مقانعطاگ عوطاهلش مصقیش هط معط -
,۷:۵6 آهنه50 ۵۶ صمناغنهمدح۸ هداج موم نومه امد نوک آموموهس0
7 ۸010/۹۰/0۵1 :ام هه دکع5 ,6ل۵ ۷ آهن500" .(2002) .معط ۲و وم] -
۳ ععامظ ۵ط]" .(2015) بصزه‌دد110 مقزلد عطعوعگ که فوزدک باکد‌جه۳ نلززه/ -
آهازمده آهز۵۵د ما دی طان تمعمعام عم عطا صز ۳۵۶۵ آهنمود آهدهتاه 000
عطا مضه ما۷۷ ۵100۳" .(1993) اعجموجم/2 مصقص1 فصه لوط ,3100 1/001 -
۵7,1 ۹0007 ۷۷۵۶6۹۰ آهنمووک لعدونادد000 16۶ ععصلاعط) 30 ۸ نممقا 1/۵
7 ۵۳ 004 ۸ همرس ۵7 کع جع آ۵ط۵10 (2001) ملبه2 مص06نه/1 -
۰ | پژوهشنامه مددکاری اجتماعی» سال هشتم» شماره ۲۷ بهار ۱۴۰۰
آهزعو50 ها 3/2226 ععس0 ۹ ۵۳" .(2017) بفلاه ۷ موتساظط - تلعب 3120 -
[ ,1071۵87671 ۵۵ 101۵18 1 7۳۵۵ وا و0 07 آمومول ۰ هدرگ کل ۷
6 ۷/۵۳۰ و5 10۳۴ عمش لهعزومامعظ منش۸" .(2001) 1 مصطول ,6و۳ -
۰ م5062 00002 ۵۶ نموم لهطامای" (2001) بصع0ن1/18 مله۳ -
0 ؛عع۳ا5 آهد 06۹ ۵ ععممموم۸ ۳۸05 .(0992) یگ توس عمط مصقطاهمع م۴ -
,(3) 37 ۵۲ 0001 ۷۵۵۰ آهنهود آهدمناهم000 1۳ صمناهنامط ات0۳00
[2ز500 06000210 10۴ عاافاک وصه عع14 مگ" .(2020) 02ص ما۳۵ -2عطعصوگ -
2 ۲۵20۶ .اعمناموم هدند ا وم فصه ماه ۳ کموصااعهط :۵۶6
6 1066 ۱۵۵۰ ۷۵۵ آهنهو5 0۵0002" .(1990) مقاها ,ما5 -
[۵ یز هز ۵۳۵۲900 ۷۵۵۴ هنود ۶ ۹۵۵۵۵" .(2015) و3 مصقعط) 1 -
«(8) 4 ,5عع071 نع 50020 0010 10۵8001 1 مه همه 710 کاصعصطعنااهای
9 بععععک آهنعوک 10عل 0 نا اهادگ طامل ۵۶ م۸ ۸" .(2013) مصقطصها م7206 -
,1628608 ماع هناهد طامز ۶و امعم عطا عم تمالس" .(2016) ناه که -
| مقدمه: با وجود اهمیت نقش مددکاری اجتماعی شغلی در سازمان ها، این مهم در کشور ایران به صورت تخصصی در تمامی سازمان ها تعریف نشده و بسیاری از سازمان ها ی بزرگ فاقد تخصص مددکاری اجتماعی شغلی هستند. پژوهش حاضر با هدف ارتقاء سطح شناخت از حیطه ی مداخله های مددکاری اجتماعی شغلی فراهم آمده است و تلاشی در جهت غنا بخشیدن به ادبیات تخصصی این حرفه است. روش: از روش مرور نظام مند و برای جستجو از کلید واژه های برنامه ی کمک به کارکنان، مداخله ی مددکاری اجتماعی شغلی، مددکاری اجتماعی صنعتی، بدون محدود کردن زمان، تا سال ۲۰۲۱ در بانک های اطلاعاتی مختلفی استفاده شد. ۴ کتاب و ۱۹ مقاله برای بررسی و تحلیل بیشتر انتخاب شدند. یافته ها: مداخله های مددکاری اجتماعی شغلی درچهار سطح خرد، میانه، برونی و کلان بر پایه ی نظریه ی سیستم های بوم شناختی اکولوژیکی انجام می شود. در سطح خرد رسیدگی به مسائل و مشکلات فردی، در سطح میانه توجه به افراد در گروه های مختلف و در سطح کلان سیاست گذاری ها و برنامه ریزی برای سازمان و جامعه و در سطح بیرونی، آسیب شناسی محیط شغلی حائز اهمیت است. نتیجه گیری: رفاه و پیشرفت در هر کشوری در گرو تکیه بر نیروی انسانی ماهر و کارآمد برای بهره گیری هرچه بیشتر و بهتر از سرمایه، منابع و امکانات جامعه است. بنابراین ضرورت و اهمیت حرفه ی مددکاری اجتماعی شغلی رخ می نماید. از طرفی پیچیده شدن روابط فرد در سازمان ها و جوامع، انسان ها برای افزایش سازگاری خود در محیط های شغلی به فرد متخصص در این زمینه نیاز دارند، مددکاری اجتماعی شغلی در دو بخش پیشگیری و درمان این نیاز را برطرف می سازد. |
39,447 | 503891 | باتوجه به این "يافته.ها میتوان گفت در حکمرانی خوب اولویت دادن
به اقدامات معتبر برای پاسخگویی سیاسی و اذاری» آزادی قوه قضائیه هدفمند و کارآمد. آزادی اطلاعات و عملکرد موثر
سازمانهای دولتی» در روند توسعه همه جانبه کشور دارای اهمیت اساسی است.
واژگان کلیدی: توسعه اقتصادی - اجتماعی, حکمرانی خوب , حاکمیت قانون. شفافیت » کارایی و اثر بخشی.
۱دانشجوی دکتری جامعه شناسی» گروه جامعه شناسی » دانشکده علوم انسانی » دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال» تهران» ایران
"دانشیار و عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی» دانشکده علوم انسانی » دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار سمنان » ایران(ن نویسنده
۳ دانشیار و عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی,دانشکده علوم انسانی» دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال» تهران» ایران
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
( ۳ ( رک )عرش مسب دوه مر رم مهم کمووجموط (رکبي6 کی جیم) کی جوجحم
برنامه‌ریزی برای توسعه در هر کشوری با توجه به نیازها و شرایط و متقضیات آن کشور صورت میگیرد و ظرفیت‌ها و
نیازهای هر کشوری نوع خاصی از برنامه‌ریزی‌های بلند مدت و کوتاه مدت را مشخص میکند. در ایران نیز هم راستا
با سیاست جهانی, استراتژی‌ها و برنامه‌هایی برای توسعه در اسناد بالادستی جمهوری اسامی ایران ماند
قانون اساسی,» سند چشم‌انداز و برنامه‌هصای توسعه پنج ساله به صورت بلند مدت, میان مدت و کوتاه مدت
تهیه شده است. ایران با پنجاه سال سابقه برنامه‌ریزی از پیشگامان برنامه‌ریزی توسعه در جهان است. بعد از پیروزی
انقلاب اسلامی به دلیل وقوع جنگ تحمیلی و تبعات آن حدود یک دهه کشور از برنامه توسعه‌ای محروم بود و از انتهای
دهه شصت اولین برنامه توسعه اقتصادی, اجتماعی, فرهنگی کشور به اجرا درآمد. از آن تاریخ تاکنون پنج برنامه توسعه
تدوین و به اجرا درآمده و امکان مشاهده و ارزیابی نتایج حاصله و نقد سیاستهای فوق فراهم است (جغتایی۱۳۹۵۰: ۵۸).
در دورهی اول» برنامه‌های توسعه. اغلب مدافع الگوی نوسازی بودند و رشد را فرایندی خطی و توسعه را معادل رشد
اقتصادی می‌دانستند. کشورها برای رسیدن به توسعه می‌بایست برنامه‌های خود را بر افزایش تولید ناخالص داخلی متمرکز
می‌کردند؛ چرا که راهبرد رشده به صورت غالب مطرح بود. این راهبرد دو نکته‌ی برجسته را در خود دارد: حمایت از
صاحبان ثروت برای ترغیب آنها به سرمایهگذاری در مناطق جغرافیایی برخوردار و جایگزینی کالاهای وارداتی با کالاهای
تولید شده‌ی داخل که نیازمند ایجاد و گسترش صنایع سرمایه؛پر اسنت. به تعبیر آلن تورن» نظریه‌ی نوگرایی» درمورد ملت با
بیشترین نیرو عرضه و آشکار شد و به مهمترین مقاومت‌ها نیز برخورد:(غفاریو امیدی۱۳۸۸۰: ۱۹۹). برنامه اول توسعه
توائست به رشد متوسط سالانه ۷/۳درصد. درگللا دسگ‌ه‌یابد. با پابافاالانامه یل توسعه در سال ۱۳۷۲ با توجه به ایجاد
مشکلات در اجرای برنامه اول, تا سال ۱۳۷۴ تصویب و اجرای برنامه دوم توسعه به تخیر افتاد و عملا کشور دو سال
بدون داشتن برنامه اداره شد. در محور تولید و رفاه» بهترین عملکرد در بین برنامه‌های پنج ساله را برنامه اول توسعه داشته
است. همچنین» در زمینه کوچک سازی و متناسب سازی اندازه دولت و توسعه بخش خصوصی و غیردولتی نیز بهترین
وضعیت در برنامه اول توسعه محقق شده است. برنامه اول توسعه با نرخ رشد اقتصادی ۴ بیشترین رشد اقتصادی را در
نین برنامه‌های پنج ساله داشیه امست (شقاقی اه ری ۱۳۹۶: 4۷۹۴۳
با وجود اینکه برای بازسازی کشور حساب ویژه ای روی برنامه پنج ساله اول توسعه باز شده بود. اما در عمل بسیاری
از اهداف مشخص شده و شاخصهای تعیین شده در برنامه محقق نشد؛ به طور مثال رشد تولید ناخالص داخلی که قرار
بود به ۸/۱۶ درصد برسد به ۷/۵۲ درضد رید يا رشّد سرمایهگذاری که در اهداف مشخص شده قرار بود به ۱۲/۴۴
درصد برسد به نصف این شاخص یعنی ۶/۷۶ درصد رسید. در دیگر شاخصها مانند صادارات نفت و گاز نرخ تورم و
نرخ بیکاری نیز وضعیت به همین صورت بود. رشد اقتصادی که در سال ۱۳۷۰ حدود ۱۲/۱ درصد بود در سال ۱۳۷۲ به
۵درصد رسید(فوزی۱۳۹۵: ۴۶). هر چند افزایش رشد اقتصادی,» به خصوص در مقایسه با سالهای قبل از برنامه
دستاورد مثبت برنامه محسوب می شود اما در مقایسه با رشد هدف‌گذاری شده در برنامه» پایین‌تر بود که حاکی از
عدم تحقق صد در صد اهداف برنامه اس .الکرین برنامه دوم برنامه‌ریزی جامع اقتصادی با استراتژی رشد و توسعه
پایدار» حمایت از صنایع داخلی و کاهش وابستگی به درآمد نفت انتخاب شد. این برنامه به دلیل نوسانات حاکم بر قیمت
نفت در بازارهای جهانی و عدم توفیق کامل دولت در اجرای بهینه طرحهای خصوصی سازی و اصلاح ناکارآمد شرکت-
های دولتی و سایر مسائل با توفیق همراه نشد(شقاقی شهری»۱۳۹۶: ۲۱۳). حاصل تلاشهای انجام شده در طول برنامه
سوم دستیابی به متوسط رشد اقتصادی سالانه ۶/۱ درصدی و رشد سرمایهگذاری ۱۰/۷ درصدی بوده که بیشتر از اهداف
برنامه است. عملکرد بازار کار در برنامه سوم نسبت به برنامه دوم در وضعیت بهتری قرار داشت. به طوریکه نزدیک به
۶ درصد فرصتهای شغلی جدید تحقق یافت و نرخ بیکاری در پایان برنامه به کمتر از میزان هدف‌گذاری شده» رسید.
به طوری کلی این برنامه نسبت به برنامه‌های دیگر موفق‌تر عمل کرد و منجر به بهبود شرایط عمومی کسب و کار شد
(سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی» ۱۳۸۰). در محورهای اصلی شاخصهای مالی» قيمت‌ها و کنترل تورم و نیز در محور
بازار کار اشتغال و بهره‌وری» بهترین عملکرد را برنامه سوم توسعه داشته است» به طوریکه متوسط نرخ تورم در این
دوره به ۱۵/۷ درصد رسید که پایین‌ترین متوسط نرخ تورم در میان برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب به شمار می‌رود
(شقاقی شهری»۱۳۹۶: ۲۳۳). در مجموع در بررسی این دوره باید گفت که علیرغم ثبات اقتصادی و تعادل اقتصادی در
بخشهای مختلف و توجه بیشتر به بحث رشد توأم با عدالت اجتماعی و علیرغم برخی موفقیت‌ها » اما این دولت
نیز نتوانست تحول مهمی را در ساختار اقتصادی کشور بوجود آورد (فوزی۱۳۹۵۰: ۴۷).
برنامه چهارم توسعه بهترین وضعیت را در تحقق عدالت. فقرزدایی و توزیع عادلانه درآمد داشت (شقاقی شهری»۱۳۹۶:
۳). با این حال» علیرغم اینکه ضریب جینی و شاخص‌هایتوزیعآهرآمد بهبود نسبی را نشان میدهند اما رشد اقتصادی
طی سالهای ۸۴ تا ۱٩ بسیار متغیر و بی‌ثبات و نزولی است و«شاخصهای مهم اقتصادی دیگر همچون تورم» رشد
نقدینگی» کاهش ارزش پول ملی و... از وضعیت مطلوبی؛برخوردار نیست که این روند نشان می دهد که که نگاه بسیار
ساده انگارانه به عدالت و بخشی دیدن عدالت بدون توجه به ابعاد.دیگر, موجب شد تا دیگر شاخصهای اقتصادی در
وضعیت نا مطلوبی قرار گیرد و تحول مهمی در ساختار اققصای کشور رخ نداد (فوزی۱۳۹۵: ۴۹). درباره برنامه پنجم
توسعه به دلایل گوناگون از جمله عدم توجه به اهداف. بی‌برنامگی و تأثیر تحریمهای شدید بینالمللی با عدم تحقق
اهداف پیش‌بینی شده مواجه شدیم (شیرزادی» ۱۳۹۰: ۱۸۹). برنامه پنجم توسعه با نرخ رشد اقتصادی ۳۸/- کمترین رشد
اقتصادی را داشته است. در خصوص توزیع درآمد در برنامه پنجم توسعه ضریب جینی نیز به ۰/۳۹ افزایش داشته و
شواهد قوی دال بر بهبود وضعیت توزیع آدرآمد مشاهده نمی‌شود؛(شقاقی شهری,۱۳۹۶: ۲۳۳). علاوه بر عواملی همچون
مشکلات تحریم و کمبود اعتبارات مالی در کشور باید به اشکالات وارد بر ساختار اقتصادی کشور اعم از سیستم بانکی و
در راستای تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله و اجرای سیاستهای کلی, لایحه برنامه ششم توسعه و اقتصاد
مقاومتی» برای سالهای ۱۳۹۹-۱۳۹۵ به منظور دستیابی به رشد اقتصادی متوسط سالیانه ۸ درصد و ضریب جینی ۳۴
درصد در سال پایانی برنامه ارائه شد. اولویت ها و مسائل محوری برنامه عبارت بود از: ۱- موضوعات خاص راهبردی
شامل آب و محیط زیست؛ ۲- موضوعات خاص مکان محور شامل توسعه سواحل مکران و حاشیه شهرها؛ ۳-
موضوعات خاص بخشی پیشروی اقتصاد شامل معدن و صنایع معدنی» گردشگری, ترانزیت و حمل و نقل ریلی» فناوری
اطلاعات و ارتباطات و انرژی (مصطفوی, ۱۳۹۵: ۶۵). همانگونه که ملاحظه میشود. برنامه با اهداف و اولویت‌های
چندگانه مواجه است و گفته می شود که هدف های زیاد یعنی بی هدفی. با توجه به حساس بودن اوضاع خاورمیان»
دگروسی در جایگاه سوخت فسیلی, شوک‌های نفتی» وضعیت ارزی و عدم دستیابی کامل به اهداف برنامه های قبلی,
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
0( )مره مومس دهم رم دج کر کممم کموي ووط (کبي وب کم جوم کم جوم
اولویت‌های این برنامه با ملاحظه سند موجود. دقیقا مشخص نیست(همان, ۶۶). موانع و مشکلات بر سر راه تحقق اهداف
این برنامه‌ها متعدد بوده است که بعضی ناشی از ضعف مدیریت و عدم رویکرد صحیح دولت به این شاخصها بوده و
برخی دیگر نیز به دلیل پرداختن به مسائل فرعی و بی توجهی به مسائل اصلی برنامه ایجاد شده است.
مرور تحقیقات در خصوص علل عدم توفیق برنامه های توسعه در کشورها نشان می دهد که در دهه‌های اخیر محققان
توسعه تأثیر گذاری حکمرانی خوب یعنی نحوه اداره کشور شیوه تصمیم‌گیری و چگونگی تعامل بین دولت و مردم را
بعنوان بنیان توسعه» مطرح کرده اند. نهادهای مالی بینالمللی نظیر بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول نیز بر این باورند
که حکمرانی خوب یک ضرورت حیاتی برای کمک به تحقق برنامه‌های توسعه است(رزمی و همکاران۱۳۹۴۰: ۵۲).
حکمرانی مفهوم گسترده‌ای است که با حوزه‌هایی چون محیط اقتصادی و یا به عبارتی امنیت اقتصادی» سیاست» اجتماع و
حقوق ارتباط مستقیم دارد. بانک جهانی در گزارش سال ۱۹۹۷ خود با عنوا ان «نقش دولت در جهان در حال تحول » نه
تنها بر نقش تعیین کننده دولت در تحولات اقتصادی اشاره کرده, بلکه دامنه بحثهای نظری و تجربی در مورد کارکرد
دولت را در سطح جهانی گسترش داده است» سلسله مباحث مذکور به تعیین مفهوم حکمرانی منتهی گردید (رزمی و
همکاران۱۳۹۴: ۵۳). بانک جهانی» حکمرانی را شیوه استفاده از قدرت در مدیریت منابع اقتصادی و اجتماعی برای دست-
یابی به توسعه‌ی پایدار تعریف میکند. مطابق تعریف بانک جهانی» کشورهای عضو باید به بهبود ساز وکارهای تخصیص
منابع» فرایندهای تدوین» انتخاب و اجرای آخط مشی‌ها"و روابط بین شهروّندان و حکومت بپردازند (کمیجانی و
سلاطین»۱۳۸۷: ۶). حکمرانی خوب مفهوم بسیار گسترده‌ای را در برامی‌گیرد که.ناظر بر تعامل موثر میان سه رکن: دولت.
بازار و نهادهای مدنی است. در نظریه‌ی حکمرانی خوب از دولت.به عنوان یک نهاد اجتماعی نهادساز یاد میشود. به
طوریکه اين توانایی را دارد تا با ایجاد نهادهای حامی بازار, زمینه‌های توسعه اقتصادی - اجتماعی را فراهم آورد.
داده های تحلیل آماری شاخصهای حکمرانی و برخی از متغیرهای اجتماعی و اقتصادی توسعه طی دوره ۲۰۰۶-۱۹۹۶
برای ۳۵ کشور برگزیده از آسیای جنوب شرقی, غرب آسیا آمریکای لاتین و آفریقا نشان می دهد که بهبود شاخص-
های حکمرانی (همچون شفافیت و پاسخگویی, ثبات سیاسی, اثربخشی خدمات عمومی, مقررات تنظیم‌گری دقیق,
تأمین قضایی و کنترل فساد ) در کشوراهایمورّد بززستی) مستفّل از توقعیتسعرافیایی میتواند اثرات معناذاری بر ارتقا
شاخصهای توسعه (مانند درآمد سرانه امید به زندگی» بهداشت و آموزش» نرخ بیکاری وغیره) و بنابراین افزایش رفاه
اجتماعی داشته باشد( شاه آبادی و پورجان ۱۳۹۱۰). تحقیق روی کشورهای منطقه حاکی از وجود رابطه مثبت و معنی دار
بین حکمرانی خوب و توفیق برنامه های توسعه اقتصادی اجتماعی است. ابررسی الگوی حکمرانی خوب و توسعه‌ی
اقتصادی در ایران و ترکیه ( ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷) نشان داد که وضعیت شاخصهای حکمرانی خوب موجب بهبود و
یا سقوط شاخصهای اقتصادی در دو کشور و همچنین در قیاس با یکدیگر در دوره‌ای معین شده است(
صفریان و همکاران » ۱۳۹۸). از بین شاخصهای حکمرانی خوب. همه شاخصها بجز شاخص کنترل فساد به همراه
متغیرهای مخارج مصرفی دولت و سهم صادرات از تولید ناخالص داخلی اثر منفی و معناداری بر ضریب جینی کشورهای
منتخب عضو سازمان همکاری اسلامی کشورهای مورد مطالعه دارند و افزایش در این متغیرها موجب برابری در توزیع
درآمد می‌شوند. شاخص کتترل فساد نیز به همراه درآمدهای مالیاتی دولت و نرخ تورم و بیکاری اثر مثبت و معنی‌داری بر
نابرابری توزیع درآمد این کشورها دارند( مرادی» سلمانپور ۱۳۹۶). بررسی ها حاکی از آن است که رمز اصلی موفقیت
نسبی یعنی عدالت سیاسی برای عملکرد اقتصادی ایران» زیربنایی‌ترین نقش ها را دارد. در یک دوره کمتر از شش سال در
حدود سالهای برنامه چهارم» ایران بالغ بر ۶۰ رتبه به سمت فاسدترین کشورهای دنیا سقوط کرد (مصطفوی» ۱۳۹۵: ۶۵).
بنابراین هر اندازه ویژگیهای مثبت مانند حاکمیت قانون» پاسخگویی و اثربخشی دولت در یک جامعه بیشتر باشد و فساد»
مقررات اضافی و بی‌ثباتی سیاسی و خشونت کمتر باشد» حکمرانی در آن جامعه برای نیل به توسعه مناسب‌تر است. با
توجه به اینکه دولت ایران در آستانه شروع برنامه هفتم توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور قرار دارد و برای دستیابی به
اهداف سند چشم انداز, تحولات اساسی در عرصه اقتصادی,» اجتماعی» برنامه‌ریزی و سیاستگذاری ضرورت می یابد.
با توجه به مباحث فوق در خصوص عدم توفیق برنامه های توسعه اقتصادی- اجتماعی و علل مطرح شده توسط
محققان و متخصصان در این تحقیق سئوال اساسی این است که چه رابطه ای بین حکمرانی خوب و توفیق برنامه های
توسعه اقتصادی- اجتماعی وجود دارد؟ و کدام شاخصهای حکمرانی خوب اثر گذاری بیشتری بر توفیق برنامه های
مرور مطالعات مرتبط با موضوع مطالعه حاکی از آن است که در خصوص حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی
اجتماعی مطالعات زیادی در داخل و خارج از کشور صورت گرفته است . این مطالعات رابطه مثبت و معناداری را
میان شاخصهای حکمرانی خوب که آن را شاخص کیفیت نهادی نامیدند پا توسعه اقتصادی - اجتماعی کردند. بر
اساس نتایج آنها بهبود حاکمیت قانون و کنترل فساد؛ اثرات مستقیمی بر توسعه اقتصادی- اجتماعی دارد(مایور! ۰
۳ گیلیرت ۲. ۲۰۰۳ فایسا و نسیا؟۲. ۲۰۱۳؛ شرکا و ملک السادات. ۱۳۸۳؛ عیسی زاده و احمد زاده» ۱۳۷۸؛ ندیری و
محمدی» ۱۳۹۰؛ نصیرخانی» ۱۳۹۳) . تحقیقات.دیگری بژ تأثیرگذاری شاخض‌های کیفیت مقررات و پاسخگویی و
اظهارنظر به ترتیب از بالاترین و پایین‌ترین اثرگذاری بر.توشعه اقتصادی تأکید کرده اند(کریمی و همکاران» ۱۳۹۶؛ اکرم؟
و همکاران, ۲۰۱۱؛ هوینه "و همکاران» ۲۰۰۹؛ هیوانگ و هو*. ۲۰۱۷). تحقیقات دیگری به رابطه معنی‌دار نقش حاکمیت
قانون» برابری و عدالت و توسعه اقتصادی- اجتماعی در کشورهای در حال توسعه پراداخته و نشان داده اند که رابطه ای
مثبت بین توسعه اقتصادی و نابرابری درآمدی وجود دارد همچنین دریافتند که آدموکراسی مستقر توسط حکمرانی خوب
توسعه اقتصادی - اجتماعی را تقویت میکند ( اوسلاتی و لبیدی"» ۲۰۱۵ بوکاری*» ۲۰۱۵) ویژگی متمایز تحقیق حاضر
بررسی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی < اجتماعی بر مبنای میزان توفیق ۶ برنامه توسعه پنج ساله در ایران است
که در هر برنامه نقش دولتهای مستقر بر اساس شاخصهای حکمرانی خوب مورد سنجش قرار گرفته است.
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
(( ر ۳7 ) عرش معمي رهم صر جرک مهم کموي جوط (کبي 6ب کمری جوم کم مورحم
به لحاظ نظری محاسبه کیفیت حکمرانی نیازمند شاخصها و معیارهای کمی مناسبی است که بتوان با استفاده از آن ها
نحوه اثرگذاری مولفه‌های حکمرانی خوب را بر عملکرد اقتصادی - اجتماعی بررسی کرد. در پاسخ به این نیاز, سازمان-
های متعدد بین المللی با برشمردن ویژگیهای متنوع برای کیفیت حکمرانی به تهیه شاخص‌هایی اقدام کرده‌اند. یک مبنای
اساسی برای تعیین ویژگی های حکمرانی خوب شاخص های هشت گانه‌ای است که در برنامه توسعه سازمان ملل
(787108])و بانک جهانی مطرح شده است. این شاخصها به ترتیب عبارت اند از: ۱ .مشارکت, ۲ .حاکمیت قانون» ۳
شفافیت, ۴ .مسئولیت پذیری, ۵ . اجماع سازی, ۶ .عدالت و انصاف, ۷ .کارایی و اثربخشی, ۸ .پاسخگویی ۷۷۵۲1۵)
(8216,2019. بانک جهانی حکمرانی را روشی برای اعمال قدرت به منظور مدیریت اقتصاد و منابع اجتماعی کشور
برای توسعه میداند. بر اساس اين تعریف مفهوم حکمرانی ارتباط مستقیم با مدیریت فرایندهای توسعه در دو بخش
عمومی و خصوصی دارد. آنچه در حکمرانی خوب حائز اهمیت است ارتباط سه حوزه دولت, بخش خصوصی جامعه
است که اگر چنین وضعیتی رخ دهده حکمرانی خوب برای دستیابی به توسعه شکل میگیرد. با این شرایط دولت
چارچوب حقوقی و محدوده عمل سیاسی را تعیین کرده» بخش خصوصی تولید ثروت کرده و ایجاد اشتغال میکند و
جامعه از طریق بسیج عمومی برای مشارکت در فعالیتهای اقتصادی, اجتماعی و سیاسی ارتباط متقابل جامعه و سیاست
را تسهیل میکند. از آنجا که هر یک از این سه حوزه ضعفت‌ها و.قوت‌هایی دارند حکمرانی خوب را به ویژه در ارتباط با
الزام توسعه پایدار به منزله وجود یک ارتباط سازنده میان این سه حوزه میدانند ,17011060 53208076116۳ ۸۵۳۲)
(2006. شاخصهای هشتگانه برنامه توسعه سازمان ملل (73871۳]).و بانک. جهانی برای حکمرانی خوب به ترتیب
عبارتند از:۱) مشارکت:مشارکت به معنی حضور همه مردم در تصمیم گیری های مختلف است که هم به صورت مستقیم
و هم از طریق نمایندگان و نهادهای واسطه ای قانونی و مشروع تحقق می یابد. مباحث مشارکت غالبا مبتنی بر وجود
آزادی بیان و حق اظهارنظر همه افراد جامعه در حوزه.های. مختلف سیاسی و امنیتی خواهد بود. ۲) حاکمیت
قانون:برقراری سیستم حکمرانی خوب نیازمند چارچوب های قانونی عادلانه و منصفی است که از ویژگی بی طرفانه
بودن برخوردار است. در این چارچوب باید از حقوق کلیه افراد مخصوصا حقوق محرومان محافظت به عمل آید.
۳)شفافیت: شفافیت به معنی جریان آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی سهل*و-آسان به آن برای تمامی ذینفعان مربوطه
است. ۴) مسوولیت پذیری:حکمرانی خوب نیازمند این است که نهادها و فرایندهای تصمیم گیری در یک چارچوب
زمانی منطقی به همه ذینفعان آن خدمات لازم ارا,ارائه دهد. نیل به این" هدف تنها زمانی امکان پذیر است که نهادهای
تصمیم گیر نسبت به تامین خواسته ها و تمایلات افراد احساس مسوولیت داشته باشند.۵) اجماع سازی :در واقع هر
اندازه که نقطه نظرات موجود در یک جامعه از تفاوت های زیادی برخوردار باشند بالطبع بازیگران گوناگونی نیز وجود
خواهند داشت لذا حکمرانی خوب نیازمند این است که منافع و سلایق مختلف در جامعه به سمت اجماعی گسترده که
بهترین و بیشترین منفعت را برای تمام اجتماع در پی دارد» هدایت کند. ۶) عدالت وانصاف؛در حکمرانی خوب همه افراد
باید از فرصت های برابر برخوردار باشند. رفاه یک جامعه وابسته به تضمین این امر است که همه اعضای آن احساس
کنند در آن جامعه ذی نفع هستند. ۷) کارایی و اثربخشی :حکمرانی خوب به معنی آن است که نهادها و سازمان های
تصمیم گيرنده همیشه نیازهای مردم را در نظر داشته باشند و از منابع موجود به صورت کارا استفاده کنند. ۸)
پاسخگویی :پاسخگویی یک امر حیاتی برای مساله حکمرانی خوب است. نه تنها نهادهای دولتی بلکه بخش خصوصی و
سازمان های جامعه مدنی باید نسبت به عموم مردم و همه افراد ذی نفع پاسخگو باشند.
در این تحقیق مولفه‌های فوق براساس تعریف بانک جهانی و سازمان ملل مورد استفاده قرار گرفته و فرضیه های زیر
فرضیه اصلی: به نظر می رسد بین حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
بر اساس مولفه های حکمرانی خوب فرضیه های فرعی زیر استخراج شده اند:
به نظر می رسد بین مشارکت و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین حاکمیت قانون و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین شفافیت و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین مسئولیت پذیری و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین اجماع سازی و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین عدالت و انصاف و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین کارایی و اثر بخشی و توسعه اقتصادی < اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
به نظر می رسد بین پاسخگویی و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه معنی دار وجود دارد.
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
(( رک )عرش معمي دلوهس رم ورگ رمرم کمویووط (کبيع کم جیم) کم وحم
پژوهش حاضرمبتنی بر دو مطالعه کمی و کیفی است. در مطالعه کمی از روش تحقیق پیمایش و در مطالعه کیفی از
روش تحقیق نظریه زمینه ای استفاده شده است. با استفاده از روش پیمایشی به بررسی رابطه حکمرانی خوب و توسعه
اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم ) پرداخته شد و برای دستیابی به نظر
متخصصان حوزه توسعه اقتصادی - اجتماعی در مورد رابطه متغیرهای اصلی تحقیق از روش نظریه زمینه ای استفاده شد.
جامعه آماری در مطالعه پیمایشی جامعه آماری کلیه دانشجویان دوره دکتری رشته جامعه‌شناسی, اقتصاد و علوم سیاسی
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال بود که بیش از دو نیمسال از تحصیل آنها به پایان رسیده و در نیمسال دوم ۱۳۹۸-
۹ مشغول به تحصیل بودند که تعداد آنها طبق لیست آموزش واحد ۲۳۶ نفر بود. با توجه به شرایط پاندمیک دسترسی
به کلیه اين دانشجویان امکان پذیر نبود. بنابراین تنها ۲۰۰ نفر از آنها(۸۲ نفر زن و ۱۱۸ نفر مرد) به عنوان نمونه مورد
مطالعه قرار گرفتند و پرسشنامه به صورت حضوری اجرا و تکمیل شد. جامعه آماری تحقیق کیفی کلیه اساتید دانشگاههای
شهر تهران و متخصص در حوزه توسعه اقتصادی- اجتماعی بودند. باز به علت شرایط پاندمیک امکان برقراری ارتباط با
آنها به راحتی مقدور نبود» بنابراین با استفاده از نمونهگیری هدفمند که مستلزم استفاده از نمونهگیری گلوله برفیبود نظر
۰ نفر از این اساتید در مورد موضوع مورد مطالعه کسب شد.جهت دستیابی به نمایایی نمونه از اشباع نظری استفاده
شد. ابزار گردآوری اطلاعات در تحقبق پیمایشی پرسشنامه محقق ساخته و در تحقیق نظریه زمینه ای مصاحبه نیمه
متغیر مستقل حکمرانی خوب بود که برای اسنجش آناز هشت مولفه مشارکت. حاکمیت قانون, شفافیت » مسئولیت
پذیری» اجماع سازی » عدالت وانصاف . کارایی و اثربخشی و پاسخگویی استفاده شد. هریک از شاخصها با ۴ گویه و
هر گویه با استفاده از مقیاس ۵ گزینه‌ای لیکرت اندازه‌گیری شد. برای سنجش متغیر وابسته یعنی توسعه اقتصادی
اجتماعی ایران» شاخص توفیق در ۶ برنامه توسعه اقتصادی- اجتماعی مورد استفاده قرار گرفت که با ۵ گویه و هر گویه
با استفاده از مقیاس ۵ گزینه ای لیکرت اندازه‌گیری شد. وزن هر گزینه به ترتیب. از کم به زیاد با نمرات ۱(بسیار
مخالف)» ۲ ( مخالف) ۰ ۳ (بی نظر)» ۴( موافق) و ۵ (بسیار موافق) در نظر گرفته شد. بعد از جمع آوری اطلاعات جهت
آزمون رابطه متغیرها میانگین وزن تک تک شاخصها و میانگین وزن کلیه شاخصهای حکمرانی خوب و توسعه
اعتبار پرسشنامه با استفاده از اعتبار صوری یعنی قشّاوت داوران اندازه گیری شد که پس از تأیید استاد راهنما و دو
استاد متخصص پرسشنامه نهایی آماده شد. برای تایید پایایی داده ها با استفاده از آزمون - آزمون مجدد روی ۳۰ نمونه از
آزمودنیها . دادههای مطالعه مقدماتی جمع آوری و همبستگی داده های مرتبط با گویه ها با استفاده از آزمون آلفای
کرونباخ تایید شد. در تجزیه و تحلیل داده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. با توجه به اینکه مقیاس مورد استفاده
در اندازه‌گیری شاخصهای متغیر مستقل و وابسته ترتیبی بود از آزمون اسپیرمن برای سنجش معنا داری رابطه ها و
یافته‌های توصیفی حاصل از پیمایش, حاکی از آنند که ۴۱ درصد آزمودنیها زن و ۵۹ درصد مرد هستند. همچنین
۶ درصد که بالاترین میزان است در گروه سنی ۴۰-۳۰ سال» ۶۰ درصد متأهل»۳٩۹ درصد شاغل و ۲۹/۵ درصد یعنی
بالاترین میزان دارای درآمد: ۵ ,سلیون و سر بودند. داده های توصیفی مربوط به نظر آزمودنیها در مورد حکمرانی خوب
و میزان توفیق برنامه های پنج ساله توسعه در جدول شماره ۱ آمده است . یافته ها نشان می دهد که بیشترین انباشت در
گزینه‌های خیلی کم» کم و سپس متوسط است. داده ها از یکسو نشان دهنده این است که اکثر پاسخگویان معتقدند که
برنامه های توسعه اقتصادی اجتماعی توفیق کم و بسیار کمی داشته اند(۳۴/ خیلی کم و ۶۰/ کم). از سوی دیگر حاکی
از آن است که اکثر آنها اعتقاد دارند که حکمرانی ضعیف عمل کرده است . بر اساس داده ها ۶۳ درصد حکمرانی را خیلی
ضعیف و ۳۵ درصد ضعیف دانسته اند . در جدول زیر هیچ یک از پاسخگویان گزینه های زیاد و خیلی زیاد را انتخاب
جدول شماره ۱ توزیع فراوانی داده ها برحسب نوع حکمرانی و توفیق برنامه های توسعه
برای سنجش رابطه حکمرانی خوب.و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه هر یک از.شاخصهای حکمرانی خوب با
توسعه به صورت فرضیه‌های پژوهش به آزمون نهاده شده ایست» کم برایع رومون فرضیه‌ها و پاسخ به پرسمش پژوهش از
فرضیه اول: به نظر می رسد بین مشارکت شهروندان و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره ۲ رابطه به متغیرهای مشارکت و توسعه اقتصادی - اجتماعی
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
(( ۱( ر) و۲ هط موب دهم رم جر رمرم کموي ور رکبي 6 کم )کم وم
مشارکت به معنی حضور همه مردم در تصمیمگیریهای مختلف است که هم به صورت مستقیم و هم از طریق
نمایندگان و نهادهای واسطه‌ای قانونی و مشروع تحقق می‌یابد. مباحث مشارکت غالبا مبتنی بر وجود آزادی بیان و حق
اظهارنظر همه افراد جامعه در حوزه‌های مختلف سیاسی و امنیتی خواهد بود. نتایج آزمون اسپیرمن نشان میدهد که رابطه-
ی معناداری بین بعد مشارکت با توسعه اقتصادی-اجتماعی وجود دارد (۰/۰۰- 518). این همبستگی مثبت بوده» در سطح
۵ و با سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار است. بدین معنا که با افزایش مشارکت بر توسعه اقتصادی- اجتماعی افزوده
فرضیه دوم: به نظر می رسد بین حاکمیت قانون و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره۳ رابطه بین حاکمیت قانون و توسعه اقتصادی - اجتماعی
حاکمیت: قانون: برقرازی سیستم, حکمرانی, خحوب انبازسد بهارچوب‌های قانونی عادلانه: و متضفی است که از اوزیزگی
بی‌طرفانه بودن برخوردار است. اجرای این گونه قوانیندر یک فضای بی‌طرفانه و مبتنی بر انعطاف» نیازمند دستگاه قضایی
مستقل و نیروی پلیس بی‌طرف و عاری از فساد است»*نتایج آزمون اسپترمن نشان میدهد که رابطهی معناداری بین بعد
حاکمیت قانون با توسعه اقتصادی-اجتماعی وجود دارد (۰/۰۰۱- 516). اتن«همبستگی مثبت بوده» در سطح ۴ و با
سطح اطمینان ۵ درصد معنادار است. بداین معنا که با افزایش حاکمتت قانوّن بر میژان توسعه اقتصادی- اجتماعی افزوده
فرضیه سوم : به نظر می رسد بین شفافیت و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره۴: رابطه بین شفافیت دولتمردان و توسعه اقتصادی - اجتماعی
شفافیت به معنی جریان آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی سهل و آسان به؛آن برای تمامی ذینفعان مربوطه است. نتایج
آزمون اسپیرمن نشان میدهد که رابطهی معناداری بین"بعد شفافیت با توسعه اقتصادی-اجتماعی وجود دارد (۰
8). این همبستگی مثبت بوده» در سطح ۰/۵۳۴ و با سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار است. بدین معنا که با افزایش
فرضیه چهارم: به نظر می رسد بین مسئولیت پذیری و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره۵ : رابطه بین مسئولیت پذیری و توسعه اقتصادی - اجتماعی
حکمرانی خوب نیازمند این است که نهادها و فرآیندهای تصمیم‌گیری در یک چارچوب زمانی منطقی به همه ذینفعان
آن خدمات لازم را ارائه دهد. نیل به این هدف تنها زمانی امکان‌پذیر است که نهادهای تصمیم‌گیر نسبت به تأمین خواسته-
ها و تمایلات افراد احساس مسئولیت داشته باشند. نتایج آزمون اسپیرمن ان میدهد که رابطهی معناداری بین بعد
مسئولیت‌پذیری با توسعه اقتصادی-اجتماعی وجود دارد (۰/۰۰۰- 8ا5). این همبستگی مثبت بوده» در سطح ۰/۴۴۸ و با
سطح اطمینان ۵ درصد معنادار است. بدین معنا که با افزایش مسئولیت‌پذیری بر توسعه اقتصادی- اجتماعی افزوده می-
فرضیه پنجم: به نظر می رسد بین عدالت و انصاف و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره۶ : رابطه بین عدالت و انصاف و توسعه اقتصادی - اجتماعی
در حکمرانی خوب همه افراد باید از فرصتهای برابر.پرخوردار باشند. رفاه یک جامعه وابسته به تضمین این امر است
که همه اعضای آن احساس کنند در آن جامعه,ذی‌نفع هستند. نتایج آزموان اسپیرمن نشان میدهد که رابطهی معناداری بین
بعد عدالت و انصاف با توسعه اقتصادی- اجتماعی"وجود دارد(۰/۰۰۰< 518)+:این همبستگی مثبت بوده, در سطح ۰/۵۵۲
و با سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار است: بدین معثا که با افزایش عدالت و.انصاف بر توسعه اقتصادی- اجتماعی افزوده
فرضیه ششم: به نظر می رسد بین پاسخگو بودن مسئولان کشور و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره ۷ : رابطه بین پاسخگویی و توسعه اقتصادی - اجتماعی
پاسخگویی یک امر حیاتی برای مساله حکمرانی خوب است. نه تنها نهادهای دولتی بلکه بخش خصوصی و سازمانهای
جامعه مدنی باید نسبت به عموم مردم و همه افراد ذی‌نفع پاسخگو باشند. نتایج آزمون اسپیرمن نشان میدهد که رابطهی
معناداری بین بعد پاسخگویی با توسعه اقتصادی- اجتماعی وجود دارد(۰/۰۰۴< 518). این همبستگی مثبت بوده, در سطح
۸ و با سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار است. بدین معنا که با افزایش پاسخگویی بر توسعه اقتصادی- اجتماعی
فرضیه هفتم: به نظر می رسد بین کارایی و اثربخشی و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسته اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
(( رک )عرش معرمي دلوهم رم دصر کمقم کم یط (کبي با کم جیم) کی وحم
جدول شماره۹: رابطه بین کارایی و اثربخشی و با توسعه اقتصادی - اجتماعی
حکمرانی خوب به معنی آن است که نهادها و سازمانهای تصمیم گيرنده هميشه نیازهای مردم را در نظر داشته باشند و
از منابع موجود به صورت کارا استفاده کنند. نتایج آزمون اسپیرمن نشان میدهد که رابطهی معناداری بین بعد کارایی و
اثربخشی با توسعه اقتصادی- اجتماعی وجود دارد(۰/۰۰۰- 518). این همبستگی مثبت بوده» در سطح ۰/۵۵۸ و با سطح
اطمینان ۹۵ درصد معنادار است. بدین معنا که با افزایش کارایی و اثربخشی بر توسعه اقتصادی- اجتماعی افزوده میشود.
فرضیه هشتم: به نظر می رسد بین اجماع سازی و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره ٩: رابطه بین اجماع سازی و توسعه اقتصادی - اجتماعی
حکمرانی خوب نیازمند این است که منافع و سلایق مختلف در جامعه را به سمت اجماعی گسترده که بهترین و
بیشترین منفعت را برای تمام اجتماع در پی دارد. هدایت کند. این امر مستلزم این است که چشم انداز بلندمدت و وسیعی
نسبت به آنچه برای توسعه انسانی پایدار ضروزی است و چگونگی دشتیابی به:اهداف این چنین توسعه‌ای وجود داشته
باشد. نتایج آزمون اسپیرمن نشان میدهد که رابطهی معناذاری بین بغد اجماع سازی با توسعه اقتصادی- اجتماعی وجود
دارد (۰/۰۰۰- 518). این همبستگی مثبت بود» در سطح ۰/۴۵۳ و با سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار است. بدین معنا که
فرضیه اصلی: به نظر می رسد بین حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه وجود دارد.
جدول شماره. ۱۰: رابطه بین حکمرانی خوب و با توسعه اقتصادی - اجتماعی
با توجه به اینکه در تحقیق حاضر اساس مطالعه برمیزان توفیق برنامه های توسعه اقتصادی - اجتماعی جمهوری اسلامی
پران طی چهار دهه گذشته در رسیدن به اهداف مشخص در این بر نامه ها بود» بنابراین » موانع توسعه اقتصادی-
اجتماعی را بر اساس متغیرهای متعددی از جمله متغیر حکمرانی خوب به عنوان یک متغیر مستقل و متغیر توفیق برنامه
های توسعه در ایران به عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار گرفت. متغیر حکمرانی خوب با سنجه های مشارکت.
حاکمیت قانون» شفافیت. مسئولیت پذیری» اجماع سازی» عدالت» کارایی و اثر بخشی و پاسخگویی با طیف ۵ قسمتی
لیکزت انذازه‌گیزی شد. همانطور که نتایج آزمون نشان می دهد بین میزان حاکم بودن حکمرانی خوب و میزان توفیق
برنامه های توسعه اقتصادی- اجتماعی از دید آزمودنیها همبستگی تقریبا قوی وجود دارد. بر اساس نتایج آزمون با فرض
ثابت نگه داشتن تأثیر سایر متغیرها» ۰,۵۹۹ واحد از تغییرات مربوط به توسعه اقتصادی- اجتماعی توسط حکمرانی خوب
تبیین می شود و بقیه به سایر عوامل مربوط است. با توجه به نتایج آزمون فرضیه اصلی تحقیق تأیید می
در مرحله اول فرایند کدگذاری مبتنی بر روششناسی نظریه زمینهای! . کدگذاری باز؟ انجام شد که بر اساس آن» گزاره-
های خام مصاحبه, به مفاهیم تبدیل شدند. در مرحله دوم تحلیل داده‌ها کدگذاری محوری انجام شد که علاوه بر حذف
مفاهیم غیرمرتبط مفاهیم نزدیک به یکدیگر در قالب مقوله های جدید دسته‌بندی شدند . در سوال اصلی تحقیق ما به دنبال
تبیین نظری موانع توسعه اقتصادی - اجتماعی بر اساس برنامه‌های ۵ ساله با دیدگاه جامعه‌شناختی, می‌باشیم. بر این
اساس مدل نهایی ما در این پژوهش که پاسخ به سوال اصلی میباشد. در جدول شماره ۱۱ ارائه شده است. بر اساس
مقوله‌های مرتبط با شرایط علی در بر گیرنده پاسخگویی . حاکمیت قانون اجماع عمومی» شفافیت ,کارایی و
مقوله‌های مرتبط با شرایط زمینهای عبارتند از :فعالیت بخش خصوصی, استقلال مردم و رسانه ها » نقش دولت, اشتراک
دولت و مردم» ظرفیت سیاسی و سازمانی دولت . دولت و تأمین رفاه و بسترسازی دولت
مقوله مداخله گر در بر گیرنده تخصص, نخبه گرایی» نوآوّزی است .
مقوله پدیده( هسته) : این مقوله در بر گیرنده دولت آینده فروش,رانت بیشتر از محل نفتتولید نفت و مشروط کردن
آینده کشور وابستگی تولید به درآمدهای نفتی» اقتصاد نفتی» شکل‌گیری فعالیتهای انگلی» تسخیر دولت و کنترل منابع
مقوله مرتبط با بعد تعاملی- فرایندی بیانگر آن دسته از تعامل‌ها و کنش‌هایی است که کنشگران در قبال آن شرایط از
خود بروز داده‌اند. و عبارتند از : اعتماد اجتماعی,انسجام اجتماغعی حمایت اجتماعی,مشارکت اجتماعی
مقوله پیامدها بیانگر این است که استراتژی‌های به کار گرفته شده در مواجهه با موانع توسعه اقتصادی - اجتماعی بر
اساس برنامه‌های ۵ ساله توسعه میتواند پیاقدهایی نیز در پی داشته باشد. در.پژوهش حاضر, پیامدها شامل رفاه گرایانه
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
(( رک )عرش معرمي دلوهس رم دصر کممم رویط (کبیع کم جیم) کی وحم
جدول شماره ۱۱:مقوله‌ها و مفاهیم استخراج شده از محور موانع توسعه اقتصادی - اجتماعی بر اساس برنامه‌های
نظام برنامه‌ریزی برآمده از مبانی نظری و فضای فکری در بستری از شرایط اقتصادی, سیاسی, اجتماعی و فرهنگی است
در برنامه‌ریزی برای توسعه کشور آنچه اهمیت دارد این است که سیاستهای برنامه‌ها در راستای قانون اساسی و در یک
سند چشم انداز بوده و در درون برنامه‌ها نیز سیاستها تا جای ممکن در یک جهت با ثبات و با حداقل نوسان پیش
روند چرا که در یک دوره پنج ساله مشاهده نتایج مثبت و روند قابل دستیابی نیست و چنانچه در هر برنامه سیاستها
چرخش و نوسان اساسی داشته باشند و بر زیربنای یکدیگر استوار نباشند به نقطه مطلوب نخواهد رسیده همچنین
ضروری است که سیاستهای اتخاذ شده بر مبنای مقتضیات اجتماعی, اقتصادی, فرهنگی و منطبق با وضعیت اجتماعی
ایران» با نگاه جهانی و بینالمللی باشد .حکمرانی خوب یکی از مهمترین متغیرهای تبیین کننده‌ی سطح توسعه و رفاه
جوامع در سطوح گوناگون بوده و مورد توجه خاص سیاستگذاران و.برنامه‌ریزان بوده است. الگوی حکمرانی خوب با
توجه به ویژگیها و شاخصهای آن که بر مشارکت. حاکمیت قانون» شفافیت, مسئولیت پذیری» اجماع سازی» عدالت و
انصاف, کارایی و اثربخشی و پاسخگویی.تأکید دارد:عزصه جدیدی در نوعسیاست‌گذاری, ماهیت دولت و همچنین کنش
نیروهای اجتماعی خواهد گشود که در آن توسعه اقتصادی- اجتماغی بر پایه سازماندهی و مدیریت کیفی و کارآمد دولت
پژوهش حاضر به منظور بررسی حکمرانی خوب بر"توسعه اقتصادی"- اجتماعی با تأکید بر برنامه های ۵ ساله توسعه
اول تا ششم در بین دانشجویان دوره دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال به روش ترکیبی اکتشافی انجام گرفته
است. نتایج بخش کمی این پژوهشانشان داد که در سطح اطمینان 74۵ بین متغیرهای مشارکت., حاکمیت قانون, شفافیت.
» اجماع سازی» عدالت و انصاف» کارایی و اثربخشی » پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری با توسعه اقتصادی - اجتماعی رابطه
معناداری وجود داشته است. در تببین فرضیه"اتحقیق میتوان گفت که هر قدر در جامعه حکمرانی خوب اعمال شود
توسعه اقتصادی - اجتماعی بیشتر تحقق خواهد ایافت.ایافته های کمی و کیفی تحقیق حاضر بر اساس شاخصهای
حکمرانی خوب نیز نشان دهنده همبستگی بالا میان این شاخصها و توسعه اقتصادی اجتماعی است .
مشارکت در حکمرانی خوب به این معنی است که تمام مردان و زنان جامعه در تصمیم گیریها حق اظهار نظر داشته
باشند و این امر از طریق نهادهای واسط برگزیده آنها و یا به صورت مستفیم تحقق می یابد. مولفه های حکمرانی خوب
بایکدیگر در ارتباطند و بر هم اثرگذار هستند . بنابراین مولفه‌هایی همچون شفافیت و پاسخگویی و حاکمیت قانون
بیشترین همبستگی را با مشارکت نشان داده اند. بر اساس يیافته های تحقیق بین میزان مشارکت مردم با دولت و برنامه
های او و میزان توفیق وی درتوسعه اقتصادی - اجتماعی همبستگی بالایی وجود دارد. این نتیجه تحقیق با نتیجه تحقیق
ایتی و خسووری (۱۳۸۹) ی حاجی پوسنقی ی طالیی ( 2۱۳۹۶ هجسر اس
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
(( رک ) عرش عم دلوهس ص رم دصر رمرم کمويوط (کپي) کم )کم موم
حاکمیت قانون به این معناست که تا چه میزان قوانین در یک جامعه واقعی‌اند و میتوان به اجرای آنها اطمینان داشت.
در این شاخص به ویژه اجرای قراردادها اثربخشی و قابلیت پیش‌بینی عملکرد محاکم قضایی, مدنظر است. نتایج تحقیق
کمی و کیفی مطالعه حاکی از اهمیت و اثر گذاری شاخص حاکمیت قانون در توسعه اقتصادی اجتماعی است. در قسمت
کیفی تحیق حاضر نتایج نشان داد که حاکمیت قانون و حقوق مساوی کلیه شهروندان به عنوان شرایط مداخله‌گر و اجماع
عمومی منجر به مشارکت می شود که پیامدهای چنین کنش‌ها و واکنش‌هایی رفاه گرایانه» امنیت اجتماعی, عدالت
اجتماعی و آموزش همگانی است. یافته‌های اين پژوهش با یافته‌های پژوهش نیکو نسبتی (۱۳۹۱) و علیدو بوکاری
شفافیت به عنوان یکی از مولفه های حکمرانی خوب به معنای اتخاذ تصمیمات واجرای آنها مطابق با قوانین ومقررات
است. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که هر قدر شفافیت دولت بیشتر باشد به همان اندازه توفیق وی در برنامه های توسعه
اقتصادی- اجتماعی بیشتر است. در حکمرانی خوب صاحبان اصلی قدرت مردم هستندو به جای پرداختن به کارآمدی و
توانمندی دولت از طریق حجم و اندازه آن به نوع رابطه مردم و حکومت توجه میشود و رابطه نادرست شهروندان و
حکومت کنندگان را از دلایل عدم توسعه اقتصادی میدانند. پاسخگویی دولت به شهروندان, نبودن فساد. اقدام به اصول
مردم‌سالاری» اعتماد عمومی» حق انتخاب و به حداکثر رساندن بهزیستی عمومی از ویژگیهای اصلی حکمرانی خوب به
شمار می‌رود. نتیجه تحقیق حاضر با تحقیق طاهری و ارسطا(۱۳۹۵) و ابراهیم پور و زاهدی (۱۳۹۱) و کافمن و همکاران
بسته به تنوع دیدگاه های موجود در یک جامعه بازیگران گوناگونی"هم در آن وجود خواهند داشت؛ پس» حکمرانی
خوب باید منافع و سلایق مختلف را به سمت اجماعی گسترده هدایت کند که بهترین و بیشترین منفعت را برای تمام
اجتماع درپی دارد. این امر مستلزم این است که نسبت به ضروریات توسعه انسانی پایدار و چگونگی دستیابی به اهداف
چنین توسعه ای چشم اندازی بلندمدت و وسیع وجود داشته باشد. این مهم نیز تنها از طریق فهم و درک مفاهیم تاریخی.
فرهنگی, اجتماعی جامعه قابل دستیابی است. نتایج بخش کیفی پژوهش نشان داد که » شرایط علی این پژوهش شفافیت.
اثربخشی و کارایی شناسایی شدند. پدیده "محوری اجماع عمومی؛ که در:زمینه پاسخگویی و مسئولیت پذیری پدید آمده
است. نتایج تحقیق کمی نیز نشان دادند که بین اجماع سازی و توسعه اقتصادی- اجتماعی همبستگی بالا وجود دارد. اين
نتایج با یافته های تحقیق صفریان(۱۳۹۶) و مرادی و همکاران (۱۳۹۶) همسو می باشد.
در حکمرانی خوب همه افراد باید از فرصت های برابر برخوردار باشند. رفاه یک جامعه به تضمین این امر وابسته است
که تمام اعضای آن احساس کنند در آن جامعه ذی نفع هستند. برای تحقق این امر همه گروه های آسیب پذیر برای
افزایش توانمندی های خود باید از حمایتهای لازم برخوردار باشند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که عدالت و انصاف به
عنوان یک شاخص حکمرانی خوب همبستگی زیادی با توفیق دولت در توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد و نتایج تحقیق
با نتایج تحقیق ابراهیم پور و زاهدی (۱۳۹۱) و صفایی پور و دیگران( ۱۳۹۲) همسو می باشد.
در اثر بخشی و کارآمدی دولت توجه به کیفیت خدمات عمومی» کیفیت بوروکراسی» صلاحیت حکمرانان شهری و
میزان استقلال خدمات شهری از فشارهای سیاسی مدنظر است . بدون شک یکی از مولفه های تأثیر گذار بر توسعه
اقتصادی - اجتماعی کیفیت خدمات رسانی دولت و اثر گذاری آن بر رفاه اجتماعی و در نتیجه توسعه پایدار می باشد. در
تحقیق حاضر نیز بین شاخص اثر بخشی دولت و توسعه اقتصادی اجتماعی همبستگی زیادی نشان داده شده است. به اين
معنا که هر قدر خدمات ارائه شده توسط دولت. کیفیت بوروکراسی » صلاحیت مسئولان شهری بیشتر باشد دولت گام
موثر تری در راه توسعه برداشته است. نتیجه تحقیق به نتیجه پژوهش صفریان و همکاران (۱۳۹۸)» شاه آبادی و پورجان
پاسخگویی و مسئولیت پذیری از یک سو به میزان و درجه توانایی شهروندان یک کشور در تعیین و انتخاب دولت
خود است و از طرف دیگر نمایانگر میزان آزادی بیان؛ آزادی احزاب و تشکل‌ها و اجتماعات و آزادی رسانه‌های جمعی
است. در تحقیق حاضر این شاخص همبستگی قابل توجهی با توسعه اقتصادی- اجتماعی نشان داده است . براین اساس
هرچه مردم نقش موثرتری در تعیین زمامداران و هیأت حاکمه داشته باشند» حضور و نقش احزاب و تشکل‌ها و انجمنها
و نظایر آنها در جامعه بیشتر باشد و رسانه‌های جمعی استقلال داشته باشند و افرادی که زمامدار جامعه هستند و قدرت را
در جامعه در اختیار دارند» پاسخگوی اعمال خود باشند. و افراد مختلف بتوانند آزادانه فعالیت و نظر خود را بیان کنند»
نشاندهنده وضعیت بهتری از حکمرانی خوب و درنتیجه توسعه اقتصادی اجتماعی بیشتر تحقق می یاد. نتایج مربوط به
این شاخص با داده های تحقیق (پاداش زیوه و خداپناه,۱۳۹۴).و ,مرا و همکاران (۱۳۹۶) همسو می باشد .
با توجه به نتایج بخش کمی که حاکی از ارتباط معنادار میان شاخصهای خحکمرانی خوب (مشارکت, حاکمیت قانون»
شفافیت» مسئولیت پذیری» اجماع سازی» عدالت و انصاف, کارایی او اثربخشی و پاسخگویی) و توسعه اقتصادی -
اجتماعی و کیفی که حضور اين شاخصها (پاسخگویی».حاکمیت قانون, اجماع عمومی» شفافیت » کارایی و اثربخشی,
حقوق مساوی, مسئولیت پذیری و مشارکت به عنوان مقوله‌های علی, اقتصاد تک محصولی به عنوان مقوله محوری,
فعالیت بخش خصوصی, استقلال مردم و رسانه‌ها نقش دولت»ااشتراک دولت و مردم» ظرفیت سیاسی و سازمانی دولت.
دولت و تأمین رفاه و بسترسازی دولت به عنوان مقوله‌های زمینهای» تخصص, نخبه گرایی و نوآوری به عنوان مقوله‌های
مداخله‌گر اعتماد اجتماعی, انسجام اجتماعی » حمایت اجتماعی و مشارکت اجتماعی به عنوان مقوله راهبرد نظریه زمینه-
ای)» حاکمیت قانون و حقوق مساوی به غنوان مقوله‌های مداخله‌گر و مشارکت به عنوان مقوله راهبرد نظریه زمینهای) را
۰ فراهم نمودن ظرفیت لازم برای بیان اعتراض و افزایش درجه پاسخگویی در قبال خواسته‌های عموم
۰ تقویت آزادی بیان» استقلال رسانهه ها و آزادی فعالیت احزاب به معنای واقعی و حزبی شدن انتخابات .
۰ تفویت حاکمیت قانون و ظابطه به جای رابطه » این امر مستلزم همکاری سه قوه در قانون گذاری» اجرای
۰ ارزیابی کیفیت تدوین و اجرای خط مشی‌های عمومی و دولتیاستقلال خدمات شهری و میزان اعتبار تعهدی
که دولت در برابر این سیاستها بایدبه طور مستمرارزیابی و نقائص اصلاح گردد.
۰ ضرورت دارد دولت برای اعمال شفافیت سیاستهای فساد زا را از بین ببرد» ساختار اقتصاد را آزاد بنا نهد و
برای باور داشتن شفافیت. سرمایه اجتماعی خود را ارتقا بخشیده و اعتماد افکار عمومی را با خود همراه سازد
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
((۱ زک ) و عروط معومي لهس ص رم دصر گر سم کموپ ور (کبي وبا کم )کم موم
۰ ایجاد کمیته های پیگیری عدالت, حاکم سازی شایستگی و ضوابط به جای روابط در
قرار دادن طبقات محروم به ویژه زنان سرپرست خانوار و مناطق محروم که از تبعیض رنج می برند.
۰ قبل از تصویب قوانین» پیش‌نویس آن در اختیار عموم, اساتید» حقوق‌دانان؛ قضات قرار گیرد و در زمینه قابل
اجرا بودن قوانین» اقدامات فرهنگی و اطلاع رسانی کافی و مناسب صورت گیرد. ۰
زمینه مشارکت فعال سازمانهای غیر دولتی برای پیشگیری از ایجاد گروهها و باندهای غیر رسمی قدرتمند و
در پایان دولت باید اولویت سیاستگذاری خود را بر بهبود شاخصهای حکمرانی خوب قرار دهد. زیرا بهبود
این شاخص ها در جامعه علاوه بر اینکه به طور مستقیم استاندارد زندگی شهروندان را بالاا می برد» به صورت غیر
مستقیع او از طزیق اثرگذاری بر تعاملات اجتماعی» اقتسنادی و سباسی بر ارتقا توسعه جامعه مور خواهد: بود. پیشنهاد
برای محققان بعدی: نقد و بررسی تحقیق حاضر و استفاده از آن به عنوان پیش زمینهای برای تحقیقات بیشتر و عمیق‌تر در
امینی» علی اکبر او خسروی, محمدعلی.( ۱۳۸۹) . بررسی عملکرد شهرداری در چارچوب حکمرانی خوب شهری .
ابراهیم پور» حبیب و شمس‌السادات زاهدی. (۱۳۹۱). حکمرانی مبتنی بر پایداری(با تأکید بر حفاظت محیطی). چاپ
برادران شرکا و ملک الساداتی. (۱۳۸۷) .تأثیر حکمرانی خوب (براساس شاخصهای بانک جهانی) بر رشد اقتصادی
جغتایی,فائزه و همکاران. (۱۳۹۵). ابعاد و مولفه های توسعه اجتماعی در برنامه های توسعه, فصلنامه علمی-پژوهشی
حاجی یوسفی » امیر محمد. طالبی» محمد علی. (۱۳۹۵). موانع مشارکت در چالش میان فرهنگ و حکمرانی خوب از
دید مدیران ارشد دولت ج.ا.ایران. پژوهشنامه علوم سیاسی » ۱(۱۲): ۴۰-۷.
رزمی» محمدجواد» صدیقی» سمیه و سمانه رضاییان ,(۱۳۹۴). الزامات تحقق حکمرانی خوب برای دستیابی به توسعه
انسانی» دو فصلنامه علمی - تخصصی پژوهشهای اقتصاد توسعه .و برنامه ریزی» سال چهارم» شماره دوم.
شیرزادی» رضا و الهام سخایی .(۱۳۹۰). رابطه حکمرانی با شاخص های توسعه اقتصادی - اجتماعی کشورهای
برگزیدهمجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال نهم» شماره ۲: ۷۵-۵۳
شاه آبادی» ابوالفضل و عبداله پورجان .(۱۳۹۰). جهانی "شدن و برنامه اتوسعه در ایران (۱۳۹۰-۱۳۶۸)» فصلنامه مطالعات
شاه آبادی» ابوالفضل و عبداله پورجان .(۱۳۹۱). رابطه حکمرانی با شاخصهای توسعه اقتصادی - اجتماعی کشورهای
برگزیده» مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال نهم» شماره ۲: ۷۵-۵۳
شقاقی شهری» وحید .(۱۳۹۶). ارزیابی برنامه های پنج ساله توسعه کشور از منظر تحقق اهداف اقتصادی سند چشم
شریف کریمی» محمد و همکاران .(۱۳۹۶). بررسی ارتباط و تأثیر شاخصهای حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی در
ایران؛ با رویکرد تصحیح خطای برداری» دو فصلنامه جامعه شناسی اقتضاد و توسعه سال ششم» شماره ۳ ۰۱۲۷-۱۵۵
صفریان» روح ال و سید جواد امام جمعه زاده .(۱۳۹۶). الگوی حکمرانی خوب؛ سرمایه‌ی اجتماعی و توسعه‌ی همه
جانبه, فصلنامه دولت پژوهی, مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی, سال سوم شماره ۱۲.
صفریانروح ال شهرام نیا امیر مسعود. مسعودنیا حسین و سید جواد امام جمعه زاده ,(۱۳۹۸). الگوی حکمرانی
خوب و توسعه ی اقتصادی در ایران و ترکیه (۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷)» فصلنامه فصلنامه رهیافت های سیاسی و بین المللی» دوره
طاهری» محسن. ارسطا محمد جواد . (۱۳۹۵). بررسی تطبیقی مبانی اصل شفافیت از دیدگاه اسلام و نظریه حکمرانی
خوب . مجله پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب. ۳(۳): ۱-۲۷
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
عیسی‌زاده» سعید و احمدزاده» اکبر .(۱۳۸۸). بررسی اثر عوامل نهادی بر رشد اقتصادی با تأکید بر نهادهای حاکمیتی
(مطالعه موردی بین کشوری برای دوره ۲۰۰۵-۱۹۹۶ ). پژوهشهای اقتصادی ایران؛ ۱۳ (۴): ۲۸-۱
غفاری» غلامرضا و امیدی» رضا. ( ۱۳۸۸ )» کیفیت زندگی, شاخص توسعه اجتماعی» تهران: نشر شیرازه.
فوزی» یحبی (۱۳۹۵)» تحول دولتها و عملکرد اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران » جستارهای سیاسی معاصر
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی, د سال هفتم» شماره سوم: ۲۷-۵۸
قاضی طباطبایی» محمود و همکاران .(۱۳۹۰)» ارزیابی الگوی نظری حکمرانی خوب در تبیین وضعیت توسعه انسانی,
کریمی» محمد شریف و همکاران .(۱۳۹۶)» بررسی ارتباط و تأثیر شاخصهای حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی در
ایران؛ با رویکرد تصحیح خطای برداری» دو فصلناهه جاهعه‌شناسی اقتصادی و توسعه, سال ششم» شماره سوم: ۱۲۷-
کمیجانی» اکبر و پروانه سلاطین .(۱۳۸۷)» اثیر حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی درگروه کشورهای منتخب 0860 و
مرادی» مهدی و علی سلمانپور .(۱۳۹۶)» تاثیر حکمرانی خوب بر توزیع درآمک در کشورهای منتخب: عضو سازمات
میره بیکی» سید وحید .(۱۳۹۴)» بررسی تطبیقی رابطه رانتیریسم و الگوی حکمرانی خوب: مطالعه شش کشور ایران»
کویت» آذربایجان, اندونزی» مالزی و ترکیه فصلنامه علوم اجتماعی, سال۲۵. شماره ۷۳.
مصطفوی,» سید محمد حسن .(۱۳۹۵)» مروری بر برنامه‌های توسعه کشور با تأکید بر برنامه ششم و مقایسه آنها با معیار
برخی شاخصهای مرتبط با اقتصاد اسلامی, همایش برنامه ششم توسعه از دیدگاه اقتصاد اسلامی.
محمدپور, احمد. (۱۳۹۲). روش تحقبق کیفی ضد روش او ۲ . تهران: جامعه‌شناسان.
نذیری» محمذ و محمدقی, تیمور ,(:۱۳۹). بزرسی تأثیر ساختارهاتی نهادی بر رشل اقتصاذی با روش آ/3/18جکذاذه‌های
نصیرخانی» پرویز .(۱۳۹۳). تأثیر حکمرانی خوب به عنوان شاخص اخلاقی بر رشد اقتصادی. فصلنامه علمی- ترویجی
نیکونسبتی, علی .(۱۳۹۱)» حکمرانی و توسعه: گذشته, حال, آینده» فصلنامه علمی و پژوهشی برنامه و بودجه. سال ۰۱۶
40 8067266 0007 0 1۳030 .(2011) .5 وق/527 6 وچ ,0000ط3/8 مک ملنزد ۷۷ 2 م۸
,31351655 200 25001087 ۵1 م70 ۳۵۹۲ ۳۵۳ بصماعماه2 حز اوا م00 ۵۶ تلم وعصز عصمعحز
106761006۲6 5000-۳0۵96 فص ععصع 60۳ ,(2015) ملععصعطک معط لوزن ۸
6 3616 عع منک آهنم5 مقصقطای صز 36۳06065 هه نفک نمنگم۸ صحمطهک -حاناگ دز
(() زک ر) وعرهط موم دوه ص رم «صر گر مریم روط رکبي وب کم جووم) کم دوم
,5067018 11 تام ,06206 ۵۲ ع[م+ 156 نطاممع فصه دمناص م6 .(2014) بط ,ص127
202-۰ :37 2/0068 ۳00 مخ دعص ماع عل عنصمصمع هه
85 ,1067610036 عنس9م۳0۵ هه ععنل لهنضمک ,ر2008) کمزص۸ ۳۰ فصه .7 مقصع۲م ۸
,6 1067610006 ۳0۵06 فص آعازمه) لهنهم5 ,ر2002) ۳۰ ,کز0ع ۳۳۵۳
6۳0/۲۵ عنطتمط0ع6 ۵۵ 06۳۵266 ۵۴ اعومصذ ۵ط1 .(ر2013) ۰ مطقلد< +6 .ظ ,۳3371893
,10661006 صز آهازمد) لهنممو5 ۶و عمط عط1 ,(2002) 82316136 1۰ 200 بل ماتعقا0 6۳0
6600 0صه کصمناهتتاعصز ۵1 ناما ی‌ناوم دععصصع00 1۵06 .(2003) موطمعد 30 عطلنه
1 ,دزک۸ طز ۲0/۲۳ع عنصمص0ع هه ععصق 0 (2017) ۷.۳ ,170 0هه ول ,110208
۸ :0۷۵۳۵۲۵ 200 6۳0۲ (2009) 1۰ 2200 7ع ما6 -مط هل ,2 نگل ط۲۳۳۵
121-۰ ,37 وک ۳00 0022206 ۵۶ لول ,کنک م۸ 170502۳26
نل۸ عم ۲زکق ۳٩ ,3/6000 2۶ 3/38000 مصعع ۸2 ع حنفهناگ ومصقط چگ ۵0ص 3/۳ ,1۳۵۵
-00 ۶ 1796 :6۳0/۲۵ ۳009۹6 هه لعاامع) مقص۳ 6665 منطعص م۹۵10 ,(ر۲۰۱۲) مفزط۸
-۱۳۵ :88 و۴ .370 و۸ ۷۵1۰ ,5010068 آهنهو5 ۶ سا و۸ 0۶ ص70 ,تمه م تصش 13162200
:(3) 110 ۲۵۰ رکنص ۳00 ۵۶ م30 بجاعاسعا0 مطاتموی فص صمناص هم ,(1993) 2۰ ,3/۵030 -
23 0۴ عقف ۸ :8076266 مصه انلمد و16 امن .(2015) 34 منونطه1 6 .۸ مناقادعا0
۰ ,(2)2 ,5000165 31/20266601 وصه کنصمدم ۳ ۵۶ م70 نمدمنامهصصاصا کطاک5 ععتطاصی
5 106761006 هز ععصقص م0 هم .(2006) ۸۷۰ م701۲ ,عطاص۲ ص۸۸ مطقطا5
م3 ۷۷۵۲۵ :106 «ماعسنطعه ۷۷ رنانطه‌اصسم۸ فصه ععصق 60 جمع0- عزاطاه)
(۷۷61) ,105 02و10 ععصق 60 ۷۷۵۳1۵۳1۵6 ۵ط ۲ ,(ع00۵1] 2019) لصقطظ 1۷۵۳1۵
مطالعه جامعه شناختی رابطه حکمرانی خوب و توسته اقتصادی - اجتماعی در ایران (با تاأکید بر برنامه‌های ۵ ساله توسعه اول تا ششم )
| در این تحقیق از دو روش تحقیق پیمایشی و نظریه زمینه ای استفاده شد. جامعه آماری تحقیق از یک سو دانشجویان و از سوی دیگر اساتید متخصص در حوزه توسعه اقتصادی- اجتماعی بودند. تعداد نمونه اساتید 10 نفر بودکه با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و با اشباع نظری انتخاب شد.. اعتبار پرسشنامه با اعتبار صوری و پایایی داده ها با استفاده از روش آزمون و آزمون مجدد و آزمون آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت. در پیمایش ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته و در مطالعه کیفی مصاحبه نیمه ساخت یافته بود. یافته های پیمایش، حاکی از وجود رابطه معنادار قوی بین مؤلفه های حکمرانی خوب (متغیرهای مشارکت ، حاکمیت قانون، شفافیت ، مسئولیت پذیری، عدالت و انصاف، پاسخگویی، کارایی و اثربخشی ،اجماع سازی ) و توسعه اقتصادی – اجتماعی است. نتایج مطالعه کیفی نشان داد که، شرایط علی پاسخگویی، حاکمیت قانون، اجماع عمومی، شفافیت ، کارایی و اثربخشی، حقوق مساوی و مسئولیت پذیری شناسایی شده و پدیده محوری اقتصاد تک محصولی که در زمینه فعالیت بخش خصوصی، استقلال مردم و رسانه ها ، نقش دولت، اشتراک دولت و مردم، ظرفیت سیاسی و سازمانی دولت، دولت و تأمین رفاه و بسترسازی دولت پدید آمده است. تخصص، نخبه گرایی و نوآوری به عنوان شرایط مداخله گر و اقتصاد تک محصولی منجر به اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، حمایت اجتماعی و مشارکت اجتماعی می شود که پیامدهای چنین کنش ها و واکنش-هایی رفاه ، امنیت اجتماعی، عدالت اجتماعی و آموزش همگانی است. |
29,533 | 515189 | رفتارهای مردم برپایه فطرت سالم شکل می
گیرد و با گسترش فضای سالم و محیطی معنوی باعث کاهش تخلف و جرم می گردد يافته های تحقیق
حاطر که به شیوه توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای نگاشته شده است حاکی از آن است که عبادت
از طریق ایجاد و تقویت خود کنترلی» حاکم سازی روح جرم ستیزی در محیط احترام به قانون و دیگر
افراد جامعه و ایجاد فضای معنوی در جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی موجب پایبندی به قوانین
واژگان کلیدی: عبادت» جرم ستیزی» نماز روزه» معنویت» قوانین اجتماعی.
۳ دانش آموخته سطح چهار فقه و اصول» جامعه المصطفی العالمیه :8021.60 0 1720121۱۹۹4
انسان» موجودی اجتماعی بوده و در زندگی خویش ناگزیر از ارتباط و تعامل با دیگران است؛
چنانکه رشد و تأمین سعادت آدمی» در گرو توسعه همه جانبه جامعه بوده» تعالی جامعه نیز در گرو
رفتارهای اجتماعی افرادی است که در آن زندگی ای کسد.ادین اسلام» بیشتر از اينکه دارای آموزه
ها فردی و اخلطاقی باشد: اراقه دهنده آموزه های اجتماعی و سیاسی است و محمولا اعذاف این
بر این اساس» بسیاری از مبانی دین اسلام ضمن تأکید بر حضور موثر در جامعه بر رویکرد و
راهکارهای خاصی عنایت دارد که به رفتارهای مطلوب در جامعه می انجامد. همان طور که می
دانیم در جامعه محیط های مختلفی مثل خانواده» مدرسه» مسجد و ... فرد را احاطه کرده اند. لذا
عبادت سبب می شود که فرد در این محیط ها رفتار اجتماعی مطلوبی از خود نشان دهد که در این
تحقیق به بررسی تاثیر عبادات بر پایبندی به قوانین اجتماغی می پردازیم.
انجام عبادت. برای فرد آرامش روانی پدید می آورد و دل مومن را امنیت می بخشده آنان که
حلاوت عبادت خالص در شب و راز گویی با خذاوند عالمیان را چشیده اند؛ پس از ادای عبادت
به سکینه و آرامشی کامل دست می یابند که این عاملی اساسی در ایجاد خود کنترلی در فرد است.
انسان وقتی به راز و نیاز پا خدا می پردازد باید هوشیار باشد چرا که قرآن می فرماید: «یا ها لین
منوا لا قربوا الصلاه و نم سکاری؛ آن گاه که مست هستید نزدیک نماز نشوید.»(نسا/2۳)
از دیدگاه صاحب المنار اقامه نماز به وجه اکمل آن این است که فرد مومن با آگاهی به عظمت
خداوند و با خشوع در مقابل خداوند نماز رابه جا آورد و این چنین نمازی باعث می شود که به
اوامر الهی تن دهد و نواهی الهی را ترک نماید.(رشید رضا ۰۱۶4۲۰ ج ۵ ص ۱۱۳)
تحریم نماز در حال مستی» یعنی افراد مست نمی‌توانند مشغول ادا فریضه نماز شوند و نماز آنها
در این حال باطل است» فلسفه آن هم روشن است» زیرا نماز گفتگوی بنده و راز و نیاز او با خدا
است و باید در نهایت هوشیاری انجام گردد و افراد مست از این مرحله دور و بیگانه‌اند(مکارم
ممکن است در اینجا کسانی سوال کنند که آیا مفهوم آیه فوق این نیست که نوشیدن مشروبات
الکلی فقط در صورتی ممنوع است که مستی تا حال نماز باقی بماند و دلیل ضمنی بر جواز آن در
سایر حالات میباشد؟! پاسخ این سوال- به خواست خدا- به طور تفصیل در تفسیر آیه ۹۰ سوره
مائده خواهد آمد اما بطور اجمال این است که اسلام برای پیاده کردن بسیاری از احکام خود. از
روش * تدریجی " استفاده کرده مثلا همین مسئله تحریم مشروبات الکلی را در چند مرحله پیاده
نموده است» نخست آن را به عنوان يک نوشیدنی نامطلوب و نقطه مقابل رزقا حسنا (نحل- ۷٩)
سپس در صورتی که مستی آن در حال نماز باشد جلوگیری کرده (آیه فوق) و بعد منافع و مضار آن
را با هم مقایسه نموده و غلبه زیانهای آن» بیان شده است (بقره- ۲۱۹) و در مرحله آخر نهی قاطع
اصولا" برای ريشه‌کن ساختن يک مفسده اجتماعی و اخلاقی که محیط به طور عمیق به آن آلوده
شده است راهی بهتر از این روش نیست که افراد.را تدریجا آماده کنند و سپس حکم نهایی اعلام
گردد» ضمنا باید توجه داشت» آیه فوق به هیچ وجه دلالت بر اجازه نوشیدن خمر ندارد بلکه تنها در
باره مستی در حال نماز سخن گفته و در مورد غیر نماز سکوت اختیار کرده تا مرحله نهایی حکم
لازمه مقبولیت و پذیرش عبادت» دوری از مستی و ناهشیاری است. نماز انسان را از فحشا و منکر
باز می دارد. با حذف گناهان فضای روح و روان انسان پاک و مصفا می گردد و اعتماد و آرامش به
نفس باز می گردد. نماز مانع ابتلا به آلودگی و گناهان است و نیز به سبکی بار گناه می انجامد. «ان
الحسنات پذهبن السیئات؛ نیکی ها بدی ها و گناهان را می زدایند و از بین می برند.»(هود/۱۱4)
آیه فوق همانند قسمتی ذیگر از آیاتقرآن تاثیز.اعمال ثيک را.دزاز.میان بردن آثار سو اعمال بد
بیان میکند» در سوره نسا آیه ۳۱ می‌خوانیم ن تجتیوا با ماسهن عنه نکفر عنم سیناتگه:"
اگر از گناهان بزرگ دوری کنید گناهان کوچک شما را می‌پوشانيم ".
و در آیه (۷ عنکبوت) می‌خوانیم و این منوا و عملوا الصالحات لکمرنّ عنم سیناتم:" کسانی
که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دارند گناهان آنان را می‌پوشانيم ".
و به این ترتیب اثر خنثی کننده گناه را در طاعات و اعمال نيک تثبیت میکند.
از نظر روانی نیز شک نیست که هر گناه و عمل زشتی» يک نوع تاریکی در روح و روان انسان ایجاد
میکند که اگر ادامه یابد اثرات آنها متراکم شده» به صورت وحشتناکی انسان را مسخ میکند.
ولی کار نيک که از انگیزه الهی سر چشمه گرفته به روح آدمی لطافتی می‌بخشد که آثار گناه را
میتواند از آن بشوید و آن تیرگیها را به روشنایی مبدل سازد.(مکارم شیرازی» ۰۱۳۸۱ ج۹» ص
از دیدگاه رشید رضا وی نتیجه عبادت را دریافت ایمان دانسته و می گوید ایمان صحیح نوری است
که با تابیدن در قلب صاحبش او را از شر تاریکی ها نجات داده و راهی برای او می گشاید کهبه
سمت حق رهنمون می سازد تا دچار باطل نشود و ایمان صحیح همچون نگهبان و بازدارنده برای
صاحبش در خطرات سقوط در هلاکت و ظلمت ها است و عاملی بازدارنده از غوطه ور شدن
انسان در خیال های باطل و گمراه کنند قلمداده می شود(رشید رضا ۱۶۲۰ ج ۲» ص ۲۹۰)
از دیدگاه آیت الله مکارم جای تردید نیست که هر گاه نماز با شرائطش انجام شود» انسان را در
عالمی از معنویت و روحانیت فرو میبرد که پیوندهای ایمانی او را با خدا چنان محکم می‌سازد که
آلودگیها و آثار گناه را از دل و جان او شستشو میدهد. نماز انسان را در برابر گناه پیمه میکند و نیز
نماز زنگار گناه را از آئینه دل می‌زداید. نماز جوانه‌های:ملکات عالی انسانی را در اعماق جان بشر
می‌رویاند» نماز اراده را قوی و قلب را پاک و روح را تطهیر میکند(مکارم شیرازی» ۰۱۳۸۱ چ۹» ص
از منظر تفسیر المنار در این آیه شریفه خصوص اقامه نماز از این حهت مورد تاکید قرار گرفته است
که رأس عبادات به شمار می رود و رشد ایمان و تغذیه آن به وسیله نماز امکان پذیر است و این آیه
بیانگر این تعلیل و بیان حکمت و فائده نماز است و اینکه اعمال حسنه از جمله عبادات و تزکیه
نفس و اصلاح نفس باعث محو شدن تاثیر اعمال سینه می گردد.(رشید رضا۰۱۶4۲۰۰ ج ۰۱۲ ص
با توجه به تفاسیر فوق اگر بتوانیم عبادت را در جامعه گسترش دهیم؛ می توانیم مانع بروز بزهکاری
گردیم یا آن ها را به میزان قابل توجه کاهش دهیم. علم ارتکاب جرم در یک خانواده» باعث آرامش
فردی که با اعتقاد کامل به عبادت و رواز و نیاز با معبود می پردازد. در نهایت به یک پارچگی
خویشتن دست می یابد وانسان در هنگام برخورد با این فرد او را آدمی هماهنگ و با نظم می یاید.
اگر اعضای خانواده با یکدیگر در مراسم عبادی شرکت نمایند» همه به وحدت درونی دست می
یابد و در بیرون با یکدیگر همگونی و هماهنگی خواهند داشت» اين امر به تقویت خود کنترلی
افراد کمک می کند تا در برابر آسیب های درونی پایدار ودر مقابله با ناملایمات روحی و روانی و
«عبادت موجبات افزایش اعتماد به نفس را فراهم می کند زیرا وقتی آدمی با خدا سخن می گوید از
او استعانت می جوید «ایاک نعبد وایاک نستعین» توان بیشتری را در خود احساس می کند که
ناشی از اتکای به خدای تعالی است و داشتن چنین اتکایی باعث افزایش اعتماد به نفس در فرد می
گردد او در این حال خود را به سان قطره ای می داند که با دریا پیوند خورده است.»(جمعی از
در محیط خانواده ای که اعضای آن عبادت را سرلوحه خویش قرار می دهند همگی از اعتماد به
نفس خوبی برخوردارند» فضای آرامی حاکم است. انان هم چون ظروف مرتبطی هستند که به
هنگام برداشتن آب از یکی از ظرف ها ظرف های دیگر جای خالی آن را پر می کنند. در چنین
محیطی» زمینه افزایش اعتماد به نفس وجود دارد و عبادت در این راه نقش مددرسانی را برعهده
دارد. انسانی که به خود شکوفایی رسیله از آرامشن بیشتری برخوردار است.
«کارل راجرز که بنیان گذار روش مشاوره غیر مستقیم است اظهار می دارد؛ دانش آموزی که از
عزت نفس بالاتری برخوردار است کمتر تن به تقلب می دهد و نظریه تعهد مکبر حکایت از آن
دارد که اگر شخص احساس بی آیزویی کند, رات تر,تن به اارتکاب جرم می سپارد.»(فرانکل»
ویکتور فرانکل که خود بنیان گذار مکتب سوم درمانی دين و مکتب معنا درمانی است در کتاب
خود که آن را «انسان در جستجوی معنا» نامیده است؛ بر این باور است که انسان آن گاه از سلامت
روانی برخوزداز است و آناگا رگا ومیل که کی اهونهگانی خودهاخساس معنا کند از
در وهله نخست عشق را عامل ایجاد چنین معنایی می داند که عشق به یک آرمان و عشق به دیگری
فرانکل در جای دیگر می گوید: آنان که دارای زندگی معنی دار بودند» افراد مقاومی بودند که خود
را تسلیم مرگ و خودکشی نمی کردند یعنی عشق به زندگی آنان؛ معنا داده بود و او رمز پایداری آنان
را در عاشق بودن آن ها می داند.(همان» صص ۰۰-۶۹)
لذا این عبادت و نیایش با خداوند موجب کاهش استرس ها می گردد و فشارهای روحی را کم می
کند زیرا آن گاه که آدمی در برابر خدای متعال می ایستد و دعا و نماز مشغول می گردد. امید به
لطف و رحمت در دل وی موج می زد و وقتی اشک ندامت از چشمان وی جاری می شود.
و دردهای خود را با خدا باز می گوید؛ انسان خود را سبک تر از قبل می یابد و به پالایش روانی می
پردازد. پس برای مثال در نماز انکار و نفی خدایان زر و زور و تزویر وجود دارد که بیان آن ها و
بازگو نمودن آن کلمات ارزشمند که آدمی بر نفس خود تلقین می کند به او آرامش می بخشد و
بهداشت روانی وی را تامین می کند و افراد فاقد استرس های روانی در خانواده و در برخورد با
دیگران فشار و دشواری کمتری را متوجه آن ها می سازند و خانواده نیز از فضایی ارام و کم استرس
برخوردار می گردد و این عاملی اساسی در ایجاد خود کنترلی در فرد است.
توجه به دیگران و کمک در رفعمشکلات آنان از موضوعاتی است که در آموزه های دینی بر آن
تاکید شده است: «انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویکمو اتقوالله لعلکم ترحمون؛ در
حقیقت مومنان با هم برادرند» پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا بترسید امید که مورد
صاحب تفسیر نمونه می نویسد: «دیگران"وقتی می‌خواهند زیاد اظهار علاقه به هم مسلکان خود
کنند از آنان به عنوان " رفیق " یاد میکنند. ولی اسلام سطح پیوند علائق دوستی مسلمین را به
قدری بالا برده که به صورت نزدیکترین پیوند دو انسان با یکدیگر آنهم پیوندی بر اساس مساوات و
برابری» مطرح میکند و آن علاقه " دو برادر " نسبت به یکدیگر است. روی این اصل مهم اسلامی
مسلمانان از هر نژاد و هر قبیله و دارای هر زبان و هر سن و سال با یکدیگر احساس عمیق برادری
میکنند. هر چند یکی در شرق جهان زندگی کند و دیگری در غرب. در مراسم حج که مسلمین از
همه نقاط جهان در آن کانون توحید جمع می‌شوند اين علاقه و پیوند و همبستگی نزديک کاملا
محسوس است و صحنه‌ای است از تحقق عینی اين قانون مهم اسلامی» به تعبیر دیگر اسلام تمام
مسلمانها را به حکم يک خانواده میداند و همه را خواهر و برادر یکدیگر خطاب کرده, نه تنها در
لفظ و در شعار که در عمل و تعهدهای متقابل نیز همه خواهر و برادرند».(مکارم شیرازی» ناصر
امام صادق (ع) به قول از پیامبر اسلام (ص) می فرمایند: «کسی که شب را به صبح برساند و به
امور مسلمانان توجهی نداشته باشد مسلمان نیست و کسی که فریاد یاری خواهی مسلمانی را
بشنود و به یاری او نشتابد. مسلمان نیست.»(کلینی» ۱۳۹۷ ج ۲ ص ۱3۳)
در روایات دیگر از امام صادق (ع) آمده است «مومنان برادر و فرزندان یک پدر و مادر هستند» هر
گاه یکی از آنها دچار درد و رنجی شود دیگران نیز به خواب نمی روند.»(همان» ص ۱3۵) «مومنان
برادر یکدیگر و همانند اعضای یک بدن هستند. اگر عضوی از آن به درد آید» دیگر اعضا نیز آن را
حس می کنند و روح آنان نیز یکی است و ارتباط روح مومن با خدا سخت تر از ارتباط شعاع
از پیامبر نیز روایت شده است: «مردم عیال خداوند هستند و محبوب ترین مردم نزد خدا کسی
است که برای مردم سودمند تر باشد و خانواده ای را خشنود می کند.»(همان» ص ۱3۳)
همانا خداوند را بندگانی است که آنان را به نعمت ویژه شازد. برای منافع بندگان پس آن نعمت ها
را از ایشان بستاند و دیگران را بدان مخصوص گرداند.(شرقاوی» ۰۱۶7۲ ج ۰۲ ص ۸۸)
«روا کردن حوایج مردم نه تنها یکی از اعمال نیک است که مردم بتوانند از انجام آن خودداری ورزد
بلکه تکلیفی واجب است و باید حتما ادا گردد زیرا ضرورت بقای جامعه و تمدن در گرو این امر
است. چون قوام دین و دنیا به چهار چیز وابسته است: دانایی که دانش خود را به کار برد و نادانی
که از آموختن سر باز نزند و بخشنده ای که درابخشش خود بخل نورزد و درویشی که آخرت
خویش را به دنیای خود نفروشد. پس اگر دانشمند دانش خود را تباه سازد. نادان به آموختن نپردازد
و اگر توانگر در بخشش خویش بخل ورزد» درویش آخرت خویش به دنیا ببازد.» (خوارزمی»؛
در حقیقت فریادرسی دادخواهان و تلاش در انجام کارهای خیر و رفع ستم از ستمدیدگان و روا
کردن نیازهای مردم از جمله صفات جوان امردان و حق جویان و نیکی کرداران است و در پیشگاه
خدا پاداشی بزرگ دراد و ترک آنها مجازاتی سخت به دنبال می آورد که از جمله «محبوب ترین
بندگان به درگاه الهی است که کار خیری را وانگذاشته جز آن که آن را قصد کرده ودر جایی گمان
فایدتی نبرده جز که به رسیدن بدان همت گماشته است.»(دشتی» ۰۱۳۸۰ خطبه ۸۲) و «در دنیا
جز برای دو کس خیری نیست» یکی آن که گناهی مرتکب شده و آن را با توبه جبران کند و دیگر آن
که در راه انجام نیکی ها شتاب کند.»(این عبد ربه» 4ج 4 ص ۷۶) پس «آن که در راه
برآوردن نیاز برادرش قدم می زند چونان کسی است که میان صفا ومروه سعی می کند»(مجلسی,
4ج ۹ ص ۳۹۷) و «هر که یک نیاز برادر مومنش را برآورده سازد» خداوند در روز
رستاخیز هزار نیاز او را برآورده کند.»(همان» ج ۶ ص ۲۲۲) هر که به فریاد برادر حسرت زده
خویش, در کارش» برسید و گرفتاری او را رفع کند ودر رساندن به نیازش مدد رساند خدا به پاس
این کرده ی او از هفتاد و دو رحمت الهی برایش بنویسد که یکی از آنها را برایش زود در دسترس
قرار می دهد تا بدان زندگی خویش را سازمان بخشد و هفتاد و یکی دیگر را برای ترس ها و
وحشت های روز رستخیز مقدر می دارد.(نراقی» ۱۳۹۰ ج ۱۲ ص ۲۳۳)
«هرکس یکی گرفتاری مومن را رفع کند» خداوند گرفتاری آخرت را از او مرتقع سازد و او از قبرش
برون آید در حالی که سپید قلب (بی گناه) است.»(همان ج ۲ ص ۲۶۳) و «آن که در راه نیاز
برادر مومنش بکوشد گویی خدا را نه هزار سال عبادت کرده و این همه مدت را روزه داشته و شب
ها را با عبادت گذرانده است.»(ری شهری ۰۱۳۹۸ ,ج "۲ آص ۵۳۷) اما اگر شخصی از اين امر
امتناع ورزد «در حالی که از جانب خود و یا از سوی دیگری بر انجام آن تواناست» خداوند در روز
رستاخیز او را محشور کند در حالی که دستهایش بر گردنش بسته است و به همین حال می ماند تا
خداوند از محاسبه خلق فارغ یابد و آنگاه به حساب اوپردازد.»)(مجلسی» ۰۱4۰۶ ج ۰۷۶ ص
۷) و چون «مومنی نیست که با وجود داشتن توانایی برای پاری برادرش او را بی یاور گذارد مگر
آنکه خداوند در دنیا و آخرت خوار وبی پارش: گذارد.»(همان, ج ۷۶ ص ۲۸۷) و هر مرد
مسلمانی که مرد مسلمانی برای حاجتی نزد او آمد او می توانست نیازش را برطرف سازد و اما
چنین نکرد» خداوند در روز قیامت به سختی او را سرزنش می کند و به او می فرماید: «برادر تو
برای نیازی پیش تو آمد و من برآورده ساختن نیازش را در دست.تو قرار داده بودم اما تو از روا
ساختن نیازش خودداری ورزیدی و گرفتن پاداش این کار کناره گرفتی؟ به عزت خودم سوگند. به
تو در روا ساختن نیاز نمی نگرم چه معذب بوده باشی و چه آمرزیده.»(همان, ج ۰۷۵ ص ۱۷۶)
از طرفی .بر اسان ااست که خرگ شخصا به کار خیر از دادریسی «ادتخواهان و روا سااخقی از
نیازمندان اقدام کند واین وظیفه در مورد یک زمام دار از ویژگی خاصی برخوردار می شود. او نباید
تنها به کار کارمندان و کارگزارانش اکتفا ورزد. چون هر گاه انسان در جایگاه بزرگی قرار می گیرد»
مواضع و دیدگاه هایش سرمش دیگران قلمداد می شود. بدین ترتیب او از یک سو به عنوان یک فرد
به پاداش می رسد و از سوی دیگر به عنوان یک مسوول به نمونه ای در کار خیر مبدل می گردد.
رهبر و زمام دار مسلمانان باید این گونه باشد... علی (ع) در جنگ و صلح عادت کرده بود دست
کسی را که روبرویش يا کمی آن طرف تر بر زمین می افتد بگیرد و بر او هجوم نبرد. شعار او این
بود: نیکی کن چنان که دوست داری مردم به تو نیکی کنند و هر که گمان خیر برد گمان او راست
در آورد؛ اما دادرسی ستمدیدگان و مدارا با ضعفا و دلیر مردی و مهرورزی در حق مهرجویان» تمام
این خصایص»؛ فتوت علی (ع) و اخلاق آن بزرگوار بود. او چنان این صفات را در خود جمع کرده
بود و این صفات چنان با وی درهم آمیخته بود که آنها را باید خوی و خصلت آن حضرت و نه
خصلت پذیری و سرشت او ونه به خود بستن این صفات قلمداد کرد.(مدرسی,» ۰۱۳۸۱ ص ۱3۷)
بر آساس دیدگاه اسلام هر مسلمانی همواره پاید دغدغه هاق سایر انسان ها را داشته و نسبت به
هدایت و ارشاد آنان احساس وظیفه نماید. اين توصیه مخصوص هم کیشان و هم مسلکان نیست.
هر جایی که ظلمی را مشاهده کرد باید درحد توان خود در برابر آن بایستد و هرگز کوتاه نیاید. از
سفارش های امیرمومنان به فرزندانش در سالک آخراتللر شریفشان این است که «کونا للظالم
خصم و للمظلوم عونا؛ با ستمکار در پیکار باشید و ستمدیده را یاز) مسلمانان هرگز نباید در برابر
زشتی ها و حق کشی ها هر چند نسبت به غیر مسلمانان باشد» آرام نشیند.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «الخلق کلهم:عیال فاحب,التخلی آلیاآلله احسن الناس الی عیاله:
مردمان همگی, عیال خداوند هستند پس محبوب ترین افراد در نزد خداوند نیکوترینشان نسبت به
در سخن دیگر اوج خرد و خرد ورزی را پس از دین داری» «مهربانی و محبت و خیرخواهی نسبت
به همه انسان ها اعم از خوب و بد معرفی کرده»(نوری» ۸ج ۲۳.ص 5۷) این جملات
نشانگر اهمیت خدمت به مردم دز آموزه های دینی است.
اهتمام به امور خلق به طور عام؛ تلاش به امور مسلمانان و دغدغه خطر جامعه اسلامی را داشتن
همواره مورد تاکید دین و بزرگان بوده «برادری که خود را با برادرش برابر نیابد و درغم و شادی او
شریک نباشند و در رتق و فتق امور او نکوشد و صرفا در بند مسایل خویشتن باشد هر چند از نظر
نسبی برادر است اما در حقیقت بیگانه ای بیش نیست. به همین ترتیب» مسلمانی که تنها در بند
منافع ومصالح خویش بوده و دغدغه سایر مسلمانان را نداشته باشد» در حقیقت تفاوتی با
برای نمونه عباداتی مانند روزه توجه به وضع فقرا می دهد و نماز در اذکار آن؛ دعا برای دیگران
است. لذا یک مسلمان ازاین طریق به امور دیگران اهتمام می ورزد و از گناه و جرم دوری می کند.
«رفع نیازاز مسلمان و برآورده ساختن حاجت او نه تنها اجر و پاداشی بالاتر و برتر از بیست حج
که هر کدام همراه با انفاق هزاران دینار در راه خدا باشد دارد.»(کلینی» ۰۱۳۹۷ ج ۰۲ ص ۱4۵)
بلکه «از جمله محبوب ترین کارها در نزد خداوند است.»(حر عاملی؛ ۳ج ۱۹ صص ۹۳-
خوف وحزن همانند طمع و بسیاری از عناوین دیگر دو گونه است» مذموم وممدوح» مثلا طمع
ذاتا بد یا خوب نیست و بستگی به متعلق آن دارد» اگر طمع به لهو و لعب ونیرنگ و فریب یعنی به
دنیای که متاع غروراست تعلق گیرد مذموم است که:از آن.به عنوان «بخل» و «شح» یاد شده و
قران می فرماید: «ومن یوق شح نفسه فأولناک هم المفلحون» کسی که از دست بخل وشح برهد؛
به مقصود می رسد و رستگار می شود»(خشر/۹) ولی اگر اطمعبه مغفرت الهی قرب خداوند و
«لقا الله» تعلق گیرد» خوب است و قرآن کریم از آن به نیکی.یاد می کند «یدعون ربهم خوفا
وطمعا»(مکارم شیرازی» ۰۱۳۸۱ ج ۱۷:ض۳۷۶) پروژدگارشانآزا با یم و امید می خوانند. ومراد
این است که از بستر دوری می کنند. دراخالی که مشغول به:دعای پروردگارشانند. اما نه تنها از
خوف تا نا امیدی از رحمت خدا بر آنان مسلط ش ود و نه تنها به طمع رحمت تا از غضب ومکر
خدایمن باشند بلکه هم از ترس وهم به طمع» او را می خوانند و در دعای خود ادب عبودیت را
بیشتر رعایت می کنند تا دزخواست آن حوائجی که هدایت برای آدمی پدید می آورد و اين تجافی
از بسترودعا بانوافل شبانه و نماز شب» منطبق است» (طباطبایی» ۰۱۳۷۶ ج ۰۱۶ ص ۳۹۵) اندوه و
ترس هم ذاتا خوب يا بد نیست بلکه به الحاظ متعلق گاهی خوب و گاهی بداست» پس اگر غم
واندوه برای از دست دادن فطضیلیتی عقلی و کمالی باشد» فضیلت است» زیرا همین غم واندوه
زمینه را برای تدارک فضیلت از دست رفته فراهم می کند» بعض از غم هازمینه ها را از بین می برد و
مانع نفوذ آفتاب است» مثلاواژه غم از «غمام» ابر گرفته شده ابر چون جلو آفتاب ونور را می گیرد
وفضای بازرامی بنددبه آن «غمام» می گویند اندوه نیز اگر در ص حنه دل پیداشود جلو نورعلم
وانديشه را می گیرد. فضا را می بندد و انسان احساس می کند در مدار بسته زندگی می کند از این
رومغموم است» این غم از آن جهت که جلو آفتاب و حرارت را می گیرد مذموم است» ولی گاهی
ابری زمینه برای تبدیل به باران وتلطیف هواوسرسبزی مزرع ومرتع پدید می آورد برای تابش بهتر
نورو تلطیف هواچنین ابری مطلوب وامیدبخش است. اندوه از این که چرا فلان مقام به دست
نیامدابر خشکی است که هیچ سودی ندارد و فقط جلو آفتاب نور و حرارت را می گیرد. در مقابل
عده ای وقتی حق را می شناسد از گذشته متأثر واندوهگین هستند که چرا تاکنون فیضی نصیبشان
نشده اشک از چشمانشان سرازیر می شود اینها از اولیای الهی است که از بند شیطان رهای یافته
اند» چون «انماذلکم الشیطان یخوف اولیا» شیطان دوستان خود را می ترسانند.(آل عمران/ ۱۷۵)
ترس از خداوند که خوف ممدوح است ویژگی های فراوانی دارد از جمله اینکه ترسی است امید
آفرین اگر ما این پیام را در درون خود احساس کردیم که هر گونه قهری از خدا در سایه مهراو تنظیم
و تدوین می گردد. معلوم می ش ود خداوند متعال همواره به پاد مابوده؛ اگر ما بیاد خدا باشیم.
گرچه ذات اقدس خداوند تعبیرهای مشفقانه و تشویق آمیز فراوانی در قرآن کریم نسبت به ما دارد و
می فرماید: «فاذکرونی اذکرکم»(بقره/ ۱۵۲) به یاد خدا باشید تاخذابه پادشما باشد و یا در جای
دیگر فرموده است» «آذکروا نعمتی التی انعمت علیکم»(بقره/ ۴۰) نعمت مرا که به شما ارزانی
خداوند متعال در اين آیه علت عتاب ملت یهود را آغاز کرده و این عتاب در طی صدو چند آیه ادامه
دارد و در آن نعمت های را که خداوند بر بهودافاضه فرمود: و کرامت های را که نسبت به آنان
مبذول داشت و عکس العمل که یهود به صورت کفران وعصیان وعهدشکنی وتمردو لجاجت از
خود نشان داد» بر می شماردو سرتاسر این آیات پر است از عنایات ربانی والطاف الهی(طباطبایی,
۶ ج ۱ ص ۲۲۷) خداوند که قادر است همه نعمت های را که در این دنیا به انسان داده از
وی بازستاند و او را در آخرت نیز از همه نعمت های خود محروم سازد» توجه به این ویژگی بیم
فراوانی را در انسان پدید می آورد؛ از آن سو خداوند قادر است برنعمت های خود در دنیا بیفزاید
و در آخرت نیز ادمی را از نعمت های بی ش ماری وجاودان خود برخوردار سازد» توجه اين ویژگی
امید وصف ناپذیری را در انسان پدید می آورد بیم از محرومیت های احتمالی آینده و امید به آینده
بهتر» ريشه در فطرت آدمی دارند» ودوعامل نیرومند برای وادار ساختن انسان به تلاش وخودسازی
به شمار می روند» از این روقرآنکریم به لحاظ نقش تربیتی آنها در موارد فراوانی بر آنها تأکید
ورزیده است» از بررسی آیات مربوط به بیم دانسته می شود که بیم وخشیت می تواند در افراد
جامعه تحولی شگرف ایجاد کند بگونه ای که افراد جامعه بهترین خلق خداگردند و خداوند از
آنها خشنود و آنها از خدا خشنود باشند چنانچه قرآن کریم در این زمینه فرموده است: «ان الذین
آمنوا وعملوا الصالحات اولنک هم خیر البريه جزاژهم عند ربهم جنات عدن تجری من تحتها
اللأنهار خالدین فیها ابدارضی الله عنهم ورضوا عنه ذلک لمن خشی ربه»(بینه/ ۷ و ۸) کسانی که
ایمان آورده اعمال صالح کردند ایشان بهترین خلق خدایند» جز ایشان نزد پروردگارشان عبارت
است از بهشت های عدن که نهرها در زیر درختانش روان است و ایشان تا ابد در آنند در حالی که
خدا از ایشان راضی وایشان هم از خداراضی باشند این سرنوشت کسی است که از پروردگارش
در مورد مژمنان سخن از انجام اعمال صالح نیز به میان آمده که در حقیقت میوه درخت ایمان
است» اشاره به اينکه ادعای ایمان به تنهایی کافی نیست» بلکه اعمال انسان باید گواه بر ایمان او
باشد. ولی کفر به تنهایی هر چند توأم با عمل ناصالحی نیز نباشد مایه سقوط و بدبختی است.
گذشته از این کفر معمولا مبدا انواع گناهان و جنایات واعمال خلاف نیز میشود.
تعبیر " ولیک هم خیر الريه " به خوبی نشان میدهد که انسانهای مژمن و صالح العمل حتی از
فرشتگان برتر و بالاترند» چرا که آیه مطلق است و هیچ استثنایی در آن نیست» آیات دیگر قرآن نیز
گواه بر این معنی میباشد. مانند آیات سجود فرشتگان بر آدم و آیه «و لقذ کرمنا ی آدم» (اسرا-
به هر حال در اين آیه نخست از پاداش مادی و حسمانی آنها که باغهای پر نعمت بهشتی است
سخن به میان آمده و بعد از پاداش معنوی و روحانی آنان که هم خدا از آنان راضی است و هم آنان
آنها از خدا راضی‌اند چرا که هر چه خواسته اند به آنها داده و خدا از آنها راضی است چرا که هر چه
او خواسته انجام داده‌اند و اگر هم لغزشی بوده به لطفش صرفنظر کرده» چه لذتی از اين برتر و
بالاتر که احساس کند مورد قبول و رضای معبود و محبوبش واقع شده و به لقای او واصل گردیده
«ذلک لمن خشی ربه» این جمله علامت بهشتیان و آنان که به سعادت آخرت می رسندرابیان می
کند و می فرماید: علامت خیر البريه وآنهای که به جنات عدن می رسند این است که از
پروردگارشان ترس دارند کسانی که در نهان از پروردگارشان می ترسند آنان را آمرزش وپاداشی
بزرگ خواهد بود و قرآن کریم در اين رابطه فرموده است: «ن ال یخشونّ رهم بالقیب لهم
معفرو جر کبیر» (ملک | ۱۲) به تحقیق کسانی که از پروردگار خود با اینکه اوراندیده اند حساب
این احتمال در تفسیر آیه داده شده است که اشاره به ترس از خداوند در مورد معاصی پنهانی باشد
چرا که اگر انسان معصیت پنهان نکند به طریق اولی معصیت آشکار نخواهد کرد و یا این تعبیر
اشاره به مقام خلوص نیت در پرهیز از گناهان و انجام اوامر الهی میباشد» زیرا عمل پنهانی از ریا
انسان در طول زندگی خود در محیط های مختلفی قرار می گیرد. او با این محیط ها انس می گیرد
و از آن تأثیر می پذیرد. حال اگر مکمیط ناسا شیاه از تانظ بگیرد به ره نادرست کشیده
می شود اما اگر محیط معنوی و سالم باشد آن فرد فرصت بزه پیدا نمی کند.
پرهیز و دوری جستن از محیط های ناسالم خود گامی مهم در جهت حفظ دین است؛ زیرا فراهم
بودن محیط گناه باعث میل و رغبت باطنی به سمت گناه می شود. حتی اسلام برای رهایی از
محیط فاسد به مهاحرت امر فرموده است؛ اما کسانی که:امکان مهاجرت ندارند اگر دین و ایمان
خود را در محیط ناسالم حفظ کنند» ارزش زیادتری دارد.
تقویت باورهای دینی باعث ایجاد محیط اجتماعی سالم می گردد. رفتارهای مردم برپایه فطرت
سالم شکل می گیرد و با گسترش فضای سالم و محیطی معنوی باغث کاهش تخلف و جرم می
گردد. در حقیقت ایجاد روحیه مذهبی» تقویت اعتماد به نفس و توجه به کرامت انسانی» برخورد
عاطفی و با محبت» از روش هایی است که موجب اعتماد و اطمینان مردم نسبت به مدیریت امنیت
اجتماعی می گردد و هم سبب کاهش بزه در جامعه می شود.
رشید رضا معتقد است که بسیاری از مردم تنها ادعای دین داری دارند ولی به وظایف دینی
وعبادات عمل نمی کنند و می بینیم که بسیاری از مسلمین لباس دین را پوشیده اند و مرتکتب
می توان از عبارت ایشان نتیجه گرفت که علت ارتکاب معاصی از جمله جرم در جامعه عمل
نمودن به عبادات و وظایف دینی فرد مسلمان می باشد.
نمونه یک محیط سالم و معنوی» محیطی محجبه است که عفاف و پاک دامنی در آن وجود دارد.
در آیه ۵۹ سوره احزاب نیز حفظ حجاب مورد تاکید قرار گرفته است: «یا با لیف اواج و
ات و سا العومنین نیج علیهن من جلاییهن دک أذنی أن یر فلا یودین ور کان اللّعورا
رجیما) ای پیامبر» به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو جلباب ها (روسری های بلند) خود را
بر خویش فرو افکنند اين کار برای این که (از کنیزکان و آلودگان) شناخته شوند و مورد آزار قرار
نگیرند بهتر است و (اگر تا کنون خطا و کوتاهی از آن ها سرزده) خداوند همواره غفور و رحیم
مفاسد اجتماعی چون غالبا لک علتی نیست باید مبارزه با آن را از همه جوانب شروع کرد و جالب
اینکه در آیات فوق برای جلوگیری از مزاحمتهای افراد هرزه» نخست به زنان با ایمان دستور میدهد
که بهانه‌ای به دست آنها ندهند» سپس مزاحمین را با شدیدترین تهدید بر سر جای خود می‌نشاند.
و این نیز برنامه‌ای است برای هميشه و همگان هم دوست را باید اصلاح کرد و هم دشمن را با
قدرت بر سر جای خود نشانید.(مکارم شیرازی» ۰۱۳۸۱ ج:۰۷ ص ۶۳۲)
این آیه که فرمان حجاب را می دهد باتهدید مطرح نشده بلکه فلسفه حجاب را تبیین می کند زنان و
دختران اگر بخواهند ازمتلک ها تهمت ها تهاجم ها و تهدید های افراد آلوده و هرزه در امان
باشند باید خود را بپوشانند بی حجابی آفات زیر را می تواند داشته باشد:
۱-رونق گرفتن چشم چرانی و هوس بازی ۲-توسعه ی فساد و فحشا ۳- سو قصد وتجاوز به
عنف ۶-بارداری نامشروع و سقط جنین ۵-پیدایش امراض روانی و مقاربتی ٩ -خودکشی و فرار از
خانه در اثر آبروریزی ۷-بی مهری مردان چشم چران نسبت به همسران خود ۸- بالا رفتن آمار
طلاق و تضعیف روابط خانوادگی ۹- رقابت در تجملات ۱۰-ایجاد دلهره برای خانواده های
«حفظ حجاب و ترک جلوه گری ثمرات بسیاری دارد که برخی از آن ها عبارت است از آرامش
روحی» استحکام پیوند خانواده» حفظ نسل» جلوگیری از سو قصد و تجاوز پیش گیری از امراض
مقاربتی و روانی» پایین آمدن آمار طلاق» خودکشی» فرزندان نامشروع و سقط جنین» از بین رفتن
رقابت های منفی, حفظ شخصیت و انسانیت زن ونجات او از چشم ها و دل های هوس بازی که
امروز دنیای غرب و شرق را در لجن فرو برده است.»(همان» ص ۳۳۹)
غفلت موجب گمراهی می گردد و لازم است که با آن مقابله نمود یکی از بهترین راههای ترک و
دوری از غفلت عبادت و یاد خداوند می باشد از راهکارهای رفع آن می توان به تلاوت آیات قرآن
اشاره نمود به دین جهت رشید رضا از قول استاد خویش بیان می کند که تلاوت و يا شنیدن قرآن
حدقل برای یک بار بر هر شخص مسلمان واجب است که به سبب آن هنگام شنیدن شبهات درباره
دین دچار گمراهی نشود.(رشید رضا ۰۱۶۲۰ ج ۱» ص ۱۵۰)
قرآن کریم فرموده است: «یا ها لین منوا اذکروا اللّه ذکرا گثیرا و سبوه ره و أصیلا»(احزاب/
۱) ای کسانی که ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد کنید؛ و صبح و شام او را تسبیح نمایید.
از آن جا که عوامل غفلت در زندگی.مادی بسیار فراوان و تیرهای وسوسه شیاطین از هر سو به
طرف انسان پرتاب می شود برای مبارزه ی با آنان راهی جز (ذکز کثیر» نیست» ذکر کثیر به معنی
واقعی کلمه یعنی توجه با تمام وجود به خداوند متعال» نه تنها با زبان ولقلقه لسان» ذکر کثیری که
در همه ی اعمال انسان پرتوافکن باشد؛ ونور روشنای بر آنها بپاشد. به این ترتیب قرآن کریم همه
ی مژمنان را در اين موظف می کند که در همه حال به یاد خدا باشید به هنگام عبادت یاداو کنید و
حضور قلب واخلاص داشته باشید» به هنگام حضورصحنه های گناه یاداو کنید و چشم بپوشید و یا
اگر لغزش روی داد توبه کنید و به راه حق باز گردید به هنگام نعمت یاداو کنیدوشکرگزار باشید و
به هنگام بلاومصیبت یاداو کنید و صبوروشکیبا باشید» خلاصه یاد او را در هر صحنه از صحنه
های زندگی فراموش ننمائید.(مکارم شیرازی» ۰۱۳۸۱ ج ۰۱۷ ص ۳۵۱)
از دیدگاه صاحب المنار عقل انسان به تنهایی مسیر هدایت را نمی تواند طی نماید زیرا امکان دارد
دچار ضلالت شود(رشید رضا ۱۶۲۶ ج ۱» ص 1۳) به همین جهت هدایت دینی را مددی می
داند که خداوند به وسیله عبادت و ایمان برای تکمیل هدایت بشر به و دوری وی از غفلت از یاد
خدا به وی عطا نموده است.(رشید رضا ۰۱۶۲۰ ج ۰۱ ص ۲۸۸)
از جمله ویژگی های رفتاری جامعه اخلاقی مطلوب, اعراض آن از کارهای لغو و پرهیز آنها از
انجام اعمال بیهوده است» توجه به اين مشخصه در قرآن کریم بسیار مورد تأکید قرار گرفته است تا
آنجا که تصریح شده این عمل دوری از لغوو پرهیز از اعمال بیهوده مخصوص مسلمانان نیست
بلکه خوبان افراد با ایمان از اهل کتاب نیز از آن گریزانند «و [ذا سمعوا او رضوا عنه)(قصص
/۱) دوری از لغو از نشانه های اهل ذکر واهل ایمان است» خداوند متعال در قرآنکریم در اين
زمینه فرموده است: «و این هم عن اللعو رون »(مزمنون ۴۱)
صفتی را که آیه برای مومنان بیان میکند این است که:" آنها از هر گونه لغو و بیهودگی رویگردانند "
در واقع تمام حرکات و خطوط زندگی آنان هدفی را دنبال میکند» هدفی مفید و سازنده چرا که لو
به معنی کارهای بی هدف و بدون نتیجه مفید است.
در حقیقت لغو همانگونه که بعضی از مفسران بزرگ گفته‌اند هر گفتار و عملی است که فایده قابل
ملاحظه‌ای نداشته باشد و اگر می‌بینیم بعضی از مفسران آن را به باطل تفسیر کرده‌اند.
و بعضی به معنی دشنام يا مقابله دشنام به دشنام.
و بالاآخره بعضی به معنی شرک, تفسیر کرده‌اند همه اینها مصداق‌های آن مفهوم جامع و کلی است.
البته لغو تنها شامل سخنان و افعال بیهوده نمی‌شود بلکه افکار بیهوده و بی پایه‌ای که انسان را از یاد
خدا غافل و از تفکر در آنچه مفید و سازنده است به خود مشغول میدارد همه در مفهوم لغو جمع
در واقع مومنان آن چنان ساخته شده‌اند که نه تنها به اندیشه‌های باطل و سخنان بی اساس و
کارهای بیهوده دست نمی زنند؛ بلکه به تعبیر قرآن از آن " معرض " و رویگردانند.(مکارم شیرازی»
انسان مومن باید در تمام کارها و سخنان خود هدف صحیح داشته و از اعمال که عبث و بیهوده
است گریزان باشد تا عبادات وی از جمله ادای نماز و پرداخت زکات شایسته وخداپسندانه انجام
گیرد. زیرا لازمه نماز گزاردن خاشعانه و مورد قبول الهی و پرداخت رکات مالی جهت کسب
خشنودی الهی دوری از لغو و پرهیز از اعمال بیهوده است»(قرانتی» ۱۳۹۱ ج ۸» ص ۸۴-۸۳)
علامه طباطبانی در تفسیر المیزان این خصیصه را از جمله خصوصیات انسان های مژژمن در جامعه
اخلاقی مطلوب دانسته و توجه به آن را جهت حفظ آرمان های اخلاقی جامعه اسلامی و حرکت در
مسیر مطلوب اخلاقی امری ضروری می شناسد ایشان فرمود: «لغو به مفهوم هر عمل و گفتاری
است که مورد اعتنا نباشد و هیچ فایده ای که غرض عقلا بر آن تعلق گیرد نداشته باشد و بطور که
گفته اند شامل تمامی گناهان می شود»»(طباطبایی» ۰۱۳۷۶ ج ۱۵ ص ۳۳۸)
کارهای لغو در نظر دین آن اعمال مباحی باشد که صاحبش در دنیا و آخرت از آن سودی نبر دوبی
هدف و بیهوده باشد» خداوند در ستایش مژمنین فرموده از لغو و اعمال بیهوده اعراض می نمایند و
آنان نفس خود را بزرگتر از آن می دانند که به کارهای پست اشتغال ورزند» ایمان واقعی و وجود
جامعه اخلاقی مطلوب هم همین اقتضارادارد». چون سرو کار ایمان و اخلاق مطلوب نیز باساحت
عظمت و کبریای ومنبع عزت ومجداست جامعه ای که متصف به ذکر خداوند و ایمان و اخلاق
مطلوب است جزبه زندگی سعادت مندابدی و جاودانه اهتمام نمی نماید و اشتغال نمی ورزد مگر
به کارهای که حق آنهاراعظیم بداند و آنچه را که فرومایگان وجاهلان بدان تعلق واهتمام دارند
عظیم نمی شمارداز همین جاروشن می شود که وصف جامعه مطلوب اخلاقی به اعراض از لغوو
پرهیز از اعمال بیهرده کنایه است کل از والوه یا کت قوش امضای مومن این جامعه:اغمال
لغو و بیهوده از نشانه های جاهلان است که اين,اجتهاع:انسانی از معاشرت ومجالست باجاهلان
عبادات» نخستین بخش ققّه اسلامی است که مربوظ به برنامه هایی می باشد که انسان و محیطش
را از آلودگی های جسمی و روحی و اخلاق پاک می گرداند و از پلیدی ها و صفات شیطانی دور و
به خدا و صفات نیکوی الهی نزدیک می سازد و در اجتماع, روخ پاکی» تعاون؛ عدالت» اعتماد
صفا و صمیمیت و مهربانی و گذشت ایجاد می کند. نماز روزه» حج زکات» خمس» جهاد. امر
به معروف و نهی از منکر از آن جمله هستند.
نماز یک نیاز حقیقی و ضروری انسان است و به میزان ضرورتی که برای فرد و جامعه دارد. دارای
فواید و آثار نیک فردی و گروهی است و به همان نسبت که وجود آن منشا برکات و خیرات است»
فقدان آن زیان بار خواهد بود. نمازی که انسان آگاهانه و عاشقانه بگزارد در انسان سازی و جامعه
سازی نظیر ندارد؛ چنانچه آفات نماز یعنی «جهل» و «ضعف)» و «سهو» و «ریا» را به «آگاهی»»
«ایمان»» «توجه» و «اخلاص)» بدل سازیم» نمازمان موثرتر خواهد بود.
بهره وری از نماز در مسایل بهداشتی» تربیتی» اعتقادی» فکری» سیاسی» اجتماعی» اقتصادی»
مدیریت» کار دانش» فن هنر و خلاصه در کلیه شئون زندگی باید وسیله رشد و تکامل روحانی
باشد. نماز خلاصه و عصاره ی قرآن و باب ورودی برای گل گشت در گلستان آن و کوچ کردن از
هیچ به همه چیز است. تازمانی نماز سرآغاز قرآن پژوهی و شناخت جهان» انسان» سیستم
حکومت و مدیریت مبتنی بر فطرت نباشد» امت اسلامی حرکت حیات بخش خود را به سوی
نماز حقیقی موجب نجات کلی و همه جانبه است. انسان را از آفات و آسیب ها و فرجام های
ناگوار رها می سازد و باب رحمت یزدان را به رزوی آدمی می گشاید. رهایی از تنبلی فکری و ضعف
عقلی در شناخت بزرگترین حقایق هستی» رهایی از تنبلی جسمی و تن پروری و رهایی از بی
انضباطی, حواس پرتی و بی توجهی» ناسپاسی» حق پوشی و حق کشی» کبر و خودبینی» عصبیت و
نژادپرستی» نفاق و دورویی» غضب ها و شهوات. تملق و چاپلوسی» آرزوهای دور و درازن خرافه و
جهل» حرص و بخل» حسادت و خود آزاری» رذایل و خبایث اخلاقی» عذاب های دنیوی و
اخروی» بیماری های جسمی و روانی» گناه و تباهی» سختی جان کندن و ... است و تا زمانی که
آدمی در راز و نیاز با خداست و در خانه خالق هستی را می کوبد» همه درها به روی وی باز خواهد
شد و با اتصال به عالم ملکوت و نجات از زندان تن و حصار جهان مادی به اوج تعالی خواهد
بی توجهی به نماز موجب ترویج فرهنگ بیگانه خواهد شد. فرهنگ منحط غرب» فرهنگ فحشا و
منکر است و نماز است که ما را از فحشا و منکر باز می دارداو مانع نفوذ و رواج فرهنگ فاسد می
گردد. امت مسلمان و حکومت اسلامی باید برای مقابله با هجوم فرهنگی بیگانگان و حفظ
نماز از آغاز آفرینش نشان از ريشه در عمق زندگی آدمیان داشته است واین موضوع در کنار توحید و
در آیه ۶۰ سوره ابراهیم آمده است: «رب اجعلیی مقیم الصلاه و من ذرّیی ربّا و یل دعا» در
این آیه حضرت ابراهیم این است که تقاضای توفیق برای برپا داشتن نماز را دارد که بزرگترین پیوند
انسان با خدا است» نه تنها برای خودش که برای فرزندانش نیز همین تقاضا را میکند.(مکارم
حضرت ابراهیم (ع) از خداوند درخواست می نماید که لطف خود را شامل حال او نماید تا
خودش و گروهی از ذریه اش به دین تمسک جویند و نماز را برپای دارند.
ذر سایر انبیای الهی نیز نماز خواندن ایشان مورد شارت است؛ نماز خواندن یعقوب و اسحاق»
نماز شعیب» نماز موسی» نماز زکریا نماز عیسی نماز یونس» نماز حضرت مریم (ع) از اين
بر پا داشتن نماز تنها اذکار و اوراد لفظی نیست بلکه توجه قلبی و حضور دل در پیشگاه خداوندی و
تاثیر روحی و معنوی نماز در وجود انسان اهمیت دارد. لذا منظور ازاقامه نماز توسعه فرهنگ نماز
واشاعه آن در جامعه است. نماز علاوه بر عبادت اثر مهمی در کاهش جرم و جنایت و آثار پیش
گیرانه در بزهکاری دارد. نماز به طور یقین نقش مهمی در کاهش جرم در عوامل زیستی» روانی؛
اجتماعی و ... خواهد داشت. نماز در هر حال می تواند انسان را از خودخواهی» پریشانی» حرص
و طمع و جهل و ... برهاند. نماز با ایجاد آرامش قلبی در کاهش اضطراب نقش اساسی دارد. نماز
اگر آرام بخش باشد از نظر روخی و زوانی عامل پرورش روح واروان انسان خواهد بود. در واقع
ایمان به خدا و ذکر یاد او موجب آرامش دل و آسایش خاطر است.
بر اساس دیدگاه قرآن؛ کسانی که حقیقت نماز را دریابند و آنرا در زندگی خود اقامه نمایند» در می
یابند و آن را در زندگی خود اقامه نمایند» در می پابند که پیوستگی دایم و لا ینقطع با خدا انسان را
به کمال می رساند و در این جهان در هر ساعت و لحظه به فرمان او خواهد بود. «الّین هم علی
در آیه به ذکر اوصاف انسانهای شایسته پرداخته» می‌گوید: همان نمازگزارانی که نمازهای خود را
این نخستین ویژگی آنهاست که ارتباط مستمر با درگاه پروردگار متعال دارند و اين ارتباط از طریق
نماز تامین میگردد؛ نمازی که انسان را از فحشا و منکر باز میدارد» نمازی که روح و جان انسان
را پرورش میدهد و او را همواره به یاد خدا میدارد و این توجه مستمر مانع از غفلت و غرور و فرو
رفتن در دریای شهوات و اسارت در چنگال شیطان و هوای نفس میشود. بدیهی است منظور از
مداومت بر نماز این نیست که هميشه در حال نماز باشند بلکه منظور این است در اوقات معین
نماز را انجام میدهند. (مکارم شیرازی» ۰۱۳۸۱ ج ۰۲۵ ص ۳۰)
پس از جمله وظایف الهی به پا داشتن فرایض پنجگانه است که لطفی از جانب پروردگار به منظور
تعلیم و تربیت و انتظام امور زندگی است و سبب التزام به تقوا و خویشتن داری از گناهان می شود
زیرا اقامه و التزام عملی هميشه به ادای فرایض یومیه که همان اشاعه فرهنگ نماز است به حسب
طبع انسانی او را از تمایل به کارهای قبیح و زشت مانند اقدام به قتل نفس و شرک و سرقت و
تصرف مال یتیم و هر هر عمل که در نظر مردم مبتذل و پست است باز می دارد زیرا مداومت به
ادای فرایض مستلزم طهارت از خبائت و حداث و احتراز از غصب مکان و لباس هنگام ادای
فریضه بوده ووقتی افراد جامعه گناه نکنند» اجتماع نیز از این مقوله آثر پذیری خواهد داشت.
نماز نخستین عبادتی است که بر بندگان واجب شده است. خداوند متعال در آغاز سوره بقره در
توصیف متقین می فرماید: «الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصلوه(- بقره/۳)...»؛ همانان که به
«غیب یعنی به وجود خدا معاد و فرشتگان» ایمان دارند و نماز را بر پای می دارند و...»
پس از وجوب اعتقاد به مبدا و معاد و وحی و نبوت اولین موضوع مطرح و مهم «نماز» است؛ که
شامل صورت و روح است و صورت آن عبادت اعضا می باشد و روح آن عبادت قلبی است که با
آنچه پیش از آن نزد برخی وحوه ذاشته تفاوت دارد زیرا نمازی که.مورد پذیرش اسلام است و بر
مسلمانان واجب می باشد نمازی است که متشکل از اقوال و افعالی است که با تکبیر آغاز و با
تسلیم خاتمه می یابد و به بهترین شکل بیانگر احساس نیاز و حاجت به معبود است و آگاهی نفس
انسان به عظمت خداوند به گونه ای که اقامه کننده نماز و اتیان کننده آن به صورت شایسته اش که
تصور معانی الفاظی است که بیان می کند و تفقه در آن که موجب عمل می گردد.(رشید
پیامبر اسلام (ص) می فرمایند: «اوّل ما مزمن علی العباد الصلوه و آخر ما یبقی عند الموت
الصلوه و اول ما یحاسب به العبد یوم القیامه الصلوه فمن اجاب فقد سهّل ما بعده و من لم یجب
فقد اشتد ما بعده(ترمذی» ۰۱۶۱۹ ص» ۱۸۸)؛ نخستین پرستشی که بر بندگان واجب شد. نماز
است. آخرین عملی که به هنگام مردن بماند؛ نماز است پس هر کس به خوبی جواب گوید و
پاسخش را بپذیرند» در حسابرسی های پس از نمازش آسان گیرند و آن که پاسخ نیکود ندهد در
به هر حال نماز برقراری ارتباط با الله و بریدن از الهه هاست» نماز سکوی اعتلا و عروج انسان
است» نماز معیار حق جویی» شکوفایی جوانه های وجود و پیمان تسلیم است. نماز پیام مکتب»
ستون دین و قله بالندگی است. نماز درس خاک طبعی» فروتنی و بریدن از خودخواهی هاست.
نماز کلاس درس و کتاب هستی است. نماز صف آرایی در کرانه هستی و دیدن نادیدنی هاست.
نماز نیاز همیشه انسان به شکفتن است. نماز سکینه روح» آرامش خاط و ظاهروقار است. نماز
کشش عاشقان» محبوب خاشعان و مهر معبود است. نماز, منشور سفیران حق» وفای عهد رشد
یافتگان و پیام آمران به معروف ناهیان از منکر و مصلخان زمین است. نماز قربانی کردن هوی
ها زدودن زشتی ها نفی انحصار طلبی ها سد کژروی ها عامل خویش داری ها و رهبر نیکی ها
و زیبایی هاست. نماز صیقل وجود و آیینه حق است. نماز ترسیم کننده طریق فلاح و نقطه اوج
صیرورت انسان است. نماز بانگ برپایی تنظیم ارزش ها و تکریم انسانهاست. نمار چراغ هر خانه
و کاشانه» زینت هر شهر و دیار و عطر حیات است.
طبیعت نماز از آنجا که انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده یعنی اعتقاد به مبدا و معاد می
اندازد دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. انسانی که به نماز می ایستد» تکبیر می گوید.
خدا را از همه چیز برتر و بالاتر می شمارد» به یاد نعمت های او می افتد» حمد وسپاس او را می
گوید. او را به رحمانیت و رحیمیت می‌ستاید به یاد روز جزا می افتد» اعتراف به بندگی او می
کند. از او یاری می جوید» صراط مستقیم:را از او می طلبد و از راه کسانی که غضب بر آن ها شده
انسان هنگامی که آماده مقدمات نماز می شود» خود را شست و شو می دهد پاک می کند» حرام و
غصب را از خود دور می سازد و به پارگاه دوست می رود. همه این امور تاثیر بازدارنده در برابر
فحشا و منکرات دارد. منتها هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار
است» نهی از فحشا و منکر می کند گاهی نهی کلی و جامع وگاه نهی جزنی و محدود.
ممکن نیست کسی نماز بخواند و هیچ گونه اثری در او نبخشد هر چه نمازش صوری باشد هر
چند نمازگزار آلوده به گناه باشد. البته این گونه نماز تاثیرش کم است» اين گونه افراد اگر همان نماز
را نمی خواندند از این هم آلوده تر بودند. روشن تر بگوییم نهی از فحشا و منکر سلسله مراتب و
درجات زیادی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط دارای بعضی از درجات است.(مکارم
مهم ترین تاثیرات نماز در پیش گیری از جرم عبارت است از:
۱-نماز سدی در برابر گناهان آینده است چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند و نهال تقوا
را در دل پرورش می دهد و ایمان و تقوا نیرومندترین سد در برابر گناه است.
۲-نماز, غفلت زداست. بزرگترین مصیبت برای رهروان حق آن است که هدف آفرینش خود را
فراموش کنند و غرق در زندگی مادی شوند اما نماز به انسان هشدار می دهد و هدف آفرینش را به
۳-نماز خودبینی و کبر را درهم می شکند چرا که در شبانه روز هفده رکعت و در هر رکعت دوبار
پیشانی بر خاک می گذارد وخود را ذره کوچکی در برابر عظمت او می بیند بلکه صفری در برابر بی
۶ -نماز وسیله پرورش فضایل اخلاق و تکامل معنوی انسان است چرا که انسان رااز جهان محدود
ماده وچهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد و به ملکوت آسمان ها دعوت می کند» با فرشتگان هم
صدا و هم راز می سازد؛ خود زا بدون نیاز به هیچ واسطه دز برابر.خدا می بیند و با او به گفتگو
۵-نماز به اعمال انسان ارزش و روح می دهد چرا که نماز زوح اخلاص را زنده می کند زیرا نماز
مجموعه ای از نیت خالص و گفتار پاک و اعمال خالصانه» تکرار این مجموعه در شبانه روز بذر
سایر اعمال نیک را در جان انسان می پاشد وروح اخلاص را تقویت می کند.
*-نماز به ما می آموزد که شرایط صحت عمل» مکان, لباس و فرش نمازگزار است که باید از
هرگونه آلودگی پاک باشد و در آن غصب و تجاوز کم فروشی» رشوه خواری» کسب اموال حرام»
۷-تماز وسیله شستشری از گناقان و مغقرت و آمرزش آلهی است چرا که خراه تاخواه اتسان را یه
نماز باعث ایجاد آرامش روحی و بهداشت روانی می گردد و نماز آرام جان نمازگزار است. پس هر
عامل آرام بخشی قابل ستایش است و نماز یکی از بهترین عوامل آرامش آور روحی است چرا که
انسان را به بی نهایت ارتباط می دهد. در سوره عنکبوت آیه ۰۱۵ خداوند می فرماید: «و اقم الصلوه
فان الصلوه تتهی عن الفحشا و المنکر ولذکر الله اکیر؛ وتماز را بهپا دار» زیرا همان کهاتماز ترا
از کار زشت وناپسند باز می دارد و البته چون نماز ذکر خداست با عظمت تر است».
مشاهده می کنیم این آیه دو فایده بازدارندگی نماز از گناه وذکر خداوند بودنش را یادآور می شود و
خاصیت دوم را مهم تر از اولی می داند زیرا اگر تنها بازده اخلاقی می داشت و جلو بدرفتار را می
گرفت کافی نبود» چون تنها انسان به اخلاق نیاز ندارد بلکه علاوه بر آن به تربیت و آرامش روحی
هم نیازمند است و از این نظر که نماز این خاصیت را نیز ذارد» این یکی مهم تر است.
از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که فرمودند: «خدای بزرگ نماز را روح چشم من قرار داد و آن را
محبوب من قرار داد چنانکه غذا برای گرسنه محبوب یا اتشنه به آب علاقه دارد؛ گرسنه و تشنه از
آب و غذا سیر می شوند ولی من ارانماز سیر نمی شوم.»(ریآشهری» ۱۳۹۸ ج ۳+ ص ۲۹۸)
پس عبادت و نماز نیاز مبرم روح آدمی است زیرا انسان از فطرت کمال خواهی برخوردار است و
خدا نیز بر طبق برهان» کمال مطلق است و عبادت راهی به سوی کمال مطلق پیش پای انسان قرار
داده که با پیمودن آن موفق می شود. از سوی دیگر هر محدودی به بی نهایت و هر عشقی به
معشوق رهسپار است» موجب آرامش دل و جان آدمی است و این صغرای قیاس به عنوان کبرای
کلی ذکر حق آرام بخش دل است زیرا معشوق کل و کمال مطلق است و جز یاد او آرامش روحی و
در روایاتی از پیامبر گرامی آورده اند که فرمودند: «من لم تنهه صلوته عن الفحشا و المنکر لم یزدد
من الله الا بعدا؛ کسی که نمازش او را از زشتی و گناه باز ندارد» جز دوری از خدا هیچ بهره ای از
آن نبرده است.» و نیز از آن حضرت آورده اند که فرمودند: «ل" صلوه لمن لم یطع الصلوه و طاعه
الصلوه ان پنتهی عن الفحشا و المنکر. کسی که فرمانبرداری از نماز نکند نماز او درحقیقت نماز
درست و خداپسندانه ای نیست؛ و فرمانبرداری از نماز نیز آن است که نمازگزار از زشتی و گناه
به بیان دیگر پیام روایت این است که نماز هنگامی که انسان را از گناه و زشتی دور می سازد که به
آن دل دهد و پیام انسان ساز آن را بشنود و کارهایی انجام دهد که به خدا نزدیک گردد؛ اما هنگامی
که نمازگزار از گناه و زشتی دوری نجوید» نماز او دارای وصف و شرایط و اثر مورد نظر قرآن نیست
و تنها زمانی نماز او اثر بخش و مفید و انسان یاز می گردد که از نافرمانی خدا توبه کند و خویشتن
رااز اسارت هواها و هوس ها و وسوسه های شیطان نجات بخشد و این کار ممکن است و گاه نماز
انس بن مالک آورده است که جوانی از «انصار» نمازهایش را با پیامبر گرامی به جماعت می
خواند؛ اما در زندگی به گناه و زشتی نیز دست می زد» برخی جریان او را به پیامبر گرامی گزارش
کردند و پیامبر فرمود: سرانجام نماز او وی را به راه درست راه نموده و از گناه و نافرمانی خدا باز
می دارد؛ فاقل ان صلوته تنهاه پوما و نیز آورده اند که: به آن حضرت گزارش گردید که یکی از تازه
مسلمانان روزها نماز می گزارد و در همان حال شبانگاهان دست به سرقت می زند؛ پیامبر گرامی
فرمود: نماز او سرانجام وی را از گناهش باز خواهد داشت. قیل لرسول الله ان فلانا یصلی بالتهار و
از ششمین امام حضرت صادق آورده اند که فرمود: «من؛اخت آن یعلم آأقبلت صلوته ام لم تقبل
فلینظر منعته صلوته عن الفحشا و المنکر؛ فقدر ما منعته قبلت منه؛ کسی که دوست دارد بداند که
آیا نمازش پذیرفته است يا نه باید بنگرد که آن نماز او را از زشتی و گناه بازداشته است یا نه؟ به
همان اندازه ای که نمازش او را از گناه و زشتی بازداشته وبه خدا نزدیک کرده است» همان اندازه
روزه؛ عملی است عبادی که انسان برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب از
چیزهایی که روزه را باطل نماید» خودداری کند. در حدیث قدسی از پیامبر اکرم (ص) منقول است
که خداوند می فرماید: «الصوم لی و أنا اجزی به روزه برای من است و من خود پاداش آن را می
امام جعفر صادق (ع) می فرماید: «بنی الاسلام علی خمس دعائم؛ علی الصلاه والزکاه و الصوم و
الحج وولايه امیر المومنین و الائمه من ولده صلوات الله علیهم اجمعین؛ اسلام بر پنج پایه استوار
است: نماز زکات» روزه» حج و ولایت امیر المومنین و فرزندان آن حضرت. درود و صلوات خدا
بر ایشان باد - که امام هستند».(مجلسی» 4 ۱4۰ ج ۹۳ ص ۲۵۷)
برقراری خلوص و پاکی» احساس درد و رنج مستمندان, آگاهی بر فقر خود در قیامت» صبر در
سختی ها از جمله حکمت های وجوب روزه است که در روایات به آن ها اشاره شده است.
حضرت فاطمه زهرا (س) فرمود: «فرض الله الصیّام تثبیتا للاخلاص؛(همان» ص ۳۹۸) خداوند
از امام رضا (ع) نقل شده که فرمود: «علت واجب شدن روزه آن است که مردم» سخت گرسنگی را
چشیده و بر فقر در آخرت آگاه شوند. روزه دار خاشع و فروتن گردد و توجه کند که اعمالش به
حساب می آید و پاداش می گیردو نیز مقابل گرسنگی و تشنگی شکیبا شود و علاوه بر دوری از
شهوات. ثواب الهی نصیبش گردد...؛ و از سختی های مستمندان باخبر شود تا حقی را که خداوند
در اموالش قرار داده است» ادا نماید.»(حر عاقلی» ۱۶۰۳+ ج ۷ ص ۱۱۷)
امام صادق (ع) می فرماید: «اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک من الحرام و القبیح و دع المرا و
اذی الخادم و لیکن علیک وقار الصائم و لا تجعل یوم صومک کیوم فطرک؛ چون روزه گرفتی,
گوش و چشمت نیز باید از حرام و کار زشت روزه باشند و از ریا و آزار زیر دستان دور باشی و باید
وقار روزه دار در تو مشاهده شود و روزهایی را که روزه هستی مانند دیگر روزهایت نباشد».
امام خمینی (ره) می فرماید: «معنای روزه فقط خودداری و امساک از خوردن و آشامیدن نمی
باشد» از معاصی هم باید خودداری کرد. این از آداب اولیه ی روزه می باشد که برای مبتدی
هاست... شما اقلا به آداب اولیه روزه عمل نمایید و همان طور که شکم را از خوردن و آشامیدن
نگه می دارید» چشم و گوش و بان را هم از معاصی بازذارید... کینه» حسد و دیگر صفات زشت
شیطانی را از دل بیرون کنید. اگر توانستید» انقطاع الی الله حاصل کنید؛ اعمال خود را خالص و
بی ریا انجام دهید؛ از شیاطین انس و جن منقطع شوید).(خمینی» ۱۳۹۶ ص ۲۷۸)
در تمامی اعمال عبادی انسان راه شرک وجود دارد روزه تنها عبادتی است که فقط برای خدا می
تواند باشد. روزه علاوه بر اینکه از ارکان دین است» دعای فرشتگان را نیز به همراه دارد «ان الله و
کل ملانکه بالدعا صائمین؛ خداوند سبحان فرشتگانی را قرار داده که برای روزه داران دعا کند.»
همان طور که می دانیم ماه پرفضیلت رمضان فرصتی طلانی برای تزکیه نفس و معرف یافتن به
معبود هستی است که بدون شک تاثیر شگرفی بر پیشرفت فردی واجتماعی دارد. به درستی می
توان» روزه را فضّل خداوند بر امت آخرین پیامبر خود دانست. چرا که در روایتی از امام صادق (ع)
آمده است: «همانا خداوند روزه ماه مبارک رمضان را بر انبیا گذشته بدون امتشان واجب گردانید؛
ولی فضل خدا بر امت رسول الله (ص) این بود که روزه را بر پیامبر و امتش واجب نمود.»
روزه علاوه بر داشتن اثرات معنوی و روحانی فردی که در پیش گیری از جرم دارد و ذکر شد
تاثیرات قابل توجهی نیز بر پیش گیری از جرم در اجتماع دارد که به بررسی آن می پردازیم.
داشتن صبر در مواجهه با رفتار و گفتار دیگران از جمله پایه های اساسی یک رابطه اجتماعی
سازنده است. روزه از جمله اعمال عبادی است که زمینه تقویت صبر را در انسان مهیا می کند. در
جامعه ای که روزه به عنوان یک فریضه دینی مورد توجه است» همه افراد خود را موظف به خویشتن
داری و رعایت احترام آن جامعه می دانند و از هرکاری که موجب جریحه دار شدن و آزار روزه داران
می گردد پرهیز می کنند. در جامعه روزه دار» خوردن و آشامیدن و حرکات ضد اخلاقی مغایر با
رفتار دینی به شدت محکوم است وانسان های فهیم خویشتن زا از آن دور نگه می دارند.
در ماه مبارک رمضان» روزه داران تنها از خوردن امساک نمی نمایند بلکه تمامی اعضا و جوارح باید
روزه داشته باشند. مراقبت از زبان و چشم و گوش نقش زیادی در ارتباط با سالم سازی اجتماعی
دارد. روزه یک عامل کنترل کننده است که ابه عنوان پلیس درونی بر رفتار فرد نظارت داشته و امنیت
اجتماعی را در پی خواهد داشت. می توان گفت عبادات الهی خصوصا نماز و روزه» عامل مهم و
اساسی برای تقلیل گناه» از جمله کاهش جرایم و تخلفات اجتماعی است. بهترین شاهد بر اين
مدعا این است که جرایم و تخلفات در میان نمازگزاران و روزه داران در ماه مبارک رمضان به مراتب
کمتر از دیگران است. آمارها نشان می دهد که جرایمی همچون سرقت و جنایت و قتل و ضضرب و
جرح وتجاوز به عنف و فحشا و منکر در این ماه به شدت کاهش پیدا میکند.
بنابراین با آمدن رمضان» فضای جامعه فضای روحانی و معنوی می شود و عموم جامعه تحت تأثیر
قرار می گیرند. در چنین فضایی» انگیزه ها و عوامل گناه و تخلف وارتکاب جرم به شدت تقلیل
پیدا می کند؛ بنابراین» ماه رمضان و روزه» عامل تربیتی مهمی برای کاهش جرایم و تخلفات
احتماعی است. روزه سبب می شود با ایجاد تحول درونی در انسان» بسترهای ناهنجاری ها را از
وقتی از امام رضا (ع)» در مورد وجوب روزه سوال شد» امام می فرماید: «عله الصوم لعرفان مس
الجوع و العطش» علت روزه گرفتن (نشناختن) چشیدن مزه گرسنگی و تشنگی است.»(حر
در روایت دیگر امام صادق (ع) می فرماید: «انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر؛
خداوند روزه را واجب کرد تا ثروتمند وفقیر مساوی باشند.»
در حقیقت روزه درس مساوات و برابری جامعه است. با روزه گرفتن حال و روز گرسنگان جامعه به
طور ملموس برثروتمندان معلوم می شود. روزه وسیله ای است که ثروتمندان را از غفلت می رهاند
تا رنج مستمندان را به یاد آورند و به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند. روزه
حسّ هم دردی وهم سویی با قشر مستضعف را در انسان بیدار می کند. روزه دار با گرسنگی و
تشنگی موقتی خود موقعیت گرسنگان و مستمندان رابهتر درک می کند و به همین دلیل می کوشد
تا حقوق زیر دستان را ضایع نکند و از دردهای محرومان غافل نباشد.
۴-۳. ایجاد فضای معنوی در جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی
روزه» روحیه تقوا و خویشتن داری انسان را ایجاد و آن را به مرورازمان افزایش می دهد و در تربیت
روحی تک تک افراد جامعه تأثیر مستقیم؛دارد؛ زیرا بیشتر گناهان فردی و اجتماعی؛ از دو ريشه
غضب و شهوت سرچشمه می گیرند و روزه» جلوی تندی های این دو غریزه را می گیرد. لذا سبب
مسلّم است جامعه ای که بیشتر افراد آن به ویژه در ماه رمضان روزه دار هستند از فضای معنوی
ویژه ای برخوردار خواهد بود و باعث ایجاد همدلی, همگرایی اجتماعی و کاهش آسیب های
بر اساس آماری که از سوی مراجع مربوط اعلام می گردد. هر ساله با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان
میزان جرایم جسمی و جنسی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. ريشه این اصلاح اجتماعی را
باید در گرایش افراد جامعه به معنویات و سلطه معنویت بر جامعه جستجو کرد. اين راهکار بزرگ
معنوی می تواند راه گشای دیگر معضلات اجتماع اسلامی و نیز بشری قرار گیرد؛ به گونه ای که با
تبیین و گسترش صحیح مسائل دینی و روحانی» می توان به ستیز اهریمن پلیدی ها و نادرستی ها
انسان» موجودی اجتماعی بوده و در زندگی خویش ناگزیر از ارتباط و تعامل با دیگران است؛
چنانکه رشد و تأمین سعادت آدمی» در گرو توسعه همه جانبه جامعه بوده» تعالی جامعه نیز در گرو
رفتارهای اجتماعی افرادی است که در آن زندگی می کنند. دین اسلام» بیشتر از اينکه دارای آموزه
های فردی ,و:اتخحلاقی باشت: اراقه:دهنده آموژه های اجقماعی وسیاسی استدو محمولا اهتاف این
بر اين اساس» بسیاری از مبانی دين اسلام ضمن تأکید بر حضور موثر در جامعه, بر رویکرد و
راهکارهای خاصی عنایت دارد که به رفتارهای مطلوب در جامعه می انجامد. همان طور که می
دانیم در جامعه محیط های مختلفی مثل خانواده» مدرسه» مسجد و ... فرد را احاطه کرده اند. لذا
عبادت سبب می شود که فرد در این محیط ها رفتار احتماعی مطلوبی از خود نشان دهد عبادت از
طریق ایجاد و تقویت خود کنترلی» حاکم سازی روح جرم ستیزی در محیط احترام به قانون و
دیگر افراد جامعه و ایجاد فضای معنوی در جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی موجب پایبندی
قرآن کریم» ترجمه محمد علی رضایی اصفهانی و همکاران؛ قم» موسسه فرهنگی
ابن عبد ربه» شهاب الدین احمده العقد الفرید بیروت» دار الکتب العلمیه» ۱۶۰۶ ق.
ابن فارس» احمد معجم مقاییس اللغه, قم: مکتب الاعلام الاسلامی؛ ۱۶4۰۶ هق.
اسفندیاری» محمد. بعد اجتماعی اسلام» تهران»؛ صحیفه خرد» چاپ سوم» ۱۳۸۸ ش.
اصفهانی, راغب» مفردات الفاظ القرآن» دمشق: دارالقلم» بیروت: دار الشافیه» چ اول,
ترمذی» محمد بن عیسی» سنن ترمذی» قاهره» دار الحدیث. ۱۶۱۹ ق.
جمعی از نویسندگاه» مسجد» خانواده و نماز, تهران» نشر نماز ۱۳۹۰ ش.
حر عاملی» محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشريعه تحقیق ربانی
شیرازی» عبد الرحیم؛ بیروت: داراحیاالتراث العربی» چ پنجم» ۱۶۰۳ ق.
خمینی (امام)» روح الله» جهاد اکبر یا مبارزه با نفس» تهران» موسسه تنظیم و نشر آثار
خوارزمی» الموفق بن احمد. المناقب» تهران» موسسه فرهنگی سامه» ۱۳۷۵ش.
. دشتی» محمده ترجمه نهج البلاغه» قم» موسسه انتشارات منشور چ پازدهم» ۱۳۸۰
رشادتی» جعفر پیشگیری از جرم در قرآن» قم» پیام راشده» ۱۳۹۰ ش.
رشید رضا محمد؛ "تقیر القرآن الحکیم المشهور بتفسیر المنار» گرد آورنده ابراهیم
ری شهری» محمد محمدی, میزان الحکمه؛ قم» موسسه فرهنگی دارالحدیث» چاپ
طباطبایی» محمد حسین» المیزان فی تفسیر القرآن جامعه مدرسین» قم» چاپ
طبرسی» فضل بن حسن» مجمع البیان فی تفسیر القرآن» تهران؛ ناصر خسری چاپ
طبرسی» حسن بن فضل» مکارم الاخلاق» قم» شریف رضی» ۱۳۷۰ ش.
فرانکل» ویکتور» انسان در جستجوی معنا ترجمه دکتر علی اکبر معارفی» تهران؛
قرائتی» محسن,» تفسیر نور» تهران» موسسه فرهنگی درسهایی از قرآن» چاپ بیست و
. قرشی» سید علی اکبر قاموس قرآن» دار الکتب العلمیه» تهران» چاپ ششم»۱۳۷۱ ش.
کلیشن, محمداین یعقوب؛ اضبول کافی»اتهران» دار الکتب آلاسلامیه, ۱۳۹۷ ش.
مجلسی, محمد باقر بحار الانوار» موسسه الوفا» بیروت ۱۴۰۴ ق.
مدرسی» سید هادی» ویژگی اخلاقی در شخضیت امام علی (ع)» قم» محبان الحسین
مکارم شیرازی» ناصر تفسیر نمونه» دارالکتب اسلامیه» چاپ بیست و یکم» ۱۳۸۱ ش.
نراقی» احمد بن محمد مهدی, جامع السعادات؛ قم» انتشارات قائم آل محمد (ص)»
نوری» طبرسی» میرزا حسین, مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل» بیروت: مسسه آل
یعقوبی» احمد بن اسحاق» تاریخ یعقوبی؛ تهران» شرکت انتشارات علمی و فرهنگی»
| از موضوعات مهم که قرآن آن تاکید دارد عبادت می باشد و آن را به عنوان غرض خلقت انسان بیان نموده است که آثار فراوان انفرادی و اجتماعی بر آن مترتب می شود، قرآن کریم برخی از آثار اجتماعی عبادت همچون تاثیر عبادت در اصلاح زندگی اجتماعی، اخلاق اجتماعی و کاهش آسیب های زندگی اجتماعی را بیان کرده است، انجام عبادت، برای فرد آرامش روانی پدید می آورد و دل مومن را امنیت می بخشد، آنان که حلاوت عبادت خالص در شب و راز گویی با خداوند عالمیان را چشیده اند؛ پس از ادای عبادت به سکینه و آرامشی کامل دست می یابند که این عاملی اساسی در ایجاد خود کنترلی در فرد است تقویت باورهای دینی باعث ایجاد محیط اجتماعی سالم می گردد. رفتارهای مردم برپایه فطرت سالم شکل می گیرد و با گسترش فضای سالم و محیطی معنوی باعث کاهش تخلف و جرم می گردد یافته های تحقیق حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای نگاشته شده است حاکی از آن است که عبادت از طریق ایجاد و تقویت خود کنترلی، حاکم سازی روح جرم ستیزی در محیط، احترام به قانون و دیگر افراد جامعه و ایجاد فضای معنوی در جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی موجب پایبندی به قوانین اجتماعی می گردد. |
29,899 | 474360 | بنابراین پژوهش
حاضر با هدف ارائه مدل رفتار شهروندی زیست- محیطی با تأکید بر عواطف اخلاقی در صنایع تولیدی
روش پژوهش از نوع آمیخته و مبتنی بر مدل معادلات ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش شامل
کلیه کارکنان اداری و مدیران صنایع تولیدی استان مازندران بوده که تعداد آن برابر با ۱۰۹۶۲ نفر به
دست آمد که حجم نمونه با استفاده از جدول کرزجسی و مورگان تعداد.۳۷۱ نفر برآورد شد. بعد از طراحی
پرسشنامه محقق ساخته» در مجموع ۵۰۰ پرسشنامه بهصورت الکترونیکی و حضوری در بین نمونه
آماری» توزیع شد که با توجه به تعداد پرسشنامههای تکمیل شده» تعداد نمونه آماری تحقیق در پژوهش
حاضر به ۳۷۱ نفر رسید. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به کمک نرم‌افزار 93ام 510۵71 و 20 5095 انجام گردید.
نتایج نشان داد تأثیرگذاری عواطف اخلاقی و ابعاد فرعی (تربیت و رشد اخلاقی» خصلت‌های
اخلاقی» خودآگاهی اخلاقی) بر رفتار شهروندی زیست- محیطی تائید شد.
به نظر میرسد که ارتباط عواطف اخلاقی و میزان تأثیرگذاری آن بر رفتار شهروندی زیست
محیطی حائز اهمیت است و ارتباط معناداری بین آنها برقرار است و نتایج این پژوهش به بهبود ادراک از
عامل‌هایی که درگیری کارکنان در رفتازهای شهروندی زیست- محیطی را ایجاد میکنند». کمک خواهد
حفظ محیط زیست رفتار شهروندی زیست محیطی,» عواطف اخلاقی, صنایع تولیدی.
۱ گروه مدیریت» واحد علی‌آباد کتول» دانشگاه آزاد اسلامی؛ علی‌آباد کتول» ایران.
۲ استادیار» گروه مدیریت» واحد علی‌آباد کتول, دانشگاه آزاد اسلامی؛ علی‌آباد کتول» ایران. (نویسنده مسئول)
۳ استادیار» گروه مدیریت واحد علی‌آباد کتول» دانشگاه آزاد اسلامی» علی‌آباد کتول» ایران.
محیط زیست طبیعی» پناهگاه اشکال زندگی گوناگون و اکوسیستم‌ها است. چنین محیطی
حاصل میلیون‌ها سال تکامل و جهش است. انسان به محیط زیست نیاز دارد و لازم است انسان
به نتیجه عملکرد خود و تداخل با عناصر فیزیکی و بیولوژیکی در محیط زیست آگاه باشد و این
آگاهی را برای برنامه‌ریزی و مدیریت خردمندانه و به منظور حفاظت از منابع طبیعی بکار ببندد
[۱] بسیاری از تهدیدات زیست محیطی» تخریب منابع و آلوده‌سازی محیط پيامد رفتار انسانی
است. تنها تغییر در رفتار انسانی میتواند این مشکلات زیست محیطی را کاهش دهد [۲]. در
دهه‌های گذشته دانشمندان علوم اجتماعی نسبت به بسیاری از شرایط محیطی که بر رفتار انسان
اثر می‌گذارد یا معلول رفتار مردم است» حساسیت فزاینده‌ای یافته‌اند [۳]. در بررسی‌های
روانشناختی» محیط انسان را از محیط طبیعی وی جدا نمی کنند, بلکه انسان را به عنوان بسدی
غیرقابل تفکیک از شرایط محیطی مورد بررسی و پژوهش قرار میدهند [۴]. مفهوم رفتار
شهروندی سازمانی اولین بار توسط با ارگان (0۲82۳) در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی ارائه شد که
رفتار شهروندی زیست- محیطی به عنوان بخشی از رفتار شهروندی سازمانی بر رفتار فردی
کارکنان نسبت به محیط موثر است ( یل انم مس یشان دااند که واکنش‌های
حسی» روانی و اخلاقی فرد با دوران طفولیت» پرورش ذهنی و عاطفی و نیز محیط زندگی او
پیوندی منطقی و ناگسستنی برقرار میکند [۶]. رفتار شهروندی زیست- محیطی در حوزه‌هایی
چون کنترل مصرف منابع (مصرف آب» حفاظت از محیط زیست (حفاظت از جنگل)» کاهش اثر
تغییرات جوی (تغییر از مصرف سوخت‌های فسیلی به سوخت‌های جایگزین) و حمایت از
محصولات دوستدار محیط زیست دیده میشود [۷]. رفتار شهروندی زیست محیطی را میتوان
آن به عنوان رفتارهای فردی اختیاری تعریف کرد که به صراحت توسط سیستم پاداش رسمی
سازمان آن به رسمیت شناخته نشده و به تاثیرات بیشتر مدیریت زیست سازمانها کمک میکند
[1] ازگان, زقتاز شهروند- زیست مک لا ها عکوام اق اش اختیاری توسط کازکنان دز درون
سازمان که نه الزامی به انجام آن است و نه پاداشی در پی دارد و منجر به بهبود زیست محیطی
میشود. تعریف کرد [۵]. این رفتارهای فردی و اختیاری شامل انواع مختلفی از طرح‌ها مانند به
اشتراک‌گذاری دانش برای جلوگیری از آلودگی در محل کارهانشان ذاذن راه حل هایی و با هدق
قاهشی,ضایناسه تبازیده نازمان در ای ها محیط زیست:ق همکاری با گروه خبط ریسته
برای پیاده‌سازی فناوری سبز در سازمان میباشد [٩]. رفتار شهروندی زیست محیطی با توجه به
دو دلیل عمده برای مدیریت زیست محیطی مفید است. اول» با توسعه روش های پیشگیرانه
رفتارهای طرفدارانه زیست محیطی در محل کار برای کاهش آلودگی در منبع ضروریت پیدا
کرده‌اند. دوم با توجه به پیچیدگی و تنوع جنبه‌های زیست محیطی, سیستمهای مدیریت رسمی
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ات
سمکن اس استفاده از هس رفتارهای سطلوپ که می تواند اتزات زیست محیطی با حناقل برساند
امکان پذیر نباشد» بنابراین تمایل کارکنان به مشارکت در رفتارهای طرفدارانه زیست محیطی
مانند رفتار شهروندی زیست محیطی اغلب به عنوان یکی از عوامل مهم که از فعالیت مدیران
زیست محیطی پشتیبانی میکنند شناخته شده‌اند [۱۰]. رفتار شهروندی زیست- محیطی رفتاری
است که فرد در برخورد با محیط زیست از خود بروز می دهد این رفتارها ممکن است کاملا
مثبت» محیط گرایانه و مسئولانه باشد یا برعکس» کاملا منفی و مخالف محیط زیست [۱۱]
بحران محیط زیست در عصر حاضر ناشی از فقدان دانش و نیز فقدان آگاهی بشر در مدیریت
پایدار محیط زیست است. در قرن حاضر رفتارهای زیست محیطی انسان به عنوان یکی از
مهمترین و تاثیرگذارترین عوامل بر محیط زیست مورد توجه بسیاری از جامعه شناسان محیط
یکی از موّلفه‌هایی که:میتواند موجب رفتار شهروند محیطی گزدده عواطف اخلاقی استه:
مفهوم «اخلاق» قدمتش به عمر تاریخ نوع بشر میرسد و یکی از بحث انگیزترین مطالبی است
که پژوهشهای بسیاری را به خود اختصاص داده است [۱۳]. رعایت اخلاق و حفظ ارزشهای
اخلاقی به صورت یکی از مهمترین پدیده‌هایی درآمده است که در بیشتر سازمانها مورد توجه
قرار میگیرد [۱۴]. اصول اخلاقی به صوزت بخشی از سیاستهای رسمی و فرهنگ‌های غیر
رسمی سازمان سازمان درآمده است. عوّاطف اخلاقی‌اتشیی#کننده استانداردهایی هستند مینی بر
اینکه از نظر رفتار و تصمیم گیری چه چیز خوب پا بد است [1۱۵
اجتماعی بودن انسان ایجاب میکند همواره دارای کنش متقابل با همنوعان خود باشد,
کنش و رفتاری که به ناچار می‌باید در یک محیط و بستر و محیط مشترک شکل گیرد. از این رو
تک تک افراد جامعه به شکل فردی يا جمعی با محیط اطراف خود تعامل دارند اما مدتهاست
انسان با نام پیشرفت بدست تکنولوژی تعامل میان خود و طبیعت را به تعارض تبدیل کرده است.
این تعارض سبب بوجود آمدن بحرانهای زیست محیطی شده است که به آلوده شدن محیط
شهرها و افزایش انواع سرطان‌ها تخریب و نابودی منابع و ذخایر طبیعی و تغییرات اقلیمی را
موجب میگردد [۱۶]. سازمانها و صنایع تولیدی در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه که
نیازمند جهشی عمده در افزایش کارامدی می‌باشند بایستی زمینه را به گونهای فراهم سازند که
کارکنان و مدیرانشان با آسودگی خاطر تمامی تجربیات» توانائی‌ها و ظرفیتهای خود را در چهت
اعتلای اهداف سازمان خود بکار گیرند که تحقق این امر جز با شناسایی و بستر سازی اصول و
قواعد مربوط به رفتار شهروندی محیطی میسر نخواهد بود [1۱۷
عباس‌زاده و همکاران (۱۳۹۵) در مطالعه خود دریافتند که با شناسایی رفتار شهروندی
محیطی میتوان میزان تعهد کارمند به سازمان و رضایت شغلی کارکنان را بیشتر فراهم نمود و
میزان ترک خدست را کاهش داذ [۱۸]. همچنین نتایج مطالعه صالحی و همکاران (۱۳۹۱) نشان
می دهد اقدامات مدیریتی محیطی با تعهد محیطی کارکنان رابطه مثبت دارد و تی‌هد محیطی
کارکنان با رفتار شهروندی محیطی کارکنان رابطه مثبت دارد [۱۹]. گلدمن (۳0100۵) و
همگاران (۲۰۴۰) نیز در مطالعه خود گزارش کردند مقهوم شنهروتئی زیست محیطی مقضمن
رفتار است و آموزش رفتار شهروندی زیست محیطی به معنای تغییر رفتار است [۲۰]. همچنین
یو (۳30) و همکاران (۲۰۲۰) در پژوهشی با عنوان ««انش و شهروند محیطی» بیان داشتند
دانش نقشی اساسی در تأثیرگذاری بر رفتار حامی محیط زیست و به همین ترتیب در توسعه
شهروندی محیط زیست دارد. برای پرورش مهارتها ارزشها نگرش‌ها و شایستگی‌های
منسجم و کافی سه نوع دانش لازم است (۱) دانش سیستمهای زیست محیطی» (۲) دانش
مربوط به عمل و (۴) دانش اثربخشی [۲۱] در همین راستا کان (16020) و همکاران (۲۰۱۹) در
مطالعه‌ای گزارش کردند که رابطه مثبتی بین رتبه‌بندی کارکنان در رهبری اخلاقی سرپرستان و
رفتار شهروندی سازمانی محیطی وجود دارد. علاوه بر اين»؛ یک فضای روانشناختی سبز رابطه
بین رهبری اخلاقی سرپرستان و رفتار شهروندی سازمانی محیطی را واسطه قرار میدهد [ ۲۲
با توجه به نتایج مطالعات مشخص میشود که مفهوم‌سازی و اندازه‌گیری موّئر رفتار
شهروندی زیست- محیطی در صنایع تولیدی بسیار مهم است. زیرااعدم وجود یک چارچوب
متحد و اندازه‌گیری مربوطه احتمالا مانع تحقیقات آینده خواهد شد. بدون پرداختن به رفتار
شهروندی زیست- محیطی,» صنایع تولیدی نمی‌توانند اندازه‌گیری کنند که کارمندان چگونه انواع
مختلف رفتارهای محیطی را اعمال میکنند. اگر چه تحقیقات در مورد رفتار شهروندی محیطی
کم است» شواهدی از تأثیر مثبت رفتار شهروندی زیست- محیطی بر عملکرد زیست محیطی
سازمانها وجود دارد که میتواند به همه افراد جامعه در پرداختن به موضوعات زیست محیطی
مالنذ تغریب محیط زیست گرم شنن کزه زاس و تترایت [ج وضوایی یگ کند. پتأپراینبا
توجه به اهمیت رفتار شهروندی زیست- محیطی برای عملکرد شرکت. کمبود تحقیق در مورد
اینکه چگونه مدیران می‌توانند مشارکت کارکنان را در رفتار شهروندی زیست- محیطی تشویق
کنند و نیز عدم توجه کافی به رفتار شهروندی زیست- محیطی در سازمانها و صنایع تولیدی,
لا در این پژوهش به سوال خواهیم پرداخت که الگوی رفتار شهروندی زیست- محیطی با تأکید
بر عواطف اخلاقی در صنایع تولیدی (مطالعه موردی: استان مازندران) چگونه است؟
همان طور که ذکر شد پژوهش حاضر بدنبال ارائه الگوی رفتار شهروندی زیست محیطی با
تأکید بر عواطف اخلاقی در صنایع تولیدی استان مازندران میباشد. ردپای محیطی سازمانها
طی چند دهه گذشته مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. اگرچه سازمان ها به میزان قابل
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ات
توجهی در تخریب محیط زیست نقش دارند. اما آنها همچنین توانایی تقویت حفظ محیط زیست
را هم دارند [۳۱]. بسیاری از سازمانهای مبتکر طرحهای محیط زیست برای بهبود عملکرد
محیطی خود اقدام به درگیر کردن کارکنان در رفتارهای فرا محیط زیستی میکنند» در حالی که
بخشی از شرح شغلی رسمی آنها نبوده و در موفقیت سیستمهای رسمی مدیریت محیط زیست
در سازمان همکاری دارند[۱۹]. این مطالعه به دلیل وجود خلا پژوهشی و عدم وجود مطالعه‌ای
با عنوان و محتوا مشابه این پژوهش بهصورت آمیخته انجام شد و در فاز کیفی پس از مصاحبه
با خبرگان» پرسشنامه و مدل نظری تحقیق اکتشاف شد و محقق بر مبنای آن به تکمیل اجزا
مدل رفتار شهروندی زیست- محیطی با تأکید بر عواطف اخلاقی در صنایع تولیدی استان
مازندران که هر موّلفه دارای ابعاد مختلفی هستند پرداخت. مدل تحقیق» در دو بعد اصلی رفتار
شهروندی زیست- محیطی و عواطف اخلاقی طراحی شد که زیرمژّلفه‌های رفتار شهروندی
زیست- محیطی شامل سازگاری محیطی» فعالیتهای محیطی» ابتکارات زیست محیطی» کمک
زیست محیطی, حمایت محیطی و زیرموّلفه‌های عواطف اخلاقی شامل تربیت و رشد اخلاقی,
خصلت‌های اخلاقی, خودآگاهی اخلاقی بود. قابل ذگر است که اين ابعاد حاصل بررسی متون
نظری و مصاحبه با خبرگان حوزه حفظ محیط زیست بود.مدل نظری مورد نظر پژوهش بعد از
فاز کیفی و بر اساس تحلیل محتوای حاصل از مصاحبه با خبرگان تدوین و سپس در فاز کمی
پژوهش جهت تعمیم‌پذیری بیشتر تست کمی گردید و در نهایت اجزا ابعاد مدل رفتار شهروندی
زیست- محیطی با تأکید بر عواطف اخلاقی تبیین شدند که شکل زیر بیانگر ابعاد اولیه مدل
مورد نظر تحقیق است که اجزا آن در دو فاز کیفی و کمی اکتشاف» تبیین شدند:
روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع مطالعات همبستگی بود که مبتنی بر معادلات
ساختاری است و از لحاظ هدف در دسته پژوهشهای کاربردی قرار میگیرد و از نظر اجرا به
روش نمونهگیری در اين تحقیق غیر تصادفی و از نوع هدفمند در دسترس بود. در این
مرحله با ۳۰ نفر از خبرگان دانشگاهی رشتههای مدیریت دولتی و رفتار سازمانی و خبرگان
صنایع تولیدی» مصاحبه صورت گرفت. قابل ذکر است که این افراد دارای مدرک دکتری مدیریت
و حداقل ۵ سال سابقه کار اجرایی و يا حداقل ۱۵ سال سابقه کار اجرایی مرتبط با مدیریت و
تجربه کافی در حوزه رفتار شهروندی محیطی بوده و نیز در حوزه موضوع تحقیق حاضر دارای
تألیغات» مقالات و فعالیتهای پژوهشی بودهاند و خبرگی آنها پس از بررسی رزومه کاری و
تحقیقاتی آنها توسط اساتید راهنما و مشاور مورد تأیید قرار گرفت. بعد از انجام مصاحبه و پس از
رسیدن به اشباع نظری» مصاحبه‌ها متوقف شد. با جمعآوری اطلاعات مصاحبه و مطالعه پیشینه
تحقیق, با استفاده از روش تحلیل محتوا و دلفی فازی» داده‌هنای مصاحبه‌ای و متنی کدبندی
شدند. کدبندی اطلاعات در س هی کدگ نار گام یگذازی محوری و کدگذاری
روش نمونهگیری در این مرحله هدفمند در دسترس بود. معیارهای ورود آزمودنیها در
تحقیق» آگاهی از رفتار شهروندی زیست- محیطی داشتن سابقه کاری و اجرایی و نیز مدیریتی
در صنایع تولیدی استان مازندران بود و معیارهای خروج نیز عدم تمایل به پاسخگویی صادقانه به
سئوالات و نداشتن رضایت جهت شرکت در مطالعه بود. تعداد جامعه آماری پژوهش برابر با
7۳۲ نفر بوده که حجم نمونه با استفاده از دول کرجسی و مورگان تعداد ۳۷۱ نفر برآورد شد.
برای اطمینان بیشتر و برگشت‌پذیری پرسشنامهها تعداد ۵۰۰ پرسشنامه توزیع گردید و در نهایت
۰ پرسشنامه به محقق عودت داده شده است. از بین پرسشنامههای برگشتی ۲۹ پرسشنامه
مخدوش بوده و بنابراین تعداد ۳۷۱ پرسشنامه در تجزیه و تحلیل استفاده شده است و تعداد
نمونه تحقیق در پژوهش حاضر به ۳۷۱ نفر رسید که از خبرگان بودند که در پر کردن پرسشنامه
پس از استخراج عوامل مذکور از فاز کیفی پرسشنامه تحقیق طی مراحل رفت‌وبرگشت از
تعداد ۱۶۴ سوّال به ۷۶ سوّال تقلیل پیدا کرد و در نهایت مورد تأئید اساتید راهنما و مشاور قرار
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ۷
گرفت. البته روایی محتوایی و روایی صوری و پایایی ابتدایی پرسشنامه با استفاده از نظرهای
اصلاحی ۱۵ تن از استادان مدیریت دولتی تعیین شد و برای سنجش پایایی از آزمون آلفای
کرونباخ بهره گرفته شده است. پرسشنامه یکی از ابزارهای رایج جمعآوری داده‌ها بهصورت
میدانی میباشد. به این منظور با مطالعه ادبیات» پیشینه تحقیق‌های انجام شده و انجام تحلیل
کیفی و با راهنمایی و اعمال نظرات اساتید محترم راهنما و مشاور» پرسشنامهای استاندارد در
قالب طیف ۵ گزینه‌ای لیکرت (خیلی زیاد» زیاده متوسط کم» خیلی کم) طراحی و شکل گرفت.
همانطور که اشاره شد به‌منظور جمعآوری داده‌ها و اطلاعات برای تجزیه‌وتحلیل از
پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردیده است که شامل دو قسمت سوّالات عمومی و تخصصی
است. در ۵ سوّال عمومی (شامل سن» جنسیت» رشته تحصیلی» میزان تحصیلات و سابقه کار)
سعی شده تا اطلاعات کلی و جمعیت‌شناختی در رابطه با پاسخ‌دهندگان جمعآوری گردد.
همچنین با ۷۶ سوّال تخصصی در حوزه رفتار شهروندی زیست- محیطی و عواطف اخلاقی
سعی شده تا ابعاد رفتار شهروندی زیست< محیطی و عواطف اخلاقی مورد سنجش قرار گرفت.
سوّالات تخصصی در دو بعد اصلی رفتار شهروندی زیست- محیطی (۴۲ گویه) و عواطف
اخلاقی (۳۴ گویه) طراحی شد که بعد رفتار شهروندی زیست- محیطی دارای زیرمولفه‌هایی
شامل سازگاری محیطی (۱۰ گویه)» فعالیتهای محیطی (٩ گویه) ابتکارات زیست محیطی (۸
گویه» کمک زیست محیطی (۸ گویه)» حمایت محیطی (۷ گویه) و بسد عواطف اخلاقی دارای
زیرموّلفه‌های تربیت و رشد اخلاقی (۱۳ گویه خصلت‌های اخلاقی (۱۰ گویه)» خودآگاهی
روایی صوری و محتوایی و نیز ساختاری پرسشنامه با استفاده از نظرهای اصلاحی ۱۵ تن
از استادان مدیریت دولتی و سازمانی و اساتید راهنما و مشاور تعیین شد و برای سنجش پایایی از
آزمون آلفای کرونباخ بهره گرفته شده است. میزان آلفای کرونباخ محاسبه شده برای کل
پرسشنامه؛ بهصورت تفکیکی به تفکیک هر حیطه در جدول زیر شرح داده است.
۱ * رنه گویه ی سای ریما ارات ۱:۵ وید وی برش
: (عامل اصلی) | ۱۱۸۳ کروتباغ ۱ ترکیبی : رآ خووره 1۹۱ که
: : ۳۳ ۹۳ 8۵ ابتکارات زیست محیطی ۸ ۸۳۵ ۸۶
35 3 ۳۴ ۹۳ ۹۶ خصلت‌های اخلاقی ۷ ۹۳۴ ۳۶
برای انجام این پژوهش از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شد و تجزیه‌وتحلیل
متغیرها نیز» به کمک نرم‌افزار 015 51۵71 و 20 5095 انجام گردید. از مدل یابی معادلات
ساختاری با کمک نرم‌افزار 015 ]5132۳1 نسخه ۳ برای بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش بهره
توزیع فراوانی ویژگیهای فردی نمونه‌ها نشان داد که از نظر شاخص سن شرکت کنندگان
در بازه سنی (۴۰ - ۳۱) سال با ۶۰/۴۰ درصد بیشترین فراوانی و شرکت کنندگان بالاتر از ۵۱
سال با ٩/۵ درصد دارای پایین‌ترین فراوانی داشتند و ۶۸/۲ درصد نمونه از نظر جنسیتی مرد و
تنها ۳۱/۸ درصد آنها زن بودند. از نظر شاخص میزان تحصیلات نمونه‌ی آماری با مدرک
تحصیلی اس (کارمناس] با ۵1/۴ دهد و پل از آنگا مدرگ تحسیلی قوق‌لسباشن
(کارشناسی ارشد) با ۲۶/۷ درصد بیشترین میزان فراوانی و نمونه آماری با مدرک تحصیلی
ری .1۵/8 درد دازای کسیر یرای کرازوای ۶ شاخ سابقی کار
(خدمت) نمونه آماری بیشترین فراوانی در بازه‌ی.سنی (۱۱-۳۲۰) سال سابقه‌ی کاری با ۵۷/۷
درصد و کمترین فراوانی در بازه‌ی سنی (۱-۱۰) سال با ۱۴/۶درصد بودند.
در ابتدا جچهت اطمینان از صحت نتایج به‌دست‌آمده نرمال بودن داده‌ها مورد بررسی قرار
گرفت و در ادامه با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی به تائید این مهم پرداخته شد که سوالات
پرسشنامه به‌خوبی توانسته‌اند آق چیزی را بسنجند که مدنظر ما بودهاند و در نهایت با استفاده از
مدل معادلات ساختاری در مورد رد فرض صفر یا عدم وجود دلایل کافی رد فرض صفر
اظهارنظر گردید. طبق نتایج آزمون‌های آماری در جدول شماره ۲ نشان میدهد: متغیرهای
موجود در پژوهش دارای توزیع آماری نرمال قابل قبولی بودند. قابل ذکر است که در استفاده از
نرم‌افزارهای تحلیل معادلات ساختاری نیازی به بررسی نرمال يا غیر نرمال بودن داده‌ها نیست و
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ۲۳۹
نتایج آن به نرمال يا غیرنرمال بودن داده‌هلوایسته و حساس نیست و نیازی به گزارش نرمال
بودن پا نبودن داده‌ها نبوده و در صورت گزارش نرمال بودن در نرم افزار 5095 از آزمون ] و از
آزمون باینومیال (8101۳1۵1) اگر داده‌ها نرمال نبود استفاده می‌گردید و چون در ابتدا تصمیم بر
استفاده از نرم‌افزار 5095 بوده برای همین نرمال بودن داده‌ها مورد بررسی واقع شد و در نهایت
با توجه به نتایج بدست آمده از نتایج نرمال بودن داده‌ها در جدول شماره ۲ از مدل معادلات
ساختاری استفاده شد. در ادامه تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول سازه‌های پرسشنامه می‌پردازيم:
در ادامه و پیش از آزمون تحلیل مسیر؛ با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی» سوالات بکار
رفته در ابزار اندازه‌گیری (پرسشنامه) به تفکیک متغیرهای پژوهش از نظر قابلیت برازش مدل
مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت که نتایج آن در جدول شماره ۳ آمده است. در رویکرد حداقل
مربعات جزئی (81.5)» کیفیت و برازش مدل با استفاده از دو شاخص فزونگی (-۲7)
1۳۳۰۱ ای اطا ی سل ددازدم ساره وو رم ۴
جدول ۳. مقادیر شاخصهای 2-۷-7160 و 017-)-۷-) برای متغیرهای مدل تحقیق
ت جدول ۳ مقادیر به دست آمده برای شاخصهای بررسی فزونگی که
کیفیت مدل ساختاری را نشان میدهد و بررسی همه‌داشت.» همگی مثبت هستند که نشاندهنده
کیفیت مناسب مدل آزمون شده است. در ادامه مدل آزمون شده تحقیق به همراه ضریب مسیر
به دست آمده برای تمامی مسیرهای مدل درز جدول ۴ و شکل ۲» مشخص گردیده است.
شکل ۲. مدل ساختاری برازش شده رفتار شهروندی محیطی با تأکید بر عواطف اخلاقی
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ال
جدول ۴. مقادیر ضریب مسیر مستقیم و آماره 1 مسیرهای مدل پژوهش
۱ رفتار شهروندی زیست- محیطی | > عواطف اخلاقی ۸۴۹ ۷۱/۳ 1۱
۲ عواطف اخلاقی 9 تربیت و رشد اخلاقی ۹۳۴ ۱۹۹۳ و
۵ رفتار شهروندی زیست- محیطی 9 سازگاری محیطی ۸۱ ۷۳۳ ۱
۶ رفتار شهروندی زیست- محیطی ۰9۱ فعالیتهای محیطی ۸۹۹ ۸۲ 1
۷ رفقار شهروتدی زیست- محیطی | 3 | ابتکارات زبست محخیطی ۹۳۲ ۶ ۰۱/
۸ رفتار شهروندی زیست- محیطی 9۱| کمک زیست محیطی ۹۹ ۸۵۶ ۱
۹ رفتار شهروندی زیست- محیطی | 3 حمایت محیطی ۸۸ ۸/۹۹ ۱
با توجه به الگوی تفسیری در مدلسازی معادلات ساختاری» چنانچه مقدار آماره ۲ مربوط
به یک مسیر از ۱/۹۶ بزرگتر باشد میتوان گفت که مسیر مربوطه در سطح ۹۵ درصد معنی دار
میباشد و فرضیه مربوط به آن مسیر تأیید میگردد. با توجه به نتایج بالا (جدول ۴) میتوان
این گونه نتیجه‌گیری نمود که بین گویه (عامل)های حیطه مورد بحث در ارائه مدل و همچنین با
تمام موّلفه‌های مورد بحث آن رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. ضریب مسیر تأثیر گویه
(عامل)های هر بعد و حیطه بر مدل رفتار شهروندی زیست- محیطی و عواطف اخلاقی در
جدول فوق مشخص شده است؟جاالرچه۷لانتایج جدول خو6ایاین به دست میآید:
- بین رفتار شهروندی زیست- محیطی و عواطف اخلاقی رابطه معنی‌داری برقرار است.
- بین ابعاد رفتار شهروندی زیستا محیطازامدل رهش و هر کدام از زیر مولفد‌های
سازگاری محیطی» فعالیتهای محیطی؛ ابتکارات زیست محیطی, کمک زیست محیطی» حمایت
- بین ابعاد عواطف اخلاقی از مدل پژوهش و زیر موّلفه‌های تربیت و رشد اخلاقی,
روش ارزیابی مدل ساخیاری او ۳ مار کل که بدین منظور در ترم‌افزار
((81.8)3 5۵7۲) مورد استفاده قرار می‌گیرده ضریب تبیین *13 است که مقدار این ضریب نیز
از ۰ تا ۱ متغیر است که مقادیر بزرگتر مطلوب‌تر است. برای بررسی برازش مدل در حداقل
که در آن «20777711/7101129» میانگین اشتراک هر متغیر و کیفیت مدل بیرونی را
می‌سنجد؛ «۳2» میانگین *3 برای هر متغیر پنهان برونزا است؛ و 7 کیفیت مدل داخلی را
می‌سنجد و برای هر متغیر درونزا بر طبق متغیر پنهان که آن را توضیح میدهد. محاسبه
میشود. برازش بالای مدل نشان میدهد که این مدل توسط حداقل مربعات جزیی به خوبی
تبیین شده است. شاخص نیکویی برازش ((0۳)) ۳۲ 0۶ 0000695) بالاتر از ۰/۵
با توجه به جدول ۵ مقدار ۲0 برای مدل پژوهش بالای ۰/۵ است. بنابراین مدل
پژوهش» قدرت آزمون مسیرها را:دارد. بدست آوردن مقدار ۰/۶۹۴ برای 301 در مورد مدل
مفهومی پژوهش» برازش بسیار مناسب مدل کلی آن تأیید میشود.
از نتایج تحقیق حاضر میباشد که بین رفتار شهروندی زیست محیطی و عواطف اخلاقی
زابظه معتی دازی ,برقزار است ومتل قنوین شده نیز ناگی از آن. الست که مواطفت اقلاقی زآبناد
آن بر رفتار شهروندی زیست محیطی اثرگذار هستند. نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیق گلدمن
و همکاران (۲۰۲۰) 4۲۰۱ کان و همکاران (۲۰۱۹) [4۲۲ سونگ (508) و همکاران (۲۰۱۹)
[۳۳) پایلی (۳2116) و همکاران (۲۰۱۶) [۳۴] و بویرال (801781) و همکاران (۲۰۱۳) [۲۵]
همراستا میباشد. بویرال (801۳21) و همکاران (۳۰۱۳)» در مطالعه خود اذعان داشتند که
مدیرانی که مایل به بهبود عملکرد زیست محیطی سازمان‌هایشان هستند این مدیران باید نه
تنها بر شیوه‌های مدیریت رسمی تمرکز کنند بلکه باید در رفتارهای محیطی خود در فعالیتهای
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ات
روزمره تمرکز کنند. این تحقیق بر اساس روانشناسی اجتماعی نشان میدهد که باورها و ارزشها
در توضیح رفتارها نقش مهمی دارنده مخصوصا در رابطه با مسائل مربوط به محیط زیست
عمومی [۲۵]. گلدمن و همکاران (۲۰۲۰) نیز در مطالعه خودشان دریافتند که انسانیت نقش
مهمی در توسعه و بهبود محیط زیست و رفتارشهروندی زست محیطی دارد [ ۲۰
راینری (1۵10671) و همکاران (۲۰۱۶) تحقیقی مشترک در رابطه با نگرش‌های مرتبط با
موضوعات زیست محیطی و برخی ویژگیهای شخصیتی مرتبط با منبع کنترل» باز بودن نظام
اعتقادی و درک از خود افراد انجام دادند و نتایج نشان داد که افراد خود کنترل و هدف‌گرا
رفتارهای مطلوب تری نسبت به محیط زیست از خود نشان میدهند. همچنین این تحقیق نشان
داد که افرادی که خود را مشرف بر اتفاقات رخ داده در محیط خود میدانند تمایلات کمتری
برای دفاع از قوانین و محدودیتهای طراحی شده برای محافظت و یا بهبود کیفیت محیط
زیست دارند [۲۶]. در همین رابطه وسلینک (۷۵85611116) و همکارانش (۲۰۱۷) معتقدند که» دو
بعد شوارتز یعنی طرفداری از خود طرفداری از جامعه و بازبودن برای تغییر محافظه‌گرایی,
می توانند راهنمایی برای تفسیر رفتارهای مرتبط با محیط زیست باشند. افراد خودپرست به مانند
محافظه‌کاران به احتمال کمتری رفتارهای محافظت از محیط از خود نشان میدهند. چنین
روابطی بین ارزشهای اجتماعی و زیست: محیطی میتواند پایه اجتماعی زیست محیطی در راه
آزمودن ارزش های زیست محیطی به کار آید. افرادی که آمادگی بیشتری برای تغییر دارنده دگر
دوست هستند و احساس نزدیکی با طبیعت میکنند احتمال بیشتری وجود دارد که رفتارهای
محافظت از محیط بیشتری از خود نشان دهند [۲۷]. رابرتسون (10067190۲) و همکاران
(۲۰۱۳) اشاره داشتند بخشی از رفتار شهروندی سازمانی را رفتار شهروندی محیطی تشکیل
میدهد که بر رفتارهای فردی کارکنان نسبت به محیط کاریموّثر است [۲۸]. در این راستا
فلامر (۳1367۲) (۲۰۱۳) اشاره داشت کارکنانی که رفتارهای شهروندی زیست- محیطی را از
خود بروز میدهند رفتارهای ارادی و فراتر از وظیفه آنها است [۲۹]. بویرال (01۳۵1ه۲۰۰۷()1) در
پژوهشی میزان توجه و استفاده از سیستمهای مدیریت زیست محیطی را مورد بررسی قرار داد
که نتایج نشاندهنده آن بود که سازمانها تلاشهای تشریفاتی در راستای رعایت استانداردهای
آن کرده‌اند و این افراد بودهاند که بیشتر به صورت اقدامات خودجوش و اختیاری در سازمان این
استانداردها را رعایت کرده‌اند [۳۰]. لام (27070-]) و همکاران (۲۰۱۵) پیشنهاد دادند که برای
ترویج رفتارهای زیست محیطی در محیط کار از رفتارهایی همچون بازیافت. کاهش استفاده از
منابع مضر با طبیعت و استفاده مجدد از وسایل در کارهای دیگر استفاده کنید. همینطور تمد
کار کنان در رفتارهای داوطلبانه و خودجوش در راستای حمایت از محیط زیست پایدار میتواند
تبدیل به یک نیروی اصلی و پشتکار برای ایجاد تلاشهای مداوم در راستای توجه به شرکت به
محیط زیست شود [۳۱]. روانشناسان نشان داده‌اند که واکنش‌های حسی» روانی و اخلاقی فرد با
دوران طفولیت» پرورش ذهنی و عاطفی و نیز محیط زندگی او پیوندی منطقی و ناگسستنی
برقرار میکند. عواطف و هیجانات یکی از مهمترین ساحت‌های وجودی انسان است که چیستی
و کارکرد آن» به میزان اهمیتش دچار ابهام و پیچیدگی است. ارزشهای اخلاقی» برخاسته از
آموری واقعی و عینی هستند که مستقل از عواطف و هیجانات انسانی» وجودی تشخص يافته
دارند [۱۰]. عواطف اخلاقی براساس تفاوت‌گذاری میان نقش همدردی و نفع شخصی در کنش.»
طرح میشود. نفع شخصی را نیروی محرک رفتار و همدردی را نیروی تنظیم‌گر رفتار می‌خواند
که هر یک در سطحی متفاوت عمل میکنند. محرکی که همچنان برای رفتارها میتوان فرض
کرد نفع شخصی است اما همدردی نیز به مثابه نیروی تنظیم کننده در رفتارها عمل میکند [۸]:
از آنجا که سازمانها تلاشهای مربوط به رفتارهای شهروندی زیست محیطی خود را افزایش
میدهند چالش اصلی در حال حاضر تفسیر سیاستهای رسمی سازمانی نسبت به ابتکارات
قردی غیرمتمرکز است که حاضل عواظفگید احسالت اخلاقی کارکنان در محیظ کار میباشد
[۳۵]. در غیراینصورت» برنامه‌ها به صورت ضعیف ادغام می‌شوند نوآوری‌ها از بین می‌روند.
فناوری مورد استفاده قرار نمی گیرد و مشکلات به موقع و موّثر برطرف نمی شوند [۲۸]. بنابراین
میتوان نتیجه گرفت که رفتار شهروندی زیست محیطی کازکنان وابسته به احساسات و عواطف
اخلاقی آنهاست. مفهوم شهروندی زیست محیطی متضمن رفتار است - یک شهروند فعال درگیر
که از حقوق و تعهدات زیست محیطی خود در حوزه‌های خصوصی و عمومی استفاده میکند
[۲]. لیو (14) و همکاران (۲۰۲۰) اشاره ذآشتند داش نقتّسی اساسی در تأثیرگذاری بر رفتار
حامی محیط زیست و به همین ترتیب در توسعه شهروندی محیط زیست دارد. تلاش در چهست
پرورش دانش به تنهایی در آموزش شهروندی محیطی» بدون پیوند به زندگی واقعی,
شایستگی‌ها و ارزشها به خاطر یک جهان پایدار کافی نیست [۲۱] یو (۷1) و همکاران
(۷۰۱۹) بیان دافتند برنامدهای آموزظا ریا میا توائنم از روق) اهداف بازیافت منابع: قشهروندی
زیست محیطی را برقراری ارتباط ارتقا فعال و داخلی سازند. حمایت و فعالیت به عنوان اتخاذ
رفتارهای شهروندی محیطی تلقی میشود [۱۱]. از طرفی سونگ (5018) و همکاران (۲۰۱۹)
بیان داشتند اعتماد پیوند بین دلبستگی به مکان و رفتار شهروندی زیست محیطی را تقویت
میکند. تحرک» اعتماد و وایستگی مکانی به طور مشترک بر رفتار شهروندی زیست محیطی
تأثیر می‌گذارد [۲۳]. عواطف اخلاقی از یک سو به دلیل برخی ویژگیهای وجودی آن» نظیر
سرعت مواجهه با بزنگاه‌های رفتاری و تحقق فوری فعل, با واکنش‌های عاطفی و هیجانی که
آنها هم به سرعت شکل می گیرند» همراهی بیشتری دارد. از سوی دیگر تحقق رفتار در آدمی
به جهت علّی ارتباط مستقیمی با بعد انگیزشی دارد و انگیزش‌های انسانی به شکل موّئری از
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ات
ساحت‌های عاظقی وسیجاتی: تأثیر سی‌پذیره این :ال ,ارتباظ ساحق ,عاطفی ز هیساتی اسان
را با بعد رفتاری تقویت میکند. دانش‌ها و تمایلات انسان» زمینه ساز رفتارهای اوست. بسیاری از
رفتارهای روزمره که پیامدهای منفی برای محیط دارند بر حسب رفتار مبتنی بر عادت صورت
از جمله محدودیت های پژوهش حاضر این است که انجام پژوهش در صنایع تولیدی استان
مازندران موجب کاهش تعمیم‌پذیری نتایج پژوهش به سایر صنایع میشود. همچنین
محدودیتهای زمانی جهت انجام تحقیق و کوتاه بودن دوره نمونه گیری و نیز متقاعد نمودن
افراد در مورد محرمانه بودن اطلاعات و ابراز عقایدشان نسبت به سازمان از موارد محدودیتهای
به طور کلی» به نظر میرسد که ارتباط عواطف اخلاقی و میزان تأثیرگذاری آن بر رفتار
شهروندی زیست مخیطی حاتز اخمرت الا تهلا ملادالی بین.آنها برقرار است.و نتایج این
پژوهش به بهبود ادراک از عامل‌هایی که درگیری کارکنان در رفتارهای شهروندی زیست-
0 ل27ع5ع 3 2011005 فصه ععصعنک نما عمط معاوع وصتاصامه
6 .۸ مطصنک ,36 ما5 ,02 005۵ رن عاصع۳م6-1 م8 .2
0468۳2020020 ماع دوه 0۷6۶ صمناهمناد املع وهه کسام که عا‌عکئه
6۳0۷006۵1 صز بنازطه‌زوعل آهنمک بش۸ حعصلق11 وک بواعع ۷ .3
67 هه فقط ۲۵۳۲۵۳۵ [۲۵ 17۷7۰۰۳۵۷۳0۵۵ حصهطاع ,60 1 4
۵ 5عاع0و5 عصرم5 جز «محقطاهط آهادعصسط و صع-۳0م کم صمناهنمموعد
605 ۲طععع 3 :06۵10 منطعص‌عتن ماه منصهع0 0۰ ص2ع0 5
0 01087 25 هد ه2نصهع0۳ ۵۶ ۵6 لمسصمه +کاصع م0610 هه
0۳82072021 ۵1 36296 26 2 1020 .7 عصناسهط ما[ 806۹0۵ 7.۰
5 م60 60۵۵ ,13/6 ما۷۷ ,20 0اکع 00 ,57 طه‌ع۸ .8
21اه م60 0ومط اب20 06و۳۵ تعسقهد ۵ عس همه کصححغانط 2و
1 1169 01ع3 0عع2 0 -ع اه ۵ خصعص تنصصی هه منطاعصعمنن
8 لگ 3 ازمک1 ,کی 771806 ,2 50761606۵ 160 ۷۷۵۵۶۵۳ .9
۵ کدمناطاصز من هط فصه دعلبطنااه منطعص‌عانه آوطاماع اعلو ص116 نم
1 3۳۵۵00۲5 .۳ 17۵100 ,/772 8۳۵۲۵۲ ,8 لصوم وت 16813 .10
۵ص 6۳۵۷۳0۵۳۵۲۵1 ۵ صمناه[ع۲ جح «م۷هط منطعصعمنان مدمه متصدع 0۳
306 30۵5 ۲و م70 لمممتمص ها عط1 کعندعز جاعکدد ع المع
ار اگوی فرش رونری زرست- ریاد توالت اطلانی در صنایع تودری اسان بازودای ۳۷
6 م۸ .1 ۷ ,602 00۵0 ولاک1 ۳۴6۵0 و۳ صفا ,116 ۹۷۷ .11
0009۶ ۳6 ۳1۵۵208 .کل جچطه۷ ,1۳ ۵۳0 ما صنطح .12
۸ :6۳۳0105 [3/07۵ 3/۰ 3/37 ما ۳۵۲ بل ۳ع0ط0ظ ,و سح 0عع60 .13
5۵0۵۵ ع۳۳۵۳۵۲م ۵۶ عمط 156 کل 28 6۳02 ,هط ن2روههظ8 و 206 .14
[0۵ ۵۶ 7۵16 156 نف 2000 ۲۳۵۵۵ +عص عم ۵۵ باتک۳۳00
5 0۶ هس70 مدع گنل هدوز نوصز مصه ,کعلوننانه مکصمتامصه
40 870102066 ۳۵10۵ .۳ نالام‌ونمه5 ,365 70 ون 170 ,10 8صقن1 .15
67 مغ۶ه م70 بکطمتمصه لعمط کم غامد عط1 تععقط‌سم 60ع۲ع
65 102067550 عا فکمه م65 110 م2 صقلا ,0 ۷۷208 ,7 صقل1 .16
9 .زانط هصنهاهناگ ب1ع0 مد همناهنو امن ها اصعص بصع
85 .۸ ۷6۵ ۲۷۵0 بظ 00۵0 واط 77 120006 رظ نطعقطهله1 .17
[۲۵ ۳۷۳0۵۵ ۶و معط وصنط 136۳ ۵۶ بوک 34 طاعلوهرعم۳ ۸ .18
6 ۰ 06۷۷۵ ۶م منطعدمند م۰3 عطا ۵۳ علهن۸ علطازعدومعع۳۸
۶ لق 0[ هط عاازعم معط لمامعصص هط فص خصعصط‌ه۸
لقانصه) لهنه5 ۵۲ معط سا بنام ق۳۳۵۳ یک منطعلق5 .19
بش۸ فصوزگع[70 ,3 6زموه8 بل موقست بط صصمصعص ۳ 0۶ ص001 .20
20 متطعص‌متاز0 هام حصص و۳ 16۶ صمناه0 ۳۵ 7 ۷2۵ بش۸ فصع‌فواه7[دط
[۵ا 60 6005 ۵۶ کنا عط1 6 فعناست0 ب,کط 1700006 ,۵ شا .21
۵ م00طعطزا<7 ۶و ععی عطا نکاما وجعهه ما کلعلومص صنطعصعمنن
5 3 قآ رگ صععله5 ,3 نلن۸ ,1 محعصعنت م3۸ 1۵ .22
40 ,عاقصنله لزع م[مط دم صععحع ,وصنطک 10206 اععنطاه 0666۵
۰ ع۸۶ 2019 087۰ ملعم صذ کعص۳ اعومص دمناهن0 6
41 ,211361036 21866 .0 معنصعصه مگ بش۸ ص32 ,7 هدک .23
۰ 0060 و0 «ع 0 ,۸ 16انه3/127006-7 ,717 05[ع3/0[13-1/107 ,2 6للند2 .24
0۳0-60۵۵1 ۵۶ کاصعصتصعاعل عطا 0۳۵ وی لمسزصحه م۸ نعجی 1و
1 1[ع00 ۸ تعامصصفجه بط 12006 .2 غ6للند2 ,۵ 121001 ,0 لبط .25
7 2006 نام عاوجمم<م عصغلهنا .2 غللنه۲ ,2 عصنقط .26
5 م0 709۵ بصع انحصمی وصه کعنا هام عحصو فص ععماصصه
06120 83۳۵-۵306۵ 3۰ سدع 0ن8 ۷ مملط ,ظ ملصناع و۷۷ .27
۶ 70۵1 موه 0ص مق مه ۵۶ 6[ عطا وصه ۵۵366 عطا حصز
و06 لوط کد ماه منصهع۳ه عصنصعع۳ .7 عصناحهط مال 3006۵0 .28
۳ لعمس 10 5 رهطم هه معم "عععومامهه هه 1110666
۸306 105 8ع 0 ۴ ککع 2/236 آهامع همدص عط1 تصمناه1
[هطمن7۵ ه :14001 150 طاعمتطا عهسنصععع 0000۵۲6 0۵ لوط .30
| افزایش مشکلات و بحران های زیست محیطی در جهان از یک طرف و درک پیامدهای بلند مدت موضوعات زیست محیطی در زندگی انسان ها از سوی دیگر، باعث شده است تا محققان در پی درک راهکارهای اجتناب از آسیب رساندن به محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن، باشند. بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل رفتار شهروندی زیست- محیطی با تأکید بر عواطف اخلاقی در صنایع تولیدی استان مازندران انجام گرفت. روش پژوهش از نوع آمیخته و مبتنی بر مدل معادلات ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارکنان اداری و مدیران صنایع تولیدی استان مازندران بوده که تعداد آن برابر با 10962 نفر به دست آمد که حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان تعداد 371 نفر برآورد شد. بعد از طراحی پرسشنامه محقق ساخته، در مجموع 500 پرسشنامه به صورت الکترونیکی و حضوری در بین نمونه آماری، توزیع شد که با توجه به تعداد پرسشنامه های تکمیل شده، تعداد نمونه آماری تحقیق در پژوهش حاضر به 371 نفر رسید. تجزیه وتحلیل داده ها به کمک نرم افزار smart pls3 و spss 20 انجام گردید. نتایج نشان داد، تأثیرگذاری عواطف اخلاقی و ابعاد فرعی آن (تربیت و رشد اخلاقی، خصلت های اخلاقی، خودآگاهی اخلاقی) بر رفتار شهروندی زیست- محیطی تائید شد. به نظر می رسد که ارتباط عواطف اخلاقی و میزان تأثیرگذارى آن بر رفتار شهروندی زیست محیطی حائز اهمیت است و ارتباط معناداری بین آنها برقرار است و نتایج این پژوهش به بهبود ادراک از عامل هایی که درگیری کارکنان در رفتارهای شهروندی زیست- محیطی را ایجاد می کنند، کمک خواهد کرد. |
324 | 510990 | بر سینه‌اش می‌نشست و کار او را تمام می‌کرد» (آقایاری» ۰۱۳۹۶ ص.
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
۹). اینگونه کشتی‌ها گاهی سرنوشت یک جنگ را تغییر میداد و پیروز نبرد را
۱-۳. قوانین کشتی در طومارهای نقالی و منظومه‌های پهلوانی متأخر
از آنجا که در کشتی‌های رزمی» هدف» آسیب رساندن یا کشتن حریف بود؛ چنین
کشت هایی: قرانین و قراعذ جاسن خود.را داقست که پا قرانین کشتی‌های مسابقه‌ایق
امروزی متفاوت بود. با بررسی طومارهای نقالی و منظومه‌های پهلوانی متأخّر میتوان
۱) هماوردان باید سلاح‌های سنگین را از خود دورامی‌کردند و فقط کمندی برای
([رستم و قهارشاه]» اسلحه سنگین "از آخود دور نشلوده:هریک خنجری برای سر
بریدن و کمند کوچکی جهت"بستن خزیف برداشتند) (شاهنامه نقالان, ۱۳۹۶ ص.
۲). هماوردان علاوه‌بر اجرای فنون.کشنشی, مو‌اتوانستند از فنون و اعمالی که امروزه
در کشتی‌های مسابقه‌ای خطا به‌شمار میآید مانند: مشت زدن» کندن گوشت همدیگر و
«[رستم و شبان مازندرانی] خصمانه و مردانه, زدند کلّه به کله یکدیگر. [...] گاهی
مشت‌ها را گره کرده چون پتک آهنگران بر سر و اندام هم می‌کوفتند؛ گهی چنگ زده»
گوشت بدن همدیگر را می‌کندند» (شاهنامه نقالان, ۱۳۹۶ ص. ۱۶۸۱ برای نمونه دیگر
بيامد تهمتن سوی دیو نر (< عفریت دیو) بسلژه مسق بگرفس نت أقرا کمسری:
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
تسه مج سین یسرک س رهش بسفه تاک انار آوره یرو تستتن
در این گونه کشتی‌ها از آنجا که قصد کشتی گیران» کشتن یا آسیب رساندن به
حریف, مقابل بود. گاهی اوقات وقتی حریف را بر روی دست بلند می‌کردند. جایی
سخت را نشانه می‌رفتند و او را به جانب آن هدف سخت پرتاب می‌کردند تا
استخوان‌هایش درهم شکند؛ برای نمونه: وقتی رستم با سپهبد چینی کشتی میگیرد و او
را باللای دست میبرد. ستون میانه خیمه را هدف قرار میدهد تا چنان کمرش را بر
ستون بزند که کمرش خّرد شود (طومار شاهنامه» ۵۳۹۹ ص. ۶۴۷ نیز ص. 4۹۳).
۳ اگر یکی از هماوردان#ازه«هنماوراد دیگر شکست می‌خوزد و قصلر تسلیم شدن
داشت.» به نشانه اطاعت و تسلیم شدن» با دست بر شانه حریف می‌زد:
[سام] قد و قامت تمرتاش را از زمین برکند بر بالای سر برده که تمرتاش دستی بر
کتف سام زد که ای پهلوان! تا زنده‌ام.تو را غلام حلقه.در"گوشم)» (هفت‌لشکر ۱۳۷۷
صص. ۹۱-۹۰ نیز شاهنامه هفت‌لشکن ۰۱۴۰۰.ص. ۱۸۳ طومار شاهنامه, ۱۳۹۹ ص.
رسم زنهارخواهی "و تسلیم شندن» اما در شاهنامه بهگونهای دیگر است. در شاهنامه
فردوسی» آنگاه که هجیر قصلی‌زنهارخواهی, از سهرات, پگ که می‌خواهد سر از تنش
ببرد -رادارد» بر دست راست می‌پیچد؟ که بنا بر نظتر پژوهشگری, از آنجا که
«راست» در اساطیر ایرانی» نمادی اهورایی و مبارک است» پس پیچیدن به راست. برابر
است با نوعی حالت تسلیم و رضامندی و «فرار از بلا و بدامد کار»» که تدریجا بهعنوان
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
تفأل» بهصورت رسمی از مراسم و لازمه‌ای از لوازم زنهار خواستن درآمد (رک: یاحقی.
۴) قانون چهارم کشتی در طومارها دربار مساوی شدن دو هماورد بود. از آنجا که
کشتی‌های رزمی, به مانند مسابقات کشتی امروزی» زمانی محدود و خاص نداست و
امتیازی در حین کشتی شمارش نمی‌شد. پس در صورتی که نبرد دو هماورد به درازا
می‌کشید و یکی بر دیگری غلبه نمی‌کرد. به تصمیم و صلاحدید بزرگان, دو هماورد از
هم جدا می‌شدند و ختم نبرد اعلام می‌شد. این شیوه, همان است که به آن, اصطلاح
«ماندن کشتی» را داده‌اند؛ یعنی آنقدر دو کشتی‌گیر با هم برابر شوند که کشتی‌شان به
نتیجه نهایی ختم نشود و با هم مساوی:شوند (آقایاری, ۱۳۹۶ ص. ۳۲۹). در یکی از
طومارها در کشتی‌ای که میان کوهکش [>؛فرامرز] و قهازشتاه [- جهانگیر] صورت
جنگشان به زوران رسید..هفت شبانه‌روز؛کلّه به کل هم زدند [...]. روز هفتم از
هردو اردی چند نفر"از بژّزگان.در میدان رفته؛آنها زا از هم جدا کردند و گفتند:
جنگ را بگذارید برای وقت ذیگر؛ چه شما هر دو هم‌زورید ... (شاهنامه نقالان.
۵) دو پهلوان؛ هرگاه برّای»«کشتی گرفتن» از ,اسب ,خود. هیر ی آمدند. عنان اسب
را به کمر خود می‌بستند تا اسب» در میدان کارزار یله نشود و به دست دشمن نیفتد:
« [رستم و برزو] دست برایال مرکبان»؛به زیر آمدند و.اسبان را بر کمر بستند [..]
آنگاه با هم برآویختند و بر کمر یکدیگر چسبیدند» (شاهنامه هفت‌لشکر ۱۴۰۰ ص.
ستادند هر دو [رستم و برزو] بر آن روی خاک دل هر دوان گشته از بسیم» چاک ...
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
سور سوق یسیون رو زگ سار بسه هنگ ام رزم و گسه ارزار
نکردفدی اس بان خود را را زب مم بلداندیش ن ازد
و اس بان پیسستند انار کمر گرفتف 1 پسس بسازوی یک دگر
تمور از بر باره امد به زیر عنان بر کمر زد چو ببر دلیر
۲-۳. دو نکته نادر و بدیع در طومارهای نقالی و منظومه‌های پهلوانی متأخر درمورد
در یکی از طومارها آمده است که کشتی‌گیری :از سرزمین زنگبار به دربار پشنگ آمد و
از پهلوانان توران, هماورد طلبید. پشنگ دستور داد تا بارگا او را به میدان آورده و
راست کردند و تخت او را در میان آن میدان اقرار دادند. روز دیگر تمام سرداران توران
آمدند و در آن بارگاه نشستند. آول, آن شاگردان:کشتی‌گیر آمده» با یکدیگر کشتی
گرفتند و پس از آن» استاد کشتی گیر با افراسیاب - که داوطلب نبرد با او شده بود - به
براساس این طومار میتوان اين‌گونه انگاشت که اگر پهلوانی صاحب‌نام برای
کشتی گرفتن با پهلوانان دیگر سرزمین‌ها - یا حتّی شاید پهلوانان همان منطقه اس و
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
اثبات برتری خود. قدم به میدان می گذاشت. ابتدا شاگردان آن پهلوان؛ برای گرم کردن
بازار رقابت. و یا شاید به ردخ کشیدن فنونی که از استاد خود آموخته بودند. در برابر
دیدگان دیگر پهلوانان به کشتی با یکدیگر برمی‌خاستند و بدین طریق» جایگاه استاد
خود را نزد دیگران بالا می‌بردند و پس از اتمام این کشتی‌های نمایشی» نوبت به
هنرنمایی استاد آنان در رقابت با دیگر رقیبان می‌رسید. این سنّت ازجمله سئّت‌هایی
است که در کتب و رسائل مربوط به کشتی و یا متون حماسی و عامیانه رزمی» سخنی
از آن نرفته است و به عقیده نگارنده» اشاره‌ای نادر در باب آیین و سنّت کشتی‌گیری
۲-۲-۳ مهر نمودن منشورنامه پهلوان. توسط پادشاهان و پهلوانان دیگر سرزمین‌ها
در ابتدای داستان کشتی گیر زنگباری که در بالا بدا اشتاره؛کردیم آملاه, +
یک روز در بارگاه پشنگه غوغایی تمام پیدا شد و پرسید رستم که این چه غوغای
عام است؟ گفتند که از جانب مغربازآولایت زنگبار کشتی‌گیر آمده است و
منشورنامه می خواهد؛ و پشنگ فرمود آن:کشتی‌گیر را به بارگاه آوردند. چون داخل
بارگاه شد [...] بگفت: ای پادشاه توران! کسی باید با ما کشتی گیرد يا منشورنامه ما
را مهر نماید. پشنگ گفت: ای پهلوان! فرود آمده؛ یا شخصی پیدا نموده که شما را
همان گونه که در تاریخ کشنتی ایران "آمده است» بزرگترین مبارزه کشتی پهلوانی,
کشتی برای تعیین پهلوان پایتخت بود. در ایام بسیار کهن» در عید نوروز و در حضور
پادشاه» چنین مبارزه‌ای برگزار می‌شد و پهلوانی که همه مدعیانش را شکست میداد
بازوبند پهلوانی را از دست سلطان وقت دریافت می‌کرد و بهعنوان پهلوان اول کشور
شاه مشاه (آقاب اری؛4۳۹۶ضی, )هر داستان کشسی‌گیر زنگباری اه از
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
طوماری بسیار کهن - مربوط به عهد صفوی - نقل کردیم به نکته‌ای بدیع و نادر
اشاره شده است که در حلد تحقیقات نگارنده» در دیگر منابع مربوط به تاریخ کشتی
دیده نشد و آن این است که برخی پهلوانان» منشورنامه‌ای به همراه خود داشتند که آن
را ظاهرا به کشون‌ها و سرزین‌های دیگر می‌بردند و از پادشاه آن سرزین سر خواس هد
یا مبارزه‌ای با بهترین کشتی گیران آن منطقه داشته باشند. یا شاه و پهلوانان آنجا آن را
مهر کنند تا احتمالا اذعان کنند که در سرزمینشان, هیچ پهلوانی حریف آنان نیست.
درحقیقت میتوان گفت براساس این طومار کهن, برخی کشتی‌گیران نه‌تنها جهان‌پهلوان
کشور خود بودند. بلکه سعی داشتند با کشتی گرفتن با کشتی گیران دیگر کشورها و یا
مهر نمودن منشور پهلوانیشان توسط بزرگان و پهلوانان آن کشور چهره‌ای فراسرزمینی
امروزه» تمرینات و مسابقات کشتی» بر روی تشک‌هایی نرم با ابعادی معین برگزار
میشود. براساس قوانین فدراسیون کشت1۷اتوهابه‌رشن و سطح کشتی گیر» انواعی از
تشک کشتی با ابعادی مختلف مورد استفاده قرار میگیرد که عبارتاند از: تشک‌های
جهانی که برای مسابقات رسمی استفاده میشود» تشکه» یک مربع ۱۳ در ۱۳۲ متر ویا
یک هشت‌ضلعی با قطر ۱۲ متر است و این ابعاد. ابعادای استاندارد به‌شمار می‌آیند
(مرادپور» ۱۳۹۱ صص.۷۹-۷۵). براساس اطلاعاتی که از طومارهای نقالی درباره کشتی
داریم» میتوان گفت. میدان و مکان کشتی» بسیار وسیع بوده و هیچگونه اندازه معیّن و
استانداردی نداشته استو, پهلوانان انا هر کنجای میذان کشتی که را ذاشسته» هماورذ
خود را به عقب می‌راندند و فنون خود را اجرا می‌کردند. برای نمونه» در کشتی رستم و
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
سهراب, سهراب» سر به حقّه ناف رستم می‌گذارد و او را قریب به سیصد قدم عقب
می‌دواند (شاهنامه نقالان» ۰۱۳۹۶ ص. ۲۰۴۱) و در نبرد رستم با قهّارشاه» رستم» حریف
را سبصنک ,ور شرصینت گام به عقب می‌راند (همان» صص.۳۱۸۱-۳۱۸۰).
امروزه برای اينکه کشتی گیران» هنگام کشتی سیب شبنتده از اتشک‌هایی از چجلن
پلاستیک‌های نیتریل یا پلی‌اتیلن استفاده میشود. ولی در زمان قدیم» پیش از شروع
کشتی» در میدان مبارزه» خاک نرم سرندشده و بدون سنگ می‌ریختند تا از آسیب‌دیدگی
بدن پهلوان جلوگیری شود (آقایاری» ۰۱۳۹۶ ص. ۳۲۱). در طومارهای نقالی نیز بارها
به ریختن خاک نرم جهت کشتی پهلوانان اشاره شده است؛ ازجمله: در داستان کشتی
سام با سهیل جهانسوز (شاهنامه نقالان»,۰۱۳۹۶ ض.۱۰۹۲۳:۰)» رستم با سام زنگی (همان,
ص. ۱۳۶۱) رستم با افراسیاب"(قمان» صن.:۱۵۶۵) و رستمبّا سهراب (همان, ص.
۲) ظاهرا هنگام ریختن خاک,در,مدان کشتی؛ کی آبآبرروی خاک می‌پاشیدند
تا مانع برخاستن گرد و خاک هنگام.کشتی«شود»+ولی در.یکی از طومارها سنّتی ذکر
شده است که قابل تأمل می‌نطایل بان" پاضیگق خرلسه‌های*آب است: «در سرزدن
آفتاب [...] خاک نرم ريختند و بهجای آب» چند راویه خون روی آن پاشیدند» (همان»
نگارنده این جستار در حد تحقیقات خود چنین رسمیآرا در متون حماسی یا
عافیانه تدیده استه ولی می تراق نحدسزه‌ودمگه انحتمال زیزشیدن خون در عیدان گشتی:
عملی نمادین به قصد ترغیب هماوردان به مبارزه‌ای خونین و سخت بوده است.
درباره مدت زمان کشتی‌های رزمی نیز باید گفت: برخلاف کشتی‌های امروز که
زمانی معین دارند (امروزه» دو نوبت ۲ دقیقه‌ای؛ و قبل‌تر دو نوبت ۵ دقیقه‌ای)»
کشتی‌های رزمی» از لحاظ زمان نبرد» هیچ گونه محدودیتی نداشتند و از چند دقیقه تا
چند روز به طول می‌انجامید؛ مثلا کشتی رستم با جهانگیر سه شبانه‌روز (جهانگیرنامه
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
رطرسار که ۳/۵ ص. 13۳۸ نش فرامرز با چهانگیر هت شیانهووز هم ماه
نقالان, ۱۳۹۶ ص. ۳۰۶۶) و کشتی رستم با شبان مازندرانی» هفده شبانه‌روز (همان؛
صص. ۱۶۸۲-۱۶۸۰) طول کشید. کشتی‌ها گاهی ممتد و ادامه‌دار بودند و هماوردان»
بدون هیچگونه استراحت» شبانه‌روز کشتی می گرفتند. تا درنهایت. یکی بر دیگری چیره
شود. برای نمونه. کشتی سام با ابرها دی که تا سفیده صبح به طول انجامید و وقتی
خواب غفلت» دیو را در ربود, سام بر او غلبه کرد (رستمنامه نقلان» ۰۱۳۹۸ ص. ۱۱۹).
گاهی نیز کشتی‌ها در چند ادست:(واخد. شمارشن کشتی در قتون کهن) ضورت
می‌پذبرفنت بر کققی کیرات رها را کت می‌گرفتند ر آب‌ها را ذر همات میذان یرد
در خیمه‌ای کوچک که به آن قلندری می‌گفتند استراحت می‌کردند و طعام و شراب
می خوردند و می‌نوشیدند (شاهنامه نقالان:۳۹۶ ۵ اضص.,۳۱۷۸- ۳۱۸۰ ۱۶۸۲).
در متون نقالی و منظومه‌های پهلوانی متأّر شاهد.دو نوعاجامه کشتی هستیم: نخست.
جامه‌ای که بیشتر پهلوانان بر تن می‌پوشند و آن عبارت است از همان جامه رزم. در
یکی از طومارها به تک تک لباس‌هایی "که افراسیات برای رستم» جهت شرکت در
مسابقه کشتی می‌فرستد و رستم ملزم به پوشیدن آنهاست» این گونه اشاره شده است:
زره‌ای نیم‌تنه که با.سیم طلا و نقره یافته,شده بود؛ کمربندی از چرم گوزن که با
تکّه‌های طلا آن را زینت کرده بودند؛ ساعدبند طلایی؛ سینه‌بندی که دانه‌های
یاقوت سرخ و زرد به فاصله‌های یکا‌نواختداشت؛ زانویندی که از بهترین نقره‌ها
ساخته شده بود؛ کلااهخودی آزرین که با سه زمرده یکی چپ» دیگری راست و
آخری میانه» چشم را خیره می‌کرد؛ یک جفت چکمه که ساقش تا زیر زانو است.
و پشت پاشنه‌ها مهمیزی از نقره (طومار شاهنامی ۱۳۹۹ ده
نکته حائز اهمیت در کشتی گرفتن با رزم‌جامه این بود که پهلوان باید دامن جامه
یا زره را به کمر می‌زد تا بتواند به پالاکی کشت بگیرد. او باید دقت: می‌کرد: که هتگام
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
کشتی» دامن جامه‌اش از کمر رها نشود. زیرا در اینصورت» احتمال گیر کردن جامه در
سر جهانگیر بر ناف فرامرز بود و او را عقب می‌راند. دامن زره فرامرز از کمسرش
آويخته شده بود. فرامرز پای راست را که خواست عقب گذارد. بغل چکمه‌اش به
حلقه زره گیر کرد و پا یک لحظه عقب نرفت. از پشت گردن تا پاشنه پا مشل
شلاق, نقش خاک میدان شد: (طومار شاهتامه ۱۳۹۹ حبص ۶۸۶۶۸۵) ۰
نوع دوم جامه کشتی که در طومارهای نقالی بدان اشاره شده است. نکه ورزشی
است. در کشتی رستم و افراسیاب, و کشتی رستم و شبان مازندرانی» که از نوع کشتی
زورآزمایی بود» رستم» برهنه میشود و تنکه ورزشی می‌پوشد: «رستم» برهنه و با یک
که ورزشی رفت روی خاک نرم» (شاهنامه نقالان, ۰۱۳۹۶ ص. ۱۶۸۰).
شاه [افراسیاب] ننکهورزشی پوشیده» لباس از تن"درآورد.رستم می‌خواست با لباس»
کشتی بگیرد. به او کفتنوابل رم و تری آمای هآ روگنا بالخره واذازش کردند که
در نبرد رستم با جهانگیر آمده است: «دو نفر از کهنه‌سواران» برای اخواندن «گل‌کشتی»
آمدند ..]. اند قاضي کشتی, یکی ایزانی ون دگر مغربی» برای "طواندن گل‌کشتی,
اصطلاح کهنه‌سوار ازجمله اصطلاحات زورخانه‌ای است و به کسی گفته می‌شد که
سرپرستی ورزشکاران را به غهده داشت (انصاف‌پون ۱۳۵۴» ص: ۱۸۹): در وقت تمرین
کشتی» کهنه‌سوار به داخل گود می‌آمد و گاهی خودش با نوچه‌ها تمرین می‌کرد. در این وقت
نوچه را برای مرور فنون به وسط گود می‌خواند. در اواخر عصر قاجار که جایگاه کهنه‌سواران
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
در زورخانه‌ها رو به زوال گذاشت» برخی از وظایف کهنه‌سواران به نوازندگان موسیقی
زورخانه (یا همان طبّالان و ضرب‌گیران) سپرده شد و آنان را به نام بی‌مسمّای «مرشد»
خواندند. در این شرایط تربیت کشتی گیران و تعلیم فنون به آنان نیز به پهلوانان باتجربه و
([رستم و جهانگیر] در کشتی به روی هم باز نموده» طبل کشتی زده» هردو به یکباره
در کشتی, کشردن یا به روی هم باز کردن»:«اصطلاجی است برای شروع کردن
«[رستم و سهراب] روی خاک نها فا یواست هرد در کشتی به روی هم
باز کردند [...]. هردو به یکباره فروکوفتند» (شاهنامه نقلان. ۱۳۹۶ صص. ۲۰۳۳-
در اصطلاح کشتی, پهلوانی «دست دادن دو کشتی‌گیر با هردو دست به روش مصافحه
در شروع کشتی و یا قاطی شدن را "فروکوییدن".خوانند. هردو کشتی‌گیر» پس از درآوردن
هردو دست خود از دست هم کف دست‌هایشان را محکم به هم می‌کوبند. چنانکه از
برخورد دستهای هردو طرف) صدا می‌جهد» (انصاف‌پور ۰۱۳۵۳ ص. ۱۷۳).
«گودرز خطبه‌ای خواند و دست رستم و [دستور] دیوانه را در دست هم نهاد. پس
هرد طبل کشتی زده» فر و کوفتند» (شاهنامه نقالان, ۰۱۳۹۶ ص. ۳۳۴۴).
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
مرشد عباس زریری در توضیح این اصطلاح می‌گوید: «طبل کشتی» یعنی در وقت
کشتی گرفتن. دست بر دست زنند؛ مثل کف زدن» (همان. ص. ۳۹ بهنظر میرسد
کت گیران: از آت روی این اصطلاح را بهکار می‌بردند» زیرا از برخورد دست پهلوانان
با یکدیگر صدای بلندی چون طبل برمی‌خاست. در فتوت‌نامه سلطانی که بخشی از
آن» به کشتی گیری اختصاص دارد این صدای فروکوفتن دست پهلوانان با یکدیگر به
اگر پرسند زبان کشتی کدام است؟ بگوی دست. تا دست فرو نکوبند برنچسفند.
اگر پرسند که دست فروکوفتن چند اسبت» بگو دو: اول آنکه در اول کشتی دست
فرو کوبند و آن را نقاره جنگ گویند:... (کاشفیسبزواری» ۱۳۵۰ ص. ۳۱۲).
«یک دست رفت در میان توشاخ و با دست دیگر, بلق قبضل) او را گرفت» (شاهنامه
توشاخ, به معنای دولنگ است (همان» توضیحات مرشد زریری» ص. ۳۴۵۳)؛ و
از «توی شاخ» دست بینداز پیش قبض) ۰ ادست دگر ببر ز میان دست وی بتاب
«رستم یک نیم‌روز با افراسیاب گربه‌بازی می‌نمود و افراسیاب کاملا به میزان نیروی
شگرف تاجر ایرانی آگاه شده و از کشتی گرفتن خود پشیمان گشته بود» (طومار کهن
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
هرچند این اصطلاح در فرهنگ‌های لغت و رسائل و کتب کشتی نیامده» ولی جمشید
صداقت‌نژاد در پانویس طومار نوشته است: «گربه‌بازی؛ اصطلاحی مربوط به کشتی باستان
ایران بوده است» (همان). نگارنده این مقاله با توجه به فحوای متن طومار حدس می‌زند که
هرگاه در میدان کشتی زور یکی از کشتی‌گیران بر حریفش بسیار می‌چربید. ولی به قصلدر
سرگرمی یا مراعات حال حریف, نمی‌خواست به‌زودی او را مغلوب کند و زمان رقابت را به
«با کف دست زد در پیشانی وی که آن را کف گرگابی می‌گفتند. قهّار» عقب عقب رفته.
خواست خودداری کند. نتوانست. به کلاته نشست.» لنگ از سرش به در رفت» (شاهنامه
نقالان, ۱۳۹۶ ص. ۳۱۸۰ ۳۱۷۲).با توجه به متن, بهنظر.میرسد این اصطلاح را وقتی
بهکار می‌بردند که تعادل حریف برهم می‌خورد و به زمین می‌افتاد و بدین واسطه.»
بالاتنه او بر زمین قرار می گرفت و پاها رو به بالا.
([ رستم و کک کوهزاد] عاقبت به تلاش کشتی درآمدند., کلّه به کلّه زدند تا آفتاب سر
زد) (نثر نقالی شاهنامه. ۱۳۹۸ ص. ۱۳۳؛ برای نمونه‌های دیگر رک. هفت‌لشکر ۱۳۷۷
این اصلاح, یکی از پرکاربردترین اصطلاحات رزم کشتی در طومارهای نقالی است
که به معنای دست و پنجه نرم کردن و سرشاخ شدن دو هماورد بهکار می‌رود.
هرچند. قدمت کشتی در ایران به چندین هزار سال پیش میرسد. ولی جای اشگفتی
است که در متون کهن پارسی, به‌ندرت از فنون کشتی - که تعداد آنها در برخی منابع
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
۰ (سعدی, ۰۱۳۸۵ ص. ۵۸) و در برخی دیگر ۳۶۶ (زرین‌قبانامه. ۱۳۹۳ ص. ۶۸۰)
ذکر شده است - سخن بهمیان آمده است. حتی در متون پهلوانی اصیلی چون شاهنامه.
گرشاسب‌نامه بهمن‌نامه و کوش‌نامه. شاید بتوان گفت قدیم‌ترین اثری که درباره معرفی
برخی فنون کشتی در دست است» رساله‌ای است مربوط به (احتمالا) قرن نهم هجری؛
که به ذکر مختضر ۴۷ فن کشتی - که برخی از آنها به زبان ترکی است - میپردازد
(رک. ده رساله در تیراندازی و کمانداری و جنگاوری؛ ۱۳۹۷ صص.۳۷--۴۱).
علاوه‌براین ار در منظومه‌ای موسوم به گل‌کشتی از میرنجات اصفهانی» شاعر عصر
صفوی(میرنجات» بیتا)» و دو ترجیع‌بند از مفتون همدانی (مفتون همدانی, ۰۱۳۶۴
صص.۳۷۷- ۳۸۶) نیز به ذکر نام انواعی.از,فنون کشتیی"پرداخته شده است.
طومارهای نقالی و منظومه‌های پهلوانی,متا خرانیز یکی گر از معدود منابعی است
که گنجینه‌ای از انواع فنون کهن کشتی‌آژا در آنها"شاهد هستیم. در این متون پهلوانی
عامیانه» به دو گونه, به فنون کشتی اشاره شده اسست:
برون رزفت از دسی یا ایا نو یزرم کی کلییو ونگ که رستم بزد
هرچند مصحح محترم منظومه زرین‌قبانامه دز مقلامه کتاب ذکر کرده‌اند که شیوه
اجرای این فن را در فرهنگ‌های لغت درنیافته‌اند (رک. همان» ص. ۸۲)» ولی در یکی
از رساله‌های کهن که درباره «تیراندازی و کشتی گیری» است و مربوط به قرن نهم
هجری است. از فنی به نام «گلّه رنگی» نام برده شده است که احتمالا صورتی کهن‌تر از
«کلّه زنگی» است. در اين رساله آمده است: «گلّه رنگ» آنکه دست راست در زیر بغل
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
او کند و به دست چپ بغل او را بگیرد و پا بر زانوی او زنده بیندازد» (ده رساله در
در بدایعالوقایم, اما آنجا که زین‌الدین محمود واصفی, نبرد روز با شب را در قالب
تصویر کشتی هو پهلران ذکر میکند: سغن از فن ا(کله زنگی) بیان می‌آیذ که :ظاهرا
شیوه اجرایش اینگونه بوده که حریف را از زمین برداشته و به عقب پرتاب می‌کردند:
«و هر وقت صبحدم در زمین او [< شام] درآمده» به فن کله زنگی از خاکدان دهرش
به مقراضک آورد رستم به بند از آن بشد بیرون شد آن دیو بند
«نام فنی از کشتی استتا"ال آن,لادوابای خود ار کلاقان بایگلژ حریف بند کرده»
همچون مقراض پیچیدن است» (محمدپادشاه» ۱۳۶۳ ذیل مقراضک). مفتون همدانی در
خصم تو گر به خاک فکندت مده صداع «مقراضک» تو هست تو را بهترین دفاع
تافلت بتلقی ز کشکی مود گزفت آ#گردید آن تیسره ذه
مصحح منظومه زرّین‌قبانامه. ظاهرا بیت را اشتباه قرائت کرده‌اند و «بند» را متصل به
«شتر غلت» خوانده و آن فن را «شتر غلط‌بند) تصوّر کرده‌اند (رک. همان مقدمه
مصحح, ص. ۸۱) درحالی که لازم بود در خوانش مصراع, پس از «شتر غلط» درنگ
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
می کردند(کاما می گذاشتند)؛ و از آنجا که «بند»» به معنی «حیله و فن کشتی‌گیری است»
(برهان تبریزی» ۰۱۳۶۲ ذیل بند)» پس معنی مصراع چنین میشود: شتر غلط /غلت. یکی
شتر غلط/ غلت. در فرهنگ‌های لغت و کتب مربوط به فنون کشتی» فقط نام یکی
از فنون کشتی ذکر شده و توضیحی درباره آن داده نشده است. میرنجات اصفهانی
همچو معشوق عرب‌زاده جهازه سوار یک «شترغلت» درستی و بغل گیری بار
بیفشاد رستم» دگر ره بجست به‌بننگ شکر دیو را کرد پست
«نام فنی از کشتی و آن چنان است.که دو پای حریف تنگ گرفته, زور بر سر و
سینه‌اش آورده بر زمین زنند» (مخمدپادشسا, ۱۳۶۳ ذییل تیگ‌شکر؛ نیز نک. بهار
یکی از فنون کشتی است که در فرهنگ‌های لغت و کتب مربوط به فنون کشتی,
[رستم هیکل کک را عقب برده» فرو کشید. هردو زانوی کک مانند شتری که در
زیر بار ته شود» رسید به بالای زمین. خواست حرکت کند که رستم با کف گرگابی
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
به پیشانی او زده» چند گامی عقب رفته, در غلطید (شاهنامه نقالان, ۱۳۹۶ ص.
اصل این فن» «کف گرگی» است» ولی نمی‌دانم چرا مرشد زریری, آن را
«کف گرگابی» ذکر کرده است! این فن» ازجمله فنون کشتی پهلوانی است که در آن با
کف دست. به پیشانی حریف می زدند تا تعادلش را از دست بدهد.
تصویر ۳: کف‌گرگی زدن در هنگام کشتی - از مجموعه تابلوهای سرکیس واسپور
کوصتاصندم اه صمناع1آم ۷7۵505 کفامع5 80- 6و۳ صز ومع کم :3 ع۳ع۳
در یکی از رباغی‌هایی که در گل‌کستی می چوانلنگه/آمده است:
یک فتپا نما و کف‌گرگی‌اش بزن چون قد علم نمود. تو برداری‌اش به چنگ
«سام دلاور تمرتاش را به عقب دوانید وّفروکشید بسان شتر باردار به دو کنده زانو
درآمد. سام لنگر پهلوانی بر سرش افکند. ساعتی او را نگاه داشت» (شاهنامه
پژوهشی پیرامون آیین‌ها» اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
«رستم خراب شد روی هیکل او و آنقدر لنگر پهلوانی افکند تا نفسش منقطع و
دستهایش از کمر رستم رها شد) (شاهنامه تقالان, ۱۳۹۶ صص. ۹۱-۹۰ ۳۱۸۰).
در فرهنگ‌های لغت و کتب مربوط به فنون کشتی پهلوانی» چنین فنی ذکر نشده
است. ولی با توجه به محتوای متن میتوان حدس زد فنی بوده است که در آن. پهلوان:
۲۶-۳. فنونی که نحوه انجامش ذکر شده, ولی نام آنها آورده نشده است
«سام نریمان» هر مرتبه او [ابرها دیو] را به عقب: دوانیده و فرو می‌کشید. که نره دیو به
دو زانو درآمد» (رستمنامه نقالان, ۱۳۹۸ ص:۱۳۹۰؛ برای نمونه دیگر رک: شاهنامه
۲-۳ دست در میان دو بای هریت 26وی کند اولاز زمین
[سام] برون کرد دست از میان دو پای ۹۷ بشه نیرو درآد بکندش ز جای
۳- ۳-۲۶ گرفتن یک دست و یک پای حریف و بلند کردن او از زمین
به" یک دست و یک پای آن ژشده پیل چو بگرّفت و جوشید چون رود یل ...
بگفت و به نیرو جهان‌پهلوان ربودش ز جا کوه تیسره روان
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
۶-۳ا۴-۲. با یک دست. پای حریف. و با دست دیگر کمر حریف را گرفتن و از
[رستم] به یک دست پای هزبر بلا گرفشت و خروش ید چون اژدها
یکتلش از جسا الا گسوز پسی قیال در آن دم چنین گفت: کای ذوالجلال ...
۶-۳ ۵-۲. کندن حریف از زمین و بهادور سر گردانان:او
«سام نریمان, شاهی‌پور را از زمین برکند و بر دور سرش گردانید؛ که شاهی‌پور دلاور
نعره کشید که هزار جانم فدای"تو باد! ای نامدار!"تا زنده‌ام» غلام توام» (طومار جامع
کشتی یکی از قدیم‌ترین وززش‌های پهلوانی ,و رزمی جهان است که قدمت آن به
دوران بسیار کهن بشر بازمی گردد. قدیم‌ترین سند مکتوب تاریخی درمورد رزم کشتی.
به حماسه گیلگمش مربوط به تمدن ین النهرین آبازمی‌گردد. در ایران نیز قدیم‌ترین
سند باستان‌شناختی در این خصوص, تبری یافته‌شده در لرستان است که بر روی آن؛
تصویر دو کشتی گیر نقش بسته شده است. هرچند ورزش کشتی در ایران» قدمتی چند
هزار ساله دارد» ولی به غیر از کتب و مقالاتی که در عصر جدید به چاپ رسیده‌اند. و
چند رساله و شعر کوتاه که مربوط به چند قرن پیش هستند. اسناد مکتوبی که به‌روشنی»
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
به آیین» فنون و اصطلاحات کشتی بپردازند در دست نیست؛ اگر هم در متون تاریخی
یا حماسی کهن, سخنی از کشتی به میان آمده» صرفا در حد سرشاخ شدن دو مبارز در
میدان رزم (بدون ذکر جزئیات. اصطلاحات و فنون کشتی) و توصیف نبرد آنان است.
طومارهای نقالی و منظومه‌های پهلوانی متأشّر ازجمله منابعی هستند که می‌توانند
اطلاعات ذی‌قیمتی درمورد قوانین و اصطلاحات کشتی به ما بدهند. در این منابع»
به‌روشنی و گستردگی به پنج قانون کشتی و برخی اشارات نادر در این زمینه پرداخته
شده است. علاوه‌برآن» در طومارهای نقالی و منظومه‌های پهلوانی متأخّر میتوان
اطلاعات ذی‌قیمتی از مکان و مدت کشتی. جامه کشتی گیران؛ انواع فنون نادری که
بهکار برده می‌شد. و نیز برخی اصطلاخات,کشتی گیران قدیم را مشاهده کرد.
۲ یکی از ویژگیهای دستوری برخی مت کهّن» آوردن حرف" اضّاقه «به»» پیش از مفعول است که در
ابن جوزی, ا. (۱۳۵۸). المننظم فی تاریخ الملوک و الامم. ج ۶. حیدرآباد: دایرهالمعارف
انصاف پور غ.ر. (۱۳۵۳). تاریخ و فرهنگ زورخانه. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر
برزونامه (۱۳۸۴). منسوب به عطا بن یعقوب. به کوشش ع. محمدی. همدان: انتشارات
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
برهان تبریزی» م.ح. (۱۳۶۲). برهان قاطع. به اهتمام م. معین. ج ۳. تهران: امیرکبیر.
بهارن, ل. (۱۳۸۰). بهار عجم. تصحیح ک. ذزفولیان. تهران: طلایه.
بیدکی» ه. (۱۳۹۷). سدره و کستی در کیش زرتشتی و انعکاس آن در کشتی کرمانجی و
پرویز ا. (۱۳۷۷). سابقه کشتی در ایران. باستان‌پژوهی, ۰۲ ۰۱۱-۹
تهمتن‌نامه (۱۳۹۸). تصحیح و تحقیق ر. غفوری. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با
جمال‌الدین انجو ح. (۱۳۵۱). فرهنگ جهانگیری. ویراسته ر. عفیفی, ج ۱. مشهد: دانشگاه
جوینی» م. (۱۳۸۲). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح م. قزوینی. ج.۱. تهران: دنیای کتاب.
خسروی» ز.» افخمی, ب.. حاجی‌ژاده+کا.. و برغمدی»:م.(۱۴۰۰). کشتی و کهن‌الگوی
ده رساله در تیراندازی و کمانداری و جنگاوری (۱۳۹۷). مقدمه و تصحیح م. افشاری و ف.
رسسمامه نقالان (۱۳۹۸). تصحیح م.ج. یاحقی و ف. ماه‌وان. تهران: سخن.
رستم‌الحکما م.ه. (۱۳۴۸). رستم‌لتواریخ. به اهتمام م. مشیرّی. تهران: تابان,
ریاضی» م.ر» پوراسدی» ف.» حسینی» ا.» دهباشی» ل.» صیرفی» ه.» و مهدی‌زاد. پ. (۱۳۸۷).
فرهنگ نگاره‌های ورزشی ایران. تهران: کميته المپیک جمهوری اسلامی ایران.
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
سعدی, م. (۱۳۸۵). کلیات سعدی. تصحیح م.ع. فروغی. تهران: هرمس.
شاهنامه نقالان (۱۳۹۹). مرشد عباس زریری اصفهانی. ویرایش ج. دوستخواه. ۵ ج. تهران:
شاهنامه هفت‌لشکر (۱۴۰۰). تصحیح و توضیحات م. جعفری (قنواتی) و ز. محمدحسنی
طومار جامع نقالی شاهنامه (۱۳۹۷). به قلم م.ش. نایگلی. تصحیح ف. قائمی. مشهد: به‌نشر.
طومار کهن شاهنامه فردوسی (۱۳۹۵). نوشته ج. صداقت‌نژاد. تهران: دنیای کتاب.
طومار نقالی شاهنامه (۱۳۹۱). ویرایش س. آیدنلو. تهران: به نگار.
طومار شاهنامه (۱۳۹۹). به کوشش س,.م. سعیدی. ۲ ج. تهران: خوش‌نگار.
کاشفی سبزواری» ح. (۱۳۵۰). فنوت‌نامه سلطانی: به اهتمام مج محجوب. تهران: انتشارات
کاظمینی» ک. (۱۳۴۳). نقش پهلوانی و نهضت عتاری: تهران: چاپخانه بانک ملی ایران.
کتبی» م. (۱۳۶۴). تاری حآل مظفز. به اهتمام ع. نوائی. تهران: ای رکبیر:
محمد پادشاه (۱۳۶۳). فرهنگ جامع فارس یآنندراج. زیر نظر م. دبیرسیاقی. تهران: کتابفروشی.
مرعشی, س.ظ. (۱۳۶۴). تاری خ گیلان و دیلمیان. تصحیح م. ستوده. تهران: اطلاعات.
معین,» م. (۱۳۲۶). مزدیسنا و تأثی رآن .در اذبیات پارسی. تهرّان: دانشگاه تهران.
مفتون همدانی (۱۳۶۴). دیوان اشعار. به کوشش ر. مفتون. تهران: زوار.
میرنجات اصفهانی (بیتا). گل‌کشتی. نسخه کتابخان مجلس شورای اسلامی. ش ۱۳۲۱۴
مینوی» م. ( ۱۳۸۷). داستان رستم و سهراب. تهران: زوار.
نشر نقالی شاهنامه (۱۳۹۸). مقدمه» تصحیح و توضیح ر. غفوری. تهران: آرون.
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
واصفی, ز. (۱۳۴۹). بدایع الوقایع. تصحیح ا. بلدروف. ۲ج. تهران: چاپخانه زر.
همدانی» ر. (۱۳۷۳). جامع‌التواریخ. تصحیح م. روشن و م. موسوی. تهران: البرز.
هفت‌لشکر (۱۳۷۷). تصحیح م. افشاری و م. مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات
یاحقی, م.ج. (۸۳۸۸. از پلژ تا دروازه رزان. تهران: سخن.
35۰ ززه/3 .(ز ۳۵۳ حز) ورماعتط مرن 1۳00 .(3998) 36۰ ,ذکه‌طاط۸
[ |5۵ 07۲۵۳۵۲۶۷۵) ۵۳6۶ 526 .(1998) .3 مفط6 3/3037 +۵ .3 بتقدافگ۸
40 ۵۲6۳۵۲۷ ,و5۳۵۵ ۵۳ ۳۵۵۹65 76 .(2018) (600) ۳۰ مازت3/8 6 .3 مفقداگ۸
ب([۳35 هل 1۳۵۵01800 7200036 000 ۲۶19100 اما هط .(2017) کل مفته‌جدای۸
1۰ .(2 3۳۵3 0ز) 56۳011 510161119 00۵3 اک .(2012) (0ع) .5 بمماصعلن۸
امک .(۳۵۳51 0 ل) ع00,0-110171) 707717 .(2014) (0ع) .5 ,«صمصعلن۸
13126 .(صقتلبا1306710 .1۴ بط 0ع201) رنه ۳ 00 ۸/0 80/07 .(2004) بل تقط8۵ظ
(1 3۵۹ )1۳۵ 1۱ ۳0۲5٩ 0361611 ]0 ۸150 716 .(2003) .17 ,38612۵6
۲۵۶100 کاز وصه صمزهنا۲۵ ۲عاعه70۳0 هزجعم فصه 5605 .(2018) .13 هط
۳۵ 0۳۵ عآشت .(زک۳۵ صل) عصتاا۹ ۷۷۳ رممصسنگل وصه حعحص عمط هاگ 5 زک ۳00
تنس۸ .(3/02 3/۰ بط 0عن0ه) رد۳ ل) 6۵۵ 50۳0 .(3983) .36 مفتضططاج 1 معطوط
ب(0 3/02 ب۸ 0 0ع60ع) نموه ۳۵ط م۸ .(2005) رتم۳ حل حاعسه 8020-31
0 ع لا ب(91 ۳3 25 20036 ]0 مسلت 0۵ و70 (3974) بط مساهمگد۳۳۹
ب۸0 .(۳۵351 0 5۳۵/1۵11161 ]0 0۳۵۹۵ 2707۳۵۷۵ .(2019) 8 مفتتاهگه6
ماگ۸ 0امط2/2 10۶ .(ن ۳ ۵۵ ,70۳0۳۵۲۵۲۲۵ .(2019) (0ع) ج مفسه‌کقطی
0 حقطکمط 3/۰ بط 0ع00ع) رزکحه۳ صل) 01-7000 706 .(994ل) 3۰ بط ,۲1۵0۵0
۸2 0۵ 01-01۵۲ م و0101 1707100 8 ۸/۳۵۲2 .(3979) .۸ فقتا3 1006
پژوهشی پیرامون آیین‌ها اصطلاحات» قوانین و فنون کشتی در طومارهای نقالی... بهزاد آتونی
.(نگ۸ 8 7 0ع1ن00) (ز5 ۳۵3 هل) عصعاته 70091۲1 .(3972) .13 منازص۸ 72۵1-0-00
۷۷ 0ع2001) رد۳ صل) 70۵0 7001905۵ ۳٩ وم 7 .(2003) 36 مفط1706
.3/1 07 160ن20) (3۳۵751 هل 0۲ آوگ ۳۵۸0۵۳۵۲۳۵ .(971ل) 1 و26 هک امعم
130۷۵۲۵۲۴ آ ۸07 ۳۵ ۹۳۵ ۳3۵00۹۵ ]٩ ۵۱۵ 7۳6 .(1964) کل مفصنطع 1۵7
6 200 وصنا۶ ۷۳ .(2021) 34۰ ,نوهص و0 6 کل ,هزم مظط منصعطگ۸ 2 1305۳۵6
169-4 ,(9)37 ,۳3۵/16۲۵6 0۳۵ عسلس .و۳ 06ج اعطا ۳ج 36۳۵
16۵ نص۸ .(نه310 بظ۸ بوط 0ع00ه) (نج۳ ط) 102007 مل۸ ۳ ما7 .(1985) 3/۰ ناهام
(3/1810 ۰ بط 0ع01م) (رزکه۳ صل) 30/۱ .(3985) منصقوعص ۳ 1/310
0 200160) (نوجه۳ صل) 36107070 0۵ مان ۳٩ و370 .(3985) .7 مفطاکقته/1
(۳3791 0 50۳۵6 ۹۳۵ ۵۹101 ]0 و5۵0 76 .(2008) 34۰ 1/00۵۵
5 عنصقاوآ مطا ۵۶ وو‌طنا و۳۵ ۵ ۵۶۳۵ امع برعاهل مه منصعطهاعه خدز6 2/0
6 .(ناع 2 ژد 120۳ 36۰ بط 0ع1ن0ع) رندته ۳
.(۳375 هل) 116۲00۳6 ۹1071 ۲ع 10 ع1616] 1 1۹ 0۵ 1۳02006510 .(1947) 36۰ 1/09
337565 302720 6و5 .(391ق۳ 0ط2) ۵۳۶۹۵۵۳9 ]0 ۳168 .(2012) 13۰ ,1/0۳00
-360 .56701 119 ع 510 607076361506 0/1060 اک .(2018) (0ع) 5 .38 مناه‌هنم1<
9-1 ,(1)2 ,نزق ۸۲۳۵6۵10 .(۳۵۳51 ل) ص۳۵ صز وصن ۳ ۵۶ جماعنط 156 .(1998) .۸ 808۳۷12
۵۲۳6۶ 506 .(7..)2021 هدک نصکمت1 ومصسصقط2/0 6 ول 36 مفاق/020۵
2 .5 منلق567 سل بفطاقهط0ع106 .۸ ,1105560 و۳ 8007-۸580 مب 3 مفققن
.(۳ 00) 17071 ]٩۵ 065ع01 5007۹5 ]۳٩ 136800 (2008) .2 ,2/302۵
0۷۷ 160ن20) رنکته۳ حن) 01-7000 30۶0۲ .(969ل) 36 مقصعلهتا-[ه حصفادم 1
20011630 10۵86 ۸/۵۵ .(نکج۳ صط) /ع۵0/۳ 1۳1 01ک .(2018) (0ع) ۷۰٩ مفصقرمط5
87 20510 .(ژو ۳۵۳ صز) []۵ 50۳ 0/06 اک .(2006) (0ع) 36۰ منفند5
1۵ .(ژو۳۵۳ حل) (لام5 0[م) (م م2 - 70/091 .(995ل) .7 ق3162 خهاوداه5
دوماهنامه فرهنگک و ادبیات عامه بسال ۱۰ شماره ۴۵» مرداد و شهریور ۱۴۰۱
0 006 .(زد۳ حن) م5 طاعسه هدک 010 .(2016) .7 ق2162 خماوداه5
۰ .(3610۳0۷ .۸ ظ 600160) (زکتد۳ هن) عره‌اوه‌سزه عره 800 .(3970) 7.36۰ متعکه ۷۷
.([۳335 حط) 209۳۵/071 0510۳۵۲۳۵ .(2019) (ک0ع) ۳۰ 3/2587 +6 ول مفطق ۹۵۳۵
لوگ .و۳۵3 ز) 906 620 1۵ ۳۵2 ۳۳۵۲ .(2009) .7 38 منطع۵ ۹۵۳
6۰ .(۳۵391 00 7۳0001071 5۳10۳۵۳۵ .(2017) (0ع) .۸ منصقطعکعا متضج7
| کشتی یکی از قدیم ترین فعالیت های رزمی/ ورزشی بشر بوده است که قدمت آن (با احتیاط و حدس) شاید به نخستین ایام پیدایش انسان بر روی زمین برسد. کشتی نه تنها در ب ین ایرانی ان باستان، بلکه در میانِ بسیاری از اقوام کهن سابقه داشته و از اهمی ت بس یاری برر وردار ب وده اس ت. هردن د، ورزش/ رزمِ ک،ش تی، ورزش مل ی م ا ایرانی ان اس ت و ق دیم ت رین اس ناد باستان شنارتیِ ایران در این زمینه، به حدود سه هزار سال پیش باز م ی گ ردد، ول ی ب ا کم ال شگفتی، از دوران باستان تا اواخر عهد قاجار، به غیر از بخش هایی از چند رساله کوت اه، و نی ز چند منظومه و شعرِ مختصر (که همگی مربوط به عهد تیموری به بعد هستند)، در هیچی از آثار تاریخی، حماسی و عامیانه حتّی منظومه های پهلوانیای دون شاهنامه ، گرشاسب نام ه ، بهمن نامه و ... به گستردگی و فراری، به آیین کشتی و اصطلاحات و انواع فنون آن پرداخته نشده است. طومارهای نقالی و منظومه ه ای پهل وانی مت اخر ازجمل ه من ابعی هس تند ک ه ت ا حدودی، این نقیصه را مرتفع می سازند و اطلاعات ذی قیمت ی درم ورد ق وانین، اص طلاحات، سنت ها و فنون کشتیِ رزمی و پهلوانی در اختیارِ روانندگان قرار میدهند. از آنجا که این منابع ارزشمند، تا به حال مورد توجه پژوهشگرانِ ورزش باستانی نبوده اند، بدین روی، نگارنده بر آن است تا در این جستار به این امر بپردازد. |
39,346 | 456397 | اعضای حلقه کیان
این اعتقاد خود را تفکیک نهادی یا"قراینل"*فکیک و تمایزشاحت‌های قدسی و عرفی از
یکدیگر و تحدید حدود و تبیین مناسبات میان آنها تعریف میکنند. این اعتقاد که منطبق با
سکولاریسم سیاسی يا حداقلی است بر جدایی دین از حکومت تأکید دارد. در سکولاریسم
سیاسی بر این امر تأکید میشود که حاکمان منابع مشروعیت و حق حاکمیت خود را از دین
یا دینداری برنمی‌گیرند. این اعتقاد اعضای حلقه کیان در تقابل با قانون اساسی جمهوری
اسلامی قرار دارد. ازآنجایی‌که قانون اساسی حکومت را برآمده از اعتقادات دینی و مجری
قوانین دینی میداند. نقش ویژهای برای فقها قائل است. اصول بنیادی و راهبردی حلقهه
کیان در یک نگاه کلی عبارت است از: نگرش انتقادی به دین مبتنی بر عقل خود بنیاد؛
رویکرد سکولاریستی در دین؛ گرایش پوزیتویستی؛ تأکید بر کثرت‌گرایی دینی؛ ستایش
لیبرال‌دموکراسی. درمجموع بازتاب‌های این اصول در جمهوری اسلامی ایران را میتوان
در جریان‌های سیاسی, سیاست گذاری و عملکرد دولت اصلاحات, طراحی برخی الگوها و
۱ ۳ ( رز که) مره معمي دهم مر هرک کمهم کم رپ و وم
احمذی,» بابک (۱۳۸۲). هایدگر و پرسش بنیادین» تهران: نشر مرکز.
امیری» جهاندار (۱۳۸۱). بسترهای تاریخی و فکری برآمدن روشنفکران دینی»» سروش اندیشه؛ سال
اول, شماره شماره سوم و چهارم, تابستان و پاییزه ص ۰۱۶۰
امیری» جهاندار روشنفکران دینی: لیبرال یا دین‌مدار؟ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی» ص ۸۱
بازرگان مهدی, (۱۳۷۲»)» «سیر انديشه دینی معاصر»» ماهنامه کیان» شماره ۰۱۱ ص ۰۱۸
بروجردی, مهرزاد (۱۳۷۷). روشنفکران ایرانی و غرب» ترجمه احمد شیرازی» تهران: نشر فرزان روژ.
(۱۳۸۲). روشنفکری دینی و مدرنیته در ایران پس از انقلاب. تهران: نشر گام نو
بیرو, آلن (۱۳۷۰). فرهنگ علوم اجتماغی, ترجمه باقر ساروخانی» تهران: انتشارات کیهان.
پارسانیا حمید (۱۳۹۱). انواع و ادوار روشنفکری با نگاه به روشنفکری حوزوی, قم: کتاب فردا.
پایا علی» «انسبی گرایی معرفتی و خشونت ورزش"ذر صحنه عمل اجتماعی»» کیان, شماره ۷ ۰۱۳۷۸
پیمان» حبیب‌ال. ۱۳۸۱ «استوار در راهدر راه" آزادی و دوکراسی»4ماهنامه آفتاب» سال دوم» شماره
. جمالی» مصطفی (۱۳۸۷). جریان‌شناسی فرهنگی,دراتمدن اسلامی» قم: کتاب فردا.
خلجی, محمدمهدی (۱۳۷۳). «محمد آرکون و فرّایند روشنفکری دینی» ماهنامه کیان؛ ۰۲۰ ص ۰۱۵
دارابی علی (۱۳۸۸). جریان‌شناسی سیاسی در ایران» چاپ اول» تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ
درخشه, جلال (۱۳۸۶) گفتمان سیاسی شیعه درایران معاصر چاپ سوم*انتشارات دانشگاه امام
درخشه, جلال (۱۳۹۳) گفتمان سیاستی شیّعه در ایران معاصر تهران» انتشارات دانشگاه امام صادق
رجبی, محمد (سه‌شنبه, ۳ دی ۱۳۸۷)» «غرب باوری یا خداباوری؟» ویژه‌نامه روزنامه اعتماد» شماره
. سام دلیری, کاظم, «روشنفکری دینی سکولار» تهران» مرکز اسناد انقلاب اسلامی»» ۰۱۳۹۳ ص ۵۲ به
نقل از: مصطفی رخ صفت. ۱۳۹۱ مصاحبه با سایت سروش میلاد.
سروش, عبدالکریم. «ایدئولوژی دینی و دین ایدئولوژیک»» کیان, شماره ۱۶.
«دینداری و خردورزی»» کیان شماره ۱۲ ص ۱۰ - ۰.۱۲
شبستری» محمدمجتهد. «چرا باید انديشه دینی را نقد کرد؟»» کیان» شماره ۰۱۸ ص ۱۶
شمس‌الواعظین, ماشااله (۱۳۸۶). «دکتر سروش پدر معنوی نبود» گفت‌وگو با ماشاالّه شمس‌الواعظین,»
صالح‌پورن جهانگیر (سعید حجاریان) (۱۳۷۴). «فرایند عرفی شدن فقه شیعه» ماهنامه کیان شماره
طاهری, حامد. بررسی انتقادی جریان التقاطی حلقه کیان و بازتاب‌های آن در عرصه سیاسی جمهوری
عبدالکریم سروش, «میزگرد دین در دورنمای فرهنگی جهان»» نامه فرهنگ» سال اول, شماره ۱۳۷۰
قوچانی» محمد. (۱۳۷۹). پدرخواندهو چپ‌های جوان, مباززه برای,نقد قدرت. تهران: نشر نی.
کرکگور سورن «انفسی بودن حقیقتا»» ترجمه مصطفی ملکیّان"نقد و نظر سال اول» شماره ۳-۶
کریایی» محمدعلی, (۱۳۷۸)» جامغه‌شناسی زو ثنفکری,دینی»چاپ اول» تهران: بنیاد فرهنگ و
کریمی‌نیا مرتضی (۱۳۷۹). «تاویل حقیقت.و نض»» گفت‌وگوی اختصاصی کیان با نصر حامد ابوزید.
گلستانی, صادق (۱۳۸۹). نقد و بررسی نظريه عرفی شدن در ایران؛ قم: موسسه آموزشی پژوهشی
ماهنامه کیان. قبض و بسط در میزان نقد و بحث, شماره ۲. سال ۰۱۳۷۰
مجتهد شبستری,» محمد (۱۳۷۹). نقدی بر قرائت رسمی از دین» تهران: طرح نو.
مددپور م. (۱۳۹۲). خودآگاهی تاریخی, تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
موسوی, آیت؛ افسون‌گری,» مهدی (۱۳۹۲). تحلیل و بررسی زمینه‌های فکری سروش و پیدایش حلقد
موسوی» سید مهدی, آیت افسون گری, (تحلیل و بررسی زمینه‌های فکری سروش و پیدایش
حلقه کیان)» چاپ اول» قم نشر اشراق, ۱۳۹۲ ص ۲۳۱ به نقل از: محمد قوچانی» عصر آزادگان»
۱ ۳۳ ( رز که) عرش معسي دهم موم جرگر مهم کم روط وحم
میرسلیم سید مصطفی و خورمهر کاظم (۱۳۸۹). جریان‌شناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی ایران»
نوروزی» محمدجواد» نقد و ارزیابی معرفی گرایی در جمهوری اسلامی ایران؛ قم» پژوهشگاه علوم
واعظی, احمد. درآمدی بر هرمئوتیک» تهران» پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی, ۱۳۸۱ ص ۲۳
یزدی, ابراهیم (۱۳۷۳). مهندس بازرگان نیم‌قرن تلاش در عرصه سیاست و انديشه دینی» کیان» شماره
| شناخت صحیح و جامع از اندیشه و بینش جریان های فکری و سیاسی موجود در جامعه و واکاوی مبانی فکری آنان، از پیش نیازهای اساسی شناخت جامعه و همچنین از کارکردهای ویژه جامعه شناسی سیاسی یک نظام سیاسی می باشدکه بدون شناخت ماهیت جریان های فکری –سیاسی موجود در آن جامعه ممکن نمی باشد . در اواخر دهه شصت و به ویژه دهه هفتاد شمسی در ایران جریان های روشن فکری شکل گرفت که که بدون تردید پهنه فکری ایران را تحت تأثیر خود قرار داد. یکی از این جریان های فکری که به تدریج از اوایل دهه هفتاد هجری شمسی شکل و سپس گسترش یافت، حلقه کیان بود . روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و تحلیلی است که از طریق روش کتابخانه ای گردآوری شده است. هدف تحقیق بررسی تحلیلی مولفه های اندیشه سیاسی حلقه کیان می باشد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که اعضای حلقه کیان که خود را روشنفکر دینی می دانند وظیفه ابتدایی خود را نقد ساختارهای اجتماعی - اندیشه ای سنتی دانسته و با تکیه بر عقل خود بنیاد و ارزش های مدرن، کوشیدند جامعه ای منطبق با این ارزش ها ایجاد کنند در حوزه ی سیاسی، اعضای حلقه ی کیان اساس اندیشه ی سیاسی خود را بر این پایه استوار کرده اند که در حکومت نباید امتیاز و حق ویژه ای برای دین قائل شد. |
31,844 | 421854 |
اخلاق» پژوهش» آموزش و پرورش؛ نظام نامه اخلاقی, بحث گروه کانونی.
۱ دکتری مطالعات برنامه درسی» پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش. (نویسنده مسئول)
۲ دکتری فلسفه تعلیم و تربیت. عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش.
۳ دکتری‌مدیریت آموزشی» پژوهشگاه مطالعات‌آموزش‌و پرورش. 00.077 010۳602[/310 1105516100 510013۳617: ۳۳۵1
۴ دکتری روانشناسی عمومی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش. :
۵ دکتری آموزش ریاضی» پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش. ۴-6 :8۳۵
۶ دکتری فیزیک. عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش.
۷ دکتری مدیریت آموزشی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش.
۸ کارشناسی ارشد روانشناسی کودک» پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش. : ی
۱۸۳ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
اهمیت علم در تحول اقتصادی» اجتماعی, فرهنگی, سیاسی» علمی و اخلاقی جوامع در
عصر حاضر سبب شده است که مراکز پژوهشی و دانشگاهی به عنوان منابع تولید علم اصیل
جایگاه ویژه ای را پیدا کنند. همچنین» این باور که «دانش علمی» موتور قدرتمند رشد اقتصادی
و رفاه اجتماعی است به رسمیت شناخته شود (استفن"» ۲۰۱۳ رومر ۱۹۹۰؛ نقل از کری,
لاسترا زیرولیا"» ۲۰۱۵). بدین ترتیب» کشورهای مختلف سیاستهای راهبردی برای توسعه
علم تدوین کرده‌اند. موفق‌ترین کشورها در زمینه تولید علم در سطح جهانی آمریکا و انگلستان
هستند که بهترین جایگاه را در کیفیت و تاثیر فعالیت های علمی به خودشان اختصاص داده اند و
چین نیز در حال تجربه رشد فزاینده در تولیدات علمی است (آخوندزاده ۲۰۱۳ مانروی و دایاز
۸). براساس تحلیل های پایگاه اطلاعاتی اسکپوس ایران در سال ۲۰۱۲ رتبه ۱۷ تولید علم
در سطح جهان را به خود اختصاص داده است و در سال ۲۰۱۱ عنوان سریع‌ترین رشد علمی در
سطح جهان را به دست آورده است (آخوندزاده» ۲۰۱۳). امّا آیا در ایران ما واقعا در حال تجربه
رشد علمی اصیل, بارورکننده و باکیفیت هستیم يا ما با پدیده ای به نام شبه‌علم دست و پنجه
روایت ریچارد استون از« بازار یش فروش مقاله _ ۴۰۰ دلار_ و پایانه‌نامه _ ۶۰۰ دلار_
در خیابان انقلاب تهران و مشاهده روزانه این پدیده کریه در جلوی دانشگاه تهران به عنوان نماد
آموزش عالی ایران گویای اتفاقی تلع و ناگوار و غیراخلاقی برآی جامعه علمی و حکایت از وجود
خطر شبه علم در ایران است (استون, ۲۰۱۶). این بداخلاقی‌ها مجلس را وادار به تصویب قانون
پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی کرد و پس از تأیید شورای نگهبان در سال ۱۳۹۶
این قانون اکنون لازم الاجرا اس بر اساس این قانون تهیه» عرضه.» یا واگذاری آثاری از قبیل
رساله پایان نامه» مقاله» طرح پژوهشی,» کتاب» گزارش» آثار مکتوب یا ضبط شده پژوهشی-علمی
و یا هنری اعم از الکترونیکی و غیرالکترونیکی.توسط هر شخص حیقیقی یا حقوقی به قصد
انتفاع و به عنوان حرفه یا شغل با هدف ارائه کل اثر و یا بخشی از آن توسط دیگری به عنوان
اثر خود جرم بوده و رتکب و مرتکبان مشمول مجازات خواهند شد (قانون پیشگیری و مقابله با
تقلب در تهیه آثار علمی» ۱۳۹۵). البته» سواستفاده از علم و تولید شبه‌علم و بداخلاقی در انجام
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
پژوهشهای علمی فقط مختص ایران نیست. آزمایش های غیراخلاقی نازی‌ها در آلمان» مطالعه
هپاتیت های ویلاوبروک کراگمن"» و بعضی از پژوهش های غیراخلاقی در کشورهای در حال
توسعه مواردی از تجارب تلخ گذشته و چالشهای کنونی بداخلاقی در انجام پژوهش است (بسین؛
ابویونوی» اکیوکو ۲۰۱۸). به هر حال, علمی که با چهاول حقوق دیگران یا بی دقتی در فرایند
پژوهش یا کوتاهی در ارزیابی قراین مختلف يا نقض های مکرر قانون و اخلاق همراه باشد
نمیتواند اطمینان کاربر را به خود جلب کند و در حل مسئله ها و سیب ها ناتوان است (جوادپور
۶)). طبیعی است در چنین فضایی علم با حملات زیادی دسته و پنجه نرم میکند و حتی
دانشمندان در استرالیا آمریکا و اروپا در معرض بی‌اعتمادی قرار دارند (هاریس» ۲۰۰۵). یکی از
راهکارهای کلیدی برای مقابله با سواستفاده از علم و مبارزه با بی‌اعتمادی کنونی توجه جدی به
اخلاق پژوهش» قوانین اجرای پژوهش با قلمروی وسیع از مرحله تعیین مسئله تا گزارش
يافته‌ها را در بر میگیرد. شکی نیست که انجام پژوهش اخلاقی مستلزم فراهم کردن بسترهای
لازم برای آگاهی پژوهشگران از چیستی و مولفه‌های آن است. زیرا واضح است که مشکلات
اخلاقی هنگام اجرای پژوهش خود را نشان می دهند و تصور.پروژه پژوهشی بدون مواجه با
مشکلات اخلاقی بسیار سخت است. رالفلا علی کاس»و هایدر(۲۰۱۸) از آموزش اخلاق
پژوهش به پژوهشگران به عنوان یکی از این ابسترها نام پزدند. آتها از آمار ۸۰ موافقین
آموزش اخلاق در مصاحبه خود با پژوهشگران جامعه پژوهقش سخن گفتند و به نظر موافقین
آموزش اخلاق پژوهش میتواند به آنان کمک کند که فهم بهتری از الزامات اخلاق پژوهش به
دست آورند. به هر حال» شکی وجود ندارد که رفتارهای اخلاقی از افراد جوامع و محیطها
محافظت میکند و قابلیت هایی برای گسترش فضیلت‌ها و ایجاد فضای اعتماد در جهان را سبب
میگردد (ازرائل و هی" ۳۰۰۷ ۲۰۰۷). از دیگر راهکارهای مهم مورد توجه قرار در سطح بین
المللی تدوین نظام نامه‌های اخلاقی است. نطام‌نامه‌های متعددی در سطح بین‌الملل از قبیل کد
نورنبرگ" بیانه هلسینکی* گزارش بلمونت", شورای بین المللی نظام نامه های علوم پزشکی!
برای هدایت پژوهش در جهت تعامل مناسب شرکت کنندگان پژوهش مطرح شده است (رالفلا.
6 .3 وتلق۸۷ 6 وس .37 و16/6ن0اظ و.10 .1 و8067 و سل وقتنقظ8 .2
665 وعصع50 2800001 کم کدمنام ددع0۳ آهدمنه 136 ۶۵۳ اعصم6 عطا 1
۳3 موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
علی» کاس, و هایدر" ۳۰۱۸). در سطح ملی و خاص‌تر نیز تلاشها صورت گرفته و در انگلستان
از اواخر ۱۹۸۰ در حوزه علوم اجتماعی بعضی از انجمن های حرفه ای شروع به تدوین یا اصلاح
بیانیه های اخلاقی برای اعضای خویش نمودند (میلر برچ ماتتر جوزف, ۲۰۱۲: ۱۴). همچنین»
در قاره: آفریقا نی بسیاری از کمیته های اخلاقی از سال ۲۰۰۸ شروغ به قالیت کنرته اقذ
(روابینهاما گیره و داگت؟» ۲۰۱۰ نقل در رالفلا علی» کاس و هایدر» ۲۰۱۸).
نظام نامه‌های اخلاقی پژوهش مبنایی برای مدیریت فرایند پژوهش» رعایت قوانین
اخلاقی, پاسخگویی پژوهشگران و اجتناب از استنمار آزمودنیها توسط پژوهشگران تدوین
شده‌اند و در آنها پیوستاری از پیش نیازها از قبیل ارتباط روششناسی پژوهش با پرسش‌های
پژوهش» رضایت آگاهانه هر آزمودنی» مراقبت ویژه از شرکت کنندگان آسیبپذیر مورد تأکید قرار
میگیرد (سازمان بهداشت جهانی", شورای سازمان های بین المللی علوم پزشکی ۲۰۰۲ نقل از
از گری و همکاران" ۲۰۱۷). این نظام نامه‌ها رشتههای علمی (دیسیپلین ها) مختلف دانشگاهی
و حتی در فرهنگ های مختلف و موسسات دانشگاهی و پژوهشی می‌توانند متفاوت باشد تعداد
زیاد نظامنامههای اخلاق پژوهش موجود گویایی این موضوع است. برای مقال» گروهی در
نیوزیلند» کانادا, استرالیا نظام نامه های موجود را مورد انتقاد قرار داده اند و مدعی هستند که آنما
برای انجام پژوهش در باره اقلیتهای قومی نامناسب هستند(گری و همکاران» ۲۰۱۷).
همچنین» شواهدی دال بر تفاوت ملاحظات اخلاقی,در علوم پزشکی و علوم اجتماعی به علت
تنوع و تفاوت مسائل در هر دو حوزه گزارش شده است (کزیگر و هالدون ۲۰۱۰). نکته دیگر
تغییر در جهت‌گیری انظام نامه های اخلاقگ از گکفظه تا اکن است: گری و همکاران ۳۰۱۷۱
معتقدند که در گذشته نظام‌نامه‌ها توجه زیادی به رضایت آگاهانه داشته اند ولی اکنون تاکید ویژه
ذرآیرآن یر تلاش هایی برایتسیی استانذاردهایباخاهقی از طریق تدوین نظامنامههای
اخلاقی در جریان است: برای منالنکام)تمسلتلای مرکا ش‌سازمان نظام روانشناسی و مشاوره
جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۶ مصوب گردید و هدف از آن تصریح حقوق مراجعان یا استفاده
کنندگان از خدمات روانشناسی و مشاوره متخصصان ذکر گردید (سازمان نظام روانشناسی و
۵۸ ,1706۲ 8 .٩ ,16389 ول رفن۸ و.10 ,3261318 ۰
.[ 768900 ۵4 و3 3/2106 .3 مطنظ و1 (116۲ن11 ۰
40 50060665 2/0081 ۵1 کد ناه منصهع 0۳ آمد و1060 ۶۵۳ تمصم) .
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
مشاوره جمهوری اسلامی» ۱۳۸۷). همچنین» در زمینه اخلاق در پژوهش» نصیری همراه (۱۳۹۶)
پس از مصاحبه با صاحبنظران روششناسی در علوم رفتاری اصول اخلاقی در فرایند پژوهش را
در ۵ مولفه قرار داد: انتخاب و تبیین مسئله (تشخیص درست مساله» عدم تحریف در انتخاب
مسئله توانایی و تخصص پژوهشگر اهمیت و ضرورت مساله» اخلاق در جمع آوری داده‌ها
(روش نمونهگیری و اعتبار آن» دقت در جمعآوری داده‌ها استفاده از ابزار مناسب و استاندارده
عدم سوگیری» رعایت حریم خصوصی و رازداری» رضایت آگاهانه)» اخلاق در تحلیل و تفسیر
(صحت داده ها امانتداری و پرهیز از داده سازی» استفاده از روش تحلیل مناسب» پذیرش نتایج
و سعه صدر) اخلاق در تدوین و نشر نتایج (عدم تحریف گزارش» در نظر گرفتن حقوق
نویسندگان» استناد به منابع علمی معتبر امانت داری در استناددهی) و توجه به ارزش ها و
علاوه بر این پژوهشهای متعددی به تحلیل, آسیب‌شناسی پدیده اخلاق پژوهش
پرداختهاند. برای مثال» ایمان» جلیلی غفاری‌نسب» طبیعی (۱۳۹۵) در پژوهشی کیفی با عنوان
«داوری اخلاقی بر مبنای استثنایی‌سازی موقعیت: کاوشی پدیدارشناختی اخلاق پژوهش» فمم
دانشجویان دکتری از اخلاق پژوهش را مورد بررسی قرار دادند, استثنایی‌سازی موقعیت مضمون
کلیدی اکتشافی بین‌الاذهانی این مطالعه بود که بر تفسیر مطلوب شخصی از مفاهیم و انتخاب
گزینشی از موقعیت‌های چندگانه هنگام مواجه با شرایط متعارض اخلاقی تأکید داشت. جمیلی
کهنه شهریری و سدیدپور (۱۳۹۳) در واکاوی کدهای اخلاقی در تجربه‌های زیسته نخبگان علوم
اجتماعی دریافتند که امانتداری حرفه‌ای» صداقت حرفه‌ای» و مدیریت عقلانی سه مفهوم کلیدی
برای خلق مناسبات اخلاقی و اخلاق فردی عاملان پژوهشی می‌باشند. قادری» سلیمی و
بلندهمتان (۱۳۹۴) در بررسی میزان آگاهی و توجه اساتید و دانشجویان نسبت به استانداردهای
اخلاق در پژوهش دریافتند که اساتید نسبت به این پدیده آگاهی متوسطی دارند و دانشجویان
تحصیلات تکمیلی نیز در خصوص دستورالعمل های اخلاقی اطلاعات ناچیزی دارند. یاری‌قلی
(۱۳۹۷) نیز در پژوهشی با عنوان «آسیب شناسی اخلاق پژوهش دانشگاهی: مطالعه
پدیدارشناسی» با رویکرد کیفی به تحلیل دیدگاه اعضای هیئشت علمی دانشگاه شهیدمدنی
آذربایجان پرداختند یافته‌ها نشان داد که بی‌اخلاقی در حین نگارش» ارزیابی و داوری» پژوهش
برای ترفیع و تثبیت موقعیت شغلی» رشد نشریات بی‌کیفیت علمی, استفاده از روشهای پژوهش
زودبازده و کم هزینه افت کیفیت آموزش به دلیل مشغولیت بیش از حد به پژوهش از معضلات
و آسیب‌های پژوهش در دانشگاه‌ها است. وی دلایل اين آسیب‌ها را ضعف اخلاق پژوهش» عدم
نظارت صحیح, کمیت گرایی دانشگاه‌ها و بی‌توجهی به کیفیت پژوهشها ضعف در ملاک‌های
جذب اعضای هیئت علمی دانسته و کاهش تاثیر کمیت مقالات در ترفیع و تبدیل وضعیت
1۱۸ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
استخدامی» برگزاری دوره‌های اخلاق پژوهش و اخلاق حرفه‌ای برای اعضای هیئت علمی,
نظارت بیشتر در حوزه نگارش و چاپ مقاله» و مسئولیت پذیری محتوای پژوهش را به عنوان
راهکارهای حل اين آسیب‌ها مطرح کرده است. همان طور که ملاحظه میشود این مطالعات به
صورت جامع به تدوین یک نظامنامه اخلاق پژوهش نپرداخته‌اند» در این مطالعه با باور کنشگری
و تفسیر در ساخت اخلاق پژوهش (ایمان و همکاران» ۱۳۹۵) به دنبال تدوین نظامنامه جامع
اخلاق پژوهش خاص پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با تکیه بر تجارب عملی چندین ساله
پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به عنوان بازوی علمی وزارت آموزش و پرورش بیش
از دو دهه در عرصه ی پژوهشهای ملی و بین المللی فعال است. این جایگاه مدیون انجام
پژوهش های مهم و اثرگذار پژوهشگران این نهاد علمی بوده است. در سالهای اخیر به دلیل
افزایش تولیدات علمی در کشور خطر شیوع بداخلاقی ها در انجام پژوهشها همه نهادهای
پژوهش محور را تهدید میکند و پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش نیز در معرض چنین
تهدیدی قرار دارد. در این مرکز پژوهشگران در تدوین» اجرا و انتشار یافته‌های پژوهش» هنگام
تعامل با نهادهای بهره‌بردار و پيشنهاددهنده» برگزاری نشستهای علمی-تخصصی, و انجام
مسائل اداری با چالشهای اخلاقی متعددی روبرو هستند. جنس فعالیت پژوهشگران به دلیل
تعاملات متفاوت با ذینفعان متعدد آموزش و پرورش از قبیل والدین» دانش آموزان» مدیران
واحدهای آموزشی» منتقدان سیاستهای آموزشی» سیاستگذاران آموزشی خاص است و ضرورت
پرذاختن به ضوابط و استانداردهای اخلاق٩ مکتوگیلرای گیل تصمیم گیرهای اخلاقی بد شنت
احساس میشود. از لحاظ ساختاری نیز پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به دلیل ارتباط با
بخشهای مختلف وزارت آموزش و پرورش دارای ویژگیهای سازمانی و فرهنگی منحصر به
فردی است. در نهایت» فارغ از دو جنبه مهم یادشده» اخلاق پژوهش به بافت فرهنگی وابسته
است و در بافت‌های فرهنگی مختلف پژوهشگران با ارزشهای مختلفی_ ایران کشوری چند
فرهنگی است و بیشتر پژوهشهای پژوهشگران در پژوهشگاه در استانهای مختلف کشور
صورت میگیرد_ سر و کار دارند. از این رو آگاهی از مقتضیات بوم‌شناختی در هنگام اجرای
پژوهش در تسهیل روند پژوهش و تعامل مناسب گره‌گشاست. پژوهشکده برنامه زیری درسی به
عنوان یکی از بخشهای این نهاد پژوهشی نیز در چنین شرایطی قرار دارد. اعضای هیئت علمی
این پژوهشکده حسب احساس نیاز به توسعه اخلاق حرفه ای خود در این راستا تلاشی جمعی را
آغاز نمودند که این نوشتار روایت کننده چنین تکاپویی است.
به نظر میرسد تدوین نظامنامه اخلاق در پژوهش بتواند در برانگیختن پژوهشگران
پژوهشکده برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی برای تأمل در خصوص شأن و جایگاه
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
اخلاق پژوهش» ایجاد آگاهی در باره مسئولیت‌ها و تمهدات اخلاقی پژوهشگر در برابر
شرکت کنندگان» همکاران و بهره‌برداران» بالا بردن اعتماد عمومی در باره پژوهشهای صورت
گرفته در این مرکز ایجاد چشم اندازی مشترک در باره ابعاد اخلاق پژوهش بسیار مفید خواهد
بود. بنابراین» با ملاحظه ارزشهای فرهنگی» تاریخی و اجتماعی و همچنین چالشهای اخلاقی
فزاینده‌ای که پژوهشگران هنگام اجرای با آن روبرو می‌شوند. در مطالعه حاضر از رویکرد کیفی
استفاده شده است. این رویکرد امکان ورود و نزدیک شدن به جهان اجتماعی افراد در باره پدیده-
ها و درک پیچیدگی‌های درون یک زمینه اجتماعی را تسهیل میکند (مریام۱۹۹۸). در مجموع,
مطالعه حاضر قصد دارد با رویکردی کیفی و تکیه بر تجربیات زیسته پژوهشگران به ترسیم
نظامنامه اخلاق در پژوهش برای پژوهشکده برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی و بالمآل
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و در چارچوب رویکرد کیفی با استفاده از روش
پدیدارشناسی توصیفی " (ون منن " ۲۰۱۶) برای پاسخ به هدف پژوهش_تدوین نظام نامه اخلاق
پژوهش _ انجام شده است. ابزارهای مورد استفاده در این مطالعه « مصاحبه بحث گروه کانونی»
و «مصاحبه رو در رو» بوده است در روش بحث گروهی کانونی, گزوهی بر یک پدیده جمعی
متمرکز می‌شوند و آن را منظرهای مختلف مور مداقه قرار منی‌دهند (کیتزینگ رآ ۱۹۹۴). نوع
بحث گروه کانونی مورد استفاده در این مطالعه« گروه کانونی کامل» بوده است که در آن به طور
میانگین در هر جلسه بین ۸ تا ۱۱ نفر شرکت می‌کردند (گرین بائوم*, ۱۹۹۹: ۳). همه اعضای
گروه کانونی تجارب خوبی در عرصه‌ی ملی و بین المللی(فارغ التحصیل دانشگاههای ملی و بین
المللی)» داشتند. سن اعضای شرکت کننده بین۳۴۰ تا :۶ متغیر بود؛ ۴۵) از شرکت‌کنندگان زن
و بقیه مرد بوند؛ رشتههای دانشگاهی اعضا متنوع (از قبیل آموزش ریاضی» فیزیک» مدیریت
آموزشی, فلسفه تعلیم و تربیت» روانشناسی, مطالعات برنامه درسی, زبان شناسی) بود و آنها به
صورت هدفمند (همه اعضای پژوهشکده) انتخاب شده بودند. ساعت شروع جلسات ۸ تا ۹.۳۰
صبح در نظر گرفته شد تا افراد با ذهن آرام در جلسات شرکت کنند. همچنین» حضور تمامی
اعضای گروه به صورت داوطلبانه بوده است و به همه اطمینان داده شد که تمامی مسائل اخلاقی
۲ روش پدیدارشناسی توصیفی به تحلیل پدیده ها مستقل از مفروضه‌های از قبل مشخص شده میپردازد و در آن
پژوهشگر به دنبال درک تجربیات زیسته عمیق از آن پدیده میباشد (ون منن» ۲۰۱۶).
1۸ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
مرتبط با پژوهش_ محرمانگی دیدگاهها و تجارب _ رعایت خواهد شد.
سازماندهی جلسات و جمعآوری یافته‌های مطالعه به وسیله دو «تسهیلگر!» با نقشهای
متفاوتی صورت می‌گرفت. تسهیل گر نخست بر انتخاب موضوع يا پرسش و هدایت بحث‌ها
تج می کره ر تسیل گیر دومبذ یاذذاشتبرداری از بحق‌ها رتیل دادمها ره آفتراک‌گناری
بحثهای هر جلسه و در صورت لزوم پرسشگری در خصوص بعضی از دیدگاه ها می‌پرداخت.
موضوع ها و پرسش‌ها طی ۱۵ جلسه_ مدت زمان بحث هر جلسه متغیر بود و با توجه به ماهیت
موضوع بحث بین ۱ تا ۲ ساعت_ در نوسان بود. موضوعهای مورد بحث بر چیستی اخلاق
پژوهش» قلمرو اخلاق در پژوهش» حریم خصوصی, نحوه‌ی مواجه با دستاوردهای علمی
گذشتگان» سرقت علمی و اشکال آن» ضوابط اخلاقی گزارش پژوهش» مسئولیت اجتماعی
پژوهشگران پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و غیره متمرکز بود. پیش از برگزاری جلسات
اعضای گروه کانونی موضوع بحث گروه کانونی از طریق شبکه مجازی_کانال اختصاصی گروه_
به اطلاع تمامی اعضا رسانده می‌شد. در طول برگزاری هر نشست با وجود تعیین موضوع مورد
گفتگو پرسش‌ها و موضوعهای دیگری نیز شکل می‌گرفت به بحث گذاشته می‌شد. دیدگاهها در
پایان هر جلسه به سرعت ثبت می‌شد و.در پایان جمع بندی مطالب در قالب یادداشت از طریق
گروه مجازی با اعضا به اشتراک ان ند تا امکال 0و ره اجماع حاصل و گفتگوها در
در این مطالعه برای مدیریت داده ها گردآوری شده از تحلیل تماتیک استفاده شد. تحلیل
تفاتیگ فرایند شناسایی انگوما و مقولها نم‌ها) رون گله‌های کیفی, است وسی‌نوان از آن
در تحلیل بسیاری از دادههای کیفی استفاده کرد (مگوایر و دلهانت؟ ۲۰۱۷). بارون و کلارک"
(۲۰۱۳: ۸۴) معتقد به وجود دو شکل از مقوله (تم) در تحلیل تماتیک هستند که در این مطالعه
با کناب از هرذو سطح استفاذه کردید. آکخست نشاندامی (یماتیگ) السگا که ظاهر داقه یا کل
گویا و واضح است و میتوان همان را به عنوان مقوله در نظر.گرفت. دوم» مقوله مکنون است که
پژوهشگر باید به پس‌پشت داده ها نگاه کند و مفروضه‌ها و ایده های اصلی را پیدا کند. تحلیل
بانیک ,خاقم‌های بحق کرد کالوشی: کل آیی مطالعه بر آساس چارچوب باررن .و کلارک ۹۴۱
طی شش مرحله صورت گرفت: (۱) در گام نخست آشنایی با داده‌ها (خواندن مداوم متن
یادداشت ها) انجام انجام شد. (۲) درگام دوم کدهای اولیه (کاهش حجم زیاد داده ها و تبدیل
آنها به مفاهیم انتزاعی و جامع تر)» استخراج گردید. (۳) در گام سوم مقوله‌ها (کدهای اولیه‌ای که
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
دارای ارتباط معنایی نزدیکی با هم بودند در زیر یک زیرمقوله قرار گرفتند یا گاهی بعضی از
کدها به عنوان زیرمقوله در نظر گرفته می‌شد)» شناسایی گردید. (۴) مقوله‌ها همراه با کدهای
شناسایی شده طی سه جلسه بحث گروه کانونی با حضور همه اعضا با طرح پرسش های متعدد
مورد بحث قرار گرفت. علاوه براین» از آنجایی که اخلاق در پژوهش موضوعی حساس است و
امکان بیان همه تجربه‌ها در جلسه گروه کانونی فراهم نبود» چارچوب حاصل از مصاحبه‌های
گروه کانونی از طریق مصاحبه رو در رو با ۶ نفر از اعضای گروه کانونی مجدد به بحث گذاشته
شد و در مواردی اصلاحات جزئی در زیرمقوله‌ها و کدهای مفهومی اعمال گردید.(۵) در مرحله
پنجم مقوله‌ها تعریف گردید. (۶) در نهایت نوشتن مقوله‌ها و زیرمقوله های مرتبط در مرحله
در این مطالعه تلاش گردید که «قابلیت اعتماد!» یافته‌های این پژوهش با تکیه سه بعد
«روش جمعآوری داده» «استراتژی نمونهگیری»» و «انتخاب واحد تحلیل» تا حد زیادی
تضمین گردد (نول» نوریس» وایت» میولس."» ۶۳۰۱۷ الو و همکاران."/ ۲۰۱۴). در خصوص روش
جمع آوری داده‌ها تجربیات حرفه‌ای تسهیلگران پژوهش به آنها کمک می‌کرد که به صورت
هدفمند به دنبال داده های مفید بگردند.و با اطلاع رسانی پیش و بعد بحث گروه کانونی تلاش
گردید که نظرات اعضای گروه کانونی به خوبی دریافت و تحلیل گرد همچنین مصاحبه‌های رو
در رو گوشه‌های دیگری از ابهام‌ها را برطرف کرد. در خصوص استراتژی نمونه گیری, اعضای
شرکت کننده در بحث گروه کانونی همگی مطلع و تجارب پژوهشی خوبی در سطح ملی و
بینالمللی ذاشتند و انتخاب آنها بر اساس,الکان #ظرسی؛گلاقه و تجربیات آتها سورت گزفت ز
هیچ اجباری برای حضور در جلسات وجود نداشت. در خصوص واحد تحلیل نیز تسهیلگر دوم
تلاش کرد با ذهنی باز از مفاهیم به سمت مقوله‌های انتزاعی‌تسر گام بردارد و این سیر تولید
مفهوم نیز طی فرایند پژوهش برای رسیدن به یک ذهنیت مشترک مورد بحث قرار گرفت.
تحلیل دیدگاه جلسات بحثهای گروهی در خصوص نظامنامه اخلاق در پژوهش منجر به
شناسایی دو مقوله اصلی گردید: (۱) منش اخلاقی پژوهشگر شامل ۴ زیرمقوله تواضع و فروتنی»
صبر و بردباری» حساسیت بین فرهنگی» مشارکت جوئی؛ . (۲) اصول اخلاقی حاکم بر پژوهش
شامل ٩ زیرمقوله سودمندی پژوهش, اصالت علمی, رعایت حقوق همکاران» رعایت حقوق
شرکت‌کنندگان, اجتناب از سرقت علمی, انتشار يافته‌ها ساده نویسی گزارش» سپاسگزاری,
.37 ,0165ا1/0 6 و۳ .10 ,۷۷06 (./3 .ل وق31077 و5 سل ,ل[[27006 2۰
9 موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
نقدپذیری و نقادی علمی (ر.ک. جدول ۱). در ادامه به ترتیب دو مقوله اصلی و زیرمقوله‌های
بر اساس دیدگاه شرکت‌کنندگان» پژوهشگر تعلیم و تربیت فارغ از حوزه تخصصی برای
انجام موفقیت آمیز رسالت خویش _ تولید علم اصیل_ باید به صفات و خصوصیانی از قبیل
تواضع و فروتنی» صبر و بردباری» حساسیت بین فرهنگی» مشارکت جوئی مجهز باشد. بخشی از
این ویژگیها بر ظرفیت های درونی و بخشی دیگر بر مهارتهای اجتماعی متمرکز است.
جدول ۱. نظام نامه اخلاق در پژوهش پژوهشکده برنامه‌ریزی درسی و نوآوری آموزشی
حل مسئله» پیگیری و صبوری در برابر فرایندهای اداری» پشتکار
دانش بین فرهنگی» مهارت بین فرهنگی! حس همدلی, پرهیز از
لی: انتخایی تما فرع رای با آولویت بالا: مسئله یابی:ذر نظام
صداقت در انجام فعالیت علمی, اجتناب از داده سازی» اجتناب از
پرده پوشی در انتشار یافته ها پرهیز از گزافه گویی
اجتناب از اضافه کردن افراد به صورت افتخاری» توجه به میزان
۱. منظور از مهارت بین فرهنگی توانایی پژوهشگر در به کار گیری آگاهی, دانش و حساسیت فرهنگی هنگام
۳ پژوهش‌درون‌زا: پژوهشی است معطوف به مسئله های بومی و تولید روش شناسی های بومی برای حل آنها
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
اطلاع رسانی در باره هدف پژوهش, توضیح و تصریح دستاوردهای
۴ رعایت حقوق رازداری» پذیرفتن حق انصراف شرکت کننده» ارائه مدارک هویتی
شرکت‌کنندگان . پژوهشگر, معرفی سازمان حامی پژوهش» جلب رضایت شرکت
کنندگان» اجتناب از ورود به حریم خصوصی, احترام به استقلال
پرهیز از سو استفاده آثار دیگران» پرهیز از سرقت از خود
انتشار یافته ها برای کمک به جامعه انتشار برای گفتگوی علمی؛
اشاعه یافته‌ها پرهیز از انتشار عمومی یافته های آسیب زا
اختصار در نوشتار» پرهیز از به کارگیری واژه‌های پیچیده» تصریح
۹ یافته های پژوهش» رعایت قواعد درست نویسی» ساده نویسی و
۸سپاسگزاری ردفیاد اند ی ی ن» قدردانی از افراد سهیم در
نقد معطوف به اندیشه» استفاده از واژه گان مناسب در نقد پرهیز از
٩. نقدپذیری و توهیق«به شحظیت افراده درک شأن نقادی» نقد به عنوان نظارت
نقادی علمی عمومی»نقد به غنوان مسئولیت شهروندی» پذیرش نقده توجه
با توجه به گستره ملی" وهای" پژوهننکده » پژوهشگران بااضروره با معلمان,
مدیران» خانواده‌ها و سایر نهادهای علاقه‌مند به مسئله آموزش و پرورش در تعامل خواهند بود.
تواضع علمی در برخورد با چنین ذینفعانی و شرکت‌کنندگانی نقطه شروع یک پیوند علمی برای
درک پدیده پیشرو و شاید شناسایی مسئله‌های جدید باشد. اين زیر مقوله پژوهشگران را به
پرهیز از خودبرتربینی» نخوت علمی» و شجاعت در بیان اشتباهات تشویق میکند. باور گروهی از
شرکت‌کنندگان بر این بود که تعهدی نسبت به آرمانهای بلند بشری و حقوق پژوهشگر را به
صورت طبیعی به دفاع از حقیقت تلاش فزاینده برای کشف آن تشویق میکند. در خصوص یکی
۰ ۳ ۱ فقرمو.. و ۰ ۰ ۰۱۰ 2 رع
از کدهای مفهومی» برای مثال» عبداللّه » محقق تعلیم و تربیت» پرهیز از هر گونه نخوت علمی
پژوهشگران پژوهشکده را خواستار شده است و از ضرورت نزدیکی به بدنه اجرایی سخن گفته‌اند:
۱ تمام اسامی ذکر شده مستعار هستند. اسامی بر اساس پیشنهاد خود شرکت‌کنندگان انتخاب گردید.
۱۹۳۱ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
« پزوهشگران پژوهشکده به پرهیز از هر گونه خود برتر بینی» غرور و نخوت علمی توصیه
می‌شوند. متاسفانه رابطه پزوهشگران با بدنه اجرایی نظام آموزشی (مدرسه ) ضعیف است و این
موضوع توانایی عقل عملی ما را عملا فلج کرده است . بهتر است سر را از برف بیرو نآوریم و
ببینیم در نظا مآموزشی خوب پا بد دقیقا چه خب راست..؟ (مورده ۱۰).
انجام پژوهش به ویژه در موسسات پژوهشی نیازمند تعامل بخشهای مختلف اداری برای
تصویب پروژه و سایر فعالیتهای اداری است و بدون تردید عبور از چنین مراحلی نیازمند
صبوری پژوهشگر و پیگیری مداوم خواهد بود. فراتر از این موضوع, حل مسئله‌های پژوهش
نیازمند صبوری و تحمل تنش ناشی از انديشه ورزی برای حل یک مسئله است. در نهایت» در
طول فرایند تصویب هر پروژه علمی بحثهای متعددی در شوراهای پژوهشکده و پژوهشگاه در
خصوص پيشنهاده پژوهش صورت میگیرد؛ بدون تردید گوش دادن به توصیه های همکاران و
تحمل ایده‌های نامرتبط نیازمند صبوری پژوهشگر» به ویژه تازه کاران» است. فرهنگ» متخصص
«گاهی اوفات در جلسات نقد طرحنامه پژوهش در شورای پزوهشکده و همچنین شورای
پزوهشگاه پیشنهادهایی برای اصلاح مطزح می شود که نه تنها کمکنی نم ی‌کنده بلکه مسیر
پزوهش را عوض م یکند. بهت راست در جلسه شوراها اعضای ی که در خصوص یک موضوع
اطلاعات دقیقی ندارند يا پروژه در حوزه کازتیآنها قرار نمی گیرد از ارائه پیشنهاد اجتناب کنند و
شاید مذیر جلسات در اینجا تقش مهمی باقحه باه (م وگ(
پژوهشگر پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش باید روابسط خود را با همکاران خویش
تقویت کند و از هر گونه بداخلاقی در برخورد با همکاران اجتناب ورزد. چرا که تشکیل تیم های
بین‌رشته ای برای دیدن زوایای گوناگون یکی.از ضرورت‌های مهم امروزی انجام پژوهش در
تعلیم و تربیت به عنوان یک حوزه بین رشته‌ای است. در فضای مشارکت‌جوئی است که امکان
گردش اطلاعات و بالتبع توسعه افراد به وقوع می‌پیوندد. نکته دیگر عرضه و گفتگوی منطقی با
ذینفعان کلیدی به ویژه در مطالعات ارزشیابی برای کاهش هر گونه تنش است که بدون روحیه
مشارکت‌جوتی پژوهشگر به سختی میتوان آنها را برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات متقاعد کرد.
برای مثال» پدرام» پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش» در این خصوص معتقد است که:
«تعاملات مناسب در سطح پژوهشکده وجود ندارد. حنی در سطح گروه پژوهشی تعامل
وجود ندارد. من اگر به مشاوره یا یکی از اعضای گروه نیاز داشته باشم» همکاران من به راحتشی
اطلاعات خود را به دیگران انتفال نمی دهند و به قولی گردش اطلاعات صورت نمی گیرد»
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
حساسیت بین فرهنگی به معنی همسویی ذهن» قلب و رفتار عملی در احترام به تفاوت‌ها
است. بر اساس این زیرمقوله پژوهشگران به داشتن دانش کافی در باره فرهنگ شرکت‌کنندگان
در پژوهش تشویق می‌شوند. آنها باید از تحمیل ارزشها نگرش‌ها و باورها خود بر آگاهی دهنده
اجتناب کنند و هوشیار باشند که از هر گونه قضاوت فرهنگی اجتناب ورزند. پژوهشگر بهتر است
تلاش کند که ظرفیتهای انسانی و اخلاقی خرده فرهنگ‌ها را ستایش و با شرکت‌کنندگان این
ظرفيت‌ها را به اشتراک بگذارند و از قدرت همدلی و همراهی با افراد دارای فرهنگ‌های مختلف
برخوردار باشند. در خصوص مقوله حساسیت فرهنگی» برای مثال» یکی از این شرکت‌کنندگان که
تاکنون از ۳۴ استان کشور برای انجام پژوهش بازدید کرده و با مدیران» معلمان» دانش آموزان
«من از صمیم قلب خرده فرهنگ ها ی کشورم را دوست دارم و سعی م ی کنم ظرفیت های
انها را بدانم. هنگام مواجه با آنها به صورت مداوم از ظرفیت های آنها تمجید م یکنم بدون
شک ظرفیت های زیادی در اين خرده فرهنگ‌ها وجود دارد؟.[مورد۱۰).
مقوله اصول اخلاقی حاکم بر پژوهش بر رعایت استانداردهای اخلاقی در فرایند اجرا و
انتشار يافته‌ها متمرکز است و زیرمقوله‌های سودمندی پژوهش» اصالت علمی» رعایت حقوق
همکاران» رعایت حقوق شرکت‌کنندگان» اجتناب از شرقت علمی, انتشار یافته ها ساده نویسی
گزارش» سپاسگزاری نقدپذیری و نقادی علمی را در بر میگیرد. اصول اخلاقی حاکم بر پژوهش
به عنوان آینه ای است که واقعیت ها را به پژوهشگر می نمایاند.
سودمندی پژوهش به معنی انتخاب مسئله های دارای اولویت مهم و بومی و تلاش
فزاینده برای حل آنها با ملاحظه اصول هزینه و فایده و زمامندی است. براین اساس» با توجه به
هزینه‌های زیاد انجام پژوهش و مسائل زیاد نظام آموزش و پرورش ژوهشگران پژوهشگاه
مطالعات آموزش و پرورش موظف هستند که مطالعات خود بر روی انجام فعالیتهای علمی
ضروری متمرکز کنند که در برنامه ریزی و سیاستگذاری‌های قابلیت کاربست دارند. همچنین,
اصل هزینه -فایده را در انتخاب و اجرای پژوهشهای خود ملاحظه کنند و در نهایت پهره
برداران به زمامندی پژوهش توجه کنند یعنی این مطالعه برای چه زمانی مناسب است. برای
مثال, شأن پژوهیدن دارد يا نه؟ ژاله با تجربه ۲۷ ساله در عرصه‌ی پژوهش و تدریس در
دانشگاه از بی‌صدایی بسیاری از پژوهشها به ویژه در علوم انسانی شکوه میکند. او معتقد است:
3 موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
« در باقت موضوع های زیادی هستند که به شما چشمک می زنند. هر موضوعی اولویت
ندارد و پژوهشگر باید اولویت ها را تشخیص دهد. بسیاری از یافته‌ها پیش پا افتاده هستند و شأن
پزوهش ندارند و بعضی چیزها بدون اي ن که پژوهشی صورت گرفته باشد را هم میتوان گفت.
یاقته‌های پژوهش باید صدا داشته باشند» صدایی از جس تحول و پیامی موثر. پیام موثر مشل
پیام پیامبر است. پیامبر از چیزهایی خبر می دهد که مردم عادی نمی دانند. پیام ی که روشنی می
یحشد و پرده های ظلمانی را فرو می اقکند؟ (مورد ۵).
اسالتعلمی یی این که پژوهشگران در قالیت‌های گویش منستف باشتد وباید بدانشد
که در برابر جامعه خویش مسئولیت علمی و حرفه‌ای دارند. آنها باید همواره از پرده‌پوشی در
خصوص یافته‌های پژوهش, دستکاری داده‌ها و کم فروشی و دزدی علمی اجتناب ورزند. پرهیز
از گزافه‌گویی یعنی مبالغه گویی در بیان یافته‌های پژوهش نیز مورد تأیید نیست. برای مثال» ژاله
فقدان نظارت و نبود تعهد در میان برخی از پژوهشگران دانشگاهی را مورد نقد قرار میدهد. او
رماسمانه خیل عظیم ی از بر گیگ ایا شنه آند و ناده جم عآوری
نشدهاست. کسان ی که چنی ن کارا نمی دما کل یوم نس ی کشد و زقت ی کد
اسطاد دانشگاد کناب ترجم هن ر یط الط رها وال کرد است. دیگر چهباید
زیرمقوله رعایت حقوق همکاران بر اهمیت و توجه به حقوق همکاران به عنوان یک انسان
متمرکز است. براین اساس این زیرمقوله» حضوری افتخاری افراد در تیم پژوهش يا در جمع
نویسندگان یافته‌های پژوهش به شدت نفی میشود. همچنین» ترتیب نویسندگان بر اساس
میزان مشارکت آنها در کار پژوهشی صورت میگیرد و همه آنها در برابر انتشار يافته‌ها مسئولیت
دارند. فرهنگ_ مورد ۱۱ از وجود یک ضعف بزرگ در خصوص تیم پژوهش در ایران سخن
«امروزه شاهد ان مکه در دانشگاههای ایران؛ رفتارهای اخلاقی نقض می شوند چنا ن که
کسانی نام خود را بر مقاله هایی می نهند که د رآنها کوششی بل نکرده اند پشی حق دیگران
را غاصبانه ا زآن خود م ی کنند. نقض رفتارهای اخلاقی به معنای غلنیدن در ورطه‌ی بی اخلاقی
کسانی که در پژوهش شرکت میکنند. به عنوان یک شهروند دارای حقوق اجتماعی
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
هستند. بر اساس حقوق شرکت‌کنندگان گفتن چیستی هدف پژوهش و مخاطرات پیشروی
اجرای پژوهش» معرفی هویت پژوهشگر و سازمانی که مطالعه برای آن انجام میشود و نحوه‌ی
دریافت اطلاعات و حفظ اسرار و رازداری لایه نخست ورود به دریافت رضایت شرکت‌کننده برای
شرکت در پژوهش از طرف پژوهشگر است. علاوه‌براین, پژوهشگر باید بپذیرید که شرکت‌کننده
در هر مرحله از پژوهش حق انصراف دارد. از آنجایی که شرکت‌کنندگان برای شرکت در پژوهش
زمانی اختصاص می‌هند. تعیین حق‌الزحمه شرکت در پژوهش بخش دیگری از حقوق او به شمار
میآید. بالآخره» پژوهشگر اجازه ورود به حریم خصوصی شرکت‌کننده را ندارد و یا ورود به آن
مشروط به اجازه پژوهشگر است. ورود نامناسب به حریم خصوصی عزت و استقلال فردی را
مورد تعرض قرار خواهد داد. همچنین» در چنین فضایی شرکت‌کننده امکان نظارت بر افشای
اطلاعات شخصی درباره‌ی خود را از دست دهند. مورد بهره‌کشی پژوهشگر قرار گیرند. برای
مثال» م» پژوهشگر مطالعات اجتماعی تعلیم و تربیت در این خصوص معتقد است:
«در پزوهش‌هایی که وارد مسائل شحصی می شویم, باید خیلی مراقبت کنیم, حساسیت و
با زخوردهای افراد مختلف متفاوت است ما باید حشاسیت آنها را در نظر بگیریم. ما باید روحیه و
انتشار دانش به نحوی مناسب و با سرعتی قابل قبول بدون تردید نقش بسیار مهمی در
کاربست یافته ها و رفع مشکلاتی که پژوهش برای آنها انجام شده» خواهد داشت. از دیدگاه
شرکت‌کنندگان در اين پژوهش انتشار آثار برای کمک به جامعه علمی» ایجاد گفتگوی علمی و
استفاده از صور مختلف از جمله سخنرانی برای رساندن صدا و پیام پژوهش بسیار مهم است.
همچنین» توجه به پیامدهای انتشار یافته‌ها به ویژه اگر باعث سواستفاده از یافته‌ها گردد مذمت
شده است. فرهنگه متخصص تعلیم و تربیت» عدم.انتشار یافته‌ها را مساوی با ازبین
« به هر حال کس ی که به کار علمی می پردازد برای اي ن که اندیشه های او آزبین نرود
([06719) باید اقدام به نشر تلاش های علمی خود نماید؟ (191 01لا :او نباید رسالت
اجتماعی خود را نیز فراموشکند و به اشکال مختلف (ویدئو سخنراتی د رکنفرانش , آموزش) به
سرقت علمی یعنی استفاده از کلمات و آثار یا ایده های دیگران بدون اشاره به نام آنما
است. سرقت علمی دارای اشکال مختلفی است: وقتی که شخصی متن اصلی یک اثر را ندیده
ولی به آق ارجاع دهد؛ اگر شخصی واژه های کلیدی متنی را انتخاب و به زبان خودش تفسیر
1۹۱ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
کنید و به آن متن ارجاع ندهد؛ اگر نویسنده ای مقاله یا کتابی را چاپ کرده است و دو باره در
اثرهای جدید خود بدون ذکر نقل قول به خودش عینا همان مطالب را تکرار می کند. در این
مقوله استفاده از اندیشه های دیگران براساس قوانین علمی به وسیله شرکت‌کنندگان توصیه و
سو آستناده از انایته هار آرامیگرای موره نکوهش قرار گرفت,,مرییه از فقنای,آکاهی کوب آره
سرقت علمی به عنوان یکی از دلایل مرتکب شدن این عمل در آغاز دوره پژوهشگری خویش
« من بیش از هشت سال است که کار پژوهشی انجام می‌دهم» در سال ها یآغازین خیلی
آگاهی فزباره سرقق علمی لاتم وق یآنشاذهای ها چیژی ذ رایس باردلم یکت فاد
خودشان هم آگاه ی کاملی ندامشد)» در نفل قول ها الا ن که مفهوم سرقت علمی را متوجه شدم
اشتباهاتی داشته ام ولی واقعا غیرعمد و از روی ناآگاهی بوده است» [مورد ۵
ساده‌نویسی به معنای بیان پیام پژوهش به زبانی مشترک و قابل فهم است. پژوهشگر
پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به ساده نویسی و پرهیز از کاربست واژه‌های سخت.
نامأنوس و پیچیده در نوشتن تشویق می شود و ساده‌نویسی و ساده گویی را در نوشتن و ارائه
متن در نظر میگیرد. او اختصار را رعایت می کند و در گزازش تحقیق با خواننده ارتباط مناسب
برقرار کند. او به قدرت متن برای آموزش و تغییر اذهان و رفتارها باور دارد و تلاش میکند از
طریق درست نویسی» و زیبانویسی از این ابزار به بهترین شکل ممکن بهره گیرد. برای مثال,
مریم که تجارب خوبی از تعامل و گفتگو با معلمان دارد» می‌گوید:
نغیل یآ رنوقمد های ما آنقدر یجید و تاموزن ترقمه قس دار که درک نها ی رای
خود پژوهشگران هم مشکل است. ما باید من هایی تولید کنی م که برای معلمان قابل درک
تجلیل از دستاوردهایی اندیشه ورزان جامعه علمی که تنش تلاش برای فهمیدن را تحمل
کرده اند و نقل و نقد انديشه های آنان تلاشی اخلاقی برای پاسداشت تلاش ها و اندیشه های
آنان است. بی توجهی به آثار آنان میتواند نشانی از قدرنشناسی به شمار آید. از طرفی دیگر در
تکمیل هر فعالیت علمی ممکن است در اشکال مختلف (از قبیل: مساعدهای فنی دادن نقدهای
ارزنده» تسهیل اجرای پژوهش» حمایت مالی برای اجرای پژوهش) افراد یا گروهها یا سازمان
مختلفی تققن ذاشته باشند. برای مقال+فرهنگ: از بی‌توجهی :یذ آرااثرگذاز قیگران ی عتوان
«ما همواره باید روح علمی خود را از رذیلت‌ها بزداییم و به خود بگوییم اندیشه های امروز
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
من طاسل سگوهایی اس کاد فیگرای خر زیروای سر قرار خلفه ات 7 دورتر یم و اقلا ی الست
که من همواره قدردان گذشتگان و تسهیل گر فه مآیندگان باشم؟ (مورده ۱۱).
ذهن نقاد و اندیشیدن نقادانه پدیده ای است که اگر در جامعه رشد نکند» ما شاهد دانش
مطلعی خواهیم بوّد. بر اسای :دیدگاه شرت کسدگان از پژوهشگرای اقتظار می‌رود که نقد
انديشه را_ نه شخصیت فرد را_ سرلوحه کار خود قرار دهد. برای او این که صاحب اثر چه مرام
فکری و فلسفه ای دارد و منتقد چه تفکری است در نقد آثار هیچ جایگاهی نباید داشته باشد. او
از واژه‌گانی که حامل پیام توهین به شخصیت صاحبان اثر است» اجتناب میکند. در نقد آثار هم
به نقاط قوت و ضعف توجه میکند و برای ضعف‌ها راه حل هم ارائه میکند. همچنین» جایگاه
نظارتی نقد و پذیرفتن آن به عنوان یک مسئولیت شهروندی همواره مورد توجه است. در این
خصوص, ژاله» که تجربیات زیادی هم در نقادی و هم در نقد شدن دارد» عقیده دارد:
« در بحث نقد هم نفادها و هم کسانی که مورد نفد قرار می گیرند»ه مشکل دارند. افراد به
راخت ی از نقد شدن اند خالی می کند .یمد لا رم کاند مانید بنکد. ماید گزندد وآث گر
باشد. نفد نوعی نظارت عمومی و در خدمت منافع عمومی و نوعی مسئولیت شهروندی میباشد.
شأن نقاد کمت راز شأن بژوهشگرنیست: او باد تکلیف خودازا خودن در باره اي ن که چه تعهدی
نسبت به بیان شدن حقایق دارد را روش نکند. اگر اوق متعهل است او باید صریح و با روش ی که
آسیب به شحصیت فرد وارد نشوده به نقد ار بپردارد» (مورته ۴).
1۹۱ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
مطالعه حاضر با هدف تدوین نظام نامه اخلاق پژوهش پژوهشکده برنامه ریزی درس و
نوآوری آموزشی انجام شده است. تحلیل یافته‌های این مطالعه منجر به شناسایی دو مقوله کلی
منش اخلاقی پژوهشگر و اصول اخلاقی حاکم بر پژوهش گردید. منش اخلاقی پژوهشگر به
معنای این است که خود پژوهشگر فارغ از اتفاقاتی که در اجرای پژوهش پیش خواهد آمد» باید
دارای چه باورها و توانایی‌ها و نگرش‌هایی باشد تا از آمادگی مناسب برای ورود به صحنه انجام
پژوهش برخوردار باشد. بر اساس دیدگاه شرکت‌کنندگان تواضع و فروتنی» صبر و بردباری,
حساسیت بین‌فرهنگی» و مشارکت‌جوتی از جمله خصوصیاتی کلی است که پژوهشگر تعلیم و
تربیت باید به آنها مجهز باشد. تواضع و فروتنی بیانگر دور انداختن هر گونه غرور و خودبرتربینی
و انعطاف پذیری و پذیرش دیگری است. پژوهشگر متواضع برای همگان احترام قائل است و از
بالا به پایین به انسان ها نگاه نمی‌کند. او متعهد به آرمانهای بلند انسانی و اخلاقی است و تلاش
دارد از أنچه کشف میکند در اين راستا استفاده کند. او همواره آماده فهمیدن و درک پدیده‌ها
است و در مسیر کشف حقیقت هر گاه دچار اشتباهی شود با شجاعت مسیر خود را عوض میکند
و به بیان اشتباه خویش اعتراف میکند. همشو با این یافته, پیگار و بائور-وو ۲۰۰۳(۲) تجهیز
پژوهشگر به «تواضع فرهنگی "» را ابزاری برای ساختن اعتماد و روابط محترمانه نام میبرد که
صبر و بردباری صفتی دیگری از منش پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت است. در این
زیرمقوله تحمل کردن و گذشت کردن» استقامت و تلاش خستگی‌ناپذیر بسیار پررنگ است.
صبوری پژوهشگر ابعاد مختلفی دارد» به این معنی که پیدا کردن پاسخ به پرسش های پژوهش
به صورت نظامند نیازمند تحمل تنش است. دوم» در طول اصلاح و تصویب پروژه در پژوهشگاه
شوراهای مختلفی تشکیل میشود و افراد مختلفی مرتبط و غیرمرتبط به نقد یا ارائه توصیه‌هایی
می‌پردازند, در اینجا نیز صبوری و چگونگی مواجه شدن با پیشنهادهای مرتبط و نامرتبط بسیار
مهم است. سوم فرایندهای اداری تصویب یک پروژه ممکن است وقت‌گیر باشند و در اینجا نیز
شکیبایی پژوهشگر مهم است. لاوراک و براوان "(۲۰۰۳) تحمل ابهام» صبوری» گشادگی» و
ظرفیت یادگیری ضمنی از مهارتها برای موفقیت پژوهشگر برای انجام یک پژوهش را ضروروی
میداند که به نوعی همسو با دیدگاه شرکت‌کنندگان ایرانی است. حساسیت بین‌فرهنگی
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
چهارمین خصوصیت یک پژوهشگر در حوزه تعلیم و تربیت است که مستلزم تمایل درونی برای
غور در خرده فرهنگ‌ها و گاهی نگاه از لنز خرده‌فرهنگ‌ها به شرکت‌کنندگان و آنچه آنها
می‌اندیشند به شمار میآید. بنابراین»؛ ضرورت دارد که پژوهشگر برای فهم فرهنگ‌ها گشوده
باشد و ذهن او از هر گونه پیشداوری فرهنگی خالی باشد. پژوهشگر تعلیم و تربیت نه تنها تلاش
میکند که خرده فرهنگ‌ها را خوب درک کنده بلکه با افراد متناسب با خرده فرهنگ‌هایشان
ارتباط برقرار میکند و از ظرفیتهای آنها سخن می‌گوید. برای او در دل فرهنگ‌ها گنج عظیمی
نهفته است و او برای ورود و غور در آن گنجینه بی‌تابی میکند. توجه به مجهز بودن
پژوهشگران به درک بین‌فرهنگی در پژوهش لینینگر (۱۹۹۵؛ نقل در پاپادوپولس و لیز"» ۲۰۰۲)
نیز مطرح گردید. او معتقد بود که فقدان آگاهی فرهنگی, پژوهشگران را به سمت تحمیل باورها
مقوله اصول اخلاقی حاکم بر اجرای پژوهش ناظر به حضور پژوهشگر در صحنه عمل,
تحلیل داده‌ها و گزارش پژوهشگر از پدیده مورد مطالعه است. اصول حاکم بر پژوهش
زیرمقوله های سودمندی پژوهش» اصالت علمی,» رعایت حقوق همکاران» رعایت حقوق
شرکت کنندگان» اجتناب از سرقت علمی انتشار یافته ها ساده نویسی گزارش,» سپاسگزاری؛و
نقدپذیری و نقادی علمی را در برمی گیرد. سودمندی پژوهش و پژوهش سودمند معطوف به
ملاحظه اولویت ها و این که بافت از پژوهشگر چه می‌خواهد؛ متمرکز است. پژوهشی که نتواند
به مسئله ای پاسخ بگوید منجر به مسئله‌سازی نشود فراتر از باورهای موجود حرکت نکند و
باورها و اندیشه‌های موجود را با تعارض روبرو نکند و صدای رسایی برای تغییر و اصلاح و
تقویت پدیده مورد مطالعه نداشته باشد» انجام ندادن آن بر دادن آن اولی‌تر است. به هر حال اگر
چه تحلیل دقیق یک پژوهش مهم و اثرگذار به دلیل موقعیت‌ها و دیدگاههای متفاوت کاری
بسیار سخت است. ولی پژوهشگر تعلیم تربیت همواره به داشتن نگاه محلی و ملی و پیدا کردن
بهترین جواب برای مسئله‌ها متعهد است. توجه.به موضوع‌هایی از قبیل پرداختن به موضوعهای
محلی به جای پرداختن به علایق شخصی پژوهشگر با موضوعهای طبقات سلطه گر و بهره‌روی
هزینه‌هایی که برای پیشبرد علم صرف میشود در پژوهشهای مختلف (فرره و مور ۳۰۱۶٩
کونکاکن؟, ۲۰۱۰) همسو با این یافته نیز در جوامع دیگر مطرح شده است. زیر مقوله اصالت
علمی به عنوان یک اصل اخلاقی پذیرفته شده در سطح جهانی مطرح است (ر.ک. بوش و
۹ دمل‌ای اطائی دسا دم ده سس بر ۱۳۹
بیگین" ۲۰۱۴+کاتوچ, ۲۰۱۳ )4 هر چند مفاهیمی که در زیر آن قرار میگیرند در بافتارهای
مختلف تفاوت‌هایی دارند و بافتار ایران نیز تا حدودی متفاوت بوده است. در این مطالعه نیز این
مفهوم اعتمادساز و همسو با حقیقت علم نیز بارها به وسیله شرکت‌کنندگان مطرح گردید. اصالت
علمی ضمان قفافیت پافه‌ها اس و بیانگر نوعی هد فروتی بالا به اسقاندارفهای چهانی :ذر
اجرای پژوهش است. در لوای اصالت علمی هرگز پژوهشگر تعلیم و تربیت به داده‌سازی و
دستکاری عامدانه دست نخواهد زد برای او معرفت ارزشی دارد که حاضر نیست آن را با هر
چیزی مبادله کند. در اصالت علمی سواستفاده و نگاه ابزاری به علم به شدت منکوب میشود و
تلاش فزاینده برای کشف حقیقت با هر زحمتی وظیفه پژوهشگر به شمار میآید.
زیرمقوله رعایت حقوق همکاران از دیگر موضوعهای کشف شده در این مطالعه بوده است.
رعایت حقوق همکاران نخست بر تعهد مجری پژوهش و همکاران به مدیریت فرایند پژوهش از
لحظه تدوین نا انتشار یافته‌ها فر قالبهای مخلف تاکید ذارد. به این مطی کپاژوفشگرای با
زیست همکارانه خویش برای انجام یک پژوهش باکیفیت متعهد باشند و از قدرت فکری لازم
برای تبیین‌های یافته‌های پژوهش برخوردار و برای رسیدن به آن تلاش کنند. همچنین» باید به
خاطر ذاشت که ذر انتشار یافتدها : تالن ایک ۷ میایرفيم پژوفش در تحلیل» اصلاح و
ویراستاری یک اثر داشتهاند» میناورتهاسی شرک‌ط ها یضار گیرد. از طرقی دیگر
مجری پژوهش از پذیرفتن حضور افتخاری افراد در پژوهش باید به شدت اجتناب ورزد و به یاد
داشته باشد که ارزش یک پژوهش در صدای رسایی است که با خود حمل میکند نه در اسامی
اقتهاری است: کد در پژومش میج نقفی گداشته#یاهسوگ این باقته ذر سطم. بین‌الطلل تیم
نویسندگان نیز یکی از کدهای اخلاق پژوهش مطرح است و در این اصل اخلاقی پژوهش بر این
نکته تاکید شده که تنها کسانی به عنوان اغضای تیم پژوهش در نظر گرفته شوند» که در انجام
کار علمی نقش داشته باشند (رابرتس"» ۲۰۱۷). علاوه بر رعایت حقوق همکاران» ملاحظه حقوق
شرکت‌کنندگان نیز باید در ابعاد مختلفی صورت گیرد. شرکت‌کنندگان از انجایی که در یک
پژوهش نقش شهروندی علم را بازی میکند بر پژوهشگران تکلیف است که آنچه به دنبال
کف آرن هرک سصاقانه با آنان بدافتراک گذارتسبه آنها بکویند که چا کسی کسگن و از
طرفی چه کسی يا نهادی به دنبال جمعآوری اطلاعات هستند؛ مخاطرات احتمالی شرکت در
پژوهش با وضوح تمام به شرکت کننده انتقال دهد و تمام تلاش خود را برای پیشگیری از ایجاد
هر مشکلی انجام دهد؛ پژوهشگر به یاد داشته باشد که حضور شرکت‌کنندگان در یک پژوهش
نبایت لطق: آتها است و آنها ذر فر لحقلای که فوست ,ذاهته باهنده می‌توانند سحیط پژوهش را
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
ترک کند و یک پژوهشگر اخلاقی باید با روی باز این موضوع را بپذیرد. علاوه براین» از
پژوهشگر انتظار می‌رود که حریم خصوصی و حساسیت شرکت‌کنندگان را به خوبی تشخیص
دهد و بدون اجازه آنها هرگز به فضای شخصی عامدانه نفوذ نکند و به استقلال و عزت‌نفس
شرکت کننده احترام بگذارد. کر سطح:بین المللی نیز توجهرضایت آکاهانهه رازداری: احقرام بذ
حریم خصوصی, پرهیز از فریب شرکت‌کنندگان» و مواظبت از شرکت‌کنندگان در موقعیت های
غیرقابل پیش‌بینی مورد تأکید قرار گرفته است (گودوین» پوپ» مورت» اسمیت! ۳۰۰۳٩ کارترآ,
اجتناب از سرقت علمی به عنوان یک اصل اخلاقی یکی دیگر زیرمقوله‌های کشف‌شده در
این پژوهش بوده است. بر اساس استانداردهای اخلاقی هر گونه سواستفاده از اندیشه‌های
دیگران در جهت منافع شخصی بدون رضایت صاحبان فعلی اثر نامناسب و پذیرفتنی نیست.
سرقت علمی منحرف کننده مسیر انجام درست یک پژوهش است و چنانچه پژوهشگران فارغ از
هر گونه نظارتی آن را تمرین کنند و به بخشی از هویت پژوهشی تبدیل کنند. میتوان به
تولیدات فکری اعتماد بیشتری داشت. سرقت از خود نیز موضوعی بود که به دلیل شیوع وسیع
آن در پیام‌های مختلف شرکت‌کنندگان در این پژوهش تکرارگردید. به این معنی به صورت ایده
های خود بدون هر گونه تغییر یااارجاع به خویش در اثری جدید مجدد تکرار می کند. همسو با
این يافته سرقت علمی از اندیشه های دیگران و خود به صورت گسترده در سطح بینالمللی
مطرح است و نگرانی ها در سالهای اخیر منجر به طراحی نرم‌افزاری برای پیدا کردن هر گونه
تخلف :خر دزذی آثار دیگران شده است (ریک. رنگ ۹ ۸81۱ مارتین ۳۰۱۳
انتشار یافته‌ها زیرمقوله دیگری از نظامنامه اخلاق پژوهش است که بر اساس مفاهیم ذکر
شده در گفتگوهای شرکت کنندگان "جایگاه بارزی در ایجاد تغییرات مناسب و کمک به تحول در
جامعه عهده دار است. شاید بتوان گفت که انتشار یافته‌های علمی اصیل از حقوق شهروندان هر
جامعه است که میتواند برانی آنها کز کنیا قنور اطلاعانش‌که حجم انبوهی از اظلاعات به
صورت روزانه در جلوی آنها قرار میگیرد» در تشخیص مطلوب از نامطلوب اثرگذار است. اشاعه
یافته‌های علمی» همچنین» ابزاری قوی برای گفتگوهای علمی در سطح حداقلی و گفتمان‌سازی
در سطح حداکثری برای ایجاد تغییرات به شمار میآید. البته» پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت باید
با نکته سنجی دقیق مواظب باشد که انتشار يافته‌ها برای هر یک از شرکت‌کنندگان» یا خرده
۸ وطانطر5 6 .3/۳ 3/07 ود ,83006 و10 ,3000/1 .1
۱ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
فرهنگ آسیبی ایجاد نکند. در مطالعات متعددی نیز توزیع و انتشار یافته‌های پژوهش به عنوان
یکی از وظایف پژوهشگران نام برده شده است که باعث ارزیایی علمی پژوهش و استفاده از
ساده‌نویسی گزارش بخش دیگری از اصول حاکم برای اجرای پژوهش است. از آنجایی که
متن زبان تعامل بین نویسنده و خواننده است و رسالت آن توسعه آگاهی برای تصمیم‌گیری بهتر
است» پژوهشگر تعلیم و تربیت باید از هر گونه ممتنع‌نویسی پرهیز کند و قواعد رایچ
درست‌نویسی و زیبانویسی را رعایت کند. او باید به متن به عنوان صدای یافته‌ها نگاه کند و
هميشه در هنگام تدوین آثار به این فکر کند که چگونه می‌توانم بدون این که هیچ بخشی از
یافته‌های پژوهش ازبین بروه ارتباط کارآمدتر و مناسب‌تری با ذینفعان برقرار کند. پژوهشگر باید
به نوشتن به چشم یک هنر بنگرد و به قدرت روایت‌کردن پدیده‌های به صورت ساده و روان
باور داشته باشد. همسو با این یافته؛ تامپسون (۲۰۰۱) معتقد است که بین متن و موقعیت ها
ارتباط بسیار پیچیده‌ای وجود دارد و موقعیت های مختلف متن های مختلف را طلب میکند.
سپاسگزاری بخش دیگری از وظایف اخلاقی پژوهشگر تعلیم و تربیت است. سپاسگزاری نوعی
قدردانی عملی از ایده های صاحبان انديشه.و اثرگذاران در حوزه مورد مطالعه پژوهشگر است و
باید بدانند که بخشی از پژوهش مرهون آتلاش‌ها و گنجینه‌های معرفتی برجای‌مانده از آنها است.
سپاسگزاری در هر شکلی از متن _ کتان:امقالله,,یادداشتپتروژه» آزمایشگاه _ امروزه امسری
پذیرفته شده است و بد بخشی از قرهنگ۷*ادمیکگار بای شده است و در آین مطالعه نی بر
لزوم نام‌بردن از نام کسانی که به صورت غیررسمی در انجام پژوهش مساعدت کردند یاد شده
است. همسو با این یافته» مک‌کین" (۱۹۹۱) در مطالعه ۲۴۱ پژوهش منتشر شده دریافتند که
پژوهشگر به دلیل دسترسی به اطلاعات مرتبط با پژوهش» دسترسی به اسناد علمی منتشر نشده»
اجتماع تعاملی همتایان» مساعدت‌های فنی» و آماده‌سازی نسخه اولیه کار علمی خود از دیگران
تقدیر کرده‌اند. این موارد هم گواهی بر ماهیت.و سلوک اجتماعی پژوهش است و هم بیان
گویایی از لزوم پرداختن و اشاره به این موضوع در آثار علمی است. علاوه بر سپاسگزاری که
بیشتر جنبه تحسین دار نقدپذیری و نقادی علمی (زیرمقوله دیگر نظامنامه اخلاق پژوهش)
مفهوم دیگری است که میتواند بخش دیگری از اهمیت نیاز به عقلانیت جمعی را روشن کند.
نقد نوعی نظارت عمومی خردمندانه برای پرهیز از انحراف و رسیدن به درکی بین‌الاذهانی از
پدیده‌ها و مسیر سبزی برای توانمندسازی پژوهشگران و ذینفعان پژوهش است. یافته‌های این
رای موه و را و ار اه ارس شم ۱۰۳
طام باعلا برد ید اد ری دی دا دبای و ری: باب مطال ی
مطالفهخاکی از این اسق که نقد. ار محافل علمی ما یقت برتقاط شحف مرکا افسنت ز
نقاط قوت آثار علمی يا انکار میشود يا مورد بی‌توجهی قرار میگیرد. همچنین, در کنار بیان
ضعف‌ها به ندرت شاهد ارائه راه‌حل هستیم. به طور کلی» در نقد یک ایده و اثر علمی باید توجه
داشت که تنها انديشه ها را مورد بررسی قرار دهیم و به هیچ روی به حریم شخصی و شخصیت
صاحبان ایده تعرض نشود. همسو با این یافته» درودی (۱۳۹۳) از نقد به عنوان سازوکاری برای
اصلاح و بهبود کیفیت آثار و انديشه ها شناخت مناسب و سودمند اطلاعات میداند. وی از
نقدسازنده به عنوان یک نیاز اساسی در محافل علمی نام میبرد و معتقد است که نقد سازنده بد
معنی اشتباه شمردن نیست و در آن ناقد به دنبال ارائه پیشنهادهایی برای بهبود است» وی نقد
مخرب که در آن هدف نابود کردن و ازبین بردن طرف مقابل و بی‌اعتبار کردن و بی‌ارزش نشان
دادن اندیشه صاحب اثر است را مورد مذمت قرار میدهد.
در مجموع» نظام نامه اخلاق پژوهش روایتی از دغدغه‌های پژوهشگران یک موسسه
پژوهشی است که بخشی از آن ريشه در سه دهه‌ای تجربیات پژوهشی زیسته آنها دارد و بخشی
دیگر حاصل تعامل با دستاوردهای جهانی در عرصه‌ی اخلاق‌پژوهی در حوزه پژوهش علوم
انسانی میباشد. این نظامنامه مدعی ترسیم.روایتی کامل از اخلاق پژوهش نیست ولی در آن
تلاش شده است که به زبانی ساده به ترسیم ابعاد مولفه‌ها و مصادیق قلمرو اخلاق پژوهش در
یک موسسه پژوهشی بپردازد. به نظر میرسد این نظامنامه بتواند به عنوان مبنایی برای کمک
به تصمیم‌گیری اخلاقی در موقعیت‌های چالش‌زا مورد استفاده قرار بگیرد. علاوه براین» این نظام
نامه از ظرفیت خوبی برای آموزش اخلاق پژوهش به پژوهشگران و دانشجویان حوزه تعلیم و
تربیت برخوردار است. موضوعی که به نظر میرسد جای آن در فضای موسسات آموزش عالی و
پژوهشی کشور خالی است و خلا آموزشهای کارآمد ممکن است یکی از دلایل بداخلاقی‌های
کنونی در عرصه‌ی پژوهش در ایران باشد. مطالعه حاضر تنها:گام اولیه‌ای برای بیان چارچوب
یک نظامنامه اخلاقی در فضای پژوهش های تربیتی است و نیاز است که بتوان با تأملات بیشتر
قلمروی آن را برای دربرگرفتن تحولات نوین در حوزه پژوهشهای وب محور و جایگاه خود
موسسات پژوهشی در اخلاق پژوهش گسترش داد. به هر حال» این نظام نامه بیش از آتچه
ابزاری برای کنترل فعالیت پژوهشی یک پژوهشگر باشد» برای بالا بردن حساسیت پژوهشگران
تعلیم و تربیت در خصوص انتظارات از آنها و چگونگی برخورد با مسئله ها هنگام اجرای یک
تا ۱ دم ی ای سا دم ارس ۱۳۹۹
۱ اترک» حسین. (۱۳۹۶). چیستی علم‌ربایی در اخلاق پژوهش» فصلنامه اخلانی در علوم و فشاوری؛
۲ ایمان» محمدتقی» جلیلی روح الّه» غفاری نسب» اسفندیار» طبیعصی» منصور (۱۳۹۵) داوری
اخلاقی بر مبنای استثنایی‌سازی موقعیت: کاوشی پدیدارشناختی اخلاق پژوهش,» پنژوهش‌های
۳ درودی» فریبرز (۱۳۹۳). درآمدی بر انواع نقد و کارکردهای آن» مجله نقد کتاب و اطلاع رسانی و
۴ جمیلی کهنه شهریری» فاطمه» سدیدپور» سمانه (۱۳۹۳) کدهای اخلاق پژوهش در تجربه های
زیسته نخبگان علوم اجتماعی» فصلنامه اخلانی در علوم و فناوری» ٩ (4۴» ۰۱-۱۲
۵ جوادپور غلامحسین.(۱۳۹۶) تعین معرفتی و مبانی نظری «بایسته‌های اخلاقی دانشوری»
۶ حسینیان» سیمین. (۱۳۸۶) بررسی و مقایسه نظام نامه های اخلاقی مشاوره در کشورهای
مختلف, فصلنامه تازه های و پژوهشهای مشاوره» ۴ (۱۳) ۳۴-.۹.
۷ سازمان نظام روانشناسی و مشناوره جموری اسلامی (۱۳۸۷) نظام نامه اخلاقی, تازه‌های
۸ قادری» مصطفی؛ سلیمی» مریم؛ و بلندهمتان» کیوان (۱۳۹۴). آگاهی و توجه اساتید و دانشجویان
نسبت به استانداردهای اخلاق در پژوهش» فصلنامه اخلانی در علوم و فناوری» ۱۰ (۴)» ۹۷- ۸۵.
٩ نصیری همراه» عاطفه. (۱۳۹۶). اخلاق در پژوهشهای علوم رفتاری: دیدگاه صاحبنظران روش
۰ ویژه محمدرضا» رضائی» آزاد. (۱۳۹۷). استانداردهای اخلاقی و رفتاری: خوانش حقوقی و آثار
۱ یاری قلی بهبود. (۱۳۹۷) آسیب شناسی اخلاق پژوهش دانشگاهی: مطالعه پدیدارشناسی؛
فصلنامه اخلاتق در علوم و فناوری» ۱۳ (۱)» ۱۳۴- ۰۱۲۷
نطا۳0ع 181631 ۷۵۶1۵5 کمطد عمصعنمی صقنصع .5 2206و دمطل۸ .12
[مصلع801 3/60 [ هصصععز۸ 2012 ح 0700005 م زو رز 17۳ لامج
3618 .(2018) 0۰ .3 ,عمانماط ۵ و10 ب1 ,۳006371 و۳ با وطتنقظ8 .13
[۳۵ .(2018) رصمناهنمعع۸ حلعع9ع 3 آهدمنه ۳۵ حاکظ) ۲۳۲۸ 14
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
0 علزوتاهصه عمط هصنعتآا .(2006) ۷۰ ,ععاتقان0م ۵۶ .۷ ,87۵ :15
77-1 ,3 و0108 لع85 صذ 6962۳ ع باهتلا رومام روم
7 ع27 ۷۷۸۵۲ :8۳005 3۳۵005 .(1997) .5 ,[[002ع1۳ 6 .0 ,80۳05 .16
50001 2 20ع۳69 عنه طالمعط مه نکسم صز فععت 06 عط صف مط هه
8 مکهاد مه ص506 .(2014) .۸ مصئعلنط 2 .۳ مطفتاظ .17
7001 .از نصا صقتله ۸ هه صز اععاصز عنصعله ۸ نصمناه هه
0 ۵ 16۵۵۵ اوعد 6 170۶ .(2002) یک ,00766۲ .18
--1184 و12 ,3696327 7162110 ع تلم 2 را ]0۳ 1165 باه
0270002107 کز ۵۳ط۷۷ .(1995) ب ,70665 6 بش۸ 00702 .19
6۰ 201121008 عهد5 نکان] ,مدمآ مکزدوتهصه ع ناه د یط علنتع
:کک هه 602 وصنط1 (2013) ۷۰ مصنهظ 6 .۷ ,عغاتقان0م .21
18۰ 01۲606 1۵۳ دعزع 5۳216 عصزم ماع عل هه ععوصعانهطف هصنصه0 0
7 210۷ تدم کل ۷۷۳۵۲ .(1995) 8 ,76/6685 6۶ بش۸ 0030/2 .22
۳6۶276 1و ۵200۲ عاطانعمه ی (2010) 7 «مفلق3 وصه ۸ ههد .23
+2 کل ,170131060 .1 ,8۵11600 و.0 ,16۵0916 و3 ,6 0نق1نققک و5 و310 .24
2 10005 ۸ ؛کلوله0ه ۵۵6۵۲ عنهانلها0 .(2014) 71 ,کقع ۳
7عاونط ۶0۳ 000100۳20055 .(2016) .13 بل ,3006 8 .۸ 10 ,3۳07670 .25
8 .(2018) 8 0 ,0۵۷68 ۵ و0 .ی ,صل1من0) و ,6720 .26
6۵ :۵۵۲۵ 7۵۷1۵۷۷ فعنطاه هه ۶و ععص 208 عطا هنز کعنطاه 1686236
0 ۳06۶ .(2003) .۸ مطانسک 6 ,3 ,3/07 ود ,8006 و10 000065 .27
و13 ودلع9637ع۳ طالهع71 06 ناه اصامعه آمنامعخعمجه ص۸۸ دهع مصکاه
+2 .۸ ,ل[[1006 وظ ,169167 وس[ ب800003[0/ ول و۲ع06لن11 ومظ نت6۳ .28
۱ موم ای ای دسا دمشماد وس بر ۱۳۹
صاه 7و9 کاعم] ۵۲ ۳۵۵۵۵۵ 786 .(0998) با .1 ,60766088۵550 .29
5001 10۶ کعنطاه 670:ع3 .(2007) 1 وق77 ۵۶ ,2 ,[6ق187 .30
۸ :۹۷۳۵۳0 ۵ ۸00۷۴ .(2018) سل مقنا70 8 .2 126061678۶ و.ظ رفن1 .32
۸ :97005 کا7۵ .(2000) .۸ 3 و6فق0 ب وش 8 ,16۳686۲ 34
ع8د5 نه ما0 هام7 .۵ه له 168607۴۰ ۵01160 07 9106 ,۲۲۵۲۵
[م ۸ :2206 عطا 0۶ بوانلنطانعمم ۳0 156 .(2010) 8 ,۵۵۵6۵ .35
۳962۳0 130۷6 نها .(2003) 3/۰ کل ,50 6 و .یی 12767866 .36
آهن500 .ان[2م۲ له0۵ه5 ه که اوتس1 (1985) ۸ 001ع۵ ۷۷ مه 70 عنموما] .37
:همه 36۵06 ۵ 1008 .(2017) .ظ وخصههاع1 2 ,36 ,عحنتحاهق/2 .38
9 720619 ]٩ ,70۳۵ 1610۵ آل۸ 1۳۵ :7- کم عتقامن؟
-56[1 ,3138133191 ۶ نع از (ل ۳62۳ 6۳ط0۲ط ۷ .(2013) 8 .ظ مصق/2 .39
86556 حلتق ۳696 ۵۳ ع4هه هه ص صمتاعان عنجعم مصه کنه‌زعهام
:6 لصه صماتاعصصم مصمنای نصاصصم 1991 .1۳ مک مصنق3۳ 40۰
جز «مناه روص 0ع121ع ۳:۲ و صماعفصنصکعنل فصه ما۳0 ۲۳۵
۰() بل ,769900 6۵4 و2 ,12/1310060۲ و2 ملظ و[ 2/016۲ ب[4
031106 56769-02860 عصنا «(2018) 13۰ معا 2 سل .5 و300۵ 42
-1 ,8ع1 50707110771617 0700000 50606 که ععنصعصیل عطا ۶ کزکولقمه
بل 10 .016۷6108 ماع 3۳۵0۷5 .(2002) با ب0 ,307825 .43
نام اسر اطان در یمد نارکا رکه درا یآموزی: مطال یی
0(۰) .ل .73 ,فع6ل[با3/0 6 و .10 ,لفط ۷۷ و3 .7 31078 وگ سا ,370۷6 .44
و ,500660 وس بل ۸0۳۵08 بط .0 ,8616790 سل 8 ,83616790 .46
4 3۳۵6۳۵0۶ #صه عاممطا5 ۶و ص00 لمصماه< 156 .(2010) کل و صعط10
+2 [ع0ع1۳ .8 .2 ۵ .3/0061-2009 لقدمن۳۵۵ رعماما و2 نهدمزدوع01 0۳
0۳01655021 ۶۵۳ مناق 600 مک 0006160 ,(۳09) 26900 ما 8
[هزع 010 رد2 صعخعس۸ :106 مصماعوصنطعد ۷۷ .(2ف13 .صص) بوعمامل عم
7 عفقی ۸ .(2016) .۸ ,11706۲ +6 .2 رقفق ول بفلظ۸ .10 بقلج61له۳ .47
7 ماهعنطاه عطا امه کطمتصنمه فصد عع04امطل "عمط :1 ۲و
از کز ۷۷ 6 :۲ صز فعنطاع کل ۷۷5۵۲ .(2011) .ظ 0 ,ملنطوع5 .48
1-۰ ,561671665 720100 ۳107۵۵ ]0 16 ,۵ 100 ماصقا دمص
5 طنط ماه عهطزدکه ۸00 ب(2017) ۷۷ سل ,ق8۵6۲ .49
,11005165 020675 1۵۳ مق ماه ه م۳0 13 (2016) 8 ,ما5 .50
5عع لها ۳021 .(2017) 0۰ ,۳۵۵6 6 ول روعل۷۷ ,سل ق5817 .51
85 :6 2۳2060 هنز «مناهعاص «و2001) بخ مصمعصصمط 1 52
58-7۰ ,(22)1 ,ق516 171191 0ع11 م۸ ۳306۳۰ عط) ام عصوجه 1۵
85 (2006) .5 ,116210 ۵6 وم و0۳0 و7 02169 وبظ ,۷169 .54
«(6)3 7686076 0۵11016 مفعنطاه (ل م۳۵ 10۳ 1695005 معط م۳8
| در سال های اخیر با افزایش تولیدات علمی در کشور و گسترش فزاینده موسسات آموزش عالی، خطر شیوع بداخلاقی در انجام پژوهش همه نهادهای پژوهش محور را تهدید می کند. پژوهشکده برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی (یکی از پژوهشکده های پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش) از این ضرورت مستثنی نبوده است و به صورت بالقوه در معرض تهدید سرایت بد اخلاقی پژوهشی قرار دارد. این مطالعه با هدف تدوین نظام نامه اخلاق پژوهش پژوهشکده برنامه ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی صورت گرفته است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و در چارچوب رویکرد کیفی با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است. داده های احصاء شده از جلسات بحث گروه کانونی و مصاحبه رو در رو بوسیله تحلیل محتوای تماتیک تحلیل گردید. تحلیل یافته ها منجر به شناسایی دو مقوله اصلی منش اخلاقی پژوهشگر شامل 4 زیرمقوله تواضع و فروتنی، صبر و بردباری، حساسیت فرهنگی، مشارکت جوئی و اصول اخلاقی حاکم بر پژوهش شامل 9 زیرمقوله سودمندی پژوهش، اصالت علمی، رعایت حقوق همکاران، رعایت حقوق شرکت کنندگان، اجتناب از سرقت علمی، انتشار یافته ها، ساده نویسی گزارش، سپاسگزاری، نقدپذیری و نقادی علمی گردید. در مجموع، یافته های این پژوهش می تواند گامی برای اتخاذ تصمیم های اخلاقی تر در انجام پژوهش و ایجاد فضای اعتماد و احترام در میان ذینفعان پژوهشگاه بازی کند و مبنایی برای گفتگوهای بیشتر و توسعه ی فرهنگ اخلاق پژوهش فراهم نماید |
4,732 | 419146 | انشجوی دکتری» گروه اقتصاد واحد کرمان؛ دانشگاه آزاد اسلامی» کرمان» ایران
استادیار» گروه اقتصاد واحد کرمان» دانشگاه آزاد اسلامی» کرمان» ایران
تراز تجاری از مهمترین مباحث کلان و از محدودیتهای استراتژ یک اقتصاد کلان برای کشورهای در حال توسعه
میباشد. نرخ ارز به عنوان یکی از عوامل کلیدیموّثر بر تراز تجاری کشورها شناخته میشود و نوسانات نرخ ارز که
نوسان قیمتهای نسبی را به دنبال دارد» با ناپایدار کردن شرایط اقتصادی و افزایش تورم موجب افزایش نااطمینانی در
عرصه تجارت خارجی میشود» که از پیامدهای آن میتوان به کاهش"حجم تجازت» سرمایه گذاری مستقیم خارجی و
رشد اقتصادی اشاره کرد. در اين مطالعه به بررسی تأثیر تکانه‌های نرخ ارز بر تراز تجاری با استفاده از الگوی تعادل
عمومی پویای تصادفی نیو کینزی برای یک اقتصاد باز برای اقتصاد ایران پرداخته شده است. موفقیت الگو در
شبیه‌سازی با بررسی گشتاورهای متغیرهای مورد مطالعه با دادههای واقعی اقتصناد آیران» قابل مشاهده میباشد. با
برآورد پارامترهای مدل با استفاده از روش بیزین طی دوره زمانی ۱۳۶۸-۱۳۹۵ نتایج حاصل از شبیه‌سازی متغیرهای
مدل بیانگر آن است که شوک مثبت وارد شده از ناجیه نرخ ارزامنجر.به افزایش در صادارت نفتی و غیرنفتی شده
است. بر اساس نتایج به‌دست آمده شوک ارآزی منجر به بهبود صادرات و کاهش در واردات شده و از طرف دیگر
منجر به بهبود در حساب جاری و حساب سرمایه شده است.
وا ژگان کلیدی: تکانه ارزی» تراز تجاری» الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی (10567).
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۲ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه به طور خاص نسبت به شوکک‌های خارجی آسیبپذیر
هستند. این آسیب‌پذیری از طریق کانال‌هایی مانند کانال تجاری يا مالی رخ میدهد. در این گروه
از اقتصادها کشورهای صادرکننده نفت حتی بیشتر از این شوکک‌ها نیز در معرض خطر هستند. در
واقع» اقتصادهای نفتی به شدت به درآمد صادراتی ناشی از نفت خود وابسته هستند و رشد آنها
وابستگی قوی به واردات را نشان میدهد. به عنوان یک نتیجه» آنها تمایل دارند که چرخه
کسب و کار پایدارتری داشته باشند و بحران بیشتری نسبت به سایر اقتصادهای کوچک باز دارند
نرخ ارز به عنوان یکی از شاخصهای اقتصادی که به صورت گسترده در تحلیل‌ها مورد
استفاده قرار می گیرد و از سوی دیگر نرخ ارز اسمی است که اختلافات تورمی بین کشورها را
درنظر می گیرد (عزه"» ۲۰۱۱). در تجارت بین‌الملل اهمیت نرخ ارز به علت بازتاب آن در رقابت
تجاری است. از عوامل مهم و اثرگذار بر تراز تجاری» نرخ ارز میباشد. تراز تجاری که به عنوان
صادرات خالص نیز یاد میشود» با بررسی وضعیت تراز تجاری یک کشور میتوان به وضعیت
اقتصادی آن کشور در عرصه بینالمللی پی برد. عدم توازن حساب تجاری از عوامل نگران کننده
کشورهاست زیرا منجر به عدم تعادل اقتصاد کلان میشود و در بلندمدت مانع پیشرفت اقتصادی
کشور میباشد. در ایران طی دهه‌های گذشته» به علت وجود تحریمها استقراض از بازار سرمایه
جهانی و امکان تأمین کسری تراز تجاری با مشکل رو به رو بوده است. توسعه صادرات غیرنفتی و
بهبود تراز تجاری با سیاست کاهش ارزش پول امکان پذیر است ولی در ایران علیرغم کاهش
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
شدید ارزش ریال طی سالهای اخیر» کشور همواره با کسری تراز تجاری (غیرنفتی) مواجه بوده
است زیرا اقتصاد ایران دارای ویژگیهای خاصی است که ممکن است موجب تضعیف رابطه نرخ
ارز با تراز تجاری گردد. یکی از ویژگیهای اقتصاد ایران» وابستگی شدید آن به درآمدهای
دلاری حاصل از فروش نفت است. این در حالی است که درآمدهای نفتی ذاتا بی‌ثبات است و
با توجه به اقتصاد نفتی ایران و اینکه قیمت نفت در معرض تکانه‌های نفتی قرار می گیرد و
این شوککک‌ها درآمدهای ارزی را متأثر میکند» هدف این مطالعه» بررسی اثرات تکانه‌های ارزی بر
تراز تجاری میباشد. و تمرکز اصلی این بحث بر پویایی‌های تراز تجاری میباشد. بیشتر مطالعصات
موجود در اقتصاد ایران در خصوص بخش خارجی که بر پایه رویکرد نو کینزی شکل گرفته‌اند»
حساب جاری را را مبنای کار قرار داده‌اند:(زهاپی»۱۳۹۶)در صورتی که رویکرد اصلی این
مطالعه» بررسی تکانه‌های برونزا به ویژه تکانه‌های ارزی ذر تراز تجاری و تعیین سیاستهای بهینه
میباشد. در این راستا از یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی؛در یک اقتصاد باز بهره گرفته
شده است که این الگو شامل: خانوار» بنگاه» دولت (مقام پولی) و بخش خارجی است. در ادامه
این مطالعه و در بخش دوم به بررسی پیشینه تحقیق پرداخته شده است. در بخش سوم» به مبانی
نظری و تصریح الگوی تحقیق پرداخته شده و پس از استخراج معادلات الگو در بخش چهارم با
تعیین مقادیر ورودی الگو و اززیایی اعتبار آن» آثار تکانه‌های نرخ ارز بررسی شده است.
تراز تجاری از مهمترین مسائل اقتصادی کشورها است و نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورها
ایفا می کند. رابطه نرخ ارز و تراز تجاری از لحاظ تاریخی در تشوری‌های تجارت بسیار مشهور
است. رویکرد انعطاف پذیری تراز پرداختها نشان میدهد که که با کاهش نرخ ارز تراز
پرداختها بهبود می‌یابد. اثرات نرخ ارز بر تراز تجاری در بلند مدت و کوتاه مدت میباشد که
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۴ نشربه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
مطابق با شرط مارشال- لرنرا اثرات در بلندمدت رخ میدهد (مسیح "» ۲۰۱۸). درباره اثرات نرخ
ارز بر تراز تجاری» محققان اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت کاهش ارزش پول را جداگانه بررسی
کرده‌اند. کر وگمن و آبستفلد" (۲۰۰۱) عنوان میکنند که تغییر نرخ ارز بر روی تراز تجاری دو اثر
می گذارد: اثر قیمتی و اثر مقداری. در کل» این اعتقاد وجود دارد که در عملکرد کوتاه‌مدت» اثر
قیمتی بر اثر مقداری غلبه میکند» در حالی که در عملکرد بلندمدت, با فرض اینکه شرط مجموع
کشش‌های صادرات و واردات یا شرط مارشال- لرنر برقرار باشد» وضعیت بر عکس میشود و اثر
مقداری بر اثر قیمتی غلبه خواهد کرد (معماریان و همکاران» ۱۳۸۹). اثرات کوتاه‌مدت که تحت
عنوان منحنی 7" مطرح میشود و از آن به اثر قیمتی یاد میشود. اثر بلندمدت که به اثر مقداری یاد
میشود همان شرط مارشال-لرنر است که در آن با ارزان‌تر شدن صادرات» تقاضا برای کالاهای
داخلی بیشتر شده و موجب افزایش صادرات»و.کاهشن,واژدات می گردد و در نتیجه آن باعث
با پیوستن کشورها به شبکه‌هنای جهتانی تولید» نوسانات نرخ ارز تأثیر کمتری در رقابت
صادرات کالاهای عمومی دارد. افزایش نرخ ارز با افزایش رقابت قيمت‌ها در اقتصادهای
کوچکه. تراز تجاری را بهبود می‌بخشد اما ممکن است.در مورد اقتصادهای بزرگک این اثر را
نداشته باشد» زیرا قیمتهای بینالمللی را از طریق صادرات و واردات کاهش میدهد. همچنین.
افزایش قیمت صادرات با افزایش قیمّت: کالای واسظه وازداتی.با کاهش ارزش افزوده تولید
داخلی تعیین میشود (میونگک"» ۲۰۱۹). بنابراین نوسانات نرخ ارز از طریق تأثیرگذاری در قدرت
رقابت کشور در بازارهای خارجی باعث تغییر وضعیت تراز تجاری می گردد. این اثرات نامتقارن
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
تراز تجاری» نقش دوگانه نرخ ارز را در اقتصاد بیان می کند. منظور از نامتقارن بودن اثرات تراز
تجاری» شرایطی است که کاهش ارزش پول اثرات متفاوتی بر تراز تجاری دارد که این اثرات از
طریق رویکرد عرضه و تقاضا بررسی میشود. در طرف تقاضا کاهش ارزش پول از طریق افزایش
قیمت نسبی کالاهای خارجی و افزایش رقابت پذیری بینالمللی صنایع داخلی و انتقال مخارج از
کالاهای خارجی به کالاهای داخلی» موجب کرش فعالیتهای اقتصادی داخلی شود. در طصرف
عرضه» اثر نرخ ارز بر تراز تجاری انقباضی است (برقی اسکویی» ۱۳۹۶).
رابطه بین تغییرات نرخ ارز و تراز تجاری برای بسیاری از کشورها مورد بررسی قرار گرفته و
آنچه از مجموع این مطالعات بر میآید» عدم وجود یک اجماع کلی در ارتباط با موضوع است.
مطالعات داخلی و خارجی که در زمینه تراز تجازی صوزّت گرفته است» به شرح زیر میباشد:
کمیجانی و توکلیان (۱۳۹۱) سیاست گذاری:پولی.تحت سلطه مالی و تورم هدف ضمنی را در
قالب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی برای اقتصاد ایران بررسی کرده‌اند. آنها بیان کردند
که سیاست گذاری پولی در اقتصاد ایران به نحوی اشت که بیشتر جنبه صلاحدیدی دارد و مبتنی بر
قاعده پا هدف گذاری خاصی نیست. نتایج کار آنها نشان می‌دهی که سیاست گذاران پولی در
بیشتر دوره‌ها هدف گذاری صورت گرفته در برنامه‌های توسعه را رعایت نکرده‌اند. تابع ضربه
واکنش سیاست پولی نیز بیشتر قادر به توضیح دادن سیاست پولی در دهه ۱۳۹۰ شمسی است.
نتیجه دیگر مدل آن است که فاصله بین زمان تصویب پروژه‌های سرمایه گذاری دولت تا زمان
اتمام پروژه‌ها تأثیر معناداری بر روی تولید و مصرف دارد.
جعفری صمیمی و همکاران (۱۳۹۳) با استفاده از یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی
کینزی جدید اقتصاد باز به ارزیابی اثر تکانه‌های پولی و غیرپولی بر اقتصاد ایران پرداختهاند. در
این الگو درآمدهای نفتی در بخشی مجزا لحاظ گردیده است. همچنین» چسبندگی قيمت‌ها در
الگو وارد شده. نتایج به‌دست آمده نشان میدهد که تأثیر اولیه تکانه‌های پولی» مخارج دولت و
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۶ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
در آمد نفت بر تولید غیرنفتی و تورم مثبت میباشد اما تکانه فناوری» اثر منفی بر تورم و مثبت بر
منظور و همکاران (۱۳۹۵)» آثار شوکک‌های پولی و بودجه‌ی دولت و درآمدهای نفتی بر متغیرهای
اقتصاد در چارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی از نوع مدل کینزی جدید بررسی کرده‌اند.
نتایج نشان میدهد که میزان اثرگذاری شوک پولی بر متغیرها در سیاست گذاری به روش قاعده و
صلاحدیدی تا حدودی متفاوت است. شوکک‌های مالی متغیرهای بخش حقیقی اقتصاد را تحرییک
میکنند ولی نکته قابل توجه آن است که بودجه‌ی عمرانی دولت سرمایه گذاری بخش خصوصی را
به صورت آنی افزایش نداده است» ولی با وقفه سرمایه گذاری خصوصی تحریک میشود که این امر
ممکن است به دلایل مختلفی نظیر طولانی بودن اجرای پروژه‌های عمرانی و کم دقتی در انتخاب
پروژه‌ها اتفاق بیافتد. شوک‌های نفتی به دلیل سیگ ساختار اقتصادی کشیوربه درآمدهای ارزی
حاصل از نفت کلیه متغیرها در نتیجه این شوکک متأثر می‌شوند.
فرازمند و همکاران (۱۳۹۵)» یک الگوّی تعادل عمومی تضادفی:پویا با چسبندگی‌های اسمی
و حقیقی جهت بررسی اثرات اصلاح قیمت انرژی بر اقتصاد. کلان ایران طراحی کرده است. در
این راستا مصرف انرژی در سبد مصرفی خانوارابه عنوان .یک کالای مصرفی به طور جداگانه
لحاظ شده است. نتایج توابع واکنش تکانه‌ای نشان میدهد یک شوک در قیست حقیقی انرژی
(به اندازه یک انحراف معیار) منجر به کاهش تولید» افزایش تورم و نیز کاهش مصرف خصوصی
و سرمایه گذاری می گردد. همچنین بزرسی افزایش قیمت آنفت در این الگو باعث افزایش تولید»
درگاهی و همکاران (۱۳۹۵)» با استفاده از مدل تعادل عمومی پویای تصادفی کینزین‌های
جدید و روش کالیبراسیون به بررسی آثار تکانه‌های پولی و مالی بر نوسانات متغیرهای اقتصادی
کلان پرداختهاند. نتایج حاکی از آن است که کاهش نسبت سپرده قانونی باعث رشد خفیف تولید
و افزایش تورم می شود. همچنین تکانه افزایش مخارج عمرانی دولت باعث افزایش تورم و
تحریک تولید میشود. در مجموع, نتایج بیانگر آن است که در نظر گرفتن بخش بانکی در
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
مدلسازی اقتصاد کلان» به دلیل انتقال اثرات تکانه‌ها به ترازنامه بانکک‌ها و بازخور اثرات آن در
بخش حقیقی» اطلاعات بیشتری برای تحلیل نوسانات متغیرهای کلان اقتصادی برای سیاست گذار
الگرت و بنخودجا! (۲۰۱۱) در مطالعه خود از الگوسازی 15601 چندبخشی در طی دوره
۱۹۹۰-۲۰ برای کشور الجزایر استفاده کرده‌اند. این الگو شامل سه بخش است و اثرات چهار
شوک قیمت نفت» شوک نرخ ارز» شوک تورم جهانی و شوک نرخ بهره جهانی را بررسی
میکند. نتایج نشان میدهد که در طی دوره مورد بررسی» تورم ناشی از افزایش حجم پول بر تورم
بایدس و فونفزاین " (۲۰۱۱)» در مطالعه‌ای با استفاده؛از الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی با
رویکرد کینزی جدید و با استفاده از دادههای ۱۹۹۲-۲۰۰۹ برای کشور اردن نتیجه می گیرند که
شوک تقاضای خارجی موجب افزایش در آمد و مصرف میشود. شوک در نرخ بهره خارجی
موجب کاهش مصرف و تولید شده و شوک در سیاستهای پولی سبب افزایش مصرف گردیده
است و دیگر این که الگوی مورد استفاده باافروض انقطاف‌پذیری قيست‌ها و دستمزدها بهترین
الگو برای کشور اردن است» شوک تقاضای خارجی باعث افزایش مصرف و درآمد میشود.
شوک در نرخ بهره سبب کاهش مصرف و تولید شده و کاهش نرخ ارز واقعی نیز باعث بهبود تراز
دورته و اشنبال" (۲۰۱۵)» در مطالعه خود پس از بحرانهای سال ۲۰۰۷ به بررسی کانال‌های
تعدیل ناترازی در حساب جاری پرداختهاند. مطالعات آنها برای ۸۶ اقتصاد نوظهور بین سالهای
۱۹۹۰-۴۳ نشان میدهد که علاوه بر نرخ ارز اسمی» سیاستهای پولی و مالی نیز میتواند در
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۸ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
تعدیل ناترازی حساب جاری موثر باشد. برای بسیاری از کشورهای مورد مطالعه» سیاست پولی
انبساطی که با سیاست انبساطی نسبی همراه است» به عنوان یک کاتالیزور مهم برای موقعیت منفی
آگورن! (۲۰۱۶)» در مقاله خود با توجه به شتاب در شکل گیری بی‌ثباتی‌های جهانی پس از
آخرین بحران مالی» به بررسی اثر رژیم های نرخ ارز انعطاف پذیر بر تعدیلات حساب جاری با
استفاده از دادههای تابلویی برای ۱۸۰ کشور پرداختهاند. نتایج حاکی از تعدیلات حساب جاری
بین کشورهای غیرصنعتی با توجه به نرخ ارز میباشد. از سویی دیگر در این مطالعه کانال‌های
تأثیرگذار دیگر مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده است که صادرات» با تغییرات قیمت نسبی
جرویس " (۲۰۱۶)» نیز در مطالعه خود نشان ذاده‌اند. که تعدیل نرخ ارز میتواند پایداری تراز
تجاری را به دنبال داشته باشد و در کاهش ناترازی حساب جاری نقش مهمی داشته باشد. مدل
مورد استفاده مطالعه» مدل تصحیح او خطای برداری در بین اقتصادهای در حال توسعه است. در
نهایت نتایج حاکی از آن است که تعیین سیاست بهینه به عواملی مثل تغییرات نرخ ارز و نوع
در بین مطالعات داخلی صورت گرفته اگرچه توجه نسبتا خوبی در زمینه طراحی الگوهای
5 متناسب با شرایط اقتصادی یزان صورت گرفته است» اما.اين توجه در زمینه تراز تجاری
کمتر قابل مشاهده است. در مطالعه حاضر علاوه بر استفاده از چارچوب کلی مدلهای 0560
ارائه شده توسط محققان داخلی و خارجی تحت پارادایم نیو کینزی» بخش خارجی اقتصاد با تأکید
در مطالعات موجود در ایران اثر تکانه‌های ارز و تورم بر حساب جاری بررسی شده است در
حالی که در پژوهش حاضر به بررسی این تکانه‌ها روی تراز پرداختها تمرکز شده است. از سوی
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
دیگر عمده مطالعات شوک‌های وارده بر مدل را در اتباط با شوککک‌های نفتی بررسی کرده‌اند و
اینکه در این مطالعه سبد کالای خانوار به صورت کالاهای داخلی و خارجی در نظ رگرفته شده
است و همچنین یارانه‌ها در قید بودجه دولت در نظر گرفته شده است.
الگوی پیشنهادی برای این تحقیق به صورت یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی برای
اقتصاد باز کوچکک در نظر گرفته و فرض چسبندگی قیمت از نوع کالوو!(۱۹۸۳) میباشد. به
منظور لحاظ نمودن پایداری تورم» از مکانیزم قیمت گذاری سرانگشتی " استنسون (۲۰۰۳) استفاده
میشود. فرض میشود سیاست گذار پولی یکی از این دو سیاست پولی را اجرا میکند:
هدف گذاری تورم و هدف گذاری تولید. مهمترین متغیرهای مورد استفاده در این تحقیق شامل
حجم پول» تولید ناخالص داخلی» نرخ بهره» نرخ ارز» رخ تورم» درآمد مالیاتی» تراز پرداخت.
حساب جاری, حساب سرمایه» مخارج جاری و عمرانی؛:دولت, مخارج مصرفی خانوارها شاخص
قیمت کالاهای وارداتی» شاخص قیّمت.توّلید کننده» صادرآت»,وارّهّات» تراز تجاری» اشتغال»
در این الگو فرض شده که دامنه پیوسته‌ای از خانوارها با افق زمانی بی‌نهایت وجود دارد که هدف
خانوار نوعی حداکثر نمودن تابع مطلوبیت تنزیل شده بین دوره‌ای خود به صورت رابطه زیر است:
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۰ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
که بآ عرضه نیروی کار رس تراز حقیقی پول و ,2 شاخص مصرف کل است. مصرف
کل ترکیبی از مصرف کالاهای داخلی (م,پر6) و مصرف کالاهای خارجی (,,بر6) است و
براساس یک تابع جانشینی با کشش ثابت (1:8) به صورت زیر به‌دست میآید:
که در آن پارامتر 0۱ کشش جانشینی بین مصرف کالاهای داخلی و خارجی و پارامتر ۱[ سهم
کالاهای خارجی در مصرف کل را نشان میدهد. از حداقل کردن هزینه سبد مصرفی» توابع تقاضا
برای مصرف کالاهای داخلی و خارجی به صورت زیر به‌دست میآید:
که ,2 شاخص قیمت مصرف کننده (01)) است و از رابطه زیر به‌دست می آید:
کالاهای داخلی مصرف شده يا از طریق تولید داخلی یا واردات قابل تأمین است. بنابراین مصرف
کالاهای داخلی بوسیله یک تابع جانشینی با کشش ثابت (35)) به صورت زیر نشان داده میشود:
که در آن ۲ کشش جانشینی بین مصرف کالاهای تولید در داخل ,بر و کالاهای وارداتی.م2 را
نشان میدهد و پارامتر ۲ سهم کالاهای وارداتی در کل مصرف کالاهای داخل کشور رانشان
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
میدهد. همانند بحثی که در بالا راجب مصرف کل صورت گرفت از حداقل کردن مخارج سبد
کالاهای مصرفی» توابع تقاضا برای مصرف کالاهای تولید شده در داخل و کالاهای وارداتی به
که در آن بر و ۳۳۶ به ترتیب قیمت کالاهای تولید شده در داخل و قیمت کالاهای وارداتی
هستند. شاخص قیمت کالاهای داخلی به صورت زیر به‌دست مین آ ید
کل مخارج مصرفی خانوارها بوسیله مجموع مخارج کالاهای مصرف شده به صورت رابطه زیر
)0۰ زگ پ رگ + م جرک بر < گت
فرم لگاریتم خطی شده معادلات مربوط به مصرف کل» تقاضای مصرف و شاخص قیمت کل
و شاخص قیمت کالاهای معصرّفی در زیر آورده شاه است. (ستبتا» ۲۳۱۱)
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۲۳ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
هدف هر خانوار حداکثر کردن تابع مطلوبیت تنزیل شده بین دوره‌ای خود با توجه به قید
بودجه‌اش است. تابع مطلوبیت تنزیل شده انتظاری خانوار بر اساس مطالعه اسمتز و وترز! (۲۰۰۳)
در این معادله پارامتر 8 نرخ تنزیل بین دوره‌ای ذهنی خانوار» ]۶ شوک ترجیحات» ]۶ عرضه
نیروی کار» ۶۳ شوک تقاضای پول»ع6 معکوس کشش جانشینی بین دوره‌ای مصرف» ,6
معکوس کشش نیروی کار فریش»/(6 معکوس کشش تراز حقیقی پول و پارامتر « نشاندهنده
قید بودجه خانوار به صورت معادله زیر تصریح می گردد:
اک یهت رد مه ده 7 + 1+ + +6
که در رابطه بالا 1 سرمایه گذاری»:7 مالیات پرداختی خانوار»:8 ارزش اسمی اوراق
مشا ر کت داخلی» ]8 اوراق مشارکت خارجی»۱-/ نرخ سود ناخالص اوراق مشار کت داخلی»
0 نرخ سود ناخالص اوراق مشارکت خارجی»:/۷ نرخ دستمزد اسمی» 7 نرخ حقیقی اجاره
سرمایه 410 سود توزیع شده بنگاه تولیند کنننده کالاهای واسطه و (:2) ل#هزینه بهره‌برداری
سرمایه هستند. در مورد هزینه بهره‌برداری از سرمایه فرض میشود که اگر به طور کامل از سرمایه
استفاده شود این هزینه صفر خواهد بود و در صورت بهره‌برداری کمتر از ظرفیت بالقوه هزینه
بهره‌داری وجود خواهد داشت و برای این هزینه رابطه زیر در نظر گرفته شده است:
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
معادله تشکیل سرمایه به صورت معادله زیر تصریح می گردد:
در معادله بالاا 5نرخ استهلاک سرمایه (م) 5 نشاندهنده هزینه تعدیل سرمایه و ]2 شوکک
تکنولوژی مانا مختص سرمایه گذاری ! است. تابع هزینه تعدیل سرمایه گذاری یک تابع محدب
این فرم تابعی دلالت بر این دارد که تغییر دادن سطح سرمایه گذاری هزینه‌بر است که مرتبط با
هزینه نصب و استفاده از سرمایه گذاری است/و نشاندهنده وجود اینرسی (ایستایی) در
تابع لاگرانژ مربوط به مسأله خانوار به ضورت زیر تضریح می گردد:
۷ + + + + ۷20 + ببگ2 + بط
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۴ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
که در آن .4 تابع لاگرانژ وم و0 ضرایب لاگرانژ هستند. شرایط مرتبه اول برای مسأله
۱ (یب6 اسر6) ]مد ج پا (رب6 -بعا مه 6)
0 سل لا للم و و 0 بل 7( ابقوبیه رظ م۶ ن)
۴ )رهم -رشپد ج 0 رای + ۶ (مت) همه دب
)۲۵( اک | ره ره موه مه ره دا رک ری و - رسک 1-9 | رعره - بد م0
شلد | رکه ره رن شلک رو و دا سلاو - لو -1 | مرو 1ج
(2) 2 ستا 0 مگ (رق) ۷ چگ را ن(ق)
با جای گذاری معادلات فوق و حذف ضریب لا گرانژ و نوشتن معادله جدید بر حسب مصرف
و لگاریتم خطی کردن آن» معادله اویلر مصرف بین دوره‌ای به صورت معادله زیر به‌دست میآید:
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
از جای گذاری معادلات و حذف ضریب لاگرانژ و نوشتن معادله جدید بر حسب تقاضای تراز
حقیقی پول و لگاریتم خطی کردن آن» معادله تقاضای پول به صورت معادله زیر به‌دست میآید:
از جای گذاری معادلات فوق و حذف ضریب لاگرانژ و نوشتن معادله جدید بر حسب عرضه
نیروی کار و لگاریتم خطی کردن آن» معادله عرضه نیروی کار به صورت معادله زیر به‌دست می آید:
از معادلات فوق معادله تصمیم گیری سرمایه گذاری خانوار به‌دست میآید که فرم لگاریتم
در رابطه بالا غ# < 0 نسبت دو ضریب لا گرانژ یا نسبت ارزش بازاری سرمایه نصب شده بر
حسب هزینه جایگزینی آن است که در اصلاح:9 توبین نهایی نامیده میشود و از رابطه فوق
به‌دست می آید و معادله فرم لگاریتم خطی آن به صورت معادله زیر است:
1ب ]۲ روت 1+1 ]۲ + 1-6 بر 1 1
با در نظر گرفتن (گ) < ل#به عنوان تغییرات ارزش نرخ ارز اسمی و (م) < :7 به عنوان
نرخ تورم ناخالص, معادله برابری نرخ بهره بدون پوشش (10ا) به صورت زیر به‌دست میآید:
این معادله بیان می کند که در تعادل و به منظورحذف فرصت آربیتراژ با فرض تحرک کامل
سرمایه بین کشور داخلی و دنیای خارج» بایستی نرخ بهره داخلی برابر با نرخ بهره خارجی به علاوه
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۶ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
از آنجا که در طراحی مدل به عنوان یک اقتصاد باز کوچک در نظر گرفته شده است. لذا در
ادامه» تعریف نرخ ارز حقیقی و رابطه مبادله با فرض گذار ناقص! نرخ ارز بیان می گردد. یکی از
پیشرفت‌های مدلهای تعادل عمومی پویای تصادفی نیوکینزی در نظر گرفتن وجود انحراف از
قانون قیمت واحده از طریق در نظر گرفتن قانون شکاف قیمت واحد است. این ادعا وجود دارد
که بازار داخلی برای کالاهای وارداتی» بنگاه‌های وارد کننده کالا به دلیل خصوصیت رقابت
انحصاری» دارای قدرت قیمت گذاری در کالاهای وارداتی و توزیع آن هستند. این قدرت بازار
باعث ایجاد تحریف قیمتی میشود که نتیجه آن به صورت اختلاف بین قیمت داخلی و قیست
خارجی کالای وارداتی وقتی بر حسب یک نرخ ارز بیان گردد» میشود. این تحریف قیمتی به
صورت قانون شکاف قیمت واحد به صورت معادله زیر بیان می گردد:
در معادله بالا , شکاف قیمتآواحد::2 نرخ ارز اسمی» ۳ آشتاخص قیمت جهانی و ,۳
متوسط قیمت کالاهای وارداتی بر حسب پول داخلی است. به عبارت دیگر قانون شکاف قیست
واحد از نسبت شاخص قیمت کالاهای خارجی بر حسب پول داخلی به شاخص قیمت داخلی
واردات به‌دست می آید. اگر این نسبت برابر یک باشد قانون شکاف قیمت واحد به قانون قبست
نرخ ارز حقیقی به صورت نسبت شاخص قیمت جهانی (سایر نقاط جهان) برحسب پول
داخلی به شاخص قیمت داخلی» به صورت معادله زیر تعریف میشود:
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
رابطه مبادله به عنوان معیاری از قدرت رقابت پذیری اقتصاد به صورت نسبت قیمت صادرات
به قیمت کالاهای وراداتی بر حسب پول داخلی تعریف می گردد.
با جای گذاری و ساده‌سازی میتوان نرخ ارز حقیقی را به صورت لگاریتم خطی شده بر
حسب شکاف از قیمت واحد و رابطه مبادله به صورت معادله زیر نوشت:
همچنین تغیرات نرخ ارز حقیقی را میتوان بر حسب تغیرات نرخ ارز اسمی و تفاضل نرخ
تورم داخلی از نرخ تورم خارجی به صورت رابطه زیر به‌دست آورد که نشان میدهد افزایش نرخ
ارز اسمی امسال نسبت به سال قبل باعث افزایش نرخ ارز حقیقی میشود. از طرف دیگر اگر رشد
قیمتهای داخلی بیشتر از قیمتهای خارجی باشد نرخ ارز حقیقی کاهش می‌یابد.
یکی دیگر از فروض مدلهای اقتصاد بازاین انست که کارگزارن اقتصادی دسترسی به
مجموغه کاملی از اوراق بهاذار به ظور بین‌االلی پکادلی‌شله دارند. از این رو بر اساس این فرض»
مسأله سهیم شدن در ریسک بین المللی مطرح میشود. این فرض نقش مهمی در مرتبط کردن
مصرف داخلی با مصرف بقیه کشورهای جهان دارد و شرایط لازم برای یک مدل مانا را فراهم
می کند. البته این شرط برای اقتصادهای با درآمد پایین غیرواقعی است. در صورت در نظر نگرفتن
این فرض بایستی فرض گردد که کارگزاران اقتصادی مواجه با بازارهای دارایی ناقص مواجه
هستند و با چنین فرضی بایستی پاداش ریسک وابسته به بدهی در مدل معرفی گردد به طوری که
نرخ بهره خارجی که اقتصاد داخلی با آن مواجه است با افزایش بدهی خالص کشور افزایش
می‌یابد. اشمیت-گروهه و یوریبه! (۲۰۰۳) نشان دادند که مدلهای مختلف با فرض بازارهای
دارایی کامل و ناکامل پویای یکسانی در نوسانات ادوار تجاری ارائه میدهند.
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۸ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
همانطور که در بالا اشاره شد فرض سهیم شدن در ریسک بینالمللی باعث مرتبط کردن
مصرف داخلی با سطح مصرف خارجیان (سایر کشورهای جهان) میشود. این ارتباط از طریقی
معادله اویلر مصرف از مسأله بهینه‌یابی خانوار داخلی به‌دست میآید که میتوان آن را به صورت
تا زمانی که سایز کشورهای جهان به مجموعه مشابهی از اوراق مشار کت داخلی دسترسی
داشته باشند معادله اویلر مصرف آنها بر اساس رابطه زیر به‌دست میآید:
از آنجا که اندازه اقتصاد سایر کشورهای تجهان نسبت به انذازه اقتصاد داخلی خیلی بزرگک
است میتوان فرض کرد که 9/7 "2۳ باشد پس از محاقتیات جیّرّی و ساده‌سازی میتوان به
معادله زیر برای فرض سهیم شدن در ریسک بینالمللی رسید:
از طریق فرض بازارهای دارایی کامل میتوان بین نرخ شود داخلی و خارجی بر اساس شرط
برابری نرخ بهره پوشش داده نشده» ازتباط برقرار کرد (سنبتاه ۲۰۱۱).
مدلسازی بخش واردات بر اساس مطالعه گلین و کولیکف! (۲۰۰۹) و آدلفسون و همکاران!
(۲۰۰۷) صورت گرفته است. بخش واردات شامل تعداد زیادی بنگاه است که کالاهای همگن از
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
بازار خریداری کرده و آن را به کالاهای مصرفی متمایز (ازطریق برندسازی) تبدیل میکنند. این
کالاهای مصرفی متمایز به خانوارهای داخلی بر اساس چسبندگی قیمت در پول ملی فروخته
میشود. چارچوبی که بنگاه‌های وارد کننده بر اساس آن عمل میکنند همانند رفتار قیمت گذاری
تولی دکنندگان کالاهای واسطه‌ای است. بنابراین در هر دوره (۱-۵۶) درصد از پنگاه‌های
وارد کننده اجازه دارند به صورت بهینه قیمت خود را تعدیل کنند و 8۳ درصد واردکننده دیگره
قیمت خود رابه صورت فرمول شاخص‌بندی به صورت زیر تعدیل میکنند:
که در رابطه بالا»ج7 درجه شاخص بندی قیمت کالاهای وارداتی است و - رتم نرخ
شاخص قیمت کالاهای وارداتی.از.طر نق رابطه زیر مخاسبه می گردد.
که در آن ,۸ شوک مار آپ قیمت مانا بنرای واردات است و به صورت فرم لگاریتم
خطی شده از یک فرایند (۸1)۱به صورت زیر پیروی می کند:
کالاهای وارداتی نهایی یک ترکیب پیوسته [۰.۱]ع راز کالاهای وارداتی متمایز شده است
که به صورت یک جمع گر با کشش جانشینی ثابت (055) به صورت زیر نشان داده میشود:
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۰ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
از شرط حداقل کردن هزینه در بخش واردات میتوان تابع تقاضای کالای مصرفی وارداتی
مشابه تولید کنند گان کالاهای واسطه‌ای» بنگاه‌های وارد کننده جریان سود تنزیل شده انتظاری
خود را با توجه به محدودیت چسبند گی قیّمت و پر اساس روش کالوو (۱۹۸۳) حداکثر میکنند.
در نهایت فرم لگاریتم خطی سازی شده منحنی فیلیپس نیو کینزی هیبریدی برای کالاهای وارداتی
که در رابطه بالاا م برظ - م۵ + 8 -< پر ۱۷۴ هزینه نهایی حقیقی بنگاه‌های وارد کننده است.
هر بنگاه داخلی کالاهای خود را هم در بازار داخلی و هم در بازارهای جهانی می‌فروشد
فرض میشود که تقاضا برای کالاهای صادراتی مشابه تقاضا برای محصولات داخلی است. شایان
ذکر است با وجود اینکه صادرات غیرنفتی نیزمی‌تواند متغیرهای مدل را متأثر سازد» ولی به دلیل
اینکه در مورد صادرات غیرنفتی و تأثیراتش در مطالعات قبلی به اندازه کافی پرداخته شده و
همچنین به واسطه اینکه صادرات غیرنفتی واقعی (که شامل میعانات گازی و مواد پتروشیمی و
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
شیمیایی و... میشود) از نظر عددی نسبت به کل مدل برآوردی مقاله, قابل توجه نمی‌باشد.»
استنباط این است که این متغیر مدل را چندان تغییر نخواهد داد» از این رو تابع برای کالاهای
صادراتی کشور به صورت رابطه زیر در نظر گرفته میشود:
که 17 کشش جانشینی بین کالاهای صادراتی داخلی و کالاهای خارجی را در کشور خارجی
نشان میدهد و 7[ مصرف کل جهان است. از آنجایی که اقتصاد مورد مطالعه در مقایسه با جهان
کوچکک است بنابراین اقتصاد جهان نسبت به اقتصاد ایران بسته محسوب میشود. از این رو فرض
میشود که ]۷ < ]» باشد در نتیجه تابع تقاضای صادرات برای تولیدات کشور به صورت زیر
همچنین فرض میشود که در بازار کالاهای صادراتی قانون قیمت واحد برقرار است به این
دلیل که سهم صادرات کشور نسبت به تولید جهانی ناچیز است از این رو کالاهای صادراتی ایران
در بازار جهانی گيرنده قیمت هستند. بنابراین شاخص قیمت کالاهای صادراتی به صورت زیر
که در آن .2 شاخص قیمت کالاهای قابل تجارت تولید داخل و :6 نرخ ارز اسمی است.
همچنین تورم و تولید خارجی (جهانی) به صورت برونزا و دارای فرایند خودر گرسیون مرتبه اول به
(۵۲) (بم 0 ,0) 110.77 چ< و 1087 برع
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۲ نشربه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
(۵۳) (بم 06 ,0) 11007 ره 0 + 1082 مد ار
ابتدا فرض میشود که قید بودجه دولت به صورت زیر میباشد (ایرلند ۲۰۰۳) ۱:
به‌طوری که در معادله فوق 7 بیانگر مالیات میباشد. همچنین 7 ارزش دارایی‌های خارجی
در چارچوب این مدل» بانک مرکزی از استقلال و ابزارهای کافی جهت تعیین حجم پول
برخوردار نیست که در آن سیاست مالی دولت بر سیاست پولی بانک مرکزی جهت تعیین حجم
پول مسلط است. فرض می کنیم که پایه پولی شامل بدهی دولت به بانک مرکزی (60) و
بدهی دولت به بانک مرکزی و دارایی‌های خارجی بانک مرکزی نیز در هر دوره از روابط
همانطور که ملاحظه میشود بدهی دولت به بانک مرکزی به طور کامل توسط سیاست
مالی دولت و کسری بودجه دولت تعیین می گردد. دارایی‌های خارجی بانک براگرزی نیو شرییی
از درآمدهای نفتی است که بانک مرکزی تنها از طریق تغییر این ضریب قادر است بر فرآیند
انباشت دارایی‌های خارجی خود تأثیرگذار باشد. به عبارت بهتر در چارچوب این مدل» دولت
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
عامل اصلی تعیین پایه پولی از مسیر سیاست مالی است و بانک مرکزی تنها از طریق تغییر ضریب
انباشت در آمدهای نفتی (21) قادر است بر پایه پولی اثرگذار باشد. در عین حال» در این الگو
فرض میشود که ضریب فزاینده پولی برابر یک است. بنابراین میزان حجم پول در اقتصاد در هر
بنابراین با توجه به عوامل تعیین کننده پایه پولی» تنها ابزار بانک مرکزی در اعمال سیاست
پولی» تغییر ضریب انباشت در آمدهای نفتی (/6) است. فرض می‌کنیم که بانک مرکزی بر اساس
یک ملاحظه سیاستی که در آن نرخ ارز به عنوان لنگر اسمی است به سیاست گذاری میپردازد:
با تقسیم طرفین این رابطه بر 2۸ پایه پول حقیقی ارابطه زیر خواهد بود. فرض میشود که
انباشت دارایی‌های خارجی حقیقی بانکک مرکزی به صورت زیر باشد:
در واقع» در این رابطه فرض شده که انباشت:دارایی خارجی بانک مرکزی به نحوی است که
به میزان فروش مستقیم درآمدهای حاصل از نفت ,0 به وسیله دولت به بانک مرکزی بستگی دارد.
کشور داخلی از دو راه تحت تأثیر جهان خارج قرار می گیرد. یکی از طریق تجارت کالای
مصرفی و دیگری از طریق بازارهای مالی بینالمللی. در اینجا متغیر حساب سرمایه را با ,220 و متغیر
حساب جاری با 28 نمایش داده شده است. طبق تعریف» حساب سرمایه نمایانگر سطح بدهی
در این مدل فرض شده است که تراز پرداختها ۳۳ در تعادل باشد.
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۴ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
بر این اساس معادلات مربوط به تراز پرداختها به صورت زیر میباشد:
روابط فوق در برگیرنده این مفهوم هستند که کشور داخلی جهت پوشش دادن پرداخت‌های
بهره‌ای سررسید شده» بر حجم بدهی خارجی خود می‌افزاید که این امر موجب نقصان در تراز
پرداختها میشود. نرخ بهره‌ی مربوط به بدهی خارجی به صورت متغیر برونزایی در نظر گرفته
میشود که به میانگین جهانی نرخ بهره7" و بدهی خارجی( /4مقدار انحراف از حالت تعادلی آن)
با فرض وجود جابجایی کامل سرمایه در بلندمدت» میانگین نرخ بهره در جهان خارج برابر با
که دز آن ؟ تمقدار تعادلی ۲ است. جهت ایستا کردن» کشش نرخ بهره بدهی خارجی به صورت
که در آن ؟ آمقدار تعادلی ,4و م یک پارامتر است.
پس از معرفی الگو ضرایب از روش مقدارهی (کالیبراسیون)» تخمین (مانند تخمین بیزی) و یا
هر دو میتواند محاسبه گردد که تصمیم گیری در مورد استفاده از این روشها به ویژگی محاسباتی
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
الگو میتواند ارتباط داشته باشد. در این مطالعه برای برآورد پارامترهای مدل از روش بیزی استفاده
شده است که در آن مقادیر اولیه برای پارامترها به عنوان توزیع پیشین تعیین میشود و این مقادیر
اولیه با نتایج برآورد حداکثر درست‌نمایی بر اساس دادههای واقعی ترکیب میشود. اگر اطلاعات
اولیه در توزیع پیشین کامل و دقبق بوده و تخمین حداکثر درست‌نمایی نتواند کمکی به تخمین مدل
کند روش بیزین تبدیل به کالیبراسیون (درجه‌بندی) میشود. اما اگر اطلاعات توزیع پیشین کاملا
نادرست و غیردقیق بوده باشد روش بیزین تبدیل به روش حداکثر درست‌نمایی میشود. در حالت
بینابینی روش بیزین تلفیقی از دو روش کالیبراسیون و حداکثر درست‌نمایی است.
برای محاسبه مقادیر لگاریتم خطی شده متغیرها (انحراف از وضعیت پایدار متغیرها) با استفاده
از فیلتر هدریکث-پرسکات (130) با ۶۷۷ < 2 اجزای سیکلی» لگاریتم داده‌ها استخراج گردیده
است. قبل از تخمین پارامترهای مدل لازم است پارامترها و شاخص‌هایی که به صورت سهمی بوده
یا نیازی به برآورد ندارند را کالیبره کرد:؛اين پارامترها از اظریقمقادیر وضعیت متغیرها در حالت با
ثبات به‌دست می آیند و میانگین دادههای این نسبت‌ها به غنوان مقادیر وضعیت پایدار آنها در نظر
گرفته میشود و نیازی به برآورد آنها وجود ندارد. نتایج متغیرها در حالت با ثبات در جدول
برای بر آورد بیزی پارامترهای مدل ابتدا باید توزیع» میانگین و انحراف معیار پیشین پارامترها
تعیین گردد» سپس با استفاده از نرم افزار داینر (070۵:0) تحت نرم‌افزار متلب (۸71.۸8/)
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۶ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
بر اساس روش مونت کارلو با زنجیره مار کوف در قالب الگوریتم متروپولیس- هستینگز مقادیر
میانگین و انحراف معیار پسین پارامترها محاسبه میشود. در جدول شماره (۲) توزیع و میانگین
پیشین و پسین پارامترهای مدل گزارش شده است که مقادیر میانگین پسین» برآورد پارامترهای
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
یکی از نتایج مهم داینر ارائه شکل‌هایی با عنوان 3102/2 است. داینر چندین بار شبیه‌سازی
متروپولیس هستینگز را اجرا میکند و در هر بار از یک نقطه کار خود را آغاز میکند. اگر نتایج
این زنجیره‌ها منطقی باشد باید رفتار این زنجیره‌ها شبیه به‌هم باشد و یا به سمت یکدیگر همگرا
شوند. داینر سه شاخص با نامهای 1 ,۳ ,1۲ از طریق نمودارهای 1101/0 ارائه میدهد که
به ترتیب بیانگر فاصله اطمینان ۸۰ درصدی از میانگین» واریانس‌ها و گشتاور سوم پارامترها است.
در نمودار 112800912 1۵1۷۵۲1۵16 همین نمودارها با ماهیت مشابه هستند که شاخص کلی را
براساس مقادیر ویژّه از ماتریس واریانس -کوواریانس هرز پارامتر ارائه میدهد. این نمودارها
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۰ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۱٩ پاییز ۱۳۹۸
شواهدی برای همگرایی و ثبات نسبی در تمام گشتاورهای پارامترها هستند. در صورتی که در این
نمودارها شباهت نموداری نباشد» بیانگر این است که توزیع‌های پیشین درست نیست و باید تخمین
را با توزیع‌های پیشین جدید تکرار کرد و یا اعداد شبیه‌سازهای متروپلیس -هستینگک را بالا برد. در
نمودار شماره (۱) و نمودار شماره (۲) به ترتیب نتایج گشتاورهای اول» دوم و سوم و
همانطور که مشاهده میشود نمودار 1/03/62 و همگرایی در سایر نمودارها نشان از خوبی
مقایسه نتایج مقادیر گشتاورهای شبیه‌سازی‌شده توسط مدل با دادههای واقعی و همچنین
ضریب خودهمبستگی متغیرها تا وقفه سه» بیانگر آن است که مدل طراحی‌شده از قدرت برازش و
دقت نسبتا مناسبی برخوردار است و توانایی توضیح‌دهند گی اقتصاد ایران را دارد.
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
60 راهن ۱۵3/0 18 19:6 +0870 ۵ ۲۵0530 ۳۵ ۶ب 0202
توابع عکس‌العمل آنی "» رفتار پویای متغیرهای الگو در طول زمان هنگام وارد شدن تکانه‌هایی به
اندازه یک انحراف معیار به هر متغیر رانشان میدهد. در این قسمت با قرار دادن نتایج حاصل از تخمین
پارامترهای مدل» تأثیر شوک نرخ ارز بر روی حساب جاری و سرمایه مورد بررسی قرار می گیرد.
نمودار ۳. واکنش متغیرهای کلان اقتصادی به شوک نرخ ارز
توضیحات: خط کمرنگ (قرمز) نمایانگر وضعیت باثبات متغیر در بلندمدت و خط پررنگک
(سیاه) نمایانگر وضعیت متغیر پس از بروز شوک ارزی است.
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
نتایج توابع عکس العمل آنی در شکل بالا مشخص است که به تشریح مهمترین آنها پرداخته
میشود. نتایج به‌دست آمده بیانگر این موضوع میباشد که شوک وارد شده از ناحیه نرخ ارز منجر
به افزایش در صادارت نفتی و غیرنفتی شده است. بر اساس نتایج به‌دست آمده شوک ارزی منجر
به بهبود صادرات و کاهش در واردات شده و از طرف دیگر منجر به بهبود در حساب جاری و
بررسی رابطه نرخ دلار با حساب جاری حاکی از آن است که طی سالهای ۱۳۹۰-۱۳۹۱ با
کاهش منابع ارزی در دسترس بانک مرکزی به دنبال کاهش مازاد حساب جاری» بی‌ثباتی قابل
توجهی بازار ارز را فرا گرفت که نهایتا منجر به افزایش نرخ برابری ریال با دلار شده و تضعیف
در نمودارهای فوق شوک وارد شده از نرخ ارز منجر به افزایش در تولید ناخالص داخلی
سرانه شده است. افزایش تولید ناخالص:داخلی باعث افزایشصادرات و بهبود وضعیت تراز
تجاری میشود و این نشان میدهد کشش صادرات نسبت به واردات برای متغیر تولید ناخالص
داخلی سرانه در ایران بیشتر است. نکته لازم به ذکر این میباشد که تغییرات بالای در نرخ ارز
منجر به افزایش در بی ثباتی و کاهش در آرزش پول ملی و تورم و کاهش سرمایه گذاری در
بلندمدت شده است. البته بی ثباتی نرخ ارز اثر منفی بر تراز تجاری ایران داشته و این نوسانات
ارزی ناشی از تأثیرات اندازه دولت, اختلاف نرخ بهره‌ها و درجه باز بودن اقتصاد است.
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۴ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
توضیحات: خط کمرنگ (قرمز) نمایانگر وضعیت باثبات متغیر در بلندمدت و خط پررنگ
(سیاه) نمایانگر وضعیت متغیر پس از بروز شوک نفتی است.
با وارد شدن شوک نفتی به مدل» مازاد تراز تجاری افزایش و همراه با درآمد ارز حاصل از
فروش نفت» باعث کاهش نرخ ارز و تقویت پول ملی میشود که در نهایت واردات افزایش و
صادرات کاهش می‌پاید. با ورود درآمدهای نفتی به کشور دولت مخارج را افزایش داده که
منجر به افزایش حجم پول میشود و قيمت‌ها کم کم افزایش يافته و تا انتهای دوره تکانه» کل
اثرات قیمتی آن از بین رفته و کشور با دچار تورم ناشی از رشد درآمدهای نفتی میشود و متغیرها
در نهایت با گذشت زمان به حالت تعادل خود برمی گردند. در زمان وارد شدن تکانه نفمی»
پویایی‌های تراز تجاری از قواعد اثرگذاری نرخ ارز و سیاستهای پولی متأّثر نمی‌شوند البته باید به
این نکته توجه داشت که دولت در این زمان به شکاف نرخ ارز واکنش نشان میدهد و در نهایت
کاهش واردات و افزایش تراز تجاری و مازاد خنتاب تجاری را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به اهمیت پویایی‌های ترازتجاری و در نظر گرفتن توسانات نرخ ارز این مطالعه به
بررسی الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی با هدف تحلیل اثرات تکانه‌های نرخ ارز بر تراز
تجاری ایران در قالب یک مدل اقتصاد باز کوچک پرداخته و ضمن بررسی اثر تغییرات نرخ ارز بر
تراز تجاری» به بررسی اثر تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی نیز پرداخته شده است. نتایج و تجربه
تحولات اقتصادی ایران در دهه‌های گذشته انشان میدهد شوک مثبت نرخ ارز منجر به افزایش در
صادارت نفتی و غیرنفتی شده است و بهبود صادرات و کاهش در واردات را در میان مدت و
بلندمدت به دنبال دارد که منجر به بهبود در حساب جاری و حساب سرمایه شده است اما در کوتاه
مدت با توجه به کم کشش بودن واردات (به دلیل سهم عمده کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای از
واردات) شوکک‌های ارزی اثر معکوس بر بهبود تراز تجاری دارند. از سوی دیگر نمودارهای
توابع عکس‌العمل نشان میدهد که شوک وارد شده از نرخ ارز منجر به افزایش در تولید ناخالص
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
نکته لازم به ذکر این میباشد که تغییرات بالای در نرخ ارز منجر به افزایش در بی‌ثباتی و
کاهش در ارزش پول ملی و تورم و کاهش سرمایه گذاری در بلندمدت شده است. بررسی اثرات
تغییرات نرخ ارز حقیقی بر تراز تجاری کل» سیاست گذاران اقتصادی را قادر به پیش‌بینی و اعمال
سیاست ارزی مناسب جهت بهبود تراز تجاری خواهند کرد که در نتیجه آن بتوانند برنامه‌ریزی
ارزی و مالی مورد نیاز را برای آرام‌سازی بازار ارز داشته باشند و این امر باعث کنترل متغیرها در
کشور و مانع بروز مشکلاتی نظیر تورم ناشی از واردات» بی اعتنایی به پول داخلی و ایجاد رانت
برای عده‌ای معدود در کشور گردد. نتیجه دیگر ناشی از توابع عکس‌العمل آنی» اثرگذاری
نوسانات اقتصادی بر کسری بودجه دولت است بدین صورت که با نوسان درآمدهای ارزی و
افزایش هزینه‌های دولتی» تأمین بودجه دولتی با مشکل روبه رو میشود. از سوی دیگر در
شرایطی که اقتصاد کشور علاوه بر مواجهه با مشکلات داخلی» به‌شدت تحت تأثیر تحریمهای
اقتصادی از سوی کشورهای توسعه‌یافته:است» ارائه الگوهاییکه:بتواند در بلندمدت موجب رونق
فضای صادرات کشور باشد مسلما به‌شدت مورد نیاز است. در مجموع باید گفت سیاست گذاران
می‌بایست پیش از اجرای سیاست. به سایر پارامتزهای رفتاری تأثیرگذار بر تراز تجاری توجه
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۶ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۹۱ پاییز ۱۳۹۸
امیری» حسین و ناصر خیابانی (۱۳۹۱)» "طراحی یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی اقتصاد باز
جهت بررسی تاثیر شوکک‌های نفتی بر متغیرهای کلان اقتصادی " اقتصاد مقداری» دوره نهم» شماره ۳.
امیری» حسین و ناصر خیابانی (۱۳۹۳)» "جایگاه سیاستهای پولی و مالی ایران با تأکید بر بخش
نفت با استفاده از مدلهای 501" پژوهشنامه اقتصادی (دانشگاه علامه طباطبایی)» شماره ۴۵.
برقی اسکویی, محمد مهدی؛ کازرونی» علیرضا؛ سلمانی» بهزاد و صابر خداوردی‌زاده (۱۳۹۶)»
"اثرات نامتقارن تراز تجاری نسبت به نرخ پس‌انداز و نرخ ارز موثر واقعی: رویکرد مار کوف
بهراد امین» مهدی؛ زمانیان» غلامرضا و مرضصیه اسفندیاری(۱۳۹۶)»"بررسی نقش سیاست هدف گذاری
تورم در اثرگذاری شوکک‌های نفتی بر تجارت خارجی ایران "» نظریه‌ها یکاربردی اقتصاد. سال‌چهارم»
پدرام» مهدی؛ شیرین بخش, شمس اله و مریم رحمانی (۱۳۹۰)."پویایی‌های منحنی [ در تجارت
خارجی ایران "» فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی» سال نوزدهم» شماره ۶۰ زمستان» ۵-۱۸.
تقی پور» انوشیروان و هما اصفهانیان (۱۳۹۵)» "تحلیل ادوار تجاری تکانه‌های نفتی و مخارج دولت
و مکانیزم‌های اثرگذاری آنها بر متغیرهای کلان اقتصادی رهیافت مدل 20567 علوم اقتصادی»
تو کلیان» حسین (۱۳۹۳)» "بر آورد:درجه سلطه مالی و هزینه‌های رفاهی آن» یک مدل تعادل
عمومی پویای تصادفی "» فصلنامه پژوهشهای پولی-بانکی» دوره 4۷ شماره ۲۱.
جعفری صمیمی» احمد؛ طهرانچیان» امیرمنصور؛ ابراهیمی» ایلناز و روزبه بالونژاد نوری (۱۳۹۳)»
"اثر تکانه‌های پولی و غیرپولی بر تولید و تورم در یک الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی در
شرایط اقتصاد باز: مطالعه موردی اقتصاد ایران "» فصلنامه مطالعات اقتصاد ی کاربردی» شماره ۳۲.
درگاهی, حسن و مهدی هادیان (۱۳۹۵)» "ارزیابی آثار تکانه‌های پولی و مالی با تأ کید بر تعامل
ترازنامه نظام بانکی و بخش حقیقی اقتصاد ایران: رویکرد 156 " فصلنامه نظریه‌ها ی کاربردی
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
فرازمند» حسن؛ آرمن» سید عزیز و سیدمرتضی افقه (۱۳۹۵)» "ارزیابی اثرات اصلاح قیست انرژی
بر اقتصاد کلان ایران: رویکرد الگوهای تعادل عمومی تصادفی پوباگ" فصلامه نظریه‌های
کاوند» حسین (۱۳۸۸)» "تبیین آثار درآمدهای نفتی و سیاست پولی در قالب الگوی ادوار تجاری
واقعی برای اقتصاد ایران "» رساله دکتری. تهران: دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
کمیجانی اکبر و حسین توکلیان (۱۳۹۱)» "سیاست گذاری پولی تحت سلطه مالی و تورم هدف
ضمنی در قالب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی برای اقتصاد ایران "» فصلامه تحقیقات
معماریان» عرفان و سید احمد رضا جلالی نائینی (۱۳۸۹). "آثار کوتاه‌مدت و بلند مدت تکانه‌های
ارزی بر تراز تجاری ایران (آزمون پدیده منحنیل بر اساس یک الگوی]/۷!)۷201 پژوهشهای
منظور داوود و انوشیروان تقی پور (۱۳۹۴) "تحلیل آثار شوکک‌های پولی و مخارج مالی دولت
در ایران با استفاده از مدل تعادل عمومی پویای تصادفی "» تحقیقات اقتصادی» دوره ۵۱» شماره ۴.
001 3256۳ 30009 0065 هه که صمنافصناعط صعزوعود۵* ۲۰۰۱۷(۰) لد ۳ صمکگامل۸
عطا ۵۵ کعوصقل ععزم ازم ود 621ص دا ره [جع 1 معع من اصنادم۸* .ر۲۰۱۱) 1 ععررچ-ا۸
۳۰ 1/056 وصه کعلمط5 معط , (۲۰۱۱) 31.1۰ 60002 ۵ .2 .7 ماع۲عه [۸
وزجه2 عل 170066 ,۶۵06۲ و۷۵۲۵ ۳00۰ کعصنا وود ۵0 0065 سک و دز
25 510 عنصهصر10 0عامصتعط صد" و (۲۰۱۱) 1۰ ,2050529 0ص .5 80013-500
,۳۵6۲ و۷۷۵۲ 137۳ ,30509 صعنصق70۳ عطا که 1[ع00< ناو امعصعی
۵ :۹۳:۳۸ ,(۲۰۱۰) 30-627 7.۳۰ صه .3 006 ۳۳۵0067-۷113 .0 اعوسسطظ
۱۷۵-۰ .00 ,(۱)۱-۲ ,5۳75 ۳050۰ حاعنصوم5 عطا 1۵۳ عمط 156۳
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
۸ نشریه علمی (فصلنامه) پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال ۰۲۷ شماره ۱٩ پاییز ۱۳۹۸
,۵ ۳۳۵6۷/۵۲۰ هصنعنصنحد/1- نات ٩ دز م2 0 معع ماک ,(ر۱۹۸۳) هی م6
6 3۵86 ,عصفله/3 بی‌نام2 عنصم ۹30060 ,(۲۰۱۵) احافصطل5 .ی فص 2۰ 1206
36۷1 ,کاعاحم/2 وصاع ۳۳ جز کععصقلطص] خصمع۸ کصعس فصه اصعصعناز ۸
۸۲۵ 0۳۳6۵۲ فصه کعصنوعط عاقط عومق ات۳ ,(۲۰۱۶) ملصعصهه۲ج هط
40 1/0۲۵ ]1۸۵۲۵۵۵ ]۹ /70۳۳۵ ,طمنامع 1 لمعفصصط شخ اصعصعاز۵ ۸
66۵1 عناعقط ما5 عنصعصر2 معامصنعط م۸" ,(۲۰۰۹) مان .0 هه .2 صنقعاعی
310۰ ,۳06 36۶ ]0 2۵06۲۹5 و۷۵۳۵ تعنصماعط ۵۳ [3/006 حصس طخ طنانو۳
,107265 خصنامعع۸ ۳۳۵۵۲ ,(۲۰۱۶) فلگ ما هه با سطصعط5 .0 کن۳۷ع6
85 بط 6نعع3 عاقهط۴ ععمعارط عطا هه ماصعصعزف۸ عاقط عومعطاط لدعط
۴٩ ,70۳۵ 2۳6977 بولن5 ۵۳ 3/06 ۳۹۵۵0650۹ ,(۲۰۰۳) .8 1۳۱۵00
,۰ ۶٩0 7 ,علعر0 دععصنعظ ق3106 عطا دز عمط 5 و۹۵۵۵ ,(۲۰۰۴) .8 1۳۵۱۵00
8 0۵۲۷۵۵۲ صنطعط1300ع1 هط ,(۲۰۱۸) 806۳۷۵۵۶ بل هه .0 فا ول طازعه/2
8 80015180 هچ 1۳۵۳۵ ۳۷1۵6066 تععصعلط 17306 عومصنط) فص عاقط عوصعا ۳
۰ ۱۰ ب[۷7۵ ,۳11۵0716 070 685 /00ع ]0 ۵ 70 ,13۵۳۵0۵ همم م۸ ۸۵00
1۵۳۵8 ۵ 1۵۳ ۵061 156۳ مهزده رعگ 370۷ 3009 0065 الفسک ۸۵ ,(۲۰۱۱) .5 هاعطادگ5
۵ ۵ 15ع2/006 2568 صوزعصرع1 310 عطا ععه عاطای‌نامم۸ 330 ,(۲۰۱۱) یک ۵ اع ع5
,2/063 0۶ ودنآ بوازد هنت ,۳۰۹۳۱ و2 1/2۵ 3 مدمه عصمصن-10 نمزم و1
3۵16 ۳2086 ۵ ۵1 داعم 1۵۵ ,(۲۰۱۹) 5058 ۷۷۰ فص .ظ هساک ,3 زمط0 عانطاگ
8 صز بواناژطمصنهاهناگ 1۳۵06 ۳۳۵۵ ععصقططت ما 106 نم ناهد ۸060 غاد ۷
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
عناعه 510 0عاهصناقعط هه صز بونام2 صقاعد ۹ ,۲۰۰۳(۶) ۷۷۵۵۳۹۵ ب 200 8۰ کاعهک
7 136 ]٩ ,70۳۳۵ ۸6۵۰ م6 عطا ۶و [ع3/00 سس فطنانو۳ مدع ص10
0 71۱ ۸۵۲۱۱ 1۵۶0۵ ٩ 0430+ 9:51 21 00۲0.۱۲ 1۲۵۳ 00۳/۱۱۵۵60
|
تراز تجاری از مهم ترین مباحث کلان و از محدودیت های استراتژیک اقتصاد کلان برای کشورهای در حال توسعه می باشد. نرخ ارز، به عنوان یکی از عوامل کلیدی مؤثر بر تراز تجاری کشورها شناخته می شود و نوسانات نرخ ارز که نوسان قیمت های نسبی را به دنبال دارد، با ناپایدار کردن شرایط اقتصادی و افزایش تورم موجب افزایش نااطمینانی در عرصه تجارت خارجی می شود، که از پیامدهای آن می توان به کاهش حجم تجارت، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی اشاره کرد. در این مطالعه به بررسی تأثیر تکانه های نرخ ارز بر تراز تجاری با استفاده از الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی نیوکینزی برای یک اقتصاد باز، برای اقتصاد ایران پرداخته شده است. موفقیت الگو در شبیه سازی با بررسی گشتاورهای متغیرهای مورد مطالعه با داده های واقعی اقتصاد ایران، قابل مشاهده می باشد. با برآورد پارامترهای مدل با استفاده از روش بیزین طی دوره زمانی 1395-1368، نتایج حاصل از شبیه سازی متغیرهای مدل بیانگر آن است که شوک مثبت وارد شده از ناحیه نرخ ارز منجر به افزایش در صادارت نفتی و غیرنفتی شده است. بر اساس نتایج به دست آمده شوک ارزی منجر به بهبود صادرات و کاهش در واردات شده و از طرف دیگر منجر به بهبود در حساب جاری و حساب سرمایه شده است. |
37,475 | 513412 |
واژگان اصلی: ابتکار جاده ابریشم» امنیت انرژی» چین» غرب آسیا توسعهه اقتصادی» رشد.
مقاله برگرفته از پایان‌نامه دکتری با عنوان «بررسی رابطه بین ابتکار جاده ابریشم و هژمونی چین
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۵
با توجه به رشد و توسعه اقتصادی روزافزون چین و نیاز به تأمین انرژی مورد نیاز صنایع و
دستیابی به بازار مصرف برای تولیدات داخلی» شی جین پینگ! در سال ۲۰۱۳ طرح ابتکار
جاده ابریشم را راهبرد کلان چین مطرح کرد. یکی از هدفهای اصلی آن تأمین امنیت انرژیآ
این کشور است. نیاز شدید صنایع چین به حاملهای انرژی و تلاشهای انجام‌شده در این
حوزه» این کشور را به بازیگر اصلی بازار انرژی جهان تبدیل کرده و پیگیری امنیت انرژی
بهعنوان یکی از راهبردهای اصلی سیاست خارجی چین مطرح شده است. منطقه غرب آسیا
«کانون اقتصادی)» صنعت نفت است که بزرگترین میدان‌های نفتی جهان, کمترین میزان تولید
و حدود دوسوم ذخایر اثبات‌شده جهانی انرژی را دربر میگیرد. از زمانهای قدیم تا به امسروز
غرب آسیا به‌دلیل اهمیت ژئواستراتژیک خود همواره کانون راهبردی برای رقابت قدرتهای
جهانی در منطقه بوده است. پس از جنگ جهانی اول و سقوط امپراتوری عثمانی» فرانسه و
بریتانیا پیمان «سایکس - پیکو» را امضا کردند و کنترل منطقه را به‌دست گرفتند. روابط بین
کشورهای غرب آسیا و چین از.زمان پیدایش جمهوری خلق چین تا.پایان دوران جنگ سرد به
سرعغت رشد کرده است. با تداوم (اتعمقسرورالظ چیر#وهفرل,آشبا در زمینه تأمین انرژی»
تلاش‌هایی برای گسترش و تقوایت روابط دیپلماتیک با کشورهای غزب آسیا در گذشته انجام
با توجه به آنچه گفته شد و رقابت‌های فزاینده بثازیگران.منطقهای و فرامنطقه‌ای برای
به‌دسگ ردنت منافع بیشتر در غرب آسیا چین:با رشداو,توسعذ اقتصادی روزافزون و نیاز به
تأمین انرژی برای تداوم قدرت اقتصادی و تجاری به‌وسيله راهبرد کلان ابتکار جاده ابریشم»
گسترش خضور و نفوذ در غرت آسیا را ذر دستور کار قرار ذاده استی از این‌زق پرسش آین
است که چین با ابتکار جاده ابزیشم در حوزه انرژی اچه هدف‌هایی را در غرب آسیا دنبال
میکند؟ در پاسخ این فرضیه مطرح میشود که چین با اجرای ابتکار جاده ابریشم به‌دنبال تأمین
امنیت انرژی خود به‌وسيله قراردادها و سرمایه‌گذاری‌های.بلندمدت با کشورهای غرب آسیا
است. روش پژوهش این نوشتار: روش کیفی» مبتنی بر مفهوم امنیت انرژی است. دادههای
نوشتار با تکیه بر منابع اینترنتی و کتابخانهای گردآوری شده است.
پژوهشهای زیادی در مورد سیاست انرژی چین در غرب آسیا نوشته شده است که در ادامه به
۶ مطالعات اوراسیای مرکزی, دوره ۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
متقی و قره‌بیگی (۱۳۹۳) در مقاله «جایگاه راهبردی خلیج فارس در سیاست خارجی چین»
به بررسی تلاش چین برای تنوع‌بخشیدن به منابع نفتی و وابستگی روزافزون آن به نفت غرب
آسیا پرداخته و رشد اقتصادی فزاینده چین در سالهای اخیر و نیاز روزافزون این کشور به
انرژی و امنیت در دستیابی به انرژی را پاشنه آشیل چین معرفی کرده‌اند. عباسی و زارع
(۱۴۰۰) در مقاله «جایگاه خلیج فارس در رویکرد چین به امنیت انرژی» جایگاه غرب آسیا و
انرژی آن در دوره‌های مختلف تکامل نگاه چین به امنیت انرژی را بررسی و در کنار روسیه و
آفریقا گسترش رابطه با کشورهای تولیدکننده نفت منطقه غرب آسیا را از گزینه‌های اصلی
پاری و کامران (۱۳۹۵) در پژوهشی با عنوان «سیاست امیت انرژی در کانون‌های
مهم انرژی در راستای کاهش آسیب‌پذیری راهبردی (با تأکید بر خلیج فارس)»» دغدغه
اصلی امنیت انرژی چین را متنوع سازی منابع انرژی وارداتی برای پایداری رشد سریع
اقتصاد چین دانستهاند. چین در این زمینه برای متنوع ای منابع انرژی وارداتی خود.
برقراری رابطه با کانون‌های مهم تولیند انرژی جهان و سرمایهگذاری در صنعت
انرژی منطقه هایی مانند روسیه, افریقا و کشورهایتولیدکننده آنفت. منطقه غرب آسیا را
بخش مهم بیضی راهبردی انرژی و جزو اولویت‌های اصلی تأمین امنیت انرژی خود قرار
داده است. یزدانی و اکبریان (۱۳۹۱) .در مقاله «انرژی و روابط چین با خلیج فارس» تحلیل
کرده‌اند که چین به‌دلیل رشد و توسعه اقتضادی و نیازمندی به امنیت انرژی در طولانی‌مدت.
سرمایهگذاری و بهره‌برداری از انرژی کشورهای غرب:آسیا را در دستور کار قرار داده
است. بنابراین برای دسترسی مطمئن و پایدار به انرژی مورد نیاز صنایع خود از این منطقه
آجیلی و دیگران (۱۳۹۵):در مقاله «امنیت انرژی در راستای طرح یک کمربند و یک راه»
وضعیت انرژی چین و ابتکار جاده ابریشم» مسیرهای مخثلف انتقال و تأمین انرژی را بررسی
کرده‌اند. آنها می‌نویسند چین در تلاش برای تأمین امنیت. انرژی و دوری از خطرهای احتمالی
در مسیر انتقال, از مسیرهای متنوع در خشکی و دریا و واردات انرژی از مناطق گوناگون
بهره‌برداری میکند. امیراحمدیان و دیگران (۱۳۹۵) در مقاله «ابتکار جاده ابریشم جدید:
هدفها موانع و چالشها»» پس از بررسی ابعاد مختلف ابتکار جاده ابریشم» می‌نویسند: هدف
چین» تبدیل‌شدن به قدرت جهانی با ابتکار جاده ابریشم بوده است» اما در مسیر اجرای این
طرح با توجه به موانعی مانند کارشکنی‌های آمریکا و مشکلات زیست محیطی, احتمال موفقیت
آن در کوتاه‌مدت بعید بهنظر میرسد. متقی (۱۳۹۲) در مقاله «بازشناسی ابعاد روی‌آوردن چین
به خلیج فارس و سناریوهای امنیتی فراروی ایران» ضمن تأکید بر اهمیت ژئوپلیتیک.
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۷
ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک منطقه» وجود ذخایر انرژی منطقه را از دلایل اصلی توجه ویژه
در این نوشتار امنیت انرژی چین با توجه به اهمیت آن در موقعیت اقتصادی این کشور با
تمرکز بر ابتکار جاده ابریشم در حوزه غرب آسیا را بررسی می‌کنیم. با توجه به بررسی‌های
انجام‌شده» هیچ‌یک از پژوهشهای موجود به «امنیت انرژی چین در غرب آسیا در چارچوب
ابتکار جاده ابریشم» نپرداخته است. بنابراین نوشتار حاضر میتواند در زمینه مطالعه تلاش چین
برای ارتقای جایگاه جهانی خود با تکیه بر رشد و توسعه اقتصادی» مورد توجه پژوهشگران
امنیت انرژی مفهومی چندبعدی است و ذینفعان مختلف هرکدام از دیدگاه خود به
آن می نگرند. عرضه» تقاضا صنعت و,محیط زیست ابعاد مختلف امنیت انرژی هستند
(147 :2015 منگذه5 200 206۲1 7). سازمان بین‌الیلره آزی! امنیت انرژی را «در دسترس‌بودن
بدون وقفه منابع انرژی با قیمت به‌صرفه» تعریف میکند و بین امنیت طولانی‌مدت انرژی
که بر (سرمایهگذاری به‌موقع برای؛تأمین انرژی متناسب با تحولات اقتصادی و
نیازهای زیست محیطی» متمرکز است. با امنیت انرژی کوتاه‌مدت به معنی «توانایی سیستم
انرژی برای واکنش سریع به تغییرهای ناگهانی تعتادل عرضه و تقاضا» تفاوت می‌گذارد
در تعریفی دیگر امنیت انرژی از نگاه کمیسیوون اروپایی که بازتاب‌دهنده منافع کشورهای
بزرگ مصرف‌کننده انرژی است؛ معادل «امنیت عرضه» براورد شده است. امنیتی که از
عملکرد مناسب اقتصاد؛ دسترسی فیزیکی بی‌وقفه» قیمست‌های مناسب قابل پرداخت و
با درنظرگرفتن آثار محیط زیستی به‌دست می آید: از نظر این کمیسیون» امنیت عرضه به
معنی یافتن راهکارهای ارتقای خودکفایی و کاهش وابستگی نیست؛ بلکه هدف از آن
کاهش خطرهای مربوط با وابستگی است (77 :2018 ,لاله 200 ن9ه1یت). براساس
این تعریف‌ها امنیت انرژی 4 بعد اصلی دارد: قابلیت دستیابی»" دسترسی‌پذیری»؟ قابل
تحمل‌بودن" و مقبولیت." برای سیاستگذاری در اين حوزه باید به آنها توجه ویژهای کرد
۸ مطالعات اوراسیای مرکزی, دوره ۰۱۵ شماره ۰۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
امنیت انرژی ارتباط بین امنیت ملی و در دسترس‌بودن منابع طبیعی برای مصرف انرژی
است. از اینرو امروز امنیت انرژی نه تنها در کانون سیاستهای انرژی است. بلکه در
مرکز حوزه امنیت ملی نیز قرار دارد. بنابراین عوامل تأثیرگذار بسیاری بر آن ار
گذاشته‌اند. بر این اساس انرژی» امنیت و قدرت» سه ضلعی را تشکیل میدهند که نفوذ بسیاری
داز عالم سیاست دارند (218 :2021 ,12۷000 200 فطو2/01۵). استقلال انرژی و امنیت
انرژی دو مفهوم نزدیک به یکدیگر هستند. در بیشتر موارد» بهبود امنیت انرژی به معنای
بهبود استقلال انرژی است. تهدیدهای مختلفی برای امنیت انرژی وجود دارد؛ مانند آشفتگی
سیاسی در کشورهای ثروتمند تولیدکننده نفت.» پدیدارشدن غول‌های جدید اقتصادی
(مانند چین و هند)» رقابت شدید بر سر منابع انرژی,» بلاهای طبیعی و رویدادها ( ,571۷881878
بر اساس مفهوم امنیت انرژی با توجه به جایگاه چین در نظم بینالمللی کنونی» برای
بررسی تکاپوهای انرژی چین باید به این نکته توجه کرد که موضوع تأمین امنیت انرژی
در چین, موضوعی فقط اقتصادی نیست؛ بلکه برگرفته از چارچوب راهبردی کلان ملی این
کشور از نظم بینالمللی و چگونگی توزیع قدرت درنظام بین‌الملل است. این موضوع سبب
شده است چین, آسیب پذیری نسبت.به تأمین امنیت انرّری را یکی از شاخصهای
تهدید قدرت خود در سیستم توزیع قدرت بینالمللی بداند؛ بدین معنا که همواره نگران ایجاد
اختلال در عرضه انرژی وارداتی از سوی رقیبان با هدف تضعیف قدرت بینالمللی خود است
چین بهعنوان یکی از کشورهای پیشرو در رشد و توسعه اقتصادی برای پایداری
جایگاه اقتصادی که نشاندهنده جایگاهش در نظام بین‌الملل بوده است و با توجه به تأکید بر
رویکرد چندجانبه گرایانه در نظام بین‌الملل و تلاش ضمنی و بدون ایجاد حساسیت برای
جایگزینی نظم موجود» امنیت انرژی و اختلال‌نداشتن در تأمین آن‌آرا از اصول اساسی سیاست
خارجی و اصل خدشه‌ناپذیر در پیگیری منافع ملی خود قراز داده است. از اینرو در این
نوشتار امنیت انرژی بهعنوان یکی از حوزه‌های اصلی طرح ابتکار جادهه ابریشم» بهعنوان
چارچوب مفهومی تبیین هدفهای ابتکار جاده ابریشم در حوزه انرژی در غرب آسیا موردنظر
شی جین پینگ در سفر سپتامبر و اکتبر ۲۰۱۳ به آسیای مرکزی (قزاقستان) و جنوب شرقی
آسیا (اندونزی) ابتکار مشترک کمربند اقتصادی جاده ابریشم! و راه ابریشم دریایی قرن
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۹
بیست‌ویکم! را مطرح کرد که به راهبرد «یک کمربند و یک راه»" معروف شد. او اين ابتکار را
محور اصلی سیاست خارجی و داخلی خود معرفی کرد (205 :2015, 502۶261 ۸/0۶21).
بنابر اطلاعات رسمی,» در ژانويه ۲۰۲۱ تعداد ۱۴۰ کشور توافقنامه همکاری با طرح ابتکار
جاده ابریشم را امضا کرده‌اند. براساس اعلام رسانه‌های رسمی چین»" تاکنون ۷ کشور از
امضای تفاهم‌نامه همکاری دوجانبه در چارچوب ابتکار جاده ابریشم خودداری کرده‌اند
بنابر آمار ردیاب سرمایه گذاری جهانی چین," حجم کل سرمایه گذاری‌ها و قراردادهای
چینی در ابتکار جاده ابریشم در سالهای ۲۰۱۳ تا ۰۲۰۲۰ ۷۵۵,۱۷ میلیارد دلار (تا ۲۰ نوامبر
۰) بوده است. بهاین ترتیب: ۲۹۷ میلیارد در بخش انرژی, ۱۸۵,۳۴ میلیارد در
حمل‌ونقل, ۷۳,۲۲ میلیارد در املاک و مستغلات., ۷۵,۴۴ میلیارد در فلزات» ۲۲,۵۸ میلیارد در
آب‌وبرق و ۱۵,۶۷ میلیارد در مواد شیمیایی (8 :2021 ,82اه 7). با توجه به ادامه همه‌گیری
کرونا تأمین مالی و سرمایهگذاری در ابتکار جاده ابریشم دراشش ماه اول سال ۲۰۲۱ حدود
۳ میلیارد دلار بود که نسبت به نیمهادوم سال ۲۰۳۹ کاهش ۳۲ درصدی و نسبت به نیمه
اول سال ۲۰۲۰ کاهش ۲۹ درصدی داشته است. همچنین, ۴۴ میلیارد دلار در مقایسه با اوج
تأمین مالی ابتکار جاده ابریشم درائبمه دوم سال ۲۰۱۹ کاهش,شرمایه گذاری ثبت شده است
کشورهای غرب آسیا از بزرگناترین تأمین‌کنندگانانرژی ین آهستند و در دو ده گذشته
از تجارت و سرمایه گذاری چین سود برده‌اند..این کشورها به‌شکل مستقیم در امتداد مسیرهای
ابتکار جاده ابریشم قرار ندارند. اما سهم اقتصادی و ژئوپلیتیکی زیادی در راهروی برنامه‌ریزی
شده دارند (1 :2018 ,7202700۵0 800 12871208]). براساس بررسی‌های انجام‌شده.»
هدفهای چین از پیگیری ابتکار.جاده:ابریشم درا غرب,آسیا عبارات اند از: الف) افزایش نفوذ
سیاسی در منطقه با ابزارهای دیپلماتیک و نظامی برای اثبات جایگاه قدرت بزرگ خود در
جهان؛ ب) ترویج ايده حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی و حمایت از مداخله‌نکردن در سیاست
داخلی کشورهای غرب آسیا برای مطرح کرد" دخالت آمریکا دز سیاست منطقه؛ ج) به‌ویژه
منافع تجاری و منافع انرژی قابل توجه در منطقه (2 :2021 ,160۵0 ۸۵0).
۱ مطالعات اوراسیای مرکزی, دوره ۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
نیاز صنایع چین به واردات نفت همچنان سیر صعودی دارد؛ به گونهای که براساس آمار واردات
نفت خام چین در ژوئن سال گذشته به ۱۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. در نيمه نخست
سال ۲۰۲۰ متوسط واردات نفت چین به ۱۰,۹ میلیون بشکه در روز رسید که حدود ۱۰ درصد
(یک میلیون بشکه در روز) بیشتر از متوسط زمان مشابه در سال گذشته بود. با تغییر تدریجی
در نظام حمل‌ونقل چین و تحولات آن در بخش جاده‌ای و هوایی و نیز گسترش حمل‌ونقل
ریلی» میزان رشد تقاضای نفت چین تا سال ۲۰۴۰ به ۳ تا ۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید
(4-8 ,2020 ,لهگه7). بنابر آمار» واردات نفت خام چین در سال ۲۰۲۰ ۷,۳ درصد افزایش دارد
که به‌تقریب ۸۰ درصد از عرضه نفت این کشور بود ( 44 :2021 :021207686)).
با توجه به جایگاه امنیت انرژی در راهبرد کلان سیاست خارجی چین, وجود خطرهایی
چون بی‌ثباتی در کشورهای تولیدکننده, درگیری‌های نظامی در مسیرهای تأمین» تهدیدهای
قطع برق و به‌تازگی تحریمهای مالی وکنترل صادرات توسط ایالات متحد. تداوم تأمین انرژی
این کشور را در معرض خطر قرار داده است. در نتیجه» تصمیم‌گیرندگان چین برای رویارویی
با تهدیدهای متوجه امنیت انرژی خوّد از راه‌هایی مانند کاهش ای در سراسر زنجیره تأأمین
با سرمایهگذاری شرکتهای بزرگ نفت‌وگاز چین در صاایع بالادستی در سراسر جهان,
دریافت منابع طبیعی کشورها بهعنوان بازپرداخت وام‌های داده‌شده»؛ایجاد ناوگان تجاری برای
حمل‌ونقل کالاها با اولویت‌دادن به تنوع منابع تأمین.جهانی» ترمایه‌گذاری در خطوط لوله
برای جبران بی‌اعتمادی به واردات دریایی؛ افزایش ذخایر زاهبردی نفت خام و تدوین برنامه
بلندپروازانه برای برق‌رسانی به ناوگان وسایل نقليه خود بهعنوان بخشی از برنامه امنیت انرژی
تاکنون چین برای اطمینان از امنبت انرژی.روشهای متفاوتی مانند سرمایه‌گذاری‌های
بزرگ در اکتشاف منابع جدید» تقویت زیرساخت‌های انرژی برای بهبود بهره‌وری از انرژی و
همچنین ساخت سیستمهای بزرگ ذخیره راهبردی نفت را در بیش گرفته است اما با همه این
اقدام‌ها هنوز نمیتواند وابستگی خود به واردات انرژی را رفع کند ( اطهاله۳ 20۵ 2.8۷276
8 :2018 ,#اه8272). علاوه بر اين» چین سیاست «مالکیت سهام»" را برای به‌دست‌آوردن
کنترل مدیریت منابع نفتی در پیش گرفته است و از این راهبرد بهعنوان سپری در برابر
نوسان‌های قیمت نفت در بازار استفاده میکند (34 :2021 ,010675 200 0ل11088۵).
در حقیقت راهبرد نفتی چین براساس منافع اقتصادی مبتنی بر اصل اعتماد متقابل و
برابری است. راهبرد توسعه نفت چین بیشتر در راستای نفوذ اقتصادی است. نه صف‌آرایی
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۷
سیاسی يا تهدید نظامی. با این حال» استدلال «تهدید نفتی چین»! میتواند تلاش پکن
برای بهبود همکاری‌های نفتی در سازمان همکاری شانگهای؟ و همچنین در صورت
غفلت. ایجاد اعتماد دوجانبه یا چندجانبه با دیگر قدرتهای خارجی را نیز متوقف کند
چین به‌طور سنتی» وابستگی به واردات انرژی را آسیب‌پذیری میداند. بنابراین «استقلال
انرژی»" و خودکفایی را همواره موردنظر قرار داده است (2 :2019 7000260]). شی جین
پینگ از یکت #انقلاب انزژی»" براق کاهش سرغت توسعه ذر استفاده از انرژی به‌غنران بخشی
از راهبرد توسعهه «روال لب ۹۷5 چین حمایت میکند (37 :2021 ,0106۲5 200 11089۵0).
بر این اساس چین, راهبرد خودکفایی انرژی با تأکید بر منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی
خورشیدی, بادی» بیوماس» هیدروالکتریک را به‌تازگی برای تأمین امنیت انرژی در دستور
کار قرار داده است. این راهبرد نقش مهمی در کاهش سهم واردات دیگر منابع انرژی دارد.
در واقع منابع انرژی تجدیدپذیر نوعی وسيله دفاعی در مقابل وابستگی به واردات هستند
ابتکار جاده ابریشم نیز به‌طور فزاینده» فرصتهای جدید سرمایهگذاری چین را در
فناوریهای تجدیدپذیر ارائه کرده‌آاست و در جامعه بینالمللی به‌عتوان معیار تعهد چین برای
دورشدن از سوخت‌های فسیلی مطرح خواهد شد (15 20217 ,01160). بنابر آمار موجود. برای
اولین بار در سال ۲۰۲۰ بیشتر سرمایه‌گذاری‌های انرژی چین؛ صرف انرژی برق (۳۵ درصد) و
پس از آن زغال سنگ (۲۷ درصد) و خورشیدی:(۲۳ درصد) شد. سرمایه گذاری در انرژی‌های
تجدیدپذیر» بیشتر سرمایه‌گذاری‌های انرژی در ابتکار جاده ابریشم در سال ۲۰۲۰ را تشکیل
میدهد (8 :20210 ,لط01640). توانایی چین برای دستیابی به امنیت انرژی در شرایط جدید و
با توجه به انقلاب تجدیدپذ یرو راهبرد ابتکار جاده ابریشم به تغییر پویایی امنیت انرژی چین
کمک خواهد کرد. اما با توجه به نقش حیاتی سوخت‌های فسیلی» چین نمیتواند خودکفایی
کامل انرژی را تأمین کند. از اینرو؛ چین برا تضمین امنیت انرژی خود.» بهره‌برداری از یک
تهدید نفتی چین اصطلاحی است که تحلیلگران غربی برای برجسته‌کردن تلاش چین جهت دستیایی
به منابع انرژی جهانی و به‌دنبال آن تسلط چین بر بازارهای انرژی و تهدید منافع تولیدکنندگان و
۲ مطالعات اوراسیای مرکزی» دور ۰۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
سبد انرژی متعادل از انرژی‌های تجدیدپذیر نفت» گاز برق» هستهای و زغال‌سنگ را مورد
غرب آسیا جایگاه ویژهای در سیاستهای انرژی پکن دارد. فاصله نزدیک غرب آسیا به‌ویژه
خلیج‌فارس در کنار ذخایر بزرگ و تمام‌نشدنی نفت‌وگاز در این منطقه سبب شده است تا
کشورهای این منطقه جایگاه خاصی را در تدوین راهبردهای انرژی چین داشته باشند
(1400 ,3161۳802065 1310۵00). منطقه غرب آسیا با احتساب حدود ۸۰۰ میلیارد بشکه
ذخایر نفت خام, به بازیگر برجسته بازار جهانی انرژی تبدیل شده است. منابع نفتی غرب آسیا
بیش از ۶۰ درصد اقتصاد جهان را تشکیل میدهد و تخمین زده میشود که حدود ۴۷ درصد
از واردات نفت چین را در اختیار داشته باشد که تا سال ۲۰۳۵ با رشد ۷۲ درصدی پیش‌بینی
غرب آسیا با توجه به حجم منابع زیرژمینی بزرگ» همواره در راهبرد کلان انرژی, مدنظر
دولتمردان پکن قرار داشته است..این کشور می‌خواهد باته‌کارگرفتن «دیپلماسی نفتی» در
خلیج فارس و دستیابی به منابع نفتیاین انطقه, «امنیت انرژی» را تأمین کند. بدین منظور
چینی‌ها اقدام‌های کسفزده‌اتق دز منطقه انجام داده‌اند. از 6 اقتضادی این اقدام‌ها را میتوان در
قالب راهبرد «دو واردات و یک سا ات۹ تحلیل کرد. در این.راهبرد «دو واردات» به واردات
انرژی (نفت‌وگاز) و سرمایه از منطقه.برای,برآوردن نیاژهای این" کشور اشاره میکند و «یک
صادرات» نیز بر سرمایهگذاری چین در اکتشاف و گسترش طرحهای نفتی و گازی در منطقه
همکاری اقتصادی و گسترش تعامل چین با کشورهای غرب آسیا در دو سند اساسی
دولت چین» «سند سیاستا عربی)" دز تال ۲۰۱۶ و «چشم‌اندازو.اقدام‌ها در ایجاد مشترک
کمربند اقتصادی جاده ابریشم و جاده ابریشم دریایی قرن بیست‌ویکم»" منعکس شده
است. چارچوب همکاری مشخص شلده در این اسناد.بر انرژی» ساخت زیرساخت‌ها.
تجارت و سرمایهگذاری در غرب آسنیا تمرکز دارد (2019 ,0116۲5 200 ۳110). دولت
چین در چارچوب پیشبرد ابتکار جاده ابریشم» از این امکان بهره‌مند میشود که در
کشورهای نفت‌خیز در ازای اجرای طرحهای زیرساختی» دسترسی پایدار به نفت کشور هدف
2151-6۷ هه ااعظ م۳0 فحمط مللنک وصنفانسط بوصنم جه عدمناو۸ هه صمنزع٩ .3
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۳
را تضمین کند. به این نرع نفت در اصطلاح» دارایی مربوط با سرمایهگذاری گفته میشود
در پی اجرای طرح ابتکار جاده ابریشم در سال ۲۰۱۳ رابطه اقتصادی چین با غرب
آسیا وارد مرحله جدی‌تر شد. در سومین نشست عمومی در هجاهمین کمينه مرکزی
حزب کمونیست چین» پکن غرب آسیا را منطقه «همسایه» معرفی کرد که نشان میدهد در
حال حاضر غرب آسیا از اولویت بالایی در حیطه ژئواستراتژیک چین برخوردار است
(8 :2019 ,17611۵0). چین می‌خواهد در همکاری خود با کشورهای غرب آسیا بر این سه
حوزه تمرکز کند: نخستین و مهمترین حوزه» بخش انرژی. دوم تسهیل سرمایهگذاری در
زیرساخت و تجارت و سوم, پیشرفت در زمينه انرژی هستهای» ماهواره فضایی و انرژی نو
در مورد جایگاه غرب آسیا در تأمین امنیت انرژی چین در چارچوب ابتکار جاده ابریشم
در ادامه» مهمترین سرمایه‌گذاری‌های چین در زمینه انرژی غرب آسیا و قراردادهای دوطرفه در
قالب ابتکار جاده ابریشم را برای بررسی و ارزیابی فرضيه نوشتار» تشریح می‌کنیم:
مربوطه شد. تمرکز تأمین مالی واسرمایه گذاری ابتکار جاده ابریشم/به ویژه در زیرساخت‌های
انرژی و حمل‌ونقل ادامه یافت. با این حال در این دو بخش, از خدود ۷۲ درصد در نيمه اول
سال ۲۰۲۰ به ۶۵ درصد در نيمه اول سال کاهتی باقت: اذر سال 0 ,سر
سرمایه‌گذاری‌های انرژی صرف گاز شد (۳۷ درصد).و پس از آن نفت (۳۰ درصد) و برق آبی
(۲۸ درصد). بر این اساس» در زمينه زغال سنگ در اول نیمه اسال ۲۰۲۱ سرمایهگذاری نشد
کشورهای حوزه غری و اصلمتیلم نیمرا مینز رن یگ از طیشیی) دارند: با توجه به
اینکه هیچ کشوری نمیتواند به تنهایی تقاضای چین برای نفت‌وگاز را پاسخ دهد. در نتیجهه.
پکن در قالب ابتکار جاده ابریشم» چندین قزارداد سرمایه‌گلذاری دوجانبه را با کشورهای
غرب آسیا امضا کرده است (152 :2019 , 768 ۵00 [۸1-13227). همچنین در بند ۱۰ اعلامي؛
اقدام در همکاری چین و کشورهای عربی با ابتکار یک کمربند و یک را" برای تقویت
همکاری انرژی» استفاده صلح‌آمیز از انرژی هستهای» طراحی و ساخت نیروگاه‌های هستهای,
ایمنی هستهای» آموزش فناوریهای انرژی هستهای, انرژی خورشیدی,» انرژی بادی و
برق‌آبی و گسترش همکاری در زمینه انرژی‌های جدید و انرژی پاک تأکید شده است. در مورد
جایگاه کشورهای غرب آسیا در تأمین امنیت انرژی چین در پرتو ابتکار جاده ابریشم» نمودار ۱
6 3۵0 270 861۲ 6 موه 05 6۳م 00 کعاهاک طاوح۸-قصنط۲ ده صمنا۸ که دمنه ق3260 1۰
۱۴ مطالعات اوراسیای مرکزی, دوره ۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
به روشنی گویای میزان واردات نفت خام چین از غرب آسیا در مقایسه با دیگر مناطق
نفت‌خیز دنیا است. بنابراین تأکید بر نقش و اهمیت کشورهای غرب آسیا در سیاستگذاری
انرژی چین و هدفهای کلان توسعه اقتصادی و فراهم‌کردن بستر هژمونی منطقهای این کشور
تمواذار ۱. واردات نفت خام چین با تأکید بر کشورهای غرب آسیا
,۸۷۸۵/۱۸/۷ 0۱ 00۱۵ ,کت 56۳6 چ۵۲ ۶۳ ادها ۶۴۸۲۲5 :50۲62]
کشورهای مهم غرب آسیا برای راهبرد ابتکار جاده ابریشم» بحرین, مصر ایران»
عراق, اسرائیل, اردن. کویت. لبنان» عمان, قطر عربستان سعودی, فلسطین, سوریه, امارات
متحد عربی و یمن هستند (151-150 :2019 ,1608 ۵00 ۸1-۳۵2۵). در ادامه با توجه به میزان
اهمیت و جایگاه کشورهای غرب آسیا در زمینه تأمین نیازمنشدی‌های انرژی در قالب ابتکار
جاده ابریشم» به همکاری‌های انرژی بین چین و کشورهای عربستان» ایران امارات و بحرین
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۱۵
در سفر ژانویه ۲۰۱۶ شی جین پینگ به عربستان» همکاری جامع راهببردیق" بیق دی کلسور
برقرار شد. هر دو طرف در مورد لزوم تقویت همکاری در بخش انرژی توافق و بر اهمیت
بازار نفت در اقتصاد جهانی تأکید کردند. آنها متعهد شدند که سرمایهگذاری متقابل در
برنامه‌های هوافضا پرتاب ماهواره و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هستهای و انرژی‌های
تجلیهبذیر را تقویت کتند, خمجلین ,ذرسفر مارس, ۲۱*۱۷ ملک سلسان به چین: فسی جماینت
قاطع چین از عربستان در دستیابی به چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان را اعلام کرد. همچنین تأکید
کرد چین به بازار قابل اعتماد نفت عربستان و الگوی يکپارچه همکاری انرژی بسیار نیاز دارد.
در این نشست» ۲۱ تفاهم‌نامه همکاری امضا شد. این تفاهم‌نامه‌ها نه تنها شامل طرحهای انرژی
متعارف میشود. بلکه برای انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و انرژی باد نیز
سینوپک" بزرگترین شریک تجاری:نفت,خام و خشنکی آرامک و" عربستان در حوزه
پیمانکاری حفاری است. این دو شرکیالپیشنه ایقولای,هاهکاری در پالایش» تجارت نفت و
خدمات مهندسی دارند. سرمایه گذاری مشترک آنها در پالایش و یکپارچه‌سازی شیمیایی در
فوجیان چین,؟ تولد پالایشگاه یانبتو آرامکو سینوپک؟" را تسریع.کرده:است. سینوپک بزرگترین
طرح سرمایهگذاری چین در عربستان سعودی و اولین طرح پالایش خارج از کشور بوده است
که دز سال: ۲۰۱۶ شی و ملک سلفان رلاه‌اندا زیت کر دنو رشدزمزرد بهبود رقایت‌پذیری
آرامکوی عربستان در تأمین نفت خام برای سینواپک او همکاری فعالانه در زمینه‌های نفت‌وگاز,
خدمات, پالایش,» مواد شیمیایی» عرضهانفت خام#فروش محضولات پالایش شده خدمات
نفتی و پتروشیمی و همچنین پژوهش و توسعه فناوریهای تجدیدپذیر توافق کردند
با همکاری و سرمایهگذاری مشترک بین شرکت سینوپک و شرکت آرامکو از سال ۲۰۰۴
اکتشاف میدان مشترک گاز طبیعی حوضه ربع‌الخالی " عملیاتی شد. توسعه میدان نفتی غوارو" و
طرح پالایشگاه مشترک شرکت آزامکو و سینوپک در درّیای سرخ در سال ۲۰۱۲ از
سرمایه گذاری‌های چین در عربستان سعودی هستند. این طرح اهمیت ویژهای برای چین با
توجه به ناپایداری منطقهای در غرب آسیا برای صادرات نفت از سواحل غربی عربستان بدون
۱۶ مطالعات اوراسیای مرکزی» دوره ۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
عبور از تنگه هرمز مورد مناقشه دارد» بنابراین از تنشهای محلی بین عربستان سعودی و ایران
جلورگیری مین کند (93دو :0 ,11۵۷108 ۵00 2166). چین برای جلب اعتماد مقام‌های
سعودی برای تداوم قراردادهای نفتی با پکن, همکاری‌های انرژی در زمینه کمک به برنامه
هستهای عربستان را در دستور کار قرار داده است. براساس توافق» چین باید به عربستان برای
ساخت راکتورهای هستهای در دو مرحله تا سال ۲۰۲۲ و سرانجام تا ۲۰۳۲ کمک کند. این
توافق به‌طور رسمی» صلح‌آمیز با هدف ارائه منبع جایگزین انرژی است. اما هدفهای سیاسی
مقابله با برنامه هستهای ایران را نیز در نظر دارند (93 :2020 ,73۵710۷2 200 16ع2711)).
منابع طبیعی نفتی نقش مهمی در روابط چین و ایران دارند. ایران دومین ذخایر بزرگ جهان
پس از عربستان سعودی و سومین منبع مهم نفت برای چین» پس از روسیه و عربستان است.
چین از تحریمهای به کار گرفته‌شده علیه ایران» پیش از نتیجه‌گیری در مورد «توافق هستهای»
سود میبرد» زیرا بسیاری از شرکتهای.غریشی ازایران خارج شدند. شرکتهایی که
پیشتر بخش نفت ایران را گستروشی,داده بژادنید. چین ,از«فژطست,پیش آسده برای مشارکت
در گسترش بخش نفت ایران و اجرای چندین طرح مشترک با شرکت نفت ایران
برای گسترش میدان‌های نفتی«د حوازفیذر ای خزر وخ زبس گاواستقبال کرد. البته لغو
تحریمهای مربوط با هستهای ایران بسیاری از:موانع گسترش,و: تعمیق روابط چین و ایران را
برمی دارد و زمينه لازم برای یکپارچه‌کردن غرب آسیا به ابتکار جاده ابریشم فراهم میشود
روابط چین بو ایزان از سه ذهه بیفرا بسبار راهالاذی و غمی‌تر شده استا: دو کنو مشحن
بر برخی چالشهای سیاسی مانند ایدئولوژی رژیم» علایق و اولویت‌های مختلف غلبه کرده‌اند.
ین ز ایران روابط درجانقها گام لور انا براروهجرداجا رس از آن» منابع نفت‌وگاز خود را
در اختیار چین قرار میدهد. پکن نیز به نوسازی ارتش ایران و جلوگیری از قطعنامه‌های
تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد کمک می کن:(2015::351 ,1)06). به‌طور کلی برای
چین» ایران منبع مهم انرژی» به‌ویژه گاز طبیعی زمینی است. تهران و پکن برای سرمایهگذاری
چین به ارزش ۲۸۰ میلیارد دلار در بخشهای خاک. گاز و پتروشیمی ایران قرارداد امضا
کردند؛ همچنین ۱۲۰ میلیارد دلار مازاد برای «ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و تولیدی
ایران» در نظر گرفته شده است (94 :2020 ,712۷10۷2 200 06 0271)).
ایران در سال ۲۰۱۷ نفت خام و میعانات گازی را به کشورهای مختلف در اروپا و
آسیا عرضه کرد. اما این کشور در سال ۲۰۲۰ در حدود همه صادرات نفت خام و میعانات
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۷۷
گازی خود را به چین و سوریه فر تاد. تحلیلگ ان معتقدند محموله ای نفت ایران
به چندین کشور از کشتی به کشتی منتقل می‌شد. بسیاری از نفتی که از ایران به چین
خمل می‌شوه, براق شتاسایی‌نشدق دی گمسرگاها و پیروق ان روهار آز,راه فشورهایی
مانند مالزی» سنگاپور امارات متحد عربی, عراق و عمان به مقصد صادر میشود
(2021 مط0ا۵اعنصنصل ۸ <0ا۳1۵۳۵آ ع7.5.۳۵۳]). در حالی که چین امیدوار بود به میزان
درخور توجهی تجارت با ایران به‌ویژه با واردات نفت افزایش یابد خروج آمریکا از
برنامه جامع اقدام (برجام)! و کاربست دوباره تحریمها مانع این طرح شده است. با توجه به
اینکه ایالات متحد نسبت به ایران شریک تجاری ستساق مهم‌تری است» چین تاکنون به‌دنبال
پیروی از آمریکا بوده و تحریمها سبب کاهش واردات نفت از ایران شده است. همچنین
شرکتهای چینی نیز بسیاری از فعالیتهای تجاری خود را با ایران به حالت تعلیق
ارآورته‌انت: به‌دلیل این تحولات. اهمیت عربستان سعودی برای نیازهای انرژی چین همچنان
ادامه دارد (3 :2019 ,۷۷73120206). چینآدر حالی که می‌کوشد روابط خود با آمریکا بهعنوان
مهمترین روابط دوجانبه را حفظ کند سیاست «(بستن یک چشم خود بر ایران» را رو پیش
با همه اينها و موانع موجودادر مسیر ارتقای همکاری چین با ایران» پکن در راستای
ترویج راهبرد متنوع‌سازی انرژی وّ:تضمین امنبت انرژ6؛ در مارس ۱ با ایران قرارداد جامع
۵ ساله «مشارکت جامع راهبردی»" در چارچوب ابتکار جاده ابریشم امضا کردند. عنوانهای
اصلی برنامه‌های این قرارداد در حوزه انرژی عبارتاند از: همکاری‌های منطقهای در مورد
انتقال انرژی نفت‌وگاز از غرب به شرق ایران» تهیه گاز با استفاده از راهروی اقتصادی چین و
پاکستان برای این مناطق» برنامه‌ریزی مشترک براقا گستتوشی منابع و انتقال انرژی از عراق,
همکاری چین در تولید و انتقال انرژی برق بین ایران و کشورهای همسایه سرمایهگذاری و
همکازی مشترک برای صادرات برق در چارچوب ابتکار جاده ابریشم به پاکستان و افغانستان
و تبادل برق با تشکیل راهروی شرق به غرب ایران و خطوط انتقال برق در این مناطق و
همکاری مشترک در تهیه و مبادله برق کشورهای مسیر جاده ابریشم در چارچوب طرح ابتکار
با توجه به جایگاه ایران در امنیت انرژی چین در قالب ابتکار جاده ابریشم» اوسیویچ" از
پژوهشگران منطقه غرب آسیا می‌گوید: «موفقیت نهایی ابتکار جاده ابریشم به مشارکت و
حمایت ایران وابسته است. به‌ویژه در مواردی که مسائل ژئوپلیتیکی و لجستیکی مورد توجه
۱۸ مطالعات اوراسیای مرکزی» دوره ۱۵» شماره ۱» بهار و تابستان ۱۴۰۱
است» (2020: 95 77۵010۷2 00ه 6اعنانه))). با وجود تحریمهای آمریکا و کاهش سطح
صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در حال حاضر, نمودار ۲ به‌روشنی نشاندهنده نقشش
و جایگاه چین در عرصه انرژی ایران است و در صورت عملی‌شدن توافق برجام در مذاکرات
آینده و از میان‌رفتن سیاست محتاطانه چین» ایران با توجه به جایگاه ژئوپلیتیک خود در راهبرد
انرژی چین در پرتو ابتکار جاده ابریشم» حجم گسترده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های این حوزه را
نمودار ۲. صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران در سال ۲۰۲۰
انا و12۵ 61006۳ ۳۵۵ عاحل 0۳ 0ععط ماگ :7:5 بط م6 م5
امارات متحد عربی از کشورهایی است که در کانون دیپلماسی انرژی چین قرار دارد. بنابر
آمارهای اعلام‌شده» ذخایراثبات‌شده, نفت.این کشور, ۱۳ میلیارد تن انست که این میزان در
حدود ۹,۵ درصد از کل ذخایر اثبات‌شده جهان است. همچنین ذخایر گازی اين کشور نیز ۶,۱
تریلیون متر مکعب پی‌آورد شده است (119 :2021 ,7376 300 زف۸0). تجزیه و تحلیل
سرمایه گذاری‌های انرژی چین در کشواهای تلف نشان میکد که.در سالهای ۲*۱۳ تا
۱ کشورهای پاکستان, روسیه و امارات بیشترین سرمایهگذاری در حوز انرژی را دریافت
کرده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های دریافتی این کشور بیشتر در زمینه سوخت‌های فسیلی بوده است
(10 :2021 ,8ه۳ه۷۷ لذم27600). پکن همچنین با حمایت از تجارت با بزرگترین شرکت
حمل‌ونقل خود در حال ساخت پایانه‌های جدید در ابوظبی است. این کشور علاوه بر
مشارکت دز زمینه اقتشضاف اتفت رازیرساغت‌های گسعرشل این سسته برنامه‌هایی ,یرای
سرمایهگذاری واقعی در بخشهای املاک بیمارستان‌ها و داروسازی در امارات دارد
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۱۹
یکی از حوزه‌های مهم فعالیت چین در دهه‌های اخیر» سرمایهگذاری و ارائه فناوریهای
نوین به کشورهای جهان سوم است. در این زمینه با توجه به بسترهای موجود در کشورهای
غرب آسیا در زمینه جذب سرمایهگذاری خارجی» چین نیز فرصت را مغتنم شمرده و برای
اطمینان از تداوم قراردادهای نفتی و تأمین انرژی مورد نیاز از کشورهای غرب آسیا جلب
اعتماد سران این کشورها برای تداوم ارتباط با چین در حوزه انرژی را در دستور کار قرار داده
است. در این زمینه در سال ۲۰۱۸ امارات متحد عربی و چین برای همکاری در حوزه
انرژی‌های تجدیدپذیر موافقت کردند. طرح دبی» در نوع خود بزرگترین طرح در جهان است.
بانک صنعتی و تجاری چین ! یک وام ۱,۵ میلیارد دلاری برای این طرح در نظر گرفته است.
همچنین بانک چین " و بانک کشاورزی چین," در حدود ۸۰ درصد از بدهی اصلی طرح را
تأمین میکنند. علاوه بر اين» شرکتهای چینی نیز در حال ساخت اولین دستگاه پاکسازی
منطقه غرب آسیا هستند. در طرح برق با سوخت زغال سنگ در دبی» کنسرسیومی از ای‌سی
دبلیو ی پاور" و هاربین الکتریک چین*در حال گسترش:۲۴۰۰ مگاوات زغال‌سنگ پاک
چین و عمان در ۱۵ مه ۲۰۱۸ با آهدف ترویج:ساخت کمربند اقتصادی " و جاده ابریشم دریایی
قرن بیست‌ویکم" یادداشت تفاهمی در مورد ابتکار جاده آبریشم امضا کردند. این دو کشور
اولویت‌های ملی مشخصی برای تقویت همکاری در چارچوب ابتکار جاده ابریشم دارند. دلیل
عمان برای همکاری با چین» مربوط می‌شودابه پیشینه اثبات‌شده چین در گسترش
زیرساخت‌ها که تجلی آن, سرمایهگذاری آن کشور در پارک تجاری صنعتی عمان در منطقه
دقم" است. در مقابل» چین.هدفهای دوگانه‌ای دارد: ایجاد قطب‌های کارآمد برای دستیابی به
بازارهای بینالمللی و دستیابی به امنیت انرژی ( 2019:151 ,168 200 ۸1-۳۵2۵1).
عمان موقعیت راهبردی مناسبی دارد که ,میتواند بله اییگ مرکز منطقهای بین آسیا و
کشورهای شورای همکاری غرب آسیا تبدیل.شود. عمان با همکاری چین میتواند به قطضب
پالایشگاه نفت غرب آسیا تبدیل شود. همچنین میتواند به تأمین نیازهای امنیت انرژی چین
کمک کند. چین می‌خواهد تا سال ۲۰۳۵ واردات کنونی خود را از غرب آسیا به بیش از ۶
۳ مطالعات اوراسیای مرکزی. دور ۰۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
میلیون بشکه در روز (دو برابر) افزایش دهد. عمان میزبان سرمایه‌گذاری‌های زیادی از چین
است. چین بزرگترین واردکننده نفت عمان است. عمان و بیشتر دیگر کشورهای غرب آسیا
عضو بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا! هستند. این بانک از طرحهای ابتکار جاده ابریشم
پشتیبانی میکند که مهمترین طرح زير نظر این ابتکار در عمان» طرح صنعتی چین و عمان در
بی‌ثباتی سیاسی» درگیری‌های مسلح, مهاجرت اجباری و تعداد زیادی از پناهندگان,
تهدیدهای امنیتشی,» سازمانها و شبکههای تروریستی» نبود مشروعیت و حکمرانی
خوب ایدئولوژیهای تندرو چالش‌هایی هستند که چین در قالب ابتکار جاده ابریشم در
غرب آسیا با آنها روبه‌رو است (89 :2017 ,161161602). درگیری‌ها و نابسامانی‌های سیاسی
در منطقه غرب آسیا سبب ایجاد ترس و وحشلت و اختلال در کانال‌های تأمین آنرژی
چین میشود. بنابراین پکن باید برای تأمین.امنیت انرژی؛و برقراری صلح و آرامش در این
منطقه تلاش کند (34 :2021 ,0106۲5 800 ۳199۵10). با دزنظ رگرفتن عواملی مانند بی‌ثباتی
غرب آسیا و حضور آمریکایی‌ها» عبنور حدود *۸ دزصند از واردات نفشت چین از راه
تنگد مالاکا و مشکلات امنیتی«آن. تحنریم‌هنای آمریکا بر زوابط تجماری چین و ضرورت
تنوع‌بخشیدن به تأمین‌کنندگان انرژی؛و, تدوین,زاهبرد؛انرژی؛با,توجه به اهمیت امنیت انرژی در
جایگاه جهانی چین. جهت گیری"آنکشور, بهآمنابع ری ایام #کزی نتمایل شاه است
یکی از هدفهای اصلی ابتکار جاده ابریشم» افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی چین
در مناطق مورد نظر به‌وسيلهه ابزارها و عوامل دیپلماسی اقتصادی است. بنابراین در
کشورهای غرب آسیا تلاش برات اینجاد: فرایند.منطقهای به ترهبری«چین؛ با دیپلماسی اقتصادی
با تمرکز بر انرژی» تجارت و معاملات سرمایهگذاری و ایجاد زیرساخت‌ها در این
زمینه‌ها انجام میشود (2020: 88-87 ,712۷108 200 2711046)). از سوی دیگر تسلط راهبردی
آمریکا سیاست انرژی چین را دار غرب آسیا آسیبپذیر میکند. بنابراین چین همواره
خواستار نظم جهانی چندقطبی در روابط بین‌الملل به‌ویژه در بازار انرژی است. البته پکن
نیز در راهبردهای خود در غرب آسیا تناقض‌هایی دارد و باید همزمان روابط خود رابا
ایران و از سوی دیگر با ایالات متحد و عربستان سعودی حفظ کند (352 :2015 ,16۵6).
پکن با ترویج منافع خود در منطقه و تلاش برای تأثیرگذاری بیشتر بر ایران و عربستان
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۳
سعودی و ایجاد منافع اقتصادی در غرب آسیا پیوسته هژمونی منطقهای آمریکا را کاهش
چین در حال ایجاد نظام جهانی مینیاتوری است که با سیستم جهانی به رهبری ایالات
متحد با ابتکار جاده ابریشم هم پوشانی دارد. اگرچه چین هنوز به یک قدرت اصلی
تبدیل نشده است. بهنظر میرسد ابتکار جاده ابریشم آن ویژگیهای یک سیستم جهانی
جدید در حال شکل‌گیری را دارد که در آن چین از ویژگیهای هژمونیک مانند
قدرت اقتصادی و نظامی و نهادهای جایگزین توانا برخوردار است. این سیستم جهانی محدود
به طرح جاده ابریشم» متشکل از کشورهای مشارکتکننده در این طرح است که حوزه‌ها و
فرایندهای آنها بهگونهای شکل میگیرد که چین را بهعنوان هسته اصلی و برتر معرفی کند
در مجموع افزایش نفوذ چین در منطقه غرب آسیا با بهرهگیری از راهبردهایی مانند ابتکار
راه ابریشم» با وجود سیاست اعلامی آن کشور, فقط اقتصادمحور نیست.» بلکه پیگیری منافع
سیاسی و امنیتی و فراهم‌کردن بسترهای لازم برای گسترش,نفوذ و هژمونی در مناطق پیرامونی,
هسته مرکزی این طرح است که البته چین با توجه به ملاحظه‌های گسترش مسالمتآمیز این
رویکرد را در عرصه بینالمللی انکار میکند (94 :2021۵ ,010675 200 16۵۷۵).
تداوم رشد و توسعهه اقتصادی در سیاستگذاری کلان چین بسیار اهمیت دارد. بنابراین اولویت
اضلی زا در پیگیرق منافع ملی به خود اختصاص:داده است. چین رشد و توسعه اقتصادی را
بهعنوان پیش‌نیاز تداوم موقعیت کنونی خود در نظام بینالمللی میداند. بر همین اساس» امنیت
انرژی بهعنوان پیش‌نیاز اصلی تضمین‌کننده رشد و توسعهه اقتصادی, راهبرد اصلی سیاست
خارجی چین در پرتو ابتکار جاده ابریشم است. در«حال حاضر چین برای اطمینان از امنیت
انرژی خود روشهای متفاوتی:مانند سرمایه‌گذاری‌های آعظیم در اکتشاف و استخراج
میدان‌های نفتی و گازی» تقویت زیرساخت‌های انرژی برای بهبود بهره‌وری از انرژی» مشارکت
در طرحهای نفت» گاز برق» انرژی‌های تجدیدپذیر و هستهای در غرب آسیا را در قالب ابتکار
جاده ابریشم در پیش گرفته است. یکی از هدفهای اصلی ابتکار جاده ابریشم» افزایش نفوذ
سیاسی و اقتصادی چین در مناطق مورد نظر به‌وسيله ابزارها و عوامل دیپلماسی اقتصادی
است. از اینرو سرمایهگذاری با تمرکز بر حوزه انرژی» ایجاد زیرساخت‌های اکتشاف و
استخراج میعانات نفتی و گازی غرب آسیا مورد نظر پکن قرار دارد» اما عوامل مخاطره‌آمیزی
مانند بی‌ثباتی غرب آسیا حضور آمریکایی‌ها و جنگ تجاری اخیر با چین» ناامنی تنگه مالاکا و
مشکلات امنیتی مترتب بر آن, ضرورت تنوع‌بخشیدن به تأمین‌کنندگان انرژی و تدوین راهبرد
۳۲ مطالعات اوراسیای مرکزی, دوره ۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
انرژی با توجه به اهمیت امنیت انرژی در جایگاه جهانی چین را بیش از پیش نمایان کرده
با وجود اینکه پکن بخش بزرگ منابع انرژی خود را از غرب آسیا تأمین میکند و تداوم
سرمایه گذاری برای تضمین امنیت انرژی چین از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی
این کشور در غرب آسیا است؛ چالشهای موجود در زمینه اتکا به منابع انرژی غرب آسیا
تهدیدی برای امنیت انرژی چین محسوب میشود. بنابراین پکن در چارچوب ابتکار
جاده ابریشم» سرمایهگذاری در منابع نشت‌وگاز کشورهای آسیای مرکزی را با امضای
قراردادهای بلندمدت و سرمایه گذاری در زیرساخت‌های انرژی, بهعنوان راهکار اطمینان‌بخشش
و جایگزین انرژی غرب آسیا در پیش گرفته است تا با بهره‌برداری از نفوذ اقتصادی خود در
منطقه, بسترهای لازم را برای ایجاد هژمونی منطقهای و به‌چالش‌کشیدن یک‌جانبه‌گرایی آمریکا
لا وزو۳6۳ عط) ۵۶ صمنازد20 ۵ط ۳۲ ,(2021) 73۳6 فمصسصحط3/0 فصه زد ,زفه‌دطاط۸
۰ 00:202) و127 101 .00 ر53. .210 ,14 ۷۵1 ,3700۳03
4۵8 056 0صه 841۲ 006 ۶ صمنام ۸۵0" ,(2019) هص1 سل فصه صعو1 مسو‌مکا۸
,۸0۷۵616 ککعصزی8 لد م1 .3 وافقظ عطا 29 5د950ع] ص09۵ روط عنهتنه]
ما۵8 3/0016 عطا جز ععصصاکصا عمتکهموهاآ ک معط ,ر2021) انقطنک مصقطکز مفصسط۸
-عقصنط/2021/09/20/وگصا ز 0/6 08://0ط نع عاطماند ۸ مفص00 3۵13 3۳-11۵0
هط ,(2017) ملظ نطمانم۳ معط وه م70 نصماهگ 3600 11۵۵۰ مناززه۸
[۵ ۳۰1 [2 13162000 هزور۳ "هم 801-006 ۵۵۵" عطا صذ واسهع5 برع ۳۳
:4 6اطهانه۸ ,63-94 .00 ,33 370۰ 9 ۷۵1۰ ,واعاسق0 دعوم
6 ۳۳۵۳۵ :61311005 0 عقن 2 دزع۸ که ۳ ۹/0016 ,(2021) صطمل معععطاقل)
:۳ 16 هانم۸۲ ,1350006 3351 310016 ,01 ۳6۵6 ما ص۳06
- و00 0[[1-۳613-ع 2-301 زکج اک 010-0 ون /کص ناه ناطام /حاع تعص 0 //:۲08ط
1 معط نع م۲ نعنامتانصا فهمط۴ فصه 8۵۱۲ عنمصنط. ,ر2021) نعصعد10 مصعطع
(8 0210۳01 ,ناد 3700 05 0۵0 0ص کاسهع5 روم کم ا2 صز 00065
12 :0۳5 ۹۵0ع۵۸) ,6.00 1/02/0۳3-12 01005/202 /ا دادم -۹/0ص0 ۷۷0
40 3۵۲۵۲۷ ۵1 60-66050965 ۹۵۶ ,(2018) نطسقطای معقط3/0 فص #دمکق/3 منصه‌اط
۷۵1۰ ,02661 بوزا8 ق30۳۵ ,ص56 عمط ۷۵۵ عطا «2۵ کعصعنوعع ۲00
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ۳
,3347956 ماه /ز لافس کمن //نصکط ناه عاطمانه۸ ,71-102 .00 ب2 310۰ 32
6 6۳6۵۲ کنمصنط* ,(2019) نصنصا-ن۸ +ععقا< مصد 8ص2ع36 هناگ مصقط302 ,۳۵۱۵۵
:4 عاطداند ۸ مطم30اع3 صون3۳ حه همع عمط اعد 2800016 عطا هز
:029 0 «لاقه_6_0016 6762623 _قصنطل /صمنای ندنام /نع .0 //:08اط
ع00ع۳ 20م هه ۵۵1" عمط ,(2020) 1301002 حعافهط هه جصعحعت ملناحه6
10 نهک اکلونص۸ عدنع770 عزوعادن5 نگلحی صفزوع2 عطا هنز بوقسوامن
-82 .00 م1 .370 ,49 ۷۵1۰ رقطند‌اگ۸ عفعصنط۲ خ مس اه م7 حلهنط آهصمنوعط
2 ۵۳0 ۳-۳۵۵۳ صسصتآ موققط هلنمقصطاک مففصط۸ 0ععح5 3620 محقطعله۳ مصنه‌کی13
1/0010 عطا هز لاطظ طایو0ط1 ا۳۵ 10۶ 1۳4 کنمصنط ,(2021) صنه‌دی1۳
نز00) ,33-40 .00 ب4 .30 ,9 ۷۵ ,160168 506065 هلوک بخ دعطانص 1۲۳
61021 0۵۳ کزفق م۳ 37051616۴ 1۳910۵000 و۳ ,(2020) قحطع7 مفدکه[
۵ 84۵1۲ کمصنطع عمنصینا۸" ,(2018) هنطمقطاک ۷۷6۵ هه 2168 5۳ مصعطع مصقال
/100) ,363-379 :00 ,3 .310 ,4 ۷۵1۰ ,500065 عفوعاد 50 هدنام او
6 انآ ۵0مج مللزگ حصنط)" و(2021) تمرم جدممزن۸ هه مزطه10۳ صععقطی منن۸ طع 16۵۲
۰ ,370.1 ,14 ۷۵1۰ ,500065 هزعه۳ ددع0 بنوزک۸ لدع جز بودمصعع136 هه
40 1216انصآ هم اند" ,(ط2021) نعقتعط ه2مسننش۸ فصه زا10۳۵ صعفقطی6 مننش مه
5اف2ع6020 200 هزع۸ 2060۵1 توهش م۲ هز واسوشگ روت عصنطع
:ونانا20 ۳:91 1/0016 وصه عتاهتانصآ مهمط وصه 8۵1۲ ۵ط 1 ,ر2017) صنله7 مصفعانه 1
.7306 /0401:10.25253) ,83-91 .00 و3 .370 ,19 ۷۵1۰٩ موق عط۸ کمعدمللفسض
هس70 [ 13102000۵ ,ععن‌نا80. روط احمط 10016 عمصنط؟ ,(2015) صنودت ,مک
,346-354 .00 بل .370 م1 ۷۵ ,369630 صمنای00ت فصد منک آهذضفم5 او
:6 302۵0 هه ۵۵1۲" ,(2018) صقطلحفصه7 همممعه ید30 هه صنل رعصصنع 1
,1 001036 کعادسنصط غله عطا ۶۵۶ ععلهایط0 فصه کعنانص 0000۳
و و6۳ 30 یز 126 یش ممصص۲ ۲ط ,(2019) لامععط ,2/016۳
۳۴ مطالعات اوراسیای مرکزی. دور ۰۱۵ شماره ۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱
0 010 ۵ط ها 6۶ رق21 20۳۵2۵۶1 2 که معط کمسنط ,ر2021) لقط30 مصعلزع/1
:4 ماطماند۸ ,30۳ روع3 0090 ,ع 3۳ کم کعنناهم060 27007
0 16206۳5 6و مصنطا0 ۶و 606۳005 ۳۶۵ ۵ط ۲ ,(2015) 3/20 منعد‌گقداک 1/0
[۵ 13103105 01 700۵ وامع‌اسد0 ,اهنآ 2016 عخصمص0 فحمط منک عط)
:4 ع1طهانه۸۷ ,201-222 .00 ,17 .310 و5 ۷۵1۰ بتل 169680 1130098
.36۳53 صذ] صاط.6_41995 ناج / زک لهس و زه‌کنذ, ۷ //:0ط
6 «مناهازازطمطاع۸ موم عللنک حصنطا0* ,(2019) 10۳6 ن70 فص 0عع52 1/0۵
.370 ,2 ۷۵1۰ ,500065 جصمد۵ آهغننام۳ (حصوخحصصاصآ اه امفصسوت واسسد0
3۵۲8 1۵ 10000005 ج۸" ,(2021) 0200000 نو0طع8< فصه طحنطع‌حطط منطوق1/0
و(1733 ۵۶ و500 ع0286) عاطهنط منطعص‌هنان) فصه کاسهعک لمصمناه< مکسهع5
عمط ۵ 1۳۳ کفصنطع گم کدوزوص0 1 ع۵ط۲ وصهنصعممط۶ ,ر2013) صنطگ۸ منطو2/0۵
,6 ۷۵1۰ ,02۳61 اس مکمعطاوهگ۸ ۳۵ فمقدی5 و56 فص کی صوزد۳ ۲
06 3۵0 ۵4صه 8۵۲ عطا نز کاصعصک 10 کمصنط ,(20212) معا ملذم00ع21
:۵ عاطهان ۸ ,ععصقطز3 ری کم عانعدا امدمنا م1 ,2020 صذ (8۹ظ)
-0071ع 811-10691621-1 - 2021/01/۳033 /5 010 0-606 /ع ددع۳6 // :11۳05
1 م(81) 0۷6 انص1 هم مصمه ۵[۳ظ حسنط۲" ,(ط2021) حامماعسط مازم1000<
:4 م16 طاداند۸ ,310306 ۵عع۳ی او اعدا آهدوا 1۵ 2021 111 معط
-00۳-1 6001-۳6 216-31107651 نصا - 0ج 0ج[ داهن /و و لدع // :05
وتمصنط) ققط 130۳ نمناه‌قنمت عمط ومد عمط عنعصنط)" ,(2019) تمصطه/ مناوااق0
ع6 1۵۳ 066۳ 80107 ,160206 اک 6 06۳ ف#ععصقط) کسهع5 ۳۵۳۵۶
-65/8039020 0101310/81 /5 10۵/116 ع ۲ ۰0011 // :0 ۰ ناه علطهلند ۸ مطاناه5
40 1002 +وانسهه5 رع ۳۵۵۲ ,(2016) صقطقللد) .2 شاج فصه خانطهطظ ,512312
۰ ,(2[9 7010 71۸7) 3610۹5 506065 آهنمک هه ۳3۵9065 ,100۵۳
۷۳۱-5 ٩ ۳۵5۲ 10016 عاصط صملوصگ ۹۵۵10 مر2021) عغ1 ,عصتووعشسدک
70۵1 ,نع ناهناند] هم زک عصناضح/3 عطا ودملد صمناه‌عناد م2 که عزعوندص۸
(ع3۵ کنقطتط ,(2018) فامصهط نطمانه۲ 030طع2 فصه 1/2000 مطعه700 نصعلد5
1001026 عمط کمصتطع یز عمط عویش تویهگ هه 160 نبا و5
/0901) ,707-717 .00 ,3 .370 22 ۷۵ 16۷16۷۰ عمط صعنص1۳
ابتکار جاده ابریشم و امنیت انرژی چین در غرب آسیا ک
6562۳ ۵۲8 310 ۵۶ ۳۵۵۵۳۵ ,(2020) زددنک جدمحونصه۳3 فص ومصصحط3/0 مصعنزسنطک
5 1۳0۳۵۷۵8 1۵۳ کعزع و5 عاه م۸ کصععع 2 فص عوولمص۸ ۵ ۷۵۳۵ عطا صذ
313000۵1 0۳و17 رکنص3050 عکصعگ0 0 او لسوت وااسعد0 وسهع5 برع ۳۳
,115-150 .00 ,16 .310 ب5 ۷۵1 ,10800066 حلسد3۵ عزععادس5 فصد ععص 2
ع16م :۳00965 صعزع۸ لجاصع0 ها برع ۵۳ ۹۵۵۵16 ,(2019) حصعلاط مقصسفهدک
6۰ ع6لصد8 06610060 صعزعش۸ ,چاسهع3 ]1 رع ۳۵۳ امدمنوعط هام۸
ناه ندنام /05 1165/0011 /ع ۵00.0۳ //:09ط ناه معلطماند ۸ ,993 .270
-۳00- ۳۳10011 رتوزع۸ لدصاصع0 دز عناهنانصآ مهمط موصه ۵۵1۲ ,ر2021) سمل مدهناد ]1
+( :05 68560ع۸۲) ,00غ اف _ 60_01 نا هنانص _0_۳۵0 0۵113
[00نع1۵ 0صه کسهه5 رع ۳۵۳ ,(2015) غنعک وززمصاماط۸ فصه صعععطهاه ۸ مخعطت ]1
,129-151 .00 بل .370 بل ۷۵1 ,نواطعاسق0 خل‌مده‌یم3 بن‌ناو2 ,معط 1 هیک
[ جز] [صاط.14951_ ملع ناه /حش هط کل هه 0ز//:0اط نم 16 طهاند ۸
اچازسه 3۵۳۵-50 داز هه عتامقانصا عمط فصه ۵1۶ظ دک مصنط* ,(2019) ص۳۳ مط2طصتا
۰( :05 69560عع۵۸) ,10356/81308 3001606 911/8۵1 0ط ناه ع1طهاند ۸
:3۳:۵ 2800010 عطا صز هصنطع هه هزععتا ا۳ومع۴۹* ,(2019) عصتعسط) ,۷/6۳۵۵
60۳۳6005 عزععاد50 ۵۶ ۵ صه صز کعاهاک فعننصتا عطا 1۵۳ عدمناق م1۳
۰( :0۳ ۸۲۲6۶۹60) ,326 370۰ هام56 کنو ناگ و50 آهناص0زوم8۳ 1۵۶
و6 نآ فقمطظ فص ااعظ معط هه همعط 180016 ۵ط۲ ,(2019) هعنا معطاهصقاه ۹۸۷
لطل.تطاع.5ی//:09ط ناه عاطهاند ۸ ,254 310۰ وی‌نا8۵ هک دز دععواقس۸ 6855
/؟ / 516 - 65فا سجن 6 10۳-5- ام اکن /ککمع/اک عاص ناهن 06 /عطا /صعل /اصعاص
6 دلزکه 3۳ 60620۵1 هنز جاسهع5 ۳۵۲۵۷ ۵ط۲ ,(2006) م6 ,قصقاعته2
علطهلنه27 ,117-137 .00 ب4 ب310 ب4 |۷۵ ,ربواعاسه00 ۳۵ هزکه ۳
2-۳۵856006 2202921/1 0/3 10 مل. 167م 1 کا و 0://01ط
عطا 0صهه قصنط) - عناهناند] ۵۵۲ ,ر2021) نلط۸ 3002 فصد طعلاماه هط منصعلعه ۷
,7003 راعاسد0 ناه ۷۷۵۳1۵ ,ص۳۵ که عناطم 3 عنصحادآ عطا ۵4 136۳655
| بررسی هدف های ابتکار جاده ابریشم در حوزه انرژی در منطقه غرب آسیا هدف این نوشتار است. از این رو، پرسش این است که چین با ابتکار جاده ابریشم چه هدف هایی را در غرب آسیا دنبال می کند؟ در پاسخ این فرضیه مطرح می شود که چین با تلاش برای اجرای ابتکار جاده ابریشم، به دنبال تأمین امنیت انرژی خود با قراردادها و سرمایه گذاری های بلندمدت با کشورهای غرب آسیا است. امنیت انرژی متضمن تداوم رشد اقتصادی و ارتقای موقعیت چین در نظام بین الملل است. بنابراین، اطمینان از اختلال نداشتن در تأمین انرژی، اصلی خدشه ناپذیر در پیگیری منافع ملی این کشور محسوب می شود. چین به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای مصرف کننده انرژی جهان با سازوکارهای ابتکار جاده ابریشم، روش های متفاوتی مانند سرمایه گذاری های سنگین در اکتشاف و استخراج میدان های نفتی و گازی، تقویت زیرساخت های انرژی برای بهبود بهره وری و مشارکت گسترده در طرح های نفت وگاز کشورهای غرب آسیا را در پیش گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد، چین در قالب کمربند جاده ابریشم با سرمایه گذاری و امضای قراردادهای بلندمدت انرژی در منطقه غرب آسیا، ضمن تقویت حضور و نفوذ فزاینده در منطقه، امنیت انرژی و توسعه اقتصادی خود را تضمین کرده است. روش پژوهش این نوشتار، روش کیفی مبتنی بر تحلیل محتوا و مفهوم امنیت انرژی است |
37,014 | 473958 | فصلنامه علمی تدریس پژوهی نیون 8 1 1۵۹۵۸۲۵۱ [٩ ,70۳۸
سال نیم - شماره اول - بهار ۱۶۰۰ صفحلت. ۲::۵۷۳۳ 41 و507۶ با 370 ,9 1۷۵1
هدف: با توجه به بحران آب در ایران» آموزش الگوی مصرف مسوولانه آب به دانشآموزان ضروری است. هدف پژوهش
حاضر سنجش محتوای آموزش آب در درس «انسان و محیطزیست» پایه یازدهم؛ دوره دوم متوسطه و بهبود کیفیت
روش: این مطالعه براساس نوع داده‌ها کمی و از لحاظ نوع برخورد:با مسئله, کیفی است. طرح کلی پژوهش آميخته
حاضر تبیینی است. در فاز اول با رویکرد توصیفی-پیمایشی دادههای کمی استخرج شد و در فاز دوم برای توضیح
بیشتر و آشکار کردن برخی جنبه‌های آبهام‌انگیز موضوع از رویکرد. کیفی و تحلیلی بهره گرفته شد. در بخش کمی
برای جمع‌آوردی داده‌ها از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده شد. مفاهیم پرسشنامه با تاکید بر طبقه‌بندی بلوم اهداف
کلی تعریف شده بزای آموزش آب در کتاف ای پم درل ای گر گفت» و مصاحبه نیمه ساختاریافته
با متخصصان طراحی و سوالات آن در دو حیطه «شناختی» و «عاطفی» تنظیم و پاسخ‌دهی به گویه‌های آن در طیف
پنج گزینه‌ای لیکرت سامان داده شد. روایی صوری و محتوایی به تایید هشت خبره ذی‌صلاح رسید و محتوایی و پایایی
آن با ضریب آلفای کرانباخ (۰/۷۵) تصدیق شد. براساس فرمول کوکران از میان ۴۲۹۱۷۵ دانش‌آموز پایه یازدهم ۳۸۴
دانشآموزان مورد پرسشگری قرار گرفتند. همچنین در بخش کیفی پژوهش در راستای ریشه‌یابی مسئله پنل تخصصی
دلفی تشکیل و از سوی خبرگان, راهکارهایی پیشنهاد شد. جامعه تخصصی پنل ذلفی دو گروه اصلی کارگزار در نظام
آموزشی بودند و نمونه, ۵ نفر از معلمان و ۲۰ نفر از دانشآموزان خبره بودند. جهت اعتباریابی» برونداد نظرات پانل
دلفی» به ۳ خبره‌ی دارای صلاحیت ارائه و پس از جرح و تعدیل» تایید نهایی شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد آموزش آب در این کتاب. در سطوح پایین یادگیری هر دو حیطه «شناختی» و «عاطفی» به
طور نسبی اتفاق افتاده, اما در سطوح میانی و غایی هر دو حیطه ناکام مانده است.
کلید واژه‌ها: آموزش محیطزیست. برنامه درسی» توسعه پایدار» مدیریت منابع آب.
۱.دانشجوی کارشتاسی ارشه آهوزش نخیطزیسته گروه:برنافه ریز قدایریت و آخوزش محیط رسد کانشکده محیظ ریسته کانشگاه تهران؛ ایراق
غضو هیعت علمی دانشکده منابع طبیعی و محیطزیست» پژوهشکده آب و مخیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد. مشهده ایران
۶ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
امروزه با توجه به رشد روزافزون جمعیت جهانی و به تبع آن گسترش ردپای بوم‌شناختی بشر تلاش
برای دستیایی به چارچوبی پایدار در جهت بهره‌برداری از منابع طبیعی به عنوان راهبردی ضروری در
سطح جهان مطرح است ( ,26۳۳ ی :2018 بنطهام16 مضه 200 1/3020 مطععاحقت ,ن20ط3 1/1130
:2020 .160۳2520 ص0۳2 فصه نطهامکا ,عاعع‌ره2 :2017 متوهصسدک کصه امک منصع‌زحه]
,66 20110 ,710370 لفصه م6 :ک201 ,17۳500 :2008 0۳6 :1987 ,۹۷/0۳10
,۷32165 0صه ,۳۵۳۳0062 ملاع3/2 مق12065 ,0۳۵۵0 ,1/1306 :2006 مبلق 0صه ,کهف0عظ
2 ,0۳05 :2009 مق2/13707-7272802 :2003). لازمه دستیابی به این راهبرد» بازتعریف پارادایم‌های
موجود اجتماعی به نحوی است که سبک زندگی کنونی بشر را با الزامات بوم‌شناختی کره زمین
هماهنگ‌تر سازد (2003 ,870۷0). آب سالم به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی زمین, امروزه به
دلیل گسترش آلودگی‌های ناشی از فعالیتهای توسعه ناپایدار از دسترس خارج شده و تنها درصد
کمی از منابع آب جهان برای مصرف شرب انسان و تامین زیرساخت حوزه‌های کشاورزی,» انرژی»
بهداشت و سایر بخش‌ها قابل بهره‌برداری است ( :2016 ,۸866 ۳7016۲0 ۳۷1۳0۵۵1
0 ,5۳008۵0 مسدکد7 3800۵ منصقطفزو2 :2010 له ۳ واحمص ق۷۷۵۳ :2003 ,2/0062
8 ,فق31 2۳0 1۵1۵۳ :2017 مصهن۳27۳۵0). این موضوع» اهمیت آموزش و ظرفیت‌سازی اجتماعی
براساس مطالعات سازمان ملل متحد» منطقه خاورمیانه .از جمله مناطقی میباشد که با بحران حاد
محدودیت منابع آب شیرین مواجه است (2015 ,30142112 200 ۸1201). در ۵۰ سال گذشته ۲۷ نزاع
بینالمللی بر سر منابع آب گزارش شده است که ۳۰ مورد آن مربوط به منطقه خاورمیانه بوده است.
ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و خصوصا در سالهای اخیر با بروز خشکسالی‌های پیاپی؛
محدودیتهای منابع آبی» افزایش روزافزون جمعیت و در پیش گرفتن الگوی مصرف ناپایداره دچار
نوعی ورشکستگی در مدیریت منابع آب شده است. حل این بحران نیازمند برنامه‌ریزی علمی و
کاربردی است تا بتواند با مشارکت*همگانی» میزان بهره‌وری آب را.به حداکثر برساند ( ,۳226672
بسیاری از پژوهشگران معتقدند میزان نامتعارف و بالای مصرف آب در ایران» مسئله‌ای اجتماعی و
فرهنگی است که با میزان آگاهی مردم نسبت به مسائل مربوط به آب ارتباط مستقیم دارد ( ,13226125
8 ,270 فصه بره‌حهناطاوع؛ 2015 منععطاق< فصه مهلحلمطک مفنقک3/0 علطم ددع۸
1 2018 بنطهام14 0صه 31/20202۵00 مطعما 72 ,ن20 ص10 2016 له اع منصعقطی؛ فماع[1/2
0 ,ولطونزه7 ۵006 مفطاصقط۳ط۸ ,ط3129۵). از این رو راه‌حل بحران آب ایران را باید در ترویج و
نهادینه‌سازی سبک زندگی پایدار از طریق آموزش» توسعه گفتمان فرهنگی و بسترسازی در جهت
تحقق مدیریت مشارکتی دانست ( 2019 ,8۳۵۳1108 200 500660۷2 ,4۸۵60۲0100 2000 ل‌زهای؛
8 مو03۳601؛ 2017 ,731۳500]؛ 2007 ,لا83(1-۷703؛ 2012 ,3/04 ؛ مق20زها107 0صه عنته۷
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۳۵۰۱۶۰۰ ۲۰۷
9 2008 ماگ1 مصه معصفماعع رفن۷ ؛ 2012 ,708]؛ 2015 ,طع۳6؛ 601[1عطظ رقننه ۷
,301360 :2020 وله 2۶ ط عاععرد2 :2014 منصخمز فصه نطعله‌ک ,فاعاق/2 2014 مصعصفاعع 0هه
8 ,1/60۳2 ۵0۵ 01122000 10ع0زه110595). دستیابی به جامعه‌ای که در آن الگوهای مصرف بهینه
آب توسط شهروندان درک و به کار بسته شود نیازمند آموزشهای پایه درباره الگو مسوولانه مصرف
است که باید از سنین کودکی آغاز و به طرق مختلف و به صورت مادام‌العمر استمرار یابد. بر این
اساس؛ اولین و مهمترین مخاطبان آموزش الگوهای مصرف دانشآموزان هستند. دانشآموزان بهعنوان
سرمایه‌های انسانی کشور اگر با رفتار مصرف بهینه آب آشنا شوند می‌توانند جامعه را متحول سازند
و قطار کشور را در ریل توسعه پایدار قرار دهند ( ,2210767 :2019 مصقنصد‌زنطم.آ :2016 له اه نصعقطی
7) علاوه بر آن» آموزش دانشآموزان» نوعی آموزش از پایین-بالا بوده که به تقویت نظارت
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته» آموزش و فرهنگ پروری برای نهادینه ساختن الگوی مصرف
مسوولانه آب از مقاطع پیش از دبستان» آغاز و به صورت مادام العمر استمرار می‌یابد. در برنامه درسی
یران نیز آموزش آب» سالها محدود به برخی موضوعات پراکنده در سرفصل دروس مختلف بود. تهیه
درس انسان و محیط زیست» برای:.پایه.يازدهم تمام رشته‌ها:اغم از نظری» کاردانش و فنی و حرفه‌ای
اگر چه ظرفیتی بالقوه در جهت نهادینه‌سازی ارزش آب و توسعه مسوولیت اجتماعی دانشآموزان به
غنوان آینده‌سازان کشور در قبالی‌وظرا یزاین موهبت ملکیوله شگزویمی رود. اما پرسش اشاسی
آن است که این کتاب به چه میزان توانسته در درونی‌سازی ارزش.آب در دانشآموزان توفیق یابد؟ به
بیانی دیگر آیا درس انسان و محیطزیست توانسته در نگرش و رفتار دانشآموزان تغییری در جهت
مصرف رفتار مسوولانه و صرفه‌جویانه‌تر ایجاد کند؟ در این راستا پژوهش حاضر با هدف آسیب‌شناسی
موزش آب در درس انسان و محیطزیست صورت گرفته است. یافته‌های این پژوهش میتواند
جنبه‌های آموزشی موارد مرتبط با آب را برجسته سازد و ضمن ارزیابی» کاستی‌های آموزش آب را
نمایان سازد. از طرف دیگر آموزش؛آب در کتاب درسی «انشان و محیط زیست» به عنوان تنها سرفصل
تخصصی آموزش آب در برنامه درسی ملی ایران از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است. با این حال
هیچ یک از پژوهشهای صورت گرفته در حوزه آموزش آب از سال ۲۰۱۷ (سال تدوین و ارائه این
درس) به بعد (همچون ,5202 200 1۴01۵ زعه۸۳۳ طعانما5 :2019 له ۳ نصو 0 دای طاعاعه و2
4 8006 12608020 :2017 و۸ قصه صفنگل مگ :2018 منفصهج13 حول :2018
7 ,16۵۳3۳۹۵۲۵ 2019 ,70۱9960۵٩ ۵00 3/089۵1) به بررسی آموزش آب در کتاب انسان و
محیط زیست نپرداخته‌اند. از این رو پژوهش حاضر را میتوان نقطه شروعی در گفتمان‌سازی انتقادی
به آموزش آب در برنامه درسی تخصصی محیط زیست کشور دانست و تلاشی پژوهشی برای پر کردن
خلا موجود ارزیابی کرد. همچنین نتایج پژوهش حاضر با ارثه تبیینی شفاف از میزان اثربخشی آموزش
آب در کتاب درسی «انسان و محیطزیست»» با هدف دستیابی به رهیافت موثر راهکارهای عملیاتی
۸ ک8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
را پیش روی مدیران کلاسهای درس (معلمان)» سیاست گزاران آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان
قرار میدهد. در نهایت. نتایج و پيشنهادات آن میتواند برای تصمیم‌سازان و سیاستگذاران مرتبط
نتایج بسیاری از پژوهشها حاکی از آن است که آموزش آب تا سال ۲۰۱۰ در اولویت برنامه درسی!
کشورهای مختلف قرار نداشته است (2011 ,۳8۵100 200 726؛ 1995 ,(8700؛ ,2/6/60 200 ۳0۳6۲
0 2007 ,قاط مضه فاصم ,فاهغافدماص۸ ,ناآنا0 451۳00 ,50۳865 ,8619763863
1 ,5ع706؛ 2009 عازمامه قصه حعصام۳۳ مناای وله هناگ قیاع 1" 1067 م3۳8۵
0). در حالی که در دهه اخیر به تدریج آموزش آب با هدف ترویج الگوی پایدار مصرف آب و با
تاکید بر تبیین ارزشهای ماهوی و کارکردهای آن به عنوان منبعی طبیعی و ارزشمند. لازمه بقای
تنوع‌زیستی» کاهنده تغییر اقلیم لازمه رفاه اجتماعی» اقتصادی و هر گونه فعالیت توسعه بشری جایگاه
ویژهای در برنامه درسی کشورهای گوناگون پیدا کرده است ( 2015 ,7116۲ 200 0۳010 ,/88[160؛
0 ,۳3066۷32 200 فاوسنط1/0؛ 2020 ماد اعد زه/2 هه ,0602-8662 ۳۹072-0103۰
2 ,00105 00 20124/067 ,ع516۲1۳) به عنوان مثال, در بسیاری از کشورها مانند نروژ
آموزش آب در اسناد برنامه درسی ملی منعکس شده» از مهد کودک شروع و در طول دوران مدرسه
ادامه می‌یابد (1975 ,1600678 00 89702 1999 865۵0066 2018 معصص 1۷ عزر 3/6 ,نا
0 ..ل۵ 61). در نیوزیلند هم قبل از شروع دبستان» آموزش هدفمند و برنامه‌ریزی شده آب آغاز
میشود (2009 ,1۵6). در برنامه درسی ایشلند آموزش آب بیشتر به صورت غیرمستقیم و در قالب
بقیه دروس ارائه میشود ( ,26060 #صه 2515060 6 ما0 ملع ق270۳ درمعکعصصق 76
1). ذر برنامه درسی انگلستان آنیز تأکید زیادی فر آموزش آب خصوّصّا در سالهای اول ابتدایی
وجود دارد (2006 ,ا۳21215010)). در یونان از سال ۰۱۹۹۰ آموزش آب به عنوان بخشی از برنامه‌های
درسی و آموزشی ابتدایی و راهنمایی این کشور به طور رسمی ارائه میشود (2018 ,3/1212047۵105؛
6 ,51620۵16 ۵00 ۳1۵6۵ 2017 ,۳۵16۲). همچنین در آیین‌نامه‌های آموزشی لاتویا آموزش آب
به عنوان موضوعی میان‌رشته‌ای با محتوایی کاملا شفاف تعریف شده است (2017 ,881067۲). این
در میان کشورهای آسیایی؛ کره جنوبی مسیر کشورهای حوزه اسکاندویناوی را در پیش گرفته و
آموزش آب را از کودکی و دوران آموزش ابتدایی آغاز کرده است (2007 ,22716 200 ,70 ,166). در
مدارس هنگ‌کنگ اگر چه درس مستقلی به آموزش آب اختصاص ندارد» اما موضوعات مرتبط با ترویج
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۳۵۱۶۰۰ ۲۰۹
الگوی مصرف مسوولانه آب به عنوان مضمونی بینابینی در دروس مختلف برنامه درسی این کشور
منعکس شده است (2016 ,3076073166 200 ,110816 رصنق0) ,83۳0۲ ,8808 ,7861680 16800ع8لم. با
این حال هنوز هم نظام‌های آموزشی بعضی از کشورها آموزش آب را در اولویت برنامه درسی خود
قرار نداده‌اند و شاید به ارائه دوره یا واحدهای اختیاری در سطوح عالی آموزشی در دانشگاه بسنده
میکنند ( 2013 ,۷۷۵۳8 200 11028؛ 2018 ,۹۷71109264 2017 ,6۲ له۳).
نهادهای بینالمللی مانند سازمان ملل متحد اهداف توسعه پایدار" را به عنوان یک برنامه
بینالمللی پیشنهاد کرده‌اند و اهداف و سیاستهای توسعه را با تاکید بر آموزش به نسل آینده تا سال
۰ مشخص نموده‌اند (2015 ,787۳500]). یکی از این اهداف.» هدفی در حوزه تعلیم و تربیت با
عنوان «آموزش با کیفیت؟۲» است که بر کسب دانش و مهارتهای مورد نیاز برای دستیابی به انديشه
توسعه پایدار توسط دانشآموزان تاکید می‌ورزد (1989 ,7۵0۵۲ 200 کدمصصزگ؛ 210109040
6 ,130۳25 200 ؛ 2020 بل 6۳ ۳۵عع 002-806 ).۰ ال دستور کار همچنین برنامه‌ریزی و
مدیریت آب را تحت لوای هدف مستقل و با عنوان «آب سالم و بهداشت؟» لحاظ کرده است. که
دستیابی به آن بدون آموزش هیچگاه میسر نخواهد شد (2015 ,1787۳500 ,1/107670-60677670
0 ,وقلع ۸1000-627 0صه ,عاط 16062-810 ,1862 016۲0-۵۵). اگر چه هدف ۶ توسعه
پایدار به طور مستقیم به موضوع آب اشاره دارد» ولی سایر اهداف, مستقیم یا غیرمستقیم با مساله آب
مواجه هستند. به عبارت دیگر آب» بستر يا زیربنایی موفقیت سایر اهداف نیز است.
امروزه اگر چه ضرورت آموزش آب به دانشآموزان موضوعی مورد وفاق صاحبنظران است
(2015 له اه 092600 2019 له اه مخطفلهک0 ۳ 2018 اه 6۲ مفصقهاطی)» اما فرآیند اجرای آن
همچنان چالش‌برانگیز و مورد مناقشه است؛ زیرا با وجود تکرار موضوعات مربوط به آب در سرفصل
دروس مختلف در مقاطع گوناگون تحصیلی, بسیاری از دانشآموزان همچنان تصورات نادرست و
مغشوشی در مورد ماهیت» ارزش و کارکرد آي دارند ( ,یله 61 3/11001051201 :2011 ,28100 200 726
6 ,3200120 :2012 له 6۳ ملحاوهم۸ :2011 له ۲ کنللز/۷ :2001). در ایران» بسیاری از پژوهشگرانی
که به تحلیل مضمون و محتوای برنامه درسی ملی با رویکرد آموزش آب و محیط زیست پرداختهاند
معتقدند محتوای موجود در کتاب‌های درسی» برای درونی‌شدن ارزش مصرف مسوولانه آب در
دانش آموزان کافی نیست ( 58161 :2016 ,5۳37۵2 (16۳327726 :2016 له اه دعزنودلن۸ نلنم م15
بلق 6۲ مزطهط5 :2012 یله ۵۳ معمامنطجه2 :2013 مز30ل۸ :2016 مبلق 6۲ 00۵0
ماک وصه هام22 تعصهطاک :2009 مصقنصه‌زنطهآ وصه نهطز0 :2011 ,له اع 0وزه‌صنطج 1 نمطعه/1
7 ,نط۵ ۸۶ :2009 له اع نبقتقطی :2010 بفاعلد/< موصه دنک طاعلوهمصنط۳۵ط3۳ :2013
,۸1۵0 :2016 .له اه 0۳۵ طعله5 :2016 عگناه 52 نعه یط :2016 له اه دزن و۸ النمصد1
0 نه 1۳8 :2011 له اه 0هزه‌منطه1امطعه/21 :2012 له اه هدک :2012 له اه جامنطنه :1392
۰ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
,اع[2/2 0ص مودک دمص نط 8۳ :2013 نامک وصه اعلوهفما م2 تعصهطاک :2009 مصعنصه‌زنطه]
8 ,ل۵۳ط۸۶ :2009 له 6۳ ۳22۵ :2010). همچنین پژوهشی نشان داد که دبیران مقطع
متوسطه کشور اگر چه به مباحث محیط زیستی علاقه‌مند بوده و ارائه این موضوعات را در برنامه درسی
ضروری میدانند اما معتقدند به جای طرح پراکنده این موضوعات در دروس مختلف باید در قالب
درسی مستقلی به آن پرداخته شود (2011 ,.۵1 6۲ 39120000 [ط۸). در همین راستا وزارت آموزش
و پرورش در سال ۲۰۱۷ اقدام به تدوین و ارائه واحد درسی مستقلی با عنوان «انسان و محیطزیست»
در پایه یازدهم دوره دوم متوسطه برای کلیه‌ی رشتههای نظری» فنی و حرفه‌ای و کاردانش کرد که
به عنوان درسی مشترک و عمومی برای همه رشتههای تحصیلی ارائه میشود ( 83739160
9 ,۸2۵0 حنصقط هصه مفنطعنطعه11 ,0۷۵۳ 682)). محتوای این درس به گونهای تدوین شده که
در هر یک از فصول هفتگانه آن به یکی از رئوس مطالب حفاظت از محیطزیست و توسعه پایدار
پرداخته شده است. به همین مناسبت فصل اول این کتاب به آموزش موضوع آب با عنوان «آب,
سرچشمه زندگی» اختصاص یافته است ( 0۶ 0782022100 212058 وصه 696273 هام80
تحقیق حاضر براساس نوع دادههای جمعآوری و تحلیل شده. تحقیقی کمی و از لحاظ نوع برخورد با
مسئله, مطالعه‌ای کیفی است؛ بنابراین رویکرد این پژوهش آمیخته! به شمار می‌رود. طرح پژوهش
حاضر از نوع آمیخته‌ی تبیینی یا اصطلاحا تشریحی است. بنابر تصریح:( ,2/0516 200 ۵۲انم2ط1
8)) در این طرح پژوهشگر به منظور تشریح یک پدیده وزن اصلی را به دادههای کمی میدهد اما
برای تضریخ و تین آبعاه مختلف پدیده‌هااز دادما کیفی بهرگمی‌برد. بر این آساس, آبتدا دادههای
کمی, سپس دادههای کیفی گردآوری برای توضیح بیشتر و آشکار کردن برخی جنبه‌های ابهام‌آمیز
در این جستار حاضر تلاش شد با هدف توسعه و تعمیق شناخت طی چند مرحله به گردآوری,
تجزیه‌وتحلیل و ترکیب داده‌ها به‌طور متوالی پرداخته و دانش تجربی که نزد متخصصان و تجربه
زیسته‌ای که در میان گروداران اصلی فرآیند یاددهی-یادگیری در آموزش این مبحث وجود دارد به
حوزه دانش رسمی و آکادمیک کشانده شود و پل ارتباطی بین نگاه کمی‌گرا و جزنگر با نگاه کیفی و
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۵۱۶۰۰ ۲۱۱
برای جمع‌آوردی داده‌ها از روش پیمایشی به کمک پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. این
پرسشنامهها در سال ۱۳۹۹ در میان دانشآموزانی که پایه یازدهم را به پایان رسانده‌اند» به صورت
آلکترونیک: توزیم: ور باسق,ذافه شه: مفاهیم پرسفناسه ی آسای یافتدهای کتابغاته‌ای با تاکیت بر
طبقه‌بندی بلوم! اهداف کلی تعریف شده برای آموزش آب در فصل یک کتاب انسان و محیطزیست
(0.12 ,2019 0006 00020 لماع دون ۵ عفنحع 5 ۳عط162) و مصاحبه نیمه ساختاریافته
با اساتید تنظیم گردید. این مفاهیم در دو حیطه کلی «شناختی» (دانشی) و «عاطفی» (احساسی)۲
و پاسخ به آنها در طیف لیکرت (خیلی کم» کم» متوسط. زیاد» خیلی زیاد) ساماندهی شد. برای
سنجش حیطه «شناختی» (دانشی) ۱۸ گویه براساس ۶ سطح هدفهای آموزشی تعریف و برای حیطه
«عاطفی» (احساسی) نیز ۱۵ گویه براساس ۵ سطح هدفهای آموزشی (مجموعا ۲۳ گویه به جز
سوالات مربوط به ویژگیهای دموگرافیک) در نظر گرفته شد. سپس با روشهای سنجش روایی
پرسشنامه» نسبت روایی محتوایی۲ (0171) و شاخص روایی محتوایی؟ (071)» ۱۱ گویه حذف شد و
در نهایت ۲۲ گویه (متعلق به ۲ بعد فوق) مورد تلل عاملی کتشافی قرار گرفتند. در ادامه, پرسشنامه
۲ گویه‌ای مذکور از نظر روایی صوری و محتوایی؛ به تایید هشت خبره ذی‌صلاح رسید و پایایی آن
نیز از طریق یک پیش مطالعه ذر رنه رهبا استگط ز روآلقای کراتباخ ابا سب ,ریب
۵ مورد تایید قرار گرفت. در آدامه, بزای تعیین حجم نمونه پاسخ دهنده از فرمول کوکران استفاده
شد. بر این اساس از میان کل حجم جامکه آتاری (۴۲۹۱۷۵,۵ "تفر دانش آموز پایه یازدهم در سطح
کشور (2017 ,1۳۵0 0۶ 0۳8201272000 2130098 وم (ع 650 آمدون02 ام م80 عناطن۳) با
تعیین مقدار خطا (8) به میزان ۰۰/۰۵ حجمآنمونه ۳۸۴ نفر محاسبه گردید.
با توجه به ماهیت. هدف و تعمیم‌پذیری نتایج مقاله نمونهگیری برای پیمایش جامعه آماری
پژوهش حاضر کل دانشآموزان کشور به شمار می‌رفتند و از آنجایی که به دلیل شرایط ویژهی
کرونایی» اکثر فعالیت‌ها و تعاملات آموزشی به بستر مجازی انتقال یافته بود» در پژوهش حاضر
پرسشنامه بهصورت آنلاین طراحی شد و لینک آن در گروهها.و کانال‌های آموزشی دانش‌آموزی که در
آن دانشآموزان پایه یازدهم از سراسر کشور حضور داشتند قزار گرفت. به این ترتیب ارسال لینک و
۲ بلوم سه حیطه‌ی یادگیری را معرفی نمود که در خصوص حیطه‌های شناختی و عاطفی» خود شخصا سطوح آنها را مشخص نمود
اما در خصوص حیطه روانی حرکتی خود بلوم سطوح این حیطه را مشخص نکرد. با این حال شایان ذکر است علت اصلی آن که در
پژوهش حاضر حیطه روانی حرکتی به کار گرفته نشد آن است که این حیطه مربوط به فعالیتهای عصب-عضله بوده و اساسا در این
۲ 8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
درخواست از دانشآموزان برای پرکردن پرسشنامه تا حد رسیدن به عدد به دست آمده از فرمول
کوکران ادامه یافت. روش نمونهگیری در این بخش تصادفی بود. لازم به ذکر است ۲۰۲ نفر از
پاسخ‌دهندگان (۵۳ /) را دانشآموزان پسر و ۱۸۱ نفر (۴۷ /) را دانشآموزان دختر تشکیل دادند.
از آن جا که تحلیل نتایج پرسشنامهها به ادعای پاسخ‌دهندگان» نشان از ناکارآمدی این درس در
ارتقا دانش» بینش و ارزش مصرف مسوولانه آب در میان دانشآموزان داشت. در گام بعد با تشکیل
پنل تخصصی دلفی علل ناکارآمدی و حاشیه‌ای شدن این درس ریشه‌یابی شد. جامعه آماری این پانل
دو گروه اصلی کارگزار در نظام آموزشی یعنی معلمان و دانشآموزان بودند. جامعه نمونه‌ی این بخش
متشکل از ۵ نفر از معلمان و ۲۰ نفر از دانشآموزان دارای خبرگی بودند. لازم به ذکر است معیار
انتخاب دانشآموزان برای عضویت در پنل» تحصیل در یکی از مدارس سهگانه تیزهوشان» نمونه دولتی
و مصلی‌نژاد بود زیرا دانشآموزان ورودی این مدارس در نظام فعلی آموزشی ایران شاخص و خبره
محسوب می‌شوند. معیار گزینش معلمان نیز برای عضویت در پنل با توجه به این که معلم با تحصیلات
تخصصی محیطزیست در نظام آموزش و پرورش کشور نداریم یا بسیار اندک هستند. دانش آموخته
در یکی از رشتههای سهگانه مرتبط با محیطزیست شامل جغرافیا زیست‌شناسی و زمین‌شناسی و
داشتن سابقه تدریس این دزی رای رها ییاز سال ۹0۵۶
در این تحقیق, نیمی از خبرگان دلفی در پانل دانش‌آموزی را دختران و نیمی را پسران تشکیل
دادند (۱۰ نفر را از پانل دانش‌آموزی را پسران و ۱۰ نفر را دختران تشکیل دادند). همچنین در پانل
معلمان نیز ۳ از معلمان را زنان و ۲ نفر از مقلمان وا آقایان نکیل دادند.
پس از تشکیل پنل مصاحبه‌های عمیق نیمه ساختار یافته صورت گرفت و نظرات نامبردگان
مکتوب و در ادامه سعی شد به بررسی و تحلیل موشکافانه علل ناکارآمدی این درس پرداخته شود. به
عبارت دیگر با توجه به کیفی بودن بخشی از تحقیق و استوار بوذن آن بر یافته‌های کمی. ضمن
پیش‌بینی سوّال‌های اولیه. در مسیر پیچ‌درپیج تحقیق, سوال اصلی به شکل اولیه باقی ماند اما
سوال‌های فرعی پژوهش بارها به فراخور طرح گردید. در نهایت. با تجمیع نظرات و پيشنهادات اعضای
پنل تخصصی دلفی و مبانی مستخرج از ادبیات پژوهش» پیشنهاداتی کاربردی ارائه گردید. جهت
اعتباریابی» برونداد نظرات پانل دلفی, به ۳ خبره‌ی دارای صلاحیت, عضو هیئت علمی دانشگاه با
تخصص و علاقه‌ی پژوهشی مرتبط ارائه و پس از جرح و تعدیل, تایید نهایی شد. مدل مفهومی انجام
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۳۵۱۶۰۰ ۲۱۳
برای پاسخ به پرسش اساسی این پژوهش, در" گام نخست از ابزاز پزسشنامه محقق ساخته کمک گرفته
شد. نتایج محاسبات نسبت روایی محتوایی (01714) و شاخص روایی محتوایی (0۷1)» توسط ۸ خبره
در که در پنل تخصصی دلفی شرکت داشتند. در جداول ۱ و ۲ آمده است.
۴ 8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
جدول (۱): دادههای مربوط به سنجش روایی سطوح حیطه «شناختی» آموزش آب در پرسشنامه
نتیجه 0۷8 غیرضروری مفید ولی غیرضروری ضروری سطوح حیطه «شناختی» کاملا مرتبط مرتبط اما نیاز به بازبینی نیاز به بازبینی جدی غیر مرتبط نتیجه ۷/1
۱ ۸ تجزیه و تحلیل کردن (۸1(5108) ۶ ۱ ۱ ۸۷
۵ ۱ ۷ ترکیب کردن (5(01069108) ۵ ۲ ۱ ۸۷
۵ ۱ ۷ ارزشیابی و قضاوت کردن (8۷8102008) ۶ ۱ ۱ ۸۷
جدول (۲): دادههای مربوط به سنجش روایی سطوح حیطه «عاطفی» آموزش آب در پرسشنامه
نتیجه . مفید ولی . کاملا مرتبط اما نیاز به بازی غیر نتیجه
0/2 عبرگروری غیرضروری رریه وا مرتبط بازبینی جدی مرتبط 0
۱ ۸ دریافت و توجه کردن (040:08ع:21 300 ۵:08 1) ۸ ۱
۵ ۱ ۷ سازماندهی اززش‌ها (۷۵۱۵۵۶ 0۶ و اعنهمع:0) ۶ ۱ ۱ ۸۷
۱ ۸ درونی شدن ارزشها ( 0۲ ۷2100 بط 30اه ۸ ۱
۵ 8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
اطلاعات به‌دست‌آمده در تطابق با جدول ۱ و ۲ که ضریب نسبی روایی محتوا (0173))» را نشان
میدهد. حاکی از آن است که در حیطه‌ی «شناختی»» سطوح «به یاد سپاری»» «فهمیدن» «به کار
بستن» و «تجزیه و تحلیل کردن» با کسب نمره ۱ با قاطعیت کامل و سطوح «ترکیب کردن» و
«ارزشیابی و قضاوت کردن» با کسب ضریب 7۷۵ مورد تأیید قرار گرفتند. در بخش شاخص روایی
محتوا (۷7) تمام عامل‌ها با کسب عددی بزرگتر از ۸۷۹ مرتبط تشخیص داده شدند. درنهایت
نتیجه حاصل همه سطوح هر دو حیطه روایی محتوایی داشتند و در پرسشنامه از دانشآموزان پرسیده
شدند. یافته‌های کمی در حیطه‌ها و سطوح مورد سنجش در پرسشنامه در جدول ۳ آورده شده است.
جدول (۳): یافته‌های کمی در حیطه‌ها و سطوح مورد سنجش در پرسشنامهها
(6/۲ ۰ (۵۴ (۷/ ۰ (۵۷/ ۰ (۳ ۰ سطوح
به کار بستن (# ۹ (۲۲) (۳۳ ۰ (۱۴۴ ۸۳۴۳۴ ۸ سطوح
شناختی؟ ججریه و الیل کون ۹۸ ۱۹۶ ۳۳ ۳۵ ۲ عیانی
ترکیب کردن )6036908( رورم رس رن 00۳ هر سطوح
( 311608 300 8 1۵) (۱۱)) (۰۱۱۴) (۱۳۹) (۰۳۰) (۰۱۲۶) سطوح
«عاطفی» ارزش کار 00000500 ۴۳ (0۲۱ (۵ (۳ 0 سطوح
۶ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
اساس طراحی سوالات پرسشنامه پژوهش حاضر دو حیطه «شناختی» و «عاطفی» طبقه‌بندی
بلوم (2012 ,ط510802) است. مبنای پیش‌بینی شده امکان تحلیل میزان و سطح یادگیری دانشآموزان
نمودار (۱): درصد تجمعی پاسخ‌دهندگان به میزان اثربخشی زیاد و بسیارزیاد درس انسان و
در تحلیل نتایج پاسخ دانشآموزان به سوالات پرسشنامه پژوهش حاضر (جدول ۳) میتوان گفت
هر چند آموزش آب در حیطه «شناختی» در سطوح پایین مناسب و نسبتا اثربخش بوده» اما در سطوح
میانی اغلب مخاطبان معتقد بودند آموزش آب در این سطوح توفیق چندانی نداشته است و به طور
خاص در سطوح غایی حیطه «شناختی» ناکارآمد است (نمودار ۱).
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۳۵۰۱۶۰۰ ۲۱۷
نمودار (۲): درصد تجمعی پاسخ‌دهندگان به میزان اثربخشی زیاد و بسیارزیاد درس انسان و
چنانچه در نمودار ۲ قابل مشاهده است. نتایج پاسخ دانشآموزان به سوالات حیطه «عاطفی»
حاکی از آن است که آموزش آب دراین حیطه در سطوح پایین مناسب‌تر از بقیه سطوح بوده و فرآیند
یاددهی-یادگیری در این سطوح از اثربخش نسبی برخوردار است. اما در سطوح میانی اغلب مخاطبان
معتقد بودند توفیق چندانی نداشته و به طور خاص در سطح غایی حیطه «عاطفی» نیز بسیار ناکارآمد
است. همچنین از مقایسه تحلیل نتایج روشن میگردد آموزش آب در کتاب «انسان و محیطزیست»
در حیطه «شناختی» موفق‌تر از حیطه «عاطفی» بوده است. به دیگر سخن اگر چه ارائه این درس
موجب دانش‌افزایی دانشآموزان شده اما مضامین آن تحولی در نظام ارزشی مخاطبان ایجاد نکرده
در بعدی کیفی پژوهش, خبرگان پنل تخصصی دلفی در مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته در سه محور
«بررسی چرایی بروز وضعیت ناکارآمد موجود»» «بررسی راهکارهای بهبود شرایط موجود» و «ترسیم
راهکارهای پیشنهادی برای دستیابی به شرایط ایدهآل» آرا و نظرات خود را مطرح کردند. در جدول
۴ بخشی نمونه‌وار از مرحله اول پردازش نتایج: تبدیل متن مصاحبه‌ها به کد ارائه شده است.
۸ ک8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
جدول (۴): بخشی نمونه‌وار از مرحله اول پردازش نتایج: تبدیل متن مصاحبه‌ها به کد
نا از اول ایتبایی هی درسی دز آرکباط با محیطوسیت
شنم روربایای یرای وین ماد 2 «ارائه دیرهنگام از لحاظ پایه
چرایی بروز محیط زیستی بسیار دیرهنگام است. در این زمان . «
۸ وضعیت بسیاری از باورها ارزشها و رفتاهای ما شکل گرفته و ۹
موجو چون در مدرسه‌ی ما اولویت با دروس کنکور وتات ویریاتی آراسبا نات بهای ز
نهایی بود. زمان این درس را به دروس فیزیک. شیمی
حفظی به تقویت قوه‌ی تحلیل و انتقاد دانشآموزان . «حرکت از آموزش صرفا حفظی به
۹ ما در این درس معلم تخصصی نداشتیم و صرفا از «تربیت معلمان متخصص و
ص لمانی که ساعت موظف آنها پر نمی‌شد بهره گرفت توانمندسازی و ارائه آموزشهای
ر شرا مطلوب واایده‌ال تدریس این درس,» محتوا کمیل محتوای این کرس بااذیگر
ادا آن باید توسط دیگر دروس همچون برش‌های پازل دس
شرایطا ایتدآ نحو نی ارائه‌ی این درس بیش از حد تئوریک و #زنامتریژی و تمیق باقدها
تاج مصاجبه‌ها حاکی از ٩ اس کداهمه اعظا ممگانها گر چه کتاب انسار ۶۴ محیظ ریس توانسته
با اختصاص یک فصل مستقل به مبحث آموزش آب. محتوای آموزشی مطلوبی را برای آموزش آب
فراهم آورد» اما به سبب وجود سلسله عواملی که منجر به کاهش,بازدهی آموزش این درس در این
مقطع تحصیلی شده است. برونداد آن از اثربخشی مطلوبی بر دانشآموزان برخوردار نیست. مجموعه
عواملی که مورد اجماع پنل تخصصی دلفی قرار گرفت عبارتند از ارائه دیرهنگام از لحاظ پایه تحصیلی,
همزمانی ارائه با امتحانات نهایی» نبودن در کنکور سراسری» خلا تدریس توسط معلمان متخصص,
ارائه صرفا تئوریک و حفظی» پیش‌بینی نکردن بازدیدهای عملی و همچنین عدم توجه به تفاوتهای
فردی» اقلیمی. محیطی, منطقهای, قومی و فرهنگی دانشآموزان در ارائه محتوای اين درس. پس از
طرح این موضوعات از سوی اعضای پنل تخصصی دلفی, از آنها پرسیده شد آیا فعالیتهای تعریف
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۳۵۱۶۰۰ ۲۱۹
شده در کتاب انسان و محیطزیست که دانش‌آموز را به پرس و جو تحقیق نوشتن مطلب» گزارش؛
جمعآوری عکس و نمونه‌ها تشویق میکند. نظیر فعالیت ۵ فصل ۱ این کتاب که از دانش‌آموز
می‌خواهد تا مصرف روزانه آب خانواده خود را به تفکیک فعالیتهای مصرفی در یک هفته اندازه گیری
و گزارش کند (0.5 ,2017 ,63۷1۳056 1106 200 7111382) را در جریان آموزش انجام داده‌اند یا از
آنها چشم‌پوشی کرده‌اند؟ تجربه اکثر آنها حاکی از آن بود که فعالیتهای تعریف شده در محتوای این
درس اغلب توسط معلمان» غیرضروری و وقت‌گیر تلقی می‌شوند و به همین سبب از انجام آنها
چشم‌پوشی میگردد. با این وجود اکثر اعضای پنل به اهمیت و نقش مثبت بالقوه‌ای که این فعالیت‌ها
پنل تخصصی دلفی در تبیین آرا خود در بررسی چرایی بروز وضعیت ناکارآمد موجود معتقد بودند
از یک سو انتخاب پایه یازدهم برای ارائه این درس همزمان با امتحانات نهایی و آماده شدن دانشآموزان
برای شرکت در کنکور سراسری بسیار دیرهنگام و بی‌موقع است. زرا رقابت‌های امتحانات نهایی و
کنکور سراسری آن قدر برای دانشآموزان؛ والدین و معلمان حائز اهمیت است که باعث میشود اکثر
آنها از به حاشیه رفتن اين درس و دروس مشابه آن استقبال کرده و ترجیح دهند به جای ارائه این
درس» دروسی که در امتحانات نهایی دارای ضریب تاثیر بالایی هستند و در کنکور سراسری نیز مورد
سوال قرار میگیرند» تدریس شوند. از سوی دیگر تنها درسی که در برنامه‌درسی ملی ایران به صورت
مستقل به آموزش آب میپردازد درس انسان و محیطزیست است به طوری که پیش و پس از ارائه
این درس در مقاطع آموزش ابتدایی» متوسطه اول و متوسطه دوم هیچ واحد درسی مستقل دیگری
برای آشنایی دانشآموزان با ادبیات موضوعی این درس وجود ندارد. این مسئله باعث میشود
دانشآموزان به ناگاه در یکی از پایه‌های حساس و نهایی تخصیلی خود با ادبیات موضوعی جدید.
دشوار نامفهوم و نامأنوسی مواجه شوند و به همین دلیل نتوانند با مضامین آن ارتباط کافی برقرار
کنند. البته مشکلات دیگر نظیر نبود معلمان متخصص نیز در تشدید این بحران آموزشی موثرند.
نبود برنامه‌ریزی دقیق برای ارائه این درس» حاشیه‌ای شدن, ارائه تعدادی سوال و ارزشیابی از میان
همان سوالات, نبود درک عمیق از اهمیت و کارکرد این درس در میان دانشآموزان» معلمان و
مسئولین مدارس» نبود زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم برای ارائه‌ی اثربخش این درس
از دیگر دلایلبی بود که خبرگان پانل دلفی برای بروز وضعیت ناکارآمد موجود برشمردند.
در ادامه, پيشنهادات پنل تخصصی دلفی در راستای بهبود شرایط موجود در شش محور «جابه‌جایی
سال تحصیلی و بردن این درس به پایه‌های پایین‌تر» «حرکت از آموزش سطحی به عمیق» «حرکت
از آموزش صرفا تئوریک به کاربستی» «حرکت از آموزش صرفا حفظی به تحلیلی-انتقادی» «حرکت
۰ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
از آموزش کلیشه‌ای به خلاق و مشارکتی» و «تربیت معلمان متخصص و توانمندسازی و ارائه
آموزشهای ضمن خدمت به معلمان کنونی» ارائه و دسته‌بندی شد.
معلمان عضو پنل در تشریح انتقادات خود در محور پنجم معتقد بودند دوره‌های آموزش ضمن
خدمتی که تا کنون برای معلمان درس انسان و محیط زیست برگزار شده نظیر کارگاه آموزشی «منابع
آلوده کننده آب خاک و آب‌های زیرزمینی» ویژه معلمان شهر تهران بوده در حالی که چنین دوره‌هایی
باید برای همه معلمان سطح کشور برگزار شود. همچنین در حوزه سیاست گذاری تربیت معلم تخصصی
آموزش محیط زیست چالش مهمی در مصاحبه با معلمان متخصص پنل دلفی شناسایی شد. ريشه این
چالش در آن بود که درس انسان و محیطزیست در حالی در سال ۱۳۹۶ در نظام آموزشی ایران ارائه
شد که در دانشگاه فرهنگیان پیش‌بینی هیچ زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای تربیت دبیر
تخصصی برای اين درس نشده بود. این چالش تا کنون نیز پس از گذشت دو سال تحصیلی از ارائه
آنها معقتد بودند هر چند ارائه این درس در پایه‌ی یازدهم یک فرصت بالفعل برای افزایش دانش
بینش و نگرش محیطزیستی دانشآموزان است اما میتواند با کاربست پيشنهادات فوق بر غنای این
در ترسیم شرایط ایدهآل خبرگان دلفی علاوه بر تاکید ۶ راهبرد مطرح برای بهبود فضای حاکم موجود
بر ارائه درس انسان و محیطزیست. معتقد بودند اصلاحات بتیادین در نظام تعلیم و تربیت ایران به
نحوی که موجب شود آموزش رسمی و غیررسمی, عملی و نظری محیطزیستی در یک خط سیر
طولی میان پایه‌های مختلف تحصیلی, اخلاق محیطزیستی را تقویت و رفتارهای مسئولانه
محیط زیستی را تشویق کنده میتواند در درازمدت موجب بهبود اثربخشی ارائه‌ی این درس را افزایش
همچنین همکاری میان‌بخشی و میان‌سازمانی وزارت آموزش و پرورش با سازمانهای حفاظت
محیط زیست. منابع طبیعی, جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری و شایر دست‌اندرکاران برای برنامه‌ریزی و
تمهید بازدیدهای مکمل میدانی میّ تواند بستر دستیابی به شرایط ایدهآل باشد.
دانشآموزان» مسوّول آینده کشور هستند که در مورد استفاده آتی از منابع آب تصمیم می‌گيرند.
بنابراین اصلاح آموزش و پرورش مهمترین مسوّولیت مشترک دولتها و کارآمدترین روش برای تجهیز
نسل بعدی به دانش, بینش و نگرشی است که به ترویج سبک زندگی سازگار با محیطزیست. تحقو
اهداف توسعه پایدار و اصلاح الگوی مصرف‌کنندگان آب می‌انجامد (2014 ببله ۵۲ ,ا6ا۹3/108
فصلنامه تدریس پژوهی سال نهم. شماره اول, بهار ۳۵۰۱۶۰۰ ۲۲۱
9 .له 6۲ ونصطعصسم؛ 2016 حعصومط فصه +عععنا؛ 2015 ,رمع 2-16ع 3 له اه تنصعقطی
در تحلیل نظرات دانشآموزان نشان داده شد که آموزش آب در کتاب انسان و محیطزیست در
سطوح پایین یادگیری در هر دو حیطه «شناختی» و «عاطفی» نسبتا اتفاق افتاده, اما در سطوح میانی
و غایی هر دو حیطه «شناختی» و «عاطفی»» ناکام مانده است. در ادامه سعی شد این مسئله توسط
کارگزاران اصلی این درس در قالب پنل تخصصی دلفی ریشه‌یابی و برای بهبود وضعیت فعلی این
درس راهکارهایی از سوی خبرگان در شش محور پیشنهاد و تبیین گردد.
در محور نخست با عنوان محور «جابه‌جایی سال تحصیلی و بردن این درس به پایه‌های پایین‌تر»
اعضا همنظر با بسیاری از پژوهشگران حوزه آموزش محیطزیست (2014) دنله صعنصه‌زنطم.]
(2019) و (2019) ن7220 12021066 200 3070020 و تجربیات موفق آموزش آب در کشورهای
پیشگام دنیا نظیر آنچه در پژوهشهای(2009) ۰322۷5 (2011) [۵ ۵۳ ۰7602000950 دامناه‌گنماها)
(2006)» (2007) له اه 166 (2013) ۷۷۵08 مصه ههفن۳ (2018) ۷7۵۶26 و (2017) +عصله2 به
آنها اشاره شده. معتقد بودند ارائه محتوای آموزش: آب باید از دوران کودکی و مقطع آموزش
پیش‌دبستانی و دبستان که هنوز الگوهای رفتاری کودکان قابل‌تغییرند و اصلاح عادات بسیار راحت‌تر
میسر است. آغاز (2012 ,320160 :2012 ,کتاونظ قصه نهک دمک 2014 مصه‌تهاه5) و در
قالب حفظ رابطه طولی برنامه درسی سلسله دروسی تا پایان دوره متوسطه دوم و دروس بااهمیتی
که در کنکور و پذیرش دانشگاهی سهمی دارند. ادامه یابد. علت تاکید بر شروع آموزش آب از کودکی
و دوران آموزش ابتدایی آن است که دبستان اولین محیط رشمی اجتماعی است که کودکان در آن
حضور دارند. آنها با ورود به محیط مدرسه روابطشان را با محیط پیرامونی خود توسعه میدهند و
شروع به فراگیری مهارتهای اجتماعی و تحصیلی و تمرین مسوولیت‌پذیری اجتماعی میکنند.
بنابراین اگر در این دوران آموزش ببینند تا در مقابل مصرف آب مسوولانه برخورد کنند احتمال آنکه
تا پایان عمر به آن متعهد بمانند افزایش خواهد یافت ( :20180 ,7780 200 نهج۸ 16۶ ,صهزعدزم۸
در محور دوم یعنی «حرکت از آموزش سطحی به عمیق»» پنل تخصصی دلفی همگام با (2019) 1/0012
لفق (2019) مموصعع۸ کصه هام0 ,3۳۵۵۵062 و (2020) له اع مععی-مص 2/0
معتقد بود آموزش آب در برنامه درسی» در سطح قشری باقیمانده و در خلال فرآیند یاددهی-یادگیری,
فهم عمیق مطالب اتفاق نمی‌افتد. به نظر اعضای پنل ريشه این چالش در کمی زمان ارائه این درس
نسبت به حجم سرفصل‌های آن, اشراف نداشتن دبیران مربوطه به موضوعات مطرح شده و اولویت
ندادن و بی‌انگیزگی دانشآموزان نسبت به مشارکت فعال در فرآیند یادگیری این درس میباشد.
در «حرکت از آموزش صرفا تئوریک به کاربستی» به عنوان محور سوم اعضای پنل تخصصی دلفی
هم‌رای با (2019) ۸۳۳۵۳۵۵ معتقد بودند آموزش آب در برنامه درسی باید از حالت صرفا نظری به
۲ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
تلفیقی از مباحث نظری و فعالیتهای عملی تبدیل شود؛ زیرا بنابر تصریح محققین آ۵ 2۲ ۳226120
(2018)» (2019) ۳۵6۵۲۵ هه ماهطامل (2019) صقطعع/۰3 فص لا مسا ,1328 ,7282208 ,1۷3۵58
(2019) ۰۷228 (2014) ۵1 ۵۲ علنه۷ و (2007) 13822 انجام فعالیتهای عملی نظیر انجام
فعالیتهای گروهی آزمایشگاهی و برگزاری اردوهای تخصصی مرتبط با موضوعات درسی که به تجارب
زیسته فرد تبدیل می‌شوند نقش به‌سزایی در فرآیند یادگیری دارند. اعضای پنل معتقد بودند باید با
تبیین اهمیت اجرای این فعالیت‌ها در پیش» حین و پس از تدریس برای معلمان» آنها را تشویق به
در محور چهارم با تاکید بر «حرکت از آموزش صرفا حفظی به تحلیلی-انتقادی»» اعضای پنل
تخصصی دلفی همنظر با (2009) 123/00262 200 نطه‌اله۳ و (2019) له 6۳ ۲۵ع0اع 06 62-8 1/۵1
معتقد بودند در ارائه و ارزیابی محتوای آموزش آب در برنامه درسی باید از رویکرد صرفا حفظی به
رویکردهای تحلیلی انتقادی و خلاق که در سطوح بالاتر یادگیری در طبقه‌بندی بلوم (1956 ,طز8100)
اتفاق می‌افتند روی آورد. به دیگر سخن آنها باور دارند دانش‌آموز باید در فرآیند یادگیری از نقل قول
یافته‌های دیگران فراتر روند و قدرت تحلیل و نقد مطالب ارائه شده در محتوای درسی را کسب کنند.
به عنوان مثال با توجه به این که دانشآموزان در این درس در حیطه دانشی, خواص آب و اهمیت آن
برای حیات بر روی کره زمین را می‌آموزند. لازم است تا با ارتقا سطح پادگیری به سطح درک مطلب,
بتوانند میان خصوصیات غیرطبیعی آب با پیامدهای آن برای حفظ حیات برروی زمین پیوند برقرار
کرده و این گونه. خواص آب و پیامدهای آن را تحلیل کنند.
در محور پنجم یعنی «حرکت از آموزش کلیشه‌ای به خلاق و مشارکتی» اعضای پنل تخصصی دلفی
هم‌رای با (2004 ,.ل۵ ۲ ,(71101) معتقد بودند باید در آموزش آب قالبهای کلیشه‌ای را کنار گذاشت
و با ارائه ایده‌های نوآورانه و خلاق سعی در ارائه جذاب و مشارکتی محتوای برنامه درسی موجود
داشت. در این راستا استفاده هوشمندانه از رسانه‌های یادگیری متنوع افزون بر کتاب درسی همچون
فیلم‌های کوتاه» متن‌های جذاب» کتاب‌های موضوعی و مرجع و نماهنگ‌های تاثیرگذار میتواند به
غنی شدن فرایتن یادگیری منجر شود (2019 ,.له ۲ ,لز8؛ 2020 ,ا166۲۵0۵). جستوجوی مداوم
برای فراهم ساختن این رسانه‌ها و حتی تولید آنها به وسیله دانشآموزان و دبیران نیز امکان‌پذیر بوده
و میتواند از طرق مختلف به اشتراک گذاشته شود و انگیزه دانشآموزان را برای یادگیری فراتر از
در آخرین محور گفتمانی با عنوان «تربیت معلمان متخصص و توانمندسازی و ارائه آموزشهای ضمن
خدمت به معلمان کنونی»» اعضای پنل تخصصی دلفی همنظر با -6062(ط71 200 0718062 16062-8۵0
(2004) ,۲6و هدزعلش (2006) [۲۵1مط فصه ممفند6 ,2۳60 ,260 کلقطمتطک اصن72 هه ۳06۶
(2010)» (2011) ۳07065 ممله2 ۵صه 7260 (2011) و (2019) له 2 ,۲۵ععع1062-830 2/27 معتقد
بودند تربیت معلمان متخصص و توانمند در رشته آموزش محیطزیست در کنار برگزاری دوره‌های
فصلنامه تدریس پژوهی سال نیم شماره اول بهار ۳۵۱۶۰۰ ۲۲۳
آموزش ضمن خدمت و توسعه حرفه‌ای برای معلمان مشغول به تدریس» راه‌حل بخش عمده مشکلات
در پایان لازم به ذکر است هیچ یک از پژوهشهای صورت گرفته در حوزه آموزش آب از سال
۶ به بعد! به بررسی آموزش آب در کتاب انسان و محیطزیست نپرداخته‌اند. از این رو پژوهش
حاضر را میتوان نقطه شروعی در گفتمان‌سازی انتقادی به آموزش آب در برنامه درسی تخصصی
محیط زیست کشور دانست. در این راستا مقتضی است سیاستگذاران و پژوهشگران تعلیم و تربیت
در آموزش و پرورش رسمی» آموزش عالی و دانشگاه فرهنگیان در قالب همکاری‌های مشترک و
بین‌رشته‌ای به آسیب‌شناسی» تحلیل مضامین و محتوای موجود در دروس و رئوس مطالب آموزش
محیط زیست در کتاب انسان و محیطزیست بپردازند و به بهبود آق کمک کنند. یقینا در این رانستا
برگزاری نشستهای تخصصی, کارگاه» سمینار» همایش و وبینارهای مشترک میتواند موثر باشد.
برای بهبود اثربخشی درس انسان و محیطزیست» پیشنهاد میگردد» پایه و مقطع این درس مورد
بازبینی قرار گیرد و در قالب درسی سلساه‌وار از مقطع ابتذایی ارائه و در دوران متوسطه استمرار یابد.
اگر چنین شود با حفظ رابطه طولی برنامه درسی دانشآموزان با ادبیات ویژه این درس آشنا می‌شوند
و احتمال یادگیری مباحث: در و۹ مهمه‌های لکد #فزاه خواهن یافت. همچنین از
روشهای آموزش فعال و خلاق بهره گرفته شود و به همین نسبت در مدلهای ارزیابی درس نیز به
فهم و تحلیل دانشآموزان از بحران آب» شیوه‌های عملی مضرف بهینه و بازچرخانی آب نسبت به
محفوظات اولویت داده شود. در این راستا بهره گیری از روشهای خودارزیابی نیز موثر خواهد بود.
یکی از مهمترین سوالاتی که باید در قالب خودارزیابی از دانش‌آموز پرسیده شود آن است که آیا با
توجط ید قاتقی وراکاطی کووقر لقن هرس کسب کاههانت کر مسر آب رما انتفجمام: مرا کراژق رم
وضوگرفتن» ظرف شستن و آبیاری باغچه خانه به الگوی مصرف پایدارتر و صرفه‌جویانه‌تری دست
یافته‌اند؟ به هر حال» ضروری است وزارت آموزش و پرورش در بازنگری درس انسان و محیطزیست»
دست کم یک گردش علمی با هدف دوستی با طبیعت را در سرفصل این درس بگنجاند. در قالب
چنین گردشی, دانشآموزان فرصت کسب تجربه زیسته از آنچه در محتوای درس آموخته‌اند» را
می‌پابند. چنین اردویی علاوه بر فراهم ساختن فرصت آشنایی از نزدیک با نقش آب در بقای گونه‌های
گیاهی, جانوری و دیدن کم و کیف منابع آب» میتواند فرصت خوبی برای تمرین فعالیتهای مشارکتی
۱. نظیر :2018 ,۳73۳۵00 721271 :2018 ماقو 520 12ام16 نعوطاط۸ طمانمطاک :2019 له اه نصه و طصقطی دعاکو 2
م8 300۳62۵ 0صه قمع 16 :2019 ,وصنقه‌کی۵ ۳ عع نمع3/0 :2017 مضهع‌کدنل۸ ۶ صفنگا مگ
۴ 8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
در راستای آموزش کاربستی و غیرمستقیم می‌بایست چندین راهکار خلاق مشارکتی را انتخاب و
اجرا کرد. مثلا سپردن نظارت بر شیوه مصرف آب در مدرسه به خود دانشآموزان است. برای این
منظور میتوان نمایندگانی از دانشآموزان را برای هر دوره تعیین کرد و از آنها خواست تا گزارش‌هایی
را در این رابطه تنظیم و به اطلاع هم‌مدرسه‌ای‌هایشان برسانند. در این صورت» برای مصرف مسوولانه‌تر
آب همه باهم تلاش خواهند کرد و کنش فردی به پویش گروهی در مدرسه تبدیل میشود. از طرف
دیگر با اختصاص بعضی از جلسات درس به بحث آزاد حول محور بحران آب فرصت اظهار نظر و
تقویت نگاه تحلیلی و انتقادی به دانشآموزان داده شود. برای پربارتر شدن این جلسات میتوان در هر
نوبت از گروهی از کارشناسان متخصص محیطزیست به عنوان تسهیلگر آموزشی بهره برد. علاوه بر
جلسات رسمی آموزشی» مناسبت‌های محیطزیستی همچون روز جهانی آب» روز زمین» هفته
محیط زیست و روز دانش‌آموز نیز می‌توانند فرصتهای مناسبی برای برگزاری نشستهای موضوعی
آب در مدرسه باشند. همچنین برگزاری مسابقات عکاسی, نقاشی گرافیک. ساخت و طراحی فیلم
کوتاه مستند» وبلاگ» پوستر روزنامه دیواری و سایر روشهایی که باعث درگیر کردن دانشآموزان با
محتوای برنامه درسی به صورت غیرمستقیم می گردد همواره مدنظر قرار گیرد. به علاوه» تعیین کارهای
پژوهشی انفرادی و گروهی» حضور در جشنواره‌ها و رویدادهای موضوعی آب و معرفی برنامه‌های مرتبط
صدا و سیما کتاب‌ها و سایت‌های جذاب و بهروز نیز ضمن تنوع‌بخشی به روشهای آموزش کلاسی,
باعث فاصله گرفتن از روشهای کلیشه‌ای, مهیا ساختن بستر بروز خلاقیت و افزایش شوق یادگیری
در دانشآموزان میگردد. برای تشویق دانشآموزان به مطالغه کتاب‌های مرتبط با محتوای آموزش
آب» برگزاری مسابقه کتاب‌خوانی و در نظر گرفتن روشهای تشویقی برای برگزیدگان همچون در نظر
گرفتن نمره برای برگزیدگان میتواند به ترغیب دانشآموزان کمک کند. از طرف دیگر تقویت روحیه
دانشگاه فرهنگیان هر چه سریعتر زیرساخت‌های لازم برای تربیت دبیران تخصصی درس «انسان
و محیطزیست» را فراهم سازد. به‌علاوه» از آنجایی که در سرفصل واخدهای درسی دانشگاه فرهنگیان.
واحد آموزش محیطزیست جایگاه چندانی ندارد به عنوان مثال:دانشجویان رشته علوم تربیتی که
معلمان ابتدایی آینده کشور خواهند بود درس آموزش محیطزیست را تنها در قالب یک درس اختیاری
دو واحدی ممکن است بگذرانند پر کردن این خلا نیازمند تجدید نظر اساسی سیاستگذاران آموزش
در دانشگاه فرهنگیان و پیش‌بینی واحدهای آموزشی بیشتر در این حوزه است. همچنین در راستای
توانمندسازی و بهره‌مندی عادلانه همه معلمان کشور از آموزشهای ضمن خدمت. استفاده بیشتر از
فصلنامه تدریس پژوهی سال نیم شماره اول, بهار ۲8۱۶۰۰ ۲۲۵
61001 .کنو لاس۸ 0056۲ ۸ نعام 0 16 آممط5 صز جعاح ۸۷7 4 کععمقصآ] .(2008) .17 مفصحطماگ۸
و 00060105 دک دنه [ممطم2۳ .(2019) .٩ موصناسد۳ 2 .10 وق 60لعنا50 .۸ ,۸667100
۶۲هام ه دز عصناد‌مننجدم «عاکه فصه ۵۱۵۳۵ وطعنصعط فص بعانه۵16 ,6۲اق ۷
1-7 :14 526 باعک .و5 النا ناه صمناه له #ممطولنط تواحعه 0عمتامصوحل
6 صز 16۳606 معدمن5 عوهمی طاکزم فص طاس۳ که دزدواهص۸ ص006 .(2013) 34۰ مذدن۸
40 3۳0160 کاز وهه 0۵0 آها مد ما صمتاهاعط صذ 90-91 حععلا عنصعمی ۸
۲۵۲۱۲۵۱۲6۶ ]۵۵۳۵ 0۳۶۶ 71۳6 .10مز۳ کنطا صز 812006۳5 1۵۳ کعزع ما5 عاه م۸00۳
,کل .لا روط ۵۵ ,کل ونا33850 0نفک1 بط ,3۵200 .3 م۷220 ممل وهای [خ .0 ولنتطاحهص۸
علاط 0۵ ۳0361 تقلنه‌نسه آممل5 صز ماه جعع ۷۷ .(2019) 1۰ مف0۵۳0 81 2 مس
.0608۳ .8۵5 با0آ ب6قا ۵16۳ ۵۵۳05 کسامنتقطط اصه دعلنهناد ,عع 16 ما
603۳06۵1 ۵1 6606 آفدمناه00ه که وف وصه کنولدص۸ .(2011) .37 مطحلطداعط نفص۸
.1695 2/29167 .89-90 جع آمدمناه 0اه ,فقططعق/< صز معط آممطی طوهنط ۵۶ کعنوعز
[ 6 12116۳65 105 0000/6 .(2012) .5 ,اهنا #صه مش ,مام5 بآ مقاق7230 ۳۰ ,0آناع۸
7 61 0۵96۳۷۵060 ما قفهط کعوهناعد. ص۶۵6 ق کعفودعن عل 1560
-53 :30 ,2012 11020028 که نع عمط 2060 1065 هاعژتمط کقدعن) کشا ۳۹6,۵2۵
۲05 ۱۳۵16۲ وصنا که ماگ هو 01 و5 .(2011) 34۰ 3/052 ( 2206 ها [مفدعع۸
ع لفط که کدمنامعع دم کنص 0صه کدصنام‌ع عم 6 عصناع 135 .(2016) بش۸ مصق ۲30
,70۵ 0۳01653100 0ص 0۷200۳20 که جع مصعطام عط) انامطای کاصعن5 برتقامعصعاه
۵۶ ۵۳۳۵۵۳505 دنه ماصز م۸ اونانطمسنهاکد 8ص0 1۳ .(2013) .2 منک آمهد ۲
95-4۰ :7 .106 ب101ک ناگ 806۰ .7 ما60 باسقو 560 106۲ ماصن دمناهاد 166 مصز
1 ع16 هد نفاکناگ 10۳ ما۵۵ :وناز مصنهاعنک 1۳3006 .(2014) 2۰ هنک -1مهه۲
10 3/6760 0صه م۵۵۵۵ واصفصعی کم خلبو‌نسته رامع مومع قمع 1067 عطا هز
13۵8 کاصععه 2286 ۳510 وصنصنه1۳ .(2018) ۷۰ بمعاصنعط 200 ,ال ,116006 8۰ ,۲328011-5106
۵ کلزفقطامصه طاز مصق عم 5 ماقم ج ۵۶ هه عطا عمنصین 3 حطام ومع
174-1 :42 06۰ 67و77 .و0ع6 .7 ب(850) 136610066 16 هنهک 1۵۳ ۳۵۵00
۹ اآهن5۵0 هه 2.0 ۷۷6۳ وصندتا .(2015). سا.2 ,6۳اه۷۷ 0صه ,۸.3 ,م00 31.1۰ ,۲3116۷
10620-68۰ :7 .زانط کبک مصمناعق آهاد 6 د 0۳060 جعاکم؟ ما کعزعمامصطع]
:۷۷۵۳8 جذ 0اق 60 ۷۷167 .(1991) بط ,70265 800 ساظ ,5003865 14 0615761186
616612۷ عط صز عع جزعط) 0ص ما ۵60 ۶و ععل اما دک ماه عصندده‌کی۸
ب0ع 6 لها ص60 16 طهصنقاعنی ۵ طلعوو وم عنصععری ۸ .(1999) 8۰ م۲۵60
۸ .5001 اوحمصخم صز صمناع اه ص3۳۵ .(1975) یک ,ق1606 هه .ظ ,ل03 91[
70۵1 5۲201030120 اععزو تم 100656ععل صحاحه‌نسه مزع 310۳6 ج ۵1 د0ناقا ص0۳6
۶و صمناهنزدعدام) 6ط1 نععن0زط0 لمصمنم3۳۵ ۶و وصمصمحد 1 .(3956) بک.ظ ,0100
15۸۰ ,لا 37 ,۷۵4۵ 376۷ :00000 برمکل 17 0:0 :علهمی تفصمنام ۳۵
۶ 8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
[۲۵ 6۷۹۳۵۳۳ که خصعص‌هام 156 .(2019) ۳۰ مف20ق۷ نقطهاهط1 فص مش بش۸ ,80۳0۳۵۵۵
6 م۲۰ ۲۵۱۳۵۲۵۵۵ [7000۵ 56000 786 له عنصعلهه ها صمتاف 0اه
:(2) .500065 آهنمو5 فصه [دسعلس ۶۵۶ عاهناعدآ (جعع3 عطا ۵۶ کصمناف‌ناطا2 عسماسن
۳ ۵۲۵0 ۷۵۲۵۴ ۶۵۳ 1۳۵۵0/۵۳۵ هه ج که عم 1320۸10 .(3995) 36 00ظ
18-۰ ,26 ع00 851۳00 .7 .۵028655 ۳۹۵۳۵ 0ص کاکناصعن5 مکتماق 00
0۳ .(1987) .8 ,26۲0لنط0 6 یک ب[ع۸-ل۸ .5 بفا[ع0ق۸ .3 بفنلقط بای م۹11300صن۳ظ
۵۷ 0صه شوه هدنهد مصصنص اه نهادعط 3۳0 .(2006) بش۸ منافناه‌گنصاها)
5غامرذ ع[طزفعوم #وصه مومت صذ رو حجمععم» ج که کوصنلوصنط مهم (ممطاو
367-38 ,17 .7 0۳۳۵۰ باد6 م0061 6 طاهصنهاعن ۶۵۳ 6000 1005
1733 .(2006) .۸ ,3۵16118 2 ,سل و0لندی .ظ.۸ ,27610 .8.3/1 ,2۳610 بج هلق طامتط0
6 هن 0۳0۷۵۵ هل 06 هنوعص هصق مه عل ملوممکگومم آعل کعو ناه بر کعصمنق 0 کقا ۵
5 ۳1563۵0206 316010160 6۷150 ملهامعزطاصهم۸ صفنفف ۵ عل عفصع) امک 60وع 27
عمط صز ناه 0اه ماع دوف 60 ۶و اعقمصز وصد غامد عطا وصنامع 13 .(2012) به ,18016
5001 رادم 016 از زطامزها-ع- 010 فص نصفص‌کدع و776 او صمنه‌اه 1۵۳۳۹۵
۳۵۵۲۱700۳7۰ .13695 3/5167 .(6۳5 3 ع03 00صه 1 ۵1 عنا م00 6 0)
۳ 0002100 #ممطغانطه واحمه ۶و تعامط" ود عطا عصنامه 3۵ .(2009) بل ,ق0880
,۳3۷۳۵۲۱۱۵۲۲۵۱ 116۳۵00۵ ۳۵6 که ع هه عم نصناعم ۸ نادند
0055 ۷۷۵6۴ کم «مناه‌منلههو5 .(2017) .٩ مق8۵3 ص1۵3 20۳62۵ بل 12608087
] .285-312 ,(24)77 ,5606011665 500001 +فعاو0ط1 کعوعنک آهنفمک جز 0م م۴
کژکه اصصه 63 هتسه [ممل5 0016و که عمط .(2009) بش۸ مصقنصه‌زنطهت 6 ممطاک رفن16
[067912 10] .177-184 :(3) 5626116686 1110117116101 ناه 60 هام عصصو فص
40 که 203006601 نا و00 دک عاآممعم ۷۵۵ .(2016) ۳.۵۰ ص80 هه 0۰ ,66و06
6 دز کعاو و جع 01 0۳۳61 ۵ وصنهدا۳ .(2010) 37۰ بفاعلم/< 6۶ م7 و2قتفطاگ 5ع0 22ص نط۵ ۳۳
عمط ۵۳ هنعانی صمنه0 00 آهاصعصصو ۵0 ۵۵ ممعقط آممطی طهنط ۵۶ مقعر ۳5۲
.89-90 27ع 7 نع 0ج 6 1 صز 26۵7 53 صز کاصعوا5 0صه عمط که 060606
ع) 0صه 109۵۵ .(2017) ص1۳ و صمنامعنصهع0۳ عمصتصصقا2 فصد طلجوعوعج لمهدمنام۵ ۳۵
+0 7۳0 .111268 ,ص50 طاونط کم تععر 56000 عطا او عفدع 1115 ,اعد 600
40 33090۵۳ .(2017) بصع مه صمنامعنصهع0۳ مصتصصحا2 هه لمع نمدمنام ۳۵
,50000 حطاونط ۶و جع 56050 عطا ۵۶ ملع 114 بعلندی کحعطه 1 آهاد6 ۳5۳0
.[0612 10] .175 ۳0300 3251 بر 000 وو اعاطی ام 700 71۳00 111268
کعناکناها5 1500006 .(2018) +۳۵0 که دمم تنصهع 0۳ وصنصص21 وصد حاجومعم آمدمناق ۳۵۵
:51515 ۵1 «وزککنص اک ۵1 1246 عنطا مدع مدز عمط ما عصنو مه طصی عط) صذ ص506
.65 10] 1۲0://0670.3۳۰ط ناه 16 طهاند ۸ 2016۰ اعناه۸ 3 :660 اکشاآ .12/6/1397
0 وصفماصنط7 نععناس جه دمنا ۳۵0 نمادعصد0 3۳ که عهمصا ۵ط1 .(2014) بط منطهاط
که ) 5007 0256 ,6016۳5 عصنصنه۳ 1 «عط02 1 صز کاصعلو نهک ۶و کعلو ۸ [۵اد ۳۳06
] 065167۰ 21007 22206 0 طع1 و۲7۵۳ 2007 ۶00 معزوعط1 جعاعه/3 .رچجان
فصلنامه تدریس پژوهی سال نیم شماره اول, بهار ۲8۱۶۰۰ ۲۲۷
۰ .۸ ,076338 0ص ... .5 ,3/1800 .۸ 70706 .۸ 3016196 و رعزعتلع5 ,10666 ,زا
ماطامصنماعنه ۶۵۳ کاقصت صحاحه‌سه آممطک مصقخم وعصنامن‌کنو 3 (2020)
1۵6۷۵ بعس ان و۸ +عسامک اصاو 31050 .(2016) +ووصعه۸ دمن0 2۳0 [۵۵۵ ۳۷1۳0
-6 1-5006 1303/0003 6-0011 ا ۵ کس هو ص1۲0 0000 60/001 ۷۰02 // :305
1 .63636۳5 5000601 کم کععنا دم فص علنهناد معع 100 مصل (ماصعصصوحز 5 .(2010) 31۰ م۳۹۹۵
هنال 200 ۷۷۵16۲ .(2020) .8 بق1/]03-۳2316 ۸۵۶ ول 0662-3662 بش۸ ,5002-5801۵6۳
12۷5 بن 110۳ عامصنل ۶و اصعص ۸ :2030 هلصمعهد عط ص معنعزاه رما ۵ معوصقن
:4 ,2020 ۷۷۵16۲ .کاتعاطم عامصنل عمط ۳۵۵ کعنصعلهه صذ کدمفاهاص م۲۳0۳ و5 200
عطا 0۶ 000250 .(2017) .1 منطعله5 6 .3.3 مننص۸ سل مافقل2۳طع7 .۸ رطهززتدل۸ نان۳۹۳۳۵
زک جز واه 000 آحمص وگ وصه ۳0۸ عصنکد ماه وه ماد فص که ککعص نامام
5[ 0 لمدمنام ۳۵ که ۷۵۱۵0۵ 156 .(2009) 7۳ 3.1 بقع7/003ق]آ 6 وی بفط۳۵[18
71-6۰ :20 162608 .لماع .ل[ بفصمنوط هه حصمصمجه 1 ک صوماظ
اند ۸- ۵۲6۳ 1۵۵0۳۵1 ۷7۵00 .(2019) 0.36 ممفوصتفک۸ 6 وبا 00۳۳6۵۵ سس ,۳۵۳۵0062
3۳3/۳۸ .0و5 ارتقامعصعاه که ععقل 0 صهذ وگ 0286 :0686/6 ۵ 1650۵۳۲6
جطحاان‌زسنه 506066 ۲و صمناهامعله "دعطموه) ماه ععزهود۳ .(2011) 03 م۳۳۵۵
.927-955 ,95 :3۵06 بنعگ 50060۵ اهاد 6166 0 عحد -صف وصذ ۶0۵۳ کلهن اه
40 ,بابا0 2 کلعناهط اعتعطع12 صقاص م۲1 .(2010) 36 ما2 6 وا ,۳0۵۲068
5006۲8 0۳0۵1۵ ۵ توص نی که عکد 600۳۵ 0ص ,0۳ کعفصعاعصصم
30-42 :42 06 ۳3۷1۳۵۲۰ +3 6010860 عطا ۶0۳ هه 2000۲
0 10۴ کعا وم "دعطاع) عصمصسه کعنموصه م0190 .(2000) ملظ 3 ۵4 ,8.7 ,۳07126
,51-3 :31 ,ع50 ۷1۳02۰ .7 مکعفم ۵ +عاج تطای۳ ۶و 10086 ما
:۷۵ ۸۷۵ ۳۳۵ عطا ۶0۳ اع ۳۵0 نعامما0 ص۳۵ آذطامای .(2012) .5 6۳0
۳ 3/0001 [00۵عع00 ۸ .(2017) 3/۰ 527۳۵0 6 مگ مفحزعط0ط5 .36 مفصهزاحصاآ م۸ منصعقطی
65 ۷7316۳ [3130002 01 3/2806 136۳2100 او 6 2 60۳ ما طامصنماهنگ ۲۳6
۵2 ۳۷۷/۵۱۵۲٩ ,70۳۵ 8 نواناظ /اه م02 هه وصنصنه۳ 3 0۵ ۳۵0۵۶ 2 13
۶ ۵۳۲۵۵۲ 3۵ 01 دزد آهص۸ .(2009) م۸ ,و۸۳۵ ۸6 .36.3 002 وه 3 مفهتقطی
4 ۳3۵۲۵۵۲ کص دمم آهاد6 و6۳ ما صمنصعاند ۵۶4 عصع) صز عاممطاجع [ممطلو
05 .(2019) کل ,4اع 827 00ه .10 3/137 وس 86805 ول و10۲5 ون .1 ,076 لن6
,۳61150 ]0 ,70۳۳۵ .101۳610۳5 5ع 650 جع ۸۷ 1۵۳ ععدعن5 معا 1۸۷ +اصعصدکهکی۸
۳0۳۷ع اکتل- وا 2۳ م10 ۸ نصعنوهخدم معا وصنعصعط 156 .(2000) 2.33 کلعنعلی
.8 ,6ع6اع3 800 سل 53602 و1 ,[[۳3776 ول 113731808 ول سس ولباحقص ۷۵۳۵5 م۸ .2 م0۳66
کدی ۵۵۳ 1۳۵۳ 31۷058 :کصقص 3 نوناک کعع 56 م6 0۳اه 3۳۵9 .(2015)
۸ ک8 آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
:505166 م[امصدععل [ع ددم ۵0۵060 .(2006) .5 ,۷0له0) 66 ول 860/38 بل 6۱1167362
0 36۷1 .2005-2014 مندععل اعل 3065و نس 000۳ از ماع عل دصنه ۳۷۵1
1 3630606 دمناه 000 بانط هسصتفاهنگ .(2016) م۸ بآ ,150۵ 6۶ ریگ ,110109۷/05
1 از هد نقادند ۵۶ وروی عنا و00 ۸ .(2013) .۷ و۷۷۵ 6 لیگ ,170208
64 ,19 ,2013 3656076۰ 0۲۵0۲ /۲۵ ۷1۳۵۲/۳۵۳ مشکتاآ عطا فص حصنطک صز دمناق0 60
.(206) .1 ,800607266 00ه وس ,6[ق10 مگ ملق و و700ظ و۳ 8 و8808 وس (680لع3[
-70 :(18)2 6۷61001671۰ 01۵ ۵013ع۵ 0000۲۵26 ۹۲ 70۳۵۱ ,16۳۳۵۵۳۵ 108۰
7( 31005 105 صقت20 عنو صععنل مصف از صمعصعزم 06 .(2011) .ظ ,مملو2 6 ,3 836[
68۵ 13 مقناعه آعل نامع 12 ۲۵ ط امک ققوصعک د06ه0 ۵ 06 مصع6 هت 06 0۳01690۳65
40 1۳۵۳ 1 و۵۳0 506066 ص166 که کنوتمصه اصعاصم) .(2018) .8 ,فص قطندگد[
1 7۳۵9۸۶ 270۷ ]٩ ,70۳۳۵ 7۳۵ عصفماصنطا 205 1 ۵00 که کاصعصمصهی عطا 0۵
.(2011) ,2605061 8۶ م۸ 2515060 .ی س6کحصاو0 .6 ق310۳ بخ مک کهصصه 76
0 بط 00۵10060۲ عل هفاک 0۳ همه فص کلزولقصه لهس
0 46۷۵1006۴ عاطاهمتهادیه که کصونام عم "کاصعو 5 هز ععصقمو 135 .(2007) ۳۰ م1۵8۵
۳:0 3۳۷1۳0۵۵۵۵1 عطا وصنصهزده10 .(2017) 34 رنتهعددنن۸ 2 .3 مصفنکل ودظ ,13۳150
ماع دوعص که ددع الم عطا هناد ما۳3 .(2018) .3 فقاذ 6 و13 16۵1۵5
71۵۲۵۹0 ۹۲ ]70۳۵ 00۳۵۲ بکع ۵۳ که کزوعطصرک5 :ص۳۵ هز صمتاف 0اه
۲06 220 301 عطا کو وود ۸ .(2019) 3۰ مفتعطه3/27 ۸۶ ,۳۰ بفاو‌عونط نطدوصه ۲
4 .50165 :۳ب ام ماع [ممط5 برمقاص ماه صذ کاصعصمصصهم هحفص 1۵
7 ,۵1005 ۳۵۹۵2۳63 06اه ناهن کاهاص6 ۳02 .(2018) 31۰ منصعای3/0 6۶ ولا ند
.[065 10] 00۰ 560 1۰ ۷۵1 ,165۳20 ,2۳655 600650 90ع2 200۳0 ما0۳ 0صه
600620۳ لهادع و60 ۵1 دعوم عطا هصنموامصه۸ .(2016) سا محدگننه هدک 2۳66
6۷1۳0۳6۵1 0۳0۳06 ما کدمانامک تلو موم قوصه سحلحه‌نسته واعتصعطل [ممط5 حاونط
4 0211670 ۲۳6 وصناعاکد دماج عطا 00 وهی ۸ .(2015) 36 منعقطماد1< 6 ,3 ,10043030
ما6 71۳6 1670۵۰ 6050۵0 که فدعقنن عطا روط دمنامصعدم ۷316۳
] 1-14 0109۰ ۳۵۵۳ 0۳۵ ۵۳1۵۲۴ ,وم ۹۳۵ روص و9۶0 ۳۵۵۵۲ 0۳
,30165 5۳۵16916 ۵۵ 11000 1۳۵ ]٩/730۵ راما م0 بملن‌ناو2 آهاد6 ۳5۳0
فصلنامه تدریس پژوهی سال نیم شماره اول, بهار ۲۵۱۶۰۰ ۲۲۹
۳۵016۵1122005 156 ++عطاه عط که ععقصز عطا هط .(2018) بش۸ 0 ,16۷۵56
کا10و11ع .کاصعصحصمل بو‌نامم متفه صعزعع 310۳ صز کعنلهی اععنطاه نماد عص دوع
228616 آهاد 606 صذ صمناهمنناحعی نام هه صمقق ۳۵ .(2019) بش۸ مصقنصه‌زنطه.]
4 510106 بک 0 00ع11ط۳ 3۳۵6 36۹60 0۳۵ 502066 وا ۲70 عمش هاگ
۳ اوه 0ص صمخازعوم و ومصعاصم عط وصخماوت .ر2007) .5 20 6۶ و13 و70 بل ,1:66
1006 60۳6۵۰ داانا50 ز وه 000 موم فلنط رواقع-مه ۵1 نامع 1۷
6 0 2007030 عنصعا کرد .(2006) بش۸ 0 مطوصنعن13 6 ,بل ,3۵0۵56 بش۸ ,10876
,14 ۳۵۵۶0۰ 0۳61601167 ,70۳۵ مقأنه‌نسته وه کعکسم اواژده نصی ماصز بانط هصنماکند
607۳ معا ۵۶ بوناهدمزددع۳01م مصه 65ع 01 .(2019) سای ,3۳۵۲۳۵۲۵ ۵ .۷.5 ,10۳۵0
:5 ,716۷16۷65 ۳060101 موصنصندی امه عطا ۵۳ ۵05 ۸ نکعاه نع ععسم برع مع 202
0 ملع 7866 .(2004) .3/0 ,0۲6 زهل۸- 76002 ۵ مظ ,62ق 16062-800
5 عل وزوناقه۸ 32663 ٩1 عنو ععی مقصفنه آهادعنطاهه هه عاصعص ۷۳0306
149-۰ :14 30600۰ 1300۰ بط6فاکعن0 هاکه ۳80006۳ 0272 ۷65 هل
-56[۶ 0ص کاعناه ومدعاکه مدمه امعم عاععی وصنمصعداگصا .(2018) .ی ,کفاه 1/310
ب 010 3۳061 عطا 16۴ زاگ" 0۳ عطا اصعمعامهن ما ععصعلکد0
۳ 3056010 0۶ ۳۷۵12000 .(2010) .34 منطعنزد 1 ع م۸ بنطصقطعمط۸ .۸ ,3125۵ 2/0
40 ۲/۵۱۵۳٩ ,70۳۳۵ 0۳0060۹5 0086 ۶و عکی عمط عمط کعصانحک صمنامصعصی
7 06166 منطکط120ع3 05 اعتسناک ۸ .(2014). سا منصنهکل ه مک منطعلدک .۸ ,1/3166
4 ۷۵۱۵۳۲ ]۵ ,70۵ 20۳ عظ ام تعص6 جعاق ۷ فصه صعنفه2 لمنعمام ۳
۰[ 10] :122-129 ,(25)1 ,(06۲81071 0) ط0انمه۳ ۷۵ ۸۵ :۷۷۹۶۵۵۵۲۳
۶ 00۳0060۵ صنق/ ۵ط) عصاسه2ص0) فصه عصنادع 13۶ .(2019) ۰ ,همعط 2/۳0
70۳۵1 .50665 که عماجم آممط5 قاط صز صمناف ۳۵0 ما6 ۳5۳0
.(2003) ۷۰ ,۷1۵۵65 ۸ 3 ,۳۵۳۵0062 .۸ ملقتاعد/3 بش۸ 1.2065۵ .10 ,80۳۵80 0۰ ,1/1376
۳ :که 20516 0005 از 165006 مع و56 15 +0وهاخصفا عمط مفناع۸ ۳1
282 آعل معی 1[ نلماصعزطاهه صفنف اه جع هعناخ۳م هل ه هام ها 046 .(2003) .10 ,1/3062
3۳۵6515 370638 :آهادع ۸ ۳۵060 از هدهش۸ مععع 605 عطا ۶و کع و2۳۵ 13
0 ۸۳۵۲۲۵۶ 26 000 .2003 110۷6006۲ 26-29 مصنفم5 بعاصی‌نن۸ مصفنضع۸ هلا و2۳
.۳ ,0-007763[ 313722 ۵ ,3 «3/21605-216362 .7 و62 3/36906-71060 .ی «0 عناق 6 10602-80 1/133
5۵11-01۵ 01 [10۷۵ وصه کصمتامصه ,۵/2۳66 اعد 60۷ که کزفواهسه۸ .(2020)
نادند 0۶ ۷661 عنطق عط) 1۵۳ عاکد ۷ ۵۶ ۳۵۳۵/0۳ عط) صنطازی وصنصندی صز دعوم
.۳ ,0-007763[ 313722 ۵ ,3 «3/21605-216362 .7 و62 3/36906-71060 .ی 0 عناق 02-806 1/3۳10
0 16261367 5001 م56 2۳50606 عط) که عنعواهص۸ ۵01086 .(2019)
سآ.۳ ,0-007763[ 313722 ۵ ,3 «3/21605-216362 .7 و62 3/36906-71060 .ی «0 عناق 02-80۳6 1/1310
:066100۳60 عاطامصنهاکنه ۶۵۳ صمناه 0اه ۵۶ حاعو مه امومص 0عهعماصز ه۸ .(2020)
۰ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
60020 اوقم صز عاک۵ 200 و0۵۳ باق کم کامعدم عطا وصمامم
4 00۲6۲ 156 .(2018) با .۳ 00۲۳6۵ ص71 0ص 36 .7 ,62 60صنل 36 6۰ ,80۳۳680650
عط 01 دزعولدس۸ عطا حاع 3۳0 1066100601 16 طهصتماکنگ 01 6ا و۳۳۵0 عطا نکن عاکد ۸۷7
,1362 1/21605-77 6۶ وس۳.1 م0-007363 313722 ۰[ و62 3/36906-71060 .ی «0 عناق ع1/]3310602-830۳
۷۷ گه لته طاعنصهمی عطا صز اوعد که امعصی عطا که عنعواهه۸ .(2019)
+ م11 نا(ط10ن0اکساک +عنا 06۳506 16 طاههنهاعنی ۸ نعاوعسه له هه متفه
0 ۲ 6۳۵ فهلنانطندعاعوی هل عل معنافصعاطامجم هآ .(2009) ۳۰ مق1/]307-7۵73802
615 3/517 ۵66 ۵ عنام بن‌ناوم هنود عصندتاآ :۷۵6۵ ماصز جعاج ۷۷ .(2019) 2۰ مصقطعع/2
-10ع50 .50000-00108 .(2018) .34 منطهامک 2 .13 ,38302020 ,36 مطاعغاحدل م۸ من1/11303030
بو.ظ ,5010/61 .7 ,53024 کل واقطاعند1۳ .0 ,116۳۳30062 3/۰ ,طعقع ی .5 ,12/10010530
0۳56۳۷۵0 ۸73167 ناه کاععمه] 0ص 02 کوصنص عصنص ۲ .(2001) ۰ ,تاه 5
.37-45 :32 0600011۰ ,۳1۳0۳۵ ]0 ۵ 70 کام ملک صقنصع 70۳ صز
ها جع 0هلنازطانمع51 50 ها .(2014) .3.2 ماناع2/001007-۸ بم بش۸ ,813670 .8.۸ ,1/0866
133-۰ :17 ملک ۳0006 .ک06 000۳02 از فماگهی6 1 نعامهازد نص 1۵۳۳۳۵06
0 00۷۵100۳6۳۲ ما طمصنماکنک 16۶ 00061665 .(2010) 7 33066۵ فص ۷۰ مفاحهنط2/0
,۸1050-63763 200 .7 ,عاطمصلع2-8ع فآ 7.36 عناق 306۳0-001 .۸.7 ,63670 0-6 1/10۳6
7 11636 ۷۵16۳ 1 30020 لمطمنام ۳۵ که طاعو و م۸ هدهع .(2020) ۳۰ .5
عطا وصناه۳۷۵ .(2015) 36 ووناوک نعد 0 عم وبا مطع0دعنن۸ صععق1 بش۸ مف0ع1/]0536
5 ۲۵۳5۳00 ۳۵16۲ 526 ۵ +علجه جز دمص مگ وه ناه که ککعصع ناکم
40 ۲1۳۳1900017٩ ۲۵۲۱9۲6۶۶ ,۵0۳۵ 85۲ 71۳6 0۳03۵۰ تحقتقط ص52 130۳2 ۵1 کم ما5
۶ 300 ۳۷۹۳۵۳۳۵۵۲ وصه 3۵۵ عط) او ما۶ م15 .(2019) ۳۰ ,7053۶۷200 6۶ ,۳۰ مفق1/05
ع77 "5برمظ 5 هط عصقصعگا جز کعماعیع5 کم 05 آم و1 هنز ععصقط) عطا 0۳0 115
6 :80۷6۳3366 ۷۵16۴ صز کعنانلزدزعطومع36 مصه اون ,31660 2012(.۰) .5 بغلز1/10
مدا جعا 30۸7 حاعدمسط ج فا صصناکص00) معا ۸7 وصن‌صعناگدآ .(2019) ک1 و1۳۵0 6۶ بقل و1012
فا :عاطاندماووه ملامسهععل ام هم کعنصام ص۲0 (2015) بخ3۳ ,0 1/623/600
21 ماع 2ودعع۸ 2[ ع0 مق آع صع نها هل[ عل هاعص کعملج۷ چ دعمنهناه مدعفهلندمی
کم نع 3/6100016 از کعل م00 ,کقع ۴ ومعد8 .اماصه‌زط ۸ ۳۵۵0600 ها .(2003) 2/۰ ,73700
مهد نماکناگ 50۳ 00۵05 6۵۵ 00 ۸۷۵۳6 03۳610 عطا ۵۵ 00۳۲ صفصسصه نک .(2008) 0660
,8335 :1260610066 فصه 0-00 ص۳0 +۶۵ صمناهکنصهع 0۳ باصعصم 102010
5 05 8560ع0ع3) .2200 60/52/1/4137 43130 /ع8 ۷۶۵۵۲۵۲ +مصنلده عاطهاند ۸ ۳۳۵۵6۰
فصلنامه تدریس پژوهی سال نیم شماره اول, بهار ۲۵۱۶۰۰ ۲۳۱
عاهصنل عصند؟ ۵6۳ هدمع مص 0 6 امعله کلد ۵ صمننعه۳ 3 .(2007) ۰ ملاک0 01-7
.۸ ,1۳0۲51010005 .تسه اک21 عطا صز ماه مادعد 3 .(2017) ۰ بل وتعصله 0
م80 وعزانس۵ ۲3 اهنت ۶و صمقانص00 فصه رفک عطا 1۵۳ صمناهعنصهع0۳
] .00 399 6۷۵10016۲۰ 0۵ 6۹60۳63 ۳7۵۲65 م8 عه 15 3:60 «(5۸3/1)
-16900006 .(2019) .3 ,۸220 صنصفط ه .۸ .۳ منطقنطع113 ,۳۰ مفنصق 0 طصحقطی طاعاعویه 2
6۹۳0۵۲۲ 36 200 صقص ۵ 4م وج عطا 4و خصعاصی عط که کزدواهصه هنامز
۵ 5101گ ۵۲۵ ۳۵۲۵۵۵۳ ,3۷1۳۵۲۵۲۸۵ ۲٩ 70۵1 06۳۹0606 ماه ۵0
65 16306۲ 1 5۳۵۶ ۸ .(2012) .3 مفوهص 5 6۶ .36 مفطنهط500 سا تقاعنطجد0
70۳۵۱ 3۵۵00 لقاد6 80 اممطاگ هط ۵۶ اصعاصمع6 عطا 0۵
10] .35-43 :(2) 1 ,3606100111674 16( نماکاگ ۹۵ ۳۵۲۵0۳ ,8۳۷1۳۵۳۳۵۳۵
6 م۸ .(2017) .34 ,۳۵۳۳۵۵0 ۵ .۳ مصقگحقط5 .۸ مفنقگد7 ق3055 ,.2 منصق‌طاعزه ۳
40 دز 200065 00هام فصه ععف‌عزطاه صمناف اه آقاد ص600 ۵۶ و500
,۹0665 ,606۵0011۵ 776۷ 1۳۵0۰ 1۵۳ کعنا ناه 0۳00056 ۵ عل0۳ ص۳۵۵ ۵ص کعصصسی
05 لمصه معا .(2020) با منصه‌کدمطا صعنصه00 ۸ .36 منطهامگ ,36 ,عاوچه8
[س13< جز 60۳۵266 600 وصناهدا۷۵ظ مصهه نامه مصونتصعم ۶۵۳ امعص‌شوم ۳۸
.[06751 10] .13-22 ,(7)1 ,266100167 ع1ط 55001110 ۵۳۵ ۲۷۵۸۵۲ ,70۳۳۵ 1630۳65
6021 صه که کصعلتقع [م ملک 01 بنافطانعهع؟ 156 .(2016) 0۰ ,کت ماگ 200 ,۷ م6۵له81
)۲ ]70۷۲۵ ,146۳۳۵۵۳۵ .50015 ۳666 ۶و برس و نممع ی ص (02 200۳
1 77۳۵ ۶٩ 50007 156 :(2019) .۸ منص 1/602 ازه7< ۸ 3 منطهلد۳ .۸ مفله80۳
]۳:33 03 ۳:۲5 (۵1136 ۸۷ 00ق مطتلد6 71 مدمنا۵ ۵ ۳) کدمزدع 10
] .9-22 ,(8)1 106610006 ع6اطاقصنفاهناگ هه ۳۵2605 آهادع ۳0 1306
از طازکط۳۶00 هنود [ممط5 .(2018) ۰ص ,3/6520 2 مط م 206 2ز1مطاعهنه‌ک1105 ,36 مطاعصن۳۵
۰ ۷ع2 .20 1/293 1 کلومط5 56002 "عاحزع 1۳۵ :5000 عقق0)
۵061 ۵ 12676100 .(2016) 3.8۰ ,520۵0 عم .3 ماحاطانط5 .36 منصه‌زنتصا .۸ مطعونصعد0
5 ۲۳6 او ع6ع20 وق 6 طامهنهاکنه عطا معطاعد 5 ما صمنامعله آمادعصص فص
[00ل5 2۵ ۵۲ دعدعن 00 0عبنآ .(2018) .34 من3130 +۵ .3 اند تهناط۶ع1 و2 و0ق1ع26زد۳۸
40 ۳۵۲۵۵۱۱۰ ]۰۳۷/۳۵۲۵۲۵ 236060 ۰ دوفامصعط60 جعاچ ۷ ۵۶ کاصعلون5
ناد فصه صمنامع06۳ 0۲ 31/0061 .(2019) .کل مطمعتدزده ۷ نطاد۳ 2 .36 متعج۸ م۸ مصتنله5 80
00 0265 لماع عط] ۵۵۳۵۶ 0۳018۳5 وان نس 200 کاعناهن 06 معطاو) و
[ ]70۳۳۵ 5816 ناه 000 صقنص1۳۵ عط) ۶و عکسی صهامعصعله عط صز نوی
۳ 3۳۳۵۳۵۷/۵۳ 006021 ه وصزم 0610 .(2018) 34۰ منودک۸ 6 .5 36۰ م3702 کل مفصقامطی
8 ۳۳3061 ما لو مص۸ ص۸ +کاصعلو 5 [ممطک طلهنت و 36005 عطا وصندکه‌عع۸
167130066 506066 ۵ که کزدولدص۸ اص6اص0) .(2018) .7 مف20ط وحصط ۸ مس مفا۵ 1۳6۲۵۳
۳0620001 [ها60 ۳۳0 که عنام م20 عط ۳۵۵ (ممط5 طونط و عهماد او
۲ که آسیب‌شناسی آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست»
واه 300 علونغنااه ,6ع 010 0۶ ۲۵1۵ 156 .(2019) 3/4۰ ,نع فص .ک منعقط832 ,3 بط
-وصنط2) 156 صز برع مامصطع دا همکد که صمناع‌نامصد عط صز ک+عطهع) آممطا5 طاونط و
.[06۳51 10] .1-20 ,(2) 7 ,36860 و۲70٩ امد 3 عععم۳م عصنص 10
5001 او قصخم ۵1 306۳16065 .(20180) 3.۸۰ من70 فصه .3 منعحش۸ ناطدعگا .3 مطقاع2ز۳۵
,313۷1۳۵۲۱۱۵۲۸۵ ]۵ ]70۳۳۵ 0۳۵000 ۷۵66۲ ۵۶ دمحم عط ۵۵ کاص 5006
.[0653 10] .47-60 :(3) 6 ,66100160 عم هناگ 0۵ 8۵۵0
3[ عل مزع ملنه‌ئسه آع معا طهاکه 5۶ عنو آع 7و0 ,۲6ص عنعنل عل 26 عل .(2014) .ماعی6 2 امعط
:منلده ماطهلند ۸ ,ماه مالنطاوطظ اعل بر هذمهعناط0 حسعلوههعک صفن۳۵۵
60::ععع3) 1200.001 15-37-0051 ۸-20 - 15/00 04/20 / هک /65 ۷.006 ۷// :36605
ما 65 ای لمدمنه 00 1و ۶6 وانماصعصحصمفصه صه وصنصهنده1 .(2014) .۸ مصع‌حعلد5
200 [0۳6:00) صعحفلنط ما عصعع وم آقاصعصصوا ۷ص عصنطه که صنه
] .0۵۳6 هاگ روز ۲0 4ومم۸ 75106 کزفعط 1 +عاعه/3 .ومططعه/3 هنز (اممط5
۵ ۵۶ 0051005 ۲۳6 0۶ رو ۸ .(2016) کل عکنصق۳۵ 0صه سا معاعنط 3۵ م۸ ,0۳۳۵9 اعلدک
6۰ اناد 5۵ ۵۶ ام وطاره عطا صز ماه آمهاصعصهصوفصه که کاصعصمصصیم صنق۳
89-7 :(5) 2 00770۰ 3061001116711 0/16 لگ ۹۵ ۳۵۲۵۵۳ ,8۷1۳۵۳۱۵۳۵
4 .1 [۷۵ .(عصنط) و ععحمونصط) فصه 0/0005 کللفاد آمصهنام۳۵ .(2012) .1۳ مفصه‌طاهاک5
1 م۶٩ 65ام دم 6 ۵۶ 7و9و5 .(2012) بل رکنامزط فص 34.8 نفقصسدک ,36 مفنططاما5
40 خامعع0۳ عطا هزم 00610 هن (ونصنادم مصه اانهت «رععمعنوع5) صمناهمنصهع 0۳
6 ۳۵۳۵ 563001 وحقصخم که خصعاصی عطا هنز ماه آهادعصهصوحخ ۷ص که کاصعصصصصی
از 1۵۳ کطمنانا50 عاقم 00۳0 عنم فصه صححطع1 هرز دلج ۵۶ 000606
[061 10] 67-81 :(9) 5 .551615 606011010 13 ۵103۹19 01۵ 71/00961671
67 21360206۵1 ۵۶ 1006100601 .(2013) 34۰ منطمطاگ فصه .7 مطع0 0اه تعصهط5
ب 6002 آها 60106 که هه ع مدع صصم 6 کم کلعمعهص عطا حاو ۳۳0
۳]] .55-65 :(3) 1 606100111676 ع1ط هو ماکیاگ 0۵ ۵۵0 ۳۷۹۳۵۱۵۳۵۱ ۵۲ ۵ 370۳
66اه ۲۵۳100 5006066 0۶ کزداوندصه 00561 .(2018) ۷۰ ماقهله5 فصه ۳۰.ط مقامک1 زعه‌طاه۸ طملنمطاک
0۳00165 ما6 6۵۹۳0 ما مناد که عصع دز (ممطاک طونط ۵1 مر اک ۲۳۵
ع۳۵516 نامه 0[م عمط صز حمناصن‌ناس2 .(1989) ۰ ,حق۷۷9 فصه 2.۸ ,کطمصصنگ
-323 :5167519 لگ 31۳011610 ]0 ,70۳۵ نامه عزاطانام 1۵۶ 6۵0 156 +ععنان 0
:126 و20۵ .(2007) .5 مخدس0ظ قصه مک اهتدم .1 مفلقغا هد ما۸ ,10۰ قاآنا0 زگ
6 ]70۳۵1 066100606۰ 16 مصنهاعنی ۶0۳ دنله ۵۳ دنه وصه یدنا
0 عصنط2ع1 ما عونت پمال 300 ] حعخ ۳۳۵6/۳ ازط عس۳ 156 .(2012) مک معصناه5
بکاتآ ,۵34 :۸۶006 ۳۵0 719/67 ,11۳ صز ونان ههنهاهگ 1۵۳ عصنصدع.]
واا5 6۳200216 هه هلنه‌زستت هز ععصقا0 .(2004) بش ,زنط 2 .0 ,20086۲ .0 وباساطاز1
,16201012 00ه ,لآ (10۵0م۳۳۲ ول یله ,یگ وتتاههناگ سک 161668۵/8 وت و3062ت13 1"
8 که رغاس ۲ ۵ بمه 11 آهامعصص ده امه ععزومد-مم هدزککمکع۸ .(2009)
ماطهدنفاکناگ 1۵۳ 3۵۵05 صز کع 09066 :۳۵۵ عط ۶۵۳ نما «(2012) ماهتا
6663۰ :(6 ۳ ۲7) ۳۳۵۵۵ ۵۲ فک 00 ۳006 7700005 ۲7200 :عم 102010
فصلنامه تدریس پژوهی سال نیم شماره اول, بهار ۲۵۱۶۰۰ ۲۳۳
06161۲65-0 11۵1005/00 3 0/650/510 //3 ۸ 0 /صنص 160 /ع0ع 00 ۳ //: 30
65 13168۳2160 01 د0نهن م۸ ۵ 0۵ 600۳۲ کنهاک جعن 1737-۷7 156 .(2012) 172182۰
ماطاوتنق31 :۳۳۵9۲۵۲۲۱۲۲1۵ ۷1۳۵/۱۱۵۲ 270105 17160 باصعصععهسد/3 کع 50 67ات ۷ ۱۵
,6۰ ,و8375 :۲727۳500 ب(عصنلط0) کلم 10610061 16 طامستفاهنگ .(2015) 17318500۰
.(2020 120۵۷ 15 05 5560ععع2) 8/5085 690.0 0://62ط +مصنلده عاطهاند ۸
ماطاهصنفاهناگ ۶۵۳ خلامصعو۸ 2030 ۵ط۲ :و۷۵۳ 0۳ عصنص ص1۳ .(2015) 173185600۰
60::ععع3) 80010 10۳ ک 0512015/00 0 /ع ۲ ها 60 10066100 طهصنهاکنه// کج
:5 600زط0 عصنصدعا نعلم6 امعم 106610 عاطاهصنهاهاگ 10۳ صمناه 8۵0 .(2017) 173185600۰
و ۲۵16 ۲۳6 دنام اه 6۵۳9۵ آمدمنهد صز ناف اه آماص ۳06 .(2014) .7 منطهااهناد ۷
06[ 5۳۵۳۵ 301۳ 707101 .متفه عناطام هه ۵۳0 صذ دصنه اه آمادعص دص و60
:۳۵286160 ۳۵50۳۲۵5 ۷۵16۲ 1316872100 .(2014) .36 مصعصفاععک1 6 کل ,[[166ع8 .0 وقذتق ۹۷
76 همه "دعنمناوم آله صز معاو عطا مهد فدوناممامه م۷۳ فص [هادم 1102
۸/8010 .570205 5و0 عطا اد 3/0608 .(2008) 36 ماگ ۸ .36 ,ط9[006ع1 .0 وقزتق ۹۷
0 20106۶ نصمزعع 3602 عطا ص ععصق م6 جعج ۷۷7 .(2009) سس مق20زها107 ۵۶ .0 وقذتق ۷
۰ .0 ,06۲۳30 م8085 :711167۵0۵ ود انسظ و اوه 1/۳۲ :کد مان 135
و0766 .۸ ,8۳۷9613 .1 ,10860 .31.0 ,69306ی) بظ.ط رت ااص1/0 .لس ,بقاحقص ۷۵۵
6121 ,بلق 6۲ .6 ,16۳۳۵20 وزم۴ .(2010) بش مصه۷#نالا5 6۶ .5 متصناظ .5 وطعل0فن(6
555-56 :467 ,7700۳6 .ز 001 +عق هه اههد +عاه ی صقط ۵ کاهع۳ط
7( 37007121 .(2019) 2.۳۰ ,۷۷۵28 ۵ .0 فلا .5.8 وتان .1 ,18208 .0.10 ,20308 ۷۷۰ ۷۷328۶
0۰ 110 دنه 0۵ اصعص 0 ع ص3۳۳ کعامط دمن عزصذ ها کم دمص عطا ۵۶
08 33056۲ ۵۵ تعنص ۷۷0۳۵ م۳6 6005 00۳۰ ب(3987) 1۷۷۳۵۰
سا.۸ ,ات1101 2 .2 ,فصهنلان/۷ .کل رطعفنص هد بط ماخهعا5 8.36 وقذالذ ۷
65 نا 0۳56۳۷205 ۷۵16۳ وصه آهامعصدمجصه که ععدمعناگص عطا عصنختصم0 (ر2011)
1996-2۰ ,92 101096176714 ,831071۵ .7 موادم 36۳ عکی ۵0ص 0[مطععتمط 0۵
وناز هصنهاهنک +عاطاژعنی صحله‌نسه صعلفنط عطا عصفلم/3 .(2012) .0 متام 64 ول ,۸۷165
783-6۰ :18 :و8۵ ۳0010۰ 81۳0۰ ماه اه +عطونط صذ یدنا
۵ 0۵116865 تفصقطای 0ص هصنط) و310۳ صذ بونانطمصنهاعد عصنط102 .(2018) 31۰ ,1۸۷105264
.831-844 ,24 ,2018 .کعظ ۳۵۲۵0۰ ,3۷/۳۵/۵۵ +عصص م0۲ آهتا ۵طا
|
با توجه به بحران آب در ایران، آموزش الگوی مصرف مسؤولانه آب به دانش آموزان ضروری است. هدف پژوهش حاضر، سنجش محتوای آموزش آب در درس «انسان و محیط زیست» پایه یازدهم، دوره دوم متوسطه و بهبود کیفیت ارائه آن است. این مطالعه براساس نوع داده ها، کمی و از لحاظ نوع برخورد با مسئله، کیفی است. طرح کلی پژوهش آمیخته حاضر تبیینی یا اصطلاحاً تشریحی بود. در فاز اول با رویکرد توصیفی-پیمایشی داده های کمی استخرج و در فاز دوم برای توضیح بیشتر و آشکار کردن برخی جنبه های ابهام انگیز موضوع از رویکرد کیفی بهره گرفته شد. در بخش کمی برای جمع آوردی داده ها، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. مفاهیم پرسشنامه با تاکید بر طبقه بندی بلوم، اهداف کلی تعریف شده برای آموزش آب در کتاب راهنمای معلم درس «انسان و محیط زیست» و مصاحبه نیمه ساختاریافته تنظیم و پاسخ دهی به گویه های آن در طیف پنج گزینه ای لیکرت سامان داده شد. روایی صوری و محتوایی به تایید هشت خبره ذی صلاح رسید و پایایی آن با ضریب آلفای کرانباخ (75/0) تصدیق شد. براساس فرمول کوکران 384 دانش آموزان مورد پرسشگری قرار گرفتند. در بخش کیفی پژوهش پنل تخصصی باحضور کارگزاران اصلی نظام آموزشی (5 معلم و 20 دانش آموز) تشکیل و راهکارهایی پیشنهاد شد. جهت اعتباریابی، برونداد نظرات پانل دلفی، به 3 خبره ی دارای صلاحیت ارائه و پس از جرح و تعدیل، تایید نهایی شد. نتایج نشان داد آموزش آب در این کتاب، در سطوح پایین یادگیری هر دو حیطه «شناختی» و «عاطفی» به طور نسبی اتفاق افتاده، اما در سطوح میانی و غایی هر دو حیطه، ناکام است. |
37,958 | 493830 | وا ژگان کلیدی: چین» آمریکا هند نظام بین‌الملل, شرق آسیا
"دانشجوی دکتری گروه روابط بین‌الملل» واحد علوم و تحقیقات» دانشگاه آزاد اسلامی» تهران» ایران (نویسنده
۲ فصلنامه دانش تغفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
ظهور چین بهعنوان قدرتی بزرگ در عرصه بینالمللی از دوران پس از جنگ سرد تاکنون
به متغیری مهم و تأثیرگذار بر روابط دو کشور آمریکا و هند تبدیل‌شده است. درواقع خیپزش
چین چرخه انتقال قدرت آمریکا در غرب را به شرق آسیا تسهیل میکند که این جابه جایی
قدرت برای آمریکا در سطح جهان بسیار پرهزینه و مخاطره آمیز خواهد بود. آمریکا جهت
تقابل با خیزش چین سیاست نگاه به شرق را اتخاذ کرده است و در اين راستا نزدیکی به
کشور هند اهمیت ویژهای در سیاست خارجی آسیایی ابالات‌متحده آمریکا دارد. هند در
موقعیت ژئوپلیتیکی بسیار خوبی قرار دارد زیرا از طرفی به چین نزدیک است و از سوی
دیگر دارای ظرفیتهای بسیار مناسب در مهار قدرت چین است. به تعبیر برخی جایگاه هند
حتی بهعنوان یک کشور برای سیاست خارجی آمریکا جیاتی تر از آن است که تنها بهعنوان
ابزاری علیه چین تلقی شود چراکه هند.جز کشورهای آسیایی است که میتواند بهعنوان
الگوی موفق برای جهان سوم نیز تبدیل شود. قابل ذ کر است که هند و آمریکا دو دوره کاملا
متفاوت را در روابط خود تجربه کرده‌اند او روند این رابطه از قرار گرفتن در دو بلوک
متفاوت» طی سالهای ۱۹۴۷ -۲۰۰۰) تا توسعه سریع روابط از سال ۲۰۰۰ تاکنون» تغییر کرده
است. روابط این دو کشور از زمان استقلال هند در ۱۹۴۷ تا پایان جنگک سرد از پویایی
خاصی برخوردار نبود. در این دوره هند نخست با در پیش گرفتن سیاست «عدم تعهد» و در
مراحل بعد با نزدیکی به شوروی» در پی توسعه روابط با آمریکا نبود .روابط این دو قدرت
پس از جنگ سرد و بهخصوص از اوایل هزاره جدید گسترش قابل‌توجهی يافته است» البته
به‌جز هنگامی که هند در سال ۱۹۹۸ دست به آزمایش‌های هستهای زد و روابط دو کشور تیره
شد. تقویت همکاری‌های استراتژیک پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بین هند و آمریکا بهعنوان
تلاشی هماهنگ در راستای تحقق بخشیدن به ظرفیت کامل روابط اقتصادی بین دو کشور
بود. تاکنون مکانیسمهای نوآورانه مهمی در این راه استفادهشده که شرکت و عضویت در
موسسات و نهادهای اقتصادی چندجانبه یکی از مهمترین آنها به حساب میآید.
با این توضیحات با پایان یافتن جنگ سرد و بخصوص در آغاز هزاره جدید ما شاهد یک
چرخش اساسی در جهت نزدیک شدن هرچه بیشتر واشنگتن و دهلی‌نو هستیم» به‌طوری که
این نزدیکی تا سطح یک رابطه استراتژیک در بعد از ۲۰۰۱ به‌پیش می‌رود. حال با توجه به
روند خیزش چین سیاست خارجی آمریکا به دنبال ایجاد توازن نرم و مهار قدرت رو تزاید
چین از طریق سیاست رو به شرق است از همین رو سوال این مقاله گردآوری‌شده با اسناد
کتابخانهای و به روش تحلیلی- توصیفی» این است که جایگاه و اهمیت هند در سیاست
خارجی ایالاتمتحده آمریکا با تا کید بر مهار خیزش چین چیست؟ و در پاسخ به این پرسش
فرضیه مطرح‌شده این است که جایگاه هند در سیاست خارجی آمریکا به سبب قابلیت
هستهای بودن» جمعیت فراوان» نزدیکی جغرافیایی به چین» قدرت رو به رشد اقتصادی و
ارزش‌هایی همسو با غرب چون دموکراسی در جهت,مهار نفوذ و گسترش قدرت چین
موردتوجه بوده است. برای پررسی موضوع در ادامه سیاست خارجی ایالاتمتحده در شرق
آسیا روابط هند و چین در نظام بین‌الملل.پساجنگ سرد و جایگاه هند در سیاست خارجی
ایالاتمتحده در مقابله با قدرت‌یابی چین پرداخته خواهد شد. یا توجه به سیاست خارجی
آمریکا در راستای مهار قدرت چین مباحث در چارچوب نظری موازنه نرم مورد واکاوی
جایگاه دولتها تحت تأثیر عوامل مهم و تأثیرگذار دچار تغییر و جابجایی می‌شوند اگرچه
امروزه در جهان چندقطبی قرار داریم اما کشورهای متعدد تلاش داشتهاند تا در حوزه‌های
خاصی بهسوی یک قدرت هزمون پیش بروند به‌ویژه آنکه کشور تحول‌خواه نیز باشند؛
بنابراین دور ازنظر نیست که در عرصه بین‌الملل نیز دستیابی به هژمون در مقابل با مفهوم
ثبات هژمونیک قابل‌بیان باشد (امیدی» رشید»۱۳۰:۱۳۹۴). رویارویی باقدرت هژمون جدید
مبنای نظری موازنه نرم توسط رابرت پاپ! مطرح‌شده است. طبق این نظریه هدف از ایجاد
۶ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
موازنه نرم را میتوان خنثی کردن عملکرد دولت در حال رهبری بدون مقابله مستقیم
دانست. معیار موفقیت موازنه نرم» تنها کنار گذاشتن یک سیاست از سوی ابرقدرت نیست»
بلکه حضور دولتهای بیشتر در اثتلاف موازنه گر علیه ابرقدرت نیز معیار خوبی است.
به‌عبارت‌دیگر» اگرچه موازنه نرم قادر نخواهد بود از دسترسی قدرت هژمون به اهداف
نظامی خاص خود در کوتاه‌مدت جلوگیری کند ولی میتواند هزینه آن را در استفاده از
قدرت خود افزایش دهد و نیز تعداد کشورهای احتمالی را برای همکاری با هژمون در آینده
کاهش دهد. قدرتهای درجه دوم می‌توانند با ایجاد پیمان‌های دسته‌جمعی در برابر
قدرت هژمون که نیاز به همراهی دیگر قدرت‌ها جهت عملی کردن برخی اهداف خود
دارد» ایستادگی کنند. این مسئله ضمن آنکه سبب میشود تا اعتماد این قدرت‌ها به توانایی
ایجاد موازنه در برابر قدرت هژمون افزایش یابد» موجب تشویق دیگر دولتها در جهت
پیوستن به ائتلاف میشود (رحمانی و میری» ۶۸:۱۳۹۴). موازنه دهنده نرم سعی میکند با
ایجاد شرایط سخت‌تر برای دولت در حال رهبری يا انتلافش از طریق افزایش هزینه‌های
حفظ وضع موجود از طرق زیر اقدام نماید: الفس-.عدم پذیرش سرزمینی؛ قدرتهای برتر
اغلب از دسترسی به سرزمین دیگر کشورها جهت اشکان نیروها و عبور و مرور نیروهای
هوایی و دریایی‌شان سود می‌برند. در دسترسی سرزمینی توسط سایر کشورها موفقیت قدرت
ب- دیپلماسی گیر انداختن؛ حتی قدرتهای برتر در سطح نظام بین‌الملل نیز نمی‌توانند
قوانین و مقررات مهم سازمانهای بینالمللی را نادیده گرفته و به اهداف خود بدون اهمیت
دادن به آنها دست یابند. در همین راستا دولتها می‌توانند با استفاده از نهادهای بینالمللی
و سایر اقدامات دیپلماتیک برتری قدرت هژمون را برای جنگ يا حمله کاهش داده و فرصتی
برای آمادگی بیشتر به دولت هدف حمله بدهند. فرایندی که میتوان از آن تحت عنوان
ج- تقویت قدرت اقتصادی؛ قدرت نظامی دولتهایی را تهدید میکند که اهدافی را در
جهت ایجاد موازنه در برابر قدرت هژمون دنبال می کنند. لکن قدرت عظیم اقتصادی میتواند
پشتوانه خوبی باشد. در این راه ایجاد بلوک‌های اقتصادی انحصاری بدون حضور قدرت
هژمون و بالا بردن رشد اقتصادی و تجاری بین اعضا میتواند کارگر افتد.
د- عزم راسخ برای موازنه» قدرتهای درجه دوم می‌توانند با ایجاد پیمان‌های دسته جمعی
در برابر قدرت هژمون که نیاز به همراهی سایر قدرت‌ها جهت جامعه عمل پوشیدن به برخی
اهداف خود دارد» ایستادگی کنند. این مسئله ضمن آنکه سبب میگردد تا اعتماد این
قدرت‌ها به توانایی ایجاد موازنه در برابر قدرت هژمون افزایش یابد» موجب ترغیب سایر
دولتها در جهت پیوستن به اثتلاف می گردد (رضایی» ۲۸۶:۱۳۸۷).
کشورها به دلایل زیر به برقراری موازنه نرم اقدام میکنند: ۱ -رفتار نظامی قدرت هژمون»
هرچند نگرانی‌هایی را در پی نداشته باشد و برای حا کمیت ملی قدرتهای درجه دوم» چالش
جدی ایجاد نکند. ۲ -دولت هژمون یک منبع مهم.خیر عمومی در عرصه‌های امنیتی -
اقتصادی است و به‌راحتی نمیتوان دیگران را جایگزین آن کرد. پس باید به ایجاد موازنه
روی آورد. ۳ -دولت هژمون نمی تواند به‌راحتی اقدام‌های انجام‌شده در قالب موازنه نرم را
تلافی کند. هم به این دلیل که تلاشهای موازنه دهنده دیگران خیلی آشکار نیست و هم به
دلیل اینکه آنها بهصورت مستقیم موقعیت قدرت او را با ابزار نظامی به چالش نمی کشند
(شفیعی و کمائی زاده۵۶:۱۳۸۹). با توجه به رویکردهای بالا تجذید روابط آمریکا و هند
بهعنوان یک اتحاد استوار نهادینه‌شده علیه خیزش چین را در قالب نظریه موازنه قوای نرم
میتوان تحلیل کرد. از این نظر هند بهعنوان قدرتی جهت برقراری ایجاد موازنه
چین پس از مرگ مائو تسه اصلاحات بزرگ اقتصادی را اجرا کرد که پایه اصلی آن
آزادسازی اقتصادی و برقراری بازار آزاد در سیستم اقتصادی بود و توانست دستاوردهای
٩ فصلنامه دانش تغفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
بزرگی در دهه‌های اخیر برای توسعه صنعتی چین به ارمغان آورد «هدف چین از
اصلاحات اقتصادی تعامل با جامعه بینالمللی برای بهره گیری از ظرفیتهای اقتصاد بازار
آزاد و حضور فعالانه در سازمانهای جهانی و منطقهای در راستای رسیدن به جایگاه
ابرقدرتی در قرن ۲۱ بوده است .ازاین‌رو» سیاست خارجی خود را بر اساس افزایش
اعتبار بهعنوان یک بازیگر بینالمللی مسئول و همگرا قرار داده تا به همسایگان اطمینان
دهد که رشد اقتصادی چین برای سایر کشورها تهدید زا نیست. پذیرش چندجانبه گرایی
و شرکت در ائتلاف‌ها و ابتکار در ایجاد سازمان همکاری مژید این جهت گیری است.
کیسینجر در کتاب دیپلماسی امریکا در قرن بیست و یکم پیدایش چین قدرتمند در قرن
بیست و یکم را با ظهور آلمان قدرتمند در قرن نوزدهم مقایسه میکند که پیامد آن به دو
جنگ جهانی ختم گردید (کسینجر, ۱۳۸۳: ۲۱۶). چشم‌انداز جابه‌جایی قدرت‌ها تا سال
۱-سلسله مراتب قدرت و رس ماندن آمریکا بهصورت قدرّت درجه اول و عملکرد هژمون
۲-افول آمریکا به قدرت درجه‌دو و صعود چین به قدزت درجه‌ی یک
۳-برابری قدرت آمریکا و چین و به وجود آمدن یک جهان دوقطبی با دو" قطب کامل برابر؛
۴-به وجود آمدن جهان چندقطبی با قطب‌های برابر آمریکا» چین» روسیه» هند و...؛
۵-تقسیم قدرت در جهان به‌طوری که با افول نسبی آمریکا و صعود چین» هند و...»
قدرتهای نزدیک به یکدیگر به وجود می آیند و در زأس قدرت‌ها همچنان آمریکا خواهد
بود» اما عملکرد هژمون طلبانه ی اين کشور را قدرتهای دیگر محدود می‌نمایند. چین
باقدرت اقتصادی و روسیه باقدرت نظامی خود» نوعی تقسیم قدرت بهصورت منطقهای را
به وجود می آورند (امیدی» رشید۱۳۶:۱۳۹۴۰). پکن با درک نگرانی‌های کاخ سفید برای
مدیریت نگرانی‌هایی که لاجرم مقارن تعقیب نفوذ و رهبری بینالمللی بیشتر هستند» راههای
مختلفی را آزموده است. در سال ۲ شی جین پینگک یک نوع تازه از رابطه قدرت بزرگک
را پیشنهاد کرد که بر موافقت ایالاتمتحده با وقتی این تلاش نافرجام ماند» رسانه‌های چین
به تلاشهای خود خواسته‌های چین در ارتباط با طیفی از مسائل مبتنی بود. برای مشروعیت
زدایی از رهبری بینالمللی شدت بخشیدند و درعین‌حال بر حمایت کشور از ایجاد یک نظم
بین‌الملل عادلانه‌تر تأکید کردند. یکی از سرمقاله‌های گلوبال تایمز روزنامه‌ای تحت
مالکیت پیپلز دیلی» توضیح میدهد که چین موافق جایگاه هژمونیک ایالاتمتحده در نظم
جهانی نیست. این مقاله می‌گوید که چین فعالانه و عمل گرایانه در تلاش است تا یک نظم
جهانی همه گیر و تازه ایجاد کند؛ و در ادامه تا کید میکند که هدف از تدارک کالاهای
عمومی تقویت سلطه غرب و هژمونی ایالاتمتحده نیست؛ بلکه یک نظم جهانی جدید
عادلانه و چندجانبه و یک حکمرانی جهانی حقیقی» همه‌گیر و مشورتی است (مازار و
همکاران» ۶۶:۱۳۹۸). بااین‌حال بر اساس چرخه هزمونیک باید گفت استراتژی‌های
بلندمدت چین» همراه با توسعه.اقتصادی شتابان» نگرانی‌های ایالاتمتحده و همسایگان
چین از قدرت‌یابی این کشور را در دهه‌های اخبر افزایش داده است. اولین واکنش نسبت
به صعود قدرت اقتصادی - نظامی .چین از سوی رئیس‌جمهور آمریکا در نوامبر سال
۶ ابراز گردید. با انتخاب جورج دبلیو بوش بهعنوان رئیس‌جمهور آمریکا در سال
۰ چین بهعنوان یک تهدید خاموش و رقیب استراتژیک برای آمریکا معرفی شد.
ایالاتمتحده آمریکا از اواسط دوران ریاست جمهوری باراک اوباما نگرش خود نسبت به
چین را از یک شریک استراتژیک به یک رقیب استراتژیک تغییر داد. در دوره ترامپ و بر
طبق دستورالعمل سیاست تجاری امریکا در سال ۲۰۱۸و ۲۰۱۹» سیاست تجاری امریکا باید
هر چه بیشتر بر منافع ملی امریکا متمرکز شود و برای همین امر هم باید با استراتژی امنیت
۸ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
بر اساس گزارش موسسه رند میتوان ظرفیتهای بالقوه چین برای تغییر نظام بین‌الملل را
۰ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
عدم تهاجم هنجار تمامیت ارضی مذکور شبیه به نظم کنونی با محدودیت
در منشور سازمان ملل و بیشتر بر قابلیت ایالاتمتحده در
منشورهای منطقهای؛ تمرکز بر | نادیده گیری قواعد» فضا برای نمایش
اجرایی سازمان ملل زوم و درعین‌حال پایین تر از آستانه
حقوق بشر آرمانهای بلند مذکور در فشار بینالمللی بسیار کمتر و اجرای
کنوانسیون‌های متعدد؛ رویه | ضعیف‌تر هنجارهایی که تهدید برای
عدم گسترش سلاح‌های ) رژیم بینالمللی مبتنی بر معاهده |...نظم کنونی با نظارت جدی‌تر چین
هستهای منع گسترش سلاح‌های هشته‌ای | در خصوص ابزار و شیوه‌های اجرا
بر اساس نگرانی‌های کاخ سفید اسّت که استراتژی امنیت ملی امریکا در سال ۲۰۱۷ می گوید
که ما بر روابط اقتصادی متقابل و منصفانه برای تأمین موازنه تجاری پافشاری می کنیم اما این
استراتژی در عمل با روی کار آمدن دولت ترامپ نسبت به دیگر دولتهای امریکا در اين
زمینه تهاجمی تر شده است که نمونه بارز آن رویکرد سرسختانه قوانین تجاری ملی است. در
جولای ۲۰۱۸ امریکا حقوق گمرکی ۲۵ درصد بر واردات چین وضع کرد که ارزش آن
۴ میلیارد دلار بود. این حقوق گمرکی عمدتا به گروه محصولات فناوری پیشرفته نظیر
قطعات هواپیما باتری‌ها» تلویزیون‌های شیشه‌ای مسطح و تجهیزات پزشکی تخصصی تعلق
دارد. نماینده تجاری امریکا بعد از اعمال اولین تعرفه‌های قانون ۳۰۱ فهرستی منتشر کرد که
شامل ۶۰۰۰ کالا تجاری ساخت چین میشود. ارزش تعرفه‌های تجاری این لیست حدود
۰ میلیارد دلار است. بر هر یک از این محصولات در اواخر سپتامبر ۲۰۱۸ به میزان ۱۰
درصد حقوق گمرکی وضع شد و در یکم ژانویه ۲۰۱۹ این میزان به ۲۵ درصد رسید (درج
و بصیری» ۲۴۹:۱۴۰۰). به‌غیراز رویکرد اقتصادی در جهت مهار چین افزایش قدرت نظامی
امریکا بازپس گیری منطقه نفوذ چین در آسیا تقویت نیروهای نظامی خود و متحدان امریکا
در شرق آسیا با تأکید بر نیروی دریایی و هوایی و فروش تسلیحات نظامی به متحدان امریکا
در زمره مهمترین اهداف ترامپ در منطقه پاسیفیک تدوین شد. امریکا برای دست یافتن به
این اهداف لازم است اقداماتی انجام دهد از جمله: افزایش توانمندی‌ها برای مهار تهاجم و
در صورت لزوم جنگیدن» حفظ و تقویت متحدان در منطقّه» تلاش برای بهبود روابط مثبت
با چین» تلاش برای برقراری رابطه با قدرتهای جدید و نوظهور افزایش توانمندی نظامی
برای پاسخ به طیف گسترده‌ای از تهدیدهای امنیتی غیزتجاری در منطقه» افزایش توانمندی
نظامی برای ایجاد ظرفیت شرکا در منطقه و ترغیب آنها برای سهیم شدن در مسئولیت»
افزایش توانمندی دولت امریکا برای شکل دادن به منطقه و نفوذ در آن و انجام این
مسئولیت‌ها است. بدیهی است در کانون تمامی این اهداف و اقدامّات» مهار چین قرار دارد
چین بزرگک‌ترین تهدید و رقیب هند در آسیا است بعلاوه سابقه اختلافات دو کشور بر
سر اراضی وجود دارد و چند بار ازجمله در سالهای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۲ بر سر این مسئله درگیر
شده‌اند که در هر دو جنگک» هند شکست خورده است. اختلافات مرزی حل‌نشده با چین و
۲ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
تفاهم استراتژیکک پکن - اسلامآباد روشن می‌سازد کته هند ناگزیر است کوشش‌های خود
را جهت ایجاد موازنه بیرونی با پیوستن ایالاتمتحده تکمیل کنند. با این توافقنامه هند به یک
سهام‌دار مسئول جهت حفظ صلح و ثبات در سیستم بینالمللی تبدیل میشود (شفیعی» فرجی
نصیری» ۲۲:۱۳۹۳). برای تضمین بیشتر قدرت و امنیت تلاش هند برای دستیابی به توان
هستهای در مقابل چین بوده است. در ادامه این رقابت‌ها خاک دو کشور به پایگاهی برای
مخالفان یکدیگر تبدیل‌شده است و در سطح منطقه علیه همدیگر بلوک‌بندی‌هایی را
تشکیل داده‌اند. پاکستان که بعد از چین مهمترین تهدید علیه هند است با چین رابطه
راهبردی دارد. در آسیای مرکزی چین به دلیل داشتن مرز مشت رک طولانی و به‌تبع آن
همکاری اقتصادی جای پای محکمی دارد. چین مهمترین بازیگر اقتصادی و مهم ترین
سرمایه گذار خارجی در آسیای مرکزی است. حجم روابط چین با آسیای مرکزی
یکک‌صد برابر رابطه هند با این منطقه است» در حوزه انرژی نیز چین با فعال کردن جاده ابریشم
هیچ فرصتی را برای منابع اضافی انرژی در آسیای مرکزی باقی نگذاشته است. به همین دلیل
«خط لوله تاپی» نیز که هندوستان به آن امید دارد؛ ممکن است قابل بهره‌برداری نباشد
(شفیعی» ۱۰۸:۱۳۹۶). همچنین قابل ذ کر است که گسترش نفوذ در منطقه آسیا در درجه اول
برای چین بسیار بااهمیت بود و این کشور تلاش کرد تا در حوزه جنوب و شرق آسیا برای
رفع سو‌برداشت‌ها از نیات و مقاصد خود دستور کارهایی عملی اتخاذ کند ازجمله این
اقدامات برگزاری اجلاس‌های سالیانه» تأسیس نهادهای منطقهای» تلاش برای حل‌وفصل
اختلافات مرزی و علاوه بر آن ملاحظه خساسیت ایالات متحده در جهت تأمین مقاصد ملی
خود است؛ اما همانطور که چین بارها اعلام کرده است سیاست خارجی این کشور از
اهداف و لوازم توسعه اقتصادی تبعیت می کند. درواقع سیاست خارجی را راهی برای تحقق
توسعه اقتصادی در نظر گرفته است (نکک. سنبلی» ۱۳۸۶: ۲۲-۹۲۶٩). وجود یک کشور زیر
پشتیبانی چین در پیرامون» تهدیدی جدی برای منافع هندوستان است و این مسئله از راه تلاش
چین برای ارتباط با کشورهای آسیای جنوب شرقی که برخی از آنها با هند همسایه هستند»
در حال انجام است؛ بنابراین طبیعی است که هندی‌ها نیز برای گسترش روابط نظرشان امی با
آسه. آن تلاش کنند. از سوی دیگر تلاش چین برای نفوذ در آ.سه. آن: موجب هراس
کشورهای آسیای جنوب شرقی شده و این مسئله زمینه توجه بیش‌ازپیش این کشورها به
هندوستان را فراهم ساخته است. درواقع یکی از دلایل توجه آ.سه. آن به هندوستان» رشد
قدرت چین و به‌ویژه حضور ناوگان دریایی این کشور در این منطقه است؛ بنابراین کشورهای
آ.سه. آن هندوستان را بهعنوان یکک نیروی دریایی بزرگ در اقیانوس هند» یک کشور
باقابلیت‌های هستهای و یک شریک استراتژیک برای رویارویی با رشد منطقهای چین
می‌شناسند (تيشه يار و همکاران» ۸۰:۱۳۹۷). استراتژی رشته مرواریدها یک استراتژی
ژئوپلیتیکی در مورد اهداف احتمالی چینی‌ها در منطقه اقیانوس هند است. این استراتژی به
شبکهای از امکانات تجاری و نظامی چین در امتداد خطوط دریای این کشور تا بندر سودان
در شاخ افریقا اشاره دارد. این خطوط دریایی چند نقطه اصلی دریایی مهم مانند تنگه باب
المندب» تنگه هرمز تنگه مالاکا تنگه لومبوک و سایر مراکز مهم دریایی در سریلانکا»
بنگلادش» مالدیو پاکستان و سومالی را به هم متضل میکند. بسیاری از مفسران در هند
معتقد هستند که این طرح به همراه کریدور اقتصادی چین-پاکستان و ابتکار یک کمربند
یک جاده یک تهدید برای امنیت ملی هند است. این طرح‌ها هند را محاصره کرده و تهدیدی
برای قدرت» تجارت و تمامیت ارضی هند به شمار می‌روند (هادیان جزی و
بازوند» ۱۵۵:۱۴۰۰). همچنین علاوه بر اختلاف‌های چین با کشورهای منطقه مشاجره هند و
چین. در اکتبر ۱۱۳۳ بر اساس توافقنامه هند با ویتنام برای گسترش و ارتقا اکتشاف نفت در
دریای چین جنوبی شکل گرفت. چین ادعا می‌کرد هرگونه اکتشاف در دریای چین جنوبی
نیازمند کسب مجوز از چین است؛ بنابراین هند برای فعالیت شرکتهای گاز و نفت در این
منطقه بخصوص در بلوک‌های ۱۲۷ و ۱۲۸ ویتنام بایستی اجازه کشور چین را کسب می کرد.
پکن اصرار داشت که دهلی‌نو از ورود به معامله با شرکتهای ویتنامی که مشغول کاوش
نفت و گاز در این منطقه هستند خودداری کند زیرا که چین از حاکمیت غیرقابل‌انکار بر اين
۶ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
منطقه برخوردار است. این موضوع نشاندهنده آن است که چین به دنبال هژمونی در این
منطقه است و حضور قدرتهای دیگر را در اين منطقه تحمل نمی‌کند (همان:۱۵۸).
بر اساس سند امنیت ملی امریکا در سال ۲۰۱۲ سیاست این کشور در منطقه ایندوپاسیفیکک
به این شرح است: "ما حضور نظامی روبه‌جلو را که قادر به بازداشتن و در صورت لزوم»
شکست هر دشمنی باشد» حفظ خواهیم کرد. ما روابط نظامی بلندمدتمان را تقویت خواهیم
کرد و توسعه یک شبکه دفاعی قوی متشکل از متحدان و شرکایمان را ترغیب می‌کنیم.
به‌عنوان‌مثال: ما در خصوص دفاع موشکی با ژاپن و کره جنوبی همکاری خواهیم کرد تا به
سمت یک قابلیت دفاع ناحیه‌ای حر کت کنیم. ما همچنان آماده خواهیم بود تا به تهاجم کره
شمالی با نیرویی منکوب کننده پاسخ دهیم و گزینه‌ها رابهبود خواهیم بخشید تا برای عاری
سازی این شبه جزیره از سلاح هستهای اعمال فشاز کنیم. ما همکاری در زمین؛اجرای قوائین
دفاعی و اطلاعاتی با شرکای خود در آسیای جنوب شرقی را بهبود خواهیم بخشید تا به این
تهدید تروریستی روبه رشد پاسخ دهیم. ما ارتباطات قوی با تایوان را مطابق باسیاست چین
واحده ازجمله تعهداتمان تحت قانون روابط تایوان برای تأمین نیازهای دفاعی مشروع تایوان
و جلوگیری از اعمال زور حفظ خواهیم کرد. ما همکاری دفاعی و امنیتی با هند» شریکث
دفاعی مهم امریکا را گسترش خواهیم داد و از روابط روبه رشد هند در سراسر این منطقه
حمایت خواهیم کرد. ما به اتحادهایمان با فیلیپین و تایلند جان دوباره می‌بخشیم و روابطمان
با سنگاپور» ویتنام» اندونزی» مالزی و دیگران را برای کمک به آنها به‌منظور تبدیل‌شدن به
شرکای دریایی فعال تقویت خواهیم کرد (جمشیدی و همکاران» ۱۵۸:۱۳۹۹). در مقابل چین
به‌طور مداوم از تلاشهای امریکا برای محاصره این کشور از طریق معماری دقیق
طراحی‌شده‌ی نیروهای دریایی و پایگاه‌های زمینی از حاشیه اقیانوس آرام به سمت آسیای
مرکزی می‌ترسد. برای روسیه» گسترش ناتو در شرق اروپا بسیار تهدیدکننده بوده است
(امینی و موسوی» ۱۳۰-۱۳۱:۱۳۹۲). ازاینجا است که در راهبرد سیاست خارجی آمریکا
نزدیکی به هند تلاشی است تا از شکل گیری محور شرق جلوگیری کرده و مانع از به هم
خوردن توازن قوای استراتژیک در آسیا توسط چین شود. موازنه‌ای که با رشد سریع و مداوم
چین» برهم خوردنشان در آینده محتمل به نظر میرسد. آزاین‌رو هندی‌ها امروز در کانون
توجه مقامات آمریکا قرار گرفته‌اند و از هند امروز بهعنوان شریک استراتژیک ابالات متحده»
پس از جنگ سرد در منطقه و عامل مهار چین یاد میشود. در دوره ریاست جمهوری
کلینتون» سیاست خارجی آمریکا به‌طور عمده بر چندجانیه گرایی تأکید داشت» گسترش
روابط با تعداد بیشتری از کشورها خصوصا بازیگران در حال ظهور اولویت یافت. در این
مسیر هند بهعنوان بزرگک‌ترین دمو کراسی جهان و نیز قدرتی بزرگ و در حال رشد در آسیا
مورد متوجه قرار گرفت. در دوران بوش نیز گرچه آمریکا به یکجانبه گرایی روی آورد»
اما نقش هند در دستور کار سیاست خارجی آن کاسته نشد (سجادپور ۱۳۹۱ :۹).
هرچند برخی از صاحبنظران اعتقاددارند هند باید اصلواگذاری مسئولیت به دیگران در
سیاست خارجی خود را کنار گذارد و به‌طور مشخص برای دستیابی به اهداف خود اقدام
نماید. ازاین‌رو به اتحاد هندو پاسیفیکک که توسط دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا
مطرح‌شده است بسیار خوش‌بین هستند. این عده از صاحبنظران هندی اعتقاددارند
ا زآنجا که هند به‌تنهایی توانایی مقابله و رقابت با چین را ندارد» اتحاد هندو پاسیفیک متشکل
از آمریکا ژاپن» استرالیا و هند میتواند بیش از گذشته تأمین کننده منافع هند باشد. به نظر
میرسد طرح اين اتحاد جایگزین دکترین آسیا محوری اوباما در دوران ریاست جمهوری
است (کاوه و محمدی» ۱۸۰:۱۳۹۷). قابل‌ذ کر است که در دوره اوباما» روابط هند و آمریکا
بسیار فعال و مثبت بود و آمریکا تلاش داشت با استفاده از اهرم هند» هژمونی اقتصادی و
نظامی چین را مهار کند و هند نیز با استفاده از فناوریهای غرب» نوسازی تسلیحات نظامی
و تنوع‌بخشی به آن را دنبال نماید؛ اما برخلاف دوره قبل و با توجه به عدم اطمینان دهلی‌نو
از راهبرد دولت ترامپ در قبال پکن» دولتمردان هندی تاکتیک سیالیت و کثرت گرایی را
در پیش گرفته‌اند و همزمان با برگزاری نشستهای مشترک با روسیه و چین و همکاری
٩ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
نزدیک با این دو کشور در گروه بریکس از یکسو و نشستهای چندجانبه با آمریکا ژاپن
و استرالیا از سوی دیگر فضاسازی و توازن برای تأمین حدا کثری منافع و امنیت خود را دنبال
جایگاه هند در راهبرد سیاست خارجی آمریکا در مهار چین
جایگاه هند در سیاست خارجی آمریکا به سبب وجود ظرفیتهای این کشور در نظام
بین‌الملل و به‌ویژه استفاده از آن در مقابله با چین بهعنوان رقیب قدرتمند آمریکا است؛ به
عبارت دیگر گسترش روابط دوجانبه و شکل گیری روابط راهبردی ایالاتمتحده آمریکا و
هند در مقابله با چین به سبب جمعیت هند» وجود بسترهای همکاری نظامی و امنیتی» توان
هستهای هند» همکاری‌های اطلاعاتی» ارزشهای همسو آمریکا و هند و توان اقتصادی هند
است که در ادامه به هر یک از آنها پرداخته خواهد شد.
پیش‌بینی‌ها بیانگر این است که د ص۲۰۲ یی رین جمغیت شهری را خواهد
داشت و سپس هند در جایگاه دوم و آمریکا در رتبه‌ی سوم و روسیه در رتبه‌ی چهارم است.
درمجموع باید گفت که بیشترین جمعیت شهری جهان در اسال ۲۰۲۵ در چین و هند خواهد
بود و این جمعیت یک نیروی بالقوه برای رشد و توسعه‌ی هرچه بیشتر این دو کشور است.
جمعیت شهری آمریکا در سال ,۱۹۶۰ به میزان ۱۲۶۴۶۲۴۷۳ نفر بوده و پیش‌بینی میشود در
سال ۲۰۲۵ به ۲۸۶۰۲۴۹۵۲ برسد. جمعیت شهری چین در سال ۱۹۶۰ به میزان ۱۰۸۰۸۵۳۵۲
نفر بوده و پیش‌بینی میشود در سال ۲۰۲۵ ۹۷۴۲۳۱۲۸۱۲۲ نفر برسد. جمعیت شهری هند
در سال ۱۹۶۰ به میزان ۸۰۵۸۵۴۹۵ نفر بوده و پیش‌بینی میشود در سال ۲۰۲۵ به
7۲۳ شنفنفر برسد. جمعیت شهری روسیه در سال ۱۹۶۰ به میزان ۶۴۴۲۱۸۵۷ نفر بوده
و پیش‌بینی میشود در سال ۲۰۲۵ به ۱۱۰۸۲۳۶۹۳ نفر برسد (امیدی» رشید۱۳۹:۱۳۹۴۰). پس
جمعیت بهعنوان یکی از ارکان قدرت یک کشور برای چین و هند قابل توجه است.
چینی‌ها بر این باورند که هند امروزه در کانون توجه مقامات آمریکایی قرارگرفته و از آن
بهعنوان شریکک راهبردی امریکا در منطقه و عامل مهار چین یاد میشود که در بعد دفاعی
در حال تقویت توان خود است. در این راستا علاوه بر همکاری‌های گسترده هستهای دو
کشور در ژوئن ۲۰۱۰ قراردادی به ارزش ۳,۳ میلیارد دلار منعقد کردند که بر اساس آن
هند ۴۲ جت جنگنده اس: بو. ۳۰۰ هوا به هوا و هوا به زمین را خریداری کرد و توافق شد
که شمار جنگ‌افزارهای این طرح تا سال ۲۰۱۸ به ۲۷۲ فروند رسید... خصوصیت بارز این
جت‌ها این است که می‌توانند بدون توقف در فرودگاه جهت سوخت گیری تا اعماق کشور
چین پرواز کنند. ایالاتمتحده در تلاش است با توسعه* توان نظامی هند و افزایش نقش آن
در مناسبات منطقه و همچنین در گیرکردن آن در برقراری نظم منطقهای آسیا- پاسیفیک از
نقش و تأثیر چین در این منطقه بکاهد؛ بنابراین» هند به مناسبات در حال رشد خود با امریکا
بهعنوان دروازه‌ای مهم برای تبدیل‌شدان به قدرتی بزرگک نگاه میکند. اکنون هند هدف
بلندمدت خود را تبدیل‌شدن به چهارمین يا پنجمین قدرت برتر اقتصادی دنیا تا سال ۲۰۲۰
تعیین کرده است که این خود میتواند نظم و ساختار منطقهای را به ضرر پکن و متحدان آن
در سطح منطقه شکل بخشد و به توسعه هر چه بیشتر مناسبات و همکاری‌ها میان دهلی و
بعضی از رسانه‌ها ادعا کرده‌اند که هند در آستانه پیوستن به انتلاف اطلاعاتی آمریکا بریتانیاه
استرالیا کانادا و نیوزیلند» موسوم به "پنج چشم" اسنت. در گزارشی که سنجیب کومار
باروآه» کارشناس امنیتی و روزنامه‌نگار از شبکه بهارات ای تی وی» در تاریخ ۲۰ اکتبر انتشار
داد آمده است که "با نزدیک شدن فزاینده هند به ائتلاف به رهبری آمریکای ضد چین.
پیش‌بینی میشود که ممکن است هند خود را برای پیوستن به یکی از قدیمی‌ترین شبکههای
جاسوسی مشار کت اطلاعاتی به نام پنج چشم آماده کند." در تاریخ ۲۴ اکتبر ۲۰۲۰ هفته‌نامه
خبری انگلیسی‌زبان ساندی گاردین» نوشت که هند» ژاپن و کشورهای عضو پنچ چشم در
۸ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰» زمستان ۱۶۰۰
۱ اکتبر بیانیه مشترکی صادر کرده‌اند که می‌گوید "برای اين که آژانس‌های اطلاعاتی و
سایر نهادهای اجرای قانون بتوانند به ارتباطاتی که از طریق اپلیکیشن هایی مانند واتساپ»
سیگنال و تلگرام صورت میگیرد» دسترسی پیدا کنند» لازم است که به‌طور سری وارد این
ابزار شوند." گزارش اضافه می کند که هند به‌طور فزاینده‌ای بهسوی همکاری با این ائتلاف
کشیده میشود و نهایتا بخشی از آن خواهد شد (2020 ,886). ازجمله پیمان‌های
ایالاتمتحده و هند برای همکاری بیشتر درزمینهل لجستیک و ارتباطات نظامی: ۱.
موافقت‌نامه امنیت عمومی اطلاعات نظامی در سال 1۲۰۰۲ ۲. تفاهم‌نامه تبادل لجستیک در
سال ۲۰۱۶: ۳. توافقنامه سا زگاری و امنیت ارتباطات در سال ۲۰۱۸ است ,۴۲۵۱۵۲۱۲۷)
(2020. همچنین ایالاتمتحده و هند پیمانی را برای به اشتراکک گذاشتن دادههای ماهواره‌ای
و نقشه‌های حساس امضا کردند. پمپئو بعد از دیدار با سوبرهمانیام جایشانکار» وزیر امور
خارجه هند و راجنات سینگک» وزیر دفاع هند در نشست خبری گفت: "چون دم و کراسی‌های
ما برای محافظت بهتر از شهروندان دو کشورمان و درواقع از جهان آزاد» اتفاقات بزرگی در
حال رخ دادن است. رهبران ما و شهروندان ما.با وضوح فزاینده‌ای می‌بینند که حزب
کمونیست چین دوستی با دم وکراسی؛ حاکمیت قانون» شقافیت و آزادی کشتیرانی» پایه و
اساس یک هند و اقیانوس آرام آزاد و باز و مرفه نیست. در ادامه خبر آمده است که
ایالاتمتحده قصد دارد هواپیماهای جنگنده و پهپادهای بیشتری را به هند بفروشد. این پیمان
به هند امکان دسترسی به طیّفی از دادههای توپوگرافی» دریایی و آشوانوردی را میدهد که
برای هدف گیری موشک‌ها و پهپادهای مسلح آضروزی است" ,لط2اقن/3 :8 ۸۵۲۵۲۵) .
هند در سال ۱۹۷۴ اولین آزمایش هستهای خود را انجام داد بعدازآن» آمریکا
محدودیتهایی درزمینه مواد و فناوری هستهای به هند تحمیل کرد و کانادا کمک به
برنامه هستهای هند را رها نمود. هستهای هند در ۱۹۷۴ م. باعث سردی روابط آمریکا و هند
شده بود. بعد از آزمایش هستهای» آمریکا محدودیتهایی درزمینهذ: مواد و فناوری
هستهای به هند تحمیل کرد و کانادا کمک به برنامه هستهای هند را رها نمود .با روی کار
آمدن ایندیرا گاندی در سال ۱۹۸۰ م. برنامه هستهای هند شتاب بیشتری گرفت. هند ابتدا به
توسعه برنامه‌های موشکی خودپرداخت و تا سال ۱۹۹۶ م؛ کلاهک هستهای ساخت که
قابلیت قرار گرفتن بر موشکک پریتوی - ۱ را داشت (سجادپور و کریمی» ۱۳۹۰: ۲۳۰) باید
گفت هم هندوستان و چین احساس کرده‌اند که قابلیت هستهای جهت حفظ يا افزایش قدرت
ملی و حفاظت از حاکمیت دولت مولفه‌ای ضروری است. برای هندوستان قابلیتهای
هستهای و موشکی به معنای بهبود قدرت نظامی و افزایش توان بازدارندگی هستهای است و
اگرچه قابلیتهای هستهای به این معنا نیست که در جنگ آن را مورداستفاده قرارداد اما
دولتمردان هندی به‌خوبی از قدرت معاوضه‌ای تسلیجات هستهای آگاه هستند. قدرت
بازدارندگی سلاح‌های هستهای همراه با افزایش قدرت اقتصادی به‌طورکلی قدرت چانه‌زنی
را بالا میبرد؛ بنابراین هدف از افزایش جامع قدرت ملی ازنظر دولتمردان هندی حفظ
حاکمیت تصمیم‌گیری در عرصه‌های مختلف بینالمللی» اقتصادی و سیاسی و درنتیجه
محافظت از توانایی هندوستان برای توسعه در سالهای آتی است. قدرت موشکی چین که
درواقع رسته‌ی دوم توپخانه محسوب میشود از سال ۱۹۸۰ در حال دگرگونی و تحول است
و از سال ۱۹۸۵ رسته‌ی دوم توپخانه از سمت نیروی بازدارندگی هستهای بر اساس نیروی
نظامی و موشکک‌های با برد متوسط به سمت نیروی هستهای همراه با موشکک‌های میان برد و
امروزه راهبرد سیاست خارجی آمریکا ضرورت پذیرش قدرت هند حتی تا مرحله همکاری
بوده است. وزیر امور خارجه وقت کاندولیزا رایس در سال ۲۰۰۶ همکاری هستهای با هند
۱-بهره‌مندی آمریکا از امنیت در آسیای جنوبی با آوردن هند به جریان اصلی منبع گسترش
۰ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
۲- بهره‌مندی و سود مصرف کنند گان انرژی در بازار جهانی انرژی به‌ویژه سوخت‌های مبتنی
۳- بهره‌مندی از محیط زیست سالم از طریق کاهش کربن و تولید گازهای گلخانه‌ای.
۴- منفعت و بهره‌مندی از سود بیشتر در کسب‌وکار آمریکا از طریق فروش راکتورهای
۵- پیشرفت و سود گسترده‌تر آمریکا و هند با افزایش مشارکت جهانی دو کشور
در نشستهای گفتگوی سایبری ایالاتمتحده و هند يا یک مکانیسم جدید در سطح کاری»
ایالاتمتحده باید فرصت‌هایی را برای کمک به هند برای بهبود انعطاف پذیری خود در برابر
حملات سایبری چین شناسایی کند. حمله اکتبر ۳۰۲۰ چین به شبکه برق بمبثی یک شات
هشدار بود که نشان میدهد هکرهای چینی قبلا شبکههای, زیرسّاخت‌های حیاتی هند را به
خطر انداخته‌اند(2021 ,/۱۷13۲6۷) ؛ بنابراین فرصت برای ایالاتمتحده به‌منظور تقویت
ظرفیت همکاری با هند برای دفاع در برابر تجاوز چین و ارائه کمکک‌هایی که به هند کمک
میکند تا از تجاوزات آینده چین جلو گیری کند به وجود میآید. بعلاوه باید یادآور شد که
هند تاکنون با مجازات شرکتهای چینی و تعلیق تقریبا تما همکاری‌های دوجانبه دولت
واکنش نشان داده است. سال ۲۰۲۰ هند به‌طور ناگهانی ده‌ها برنامه چینی ازجمله وی‌چت و
تیک تاک را ممنوع کرد. هند همچنین قوانین سرمایه گذاری خارجی را تشدید کرد و عملا
سرمایه گذاران چینی را از بخش فناوری در حال رشد هند منجمد کرد. هند هواوی و زد تی
ای را از آزمایش‌های ۵ت) خود منع کرده و خریدهای عمومی را تشدید کرده تا مشارکت
شرکتهای چینی را سخت‌تر کند. بهر حال در حال حاضره» هند عضو نهادهای چندجانبه
تحت سلطه چین مانند بریکس (برزیل» روسیه» هند» چین و آفریقای جنوبی)» ۱۳ (روسیه»
ا زآنجا که چین به هژمون تبدیل نشده است» در مورد تعهد ایدئولوژيک این کشور به‌نظام
سرمایه‌داری» نمیتوان اظهارنظر قطعی کرد. گرچه چین مسیر اقتصاد سرمایه‌داری دولتی را
دنبال می کند اما با توجه به سیاستهای رهبران چین که هنوز هم در سیاستهای اعلانی»
خود را سوسیالیست میدانند و از آنجاکه لیبرال دموکراسی که از ارکان اساسی نظام
سرمایه‌داری محسوب میشود. در این کشور جایگاهی ندارد» اراده‌ای در جهت تعهد
ایدولوژیک به این نظام از سوی آنان دیده نمی‌شود. همچنین این موضوع مشروعیت آنان
در رهبری این گونه از نظام ارزشی را نیز زیر سوال میبرد. در برابر ایالاتمتحده که اکنون
در موقعیت ابرقدرتی و هژمون (دستکم ازنظر سیاسی,و امنیتی و نه مالی) قرار دارد» در
این زمینه هم به این نظام متعهد و هم در دفاع از آن مشروعیت لازم را دارد که این
موضوع کفه ترازو را به نفع آمریکا سنگین‌تر.میکند. به‌عبارت‌دیگر چین هنوز به
مرحله‌ای نرسیده است که ارزشی جدید زا در نظام بین‌الملل جایگزین کند و یا حتی ارزش
ایاللات‌متحده نقض حقوق بشر از سوی کشورهای مختلف را بهانه‌ای برای مجازات و
تحریمهای یکجانبه علیه این کشورها قرار.داده است .در این میان می‌کوشد تا این
تحریمها را ازنظر حقوق بشری به شکلی طرح‌ریزی کند که سایر کشورها نیز به انجام
اقدام مشابه رویآورند و نوعی عرف در مجازات علیه کشورهای ناقض حقوق بشر در
سطح بینالمللی به وجود آید( آقایی» براتی» ۳۲:۱۳۸۹). همچنین ایالاات‌متحده سعی داشته
است تا برای حفظ هژمونی و ارتقای میزان مشروعیت نظام سیاسی از دید افکار عمومی
بینالمللی» کسب پرستیژ بینالمللی» مدیریت افکار عمومی و جهت‌دهی به نظم جهانی
۲ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
ارتباطات خود را با کشورهای دم و کراسی ازجمله کشور هند گسترش دهد چراکه» در مورد
ارزشهای سیاسی» کشور هند بهعنوان بزرگک‌ترین دموکراسی جهان و یک نمونه ایدثال
ازنظر انتخابات آزاد و عادلانه شناخته میشود. مهمترین ویژگی این کشور ازنظر
ایاللات‌متحده نزدیک بودن به چین است. تلاش ایالاتمتحده کمک به رشد اقتصادی و
نظامی مراکز قدرت همسو باارزش‌های دموکراتیک خود در آسیا است که هدفشان مهار
قدرت چین و مقابله با تسلط بر منطقه است مشار کت هند در توازن آسیایی نوظهور در این
راستا ارزیابی می گردد. ستایش دمکراسی هند یک روش مدبانه مناسب برای نشان دادن
اهمیت هند برای مهار اقتصادی چین در سیاست خارجی آمریکا
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و از بین رفتن خطر کمونیسم برای
جهان سرمایه‌داری و در رأس آن آمریکا توجه دولتمردان آمریکا همچنان به شرق و
دیگر قدرت بزرگک این منطقه معطوف شد. رشد چشمگیّر اقتصای چین در پی اصلاحات
اقتصادی آغاز شد که از سال ۱۹۷۸ در دستور کار پکن.قزا رگرفته است .از سال ۱۹۷۸
تا ۲۰۱۵ میانگین نرخ رشد اقتصادی چین حدود. ۱۰ درصد بوده و این رشد در بخشهای
مختلف اقتصادی و نیز درزمینه های مختلف شامل تولید» صادرات» سرمایهگذاری و
مولفه‌های مختلف رقابت‌پذپری مشهود است «همچنین» سهم این کشور از تجارت جهان
در سال ۱۹۷۷ به میزان ۰,۶ درصد بوده که:تا سال ۲۰۰۳ به ۶ درصد رسید و پسا زآن نیز
به‌سرعت افزایش يیافت تا اینکه چین در سال ۲۰۱۲ به بزرگترین دولت تجاری جهان
تبدیل شد .در سال ۱۹۷۸ بااینکه چین ۲۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای‌داده بود»
اما فقط ۰,۵ درصد تولید ناخالص جهان را تأمین می‌کرد .در سال ۱۹۹۰ سهم چین از
تولید ناخالص جهان کمتر از ۲ درصد بوده و تا سال ۲۰۱۵ به ۱۵ درصد رسید که تا
امروز همچنان رو به افزایش است .در سال ۲۰۰۴ چین پس از ایالاتمتحده» آلمان»
زو۳اا۵0 ۵۴ عدوفاانط 00 2056 مه 2010 بوصموط +مزد ۷۸ اه 60۳ مقمه و۴
در سال ۲۰۱۰ چهار اقتصاد از پنج اقتصاد برتر جهان بخشی از غرب بودند. به گفته گلدمن
ساکس, در سال ۲۰۵۰ ایالاتمتحده تنها قدارت غربی خواهد بود که به پنج کشور برتر راه
پیدا میکند. اگرچه ایالاتمتحده در سال ۲۰۵۰۰ رتبه دوم راخواهد داشت اما اقتصاد آن
بسیار کوچکتر از چین خواهد بود. گلدمن,ساکس پیش‌بینی میکند که تولید ناخالص
داخلی چین باید تا سال ۲۰۲۷ با تولید ناخالص داخلی آمریکا برابری کند و سپس به‌طور
پیوسته پیشرفت کند. تولید ناخالص داخلی چهار کشور پیشرو درحال‌توسعه (برزیل» روسیه»
هند و چین) احتمالا تا سال ۲۰۳۲ .با تولید ناخالص داخلی "کشورهای پیشرو غربی امروزی
براپری میکند. بانک جهانی پیش‌بینی میکند که دلار آمریکا سلطه جهانی خود را تا سال
7۲ از دست خواهد داد. در ۲۰۲۵ دلاریورو و رنمینبی چین در یک سیستم پولی «چند
همچنین» در گزارش امنیت ملی ایالاتمتحده آمریکا اهمیت هند برای این کشور این گونه
ذکرشده است که ایالاتمتحده عهده‌دار یک تحول در روابط دوجانبه خود با هند شده است
و بر مبنای اعتقاد راسخ به اینکه مصالح ایالاتمتحده یک رابطه محکم را با هند ایجاب
میکند» امروزه با یک نگاه جدید به هند بهعنوان یک قدرت جهانی روبه رشد که باهم منافع
۶ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰» زمستان ۱۶۰۰
مشت رک داریم» می‌نگریم(حافظ نیا ۱۳۹۱ :۱۶). در روابط تجاری اولا این اعتقاد وجود دارد
که رابطه هند با آمریکا مهمترین رابطه خارجی هند را شکل میدهد و عوامل محر که سیاست
خارجی این دو کشور عمدتا عبارتاند از امنیت جهانی» تجارت بلندمدت» سرمایه گذاری و
نیاز به انرژی. هند به‌واسطه‌ی رشد اقتصادی پایدار و جمعیتش بعد از چین مهمترین بازار
برای کالاهای آمریکا ب شمار می‌رود. هند با توجه به نیاز به تسلیحات و تکنولوژی پیشرفته
نظامی» راه گسترش روابط با کشورهای توسعه‌يافته به‌ویژه کشورهای غربی را اتخاذ کرد .
از سوی دیگر هند نیز تعریف جدیدی را در خصوص مسائل سیاسی و اتلاف و
دسته‌بندی‌های بینالمللی خویش برگزید؛ بر اساس نگرش جدید در سیاست خارجی
دهلی» اسرائیل و آمریکا بیش از هر کشور دیگری می‌توانستند به هند در سطح منطقهای
برای رویارویی با رقیب خویش یعنی چین و دشمن دیرینه خود» پاکستان کمکک‌کننده و
از سال ۱۹۹۸ از زمانی که هند به فناوری اطلاعات و ارتباطات و انجام دومین آزمایش
هستهای دست‌یافت روابط این کشور به خاطر موقعیت ژئوپلیتیک خود با ایالاتمتحده
متحول شد و امروز هند بهعنوان شریک مهم دفاعی برای ایالاتمتحده توسط کنگره نیز
تعیین‌شده است که سبب شده تجارت دفاعی و تکنولوژی این کشور تسهیل شود. روابط
نزدیک اوباما و مودی نخست‌وزیر هند سبب پایداری زیاد و همکاری عملی بین دو کشور
شد. مهمترین دلیل همکاری آمریکا با هند بر اساس منافع خود و مراقبت از جایگاه خود در
نظام بین‌الملل و رفع تهدید چین بوده است پس تلاش چین برای دستیابی به نفوذ و جایگاه
از طریق مشارکت در نظم بین‌الملل یکی از عوامل نزدیکی آمریکا به هند محسوب میشود.
مقامات چین با شدت بیش‌ازپیش جنبه‌های نظم بینالمللی ایاللات‌متحده را هدف انتقادات
خود قرار داده‌اند. باید گفت همانطور که نظم بین‌الملل بر نحوه رفتار چین تأثیر گذاشته
است» چین هم بر ساختار و کار کرد نظم بین‌الملل در سالهای آینده تأثیر خواهد گذاشت و
نگرانی آمریکا این است که کشوری که ارزشها نظام اجتماغی و رویکرد آن در قبال برخی
از مسائل مهم بینالمللی تا این اندازه با رهبری کنونی نظم تفاوت دارد» افزایش قدرت و
نفوذ خود نه‌تنها به ایجاد چالشهای عمیق برای آمریکا بلکه به چرخه قدرت منتهی میشود.
آمریکا بهعنوان کشور بزرگک و قدرتمند می‌خواهد از حفظ نظم برای تعقیب منافع خود
استفاده کند تا تحولات آتی با منافع ایالاتمتحده در تضاد نباشد و در چنین شرایطی است
که نزدیک شدن به هند یکی از ابزارهای "مهار چین به شمار می‌رود. وجود رقابت در روابط
بین آمریکا و چین در کنار روابط رقابت چین با هند کمک میکند تا دو کشور آمریکا و
هند به دنبال راه‌هایی برای استفاده از ظرفیتهای یکدیگر باشند. بااین‌حال» نزدیکی به چین»
جمعیت هند و داشتن مدلی از ارزشهای دمو کراتیکی که آمریکا در سرتاسر جهان از آنها
دفاع میکند و ظرفیت اقتصادی و نظامی آن باعث میشود کک هند بهعنوان شریکک
٩ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی, سال سوم» شماره ۱۰ زمستان ۱۶۰۰
آقایی» سید داوود رضا براتی (۱۳۸۹)» تأملی بر سیاست حقوق بشری آمریکاه مجله
امیدی» علی؛ رشید» معصومه (۱۳۹۴)» جابه‌جایی قدرتهای بزرگ تا سال ۲۰۲۵ و پیامدهای
سیاسی- امنیتی آن برای ایران» فصلنامهی مطالعات راهبردی جهانی‌شدن سال ششم»
امینی» آرمین؛ موسوی» سید محمدرضا (۱۳۹۲)» منطقه گرایی نوین و تهدید منافع امریکا
در آسیای مرکزی» فصلنامه راهبرد» زمستان ۱۳۹۲ سال ۲۲» شماره ۶۹ صص ۱۱۵-۱۴۰
بصیری» محمدعلی و موسوی» حسام‌الدین و رعیتی نژاد»ه محمدعلی» ۱۳۹۱ خیزش نظامی
چین» آمریکا و موازنه آسیایی» فصلنامه پژوهشهای روابط بین‌الملل» دوره نخست.
تيشه بار ماندانا؛ فتحی» محمدجواد؛ ذشتگرد» مجید (۱۳۹۷)» رقابت هژمونیک هندوستان و
چین در جنوب و جنوب شرق آسیا (با تا کید بر مولفه‌های اقتصادی و نظامی)» دو فصلنامه
مطالعات شبه‌قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان شماره دهم سال ۳۴ بهار و تابستان ۱۳۹۷
جمشیدی,» سعید؛ دهشیری» محمدرضا؛ کشیشیان سیرکی» گارینه (۱۳۹۹)» سیاست خارجی
و امنیتی دونالد ترامپ در منطقه ایندوپاسیفیک و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی
ایران» نشریه آفاق امنیت» سال سیزدهم, شمازه ۴۷ صص ۱۴۹-۱۷۷
حافظ نیا محمدرضا و دیگران (۱۳۹۱)» تبیین ژئوپلیتیک روابط قدرت در منطقه شبه‌قاره هند
پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ میلادی» فصلنامه ژئوپلیتیک, سال هشتم» شماره ۳ پاییز» صص
درج» حمید؛ بصیری» محمدعلی (۱۴۰۰)» تأثیر رقابت منطقهای امریکا و چین بر معادلات و
نظم منطقهای در شرق آسیا پژوهشهای جغرافیای انسانی» دوره۳۵ شماره ۱» بهار ۱۴۰۰
رحمانی» منصور؛ میری» احسان (۱۳۹۴)» تأثیر مولفه‌های موازنه نرم چین و روسیه بر هژمونی
ایاللات‌متحده آمریکا فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز شماره ۲٩» زمستان ۱۳۹۴» صص
رضایی» علیرضا (۱۳۸۷)» چین و موازنه نرم در برابر هژمونی ایالاتمتحده آمریکا در عرصه
نظام بین‌الملل» فصلنامه راهبرد» شماره ۱۶ زمستان ۱۳۸۷ صص ۲۸۱-۲۹۸
سجادپور» سید محمدکاظم؛ کریمی قهرودی, مائده (۱۳۹۰)» رقابت هستهای هند و پاکستان
و پیامدهای آن برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» فصلنامه مطالعات راهبردی» سال
چهاردهم» شماره چهارم» زمستان ۱۳۹۰» شماره مسلسل ۵ صص ۲۵۸-۲۲۷
شفیعی» نوذر؛ فرجی نصیری» شهریار (۱۳۹۳)» ترتیبات سیاأسی-امنیتی در جنوب آسیا و تأثیر
آن بر امنیت ملی ج. ا. ایران» فصلنامه سیاست. پژوهی» سال اول» شماره اول» زمستان
شفیعی» نوذر (۱۳۹۶)» همکاری آمریکا و هند در بازی بزرگ قدرت در آسیای مرکزی»
مطالعات اوراسیای مر کزی» دوره ۱۰ شماره ۱» بهار و تابستان ۱۳۹۶» صص ۱۱۶-۱۰۱
شفیعی» نوذر؛ کمائی زاده» یونس (۱۳۸۹)» تبیین روابط چین و آمریکا در برابر سازمان
همکاری شانگهای؛ بر اساس نظریه موازنه قوایی نرم مطالعات اوراسیای مرکزی» مرکز
مطالعات عالی بینالمللی» دانشکده حقوق و علوم سیاسی» سال سوم» شماره ۷ پاییز و
شفیعی» نوذر؛ ماندنی» زهرا (۱۳۸۹)» معامله هستهای آمریکا و هند: فرصتها و چالشها
۸ فصلنامه دانش تفسیر سیاسی» سال سوم» شماره ۱۰» زمستان ۱۶۰۰
صفوی» سید یحیی (رحیم)؛ شیخیانی» عبد المهدی (۱۳۸۹)» اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت
ایالاتمتحده آمریکا در تهاجم نظامی به افغانستان» فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای
کاوه» اسداله؛ محمدی,» طاهره (۱۳۹۷)» روابط هند و چین: از همکاری اقتصادی تا رقابت
استراتژ یک» فصلنامه سیاست خارجی سال سی و دوم» شماره ۱» بهار ۱۳۹۷» صص ۱۹۶-
کولایی» الهه؛ نیک نام» رضا (۱۳۹۳)» چالش راهبردی چین و ایالاتمتحده بر سر هژمونی
جهانی» فصلنامهی پژوهشهای راهبردی سیاست» سال سوم» شماره ۱۱» زمستان ٩» صص
کیسینجر هنری (۱۳۸۲)» دیپلماسی امریکا در قرن بیست و یکم» ترجمه ابوالقاسم راه چمنی»
تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی.ابرار معاصر تهران
مازار» مایکل؛ هیث» تیموتی؛ استو کاوالس» استرید (۱۳۹۸)» چین و نظم بینالمللی» ترجمه:
هادیان جزی» ناصر؛ بازوند» مهدی (۱۴۰۰)» رشد چین و سیاست خارجی آمریکا و هند در
قبال یکدیگر از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ فصلنامه علمی مطالعات روابط بین‌الملل» سال
1 0۴ ۷۷۵۲۶ ۱.۹۰ ۶۲۵۳ 861۲1۵۷۵۵ .(20 067 ,2020) .5 ,ا30اعا ۱۸ ۵۸ .لا ,ق۸۲۵۳
-3 ۹-0-1۱۳۵ 0-5-۷3۲۳ / 3-1013 5-53-351/ ۱۵ ۵۲/ ۰۲۵۵۲۹۰۲۵0۲ /۷/۷/۷// :۳۳۳۵۹
ای تحرکات نظامی چین و هند؛ دو قدرت هسته ۶۲۵۲۳۱ 86۳۲16۷۵۵0 .(13 ۸0۷ ,2020) .88۴
۵ 55ععع3 261 ۶۱۱۱ ۱۳۵۵ ۶۲۵۲۳ 8۵1۲1۵۷۵۵ .(27 067 ,2020) 8۰-.5 ,۲۳۵۵۳۷۳۹
:0۳666 ۱۵۲۵ 65 |[55ا ۳ ۱113۲۷( ۳۵۵ 630 1۳۵1 اذل عازااعاد .۷.5
۲۱۵۶6 ,.5.ا 1۳۵ عمانا ,۱۵۵۵ ۶۲۵۲۳ 8۵1۳۵۷۵۵ .(22 الال ب2021) .5 ,0۳۲6
-[1۵-۲۵۵ع- 013 65/1 ۲0۲۱/3۲61 [ ۰۹ ۳۱۳۵۹://۷۷۷/۷۷ :۲۳۱۵۵ ۷۷/۱۳۳ ۱۳۵۵۵۳۹
0 ,۹۵51۲۵1 51۳316816 ,۱۳۶31110۳۹ :۷۷۵۲۹ ۸۳۵۲ ,(2000) 10۳ 6۰ ۱۵۳۵۵۲۳۷
۱۷۰0 ,۳۲۱۳۵۵۵ ,۷۷/۵۲۹ 0۲زد ۱۷ ۸۳۵۲ 0۲0۵۲ 0۳ 91۳8از 8۵ 1۳۵
5 ۵ ۷۷۳۵۳ :2050 ۱۵ ۷۷۵۲۱۵ 1۳۵ ۶۲۵۲ 8۵1۲۱۵۷۵۵ .(17 ۲۴۵ (2012) .2 ,۳۵۳۵۵
۹0 ۵۳ ۳۲۵۵۵۲۱۳۵ ۲۵۲ 8۵1۲1۵۷۵۵ .(19 ۸۲۵ ب2021) ۵۰ ,۱۷۵۲۵۷
:50 0۷ ۷۷۵5۲ 1۳۵ 0۷6۲۵6 (از/۶ ازدد8۲ 300 ۱۳۵۱۵ ,۲۳۱۳۵
| بعد از فروپاشی شوروی، رهبران چین تلاش کردند با گسترش همکاری های تجاری، اقتصادی با دیگر کشورها وارد مرحله تازه ای از موقعیت خود در جهان شوند اما خیزش اقتصادی چین به تعبیر سیاستمداران آمریکا به عنوان یک تهدید علیه قدرت اقتصادی آن می تواند تلقی شود که عواقب آن در ابعاد نظامی، فرهنگی، ایدئولوژیکی موردتوجه قرارگرفته است. در همین راستا ایالات متحده آمریکا به دنبال مهار چین با ابزارهای مختلف بوده است که یکی از اولویت های این کشور گسترش همکاری با برخی کشورهای قدرتمند آسیا چون هند است. سؤال این مقاله گردآوری شده اسناد کتابخانه ای و به روش تحلیلی توصیفی، این است که جایگاه و اهمیت هند در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا با تأکید بر مهار خیزش چین چیست؟ و در پاسخ به این پرسش فرضیه مطرح شده این است که جایگاه هند در سیاست خارجی آمریکا به سبب قابلیت هسته ای بودن، جمعیت فراوان، نزدیکی جغرافیایی به چین، قدرت رو به رشد اقتصادی و ارزش هایی همسو با غرب چون دموکراسی در جهت مهار نفوذ و گسترش قدرت چین موردتوجه بوده است. |
40,629 | 432596 | که ترامپ به دلیل بالا بودن هزینه آن را
مورد انتقاد قرار داده است اعلام تموده که هزینه‌های اضافی را در سراسر جهان صرف
بازسازی امریکا خواهد کرد. مسئله بعدی رویکرداتحاد بدون هزینه» ترامپ به طور کلی با
رویکرد نظامی تقابل دارد که متحدان امریکا همچون کشورهای عربی فاتحادیه اروپا باید
برای تامین هزینه‌های نظامی به امریکا کمک کنند (ازغندی, جهانگیرن ۱۳۹۷: ۷).
کاهش تعهدات امنیتی امریکا در قبال متحدان امریکا یکی از ویژگیهای راهبردی
دولت ترامپ محسوب میشود که از نگاه اقتصادی محورانه او نشات می گیرد اقدامات او
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور / ۷۱
در برابر اروپا» کره» ژاپن وناتو و کاهش تنش با روسیه بیش از آن که جنبه امنیتی داشته
باشد از سیاستهای اقتصادی او نشات می گیرد (یزدان فام» ۱۵۳:۱۳۹۵).
امریکای ترامپ برخلاف رئیس جمهورهای قبلی که تمایل عجیبی به چندجانیه گرایی
و همسو کردن دیگر کشورها و متحدین امریکا در تصمیم گیری‌های بینالمللی داشته این
بار تلاش میشود که راهبرد و سیاست خارجی امریکا به گونه تفاوت مشخص بشود تمایل
به یک جانبه گرائی دارد(512168,2017 1۵۳۵۵ 5607 [7120۳۵). که میتوان به
اقداماتی که موجب تنش در دیپلماسی جهانی شده است اشاره کرد: ازجمله مناقشه کره»
خروج از برجام و تنش با اتحادیه اروپا اشاره کرد.
در خصوص روابط ایران و امریکا ذر دوره خاتمی که مصادذف با دوره جرج بوش بود.
دولت دخاتمی سعس نمود در مقابله کابینه نو محافظه کاران سیاست تنش‌زدایی را در پیش
گرفته و چهره جمهوری اسلامی را به عنوان یک چهره صلح طلب معرفی کند که مهمترین
بحث در روابط کشور برنامه هستهای ایران است که تلاشهای در این زمینه صورت گرفت و
در راستای تعامل و گفتگو با کسورهّای غربی در سال ۱۳۸۳۰ سه کشور آلمان فرانسه و
انگلیس در تهران در خصوص برنامه هستهای ایران موافقت نامه سعدآباد را امضا کردند که
نتیجه آن همکاری کامل آزانس انرژی اتمی» حق ایران برای استفاده مسالمت آمیز از
انرژی هسته ای» به رسمیت شناختن حاکمیت ملی ایران» ودستیابی گسترده‌تر ایران بهه
فناوری هستهای در صورت انجام حسن نیت که نتیجه این موافقت نامه بود (غریب آبادی»
و مدتی بعد ا زآن موافقت نامه بر و کسل با این سه کشور امضا شد که در این توافق اروپا
متعهد شد که در راستای عادی کردن پروتکل الحاقی ایران تلاش کند. ودر توافق بعدی
۲ فصلنامه پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
تحت عنوان توافق پاریس ایرا بعد از مذاکره با کشورهای اروپایی در صدد متوقف کردن
همکاری کگسفرهه سازمان آنرژی: آتمی, ایراق با آژاقس, نین‌المللی, آنرژی اتمی, از
طریق تبادل و ارسال اطلاعات گسترده و پذیرش بازرسی‌های سرزده و همه جانبه از
تأسیسات کشور و حتی صدور مجوز بازرسی‌های سایت‌های نظامی توسط وزارت
دفاع» همه حاکی از اراده دولت خاتمی در پیشبرد موثر حل و فصل پرونده هستهای در
قالب یک همکاری و تعامل سازنده است. این همکار یها و تعاملات با هدف رفع
سوتفاهم‌ها و | یجاد اعتماد در طرف مقابل بود (بعیدی نژاد ۱۳۸۴: ۲۰۶). در واقع
دیپلماسی دولت هشتم بر مبنای مدیریت منعطف شرایط بود. که نمود آن را میتوان در
در این دوره سیاست چند جانبه گرایی بینالمللی.دربطن سازمان ملل متحد مورد توجه
قرار گرفت و جذب سرمایه گذاری از رهگذر اعتماد سازی مورد توجه و عنایت واقع شده
است. که اروپا توجه خود را به آشرمایه "گذاری رنف ایران معطوف کرد (تحقیقی»
اقای خاتمی در سال ۱۳۷۷ با سفر به نيويورکک در اجلاس عمومی سازمان ملل شرکت
نمود که نخستین بار بعد از ۱۱ سال بود که در اجلاس سازمان ملل شرکت کرد.
بوش در سال ۲۰۰۲ سند استراتژی امنیت خود را اعلام کرد و صراحتا از لزوم داشتن
دشمنان از به کار گیری تسلیحات کشتار جمعی یاد کرد. که دکترین امنیت ملی خود را بر
۴ اصل اساسی بنا کرده است جنگ پیشگیرانه مبارزه با تهدیدات تروریستی تغییر رژیم
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور | ۷۳
استراتژی تغییر رژیم در چارچوب مبارزه با تروریسم به مثابه رویکردی برای اعمال ساز
وکارهای دموکراتیک در جوامع خاورمیانه به عنوان شیوه‌ای برای مقابله با تهدیدات در
دستور کار رژیم بوش وتیم نو محافظه کار قرار گرفت.
سیاست امریکا در دوره بوش در جهت امنیتی کردن ایران از سوی امریکا و براساس
هژمونیک گرایی بود که هنجارهای بینالمللی را به حاشیه برده و با بهره گیری از مولفه‌های
سخت افزاری در پی تفوق ایده برتری جویانه سلطه امریکا است. در واقع دولت بوش هر
نوع مذاکره با دولت احمدی نژاد را رد کرد بود به دلیل مواضع تند دولت احمدی نژاد در
مواضع ایالات متحده در پرونده هستهای ایران بر محور یکجانبه گرایی تهاجمی قرار
داشت. تهدید مکرر ایران از سوی مقامات امریکا به ویژه دولت جرج بوش و سخن از
وجود همه گزینه‌ها روی میز است,پیانگرآن اسّت. کهباوجود مذا کرات ۱+هبا تران دولت
بوش مسیر جداگانه‌ای را در پیش, کرفته,وبه دنبال این بوّدند تا مذاکرات به توافق نرسد.
ارجاع پرونده هستهای ایران به شورای امنیت» صدور قطعنامه و اعمال تحریم علیه ایران
بعد از پیروزی محمودی احمدی نژاد در انتخابات سال ۱۳۸۴ بعد از حدود ٩ ماه پرونده
ایران به شورای امنیت فرستاده شد و دولت ایران از سر گیری غنی سازی اورانیوم را بعد از
دو سال در دستور کار قرار داد. درمقابل شورای امنیت ۷قطعنامه را بر علیه جمهوری
اسلامی صادر کرد. که رایس وزیر امورخارجه امریکا:بر شدت فشارها بر علیه ایران تا کید
از همین روست که سیاست هستهای جمهوری اسلامی ایران با توجه به مقتضیات زمانی
در دهه هشتاد شکل تهاجمی به خود گرفته و دولت احمدی‌نژاد مسئول اجرای سیاست
کالن نظام شده است. گفتمان هستهای به عنوان یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر تحوالت
۶ فصلنامه پژوهش های راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
سیاسی در دهه هشتاد در خدمت سیاست و اهداف دولتمردان جمهوری اسلامی ایران قرار
گرفته و با دال مرکزی "حق مسلم" به پیشرفت فناوری هستهای در کشور منجر شده است.
دولت بوش ایران را بازیگری می‌دانست که در مقابل هژمونی این کشور قرار گرفته
است که با استفاده از زور باید ایران را متقاعد کرد.
آنان میدانند که قادر نیستند هیچ اقدام قابل توجه و اثرگزاری را علیه منافع ملت ایران
انجام دهند و می‌خواهند با فشار سیاسی ما را وادار به عقب‌نشینی کنند. دولت جمهوری
اسلامی ایران به عنوان خادم ملت» خود را موظف میداند با پشتیبانی مردم شریف و شجاع»
تحوالت سیاست هستهای جمهوری اسلامی ایران به رغم تباین و تعارض ظاهری» ريشه
در گفتمان واحدی به نام گفتمان انقلاب اسلامی دارد.:در واقع همانگونه که رهبر انقلاب
تأکید کرده است دولتها و مسئوالن,در-دوره‌های مختلف برای اجرای اصول ثابت انقلاب
اسلامی مانند استقلال و استکبارستیزی» عدالت و مردم سالاری می‌توانند تاکتيک‌ها و
یکی از علل مهم تداوم منازعه ذایرانو امریکا بخث در خصوص حمایت از بنیان‌ها و
منافع ملی به همراه مصالح اسلامی در چارچوب گروههای همچون حزب الله و جهاد»
حماس بوده است که ایالات متحده آنها را جنبش تروریستی معرفی نموده است که نظم و
امنیت منطقهای را با چالش مواجه کرده است (متقی» ۱۳۸۴: ۲۲۹).
آیت الله خامنه‌ای نیز در این دوره» عقب‌نشینی از مسئله هستهای را به معنای شکست
استقلال کشور میداند که منجر به زنجیرهای از فشارها و عقب‌نشینی‌های دیگر میشود.
جمهوری اسلامی ایران» عقب‌نشینی از مسئله هستهای را که خواسته عظیم ملی و حق طبیعی
ملت ایران است به معنای شکستن استقلال کشور میداند که هزینه بسیار گزافی برای ملت
ایران خواهد داشت.. . هرگونه عقب‌نشینی در مقطع کنونی زنجیرهای تمام نشدنی از فشارو
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور | ۷۵
سیاستهای اوباما در ارتباط با فعالیتهای هستهای ایران میتواند در چارچوب راهبرد
مختلف قرار بگیرد فضای تبلیغاتی از طریق رسانه‌ها امریکا وسایر کشورهای غربی برای
انجام فعالیت روانی علیه ایران در ارتباط با فعالیتهای غیر صلح آمیز ادامه خواهد یافت.
امریکا برای تحقق اهداف خود از اقداماتی همانند مذاکرات چند جانبه» محدودسازی ایران
اوباما مصمم تحریمها بود و استفاده از گزینه نظامی را در اولویت نمی دانست و
تحریمهای صورت گرفته در قالب قطعنامه ۱۹۲۹ یا در قالب قوانین کنگره مانند قوانین
تحریم ایران و کاهش سرمایه گذاری در سال ۲۰۱۰ اشاره کرد.
قطع ارتباط بانکی ایران با کشورهای جهان موجب مختل شدن خرید و فروش نفت شد
از طرفی هم جلوگیری از ورد تاسیساتنفتی به داخل ایران موجب کاهش تولیدات ایران
استراتژی اوباما در قبال ایران اگرچه با پوسته ستخت فشازهای اقتصادی و سیاسی همراه
بود اما هسته اصلی آن تمرکز بر جنگ انرم و تضعیف مذیریتی ایران بود. امریکا پس از
انقلاب اسلامی تلاش نمود که انقلاب اسلامی ایران را مشروع جلوه دهد که در دولتهای
قبلی امریکا همواره با نظام.ایران مخالفت داشته است. با بررسی رویکرد اوباما در موضوع
هستهای مشخص میشود که امریکا بیش از هر کشور دیگری مخالف برنامه هستهای و به
ویژه غنی سازی اورانیوم توسط ایران بودوفشارهای زیادی را به صورت تحریم علیه ایران
دولت اوباما در نوامبر ۲۰۱۱ در صدد با هدف قرار دادن بخش کلیدی نفت که تقریبا
۸۰درصد در آمد دولت ایران را تشکیل داد. گزینه فشار را بر ایران بیشتر کند و درصدد
محدود کردن واردات نفت از ایران برآمد و اتحادیه اروپا در ماه جولای ۲۰۱۲ واردات
٩ فصلنامه پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
تحریمها و محدودیتهای سیاسی به عنوان مهمترین شاخص فشار علیه ایران در حد
وسیعی به کار گرفته شده است امریکا و اسرائیل چه به صورت مستقیم وچه به صورت لابی
صهیونیسم و اعراب در این زمینه نقش ایفا کرده اند در همین چارچوب امریکا و اسرائیل
وبازیگرانی همانند هند وچین روسیه به دلیل همکاری با ایران تحت فشار قرار داده‌اند
(2010 ,9100). و در مقابل دولت اصول گرا به دنبال حفظ آرمانهای انقلاب بوده که
از انرژی هستهای به عنوان اصل اساسی در سیاست خارجی ایران یاد کرده و آن را غیر قابل
مذاکره میداند. دولتمردان اصولگرا در دهه هشتاد سیاست هستهای را عامل توسعه و
پیشرفت کشور معرفی می کردند. آنها در این برهه که زیر فشار تبلیغات بینالمللی و به ویژه
آمریکا مبنی بر تسلیحاتی بودن برنامه اتمی ایران بودند تالش می‌کردند تا فناوری اتمی را
یکی از چرخه های اقتصادی کشور معرفی کنند و جایگاه انرژی اتمی در توسعه اقتصادی
کشور را پررنگ کنند. وسعت کاربرد این دانش درصنعت» کشاورزی» پزشکی» محیط
زیست و نیرو به گونهای است که دستیابی به اهداف بلند اقتصادی و اجتماعی کشور بدون
در کنار شعار انرژی هستهای حق مسلم ایران دولتمردآن اصولگرا شعار انرژی هستهای
حق همه ملتها را مطرح می کردند. ایران به عنوان عضو فعال جنبش غیرمتعهدها موفق شد
با این گفتمان بیانیههای متعدد غیرمتعهدها را به نفع خود داشته باشد. در واقع برنامه هستهای
ایران محملی برای فشار دول جهان سوم بر آدارندگان سالحهای اتمی برای خروج از
انحصار هستهای شده بود. ما پیشرفت و تعالی او رشد علمی در تمام زمینه‌ها را حق همه
ملتها می‌دانیم. برخورداری از همه علوم و فنون و به خصوص فناوری صلحاآمیز تولید
سوخت هستهای متعلق به همه کشورها و ملت‌هاست و نمیتوان با محدود کردن آن در
دست عدای خاص ضمن محروم کردن اغلب ملتها و بهرهبرداریهای عظیم انحصاری
اقتصادی از آن به عنوان ابزار سلطه نیز سود برد (احمدی‌نژاد» ۱۳۸۴).
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور / ۷۷
پیروزی حسن روحانی در انتخابات ژوئن ۲۰۱۳فضای سیاسی بین تهران و واشنگتن را
برای احیا مذاکرات مساعد ساخت سپس در مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۳
روحانی و اوباما تمایلشان برای دیدار دو جانبه نشان دادند. که راه را برای مذاکرات دوباره
نیویورک آغاز نموده است (2013 ,821667۲). که در دوره احمدی نژاد این فرصتها و
زمینه‌ها فراهم نشد. برای اوباما تنها دیپلماسی و راه حل مسالمت آمیز به همراه چند جانبه
گرایی می‌توانست بین د و گروه ۱+۵ توافق ایجاد کند که در سال ۱۳۹۴ در تیرماه به توافی
تاریخی برجام منجر شد. که در ادامه سازمان ملل ۱۵ رای موافق با هدف لغو تحریمها به
تصویب رساند. دیپلماسی دولت یازدهم با غرب زمانی آغاز شد که تقریبا دیپللماسی ایران
در طول ۸ سال با غرب دستاوردی نداشته و در فضای متشنج قرار داشت. که دوباره
مذاکرات از سر گرفته شد از طریق ارتباط با گرو ۵+۱ سازمان انرژی اتمی و شورای امنیت
صورت گرفت که زمینه را برای کسب و نفوذ بیشتر فراهم کرد. ویزگی جغرافیایی سیاسی
ایران در منطقه آسیای مرکزی» خلیج فارس,و غرب همواره زمینه بالقوه‌ای برای پیشرفت
اهداف دیپلماسی اقتصادی در شهاستپخارجیا جمهورش اشلامی ایجاد: کرده است. این
موضوع در سالها یا خیر از اهمیت ویژهی برخوردار بودهاست. زیرا از یکسو الزامات ناشی
از اهداف سند چشم‌اندا بیست«ساله سیاستهای اقتصاد مقاومتی, همکاری و همگرایی با
کشورهای منطقه میتواند به عنوان یک تهدید باز دارنده برای تأمین امنیت سیاسی و
اوباما با دستور کار سیاست خارجی آرمان گرایانه جدید و تعهد به تغییر چهره امریکا
در خاورمیانه روی کارآمد. در صدد آرایش مجدد نظام بین‌الملل برآمدودپلماسی
چندجانبه رادر سیاست خارجی به کار گرفت (2009:68 ,11015). این نکته را باید در
نظر داشت که سیاست خارجی امریکا و ساختارهای استراتژیک تصمیم گیری در سیاست
امریکا چند لایه است و از حوزه‌های مختلف ناشی میشود (حیدری» رهنورد»
۸ فصلنامه پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
۹)وباما برای حل یکی از طولانی ترین مناقشه‌های قرن بیست و یکم عزمش را جزم
نمودودر چارچوب چند جانبه گرایی امریکا نهادگرایی نو لیبرال و دیپلماسی با بهره گیری
از آژانس انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل فشار بر ایران را افزایش دهد (منتظری»
طباطبائی» ۱۱۳:۱۳۹۷). اوباما در خصوص پرونده هستهای ایران مسیری را انتخاب کرد که
منجر به همکاری و اجتماع قدرتهای بزرگک شد. و نهادهای بینالمللی در این میان نقش
مهمی را ایفا کردند. که راه کم هزینه تری برای به ادامه روند امریکا بود.
براساس اصل همراه سازی امریکا با مشار کت متحدانش در اتحادیه اروپا و شرق اسیا تلاش
میکند که شعاع جغرافیای تحریمها را گسترش دهد وسعی در گسترش تحریم علیه بخش
از سوی دیگر اوباما استراتژی چماق و هویج را در پیش گرفت و خواستار گرایش ب
سمت ایران بود که در اولین اقدام شناسائی انقلاب اسلامی ایران و تمایل به دوستی با این
کشور بود» که بیانگر شفافیت سازی در سیاست خارجی آیالات متحده امریکا میباشد. باید
گفت که سیاست امریکا در اين دوره مصالحه جوبی با ایران بوده (2014:10-12 ,فطّوه().
دونالد ترامپ از زمان انتخابات به تهدید ناشی از جانب ایران تاکید داشت و اصلی ترین
مخالف ترامپ بود و همواره تیم دولت ترامپ تلاش نموده است. تا با احیای سیاست ایران
هراسی تهدید ایران را جدی کند به عنوانامثال جیمز ماتیس وزیر دفاع امریکا در آوریل
سال ۲۰۱۷ در دیدار از عربستان در این رابطه گفت «هرجا در منطقهای خاورمیانه که در آن
مشکل وجود دارد پای ایران در میان است (2017:20 ,۳:20۳695).
سیاست دونالد ترامپ از زمان کارزارهای انتخاباتی او شکل گرفته بود. که دارای
کنشهای معناداری در قبال ایران بود. انتقاد از سیاستهای باراک اوباما در قبال جمهوری
اسلامی» لغوبرجام و اعمال محدودیتهای مهاجرتی علیه ایران از همان آغاز بیانگر چهره
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور / ۷۹
ضدایرانی ترامپ بود. ودر کابینه ترامپ چهره‌های ضد ایرانی زیادی وجود دارد که داای
رویکردهای ضدایرانی هستند. همانند رکس تیلرسون» مایکل پمپئوو.. . چهره‌های جنگ
طلب و مخالف سیاستهای ایران در منطقه هستند. توافقنامه هستهای ایران و ۵+۱که در
سال ۲۰۱۵ منعقد شد در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما تحت عنوان برجام موجب
حل وفصل منازعات از طریق دیپلماسی و مذاکره شد ولی با روی کار آمدن دونالد ترامپ
که در دوران مبارزات انتخاباتی برجام را موجب هدر رفتن هزینه‌های امریکا می‌دانست و
با نگاهی ابزاری به این توافقنامه نگاه می کرد. که امریکا حدود ۱۵ میلیارد دلار هزینه نموده
است ودر مقابل چیزی به دست نیاورده است. وسیاست اوباما رابه شدت اشتباه اعلام
نمودکه حاصل آن یکک,«توافقنامه بد» بوده است (2016 ,۷810۵). ترامپ با خروج از
برجام نه تنها آینده حل و فصل مسئله هستهای ایران را.با ابهام مواجه ساخت بلکه به علت
شانه خالی کردن از یک مسولیت بینالمللی که پشتوامه آن شورای امنیت وآژانس انرژی
اتمی بود اصل دیپلماسی با تردید مواجه شد (صالحیان» ۱۳۹۷).
اقدامات دولت امریکا همواره در پی محدود کردن ایران در منطقه بودند مسیر پرونده
حقوقی را به حوزه سیاسی امنیتی بردند: که ایران را متهم به ساخت جنگ افزاری نظامی
متهم کردند و اعلام نمودند که به علت ۱۸ سال پنهان کاری کشور ایران اعتماد آژانس
سیاست خارجی ترامپ را از طرفی میتوان منفعت محور قلمداد کرد که قصد دارد تنها
منافع استراتژیک امریکا را دنبال کند. که رویکردی واقع گرایانه و ماکیاولیستی دارد.
رویکرد اول امریکا از ویژگی دکترین ترامپ قلمداد میشود که طی آن دولت ترامپ
متعهد میشود در سیاست خارجی بر منافع ملی تاکید کند. دولت ترامپ با بلند کردن
دوباره اهرم فشار تحریم هستهای و کنجاندن سپاه پاسداران به فهرست سازمانهای
تروریستی وزارت خارج» گزینه تغییر سیاستهای موشکی ومنطقه‌ای ایران را در دستور کار
قرار داده است. که با بالا رفتن هزینه‌های تحریم و طرحهای عمرانی ایران به صادرات نفت
۰ فصلنامه پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
گاز باعث شده اقتصاد ایران فلج شود که نشان دهنده حربه اقتصادی ترامپ برای کنترل
ایران است. تحریم گسترده ایران توسط کنگره امریکا با وجود آن که بیش از ۵۰ لایحه در
کنگره درحال بررسی است تصویب تحریمهای کنگره امریکا قرار گرفته است که تا سال
۶ در زمره قوانین مادر قرار گرفته گسترش دامنه شعاع تحریمها علیه سپاه پاسداران
گسترش داده که با ارجاع سه فرمان ۱۳۵۷۱۳۴۳۸۱۳۲۴ اعمال شده اند و بخشی از طریق
متهم سازی سپاه به مداخله در امور. داخلی کشورها پیگیری می‌شوند :2017 ,ظ1)۵122)
که دریک جمع بندی کلی میتوان تعامل جمهوری اسلامی ایران و امریکا در دوره‌های
مختلف همواره با تضاد و تنش همراه بوده و همگرایی به صورت کامل وجود نداشته چرا
که نحو ساختار مدیریتی در سیاست خارجی ایران و امریکا به طور کامل همسو نبوده ولی
میتوان گفت در برخی از دوره‌ها همچون دوره؛خاتمی بوش ایران سعی در جلب حمایت
امریکا و تعامل با نظام بین‌الملل داشته. که.رویکرد ایران به سمت تنش‌زدایی ح رکت نمود.
و سپس با روی کار آمدن دولت اصول گرایی آقای احمدی نژاد که به شدت با مواضع
غرب مخالف بود دیپلماسی چندان کارساز نبوده و درادوره بوش و اوایل ریاست
جمهوری باراک اوباما که همزمان با این دوره بود تنشها و مشکلات دوباره شروع شد و
شاهد تحریمهای گسترده امریکا علیه ایران هستیم. سپس با روی کار آمدن دولت حسن
روحانی شاهد حرکت ایران به سمت تعامل با نظام بین‌الملل و امریکا هستیم در این راستا
که طی چند سال گذشته کشوزّهای,غردقی/به ارهییزی آمریکا تلاش داشته اند تا
ایران را به عنوان یک پدیده امنیتی معرفی کنند. آنها به بهانه موفقیتهای ایران در
عرصه هستهای و همچنین برخی اقدامات در عرصه سیاست خارجی,» تلاش
میکند ایران را به عنوان تهدیدی علیه امنیت منطقهای و حتی جهانی معرفی
کنند و با طرح این موضوع عملا زمینه را برای تحریم های بیشتر و بالابردن هزینه
های ایران فراهم سازند. در این بین بعضی از اقدامات و سیاستکه توافق با امریکا در
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور / ۸۱
زمینه برجام دحاصل شد که کنار رفتن تحریمهای ایران در حال شروع شدن بود و دو
طرف به توافقات پایبند بوده تا اینکه شاهد روی کارآمدن دونالد ترامپ هستیم که سیاست
خود را بر مبنای الویت نخست امریکا و افزایش قدرت اقتصادی امریکا قرار داده است. که
توافق با ایران را به دلیل هزینه بر بودن برای امریکا ذبرهم زده و آن را یک توافق ناعادلانه
میداند و دور جدید تحریمها را علیه ایران اعمال نموده است. ودر مقابل دولت اصلاحات
خود وا پایته باه ترافق می‌دانت: واق سای اعضا ۵*۱ خراستان مین اقب آق است. در
واقع باید گفت که تحریم اصلی برای ایران بین سالهای ۲۰۰۷ ۲۰۱۳۷ نقش اصلی را در
ایجاد فشار اقتصادی بر ایران داشته است. در واقع در فاصله بین این سالها دو قطعنامه
تحریمی ۱۷۳۷ و۱۸۰۳ از سوی شورای امنیت سازمان ملل بر علیه برنامه هستهای ایران
صادر شد که محور اصلی در این دوره تلاش برای قطع.ارتباط ایران با دنیا و فشار برسیستم
مالی پولی بینالمللی بوده است.. که بعد.از بوش در:دوره اوباما در نوامبر ۲۰۰۹ قطعنامه
۹ شورای امنیت شامل شدیدترین تحریمها در زمینه آنرژی» برنامه موشکی ومنابع مالی
وموشکی بوده است. در دوربعدی تحریمها فشار حداکثزی در زمینه تحریم شرکتهای
هواپیمایی» تاسیات نفتی» سرمایه گذاری خارجی ومنائل حقوق بشری را در برگرفت.
۲۳ فصلنامه پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
احمدی نژاد» محمود (۱۳۸۴). «بیانیه رئیس جمهور خطاب به ملت شریف جمهوری اسلامی
بران»» در کتاب پرونده هستهای جمهوری اسلامی ابران به روایت اسناد. به
احمدی نژاد» حمید» بصیری» محمدعلی (۱۳۹۵). «تبیین دیپلماسی فرهنگی سیدمحمد خاتمی»»
زغندی» علیرضا (۱۳۸۶). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» چاپ چهارم؛
زغندی» علیرضا جهانگیری» سعید (۱۳۹۷). «واکاوی سیاست خارجی دونالد ترامپ در
شلقی» مجید» جامی» مرتضی (۱۳۹۲). «جمهوری اسلامی ایران و سازمان اکوبیست سال پس
ز گسترش سازمان»» فصلنامه مطالعات. آسیای م رکزی, شماره ۸۴ صص ۶۴-۸۴.
ندیشکده راهبردی تبیین (۱۳۹۲). بررسی سیاستهای استراتژزیک در دوره روحانی.
بشیری» عباس (۱۳۹۳). گفتمان اعتدال: گذری برآرا واندیشه‌های د کترروحانی.
بعیدی نژاد» حمید (۱۳۸۴). «سیاست هستهای آقای خاتمی» فصلنامه سیاست خارجی.
تحقبقی» ترانه (۱۳۸۸). مولغه‌های راهبردی در تدوین سیاست خارجی جمهوری
ترابی» قاسم» رضائی علیرضا (۱۳۹۲).(سیاست آخازجی حسن روحانی درچارچوب دولت
توسعه گرا» فصلنامه تحقیقات سیاسی بینالمللی, شماره ۰۱۵ صص ۰۱۳۱-۱۶۱
حمیدنژاد» محسن (۱۳۸۴). «سخنرانی رئیس جمهور در سازمان ملل ابتکار هستهای»» در
کتاب پرونده هستهای ایران به روایت اسناد. به اهتمام کاظم غریب آبادی» تهران»
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور | ۸۳
۳ دلاور پوراقدام» مصطفی (۱۳۹۴). فرصتها و چالشهای برجام؛ تهران: موسسه فرهنگی
۴ دهشیری» محمدرضا (۱۳۹۰). درآمدی برسیاست خارجی دکتر احمدی نژاد. تهران:
۵ دهقانی فیروزآبادی» سیدجلال (۱۳۸۸). سیاست خارجی خاتمی از منظر صاحبنظران.
۶) «دیدار وزیر امور خارجه» معاونین» مشاورین و روسای نمایند گیهای ایران»» قابل دسترس در:
۷ رمضانی» روح الله (۱۳۸۹). چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی
۸ سیمبر» رضا (۱۳۸۹). «سیاست خارجی امریکا و تحریم جدید علیه جمهوری اسلامی ایران»
۹ صالحیان تاج الدین (۱۳۹۷). یکجانبه گرایی امریکا در دوران ترامپ و تاثیر آن بر
۰ صانعی» علیرضا (۱۳۸۸). سیاست خارجی دولت دراقبال امریکا لاتین» تهران مرکز
۱ فاح‌نژاد» علی (۱۳۹۷). «امریکا و دموکراسی در خاورمیانه از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ تا دوره
ترامپ»» فصلنامه پژوهش های سیاسی جهان اسلام؛ سال هشتم» شماره۳» صص ۲۶-۱
۲۳) فیروزآبادی» سیدجلال و جامی؛ مرتضی(۱۳۹۴). (جایگاه دیپلماسی اقتصادی در سیاست
خارجی دولت یازدهم» فصلنامه سیاست خار جی, سال ۰۲۹ شماره 4۱ صص ۵۲-۷.
۳ عیوضی» محمدرحیم (۱۳۸۷). «تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»» فصلنامه
۴ غریب آبادی» کاظم (۱۳۸۶). موضوع هستهای ایران به روایت اسناد تهران: موسسه
۵) ظریف, محمدجواد (۱۳۹۲). برنامه سیاست خارجی, تهران: وزارت امور خارجه.
۶ فصلنامه پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی سال دوم؛ شماره ۷ پاییز ۱۳۹۸
۶ کونتر هارولد» سیریل اودانل» هینزویریچ (۱۳۸۰). اصول مدیریت» ترجمه محمد هادی
۸ طباطبایی» سیدمحمد و منتظری» حمید (۱۳۹۷). «مقایسه سیاست خارجی بوش و اوباما در قبال
پرونده هستهای ایران)» پژوهشنامه ایرانی سیاست بین‌الملل, سال هفتم» شماره ۱۰.
۹ متقی» ابراهیم (۱۳۸۷). «بررسی الگوها و فرایندهای تقابل گرایی علیه ایران درسال‌های ۲۰۰۸»
۰ محمودی» محسن و گودرزی» سهیل (۱۳۹۱). «سیاست نرم افزاری ایالات متحده در دوره
اوباما»» فصلنامه سیاست خارجی, سال هفتم» شماره ۰۲ صص ۰۴۱۳-۴۵۱
۱ «مروری بر سیاست خارجی ایران از۶۸ تا ۸۴ از تنش‌زدایی تا تعامل سازنده):
۲ منصوری مقدم» جهانشیر و اسمعیلی» علی (۱۳۹۱). «تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی
با تاکید بر اصل نظام »» فصلنامه سیاست» دوره ۴۱ شمازه 4۴۱ صص ۲۸۳-۳۰۰
۳) نادری» محمود (۱۳۹۱). «سیاست خارجی ایران دردولت اصلاحات نسبت به اتحادیه اروپا از
منظر سازه انگاری» فصلنامه مطالعات جهانی شدن,» سال ششم شماره ۱۶.
۴ نجفی جویبار» خورشید (۱۳۹۳). «سیاست ایران دردوره روحانی» فصلنامه مطالعات ملی.
۵ نیکویی» سیدامیر و نصری» عسگر (۱۳۹۶). «راهبرد هستهای متفاوت ایران تبیینی از دریچه
واقع گرای نو کلاسیک»» فصلنامه سیاست جهانی, دوره ششم» شماره ۲» صص ۰۱۲۲-۸۵
۶ نوبخت» محمدباقر (۱۳۹۴). «اقدامات و برنامه ریزی پس از تحریم» گزارش سفیر تهران.
۷ یزدان فام» محمود (۱۳۹۵). «سیاست خارجی ترامپ وجمهوری اسلامی ایران» فصلنامه
:06 ۵۷۵/۵۹۳۵۲ ۵۲1۵ ۳۵ 0۵ 5 با 7۳۵ .(1999) عمط متعلومک (38
بو 1316200۵ مت اک ۵100 1 00 لمع ۲۵۵ و ۷۵۵۳۹۲۵۳۵
بررسی الگوهای مدیریتی در ایران و آمریکا در تداوم منازعات بین دو کشور | ۸۵
:۸4 20000۰ و5۳۵ رسد ,۵۳۵ .(2010 جقصه) ععتامط عانط ۷ (39
4 ع1 ]٩ 96 ۵۳۵ ۵۲/۵ 008۸۵۲160 1۳6 .(2008) ما7 (40
5 ۳۵2 ]٩ و۹۳۵۲ وانسهع /7000۳۵ ,(2014) طاعصصع مل‌ها[ه2 (41
ماک ۳:0 ۷۵۲۹۷4 601140 ,(2010) فمصقط مهو ندامهما ها (42
۰۰ ۵۴۵۲9 وم ۸۷۲ 7۳6 ب(2018) صعطم‌عا5 مال ۷7 (43
,10۳850016 2600۲۹۳ ۵۳ ۳۵ ۵۳/۵ 1۵ و۳۵۳ .(2017) مس 6لمد0 0 (44
5 ام صنطاع ۷7 00113ع 90 71۳0 ب(2017) طاعصصعگل مصقصهاعگ (45
۷1 796۳0۵1071 1101۳8 5۵16 ۵۳1۳۹۶ 1۳0 91630645 (2010) «مخصمصع) (46
۰ 2606 ۵ لاه ۳660٩ ۵ 9766 1۵۳ ۶00 .(2013) 2 لفط (47
4 2۳۵/16965 7001۵1 :00110 ۵۵10051 5 ۲2 .(2009) سقط مصاطتتچ (48
0 ۳۵۱۵ 0۵۳ وزاه2 ۳0۲۵9 .(2015) 37 مفتقکه ۸7 (49
01 ۶ [ع706/گ کا ۸0 و مرو 1 ۵۵1 ع 1۱ ۳ 06 ز #مععه
-47 .1,۳8 .310 ,2 ۷۵1 18626 5016006 آهزه50 01 مسآ ۷/۹۳1۵ بانط
رکتنه‌گگ۸ ۳۵۳۵۵8۵ ,۵006۲50 ۸۲۵۲1۲۵۱ 3619 .(2007) لفط مقس 085 (0گ5
| از پیروزی انقلاب اسلامی روابط ایران با آمریکا به سمت تنش و عدم تعامل حرکت نموده، که درمقاطع مختلف قابل مشاهده است. که در بعضی دوره ها شدت بیشتری داشته ودر برخی دیگر زمینه سازی های برای تعامل فراهم شده، که در اینجا باید گفت که تفاوت در الگوهای مدیریتی در دوره های مختلف چگونه موجب تداوم منازعات در روابط ایران و آمریکا شده است. باید گفت که تفاوت در الگوهای مدیریتی موجب گسترش منازعاتدر برخی از دوره ها و کاهش منازعه در برخی دوره های دیگر شده، با روی کار آمدن دولت اصلاحات در دوره آقای خاتمی که مقارن با ریاست جمهوری بوش در امریکا بود ایران در این دوره سیاست تنش زدایی را در پیش گرفت. در دوره بعدی که آقای احمدی نژاد در مقابل بوش و اوباما قرار داشت سیاست تنش زداییی راکنار گذاشته و با سیاست تهاجمی در مقابل یکدیگر قرار گرفته. در دوره بعدی با روی کار آمدن حسن روحانی که با دوره باراک اوباما هم دوره بودشاهد تلاشهای دو کشور برای حل و فصل اختلافات به صورت گام به گام که در نهایت به برجام ختم شد شاهد بودیم و دردوره اخیر باروی کار آمدن دولت ترامپ تنشها و اختلافات دوباره از سر گرفته شده که تنشها از سوی این دولت بوده و به مشکلات دامن می زند. بنابراین تداوم منازعات در روابط ایران و آمریکا همچنان وجود داشته که در برخی از دوره ها همانند دوره احمدی نژاد و جرج بوش بیشترین تنش و در دوره اوباما و روحانی کمترین منازعه را داشته است. |
801 | 497887 | حمیلای خرانگاشتن اثر خوذیه شلات متأثر آز‌همدانی پوفه
تاجایی که مقامهی سکباجیهی وی کاملا به تقلید از مقامهی مضیریهی همدانی نوشته شده
است؛ به طوری که برخی آن را به عینه ترجمهای از این مقامه دانستهاند. در این جستار به
بررسی و مقایسهی بلاغت در این دو مقامه پرداخته شده تا میزان این تقلید و تأثیرپذیری معلوم
شود. برای این کار مقامهها از دو بخش بدیع و بیان مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت و در
پایان مشخص گردید که هرچند آراستن مسخن و کاربرد تکلفات لفظی و مشحون ساختن کلام
به فنون و صنایع ادبی مشخصّهی بارزمقامه‌هاسنت» اما در مقامهی همدانی به دلیل آغازگر
بودن وی در این نوع ادبی, استفاده از این ترفندهای هنری نسبت به مقامهی حمیدی سادهتر
و طبیعیتر و با دشواری و پیچیدگی و نیز.بسامد کم تر صورت میگیرد. حال آنکه حمیدی
سجم‌ها را کوتاهتر و معمولا در آخر جمله‌نا به کارمی‌برد که این خصیصه نشر وی رابه
مرز شعر نزدیک ساخته است. حمیدی همچنین از انواع مختلف تشبیه همچون بلیخ» مفرد
جمع» ملفوف» تفضیل و .. را بهگونهای متنوّعتر زیباتر و هنریتر و با بسامد بسیار بیشتر از
مقامهی همدانی استعمال می‌کندهرچند که هموازه وآدر همه‌جا به این شیوه پایبند نمیماند
و در مواردی همدانی این شگردها زا زیباتر و هنریتر و یا حدّاقل همسطح با حمیدی به
کار میگیرد» اما رویهمرفته میتوان گفت که مقامهی سکباجیه حمیدی بسیار شاعرانهتر و
هنریتر و درعین حال دشوارتر از مقامهی مضیریه همدانی میباشد.
# دانشجوی دورهی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم. 3 .نع 53۷213930 طزعه
سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). شماره ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی(صص ۶۷ تا ۹۸)
۸ سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
یکی از انواع ادبی در ادبیّات فارسی و نیز عربی» مقامه‌نویسی است. مقام «به معنی روایات
و افسانه‌هایی است که کسی آنها را گردآورده و یا عباراتی مسججع و آهنگ‌دار برای جمعی
فروخواند یا بنویسد و دیگران آن را بر سر انجمنها یا در مجالس خاص بخوانند و از
آهنگ کلمات و اسجاع آن که به سجع طیر و تغرید کبوتران و قمریان شبیه است لذّت
و نشاط یابند» (بهار ۳۲۵:۱۳۹۱) مقامه چنانکه خطیبی نیز در کتاب ف‌شر خود آورده
است» از جنبه‌ی داستانی فاقد هیچگونه ارزش و تنوّعی است و «مقصود نویسنده از ابداع
و انشا آن این است که بتواند با فراغ بال و وسعت مجال هرچه بیشتر صنایع لفظی
و بدیعی بهخصوص سجع رادر آن به کار برده و در لغت‌پردازی و ترکیب‌سازی, نهایت
هنر خود را در فن نثرنویسی به شیوهی معتول دزهایشن دوره» ارائه دهد» (خطیبی, ۱۳۹۰:
9۷ مشهورترین مقامه‌نویس در ادب عربی و به اعتقاد برخی از ادیبان واضع فنّ مقامات.
بدیم‌الرّمان همدانی (متوفی قرن بهارم)ااستت. پس از اوق حریتزی (متوفی قرن ششم) به
تقلید از همدانی پنجاه مقامه به زبان عربی نوشت؛ اما نخستین اثری که در این نوع ادبی
در ادبیّات فارسی به نگارش درآمد. مقامتات حمیذی‌بود که در قرن ششم توسط قاضی
حمیداللین بلخی به رشتهی تحریر درآمد. «حمیدی مقامات خود را به پیروی از مقامات
بدیع‌الرّمان همدانی و ابوالقاسم حریری و به تقلید از روش و مضامین آنها در بیست و
چهار مقامه و خاتمه در ماه جمادی‌الاخر سال ۵0۵۱ که مضادف با فصل بهار بود» آغاز کرد»
(صفا ۱۳۹۹: ۹۵۸). از آنجایی که تحمیدی در نوشتن کتاب خود به شدّت متأثر از همدانی
است به حدّی که مقامهی سکباجیهی خویش را کاملا به تقلید از مقاسه‌ی مضیریهی وی
نگاشته است. در این جستار به بررسی و مقایسهی بلاغت در این دو مقامه پرداخته خواهد
شد. این بررسی در دو بخش آرایه‌ها و صنایع لفظی و بدیعی و آرایه‌های معنوی و بیانی
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۹
مقامسات حمیدی و مقامات بدیع‌الرّمان همدانی تاکنون از منظرهای گوناگون در قالب مقاله و
پایان‌نامه با یکدیگر مقایسه شاه‌اند. بهعنوان نمونه: پایان‌نامه «مقارنه بین مقامات بدیع‌الرّمان
همدانی و مقامات حمیدی» از محمدتقی کرمی به راهنمایی محمدهادی مرادی» مقاله «بررسی
تطبیقی مسائل فرهنگی و اجتماعی در مقامات حمیدی و همدانی «از علی‌اصغر حبیبی و
همکاران, مقاله «تحلیل تطبیقی عنصر مکان و شخصیّت قهرمان در مقامات عربی و فارسی
باتکیه‌بر مقامات همدانی و حمیدی)» از حامد صدقی و همکاران و نیز تنها مقالهای که در آن
مقامهی «مضیریه» با مقامهی «سکباجیه» مورد مقایسه قرار گرفته‌اند: «واکاوی تطبیقی ساخت
مایه‌های داستانی بین مقامهی «مضیریه)ی همدانی و «سکباجیه»ی حمیدی)» نوشته‌ی فائزه
عرب یوسف آبادی و همکاران. اما در زمینه‌ی بلاغّت تنها چند پژوهش آن هم نه بهصورت
تطبیقی بلکه در یکی از مقامهها انجام شده است. همچون: پایان‌نامه «تشبیه در مقامات
حمیدی» از علیرضا ریش‌سفید و مرتضی میرهاشمی, مقاله‌ی بررسی موسیقی واژگان در نثر
مقامات حمیدی)» از مهری نصیری و محمد حکیم آذر, مقاله‌ی «کاربرد انواع و اغراض کنایه
در مقامات بدیع‌الرّمان همدانی) از محمد شیخ و زینب براهویی. امّا تاکنون پژوهشی مستقل
که به تطبیق و مقایسهی بلاغت در دو مقامهی مضیریه و سکباجیه بپردازد. صورت نگرفته
است و این جستار در این زمینه؛ پژوهشی جدید تلق یی گردد.
۳- بررسی و مقایسه مقامه «مضیریه» همدانی و مقامه «سکباجیه» حمیدی از نظر
سجع: از مهمترین و موئرترین راههای موزون و آهنگین ساختن کلام استفاده از سجع است
و از آنجاییکه آوردن سخن موزون و آهنگ‌دار لازمه‌ی مقامه‌نویسی است این ترفند هنری
با بسامد بالایی در هر دو مقامه «مضیریه» و «سکباجیه» به کار رفته است. در تعریف سجع
آمده است: (سجع آن است که کلمات آخر قرینه‌ها در وزن یا حرف روی يا هر دو موافق
باشد» (همایی, ۱۳۸۹: ۳۹). در باب زیبایی سجع گفته شده است: «زیبایی سخن مسجع
۰ سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
ناشی از درک وحدت میان کشرت واژه‌های مسجّع است. عامل دوم زیبایی نثر مسجم.
تقارن واژه‌های سجع‌دار است» یعنی قرارگرفتن عناصر سجع‌دار در آخر یا میان یا آغاز
جمله» (وحیدیان کامیار ۱۳۷۹: ۷۵). در جای دیگر از این مقاله آورده است: «یکی دیگر از
ویژگیهای نثر مسجّع برجسته شدن لفظ به‌ویژه واژه‌های سجع است. همچنین برجسته
شدن معنی. از طرفی» چون سجع خاص مضامین شاعرانه و ادبی است یا مضامینی که
رنگ و مایه‌ی ادبی دارد. معمولا با ترفندهای ادبی همراه است که آن را زیباتر و دلنشین‌تر
می‌سازد» (همان: ۷۷). این صنعت که آهنگ کلام را به همراه دارد؛ از صنایع محوری اين
دو کناب است و شاید بتوان گفت کمتر عبارتی در این دو اثر به چشم می خورد که از آن
خالی باشد. انواع گوناگون آن سجع اعم از متوازی» مطرّف و متوازن در سراسر دو کتاب به
چشم می‌خورد. در مقامهی همدانی ۱۸۰ و در مقامهی حمیدی ۳۸۲ سجع به کار رفته است.
در مقاسه‌ی حمیدی معمولا بنای سح ین کلالای لش یلها و در فعل‌هاست؛ هرچند
رعایت سجع در دو کلمه‌ی اوّل و در وسط جملهها نیز نمونه‌های آزیادی دارد؛ امّا در مقامهی
همدانی سجع هم در اوّل و هم در میان و پایان قرینه‌ها آورده میشود. همچنین قراین سجع
در مقامهی مضیریه همدانی گاه بلشد و در امواردی به چهار قرینه میرسد. حال آنکه در
مقاسه‌ی سکباجیه حمیدی قراین کوتاه و معمولا دو قرینه میباشد؛ زیرا حمیدی در پی آن
است که «قراین را به طریق مصاریع شعری» هرچه بیشتر فشرده و کوتاه بیاورد و طنین
آهنگ کلام خود را به شعر نزدیکتر نسازد» (خطیبی» ۱۳۹۰: ۵۸۳). حمیدی در آوردن سجع
پافشاری میکند و هرچند از سجع بلسیار خوب و گسترده استفاده کرده است ولی گاه برای
ایجاد سجع تا آنجا پیش می‌رود که معنا را فدای لفظ می‌سازد و اجزای جمله را جابه‌جا
میکند و معنا را مبهم می‌سازد و کلمات و ترکیبات دشوار میآورد؛ اما در مقامات همدانی
چنانکه خطیبی نیز اشاره کرده است («الفاظ روان‌تر و سادهتر انتخاب شده و قید التزام
سجع و ازدواج در آن کمتر است» (همان: ۵۸۳). این امر شاید معلول آن باشد که همدانی در
این شیوهی نگارش مبتکر است و آثاری پیش از وی بهعنوان الگو در این زمینه تحریر نیافته
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۹
است. اما حمیدی نویسنده‌ای مقلّد است؛ به همین جهت در موارد بسیاری از ترجمه‌ی
صرف و تقلید محض پارا فراتر نهاده و در التزام سجع و دیگر صنایع ادبی و دشواری‌های
لفظی بر الگوی خود پیشی گرفته است. اینک نمونه‌هایی از دو مقامه آورده میشود:
| رتفقت مها القلوب وسافرت لفیا الغبون: با آن دل‌ها [از سینه‌ها] برداشعه شذ ی
-یررق المساعده من حلیلته و آن یسعد بظعیتته ولاسیما |ذا کانّت من طیلّته: از همیاری
همسرش روزی یابد و از کدبانویش یاری بیند. به‌ویژه اگر آن همسر از خمیره‌ی مردش
-تدور فی الدّور من التشور الی الّدور ومن القّدور الی التشور: در میان خانه‌ها از پای
تشور به پای دیگ‌ها و از پای دیگ‌ها بهپای توّرامی‌گردد (همان).
-لّم من المّت و اضاعه آلوقت: از رال کردن تما] و تباه کردن وقتتان در آسایش
- تدم یا غلا واحسر عن رسک وشمر عن/ساقک وانض عن ذراعک وافتر عن
أسنانک: ای غلام پیش آی و سر خودزا بناز کن.دامن از ساق خود برچین. جامه از بازوی
خود بردار. لبخند بزن [تا برخی] از دندان‌هایت [نمایان شود] (همان: ۱3۵).
-صورت اجتماع را از او ننهفتم و قصّه‌ی آن خوردا و سماع با او بگفتم (حمیدی 1۶:۱۳۹۵).
-اسباب لذّاتتان مهیّا باد و اقداح راحاتتان مهنّا (خمیدی» ۱۳۹۵: 14).
-مدابیر و مفالیس و اهل حیل و تلبیس اینجا باشند و تابوت و جنازه و دار و عکازه
ترصیع: ترصیع نیز در دو مقامه مورد توجّه قرار گرفته است. در این صنعت که در
ایجاد موسیقی کلام بسیار مور است» قرینه‌های دو جمله از نظر وزن و حرف روی یکسانند.
در مقامهی همدانی ۲۳ و در مقامهی حمیدی ۳۳ جمله‌ی ترصیع‌دار وجود دارد که در زیر
۲" سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
- یلعتهّا وصاحیها ویمقنها واکلها ویتلبها وطابشها: به آن و صاحبش نفرین کرد و از آن
-ساعدنام علی مجرها وسألناه عن آأمرها: ما در دوری گزیدن از آن دوغبا به او یاری
دادیم و درباره‌ی آن از وی پرسش کردیم (همان: ۱۹۲).
-[ذا رک أنّ وذا نفر طن: وقتی [برای باز و بسته کردن] از جای رانده شود به ناله
درمی‌آید و چون بر آن کوبیده شود» آواز سرمی‌دهد (همان: ۱3۳).
- دختر گویی مادرستی در ملاحت و پسر گویی پدرستی در فصاحت (حمیدی,» ۷۰).
- خبایا و سرایر در میان نهادیم و خفایا و ضمایر بر طبق عیان نهادیم (همان: 1۸).
-دراین قالب مجوّف چه خمرو چه جمر و دراين ترکیب مغلّف چه زهر و چه
-گاه پیرایهتی طبله‌ای طرّافان و گا رای بان بیاضش در دیده‌ها و سوادش
جناس: جناس یکی از ترفندهای هنری است. که موسیقی شعر را افزون و کلام را
زیبا و دلنشین می‌سازد. در ارزش و اهمیّت؛و تأثیر جنس در کلام سخنان بسیاری از سوی
اهمل ادب بیان شده است. اشرف زاده در این خصوص می‌گوید: «ارزش اصلی جناس در
هم‌جنسی حروف دو کلمه است که شعر را موسیقایی‌تراو نشر را منسجم‌تر و آهنگین‌تر
میکند؛ چون موسیقی خود تناسب و تکرار اصوات است. و جناس -اگر در جای خود
بنشیند- این موسیقی را شدّت میّ‌بخشاد و شعر را گوش‌نواز و متلدّذ میکند و زیر و
جمی ترا جررق :تیب گنوش و فوش خراق او شتر نمی ده کار را همان‌گرنه
سرجست من کشل کهموسیقی, زفسان تابر وا می‌گذاره کدفت‌های ملودق و سمقونی 4
(اشرف‌زاد» ۱۳۸۶: ۵۰) جلیل تجلیل نیز معتقد است که: «جناس از یکسو ایجاد موسیقی
در کلام میکند و از سویی دیگر سبب تداعی معانی مختلف لفظی واحد میگردد و در
نتیجه به گسترش تخل وایجاد کشش و جلب توجّه شنونده می‌انجامد و این از عوامل
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۳
ایجاد زیبایی و هنر است» (تجلیل, ۲:۱۳۹۷). همچنین شمس قیس رازی همه‌ی انواع
جناس را پسندیده و مستحسن میداند که رونق سخن را می‌افزاید و می‌گوید: «آن را دلیل
فصاحت و گاه اقتدار مردم شمارند بر تنسیق سخن و لیکن به شرط آنکه بسیار نگردد و
از برجسته‌ترین صنایع لفظی پس از سجع و ترصیع در دو مقامهی مضیریه و سکباجیه
حمیدی صنعت جناس است. جناس پس از سجع و ترصیع از مهمترین صنایعی است که
در آفرینش مضامین و معانی و مهمتر از آن در آرایش‌های لفظی و آهنگین کردن کلام در
این دو مقامه نقشی مهم و اساسی دارد. انواع مختلف جناس تام ناقص, لاحت و مضارع»
اشتقاق» زاید. مطرّف و غیره در مقامهی همدانی ۷۹ بار و در مقامهی حمیدی ۹۸ مرتبه به کار
رفته است. در اغلب موار د سجع و جتاس دراجمله‌ها به‌ویژه در مقامهی سکباجیه در هم
آمیخته میشود. یعنی واژه‌ها در عیر: مد 0 جناس نیز دارند؛ البتّه این کاربرد
و این التزا م در مقاسه‌ی همداطل هگواکمکر و ها تفیطا اهر ری ساده‌ترو باون تکلف
چندانی میباشد. حال آنکه حمیدی در مقامهّی خود همواره سعی میکند از کوچک‌ترین
فرصتی بهره ببرد تا واژه‌ها را کاملا آگاهان و زیرکانه برگزیند تا در عین رعایت سجم.
جناس را نیز مراعات کرده و آهنگ و موسیقی کلام خویش را افزون ساخته باشد؛ زیرا
«این صنعت نقش مهمی در ستامان دادن هم‌آوایی‌هتای کلام و ایجاد عبارت‌های مسججع و
هم‌آهنگ در مقامات حمیدی داشته است» (فقیهی و آقایانی چاوشی,» ۱۳۹۲: ۳۳). امّا این
استفاده‌ی فراوان دو نویسنده از اون,صنقت» هجواراه بهبهترین شیره انجام نشده است. علّت
این امر را میتوان در اصرار آنها برای بهره بردن از این آرایه در همه‌ی مواضع - حتّی
آنجا که سیاق سخن آن را برنمی‌تابد- دانست. البنّه این نکته نیز برآمده از آن چیزی است
که در ماهیّت مقامه نهفته است؛ یعنی توجّه به صورت سخن و استفاده‌ی عامدانه و فراگیر
از انواع صنایع و از جمله جناس. برخی از این جناس‌ها نیکو و زیبا و دستهای فاقد این
امتیاز است. اینک نمونه‌هایی از این شیوهی نگارش در دو مقامه آورده میشود:
۹ سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
-فی قصعه بل عنها ارف ویموج فیها الّرف: کاسه‌ای که چشم [از پرتو] آن به
لغزش می‌افتاد و زیبایی در آن موج می‌زد (همدانی» ۱۹۱).
- علّف خحلفا تلف بین الخمر والرّمر ومرمّه بین اند والهّمر: فرزندی بر جای گذاشت
که آن دارایی را میان می و نی تباه کرد و میان نرد و قمار پراکنده ساخت (همان: ۱3۳).
- فرمیت أحدهم بخجر من قرط الضیر: من از بسیاری دلتنگی بر یکی از آنان سنگی
- پای‌افزار در پای کرد و چون باد به رفتن رای کرد (حمیدی, 1۷).
- گفته‌اند که غریب کر و کور باشد و مفلس طالب شر و شور (همان: 14).
- همه‌ی همّت دویدن بود و همه‌ی نهمت پریدن (همان: ۷۲).
سس اگر از اظهار این خییّه و اجهار ال چاوولت.. (همان: ۹۷)
تناسب واژگانی یا مراعات نظیر: از جمله صنایعی است که بعد از سجع و جناس در دو
مقامهی مضیریه همدانی و سکباجیه حمیدی به صورت‌های متنوّع تکرار گردیده است که
گاه در عبارات و جمله‌های طولانی در پی هم آورده میشود. دلیل کاربرد فراوان این آرایه
از سوی دو نویسنده آن است که رعایت زیبا و بیغ مراعات نظیر یا تناسب و هماهنگی
میان واژه‌های نشر گذشته از آفرینش هنر و زیبایی و هماهنگی, معنا و مضمون بیت را
پربار و غنی و درک و دریافت مفهوم آن و نیز مقصود نوینتنده را سهل و آسان می‌سازد.
در تعریف آن آمده است: «آوردن واژه‌هایی در سخن که از نظر معنی با هم تناسب داشته
- غیر از تضاد- و یادآور یکدیگ ر باشند. این تناسب ممکن است از نظر همجنس بودن
باشد مانند گل و سبزه» چشم و ابرو و یا از نظر مجاورت مانند شمع و پروانه گل و بلبل»
(وحیدیان کامیار ۱۳۷۹: 1۶). همین نویسنده در جای دیگری از کتاب خود درباره‌ی اهمیّت
و زیبایی تناسب واژگانی یا همان مراعات نظیر نوشته است: «مراعات نظیر از لوازم اولیّه‌ی
سخن ادبی است؛ یعنی در مکتب قدیم» سخن نظم و نشر وقتی ارزش ادبی پیدا میکند
که بین اجزای کلام تناسب و تقارن وجود داشته باشد» (همان: ۲۵۹). با توجّه به شواهد
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۵۵
استخراج شده از هر دو مقامه به نظر میرسد هر دو نویسنده به زیبایی از این ترفند هنری
برای ایجاد تناسب و تقارن میان اجزای کلام بهره برده‌اند. البتّه این تناسب باید با زیبایی
همراه باشد. اینک نمونه‌هایی از این آرایه در دو مقامه:
-قد ی البر والانّه والحیر وصفائه والحنط من این اشستریّت أصلا وکیف اکتری لها
حملااو فی ی رح طن و اسان من و أی تور سیر وخبّاز استأجر... وی الخبار و
وصفه امد و نعه والدقیق و مدحه والحمیر و شرخه والملخ و ملاحتّه: [هنوز] پختن نان
و ابزارهای آن, نان و ویژگیهای آن گندم که از کجا دانه‌ی آن خریداری شده» چگونه برای
حمل آن [تنور] کرایه کرده در کدام آسیاب آرد شده» در کدام تغار خریداری شده» کدام
تشور [بسراقی,یختق یم سردا و وی وه اسب بل ایس مق
هنوز] نانوا و ویژگی او شاگردش و چگونگی اوهآژد و ستودن آن» خمیر و شرح آن, نمک
حیطانک و أوا ی بنیاشک و آقوی آساسک: در زد.به دالان درآمدیم. گفت: ای خانه! خدایت
اد کشا رای دیور سایت ور رگ ما چهاستوا وساختات چه بابرا
-مدابیر و مفالیس و اهل حیل و تلبیس اینجا باشند و تابوت و جنازه و دار و عکازه
-امانت فقرا و ودایع ضعفا بدین در و دکان و صحن ایوان به کار بردم (همان: ۷۱).
-سر و پا برهنه در زندان شحنه بردند و به دست حدّاد حرسم سپردند و دو ماه با
تضاد: از دیگر فنون لفظی و صنایع بدیعی تضاد است که در دو مقامهی مورد بحث به
آن توجّه شده است. تضاد از ترفندهای بدیعی زیبایی‌آفرین است که در شعر و ادب» ارزش و
اهمیّت خاصّی دارد. در تعریف آن گفته‌اند که کلمات يا جمله‌هایی را ضد یکدیگر بیاورند.
۹ سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
زیبایی و ارزش تضاد در آن است که هرچیز در جهان با ضد آن شناخته میشود و تجشم
کردن و درک تفاوت و تضاد بین دو امر برای انسان» زیبا و شادی‌آفرین است. این صنعت
در مقامهی مضیریه ٩ بار و در مقامهی سکباجیه ۳۸ مرتبه به کار رفته است. از نمونه‌های
بررسی شاه در هر دو مقامه معلوم میگردد که همدانی به صورتی ساده و با استفاده از
کلمات و عبارت‌های آسان و به دور از ابهام و دشواری از تضاد برای برجسته کردن مفاهیم
خویش بهره میگیرد. اما با توجّه به علاقه‌ی وافر حمیدی به آراستن و متکلّف ساختن
کلام صنعت تضاد در مقامهی «فی‌الشکباج» وی نسبت به مقامهی «مضیریه)ی همدانی
بسیار ادبی‌تر و پخته‌تر به کار رفته است. زیرا نویسناه‌ای چون حمیدی به خوبی میداند
که «شاعران و ادییان خلاق با ابداع تضادهای نو و غریب نه تنها کلام خود را گیرایی و
جاذبه می‌بخشند. بلکه با این شیوه به راحتی عواطف و نیّات خود را نیز می‌توانند عینیّت
و تجسّم دهند.» (وحیدیان کامیار, ۱۳۷۹: ۷۳) بیشتر از دو سوم تضادهایی که حمیدی در این
مقامه از آنها بهره گرفته متعلّق به تقابل‌های زمانی صبح و روز و شب میباشد و این نشان
از اهمیّت داشتن زمان و طی شدن ایام نزد حمیدی است؛ اما تضادهای همدانی در مورد
مفاهیم متنوّع میباشد. اکنون نمونه‌هایی از تضاد در دو مقامه آورده میشود:
قدص آملا و ضهرج نله و شطع هوقرت بالمرر آرض: بالایش
گچ‌کاری» پایینش ساروجمالی, آسمانه‌اش هموار و زمینش با مرمر گسترده باشد (همان: ۱۹۸).
أغذت من السال بسا قهو لت و من الشّفع بعاطاب و عیتّمن باکفش‌های
کهنه و نوشان و با سیلی سبک و سنگین [آنان] دستگیر و به زندان رانده شدم (همان: ۱۹۸)
- از ضرّه‌ی غرّای صباح تا طرّه‌ی مطرّای رواح و از حلّه‌ی روز پرنور تا حدّ ذابه‌ی
دیجور گاه مشغول ملاهی و گاه مرتکب مناهی می‌بودم (حمیدی, ۱۳).
-به وقت آنکه آفتاب منوّر بر چرخ مدوّر از گریبان مشرق به دامن مغرب رسید و
کخال شب سرمه‌ی ظلام در چشم روز کشید و مشک تاتار در عذار نهار دمید» حالت روز
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۹۵۷
-حیوان بر و بحرق را شامل و آلوان عتیق و طرنی را حامل (همان: 37).
-اگر از اظهار این یه و اجهار ایخ عفیه چاره نیست ..زهمدانی: ۹۷
تلمیح: این صنعت با بسامدی کم در دو مقامه مشاهده میشود: در مقامهی همدانی به
دو و در مقامهی حمیدی به ۷ تلمیح برمی خوریم. تلمیحات همدانی اشاره به شسخصیّت‌های
تاریخی است که در مقام تشبیه در جمله جای گرفته‌اند و تلمیحات حمیدی نیز دو عددشان
اشاره به شخصیّت‌های تاریخی و پنج عدد نیز تلمیح و يا اقتباس از آیات و حدیثی از پیامبر
گرامی (ص) هستند که حمیدی در جهت تلفیق معانی و آراستن عبارات آنها را در لابه‌لای
کلام خویش استعمال کرده است. در زیر به برخی از آنها اشاره میشود:
-فقلّمّت ایشا مضیره ...و تشهد لمعاویه رخمه له باامام: دوغبا پیش ما آورده شد؛
دوغبایی که شهرنشینی را می‌ستود (با پخت خوب و خوشمزه‌ی خود اشاره می‌کرد به
اینکه شهرنشینان» این غذا زا بهتراز بیابان‌نشینان می‌پزن)"و به خلافت معاویه گواهی
معاویه از خلفای عرب در زمان امام علی (ع) میباشد.
رف رسفا انقضی و قی الساداه و گذ آخسرج مرو آل الشرانته این وزیا زان
مزایده خریدم از خانه‌های آل فرات به هنگام مصادره و تارا- دارایی‌های آنان بیرون آورده
تلمیح دارد به «فرات برادر تنخست‌وزیر المقتدر باه پسر المعتضد العبّاس بود که مورد
خشم او واقع شد و همه‌ی دارایی‌هایش را در سال ۳۱۲ هجری مصادره کرد» (همدانی؛
-نه هرکه نانی دهد حاتم طیّ است و نه هرکه خوانی نهد صاحب ری (حمیدی, 1۵).
حاتم طی سخاوتمند مشهور عرب در دورهی جاهلی بود. و صاحب ری منظور صاحب
۵۸ سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
- چون نقش ارژنگ مزیّن به هزار رنگ (همان: 13).
تلمیح دارد به نام کتاب مانی يا نام دیگر خود وی.
-و کرام اشراف من الفلق الی الغسق بر یک نهج و نسق به دروازه‌ی مضیف تازه‌روی
- فلق و غسق یادآور سه آیه‌ی اوّل سوره فلق می‌باشند: قل أعوذ بر الفلق. من شر
۶. بررسی و مقایسه مقامه «مضیریه» همدانی و مقامه «سکباجیه» حمیدی از نظر
آرایه‌های بیانی همچون تشبیه» استعاره» کنایه واضرب‌المثل در مقامهی مضیریهی
همدانی با بسامد کمی به کار رفته‌انل؛ اما ایسن ترفنده ای هنری در مقامهی سکباجیهی
حمیدی چندین برابر بیشتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.و درواقم از ارکان اصلی در بافت
کلام وی به شمار می‌آیند؛ زیرا چنان‌کته می‌ذانیم:همدانی آغازگر مقامه‌نویسی است و در
لفظ‌پردازی و استفاده از فنون بلاغی و ادبی افتراط نمی‌کند. در حالی که حمیدی چون
مقلّد است تا جایی که توانسته کلام خویش را از مقامات قبل از خود (همدانی و حریری)
دشوارتر و ادبی‌تر و مشحون از آرایه‌ها و صنایع هنری ساخته است. به همین جهت بسامد
این ترفندها و شگردهای زیبایی‌آفریسن در مقامهی وی زیئاد است. اینک به بررسی این
تشبیه: آدمی شیفته‌ی تشبیه است و همواره از کشف اشتراک میان چیزهای متشابه
لذّت میبرد؛ زیرا توسّل به دامن تشبیه در سخن علاوه بر ایجاد زیبایی» گیرایی و «تأثیر
کلام را قوی‌تر و برد آن را بیشتر میکند» (تجلیل, ۶۹:۱۳۹۵). در مقامهی همدانی ٩ تشبیه
به کار رفقه است:که ۶ عدد از آنها تشبیه جمع» ۳عدد تشبیه بلیغ» یک تشبیه مفرد و یک
تشبیه مضمر میباشد. همه‌ی این تشبیهات جز در یک مورد حّی به حّی هستند. اما
بسامد این آرایه در مقامهی حمیدی 1۸ مورد است که بسامد بیشتر متعلق به تشبیه بلیغ با
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۵۹۹
۱ مورد(۲۷ مورد به صورت اضافی و 1 مورد به صورت غیراضافی) میباشد. چنانکه
می‌دانیم» به دلیل حذف ادات و وجه‌شبه اغراق و تخیّل در تشبیه بلیغ» در اوج است و دلیل
کشرت کاربرد این نوع تشبیه از سوی حمیدی همین خیال‌انگیز بودن آن است؛ زیرا تشبیه
بلیغ به علّت حذف ادات و وجه‌شبه» زیباتر هنریتر و تأثیرگذارتر است؛ گویی نویسنده
به وجه‌اشتراکی فراتر از همانندی بین مشبّه و مشبّه‌به می‌انلدیشد و هر دو را یکی می‌بیند.
«سبب قوّت و تأئیر اینگونه تشبیهات تبز این است که از شدّت شباهت» عشبّه‌به غین
مشبّه فرض شده و تشبیه به استعاره نزدیک گردیده است و به اصطلاح» تناسی تشبیه روی
داده است. تناسی یعنی خود را به فراموشی زدن» (فرشیدورد. ۶۸:۱۳۵۶). این نوع کاربرد
با هدف و روحیه‌ی حمیدی که در پی آراستن و دشوار ساختن کلام خویش است, کاملا
سازگار است. پس از آن نیزتشبیهات مفرد با,۱۸و جمع با ۱ موراد بیش ترین استامه زاریه
خود اختصاص داده‌اند. حمیدی از انواع تشبیهات دیگر از جمله ملفوف, مرکّب» تفضیل
و تروق تیزبا بسامد کرو 4 کیرد تنهاهگااا #6 از این تشییهات غیرحسی به
حشی و بقیّه حشی به حشی هستند و این آبا موضوع دو مقامه که وصف یک خوراک
میباشد» کاملا مطابقت دارد. «قاضی ازعلبیه رای وصف مناظر و حالات مختلف به
طور مناسب استفاده میکند» (کرامتی مقدّم ۲ تصاویری که حمیدی در وصف
خورش سکبا کوی و خانه وسایل, همسر و ... به دست میدهد بسیار بیشتر و متنوّعتر
و مفمّل‌تر از تصاویر همدانی می‌باشند. برخی از تشبیهات حمیدی زیبا و بدیع هستند
و هرچند این گونه تشبیهات را یگران نیز به کار برده‌اند اما حمیدی با نگرش خاصل
خویش آنها را زیبا و هنری ارائه داده است. اکنون شواهدی از این تشبیهات در دو مقامه
- سر الی هذا الشّبه کال جذوو الب او قطعه من الذّهب (همدانی» ۱۹۵).
شبه یعنی مس زرد و درخشنده به اخگر آتش و پاره‌ای از طلا مانند شده است. تشبیه
»ص سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
گرفتن (گرونبند] از زن را به گرفتتی به سان ربوقن مأنند کرده است. تشبیه مفرد است
- مت آن یسوفه قائد الاضطرار الی بیع الدّار (همان: ۱3۶).
-قاشد لاضطرار اضافه‌ی تشبیهی است. همدانی نیاز و ناچاری را به شکل رهبر و
راهنمایی تصوّر کرده است که نیازمند را به فروش خانه و زندگی خود میرساند.
-من در غلوای آن غرور ... چون باد از صف به صف و چون باده از کف به کف
گردش و سفر کردن از جایی به جای دیگر را به گشتن باد در جاهای مختلف و به
گردش درآمدن جام باده از دستی به دستدیگ رآدرتجلس باده‌گساری مانند کرده است.
چشمه‌ی خورشید اضافه‌ی تشبیهی است. صفا و درخشندگی سکباج نیز درخشنده‌تر
از چشمه‌ی خورشید در نظر گرفته شده اسنت. تشبیه تفضیل دارد.
- خوانی بنهاد از روی عروسان آراسته‌تر و از زلف شاهدان پیراسته‌تر. چون نقشش
سفره‌ی رنگارنگ و دارای غذاهای متنوّع با تشبیه معضمر و تفضیل به روی عروسان و
زلف شامذان و سببی به‌انقتشی و نگارهای ارژنگ (کتابآنفاشی مانی) تشبیه شاه اشست:
- سرکه‌ی او چون روی بخیلان و زعفران او چون گونه‌ی علیلان. چون چهره‌ی
هرچند تشبیه چهره‌ی درهم و عبوس به سرکه و چهره‌ی زرد به گونه‌ی زرد بیمار و نیز
لب زیبا و شیرین به عسل تشبیه نو و جدیدی نیست. امّا نسبت دادن این صفات به آش و
تصوّر کردن آن مانند انسان» زیبایی و تازگی خاصّی به آن بخشیده است.
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۹
-به رنگ چهره‌ی بیمار لیکن اندر وی به وقت طبخ بر او کرده دست خوانسالار
دوای دل‌شدگی و شفای بیماری زرنگ و بوی بسی زرگری و عطاری
حمیدی در بیت اول با تشبیه مفرد روی زردرنگ آش را به چهره‌ی زردرنگ بیمار و
در بیت دوم به طریق لف و نشر روی زردرنگ آش را به زرگری و بوی آن را به غطاری
مانند کرده است. زیبایی این تشبیهات در گرو پارادوکس زیبایی است که لطف و زیبایی
استعاره: در بین آرایه‌های معنوی به کار رفته در دو مقامه پس از تشبیه بسامد بیشتر
متعلّق به استعاره است. از دیگر ترفندهای هنری و شاعرانه که در طول تاریخ شعر فارسی
با اغراض گوناگونی مورد استنادی ۱۳۴۰ مگ هندگان قرار گرفته, استماره است: براق
استعاره فواید و کارکردهای بسیاری از سوی اهل ادب بیان شده است. کرّازی می گوید:
(استعاره دامی است تنگ‌تر و نهان‌تر از تشبیه که سخنور در برابر خواننده یا شنونده‌ی
خود می‌گسترد؛ از این روی پرواردگی هگ ی اوارزشییاشناختی آن از تشبیه افزون‌تر
است؛ زیرا سخن‌دوست را بیشتر به شتگفتی درم آورد و به درنگ در سخن برمی‌انگیزد»
(کزازی» ۱۵۹:۱۳۸۷). شمیسا نیز استعاره را بزرگترین کشف هنرمند و عالی‌ترین امکانات
در حیطه‌ی زبان هدری می‌اند که دیگر بش سر از ان نمی‌تیان رفت. وی برآن است که
«استعاره کارآمدترین ابزار تخییل و به اصطلاح, ابزار نقاشی در کلام است» (شمیسا ۱۳۸۷:
۹)). استعاره در مقامهی مضیریهی همدانی ۱۰ مرتبه و در مقامه سکباجیهی حمیدی ۳۰ بار
به کار رفته است. ۸ عدد از استعاره‌های همدانی» مکنیّه (تشخیص) و دو عدد نیز مصرّحه
هستند. بیشتر این استعاره‌ها در وصف و جان بخشیدن به مضیره (خورش سکبا) هستند.
استماروقای حمیدتی نیز شبامل ۱۵۱ استماره يد صرروت اضبافی ااضافهی استماری)»٩ استتعاره
مصرّحه و 1 استعاره مکنیّه هستند. استعاره‌های هر دو نویسنده را نمیتوان نو و مبتکرانه
دانست» اما استعاره‌های حمیدی با آنکه در آثار دیگران نیز آمده است» امّا حمیدی آنها
1 سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
رابه روشی که خاص خود اوست این تصاویر را به کار میگیرد و به آنها لطف و تازگی
می‌بخشد و میتوان گفت که استعاره‌های حمیدی خیال‌انگیزتر و ادبی‌تر از استعاره‌های
همدانی هستند. البتّه نباید منکر زیبایی و لطافت استعاره‌های همدانی در عین سادگی آنها
بود. به عنوان نمونه چند مورد از این استعاره‌ها در دو مقامه ذکر میگردد:
در این تصویر, گشاده‌زبانی و زبان‌آوری موجودات زنده‌ای پنداشته شده‌اند که آن مرد
آنها را فرامی‌خواند و آنها پاسخش را میدهند و از فرمانش پیروی میکنند. استعاره‌ی
-فّمّت الینا مضیره نی علّی الحضاره و ... نشهد لمعاويه رحمه له باومامه. (همان)
همدانی در اقدامی جالب, مضیره یا همان آشن؛ژا جانداری فرض کرده که شهرنشینی
را می‌ستاید و به خلافت معاویه شهادت میدهند. استعاره‌ی مکنیّه‌ی (تشخیص) زیبا و
-داری فی السّطه من قلادتما والطه من آدائرتها: خاشه‌ی من دانه‌ی درشت و میانی
همدانی در این تصویر, خانه‌های آن کوی را به دانه‌های جواهر در گردنبند همانند
کرده و خانه‌ی خود را واسطهه العقد یا دزشت‌ترین دانه در قوسشط آنها دانسته است. قلاده
-جان رای شتاب کرد چون او بشتافت. . دل بر اثرش برفت چون روی بتافت
- چشم ایام به ظلام مکل, فلک ردای نیلی داشت و هوا طیلسان پیلی (همان: 14).
ترکیب چشم ایام اضافه‌ی استعاری است. فلک به انسانی مانند شده که ردای نیلی و
طیلسان پیلی بر تن کرده است که استعاره‌ی مکنیّه از نوع تشخیص میباشد.
-به وقت آنکه آفتاب منوّر بر چرخ مدوّر از گریبان مشرق به دامن مغرب رسید و
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی 1۳
کخال شب. سرمه‌ی غلام در چشم روز کشید و مشک تاتار در عذار نهار دمید. حالت روز
در این جملهها مشک تاتار استعاره مصرّحه از شب و بقیّه‌ی موارد برجسته شده»
ترکیبات استعاری هستند. چنانکه در دو مشال اخیر مشاهده میشود. حمیدی در هنگام
وصف روز و شب گاه در یک جمله چندین استعاره و یا چند آرایه را در کنار هم میآورد
و نشر خویش رابسیار زیبا و ادبی و مبدّل به شعر منئور می‌سازد.
کنایه: یکی دیگر از شگردهای زیبایی‌آفرین شاعرانه در سخن, کنایه است. کنایه یعنی
پوشیده سخن گفتن. بدین‌ترتیب که گوینده به جای آنکه سخنش را به صورت مستقیم و
آشکارا بیان کند آن را در لفافه‌ی کنایه فرومی‌پیچد. «ارزش زیباشناختی کنایه نیز در آن است
که سخن‌دوست. با درنگ و تلاشی ذهنیامی‌باید اشرانجام» به معنای پوشیده و فروپیچيده
در کنایه راه برد؛ راز آن را بگشاید؛ از این روی گفته‌اند که کنایه رساتر از آشکارگی در سخن
است»» (کرازی, ۱۵۹:۱۳۷۲) همدانی درامقامه‌ی مضیریه ۸و حمیدی در مقامه سکباجیهی
خود ۲۵ کنایه به کار برده است. از لحاظ تازگی این کنایات در دو مقامه باید گفت» بیشتر
کنایاتی که در دو مقامه به کار رفته‌اند» برداشتی است از آثار قبلی و در کار آنها نوآوری
خاصّی دیده نمی‌شود. در زیر به چند نمونه از کنایه در دو مقامه اشاره میشود:
یرل من حانطه الیذو فلا یعاق و یشان علبن أرضته لباب قیررّ: مورچه از روی
دیوارش بلغزد و نتواند بدان درآویزد و فگشن بر زمی راه رود و لیز خورد (همدانی, ۱۹۷).
او حافه حاله ترق: نزدیک بود کناره‌ی [تن‌پوش] روزگار [توانگری] او روبه
کنایه از این که دارایی او نزدیک به تمام شدن رسیده بود.
- چه باشد اگر نانی بر خوان ما بشکنی و لقمه‌ای با ما بر نمک زنی (حمیدی» 1۸).
نان بر خوان شکستن کنایه از قبول دعوت و مهمانی کردن
15 سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
لقمه بر نمک زدن کنایه از غذا خوردن و همسفره شدن با کسی
- از جگر خود کباب خورن و از خون خود شراب ساختن به که از کاسه و کاس
دیگران طعام و شراب خوردن (حمیدی,» 1۵). کنایه از تحمّل رنج و سختی و ساختن با
تهیدستی و قانع به داشته‌های خود بودن و عدم درخواست کردن از دیگران.
ضرب‌المشل: ضرب‌المثل‌ها آینه‌ای از فرهنگ و عقاید مردم عادی میباشد. در تعریف
آن آمده است: «مثل جمله‌ای است کوتاه و گاه استعاری و آهنگین» مشتمل بر تشبیه» مضمون
حکیمانه و برگرفته از تجربیات مردم که به واسطه‌ی روانی الفاظ و روشنی معنا و لطافت
ترکیب» بین عامه مشهور شاه و آن را بدون تغییر یا با تغییر جزئی در گفتار خود به کار
برند» (ذوالفقاری,» ۱۳۸۹: ۳۲). استفاده‌ی این دو نویسنده از ضرب‌المشل بیانگر توجه آنها
به فرهنگ عامه و زبان محاوره‌ای میباشد:در مقامهی همدانی ۵ و در مقامهی حمیدی ۷
ضرب‌المثل به کار رفته است که این ضرب‌المثل‌ها همچون کنایه‌ها در هر دو مقامه به
گونهای مناسب و به‌جا و مطابق با محتوای کلام به کار رفته‌اند: برای نمونه چند مورد از
-السعاده بط الما من الحجار (همدانی ۱۹۶) تخوش‌بختی از سنگ آب بیرون میآورد.
این ضرب‌المشل را همدانی در میان صحبت‌ها و وصف‌هایش از سعادت و خوشبختی
- رب ساع لقاعد. (همان) چه بسا کوشنده‌ای که برای نشستهای (ناکوشا) کوشش میکند.
-الذّهتر یی لیس یدرّی ما یلد (همان: 8) ,اور کار اسخر اسق نا سقچه
همدانی «این ضرب‌المشل را آورده تا انّفاقی بودن دست‌یافتن خود را به بوریا بیان کند
و بگوید روزگار برای انسان در دل خود چیزها پنهان دارد بیآنکه از آنها خبر داشته باشد
تا آنگاه که به آن چیزها دسترسی پیدا کند» (همان, پاورقی:۱۷۳).
-نخستین قدح درد آمد و اوّل تشریف برد (حمیدی» 14).
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۹۵
این مثل را حمیدی پس از وصف و مدح راوی از محله‌ی نرسیده به محلّه‌ی خود و
- غریب کر و کور باشد و مفلس طالب شر و شور (همان).
این ضرب‌المشل نیز پیش از وصف راه و مسیر رسیدن به منزل راوی و مدح و ثنای
-فلاشل قارب کالمّقارب: نزدیکان انسان کژدمان و درواقع دشمنان اصلی او هستند
حمیدی این ضرب‌المشل را در یک بیت شعر و پس از صحبت از اهل محلّه‌ای که
پس از بررسی و تحلیل بلاغت در دو مقامهی مضیریهی همدانی و سکباجیهی حمیدی
ززشن گردید که:هرچند سبک ۹ گ و هگا نات خود میتی بر تکلغات لفظی
و آرایش کلام میباشد. اما با توجّه به بی‌سابقه بودن این سبک نگارش و نداشتن پیشینه
و آثاری بهعنوان الگو در این زمینه» در مقامهی مضیریه دشواری و پیچیدگی چندان زیادی
مشاهده نمی‌شود. مشخصه‌ی بارز و برجسته در هر دو مقامه استفاده از سجع و جناس است.»
اما همدانی در مقامهی خود اصرار چندانی برآوردن سجع و جناس نمی‌کند و به طور
طبیعی از این شگردهای هنری بهره میبرد. دیگر صنایع لفظی و معنوی همچون مراعات
نظیس تضاد» تشبیه» استعاره» کنای» ضرب‌المثل و تلمیح نیز در این مقامه بسامد بالایی ندارد
و در این موارد کم نیز سادگی و روانی به چشم می‌خورد. حال آنکه اغلب این ترفندهای
هنری در مقامهی حمیدی با بسامدی قابل توجّه مورد استفاده قرار گرفته‌اند. حمیدی
برخلاف همدانی در آوردن سجع و جناس و آهنگین کردن سخن خویش مصرّ است و تا
جایی که توانسته برای زیبا و دشوار ساختن کلام خود انواع صنایع و فنون بدیعی و بیانی
را به کار برده است. هرچند نوآوری چندانی در کاربرد این آرایه‌ها در مقامه‌اش به چشم
1 سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
نمی‌آید. اما در بعضی از موارد به‌ویژه آنجا که به وصف شب و روز و صبح میپردازد»
سخن رابه اوج زیبایی میرساند و با استفاده از شگردهای زیبایی‌آفرین و هنری همچون
تشبیه» استعاره و ... سخن خود را به مرز شعر نزدیک می‌گرداند و این امر ناشی از آن
است که حمیدی در دوره‌ای می‌زیسته است که نثر به سوی تشبیه‌گرایی و نزدیکی به شعر
حرکت می‌کرد. از میان صنایع لفظی سجع و جناس و پس از آن تضاد و از بین آرایه‌های
معنوی و بیانی به ترتیب تشبیه» استعاره و کنایه بالاترین بسامد را دارند. همدانی سجع را در
جاهای مختلف جمله به کار میبرد. همچنین قراین سجع در مقامهی وی گاه بلند هستند به
طوری که در مواردی به چهار قرینه میرسد. درحالی که در مقامهی حمیدی سجع بیشتر
در آخر جمله میآید و قراین, کوتاه و اغلب دو قرینه می‌باشند؛ چرا که حمیدی در پی
نزدیک گردانیدن سخن خود به شعر با استفاده از کوتاهآو آهنگین آوردن کلام است. جناس
نیز در هر دو مقامه با بسامد بالایی به کار رفته است و این به جهت توجّه دو نویسنده
به موزون و موسیقایی بودن سخن خویش است. همچنین کناینه و ضرب‌المثل نیز در دو
مقامه مورد استفاده گرفته‌اند که این دو مختصّه‌ی فنی در هر دو مقامه با متن و در ارتباط با
جمله‌ای که در آن به کار رفته‌اند انسجام واتناسب دازند. کنایه در مقامهی همدانی ۸ مرتبه
و نزدیک به سه برابر این عدد یعنی ۲۵ بار در مقامهی حمیدی به کار رفته است که رقم
بالای آن در مقامهی در مقامهی سکباجیهی خمیدی بیانگر توجّه و علاقه‌ی این نویسنده به
استفاده از فرهنگ عامیانه و بهره گیری از کاربردهای محاوره‌ای میباشد. صنعت تضاد هم
در دو مقامه به مقدار قابل توجهی استفاده شده است. (در مقامهی همدانی ٩۹ و در مقامهی
حمیدی ۳۸ تضاد) این تضادها در مقامهی همدانی در موضوعات و مفاهیم گوناگورن,خستتن
اما در مقامهی حمیدی بیشتر مربوط به روز و شب و صبح هستند. تشبیه و استعاره نیز
از فنون و آرایه‌هایی هستند که در دو مقامه مورد توجّه قرار گرفته‌اند؛ البنّه این ترفندهای
هنری در مقامهی حمیدی با بسامدی بسیار بالاتر از مقامهی همدانی استعمال شده‌اند. از
انواع مختلف تشبیه در هر دو مقامه بیشتر به تشبیهات بلیغ و جمع توججه شده است و
بررسی و مقایسهی بلاغت مقامهی «مضیریه» همدانی و مقامهی «سکباجیه» حمیدی ۹۷
تقریبا معی ققبیهاظ دز هر دز سقانه ی ب«حشی سعداین تشبیهانق اسععازه‌ها
شاید نو و ابداعی نباشنده امّ همدانی و به‌ویژه حمیدی با نگرش و شیوهی خاصّ خویش
آنها را زیبا ارائه داده‌اند. در پایان میتوان گفت که حمیدی هرچند در نوشتن این مقامه از
مقامهی مضیریهی همدانی تقلید کرده است. اما در نگارش این مقامه در حد تقلید صرف
باقی نمانده و در راه ارائه‌ی کلامی دشوار و زیبا و مزیّن به صنایع و شگردهای هنری از
همدانی نیز گوی سبقت ربوده است و بسامد بالای آرایه‌های لفظی و معنوی در مقامهی
وی نمایانگر توجّه این نویسنده‌ی حاذق و زبردست به هنرنمایی و لفظ پردازی میباشد. به
همین جهت مقامهی وی به مرز شعر بسیار نزدیک گشته است.
تخصصی ادبیّات فارسی دانشگ مان اسلامی مشهد. ش پنجم» صص ۰۱۱-۶1
بلخی, قاضی حمیدالین (۱۳۹۵) مقامسات خمیدی, به تصحیح رضا انزابی‌نژاه چ
تجلیل, جلیل (۱۳۹۷) جناس در پهنه‌ی ادب فارسی, موسّسه‌ی مطالعات و تحقیقات
فرشیدورد» خسرو (۱۳۵۶)» «ساختمان تشبیه و استعاره در شعر حافظ» خرد و کوشش.,
شمیسا سیروس (۱۳۸۷) بیان چ صفا ذبیحالله (۱۳۹۹)» تاریخ‌ادبیّات در ایران ج دوم
فقیهی» حسین و لیلا آقایانی چاوشی (۱۳۹۲) «بررسی موسیقی کلام در مقامات حمیدی
1۸ سال پنجم (بهار و تابستان ۱۶۰۰). ش ۱۱. پژوهشهای نثر و نظم فارسی
با تکیه بر کارکرد آرایه‌ی جناس» پژوهش‌نامه‌ی نقد ادبی و بلاغشت. دورهی ۲.ش ۱»صص
قیس رازی» شمس (۱۳۷۳)المعجم فی معایی راشعارالعجم به کوشش سیروس
کراششی مقدّم علی (۱۳۹۲)» «کندو کاوی در مقامه‌نویسی و مقامات حمیدی»» فصلنامهی
پژوهشهای ادبی و بلاغضی, س اوّل, ش چهارم» صص ۹۱-۷۸.
کرّازی, میرجلال‌الدّین (۱۳۷۲) بیان (زیباشناسی سخن پارسی) چ سوم نشر مرکز
وحیدیان کامیار تقی (۱۳۷۹)» «نثر مسجّع فارسی را بشناسیم» نامه فرهنگستان, ش ۳
وحیدیان کامیار, تقی (۱۳۷۹) بدی از دیدگاه زیبایی‌شناسی» دوستان, تهران.
همدانی, ابوالفضل احمد بنحسینّ (۱۳۹۲) مقامات بدیعالّمان همدانی به تصحیح
همایی, جلال‌الدّین (۱۳۸۹) فنون بلاغت" و صناعات/دبی. چ اوّل اهورا تهران.
| قاضی حمیدالدّین بلخی در قرن ششم کتاب مقامات خود را به تقلید از مقامات بدیعالزّمان همدانی به رشتهی تحریر درآورد.حمیدی در نگاشتن اثر خود به شدّت متأثّر از همدانی بود،تا جایی که مقامهی سکباجیهی وی کاملاً به تقلیدازمقامهی مضیریهی همدانی نوشته شده است؛به طوری که برخی آن رابه عینه ترجمهای از این مقامه دانستهاند.در این جستاربه بررسی و مقایسهی بلاغت دراین دو مقامه پرداخته شده تا میزان این تقلیدو تأثیرپذیری معلوم شود. برای این کار مقامهها ازدو بخش بدیع وبیان مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت و در پایان مشخّص گردید که هرچند آراستن سخن و کاربرد تکلّغات لفظی و مشحون ساختن کلام به فنون و صنایع ادبی مشخصّهی بارز مقامههاست،امّادر مقامهی همدانی به دلیل آغازگر بودن وی در این نوع ادبی، استفاده از این ترفندهای هنری نسبت به مقامهی حمیدی سادهتر و طبیعیتر و با دشواری و پیچیدگی و نیز بسامدکمتر صورت میگیرد.حال آنکه حمیدی سجعها را کوتاهتر و معمولاًدر آخر جملهها به کار میبرد که این خصیصه، نثر وی را به مرز شعر نزدیک ساخته است.حمیدی همچنین از انواع مختلف تشبیه همچون بلیغ، مفرد،جمع، ملفوف، تفضیل و ... را به گونهای متنوّعتر، زیباتر و هنریتر و با بسامد بسیار بیشتر از مقامهی همدانی استعمال میکند. هرچند که همواره و در همه جا به این شیوه پایبند نمیماند و در مواردی همدانی این شگردها را زیباتر و هنریتر و یا حدّاقل همسطح با حمیدی به کار میگیرد، امّا رویهمرفته میتوان گفت که مقامهی سکباجیه حمیدی بسیار شاعرانهتر و هنریتر و در عین حال دشوارتر از مقامهی مضیریه همدانی میباشد. |
23,021 | 517418 | شفافیت یکی
از این اصول مهم است. جستار حاضر, به‌بررسی شفافیت وندهای تصریفی فارسی و
انگلیسی براساس نظریه صرفظبیغی پرداخته‌است. مسئله اصتلی؛آن‌است که شفافیت در
وندهای تصریفی اين دو زبان از منظر صرف طبیعی چگونه بازنمایی میشود. دادههای
فارسی از پیکره پایگاه دادگان زان فارسی و دادههای انگلیستی از پایگاه پیکره
انتخاب شده» سپس براساس دیدگاه درسلر او مایرثالر آموردبررستی قنرار گرفتهاست. نتایج
پژوهش نشان‌می‌دهد که در فارسی وندهای تصتریفی -هاو -ون جمع‌ساز عترین
صفت‌عالی‌ساز ت-و -اد گذشته‌ساز و ن-منفی‌ساز و در انگلیسی وندهای 5*- مالکیت» -
91 صفت‌عالی‌ساز و «0- صفت‌مفعولی‌ساز شفاف و باقی وندها غیرشفاف‌اند. یافته‌ها
حاکی از آن است که شفافیت.مقوله‌های اسم و فعل در فارسی بیش از صفت است اما
شفافیت مقوله‌های اسم و صفت در انگلیسی بیش از شفافیت فعل است. آین امر یکی از
* دانشجوی دکتری» گروه زبانشناسی» واحد تهران مرکزی, دانشگاه آزاد اسلامی» تهران» ایران»
۶ دانشیار گروه زبانشناسی, واحد تهران مرکزی, دانشگاه آزاد اسلامی تهران» ایران (نویسنده مسئول)»
6 اه ق۳ع) عطا +عوسی #عام‌طاادنل عاعناسه ددمممش۸ 0060 صه دز قنط1 ,2018 6 ۰
از تقد ,۳/۶۵ عنطا و ملد مل ما تعطاه انوم حاعنط ۳ هنماد 4.0 صوناس‌طاناا۸ کصمصص0) نامع
۶ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲. پاییز و زمستان ۱۴۰۱
وجوه افتراق نظام صرفی این دو زبان است. همچنین, میان ملاک شفافیت و بسامدوقوع
وندهای تصریفی رابطه مستقیمی وجود ندارد. در نظام‌صرفی هر دو زبان بین مقوله
دستوری و شفافیت رابطه مستقیمی وجوددارد. اما این رابطه درخصوص شفافیت هریک‌از
کلیدواژه‌ها: ارزشهای تصریفی» بسامد» شفافیت, فارسی و انگلیسی» نظریه صرف طبیعی,
یکی از مهمترین نظریه‌های بنام زبانشناسی در حوزه‌ی صرف» نظریه صرف طبیعصی
( و م1مطام مد اسهم است که نقش بسیار اساسی در تشخیص میزان طبیعی‌بودن
زبان‌ها دارد. صرف طبیعی بحث بسیار عمیقی است که از استامپ (0.50:0) و درسلر
(30099100 .[۷/.1) گرفته تا سار زبانشناسان مانشد ورزل (۷/۳:761 .۷/.17) و مایرثالر
(۷۷7۰3/2201102[01) در این حوزه کار کرده و را ارائه کرده‌اند (اسپنسر»۱۹۹۱: ۱۳۵). یکی از
مباحث مهم بحت صرف یدای 44 صورت ای هنشانه اسث. اینکه زابطه‌ی
بین این دو مفهوم مطلق است يا مدزج حائزاهمیت اسنت که صرفیون بدان پرداختهاند و این
رابطه را مدرج تعیین کرده‌اند. نظام‌های صرفی زبان‌های مختلف تمایل دارند از اصول
خاصی پیروی کنند. اصولی از قبیل شفافیت (/(280876۵) و وحدت شکلی (وانط۳ نسم
آنچه دغدغه‌ی مطالعه حاضر محسوب میشود. بررسی صورت و معنا در چارچوب صرف
طبیعی و مشخصا پرداختن به شفافیت است. مایرثالر تلاک‌های آذدیگیری نیز برأاق بررسی
میزان طبیعی بودن زبان مغرفی کرده است شامل: تصویرگونگی (ل«انهن00ز)» طول کلمه
(120٩ ۷۷۵۲۵ و نمایه‌گذاری (19ن14000۸1) که پرداختن به آنها در این تحقیق مد نظر نیست
هدف اصلی این تحقیق معرفی هرچه بیشتر نظریه صرف طبیعی و پرداختن به مفهوم
شفافیت و هدف ویژه آن. بررسی وندهای تصریفی دو زبان انگلیسی و فارسی از این منظر
و همچنین پرداختن به بسامد آنهاست. این پژوهش میتواند نتایج جالبی در مورد وندهای
پرکاربرد و کم‌کاربرد بدست دهد. دستاوردهای تحقیق حاضر میتواند در حوزه‌ی ترجمه و
مطالعات ترجمه سودمند و موثر باشد. در این زمینه در ایران صرفا چند پژوهش آن هم
درخصوص کلیت نظریه صرف طبیعی صورت گرفته است. این پژوهش با بررسی دو زبان با
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۲۷
استخراج از پیکره فارسی و انگلیسی به طور خاص به بررسی قیاسی میپردازد و میزان
شفافیت وندهای تصریفی آنها را مورد بررسی قرار میدهد و اطلاعات جامع و کاملی
پیرامون ملاک طبیعی بودن و شفافیت به‌دست‌می‌دهد. مسئله اصلی پژوهش حاضر آن است
که نشان دهد شفافیت در وندهای تصریفی این دو زبان از منظر صرف طبیصی
چگونه بازنمایی میشود و وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست. در این راستا سوالاتی
که محقق در پی یافتن پاسخ برای آنها است» عبارتند از اینکه نخست براساس نظریه» صرف
طبیعی» شفافیت به عنوان یکی از مفاهیم اصلی این نظریه» در وندهای تصریفی فارسی و
انگلیسی در مقولات دستوری اسم» فعل» صفت و قید چگونه قابل تبیین است؟ و سپس
مطابق رویکرد صرف طبیعی» آیا ملاک شفافیت با بسامد وقوع وندهای تصریفی در
هریک از این دو زبان رابطه‌ای دارد؟ از نظر روششناسی,» تحقیقی حاضر پژوهشی
توصیفی -تحلیلی است. داده‌ها به صورت کمی و کیفی مورد بررسی قرار میگیرند و برای
دو زبان پیکره زبانی در نظر گرفته شده است. این داده‌ها به شیوه کتابخانهای و نمونهگیری
تصادفی از دو پیکره عمومی فارسی و انگلیسی باحجم مساوی گردآوری شدهاست. پیکره
انگلیسی از پایگاه "پیکره انگلیستی آمریکتایی معاصر"*(02۸)) و پیکره فارسی از پایگاه
دادگان زبان فارسی(81-08) استخراج شده است. محتوّای هر یک. متون ادبی داستانی است
که شامل زبان نوشتاری و نیز محاوره‌ای است. بدین ترتیب که فهرستی کامل از واژه‌های
دارای وندهای تصریفی فارسی و انگلیسی را که تقریبا متعلق به یک برهه زمانی است» از
پیکره‌ها گردآوری کرده و نهایتا پیکره اصلی براساس ملاک‌های ساختاری که نظریه‌پردازان
معرفی کرده‌اند» از منظر شفافیت و میزان طبیعی بودن مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته‌است.
وندهای مورد بررسی در زبان فازسی شامل وندهای جمع‌ساز.!"-ها,-ان -ات. -ین,-ون"
صفت‌ساز "-تر و -ترین"وند قیدساز "ترا ش ناسه "سم ی 0 ند يم سید دا
ماضی‌ساز "-ت. ند سید و -اد! نمودساز و وجه‌ساز»"می -" و منفی‌ساز آن-"و در
زبان انگلیسی وند جممع‌ساز "وال وند صفت‌ساز "۵91- ,۵۲" نشانه مالکیت "و" وندهای
۸ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲. پاییز و زمستان ۱۴۰۱
حق بین (۷۷:۱۳۷۸) در مقالهای, به بررسی نظام تصریفی زبان فارسی بر مبنای نظریه صرف
طبیعی براساس پنج ملاکی که مایرثالر معرفی کرده پرداخته است. افراشی (۱۳۷۸) در
پژوهشی,» شفافیت را معادل قاعده‌مندی معرفی کرده و افزوده است که اگر مقوله‌ای
برحسب قاعده به دست آید شفاف است و هرچه از قاعده‌مندی دور شود از شفافیت آن
کاسته میشود. "در صرف» هر واژه در صورتی شفاف است که به روشنی قابل تجزیه به
تکواژهای سازنده‌اش باشد و دانسته های ما درباره تکواژهای حاضر در واژه برای تفسیر
معنای واژه کل کفایت میکند" (همان, ۶۳). حق بین و کوشکی (۱۰۵:۱۳۹۴) در مقاله خود
از ویژگیهای تصریف سخن گفته‌اند مبنی براینکه تصریف با نحو مرتبط است و حافظ
درسلر (۷:۲۰۰۵) با اعمال ملاک‌های تعیین طبیعی,.بودن زبان, به مقایسهی فراگیری زبان
کودک و ساخت‌واژه در زبان‌هایترکینی:قنفرد و پیوندی اسکالیکا:(81۵11012) پرداخته است.
معیارهایی که وی به کار برده شامل غنای ساختواژی, پیچیدگی ساختواژی» پارامترهای
جهانی شفافیت» تصویرگونگی و رابطهی یک به یک صورت و معناستت. به عقیده‌ی وی»
شفافیت فراگیری را تسریع می‌بخشد. بچه‌هایی که زبان‌های پیوندی فرا میگیرند تمایل به
تعمیم افراطی الگوی شفاف دارند. وایتیشگ و همکاران"(۱۷:۲۰۱۳) به بحث تصریف در
زبان پرداختهاند و آن را حائز اهمیت می‌قهانند چرا که منی‌تواند اطلاعاتی از قبیل زمان»
تطابق» شخص و شمار در اختیار قرار دهد. آنها به بررسی دو وند تصریفی 8- و 6۲- در
واژه پرداختهاند و صورتی که دارای وند تصریفی باشد را شفاف خوانده‌اند چرا که معنای
هنگولد (۳.316080۷۵1۵) (۲۰۱۸: ۱۵۳) در پژوهشی به بررسی میزان شفافیت زبان‌های
متفاوت پرداخته است و شفافیت را برّابر باللادگی نمی‌داند:"لمکن است زبانی در عین
پیچیدگی» شفاف نیز باشد. در مقابل زبان‌هایی وجود دارد که ساده اما غیرشفاف هستند. در
زبان‌های تصریفی تکواژها به گونهای تلفیق شده‌اند که قابل تفکیک نیست و فاصله‌ی میان
تکواژها رعایت نشده است که منجر شده یک صورت دارای چند مفهوم باشد و بنابراین
شفاف نیست چرا که صورتی شفاف است که دارای یک نقش و مفهوم باشد. این ویژگی
در زبان‌های پیوندی بسیار محدود است؛ بنابراین زبان‌های پیوندی شفافیت بیشتری دارند.
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۲۹
هنگولد معتقد است که یادگیری مقوله‌های شفاف آسان‌تر و سریعتر است. گائیتا (6۸۵۵ سا)
(۲۵۱:۲۰۱۸) در جستار خود اشاره کرده است که شفافیت یکی از عناصر تعیین طبیعی‌بودن
زبان است حال آنکه بسامد نتیجه‌ی طبیعی بودن زبان است. همچنین» انعطافپذیری صرف
طبیعی در پررنگ کردن نقش ساخت‌واژه بسیار موثر است. طبیعی بودن زایایی زبان را
افزایش میدهد و اگر تنها یک فرآیند ساختواژی طبیعی باشد به میزان زیادی
قابل تجزیه است؛ بعبارتی» هرچه فرآیند ساخت‌واژه طبیعیتر باشد. اجزای سازنده‌ی آن
راحت‌تر درک میشود و تولید آن نیز آسان‌تر است (همان, ۲۴۵).
در این قسمت مفاهیم اصلی نظریه صرف طبیعی را ارائه می‌کنیم تا براساس آنها به
صرف طییعی یکی از انکاردار مک سرف ان کی دل فرنکواژ یک
صورت دارد و یک معنا و رابطه یک به یک دوطرفه (010,6699) بین صورت و معنا
وجود دارد. در بعضی موارد در زبان‌ها اینگونه نینشت و این امر ناشی از قواعصد
تکواژگونگی است. سه راه وجود دارد که تکواژها تلفظ‌های متنوع می‌یابند. ۱- قواعد
واجی (7۵169 1ه050010810) ۲- قواعصد صرفی (7۵169 1ه۵010810) و ۳- قواعد
تکواژگونگی (۳۵109 عنام 0للم). جابجایی واکه روگ 9 نگلیمگی ناه ۷۵/۵ ۵16ع)
متالی براق نوخ سوم اس ذر این جابجایل همهواکه‌ها یک درجاطتهتر می‌شوند
(پیشین می‌شوند) و به واکه‌های مرکب (081100089ل) تبدیل می‌شوند. همچنین قاعده
نره‌شدگی هجای سوم (12:108 ع69(/11201 ) ناشی از قواعد تکواژگونگی است و واکه تبدیل
به واکه نرم (188) میشود (اسپنسر۱۹۹۱: ۱۲۶). صرف طبیعی در دهه‌ی ۰ شروع به
رشد کرد و یکی از موارد خاص که منجر به این رشد شد واج شناسی طبیعی استامپ است
که توسط درسار برای ارتباط میان واج‌شناسی و واژه‌شناسی بسط داده شد (حق بین.
۰ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
در صرف طبیعی» شفافیت مرتبط با تک‌نقشی بودن نشانه تصریفی يا اشتقاقی است. اگر
صورت‌ها تک نقشی باشند شفافیت دارند. بعبارتی شفافیت رابطهی یک به یک میان معنا و
صورت است. میان اصل تصویرگونگی و شفافیت تعامل وجود دارد. این اصل از قاعده‌ی
شفافیت نشانه‌شناسی ريشه گرفته که موافق تولید و درک آسان واژه است و اشاره به
این دارد که شفافیت مرتبط با توالی پایه و وندهای اشتقاقی و تصریفی است
(گالیس ۱۴:۲۰۰۱). درحوزه‌ی صرف. میتوان شفافیت را یک مفهوم مدرج در نظر گرفت
و آن را در یک نمودار خطی بررسی کرد که در یک سر محور کاملا شفاف و در سر دیگر
از دیدگاه صرف‌شناسان, اشتقاق و تصریف دو بخش مهم و اساسی در مطالصات
صرفی هستند. در تصریف با صورت‌های تصریفی مواجه هستیم. صورت‌های تصریفی
دارای ارزش تصریفی (9ع۷۵10 [۵ط1100110ز) هستند. بعنوان مثال, فعل 104/۳ زمان حال
ساده است؛ بنابراین» ارزش تصریفی حال دارد و یز فعل ۵/2 که زمان آن گذشته‌ی
ساده است» دارای ارزش تصریفی گذشته است/,(هسپلمت و سیمز ۲۰۱۰: ۸۱). میزان
پیچیدگی تصریفی زبان‌های مختلف, متفاوت است. به عنوان مثال, زبان‌های ویتنامی و
همچنین زبان نیجریه دارای ارزش تصریفی نیستند. درحالیکه» برخی زبان‌ها دارای ارزش
تصریفی زیادی هستند. با وجود این تنوعات. انواع ارزشهای تصریفی در زبان‌های
متفاوت شکل واحدی دارند و یکسان هستند. جدول زیر ارزشها و ویژگیهای تصریفی
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۳۱
(اول شخص, دوم شخص. ۲ ۹ 0 (اول شخص, دوم شخص, سوم
سس سس (وجه اخباری, وجه التزامی» وجه سور یی موی
تکواژهای وابسته تصریفی هنگام ترکیب با واحدی بزرگتر نه معنای واژگانی را
تغییر میدهد و نه مقوله‌ی آن را بلکه نقش دستوری خاصی به آن میدهند (یول۸۵:۱۳۸۹۰).
مثلا در زبان انگلیسی #4آه و 142۲ هر دو صفت هستند او پسوند نوع دیگری از صفت
در این قسمت از پژوهش, داده‌ها را براساس دیدگاهصارف طبیعی درسار و مایرثالر
موردبررسی قرار می‌دهیم و پیکره را از ان منظر محک می‌زنيم. برای این منظور وندهای
تصریفی در مقولات دستوری متفاوت را نخست برای زبان فارسی و سپس برای زبان
انگلیسی بررسی می‌کنیم تا در پی آن امکان مقایسنه نیز میسر گردد..گام نخست برای شروع
تحلیل‌ها و جمعآوری همه وندهای تصریفی در هر دو زبان بود. لذا براساس جدول
شماره ۱ برگرفته از هسپلمث و سیمز (۲۰۱۰) همه ونذهای تصریفی موجود در فارسی
شناسایی و لیست شد و برای انگلیسی هم بلاین ترتیب وندهای تصریفی جمعآوری شد.
سپس با توجه به نقش هریک از این وندهای تصریفی, رابطه یک به یک بین صورت و
نقش هر وند تصریفی برای هر دو زبان مشخص گردید. سپس داده ها از منظر رویکرد
مایرثالر و درسلر با توجه بسامد وقوع در پیکره مورد بررسی قرار گرفت.
۷۲ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
نشانه تصریفی برای اسم در زبان فارسی "شمار" است. با تامل در پیکره فارسی و بررسی
نمونه‌ها مشخص گردید که اسم مفرد میتواند به صورت‌های متفاوتی جمع بسته شود و
وندهای تصریفی متفاوتی را بپذیرد. وندهای جمع در زبان فارسی دو وند تصریفی «-ها)» و
«-ان) است و وندهایی که از زبان عربی وارد زبان فارسی شاه‌اند «-ون»» «-ین)» و «ات»
هستند. البته شکل دیگری نیز وجود دارد که ريشه عربی دارد و جمع مکسر نامیده میشود.
وند («-ها»: جشن‌ها وند «-ان»: قهرمانان» وند «-ات)»: تغییرات» وند «-ین»: معلمین» وند (-
ون): طبیعیون و جمع مکسر: حکما. بر اساس دیدگاه درسار و مایرثالر شفافیت زمانی
حاصل میشود که صورت‌ها تک نقشی باشند. طبق نظریه صرف طبیعی» مقوله‌ای
شفاف است که یک صورت دارای یک نقش.باشد. لذا با توجه به دادههای استخراج شده از
پیکره» وند تصریفی «ها» که ریشه:فارسیدارد اسامیتمانشدآدم‌هنا و گلوله‌ها از بسامد
بالایی برخوردار است (جدول شماره*۳): در پیکره فارسی نقش دیگری برای این تکواژ
مشاهده نشد. تعداد اسامی که با وند تصریفی "ها" جمع بسته شده است ۲۰۲ مورد است.
جدول ۲. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "-ها"" برای اسم‌ها و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
جن‌ها دهاتی‌ها آسمانها گزاره‌ها ۱ خیابان‌ها ۱ کاخ‌ها روستا صداها
در مقابل» با توجه به پیکره فارسی» وند تصریفی «-ان» که مانند «-ها» ريشه در زبان
فارسی دارد علاوه بر نقش جمع‌ساز در ساخت قید مکان مانند دیلمان قید زمان مانند
سحرگاهان» صفت فاعلی مانند لرزان و صفت مفعولی مانند آویزان نیز بکار می‌رود.
لازم به ذکر است که قید مکان مختوم به "ان" در پیکره فارسی یافت نشد. نمونه‌هایی از (-
ان» جمع‌ساز در پیکره فارسی را در جدول ذیل مشاهده می‌کنيم.
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۳۳
جدول ۳ نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "ان" برای اسم‌ها و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
شوریدگان مردگان آزادی‌خواهان | جامعه‌شناسان | وطن‌خواهان زانوان عزیزان ماموزان
براساس پیکره مطالعه شده در تحقیق حاضر وند تصریفی «ات» در زبان فارسی بسامد
کمتری نسبت به وندهای «ها» و «-ان» دارد. نمونه‌هایی از قبیل «جریانات و خیالات» که
می‌توانند با «-ها) نیز جمع بسته شوند و به صورت جریان‌ها و خیال‌ها گفته شوند. جدول
جدول ۴. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی"""-ات " برای اسم‌ها و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
کلمات جملات معلومات سکنات | اقدامات ولایات خیالات | حدسیات
ایرادات قطرات لحظات انتخابات" مبارژات ۷ زوخیات | حالات فرضیات
مقامات احساسات ۱ انفعالات لحظات. . تبلیغات عادات اشارات تغییرات
وند تصریفی «-ات»:مانند؛وند «ها» تنها نقشی که در پیکره زبان فارسی به عهده دارد
مفهوم جمع است. اما وندهای تصریفی عربی دیگر که در زبان فارسی استفاده می‌شوند
یعنی (-ین» مانند ساکنین و «-ون» مانند طبیعیون و قیاسیون علاوه بر مفهوم جمع در
را نیز در پیکره نشان داده است. لازم به ذکر است که این دو وند در پیکره یافت نشد.
براساس مفاهیم رویکرد صرف طبیعی و بر اساس آنچه که مایرثالر بدان معنقد است» پدیده
قرض‌گیری در اینجا طبیعی بودن زبان فارسی را تهدید کرده است. چرا که ملاک شفافیت
را تحت تاثیر قرار داده و از درجه شفافیت مفهوم جمع در زبان فارسی کاسته است.
می‌دانیم قرض‌گیری واژه‌ها اسری اجتناب‌ناپذیر است و واژه‌های زبان فارسی و اکشر
۴ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
واژه‌های عربی که وارد زبان فارسی شده‌اند را میتوان با وند تصریفی جمع ساز «ها»
ترکیب کرد (نمونه‌هایی از قبیل اختلافات و دختران) که به صورت "اختلاف‌ها و
دخترها" قابل بیان هستند. لذا بخاطر بسامد ناچیزشان مخل طبیعی بودن ویا
عدم‌شفافیت نمی‌شوند. با بررسی و تحلیل داده‌ها مشخص گردید که وندهای تصریفی "۷-
ها" "۷ات" و "ون" که تنها یک نقش دارند و اصل شفافیت را مطابق نظریه درسار و
مایرثالر رعایت کرده‌اند شفاف و وندهای تصریفی "ان" و "-ین" که یک صورت و
چند نقش دارند و اصل شفافیت را نقض کرده‌اند غیرشفاف محسوب می‌شوند. در ذیل
جدول آماری و سلسله مراتب شفافیت وندهای تصریفی «اسم» را مشاهده می‌کنیم:
در زبان انگلیسی,» در موارد اسامی بی‌قاعده قوانین حاصی وجود ندارد (و غالبا به واسطه
قرض گیری از زبان لاتین وارد انگلیسی شده‌اند). در ساخت اسامی جمع باقاعده تنها از وند
تصریفی «9 استفاده میشود. نمونه هایی از این وند تصریفی از پیکره انگلیسی
استخراج شده و در جدول ذیل نمایش داده شده است:
جدول ۶. نمونه هایی از کاربرد وند تصریفی "9" برای اسم‌ها و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۳۵
حال خود وند تصریفی «9» در زبان انگلیسی را به محک آزمون می‌گذاریم. این وند
تصریفی علاوه بر مفهوم جمع نقشهای دیگری نیز در پیکره انگلیسی نشان داده است. در
زمان حال ساده» برای نشان دادن حالت سوم شخص مفرد باید به فعل «9- اضافه کنیم.
نمونه‌هایی از پیکره انگلیسی را در ادامه مشاهده می‌کنيم. نمونه‌های کاملتر در بخش «فعل»
مشاهده کردیم که در زبان انگلیسی, وند تصریفی «8» بیانگر نقش جمع در اسم و
همچنین سوم شخص مفرد در زمان حال ساده است که در هر مورد وند تصریفی
محسوب می‌شوند؛ این تکواژ از تکواژهای چندو جهی (001103801080) یا متراکم است و
جدول ۷. بسامد وقوع وند تصریفی ""٩-"" برای اسم و فعل در انگلیسی
نقش دیگری که از وند تصریفی بهره‌مند شده"است پیونده است که با وند تصریفی «9-» در
پیکره انگلیسی یافت شده است. پیونده آن است که به بوسیله‌ی آن مضاف و مضاف الیه به
کمک نشانه‌ای که هیچ معنایی ندارد و فقط نقش, دستوری دارد ساخت اضافی یا ملکی
را می‌سازد (کرافت۳۸:۲۰۰۳). در زبان فارسی کسره‌ی اضافه یک پیونده محسوب میشود
که به اسم ملک می‌چسبد. لیکن در زبان انگلیسی پیونده.به ضورت یک تکواژ مستقل بعد
از ملکی میآید و این تکواژ دستوری مستقل که میان مالک و مملوک یا مضاف و
با مطالعه پیکره انگلیسی مشخص شد که این وند تصریفی تنها بیانگر یک مفهوم است.
از این‌روی کاملا شفاف است. وند تصریفی پیونده در پیکره انگلیسی ۲۹ مورد است که
نمونه‌هایی از آن در جدول زیر نشان داده شده است.
۶ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
جدول۸ نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "9"- "" برای اسم‌ها و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
در زبان فارسی» مفاهیم تفضیلی و عالی با وندهای "-تر" مانند «بزرگتر» و "-ترین" مانند
«خحطرناک‌ترین» بیان می‌شوند. وند تصریفی «ستر) در پیکره فارسی» علاوه بر مفهوم صفت
تفضیلی,» مفهوم قید را نیز نشان داده است نمونه‌هایی از قبیل "سریعتر برو آرامتر بنویس".
«(سریعتر و آرامتر) که برای توصیف فعل جمله قبل از آن ظاهر شاه‌اند قید
محسوب می‌شوند. درمقابل, وند تصریفی «ترین» که در ساخت صفت عالی بکار می‌رود
مفهوم و نقش دیگری به عهده ندارد یعنی آوّاژگانی مانند «نادان‌ترین» صفت عالی هستند و
مفهوم و نقش دیگری ندارند. بناپر تعریف شفافیت از.دیدگاه صرف طبیعی صفت تفضیلی
در فارسی نمیتواند شفاف باشد اما صفت الا کاملا از قانون شفافیت تبعیت کرده است
که خود در طبیعی بودن زبان فارسی موثر است و با عنایت به مفاهیم مطرح در صرف
طبیعی کاملا شفاف هستند. نمونه‌هایی که از پیکره استخراج شده است. در جدول زیر
جدول۹. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی ""-تر"" و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
بی‌اراده‌تر ۱ پربادتر | دلاورتر ۱ بیشتر | سردتر | ملموس‌تر | مهربان‌تر ۲ نزدیکتر
بوالهوس‌تر ۱ زبون‌تر | گنده‌تر کمتر عزیزتر | مشخص‌تر مهمتر بزرگتر
دلنشین‌تر ۱ تیزتر | بدبخت‌تر | بدتر ۱ محکم‌تر | عام‌تر پولدارتر | کوچکتر
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۳۷
جدول ۱۰. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "-ترین " و بسامد وقوع آن در پیکره فار
عجیب‌ترین | بزرگترین | بی‌اعتناترین | زیباترین ۱ کئیف‌ترین | نرم‌ترین ۱ فجیع‌ترین
خوشبخت‌ترین | کم‌هوش‌ترین ۱ بدترین | غریب‌ترین | تندروترین ۰ نادان‌ترین ۱ هولناک‌ترین
تلخ‌ترین جوانمردترین | قوی‌ترین | شیرین‌ترین | مهمترین | بهنرین بهترین
جدول ۱۱. بسامد وقوع وند تصریفی "اصفت" در پیکره فارسی
در زبان انگلیسی وند تصریفن ۵۲ به صفت ساده.افزوده می‌نشود و صفت تفضیلی
حاصل میآید. لازم به ذکر است که ,ساخت.صفات؛تفضیلی قاعده خاصی دارد: صفاتی که
دارای یک هجا هستند پسوند رایمه ]۷ میشود مانند 1766706». نمونه‌های بیشتر در
دول ۱۲ آمند است. صورت‌هایی نیز وجود دارند که؛هیچ شباهت آوایی بین صفت مطلق
و شکل تفضیلی‌شان وجود ندارد مانند صفت مطلق 8004 که صفت تفضیلی آن
7 است. چنین فرآیندی که باعث ایجاد صفات بی‌قاعده میشود صورت‌های مکمل یا
پرکنش (90]1600) خوانده میشود که میتواند کامل(00ع5001 آها۵ا) یا جزیی
(00فاماموده لهناعه) باشد. این موارد را همجوشی يا امتزاج(18100) می‌دانیم که در آن
تکواژ تصریفی در واژه تلفیق می‌یابد به صورتی که دیگر قابل تفکیک نیست. تبدیل 800
یا 204 به صفات تفضیلی 686۲و ۸۵۲۹6 نمونه‌هایی از این فرآیند است. اما این پسوند تنها
مفهوم صفت تضیلی ندارد. بلکه نشش دیگری نیز به عهده دارد ماننشد ۱۵10867
مشاهده می‌کنیم که این وند مفهوم کنشگر نیز دارد. بدین صورت که به فعل پسوند ۲
اضافه شده و مقوله کنشگر حاصل میشود. صفت عالی در زبان انگلیسی قواعدی مشابه
قواعد صفت تفضیلی دارد یعنی صفاتی که دارای یک هجا هستند پسوند 1٩6- ضمیمه
۸ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
آنها میشود مانند 0188091 . صفاتی که به /() ختم می‌شوند یعنی قبل از لا یک صامت
وجود داشته باشد تبدیل به 1 میشود و سپس 96- افزوده میشود مانند207/691.
وند تصریفی ۲ که در پیکره انگلیسی دارای دو نقش است. فاقد شفافیت است ولی
وند تصریفی ٩2 که در ساخت صفت عالی در زبان انگلیسی نقش دارد نشانگر هیچ مفهوم
دیگری نیست و مطابق نظریه صرف طبیعی کاملا شفاف محسوب میشود.
جدول ۱۲. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی 6۶1- ,۱-۵۲" و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
براساس,جدولن ساره 4 وندهانی که:در ترکیب‌افعل, یات می‌شوند و تحلیل خخواهسد شلد
بدین ترتیب است: شمار شخص, زمان» نمود» وجه و قطبیت.
شمار معین میکند که فعل مفرد است یا جمع. آنچه شمار را تعیین میکند شناسه
فعلی است که به بن ماضی در زمان گذشته و بن مضارع در زمان حال یا آینده
ضمیمه میشود. منظور از شخص در زبان فارسی » اول شخص متکلم, دوم شخص
مخاطب و سوم شخص غایب است. در زبان فارسی افعال از نظر شخص و شمار
شش حالت دارند که به صورت مفرد و جمع طبقه‌بندی می‌شوند. با توجه به دادههای
موجود در پیکره فارسی» مشاهده می‌کنیم که برای بیان مغهوم شمار و شخص افعال ماضی
بررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی پور حسن کیاده و فروخ کاظمی) ۱۳۹
و مضارع وندهای(«-م» ی.- 0 سیم سید -ند) به کار می‌رود مانند «خوردم» خوردی.
خورد خوردیم» خوردید خوردند». البته شناسه سوم شخص مفرد در دو زمان ماضی و
مضارع متفاوت است. در زمان ماضی» شناسه سوم شخص مفرد صفر است یعنی نمود
آوایی ندارد اما شناسه سوم شخص مفرد در زمان مضارع (د» است مانند «بخورد؛. در
فعل‌های التزامی» اخباری» استمراری, گذشته و نفی این شناسه ها را مشاهده می‌کنیم و
بسامد بالایی دارند. با بررسی و تحلیل پیکره فارسی» مشخص شد که وندهای شناسه‌ساز
فعلی که مفهوم شمار و شخص را بیان میکنند. علاوه بر مفهوم فعلی نقش دیگری
نیز دارند. درحقیقت این وندها می‌توانند به صفت اضافه شوند و واژه‌بست
براساس ساز وکارهای نظری در رویکرد درسلر و مایرثالر, دو نقشی بودن این وندها از
شفافیت این مفهوم می‌کاهد و در نتیجه‌اطبیعی نیست: شناسه‌های فعلی در زمانهای
متفاوت به صورت جدول در قسمتهای بعدی مطالعه حاضر در جدول نمایش داده
شده است. لازم به ذکر است که سبک دادههای پیکره هم به اصورت نوشتاری و رسمی و
هم به صورت محاوره‌ای است که در.طول تخقیق این مورد:در نظر گرفته شده است.
فعل در زبان فارسی از بن ماضی و مضارع ساخته میشود. افعالی که از ریشه بن ماضی
ساخته می‌شوند زمان گذشته و افعالی که از بن مضارع ساخته می‌شوند زمان حال یا آینده
را نشان میدهند. به جز افعال امر و نهی» تمام افعال با صیغگان متفاوت نیاز به شناسه فعلی
دارند. ماضی ساده به پسوندهای«-ت., <د سید و -اد» ختم میشود و ۰مورد در پیکره
فارسی یافت شد و نمونه‌هایی از آنها.در جادوّل زیر قابل مشاهده است.
۰ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
جدول ۱۴. نمونه‌هایی از کارپرد وندهای تصریفی ""-ت. دی سید اد" و
وندهای تصریفی که در انتهای فعل‌های گذشته مانند «نشست. افتاد» ترسید و سپرد»
می‌بینیم» در پیکره فارسی به استثنای وند «-د» سایر وندهای گذشته‌ساز نقش و مفهوم
دیگری برعهده ندارند؛ وند «(-د» علاوه بر مفهوم لگذشته بیانگر نقش نمود کامل نیز است.
بنابراین پسوندهای «-ت. نید و اد» ملاک شفافیت را رعایت کرده‌اند و منجر به
طبیعی‌بودن این وندها شده‌اند. اما وند تصریفی.«-د» که دو نقشتی است ملاک شفافیت را
نقض کرده است. البته همانطور که مشاهده می‌کنید بعد ازاین وندها شناسه‌های فعلی نیز
فزوده شده‌اند. فعل مضارع يا حال اخباری, عملی را بیان میکند که در زمان حال یا آینده
تفاق خواهد افتاد. طرز ساختن آن بدّین‌گونه:اسشت که پسوند تصریفی «می- ماقبل
بن مضارع ظاهر میشود و پس از بن مضارع شناسه فعلی می‌افزایيم. تعداد فعل
زمان اخباری که شامل پیشوند تصریفی «می - است ۱۱۰ مورد است که ۱۸ مورد آن مفهوم
آینده را بیان کرده‌اند. نمونه‌هایی از آن را در جدول شماره ۱۵ مشاهده می‌کنيم.
جدول ۱۵. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "امی-اخباری" و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
می‌گیرم | می‌شویم | میدهد, ا, می‌کشند ۰ ۱,**می‌تیند: .اپ می‌شنو می‌زایی ۱ می‌اندیشم
می‌کنی | می‌خوری | می‌خواهی | می‌شوی | می‌توانی |می‌کشمش ۱ میشناسی | می‌سازد
می‌ترسم | می‌آیند ۱ می‌گذارد ۱ می‌گوید | می‌برم | می‌خواهم | می‌فرستم) می‌شکند
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۴۱
با بررسی پیکره مشخص شد که وند تصریفی «می- علاوه بر ترکیب مضارع اخباری
در ترکیب ماضی استمراری نیز به کار می‌رود. فعل ماضی استمراری وقوع کاری در زمان
گذشته است که به طور مستمر انجام شده است بیان میکند. طرز ساختن فعل ماضی
استمراری چنان است که قبل از ريشه ماضی وند تصریفی «می- بیفزاییم و سپس شناسه
فعل را اضافه می‌کنیم مانند "می‌دانست و می‌دانستیم". نمونه‌های بیشتری از این
جدول ۱۶. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "امی- استمراری " و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
می‌ترسیدم ۲ می‌پرید | می‌دانست | می‌گذشت ۱ می‌گشت. | می‌خواست ۲ می‌تپید ۱ می‌دیدی
می‌خوابیدم ۱ می‌خوابید | می‌دیدند می‌خوردند | می‌شکست | می‌دانست | می‌نامیدند | می‌زدند
می‌خورد. | می‌لرزید. | امی‌ترنناند | ام باباندند. | وی سای الامی بنداشت.. | می‌ریخنت. | می‌پراندند
وند تصریفی «می- هم مفهوم زمان حال و هم زمان گذشته را بیان میکند.
براین اساس, با عنایت به مفاهیم بیان شده در نظریه صرف طبیعی, از میزان شفافیت
آن می‌کاهد و در نتیجه میزان طبیعی بوهن این پیشوند کاقش می‌پاند که خود منجر به
نمود در زبانشناسی به مقوله‌ای از فعل گفته میشود که نشاندهنده چگونگی گسترش
عمل در محور زمان است. نمود یا کامل اسّت یا ناقص: نمود کامل شامل فعل‌هایی مانند
«خوانده‌ام‌خورده‌اند داده‌اند» کشته‌ام» که از پیکره استخراج شده است. تعداد نمود کامل در
پیکره ۳۲ مورد است. این فعلها دارای شناسه‌هایی در انتها هستند که علاوه بر مفهوم فعلی
در پیکره فارسی نقش دیگری نیز دارند. درحقیقت این وندها می‌توانند به صفت يا اسم
اضافه شوند و واژه‌بست محسوب می‌شوند مانند گرسنه‌ام و تشنهه‌ام. نمود ناقص در زبان
فارسی به تداوم جریان عمل و یا تکرار عمل اشاره میکند. تداوم جریان عمل در پیکره
فارسی به میزان اندکی (۱۲) یافت شدکه چند مورد را در ادامه مشاهده می‌کنيم.
۲ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲. پاییز و زمستان ۱۴۰۱
تکرار عمل نشاندهنده عادت است و این نمود نیز در پیکره فارسی به میزان اندکی (۱۸)
یافت شد و چند نمونه از آن را در اینجا مشاهده می‌کنیم:
در بحث نمود ناقص نیز شناسه‌های فعلی و "می-" وندهای تصریفی هستند که پیشتر
توضیح داده شد که مطابق رویکرد صرف طبیعی شفاف نیستند چرا که فقط یک
در زبان فارسی پنج وجه وجود دارد: وجه اخباری» وجه امری» وجه التزامی» وجه شرطی و
وجه تمنایی. در ادامه به شرح و بسط وجه فعل می‌پردازيم. از آنجایی که وجه اخباری
پیشتر شرح داده شده است از ذکر مجدد آن پرهیز می‌کنيم.
در زبان فارسی از وند تصریفی "ب-" در ساخت وجه امتری استفاده میشود. وند
تصریفی (بت) دو مفهوم دستوری را بیان,متی‌کند. دراافعالی مانند "بزنم" و "برود" وند «ب-
» ضمیمه بن مضارع شده است و وجه التزامی پدید آمده است که بیانگر زمان حال و آینده
است و مفهوم شک لزوم يا آرزو را دارد. نمونه‌هایی از پیکره را در جدول زیر می‌بینيم.
جدول۱۷. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "ب- التزامی " و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
بشود , بورزیم ۱ بگذارد | بفهمند. | بکوبی | بیاریم.۱ بریزد | بخورند
بگوید | بخورد | بگردم پیابند بشوید ۱ بیارم برود | بخوری
وند تصریفی «ب) در پیکره فارسی دارای نقشهای التزامی در وجه التزامی» شرطی در
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۳۳
در افعالی مانند "برو" و ابگو" وند «ب ضمیمه بن مضارع شده است و حاصل آن
وجه امری است. در فعل "برو" پیشوند «بت) بخاطر فرایند واجی هماهنگی واکه‌ای به
شکل 00 بهکار می‌رود که طبق آنچه مایرثالر بیان میکند. این سرا قس‌نوان عاملی در
مخدوش شدن نظام صرفی زبان فارسی در نظر گرفت. تعداد فعل امر در پیکره بسیار
وجه شرطی برای توصیف وضعیتی بهکار می‌رود که رخ دادن آن منوط به تحقق یک
شرط باشد. نمونه‌های ذیل از پیکره پژوهش جمعآوری شده است:
اگر شوهرم راضی بشود» می‌آرم/ اگ ر"خوایم ننه کلاغ میآید.
همانطور که مشاهده می‌کنیم» در وجه شرطی نیز از پیشوند تصریفی («به
وجه دعایی وجهی است که در آن دعا آرزو و یا نفرینی مطرح میشود. مانتن
«آرزو می‌کنم موفق بشوی» اما ( آرزو می‌کرد کاش مادرش مثل او باشد»» تنها نمونه موجود
در پیکره بود که شامل وجه دعایی بود و نمونه دیگری یافت نشد. در وجه دعایی نیز از
بعد از بررسی وند تصریفی "ب-" در وجه‌های التزامی؛ اسری» شرطی و دعایی
مشخص شد که براساس نظریه صرف طبیعی» این پیشوند که یک صورت و چند شش
دارد, ملاک شفافیت را مخدوش کرده و به طبیعی بودن زبان آسیب زده‌است.
وند تصریفی «نت) در ساخت مفهوم نهی به معنای بازداشتن کسی از کاری نفشش دارد. در
اصل اگر فعل امر را منفی کنیم فعل نمی حاصل میشود. بدین صورت که به جای
۴ زیان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
وند تصریفی (ب-) وند تصریفی («ن) مفتوح ماقبل بن مضارع استفاده می‌کنیم مانند «نیا).
وند تصریفی «ن) در ساخت افعال منفی در تمام زمان‌ها اعم از گذشته حال وآینده نیز
نقش دارد. بدین ترتیب که وند تصریفی «ن به ابتدای بن ماضی یا مضارع می‌چسید و
سپس شناسه فعل بدان اضافه میشود مانند «نرفتم». البته این مبحث تنها مرتبط با فعل است
و ادات سخن دیگر از قبیل اسم و صفت از وندهای اشتقاقی استفاده میشود که از حوصله
تحقیق حاضر خارج است. وند تصریفی «نح در ساخت مفاهیم نهی «نکن, نروید» و نفشی
به کار می‌رود. اگرچه دو عنوان متفاوت برای این دو نقش وجود دارد لیکن مفهوم هر دو
در مقابل مفهوم مثبت قرار دارد و نقش کاملا متفاوت یا بی‌ربطی ندارند. برای ساخت
فعل نهی گاهی هم از وند تصریفی "ام-" استفاده میشود. بخصوص در متون ادبی اعم از
نظم و نثر مانند «مرو». این صورت. رفته‌رفته در طول تاریخ و درگذر زمان تبدیل به (نم
شده است. با توجه به رویکرد درسلر و مایرثالر میتوان "مت" را واجگونه "
نه یک وند تصریفی متفاوت. لذا براساس معیارهای نظریه صرف طبیعی ملاک شفافیت را
مخدوش نمی‌کند. بخشی از دادههای جمع آوری شاه از پیکره پژوهش در جدول ذیل
جدول۱۸. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی "ان" و بسامد وقوع آن در پیکره فارسی
نداریم | نمی‌زدند | نمی‌زد | نمی‌گرفت*۱ نبوذ تشد نمی‌دانست | ندارد
نفهمیدم | نگفتم نکن | نمی‌آیی | نداری ۱ نمیتواند ۰ نمی‌توانی | نرفت
نمی‌آیند | نیستید | ندیدم" | نمی‌برد "۳ نگفت ۱* ندادند تباشدا نبود
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۴۵
جدول ۱۹. بسامد وقوع وند تصریفی افعل "" در فارسی
دا ها وا اما وا ۱ ۳۱۹ ۱ ها تا 2
۱۱ شا شا با ار ار اه یا 7 ۱ اد
براساس جدول شماره ۱ وندهایی که در ترکیب فعل یافت می‌شوند و تحلیل خواهند شد
در زبان انگلیسی, با توجه به زمان وقوع عمل و جمله شمار مشخص میشود و نیز ضمیر
مشخص‌کننده شخص میباشد. ضمیر برای جایگزینی اسامی اشسخاص, مکان‌ها اشیا یا
نظرها استفاده میشود. در زبان انگلیسی نیز منظور از اشخص»:اول, شخص, دوم شخص و
سوم شخص است. در زمان حال ساده شمار او شخضن:بدین صورت بیان میشود:
0 8060/7160 6/11٩ / 80/772 0۷ 7/مع 7۵ /مع [
همانطور که در مثالهای فوق مشاهده می‌کنیم» تنها سوم شخص مفرد برای بیان مفهوم
مفرد و سوم شخص بودن از وند تصریفی (٩- بهره میبرد. فعل‌های سوم شخص مفرد
پیکره پژوهش که دارای پسوند () هستند 3 رجدوّل زیر آمده است.
جدول ۲۰. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی ۲ه-"" و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
۶ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲. پاییز و زمستان ۱۴۰۱
در توضیح بحث شفافیت نیاز است که بررسی شود آیا وند تصریفی (۵) نقش دیگری
نیز برعهده دارد یا خیر. پراساس پیکره پژوهش حاضر این وند تصریفی علاوه بر مفهوم
جمع. نقش جممع‌ساز که در بخش («اسم» توضیح داده شد را نیزداراست. وند تصریفی و-
بیانگر دو نقش است شامل اسم جمع و سوم شخص مفرد که نشان میدهد این وند
شفاف نیست و لذا از طبیعی بودن زبان انگلیسی کاسته است.
فعل در زبان انگلیسی از ريشه فعل ساخته میشود. با توجه به زمان فعل از وند و یا
فعل کمکی استفاده میشود. زمان حال ساده پیشتر توضیح داده شد. فعل‌های زمان گذشته
در زبان انگلیسی به دو روش ساخته می‌شوند. افعال بی‌قاعده که بدون قاعده خاصی
ساخته می‌شوند مانند 80/۷/001. اما بیشتر فعلها با افزودن وند تصریفی1- به ريشه فعل
تبدیل به فعل گذشته می‌شوند که فعل‌های باقاعده نام دارند مانند 15060/, افعال باقاعده که
با پسوند 4- ترکیب شده‌اند از پیکره استخراج و در جدول زیر قابل مشاهده است.
جدول ۲۱. نمونه‌هایی از کاربرد وند تصریفی ۱-۰۵۲ و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
وند تصریفی 04- تنها در ترکیب با فعل منجر به ایجاد مفهوم فعل گذشته نمی‌شود بلکه
از این ساختار صفت نیز حاصل میشود مانند ۳۰/۵ در این مثال‌ها مشاهده می‌کنيم که
حاصل ترکیب فعل و وند4 صفت مفعولی است. به عبازتی, اجزای کلام تغییر کرده است
چرا که وند ۵4 به عنوان وند اشتقاقی در این ترکیبات ظاهر شده است. از آنجاییکه» وند -
4 هم مفهوم گذشته‌ساز و هم مفهوم صفت دارد. شفاف نیست و این ملاک طبیعی بودن
زبان را کاهش داده است. در ساخت فعل آاینده از فعحل کمکی ۷11 استفاده میشود و
وندافزایی انجام نمی‌گیرد بنابراین از توصیف آن صرفنظر می‌کنیم. البته از ساختار
۵ عطامع 06 نیز در زمان آینده استفاده میشود که بدان وند ۳8 اضافه شده است که یک
وند تصریفی است و در بخش نمود توضیح داده خواهد شد.
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۴۷
جدول ۲۲. بسامد وقوع وند تصریفی "افعل "" در انگلیسی
نمود درزبان انگلیسی به دودسته کامل و ناقص تقسیم میشود. نمود کامسل که شامل حال
کامل و گذشته کامل است بدین‌صورت ساخته میشود: حال کامل: 0۵۶1 + 02۷۵/۳۵۶
دو جمله به عنوان نمونه از حال کامل و گذشته کامل از پیکره انگلیسی در اداسه
11۵00671 ۵۸/۵ ۵/۵1 24 که ۵۵ ره 7/ زا۵001 هآ ۵۶ ۵ م062۰ که 772
در بحث وندافزایی باید وجه وصفی مفعول را که در ساخت نمود کامل استفاده میشود
در نظر گرفت. وجه وصفی مفعول به چند صورت ساخته میشود: اشکل باقاعده وند 04-
میگیرد مانند 10/60 شکل بی‌قاعده که کاملا متضشاوت از شکل گذشته آن است مانند
6 شکل بی‌قاعده که به فعل . ساده ۵- اضافه میشود مانند 1016/00/410/67۸ و
شکل بی‌قاعده که شکل ساده گذشسته حرف 2 تبدیل به حرف ۷ میشود مانند
1 نونه‌هایی از این وند تصریفی از پیکره جمعآوری شده است که
جدول۲۳. نمونه‌هایی از کاربرد وندهای تصریفی ۳-۸۴ و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
وندعط1- در ساخت فعل استمراری» اسم مصدر و نیز صفت فاعلی نقشش دارد. ساخت
فعل حال استمراری چنین است که به ريشه فعل پسوند تصریفی 8ص اضافه میشود که
۸ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲. پاییز و زمستان ۱۴۰۱
عملی را بیان میکند که در زمان حال یا آینده انجام خواهد شد و مشابه مضارع اخباری در
زبان فارسی است. مثال ذیل, نمونه‌ای از نمود استمراری است:
در جمله بالا فعل اصلی جمله 0:14 است که وند 8طذ- بدان افزوده شاه‌است و مفهوم
حال استمراری حاصل شدهاست. نمونه‌های بیشتر از پیکره جمعآوری شاه و در جدول
جدول ۲۴. نمونه‌هایی از کاربرد وندهای تصریفی 08۲" و بسامد وقوع آن در پیکره انگلیسی
کاربرد دیگر وند«یطا) نقش اسم‌ساز ان است. زمانی که؛اين وند را ضمیمه فعل کنیم
اسم مصدر حاصل میشود مانند نمونه ذیل که از پیکره استخراج شده است:
در جمله بالا 15/1008 اسم مصلر است که به عنوان فاعل در جمله استفاده
شده است بنابراین یک وند اشتقاقی است. با بررسی پیکرّه/انگلیسی مشخص شد که وند
(8) بیانگر مفهوم صفت نیز است. بدین‌ترتیب که اين وند تصریفی به فعل اضافه میشود
و صفت فاعلی می‌سازد بعبارتی به عنوان وند اشتقاقی عمل میکند مانند 1716769/78
واژه 1:1069/08از ترکیب 11107094 و8 ساخته شده است و احاصل آن یسک
صفت‌فاعلی است. شواهد حاکی از این است که در مبحث نمود. وند تصریفی ع-
منحصربه‌فرد است و کاملا شفاف اس ,ولی از آنجا که وند تقریفی 8« چند نقشی است.
نظریه‌ی درسلر و مایرثالر را نقض کرده و نشان میدهد این وند شفاف نیست. قید در زبان
انگلیسی از وندهای اشتقاقی بهره میبرد. لذا از تفسیر آن در مقاله خودداری می‌کنيم. پس از
تحلیل و بررسی دادههای پیکره پژوهشی,» وندهای تصریفی براساس تقسیم‌بندی هسپلمثت,
شفافیت این وندها در دو زبان فارسی و انگلیسی بررسی شده است و در جدول زیرنمایش
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۴۹
جدول ۲۵. شفافیت و بسامد وندهای تصریفی در زبان فارسی
۰ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۱
جدول ۲۶. شفافیت و بسامد وندهای تصریفی در زبان انگلیسی
وندهای تصریفی اسم> وندهای تصریفی صفت > وندهای تصریفی فعل
پررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی‌پور حسن کیاده و فروغ کاظمی) ۱۵۱
تحقیق حاضر مروری بر عناصر تصریفی زبان فارسی و انگلیسی و بررسی میزان شفافیت
آنها براساس نظریه صرف طبیعی است. در هر دو زبان وندهای تصریفی که صورت عینی
و تفکیک‌پذیر داشتند. با توجه به بسامد وقوع در پیکره تحلیل شدند. از آنجایی که در
صورت‌های غیرخودکار هر دو زبان نیز خصلت تصریفی دیده میشود و مواردی همچون
تکواژهای متراکم» صورت‌های مکمل, همجوشی‌ها و امتزاج‌ها قابل مشاهده است. این
موارد تصریفی نیز به لحاظ کیفی مد نظر قرار گرفت و تحلیل شد. در گام نخست. با
بررسی بر اساس جدول هسپلمث و سیمز (۲۰۱۰) همه وندهای تصریفی موجود در
فارسی و انگلیسی شناسایی و لیست شد. در این مرحله ۱۸ وند تصریفی برای زبان فارسی
و ۸ وند تصریفی برای زبان انگلیسی شناسایی و تفکیک شد و مشخص گردید که تعداد
وندهای تصریفی در فارسی بیش از انگلیسی,اشت,در,ادامه» از طریق تحلیل بر اساس
رویکرد صرف طبیعی نتایج پژوهش؛نشان:داد که با درانظرگرفتن نوع وندها در فارسی
۷ وند از ۱۸ صورت موجود ( شامل -ها و -ون جمع‌ساز, خترین صفت عالی‌ساز ت- و
اد گذشته‌ساز و ن- منفی‌ساز/قطبیت) و دز انگلیسی ۳ وند از ۸ صوّزت موجود (شامل و-
مالکیت» ۵91- صفت عالی‌ساز و ۵0- وجهمفعولی‌ساز)شفاف و باقی وندهای تصریفی
غیرشفاف‌اند (بنگرید به جدول‌های ۲۵:و۲۶۰). در این پژوهش همچنین بررسی گردید که
تمامی صورت‌های متراکم» صورت‌های مکمل» همجوشی‌ها و امتزاج‌ها به واسطه آنکه
رابطه یک به یک بین صورت و نقش در تصریف آنها رعایت نشده است» نیز
غیرشفاف هستند. به عبارت دیگر میزان طبیعی بودن دو نظام صرفی فارسی و انگلیسی را
کاهش داده اند. با توجه به نظریه صرف طبیعی, علاوه بر قواعد واجی و قواعد صرفی,
قواعد تکواژگونگی است که سبب شده است تکواژها تلفظ‌های متنوع پیدا کنشد و چنین
در مقام مقایسه میتوان به این موارد اشاره کرد که از مقوله دستوری صفت. وند
تصریفی صفت برتر در هردو زبان غیرشفاف و وند تصریفی صفت عالی در هر دو زبان
شفاف است و این مورد یکی از وجوه اشتراک فارسی و انگلیسی است. شباهت دیگر
مربوط به مقوله فعل است. وندهای وجه استمراری در هر دو زبان غیرشفاف است. این
وجه در زبان فارسی با وند تصریفی "می-" بازنمایی میشود که وندی غیرشفاف است و
۲ زبان‌شناخت. سال ۱۳ شماره ۲. پاییز و زمستان ۱۴۰۱
در زبان انگلیسی با وند تصریفی "ع«" صورتبندی میشود که غیرشفاف است. لذا
وندهای وجه استمراری در هر دو زبان فاقد شفافیت‌اند. تحلیل‌ها نشان میدهند که در
هردو پیکره فارسی و انگلیسی» وندهای تصریفی فعل به لحاظ بسامد وقوع, بیش از
وندهای صفت» قید و اسم است. حال با در نظر گرفتن وندهای شفاف» در پیکره فارسی از
میان ۷۰۹ وند تصریفی فعلی ۲۱۳ وند تصریفی شفاف, از میان ۴۰۴ وند تصریفی اسم‌ساز
۶ وند تصریفی شفاف و در صفت از میان ۲۴۵ وند تصریفی صفت‌ساز ۱۱۰ مورد
شفاف یافت شد. این در حالی‌ست که در زبان انگلیسی از میان ۲۷۶ وند تصریفی فعلی
۲ مورد شفاف, در مقوله اسم از مان ۲۱۳ وند تصریفی موجود در پیکره تنها ۲۹ مورد
شفاف و از میان ۴۳ وند تصریفی صفت‌ساز ۱ مورد شفاف دیده میشود (بنگرید به
نمودارهای ۱-۴ و ۲-۴). بنابراین در پاسخ به سوال اول این نتیجه به دست می آید که
شفافیت مقوله‌های اسم و فعل در زبان فارسی بیش از شفافیت مقوله فعل است. در حالیکه
شفافیت مقوله‌های اسم و صفت در زبان انگلیسی بیش از شفافیت مقوله فعل است و این
امر یکی دیگر از وجوه افتراق موجود در نظام صرفی.این دو زبان است.
حال برای پاسخ به سوال دوم به شواهد زیر استناد می‌کنيم. مشاهده کردیم که بسیاری
از وندهای تصریفی با بسامد بالا در هردو زبان ملاک شفافیت را مخدوش کرده‌اند. بهعنوان
مثال در فارسی,» وند تصریفی !"ان" بسنامد.بالایی دارد..امارشفاف نیست همچنین,
وند تصریفی "ون" در پیکره فارسی یافت نشد؛ دزحالیکه وندی شفاف است. در زبان
انگلیسی وند تصریفی "ود" جمع‌ساز بسامد بالایی دارد درحالیکه شفاف نیست. علاوه بر
آن وند تصریفی "۰۶" ملکی. بسامد کمی دارد ولی شفاف است. بنابراین میان ملاک
شفافیت و بسامد وقوع وئد تصریفی رابطه مستقیمی وجوذاندارد. در حقیقت. میتوان گفشت
که در نظام صرفی هر دو زبان بین مقوله دستوری و شفافیت وندهای تصریفی رابطه
مستقیمی وجود دارد. اما این رابطه در خصوص شفافیت هریک از وندها با بسامد
وقوعشان لزوما صدق نمی‌کند. سخن آخر آنکه در مجموع, اسم‌ها شفاف‌تر از
فعلها هستند و این نتیجه در هردو زبان است (که به شکل سلسله مراتب شفافیت در
نمودار سلسله مراتبی ۱-۴ و ۲-۴ فوق قابل مشاهده است). نتایج این پژوهش و
پژوهشهای مشابه در حوزه مطالعات صرف طبیعی میتواند در امسر آموزش و یادگیری
زبان و مشخصا در اینجا دو زبان فارسی و انگلیسی موثر باشد. هر چه زبانی دارای
بررسی شفافیت در وندهای ... (لیلا قلی پور حسن کیاده و فروخ کاظمی) ۱۵۳
مولفه‌های شفاف‌تر باشد. طبیعیتر است و هرچه زبان طبیعیتر باشد. یادگیری آن
افراشی» آزیتا (۱۳۷۸). « نگاهی به شفافیت و تیرگی». فصلنامه زبان و ادب. صص ۶۱-۷۳
حق‌بین» فریده (۱۳۷۸). «بررسی میزان طبیعی بودن نظام تصریفی زبان فارسی بر مبنای نظریه
صرف طبیعی». فصلنامه زبان و ادب. ش ٩ و۰۱۰ صص ۷۵-۹۵
حق بین» فریده (۱۳۷۹). «نگرشی به نظریه صرف طبیعی». فصلنامه علمی-پژوهشی علوم انسانی
حق‌بین» فریده و کوشکی, فاطمه (۱۳۹۴). «بررسی متجانس بودن نظام تصریفی زبان فارسی
برمبنای صرف طبیعی». نشریه جستارهای زبانی. ش ۰۲۷ صص ۰۱۰۵-۱۳۰
یول, جورج (۱۳۸۹). بررسی زبان. ترجمه علی بهرامی. تهران: تشر رهنما.
600 :اکط .(2021) طعناعصظ صمع تسه ومد که کد ۳۳2 -6/
۰ رازه نت حول طسق +ععلو مهد .حا م0 هس مومامم 7 .(2003) ۷۷۰ ماقم
6 ندادن وعش۸ ععععهما ۳۹۲ مد جعمامموت آهعزعمامط ۹/0 .(2005) نآ ۷۷۰ مخعادف0
7-1 00 080 1و7 81316 0۵ رو هام10 ۰ فعع ده المط6 آه0 2
۵ کاامانم] .(1978) (ع۳۵) ۷/۵ .۲0 ۷۷۰ مک اعقسمط .0 علمطا وه ۷۷۰ نآ ۷۷۰ خعادد06
7716079۰ رو ما10 ۵7 م7000 00 76 ۰ ومامطامو ندسعها .(2018) ما مقاعه6
7 10۵۲ اه عطا ۶و عاهاگ 156 #وومامطم0 نعسعهل دا خ۵ط ۹۹ (2001) 6۶ مفقعلهی
0 110006۳ روما 10 ۲00108 .(2010) .0 بش۸ مکصهنگ ۶ 36۰ مطامصاه م۸5
,(52)1 1818110 5010 ۰ فعمعهها اصخهم مه دمن فص هس۳۲ .(2018) ۳۰ ملع 0و۲
7 نوازد دنا انآ بعو هی ۸ و 0 2015(.70) .ک مفصععلنها]
6 ۶۷۲۷۵ 70۳۵ 1۵ 1102/0 ۸ :و7160 80۸ 1م م1100 .(1991) بش۸ متععص 5
4 امد وناععاکدز مه فعنصفصرول امسها۹ .(2013) ۰ و5 6 ۷۷.0۰ مصمقاز۷۷ .36 0 مقعصنانط/
| نظام های صرفی زبان های مختلف تمایل دارند از اصول خاصی پیروی کنند، شفافیت یکی از این اصول مهم است. جستار حاضر، به بررسی شفافیت نشانه های تصریفی فارسی و انگلیسی براساس نظریه صرف طبیعی پرداخته است. مسئله اصلی آن است که شفافیت در وندهای تصریفی این دو زبان از منظر صرف طبیعی چگونه بازنمایی می شود. داده های فارسی از پیکره پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و داده ها ی انگلیسی از پایگاه پیکره انگلیسی آمریکایی معاصر به روش نمونه گیری تصادفی )و بر مبنای تعداد واژه های مساوی) انتخاب شده، سپس براساس دیدگاه درسلر و مایرثالر موردبررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در فارسی صورت های تصریفی -ها و –ون جمع ساز، -ترین صفت عالی ساز، ت - و -اد گذشته ساز، و ن - منفی ساز و در انگلیسی صورت های ‘s- مالکیت، -est صفت عالی ساز و -en صفت مفعولی ساز، شفاف و باقی نشانه ها غیرشفاف اند. یافته ها حاکی از آن است که شفافیت مقوله های اسم و فعل در فارسی بیش از صفت است اما شفافیت مقوله های اسم و صفت در انگلیسی بیش از شفافیت فعل است. این امر یکی از وجوه افتراق نظام صرفی این دو زبان است. همچنین، میان ملاک شفافیت و بسامدوقوع نشانه تصریفی رابطه مستقیمی وجود ندارد. در نظام صرفی هر دو زبان بین مقوله دستوری و شفافیت رابطه مستقیمی وجوددارد. اما این رابطه درخصوص شفافیت هریک از نشانه ها با بسامد وقوعشان لزوما صدق نمی کند. |
49,165 | 404725 | فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۰۴۴ زمستان ۰۱۳۹۷ صفحات ۱۴۳-۱۷۰
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراکت گردشگر از سفر
انسان موجودی کمال گرا به دنبال شناخت بوده و سفر مبتنی بر حرکت. بستر تحقق معناگرایی انسان را فراهم
نموده است. معناگرایی به مفهوم تلاش در جهت شناخت معنای هستی از عناصر گوناگونی تشکیل شده است.
این پژوهش به صورت کیفی- توصیفی» به شیوه مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه میدانی در دو بخش و با روش
تحلیل محتوا انجام گرفت. عناصر معناگرایی از سه دید گاه غرب» اسلام و گردشگری بررسی و تلفیق شده و در
بخش اول پس از ارزیابی مصاحبه خبرگان» سه عنصر شناخت خدا شناخت انسان و شناخت جهان به عنوان
عناصر معناگرایی گردشگر منتج گردید.ادر بخش دوم طی مصاحبه ای که با گردشگران خارجی بازار تهران در
دی ماه ۱۳۹۵ صورت پذیرفت ارتباط میان سه عنضر معناگرایی با ادراک گردشگر از سفر بررسی شد. نتایج
نشان میدهد شناخت جهان و انسان» ارتبّاط طولی با شنالخت خدا دارئد و گردشگر در راستای شناخت جهان
پیرامون و نیروی درونی معنوی که وی را به شناخت هرچه بیشتر تاریخ» پیشینه فرهنگک و هنر انسانها سوق
میدهد» .به شناخت خالق این استعدادها و خلق اثر هنرگفاست می‌باید. در حقیقت تعمق و تمرکز گردشگر
خارجی بازار تهران» همان نیروی معنوی درونی او به شمار می‌رود.
وا ژگان کلیدی: سفر» معنویت» عناصر معناگرایی» جستجوی معنا ادراکک گرزدشگر
۱- دانشیار دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ» تهران. ایران
۲- دکتری دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگک» تهران» ایران. (نویسنده مسئول)
۱۳۴ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
گردشگر را در دنیای مدرن امروز فردی آگاه تر و با تجربه تر از گردشگر سنتی میدانند که
به‌دنبال برقراری ارتباط با طبیعت و ارتقا ابعاد غیر مادی زندگی خود میباشد» لذا از عینیات
فراتر می‌رود و بدنبال کشف حقیقت زندگی و درک معنای حقبقی پدیده‌هاست و روحیه
ماجراجویانه و اکتشافی او بستر را برای کسب تجربیات ذهنی فراهم می‌سازد(کتی اچ اس یو و
اسان په تیان شالت ودر جسسجوی کمال زقالی خویش استا(پیددرشت :11۹۹۸۰ زیلسره و
دیگران"» ۲۰۱۳). تعالی از مفاهیم معنویت و جستجوی ارتباط انسان با خودش و دیگران از
جمله سایر افراد» حیوانات» طبیعت و زمین» و نیز ارتباط با خالق هستی به شمار می‌رود
(پیدمونت» ۱۹۹۹؛ دایسون و دیگران"» ۱۹۹۷؛ مراویگلیا۱۹۹۹؛ زینباثر و دیگران"» ۱۹۹۷). در
این میان سفر یکی از اقداماتی است که افراذاذدر جستجوی کسب معرفت و تجربه برای ارتباط
با زمین» طبیعت» خالق هستی و یافتن مفهوم و معنای آزندگی انجام میدهند(ویلسون و دیگران»
۳ انسان محور اصلی سفر و گردشگری است و گردشگری از حضور و حرکت انسان
شکل گرفته است. در حقیقت اصل واقعی انسان» یک سیستم تفکر منطقی و هماهنگک و عملی
پیرامون معنویات است که هدف آن تکامل روح میباشد :که آن را «قوه مدرکه معنوی»
می‌نامند(الهی» ۱۳۷۷). به عبارت دیگر اصلوجود و ماهیّت بشر بعد معنوی انسان جز جدایی
ناپذیر وجود انسان میباشد» از این رو معنویت" و کشف آن» به مفهوم یافتن حقیقت وجودی
انسان تعبیر میگردد(بام! ۱۹۷۴؛ مک اینتایر و روگنبوک"» ۱۹۹۸ مراویگلیاه ۱۹۹۹ مینر-
وبلیامر » ۳۸:۶ تانیی ۸ 1۷۴ ویلسون ق دایگرای ۱۹1۳) و مضا بخشی و یره شنات ستی
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۳۵
به ختوان سافیت اصلی, پعد: معئوق انسان بیان شاه است(ذاوسرن »: 4۱۹۹۷ چان: و فیگران »0
۶ انسان در جوانب مختلف زندگی در جستجوی معناست» تعالی و کمال از نیازهای
انسانی شمرده شده و انسان در زندگی معناگرایی و جستجوی معنویت را راهی برای ارضای
نیازهای غیرمادی خود ب رگزیده است. بی شک سفر از جمله اقداماتی است که با تاکید بر فلسفه
اصلی آن» انسان را به سوی معنا سوق میدهد. عناصر معناگرایی در وجود انسان» با توجه به
تفاوتهای فردی متفاوت بوده و میتوان گفت هر انسانی را جهان را از دیده خود می‌نگرد» لذا
رویکردهای گوناگونی به معناگرایی ارائه شده است. از این رو در اين تحقیق ضمن بررسی
دیدگاههای غربی» اسلامی و گردشگری به معناگرایی» به شیوه مصاحبه با خبرگان در بخش
اول» عناصر معناگرایی بدست آمده و در بخش دوم ارتباط میان این عناصر با ادراک
معنویت از جمله موضوعاتی است که در مطالعات داخلی در حوزه فلسفه» دین و روانشناسی
تحقیقاتی پیرامون آن صورت گرفته است. بررسی پژوهشهای صورت گرفته حاکی از این
مطلب است که موضوع معناگرایی در مطالعات داخلی از.عمق و ژرف بیشتری در مقایسه با
مطالعات خارجی برخوردار میباشد. اکثر مطالعات داخلی معنویت را با تاکید و محوریت دین
بیان کرده اند. در مطالعات گردشگری,» معنویت در قالب گونه گردشگری معنوی در مطالعات
خارجی ارائثه شده است» گردشگری معنوی:آشازه به طیف وسیعی از گردشگران دارد که با
قعلقات ملهبی گونا گون علاقهسد. به باژدیط از اماکی مذهبی هسسد.
امیدواری(۱۳۸۷) با مطرح کردن اهمیت معنویت در زندگی انسان» سلامت معنوی را از حوزه
روانشناسی و پزشکی مورد مطالعه قرار داده است. در طول دهه‌ها سلامتی بر اساس ابعاد
سلامت جسمی» سلامت روانی و سلامت اجتماعی تحلیل شده بود. به دلیل عدم توافق که بر
سر موضوع سلامت معنوی وجود دارد» در این پژوهش چالشها و مفاهیم کلی مطرح در این
۱۴۶ فصلنامه:مظالسات مذیریت گردشگری؛ سال سیردهم: شماره ۲۴: زمستات ۱۳۹۷
حوزه تحلیل شده و با توجه به نفس مسأله» انجام پژوهشهای متقن علمی مبتنی بر منبع زلال
معنویت» از جمله اقداماتی است که برای رفع ابهام پیشنهاد می گردد.
مرزبند و زکویی(۱۳۹۱) در پژوهشی شاخصهای سلامت معنوی را از منظر آموزههای وحیانی
مورد بررسی قرار داده اند. در این پژوهش با وجود رویکردهای مختلفی که پیرامون سلامت
معنوی مطرح شده است» از دیدگاه آموزههای وحیانی» محوریت توجه به خدا مهمترین رکن
مهمترین تحقیقات پیرامون عناصر معناگرایی با تمرکز بر نظریه تحلیل وجودی فرانکل انجام
شده اند. حسنی بافرانی و آذربایجانی(۱۳۹۰) ویژگیهای انسان سالم را در جستجوی معنا از
منظر فرانکل بررسی کرده اند. در تحقیق دیگری جهانگیری وهاشمی(۱۳۹۱) نظریه فطرت
دینی را مبتنی بر جستجوی معنا و معناگرایی از دیدگاه فرانکل تحلیل و ارزیابی نموده اند.
این پژوهش کیفی به شیوه توصیفی-تحلیلی میباشد. دادههای .تحقیق به روش مطالعات
کتابخانه ای و مصاحبه در دو بخش.جمع آوزی شده و از:روش تحلیل محتوا برای تحلیل
داده‌ها به کار گرفته شده است. تحلیّل محتوا یکی از روشن‌هاتی کلاسیک دادههای متنی است
که از محصولات رسانه ای تا دادههای هلا حبه/ای۹ کاربرگادارد. ویژگی برجسته روش تحلیل
محتوا استفاده از مقوله‌هایی است که غالبا از الگوهای نظری اخذ شده اند(فلیک!, ۱۳۹۴: ۳۴۷).
در این تحقیق از تحلبل رهگهوای کنیل هک تراهط و ماو رانک رش ۳۲۸ ۲۰۰) ارانه: شده: است
استفاده گردید. در نظر مایرینگک اولین گام تعریف داده است».یعنی مصاحبه‌ها یا آن بخش‌هایی
که به پاسخ سوال‌های تحقیق مربوط می‌شوند. در مرخله دوم تحلیل وضعیت گردآوری
داده‌هاست که چگونه به وجود آمده اند و در مر حله سوم داده‌ها به شکل صوری توصیف
می‌شوند. در مرحله چهارم تحلیل متن‌های انتخاب شده و آن چه محقق قصد دارد با کمک
تفسیر از دل داده‌ها بیرون بکشد را مشخص میکند(منبع همان).
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۳۷
تحقیق حاضر در دو بخش میدانی به شیوه مصاحبه انجام گرفته است. جامعه آماری گردشگران
خارجی بازار تهران هستند که نمونه آماری به شیوه تصادفی در دی ماه ۱۳۹۵ از میان
گردشگران خارجی در محل بازار تهران انتخاب گردید. پایایی و روایی تحقیق از آنجایی که
از نوع کیفی میباشد» مطابق با رویکرد فولیک بررسی شده است. در پایایی تحقیق» اول با
تاکید بر تعیین هر یک از گزاره‌هابه فرد مورد مطالعه و دیگری مرتبط با تفسیر محقق» دوم
روش کار در میدان مصاحبه صورت گرفته و پس از جمع آوری داده‌ها مجدد کنترل و ارزیابی
شده و سوم فرآیند تحقیق به منزله یک کل با جزئیات هر چه تمام تر ثبت شده است. روایی
تحقیق نیز از آنجایی که پدیده‌ها مستقل از مدعیات هستند و دستیابی به واقعیت تجربی امکان
پذیر است با بررسی نظر خبرگان و تایید آنها صورت پذیرفته است.
در بخش اول پس از مطالعه اسناد کتابخانه ای» عناصر معناگرایی مشخص و طی مصاحبه عمیق
که با خبرگان انجام گرفت, داده‌ها به شیوهاتحلیل مختوای کیفی مایرینگ تحلیل و عناصر
معناگرایی استخراج گردید. در بخش دوم» ارتباط میان عناصر معناگرایی مستخرج از مصاحبه
خبرگان» شامل سه عنصر شناخت خدا شناخت انسان و شناخت جهان» طی مصاحبه میدانی با
ادراکک گردشگران خارجی بازار تهران مورد بررسی قرار گرفت. سپس دادههای بدست آمده
به شیوه تحلیل محتوای کیفی مایرینگ بررسی و نتایج مطالعه ارائه گردید.
به نظر میرسد اين واژه ابتدا در زبان‌های اروپایی و.در بستر مفهومی مسیحی به شکل
۷ به کار رفته باشد. این واژه.از کلمه لاتین 501۲118 معنی نفس از ريشه
6 به معنی دمیدن باانفس کشیدن میآید. در ترجمه‌های لاتین عهد جدید
05٩ يا شخص معنوی» کسی است که زندگی‌اش تحت امر يا نفوذ روح القدس يا
امروزه طیف وسیعی از تعاریف معنویت ارائه شده است. از عالی ترین رابطه انسانی تا
جستجوی یک معنای وجودی» تا بعد متعالی انسان» تا نظرات و رفتارهای شخصی که حس
۱۴۳۸ فصلنامه:مظالسات مذیریت گردشگری؛ سال سیردهم: شماره ۲۴: زمستات ۱۳۹۷
تعلق به یک بعد متعالی یا چیزی فراتر از خود را بیان میکند» به مفهوم معنویت بیان شده
است(دماری» ۱۳۸۸: ۱۶). معنویت را نوعی کیفیت روانی میدانند که فراتر از باورهای مذهبی
قرار دارد و در انسان ایجاد انگیزه میکند و احساساتی مثل درک هیبت الهی و احترام به
خلقت را در شخص بوجود می آورد(عابدی جعفری و رستگار ۱۳۸۶: ۱۰۵).
در رویکردهای معاصر عده ای معنویت را در حد مجموعه ای از توانایی‌های به هم مرتبط و
یا نوعی هوش تلقی کرده اند. گروهی هم معنویت را جریان و رویکردی میدانند که به
رضایت باطنی منتهی میشود. لیکن در آموزه وحیانی» بدون در نظر گفتن معنایی معقول»
نمیتوان از معنویت سخنی گفت؛ چنین معنایی جز خداوند چیز دیگری نمی باشد. انسان
معنوی» برخوردار از انديشه يا تعقل ویژه نسبت به خدا انسان و خلقت و رابطه متقابل آنها
میباشد. تعقلی که پرده ظواهر را دریده و به حقیقت باطنی دست یافته است(مرزبند و زکویی»
۱). برخی معتقدند ابعاد معنویت شامل*تلاش برای"معنا و هدف» تفوق و برتری به این
مفهوم که انسان بودن فراتر از اوجود مادی"ساده است. اتصالآ(ازجمله اتصال به طبیعت)»
ارزشها مانند عشق» دلسوزی و عدالت میباشد(مولر و رومنس "» ۲۰۰۱). «اصل و اساس معنویت
به درونی بودن آن است. این ساحت درونی است که انسان را از درون به حقیقت الهی پیوند
میزندا(نصر» ۱۳۸۵: ۲۴۳). گروهی برای معنویت دو بعد اعمودی و.افقی ذکر میکنند. بعد عمودی
منعکس کننده ارتباط با خدا یا یک قدرت بی نهایت است. بعد افقی هم منعکس کننده اتصال ما
به دیگران و طبیعت و هم اتصال درونی ما است» که عبارت است از توانایی ما برای یکپارچه
کردت ابعاد مختلف وجودمان و توانایی ما برای انتخاب‌های مختلف(امیدواری» ۳۸۷).
معناگرایی و معنویت از جمله واژگان و اصطلاحاتی هستند که در باور متعارف دارای معنایی
مترادف می‌باشند. به طور کلی هر کسی که به دنبال معنایی برای جهان است نگرشی معنوی به
عالم دارد و جهان را دارای بعدی ورای آنچه مادی اش می‌خوانند» تلقی میکند. بنابراین
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۳۹
میتوان گفت مراد از معنویت چیزی است که دست کم با ماورای طبیعت و خدا نسبتی داشته
باشد. در فرهنگک دینی معنویت» فراتر رفتن از زندگی مادی و ارتباط با سرچشمه و مبدا معنا
است» راه یافتن به باطن و حقیقت عالم است(آتشین صفت» ۱۳۹۱). مفهوم معناگرایی در برابر
ماده گرایی هویت می‌یابد» در حالی که مفهوم مادی گرایی بر ماده و مشاهده طبیعی تاکید
دارد» بر این اساس معناگرایی شامل تاکید بر هنجارها ارزشها ساختارهای ذهنی» قواعد و
تصورات میباشد(ابراهیمی و زمانیان» ۱۳۸۹). انسانها با وجود اینکه در بسیاری از گرایش‌های
جزئی با هم اختلاف نظر دارند» اما در یک ویژگی مشترک می‌باشند و آن هم کمال طلبی»
حس حقیقت جویی» علم خواهی» زیبایی طلبی و.. است. هر انسانی طالب کمال است» چرا که
فطرت انسانی منبع سرچشمه کمالات است اما ممکن است در یافتن آن اشتباه کند(مسعودی
در این که نسبت پیداکردن با چه معنایی» میتواند تعالی معنوی» آرامش و رضایت باطنی را به
دنبال داشته باشد؛ نگاه ,واحدی وود ندارد. خللال کهاعنقا دابر ی است معنای زندگی امری
شخصی است» نه عام. بدین روی هر انسانی باید خود به دنبال یافتن معنای زندگی
باشد(مرزبند و زکویی» ۱۳۹۱). فرد معنوی در زندگی هدفمند است و معنی زندگی را دریافته»
حتی در مواردی که فرد به وجود خداوند اعتقاد نداشته باشد(شهیدی و دیگران» ۱۳۸۱: ۴۰-
۱). نکته مهم این است که انسان را بدون بعد غیرمادی یا فطرت اصیل او نمی توان شناخت.
پدیده‌ها رفتارها و فرآیندهای روانی جزیی از بعد اصیل انسان محسوب می‌شوند» نه همه
حقیقت انسان(مرزبند و از کویی. ۱۳۹۱).رويکردهاي, گوناگونی به؛ معناگرایی وجود دارد. در
ذیل از جمله مهمترین نظریات پیرامون معناگرایی سه رویکرد اندیشه غربی» دین اسلام و
مارتین‌هاید گر" از جمله بزرگترین فیلسوفان قرن بیستم» دغدغه انسان و مقولاتی که در ادبیات
معنای زندگی نقش اولیه دارند را مورد بررسی قرار داده است. جستجوی معنای زندگی با همه
۱۵۰ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
ابعاد و مشخصاتش از مهمترین دغدغه‌های فکری‌هاید گر محسوب میشود. انسان» خدا و جهان
سه محور اصلی اندیشه معنای زندگی در نظر وی به شمار می‌روند(قربانی» ۱۳۹۳).
جوزف رونزو! فیلسوف امریکایی با مطرح کردن «عشق زمینی و معنا در زندگی و دین» بیان
می کند فهم دینی ما را به فهمی هماهنگ و یکپارچه از عشق الهی و معنای زندگی بشر خواهد
رساند. از نقطه نظر رونزو زندگی ما از طریق ارتباط با سایر انسانها معنادار میشود» اما معنای
غایی در صورتی تحقق می‌یابد که با امری بیرون از ما و دارای ارزش نامحدود پیوندی نهایی
وجود داشته باشد و زندگی دینی امکان تحقق چنین امری را پیش روی انسان قرار میدهد. چرا
که اتخاذ دیدگاه دینی ساختار بنیادی واقعیت و ماهیت امر متعال را منعکس می‌سازد و به
ویکتور امیل فرانکل عصب شناس» روانپزشک و روانشناس وجودگرای قرن بیستم و بنیانگذار
نظریه «تحلیل وجودی» عقیده دارد انسانها با داشتن معناادر زندگی می‌توانند سلامت واقعی را
تجربه کنند» حتی اگر در دشوارترین شرایط قرار گیرند. وی مار از فیلسوفان وجودی» چون
کی ی رکگارد شوپنهاور» هاید گر و ...بر این باور است که محور:اصلی شخصیت انسان» روح
اوست و تن و روان همچون لایه ای آن را احاطه کرده اند. عناصر اساسی اين ساحت
روحانی» یعنی آزادی» معنویت وامسئو لیت» راهنمای انسان بهسوی سلامت و سعادت هستند.
فرانکل در بیان نیازهای متعالی روحانی».از شش نیاز؛اصیل انسان از جمله پویایی اندیشه»
معناجویی» تعالی خویشتن» ابدیت» دین و گروه دوستی عاطفی یاد میکند و چارچوب
شخصیت سالم را بر پایه آن بنیان می‌نهد. شخصیتی فراسوی بهنجاری که در تلاش بر ای
حصول به سطح پیشرفته کمال و تحقق استعدادهای وجودی خویش» حداکثر استفاده را از
ویژگیهای ماهیتی خود(آزادی» مسئولیت و معنویت) ببرد. فرانکل انسان در جستجوی معنا را
و معناگرا را در قالب دید گاه انسان سالم مطرح میکند که در زندگی صرفا در جستجوی لذات
مادی و ظاهری نیست(حسنی بافرانی و آذربایجانی» ۱۳۹۰). نظریه معناگرایی فرانکل همان
گونه که به لحاظ فلسفی ريشه در اگزیستانسیالیسم و پدیدارشناسی دارد» به لحاظ روان
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۵۱
شناختی نیز ريشه در روانکاوی و روان شناسی فردی و به لحاظ معنوی ريشه در تعهدی تام و
تمام به وجود انسان دارد. شاخصه‌ها و مولفه‌های معناگرایی انسان در دید گاه فرانکل عبارتند از:
اعتقاد به معناداری زندگی: رکن اساسی نظريه فرانکل اعتقاد به این حقیقت است که
زندگی دارای معنایی حقیقی و نه انتزاعی است. هر موقعیت از زندگی فرصتی طلایی
است که به انسان امکان دست و پنجه نرم کردن میدهد. گره ای به دستش میدهد تا
شانس گشودن آن را داشته باشد. فرد نباید پپرسد که معنای زندگی او چیست» بلکه باید
بداند که خود او دربرابر این پرسش قرار گرفته است.
معناجویی انسان: در درون هر انسانی نیرویی وجود دارد که او را به تلاش در پی یافتن
معنای زندگی سوق میدهد. فرانکل این تلاش انسان در جهت یافتن یک معنا بر ای
زندگی خود را نیرویی اصیل در زندگی او میداند» نه یک توجیه ثانوی برای ساثق‌های
غریزی اش. البته فرانکل معنای خاص زندگی .هر فرد را منحصر به خود شخص میداند و
معتقد است تنها خود اوست که باید و میتواند به آن معنا فعلیت بخشد و تنها با دستیابی
به یک معناست که معناجویی او ارضا خواهد شد. به عبارت دیگر یکی از اصولی ترین
اساس لوگوتراپی این است که انگیزه اصلی و هدف از زندگی گریز از درد و رنج و
آزادی انسان در ظهور اراده معطوف به معناجویی: برخلاف درک روانکاوانه و
رفتا رگرایانه از انسان که او را درهاله ای از محرک‌ها و انگیزه‌های بیرونی که در اختیار
فرد نیست» فرو می‌برند؛ مهم ترین اصل در روان شناسی وجودگرایی فرانکل «وقوف
انسان به خویشتن» خود است. در سایه این هشیاری به خود واقعی(آنچه هست) و فاصله
ای که با خود حقیقی (آنچه باید و میتواند باشد).دارد در یک خودبرانگیختی تلاش
میکند تا با انتخاب روشهایی به (خود حقیقی» خود نزدیک تر شود و این یعنی
معنابخشیدن به زندگی که از مهمترین دغدغه‌های انسان و روانشناسی اگزیستانسیالیسم
است. اراد معطوف به معنا به نیاز مداوم انسان به جست وجو ارتباط می‌یابد؛ جست
وجویی نه برای خویشتن» بلکه برای معنایی که به هستی ما معنا و مفهوم می‌بخشد و به
هر میزان که آدمی وقوف بیشتر و عمیقتری به ساحت‌های وجودی خود پیدا میکند»
۱۹۲ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
به همان اندازه نیز دامنه اختیار او در گزینش راهکارهای مناسب و مفید افزایش
می‌یابد(مسعودی وهاشمی»۱۳۹۱). در مجموع مطابق با دیدگاه فرانکل» عناصر معناگرایی
از دیدگاه اسلام گرایش معناجویی منبعث از هویت انسانی و نحوه هستی اوست که فطرت
نامیده شده و نیز بخشی از عالم تکوینی است که خداوند متعال آفریده است(جوادی آملی»
۹ ۵۴). معنا به موقعیتی.اشاره دارد. که دست. کم شامل دولایه باشد: یکی ظاهر که
حکایت گر است و دیگری باطن. در علوم اجتماعی سخن از رفتار معنادار است و مقصود از
آن عملی است که برای رسیدن به مقصود و هدفی خاص»:از فاعل سر می‌زند» به گونه ای که
اگر چنین هدفی در کار نباشد عملی بی معنا و احمقانه تلقی میشود(مرزبند و زکوی» ۱۳۹۱).
چند ویژگی در انسان نهفته است که وی را از سایر مخلوقات خلق کرده» متمایز میکند.
وجورد دو سایق در اسان" یعتی از یکتسو سانست مادی و جسعانی و از سوی,دیگر سانحق
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۸۳
غیرمادی» که عنصری ملکوتی و الاهی است. و از نگاه فرهنگک قرآنی» روح نامیده میشود.
خمیرمایه انسان را تشکیل می دهد؛ وجود روح الاهی در انسان» برای وی کرامت ذاتی به بار
آورده است: از سوی دیگن انسان موجودی غایتمند آفریده: شده است. منظور از داشتن
غایت» آن است که در عرصه تعالیم وحیانی» آفرینش انسان و جهان» هدفی مشخص دارد.! از
آنجا که خصلت معناجویی برای انسان و شوق وی برای کشف معنای زندگی اش مقدّم است
بر تعامل و تخالط وی با جامعه» این جهت گیری مومنانه برای انسان باعث می شودخود را
موجودی مختار بیابد و چون خود را مختار یافت» مسئول هم می یابد(طاهری کل کشوندی و
طاهری کل کشوندی و اله بداشتی(۱۳۹۴) فرآیند معناجویی از دیدگاه اسلام را در دو عامل
نبی درونی(عقل) و نبی بیرونی(پیامبران الهی) بیان میکنند. به طوریکه استوانه حیات انسان را
عقل انسانی در جهت یافتن معنا دانسته و بیامبران الهیآزا در نتیجه معنا جویی انسان درمحیط
در ادبیات قرآنی خداوند متعال به مثابه منبع و سرچشمه وجود و همه کمالات معرفی شده
است و نزدیک شدن به اوه هدف اصلی آفرینش انسان شمرده شده است؛ به همین دلیل»
هدف غایی از حرکت» تلاش, فعالیت. و سلوک انسانی و عالی ترین کمال انسانی نیز بالاترین
نقطه ممکن در مراتب قرب به اوست .چون خداوند قلهانجام وجود انسان شمرده شده است
همان طورکه نقطه آغاز او نیز هم اوست؛ ما از خداییم و به سوی او باز می گردیم (مرزبند و
زکوی» ۱۳۹۱). مبانی بعد معنوی و معناگرایی را در اسلام میتوان در سه بعد کلی زیر طبقه
شناخت شناسی: در اندیشه قرآنی در کنار روشهای شناخت تجربی» برهانی» روش وحیانی
برای شناخت حقایق عالم هستی وجود دارد. مراد از روش وحیانی دستیابی به حقایقی است که
از راه وحی فراهم آمده باشد. پیامبران الهی در طول تاریخ به گونه ای خاص با جهان غیب
مرتبط گشته و به شیوه ای مستقیم از خداوند يا فرشتگان الهی به آگاهی و معارفی دست يافته
۱- سوره قیامت؛ ۳۶ مومنون؛۰۱۱۵ آل عمران؛ ۱۹۱ ذاریات؛ ۵۶
۱۵۴ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
اند که بهنظر نمی رسد بتوان با روش معمول آنها را شناخت(طباطبایی»: ۱۳۶۲: ۰۵۵۳ ۵۶۳). از
نگاه قرآن واقعیت هستی از دو بخش کلی يا دو لایه فراگیر تشکیل شده است . اول» لایه ای
که آدمی میتواند با تکیه بر روشها و منابع متعارف شناخت بوده از راز آن بگشاید؛ دوم
لایه ای که نفوذ معرفتی در آن از عهده آدمی بیرون است و رازگشایی از آن تنها به دست
خداوند است .به همین صورت انسان در تلقی قرآنی هم مرکب از دو بعد مادی و غیرمادی
است:! آنسان» همانند قرآن» او را بطتی است و ظهری, بعد.ظهری پا ماذی انسان,را میتوان آز
طریق روشهای معمول شناخت» لیکن در شناخت بعد باطنی يا روح» که مربوط به عالم امر
است» دانش قلیلی به او داده شده است.؟ از این رو برای شناخت همه ابعاد و نیازهای روح
جهان شناسی: در نظام هستی» نوعی شعور عقلانیت و هدفداری حاکمیت دارد» جهان به
شمول سرشت. انسان: وی را به سوی ۲اسیوسوان##تادش گی اش .جهت پیدا کندن چرا که
همه موجودات عالم خلقت» جهتلدی الخقی دارند و به تسبیح حق مشغولند." آفرینش
آسمان و زمین به لغو و بیهوده صورت نگرفته است»" در این امیان آفرینش انسان در این
مجموعه هستی هم معنادار است :آیا پنداشتید. که شما را بیهوده آفریده ایم و اینکه شما به
انسان شناسی: از نگاه وحی» انسان دارای دو ساحختوجودی جسم و روح است.* جوهر
وجودی او را روح تشکیل میدهد. علم طلبی و در جست وجوی کمال مطلق بودن از ناحیه
انسان» دلیلی بر فطری بودن خداگرایی است هرچند که خودوی بدان علم نداشته
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۹۵۵
از مقایسه شاخصهای معنویت رویکردهای معاصر و آموزه قرآنی» دو نکته قابل تامل حاصل
میشود: نخست اینکه در آموزه وحیانی بدون معنایی معقول» نمی توان از معنویت سخنی
گفت .معنای معقول» معنایی است که به سالات بنیادین انسان پاسخ دهد. با نگاه تلفیقی به
عناصر معناگرایی در اسلام» میتوان این عناصر را به صورت کلی در نمودار ذیل بیان کرد:
بنیان و فلسفه شکل گیری گردشگری نیز موید همین نکته است که فلسفه سفر انسان» رفتن
همراه با انديشه و نگرش میباشد. به گونه ای که انديشه به ح رکت درآید(همایون» ۱۳۹۱). از
این رو ارزش گردشگری زا نمی توان صرفا بر اساس لذتی که.برای فرد به ارمغان می آورد يا
منافع اقتصادی حاصل از آن قضاوت کرد(آپادورای"» ,4۲۰۰۲ چرا که به گفته رابینسون و
فیپس؟ (۲۰۰۴) گردشگری نقش اساسی در.شناخت انسآن از خود و روابط چندگانه وی با
جهان مادی و غیر مادی دارد(ایمانی خوشخو و دیگران» ۱۳۹۴: ۲۹).
مطالعات موجود فارسی و انگلیسی نشان میدهد که مفهوم معنویت تا به حال به عنوان یک
متغیر هدف در نظر گرفته نشده است و همواره آثار مستقیم یا میانجی معنویت در سایر متغیرها
۱۵۶ فصلنامه:مظالسات مذیریت گردشگری؛ سال سیردهم: شماره ۲۴: زمستات ۱۳۹۷
مورد توجه قرار گرفته است. به نظر میرسد با میزان اهمیتی که اين مفهوم دارد و تاثیراتی که
در ابعاد مختلف زندگی انسانی می‌گذارد» تعریف آن به عنوان متغیر مطلوب و تلاش برای
دستیابی به آن از طریق سایر مولفه‌ها یک اقدام قابل قبول است. لذا رسیدن به تعالی» معنا و
درک متقابل به عنوان ابعاد اصلی مفهوم معنویت در گردشگری شناخته شد. با توجه به زیر
مولفه‌های تعریف شده در این مدل مفهومی میتوان هر گونه از گردشگری را از زاویه ی
تاثیرات آن بر تعالی روح» دستیابی به درک و معنا و اثرپذیری از درک متقابل مورد بازشناسی
قرار داد. بنابراین میتوان معنویت در گردشگری را عنصری ذاتی و درونی دانست که در
سطوح مختلف فیزیکی تا روحانی توسط گردشگر قابل دریافت و تفسیر است. گردشگری در
اینجا وسیله ای می گردد که زمینه ی دستیابی به درکث» معنا و تعالی روح را فراهم می‌سازد و
گردشگر به عنوان دریافت کننده به واسطه ی آمادگی شرایط دریافت و تفسیر به سطحی از
به نظر میرسد مقوله ی معنویت زا بایستی بهمراتب گسترده تراو جامع تر از مذهب دانست.
جایی که هر گردشگر بدون داشتن نیت مذهبی» میتواند از عظمت طبیعت» از تقابل با
فرهنگک‌های مختلف يا حتی تعامل با افرادامتفاوت به رک مفاهیمی دست یابد که باعث
ارتقای روحی و قلبی وی شود. اين.تحول میتواند الزاما به گرایش مذهبی وی منتهی نشود اما
باعث عمیق شدن نگاه وی نسبت به جهانهستی" ورسیدن به سطحی از خودشکوفایی
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۹۷
مفهوم معنویت در گردشگری اشاره به توجه به مضامین معنوی در گردشگری دارد که غالبا به
گونه گردشگری معنوی و مذهبی محدود میشود. لذا با توجه به تحقیقات صورت گرفته
میتوان عناصر معناگرایی در گردشگری را برگرفته از مفهوم معنویت و مطالعات صورت
۱۵۸ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
مسئلهاذر کت انسان» به غبارتیا8([ کی مکضوغات بخ ایکنگبشر است که از ذیرباز
مورد مطالعه قرار گرفته و این پرسش همواره از سوی فلاسفه مطرح شده است که ادراکات
انسان چگونه پدیدار می‌شوند(آیروانی/۱۳۹۲).آذرا ک آر#اسوی فلاسفه و روانشناسان مورد
مطالعه و بررسی قرار گرفته است از دیدگاه فلسفه ادراک همان شناخت است که با علم یکی
دانسته شده و مباحثی از جمله تعقل» تخیل و احساس در آن مطرح می گردد(ملکی» ۱۳۸۴).
ادراک همچنین یکی از موضوعات روانشناسی شناختی است"و از آنجایی که محور اصلی
گردشگری را انسان تشکیل می‌دهده لذا. مطالعه رفتار» گرشگر" ضرورت می‌یاید. فرآیند
ادراک" شامل فعالیتهای شناختی» درکک» حافظه» تفکر» تصور» یادگیری و مفاهیم روانشناسی
است و از آنجایی که هر فرد دنیا را با دیدگاه متفاوتی می‌بیند(بارون و گرینبرگ"» ۱۹۹۰:
۶) لذا شخص از طریق ادراک» صرفا نظاره گری انفعالی بر زندگی خود نیست» بلکه
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۵۹
بازیگری است که فعالانه تصویر یا جلوه ای از دنیای پیرامون خود را از طریق فراگرد پیچیده و
پویای ذهنی می‌سازد و بر اساس آن ایفای نقش میکند. در حقیقت ادراک هر موجودی به
اندازه سعه وجودی اوست(رضاییان» ۱۳۹۰:۳۵). ادراک یک رخداد مقطعی نیست» بلکه در
یک فرآیند و به صورت مستمر و پی در پی شکل می گیرد. ادراک گردشگر به صورت فرآیند
انتقال اطلاعات گردشگر از محیط بیرونی به درون» و از حوزه ذهن به تجربه صورت
می‌پذیرد(ناظم و محامدا» ۲۰۱۶). ادراک در مواجهه جهان درونی و بیرونی اتفاق میافتد.
اهداف و محرک‌های محیطی همانند سیگنال عمل میکنند که احساس می‌شوند. در ابتدا
ادراک کننده سیگنال‌های محیطی را دریافت میکند» سپس به بخش معنایی و روانی ذهن
منتقل شده و ادراک کننده بر اساس تجربه‌هایی که از قبل داشته است» در ذهن خود آنها را
همانگونه که در بخش ادبیات نظری بیان شد» معناگرایی از؛:موضوعاتی است که به ویژه در
مطالعات دینی و فلسفه مورد مطالعه قرار گرفته است. از معروفترین مطالعات خارجی میتوان به
دید گاه فرانکل اشاره کرد که با بررسی نظریه تحلیل وجوادی» موضوع معنا را در زندگی انسان
مورد مطالعه قرار داده است. در انديشه اسلامی نیز بحث معناگرایی در اصول عقاید دینی» قرآن
و روایات ائثمه معصومین با تاکید بر معنادار بودن زندگی در ارتباط با جهان و خداشناسی انجام
شده است. در گردشگری, مفهوم معنویت در مطالعاتی که تاکنون انجام شده اند» مورد تحلیل
و بررسی قرار گرفته و ابعاد و مولفه‌های معنویت ارائه شده است.
با بررسی و تلفیق عناصر معناگرایی در اندیشه غربی مبتنی بر دیدگاه فرانکل» اندیشه اسلامی و
مفاهیم گردشگری» عناصر معناگرایی در گردشگری پس از مصاحبه با خبرگان» به روش
۱۶۰ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
بخش دوم-ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگران خارجی از بازار تهران
عناصر معناگرایی با تلفیق دیدگاههای #ربی. پظلامی ی‌ظالعات گردشگری در پایان به سه
عنصر شناخت خدا شناخت انسان.وشناخت جهان منتج شد.و.در مصاحبه ای با ده نفر از
گردشگران خارجی که از بازار تهراق دا هفته پابانی دی ۱۳۹۵۴۹۲ بازدید داشته: اند. صورت
پذیرفت» ارتباط میان سه عنصر و ادراک گردشگران در بازدید از سایت تاریخی بازار تهران
گردشگران خارجی که از کشورهای چین» استرالیا»ایتالیا و اسپانیا به تهران سفر کرده بوده اند»
انگیزه اصلی خود را از سفر به ایران بازدید از سایت‌های تاریخی» فرهنگی و مذهبی ایران اظهار
داشتند. در مصاحبه ای که با آنها انجام گرفت» توجه به معنویت از حضور در یک سایت
تاریخی و ارتباط سه عنصر معناگرایی شناخت حذا انسان و جهن با ادرااک آنان از بازار تهران
سوال شد. از نقطه نظر مصاحبه شوندگان» یک سایت تاریخی همچون بازار تهران به دلیل
پیشینه تاریخی که دارد ناخودآگاه انسان,را به گذشته و انسانهای گذشته سوق میدهد و خود
نمودی از توجه انسان به دوران پیشین خود و درون خود است. به ویژه سبک معماری و
جاذبه‌های هنری که در این سایت مشاهده میشود ذوق هنری انسانی را بر می‌انگیزاند که
در پاسخ به ارتباط میان عناصر معناگرایی-شناخت خدا شناخت انسان و شناخت جهان- و
ادراک» مصاحبه شوندگان بیشتر به آشنایی با فرهنگ سایر کشورها به ویژه ایران که دارای
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۳۱
تمدن تاریخی و فرهنگی غنی است و از این نظر در جهان شهره میباشد» گونه ای از شناخت
جهان بیان کردند که در کنار شناخت انسان میتواند در نهایت انسان را به شناخت خدا برساند.
از نقطه نظر گردشگر ایتالیایی که فرهنگ ایرانی را بسیار جذاب و مشابه با ایتالیا می‌دانست»
بازدید از جاذبه تاریخی و فرهنگی را عاملی برای شناخت بیشتر فرهنگ مردمان و نیز آشنایی با
هنرهای انسانی بیان می کند که اولا سبب می شود انسان به تفکر واداشته شود و متفکرانه در این
موضوع تامل کند که این هنرها برآمده از استعداد انسانی بوده و از درون ذائقه انسانی بر گرفته
شده است» و این نشان از قدرتی درونی دارد و ثانیا همگی انسان را به سوی خالق و نیروی برتر
از نقطه نظر گردشگر اسپانیایی» جاذبه‌های تاریخی آنچنان جذابیتی دارند که خود عاملی برای
کشش و جذب گردشگر هستند و گویی نیرویی از درون انسانی» بی آنکه خود آنها متوجه
باشند» آنها را به سوی اين اماکن سوق داده*واسب فک بیشتر انسان می گردد. از دیدگاه وی
درک انسان بسیار درونی رخ داده و عاملی است که نمی توان آن را به وضوح تعریف کرد
ولی قطعا تغییراتی را در شناخت انسان ایجاد خواهد نمود. مجموع پاسخ‌های گردشگران
خارجی را میتوان به صورت خلاصه در جدول زیر ارائه نمود:
توجه به معنویت در بازار اوتباط میان شناخت خلا انسان واجهان با ادراک در بازار تهران
* وجودمعنویت بستگی ۱ ۵ تفاوت میان فرهنگک‌ها از عواملی است که فرد را به بازدید از تاریخ و
به نوع انگاه هر فرد فرهنگک مردم مناطق مختلف در جهان جذب میکند.
دارد. ۵ بازا ژ "نهرآن از.جاذبه‌هایتارتخی«است "که گردشگر با انگیزه شناخت
فرد باید عمیقا و با فرهنگک و پیشینه تاریخی از آن بازدید میکند و شناخت جهان و
تال اسایت زا نورد آشنایی با فرهنگد* ملل) نود .یکت انگیزه درونی و معنوی است که
توجه قرار دهد. شتاخت آنسان و درک ائسان را از سایر فرهتگک‌ها بالا می‌بره.
به معماری اثر تاریخی ۱ ۹ انگیزه درونی در هر فرد وجود دارد» انگیزه تفکر» شناختن» کنجکاوی
توجه کند. که هر انسانی با توجه به شناختی که از خود دارد به بازدید از جاذبه‌های
به‌تاریخ‌وپیشینه تاریخی می‌رود و خود عاملی درونی است که به میزان سطح تفکر
که در طول تاریخ در ۱ ۵ شناخت جهان و انسان» فرد را به شناخت خالق نزدیکتر می‌نماید. با سفر
فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
به یک سایت تاریخی و دیدن معماری و هنر مردمان قدیم» فرد به ذوق
هنری و استعدادی در درون وجود انسان میرسد که از سوی نیروی برتر
بدان داده شده است و این خود ناشی از شناخت خداست.
می توان گفت شناخت انسان و جهان» گردشگر را به صورت
هر چه میزان تامل انسان در سایت تاریخی به معماری» هنر و پیشینه
فرهنگ و زندگی مردمان آن منطقه بیشتر باشد» شناخت وی بیشتر شده
و همه اینها از یک نیروی درونی ناشی میشود که برای فرد جذابیت
داشته و دل انگیز است و خود عاملی معنوی به شمار می‌رود.
جهان و انسانهایی که در آن زندگی میکنند» در نهایت بزرگی و
وسعتی که دارد» بسیار کوچکک است و گوبی همه این انرژی‌ها در
درون همه انسانها جهانشمول است» نیرویی که در همه انسانها وجود
ناخودآگاه انسان را به خود جذب می کند» به ویژه فرهنگک مردمانی که
در آن هستند» تعامل انسانی که میان آدمیان وجود دارد» گویی انسانها را
به کر دنک میرک را خود نیرویی است از انرژی‌های درون
در سایت تاریخی انرژی‌ها و جاذبه‌های غیر مادی دیده میشود که
گویی انسان را به حالت نماز خواندن و ستودن نیرویی برتر بر
پاسخ گردشگران خارجی به سوال درباره مفهوم معنویت و ارتباط سه عنصر شناخت خدا
شناخت انسان و شناخت جهان با ادراک آنان از بازار تهران در جدول بالا نشان داده شده است.
پس از تحلیل و کدگذاری مصاحه‌ها مجموع پاسخ مصاحبه شوند گان به شیوه تحلیل محتوا
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۳
مفهوم سازی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر
وجود تفاوت میان فرهنگک‌های مناطق مختلف در جهان و انگیزه درونی و
کوچکک بودن جهان و انرژی جهانشمول معنوی در وجود انسانها
انرژی خارق العاده و کششی در سایت تاریخی بازار تهران
تعامل میان انسانها در سایت تاریخی بازار تهران و نزدیکتر نمودن فرهنگ‌ها
انگیزه درونی تفکر شناخت و کنجکاوی فرد با توجه به میزان شناخت فردی
میزان تامل انسان در سایت تاریخی به معماری» هنر و پیشینه فرهنگ و
زندگی مردمان آن منطقه برگرفته از یک نیرو و انگیزه درونی معنوی
انرژی‌های معنوی کشش پذیر به سوی ستودن نیروی برتر در سایت تاریخی
شناخت جهان و انسان؟از بخویش, عامل نزدیکتر نمودن فرد به شناخت خدا
معماری و هنر سایت .تاریتخی گوپای دوق هنری و استعداد وجود انسانی
جمع بندی یافته‌های حاصل از مصاحبه با گردشگران خارجی بازار تهران
نتایج مطالعات در فلسفه» جامعه شناسی» روانشناسی» دین» و همچنین گردشگری حاکی از این
مطلب است که انسانها با وجود داشتن انواع تفاوت‌ها اما در یک ویژگی مشت رک می‌باشند و
آن هم کمال طلبی» حس حقیقت جویی» علم خواهی» زیبایی طلبی و.. است. هر انسانی طالب
کمال است» چرا که فطرت انسانی منبع اسرچشمه: کمالات است اما ممکن است در یافتن آن
اشتباه کند(مسعودی وهاشمی» ۱۳۹۱). بنیان و فلسفه شکل گیری گردشگری نیز موید همین
نکته است. که فلسفه سفر انسان» رفتن همراه با انلديشه و نگرش میباشد. به گونه ای که انديشه
به حرکت در آید(همایون» ۱۳۹۱). از این رو ارزش گردشگری را نمی توان صرفا بر اساس
لذتی که برای فرد به ارمغان میآورد یا منافع اقتصادی حاصل از آن قضاوت کرد(آپادورای»
۱۴ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
۲) چرا که گردشگری نقش اساسی در شناخت انسان از خود و روابط چندگانه وی با
جهان مادی و غیر مادی دارد(ایمانی خوشخو و دیگران» ۱۳۹۴: ۲۹).
معنویت در گردشگری را باید عنصری ذاتی و درونی دانست که در سطوح مختلف فیزیکی تا
روحانی توسط گردشگر قابل دریافت و تفسیر است. گردشگری در اینجا وسیله ای میگردد
که زمینه ی دستیابی به درکک» معنا و تعالی روح را فراهم می‌سازد و گردشگر به عنوان دریافت
کننده به واسطه ی آمادگی شرایط دریافت و تفسیر به سطحی از آن نائل خواهد شد.
توجه به مفهوم معنویت در بازار تهران از دیدگاه گردشگران خارجی
معناگرایی يا به عبارتی جستجوی معنا از جمله مضامین فطری:است که در ذات و درون انسانی
با توجه به نیاز به تعالی و کمال طلبی انسان بیان شده است. با تلفیق نظرات و دید گاههای
اندیشمندان غربی» اسلام و مطالعات گردشگری پیرامون معناگرایی» سه عنصر شناخت خدا
شناخت انسان و شناخت جهان» به عنوان عناصر معناگرایی در گردشگری از طریق مصاحبه با
نخبگان مشخص شدند. ارتباط میان این سه عنصر و ادراک گردشگران خارجی در بازار تهران؛
به عنوان یک سایت تاریخی تحلیل و بررسی شد. نتایج مصاحبه حاکی از این مطلب است که
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراکک گردشگر از سفر... ۳۵
حتی در یک سایت تاریخی» همچون بازار قدیمی تهران نیز میتوان معنویت را دریافت و
ارتباط میان عناصر معناگرایی(شناخت خدا شناخت انسان» شناخت جهان) با ادراک گردشگران خارجی بازار
۱۶۶ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
تعالی» شناخت هستی و کمال جوبی از ویژگیهای فطری انسان است که در زندگی از طرق
گوناگون در جهت تامین این نیاز گام برداشته است. معناگرایی انسان در زندگی در راستای
تامین نیاز تعالی انسانی است» برگرفته از این موضوع که انسان دارای دو بعد مادی و معنوی
است» کما اینکه بعد معنوی وی اصلی ترین بخش وجودی انسان تلقی شده است. به همین
سبب با توجه به فلسفه سفر که مبتنی بر حرکت بوده و میتواند عامل مهمی در تامین این نیاز
انسانی باشد» معناگرایی و ارتباط آن با ادراک گردشگر در این پژوهش مورد بررسی و مطالعه
قرار گرفت. عناصر معناگرایی با تلفیق اندیشه‌های غربی» اسلامی و گردشگری تحت ارزیابی و
تحلیل خبرگان منتج و در میان گروه گردشگران خارجی که از بازار تهران بازدید کرده اند؛
مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. از آنجایی که معناجویی به عنوان یک فطرت انسانی در همه
انسانها نهادینه شده است» لذا این فرض وجود.داشت که جستجوی معنا در همه اماکن
گردشگری در درون گردشگر وجود دارد و به عبازتی گردشگر مبتنی بر یک نیاز درونی و
یک عامل انگیزش فطری به سفرا می‌رود: معناگرایی سه عنصراشناخت جهان» انسان و خدا
تمامی ابعاد زندگی انسانی را در بر می گیرد. از آنجایی که انسان در مسیر تامین نیاز درونی
خویش گام بر میدارد» لذا ارتباط میان معناگرایی و ادراک وی وجود دارد» این ارتباط از
دریچه شناخت جهان» انسان و خدا مورد بزرسی قرار گرفت. از دید گردشگران خارجی مورد
مطالعه» انگیزه درونی که گردشگر را به سوی یک سایت جذب میکند در شناخت وی بسیار
حائز اهمیت است» همچنین هر فرد با توجه به میزان تفکر و اندیشه ای که دارد در یک سایت
عمیق میشود و تامل میکند. هر چه میزان تامل وی بیشتر باشد بهتر می‌توآند تفاوت فرهنگ‌ها»
ویژگیهای مردمان آن منطقه» هم در زمان فعلی و هم قدیم» سبک هنر و معماری بکار گرفته
شده در سایت تاریخی» و سایر تولفه‌های ظاهری را بهتر درک کند. از نقطه نظر گردشگران
نیروی درونی در هر انسانی میتواند همان نیروی معنوی باشد که وی را به بازدید از بازار تهران
کشانده است و همه اینها با هم منجر به شناخت و درک نیروی برتری در خلق این استعدادها و
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۷
نتایج یافته‌های تحقیق از مصاحبه با گردشگران خارجی در این نوشتار حاکی از این مطلب
است که در رایج ترین گونه گردشگری» گردشگری تاریخی» معنویت وجود دارد و از سوی
گردشگر ادراک میشود. چرا که معنویت یک عامل ذاتی و درونی شاکله انسانی است که
نمیتوان آن را از انسان جدا نمود. و البته گردشگر با قدرت تفکر و تعمقی که دارد» میتواند
این نیرو را بشناسد و به آن توجه نشان دهد. حتی اگر بدان بی اهمیت باشد» انرژی و جذابیتی
که در سایت وجود دارد بر ادراک وی تاثیر خواهد گذاشت و احساسی از یک انرژی مثبت و
خوب از آن سایت خواهد داشت. نکته آخر اینکه طبق پیش فرض این پژوهش» همراستا با
انديشه اسلامی» تمامی این شناخت‌ها به شناخت خدا منتج خواهد شد؛ آفریدگاری که تمامی
این نیروها و انرژی‌ها از آفرینش وی ناشی شده است.
۱۶۸ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
آتشین صفت» عبدالرضا(۱۳۹۱). «معناگرایی و معنویت در پدیده‌های فراروانشناختی»» مطالعات
ابراهیمی» شهروز, زمانیان» روح ۱ل۱۳۸۹(4). «معناگرایی از منظر مکتب انگلیسی در روابط
ابراهیمی» مهدی(۱۳۹۴). «انسان شناسی اسلامی و مفهوم سازی گردشگری معنوی» مجموعه
مقالات اولی نکنفرانس بین الملل یگردشگری و معنویت» تهران: دانشگاه علم و فرهنگ.
الهی» بهرام(۱۳۷۷). «میانی معنویت فطری)»» تهران: انتشارات جیحون» چاپ دوم.
امیدواری» سپیده(۱۳۸۷). (سلامت معنوی؛ مفاهیم و چالشها» فصلنامه تخصصی پژوهشهای میان
ایمانی خوشخوه محمد حسین» صباغ پور) مهدیه» شفیعا» سعید(۱۳۹۴). «تبیین مفهوم معنویت در
گردشگری با استفاده از تحلیل محتوا) مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی گردشگری و
ایمانی خوشخو محمد حسین» پورجم علویجه» افسانه» نادعلی پور» زهرا(۱۳۹۴). «مطالعات
جوادی آملی» عبدالله(۱۳۷۹). «فطرت د رقرآن» تفسیر موضوعی قرآن کریم)» قم ناسرا» ج ۱۲.
زمانی» شهریار (۱۳۸۴). «ماجرای معنویت در دوران جدید» ؛ تهران : دفتر نشر فرهنگک اسلامی.
طاهری کل کشوندی, ملم» اله بداشتی» علی(۱۳۹۴). «فرآیند معناجویی زندگی و نقش آن در
ایجاد حیات اجتماعی مومنانه» فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم» سال شانزدهم» شماره سوم» صص
طباطبانی» محمد حسین (۱۳۸۵). «معنویت تشیع» گردآوری محمد بدیعی» قم» تشیع.
بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر... ۱۳۹
عابدی جعفری» حسن و عباسعلی رستگار(۱۳۸۶)«ظهور معنویت در سازمانها» فصلنامه علوم
فلیکک» اووه(۱۳۹۴)«د رآ مدی بر تحقی ی کیفی»» ترجمه‌هادی جلیلی» تهران: نشر نی» چاپ هشتم.
قربانی» قدرت الل۱۳۹۳(4). «هایدگر و جستجوی معنای زندگی» دو فصلامه علمی تخصصی
کار گر سیسیه اکرم(۱۳۸۸). «معنای زندگی» کتاب ماه دین» شماره ۱۴۰.
مرزبند» رحمت اله» زکوی» علی اصغر(۱۳۹۱). «شاخصهای سلامت معنوی از منظر آموزههای
و حیانی » فصلنامه اخلای پزشکی» سال ششم. شماره بیستم.
مسعودی,» جهانگیر»هاشمی» خدیجه(۱۳۹۱). «بازخوانی نظریه فطرت دینی در رویکرد مناگرایی
نصر سید حسین (۱۳۸۵). در جستوجوی ام رقدسی*گفت وگو رامین جهانبگلو با سیدحسین
وولف دیوید ام(۱۳۸۶). «روانشناسی و دین» تهران» ترجمه محمد دهقانی»» انتشارات رشد.
5 ۵۳6۶ 210۷ ۸۳۵۵0۰ +کعاع و اجهع11 .(1974) .7 بش۸ هط
00ه ۳055 .7 [عق 2/0 م870۵ حصقطعتی مصمنللنک معا .تاک75 حطاه)
40 ۲6۲۲۵۵۳۶ 2۵۲۵ ]502۳1۳۵ و59000ع7 (2006) .له ۵۳ 3۳ مصقط
وه ع81آ ۵ 7٩ کااسده 1 +69 ۵ مگ 708 1 01105 ۵66
6 هه واناه 50۳ 5 ۰۵۵2۳0 ۵ جاو ۸ .1997 ,8.3 128750
زد هصاهع50ع 13 زگ معصوم (1995) 5 6000200 ومصهاد. ۰۰ وععهه
که تلهم 149 کعکط 1۳0۳8 110086 صذ کصعانهم ععناجمم هه کدمنامع عم عحی
[ 70۳۵۱ عطتساا< ۹ممصه ۸0 که لتقص10. عطا هنز وه 112۵6
۶و وصنصهع عط1 .(0997) 0 ,ق3000 6 2 ,ص000 ول ,17809
,(20)6 ,77۹79 ۸2۷۵۲6۵۵ ]۹ 70۳۳۵ 3۵۷0۰ 166 ۸ نله نزمه
۱۷۰ فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری» سال سیزدهم» شماره ۲۲» زمستان ۱۳۹۷
۰ .0320167 تنل مانمگ عناعنصه 7۳ ۵ 102۵۳05 .(2000) .27 .10 ,ک0ما1ظ
7 ,ول [8601۵ظ و1 .۳ کعصقل ,تعلنعصطاک بل جنک نصز ,201-212 0ص
5 6/0650 371307 .(1998) ۷۷۰ .7 ,۵886204 +6 .2 ,1/1106
30۵1 ,کوللهصه که متسد خ۸ +ععصعنه مه عس ص00 +ممفاجاه هه عصاه
از 00 بوانلمن نمی ۵۶ علزدتولقصه هنن .(01999) ب .36 معناع 2/67۵1
6 ]۹٩ ,700۳۳۵ بعقن هز وصتصه‌عص فص ۳۳۵6۳ بومای ندز لمعخاصصه
85 :1086136۲ عل2تم ۵ 6هساا2 .(2006) 0 ,ک ص11 /-7ع2/10
1607۵1 ۵۷۵8 ۳ه ونکت وصز۵ ۶۵۳۲ المع صتصهع 1 نزمه
عنصنأ) 3/20 ۳۵۲6۵۰ 160 8۵0۲ 1116000۳۹ :1۵۵6۵ 0۳۵ نامه اک
4 1۵610۳ ط زد ۵6 ۳۵0۳6۶601 بانلهت نی 3065 .(0999) با 8 ,2160100
7 70۳۳۵1 ۵061۰ 16-130007 عط) هد ععدعومع موم آمن سک ۶ /ناه م0650
1 وصنصدع عطا ۶و صمناق سل 102006 .(2002) بش 8 ,152۵3
,165607 7071970 ]٩ ۸۳۵/۶ کاک لا ۸۲۸7 616۸ 0 077۳۳02/۳0 ۸
۳۰ وتع‌گگناظ ,5 3 ,38/6 و.ظ (00[6 وب کل ,۳87832066 ول .ظ عناق صصن72
6 کصنو2تنگطنا :تلم هسنزمه موصه صونزهونام۸ .(1997) .له 6۲ وم 1 38618
۰ 549 ,(36)4 ,3۵119107 ]٩ بوک 5068 ۳۵ ۵۲ ,70۳۳۵ 122
| انسان موجودی کمال گرا، به دنبال شناخت بوده و سفر مبتنی بر حرکت، بستر تحقق معناگرایی انسان را فراهم نموده است. این پژوهش به صورت کیفی- توصیفی، به شیوه مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه میدانی در دو بخش و با روش تحلیل محتوا انجام گرفت. در بخش اول پس از ارزیابی مصاحبه خبرگان، سه عنصر شناخت خدا، شناخت انسان و شناخت جهان به عنوان عناصر معناگرایی گردشگر منتج گردید. در بخش دوم طی مصاحبه با گردشگران خارجی بازار تهران در دی ماه 1395، ارتباط میان سه عنصر معناگرایی با ادراک گردشگر از سفر بررسی شد. نتایج نشان می دهد شناخت جهان و انسان، ارتباط طولی با شناخت خدا دارند و گردشگر در راستای شناخت جهان پیرامون و نیروی درونی معنوی که وی را به شناخت هرچه بیشتر تاریخ، پیشینه فرهنگ و هنر انسانها سوق می دهد، به شناخت خالق این استعدادها و خلق اثر هنری دست می یابد. |
8,229 | 444422 | 73-2 7286 ,2020 ,33 30 ,9 ۷۵16 65 ر8و1ملر25 5001
1۰ ۲۳۵ 5۳060۰ 0603۲1۳۵۳۲ ۵۳ ۱۵۵۲ 86۳۵۷۱۵۲, ۳۵۱۹۷ ۵۴ ۳۳۷۹۱۵۱ ۷
ا۲۳۷۹۱۵ ۵۳ ۳۹۱۳۷ ,86۳۵۷۵۲ ۱۷۵۲۵۲ ۵۶ 0603۲1۳۵۳۲ ,۲۲۵۲۵50۲ عاداممکی۸ .2
6 ۴٩ 5۳۳۱۵10۳ اهز 6۲اه 0۱۲66۲ 1۳۵ ,وی ۵۲:60 1۳۵ ۱۵ 0 ار(
۳ 0۳۶۵۱۱۵۵110 1۳۵ ۵۳ 006۲056 عاط 36۲0 ۳۳ 08اه 6۲۵۱۳۵
5 25 1۵ 20 ۶٩ ۲۵۵۵ 386 1۳6 1۵ 0600۱6 ۷۵۳8 45 ۱۱۷۵۵۵ 1 :0
۶۵۲8 ۲۱1۵۲۵ 1۳6 0 3560 50۷ 5ا ۳ ۱۵ ۵۲1602160م ۷۷۳۵ بان ات
۵ م۶۵ ۷۷۵۲۵ ۷ع۷۰ 62۵۲ع3م 1۳۵ 300 06۷66 1065 ۳۵ باقع ۲0۳۶۵۷۰
040 کعاععزطاساد 1۳۵ 1۳۵۲ 5۳۵۷۷۵۵ کااساوه۲ 1۳6 .3 ده امعاای ۱۳۱۹۲ ی
0 300 1۱۲۶۲ 1۳۵ ۵ 1۳۵۵ ۱۵۷ 1۳۵۱۳۳8 1۳۱۲۵ 1۳۵ ۱۵ ۵۲عط ۱۳۱۱۶
36۲06 1۳۵ ,1۳۵۶۲ 3۲06۲ ۱۳۳۳۵۵12۵6۱۷ .(050.05 ۳) ام 1۳3۵1۳۱۳8 ا۳۳۷/۶۱۵
۲0۳0 ۵۳۹۲۵۱ 1۳۵6 300 ۵۵۶۲ 0۵۲۲۵۲۳۵۵ م8۲00 ۵6۲056 وزوق ای
0 821 )هل زه) نص زم 2 عسمک 20 :[نم۳
274 0 ,33 0۵لا ,9 ۷۹۵۱۳۳۵ رکعز0 5۳ ۲۶۷۳۵۱۵۵۷ 500۲۳ :03۳زد 1 ص۸36
276 0 ,33 0۵لا ,9 ۷۹۵۱۳۳۵ رکعز0 5۳ ۲۶۷۳۵۱۵۵۷ 500۲۳ :03۳زد 1 ص۸36
مطالعات روانشناسی ورزشی دوره ٩ شماره ۳۳ پاییز ۱۳۹۹. صص ۲۷۳-۲۹۲
اثر افزوده تحریک الکتریکی مستقیم مغز به همراه تمرین هوازی بر تحکیم
سیده منصوره نعیمی تاجدار! مهدی نمازی زاده" صادق نصری " و سید محمد کاظم واعظ
۱ دانشجوی دکترای یادگیری حرکتی» گروه رفتار حرکتی» دانشکده تربیت بدنی» واحد تهران مرکزی,» دانشگاه آزاد
۲ دانشیار گروه رفتارحرکتی» دانشگاه خوراسگان (اصفهان)» دانشگاه آزاد اسلامی» اصفهان» ایران (نويسنده مسئول)
۳ دانشیار روانشناسی گروه علوم تربیتی و روانشناسی» دانشکده علوم انسانی» دانشگاه تربیت دبیر رجایی» تهران»
۴ استاد گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی» دانشگاه جامع امام حسین» تهران» ایران.
۱۳/۱ در پژوهش حاضر اثر افزوده تحریک الکتریکی مستقیم مغز به همراه تمرین هوازی بر
تحکیم خافظه#جرکتی! آشکار بززاسیی,شندم‌شرکت کنندگان ۴۵ جوان راست. دست در
تاریخ پذیرش: دامنه سنی ۰۰ ۲تا ۲۵ سال بودند. ابزار پژوهش» پرسشنامههای جمعیت شناختی» کیفیت
۱۳۹۹/۳۰ خواب پترزبورگ» دست برتری ادینبرگ» آزمون زمان واکنش تطبیق رنگ زنجیره ای
دستگاه تحریک الکتریکی مستقیم جمجمه‌ای و ساعت ضربان سنج بود. آزمودنیها به
واژگان کلیدی: صورت تصادفی در سه گروه آزمایشی (تمرین هوازی» تحریک الکتریکی مغز همراه با
تحکیم» حافظه تمرین هوازی و کنترل) نقسیم شدند. یافته ها نشان داد آزمودنی ها در بلوک تمرینی
حرکتی» فعالیت بدنی | سوم نسبت بل بلوک تمریل اول و دوم/عملکرد بهتری داشتند (04۰/*۵): ذر اجرای
تحریک الکتریکی آزمون یادداری فوری و بعد از ۱ ساعت» گروه تمرین هوازی و گروه کنترل بهترین و
9 گروه تمرین ترکیبی ضعیف‌ترین عملکرد را داشت. در آزمون یادداری بعد از ۴۸ ساعت,
گروه تمرین ترکیبی بهتریگاو گروه کنترل ضعیف‌ترین*غملکرد را داشت. با توجه به
یافته‌های پژوهش حاضر جهت افزایش تحکیم حافظه, انجام فعالیت بدنی هوازی و
تخریگ بالات کی روش هد ار حواب مان تیه میشود.
ما در زندگی از زمان تولد تا سنین سالمندی نیاز داري الا بگيريم. تمرین‌های حرکتی منجر به تغییراتی در
00 21 6۳ )12۳ زد ن نع ه دعس محصهص :هط
۳۸ مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩ شماره ۳۳ پاییز ۱۳۹۹
که فراگیری آنها از طریق تمرین و تجربه میسر می-
وابسته به زمان است که با گذر زمان پایدارتر و
مجدد مطالب ذخیره شده در حافظه است (به نقل از
ضعیف و شکننده است و به پردازش تحکیم حافظه نیاز
(استیک گولد و واکر؟؛ ۲۰۰۵). به مدت یک دهه دیدگاه
غالب این بود که هر زما عافظه‌ای تحکیم یابد, تخت
یافته قبلی آن را مجددا به وضعیتی ناپایدار و بی‌ثبات
(شی» لو و یو ۲۰۱۱). مغز میتواند برای ارتقا خاطرات
ثبت شده در طول روز از روش بازنگری شبانه استفاده
کند زیرا در مغز انسان یک "ثبت کننده" حافظه وجود
دارد که در شب و زمانی که افراد خواب هستند عمل
یافته هایی که نشان دهد رخ دادن اثر تحکیم در
انسانها به چه عواملی بستگی دارد اندک است این در
در پژوهش حاضر این است که آیا خواب» تمرین هوازی
به یادگیری و تحکیم حافظه ای با استفاده از تحریک
نعیمی تاجدار: مطالعات روانشناسی ورزشی, دوره ۹. شماره ۰۳۳ پاییز ۱۳۹۹ ۳۷۹
دور تازه ای از انسجام و ناپایداری میشود. که برای
در نهایت» پس از ۵ ساعت. آنها دور دیگری از این
تمرین را انجام دادند و اعتماد به نفس خود را امتیازدهی
منجر به پایداری کلمات بیشتر و قابل توجهی نسبت به
ایی جریان مستقیم و ضعیفی را به مناطق قشری وارد
میکند. این جریان ضعیف و مستقیم از طری اتصال دو
نیمکره چپ) و یک کاتود (در نیمکره راست) در نقاط
روی انسان و حیوانات انجام شد که نشان داد تمرینات
یا فاصله بیفتد و اینکه آزمون اجرای حرکتی در چه
۳۸۰ مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩» شماره ۰۳۳ پاییز ۱۳۹۹
مثبت است کدام یک از این دو متغیر نقش بیشتری بر
۰ا ۲۵ سال بود که بر اساس معیارهای ورود به
و روانی» راست دست بودن و مبتدی بودن در اجرای
حاضر ۰/۸۶ و اعتبار آن با استفاده از ضریب آلقای
است که به ترتیب به بررسی برتری دستی» برتری پا
دستی شامل ۱۰ سئوالی است که با پرسیدن سئوال از
فرد یا مراقبین فرد در مورد این که از کدام دست (راست»
چپ» یا هر دو) در حین انجام ۱۰ تکلیف استفاده می
عدم برتری طرفی» و نمرات منقی حاکی از چپ برتر
بودن است (دامنه نمرات از ۱۰۰+ تا ۱۰۰- است). هر
گیزن و همکاران (۲۰۰۹) برای اولین بار از این نوع
از آنجایی که این ابزار عملکرد انسان را در تکلیف
واضح و آشکار اندازه‌گیری میکند و با توجه به این که
نعیمی تاجدار: مطالعات روانشناسی ورزشی, دوره ۹. شماره ۰۳۳ پاییز ۱۳۹۹ ۳۸
کوچک با رنگ مربع بزرگی که به ترتیب در نمایشگر
با یک فاصله کم از یکدیگر است. بعد از ۶۰۰ میلی‌ثانیه
از صفحه نمایشگر محو شده و یک مربع بزرگ با ابعاد
به دقت رنگ‌های مربع کوچک را مشاهده نمایند و آنها
آشاره و میانی هر دو دست را روی این چهار کلید قرار
بزرگ تطابق نداشته باشد. کلید شماره ۲ زمانی که یک
داشته باشد. کلید شماره ۳ زمانی که دو رنگ از
باشد. کلید شماره ۴؛ زمانی که هر سه رنگ مریع‌های
نمایشگر محو شده و سه مربع کوچک دیگر با یک
توالی پاسخ‌ها با توجه به یک توالی ویژه ثابت است» اما
نوع محرک با توجه به ترکیب متفاوتی از رنگ و
است. شدت تحریک تا دو میلی آمپر و طول مدت
ابتدا از آزمودنی ها دعوت شد تا یک روز قبل از آزمون
ابزار و نحوه اجرا دزیافت کنند. در این زمان از آزمودنی
آزمودنی ها بر اساس معیارهای ورود به مطالعه آنها به
دقیقه بعد یک ساعت و ۴۸ ساعت بعد از خواب شبانه»
۳۸۲ مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩ شماره ۳۳ پاییز ۱۳۹۹
ابتدا به مدت ۱۵ دقیقه تحریک الکتریکی مغز را انجام
دادند. محددا به مدت ۱۵ دقیقه فعالیت بدنی هوازی (بر
در آزمون های یادداری ۳۰ دقیقه» یک ساعت و ۴۸
یادداری ۳۰ دقیقه» یک ساعت و ۴۸ ساعت بعد از خواب
هوازی» انجام ۵ دقیقه کشش فنر با حفظ ضربان قلب
انجام ۱۰ دقیقه تمرین روی دوچر خه ثابت با حفظ
به مچ دست آزمودنی ها بسته شده بوده تعیین شد.
زمان های تحریک مختلفی را گزارش کرده اند. در اکثر
کمتر بین دو الکترود رسانای سطحی از جنس کرین در
مثبت به سمت قطب منفی در حرکت است. در جریان
تحریک بخشی از جریان وارد شده در حین عبور از سر
از بین می‌رود» بخش باقی مانده از جمجمه عبور کرده
استفاده میشود اما روش دیگری که در این مطالعه به
وسط فاصله بیخ بینی "(نقطه بین پیشانی و بینی ) تا
را روی پوست سر علامت زده سپس فاصله بین دو
گوش آرا در نظر گرفته و وسط آن علامت زده می
شود. از تلاقی این دو نقطه راس سر به دست میآید
که این نقطه معادل :2:) در ۳.۳67 است. اگر ۲۰ درصد
از فاصله دو گوش را به سمت چپ حرکت کنید به ناحیه
از نقطه 3:) به اندازه ۵ سانتی متر به جلو حرکت کنیم.
این روش اندازه گیری و مکان یابی مورد نظر برای
اکتساب بود. آزمودنی های هر سه گروه بعد از انجام
پروتکل تمرینی ۳۰ دقیقه» یک ساعت و ۴۸ ساعت بعد
تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر با عامل تکرار در
اعم از آمار توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار
جدول ۱- میانگین و انحزاف معیار زمان واکنش نجیره ای در بلوک های تمرینی
و آزمون یادداری در گروه های آزمایشی اول تا سوم
تا بلوک تمرینی سوم در جلسه اکتساب روند نزولی و
جدول ۲- مقایسه میانگین زمان واکنش زنجیره ای در آزمون یادداری در گروه های آزمایشی اول» دوم»
اول و دوم که به ترتیب ۳۰ دقیقه و یک ساعت بعد از
۳۸۴ مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩ شماره ۳۳, پاییز ۱۳۹۹
فرض طبیعی بودن توزیع داده ها با استفاده از آزمون
پیش فرض های آن بررسی شد. در این راستا نتایج
یک ساعت و ۴۸ ساعت) با در نظر گرفتن تکرار روی
جدول ۳ - نتایج تحلیل واریانس یک راهه با اندازه گیری های تکراری برای مقایسه نتیجه اجرای گروه
اکتساب» یادداری بعد از سی دقیقه؛و یادداری ابعد از ۴۸
میانگین ها در ۲نشان داد آزمودنی ها در اجرای آزمون
یادداری بعد از ۴۸ ساعت بهترین عملکرد و در بلوک
ساعت و ۴۸ ساعت) بر تحکیم حافظه حرکتی از آزمون
ساعت و ۳۸ ساعت) با در نظر گرفتن تکرار ری مراحل
جدول ۴- تایج تحلیل واریانس یک راهه با اندازه گیری های تکراری برای مقایسه نتیجه اجرای گروه
زارعی: مطالعات روانشناسی ورزشی, دوره ٩. شماره ۳۳. پاییز ۱۳۹۹ ۳۸۵
ساعت با بلوک های تمرینی اول» دوم و سوم و آزمون-
های یادداری اول (اجرا بعد از ۳۰ دقیقه) و دوم (اجرا
بررسی میانگین ها در جدول ۲ نشان داد آزمودنی ها
عملکرد و در بلوک تمرینی اول و اجرای آزمون یادداری
بعد از نیم ساعت و یک ساعت ضعیف‌ترین عملکرد را
دقیقه» ۱ ساعت و ۴۸ ساعت) بر تحکیم حافظه خرکتی
۰ دقیقه» یک ساعت و ۴۸ ساعت) با در نظر گرفتن
(۷۰ ۵) ۳) معنادار بود. بدین ترتیب که بین عملکرد
اقساب با بلوگ های دوم و سوم اکتساب: یادذاری بعد
های دوم و سوم اکتساب» یادداری بعد از ۴۸ ساعت
از ۳۰ دقیقه) با یادداری بعد از ۴۸ ساعت تفاوت معنادار
آزمون یادداری دوم (اجرا بعد از یک ساعت) و یادداری
جدول ۵- نتایج تحلیل واریانس یک راهه با اندازه گیری های تکراری برای مقایسه نتیجه اجرای گروه
(۷۰ ۵) ۳) معنادار بود. بدین ترتیب. که بین عملکرد
زمان واکتش بلوک اول اکتساب با بلوک های دوم و
سوم اکتساب» یادداری بعد از ۳۰ دقیقه, ۱ ساعت و بعد
یادداری بعد از ۳۰ دقیقه, ۱ ساعت و بعد از ۴۸ ساعت
بعد از ۳۰ دقیقه) با یادداری بعد از یک ساعت و ۴۸
زمان واکنش آزمون یادداری اول (اجرا بعد از ۳۰ دقیقه)
با بلوک های اول» دوم و سوم مرحله اکتساب تفاوت
واکنش آزمون یادداری دوم (اجرا بعد از یک ساعت) و
۳۸۶ مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩ شماره ۳۳ پاییز ۱۳۹۹
بعد از ۴۸ ساعت با بلوک های تمرینی اول» دوم و سوم
و آزمونه یادداری اول (اجرا بعد از ۳۰ دقیقه) تفاوت
واکنش یادداری اول (اجرا بعد از ۳۰ دقیقه) و دوم (اجرا
آزمودنی ها در اجرای آزمون یادداری بعد از ۴۸ ساعت
بهترین عملکرد و در بلوک تمرینی اول » دوم و سوم
۸ ساعت بهترین عملکرد و :در بلوک تمرینی اول و
عوامل موّثر در حفظ حافظه به شمار می‌آیند. در این
این رو به سطح انگیختگی افراد به عنوان عاملی کلیدی
در رابطه با اثر فعالیت بدنی بر عملکرد حافظه توجه
داشت که هر دو حاکی از بهبود حافظه در اثر تمرین
مهارت حرکتی در مقایسه با گروه کنترل و گروه تمرین
میدهد تأخیر دو ساعته در تمرین به طور معناداری این
مهارت حرکتی وجود دارد. این يافته‌ها به ما کمک می-
کند تا چگونگی تأثیر پذیری تمرین را بهتر دریابیم و
یادداری بعد از ۴۸ ساعت بهترین عملکرد و در بلوک
تمرینی اول و اجرای آزمون یادداری بعد از نیم ساعت
عملکرد و در بلوک تمرینی اول » دوم و سوم ضعیف
که به این نتیجه دست یافتند که تحریک آنودال قسمث
یافته* گام زو دیاس (۲۰۱۶) است که نمونه مطالعه آنان
جریان» ۲ میلی‌آمپر و طی ده جلسه متوالی بر روی قشر
این مکانسیم عامل اصلی در حافظه و یادگیری است و
دارد. که میتواند ساعت‌ها تا ماه‌ها ادامه پیدا کند که
۳۸۸ مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩ شماره ۳۳ پاییز ۱۳۹۹
این تفاوت که در آن تحقیق از تکلیف استرنبرگ و
یافته دیگری که از مطالعه حاضر به دست آمد نشان-
باشد. بدین صورت است که در تحقیق باجیو و همکاران
و مغز را فراهم آورد. در این مورد لازم است مطالعات
حاضر بیانگر این امر بود که ارتقا و پیشرفت در تکلیف
زمان واکنش زنجیره ای صرفا بر اثر تمرین و در طول
تکلیف, بعد از یادگیری مهارت و در مرحله استراحت و
تعداد جلسه تمرین توسط مربیان در طول یک هفته و
با توجه به تأثیری که دوره بی تمرینی و استراحت می
تواند بر ارتقا و پیشرفت در حافظه مهارت و تکلیف
داشت باشد. لذا به مربیان و معلمان توصیه میشود در
استراحت در طول خواب را بر پیشرفت عملکرد و تعدیل
نعیمی تاجدار: مطالعات روانشناسی ورزشی, دوره ۹. شماره ۰۳۳ پاییز ۱۳۹۹
مطالعات روانشناسی ورزشی » دوره ٩ شماره ۳۳ پاییز ۱۳۹۹
نعیمی تاجدار: مطالعات روانشناسی ورزشی, دوره ۹. شماره ۰۳۳ پاییز ۱۳۹۹
تمرین هوازی بر تحکیم حافظه حرکتی "آشکار. مطالعات روانشناسی ورزشی,
2 16۵7600 6 یک منتفق31 :3 ,72206ل2قطق1< :31 .5 متقلزه1 نصععه1<
[ ۳:10 6 ۶و اممالط ۸0000 عط1 .(2020) 30 .5 مف۹2تا1/0
| در پژوهش حاضر اثر افزوده تحریک الکتریکی مستقیم مغز به همراه تمرین هوازی بر تحکیم حافظه حرکتی آشکار بررسی شد. شرکت کنندگان 45 جوان راست دست در دامنه سنی 20تا 25 سال بودند. ابزار پژوهش، پرسش نامه های جمعیت شناختی، کیفیت خواب پترزبورگ، دست برتری ادینبرگ، آزمون زمان واکنش تطبیق رنگ زنجیره ای، دستگاه تحریک الکتریکی مستقیم جمجمه ای و ساعت ضربان سنج بود. آزمودنی ها به صورت تصادفی در سه گروه آزمایشی (تمرین هوازی، تحریک الکتریکی مغز همراه با تمرین هوازی و کنترل) تقسیم شدند. یافته ها نشان داد آزمودنی ها در بلوک تمرینی سوم نسبت به بلوک تمرینی اول و دوم عملکرد بهتری داشتند (05/0≥P). در اجرای آزمون یادداری فوری و بعد از 1 ساعت، گروه تمرین هوازی و گروه کنترل بهترین و گروه تمرین ترکیبی ضعیف ترین عملکرد را داشت. در آزمون یادداری بعد از 48 ساعت، گروه تمرین ترکیبی بهترین و گروه کنترل ضعیف ترین عملکرد را داشت. با توجه به یافته های پژوهش حاضر جهت افزایش تحکیم حافظه، انجام فعالیت بدنی هوازی و تحریک الکتریکی مغز بعد از خواب شبانه توصیه می شود. |
13,735 | 434209 | وا ژگان کلیدی: کالبدی-فضایی» کاربری اراضی, زمین شهری, شهر تبریز.
شهر پایگاه تمدن بشری و تبلور ذهنی و تکنولوژی جوامع است. مطالعه سطوح و رشد شهرنشینی منعکس‌کننده این
واقعیت است که رشد جمعیت شهری به سرعت در حال افزایش میباشد(7101260 72120). طبق برآوردهای آماری
در شروع قرن نوزدهم حدود ۳ درصد جمعیت دنیا در نواحی شهری زندگی می‌کردند. این رقم در سال ۱۹۰۰ به
حدود ۱۵ درصد؛ سال ۲۰۰۰ به ۶۸ درصد و در سال ۲۰۲۵ به 1۲,۵ درصد خواهد رسید(2001:271,له 0062).
رشد سریع و گستزش افقی شهرها در دهه‌های اخیر در تمامی کشورهای جهان اعم از توسعه يیافته و در حال
توسعه را با مشکلات جدی مواجه ساخته است. مسائل اين پدیده نه تنها سیاستهای شهرسازی را به طور وسیعی
تحت شعاع قرار داده» بلکه تبعات حاصل از آن را در تشدید مسائل اقتصادی» اجتماعی, سیاسی» مدیریت و محیط
زیستی جوامع نقش اساسی داشته است(107801,2016:2). یکی از جنبه‌های بررسی که هم علت و هم معلول
بسیاری از معضلات شهری است. وجود شهر کهن در دل شهر امروزین است(187,2015:3 [۳۵2). این بافت کهن
به دلیل سیاستهای محافظه‌کارانه چون حفظ کاربری‌های موجود خود باعث به انزوا رفتن شده است. کاربری
اراضی شامل انواع بهره‌برداری از مین به منظور رفع نیازهای گوناگون انسان است. یک از پیش‌شرط‌های اصلی برای
استفاده بهینه از زمین» اطلاع از تغییرات هرکدام از کاربری‌ها در طول زمان است(60,2017:16 نان 11610۵).
برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری بخش از فرایندشهری است و در حالی که به مناسبات مشترک خود به تسهیلات
شهری اهمیت میدهد. اصولا با موقعیت. وسعت"و"سرانه زمین مورد**نیاز برای کاربری‌های مختلف شهری مانند
مسکونی» صنعتی» تجاری» تفریحی, آموزشی, فرهنگی, مذهبی و غیّره سروکار دارد(3۳۳۵۳019.,1997:3 ,طط۳2)).
میتوان کاربری زمین را جنبه فضایی همه فعالیتهای انسان روی کره زمین برای رفع نیازهای مادی و فرهنگی او
در نظر گرفت(2014:102 ,أله ۵1 :8 227301) در بحث برنامه‌ریزی کاربری اراضی» همواره مطلوب‌ترین نوع استفاده
از اراضی مورد نظر میباشد. به گونهای که ببشترین؛فایده و کمترین هزینه.را:غاید جامعه میکند. سیاستهای مربوط
به زمین و برنامه‌ریزی کاربری اراضی باید به گونه باشد که بتواند هم به اهداف ملی نائل شد و هم ارتقای کیفیت
بافت مرکز شهر تبریز همچون سایر بافت‌های قدیمی و تاریخی شهرهای ایران از نابرابری فضای-کالبدی و
اجتماعی- اقتصادی ایجاد شده در دوران اخیر رنج میبرد. به طوری که وجود برنامه‌ها و طرحهای مختلف برای
کاهش این نابرابری‌ها شاهد گسترش بافت‌های فرسوده در این منطقه میباشد(1/010012722060,2011:3). عوامل
ذکر شده ضرورت برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری, بهینه گزینی کارکردها و تخصیص بهینه فضای شهری به
کاربری‌های متناسب با در نظر گرفتن استانداردها(1,2010ه 6۲ :6 012227120)» از یک سو و لحاظ نمودن سازگاری,
مطلوبیت» وابستگی و ظرفیت کاربری‌ها با یکدیگری و در مقیاس شهری را از سوی دیگر بیش از پیش الزامی می-
امروزه وضعیت ملال‌آور حضور و عبور از محدوده مرکز شهر تبریز بیش از هر زمان دیگری احساس میگردد.
جذابیت و دلپذیری این محدوده بیش از پیش در سایه مسائل و مشکلات نوظهور کمرنگ گردیده است. وجود
تمرکز و اختلاط بی‌برنامه انواع کاربری‌ها آلودگی صوتی و ازدحام جمعیت. کمبود انواع سرانه‌های خدمات عمومی
و وجود ترافیک از مسائل و مشکلات معمول محدوده یاد شده تلقی می‌گردند. مسائل و مشکلات حاضر ضمن تأثیر
مستقیم بر تجربه شهروندان که به مرکز شهر سفر میکنند. به صورت غیرمستقیم نیز با تحت تاثیر قرار دادن قابلیت-
های موجود همچون محور تجاری سرزنده محدوده تاریخی بازار از جذابیت محدود مرکزی تبریز می‌کاهند. این
تحقیق برآن است با تبیین ساختار کالبدی-فضایی کاربری‌های موجود در بخش مرکزی شهر تبریز نقاط ضعف
عملکرد کاربری‌ها را مشخص سازد تا در جهت رفع آن اقدام گردد.
تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ گرداوری اطلاعات توصیفی بوده است. برای جمعآوری اطلاعات
از دو روش کتابخانهای و میدانی بهره برده شده است. طرح جامع شهر تبریز طرح تفصیلی شهر تبریز نقشه اتوکدی
شهر تبریز از جمله منابع مادر در این تحقیق به شمار آمده‌اند.
در این تحقیق جهت تحلیل از ۱۳ کاربری در سطح منطقه ۸.استفاده شده است که جهت استخراج سرانه و مساحت و
سایر مشخصات لازم از نرم‌افزار 5[ طرحهای جامع و تفصیلی بهره برده شده است. برای مشخص‌سازی توزیع
کاربری‌ها و شعاع عملکرد هرکدام از کاربری‌ها از نرم‌افزار 815 استفاده شده است. همچنین جهت ارزیابی میزان اهمیت
هریک از کاربری‌ها در محدوده مورد مطالعه از نرم‌افزار 5106712661510105 استفاده شده است. در نهایت جهت تعیین
بهترین و بدترین عملکردی از همپوشانی لایه‌های وزن‌دار شده با استفاده از:2110 در محیط 818 بهره برده شده است.
ضرابی و همکاران(2012) مقالهای با عنوان تحلیلی برکاربری اراضی:0,0آ,) در کلان‌شهرهای ایران با استفاده از سیستم
اطلاعات جغرافیای(818) نمونه موردی منطقه هشت شهر تبریز با بهرهگیری از مدل 91۷01جهت تعیین راهبردها 815
برای تحلیل بصری انجام داده است. نتایج نشان دهنده این بودهاند که طرحهای شهر این منطقه به دلیل وجود تنگناهای
قانونی و مقرراتی» عدم ارتباط مناسب بین سازمانی» تداخل مدیریتی» عدم توجه به ارزشهای موجود در منطقه عدم
توجه به ویژگیهای اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی .از کارایی لازم برخوردار بودهاند. همچنین ارزیابی کمی کاربری
اراضی شهر با توجه به سرانه‌ها و معیارها و همچنین ارزیابی کیفی آن در این پژوهش نشان دهنده آن است که برخی از
کاربری‌های موجود به لحاظ کیفی و کمی با استانداردهای ضوابط علمی منطبق نبوده و نامتعادل است.
رحیمی(2015) در مقاله با عنوان تغییرات کاربری زمین شهری و اثر آن بر کاربری‌های عمومی‌در شهری با روش
توصیفی -تحلیلی انجام داده است. نتایج نشاندهنده آن بوده است که تبریز از لحاظ دسترسی به کاربری‌های
هفتگانه عمومی از وضعیت نامناسب برخوردار بوده است. به طوری که از سرانه ۱3,۷۱ متر مربع پیشنهادی طرح
جامع شهر کمتر از ۸ متر مربع تأمین گردیده است که نشاندهنده وضعیت بحرانی از لحاظ برخورداری از این نوع
کاربری‌ها در شهر تبریز بوده است. کاربری فضای سبز شهری در همه نقاط شهر با کمبود فراوانی مواجه بوده که
ناشی از بی‌برنامه شهر بر روی باغات و فضای سبز اطراف شهر و تغییر مداوم کاربری فضای سبز و باغات در داخل
حیدری چیانه و همکاران(2017)» مقاله با عنوان تحلیلی بر کاربری اراضی کلان‌شهر تبریز(مطالعه موردی: منطقه ۸
کلان‌شهر تبریز) با بهره‌گیر از مدل 9/01 جهت تحلیل نقاط(قوت» ضعف» فرصت تهدید) انجام داده است. نتایج
نشاندهنده عدم انطباق برخی از کاربری‌های موجود به لحاظ کمی با استانداردها و ضوابط علمی منطبق نبوده و
نامتعادل است» همچنین بر اساس نتایج به دست آمده از روش 1 راهبردهای بهبود کاربری اراضی شهری منطقه
دو و همکاران(2010) در مقالهای با عنوان سیاستهای زمین در وابستگی قیمت بازار زمین و مسکن به بررسی
موضوع در چین پراخته‌اند. با استفاده از مجموع دادههای موجود در شهرهای پکن. شانگهایی, تیانچین و چونگ
کینگ به اين نتیجه رسیده است که تعادل بلندمدت قیمت بین بازار مسکن و زمین در این شهرها وجود داشته است.
در حالی که این تعادل در برهه زمانی کمتر(کوتاه‌مدت) برقرار نمی‌باشد؛ و در این برهه بازار مسکن کارآمدتر بوده و
بیشتر مورد توجه بوده است؛ بنابراین افزایش قیمت مسکن در کوتاه‌مدت در مقایسه باقیمت زمین در این شهرها با
وانگ و همکاران(2015)» در ارزیابی تغییرات کاربری و نقشن آن در بازده اکولوژیکی حوضه رودخانه نانجینگ با
استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و نقشه کاربری اراضی محدوده به ارزیابی موضوع تغییرات در محدوده پرداختهاند.
نتایج حاصله نشانگر تغییرات اراضی جنگلی و تالاب به نفع اراضی ساخته شده میباشد. افزایش جمعیت و نیاز به
مکانی جهت سکونت موجب تخریب منابع و کاهشمنابع اکولوژیکی و در نتیجه تقلیل بازده اکولوژیکی در
استوکیو و مورایاما(2015) به بررسی تغییرات کاربری زمین دز جنوب شرق آسیا پرداختهاند و از تصاویر ماهواره‌ای
بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ برای ارزیابی موضوع استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشانگر این بوده است که
آهنگ تغییرات در سالهای اولیه مطالغات«به «صورت کند بوده است. وّلی در سالهای آخر مطالعه تغییرات به
صورت خیلی سریع در شهرهای بانکوک و مترومانیلا اتفاق افتاده است.
گسترش نافرجام شهری در جهان فشار سنگینی بر اراضی پیرامونی شهرها و دیگر منابع اطراف آنها آورده است و
نتیجه‌ای به‌جز مشکلات جدی اجتماعی و زیست‌محیطی به بار نیاورده است. این گسترش بی‌برنامه و سریع شهرها
فرایندی است که نیاز به مدیریت کارا و برنامه‌ریزی جامع و حساس در زمینه مدیریت زمین شهری را دوچندان
کرده است(7208,2002:727) زمین به عنوان منبع اساسی و مهمترین عنصر در توسعه شهری محسوب قراگواناد. به
طوری که اکثر مشکلات شهرها در حال حاضر مربوط به مکانیسمهای مدیریت شهری در مورد مسئله زمین می-
باشد. با توجه به اينکه زمین یک منبع محدود میباشد و این محدودیت در مقدار زمین» همراه بااهمیت در نوع و
تناسب زمین جهت توسعه شهری,» باعث شده است که مدیریت زمین شهری بیشتر مورد توجه قرار گیرد. این
مقوله مخصوصا در شهرهایی که با گسترش فیزیکی سریع و افزایش جمعیت مواجه هستند. بیشتر محسوس می-
باشند. برای مدیریت مناسب زمین نیاز به دسترسی مناسب و به روز اطلاعات در این زمینه میباشد و اطلاعات دقیق
و به روز در مو قله زمین, نیاز به برنامه‌ریزی و فرایند تصمیم‌سازی برای ارزیابی سیاستها و برنامه‌های توسعه
موضوع کاربری اراضی از مباحث اصلی برنامه‌ریزی شهری است تا جایی که از یک سو برخی آن را به عنوان هسته
اصلی و عملی برنامه‌ریزی شهری میدانند. به‌عبارت‌دیگر مفهوم کاربری اراضی به معنای به‌کارگیری زمین برای
اهداف ویژه توسط انسان است(10 :1994 ,3/6767 +6 17067) در واقع هدف نهایی برنامه‌ریزی کاربری زمین ایجاد
نوعی تعادل اکولوژیگ و عدالت اجتماعی در روند توسغه و عمران شهری است و باید به اهداف کیفی انسانی مغل
ادراک زیبایی» احساس هویت فضایی و تعلق خاطر به محیط نیز پاسخ گوید؛ زیرا در نهایت این عوامل زمینه
آسایش و رضایت شهروندان را فراهم میکنند. با توجه به نارسایی و:محدودیت استانداردهای کمی‌در دو سه دهه
اخیر شاخصهای مربوط به کیفیت زندگی, رفاه اجتماعی. آمنایش عمومی, حفاظت منابع طبیعی و تاریخی باید در
توسعه پایدار شهری در دهه‌های اخیر به الگوواره نوی و مسلطی آدز برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده و هرگونه
برنامه‌ریزی در شهر چنانکه با رویکرد توسعه پایداز طراحی و تدوین نگردد عملا در دسترسی به اهداف موردنظر
با موفقیت کمتر مواجه خواهد بود. ازاین‌رو؛ توسعه توسعه پایدار شهری شکلی از توسعه امروزی است که میتواند
توسعه مداوم شهرها و جوامع شهری نسل‌های آینده را تضمین کند. اصطلاح کاربری زمین از دیدگاه توسعه پایدار
شامل همه فعالیتهای اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی است که انسان؛بر روی زمین انجام میدهد. در واقع توسعه و
عمران زمین وقتی میتواند پایدار باشد که بتواند به نیازهای مادی,و نیازهای اجتماعی, فرهنگی و روانی مردم در
در نظریه توسعه پایدار شهری و کاربری زمین» بر نگهداری منابع اراضی بر حال و آینده از طریق استفاده بهینه از
زمین تأکید میگردد و موضوعاتی چون جلوگیری از آلودگی محیط شهری و ناحیه‌ای, کاهش ظرفیتهای تولید
محیط طبیعی» عدم حمایت از توسعه‌های زیان‌آور و حمایت از بازيافت‌ها را مطرح میکند. ارزیابی کاربری‌های
مختلف شهری که اساسا ابه منظور اطمینان خاطر از استقرار منطقی آنها و رعایت تناسب لازم می-
باشد(9 :2014 ,80۲۵۳۵۵) اصولا به دو صورت کمی و کیفی صورت میگیرد. ارزیابی کمی کاربری اراضی بر
اساس مقایسه سرانه‌های موجره کاربری‌ها با استانداردهای مربوط یا از طریق بررسی نیاژهای فعلی و آتی منطقه
مورد مطالعه صورت میگیرد و در ارزیابی کیفی کاربری‌ها به ویژگیهای کیفی معین شده و نسبت آنها به یکدیگر
بر اساس چهار ماتریس سازگاری, مطلوبیت. ظرفیت و ماتریس وابستگی بررسی میشود(28 :۵2۵۷1/270,2002).
۰ فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی - سال دوازدهم» شماره سوم» تابستان 1۳۹۹
استان آذربایجان شرقی با وسعت ۶۵۹1۵۰,۵ کیلومتر مربع در گوشه شمال غربی فلات ایران قرار دارد. تبریز در غرب
استان اذربایجان شرقی و در منتهی‌الیه مشرق و جنوب شرق جلگه تبریز قرار گرفته است. این شهر از سمت شمال
به گوه‌های پکن چین و ون بن غلی» از سمت شمال شرق به کوههای گوزنی و بابا باغی» از سمت شرق به گردنه
پایان و از سمت جنوب به دامنه‌های کوه سهند محدوده شده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا از ۱۳۶۸ متر در سه
راهی مرند تا ۱۵۹۱ متر در محله زعفرانیه متغیر بوده است. در این بین منطقه ۸ تبریز با جمعیت ۲۹۳۸۶ نفر و
وسعتی معادل ۳۸۸ هکتار در موقعیت ۶۸ درجه و ۱۷ دقیقه طول شرقی و ۳۸ درجه و ۶ دقیقه عرض شمالی قرار
گرفته است که ۲ ذرصد از کل مساحت تبریز را به ود اختصاص داده و کوچک‌ترین منطقه در پین مناطق ذیگر
کلان‌شهر تبریز بوده است. از دیرباز به علت اهمیت مرکزیت شهری» اکثر مراگز ادارات دولتی» سازمانها نهادها و
مراکز اقتصادی و تجاری و غیره در این محدوده احداث شده‌اند(9,2016ا09ع0) 1700۶108 200 12005ا800).
شکل ۱: موقعیت منطقه ۸ شهر تبریز (2019 ,۸:11075) :5010۳66
توزیع کاربری‌ها در منطقه ۸ شهرداری تبریز بیانگر بیشترین مقدار مساحت برای بخش مسکونی با ۱۶۸۷۲۵۵ متر
مربع بوده است در مرتبه دوم کاربری ورزشی و معابر با مقدار مساحت ۲۳ متر مربع قرار گرفته‌اند؛ اما کمترین
مقدار مساحت مربوط به کاربری تأسیسات شهری با مقدار ۰ متر مربع بوده است.
مقایسه بین مقدار سرانه موجود و سرانه استاندارد نشان دهنده اختلاف بوده است. به طوری که در برخی از کاربری-
ها سرانه‌ها وضعیت مثبت و مقدار بیشتر و در برخی از کاربری‌ها مقدار کمتری را نشان داده است. در این میان
کاربری تجاری- خدماتی به میزان‌های ۱۱ بیشترین مقدار اختلاف مثبت را با سرانه استاندارد داشتهاند؛ اما کاربری-
های که در وضعیت با سرانه کمتر از مقدار استاندارد قرار گرفته‌اند اختلاف از استاندارد آنها کمتر بوده است به
طوری که بیشترین مقدار این اختلاف مربوط به کاربری تأسیسات شهری به میزان ۹- بوده است و در مرتبه‌های
بعدی میتوان به ترتیب به پارک و فضای سبز به مقدار ۸۷۱ ورزشی ۲,۲۷- اشاره کرد.
ردیف خدمات شهری سرانه استاندارد مساخت سرانه موجود میزان کمبود
ان آموزشی و تحقیقات فناوری ۰ ۳ ۳ ۸۸ ان
توزیع کاربری‌های در سطح منطقه بیانگر این مسئله است که هرچه شعاع دسترسی به کاربری مورد نظر کمتر باشد
امکان آسایش و راحتی آن محدوده بیشتر است. دراینجا به طور"متوسط نواحی که در شعاع‌های ۳۵-۰ ۷۷۰-۳۵
۱۰۰۰ ۱۵۰-۱۰۰ متری کاربری‌های ورزشی» خدماتی» فضای سبز مذهبی» فرهنگی, حمل‌ونقل» تجاری» اداری»
تفریحی, آموزشی» مسکونی,» بهداشتی قرار گرفته‌اند بهترین حالت دسترسی؛ را داشتهاند و در مرتبه دوم نواحی با
دسترسی‌های ۱۵۰ تا ۳۰۰ متری قرار داشتهاند که در وضعیت دسترسی متوسط بودهاند و در نهایت نواحی که در
محدوده ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری تأسیسات, درمانی, آموزاشی "و ۱۰۰۰-۵۸۲ و نهایت تا ۲۵۰۰ متری کاربری‌های فرهنگی,
فضای سبز حمل و نقل ورزشی, بهداشتی» اداری» تفریحی» مسکونی قرار گرفته‌اند بدترین وضعیت دسترسی
نسبت به کاربری‌ها را داشتهاند. همچنان که اشاره شد نزدیک به کاربری‌ها یکی از ملاک‌های راحت و آسایش برای
آن محدوده به حساب آمده است؛ اما برخی از کاربری‌ها به دلیل آثار سوی که بر جا می‌گذارند با فاصله گرفتن از
آنها امکان تحقق آسایش بیشتر است. در اینجا کاربری‌های صنعتی و مخروبه چنین بودهاند. به طوری که نواحی که
در محدوده‌های ۰- ۱۰۰ متری این کاربری قرار گرفته‌اند محدوده با بدترین وضعیت ممکن و نواحی با شعاع‌های
۵۰-۰ متری جزوه نواحی متوسط. در نهایت نواحی تا ۲۵۰ -۳۵۰ برای مخروبه‌ها و محدوده 1۰۰ تا ۸۵۰ برای
۳ فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی - سال دوازدهم» شماره سوم» تابستان 1۳۹۹
۶ فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی - سال دوازدهم, شماره سوم» تابستان 1۳۹۹
شاخص مذهبی در منطقه به میزان مساحت ۹۹۸۰۵ متر مربع برابر با سرانه ۲,۸۳ درصد بوده است که نسبت به سرانه
استاندارد مقدار بیشتری را نشان میدهد. حال نحوه دسترسی به کاربری مذهبی در سطح منطقه نشانگر چهار سطح با
دسترسی خیلی خوب به میزان ۳۳ درصد. دسترسی متوسط تا خوب به میزان ۳۷ درصد» دسترسی متوسط به میزان ۲۱
درصده دسترسی ضعیف به میزان ۷,۳۸ درصد بوده است. همانطور که مشاهده میشود بیشتر محدوده منطقه ۸ در
دسترسی خوب تا متوسط از لحاظ مذهبی قرار داشته است.
این کاربری در سطح منطقه برابر با ۵ درصد بوده است که بیشتر از مقدار سرانه استاندارد به میزان ۶۰ درصد بوده
است؛ و نحوه توزیع آن در سطح منطقه بیانگر توزیع متناسب و خوب به میزان ۷۳ درصد بوده است و تنها ۱,۹۳ درصد
این کاربری بیشتر بیانگر نقش منطقه ۸ بوده است. به طوّزی. که با سرانه ۱۹3,۸۵ درصد خیلی بیشتر از مقدار سرانه
استاندارد ۶-۲ بوده است. نحوه توزیع آن در«سطح منظقه بیانگر ادسترسی: خیلی خوب به میزان ۶۳ درصده دسترسی
متوسط تا خوب ۲۸ درصد. دسترسی متوسط تا ضعیف ۱۸ درصد., ذسترسی خیلی ضعیف ۸ درصد بوده است.
این کازبری در سطح منطقه برابر با سرانه درصد»«بواده است که"نسبت به میزان استاندارد سرانه در ایران ۲ درصد
مقدار بیشتری را نشان میدهد. نحوه توزیع این کاربری بیانگر ۶۰ درصد دسترسی خوب تا خیلی خوب, ۳۳ درصد
دسترسی متوسط تا خوب» ۱۸ درصد دسترسی متوسط تا ضعیف و ٩ درصد دسترسی خیلی ضعیف بوده است.
مقدار سرانه آموزشی در سطح منطقه برابر ۲,۷ بوده است که نسبت به سرانه استاندارد در سطح کشور مقدار پایین‌تری را
نشان میدهد. نحوه توزیع این مقدار در سطح منطقه؛ بیانگر ٩۹ درصد دسترسی خیلی خوب» ۳۶ درصد در دسترسی
متوسط تا خوب, ۲۵ درصد در دسترسی متوسط تا ضعیف» ۱۰ درصد در دسترسی خیلی ضعیف قرار گرفته‌اند.
این کاربری به میزان ۱. درصد میزان خیلی کمتری را نسبت به میزان استاندارد در سطح کشوری نشان میدهد. نحوه
توزیع آن نیز بیانگر ۲3 درصد با دسترسی خوب, ۱ درصد با دسترسی متوسط تا ضعیف» ۲۷ درصد با دسترسی متوسط
تا ضعیف. ۱۶ درصد در دسترسی خیلی ضعیف بوده است.
این کاربری به میزان ۲۲. درصد مقدار کمتری نسبت به مقدار استاندارد نشان میدهد و نحوه دسترسی به آن در سطح
منطقه بیانگر دسترسی خیلی خوب به میزان ۳۵ درصد. دسترسی خوب تا متوسط ۶۰ درصد» دسترسی متوسط تا ضعیف
سرانه کاربری فرهنگی برابر با ۳۳. بوده است که نسبت به مقدار سرانه استاندارد ۲ درصد خیلی پایین‌تر بوده است. نحوه
توزیع این کاربری در سطح منطقه بیانگر ۶۱ درصد دسترسی خیلی خوب. ۳۹ درصد دسترسی متوسط تا خوب» ۱۷
درصد دسترسی متوسط تا ضعیف» ۵ درصد دسترسی خیلی ضعیف بوده است.
سرانه کاربری معابر با مقدار ۲۵,۱۱ درصد برابر با مقدار سرانه استاندارد کشوری ۲۵ درصد بوده است. نحوه توزیع این
کاربری بیانگر ۳۷ درصد با دسترسی خیلی خوب. ۳۵ درصد دسترسی خوب» ۱۹ درصد دسترسی متوسط. ۷ درصد
مقدار کاربری ورزشی با میزان ۳۳ درصد خیلی پایین ؛*الیظدا نافلد کشوری ۲,۵ قرار داشته است. نخوه اتوزیع اين
کاربری بیانگر ۳۱ درصد دسترسی خیلی خوب» ۳۵ درصد دسترسی خوب» ۲۶ درصد دسترسی متوسط. ۷ درصد
۳ ری سوت مر ام توق ه یرای قاری بو سح مشطقه ق
٩۹ فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های و در جغرافیای انسانی - سال دوازدهم. شماره سوم, تابستان ۱۳۹۹
ظ آکاریری تفریهی. معایر در سطح مشطقه 8 ۲ - گارپری مسکوتی در سطع منطقه 8
وضعیت تحت پوشش قرار داده شدن منطقه از لحاظ کاربری‌هاانشان میدهد که کاربری‌های که دارای سرانه‌های در
وضسیت ییاسران بنشتر از سل استانداره) ,بودهاند. از یله کاربری‌های تباری» سکرتی ری آذازی‌منظامی ره
صورت نسبتا خوب تا خوب در سطح منطقه توزیع و در دسترس قرار داشتهاند. در مقابل سطح تحت پوشش قرار
گرفتن کاربری‌های که سطح سرانه منفی(کمتر از حد استاندارد) داشتهاند به دو صوزّت ظاهر شده‌اند. دسته اول چون
کاربری آموزش و ورزشی که موازنه منفی آنها متوسنط بودهاند سطح تحت پوشش قرار گرفتن آنها در سطح
متوسط تا خوب قرار گرفته است. در سوق دیگر اکاربری‌های تأسیسات شهری و پارک و فضای سبز که دارای
بیشترین موازنه منفی بودهاند کمترین مقدار تحت پوشش دادن را به نمایش گذاشته‌اند.
ارزیابی صورت گرفته در زمینه سرانه کاربری‌ها در سطح منطقه همسوی مناسبی با سرانه استاندارد کشوری نداشته-
اند» به طوری که در برخی از کاربری‌ها اختلاف به صورت مثبت و در برخی دیگر اختلاف منفی بوده است؛ اما این
مسئله قابل توجه است که سرانه موجود به صورت متعادل در سطح منطقه توزیع شده و کاربری‌ها در شعاع کم
با توجه به اينکه کاربری‌های موجود در سطح منطقه به یک میزان اثرگذار و ارزشمند نیستند. با استفاده از نرم‌افزار
58 5006۲ اهمیت هرکدام در قالب جدول زیر مشخص گردیده‌اند.
نتایج ارزش‌گذاری نشاندهنده بیشترین اهمیت برای کاربری تجاری بهامیزان ۲۲. درصد بوده است و در مرتبه بعدی
کاربری‌های خدمات., مسکونی به میزان‌های ۱۵؛ و.۱۲. قرار گرفته‌اند. در مقابل کاربری‌های صنعتی و مخروبه به
بعد از تعیین ارزش هرکدام از کاربری‌هابا همپوشانی "کردن لایه‌ها سطح دسترسی با 0۷۵۲1۵ ۰2180160 اقدام به
شکل ۷: نواحی از لحاظ برخورداری از کاربری‌ها (2019 ,۸:۵1075) :5010766
۸ فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی - سال دوازدهم» شماره سوم» تابستان 1۳۹۹
نتایج همپوشانی نشان دهنده ۳ سطح دسترسی به کاربری‌ها بوده است. سطح اول به میزان 1,۶71 درصد بیانگر نواحی
با دسترسی بالا سطح دوم به میزان ۷۷ درصد بیانگر نواحی با دسترسی متوسط. سطح سوم به میزان ۱۶,۲۸ درصد
بیانگر نواحی با دسترسی ضعیف بوده است. همانطور که مشخص شده است بیشتر نواحی منطقه ۸ شهرداری تبریز
جزو نواحی با دسترسی متوسط بوده است. در اینجا لازم می‌نماید مدیران شهری دقت بیشتر در سیاستگذاری
کاربری اراضی اعمال نمایند تا شاهد دسترسی بیشتر و راحت‌تر شهروندان به کاربری اراضی با ارزشهای بالا" باشیم.
زومآ 111 ۵۶ بواز ۳ نآ مص0انوم 56000 عستصص2[1 ععتآ وصصآ صه‌طرتآر 1972)امهن5 ص۳۳ مصتصقطاح
40 ۲۳۳۵۳ ۵۶ ۳۷۵00 فصه دزدونمصس۸ ,(1396) ۳22101125 م0طمصععقطی نصععمط دک ما20 2صتط۳۳۵
۳18 هممنعع3 ,روش صفصعک :بفونک ععه60) ععتا وصقل ع1طامستهاهنگ 0۵ کزعقطامصط از کنمهاک 1796
+قصط۸ 7701151 ۶و عدمنای‌ناطم یصقحط 1 ص۳66 +عاعدعنله 1۵۳ وصتصصح21 2010 بفنمعهک منط داع 6
ماطاهصنهاهاگ از عوتآ وصقا صقطرتا ۶ صمناهدا۳۷۵ ,(2014) ص39۵ ماد۵ه710 عطعم بننظ۸ م0هزعصنزه۲1
1 ع1 ,7 ۷۹۵1۳۴ ,8 تصص212 فصق1 ,رسطعطکصه‌ط :ودک ععع) حاعو و م۸ اصعص م10 ع 12
27 0۶ عنوواهم۸ 196 0صفا ,(2016) نل۸ ,جع 7 اع 3/350 بزع2ع ۸ -صنطهط مطعصنط 1161029
,36637 1-566 هناد م5 ,(قعج۸ صقاناهم3/600 عسطج ۲ ۶ 8 صمنوعط نوک عععهع) جعج۸ صقاناه 2/00
ماطاهسنهافناگ حلام ععید 0صق1 6۵0 هم صمنام ۳۷ .2015 مومهطمعد نزم3 نن۸ فصه معط ,ا5طا0 ز۲ع ع1۵
۷۵16 ,81300108 اوطصتم6 وص۸ 10 ۵۳ فسات سطاه هه فک عکف حلع دق 1067610065
-100 ۵۲۱۵ 1012-60۷67 و9 07622 2001 10 21 ماع 3۲0 02 :۵۶30600۵0 7006201
,01071711710 30001 07۵ ۹۲۵06 101۵ ,176060 ناف 17076110 1۰ ۲086 شی6 ۳۳۹9 30 36 1 عوصمقف ععس
73510۵1 0 3/00۵0 عسه سک آمنه م5 او انم عط وصنامع نی 1 «ر2011) مودک ,۵22065 2/01
6))) 3/6100 هصرد.آ آمنهم5 عصنوتآ کمنعن1 15656 ۶ 13010061 عط ۵۹۵ طعحطامحاک ۵۲ کعن ده 1"
,0 156515 ص210 هدنوم وصه عصنصص21 رت 1و جعاعق/3 ,رعسطجه 1 آهزرماک 73 ومططاعه/3 ۶ چفند5
733607 ۵۶ 05 ه2اه[و0مزظ عطا هل عسهتساک عنصط۳ که عامط 156 ,(2010) .36 منطه‌ط30 فصه ۸ 11372۵0
۸0۵7 لقصه نلقصه‌کعه11 ,ززد‌جه۳ لام 1۵۳۸ مضهلن2 بصنع‌کو130 مهد 2عصنصعه13 مففصط۸ ,وهصطه 80
.(20 1۳۹۹3 :و5000 ع6کق)) ععناعاز هنود ۵۲ فص ه عکی 1200 معط ۵۶ صمناهله3 .2005.ع3136 ۷7
وان 16 هز 796 وصفا عز[ط۳ 0۵ امس کاز فصه ععتا مصمل صه‌طارتا هز کععوصقاک ,ر2015) جو‌طمل۸ منصنطم۴
9 30۳06۴ ,21 ۷۵۵6 ,ص210 وصه تجطامه نع مع6 که لقد0 7
۲۵ ,1۵۳65 0010/۵ 0[ ۶و اصعصم 00610 کنامدععم00ه گو صمنه م۳۷ ,(2015) مفصاط متقطزصق۳
,(070005 نع عاننطک م1 فد عکق0) کععصهطا ععتد فصفها ۵هه وتعصعل ععید وصها ۵۹ کزعقطاصحه
3[ ,5 عانصه 1۳ ۶ ۳ کنو ۸ وصفعا عستصص212 ص۳۳۵ وصه مدع معی هم عاعه/1
800 151 وکطمناهناطام نطکص3/0 تصقط1 عهتصصفعام ععی فصعل صقطت 2002 نها 3/0 مصه ۳۵72
۶ 80012۳122000 عط صز عسه‌بساک عنصطاظ ۶و عامط ۵ط7 ,(2010) صع 3/2 مخطهط3 فص حعطوع۸ ۵۶ ۵0۳۲ 1
41 ۳۵۳۲۱ صقانا 2/60 علدج۸ ۶و 130010068 لادم ک-1 دز روط2 ۵۴ عزدوامص۸ ,(1395) ۳۵66۳ مفط10۳۵"
م82 0ع6 1و [ممطل5 نصمد 1۵۳ معصتصصعا2 مرت وصه تمه ومع اه تعاعه/3 ,مومت للن
5و2 م۳ ۳۵63 کعنان) ۶و ادعصم10عع0 آمنادم‌ک-لهزدوط2 عط وصندععع۸ ,(1396) نهک ,صماکق۳۳ خصفصه7
200 رصع 0ع هنز 1666 عاه 6۳2 رون زعوصتطهطاک که وک ععم)) ععوصقض) ععنآ هصق ۵٩
لگ 10065 مکععدعنک هدع دمن وصه عصصصع21 ۵۶ باه معستصص81
1۳۵ صز عفی #وصع1 بط که کزوولدص۸ ,(2012) 72067 ,306 2ز220-۸1ط6ظ مقنص عمط -حعطع‌ک۸ مفطهتد7
0 عزوولعم۸ ,2014 .ن نتم سوحطعط فصه صسفصطعط ,0ع0ق1< مصع5 3/6 بنع7۵ع3 جهاوع۸ بفطاته7
1956 2130008۰ فص جطامه‌عمع6 اه آمدسو7 .کی عصنعت 156 هصق 176۳ 0۶ ۲ 60 و۸
| رشد انفجار جمعیت در چند دهه گذشته باعث تغییر کالبدی –فضای شهرها، کاهش منابع ظرف شهر، توسعه از پیرامون شهرها به انزوا رفتن بخش مرکزی شهرها، عدم دسترسی راحت و آسان به کاربری اراضی زمین شهری شده است. که دلیل عمده آن را می توان اعمال سیاست های زمین شهری دانست . به این خاطر استفاده از زمین و فضا به عنوان یک منبع عمومی، حیاتی و ثروت همگانی باید تحت برنامه ریزی اصول انجام پذیرد.هدف از تحقیق حاضر تبیین ساختار کالبد-فضایی کاربری اراضی بخش مرکزی شهر تبریز بوده است. برای این منظور جهت جمع آوری اطلاعات از دو شیوه کتابخانه و میدانی استفاده شده است.برای تحلیل از 13 کاربری موجود در سطح منطقه استفاده شده که جهت ارزیابی سطح عملکرد و سرانه های، همچنین همپوشانی لایه از نرم افزار GIS و برای تعیین سطح ارزشمندی هریک از کاربری ها از روشANP بهره برده شده است.نتایج نشان می دهد که کاربری اراضی در سطح منطقه به صورت استاندار نبوده است. در این میان کاربری تجاری به میزان 16.85 درصد 11.55+ درصد از میزان 2-4 سرانه استاندارد اختلاف مثبت داشته است و تاسیسات شهری به میزان 1. درصد در سطح منطقه اختلاف به میزان 5.9- از میزان سرانه استاندارد داشته است.همچنین سطح توزیع کاریری و میزان دسترسی به آنها بنا بر نتایج حاصل از تحلیل های سطح عملکرد کاربری ها و لایه های همپوشانی شده بیانگر حد متوسط بوده است. |
51,537 | 399886 | ۱فارغ التحصیل دکتری حقوق خصوصی, دانشگاه تهران» تهران» ایران .
۲ .دانشجوی دکتری حقوق خصوصی, دانشگاه اصفهان» اصفهان» ایران . (نویسنده مسئول)
۳ دانشجوی دکتری حقوق عمومی» دانشگاه تهران» پژوهشگر رسمی دانشگاه جامع امام حسین» تهران» ایران .
واقعیت‌های جمعیت شناختی ایران امروزحکایت ازآن دارد که اهداف تعیین‌شده در
راستای سیاست های تحدید موالید قانون برنامه اول توسعه» زودتراز زمان پیش‌بینی
محقق شده است . به طوریکه براساس پیش بینی‌های انجام شده انتظار می‌رفت نرخ رشد
جمعیت در سال ۱۳۹۰ به 7۲/۳ برسد درحالیکه بررسی‌ها نشان میدهد که این میزان
به ۱/۲۹/ رسیده است . «ریاست جمهوری ...۰۱۳۹۱۰ ص ۲۳ زاین رو» ضرورت ارزیابی و تغییر بسته
سیاست جمعیتی باید در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد که خوشبختانه این سیاست
با توجه تذکرات اخیرمقام معظم رهبری که ناشی از نظر کارشناسی ایشان و مشورت با
بین سقط جنین و مسئله جمعیت نیزارتباط مستقیمی وجود دارد. تعداد سقط جنین
غیرقانونی و غیرشرعی (جدا از مواردقانونی) ت۳۵۰۱ هزار مورد در سال برآورد شده است.
سقط جنین علاوه برازبین بردن حق حیات جنین» همواره عوارض زیادی برای مادریا
جنین درحاملگی بعدی به دنبال خواهد داشت؛ بهگونهای که سبب وقوع خونریزی بیشتر
مادر در سه‌ماهه اول بارداری بعدی خواهد شد و نیزاز قدرت زایمان طبیعی در حاملگی
بعدی وی می‌کاهد. علاوه براین» ممکن است سبب نازایی دائم در یک چهارم از زنانی شود
که اقدام به سقط جنین میکنند. از دیگرعوارض این عمل, آن است که نوزادان بعدی را
دچار کمبود وزن شدید درهنگام ولادت کرده و سبب مرگ ومیردوران نوزادی و افزایش
نواقص جنینی خواهد شد. (ردیلی, ۱۲۸۳ براین اساس» سوّال اصلی پژوهش حاضراین است
آیا مجازات اعمال شده برایستگ لا کول درنظام عّالت قضایی با کارشناسی کافی وانجام
مطالعات لازم درارزیابی تبعات مثبت و منفی آن صورت گرفته است؟ و چه ضمانت اجرایی
میتوان برای آن در نظ رگرفت تا از ابعاد گوناگون با مبانی و اصول معتبرحقوقی و شرایط
برای پاسخ به این سول ابتدا دلایل حرمت سقط جنین بیان شده و سپس مجازات
سقط جنین عمدی را درفقه و حقوق بررسی گردیده است. همچنین هرکدام در بوته نقد
حیات جنینی دو مرحله اساسی دارد که سوره مبارکه مومنون آیات ۱۲ تا ۱۴ نیزبه آن اشاره
کرده است که عبارتند از: از ابتدای انعقاد نطفه تا زمان دمیده شدن روح؛ از زمان دمیده
شدن روح تا زمان تولد. مطابق نظریات شیعه» تکون انسان از زمان استقرار نطفه در رحم
آغاز میشود و ازآغاز به وجود آمدن نطفه و استقرارآن در رحم» احکام مختلفی برآن بار
میشود. با چنین نگرشی» دیدگاه کلی فقه شیعه عدم جواز و پا حرمت سقط جنین در هر
اول) برحرمت سقط‌جنین توسط والدین. میتوان به آیه ۱ سوره اسرا و آیه ۱( سوره
انعام اشاره کرد. البته بیان که اسه که هیچ‌یک ازاین آیات برحرمت سقط جنین قالالیت
ندارند؛ زیرا موضوع این آیات «قتل اولاد» است نه («ستقط جنین» و «قتل اولاد» هم غیراز
«سقط جنین» است؛ زیر «اولاد» که جمع«ولد» است ازماده «ولادت» هست, بنابراین به
فرزند انسان مادامی‌که در رحم است. ولد گفته نمی شود؛ چون هنوزولادت و زایمان صورت
نگرفته است. درست است که بعد از ولات و زایمان به آق ولد گفته میشود و سلب حیات
او قتل است. ولی سلب حیات از جنین تا زمانی که:در رحم است سقط, اسقاط و اجهاض
نباید فراموش کرد که قرّن به لسان عرفی سخن می‌گوید و به کاربردن فرزند درباره
حمل و یا قتل درباره سقط درعرف به کار می‌رود. چنانچه درروایتی معصوم نله سقط قبل
ازولوج روح را جایزندانسته و درمقام پاسخ به این سوّال که آیا این زن (زنی که جنینش را
سقط کرده است) از دیه ولدش آارث نمی‌برد؟ فرمود: «خیر زیرا او را به قتل رسانده است.
آزاین‌رو از وی ارث نمی برد» .(حرعاملی,۳۲/۲۶۰۱۴۰۹). در این روایت سائل از جنین به ولد تعبیر
میکند و امام نیز سقط جنین بدون روح را به‌منزله قتل دانسته است. همچنین آیه ۴۷
سوره آل عمران که حضرت مریم نله در پاسخ به بشارت ملانکه مبنی برولادت عیسی الا
دوم) آیه ۳۳ سوره مبارکه اسرا است می‌فرماید: «و لا تقتلوا النفس الّتی حرّم اله لا
بررسی فقهی- حقوقی مجازات سقط جنین در رسیدن به سیاست افزایش جمعیت
بالحق». این آیه دلالت برحرمت سقط جنین» بعد از دمیده شدن روح دارد. با این آیه
نمیتوان حرمت سقط جنین قبل از ولوج روح را اثبات کرد؛ زیرا جنین قبل از ولوج روح
دارای حیات انسانی نیست. بلکه حیات نباتی دارد (مکارم شیرازی۰ ۰۱۴۲۲
اول) روایاتی که دلالت بر حرمت سقط نطفه‌ای که در رحم واقع شده است. میکنند. بر
حرمت سقط جنین در مراحل بعدی نیزدلالت می‌نماید؛ روایت اسحاق بن عمارازآن
قلت ای لسن ناو ره تخاف الحبل- فتشرب الدوا قتلتق ما ی بطنها قال لاد
فقلت اما هو نطفه فقال ان ول ما مخلقی نطفه.
به ابوالحسن ات« عرض کردم: «زنی از آبستنی‌اش می‌ترسد» دارویی می‌خورد تا
آنچه در بطن دارد بیّندازد»آیا چنیی:غملی جایزاست؟» فرمود: «خیر!» عرض کردم:
«جنین در مرحله نطفه است». فزمود: «اولین چیزی که خلق میشود. نطفه است».
دلالت موثقه برحرمت «سقط جنین» در تمام مراحل و حتی درصورتیکه زن و شوهر
بدین عمل راضی هم باشند. روشن اسنت. سوال پرسش‌کننده مبنی بر«زن از باردارشدن
می‌ترسد»» دلیل است برای عدم جواز حتی درفرض شک در باردار بودن» مگرآنکه منظور
سائل ازترس» آن باشد که بارداری برای زن معلوم است» ولی از عواقب آن می ترسد (مکارم
شیرازی ۰۱۴۲۲ همچنین صحیحه رفاعه بن موسی نخاس, ازامام صادق ی که پرسش درباره
احتمال بارداری است و امام ال آشکازا از خوردن دوا در جایی که احتمال بارداری می‌رود.
نهی میکند تا شخص در حرام نیفتد. حرمت آن را آشکارتر می‌سازد (حرعاملی,۳۳۸/۲۰۱۴:۹).
دوم) رواینی که درآن آمده است که هرگاه مادر موجب سقط جنین خود شود. دیه
میپردازد و ازارث بردن آن دیه هم محروم میگردد؛ چون قاتل است. برای نمونه در
صحیحه ابو عبیده که مشایخ سهگانه آن را روایت کرده‌اند آمده است:
ازابی جعفر .ال در خصوص زنی پرسیدم که دارویی نوشیده» درحالیکه باردار
بوده و شوهرش ازاین موضوع آگاهی نداشته است . در نتیجه» فرزندش را انداخته
است. امام ل فرمود: «اگر حمل او به مرحله استخوان‌بندی رسیده و گوشت برآن
روییده باشد برذمه زن دیه‌ای است که باید آن را به پدرآن بپردازد و اگر در هنگامی‌که
آن را انداخته» علقه و یا مضغه بوده باشد» چهل دینار و یاغره به پدرش بپردازد».
عرض کردم: «آیا این زن از دیه فرزندش ارث نمی‌برد؟» امام فرمود: «خیر زیرا او را
کشته است . زاین رو از وی آرث نمی برد» . (حرعاملی, ۰۱۴۰۹ ۳۲/۲۶ کلینی. ۰۱۴۰۷ ۱۴۱/۷؛
حکم امام لا درباره ارث نبردن زن از دیه و نیزبیان علت آن مبنی براینکه زن قاتل
سوم) وجوب پرداخت دیه در خصوص جنین در روایات کلینی, ۲۴۴/۷۰۱۴۰۷ به دلالت
التزامی برحرمت سقط جنین حکم میکند؛ زیرا دیه. جبران‌کننده خسارت حاصل از جنایت
است و عمد در جنایت بدون اذن شارع. قطعا حرام است (مکارم شیرازی ۱۴۲۲).
بنا برآنچه گفته شد در حرمت «سقط جنین» نباید تردید کرد. حتی در آغازتشکیل آن و
درهنگامی‌که نطفه باشد. چنانچه به اعتقاد محداث مجلشنی, «انداختن بچه, حرام و حتی
در حقوق جزای ایران و به پیروی از فقه امامیه, سقط جنین ممکن است مانند سایر
جنایات وارد برانسان به سه صورت عمد. شبه عمد و خطای محض اتفاق بیافتد. در موارد
خطای محض و شبه عمد. چه جنین روح پیداکرده باشد و چه نکرده باشد. دیه ثابت
است که حسب مورد عاقله جانی پا خود او شخصا می‌پردازند. کیفرو مجازات در اینجا
با توجه به شخص جانی, حالات مختلفی خواهد داشت؛ زیراجانی یا خود مادر است و پا
غیراو. در حالت دوم غیرمادر به طورعمدی مباشرت به اسقاط جنین کرده که یا این کار
را از طریق ضرب و شتم و اذیت و آزار زن حامله انجام داده و یا به دنبال درخواست مادرو
تمکین وی در مقابل او با دادن دارو و وسایل دیگر, اقدام به سقط نموده است که در حالت
اخیر فرد مرتکب» یا پزشک, ماما و داروفروش است و یا از افراد عادی است. کیفر سقط
در هریک از حالات فوق با دیگری متفاوت است که در مجموع چهار صورت پیدا میکند.
۱-۳. مجازات سقط جنین زمانی که جانی ماد ر است
درقوانین پس از انقلاب همچون «قانون مجازات اسلامی» مصوب ۰۱۳۷۰ قانون تعزیرات
مصوب سالهای ۱۳۶۲ و ۱۳۷۵ برخلاف ماده ۱۸۲ قانون مجازات عمومی مصوب ۰۱۳۰۴
برای زن حامله ای که با وسایلی مثل ایراد ضرب به خود يا پریدن از بلندی و یا استعمال
ادویه. اقدام به سقط جنین خود کند» هیچ مجازاتی را پیش بینی نکرده است ووی تنها
به‌موجب ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ باید دیه جنین را در هرمرحله‌ای
که باشد. بپردازد. بدون اینکه خود ازآن دیه سهمی ببرد. (میرمحمد صادقی۰ ۰۱۳۹۴ ص۲۸۷) ماده
۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ که برگرفته از فقه امامیه است (خمینی, بیتا۵۹۸/۲۰)
می‌گوید: «هرگاه زنی جنین خود را در هر مرحله‌ای که باشد. به‌عمد. شبه عمد يا خطا از
بین ببرد» دیه جنین» حسب مورد. توسط مرتکب يا عاقله او پرداخت میشود».
آیاوضع مجازات تعزیری برای مادرخلاف شرع است ؟ یکی از قواعد فقهی مسلم نزد فقها
«النعزیرلکل عمل محرم» نت که به اقتضای آن ما85[ شرع میتواند مرتکب عمل حرام
راتعزیرکند. برمبنای کسانی که تغزیر در گناهان کبیره رالازم میدانند؛ در سقط جنین,
تعزیرمرتکب به لحاظ جنبه عمومی» امرلازمی است . ممکن است گفته شود «التعزیرلکل
عمل محرم» مربوط به محرماتی است که مجازات خاص ندارد و در مسئله مورد بحث که
دیه بهعنوان مجازات در نظرگرفته شده است. مشمول قاعده و جواز تعزیر قرار نمی‌گیرد.
در پاسخ میتوان گفت که مطابق نگاه فقهی ترک هریک از واجبات الهی و ارتکاب
هرکدام از گناهان تعزیردارد؛ مشروط براینکه حد شرعی نداشته باشد. (مکارم۱۴۲۲۰ بنابراین»
درمانحن فیه که فعل انجام شده است» مشمول حدنیست. تعزیرد رآن امکان دارد. نشانه
تأیین این نظرآن است که اگرآفراه ذیگرغی راز ماذرهماشرت:ذرسقط جیین نماینده مطابق
ماده ۶۲۳ و ۶۲۴ قانون تعزیرات علاوه بردیه به حبس تعزیری نیزمحکوم می‌شوند. این
مقرره نشان میدهد که امکان جمع بین دیه و تعزیردر این مورد وجود دارد.
پاسخ دیگریه اشکال فوق آن است که در مواردی که قصاص منتفی است, فقها مطابق
روایات به‌صراحت ازلزوم تعزیرسخن گفته‌اند. برای مثال در روایتی از امام باقر ناه درباره
قتل فرزند توسط پدرآمده است: «در مقابل این کار کشته نمی شود؛ ولی به‌شدت او را
می‌زنند و از محل تولدش تبعید میگردد» (حرعاملی, ۰۱۴۰۹ ۷۹/۲۹). به دنبال همین حکم فقهی
است که مطابق ماده ۳۰۱ قانون مجازات» زمانی که پدرمرتکب جنایت برفرزند شود قصاص
نمی شود و براساس مواد ۳۸۱ و ۳۸۶ و ۴۴۷ همان قانون به دیه و تعزیرمحکوم خواهد
شد. همچنین در جایی که غیرمسلمان توسط مسلمان کشته شود. آورده‌اند: «وقتی قتل
جایزنباشد, حاکم بنا مصلحتی که تشخیص میدهد. وی را تعزیرمی‌کند: برای آنکه در
ارتکاب معصیت خدا تعزیر با ری حاکم ثابت می شود» (خویی,۷۴/۴۲۰۱۴۲۲).
با توجه به مطالب فوق تعزیرو مجازات مادر از نظر شرعی با مشکلی مواجه نیست و
جرم انگاری این عمل میتواند ارتکاب به جرم سقط جنین را که بسیاری از آنها با مباشرت
مادر صورت میگیرد. کاهش دهد. البته باید توجه داشت که منظور از جرمانگاری» حبس
نیست و چه‌بسا دراین مورد مجازات جایگزین حبس, اثربیشتری داشته باشد.
نکته دیگرآنکه درقوانین موجود. برای:زن حامله ای که به منظور سقط جنین به
پزشک. قابله پا افراد دیگر مراجعه میکند و نسبت به عملیات مجرمانه‌ای که توسط این
افراد در مورد وی» به‌طور مستقیم انجام میگیرد. تمکین میکند» هیچ مجازاتی به‌طور
مستقل پیش‌بینی‌نشده است. آیا برای معاونتت در جرائم (موضوع ماده ۶۲۴ قانون
تعزیرات) نیزمجازاتی برای اودرنظرگرفته نایی‌گلیگ مکی زنی به دلیل پرداخت پول»
تشویق و بالاخره تمکین در مقابل ماما و تسهیل جنایت توسط او مطابق ماده ۱۳۶ قانون
مجازات اسلامی, معاون جرم است و طبق ماده ۱۳۷ همان قانون؛ جرم معاونت در جرائم
موجب تعزیریک تا دو درجه پایین‌تراز مجازات ارتکابی خواهد بود. بنابراین» درفرض فوق.
پزشک به علت مباشرت به دیه و حبس محکوم می شود و مادربه سبب معاونت قابل تعزیر
است. البته به نظربرخی» چنین مادری را نمیتوان به دلیل معاونت در عملیات سقط
مجازات نمود؛ زیرا ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی زنی را که اقدام به سقط جنین کرده
است فقط به دیه محکوم میکند و مجازات حبس را برای او که مباشربوده در نظرنگرفته
است. بنابراین» چگونه میتوان گفت که اگرمادر بالمباشره اقدام کرده باشد» حبس ندارد
امااگرمعاونت نموده باشد. حبس دارد؛ زیرا معاونت به‌طریق‌اولی نباید حبس داشته
باشد. روطنی,۰۱۳۸۳ ص۲۲۹ این استدلال صحیح نیست؛ زیرا حکم اولیه درفرض مباشرت برای
بررسی فقهی- حقوقی مجازات سقط جنین در رسیدن به سیاست افزایش جمعیت
مادر» مجازات دیه است. ولی در فرض معاونت, حکم اولیه تعزیرمادر است. به عبارت دیگر,
محکوم نشدن مادربه حبس در فرض مباشرت» منافاتی با محکوم کردن مادر در فرض
۲-۳. مجازات سقط جنین به واسطه ضرب يا اذیت و آزار زن حامله
زمانی که جانی درعمل و به طورعم دی از طریق ضرب يا اذیت و آزارزن باردار موجب
سقط جنین شود. مطابق ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی علاوه برپرداخت دیه یا قصاص,
حسب مورد به حبس از یک تا سه سال نیزمحکوم خواهد شد. همانطور که مشخص
است این ماده مبهم است و دو احتمال در معنای آن وجود دارد:
احتمال اول) منظورآن است که چنین جانی‌ای درصورتیکه سقط پیش از ولوج روح
(۴/۵ یا ۵ ماهگی) باشد. به پرداخت دیه و حبس از تا ۳ سال محکوم می شود و اگردر
جنین روح دمیده شده باشد. به قصاص مخکوم میگردد. پس منظور از قصاص, قصاص
جانی است به خاطر جنایتی که برچنین وارد کرده است؛ چنانکه ماده ۱٩ قانون تعزیرات
سابق مصوب سال ۲۳۶۲ به این امرتصریح کرده است که اسقاط جنین پس از ولوج روح
احتمال دوم) منظور از قصاص»+قصاص جنایتی است که جانی برمادر وارد کرده است.
این ابهام از آنجا ناشی میشود که در قوانین موضوعه, تصریح به قصاص نشده است و
ماده ۱٩ قانون تعزیرات» مصوب سال:۱۳۶۲ نی زکه برقصاص صراحت دارد قانونی موقت
بوده وعصرآن سپری‌شده و بلکه با تسامح میتوان گفت که قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۵
آن را نسخ کرده است. درهرحال این ابهام با وضع ماده ۳۰۶ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲
جنایت عمدی بر جنین» هرچند پس از حلول روح باشد» موجب قصاص نیست.
دراین صورت مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر درکتاب پنجم
تبصره: اگرجنینی زنده متولد شود و دارای قابلیت ادامه حیات باشد و جنایت قبل از
تولد. منجربه نقص يا مرگ او پس از تولد شود و یا نقص او بعد از تولد باقی بماند. قصاص
حکم ماده و تبصره آن اعم است ازاینکه جنین در رحم باشد و یا خارج از رحم (مانند
دستگاه و ....)؛ همچنین تفاوتی نمی‌کند که جنین مشروع باشد و یا نامشروع.
این سوّال مطرح است که مراد از مجازات تعزیری در ماده ۳۰۶ کدام مجازات است؟
احتمال اول آن است که منظور, ماده ۶۱۴ قانون تعزیرات است؛ چراکه ماده ۴۴۷ آن
بیان میدارد: «در کلیه مواردی که دراین کتاب, به کتاب پنجم «تعزیرات» ارجاع داده‌شده
است. درباره قتل عمدی مطابق ماده ۶۱۲ آن قانون و در سایرجنایات عمدی مطابق ماده
۶۱۴ و تبصره آن عمل میشود». مطابق این احتمال, باید به نسخ ماده ۲ قائل بود؛ زیرا
موضوع جرم در دو ماده ۳۰۶ قانون مجازات و ۶۲۲ قانون تعزیرات یکی است. ازاین رو ماده
۶ با توجه به اخیرالصدوربودن» ناسخ ماده ۶۲۲ قانون تعزیرات میشود. به عبارت دیگر,
درصورت قائّل بودن به قوت ماده ۶۲۲ و بخش اول ۶۲۳ قانون تغزّیرات. دیگرفرضی وجود
ندارد که مشمول ماده ۳۰۶ قانون مجازات باشد. بنابراین»مجازات کسی که به واسطه
ضرب يا آزار و اذیت زن حامله موجب سقط جنین وی شود ازیک تا سه سال» به دو تا پنج
یکی از شواهدی که این احتمال را تقویت میکند آن است که در مواد متعددی ارکتاب
قصاص (۰۳۹۱۰۳۸۶ ۴۱۳۰۴۰۴۰۴۱۰۳۹۲ و:.:» برخلاف قانون سابق» حکم تعزیربرای موارد جنایت
عمدی بیان شده است. درحالیکه به نظر برخی باوجود مواد ۶۱۲ و ۶۱۴ قانون تعزیرات.
ضرورتی برای بیان حکم تعزیر وجود ندازد. رامامتی,۱۳۹۳ ص۳۹۳) اما به نظر میرسد که مراد
قانون از ذکر تعزیر در مواد مختلف و ارجاع آن به ۶۱۲ و ۶۱۴ در تمام موارد ذکرشده؛ نوعی
حکومت بخشیدن به ماده ۶۱۲ بوده است. برای مثال در ماده ۴۰۱ بیان می دارد: (..۰
علاوه برپرداخت دیه به تعزیرمقرر د رکتاب پنج م تعزیرات نیزمحکوم میشود». این درحالی
است که صدمه مذکور (تغییررنگ پوست يا ورم بدن) شامل هیچ‌یک از مصادیق ماده ۶۱۴
نیست. حال يا باید براین نظربود که مصادیق مذکور مشمول ماده ۶۱۴ نمی شود (آقایی,۳۹۵
بررسی فقهی- حقوقی مجازات سقط جنین در رسیدن به سیاست افزایش جمعیت
یا اینکه باید ماده ۴۰۱ را حاکم برماده ۶۱۴ دانست. به عبارت دیگر منظور قانون این است
که تمام مصادیق ماده ۰۴۰۱ هرچند با مصادیق ماده ۶۱۴ منطبق نیست» ولی مشمول
مجازات ماده ۶۱۴ میشود. درغیراین صورت با مشکل مواجه خواهیم شد؛ چراکه باید
#حه هرد کسقانون برای مدمه تغییررنگ پوس دزیر ی در نظرنگرفته ات درحالی‌گه
مطابق ماده ۵۶۷ برای رفتاری که موجب آسیبی دربدن نشود مرتکب» به حبس يا شلاق
مثال دیگرماده ۴۳۶ است که به موجب این ماده, مثله کردن شخص پس از قصاص»
ممنوع و موجب دیه و تعزیر مقرر درکتاب پنجم تعزیرات است. چون مثله کردن میت با
هیچ‌یک از مواد قانون تعزیرات منطبق نیست» ماده ۴۴۷ برای دفع ایراد به ماده ۶۱۲ و ۶۱۴
ارجاع داده است. اما دراینجا مشکلی ظهور میکند وآن این است که موضوع جرم در ماده
۴ جنایت برانسان زنده است و مغله کردن پسن از قصاص از ماده» خروج موضوعی دارد.
بنابراین» يا باید به لغو بودن این مقرره قائل بود. پا به حکومت بخشیدن به ماده ۶۱۴ در
موارد معین قانونی. مطابق آنجه گفته شد. قانون باوضع ماده ۰۴۴۷ تمام موارد جنایت را
به مواد ۶۱۲ و ۶۱۴ ارجاع دادم آقتش و مظیازایگاآن جتایت هرچند منطبق برماده ۶۱۲ و ۶۱۴
احتمال دوم آن است که منظور, همان مواد ۶۲۲ و ۶۲۳ و ۶۲۴ قانون تعزیرات است
(آقایی. ۱۳۹۵ صادقی, ۰۱۳۹۴ و ولیدی0۳۹۴۰؛ زیرا ولا مراد4 ۸ سخنی از نسخ ماده ۶۲۲ تا ۶۲۴ به
میان نیآورده» ذرحالی‌که به نسخ مراد ۶۲۵ تا فرا ۶ لش اره‌کرده است: ثأنیا رمورد جنایت
عمدی برسقط جنین در قانون تعزیرات مقرره خاص وجود دارد. درحالیکه در باقی موارد.
قرو قاس ی تسه یاچ فرمورفساذه ۴۳۶ رمق کزذن سپس آقساس]
اینگونه است. بنابراین اطلاق ماده ۴۴۷ در مورد جنایت سقط جنین با تقیید مواجه است.
سوال دیگزاین است اقا تضویرو یاقصاسی مور حکن عاده وتیصره آع مقمول ماهر
هم میشود؟ درباره حکم مقرر در تبصره به نظرمی رسد که با وجود شرایط تبصره مذکور
اعمال مقررات قصاص در مورد مادر با رعایت شرایط مقرر در ماده ۲۹۰ بلامانع است. اما
در خصوص حکم مقرر در ماده ۰۳۰۶ چنانچه گفته شد برخی با توجه به ماده ۷۱۸۱ قانون
مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ بیان داشتند که مادر فقط باید دیه جنین را در هرمرحله‌ای
که باشد. بپردازد. بدون اینکه خود از آن دیه سهمی ببرد. (میرمحمد صادقی,۱۳۹۴؛ آقایی‌نیا ۱۳۹۵)
به نظرمی رسد که ماده ۷۱۸ در مقام بیان مسئول پرداخت دیه است و درباره تعزیر یا
عدم تغزترآت حکمی ندارد. برای یافتن پاسخ باید دید که آیا مراد از قسمت اخیرماده که
می‌گوید «به مجازات تعزیری مقرر درکتاب پنجم تعزیرات محکوم میشود»» کدام مجازات
است. اگرمنظور مواد ۶۲۲ الی ۶۲۴ قانون تعزیرات است؛ چون درآن مواد برای مادر تعزیر
در نظ رگرفته نشده است.» در نتیجه امکان تعزیراو وجود ندارد ولی اگر منظور, ماده ۶۱۴
قانون تعزیرات باشد. دراین صورت میتوان با استناد به اطلاق ماده ۳۰۶ قانون مجازات
سوال آخراین است که آیا امکان اعمال مجازات قصاص درباره جنایت برجنین بهعنوان
مجازات آشد ممکن است؟ د رمورد کر نم ییا یال آز ولوج روح» فقط دید
در نظرگرفته شده است. اما پس از ولوج روح» در بین فقهای امامیه دو نظردیده میشود.
و لوضربها فألقته. نات عند سقوطه فالضارب قاتل یقتل |ن کان عمدا.
اگرکسی زنی زا بزند و او جنین خود را بیندازد» پس جنین هنگام سقوط بمیرد»
زننده» قاتل است و اگر قتل؛او عمدی باشد کشته میشود. (محقق حلی۲۶۶/۴۰۱۴۰۸۰)
پس از محقق حلی» بعضی از فقها باعباراتی شبیه متن مزبور همین قول را درباره دیات
برگزیده اند (علامه حلی؛ ۶۹۹/۳۰۱۴۱۳؛ علامه حلی, ۰۱۴۲۰ ۶۲۳۰/۵؛ فخر المحققین, ۷۲۷/۴۰۱۳۸۷: فاضل هندی؛ ۰۱۴۱۶
۷۱ اما عبارت محقق حلی و این گروه از فقیهان دارای ابهام است؛ زیرا آنان مرگ جنین
رامقید یه زماق سفوط والها گرده‌انده ظاهراین قبارت قیاق این آلست که اقرمزت جنین
قبل ازالقا و سقوط یعنی» در داخل رحم باشد. قصاص ثابت نیست. به‌عبارت دیگر شرط
درقصاص این است که جنین در خارج از رحم» هرچند زمانی کوتاه» زنده باشد. موید این
۱ ماده ۷۱۸:هرگاه زنی جنین خود را در هر مرحله‌ای که باشد به‌عمد شبه عمد يا خطا از بین ببرد» دیه جنین» حسب مورد توسط
نظر» سخن همین علماست؛ چراکه فقهای فوق درباره مادری که به طورعمد به سقط
مبادرت میکند. قائل به دیه هستند (محقق حلی,۲۶۶/۴۰۱۴۰۸؛علامه حلی۶۲۷/۵۰۱۴۲۰۰؛ فاضل هندی»
۶ این درحالی است که اختلافی درباره حکم مادرو غیرمادردراسقاط جنین
نیست. بنابراین» با توجه به عدم قول به فصل در مورد اسقاط جنین توسط مادر و غیرمادر
میتوان پی به آن برد که فقهای مذکور قائل به قصاص نبودند ررک: پارسا, ۰۱۳۹۴ ص۰)۴۴
احتمال دوم این است که قید (هنگام سقوط) برای مرگ تنها برای کشف از زنده‌بودن
جنین قبل از جنایت است تا یقین به تحقق عنوان قتل حاصل شود؛ زیرا فقط سقط جنین
مادامی‌که حیات جنین قبل از سقط احراز نشود. دلیل بروقوع قتل نیست و چون در
زمانهای گذشته احراز يقيني حیات جنین در رحم قبل از جنایت و سقط ممکن نبود
ازاین‌رو فقط حیات جنین پس از جدا شدن از مادر میتواند دلیل براین واقعیت باشد.
بنابراین» اگرامروزه با قرائن و شواهد علم آوردیگری. حیات جنین قبل از جنایت و در رحم
مادرثابت شود. نیازی به احراژاین قید ظاهری نخواهت بود. مزروعی, ۱۳۹۵:امامی۳۹۳۰ پس بنابر
احتمال اول. مشهور فقیهان متاخر قصاص قاتل جنین بماهو جنین را جایزنمی‌شمارند
و بنابراحتمال دوم قاتل جنین بماهو جنین را مسشتحق قصاص میدانند. گویا برخی از
فقهای معاصرنیزبه علت ابهام یاد شده که درمتون فقهی فقیهان گذشته وجود داشته
است. به برداشتهای متفاوتی درباره آرای فقها رسیده‌اند. بعضی براین باورند که فتوای
به جواز قصاص قاتلي جنین تنها در برخی کلمات فقها وجود دارد و بیشترفتاوا فقط دلالت
بردادن دیه دارد (مکارم شیرازی. ۱۴۲۲). برخی دیگ رگفته‌اند که اصحاب, به قصاص قاتل جنین
تصریح نکرده‌اند و اکتفا به ذکردیه کزده‌اند رمدنی کاشانی۱۴۰۸۰» درحالیکه برخی دیگر» قول
به قصاص قاتل جنین را به مشهور فقها نسبت داده‌اند (خویی, ۰۱۴۲۲ ۵۱۳/۴۲؛ تبریزی. بی تا۴۳۰/۱۰)
دراین میان» فقط معدودی از فقیهان معاصر قاتل جنین را مستحق قصاص
شمرده‌اند. رکاشف الغطا نجفی, ۹۶/۳۰۱۴۲۳: مدنی کاشانی, ۱۴۰۸ سبزواری۰ ۱۱۲/۲۹۰۱۴۱۳ مهم ترین مستند قول
مذکورعمومات نصوص مانند «أن النفس بالنفس» مانده:۴۵) است که با توجه به اطلاق عنوان
نفس برجنینی که روح دروی دمیده شده است. به ویژه تصریحی که در برخی روایات (رک..حر
عاملی,۳۱۲/۲۹۰۱۴۰۹) براین نکته وجود دارد. این دیدگاه مدلل گشته است (مدنی کاشانی,۰)۱۳۰۸
این نظردربین قدما «طوسی, ۲۰۲/۷۰۱۳۸۷ حلبی. ۱۴۰۳ نیزسابقه داشته است. بنا برتفسیری
که از نظرات قدما ارائه شده است. آنان معتقد به دیه هستند و معاصرین نیزبه آن تمایل
زیادی نشان داده اند رگلپایگانی, ۲۹۱/۳۰۱۴۰۹: خویی, ۵۱۳/۴۲۰۱۴۲۲). قائلین نظریه اخیر به اعتبار
شیوه استدلال بردودسته‌اند: عده‌ای با استناد به صحیحهآبی بصی رکه ذرآن حضرت
امام محمدباقر یال درباره کشتن مجنون حکم به عدم جواز قصاص کرده است و درادامه
افزوده‌اند: «فلا قود لمن لا یقاد منه» (حرعاملی۷۱/۲۹۰۱۴۰۹۰) با تعمیم بخش آخیرروایت» کشتن
سایرافرادی که ارتکاب جنایت از سوی آنها مستوجب قصاص نخواهد بود. نظیرجنین
و نابالغ را نیزغیرقابل قصاص دانسته اند (خویی, ۵۱۳/۴۲۰۱۴۲۲؛ تبریزی. ۱۴۲۸ روحانی» ۰۱۴۱۲ ۰۳۶۱/۲۶
دسته دوم» ضمن آنکه استفاده تعمیم حکم عدم قصاص موضوع روایت از مورد جنایت
برمجنون به سایرموارد مانند نابالغ این رد یزار مات بر جنین, گذشته از
اصل اولیه که مقتضی عدم جواز قصاص است» به استناد برخی,روایات صحیح السند ررک..
حرعاملی, ۲۳۹/۲۹۰۱۴۰۹ )که در آنها حکم به ثبوت قصاص در موارد اتقاط عمدی جنین تصریح
نشده است, قصاص را منتفی دانسته اند (گلپایگانی, ۲۹۱/۳۰۱۴۰۹ مکارم. ۱۴۲۲ آصف محسنی, ۶۲/۱۰۱۴۲۴).
بنابرمطالب گفته شده. اعمال مجازات قصاص با توجه به شهرت نزدیک به اجماع
(که مراجع عظام عصرحاضرهمگی بردیه اتفاق دارند) میان فقها مبنی برانتفا قصاص,
فاقد پشتوانه شرعی است. اما نکته پایانی دراین بخش آن است که شورای نگهبان در
اظهار نظر مورخ ۱۳۹۱/۶/۲۶ درباره تبصره ماده ۳۰۶ بیان داشته است که عموم ماده ۳۰۶
اشکال دارد و چنانچه تبصره‌ای به این شرح به آن الحاق شود اشکال رفع میشود: «اگر
جنینی به طور طبیعی متولد و جنایت قبل از تولد منجربه نقص يا مرگ او پس ازتولد
شود و یا نقص او بعد از تولد باقی بماند. قصاص ثابت است». اما دراصلاحیه کمیسیون.
برخلاف نظرشورا ثبوت قصاص متوقف بروجود قابلیت حیات در جنین شده است و شورا
دراین مرحله ایرادی نگرفته و به آن اعتبار بخشیده است (اکرمی,۱۳۹۳. این درحالی است
که قائلان به موضع فقهی مذکور متفق هستند که قابلیت و استقرار حیات در جنین شرط
بررسی فقهی- حقوقی مجازات سقط جنین در رسیدن به سیاست افزایش جمعیت
ثبوت قصاص برجانی نیست و حتی بیان کرده اند که اگرجنین در اثر جنایت وارده به دوره
جنینی, با حیاتی غیرمستقربه دنیا بیاید و فرد دیگری بعد از تولد به این حیات غیرمستمر
پایان دهد. فقط نفراول قاتل محسوب می شود. (محقق حلی, ۲۶۹/۴۰۱۴۰۸ نجفی, ۰۱۴۰۴ ۰۳۸۱/۴۳
سبزواری, ۳۲۴/۲۹۰۱۴۱۳) به هرحال اصلاح این تبصره و مطابقت آن با نظر فقهای عظام لازم به
۳-۳ . مجازات پزشک, ماما و د اروفروش مباشرو يا فراهم‌کننده سقط جنین
اگرطبیب يا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به طبابت, مامایی» جراحی پا دارو
فروشی اقدام میکنند» وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین
نمایند» به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق
اگراشخاص مصرح درماده (پزشک, مامایا فروشنده دارو و اشخاصی که با طبابت.
مامایی» جراحی يا داروفروشی اقدام میکنند) مباشرت به اسقاط جنین نمایند مجازات
آنها علاوه برپرداخت دیه» دو تا پنج سال حبس خواهد بود. این افراد اگرفقط وسایل سقط
جنین را فراهم کنند و به عبارتی به جای مباشترت. با دراختیار قرار دادن وسایل سقط
جنین انجام آن را تسهیل کنند به تصریح ماده ۶۲۴ به همان مجازات حبس مذکوردرآن
محکوم خواهند شد: البته دراین فرض از دادن دیه معاف است و کسی که مباشرت به این
۴-۳. مجازات سقط جنین با دادن ادویه و ... با دلالت برآن توسط افراد عادی
هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد به
شش ماه تا یک سال خبس محکوم میشود و اگرعالما و غامدا زن حاملهای را دلالت
به استعمال ادویه پا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط شود به حبس ازسه
تاش گرم خراهت مگ زاگ کات شوه این اقتامبرای حقظ عبات
مادراست و در هر مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.
درفرض آول ماذه: زن اطلاعی ندآره وشخص نات عالما غامد مرتکب جزم میشود.
دراین حالت. شخص علاوه برپرداخت دیه به شش ماه تا یک سال حبس محکوم
میشود. در فرض دوم دراین حالت مرتکب عملا درسقط جنین مباشرت ندارد بلکه
فقط با دلالت مادربه خوردن دارو یا به کاربردن سایروسایل سقط جنین» وی را درارتکاب
جرم معاونت می‌نماید که البته قانون‌نویس با عنوان مجرمانه خاص برای آن تعیین کیفر
نموده است. به نظرمی‌رسد دراین فرض» دیه را خود زن باید بپردازد؛ چراکه او مباشراست
وعمل سقط مستند به فعل اوست. نه دلالت‌کننده. جای تعجب است که نویسنده قانون
درشق دوم به افراد عادی و بدون مهارت اجازه داده است که برای حفظ جان مادرادویه
تجویزنمایند اما همین معافیت برای اهل جرّف به شرح ماده (۶۲۴) در نظ رگرفته نشده
است. واضح است که این حکم به ماده اخیرالذکر نیزتسری دارد."
سوّال آخرآنکه اگراقدام زن با رضایت شوهرو معاونت او باشد» بدین معنی که مشوق
او بوده واو را دراین امربا پرداخت هزینه و امثال آن پاری کرده باشد, حکم مسئله چه
خواهد بود؟ این مورد. شایع‌ترین مورد سقط جنین در کشور است که به‌منظور کنترل
جمعیت صورت میگیرد. اگرمعاونت پدر به نحوی باشد که مصداق ماده ۶۲۳ شود" به
مجازات یادشده در ماده محکوم خواهد شد. درغیراین صورت با توجه به اینکه خود مادر
درفرض مباشرت تعزیرنمی شود در نتیجه امکان تعزیرپد رکه معاون است. مطابق قانون
امکان پذیرنیست که جرمانگاری در تمام صور معاونت دراین مورد مفید به نظرمی رسد.
در مورد دیه نیزمطابق ماده ۰۷۱۸ مادر باید دیه بذهد و سهمی ازآن دیه نمی‌برد» اما اینکه
شوهراو به دلیل معاونت در سقط. سهمی ازآن خواهد داشت يا خیر محل اختلاف است؛
زیر قانون مدنی درباره معاونت وارث سکوت اختیار کرده است+
مطابق ماده ۸۸۰ قانون مدنی: «قتل از موانع ارث است» بنابراین کسی که مورث
خود را به طورعمدی بکشد ازارث او ممنوع می شود. اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد
یا بالتسبیب و منفردا باشد پا به شرکت دیگری». برخی در مقام تعلیل عدم ممنوعیت
معاون ازارث» بیان کرده‌اند که عنوان معاونت مغایربا عنوان شرکت است. چه از نظرقانون
۱ .تبصره ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی نیز موید این امر است: «هرگاه جنینی که بقای آن برای مادر خطر جانی دارد به منظور حفظ
۲ دلالت زن حامله منطبق بربند ب ماده ۱۲۷ درمورد «ارائه طریق برای ارتکاب جرم» می باشد. که قطعا باید چیزی فراتر از صرف
تحریک. ترغیب» تطمیع و نظایرآن و توام با آموزش و راهنمایی کردن باشد. (صادقی۱۳۹۳۰)
سچازانخموبی وچ آزنظرفت ای آمامیه وظاهر این سافد هم شرت راغیرازساوتت
مقرر داشته است؛ زیرا اگر نظری به معاون هم بود تصریح می شد. (حائری شاه باغ, ۷۹۴/۲۰۱۳۸۷)
همچنین گفته‌شده است: «معاون عرقاهسبیب تلقی نمی شود» (قاسمزاده. ره پیک. و کیانی, ۰۱۳۸۴
اما به عقیده برخی دیگر, فلسفه منع کردن قاتل ازارث این است که اقدام علیه جان مورث
خود نکند و آن فلسفه درمورد معاون هم وجود دارد. مضافا براینکه شرکت در جرم به
معنای لغوی درماده ۸۸۰ قانون مدنی شامل حال معاون هم میشود. (کانوزیان, ۱۳۸۷ جعفری
لنگرودی, ۱۳۸۴ به نظرمی‌رسد با رجوع به منابع فقهی پاسخ سوّال روشن میشود. فقها در
این مورد بیان می‌دارند: «کسی که مورث خود را عمدا و ازروی ظلم به قتل برساند ازارث
او محروم می شود» (نجفی, ۳۲۶/۳۹۰۱۴۰۴ خمینی. بیتا۳۶۷/۲۰). مستند این حکم روایاتی است که از
جمله آزهاصحیحه هشام بن سالم ازامام صادق ال است که درآن آمده است: «لا میراث
للقاتل» (حرعاملی,۲۰/۲۶۰۱۴۰۹). آنچه مهم است صدق قتل است؛ در جایی که قتل مستند
به شخص نباشد و قاتل صدق نکند؛دلیلی برمحروّمیت ازارث نیست. نکته قابل توجه
این است که در صدق قتلی‌عمدی تفاوتی نیست که قتل بالمباشره باشد يا بالنسبیب
(نجفی, ۴۲/۳۹۰۱۴۰۴؛ خمینی, بیتا ۳۶۷/۲ آبنابراین هلاک انتساب و استناد قتل است. اگرقتل
عمدی را بتوان به شخص نسبت دادوعرفا قاتل صدق کند ازارث محروم میشود. وگرنه
مطابق اصل اولیه شخص وارث از مورث خود ارث میبرد. در مورد معاونت نیزدر صورتی‌که
معاونت به شکلی باشد که قتل به هردو نسبت داده شود» هم قاتل و هم معاون هردو از
ارث محروم‌اند» درغیراین صورت مانع ارث بردن نیست. بنابراین» در هرمورد خاص, این
قاضی است که باید این انتساب را تشخیص دهد» هرچند به نظرمی رسد در بیشترطرق
معاونت. امکان انتساب قتل به معاون امکان نداشته باشد و به عبارتی معاون به معنای
حقیقی قاتل نیست. برخلاف مباشرو مسبب که البته دراین صورت نیزهر چند از ارث
محروم نیست. ولی فعل او حرام است و در نتیجه قابل تعزیرهست.
آیا معاونت در قتل عمد. از موانع ارث به شمار می‌رود؟
آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ این سوّال بیان کرده است:
درصورتیکه معاونت (درقتل) به شکلی باشد که قتل به هردو نسبت داده شود؛
هم قاتل و هم معاون» هردو ازارث محروم‌اند اما اگربه این صورت نباشد. مثل
اینکه سلاحی در اختیار قاتل قرار داده» یا جای مقتول را به او نشان داده» اینگونه
آیت‌اللّه هاشمی شاهرودی نیزدر پاسخ گفته است: «اگرقتل عمدی مستند به او
شود. مانع از ارث بردن قاتل میشود. (۵۲۵. :001920:04 2910]/ /:110) همچنین بیان کرده
است: «در فرض سوّال» چنانچه قتل به او استناد داشته باشد. مانع آارث است بهطوریکه
کارشناس مربوطه معاونت را مرو سهیم در قتل بدان» . (۰.200 :۰۵32070۹ ۷/۷۷۷۷/ /:110)
۴ طرح افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش نرخ جمعیت
به موجب ماده ۱ طرح افزایش نرخ باروری کلیه اقدامات درباره سقط جنین» عقیم‌سازی
(مانند وازکتومی» توبکتومی)» هرگونه تبلیغات درباره تحدید موالید و کاهش فرزندآوری
ممنوع و مرتکب به مجازات مندرج در ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب
۲ محوم خواهد شد. دراین ماده به مسئله سقط جنین اشاره شده است که
اطلاق ماده شامل ماد رهم می ۵ت ۴۳( اگوی تحول پورگ یگ از سوی نمایندگان,
منجر به حذف مسئله سقط جنین ازماده شده یناکت چنانچه ماده ۱ فعلی بیان می دارد:
کلیه اعمال جراحی که به منظوریگیری دائمی از بارداری انجام میشود. به
استثنای موارد مرتبط با تهدید سلامت جسمی» ممنوع است . عدم رعایت این حکم
توسط شاغلین حرف پژشگی نی محسوی‌ای شوهو وکلفین مقناسب باغمل
ارتکابی و تکرار آن به مجازات انتظامی مندرج در تبصره ۱ ماده ۲۸ قانون سازمان
لازم به ذکراست که این طرح به علت ایرادات شورای نگهبان هنوز به مراحل نهایی
اسلام با قراردادن مجازات‌های کیفری مثل قصاص» پرداخت دیه» حبس و... در حفظ
نسل و جلوگیری از کاهش آن اقدام نموده است. بنابراین» برای دستیابی به این هدف.
باید استفاده مناسب از ضمانت اجراهای کیفری درباره مرتکبین» درس اقدامات کارگزاران
حکومت اسلامی یعنی مجریان قوانین اسلام قرار بگیرد. در این مورد ابهامات و خلاهایی
درقانون وجود دارد که رفع آن میتواند کارگشا باشد. برای مثال به موجب ماده ۳۰۶ قانون
مجازات ۱۳۹۲ مرتکب جنایت عمدی برجنین علاوه برپرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر
درکناب پنجم تعزیرات محکوم می شود؛ این مقرره دواحتمال را درذهن ایجاد میکند:
احتمال اول آن است که به قرینه ماده ۴۴۷ همان قانون» منظور از مجازات تعزیری» تعزیر
مقرردر ماده ۶۱۴ است که دراین صورت باید به نسخ مواد ۶۲۳۰۶۲۲ و۶۲۴ قائل بود.
همچنین مطابق این احتمال, تعزیر مادر نیز با توجه به اطلاق ماده ۳۰۶ با اشکالی مواجه
نخواهد بود. احتمال دوم آن است که منظور, همان مواد ۶۲۳۰۶۲۲ و ۶۲۴ قانون تعزیرات
است که دراین صورت اطلاق ماده ۴۴۷ در مورد جنایت سقط جنین با تقیید مواجه است
و تعزیرمادرنیزبا فقد دلیل قانونی روبرو است. با پذیرش احتمال اخیربیان میشود که
تعزیرمادر به علت انجام فعل حرام سقط جنین مفید و لازم به نظرمی‌رسد. تردیدی نیست
که مجازات تعزیر در سقط عمدی جنین دارای روح» از مجازات تعزیردر سقط عمدی جنین
بدون روح» شدیدتر خواهد بود؛ زیر دمیده شدن روح به جنین برحرمت او می‌افزاید و
سلب حیات ازاو نی زگناهی بزرگتر شمرده میشود که مجازاتش شدیدترخواهد بود.
درموردی هم که اقدام مادر با رضایت شوهرو معاونت او صورت گیرد. اگرمعاونت پدر
به نحوی باشد که مصداق ماده ۶۲۳ شود. به مجازات یاد شده در ماده محکوم خواهد
شد.» وگرنه با توجه به اینکه خود مادر در فرض مباشرت تعزیرنمی شود. امکان تعزیرپدر
که معاون است. مطابق قانون امکان پذیر نیستغ جرمانگاری در تمام صور معاونت دراین
مسئله دیگردرباره مادری است که خود را برای سقط جنین در اختیار پزشک قرار
میدهد؛ دراین مورد اعمال مقررات عمومی معاونت میتواند در رسیدن به سیاست
افزایش جمعیت کمک کند. چنین زنی مطابق ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی معاون
محسوب میشود وطبق ماده ۱۲۷ همان قانون جرم معاونت درجرائم موجب تعزیریک
تا دو درجه پایین‌تراز مجازات ارتکابی خواهد بود. بنابراین» در فرض فوق» پزشک به علت
مباشرت به دیه و حبس محکوم می شود و مادر به سبب معاونت قابل تعزیراست. در نظر
گرفتن مجازات قصاص برای مرتکب سقط عمدی جنین با توجه به تحلیل ارائه شده از
با توجه به مباحث مطرح شده در پژوهش حاضربرای رسیدن به سیاست افزایش
- صدوربخشنامه ریس قوه قضاییه مبنی بربرخورد قاطع با عاملین سقط جنین
غیرقانونی و ارائه گزارش منظم از موارد تخلف و احیای اجرای مواد ۷۱۶ الی ۷۲۱ قانون
مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۰ و مواد ۶۲۲ الی ۶۲۴ (۸۵۳-۸۵۵) قانون مجازات اسلامی
- نظارت و تعلیمات دادستان‌ها به ضابطان دادگستری در زمینه کشف جرم سقط
جنین (بازرسی منظم و سررزده از داروخانه‌ها مطب‌های خصوصی و هرگونه مرکزارائه
خدمات سلامت که ممکن است اقدام به سقط جشیر غیرقانونی کند و یا ابزاراین جنایت
- رفع ابهامات قانونی در مجازات سقط جنین در حالات مختلف توسط مراجع قانونی
و در نظ رگرفتن تعزیردر صورت مباشرت مادر به سقط جنین: وضع مقرراتی جامع دراین
مورد تا ضروری است تا سقط جنین قانونی به حداقل برسد.
- استفاده ازمکانیسم‌های تشویقی توسط دولت؛ برای نمونه میتوان به زوجینی که به
دلایل اقتصادی قصد سقط جنین دارند برای حل مشکلات اقتصادی وام داد.
- آموزههای ذینی کد:ذرتقابل آشکار با اندیشه‌های لیبرالی است ذرزسیاست کلی
جمعیت نیز با عنوان «ترویج و نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی- ایرانی و مقابله با ابعاد
نامطلوب سبک زندگی غربی» مطرح است. استفاده از ظرفیت نهادهای فرهنگ‌ساز مانند
رسانه‌ها, نهادهای متولی اعزام مبلغ دینی, آموزش و پرورش و... میتواند نقش بسزایی
درتبیین حرمت و مضرات سقط جنین درمیان خانواده‌ها ایفا کند. همچنین یکی از
دلایل اصلی سقط جنین نهادینه شدن فرهنگ «فرزند کمتر؛ زندگی بهتر» در جامعه است.
بسیاری ازمادران تحت تأثیرفشاراجتماعی, بارداری‌های دوم به بعد خود را با سقط جنین
خاتمه میدهند که تغییراین فرهنگ باید در اولویت قرار گیرد.
. فاضل هندی, بهاالدین محمد (۱۴۱۶) .کشف اللغام والابهام عن قواغد الا حکام . قم: دفترا
. قاسمزاده, سیدمرتضی.» ره پیک» حسن.۰ و کیایی. غبدالله (۱۳۸۴).تفسیرقانون مدنی. تهران: سمت.
. کاشفالغطا نجفیا: (۱۴۲۳).ننتفينهالفجاه و مشکاه الهنای و مصباحالسعادات . نجف: موسسه کاشه
. مکارم شیرازی» ناصر(۱۴۲۲). بحوث فقهيه هامه . قم: انتشارات مدرسه الامام علی
قرّن کریم (۱۳۸۲). الهی قمشه‌ای. مهدی . تهران: دلیل ما.
این‌بابویه. محمدبن علی (۱۴۱۳). من لا یحضره الفقیه . قم: دفترانتشارات اسلامی.
اردبیلی» مریم (۱۳۸۳). قتل‌عام جنین‌ها به سود چه کسی است؟ فصلنامه کتاب نقد. ۰۶۹-۵۲۰۳۱
آصف محستی» (۱۴۲۴).الفقه ومسائل طبيه . قم: انتشارات دفترتبلیغات اسلامی.
آقایی نیا. حسین (۱۳۹۵). حقو قکیفری اختصاصی جرایم علیه اشخاص (جنایات). تهران: نشرمیزان.
اکرمی. روح اللّه (۱۳۹۳). تحلیل فرایند نظارت شرعی شورای نگهبان برمصوبات مجلس؛ مطالعه موردی: قانون
آمامی» مسعوه (۱۳۹۲) :رخ مبسوط قانون مجارات اسلامبی مصوب۱۳۹۳(قصاصنغضو .اقلم :موسسه خائزه
پارسا حامد (۱۳۹۴). اسقاط عمدی جنین؛ قصاص يا دیه؟ نشریه رسائل, ۰۴ ۶۰-۴۳.
تبریزی» جواد (۱۴۲۸). تنقیح میان ی الا حکام- کتاب الدیات . قم: دارالصديقه الشهيده نلیّلا.
حائری شاهباغ, سیدعلی (۱۳۸۷). شرح قانون مدنی. تهران: گنج دانش.
. حرعاملی, محمدبن حسن (۱۴۰۹).تفصیل وسائل الشيعه الی تحصیل مسائل الشريعه . قم: موسسه آل البیت.
. حلبی ابو الصلاح تقی الدین (۱۴۰۳).الکافی فیالفقه . اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین نللا.
. خمینی» سید روحاللّه (بی تا).تحریرالوسیله . قم: موسسه مطبوعات دارالعلم.
. خویی» سید ابوالقاسم (۱۴۲۲). مبانی تکمله المتهاج. قم: موشسه احیا آثار ال#مام الخویی.
. روحانی, سید صادق (۱۴۱۲ق). فقه الصادی باه :قم: دارالکتاب.
. ریاست جمهوری؛ معاونت برناههریّزی و نظازت راهبردی مرکامارایان (۱۳۹۱)گزیده نتایج سرشماری عمومی
. سبزواری» سیدعبد الاعلی (۱۴۱۳ق).مهذّب الاحکام فی بیان الجلال والجرام. قم: موسسه المنار,
ادقی» هادی (۱۳۹۴). خقوق جرا ی اختصاصی*جرایم علیه اشخاص. تهران: میزان.
. طوسی, محمدین حسن (۱۳۸۷).المبسوط فی فقهالامامیه . تهران: المکتبه المرتضويه ل«حیا الاّثار الجعفريه.
. طوسی, محمدین حسن (۱۴۰۷) ۰ تهذیتبالاحکام : تهران: ذازالکتب الاسّلاميه.
0 غباسی» محمود (۱۳۸۹) :حقوق جرای زف‌ک رد را ۱۹۵
. علامه حلی,حسن بن یوسف بن مطهر(۱۴۱۳).قواعد الا حکام فی معرفه الحلال والحرام. قم: دفترانتشارات اسلامی.
. علامه حلی» حسن بن یوسف بن مطهر (۱۴۲۰).تحربرالاحکام الشرعيه علی مذهب الاماميه . قم: موسسه امام
. کاتوزیان» ناصر(۱۳۸۷). قانون مدنی درنظم حقوق یکنونی. تهران: نشرمیزان.
. مجلسی اصفهانی» محمدتقی (۱۴۰۶). روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه . قم: موسسه فرهنگی
محقق حلی, نجم الدین (۱۴۰۸). شرائع الاسلام فی مسائلالحلال والحرام. قم: نشراسماعیلیان.
مدنی کاشانی» رضا (۱۴۰۸) .کتاب الدیات . قم: دفترانتشارات اسلامی.
مزروعی» رسول (۱۳۹۵). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب ۰.۱۳۹۲ قم: موسسه داثره المعارف فقه
ادقی؛ حسین (۱۳۹۴). حقو قکیفری اختصاصی- جرایم علیه اشخاص. تهران: نشرمیزان.
نجفی, محمدحسن (۱۴۰۴). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام . بیروت: دار |حیا التراث العربی.
وطنی» امیر(۱۳۸۳). کیفرسقط جنین و ضرورت اصلاح ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی. پژوهشنامه منین,
ولیدی» محمد صالح (۱۳۹۴).شرح بایسته های قانون مجازات اسلامی درمقایسه وتطبیق با قانون سابق.
| مسائل متعددی مانند مشکلات اقتصادی،داشتن فرزند زیاد، عدم تقارن در جنسیت، بارداری های ناخواسته و یا نامشروع بودن جنین، زمینه سقط جنین را مساعد کرده است. این در حالی است که غالب دلایل فوق از منظر فقهی مجوز شرعی برای سقط محسوب نمی شود. امروزه شاهد آمار نگران کننده سقط جنین غیرقانونی هستیم که با ارائه راهکار اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... باید از رشد بی رویه آن کاست. یکی از راهکارهای پیشگیرانه که می تواند به کاهش آمار سقط جنین و در نتیجه رسیدن به سیاست افزایش جمعیت منجر شود، پیشگیری کیفری است که در قالب وضع مجازات متناسب در مورد مرتکب سقط جنین می تواند قابل اعمال باشد.ازاین رو، هدف پژوهش حاضر بررسی این موضوع است که چه ضمانت اجرایی می توان برای جرم سقط جنین در نظر گرفت که از ابعاد گوناگون با مبانی و اصول معتبر حقوقی و شرایط زمان و مکان هماهنگی و تطابق داشته باشد؟ در این مقاله که با استفاده ازمنابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی-توصیفی تدوین شد، ضمن بررسی حالات مختلف سقط جنین، این موضوع نیز بررسی شد که عدم اجرای قانون، ابهام قانون و در برخی موارد خلأهای قانونی سه نقص موجود در سیستم حقوقی و قضایی در مجازات سقط جنین است. ماده 306 قانون مجازات اسلامی موجب برداشت مختلف در خصوص تعزیر مادر و همچنین نسخ مجازات موضوع مواد 622 الی 624 شده است؛ رفع ابهام از این مقرره و تعزیر مادری که مباشر و یا معاون سقط جنین است، مفید و لازم به نظر می رسد. |
54,252 | 497025 | پژوهش بهصورت کیفی با پيامد کاربردی» هدف توصیفی-پیمایشی, ازلحاظ زمانی مقطعی و منطق
استنتاجی است. ابتدا شاخصهای محیطهای آموزشی ساخت‌گرا و رویداد محور از مبانی نظری استخراج و تجربیات جهانی ایجاد چنین محیط‌هایی
بررسی‌شده‌اند. پس‌ازآن دانشجویان ترم سوم و چهارم کارشناسی ارشد معماری دانشگاههای شیراز بهعنوان نمونه انتخاب و با ابزار مشاهده و پرسشنامه
پرداخته‌شده است. پس‌از شناخت و اولویت‌بندی چالشهای موجود راهکارهایی جهت
ایجاد محیطهای آموزشی رویدادمحور ارائه‌شده است. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که عدم ارتباط محیط آموزشی با محیط کار مهمترین عامل در
ناکارآمدی محیط است. همکاری با کتابخانه‌ها موزه‌ها کارگاه‌های ساختمانی و فضاهای شهری» تجهیز فضاهایی جهت استفاده همزمان دانشگاههای شهر
یا استان» برگزاری نمایشگاه‌ها و داوری‌های جمعی و فرادانشگاهی می‌توانند در جهت افزایش کارایی موثر باشند.
وا ژ گان کلیدی: آموزش معماری, آموزش رویداد محور آموزش ساخت گرا محیط دانشگاههای معماری شیراز
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
در چند دهه اخیر نقش محیطهای یادگیری در آموزش موضوع مطالعات گسترده‌ای قرارگرفته است. امروزه تأثیر آموزش از طریق
پرداختن به تعاملات, کسب تجربیات و برگزاری رویدادها امری اثبات‌شده است (2015 ,۷۷708 :8 16۷/2). آموزش ساخت‌گرا نیز
یکی از رویکردهایی است که پایه و اساس آن بر ساختن دانش از طریق تجربه و رویداد استوار است. این نوع آموزش جهت عملی
شدن, نیاز به محیطهای آموزشی با شاخصهای خاصی دارد. آنچه مشخص است محیطهای آموزش دانشگاهی ایران از ابتدا تاکنون
ماهیتا ثابت باقیماندهاند و نتواسته‌اند خود را با شرایط ذنیای, خاضر وفق دهند (ضرغامی» قنبران و پهلوانی» ۱۳۹۰). این آمر نیاز
با توجه به یافته‌های فریزر! (۲۰۱۵) یادگیری دانشجویان تحت تأثیر عوامل متعددی است که در اين بین» محیط کلاس مهمترین عامل
تعیین‌کننده بهحساب آمده است. همواره یکی از روشهای مداخله برای یادگیری بهتر» تغبیر محیط یادگیری بوده است ( ,71273506
8). محیطهای آموزشی در ایران را نمیتوان بهعنوان دستیار امر آموزش قلمداد نمود (ضرغامی و همکاران» ۱۳۹۰). رفع این نقیصه
با شناخت معیارهای طراحی معماری و تأثیر آن در امر آموزش میسر خواهد شد. با در نظر گرفتن مباحث و شیوه‌های تدریس در آیند»
نقش فضای آموزشی بسیار جدی‌تر از تصورات فعلی خواهد بود. فضای آموزشی از طریق پشتیبانی و مهیا نمودن بستر زمینه‌های
اجرای مطلوب برنامه‌های آموزشی را فراهم میآورد لذا خود این کالبد باید آموزنده» تفکر انگیز و خلاقیت‌زا باشد. علاوه‌بر آن نقش
مژلفه‌های فیزیکی در محیط آموزش معماری نسبت به سایر رشته‌ها مهمتر است. چنانچه حیدری» یزدانفر و بهدادفر (۱۳۹۲) در مطالعه
خود نشان داده‌اند که دانشجویان معماری نقش پارامترهای_فیزیکی#را*آدر اشکل‌گیری معنای دانشکده بیشتر از پارامترهای ذهنی و
آموزشی میدانند. گومس و ووژان" (۲۰۱۷) نیز در تحقیق خود. عوامل.موثر بر یادگیری را شامل تجربه‌اندوزی,» تعامل با محیط
در دهه‌های اخیر دیدگاه سازنده‌گرایی بر پایه نظریات ویگوتسکی,و پیاژه بهعنوان نظریه غالب در یادگیری مطرح‌شده است ( :8 7716
0 ,ا2]) و متخصصان تعلیم و تربیت به طراحی "محیطهای یادگیری بر اساسن اصول سازنده‌گرایی روی آورده‌اند ( ,۸14۵486
4 ,۳۵۶6۲ :8 10050۵۵). این دیدگاه بر چگونگی ایجاد.مغنی توسط بادگیرندگان تأکید کرده و فرآیند ساختن دانش را مستلزم
درگیری فعال یادگیرنده میداند (2012 ,6ا52006). استفاده از شاخصهای سازنده‌گرایی میتواند موجبات ارتقا استانداردها و کیفیت
آموزش معماری هم بهصورت سنتی و همامجازی را فراهم کند (2011 ,161). از طرفی استدیوهای طراحی معماری از مناسب‌ترین
محیطها برای اجرای روشهای تدریس سازنده‌گرا تلقی می‌شوند (2010 ,فنط50786 :8 12000810 مصقانره)). بنا بر این عوامل,»
تحقیق حاضر باهدف رسیدن به راهبردهایی جهت ایجاد فضاهای رویدادمحور که امکان آموزش ساخت‌گرای معماری را فراهم کند»
به دنبال پاسخ‌دهی به این پرسش‌ها است که کدام‌یک از معیارهای ساخت‌گرایی درمحیط‌های آموزش دانشگاهی ایران نیازمند توجه و
اهتمام است؟ فضاهای آموزش معماری برای اینکه بتوانند بستر آموزشهای رویدادمحور و ساخت‌گرا قرار بگیرند. باید شامل چه
ویژگی‌هایی باشند و چه راهکارهایی میتوان به کار بست که در شرایط موجود امکان ساخت دانش برای دانشجو فراهم گردد؟
مطالعات پیشین که در ارتباط با تحقیق صورت گرفته‌اند را میتوان در دودسته کلی اصول آموزش ساخت‌گرا و محیطهای آموزش
معماری دسته‌بندی کرد. آقازاده (۱۳۹۱) در کتابی تحت عنوان «تکنولوژی آموزشی: بر پایه رویکرد ساخت گرایی»» نظریه‌های یاذگیری
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
و طراحی آموزشی در حیطه‌های گوناگون موردبررسی قرارداده است. فردانش (۱۳۹۴) در کتاب «طراحی آموزشی: مبانی» رویکردها و
کاربردها» به بازنمایی دانش در رویکرد سازنده گرایی و دلالت‌های آن برای طراحی آموزشی پرداخته و الگوهای طراحی آموزشی
سازنده گرا مطابق رویکردهای یادگیری و تدریس را طبقه‌بندی کرده است.
در ارتباط با محیطهای آموزشی» هریسون و هاوتون! (۲۰۱۳) در کتاب «طراحی برای تغییر چشم‌انداز آموزشی: فضا مکان و آینده
یادگیری"» بیان میکند که در محیطهای یادگیری تغییرات اجتماعی, سیاسی» اقتصادی و تکنولوژیکی سبب گسترش تئوری‌های
یادگیری و پذیرش همه‌جانبه اهمیت آن بهعنوان یک هسته اجتماعی شده است. این کتاب تلاش میکند تا تمام ارکانی که به
کارآمدسازی فضاهای واقعی و مجازی منجر می‌شوند. را در نظر گرفته و درنهایت با تشویق ذینفعان برای ایجاد هویت مبتنی بر
رویداده راه را به منظر یادگیری یکپارچه‌ای باز کند. بویز؟ (۲۰۱۰) در کتاب «بهسوی فضاهای یادگیری خلاق: تفکری دوباره به
معماری پس از آموزش اجباری"» روشهای نوینی را در بررسی روابط بین یادگیری و فضاهایی که یادگیری در آنها صورت میگیرد»
ارائه داده است. همچنین با کمک گرفتن ازنظریه‌های آموزشی و تئوری معماری معاصر چارچوب‌های مفهومی جایگزینی جهت
تقویت اعمال اجتماعی و ارتقا فضای معماری دانشگاه‌ها و کالج‌ها را معرفی میکند. کامل‌نیا (۱۳۸۸)» در کتابی تحت عنوان «دستور
زبان طراحی محیطهای یادگیری: مفاهیم و تجربه‌ها در طراحی»» به جنبه‌های جامعه‌شناختی مدرسه‌ها دانشگاه‌ها و مدارس عالی و
همچنین طراحی ساختمان‌ها و تسهیلات آنان میپردازد. کامل نیا (۱۳۹۴)» در کتاب «مفاهیم پایه در معماری دانشگاه» طراحی دانشگاه
را به‌شدت درگیر مفاهیم اجتماعی, سیاسی, فرهنگی دانسته و ساختار ظاهری دانشگاه را نمادی از نحوه تفکر اجتماع حاکم و
جهت‌گیری جامعه را در آینده میداند. اشرفی و کامل‌نیا (۲۰۱۶) در مقالهای با عنوان «مشارکت معلمان در طراحی یک مجتمع آموزشی»
به این نتیجه رسیدند که فضاهای بیرونی باکیفیت بالا فضاهایی برای تعامل بیشتر دانشآموزان و فضاهایی که اجازه‌ی پروژه‌های
آزمایشی و تجربی بیشتری را دهد مکانهای مناسب‌تری برای یادگیری می‌باشند.
نتایج پژوهشهای برزگر بفرویی» خضری و شیرجهانی (۱۳۹۲) تحت .عنوان «پیدایش رویکرد سازنده‌گرایی و تحول در محیطهای
یادگیری» نیکس» فریزر و لدبیتر* (۲۰۰۵)» با عنوان؛«ارزیابی یک محیط آبادگیری.علمی یکپارچه با استفاده از تحلیل محیط یادگیری
سآزنده‌گرا»: گیجبلز سگرز و استرویف"* (۲::۸) با عنوانگ و یلو ری سازنده گرا .و امکان تغییر درک ذانشنآموزان از
خواسته‌های ارزشیابی و رویکردهای یادگیری» و احمد چینگ» یحیی و عبدالله" (۲۰۱۵) در عنوان «رابطه بین محیطهای یادگیری
سازنده‌گرا و امکانات آموزشی در کلاسهای درس علوم»» درمجموع بیانگر این است که محیطهای آموزشی که بر اساس اصول
سازنده‌گرایی بناشده‌اند» موجبات افزایش اثربخشی یادگیری افراد را فراهم کرده‌اند. در اینجا جای خالی مطالعاتی که به خصوصیات و
ویژگیهای فضاهای آموزش رویداد محور معماری :که امکان.ارائه برنامه‌های آموزشی سازنده‌گرا را داشته باشند. بپردازد» احساس
میشود. لذا این مقاله به دنبال ارائه راهبردهایی چندجانبه ادرزمینه#ذکرشده است.
98 ۳۵۵۵۳۵ عطا وصه 2166 بعه م5 نعمی‌کلوصهآ امصونام ۳۵ وصنوصقداک عطا <۵؟ صهزدع 1 -2
3 305-60000150 کم عسه ما۸ عطا مصفانطاحعط نکمهمگ وصنصدعآ ع هی کل0ه 10 -4
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
روش این پژوهش از مبنای پيامد کاربردی» از مبنای هدف توصیفی -پیمایشی, ازلحاظ زمانی مقطعی و از منظر منطق استنتاجی است.
همچنین اين تحقیق را میتوان در گروه تحقیقات پیمایشی (زمینه‌یابی) قرارداد. مراحل پژوهش بدین‌صورت است که در ابتدا
شاخصهای آموزش ساخت‌گرا و رویداد محور و محیطهای مناسب آن. به کمک مبانی نظری استخراج شده است. در ادامه به بررسی
تجربیاتی در سطح جهان از ایجاد محیطهای آموزشی مبتنی بر رویداد پرداخته شده است. پس‌ازآن وضعیت موجود آموزش دانشگاهی
معماری در ایران و چالشهای پیش رو مورد شناخت قرار گرفته است. روش گرداوری اطلاعات هم از نوع اسنادی - کتابخانهای,
بهصورت استفاده از اطلاعات و مدارک موجود و هم میدانی با ابزار مشاهده و پرسشنامه است. پرسشنامه بر مبنای شاخصهای اخحذ
شده از مبانی نظری (نمودار ۲) تدوین گردیده است. پاسخ‌های پرسشنامه طراحی‌شده بهصورت طیفی با مقیاس لیکرت! پنج جوابی
از بسیار کم تا بسیار زیاد بوده که برای کمی‌سازی به ترتیب ضریب ۱ تا ۵ به آنها اختصاص داده‌شده است. نوع پرسشنامه ازنظر
نحوه اجرا بهصورت «پرسشنامه الکترونیک» است. سنجش پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرونباخ سنجیده شده و ضریب
به‌دست‌آمده ۰/۸۱ است. روایی محتوی نیز توسط ۲۰ نفر متخصصین و صاحبنظران در خصوص سه معیار مربوط يا اختصاصی
۰ ج ۰ ۰ ۰ اراد ۰ : بط : ۰ یس
بودن, سادگی و روان بودن و وضوح يا شفاف بودن بر اساس طیف لیکرتی ۴ قسمتی بررسی شد. نسبت روایی محتوای (سی.وی.ار)
۴ و شاخص روایی محتوا (سی.وی.آی)" ۵ به دست آمد.
جامعه آماری این پژوهش «دانشجویان مشغول به تحصیل ترم‌های سوم و چهارم» مقطع کارشناسی ارشد معماری دانشگاه‌ها و
موسسات: آموزش غالی شهر شیرآن» می‌باشند. دانشجویان؟ دک نله کنکوق سراسری سال ۱۳۹۷ در ۷ دانشگاه در شهر شیراز
پذیرفته شده‌اند. ظرفیت هرکدام از دانشگاه‌ها به تفکیک در جدول شماره.۱, آمده است. با توجه به تحقیقات میدانی انجام‌شده تقریبا
تمامی ظرفیت دفترچه در دانشگاههای موردبررسی.پزشده است. لذا مجموع 1 تعداد حجم نمونه موردی تحقیق را تشکیل میدهند.
جدول ۱. ظرفیت رشته معماری دانشگاه‌ها و موسسات آموزشعالی شیرازادر مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته
(منبع: نگارندگان برگرفته از دفترچه انتخانت رشته و تحقیقات میدانی)
سال نام دانشگاه سراسری پردیس آزاد اسلامی موسسه آپادانا موسسه ارم موسسه حافظ
# با توجه به نبوه این ظرفیت: در دفترچه:مستقیما از مسغولین دانشگاه پرسیذه اشلاه است:
حجم جامعه آماری ۱۱۴ نفر در نظر گرفته میشود. حجم نمونه با بهرهگیری از جدول آماده مورگان تعیین‌شده و ۹۰ نفر هست که
پرسشنامه بهصورت تصادفی در اختیار آنها قرار گرفت و پاسخ‌های به‌دست‌آمده به کمک نرم‌افزار 5785 تجزیه‌وتحلیل گردید. لازم
به ذکر است که علاوه‌بر پرسشنامه از ابزار مشاهده «غیر مشارکتی» برای تحقیق استفادهشده است. دادههای جمع‌آوری‌شده به کمک
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
روش توصیفی- تحلیلی تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. پس از استخراج کدها و اولویت‌بندی چالشها در هر مرحله و با کاربست تجربیات
صورت گرفته در این حوزه» به ارائه راهکارهایی جهت محیطهای آموزش معماری ساخت‌گرا پرداخته‌شده است.
طراحی نظام‌های آموزشی از ابتدا بهعنوان زیرمجموعه‌ای از مباحث رشتهی فناوری آموزشی» مبتنی بر رویکرد سیستمی بوده است در
اوایل دهه ۱۹۹۰ با ظهور رویکرد ساخت‌گرایی برخی از صاحبنظران به‌کارگیری رویکرد سیستمی در طراحی آموزشی را موردشک
و تردید قراردادند. ساخت‌گرایان معتقدند ساختار دانش چیزی نیست که در خارج از ذهن شاگرد وجود داشته باشد, بلکه ساختار
دانش حاصل تعامل مستمر با سازه‌ی موجود. آزمایش و پالایش بازنمایی‌های ذهنی آن برای یافتن درک صحیح‌تری از جهان خارج
است و بر این اساس فعالیت یادگیری باید محور توجه قرار گیرد و نه فرآیند آموزش (1991 ,70039960 :8 )ا0). در دیدگاه
ساخت‌گرایی هیچ آموزشی کامل نیست مگر آنکه شاگرد بهصورت دانشجویی خودآموز درآید. کسی که خودش مطالعه میکند»
می‌اندیشد و به تجزیه‌وتحلیل میپردازد. اصول آموزش ساخت‌گرا در نمودار ۱ خلاصه‌شده‌اند.
جدول ۱. آشنایی با اصول آموزش ساخت گرا (نگارندگان برگرفته از 1996 ,20اقدنصص0 :8 براگ0)
اصول آموزش گنجاندن یادگیری در زمینه های مربوط و واقعی
ريشه نظریات ساخت گرایی را در آموزههای سقراط و پسن‌ازآن امانوئل کانت میتوان مشاهده کرد. از اندیشمندانی که صاحب نظریاتی
در باب آموزش ساخت‌گرا بهصورت نوین و با تأکید بر تجربه و رویداد می‌باشند. میتوان به ژاک روسو ماریا مونته سوری,
وان و ۳ 0 1 ۸ ۲ اش ۳۳ ات اد
یوهان‌هاینریش پستالوزی,» فردیش فروبل» جان دیوئی, زان پیاژه ا. پی. دهیمن » ایزنر » پاتیل » روبرت زمر بارکر» راجر شانگ اشاره
کرد. در این قسمت گزیده‌ای از نظریات برخی از نظریه‌پردازان منتخب جهت آشنایی بیشتر آورده شده است.
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ...
(منبع: نگارندگان برگرفته از دیویی» ۱۹۸۱-۱۹۲۵؛ شریعتمداری» ۱۳۹۷؛ فیروزی» کرمی» سعیدی رضوانی و کارشکی ۱۳۹۴؛ پرینس و فلدر ۳۰۰۶؛ ویگوتسکی,
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
رفتار یادگیری در فرد نتیجه تعامل بین متغیرهای شخصیتی و محیطی است. تفکیک تأثیر این متغیرها در یادگیری کاملا نامشخص است.
زیرا متغیرهای شخصیتی در محیط شکل میگیرند و تحکیم می‌یابند و متغیرهای محیطی نیز به‌نوبه خود بر متغیرهای شخصیتی تأثیر
می‌گذارند (یمینی» کدیور فرزاد و مرادی» ۱۳۸۷). عوامل مختلفی موجب تفاوت در یادگیری انسانها میشود اما آنچه بیشتر از بقیه
عوامل نظر روانشناسان پرورشی و متخصصان آموزشی را به خود جلب کرده» عامل محیط یادگیری است. در محیط کلاسهای آموزشی
حقیقی و مجازی» همواره این سوال مطرح میشود که در چه نوع محیطی میتوان به بهترین وجه به تدریس و یادگیری پرداخت
محیط یادگیری اصطلاحی کلی است که اشاره به فضا و جایی دارد که فراگیران و معلمان در آن با یکدیگر تعامل برقرار میکنند و از
ابزارها و منابع اطلاعاتی مختلف برای دنبال کردن فعالیتهای یادگیری خود بهره می‌جویند (1996 ,۷/1180). امروزه با نگاهی گذرا به
متون تخصصی روانشناسی تربیتی میتوان در مورد مولفه‌های مختلف فرآیندی موجود در محیط یادگیری کلاس درس مانند فضای
فیزیکی و جنبه‌های روانشناختی آن مطالب بسیاری را پیدا کرد (اسلاوین» ۱۴۰۰). تحقیقات متعددی که با هزاران دانش‌آموز در سرتاسر
دنیا انجام‌شده است به‌طور قاطع نشان میدهد که محیط کلاس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تأثیر می‌گذارد. هرچند که محیط
یادگیری یکی از عوامل موثر بر یادگیری در دانشجویان بهحساب میآید اما ادراک از محیط یادگیری از اهمیت بیشتری برخوردار است.
ادراک از محیط یادگیری به ادراک مشترکی گفته میشود که دانشجویان و معلمان از محیط کلاس درس دارند (2015 ,۳۳۵967). ادراک
دانشجویان از محیط یادگیری عامل موثری درروند یادگیری آنها شناخته‌شده که رامزدن! (۱۹۹۲) در این خصوص می‌گوید: «در تلاش
برای تغییر رویکردها نمی‌کوشیم دانشجویان را تغییر دهیم, بلکه تلاش می‌کنیم که تجربه‌ها ادراکات یا برداشتهای آنها از محیط
تحقیق دازت» برنت» پردی» بولتون» کمپبل و اسمیت 76۰۰۴ این بافتهنایید 94 که درک از محیظ بادگیری بهمراتب بیشتر از
خود محیط یادگیری با رویکرد مطالعه عمیق در ارتباط است. لذا: اهمیت "پرداختن.به وجه سازاگرایی در ادراک محیط در این بخش
خود را نمایان میکند. همانطور که در پیش آمد. برای سازاگرایان اجتماغی, دانش محصول انسانی است و پایه اجتماعی و فرهنگی
دارد (1999 ,ا۳۳۳۶ :8 1997 ,076416۲)). همچنین یادگیری یک فرآیند اجتماعی که فقط در درون فرد ساخته نمی‌شود و صرفا تحت
تأثیر محیط بیرون نیز نیست (1997 ,ط0/102/1200). محیط یادگیری. سازاگرای اجتماعی» ادارای دو خصیصه و ویژگی بارز شامل
سازاگرایی و اجتماعی بودن می‌باشند. محیط سازاگرا محیطی است که کمک میکند فرد بهصورت فعال ادراکات. محفوظات و سایر
ساختهای ذهنی پیچیده را خود در درون ذهن خود بسازد نه اينکه از بیروان به درون ذهن او وارد شود» اين نظریه بر فعال بودن
یادگیرنده در ساختن دانش و فهم تأکید میکند. شانک نیز اظهار میدارد که محیط یادگیری سازنده‌گرا محیطی است که در آن افراد بیشتر
آنچه را یاد میگیرند و می‌فهمند می‌سازند و شکل میدهند (2000 ,6[ط500) و یادگیرندگان دانش خود را از تجربه‌هایشان به دست
می‌آورند (1995 ,073۳0۵). ویژگی دیگر محیط مذکور علاوه‌بر سازاگرایی» اجتماعی بودن آن است که این جنبه بیشتر به تعاملات بین
افراد اشاره دارد که به آن به لحاظ پویایی در کلاسهای درس, سازنده‌گرایی دیالکتیکی نیز گفته‌شده است.
از آنجایی که فعالیت گروهی در محیط کارگاه‌ها ساخت دانش را تضمین میکند (2009 ,ا16۲) و مهمترین قسمت آموزش یعنی
تولید ایده» در جمع و محیط های مشارکتی شکل گرفته و انتقال می‌یابد (2011 ,10۳0۵2 8 ۸/23/200)» لذا آموزش ساخت‌گرا بهتر
است در کارگاه صورت پذیرد. از سویی دیگر تجربه نمودن محیط واقعی توسط دانشجویان همراه با پیش‌بینی فرصت‌هایی جهت
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
یادگیری تجربی و به انجام رساندن طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها و تحقیقات طراحی معماری در آن محیط از اهمیت فراوان برخوردار
است (گرجی مهلبانی» محمدی,» بهمنش فرزاد؛ جاویدمهر» ایرجی و نصیری» ۱۳۹۷). مسئله دیگری که در این میان حائز اهمیت است
آموزش غیرمستقیم از طریق مشارکت در رویدادهای متنوع میباشد. آموزش غیر مستقیم دنیا را از دریچه دید فراگیر نگریسته و بر
آگاهی آنان از احساسات و ادراکات خویش می افزاید (جویس» ویل و کالهون» ۱۳۹۴). این آموزش به دنبال مشارکت هرچه بیشتر
دانشجویان در مشاهده» تحقیق, استنباط فرضیه دادن مسأله گشایی و ساخت دانش جدید است (اسدزاد» ۱۳۹۹). امروزه ما با
دانشجویانی مواجه هستیم که با ارتباطات نامحدودی که ایجاد میکنند در ساختن دانش نقش اساسی دارند. این دانشجویان می‌توانند
چیزهایی بدانند یا دانشی بسازند که معلم نقش کمی در ساخت آنها دارد. ازآنجایی‌که یکی از مهمترین محورهای یادگیری ساخت-
گرایانه تعامل گروههای مختلف درگیر در آموزش است این تعامل در محیط آموزش مجازی به صورت گسترده و فارغ از زمان و مکان
می تواند اتفاق بیافتد (آنلدرسون و الومی» ۱۳۹۴) این خود نشاندهنده همخوانی آموزش مجازی با محیط ساخت‌گرا است. بامطالعه
نظریات مطرح‌شده در حوزه آموزش ساخت‌گرا یا سازنده‌گرا محیطهای مناسب برای این آموزش باید دارای شرایطی باشند که در
شکل ۱ معیارهای ساخت گرایی در محیط آموزشی (منبع: نگارندگان پرگرفته.از 2009 ,۳۷76 گرجی مهلبانی و همکاران؛ ۱۳۹۷؛ جویس و همکاران؛ ۱۳۹۴؛
محیطهای آموزشی در دنیای معاصر باید بتوانند خود را با معیارهای ساخت‌گرایی تطبیق دهند امروزه به‌طور روزافزونی از مراکز
آموزشی انتظار می‌رود که انعطاف‌پذیر باشند و برای انجام وظایف جدید کارایی داشته باشند. در ایده‌های احساسات محیطی که در سال
۴ توسط باکر و همکاران, مطرح‌شده. آمده است که فضاهای آموزشی نیاز به؛انعطاف پذیری در ساختمان‌ها دارند بهگونهای که
بتوان از کلاس درس به اتاق سمینار از فضای مطالعه انفرادی به محدوده مطالعه برای تعدادی از دانش آموزان تبدیل شوند. به‌علاوه آنها
پيشنهاد نموده‌اند که مراکز آموزشی آینده بیشتر شبیه دفتر و محیط کتابخانه خواهند بود. جایی که گروههای کوچک مطالعه, بحث کنند و
پادگیری و دانش را با بهرهگیری از تکنولوژی به وجود بیاورند (1964 ,0۳0 :8 82766۲).
همچنین در خلال دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی, تعدادی موزه و مدرسه در کنار یکدیگر بهعنوان یک مجموعه آموزشی» سیستم جدیدی از
آموزش را به وجود آورده‌اند که موزه - مدرسه نام دارد. در این سیستم آموزشی, موضوعات دنیای واقعی و فرآیند توسعه‌ی
نمایشگاه‌ها بر اساس برنامه‌های ساخت‌گراها و جنبش‌های اجتماعی - فرهنگی که به یادگیری بر اساس پروژه‌ها و کارآموزی‌های
بلندمدت می‌پردازند» تعریف گشته است. چنانچه هدف یادگیری بر پایه‌ی زمینه‌های معتبر قرار گیرد و دانشآموزان علاوه بر کار روی
زمینه واقعی. مدیریت سازمان, برنامه خویش را نیز آموخته و مطالب موردعلاقه خود را دنبال کنند (1999 ۳۳66 :8 1108).
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
در دو گزارش که توسط دپارتمان آموزش و مهارت! در سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ در انگلستان صورت گرفته‌اند به اهمیت طراحی و
معماری بهعنوان همکاران در نظام آموزشی سازنده‌گرا تأکید شدهاست. موسسه لّای.سی.دی" نیز شش سناریوی ممکن را برای عموم
مدارس آینده فرض کرده است. که از میان آنها میتوان به فروپاشی سیستمهای آموزشی سنتی و حرکت به سمت شبکههای یادگیری
غیررسمی و ساختارشکن آموزش اشاره کرد (2009 ,0۳010). چگونگی ارتباط آموزش و محیطهای آموزشی رویداد محور در شکل
شکل ۲. چگونگی ارتباط آموزش معماری و محیط آموزشی رویداد محور (منبع: نگارندگان برگرفته از 2009 ,0562)
جهت آشنایی با فعالیتهای صورت گرفته در مقیاس جهانیجهت:اجرای برنامه‌های ساخت‌گرا در آموزش دانشگاهی, دکتر کریستین
اورتید" معاون سابق تحصیلات تکمیلی دانشگاه ام.آی.تی.در تال ۲۰۱۶ طرحتی را.برای.ساخت یک دانشگاه پژوهشی غیرانتفاعی ارائه
میکند که بدون کلاس» بدون سخنرانی» بدون دیسیپلین‌های*ااری و حتی باون آژاشته‌های اصلی باشد. به اعتقاد اورتیز ساختار صدها
ساله سخت و غیرقابل انعطاف دانشگاه‌ها پیشرفت‌هایی آهماهنگ با تکنولوژی آروز را نذاشته و امکان آماده‌سازی دانشجویان برای
زندگی در قرن بیست و یکم را ندارند. این دانشگاه بر اساس «یادگیری مبتنی بر پروژه» طرح‌ریزی‌شده» بهگونهای که دانشجویان از
طریق کارگروهی با یکدیگر در چالش‌هایی زمان‌بندی‌شده آموزش می‌بینند. دزااین موسسه جدید دانشجویان مسیر یادگیری خود را
طراحی میکنند و از برنامه درسی پیچیده‌ای برای رسیدن به اهدافخود استفاده میکنند. آنها تحقیق را بهعنوان پیشرفته‌ترین شکل
یادگیری مبتنی بر پروژه میدانند. دانشجویان در ابتدای سال یک پروژه تحقیقاتی را با همکاری دانشگاه طراحی کرده و یک برنامه
آموزشی فردی را در ارتباط با آن طرح‌ریزی میکنند. گروه اورتیز یک پلت فرم نرم‌افزاری برای طراحی برنامه درسی هوشمند مبتنی بر
کامپیوتر ایجاد کرده است که به دانشجویان و دانش‌پژوهان کمک خواهد کرد تا مسیرهای آموزشی را در میان رشته‌ها و با برخی
محدوديت‌ها ایجاد کنند (2016 ,ط۸/00۵). با توجه به اینکه در این دانشگاه از کلاسهای درس استفاده نمی‌شود. محیط آن به اعتقاد
اورتیز شامل فضاهای انجام پروژه بزرگ» آزمایشگاه‌های متمرکز عظیم» فضاهای جمعی وسیع است» باهدف اینکه همه پروژه‌ها
بر همین اساس دانشکده‌های معماری متعددی در سالهای اخیر جهت اجرای برنامه‌های سازنده‌گرا و انعطاف‌پذیر خود, دست به
تغییر فضاهای آموزشی موجود و حتی تبدیل محیطهای صنعتی و کارگاهی به مکان آموزشی,» زده‌اند؛ تا از این طریق بتوانند آموزش
معماری را به سمت یادگیری‌های رویداد محور و ساخت‌گرا سوق دهند. در جدول ۳ فضاهای آموزشی برخی از این دانشگاه‌ها
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ...
جدول ۳. بهینه‌سازی فضاهای آموزش معماری در نمونه‌های جهانی (منبع: نگارندگان برگرفته از 2013 ,7711)
این موسسه در سال ۲۰۰۰ به یک انبار باربری در حاشیه
سرپوشیده می‌شوند. تراس‌ها و بام نیز که محل سرو غذا
ماع انطا م۸ ۵۶ عان اعد هنصو‌گنام) سعطاامگ 50-۸ -2
13658 200 ع تناس۸ 3/600 1۵۳ عاننک 1 هعلام یک -5
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
دلفت! هلند جدید یادگیری و برگزاری رویدادها و نمایشگاه‌ها در ساختمان
در این بخش به بررسی نتایج اخذشده از پرسشنامه در ارتباط میزان امکان اتخاذ معیارهای ساخت‌گرایی در محیطهای آموزش
معماری شهر شیراز پرداخته‌شده است. پس از آن فضاهای آموزش کارشناسی ارشد معماری در شهر شیراز مورد شناخت و تحلیل
گرفته و چالشهای پیشروی عدم کارآمدی فضاها و راهکارهای پیشنهادی بیان گردیده‌اند.
شاخصهای ساخت‌گرایی محیط که از طریق پرسشنامه موردسنجش قرارگرفته‌اند» عبارت بودند از: میزان آموزش میدانی در کارگاه-
ها میزان آموزش در محیطهای شهری» میزان آموزش از طریق برگزاری رویدادها میزان آموزش از طریق کار در محیطهای واقعی,
میزان آموزش در محیطهای مشارکتی و تعاملاتی و میزان استفاده از محیطهای مجازی در آموزش. نتایج حاصله در قالب نمودارهایی
جدول ۴. نتیجه سنجش شاخصهای محیط آموزشی ساخت گرا در جامعه موردمطالعه (منبع: نگارندگان)
میزان آموزش میدانی در کارگاه‌ها میزان آموزش در محیطهای زندگی شهری میزان آموزش از طریق رویداهها و
میزان آموزش در محیطهای فعال و میزان استفاده از محیط مجازی در
)نت8 156 200 ع 0۳ات۸ ۵۶ وانه۳ برع مامصط 1 ۵۶ که تا 12014 -1
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
در یک جمع‌بندی کلی میان فاکتورهای موردمطالعه. شاخص میزان آموزش از طریق کار در محیط واقعی کمترین امتیاز را به دست
آورده است. با توجه به ارجحیت یادگیری مهارتها مرتبط با صنعت و جامعه حرفه‌ای به یادگیری دانش‌های پایه که از پیش‌فرض‌های
بنیادین مدارس معماری است (عزیزی» ۱۳۸۹) لزوم پرداختن به این موضوع نمایان میشود. شاخصهای بعدی که نیاز به رسیدگی
دارند به ترتیب اولویت» آموزش در محیطهای زندگی شهری و آموزش میدانی در کارگاه‌ها می‌باشند. از سوی دیگر شاخص آموزش
در محیطهای فعال و مشارکتی در وضعیتی مطلوبی قرارگرفته که خود نشاندهنده آموزش از طریق تعاملات کلاسی به وجود آمده و
انجام کارها بهصورت گروهی است. نمودار 4 نتایج کمی سازی و امتیازدهی به شاخصها را نشان میدهد.
| 12کس ٩ یا میزان آموزش در محیط های زندگی شهری
0 400 350 300 250 200 ی 10 100 (9ا 0
شکل ۳. کمی‌سازی و امتیازدهی به شاخصهای,محیط آموزش معماری ساخت گرا (منبع: نگارندگان)
پس از بررسی دادههای حاصل از پرسشنامه جهت شناخت هرچه بهتر» محیطهای آموزش دانشگاهی معماری در شیراز که دوره
کارشناسی ارشد در آنها دایر است در جدول ۵ معرفی شده‌اند.
جدول ۵. معرفی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دارای مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته معماری در شهر شیراز ازنظر فضای مورداستفاده (منبع: نگارندگان)
سراستری آشیراز آزاد اسلامی موسسته آپادانا موسنه ارم موسسه حافظ
طراحی‌شده برای دانشگاه طراحی‌شده برای دانشگاه ساختمان مسکونی ۴ طبقه خانه مسکونی تغبیر مدرسه تغییر کاربری
هنر و معماری به سبک بهصورت عام ۶ واحدی تغییر کاربری کاربری داده‌شده و دارای داده‌شده
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
در یک جمع‌بندی کلی فضاهای مورداستفاده قرارگرفته جهت آموزش معماری را میتوان به دودسته: ۱- فضاهایی که جهت دانشگاه
طراحی‌شده و ۲- فضاهایی که تغییر کاربری داده و به دانشگاه تبدیل شده‌اند. تقسیم‌بندی کرد. در نمودار ۶ اين دودسته‌بندی کلی
همراه با زیر دسته‌های خود در محدوده‌ی تحقیق» تشاق,داد گنه سیگ ۷
باتوجه به محیطهای آموزشی در اختیار دانشگاههای معمازی» کمبود فضاهایی جهّت آموزش رویدادمحور و عملی به چشم می‌خورد.
از میان فضای مورداستفاده دستهای که برای دانشگاه طراتخی شده‌اند را میتوان به دوسته کلی تقسیم کرد. در بخشی که جهت
دانشگاه بهصورت عام طراحی شده, آموزش معماری همانند سایر ارشته‌ها در کلاس‌هایی با چارچوب غیر قابل انعطاف برگزار می
گردند. تدریس و یادگیری در چنین کلاس‌هایی موجبات مشارکت دانشجویان در آموزش را فراهم نیاورده است. آن دسته از دانشگاه-
ها که برای رشتههای هنر معماری طراحی شده‌اند نیز هرچند که دارای کلاس‌هایی جخهت آموزش کارگاهی می باشند. اما فاقد
فضاهای رویدادمحور جهت کارهای تیمی و فضاهای انعطاف‌پذیر جهت اجرای برنامه‌های آزاد می باشند همچنین فضاهایی کارگاهی
مجهز به ماشین‌آلات ساخت جهت اجرای نمونه‌هایی با ابعاد واقعی در آنها در نظر گرفته نشده است.
از بین ساختمان‌هایی که کاربری آنها به دانشگاه تغییر داده‌شده است. مدارس به دلیل بهره‌مندی از سرسراها و فضاهای تعاملاتی,
امکان بیشترین تطبیق با برنامه‌های ساخت‌گرا را دارا می‌باشند. باتوجه به اینکه ساختمانهای مسکونی و کانکس و غیره در نمونه‌های
مطالعاتی, امکان ایجاد فضاهای انعطاف‌پذیر و رویدادمحور را ندارند» بخشی از فضاهای باز و نیمه‌باز آنها را میتوان به اجرای
برنامه‌ها برگزاری کارگاه‌ها و رویدادهای جمعی اختصاص داد. در سالهای اخیر برخی آموزشگاه‌ها و سازمانهای وابسته خصوصی
۱- در اینجا لازم به توضیح است ساختمان های دیگری نیز جهت آموزش آکادمیک معماری در سطح شهر شیراز مورد استفاده قرارگرفته‌اند. از جمله ساختمان-
های موسسه پاسارگاد و دانشگاه پیام نور شیراز که برای دانشگاه به صورت عام طراحی شده‌اند. موسسه آموزش عالی هنر خیام از اداره تغییر کاربری داده شده
جهت آموزش معماری استفاده می کند و ساختمان قدیم معماری دانشگاه آزاد اسلامی شیراز خانه تاریخی تغییر کاربری داده شده, بوده است. اما به جهت عدم
تطابق بامحدوده زمانی و مکانی پژوهش از بررسی آنها خود داری شده است.
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
و نیمه‌خصوصی,» جهت رفع این نقیصه فضاهای آموزش معماری اقدام به برگزاری دوره‌ها مسابقات و کارگاه‌ها در محیطهای شهری
و کارگاهی کرده‌اند تا از این طریق بتوانند ارتباط از ضعیف آموزش و حرفه را تحکیم بخشند. البته لازم است خاطر نشان شود در
زمینه برنامه آموزشی نیز عدم سازنده‌گرایی و انعطافپذیری کاملا مشهود بوده که نیازمند توجه و رسیدگی است. در نمودار ۰۷
راهکارهایی برای افزایش کارایی ساختمانهای مورداستفاده دانشگاههای معماری به تفکیک دو دسته طراحی شده برای دانشگاه و
شکل ۵. راهکارهای جهت کاربرست آموزش ساخت‌گرا در محیطهای دانشگاهی رشته معماری (منبع: نگارندگان)
علاوه‌بر موارد ذکر شده» تأکید بر آموزشهای مجازی» تشکیل کارگروه‌های فکری و تعاملاتی اینترنتی» برگزاری رویدادهای مجازی
شامل دوره‌ها سخترانی‌هاتی اساتید بومی و غیر بومی مسابقات» امگان شرکت در داوری پروژه‌ها از سرتاسر انیا و در نهایت استفاده
از کل جهان ازجمله خانه کافه اتوبوس, سفر و غیره بهعنوان فضای آموزشی میتواند ما را در رسیدن به اهداف بلندمدت خود که
اجرای برنامه‌های آزاد. سازنده گرا مطابق شرایط و نیازهای عصر حاضر است. یاری رسانند.
فضاهای آموزش دانشگاهی معماری در شیراز, چه از ابتدا برای دانشگاه بهصورت عام یا دانشگاه هنر و معماری بهصورت خاص,
طراحی‌شده و چه بهصورت تغییر کاربری ساختمانهای موجود باشنده همگی کم‌وبیش از ساختار غیرمنعطف تبعیت میکنند. این امر
نتیجه تحقیقات ضرغامی و همکاران (۱۳۹۰) را تأیید می‌نماید. این ساختار سخت و سنتی, امکان ادغام فضاها و اجرای برنامه‌های
آزاد و انعطاف‌پذیر را بسیار کاهش میدهد. وجود بناهای آموزشی باکیفیت متوسط و ضعیف و بدون تجهیزات یکی از بزرگترین
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
موانع بر سر ارتقا کیفیت آموزش معماری است. لذا ضرورت بازطراحی و تغییر ساختار این گونه فضاها یا تجهیز مکان‌هایی که بتواند
جهت آموزشهای حرفه‌ای و رویداد محور مورداستفاده یک دانشگاه یا حتی گروهی از دانشگاههای سطح شهر یا استان قرار گیرد»
بسیار مشهود است. در پاسخ به پرسش‌های پژوهش توجه به «آموزش در محیط های کار و زندگی واقعی» مهمترین عاملی است که
باید مورد اهتمام قرار گیرد. علاوه‌بر آن استفاده از محیط های کار واقعی و فضاهای زندگی شهری می‌توانند بستر مناسبی برای
آموزش رویدادمحور و ساخت گرا را فراهم نمایند. این مبحث نیز در راستای نتایج تحقیقات هیل (۲۰۱۳)» مهدین (۲۰۱۶) و مک
موهان (۲۰۱۱) قرار می گیرد. در جواب پرسش بعدی پژوهش» درصورتی که محیطی بخواهد از ابتدا برای دانشگاه معماری طراحی
گردد درنظر گرفتن فضاهای تعاملاتی, فضای کار گروهی, فضاهایی با مبلمان و جداره‌های انعطاف‌پذیر و فضاهایی برای ماشین‌آلات
ساخت مدل, از مواردی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. در زمانی که یک دانشگاه معماری بخواهد از یک ملک موجود استفاده
کند» ساختمان‌هایی که دارای محیطهای باز و گسترده هستند همانند, کارخانه‌ها کارگاه‌ها و آزمایشگاهها شرایط بهتری را برای تبدیل
به یک محیط تعاملاتی دانشگاهی دارند. همکاری با موزه‌ها و کتابخانه‌ها استفاده از فضاهای باز برای برپایی کارگاه‌ها ایجاد محیط -
های کار شخصی و استفاده از امکانات گسترده محیطهای مجازی از راهکارهای دیگری است که میتواند امکان ساخت دانش توسط
دانشجو از طریق کسب تجربه و تعامل را تسهیل نموده و مسیر ورود به حرفه آنان را هموار نماید. شایان‌ذکر است وجود برنامه‌های
ساخت‌گرا شخصی‌سازی شده و منعطف در رشته معماری نیز ازجمله مواردی است که نیازمند تحقیق و مطالعه در پژوهشهای آتی
بدیتوسیله: از مسئولین محترم دانشگاه های سراسری» آزاد.و موسسات غیرانتفاعی شهر شیراز به دلیل همکاری با اینجانب در انجام
پژوهش و همچنین دکتر علی عسگری بابت راهنمایی های ارزشمندشان؛در طول نگارش مقاله کمال تشکر و قدردانی را دارم.
۱- آقازاده» م. (۱۳۹۱). تکنولوژ ی آموزشی: بر پایه رویکرد ساح تگرایی. تهران, نشر: آییژ.
۲- آندرسون, ت. الومی» ف. (۱۳۹۴). یادگیری الکترونیکی, از تشوری نا عمل. ترجمه زمانی» ع.» و عظیمی, ا. انتشارات موسسه
۳- اسدزاده» ح. (۱۳۹۹). نظریه ها و روشهای آموزش. نشر: دانشگاه علامه طباطبایی.
۴- اسلاوین, ر. (۱۴۰۰). روانشناسی تربیتی: نظریه وکاریست. ترجمه سیدمحمدی» ی. تهران: روان.
۵- برزگر بفرویی» ک.» خضری» حسنح.» و شیرجهانی, ا. (۱۳۹۲). پیدایش رویکرد سازنده‌گرایی و تحول در محیطهای یادگیری.
چهارمین انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران: مبانی فلسفی تحول در نظام آموزش و پرورش ایران.
۶- پرینس» م. جی.» و فلدر ر. ام. (۲۰۰۶). روشهای استقرایی: تعریف‌ها مقایسه‌ها و مبانی تحقیقی. ترجمه فر دانش» ه. انتشارات
۷ جویس, ب. ویل» م» و کالهون ا. (۱۳۹۴). الگوهای تندریس. ترجمه بهرنگی, م. انتشارات: کمال تربیت.
۸- حیدری, ع» یزدانفر, ع.» و بهدادفر ن. (۱۳۹۲). ارائه مدلی برای تبیین پارامترهای تأثیرگذار در معنای مکان و غیرمکان معماری.
نشریه علمی - پژوهشی انجمن غلمی معماری و شهرسازی ایران» ۵ ۶۲-۴۹.
۹- شریعتمداری» علی. (۱۳۹۷). اصول و فلسفه تعلیم و تربیت» ناشر: موسسه انتشارات امیرکبیر.
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
۰- ضرغامی» اه قنبران» ع.» و پهلوانی» م. (۱۳۹۰). معیارهای طراحی فضاهای آموزشی آینده» اولین همایش ملی آموزش در ایران
۱ عزیزی» ش. (۱۳۸۹). ضرورت نظام منعطف آموزش معماری در راستای پاسخگویی به چالشهای جهانی و بومی پایداری.
۲۳- فردانش, ه. (۱۳۹۴). طراح یآموزشی: مبانی» رویکردها و کاربردها. ناشر: سازمان سمت.
۳- فیروزی» ز» کرمی» م.» سعیدی رضوانی» م.» و کارشکی» ح. (۱۳۹۴). بررسی اثربخشی روش دیوید مریل در آموزش ضمن
۴- کامل‌نیا ح. (۱۳۹۴). مفاهیم پایه در معماری دانشگاه, مشهد. انتشارات دانشگاه فردوسی.
۵- کامل‌نیا ح. (۱۳۸۸). دستور زبان طراحی محیطهای یادگیری. ناشر: سبحان نور.
۶- گرجی مهلبانی» ی.» محمدی» س.» بهمنش» ف.» جاویدمهر» م.» ایرجی» ا» و نصیری» ا. (۱۳۹۷). چالشهای آموزش معماری.
۷- یمینی» م.» و باقری‌نیا ح. (۱۳۹۶). مطالعه ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه ادراک دانشجویان از محیط یادگیری سازاگرای
اجتماعی در دانشگاه و مقایسه شکل ترجیحی و موجود آن در دانشجویان. مجله مطالعات روانشناسی و علوم تربینی» ۳(۳)»
۸- یمینی» م.» کدیور» پ.» فرزاد» و.» و مرادی» ع. (۱۳۸۷). رابطه بین ادراک از محیط یادگیری ساختن‌گرای اجتماعی» سبکهای
تفکر با رویکرد عمیق به یادگیری و بازده‌ها یا پیامدهای یادگیری: روانشناسی دانشگاه تبریز, ۱۲(۳)» ۰۱۷۱-۱۳۹
1 6۲۷۵6۵ 3۵12000 .(2015) با ۳۰3۰ .36 بطقاا۵ ۸۲ ۸ م۸ مق۵ط۷۵ ۷۷۰ مقصنطاک و 37 مفقحط۸ -19
:6665 36010701 0۵ ۳۲0۵۲۵0-5000 معصومتکققل ععدعنی ص نله تمصوخه‌م0ه فصه کاصعصحصمفصه عصنصوه1
لته ۷۵10216 ۵ وصنااه مد 0 مطام ناه - اند اس ۵۶ عت] «(2004) .7 .8 و۳۳ 2 ,۳ .7 ق10۳8 ,3 .7 ب6قل ۸100 -20
۰( ) ۲۷۲۵۲۷ 6۳۷۳0۳۵۵۲ عصنص1 وععنه ما0 طلعندوعمامصط عط کم کصگ 0م1ع۳م هه
110-5 ,4 ونزو010عر5 آ ۸۵ مرو اع0 2 6۶ ۵ ۱۲۳3۵00٩ ام سمل منامجس۸
8اورص۸ تعامصم م۳۵ هه عصنصوزد16 هز صصناهمتمزا م8۳ اطع 2016(.1) 1 مقنصاعصمطگط عک بظ ماکه‌حطاع۸ -21
14-3 ,(6)3 ونرو3010۵عع7 0۵ عع 5026 0ع م۸ ۲٩ 7۲۹۵۱ ,16۳۵۵۵ بصق۳اآ هز عوتصطع0 ]1 *مام ۸
510060۲0 200 ععز5 [ممحل5 طاونت :ن[ممط5 امد ,اممط5 ونظ .(1964) ۷۰ 2۰ وهی 6 ی 8 ,۲عغاحهظ -22
05-01710150 ]٩ ۸۳۱۵۵۳۵ ۳۵ و 30-0 +عع هک وصندعت 0۳006 70005 ب(2010) بلق و80 -23
0 ۸۳۳۳0۸0۲۲ ۲ج۸ :51717010 0021518011۷151 .(2010) 30 ,قنطعع 50 .3 ,1۵00008 وگ متقللرع0) -24
8 376۷7 00 300۵05 ۵۵ ععد66گط00 لمدمنمصعاصا 20 20۲۲6۸3100 055160 ۸۹۲۲۲1۳۵1۲۲۴۵۸
اد5000 .(2000) .0 مطانهنگ 6۶ بل با[عط0 03 وک وقل1100-16ن0ظ و3 ,8۳016 و8 و86جتاظ و.ظ و187 -25
,3۵0۵ ۲٩ ,700۳۵ بعسنص16 ۵ کعطه و200۳ 0ص مخصعصص0 ۵۳0۷۹ صممکقل عطا موصنصع1 که کدصوتصعصی
کام1 220 ,1065 2۵ ,ک09ععقل مه عمط ال عسصی۶ عطا ۵۶ وننص عط چط ۷۷ ب(2016) بش۸ ,عصمروقط معک123 -26
-355۳0015 1-13070301[ ۶-0-0-1 ور زو دمح - روطب /ع ناخ /صم نا ددع1 //+طاکط ب3 0006۳ مطعا
۷۵۵ 12167 ع6ط1 :3266 صط30 ,(600) 8020500 ۸ م30 10 ,2۳60۳6 040ه 66 ۳16 (1981/1925) حول ,و2066 -27
5 بوازو 6۳ نآ کزم‌صنل11 حعطانامگ 1 هو 62 1۰ ۷۵۱۵۵۵ .1925-1953
[ ۵6-106۲ 0۳۵ 26919 ۳۵ ۲م 10116005 :60056191 .(3996) بل ب مق اعصتصص 6 ,36 1 ,وگ -28
۰) ۵0108 وصه کصمنای‌نصصحصی آمدمخاهاه جه حلججععم۲ که 6اموط ۲0 ,(۳۵۰) صمععقص30 3۰ 0 1۵ 15۳۷0۰
15021 1۵۴ کصونع نامز 720 نصکنن 00 ب(3991) با ب0 مطعففق700 ۵ و3 1 وگ -29
۸ ۲۵۳۵:1120 حصکا نا اعصیم آمعنوهط +کنامص هه که جدام‌معملنطم ج که کانا‌ساعصی آهنضمک .(1999) 8۰ 3۳۳۵65 -30
پژوهشهای معماری نوین دوره اول / شماره ۲ / زمستان ۱۴۰۰
,602 506066 که هنلعممل ی ,(0۰) 8 ,651006 :18 61301۳01165 و120۳ 60105400 .(2015) .ظ ,۳۳۵868
۵ وانانطنددوم رصن عط فص کاصعصصمنصه هصنصدم1 اکنناصاعد0) .(2008) ۰ ما5 ۵ 3 ,566۲5 .10 بقاهازن6
,(36)5-6 ,56167166 ]0۵ع 78 م1 ما کعطعدمعوصد فص کوصمصعل خصعصکدععد که کصمنام هم "امد ععصعش
5۳007 :06۳10۳۳۵66 0صه ۳00۵00 مکنانطدصی وصنصمعز آمدمنهمنصهع0۳ .(2017) 363 8 مصطهز۵ ۷ ۸ م ,6065
163-7 ,(52)2 ,(20/0 580) 80و و۸90 06 ۵ هط .(2/85ک) کععم‌عاهه 0ع2زوحص نومه وصه المصد
[-0 3۳6 .0 370. 0۳66 1۵ و760 :1۶60 0۳۵ و160۳ .(1997) 8۰ 36 متعل۵عجی6
۵ ع6ط ۲ وصه 31366 ,ععهم5 مق وهآ آمدمناق ۳۵ وصنعصعط) 6 1۵۶ صهنز136 .(2013) سا ۳۳0۵ ۸ مش ,113505
3665-107-1638 ۹0 /احاع اعص/کمع دم /0 /صم کال عانطا 0- ۷0۳10 //نقطاکط موصنص جع ۳م کععمطک .(2013) .7 ما13
ما ۵۶ ۵۵۳8 امنسص۸ عصماصنط ۲ هدرک دز کعنویهک ععق ندمنم ۵ وصنصمتعص1۳ .(0999) 1۰ ۳۳ 6 کل و108
5۳0010 اعزا دم عطا و ععت 6 وصه کاصعصص فص منوی آمدمختوهی عط 0۳ روک عتونقصه م۸ .(2009) .5 و1۳
401-8۰ ,(1)1 ,5601671665 36۳0۷10701 0۳۵ [ ۲۳۵00-500 مصمناه له صهزدعل دس هیناه عط]
01 ۵ ۳0۳۵۵۵0-5006 .نام 0اه لدسه‌عانطاحه صز طععووصد انا عصم کو ععتآ .(2011) .ک ماگ1
[ اه ص500 هه دوعص عصنصها اکزنامعمم عطا که همعط .(2015) ۳۰ بش ق۷۷۵۵ 6 ۷7 ۷ ۴/۵
,۵۵۵۵ ]۹ 7۵۲۲۵۵۱ 1۵۳۳۵۵۳۵۲ ۵۵۵0۲۹۰ که کعاطاهنمد۷ آمدمناد تمه فصه عخانصعم) هناهد وصفماصنطی
465185 [10۳۳۵ عطا علنعاه عصنصو16 فص دنمان نمنوی عط 0صموعط «(2011) سا بقع ۸ ,36 1/00/3000
67 .103۳008 1۵۳ صوناد و2 ۸ - ۷۷66 ۷:۵ ۷۵۳۹۵ عطا وصه اعد هفوک .(1997) .36 1/00/3005
۰ 0۳ ,16610365 ۳۵0۳5 مت طانم جازم نس 06 01 ه عصناهاد عز 3/11 ۳۶۵ صععل ۸ .(2016) .۸ ,1/0909
,۵80 اکاص0006د ما مخ اعصز عنمقلنل فص اکاستا‌عصی که عصونهام (م8ص 01 .(2010) .5 مناهاآ 8 ,یلا و2716
8 601۳036۲ 163038 ععدعنک 0ع 2 ععاصز هه عصناقا۳۷۵ .(2005) ۰ سس 160860 ۵ ول .ظ ,3۳۳3963 کل 8 زا
109-3 ,(8)2 ,6860۳ ۳3۷1۳۵0/65 و160 بتک اصعص تمصع عصنصهع1 اعننا‌صاعصی عط)]
,009 613066 ه که 300۵05 .(2009) ,06610096 فص 60-006۳ عنصمصد350 مگ تمصع 0۳ :08۳60
:76۳867 316 روگنا 10000ع 8 1609۰ 270 .(3995) 8۰ 7 0۳۳0۵
7 ,5ع6 جاک 1020008 وصه دعزععاد 50 عصنصعا «(0) 8 8 کلعصطا5 نصا مروعاه 5۳ 0۳۵ 00۵ .(1988) .2 مصعلعصمط
۵۳6 276۷ :6 105000 6006200 +عطعنط صز دا ۵ عصنصدع] .(1992) 2۰ مصعلعصهط۴
[1ز 2/0033 :7۵۳6 370 .بروه اما رد2 ,2۵0۵ .(2012) ۷۷۰ .7 کل واگ
-3۳6106 :377 ,36 520016 170067 0 30 060606 مهو ماه ۸۵ :۳۵۵۳6۵ و10 (2000) 33 هنهک
3.5016 ۶ 520۳67 بو 70500 ۷۰ عم .17 10 ,06۷6100164 #انط ۱ مرک 0۵ 7001 .(1978) .5 سل وتواقامع ۷۶
0 :6200۳086 070069965 لععزعمام اوقم معطونط کم اصعص م0010 عط1 موعنود صز 3800 ,وعل)
9 60011517610156 60۷00060۰ کصنصه1 انعم که کز ۵۳ط ۷ 13000 .(01996) بی6 .ظ ,1۸1905
ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد ... مریم دستغیب پارسا و همکاران
136 8 اقا 3016۳6 0۲ 010 عطا دوع دمص آهصمناه اه
تنصه 3022 370۳0 ۷:02 کنصنصه تنماک فنط۷ ,و۳ دازعطایاعد2 حس و730
,1610۳80 ,۲7۵06۳7 ۸:20 عنصقاکا مطصقتطظ معط 16 لعصصع6 که عانطا ۸ که اصعصا0ه م1326 -1
,16078 و6۳16 ۷نط7] 0هم۸ عنصطاعا مطعصع۳ظ صعحطع 1 نحصع0 معط عانط ۸ ۲و اصعصاحه م1226 -2
,1613787 و957 67 نآ 0ه۸2 عنصعاک مطعصع80۳ معط 1 نع معط معط م۸ ۲و اصعصاحه م16 -3
0 ععناعنعا هل عطا ملعم مصمتاف اه جز کمد؟ اصقاحممطذ اکمص عطا گم عده کز امعصص 60۳0 156
77و5۳ عنط 1" .162706۳5 1۵۳ 01206 وصه کعصنفصهاد مس 6۷ هقی صف صهندعل هدع هه که عضعنی
8 601036۲ هه عسط عانطعه 2360 ص66 صه هام06 1۵۶ رععاهد عنام معط ه امعم ۵ کصنه
آدسعانطجه عاهممممه که هط عطا عجه اقطام کز صمتادع خل‌جع3 156 معط اکننا‌تساعدیی
0۳21 لا ع0اهانلهاو کز حلتهع۳۶ کنط 1 +دمناه تاه اکتا اعدم فص 0عک ص6۷ لخن مهرد ماع
بعع10 وصنل مدع آهناصهکصز وصه عصن که عصع) صذ حدم ع-ععمی کز آهمع جعسد عنامععل 1656 بمعصعوععد0
13606۵1 1۳۵۵ نامز عحد کاصعصصو 6۳0 آفصوناه اه و6۷6 مهد عسعصی که کمامنوصز 15۵
2 نط5 ,ص156 ب0ع موجه 0660 عبهط کاصعصص فص وصنصوعا-ه نا صعصی که کععصعنومه ما6 ,50065
6۰ 8 که 0ع00[ع5 66۵ 5۵۷6 ,کمعاععصعی طلاسیا۵؟ هه اسنطا عطا صز 0عام اه ,کاصعلوندی عاهخهتع "ناژ نصا
1 1۵۵۶ عط] انبم 0ع عم ععه 6۳۵ عبقط کاصعصصونصه تفصونهاه حنعط صذ صکنتا‌جساعصی که عنعنی عطا ۵ص۸
۵ 0۳0060 ۷۷۵۲۵ کصمناا50 ,کع‌عدعللهط عطا نومضم فص هصنوکناص از معرگ۸ عستفصصه‌ناکعن فص ات0056
عطا 06۵۵۵ منطعد نام که لها عطا اعدا عامعنمصذ ناهد عط1 کاصعصص فص عهصنصمعز معحقطاخهبه عنععی
عطا ۵۶ بر ۲06ص عطا صز «ماععگ اصقا دمص افص عطا کز خمعصهصوح تحص کلم عطا وصه خصعصصمفصه آفصمتاه‌ج اه
0 503665 قاس قصه ,کم ما0 من تصاعصم ,کصتاعک 3 ,کعاحع انا کف صصناه 00006 اصع ص600 ازع نها
ع نعو نز ماع قصه ,کصوننطنطحه عصنوامط ,کعناژو نی کن که ععی کبامع )زک 1۵۳ کععو 50 هصنم‌منا وه
1 دننامه عطا ععمعحمصز ما معط اکن تصاعصی عصنوام‌مه روط امتاصعاکصز ۵ص صف کعنازد نهد خصع گنل
52 ۵۶ ۳3۳056 ,0۵0 اکز نا ساکد0) موصنصدعآ ۵ععقط-ص6 ۳ متصناه۵ عسهعانطا ۸ :۳۵۵(ع1
۶8 0۲62۷6 ۵ ]فلس ۶۶9 فعنا سول 5ععععد 9660 20 گز الق سول قاطا
| محیط یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در امر آموزش می باشد. توجه به شاخصه ها و معیارهای طراحی محیطی می تواند موجبات ساختن هرچه بهتر دانش در دانشجویان را فراهم آورد. هدف این تحقیق آن است که با کاربست نظریه ساخت گرایی به ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش رویداد محور معماری بپردازد. پرسش پژوهش بدین صورت است که فضاهای آموزش معماری برای اینکه بتوانند بستر آموزش های رویدادمحور و ساخت گرا قرار بگیرند، باید شامل چه ویژگی هایی باشند. پژوهش به صورت کیفی با پیامد کاربردی، هدف توصیفی-پیمایشی، ازلحاظ زمانی مقطعی و منطق استنتاجی است. ابتدا شاخص های محیط های آموزشی ساخت گرا و رویداد محور از مبانی نظری استخراج و تجربیات جهانی ایجاد چنین محیط هایی بررسی شده اند. پس ازآن دانشجویان ترم سوم و چهارم کارشناسی ارشد معماری دانشگاه های شیراز به عنوان نمونه انتخاب و با ابزار مشاهده و پرسش نامه به سنجش شاخص های ساخت-گرایی در محیط های آموزشی آن ها پرداخته شده است. پس از شناخت و اولویت بندی چالش های موجود راهکارهایی جهت ایجاد محیط های آموزشی رویدادمحور ارائه شده است. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که عدم ارتباط محیط آموزشی با محیط کار مهم ترین عامل در ناکارآمدی محیط است. همکاری با کتابخانه ها، موزه ها، کارگاه های ساختمانی و فضاهای شهری، تجهیز فضاهایی جهت استفاده هم زمان دانشگاه های شهر یا استان، برگزاری نمایشگاه ها و داوری های جمعی و فرادانشگاهی می توانند در جهت افزایش کارایی مؤثر باشند. |
7,919 | 431995 | ستورالعمل‌های کلامی مربیان و راهبردهای توجه جودوکاران ماهر نوجوان در
پژوهش‌هایی اندک درباره دستورالعملهای "تمرکز توجه و بازخوردهایی کلامی که مربیان هنگام
تمرین به ورزشکاران ارائه میدهند و نیز چگونه این دستورالعملها بر توجه ورزشکاران هنگام
رقابت تأثیرگذارند» انجام شده‌اند؛ بنابراین, هدف از انجام این پژوهش؛ بررسی موضوع ذکرشده در
رشته رزمی جودو با استفاده از جودوکاران نوجوان دعوت‌شده به اردوی تیم ملی بود. از ۲۵ جودوکار
شرکت‌کننده در این پژوهش خواسته شد پرسشنامهای را تکمیل کنند که درمورد دستورالعملهای
توجهی و بازخوردهایی کلامی بود که مربیان درحین تمرین به آنان ارائه میکنند و نیز نوع تمرکز
توجهی که خود ورزشکاران در رقابت اتیان می‌ککن۷ پرسش‌تامه ذکرشده از پژوهشهای پیشین
برگرفته شده بود و حاوی سوّال‌های چندگزینه‌ای و سوّال‌های با پایان باز بود. یافته‌های پژوهش
نشان داد که در بیشتر موارد. مربیان ترکیبی از دستورالعملهای تمرکز درونی و بیرونی و میزان
برابری از آگاهی از نتیجه و آگاهی از اجرا را درطی تمرین به ورزشکاران ارائه کردند. همچنین,
شرکت‌کنندگان در غالب مراحل اجرای فنون در رقابت‌ها بر پیروزی تمرکز داشتند؛ باوجوداین, آنان
در مرحله اجرای فن. ذهن خالی را گزارش کردند. بهنظر میرسد که جودوکاران نوجوان در سطح
تیم ملی درحین اجرای مهارت به جنبه‌ای خاص توجه ندارند یا دست کم از تفکرات خود در آن زمان
هدف اصلی ورزشکاران از انجام‌دادن تمرين‌ها بهبود سطح عملکرد است و ورزشکاران و مربیان از
روشهای گوناگونی استفاده میکنند تا عملکرد ورزشی را به بیشترین حد برسانند. ازجمله این روش-
ها دستکاری‌های تمرکز توجه و بازخوردهای کلامی است که پژوهشها نشان میدهند این دو در
بهبود اجرای مهارت موّثر هستند (۱). درزمینه تمرکز توجه یافته‌های آزمایشگاهی درطول بیش از
۰ سال نشان میدهند. دستورالعمل‌هایی که تمرکز توجه افراد را به اثر محیطی حرکت (تمرکز
بیرونی) معطوف کنند. در مقایسه با دستورالعمل‌هایی که تمرکز را به بدن و حرکات بدن (تمرکز
دروتی) دایم ی که اجوای مهازرگ‌های حرکلی را پهبوه می‌دج ۳9 1۳ اترهای سودمشه اتقاخ
تمرکز توجه بیرونی نه‌تنها هنگام اجرای مهارتهای ساده (۶-۴)» بلکه در مهارتهای ورزشی پیچیده
مانند ضربه چیپ در گلف (۷) و اجرای مهارتهای فوتبال و والیبال (۸) نیز مشاهده شده‌اند. اثرهای
مفید حاصل از اتخاذ تمرکز بیرونی همراستا با اصل؛رمزگذاری مشترک است. این اصل بیان میکند
که برای اجرای موثر یک عمل, تطابق زیاد بین اطلاعات آوران و وابران ضروری است (٩)؛ باوجوداین,»
فرضيه عمل محدودشده بهعنوان پذیرفته‌ترین تبیین نظری درمورد سودمندی حاصل از اتخاذ تمرکز
بیرونی شناخته میشود (۰۱۰ ۱). براساس این فرضیه» تلاش برای کنترل هشیار حرکت با فرایندهای
کنترل حرکتی خودکار تداخل می‌یابد و از خودسازمان‌دهی طبیعی سیستم حرکتی جلوگیری میکند
(۱). در حمایت از این فرضیه.-لوهز و هکازان رشان *#اطان کگفعالیت برق‌نگاری عضلاتی و
زمان آماده‌سازی حر کت هنگام اجرا زمانی کار کی کنه هگا "هر کز بیرونی اتخاذ میکنند» در مقایسد
با شرایط تمرکز درونی به‌طور معناداری کاهش می‌یابد. علاوه‌براین» نشان داده شده است که تمرکز
درونی به دقت کمتر در تولید نیرو هم‌انقباضی بیشتر در عضلات موافق-مخالف و هماهنگی
بین‌عضلانی پایین‌تری هنگام اجرای تکالیف پلانتار فلکشن ایزومتریک در مقایسه با تمرکز بیرونی
منجر میشود. این یافته‌ها نشان میدهند که برخلاف تمرکز درونی که کنترل حرکتی کارآمد را دچار
آسیب میکند» تمرکز بیرونی با اجرای کاراتر و کارآمدتر حرکات همراه است (۱۱).
علاوه‌بر تمرکز توجه که معمولا قبل از اجرای مهارت به افراد ارائه میشود. مربیان معمولا اطلاعاتی را
پس از اجرای مهارت به ورزشکاران ارائه میکنند؛ برای مثال, پس از اینکه یک بازیکن بیسبال به توپ
ضربه می‌زند» مربی ممکن است اطلاعاتی را درمورد نحوه حرکت بازو یا مسافت طی‌شده توسط توپ,
دراختیار ورزشکار قرار دهد. در ادبیات یادگیری حرکتی, به اطلاعاتی که درمورد اجرای حرکت به فرد
داده میشود. آگاهی از اجرا(44۴) و به اطلاعاتی که درمورد نتیجه خرکت دراختیار فرد قرار داده
میشود. آگاهی از نتیجه!() گفته میشود (۱۲). باید اشاره کرد که 7۳ میتواند توجه فرد را
بهصورت درونی یا بیرونی هدایت کند؛ برای نمونه, در مثالی که از بازی بیسبال ارائه شد. فراهم کردن
اطلاعات درمورد حرکت دست تمرکز توجه درونی تلقی میشود؛ درحالی که ارائه اطلاعات درمورد
حرکت چوب بیسبال تمرکز بیرونی درنظرگرفته میشود. دراین‌زمینه» سودمندی حاصل از بازخورد
توجه بیرونی در پژوهش‌هایی همچون وولف آو همکاران (۸)» عبدلی و همکاران (۱۳) و پهلوان‌یلی و
این تمایزهای ظریف و مهم که هنگام ارائه دستورالعل‌های تمرکز توجه و بازخوردهای کلامی ایجاد
می‌شوند احتمالا بر راهبرد تمرکز توجه ورزشکاران درحین رقابت تأثیر می‌گذارند (۱۵). تاحدودی
عجیب است که باوجود بودن پژوهشهای فراوان درزمينه تمرکز توجه و بازخورد افزوده» شواهد
پژوهشی کمی وجود دارند درمورد نوع هدایت‌های تمرکز توجه و بازخوردی که مربیان درطول
تمرین‌ها فراهم میکنند و تمرکزی که ورزشکاران در شرایط رقابت اتخاذ میکنند. بررسی پیشینه
نشان میدهد که فقط. دو پزوه ایوگ رز ری ۵2 ۱) پورت رو همکاران (۱۶)
نشان دادند که مربیان تیم ملی دومیدانق بالات متحده‌آآدر"اغلپ*موارد به ورزشکاران دستورالعمل
تمرکز درونی ارائه میکنند. در پژوهش آنها زمانی که از ورزشکازان خواسته شد مواردی را که هنگام
رقابت بر آنها تمرکز دارند گزارش دهند. ورزشکاران اغلب تمرکز.درونی را بهعنوان نقطه تمرکز خود
بیان کردند. دایکفس و رایسبک (۱۵) نیز به بررسی این موضوع درادانشجویان ورزشکار پرداختند و
همراستا با پورتر و همکاران نشان دادند که مربیان در غالب موارد دستورالعملهای تمرکز درونی را
به ورزشکاران ارائه میکنند. جالب آنکه. زمانی‌که از ورزشکاران درمورد تنها چیزهایی که درحین
رقابت به آنها فکر میکنند پرسیده شد» تنها درصد کمی از ورزشکاران اتخاذ تمرکز درونی یا بیرونی
را گزارش کردند (ورزشکاران عمدتا تفکراتی؛مربوط به پیروزی و راهبرد را گزارش کردند). این پافتهه
بیشتر همراستا با پژوهشهای اخیری است که نشان میدهند تمرکز توجه امری پویا و پیچیده‌تر از
تمرک دزونی و بیزوتی است که اغلگرذر شراگله مایشکامی بزارشی شده است (۱۸: ۱۷).
ممکن است این تردید مطرح شود که علت تمرکز دایکفس و رایسبک (۱۵) و پورتر و همکاران (۱۶)
بر افراد بزرگسال و انجام‌نشدن پژوهش روی سنین پایین‌تر مواردی مانند ناتوانی افراد کم‌سن‌تر (مثلا
نوجوانان) در درک سوال‌های پرسشنامه یا دشواری در درک سوال‌های پرسشنامهای باشد که در آن
پژوهشها استفاده شده است؛ درحالیکه کودکان (قبل از بلوغ) تفاوتهای بسیاری نسبت به
بزرگسالان در رشد عصبی-شناختی دارند (۰۱۸ ۱۷). بیشتر مطالعات گذشته نشان میدهند که
نوجوانان و بزرگسالان عملکردی مشابه در مواردی چون استدلال, قضاوت و تصمیم‌گیری دارند (۰۱۹
رای مقال‌تشاق قاذاه شم است که میلین دارشدق مرآکز سطح بالای مغز که در آفزایش سره
توجه و پردازش سریعتر اطلاعات نقش دارند در دور نوجوانی سطوح رشد درخور توجهی دارند (۲۰).
علاوه‌براین» سازماندهی مجدد عصبی که نقش بسزایی در فرایندهای شناختی مثل ادراک و تصمیم-
گیری دارد. در اوایل و اواسط نوجوانی بهبود درخور ملاحظه‌ای می‌یابد (۱۷)؛ بنابراین» از علل احتمالی
استفاده‌نکردن از افرادی مانند نوجوانان در طرحهای پژوهشی قبلی یعنی مطالعات دایکفس و رایسبک
(۱۵) و پورتز و همکاران (۱۶) بیشتر از آنکه از تفاوتهای رشدی ناشی باشف, اختمالا بدلیل تمرکز
پژوهشها بر مطالعات آزمایشگاهی برای درک کاملتر جنبه‌های مختلف نقش تمرکز توجه بر عملکرد
و پاسخگویی به سوال‌های بی‌شمار موجود در این حوزه است؛ برای مثال» تکيه زیاد پژوهشها بر
کارهای مبتنی‌بر آزمایشگاه موجب شده است پژوهشهای کیفی و میدانی اندکی درزمینه توجه و
عملکرد حرکتی انجام شوند؛ بهطوریکه پژوهشگران به‌تازگی به انجام‌دادن پژوهش کیفی درزمينه
نقش تمرکز توجه بر عملکرد علاقه‌مند شده‌اند (۰۲۵ ۱۵). باید توجه کرد که مطالعه پورتر و همکاران
(۱۶) (تنها مطالعه‌ای که از ورزشکاران ملی استفاده کرده است)» تمرکز توجه و بازخورد را در ورزش
دو و میدانی که مستلزم اجرای مهارتهای بسته است (بدین معنا که مهارتهای آن در محیطی نسبتا
ثابت و قابل پیش‌بینی انجام میشود) بررسی کرده است. این درحالی است که بسیاری از ورزش‌ها
(ازجمله ورزش‌های رزمی) شامل اجرای مهارتها:در شرایط باز, غیرقابل پیش‌بینی و نیازمند تصمیم-
گیری‌هایی سریع هستند. هدف از انجام این پژوهش» بررسی دستورالعملها و بازخوردهای ارائه‌شده
توسط مربیان هنگام تمرین و اثر آن بر تفکرات جودوکاران (بهعنوان یک رشته رزمی پویا) هنگام
مسابقه در جودوکاران دعوت‌شده به اردوی تیم ملی نوجوانان بود. براساس پژوهشهای گذشته فرض
کردیم که هنگام تمرین» مربیان اغلب به ورزشکاران دستورالعملهای تمرکز درونی ارائه میکنند و
ورزشکاران درحین رقابت» بیشتر تمرکز درونی را اتخاذ خواهند کرد. همچنین» فرضيه دوم ما این بود
که فربیان فقداری مشابه از .1۳ و 8 #لظ رط##نمرین‌ها به ورزفگاران ارائه خواهتد کرد
تعداه ۲۵ ورزشکار پسر (با میانگین سنی برآبر با ۱۶/۱۴ او اتخراف معیار بزایز با ۸۳/*) کدا.به آرزدوتی
تیم ملی نوجوانان دعوت شده بودند در پژوهش شرکت کردند. در این پژوهش از پرسشنامه
استفادهشده در پژوهشهای دایکفس و رایسبک (۱۵) و پورتر و همکاران (۱۶) استفاده شد (جدول
شماره یک دو سوال نخست متناسب با رشته ورزشی جودو تعدیل شدند و برای کاهش‌دادن نقص‌های
پژوهشهای قبلی دو سوال دیگر به پرسشنامه اضافه شدند (برای مشاهده جزئیات به قسمت بحث
و نتیجه‌گیری مراجعه کنید). چهار سوّال از سوّال‌های پرسشنامه, سوال‌های چندگزینه‌ای بودند که
شرکت‌کنندگان باید ازبین سه گزینه, گزینه مدنظر خود را انتخاب می‌کردند. سه مورد از سوّال‌ها
سوال‌هایی با پایان باز (کیفی) بودند که شرکت‌کننده مجاز بود تاحدامکان به سوال پاسخ دهد.
پژوهشگر با مراجعه به اردوی تیم ملی از ورزشکاران خواست پرسشنامه را تکمیل کنند. لازم است
ذکر شود که در زمان جمعآوری داده‌ها (تکمیل پرسشنامه) پژوهشگر در محل حضور داشت و
درصورتی که شرکت‌کنندگان در درک سوالها ابهام داشتند» راهنمایی‌های لازم را به آنها ارائد
می‌کرد. همچنین؛ شرکت‌کنندگان فرم رضایت‌نامه مبنی‌بر شرکت در پژوهش را تکمیل کردند.
در سوال یک» گزينه (الف) بهعنوان تمرکز درونی» گزینه (ب) بهعنوان تمرکز بیرونی و گزينه (ج)
برای سوّال دوم» گزینه (الف) بهعنوان آگاهی از نتیجه» گزينه (ب) بهعنوان آگاهی از اجرا و گزینه (ج)
برای سوّال سوم» گزينه (الف) بهعنوان تمرکز درونی» گزینه (ب) بهعنوان تمرکز بیرونی و گزينه (ج)
در سوّال‌های پنچ شش و هفت پاسخ‌های افراد بهصورت تمرکز درونی» تمرکز بیرونی» تمرکز ترکیبی
و تمرکز بر پیروزی و راهبرد طبقه‌بندی شدند. دو آزمونگر بهصورت مستقل به پاسخ‌ها امتیاز دادند و
درصد توافق بین آزمونگرها محاسبه شد. ضریب توافق بین آزمونگران برای سوّال‌های پنچ شش و
هفت بهترتیب ۸۴ درصد» ۲٩ درصد و ۳٩ درصد به‌دست آمد. تنها نبود توافق بین دو آزمونگر به
برخی پاسخ‌های مربوط به اجرای تکنیک برای کسب امتیاز زیاد مربوط می‌شد؛ برای مثال, پاسخ «از
تکنیکی که اجرا می‌کنم امتیاز بگیریم»» ازسوی آزمونگر یک. بهعنوان تمرکز بر پیروزی و راهبرد و
ازسوی آزمونگر دوه تمرکز درونی درنظر گرفته اشد. در این مورد و سایر موارد مشابه» آزمونگران به
گفت‌وگو با یکدیگر و استدلال روی آوردند تا توافق درباره طبقه‌بندی گویه‌ها حاصل شود؛ بنابراین,
باید متذکر شد که برخی گویه‌های جای‌گرفته در طبقه‌ها تفاسیر نویسندگان هستند و برای
فراهم‌آوردن فرصت برای برداشتهای مخاطبان» تمام پاسخ‌های شرکت‌کنندگان در جداول شماره دوه
جدول ۱- پرسشنامه هفت‌سوالی برگرفته‌شده از پژوهشهای دایکفس و رایسبک (۱۵) و پوتر و همکاران
۱- هنگامی که در باشگاه درحال تمرین تکنیک هستید. مربی معمولا از شما می‌خواهد بر کدام‌یک از موارد زیر
الف- اينکه بان شما دست‌ها با پاهای شما چگونه خرکت میکنند با مگونه بایک حرکت کنند.
ب- بخشهای مهم بدن حریف ( بدن دست‌ها یا پاهای حریف).
چ- هر دو مورد به میزان یکسان (گزینه‌های الف و ب)
۳- در تمرین مربیان بیشتر درمورد کدام موارد به شما اطلاعات میدهند؟
الف- نتيجه اجرا (مثلا امتیازی که از اجرای تکنیک به‌دست می‌آورید)
چ- هر دو مورد به میزان یکسان (گزینه‌های الف و ب)
۳- هنگامی که تکنیک‌های خود را تمرین می‌کنید معمولا بر کدام یک از گزینه‌های زیر تمرکز دارید؟
ب- بر بدن حریف (برای مثال, دست‌ها یا پاهای او)
چ- هر دو مورد به میزان یکسان (گزینه‌های الف و ب)
۴ هنگام مسابقه معمولا بر کدام‌یک از موازد زیر تمرکزدارید؟
ب- بر بدن حریف (برای مثال, دست‌ها یا پاهای او)
ج- هر دو مورد به میزان یکسان (گزینه‌های الف و ب)
۵- تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه به آنها.فکر می‌کنيد. بنویشید.
۶-تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه قبل از اجرای تکمک پهولان‌ها شکر مق‌کنید: بنویسید (زمانی که ذر مسابقه:آماده
دا تنها چیزقایی ,را که ذر مسابقه:ذر ماق اجرای نکتیک (وقتی که اجرایاتکنیک خوق را شروغ: کرده‌این) یه آنها
۲ درصد از شرکت‌کنندگان در پژوهش گزارش دادند که مربیان میزانی یکسان از تمرکز درونی و
بیرونی را در تمرین ارائه میدهند. ۲۸ درصد از شرکت‌کنندگان پاسخ دادند که مربیان تمرکز درونی
را برای ورزشکاران فراهم میکنند. این درحالی بود که هیچ‌یک از شرکت‌کنندگان گزارش ندادند که
سرییاق صرفا ذخمنتورالعمل تمرکز بیرونن را فراهم, میکنند:: ۸رد رصت: از شبرکت‌کشند‌کان گزارشی دادند
که مربیان در جریان تمرین به میزانی یکسان 1۳ و ۳۳ ارائه میدهند. ۱۶ درصد از شرکت‌کنندگان
گزارش دادند که مربیان سنا ۳ را دراختیار ورزشکاران قرار میدهند و چهار درصد گزارش دادند
۴ درصد از شرکت‌کنندگان گزارش دادند که در تمرین‌ها از میزان مساوی تمرکز درونی و بیرونی
استفاده میکنند. ۱۶ درصد تمرکز درونی را گزارش دادند و هیچ شرکت‌کننده‌ای استفاده از تمرکز
بیرونی به شکل تنها را در جریان تمرین گزارش نکرد.
۲ ش رکت‌کننده (1۸ خرصد) استفاده از تمرکز ترکیبی رآ هنگام رقابت گزارش کرفند. ذو شر کت کننده
(هشت درصد) عمدتا تمرکز درونی و یک شرکت‌کننده (چهار درصد) عمدتا تمرکز بیرونی را گزارش
دادند. پاسخ‌های ۷۲ درصد از شرکت‌کنندگان در قالب پیروزی و راهبرد ۱۲ درصد در قالب پیروزی
و راهبرد و تمرکز بیرونی» چهار درصد در قالب تمرکز درونی تنها چهار درصد فقط تمرکز بیرونی و
چهار درصد ترکیب تمرکز درونی و پیروزی و راهبرد بود.
جدول ۲- پاسخ به سوّال پنجم: تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه به آنها فکر می‌کنید. بنویسید.
«تنها چیزی که به آن فگر می‌کنم» این است که در فرصت مناسب فن خود را بزنم».
«تنها چیزی که به آن فکر می‌کنم؛ گرفتن امتیاز است».
۳- پیروزی و راهبرد «تکنیکم را به نحو احسن اجرا کنم».
۱- درونی و بیرونی «بدنم را بچرخانم و با کشیدن حریف وارد بدن او شوم».
۲ پیروزی ۶ ۳۹۱ ۶ «به اینکه فرصت مناسبی ایجاد شود و کشش دست مناسبی داشته باشم».
* پیروزی 9 رت" ۶ «به دست‌ها و بدن حریفم و زمان مناسب اجرای تکنیک فکر می‌کنم تا با بی‌تعادل کردن
پاسخ‌های ۴۴ درصد از شرکت‌کنندگان در طبقه پیروزی و راهبرد ۲۴ درصد در طبقه تمرکز بیرونی؛
هشت درصد در طبقه تمرکز درونی» هشت درصد در طبقه ترکیب تمرکز درونی و بیرونی» چهار درصد
در طبقه ترکیب دو راهبرد و تمرکز بیرونی و چهار درصد در طبقه پیروزی و راهبرد به اضافه ترکیب
تمرکز درونی و بیرونی (طبقه آخر در جدول ۳ بخش تمرکزهای ترکیبی) بودند. دو شرکت‌کننده
جدول ۳- پاسخ به سوّال ششم: تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه قبل از اجرای تکنیک به آنها فکر
می‌کنید. بنویسید (زمانی که در مسابقه آماده می‌شوید تا تکنیک خود را بزنید).
۱- ذهن خالی (نبود تمرکز) «به هیچ چیز فکر نمی‌کنم».
«به این فکر می‌کنم که حریفم را در زاویه بکشم و
وهای را باز کتم و وقتی باز شد اور مت
ادامه جدول ۳- پاسخ به سوّال ششم: تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه قبل از اجرای تکنیک به آنها
فکر می‌کنید. بنویسید (زمانی که در مسابقه آماده می‌شوید تا تکنیک خود را بزنید).
رفی 9 تمرفی «پاهایم در داخل بدن حریف قرار بگیرد».
رو اهر و کرو مرو امتیاز را بگیرم. خوب حریفم را بکشم تا آیپون
۳- پیروزی و راهبرد و ترکیب تمرکز درونی و بیرونی ور
ازبین شرکت‌کنندگان, ۲۴ درصد تمرکز بیرونی» ۱۲ درصد تمرکز بر پیروزی و راهبرد. ۲۰ درصد
تمرکز درونی» چهار درصد ترکیب درونی و بیرونی و چهار درصد ترکیب بیرونی و پیروزی و راهبرد را
گزارش کردند. نه شرکت‌کننده (۲۶ درصد) درّاین‌زمینه پاستخی ارائه نکردند.
جدول ۴- پاسخ به سوّال هفتم: تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه حین اجرای تکنیک به آنها فکر
می‌کنید. بنویسید (زمانی که در مسابقه آماده می‌شوید تا تکنیک خود را بزنید).
کی ما مت «من ذهنم را آزاد می‌گذارم و به هیچ‌چیز فکر
۳- تمرکز درونی «به چرخش بدنم و کششم فکر می‌کنم».
ادامه جدول ۴- پاسخ به سوّال هفتم: تنها چیزهایی را که هنگام مسابقه حین اجرای تکنیک به آنها
فکر می‌کنید. بنویسید (زمانی که در مسابقه آماده می‌شوید تا تکنیک خود را بزنید).
هدف از انجام این پژوهش» بررسی دستورالعملهای کلامی و بازخوردهای فراهم‌شده توسط مربیان
در جریان تمرین و چگونگی تمرکزهای جودوکاران نوجوان در سطح ملی در تمرین و رقابت بود.
یافته‌ها نشان داد که مربیان هنگام تمرین» بیشتر ترکیبی از تمرکز درونی و بیرونی را دراختیار ورزشکار
قرار میدهند (۷۲ درصد). به‌علاوه» تعداد کمتری از ورزشکاران فقط ارائه دستورالعمل تمرکز درونی
ازسوی مربی درطول تمرین‌ها را گزارش دادند اما هیچ‌یک از شرکت‌کنندگان صرفا ارائه دستورالعمل
تمرکز بیرونی ازسوی مربی را گزارش ندادند. همچنین, یافته‌ها نشان داد که مربیان بیشتر هر دو نوع
بازخورد 2۳[ و 1)14 را برای ورزشکار فراهم میکنند. پیش از این» دایکفس و رایسبک (۱۵) و پورتر و
همکاران (۱۶) نشان داده بودند که مربیان در جریان تمرین بیشتر از دستورالعمل تمرکز درونی برای
هدایت توجه ورزشکاران استفاده میکنند. این یافته‌ها مغایر با پژوهشهای داخل و خارج از کشور
است که بهصورت گسترده نشان داده‌اند دستورالعملها و بازخوردهای تمرکز توجه بیرونی عملکرد
ورزشی را بهبود میدهند (۰۱۴ ۸ ۰۷ ۲). تأکید بیشتر مربیان بر تمرکز درونی میتواند دلایلی متعدد
داشته باشد؛ یک احتمال اين است که مربیان و ورزشکاران از ادبیات علمی پژوهش آگاهی ندارند پا
دستکم ترجیح میدهند بهجای تکیه بر یافته‌های علمی راهبردهای استفادهشده پیشینیان خود را
دنبال کنند (۱۵)» اما دلیل محتمل‌تر با نظریه‌هایی جدید تبیین میشود که بر نقش آگاهی بدنی
(آگاهی از موقعیت اندام: تمرکز درونی) در عملکرد حرکتی تأکید دارند؛ برای مثال شاسترمن در
نظريه آگاهی پیکری آبیان میکند زمانی که به اصلاح پالایش يا یادگیری مجدد اعمال عادتی و خودکار
نیاز باشد. آنگاه تمرکز درونی (توجه به اندام‌ها) مفید خواهد بود؛ بنابراین» مربیان در سطح ملی
احتمالا از دستورالعملها و بازخوردهای تمرکز درونی برای اصلاح الگوی حرکتی ورزشکاران خود در
هدف دیگر این پژوهش این بود که بررسی شود دستورالعملهای ارائه‌شده توسط مربیان هنگام
تمرین‌ها چگونه بر راهبرد توجهی که ورزشکار در جریان رقابت اتخاذ میکند. اثر می‌گذارند؟ انتظار
می‌رفت ورزشکاران در سطح ملی پاسخ‌هایی را ارائه کنند که در قالب تمرکز درونی و بیرونی
طبقه‌بندی شوند» اما سوّال پایان باز در این پژوهش درمورد تمرکز افراد هنگام مسابقه نشان داد که
اغلب جودوکاران پاسخ‌هایی میدهند که در قالب پیروزی و راهبرد جای میگیرند. این یافته بسیار با
آنچه مشایه است که در مطالعه دایکنس سک بات شده بود. این یافته‌ها خاطرنشان
میکنند که توجه ممکن است پیچیده‌تر از دوبخشی‌سازی‌های آزمایشگاهی باشد (برای مثال,
دوبخشی کردن توجه به بخشهای درونی و بیرونی) و موارد متنوع‌تری را در برگیرد (۲) باوجوداین»
پرسیدن سوّال از ورزشکار درموره تنها چیزهایی که او در رقابت به آنها توجه میکند. شاید مناسب-
ترین سوال برای درک تمرکز توجه آنها در جریان رقابت نباشد.دستورالعملهای مربیان معمولا با
هدف بهبود اجرای مهارت (بهبود اجرای تکنیک؛ برای مثال تکنیک‌های پرتابی در جودو) ارائه می-
شوند؛ آزاین‌رو» نیاز است سوّال‌ها درمورد اجرای مهارت (و نه تفکرات کلی درطول رقابت) فرمول‌بندی
شوند تا پاسخ‌های دقیق‌تری ارائه شوند. به‌علاوه» مطالعات نشان میدهند که تمرکز توجه پدیده‌ای
پویا است (۰۱۸ ۱۷)؛ بنابراین» تمایزقائل‌شدن بین مراحل عمل میتواند اطلاعات ارزشمندتری را فراهم
کند؛ به‌همین‌دلیل» برای مشارکت.بیشتر در ادبیات پژوهش سوال‌هایی اختصاصی‌تر به پژوهش افزوده
شدند (سوال‌های ششم و هفتم). در مرحله آماده‌سازی» نتایج بار دیگر نشان داد که پیروزی و راهبرد
شایع‌ترین نقطه تمرکزی شرکت‌کنندگان این پژوهش بودهاند (بخش نتایج را ببینید). احتمال می‌رود
جودوکاران به‌دلیل‌اینکه تمرکز بر پیروزی ممکن است عاملی انگیزشی و انرژی‌افزا باشد. آن را اتخاذ
کرده‌اند. نقش انگیزشی قبلا بهعنوان عاملی مهم در تبیین اثربخشی بازخورد افزوده مطرح شده بود
(۲۳). در اینجا پیشنهاه ما این است که تمرکزهای توجه انگیزشی (مانند «فقط به ایپون‌کردن فکر
می‌کردم» يا «به بهترین نتيجه ممکن») نیز ممکن است اثرهایی فوری بر اجرا داشته باشند. پیشنهاد
میشود این نوع تمرکز در طرحهای آزمایشگاهی آینده با سایر انواع تمرکز توجه بررسی شود. نظريه
بهینه که تأکیدی ویژه بر انگیزش در اجرا و یادگیری دارد. میتواند در شالوده‌بندی نظری این امر
کمک کند (جفت‌شدگی هدف-عمل در این نظریه را ببینید) (۲۴).
«ذهن خالی» پرتکرارترین گويه توجهی در مرحله اجرای مهارت بود؛ زیرا ۳۶ درصد از
شرکت‌کنندگان قادر نبودند درمورد آنچه در مرحله اجرا به آن توجه دارند گزارشی ارائه کنند. این
یافته با ادبیات نظری و تجربی دراین‌زمینه هم‌راستاست که نشان میدهد اجرای مهارت آمری بدون
تلاش و خودکار است و نیازی به تفکرات هوشیار ندارد (۰۲۶ ۲۵). یافته‌های موردنظر بیشتر حاصل
پژوهش روی ورزشکاران بزرگسال است. اما ازآنجایی که در نوجوانی رشد سیستم عصبی و فرایندهای
شناختی (اغلب به‌دلیل سازماندهی مجدد و تخصصی‌شدن سیستم عصبی ناشی از بالیدگی) به سطوح
نزدیک به بزرگسالی خود رسیده‌اند (۰۱۹ ۱۷)» یافته‌های پژوهش حاضر روی نوجوانان» با کمی احتیاط
احتمالا مقایسه‌شدنی با یافته‌های به‌دست‌آمده از پژوهش روی ورزشکاران بزرگسال است. اجرای
خودکار مهارت حرکتی بهعنوان عنصر رفتار حرکتی ماهزانه که قبلا در گلف‌بازان حرفه‌ای (۲۷
قایق‌رانان نخبه استرالیایی, ش ناگاووو گرم اي ها #احمه2 بود. در این مطالعه وادر
ورزش رزمی جودو با استفاده از ورزشکاران نوجوان بار دیگر مشاهده شد. تمرکزهای دیگری که در
این پژوهش در مرحله اجرا گزارش شدند. عبارت بودند از: تمرکز بیرونی» تمرکز درونی» پیروزی»
راهبرد و تمرکزهای ترکیبی؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر ماهیت پویا و وابسته به مرحله توجه را نشان داد»
زیرا تمرکز توجه در مرحله اجرا از تمرکز در مرحله آماده‌سازی متفاوت بود. یک يافته مهم پژوهش
حاضر این است که شرکت‌کنندگان برخلاف پژوهشهای کیفی اخیر بر تمرکز درونی در زمان رقابت
و در مراحل آماده‌سازی و اجرای تکنیک تأکید چندانی نکردند (۰۲۹ ۱۷) و برعکس, بیشتر جودوکاران
اتخاذ توجهی با عنوان پیروزی و راهبرد را حتی در مرحله آماده‌سازی گزارش کردند که این امر نشان
میدهد این نوع تمرکز همان‌طورکه با نظريه جدید بهینه ارتباط می‌یابد. ممکن است راهبرد توجهی
مناسبی برای موفقیت اجرا باشد (۲۴). به‌دلیل سطح مهارت شرکت‌کنندگان (اردوی تیم ملی) میتوان
بهصورت غیرمستقیم استدلال کرد که تمرکزهای گزارش‌شده برای رسیدن افراد به سطوح بالای
عملکردی مفید. بودهاند: اما پیشنهاد ما اسگظه به برراسی‌ها#بظشتری تیاز است قا نشخص شود
که آیا توجه در افراد ماهر باید به شکل درونی هدایت شود؟ (شاسترمن!(۱۹) و کولیزآو همکاران
(۳۰) را ببینید) باید به جنبه‌های بیرونی سوق داده شود؟ یا باید بر جنبه‌های دیگری (مثل تمرکز بر
پیروزی و راهبرد) تمرکز شود؟ پژوهشهای طبیعت گرایانه که در آینده انجام خواهند شد. با استفاده
از روشهایی که بتوانند کارآمدی و کارایی اجرا در محیطهای رقابتی را اندازه گیری و ارزیابی کنند.
گزینه‌ای مناسب برای درک این موضوع خواهند بود (۰۳۱ ۳۰)» زیرا این شکل از پژوهش شواهدی
مستقیم‌تر در رابطه با پیوند بین توجه-برونداد فراهم میکند؛ درحالی که ورزشکاران مهارتها را در
درمجموع, این پژوهش نشان داد که اغلب مربیان ملی جودوکاران نوجوان میزانی یکسان از تمرکز
درونی و بیرونی و نیز 1)14 و 12۳ را در جریان تمرین فراهم میکنند که یافته‌ها درمورد بازخوردهای
ارائه‌شده توسط مربیان در جریان تمرین همراستا با ادبیات پژوهشی است (۰۱۶ ۱۵)» اما جودوکاران
در جریان رقابت» تمرکز درونی و تمرکز بیرونی را بهعنوان نقطه تمرکزی غالب گزارش ندادند و بهجای
آن از تمرکز بر پیروزی و راهبرد بهعنوان نقطه غالب تمرکز خود در مرحله آماده‌سازی و ذهن خالی
پیام مقاله: یافته‌های پژوهش حاضر نشان میدهد که تمرکز بر پیروزی و راهبرد هنگام آماده‌سازی
مهارت و ذهن خالی هنگام اجرا. ممکن است نقاط تمرکزی مهمی در رشته جودو باشند؛ بااین‌وجود.
اینکه آیا تمرکز بر چنین واژه‌های انگیزشی و انرژی‌افزا مثل «ایپون کردن» و «گرفتن بالاترین امتیاز»
در فاز آماده‌سازی و ذهن خالی هنگام اجرا به بهبود عملکرد حرکتی در مقایسه با تمرکز درونی و
تمرکز بیرونی منجر میشود.» نیازمند بررسی بیشتر به‌ویژه با استفاده از طرح‌هایی است که بتوانند
برونداد اجرا را به‌طور مستقیم اندازه گیری کنند(مانند پژوهشهای آزمایشگاهی یا طرحهای تلفیقی
با تشکر فراوان از دکتر جد. الف. دایکفس که در انجام این پژوهش ما را یاری رساند. همچنین, با
تشکر از ورزشکاران که با مشارکت خود انجام پژوهش را میسر کردند.
3 ۲۳۵۷:۵۷۷۲ ۸ :06710۳۳۵6 هه عصنص م1 آافاد +300 .8 عاف۵ 101 ,0 5062 مک ۵[۶ ۷ .1
1 36۷ 101 .768۳5 15 ۵۶ ۳۵0 ۸ نهصند 0[ «مامص وصه کهم؟ امدماصعا۸ .ی ۷۳۵۶ .2
3 :10165 21 1۵۳ 505 هو عصند منودیم ه کز صمنتصعااه کم کم ماه م۸ 6 ۷۳۵۶ .3
.2016:34)13(:1293-5 50 50071 7 .(2015) 1006 هه مفصنلام) مدمعحق0 ۵ ۲6۶00056
2115 31160005 ۵۶ 1۵0۶5 ۳۵ عصاوصعدل 110 .۸ ولد7 ,0 ۳۵۵۵ع 5 ملک عقطما .4
1 33۳ .13008 هل صز تیصو ماه فص مکعنام 16 ,06۳10۳۳۵206
-3۳861) 12160 زک ۸ :ک160 21600۵1 0ص کعیه ۷۵۳6۵ .7۸ دنام ,10 4ع06فن۴8۵ .5
61 633666 10005 2116000۵1 هدما .17 46و10 بل مصمک 06 ۷۵7۵ ,ظ ۴۵ .6
,کزوع 1 0موط ص300 فعصن‌عصم عطا ۶و اجما عنعدمطاحصصهی ۸ ند انامه ماه
5 220 01 5 گآمع دمح ده 211600 ۵۴ کم مدمه م۸ ۰[ 5۳ ,6 ۷۷/۵۶ .7
ما5 500۳1 ۵۶ و10 عطا ممصقطصت بش۸ نلک ,3 +عصاحقی ,3 اعصد3۳0 م6 ۷۵۶ .8
2002:34)2(:171 .3633 3/01 7 6 2ط۵0ع1 که 10- هه عانه ( و15۳0
2 ,0 3160۵0 نصا مصمناعه هه دمنامع عم ما هم مه عصنفی صمصصی ۰۸ 290۰۶ .9
.1990 یمک نصناحعظ بصمناه فص صمنامع عم 0666 کصنطعدمناهاعط .(۳09) ۷۷۰
2 و 103۳06 الما «مامص مجاهم ۶ وان مص ماه 156 .6۳ حعطک ,3 30160 ی 10۰۷۵1۶
2001:54)4(:1143-4 .۸ 560000 ,لفط و2 معط [ چ .مهم آمدمناصعاند ۵1 2000
هم عاعاگه جقانه 005 156 تکعلعته امه وصفماط 0۳۰ 0۵۵ ۳ع 5 ملک ع6قط105 .11
.2012:140)3(:236-5 .امط و2 هام۸ +عمهناد؟ فص رسد ۵۳ 1۵ مد نادند
1120560515 ,۸ +موصنگ نصا بصمانعن وه 11 اک «مامص صن 1600 0عصعصو۸ هط آانود/2 .12
.۰ .2001 :کط502 2 ۷/6۲ :۵۶۳6 370 .رومام کم امد که 13000006 026 ع11عصدل ۲1۸۰
40 ۲۲۵۵1 ز که کا‌عالط بش۸ کصفقطاک ,8 360۳01 )کمک م۸ نطامجه۳ بظ ۸۵0 .13
نصه دول ۵۶ عصنص دم[ عطا جه دنا اعد هه 4ع 00 هن صمخصعااد کم هم تمصعاه
نکصهطاک مک نصعزا070ظ زطععمصط2 1 ,526 احزعه 73 او مهطداو۸ ,36 نعه هدک ,36 نله صع1طه2 .14
3 12۵0026 ۵۶ و1۳ عطا فصه که امدمناصعاند که عر مه ۵ بش۸ صعاعزد/1
۰ 3/0۲ ۲۳۵۵۵۰ ۳۲۵۵ الدطاممافقط ۵۶ عصنصدع1 عط فصه عو 10 مصل نامه
10۸۸ 1۳0۳ 1۵۵204 دوعص 200 صموناصعانه ۵1 ۳۵0۵ .10 عنم ,7۸ داهن .15
و وعزع 5026 +کصمنان اعصز 2ط۷۵۳ فص صمناصعااه ۵۳ ۳۵05 .7 220086 ,۷ ۸۷۵ و 3076۳ .16
+-2010:19)3-4(:77 36۰ 50 50071 6۳6 موعاعلطاد وصد ععطهی ۵10 وصه موی عاناه
40 1۵ 31۳6500521 ۵۶ دقع 650 ۸ .7 ۳۵۳۵۵6۳ بط امصعنط1 و 1۳۵06۶ ,36 836۳006 .17
2570 50071 .5616۳5 عساعا امه صز وی عناعنادسهد ۸ حادم 00۵1 معط
5 0۳0116 012767 1۵ ۳۵5005565 5611-۳600160 .57 صعلهط ۷۷ ,806۰ 3051 1[ ۳۵3۳0۳0156۳ .18
606۲۲06 ط کعزععاد50 دنه جعاصصهی ۵۲ ععد 6۵ط۲ از بوقعی تمطاه
5 01 ۳00۶010655 ۵۶ وطم‌مکمانطام ۸ مدع قدصم و8500 8 50516۵ .19
1 دز ]۵۳۵ ع۷نانصهم ۶و عام عط عصوففعصم6 .۸ 30220 مکظ 3100600 بل 105۵۶ .20
6 10۳ 1۳3۵60۳6 7ع ۸ تککع ص226 کتامذعصم گم ععنصم 10 بش۸ 3/0۵5 ول 1006۳ 21
8۹0 ۳۳۵۵ بوعاعلطاه اعونه مه ام عمط کامحام؟* ۴ دهع 10۵3
8 :106 ۵6۳1 6ط ا2 بو‌ص نوم ععصعحصدوصم وصمصقطصت .۸ 3100 ,3 105۵۳ .22
.2015:16,110-7 676۰ 50071 امد رد2 .دوه عطاقم مود کم عم 1۵
+6 نع 50007 6۳ 65 5۳ ,ع 06100۵ صه عصنص16 3/0107 1۰ عم م8 اونصطا5 .23
40 0۷۵05 عزکص نحص عمط ععصقص 00۳0۳ عصننصه0م0 8 عاند 10 م6 24.۷۵۶
۰ آلا8 8505 .ع ص10 «متمصه کم معط 0۳1713۸3 عط ۲ +وصنص 1 1۵۳ صمناصعانه
:50 0 6کف 6۳ ره 06فا نع 36۳60021-0 .02/4 7200116 ,2 ۷۷۵70 ,۸0 کصنلذ/۷ ,21 صص3/2 .25
457-۰ (2007:29)4 .0 ل 29 ۳۵۲ 500۳ 7 مکزد رنف مه-هاعه ۸
5007 3۵۷ ۹00۳6 13 06۳0۳۵۵۲۵ ا+عصده وصه ععنمص 28 ۳۵۳۵ بان۸ کصونلاز/۷ .260
بامطا روم 500۳۲ بگامع از 0610۳۵۵66 علمعم ۵۳۵ وی نامه جش۸ 27 صطمع .27
6 لزع 10[محل روم لمصنامه عطا وعصناد‌عناده 13 .67 3/260 ,لک صعطهحصق1 مظ ۸00650۵ 28۰
8970 5007 م۸ 7 بوعاعلطاه عنناه صعناد‌ع۸ هرز 0610۳۵66 ملهعم 1۵۳
5 06 0۶ عع 0010 ام نامهم عطا + معاعصن 10 عنامص مد 2 عصازم 00۵10 6۰ اراد .29
6 علعنامه 1۳۵ مدمه +مانله عطا ما هام .7 1006 ,کل مدع ,1 فصنلا6 .30
,0 نطهااملطا۸ روط "صوناصاد ۶و هه ماه هه حدم اکعصهط آافاد کعناعمصصرع که
.2016:34)13(:1288-۰ .50 500۳5 .7 .(2015) 371610 :۵ 250۵ ,کلن ۷۷
8 200 ۵ص 5 امصجوده ۸ 5۰ حصعطادع۸ ب۸ل دعحطعامز بش صقحطهظ ,36 تصمصطه 8 .31
61060 عفاکنله هط معنصهصر0 ه صز ععصعصده‌گصم فص دما ,کت۵0؟1 لفصدمناصع اد
توجه جودوکاران ماهر نوجوان در تمرین و رقابت. رفتار حرکتی. بهار ۱۳۹۹؛ ۳۹(۱۲):
0 لصه کصمتاعتاعصا ۷7۵۳621 + عمطموم0 بط صحع 206 مصعمه 3 ,36 نصعفصحطه‌ط
.(36 10) .143-58 :(39) 12 :2020 هس مک من معط 3/007 دمص
85 )) 1106 نصحه ۴۵ معصنصدعآ 3/0107 01 ص506 20.30۰ 1۰
65 ۵ 0۳0۷06 عطاقم اقطا و1000 ل۵ط۷۳ فصه کصمنااعصز صمناصعاند که !۳۵0
۲ 100۶ مداد اععکند امه 10 فص کدمنام دز محعطا ۳مط فص ,نامهم هن
۵ ۷۵۶ 5۳۵ عنط) مهم صنه 156 .62160 از 66 واه کقط صمناناعصصم عصحل دمناصع2ه
0 2001696015 عصزکت منز ۵۶ و50 اقطاصهم عطا صز عناعکز 60 ددع06 عطا عامهناده از
کنط) دز 03۳0002160 کاصع300109 16-۷۵ .صصی صدعا ملجز هدنهد ما انز ۷۷6۳6
21160101 + ععطاموم مزع انا0 20 عنمصطمناکعن 2 عاع هی ما #ععاعد 6۳۵ کاصه م22۳0 503۰
1۵0۶ 136۳ ۳۵00۳1۵۵ 0136۳5 ملاز ۵ 0ص عنام عصاسل ا2ط 100 [۷۵۳۳۵ فص کصمناناعصز
,5800165 0۳۵05 ۲36 1۳۵۳ 3000660 که عحنمصص فصو 136 مدمناتعصصهی عصسل صمناصعااد و
انم ۵۶ چانمزقه 156 عدمناد 006 0060-060 فص ععزمط ناد 0مح از فهه
۶و کب۵0؟ مد ماه وصه از آهناوه عونمم عطقم نع عنام وصسل اقطا 1600۳۵۵
کا[باه۲۵ 01 10010086 وصه (۳گ1۴) 00۳10۳۵6۵ ۵۶ 6ع 10016 موه 270 ,کص ونان اعص 2605
ما 0۳۳0605 ۵۲ دععقطام عمط عصنسال خعطا ماه توص کالناکه اه ,حعطاس۳ عاعد 1۵۵0 (04)
,66 ۰ .رع 5216 هه ۹008 ک۵ 0۵ م60 کاصممن حدم خقط) عصعطی اصع۵1 0۳۵ 1051
85 ۲۳۵۲ ۷۵۹5 366 1ص16ه 0۳0 اکمط عطا ,06۳10۳۳۵۵6 لاد و معقطام صصنانه‌عه عطا صز
- 20۵1 2001696601 ,عکقحام صمفانه‌عجمه عطا عصنسل هط مصعع5 از فصن حععل* هه ۵عمتمععای
کاداع ۲۳0 جزعطی ۵۶ 2۵۳6 276 اکق16 که ۵۳ 1005 صه 2000۲ امد مل کرام ملز [100۵
6۰ ۳660036 ,7000 ,کت0 ۳۵ 1016۳۵1 ,کت۳00 [۵ ۳216۲۳ :7۳5
| پژوهش هایی اندک درباره دستورالعمل های تمرکز توجه و بازخوردهایی کلامی که مربیان هنگام تمرین به ورزشکاران ارائه می دهند و نیز چگونه این دستورالعمل ها بر توجه ورزشکاران هنگام رقابت تأثیرگذارند، انجام شده اند؛ بنابراین، هدف از انجام این پژوهش، بررسی موضوع ذکرشده در رشته رزمی جودو با استفاده از جودوکاران نوجوان دعوت شده به اردوی تیم ملی بود. از 25 جودوکار شرکت کننده در این پژوهش خواسته شد پرسش نامه ای را تکمیل کنند که درمورد دستورالعمل های توجهی و بازخوردهایی کلامی بود که مربیان درحین تمرین به آنان ارائه می کنند و نیز نوع تمرکز توجهی که خود ورزشکاران در رقابت اتخاذ می کنند. پرسش نامه ذکرشده از پژوهش های پیشین برگرفته شده بود و حاوی سؤال های چندگزینه ای و سؤال های با پایان باز بود. یافته های پژوهش نشان داد که در بیشتر موارد، مربیان ترکیبی از دستورالعمل های تمرکز درونی و بیرونی و میزان برابری از آگاهی از نتیجه و آگاهی از اجرا را درطی تمرین به ورزشکاران ارائه کردند. همچنین، شرکت کنندگان در غالب مراحل اجرای فنون در رقابت ها بر پیروزی تمرکز داشتند؛ باوجوداین، آنان در مرحله اجرای فن، ذهن خالی را گزارش کردند. به نظر می رسد که جودوکاران نوجوان در سطح تیم ملی درحین اجرای مهارت به جنبه ای خاص توجه ندارند یا دست کم از تفکرات خود در آن زمان آگاهی ندارند. |
40,309 | 408193 |
* استادیار حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسئول) 1۳.ع10۲.5,2060)0210/3.2
* استادیار حقوق بین‌الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد
فصلنامه مطالعات راهبردی 8 سال بیست و دوم 8 شماره دوم 8 تابستان ۱۳۹۸ 8 شماره مسلسل ۸۶
۲ سشسسششششششحححححسسس هه فصلنامه مطالعات راهبردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
دستور موقت در نظام حل‌وفصل اختلافات بینالمللی بخش لاینشک از رویه دیوان است و
تضمین اجرای کامل حکم دیوان در آینده را تضمین میکند و ادله و مدارک را حفظ میکند.
(پورهاشمی و حقانی» ۲۰۱۷) دستور موقت از ویژگی الزامآور برخوردار است و از چنین
خصیصه‌ای نتیجه میشود که دستور موقت تعهد بینالمللی مبنی بر رعایت اجباری آن از طرف
دولتی که علیه او صادر شده است» ایجاد میکند (2017 ,2700.]). مقررات آیین دادرسی
دیوان بینالمللی دادگستری در ماده ٩۷ از اصلاح و فسخ دستور موقت سخن می‌گوید (18169
8 ,75166 ۵ ۳۲ 1016۳۳۵1022۵1 ,00۱336 01) اما از اجرای دستور موقت و ضمانت
اجرای نقض آن به تصریح سخن نگفته است. دیوان بینالمللی دادگستری در خصوص قضیه
برخی نقض‌های ادعایی عهدنامه مودت (اتوان.غلیه آمریکا) تأکید میکند که دستورات دیوان
«در خصوص اقدامات موقتی به"موجب ماذه ۶۱ اساسنامه الزامآور.هستند و در نتیجه برای هر
طرفی که اقدامات موقتی خطاب به آن است تعهدات حقوقی بینالمللی ایجاد میکند» ( 1۳7
برای نحوه اجرای دستور موقت و اعمال شیوه‌های تضمین آن» باید مفاد تعهدات موضوع
دستور موقت از حیث طبیعت تعهد ملاحظه شود. بر حسب اینکه تعهد از نوع تعهد به نتیجه یا
تعهد بهوسیله باشد. از حیث بار اثباتی و درجه الزام تعهد متفاوت خواهد بود. بند ۱۰۱ دستور
موقت صادر شده در قضیه عهدنامه مودت تعهداتی را برای ایالات متحده مقرر کرده ازجمله
هر نوع مانع ناشی از صادرات*آزاد دازو و تجهیزات: پزشکی و.اقلام غذایی و کشاورزی و
قطعات و تجهیزات لازم برای ایمنی پروازهای مسافربری را از بین ببرد و نسبت به تضمین
صدور مجوزهای صادرات این اقلام اقدام نماید. همانطور: که ملاحظه میشود باید در بررسی
نقض دستور موقت به طبیعت تعهدات توجه کافی شود ,06108067 3 0۶ 0706۲ [07])
هر چند نقض دستور موقت بهعنوان نقض یک تعهد بینالمللی مشمول قواعد عمومی
مسئولیت بینالمللی است. اما ویژگیها و خصیصه‌های دستور موقت وجود پاره‌ای شرایط
خاص را اقتضا میکند. دیوان درعین‌حال که مسئولیت ناشی از نقض دستور موقت را شناسایی
میکند, اما در خصوص اصول حاکم بر چنین مسئولیتی کمتر گفته است. تمایز بعد بین دولتی
و بعد نهادی دستور موقت برای ارزیابی دو موضوع اصلی به کار می‌رود: اول اینکه آیا دیوان
میتواند در فرض صلاحیت یا عدم صلاحیت در ماهیت اختلاف از طرف خود تصمیم بگیرد؛
دستور موقت رعایت شده است یا خیر؟؛ دوم اینکه, یا پیامدهای قانونی مقرر شده به موجصب
قواعد عمومی در زمینه مسئولیت دولت درباره نقض دستور موقت نسبت به دولت متخلف نیز
دیوان میتواند در صورت احراز صلاحیت در اصل موضوع اختلاف و مشروط به
درخواست جبران خسارت در ضمن حکم نهایی در خصوص جبران خسارت ناشی از نقشض
دستور موقت نیز اعلام نظر کند. بنابراین» این پرسش مطرح میشود آیا بین صلاحیت در
ماهیت دعوا با صلاحیت در رسیدگی درخواست جبران خسارت ناشی از نقض دستور موقت
ملازمه وجود دارد؟ همچنین آیا دیوان میتواند در صورت.رسیدگی ماهوی و صدور حکم
نهایی» در فرضی که دعوای ذی‌نفع دستورسمووافت ار رده کسردد,ایییت. دولت مخاطب دستور
موقت را به جهت نقض آن ملزم به جبران خسارت کند؟
در این پژوهش که به روش توطیفی-,تحلتلیپانتجام شلاه.اش, ابتدا مبانی الزام‌آوربودن
دستور موقت بیان شده است؛ سپس بهجهت تأثیرطبیعت«تعهاذات موضوع دستور موقت در
درجه الزام و بار اثباتی آن. بررسی می‌شواه که تعهندات دستور موقت صادرشده در قضیه
عهدنامه مودت از نوع تعهد به وسیله است یا تعهد به نتیجه؛ پس از آن شرایط ویژه تحقق
نقض دستور موقت بررسی میشود و درنهایت. با لحاظ رويه دیوان بینالمللی دادگستری و
قواعد عمومی حقوق بین‌الملل و تحلیل‌های موجود در دکترین» شیوه‌های تضمین اجرای
دستور موقت و انواع مصادیق ضمانت اجرای نقض:آن مورد تجزیه‌وتحلیل قرار میگیرد و با
دیوان بینالمللی دادگستری در قضیه لاگراند (۲۰۰۱) بر ویژگی الزام‌آوربودن دستور موقت
تأکید کرده است. این تصمیم به طبیعت حقوق مورد حمایت دیوان وابسته نیست. بلکه
سشسششششححححسسس هه فصلنامه مطالعات راهبردی, شماره ۸۶ تایستان ۸٩
ناشی از تفسیری است که به‌دلیل ابهام در ماده ۶۱ اساسنامه دیوان بینالمللی دادگلسهری
ارائه شده است. دیوان به متون انگلیسی و فرانسه متن اساسنامه که در ظاهر متفاوت
هستند, توجه کرده است. ممکن است از متن آتگلیسیی اساسنامه خوب‌بودن رعایت دستور
موقت برداشت شود. درحالی که از متن فرانسوی آن الزام‌آوربودن دستور موقت آشکارا
استتباط میشود. دیوان خاطرنشان می‌سازد که این متون از اعتبار یکسان برخوردارند و از
اصول تفسیر در مفاد ۳۲ و ۳۳ کنوانسیون وین استفاده و ماده ۶۱ را تفسیر نموده است که
مطابق آن تفسیر باید بهگونهای انجام شود که دو متن با اعتبار یکسان را با لحاظ موضوع و
هدف آشتی دهد. موضوع و هدف اساسنامه دیوان چنان است که دیوان را به انجام
کارکردی که دارد قادر سازد و ماده ۶۱ اساسنامه بر اساس ضرورت تضمین حقوق
طرف‌هایی که در رأی نهایی تعیین می‌شوّد»درج گدد. به علاوه» به نظر دیوان» اصلی در
رویه ایجاد شده مبنی بر اینکه ظرف‌های اختلاف نزد دیوان بای از اتخاذ گام‌هایی که به
حل اختلاف لطمه می‌زند و به بیان کلی‌تر اختلافات را شدت می‌بخشد امتناع نمایند
(2019 ,11616۲). رعایت مفاد ذستور موقکت که بیشتز ماهیت پیشگیرانه دارد همسو با
همچنین, مبنای الزام‌آوربودن دستور.موقت ناشی از آن است که صلاحیت محاکم
بینالمللی مبتنی بر رضایت است و همانگونه که صدور دستور موقت از مقررات مهم حقوق
بین الملل است. الزام بهارعایت الزامی دستور موقت از اختیارات ذاتی دیوان بینالمللی
داذاگسترزی است (2017 :200.]). به علاوه» وقتی: اختلاف دو دولت ريشه در معاهدات داشته
باشد از اصول حقوق معاهدات نیز میتوان" الزام آوربودن و تعهد اجرای اجباری دستور موقت
درنهایت در تأییذ الزامی‌بودن مفاد دستور موقت میتوان گفت در مواردی که تخلف از
دستور موقت متضمن نقض یکی از تعهدات ناشی از قواعد عام حقوق بین‌الملل است. در این
صورت دیوان با مجازات دولت متخلف به جهت نقض تعهد بینالمللی» بهصورت غیرمستقیم
تخلف از دستور موقت را نیز ضمانت اجرا می‌بخشد. البته. حرمت آرای دادگاه‌ها اقتضا دارد
بگوییم اصل بر آن است که آرای دیوان و ازجمله دستور موقت الزامآور است مگر اینکه به
نکته‌ای که در کیفیت اجرای دستور موقت باید مورد توجه قرار گیرد مفاد آن از حیث طبیعسصت
تعهد است. مفاد دستور موقت يا از نوع تعهد به وسیله است يا تعهد به نتیجه. در تعهد به
وسیله یا مواظبت» دولت متعهد ملتزم است گام‌های لازم را برای تحصیل نتیجه بردارد و از
تمام توان خود برای رسیدن به نتیجه استفاده کند و بار اثبات نقض تعهد بر دوش دولتی است
که در موضوع دستور موقت ذی‌نفع محسوب میشود؛ اما در تعهد به نتیجه حصول نتيجه
معین موضوع تعهد است و بر دولت متعهال؛است که حصوال آن نتیجه را ثابت کند (تفرشی و
مرتضوی,» ۲۰۰۹). به بیان دیگر» اقامه"دلیل آو بار اثبات بر اعهده؛دولت متعهد است و آن دولت
باید ثابت کند که به دلیل وجود عوامل و وقایعی که منتسب به فعل و اراد او نیست نتیجه
حاصل نشده است. در تعهد به نتیجه که غالبا به شکل تعهد به خودداری از انجام کاری است»
موضوع دستور موقت بیشتر ناظر به خودداری از انجام کارهایی است که به تشدید اختلافات
طرفین منجر میشود؛ زیرا هدف اولیه و اصلی دستور موقت اجرای آن نیست؛ بلکه دستور
المللی دادگستری در ماده ۷۹ از اصلاح و فسخ"دستور موقت سخن می‌گوید اما از اجرای
دستور موقت و ضمانت اجرای نقض آن به تصریح سخن نگفته است 0۶ 00۳1 1316۳۵0۳21 | 0۳۳ 0۶ 8165)
.(978 81106[ ماده ۷۸ مقررات این" دادرسی دیوان نیز مقرر میکند دیوان میتواند از طرفین در موضوع مرتبط با
درخواست دستور موقت اطلاعات لازم را درخواست نماید 709166 0۶ 00۱0۳1 1016۳2110021 | 00۳۳ ۵۶ 68لن)
78 چنان که مشاهده میشود این ماده میتواند ناظر به مرحله پیش و پس از صدور دستور موقت باشد. بند ۱۰۰ دستور
موقت دیوان بینالمللی دادگستری در خصوص قضیه عهدنامه مودت (ایران غلیه آمریکا) نیز تأکید میکند که دستورات دیوان
«در خصوص اقدامات موقتی به موجب ماده ۶۱ اساسنامه الزامآور هستند و درنتیجه برای هر طرفی که اقدامات موقتی خطاب
به آن است تعهدات حقوقی بینالمللی ایجاد میکند» (2018 0280067 3 0۶ 0706۲ [0]).
دستور موقت مربوط به دعوای منطقه مرزی بین کاستاریکا و نیکاراگوئه نمونه‌ای از تعهد
به وسیله است که در آن دیوان به کاستاریکا اجازه داد به منطقه مورد اختلاف وارد شود تا
طریقی برای جبران خسارات زیست‌محیطی واردشده توسط نیکاراگوئه فراهم شود» مشروط
بر آنکه این حق ورود برای پرهیز از زیان جبران‌ناپذیر ضرورت داشته باشد. بر حسب دستور
موقت مذکور ضرورت داشت که پیش از آن کاستاریکا با دبیر کنوانسیون رامسر مشورت کند
و به نیکاراگوثه قبلا اخطاری داده باشد و حداکثر تلاش خود را برای یافتن یک راه‌حل
مشترک با نیکاراگوثه در این موضوع به کار گرفته باشد.(2011 3/2760 8 0۶ 0706۲ 07]).
در درون این التزام تعهد فرعی مبنی بر اینکه شرط «مشورت» با دبیرکل از جانب کاستاریکا
رعایت شده باشد یافت میشود. این شرط اطاعت قهری و محض را منعکس نمی‌کند و
کاستاریکا ملزم نبود از هر مشورتی که ذبیرکل میدهد پیروی کند. در همان حال, باید یادآور
شد که تعهد به مشورت در اختلافات بینالمللی ارزش هنجاری دارد و تلاش برای مشورت
اقدامی ماهوی است و رجوع به دبیرکل اصرفا یک مسئلهاشکلی و صوری نیست که هدف آن
برعکس, تعهد به نتیجه یک برایند.و نتیجه را شرط و مقور می‌نماید و بر دوش دولت
متعهد است که حصول آن نتیجه را ثابت.کند. تحمیل بارااثبات بر دولتی که دستور موقت علیه
او صادر شده و در واقع معکوس‌نمودن بار آثبات به این جهت است که تعهدات به نتيجه
موضوع دستور موقت معمولا از سنخ تعهد به خودداری است و ناظر بر اموری است که دیوان
می‌خواهد از آنها دور شود (2017 ,8/1165). پیشترین دستورات موقت در این طبقه قرار
میگیرند و ناظر به وضعیت حوادئی است که دیوان اصرار بر تعلیق آنها داشته باشد. دستور
موقت میتواند ناظر به عدم تشدیل اختلاف باشد و دادگاه با صدور آن درصدد است تا روابط
طرفین بدتر نشود و هیچ اقدامی:که نقض دستور موقت به نظر آید انجام نشود. بهعنوان مشال,
دیوان در قسمت ۳ بند ۱۰۲ دستور موقت در قضبه عهدنامه مودت مقرر داشته «هر دو طرف
ملزم‌اند از انجام هر عملی که ممکن است اختلاف طرح‌شده در برابر دیوان را تشدید کرده یا
گسترش دهد یا حل‌وفصل آن را مشکل‌تر نماید. خودداری کنند» 3 ۶٩ 07۵6۲ 167)
الزآور بودن دستورات موضوع دستور موقت باتوجه‌به وقایع دعوا معمولا روشن است.
درهرحال, باتوجه‌به رویه دیوان بین المللی دادگستری» خواه دستورات تبعیت شوند يا نقض
شوند» ارزیابی رعایت آنها معمولا با جنبه فوری دستور موقت سازگار نیست و معمولا
همراه با صدور حکم در ماهیت دعوا به ارزیابی رعایت دستور موقت پرداخته میشود
یکی از فروع تعهد به پیشگیری» تعهد به بهترین رفتار یا مواظبت مقتضی است
(2013 ,13۷/1070)) در چنین موردی دستور میتواند نتیجه‌ای را تعیین کند که دادگاه
می‌خواهد آن نتیجه واقع شود یا از انجام آن خودداری شود. قصور در تحصیل آن یا ممانصت
از خصول آن نتیجه,اقهرا یه نقضی مقهی انعواهد شد» ترجیخا دادگاهبیشتر بدایق له اتود
میکند که آیا دولت مخاطب دستور موقت در وضعیت موجود بیشترین تلاش را برای اجرای
دستورات دیوان داشته است. در قضبه لاگراند. دیوان, ایالات متحده را الزام کرد که همه
اقدامات در دسترس را اتخاذ کند تا از.اجرای حکم لاگراند ممانعت شود 3 ۵۴ 070467 07])
9 لع8/]27). دیوان. با بیان؛اینکه آمزیکا؛ملزم بوده است آدستور راابهنحو رضایت‌بخشی
انجام دهد, یادآور شد که دستور موقت» ایالات متحدهرا برای؛اجرای اختیاراتی که ندارد ملزم
نکرده بود. باوجوداین» نتیجه مد نظر دیوان این بود که مقامات صالح متعدد ایالات متحده از
اتخاذ گام‌هایی که باید برایی اموژئر کردن ور کادگاه انجام می‌دادند قصور کرده‌اند 67])
41 ,8ا007ع1۹). از نظر دیوان مسئله این بود که آیا ایالات متحده گزینه‌هایی را برای
انتخاب, در دسترس داشت که اعمال نکرده یا از آن استقبال نکرده بود:
برای احراز طبیعت تعهدات ایاللات متحده در دستور موقت موضوع عهدنامه مودت. از
حیث تعهد به وسیله يا تعهد به نتیجه بودن وانیز احراز اين امر که میزان درجه الزام دستور
موقت مذکور تا چه اندازه است» ضرورت دارد نخست آن بخش از دستور موقت که ناظر به
در بند ۲٩ دستور موقت موضوع عهدنامه مودت مقرر شده «دیوان در نظر دارد که در طول
جلسه استماع شفاهی, ایالاات متحده تضمیناتی داد مبنی بر اینکه وزارت امور خارجه ایالات
متحده بیشترین مساعی خود را بهکار می‌بندد تا تضمین کند که نگرانی‌های مربوط به امور
۲ شش فصلنامه مطالعات راهب ردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
انسان‌دوستانه یا ایمنی پرواز که در نتيجه وضع مجدد تحریمهای ایالات متحده ایجاد شاه‌اند.
مورد توجه کامل و سریع وزارت خزانه‌داری يا سایر نهادهای مرتبط تصمیم‌گیرنده قرار خواهد
گرفت. با وجود استقبال از چنین تضمیناتی» دیوان بر این نظر است ازآنجاکه این تضمینات
محدود به بیان بیشترین مساعی و همکاری میان وزارتخانههای مختلف و سایر نهادهای
تصمیم‌گيرنده میشود برای رفع کامل نگرانی‌های مربوط به ایمنی و انسان‌دوستانه مطرح‌شده
توسط خواهان کافی نیستند. درنتیجه دیوان بر این نظر است که این خطر همچنان باقی است که
اقدامات ایالات متحده میتواند پیامدهای جبران‌ناپذیری در بر داشته باشد» 3 ۶٩ 07067۲ 167])
8 021006۲). درنهایت در بند ۱۰۱ دستور موقت اشعار میدارد «دیوان اقدامات موقتی زیر
را اتخاذ میکند: ۱. ایالات متحده آمریکا بر طبق تعهدات خود به موجب عهدنامه ۱۹۵۵ مودت.
روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ملزم است. به روش منتخب خود. هر نوع مانع ناشی از
اقدامات اعلام‌شده در ۸ می ۲۰۱۸ برای صادرات آزاد به سرزمین جمهوری اسلامی ایران را از
بین ببرد: الف. دارو و تجهیزات پزشکی؛ آب: اقلام غذایی و کشاورزی؛ ج. قطعات, تجهیزات و
خدمات مرتبط (ازجمله گارانتی؛ نگهداری اخدمات تعمی راو بازرستی:ها) لازم برای ایمنی
پروازهای مسافربری. ۲. ایالاات متحدهموظف است تضمین؛کند که مجوزها و اجازه‌های
ضروری صادر می‌شوند و پرداخل هار سایرا مبادلاقف وجراه .تاه ای که مربوط به کالاها و
خدمات مورد اشاره در بند ۱ میشود. مشمول هیچ محدودیتی نمی‌شوند؛ ۳. هر دو طرف ملزم‌اند
از انجام هر عملی که ممکن است اختلاف طرح‌شده در برابر دیوان را تشدید کرده یا گسترش
داده یا حل‌وفصل آن را مشکل‌تر نماید» خودداری کنند» (2018 001006۲ 3 01 07046۲ [107).
بدین ترتیب» به نظر میرسد اول اینکه, تعهداتی که در بند ۱ و ۲ برای ایالاات متحده و در بند
۳ برای طرفین مقرر شده است از نوع تعهدات به نتیجه هستند و بر عهده ایالاات متحده است که
ثابت کند مجوزهای لازم را برای صادرات قطعات ایمنی هواپیما صادر کرده و مانع از صدور مجوز
صادرات. اقلام غذایی و دارویی نشده است. البته لازم است که ایران یا هر کشور يا شرکت متقاضی
صادرات درخواست صدور مجوزهای واردات قطعات ایمنی هواپیما و اقلام غذایی و بهداشتی را
از ایالات متحده داشته باشد؛ پس از اثبات این امر نظر به اینکه تعهدات ایالات متحده تعهد به انجام
کار است. به موجب اصل عدم در امور موضوعی, وظیفه اثبات صدور چنین مجوزهایی بر عهدهه
ایالات متحده است. دوم اینکه, از بررسی مفاد تعهدات ایالات متحده استنباط میشود که این
تعهدات توصيه غیرالزام‌آور نیست که تخلف از آن را صرفا عملی غیردوستانه تلفی کرد؛ بلکه
تعهدات ایالات متحده از نوع تعهدات حقوقی الزام‌آوری است که نقض آن ضمان‌آور است.زیرا از
یکسو صرف نقض مفاد دستور موقت مستو لت آویو: است و از سوی دیگس خودداری از صدور
مجوزهای صادرات قطعات هواپیما و ممانعت از صادرات اقلام غذایی و دارویی به ایران نقض
یکی از تعهدات ناشی از قواعد عام حقوق بین‌الملل است؛ چنانکه خود دیوان بر لزوم رفع کامل
نگرانی‌های مربوط به ایمنی و انسان‌دوستانه در بند ۲٩ دستور موقت تأکید کرده است. سوم اینکه»
دستور موقت مورد بحث در دو قسمت برای ایالات متحده و در یک قسمت برای هر دو دولت
تعهداتی را مقرر کرده است. با این تفاوت که تعهدات ایالات متحده دارای موضوع معین (اعم از
تعهد به انجام کار و تعهد به خودداری از انجام کار) و مشخص بوده, اما تعهدات مشترک جنبه کلی
داشته است و موضوع آن خودداری از انجام,.کار است. بدیهی.است که در تعهدات مشترک به
جهت طبیعت منفی آن بار اثبات نقض برعهده دولتی است که:ادعا.دارد دولت مقابل با انجام اعمالی
گفتنی است چون, مطابق مقرراتعام حقوق بین‌الملل, دولتی که دستور موقت را نقشض
میکند برای استناد به پاره‌ای از اوضاع و.اخوال اختمالی که انم اوقوع تخلف می‌شوند؛
استحقاق دارد تا رفتارش را توجیه کند؛ مانند دفاع رضایت» دفاع مشروع, اضطرار» ضرورت و
رعایت قواعد آمره (2013 ,0781070)). درنتیجه ایالات متحده نیز از این امکان برخوردار
است که برای فرار از مسئوّلیت ناشی از نقض دستور موقت به یکی از عوامل موجهه گفته
نقض دستور موقت بهعنوان نقض یک تعهد بینالمللی مشمول قواعد عمومی مسئولیت
بینالمللی است؛ یعنی آنکه باید تعهد معینی در دستور موقت برای یک دولت مقرر شده و
دولت مخاطب دستور موقت آن تعهد را نقض کرده باشد و بین نقض دستور موقت و زیان
مادی يا معنوی دولت ذی‌نفع دستور رابطه سببیت مستقیم وجود داشته باشد.
بنابراین ویژگیها و خصیصه‌های دستور موقت وجود پاره‌ای شرایط خاص را اقتضا
میکند. اولین شرط که در هر دستور موقتی ذاتی تلقی میشود رعایت ظرف زمانی اجرای
دستور است (2010 ,2«0671). دستور موقتی که صادر میشود يا باید صادر شود پاسخی به
یک نیاز فوری است» پس رعایت آن باید فوری باشد. چنانکه دیوان بینالمللی دادگستری در
توجیه صدور دستور موقت در قضیه عهدنامه مودت در بند ۷۱ اعلام میکند «دیوان پیرو بند
۱ اساسنامه هنگامی از اختیار اتخاذ دستور موقت برخوردار است که خطر آسیب
جبران‌ناپذیری به حقوق مورد رسیدگی وجود داشته باشد یا در صورت بی‌توجهی به چنین
حقوقی احتمال بروز پیامدهای جبران‌ناپذیری باشد» (2018 ,0210067 3 0۶ 07067 167). از
طرف دیگر در بند ۷۸ دستور مذکور مقرر میکند (با این حال, اختیار دیوان در اتخاذ دستور
موقت تنها در صورت وجود فوریت اعمال میشود؛.یعنی آنگاه که خطر واقعی و قریب‌الوقوع
ورود آسیب جبران‌ناپذیر پیش از صدور.جکم نهایی دیوان,وجود داشته باشد. شرط فوریت
هنگامی محقق میشود که اعمال مستعد ورود: سیب جبران‌ناپذیر ممکن است در هر لحظه‌ای
پیش از تصمیم‌گیری دیوان.در پرونده حادث شود» (2018 0601006۲ 3 1٩ 0۳0407 67]).
بهعنوان نمونه, در قضیه ارکتیک سانرایز که رواشیه یک کشتی.و خدمه آن را توقیف کرده بود.
دیوان بینالمللی حقوق دریاها مقرر نمود.که روسیه به موجب دستور موقت باید خدمه و
کشتی توقیف شده را ظرف هفت روز آزاه سازد؛ اما روسیه بعد از یک ماه خدمه را آزاد و بعد
از شش ماه کشتی را رها کرد که این تخیر نقض شرط ظرف زمانی تعهد موضوع دستور
نکته‌ای که به جهت ارتباط با شرط رعایت ظرف زمانی اجرای دستور موقت. قابل طرح
است این است که آیا تعهد موضوع دستور موقت ازانوع تعهدات مستمر است؟ بهعنوان مثال,
در قضیه عهدنامه مودت خودداری ایالات متحده از صدور مجوز صادرات قطعات هواپیما و
ممانعت از صادرات اقلام غذایی دارویی,. ولو یک بار هم اتفاق بیفتد. نقض دستور موقت
است. بنابراین» به لحاظ طبیعت مستمر تعهد, خودداری از صدور مجوز به‌معنای نقشض مکرر
دستور موقت است. خلاصه آنکه دیوان میتواند در همان حال که ایالات متحده را از بابت
خودداری از صدور مجوز در گذشته بهعنوان ناقض دستور موقت اعلام کند. امکان درخواست
دستور موقت اصلاحی و الزام به صدور مجوز صادرات برای زمان آینده» یعنی بعد از دستور
بنابراین» باید گفت دیوان بر مبنای اصل اقدامات احتیاطی و در هنگام شروع به خسارت.
یعنی انجام عمل یا ترک فعلی که ظن ورود زیان در آینده وجود دارد» دستور موقت را صادر
میکند و از شرط فوریت استنباط میشود که بین اصل تعهد دولت مخاطب دستور موقت و
زمان اجرای آن رابطه اساسی وجود دارد و زمان به اصطلاح قید است و نه شرط و ظرف
زمانی اجرای دستور موقت به نحو وحدت مطلوب مد نظر دیوان و ذی‌نفع دستور موقت است
نه به‌نحو تعدد مطلوب. توضیح آنکه اگر تعهد در اجل يا ظرف زمانی مقرر اجرا نشود نقض
تعهد واقع‌شده و اجرای بعدی آن برای ذی‌نفع مطلوبیتی نخواهد داشت.
دومین شرط آن است که دولت ذی‌نفع تعهدموضوع دمنتور موقت باید موارد نقض و
مستندات آن را به دیوان ارائه کند و برحسب اینکه طبیعت تعهد از نوع تعهد به نتیجه یا تعهد
به وسیله باشد نقض دستور را در مرحله اثباتی نشان بدهد. به همین دلیل است که در قضیه
عهدنامه مودت دولت ایران طی "نامه موزخ ۹ +خودابه نماینده رابط ایالات متحده
آمریکا اعلام کرد که به‌رغم دستور ضریح دیوان مبنی ابر عدم.تشدید وضعیت موجود. آمریکا
در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۹۷ تحریمهای بیشتری را علیه ایران او«شرکت‌هاو اتباع ایرانی اعمال کرده
است. به علاوه, آمریکا بدون توجه به بندهای ۸۸ تا ۱۰۰ و نیز قسمت آمره دستور مزبور هیچ
اقدام مشخصی برای اجرای دستور دیوان و رفع موانع صادرات آزاد کالا تجهیزات و خدمات
به ایران و صدور مجوزهای لازم و ترتیبات مربوط به نقل‌وانتقال وجوه, به عمل نیاورده است
پرسشی که در ذهن مطرح میشود این ات که:آیا دیوان به‌طور مستقل و بدون استناد
ذی‌نفع دستور موقت میتواند بهنقض دستور موقت استناد کند و یکی از ضمانت اجراهای
نقض را اعمال کند؟ به نظر میرسد چون دیوان در زمان صدور دستور موقت ملزم به پاییندی
به موارد درخواست‌شده از سوی خواهان نیست و میتواند در مواردی غیر از آنچه خواهان
تقاضا کرده دستور موقت صادر کند؛ بهعنوان مثال, دیوان در دستور موقت قضیه عهدنامه
مودت در بند ۹۹٩ تصریح نموده «در صورت ارائه درخواست اتخاذ اقدامات موقتی. دیوان به
وا سسسشششششحححححسسس هه فصلنامه مطالعات راهبردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
موجب اساسنامه میتواند ترتیباتی را تعیین کند که در کل يا در جز متفاوت از موارد مورد
درخواست باشد (2018 ,06210067 3 ۵۶ 07046۲ ۳7[). بند ۲ ماده ۷۵ قواعد آیین دادرسی
دیوان به این اختیار دیوان اشاره میکند...» 0۶ ۹۷۳۲ [ 101672002 | 0۳۲ 01 165)
8 181166[). درنتیجه» دیوان میتواند به تشخیص خود به نقض دستور موقت استناد کند
یا علاوه بر مواردی که دولت مدعی نقض بدان استناد کرده است. دیوان به موارد دیگر به
تشخیص خود بهعنوان مصداق نقض دستور موقت استناد کند. در تأیید آن باید گفت عدم
رعایت دستور دیوان مانع از اجرای صحیح عدالت بینالمللی است و از استقرار حکومت قانون
در سطح بینالمللی می‌کاهد و اقتدار دیوان را تضعیف می‌سازد. بنابراین دیوان وقتی با نقض
دستور موقت خود مواجه میشود باید دارای درجه‌ای از صلاحدید باشد که شیوه مناسبی از
شرط سوم آن است که نقض نباید قبل,.از صدور دستور موقت واقع شاه باشد و همین
طور نقض نباید بعد از آنکه دستور موقتافسنخ شد یاابه‌واسطه پایان دادرسی منقضی شد واقع
شده باشد (2017 ,9ع8/11).«.یعنی ظرفت زمانی امکان نقض آدشستور موّقت بعد از صدور دستور
و قبل از فسخ دستور يا پایان دادرسی.است وبا لحاظ اینکه در دستور موقت فوریت ضرورت
دارد و یک اقدام تأمینی محسوب میشود.دیوان نمیتواند؛جز ار ظرف زمانی گفته‌شده تعهدی
را در قالب دستور موقت به یکی از طرفین دعوا:تحمیل کند.
بعد از حکم لاگراند دیوان بینالمللی دادگستری در چندین مورد در مواجهه با نقشض دستور
موقت به مبانی ماذه: ۶۱ اساسنامه: #یولان لشا9مکزچه اس *دبفران درغین حال که مسئولیت
ناشی از نقض دستور موقت را شناسایی می‌کنده در خصوص اقول حاکم بر چنین مسئولیتی
کمتر گفته است. تلاش برای منظم‌کردن نظام مسئولیت ناشی از نقض دستور موقت مهم است.
نقطه آغاز آن ملاحظه این امر است که عدم رعایت دستور موقت صرفا موضوعی نیست که بر
حقوق و منافع طرفین دعوا تأثیر بگذارد؛ بلکه خود دیوان نیز منافع متمایز و مستقلی در
تضمین رعایت دستور موقت دارد (2017 ,ل1061ع081). این تمایز میان «بعد نهادی»» شامل
رابطه بین عدم رعایت دستور موقت از سوی یک دولت و دیوان و «بعد بین دولتی»» شامل
روابط بین عدم رعایت دستور موقت از سوی یک دولت و دولت دیگر بهعنوان یک ابزار
تحلیلی در ارزیابی مفاد و قلمرو اختیار دیوان استفاده شده است (2017 ,ا161ع[021). به‌ویژه»
این تفکیک برای ارزیابی دو موضوع اصلی بهکار می‌رود: اول اینکه» آیا دیوان میتواند در
فرض صلاحیت يا عدم صلاحیت در ماهیت اختلاف, از طرف خود در خصوص ارزیابی
رعایت یا عدم رعایت دستور موقت تصمیم بگیرد؟ دوم اینکه. آیا پیامدهای قانونی مقررشده به
موجب قواعد عمومی در زمینه مسئولیت دولت. درباره نقض دستور موقت نسبت به دولت
برخلاف دادگاه‌های داخلی که از ابزار ضمانت اجرای دستور موقت برخوردار هستند. در
آیین دادرسی دیوان بینالمللی دادگستری قاعده‌ای وجود نلاارد که حرمت دستور دیوان را
به‌طور ویژه حفظ کند و دیوان را قادر سازد تا رعایت دستوراتش را مستقل از حکم نهایی
تضمین نماید. نظری که موجب شده,است«گاه مفهوم الزام‌آوربودن دستور موقت انکار شود.
این سخن باتوجه‌به رویه دیوان؛بینالمللی دادگستری صحیح ابه نظر نمی‌رسد؛ زیرا دیوان ابزار
متعددی جهت تضمین اجرای دستوراموقت در اختیار دارداکه در ذیل به بررسی آنها
خواه منبع الزام‌آوربودن دستور.موقت را قوانین خاص یا قواعد عام حقوق معاهدات بدانیم
این مسئله روشن است که نقض دستور موقت مشمول قواعد مسئولیت دولت قرار میگیرد.
ماده ۲ طرح مواد مسئولیت بینالمللی دولتها که بهوسیله کمیسیون حقوق بین‌الملل در سال
۱ تدوین شده است» مقرر فی‌دارد هر عمل متخلفانه بینالمللی مسئولیت ایجاد میکند و
عمل متخلفانه عبارت است از فعل یا ترک فعلی که طبق مقررات حقوق بین‌الملل قابل انتساب
به دولت باشد (2001 ,6.آ[). بدین ترتیب» برای تحقق مسئولیت بینالمللی دولت خاطی
ضرورت دارد تعهد الزامآور دولت خاطی به رعایت دستور موقت احراز شود و این امربا
ملاحظه مفاد دستور موقت دیوان امکان‌پذیر است. همچنین» ضرورت دارد فعل یا ترک فعلی
که مصداق نقض مفاد دستور موقت است ثابت شود. بار اثبات این امر بر دوش دولتی است که
صدور دستور موقت را تقاضا کرده یا ذی‌نفع دستور موقت کلا یا جزئا محسوب میشود.
به‌علاوه, دولت خاطی به شرطی در قبال عمل متخلفانه ناشی از نقض دستور موقت مسئولیت
دارد که آن فعل یا ترک فعل طبق مقرررات حقوق بین‌الملل قابل انتساب به آن دولت باشد
(2001 ,1.6آ)؛ یعنی از یک طرف, رابطه علیت مستقیم میان نقض دستور موقت و زیان مورد
ادعای دولت شاکی وجود داشته باشد و از طرف دیگر دولت متخلف نتواند با اثبات وجود
یکی از عوامل موجهه, مانند دفاع مشروع انتساب عمل متخلفانه را به خود نفی کند. درنهایت
بر عهده دولت شاکی است که ورود زیان ناشی از دستور موقت اعم از زیان مادی یا معنوی را
ثابت کند. البته گفتنی است. همانگونه که گفته شد, در خصوص بار اثبات نقض مفاد دستور
موقت» برحسب اینکه تعهد موضوع دستور از نوع تعهد به وسیله یا تعهد به نتیجه باشد و
همچنین برحسب اینکه موضوع دستور انجام کاری یا خودداری از انجام کاری باشد متفاوت
مسئولیت بینالمللی دولت:با فرضن"تحقق شرایط آن می‌توواند دراشکل‌های ذیل پایه‌گذاری
دیوان بینالمللی دادگستری در قضیه کنگو علیه اوگاندا از طرفین خواسته بود که از ورود به
منطقه نزاع خودداری کنند و تعهدات ناشی از منشور سازمان ملل را؛اجرا کنشد و برای حفظ
حقوق بشر و قواعد قابل اعمال حقوق بشردوستانه در منطقه مورد نزاع اقدامات ضروری را
اتخاذ کنند. در مرحله رسیدگی .ماهوی»:کنگواز؛دیوان خواست که نقض دستور موقت توسط
اوگاندا را اعلام کند. دیوان نیز چنین کرد؛ زیرا نیروهای اوگاندا اقدامات متضمن نقض دستور
موقت را مرتکب شده بودند. قصور کنگو از تقاضای جبران خسارت مانع از آن شد که دیوان
فراتر از اعلام نقض برود (2000 ,لول8ا[ 1 0۳467۲ 07آ). بنابراین صرف اعلام نقض دستور
موقت میتواند خود جلوه و مصداقی از مسئولیت بینالمللی دولت به اعتبار اثر روانی حکم و
ویژگی تنبیهی مسئولیت مدنی تلقی شود. علاوه بر آنکه رأی دیوان بر اعلام نقض در ضمن
صدور حکم نهایی و ماهوی میتواند مستندی حقوقی برای اقامهه دعوای جبران خسارت یا
حل‌وفصل دوستانه دو دولت برای جبران خسارت ذر آینده باشد. راهکاری که در نقض دستور
موقت ادعاشده از سوی ایران در قضیه عهدنامه مودت قابل طرح است.,
مصداق دیگر مسئولیت بینالمللی دولت که گاه در رویه دیوان بینالمللی دادگستری مشاهده
میشود. درخواست محکومیت دولت متخلف به پرداخت خسارت اسمی يا سمبولیک است. با
این توضیح که متقاضی ادعا دارد دولت مخاطب دستور موقت مفاد آن را نقض کرده و هرچند
زیان مادی وارد نشده است. اما به جهت نقض حرمت دستور موقت به مبلغ ناچیزی خسارت
که جنبهه تحقیرکننده برای متخلف و خشنودکننده برای شاکی دارد» محکوم شود. این شیوه از
مسئولیت بینالمللی دولت در قضیه نسل‌کشی میان بوسنی.وهرزگوین با صربستان مطرح شده
است (1993 ,9601670067 13 01 07067 07]). در این قضیه؛بوسنی و هرزگوین ادعا کرد که
صربستان, با قصور در رعایت دستورات موقت مقررشده بهوسیله دیوان در ۸ اوریل ۱۹۹۳ و
۳ سپتامبر ۱۹۹۳ تعهدات بین‌المللی‌اشن را نقض کردهه است"و برای این نقض باید خسارت
سمبولیک به مقداری که دیوان تعیین خواهد کرد مقررشود: از جهت دیگر» صربستان ادعا کرد
که برای نقض‌های موضوع دستورات موقت. دیوان صلاحیت قانونی رسیدگی به مسئولیت را
ندارد. دیوان احراز کرد که صربستان دستورات فوق را نقض کرده است از این حیث که دستور
موقت. دولت صربستان را ملزم کرده بود همه سازمانها و اشخاص تابعه‌اش را از ارتکاب هر
دیوان خاطرنشان نمود که موضوع جبران خسارات سمبولیک به مقداری که باید تعیین شود با
مسئله جبران خسارت زیانهای واردشده از نقض تعهدات کنوانسیون نسل‌کشی ادغام میشود و
به‌طور مستقل قابل مطالبه نیست. دیوان دریافت که در قتل‌عام سربنیکا در جولای ۰۹۹6
میرستان از اتهاذ اقداماتی که باید شرایط قننتورات.موقت آوریل و سچنامیر 34 1ررا رقاییت
کند, قصور کرده است. در موضوع جبران خسارت دیوان معتقد بود که عدم رعایت دستور
موقت از سوی خوانده» جزئی از نقض تعهدات اساسی موضوع کنوانسیون نسل‌کشی و مشمول
۲ سح فصلنامه مطالعات راهبردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
ممنوعیت و مجازات مقررشده در آن کنوانسیون است (1993 5601606۲ 13 01 0۳۵6۲ 167).
هرچند دیوان نهایتا در حکم نهایی خویش از محکومیت صربستان به پردات خسارت
سمبولیک خودداری کرده است؛ اما دلیل آن عدم امکان مطالبه خسارت سمبولیک بهعنوان یکی
از مصادیق عینیت بخشیدن به مسئولیت بینالمللی دولت نبوده؛ بلکه از آن جهت بوده است که
دیوان رابطه سببیت مستقیم را میان فعل یا ترک فعل دولت صربستان با مصادیق ادعاشده نقض
تعهدات کنوانسیون نسل‌کشی احراز نکرد (2007 ,۳6۳۲۵۲۷ 26 70080061 67]).
البته هرچند دیوان مقتضی ندانست که درخواست بوسنی را برای حکم به خسارت
سمبولیک اجابت کند. با وجود این دیوان تصمیم گرفت در اسباب موجهه حکم خویش و به
قصد آرامش‌خاطر و خشنودی شاکی بیان کند که خوانده از رعایت دستورات موقت دیوان
قصور کرده است. رضایت بهعنوان یک طریق جبران خسارت میتواند شکل‌های متعددی
داشته باشند که در کنار صرف.پیان نقنشی رام الا تأسگنهمعذرت‌خواهی رسمی و دیگر
شیوه‌های مناسب را در بر میگیرد. از منظر جبران خسارت نقشض حقوق بین‌الملل, اگرچه
صدور بیان نقض میتواند درست باشد»:اما در خصوص: ارات وازدشده به منزلت دیوان از
جهت عدم رعایت دستور موقت منانب نیست. به همین دلیلپیشنهاد شده با لحاظ سوابق
ضعیف در رعایت دستور موقت از سوی:دولتها دیوان باید ذایگر تثتیوه‌های جبران خسارونت
معادل آرامش‌خاطر از قبیل عذرخواهی شنفاهی از دولت زیاندیده و دیوان و تأسیس صندوق
مشارکت در جهت ارتقای روابط‌دوستانه میان دو کشور را لحاظ کند (2017 ,0210061).
هرچند در قضیه عهدنامه مودت و خسارات ناشی از نقشض: دستور موقت خسارت
سمبولیک بهصورت مستقل درخور مطالبه نیست؛ زیرا ورود زیانهای مادی, اقتصادی و حتی
جسمی ناشی از تحریمهای دارویی و کشاورزی و هواپیمایی مشهود است. اما از یک طرف.
دیوان میتواند همزمان با صدور:حکم ماهوی راجع به جبران زیانهای واقعی حکم به
خسارت سمبولیک صادر کند و از طرف دیگر دیوان میتواند با هدف تنبیه ناقض دستور
موقت و خشنودی دولت شاکی در اسباب موجهه حکم قصور ایالات متحده در رعایت دستور
موقت را اعلام کند. البته» این احتمال وجود دارد که بعد از احراز صلاحیت دیوان در رسیدگی
ماهوی به اختلاف, درنهایت. دیوان ایران را مستحق جبران خسارات ناشی از نقض عهدنامه
مودت اعلام نکند؛ اما این امر مانع از آن نیست که دیوان ایالات متحده را صرفا به‌دلیل نقض
برخی نویسندگان فرضیه‌ای را مطرح نموده‌اند که در صورت نقض دستور موقت به نحو شدید.
دیوان بتواند دولت متخلف را به پرداخت خسارت تنبیهی محکوم نماید(2017 ,02[6061).
هرچند نویسنده بدون تحلیل بیشتر از این پیشنهاد صرفنظر کرده است. اما این پرسش را در
ذهن مطرح میکند که در قضیه عهدنامه مودت آیا نمیتوان ایالات متحده را به پرداخشت
خسارت تنبیهی از باب نقض تعهدات موضوع دستور موقت محکوم کرد؟! دیوان بینالمللی
دادگستری در دستور موقت خویش در اقضیه عهدنامه مودت, دولت آمریکا را به صدور مجوز
صادرات تجهیزات و قطعات هواپیما و خودداری از ممانعت صادرات اقلام غذایی و دارویی
ملزم کرده است. ایالات متحده آمریکا با وجود موافقت شفاهی در جلسه استماع دیوان, طبی
ادعای ایران از صدور مجوز برای اقلام فوق امتناع کرده است و این فرضیه را مطرح می‌سازد
که بر فرض صحت ادعا دولت ایرّان بتواند 3 رخواستآتماید که‌الالات متحده را بابت نقض
عمدی دستور موقت که واجد پیامدهای فاجعه‌بار انسانی است.به پرداخت خسارات تنبیهی
محکوم نماید. این فرضیه با دو اشکال میتواند مواجه شود: یکی آنکه آیا خسارات تنبیهی
میتواند یکی از طرق جبران خسارت در دیوان بینالمللی دادگستری باشد و آیا از قواعد عام
حقوق بین‌الملل چنین امری قابل استنباط است؟ ایراد دوم آن است که بر فرض که ایالات
متحده به پرداخت خسارت تنبیهی محکوم شود احتمال اجرای حکم نهایی کاهش می‌یاید و
ازنظر عملی به مصلحت دولت ایران نیست. که چنین مسئله مورد اختلاف را که فاقد مبانی
نظری قوی است در دیوان بینالمللی "داد گسترری مطرح نماید.
۱. توضیح آنکه در مقررات داخلی ایالات متحده مسئله خسارات تنبیهی پیش‌بینی شده است و در فرضی که شخصی با تقصیر
عمد یا تقصیر سنگین و مشمئزکننده مرتکب عملی شود و به دیگری زیان مادی يا معنوی وارد کند دیوان میتواند عامل زیان
را به چندین برابر خسارت واقعی بهعنوان تنبیه و مجازات مدنی مقصر محکوم کند. دادگاه‌های ایالات متحده بر همین مبنا
دولت جمهوری اسلامی ایران را در پرونده‌های متعددی مانند قضیه پترسون و هاولیش به پرداخت مبالغ هنفگتی بهعنوان
7 سشسششششششششششششحسسسس هه فصلنامه مطالعات راهب ردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
در خصوص مسئولیت بینالمللی دولت به جبران خسارات ناشی از نقض دستور موقت ابتدا
موضوع از نظر قواعد عمومی حقوق بین‌الملل برررسی میشود؛ سپس برخی آرای دیوان
بینالمللی دادگستری که ناظر به جبران خسارت ناشی از نقض دستور موقت هستند مطرح
میشود و درنهایت صدور رأی به جبران خسارت در ضمن حکم نهایی یا مستقل از آن و
همچنین به شکل تغییر و اصلاح دستور موقت کانون توجه قرار میگیرد.
وقتی دولت مخاطب دستور موقت از اجرای مفاد آن اعم از فعل یا ترک فعل خودداری
میکند ممکن است اعمال متخلفانه مستمر باشند. در این صورت. مطابق ماده ۳۰ الف طرح
مواد مسئولیت بینالمللی دولتها «دولت مسئول بابت فعل متخلفانه بینالمللی متعهد است:
الف. آن فعل را در صورت تداوم متوقف. کند واب. اگر شرایط ایجاب کند اطمینان‌ها و
تضمینات مناسب عدم تکرار فعل متخلفانه.ارائه دهد» (2001 ,11.۳) بنابراین طرح مذکور در
خصوص جبران خسارت تصریح ندارد. مطابق یک اصل کلی قدیمی که از سوی دیوان دائمی
در قضیه کارخانه: کررزو اعلاوقل, آسظ این یک ام وب گلاه-است که نقض یک
تعهد مستلزم تکلیف به جبران خسارت به شکل کافی است» و کمیته تدوین در سال ۲۰۰۰
متن زیر را در خصوص جبران"خحسارت»#ییشنهاد کرده اسنت::(۲. دولت مسئول متعهد به ایفای
جبران کامل برای زیانی است که از فعل متخلفانه بینالمللی ایجاد شده است؛ ۲. زیان اعم از
هر نوع ضرر مادی يا معنوی است که درنتيجه فعل متخلفانه بینالمللی یک دولت ایجاد
میشود» (2013 ,۳371070-)). بدین ترتیب به نظر میرسد لزوم جبران خسارت ناشی از
نقض تعهد بینالمللی از اصول بدیهی حقوق بین‌الملل باشد و عدم تصریح بدان ناشی از
در قضیه کنگو علیه اوگاندا دیوان بنه این جهت از صدور حکم به جبران خسارت
خودداری کرد که کنگو در مرحله ماهیت صرفا از دیوان خواسته بود نقض دستور موقت
توسط اوگاندا را اعلام کند (2005 ,4666006۲ 19 0۶ 7081601 [0]). بنابراین به جهت
قصور کنگو از تقاضای جبران خسارت دیوان اقدامی فراتر از اعلام نقض انجام نداد. در واقع
یک تفاوت مهم بین دستور موقت و حکم نهایی در ماهیت وجود دارد و آن اینکه دیوان در
صدور دستور موقت ملتزم به موارد خواسته‌شده از سوی خواهان دستور موقت نیست؛ بلکه
میتواند در خارج از موارد مورد درخواست خواهان نیز الزاماتی را برای مخاطب دستور موقت
مقرر کند. چنانکه در دستور موقت قضیه عهدنامه مودت دیوان در بند ۷٩ تصریح کرده استه
که «در قضیه حاضر با بررسی محتویات اقدامات موقتی مورد درخواست ایران و اوضاع و
احوال پرونده» بر اين نظر است که لازم نیست اقدامات اتخاذشده» مشابه موارد درخواست
شده باشد»؛ اما در حکم نهایی که راجع به ماهیت دعواست. دیوان درچارچوب خواسته
خواهان اقدام خواهد کرد و رأی دیوان در خصوص خسارات ناشی از نقض دستور موقت در
قضیه کنگو علیه اوگاندا برایناساس درخور توجیه است. در موارد دیگری, مانند قضیه کامرون
و نیجریه» طرفین جبران خسارت ناشی از نقض دستور موقت را تقاضا کرده بودند. اما قادر به
اثبات و اقامه ادله کافی برای وقوع نقض نبودند (1996 ,2/276 15 ۵۶ 0۳067 1637).
بنابراین در این قضیه نیز اصل امکان.جبران خحسارت ناشی از نقض دستور موقت از حیث
ثبوتی انکار نشده بود و صرفا به جهات اثباتی"دعوای خواهنان.رد شده بود:ذر شوره دیگن
مانند قضیه بوسنی و هرزگویناغلیه صربستان, دیوان مقرر کزد که نقضن.در شرایطی واقع شده
است که یک طرف جبران خسارت زا:تقاضا کرده اماجبرانخشارت را با دعوای اصلی ادضام
کرده است (2007 ,۳60۲۵۲۷ 26 71087601 []). بنابراین از نظر دیوان درخواست
رسیدگی توأمان به دعوای اصلی و جبران سارت ناشی از نقض دستور موقت میتواند مانع
از آن باشد که دیوان به‌نحو مستقل درخصوص دعوای اخیر یعنی درخواست خسارت ناشی از
تردیدی نیست که دیوان در صورت احراز صلاحیت در اصل موضوع اختلاف و مشروط
به درخواست جبران خسارت در ضمن حکم نهایی» در خصوص جبران خسارت ناشی از
نقض دستور موقت نیز اعلام نظر کند. ازاین‌رو این پرسش مطرح میشود که آیا بین
صلاحیت در ماهیت دعوا با صلاحیت در رسیدگی درخواست جبران خسارت ناشی از نقشض
دستور موقت ملازمه وجود دارد؟ همچنین آیا دیوان میتواند در صورت رسیدگی ماهوی و
صدور حکم نهایی در فرضی که دعوای ذی‌نفع دستور موقت را رد کرده است دولت مخاطضب
دستور موقت را به جهت نقض آن ملزم به جبران خسارت کند؟
6 یی فصلنامه مطالعات راهبردی, شماره ۸۶ تابستان ۹۸
شاید بتوان گفت دیوان میتواند قبل از احراز صلاحیت خود دستور موقت صادر کند؛ زیرا
وقتی دیوان در ماهیت دعوا صلاحیت رسیدگی داشته باشد رأّی قطعی و لازم الاجرا را صادر
میکند؛ اما در فرضی که دیوان دستور موقت صادر کرده است هرچند این دستور لازم
الاجراست؛ اما قطعی نیست؛ زیرا میتواند با صدور رأی نهایی تحکیم و ابرام شود یا با ری
نهایی يا قرار عدم صلاحیت از اجرا باز بماند و از این حیث میتوان وضعیت دستور موقت را
مراعی یا موقوف دانست. با این توضیح که با وجود لازم الاجرابودن دستور موقت اعتبار آن
قطعی و دائمی نیست؛ زیرا ممکن است متقاضی دستور موقت در رسیدگی ماهوی محکوم به
بی‌حقی شود يا دیوان در ماهیت دعوا صلاحیت خود را احراز نکند که در این صورت دستور
موقت و تعهدات موضوع آن اعتبار خود را از دست خواهد داد و به نوعی جنبه تبعی دارد. به
نظر میرسد دیوان در حین بررسی درخواست دستور موقت به‌طور مقدماتی و به ظاهر
صلاحیت خود را در اصل اختلاف احرازمی‌کند و بر مبنای احراز صلاحیت ظاهری در
خصوص دستور موقت تصمیم مقتضی را اتخاذ می‌نماید و به همین جهت در دستور موقت
موضوع قضیه عهدنامه مودت.دیوان در پندهای ۲۶ و ۵۲ به اخراز صلاحیت ظاهری خود
تصریح می‌نماید و نیز در بند ۱۰۱ اغلام؛می‌کندا صدوز دستوار«موقت تأثیری در صلاحیت یا
عدم صلاحیت نسبت به ماهیت دعوا و پذیرفتن يا نپذیرفتن خواسته خواهان در ماهیت دعوا
بنابراین همانگونه که ملازمه‌ای میان صلاحیت در صدور دستور موقت و صلاحیت در
رسیدگی به ماهیت دعوا وجود ندارد؛ احراز غدم صلاحیت در ماهیت:دعوا مانع از آن نخواهد
بود که دیوان دولت ناقض دستور موقت را مسئول بشناسد و با جمع شرایط به جبران خسارت
محکوم کند؛ زیرا دستور موقت دو جنبه نهادقی او بین‌دولتی دارد. دولتی که از اجرای دستور
موقت خودداری کرده است حرهت رای ,دیول را نقض کرده ات و از جهت بعد.نهادی
دستور موقت ممکن است به جبران خسارت محکوم شود (2017 ,0210061).
در فرض دوم که با وجود نقض دستور موقت از سوی دولت مخاطب. دیوان در ماهیت
مسئله به زیان دولت مخاطب دستور موقت حکمی صادر نکرده است و متقاضی دستور موقت
را در ماهیت دعوا ذی‌حق نشناخته است به نظر نمی‌رسد بتوان دولت ناقض دستور موقت را
در رابطه دو دولت محکوم به جبران خسارت کرد مگر اینکه صرف اجرای تعهدات موضوع
دستور موقت از نظر دیوان مطلوبیت داشته باشد. بهعنوان مثال در قضیه کاستاریکا و
نیکاراگوئه صرفنظر از اینکه منطقه مورد اختلاف متعلقی به کدام طرف باشد اجازه ورود
کاستاریکا را به منطقه مورد اختلاف به جهت پیشگیری از زیانهای زیست‌محیطی داد
(2011 ,ط7ق/3 8 ۵۶ 07067 07]). در قضیه عهدنامه مودت نیز دیوان بینالمللی دادگستری
به دلایل اهداف انسان‌دوستانه صدور مجوز صادرات قطعات هواپیما و فراهم‌کردن صادرات
اقلام غذایی و دارویی را دستور داده بود (2018 ,021006۲ 3 01 07067 07آ). این اهداف
بشردوستانه صرفنظر از اينکه دیوان در اختلاف بین ایالات متحده و ایران صلاحیت داشته یا
خیر و در ماهیت چه تصمیمی اتخاذ کند موضوعیت داشته است. بنابراین در صورت نقض
دستور موقت دولت ناقض محکوم به جبران خسارت خواهد شد. به‌علاوه هنوز میتوان قائل
به آن بود که دولت ناقض دستور موقت از جهت بعد نهادی و نقض حرمت حکم یک مرجع
بینالمللی بتواند مسئولیت داشته باش ,ینک ماسیولیه ,ی ل تواند صرف بیان دولت
در حکم لاگراند مقرر شده است که وقتی"دیوان برای تصمیم‌گیری در اصل قضیه صالح
است در خصوص بررسی درخواست طرفین از بابت عدم.رعایت دستور موقت نیز صالح
است (2001 ,1600715 07]). پيشنهاد شده است که مبانی صلاحیت دیوان در تعیین عدم
رعایت دستور موقت همان مبانی باشد که دیوان برای اجرای صلاحیتش در ماهیت دعوا به آن
تکیه میکند. اگر این گونه است نتیجه میشود در صورتی که دیوان برای رسیدگی به یک قضیه
صلاحیت نداشته باشد در خصوص عدم رعایت دستور موقت از سوی یکی از طرفین نیز فاقد
صلاحیت است. به نظر میرسد در حکم بعدای».یعنی تقاضا برای تفسیر حکم اونا دیوان نظر
متفاوتی اتخاذ کرده است. .در ایغ قضیلهیران شناسایی| می‌کنل که خی اگر صلاخیتش دز
ماهیت اختلاف مبتنی بر ارزیابی اولیه باشد صلاحیت تبعی و طاری آن کافی است تا اختیارش
را برای تعیین عدم رعایت دستور موقت توجیه کند (2004 ,600718 07]).
بند ۱ ماده ۷۹ قواعد آیین دادرسی دیوان مقرر کرده است («با درخواست هر طرف دیوان
در هر زمان و پیش از حکم نهایی در قضیه میتواند به تشخیص خود هر تصمیم مربوط به
3 سس فصلنامه مطالعات راهبردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
اقدامات موقتی را فسخ يا اصلاح نماید اگر تغییر در اوضاع و احوال چنین فسخ یا اصلاحی
را توجیه نماید» (1978 ,7911606 0۶ 0071 1016۳۳۵102۵1 | 00۱۳1 ۵1 165). بنابراین
ممکن است بعد از صدور دستور موقت به‌لحاظ منتفی‌شدن ضرورتی که صدور آن را توجیه
می‌کرده است دستور موقت به تقاضای دولت مخاطب دستور فسخ شود. همچنین ممکن است
به‌دلیل تغییر در اوضاع و احوالی که صدور دستور موقت را موجب شده است نیاز به تعدیل یا
اصلاح دستور موقت باشد. درهرحال به موجب بند ۲ ماده ٩ دولتی که فسخ يا اصلاح دستور
موقت را درخواست میکند بار اثبات تغییر اوضاع و احوال مورد ادعا را نیز بردوش دارد.
ویژگی موقت دستور اقتضا دارد که فراغ دادرس در خصوص دستور موقت قابل اعمال نباشد.,
همچنانکه در حقوق داخلی چنین است. در رويه دیوان بینالمللی ذادگستری موارذقی از
اصلاح دستور موقت وجود دارد. در قضیه مناطق مرزی دیوان در ۲۰۱۱ دستور موقتی را صادر
کرد که طرفین ملزم می‌شدند با توقف اختلاف, از فرستادن و نگهداری هر نیروی غیرنظامی,
پلیس يا امنیتی در سرزمین مورد اختلاف خودداری کنند (2011 ,3/276 8 0۶ 0۳067 167).
کاستاریکا با رجوع به دیوان.ادعا نمود؛که نیکاراگوئه اشخاضتی را بنهمنطقه مورد اختلاف
دیوان حکم داد که اوضاع و احوال آن‌گونه نیستند کهاتغییراصلاح دستور موقت را توجیه
کنند؛ اما دیوان نگرانی‌هایش را درباره حضّور اشخاص غیرمجاز در منطقه که اختلاف را
تشدید می‌کرد. بیان نمود. چند وقت بعد کاستاریکا با ادله بیشتری به دیوان رجوع کرد که
نیکاراگوئه در منطقه مورد:اختلاف فعالیت دارد. دیوان ابراز نارضایتی کرد از اینکه نیکاراگوئه
بر نقض دستور اصرار داشت و دستور موقت جدیدی صادر کرد؛ با لحاظ این امر که رعایت
دستور موقت صادرشده در قضیه» در رسیدگی اصلی نیز در نظر گرفته خواهد شد. به‌طور دقیق
این بدان معنی است که دیوان صرفا نشان داده بود که اعلام یک نقشض, جزئی از رأی نهایی
خواهد بود. دیوان در رأی نهایی نیز چنین نمود و حکم به جبران خسارت نقض دستور موقت
چنانکه ملاحظه میشود در قضیه مناطق مرزی» دیوان با وجود صدور دستور موقت دوم
نشان داده بود که نقض دستور موقت در حکم نهایی مورد توجه قرار خواهد گرفت؛ اما
نمیتوان این مسئله را نادیده گرفت که صدور دستور موقت اصلاحی میتواند در راستای
تقویت و تضمین دستور موقت نخستین باشد و از این حبث بتوان اصلاح دستور موقت را
یکی از شیوه‌های تضمین اجرای دستور موقت هرچند ناقص به شمار آورد. در دستور موقت
موضوع عهدنامه مودت. دیوان در ۳ اکتبر ۲۰۱۸ تعهداتی را در خصوص اقلام دارویی و
غذایی و قطعات هواپیما برای ایالات متحده مقرر کرده است و ایالات متحده نه‌تنها مفاد
دستور موقت را رعایت نکرده؛ بلکه با اعمال تحریمهای مرحله دوم از تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۱۸
معادل ۱۳ آبان ۱۳۹۷ نقض دستور موقت را تشدید کرده است. به نظر میرسد دولت ایران
بتواند مستند به نقض مفاد دستور موقت و اعمال تحریمهای جدید که بعد از صدور دستور
موقت واقع شده است صدور دستور موقت اصلاحی را از دیوان درخواست کند و اعمال
تحریمهای مجدد. مصداقی از تغییر اوضاع و احوال اتلقی میشود.
به بیان دیگر ایجاد مانع برای صادرات اقلام دارویی و.غذایی و خودداری از صدور مجوز
قطعات ایمنی هواپیما در راستای تأمین حقوق بشردوستانهبوده است و تحریمهای مجدد
ایالاات متحده نقض غرض اسست؛ یعنشی مخدودیت در صنادزات اقتلام غذایی و دارویی و
قطعات هواپیما را تشدید میکند. بدین ترتیب دولت ایران میتواند علاوه بر درخواست اعلام
نقض دستور موقت بهوسیله ایالات متحده .با صدور دستور؛موقت جدید توقف تحریمهای ۶
نوامبر را تا حدی که بر واردات اقلام فوقّ‌الذ کر/تأئیز می‌گلذارد درخواست نماید. بدین شکل
دیوان میتواند اجرای دستور موقت اولیه را تقویت کرده و تضمین نماید. البته درهرحال دیوان
در حکم نهایی خود جبران خسارت ناشی از نقض دستورات موقت را لحاظ خواهد کرد.
مخاطب دستور موقت ممکن امتت یکی از طرفین اختلاف يا هر دو باشند. معمولا مخاطضب
دستور موقت خوانده دعواست اما ممکن است خواهان نیز مخاطب دستور موقت دیوان باشد.
چنانکه در دستور موقت موضوع عهدنامه مودت دیوان در قسمت ۳ بند ۱۰۲ مقرر کرده است
«هر دو طرف ملزم‌اند که انجام هر عملی که ممکن است اختلاف طرح شده در برابر دیوان را
تشدید کرده یا گسترش دهد يا حل وفصل آن را مشکل‌تر نماید» خودداری کنند» 07۵6۴ 167)
۸ سح فصلنامه مطالعات راهبردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
8 ,021006۲ 3 08۶). بنابراین نقض دستور موقت از سوی خواهان نیز قابل تصور است.
گفته شنده است دیوان میتواند به‌دلیل رعایت شأأن قضایی خود در فرضی که نقض دستور
موقت به‌طور جدی اجرای عدالت را در دعوا تحت تأأثیر قرار میدهد از اعمال صلاحیت خود
در خصوص دعوای خواهان خودداری کند (2017 ,1761ع[02). البته وظیفه اصلی و اولیه
دیوان رسیدگی و حل‌وفصل اختلافات بر مبنای قواعد حقوق بین‌الملل است و خودداری از
اعمال صلاحیت با هدف تضمین اجرای دستور موقت از جانب دیوان درعین‌حال که میتواند
یکی از شیوه‌های جبران خسارت در نظر گرفته شود. باید دیوان به‌قدر متیقّن اکتفا کرده و
صرفا در شرایط خیلی استثنایی از این اختیار خود استفاده کند. علاوه بر اینکه چون معمولا
خوانده دعوا مخاطب دستور موقت است و هم اوست که دستور موقت را نقض میکند چنین
ضمانت اجرایی در عمل کمتر استفاده میشود واموثر نیست؟ زیرا بی‌معناست که به‌علت
تخلف خوانده در اجرای دستور موقت».دیوان از رسیدگی به پرونده و اعمال صلاحیت
خودداری کند و خواهان را از حق دادرسی محروم نماید و چه بسا که خوانده از این اقدام
هرچند در رويه دیوان بین‌المللیدادگستری تاکنون دیوان.به جهت نقض دستور موقت از
سوی یکی از اصحاب دعوا به ضمانت اجزای خودداری از:اجرای اصلاحیت متوسل نشده
است؛ اما در قضیه کامرون شمالی دیوان اضّل این ضمانت اجرا را مورد تأیید قرار داده است؛
زیرا مقرر کرده «ماهیت خواسته دعوا هرچه باشد اگر دیوان متقاعد شود که قضاوت‌کردن در
ماهیت خواسته با وظيفه قضایّی‌اشی ناسبازگان بت دیوان بایداز قضّاوت خودداری کند»
تحمیل هزینه‌ها یا بخشی از هزینه‌های مرتبط با دادرسی باید بهعنوان یکی از ضمانت اجراهای
عدم اجرای دستور موقت در نظر گرفته شود اساسنامه دیوان در خصوص امکان استفاده از
صدور حکم به پرداخت هزینه‌ها بهعنوان یکی از ضمانت اجراها علیه دولت ناقض دستور
موقت قاعده‌ای وضع نکرده است. ماده ۹۶ قاعده عامی را مقرر میکند که هر طرف باید
هزینه‌های خودش را بر دوش بکشد مگر دیوان جز این تصمیم بگیرد (193 :2017 ,۳۵010).
در قضیه میان کاستاریکا و نیکاراگوثه, کاستاریکا پیشنهاد داد که هزینه‌ها و خسارات تحمیل
شده بر کاستاریکا برای تحصیل دستور موقت ۲۲ نوامبر ۲۰۱۳ به نیکاراگوئه تحمیل شود؛
بویژه کارستاریکا توجیه می‌کرد که بین قصور نیکاراگوئه در عدم رعایت دستور موقت ۲۰۱۱
و دادرسی طاری که به صدور دستور موقت ۲۰۱۳ منجر شد رابطه سببیت مستقیم وجود دارد
(2013 وج]). با وجود آنکه دیوان با درنظرگرفتن تمام اوضاع و احوال قضیه حکم داد که
محکومیت به هزینه‌ها مناسب نیست. اما چهار قاضی دیوان در یک اعلامیه مشترک نظری را
ابراز کردند که شرایط استثنایی پرونده به دیوان اجازه میداد که اختیارات ناشی از ماده 1۶
اساسنامه را اجرا کند به‌ویژه آنها تأکید کردند که هزینه‌های تحمیل‌شده بر کاستاریکا نتایج
مستقیم نقض تعهدات نیکاراگوئه بودند که در دستور ۲۰۱۱ مقرر شده بود 0[1[)
06 م۸ عع70 مصه علصناطع5 ,۳66۵۵۵ مقعل10 دعول7 ۵۶ 1601205
دیوان از این اختیار برخوردار است که هزینه‌های دستور موقت را در هر مرحله از دادرسی
مشخص سازد و میتواند طرف متخلف را به پرداخت ملزم کند حتی در جایی که دستور
موقت را صادر کرده است؛ سپس‌لله عذم مااحینر تصمیم گپرد(2017 ,0/169
پیشنهاد شده باتوجه‌به اينکه صدور حکم به پرداخت. هزینه‌ها بر دولتی که از اجرای دستور
موقت خودداری کرده است میتواند بازتاب‌های منفی داشته باشد مانند امتناع از قبول حکم
نهایی و خودداری از اجرای رأی توسط دولت محکوم علیه» بهتر است این ضمانت اجرا
محدود به موارد جدی عدم رعایت دستور موقت شود (2017 ,3/165).
به‌موجب ماده ۹۶ منشور سازمان ملل متحد: (۱. هر عضو ملل متحد متعهد است در هر
دعوایی که او طرف آن است از تصمیم دیوان تبعیت نماید؛ ۲. هرگاه طرف دعوایی از انجام
تعهداتی که بر حسب رأی دیوان برعهده او گذارده شده است. تخلف کند طرف دیگر
میتواند به شورای امنیت رجوع نماید و شورای مزبور ممکن است در صورتی که ضروری
تشخیص دهد توصیه‌هایی نموده یا برای اجرای رأی دیوان تصمیم به اقداماتی بگیرد.»
۴ سشسششششححححسسس هه فصلنامه مطالعات راهبردی» شماره ۸۶ تایستان ۸٩
به‌موجب اساسنامه دیوان بینالمللی دادگستری دیوان مذکور از اختبار اتخاذ اقداماتی که
برای حفظ حقوق طرفین موقتا ضرورت دارد» صلاحیت دارد (بند ۱ ماده ۱غ). به‌موجب بند
۲ همین ماده «تا صدور حکم قطعی تعیین این اقدامات باید فورا به طرفین اختلاف و به
ممکن است از این مستندات استنباط کرد که در صورت نقض دستور موقت طرف ذی‌نفع
میتواند ارجاع عدم اجرای دستور موقت را به شورای امنیت درخواست کند. در توجیه این
راهکار استدلال شده که مفهوم 108106101[ در بند ۲ ماده ۹۶ منشور با لحاظ واژه ۸660510
اعم از حکم و قرار است (2017 ,8/1168). همچنین گفته شده که رأّی صادره در قضیه لاگراند
به الزام‌آوربودن اقدامات تأمینی صادره توسط دیوان تصریح نموده و اعلام داشته است که
«تخلف از اقدام تأمینی نه تنها مسئولیتبین‌المللی دولت متخلف را در پی خواهد داشت بلکه
موجب ارجاع پرونده به شورا امنیت خواهد شد» (صفایی .و دادرس, ۲۰۱۳). به نظر میرسد از
یک طرف معنای 1081761۲[ در بند.۲ ماده ۶ حکنم باشد. و دستور را در بر نمی‌گیرد
(2017 ,1-2۵0) از رأی صادرشده در قضیه لاگراند چنین مطلبی استنباط نمی‌شود و در قضیه
شرکت نفت ایران و انگلیس وقتی ایان:ازن.اجزای:دشنتور.مواقت" صادرشده از دیوان بینالمللی
دادگستری خودداری کرد دولت بریتانیا ارجاع تخلف ایرانبه شورای امنیت را درخواست کرد
و دولت ایران با همین استدلال که واژه 714817611۳ ظهوزادر حکم دارد و از دستور موقت
انصراف دارد با ارجاع مسئله به شورای امنیت مخالفت کرد.
ویژگی الزام‌آوربودن دستور موقت و مسئولیت‌آوزبودن نقشض آن بهعنوان نقض یک تعهد
بینالمللی صرفا موضوعی نیست که بر حقوق و منافع طرفین دعوا تأثیر بگذارد؛ بلکه خود
دیوان نیز منافع متمایز و مستقلی در تضمین رعایت دستور موقت دارد. این تمایز میان «بعد
نهادی»» شامل رابطه بین عدم رعایت دستور موقت از سوی یک دولت و دیوان و «بعد بین
دولتی»» شامل روابط بین عدم رعایت دستور موقت از سوی یک دولت و دولت دیگر بهعنوان
یک ابزار تحلیلی در ارزیابی مفاد و قلمرو اختیار دیوان استفاده شده است.
همانگونه که ملازمه‌ای میان صلاحیت در صدور دستور موقت و صلاحیت در رسیدن به
ماهیت دعوا وجود ندارد احراز عدم صلاحیت در ماهیت دعوا مانع از آن نخواهد شد که
دیوان دولت ناقض دستور موقت را مسئول بشناسد؛ زیرا ممکن است صرف اجرای تعهدات
موضوع دستور موقت ازنظر دیوان مطلوبیت داشته باشد. در قضیه عهدنامه مودت نیز دیوان
بینالمللی داذدگستری به دلایل انسان‌دوستانه تعهداتی را بر ایالاات متحده تحمیل کرده است: که
این اقداف بظرفوستاید میرف نظر از آینکنه وان ار اختلاف سیق آبالات متجنام و آیبران
صلاحیت داشته یا خیر و در ماهیت چه تصمیمی اتخاذ کند موضوعیت دارد.
در قضیه عهدنامه مودت باید گفت از مفاد ماده ۹۶ منشور سازمان ملل متحد و ماده ۶۱
اساسنامه دیوان استتباط میشود که امکان ارجاع نقض دستور موقت به شورای امنیت وجود
ندارد. به نظر میرسد اول اینکه. دولت ایران میتواند با لحاظ رویه دیوان بینالمللی دادگستری
تا قبل از رسیدگی ماهوی از دیوان تقاضا.کند که نقض دستور موقت از سوی ایالات متحده را
اعلام نماید. صرف اعلام نقض می‌تواندامبنایی برای جبران:خسارات به‌موجب دعوای مستقل
باشد. دوم اينکه, دولت ایران.مواتوانلهمشتنلبه بند ۲ ماده ۷ظدولّدستور موقت اصلاحی را
با هدف تقویت اجرای دستور موقت فعلی .از دیوان تقاضا نماید. سوم اينکه. دولت ایران
میتواند در صورت احراز نقض دستور موقت از سویایالات متحده در ضمن رسیدگی
ماهوی محکومیت آن کشور را به پرداخت هزینه‌های دستور موقت درخواست نماید. چهارم
یه اقضی سور موقت یفاب نقفی یک هد کن‌المتلی است ی دولت آبراق می‌فراند چراق
خسارات ناشی از نقض دستور موقت را در مرحله رسیدگی ماهوی و در ضمن حکم نهایی از
تفرشی» محمدعیسی و مرتضوی, عبدالحمید (۲۰۰۹) «مطالعه تطبیقی تعهد به وسیله و به نتیجه در فقه. حقوق فرانسه و
پورهاشمی سیدعباس» حقانی مجید (۲۰۱۷) « نقش قرار موقت دیوان بینالمللی دادگستری در اختلافات زیست‌محیطی بین
دولتها» مجله تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری» مجلد ۳۳ شماره ۱۳ ص ۱۳۹-۱۰۷
صفایی سیدحسین و دادرس» پیمان (۲۰۱۳) «ماهیت الزامآور یا غیرالزام‌آور اقدامات تأمینی صادره توسط دیوان بینالمللی
اون ۳۳۵۵۵ ۶ 0اعز۲ عط جز فعسعی30 مدونکز ۳۳ و عسطداذ عصنفوصنط ۵ط۲ (2008) حص10 مصععاس۸
5 بوازدهندتا ععوتطاصص نعولطصم) و تلد زعصوم‌عع ۹ عاهاک (2013) ععصدل ماگمه
0 3/۷۷ ۵ مه کعسععه/ آهدوندز و۶۳ (2014) ععلن3 صمعصد) وه مصعضف۸ کعصوت عماع130 بعانره‌گانی
1/665 1هدوزک 20 ج۵ 2011 طلعسق/3 8 ۶و 0۳6۳ کسم۲ عط غه صمناعه 305 عط ۵۳ دعوم (2013) 167
7 ۵ ها۶)) جم۸ 50۳00۳ عط حز همعق 3 روط اه فعسم) عغنانمعش۸ صنعاع) عصنهعدم) ععقع ها
0 2۳۵۷۵۵0۳ عط ۵0 ددع00 عطغ ۶و صملای نامص۸ عصنهع ۲00 ععم (2007) صعسطا۳ 26 601 ق3200 167
.(8۳0 1/0166 200 هزط 56 ۰ ق۳362 مه هندکوظ) عومصعی کم عصت عط کم احعص ص۳0
۸6۵ 30۳06۳ عطا هز همعهق 3 برط اه فعنصف) کعن واه صنمعاضع۲ (ک201) ص00 16 ۶و +حدعصع300 167
۰ دقنا3 52 عط وصمله معنظ هام6 حط 020 ج ام 5مقعطاوص۲ 0ص (مسع 30 7۰ هعنط هادمع)
80 ۳6 ۵1 ما1 عطا ۵ کعناننهه معصسه عصنص م6 عحق (2005) حعطاصععل 19 او اصعصع2 167
.(783002] ۶۰ 0580 عط) ۵۶ عزاطاامع 3 عنا0 0 0)
,(1762003 ۷ 086) مومع عطا گم مان عطا هنز کعنننه فعصم (2000) وال 1 0۳00۳ 167
0 2۳۵۷۵۵0۳ عطغ ۵0 ص006 عطا ۵۶ دنا نامص۸ عصنصع 0۵ ععم6 (1993) «عطصهعامعد 13 او همه 167
.(1/1016680 200 هزط 5 ۷۰ص مع 3026 هه هنصعم8) عوفممدعی کم عص عط کم اصعصطکنص0 2
0 36166۵ هس50 عستق/3 وصه فصفا عط وصنصعصم) ععقع (1996) 3/0 15 ۵۶ 0۳۵0 167
.(3ع6 ۸ ۵۶ هاگ وعانصتآ ۶۰ برصقص6) #مدکگمآ (1999) 3/5 3 او 000 167
0 ,5ط0 ۵121 ۳006 ونس۸ که و3۳۵ 1955 ۵ط ام ددونها 0عع16ن۸ (2018) 0۶ 000 3 ۵۶4 0۳00 167
.(6۲۵ ۸ ۵۶ کعاهاگ 100نص7] ۶۰ 1۳۵۵ کم عناطاام 3 عنصقاکآ) اون حمانعدمع
۵ ها5)) جعس۸ 30۳00۳ عط هز همع هق 3 بو 00۳ معنسف) کعن وخ صنقاع6 (2011) 3/05 8 ۶ 0۳00 167
.(۵ع6۲ ۸ ۵۶ کعاها5 #عاندتاآ ۶۰ رصم ع6) عکق6 موهفم (2001) معط 167
51160 معاندتآ ۶۰ مع00) علفدمنق< صفف/3 +00 فص۸ خصعجش۸ عصنصعد0) ععق6 (2004)
.کاع۸ ۸۷۳۵۵8201 وا ام م10 ۶0۶ کماهاک او بونازطنعدومع ۹ جه کعلنس۸ 04 (2001) 1۳6
3083705۰ 77306 ف۸ عووت فص عوصنا‌داعگ ,۳6000 مقکاه1 کعع30 که دمناو 060 اصنزو[
۶ ۲0۳ قداص عط بوط #عامنفص کعسعی آمدونکز ۳۳ اف عمصفهنامصه۲ (2017) مصنعکق/3 ,00صه]
.22-55 :(8)1 ا ص561 عاسم 0 اهدونامصاصا که هو عناق
[ه 1010۵0 ع0۶ا6ط کعسف 3 آمدونن۳۳ جا تفگ فص خصعاص۳ (2017) بخ صمعصق) ,کعان/1
274-۰ ,۳۳655 بوانه ندت] عو و طاصع) +مولوطصع6 ,کلفساط7 وصه کاسمع
:1۳7 عطا که کعفق/1 آمدمندز م2 ۶و طاععص 8 ۳ وانانطانعدممی۹۵* (2017) مامقم مفنااعط21م
مان نل هادننظ دنس هنوت عطا ۵۶ م۸ هه کعنسوط 156 گم اون عطا ۵۶ 2۲۵000
عکهنگ عنام۸ عمط کم 2/۵0 عط) 10 2015 .2014-02 30 ععق6 060۸
۶و ۳۵۵ عطا 130158 کعسد2/0 امدونعزو۳۳ هه ععناعل که سم آخدونامصاصا ۲۵۵ (2019) 8۷۵ معاعنط
127-7 بعوصاطناطا2 وا هاگ مهومسگ نصقط۲ ,اون صق۲۳ دمص عصنع ۵ +عصمعی2
.(2019 ,10 از32) 165 0۳8/600/۳ زن- زع ۳ //:09ط .1978 مالک اسام۲ انامه اه | سم که دعا8*
امریکا هنوز دستور دیوان بینالمللی دادگستری را اجرا نکرده است." 1397 .۷/۷۲۷۷.112.1۳
- 6-0857 8420-437- 810-08067340 7۳۷5حل زد 0 ۹ م کم هه 106/530۳ / مامح ها 0/۵
-ع8-990 70860007 80/10 اد ۲ ش9654 640 4718-030-436 7190196-1611 3ع 10 2 1131020518880۸
۲4 مس هز ععناعد7 که اسام۲ اهدونامصاص عطا کم کعسعه 2/1 آحدو‌نن و۳۳ (2010) صعنصعی مخهطاو2
| در خصوص الزام آوربودن دستور موقت دیوان بین المللی دادگستری برای دولت مخاطب تردیدی نیست؛ اما درباره شیوه های تضمین اجرای چنین دستوری، رویه دیوان متفاوت بوده است. صدور دستور موقت در قضیه عهدنامه مودت و الزام آمریکا به صدور مجوزهای صادرات قطعات هواپیما برای دولت ایران و مانع ایجادنکردن بر سر راه صادرات اقلام غذایی و دارویی به ایران و شواهد حاکی از نقض مفاد این دستور از سوی آمریکا، دوباره مسئله درجه الزام دستور موقت و تضمین اجرای آن را مطرح کرده است. این مقاله با مطالعه رویه دیوان و مستندات حقوقی بین المللی، طبیعت تعهدات موضوع دستور موقت و شرایط تحقق نقض آن را واکاوی و شیوه های تضمین اجرای دستور موقت را با تأکید بر قضیه عهدنامه مودت بررسی کرده است. واژگان کلیدی : دستور موقت، عهدنامه مودت، دیوان دادگستری، مسئولیت دولت |
50,317 | 501640 | این نتایج با
یافته‌های (۸ (۰۲۰ (4۲۱ (4۳۲ (۲۴) و (۲۸ همراستا میباشد.
برجستگی موّلفه عدالت سازمانی و شاخص نظارت بر عملکرد بدور از
جنسیتی در شغل مدیریت باشد چرا که دیدگاه رایج در سازمانها
مدیریت را یک شغل مردانه دانسته و مدل مدیریتی مردانه را مدلی
استاندارد و مقبول میداند» به همین خاطر از مدیران زن حمایت
کافی نمی‌شود چرا که همواره این تردید وجود دارد که آنان توانایی
انجام شغل خاصی همچون مدیریت را همانند مردان ندارند. وجود
قضاوت‌های تبعیض أمیز در سازمان» زنان را از موقعیت های قدرت
مردان» دور ,نگاه داشته و همین امر» حفظ موقعیت آنان در سطوح
مدیریتی را مشکل می‌سازد و زنان نیز با وجود چنین تفکراتی در
سازمان ها احتمال موفقیت خود را در موقعیت های عالی مدیریتی
مولفه‌های عدالت اجتماعی؛ حمایت دولت و توانمندسازی زنان در ذیل
شترین او توانمند سازی زنان کمترین سهم را در تبیین پایداری
شغلی زنان بدست آوردند. شاخصهای: برابری حقوق زنان و مردان
در ازای کار یکسان؛ تفویض قدرت به زنان و اشاعه مدلهای
هست که اگرچه زنان از سقف شیشه‌ای عبور کرده اما جامعه همچنان
وام‌دار الگوهای جنسیتی است. وجود و نفوذ دیدگاههای کلیشه‌ای -
جنسیتی در سازمانها سبب شناخت نادرست از تفاوت های فردی
واقعی بین مردان و زنان گشته و نتیجتا موجد نگرش‌های منفی به
زنان در نقشهای غیرسنتی میشود و نگاه جنسیتی به زنان سبب
پاتنام ريشه توانمندسازی زنان را اعتماد متقابل؛ ارزش های مشترک؛
وجود بسترهای لازم در محیط سیاسی- اجتماعی و شبکههای متنوع
جهت همیاری و اعتماد متقابل, زنان در سطوح مدیریتی با اشکال
مختلف ظلم و تبعیض همپوشانی شده و وابسته به یکدیگر روبرو می-
فصلنامه علمی - پژوهشی زن و جامعه. ۱۶۰۱: ۱۳ (۵۰): ۱۰۹-۱۲۲
شوند. در این صورت سرمایه اجتماعی زنان که منشا توانمندی آنان
است خدشه‌دار میگردد که اين نیز سبب تقویت فرضیات کلیشه‌ای در
مورد زنان مدیر در سازمان میشود(۴۰). لذا تا زمانی که دیدگاههای
جنسیتی- سنتی در سازمان و جامعه پررنگ باشد با وجود ارتقا زنان
به بالاترین سطح سازمان اين موفقیت برای آنان پایدار نخواهد بود
هستند که سبب تقویت یکدیگر می‌شوند. لذا همترازسازی جنسیتی به
عنوان یک راهکار در تسریع روند بهبود جایگاه زنان که شرط اصلی و
موّلفه‌های هوش هیجانی؛ تعهد شغلی و عدم فرسودگی شغلی در ذیل
عوامل فردی شناسایی شدند که تعهد شغلی بیشترین و هوش
هیجانی کمترین سهم را در بعد فردی نشان دادند. برجستگی موّلفه
تمهد شغلی در پایداری شغلی مدیران زن را میتوان اینگونه تبیین
نمود که عدم حمایت سازمانی» به عنوان یک عامل زمینه‌ساز در عدم
رضایت شغلی زنان نقش داشته و این عامل خود سبب تعهد شغلی
کمتر آنان و در نهایت سبب دوران کوتاه تصدی آنان میشود.
و پشتکاری در شرایط دشواری و سرخوردگی» بیشترین سهم را در
تبیین سازه پایداری شغلی نشان دادند. نتایج این بخش با یافته‌های
(18 (۱۹) (4۲۰ (4۳۳ (4۳۵ (4۲۶ (۲۹) و (4۳۰ همراستا میباشد.
توسعه کشور مستلزم استفاده از نیروی انسانی ماهر و متخصص بدور
از امتیازبندی جنسیتی بوده که در این خصوص مشارکت زنان در
مشاغل مدیریتی بسیار حائز اهمیت است لذا با توجه.به‌انتایج پژوهقش
ضرورت می‌یابد که برابری جنسیتی به بخشی مهم در توسعه سرمایه
انسانی تبدیل شود و در استفاده بهینه از نیروی انسانی بدون توجه به
پایداری شغلی مدیران زن افزون بر پیامدهای مثبت برای سازمانها
جامعه نیز از نتایج آن بهره‌مند خواهد شد. یافته‌های پژوهش میتواند
به سازمانها و جامعه در کاهش تبعیض‌های جنسیتی و ایجاد برابری
نسبت به زنان کمک نموده و به عنوان یک رویکرد در فرهنگ سازی
بکار برده شود. با توجه به بیشترین سهم عوامل سازمانی و
فرهنگی/اجتماعی در تبیین سازه پایداری شغلی مدیران زن و ارتباط
دوسوبه آن دو با یکدیگر پیشنهاد میگردد که سازمانها سیاست
های خود را به دور از سوگیریهای جنسیتی و تبعیض دسترسی
(استخدام بر اساس جنسیت) بهبود بخشند؛ چرا که مدیریت متزلزل و
دوران کوتاهتر تصدی مدیران زن علاوه بر تایید و تکرار تصورات
کلیشه‌ای نسبت به زنان» پیامدهایی منفی نیز برای آنان و سازمان
"نابینایی جنسیتی!" و "خننی جنسیتی"" در ایجاد برایری جنسیتی در
سازمان ها ضرورت می‌یابد. شیوه‌ای که سازمانها بدور از نقشهای
جنسیتی تحمیل شده اجتماعی و در نظر گرفتن نقشی خاص برای
مردان و زنان» به آنان فرصت میدهد در نقشهای سازمانی ایفای
نقش نمایند. سازمان با تنوع بیشتر جنسیتی در بالاترین سطوح
فصلنامه علمی - پژوهشی زن و جامعه. ۱۶۰۱؛ ۱۳ (۵۰): ۱۰۹-۱۲۲
سازمان به بی صدا کردن کلیشه‌های جنسیتی و نیز الگو سازی برای
در زتان سازنان کمک مود رو از ایخ طریق ادرادگرگزنی نزش
اجتماعی به زنان و بازنگری در ارزشهای سازمان» جامعه را از نظام
ارزشی کاذب و ایدئولوژیهای سرکوبگر نسبت به زنان رها می‌سازد.
شایان ذکر است از آنجا که این پژوهش نخستین پژوهش انجام شده
در زمینه پایداری شغلی می باشد به نظر میرسد نتایج بهتر و دقیق تر
پیشنهاد میشود در تحقیقات آتی با توجه به گستردگی ابعاده هر کدام
همه آزمودنی ها با آگاهی و رضایت کامل در مطالعه شرکت کردند و
محققان به آنها اطمینان دادند که نتایج تحقیق محرمانه خواهد بود.
این پژوهش برگرفته از رساله دکترا است. تمام نکات اخلاقی شامل
اخلاقی در گردآوری داده‌ها و رعایت حریم خصوصی شرکت کنندگان
تمام" منابع مالی و هزینه پژوهش و انتشار مقاله تماما بر عهده
این نوشتار برگرفته از رساله دکترا در گروه مدیریت دولتی دانشگاه
آزاد اسلامی, واحد شوشتر» شوشتر» ایران است و با منافع شخصی یا
تبیین عوامل پایداری شغلی زنان در سطوح مدیریتی با رویکرد مدلسازی معادلات ساختاری
[2 20 2ن20ع0۳ جز جع علصنطا له ۰ عمط ۲
۶و ع متام عع 06۳ ۵ عع ول آهدوکعم از
تبیین عوامل پایداری شغلی زنان در سطوح مدیریتی با رویکرد مدلسازی معادلات ساختاری
۳ عطناه9مجم طخوم کا۳ عصزعتا .۰ دع 00 هد ۷
621 عصن وگن طه 10 ما بو صصع 092 113
| هدف: مناسب سازی بستری جهت پایداری زنان در سطوح مدیریتی، علاوه بر فراهم نمودن زمینه بهبود ارتباطات سازمانی و تسهیل نوآوری به رشد توانمندی های فردی آنان نیز منجر می شود. این پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی پایداری شغلی زنان در سطوح مدیریتی انجام شده است. روش: این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و برحسب نحوه گردآوری داده ها از نوع توصیفی - پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل 220 مدیر زن در سازمانهای تابعه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی شهرستان اهواز است که به روش تمام شمار انتخاب شدند. جهت گردآوری داده ها از تکنیک فازی در بخش کیفی و پرسشنامه محقق ساخته در بخش کمی استفاده گردید. روایی و پایایی پرسشنامه با نظر خبرگان و ضریب آلفای کرونباخ (90/0) محاسبه و تایید گردید. جهت آزمون فرضیه های پژوهش از مدل معادلات ساختاری در ن رم اف زار PLS بهره گرفته شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که عوامل سازمانی و فرهنگی سهم بیشتری در تبیین پایداری شغلی مدیران زن دارند که در این میان ارزیابی مدیران بر اساس موفقیت و نه جنسیت، برابری در توزیع پاداشها و نتایج، نظارت بر عملکرد مدیران بدور از جنسیت، دسترسی به منابع اطلاعاتی سازمان از مهمترین عوامل پایداری شغلی هستند. |
42,325 | 446794 | ". کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی؛ مسئول کتابخانه پروین اعتصامی قیامدشت:
. عضو هیئت علمی مرکز اطلاعات و مدارک کشاورزی و دانشجوی دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مشهد.1۳.ع .4111:6200 .
فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی " ماهیت فهرست‌نویسی و سازماندهی دانش
منابع اطلاعاتی را همانند دیگر فعالیتهای کتابخانه و مراکز اطلاع‌رسانی تغییر داده است.
وجود وب» موتورها و ابر موتورهای جستجو امکانات و قابلیتهای وب ۲ و ظهور وب
۳ دسترسی کاربران را به حجم عظیمی از اطلاعات آسان‌تر نموده است. آسانی استفاده
و دسترسی سریع به این فناوریها گرایش کاربران را به مراجعه به وب‌سایت‌های
کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی از جمله کتابخانه‌های دیجیتالی کاهش داده است. در
نتیجه» برای رویارویی و همگام شدن با این فناوریهای نوین باید مسیر فهرست‌نویسی و
سازماندهی منابع اطلاعاتی را تغییر داد. همانگونه که «بوون»" در پژوهش خود بیان
میکند. ابزارهای فهرست‌نویسی باید در محیط وب قابل دسترس باشند» فرایند توصیف
مورد» خلق پیشینه‌هایی باشد که در محیط وب و دیجیتال.کاربرد داشته باشد.
فهرست‌نویسی توصیفی در کشورهای انگلیسی زبان بوده و به ۲۶ زبان از جمله زبان
قارسی ترجه شده است (کیو رگارد" 6۲*۰۷ قواغن انگلرامویکی میتی بار ار سال
۷ در دو نسخه آمریکایی و انگلیسی بر اضاس. اصول پاریسن که:در کنفرانس ۱۹۹۱
توسعه یافته بود» منتشر گردید. ویرایش دوم آن در سال ۱۹۷۸ در یک نسخه کامل ارائه
شد. در طی سالها بر اساس منابع اطلاعاتی مختلف و نیازهای کاربران؛ ویرایشهای
متعددی از قواعد انگلوامریکن منتشر گردید. افزایش منابع اطلاعاتی و ظهور آنها در
قالبها و محمل‌های متفاوت باعث گردید که ساختار کنونی قواعد انگلوامریکن
جوابگوی نیازها و منابع جدید نباشد. بنابراین» در سال ۱۹۹۷ کنفرانس بینالمللی با
عنوان «توسعه ز تحولات آتی انگلوامریکن"» کارشناساتی از سراسر جهان دز تورلسو
کانادا گرد هم آمدند تا ساختار آینده قواعد انگلوامریکن را مورد بحث قرار دهند.
محورهای کنفرانس موضوعاتی همچون «محتوا در برابر حامل و اثر چیست؟» بود.
از نتایج کنفرانس فوق ارائه طرحی برای بازنگری قواعد فهرست‌نویسی
انگلوامریکن بود. در نتیجه» در سال ۲۰۰۶ اولین پیش‌نویس ویرایش سوم قواعد
انگلوامریکن تهیه شد اما مشاهده گردید که از طرفی تمام تغییرات مورد نیاز در
ساختار کنونی وجود ندارد و از طرف دیگر با الگوی مفهومی ملزومات کارکردی
پیشینه‌های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.") ارائه شده توسط ایفلا همگام نیست. بنابراین؛
ویرایش سوم انگلوامریکن کنار گذاشته؛شد .و تصمیم*به انتشار استاندارد نوینی با عنوان
توصیف و دسترسی به منبع (آز:دیای" ") گرفته شد.ذر ننتال:۲۰۶۵ نخستین پیش‌نویس
آر.دی.ای. توسط کمیته همکاری ی رین ری انیا پیش‌نویس قسمتهای
مختلف آن تهیه و در نهایت پیش‌نویس متن کامل آن در سال ۲۰۰۸ و متن کامل آن در
ژوئن ۲۰۱۰ با عنوان آریدی .ایب تواجیت ما ات رید
آر.دی.ای.» مجموعه دستورالعملها و رهنمودهایی برای توصیف و دسترسی به منابع
چاپی و دیجیتالی است که توسط کمیته همکاری مشترک تدوین گردیده و جانشین
محتوایی است که دستورالعملهای آن"ماده‌تز سا زگازترآو آقتانژن مخورتر بوده و این
قابلیت را داراست که همه انواع منابع و رسانه‌ها از جمله منابع دیجیتالی و وبی را
پوشش دهد. مجموعه عناصر ذاذه‌ای؛ آز؛دی!ای. بهگونهای.طراحی شده که در محیط
بش۸ ۶ه ا عم 100610 ۳۵۵ یک دعامتمص۳ عطا ده ععص ید0 آمدون 13۸ ۰
استانداردآر.دی.ای. بر اساس دو الگوی مفهومی اف.آر.بی.آر. و الگوی مفهومی
ملزومات کارکردی داه‌های مستند (فراد!) که توسط ایفلا طراحی شده‌اند پایه‌گذاری
شده است. دستورالعملها و قوانین آر.دی.ای. نیز بر اساس قوانین فهرست‌نویسی
بین الّمللی (آیبسیبپی.") که .در حقیقت جاآیگزین, اصول: باریس 1۹3۱ است,اتدوین
اف:آنبی.آن. یک اگوی شپومی رابطه مرجردیت" است که قابلیت تقسیرها و
اجراهای متفاوتی را دارد و مستقل از هرگونه قواعد و فرایند فهرست نویسی,» در نظر
گرفته شده است. چارچوب این الگو را عناصر داده‌ای موجود در پیشینه‌های
کتابشناختی با توجه به گروه وسیعی از مخاطبان بالقوه این پیشینه‌ها تشکیل میدهند.
ملزومات کارکردی که برای پیشینه‌های,کتابشناختی در این الگو در نظر گرفته شده»
مبتنی بر فعالیتهای اصلی مخاطبان بالقوه فهرستهای رایانه‌ای:اسنت. این ملزومات عبارتند
الگوی ملزومات کارکردی دادههای مستند(فراد): این الگو جزئی از الگوی دیگر
ایفلا یعنی اف.آر.بی.آر: است. فراد» موجودیتها و توزیع‌های خاص مهار مستند در
پیشینه‌ها را به ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی می‌افزاید و آن را تکمیل
میکند. چارچوب مفهومی و پیش‌بینی‌هایی که برای آینده آن صورت گرفته» چهار
هدف عمده را برای آن در نظر گرفته است. این چهار هدف عمده که هم خواستهای
کتابداران را پوشش میدهند و هم خواستهای کاربران کتابخانه را عبارتند از:
استاندارد آر.دی.ای. نیازهای تعریف شده در دو الگوی مفهومی فوق را پشتیبانی
میکند و مفاهیم و عناصر داده‌ای مربوط به موجودیتهای اثر برداشست. قالب و مدرک
الگوهای مفهومی را در بر میگیرد. مجموعه‌اقوانین,به*کار رفته در استاندارد آر.دی.ای.
توسط ایفلا ایجاد نشده» اما بر اساس الگوها اصول و استانداردهای ایفلا تدوین شده
استاندارد آر.دی.ای. بر اساس انگلوامریکن پایه‌گذاری شده اما دارای ساختار,
اصطلاحات و مفاهیم مخصوص به خود است. در ۱۰ بخش و هر بخش بر اساس یکی
از نیازهای کاربر تنظیم شده و عناصر داده‌ای مربوط بد ال نیاز را در بر میگیرد. عناصر
داده‌ای آر.دی.ای. این قابلیت را دارا هستند تا نمایه‌سازی» جستجو و نمایش قابل فهمی
همانگونه که در قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن سه سطح توصیف وجود داشت
و سطح دوم توصیف متداول‌ترین سطح به.کارگیری در پیشینه‌های کتابشناختی بود»
پایه توصیف پیشینه‌های کتابشناختی آر.دی.ای. یک دسته از عناصر هستند که
عناضر هسکه" نانیده می‌شرندن. حتاصی شته عناسری هسند که ما باید در یی
پیشینه کتابشناختی که یک موجودیت را توصیف می‌نمایند» وجود داشته باشند وجود
عناصر دیگر که عناصر مکمل نامیده می‌شوند» در حقیقت برای متمایز نمودن
موجودیتهای مشابه از یکدیگر است و شمول عناصری به جز عناصر هسته» اختیاری و
برحسب نیاز سازمان مورد نظر است. درحقیقت» عناصر هسته سطح پايه توصیف را در
- عناصر هسته» زیر مجموعهای از عناصر استاندارد آر.دی.ای. هستند.
- عناصر هسته ویژگیها و روابطی را منعکس میکند که رنب بالایی را برای رفع
نیازهای کاربر تعریف شده در الگوهای مفهومی اف.آر.بی.آر. و فراد بدست آووهه‌اند.
- عناضر هسته یک کف مسننن ]سیک کید لرسسات تشویق شده‌اند تا
مجموعه عناصر هسته را فراهم کنند تا نیازهای ملی خود را امشخص نمایند.
پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش پیمایشی انجام شده است. روش گردآوری
اطلاعات از نوع مشاهده‌ای و تحلیلی است. برای انجام پژوهش» دو جامعه از
کتابخانه‌های دیجیتالی برگزیده شده‌اند: جامعه اول کتابخانه‌هایی است بر اساس نتایج
پژوهش «نادی‌راوندی» (۱۳۸۸) برای سازماندهی منابع اطلاعاتی خود از استاندارد و
قوانین خاصی پیروی نکرده‌اند و جامعه دوم کتابخانه‌های است که بر اساس نتایج
پژوهشهای «نوروزی» (۱۳۸۸) و «علیپورحافظی» (۱۳۸۸) بر اساس اصول کتابداری و
عناصر به کار رفته در پیشینه‌های کتابشناختی دو گروه از کتابخانه‌های دیجیتالی
بررسی و سپس با سیاهه وارسی که شامل عناصر هسته استاندارد آر.دی.ای. بود تطبیق
داده شد و میزان کاربرد هر یک از داده‌ها مشخص گردید. پس براساس نتایج حاصل,
سياهه وارسی مورد استفاده در پژوهش, شامل عناصر هسته مربوط به موجودیتهای
گروه اول (اثر» برداشت» قالب و مدرک) استاندارد آر.دی.ای. است که از بررسی متن
کامل آن که در ۲۳ ژوئن سال ۲۰۱۰ ارائه گردید. اقتباس شده است.
جامعه‌ی آماری پژوهش, پیشینه‌های کتابشناختی موجود در دو گروه از کتابخانه‌های
دیجیتالی ایرانی آست, متأستقاتف هیچ منبع مستندی برای تهیه فهرست کتابخانه‌های
دیجیتالی ایران موجود نبود. بنابراین» معیار انتخاب کتابخانه‌های دیجیتالی ایران در این
پژوهش» شاخصهای معرفی شده در آخرین پژوهشهای انجام گرفته در حوزه
در ادامه» شاخصهای معرفی شده برای.انتخاب. کتابخانه‌های دیجیتالی در پژوهشهای
صورت گرفته و انواع کتابخانه‌های دیجیتالی معرفی شذده» به؛تفکیک ارائه میگردد:
۱ منابع اطلاعاتی دیجیتال باید مبتنی برااطول مجموعه‌شازی» گردآوری يا تولید
۲ کارکنان متخصصی به انتخاب و سازماندهی منابع اطلاعاتی بپردازند.
۳ اطلاعات تمام متن دیجیتال به جامعه کاربران آن کتابخانه ارائه شود.
۶. مدیریت منابع اطلاعاتی با استفاده از سازوکارهای مدیریت فایل, مانند مسدیریت
در نمایش و ارائه اطلاعات به کاربران و مدیریت سطح دسترسی صورت پذیرد؛ و
۵ اطلاعات دیجیتالی به مدت زمان طولانی, به مثابه منابع اطلاعاتی پایدار قابل
کتابخانه‌هایی که همه اين عناصر را دارا باشند کتابخانه دیجیتالی نامیده می‌شوند.
نوروزی (۱۳۸۸) معتقد است. منظور از کتابخانه‌های دیجیتالی ایران؛ کتابخانه‌هایی
است که از لحاظ مکانی وابسته به سازمانهای مادر خود بوده و با بهرهگیری از
شبکههای ارتباطی به فعالیت می‌پردازند. این گونه کتابخانه‌ها براساس خطمشی خاص و
با بهرهگیری از کارکنان متخصص, منابع اطلاعاتی دیجیتال را گردآوری و یا تولید کرده»
به شکل دیجیتالی ذخیره سازماندهی و از طریق ارائه خدمات به کاربران خود اشاعه
میدهند. ذکر این نکته حایز اهمیت است که سازمان مادر میتواند همراه با کتابخانه
«نادی‌راوندی» (۱۳۸۸) معتقد است» ۱۶شاخص اصلی باید در طراحی کتابخانه‌های
دیجیتالی در نظر گرفته شوند. این شاخصها عبارتند از: «منابع تمام‌متن» دسترسی
مطمئن و پایدار قالب منابع» جستجو و بازیابی» منابع چاپی در کنار دیجیتالی» کاربران
سازماندهی, حق مالکیت معنوی, خدمات. استاندارد و استانداردسازی و توسعه و
با بررسی شاخصها و انواع کتابخانه‌های دیجیتالی معرفیشده در پژوهشهای فوق و
با توجه به نوع و ماهیت این پژوهش, از بین کتابخانه‌های دیجیتالی معرفی شده در
قسمت بالا؛ در نهایت: ۱۲ این بای به عنرانها هه روهش انتخاب ضشدند
(شرح کامل دلایل انتخاب این کتابخانه‌ها و نمونه‌ها در ادامه و در بخش انتخاب
نمونه پژوهش شامل ۲۷۷ پیشینه کتابشناختی است که با جستجو ۶ اثر «قرآن»
«نهج‌البلاغه»» «(مثنوی» و «شاهنامه» در فیلد عنوان و انتخاب تیاب به عنوان منبع
دلایل انتخاب ۶ اثر «قرآن» «نهج‌البلاغه»» «مثنوی» و «شاهنامه) به دلایل زیر بوده
. با استناد به یافته‌های پایان‌نام علیپور حافظی (۱۳۸۸)» مبنی بر اینکه ۹۹/ منابع اطلاعاتی
کتابخانه‌های دیجیتالی ایران را کتاب تشکیل میدهد» در پژوهش حاضر «کتاب» به عنوان منبع مورد
بررسی انتخاب گردید. بنابراین» جستجوی کلیدواژه‌های مورد بررسی در پژوهش, در فیلد عنوان
با توجه به اینکه ۱۲ کتابخانه دیجیتالی مورد بررسی» هر کدام دارای پوشش
موضوعی خاصی بودند برای جستجو و جمم‌آوری پیشینه‌ها باید کلیدواژه‌هایی انتخاب
می‌شد که عمومی و در همه کتابخانه‌ها موجود بوده و امکان بازیابی آنها وجود داشته
تعداد پیشینه‌های تولید شده در ارتباط با چهار اثر انتخابی در کتابخانه‌های
#با توجه به یکی از هدفهای پژوهش؛ بررسی چهار موجودیت ار برداشت.
قالب و مدرک بود. بنابراین» باید آثار مرکبی انتخاب می‌گردید که این چهار موجودیت
را پوشش دهد. از این رو چهار اثر مهم در حوزه دین و ادبیات انتخاب شد.
9 با توجه به اینکه بررسی روابط کتابشناختیمورد نظر بوده است و روابط
کتابشناختی در آثار مذهبی و ادبیآنمود بیشتری دارند. منابعی :از حوزه ادبیات و دین
که شناخته شده و معروف هستند. انتخاب گردید. بنابراین» چهار ار که به نوعی
مشخص‌کننده مهمترین آثار ایزانی" در ادق,حوزه دین.و؛ادبیانت؛باشند. مبنای نظر قرار
نتایج حاصل از انطباق عناصر موجود در پیشینه‌های کتابشناختی کتابخانه‌های
دیجیتالی مورد بررسی با عناصر اهسته معرفی شده استاندازد آر.دی.ای. در جدول و
کتابشناختی قواعدانگلوامریکن را در برامی گیرد و تنها تفاوت آن اضافه شدن دو عنصر
نوع رسانه! و نوع حامل " بهجای شناسه اختیاری عام" اسنت.
یکی از تفاوتهای مهم آر.دی.ای: و قواعد انگلوامریکن» جداسازی نوع محتوا و
حامل در استاندارد آر.دی.ای. است. بای مثال» در یک کتابخانه دیجیتالی که دارای یک
فیلم ویدئویی ۳۰ دقیقه‌ای است» در قواعد انگوامریکن و آر.دی.ای. به گونه زیر تعریف
در استاندارد آر.دی.ای. مختوا و خامل کاملا از یکایگر جدا شاه‌اند و در نتیبجه
شناسایی و انتخاب منبع اطلاعاتی مورد نظر کاربر با راحتی بیشتری انجام میگیرد.
با دسته‌بندی جامعه پژوهش به دو دسته. این نتیجه استنباط میشود که جامعه
نخست. از استاندارد خاصی استفاده نکرده است. همچنین, بنا بر پژوهش صورت گرفته
توسط «نادی‌راوندی» (۱۳۸۸) این کتابخانه‌ها از کتابداران متخصص برای سازماندهی
منابع خود بهره نگرفته‌اند. از مقایسه این کتابخانه‌ها با جامعه دوم پژوهش که در
حقیقت برخی از آنها فهرستهای رایانه‌ای تکامل یافته هستند میتوان به این نتایج دست
۱- در همه پیشینه‌ها هم در جامعه‌ای که از قانون مشخص و همچنین از متخصص
کتابداری در سازماندهی اطلاعات خود بهره نبرده‌اند و هم جامعه‌ای که از قوانین
انگلوامریکن استفاده کرده‌اند» دو عنصر عنوان و نویسنده در همه پیشینه‌ها موجود
است. همانگونه که در استاندارد آر.دی.ای. در موجودیت قالب» عنوان کامل و شرح
پدیدآور مربوط به عنوان کامل جز عناصر هسته در نظر گرفته شده است. در جامعه
نخست که ایجاد کننده پیشینه آن فردی غیرکتابدار.بوده» نشان دهنده این موضوع است
که این دو عنصر در شناسایی او بازیابی و انتخاب منبع اطلاعاتی هم برای کاربر و هم
کتابدار مهم تشخیص داده شده است. بنابراین» جز عناصر هسته در ایران به شمار
۲- ناحیه ویرایش و ناحیه فروست که در جامعه نخست وجود نداشته و بسیار کم
در جامعه دوم وجود دارند» حاکی از این نکته است که شاید کاربران ایرانی آگاهی
کامل و شناخت کافی نسبت به این عناصر بخصوص عنصر فروست نداشته و در نتیجه
از کارکردها و اهمیت این عناصر در شناسایی و بازیابی منبع مورد نظر خود آگاهی
نداشته باشند. اما همانگونه که «فتاحی» (۱۳۷۷) در پژوهش خود عنصر فروست را یک
عنصر ارتباطی برای نشان دادن رابطه کل و جز معرفی کند. حضور این عنصر در
پیشینه الزامی بوده و میتواند به عنوان یک عنصر هسته برای کتابخانه‌های ایرانی در
نظر گرفته شود. اما عناصری مانند فروست فرعی و همچنین شماره فروست فرعی,»
بندرت در مجموعه‌های ایرانی کاربرد دارند. بنابراین» میتوان از بین عناصر مربوط به
فروست» عنصر فروست و شماره فروست را به عنوان عناصر هسته برای پیشینه‌های
۳- ناحيه سوم استاندارد بینالمللی توصیف کتابشناختی» ناحيه نوع منبع است که در
قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن با عنوان شناسه اختیاری عام مشخص شاه است.
وجود ٩۷ درصدی این عنصر با عنوان نوع منبع در جامعه اول پژوهش, این را
میرساند که با توجه به ماهیت و ویژگیهای خاصی که کتابخانه‌های دیجیتالی دارند و
انواع منابع را با قالبها و محتواهای گوناگون در برمی‌گیرند؛ استفاده از این ناحیه
ضروری است. وجه تسميه عام در استاندارد آر.دی.ای. به سه گزینه نوع محتوا نوع
حامل و نوع رسانه تبدیل شده است که نوع محتوا آن مربوط به موجودیت برداشست و
نوع رسانه و نوع حامل» مربوط به موجودیت قالب است. وجود سه گزینه فوق در
پيشینه الزامی بوده و میتواند جز غناصر هسته آیران باشد.
۶- اهمیت و میزان کاربرد عناصر موجود دراناحیه توصیف فیزیکی که در استاندارد
آر.دی.ای. به حاملان توصیف تغییر نام داده» در دو جامعهمورد بررسی تقریبا یکسان
است. صفحه‌شمار و ابعاد که کاربران را برای انتخاب منابع مناسب یاری میدهند جز
۵- همانگونه که اشاره شده میزان کاربرد عناصر موجود در ناحيه نشر در دو جامعه
نسبتا همسان بوده و این اهمیت بد: اهنا وآمی‌دهد. بناپزاین» محل تشر
در استاندارد آر.دی.ای. عناصر مربوط به وضعیت تولید» وضعیت توزیع» وضعیت
ساخت و همچنین تاریخ مالکیت معنوی» جز عناصز هسته"دز نظر گرفته شده‌اند. با
توجه به اینکه هیچ یک از نواحی مورد نظر در پیشینه‌های دو جامعهه مذکور نمایش داده
نشده‌اند کاربره نداشتن, این نواکی! مریهامعه اکرانی ماساند: در تیجهه مسی‌تنوان
ناحيه یادداشت» در دو جامعه مورد نظر پژوهش به طور یکسانی به کار رفته است.
با توجه به ماهیت این عنصر که هدف آن دادن اطلاعات بیشتر به کاربر است و نبود آن
مشکلی را برای کاربر ایجاد نمی‌کند میتواند بر اساس خطمشی سازمان به عنوان
عناصر گزینشی به کاربرده شود ولی جز عناصر هسته نیست.
شمازه؟ استانذازد پین‌المللی, کاب در جاسطه نخستا پژوهش به: کاز ثرفته و در اجامعه
دوم هم کاربرد اندکی داشته است. اما زمانی که الگوی اف.آر.بی.آر و دیگر الگوها
پیاده‌سازی شوند و فهرستهای مسطح به فهرستهای سلسله‌مراتبی و شیگرا تبدیل
شوند. برای ارتباط پیشینه‌های موجودیتهای مختلف, شماره استاندارد بینالمللی کتاب
که در آینده به شناسه‌گر مخصوص قالب تبدیل خواهد شد. الزامی است. بنابراین» باید
با بپررسی انجام شده بر اساس عناصر موجود در پیشینه‌های کتابشناختی دو جامعه
مورد نظر میتوان عناصر هسته موجودیت قالب را برای پیشینه‌های فارسی معرفی
با دسته‌بندی مطالب بالا میتوان عناصر زیر را به عنوان عناصر هسته موجودیت
فروست.» شماره فروست. نوع رسانه نوع حامل» وسعت متن» ابعاد تاریخ تشر
اثر!: مخلوق هنری و فکری مستقل و به عبارتی دیگر اموجودیتی مجرد است. برای
مثال, مثنوی معنوی بدون توجه به پرداشت و يا نسخه خاص و بدون توجه به اینکه در
چه قالب فیزیکی ارائه شود یک اثر شمرده میشود (ارسطوپور ۱۳۸۷). ویژگیهای
عناضر هسته موجزدیت برداشت اسخانذارد آر,دیبای. شانل عنواه مستظذ انوا و
عنوان‌مستنداثر» معادل عنوان قراردادی قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن بوده و بر
اساس متن کامل سال ۲۰۱۰ استاندارد آر.دی.ای. هدفهای زیر را دنبال میکند:
همه توصیفات مربوط به منابع مرتبط به یک اثر را زمانی که برداشتها و قالبهای
مختلفی از یک اثر با عنوانهای متفاوت منتشر می‌شوند در کنار هم قرار میدهد.
برای شناسایی اثر زمانی که عنوانی که اثر با آن شناخته میشود با عنوان کاسل
برای متمایز کردن دو يا چند اثری که تحت یک عنوان کامل شناخته می‌شوند.
همانگونه که جدول ۱ نشان میدهد» عنوان مستند اثر که معادل عنوان قراردادی
قواعد انگلوامریکن بوده» تنها در ۲۳/ پیشینه‌ها به کار زفته است. یکی از دلایل کاربرد
کم این عنصر را میتوان اختیاری بودن کاربرد این عنصر در قواعد فهرست‌نویسی
انگلوامریکن دانست. «کوهستانی» (۱۳۷۹) .در پژوهش خود اختیاری بودن «عنوان
قراردادی» در قواعد انگلوامریکن و ساختار فعلی آن را یکی از عوامل بازیاشست و
عنوان مستند اثر آر.دی.ای. بر خلاف غنوان قرازدادی کته در قواعد انگلوامریکن
اختیاری بود در استاندارد آربایاق: جز عناصر سوه 6۶ شمار آمنندهه و کاربرد آن در
پیشینه الزامی است. این عنصر یکی از عناصر ارتباطی بین آثار مرتبط با یکدیگر است.
با توجه به هدفهای عنوان مستند اثر و اهمیتی که در پیشینه کتابشناختی در راستای
رفع نیازهای کاربر یعنی یافتن همه آثار مرتبط به هم دارد؛ باید حتمأا در یک پیشینه
برای ایجاد ابرپیشینه" و در کنار هم قراردادن موجودیتهای مختلف و ویژگیهای آنان
و همچنین مشخص نمودن روابط بین آثار متعلق به یک اثر» وجود عنوان مستند اشر در
کی یر از غطاضی هه ار فناسهگر ار است, شناسه‌گراآنی کند با ضمارمای
است که مختص یک اثر است. در حقیقت» شناسه‌گر اثر برای شناسایی یک اثر و
همچنین در ایجاد ساختار سلسله مراتبی فهرست برای راهبری بهتر کاربر و دستیابی
به اثر مورد نظر بهکار می‌رود و یک عنصر ارتباطی است. بنابراین» حضور آن در پیشینهه
کتابشناختی هم برای شناسایی خود اثر و هم برای ارتباط پیشینه‌های مرتبط الزامی
است؛ همانگونه که «کویل» (۲۰۰۳) در مقاله خود بدان اشاره کرده است.
همانگونه که در متن پیش‌نویس (۲۰۰۸) و متن.کامل (۲۰۱۰) استاندارد آر.دی.ای.
به آن اشاره شده» برای ثبت روابط ابتدایی.بین موجودیتها از جمله موجودیت اثر با اشر
دیگر» همچنین با برداست» قالب و مورد از شناسه گرهای نها استفاده میشود. بنابراین»
وجود یک شناسه‌گر برای یک اثرالزامی است و لازم اشت#هرایک از آثار ایرانی برای
خود کد و شماره مخصوصی داشته باشند؛ بخصوص در حوزه ادبیات و دین که دارای
ویژگیهای دیگر موجودیت اثر شامل «شکل اثر" «تاریخ اش" «مکان اصلی انس" و
... جز عناصر مکمل و اضافی " بوده و برای تمایز آثار مشابه از یکدیگر» بهکار می‌روند.
خالق اثر و شناسه نام -عنوان (نام مستند فرد» فامیل» تنالگان+ عنوان مستند اثر) در
حقیقت رابطه موجودیت اثر با فرد» فامیل و تنالگان مرتبط با اثر است. این ویژگی در
بخش دوم تا پنجم که مربوط به نمایش روابط مرو دبای آرندق :ای است. نشان داده
شده است. خالق اثر و شناسه نام- عنوان از نقاط دسترسی مستند مهمی هستند که برای
شناسایی آثار و گردآوری آثار مرتبط و روابط بین آنها بهکار می‌روند.
در کشور ایران در حوزه ادبیات» دین وتاریخ آثار فراوانی موجود است که بر اساس
آنها پژوهشهای متعدد و همچنین برداشتهای مختلفی صورت گرفته است. به عنوان
مثال, در حوزه دین» در خصوص کتاب نهج‌البلاغه که در اصل به زبان عربی است.
ترجمه‌های متعدد تفسیرها خلاصه‌ها حواشی. ساده‌سازی‌ها گزیده‌ها و ... وجود دارد
که در اصل همگی مربوط به یک اثر هستند. بنابراین» با توجه به نوع ادبیات و دین در
زبان فارسی» باید عناصر هسته آر.دی.ای. (عنوان مستند اثر» خالق اثر شناسه‌گر انر)
جز عناصر هسته ایران در نظر گرفته شده و از طرف دیگر برخی از آثار مانند ذیل,
تعلیق» تحریر» مستدرک و ... منحصرا در.زبان فازسی"وجود دارند. در نتیجه» با توجه به
انواع قالبهای ادبی و همچنین زیانهای مختلفی که در حوزه ادبیات و مذهب ایران
وجود دارد» شاید بتوان زبان اصلی اثر» شکل اثر و تاریخ اثر را نیز جز عناصر هسته به
برداشت( بیان)!: به درکی از اثر و یک نوع‌انگاه خاص به مدرک اطلاق میشود.
برای مثال» ترجمه انگلیسی مثنوی معنوی» خلاصه يا برگزیده آن یا نمایش اجرا شده
بر آساس داستانهای مثوفی, تفای مان رخ اقلا سنوی هستند.
استاندارد آر.دی.ای. است و ویژگیهای آن نیز در حقیقت جزو دادههای مستندآ و نقاط
دسترسی " قرار میگیرند. از بین ویژگیهای موجودیت برداشت, زبان برداشت» نوع
مخترا", شناسه‌گر پرداشت و نویسند همکار: جزم غناضصر هخسته. هستند.
نوع محتوا یکی از سه عنصری است که جایگزین شناسه اختیاری عام در قواعد
فهرست‌نویسی انگلوامریکن شده است و در حقیقت تفاوت در نوع محتوا برداشتهای
متفاوت از اثر را نشان میدهد. به عنوان مثال, زمانی که یک اثر واحد به صورت متنی و
یا به صورت تصوير و يا مواد کارتوگرافیکی و ... منتشر شود» برداشتهای مختلف از
نویسنده همکار رابطه بین موجودیت برداشت با فرد» خانواده و تنالگان را نشان
میدهد که بر اساس ویرایشهای جدید در پیش‌نویس استاندارد آر.دی.ای» جز عناصر
شناسه‌گر برداشت» رابطه برداشت با خود برداشت و موجودیتهای دیگر را تعریف
همانگونه که جدول ۲ نشان میدهد ویژگی زبان برداشت در دو جامعه اول و دوم
به صورت یکسانی به کار رفته است و دو ویژگی نوع محتوااو شناسه‌گر برداشت. در
با توجه به ماهیت منابع اطلاعاتی کتابخانه‌های دیجیتالی» وجود (نوع محتوا» برای
شناسایی و انتخاب بهتر منابع توسط کاربر در پیشینه‌های کتابشناختی کتابخانه دیجیتالی
الزامی است. تفاوت در نوع محتوا در حقیقت برداشتهای متفاوت از یک اثر را تشان
میدهد. کاربرد شناسه گر برداشت نیز مانند شناسه گر اثر برای ساخت پایگاه داده‌ای
رابطه‌ای و ایجاد رابطه بین موجودیتهای مختلف اف.آر.بی.آر. و فراد» الزامی است.
تایج حاسل از پژوهش اضر و پزوفتتهای یکین تصانمی‌نضه کابغاتنهای
دیجیتالی در سازماندهی منابع خود از اصول مختلفی استفاده کرده و هیچ یک عناصر
اطلاعاتی یکدستی را برای معرفی و شناسایی منابع اطلاعاتی در پیشینه‌های کتابشناختی
خود به کار نبرده‌اند. وجود یک سطح پايه توصیف و حداقل عناصری که جوابگوی
نیازهای کاربران بوده و آنها را در شناسایی» انتخاب و کسب منابع مورد نیازشان یاری
رساند امری ضروری است. عناصر هسته در استاندارد آر.دی.ای. سطح پایه توصیف آن
را تشکیل می‌ذهند و بدا گوته‌ای طراحی شده‌انن که تیازهای کاریر را پوشش دهتد:
با توجه به ویژگیهای منابع اطلاعاتی فارسی و اسلامی و همچنین نیازهای کاربر
ایرانی» مجموعه عناصر هسته ۶ موجودیت گروه اول.(اثر برداشت. قالب و مدرک)
برای کاربرد در پیشینه‌های کتابشناختی کتابخانه‌های دیجیتالی.معرفی گردید. استفاده از
این عناصر علاوه بر یاری رساندن به کاربر و رفع نیازهای اصلی آن باعث یکدستی
توصیف منابع اطلاعاتی در کتابخانه‌های دیجیتالی مختلف گردیده و در نتیجه باعث
تسهیل مبادله و تبادل اطلاعات کتابشناختی بین آنها خواهد شد. از طرف دیگر کاربرد
این عناصر باعث بینالمللی کردن دادههای پیشینه کتابشناختی خواهد شد.
در پایان میتوان اهمیت کاربرد عناصر هسته معرضشی شده بر اساس استاندارد
*عناصر اطلاعاتی قابلیت استفاده در محیط وب و بخصوص وب معنایی را خواهند
9 شناسایی و درک آنها توسط کاربر آسا ری گلردد,
بر اساس نتایج پژوهش» برای به کارگیری استاندارد ات در کتابخانه‌های
۱- موجودیتها و ویژگیهای آنها و روابط کتابشناختی میان موجودیتهای الگوهای
مفهومی پایه استاندارد آر.دی.ای. (اف.آر.بی.آر» فراد و فرساد) باید به درستی شناخته
۲- هدفها و اصولی که در قوانین بینالمللی فهرست‌نویسی(آی.سی.پی.) ایفا«ا که
جایگزین اصول پاریس گردیده و زیربنای دستورالعملهای استاندارد آر.دی.ای. است.
۳- الگوهای مفهومی در نرم‌افزارهای مدیریت کتابخانه‌های دیجیتالی به گونهای
پیاده‌سازی شود که قابلیت نمایش ویژگیهای الگوهای مفهومی اف.آر.بی.آر. و فراد را
۶- آر.دی.ای. یک استاندارد محتوایق.است نه.یک استاندارد کدگذاری و نه یک
قالب نمایشی. بنابراین؛ برای استفاده و کاربرد این استاندارد؛ استاندارد فراداده‌ای و
قالب نمایشی بر اساس نیازهای موّسسه.و آشنایی کاربران آنتخاب شود.
میباشد. در استاندارد آربدی :ات ۷ گزینه‌های متعلادی وجود دارد. در صورت کاربرد این
٩- علاوه پر عناصر هسته» عناصری دیگر همچون عناصر گزینشی و اختیاری وجود
دارد. در صورت کاربرد استاندارد» به این موارد باید توجه شود.
۷ سه پیوست کارا و [ آستاندارد آر.دی!ای. که مربوظبنه طراحان رابطه است.»
بررسی شده و با توجه به نیازهای منابع ایرانی و اسلامی و زبان فارسی» اصطلاحات
۸- در صورت استفاده از طرح کدگذاری مارک ۲۱ عناصر و روابط جدید باید در
۹- استادان فهرست‌نویسی باید استاندارد آر.دی.ای. را شناخته و به عنوان استاندارد
۰- کارگاه‌ها و کلاسهای آموزشی برگزار شود و کتابدارن و فهرست‌نویسیان
۱- از طریق امکاناتی همچون ایجاد گروه بحث کتابداران و فهرست‌نویسان را با
استاندارد آر.دی.ای: و الگوهای مفهومی ال آشها کرده و از میزان آمادگی و پیشرفت
۳- استاندارد آر.دی.ای. در مراکز اطلاعاتی مختلف پیاده‌سازی و بازخورد آن دز
-ارسطوپور شعله (۱۳۸۷). مدیریت موئثر نقاط دسترسی برای سازماندهی اطلاعات در
فهرستهای رایانه‌ای: بازنگری در مبانی نظری و مروری بر الگوهای مفهومی. فصلنامه کتاب,
- حاجی زین‌العابدینی» محسن (۱۳۸۹). ملزومات کارکردی دادههای مستند (فراد): الگوی مفهومی
رابطه- موجودیت مستندات در پیشینه‌های کتابشناختی. پذیرفته شده در فصلنامه کتایداری و
- کوهستانی» جمیله (۱۳۷۹). بررسی آثاز وابسته و نوع وابستگی‌های آنها در متون فارسی از
رویکرد فهرست‌نویسی. پایان‌نامه کارشناسی رل دانشگاه فردوسی,» دانشکده روانشناسی و
- علیپورحافظی,» مهدی (۱۳۷۸). بررسی نحوه مبادلات بین سیستمهای اطلاعاتی کتابخانه‌های
دیجیتالی در ایران و ارائه الگوی پيشنهادی. پایان‌نامه دکتری» دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و
- نادی‌راوندی» سمیه (۱۳۸۸). مقایسه عناصزفراداده‌ای به کارگرفته شده در وبسایت کتابخانه‌های
دیجیتالی در ایران با استاندارد دابلین‌کور. پایان‌نامه کارشناسی ارشده دانشگاه علوم پزشکی و
خدمات بهداشتی و درمانی ایران؛ دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی» تهران.
- نوروزی» یعقوب (۱۳۸۸). ارزیابی رابط کاربر در صفحات وب فارسی کتابخانه‌های دیجیتالی
ایران و ارائه الگوی پیشنهادی. پایان‌نامه‌ی دکترای, دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
۵ ۸0655 200 160110 ععسمد۵ظ :۹۵۸ .(۲۰۰) حول موناکش پحکنصد 7 830/6۵ -
10۳۵9۷ 186 10۳ ۳3۳۵۹6۵10۵ تعس۸ آهازونل ۵۶ فحعلصهاد عصنوماهاهی 00۲
40 36900110 ععسامدم-۸ 30 ۵ ععمقط عفد عطا نله چط ۱۳ تحصمنادع0 -
( ۶ 008860ع2) الط و هکل /ع مدز //:0ط م۸
( 666 20068860) ۰30۳ ط۲ هط 10/2 ومد فاصم /ع ناد مه ۳ //:اکط
1616 00۵1816067 بآ هه ص0نهاعکنصه/3 بگ 1 .(۲۸) 1856 -
۰( 6۴ 10660 655 )۲ معا مها / 1010 ماگ همع ناه مه ۳ ۳ //:110ط
۰( 6۴ 16660 200655) + معا مقط /1۵۵ انعماعتعمی /عو ع تاد مع اهاط
۲۵۹۵۳۵ ۵۳ قاقلها۵ 3 عصنصعزد3 ,(۲۰۸۵) 3006 ,قمع ۴0 -
عط بوحعلصهاد عشسوماهایه تمصع ود ن۸ ۳ ممصنصو5 ۸۲06 عطا اه #عام ۳۳۹
7 ۳۳۵۳ ۹مصفد حعطاه مه روط ععمط ۸ .(۲۰۰۹) ۳۵ وکنانشگا :1306 ,2۵0ع ۴0 -
108 ه :(130۸) ددممعش۸ مد صونامتوععل معسوقم ۸ (۲) محعطانهط ,ما1 -
(.310۷ ۲۸ ,نش 5مدا8) آهد200< حععطا مزا طانظ 10۶ ص2۳ ۰ "عس200 ۵ط ۵۶ عم
| هدف: تعیین عناصر هسته و سطح پایه توصیف پیشینه های کتابشناختی کتابخانه های دیجیتالی ایران، بر اساس عناصر هسته معرفی شده در استاندارد آر.دی.اِی. است. روش پژوهش: پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش پیمایشی-توصیفی انجام شده است. روش گردآوری داده ها از نوع مشاهده ای و تحلیلی است. جامعه پژوهش دو گروه از کتابخانه های دیجیتالی هستند که بر اساس معیارهای ذکر شده در پژوهشهای پیشین انتخاب شدند. ابزار پژوهش، سیاهه وارسی محقق ساخته است. نتایج: بررسی عناصر توصیفی به کار رفته در پیشینه های کتابشناختی دو گروه از کتابخانه های دیجیتالی و مقایسه آنها با یکدیگر و سپس انطباق آن ها با عناصر هسته ی موجودیتهای اثر، برداشت، قالب و مدرک استاندارد آر.دی.اِی.، عناصری هسته هر یک از موجودیتها را که لزوماً باید در پیشینه کتابشناختی کتابخانه دیجیتالی وجود داشته باشند را، بر اساس نیازهای کاربران ایرانی و نیازهای زبان و منابع فارسی معرفی نموده است. نتیجه گیری: ویژگیهای تعریف شده برای هر یک از موجودیتهای آر.دی.اِی. بر اساس رفع نیازهای کاربری است که در الگوهای پایه آر.دی.اِی تعریف شده اند. کارکردهای عناصر هسته که زیر مجموعه ای از عناصر آر.دی.ای. هستند نیز بر اساس نیازهای کاربر است و فهم و درک این عناصر توسط کاربر به آسانی صورت گرفته و همچنین پردازش آن ها توسط ماشین نیز به آسانی انجام می گیرد. در نتیجه، کتابخانه های دیجیتالی می توانند برای نمایش معنادارتر پیشینه های خود و کمک به کاربران، سطح پایه توصیف خود را بر اساس این عناصر قرار دهند. |
32,664 | 500575 | هدف زندگی را منحصر به کسب «(پول) و (ثروت» میکند. تعالی روحی را کنار می‌زند. باعث
عادی‌سازی «گناه» و فروپاشی «نهاد خانواده» میشود و.... . به همین دلیل, باطن فرهنگ
غربی «سبک زندگی مادّی و گناهآلوه» است (خامنه‌ای: ۷/۲۳ / ۱۳۹۱). ازاین‌رو. ایشان از
رواج سبک زندگی غربی در جامعه ما احساس نگرانی کرده و به مقابله با سبک زندگی غربی
تجمل گرایی عامل از بین رفتن روحيه جهاد و مقاومت
خداوند متعال یکی از عوامل انحطاط جامعه را تجملگرایی بزرگان و رسای آن جامعه
«و اذا ردنا أن ملک قربه آمزنا مرفها فمسموا نفها قحقّ علا المول قمّرناها ندمیرا؟
«هرگاه بخواهیم دیاری را هلاک سازیم افراد دارا و خوش‌گذران آنجا را سردار و چیره
می‌گردانیم پس آنان در آن دیار» فسق و فجور میکنند. پس بر آن دیار تنبیه و عقاب, لزوم خواهد
علت اینکه در اين آیه. امرشدگان فقط مترفین یعنی متنعمین و ثروتمندان هستند. این است
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر اي ۱7 سوره اسرا ۵ ۷۱
که در بسیاری از جوامع ناسالم؛ سردمداران و بزرگان جامعه مترفین‌اند و افراد دیگر تابع و پیرو
آنها هستند (طبرسی, بیتا ۱۶: ۱۱۰). به‌عبارت‌دیگر, مسئولان جامعه به‌سبب جایگاه خاصی
که دارند. اسوه و الگویی برای مردم هستند و در صورت اشرافی گری و تجمل‌گرایی‌شان و با
توجه به فرموده امیرمومنان علی (علیه‌السلام) که «النامن بأمرانم أشبه مهم بابانم» (مجلسی.
۳ ۷۵: ٩۶): «شباهت مردم به زمامدارانشان بیشتر از شباهت آنان به پدرانشان است».
مردم بهصورت ناخودآ گاه به سمت تجملگرایی کشیده می‌شوند و به هر مقدار که جوامع؛
دچار اشرافی گری و غرق در ناز و نعمت شوند» به همان اندازه به هلاکت نزدیکتر می‌شوند؛
زیرا جامعه‌ای که در بین افراد آن. تجمّل‌گرایی و تن‌پروری رواج یابد. تمام ثروتش صرف
زندگی تجملاتی و ریخت‌وپاش‌های بیهوده میشود و انگيزه فعالیت در بین افرادش از بین
می‌رود و روحيه سستی و تنبلی در بین آنها ایجاد میشود که نتیجه‌اش از بین رفتن روحيه
شجاعت. ایستادگی و مبارزه با عوامل بلیگانه؛است..خداوند متعال نیز ثروت و رفاه‌زدگی را
زمینه راحت‌طلبی» ذلت‌پذیری و روگزدانق آنشان از جهاد مغزفین کرده است: «وهم أعیا رضوا
بأن یکوئوا معّ الحوالف...؟ (توبه:۳٩): «دزحالی که تنوانگرند (و امکانات کافی برای جهاد
دارند)» وراضی شدند که با واماندگان (و افراد معذوو.و ناتوان) بمانند.»
رهبر کبیر انقلاب نیز خاصیت حکومت‌های رفاه‌طلب و تجمل گرا را ضعیف و ذلیل بودن در
مقابل قدرتهای بالاتر و قلدر بودن در مقابل قشر محروم دانسته و فرمودند:
«(بعد از قیام مردم ایران آمریکایی‌ها که متوجه شدند دیگر این محمدرضا پهلوی به دردشان
نمی‌خورد. از طرف امریکا آمدند و به او گفتند که شما باید بروید. محمدرضا پهلوی آنقدر
عاجز بود که همانطور که نشسته بود و یک‌قلم در دستش بود لرزید و قلم از دستش افتاد؛ اما
حکومت محرومان خاصیتش عزت در برابر دشمنان است» (خمینی» ۰۱۳۸۹ ۱۹: ۵۳).
ایشان معتقد بودند آن روزی که مسئولان و مجلسیان به اشرافیت و کاخ‌نشینی گرایش پیدا
کنند. فاتحهه کشور را باید خواند. (خمینی. ۰۱۳۸۹ ۱۷: ۳۷۹)» چراکه اشرافی گری مسئولان
موجب میشود که آنها تمام ارزشها را در قدرت مالی منحصر بدانند و در برابر قدرتهای بالاتر
از خودشان خضوع و بندگی کنند و در برابر ضعیفان فرمانفرمایی کنند. ایشان مبارزه و و قیام و
دنیاخواهی را مقوله‌ای جدا از رفاه و قیام و راحت‌طلبی دانسته که هرگز باهم جمع نمی‌شوند؛
و کسانی را که منافاتی بین مبارزه در راه استقلال و آزادی مستضعفان جهان و سرمایه‌داری و
رفاه‌طلبی نمی‌دانند. با الفبای مبارزه بیگانه دانسته است (خمینی, ۰۱۳۸۹ ۲۱: ۸۹).
۲ و فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ۵
بنابراین برای اینکه جامعه اسلامی بتواند دربرابر دشمنان خود بایستد و از حق دفاع کند. باید مسئولان
و متصدیان آمور کشور خوی اشرافی گری را از ود دور کنند و خود را به ساده زیستی عادت دهند تا
بتوانند هر حرف حقی را بدون خوف و هراس بزنند و قدرتهای جهان و توطئه‌های آنان را خنثی کنند.
خداوند متعال یکی از عوامل طغیان و فساد مسئولان را داشتن نعمتهای فراوان معرفی
میکند: ا«واذا ردنا ن ملک قریه مرا مترفها فمسمّوا نها ...؟ (اسرا: ۱۹): «هرگاه بخواهیم
دیاری را هلاک سازیم. افراد دارا و خوش گذران آنجا را چیره می‌گردانیم و آنان در آن شهر
و دیار فسق و فجور میکنند...»؛ زیرا انسان با داشتن امکانات فراوان مادی و مقام و قدرت.
خود را بی‌نیاز از خداوند متعال می‌پندارد و توهم بی‌نیازی از خداوند عزوجل زمينه طغیان انسان
را فراهم میکند: «کلا ان الاسان لیطغی آن ره استغنی؟ (علق: ۷-۶): «هرگاه انسان خود را
قارون در صف مومنان بود و با حضرت موشی (علیه‌السلام) برای مبارزه با فرعون همراه شد و پس
از پیروزی و تشکیل نظام الهی» حضرت موسی(علیه‌السلام).او را از حاکمان حکومتش قرارداد و
قارون در این جایگاه سیاسی شروع به ثروت‌اندوزی کرد و دراین راه ثروت و گنج‌های فراوان به دست
آورد به‌طور ی که حمل کلیدهای آن برای یک گروه نیرومند مشکل بود: ...و نیناه من نوزم رن
مفایحه لنو بالحصبه ولی السوّه...؟ (قصص: ۷۹): (... و از گنجینه‌های مال و ثروت به‌اندازه‌ای
به او دادیم که حمل کلیدهایش بر گروهی نیرومند. گران و دشوار می‌آمد ۰ اما قارون به‌سبب اين
ثروت مغرور شد و وقتی خیرخواهان به او گفتند: لوابتغ فیما تاک اللّه لد ارالاخره ...؟ (قصص: ۷۷):
«در آنچه خدا به تو عطا کرده است سرای آخرت را بجوی». در پاسخ. ثروتش را حاصل دسترنج و
علم خود دانست. نه لطف الهی و گفت: نما یه عی علم عنیی..)؛ (قصص: ۷۸): «اين مال و
ثروت فراوان تنها و تنها به خاطر کاردانی‌ام به دستم رسیده است»؛ بنابراین قارون براثر تکبر ثروتش را
حاصل استحقاق خودش دانست. نه احسان الهی؛ لذا خودش را مستقل در مالکیت و تصرف در آن
ثروت می‌دانست و زمانی که حضرت موسی (علیه‌السلام) از او خواست که زکات مالش را بدهد, خود
را بی‌نیاز از خداوند متعال دانست و طغیان و فساد کرد (مکارم شیرازی. ۶ ۱۵۲)؛ و نتیجه‌اش
هم فرو رفتن در زمین و نابودی او بود. همان گونه که در قرآن آمده است: «فحسفنا به وید اره ال
(قصص: ۱( «پس او و خانه‌اش را در زمین فروبردیم ....»
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر آي ۱7 سوره اسرا ۵ ۷۳
این پندار غلط که همه امکانات مادی و دنیوی به‌سب کاردانی و لیاقت به دست آمده است.
مخصوص قارون نیست. بلکه در قرآن کریم آمده که هر انسانی وقتی نعمتش زیاد شد. طغیان
میکند و لیاقت و کاردانی خودش را تنها سبب به دست آوردن آن نعمت‌ها میداند: «فردّا
ممن الوفسان ضردعانا ثم ا حولناه بمه من قال الما وتینه ی عم بن هی فنه ولکن
انرهم لا یغلمون قد قالما الّذین من قبهم قما أعع عهم مّا کانئوا یکسیون؟ (زمر: ۵۰-۶۹):
«آری انسان (ناسپاس) چون رنج و دردی به او رسد. ما را به دعا می‌خواند و باز چون (آن رنج
و عذاب را برداشتیم و) نعمت به او دادیم گوید: این نعمت. دانسته (و به استحقاق) نصیب من
گردید. (چنین نیست) بلکه آن امتحان وی است. لکن اکثر مردم آ گاه نیستند. پیشینیان همچنین
می‌گفتند (که ما مال و دولت را به تدبیر و لیاقت خودیافتیم) اما (خطا گفتند و وقت مرگ و
هلاک) مال و دولتی که اندوختند هیچ به فریادشان نرسید» (طباطبایی» ۰۱۳۷۸ ۱۹: ۰)۱۱۳
مسئله مهم در داستان قارون این است که بین ثروت‌اندوزی و طغیان مسئولان و مردم عادی
جامعه تفاوت وجود دارد. چراکه افزادزیادی در جامعه ثروتمند شدند و اشراف ی گری این افراد
سبب طغیانشان و نپرداختن زکات آنها شد: که ازجمله این افراد ثعلبه است که در زمان پیامبر
گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) ثروتمند شّد و ثزوتش.موجب طغیان او شد و از دادن زکات
خودداری کرد. اما حضرت رسول الله (صلی الله علیهو آله) هیچ کاری با او نداشت و فقط
دو بار فرمود: وای بر ثعلبه (القرطبی» ۱۹۹۶ م؛ ۸ اما اینکه حضرت موسی (علیه‌السلام)
با قارون مقابله کرد و او را از صفحهه روزگار حذف کرد. به این دلیل بود که او از مسئولان»
سردمداران و بزرگان قوم بنی‌اسرائیل بود و ثروت‌اندوزی قارون و طغیان و فسادش ارتباط مستقیم
داستان قارون داستان یک فرد نیست. بلکه قارون دارای جریانی تاریخی و نمادی از یک
انسان است که در ابتدا در ردیف مژمنان بود. اما براثر اشرافی گری و غرق شدن در نعمت. طغیان
بنابراین فساد و طغیان هميشه با تجمل همراه است و غالبا در پی آن میآید؛ و تجمل گرایی باعث
فاسدشدن همه انسانها میشود» چرا که ثروتمند به‌سبب تجمل و فقیر به‌سبب حسرت نداشتن آن به
فساد کشیده میشود (خمینی, ۱۳۹۳: ۱۲۷)؛ ازاین‌رو. تجمل گرایی» منکر بزرگی است که جامعه را
فاسد و در ورطه هلاکت و انحلال قرار میدهد (رشید رضا ۱۶۱۶ ق. ۸: ۳۹۰).
۶ فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ۵
یکی از عوامل حق‌ستیزی و ستمگری» تجمل گرایی و رفاه‌زدگی است؛ ازاین‌رو خداوند
متعال تجمل گرایی را از مصادیق ظلم و جرم معرفی کرده است:
(..وانبع الّذین ظلموا ما ارفوا فیه وکائوا مجرمین؟ (هود: ۱۱7):
...و آنان که ستم می‌کردند. از تنم و کامجویی پیروی کردند؛ و گناهکار بودند.»
همچنین خداوند متعال جوامعی را که به‌علت تجمل گرایی دچار انحطاط شده‌اند. اين گونه
«وکم قصمنا من قریه کات ظاله و انشا بعد‌هّا قومّا آخرین # فلمّا حسوا باسنا دا هم
ما یرکضون * لا تکضوا وازجخوا ی ما أثرفنم یه ومساکنکم لعلکم فسالون + قالوا یا یلا
نا کت ظالین 4 فمّا زالّت بک دعواهم حع جعلنامم خصید| خامیین؟ (الأنبیا: ۱۵-۱۱):
«چه بسیار آبادی‌های ستمگران را دراهم شکستیم؛:و بعد از آنها قوم دیگری روی کار
آوردیم. هنگامی که عذاب ما را احناس"کردند. ناگهان:یا به فراز گذاشتند. (گفتیم) فرار نکنید؛
و به زندگی پرنازونعمت و به مسکن‌های پرزرق‌وبرقتان بازگردید! شاید (سائلان بیایند و) از شما
تقاضا کنند (شما هم آنان را محروم بازگردانید) گفتند: "ای وای بر ما! به‌یقین ما ستمگر بودیم؛"
و همچنان این سخن را تکرار می کردند تا آنها را درو کردیم و خاموش ساختیم.»
در این آیه (ما رفنم فیه؟ نشانه این است که تجمل گرایی میتواند زمینه‌ساز ظلم و ستم باشد
مسلمانان صدر اسلام به‌سب آموزشهای دینی و سیر بیامبر و یارانش از زندگی تجمّلی
و اشرافی به دور بودند و اصل برادری و برابزی مسلمانان موجب می‌شد که تبعیض و تفاخر
و امتیازطلبی در جامعه اسلامی نباشد؛ آما: پس از وفات حضرت رسول الله (صلی الله علیه و
آله) براثر کشورگشایی‌ها و فتوحات: ثروت کشورهای همسایه وارد سرزمین اسلامی شد و
تجملگرایی در میان مردم رواج پیدا کرد و برابری و برادری اسلامی از جامعه مسلمین رخت
بربست و ظلم و ستم جامعه اشرافی گری گریبان گیر مسلمانان شد (خمینی, ۱۳۹۳: ۱۲۹).
عثمان در زمان خلافت خود. تجمل گرایی را رواج داد و در پنجمین سال خلافتش دستور داد
برایش خانه‌ای مجلل ساختند که دارای اتاق‌ها و تالارهای زیبا بود و نمای خانه‌اش از سنگهای
مخصوص و درهایش از چوب‌های عالی بود (بغدادی, ۰۱۳۷۶ ۳: 13). همچنین به دستور عثمان؛
هنگام انجام مناسک حج در صحرای منا برایش سراپرده‌ای گران‌قیمت برپا ساختند. از پیامدهای
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر آي ۱7 سوره اسرا ۵ ۷۵
این زندگی اشرافی, ظلم و ستم به مسلمانان بود؛ چراکه برای تشکیل اين زندگی پر از تجملات.
ثروت فراوانی نیاز بود و به همین دلیل» به‌اندازه‌ای از بیت‌المال مسلمانان ربود که بعد از مرگش سی
میلیون و پانصد هزار درهم و صد و پنجاه هزار دینار نزد خزانه‌دارش بهجای مانده بود و در «ربذه»
هزار شتر و در مناطق «برادیس» و (خیبر» و «وادی القری» اموالی بهجای گذاشت که حدود
دویست هزار دینار طلا می‌شد که آنها را بهعنوان زکات از مسلمانان دریافت کرده بود.
از دیگر اقدامات عثمان, بخشش‌های بی‌حساب از بیت‌المال مسلمانان, به دوستان و اطرافیان
و تبعیض‌های ناروا در امپراتوری اسلامی بود. بهگونهای که شغل‌های مهم را به نزدیکان خود
می‌سپرد و درنتیجه افرادی که صلاحیت نداشتند بر سرنوشت مسلمانان حاکم می‌شدند. برای
مثال, حکومت کوفه را به برادر ناتنی خود «ولید بن عقبه» و حکومت مصر را به برادر رضاعی‌اش
«عبدالله بن سعد بن ابی سرح» که مرتد بود. سپرد؛ و بدتر از همه بخشیدن قدرت و ثروت به
معاویه بود؛ اما امیرمژمنان علی (علیه‌السلام) آمد تا,شیوه حکومت‌داری اسلامی را بار دیگر به
مردم نشان دهد و عدالت را برپا کند؛ زاین رو».امام.(علیه‌الستلام) در «کاخ سفید» کوفه ساکن
نشد و نان جویی را می‌خورد که آرد آن را هضنرش با دسشت خود تهیه می کرد و گاهی می‌شد که
شمشیر خود را می‌فروخت تا لباس و غذایی از.پول آن تهیهکند (خمینی» ۱۳۹۳: ۱۲۹ - ۱۳۰).
بنابراین» یکی از نشانه‌های عدالتمحوری مسئولان جامعه, ساده‌زیستی آنهاست و هرچقدر
از زندگی ساده فاصله بگیرند و به سمت زندگی أشآفی همراه با تجمل گرایی پیش روند از اجرای
عدالت در جامعه فاصله می گیرند. چرا که اشرافی گری و رفاه‌طلبی با عدالت خواهی در تضاد است.
از مهمترین آفت‌های سبک زندگی اسلامی» تجملگرایی و اشراف ی گری است؛ زیرا تجملگرایی
تأثیر مستقیم در شیوه‌های مصرف و اقتصاد جامعه دارد و موجب میشود که ثروت و سرمایه‌های
ملی و شخصی در تجملات و ریخت‌وپاش‌های بیهوده مصرف شود و زمانی که منابع بی‌حدوحصر
و بدون کنترل مصرف شوند. دیگر سرمایه و منبعی باقی نمیماند که در اختیار نیروی تولید قرار
بگیرد و درنتیجه عوامل و دستگاه‌های تولید کاهش می‌یابند. از سوی دیگر زمانی که افراد در جامعه
به مصرف گرایی عادت کنند. انگیزه تولید در جامعه از بین می‌رود و جامعه‌ای که به مصرف کننده
صرف تبدیل شود. از فکر و عمل تولید بازمی‌ماند و اقتصادش آسیبپذیر میگردد؛ ازاین‌رو مقام
معظم رهبری» دوری از اسراف و زیاد مصرف کردن را امری ضروری برای استحکام درونی اقتصاد
6 فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ه
جامعه میداند (خامنه‌ای, ۳۰ / ٩ / ۱۳۹۵). جامعه‌ای که از لحاظ اقتصادی دچار نقصان شود.
برای رفع نقصان خود. به کشورهای دیگر پناه میبرد و وابسته میشود. بدیهی است جامعه وابسته.
نه‌تنها توان پیشرفت ندارد. بلکه به سمت انحطاط و نابودی پیش می‌رود.
دشمنان اسلام همواره تلاش کرده‌اند که خوی مصرف گرایی را در جوامع اسلامی ایجاد کنند
تا استقاال را از سبلماتان بگیرهدو آنها را بدعود واسته کند برای تور فر مان شا سفیر
انگلیس در ایران به کسانی که درحال تجارت و معامله با ایران بودند توصیه کرد که تا می‌توانید
کالاهایتان را به ایران بفروشید و فقط اجناس مصرفی بفروشید و تنها درصورتی که چاره‌ای برای
فروش جز سرمایهگذاری نداشتید. به کمترین میزان. سرمایهگذاری کنید و صنایعی را انتخاب
کنید که قطعاتش از انگلستان وارد میشود. ایشان ایران را یکی از بهترین بازارهای انگلستان برای
در عصر حاضر نیز این نقشه را در جامعه اسلامی به کار گرفته‌اند تا جوانان کشور را با گرایش
به تجملات و مد سرگرم کنند؛ و امزوزه با این.شعار: که اجناش خارجی مرغوبیت يا استحکام
بیشتری دارند» مردم را به مصرف گرایی تشنویق میکنند. درحالی که پشت پرده این تبلیغات.
چهره زشت وابستگی و هلاکت است..ازاین‌رو. در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) آمده
است که خداوند متعال به پیامبری از پیّامبزانش وحی کرد که به ممنان بگو: لباس دشمنان مرا
نپوشید و غذای دشمنان مرا نخورید و به شیوه دشمنان من رفتار نکنید که شما نیز همانند آنان
جز دشمنان من خواهید شد (محمدی ری‌شهری» ۰۱۳۸۹ ۵: ۶۷۷).
امام خمینی (ره) خوی کاخ‌نشینی را با تربیت صحیح و اختراع و تصنیف و تألیف و زحمت
در تضاد میداند (خمینی, ۱۳۷۲: ۲۲۱) و ساده‌زیستی و آادوری از زندگی اشرافی و مصرفی را
«آنها که اسیر هواهای پست نفسانی و حیوانی بوده و هستند. برای حفظ يا رسیدن به آن تن
به هر ذلت و خواری میدهند و در مقابل زور و قدرتهای شیطانی» خاضع و نسبت به توده‌های
ضعیف. ستمکار و زورگو هستند. ولی وارستگان خلاف آنان‌اند؛ چراکه با زندگانی اشرافی و
مصرفی نمیتوان ارزشهای انسانی - اسلامی را حفظ کرد» (خمینی, ۰۱۳۸۹ ۱۸: ۴۷۱).
و در پیامی به مردم هشدار میدهد که استعمارگران تنها به فکر تباهی شما و غافل ساختن
شما از سرنوشت کشورتان و به غارت بردن ذخایرتان و به استعمار و وابستگی کشیدتتان و مصرفی
نمودن کشورتان هستند و می‌خواهند با این وسایل شما را عقب‌مانده و به‌اصطلاح نیمه‌وحشی
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر آي ۱7 سوره اسرا ۵ ۷۷
بنابراین یکی از راههای استقلال داشتن جامعه و نجات از وابستگی, پرهیز از تجمل گرایی است؛
زیرا هر مقدار انسانها به زندگی اشرافی و ولخرجی گرایش یابند. به همان مقدار شخصیت انسانی و
عزتشان از بین می‌رود و فضیلت‌های وجودی‌شان را به خاطر دنیایی که ثروت آن بی‌ارزش است (نسا:
۷ از دست میدهند و مصر ف گرا و وابسته می‌شوند و به سمت سقوط و هلاکت پیش می‌روند.
خداوند متعال یکی از آفت‌های دنیاطلبی و زندگی اشرافی را غفلت از یاد خود دانسته است
و حتی افراد را از همنشین شدن با تجمل گرایان منع کرده است:
(فأعرض عن من نو عن ذکرنا ولم برذ لا الحیاه الدئیا؟ (نجم: ۲۹):
«پس» از کسی که از یاد ما روی می گرداند واجز زندگی مادی دنیا را نمی‌طلبد. اعراض کن»
ائمه اطهار : نیز مژمنان را از تجمّلات براحذر داشتهاند و فزاموشی از یاد خداوند متعال را از
«ای مردمی ( که غافلید)» اما از شما غافل نیستند.(و تمام کردارتان را ثبت میکنند) و ای آنان
که (دستورهای خدا را) ترک می‌کنید. اما شما را توک نمی گویند (و سرمایه‌هایتان را میگیرند).
چه شده است؟ می‌پینیم که از خدای روی برتافته‌اید و به غیر او روی آورده‌اید؟! گویا شما
گله‌های شتران و گوسفندانی هستید که چوپان؛ شما را به چراگاهی پر و به چشمهای بیماری‌زا
میبرد. آنها همانند حیوانات پرواری هستند که برای کارد آماده شده‌اند. ولی خودشان نمی‌دانند
چه هدفی از آنها در نظر است ...» (شریف‌الرضی, ۱5۱۶ ق: ۲۵۰).
خداوند متعال تجمل گرایانی را که سرگرم دنیا و دارایی‌هایش شده‌اند و یاد خداوند متعال را
«یا ایا الذین منوا لا تلکم أموالکم ولا أولادکم عن ذکرالنّه ومن یفعل ذلک قاولیک هم
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! و کسانی که
همچنین علاوه بر خسران. هلا کت زا تیز از ادیگر عواقب غفلت پرشمرده: است:
... نکن منعهم وآباهم خی نسوا الذکرّوکانوا قومّا بورّا؟ (فرقان: ۱۸):
۸ 6 فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ه
(... اما تو این کافران و پدرانشان را متمتّع (به دنیا و نعمتهای آن) گردانیدی» چنان که یاد
بنابراین یکی دیگر از عوامل سقوط و هلاکت جوامع در طول تاریخ. غفلت از یاد خداوند
حضرت امام خمینی : تجمل گرایی و اشرافیت مسئولان را سبب سرنگونی و سقوط حکومت
پهلوی می‌دانستند و ثروت‌اندوزی مسئولان را خطر جدی برای جامعه بهحساب می‌آوردند. چراکه
وقتی کارگزاران و متصدیان امور یک کشور دچار اشرافیت و تجمل شوند. تمام هم‌وغمشان
کسب ثروت از هر راهی میشود و به فکر مردم نیستند و فقط خوف اين را دارند که مبادا از این
مقام» پایین بیایند و لطمه‌ای به زندگی اشرافی‌شان وارد.شود؛ و این خوف سبب میشود که در
مقابل زیردست‌ها ظالم و در برابر قدازت بالاتر از خودشان توضری خور باشد (خمینی. ۰۱۳۸۹
۶ ۴۴)؛ و همین سبب جدا شدن مسئولان از مردم میشود. فاصله افتادن بین مردم و متصدیان
امور کشور موجب ایجاد شکاف عظیمی در صفوف منسجم ملت میشود و در پی آن» دشمنان
برای زیر سلطه گرفتن آن جامعه دندان طمع؛ تیز میکنند:
قبل از انقلاب اسلامی» زندگی اشرافی و تجمل‌پرستی شاه و درباریان او و رفاه طبقه‌ای
خاص و در مقابل» فقر توده عظیم ملت. فاصله‌ای بین مردم و درباریان ایجاد کرده بود که سقوط
و سرنگونی نتيجه طبیعی آن بود. دشمنان انقلاب اسلامی به مقابله با انقلاب و ارزشهای آن
روی آوردند؛ اما حضور مردم در حمایت از انقلاب با رهبری هوشمندانه امام خمینی (ره) همه
توطئه‌های دشمنان را خنثی کرد؛ و در حقیّقت. رمز همراهی و همبستگی بین مردم و رهبری:
ساده زیستی رهبر کبیر انقلاب و رهبران نظام پوقاه امام خمینی (ره) مردم را به ساده‌زیستی و
دوری از تجمل گرایی تشویق می‌کرد و می‌فرمود: «ما باید کوشش کنیم که اخلاق کاخ‌نشینی
را از این ملت بزداییم» (خمینی. ۱۳۷۲: ۲۲۱). امام خمینی نیز شخصا ساده‌زیستی و دوری از
هرگونه تجمل را سیر عملی خویش ساخته بود. این ساده زیستی به حدی مشهود بود که مایک
دالاس, گزارشگر تلویزیونی آمریکا بعد از مصاحبه با رهبر کبیر انقلاب» زندگی ساده امام را
وجه تمایزش از همه رهبران دیگر دنیا دانست و گفت هنگامی که نزد امام می‌رسيديم ما را روی
فرش ساده می‌نشانید و مجبور بودیم کفش‌های خود را دم در از پا درآوریم و از همان ابتدا
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر آي ۱7 سوره اسرا ۵ ۷۹
می‌فهميدیم با مردی متفاوت سروکار داریم (میرشکاری و بصیرت‌منش» ۱۳۷۹: ۱۳۱).
امام خمینی متصدیان نظام را نیز به‌سادگی فرا می‌خواند. این هماهنگی بین کلام و رفتار رهبر
انقلاب باعث می‌شد که هر چه بیشتر مردم به امام خمینی (ره) نزدیک شوند و بدون هیچ هراسی
و با جان‌ودل از انقلاب اسلامی و ارزشهای آن حمایت کنند (علّینی, ۱۳۸۲: ۳۲)؛ بنابراین» رمز
محبوبیت امام خمینی (ره) ساده‌زیستی ایشان بود که با تأسی عملی به حضرت رسول الله (صلی
الله علیه و آله) و ائمه اطهار : بود و با این کار توانست بر قلوب مردم حکومت کند و انسانهای
رهبر کبیر انقلاب تا کید ویژهای بر ساده‌زیستی روحانیت داشته است. چراکه روحانیت نقش
مهمی را در هدایت افراد جامعه ایفا میکنند. ایشان در جمع روحانیون فرمودند:
«هميشه نگران آن هستم که مبادا این مردمی که همه‌چیزشان را فدا کردند و به اسلام خدمت
نموده و به ماهنت گذاشسد: بهواسطه اگسال ۷ از بدهگران بشوند؛ زیرا آن چیزی که مردم
از ها توقّع داشته و دارند و بهواسطه*ان دتبّاک .ما ,و شما*اماه‌اند و اسلام را ترویج نموده و
جمهوری اسلامی را به پا کردند و طاغوت زا از میان بردند. کیفیت زندگی اهل علم است. اگر
خدای نخواسته مردم ببینند که آقایان وضع خودشان را تغییر داده‌اند. عمارت درست کرده‌اند و
رفت وآمدهایشان مناسب شأن روحانیت نیست و آن چیزی را که نسبت به روحانیت در دلشان
بوده است از دست بدهند: از دست دادق آن همان و از بین رفتن اسلام و جمهوری اسلامی
بنابراین متصدیان امور کشور باید از تجمل گرایی دوری کنند تا.از طرف مردم طرد نشوند.
باید هدف کارگزاران جامعه خدمت‌رسانی به مردم باشد و اگر به سمت ظواهر دنیایی و رفاه‌طلبی
پیش بروند. از هدف اصلی خود به انحراف رفته و از خدمت به مردم غافل می‌مانند. در این
صورت مردم نمی‌توانند به آنها اعتماد کنند. از سوی دیگر زیاده‌طلبی مسئولان باعث میشود
که از نشست‌وبرخاست با مردم؛ به‌ویژه افراد ناتوان و مسکین, دور شوند و براثر این دوری:
یکی از آفت‌های رفاه‌طلبی و تجملگرایی. از بین رفتن نوع‌دوستی و عاطفه در درون
انسانهاست. مسئولانی که مدام به فکر ثروت‌اندوزی و خوش گذرانی هستند» درقبال مردم
+6 فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ه
و مملکتشان هیچ احساس مسوولیتی نمی کنند؛ زیرا براثر زیادی مال و ثروت. دچار سرمستی
و سبک‌سری می‌شوند و به لهو و لعب مشغول می‌شوند که نتیجه‌اش این میشود که به درد و
خداوند متعال هلاکت را نتيجه سرمستی از مال و ثروت زیاد میداند: («وگم أهلکنا من قربه
بطرت معیشت‌ها...؟ (قصص : ۵۸): «چه بسیار [اهل ] سرزمین‌هایی که در معیشت خود به هوسرانی
و سرمستی پرداختند و ما آنها را هلاک کردیم «) + بظر هر این آیه سبک‌سری و سرمستی لست
که از نعمت و رفاه فراوان ناشی شده است و سرانجام این حالت سبک‌سری است. حضرت رسول
الله (صلی الله علیه و آله) از پیدایش این حالت در امتش اظهار نگرانی کرده بودند:
«بر تم پس از خود. از سه چیز نگرانم...؛ اینکه مال و ثروت در میانشان فراوان شود؛ به
حدی که طغیان کنند و دچار بطر شوند» (ابن‌بابویه ۰۱۳۷۷ ۱: ۰)۱5۶
بنابراین تجمل گرایی مسئولان و کارگزازان جامعه, سبب سرمستی و سپس دور شدن آنها از
مردم؛ و درنهایت. نداشتن احساس مسئولیت آنان درقبالي مردمآمی‌شود که در نهایت هلاکت و
خداوند متعال در آيه ۱7 سوره اسرا. آشرافیّت و تجملگرایی مسئولان و سردمداران یک
جامعه را عامل انحطاط آن جامعه معرفی کرده است؛ چراکه تجمل گرایی مسئولان و کارگزاران
جامعه» سبب سرمستی و عدم احساس مسئولیت آنان درقبال مردم میشود که نتیجه‌اش دور شدن
از مردم و هلاکت و نابودی جامعه ات راشههايم | گن‌شنصدیان امور کشور به سمت زندگی
اشرافی همراه با تجمل گرایی پیش راوند. از یاد خداوند عزوجل غافل می‌شوند و طغیان و فساد
میکنند و از اجرای عدالت در جامعه فاصله میگیرند؛ از سوی دیگر نیز شخصیت انسانی
و عزتشان از بین می‌رود و فضیلت‌های وجودی‌شان را به خاطر ثروت بی‌ارزش دنیا از دست
میدهند و مصرف گرا و وابسته می‌شوند و به سمت سقوط و هلاکت پیش می‌روند.
بنابراین رمز استقلال و آزادگی جامعه اسلامی اين است که رهبران جامعه اسلامی خوی
اشرافی گری را از خود دور کنند و خود را به ساده‌زیستی عادت دهند تا بتوانند هر حرف حقی را
بدون خوف و هراس بزنند و قدرتهای جهان و توطئه‌های آنان را خنثی کنند.
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر یه ۱7 سور اسرا ۵ ۸۱
۱-اپن خلدون. عبدالرحمن, (۱۳۹۹)» مقدمه ابن خلدون, ترجمه: محمد پروین گنابادی» چاپ
۲- ابن فارس» ابوالحسین احمد بن فارس» (۱۶۰۶ ق)» معجم مقاییس اللغه. تحقیق: عبدالسلام محمد
هارون, قم» ٩ جلد. چاپ اول. قم. مکتب الاعلام الاسلامی.
۳- ابن منظور محمد بن مکرم؛ (۱۶۱۶ ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت. دار صادر.
۶- این‌بابویه» محمد بن علی. (۱۳۷۷). خصال شیخ صدوق, ترجمه: محمدباقر کمره‌ای. چاپ هشتم.
۵- افسردیر. حسین, رحیمی, عصمت. (۱۳۹۶)» «آسیب‌شناسی تجمل گرایی در رفتارهای فردی و
راهکارهای قرآنی و روایی پیشگیری از آن»» بصیرت و تربیت اسلامی» س ۰۲ دوره ۰۱۲ ش ۳۳.
٩- بغدادی, محمد بن سعد. (۱۳۷۶)» الطبقات الکبری. چاپ اول, تهران. فرهنگ و اندیشه.
۷- خامنه‌ای. سید علی, (۱۳۹۱)» بیانات مقام معظم رهبّری, بیانات در دیدار جوانان استان خراسان
۸- خامنه‌ای. سید علی. (۱۳۹۵)» بیانات مقام معظم رهبری, بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به
۹- خامنه‌ای» سید علی. (۱۳۹۷)» بیانیه گام دوم انقلاب, خطاب به ملت ایران.
۰- خامنه‌ای. سید علی. (۱۳۸۶)» بیانات مقام معظم رهبری,» بیانات در دیدار دانشجویان و اساتید
۱- خمینی روحالله» (۱۳۸۹)» صحيفه امام خمینی» چاپ پنجم. تهران مسسه تنظیم و نشر آثار امام
۳۲- خمینی. روحالله» (۱۳۹۳). تمدن اسلامی در انديشه سیاسی حضرت امام خمینی رحمهالله‌علیه.
تحقیق: نمایندگی ولی فقیه در نیروی دریایی سپاه. چاپ سوم. تهران» عروج.
۳- خمینی» روحالله» (۱۳۷۲). کلمات قصار: پندها و حکمت‌ها چاپ اول» تهران موسسه تنظیم و
۵- راغب اصفهانی» حسین» (۱۶۰۶ ق)» المفردات فی غریب القرآن» چاپ دوم, قم. نشر الکتاب.
۹ رشید رضا محمد. (۱۶۱۶ ق)» تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار چاپ اول. بیروت. دار
۷ طباطبایی» سید محمدحسین. (۱۳۷۸). ترجمه تفسیر المیزان. مترجم: محمدباقر موسوی» چاپ
یازدهم قم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی.
۸- طبرسی. فضل بن حسن. (بیتا) ترجمه تفسیر مجمعالبیان. ترجمه: حسین نوری همدانی. ۲۷
۲۳ 6 فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ۵
۹- علینی. محمد. (۱۳۸۲)» «تجمل و خودآرایی در اسلام». مجله فرهنگ جهاد. س ۳. ش ۳۲
۰- عمید. حسن, (۱۳۹۱)» فرهنگ عمید. چاپ بیست و هفتم, تهران» امیرکبیر.
۱- فراهیدی. خلیل بن احمد. (۱۶۱۰ ق)» کتاب العین. چاپ دوم. قم. انتشارات هجرت.
۲- فیروزآبادی» محمد بن یعقوب. (۱۶۱۵ ق)» قاموس المحیط. چاپ اول, بیروت - لبنان. دار الکتب
۳- قانع. احمدعلی. (۱۳۷۹)» علل انحطاط تمدن‌ها از دیدگاه قرآن کریم. چاپ اول» تهران. سازمان
۶- قدیری ابیانه محمد حسن, (۱۳۹۷)» «تحریم ایران قبل از انقلاب توسط انگلستان»» پایگاه
۵- قرائتی. حسن, (۱۳۸۸)» تفسیر نور چاپ اول» تهران» مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
۳- القرطبی, أبوعبدالله محمد بن احمد. (۱۹۹۶ م)» الجامع لأحکام القرآن (تفسیر القرطبی)» ۱۰ جلد.
۷- مجلسی, محمدباقر بن محمدتقی, (۱۶۰۳ ق)» بحار الآنوار» تحقیق: جمعی از محققان. ۱۱۰ جلد.
۸- محمدی ری‌شهری, محمد. (۱۳۸۹) میزان الحکمه. چاپ هفتم, قم. سازمان چاپ و نشر
۹- مصطفوی, حسن, (۱۳۹۸)» التحقیق فی کلمات القرآن الکریم, چاپ اول» تهران» وزارت فرهنگ
۰- معین, محمد. (۱۳۸۲)» فرهنگ فارسی معین» چاپ بیستم» تهران. موسسه انتشارات امیرکبیر.
۱- مکارم شیرازی» ناصر, (۱۳۷۶)» تفسیر نمونه. چاپ سی و دوم. تهران. دار الکتب الاسلاميه.
۴۲۳- میرشکاری. اصغر و بصیرت‌هنش: حمید. (۱۳۷۹) آیینه حسن. چاپ اول. تهران. مسسه تنظیم و
۳- نفیسی» (۰)۱۳۶۳ فرهنگ نفیسی. ۵ جلد؛ چاپ اوّل تهران کتابفروشی خیام.
پیامدهای اشرافیت و تجملگرایی مسئولان باتأکید بر یه ۱7 سور اسرا ۵ ۸۳
- 1۵ ۳۵(/6 ۲۵112۲ 027 آع2 122۳۱96۲ اک2 5۱6 مزک۸ ,(2015) ,۴۹۲۳۵ ,۵۳۲۳۵ ,۲۱۵۹۹۵۱0 ,ازع6ل0 و۸ -1
4 ۷۵۱۰ ,2 ۷۵۵۲۰ ,230ا5ا 13۲01/231 ۷۵ ا۲۵اقد8 ,20 22 ا۲اوقام اب۲۵۷۵ ۷۵ 00۳۵0 ۲۵۳۵۲۳۵۷۵ ۷۵ 0۱
6505 آ0 06016۲ اد نات ,16۳1۳۵0 ,601000 11۳81 ,۱10۵۲ 13181۲ ,(2009) ,۲۱۵۹۵0 ,ناه۸۱-06۲2 -2
۲[ )) 00۲20 -ا2 ۸۳۵۲ ۷ ز30ل-ا۸ ,(1964) ۸۳۳۳۵۵۰ ۵۱۳۵ ۱۱۵۲۳۵۵ هاا0ط۸ ۸0 ,۸-۵ -3
59 ,16۳30 ,601100 1۳81 ,۲۵۰طگک-اه 1202021 ,(1995) ,5220 ۵۱۵ ۱۷۱۱۵۲۱۳۳۵۵ ,0920 اود8 -5
-۳۵۵۱۵ ۳۱۳۵۲ ,000۲ ,601100 500000 ,2-۸10 ۳۵۵۵ بربا۸ 1410) ,۸۳۳۳۵۵۰ ۵۱۵ ۴۳۵۱ ,۳۵۲۵۳۸۵۱ -7
-1-۱00 861۳ ,601100 11۳81 ,از 0۸1-۱0 020۵5 ,(۸۲۷ 1415) ,۷206 ۵۱۵ ۱۷۳۱۵۳۱۳۳۵۵ ,۳۱۳۵2۵۵0 -8
-و۴۳ 13۷28301 ۴۵9۳۵۱۵0 22 اط2 و ۱۲۵ 120۳۱۳ ,(2018) ,۲1۵320 ۱۷۵۳۵۲۱۳۵۵ ,۸0/206۳ 6۳20۲۱ -9
40 ۲ 5٩ ۷۵۹۵ 06۲502 ,(0 13و۴۳ بط ۲۷۹۱۵۵۳ 1۳۵ 0۵۲۵۲۵ 6۳۳۳۵۲96 ۱۲۵5) ۱۵9۵0
-۱۵۱۱۵۲ :۵۷ 1۳30812160 ,5230000 5161۳ ق۴۹۵8 ,(1998) ,زل۸ ۱۳ط ۱۲۳۱۵۳۳۵۵ ,82۵2/۵/۳۰ ۱۵۳ -10
-۵ ,2 اوسا-اه ۱۵۵۵5 ۵۲۵ ۸۲۷(,۸۵ 1404) بوا۲د۴۳ ۵ط ۸۳۳۳۵۵ ۳۵۹۹۵۱۵ اا۸۵ ,۴۳۵۳۵۹ 13-۱۵۳۵
-اه ۱۸۵1۵0 ,00۲۳ ,601100 1۲۵ ,۷۵۱۳۳۵۵ 6 ,00۲۳ ,۲1۵۲۵۵ ۱۷۳۹۱۵۲۱۳۳۵۵ ۸۱-52۱3 ۸۸۵ :802۲6۳
-۱۷۵۱۱۵۲ ۷ظ 1۳۵513160 ,۴۹۵۱0 ۱۵0012110۳ ,(1990) ۲۹۵۳۲۵۵۰ ۸۵۵۶۲ ,۴۳۵۱۵0۳۰ ۱۵۵ -12
۳۵۷۰ اه ۲بااا0 200 50160056 ,16۳۳۵ ,60100 151۳ ,602620 ۳۵۳۷۵۵ ۳۵۵
باا 86۲ ,601100 1۳۱۲۵ ,۸۱-۸۲۵0 ۱13230 ,(۸۲۶ 1414) ,۱۵۲۲۵ ۱۵۵ ۱۲۱۱۵۲۳۳۳۵۵ ,۱۷۵۳2۵۵۲ ۱۵۳۵ -13
-5601-06000۲2 200 ۲۱۵۲ا۱) ۱51200 03۲ ۳۱۵۵۵۲۵ ۷۵ ۷۱ا21۳ز12 ,(2003) ,۱۷۲۳۱۵۲۳۳۵۵ ,0زا -14
۰ ۱10۰ ,3 ۷۵۱۰ ,۵922106 ۱2۵0 ال ۳۵۲۳۵۵۵9 ,(20اها ۱۳ 10۳
-۲۱۵۵۲ 2 ۱۱ 5131616۲15 ,۱۵206۲ 50۲6۲۵ 1۳6 ۵۶ 513161608 ,(2004) ,زا۸ 56/60 ,۳۳۵۲۵۳۵۱ -15
۵6 ۱ 51316165 ,۱۵206۲ 0۲6۲6نا5 1۳6 ۵۶ 51316605 ,(2013) بزا۸ 56۷60 ,۴۱۵۲۵۳۵۱ -16
۵6 ۱۱ 51316165 ,۱۵۵06۲ 50۲6۲6 1۳6۵ ۵۶ 51016615 ,(2015) بزا۸ 56۷۵0 ,۳۱۵۲۵۳۵۱ -17
م۴ ۲٩ 06028100 1۵ ۳٩ ع6ام060 1۳۵ ۵۳ 5660005 01۲۳۵۲۵1 ۵۲ و۲۵۵۵
40 ,۲۵۷۹۱۹0 16 0۲ 5160 500000 1۳6 0۲ 51316161 ,(2017) بزا۸ 5660 ,۳۱۱۵۲۵۲۵۵ -18
19- ۳۹۵۲۳۵۱۵۵, ۳۵۱۱۵۳, )1993(, ۳۵۱۵۲۵1 092۲: ۳۵۵۳۵ ۲۱۵۲۵1۵ )۸0۲۵۲1۹۲۵: ۸0۷۱05 0
5 6 فصلنامه علمی تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن وحدیث 8 سال دوم/ شماره ۱ / بهار ۱۶۰۱/پیاپی ۵
۱51۰ وطااقزاط۳۵ 200 و۴۵۳ ۴۳۵۲۳۵۱۵۱ ۱۵۲ ,16۳۵۳ ,60100 8۲51 ,(۱۷۷۱۹۵0۲۵
-۴0 10۲ ۱۳516 ,16۳۵ ,601100 51 ,۴۳۵۲۵۱۳ ۱۳۳۵۲ 520110 ,(2010) ۳۵۱۱۵۳۰ ,۳۲۵۲۳۵۱۵۵ -20
-0۷ ۱513116) ۴۳۵۲۳۵۱۱ ۱۳۳۱۵۲۳ ۸۳۵9۳۵۷۵ 02۲ ۱9120 1220000 ,(2014) ۳۹۵۱۱۵۳۰ ,۳۹۵۲۳۵۱۵۵ -21
6 1۱6 01 ۹۵۵۲۵۶6۲12100 :۲۵۹۵2۲6 ,(۳۵۲۵//۹ ۱۱۳۵۲ 01 ۳1و1۵ اهعناناهم 1۳۵ ۱۳ ۱12۵100
۸ :۳۵۹۵2۵۲ ,2-۸۷۷۵ 8۱۳۵۲ ,(ا۸ 1403) ,و12 ۱۷۳۱۵۳۱۳۵۵ ۵۱۵ 8۵۵۱۲ ۱۸۹۱۵۳۳۳۵۵ ,زوزازد/۱ -22
.21-۸۲30 10۲21 -ا2 ۱۳۷۵ 0۵7 باس۲ز8۵ ,60100 560000 ,۷۵۱۲۳۵۹ 110 ,۲۵۶۵2۲06۲5 ۵۶ ۱000ا۵
ماناانگا-اه 02۲ ,18۱۲20 ,601000 320 ,۱۵۲۵۵۳۵۳ 1318۲ ,(1995) ,اقلا ,5۳۲۵2 ۱۷۵۵۲۵۲۵ -23
-16 ,601100 ]1۳8 ,۲۱۵۹۳ ۸۱۳۵ ,(2000) ,۲۵۲۳۵۰ ,۱۷۵۳۵۵ 82183۲21 200 2۲ و۸ ,۱۲۹۳:۹۵۲۲ -24
47 ,00۲ ,601000 71۳ ,2۱-۳۷۳۵ ۱۱2۶۵۵ ,(2007) ,۱۲۳۹۵۲۳۳۳۵۵۰ ۹۵۱-۹5۳۵۳۲۶۰ ۱۷۵۳۵۲۳۵۵۱ -25
26- ۱۷۵۱۵, ۱۹۵۳۵۳۳۳۳۵۵۰, )2003(, ۳۵۲۳۵۵۵ ۳۵۲۹۱ ۱۷۵۱۵, 2010 601000, 1۵۳۱۳۵, ۸۲۳۱۳۵۲ ۳۵۳9
5 1۱۵ ۱۵ ۳۹۵۹6۵۲0) 2-۳3۲ 2۵0 ۴۵۱۱۵1۵1-00۳ ۱ ۸۱-1200 ,(1989) ,۲۱۵۵۵0 ,ا۲۵۷ ۱۷۵۹۵ -27
۰ ۱91216 200 ابا 0۲ ۱۸۱/۱۹1۲۷ ,16۳۵0 ,6011100 11۳8 ,(0۳۵ ۲۸۵۱۷ ۵۶1۳۵
28- ۱139, )1964(, ۳۵۲۳۵۵9 ۱12۵58, 5 ۷۵۱۲۳۵۵۰, 8۲31 6010100, 10۱۳20, ۱۵۱ ۰
5 36 1) ۴۵۲۱۲ 0۳۵ ۵10920 22 12۱2000۵ ۱۳۳۸۵۲ اهاا ,(2000) بزا۸ ۸۳۳۳۵۵ ,02306 -29
4 ,601101 8۲81 ,(0۳۵0 ۲۵۱۷ 16 ۵۶ ۵۵۲۹060/6 1۳۵ ۲۳۵۲ 0۷۹۱123110085 ۵۶ 06011۳6 ۳۵ 0۲
۰ 5600000 ,00۳20-ا2 6۳۵۲6 8 ۸۱-۱۵1۵۲031 ,(۶ا۸ 1404) ,ص۳۵ ,ص22 91ا-ا۸ طزطاوعط -30
71 ,2-122۲ 139۲ 2.۴.۵ 2-00۲2۵02۱-۳12 12۲9۲ ,(۸.۲۰ 1414) ,۱۷۳۵۲۱۳۳۵۵۰ ,۴۱۵۵۰ ۳۹۵ف ۴۵ -31
۱۷ 1۳30812160 ,2-8220 ۱۵۲۳۵ ۲اف1ه1 ۵۶ 1۳20851231100 ,(عا02 0ا) ,۲۵۵۵0 ۵۱۵ ۳۵۵۱ ,زا1202 -32
ام ۳۵۲۵1۵0 ,16۲۵0 ,601100 1۳۲۹ ,۷۵۱۲۳۵۹ 27 ,۲۱۵۳۵۵۵0 اسلا و۲۷۵
:0 ,1/1273-ا2 1318۲ 0۲ 1۳۵08512000 ,(1999) ,۲۹۵۵1۳ ۱۷۱۱۵۲۱۳۵۵ 56۷6۵0 ,12021202 -33
60 :29800131011 163016۲5 8611۳۵۲۷ 001۶0010 ,601100 1110 ,ا۵۷ ۱۷۵۹ ۲عود8 ۱۷۵۳۵۳۵۵
| در این پژوهش هدف آن است که با تبیین پیامدهای تجمل گرایی مسئولان، مردم و مسئولان از عواقب این پدیده آگاه شوند و از رواج سبک زندگی غربی در جامعه اسلامی جلوگیری شود، چراکه بر اساس آموزه های دینی و شواهد مسلم تاریخی یکی از عوامل اصلی انحطاط جوامع و حکومت های قدرتمندی مثل آندلس و صفویه «تجمل گراییِ» سردمداران و مسئولان بوده است. به همین دلیل، مقام معظم رهبری تجمل گرایی و اشرافی گری را بلایی بزرگ یاد کرده و در بیانیه گام دوم انقلاب، سبک زندگی اسلامی را توصیه نموده اند. ازاین رو، در این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی توصیفی، پیامدهای تجمل گرایی مسئولان با تأکید بر آیه 16 سوره اسراء تبیین و بررسی می شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تجمل گرایی و اشرافیت مسئولان موجب سرمستی و بی مسؤولیتی آنان در قبال جامعه و دور شدنشان از مردم می شود. همچنین راه مصرف گرایی را در جامعه هموار می کند و انگیزه تولید را می گیرد و موجب وابستگی جامعه و زمینه ساز فساد و ظلم و فراموش کردن خداوند عزوجل می شود که هریک از این عوامل به تنهایی برای عقب افتادگی و سقوط یک جامعه به خصوص جامعه اسلامی کفایت می کند. |
37,524 | 493171 | 736۳7 و/رع 156010 وصه طاممعمانط2 عنصهادآ و اصعص م16 ,نمکع3۳ عاهن مدع۸
(2021 ,وال 19 :0ع1معع۸ - 2021 ,3/8 26 :۵۵۵ )
ص11 عطا اعصندهد 0عع ۵ععط ع۷هط کصماصهد فصه کاصعصطعتصام. عنصمص۳۵0
المع کز بوه‌ا۶ه جزعطا ااظ بکعاصی +عطاه عصمک هه ۳۵۵ ۵۶ 1۵05
0 2 5ا۳007 حل ق3696 اصع تست مکاعنصمصمع #صه عصعفن‌نانام‌م عدمصه عانعن
آهناناهم ۳۵۵ ۶و علند؟ عط و ععی عط گناد ما صاععی هط خصعصفخوصجه
6 کا 60 عنصام لآهنناهم فصه عدمناصدد 205۲ ,کصمتاص52 مصه کاصعصطعنصتام
۵ 36۵0۲ 276 156 بعع0عل عنم د0ع- مزع مامط رعم خ که فعوماصهه باعامصنانن
0۳6۶۹۳۴ 001۳8 ۷ط36۳۵ وتواصنام کج اه عاموعم عطا ۵4 صمنصزصه عط) مک رآعد 20
5و6 وم بط ۲۳6 6۶۲ رال خستصصه مهد 0۳00056 ۷۷۴ معکسی ععصعط ما اصعصصمع عطا
ناه ۵0 ۵ 2010160 کز از عم که خصم گنل ۵ ققط ماه اه نا ۵ اقطا
۵ ۵1۵ کز عنم عنصمصم6 صعطای اقط ۵۵0 ۷۵ اصععه مام تحص هه کنیع نع
۰ معط ۵۶ صمناندوم عط) کعانونام5 از رطعلونکانه هه بط 200 اطع 0۳۵ 066۵ 336
5 ۳۵0055 ۵طا دز 0061676066 اصفاندوند ولاف گنها مد ,0۳606۳ مک 156۳6
۵ 1061۷ نامع ۲و عم منود عطا 1۳۳۵ کاطع نحص 0۵0 0۳3/5 وود 156 کعرعو
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
40 کط 53700 56۷۵۳۵1 13660 فقط ۳۵0 ۶و 8۵0۵ عنصحل 16۵
00ج #عاگ۸ 1.و206ع1 م1 عم عطا 0۷6۶ کعکسایم اصعصطعنصام لهعنناو0
1 1610 عطا اه کمعاما5 لمناصع اکصن اعمص عط ۵1 5006 مکتق6 10۵۳۷
عطا ۵1 طانط 5۵ وصصازعدی مه دامع هط کنط او غری‌مصنانو1 عطا
هناب اتاعطمه لعصزع ده ۲۵1۵5 عطا عصمصه جوا ۵۶ عناطانامطظ عنصهاد1
4-5(2 ,2019 رفصنا3/21 :معله 5۵۶ :395 ,324-360 ,295 ,166 ,1-53 ,2019
:0600 1۳6 ۵ 3156 کع۷نع که 1۵۳-۵ اکقم عطا کم عکسی 156
5 ع0طا عصمله 16۲) 1۵110۶ 1۳۵۵ ۵۳ کصماصد5 افص سوک اهنا مط7 که اعنا کعطط ۸ .1
0 .2006 و7 31 05 960 عم - 1696 یامعم انمصم) بواضه‌عک کصمنام< معاندتا .2
0 2006 و2006 هدزدد۳۵مع۳ لمصد مادام سمعصطفضصه اند فصعمعنه ۳۵0 اهطا
2006 106066۳ 23 ۵۵ 0مععقم - 1737 صمنان معط افصمع) مک کصمنهاد نت۰۲
عنط صز موه عم 0163۳ صقنص 1۳ عط وط امعم ان صمناته‌گناممم عط ۵ عع 165000
عن۸ قدمناه 1 عطا ۵۶ کاصعصفسوم عط اععصه ما عسلند؟ عصنحصخصی کص۳ وط معاصی
۰۵1 واسهع5 که کدمنعاووم عطا طانه رای مت هه تمصع م6 که #حهمظ وصعه۸ رد۳۲
40 6061-۳612160 0ص6مقنی ما 10۳۰1۳۵۵ اصماقفصقه 3206 .(2006) 1696 صمنانامکم 3
م5 6 هصنصصهط کصوناصح5 0عکومصز م۸۸ عطع انم ماد همم هه کعنانناه وصنعکع 10۳۵
0 1000100216 روما ۶و کاعدعد عط ۳۵2۵ 0ص ووعمامصط) هه علمعهص نامع او
0 .2007 3/1200 24 0۳ 960 فق0 - 1747 دمنامکع ص۲0 کسهعک کصمنحا< فعنندتا.
65 ص1۳ 0 ۳۵۵26 عط) 0عصعمه هه موحقطصه که صع
0 2008 3/80 3 0۳ 0عفعقم - 1803 صونانامععط ص00 کاسهعهک کصمنها #عننصتآ.0
61 و,کعاصهط صقنص1۳۵ ۶و ناه عطا «ماخصمص ما کعاهای صمص #عالی وصه کعدعع۳ اعد عطا
مدا از 1۷01۵0 کله دنز که ادع تم عط «مخصمص ما فصه ماگهه‌ننه فصه عم‌نطد صعنص1۳
8۰ دز 239560 -- 1835 و۸6 آنمصم6 امک عصمنق< معاندتا .۵
833060 .2010 7006 9 05 0ع9عدم - 1929 «منامامکمج افوصم) انسه‌ه5 عصمناه< #عانصت] 1۰
,6۳083۳80 20085 6 0دحاو ,وه‌ازدعنص عناعنالقط ما ۵13100 ناه وصه هن منونمم 1۳۵۳۵
۶ ۵۶ کاعععه 0ص ک0ص۸ عطا ۳۵2۵ مصعع م۳ عط) از ۷0160 کله 0ص ۵۳ فصقط 261
0 ,وعصنآ هصنم‌م‌نطگ ۳۵۵ ۶و عناطمع3 عنصماوت فص هه جهدمنیا 5 صعنص1۳
و۷۶56 صقنصق1۳ ۵۶ م50۳0 عط) کنطنطمتم بووتی صقنص ۳ خم6معصا کعاهاک خقط 106۵60
۳ ۶۵0 ۹6۳۷65 02001 که صمنعنوومم عط کد6 0۳0۷ ,کعناز 0 ف#مانطنطممم دز ۷01۷60
وصنلهعل ۵عط۶ کعناناصه وصه کله دز نوصز صعنص۳ا ع۵ واععمل مدعناز ناه وعلبی عادو
عماصهط صقنص1۳۵ 0۳۵۷6۵ 0ص مان نعطا هم علصقط صعنصع۳ا کو عصنصعجه عط نطنطصتم معط
7 ع۳) ۱۵ عاساطصصی خطونص از از عماصط نعطا طاز منطعصونهام۲ خ مصز وصخعاصه 1۳۵۳۵۹
ماه 8د ص006 ۳۵۳۵ اند حزعط صز وصخامهده کصمنانتکصن مهد اصعصمم 0ص م0۳8۵
فنط1 2011 عصنل 9 ۵۵ 960ف2م - 1984 صمناناموع۳ افصمع بکسهعک کصمنق< معاندتا.ع
5 1۳۵0 ۵6 منک اقطا گنه که اعصدم عط کم عاقوصعه عط معوصعاه نامع
6 366۷۵۵ .2012 7006 7 0۵ 0مععهم - 2049 دمن امععط افصم) کمک کصمنهاد #عانصتا .بط
05 13 1۵۳ کامع مد و اعصع2 معا نص ص۲0 کصمنا‌صدگ ۳۵۳ ۵عط کو 120۵16
2 تاه کاع5 .2015 ولا[ 20 ۵5 025960 - 2231 دمناداموع۸ انعصم6 سوک عصمناها< معانصتا .ز
6 ۵ 0۳051005 از ,کط00 530 هت هصنگنا امه فصه هصتفوصهم‌عنه ۶۵۳ علوعطو
1 عطا طازم عع لمع صز ,۳۵۵ بط ع6 300-0610۵ ۵۶ عقق دز کصماصدی انا
۹0۳۲۵ ۳۵۵۵ ۲۳6 که ۳۵۷۵1۵00 امعم نطهج۳ «کقا< حاط۸ ععلزا دممطام‌معمانطام صنا0 «مزم/3 .2
116-121 ,2003 :55 ,2004 :133-134 ,1968 44 ,1991 بفط۳۵۳۵) عمط وومصننوز نمعننامم
(57-74 ,2011 مفواتقطه8 وصه نصماگه/3 :ععو معله :195 ,1997 :259 ,1987
روزاه دم ناکم اوه کمنععز ۵۶ عنم هه کلم صمام۸ 5006 +مجیگم 2 کتعله ۷ .2
(2014 ,2010 ,2007 ,2005 ,2002 ,1999 ,1998 ,1995 ,1991 66۳0۵ ۸) .کعاها5 وعنندتا عطا صز
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
وتط1 77 تمه صتقتصه۳ا جز کعمم یاک موس معا عم کدمناعصدد
۶و ا۳۲ماعنط ۵ عمط کاصعصطعتصام لهعننام‌م فصه کصماصد5 خقطا 160معع2
0اغ هط 6 16 عطا هن ملعم عنص مدع ۶۵۳ ماک +عجاند؟
نامر ع۳ ۵ 0۵اه ۵۲6 دکععناد اکعحاونط عطا ,عمط بعصت 067
19961 .له 2۲ ۸۲ :معله 566 :2007 یله اع ۵67 ۲۳۳) 3596 اکناز کز
6 5۳0016 تحصقصت حاعام ۸1 .(1997 ع0ه۳) مدمه ۵۲ خعزاند 106
6 ۶ه کزدممصوعنه عط مصمنجعی عنصمدمع که صمناععنی عطا 0ع0ل0]
آندا 5601665 [هعنان[مم 3ط ۲ ۵۶ تغل 51667 کعنو نک 3/051 60اه 16
۷۵ ۵ 0صه +عطاعط که کصمناععنی ۵ط ۵ معانسنل ۵0معاعصز عجج هه
۵ 096۲ق 68206 0160عععه روالد عصعع عطا عصعقه ۷۷ اصعاجم
و ,ععنه عطا عادعناکه از فصه ۵۳ کاصعصطعتصام آهعنانامم 366۳
۵1 ع فده 0ع2 م00 ج اه لادم عطا کامم۳ +عصهم کنط1
۵ .605 اعتصام لمعنانامم ام عساند؟ عط) ۶و ععی عطا وکص۵ز ۵ اعد
۲۵ ۸ ,کزوعطوصنط هصز10[110 عطا اعم للم ستصصه فصه 0۳00056
۵ 0 2۲00 کز از 6۵ له اصممکنه لام غنموند ج کقط عنحگ ۸ ۶و
بع‌کق 131167۲ عطا حز علنط ۷۷ مصعهه ماععصن هه کنا5 ۷63 منامتع-اا۵ 822
6 طز ,20تا70ع 5ع05 که ددع10 عطا 10۵۳ و502 ع0625ع0 ما 1۵05
عع ۸76 20.3 عتصنصفه عا دوگ منک عکق 6ص ما وامعلنا کز خز عص10
1 53000۳5 75 156 ,00۳0 کاموعش۸ ۵ع۳۵۳۵ کم 0166 عطا ,0۳۸0 روط نت۸ .3
2 و ۳۵1۱ که 1.02067 عصع ماگ عطا او هام وه اند عطا عوساصز ص۳۵ کم عناطمع۸ نماد
۵ 1۳۵۳ 16۵۳ کز 1 ب1۳۵0 اعصنمعهه کصمنصد5 سعانانص وصه تمعن معفعن عنصمصمع ۵۴ اعد
5 عط ۵۶ عمزع5 عطا جعاکد 1979 3106۳ جز ۳۵۵ اعصنمهه 60 وم +عصماصد5 +عاصک یج
۳ کتا عطا 6اه ۵ ۳۵۵ او طقدطک معلنه عطا معانصعم کت عطا ععه مصقحطع7 صز رککه ۳
رکاع56قق جقنط1۳۵ رز صمنللنط 1598.1 احاوطه 026 12170 0060 ۳0006 اصعصدع0 م۵
80۰ ۳۵06 ۵ 00560 مکله 1۳ +کعنا موم +عطاه فص لمع مکانکومعل علصقط عصنو از
دا لاله هدقع ,و1۳۵ فصه صا طامط ۵۵ 1984 جز موتقطاصهه عصه صه +کصمناصه5 صفهدم 0.۳
40 000۶ع صقنص۳ ۵۳ معتقطاصهه هه و۸ .(1981-1988) ۷۷0 صوا-و 1۳ عطا عصست ععصماعندعه
8 ,1995 3/065 1 1۳۵0 اکصنمهه کدمناصح5 جاوما عطا کم عصوک ک۶۵ کصمن‌صدک صماصنلعی
.و0050 لذه ص1۳ صز عوهن کت عصنانطنطممم منصزصه‌اهط نصعطاعق3 و و‌صعلزععمم عطا
06 .1۳80 ۶۵۲۳۵ ۵06 کت اله ازطنطام‌دم ۵ 1995 ما3 هز 12959 0۳06۳ عاهعط 0عععز مکله
۰ 1۳30-1۳۵0 ۳6 عاکه دامع ۵ع6ط ومط از علنطی 0#عم‌من5 ناهام معاهاک معغنصتا عط) حکزم
607 ۳6 هس1۳ عطا ۵4 م36 کت عمط م2004 صفسط۳ 0 +عصمتاصقک حافظ0.8
0 ,1۳۵0 ۳۵۳ کامنه تسم عکخصعنک عنام ۵۳ وصنانله اعصنمهد غاد طعظ ۷۸7۰ عوجمعی او
,05 عصنال 10 0عان0ع۳05م ع6ط فلمی کصهنصها انس وهصناد محازم کاکنادعن50 .کت خقط) غاد
5 طلاز 0ع ددم کله 010 او کاعععه عطا هصندع 13382 0۳06۳ عفاه‌عط موز حاکاظ
۳65 0۵ 8۵۵ ه ععهصه ۴10۵ ۶و عاماد کت عطا ,2007 6ص 1۵ بصومم معل0
۵ .ط00ع2 ۲قانصنزد عصعغزعصی کوم عسهاعنوم1 عاماد روموت 370 علنطه مصع۳ا طانس هصنوه0
8 ۵۳ از عصسط ,۳۵۵ 510024 ماصقطظ ۵۳ کصمنا‌صحد 0ععومطذ کت عط ,2006 +ع هام5
:هط صقنص1۳ ,2007 31006۳ گم کش توص صعه مکطوتامتاعصز اهمصمص کت طازم
۵ ۵۳6۷ 18 عصدن 0۵ معنطنطامتم 6۳6 صعض۸ 0ص بععقدطکمع 1۵۳ ,زاا3/۵ ماق۲ع520 مطق0ع5
۳۲ ۳۵۵26 ۵ ۳۰ اهنا 0۳000 سع1۳ کت عمط 2008 1۳ لاصقط کعاماگ #عانصتآ ۳۵۳۵ 0۵۳
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
40 5000108617 حز ۶60 عع0ع5 چ صز منام تحص هه نامیاه کصع عطا
.له 6۲ آهازم1] به1971 بلهه اه لهازد] ,1970 اعازه7) رومام لدم لهنضود
۰ عط) ۶و مدوم ۲۳6 کعقنوناه5 از واه هه بزط 200۲ 6 ع 0۵0
۳۵تا87 ۵ ۷۷7,6۳ 0۳0056۰ 136 061621 کاصعصطعنصام لهعناناوم اقط) ۵ ۷۷۵
هط ۵1 ۳6۵۲ 2 بط 10060ط دز توعصمص عانعن ما کنلنطاه ک 1020۳
,166 .0.25 بزط کعکز 102067 عطا 0۶۲ ۵ وممعلصع) عطا رامع عصدک
کز ۳0۳6۲ ۵۶ اصامصه عضو عطا عانعن ما ناه ک 106 عطا 56۵
6 اکتاه ۵ ۳۵6۵ عطا رصانع +عطامهه ۶ 16306۳[ عطا بط 0ععلم1ط
علند؟ ع 6602090 ماع آم دم عطا ه ع(نط ۷۷ .0.38 بط معصناعل +عوهع1
5 ع لا کعنناناه5 از وصنطد30 10 عطا ۶م2 امممصصناه ع0623ع0 ما 1005
عطا ۶ حاع بط کصمناعصبو هصنفصت کنط1 .صناه‌تع اصعصهع0 عطا هز نز005
65 عتصحام عناوم ۲و ,معط عطا ۵1 دم فصد 0۳366
5[ ع لا اعلله 20765617 ما ص۳2 276 1567 من عل مزع مدرم
معط ۵۶ ۹000۳۷6 کوعل معط ععلقه هه هم چ ۵۶ صمنصزم0
85 200 ۹000۳۲ 0460625108 بزظ ب(5 ,2015 8ص ۷) 1۵۳6۶ ۵۵ 1۵118
61 ۵ 50065 06۲۲۵۳۶ 36 رک 07660 عط۲ ۵۵ عجاک5 0۳6 0020023
ماه 6۲0۳0۳۲ ۳۵۲۵۷۵۲ ۳۵۲ کصععط 1۳ معکسام ععصقعل ما موجه عطا
۵ 1026۲ مزع م1[مطا عم ه ماصز 0عهاکصد 6 ۵ کوععط ع۷هط چقس چعطا
هه عنصمدمع کصعل عمط هه 0ع+عغزعمی 06 فلی کاصعص نسم
ز «متامععن۵ع ۸ بعا هه ددع0 لزع ملعم ۵ که فمعصنه
74 389006 ۵ لفق 0/60) صمتصنصه حقلحاصوم از 0ع عم
0 ع6ط ,6۳610۳6 مقلناه صمناعصد5 منم خ ۵۴ انصماقهصه عط1۳
6 606 عنصنصنل عطا ,5600 محصمص0عع عطا عنکد اعد 20
00001۵7 ماسنط وص۸ 103065۰ معط نو صمنصنصه کعاممعم کا‌عگکد زا200۳
۵ دز عنطا 5۳0۳ 10 عنام ععصقل ۵ کعلوع1 کاعصصی اصعادمکنل
01۰ ۵ برع مامح دم ۳0۵ فص یمام دم ۵ حصمصمع
۳ تقاط هذ ۳۵2۵۵ کاعععه لام عطغ علنطانی مکاصامععه مناوتعنان حز ص۳۵ «م؟ فولعط صمنالنط 92
بط 1.64٩ ترامع ۵۲۵ 1۳۵۵ اعصنمعه کصماصده ات وصه تاط ۵ط۲
60007۳613651۷6 عط) 10 ماصز معصهند مسهط0 ,2010 با ول ۵5 +عصمناصدک هصق ط0.ع
65 للع اندتآ ۵ط۲ عنام ,(615۸3۸) 2010 ۶و م۸ ماع وصه وونانطماصم۸ ,کصدمنا‌صدگ5
6 ,2013 وال 31 05 .2010 ,24 ع30 ۵۵ 0 ععقم ع۵0ط کع هام0۳ کم 3۵۵۶ هه عامههک5
6 5۵005 36۷۷ ۵۶ 1۵007 هز 20 ۵ 400 ۷۵۵۵ کع نامع که 1730۵6 کعاماک وعاندتا
۱۵ ۸00۳۵۳8 .1۳۵۵ اکصندهه کصمنا‌صدد اممصحصق لمدو نود 0ععممصن ,2013 وال ا ۳
هزم عطا دز عدوناعصدن خصف‌گنصوند +0۳06 عمط معط عطا عوهت ملهنفگگه صمناهعنصنص0ه
۵ 65ع قح اه 0ص علصقط ععنی #لمطی از 0عنو۳م فصه مکصمنا‌صد5 ۵ عصمرصه ععمصجه از
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
8 ۵۳ ۲5طع عتصنام نانامهم ۲و ممعناه معط معط ملصنز اک عط1
۰ 1699 ۵۳ 3076 قصه 0 لجع ۷۵11 کز مدع کی
6[ ع6ع 360 مصه علدن ۶و ۷۵۵6 عطا عصعکعه للمتکند کعصتاصن‌عنه
11 مه ۶6 :1020605 وه جمتصتمه عقاوم 666 متا ععصصمه 1656
6 عطا۲ صز علصنا هصزدعنص 106 جصنخحس5 غامد علوزعصم 066۵ معله هط
۵ 1۵ ۳۵1۵۲۵۲6۶5 ۷286 دز قنط) ۵ اعع دعنود 506 اقطا اعععمل عط1
ص602 امقصخم عطا ۶و عم صقطی +عطام: عامد عوزد ه که 1600060
عا ۲۵۲۵۵ لاله ه ۶و 2علز کنام مه عط ,3/0606 ماقم 0ع0 از
40 ۵6 6۷6۲ ,100/16086 جا0 ۶ 6۶۲ ع۵طا ۵ رکقط اعل1ه هد11
6 ۵ نام ۲6 ۵ کععل حاعتست ,کنیع وم حط 16اه تجلله‌سزمعه هه که
کز از ۷۳۵1 10۷۷ ما 1126 عطا مصنامنه له ج وکضعل ما لمناصعدیعه کز 1۲
نانامهم خقطا ند ۵ 723005 عطا0 1۵۶۷ مه عجه 15۵6 ا20
هط عنوه عسمکش ماه معلصعه. عط عهط امد وق کاصعصعنصتام
عطا هصناگنطاه بکا‌عناه 20066 عطا ۳۳۵ کع1عع6طا عاهامعز صقه ک۲عان 1
55[[7عععن1 کز عجناد5ع 0 عفصم 60 کز جع عمط فصعاصی 5عط 0
6 ۵ ۲۵1060۲ ۵۵ عجه کعاهاد 006 806۳60 ۵ 1۳32516۵۵
.000 01505 ع6٩ :1997 ۵06 ۳) ککعتاد همه ارم دم متطا 0
۳۵7۷ کا عمط عتصام آهنناوم خهطا دک واع نا عل۶ه عاصعصنوجد 1۳6۵6
۰ 1063286 806601 2 [0۵ 0 ما اصعنناکد 06 201
1 ۷6136۴۲ ۵۳ دودعم .عععی معط از معصعصیم 20۲ عجه ع۸۷
نانامهم وصق ۶ه عصم0 0عومعاطز هه 6 ما دم عملهسی‌نا00
7 عنط1 عصتنصقجه۰ ۷۵ خقطا علصنز آذعدی عطا کز 1۲ ,معط اعنصتام
1 5660 دعصناصنکنل نمعناناوم +عطاعط ۶و صمناععدن عطا کعاهع 10
از 000056 ۵ هام00 ۵ ع0عع ۵۶ عک0ع5 عط) ص 1681
1 ۳6 1۳۵۳۵ عاهناص اکن اک کقطا عفعز عطمصه کز ۳۵0 هز عصنلوعل عنصمص۳0 .۸
۵طا ۳6۵۵ 1 بعصن0ع0 عنصمصمع کم هاممت نمنطم‌معملنطم دز ععناعط 1 ووالدم 2 م۳
طز 122100 م5060 و عدععه آهنطم‌معملنطم که مدمه عط صذ توص مامطانل ج که 100۵00
نوزم عطا قدصم 6ص عمعطعگاه 00 مدای که صمنموعلام عطا صز معغلنه ققط
۵ صنذع ۲۵ 368۳ ۵۲ وراع و2600 هط 60105 آمعنطم‌معمانطم +3/05 .کعصنام‌تعنل آه‌نطم‌معملنطام
عال لفط وتوطام‌معمانطام عنصمصمعه کز هععه خن 0۵۳6 ووااهنفس) عنصعفوهه عناععصمل دز 010ط001]
8 000013۳ 2000۳۵11 کز 600 عم 20086 عطا او #ممطناه1 وانقل عط صز عام: آهازی کاز ۲۵
عنط ۵۶ عع دز 06۳۷2106 راعونست 7156 دعخصم 0ع اهاز هز ععملم‌وم عطا
6600 0 0261 کل مه دارم مه کاز گم ععصعنو دم ه مکی صذ رکذ عصناصن‌کنل آهعنطممعمانطام
۵۷۵۳۵1 م6600 آنشعععنه ه فقط ققط طصم مد ,و1066 موی چ هز خصعصم 0010
۲ کدمنهنزامصن امعضنمصه عطا که صععضه ما3۵ وصقعط م6 عده لمعنطممعمانطم ج مدا
اله ع5۵ 13656165 کعنصمصمع ۵۶ عاممطک ووطم‌معملنطم عنصمصمع ۵۶ کعطوعط کناوز۷
که بلنه2۷ ۵۵ ۵ 1۳30 هز ۵0 ما عصاوه 66۵ ۵۷۵ ۵ اقطی ,کتظ 1 بکعطاممعماخطم بوط 0ع0]
8 ,3005 2نازن که ماه عط) فصعمد ۵ کز خصعصم ماع عل که کاعومص +صفصعهاد +عطاه حصقص
۵0۳06 آهعنطام‌معمانطم کاز عصنع 1۳ عمط کعنصمصمع ۵۶ عمه 500 عط1
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
65 عنام عناوم ۵۳۵ 106۳26 عطا ما کعاطاقصم وی کنط1
40 56۲66۶ لهعنانامهم 066۵ ملصنا آذعدی عطا عصناهع0د 2ص بط
1 ۳۵۲6 1۵ پواعملنله کز امعهه ماه هه 07 ۵ععته ۷۵11306
لهناناوم ۵۶ معط مصه بن‌نامم عطا <ه 00۲ عاعی صنط5 10206 1۵۳
و عجنانه! ۵طا ما ۵ماصزمم ع۷هط کعنوندد صقص حاوامطان۸ +کاصعص عنام
۵ 660و ۷۷۵ ب0ع006ع0ز امد کز مه عطا ,وعنالقمعم نز001
,200 16۳۵010 ع ۸6101 :2007 عفص1۳2 :2000 بله ا6 30006 معع)
رکاعز اناد 1696270060 براع معا تکمص عطا مضه کز عنطا علنط ۷
5 تاه 0صه منام تحص عمط ۵۵ عص0ل ص066 کقط ۶0۳4 ع1اانا
0 صمنصزصه 0۳ خععلکه دنه ه ع۷هط ععصقل عنصمدمعع ۶و
0 ۳6 ۳۵68 ۶ط ۷۵۳ ۵۶ روط عنطا ما عاسطنصصی کع 0و 0۳
0۳ 1116۳36 عمط فص دمفجعمی عخص مدع که کعنونی 0616
6۲005 6210۳۵1 جز 1116۳0۳6 عطا ما لمع معله کعصنوص 1۳۵
66005 لمعزدکه 00-0 که کصمنامهکعه عطا کعنو الم امصه اقطا
۶و 05ع1 ه راع ۳ آ50 کز ماه ناهد ععدع ۳1 اقطا مک ۷۷۵
1 50۳۲۵ ۲۳6 6 ۵ 6116۷6۵0 کز ۷۷۵۵ ماصند‌عصی اعع عطا صز کاگنطاد
606 ۳۳۵6۲ هصنتصنصع0 جز علم خصه‌نگندوند ۵ کقام اکنطد هط
66 00 الم[ عغانا انم +عطاعطام که ممتاععی 156 مرعمامنهد
۵۲ کلصن خمهزطانی عطا ۵۳۵ 500 علهک-مع هل فصه ۵۲ع۳ 105۲
الحاونط 00ه ع2زد حز خطهناد عجه تمطاده فصه له روم نز دععصعاقنه
5130507 مطص 0صنا ۷۷۵ موی لمصمناد ماه قنط صستگصی کاآنادع7
؟. ومع عکمه کصمنج۳ ۵ ۲ صز ععصعم گنل اصینانصوند
۹8" اه عاصزوم (2015) ماگ بکعاتصعمسط ۵۶ کواعق +عطاه هز فعصناصمه عفعز 156 .5
65 اناد گنل ۵1 «منوع تم صنقص ج که امعم صعاگه دز عا موی کنطا کز 060 ,00066
10866 00116۳6065 56 6ط) #مط مقعل اهر امد کز از معسا 11۳ وومامط‌وعم آمنمود صز
85و۵0 156 .کاصع0عع اه کاز وصه ارم معصعصی جع منطعصونهام عط وصه هار1
,کنط ۵ نت200 1 بصع صهط ع50۳ ما وم عمص ععه 65ص خقطا غاد عصمصعل رفن کنط)
کاز 200 بوااهرم1 666۵ کمنطعدوناق ۲۵1 عطا ۵۶ ترصه عام مه امد کعمل +عوصعع اقا غامد 6 صفی
نوزم اقطا مدوم راطهطامتم ,علوصعع که عصطع صز کعکز اصع ۳۵1۵۷ +عطا۵ ۵۳۵ ۵۳۵۵8 صع 1 6۰
6 عط لا ۵4 ۶۵00 وه +عطاه: کز وصه ملع 4و عسصمع؟ اصعمطصذ هه امه کز 06۵ اکصنههه
۷( ها 50 کعانانط همه کصع۵ عصناخمییی کعناعنممد عنصعاد عصمد صز آنهصمم اقطا کعناهط
66 2 0۵ ۵۹6 آ۵ 01۲6 عط ۵۶ روک عگناصعنه اک عط بواطه‌طمم ک اقطی کاوم ۳ دومع
5625 کاهاگه ۳۳۵6 ۵ 0ط عع6 1 مخصعصخصصنه 0معنصملصد ج هصندتا موممص عصعهه
۵ ۳۵ عز۹ ۵۶ عععزم ج طعنطام ما خصعاجه عطا کعسعدعص خصعصخوصمصه عط وزواای‌کنعی 2006
که 16طهانناک که 0 2۳6 ۳۵۳6۵ اقطغ کصناع10 عصمک عصمصح اعناعط عطا کصعملمع معندعی ع۷هط
066 22.48 بط صکنعی م00 مزع عطا اقطا 0ص ۷۷۵ «منطعصمصحصنعط کم کصمخاندوم 1۵۳ 16
بورماک 0ص اصعصنونه عصهد عطا کاصعععم خهطا خصعصاهعی آمصصیم ۵ ۵ فعهمصهم
6 3116۴۳ 1360 5/67 0صه کا‌عزطانک ای حعحام ص صنفصع۳ عم حعنطام صز خصعصخه مه عطاو۸
6۰ 30055 06۷61005 ماه ۵ 0 ععمع صف عصن کم کومخعم
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
6 ۳۵۲ ۳۵۷۵۷۷۹ ۳6۶17 1[ ما56 ۹۰ ۷م1۵[1 که کعتصخاصی عطقم 1656
وصنه‌اآمته 17 «مناعک .10۵۵0 جع م5۵ کقط صمفجعم عنصمدمع 0۵ 116۳2۳6
7 560000 ,کالادع۲ ع10 عاصع عم فصه امعصخومصه عطا هم صهنععل ع۳ 1
۲061 ۵ 01۶6۲5 ف0صه ۳0 عطا او کصمناهانصنا عطا کعمرونای
5و ۳ عنصع ۸0 06۳ اه عاهاک ۵ط 1 نوک م30 1۰
5 عطا 10 بصکعتصهندععم طخزم صهعع صمنجعمی عنصمصمع6 ۵۳ حلع5ع ۳
6 کاطصع عتصام آععنناه‌م هط #ععنعد روالد مهعع ۷۵۶5 از ,و70 00ه
.(79 105۳۵20 :1975 00 :1971 106 :1967 عصطلد)) ع نامز
6 کلطا که لمعنانن ۵۶ صنطتهامای ۶و ع00ع0 عم 156
7 06۵ ,.ع.6 ,۲3865 1۲201 نموزد 1۵ ه که عسلند؟ عطا اقطا ۵عموحه ععناس)
605 عنام آمعناناه‌م نله هم جمنصزمه + عععامطه5 0عاعگککد هط معزم‌ونطاط
:250 .0 ,1992 صطاجه/3 :1988 «عاه0 :1983 22000 :72 .0 ,1996 75ععم8)
65 عنام آهعناناوم خقطا صنعل امد 0نه دعنود عععطا 6۷60 ۹۵۲
و ععد1 عطا صز کاصعصطعتصام نمخنامم ۵۶ ععد ۵عحصاصی عطا صع۷نی
0 1۳۵60۲6۲ .0065 206 له 0۳00056 ما خطهنام5 5006 ,عجتاند]
هنم ۵۳ 0ع51ععودد 06۳5 .5صت۳0ع اک عتعاصز عناععصمل عکدع مه
6 ع۶6 1۵ 513۳160 5006 معوهش۸ نحص مها عطا که اصع00ه عطا ۷/۲
4 7780267 .کطع حاعنصسام لمعخناوم ۶و 10016 عطا ۳ع ص0عل ۵ اعد هاقل
6 ,0ن[00 ۳۵ ۵ ع۲۵۲ دکعبای 3396 ه فعطنو‌که لفط ,کاصعصطعنصتم
کاطع طاعنصام لهعنانامم که ۵16 عط) #عندمععمنه عبط توعطا خقطا عناوجه
عا 0650 1۵ کاععقاهل 7+-موجه1 عععطا هم 0۵6 #ععت (2005) #مصسه/1
۵ و0061 ,1۵۳۳۳۵ 0عکن کهط 1116۳206 عطا ۵۶ ص50 +عطامصه ووالمسنط
۵ کوز ]1۲ .95ع 00اه معط مصه کاصعمصطعتصم عناوم ع2حلقصه
-26ع جلعطا ط معانهد تسده عجه خقطا کعنوی ۵۶ اعد 3616۳06626005
001۵1 ۵۶ پوینگکه عطا مد ععلها عصمک: علنط ۷۷ بومطاعه 1360606
آهناناهم ۶و صطمع ق5060 ج و ععصم دمعطاه بع5 06۶ کاصعصطعتصتام
06 6 0/]000۳۵4) دعنلد عوعطا نو دعامصصعجه عجه ادعصحنه منز
عل 0عصنصعجه عهط ۷66 عععطا گم عصمط ,کاخعص عمط للد ۳۵۳
1 ول از 060016 عطا 0۵ ملعم عنصمط60 و خعطاه مزع مامل کم
-(ا 5660 ب500 عط هنز اهم ۵۵6 کامعزطاند عصنمهنه وه ع09
عطا ۵۶ داعم عه 6و5 علق0ع1 ۵۳۵ 112 هه معلقم ۷۵۲۵ معط ۵۶ ۵عع9
6 ]0 ۷۷۵۲۵ 50۳6 200 ,کعتادعز 06 ما 0ع۵1 ۳۷ ع۷۵۲ ا مدع ص عمج
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
6 016-530۲[ ۵ ۵8 200ع ۷5ص عطا خقطا ۵1۵ ۶۵۳۵ کزان
0 1010 001060 6۳۵ کاعزاناگ +کوصا۳۵ که +عطاسته 0 ممملهت هه لک
000 عط طازت۶ م۵ ۵ هسنطارصه عمط امد نله «صمتعننه عنط1 کصناه‌تع
0 136 07 (32 مه 180 500,000 صعنع 6 مایم کاصع‌منناند0م
0 عطا ۶و 196 صقطا 0۳6 ۵۹5 عمط عط1 بصنامنع عطا ۵۶ +0206[
,66 063۰ 16 ۳۵۵۷۵ ۵ 0610۵۵0 6 ما 266060 عم 110
۵ 2160۲ 1020005 عطا علممام فلنمه عقطا ۵عصسکصذ ۳۵۳۵ کامهزاند 1۵
5 ۲۳۵ 6 که طلقهه ۶و 163067 ع6ط1 تصعطا ما کوص عطا عانعن
۸ ۲۵۹0۳۲۶۰ 50۳۵008 1۵۵ معطاه عطا ۳۵۷6۵۳ ۵ صمناصه عطا کقط
۵1 .ص۰00 قنطا ققط معلع نامع کنعده ۶و ۲ع عص 56160 بو 1۵00
6 1۶ .0ناه۲ع معط ۵ عمط ۶و صمنا‌طنعنل عطا معماط صف 536 رک
۳00ع دعنط ۳ 0۳ ,87005 ۷۵ ماصز 0عز نله فععلمصنز ۳۵۳۶ کاعزانگ
عا ۵206۲ ۳۵۱ که طونم 006 .له و1306 ۵۹ ماصز 161 0650
0۳00 106 ۵1 اقم که 8۳۵05 ۳۵ ماصز 00060 6۳6 عطا ۵1۵ ۷6۳۵
ع6نصتصنصد هصه تجاعصمط صنقاصنم ۵ باع۳عص عصمل کم صمزعنسنه عطا
ناک ۲۵ مدمه عطا ام عسح اناد 6 ۶ وم ۳۵۵۵ امد 10
6 13676 ونواناهه1 صذ م1600 ام که ۷ کوه20 که 67 اه عط م۸1
۰ ع136 1۵ 1۵16۷201 ۵۹5 0ها0 605۲ عطا چلده و۸ ۲۵۵۹۰ ۳۳۵ چلده
6 10۶ کاعزاناد ۲۵۲۵ ۵ ععطا ۷۵5 3۵۵0 020عد عط1
8700 ع0] 0ص 1220675 افمنام نع ۲۷0 136 ,3/0606 02۳00209
5۰ ۷/۳۵6 کامهع اه "10065 00 عنعطا علماط فلی مطنم 1606۶
,۳۵۳۵ اکتا عطا ۲ فص عط خ۸ علهص ملد عجعی کدمزعنفعل عط1
عط) که وص۸ 100660۰ ۳۵8 ماه 5 10060 عطا اقطا ۵1۵ ۳۵۳۵ کامو‌زطاند
41 31016 026 عطا معنع لله ۵۲۵ عطا ,فوصت 0د0ع5 عط) اه فص
کاع ز اناد 1۵ ۳01060 منهص مکصز عطا حکز خصعاعزکصمعصز عز عنطا ۶و 12006
41 ۲ا0 136001616 ۷۵۹5 کاصق‌صنتسمم ما علطعلند اج صمتحصصه‌کصذ 16۵
-626 ۵7010 ۵ ۵0۳۵۲ 16601 که عصتهع 6 ۵1 عساهد ام ک-مآوهند 156
۵ 1۵20110 اعله اوه ,۷۵۵ لمع عطا ها ناه وس 1360۵6
2۳6 ۶و کصمتاها عصنه سنعطا 77ط 60مقهط 5 عم صز کز کاصعصطعتصام م01
0 .(1999 ۲ع07670) کعنصعصه معط مصه ک 06و10 نعطا ۶ کصمناه
و 6۲اه عط [2عع0 ۵ آقناصه‌دعه ۵۹5 از مکصوناها عصنه حلعناه 216 زد
0 86 ۷۷۵۲۵ ۳۳۵1605 [م دم فص 6اه عطا 0 صز کاعزانگ
5 ۳6306۲ عطا 06106 نع ۷۵5 اصصمم اک عط1 0۳005
عنط1 ۲۵۵۰ ۵ صع۷نع ۷۵۶ ام عصق5 عطا رکذ خهط1 0ع۳عا نت1
6 مه 6اعند عطا عصند؟ معط منط 16306 عطا ۵۵0056 ما 10060
۵ عجناند؟ 56۵۳ 6۵ 102067 عط اکت۵ ۵ ۳60 حزعطا ۳0۳۵6۵0 11 .ک105
67 ۵ 2۳000160 ۷۷۵5 از ,610۳6 تا ,10۵ ۷۷۵85 5ع ۳80۳ 0611067
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
5 0۳00۲ 3631651 عطا ماگ۸ بکع م5 متامع-اجاه ۵۳ 0تام۲ع نز
هه 0صه منامتع-ابه هه ۵۶ عسد کم عطا که انم دک مها عطا ۰۶
عاا ۵۳ 102067 156 موم 1110 عطا کدی خصعصدعی عناعه عط1
۰ 1۵ ۳6۹00۳665 و منکن عط 1004 ما 0ع00ع04 فقط ماع عطاه
عطا از کععمعه ع 5 اقطا واعملنز عمط دز از ,16206 عطا عوصقل 70 11
ع6ع قح 0۶ 10206 عطا متفه ۵ ۲۵۲۵ جامر ۰/۵1۵ بصمتاطاتاعتل
0 ۵۶ 0۵6 0۳0۳۵ 1011058 عطا کد امصعصدعه آمصصی 156
۵ ۳650۳۲۶ ۵1 «مناحاطاناعنل عطا علوماط ما 0ع00ع04 عقط معط ماع
۲ 5عع8۳ه ع53 ا۵ط) و[عملنا ع۳مص عز از ,16060 عطا ععصعط مر ۶[ ۰ا۵
86 0۳ 122067 عطا صتقاصتنق ۵ ۷۵۲۵ جمنر ۹۷۵۶۵" بصوتاطتاعنل ۵طا
7 ۳۵ کسا0ط0۳0م تلو۳۴ عنگن 06 -000عع کم عفد 1۳5۵
.060016 506 طل ,36831106 ۵۳ عناوم ,ق۲002 5060 جععع 0
36۳1 00ه ,367512 منز ۷۵۳۵ کاصص0 0۳ اقطا ,0۵۷6۳ ,20160 06 مناد
اعد ۵1367 عصنام نو ع1 هه قطنم ج که ۳007060 ۵۳۵ ۷۵۵۵
عانه؟ ۶و عع 50 عط 0610۳6 نت120 عطا ععصعط ما ععمطل عهزاناد
عطا 1و منازدوم عط اقطا ا5عع هناد اصصو تم غاد عم عطا ما کعک ددع۳
6 ۵616۳ ۵ عجنانم؟ ۳مط ما عقل مطازتم صزعع ۵ بعجهععطز ۳۵۹5 16206۶
5 2006 0.57 ,8۳005 36261 هه وحم عطا 3 موعصمص 0۳060
عطا صجز علنط ۷ .کاصعصدعن آمصصی فصه عتجنعد عطا ما مدمناه "عاعزناد
65 0۶ منط5 16306۳ عطا 10۳ مناد 06256ع0 ۵ ۵06 از وصناه‌ع آمضهی
۰ 03631360۲ عط )۲ صز صمنازدوم جع[ عطا ععقنفنامد از رصع
عطا هذ ۷۷36۲6285 ,0.25 9ط 7۵56 نامع آمقهم عطا هنز صمنژوم000
کز 016 ۳62161 2767286 1۳6 ,18۵ .0.38 بط [[16 از وصناه‌تع 1۳۳20601
6 8 525 ععمقل عنهمدمع هه عطا ووااصاومصنذ 306 0.63 -
ول عز الناوع7 عطا 0۳ هام0 1020605 8 ۵۳ اععکلکه عاطازعزاع16
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
۵ 5۷ 16۳60 عنص نله عز از «عطاعط ۶ هه عهصنو060ع0 کاعلئه مزع ام رم
40 ۰. 0۵1-870۵0 هه ۲و 1206۳ عطا ۵۳ نامع 5 اعده ۵۶ 166۴
۵ 00005005 06216 ما بواعملنا عز تصعهه مامتععصز هه ۳ #ععتف ۷۵11306
6 لهاو6 01 6۳65۲ ۳۵۵۲۵۵ ۳۵ ماکق ۵۵۳ بزظ .صنط 10206 دامع عطا
۰ ع6 ۳ 1۵۳ 0001 نا کع0گ2ز۲۵ از ,130660 مصمنازدو000
5 1699 ۵۳ 3076 کاعزناناه علههع؟ هه علقس 0۵ ۶و عع 00100
۵1 دز ععع۳ع۲عنل اند پولده عط1 بعاصصد5 عامطابی عط 1۵۳ کالنوع 56
۵ 200627 ۳6۳۳۵65 .و عآهس صز خصع‌عکنمدوزد عم دز معنئه خصعصد0 عطا
506 186 ۵۳ کوع[0 :عم 102067 عط) ۵00056 ۵ توامغلنا عم هناد 0۶
۵1 دز دعرع5 کدمنه گنل لاصی‌نگنمهند دز خقط هصنوص له عط1
از 103067 عطا 000056 ما کعلقصع؟ اکعدمصد ومع +«عطونط ۵ دز ع۳عطا
ده عط) کز 1۲ 6۳ ط0ع۵ا کصنامنع خصعصادع0 فص آمحصی عطا متا ع۷
6 ۵۲ط۳ا ۲۵۷۵1۵0 156 ۵۰ عطا 1۵۳ کدهزد اصعتمگنه عقط اقطا عناعناهاد
5 606۲ تا ع-اا0 هه کز ۵1۶3۳6 معط ما معط ۵ او ععنو5
8 103067 عط 1 1۵۳ مناد هدع صز 06اه دععل 0۵ ۵ا
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
1 اطعا۵۳ 1۳6 عز ومنفونده لهامعصخوهمصحه لد جز سععصی صمصصی ۸
0 ااظ که 1200 معط ام چط عطا خنطنطه ماه 10 عطا صز کل 130110
40 ۵ رأآعغلنا عجمصد ععه ۷۵۳1۵ لمع عطا حز عام060 خقطا عنهنه ۸۷۵
۵ صز صقطا کصمناهد هنز 5005867 واله‌هن کز بمع10 ماع ,۳۳۹
1085 0۳ .(1970 1ع1زه1) معط عحه هه 1۵۳۵۵ جامعد عحه رعطا
3 هام 106000 ۵۶ بورماعنط مه ا0عل عطا خبط عالنو۲ معط صسقصی
6 ده 1۵۳۳۵۵ اعد فصه تمللقطی و نی 1۶ باعاگه داز جز 7۵16
۵ عکدد 6 للم از 15۵۳ ماعگله "هدا۲ عطا فصم۸ بلاط" ج ععندعی
اه صه لاه 3۵6 ۵ منز عمص کز نامدمتهد خقطا عوصاعصی
وز هام00 122065 ۵ ,ونلقممناهد ۵۶ عاعناه عطا ما 2000005 1
5 هل 107۵10 ۵۶ ع۶ط۳ع5 ۵ عاع انز 1۵ ایک ماه 0اه عطا 0هه
,6 وک ]1 با 60 نع 0 عط هنز 0عومامصه ۷۵۳۴ کصفعص خی 110
هز آهتاصهاک ناه 076 06 00 امعقئه 0ع موه عطا اقطا عصععه ۵ عکدد
۳ ا0ععن۵ 60۳۹60665 ۳۵۵ مط عجه 36۳6 واصعصخعمصه عطا 1۵ 106
عا مه ماع زنل عطا ,عامصهعنه 10۶ م60 ۷01ص کععصعنوعع02
7اه ۵۳ ااصعصع عطا بط اکاصنام عطا اه جع مها ج کعمقطعم ۵۶ هی
530 136 ۵66 0۳5اعج1 696 ,۷۵۳1۵ لمع عطا 0ص کصامنع و000
7 6706۳16۲ ۵۳0 50 966 ۵ هط کز از کهطا راصنا معطامص۸
0 ۷۷۵۲۶ کاعزطااد و5۳00 عنطا 15 106۳ عطا عصنزکه‌ما دز 0۳۵۶
۲16 1۵ 6221 کز ناه ص۴۵ +ملصه کج 0ععلعد ۵۳۵ ک 100 هط
۷3130165 5660 00 200 ۰ 0ع 0۳036 0666۵ صمتاقاعصم هه 0۳
5 56 صز ماعلا .0۷6065 لصوم فص امصعصادع0 عطا هنز
از صز ۳6316۳ ۵ 60علزعدم 06 خطهنس حمناه م۳300 مکصعصخع مدع
,0 0۶۶ مکنصق 6 تقصه کتا0 وصنلند ۶و 20 معط خطهن 0۳۵
0 0۳ 616060 تالف 2 مصعل کز مطتم عده صقطا اا م00 ۵۴ عتعه 16
4 960که تاع‌گده 06 تطهنط 1 بصتام چ هز 006۲ که ک5۵
7 ج ععلقمه صف [م0ص۵ ۶و «منامصععه عطا و کلومطاع ع 5060
1 255200 ۲۳6 معط صمنایقتصه۵ز نذعدی که عوددع ص12 ۳۵ 13
۳ ۹۳۵۲8۷ ۵۳۲۳۹۵۵ 05۲ عطا صنعصع اصعصعد زود عاعضسدیم عامصند
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
مه 065و خصع نله طلعنطت۶ جز کاصعصخعصنه که دعنوهی ۸
۵ 53016 2۳86[ ۸ بصعلاطامم عنطا 0زم7ه ما احقم‌اعط 6 صف ۶1۵۵0 عجه
6 صق 10206۴ عطا طعنطب۷ ۶ طعقه هز کعل ناک ماصز ۵0060 6
,67067160 هه طلعناه هنز 38۷6 ماع کصععاگنه چ وصاعت. عم
5 06 صف ,عامصصفجه 1۵۶ وصنام 2 50۷ 566 ما ۵۳۵ کل از ,عمط
6 ۷۵1۵ 60۲ عمجم 22۳0۵1 ۵ ۵ 6[ نز005 که ععمل که اعع ۵ ۳۵3 006
عطا ع00ع 06ص ااخصع عمط اعدا عقاوم ۳۵۵۵ کزان عآمصد؟ 1۵
6 جق۲ 88701 ,1912066 ۳۵۳ بص0ناعن0 زا «مزکعععنا5 ۵۶ 10065
عطا از کالاه۲ عط ۵1 اانصدوکصی عطا صع۷زع ,0۷۲۵۷۵۲ متا 10
عطا 1۳۵4 0۵۴ ۵ عکده کز از راز 0 1626 او مم‌عزم 506066
۵ 5قط ۵11۵۳6 ۵1 ۳۵0 ه اقطا عزوعطاممچط عطا کعق خصعصفخوصجه
عطز هه کا۷6۳۹ ۳0تا 0-83 0 ۲۵ اناد کز از صعطم خعائه خصعماقنه
3۵۷6 ۱۵ 0۵10۷۵۵ کز عسلند؟ ص0۵ ۵۵ط ۷۷ اصعههه ماع
۰ ع06) اه «منازدوم عطا کعنقنوناه5 از عغزاناه صه بط امام 20 1 ع 0۳۵
1360۳۷ عطا ۵۶ انعم فصه ععناعهم عطا او طعحص کصمنادعنی وصنفوصت کنط]
75[1(۷ع703] ۳۵16 :11۵۷60 310۷ 767۳0۲151۰ ]0 ۸98 0 1 11067068
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
۸۸ :011075 ۲۷۵ و۷۵۳ .(2002) با ,قعچ۸ بط ,۳۵ ۲ع4اع ۸
۷ .۷۵11-30719 0۵ ,۷۵965 ۷۷/۵۲۵ 0۳۳ ع ماک 12065 0
,ل6[ 30801 :10 ,4لز0م3 بصه‌عنالنه6 بل ,اعق 3/0 بل ,طع۳۳۵0 بل له
1116۳665 ۹۵۶" .(2020) 3/۰ منصقطعط36 بنقا 0۰ .17 3/26 :3 مسه۸
265 نز201 م۸ ۵۵ط ۷ .(2014) کلظ ,80 3۸ ماق0دظط
ناگ عط۳1 .(2014) 3۰ 000۵ حقصما :7.31 مصقص0ل30۳ :1 مصعکع01ظ
0 00۳۳6۲ یز ",کا وه طعنص2 لهن[20 ۵۶ ۳۵ صه جز 176605
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
ب[ا82 1۳68620 200 عو عمط تصتاد0طظ .167166 7ع 0 0۵ه آمعل]1
ع 5 01ع ان ۳ص که عصماععک- معط فصه کادم) ععمعنل۸
395-۰ .00 ,4 80۵۰ ,45 7۵ 36501007 ]00 ۹۲ 70۳۵۱
6 م.(2007) .80 ,0688 بل مااصنللظ بل ات50 بک ,171026
7 ناتسنع6ظ 120075۰ ]0 5006 ۵ یلا۸ مگ «ر68ف3) بش م۳۵۳۵
305-33 .00 م4 30۰ و4 ۷7۵ 8686076۰ 206۵[ ۵۱ 70
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
۰ و78 ب[۷7۵ 6۷16۰ 60076 ۸۵۲16۵ "مشه و م۸۲ ععزمش
۳01107 80110601 7۳۵ :0۵۲0 ۳۵ سس .(1995) .ل وتعصط نگ
[ ۳:۵۵ 20110601 7۳36 :۹۲7000۵ ۳0۷۵۲ 7۳6 .(1975) کل ,100
0 و,کعلقمون5 ,کطمناعمد5" .(2007) 020 ,و دعط 506 :10.3 ,ص11۵
-ع ۸ :اطع اکآ بن‌نام2 که کدمتاصهک 1۳۵06 .(31986) .7 ,1006۵
6 :5067۵16 12.۳ که علبظ عط) هه منط 120 عنامصعضعط
۳۵11601 ".هبرگ لهمنطمو05انط۳ دک نطهجم۳ جز رطنوه۲ عسه ما۸ ۷)
۶ عط) او دوفازوه۳ عط) وصنوگنا‌نامک عساند ۳ عنص ص۳0 من ناگد] ید0
1711-7۰ .00 ,8 20۰ م61 7۵۰ 36501071۰ ]00 ]٩ 707۳۵۱
[مزع10[م رد2 1۵6 .(2000) 8 ,۷۵69 ۷۵۵ بل مصلعلصه11 بکا ,1/0۳06
0 1۳60۳ ۳006 ۸۵" .(2020) بش۸ ,ق1060 :8 30۵06 ,2/06۵۵
255-۰ .80 ب1 2۵۰ 82 ۷۵۰ ۵0168۰ ]٩ آمد 7
1 007۲۵۲0۵ 38108 7م 27213005 11۳2766۵ ]00۶۵ .(2021) .8 ,1780
5 ۲۵۰ ناگ ۷۵5 ماع 1 ۸ بکع ۸۳۵/8 2646
7 ۶ا 36066 عطا از اانصوگصم۲ صز بان ۲70 عصام۲10
۰ عزکه3 نطماعستطاکه ۷ 2۳۵506۳9۰ 0۵ 20۵۲ .(2000) 34 مطمعل0
6 2701 100 کطمناهدک ۳۵006 چط ۷ (1997) .۸ عمط مع0ه8
65 اکنص2 لهعان[ه۳ ۳006 عصنوتا" .(1996) .5 طاع همناط ,دعوم
,4 30۰ ,5 ۷7۵1۰ .۵16باک بوز هک" .کانللد60 لمدوزوم (۵ م0 ما
10616 تلو13 5ع10" .(2004) 0 ,عق 2/3 بط ,56 0ع0
01 ۳ لاع7 0۵2 عصم5 هه اکن خ۵ط ۷ :کدنا 1350
منطاعط130ع3 عطا مدع اکآ +عوصعی +عصع 602 065" .(2015) ۷۰ مصقاک
1593-64 .00 ,4 30۵۰ م31 ۷7۵ ع07ع8ع8 کعع رفظ 0عنامرمی۸ ۲٩۰
بآعتزه 1 صز "راطع مه 166 کهناع۷ پواعصنوصم۳" .ر1971) .له اه ,آعگزد 1"
ا ن 3 ماه هز کاصعصفخعمت .(0970) .17 ملعازند 1
175-5 ۳۳۰ | 2022 7216۲ 3۵.11۱ | 4 ۷7۵1۵۵ | 6010000 عنصهاهت 0 اه عم ما۲0 اه تمقص7
179-5 ,۳۳ | 2022 ۹721۵۲ | 30.11 | 4 ۷۵۱۵ ام عنصههاع و اک ویو و۲00 اه م7
۹۵۵۵1" .(19710) 0۰ ,۳1۵606 بط هط :3.6 معنالنط :17 ,لع‌ازد]"
۵ که 106001۷ لهدم0ه7< صعخعص۸ +ععل من ۸ ونام2 آمنمهط مصه
عآج 1۵ ]٩ 856 7۳6 :7۵۵۶ ۸۵0۳۹۵۹ ۳۵ و7 .(2015) ۷۰ م۷۵۵8
5۰ ا 7506 عع لو طصص۲ +عع صف)۲ ع نا ۵ موم ۰۳۲
| Economic punishments and sanctions have been used against the Islamic Revolution of Iran as well as some other countries. But their efficacy is usually in dispute among politicians and economists. Current research reports the results of a randomized experiment that seeks to identify the cause of the failure of broad political punishments and sanctions. Most sanctions and political punishments are ultimately employed as a psychological-economic device. They are meant to adversely affect the opinion of the people of a country, thereby putting pressure on the government to change course. We propose and empirically test the hypothesis that a reduction of welfare has a different effect when it is attributed to an out-group versus an in-group agent. We find that when economic failure is believed to have been brought about by an outsider, it actually solidifies the position of the leader. There is, moreover, no statistically significant difference in the reactions across sexes. The study draws on insights from the sociology of group identity to propose an answer to an old question in political economy. There is, moreover, no statistically significant difference in the reactions across sexes. The study draws on insights from the sociology of group identity to propose an answer to an old question in political economy. |
50,976 | 462271 | 0 ,4 310۰ ,8 ۵1۰٩ (2021) 65و50 توانسد۳ وه ص۷۵۵ ۵4 لمصس وت 15۵
05 ۸۲46 60۶ط1 05 جانوه‌زونا3 آهاص تدم اه دععص ]۳1
3 ددع۳۵ :2 مملو مامت نصنلد3ت دادلاه‌طازطاق13 انمدظ صحسح 3 محصصحط0 2
,3030150 ,1020000 ]۵ زک ۲1 م0068 00۵ 00۵ ۵ 50606 1-203160۳5
,300150 ,10200009۰ ]۵ بو ۲7 ,360060 706۳ 4۵ص وس) زه «مکحع م2۳ عامنمکک۸ ,۲و۸ وص نموم 2-00۳۳
7 71020300۳0 ]0 ۲7000۳ برروه مرو ]۵ 0000۳۵۲ ,50۳ع]/2۳۵ عون مکی 3-۸
6 06500 ۵ مدیم 66۵ط کقط فک اصعععم عط1 موه 1
.28 انح کلس ۳ ماه حنعطا 0۳ بوازکه‌زوناه: آهاصجدم او که
عل انآ ه طاذم رعسی ۵ ۵۵ 00عقط کز #مطاعص طلومعع۲ 156
۳ بعاطاها 5ص2ع10۳ روط 50100100 مصععل رد5 صز عصا فعاسی
60 عصنامسد5 .ععامی 460 ما 65 امصصدک ۵۶ جعطاسته 6ط حز 06256
کاکنده منطکدو‌نهام ۸ 1۵1105۰ که عصنضد6طفانط کلعد ما ناه عمط
ماگ۶ وصه اصعصانصصی که کصاج] واندمزع‌ناهد آماص حدم 06660 6 ۸۲۵۱2
۵ ۷۳6۲۵5 رعصضسدعطللنط کل۳ علنهناه فص ععناسل کیامزوناه او عاعنس۸ ( 62۳ 9ع 1
کدفام 6 کنام‌ژوناه۲ ۶و +10 بوندو‌نهنامد اماص حدم 66665 منطاعصدج1م۳
۵ ,ط0ن200 1۳ .مد اعناطاهاکه امد ک۵ داد انح کلعق ۶ 06تغناد 0صه
عمط فصه بوازده‌نوناه اماصه‌جدم 06665 0عصمقطان ک۵ ۷ صنطاعد و۳۸1
و ۵ 305 ع6ط) ۵۶ 0۳6 کز بجاندمنهناه ام عنععز عمط ,کتظ 1 مزع ۲00
.028 فان کل۳ق0 علوکناه آهاهه‌جوم صز عامت زوم عتهط ما عاطاه :15
6۰ 106 ۵۵000655 یمک ع 0 کز از ,1500۳6 1/]00۷3105 لاانده زو نام
311000۷60659 .(2021) .3 ,8۵622۵ بل هل ما7 نصنلم 36 منعقظ صق۵ ۷3۵۳ +صونفعن
,5000165 ۳۵۲۳۵ ۵۳۵ ۷۵۲۵۵ ۵۲ 70۳۵۱ مک 10۵ عوحمن۸ معط ۵۳ بجندم‌نوزامط آهاصه2
.اه ام [826 73۷۵۵0 7361۳ 08 اازده‌زعنامج هدنوم اه کععصعبن ۳
6 له اصقا دمص عطا ۶و عده عز صمتقلحم0م ک وهی ۵ 4 معنه م1۸"
7 025 1۳6 06۲ 006۲۰ ماه مضه ,عنصمصمع هنن ها هذ کاصعصوصص0
اه حذ هام00 عطا صز ما۳0 خصی‌قنمصوند ج 0 کععصان عهط ۶۵ مکعفیع01
266 عط لصتم ج 5۵6 ۳۳11 ۳۵ کعحصقصم 0صعی کنطا گز ۵صه مصق۳ا وهی
,060016 21060177 وصه 0ععد-ع ونم بر فعمقطد کز خقط ع هساک دمناق 0020 2 ۲3
40 عهصند 0لنط 1۵۶ جعاصی عطا ععلزوممم ولنسد؟ ج عصنتهط فصه عععنسد/1
ع2زد ع6ط] ز عک2عمصذ هه ما 16:0 مهف 16۷61 جتنسصصی عط ۵ 0ععن3 0۳ ۷36۹
1 ع1 همعط صه عجق نک 6 ومصقصت ک هی عط هه حمتاها0ا000 116
6 صجز کعوصقطل عطا انم ودملد ۳ص راز ۵ وصتص‌عص عجنع فصه ولنسد؟ عطا ۵۲
۳ 60ع هل عقط چلنصد؟ عط ۶و عسحهد عط موعنمود عطا صز عاممعم اه ععلیکعه‌گنا
6 ۳۵6 طامزط 6 وصه معحغلنط عصاتقط که ععصقا ومصز عط وصه کعوععل تکوم 6
علننااه 165م م06 ۵۶ عنععز ۵ط] کز عاح طازط عطا صز مصقععص ع که عطا و عص0
8 ,عولط ۵۶ رد موم ولع نها چ" عز عون۸ موصخدعطفلنط 0270
0۳۵06۹۶ 136 .کعتفکز آهن0و5 0هه کصت۳0ع کلم توص ۵۳۵۹ هط فص
621 200 ,کص متا مصه ۵۳ کعصناعع1 ,عگع‌ناه رای مطی که 0۵لا عجه علنخنااد 1۲و
[06۳3۵10۵ قصه کدمنامصه ع انوم ۵۳ عنادعع ما +عگعح کاصعصمصصی لمدمتامص۳
۲۵۳۳۳06۶ ۷6 تاخصعهم #صه کصصتاه اهدنو ۵ حالف نگن هرد کاصعصوصص0
.10 :2017 وله ۲ تعکسماه5) "فاص وصه کاطاومط عنگن0 50 ۵
کل از ,683176 کز هست2ع مان ۵۳05 دعنلنسد؟ که علهناه عط ۵عط 1
۷۲۵6۷6۲ ,136۳61076 .5007 عطا هل هدع غلنط حز ععععیعل ه 56۶ ۵ حععل
کز از ماععزطاناد ۵ ۵۵۳۵5 06۳۹2060 6 ۵ 2۳6 اجاعن و5 ج اه دوعص ۵۳ نم نز
طخلعا5 ۳۵7۳ باعزطاناه اقطا ۹5و۵۳ علحخناه حنعطی ععصع حلص ۵ آهناصعععم
عطا 200 عاعمعه عتتنصهی عطا ۵۲ ما عادل اقطا کعنععز منامام ۵ ما که
۵ 0۳۵6۳ هز 200769560 06 ما 0عع2 صامتع موجه عطا که صمنعصعصنل تمصمامصه
6 واع500 ه صذ ۷۵۳6۵ 0صه ۵۵ 1 حمنتهطط فصه کدمنعنفعل حنعطا ععصم از
85 23 0۳ ,0660 ,ط0 عنام کل از 6۳ط1 6 - ماه وصنلنه 0۳0 عط) بط 0عع نامز
,016518 2 کق 07 م۷2 عکدعصز ۵ کصمعص ه که فلنط ه عصنتهط جع ۵ - معلع
۵۷ 136۲ ,06 0136۲ تصه 07 وتواصتای حنعطا 1و طاعصهجد عطا ما وصنا‌طصی ۳
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
صن۳۵ ۵ 200 ,عقنا ۵۶ عصنزدعاط ج که 0ععازعدم ۷6۳۵ مصعحفلنط ماقم عطا 10
0 ع6 افص علخ ,71066 مصعحلولنط وصاتقط ک۵ ۳ دع0 0 ۳ع 0
«زمطا ما ع1عهاد 0 7ه ۵۳ ,۲6ص کت 2 ,تقوم عنام ۵۶ عع 50 2 که 06016 506 037
0صه صعحغلنط هصنتهط ک۵۳0 ۵ علنطنانه همع ه هه موجاعنود عطا هز ککعع 0۳۵
0 6 303 86 مه 620 م عم عصمع0 کقط صعسفلنط ع۳مص عبقط ما ععفععل عط
ع 00هه غود عطا هنز ۶۵۵۵۵ ۵۶ صمناه‌صنتاجدم عصعحاه فص عزدوع ۳
7 ,۵۲60065 0هه عاهد طاحنط عط 0عا۳ کقط امعا فص ککعصزکتا0
ما 8صن1<معع۸ عصننده 0آنط کلعه ۵۶ علهنانه عخهععد عصتاعنه عطا عصعصه0د
صه نع زک ج کقط عصخسد وان کلاد ۳ علو مناد 6طا ,و۳۵6 ۳600۳۵0 کال 106
7 که عصا2عطولنط +علنعصم ۵۵6۵ جصفص اقطا صذ وصععد 6۵5 0۳ خععگله
۰( :2019 ,3/0730 0صه صعنه‌کد؟ :عع56) ههد حنعطا ۵ علعهاد 0
و علنغناه عط) اععلکد صف اقطا کمماد؟ عطا اه ع۳ه دز صمزعناه اقطا کصعع5 1۲
,7018 :8:73 ۷0 ,۸70 1409 منلنطهنه۳ :ع56) هه م5 قصه مععصعن1ع 00 معصندمکل ۳
۳۳1087 صذ هه (323 +۸7 1412 منصعطددا اعطعقط :2118 :5 با۷۵ ,۸70 1376
7 701060 ع7ه اقطا کدمناهاع 0صه 5ه1 کعنطاه ردنا ۵۶ 561 ۵ ۵ 75عاع۲
5 ع3 ناه نله رطع 6 وصه 16 گناد لمد ون توص عطا ۵۶ 122866
:09 ,م۸ 200 73) اع110عاصز فصو ددع۳0 داهدمتطا جاعنمد صفسط عطا ۶و
۳زعط عم 0صه 060065 فصه ععلنصنانه کعاممعم ععصعاکصذ هف صمزهنام3
.12603085 از ۵ وصنادمععه صمناععنل صنقاحی ج صز کصمناج مصه کعدناعم]
۳ (طتاطام) 3/0۵۵ ۵۲طم 2۳۵ ۳۵۵ کصمهصفد جه صق0 چام3 عطا ۵۶ موصنیدد
۳ عبناعا۶ه 06 1[ وعطا ماعزطاناک ه انامه 0۳06۳ عصنل ه ما جع کعصعص] ۲۳۵
6 .10۳65 532065 اهطا صعادرد اعناعط ج که صمنهناه کعصاعل 6۶طع۷7 ج/2
عا 0۶ دننه‌اکد آهنه5 وصنا‌عککد ۵2016 عم عوصز صه عز صمنعناه خهطا دعبمزاه 0
6 13۵۳ کعناعنه , برع 6010 آهنه م5 حصع عط عصنعد زرط وصه اصعاحمصطط عصخمعطملنط
کبام‌زعنام۲ جنعطا اهط) کعنامصذ دصامتع کناوزهنام۲ خصمجماگنل که ععاد طاحنط خصع گنل
.اه ام [826 73۷۵۵0 7361۳ 08 اازده‌زعنامج هدنوم اه کععصعبن ۳
10۷61 ۵ که ۷11 که مصمزهعنا۲۵ مدصناهاصعه ماطاعنعصنز که عم عطا مولصنعاجع0
10010 ۵۶ ۷۵۳1۵0 عط صز صمنهناه ۶و عم عطا کعععقطامصه 11۵۳۲
0 ,61165 کناوزعزا۲۵ ابام 5 از 5036056 10۳ ۶0۳۳6 مد کز عمط مصنط ۵ عصناجمی ۸
عطا 1۵۳ 71006 .فلنط ج 6۵7 ۵ 067500 اقط 1۵۶ ۳2302 000ع مد کز ۵ ۳عط) 136۳610۳6
کام ۲۵۲6 3۵27 ,3006 2۵ کز 6۳۵ ۷6۵ 0صه ,1165 اه ما عصنصهع کعتزع 200۳6
وصه 0 اعناطاونط عجه نموه وصه کناهد از توص ماعصععله ۳ عجه ولنسد؟ عطا او
,4 ن(عع3۵7 مصه (ن106) کع‌عدععل غاد طاسنط عطا مکعصهاعصنهمن 686
7 هه 00نعنا۲۵ ع ن9ع0 مطم ۷۵۵6۵ مط‌جمع:ع۳ مصناعنجه ما وصناجمی۸
0۵1 0زعنا۲۵ وصتا مطم ععمط صعطا صعسللنط عجمص عبهط ما 0ص خصعا دمص
.7 :2008 3/0۳82 زانط فص هت اصقا دمص امد" +۵7 معا دمص
7 ۵ ۳۵6۵7 موصه کعناع0 کنامزهناه3 666 صمنامهاعجم طاهنط ه کز 1۳36۳6"
1301075 اصقاممصز اکمص عطا دمص ععه اعناعط عامزهناه+ فصه مصعحفلنطا
.(4 :2015 ,22005202 هط نععک) صمزعنمعل عصخدعطالنط ۹ ۵ع ۵
2 1۴ ۳۴0۳۵۵0۰ قصه عصنهع افلنط 0۵ کزعقطصصه صه کز ع۳عطا مصعاع1 13
,86۲ ۵ 26005 36/06 فاصنا (موع[ عطا صنطانی صعسولنط ع۷هط ما کاس
ونم 0ع1دعی بواطاعنسل۸ 6۵۵ مصعسا۷ چام عطا ما وصنفجم ۸ ععمتصفص حاع 0
6 3۵۵ ۵1 ع هد 6 1۵۳۵۵۵ هه (49 و7 نصعا0) عصنطا وه ۲و
:۵ ا)) ععق تحص عمط ععدعم فصه دمنا‌ععم کعطه خز خقطا چ۷ ۵ حلعناک هز
6 70 از 5ع06عل باطاعنسن۸ 6۵۵ مصعسال وامت7 عطا که عاحدم +عطاه 10.ر21/ع م۳
۰( :5 0۵) 87266۰ 18 بزط کوع01عع2 جام ععاهس للهداد بآ وزولوعع2 فص 0007
۲ 58865160 (طت ام 3/0۳۵۵ 3۳00۳۵۲ ,600 که عوصعع/2 1۳۵
2 .(196 .0 ,۸70 1412 ,ذوته120) ععدتسصفص صز اصعصناد علعع5 ما عاممعم ما رطانوهط)
امط عزع ما جنلنطاه حزم ۳۵۵ فص ما فعصعصحصی کل از محصمنانفهه نسح اد
کتام ۷2 هن 62060 066۳ کقط عصنسدعطولنط ۶و ععصعاحممطط 15۵ مفلنط ه ما
۵ عصناد86ع8د؟ 2700561 م7 عطا ما معا ند صمنادمهد ه که طلعناه ,کاتعاد0
[گ 62 کز ۵ 0۵ 2 افص امد مل هه حعصو ی گنام ی فصه صنع 2 ۷ص
.(92 :3 [ ,۸7 1413 ,ق8200 100 :333 :5 [ ونن۸ 1407 منصنعامکل) دعد0 0۳
6 ۵۶ ۳۵0۳۵۵0۵ 0ص سس طولنط +عفخعصی خقطا عطتتوهط جصقص عحه 56۳6 1
.(0ا00) 2۳۵061 73017 ۵عط) 1۵۳ 3050۳ 0ص عنم که عع امک 2 که همع صناع 1/۳
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
1006751000 ولزعده کز م۳0۳۵ وصه هصضسده‌طفلنط غو ععصقا دمص 15۵
:2 ۷۵1 ,۸70 1385 ,ص112 100 :2 :6 ۷۵1۰ ,۸7۵ 1407 مفنصنعامک1 :عع5) عطانوهط عععط1
و کلصقط عط) صز دز معحغلنط ۶و خصعصننه عط مکوصنط‌د) عنصهاعا ما ههام۸
کقط 7 اونسل۸ 6۵۵ بصند ا2ع۲ع ج کز 0007 ۵۶ جوعا 1۵۳ ک۳ع1 ه سنا وصه مفامی6
5 علط1 .(1۹72/31 نصه) عاصجدم عطا جعب0 معحفلنط عطا ۵ منم صعنع
65 06 عکنا ۶٩ برع فصه هداد5ع1] ه دز گ[ععاز ولنط ج که ععصماعنجه عطا هط
و نطک م۲120 ع زوم ۵ کز ع۲عطا وکتآنادع۳ حل ۳5623 +عطاه ما وصنلاجم۸
وه کصدععاع1[ع اک :عع5) عسناع1 دمص عهصت2ع0 فلنط تعاضعه هه ازده‌زع نام
06761۵86 127867 ه اقطا 5۳0 معله قاعل تسه ۳۵۳۵6۵۵ کتامه ۷7
65 توانصد؟ لمدمنانوهی ما فعاخصصی عمص وصه فعسصعص عحه 06۵ حصناع 1/۳
-300 1۵ کنامزعنام۲ عمط تلالد تمصع عجه ۵عص0 صتاع 1 ۶0۵6۵۰ +عطاه صقط)
8 .608 0آنط ۵ معامله تنل عز جزدمنهناه< فصه مصعصو سناک/1
اوه ع7ه کعتله۷ جانصج؟ ما خصعصتنصصی مه هانکمنهناه< مصعص حصناع/1
8 ج وز طمزعنا۲۵ ,ع۵ صنا 0-2 1۵۳ علنطم رعصخسومطفلنط ۶۵۶ اصعا دمص
:7 معا زع۳۳ 0صه ا1ما۵5 ۷7 :عع5) ون 2 حقعط ۵ دمزعنعل عطا ص ماع اصعا دمص
6 0لبام5 از ,0۵096۳۷۵05 0ص کالبایع۲ ق۲۵16 6060 عطي للم صع۷ن6
نا قرع ۶ صلدع۲ عط ۵۶ اه 0ععام کز صمزعناه واعن ود ج صز گز اقطا 10160
40 ۷۵۵1 ۶و ات3 عط ,ععصهاد تقلنه‌ع ناغم ه ما فعصکصی فصه
7 عطا ععلها پرقس عسطن2 عطا هنز علمنصقعص عده خام ۳ هو تتصفعاعدی
5 1311666 0052017 ۵ دوزهناع۲ 1۵۳ ۳۵16 معط عنصنصنه ۵ ۲۵ ع9ن120 مععهاد
۵ اق۵ط] 6[ عطا صعطاع 5062 ما +0۳06 صز ,156۳61026 موصنسده فملنط 200 00ن0
1 ۵ 66552 کز از معط ولنط که عجععز عمط هز چقام صف عسحلته کبام‌زعز71
وعدعاکصز عطا و16 مه کع16 کعام0ع0 ۵۶ جعاهی عطا صز صمنهناه عععام
6 060016 01 16 اکه‌انا عمط 53۷6 ,وا نقد من نو0ه هه مصمنامتتقعانه‌مو
دز [ .060016 عط] ۶و عصمعصز هه کعع م۳ اصعصوماصصه عطا عاعانلند؟ معاعه ۳ ۹صه
05 30720 کاز ععهام وللد‌سهد صف عسعانه کامزهناه عطا اقطا ]1
کعنلنسح؟ ۷6۵ ورچه ۷ کنط 13 .11765 کعام عم ۵۶ اجعاصی عطا هن صعحفلنط وصض 0
11 بط ومد ون دععدسمعصه سعلک خقطا عم 606 عنم صناع3 2
.اه ام [826 73۷۵۵0 7361۳ 08 اازده‌زعنامج هدنوم اه کععصعبن ۳
"027608 06۷66 منطاعممنها۲۵ عطا عصنتنصعه ما عصنه وی کصعععم 1۳56
۵ کصطنه ,تقلنناهم صز وصه هصندعطفلنط ۶۵۳۵ معلونصتااه عنعطا ۵صه ازده‌زعز1[م7
معط 020 32۵76 دعوم 01 بجازوه‌زوناه ۳ 1و [10۵ عطا دعمل امعلگه ا۵ط ۷7 1۰
2 067 136 0 326 بوازدو‌زهناه< آهاص حدم 0 [ع 10۷ عط) معمل امعگاه ۷7۳۵۲ .2
40 02966 ال عصنا از ,کعسامی عنکتصعن0ه علطملندبه عطا عصنط‌جعه5
۵۵ ۷6۳۵ کعنو5 قلنتاحقم 2۵ ,ص1۳ ۵۶ طصای عط صز کصمنای‌ناطام ع1 م۳6
0۵ ع۳6 عصزعت ۵4 ( 200۳026 عطا 0۵ 2860 رون خصعسه عطا ۶و ععزطاند عطا 0۵
,6 1۵06 3۵ 0۵ 51066 ک صمزعنا ۵1 ععصقامصصز عط هنم علوس ما 730006۳ وصه
0 عنام ۷۵ عط 0۳ #عا دم 0665 ع3۵ اهطا کعنونی ع5۵ ۵ جعلعت ع۷
کنام‌نعنام۲ خقطا معلتلصی وود عزعطا ذ ,(2017) له اع مفمعحقطای نعد5
و 67 عاطزعهع1 فصه 0عزوعل عطا جه ماع تمناصعحاکصذ هه کز جمناقاصع0
655 ۲20۲ نگ ندعزد ۵ کز ع6۳ط) هط 0عاکمع هد (2013) تصح‌حطه8 وصه حاکتام 50۲
40 عنطا موصه صعحفلنط غه 6اه لمعوز عط هه عضو معتصفه ودمصه
6[ 00۳ 2 60هام بجازده‌زهناه< که وجازدوزعن[م7 0۴ 10۷61 سنعطا از مل ما وصنطام2
عا ۵۳۵۳۵۶ عمنطناخه عطا علنطنم کم عنط1 مصعحفلنط ۶و +عطاصه عط عسنصنصعاعل صز
۶ 6۳ ۵ 10621 عطا حخز منطکصمناهام۲ خصیکنصهند ج عقط ک+عوصعع کصقص ۵۴ 1۵16
6 6عاطاهنه۷ لهن مادم معط ص۵۷6 اصی‌گانمهند کصنقص۲ طلعنطم مصعحفلنط
دباه‌نعز۲۵1 ۵1 عا‌عائه عطا 0۳ 5۳00۲ ه هنز ,(2018) هطکه2 نعمعظ فصه ۳۵۳۵۵۵۵
610 1۳8 ۵۶ فکمه قطان وصه نوس صز کعنمص 00 عصخدعطولنط 0۵ 10607
10۷01 عطا روط امعاعنند جلاصه‌کندهند عحه ععصعلصا هنم النط اقطا
4 و5000 عزعطا یز فعلحاعصی (ک2015) فدطدعد< خطععتقط فصه 1/00
عمط صز امعم للناد دز امعقگه عنطا وصه جانده‌نهناه< روط ۵ععمع حالص عز هصضسده‌طفلنطا
- 7 انصد؟ وصه کنامزهناه۲ هنز ۶ ۲۵16 عط ۵عتعصصهی (2019) بل اه حعلهدعهط ۸
عل ناه 6طا صز عولط ححعومص وصه عتفعص مد کم دمص اکصز عطا طکزس معصع0
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
عطا ز 1300۳5 عبناعائه عجه عحعط) ال اعدا ۵عاعههدد صه معصخد من ک۳0 1۵
6 50 صذ صععلولنط ۶و +«عطاصه #مختوعل عط خقط فعوحاعصی (2017) 2/00
۵ 200 ,کعل ناه 006-2960 عع هه بجانده‌نهناه۲ روط ۵ععمم اکصذ کز 0۵6۵ فص
-60067ع صقطا 0۳6 صعحلولنط و +عطصد 0ع0معاصز عطا کا‌عگند جانوم‌نهناه اق۵طا
اع اه ص۵۳ 0۶ 00 ۶۵۲ کتعل ما وععد عطا مکع00۳ه ما عصنه روج اصعسه 156
05 علناناه حنعطا ۵۵ 5۵۷6 قط بصازدمزونا۲ لقاصجدم ۵۶ 10۷61 عطا
عل وک 10۵ ندز هه کاه‌زوزاه عم عطا هط ععزدعطاممچط ۷۷۵ عون
انا عمط وصاتقط هه عصخح‌عطفلنط کلجه ۶ علنهنااه +عط/عنط ع انوم 10۳6
5 ع 0650502 علهع5 امععلنآ ه طازی #مطاع عسد ه مط‌توععع۳ کنطا 10
وه 0ع۷100عل0 کم عتمفصصمتاععن همه فلنطا0 1000 علوهن۸* م۸ .0ع
6 .0۳01689079 زونه 200 عامعمجه بط وعصنصعاعل0 که نله ععج؟ کاز
۵ 0 ۶۲ داماد 25 000 ۶ 60 عم ععه ۵5 ععنمهمصمناکعن عطا ۶ بونازاهناه ۳
کناه‌نع م1 ۵1 عحنفصدنادعن 6 وروازدمزعنا۵ ۳0۶ +وعصنهااه کم م6496 که عاه۷
6 ,960 ک۷۷۵ (2009) یله 6۲ ۲00 1۵۵22 روط #جزدم‌نونامط خصه علن ۸
۰ و5851 0۶ بچان عطا دز 060016 0ع ۳2 ۵۹ وود عنطا که دمناها م00 لمناعناهاد
067 عناعناها5 عط که کناعصی عصنکامط وصه صمتاعل موم 131651 عطا ما عصناجمی۸
ع[طها 27ع2/1078 1۳6 0ص ,140,492 عز هک جز کو1مطاععتامط که +ع ات۵ عط ,1۳82۵ ۵1۲
3 ع۷۵ طلعنط ,وعامصه5 ۵۶ تعاس۵ #عشوم عطا عصنصعاعل ما #عکتد که
6 2767۲ برق کعناععز اند اام 20 کدمنادع0 ۲عتعهه ۵ هط م۸
واه 1۵۳ ۳۵۵۲ ۵ که 460 ۵ 0ع2عمصز ۳۵۹ ععزد عامصد5د عطا مقاصه‌منتاحدم
0 عصنامصحد؟ صمفصج< عاصصند ه جع عنط صذ عصنامصد5 ۳۵۳ +کاصه ناه
66 ۵طا ۳6۳۵ عصنامصد5 ۵5 0ععط که کاصه‌منتجدم عطا و 521605 .0عکت ۷۵۹
۳۵۶000605 136 .16۵5 عنصمصم۲ع اصع گنل ۳۳0۳661 حلعفط ۷ ۵۵ عط ۵1 سوم
۶ <0نعع۳ ع۳6ط] عطا ۵1 ع0۳ حز عصمط حنعطا ۶ عنلقی1 عطا عنهاد ما #عماعد ۵۳۵
0 0 ۷۷۵5 24 ۷۵۳۹0 502/۵۳6 5055 156 0009 فص فنص 10109
بل عط ۲ ع2 هه ۵ #ععت ۵۶5 جمتاقاعجی صقفصسوع رک عطا وصه عاعل عطا عطنس‌ععل
.اه ام [826 73۷۵۵0 7361۳ 08 اازده‌زعنامج هدنوم اه کععصعبن ۳
ع عهست2عطغلنط ۵۳۵۳۵ علنهناند "عاص 000 عط م1 12016 ما وصنلاجمی۸
0۳ 0051006 3196 هه ,عا عم 4396 ماع :۷ ۵7 عبناهعع 2696
,07 ۷۵۲37 07 10۷7 2396 کز بجازده‌زوناه "کاصع0 ۳6:00 عط ,2 12016 ما وصنلاجمی۸
46 وز (۶ع01 کنامزعنام) بجانده‌نوناه۲ "۳۵۶0006 عطا ,3 12616 ما عصناجمی۸
بانط ۷6:۷7 0۳ طاونط 6696 قصه ,عادعل مس 1996 ,10۷ بوع 0۳ 10۶7
40 ۲6۲ ۳م) بجازوم‌زهنام اعاصع0000ع7 عطا 4 12016 ما هام۸
6۷۷ 0۳ حأهنط 4996 وه ,006726 2996 ,10۶ 2296 کز رععتاسل کیامزوناه ص001
دز (کط0ام60 کبامزعناه) بوزدمزوناه "عاصع ۶0020 عطا م5 عاطج] ما وصناجمی۸
بانط ۷66۷۷ 0۳ طاهنط 5696 قصه ,عاهعل مه 2496 ,10۳۷ بیع 0۳ 10۶7 2096
6 696 نعجه معحغلنط اعاصعو دومع و مه عط ,6 علطج] ما وصنلاجمی۸
6 33۷6 م1196 مصعحغانط ۳0 ع۷هط 5296 بانط عده ع۷هط م2996 مصعحللنط 50ص
با زد 0۳ ۷6 26 0.296 200 مصعحلانط 1۵۳ 3۵76 296 مصعحفلنط
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
5ا10عزا۲۵ 8 صنص سم 0ص دص انصصم) اهنا "عاصعلدم م3 -4 عاطج 1"
.اه ام [826 73۷۵۵0 7361۳ 08 اازده‌زعنامج هدنوم اه کععصعبن ۳
6 وک بجازدم‌زونام۲ ۳۶000605 ه 1 [ع10 عطا +عطعنط عطا اقطا ومد 7 12016
از 060016 هط وصه ,06 لالز عصضسدع مان کلعد تم علنصناه سنعطا ع نموم 310۳۵
168 نحل ۵۳05 مناد عناهع 26 عمج 3۵6 مزع نام او ک[ع 10۷ 10767
7 8 72016 حز عم صمتماعجی حعفصع‌ع مک عطا 0۳۵ 0ع028 معصنقااه نکم عط1"
,0 * ۵2 ۱۵ آفناوه کز 5ع16 ها ۵ عطا 06660 امعنناعی صمناعلعجصی عطا هط
0.000.۸8 > م0 ۵ تناو کز [ع12۷ بجنفننهی عط وصه معحله۷ عبناژمم 10۷ ج عز حلنط
عطا هط 0عو عم 06 صف از ,0.05 صقطا دوع دز [ع12۷ بونونندی عط غه عحله۷ 1۳6
۳۵1005۳ ج کز ع۳عط) ,و۳۵۳ +عطاه 1۳ وعصتلصی عز دزععطامم‌چط صنق۳
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
6 ۲ جازده‌زوناه نماصهعدم او ۶۲ صمناعاعسی صمصهصعع یک :8 عاطا13
۵ آ (1ع61( دنامنعا۲) وزده‌زوزام+ اه [ع10۷ عمط +عطونط عطا ,9 12016 ما عصناجیمی۸
,6۰ للم وصسده 0لنط کلاعه ۵۳ علنهنانه معط عبتنعمم عمط عطا ,دز 16۹0000601
6 8 3376 (0۶ن1* کنامنعناه۲) بوازوه‌زونام 1و کل[ع 10 1067 انم عامم6م فصه
تا دمناقلعدم عطا اقطا مداد 10 12016 حز اک صمتاقاعجی هصغ 5
,۷816 005176 107 ۵ کل طعنط ۳ ,0.245 > ۵ ما تفناوه کز کع1 هد 0 عطا 0666
1[ وانو نله عط) ۶ه علم 6طا ٩۸ 0.000۰ > ۵ ما آفحوه کز 10761 ونوننهی عطا وصه
0 .علطم کز دزوعطاو روط صنقص عط) اقطا ۵0عاعصی 6 صف از ,0.05 صقطا دعع1 کز
کبا0[عناه۲) بجازده‌زعزا۲۵ 0۲ ععوعل عطا 666۵ منطکدمناهاع ۳ج عز عتعطا ,۷۵۳۵ تعطا0
.اه ام [826 73۷۵۵0 7361۳ 08 اازده‌زعنامج هدنوم اه کععصعبن ۳
10006 6۵ 39.196 | 13.096 ۱ 26.196 10۷۷۱ ۱۷69 جازده‌زوزاه ۳
3.1966 ۱ 15.496 | 53.896 | 24.696 | 3.196 1/0026
3.0966 ۱ 25.406 | 49.396 | 17.996 | 4596 ۲80
6 9.9906 ۱ ۱32.990 36.896 | 14596 | م5996 و۷
۳۲3 (1ع1 کامزوناهم) جازدم‌زوناهد او ا۶عا صمتاقاعسی صحصمهع یک :10 عاطا13
وه صعصانصحصم) بجازدو‌زوناه ۶و 1عبع1 عطا معطونط عطا اقطا کومطی 11 13016
اناد «نعطا زوم 00۳۵ 1۳6۵ رکذ ۳65000601 2 ۵1 (ععناحل کمزونا۲ 8ص 06710۳
ازع زا۲۵ 01 و[ع7ع1 1067 جازم عاممعم اقط) وصه معط انز عصسدهطفلنط ک0جد0
ع2 2682076 0۲6 ۵ ع۷هط (ععناسل کامزهناه عصنصصه‌عم فصه خصعصنصصم)
41 61200 ۳م حقصعع م5 عطا ۳۵ فمعصنعااه کاآندع 156 عستدعطفلنط ک0ج 07
کز 165ط ۵ج ۲۵ عطا 0666 اصعن‌خاعی صمناعاعجصی عطا اقطا م5 12 عاطج7 دز
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
آهناوه کز 16761 بانونله ۲۵ وصه معحله ۷ ع انوم 10 ۵ کز حاعنط ۶ ,0.249 > م۵ ما لفناوع
6 حق از ,0.05 صقطا دوع[ کز 12۷61 بونفنندی عطا ۶ عله۷ عطا م۸ 0.000۰ > ۵ ۲۵
چ دز 136۳۵ ,۵۳۵۹ 015۵۲ 10 ب۵عصسنگصی عز کزوعطاممچط صنفصد عطا خقطا 0عوحصم
85 00 ادص انصصم) ندمنوناه+ کم عمعحوعلن عطا 6665 منطعد ۳۵1
8 6 لنط ک۳0 ۵ عونصناه حنعط وصه کاص‌جوم که رغال کنام‌زعزا7۲
کز کنط1 .وصننده 0لنط ۵۶۵۳۵ عنام نعط هه رکصمامصه کامزعناه۲) بجازده‌زع 71۵11
0۳6560 651 ناجرم قصحدع 52 عطا روگ وعصنااه کال عط ۵۵ 0560
0 معط 6۷۲6۵۵ اصعن‌نقاعی صمناد|0۳۳۵ عطا اقطا م50 طلعنط۷ ,14 13016"
عا 8 از عجله۷ عژ0م 10۷۷ ۵ ,0.067 > م۵ ۵ لقنو کز کعا هه 160۵6۵0
8۳6216۳ کز 10۷61 بانونله۷ عطا که عسلهی عطا ٩۸ .0.222 > ۶0و 10۷61 نفننه
0 ع0 امصصی کزععطاممچط صنقص عطا خقط ف۵عوحاعصی ع0 صی ک معط ,0.05
40 (5 60000 کنامزهناه) بجازوهم‌زوناه 0606 مرنطعدو‌نهاهد عط1 :13 عاطج1
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
(کط0 001 کبامنعناه۲) جازوم‌نهناهد اه ۵۲ع) صمتاقاعوی صحصسدعیک :14 ع1طا13
کز ۷۵۵165 ۵ 136 6۵6۵ نواعم صمناعاعصی عطا اقط) تمد 16 12616 صز
> مه 12۷61 بنفننه عطا از عحله۷ ع زوم 10 ه کز طعلطت۶ 0.175 > ۵ ما لفناوع
صنقص 6 هط 0عو داعم 06 صف ۲ 0.05 صقط دوع[ کز [ع16 بونونند عط ٩۸ 0.001۰
۵ 6۵۵۵ منطعد ۳12 ج عز 5۵۳۵ ,۵۳۵5 +عطاه ۳ بوعصستصی عز عزععطاممچط
نحل جزعط ۵۶ مه عطا وصه جانکه‌نهناه عمجم که [ع 10۷
۲ 36۲ 200 اهنا او [۵ 10۲ عطا 066 منطعدمن اه 156 :15 16
دگل 0۴ رسد قصه جازعم‌نوناه او ۶۲ دمناعاعوی مودک :16 عاطا13"
6 عکز بازده‌زوناه7 عاصه‌نوم 0۶ 10۷۵1 عط اعطا ۵ع مداد رفن5 امصعععتم 156
عطا کنامزوناه عم عطا ,۵۳۵۵ +عطاه ها موصنسدهغملنط ۵۳۵۳۵ علنصناه حنعطا 0
,6۰ و 8صزده 0لنط ۳۵۳05 عو ناه حنعط انوم 0۳6ص 136 معته کاصتو0
ق) 6صسد6 نف هه دمتاقلی موم ۴ عنععز عط امن عم ععصم عجه مطم کامعمنه
عنصداک1 عمزعقطاصعه هه دم ۵۶ جانده‌نهناه+ عطا عصتصقطصه ۵ 0۳۴ص 0۳۶
0000120 ع 3 حز عکوع ۳ص هه 06و0۳ ما +ع0 ص وصضسد ملنط مه کعسنطج]
06اه حزعطا عاعع‌نکد (اعنا۵ط عامزهناه) واندم‌نعناه3 اعاصعجهم ۵۲ [106 عط1
۵ (15عن[ع کنامنعنا۲) کناه‌زونا۲۸ عمط عطا و۷۵۳ +عطاه 13 +عصسدعطللنط 1۱۵۵۳۵
40 ,عصاتع 0لنط ۵۶۵۳05 06 انس علونهنانده حنعط عجنزعمم عم عطا معحهه ات0
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
6 ع136 ,۳6ق 5اص2۳6م ع] (کلع‌ن[( کنامزعناعی کسوزهزام۲ دوع[ عمط موصقط +عطاه عط 0۵
6 136 ,۷۵۳۵5 +عطاه 10 بوصخد فلنط ۶0 عحهناه فعطا عاععگکد رععاه
عطا بعجهه کاصه‌جدم عطا (کعناسل عبامنهناه وصنصه‌امم فصه خصعصانصحصم) کنامنعنا۳۸
5با0زعن1ع۲ 1655 عطا وصه بهسندعطولنط علعه ۵ 06 از علحهناند حزعطا عناژدوم 10۳6
6 136 ,6ته کاصعجدم عطا رکعناسلن عنامزهناه< عسنصصه‌جهم فصه خصعصنصصم)
7 ناع۲ کاصه‌دم و 10۷61 عطا 6660 منطاعممنهاه+ مد عز ع۳ع 1"
نما ۵۶ ماه 6ط وصه جازدمزونا ۲ "عاصجدم 6665 منطعد‌نهاه ج کز ع6۳ط 1"
06 33۷6 بازوم‌زعزام۲ ۵1 ک[ع10 +مطونط انس کاصهجعم اقطا عصععص کنط7 مصعحفولنی
گنل 16۷۷6۲ 3۵6 بازمزونام+ که ک[ع 16 1067 از عاممع0 فصه معحفلنط
6 عصتدع من ۵۳۵ علنصناند عاصعتعم اقطا عمط وی عنطا مللدع05
0۳ 003106 3196 0صه ,عاه 006 4396 ,نع و۷۵ ۵۳ عناهعع 269۵
0000 ۲36 که 00611260 06 201 10ام اک کعناکناها5 13656 ,1106۷6 .00510۷6
مفته5 0۶ بان عطا صز عاممعم فص ۵ وعانصنا جلده که حلجعع۳8 عنطا او عاصصد5
8 200 ۲۳۵0 2005 موم ۵۶ عاقعصعز عط که مفصقط +عطاه عطا 05 1۳80۰
( اه ,60۵ ۷۶16 ۲3۵ ارط 60 موم بواصفاعصی عحه توانصد؟ ه صذ عولط 1۵6۳
۵4 ۳۵۷ 2 صز 067506006 اعاصهم 0۵ امعلام عناهعع2 ه هط عقط 0700222002
و 50۳۲۵ 200 ,عصزدفعاط ه که 0ع1جدع اعقم عطا هنز :۵ فلنط ه عصنتهط علنط
عز ۵۵۵۷ عمجم عصم5 ۴ ع 0606 عطا بععقعم هه بوعص مصملک0۳0
اند ومصخعغزعصی که دناد صعسلولنطا عصزتعط کلج ۵۶ کعانطانااد ع همع از
علمننااه 6طا عصتصعااصذ صز عم عخنعوم ه جقام صف اقطا مماد؟ عطا او 056
0۳0۳0165 063 بازدمزعنام هم عمععز عط کز ند فلنط ۵۳06 کاصهجعم ۶و
130۳۵8 3076 8 0696۳۷65 0ص وهای عطا ۶ صمتقاحام0م عطا هز عکقع ۳
۳۶6۵6 2۳ انصند ۵ اقطا 10 ععوند کز 1۳ .رععاداد 6اه هه که صمناعغزعصمی
۳65 [0672عع 0۳6 ع۳0عل ما 6و۳ حز [ع16۷ آهدمناهد عطا اه فع حدم
4 506 ۵1 0006۳205 10۷ 60و از حلجوع ۳ خصعسه عطا که کدمنهانصن]
الا5م» ,عصنعصم عص فص عنمصصمخکصن عطا عصعامهی صذ کاصه‌منتاحدم ۲۳6
عا 2۳028 ع۵۳ ان عطا هنز صمنااطساعنه ها وصه عحتفصدمناععمن عطا ۶و 0۳602۳0
107-6 .00 ,4 .370 ,8 ۷۵1۰ (2021) کنونه5 وانسد۳ وه ۸۵۵۵۳ که لمفصسوت ۵عط1
| هدف پژوهش شناخت تأثیر دین داری والدین بر نگرش آن ها نسبت به فرزندآوری است. روش پژوهش، پیمایشی با تکنیک پرسشنامه در مقیاس لیکرت است. جامعه ی آماری افراد متأهل شهر ساری، تعداد 383 نفر با استفاده از جدول مورگان انتخاب شده است. اما تعداد نمونه به 460 نفر افزایش داده شد. روش نمونه گیری تصادفی ساده است.یافته ها نشان می دهند: بین میزان دین داری والدین و نگرش آن ها به فرزندآوری رابطه وجود دارد؛ بین میزان دین داری والدین (التزام و عمل به وظایف دینی) و نگرش آن ها به فرزندآوری رابطه وجود دارد؛ بین میزان دین داری والدین (عواطف دینی) و نگرش آن ها به فرزندآوری رابطه وجود ندارد؛ بین میزان دین داری والدین و تعداد فرزندان آن ها رابطه وجود دارد.نتیجه گیری: بنابراین یکی از عواملی که می تواند در نگرش والدین نسبت به فرزندآوری نقش مثبتی داشته باشد مسأله ی دین داری والدین است که باید بیشتر به این مسأله پرداخته شود.نتیجه گیری: بنابراین یکی از عواملی که می تواند در نگرش والدین نسبت به فرزندآوری نقش مثبتی داشته باشد مسأله ی دین داری والدین است که باید بیشتر به این مسأله پرداخته شود. |
27,652 | 502872 | 9۷ 06) ععدعع نآ امدوناهعاص] 4.0 صونش‌طاخظ کدمصص00) عنخاهع
بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر میزان استحکام خانواده
جواد افشار کهن (دانشیار گروه علوم اجتماعی, دانشگاه بوعلی سینا همدان, ایران نويسنده مسئول)
اسماعیل بلالی (دانشیارن گروه علوم اجتماعی» دانشگاه بوعلی سینا همدان؛ ایران)
اعظم صدری (کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی» گروه علوم اجتماعی, دانشگاه بوعلی سینا همدان؛ ایران)
امروزه تلاش برای استخحکام خانواده‌ها ایکی.از مهمترین مسائل در جهان در حال تغییر
است. مراد از خانواده مستحکم,صرفا در زیر یک سقفزنلگی‌کردن نیست. ثبات به این
مسئله اشاره دارد که آیا ازدواج سالم باقی می‌ماند یا اینکه منحل میشود. حال اگر خانواده
را یک فضای اجتماعی در نظر بگیریم که موقعیت افراد"(در این تحقیق زوجین) در آن
برحسب حجم و نوع سرمایه آناناىشخص شود"و.کارکردهای سرمایه را بهعنوان یک
رابطه اجتماعی که به دارنده خود قدرت و منزلت اعطا میکند در نظر بگیریم» پس در این
پژوهش برآنیم تا به بزرسی اين مسئله بپردازیم که مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی و
اقتصادی زوجین بر میزان استحکام خانواده چگونه است؟ هدف ازاپژوهش حاضر بررسی
مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی- اقتصادی زوجین بر میزان استحکام خانواده در شهر
سنقر است. مکانیسمهای درنظ رگرفته‌شده در این پژوهش ساختار قدرت در خانواده و نوع
روابط زوجین است که سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی از طریق آنها بر استحکام خانواده
تأثیر می‌گذارند. در تدوین چارچوب نظری اين پژوهش» ترکیبی از نظریه‌های مربوط به
خانواده مستحکم, نظریه‌های مربوط به مکانیسم ساختار قدرت. نظریه‌های مربوط به
مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. بهار و تابستان ۱۴۰۰» صص ۵۸-۲۹
۳۰ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
مکانیسم نوع روابط و نظریه سرمایه فرهنگی-اقتصادی بوردیو استفاده شده است. روش
مطالعه حاضر کمی و پیمایشی بوده و داده‌ها با استفاده از ابزار پرسشنامه ساخت‌یافته و
استاندارد گردآوری شده است. جامعه آماری همه خانوارهای شهر سنقر بودند و با استفاده
از فرمول کوکران» حجم نمونه ۳۷۳ نفر محاسبه شده است. روش نمونهگیری طبقه‌ای
است. نتایج پژوهش نشان میدهد که بیشتر خانواده‌ها در این شهر از لحاظ استحکام
خانواده جزو خانواده‌های نسبتا متوازن و منسجم هستند. از لحاظ مکانیسم ساختار قدرت»
بیشتر زوجین دارای میزان مشارکت کم در درون خانواده هستند و از لحاظ نوع رابطه
بیشترین درصد زوجین دارای رابطه نیمه‌دموکراتیک‌اند. براساس نتایج تحقیق, سرمایه
اقتصادی بر استحکام خانواده تأثیر مستقیم ندارد» ولي سرمایه فرهنگی هم به شکل مستقیم
کلیدواژه‌ها: استحکام» سرمایه فرهنگی» سرمایه اقتصادی, ساختار قدرت» نوع روابط.
امروزه تلاش برای استحکام خانواده‌ها یکی از مهمترین مسائل در جهان در حال تغییر
است. تعادل و استحکام خانواده مستلزم آن است که اعضای تشکیل‌دهنده آن نقش‌ها وظایف
و کارکردهای خود را که شامل ارضای نیازهای اغضا روشن‌بودن نقش‌ها و انتظارات» درک
روح گروهی حاکم بر خانواده است. به طور صحیح و کامل انجام دهند (اسماعیلی» ۱۳۷۶)؛
پس صرفا در زیر یک سقف زندگی کرد نشانهه استحکام و ثبّاتت"خانواده نیست. همسرانی که
زیر یک سقف زندگی میکنند» درحالی که ارتباط بین آنها کاملا قطع شده یا بدون میل و
رضایت است و از هرگونه حمایت احساسی هم محروم هستند. نماد یک خانواده توخالی
هستند. بدون‌شک» کانون خانواده‌ای که در آن میان زن و شوهر انس و الفت نباشده کانونی
است همچون جهنم سوزان که نخستین آثار سو خود را بر سلامت روانی و جسمانی اعضا
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳۱
در بین تمامی نهادها و سازمانهای اجتماعی, خانواده نقش و اهمیتی خاص و بسزا دارد.
تمامی آنان که در باب سازمان جامعه اندیشیده‌اند. همه مصلحان» حتی رژیاگرایان و آنان که به
ناکجاآباد روی کردند. بر خانواده و اهمیت حیاتی آن برای جامعه تأکید ورزیده‌اند. به‌درستی
هیچ جامعه‌ای نمیتواند ادعای سلامت کند؛ اگر از خانواده‌هایی سالم برخوردار نباشد. باز
بی‌هیچ شبهه» هیچ‌یک از آسیب‌های اجتماعی نیست که فارغ از تأثیر خانواده پدید آمده باشد
(ساروخانی, ۱۳۷۰ ص. ۱۱). در یک کلام میتوان خانواده سالم را بهترین بستر رشد
سرمایه‌های فرهنگی-اجتماعی و سلامت جسم و روان و مهمترین عامل انتقال ارزشها و
پرورش عاطفی و مهمترین عامل کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای امنیت هر جامعه دانست
و زوجین بهعنوان عنصری پرورش‌دهنده وافرهنگ سناز»مهمترین عامل در تحقق این آثار
شگرف هستند (رفیع‌پوره ۸ ههن:۳۹)؛ بنابراین نظر بهاینکله زن و شوهر معمار نظام
خانواده هستند: چگونگی ارتباط آنه تانهوگرایی برگلت طلوی: رضایت آنان از زندگی و
ازدواج, یک نهاد چالش‌برانگیز است. به‌رغم اینکه؛بیشتر ازدواج‌ها شروع خوبی دارند. اما
درنهایت زوج‌ها از رابطه خود راضی نیستند: به نظر میرسد که شادی, ثبات و رضایت از
ازدواج به خود زوج بستگی دارد. به اعتقاد گلاسر زوج‌ها زندگی مشترکشان را با عشق شروع
میکنند» ولی مشاهده میکنند. که صمیمیت اولیه به‌تدریج رنگ می‌بازد. با گذشت زمان زندگی
برخی از زوجین به جدایی" کشیده میشود. اسا آکثریت به زندگی مشترکشان با آهنگی
یکنواخت و ملال‌آور ادامه میدهند و براق تحمل این زندگی به مشروبات الکلی» پرخوری,
استفاده از مواد مخدر یا ارتباطات نامشروع روی نی آواوند ا(گلاسی ۳۳۹۵),
گزاف نیست که گفته شود امروزه خانواده‌های بسیاری دچار تنشها و مشکلات درونی
هستند. این تنشها و مشکلات درون خانواده گاهی به طلاق منجر میشود و گاهی نیز به‌خاطر
۳۲ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
مصلحت‌هایی یک خانواده با بحران به حیات خویش ادامه میدهد. خانواده چه زمانی که با
طلاق متلاشی میشود و چه زمانی که دچار انواع بحران‌ها و اختلافات است. برای اعضای آن
خانواده و جامعه هزینه‌های فراوانی را ایجاد میکند. هزینه‌هایی اعم از مشکلات روانی و
اخلاقی تا آسیب‌های اجتماعی و هزینه‌های اقتصادی. درواقع» برخی از ازدواج‌ها که با طلاق
پایان نمی‌پابند به ازدواج‌های توخالی تبدیل می‌شوند که فاقد عشق, مصاحبت و دوستی
هستند و همسران فقط با جریان زندگی خانوادگی به پیش می‌روند و زمان را سپری میکنند
پس استحکام در خانواده نگهداشتن بنایی با سستی و ناپایداری» آن هم به هر قیمت ممکن
نیست. قرارگرفتن اعضای خانواده زیر یک سقف به قیت ظلم و تعرض به یکی از آن‌هایا
نادیده‌انگاشتن حقوق آنها یا توصیه و سفارشبه گذشت و چشم‌پوشی بی‌مورد از خطاهای
دیگری و پذیرش ظلم و بی‌عدالتی به‌منظور جلوگیری از اطلاق و اجدایی, هرگز به معنای ثبات
و استواری کانون خانواده نیست؛ زیرا به‌یقین» سرپابودن خانواده با تحکم و ظلم انسانی و
تحمل و بردباری دیگری از سر ناچاری و ترس از فروپاشتی خانواده» استحکامی در پی
نخواهد داشت و اگر درظاهر پایدار باقی بماند. از درون پوسیده و بی‌ثبات است و بی‌شک
نمیتواند ویژگیهای خانواده سالم و بانشاط را داشته باشد (نوری» ۱۳۸۹).
سالم‌سازی فضای خانواده و برقراری رابطه انسانی با همسر و اعضای خانواده مهمترین
عامل حفظ سلامت و شادابی آن است. هرکس نیاز دارد با دیگران رابطه برقرار کند. بتواند
صادقانه رفتار کند و رفتاری صادقانه از ظرف مقابل خودمشاهده کند. ولی قبل از هرگونه
عملی به علم و آگاهی نیاز دارد. اگر انسان می‌خواهد زندگی بانشاط و باطراوتی داشته باشد.
باید بداند برای رسیدن به چنین هدفی چه چیزهایی مورد نیاز است و باید با چه سلاحی پیش
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳۳
بنابراین امروزه برای واکاوی و تبیین مشکلات و مسائل خانواده ناچاریم این علل و عوامل
را براساس فرهنگ و ارزشها و سبک زندگی جدید بنگریم. خانواده» امروزه به‌شدت از دنیای
جدید متأثر است. اقتضاد, تکنولوژی و فرهنگ مدرن با خود ارزشها و سبک زندگی بسیار
متفاوت از فرهنگ و سبک زندگی سنتی به همراه آورده‌اند؛ بهطوریکه دیگر هرگز نمیتوان
با سبک زندگی و هنجارهای سنتی» خانواده امروزی را سامان داد و به نظم و ثبات رساند.
محدوده جغرافیایی این پژوهش, شهرستان ستقر وکلیایی یکی از شهرستان‌های استان
کرمانشاه در غرب ایران است. شهر ستقر با جمعیت 1۹۱۸۱ نفر و تعداد خانوار ۱۳۲۲۸"
خانوار به تبع تغییراتی که خانواده در سطح جهان و ایران در سالهای اخیر داشته است» این
شهر نیز به نسبت وسعت و جمعیتش بسیاز تغییرپذیزبتوده است. براساس آمار و شواهد
موجود. آمار طلاق در این شهرستا3 در سال ۲3۳*۱۳۹۳ موردبهالبت رسیده است که علت
اول آن اعتیاد و علت دوم آن خی بریایی. در سید لین آمار ۲۵۹ مورد بوده
است که علت اول آن خیانت و علت.دوم آن اعتیاد ثبت شده.است. نکته حائز اهمیت در این
آمان: تغیبر علت طلاق در شهرستا۹ ابا که ها رسای انگاده: تاچند سا اخیر علت
درخواست طلاق یکی از علل اعتیاد» بیکاری, فقر و بیماری بوده است؛ درحالیکه در سال
۳ خیانت رتبه دوم علل طلاق و در سال ۱۳۹۶ رتبه اول علل طلاق را به خود اختصاص
یکی از مهمترین آسیب‌های خانوادگی که باعث فروپاشی استحکام نهاد خانواده میشود.
طلاق است» اما در جامعه ایران با تکیه برامیزان طلاق قانوّنی نمیتوان استحکام و ثبات خانواده
را سنجید. در ایران اگر با آمارهای طلاق قانونی مواجه می‌شویم» در کنار آن آماری بزرگتر اما
کشف ناشده به طلاق‌های عاطفی اختصاص دارد. شاید دو برابر آمار طلاق‌های قانونی را
۳۴ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
بتوانیم به طلاق‌های عاطفی اختصاص دهیم؛ یعنی به زندگی‌های خاموش و خانواده‌های
توخالی که زن و مرد در کنار هم به سردی زندگی میکنند» ولی هیچگاه تقاضای طلاق قانونی
حال اگر خانواده را یک فضای اجتماعی در نظر بگیریم که موقعیت افراد (در این تحقیقی
زوجین) در آن برحسب حجم و نوع سرمایه آنان مشخص شود و کارکردهای سرمایه را
بهعنوان یک رابطه اجتماعی که به دارنده خود قدرت و منزلت اعطا میکند در نظر بگیریم»
مقاله حاضر می‌کوشد تا به بررسی این مسئله بپردازد که «مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی و
رضایی(۱۳۹۰) در تحقیقی.با عنوان"«بررسی تأثیر سرمایه اقتضادی و فرهنگی زنان بر نوع
روابط آنها با همسرانشان در خانواده»؛نشان داذ که میانگین نوع روابط همسران ۲/۱۵ در بازده
۱-۳ است. همچنین ۳۹/۹ درصد از افتتزاد نمونه نوعاروابط آبین همسران در خانواده
دموکراتیک» در ۳۵/۲ درصد روابط نیمظلادموکراتیشک ود ۲۶/۹ درصد روابط به صورت
غیردموکراتیک است. سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی رابطه مثبت و معناداری با نوع روابط
همسران در خانواده داشته است: همچنین متغیرهای سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی
بهعنوان عوامل موثر بر نوع روابط همسران, در کنار هم در مدل رگرسیون ۷٩ درصد از
احمدی, دوازده‌امامی» شهیاد و اخوان راد (۱۳۹۱) در پژوهشی با عنوان «مقایسه وضعیت
استحکام خانواده در خانواده‌های نظامی و غیرنظامی» به مقایسه وضعیت استحکام در این دو
گروه از خانواده‌ها پرداختند. نتایج نشان داد که رضایت زناشویی در خانواده‌های نظامی به‌طور
معناداری بیشتر از خانواده‌های غیرنظامی و تعارض زناشویی و خطر طلاق در خانواده‌های
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳۵
نظامی کمتر از خانواده‌های غیرنظامی بود. به‌رغم اینکه خانواده‌های نظامی به‌خاطر نوع شغلشان
استرس‌های بیشتری قرار دارند» وضعیت استحکام خانواده در این گروه بهتر از خانواده‌های
غیرنظامی است. اين امر نشاندهنده نتیجه تلاش فردی و سازمانی در خانواده‌های نظامی برای
گیلپاتریک" (۲۰۰۸) نوع تعاملات زوجین در محیط زندگی را بررسی کرد و به این نتیجه
رسید که نوع تعاملات زوجین در محیط زندگی رابطه مستقیم با احساس بدبختی یا خوشبختی
آنها دارد. به‌طور معمول, زوجینی که روابط عاطفی عمیق, منطقی, دوستانه و صمیمی را
تجربه میکنند. افرادی موفق, با اعتماد به نفس بالام مثبت‌اندیش, شاد و با احساس خوشبختی
هستند. برعکس,» زوجینی که روابط عاطفی مناسب با هم ندارند افرادی منزوی,» بدخلق, با
سطح سازگاری بسیار پایین در جامعه, ناموفق+هموازه مأیوس و هميشه با احساس منفی
بدبختی هستند. ارتباط خوب میتواند رابطه‌ها را بهبود دهد و دوستی, اعتماد و حمایت را در
بین زوجین افزایش دهد. ارتباطات"تارزش ک قامی توانند ادها اتضعیف کند و بی‌اعتمادی و
گاتمن " (۱۹۹۳) و فیتز پاتریک (۱۹۸۸) به مقایسه الگوهای ارتباطی بین زوجین پرداختند.
آنها با استفاده از ابزار پرسشنامه و مشاهده به وجود دو نوع الگوی ارتباطی کلی در ازدواج
پی بردند: زوجیت باثبات و زوجیت بی‌ثبات. زوجیت باثبات شامل زوجهای سنتی» زوجهای
دوجنسیتی (آندروژن) و زوجهای اجتنابی (دوری‌گزین) میشود. زوجیت بی‌ثبات نیز شامل
زوجهای ناسازگار و زوجهای آزاد و مستقل میشود. گاتمن دریافت که در هر سه الگوی
زوجیت باثبات نسبت تبادل کلامی مثبت به منفی در جریان حل تعارض پنج به یک است؛
درحالی-که این نسبت در هر دو الگوی زوجیت بی‌ثبات تقریبا یک به یک است؛ درنتیجه
روابط زناشویی باثبات و بی‌ثبات هر دو از الگوهای رفتاری خاصی تبعیت میکنند.
۳۶ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
برای بررسی مسئله مطرح‌شده در این تحقیق, از سه دسته از نظریه‌ها استفاده شده است.
ابتدا نظریه‌های مربوط به حوزه خانواده‌های مستحکم مطرح میشود (دیدگاه گاتمن, دیدگاه
فیلیپ مک گرای دیدگاه دیوید. اچ. السون). سپس نظریه‌های مربوط به سرمایه‌های فرهنگی-
اقتصادی (نظریه پی‌یر بوردیو) توضیح داده میشود و درنهایت به نظریه‌های مربوط به مکانیسم
سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی اشاره میشود که شامل مکانیسم ساختار قدرت (دیدگاه بوئرمن.
نظریه مبادله, تئوری منابع) و مکانیسم نوع روابط زوجین (نظریه ارنست برگس, دیدگاه آنتونی
از مشخصات ثابتی که زوجهای پریشان را به سوی طلاق سوق میدهد. بروز رفتارهای
منفی خاصی است که ما آنها را سواران؛آخرالزمان (اشاره به.کتاب مکاشغات یوحنا) می‌نامیم
(گاتمن» ۱۹۹۶). هرچند منفی‌بودان قسمتی"از ناسازگاریآزناشویی اشت.» این پیشگوهای خاص
احتمال‌دهنده‌های وقوع پایان یک رابطه هستند. این چهاراسوار کار انتقاد تحقیر, حالت
تدافعی و کارشکنی (نادیده‌گرفتن همسر) هستند (والش» ۰۲۰۱۹ ص. ۵۸). زمانی که هر چهار
سوارکار در طی یک مشاجره وجود داشته باشند می‌توانیم.طلاق بین زوجین را پیش‌بینی کنیم؛
ی گر زوجین تازه ازدواج کرده باشند (گاتمن,. ۱8۹۶؛ کویر اف گاتمق, ۱1۹۹4) او کاهشن
کیفیت زناشویی را در صورت عدم طلاق پیش‌پینی می‌کنیم (گاتمن» کن» کریر و سوانسون
۵۸ اينها به‌درستی نشانه‌های خطر برای هر رابطه‌ای هستند. هنگامی که برحسب عادت
در طی مشاجره استفاده شوند. باعث فرسایش ازدواج و ایجاد خصومت می‌شوند.
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳۷
فیلپ مک گراو خانواده‌ای را موفق میداند که هریک از اعضای آن به نوبه خود مانند
ستاره‌ای می‌درخشند. همگی از موهبت‌ها مهارتها و استعدادهایشان استفاده میکنند و از
وضعیت و موقعیت خود راضی‌اند. زندگی آنها سرشار از امید» شور و شوق و انرژی است.
آنها در خانواده» مورد علاقه. محبت و احترام‌اند و هرچه را که برای تبدیل‌شدن به افرادی
توانمند سالم» و متکی به نفس نیازمند آن هستند به دست می‌آورند. مک گراو برای
تبدیل‌شدن یک خانواده به خانواده موفق و سالم» پنج عامل را موثر میداند. به نظر او همین
عوامل هستند که خانواده را به سمت شادی, رضایتمندی» عشق و علاقه بیشتر رهنمون میکنند
- ایجاد یک نظام خانوادگی میتی بر محبلت "و پذارش؛
السون(۲۰۰۰) مدل خود را.درمورد خانواده پراساس تشوری سیستمی مطرح کرد. مدل
السون متمرکز است بر سه بعد مرکزی از سیستمهای خانوادگی و زناشویی: یکپارچگی.
انعطاف پذیری و ارتباط. فرضیه اضلی مدل اولسون ین اتست: که سیستمهای متوازن خانوادگی
و زوجی در مقایسه با سیستمهای نامتوازن عملی‌تر و کاراتر هستند (السون» ۰۲۰۰۰ ص. ۱۶۶).
یکپارچگی خانوادگی بهصورت «پیوند عاطفی که اعضای خانواده به یکدیگر دارند) تعریف
میشود. در درون مدل, بعضی از مفاهیم یا متغیرهای خاص که می‌توانند در تشخیص و
۳۸ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
اندازه‌گیری ابعاد یکپارچگی خانوادگی استفاده شوند عبارتاند از: پیوند عاطفی, حدود. اتحاد.
زمان, فضا دوستان. تصمیم‌گیری علاقه‌مندی‌ها و تفریح. تمرکز ساخت یکپارچگی این است
که چطور سیستمهای خانوادگی جدایی اعضایشان را در برابر باهم بودنشان متوازن میکنند
(السون» ۰۲۰۰۰ ص. ۱۶۵). چهار سطح از یکپارچگی شامل این مورد است: رها (خیلی پایین)»
جدا (پایین تا متوسط)» متصل (متوسط تا بالا) و گرفتار (خیلی بالا). سیستمهای متوازن
خانوادگی و زناشویی (گونه‌های جدا و متصل) در چرخه زندگی کاراتر هستند. سطوح غایی یا
نامتوازن (آزاد و گرفتار) عموما برای روابط طولانی‌مدت مشکل‌آفرین به نظر می‌رسند. بسیاری
از زوج‌ها و خانواده‌ها که به درمان می‌روند اغلب در یکی از دو حد غایی یا نامتوازن هستند.
براساس مدل السون, خانواده‌های دارای سظوح بسیار:پالای پیوستگی (گرفتار) و سطوح بسیار
پایین پیوستگی, (آزاد) به: سم ت کنات مسرق ۱۸6 مگ (السرن: ۲*۹۳ ص. ۱2۷).
انعطافپذیری خانوادگی «مقدار تغییر در رهبری,» روابط انقش‌ها و قوانین رابطه» است. مفاهیم
ویژه شامل رهبری (کنترل‌کردن. انضباط دادن)؛ شیوه‌های گفت‌وگو روابط نقش‌ها و قوانین
رابطه هستند. تمرکز انعطاف پذیری بر.این است که چگونه سیستم‌ها ثبات را در برابر تغییر
متوازن میکنند. چهار سطح انعطاف پذیری شامل موارهد زیر است: خشک (بسیار پایین)»
قانونمند (پایین تا متوسط) انعطاف‌پذیر (متوسط تا بالا) و متزلزل (بسیار بالا). براساس مدل
السون» سطوح بالای انعطافپذیری (متزلزل) و سطوح پایین انعطاف پذیری (خشک) برای افراد
و گسترش روابط خانواده‌ها در طولانی‌مدت مشکل‌ساز می‌شوند. از طرف دیگر, روابط دارای
سطوح متعادل از انعطافپذیری (قانونمند و انعطاف‌پذیر) برای خانواده‌ها کارآمدتر هستند.
خانواده‌ها و ازدواج‌های نامتوازن به سمت خشک‌بودن يا متزلزل‌بودن می‌روند؛ بنابراین زوج‌ها
و خانواده‌ها هم به ثبات و هم به تغییر نیاز دارند و توانایی تغییر در زمان مناسب» زوج‌ها و
خانواده‌های کارآمد را از خانواده‌های غیرکارآمد متمایز میکند (السون, ۰۲۰۰۰ صص. ۱۶۷-
۹). ارتباط سومین بعد در مدل السون » یک بعد تسهیل‌کننده در نظر گرفته میشود. ارتباط
برای تسهیل حرکت در دو بعد دیگر ضروری در نظر گرفته میشود. ارتباط خانوادگی و
زوجی با تمرکز بر خانواده بهعنوان یک گروه در زمينه مهارتهای شنیداری» مهارتهای
صحبت کردن, خودافشایی» وضوح» استمرار پیگیری و همچنین احترام و توجه اندازه‌گیری
میشود. سیستمهای متوازن به طرف داشتن ارتباطات خیلی خوب پیش می‌روند؛ درحالی که
سیستمهای نامتوازن به طرف داشتن ارتباطات ضعیف پیش می‌روند (السون., ۰۲۰۰۰ صص.
سرمایه در نظر بوردیو به هرانوع قابلیت, مهارت و.توانایی اطلاق میشود که فرد میتواند
در جامعه بهصورت انتسابی یا اکتسابی به آن دست یابد و از آن در روابطش با سایر افراد یا
گروهها برای پیشبرد موقعیت خود بهره ببزد. سرمايه: میتواند اقتصادی (ثروت)» اجتماعی
(مجموعه روابط و پیوندهای قابل استفاده)» فرهنگی (تحصیلات» دانش و فرهنگ کسب‌شده) و
حتی, نمادین (پرستی و کاریزما) باشل (فکوهی» ۱۳۸۶+ جن. ۱4۵). پوردیو مشخص می‌کنذ که
فضای جایگاه اجتماعی به‌وسيله دو اصل و قاعده متمایز متداخل یعنی سرمایه اقتصادی و
۴ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
سرمایه فرهنگی سامان داده میشود. درواقع» موقعیت افراد برحسب حجم و نوع سرمایه آنها
مشخص میشود و جایگاه آنان را ابتدا در خانواده و سپس در جامعه مشخص میکند (بوردیوی
ترکیب انواع سرمایه (البته فقط اقتصادی و فرهنگی) در نزد بوردیو به‌منظور ارائه یک
الگوی طبقه‌بندی اجتماعی استفاده میشود. اعضای هر طبقه در هر میدان» جایگاهی مخصوص
به خود دارند که براساس ترکیب انواع سرمایه تعیین شده است.
تحلیل سرمایه در نزد هر طبقه به سه وجه مرتبط است: ۱- میزان سرمایه (کم/ زیاد) ۲-
ساختار سرمایه (اقتصادی/ فرهنگی) و ۳- بعد زمانی سرمایه (کاهش بین‌نسلی/ افزایش
بین‌نسلی) (بوردیو به نقل از رضوی‌زاده» ۱۳۸۷). بوردیو براساس ترکیب سرمایه‌هایی که در
اختیار افراد است» سه قشر بالا متوظ و پایین.را ازیکدیگر متایز میکند و با توجه به
تفکیک سرمایه‌های اقتصادی و فرهنگی, طبقات بالا متوشط و پایین را به نحو درونی براساس
توزیع نابرابر سرمایه‌های اقتصادی و فرهنگی به پاره‌طبقات مختلف تقسیم میکند. بوردیو
می‌گوید: «هرچه افراد از نظر سرمایه.اقتصادی و سرمایه فرهنگی,به هم نزدیکتر باشنده
اشتراکات بیشتری بین آنها وجود دارد. فضتای مشتّزک:فرهنگی و اقتصادی زمینه را برای
تعامل بهتر و بیشتر آماده میکند. عاملان اجتماعی تا به آنجا با یکدیگر دارای مشترکات‌اند که
در این دستگاه دوبعدی به یکلیگر,نزدیک باشند ,و میزان تفاوت‌هایشال بستگی به این دارد که
در این دستگاه چقدر از هم فاصله داشته باشند» (بوردیو ۱۳۸۱ ص. ۳۳).
بوثرمن در بررسی الگوهای ساخت قدرت در خانواده به سه سطح توجه کرده است که
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۴
- در یک سطح ساخت قدرت بین زن و شوهر را مطرح میکند که به روابط بین زن
وشوهر در حد تعیین و گرفتن تصمیمات اشاره دارد. در این سطح روابط میتواند بهصورت
سلطه زن يا شوهر یا به شکلی برابرانه برقرار باشد؛
- در سطح دوم به الگوهای نقش والدین توجه کرده است؛
- در سطح سوم ساختهای تربیت فرزندان را مطرح کرده است که این ساخت از یک
طیف: تشکیل شذه است که دریگ سی آن سلطه کافل ,والدین وادز ظرف دیگل ظیف نظازت
نظریه مبادله یکی از دیدگاههای مهم درجامه‌شناسی*الست. این نظریه بر قدرت زناشویی
متمرکز شده است. براساس این نظرهه سه عنصر هنجارهای اجتمناعی, منابع و منافع توزیع
قدرت یک رابظه را تغیین می‌کنسن‌کنصر بیان می‌کاوکه مهارهایی نشل ریاست مرد در
خانه و برخورداری از سن و پول بیشتر و تحصیلات بالاتر و شغل بهتر در مقایسه با زنان,
موجب افزایش قدرت مردان شده است. عنصر دوم منابع است« هریک از دو شریک زندگی
که منابع بیشتری مثل پول» دانش یا ظاهر فیزیکی بهترآدزاختیار داشته باشند» قدرت بیشتری
دارند. عنصر سوم منافع است؛ یعنی هرکدام از زوجین که منافع کمتری از این رابطه به دست
آورد قدرت بیشتری خواهه داشت. (تیلور ۲۰*۰ به نقل از زارعی» ۱۳۹۸)
بدین ترتیب» از دیدگاه این نظریه «روابط بین زن و شوهر هم یک نوع مبادله محسوب
میشود که از ابتدای زندگی شروع میشود. اگر حقوق متقابل آنها را بهعنوان پاداش و هزینه
تلقی کنیم» زندگی آنها بر مدار مبادله متقابل جریان می‌یابد. از طرف دیگر عدم برابری هزینه
و پاداش برای زوجین منجر به احساس بی‌عدالتی و نابرابری در مبادله میگردد و درنهایت.
منجر به گسست روابط متقابل زوجین میشود» (جلیلیان» ۰۱۳۷۵ صص. ۶۵-۶۶).
۴۳۲ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
این دیدگاه بیانگر آن است که در روابط زن و شوهر توازن قدرت در تصمیم‌گیری به
طرف فردی است که بزرگترین يا به‌عبارتی بااهمیت‌ترین منابع را در اختیار دارد؛ به عبارت
دیگر, بنیاد این نظریه برای توزیع قدرت در خانواده برحسب منابعی است که هریک از زن و
شوهر در ازدواج به خانواده آورده‌اند. این منابع ارزشمند به‌طور خاص, توانایی کسب درآمد.
تحصیلات. اعتبار شغلی و قدرت مالی است که هریک از زن و شوهر به میزان برخورداری از
این منابع دارای قدرت تصمیم گیری در خانواده هستد (ریترز ۰۱۹۷۹ ص. ۳۹۰).
برگس, خانواده را بهعنوان گروه یا پاره‌نظام می‌پذیرد و به راههای ارتباط افراد در خانواده»
کنش متقابل میان اعضا و نحوهاتعاملات.آن توجه دارد..در این,.دیدگاه اعضای خانواده
کنشگران فعالی هستند که در تعیین و؛تغییر, برنامه‌هایی«حال؛و«آینده خویش ایفای نقش موئر
دارند. اهداف خانواده توسط گروه با توجه"به نقش و مسئولیت اعضا تعیین میشود و اعضا از
طریق تفاهم و وحدت عمل درصداد هستند به اهداف مشترک نایل آیند. در شبکه روابط
خانوادگی» رشد فردی اعضا مجاز شمرده میشود و انتقال قدرت میان اعضا پدیده‌ای غیرمجاز
تلقی نمی‌شود. افراد طی کنش و-واکنش‌ها.و تعاملاتی که بسا یکدیگر ذارند جایگاه خود را
شکل میدهند. نظریه اثرات متعامل به بررسی روابط و نحوه تعاملات اعضای خانواده در سه
بعد قدرت» گفت‌وگو و ابزار صمیّمیّت میپردازد. "با توجّهّبه نجوه تعاملات اعضای خانواده
(همسران) در سه بعد قدرت., گفت‌وگو و ابزار صمیمیت میتوان انتظار وجود خانواده با
روابط دوسویه و دموکراتیک يا خانواده با روابط یک‌سویه و قیم‌مآبانه را داست (رضایی,
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳۳
گیدنز به‌درستی خانواده را یکی از نهادهای اصلی «جامعه مدنی» میداند و معتقد است
لازمه برقراری جامعه‌ای مستحکم» داشتن خانواده‌های مستحکم است. چنین خانواده‌ای در
دنیای کنونی مشابه با خانواده سنتی نیست و براساس تساوی بین دو جنس شکل میگیرد که
میتوان براساس آن چارچوبی قانونی و اخلاقی برای خانواده نیرومند امروزی بنا کرد (گیدنز
به عقیده گیدنز دگرگونیهای بزرگی در خانواده روی داده است که مهمترین آنها
عبارتاند از: ارزشمنددانستن (تکریم فرزندان)» تحول نقشهای زن و شوهری,» موقعیت در
حال تغییر زنان و موازنه قدرت آنها با سردان و درنهایت. ظهور «دموکراسی عاطفی در
خانواده» که در آن تساوی, ارتباظ و اعتماد:وجود:دارد (کنسل؛ ۱۳۸۳ ص. ۱۲۷). از نگاه
گیدنز, خانواده مستحکم مدرن خانواده‌ای اشت که در آن تساوی زن و مرد؛ ارتباط صحیح,
اعتماد و اتخاذ تصمیم به شیوه دموکراتیک (غیرخشونت‌آمیز) جریان دارد (گیدنزه ۱۳۸۶).
با توجه به نظریه‌هایی که در مبانی نظری مطرح شدند چارچوب نظری میتواند تلفیقی از
چند نظریه باشد. پخش اول نظریه‌ها درمورد؛خانواده مستحکم است که گاتمن» مک‌گرو و
اولسون درمورد آن بحث کرده‌اند. برای دستیابی به ویژگیها و خصوصیات خانواده مستحکم
به بررسی نظریه‌ها و دیدگاه:افرادی همچون گاتمن و مک گرو پرداخته شده است. گاتمن در
دیدگاهش به چهار سوارکار مخرب (انتقاد» تحقیر حالت تدافعی و کارشکنی (نادیده گرفتن
همسر)) و متارکه عاطفی در بین زوجین؛اشاره می‌کشد و.آنها را برای ازدواج زیان‌بخش و
احتمال‌دهنده‌های وقوع پایان یکآرابطه میداند. او برای تبدیل‌شدن یک خانواده به خانواده
موفق و راضی به ویژگی‌هایی همچون علاقه و تحسین, نقشه‌های آگاهی یا عشق, تکریم
۴۳۴ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
مک‌گرو برای تبدیل‌شدن یک خانواده به خانواده موفق و سالم» پنج عامل شامل ایجاد یک
نظام خانوادگی مبتنی بر محبت و پذیرش» زندگی خانوادگی همراه با آهنگ مشخص, ایجاد
رسوم و سنت در خانواده» داشتن نقش فعال در روابط و مقابله با بحران‌ها را موثر میداند.
تعریف خانواده نمونه یا حتی طبیعی مشکل است و مشاهده عملکرد خانواده‌های طبیعی تنها
در زمینه‌های فرهنگی -اجتماعی و پرورشی ممکن است؛ بنابراین در بیشتر نظریات و مطالعات
برای معرفی خانواده مستحکم به خصوصیات مشترکی همچون ارتباطات, انعطافپذیری» حل
تعارض» احساس تعهد. وقت‌گذرانی لذت‌بخش با یکدیگر در زمانهای مناسب, تحمل فشارها
و بحران‌ها رابطه جنسی, خانواده و دوستان و مدیریت مالی اشاره شده است؛ بر همین اساس,
در تحقیق حاضر برای سنجش استحکام از"مدل السون؛کله بر سه بعد مهم از سیستمهای
خانوادگی و زناشویی (ارتباط انعطافت پذیری و.یکپارچگی) انتتفاده میشود که به سطوح
سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی ازجمله غواملی است که می‌توانند بر موقعیت و جایگاه
افراد تأثیر بگذارند. یکی از نظریه‌پردازان مهم؛که در ان زمکهگن کرده: است» بورقیو است:
بوردیو مشخص میکند جایگاه و موقعیت.افزاذ ابتدا ر"خانواده و سپس در جامعه بهوسیله
میزان, ساختار و بعد زمانی» دو اصل و قاعده متمایز متداخل یعنی سرمایه‌های اقتصادی و
فرهنگی سامان داده می‌شودو هرچه افراد از نظر سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی به هم
نزدیکتر باشند اشتراکات آبیشتری بین آنها وجود*دازد و این فضای متترک زمینه را برای
تعامل بهتر و بیشتر آماده میکند که همین امر باعثایجاد ارتباط انعطاف پذیری و یکپارچگی
بهتر بین زوجین میشود. در این پژوهش سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی به‌طور غیرمستقیم
سرمایه فرهنگی در سه بعد از طریق نوع روابط زوجین بر استحکام تأثیر می‌گذارد:
تجسم‌پافته که به مهارتهای هنری و ذوقی افراد اشاره میکند» عینیت‌یافته که به میزان مصرف
کالاهای فرهنگی و تملک کالاهای فرهنگی در نزد افراد اشاره دارد و نهادی‌شده که به مدارک
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۴۵
تحصیلی فرد و والدین فرد اشاره دارد. همچنین سرمایه اقتصادی از طریق ساختار نظام قدرت
در خانواده بر استحکام تأثیرگذار است؛ بنابراین میتوان گفت نوسان سرمایه فرهنگی در بین
زوجین میتواند بر نحوه تعاملات اعضای خانواده (همسران) تأثیر بگذارد. گیدنز روابط درون
خانواده مستحکم مدرن را رابطه‌ای میداند که در آن تساوی زن و مرد» ارتباط صحیح, اعتماد
و اتخاذ تصمیم به شیوه دموکراتیک (غیرخشونت‌آمیز) جریان دارد؛ بنابراین میتوان گفت طبی
نظریه برگس که به بررسی روابط و نحوه تعاملات اعضای خانواده در سه بعد قدرت.
گفت‌وگو و ابزار صمیمیت میپردازد» خانواده منسجم و متوازن دارای روابط دوسویه و
دموکراتیک و خانواده نامنسجم و نامتوازن دارای روابط یک‌سویه و قیم‌مآبانه هستند.
هر چه سرمایه اقتصادی زوجین در نوسان باشد. میتواند بر نوع ساختار قدرت بین زن و
شوهر تأثیر بگذارد که براساس نظریه"مبادله جورج هومنز و یلو و نظریه منابع بلاد و ولف,
سه عنصر هنجارهای اجتماعی, منابع و منافع» توزیع قدرت یک رابطه را تعیین میکنند و این
بیانگر میکند که در روابط زن و شوهر, توازان قدرت تضمیم گیری به طرف فردی است که
بزرگترین يا به‌عبارتی بااهمیت‌ترین.منابع را در اختیار دارد. بنیاد این نظریه برای توزیع قدرت
در خانواده پرحسب منابعی است که هریک از زن و شوهر در زمان ازدواج به خانواده
آورده‌اند؛ ازاین‌رو این منابع و داشته‌ها می‌توانند میزان انعطافپذیری در میان زوجین را
مشخص کنند یک رابطه انعطاف‌پذیر با رهبری تساوی‌طلب و یک رویکرد دموکراتیک برای
تصمیم‌گیری توصیف میشود. بحث‌ها آزاد هستندآو تقسیم نقش وجود آذارد؛ بنابراین میتوان
گفت طبق دیدگاه بوئرمن که توزیع قدرت در خانواده را به شکل سلطه زن» سلطه شوهر و
شکل برابرانه تقسیم کرده است. خانواده ذارای توزیع قدرت به شکل برابرانه مشخصه خانواده
انعطاف پذیر است که از نظر السون رویکرد خانواده‌های متوازن و منسجم است.
مدل مفهومی این پژوهش را با توجه به دیدگاههای مطرح‌شده میتوان به صورت شکل ۱
۴۶ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادییات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
۱- به نظر میرسد سرمایه‌های اقتصادی زوجین از طریق نوع ساختار قدرت در خانواده بر
۲- به نظر میرسد سرمایه‌های فرهنگی زوجین از طریق نوع روابط زوجین بر میزان ثبات
روش انجام تحقیق پیمایش" است. داده‌ها با استفاده از ابزار پرسشنامه ساخت‌یافته" و
استاندارد گردآوری شده است. جامعه آماری اين تحقیق زوجین شهر سنقر بودند که مطابق
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳۷
آخرین سرشماری نفوس و مسکن برابر با ۱۳۲۲۸ خانوار بودهاند. به‌منظور تعیین حجم نمونه»
ساده‌ترین روش استفاده از فرمول کوکران است؛ بنابراین حجم نمونه با توجه به فرمول
ذکرشده, ۳۷۳ نفر بود که براساس سهم جمعیت هر منطقه تعداد نمونه مناطق تعیین شد؛
بنابراین برای جلوگیری از مخدوش يا ناقص‌بودن احتمالی برخی از پرسشنامهها حجم نمونه
۰ نفر لحاظ شد. در این پژوهش از روش نمونهگیری طبقه‌بندی متناسب استفاده شد که
خود جزو نمونه‌گیری‌های احتمالی است. همچنین برای پی‌بردن به اعتبار پرسشنامه از اعتبار
صوری! استفاده شد. برای سنجش اینکه آیا سژالات دارای پایایی هستند. از آزمون آلفای
کرونباخ استفاده شد که نتایج در جدول ۲ ارائه شده است.
در این قسمت به نتایج پژوهش در.دق,بخش توّصیفی«وااستنباطی اشاره می‌کنيم. پس از
تجزیه و تحلیل دادههای جمع‌آوزی‌شده» مشخص شد در نمونه آمازی بررسی‌شده» بیشترین
گروه سنی پاسخگویان گروه ۲۵ تا ۶۰ بودند و در این میان بیشترین سن پاسخگویان ۹۰ سال
و کمترین سن ۲۲ سال بود. بیشتر پاسخگویان که ۸۹/۸ درصد را تشکیل می‌دادند در کنار
همسر و فرزندانشان زندگی می‌کردند. ۵۲/۸ درصد از خانواده‌های سنقر دارای دو فرزند بودند
که نشان از بعد خانوار کم در این شهر دارد. نتایج نشان میدهد که بیشتر پاسخگویان
تحصیلاتی در سطح فوق دیپلم و لیسانس داشتند. از نظر قومیتبیشترین درصد پاسخگویان
کرد زبان بودند. از نظر مذهب ۹۸/۸ درصد از پاسخگویان شیعه‌مذهب بودند. نتایج مربوط به
وضعیت اقتصادی پاسخگویان را میتوان به این شکل ارائه کرد. درمجموع» پرسشنامه تحقیق
در ۶ منطقه و ۸ محله در شهر سنقر تکمیل شد که ۲ محله در مناطق پایین شهر, ۲ محله در
مناطق متوسط رو به پایین» ۲ محله در مناطق متوسط و ۲ محله در مناطق بالای شهر قرار
داشستن, نتایج حاکی از اين است که بیشتر پاسخگویان در وضعیت اقتصادی متوسط به پایین
۴۸ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
بودند. از نظر نحوه مالکیت مسکن, ۹۸/۸ درصد از پاسخگویان دارای مسکن شخصی بودند و
از نظر وضعیت اشتغال ۵۸/۹ درصد از پاسخگویان شاغل بودند.
نتایج به‌دست‌آمده از توصیف متغیرهای اصلی نشان میدهد از لحاظ استحکام بیشتر
خانواده‌های بررسی‌شده در این پژوهش"ذارای سطح استحکام متوسط به پایین هستند.
استحکام خانواده در این پژوهش به چهار بعد تفکیک شد: رضایت. ارتباطات. تعارض,»
تحریف آرمانی که زوجین سنقر در هر چهار بعد استحکام در سطح پایین قرار دارند. از لحاظ
نوع رابطه بیشترین سطح رابطه در بین زوجین این شهر در سطح متوسط به پایین است. نوع
رابطه زوجین براساس سه بعد سنجیده شد: میزان گفت‌وگو ابراز محبت. و اعمال قدرت.
بیشتر پاسخگویان در بعد گفت‌وگو در سطح متوسط به پایین» در بعد ابراز محبت در سطح
پایین و در بعد اعمال قدرت در سطح پایین قرار دارند. وضعیت ساختار قدرت در بین زوجین
سنقر در سطح پایین قرار دارد: این نتیجه حاکی از این نکته است که بیشتر زوجین سنقر دارای
قدرت مشارکتی کم در خانواده خود هستند و قدرت مستقلانه یکی از زوجین که در این مورد
مردان است» در بین زوجین این شهر وجود دارد. تصمیم‌گیری در حوزه‌های مختلف در بین
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۴۳۹
زوجین در سطح متوسط به پایین قرار دارد؛ یعنی زوجین کمتر در امور خانواده بهصورت
مشترک تصمیم‌گیری میکنند و درواقع بیشتر تصمیمات را به‌تنهایی میگیرند. تقسیم کار در
بین زوجین در سطح پایین قرار دارد؛ یعنی کارهای منزل و مراقبت از فرزندان که دو بعد
سنجش تقسیم کار بودند به عهده یکی از زوجین قرار دارد که در این پژوهش, زنان است.
وضعیت سرمایه فرهنگی زوجین در این شهر در سطح متوسط به پایین قرار دارد و میزان
سرمایه فرهنگی در سه بعد عینی» متجسد و نهادی» در بین زوجین شهر سنقر هر سه بعد در
سطح متوسط به پایین قرار دارد. وضعیت سرمایه اقتصادی زوجین شهر سنقر در سطح متوسط
به پایین قرار دارد. با تکیه بر بعد زمانی ( کاهش بین نسلی/ افزایش بین نسلی)» در هر دو بعد
سرمایه اقتصادی,» پاسخگویان در سطح متوسط به پایین قزار دارند؛ یعنی بین سرمایه اقتصادی
فرضیه اول مطرح‌شده در تحقیق به این صورت بود کنه سرمایه‌های اقتصادی زوجین از
طریق نوع ساختار قدرت در خانواده بر میزان ثباتآو استخکام خانوده تأثیر می‌گذارد. برای
آزمون این فرضیه با استفاده از رگرسیون خطی و آزمون همبستگی, سه نوع رابطه بین ۱-
سرمایه اقتصادی و استحکام تختانواده» ۳باساختار قدرت,و امشکام خانواده و ۳- سرمایه
اقتصادی وساختار قدرت بررسی میشود. براساس نتایج به‌دست آمده از آزمون‌های همبستگی
و مدلهای رگرسیونی, معناداری رابطه بین سرمایه اقتصاهی و استحکام خانواده بهصورت
مستقیم پذیرفته نمی‌شود؛ به‌عبارتی میتوان گفت سرمایه اقتصادی رابطه معناداری با استحکام
خانواده ندارد؛ یعنی افزایش سرمایه اقتصادی بهصورت مستقیم باعث افزایش استحکام خانواده
نشکده ادییات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
نتایج جدول ۶ نشان میدهد که ساختار قدرت بر استحکام خانواده اثر مستقیم و معناداری
دارد؛ یعنی هرچه قلمرو قدرت در بین زوجین پررنگ‌تر باشد؛ یعنی حوزه تصمیم‌گیری و
تقسیم نقش‌ها مشارکتی‌تر باشد و همسران در مسائل درون خانواده با تعاسل صحیح و
گفت‌وگو تصمیمات مشترک را بگیرند. به همان میزان ثبات و استحکام خانواده آنها افزایش
همچنین سرمایه اقتصادی تأثیر مستقیم و مثبتی بر ساختار قدرت دارد؛ یعنی مطابق با نظریه
مبادله جورج هومنز زمانی که هریک از دو شریک زندگی به لحاظ سرمایه و منابع اقتصادی
جایگاه بالاتری را نسبت به دیگری اشغال کند. متناسب با آن سرمایه و منابع اقتصادی از
قدرت مطلوب‌تری در حوزه زندگی زناشویی برخوردار می‌شوند. اما هرچه جایگاه اقتصادی
افراد در زندگی زناشویی تنزل پیدا کند. به همان میزان نیز از قدرت آنها کاسته خواهد شد.
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۵۱
ضریب تعیین تعدیل يافته ) ضریب تعیین | معناداری ۲ برآورد ضرایب ) ضرایب
فرضیه دوم پژهش مبنی بر این است که سرمایه‌های فرهنگی زوجین از طریق نوع روابط
زوجین بر میزان ثبات و استحکام خانواده تأثیر می‌گذارد. .برای آزمون این فرضیه با استفاده از
رگرسیون خطی و آزمون همبستگی سه نوع رابطه بین ۱-سرمایه فرهنگی و استحکام خانواده
۲- نوع روابط زوجین و استحکام خانواده ۳- سرمایه فرهنگی"و نوع روابط زوجین بررسی
میشود. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از آزمون‌های همبستگی و مدلهای رگرسیونی» معناداری
رابطه بین سرمایه فرهنگی و استحکام خانواده هم بهصورت مستقیم و هم از طریق مکانیسم
نوع روابط پذیرفته میشود؛ بنابراین رابطه بین سرمایه فرهنگی و استحکام خانواده مطابق نظر
طبق نتایج جدول ۷ نوع روابط زوجین بر استحکام خانواده اثر مستقیم و معناداری دارد؛
یعنی هرچه زوجین به لحاظ نوع رابطه در سطح دموکراتیک قرار بگیرند» به همان میزان
استحکام خانواده آنان نیز افزایش می‌یابد. نتیجه حاصل از این فرضیه میتواند تأییدی بر نظریه
اثرات متعامل برگس باشد که خانواده منسجم "و نامنسجم را براساس روابط و نحوه تعاملات
مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد
۰ ضریب تعیین ا معناداری | براورد ضرایب , ضرایب
با توجه به نتایج میتوان گفت که سرمایه فرهنگی از لحاظ
مستقیم و معناداری دارد؛ به‌عبارتی میتوان گفت هرچه سرمایه فرهنگی زوجین بیشتر باشد» بر
نوع ووابط آنها تأثیر می‌گذاردذ و رابطه موکراتیک را در بین زوجین افزایش میدهد:
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۳
خانواده بهعنوان رکن اصلی نظام اجتماعی محسوب میشود. ترس از مرگ خانواده در
دوران آشفتگی اجتماعی و همچنین دهه‌های اخیر به‌سرعت در حال افزایش است و بقای
واقعی خانواده مورد سوال است (کونتز ۱۹۹۷). در دهه‌های اخیر خانواده‌ها و دنیای اطراف
آنها به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. این مهم است که چالش‌هایی را درک کنیم که
خانواده‌ها با آن مواجه هستند و نحوه‌های برخورد خانواده با این چالشها که میتواند خانواده
را قادر به موفق‌شدن و کامیابی کند (والش» ۲۰۱۹)؛ درنتیجه همواره خود را با این پرسش‌ها
مواجه می‌بینیم: وضعیت استحکام خانواده به چه صورت است؟ و سرمایه‌های فرهنگی و
اقتصادی زوجین با چه مکانیسم‌هایی بر استحکام,خانواده تأثیر می گذارند؟
درمورد وضعیت استحکام خانواده نتایج نشان میدهد که بیشترین سطح استحکام خانواده‌ها
در شهر سنقر در سطح جدا قرار«ذارد. در این سطح مقداری جدایی عاطفی وجود دارد. اما به
شدت سیستم آزاد نیست. درحالی که/؛زمنان جشدای ی آمهم تدراست. اما زمان با هم بودن»
تصمیمگیریهای مشترک و حمایت زناشویی وجود دارد.ادر این سطح, فعالیت‌ها و علائق
عموما جدا اما تعدادی هم مشترک هستند؛ بنابراین اطبق دیدگاه السون» بیشتر خانواده‌ها در این
شهر جزو خانواده‌های متوازن و منسجم هستند. ولی درصد خانواده‌هایی که در سطح رها قرار
بحث دوم درمورد مکانیسمهای تأثیرگذار بر استحکام خانواده است که به دو بخش تقسیم
نظریه منابع» مبادله و نظریه بوئرمن به قدرت مشارکتی خانواده و توازن قدرت بین زوجین
پرداختهاند و ساختار قدرت را براساس تقسیم کار و قدرت تصمیم‌گیری سنجیده‌اند. از نگاه
نظریه منابع, اشتغال, تحصیلات. منزلت شغلی و دارایی و تملک شخصی بر قدرت
تصمیم‌گیری زوجین تأثیرگذار است؛ بنابراین این منابع و داشته‌ها می‌توانشد میزان
۵۴ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
انعطاف پذیری در میان زوجین را مشخص کنند. یک رابطه انعطاف پذیر با رهبری تساوی‌طلب
و یک رویکرد دموکراتیک برای تصمیم‌گیری توصیف میشود. بحث‌ها آزاد هستند و تقسیم
نقش وجود دارد؛ بنابراین این خانواده‌ها جزو خانواده‌های متوازن و منسجم به حساب می‌آیند.
سطح ساختار قدرت در بین زوجین سنقر در سطح پایین قرار دارد. این نتیجه حاکی از این
نکته است که بیشتر زوجین این شهر دارای قدرت مشارکتی کم در درون خانواده خود هستند
و قدرت مستقلانه یکی از زوجین که در این پژوهش مردان است. مشهود است.
تصمیم‌گیری در حوزه‌های مختلف در بین زوجین در سطح متوسط به پایین و تقسیم کار
در بین زوجین در سطح پایین قرار دارد و کارهای منزل و مراقبت از فرزندان که دو بعد
سنجش تقسیم کار بودند به عهده یکی از زوجین است که در این پژوهش زنان هستند؛
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که سطح انعطافپذیری در بین زوجین شهر ستقر در سطح
خشک (بسیار پایین) قرار دارد. رابطه خشک در جایی وجود دارد که فرد. مسئول و بسیار
کترل‌کننده است. بحثهای محلوگ۷ .نوش ماه ترگظ رهبر تحمیل شه‌اننه وجود
دارد. نقش‌ها اکیدا تعریف شده‌انیالسمتوان هید اون تأثیر ساختار قدرت بر
استحکام خانواده طبق نتایج به دست آمده:از نحوه توزیع"قدرت بین زوجین در این شهر با
بحث مربوط به نوع روابط در بین زوجین مربوط است که نظریه ارات متعامل و نظریه
گیدنز درمورد آن بحث کرده‌اند. گیدنز روابط درون خانواده مستحکم مدرن را رابطه‌ای
دموکراتیک (غیرخشونت‌آمیز) میداند. همچنین نظریه اثرات متعامل به بررسی روابط و نحوه
تعاملات اعضای خانواده در سه بعغد. قدرت. گفت‌وگو و ابزار صمیمیت میپردازد و با توجه به
این سه بعد. انتظار وجود خانواده با روابط دوسویه و دموکراتیک يا خانواده با روابط یک‌سویه
و قیم‌مآبانه را دارد؛ بنابراین خانواده‌های منسجم و متوازن دارای روابط دوسویه و دموکراتیک
هستند. خانواده‌های متوازن به طرف داشتن ارتباطات خوب پیش می‌روند؛ درحالی که
خانواده‌های نامتوازن به طرف داشتن ارتباطات ضعیف پیش می‌روند. براساس نتایج» سطح
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۵۵
رابطه در بین زوجین اين شهر متوسط به پایین است که نشان از رابطه تقریبا دموکراتیک
(غیرخشونت آمیز) در بین زوجین این شهر دارد که ویژگی خانواده‌های منسجم و متوازن است؛
بنابراین تأثیر نوع روابط زوجین بر استحکام خانواده طبق نتایج به‌دست‌آمده» با نظریه برگس و
بحث آخر درمورد سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی زوجین است که از طریق مکانیسم‌ها بر
استحکام خانواده تأثیر می‌گذارند. سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی ازجمله عواملی هستند که
می‌توانند بر موقعیت و جایگاه افراد تأثیر بگذارند. یکی از نظریه‌پردازان مهم که در این زمینه
بحث کرده است» بوردیو است. بوردیو مشخص میکند جایگاه و موقعیت افراد ابتدا در
خانواده و سپس در جامعه بهوسیله میزان» ساختار» بعد زمانی و دو اصل و قاعده متمایز
متداخل یعنی سرمایه‌های اقتصادی "و افرهنگیسامان.داده می‌شوداو هرچه افراد از نظر سرمایه
اقتصادی و سرمایه فرهنگی به هم نزدیکتر باشند. اشتراکات بیشتری بین آنها وجود دارد و
این فضای مشترک زمینه را برای تعامل بهتّراو بیشتر آعادهآمی کل" که همین امر باعث ایجاد
ارتباط انعطاف پذیری و یکپارچگی بهتر بین زوجین میشود. همان طور که از نتایج تحلیل
رگرسیونی برآمد. متغیرهای سرمایه اقتصادی و فرهنگی درخصوص تأثیر مستقیم بر میزان
استحکام خانواده به طور کلی درصد کمی از تغییرات متغییر وابسته را می‌توانند پیش‌بینی کنند.
در پایان؛ طبق نتایج پژوهش میتوان گفت به‌طور حتم مسائل خانواده امروز ایرانی با
مسائل ده سال پیش بسیار آمتفاوت است. خانواده ایّرانی امروز با مسائل تخاصی روبه‌روست که
بیشتر آنها را تاکنون تجربه نکرده است. اگر چه هرگونه بحث درباره مسائل خانواد» بدون
درنظ رگرفتن مسائل مالی و اقتصادی اشتباه است و قسمت عماه‌ای از مشکلات امروز و
چالشهای آینده خانواده‌ها را میتوان در شرایط دشوار اقتصادی یافت. هميشه نمیتوان این
موضوع را سر لوحه همه مشکلات خانواده در نظر گرفت. مسئله استحکام خانواده ایرانی را
باید با توجه به هویت فرهنگی خاص و تقریبا آشفته‌ای که دارد» سنجید؛ بنابراین برای تقویت
استحکام خانواده از مهمترین وظایف همسران پاسخ به نیازهای یکدیگر است تا زمینه‌های
۵۶ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
رشد و شکوفایی یکدیگر را در ابعاد گوناگون فراهم آورند. دستیابی به این هدف» یعنی رشد و
شکوفایی» نیازمند آرامش و فضایی سرشار از محبت دوجانبه است؛ محیطی که در آن
تندخویی,» بی‌احترامی» بی‌مهری» جرو بحث. بدنامی» تحقیر و آزار یکدیگر وجود نداشته باشد.
خداوند کانون خانواده را کانون آرامش و محبت معرفی کرده است.
۱ ابوالحسن تنهایی» ح.» و شکربیگی, ع. (۱۳۸۷). جهانی شدن» تجدد گرایی و خانواده در ایران
۳ اشنیویند. کی. ای. (۱۳۸۲). نقفش خانواده"در پرورش اسان (ش. فهیمی» مترجم). ماهنامه رشد
۵ بارکر» ف. (۱۳۸۸). خانواده‌درمانی پایه؛(م: دهقانی و ز. دهقانی, مترجمان). تهران: انتشارات رشد.
٩ بخارایی, ا. (۱۳۸۹). جامعه‌شناسی زندگی‌های امش در ایران (طلاق عاطفی). تهران: انتشارات
۷ براد شاو ج. (۱۳۸۹). نخانواده» تحلیل سیستمی خانواده (م. قراچه داضی» مترجم). تهران:
۸ بوردیو پ. (۱۳۸۱). نظریه کنش» دلایل عملتی و انتخاب عقلانی (م. مردیها مترجم). تهران:
۹ به‌پژوه ا. (۱۳۹۰). مفایسه ویژگیهای خانواده سالم و ناسالم. ماهنامه پیوند. ۰۳۸۸ ۱۱-
۰ جی گود. و. (۱۳۵۲). خانواده و جامعه (و. ناصحی,» مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شماره ول بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه‌های فرهنگی-اقتصادی زوجین بر ... ۵۷
حاجیان مقدم ف.. غفاری, غ.» و صالحی امیری, ر. (۱۳۹۶). ویژگیهای خانواده‌ی مستحکم
ایرانی: مرور پژوهشهای انجام شده طی سالهای ۱۳۸۹- ۱۳۷۶. فصلنامه زن در فرهنگ و هنر
. دواس, دی. ای. (۱۳۸۳). پیمایش در تحقیقات اجتماعی [ر ناییی» مترجم). تهران» نشر نی
. رضایی» ف. (۱۳۹۱). بررسی تثیر سرمایه اقتصادی و فرهنگی زنان بر نوع روابط آنها با
همسرانشان در خانواده (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی|ارشد). دانشگاه فردوسی مشهد, مشهد.
. ریاحی» م.» علیوردی نیا ا» و بهرامی کاکاوند» س. (۱۳۸۹). تحلیل جامعه‌شناختی میزان گرایش
به طلاق (مطالعه موردی شهرستان کرمانشاه). فصلنامه پژوهش زنان» ۱۶۰۰)۳(۵- ۰۱۰۹
: زارعی» ح.»وابولفتحیی .و صحاف.ر. ومهدی»م.(۱۳۹۸).بررسی میزان رضای زناشویی سالمندان
. ساروخانی» ب. (۱۳۷۰). ممدمه‌ای بر جامقه‌شناسی خانواده. تهران: انتشارات سروش.
۳ ساروخانی» ب. و امیر پناهی, م (۱۳۸۵). ساخت قدرت در خانواده و مشارکت اجتماعی.
. سرایی ح. (۱۳۸۵). تدوام و تغییر خانوادهاذر جریان گذار جمعیتی ایران. ماهنامه انجمن
. سفیری» خ.» آراسته» ر» و موسوی, م. (۱۳۸۹). تبیین رابطه میزان سرمایه‌ی فرهنگی زنان شاغل با
نوع روابط همسران در خانواده. فضلنامه زن دز توسعه و سیاست؟ ۳۸ ۳۰- ۷
. سگالن, م. (۱۳۷۰). جامعه‌شناسی تاریخی خانواده (ح. الیاس»آمترجم). تهران: نشر آرام.
عظیمی رستا م.» و عابدزاد نوبریات».م. (۱۳۹۲). بررسی عوامل,موثر بر بروز طلاق عاطفی میان
زوجین در خانواده. ماهنامه مطالعات جامعه‌شناختی ایران ۱۰(۳)» 8۹- ۳۱
گیدنز . (۱۳۸۲). چشم انداز خانواده (م. ر. جلایی پور» متر جم). ماهنامه بازتاب انديشه. 44 ۲۱-
مک‌گراو ف. (۱۳۸۸). خانواده موفتق (م. م. شریعت باقری» مترجم). تهران: انتشارات دانژه.
۵۸ مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد سال هجدهم
۶ مک‌گرای ف. (۱۳۹۱). چگونه رابطه زناشویی خود را نجات دهید (غ. خانقایی» مترجم). تهران:
۵ میشل, ا. (۱۳۵۶). جامعه‌شناسی خانواده و ازدواج. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
70۳۵1 بولنصد؟ عطا ۵۶ 0067 156 .(2010) .2 رمصقنلشی م۸ ,۸165108
5 .(2010) .38 مفقه‌ک12۷72 +2 .3 ,10206500 یک بنلنلهطکل .1 .3 م۸006
4 50:01 .کعامنام بمصقط عطا نع اعد ۳۵۵ خصسم۸ نععمسصهص آنگکعع ند 01
,52020 نل۵ط۸ ,36 مفص127252 ,3 ,180658005 یگ بنلذاهطکل .11 .3 ,۸50006
ب 1 ۲00 و ص۲۳6 چلنصد؟ آنععع ند صقنص1۳ .(2011) بآ ,که 3230 6۶ .1/6
40 م,ط0ناقله9ه ما0ع 2۳8286 اعناکطی غ۶ه فعلمت 1656 .(1993) .30 .7 ق6019
۵۰ ۵۶ فعمی 16 ۶ 07 لقنو نع م1 ۸ دوعص امافص ه ععصعز ۷
6-5۰ ,(61)1 ونروه۵1عر25 آمعن نا ۵۳۵ وا 60 ۲٩ ۵۱ 70۳
7 ۲۵1۵0۵۲۵ 7۳۵ 00۲6۵3 0۳۵۵08۰ ۷۸۵ .(3994) .36 .7 ق6008
,5۳011 ععههنسه/3 .(2015) .5 ,کان م51 6۶ بش۸ بل1 ,110116 وبا و/جاج0 ۲۵0
,70۳۳۵ ۳۳006۰ ۷.5 یکی 186 ص مناد 13007 عامع وود وه صمنامجه)
[ 70۳۵1 5۹16۹۰ اند وصه مضه ۶و 6 مص جعا مهن .(2000) .2 م09ع01
.ص۶0 ولنصد؟ اوعد ۵ کرمگ تاعسظ دعنانسد۲ .(2009) 8 ,806167500
:1-0000 3100۳6 .(.0ه 3) معوعنانعه وانهم و دوک «(2015) ۳۰ مطعلج ۸
0 ع6ط7 ۵۳۵ 310 .(.60 3) جمععع م۲ انس 20۳۳۵۱ .(2016) ۳۰ مطعل 1۷۷
|
امروزه تلاش برای استحکام خانواده ها یکی از مهم ترین مسائل در جهان در حال تغییر است. مراد از خانواده مستحکم صرفاً در زیر یک سقف زندگی کردن نیست. ثبات به این مسئله اشاره دارد که آیا ازدواج سالم باقی می ماند یا اینکه منحل می شود. حال اگر خانواده را یک فضای اجتماعی در نظر بگیریم که موقعیت افراد (در این تحقیق زوجین) در آن برحسب حجم و نوع سرمایه آنان مشخص شود و کارکرد های سرمایه را به عنوان یک رابطه اجتماعی که به دارنده خود قدرت و منزلت اعطا می کند در نظر بگیریم، پس در این پژوهش برآنیم تا به بررسی این مسئله بپردازیم که مکانیسم تأثیر سرمایه های فرهنگی و اقتصادی زوجین بر میزان استحکام خانواده چگونه است؟ هدف از پژوهش حاضر بررسی مکانیسم تأثیر سرمایه های فرهنگی- اقتصادی زوجین بر میزان استحکام خانواده در شهر سنقر است. مکانیسم های درنظرگرفته شده در این پژوهش ساختار قدرت در خانواده و نوع روابط زوجین است که سرمایه های فرهنگی و اقتصادی از طریق آن ها بر استحکام خانواده تأثیر می گذارند. در تدوین چارچوب نظری این پژوهش، ترکیبی از نظریه های مربوط به خانواده مستحکم، نظریه های مربوط به مکانیسم ساختار قدرت، نظریه های مربوط به مکانیسم نوع روابط و نظریه سرمایه فرهنگی-اقتصادی بوردیو استفاده شده است. روش مطالعه حاضر کمی و پیمایشی بوده و داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه ساخت یافته و استاندارد گردآوری شده است. جامعه آماری همه خانوارهای شهر سنقر بودند و با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 373 نفر محاسبه شده است. روش نمونه گیری طبقه ای است. نتایج پژوهش نشان می دهد که بیشتر خانواده ها در این شهر از لحاظ استحکام خانواده جزو خانواده های نسبتاٌ متوازن و منسجم هستند. از لحاظ مکانیسم ساختار قدرت، بیشتر زوجین دارای میزان مشارکت کم در درون خانواده هستند و از لحاظ نوع رابطه بیشترین درصد زوجین دارای رابطه نیمه دموکراتیک اند. براساس نتایج تحقیق، سرمایه اقتصادی بر استحکام خانواده تأثیر مستقیم ندارد، ولی سرمایه فرهنگی هم به شکل مستقیم و هم از طریق مکانیسم بر استحکام خانواده تأثیر می گذارد. |
9,188 | 380168 | چاقی, که به‌طور معمول معیار
8 1010۱ ۱/۵۷ 1۳۲۲۹۵۵۷ ۵ ۱۳۵۲ 12:20 آ۵ ۱1۰۳۰۵۶۰۱۲ اکز 1۲۵۲۳ 00۶/۱۵۵060
پژوهش در طب ورزشی و فناوری» شماره ۱۳» بهار و تابستان ۱۳۹۶
بررسی آن نمايه توده بدنی (8//7/) است» در پیش‌گویی بروز بیماری کبد چرب غیرالکلی مور است.
آنجا که بیماری کبد چرب تظاهر کبدی سندرم متابولیک است. با بررسی شاخص توده بدن و کاهش وزن به-
وسیله ورزش منظم میتوان از بیماری‌های ناشی از آن» به‌ویژه کبد چرب» و پیشرفت آن در جامعه جلوگیری
با توجه به تاثیرات درخور توجه چاقی» دیابت نوع ۲ و بیماری‌های سندرم متابولیک در افزایش خطر ابتلا
بیماری کبد چرب. فعالیت بدنی و رژیم غذایی مناسب و کاهش وزن جهت کاهش احتمال ابتلا به کبد چرب
۱. حجتی, زهرا» رحمانی‌نیا فرهاد.» رهنما نادر.» سلطانی» بهرام. (۱۳۸۷). چاقی و اترواسکلروز: نقش لپتین و شیوه‌های درمانی. همایش منطقهای ورزش و سلامت. ص:
ره جکناج. کاستیل؛ دیوید.ان. (۲۰۰۸). فیریولوژی ورزش و فعاللی بدنی. ترجول#نیا: معینی,یوافرهاد: ر نیا» رجبی» + آقاعلی‌نژاده ج
۲ ویلمور» جک.اچ» کاستیل» دیوید.ال. (۲۰۰۸). ی ورزش و فعاللّی بدنی. ترج یا» معینی.اقرهاد؛ رحمانی‌نیا» رجبی» حمید. آقاعلی‌نژا بید» معتمدی:
پژمان. (۱۳۹۲). تهران» چاپ دهم, انتشارات مبتکران, جلد دوم. ص: ۵۵۱
۳ جمالی, رایکا. جمالی؛ ارسیا. (۱۳۸۹). مروری بر بیماری کبد جرب فماام"قلی پروهشی فبض شتاه #یص ۱۶۹۶۱۵۱
هشت هفته تمرین هوازی منتخب برابیماری, کبد چرب. پایا نامه,کارشناسی ارشد» دانشگاه آزاد اسلامی واحد امیدیه.
۵ حدادی, فرح. (۱۳۹۱). تأثیر هشت هفته تمرین استقامتی در آنزیم‌های کبد مغقادیخ زن در حال ترکا#با متادون. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.
۶ میردار شادمهر. نوبهارن معصومه. سفیری, حمید.» صاذق پور بهرام: (۱۳۸۷). تأثیر یک جلسه تمرین فزاینده درمانده‌ساز در روز به مدت یک‌هفته بر برخی آنزیم‌های
۷ مبردان؛ شادفهر.؛ رئیسی» مانده‌ساذات» نوبهارن معضومه: (6(۳۹۰ تالبر وک دور پوایه نی کر اوجل بر ری شاخض‌هاتی انترس کبدن در ذختران قعال. انشريه
استمّامتی,و یک جلسهآتمرین وامانده‌ساز بر میزان فعالیت آنزیم‌های آسپارت آمینوترانسفراز و
۸ نصیری زاهد مژگان.» خسروی نیکو. (۱۳۸۹). تأثیر تعاملی یک دوره تمرین
آمینوترانسفراز پلاسمایی در موش‌های صحرایی. مجله قیز شی. ۲۷ ۸۱-۹۵
٩. ذوالفقاری؛ حمید.» جعفریان کورش» ایرج» بیژن» عسگری؛ غلامرضا. (۱۳۹۲). نقش اسیدهای چرب امگا ۳ در پیشگیری و درمان بیماری کبد چرب غیرالکلی. مجله
۰ ادیبی» آتوسا» کلیشادی» رویا» بیهقی» ابوالفضل.؛ صالحی, حمیّدرضا.. طلایی, مخمد. (۱۳۸۸):آبررستی دراوّانقّ" کبد: چرب در کودکان مبتلا به اضافه وزن و چاقی در
مقایسه با گروه طبیعی (یک مطالعه مقطعی در اصفهان). مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد. ۴: ۲۷۰-۲۷۸
۱ هوانلو فریبرز.» هدایتی» مهدی» ابراهیمی» مریم». عابدی نظرّتی, احسین: (۱۳۹8): تأثیر تمرین استقامتی در دوره‌های مختلف زمانی بر تغییر فعالیت آنزیم‌های آنتی-
0 ۵۲۱2۷۲۱۵۶ و۱۵۵۳ 50 07 ۴۷۵/۵10 .(2014) ۴۰ ,هاگ ,۷ ,۳۵۷۷۵۵۲۳ مل بق هگ ک بق93ناگ . ۸۵۳۵۵۶
20:39-4 ./203ل 5271313 03390 ۱۳۷۹۵۵ ۱۱۵۵۵۵ 00/015۵ ۲ ۵۵0۱۳۵۵۲۹ ۵۶۷ 1۵ «0تاهونا۷۵ ۱۳
لر/5000/13 ,لا(3010۷ /۷۹۵۵ر۲۲ .(2014) .0 ,ا8/0/003336 ۱.۰ ,۴۵0/9۵2 مرش بسا .8 ,۴۲۵0500 ,/6لرقطها مل م۴2
98-2۰ 6:7 ۲۵۶۵۵/0۷۰ ۳۵۵0/3070 .وراه ۲۷۴۸ 71۵ .20010800015 ۱ ۵۳2/۵۹5 ۱/۷۵۲ 300 ,6
۸ :01390280 ۱۲۷۵۲ لاه ۱۵۳-۵۱۵۵۵ 200 2۵۲096 .(2012) .لا ,08۵ل ما6 ,طاص0قل بارش بافاط۵8 بظ بر9اا۹ 5۲
57:157-66 .۳۵۵۵1۵۱۵9 01 ۵۱ ول .5اک ۱۵1۵-32 300 ۲۵۷/۵۷۷ 510/11200 زک
35 90۲0189 (3ااوو8 ,(2011) ۲۰ ,۷۵۹۲۵۷۷۵ ,۱/28۳/۳۵۴ مگ فاوها۸ ۴۰ ,۷۵۲۵/۳۵ ۷۷۰ ۵۶ط نا ۸۵۷۷۰
ا302ر م8۵ ۵۳۵ 8۵0۵۵/۵۵۱ ۲۱۳۵۵۵۵۷۹۲۷۰ ۱۵م۸ ۲۵۵۵۸۵ ۵۲ ۱۳۵۲۵۷۵۲۳۵۳۲ ۷۲۵ ۷۵۲ باه 00۵0ا-اهز0 عکممبک-واط
۶ یونسیان علی.» مرادی» حسین.» رضویان‌زاد» نسرین» زاهدی, الهام. (۱۳۹۳). بررسی فراوانی کبد چرب با استفاده از سونوگرافی در دانش آموزان پسر بدون تاریخچه
بیماری‌های کبدی و ارتباط آن با آنزیم های کبدی. شاخص توده بدنی و چربی دور کمر. مجله علوم پزشکی رازی. (۷۹-۸۶:۲۲)۱۳۲.
۸ :۵۲۵۵۵۵ ۱۸۵ 89892/0۳ظ جااارط .(2013) ۱۷۰ ,۴۵۲۵۳۵۲۵۵ ۵ ,۵۳۲۵۵۹۷۱۵۵ .۴ بااه05 8 بل ولا بل ,۷۵۳۲۵ ۰
1005-1۰ :03/0.1 ۲۷۵۵/۱۳ 60۲80۷۵ ۲۳۵ ۱۳۵ 7۵0/05 .و اوا۵/ر ۴۵۲۵/۳ ۵۲ (0۵ ۴۵۲090۳۲010 ۷۷۵۵ 12 ۵۹۱۷۵ ۲۵۳م 00
۸ رواسی» علی‌اصغر.» گائینی. عباسعلی.» حامدی‌نیا, محمدرضا. حقیقی» امیرحسین. (۱۳۸۵). اثر تمرینات استقامتی بر سایتوکین‌های پیش‌التهابی و مقاومت به انسولین در
8 1010۱ ۱/۵۷ 1۳۲۲۹۵۵۷ ۵ ۱۳۵۲ 12:20 آ۵ ۱1۰۳۰۵۶۰۱۲ اکز 1۲۵۲۳ 00۶/۱۵۵060
۹ حسینی کاخک. علیرضا.» خالق‌زاده» هما نعمتی» محسن. حامدی‌نیا. محمدرضا. (۱۳۹۴). اثر تمرین ترکیبی هوازی- مقاومتی بر نیمرخ لیپیدی و آنزیم‌های کبدی
بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی تحت رژیم غذایی. مجله فیزیولوژی ورزش. ۲۷: ۶۵-۸۴.
,ا/00/1۵ ۱۱۵۱۵ ۵۵۵۸۵ 0۳ ۵0/0/36 00/۵0۵ 7 ۴۵0۱ .(2008) ۱/۰ ,۲۵۲۳۵۵۵۱۹۶ ,۲۵۳۵۵۵۳ ا 5300 ۷.۰ ,۵0۵۷۵5 .20
03۰ 0/1۵۲۵ ۱۵/۲۷/۸۵ ۷۱۱۷۵۲۹۷ ۱۳۱۵۱۳۱۵۹1۵۲ 0131105وم 07 000۵/1۵ ۷۷۵/۳۱۵۰ ۵0 ۱۵۲ ۱۵ راکو مه 30 ,0265
۷۷۵۱۱-۱۵9 0/091/083 روم 30 9۱2/۵5 ۱۱۷۵۲ .(2014) ۵۰ ۸.5۳۵۲۳ ,۴8۵0۷8 لا ,0833/8 م۵ ۴۵۵۵۲ ۱۷۰ بط 59۳ .21
414-7 :(14)2 ,50100003 ۲۷۵۵/۳ ۸۳۵۵۵ 0۰ ۵۵۵۵۸۹ ۵۲۵۲۵ ۷۸۳ ۵1018م ۱۱ و1۵۱۳ 000۲0136 3000۵ ۵ ۲۵۹۵۵۹۵
0 ۵۱ ۱9۵1۵۷0/۵۹ 300 و۲۵۱۱ 9۵۲0/96 ۵1 2۵۵۲ .(2013) ۱۰ ,۵۵۲۲۵ بل ,8ا۷۵ها بگ ,8۵۹0۵ ۴۰ اطداداد5 22
88-57: 16 .0۷/۲۱۵01010 ۷۷۵/۲۷۵/۰ اهکاهم کم 1 وزص 0۷0۳۶۸ ۱ ۱16010315
7۲ ,810195 ]1۵ ۱۱۷۵۲ 300 |۷۱۹0۵/۵ 1۲۵۱۱۳9۵۲ ۲۵۹313۵۵ ۷۹۰ 3000/0 ۵7 2605 .(2011) .۸۵ ,831030 بش بقامفاگ .23
اه الاول ۸۲۱۵۲/۵۵۳ ۸۵۵۰ ,۸7/۲7 578۳/۵۴ 0۱ فااسااد ۷۷۵۱9۳۲ ۵۷۵۲ ۱ ۲۷۵۱/۸ برط ۲۵۹/۹13۵۵ ۱۳۹۷۷۱۳ 30 ,0۳2۵5
۴۳ آقاعلی‌نژاه حمید.» رجبی» حمید.. سیاه‌کوهیان؛ معرفت. (۱۳۹۱). فیزیولوژی ورزشی کاربردی» چاپ اول» تهران» پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی وزارت علوم
۵ دانیل, مک لوگلین.» جوناتان؛ استامفورد.» دیوید. وایت. (۲۰۰۷). فیزیولوژی انسان. ترجمه: عباسعلی, گائینی.. نصیبه, هاشمی.. سحر رزمجو. خالد محمدزاده. (۱۳۹۰).
تهران, چاپ اول » انتشارات دانشگاه پیام نور. ص ۵۶۲
۶ فتحی, مهرداد.» خیرآبادی؛ سمیه.. رمضانی» فریبرز.» حجاری» کیوان. (۱۳۹۵). اثر هشت‌هفته مصرف چای سبز تمرین هوازی و ترکیب آنها بر آنزیم‌های کبدی و
آپولیپیو پروتئین‌های سرمی زنان دارای اضافه وزن غیرفعال. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. ۲: ص ۱۱۴-۱۳۳
8 1010۱ ۱/۵۷ 1۳۲۲۹۵۵۷ ۵ ۱۳۵۲ 12:20 آ۵ ۱1۰۳۰۵۶۰۱۲ اکز 1۲۵۲۳ 00۶/۱۵۵060
| تجمع چربی در کبد به میزان بیش از 5درصد وزن آن را کبد چرب می گویند. هدف مطالعه حاضر ارزیابی تأثیر دوازده هفته تمرین استقامتی بر آنزیم های کبدی زنان چاق است. در این تحقیق، 26 زن با 29≤BMI کیلو گرم بر متر مربع و دامنه سنی 52-42، به دو گروه تجربی و کنترل (13=n) تقسیم شدند. 24 ساعت قبل و 48 ساعت بعد از تمرینات از تمام آزمودنی ها خون گیری شد و ارزیابی ترکیب بدن و Vo2max به عمل آمد. گروه آزمایش تحت دوازده هفته تمرین استقامتی، شامل هفته ای سه جلسه، با شدتی بین 40 تا 80 HRmax و مدت 15 تا 30 دقیقه به تمرین پرداختند. داده ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس و تی مستقل ارزیابی شدند (05/0≥α). نتایج نشان داد که در گروه تمرین، افزایش معناداری در Vo2max (006/0=P) و کاهش معناداری در شاخص های وزن،BMI وBF٪ (001/0=P) مشاهده شد. اما تغییر معناداری در آنزیم های ALT (493/0=P) و AST (403/0=P) مشاهده نشد. نتایج نشان داد تمرینات اثری بر آنزیم های کبدی زنان چاق ندارد. این ممکن است به عدم آمادگی جسمانی و برخورداری هر دو گروه از وزن و شاخص توده بدنی بالا حتی در گروه تمرین بعد از دوازده هفته مربوط باشد. از دلایل افزایش غیرمعنادار ALT گروه تمرین، نیمه عمر طولانی این آنزیم است. بنابراین می توان زمانی بیش از 48 ساعت برای بازیافت در نظر گرفت. |
12,860 | 481819 | پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که
عوامل موثر بر پدیده قاچاق در ایران کدامند و تاثیرات آن بر امنیت و اقتدار ملی کشور چیست. با استفاده از تجارب چین در مبارزه
با قاچاق کالا و ارز چه راهکارهایی در این زمینه وجود دارد.هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر گسترش اقتصاد
غیر رسمی» قاچاق کالا و ارز و دستیابی به مکانیسمهای موثر جهت مقابله با قاچاق در کشور میباشد. یافته‌های پژوهش نشان می
دهد قاچاق و اقتصاد زیر زمینی پیامدهای منفی برای امنیت ملی» حکمرانی و اقتصاد کشور در پی دارد. در ایران عمل قاچاق به
دلیل اینکه منجر به کاهش در آمدهای حیاتی"دولت, واردات کالاهای قاچاق خطرناک و تهدید نظم عمومی و تعادل اجتماعی
میشود نگران کننده است. قاچاق باعث تهدید اقتداراو حاکمیت دولت میشود. قاچاق کالا و ارز در کشور کاهش تولیدات
داخلی» کاهش تقاضا برای تولیدات داخلی» کاهش سودآوزی و سرمایه گذازی در تولید و بخشهای مختلف اقتصاد کشور و به
تبع آن کاهش اشتغال و افزایش بیکاری را در پی داشته و در نهایت با کاهش اقتدار و حاکمیت دولت» امنیت ملی کشور به مخاطره
می افتد. روش پژوهش حاضر» توصیفی -تحلیلی از نوع کیفی است و شیوه جمع آوری داده‌ها استفاده از منابع کتابخانه ای و منابع
کلمات کلیدی: اقتصاد سیاسی» قاچاق کالا پیامدهای امنیتیآو سیاسی» امنیت ملی.
+۰ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و پرنامه‌ریزی منطقهای, سال یازدهم: شماره سوم تاپستان ۱۴۰۰
لوئیس شلی معتقد است که جرایم سازمان یافته بین المللی از جمله قاچاق, موضوع مهم و تعیین کننده برای
سیاستگذاران است. هیچ حوزه ای در امور بین المللی دست نخورده باقی نمی ماند و بافت اجتماعی و سیستمهای
سیاسی و اقتصادی بسیاری از کشورها به علت افزایش قدرت اقتصادی گروههای مجرم سازمان یافته بین المللی
تهدید می‌شوند. موئیسز نعیم نیز اظهار می کند تجارت غیر قانونی دارو و مواد مخدر, اسلحه دارایی فکری» انسان و
پول رو به گسترش است. مانند جنگ بر علیه تروریسم» مبارزه برای کنترل این بازارهای غیرقانونی هم بسیار مهم
است و قولها را مقابل شبکههای خابکه کاردان و.پی قولت فرآر.می دهد که بهوسیله: جهانی شدن: قریت شده‌اند:
دولتها مادامی که راهبردهای جدیدی برای این نبرد بزرگ تر و بی سابقه اتخاذ نکنند شکست را تجربه می کنند
بر اساس کنوانسیون نایروبی» قاچاق تخلف گمرکی است که شامل جابجایی کالا در طول مرزهای گمرکی با روش
مخفیانه و به منظور فرار از نظارت گمرکی صورت می گیرد( خضر زاده» سلیمانی و رضویان, ۱۳۸۹: ۷۰).قاچاق به
طور کلی از نظر ماهوی به دو شکل انجام می گیرد: از یک سو ممکن است عوامل تجاری غیر قانونی» کالایی را به
صورت غیر رسمی و مخفیانه بدون پرداخت: حقوق گمرکی و.رعایت ضوابط تجاری وارد کشور کرده يا از آن
خارج نمایند و از سوی دیگر عوامل تجاری قانونی».فعالیت تجاری,قانونی,خود را به عنوان پوشش برای انجام
اعمال: متقلبانه در تجارت: مانند دستکاری دزاس یف نوی کش به این حالت شبه قاچاق گفته میشود(
کریم زاده» ۱۳۹۵: ۱۷). مسئله مهمی که امروز درحوزه اقتضاد ایرانوجود دارد معضل قاچاق و عدم موفقیت در
مبارزه با آن» تبیین ابعاد مختلف و بسترهای سیاسی!فآنونر هموفی "و اقتصادی آن میباشد. فعالیث گسترده قاچاق
خسارتهای زیادی برای اقتصاد و حکمرانی کشور در پی دارد.پيامد سیل کالاهای قاچاق ارزان تنها حمله و آسیب به
فروش کالاهای داخلی مشابه نمی‌شود: بلکه«همچنینبه مد ریت «تجارت. کشور آسیب می زند باعث ایجاد اختلال
در بازار میشود و درآمدهای مالیاتی را تحت تاثیر قرار می دهد.
در ایران شکاف بین قیمت محصولات پتروشیمی داخلی و قبّمت منظقه ای آنها محرک و مشوق مهمی برای تجارت
غیرقانونی این مواد راهبردی است. مصرف بالای این محصولات به یک چالش بزرگ برای دولت تبدیل شده است.
در سال ۲۰۰۹ مقدار یارانه انرژی به ۶۰میلیارد دلار یا ۱۷درصد تولید ناخالص داخلی کشور رسید. بر طبق منبع
رسمی دولت. تقریبا۳۰میلیون لیتر گازوئیل هر روز در ایران ناپدید میشود و به کشورهای همسایه از جمله»
افغانستان» ترکیه و عراق قاچاق میشود ( ۳2722068270,2008,6).یکی از تبعات چنین شرایطی» گسترش پدیده
قاچاق کالا از ایران و برعکس میباشد. این وضعیت به کاهش ضریب‌های امنیتی دراز مدت برای ایران منجرشده
است. یکی از کارکردهای مرزها و موقعیت جغرافیایی ایران؛ قاچاق مواد سوختی از جمله بنزین» گازوییل و احشام
از ایران به کشورهای همسایه قاچاق پرندگان و گونه‌های حیوانی و گیاهی ایران به همسایگان, ترددهای گسترده
غیر مجاز, قاچاق مواد مخدر و خارج کردن آشیای عتیقه از جمله میراث‌های فرهنگی ایران به کشورهای همسایه
میباشد ی جوق از تاامقی ,فر فضاق: متطقه: مرزق ی سایر تقاط کشور ایجاد کرده است,ترددهای: غیرقانوتی مرزی:
قاچاق کالا مواد مخدر مشروبات الکلی و برخی تحرکات امنیتی در شمار کارکردهای روزمره مرز 1۷۸کیلومتری
ایران و آذربایجان است( کریمی پور ۱۳۷۹: 4۶).در قاچاق کالا بر خلاف تجارت رسمی» نوع کالا قیمت آن و
میزان آن مشخص نیست بنابراینبرنامه‌ریزی‌های تولیدی» سیاستهای تجاری دولت و بخش خصوصی همواره با
ریسک همراه است. لذا تولید کننده با توجه به این ریسک, يا در فرایند تولید شرکت نمی کند یا در صورت ورود
آگاهانه نرخ بازگشت سرمایه بالاتری را در زمان کوتاه تر طلب می کند. دولت هم دربرنامه‌ریزی‌های تولیدی با
همین مشکل روبه روست( وطن پور ۱۳۸۷: ۷). قاچاق مواد مخدر از ایران به ترکمنستان» دستگیری» محاکمه و
محکومیت تعدادی زیادی از ایرانیان در این زمینه و رفت و آمدهای غیر مجاز مرزی اتباع دو کشور تاثیرات نگران
کننده ای بر روابط مختلف این دو کشور به ویژه روابط اقتصادی دو کشور می تواند به جای گذارد.طول مرزهای
ایران و ترکمنستان از خلیج حسن قلی تا سرخس, ۱۲۰۹ کیلومتر است و از نواحی فیزیوگرافیک کوهستانی»
رودخانه ای دریایی» بیابانی» کوهپایه ای و باتلاقی تشکیل شده است و از نظر جمعیتی کم جمعیت است. مرز ۹۷۸٩
کیلومتری ایران-پاکستان. از نظر کارکردهای مرزی از جملهه ترددهای غیر مجاز, قاچاق و نقش آن در تقویت
واگرایی‌ها در شمار مرزهای بد و بسیار ناامن برای ایران اشت.یکی از نتایج مستقیم نادرست جداسازی اقوام بلوچ و
قرار دادن آن پشت دیوارهای سه مرز کشور ایران» پاکستان و افغانستان توسط گلد اسمیت» نماینده بریتانیا تردد
گسترده غیر مجاز لحظه ای مرزی» قاچاق سازمان یافته و.اغلب خانوادگی یا طایفه ای کالا و مواد مخدر
میباشد(کریمی پور» ۱۳۷۹: ۱۳۳). مسئله"پژوهش.حاضرااين است که پدیده قاچاق عدم انسجام و هماهنگی
دستگاه‌های اداری و عدم قدرت انحصاری اعمال زور و قوانین توسط دولت را نشان می دهد.قاچاق منجر به نتایج
و بازخوردهای غیر موثر اقتصادی و خفه کردن روحیه کارآفرینی می گردد و شرایط اجتماعی-اقتصادی را تولید
کرده است از جمله بیکاری» از دست,رفتن.و جابجایی مشاغل .و تنزل رفاه که همگی باعث تقویت فعالیتهای غیر
رسمی و شیوه جدیدی از بهره کشی شده است.از این نظر می توان قاچاق يا فعالیتهای غیر رسمی را به مثابه ائتلاف
سخت بین عوامل مختلف دانست که قادرند هم دراقدرت 3ولت نفوذ کنند و هم قدرت دولت را تهی کنند.انسان
شناسان متقدند که اقتضادهای غیر رسمی؟ از جمله قاچاق و فساد پا آنخا مختلف: دور زدن خرامل و نهادهای
قانونی دولتی میباشد؛ از این رو منجر به تولید اقتصاد در سایه میشود و مرزهای حکومت و جامعه را کم رنگ می
کند. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سوال است که مهم ترین عوامل موثر در قاچاق کالا و ارز چیستند و با
توجه به دستآوردهای کشور چین در زمینه مبارزه با قاچاق کالا و ارز چه راهکارهای نوینی برای مقابله با قاچاق
کالا و اقتصاد سایه و غیر رسمی در راستای تحقق جهش تولید و اعتلای امنیت اقتصادی در کشور وجود دارد.
روش مورد استفاده در پژوهش حاضر تطبیقی يا مقایسه ای است. این روش به ما اجازه می دهد مجموعه ای از
روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته را مورد بررسی قرار دهیم. جهت استفاده از تجارب و دستاوردهای دیگر
۳ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و پر نامه‌ریزی منطقهای, سال پازدهم, شماره سوم تابستان ۱۴۰۰
کشورها برای مبارزه با گسترش معضل اقتصاد غیر رسمی به ویژه قاچاق در کشور مطالعه تطبیقی برای استفاده از
روشها و اقدامات کشور چین در زمینه مبارزه با قاچاق کالا صورت می گیرد.
به طور کلی قاچاق به معنی ورود و خروج پنهان کالاها از طریق منابع رسمی و غیر رسمی بدون پرداخت عوارض
دولتی میباشد. در بند دوم قانون جزایی ایران قاچاق به معنی حمله مجرمانه است و مجازات‌های قانونی برای آنها
در نظر گرفته شده است. از جمله این مجازاتها می توان به مصادره کالاها حبس و در صورت لزوم امحای آنها
تاریخ نشان می دهد ظهور پدیده دولت ملت و مقررات چندگانه آن به طور مستقیم انواع و شیوه‌های مختلف
تجارت غیرقانونی را تحت تاثیر قرار داده است.واژه‌های 1۳2121008 و 51۳881108 به کرات به جای یکدیگر مورد
استفاده قرار گرفته‌اند اما در عین اینکه دارای اشتراکاتی هستند تمایزاتی نیز دارند.باید تمایزی بین فعالیت‌هایی که
تحت عنوان تجارت غیرقانونی انجام میشود صورت گیرد.تجارت غیر قانونی باید مطابق با ماهیت کالاهایی که
مبادله میشود و نیز ماهیت خود تجارت متمایز شوند.دیوید روان معتقد است که کالاهای بازار سیاه80005 012616
کالاهای غیرقانونی هستند اما 2716615 02781161 012016 کالاهای قانونی هستند که به صورت غیرقانونی تجارت
میشود: چه چیزی فعالیتهای فرامرزی رلیها زین ملی مرولانین۹ #میکند. 18 آقع:5۳ به معنی واردات و
صادرات کالاهای قانونی برخلاف قوانین یک کشور خصوصا اوقتی عوارض گمرکی پرداخت نمی‌شود يا وقتی که
بخشی از مقررات رغایت نمی‌شود. قاچاق ترطف تجالات کالاهایره می*پردازد که فی نفسه غیرقانونی هستنده
یعنی تجارت آن غیرقانونی است. بنابر این تجارت کالایی؛مانند هروئین به میزان زیادی از تجارت سیگار متفاوت
است چون هروئین یک محصول غیرقانونی است و سیگار به صورت قانونی تولید و فروخته میشود.با این وجود
قاچاق سیگار در جهان فراوان است. در اتحادیه اروپا به علت تغییر,زیاد عوارض و تفاوت سن مصرف قانونی از
کشوری به کشور دیگر فراوان است. بنابراین عوارض» مقررات و ممنوعيت‌ها تا حدی تعیین می کنند کدام کالا
قاچاق می‌شوند و کدام کالاها به صورت غیرقانونی تجارت می‌شوند خواه درسطح محلی, منطقه ای یا جهانی
النه. کالاهایی که توسط آفراه فعال فر شبکههای پیق المللی قانونی تلقی می‌شوند اختمال بیشتر وجود:ذاره که قاچاق
شوند يا به صورت غیرقانونی تجارت شوند در مقایسه با کالاهایی که غیرقانونی تلقی شده‌اند.یکی دیگر از تفاوتهای
مهم بین 51881108 و 17211161008 به تجارت انسان بر می گردد. بر طبق نظر اداره مواد مخدر و جرائم سازمان ملل
متحد» 5۳7881108 7133270آ(تجارت انسان) و 1211210۳8 0۵( قاچاق انسان) تفاوتهای مهمی دارند.در برخی
جنبهها افنتراک دارند.پز آساس پروتکل مبارزه با قبارت خیرقانرنی مهاجران ساژمان ملل مق از طریق ذربا قرا ی
خشکی و نیز براساس تعریف کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی سازمان ملل5108811۳8 عبارتند
از:تهیه و تدارک به منظور بهره مندی از مزایای مالی و سودهای مادی دیگر به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از
ورود غیرقانونی یک فرد یا شی به یک کشور دیگر میباشد.آن شخص تبعه ملی پا دائمی آن کشور نیست اما
قاچاق انسان عبارتند از: استخدام, حمل و نقل, جابجایی, پناه دادن یا پذیرش افراد با ابزار تهدید یا استفاده از زور یا
اشکال دیگر اجبار آدم ربایی» فریبکاری» فریب» سو استفاده از قدرت یا موقعیت آسیب پذیر افراد» یا دریافت و
دادن پول و سود براق: گسپ: رضایت فردق که بر فردا دیگر کنترل دارد با هدف استنمار اق بهره:برداریی.استشمار یا
بهره برداری حداقل شامل بهره برداری از فاحشگی يا روسپیگری دیگران و دیگر فرمهای بهره کشی جنسی, نیروی
کار اجباری» خدمات اجباری» بردگی و اعمالی شبیه بردگی, خدمت اجباری یا برداشت اعضای بدن انسانها را شامل
میشود.بنابراین قربانیان قاچاق از روی رضایت به چنین چیزی تن نمی دهند و فعالیت قاچاقچیان از جمله
فریبکاری و سو استفاده آنها از قربانیان باعث میشود اگر قربانی در ابتدا رضایت اولیه داشت اما این رضایت بی
معنا شود ماهیت اجبار و زور دارد.درع5088110 انسانها و اجناس قاچاق شده در نهایت به مقصدشان می رسند در
حالی که 7721112008 بهره کشی مستمر از قربانیان برای تولید سودهای غیرقانونی برای قاچاقچیان را در بر می
گیرد.بسته به پیامدهای تجارت غیرقانونی بر کشورهای منبع» ترانزیت و مقصد. ابعاد و تاثیرق5۳88110 و قاچاق
از سال ۱۹۸۹ تغییرات فراگیری در صحنه بین المللی رخ:داده است. در خلال این مدت جهان شاهد دگرگونی
مفهوم و چارچوب امنیت ملی و تغییر بازیگران بین المللی بوده,است.این "تحولات بیانگر این است که از دیدگاه
مفهومی» این دگرگونی در روابط بین الملل سه. مرحله.داشته.است: که عبارتند از: کاهش حاکمیت ملی افزایش
وابستگی متقابل و کشمکشهای بی نظم و هرج و مرج گونه:در مرحله اوّل یعنی کاهش حاکمیت ملی شاهد کاهش
کنترل معنادار حکومتها بر آنچه در درون مرزهایشان"می گذرد:سایرآنیروها مشغول غصب بسیاری از نقشهای سنتی
حکومتهاست.امروزه عقاید. فناوری» انسان» کالا بیش از هر زمان دیگری آزادانه در حال عبور از مرزها
می‌باشند.دگرگونی چارچوب امنیت. ملی.در. دوره جدید دراسه مرحله زیر قابل ترسیم است:در مرحله کاهش
حاکمیت ملی شاهد ظهور بازیگران غیردولتی و نفوذپذیری مرزها تجزیه ملتها خوداتکایی کمتر در سطح ملی و
گسترش تکنولوژی و پخش قدرت هستیم.در مرحله دوم یعنی بالارفتن وابستگی متقابل بین المللی شاهد حرکت از
نظام دوقطبی به چند منظومه ای» افزایش موج منطقه گرایی» یکسان شدن سلیقه‌ها و فن آوری و استاندارد شدن
سیستمهای تسلیحاتی» افزایش مهاجرت و گسترش دموکراسی و آزادی مذهب هستیم.در سطح سوم شاهدافزایش
منازعات قومی و مذهبی» افزایش تنشهای مشهود فروملی و فراملی و افزایش کشمکشهای غیرسنتی کم شدت
می‌باشیم(عزتی, ۱۳۸۱: ۶۲۰-۶۱۹). پیت(۱۹۸۸۱)مدلی از قاچاق را پیشنهاد می دهد که متشکل از همزیستی قاچاق,
تجارت قانونی و نابرابری قیمت است.بر اساس این تعریف» نابرابری قیمت می تواند با مقایسه قیمتهای داخلی
کالاها با مقدار ارز داخلی محاسبه شود که از طریق تجارت قانونی بدست آید.وجود نابرابری قیمت می تواند
شاخصی از وجود قاچاق باشد. وی بر سلطه قاچاق صنعتی یا فنی در اندونزی تاکید می کند.بر طبق نظر وی» هر چه
تجارت قانونی بیشتر باشد پنهان کردن قاچاق از نظارت عوامل اجرایی راحخت تر است و برای عوامل قاچاق به طور
۶ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و پر نامه‌ریزی منطقهای, سال پازدهم, شماره سوم تابستان ۱۴۰۰
طبیعی قاچاق کمتر هزینه دارد. به علاوه, وی معتقد است مقدار تجارت قانونی و درآمدهای مالیاتی دولتی ناشی از
آن در حالتی که قاچاق وجود دارد فراتر از شرایطی است که قاچاق وجود ندارد. در نهایت نتیجه می گیرد که
سیاست اقدام موثر و کامل بر علیه قاچاق ممکن است سطح تجارت قانونی را افزایش ندهد. ولی بگواتی وهانسن
معتقد بودند که در صورت وجود فعالیت قاچاق در اقتصاد ما میزان کمتری از رفاه و شکوفایی اقتصادی را شاهد
خواهیم بود چون به علت قاچاق درآمدهای عمومی دولت کاهش می یابد (5 ,۳۵۳226820,2008)
با نگاهی به چشم انداز مناطق مستعد ناامن داخلی ایران» چهار ویژگی بارز بین آنها به چشم میی خورد:
در گستره سرزمینی کشور مناطق ناآرام یا مستعد برای ناامنی با هدفهای گوناگون واگرایی در حاشیه‌ها قرار
۲-حاشیه شرقی و جنوب شرقی» تحت تاثیر مستقیم ناامنی‌های ناشی از مواد مخدر و شرارت هستند
۳-حداکثر ناآرامی‌های ناشی از اختلافات مذهبی نیز در حاشیه‌های کشور مشاهده میشود
۶-استانهای مرزی سیستان و بلوچستان» خراسان» آذربایجان غزبی, کرمانشاه» کردستان, خوزستان, هرمزگان فضاهای
سرزمیی تحت حاکمیت دولت ایران را تحت تاثیر قراز اداده,است و آن را به لحاظ اقتصادی و امنیتی ناامن
ساخته‌اند.در واقع تامین امنیت درازمدت ملی و. کشوری به ویژه مناطق حاشیه ای و تداخل‌های قومی- مذهبی
جمعیت مرزی با فضاهای سرزمینی همسایگان و.ارتباط:اهنیت کشوری,و ناحیه ای با صدور و ترانزیت مواد مخدر
و قاچاق کالا و تعامل کانون‌های پایدار ناامنی "ایران با کشورهای«همجوار» سه چالش امنیتی در برابر جمهوری
امنیت ملی داخلی یا حاشیه‌های مرزی ایران از یک سو تحت تاثیر منابع تنش دو یا چند جانبه با کشورهای همجوار
است و از سوی دیگر محیط استراتژیک ایران از جمله امنیت ملی آن در معرض حوزه‌های متعدد ژئوپلیتیک بیرونی
است.در عین حال فضای سرزمینی ایران به دلیل آنکه مکمل استراتژی‌های ژئوپلیتیک کشورها و قدرتهای پیرامونی
است. در جذب و تداوم برخی ناامنی‌ها به حودی خود به ایفای نقشلّ می پردازد.مناطق شکننده و بی ثبات پیرامونی
کشور که اغلب ناشی از تلاقی علایق و منافع قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای است. باعث دغدغه‌های راهبردی
جمهوری اسلامی ایران به ویژه در خصوص تروریسم و قاچاق شده است.عدم رشد دموکراسی و ناپایداری دولت -
ملتهای مناطق پیرامونی ایران و امتداد قومی و مذهبی آنها تا داخل ایران و وجود بزرگترین قطب تولید تریاک در
افغانستان و گسترش پدیده قاچاق و تروریسم» بر آسیب‌پذیری ایران افزوده است(کریمی پور ۱۳۷۹: ۲۱۷-۲۱۹).
عوامل و زمینه‌های اصلی شکل گیری اقتصاد غیر رسمی در ایران
فروش کالاهای قاچاق منجر به رقابت کم هزینه میشود و به ضرر تجار قانونی تمام میگردد.یک سوم کالاهای
وارداتی در ایران از طریق بازار سیاه و اقتصاد زیر زمینی و حمل و نقل غیر قانونی وارد کشور میشود. بزرگترین
بازارهای سیاه در ایران عبارتند: از قاچاق مواد مخدر(۸,۵ میلیارد دلار)» قاچاق نفت(۳,امیلیارد دلار)» حدود
۰میلیون لیتر سوخت در روز از سال ۲۰۱۶ قاچاق الکل( ۱۲,۵٩ میلیون دلار)» قاچاق سیگار(دو میلیارد دلار)» تن
فروشی, قاچاق اسلحه, فساد فیلم‌های غیر مجاز وارد شده و بسته‌های نرم افزاری نقدی( امیلیارد دلار) قاچاق پدیده
ای است که کم و بیش تمام کشورهای دنیا با آن مواجه هستند؛اما این پدیده در کشورهای درحال توسعه و در
کشور ما وسعت بیشتری دارد.در حال حاضر, قاچاق بخش عمده ای از اقتصاد کشور ما را در بر می گیرد.در ایران
دامنه و حجم قاچاق کالا نسبتا بالاست به گونه ای که می توان گفت چشم اندازی بسیار نگران کننده پیش روی
فعالیتهای اقتصادی» اجتماعی» فرهنگی و سیاسی کشور ترسیم کرده است(قلی زاده» علی پور و ذوقی بارانی»
رئیس گمرک ایران برآورد می کند که ۵,اتا ۲میلیارد دلار کالا سالانه به داخل کشور قاچاق میشود مجله موسسه
مطالعه و تحلیل تجارت می نویسد حجم کلای قاچاق به داخل کشور بین ۲ تا ۶میلیارد دلار است.کالاهای قاچاق
طیفی از کالاهای کشاورزی, نظیر شکر غلات. روغن زیتون تا کالاها و دستگاهای صنعتی» چای و سیگار را شامل
میشود که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند.قاچاق غیرقانونی گازوئیل» آرد و دیگر کالاهای یارانه ای نیز از
ایران به خارج از کشور قاچاق می‌شوند. این کالاها از طریقخلیج فارس به پاکستان, ترکیه عراق و جمهوری‌های
آسیای مرکزی قاچاق می گردد. برآوردها نشان می دهد که بیش از *:میلیون:دلار زعفران از ایران در هر سال قاچاق
تمایل فزاینده مصرف داخلی کالاهای خارجی و فقدان تنوع در بازار.کالاهای خارجی منجر به افزایش تقاضا برای
کالاهای وارداتی قاچاق شده است.زیبایی و نوآوری"ذر رنگها:و طراخحی کالاهای با کیفیت بالا در مقایسه با کالاهای
داخلی و افزایش قدرت خرید مصرف کنندگان در افزایش قاچاق کالا موثر است.تبلیغات بزرگ مقیاس نیز از عوامل
موثر در افزایش تقاضا برای قاچاق کالاها.در.داخل کشور است.توسعه و افزایش دسترسی به رسانه‌های فراملی راه را
برای تبلیغات کالاهای خارجی هموار ساخته است. تبلیغات تجاری و بازرگانی نقش موثری را در خلق نیاز به کالاها
در داخل ایفا می کند.مسئله دیگری که باعث گسترشن قاچاق دز کشور میشود قیمتهای متناقض و متفاوت کالاها
و خدمات در داخل و خارج کشور است. قیمت کالاها در داخل و بیرون بازار یکسان نیستند در صورتی که قیمت
کالاها در داخل و بیرون بازار یکسان باشد انگیزه برای کالاهای قاچاق فروکش می کند به علت اینکه قیمت کالاهای
داخلی به علت یارانه‌های دولتی و کمتر از قیمت کالاها در کشورهای همسایه است خود به خود منجر به خروج
کالاها میشود.تفاوت بین نرخ ارز و نرخ بازار آزاد(نرخ غیر رسمی) منجر به این میشود تا قاچاق کالا بسیار
سودآور باشد.سیستم اداری غیر کارآمد از دیگر عواملی است که مجموعه ای از مشکلات را ایجاد می کند و تجارت
قانونی کشور را دچار بحران می کند (3/2۳2771 ۸۳۵ 120,2016,4-7وم).
رواج قاچاق کالا و تاثیر سو آن به عنوان یک عامل بازدارنده توسعه» موجب اخلال در اعمال و اجرای برنامه‌های
اقتصادی» اجتماعی و فرهنگی دولتی شده و آثار و پیامدهای منفی بر اقتصاد کشور تحمیل می کند( دالایی» قره داغی
۹ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه‌رپزی منطقهای: سال پازدهم: شماره سوم تابستان ۱۴۰۰
و عباسی» ۱۳۹۶: ۱). قاچاق کالا به طرق مستقیم و غیر مستقیم» امنیت ملی کشورها را تهدید می کند.اصولا اهداف
مختلفی از قاچاق کالا دنبال میشود.از جمله اهداف و انگیزه اصلی قاچاق سودآوری است و قاچاقچیان برای یل به
این هدف تمامی اصول اخلاقی, ملی و مذهبی را زیر پا می گارند( دالایی و دیگران» ۱۳۹۶: ۲).
جمهوری اسلامی ایران به همراه چین و پس از جمهوری فدراتیو روسیه. رکورد دار تعداد همسایه در جهان است.
ایران با ۱۵ کشور مستقل و ۲۶ دولت همجوار است. این کشور از جنوب با دولت ملتهای مستقل کویت» عربستان»
بخریق, قظر آمارایت منده قربی, مان از, قترق با باکسقان, ز اقغاشتان, از شمان با فرکمشستاتی فزاشتاا روسیه
آذربایجان و ارمنستان, از غرب با ترکیه و عراق همجوار است. چنین موقعیت جغرافیایی و فضای سرزمینی ایران را
در مرکز تلاقی دولتهایی قرار داده است که به طور ماهوی نیازمند تعامل فضایی همه جانبه هستند.کشورهای اطراف
ایران در شمار دولت ملتهای بسیار ناپایدار تا ناپایدار» توسعه نیافته دچار تنگناهای ارتباطی» کثرت نظام‌های
غیردموکراتیک پیرامونی» و تعدد دیدگاههای ژئوپلیتیک هستند.دولت ملتهای بسیار ناپایدار» در شمار واحدهای
سیاسی مستقلی هستند که با تهدیدهای ناشی از برهم خوردن وحدت ملی و تمامیت ارضی خود مواجه‌اند و دومین
ویژگی همسایگان ایران؛ کمتر توسعه یافتگی اقتصادی اجتماعی اغلب آنهاست.این چشم انداز به موازات تداخل
علایق و منافع این ملتها در یکدیگر, اندک بودن تعاملات تجاری و اقتصادی» وجود ناهمگنی‌های فرهنگی, مذهبی و
حضور درازمدت قدرتهای فرامنطقه ای بر پیچیدگی اوضاع سیاسی,» اقتصادی و امنیتی پیرامون ایران افزوده است(
کریمی پور ۱۳۷۹: ۳۱-۲۲).پیوندهای قومی. خوّیشاوندی و تجاری«بر خی از ایرانی‌ها با کشورهای پاکستان, عمان,
امارات‌متحده عربی» پاکستان» کردستان عراق» عراق و ترکیه در گسترش تجارت چمدانی و قاچاق نیز سهیم
میباشد.قاچاق در ایران به دلایل مختلفی گسترش یافته است نخست., موقعیت جغرافیایی و مرزهای پرمنفذ و
طولانی که باعث شده حمل کالاهای قاچاق به؛داخل و خارج از.ایران تسهیل شود.مرزهای دریایی و مرزهای
کوهستانی کمتر قابل کنترل هستند.در دو دهه گذشته. جنگ و ناامنی در کشورهای افغانستان» عراق و شرق ترکیه و
توسعه مناطق آزاد تجاری در خلیج فارس خصوصا"در امارات متحده عربی کارکرد مرزها را شبیه مناطق سرحدی
مرزها کارکردهای امنیتی» اجتماعی,» اقتصادی» ارتباطی, سیاسی و فرهنگی دارند و دولتها در کنترل و مدیریت ارتباط
و تعامل با دولتهای همسایه با دولتهای مجاور و غیر مجاور از آن سود می برند.در شرق ایران با کشور افغانستان و
پاکستان هم مرز است. مرزهای شرقی ایران از دهه‌های گذشته مرکز مبارزه با قاچاق مواد مخدر و کالا و سوخت
بوده است.افغانها مواد مخدر را تولید و از راه ایران به اروپا صادر می کنند.و این مسئله امنیت ایران و کشورهای
منطقه را به خطر انداخته است.در غرب. ایران با ترکیه و عراق هم مرز است.مرز ایران و عراق ۱3۰۹ کیلومتر طول
دارد که از نظر جغرافیای سیاسی یکی از بدترین مرزهاست(عزتی» ۱۳۸۱: ۸).فضای سرزمینی ایران در اشکال
معبری» حایلی یا قومی مذهبی, مکمل ژئوپلیتیک و یا استراتژی همسایگان و قدرتهای بزرگ فرامنطقه ای
است.علاوه براین» قابلیت نفت و گاز و بازار بزرگ داخلی ایران؛ در میزان توجه و جلب قدرتهای بزرگ تجاری به
ایران موثر بوده است.انطباق فضای سرزمینی ایران با معبرهای اصلی ترانزیت مواد مخدر و قاچاق کالا به اروپا و
همسایگان ایران و برعکس, و نیز همجواری اين فضا با قطب اصلی تولید تریاک جهانی واقع در جنوب و مرکز
افغانستان و شمال غرب پاکستان در ناامن سازی بارز حاشیه‌های شرقی و جنوب شرقی کشور نقش بی بدیلی ایفا
می کند.طالبان و آمریکا تنها دولتهایی هستند که از کشت مواد مخدر و تولید تریاک حمایت می کنند علاوه بر
چرخه پیچیده و اقتصادی تولید»ه صدور و پخش این مواد و سودهای کلان هدایت کنندگانش, مانعی جدی برای
شکست در مبارزه با آن و قاچاق کالا میباشد. تداخل و درهم آمیختگی قومی زبانی و مذهبی حاشیه فضاهای
سرزمینی ایران و فضاهای سرزمینی قومی و مذهبی کشورهای همجوار زمینه ساز آغاز و گسترش بحرانهای موقت یا
دوره ای منطقه ای و حتی سراسری در ایران بوده است(کریمی پور ۱۳۷۹: ۲۱۳).
جدول شماره (۱) کشورهای مبدا و مقصد قاچاق در آسیای جنوبی. مرکزی و آسیای جنوب غربی
مرزهای کشور همواره محل داد و ستد غیر قانونی کال" بوده است و ساکنان مناطق مرزی اغلب افرادی هستند که
زمینه‌های مساعد برای اشتغال سالم نمی یابند و به همین جهت به قاچاق و فعالیتهای غیرقانونی برا کسب بفرامد
۸ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و پر نامه‌ریزی منطقهای, سال پازدهم, شماره سوم تابستان ۱۴۰۰
روی می آورند.آن گروه از ساکنان مناطق مرزی که خواستار کسب درآمدهای مناسب از فعالیتهای سالم اقتصادی
بودهاند, اغلب به لحاظ نیافتن زمینه‌های اشتغال مولد این مناطق را رها کرده و به حاشیه شهرهای بزرگ مهاجرت
کرده یا به قاچاق روی می آورند.قاچاق و مهاجرت ساکنان مناطق مرزی غالبا زمینه را برای از بین بردن امنیت و
صلح فراهم می سازد و لذا حفظ ترکیب جمعیتی مناطق مرزی و توسعه و رونق فعالیتهای اقتصادی در این مناطق از
نظر حفظ امنیت و تمامیت ارضی کشور اهمیت دارد(عزتی» ۱۳۸۱: ۶۳۰). طول مرزهای ایران بالغ بر ۸۷۳۱ کیلومتر
است که منطبق بر ده ناحیه فیزیوگرافیک اصلی» شامل مناطق کوهستانی» کوهپایه ای» کویری» باتلاقی, مردابی»
رودخانه ای» جنگلی, استپی دریاچه ای و دریایی است.کنترل استراتژیک يا امنیتی این مرزهای طولانی آبی و
خشکی آسان نیست.ترددهای غیرمجاز, قاچاق کالا و مواد مخدر, تهدیدهای محلی و درگیری‌های مسلحانه در نوار
و حاشیه مرز تهدید شهرهای مرزی» سیب رسانی به شناورها از سوی دولتها و ملتهای همجوار» صیدهای غیر
مجاز و ده‌ها جرم دیگر باعث شده است کنترل مرزها با وجود این موارد به سختی امکان پذیر باشد(کریمی پورن
در ایران تعابیر مختلفی در خصوص فعالیتهای اقتصادی غیر رسمی و غیر قانونی نظیر قاچاق به کار برده میشود.
اقتصاد زیرزمینی» اقتصاد غیر رسمی, بازار سایه» چتربازی» بنجل(1110۷271م)» قاچاق قانونی» تجارت چمدانی و حتی
بازار آزاد از جمله اصطلاحاتی هستند که برای توصیفافغالیتغیر. رسمی در کشور استفاده میشود.قاچاق به مثابه
واردات محفیانه کالاهای قاچاق از یک سرزمین بهسرزمین دیگر است يا غدم پرداخت مالیات بر کالاها از طریق
دور زدن کنترلهای مرزی است. تاثیرات قاچاق به لخاظ اقتصادی و سیاسی متعدد بوده و بسیار مهم میباشد. قاچاق
موجب از دست رفتن درآمدهای عمومی میشود» ساختار داخلی جامعه را از طریق نهادهای غیرقانونی قدرتمند
تحت تاثیر قرار داده و الگوهای فساد را تغییر می دهد.به علاوه قاچاق تاثیر منفی بر شاخصهای رسمی نظیر رشد
و توزیع درآمد دارد. قاچاق فعالیتی است که برای بدست آوردن درآمد.از طریق حمل کالاهای غیر قانونی از طریق
مرزهای کشور و با نقض قوانین موجود صورت می. گیرد و از طرّیق رشوه و اشکال دیگر فساد به دنبال تولید
درآمد با طفره رفتن از مقررات و پرداخت هزینه‌های دولتی هستند. قاچاق در کلان اقتصادی ماهیت مجرمانه دارد.
جنبه‌های مالی قاچاق توجه بسیاری از اقتصاددانان را جلب کرده است(1-30 ,2016, 176102 :8 ,فطع۵(ح).
-بیکاری» توسعه نیافتگی و محرومیت ساکنان نواحی مرزی» کاهش میزان اشتغال رسمی, توجیه کننده و دلیل
افزایش میزان فرصتهای شغلی در اقتصاد غیر رسمی و کالاهای قاچاق میباشد.افزایش تقاضا برای نیروی انسانی و
کاهش تقاضا برای نیروی کار در بخش رسمی می تواند باعث ایجاد فرصتهای شغلی در بخش غیر رسمی‌شود. از
این رو کاهش فرصتهای شغلی در اقتصادی رسمی توجیه کننده افزایش قاچاق خصوصا در نواحی مرزی است.
بیکاری با پیامدهای اجتماعی نیز همراه است حتی می تواند عامل تشدید کننده و منشا فسادهای اجتماعی و در
خوشبینانه ترین حالت منجر به توسعه دلالی و قاچاق میشود.پس بیکاری پیوندمستقیم با افزایش کالاهای قاچاق
دارد. تغییر الگوی مصرف جامعه به سمت مصرف کالاهای لوکس خارجی, توسعه وسایل ارتباط جمعی.
تلویزیون‌های ماهواره ای» مسافرت خارجی, طیف متنوع تبلیغ کالاهای خارجی در مغازه‌ها و مکانهای مختلف در
کشور و دسترسی سریع اطلاعات مرتبط به ارائه محصولات جدید باعث میشود مصرف کنندگان به اطلاعات به
روز در سطح جهان دسترسی پیدا کنند. کیفیت. قیمت و تنوع کالاهای خارجی تقاضا برای کالاهای خارجی را
افزایش می دهد.در زمینه مصرف کالاها سه رویکردی نظری وجود دارد: نخست. مصرف کننده فعال و مصرف را
نوعی دستکاری از طرف قدرت می داند.در رویکرد دوم نگاه به مصرف را واسطه ای برای ارتباط می داند.مصرف
در این رویکرد نوعی رقابت و ارتباط است. و در رویکرد سوم مصرف یک محصول ثانویه است مصرف کننده با
رفتار مصرفی خود شروع به نوآوری می کند. عواملی نظیر افزایش درآمد تبلیغات. ضعف کیفیت محصولات داخلی
و دیگر عوامل منجر به تغییرالگوی مصرف جامعه به سمت مصرف کالاهای لوکس و مصرفی شود.تقاضای فراوان
برای کالاهای خارجی و درآمد قابل توجهی که از طریق واردات غیرقانونی و فروش کالاهای قاچاق بدست می آید
دامنه و مقدار ورود کالاها را افزایش داده است. فرهنگ مصرف به مردم انگیزه می دهد تا کالاهای خارجی را بیشتر
تبدیل یا دگرگونی قاچاق به فرهنگ محلی.عدالت اجتماعی در این حوزه به معنی حضور فرصتهای برابر در
آموزش و مهارت دسترسی به سرمایه مالی.و فیزیکی از طریق بازارهای مناسب است. ساکنان مناطق مرزی روابط
اقتصادی با ساکنان ماورای مرز داشته و همیشه. سطحی.از تعاملات. بین آنها وجود داشته است اما بعد از اعمال
محدودیتهای شدید تجاری و کنترل مبادلات قاچاق کالاها قاچاق "در بین ساکنان مرزی بیشتر میشود.قاچاق
چگونگی اجرای قوانین را تحت تاثیر قرار داده و به" علت. شنرایط اقتصادی نامناسب» خیلی از افراد فکر می کنند
قوانین تجاری ناعادلانه است و نقض قوانین را توجیه می کنند فقدان منع قانونی درباره تجارت غیر رسمی و قاچاق
از طرف بزرگسالان و روحانیون مذهبی در.نواحی مرزی منجر,به.اين شده است قاچاق به یک روش سودآور کسب
درآمد و فرصت شغلی و نیز به یک خرده فرهنگ و دارای ارزش اجتماعی تبدیل شود(2016,4, :8 ,فطق۵2)
به طور کلی مهم ترین عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر در ترویج و گسترش قاچاق عبارتند از:
-خفرهنگ مصرف» سنت قاچاق» تردد مرزنشینان» عدم آگاهی مسئولان مربوطه» ممنوعیت برخی کالاها در بین
کشورهای مختلف, تجمل گرایی» رشد فرهنگ مصرف کالاهای خارجی, وجود تبلیغات گسترده از سوی رسانه‌های
گروهای خارجی» کمبود فرصتهای اشتغال, کم توجهی به هویت ملی و مذهبی.
عوامل سیاسی و اداری به نهادهای درون حاکمیت و عناصر اداری مرتبط با مقوله قاچاق اشاره دارد.افزایش یارانه
کالاهای اساسی نظیر نفت و بنزین» گندم» و دیگر یارانه‌ها به ایجاد تفاوت بین قیمتهای داخلی و قیمتهای جهانی
منجر میشود و اين تفاوت قیمت انگیزه ای برای تجارت قاچاق از کشورهای دارای قیمت داخلی کمتر از
+ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقهای: سال یازدهم: شماره سوم تاپستان ۱۴۰۰
قیمتهای جهانی به سمت کشورهای دیگر میشود(مانند قاچاق سوخت. احشام و..از ایران به همسایگان).افزایش
دخالت دولت در بازار و بزرگ شدن دولت به توسعه فعالیتهای قاچاق منجر میشود. واردات بدون مجوز توسط
برضی,ذیشگام‌ها و فشار يانقره آنها برای رات جویی می تراند زمیته ساق قاساق خنودگاه سازمانهایی, که آمکان: غبور
آنها از مرز بدون اجازه گمرک میسر است و امر واردات هم ارتباطی با وظایف آنان ندارد به توزیع محصولات
خارجی در بازار داخلی می پردازند. پس آمیخته شدن منافع سازمانی با قاچاق یا دخالت در امور اقتصادی شبیه به
قاچاق امر مبارزه با قاچاق را تضعیف می کند(موسوی,» ۱۳۹۹: ۱۱۰).
قاچاق می تواند واکنش به نوع آزاد سازی تجاری يا مداخلات اقتصادی باشد. واردات کالا تابع عوارض و مالیات
تجاری است و هزینه‌های تجاری را از طریق سیستم رسمی بالا می برد اما روش اصلی کاهش واردات و حفاظت از
تولیدات محلی در دهه ۱۹۸۰ استفاده از موانع تعرفه ای نظیر ممنوع ساختن واردات کالاهای گزینشی و الزامات
صدور مجوز بود. صدور مجوز خاص يا موردی به برخی از سازمانهای دولتی هم اجازه معافیتها و توزیع آنها را به
مثابه حمایت می دهد. ۳۰مرکز و نهاد مجوز واردات کالا صادر می کنند. تجار و فعالان اقتصادی گلایه می کنند که
تعدد و کثرت مراجع صدور مجوز باعث تضعیف پاسخگویی و شفافیت در این فرایند میشود. آزاد سازی تجاری
در ایران که پس از جنگ تحمیلی عراق علیهایران در کشور اجرا شد نه .تنها باعث کاهش قاچاق نشد بلکه شیوه
جذدیذی از قاچاق و فعالیتهای غیرمولد را چا زدکایی مالبات ما تفت دولتی تاثیر منقی بر حذمه: و کارکتان
دولت و صنایع دولتی دارد ( 1۳6912۷872127 6۶ م۳۳ 2015,139,).
در عصر جهانی شدن با وجود رشد جامعه بینّ "المللی» طیفی از بازیگران جتایی غیر دولتی نظیر تروریستها جرایم
سازمان يافته, راهزنی و کمپانی‌های بین المللی فعال ار عرصه؛تجارت برده و سلاح, کشورهای مختلف جهان را در
معرض تهاجم و تهدید قرار داده‌اند. بسیاری از این گروههای قدرتمند مجهز به فناوریهای نوین و بهبودیافته‌اند.در
نتیجه یک معضل بغرنجی برای جامعه بین.المللی.و امنیت .ملی کشورها ایجاد شده است.این تهدیدات روحیه
هماهنگی بین کشورها را تضعیف می کند در حالی که پایگاه و تماس آنها در کشورهای میزبان را تقویت می کند و
کشورها نیز بر سر اقدامات اقتصادی, سیاسی و قانونی کافی برای مبارزه با تروریستها جنایتکاران و قاچاقچیان دچار
منازعه و احتلاف می‌شوند. یکی از فعالیتهای تبهکارانه ای که بازیگران تبهکار غیر دولتی انجام می دهند قاچاق
کالاها خدمات و مردم است. اغلب» این تجارت غیرقانونی باعث ایجاد فلاکت برای بسیاری از مردم میشود و
اقتصاد کشور را مختل می کند.پیامدهای قاچاق تا مدتها باقی می ماند و ثبات سیاسی و اقتصادی جهان و کشورهای
شخاضی را دجاز زوال می کند. لذا کشورها سعی, می کنند ایتکارات او اقذامات اهمگرایائه: چتنجانبه: یا دوجانیه را در
مبارزه با سرقت و قاچاق بین المللی بسیج کنند(1-30 , ۲۰۰۷ , 7826(016) .
در مجموع, ضعفهای حقوقی و قانونی دیگری نظیر انبوه قوانین» نقش عوامل قانونی و قضایی و فعالیتهای دادرسی,
ناهماهنگی در مبارزه با قاچاق و عدم مقابله منسجم بین سازمانها و تفاوت دیدگاه مرزبانان ایران و همسایگان ایران
درباره قاچاق و مصادیق آن از جمله عوامل ناکامی و عدم مهار پدیده قاچاق در کشور است.واحدهای اداری
مشخص برای مبارزه با قاچاق کالا در کشور نیز وجود ندارد.
مارتین و پاناگاریا(۱۹۸۳) در تحقیق خود نشان دادند که اجرای قوانین ضد قاچاق هزینه‌های واقعی قاچاق در هر
واحد و قیمت داخلی واردات را افزایش می دهد اما میزان یا مقدار کامل و سهم واردات غیر قانونی در کل واردات
را کاهش می دهد. نورتون(۱۹۸) مدل نظری برای قاچاق کالاهای کشاورزی در کشورهای عضو جامعه اقتصادی
اروپا با تکیه بر جمهوری ایرلند و ایرلند شمالی ارائه می کند.وی هزینه حمل و نقل و نیز احتمال کشف کالای
قاچاقی در هنگام قاچاق را در مدل خود در نظر می گیرد و نشان داد که هرچه نرخ مالیات افزایش یابد انتخاب بهینه
کالاهای قاچاقی و تعداد شرکتهایی که در این امر دخیل و مشغولند را افزایش خواهد داد. وقتی نرخ‌های مالیات
افزایش می یابد قاچاقچیان رانت‌های مورد انتظار خود از قاچاق را افزایش می دهند و حاشیه سود برای قاچاق
پرسود گسترده میشود. افزایش نرخ جریمه‌ها در صورت کشف قاچاق ارزش سودهای قابل انتظارشرکتها و عوامل
قاچاق را کاهش می دهد. پس رابطه منفی بین نرخ جریمه‌های کالاهای قاچاق و مقدار کالاهای قاچاقی وجود دارد
و از سوی دیگر, پیوند مثبتی بین افزایش مالیات و تعرفه بر کالاهای وارداتی و مقدار محصولات قاچاق وجود دارد.
ترزبای و همکاران (۱۹۹۱) تاثیرات ساختان,باژاژبیپاجرای قوانین برآقاچاق ##رفاه ملی را بررسی کردند. در مدل آنها
چنانچه. تاثیر قیمت قاچاق بزرگتر از هزینه آن باشد این؛احتمالوجود.دارد که قاچاق سبب بهبود رفاه شود.آنها در
پایان نتیجه‌گیری می کنند که با افزایش شلات اقدامات قانونی بر اعلیه اقاچاقچی‌ها دولت رفاه جامعه را بهبود می
از مهم ترین ضعفهای حقوقی و قانونی در مبارزه با قاچاق می توان به ناهماهنگی دستگاه‌های کاشف, ناهماهنگی
فعالیتهای مبارزه با قاچاق و مشکلات مرزبانان؛ و «ضعف. نظاررت: گمرکی اشاره کرد.اصولا قاچاق کالا یا از مبادی
غیرگمرکی و راههای غیرمجاز و خارج از نظارت نیروی انتظامی انجام میشود يا از طریق محدودیتهای گمرکی و با
استفاده از روشهایی مانند کم نمایی ارزش کالا اظهار غلط. جاسازی کالا در قالب کالایی دیگر, تخلیه ترانزیتی در
داخل کشور و غیره صورت می گیرد. مبارزه با قاچاق کالا از نظر تشکیلاتی, اجرایی و سیاست گذاری در دو محور
انجام میشود: از نظر اجرایی مسئولیت با نیروی انتظامی است که آن را در کنار سایر وظایف خود انجام می دهد.
برای مبارزه با قاچاق کالا سازمان مستقلی وجود ندارد. یکی از شرایط کارایی مبازه با قاچاق» وجود نیروی انسانی
متخصص و تجهیزات مناسب است (سپهری» ۱۳۷۷: ۱۱-4۹).از جمله قوانینی که در جمهوری اسلامی ایران جهت
قانون مبارزه با فساد:اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت ایران را موظف می کند تا برای تحقق
اهداف مطرح شده در بند دوم همه امکانات لازم برای مبارزه با انواع فساد را بکار گیرد.
۷۲ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقهای سال یازدهم: شماره سوم تاپسعان ۱۳۴۰۰
-اصل جلوگیری از انحصار اقتصادی:از جمله دلایل اصلی قاچاق» پدیده انحصار است.اصل سوم قانون اساسی
دولت را موظف نموده است از همه امکانات لازم برای نابودی و پاکسازی همه اشکال استبداد و انحصار بکار گیرد.
-اصل سوم همچنن دولت را موظف می کند تا همه تلاشهای خود را برای نابودی تبعیض‌های ناعادلانه و فرصتهای
اقتصادی برابر برای همه در زمینه‌های مادی و معنوی بکار گیرد. کاهش فقر باعث کاهش قاچاق میشود. اصل سوم
قاترن اسناسی, دول برا مرظف می, کند از همه تلاشها: و آمکانات ود براق تحتقیرتامهریری اقتصادی او عادلانه
مناسب بکار گیرد( ۵ , ذانهه5 2/0320۵0 ۸۲۵ , نصقاهد‌گاعه().
نرخ جریمه رابطه منفی با میزان قاچاق در همه کالاها دارد.افزایش نرخ ارز رسمی برای صادرات کالاهای ایرانی می
تواند مطلوب باشد.وقتی محصولات ایرانی صادر و ارز خارجی دریافت می کنند. آنها می توانند این ارز را مبادله
کرده و ریال بیشتری بدست آورند اما برای واردکنندان قانونی» بار مالی اضافی تلقی میشود. چون باید ریال بیشتری
بپرفاوند انا ار خاوجی,مروه اقا برای کالاهای وارذاتی پرذاخت کتد وواوذارت کالاها به صوریت‌قانری را فریته .پر
می سازد. قاچاق چیان و باندهای مجرمانه در اغلپ موارد تهمارت غیرقانونی خود را از طریق بازار سیاه تامین مالی
می کنند. با افزایش نرخ ارز در بازار سیاه» هزینه تامین مالی قاچاق افزایش می یابد و منجر به میزان پایین وارادات
کالاهای قاچاق صنعتی به ایران میشود.فرار ااز پرذاخت مالیاتهای قانونی می تواند اقتصاد سایه تلقی
عمل قاچاق در سواحل چین بیش از هر جای آدیگزی در جهان ازگستردگی برخوردار بوده است و برای کنترل
تجارت در چین بسیار ضروری بود که با آن مقابله شود چون اقتدار و حاکمیت دولت چین را به چالش می کشید.
سواحل چین به طول *هزار مایل از خلیج بوهائی" در شمال تا خلیج تونکین یا تانکین در جنوب گسترش يافته
است. و کانون مهم توسعه صنعتی و اقتضادی چین میباشد. در حالی که چین کنترلها و محدودیتهای شدیدی را
در خصوص جابجایی بسیاری از کالاها اعمال کرد و مبارزه گسترده ای علیه راهزنی و شورشهای دریایی انجام داد
ولی مالیات و مقررات اندکی در خصوص تجارت دریایی وضع کرد.در عین حال تجارت ساحلی به منبع حیاتی
درآمدهای دولتی تبدیل شد چون دولت چین تعرفه‌هایی بر واردات وضع کرد و مالیاتها بر نمک و زمین را افزایش
داد و به منبع درآمدی مهمی برای دولت مرکزی چین تبدیل شد. حکومت ملی گرای چین بر درآمدهای ناشی از
تجارت خارجی و اعمال تعرفه‌ها تاکید داشت. حکومت کمونیست چین اولویت را بر دگرگونیهای سوسیالیستی
تراحی ,داخلی ی‌تواحی پوامرتی گذافیت: اما حسچنات مجور دبا فاپاق کالا که ساکییت قرلنت بر اقتصاه رایه
مخاطره‌انداخته بود مقابله کنند. دولت مائو نیز کنترلهای شدیدی برای توقف قاچاق در عرص اصلاحات انجام داد
جنگ بر علیه قاچاق برای تحقق دولت سازی چین مدرن بسیار سازنده بود نه تنها تجارت غیر مجاز را سرکوب کرد
بلکه ظرفیت دولت مرکزی را به چند شیوه توسعه داد.این سیاستها کمک کرد تا تعرفه‌ها منبع مالی حیاتی قابل
اتکایی برای دولت چین فزراهم کندسیاستهای مرکانتبایستی برای تنظیم بهتر صاذرات بی وارذات :را ر پی داشست و از
این طریق به توازن مطلوب تر پرداختها و تحقق توسعه در کشور انجامید.باعث گسترش دامنه نفوذ و تماس نزدیک
دولت در زندگی روزمره شد.در چین همانند سایر کشورهای جهان, قاچاق باعث تضعیف حاکمیت دولت به انحا
مختلف میشود.در چین سرکوب و مبارزه با قاچاق به تقویت اقتدار دولت و تحکیم مرزهای ملی این کشور
انجامد.دولت چین سرمایه گذاری قابل ملاحظه ای در وضع مقررات» جمع آوری مالیات. نظارتهای مرزی و ترسیم
نقشه و مسیرهای مرزی و کنترل تجارت انجام داد. و فناوریهای نوینی در حمل و نقل, ارتباطات و جنگ برای
تمایش قذریت خزد. دز فزاصل درز دسقه کقور مررد انستفاده اقرار داد او افطذار غود ار توالجی, پیرمرتی, را بر
کردند یرب پانکها تشان: می بققد رابطه فیالکیشگی, بسن قرانیی بقرلت سازق و قاچاق فرر ین جلایک وجوه اقاره
(۱۰-۲۰ ,188,2018). تجارت غیرقانونی در کشورهای همسایه ایران بسیارفراوان» متنوع و پیچیده است.البته دو
مورد از مهم ترین نوع تجارت غیر قانونی که مشخصه کشورهای پیرامون ایران و آسیای جنوبی و شرقی میباشد
قاچاق مواد مخدر قاچاق سوخت, قاچاق انسان و و کالاهای مهم دیگر میباشد.مناطق پیرامونی ایران و چین و هند
فعالیتهای قاچاق و تجارت غیر قانونی مهمی را تجربه کرده است. از جملهاتجارت بین المللی در قاچاق اسلحه و
مواد هسته ای و رادیواکتیو تا تجارت بین المللی قاچاق چوب) محصولات جنگلی و حیوانات در این کشورها
گسترش يافته است.برخی از این نوع قاچاقها ضصدمات زیست محیطی اب ایران وارد می کنند و برخی دیگر جنبه
غارت گری داشتهاند و برخی هر دو پيامد منفی زا با خود: به همراه دارند.با وجود این دامنه» تنوع, ماهیت و
مکانیسمهای این پدیده به طور کافی مطالعه و درک نشده است. (۱۳۷-۱۳۹ ,2013 ,/(010۷).
پس از جنگ جهانی دوم» دولت ملی "گرای چین» مقررات: زمان ,جنگ از اجمله تحریمهای اقتصادی و دیگر
محدودیتهای اعمال شده تجاری با چین اشغال شده را لغو کرد. به جز کالاهای لوکس و محصولات تجملاتی دیگر
که روابط دیپلماتیکی رسمی با چین نداشتنض(لاجگظطر 45 راما سطالت/چین اجازه داد مزاد صنعتی برای بازسازی
اقتصاد چین و نیازهای روزانه این کشور آبدون تأیید اولیه وارد شود. کمک خارجی پیشنهاد شده توسط اداره
توانبحشی» و احیای سازمان ملل» بدون مالیات توسط چین پذیرفته شد.دولت چین معتقد بود که تسهیل
محدودیتهای وارداتی به کاهش کمبود کالاهای مصرف کننده کمک می کند و فشار تورمی ناشی از زمان جنگ را
کاهش می دهد.اقتصاد جنگ زده نیازمند کالاهای وارداتی اساسی برای تامین نیازهای داخلی بود. زیرساخت‌های
جسا ورتقل که سادرتهرهای ساحلی را به سرسیتهاق قاخلی, پیزنت میبفاد. بس از جنگ ریا ظرفیت ال کار ی
کردند؛ در نتیجه تقاضا برای واردات کالا به شدت افزایش یافت و خیلی سریع ذخایر ارزی خارجی چین را تهی
نمود.همچنین تشدید منازعه با کمونیستها و پایه مالیاتی فروپاشیده چین» دولت این کشور را متوسل به کسری
بودجه و کاهش تامین مالی و تامین کمبودهای درآمدی از طریق خلق یا چاپ پول کرد.در مجموع این سیاستها
5۶ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقهای: سال پازدهم: شماره سوم تابستان ۱۴۰۰
منجر به ایجاد چرخه فاسدی شد که باعث تورم لجام گسیخته و افزایش شدید قیمت در شهرهای مختلف چین
گردید.برای مثال در شانگهای, قیمتهای کلی ۵۶۵ درصد در طول ۱۹۶۹ و ۱۳۹۷درصد در طول سال ۱۹۶۷ افزایش
یافت. تورم لجام گسیخته» قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داد و مصرف کنندگان را تشویق کرد تا به دنبال
راه‌هایی برای مصرف ارزها و پولهای بی ارزش شده خود باشند.در حالی که بی ثباتی اقتصادی ممکن است برای
عده ای غیر مسئولیت پذیر سودمند باشد اما تورم لجام گسیخته در تمام نواحی ساحلی چین احساس می‌شد.فقرا به
شدت تحت فشار قرار گرفتند در حالی که طبقات متوسط با چشم خود می دیدند که ارزش پس اندازهای سخت
بدست آمده آنها رو به افول و نابودی بود.کارکنان معلمان و دیگر اقشار نیز که با حقوق ثابت زندگی می کردند به
شدت به علت تورم متضرر شدند.لذا مردم برای اینکه ارزش پولشان از دست نرود شروع به خرید کالای قاچاق
کردند.این چرخه سریع ارز یا پول به تشدید تورم انجامید(۲۲۷ ,2018,ه78).
اقتصاد به هم ريخته که در زمان جنگ بر چین حاکم بود در دوران بازسازی پس از جنگ تداوم یافت.در واکنش به
این شرایط اقتصادی ناگوار دولت چین شرایط و مقرراتخاصی را برای کنترل اقتصاد و توقف تورم اعمال کرد.
علاوه بر قوانینی که محتکران و سفته بازان را تنبیه کرد» دولت چین همچنین یکسری اقدامات اقتصادی اضطراری از
سال ۹۶۷ ابه منظور تنظیم تجارت خارجی اعمال نمود.یکی از اقدامات دولت چین, ساماندهی جریان سرمایه بود و
از این طریق معاملات خصوصی ارز خارجی و. فلزات. گرانبها. را ممنوع کرد. دولت معتقد بود با محدود کردن
دسترسی به ارز خارجی» ارز در دسترس بزای"خرید*واردات کالاهای یر ضرور را محدود می کند. اقدام دیگری
چین» ساماندهی جریان کالا بود و این اقدام را با اسخت: تر کردن و تحکیم سیاستهای وارداتی مجاز انجام داد.
مقررات موقتی تجارت خارجی نیز از سال ۱۹۶۹ منتشر و اعمال شد و با یکسری بازنگری در سال ۱۹۶۷ در
سرتاسر کشور اجرایی شدند.از این طریّق»+کنترلهای. اقتصادی زمان .جنگ با استقرار مجدد برنامه طبقه‌بندی برای
تشخیص طبقات مختلف واردات انجام شد. تجهیزات ماشینی و صنعتی, دیگر که برای بازسازی زمان پس از جنگ
مورد نیاز بود با محدودیت اندکی می توانست وازد شود. برخیآکالاهای لوکس اجازه یافتند مشروط بر اینکه
۰درصد اضافه مالیات به علاوه تعرفه‌های موجود کنونی بپردازند وارد چین شوند. دیگر کالاهای لوکس نظیر مواد
غذایی دریایی, کالاهای دارای قطعات ابریشمی,» وسایل آرایشی به شدت ممنوع شدند. هر چیز دیگری غیر از اين
مقولات یا دستهبندیها از مواد خام گرفته تا کالاهای مصرفی روزانه به آن مقداری که دولت تعیین کرده بود می
توانست وارد شود.دولت چین» کمیته یا هیئت مدیره بازرگانی را برای مقررات موقت واردات و نظارت بر واردات.
صدور مجوزها و تنظیم سهمیه‌ها یا حجم کالای وارداتی به وجود آورد. مجوزها غالبا به اتحادیه‌های مختلف تجاری
به عنوان صنف یا رسته تجارت اختصاص یافت که به نوبه خود آنها هم بین شرکتهای مختلف در صنایع مربوطه
توزیع می کردند. شرکتها باید توسط این هئیت بازرگانی ثبت نام می کردند. درخواست مجوز می دادند و پذیرش و
تعهدنامه‌های خود را قبل از ترخیص کالاهای خود. دریافت می کردند. برای تشویق مشارکت در این طرح. دولت.
شرکتهای ثبت نشده را از دریافت این مجوزها محروم می کرد (۱۳۷-۱۳۹ ,2013 ,ل(۵۷ح).
دولت چین کالاها را براساس مقررات تجارت خارجه خود. به سه دسته تقسیم کرد: واردت کالاهای آزاد» واردات
کالاهای دارای مجوز و واردات کالاهای ممنوعه.اجازه ورود کالاهای لوکس با ۵۰درصد اضافه مالیات علاوه بر
نرخ‌های تعرفه موجود. تعداد کل کالاهای ممنوعه ۲۲کالای صادراتی بودند.همه کالاهای وارداتی به جز کالاهای
ممنوع شده که مستلزم ارز خارجی نباشد یا ارزش کمتر از *۵دلار دارند می تواند با مجوز وارد شوند. هیئت مدیره
بازرگانی نیز برای نظارت بر صدور مجوز واردات و هماهنگ کردن مقررات ایجاد شد.اقدامات اقتصادی اضطراری
از جمله ممنوعیت احتکار طلا و انتشار ارز خارجی صورت گرفت. مقررات تجارت خارجی منجمله سیستم اخذ
گواهی وارداتی و مقرراتی که احتکار طلا و انتشار(گردش) ارز خارجی را ممنوع ساخت وضع گردید.عمل قاچاق
به عنوان جرم تعریف شد و مجازات خدمت اجباری یا مرگ برای آن تعیین گردید.دولت چین مجاری تجارت
مشروع و قانونی را از طریق کاهش مقدار یا سهمیه‌های وارداتی محدود نمود. وقتی ذخایر ارز خارجی به طور
مستمر کاهش یافت دولت به طور همزمان حجم واردآنقاوا ز۷۴آمیلیون دلار در طول ۱۹۶۷ به 1۷میلیون دلار در
طول سالهای ۱۹۶۹ و بعد از آن کاهش داد یعنی کاهش ۷۵ درضدی (35-211, 80۳۵0۲۰۰۷ ).
دولت چین در اجرای مقررات پیچیده تجاری با دشورای مواجه بود و تلاش.می کرد محرک ساختاری تورم را مهار
کند.حقوق و عوارض گمرکی بالا باعث تشویق قاچاق شد. کنترلهای جدید بر روی تجارت همزمان با کمبودهای
مزمن کالا و اقتصاد بی ثبات. فرصتهای واقعی"برای"سود بخش خصواضی "در طول دوران بعد از جنگ در چین
فراهم کرد. به باور محققان, محرک عمده برای قاچاق؛ پرداخت حقوق گمرکی نبود بلکه کنترلهای تجاری بود. حجم
واردات و محدودیتهای دیگر بر واردات. فرایند اجرا را دشوار و قاچاق را نسبتا جذاب کرد.تحت چنین شرایط
بازاری» تجار تمایل نداشتند زیان بیشتری.را تحمل کنند.ارز و پول در خحال سقوط خود را صرف خرید کالاهای
کمتر مورد نیاز کردند بنابراین چرخه فسادزای تورم را تشدید کردند فساد راهبرد بقا برای کارکنان خط مرزی برای
سود بردن از فرصتهای خلق شده به واسطه ترکیبی از کنترلهای تجاری سخت و تقاضای بی امان برای واردات
بود.در یک اقدام خاص, چهار عامل گمرک چین از تجار شش شرکت در عوض مجوز واردات کالا اخاذی کردند.
وقتی برنامه آنها لو رفت دولت چین با محکوم کردن تجار به زندانهای بلند مدت به اتهام رشوه و اعدام ماموران
گمرک به جرم فساد واکنش نشان داد(۲۲۷-۲۶۰ ,1۳۵1,2018). نقش بیکاری در گسترش پدیده قاچاق و اقتصاد
سایه مهم است. به علت ماهیت پنهان قاچاق و فرار مالیاتی» قاچاق بخش بزرگ اقتصاد سایه است و درآمد دولت را
کاهش می دهد.لذا بیکاری و فقر از جمله دلایل افزایش قاچاق در نواحی مرزی کشور میباشد. بین نرخ ارز رسمی
و بازار سیاه ارتباط وجود دارد. رفتار وارد کنندگان و صادرکنندگان و انتخاب بین تجارت قانونی و قاچاق توسط
آنها مبقای این تحلیل است:کالاهای قاچاق از ارز مارجی بازار سباه استفاده می. کنتد که: بهواسطه کالاهای قاچاق
صادراتی بدست آمده است. باا توجه به اینکه واردات کالا و ترخیص برخی از کالاهای وارداتی تابع دریافت گواهی
٩ فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقهای سال یازدهم: شماره سوم تاپسعان ۱۳۴۰۰
یا مجوز از نهادها و وزارتخانههای مختلف است اين فرایند طولانی اخذ گواهی باعث قاچاق میشود.عوامل فرهنگی
و تمایل مردم به خرید کالاهای مصرفی و لوکس خارجی به علت فرهنگ مصرفی یکی دیگر از عوامل قاچاق
میباشد. کالا و ارز قاچاق تاثیرات و پیامدهای منفی زیادی برای اقتصاد و امنیت کشور دارد از جمله اين پیامدها می
توان به بی اثر سازی یا خنثنی سازی سیاستهای اقتصادی دولت. تحمیل هزینه‌های ارزی بر کشور, افزایش هزینه
واردات. رسمی» اختلال تخصیص مناسب ارز توسط دولت برای واردات کالاهای اساسی میشود.همچنین تغییر و
معیوب سازی الگوی مصرف اجتماعی» تضعیف و نابودی محصولات صنعتی داخلی و کاهش فرصتهای شغلی و
کاهش درآمد سرانه ملی و پخش الگوهای ناهنجار بیو فرهنگی يا فرهنگی زیستی میشود ( ۸۵ 131051201,2016,8
پیامدهای امنیتی. سیاسی و اقتصادی قاچاق کالا و ارز در ایران
سطح پایین امنیت اقتصادی یکی دیگر از تاثیرات منفی قاچاق کالا و ارز در کشور است. امنیت اقتصادی از عوامل
مهم شکوفایی بازار و حفظ سلامت بازار است فقدان یا ضعف امنیت اقتصادی» مشارکت اقتصادی و سرمایه گذاری
در بخشهای غیر دولتی را کاهش می دهد و زمینه را برای رشد و توسعه تجارت قاچاق فراهم می کند عدم مشارکت
آنها در تولید و سرمایه گذاری باعث کاهش امنیت اقتصادی میشود.
قاچاق یک کالا یا محصول منجر به قاچاق .کالا .یا محصول دیگر میشود.فرهنگ قاچاق چنانچه در ایران نفوذ کند
مشکلات جدی برای دولت و جوامع ایجاد میکند. از«جمله "این .مشکلات می توان به ناامنی سیاسی و بی ثباتی
ناشی از فساد» مختل شدن نظم» قانون و امنیت نظامی اشاره کرد. چون قاچاقچیان کنترل سرزمینی را نقض می کنند
احتمال تروریسم و ناامنی را افزایش می دهند. روحيه مقاومتملی در برابر دشمن خارجی را از بین می برند. ناامنی
اقتصادی ناشی از پرواز سرمایه و افول توریسم» نگرانی‌های اجتماعی ناشی از افزایش استفاده از داروها مواد مخدر
و جرایم ناشی از این مشکلات. ناامنی اکولوژیکی از جمله این تهدیدات هستند. مافیای دارو و مواد قاچاق به علت
روشهای عملیاتی خود باعث ایجاد آلودگی, فرسایش و بیابان زایی می‌شوند و در نهایت به واسطه فساد و خشونت
-تهدید جامعه, زندگی, معیشت و رفاه اجتماعی شهروندان ایرانی» تهدید تجارت ایران و نهادهای مالی کشور از
جمله تاثیر بر تجارت. رقابت کالاها و تولیدات داخلی و منافع ایران در سیستمهای مالی جهانی» تهدید امنیت. صلح
و ثبات جهانی که به نوبه خود منافع امنیت ملی ایران را به مخاطره می اندازد خصوصا در کشورهای توسعه نیافته
پیرامونی ایران که باعث توسعه سلاح‌های کشتار جمعی و..میشود وکاهش قدرت چانه زنی در تبادلات امنیتی و
سیاسی با کشوهای دیگر به علت قاچاق از دیگر پیامدها و تاثیرات امنیتی و سیاسی قاچاق کالا و ارز در ایران
از جمله پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قاچاق کالا و ارز می توان به موارد زیر اشاره کرد:کاهش درآمدهای دولت و
عوارض گمرکی, استقراض از سیستم بانکی و استقراض ارز خارجی,» اختلال و رکود در بخش تولید و محصولات
داخلی, دستیابی به میلیارد‌ها رانت برای رهبران فعال در اقتصاد پنهان و قاچاق, از دست رفتن تاثیر و نفوذ سیاستهای
دولت در بخش تولید. از دست رفتن یارانه‌های صادرات. افزایش سرمایه گذاری در کالاهای مصرفی به جای
کالاهای سرمایه آق» آیجاد. بجرآن ذر قست کالاهای قاغلی به غلت: کالاهای آرزان اتاساق» تغریب و تهدید تولینه
سرمایه گذاری و اشتغال و توسعه کشور تقویت کالاهای خارجی در بازار» اختلال در تجارت رسمی و قانونی.
افزایش پول شویی در کشور و منطقه؛ پیوند دادن اقتصاد ملی به اقتصاد غیر رسمی» افزایش عذم اطمیتان و نوسانات
در اقتصاد افزایش هزینه‌ها و اتلاف منابع ملی ایجاد مشاغل کاذب. کاهش سرمایه گذاری مولد در اقتصاد داخلی.از
دست رفتن منابع ارزی کشور و فرار مالیاتی. کاهش امنیت اقتصادی کشور( 2016,۵ , :5010۵1 3/0020۵۵1 ۸۳۵
موقعیت جغرافیایی و گستردگی مرزهای خشکی و آبی ایرانه همسایگان توسعه نیافته نوپا بی ثبات» وجود مبادی
مختلف و پیچیدگی روشهای قاچاق مقابله با این معضل را دشوار ساخته است.در چارچوب سیاست رونق و جهش
تولید که مستلزم حمایت از اقتصاد داخلی و تولید داخلی می‌باشا» تهیه سیاستها و خط مشی‌های علمی برای تحقق
جهش تولید دارای اهمیت اساسی میباشد.در این زمینه. تدوین سیاستهای مقابله با قاچاق کالا و ارز و استفاده از
تجارب دیگر کشورها برای تحقق جهش تولید در.کشور و ایجاد,توسعه پایدار و رفع موانع اساسی تولید در کشور
دارای اهمیت زیادی میباشد. فقدان همکاری میان:ادارات و نهادهای,دولتی با نیروهای پلیس» نبود منابع مالی لازم
برای مبارزه با کالاهای قاچاق و کمبود نیروهای اداری موثر از عوامل موثر در تشدید قاچاق کالا هستند.بکارگیری
نیروهای انسانی غیرموثر توسط نیروهای پلیس در نوّاحی موز منجمّله سربازان» نیروها و پرسنل در تبعید از عوامل
دیگر عدم موفقیت در مقابله با قاچاق کالا میباشد. نیروی پلیس می بایست از دانش و آگاهی لازم درباره پدیده
قاچاق و مبارزه با ورود و خروج غیرقانونی کالاها برخوردار باشند. فقدان کنترل و نظارت دقیق بر توزیع و فروش
کالاها هم از عوامل دیگر زمینه ساز قاچاق کالا است. عده ای از مسئولان راه کنترل قاچاق کالا و ارز را گران تر
کردن کالاها و محصولات تولید داخل می داننط رو با افزایش؟ چد برّالرای/قیمت بنزین و دیگر محصولات در کشور
راضی نبوده و در پی برابر سازی قیمت کالاهایی چون بنزین و گازوئیل و...با کشورهایی چون ترکیه هستند.این نوع
نگاه قطعا باعث فشارهای مضاعفی به مردم میشود.راهکار مبارزه با قاچاق هماهنگی همه دستگاه‌ها در امر شفافیت.
پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا توجه به تقویت تولید در کشور و مبارزه با معضل بیکاری و تورم در کشور است.
-توسعه متوازن و توجه به عدالت سرزمینی و بیکاری در نواحی سیب پذیر مرزی
غرافیا و پرنامه‌ریزی منطقهای, سال یازدهم, شماره سوم تاپستان ۱۴۰۰
-ارتقای تخصص و توانمندی عضو ستاد مبارزه با کالا در رشته بازار.
-سازماندهی مبادلات فرامرزی و پاکسازی بخشهای معیوب و نفوذ پذیر مرزها
-جلوگیری از قاچاق در مناطق آزاد کشور ( 2016,۵ ,ل۵ ۲ , نط۵ 0و دگطاعه[)
- پرکردن شکاف‌های امنیتی بین نهادها و مقامات اطلاعاتی» اجرایی قانونی و نظامی جهت همپوشانی و هماهنگ
- افزایش همکاری نزدیک در موضوعات امئیتی در داخل کشور و با همسایگان
انسجام و هماهنگی بین کلیه نهادهای سیاسی و اقتصادی و نظامی کشور
-دالایی» مجید قره داغی, جبار و عباسی» سینا(۱۳۹۶)» بررسی علل و پیامدهای اقتصادی قاچاق کالا در ایران و راهکارهای رویارویی و
مبارزه با آن» دومین کنفرانس بین المللی آینده پژوهی» مدیریت و توسعه اقتصادی, مشهد. دانشگاه تربت حیدریه.
-سپهری» سیدکریم(۱۳۷۷)» تحقیق پیرامون ابعاد اقتضادی پدیده.قاچاق.کالا. مشکلات" موجود و راهکارهای مقابله با آن. ماهنامه
عزتی, عزت ال(۱۳۸۱)تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق, انتشارات وزارت امورخارجه ایران
-قلی زاده» سیدابراهیم؛ علی پور عباس و ذوقی بارانی؛ کاظم(۱۳۸۹)+ علل و پیامدهای قاچاق کالا پس از انقلاب اسلامی, فصلنامه دانش
کریم زاده» مجید(۱۳۹۵)بررسی عوامل موثر بر قاچاق کالا و تاثیر آن بر اقتصاد شهرستان مرزی سراوان» فصلنامه انتظام اجتماعی, سال
-کریمی پور(۱۳۷۹) مقدمه ای بر ایران و همسایگان. منابع تنش و تهدید, انتشارات جهاد دانشگاهی واحد خوارزمی.
-موسوی, محمود(۱۳۹۹)» بررسی قاچاق کالا و تحلیل قانونی جرم آن. مطالعات علوم سیاسی, حقوق و فقه. دوره ۳ شماره 0/۳
-وطن پور علیرضا(۱۳۸۷)قاچاق کالا و تاثیر ا بر اقتصاد ملی» بررسی‌های بازرگانی, شماره ۰۲۸ صص۲۶-1
7700۳00 0۲۵ 7۳86 ۵ .30۳۵00 عاهاک هه ,17۵06 ,8ق2007(۷7) 7160006 مالات50۳-
17006 0107۵ :0070 .211-35 ,وعاماک .5 0هه زمطظ ب روط 0000 ما20 00006
۶۳۲۱ 3629056 گم دمهصنصحیه عطا ۵۳ (2016) طامطهد ۳٩ منصفاعمط فصه امک مننمقصح/71-
6600 ۲اه ادص طعنا هم دود عطا ۵0 کاقصصز کاز قصد وصناعودصهد کلاممع ما فص و00
6 0ص ممسصقط0/< مسه‌داع۸ بنلقفهسصقط3/0 بنلنطاعلج۸ مق2عزل۸ مطاع220د ای ۸-
0ع 5 ۵۶ ععصعس00 عطا ۵۵ ت3۳ عبناعاط عطا عصنادع 13 (2017)نهومصححصط 2/0
۰ :5 .770 ,10 .7۵ :130 300 08ز201 01 م70 مص۳۵ صنز موم
1۳۵ دز ک0و0ع وصنامعمصد ۵1 1305 ماه که جعسک .(2016) کل 10000 2 .0 منطهدعحا0
(۲۰۱), نل۸ ,نانعطام5 فصه مصعقط3/0 0ع رمک لعج مصقحص0, تحص 3/0 منومصطهنن۸ صنع1105 منصعداهدگطادع 7-
ب۳ 13 8صناآقع 5۳۳۳ بط #ععته کا‌مگاه 20656 هصه 30 ۵1 م5۳ ۳1۵1۵
۵ 1۳۵۳ 106066 :و300 صهنصه۶ت عطا حز 1۶۵06 20و10 ,ر2008) معط ممسصقط3/0 مص2عع۳3۵۳220-
+7 :3067.0 ۷7۵۵۵8۵ موعملمصطع 1 ۵۶ بجاندهنصتا 136906 ,3/006 هساک
0 3272275 ,کاعائه عصناعوسد +فصنط ۲ صمل ععن ۵عط ۷۷ (2015)عمدس۸ مصقله 1۳6532 + کمعتداا, نصحط-
1 270006۴ 44 ۷۵۱۴ وعاممک 000 روم مق ۳۵8۵ بو حقممتاامعجاعمم هز کعصنزهع3 ماو
6 23۸۵۳60۳ نهک ا۵ط800< .۲.5 10۶ فدمتهزاصس1 عط7 (2007) حعطط ,کتعزک-
05 00۲۵۲۲۵۲ ,عام860 ,0۳85 و۸۳۵8 صز 1۳۵06 :و7110 عط2013(71), #هسخ من وسمضش-
3/3011 3316۳26 مدزع۸ اکع نامک وصقعلسنه/3 حز کعسامععط لس 312 هه
عهصفملا1د1۳ فصد عصناییسک 137۳۳۸۵۹5 13۸۵752۸۵71102۸7 (2007) سا وعاعطسنگا, هط 1-
۷۷۵۹۲00۲ 1071۳۳01۸11077۸7 1۷ ات5۳0 2380۸۳60۳ معلنآ صقفص7 0صه ,5ق32۳ ,فص ۸
-۵۳۶ ۷ 370۷ / 8۳6۵5 بجاز ۲7۵0 هزطاصنام) ,۹2/17667376 0727 ۷۷۸ 071۳۸۵5 ,2018 ,صنانط۳ مفق1۳"
| قاچاق تبعات و ابعاد منفی زیادی برای کشور می تواند در پی داشته باشد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که عوامل موثر بر پدیده قاچاق در ایران کدامند و تاثیرات آن بر امنیت و اقتدار ملی کشور چیست. با استفاده از تجارب چین در مبارزه با قاچاق کالا و ارز چه راهکارهایی در این زمینه وجود دارد.هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر گسترش اقتصاد غیر رسمی، قاچاق کالا و ارز و دستیابی به مکانیسمهای موثر جهت مقابله با قاچاق در کشور می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد قاچاق و اقتصاد زیر زمینی پیامدهای منفی برای امنیت ملی،حکمرانی و اقتصاد کشور در پی دارد. در ایران عمل قاچاق به دلیل اینکه منجر به کاهش درآمدهای حیاتی دولت،واردات کالاهای قاچاق خطرناک و تهدید نظم عمومی و تعادل اجتماعی می شود نگران کننده است. قاچاق باعث تهدید اقتدار و حاکمیت دولت می شود. قاچاق کالا و ارز در کشور، کاهش تولیدات داخلی، کاهش تقاضا برای تولیدات داخلی، کاهش سودآوری و سرمایه گذاری در تولید و بخشهای مختلف اقتصاد کشور، و به تبع آن کاهش اشتغال و افزایش بیکاری را در پی داشته و در نهایت با کاهش اقتدار و حاکمیت دولت، امنیت ملی کشور به مخاطره می افتد. روش پژوهش حاضر،توصیفی –تحلیلی از نوع کیفی است و شیوه جمع آوری داده ها استفاده از منابع کتابخانه ای و منابع لاتین می باشد. |
12,226 | 472238 | 5205 41 و5۲19 ,علاعکاآ نع 5 ,17 :۵1۵ وطر 00۳1۵۲ کعنزاه‌رمع6
,3/3138 عم[ محماه 1 انوم نصت] ,کعنوندک مها [۵۵ 1۵۳ 066 -* نصی۸ 30۰ طاهوگ۸ ۳۹۳۵
2 ۳۷1۳0۳۵۳۲ ا1فبا8 ۵1 بوا۳ بعاهادط نم ۶و ا ص160 - صففحصند7 صععنج7 سهن۸
:2 ۳۷1۳0۳۵۳۲ ۲آنجاظ 0۶ بواانه۳۵ بعاهایت [۵م۲ ۵۶ 160۳61 - ۵0۶5 30۰ حاهوهونط 210
:۸8 ۳۷1۳0۳۵۵۲ ۲[نا8 01 بواان۳0 بعاهاد [۵۵ 3 ۵1 1602۳61 - مهد 2 3۵06 2105۵
نا 0۶ بواان۳0 ,ما۳5 آ۵مج ۵1 61و60 1- انقه] ۷۷۵۳ جعازط سکع19 ت۷7
701007 ,ق3/]31351 (ع 1610010 زنطن روصز و بسک +2 ۳۵۳0۵۵۵۵۲
+2 ۳۷1۳0۳۵۵۲ الذباظ ۵1 بااه۳۵0 ,عقاوم معط و اصعصاحد 1360 ما۸ صنی۸ محمصسصحط 2
۹ 0۳۳۵۵۳8 کز فنط ناه ددع ۵ وق روصنوصع50 اصعصصمع که ععند جعاجمجع ۸
4 ۳86 2 0عاه ماه عقط ی‌نامم آمع صهنکوولق/3 امه عط ععه6 ععنا۳م صقندچه 2/3
و عصنه ۵طا از 06 لم دوعص +ععطاونط عط ما کل دننز کم عمط 10651 ۵ط ۲۳۵۵
7 عنط7 .00710-19 ۶و 6ل۳6۵ 01 عط) بط #ععنی کصمنای‌نامصن عنصمصمعه عطا 8 ص00
۵ ,560050 .عناوم آمعق ۵۶ 0۷6۳0۷ ۵0 0۳006 ۵ و۳۲۹ بوعننامزطاه ععحط ۵۳ کعاحقطاصهع
ع6 لا بزط دععلها کص2000 106 کله ۳۵6 موسنط 0ص :0071019 که عاعوصصز ۲۵ ع216ع دز
66 ع۳20ع از هه کام‌مله +عمهم کنط1 بی‌ناهم عم عطا خصعص6امصن ما خصعصصع م6
7 8و نو 156 .00/70-19 وصه ی‌ناوم امک ما هصنهاه کدممم عنام هه ۲۵۷16
روعناوم لآهع خصعسه عط ۵۵۳5 ادع 0 صفندوعاد/3 ۶و امه 0ماحلنامعصی عطا
۵ 6 ۵1۵ 02067 کنط 1 0۳06۰ [0۵0 3/0666 ۵طا حعاگد خدصصنز عنصمصمه عطا وصنمنانطاهای
0 ۳6 5166۳۳8 جز کعفنامم هو «زعطا وهی ما کعصی +عطاه ۶۵۳ عصنامفندع 0۳۵6۳۲
0001 30۷6661 مقندقلق/1 یناه2 له‌عنط ,کاع3 10 ع ص۳0 ,00710-119 :۵۳۵۵رع1
8 .(۷۷770,2010) ع28ععنل ع2 ٩ ۶و مد 0۳1006 عطا کن نموم ۸
40 730106 عکته رفص عکدعکنل موه رعط ه و انصتصحصز [۵ اه 0007
6 020606 ۵۶ ۷065 1۵۵۳ ,و8۳۵۵ یکعنخصام فصه کعتتصتصصم ککم0ه
67 :(1969 الما 0968) افلخصه" واعسفد ۲۵۳۵ عطا ند 50۳۵0
حاعتصه5 عطا ای حمتحط مره کز نطاب ماحقد56 ۹۵۷۵۳۵۲۰ (1957) عنص06 020
حاعنصه50 عطا صقطا ۷۵۲۶۴ کز خقطا عتصعلوصدم واه" وصه ,(1919 ما 0918
عقط عنصعموصدم همدص عطا ماقطا معاک۸ .(2006 ,لدع منک 6 صنططنکل06)
4 3/270) 1968 0صه ,1957 ,1918 رز کعصن عمط اعمصله کعسطصی 1۵۳ ۵عی0
(5۸5) 50006 7ادزم ما۸ 56606 ۵۶ ۹0 مد عطا مصه ,(1999 وله
06 0070۵۳۶ ۲ه لمع 0 عطا معحعلعل عقط ۷۷۵0 ,2020 اتقتسه7 1۳
وله 6۳ طلقهطک) 02006 2 که ص۵طت ۷ جطو 60 مزونه خقط ,ر(600710-19) 2019
۲600720 ۷۵۶ حلخهعل اکحنا عط1 روالد ماع فوعنوی ما فعتصناصم کز که (2020
7اط ۳۳۵۵6 20000۲66 36 ۵۳ کوقل ۳0 ماگ۸ .2020 هسو7 11۴ عصنط
.020 ,۷710) 0طدانمط1 ۷۵۶ خقطا مقصنطا0 علوزکاه هم ک۳۵ ععی عده مقصنطع
یله 6۳ 56605) 2020 م7 20۳ و ععی عدن [عممع کعاهاک 0عانصت] مکعلزوه 8
65 ۳۲ عطا ۲00۳۵۵ هنهک فصه 5۳۵06 ,2020 و7 3 0۳ .(2020
5 ۲۷۷0۰ اکتا ۵طا 7600۳۵۵ لوگ متا مصه هنعط هرز ,علنط ۸
ات501 :2020 ,عق0۵ لهنمو5 فصه طلالدع71 ۶و ص26 0ع10) 16060061
65 219 وهنا‌عگکه مداد عز ععممعنل عط روصت ۶ عصن عط) ۸ .ر2020
030605 60 دز 108,044,361 لهاما ۶۲5 ,۷۵۳۵ عطا 0صمنه کعمس هه
صنطاز بوااده م5 0060 موی 0710-19 ۵۲ ۵6 اک ها مقنکملم/1 13
.۸3,020 فعاتولمص۸ طالده07) ععصه از ۵۶ کطاصمصد ۵ صقطا کوع[
6 36۲2۳6 محل 2/20 جاجمه صز عع 606۳ ۵ صهعع کعاعتل ممععنلی م1 عطا ,11066
و صنقط عطا ۳۵۵ ۵ 0۳06۳ 12 ای عطا هن عنصعفصقم عطا که ۵6 0۵ع
]001 3/066۳ ۵ 0ع 5و مص دامع حص مک صفزدتحهن/2 عط ,«0-19 00/1
و 55ع عم عطا 0۳۵ 86صند06ع0 مدع معععه معط ۷۵۲۵ کصمنا ۲ 1۳۵
+ 136 1 کا عناوم 0عاعقصز مه +عطصن عطا 00۵ هصناه 2/00
132۲7 نوزم 0صه ناهام مککعصالذ ععه تجقصد کعنصعمصهم ,عامتمصخم 10
40 306 صز ۲۵0 واطاهامد کعنصمصدمه عطا ما عاعگئه خصع‌کندوند عمط
) 00۷6۲۲۷ ۶ وسزکدعصز 0ص نع عنصمصمع که وصنکدععل دم زو
41 507119 ,1556 [010ع0گ ,17 :۷۵1۳۵ ,00۳1۵۲ کعنامروع6 ۰ 92
و مطزعد ۳ص بعوتط :(ر2010له 6۳ صف 01028 صمتا 0۳00 1051 :(5 ۷۷۵200 6
7 ۲16660 اکن وهای ۶و ماه له ۳۵-6۷ هه بکاعی کوعصزفتاط آه م0062
0 0051216۶ ع9ع 3 0۷67 0ععمن اعد هط هزکومعله/3 مخصعصمص کنط) ک۸
+زعط) هصاتهط عصنواصذز (ر502) عخع م0 هصن ده فحعلصهاد ج 0عمعصع از
کل[ممطلو 0#صه ,کععنئه ,کعقنصع۳م جصه عصخعاصه 610۳6 صععلها عس 062 0003
50021 0۳200665 0صه الاو +عمتنصده فصقط عصنکت تفه ععح؟ هصن2 ۷
۵ 08ن07ع۸ .00710-119 ۶و دمناعکصذ عطا 0۳0۷661 ما +۵۳06 صز هصتههاعنه
7 عصند ۲و +علوصذ توصععصضد عط7 مصعزع۸ اک تسطانامگ هرز اعد ات10۵
[0مل5 0صه ۵۲ تاعفد ک ماه توص 566 0۵۵ 0عه که عجه کعتطهای
40 و0255 33761 مط11300ععصق خصع۷ عنام ,عتعمله ا۳ممکص عناطاحم ,عتتعمل
ما 0051 1۵ 65 تاتصط کنامهک هه عنامنه۷ مععلها عمط هنکهلم/2 ما2 1۵
116۲۷۴۳0 عناوم کباع 120 زک ق عصتادعی فصه عنصمد0ع 00 عطا
.کی عصزععصه کنطا ۵۵۳۵۳۵ ما نامه معا ع ناه هه عصعصحمصصه
[[2 ۵ 0۵86۲ ۳86 ۵ 0ع1مملله عمط ن‌نامم لآهکعتا صعنکعلد/2< خصعسه ع15
6 ۵ کل2و ندز ۵1 عصمعصز 1065۲ عط 2۳۵ ماع عنصهمصمع هه کصععنن
۵۲۵۲ عطا 008+ که عصنه عطا طانمس عفهی لقدمتمصصاصنذ اععطونط
2 وز 136۲6 ,0ق5 0۵6 0 .19- 00/10 او لاه عطا بط فععتی عمصمنای نامز
6 ۳۵۷ ,5060008 66۵۲ 0ع ۲ غاد تعادع۳ع ه اقطا 1۵۵۵ نی کا0760
6۰ ملد قلم/2 ( از وصنانفحصصی 6 تفص خصعصعاهاد کنط1 ماصعن‌ناکه کععل
7( ۵۵1 06۲ص کصعع5 که له/3 ۵1 کعنصمص0ع عط) مه م5 اصعوعتم ۸
58 ۲۳6 ۲و 0066۳ 22.6 ما 0عاصمصهه ققط خصعصصص 60 تقنک 1/1
6 1۵ کلقدوع ص006 کف ۵ 0ع20صصم ( 200 عنع 10 ککم) خحاطان0
85 ع6 1 ۵ 06 سامط که 0ععط عطا کذ بینامم لف‌کعز 0۹ 7و5 ۵ ,3706136165
۵۶ ه 0۳0۷06 ۵ رن :10ما معط عجه +عصدم عنطا که کعتن‌عمزاه عطا ,1۳6۳610۳6
ع ۷86ص ۵ (نن) مفعنصمص0عع غلزدحقل/2 جز وناوم من ۵۶ 7عزتع 0۷
5 ]۲۵۷۵۵ ما (ننن) :مدمه صعنکوقلد/2 عطا ما 00/10-19 که کاعدمصز
85 تعنامم ۳۶ع۳0 1ع 16 منز ۵ خمعصحص م0 صقن علد/2 1۵ بر صععلم)
-00710 ۵1 کا2صطز ع م6۲00 صعنکقعلم/2 عط کحم تصتصنص حز هکت 2006 هه
۵ باه 0ع ۳ ۵۶5 1300ع 3۵0 1166 ناه عع اه معععطا ععنطه 10 .19
0۳6۷08 ۴ ۷و۲ 0صه ۲00۳5 هصنوحلصز کعسوی 0عط عناطانام کتام ۷ 16۷16
(1) :1۵110۹ که 500060 کز +عصعم کنط1 جعاافهص خعزطاند ۵۵ 500165
4 065 106 ,0690606 هل 2/5 رز ناوم لفعنا ی‌نامم لع‌عنا ۵1 7عزتسع 0۷
1 کعاد منز ۳6 (2) بصمتنفصم لمع صز کعوصقط هه کعلنم ی‌نلوم لموز؟
40 عنام آمعنا خصعسته عطا (3) بعنصمصمع هندودلم/2 ۳۵۳۵۵ 0010-19
۲۵10 136 (4) همست فصه بعزدرودله/2 ۲و اصعصص م0 6 بط
۶ بصناناهاد عطا 2896 ۵ کز عناوم لفعطا ۵۶ صمتاصتگ فص 1۳6
7 لمعکا ۶و کاصعصاعد زود 156 .کم صقصنگ عتاطام وصنامک وصه ع 1300602
03 عطا نقاعناه ملبام 5ع26ع3 ها هه عهصناصع0د عناطم عطا نز
۷ااعتص/2 ع756) مدع عطا ۶و انامه آقتاصعامم عطا ععصقطصه فصه 1060
1 0۴ ۶6 ۳۵ که 0م0لعل 66 صف ن‌ناوم م۳۶ .(6,2020ع 3320 1و
۵ عصنه طعنطم مدمه عطا ععمعحاکصن معطاسگ ما صمتفجها فصه عصتوصعم5
عط عطنزعنانزدهاد مصهه صمدمعه عطا ۲ طامجع علطامصنهاهنه چ 0۳090۲6
۵7 0صه 06ن0دع0د هصنلومهمه. معامصهجه 80۳ معزعنن. 0051 عفم 1300602
6 ۲۵۳۲۳۰ 1008 ۵ 3۵۲ 600 ۳000۵8 ه عاعانهناد +عطا؟ ما هصناکته
6020 06116۳ 0۳0008 بط مدمه عاطاههنهاکناد چ جعای۵؟ صف 8066۵۲
0۳016951021 06 00051 ۵ کع ی ک دص هنحص فصه متام 0هه
1 ع۳۵ ۲ ۳ 30 که 062160 کز بو‌نامم هکت روصنملدعمد بواع دام
ع۳ا ۳۵۵ 06۵0۵1 06 [[ز۳ مطم ,فص06د ۵ خقطم ,ص506 ۵ کقط
.3.0 61 [۵06) 50600 خصعصصمع عطا ععصمست ۵ #مط که ۶۵11 که ,50600
7[ ۷۳۵ 276 1۳۵۲6 م02 ,(2012) صق۵صط0 وصه +عطضاعط ما عصناجمی۸
4 منز عس ومع خصعصص۷مع [2 300 عطا روط معمملند 0۳00565
85 10۳ عقته) تفص 156 .کععوم ام ادص 00610 هه صمناد 00 اع 3
6۲006 108-16۳ عطا ع0عمصط ما عز معوممسم صمنه 006 ۶۵۶ 0861 عطا
,5001165 ,567۷1665 وصنو حلص عسغنومعصجه وصتادوهده که خصعصمصصهی «مزقص 1۳۸۵
دز 6 نو عصجه 006۳200 ۲و اکعطاونط 0د0عع5 156 .کاصعص امه فوصت ,کعنغزدطاند
6۷۵ 200 0۳۵۳۵۹۶ 2006 جوعر ععصزد ۵0ععدعحمصذ عقط فصعی کنط1 .کعنوزطاند
[[دنگ5060 7نومصصی که دععطم لماع عطا ما #عملصنا جلععمل دز اعدصطز داز
عطا 082008 1۵۳ ۳۵2502 156 .(2019,هنکمله/2 جمع6< علصدظ) لدم لزه عطا
40 000۴ ع۳6] تواحقله0 هم بجاعنمهد ۶ صعلسط عطا عمتنصنصنصد ۵ عز کعنلوزطاند
1 م10۲7 ۲۵861 صماقمللد عطا مقصقط ع0۵ 05 مصناه‌جع #عاعننده
10-6 عطا ههنا عم 1۵۳ ععته06 علمممنه 06 ما فعصععل دز 00۳0056
41 507119 ,1556 506010 ,17 :۷۵1۳۵ ,00۳1۵۲ کعنام و6۸ 94
[هن500 0136۳ که ۷۵11 که ,322500 صق ,6 که هن عزعه0 نهد ,0[مطع 0۹
6 وصنصنماعه صز عام۲ اصف‌شنصونزد ج عمط مومسم عسطنو ع 0 156 مدع زو
1 ) ع م6۲00 ع دمم که صمتاعص وا عصدن عطا فصه طا نع ۵۶ 1060
[6۵ 10020 عط عجه صماعلامی مها 0صه 7۷۵۴ فاصم عطا ,66 1/0760
40 عز ما50 قنط1 ۳6۷6۵۰ کع 6 مع 10021 معنتعلد/2 عطا که غود
۰ از 02066 0هه وطاصای عطا ۵1 ع 000 حلا۳0ع عط 0۳0۵ 1۵
1 ,065 00۳1 تفا عصمعطز علحاهز ۳۵۷۵۵۵۶۵ ها کم کعامصصعه 1۳6
6 1۵۷66۶ کقا-دم عطا عنام ها ععز 56۳ 200 فا کعلد5 موجقا مره ,کعنا0
5 مق 06ع 0 ۲36 مقزدقله/2 15 +عصمعصز خصعصادع ۷ص هصه کنصحعم مععصعن1
43 6لصه8) فعبها معطاه ما ۵۳۳0۵0 7۵۷۵65 ها زره عطا
دز 000000 لهعز۳ جز کععصقط) فصه کعلج ی‌ناو2 لم‌عز۲ ۶ 4.17065
5 (1) 18016 .۳165 پن‌ناوم نفک ۵۶ 065 «مزقص معط نج ۵۳۵ ولد تمصع
:(1998) 6اعصقهصرک قصه کانم ۳۵ بوط 0عمع‌صصادک عم که کعمصنجا «مزقه معط عععطا
5۰ 136 7( 002100 ۲ 2020,دکق3 :2020 مهنکد 2/1 22ع 316 عمط
60۵300 ۳۹۵1 درز ۲320865 0ص کعا ینام2 [3:۵ او 1۶065 :(1) 13016
0000105 [۳9۵ دز کععصقطاع ۱ [39۵ 0۶ 17068 ۱ .270
46 1۳۵۳۲ ,0308 0۳ 0601 0 ۳6۷6۳۵ 0۵۲211 ۳ 3801861
0 0۶ 3.896- 3.696 ۵ ان 0۳ :670006۳6 65 126106
۷(ط 001162005 3 از 2020 ,دعق13 :2020 مهن وقاه/31 202ع0 31 ص80 :1998 ,
1 13080 ملووقاق/2 جز بو‌نامم لمع خقطا ۵0ع1م انوم (2016) 10۳۵
1۵۵1 لهنویس ج کز اصعماک از هه عم 10ععل0 عسشا ناه که 1۵۳ کمصمنای‌مللنه
6۳006 ۵۳۵ 0۵6۲ 1۵ ۵۳06۶ 0 مدع عطا 86 صاع 12
85 1061066 کص00ه هن وه دنع 1 .(2003 ول عل ده ز)
هن 156 .۳۵00 جفا وصه عس نامه لعانصی ,نع مه 6۳ 806
41 507119 ,1556 506010 ,17 :۷۵1۳۵ ,00۳1۵۲ کعقنام 600 96
-108 200 برع عننا دز 1و عامعناه ع تسه عطا ۵ عل جع ام2 مل کافقعل
,7708 066 12۷) کاص2 56۳۷ آزکن 1۵۳ کععد ۷ که ناد کعع مدمه 12۳۵
6 صقع تعنامم لها امدمتعصه‌صه خقطا عصنعل ر2012) صفططا0 فص ۲ع1عط
7 ۳962765 506 00/۰ 0۳ ما اعدمطز ع20ععد ۵۳ عتاژدمم +عطانه
عطا 8 مصطز هز ع[م 1606 صه تتقام صف تناوم معا هدمنعصد‌صته هط
65 عنام [مکا اوهدمتعصد‌صته اقطا 10۵۵ ععطاه ک6۵ ۷۵۳ مدع
23 136 ,06 ق اک 10۵۳ کععدع نومه عنصع دم نامز عم 1۳۵ اصع[ ۶۷۵ م۸
5 ع10 صز (1918,1957,1968) ععصن ععحطا معسه عهط کقطا کعنصع0200
-ع۲ 106 1۵۳ 0عوس قاطا ۷۵۳1۵۵6 صمصمع عطا #ععنلکد فقط عصملده وسعصی
طعسیت0 عطا 17208 +کعتخصام حصقص صز ی‌نامم لمع که صمتعصنلوجوم
عطا جز کعتطصام 1۵۳ #وعللی عقط عاصدظ ۷۵۳۵ ۵طا ,۵۵ عنصعوصدم 00710-198 1و
عطا ع2تطتصتص ما +عو۳ه حذ کم‌عا5 اوماعصمح وصه مک عمصد ععصتامصصه ۵ مزع
65 1۵۳ ۳۵16۶ ۵661 ۹۵00۲ ۵۰ ووللقنعط که تفص ص600 0۳-6۲6 اک
جزعطا 1۵ کععجه معط عط۲ ۳06 کع6ا ۷ #عومامصهعصت فصه کلم توص هصه
(2020) ک150۵ فصه 07 له 0 ب(2020 ,۵ص کگل) ۰ کقعجه لد 50610۵
6 مدا 5۲۵6 ۵ پو‌نامم ماع ممصلی‌کنا عم کم دمتاعصنو موم عطا اقطا 0عع 5
6 ازط ۵66۳ 0۵ ۵ کقط 60710-139 ۵۲ عنعنی وعصنتعوعصه عطا ما ۳0056 ینام
605۴ ]زک کوصمصعل «رمناهنزد کنطا وعز و725 عط1 باع 8062
160 مضه عسه‌ناعه‌خصز الط عناطم عطا بعصقاعصز 10۵۳ کصمناص از
مزا زنل عطا وصنصعصن ۶و دعسیاهک 206 مصصذ اصعصعاصصذ ما 0ع5 ۳000 1۳5۵
۰ 361100016 ۵۳ ۵۵۵1 2* ,لصف عم م5 که عصمصمصتا بطم
ولمم ک اناد ۲6 0عع 0 ماصز عقط خصعصصعمع عط) مقنکحقله/3 صذ مواحه‌انهنک
۰ 173016 حز وعصنه اه عع 0 کقط اهمصمعه عطا مد ع ماک ۵ 2020 ملظ مه
77021 ۵۶ باعنست/2 عطا بط ۳007۵0 عزدحقلد/< حذ عععی لماما عطا وولادعع1
5 700۳8460 2021 ,23 صقل7 0۳ اط۵۲ط کععی 180,455 که 5۱00۵ رتم00
7 علنط/۶ 75.996 +۵ فعج0 066 326 کععی 137,019 علطم مکععی 00506
86 ع۳6] 0۶ 0۳01060 کعناعتاهاد عطا ۵0 0عع ۳0۳060 ۵۲۵ 0.3796 0۶ عطادعل0
4 ۲5ع ات اکع اونط عطا عم 96 عط 1 0610۰ 1 معط هنز مه که 2/2065
5 0۳086۴۳ 00۵۵1 3/066۲ اک عطا معاکد عععی #عصسخکصی 0010-19
6 فلتنطا عطا صز دز هزکوقلم/2 وخصعسته فصه 2020 2/20 عصاهاد 0محمکمه
6 0107طع 0 هصه عنکی عنصومصمع عطا ععی تمصع اقطا
06 0 ط 1 6 دز ععد0 ع0زو80 010-19 32123125 :(1) عسعز۲
عا ۵0ععنه کقط کلوع اجه 00710-189 ۵ عحل 0۳1۵06 ک انز
,6 000ص عصنکه‌عمصز معط هدع تمم عجه کعنطصای جهه/3 ماگنه 1۵
6 1366 0691068 زا۰0۵۵ 10 وعاهد خصعص رما فصن که 6 نز
کعصناز۷ 007/10-19 عط) ۶و «دمناقانلنطاهطع۳ هه خصعصدعن عطا 1۵۳ عسطنومعصه
6600 50 0۳ کل هزوودل3/2 مطعنط ۷ صز :کعنانصد؟ حنعطا 0صه
5 04672:1۵86 ققط علوهتطاای0 00710-119 عطا معط 76007۵۵0 ۷۵85 1
و 112005ععصق عطا ۷/۲۳ 560۳ کسام وصه آعبهی عطا براحهاحه‌نا هم موصمدمع
5و ۵۴ 105965 7۳6007060 کقط هلدقله/2 ۵۶ 0660۳ ,کعع 022 ۵0۳ 200 1۵61
گ1) 2020 ۶و جمعز عط) ۵1 +عاحمو اک عطا صنطکزم صمنللنط 3.37 83 که 1
ع 6 کاکزسام) دمص واه ۶و +عطصه عصنصناوعل عط1 .ر2020 ملق اه
-00710 0462۵1۷ عط)] ۵۶ صنقطل عطا لمع ما صه0 02۵61 0ععمصطز جللد ماع عطا ۶و
07 معط نان ۳860 قاط ,واقل ۳عم هن هم معطصه عطا کانصن 19
1 م1366 6۷۵۵ ۵۳ ,ما۷۵ 1026 فتقصصت ععلها ما 0۳0۲۵
عطا همعط ع۷هط منطعلحقط لقمصعص وصه کعوعم[ عصومحصنذ مک صعص 720621
عا ۵۶ 86۵۶6 3/00 ۵۶ صمنانه‌عه عطا ععصند هنکوهاد/3 صز کاطع‌نلطاونط «0ز1۳2
6 ۱ باه ۳60 ۳۷67٩ ۵ 3۳۵۳۵ تاه عنصمد6۳0 تفص ۵۴ 53100۵
07 ز2 ۵۲ 1۵۵۵ ۳۵5 از ,2020 3/605 ص هنکوملد/3 عناعناها5 او اصع ص160
40 102001 امد عجه ( ۲۶002060 368,182) کاص6 ۳۶0000 لماما ۵ ۶و
41 507119 ,1556 [010ع0گ ,17 :۷۵1۳۵ ,00۳1۵۲ کععنام و66 98
4 (71.4960) کلوستطا-۵ صقطا 0۳۵ ما13 15 1/100۰ عط) ۶و دمنعصعاه عطا 1364 1۵
۳۵۳ 1655 10۳ کعصزه5 حاعنام2ه 326 5011-1060 ۵۳۵ مط کاصع0 و۳0 عط
7 ,(107ع56 0۳306) ۲۶0020605 0عماصحه عطا 1۵۶ ۳۷6۵ مولهه 09 1
6 .۵۵9 ۵ 1۵۳ ولده اعدا فلی اقطا کعصنبدد عمط عطا ۵۶ 06۳6۵۳
7 .0اوز ۳[ع۳6] 1051 326 6۳5 ماه ۵1 م06 23.8 اقطا ۳00۳۵۵ معله اعد
۵ 60 33۷6 ۱۵ 10۵۵ ۵۲۵ 5605 مزع مضه عسطلنه‌فعه 6 مهاع انز
40 ۲۲ع۲ 067 21.9 ,560075 ت+عطاه صقطا +عطاونط خمعصرمامعه صز عععاصع 06۳ کعما
7۳ ۲21 عط) اقا 0۳0005 ,2020 حلجق/2 24 0 اصعص 5106 ککعم ه ص محقع5ع 1
4 ۵ تا از ,2.996- ۵ 4.09۵ ۳۵۵۵ دول للز 2020 ص هنوعله/2 ۵۶ 80۲
۵ 100 1ماعس عطا 00 06 لالز 6796 طعنطانم ۴م ,یعکو10 نامز زان
ال هط عقط علوع ماه 10-19 007 عطا ووانهصع80 .(135۸2,2020) جمععنی
1000 ععنه ۵1۵ از رکعزماک 0 2۷61 هه نسم عطا ما جلده امد اه منز
,0 006516 3606۵0 ,وعتا155 مگطاعی رکصنقطل امک که 0206 0ع 10۳6
۵601076 ۶۲0۵ متسه عصتوصع 52 هه مکاعغا مهم علع 50 صذ 0۳602
[هکنا 206 20 7ز[ع 2۳ ۵ ماصز من 6 هی کعفناوم ۳06 لاد عصعی
7 وز 02067 قعنطا ,110۵۷6 مناد 06 ۵۶ تامهم فص تلو11
85 8076۲6۲ ۵ ۲۵۲۵۳۹ کقطا 7نامم له‌عنگ کنماندونطان عطا ۵2۵ 1۵0960
۵ 0عع[070 806۳۳6۵۲ 6 ,0ع1ع 0 که (2020 ,هط صنلدج) صمنتهجها مصه
0 دز (602) 0۳006 006۶06 دکمتع ۶و امعم 3.2 که خفقعل لموزا
0 60 هن دلج/2 0۶ 0۳6۵۲ عطا نامه 0071-19 عطا ۵ ۳۶009۶ 13
ص0ا۲0ع (340) 40 10عظ عطا وللمنمعمیه کاعدصصن عنصمدمع عطا عادع 1
,لفق عنطا 05 .5عع62اع2م کنامننع۷ جاونامسطی صمنا‌عزصذ مک ممعسنل ۵ 0۳08
کاآحتاگ ۳00۵6 کدماهط صناقطان 2 عطا 0عع0محصذ فقط کمع همع 0۳
0 ]33 ۷۵۲۲ 2020 ۳0۳۵۳۶۷ 275 ۵۵ ۳۳۲۸1۲۲ که 0۵ ۵۳ عهدل ۳8
3۳00۳ آمصم0ج1< عطا فصه مصمنللنط 10 507 ۶۳۲۳ ععمغادم بو قامعصع منک
1۲۵۵ط3۵ ۷۵۶ هط «صمناازط 35 ۴۵ ۵۳۲ (۲۳۲7۸۲۸) صقا2 رمع
7 لاله 1۵۲ 21102160 کعتامععطز ۶و +عطاهصتم ععج عطا که ههام10 روط
6565 20 1نام‌کدم معا که 60۵ ۵۳ کعاکق 6 ع00ع 011 36۶6 مکصععنن
۳ ۲۳۳۲۳ 10۳8 ۵طا دز لمع ۶و ععدمد عطا عادعی ما اس نع عطا دز
65 0200606 عنطا خقطا 0عامد ع ۵ عقط 1 مجهمدمععه عطا هسنصعطاه م5
6 ۵ عتصتاصم کععی ع دمم 00710-189 عطا اکلنط ۳ تواصنداجعسی عنصمصمع
4 نامه عطا جز حصنط) روط 0عع07000 6 ۵ ماه کز ۷06 ۵۷ 0هه
حاع3ه کاصعصعاصصم ی‌نامم آهکتا عم عطا که 10258 م۸ .2020 310606۲
6 200 عزاطانام ۵۶ 0۵00ع0 عادععوود عطا وطاکدهمطز مکصعتنن که 16605
56 10ام) 6۲050۷ هزکدلق/3 مخادعصاعتصز ههام که [۶۵1 که صمتاصصعصیمی
776211 01 بوعنص2 که مناد محازم عطا از هنک معلق/2 ۶و خصعصص 0 1۳۵
6 ععدزد علدع ناه عط علموصقط فصه خطهطا ما کمک کعدممصعصعج عهص 2۵85
کز هم 00710-199 156 0۵0۵۵۰ فص مهم 006۶ [(م دم 2/06۵۲
و 6۳ 2 کهطزکدع نز عطا طانم ,۵۳۵ عطا جع للم عهصنمععده للناد وخصعسته
6 ۵96 ۵۷ 156 هام2 توللمنن0 06 عاعل ۵ بقل امه ۳00۳۵۵ دععی
۲۳6۳۲ ۵1 عع۳طا 0صه «مزوعنصکهه م10 ۷۵۲۵ زد مکعقیق 0ع موز 15[ 1۳۵۳۵۵
7 8 ۳00۳۵60 هلک وهل3/2 وولاطع 0 .(2020 متاقلوصصل) ماکحا هعع مهد ز5
1 لقصه کط ندز 10۹ 4,264 160ص ۵۳ عععق ع زوم 4,275 ۶ طاونط جلنقه
ع بط 60لا کعساعهع 3 عناعالم عطا ع۳ه اقطم ۵۵ 10060 ۶۷۵ متعاگه 11۳۵
1 6600۳6 عطا ععنلزداهاد و ععصقلقط ما خصعصصع 0 صهنکچه 1/3
0 3۵۷6 ۷۵۳1۵06 عطا اقطا ۵100 ۷۷۵ وع سمل عصطعط ۳۵۵۵ جماعد
6 ع۳ا ,(2020) وله 2۶ ۷۵0۲ بط عاهاد 066۵ که کصمناه 1۳6600۶
40 مفلصه کعناصنقا هس 00770-060 عطا ۵۶ عاعلئه عنم 1300602
۵ عل عنصمدمع ۶و اصعص م0010 عطا ۳و۶ دمخسعصعک خصععکنه عععطا
6 عه ۷۵۱ که صمناعهسل هصخصهاعنه آهنعود عطا 0۳ عصناجمع۳ عدمتاصصندعه
0۶ 2110200 ۳6 ,(2020) هنکقله/2 عع ۳۵0 ۶و ودعنص< عطا ما عصناجمی۸
عطا فصه عمصعقنان عطا ۶و صع۳0ط عطا عععع ما 0عممصنه کز عهصمل2 مصمنللنط 250
لاناک 0۳6۷005 ۲۳6 صز 0ععمصصه که صمتللنط 20 3ج و تصحصصم ککعصزک0
,565 ,0061075 عطا ۵ دععصهملنده حلاصم آهنمعمد عطا هصنفواعصن) عهها02
۵ 0ع11[عمصقتل عز صمنل[زط 128 87 ۶۷ط 1۵110۷۵۵ ,(اعصط5 عم آمنع مصه
85 10۳ «ونللزط 100 807 ادمصله مکصععنان عطا او عدگا۵ ۶ عطا هص 0۳0
6 ,علاط (52/۳5) دععم 3۳۵۳ مسن0ع/2 مصه للمسک عصنواعصز ,کعکعصزک0
6 ۵ 2066 اکز که ع1 نحص 0۳006 ۵ 06116۵۵0 دز عمعمملهم ۸۵30۲ 283 ع1۸
۳ عز ع05 مز اقطا عسعده ۵ 0ص کصععنان عط) که کاصعصوع5 لد ۶و صع0ط عط
6 6 00۳2109 کدعص ۳602 ص102 ,کعاکه 6 مسخحعاصز که ما کز طلعنط۷
«منللزط 51.4 37 ۷۵۳۲۵ ,2020 بل لخرص۸ ده ع0ع 11 ۵۶5 کمن تاعصز لمص2 11
2 م1300 .2020 ,30 560160067 ۵۵ 0ص للذم #مخعم دمص عطا 0۳
مان 8 33 ۰ ما ۶:۵۵ اهنعمه ج عف وحم ال صعمععی لیگداه هه عع 1350 .4
بوطقاه؟ ه #نقم 6ط لالز کععا 0 هم عصفعاق مهد عصنصمعاع 5
400 133/۲ 61/0 ۳200200 عط ع0ه دومن ۵ صصنای و۸۱1 6
0 ۹36 ۲۵۲۵۱۷۵ ۵ 160 ناه عنه اسهم عصقصضهی 60۵-19
نان 25 33 ۰ وصه ۵۵۵ علزوعم ۲۵ 31005 طاف صونهودطاهلای دز صمنی‌وان۸ 8
- ۱ ۲0۵۷۵۵۹666 کق ناک 65۲ ۷0۳مع عطا ما عصنعصما0ط کوصنوانط 9
۱ 0۳ 4000 0 ۵۵۳۵ ۲۵ ۵۲6۲۹ 10۳ 0۳08۳۵0 وتقطانه ۸286 .10
- ۱ 1۵۵۵ 0۳۵۵1 ۵۶ خصعص فاعم کوملند خصعص همع 156
0 ۵ مد ۵۶ (۳85) عصع لک اصعصم3 2۷۵6 عطا
- | کاصازکه وکام عناطسم فص (۳2) عزو0 وصنک70 عام0ع7 :12
زانط 10 ۵ ۲ ا2طص00ق3 عط) «عوصی کعنلنصم؟ 1140 ومد 540 0ص ۵ صمناعوا ۸ :15
جازم صمنللنط 1 06 هم ۵ هه کععق ام اصعصم‌ندوه امعنوع 20۵۳ صمنهمااه ۳۵۵۵ 18
۳2۶50٩ 0ت00ط1/0 رگ 1۵0 ,عاکتص/2 عص۳ صعزدوعلد/3 ,2020 ,27 ( 2/20 0
40 2116۳۵0۷6 ۵۶ ام که عو لدم اعد مادص 00 عطا 0ععصمصهه
عتلتضنای 156 .00710-319 ۵۶ عاوصطنز عطا هس جز عاممگکه کامتصتصی
۵ 0۳06۳ هنز م۳005 عصتمعطاعهه ۳ مجللوسنطا وصه بکعععصتعباظ عصتا نگ
1 عع عم 2777۸77177 عطا +علستد مصععنان معزدچه‌لم/3 له اکنزدعه 0صه 5000۳۳
علهه تاه عطا حخزم کعصن 0ع1دع1ع 6 مه صذ وصنعتا عجه صهزدتحقهلنه/3 تسه
40 0۳0۵06 صعملها عقط هنکوعل/2 ۵۶ اصعص 6 مع عطا ,73066۳ 0010-19
0 ,0۹169565 5000۳1 مطمناهد عنصمصمه عطا صعطای 5۳6 ما کصمناه اک م5
6 51666 صذ 05ع51 برعا بجزد 0عع0 0 ماصز کقط هندتحعله/3 ,والنهزحهط .کع نا 0۳01601
40 ,ع۷1۵1176ع3 ,/۲ع0ع۳ ماتقاکعظط رعع 10 آزو3۵ ,ع[0وعظ3 ,وت اعصهد مدع
(1) :276 18676 .51865 ععسطا او عطا عم مه عقط عنعوعله/2 ۲0۳۰ع
(2) ,3/00 داع ۳0۲ 00710-189 عهستصتقاصی مصه هدنک 00ج معلنقامه ع1م5ع 1
عط ق۲00۲ 0و0 ن1ع 107 مهه ون عضاوم جه 100860 ععده‌زازدم 1
5 6۲00۳۳6 ۵۲ 006208 36 3 امهاععط (3) فصه مععهعمل 28 0۳1۲۸۵۲۲
عا که 0 0۵۶ ۲۳۲7۸۸ لته ۲۵ عهصتو2عط ومد کز خصعصص 60۷ ع16
5 ]هط ۷۵۲۵ 026286 1265۲ عطا طازم صقا2 معط عنصم۵م۳ لمدمناه7<
0 ]83 51 مصله دز کععدلدم عحلحصناگ مهزکعله/2 ۵۶ ماما عطا هه مصمناانط
61 (2) ,06006 ۳006۵۲ (ل) ,تاعفد کاعتسطا رما معط ۵۳ 1۵0860
2/3138 ععصقصز۳ که عنصن0) حصمصمه عط عاماهسناک (3) مصه ,کعدعصزیتاط
0 مصتتاصقتال ,کعسه0 661 ,برع ۵۶ کاعتسطا عط) 20001 کصمتکعته‌کنه 156 .(2020
5 1.5 1۹۲ 65 ۳ 2066 اغاذکه وصاصنهی هه ۳۳۵۵ 2
75 13/1 8 200 0۳۵1605 5002 300 رد0 هن .4
41 507119 ,1556 5060101 ,17 :۷۵1۳۵ ور 00۲1۵۲ کعنامم0ع6 102
700 13۲ 5 200 ۹/765 1۵۳ اهنصط 0صج آهازونل او دمنام۸۵0 3
0 100 13۹ 530000 1300۷2100 200 برع وامصط) 37130021 5
0 400 1۱ 1 6610 1۵۵0 200 عسقان ز ۸ 12
۵5 00۷۵۲۳6۵۲ هنک ملم/2 عطا اقا 56۵6 صق ۷6 ,3 علطه1 ۳۵ امد 10
عطا عصخعاصه او عع ۵ عطا 0۵ بکع هنز 0عصصح ۵111 وصه نع غاد 0۳000۶60
1 10اه عط عصتاعا همه هه فعصنه خصعصصت 600 عطا ,دعققطم 10۳ 1181
61 1۵ 0۳06۲ نز کعتاکه 6 عزعع 502 که صمعلام ج ناه وهصنلاه: زرط تعصنوز
1 ۵۷6 00تط) عطا نحل صز وللغنهمکه صوناهد عطا ۶و امومع عنصمصمه عطا
عط 66060 1مصنز خصعص ص0۷۳ هنکوقعله/2 عطا ممط دمص عطقم کنط1
۹ مه ناه زانط 1۵۳ عهما دم نی عط صز کامگله 0عمفنامعصی
6 .عناوم لمع 6اه هه هصن1م۷صذ تعنامم وم اه مدع
۵4 عسنود 006 خصعصص0ع [۳۵002 عطا دز و‌نزمم نمعنا هو صعصمصصی
عز عنط1 .عحانودع مره 06۷6100626 فصه عس تمه مدمه که کععتصصم
11981 ۷6۲6۷ کاعتصمصمعه لمزدعد معط 0هه صهزدع0رع1۳ ۵1 بعز عطا از عصنا
۰امم 0۳۶ کعلنط ۶و صطعا صز فاص ۲ عاصز کصعصص 6 مع که ماع عطا 2000۳ کز
8۳0۲ 66006 ع[طاههنه‌اکناد عطا ۵۵۲ ما فعمعصعامطن عجه وعط موللفه 2۳0
4 5۵06 اه دمنامنع #عاعنکد عطا جاهلنه‌تا هم 0صنط ۱ 161۲ ۵۵۶ مد مقنکتهلق/2
67 طز 86 2ل وم کحاحضناد عط) عملنز مع ی صععصز خمعحصمع عط) #ععد جلنده عحه
3/31۹ صز 00710-19 ۵1 0۲0۳۵۵6 ۳6 اکصندهد 216 ۵طا وق 5۵ امعم ۸۲
6 62۶0760 عقط 601ص مع عطا رکذ ۳2305 156 بعانه‌گگه آحقان۳ا 0۳06۵ کقط
61 عنطا ,وراکامط0 .501 فصه واعامنعی 0۳06۳ [0 600 3/06۵۲
1 06ع نز 106۶1 عطا 1۳۵۵ م60 عط وواطهامد للد ما اعدصطز کعبنع مه
6 کطدع‌عنان له ,کوع1ع 37067 .عون فاص +کعطونط عطا ما کله نز
0706۳ 0001 2/0660 عطا ما اجممصنک مصه ععصقنامصی حنعط 50۲۵
5 0۷۵۲6۵۲ صقزکه[ق/2 ,معل۸ .دتعصنل ۵۳ ۶و عمط عطا عققه ۵ 0۳۵67
عنطا ۵1۶ کاعائه عطا وصنمنصنصنص 1۵۳ عماعه للم ما 61ع00 86ج ه معا مللد
06۵۷۷ 200 اعنامم لهعتا عتنعه هه که «دمناهاصعصعاصصطز عطا ,26 ز 1۳۵۹۶
[ عصزدک2ه 60602 عنصعمصدم 00710-189 که کاعمصز عطا 3۵066 فص کمعاد
1 ]۳۵۵6۲۵ عطا وررالفم00ن۸00 مععصمعصن گم ع[ع 10 نله همه عمامعو
نز401 او تناها عصننه عطا کم کصقام صصع-عدمل مصه توعد عطا عتقط ومد
48 مع6لصه0ظ ,عنطا ۵۶ م۵0 05 بقع 1۵۷ اوعد عطا 1۵۳ +عوصنا 06 ۷0۵1۵
,1196۵ 6۷66 کعنا ندعم عاصصیمی عطا اقطا 50660 (2020) هنکود‌اد/2
8 نز ۵۳۵۲۹1۵6 عطا عنم کعن‌ناوم سای 0صه ورهاعصمص ,هنصد 110
40 0۳۳۵6۳۹۷۴ عنه 165000565 عناوم عطا عجههه ۵ ,م00 عطا
6 ونط +۵ سخوعص عطا صنقاعنه ما که ۳۵۱ که باعن‌عنگه 0عامصناجمم
65 0896 عطا 10۵ 16260 550۵ع1 بعلم 060 جهن دلق/2 1۵۳ کنطهای 120
وک 362800 136 .انا ۳067 ۵ ۵ععقصقص مدع صعنعحعله/2 عطا پرطاعتعط تم
67 ۵ صز 17 0ع[1[م ععندو 2۲ع 6 م0ع عطا وم 0عامعصعامصز کعن‌نامم عطا
ع 065 ع0 بااخطع3۵ عومجم کعسعوع کنامند۷ عطا ,کعوزوعط 126۳۰
6 1۳۵۵ ۳60۷6۲ فص ۲6و60 هلکقام/2 ملعط للزم معط حلعه مه 0عع 1001-0۳0
6 صق ۹۵۲۲۵۶ ۰۷۵۳۵0۶ ۰1۳۵۵۵ 6۳6۵ 21 فد عنطا ۳۵۵۵ عصما0 1۳6
5 کلتصناد لهنمع0ه عطا خصعننلکه تمط ععه6 ۵ کز :۳ 2۳۳6
000۳۲٩ 2 ام 60تمنطعه 06 ما علطم 06 امد ۷۵ لجع کنط1
0 ۳0۳۵866۲ (اع ۳۳0 (17136) هزدتعلد/2 نع م10 نامع نصتا
0 کععف 00710-119 100۳۵ 20۶7 کعع5 هزدوقهله/2 .(2021) طک بط مصسزح۸ 1
علعناحج/صم. کاعغا دهع 000 1 ۷ // :۲05 1۳۵۵ 5660 بقلم ۲065
۰ 1۵۷6۷ بقاع2/00 فصه 3۳05096 .(2019) هنعوعله/2< جحدوع< ملصعط .2
61 00710-119 و00۳6 ۵ کعسعهع/2 .(2020) هلکوقدلم/2 و2ع10< ملظ .3
امصاط .9/10 7/001 80 ۰08 7 // نخطصاکط 0 نع
که مدز عطا عداددعدی۸ .(20123) 5 ,7200 صقفططا0 .۸ ماعطاع8 4
,۳:۵0 کوعصتعاظ 0۵ 3۳0۳۵۳ صوزع۸ عطا که 0۳6960160 2۵067 همه
3 / نم ن1 16۰6/0 2ع حا د ۳56 // + قاط ۳۵ عمط حموصهام5
1و3 ۶و ع[مط عطا وطنصنصق۳ .(20120) ک ,0۳ مفصطا0 ب۸.3 ماعطاع8 .5
(5)12 حل2۳ع۶ع کوعصتعباظ هم م1362 باععاحم/3 علع0ا5 صعندعلم/3 صذ بینا2۵
تاک ۳۵0۵6 156 0 00 16۲۲ 86 [۵ز۷۷ 0۳۵ 316 .(20208) 85۳8۲۸۵/۸ .6
3 8077 ۷۷۷1۰۵3507 ۷// :۰3۲۲08 ۸۳۵۵۵ 60 م3 بط 1-عاکد 2/6
-06- 6-111 0-0 6638-06123 / 9/05/16 ع نا نا جع المع بصع /مطام جه از
4 336 ۵1 0ع۳ه۷ م30 اصعصه م۵ هم .(20200) 5۳۳۲۲۸۹/۸ .7
1۰16250۷۷ 309://707 1۳۵۵ 6۵۵ع لاس7 حماع0ع1 -6 ولا ۵۶ که صمنالنط
-تماق 5ع6-1- اج زا 25-0- 1-4-01 ک هس60 ۵ 0210 6 1۳053
0قل27 ۳ق ۵۶ اعوصصنز عنصمص0ه 20621 .(2005) ۷۷۰ ,۷۷ بط م8100 :8
0 ۳861 1001ع0 لموزا مدع هزکودلم/2 .(2019) .(627۸) هزع۸ 31005 امصصقط0 .9
- 72۵ ۲05://7ط 1۳۵۳۵ 3660 بوعلععه کذ فاصنا کمعنص 0۳ واعع0اط
-ع نان ج1- 6 ۵110۳-۵60 20-5 01-20 ع لسع ره هه /عزکه/ 05 /0 13652312
32006600 هه 00710-189 .(2020) .۳ ,کق1509 با ,چا طدملها0 .10
3/0617 0عانصن]آ فصه ناک +2060 هنم نعندودام/< .(2020) بش۸ ,فقق1 .11
- 60-062 نا - ومع -صنه ما کسا نم نع له ک ناه زو ود 1/۵ ۹/2020/03/1 07 -وم-
0 00۷۵۲۳۵۵۲۰ کات .(2020) عجه6 لهنوک مصه طاله70 که 126026 ۰
0 6 ۳5-1 6-01-6002 که -عص سک همم / 075 /اصعص 0 کل 00
۵ کقطک1 نعبساگ 1200۵0 (2020) هنوقله/2< عناعناهاک ۶و اصعصاه م16
_ 5۳6 _کزوتا م۸ /010-19/ 5/1169 1/0100 0580/۹/۷ ۷ ۷// :13105
7۹1 بعلکوقلم/2 صز بن‌نا2۰ موز ۶و اعد ما [00۳2ع5 .(2016) ی با ,11008 .۰
۳921 106610060 هه ععصقص۳ .(2020) بش وحهنقصه1-6ج :36 م1100 .
/ 8 ۰۶ ۹://۷ ۳۵۵ ۵0 0ع 3 مود م۸ عصننی فصه عصغملاد1 بینا2۵
9ع9ق 00710-119 2006 ۵۲ 3100067 ۳086۰ 156 .(2020) .37 بش۸ ,ق11۳0 ۰
ععزه 100 تام فقط کاصعتاقم ۳0۵۲۵۵ ۵۲ الما عط1 بع 6ب ماع ۹۵ 37.7
() (15۸7) دوع بونام27 فصه کنفوافهه۸ عزععاد 5 که 16 ۰
-ع 11-19-3600 20/04/0017 0205/20 01 / 0-06 / ص0۳6 ۹0520 // :3۳05
01 186 (2020) .۸ .36 ,انآ :7 ,قنص۸ بش۸ ,11۵06 :۷۷ راتفگ ۰
40 0۳۶۹۳۳ 1 0۵ ۳0۵61 عا وصه عزعس 19- 20710 1۵۳ (360) 0۳067 [۵ 005
6 1۵۳ 0۳60۵76 6 صف نکن 02006 همصع نصا «(2004) 0 ,عص نگ .۰
.] رفن78 :7 بویا( ز.ک5 ,۳0۵0 .ی ۳0۳۵ مات 7۵ .0 معلموع۳ط بش۸ مصنک
7 ع18[6) 870۳ ۵ کطاهط تقادروملنده/1 صذ عناوم عن9مص۳۵ «(2004)
تا 0ع. ۷۹۰0۳6610 //:3305 .(0 م۷۷۵۵ ما۳ عاه 620 کناممطعگ ۷۷1900
1-0 007ع 296020۳202196201 هه /2072 591096 /ی 0 /صعاصم/کع 1 ددع0 /ععازد
:65 1700100 بوعانج بنز[2۰0 لهعز۳ (1998) .5 ,هار5 ب وقالم 10
۵۲۵۳۶ ۷۲۵۲۹۴ کاعق 10۳۵ علصم8 ۷۵۳۵ 6و۳ 156 .(2020) 36 ,1۳۵۲
007/10-19 دز 0020ع5 عز هلکوقلم/3 .(2020) ب مصقطاصنیوج۸ بش نصا
4 1۳۵۲۲ 136۳ ۵۶ 3 ,کعقف 00710-189 20۷ 21 .(2020) ۳۰ ,120088 .24
و ععی 156 نععمععنل وصه صمنامتنله‌دطامای .(2003) .۷۷7۰7 صنزططنگل/31 :۷۷ .[ مععا .25
۵ 6علت۳ ۳۶۵ .(2017) ۷۰ مصنکل یک وعلچه3/0 بیک2 ,۳328 یگ ۵0 :۷ ,11600 .26
از 600206 156 .(01999) ۳۰ بززنعگ سس بل 31300 :36 1 متا0ق3/1 .27
۳5۰ 21/36113060 .(2006) بش۸ بش۸ ,ولد ملک بل ۷۷۰ مصنطاطنکل/3 .28
۳ 06۳6 ب2۵دناگطا عنصعلوصد2 که کععصعن و6005 ع 3/3060 ناما
فباابمصتای ۳۳۲7۸۸ کهزدوداد/< عمتقعطظ و۸ .(2020) ,۳ بش۸ مق3/16600 .29
/65 7-163 166- مها هم کج هه 69 که هل ه/ 5 /
۸ .(2020) بقل قله/2 عسطلنته مه کاس۸ م10 ۵۶ واعته3 .30
-20۵ زد 01-0 او 0 ع /ص 0 مصنطنه// نک 0ط صصص عمط موصصعصنط کس0 1
01 2777۸77107 0۶ 800061 .(2020) مقنفوقله/2 ععصعصنم که وطعنه2 .31
0۲۷ عطا وصتوانسظ ۵۶ 80006۲ .(2020) مقتفوعله/2 ععص۵ ۳ که وطعته2 .32
-1ع ۸3۸-3001 80/001/327 که 6 هصق 06 // :0۹ ۵ 0عع35
[2د5ععع1 ج فصنطعطظ تعنفومله/2 جز حصوگع۲ لمعن۳ .(0996) .5 ,31373730۵ .33
7 ع۵ 60020۳۲ ۵۵ عنصعلصقم که دمص .(2020) و نتقطگت ص30۳ 34
۳0۵ ملق 00/10-19 ۵ ۵۹00۹6 کعتفوعله/ .(2020) .0 ۲۶۵6۵۰ .35
7۷۰116513707 //:3309 ۳۵۵۵ 36۵0 فاگ 156 ششک هنز اکعا 5
- 10-19-7260 60- 395-36500356-0 0ه زد وه هه /20/04/12 ۵۹/20 /
۸ ,52رد لج/3 35106 دععصازعظ .(2020) .0 ,3/056۲ بش۸ ,۷۷۵۵۵۵۲۵ :1۳ 56002۰ .36
ها 6۵ معتصعلوصهم کمسزهد 00۳ عم عطا که عصناعصت عتعصعطحصصم
-/۳ 6-10 عصنات تصع و صه 0 که 0۳6 / اوح 6۳ زک زک وم زک 0 ۷ // :305
۸ ,3۵۳۵0 ببکل .3 ,310070 :8 106720 :۸ .27 .5 مفگه5 :.3 .تا بش۸ مطقط5
7626 1اه 00710-189 .(2020) .17 1 .3 مصقالناک بش۸ ,ک1160 :7 م566۵ مه
00۳025 از دز 06۳5008 ۵ 3۳۹۲ کقق 1 .(2020) 8۰ کللچناو5
08 165065 م۳۹ ۳ بعنهلق/3 صز بینامم لهعز۲ .(2003) ۷۷۰ ماع له رهز
7( 0عان1ه ,20 .270 220675 کلط کعنصمدم۳ همعط حز مصفلحصدط لمصعصعع
علصهظ :5۳12671200 باعکدط .173-179 مقطعهاحه م36 عنص م۳۵0۵ هه عاعد1/0
--- 0 رز[ 0-6 20-7 8-04-20 1/0 نماع 00/0 0 / از 80 7 //:09ط.. 1۳۵۵۵
-5 0۳6-60۳02 71+ هام /ک تسه وم / که 0۳1006 7 ۷// :305
85 .(2010) .۳8 ,م1 :3 ,ت۵0 مکل پبظ ,1۴13382 سل ۹۵101286۵0
مطذ و500 عقف ۸ نمتصع اک عنصعوهدم ۵۶ عحمصنز عنصمصمعه عطا
)(. 7 ,216910700 :8 ,106۵00۷8 :10 ,ق8006 :۷ و۵120
1 :00710-119 اکصندهه ده عطا ۵۶ کصمناع فاص ع 2/3006
-3 (29)32 مقن1751600220 فلعطا ص100 +کدمزکداع 6۵۳ 0صه بکافق1076 ,5عا هنایم
40 3100 طانم عم کععبرمامسه عصناسنه هزکوقلم/2 110۳ (2020) بش۸ منمله7
212 0 //:05ط ۳0۵ 0ع نع بلنم/3 علق/3 عنصعلمصدم تعفنم
-10 06-1 69-60ع 0[ مصع-ع ها سنه-صه زگ روم ه ص380 /20/06/13 5/6/20 0/0
| A greater size of government spending, may be less efficient. This is contradicting with Malaysian practice because the current Malaysian fiscal policy has allocated a huge budget from the lowest income of individuals to the highest international trade with the aims of reducing the economic implications caused by the outbreak of COVID-19. This paper embarks on three objectives. First, to provide an overview of fiscal policy. Second, to investigate the impacts of COVID-19; and third, reveals the actions taken by the Malaysian Government to implement the recovery policy. This paper adopts an integrative literature review and published reports relating to fiscal policy and COVID-19. The findings show the consolidated efforts of Malaysian Government towards the current fiscal policy in stabilizing the economic impact after the Movement Control Order. This paper could be a prudent guideline for other countries to strategize their fiscal policies in steering the macro and socioeconomic development. |
31,574 | 496414 | عوامل دیگری ازجمله وضعیت
مالی مرد در این خصوص تعیین‌کننده بود. «هنگامی‌که دین مسیح ظهور کرد چندگانی از
بین رفت و لااقل در اروپا زن متحصربه‌فرد صورت اساسی و رسمی ازدواج را تشکیل داد»
(ویل دورانت. ۰۱۳۸۰ ج ۰۱ ص 4۸). زرتشت. یهود هندو و بودا چندزنی را مجاز می‌دانستند.
اسلام با چندزنی موافقت کرد ولی آن را محدود به عدد چهار نمود (امامی» ۰۱۳۹۲ ص 1۲).
برخی از پیامبران چند همسر داشتهاند. قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید: وکمد ارس
۰ آن دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دور ۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
رسلا من تبلک و جا لیم رواخ ور ماکان سول نبا ی بای | رن بذن الم کل اج کاب
«ما پیش از تو [نیز] رسولانی فرستادیم و برای آنها همسران و فرژتدانتی قرار دادیم و هیچ
رسولی نمی‌توانست [از پیش خود] معجزه‌ای بیاورد مگر به فرمان خدا! هر زمانی نوشته‌ای
دارد [و برای هر کاری» موعدی مقرر است]» (رعد ۳۸). این آیه اشاره دارد که انبیا نیز دارای
خانواده بودهاند (چون واژه أواجا دلالت بر جمع دارد؛ یعنی همسران) و از میان زنان قوم
خود. زوج‌هایی را انتخاب و با آنان ازدواج می‌نمودند و فرزندان صالحی را تربیت می‌کردند.
حضرت ابراهیم2) دارای دو همسر بوده است: سارا و هاجر که هر کدام یک فرزند داشتهاند
و آنها نیز پیامبر بودند (حضرت اسماعیل) و اسحاق2). حضرت یعقوب) چند همسر داشته
است؛ حضرت پوسف) و بنيامین2) از یک مادر و برادران دیگر از زنان دیگر بودهاند.
حضرت یوسف) نیز خودش در ابتدا همسر داشت و در ادامه با زلیخا ازدواج کرد (صدوق,
۹ ج۱ ص ۵۵؛ مجلسی, ۱۶۰۶ ق» ج ۸ ص ۱۳۱؛ جرجانی؛ ۱۶۰۶ ق» ج ۲ ص ۱۲۱؛
در اسلام در مورد ازدواج مجدد رویه یکسان نیست. این رویه را میتوان به پنج دسته
تقسیم نمود: ۱. قرآن؛ ۲. روایات؛ ۳. سیره پیامبراص» ۶. رويه اهل سنت؛ ۵. رويه اهل تشیع.
آيه ۳ سوره نسا درخصوص چندزنی مقرر داشته: «ی اگر بیم آن داشتید که نتوانید
درباره دختران یتیم [درصورتی که با آنها طبق رسم آن روز ازدواج کنید] عدالت ورزید.
پس با آنچه میلتان باشد. از زنان [دیگر] دوتایی یا سه‌تایی یا چهارتایی ازدواج نمایید و اگر
بترسید از اینکه مبادا عدالت نورزید» پس به یک زن یا کنیزی که خریده‌اید» اکتفا کنید. این کار
نزدیکتر است به آنکه منحرف نشوید و ستم نکنید». مفسران طبق این آیه گفته‌اند که مردان
می‌توانند چهار همسر دائمی اختیار کنند (طبرسی, ۱۳۷۲ ج ۳ ص ۱۱؛ فضل‌الا. ۱۶۱۹ ق؛
ج۷ ص 4۶4؛ زحیلی» ۱۶۱۱ ق ج ۶ ص ۲۳۶). کلمه «مثنی» بر وزن مفعل است و کلمه «ثلاث»
و «رباع» بر وزن فعال است و این دو وزن (مفعل و فعال) در باب اعداد, دلالت بر تکرار ماده
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [1] ۲۴۱
میکند؛ درنتیجه معنای مقنی «دوتا دوتا» و معنای ثلاث «سه‌تا سه‌تا» و معنای رباع «چهارتا
چهارتا» است و چون خطاب در آیه به تمامی مردم است و نه به یک نفر لذا باید هریک از
اج سگلحه‌رنا یانحررف «راق»ا منگری جدا کرو 8 قغییر رایربساف ی این ,ما را اقانهز کش
که مریگ از مومتیخ اختیار داد در اینگه دی یااسه یا چهار تفر هسسر برای شود انشغاب
کش از آجا که کل مررمسن ایتاجا مقاطب می‌باشنعدد‌های «مندسا» ی «چهان نباید دس
قالب کلماتی ادا شوند که بیانگر تکرار است که آن کلمات عبارتاند از: «مثنی» «ثلاث» و
«رباع» (طباطبایی, ۱۳۷۶,چ 4. ص ۲۱۹). چنانکه از ظاهر آیه برمی‌آید و نظرات مفسران بر
درمورد مشروعیت تعدد زوجات میتوان به سه گروه از روایات استناد کرد:
الف. از اطلاق‌گیری برخی روایات میتوان نتیجه گرفت که تعدد زوجات امری جایز و حتی
مستحب است. امام باقر3) می‌فرماید: یس میم ما خن ای ال من الکاح» (نوری» ۱۶۰۸ ق»
چ ۸۱۶ ص ۱۵۶): هیچ چیز مباحی در پیشگاه خداوند» محبوب‌تر از ازدواج نیست. هرچند این
روایت دلالت برای استحباب ازدواج میکند» میتواند به تعدد زوجات نیز دلالت داشته باشد؛
چون ازدواج باعث دوری از فحشا و گناه میشود و نصف دین را کامل میکند.
ب. برخی روایات دلالت دارند که مرد میتواند بی‌نهایت ازدواج موقت انجام دهد: «ر وی
حماد من آبی بصیر کال سل بو عیداله 2 عن المعه آ هی من للربع تال وا من السبین»: (گلینی:
۷ج ۵ ص ۱ طوسی, ۰ ج ۳۲.ص ۱۶۷؛ همق ۱۶۰۷ ق» ج ۷ ص ۲۵۸). ابوبصیر
گوید: از امام صادق) در مورد متعه پرسیدند که آیا از جمله چهار زن عقدی‌ای که شخص
حق دارد یک زمان در حباله نکاح داشته باشد» محسوب میشود؟ فرمود: نه و نه! از هفتاد
متعه» یکی عقدی حساب نمی‌شود. این روایت بیان میکند که مردان فقط می‌توانند چهار زن
دائمی عقد کنند» ولی ازدواج موقت هر چندتا که صورت بگیرد در حد یک ازدواج دائم نیز
محسوب نمی‌شود. «و سالّه الضیل ب ن سار عن المعه کال هی کبعض اماک» (صدوق ۱۶۱۳ ق؛
ج ۳ ص ۶4۹۱؛ فیض کاشانی, ۱۶۰۹ ق» ج ۲۱.ص ۳۰۵ نوری» ۱۶۰۸ ق» ج ۱۶ ص 411):
۳ ] دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
فضیل بن سار از آن حضرت درباره متعه پرسید (که تا چند تن میتوان متعه کرد و حکم
آن چیست؟) و حضرت فرمود: متعه حکمش مانند کنیزان تو است. این روایت بیان میکند که
ازدواج موقت همانند ازدواج با کنیز است؛ یعنی محدودیتی ندارد. این دی روایت بیان میکنند
که تعدد زوجات امری جایز است وگرنه شارع آن را ممنوع اعلام می‌کرد.
ج. برخی هم از روایات دلالت دارند که مرد میتواند تا چهار زن؛ زوجه بگیرد: هّال الصّادق ۴
آا یحل لما الرجل أن جریّ فی ار من أريعه ارخام» (حر عاملی, ۱۶۰۹ ق ج ۰۲۰ ص ۵۱۸؛
مجلسی» ۱۶۱۰ ق» ج ۱۰۰ ص ۳۸۹): بزای مود حلال فیست که بواابیشتز از چهار وخ آژّاد
درآمیزد. با این احکام. شارع جواز تعدد زوجات را صادر و دلایل این امر را نیز در برخی
موارد ذکر کرده است که مهمترین آن؛ دوری از فحشا و زنا است؛ چراکه اگر مرد نتواند
ارضای جنسی شود به دنبال فحشا و زنا می‌رود. از طرف دیگر اگر زن شوهر نکند. امیال
جنسی بر او فشار می‌آورند و آن را به فحشا و زنا می‌کشاند.
درمورد تعدد زوجات نیز اسلام تنها دینی نیست که چندهمسری را روا شمرده است
(الحسنی, ۱۶۱۲ ق ج ۲ ص ۱۳۹). تاریخ روزگار باستان تصریح میکند که مشرکان پیش
از اسلام بی‌هیچ محدودیت یا قانونی زنان متعدد می‌گرفتند. یک مرد گاهی با بیست یا سی
زن ازدواج می‌نمود و این رسم همچنان تا ظهور اسلام در میان عرب باقی بود (همان». ص
۸) ولی اسلام تنها دینی است که به امور ازدواج سامان داده و شمار همسران را معین
نموده است؛ آن هم هنگامی‌که برای چندزنی دلیلی وجود داشته باشد و میان همسران عدالت
رعایت شود. خداوند در سوره نسا می‌فرماید: قانکخوا ما طابّ لکم من الّسا ی ولا و
رباع قن حمم الا تغدوا تواحنمه و ما ملک أیمنکم ذلکّ ادنی الا تعرلّوا «پس با زنانی که برای
شما پاکیزه باشد. دوتا و سه‌تا و چهارتا ازدواج کنید و اگر ترسیدید که به عدالت رفتار نکنید.
پس یکی يا کنیزکانی که مالکشان هستید. این به ستم نکردن نزدیکتر است» (نسا ۳-۲
از قول و فعل و تقریرات نبی؛اکرم() نیز مشخص است که ایشان بر تعدد زوجات تأکید
داشته است. مثلا درمورد فعل میتوان گفت: ایشان خود زنان زیادی را به عقد خود در آورده
است (بهایی؛ ۱۶۲۹ ق. ص 11۲ شاهرودی, ۱۶۲۹ ق؛ ج ۰ص ۳۰۵)؛ مثل حضرت خدیجه.
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [7] ۲۴۳
ام‌سلمه» زینب» عايشه و ... (آرمسترانگ» ۱۶۲۵ ق» ص ۲۹۰ العاملی» ۰۱۶۲۹ ص ۳۲). درمورد
قول ایشان نیز میتوان به روایات زیادی اشاره کرد؛ ازجمله روایتی که منجی عالم بشریت.
مردم را به ازدیاد فرزند تحریض می‌کرده و مشهور است که فرموده: زن بگیرید و فرزند
بیاورید تا من به تعداد فراوان شما حتی به کودکان سقط شده بر دیگر امتها مباهات کنم
(شریف قرشی» ۰۱۳۵۲ ج ۲ ص 00۱). تقریر ایشان نیز این طور بود که به تازه‌مسلمانانی
که بیش از چهار همسر داشتند. دستور می‌فرمود که جز چهار زوجه بقیه را رها کنند (بیهقی,
۶ ج ۷ ص ۱۶۹) یعنی ایشان تعدد زوجات دائم را منحصر در چهار کرده بود. پیامبر
اکرم(ص) بعد از وفات حضرت خدیجه!) چند همسر به ازدواج خود در آورد. زنان ایشان
عبارتاند از: سوده بنت زمعه» عايشه» حفصه دختر عمر بن خطّاب» زینب دختر خزیمه بن
حارث, ام‌حبیبه رمله دختر ابوسفیان, ام‌سلمه, هند دختر ابوامیّه مخزومی» زینب بنت جحش
دختر عمه رسول خدا جویریه دختر حارث بن ابی‌ضرار» صفیه دختر حیّی بن اخطب از یهود
بنی‌نضیر» میمونه دختر حارث بن حزن (گرجی» ۱۶۲۱ ق» ص ۲۹-۲۷).
اهل سنت با الگوبرداری از نبی اکرم۴۱! ی صحابه خصوصا خلفا به تعدد زوجات روی
آورده‌آند؛ از این ری بوده است که سحاگم‌ی خلفا نین هه جات توجه داشته‌اننه مخلا
برخی گفته‌اند: در تعداد زنان هیچ اسرافی وجود ندارد یا عمر گفته است: من زن می‌گیرم
ولی حرصی در زناشویی ندارم و.با آنها می‌آمیزم ولی شهوتی در این مورد ندارم. به او
گفتند: پس چرا زن می‌گیری؟ گفت: برای آنکه پیروان فراوانی برای پیامبر بیاورم (شریف
قرشی,» ۱۳۵۲ج ۲ ص 0۵0۲). اهل سنت با پیروی از عمر فقط قائّل به حلیت عقد دائم هستند
و عقد موقت را حلال نمی‌دانند (طوسی, ۱۶۰۷ ق» ج 4 ص ۳۶۱ راوندی» ۱۶۰۵ ق»ج ۲ص
۹3 حلبی» ۱۶۱۷ ق» ص ۳۵۹). نبی اکره۴۱) هم عقد دائم و هم عقد موقت را حلال دانسته
است و خود بزرگان اهل سنت به این رویه اعتراف کرده‌اند؛ مثلا از این مسعود نقل میکنند
که فرموده است: در غزوه‌ای با رسول خداا۴؟ بودیم و زنان ما همراهمان نبودند. به
حضرت(ص) عرض کردیم: اجازه می‌دهید خود را اخته کنیم؟ پیامبرا۴! ما را از این کار نهی
فرمود و به ما اجازه داد تا مدت معینی با زنی ازدواج کنیم (بخاری» بیتا ج ۷ ص ۶).
۴ دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
با توجه به موارد فوق میتوان گفت: هرچند اهل سنت به پیروی از نبی اکرم(ص) تا چهار
زن می‌گرفتند و تعدد زوجات داشتهاند» ازدواج موقت را قبول نمی‌کنند و آن را ازدواج
نمی‌دانند؛ درحالیکه در تشیع» ازدواج موقت خود نوعی ازدواج محسوب میشود.
شیعیان به پیروی از ائمه علیهم السلام قائل به حلیت عقد دائم در چهار زن و حلیت عقد
موقت در بی‌نهایت هستند که همین اعتقاد نشان میدهد که شیعیان به تعدد زوجات توجه
خاصی داشتهاند؛ یعنی همین که کسی که یک زن دائمی دارد و یک زن موقت» درواقع دارای
تعدد زوجات است. حتی شیعیان قائّل هستند که ازدواج دائم با غیرمسلمانان جایز نیست.
ولی ازدواج موقت را جایز میدانند (طبرسی» ۱۶۱۰ ق» ج ۲ ص ۱۳۹؛ سبزواری» ۱۶۲۱ ق»
ص ۳۷): دص عن محمد آبن ستّان ن آبان بن مان ن زرا ال سمعنه ول کبس نم
رک مک ای کر (طوسی, ۱۶۰۷ ق ج ۷ ص ۲۵۹): اشکالی ندارد که مرد
مسلمان زن مسیحی و یهودی را تزویج موقت کند» هرچند کنار او زن مسلمان باشد. این
دیدگاه نشان میدهد که شیعه به تعدد زوجات توجه داشته و حتی ازدواج با غیرمسلمان را
امام علی۵) بعد از شهادت حضرت زهرا سلام ال چندین همسر اختیار کرده است. آنچه
در کتب تاریخی معتبر نقل شده امیرالمومنین2) در مجموع با.ده زن ازدواج کرده است. اما
هنگامی‌که به شهادت رسید. چهار همسر داشت (مولوی‌نيا ۰۱۳۸۶ ص ۱۱3)؛ مثل امامه دختر
ابوالعاص, اسما دختر عمیس» فاطمه دختر حزام (ام‌البنین) و... . امام حسنل) دارای چند همسر
بوده است؛ مثل خوله, ام‌اسحاق, ام‌بشیر» حفصه» هند» جعده و ... (شریف قرشی» ۱۶۱۳ ق
ج ص ۶0۵0 - 4۹۰). امام حسین) نیز چند قمسر داشته است؛ مثل «لیلا» دختر ابی‌مرّه بن
غروه مادر حضرت علی‌اکبرا) که در کربلا به شهادت رسید» «حرار» (آزاده) یا «غزاله» یا
«شهربانو» دختر یزدگرد و مادر علی بن الحسین امام سجادله «رباب» مادر پسری به نام
عبدالله رضیع2) (علی‌اصغر که در آغوش پدر در کربلا هدف قرار گرفت و شهید شد) و نیز
مادر دختری به نام سگینه که در فاجعه کربلا به اسارت درآمد «ام‌اسحاق» دختر طلحه بن
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [1] ۲۴۵
عبیدالا و مادر دختری به نام فاطمه» «قضاعیه» مادر جعفرا) که در زمان حضرت درگذشت
۱ مردان زیادی به‌علت جنگ و آفت‌های دیگر کشته و زنان زیادی بی‌سرپرست می‌شوند و
شوهر برای زنان مجرد کمیاب میشود. درنتیجه زنان زیادی هستند که بدون شوهر هستند
و فشارهای جنسی آنها را به راههای حرام می‌کشاند و برای اینکه زنان و مردان به کارهای
حرام روی نیاورند. باید مردان چند همسر بگیرند. شهید مطهری در این مورد بیان میکند:
«وقتی در یک جامعه در اثر جنگ‌های زیاد یا به علل دیگر مرد زیاد از بین می‌رود و زن
بی‌سرپرست زیاد می‌ماند؛ اگر بنا شود که آن اصل اوّلی (که واقعا هم اصل اوّلی است) یعنی
وحدت زوجه [حفظ شود و] یک مرد به یک زن اکتفا کند» طبعا زنان زیادی در جامعه
بی‌سرپرست می‌مانند؛ هم حق آنها از نظر حق تأهل ضایع شده و هم منشا مفاسدی در
اجتماع می‌شوند. وقتی آن زنها بی‌سرپرست ماندند؛ دارای عقده‌های روحی می‌شوند.
ناراحتی پیدا میکنند و بعد می‌آیند مردها را می‌فریبند و منشا فاد اخلاق می‌شوند. پس در
چنین مواردی به حکم ضرورت اجتماعی باید تعدد زوجات را تجویز کرد (مطهری, ۰۱۳۹۰ ج
۲ زنان زودتر از مردان باروری جنسی خود را از دست میدهند. سن جنسی زنان کمتر
و برعکس سن جنسی مردان بیشتر است. این افزایش سن جنسی مردان بر زنان گاهی موجب
اختلالاتی در جامعه میشود که تنها ازطریق تعدد زوجات حل میشود و اگر از این طریق
حل نشود. سر از فحشا درمی‌آورد (مکارم شیرازی» ۱۶۲۶ ق ج 4 ص ۱۰۰)
۳ زنان به‌دلیل وضعیت بدنی» در سال حالت‌های خاصی دارند. مثل دوران عادت ماهیانه
دوران بارداری» مریضی و ... که زنان در این مواقع نمی‌توانند مردان خود را ارضا کنند
(طباطبایی» ۰۱۳۷۶ ج 4 ص ۳۹۸) و مردان در دوران حالت‌های خاص زنان» بدون بهره
می‌شوند و لذا به سمت گناه و به دنبال فحشا می‌روند. درنتیجه مردان با گرفتن زنان شرعی
می‌توانند در دوران حالت‌های خاص زنان» از نیازهای جنسی بهره بیرند و به دنبال فحشا و
۶ ۳ دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۳۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
. برخی زنان نمی‌توانند صاحب فرزند شوند یا از فرزندآوری ترس دارند يا به‌علت
بیماری از آوردن بچه, ممنوع هستند. مردان به فرزند و بچه نیاز و علاقه دارند ولی اگر
همسر به هر دلیلی نتواند فرزند بیاورد» تکلیف و حق شوهر چه میشود (مرکز فرهنگ و
معارف قرآن, ۰۱۳۸۲ ج ۷ ص 1۱3). درنتیجه مردان برای فرزندآوری به سراغ همسر دیگر
منابع قانونی حقوق ایران درخصوص ازدواج مجدد شامل قانون مدنی» قانون حمایت خانواده
مصوب سال ۱۳۶۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۰۱۳۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب
۲ و قانون اجازه رعایت احوال شخصيه ایرانیان غیرشیعه در محاکم دادگستری مصوب
در قانون مدنی هیچ اشاره‌ای به تعدد زوجات نشده و این قانون در موضوع تعدد زوجات
ساکت است. این سکیت قانون‌گذا واه اتف 96 اابرخی این سکوت را دلیل بر
مخالفت قانونگذار با ازدواج مجدد دانسته (رفیعی» ۰۱۳۸۹ ص ۱۶۷) و درمقابل برخی این
سکوت را دلالت بر جواز آن بهعنوان پیش‌فرض و امری مسلّم دانستهاند (کرمی و سجادی
امین ۰۱۳۸۹ ص ٩۸). سکوت قانون درمورد امکان تعدد زوجات مرد از جهتی ممکن است
دلالت بر تجویز آن داشته باشد و از جهتی دلالت بر منع آن. با توجّه به اينکه قانونگذار در
مقام بیان موانع نکاح بوده, الزامی در بیان موارد مجاز نداشته و با سکوت بر این موضوع
نظر بر مجاز بودن ازدواج مجدد مرد براساس منابع شرعی داشته است. درنتیجه قانون مدنی
در این خصوص نمیتواند بهعنوان منبع حقوق زوجین در نظر گرفته شود و به این منظور
هرچند قانون مدنی درخصوص اصل تجویز ازدواج مجدد ساکت است» بعضی از مواد آن
به نوعی است که برخی از آن استنباط جواز ازدواج مجدد نموده‌اند؛ از جمله ماده ۱۱۱۹ این
قانون در بیان شروط ضمن عقد نکاح, یکی از اقسام شروط مجاز را چنین بیان نموده است:
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [7] ۲۴۷
«هرگاه شوهر زن دیگر بگیرد؛ زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط
در محکمه و صدور حکم نهایی» خود را مطلقه سازد». در این خصوص همچنین به مواد
۳۰ و ۱۶۹ استناد شده است (کرمی و سجادی امین ۰۱۳۸۹ ص ٩۸).
قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۶۹ برای نخستین بار در سیستم حقوقی ایران؛
صراحتا ازدواج مجدد مرد را شناسایی نمود و اختیار مرد در این خصوص را محدود و آن
زا موکول یه اعد اجازه او دانگاه ود (ساده 4ا مطایق جا ماخ ۹۵ ایج, قانیی؛ مود
درصورتی که بخواهد ازدواج مجدد نماید (با داشتن زن» همسر دیگری اختیار نماید)» باید از
دادگاه تحصیل اجازه کند. دادگاه موضوع را بررسی می‌کرد و درصورتی به مرد اجازه
میزان کذاتی‌آنایی ,مالی مموفریقفوت آی بنه آجرآی:غذالت را آحراق گنردد,باشد (آفرون:
۹ ص ۱33). در این قانون» تعدد زوجات مستقیما به رسمیت شناخته نشده بود و ازدواج
مجدد زوج صرفا مشروط بر احراز تمکن مالی و اجرای عدالت بود. درصورت ازدواج بدون
رضایت زوجه؛ زن می‌توانست به موجب بند ۳ ماده ۱۱ از دادگاه درخواست صدور گواهی
در قانون حمایت خانواده سال ۱۳۵۳ ازدواج مجدد مرد (با داشتن زن» همسر دوم اختیار
کند) ممنوع شد و مطابق با ماده ۱3 این قانون مرد درصورت داشتن زن» نمی‌توانست همسر
دوم اختیار نماید. این قانون با وجود مخالفت با ازدواج مجدد مرد تحت شرایطی امکان
ازدواج مجدد مرد را شناسایی نموده بود. این شرایط عبارت بودند از: رضایت همسر اول,
عدم توان همسر اول به ایفای وظایف زناشویی» عدم تمکین زن از شوهر, ابتلای زن به جنون
یا امراض صعب‌العلاج موضوع بندهای ۵ و ٩ ماده۸ محکومیت زن وفق بند ۸ ماده ۸ ابتلای
زن به هرگونه اعتیاد مضر برابن بند ٩ ماده ۸ ترک زندگی خانوادگی ازطرف زن؛ عقیم بودن
زن» غایب يا مفقودالاثر شدن زن برابر بند ۱۶ ماده ۸. با دقّت در موارد مذکور در ماده ۱3
این قانون مشخص میشود که این قانون برای مرد بهصورت ذاتی حق ازدواج مجدد را
۸ ۳ دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
شناسایی نکرده است و به‌جز مورد نخست و اجازه همسر اول» سایر موارد ناظر به تخلفات
ارادی یا قهری همسر اول در انجام وظایف زناشویی میباشد. درنتیجه نمیتوان این قانون
در قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۲ قانونگذار موضوع ازدواج مجدد را ساکت گذاشته
و صرفا بند 6 ماده ۶ این قانون در بیان صلاحیت دادگاه خانواده» یکی از امور و دعاوی
داخل در صلاحیت دادگاه خانواده را «ازدواج مجدد» دانسته است. مواد دیگر این قانون در
این خصوص ساکت است و ماده ۵3 در بیان مجازات متصدیان دفاتر اسناد رسمی یکی از
تخلفات آنها را ثبت ازدواج مجدد بدون حکم دادگاه دانسته است.
برخی با توجّه به وضعیت این قانون, امکان استناد به قانون حمایت از خانواده ۱۳۵۳ را
مطرح نموده‌اند (روشن» ۰۱۳۹۲ مندرج در 1۳.ع131109://7۷7۷7.901.26) و معتقدند که قانون سال
۳ در مسئله ازدواج مجدد نسخ نشده است. درمقابل برخی قائّل به نسخ کامل قانون
حمایت از خانواده ۱۳۵۳ هستند و به حذف نهاد ازدواج مجدد از قانون حمایت از خانواده
نظر دارند (صابری» ۱۳۹۳ ۸۷). با توجه به اینکه در متن لايحه پیشنهادی این قانون» ماده
۳ به ازدواج مجدد مرد پرداخته بود و در تصویب نهایی» این ماده از متن قانون حذف شد.
نمیتوان این حذف را بی‌فایده تلقی نمود؛ بلکه بایستی این مسئله را دلیلی برای این دانست
که قانونگذار با هدف حذف نهاد ازدواج مجدد. اقدام به حذف این ماده نموده است.
در رويه قضایی بعد از تصویب قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۲ رویه‌های متفاوتی در
محاکم شکل گرفته امیچبیخگا قافی دیا انار چانران اچمایک‌انواده سال ۱۳۵۳ دن این
خصوص هستند» برخی نظر به نسخ کامل و مراجعه آزاد به منابع شرعی دارند و برخی به
نسخ قانون سال ۱۳۵۳ و حذف نهاد ازدواج مجدد از سیستم حقوقی ایران نظر دارند.
برخی محاکم بعد از تصویب قانون حمایت خانواده ۱۳۹۲ قائل به حاکمیت قانون حمایت
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [1 ۲۴۹
خانواده سال ۱۳۵۳ بودهاند و با استناد به ماده ۱3 آن» درخصوص تجویز ازدواج مجدد
حکم صادر میکنند. شعبه ۸ دادگاه عمومی خانواده شهر ری به موجب دادنامه شماره
۲۳ با استناد به ماده ۱۹ قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳ در رسیدگی به
خواستهه اذن ازدواج مجدد مرد با این استدلال که زوجه علیرغم محکومیت به تمکین, به منزل
مشترک رجوع ننموده است. به زوج اجازه داده که یک نوبت دیگر ازدواج دائم نماید.
۷۵ نسخ قانون سال ۱۳۵۳ و مراجعه به منابع فقهی
دادنامه شماره 4۹ مورخ ۳ صادره از شعبه ۲۸۷ دادگاه
عمومی تهران با استدلال به اینکه «با توجه به محتویات قانون اخیرالتصویب حمایت خانواده
مصوب اسفند ۱۳۹۱ در این رابطه هیچگونه شرط اثباتی یا سلبی برای زوج در راستای
ازدواج دوم وی مقرر نگردیده و مقررات ماده ۱3 قانون سابق حمایت خانواده نیز با وصف
وضع قانون جدید حمایت خانواده» نمیتواند قابل استناد و اتکای قطعی جهت احراز موضوع
باشد و برفرض نیز قابل استناد باشد با توجه بهمراتب صدرالذکر این شرایط محقق است.
بناعلی‌هذا این دادگاه با احراز موضوع و ضرورت اوليه ازدواج مردان و به‌لحاظ نیاز روحی
و جسمی و جنسی زوج و پرهیز وی از ارتکاب گناه احتمالی, دعوی خواهان را ثابت تشخیص
داده است»» دعوی صدور حکم بر ازدواج مجدد زوج را وارد دانسته و اقدام به صدور رأّی
نموده است. در مرحله تجدیدنظ, این رای به‌علت اقبات نشدن ملائت زوج نقض شده و سایر
استدلالات دادگاه بدوی نقض نشده است. در صدور این دادنامه, دادگاه بر نسخ کامل قانون
حمایت خانواده ۱۳۵۳ و حاکمیت مقررات شرعی درخصوص ازدواج مجدد نظر داشته است.
۶ قانون اجازه رعایت احوال شخصيه ابرانیان غیرشیعه در محاکم
درخصوص ایرانیان غیرشیعه, با توجّه به اینکه ازدواج مجدد مرد در دوران زناشویی مانند
ازدی‌ای جناحوال شقصیهمی‌باشند (زاده‌رقنی ی افویدی: ۳۸۸ ای 1۱:۹۷ پازیگلن: ۲۳۸۶
ص ۵۸)» قانونی وجود ندارد و مطابق با بند ۱ این قانون» باید به منابع مذهبی ایرانیان غیرشیعه
+۰ 2 دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
مراجعه نمود. در رویّه محاکم درمورد مسائل مربوط به ازدواج و طلاق, دادگاه مراجعه به
منابع فقهی را لازم دانسته است (دادنامه شماره ۲۰۹۹۷۰۹۰۹۹۰۰۰۵۱٩ مورخ ۱۳۹۲/۰۱/۳۱
صادره:اق شعیه ۲۹ دیوان‌عالی گشیز) این :دز حالی است گارر قاتین حعایت خانواده سال
7 سریحی بر اینگاا من‌حسائل مرقبطیا خاتیاده پایستی :با سقایج فقهی داوشگاق متامب
دیگر به‌جز شیعه مراجعه نمود» وجود ندارد. البته این سکوت قانونگذار ظاهرا بهواسطه غلبه
و منابع قانونی است که این امور را داخل در احوال شخصیه میداند و براساس آن درمورد
احوال شخصیه» ازجمله ازدواج و طلاق, بایستی به قواعد مذهبی فرد مراجعه نمود.
هرچند این تفسیر از قانون براساس منطوق شاید صحیح باشد. لیکن با توجّه به رفتار
قانونگذار» بایستی نظری را تقویت نمود که مسائل مذکور در قانون حمایت خانواده از حوزه
احوال شخصیه خارج شده و برای همه ایرانیان احکام واحدی درمورد آنها جاری است؛ زیرا
با توجّه به اینکه احوال شخصیه موضوعی است که ظاهرا بایستی براساس مذهب افراد
باشد قانونگذار این قاعده را درمورد ایرانیان شیعه نپذیرفته و برای این افراد قانون مدنی
و قانون حمایت از خانواده را وضع نموده انت. یقیتاانّیّن مقررات مسلّم فقه تشیع و مقررات
قانون مدنی و قانون حمایت خانواده درخصوص مسائل مربوط به ازدواج و طلاق
تفاوت‌هایی وجود دارد. بر این اسای, مور می‌رس ام تصوا قوانین حمایت از خانیاده.
مسائل مذکور در حوزه این قوانین از مسائل احوال شخصیه خارج و درمورد همه ایرانیان
قانون مدنی درخصوص ازدواج مجدد مرد ساکت است. قانون حمایت خانواده سال ۱۳۶۹
آن را با شرایطی مجاز دانسته است و قانون حمایت خانواده سال ۱۳۰۹۳ ازدواج مجدد را منع
می‌کرد و تحت شرایط خاص مجاز می‌دانست. در لايحه پیشنهادی قانون حمایت خانواده
سال ۱۳۹۲ ماده ۲۳ به ازدواج مجدد اختصاص ذاشت و بهواسطه مخالفت‌هایی که در سطح
جامعه توسط حقوق‌دانان و سایر فعالان حوزه خانواده صورت گرفت این ماده درنهایت از
متن نهایی قانون حذف شد و صرفا بند ۶ ماده ۶ این قانون یکی از صلاحیت‌های دادگاه
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [1] ۲۵۱
خانواده را رسیدگی به درخواست ازدواج مجدد دانست و مادهه ۹٩ این قانون نیز به مجازات
بعد از تصویب این قانون» رویه محاکم و دکترین حقوقی با توجّه به نحوه تصویب این
قانون تفاوت داشته است و میتوان آنها را به سه دسته تقسیم نمود: الف. نسخ قانون حمایت
خانواده ۱۳۵۳ و مراجعه به منابع شرعی؛ ب. حاکمیت قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳
درخصوص ازدواج مجدد؛ ج. نسخ قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳ و حذف نهاد ازدواج مجدد
از سیستم حقوقی ایران. درخصوص ایرانیان غیرشیعه این قانون ساکت است.
درنهایت بهعنوان نتیجه‌گیری» باید بنابر دلایل ذیل نظری را تأیید نمود که دلالت بر بخ
قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳ و حذف نهاد ازدواج مجدد از سیستم حقوقی ایران دارد.
۱ قانون مدنی با وجود اینکه در مقام بیان حکم بوده» از تصریح به حکم اجازه ازدواج مجدد
خودداری نموده است. از موادی هم که در قانون مدنی برای احکام تفرعی ازدواج مجدد بیان
شده است» نمیتوان حکم جواز ازدواج مجدد را استنباط نمود؛ بلکه این احکام به‌منظور تکمیل
۲ در قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳ ازدواج مجدد منع و در شرایط خاص به مرد اجازه ازدواج
مجدد داده شده است. این موارد استثنایی بوده و نمیتوان از آنها اجازه مطلق ازدواج مجدد
۳ در جریان تصویب قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۱ ماده ۲۳ این قانون که به ازدواج
مجدد اختصاص داشت. از متن نهایی قانون حذف شد. این عمل قانونگذار عبث و بیهوده
نبوده است و براساس اعتراض‌هایی که به آن شد. این حذف اتفاق افتاد. هدف قانونگذار از
حذف این ماده برگشت به قانون ۱۳۵۳ نبود؛ بلکه هدف تمکین به خواست عمومی جامعه بود.
4. عرف جامعه و آمار پایین ازدواج مجدد اقتضا میکند که برای حفظ منافع گروهی قلیل,
ه. هرچند برخی مبنای تجویز ازدواج مجدد را منابع فقهی میدانند» لازم به ذکر است که
قانونگذار (بر فرض مجاز بودن ازدواج مجدد) به‌منظور تمکین از مقررات شرعی» این حکم
را مجاز ندانسته است. هدف قانونگذار از تجویز این حکم دادن ضمانت‌اجرا به وظيفه تمکین
زن بوده است. درنتیجه استناد به منابع شرعی در تجویز ازدواج مجدد با وضعیت
۲۳ ۳ دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
قانونگذاری فعلی سازگاری ندارد. برای دادن ضمانت‌اجرا به وظيفه تمکین زوجه؛ بایستی
٩. به نظر میرسد نظر قانونگذار این باشد که درصورتی که مرد به هر دلیل, خواهان ازدواج
مجدد باشد. ولو مستند به زوجه؛ ابتدا بایستی همسر خود را طلاق دهد و سپس بهصورت
رخسیس نیتال رید «فوپننتانوق آجازه وسمایت آحوال شحصبنا اونیای آناقبا
براساس مذهب خودشان قرار داده, به نظر میرسد با توجّه به اینکه قانون حمایت خانواده
آنها را استفتا نگرده.ی میفانی, قائون حمایت خانرایه بیخش از آنگه .نمی جاشد, اجشتاعی
- آرمسترانگ, کارن (۱۶۲۵ ق). محمد؛ زندگی‌نامه پیامبز اسلام صلّی اه علیه وآله و سلّم. ترجمه
- بیهقی, ابی‌بکر احمد بن حسین (۱۳۶۶ ق).سنن بیهقی. جلد ۷. بیروت: دار المعرفه.
- افروز ریحانه (۱۳۹۹). «ارزیابی ی تحلیل حقوقی جایگاه زنان در قانون جدید حمایت از خانواده
با رویکرد حقوق بشر». فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان. ۷(۲). ص ۹۹ - ۰۱۰۶
- امامی؛ مسعود (۱۳۹۲). «فلسفه حکم تعدد زوجات». پژوهشنامه مطالعات اسلامی زنان و خانواده.
- باریکلو علیرضا (۱۳۸۶). «قلمرو احوال شخصیه» اندیشه‌های حقوقی. ۸(۳» ص ۳۷ - ۹۰.
- بخاری, محمد بن اسماعیل (بیتا). صحیح بخاری» بیروت: دار این کثیر.
- بداغی» فاطمه (۱۳۸۷). «ازدواج مجدد در کشورهای اسلامی». مطالعات راهبردی زنان(کتاب زنان).
- جرجانی, سید امیر ابوالفتح حسینی ( ۱۶۰۶ ق). تفسیر شامی. جلد ۲ تهران: انتشارات نوید چا
- حرّ عاملی, محمد بن حسن (۱۶۰۹ ق). وسائل الشیعه. جلد ۲۰. قم: مسسه آل البیت علیهم‌السلام؛
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [7] ۲۵۳
حلبی, ابن زهره حمزه بن علی حسینی (۱۶۱۷ ق). غنیه النزوع ای علمی الاصول و الفروع. قم:
حیدری ابهری» غلامرضا (۱۳۸۹). پرسمان قرآّنی کودک. قم: بوستان کتاب» چاپ دوم.
الخویی, السید ابوالقاسم (۱۳۷۷) مبانی العروه الوثقی, کتاب نکاح. قم: منشورات مدرسه الدار العلم.
راوندی» قطب‌الدین, سعید بن عبداللّه (۱۶۰۵ ق). فقه القرآ ن. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی
رفیعی, محمدتقی (۱۳۸۹). «نقد و بررسی مادهه ۲۳ لايحه حمایت از خانواده مصوب هیأّت وزیران
روشن» محمد (۱۳۹۲). 9991< ۳0۳.۵5072110 ۹/1150 3767/ کف آ/ 6.3۳ 3/5002
زاده‌رهنی» محمد و فریدی» حسن (۱۳۸۸). «بررسی مبانی فقهی احوال شخصيه اقلیتهای دینی
از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه» فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن. ۲۰(۵). ص ۱۰۷
زحیلی» وهبه (۱۶۱۱ ق).التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. جلد 4. دمشق: دار الفکر,
سبزواری» علی مومن قمّی (۱۶۲۱ق). جامع الخلاف و الوفاق: قم: ازمینه‌سازان ظهور امام عصر
شاهرودی» سید محمود هاشمی (۱۶۲۹ ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌لسلام. قم:
موسسه دایرهالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام؛ چاپ اول.
شبستری» عبدالحسین (۱۳۷۹)اعلام القرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم. چاپ اول.
شریف قرشی,» باقر (۱۶۱۳ ق). حیاه الامام الحسن بن علی علیهما السلام. بیروت: دار البلاغه.
(۱۳۵۲). زندگانی حسن بن علی علیهما السلام. ترجمه فخرالدین حجازی. تهران:
صابری, علی (۱۳۹۳).«منسوخ يا معتبر بودن قانون حمایت از خانواده۱۳۵۳۰». فصلنامه رأی»
صدوق (شیخ)» محمّد بن علی بن بابویه (۱۳۸۹ ق). علل الشرائع. جلد ۱. قم: کتابفروشی داوری»
(۱۶۱۳ ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه
۴ ] دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده/ دوره ۰۲۶ شماره ۷۵/ پاییز و زمستان ۱۴۰۰
- طباطبایی» محمدحسین (۱۳۷۶).تفسی رالمیزان. جلد ۶ و ۲۰ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به
- طبرسی,» فضل بن حسن (۱۶۱۰ ق). الموّتلف من المختلف بین أئّمه السلف. مشهد: مجمع البحوث
اس (۱۳۷۲). مجمعالبیان فی تفسیرالقرآن. جلد ۱۰. تهران: ناصرخسرو, چاپ سوم.
- طوسی, محمد بن حسن (۱۳۹۰ ق) الاستبصار فیما اختلف من الا خبار. جلد 4. تهران: دار الکتب
اس( ۱۶۰۷ ق).الخلاف. جلد ۶ و ۷. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین
اس (۱۶۰۷ق) تهذیب الا حکام. جلد ۳. تهران: دار الکتب الاسلامیه؛ چاپ چهارم.
- عاملی» بهاالدین محمد بن حسین و ساوجی» نظام بن حسین (۱۶۲۹ ق). جامع عباسی و تکمیل
آن (محشضّی, ط - جدی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه
- فضل‌الا محمدحسین (۱۶۱۹ ق). من وحی القزآن. جلد ۷. بیروت: دار الملاک؛ چاپ اول.
- فیض کاشانی, محمدمحسن (۱۶۶۹ ق). الوافی. جلد ۲۱. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمژمنین علی
- کرمی» محمدتقی و سجادی امین مهدی (۱۳۸۹). «نقد و بررسی ماده ۲۳ لايحه حمایت از خانواده».
- کلینی» محمد بن یعقوب (۱۶۰۷ ق).الکافی. تهران: دار الکتب اللاسلامیه, چاپ چهارم.
- گرجی, ابوالقاسم (۱۶۲۱ ق). تاریخ فقه ی فقها. تهران: سمت چاپ سوم.
- مجلسی دوم محمدباقر بن محمدتقی (۱۶۱۰ ق و ۱۳۹۳). بحار الانوار. بیروت: موسسه الطبع و
- اس (۶ ۱۶۰ ق) مرآه العقول فی شرح آخبار آل الرّشول. جلد ۸. تهران: دار الکتب
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن (۱۳۸۲). دایره المعارف قرآن کریم. جلد ۷. قم: بوستان کتاب, چاپ
- مرتضی عاملی» جعفر (۱۳۸۶). سیرت جاودانه. ترجمه محمد سپهری. تهران: پژوشگاه فرهنگ و
مطالعه و بررسی امکان صدور مجوز ... / رسول احمدی‌فر و محمد کاکاوند [1] ۲۵۵
مطهری» مرتضی (۱۳۹۰). فقه و حقوق (مجموعه آثار). جلد ۲۱. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری
معروف الحسنی,» هاشم (۱۶۱۲ ق). سیره المصطفی. ترجمه حمید ترقی‌جاه. تهران: حکمت.
مکارم شیرازی (۱8۲۶ ق)کتاب تکاسج 8 قمانتشا رات مذرسه امام:علی بخ ابی‌طالب علیه‌الستلام:
مولوی‌نیا. محمدجواد (۱۳۸۶). تاریخ چهارده معصوم. قم: موسسه انتشاراتی امام عصرا*5/ چاپ
نوری» میرزا حسین (۱۶۰۸ ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: موسسه آل البیت
ویل دورانت» ویلیام جیمز (۱۳۸۰). تاریخ تمدن. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی, ویرایش دوم
| ازدواج مجدد مرد به عنوان حقّی مستقل یا ضمانت اجرای تمکین زوجه، یکی از مسایل حوزه حقوق خانواده است. قبل از تصویب قانون حمایت خانواده 1391، قانون سال 1353 بر این موضوع حاکم بود و تحت شرایطی آن را مجاز می دانست. در قانون سال 1391 مقررات مربوط به ازدواج مجدد در متن لایحه پیشنهادی وجود داشت و با توجّه به اعتراض هایی که به آن شد از متن نهایی قانون حذف شد. به علت سکوت قانون سال 1391، این سؤال ایجاد می شود که در وضعیت فعلی، چه مقرراتی بر ازدواج مجدد مرد حاکم است؟ در این خصوص، سه نظر وجود دارد و در این پژوهش بعد از بررسی و مطالعه هر سه نظر و مبانی آنها و براساس سابقه قانون گذاری و قوانین موجود در این حوزه و روند تصویب قانون حمایت خانواده سال 1391، نظری اختیار و تقویت شد که براساس آن در وضعیت فعلی، نهاد ازدواج مجدد از سیستم حقوقی ایران حذف شده است. در این شرایط در مواردی که مرد قصد ازدواج مجدد دارد، بایستی همسر خود را طلاق داده، سپس ازدواج نماید. |
45,113 | 408089 | واژگان کلیدی: پوپر» دریدا عقل منفی ضد عغقل؛ عقل گرایی انتقادی.
پوپر و دریدا به طور عام از جمله فیلسوفانی هستند که در دو دسته متمایز و حتی
مقابل یکدیگر مورد مطالعه قرار میگیرند. پوپر در انشعاب هایی از فلسفه تحلیلی ناظر به
فلسفه علم یا بطور دقیق‌تر عقل گرایی انتقادی و دریدا در زمره فیلسوفان پساساختارگرا
قرار داده می‌شوند. آنها به دلایل گوناگون در کنار هم مورد بررسی قرار نمی‌گیرند و اگر
هم چنین اتفاقی بیفتد به عنوان مخالف با یکدیگر قلمداد می‌شوند. اما این دو فیلسوف
در ساحات مختلف به هم نزدیک هستند. به گونهای که گویی نماینده یکدیگر در حوزه-
هایی متفاوت هستند. هر دو این فیلسوفان با.به چالش کشیدن بنیادهای انديشه غربی
تلاش میکنند افق هایی باز و گشوده و فلسفه ای ضدبنیادگرایی ایجاد کنند. در این
واحدی نسبت آن ها را مورد بزرسی قرار:خواهد گرفت. البتهه در ادامه نشان داده خواهد
شد که چگونه عقل گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا تعریف متفاوتی از ماهیت و
حدود و قلمروی عقل دارند. پوپر کار کرد منفیق و,سلبی عقل را به رسمیت می شناسد و
دریدا با نقد لوگوس محوری غربی» تمامیت ماهیت و کارکردهای عقل را به چالش می-
کشد. در این مسیر میتوان از امکان فلسفه ای ساختارزدا سخن گفت.
پوپر در فصل نهم کتاب اسطوره چارچوب با عنوان معرفت شناسی و صنعتی شدن
نظريه معرفت شناسی: خویش را خوش بینی نقادانه معرفت شناختی" می‌نامد که در ميانه
دو وجه افراطی قرار دارد. از یک طرف بدبینی افراطی نسبت به شناخت که به هر گونه
شناخت مظنون است و از طرف دیگرخوش بینی معرفت شناسی افراطی که مدعی
شناخت مطلق و جزمی است(پوپر ۸۹ پوپر در مقابل معتقد است که هیچ داده
ای منعزل و بدون تفسیر و تعبیری در اختیار ما قرار نمی‌گیرد. از یک طرف نظریه ها از
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۱۹
پیش داده های ما را صورتبندی میکنند و از طرف دیگر ما ناچار هستیم برای شناخت
جهان و اشیا به بسیاری از پیش فرض های به درستی تبیین نشده توسل جوییم (شی
پرمو ۳۹ ۰). هم چنین پوپر در کتاب سرچشمه دانایی و نادانی اشاره م یکی که
دستاوردهای بی شماری که از وجوه مختلف» جوامع اروپایی از آن بعره‌مند هستند.
حاصل همین خوش بینی» اعتقاد و اراده به شناخت همه جانبه است» چنان که دانش و
فن جدید در لوای این شناخت شناسی خوش بینانه پدید آمد (پوپره ۱۶:۱۳۹۱). به
دارد و با هرگونه مرجعیت در معرفت شناسی مخالف است. مرجعیتی که از هر انتقاد و
چالشی مصون باشد هیچ اندیشمند» نهاد و ساختاری و حتی.هیچ امر بدیهی متقنی
نمیتواند نقش مرجع را ایفا کند (همان: ۹۰). اما بطور ویژه» نظريه معرفت شناسی پوپر
را می توان در کتاب شناخت عینی» برداشتی تکاملی به تفضیل ملاحظه کرد. در آن جا
پوپر خود را یک واقع گرای ساده میداند که به سه جهان معتقد است: اول: جهان اشیای
مادی و فیزیکی, دوم: جهان ذهنی یاعقلی یا جهان خالات نفسانی و روانی» سوم: جهان
مقولات يا مثل و انديشه ها به معنای عینی آن(پوپر» ۱۳۷۴: ۱۷۵). همچنین پوپر در
کتاب سرچشمه دانایی و نادانی» خود را تجربه گرا و عقل گرا به شیوه ای خاص میداند.
به عقیده وی نه عقل و نه مشاهده» هیچ یک را نمی توان چنان که تا کنون ادعا شده»
تنها سرچشمه‌های شناخت دانست (پوپر» ۱۳۹۰: ۱۳). به نظر میآید پر بر آن است که
به هر گونه ای که شده در ورطه دوگانه تجربه گرایی و عقل گرایی متعارف سقوط نکند.
خود وی بر این مسئله تأکید میکند که "دو اصطلاح فلشفی عینی" و "ذهنی" از
میراث استعمالات متضاد و مجادلات بی سرانجام و بیهوده گرانبار است(پوپر» ۱۳۹۱: ۶).
با این حال وی بر آن است از امکانات این دو رویکرد نیز در جهت تحقق هر چه بیشتر
شناخت حقیقی بهره بگیرد. سیالیت ذهن و سیالیت جهان عینی فرایند شناخت را به یک
تکاپوی دائمی و همیشگی از حدس ها و ابطال ها بدل کرده است. به زعم پویره
شناخت» مجموعه ای از نظریه هایی است که مدام باید در رقابتی سخت برای تأیید و به
اثبات رساندن خود به وجهی سلبی باشند. خود این نظریه ها بر آن هستند که خود را هم
چون باورهایی نشان دهند که جهان را در قالب رثالیسم علمی " توصیف میکنند. اما
پوپر نظریه ها را در ساحتی سیال و پویا مورد ملاحظه قرار می دهد به گونهای که
شناخت مبتنی بر نظریه‌ها در یک چرخهه بی پایان از حذف‌ها از طریق ابطال پذیری در
مواجهه با امور واقع به رشد خودش ادامه میدهد. تمامی شناخت‌ها و نظریه‌ها موقتی و
مبتنی بر حدسیات و فرضیه‌ها هستند به عبارتی دیگر, ابطال‌پذیر هستند ,206آ)
(188 :2008 پوپر در کتاب منطق اکتشاف علمی به این مساله اشاره میکند که مسلم
است که ملاک من در تجربی یا علمیشمزدن دستگاهی از گزاره ها تن دادن آن
دستگاه به آزمون تجربی است.بدین ترتیب این معنا به ذهن می آید که به عوض اثبات
پذیری» ابطال پذیری دستگاه‌ها را معیار تمییز بگیریم. هر دستگاه علمی تجربی باید در
پوپر تلاش میکند در پارادایم متعارف معرفت شناسی» سیالیتی در رویکردهای
دگماتیستی و ایستای تجربه گرایی و عقل‌گرایی یا رتالیسم و ایده آلیسم معرفت شناختی
ایجاد کند. اختلاف اصلی این دو رویکرد یاد شده» اختلاف نظر آن ها در نقطه عزیمت
شناخت است. تجربه گرایان نقطه شروع شناخت را نقش بستن تصورات در لوح سفید
ذهن» از طریق تجربه می‌کاننده ار تخالی که عقلگرایان ,مسق ند که مفاهیم و الگوهایی
از پیش در ذهن ما از پیش از تجربه قرار دارد. پوپر بر آن است از رویکردهایی که ذهن
و عین را صلب و در مقابل یکدیگر می نهد فاصله بگیرد و به جای آن آمادگی پذیرش
اصول و نتایج ذهنی و عینی همواره سیالی را مطرح میکند.
دریدا با طرح رویکرد ساختارزدایی» به گونه ای رویکرد ضد معرفت شناسی" را اتخاذ
میکند که وی را در مقابل نحله‌های مختلف معرفت شناسی متعارف قرار داده
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۱
است (1 :1994 ,۳101018167). دریدا در تبیین رویکرد ضد معرفت شناسی خویش به-
طور گسترده‌ای تحت‌تأثیر نیچه است. باتای نیز هم چون دریدا به طریق خویش در
معرفت شناسی از نیچه الهام میگیرد. باتای با ارائه نظريه اقتصادی عمومی* در معرفت
شناسی» تصویر روشن‌تری از نیچه برای دریدا فراهم میکند ( 1014:2). دریدا رویکرد
نیچه به مفهوم سنتی حقیقت را اقتباس میکند و گسترش میدهد. حقیقتی که در واقع
همزمان ناحقیقت است. اقتصاد عمومی باتای نیز به همبودی عام حقیقت و ناحقیقت در
درون یکدیگر اشاره دارد. دریدا این چالش انتخاب میان دو وجه دوگانه هم اين» هم آن
یا نه این » نه آن را امر تصمیم ناپذیر" می‌نامد. به زعم دریدا حقایق یا همان ناحقایق
فلسفی امور تصمیم ناپذیر هستند. در این راستا است که حقیقت و خطا به هم گره می-
خورند (194 -193 :1014). بسیاری از مقالات و کتاب‌ها دریدا و رویکرد ساختارزدایی را
یک روش تفسیر متن در کنار اروش های تفسیر دیگر قلمداد میکنند. این مطلب البته
میتواند فرست باشنه به رصان کوک ار ای بقلنيم ساختارزدایی و حتی
ساختارگرایی جریانی فلسفی و معرفت شناختی هستند که در پاسخ به جریان های
فلسفی و معرفت شناختی پیش از خود شکل گرفتند (16۲71042,1988:2-3). فیلسوفان
را تا پیش از جریان ساختارگرایی» به لحاظ معرفت شناسی میتوان به دو گروه عام
رتالیست و آیده آلیسممنو سگ رنظ مر فان (نظیرمتافاری) لزه وه #عربهگزایان نظیر
هابز لاک هیوم و همچنین فیلسوفان تحلیلی آغازین را میتوان رثالیست دانست.» و
فیلسوفانی نظیر سوفسطاییان, اون "له کوالانی ظیبر دکارت» اسپینوزا, لاب
نیتس و ایده آلیست های آلمانی نظیر" کانت» فیشته» شلینگ و هگل و همچنین هوسرل
را میتوان در مجموعه ایده آلیست ها قرار داد. نزاع عمده میان اين دو گروه در اعتقاد به
رابطه معرفت شناختی میان ذهن و عین» يا میان سوژه و ابژه است. رویکرد ساختارگرایی
نگاه ذات و جوهرگرایانه در معرفت شناسی (چه سوژه و ذهن جوهر باشد چه ایژه و عین)
را به نقد میگیرد و به جای آن شناخت را یک ساختار معرفی میکند که در آن عناصر و
مولفه های دخیل در شناخت» تنها در رابطه تفاوتی" با یکدیگر دارنده نه رابطه ذاتی و
جوهری. . این رویکرد دریدا در مواجهه سلبی و ایجابی با رویکرد ساختارگرایی شکل
پساساختارگرایی پس از ظهورش رویکرد تازه ای را در ماهیت پارادایم های علمی و
هم چنین در روش شناسی پژوهش های تجربی ایجاد کرد. در این راستا پرسش هایی
بنيادین را در به چالش کشیدن تلقی متعارف از ماهیت انتولوژیکه» معرفت شناختی و
روش شناختی مبتنی بر شناخت ادراک حسی علوم تجربی مطرح میکند ,771028)
(1028 :2012.با آین کدتجریه گرایی ید طر عام قمایزی هم چائیه میآن حقایق
ضروری و منطقی يا ریاضی و حقایق تجربی:داده های حسی قائل است. اما
پساساختارگرایی درستی ادعاهای شناخت هر ابژه‌ای به گونهای مطلق چه به لحاظ
انتولوژیکال» چه به لحاظ معرفت شناختی و چه به لحاظ روش شناختی را رد میکند.
دریدا اعتبار نظریه های مبتنی بر بی واسطگی مفهومی تجربه حسی را به زیر سوال می-
برد. به زعم وی دیگر نمیتوان یک امر ابژکتیو انتولوژیکال را به عنوان یک نتيجهه روش
شناختی عمل علمی و پژوهشی در نظر گرفت. .هر گونه تغییر پدیده های تجربی نمی
تواند اثرات متغیر سوه شناختی را انکار کند که بر آن است به تصاحب واقعیت بپردازد.
البته برخی همچون بیزول " و پریکلس" تفسیرهای ایده آلیستی از مفاهیم و نظریه
های دریدا ارائه می دهند (1034 -1028 :2012 ,17110288) . به زعم آنها
ساختارزدایی بر آن است به نقش سوژه در فرایند شناخت تأکید کند. به روایت آنها
دریدا بر این باور است که دادههای حسی نمی‌توانند بدون تصرف ذهن سوژه تعین پیدا
کنند. به پاورها آنها پساساختارگرایی می خواهد نشان دهد که گرچه قضایا مفاهیم و
تکنیک های علمی در ساحت نظام روش شناختی بر بنیادی تجربه گرایی استوار هستنده
اما بازنمایی تجربه حسی خودش امری سویژکتیو است يا در فرایندی سویژکتیو تکوین
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۳
پیدا میکند. آنها بر این باورند که عقيده دریدا این است که بنیاد گفتمان هر تجربه-
گرایی منطقی "" از مسیر متافیزیک نظری عبور میکند. همبستگی داده های تجربی و
فرایندهای ابتیاع داده ها در تجربه گرایی» رجحان طبیعی سوژه بر تعریف روش شناختی
اب انتولوژیکال را نادیده میگیرد (1032 :1014) با این خوانش» دریدا به یک ایده
آلیست و ساختارزدایی به یک ایده آلیسم نوین بدل خواهند شد. در حالی که من بر این
عقیده ام که دریدا خواهان عبور معرفت شناختی از هر دوی آن ها است.
هم عقل گرایی و هم تجربه گرایی تمایزی همه جانبه میان حقایق ضروری» منطقی
و ریاضی با حقایق تجربی عینی و داذه گیگ اند. اما ساختارزدایی آدعای
وجود ذهنی محض و مطلق جدا از تجربه و عینیت و هم چنین وجود تجربه و عینیت
مستقل و منفک از ذهن سوژه چه به لحاظ انتولوژیکال و چه به لحاظ معرفت شناختی را
رد می کند. به نظر من دریدا در این راستا هرگونه سوب ژکتیویته محض را به زیر سوال
می برد. معرفت شناسی, روش و پژوهش علمی این مسئله را باید در نظر داشته باشند
که هر گونه تفسیر پدیده تجربی نمی تواند اثرات متغیر یک سوه ی شناختی را انکار
کنده سوژه ای که بر آن است به تصاحب واقعیت بپردازد: ما هیچ گاه واقعیت را بدان
گونه که فی نفسه هست در نمی یابیم. این رویکرد البته ما را به یاد سوبژکتیویته کانت
می اندازد اما باید این را در نظر داشته باشیم که سوژه نیز در معرض تعرض ابژه قرار
دارد. در شناخت شناسی دریدایی نه سوژه منعزل از ابژه وجود دارد و نه ایژه منعزل از
سوژه. دریدا بر آن است با پرسش گرفتن از ساختار سوژه- ایژه و ایژه- سوژه از هر
گونه دوگانه انگاری معرفت شناختی عبور کند. دریدا برای تحقق چنین مسئله‌ای لزوم
طرح تازه روابط پسا متافیزیکی زبان» آگاهی و واقعیت را تبیین میکند. بر این اساس
وی مفاهیم تازه ای را برای عبور از وجوه متافیزیکی معرفت شناسی مبتنی بر حضور را
بهکار میگیرد. یکی از مهم ترین این مفاهیم متن است. به باور دریدا جهان و انواع
گوناگون آن یعنی ذهنی و عینی ... را می توانیم به عنوان یک متن در نظر
بگیریم(41-42 :1677102,1989). هم سوژه و هم آبژه به مثابه متن هایی هستند که
در کنار هم یک متن بزرگ تر را تشکیل میدهند. برای شناخت یک متن نیز تحلیل
زبان شناختی و نشانه شناختی ضروری است. به زعم دریدا فرایند تعین ذهن در خودش
و در مواجهه با جهان بیرونی که خود در قالب نشانه ها برای ذهن ظهور می یابند به
واسطه و میانجیگری نشانه ها انجام میگیرد. ذهن و عین يا سوژه و ابژه و به طور کلی
ادراک ذهنی و ادراک حسی از طریق نشانه های گوناگونی همانند آواها کلمات» تصاویر
و اعداد بنیاد میگیرند. ادراک خود و ادراک دیگری شامل امور ذهنی یا عینی و به طور
کلی ادراک هر پدیده ای و شناساندن به دیگری بدون توسل به ساختارهای نشانه
شناختی امکان پذیر نیست. بنیاد ساختارزدایی و رجوع مدام دریدا به زبان شناسی و نشانه
شناسی به خاطر پیوند عمیق و جدانشدنی آن ها با ماهیت فرایند شناخت به طور بنیادین
است(355 :2002 ,06۲۵2). ذهن سوژه توسط کدها وانشانه ها هویت می‌یاید و
تجارب از خود و جهان پیرامون خود را در نظام گسترده ی کدگذاری و نشانه بخشی
شکل می دهد(61-65 :1614۵,1981). نقش ذهن در این فرایند البته بسیار مهم
است اما این امر به معنای ظهور یک ایده آلیسم و سویژکتیویته و عقل گرایی نوینی
نیست چرا که ذهن تنها یک نقطه عزیمت معرفت شناختی است. فرایند معناسازی از
همبودی به هم تنیده گی خاستگاهی و بنیادین جهان و متن ذهن و جهان و متن عین
صورت میگیرد(88 :1997 ,1۲671108). تاکید دریدا بر این است که ساختارزدایی یک
روش نقد نیست که در آن سوژه» به تحلیل ابژه ی بیرون از خود می پردازد. ساختارزدایی
حتی با روش های هرمنوتیکی متفاوت است چرا که ذر هرمنوتیک بیش از اندازه بر
سوژه تاویل گر و مفسر تاکید می شود :246 :1602,2002 :1060,1998:3)
(16۲7102,1997:185 . در حالی که ساختارزدایی در حد یک ویروس یعنی حداقلی
ترین نوع بودن می خواهد عمل کند. در اساس» شناخت و خود هویت ذهن و عین در
فرایندی مبادله ای میان سوژه ها و ابژه های در حال تکوین» تعین و تحقق پیدا می کند.
در این وضعیت بسیار پیچیده است که دریدا تأکید میکند که تأمل درباره شناخت»
باید کل قلمرو اطلاعات» بایگانی» داده های شناختی» مسئله ترجمه رمزگذاری و
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۵
رمززدایی» بازی حضور و غیاب» هرمنوتیک» معناشناسی» زبان شناسی ساختارگرا و
عمومی» عمل گرایی و بلاغت را در بر بگیرد. دریدا تأکید میکند که برای تبیین مسئله
شناخت» حوزه‌ها و رشته‌ها و ابزارهای گوناگونی مورد نیاز است؛ همه این قلمروها هم
چون وجوهی هم خانواده در ارجاعی مدام به یکدیگر تنها ساحاتی از مسئله شناخت را
بازگو میکنند. و در نهایت باید این مسئله را در نظر داشت که قلمروها و رشته های
گوناگونی می‌توانند در تبیین شناخت و ماهیت و فرایند آن اضافه و کم شوند. از طضرف
دیگر نقش تصادف و احتمال را نباید در این میان نادیده گرفت. نه ماهیت شناخت و نه
دستاوردها و نتایج آن» امری از پیش معلوم و تمام شده نیست. بلکه همواره در حال
دگرگونی و تغییر است (14 -12. :1983 ,1677108). دریدا پیامدهای معرفت شناختی
جایگزین کردن وجوه سوبژکتیو دز پژوهش های تجربی و مسائلی پیرامون روابط پسا
متافیزیکی زبان» آگاهی و واقعیت را مورد تعامل قرار می‌ذهد. دریذا نشان میدهد که
چگونه بنیاد گفتمان هر تجربه گرایی منطقی از مسیر متافیزیک نظری عبور میکند که
از پذیرش یک علم پوزیتیو آغاز میکند: (1032 -1028 :2012 ,1۳50۳۵8).
پساساختارگرایی خواهان نشان دادن این است که گرچه قضایا مفاهیم و فن آوری
های علمی در ساحت نظم روشی بر بنیاد تجربه گرایی استوار هستند اما بازنمایی تجربه
حسی خودش امری سوبژ کتیو است یا در ساحت فرایندی سوبژکتیو تکوین پیدا میکند.
اگر کسی بر آن باشد که از تجربه ای که از پدیده ها دارد دیگران را سهیم کند بدون
توسل به مکانیسم نشانه شناختی آگاهی چنین کاری امکان پذیر نیست مکانیسمی که
اجازه می دهد پاسخ های شناختی» موثر و زیبایی‌شناختی سوژه از طریق و به همراه
جریای سیال نظم نظانه ها وبه,وسيله کذگذاری ساختارهای متاختی در آرشیو,بایگانی
ذهن تصفیه و پالوده گردد(49 :16۲71042.1997). این که تولید یک جهان ممکن از
ادراک حسی ناشی میشود. فرضی ایده آلیستی از اعمال و کنش های غیر سوبژکتیو
معناسازی!! است که توسط سوژه بر روی ساختارهای اگزیستانسیالیستی بیگانه با
واقعیت تحمیل می شود. مسئله سوبژکتیویته انتولوژیکال و محتوای ادراک از چالش
های فلسفی است که با تأمل انتقادی بر نظريه مطابقت حقیقت"" حل می شود.
فرایندهای پژوهش علمی متعارف بر ایمان یک تجربه گرا به روش به مثابه ابزاری برای
حصول امر انتولوژیکال مبتنی است. اما صورت های شناخت که از ادراک حسی ناشی
شده اند امری هرمنوتیکی هستند. هر روش به طور پیشینی همواره مشتمل بر یک امر
تصمیم ناپذیر درون فرایند معناسازی است. به علت وجه بازتابی که وجود دارد ادراک
سوژه باید به نتایج يیافته از تأویل داده‌ها تن در دهد -1028 :2012 ,710۳۵5)
(1032: پژوخش تخربی یک اقتساه مبادله افو داد و سای" است :یه بیان دقیق اتر:
شناختن امری مبادله ای است بدین علت. که وجود کلی و ساحات بیرونی سوژه به طور
تغییرناپذیری در طول تجربه آن چه که از طریق حواس در ساحات آگاهی *" , ناآگاهی*"
یا نیمه آگاهی * بدست می آید تغییر میکند. حالات سوب ژکتیو ادراک از طریق مواجهات
گذشته و اهداف یا ارزش های حال شکل میگیرد و از طریق بازتاب در ساحت تجربه
حل میشود. انتولوژی ابژه های جهان واقعی یا معانی پدیده های حسی از همبستگی
بین الاذهانی"" میان گفتمان های شنّاخّت میان سوژه های تولیدکننده تفاوت های
ادراکی اتخاذ می شود. پس از پساساشتارگرا اروش هامی پژوهش, به:دنبال حقیقت
معطوف به واقعیت در میان ادراک و تجربه نمی گردند, بلکه به جای آن فرایند تولید
تأویل‌های سویژ کتیو داده‌ها و تفاوت‌ها را مورد کنکاش قرار میدهند ,7710۳۵8)
(1033 -1028 :2012. در نهایت به گمان من دریدا متن و نوشتار را نحوه تحققی می-
داند که امور سویژکتیو و ابژکتیو را شامل میشود"(خبازی ۱۳۹۵: ۱۷۴-۱۷۳).
دریدا بر این باور است که مفهوم لوگوس کانونی ترین مفهوم در ساختار انديشه
غربی در ادوار گوناگون بوده است که به تناسب زمان و مکان به بی شمار شکل درآمده
است. آن بنیادی است که تمامی مفاهیم دیگر در جهت استقرار هر چه بیشتر آن عمل
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۷
میکنند. همه مفاهیم دیگر ابزاری برای استیلای او هستند. بنابراین آن بسته به امکان
های هرچیز در جهت کمک به حکمرانی‌اش از آنها بهره میگیرد. گاهی از نوشتار و
گاهی از گفتار. بنابراین حتی برتری گفتار بر نوشتار مسئله اصلی نیست بلکه مسئله این
است که گفتار میتواند ابزار بهتری باشد برای گسترش قلمرو تحت فرمان روایی آن.
لوگوس همواره یک کانون است. از این رو درون این عصر خواندن و نوشتن» تولید یا
تأویل نشانه‌ها و به طور عام متن به مثابه کالید نشانه‌ها می‌پذیرند که در ساحت این
فرعیت و ثانویت باقی بمانند. آنها از حقیقت و معنایی ناشی شده‌اند که خودشان از پیش
به وسيله و در درون عنصر لوگوس قوام گرفته اند (خبازی» ۱۳۹۵: ۱۹۰)
به باور دریدا لوگوس به طور بنیادین با حضور در پیوند است. هم لوگوس, هم حضور
در ساحات کوناکون هستی دنله ود ناخ یولایسباسی: اجتماعی ... ظهور
پیدا میکنند که البته در ارتباطی عمیق و گسترده با یکدیگر هستند. متافیزیک حضور به
مثابه ساختاری فراگیر در این تجلیات متناظر با یکدیگر شکل میگیرد. تمامی واژگان
کلیدی فلسفه غربی نظیر 27606 ۵1005 161050 0912۳678612 ۰ 2161061۵ و
مفاهیمی هم چون استعلایی بودن» آگاهی» خدا و انسان که خود هم چون بنیادها و
کانون هایی عمل میکنند از آمیختگی غیر قابل دگرگونی و تغییر لوگوس و حضور
شکل میگیرند. این ساختار متافیزیکی لوگوس- حضور به این بنیادها و کانون ها تنها
در یک جهت و ساحت از پیش تعیین شده و نظام‌مند بازی میدهد :1997 مق1670)
(280 -279. ادعای بزرگ لوگوس محوری رواسوی تحقق هستی حاضر است که آن را
در برابر چشمانمان و در برابر عقلمان حاضر کند. این گونه دریدا فلسفه غربی را تجلی
تمامی رویکردهای ضد بنیادگرایی دارای ماهیت مشترکی هستند. روح لوگوس به
عنوان بنیادی ثابت و معتبر در ساحات گوناگونی به مثابه ذات هستی» منطق, مدلول,
سوژه و روش شناخت در قالب مقولات, استقرا و قیاس ظهور پیدا میکند. هم پویر و
هم دریدا بر آن هستند که زنجيرهه ی نامتناهی و تمام نشدنی اصول بنیادین توجیه
(موجه سازی) را متوقف سازند و عزم و اراده برای یافتن زمینه ای ثابت و همواره پابرجا
را به چالش کشند. زمینه ای که مبنای تمامی ارزش گذاری های هستی شناختی,
معرفت شناختی» اخلاقی و اجتماعی- سیاسی قرار میگیرند. همین امر را در نقد دریدا
برای یافتن مدلول نخستین یا سر- نشانه"" بم‌عنوان خاستگاه تکوین زبان و اندیشه
ملاحظه می‌کنیم. پوپر نیز همچون دریدا این جستجوی یافتن بنیاد و مدلول نخستین که
به طور متعارف عالی‌ترین وظیزی کمن ذلوانه دکهامی شوژه‌ها است» آمری بیموده
می‌شمارد. بدین معنا هم پوپر و هم دریدا یک ضد خاستگاه گرا۲۱ هستند.
دریدا با طرح مفموم از ناممکن بودن خاضر شدن معنا سخن می
گوید(خبازی» ۱۳۹۵ : ۴۸-۳۸)» چنان که این مسئله را میتوان در راستای این ادعای پوپر
تفسیر کرد که حقیقت نهایی آشکارشدنی نیست (پوپر»۱۳۹۲: ۲۰). ملاحظه میشود که
عقل گرایی انتقادی"" پوپر و ساختارزه‌ایی دریدا به وجوه گوناگونی با همدیگر هم افق
هستند. بنیادگرایی فلسفی غرب از عقل تعریفی ارائه میدهد مبنی بر این که میتوان به
بغرنج ترین مسائل پاسخی ورای زمان و مکان ارائه داد. در حالی که عقل گرایی انتقادی
این مسئله را به چالش می گیرد. بنیادگرایی معرفت شناختی به وجوه ایجابی و مثببت
عقل ایمان دارد اما عقل گرایی:انتقادی به وجوه سلبی و منفی عقل توجه نشان می
دهد و آن را بهکار میگیرد. خلاصه اینکه روش عقل گرایی انتقادی پوپر» میتواند در
مقابل هر نوع رویکرد و گرایش دگماتیستی و یقینی باور به کار گرفته شود. پوپر تأکید
میکند: که رشت سیال فتاخت با طزح مذام مسائل و جذال همینگی میا ناآگاهی و
آگاهی یا جهل و عقل صورت میگیرد. این امر زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که ما
نظریه های پذیرفته شده ی به ظاهر علمی و شبه علمی را مورد واکاوی دوباره قرار می
دهیم تا تناقضات آن ها خود را نشان دهند. به باور پوپر بایستی همواره به جریان های
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۹
علمی با نگاهی منتقدانه نگریست و در جهت ابطال آن ها قدم برداشت. این گونه ممی
توانیم باورهای علمی صلب را به چالش بکشیم و آن ها را در روندی رو به جلو از نو
صورتبندی کنیم. به بیان پوپر مسائل ما وقتی دچار تحول می‌شوند که انتظارات ما را
برآورده نمی‌کنند یا نظریه های ما دچار بحران و چالش می‌شوند و در تناقض قرار می-
گیرند (17-22 :۳0۵0067,1980). همین مسئله است که یادگیری و شناخت بیشتر ما را
سبب می شود و دانش» تجربه و مشاهده ما را گسترش می دهد. این گونه بسیاری از
مسائل» احکام و قوانین علمی به مثابه امور فاقد اعتبار علمی ارزش خود را از دست می
دهند. این ها شامل نظریاتی می شوند که تمایز دقیقی"میان مسائل شناختی علمی معتبر
و یک راه حل متافیزیکی که امکان:دازد رای علم اغتباری؛نداشته باشده قائل نمی شوند
(182 :2002 ,02۳0901160۷۵). به زعم پوپر» پیوندی ذاتی میان توجیه و موجه سازی ۲
و دگماتیسم*" وجود دارد. روشی علل,برای اجتناب از کماتیسه 7 اطمینان از پیشرفت
فعالانه و سیال شناخت باید نسبتی عمیق با نقدگرایی داشته باشد؛ بدین طریق که فرایند
یافتن نقاط خدشه پذیر در نظریه‌های علمی باید همواره جریان داشته باشد و براهین
صرفا دفاعی از اعتبار زیادی برخوردار نباشند. تنها با بکارگیری چنین روشی می توان
اطمینان حاصل کرد که دگماتیسم نمیتواند روی تفکر ما تأثیر بگذارد و به واسطهه
رویکردی نقادانه به سلطه خویش پایان دهد. تفکر انتقادی بایستی به یک فرایند درونی
هر علمی تبدیل شود چرا که دستاوردهای زیادی برای ما خواهد داشت. به هیچ وجه
نباید نگران باشیم که دچار خطا یا اشتباهی علمی شده‌ايم» چرا که ماهیت علم همان
در همین نقطه است که یکی از اختلافات جدی عقل گرایی انتقادی پوپر و
ساختارزدایی دریدا دیده می شود. عقل گرایی انتقادی ماهیت کارکردهای عقل رابه
تمامی انکار نمی کند بلکه رویکرد بنیادگرایانه و یقینی و اثبات گرایانه در بکارگیری عقل
را مورد چالش قرار میدهد. اما در مقابل آن ساختارزدایی خود هویت و تمامیت عقل را
در تمامی وجوه به پرسش میگیرد چنان که ادعا میکند وجه ایجابی و مثبت عقل
ناتوان از اثبات در رسیدن به امر یقینی است و این مسئله به ماهیت عقل باز میگردد و
نه به رویه و روش بکارگیری امکانات عقل. از طرف دیگر مشروعیت بخشیدن به وجه
سلبی و منفی عقل در قالب توجه به ویژگی نقادانه عقل چنان که پوپر با طرح نظريه
ابطال پذیری انجام می دهد ارجاع به امور نامعین و مدلول های استعلایی خواهد بود
که در نهایت دسترس ناپذیر خواهند بود. در این جهت» ساختارزدایی جایگاه و ساحت
سنتی و متعارف عقل را به مثابه یک معیار و ارزش کلی و فراگیر نمی پذیرد و پایان و
مرگ کل گرایی عقل‌گرا" را اعلام می کند. اما پرسشی که اینجا مطرح است این است
که چرا کسانی چون پوپر تمامیت و ماهیت خود عقل.را به پرسش نگرفتند و به جای آن
به وجه سلبی و منفی عقل توجه نشان می دهند؟
به نظر می رسد بزرگترین دغدغه پوپر احتراز از فرو غلتیدن در نسبی گرایی و اکتفا
نکردن به معیارهای صرفا محدود و جزمی و درونی و محلی در گفتمان های متکثر
گسسته است (42 :2009 ,۳27901[60۷8). یکی از ادعاهای دریدا و ساختارزدایی این
است که در نقد امکان یافتن مدلول نخستین» ناچاریم که از خود زبان لوگوس محورانه
استفاده کنیم؛ چرا که ساختارزدایی به دلیل همان ماهیت‌اش» زبانی بیرون از زبان
ساختارزدایی را دچار مشکل میکند. چگونه می توان زبان متافیزیکی را بهکار گرفشت و
دزعین ,حال خود ,را از استلزامات: آن.دور نگ داقت؟ پستغله :این جاست که ساشتازژه‌ایی
خود را رویکردی نقادانه در کنار یا مقابل رویکردهای نقادانه‌ای هم چون روشهای
هرمنوتیکی ارسطویی و گادامری يا تبارشناسی فوکویی ... نمی‌داند. به زعم دریدا
ساختارزدایی هم چون ویروسی از درون خود متن» متن را وادار به گفتگوی با خویش
میکند. نه این که هم چون سوژه ای بیرونی» متن را ابژه ای بسازد و به نقد و یا تأویل
آن بپردازد. شاید اگر بخواهیم به بازسازی فرضی گفتگویی میان پوپر و دریدا در این جا
بپردازیم» پوپر این گونه به نقد دریدا بپردازد که ساختارزدایی صرفا به ویران کردن و
ازهدام ساختارهای معرفت شناختی و زبان شناختی اقدام میکند بدون این که دست به
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۱
استقرار ساحتی تازه در این زمینه بزند. ساختارزدایی تنها به طور محض وجهی سلبی
دارد و پس از نقد» مسئله مورد مناقشه را بدون ارائه راه حلی ایجابی رها میکند. به زعم
پوپر بنیادگرایی» تصوری نادرست از ماهیت و حدود عقل دارد. توانایی عقل صرفا اثبات
یک روش خاص و معتبر نسبت به دستاوردهای معرفت شناختی دیگر نیست. بلکه
توانایی عقل مشتمل بر فرایندی بی انتها از نقدهای از پی هم در قالب ابطال گزاره ها و
احکام مستقر شده است. پوپر در واقع در حد میانه- یقین بنیادگرایی و سیالیت محض
ساختارزدایی حرکت می کند. به عقیده پوپر برای چنین کاری نیازی به کنار گذاشتن
تمامی امکان های عقل از جمله وجوه سلبی و منفی*" آن نیست. بلکه وسعت بخشیدن
به قلمرو عقل و تقویت اندیشهو عمل است. این تعریف انقلابی و تازه سلبی و ویران
گرانه از عقل» جهت و مسیر اعمال و افعال عقلانی را از اثبات کردن (070۷8) به
جستجو کردن "" و از بنیادگذاردن"۲ به کشف کردن"" تغییر داد ,160۷۵نفنسه9)
(43 :2009. طبق الگوی فرایند شناخت پوپز ما به طور دائمی پای در زمین لغزنده
حدس های محض به عنوان نتایجی نهایی نمی‌گذاریم و از طرفی پایمان را در زمین
چسبنده یقینی دائمی قرار نمی‌دهیم» بلکه ما این حدس ها را به طور موقتی" » به
عنوان نتایج یقینی شناخت طبقه‌بندی و صورتبندی می‌کنیم. بنابراین موضع پوپر نسبت
به قدرت های سلبی و منفی.عقل مشتمل بر خطا- حذف است» به جای این که تأیید و
ابقای براهین ایجابی و مثبت برای دفاع از روش ها و اهداف و نتایج علم مستقر باشد.
علم مستقر گزاره‌های پذیرفته شده را بدون نیاز به تحقیق پذیری دائمی هم چون
بنیادی قطعی می‌پذیرد. دانشمندان به سختی به استقرار گزاره‌هایی تازه می‌پردازند
(230 :2000 ,۳136006۳) در تبیین پوپر» روش عقلانی تنها به رویه های حذف؟*"
اجازه میدهد نه به برهان های صرفا تأییدکننده نظریه ها. به زعم پوپر تجربه هیچ
تأیید ایجابی برای این نظریه های علمی فراهم نمی آورد و قادر به تسین هیچ گونه
صورتبندی قیاسی- اثباتی نیست بلکه این نظریه ها را در اقیانوسی از امور نامتعین رها
میکند (354 -353 :1994 ,7211008). پوپر شهامت حدس زدن» به چالش کشیدن و
ناسازگاری کردن را تشویق و ترغیب میکند و خواهان گسترش و ترویج فرهنگ
رادیکال هست هم نیست. او رادیکال هست» بدین علت که از عقل در ساحت غیر
بنيادگرایانه اش از نو دفاع میکند. و رادیکال نیست بدین علت که به ارزشهای انباتی
و یقینی عقل گرایی باور ندارد. پوپر پیرو میراث فلسفی روشن نگری است و اعتقاد و
اطمینان آنها در داشتن مأموریت و تکلیف آزادسازی عقل را تأیید میکند. عقل
راهنمای حقیقی برای پیشرفت است و میتواند نوع انسان را به حقیقت نزدیکتر کند و
حتی به گسترش نظام اجتماعی بهتر کمک کند (44 :2009 ,۳27801160۷۵). به باور
پوپر خود عقل عقل گرایی و محدوده بی حد وحصرش را .نمی پذیرد. با چنین ویزژگی
است. که عقل را می توان بنیاد ولو شرفت ادا قرار داد این گونه عقل
متعلق ایمان ما میشود. ما باید به عقل ایمان داشته باشیم و این نوع ایمان با ایمان
غیرعقلانی" و اخساسی که منز کاس ۹ وت شناختی, علمی اخلاقی؟
اجتماعی و سیاسی است تفاوت دارد. ایمان به عقل بدین طریق ضد عقل گرایی متعارف
است. عقل گرایی که با تأکید بر احساس و شوق میل به خشونت و نیرویی افسارگسیخته
به مثابه حکمی نهایی در هر نزاع و مجادله سوق میدهد. اما عقل گرایی انتقادی به
ابطال پذیری گزاره های علمی و ضرورت انديشه و به تبع آن آزادی انسان ها باور دارد
(231 :1980 ,۳0۵0067). پوپر عقل را به مثابه بنیاد فرهنگ غربی مورد ملاحظه قرار
میدهد.» بنیادی که باید محافظت شود. اما در عین حال می توان او را بیشتر در مقابل
بنیادگرایی دانست تا در مقابل ساختارزدایی. وی مدام سعی می کند راه خود را از سنت
حقیقت- باور- علم موجه جدا سازد. این نوع تلقی بیشتر با مذهب مسیحی و حقایق
پیشین آن بیشتر سازگاری دارد. با این چشم انداز فلسفی تازه ی در باب عقلانیت"" پوپر»
اقتدار عقل را می پذیرد» بدین علت که تمامی وجوه اقتدارگرایانهخود عقل را به پرسش
می گیرد و رد میکند. بنابراین با این تعریف دوباره عقل» پوپر نیازی به تخریب اقتدار
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۳
گر چه هم پوپر و هم دریدا در نقد عقل تمامیت خواه مدرنیسم هم راستا هستند اما
تنها پوپر است که عقل همواره در حال انتقاد را بنیاد اندیشیدن در تمامی قلمروهای
انسانی میدانند. به پرسش گرفتن عقل در جهت سرکوب و نادیده گرفتن ماهیت آن»
شبیه بریدن شاخه درختی است که روی آن نشسته‌ايم. به بیانی دیگر ما می توانیم و باید
سنت به جا مانده از لوگوس را مدام به چالش بکشیم» اما چنین عملی ممکن نخواهد بود
مگر این که خود لوگوس را در ساحتی سلبی و انتقادی به رسمیت بشناسیم.
نزد بسیاری از اندیشمندان و فیلسوفان» ساختارزدایی» بیشتر وجوهی سلبی و منفی و
نقادانه دارد و بر آن است مدام به انهدام ساختارهای منظم و دارای بنیان بپردازد. اما در
مقابل از پس این ویرانگری» بنا و بنیادی صورت نمطوذیرگی9 نظر آن ها فیلسوفان
ساختارزدا خود را موظف و متعهد به پاسخ گویی نمی‌دانند. ساختارزدایی تنها به طور
افراطی نظم و نظام ناپذیر است. چنین رویکردی به زعم آن ها نه تنها ضد معرفت
شناسی متعارف و پیشین است بلکهابه طور ب#لادی ضدگهر گونه معرفت شناسی است و
هیچ گونه امکانی برای شناخت قائل نیست و تمامی دستاوردهای معرفت شناختی
فلسفی و حتی نتایج کشفیات علمی را نیز نادیده میگیرد. این نگاه به شناخت به یک
آنارشیسم معرفت شناختی منجر خواهد شد که در آن هر گونه پیشرفتی انکار می شود.
در مقابل آق ها دانشمندان علوم دقیقه و تجربی به شناخت و دستاوردهای آق باور دارند
و در این جهت با تلاش های فراوان به کشفیات زیادی نایل می شوند.
پرسش این است که آیا این تلقی از ساختارزدایی به طور عام و نگاه آن به معرفت
شناسی اش به طور خاص با اندیشه های خود دریدا سازگار است؟ آثار دریدا نشان می
دهد که این تفسیر یک جانبه از اندیشه های وی درباره معرفت شناسی و علم درست
نیست. برای وضوح بیشتر این مساله بی مناسبت نیست در این جا به دو رویکرد
مشهورتری از فیلسوفان پسامدرن درباره علم اشاره داشته باشم. رویکرد اول به نظریه-
های لیوتار*" در باب علم و رویکرد دوم منصوب به دریدا منصوب است. رویکرد اول بر
روی این ایده تأکید میکند که جهان ما درون کثرتی از مواضع و گفتمان‌های مستقل
قرار دارد؛ چیزی که توسط توصیف لیوتاری» وضعیت پسامدرن نام گرفته است. اما
رویکرد دوم که به عناصر پساساختارگرایانه از وضعیت پسامدرنیسم تأکید میکند بیشتر
درگیر مسئله معناست. بدین مضمون که معنا به هیچ وجه نمیتواند حاضر شود و همواره
در حال غایب شدن است. اگر چه این دو رویکرد هم پوشانی‌هایی دارند. اما در وجوهی
از هم متمایز هستند (21 :1992 ,8ق۳27890[60۷).هر دو رویکرد. ضد- اقتدارگر
ضد- مرجعیت» ضد- دگماتیسم و منتقد هر گونه روش شناسی صلب هستند. این دو
رویکرد پسامدرنیستی و پساساختارزدایانه برای علم موقعیتی را فراهم میکنند که در یک
رویکرد غیر متعارف و غیر مرسوم» سیالیت بی اندازهای به قوانین و پارادایم‌های علمی
میدهند. این رویکردها از تمامی قوای انسانی از جمله تخیل و خیال پردازی برای عبور
از قلمرو علم و نظام مندی ایستای آن بهره می‌گیرنداو هر گونه مرجع بالاتر برای
مشروعیت"" قوانین و اهداف و غایات قعالیت های علمی را نفی میکنند. این رویکرد
ضد- مرجعیت گرایی خود را ملزم میداند که هر گونه امکان دفاع از اعتبار کلی و فراگیر
گفتمان علمی و استیلایش روی سایر گفتمان‌ها را به پرسش گیرد(22 :1010).
اما تفاوت هر دو رویکرد با رویکرد پوپر درباره علم این است که پارادایم های موجود
در فلسفه علم به سختی رویکردهای پسامدرنیشم و پساساختارگرایی درباره علم را به
عنوان نظریه‌ای موجه در فلسفه علم به رسمیت می شناسد. فیلسوفان علم در اکثر مواقع
خود نیز از دانشمندان علوم دقیقه و تجربی هستند» اما فیلسوفان پسامدرن و
پساساختارگرا کمتر چنین وضعیتی دارند. فیلسوفان علم هم چون پوپر نظریه‌های خود در
فلسفه علم را در ارتباط تنگاتنگی با نظریه های علمی حاکم مطرح میکنند. اما
فیلسوفان پسامدرن و پساساختارگرا گفتمان های علمی را از منظر مفاهیم و روش های
فلسفی مورد بحث قرار میدهند. فیلسوفان علم با نظرورزی خود در باب فرایند روش
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۵
های تکوین علم به پیشرفت و خود- فهمی علم کمک میکنند.
به زعم من ساختارزدایی و رویکردهایی نظیر آن گرچه نمی‌توانند هم چون علوم
دقیقه و تجربی با علم سرو کار داشته باشند. اما می‌توانند به آن ها کمک کنند که
ماهیت علم و روش ها و مفاهیم آن را از منظری دیگر و با نگاهی انتقادی تر مورد
ملاحظه قرار دهند. چنین کاری زمینهای می شود تا شرایط تغییرات بنیادینی در جهت و
مسیر پژوهش های علوم صورت گیرد. فلسفه و فیلسوفان در دوره های متفاوت می-
توانند پیوندی این چنین عمیق و تاثیرگذار با قلمرو فلسفه علم و حتی خود علم و روش
ها و مفاهیمش ایجاد کنند. رویکرد های فلسفی نظیر ساختارزدایی می توانند وجود
بنيادگرايانه حاکم در فلسفه علر را جار کون کونی) بایان کنند. پوپر نی بر آن
بود با باقی ماندن در قلمرو و محدوده متعارف فلسفه علم» وجوه بنيادگرایانه نظریه‌های
فلسفه علم را از بین ببرد. رویکرد پساساختارگرایی و ساختارزدایی در میان جریان های
مختلف پسامدرنیسم بیشتر به این مسئله توجه دارند که معنا را به مثابه امسری گریزان»
متعالی و دسترس ناپذیر میدانند. ذریدا تاروریا که حضور معنا به طور بنیادین
ناممکن است. تعلیق اين معنا می تواند شامل تعلیق مفاهیم و قوانین علمی نیز بشود.
پوپر فرایند استدلال و توجیه عقل گرایی سنتی را مورد نقد قرار می دهد. دریدا نیز به
گونه ای دیگر و البته وسیع تر مشروعیتلوگوس محوری را به چالش میگیرد. هم
عقل گرایی سنتی و هم لوگوس محوری» عقل را به مثابه ساختار بنیادینی میدانند که
مأموریتش توجیه و مشروعیت دادن به نظریه‌های علمی گفتمان های فلسفی, آرمان
های اجتماعی و سلسله مراتب مفهومی است. پوپر و دریدا هر دو بر آن هستند به این
خطا یی آصالت: وشرد- بتیادی خود آظلارشته وسط خوه عقل واققمای کنقا و
پيامدها و استلزامات دگماتیستی و لوگوس محورانه آن را نشان دهند. البته تفاوتی میان
پوپر و دریدا در تلقی آنها از ماهیت و حدود عقل و عقل گرایی وجود دارد. دریدا در نقد
لوگوس محوری» در کنار نقد عقل گرایی سنتی» تمامی سنت های فلسفی تجربی را به
نقد میگیرد. بنابراین لوگوس محوری مورد نقد دریدا محدوده بسیار گسترده‌ای از سنت
های فلسفی گوناگون در طول تاریخ انديشه را در بر میگیرد. اما نقد پوپر به عقل و عقل
گرایی سنتی» معطوف به توجیه یا موجه سازی یقینی است نه به پرسش گرفتن خود
عقل. به زعم پوپر به جای برجسته کردن وجه مثبت عقل که در عقل گرایی سنتی
بیشتر برای توجیه و تبیین بکار می رفته باید از ویژگی منفی عقل استفاده کنیم. در این
وجه از عقل زنجيره بی پایانی از حدس ها و ابطال ها در درون اقیانوسی از عدم تعین و
عدم قطعیت معرفت شناختی بدون وجود هیچگونه بنیادی عمل.میکند. پوپر در این جا
هم چون دریدا نگاهی بدبینانه به ماهیت و عمل کرد عقل؛ندارد, بلکه وی می‌خواهد
نقطه عزیمت تازه ای برای تعریف دوباره عقل بنا کند. پوپر احترام به عقل را با تلقی
مبتنی بر عدم اعتبار و انقیاد آورندگی عقل وحدت می‌بخشد. در این جهت که عناصر
استیلاکنندگی آن را به کناری می‌نهد. اما مفهوم ابطال پذیری پوپر هر گونه عدم توافق
نقادانه و به چالش کشیدن مدام وجه منفی عقل از فرضیه ها و حقایق ازلی و بدیهیات را
در خود دارد. مفهوم ابطال پذیری ما را فرا می خواند که به خلاقیت نامحدود عقل مان
ایمان بیاوریم حتی در این که خود عقل را به پرسش بگیریم.
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا
پوپر» کارل. (۱۳۷۴). شناخت عینی» برداشتی تکاملی. ترجمه احمد آرام. تهران: انتشارات
-پوپر» کارل. (۱۳۸۹) استعاره چارچوب: در دفاع از علم و عفلانیت. ترجمه علی پایا.
-پوپره کارل. (۱۳۹۰). سرچشمه‌های دانایی و نادانی. ترجمه عباس باقری. تهران: نشر
-پوپره کارل. (۱۳۹۱) زندگی سراسر حلمساله ات ترجمه شهریار خواجیان. تهسران:
-پوپر» کارل. (۱۳۹۲). حدس ها وابطال ها. ترجمه رحمت له جباری. تهران : شرکت
- خبازی کناری» مهدی. (۱۳۹۵). از ع76116ع]][۵ ۷ 121]]0701166 سیر تکوین
ساختارزدایانه ی مفاهیم دریلا تهران : انتشارات حکایت قلم نوین.
- شی یرمو جرمی. (۱۳۷۸). اندشه سیاس ی کارل بوبر. ترجمه عزت اللّه فولادوند.
6 حز زونه 156 تصمفهع گم عامتمصنم عط1 .(ر3983) .7 مق000ع12
40 1 ۳7160۰ 70001686 ۸ 70 1616۲ .(1988) .72065 مق00ع12
362960 3006۳۲ فصه ۷۵۵۵ 0200 بط بکلاطظ عع ]2 0۳۵
6 1۳۵۵5۰ 1۵۲۰ 26 201 م۵ 17001۲5 .(1989) کعاو72 ق1060
16۵ رعع6م 200 مقتق0ق ۳۵۳۵00 ,تعللنه مقطاق 70 2 کوص]
5۰ بوازو نآ مسعلم770 صطمل +عمصتلهط علو نوک چام تفش
عقل منفی و ضد عقل: عقل‌گرایی انتقادی پوپر و ساختارزدایی دریدا ۱۳۹
5۰ ص0ه[۸ 1۳۵0۹۰ 676۳6۵۰ ]77 0۳۵ و۷۳1 .(2002) کعاو 72 ,ق1060
5 راز ۳ع نآ ععل طصص0 +ععلو و طاصد)0) 1902-1945 ,۳60۲
:506160 00671 610۳01 ۵ ۵۲ رو اط 01510 .(2009) علاط تصقل ,عصق]
.23 ۷7۵[۰ .561 810160 0۵ 1ع7 بسک نصا 9مامازدد20 مممهزه5
۳ وتطکتطاحه 3 :3/00 عتع 0 .(2002) مقصقم2 بو ۷معلتمعبسه۳
0 آا .5016206 عصتاعنسا م0000 .(6165.)2012 26 26167 ,فق 1102
6 .18081 8200065 ۵۶ هنصنا ۵ط]" .(ر01974) 3۰ ۷۷۰ صطمل ,کصفلعج 1۸۹
,(00 006) عزمصنل11 علله5 ها ا ۷۵۰ 7۲۰ع۵06م2۵ ]م۳ 7٩ بانط
| به لحاظ معرفت شناسی، پوپر متعلق به نحله عقل گرایی انتقادی و دریدا به رویکرد ساختارزدایی است. هر دوی این جریان ها بر آن هستند که هر گونه بنیادگرایی فلسفی، اجتماعی، سیاسی، زبانی... را به پرسش بگیرند. آن ها می خواهند بر فراز دوگانه رئالیسم و ایده آلیسم بایستند، اما در این مسیر هر کدام تعریف مختص خود را از ماهیت عقل و قلمرو آن ارائه می دهند. پوپر میان دو وجه ایجابی و سلبی عقل تمایز قائل می شود. وجه ایجابی عقل را بنیادگرایانه می داند که باید کنار گذاشته شود و وجه سلبی و منفی عقل را قوه ای ضروری برای تبیین هر گونه فلسفه علمی می داند. در حالی که دریدا در قالب نقد به لوگوس محوری و متافیزیک حضور غربی، تمامیت ماهیت عقل را به پرسش می گیرد. این مقاله در ادامه رویکرد پوپر و دریدا را در فلسفه علم مورد مقایسه قرار می دهد و در ضمن آن، ماهیت فلسفه علم ساختارزدایانه را تشریح خواهد کرد. |
38,806 | 458678 | لایه سوم آعمال اسلامی است؛ یعنی تعهد به ظواهر اسلام؛
به اوامر و نواهی اسلام و عمل کردن به احکام استلام (همان). با این تبیین» از یکسو امام
خمینی + مظاهر حسی و مادی عبادت را به کلی کنار نمی‌گذارد و عبادت را فقط یک حالت
روحانی و معنوی در نظر نمی‌گیرد و از طرف دیگر عبادت را تنها عمل حسی خارجی و به
دور از محتوا و مضمون روحی نیز معرفی نمی‌کند تا به تعبیر آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر
حکیم فاصله‌اش را با بت‌پرستیحفظ کرده باشد و در نتیجه» دینی میانه شود که همه ابعاد
بر این اساس» پایبندی به همه ابعاد اسلام» نقش مهمی در وحدت و استحکام هویت
اجتماعی تشکل‌ها دارد و موجب تفاوت و امتیاز آنها از سایر گروهها و تشکّل‌ها میشود و
روح تعاون و تفاهم و دوستی را در میان اعضا برقرار میکند و از جذب شدن و بلکه ذوب
شدن آنها در دیگر تشکل‌ها و اسلام‌های تقلبی لائیکی و لیبرالی و تکفیری و در یک کلمه»
اسلام آمریکایی جلوگیری میکند. بنابراین» هر تشکلی باید پاییند به اسلام و معارف باشد و
۶ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
دینش را از مرجع تقلید بگیرد. ظاهرا بتوان گفت که التزام به رعایت احکام ظاهری اسلام که
در توضیح المسائل گفته شده» برای تشگل‌ها سنجش‌گر روشنی است؛ به این معنی که اگر
فعالیت رئیس تشکل يا اعضا و بلکه مفاد و محتوای اساسنامه آن در تضاد با احکام عملی
شکل گرفت. باید بداند که از صراط مستقیم منحرف شده است.
۸ امام خمینی + معتقد است: «اساس همه شکست‌ها و پیروزی‌ها از خود آدم شروع
میشود. انسان اساس پیروزی است و اساس شکست است. باور انسان اساس تمام امور
است. حال آنکه ابرقدرت‌ها با تبلیغات دامنه‌دار به دنبال این بودند که به کشورهای ضعیف
بیاورانند ناتوان اند و هیچ کار مدیریتی و صنعتی را نمی توانند انجام بدهند» (موسوی
خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۴: ۳۰۶). بر این مبنا خودباوری و اعتماد به نفس یکی از ارکان مهم
تشکل را تشکیل میدهد. اگر یک تشکل به خودباوری و اعتماد به نفس برسد» میتواند در
دیگران هم این خودباوری را شکوفا کند واباعث پیشرفت کشور شود اما اگر به جای
خودباوری و دمیدن روح خودباوری به دیگران» چشم به دیگران دوخت و منتظر کمک ماند»
4 استقامت و نترسیدن از غربت و تنهایی از دیگر خصوصیات تشکّل است. پیش از
این گفتیم که از دیدگاه امام خمینی#. تشکّل با یک نفر و با یک جمع محدود و معدود شکل
میگیرد و می‌بالد و به ثمر میرسد. بر این اساس» یک تشگل الهی و اسلامی از تنهایی و
غربت و کمبود امکانات به خود هراس راه نمی‌دهد. بلکه با ثبات قدم و توکل بر خدا به
سوی هدف خود حرکت میکند چنانکه امام خمینی.* فرمود اگر خمینی تنها هم بماند یک
لحظه از مبارزه با ظلم و بت پرستی کوتاه نخواهد آمد(موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۲۱:
۰ نگاه امام خمینی* به تشگل‌ها یک نگاه راهبردی است. بنابراین» برنامه‌هایی هم که
ارائه میدهند راهبردی و واقع‌بینانه است. ایشان در سال ۱۳۴۸ می‌نویسد: (هیچ عاقلی
انتظار ندارد که تبلیغات و تعلیمات ما به‌زودی به تشکیل حکومت اسلامی منتهی شود. برای
توفیق یافتن در استقرار حکومت اسلامی احتیاج به فعالیتهای متنوع و مستمری داریم. اين
هدفی است که احتیاج به زمان دارد» (موسوی خمینی» ۱۳۹۰: ۱۳۴). پیشنهاد امام
خمینی+#: برنامه‌ریزی و فعالیت برای دو قرن است(موسوی خمینی» ۱۳۹۰: ۱۳۴). آنگاه از
داستان معروفی یاد میکنند که در آن پیرمردی که مشغول غرس درخت گردو است در پاسخ
کسی که به او می‌گوید گردو می‌کاری که پنجاه سال دیگر و بعد از مردنت ثمر میدهد»
پاسخ میدهد دیگران کاشتند ما خوردیم؛ ما می‌کاریم تا دیگران بخورند (موسوی خمینی.
۳۴۹۰ امام‌ن افق تلاشی در امتداد سه قرن را هم مطرح کرده است که باید بدون
یأس و ناامیدی و بدون توجه به زندان و اسارت و رنج‌های مبارزه آن را پیمود (موسوی
بنابراین یک تشگل» از سطح محلی و ملی گرفته تا سطح منطقهای و بین‌الملل باید با
امید و توکل و تلاش مستمر و افقی بلندمدت و با نگاه به نسل‌های آینده فعالیت کند و به
دنبال نتیجه کوتاه‌مدت و ناقص و ناکافی نباشد» حتی اگر چند قرن طول بکشد.
نظام انقلاب اسلامی ایران» یکی از مصادیق مهم تشکل‌هایی است که امام خمینی + آن را
تأسیس کرده است. چنانکه روشن است تأسیس:این تشکل» همراه با هزینه‌های جانی و
مالی و پذیرش خطرات گوناگون و مبارزه‌ای طولانی بوده اسست که در قسمت قبل به آن اشاره
پس از تأسیس نظام اسلامی» تأسیس تشگل‌های گوناگون تقنینی» قضایی» فرهنگی»
خدماتی و ... توسط امام خمینی+: را میتوان از جمله اقذامّات عملی ایشان در تشکل‌سازی
ذکر کرد. این تشگل‌ها بر اساس نیازهای کشور و اقشار مختلف مردم طراحی و تأسیس
جدول ۱. تشکل‌های انقلاب اسلامی تأسیس شده توسط امام خمینی,ه
شورای انقلاب اسلامی» شوراهای شهر و روستا مجمع تشخیص مصلحت نظام
۲ قضایی دادسرا و دادگاه انقلاب اسلامی» هیأت رسیدگی به شکایات» هیأت عفو زندانیان»
۸ پژوهشهای سیاست اسلامی / سال هشتم / شماره هجدهم/ پاییز و زمستان ۱۳۹۹
سازمان تعزیرات حکومتی» هیأت گزینش اداری» ستاد اصلاح زندان‌ها تلفیق
دادستانی کل انقلاب و کشور دادگاه‌های خاص؛ دادگاه ویژه روحانیت» دادگاه امور
صنفی» دادگاه ارتش» دادگاه ویژه شهرداری تهران» دادگاه انتظامی قضات, دادگاه
نهضت سوادآموزی» ستاد و شورای عالی انقلاب فرهنگی» شورای عالی تبلیغات
وی عالی مدیریت حوزه علمیه قم» مکتب بانوان قم» مسسه تنظیم و نشر آثار امام
۱ بنیاد مستضعفان و جانبازان» کمیته امداد» بنیاد مسکن انقلاب اسلامی» جهاد
دفاعی هوایی» نیروی دریایی)» فرماندهی کل قوا بسیج مستضعفین» شورای عالی دفاع»
هیأت رسیدگی بهاوضاع شرکت ملی,نفت» کمیته تنظیم اعتصابات» صندوق ملی
ترمیم خسارات انقلاب» هیأت بررسی جنایات آمریکا در ایران» هیأت حل اختلاف
مقطعی و رسیدگی به تخلفات, بنیاد امور مهاجرین» ستاد پیگیری فرمان هشت ماده‌ای»
ستاد رسیدگی به امور مناطق بمباران شده» هیأت رسیدگی به انتخابات سومین دوره
آنچه در این میان با اهمیت به نظر میرسد عبارت است از:
۱ امام خمیتی # هر تشکلی #اابر اسعلسی یک بان بخامعه تأسیس کرده‌اند و در واقع
هدفشان از تأسیس تشگل» پامتخ دادن به نیازی از نیازهای جامعه و برطرف کردن آن نیاز
بوده است» نه آنکه صرف تشکیل تشکّل برایشان اولویت داشته باشد. بنابراین» باید قبل از
هر چیز به درستی» نیاز یا نیازهای جامعه هدف را شناخت» سپس تشکل مناسب آن را
۲ امام خمینی# هر تشکلی را به موقع و در زمان مناسب خودش تأسیس کرده است؛
یعنی برطرف کردن نیازها بعد از کهنه شدن آنها نباید صورت گیرد» بلکه به محض اینکه
مشکل يا نیازی در جامعه روی داد باید تشکل برای حل آن مشکل تأسیس شود.
۳ امام خمینی+: زمانی شورای انقلاب اسلامی را تشکیل دادند که هنوز حکومت را به
دست نگرفته بودند و هنوز به ایران نیامده بودند. این مطلب بیانگر این نکته است که گاهی
لازم است که نیاز پیش‌بینی و برای حل آن چاره‌اندیشی شود.
۴ تشگل‌هایی که امام خمینی# تأسیس کرده‌اند از جامعیت برخوردار هستند و چنان که
در جدول ملاحظه میشود» نیازها و همه ابعاد وجود انسان را پوشش میدهند و تک‌بعدی
نیستند؛ یعنی هم نیازهای امنیتی» جسمی» حیاتی و هم نیازهای روحی» فکری» بینشی و هم
نیازهای اخلاقی, ارزشی و هم نیازهای عاطفی و احساسی را تأمین میکنند.
در نقطه مقابل» امام خمینی.+ تشکل‌هایی را که در چهارچوب اسلام ناب قرار ندارند
نقد میکند و به چالش می‌کشد که در جدول زیر تا حدودی نشان داده شده است (ر.ک.
۱ حزب توده مستقیما از انگلیس‌ها بود. (همان» چ۹: ۲۳-۲۲)
گرچه در بین آنان مردانی متعهد و دلسوز بودند» لکن با اقلیت
فاحش آنان و در تنگنا قرار دادنشان کار مثبتی نمی‌توانستند انجام
۳ نهضت آزادی | نهضت به اصطلاح آزادی طرفدار جدی وابستگی کشور ایران به
آمریکا است و در اين باره از هیچ کوششی فروگذار نکرده است.
افراد آن از اسلام اطلاعی ندارند و با فقه اسلامی آشنا نیستند.
دیروز حجتیه‌ای‌ها مبارزه را حرام کرده بودند و در بحبوحه مبارزات,
تمام تلاش خود را نمودند تا اعتصاب چراغانی نیمه شعبان را به
نفع شاه بشکنند. امروز انقلایی تر از انقلابیون شده اند!
«ولایتی»های دیروز که در سکوت و تحجر خود آبروی اسلام و
مسالمین را ريخته‌اند و در عمل پشت پیامبر و اهل بیت عصمت و
طهارت را شکسته‌اند و عنوان ولایت برایشان جز تکسب و تعیش
نبوده است» امروز خود را بانی و وارث ولایت نموده و حسرت
نظر به مخالفت این حزب با اسلام و مصالح ملت مسلمان ایران»
شرکت در آن بر عموم ملت حرام و کمک به ظلم و استیصال
مسلمین اشست؛ ی مخالفت,با آن ازآژوشن‌ترین موارد نهی از منکر
شاید جوان‌هایشان این جور نباشند اما آن سرانشان آنهایی است که
از دربار سر درآوردند و در آنجا کارهایی انجام میدهند! و الان
بعضیشان نوکر دربار هستند! اینها از آنجا سرادر می‌آورند. اینها-
آنها برای مقصد خودشان هر چه بوده اینجا و آنجا کرده‌اند و یک
کارهایی انجام داده‌اند و هیچ ربطی به نهضت ما ندارد. نهضت ما
هیچ ارتباطی با چپی‌ها ندارد. و چپی‌ها هم هیچ خدمتی به نهضت
ما نکرده‌اند. و هر چه کرده‌اند کارشکنی و خلاف بوده است.
شما خیال نکنید که یک فدایی خلق شوروی ما داریم اینجا. این
«فدایی خلق‌های آمریکایی»اند. اينها از آن طرف‌اند» نه این طرف.
هر دو طرفش را ما مخالف با آن هستیم. از اول هم «(حزب توده»
لکن نه توحیدشان توحید اسلامی است؛ و نه بعنتشان بعئشت
اسلامی است؛ و نه نبوتشان نبوت اسلامی است؛ و نه امامتشان و
نه معادشان. همه‌اش بر خلاف اسلام است. نه اینکه این حال تازه
[باشد]؛ یعنی ده سال» پانزده سال است پیدا شده‌اند؛ در وقتی که
اوایل شاید حوزه علمیه قم بوده بعضی از همین سنخ آدم‌ها که
معمم هم بودند یک روزی آمدند بعضیشان پیش من و گفتند که
ما این طور فهمیدیم که معاد همین عالم است» جزا هم همین عالم
اینها طرفدار خلق هستند طرقدار.خلق ایران؛ اما در مقابل این
خلق میلیونی ایران می‌ایستند و به جنگ مسلحانه بر می‌خیزند.
به مردم شریف کردستان اعلام می‌کنم که شما را برادر و برابر خود
می‌دانیم و از حقوقی برابر با سایر برادران ایرانیتان در هر کجا که
باشید» برخوردار خواهید شد. و در جمهوری اسلامی هیچ فرقی
بین ترک» کرد و لر و عرب و فارس و بلوچ نمی‌باشد. (همان» ۳۱۷)
آمریکا که گروههای از خدا بی‌خبر وابسته» هر روز ما را با آن مواجه
کرده‌اند» و این به محتوای انقلاب اسلامی ما مربوط میشود که بر
قلم‌های شما از تفنگ‌های آن دمکرات‌ها به اسلام بیشتر ضرر دارد.
نطق‌های شما به اسلام ضررش بیشتر از آن توپ‌هایی است که آنها
به جوانان ما می‌بندند و تفنگ‌هایی که آنها می‌بندند؛ ضررش به
اسلام بیشتر است» برای اینکه آنجا دشمن معلوم است» و شما به
رضا خان بدتر است برای اسلام! و شما مضرتر هستید از رضا شاه
و محمدرضا برای اسلام» برای اینکه آنها معلوم بود مخالف هستند
و مردم می‌شناختند آنها را» مخالفت می‌کردند با آنها مقاومت
می‌کردند؛ شما در پوشش اسلام» در پوشش طرفداری از خلق
گروه فرقان | یک گروهی که تروریست هستند و مثل آقای «مطهری» را می‌کشند
از به هم پیوستن چند تشگل با هدف مقابله با یک دشمن واحد» جبهه پدید میآید. مکانیسم
نظری متشگل‌سازی جبهه‌ای» همان مکانیسم متشکل‌سازی تشکّلی است و تفاوت ماهوی
هدفی جبهه «خشکانیدن ریشه‌های فاسد صهیونیزم» سرمایه‌داری و کمونیزم در جهان
(موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۲۱: ۸۱) و سیلی زدن به ابرقدرت‌ها مخصوصا آمریکاست
(موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۲۰: ۳۲۵) تاجایی که «مستکبری در زمین نباشد» (موسوی
خمینی» ۱۳۸۵ ج۷: ۷) و لاجرم برای این مهم باید قدرت داشت و سنگرهای کلیدی
جهان را فتح کرد (موسوی خمینی» ۱۳۸۵ ج۲۰: ۳۲۵) و باید بسیجیان در فکر ایجاد
حکومت بزرگ اسلامی باشند؛ زیرا بسیج فقط منحصر به ایران نیست و باید هسته‌های
مقاومت را در تمامی نقاط جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد (موسوی
امام خمینی + بر اساس نگاه جامع و فراگیر اسلام» هر مسلمانی را که موازین اسلام را
قبول کرده و از انضباط دقیق شیعی برخوردار است» عضو «حزب اللّ» میداند (موسوی
خمینی» ۱۳۸۵ ج۵: ۴۰۸). مراد امام خمینی + از مفهوم حزب» یک مفهوم قرآنی وغیر از
حزب‌های متداول امروز دنیاست. بنابراین» امام خمینی+#: معتقد است که تمام دستورات و
خط مشی این حزب را قرآن و اسلام اعلام کرده است (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۵: ۴۰۸)
پس» در این سطح,» ایشان تصریح دارد که امروز همه تمام مردم ایران که با شعارهای اسلامی
مشغول مبارزه‌اند» عضو جز حزب اللّه می‌باشند (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج ۵: ۴۰۸).
در سطح دوم انسان مسلمان شیعه, فارغ از سن» جنسیت» نژاد و موقعیت جغرافیایی و
تشکلی که در آن عضویت دارد» یک عضو از یک جبهه است که امام خمینی + به تأسی از
در سطح سوم» هر انسان مسلمانی عضو جبهه بزرگ حزب الله است. ایشان حج را یک
محفل و تشکل میلیونی میداند که خداوتد‌اشالیانه بای مسلمین آماده کرده است که در
صورتی که مسلمانان وضعیت خودشان را تغییر بدهند و با ایمان به تعالیم قرآن که مسلمانان
را برادر هم خوانده» می‌توانند از آن بهره ببرند و خود را از استعماز و استبداد نجات بدهند
امامی: از جبهه مستضعفین (موسوی خمینی» ۱۳۸۵ ج۱۰: ۱۵۹) یا حزب جهانی
مستطعفین نیز به حزب الله تعبیر میکنند (موسوی خمینی» ۱۳۸۵ ج۹: ۱). محور این
جبهه» صرف نظر از مذهب تشگل‌های آن» مبارزه با ظالمان و مستکبران است.
از منظر امام» برنامه مکتب اسلام در دو جمله خلاصه میشود: «لا تقلمون و لا
ظلمون» (بقره: ۲۷۹) ( موسوی خمینی, ۱۳۸۵ ج۸۱:۱۴). بر این مینا رکن اساسی و
محور جبهه اسلامی بر همین پایه شکل میگیرد که نه ستم میکنند و نه مورد ستم قرار
می‌گيرند. این اصل» مخصوصا باید مورد توجه مسئولان و مدیران تشگل‌ها باشد.
جبهه با هدایت مدیر یا مدیران تشکّل‌ها ذیل اهداف و برنامه‌های راهبردی که توسط رهبر
جبهه اعلام میشود. در مقابل ظلم و ستم بایستند (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۰: ۱۲۲) و
طرفدار مظلوم باشند و برایشان فرقی نکند که این مظلوم در کجای عالم قرار دارد؛ دارای چه
دینی است و از کدام نژاد است (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۵: ۴۸)
جبهه‌شناسی امام خمینی#» دقیق و مبتنی بر مبانی انسان‌شناسی است (ر.ک. لک‌زایی؛
۸ ۱۰۵-۸۱). ایشان بر اساس مبنای انسان‌شناسانه خود معتقد است که در وجود شاه»
عقلانیت حاکم نیست» بلکه قوه شهویه و غضبیه بر او سلطه دارد و در واقع» کشور توسط
قوایی حیوانی و نه انسانی اداره میشود: «دولت ایران و شاه ایران یک معجونی است که
چگونگی آن معلوم نیست» «شتر گاو پلنگ!» يا «شیر گاو پلنگ!» یک چنین چیزی است»
(موسوی خمینی؛ ۱۳۸۵ ج۳: ۳۴۳۴). امام خمینی 4 در تحلیل شخصیت صدام هم او را
کسی می‌دانست خشونت و جنایت با جان او عجین گشته و اگر فرصتی پیدا کند» سوریه»
حجاز, کویت و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس را از بین خواهد برد (موسوی خمینی»
۵ ج۱۷: ۸۵). امامه جنس اسرائیل را هم مثل صدام میداند؛ رژیمی جنایتکار که به
جنایت دل خوش میکند (موسوی خمینی» ۱۳۸۵ ج۱۷: ۸۵). امام خمینی + آمریکا و
شوروی سابق را هم بر همین مبنای انسان‌شناسانه تحلیل میکند (ر.ک: امام خمینی,
امام#: باعث و بانی مشکلات جهان اسلام را حکومت‌های مسلمین میداند و آنها را هم
در جبهه استکبار قرار میدهد. حکومت‌های مستبدی که به جای حکمرانی بر قلوب» با
فشار و خشونت» بر جسم‌ها و بدن‌ها حکوّمتآمی‌کنند (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۴:
۰). وی معتقد است این حکومتها هستند که به واسطه روابطشان با ابرقدرت‌ها و
سرمبپردگی‌شان با ابرقدرت‌های چپ و راست. مشکلات.ایجاد میکنند (موسوی خمینی»
۵ ج۱۳: ۸۳). ایشان در جایی دیگر می‌فرماید:: مشکل مسامانان فقط قدس نیست»
بلکه وضعیتی که افغانستان» پاکستان؟ کي مصر و عراق"دارند هم از مشکلات مسلمانان
اس شاد امام خمینی.+ معتقد است که باید این مسئله تحلیل شود تا روشن شود که این
مشکلات در جهان اسلام از کجا ایجاد شده و راه حلّش چیست تا هم رمز پیروزی بر همه
مشکلات به دست بیاید و هم قدس و سایر بلاد مسلمانان از زیر یوغ استکبار آزاد شود
به این ترتیب» امام خمینی+#: به روشنی جبهه‌سازی میکنند و جبهه مستکبران و قلدران
بینالمللی را که در برابر مسلمانان و مستضعفان جهان قرار دارند به روشنی ترسیم کرده و
برای آنها راه حل معرفی میکنند که همه آن راه‌حل‌ها از شاهراه وحدت می‌گذرند؛ وحدت
جبهه با توجه به مقتضیات زمان و مکان میتواند متغیر یا ثابت باشد. مثلا جبهه میتواند
اقتصادی» نظامی» سیاسی» فرهنگی» سازندگی و... باشد که ذیل دو جریان کلان اسلام
آمریکایی و اسلام ناب محمدی قرار می‌گيرند. به نظر میرسد یکی از جبهه‌های مهمی که
امام خمینی+: آن را به وجود آورد و به خوبی اداره کرد» جبهه‌ای انقلابی - سیاسی بود که
توانست در آن جبهه نظام چندهزار ساله شاهنشاهی را ساقط و نظام جمهوری اسلامی ایران
را تأسیس کند. جبهه دیگر» جبهه نظامی جمهوری اسلامی ایران در دوران هشت سال دفاع
مقدس بود. جبهه دیگری که امام خمینی:#* آن را پایه گذاری کرد» جبهه مبارزه با
صهیونیست‌ها بود که مخصوصا با اعلام روز جهانی قدس و معرفی صهیونیست‌ها بهعنوان
غده سرطانی پیکر جهان اسلام» آن‌زا به همه شناسانداو با دستور آموزش دادن رزمی و
تبلیغی به مبارزان فلسطینی و لبنانی و تجهیز مبارزان» این جبهه را تثبیت کرد.
جبهه دیگر» جبهه مسامانان در برابر مستکبران بینالمللی مثل آمریکا است. جبهه
چهارمی هم که امام خمینی+ آن را پدید آورد؛ جبهه مستضعفان جهان در برابر جبهه
برای تشکیل جبهه» داشتن نگاه راهبردی و تشخیص درست دوست و دشمن» اولویت‌ها
و اصول و فروع بسیار مهم است. مثلا وقتیامام خمینی+ با نظام شاهنشاهی درگیر بود»
وارد امور فرعی و اظهار نظر راجع به مسائلی همچون کتاب شهید جاوید و شریعتی
نمی‌شود و با استراتژی سکوت از کنار آنها عبور میکند. یا وقتی مشغول مبارزه در جبهه
نظامی هستند» می‌فرمایند جنگ مسئله اول کشور است و به این ترتیب» اولویت مبارزه و
اولویت سایر تشکل‌ها و افراد را مشخص میکنند و به تشگل‌ها جهت میدهند.
یکی از جبهه‌بندی‌های کم‌نظیر امام خمینی* در پیام‌های حج ایشان متبلور شده است.
امام خمینی# در آثار خود از جمله جنود عقل و جهل و نیز در بیشتر پیام‌هایی که به کنگره
جهانی حج ارسال نموده‌اند» تلاش کرده‌اند تا فارغ از رنگ» نژاد» سرزمین» ملیت و خون»
دوست و دشمن را به آحاد مسلمانان جهان معرفی کند. ایشان اگرچه خود بعد از پیروزی
انقلاب اسلامی ایران به حج نرفت» اما حج را با احیای برائت از استکبار جهانی» یعنی
آمریکایی جهانخوار» زنده کرد. امام خمینی+: معتقد است که باید مسلمانان فضای سراسر
عالم را از محبت و عشق نسبت به ذات حق و نفرت و بغض عملی نسبت به دشمنان خدا
لبریز کنند (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۳: ۳۱۵). دو کلیدواژه اسلام آمریکایی و اسلام
ناب محمدی که از سوی ایشان وارد فرهنگ سیاسی جهان شد» مرز دو جبهه محبت و
امام خمینی#: بر مبنای همین جبهه بندی» از حجاج ایرانی می خواهد که با سایر
مسلمانان و مأموران سعودی مدارا کنند و از مقابله به مثل بپرهیزند و با اخلاق انسانی -
اسلامی و نصیحت برادرانه و موعظه حسنه همه مسلمانان را از واکنش‌های خشن که موجب
تفرقه و شکاف بین مسامانان میشود باز دارند و تأکید میکنند که حتی اگر مخالفان
برخلاف دستورات قرآن کریم زفتار کزدند؛ مقابله به مثل نکنند تا در پیشگاه خداوند تعالی
راهکار عملی دیگر امام خمینی:: پیشنهاد تشکیل ارتش صد میلیونی است. البته این
ارتش یک ارتش دفاعی است و به صورت بیست میلیونی و بلکه بیش از بیست میلیون در
ایران محقق شده است.» اما در اسطح جهان هنوز با این کمیت انجام نگرفته است (ر.ک:
راهکارهای دیگر امام:: برای موفقیت جبهه اسلام در برابر جبهه استکبار» معرفی حقیقی
اسلام (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۸: ۴) گسترش معنویتی که در ایران به وجود آمد
در سطح جهان (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۳: ۹۰)» آشتی بین میان دولتها و ملتها
(موسوی خمینی» ۱۳۸۵ ج۱۳: ۹۶)» رساندن پیام اسلام به جهانیان (موسوی خمینی.
۵ ج۱۹: ۴۱۴)» بیدار کردن ملتها (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۳: ۲۸۱)» صادر
کردن تجربه‌های انقلاب اسلامی ایران (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۲۰: ۳۲۵) و به تعبیر
دیگر دمیدن روح امید و خودباوری به کالبد مستضعفان و مسلمانان جهان و آگاه کردن آنان
به توانایی‌های بالقوه و بالفعل‌شان» در قالب شعار ما می‌توانیم است.
جریان‌سازی امام خمینی.# مبتنی بر نظریه دو فطرت است. بر مبنای این نظریه» حرکت بر
مبنای فطرت مخموره» جریان الهی و حرکت بر اساس فطرت محجوبه» جریان غیرالهی را
امام خمینی#: اسلام ناب را یک جریان واحد» فراگیر و هویت‌ساز میداند که مبتنی بر
فطرت مخموره و قانون اسلام است. مسامانان در تمام دنیا و صرف نظر از رنگ و نژاد و
جنسیت و سن,» تحت فرمان و رهبری و پیامبران الهی و اهل‌بیت:7+ و هم اکنون حضرت
حجت نله می‌باشند و به همین دلیل حضرت امام:ن, مسلمانان را کارمندان اسلام (موسوی
خمینی» ۱۳۸۵ ج۱۰: ۳۰۷) و کارمندان امام زمان‌قته (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۱:
۳۹( میداند. به نظر میرسد.» دو تعبیر به روز و مدرن «کارمند اسلام» و «کارمند امام
زمان‌غی» به وضوح از نگاه تشکیلاتی امام خمینی+: به اسلام پرده برمی‌دارد.
در چهارچوب همین تعالیم» امام خمینی+: معتقد است ایران و تمام کشورهای اسلامی,
تمام آیران و تمام کشورهای اسلامی؛ انجمن اسلامی ات؛ یک انجمن؛ و آن انخمق
الهی. همه باید برای اسلام با هم باشیم؛ گرد هم درآییم. هر یک از این انجمنهای
محترم» [انجمنهای اسلامی داننگاه‌ها] شعبه‌ای است از آن انجمن بزرگ اسلامی؛
تحت رهبری امام زمان* سلام اللّه علیه (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج ۷: ۱۵۸).
در مرحله دوم» امام خمینی#: معتقد است همه مسلمانان با هم برادرند (ر.ک: امام
خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۳: ۱۵۲). اگر برادران دینی و انسانی در مقابل برادران منافق و کافر قرار
گرفتند» در واقع این دو اخوت» دو جریان را می‌سازد که با یکدیگر سازگاری ندارند و میتوان با
استفاده از ادبیات امام خمینی# آن دو جریان را جریان اسلام ناب محمدی و جریان اسلام
آمریکایی بنامیم؛ چراکه «اولین و اصلی‌ترین نقطه در مبانی امام راحل + مسئله اسلام ناب
محمدی است. در مقابل این اسلام» اما اصطلاح اسلام آمریکایی را در فرهنگ سیاسی ما
وارد کرد» (بیانات آیت‌الله خامنه‌ای«د» ۹۵/۳/۱۴ ۱۳). بحث اسلام آمریکایی توسط آیت‌الله
خامنه‌ای بسط داده شده است. ایشان اسلام آمریکایی را دارای دو شاخه میداند: ۱. شاخه
تحجر که داعش نمونه بارز آن است؛ ۲. شاخه سکولار که اسلام مطلوب واشنگتن و لندن و
پاریس است؛ یعنی اسلام انگلیسی و تشیع انگلیسی (بیانات آیت‌الله خامنه ای <د»
بناپراین» جریان اسلام ناب و در واقع «اسلام به‌مثابه دال برتر» (سعید ۱۳۸۹: ۶۳) در
گفتمان امام خمینی+#: در مقابل جریان اسلام آمریکایی قرار دارد» پس نباید از کید دشمنان
غافل بمانیم؛ چراکه به تعبیر امام خمینی:#: در سرشت آمریکا و شوروی [سابق] کینه و
دشمنی با اسلام ناب موج می‌زند (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۲۱: ۱۹۵). بر این اساس لازم
است که یک جریان» نسبت خودش را با قشمن تعیین کند و دقیقا بداند که در کدام جریان
امام خمینی:+ جریان اسلام را در افقابل جریان آمریکا تعریفت و آمریکا را شیطان بزرگ
معرفی میکند. امام خمینی#* همچون پانصد استال قبل؛ دو جبهه از سپاه مسلمانان» یعنی
دولت سنی عثمانی و دولت شیعه صفوی را مقابل هم قرار نمی‌دهد و آن اشتباه تاریخی را
تکرار نمی‌کند. همچنین» مرزبندی خود را دایره ضیق تشیع علوی و تشیع صفوی قرار
نمی‌دهد و با دست خود نیروهای سپاه اسلام را چند پاره نمی‌کند.
اگر هویت را به تمایزات و تشابهات تعریف کنیم» جریان اسلام ناب محمدی از اسلام
آمریکایی و ارزشهای آن متمایز است و تانبا میتواند از ویت خود در برابر رقیب و بلکه
امام خمینی: معتقد است بیداری» قدم اول است و مفهوم آن بیدار شدن از خواب
غفلت و هوشیار شدن از سکر طبیعت و دریافتن این نکته است که انسان مسافر است
(موسوی خمینی» ۱۳۷۹: ۹۸). به تعبیر دیگر انسان باید به این پرسش پاسخ دهد که آپا
انسان خلق شده و امکانات و نعمتهای مادی و معنوی بی‌شمار در اختیارش گذاشته شده
تا همچون سایر حیوانات» حیاتی حیوانی و مبتنی بر شهوت داشته باشد یا مقصود دیگری در
کار است؟ امام.#: معتقد است که اگر انسان عاقل لحظه‌ای فکر کند متوجه پاسخ میشود و
می‌گوید: مقصود از این بساط چیزی دیگر و عالم بزرگ‌تری است و این زندگی حیوانی
روشن است که مردود دانستن هم افق بودن انسان و حیوان» اومانیسم و تمام مکاتب
پوشالی دست‌ساز بشر را رد میکند و صراط مستقیم الهی به رهبری انبیا و اولیای الهی را در
مقابل انسان قرار میدهد و به سرعت به او فانی بودن این جهان گذران و مهم و اصلی بودن
جهان باقی را تذکر میدهد. به عبارت دیگر در این سخنان» تکلیف انسان نسبت به خودش,
مبدا معاد» ابدیت» دنیا سعادت., شقاوت و مسیری که به سعادت و شقاوتش منجر
امام خمینی#+ این مسئله عرفانی را به سیاست و به دلالت تضمنی و التزامی به تشگل‌ها
تسری میدهد و ضمن آنکه سیاست را یک سیر و حرکت الهی و عرفانی مطرح میکند.
تصریح می‌فرمایند که اولین گام اساسی و مهم در مسائل سیاسی «یقظه» و آگاهی است
بعد از اينکه بیدار شدیم و دانستیم که در دئیا مسافریم و دنیا منزلگاه ماست و نه قرارگاه
ما گام دوم این است که بدانیم که باید به سوی خا حرکت کنیم؛ قل الما أعظکم بواحده أن
تعوموا له ی و فرادی؛ یعنی به صورت چه به صورت فردی» چه به صورت گروهی در
غالب تشکیلات و نهضت‌ها؛ قیامتان «للّ» باشد او آلوده به هوهای نفسانی و وسوسه‌های
شیطانی و آمال مادی و دنیوی نباشد (موسوی خمیتی» ۱۳۸۵ ج۱۰: ۲۴۳- ۲۴۴)؛ چراکه
قیام لله است که معرفت الله. فدا شدن برای الله» فداکاری برای اسلام (موسوی خمینی.
۵ ج۱۸: ۶) شکست‌ناپذیری (موسوی خمینی» ۱۳۸۵ ج۸: ۸) و حمایت و
پشتیبانی خداوند (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۳: ۷ - ۱۳۸) را به همراه میآورد و ترک
قیام برای خدا یا قیام برای نفس و خودخواهی, تمام گرفتاری‌ها و حقارت‌ها و شکست‌ها را
عناصر فرمولی که میتوان در اینجا آنها را استخراج کرد عبارت است از حرکت + لله +
فردی يا گروهی؛ یعنی اولا قیام و تحرک و پویایی لازمه تشکّل است؛ ثائیا: این حرکت و قیام
به لحاظ باطنی برای خدا و نه انگیزه‌های مادی و شهوانی و شیطانی و سلطه طلبانه میباشد
و بر اساس ظاهری مبتنی بر قوانین اسلام است؛ ثالثا: یک نفر هم میتواند تشکّل را تشکیل
بدهد و لازم نیست که حتما یک تشگل از چند نفر تشکیل شود.
بنابراین» محرک تشکّل دو عامل است؛ يا شیطان يا خدا. اگر قیام و محرک انسان»
خداوند باشد آدمی پیروز و سعادتمند است؛ حتی اگر در ظاهر شکست بخورد و اگر محرک
انسان شیطان و هواهای نفسانی باشد شکست و شقاوت او حتمی است؛ حتی اگر در ظاهر
پیروز شود. این عامل که با بیداری فردی و جمعی انسانها همراه است. در بیداری اسلامی
و صدور انقلاب نقش کلیدی دارد؛ چراکه ملتها باید برای خداوند قیام کنند و بدانند که
خدا پشتیبان آنهاست. بنابراین میتوان گفت بیداری و یقظه» بیانگر حرکت و قیام لله» بیانگر
کامل ترین و بهترین الگویی که امام خمینی:: بهعنوان آنماینده بارز جریان اسلام ناب
محمدی معرفی میکنند» حضرت رسول الله است. امام خمینی+: می‌فرماید مردم ما باید
همواره پیغمبر اکرم‌ه را به یاد بیاورند. پیغمبر اکرم وقتی قیام کردند» در مکه و بعد در
محاصره «شعب» ابوطالب با آن همه رنج و زجمت و سختی مواجه شدند» حتی حضرت
در بستر بیماری هم که بودند به سپاه اسامه دستور حرکت دادند. بنابرانی ما هم تا باید
زحمات و رنج‌های توطئه ابرقدرت‌ها را تحمل کنیم؛ ما موظف هستیم امر الهی را تحقق
ببخشیم» پس نباید از سختی‌ها هراس داشته باشیم (موسوی خمینی» ۰۱۳۸۵ ج۱۹: ۵۴-
از این منظر تمام تشگل‌ها باید به رسول اعظم صلوات الله علیه‌وآله اقتدا کنند و از
سختی‌ها و رنج‌ها نهراسند و گرفتاری‌ها و مشکلات را در راه خدا و برای خدا و با شرح صدر
دیوار جبهه از آجرهای تشکل, ساخته میشود و بدون تشکل» جبهه نمیتواند شکل بگیرد.
ارتباط تشکّل و جبهه در شکل زیر نشان داده شده است:
اجتماع چند تشکّل» یک جبهه را می‌سازد. البته بر اساس نیازی که در جبهه ممکن است
تشخیص داده شود» احتمال دارد پیشنهاد ساخت تشکل نیز مطرح شود. مثلا وقتی سپاه
پاسداران‌انقلاب‌اسلامی در جبهه نظامی وارد عمل شد. فقط نیروی زمینی داشت» اما بنابر
نیاز حبهه که تشکل‌های گوناگونی در فعالیت داشتند» به تشخیص امام خمینی 4 دو
تشکل تیرویق هوایی و ثیروی دای یساه با دا یهایس شد. بنابراین» حبهه در
از به هم پیوستن چند جبهه یک جریان ایجاد میشود که در شکل زیر مشاهده میشود:
باید اصول حاکم بر جریان» بر هر تشکلی حاکم باشد و تشگل در مسیر همان جریان
حرکت کند. درواقع» جریان به تشگل‌ها وحدت جهت و هویت میدهد.
اگر روح یک جریان بر تشگل حاکم نباشد» موجب تشتت میشود و حتی ممکن است
باعث شود تشگل‌ها اثر یکدیگرراخنتی کنند. در تشخیص نیازها و ساخت جبهه هم
در نگاه اول میتوان گفت که جریان اعم از جبهه وجبهه اعم از تشکل است که در شکل
شکل زیر به صورت دقیق‌تر ارتباط تشکل» جبهه و جریان را نشان میدهد:
تشکل۱ ۲ تشکل۲ | تشکل۳ ۲ تشکل۱ ۱۲ تشگل۲ ۲ تشکل۳۲
شکل ۵. رابطه تشکل» جبهه و جریان به صورت دقیق‌تر
جریان وحدت دارد اما جبهه و تشکل کثرت دارند در واقع این جریان است که جهت
جبهه و تشکل را تعیین میکند. جبهه و تشکل بسته به شرایط و نیازها و بر اساس مقتضیات
زمان و مکان می‌توانند دچار تغییر شوند» اما جریان همواره ثابت است و نمیتوان آن را تغییر
داد جریانی که امام خمینی+: آن را سامان داده است» مبتنی بر اسلام ناب محمدی و توحید
محور است و در مقابل جریان اسلام آمریکایی شرک آلود قرار دارد.
سوالی که باقی می‌ماند این است که چند نوع جریان» جبهه و تشگل داریم؟ پاسخ امام
خمینی# بر اساس مبانی انسان‌شناسی ایشان آقابل استنباط است که در شکل زير مشاهده
امام خمینی + معتقد است که انسانی که از فطرت انسانی خود خارج شود. به انسانی
حیوانی و انسانی شیطانی تبدیل میشود (همان, ج۱۳: ۷). در این صورت با سه مدل
انسان روبه‌رو خواهیم بود که هر کدام جریان و جبهه‌ها و تشکّل‌های خاص خود را خواهد
شکل ۷. انواع انسان و انواع جریان» جبهه و تشکل
اگر بخواهیم دقیق تر بحث کنیم» باید بگوییم اما خمینی:: معتقد است هشت نوع
انسان وجود دارد که بر اساس نظریه دو فطرت» در دو چهارچوب فکری يا مجموعه فطرت
مخموره و فطرت محجوبه طبقه‌بندی می‌شوند که در حدول زیر ارائه شده است:
جدول ۳. انواع جریان» جبهه و تشکل بر اساس نظریه انسان‌شناسی امام خمینیه
انواع تشکل متدانی (بر مبنای به‌دنبال تزویر و فریب و اغوا گسترش باطل
فطرت مححوبه) به‌دنبال سود لذت» منافع مادی و سلطه سس
سوال اصلی اين مقاله ارائه الگوی نظری و عملی متشکّل‌سازی از دیدگاه امام خمینی :4
بود. برای پاسخ به پرسش مقاله» تشکّل» جبهه و جریان در دو سطح نظری و عملی با روش
بر اساس دیدگاه امام خمینی. اسلام یک سازمان بزرگ است که رئیس آن امام
زمانه است و همه مسلمانان» کارمندان آن هستند. از دیدگاه ایشان» هر تشکّل و هر
حرکتی از نقطه صفر شروع میشود و آرام آرام پا میگیرد و به تدریج قوت و قدرت می‌یابد.
به دیگر سخن, باید حرکت کرد تا قدرت یافت» نه آنکه منتظرماند تا قدرت بیابیم و آنگاه
حرکت کنیم. به نظر میرسد از پیوستن چند تشگل؛ جبهه و از پیوستن چند جبهه به هم
جریان به وجود میآید. این در حالی است که روح حاکم بر تشکّل و جبهه» جریان است و
جریان از تشکّل و جبهه تأخر زمانی ندارد. تشکّل و جبهه بر اساس نیازهای ملی» منطقهای
و بینالمللی پدید می‌آیند. اسلام ناب محمدی در مقابل اسلام آمریکایی» جریان حاکم بر
انديشه امام: است و پیامبر اعظم الگوی بارز تشکّل‌سازی» جبهه‌سازی و جریان‌سازی
است. انواع تشکّل» جبهه و جریان بر اسساس انواع انسان تعیین میشود و در انديشه امام
خمینی.#* هشت مدل قابل شناسایی است که در دو چهارچوب فکری يا جریان فطرت
مخموره و فطرت محجوبه یا جنود عقل و جنود جهل قرار میگیرند.
آیین انقلاب اسلامی,» گزیده‌ای از انديشه‌ها و آرای امام خمینی# (۱۳۸۹). تهران» موسسه
تنظیم و نشر آثار امام خمینی» چاپ چهارم؛ جلد ۲.
احزاب و گروههای سیاسی از دیدگاه امام خمینی4 (تبیان» آثار موضوعی؛ دفتر سی و دوم)
(۱۳۸۵). تهران» موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی 4.
امام خمینی+* و نهادهای انقلاب اسلامی (تبیان» آثار موضوعی؛ دفتر سی و هشتم) (۱۳۸۱).
حکیم. سیدمحمدباقر(۱۳۹۱). نقش اهل بیت علیهم السلام در بنیانگذاری جماعت صالحان,
ترجمه کاظم حاتمی طبری» مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام.
سعید. بابی اس (۱۳۸۹). هراس بنیادین (اروپامداری و ظهور اسلامگرایی)» ترجمه غلامرضا
شاه آبادی» محمدعلی (۱۳۸۶). شذرات المعارف» توضیح و تقریر آیت‌الله نورالله شاه آبادی»
فوکو میشل (۱۳۸۹). ایران» روح یک جهان بی‌روح و ٩ گفتگوی دیگر» ترجمه نیکوسوخوش و
گوهری مقدم» ابوذر و سیدعلی لطیفی (۱۳۹۴). «انگاره امت در اندیشه سیاسی امام
لک‌زایی» رضا (۱۳۹۶). «رهیافت‌های نظری و غعملی تشکل‌سازی از دیدگاه امام خمینی#»»
لک‌زایی» رضا (۱۳۹۸). «صورتبندی نظریات فرهنگی بر اساس منظومه فکری امام خمینی.#»»
دو فصلنامه جریان‌شناسی دینی معرفتبی در عرصه بین الملل, شماره ۲ پاییز و زمستان.
موسوی خمینی #*. سیدروح‌الله (۱۳۸۵). صحیفه امام» تهران» موسسه تنظیم و نشر آثار امام
(۱۳۸۸). شرح جنود عقل و جهل» تهران» موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی +
(۱۳۷۹). شرح چهل حدیث. تهران» موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی + چاپ
| انجام کار گروهی و سازمان یافته اعم از خرد، متوسط و کلان، مهم و مورد تأکید اسلام است. از این رو، مقاله پیش رو به دنبال ارائه الگوی نظری و عملی متشکّل سازی از دیدگاه امام خمینی(ره) است. به نظر می رسد اصول نظری و عملی متشکّل سازی از اندیشه امام خمینی(ره) قابل استنباط است. برای این منظور مقاله در بخش اول، تشکّل، جبهه و جریان را در دو سطح نظری و عملی با روش تحلیلی - استنباطی مورد بررسی قرار داده و در بخش دوم از رابطه ای که میان تشکّل، جبهه و جریان وجود دارد، سخن گفته است. چهارچوب نظری حاکم بر مقاله الگوی «ارکان حرکت» است. از پیوستن چند تشکّل، جبهه و از پیوستن چند جبهه به هم جریان به وجود می آید. روح حاکم بر تشکّل و جبهه، جریان است و جریان تأخر زمانی از تشکّل و جبهه ندارد. تشکّل و جبهه بر اساس نیازهای ملی، منطقه ای و بین المللی پدید می آیند. اسلام ناب محمدی جریان حاکم بر اندیشه امام خمینی(ره) است که در برابر جریان استکبار و اسلام آمریکایی قرار دارد؛ ایشان ایران و تمام کشورهای اسلامی را به سان یک انجمن بزرگ می داند که باید پیامبر اعظم صلوات الله علیه وآله رهبر و الگوی جامع و بارز آن در تشکّل سازی، جبهه سازی و جریان سازی باشد. |
26,556 | 487987 | برداشت ذهنی از
افزایش هزینه‌های مالی و به خطر افتادن امنیت در استفاده از فناوریها نیز مدیران
سازمانهای رسانه‌ای مورد تحقیق را به عدم پذیرش و استفاده از فناوریهای
درنتیجه براساس یافته‌های حاصل از مصاحبه با مدیران سازمانهای رسانه‌ای
به این جمع بندی ر سیدیم که در کنار عوامل فردی» تفاوتهای جمعیت شناختی از
جمله سن, جنسیت. تجربه و قابلیتهای ذهنی افراد در پذیرش يا عدم پذیرش و
استفاده از فناوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی» عوامل سازمانی و زمینه‌های
از جمله عوامل فردی بازدارنده که باید مورد توجه قرار داد تصور ذهنی مدیر
از قتاوری است:و ترس از اینکه پانگاه: انجشماعی. یکت هدیر بهرواسطه: الستتفاده از ,یک
فناوری» کاهش می‌یابد. به این ترتیب تصویر ذهنی میتواند از طریق افزایش قدرت و
تآذفیر ناشی از پایگاه بالاتر تأثیر شناختی مثبتی بر روی برداشت ذهنی از مفید
بودن فناوری, داشته باشد. مدیران, اغلب به تأثیرات هنجارهای اجتماعی به منظور
ایجاد یا حفظ یک تصویر ذهنی مطلوب در درون یک گروه مرجع هم واکنش نشان
درضمن ریسک يا خطر پذیرفتن فناوری» زمانی که نتایج» رویت پذیر و قابل
مشاهده نباشنه بالا می‌رود. زمانی ک هایگ قناوری اطلاعات و ارتباطات, به
طور مستقیم برای مدیران آشکار نباشد» مزایای استفاده از فنّاوری جدیید و تأثیرات
آن ر | برای شغل خود. درک نمی‌کنند. باید در نظر داشت که.بین رویت پذیری نتایج
و برداشت ذهنی از مفید بودن فناورزی رابطه مستقیمی وجود دارد. یعنی رویت‌پذیری
نتایج» تأثیر مثبتی بر برداشت ذهتی از آسانی استفاده برای مدیران خواهد داشت.
اضطراب استفاده از رایانه یا اضطراب/زآیانه‌ای ادر استفاده از فناوری اطلاعات و
ارتباطات. یکی دیگر از عوامل بازدارنده در پذیرش فناوریهای اطلاعات و ارتباطات
به‌شمار میآید. در کنار موارد استفاده مطلوب و سازندهه اغا سب جنبه‌های ناخوشایند
نیز وجود دارد و این جنبه‌های منفی | ضطراب را دوچندان میکند. ا< سا سات منفی
ماقسد اکامی: پریسشانی؛ خ ,اک طراب از جملظ حالت‌هانی است که:در کنار
امطراب جحس,می شوذ: آضطراب راباقای را جالتی هقی که متسر يه آیچاه آحسای
ترسناکی يا بیمذ اک بودن در زمان تمایل به استفاده از رایانه یا هنگام اس ستفاده از
آن میشود. تعریسف کرده‌اند.برخی از مدیران, تمایلی به استفاده از فناوریها را
ندارند چرا که با تجربسه کسردن استفاده از رایانه به سطحی از تشویش يا اضطراب
عوامل بازدارنده در پذیرش فناوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی در بین مدیران... //۱۰۹
برداشت ذهنی از هزینه‌های مالی نیز در بین مسائل مربوط به پذیرش فناوری
اطلاغات و ارتباطات: یی از غواسل سیر موئر در تمایل رفتاریمذیرآن برای
استفاده یا عدم استفاده از فنتاوری اطلاعات و ارتباطات است .برداشت ذهنی
نامناسب از هزینه‌های مالی, به عنوان میزانی که یک مدیر معتقد است استفاده از
فنّاوری اطلاعات و ارتباطات برای وی بار مالی خواهد داشت» تعریسف میشود.
این برداشت ذهنی از هزینه‌های مالی. تأثیر منفی بر تمایل افراد به استفاده از
عدم اطمینان و اعتماد مصرف کننده به کیفیت و اعتبار خدماتی که از طریق
استفاده از فناوریها وجود دارد نیز میتواند از جمله عوامل بازدارنده باشد و این امر
نگرانی مذیران درباره سسائل گ رای ۳۳ نیز یکی از عوامسل بازدارنده
برای پذیرش گسترده یک فناوری:و سیستم جدید است. برداشست ذهنسی از خطر
یا نبود قطعیت بر اعتماد و.اطمینان در مورد استفاده از.فناوری در بین مدیران
سازمانهای رسانه‌ای به پذیرش و استفاده از فناوری یا انپذیرفتن آن» اثر می‌گذارد.
نبود پشتیبانی فنی لازم و به موقع نیز از دیگر عوامل بازدارنده در دیدگاه
مدیران سازمانهای رسانه‌ای است. پشتیبانی فنی, عبارت از حمایتهای سازمان در
خصوص استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است که شامل دو بعد پشتیبانی
کاربران یا کارمندان و پشتیبانی فنی از طریق تعمیرکاران می شود. میسزان
پشتیبانی فنی به عواملی نظیر شناخت مسدیریت ۶ بالی سسازمان رسانه‌ای از مفیسد
بودن فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ دوره‌های آموزشی که از سوی مدیران عالی
ارائشه میشود. کارکنانی که در زمینه توسعه سیستمهای اطلاعاتی کار میکنند.
مقاومست کارکذسان در برابر پذیرش فتاوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش‌هایی که از
سوی تیم اجرا کننده فناوری اطلاعات ارائه میشود. بستگی دارد. در کنار این
موارد دسترسی به موقع و سریع به تعمیرکاران نرم افزاری و سخت افزاری را هم باید
خجسته باقرزاده. حسن» "تفاوت سازمانهای رسانه‌ای با سازمانهای صنعتی "
رضایی» مسوعود." نظریه‌های رایج در پذیرش فناوریهای اطلاعات و ارتباطات".
فرهنگی» علی اکبر و کریمی راهجردی,» اشرف. "بررسی تاثیرات استفاده از رسانه‌های
اجتماعی و سیستمهای مدیریت ارتباط با مشتریان بر روی رضایت مشتری" تهران»
فریدمن» توماس»"جهان مسطح است" ترجمه احمد عزیزی» ۰۱۳۹۷ تهران» انتشارات
قاضی نوری» سید سروش» "فناوریهای اطلاعاتی و مدیریت جهانی " تهران» فصلنامه
مظفری» افسانه و مهدوی» سمیه السادات؛ "نقش رسانه‌ها و تکنولوژی‌های نوین
ارتباطی در توسعه کارآفرینی "+ آتهران» کنفرانس بین المللی مدیریت. اقتصاد و
و 3/60310 136 .(2006) .5 ,ق7600 6۶ .۸ ,8۳100-70065 13
06 ععصهامععع۸ 6 مامسطع1 عطا حز ععاطهننه ۷ آممعا سم
عوامل بازدارنده در پذیرش فناوریهای جدید اطلاعاتی و ارتباطی در بین مدیران... //۱۱۱
۶ ۸000000 .(2008) .۸ مقاصنا 6 .5 13580۵ ز.ظ 601۵
۳30021 .(2009) 7.۳۰ ,4ل0 3/2000 +6 .5 ,ع66ام‌منا بط0 مععزا<
م۵ 0عزام۸0 «ممطعظ معصصع21 ۵۶ معط عطا ۵۲ ععصع 102
0(۰) بل ,۳۳۵۹ 67 .7.5 4لچ3۵ .7.10 73690 :3.۷ فلا ۰
| در عصر جهانی شدن که با تحولات پرشتاب عصر جدید و ورود و نفوذ فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی رو به رو هستیم، مدیران سازمان های رسانه ای برای بقا و پیشتاز بودن درفضای به شدت رقابتی موجود، ناگزیر به استفاده از فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطاتی هستند. اگرچه این فناوری ها، تحولی جدی دربازار سازمان های رسانه ای ایجاد کرده اند، اما همچون پذیرش هر امر جدیدی با دشواری ها و پیچیدگی هایی هم همراه است هدف این مقاله، شناسایی عوامل بازدارنده در پذیرش فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی در بین مدیران سازمان های رسانه ای است. این پژوهش از نظر نوع تحقیق یک پژوهش کیفی محسوب می شود. نتایج با روش دلفی و از طریق مصاحبه عمیق با 23 نفر از مدیران سازمان های رسانه ای با استراتژی اکتشافی احصا شده و از نظر هدف، یک تحقیق کاربردی است. در نتیجه، علاوه بر عوامل فردی، تفاوت های جمعیت شناختی از جمله سن، جنسیت، تجربه و قابلیت های ذهنی افراد در کنار عوامل سازمانی و زمینه های فرهنگی، در پذیرش یا عدم پذیرش و استفاده از فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی، تأثیرگذارند.از جمله عوامل فردی، نگرش و هنجار ذهنی مدیران سازمان های رسانه ای در پذیرش ی ک ن وآوری در کنار تصویر ذهنی ای که مدیران از رویت پذیری نتایج به دست می آورند، از اهمیت زیادی برخوردار است. اضطراب رایانه ای، برداشت ذهنی از افزایش هزینه های مالی، به خطر افتادن امنیت و نبود پشتیبانی فنی لازم نیز از عوامل بازدارنده در استفاده از فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی هستند. |
22,240 | 467664 | هدف: پژوهش حاضر می کوشد تا در گام نخست نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین را گرد آوری نموده و سپس با رویکردی فرانظری
روش: در این مطالعه» برای جمع آوری نظریه‌ها از وش مرور نظام‌مند استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش» کلیه منابع فارسی و لاتین
مرتبط با موضوع است که بدون محدودیت زمانی در پایگاه‌های علمی امعتبر انتشار یافته‌اند. از میان ۱۱۵۲ پژوهش بررسی شده نهایتا ۲۹ نظریه
معتبر استخراج شد. سپس, بر اساس مطالعات گذشته» سه متغیر «ساختار نظریه»» «سطح تحلیل نظریه» و «مقوله‌بندی‌های ارائه شده» مبنای انجام
یافته‌ها: اکثر نظریه‌های نیازهای بنیادین انسان از ساختازامجموعهنیازهای مستقل پیروی می کنند. سه نیاز «لذت جویی»» «حفظ بقا» و «تعلق»
تاکنون به عنوان نیاز ریشه‌ای درسه نظریه مقفاوت مطرخ و مدل سلنتله‌مزراتبی جز در نظریات مازلو در نظریه دیگری تکرار نشده است و
چهار نظریه قائل به وجود ارتباطاتی بین مولفه‌های ذکرشده هستند. سطح تحلیل نیازهای روانی» وجه مشترکک همه نظریه‌ها است و نهایتا
این که کمتر از یک‌سوم نظریه‌ها اقدام به مقوله‌بندی نیازها نموده‌اند.
نتیجه گیری: هریک از نظریه‌های نیازهای روانشناختی ساختار منحصربه‌فرد خود را دارند. بکارگیری این نظریه‌ها برای حل مسائل مختلف
در داخل و خارج از حوزه روانشناسی» مستلزم درک شباهت‌ها و تفاوتهای ساختاری این نظریه‌ها و نیازهای مطرح شده در هریکک از آنها
#* نویسنده مسئول: بابک سهرابی» استاد» گروه مدیریت فناوری اطلاعات» دانشکده مدیریت» دانشگاه تهران» تهران» ایران.
واکاوی نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان: یک رویکرد فرانظری
نیازا یک مفهوم عام و فراگیر است که در علوم مختلف» کاربردهای
متفاوتی ذارد (حسنی بافرانی» ۱۳۸۹). در فرهنگ روانشناسی» نیاز به غنوان
«یک وضعیت بدنی که با نوعی فقدان یا کمبود در درون جاندار پیوند
دارد.» تعریف شده است (ساعتچی» ۱۳۹۴). در علوم مدیریت و رفتار
سازمانی نیز این مفهوم در قالب یک مفهوم سازمانی مورد استفاده قرار
گرفته است چنانچه هرسی و بلانچارد «نیاز» را چیزی در درون فرد میدانند
که او را به فعالیت و کار وا میدارد (هرسی و بلانچارد» ۲۰۱۲) يا به اعتقاد
رابینز» نیاز حالتی درونی است که باعث میشود نتیجه معینی» جذاب به نظر
برسد (رابینز و جاج» ۲۰۱۷). در مجموع میتوان گفت که مفهوم «نیازه
مفهومی پیچیده است و برداشتها از این واژه متفاوت میباشد؛ هنگامی
که نظریه‌پردازان از واژه «نیاز» استفاده میکنند معانی مختلفی را از آن ایفاد
می‌نمایند که این خود منبعی برای ایجاد سردرگمی است. نیازهای غایی»
مفاهیمی است که بعضا در آثار نویسندگان با عنوان نیاز از آنها یاد شده
نیازهای بنیادین انسان و نظریه‌های مربوط به آن» همواره از موضوعات
جذاب و مورد بحث حوزه روانشناسی بوده است (مامونوف و کوفاریس»
۰) بحثی ذیرینه در میان انسان‌شناسان» روانشناسان و جامعه‌شناسان/ که
البته هنوز هم ادامه دارد (گلاسر, ۱۹۹۹). در نوشته‌های جامعه‌شناسان متقدم
پاسخ به این پرسش را باید در کلیدواژه‌هایی چون «علائق ۲ اساسی بشر» یا
«امیال "۲ اساسی بشر» و در نوشته‌های روانشناسان متقدم با کلیدواژه «غریزه"»
میتوان تحقیقات روانشناسان نامداری چون ویلیام مک‌دو گال و زیگموند
فروید در ابتدای قرن بیستم بر روی «غرایز اساسی بشر» را بهعنوان سرچشمه
مطالعات مربوط به نیازهای روانشناختی در نظر گرفت. این دو گروه از
پژوهشها با تحقیقات تعداد زیادی از روانشناسان مطرح همچون آبراهام
مازلو هنری موری و... تکمیل و تحت نام «نیازهای اساسی بشر» «نیازهای
روانشناختی اساسی» و امثال آن» تا به امروز ادامه داشته است. وقتی صحبت
نیازهای آبراهام مازلو به عنوان سرآمد این نظریه‌ها با شروع از نیازهای
زیستی و در ادامه پرداختن به نیازهای روانشناختی در محافل علمی مطرح
میشود. اما این نظریه تنها نظریه مطرح در این حوزه نیست. در تاریخ
البته باید قبل از هرچیز به این نکته توجه داشت که منظور ما از «نظریه نیاز
و اجتماعی» توجه به ویژگیها و مشخصه‌های نیازهای ارگانیسم انسان
سابقه‌ای طولانی دارد. اما اینکه در ترسیم این ویژگیها نیاز به ارائد فهرست
مشخصی برای نیازهای اساسی انسان وجود دارد يا خیر بین نظریه‌پردازان
این رشته اختلاف نظر وجود دارد. تهیه لیستی از نیازها با کارهای
مک‌د وگال (۱۹۰۸) آغاز شد. البته مفهوم «غرایز» در کارهای او به علت
استفاده از استدلال تسلسلی که منجر به بروز تعداد کثیری از غرایز ذاتی
هی‌شد توسط سایرین رد و پژوهش وی از اعتبار ساقط شد. فهرست ۲۰ نیاز
موری (۱۹۳۸) نیز از نظر بسیاری به عنوان مسیری که منجر به ارائه
لیست‌های طولانی‌تر و شاید غیرمفید شود» در نظر گرفته شد (ریس»
مازلو (۱۹۷۰) هم نظر مساعدی نسبت به تهیه فهرست تفصیلی ندارد چرا
که اعتقاد دارد تهیهه چنین فهرست‌هایی باعث میشود تا به اشتباه» تساوی
تأثیر نیازهاه منفک بودن نیازها از ایکدیگر و یکسان بودن جنبه‌های
خودآگاه و ناخود آگاه نیازها برداشت شود. او اعتقاد داشت که اگر تلاش
می‌کنیم تمایلات اساسی را مورد بحث قرار دهیم» بایستی درک روشنی از
آنها به عنوان مجموعهای از تمایلات و به عنوان مقوله‌ها یا مجموعه‌هایی
بنیادین از تمایلات داشته باشیم. از واقع بدین نحو برشمردن اهداف بنیادی»
نوعی دسته‌بندی کردن انتزاعی به شمار می‌رود نه به وجود آوردن یک
باید توجه کرد که تعداد نیازهای اساسی انسان به‌میزان زیادی بستگی به
سطح تعمیم پا خصوصیات تعاریف به کار گرفته شده توسط نظریهپرداز
دارد. در تمامی این نظریه‌ها» مجموعهای از نیازهای اساسی انگشت‌شمار
ارائه شده است. اما پادآوری استعاره‌ای جعبه‌های تودرتو مازلو (۱۹۷۰) را
( 1 3 دی کر بر م۲ع داصص میم م۲ 2۴0 9
به یاد آورید» که روشهای مختلفی برای شمارش نیازها را مشخص کرده
است. بنابراین حتی میتوان نیازهای ۲۰ گانه موری (۱۹۳۸) را به ٩ یا حتی
۴ نوع نیاز تقلیل داد. به همین صورت در بسیاری از تئوری‌ها میتوان تعداد
نیازها را بنا به اقتضا کاهش يا افزایش داد (پیتمن و زیگلر ۲۰۰۷). همچنین
باید توجه داشت که نقد بسیاری از پژوهشگران نسبت به نامحدود بودن
نیازهای انسان متوجه نیازهای ابزاری است نه نیازهای غایی؛ چنانچه خود
مازلو فهرستی از نیازهای غایی ارائه داده است. در همین راستا» ریس
(۰۰۴)) اعتقاد دارد» تعداد انگیزه‌های ابزاری نامحدود است و فقط تخل
است که تعداد روشهای مختلفی که افراد می‌توانند برای یک هدف نهایی
مثلا قدرت» دنبال کنند» محدود می کند. به طور کلی» به نظر میرسد لیست
کردن انگیزه‌های ابزاری» کاری بیهوده باشد. زیرا هر قدر هم یک لیست
جامع باشد» باز هم ممکن است شخصی بتواند انگیزه ابزاری دیگری را
تصور کند که نادیده گرفته شده و میتوان آن را به لیست اضافه کرد. در
مقابل تعداد غايت‌ها به دلیل ماهیت انسانی محدود است. یک مسئله اصلی
روانشناسی باید شناسایی و طبقه‌بندی مقصود غایی رفتار انسان باشد» زیرا
غایت‌ها نشان دهنده اهداف نهایی بیشتر کارهایی است که افراد انجاع
پاسخ‌های محققین به چرایی رفتارهای بشر بوده است (رابیتز و جاج» ۲۰۱۷)
استفاده از نظریه خودتعیین گری! دسی و رایان به عنوان متغیر میانجی بین
ابراهیمی و دلاور» ۱۳۹۹)» بکارگیری همین نظریه در تعیین رابطه
سبکک‌های دلبستگی با میزان رضایت از زندگی (حیدری» قربانی و
پورحسین» ۱۳۹۷) و یا استفاده از نیازهای مطرح شده در نظریه انتخاب ۲
خسروی و بانشی» ۱۳۹۸) نمونه‌هایی از کاربرد گسترده نظریه‌های نیازهای
همچنین» روند استفاده از نظریه‌های نیازهای بنیادین برای حل مسائل در
حوزه‌های مطالعاتی غیر از روانشناسی در سالهای اخیر رشد زیادی داشته
است. برای مثال میتوان به استفاده در مطالعات اجتماعی (جانی و ریسک.
معماری (ال‌ناگار» ۲۰۱۵) و فناوری اطلاعات (هافتون» پرسی» ایستانبل وگلو
با اين‌حال» چه پژوهش‌هایی که در حوزه روانشناسی و چه در خارج از این
حوزه به موضوع نیازهای بنیادین انسان پرداختهاند با مشکل عدم جامعیت
روانشناسی» غالبا در مرور ادبیات خود به ذکر تعداد محدودی از نظریه‌های
شناخته شده‌تر بسنده کرده‌اند؛ همچنین آن دسته از تحقیقات که خارج از
حوزه روانشناسی با رویکردی روانشناختی به حل مسأله مطروحه پرداختهاند
صرفا به اقتباس از یکی از نظریه‌های نام آشنا مانند نظریه نیازهای
سلسله‌مراتبی مازلو و نظريه خودتعیین گری روی آورده‌اند (برای مثال
رجوع کنید به (هافتون و همکاران» ۰ کاکار, ۲۰۱۸؛ سان و همکاران»
ماادر پژوهش حاضر با رویکردی فرانظری ضمن جمع آوری جامع این
نظریه‌ها و معرفی نیازهای عنوان شده در هر نظریه در قالب یک جدول»
شباهت‌ها و تفاوتهای ساختاری این نظریه‌ها را بررسی خواهیم کرد
هدف این پژوهش این است که خواننده به صورت اجمالی با نظریه‌های
این حوزه آشنا شده و پس از آن» با درک ساختار هر نظریه» توانمندی لازم
را برای به کا رگیری این نظریه‌ها در حل مسائل حوزه مطالعاتی خود به‌دست
الف) طرح پژوهش و شر کت کنند گان: این مطالعه با رویکردی کیفی و
بر اساس مبانی روش فرانظریه؟ انجام شده است. متاتئوری يا فرانظریه» نوعی
فرامطالعه "۲ است که تحلیل نظریه‌های مطالعات اولیه را هدف قرار میدهد
(پترسون و کانام» ۲۰۰۱)؛ به‌عبارتی دیگر مطالعه نظام‌مند ساختار بنیادین
نظریه‌های یکک حوزه مطالعاتی» فرانظریه نام دارد (ریتزر» ۱۹۹۸). به‌طور
کلی فرانظریه را میتوان بهعنوان فلسفه و شناخت نظریه به‌شمار آورد و
واکاوی نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان: یک رویکرد فرانظری
بنا به نظر استیون والیس (۲۰۱۰) جنبه‌های یک روش فرانظریه عبارتند از:
نظریه و نهایتا تجزیه نظریه به عناصر سازنده. باتوجه به عناصر معرفی شده
توسط وی» میتوان دو رویکرد اساسی در تحلیل فرانظریه عنوان کرد: ۱)
در ساده‌ترین حالت» فرانظریه بر تحلیل و واکاوی نظریه‌ها تمرکز دارد.
بررسی زمینه‌ها و مفروضات نظریه و تجزیه‌وتحلیل ساختار آن اساسا جز
متعدد نیز شناخته شود. در این صورت» یک نظریه جدید از ترکیب
نظریه‌های قبلی ایجاد میشود (کریگک» ۲۰۰۹). همچنین بر اساس دیدگاه
جرج ریتزر (۲۰۰۷) بهعنوان یکی از متفکرین اصلی این حیطه» سه نوع
فرانظریه معرفی میشود: ۱) فرانظریه‌ای که برای درک و فهم عمیق‌تر
نظریه‌ها میباشد؛ ۲) فرانظریه‌ای که در پی فهم عناصر موجود بین
نظریه‌هاست و ۳) فرانظریه‌ای که در نهایت به تولید نظريه جدیدی
با دقت در تقسیم‌بندی ارائه شده توسط ریتزر درمی‌یابیم که او رویکرد
واکاوانه را به دو بخش درک نظریه و تجزيه نظریه به عناصر سازنده تقسیم
کرده است و حالت سوم از تقسیم‌بندی او کاملا منطبق بر رویکرد تلفیقی
ما در این پژوهش رویکرد واکاوانه را برای درک و تحلیل عناصر سازنده
نظریه‌های «نیازهای بنیادین روانشناختی» در پیش گرفته‌ايم و از میان سه نوع
فرانظریه معرفی شده توسط ریتزر قائل به رویکرد دوم یعنی فهم عناصر
موجود در این نظریه‌ها از طریق تحلیل ساختار آنها بوده‌ايم و استفاده از
انواع دیگر فرانظریه‌ی معرفی شده توسط ریتزر را به تحقیقات آتی واگذار
این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانهای در دو مرحله انجام شده است.
در مرحله اول با استفاده از چارچوب ۴ مرحله‌ای سیلوا (۲۰۱۵) در اجرای
شناسایی و استخراج منابع: در ابتدا با ساخت کلیدواژه‌ها (نظیر نیازهای
علمی خارجی (شامل آ75 52008 1660 عع0 نی 0لو منک
6 3۳3۵0005 ۵ 13710۳ و 30۳006۶۲) و پایگاه‌های داخلی (شامل
زمانی صورت پذیرفت. ورودی این مرحله تعداد ۱۱۵۲ عنوان پژوهشی اعم
از مقاله» کتاب و رساله معتبر داخلی و خارجی با موضوع «نیازهای
روانشناختی انسان» بوده است. این تعداد حاوی منابع ثانویه‌ای است که طی
مراخل بعد با دنبال کردن زنجیره نقل‌قول‌ها به عنوان ورودی وارد
غربالگری اولیه"(بررسی عنوان و چکیده): در این مرحله» تعداد ۵۴۱
پژوهش به علت عنوان نامرتبط و ۴۳۹ مورد به‌علت چکیده نامناسب کنار
غربالگری مجدد (بررسی محتوا): در این مرحله با مطالعه محتوای ۱۷۲
پژوهش,» تعداد ۱۱۸ مورد به علت محتوای نامناسب کنار گذاشته شد.
ارزیابی نهایی (ارزیابی کیفی و انتخاب بر اساس اهداف پروژه): از تعداد
۴ پژوهش باقیمانده نهایتا تعداد ۲۹ عنوان پژوهش که حاوی یک نظریه
معتبر باموضوع نیاز روانشناختی است باقی ماندند. این نظریه‌ها در جدول
۱به ترتیب سال ارائه نظریه» ذکر شده است. ملاک قرارگیری این نظریه‌ها
در این بخش, علاوه بر ارزیابی‌های کیفی» ارائه فهرستی از انواع نیازهای
پس از جمع آوری نظریه‌ها مرحله دوم با هدف تحلیل فرانظری مولفه‌های
مشخصی برای اجرای یک پژوهش فرانظریه معرفی نشده است بررسی
مطالعات گذشته برای دستیابی به متغیرهای تحلیل یک نظریه میتواند
۱ او ( 3303 ۵ مر کپ جرد دصکی دک چم ۲ کی 0
راهگشا باشد. ما بررسی مدل پیکت» مینرز و کادناسو (۲۰۱۱) درباره
«عناصر سازنده یک نظریه علمی» و چارچوب والکر و آوانت (۲۰۰۵) در
موضوع «گام‌های تحلیل یک نظریه» و با استفاده از ابعاد معرفی شده برای
تحلیل یک نظریه توسط (پیتمن و زیگلره ۲۰۰۷) نهایتا سه سوال اساسی زیر
۱) ارتباط بین نیازهای مطرح شده در هر نظریه چیست؟
۲) هر یک از نیازهای مطرح شده در چه سطحی از تحلیل نظریه قرار
۳ آیا نظریه اقدام به طبقه‌بندی نیازها بر اساس اشتراکات مفهومی نموده
در پاسخ به این پرسش‌ها سه متغیر «ساختار نظریه»» «سطح تحلیل نظریه» و
«مقوله‌بندی نیازها» شناسایی شد که بر این اساس هر نظریه از حیث این سه
همچنین در پایان» رویه‌های زیر برای حفظ کیفیت و سنجش روایی و
- استفاده از برنامه کنترل کیفیت که در این پژوهش از ابزار «برنامه
مهارتهای ارزیابی حیاتی» با ۱۰ معیار ارزیابی جهت سنجش کیفیت
- ممیزی و سنجش اعتبار نظریه‌ها توسط دو خبره حوزه روانشناسی؛
- پایایی فرانظریه نیز با بهره گیری از دو خبره حوزه روانشناسی به منظور
اطمینان و نیز صحه گذاری بر نتایج بدست آمده حاصل شد.
ردیف عنوان پژوهش پرداز و سال حوزه پژوهش,. تعداد ارجاع مولفه‌های نیازهای بنیادین مطرح شده
۱ غریزه بنیادین: ۱. گریز ۲. بیزاری ۳. کنجکاوی ۴. ستیزه جویی ۵. خواری‌طلبی
۱ هله50 ی مک‌دوگال 0۱۹۸ ۳ ۳۸۴ ۶و اظازی ۷ والد بودن ۸ جنسی (تولید مثل) ٩. گرود‌دوستی ۱۰ مالکیت
ای به همراه ۴ گرایش اساسی شامل: ۱. همدردی ۲. تلقین ۳. تقلید ۴. بازی
۲ تس ع 6/000 (فروید» ۱۹۲۰) روانشناسی ۴۱۷۴ غریزه ریشه‌ای.لذت جویی و غرایز میل جنسی, نیازهای جسمی» پرخاشگری
۱ تسلط ۲ پرخاشگری ۳. خودمختاری ۴. احترام ۵. خواری‌طلبی ۶. موفقیت ۷. میل
تا جنسی ۸ شناخت حسی 4. نمایش ۱۰. بازی ۱۱. پیوندجویی ۱۲. طرد ۱۳. مهرورزی
0675022 ۴ مهرطلبی ۱۵. تحقیرگریزی ۱۶. خویشتن‌پایی ۱۷. عمل متقابل ۱۸. آسیب گریزی
۱ محبت ۲. پشتیبان ۳. محدودیت ۴. قدرت ۵ بهره‌برداری از دیگران ۶. حیثیت
معرفی هر#اسلشلهمّراتتی نیازها ۱. نیازهای فیزیولوژیکی ۲. امنیت ۳. اجتماعی (عشق و
۵ ها ی ای (مازلی ۱۹۴۳) را ی ۳۵۷۵ یس یکی 9
۶ 06۲ ۳0 عسای (مالیتوفسکی, ۱۹۴۴) جامه‌شناسی ۳۹۵ ۱. سوخت‌وساز ۲. تولید مثل ۳. راحتی جسم ۴. ایمنی ۵. تحرکک ۶. رشد ۷. سلامت
۷ (فرانکل, ۱۹۴۶) انشنا. ۱۳۸۰ ۱.معنا ۲. تنش (پویایی اندیشه) ۳. تعا
۸ 2016۷6660 ۳۳۵ آتکینسون» کلارک و رفتار سازمانی ۷۳۴ ۱. موفقیت ۲. قدرت ۳. ارتباط
۱ نیازهای فیزیولوژيک ۲. ارتباط ۳. تعالی ۴. ریشه‌دار بودن ۵. هویت ۶. معیار جهت با
۹ . نیازهای فیزیولوژیک ۲. ارتباط ۳. تعالی ۴. ریشه‌دار بودن ۵. هویت ۶. معیار جهت‌یابی
۱. امنیت فیزیکی ۲. ارضای میل جنسی ۳. ابراز خصم ۴. ابراز عشق ۵. امنیت عشق
33 0 1 دز ۳۵ 0۵1 (لیتون» ۱۹۵۹) روانشناسی ۳ ۶ امنیت هویت ۷. امکان خودانگیختگی ۸ حس داشتن جایگاه در جامعه 4. تعلق به
یک نظم معنوی و درستکاری ۱۰. تعلق به یک سیستم ارزش
0 ض ۱ نیازهای زیستی ۲. نیازهای ایمنی ۳. نیازهای اجتماعی ۴. نیازهای عزت نفس ۵. نیاز
۱ ۶ علژه 3۵0۵۵ 182 (مکک گریگور )۱4۶« زفتار سازمانی ۱۷۰
واکاوی نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان: یک رویکرد فرانظری
!. این نظریه تحت عنوان نظریه «نقص در مراقبت از خود» اولین بار در سال ۱۹۷۱ مطرح شد.
. توری خودتعیین گری ارائه شده توسط دسی و رایان (۱۹۸۵) یکی از معروفترین نظریه‌ها در بحث نیازهای روانشناختی است. علت پایین بودن ارجاعات به مقاله اصلی» تعداد بالای
۱ تنفس نرمال ۲. تغذیه کافی ۳. دفع نرمال ۴. توانایی انجام حالات مختلف فیزیکی ۵.
استراحت و خواب ۶. لباس مناسب ۷ کنترل محیط ۸ تمیز و مرتب بودن 4. امنیت و
دوری از خطر و آسیب رساندن ۱۰. یادگیری» کشف و ارضای کنجکاوی ۱۱. ایجاد
ارتباط با دیگران» ایجاد روابط انسانی و ابراز عواطف و نیازها ۱۲. عبادت (جستجوی
معنا) بر اساس عقیده ۱۳. کار کردن برای ایجاد حس موفقیت ۱۴. بازی و تفریح
اضافه شدن دو دسته نیازهای شناختی و زیبایی‌شناختی به هرم سلسله‌مراتبی نیازها
معرفی فرانیازها برای انسانهای خودشکوفا شامل ۱. حقیقت ۲. نیکی ۳ زیبایی
۴ وحدت ۵. استعلا از دوگانه‌انگاری ۶. سرزندگی و جریان ۷. یگانگی ۸ کمال ٩
. ضرورت ۱۰. کامل گرایی ۱۱. عدالت ۱۲. نظم ۱۳. سادگی ۱۴. غنا ۱۵. بی‌دردسری
۱ هوا آب» غذا ۲. دفع ۳ تعادل بین فعالیت و استراحت ۴. تعادل بین انزوا و تعامل
اجتماعی ۵. امنیت ۶. ارتقا عملکردها و توسعه انسانی ۷. خوداندیشی و تفکر ۸ پذیرش
حساسات و عواطف 4 استفاده از استعدادها و علایق ۱۰. روشن‌سازی اهداف و ارزشها
۱ پشئولیت ۱۲. پرورش فضیلت‌ها ۱۳. درک منشا احساسات منفی ۱۴. ارتقا سلامت
۱پذ‌پرفته شدن؛توسط دیگران - جایگاه ۲. حمایت - وابستگی ۳ تسلط ۴. استقلال
۱ نیاز لذت جویی ۲. نیاز به ایجاد نظام مفهومی باثبات و منسجم ۳. ارتباط با دیگران ۴.
۱.حرکت ۲. فعالیت جنسی ۳. دفع ۴. خواب ۵. تغذیه ۶. امنیت ۷. مسکن ۸ لباس
۹ ل ۱ گفتگو با روان ۱۱. دانش ۱۳ استقلال ۱۳. مشار کت ۱۴. ارتباطات
۱. سلامت فیزیکی ۲. استقلال شامل سلامت‌روانی» درک شناختی و فرصتهای
۱ خفظ بقا:۳: غذا آپ» تنظیم دمای مناسب ۳ عزت نفس ۴. وجود یک جهان‌بینی ۵.
۷. پذیرش خود ۲. رشد شخصی ۳. داشتن هدف در زندگی ۴. تسلط بر محیط ۵
۱. دسترسی منظم به پایداری زندگی و بهبود کالاها و خدمات ۲. روابط اجتماعی
۱. معیشت ۲. ایمنی ۳. محبت ۴. شناخت ۵ مشارکت ۶. خلاقیت ۷. تفریح ۸ هویت
۱ تعلق ۲. فهم ۳ موثر بودن ۴. تصور دنیای نیک ۵. عزت‌نفس
مقالات بعدی این دو پژوهش گر میباشد که باعث شده است» سایر محققین در پژوهشهای خود به مقالات جدیدتر آنها ارجاع دهند.
۹ نظریه بین سالهای ۱۹۰۸ تا ۲۰۰۴ از ۵ حوزه پژوهشی متفاوت
استخراج شد. ۲۰ نظریه از روانشناسی» ۳ نظریه از جامعه‌شناسی» ۲ نظریه از
مدیریت رفتار سازمانی» ۲ نظریه از پرستاری و ۲ نظریه از اقتصاد گرد آوری
در ستون «تعداد ارجاع» در جدول ۱ تعداد پژوهش‌هایی که در آنها به
پژوهش مورد نظر ارجاع داده‌اند» ذ کر شده است که میتواند معیاری برای
اعتبار نظریه‌های ذکر شده درنظر گرفته شود. قابل ذکر است میانگین کل
ارجاعات ۷۶۲۴ ارجاع میباشد!. همچنین به‌طور میانگین به ازای هر نظریه
حال به سراغ تحلیل نظریه‌های گردآوری شده از منظر سه متغیر تعریف
منظور از ساختار یا نظام حاکم بر نظریه» نحوه ارتباط بین مولفه‌های نیاز
عنوان شده در آن نظریه است. ما با بررسی نظریه‌ها قائل به وجود ۴ نوع
۱. مدل مجموعه نیازهای مستقل: در نظریه‌های متشکل از نیازهای مستقل»
نیازهای بنیادین انسان مجموعهای از نیازهای بنیادین است که هیچ ارتباطی
با یکدیگر ندارد. غالب نظریه‌های مطرح شده در جدول ۲ از این رابطه
۲۱۲۷ ۱ بقا ۲. قدرت ۳. عشق و تعلق خاطر ۴. آزادی ۵. تفریح و لذت
۱ خودمختاری - استقلال ۲. شایستگی - کفایت ۳ وابستگی - تعلق ۴. خودشکوفایی -
۱۹۳۳ معنا ۵. امنیت - کنترل ۶. پول - تجمل ۷. محبوبیت - تأثیر ۸ سلامت جسمی
۱ قدرت ۲. کنجکاوی ۳ استقلال ۴. موقعیت ۵. تماس اجتماعی ۶. جبران (انتقام)
۷۱ ۷ احترام ۸ آرمان گرایی ٩. تمرین فیزیکی ۰ رابطه عاشقانه ۱۱. خانواده ۱۲. نظم
۳ تغذیه ۱۴. پذیرفته شدن ۱۵. آرامش ۱۶. پس‌انداز ذخیره
برای؛مثال نظریه خودتعیین گری (دسی و رایان» ۱۹۸۵) از این دست میباشد
که در آن سه نیاز اساسی استقلال» شایستگی و ارتباط برای انسان مطرح
میشود ولی هیچ ساختاری برای ارتباط‌دهی آنها پیشنهاد نمی‌شود. شکل ۱
۲. مدل سلسله مراتبی: در این مدل» همانند شکل ۲ فرض موجود در ساختار
نظریه» تقدم و تخر نیازها نسبت به یکدیگر است. بدین‌معنا که نیازهای
مدل, انسان در لحظه تحت غلبه یک نیاز قرار دارد که بیشترین تأثیر را در
شکل‌دهی رفتار وی دارد. مفهومی که مازلو از آن به عنوان «نیاز غالب »
اد میکند. بی‌شک مدل سلسله مراتبی مازلو (۱۹۴۳) سرآمد نظریه‌هایی
!. تعداد ارجاعات تا ابتدای مهر سال ۱۳۹۹ و با استفاده از گزارش سایت 56100127 000816 استخراج شده است.
واکاوی نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان: یک رویکرد فرانظری
۳ مدل نیاز بنیادین ریشه‌ای: نوع دیگری از ساختار» مدل نیاز اساسی
ریشه‌ای است که همانند شکل ۳ در آن یک نیاز به عنوان مهمترین نیاز
شناسایی میشود. در این مدل» سایر نیازها يا وابسته به نیاز ریشه‌ای بوده یا
از آن مشتق می‌شوند. برای مثال در تئوری مدیریت وحشت! ارائه شده
توسط (گرینبرگ و همکاران» ۱۹۸۶)» نیاز «حفظ بقا» پایه گذار سایر
۴ مدل نیازهای مرتبط: این نوع متفاوت از ارتباط بین نیازها به طور خاص
برخلاف سایر مدلهای دیگر نه از نوع نیازهای مستقل, از هم انه
سلسله‌مراتبی و نه نیاز بنیادین ریشه‌ای میباشد. بلکه این نیازها همانند شکل
۴ دارای ارتباطاتی با یکدیگر هستند. البته ممکن است نظریهپرداز این
ارتباط را بین کلیه مولفه‌های معرفی شده در تئوری خود قائل نباشد یا
ارتباطات را یک‌طرفه یا دوطرفه درنظر بگیرد. در این نوع مدل» ارضا یک
نیاز ممکن است با ارضا نیاز دیگری پیوند بخورد برای مثال در نظریه
«شناختی - تجربه‌ای خود"» مطرح شده توسط (اپستاین» ۱۹۷۳)» ارتباط بین
نیازهای چهارگانه مطرح شده در این نظریه» تحت یک سیستم توازن در
سطح پردازش اطلاعات عقّلی و تجربه‌ای عمل میکنند و رفتار فرد را در
یک محدوده انطباقی نگه می‌دارند. به بیانی دیگر ما نظریه‌هایی که دارای
یک مدل درونی از ارتباط بین مولفه‌های نیاز بوده و در سه مدلی قبلی قرار
مجموعه نیازهای مستقل پیروی میکنند سه نیاز «لذات جویی»» «حفظ بقا»
و «تعلق» تاکنون به عنوان نیاز ریشه‌ای در سه نظریه متفاوت مطرح و مدل
سلسله‌مزاتبی جز در نظریات مازلو در نظریه دیگری تکرار نشده است و
چهار نظریه قائل به وجود ارتباطاتی بین مولفه‌های ذکر شده هستند. بررسی
دقیق تر نوع ارتباطات ذکر شده در این نظریه‌ها میتواند در پژوهشهای
یک از وجوه تمایز رشتههای علمی» سطح تحلیل غالب در آن رشته
میباشد. فیزیکدان غالبا در سطح اتم و حتی اجزا کوچکتر از اتم و
زیست‌شناس در سطح سلول یا ارگانیسم پژوهش میکند؛ این در حالی
است که روانشناس در سطح فرد و جامعه‌شناس در سطح گروههای
اجتماعی تحقیق میکند. بر همین اساس با بررسی تئوری مرتبط با نیازهای
بنیادین انسان چهار سطح تحلیل برای نیازهای مطرح شده در این تئوری‌ها
۱. سطح نیازهای جسمی: در این سطح» نیازهایی قرار می گیرند که تفاوت
( 1 3 دی کر بر م۲ع داصص میم م۲ 2۴0 9
عملکردی چندانی برای تأمین آنها در گونه‌های مختلف وجود ندارد. نیاز
به غذا آب» تنظیم دما اکسیژن و دفع در این دسته جای می گيرند. نیازهایی
که در صورت عدم تأمین» موجب آسیب جسمی و نهایتا مرک فرد میشود.
برای مثال در تئوری مازلو سطح اول یعنی نیازهای زیستی در این دسته قرار
۲. سطح نیازهای روانی: منظور از روان در این سطح ذهن (در مقابل جسم
و معادل کلمه 3/1104 در انگلیسی میباشد. بیشتر نیازهای مطرح شده در
نظریه‌های مربوطه در این سطح جای می‌گيرند و خاستگاه اصلی علم
روانشناسی حل مسائل مرتبط با این سطح بوده است. اگرچه نیازهای این
سطح در دنیای اجتماعی افراد قرار گرفته است؛ بدین معنی که متأثر و
تأثیرگذار بر انسانهای اطراف می باشد ولی آنها متأثر از جنبه‌های
عملکردی فرد بوده که حتی در نبود روابط اجتماعی قابل درک و بررسی
هستند. برای مثال نیازهای احترام و خودشکوفایی در نظریه مازلو یا نیاز
استقلال و شایستگی در نظریه خودتعیین گری در این سطح قرار می گيرند.
۳ سطح نیازهای روحی: منظور از روح در این سطح معادل کلمه [نا0ه5 در
زبان انگلیسی است. بسیاری از روانشناسان انسان را مجموعهای از جسم و
روان (ذهن) میدانند و در این میان دسته اندکی بعد سومی در نظریه‌های
خود فارغ از جسم و ذهن برای روح انسان قائل هستند. نظریه‌هایی که در
آنها نیازهایی مرتبط با نیازهای معنویت» ارتباط با خدا زندگی پس از
مرگث» رستگاری در حیات اخروی مطرح میشود در این زمره قرار
۴, سطح نیازهای اجتماعی: این سطح, نیازهایی از فرد را موره بررسی قرار
میدهد که وابسته به قرارگیری فرد در یک محیط اجتماعی است. فرق
اساسی این سطح با سطح نیازهای ذهنی» ضرورت وجود یک گروه
اجتماعی است. نیازهای تعلق شامل ارتباط» دوست داشتن و صمیمت جنسی
در نظریه سلسله‌مراتبی مازلو در این سطح جای می گیرند.
یافته‌ها حاکی از این است سطح تحلیل نیازهای روانی» وجه مشت رک همه
نظریه‌ها است و میتوان علت استفاده از عنوان «نظریه نیازهای روانشناختی
بنیادین» بهجای «نظريه نیازهای بنیادین» را کانونی بودن این دسته از نیازها
دانست. سطح تحلیل نیازهای جسمی علیرغم اهمیت بالا در کانون توجه
نظریات نیازها قرار نمی گيرند. با این حال در بعضی از نظریه‌ها نمایان شده
است. همچنین سطح تحلیل نیازهای اجتماعی در اکثر نظریات نمایان شده
است. قائل شدن به بعد «روح» انسان تنها در دو نظریه اتفاق افتاده است؛ هر
چند نظریه‌های دیگری در باب «نیازهای معنوی» انسان وجود دارد که
منظور از مقوله‌بندی نیازها دسته‌بندی يا طبقه‌بندی کلی نیازهاست تا بتوان
مولفه‌های آنها را به ایک طبقه مشخص منتسب کرد؛ آشنایی با
مقوله‌بندی‌های کلی معرفیشده از نیازها در هر نظریه» البته در صورت
وجود» برای مثال مقوله‌بندی نیازهای کمبود و بهبود توسط مازلو يا نیازهای
آشکار و پنهان" موری» به ما کمک میکند تا با ویژگیهای مشت رک
نیازهای یک طبقه آشنا شویم و به درک جامع‌تری از آنها دست یابیم.
یافته‌ها نشان میدهد که کمتر از یکک‌سوم نظریه‌ها اقدام به مقوله‌بندی نیازها
جدول ۲ نتیجه بررسی هر یک از نظریه‌های ارائه شده در جدول ۱ را از
منظر سه متغیر تحلیل نشان میدهد. ما این جدول را بهعنوان دستاورد عمده
جدول ۲. بررسی تحلیلی نظریه‌های نیازهای بنیادین از حیث «ساختار نظریه»» «سطح تحلیل» «مقوله‌بندی»
روانی» اجتماعی نیازهایی که آدمی را علیه دیگران بر می‌انگیزند؛
واکاوی نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان: یک رویکرد فرانظری
۳۲ (گرینبرگک و همکاران» ۱۹۸۶) مدل نیاز بنیادین ریشه‌ای (حفظ بقاه)
۲۳۶ (استیونز و فیسکک. ۱۹۹۵) مدل نیاز بنیادین ریشه‌ای (تعلق)
رفتار انسانها هستند؛ با این تفاوت که غالبا از آنها بهعنوان درونی‌ترین
لایه‌های علل رفتاری افراد یاد میشود. مفهوم «نیاز روانشناختی بنیادین» با
گذر از روانشناسی انسان گرا امروزه در روانشناسی مثبت گرا با مفهوم
«رشد» عجین شده است و تحقق آنها به عنوان منبعی برای ایجاد احساسات
بنیادین انسانها ارائه شده است و هریک با ساختار» سطح تحلیل و بعضا
لازمه بکارگیری نظریه‌های نیازهای روانشناختی برای حل مسائل مربوط به
خوزه روانشناسی و یا سایر حوزه‌ها» درک مفهوم «نیاز روانشناختی
بنیادین»» شناخت کلیه نظریه‌های مربوطه و فهم ساختار این نظریه‌ها
میباشد. لذا این پژوهش با ارائه فهرست کاملی از نظریه‌ها به همراه معرفی
خاستگاه نظریه و مولفه‌های موجود در آن» آشنایی اولیه محقق با این
نظریه‌ها را فراهم خواهد نمود و پس از آن فهم تفاوتهای ساختاری»
سطح تحلیل و مقوله‌بندی‌های این نظریه‌ها در درک شباهت‌ها و اختلافات
نظریه‌ها و مولفه‌های آنها کمک خواهد کرد. برای مثال «نیاز تعلق» که در
مدل سلسله‌مراتبی مازلو (۱۹۴۳) معرفی شده است باید متفاوت از نیاز
«تعلق» که استیونز و فیسک (۱۹۹۵) در نظریه خود بهعنوان نیاز ریشه‌ای
( )33 ۵ دی کپ جر م۲۲ دک چم ۲ ۴0 0
مطرح میکنند يا نیاز تعلق (ارتباط) که دسی و رایان (۱۹۸۵) بهعنوان نیاز
مستقل در نظریه خودتعیین گری معرفی میکنند درک شود. یا قائل بودن
به بعد «روح» برای انسان به عنوان بعدی مجزا از جسم و روان» نظریه‌ای
متفاوت از سایرین را خلق میکند و همچنین مقوله‌های ارائه شده در پاره‌ای
از نظریه‌ها منجر به درک شباهت‌های نیازهای ارائه شده در آن طبقه
میشود. نهایتا درنظر گرفتن مجموعه این مسائل به پژوهشگران کمک
میکند که برای حل مسائل مربوط به حوزه مطالعاتی خود معیار درستی
البته باید توجه داشت که اساسا در مفهوم «نیاز» و یا مفاهیم مشابهی چون
«خواسته»» «انگیزه» و «ارزش» که ماهیتا انتزاعی هستند» هیچ گاه نمیتوان
برای رسیدن به یک تعریف مشخص و دقیق به اجماع رسید. همواره
برداشت محققین از مفهوم نیاز متفاوت بوده است. آیا نیازها از فرد خارج
می‌شوند یا ورودی‌های تجربی مورد نیازی هستند که به فرد وارد می‌شوند؟
وجود داشته است؛ و اینکه مشخص نیست نیازهای روانشناختی از کجا
می‌آیند! میزان ذاتی بودن يا اکتسابی بودن آنها همواره جای بحث بوده
است» همچنین میزان جهانشمول بودن آنها نیز بعضا مورد نقد قرار گرفته
مسائل اشاره شده سبب شده است تا برداشتها از «نیازهای روانشناختی
بنیادین» در منابع مختلف» تفاوت داشته باشد و بعضا تحت عناوین مختلفی
ارائه شوند. در پژوهش حاضر مهمترین محدودیت» وجود ابهام در معیار
قرارگیری یک نظریه در فهرست نهایی بوده است. دو منبع اول در این
فهرست, به پژوهشهای مک‌دو گال و فروید اشاره دارد که با معرفی مفهوم
«غرایز انسانی» پایه گذار مفهوم «نیاز» بودهاند. همچنین در پژوهشهای
ریف (۱۹۸۹) و ریس (۲۰۰۴) به ترتیب از مفاهیم «ابعاد بهزیستی» و
«تمایلات اساسی» بهجای «نیاز روانشناختی» استفاده شده است و مابقی
پژوهشها مستقیما از مفهوم «نیاز» استفاده کرده‌اند. ملاک ما برای انتخاب
هر نظریه» شناخته شدن آن نظریه در منابع دیگر به عنوان یک نظریه نیاز
روانشناختی و ارائه مولفه‌هایی از نیازهای روانشناختی بوده است. به‌دست
آوردن معیارهای دقیق‌تر برای این که یک نیاز نیاز روانشناسی بنیادین
قلمداد شود و یک نظریه در زمره نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین
قرار گیرد میتواند در پژوهشهای آتی مورد بررسی قرار گیرد.
همچنین استفاده از روش فرانظریه دارای محدودیتهایی است. اولا هیچ
چارچوب علمی شناخته شده‌ای وجود ندارد که بتوانیم براساس آن این
روش را قضاوت کنیم؛ ثانبا برداشتها و تعاریف متعددی از آن ارائه شده
است که استفاده از آن را با ابهاماتی روبرو میکند و ثالثا هنوز روشهای
(۲۰۰۷) که برای انجام پژوهشهای فراتر کیب استفاده میشود در فرانظریه
معرفی نشده‌اند و نهایتا اینکه پژوهشهای بسیار کمی» چه در باب موضوع
فرانظریه و چه در استفاده از آن صورت گرفته است. بلوغ هرچه‌بیشتر
فرانظریه و رفع محدودیتهای اشاره شده میتواند به‌کارگیری آن در
توجه به این نکته ضروری است که ما در این پژوهش رویکردی واکاوانه
برای درک و تحلیل عناصر سازنده نظریه‌های «نیازهای بنیادین روانشناختی»
در پیش گرفتیم و از میان سه نوع فرانظريه معرفی شده توسط ریتزر (۲۰۰۷)
قائل به رویکرد دوم یعنی فهم عناصر موجود در این نظریه‌ها از طریق تحلیل
ساختار آنها بوده‌ايم. در حالی که فرانظریه نوع اول ریتزر که به درک
زمینه‌های ایجاد نظریه اشاره دارد و استفاده از اشکال مختلف تحلیل» نظیر
تحلیل تاریخی» تحلیل مقایسه‌ای و تحلیل محتوا را برای درک عمیق نظریه
پژوهشهای آتی قرار بگیرد. علاوه‌براین پس از استفاده از فرانظریه‌های
نوع اول و نوع دوم استفاده از رویکرد تلفیقی برای تجمیع این نظریه‌ها
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده چهارم
در رشته مدیریت فناوری اطلاعات در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران با کد فعالیت
حامی مالی: اين پژوهش در قالب رساله دکتری و بدون حمایت مالی میباشد.
نقش هر یک از نویسند گان: نویسنده چهارم محقق اصلی این پژوهش است. نویسنده
اول استاد راهنما و نویسندگان دوم و سوم اساتید مشاور رساله هستند.
تضاد منافع: نویسند گان هیچ تضاد منافعی در رابطه با ان پژوهش اعلام نمی‌نمایند.
تشکر و قدردانی: بدین وسیله از اساتید راهنما و مشاور این پژوهش تشکر و قدردانی
واکاوی نظریه‌های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان: یک رویکرد فرانظری
۵ 0 0۳0۷1060 ۷۵106 156 0065 110 .(2018) یک بش۸ رتفعله
5۵ 6 ) 0۶ ص600 156 .(0981) 34۰ ,لماع ص1۳
ب 03 حقصحظ ۵۴ ومع ۸ .(3943) .13 بش۸ ,1/810۷
,۳۳۵۳ ,سط ,تاو منوهد5 ,3۰ و10۵ .0 ماطا0 ۳00 نع 1/02
مه آها هه ع ناو ناک 7 هم 0اه 0666
8 و۸ بج ,ماحقان) ,۷۷ بل ,۸00900 و ب1 ,12/1۳016113
7 ۵۷۷۲ 8 1 6۶۲ لمعسزمصه م۸ .(1969) .2 .ن ,تعا ۸100
۳۳0۷۵ عزکصتاصاگ «(1985) .36 8 مصقاچط ۵۶ سا ۳ ,166
۵ ۵۶ و0ع0 ۸ .(1984) با ,طقتا60 6۵۶ سا بلق107
6 ۵ 1۷6۶9010۳ ۸۳ .(2015) بکا .36 .31 .5 ,3182837 [ظ
فنط 200 مقط ۵۶ عصهد عط1 .(2011) 1 ب.ظ نصعه‌ک116
6 .(2018) 8 وصزع05 ما2۵ +6 .2 منصه0۲۳ ی .۸ ,116101۵
مها کی نب یه رس کت اس ی تکیت وس ما
1 لمع 0[م500 ج 6 6۳6 صم .(2005) 8۰ ,ق5006
( 0۳ ] 5۳0169165 .(2005) 0۰ کل ماصق۸ 6 .0 1 وتع6اله 1۷
6 1 35505 :۳۷۶۳۵ ,۷۵165 کعع727 .(1998) .10 ,ک10قع 1۷1
,5قصنللزل 6۶ وس ,02787 وس .5 ,11007726 وس .ظ ,88167850
۰()) .1 .3 ,020602850 6۶ ول .5 ,3/16106785 و1 .5 ملظ
۵ عزکه8 .(2007) 8 بک ,تعآهنه7 ۵ یگ 1 ,811۵
.() .بل .8 ,8108768 6۵7 وس بل ر6عطقتا0) و.ظ بل وتع38۵1
+ وز ۵۳ ,قصنطا و۵۷ دز دوعصزم م7 .(1989) .0 ب قاط
-[۷۵1 مزع و1 مطل روم ۵۶ وصنصهعص عطا 0 دنام مد
8 .(2007) .1 .0 ,کلذ۵ ۷ 6۶ ول 8873050 .3 مف6اد 610۷و صد5
).7 ,3۳۵996۲ 8۶ لا مطنگ 7 .۸ ماصنلاظ 3 .۳ م5100
0 2/0020 .(1995) .1 .5 ,عافزط 6 و سل ,516۷608
8۶ ب ,0 2 صقن ی بصعط) 8 ق78۵0 2 ما3 7 بضتا5
5 ع6 01 1 عصناه 13 ع ما۸ .(2017) ۰ ۷۵۵۰
| زمینه: نظریه های نیازهای روانشناختی بنیادین انسان، یکی از پاسخ های محققین به چرایی رفتارهای بشر بوده است و امروزه بیش از آنکه شاهد ظهور نظریه جدیدی در باب نیازهای بنیادین انسان باشیم، شاهد بکارگیری روزافزون این نظریه ها در سایر حوزه ها هستیم؛ با این حال عدم جامعیت در مرور و بررسی تحلیلی این نظریه ها همواره خلاء اساسی در تحقیقات گذشته بوده است. هدف: پژوهش حاضر می کوشد تا در گام نخست نظریه های نیازهای روانشناختی بنیادین را گرد آوری نموده و سپس با رویکردی فرانظری به تجزیه وتحلیل آن ها اقدام نماید. روش: در این مطالعه، برای جمع آوری نظریه ها از روش مرور نظام مند استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش، کلیه منابع فارسی و لاتین مرتبط با موضوع است که بدون محدودیت زمانی در پایگاه های علمی معتبر انتشار یافته اند. از میان 1152 پژوهش بررسی شده نهایتاً 29 نظریه معتبر استخراج شد. سپس، بر اساس مطالعات گذشته، سه متغیر «ساختار نظریه»، «سطح تحلیل نظریه» و «مقوله بندی های ارائه شده» مبنای انجام تحلیل فرانظریه قرار گرفتند. یافته ها: اکثر نظریه های نیازهای بنیادین انسان از ساختار مجموعه نیازهای مستقل پیروی می کنند، سه نیاز «لذت جویی»، «حفظ بقاء» و «تعلق» تاکنون به عنوان نیاز ریشه ای در سه نظریه متفاوت مطرح و مدل سلسله مراتبی جز در نظریات مازلو در نظریه دیگری تکرار نشده است و چهار نظریه قائل به وجود ارتباطاتی بین مولفه های ذکر شده هستند. سطح تحلیل نیازهای روانی، وجه مشترک همه نظریه ها است و نهایتاً این که کمتر از یک سوم نظریه ها اقدام به مقوله بندی نیازها نموده اند. نتیجه گیری: هریک از نظریه های نیازهای روانشناختی ساختار منحصربه فرد خود را دارند. بکارگیری این نظریه ها برای حل مسائل مختلف در داخل و خارج از حوزه روانشناسی، مستلزم درک شباهت ها و تفاوت های ساختاری این نظریه ها و نیازهای مطرح شده در هریک از آن ها است. |
23,001 | 518304 | چا 13020 2زه1< وازهندتاآ م۸ عنصهادآ بوط 00 زاط2 -2022 0
1/]37166۳5 23/61019056 .(2022) .5 یک ,73780 8 .3 مفطقع‌حدزد۷٩ صحلقطع3/0 30۳000 36 فص تا ممطاود8
6000272066 ۸ نکدمنککنه05 اععل‌نس۸ لمع کعناعندعصنآ معناموص۸ عناهاناه0 مصه عناهاتاصه0
137-3 ,(43) 10 ,36۹60۲ 0۳۵ و760 96و ۵ ۲۳۵۳۵9۳٩ مت ۵0۵۱ 1۵
5 ۸0011600 02111306 200 0201306 دز کعما 2 عکسام 2103015
قزوج 730 +حلد؟ .5 وکغفنطموسدزد ۷ سحلحطع30 سا م2020 20130 ,کنهه لوط دعزح/2
0 ناد مطصوظ صوطع7 امک رقصنط 162 عومع .۲ دعناوست اه اصعصاسد 3060 ,2۳0165 امهاوزوی ۸ 1
۸2۵40 نماد ,حلص صقطع 7 خانوگ رقصنط 1 ععمدع .1 حاعناو که اصعصاد م36 معاهل وه 2۳00.0۰
40 نماد محصظ صقسطع 7 طاوگ رعصنط 36 مومع مت حافناوس5 که اصعصاد م36 معاهل نود 30.0۰
داز 1۵۳۵۳۵ 51006 ۳65 ۵ عصنامصعل 00اه 2نصهع0۳ کناهازه ۲و عاععمعد ععه ماقم عکسم 1/001
جل ۳69627 عبناهانلهو مصه عناهاتاصصن 3666 ععصعاکنلن مزع م1۵01 عطا صعجن6 اصعاصم لقدمنازد0 0۳0
طلعنط لوط 6ب و نم 0۵0 عط هی ماه عکسم‌کنلهاع می‌هصنصصعاعل کم کصصعا
4 1۳۵0۵۲ عت 5۵ ۵۳۳۲۵۳۵ ۱۵ 0عمهزدعل ۳۵۹ رلوک کصعععمم 156 موصعم عحه کصمخعمم مزع 10 مصهاعزمه
0 لصه ع۷هاتاصقنی 20 گم ما5۶ صمزکعه‌عنل عطا صز کععا هه عکسی کنوهاعص آهدمناهعاصذ وصه ع از
عزولدصه 1۳56 ۳۵60۶۰ (2005) کلصعاوت ما ععصععگه طانم مکعلناحه حلعد‌ععم۳ کعناعنعسنا ۵عناممه عتاهناهو
۵ 8 اکتا ۵۳۵۵۲۵ ۵ عظ 55م0ه کعا هه عکسمکنوهاع ده که عاصام وتو که صمکخهمصهم عطا 10۷0160
کالباوع۲ 136 .5۳55 حاقتا0تطا 260 اههد هه معا هم 6۳6 کالم ۲۵6 ,600 اقطا 10 مکاععا مهو کنحا0 کم کعزعد
6 نو دنا ماصز وصه ع ناه عاصز لد که وصعمو عط ام عص) صز کععصع گنل اصع‌تانصوند ۳۵۷۵2160
6 .0005165 فصه ,کتعغاتقص خصعصعع هه ,تاه علنخنانه مکلعاصعفنه ,تاه ۳۵6 1۵۳ امععنه انم
ب 15 8ص عنصع هه 1۵۳ کصمنای ناصطط اصقا وم 3۵۵ رون ۵۶ کع 10
3 4 لالاد ۱ ار هید بخ مه های م۱ کمی کید هزلاا ای ار
شانگرهای فراگفتمانی با ابلادی از متن اطلاق می شود که م.ضع نویسد.ه را نسبت به محروای گزاره ای آن نشان می دهد. با توجه به تفاوت
ایدد.لوژ.ک پژوهش های کمی . ک .ی از منظر قطعیت» نشانگرهای گفرمانی را می توان به منزله ابزا . . .ر راس.ی بیان مواضع .» .فت شناختی
نویسندگان .انست. .طالعه حا .ر با هدف مقایسه فرا.انی بکارگیر . نشانگرهای فراگفت.انی تبادلی و تعاملی در بخش مباحثه یافته های 20 مقاله
مربو . به پژوهش کمی و 20 مقاله مرب.ط به پژوه . کیفی در رثت+* زبانشناسی کاربردی» بر اساس چارچوب هایلند (2005) اذ .ا. شد. در 3 .لیل
برد. ها که . . برنا.ه آماری 8285 .ورت .ذیرفت» آزمون خی به منظ .رمقای .4 3.داد نشانگرها .ر دو ز.ري‌کره مورد مطالعه بکرر گرفت. شد.
ناج حاگی از تفاوت هایی معنادار در فراوانی بکارگیری کلر4 ذ .انگرها . .ب.دلی و تعرملی .4 .ستقنای نشانگرهای قالبی» ارجاع . .ون-متنی»
نگرش .» ارتباطی» و تا . دی بود. .ا.ته های این مطااعه می توا.د .ر حوزه آموز . نگارش متون علمی و .اذ .گ .ی کاربردی باشد.
: فراگفتمانی: نشانگرهای فراگفتمانی تبادلی : نشانگرهای فراگفتمانی تعاملی : پژوهش های کم . : پژوهش های کیفی
40 ادزه 31 ۶٩ بجازوه نصتآ م۸ عنصماو ۲ 2 ,(10)43 ,ط2۳عع 0ص عصنطه0 1 ععدنعهآ جع ۳۵ که امس [م 136۵009
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 6۶ مفنطفع‌دزد ٩ حسحلحطاع2/0 302000 منصع معا مطاوه0 138
1 20600216 له ام2 صممت اصععصتاصی کز عکسامعنل عنصعوهه ۳۲6۵ که م0۳۵۵ ۳1۲06
5 ۷ نصصصم عکام نله 0عنجام+ عطا ما کعسغهم1 عجنکسه‌عنل که عع10 تم معله ۳ 16086 0ص
عن0ع20عد 6۵ که عصمانزمه عطا که ,رعش دعلعناه نیع ملقصمخعص۶ مصه عاهم مد
67 0 نام حلجع ۳۵۶ 10۳ حاعناه ۳ 0 حلجععع۳ که 06 عط1 بصمتام‌عره مد عجه ,امن
6 "هط ههعاعقم که ععصی شندوند عطا 50۵۶ ماک کز (2020 ,۳10۵۳۵۲ 6 ن1 ممعیع) (۳8۵2)
65 6-76131600 نله عدمصم۸ +علفصسمز صتلوعصحطعناعدط مصملصح‌حطونط صذ عنام ۵ 1020۳65
16۵ 0صه عتشنساد جمناهصمکصز ,کع‌کعع0۳0 ناقهد ,کمعاد هه کم عع0عع بفشط 1و
عطا نز عاق نا صطنز ما دمک 8066 ع۷هط کعغاحق عکسامکنله اعد فص مصمنععطامی 00061006
و کط معا ععوصذ فص کعصتصعص 0ع0معاصز سنعطا عومعصه دومطانه طعنطم طازت کععصع عنم
2015 ,فع۷ :2021 مطتقطط0ط2 :2011 ناه[ :2022 له 6۳ هنلنصمن۸ معیع) خصعاصی لقدمناندو0۳00
41 16300۳68 طلعباه ۵1 عک انامه منکن عطا 0عاحتاههاعطانه 5۹۷6 مهو عنطا صز کعنفوننک .(2021 ,و۷2
۷۵۳05 00055 عشطظ هز معله ۳اط ,(2021 منطاعله1 ع نفوند5 وعیع) عشط مه کدمناعد عطا مه جلده
6 2007660 اعد 26 6۹6 ,11066 .(2015 مصعلقطاع3/0 خصه‌طحمط6 گ [ع۸ ع.ع) کعصنامنعنه
6 ۰ 66 20 از حلجع ۳۵۶ 0عموزععل هنکن وصناموح عشط ۶و کعسدع؟ امن
کو؟ ۲۶627 آهتا 0صه صفتا0 ههام۲0 عشط ۶و کعسطد؟ 0عاداعجه‌عسامکنل عطا هصناد‌عد 1
6اه 0۳۵ کز حلعع۳۵۶ شا +کع وم عقنه مزع م[مصه‌اعزصه فصه مزع م[مع0ز جزعطا صز صمناق تاکز
[2 توص 0 1000۶60 واطزعزی عم کز ( ۳:6 لها علنط وونلنط هناد مصعع 16۵۳ کافعنان 0صه
2013 ب[[86ع00)) ۳0606 هه مصهنععل ,کصمنافعنی خصعع 00 بط #عم هط هه معصنصه1۳
6 ع0نص2ع0۳ ودمطانه ۵ عطا 10۳ کدمناهنامصذ عبهط کععصعوملنه عمط .(2007 مف6 1203
بانازطاه دنله مصعع ع6ط1 اجعا عطا صز کمعلو: مفعطا عهدهده فصه کع معط خصعع ۳0۳ هه ,کطمناژد0 0700
ما ۶و نامع اوه وصه جمناهادع 0۳6 6 زان ٩ مطابه عط جازم 0ع هن مععه کز حلتوع۳۶ صقا0 0۶
5 ق۳6۶6 ها صز کعصتصه‌عم موز نو که کنولعصه لمع -صز عمط مفصقط +عطاه عطا 0۵ کع 110
لدع ۰ ۵ ۵ ناما ما عنامهزطاه 5 #مطانه 156
,7 گ۴ه تصزمم عنعطا عومعصه فصه جع معط عمنصه‌ع0۳ 6۳5 ماعط خعط) دععنتعل عناعندوصنا عصمص۸
عطا 0666۵ نو که که کععنعل طلعناگ باه فصقاک 5 عغا تفه 161201056
۳ ماصز 65 عمط امعزمم ما حصعط عصتماعط مک +06 00 ۵۳0۵ ۳68۲ هه کععا عطا ها 0۳01060
7 ۲۵۲۵ عطا فصه اما عمط او ععصعنلوه عطا 0۳ط ۵۶۵۳۵ علحعناد نعط مک ۵ فصه ,امن
01 ۵۷ که ۵۲۶ بط عم عاصز عهمککعص صعفلنط عطا وصنفمعل صز دعلهم ما فنه که عصی معلد
04 07۳26 ۵ که عکام نواعم ۵عصناعل (2004) فصعلاعت +عصمخاصعصی 6ص عنگن عم له
10 0ع10نه فصه ,۳206/6 عطا خن خعمعتصذ ۵ مععلمع مر /عن عطا بط فعنامدمه مععقتعصه1 ۶و
۵ 0ع م00 ع۵7 فقس عکام کنو اعد 131606 مدعصه همدص هه عسناهعصز ماصز
10۳6۳۵0۵1 م0صقط معطاه عطا 0 بارعا عطا عمط 162065 و16 روط «صمنکصعطعصصی عاهانلهد]
۵ ما6۳ عط) ۵۵۳۵ عو ناه معط آهمهند ما د۳ع صلعط ما ۵عومامصصه عجه کجعغا فص عک 1۳130190
۵ ۳۵1۵00 حز اجاه #عزسی 066 5۵۷6 کعنونی [و۳ععک اجما عطا اه صمناعصی عطا هز عم عهدعهده
6۰ نگل :2018 له اه ندکهه‌تقطک معع) ماقم عکسم نواعم که صمناه۶ هه و1۳ عکت ۲۳۵
که جلاک 61201900۳56 ۵۶ 206 علوصند ه 062160 ۵۵ اعمص 0۳۳ ,(2010 ,۳۷۵55 6۶ نم[ :2013 مصل]
معط یز 266۳5 ععسام نع ۲و عک عطا عصعففعصی که امد صعللد؟ فصه ,0006۲5 ۵۳ ک6ع0عط
6 لها هه صشتا وصنواصز محل‌قع:۳ 0عمعنععل والمناصعمقکنل وصناموص+ ععلنامه صز جنلمام
و وعز عم نصتحصم تجاعنامنه‌زم‌عدم اکمصت عجه کععصعکنه عععطا طعنطام طاعتوطا ع0ع۷ 1656
ععد اه کعوصنوص1 ۶و کدمناهاعماطز اعحمطاه ععصند وال گنود 31006 مصمناع5 صمتکعنه‌کنه
عطا هز عافد عکس ۵1201800 ۶و عهبد عطا ۶و ماع ادص عطا مکصم‌زدعنهعنل اععامتانه 1686236
۳6۲080 عنط صز اصنزمم عنطا عقط (2019 :2013) 1000عطک .اهاز عز علعناجه صه ۶و ما56 جمتکعته‌عنه
عطا موصنطعط ۲290 عده 06 خطونص کنط1 ,کصمزدعنه‌عنله هط ۶و عسهد 060هام نع م1مع0ز عطا ۶و
-[۸) 106965 ۵7 کشط عنعطا ۵1 صمناع5 «مزدعه‌کنل عط 86ص صز ععصعف مه ۳65 ععفبمد تصانه‌ناگنه
40 01 بوازد مه بنصتآ م۸ ص11 7 2022 ,(43) 10 ,ط 6562۳ 0ص عدنط163 همق ۳۵۳ که سوت (ح 136۵0
9 ... انا #مزام‌ص۸ ع ناما وصه ع نها خاصها حز 1/3665 کسام 1/6105
,0165 27058 ,65 ناه باقن عنطا ,«ر2011) سد‌گنلنند7 ۲۵ وصنامم۸ .(2021 مصنل :2021 مفند‌زط5
تنل عطا ۶و 12065 لکسممعنل جعتلبهعم عطا 1و کعصجه 2 ۲و عامها "عومطابه هط 1۵
۰ م0 ک ۲00 [۵ع۳م۵۲ط۲ خصعاگنه که 066۵ فقط ماع صمنزدعنه‌کنل 166
1 عع5 لمخم عص50 ,06066 #عاهنمدکد حلجدع مها عمط فصه عکناعزاه هه ص۸۵0
8 گم ام عاطم عطا هنز صعطا وصنصمتنعوم فصه ععصنوهن که صمناهاصه‌کعم معط عطا 1۵۶ عععام ۵طا که
,10160650۵ عطا 0اه دععع3 5۵۷6 ,0۵۷6۲ط ,ق016۲ .(2016 مق1ع2/076 وق.ع) طلج6 :1
7 200700۳۵۲6 از وصنصععل مصمناع5 جمنکعنه‌عنل عطا ۶و دمص ع۷امعاصذ فص ,نها اعد
012 ,67 ات828 ,.ق.6) 012086 بو حمسنامنهعنل ما اتمه 5 جلوبد عطا ابوطه عستعاه عصعلم 1
۰ ناما اه انا عزطاند خصعمطصز عطا کم معصوننه ع<مص عز خصزم‌صلوصهاه کنط1 .(2013 لندزا0
65 1۵۰ ۰۳۵۵6 06 خطعنه صمنا0عد هجمندعنعنل عطا ۶و کمصمتاعسگ 60 غاد پواعنامند 1656
1600۵8 که #عصنه عکسامعنل عطا 16۶ عدمنام نام "عصعنفدجدم طعجه6: عطا ۶و 06ص 1200
5 ۷۵۲ ۵ ۳600۳1 ۳۵96200 ۵ که ما56 «منزککنه‌عنل عطا جز حمطانه روط 0ع ماه م12
4 عطا عازم5ع04 دز فنط7 مطقعه ۵۶ دعنانهنانه6م عطا ما 0۳۶08 محطل‌تقع:۳ عتهاتاصصدن فصه عتهاناهو
۰ ,2020 ,قاجا عک 2۵0 2تمسگل) 116206 عطا جز تصمناصه‌ااه خصم۹ 06۵۵ ققط ما56 عنطا خقطا
[2ط۳30ع1ز 0صه ع۳30ع01ز 0ع ناک ۷ص ود امععم عطا ,وله کنطا اعصند‌ه۸ .(137
"وعاعنامه حلجعع۶ع7۲ کعناعناعصنا معنامصه عجتهانلهی فصه ع۷نمتصعی حز کعغا هه عکدام 1۳1015
1 86 2 اه ۵طا 1۵۶ عکامعقنل عنص هه 6 اه عحصعع مزع عطا که 16060 ملد تمد عنه عشط
,ین م۸ .کنو حلجهع: ۳ هه عع عم جحصنامن‌کنوعاصذ فص سعصناصنعنا قمع 0-0-1
۶٩ ۱۵۳ ۵5 ,1200۳65 لکسمکنل معط ۶ عع100م ما کم فعمص وه ع ما 0ععد کحمطانه
60عنله۷6۲۳ کز صنهه عنط1 مطع‌عع۳ معط ۵1 کاخمع عطا او منط 20 معط عوهن عم ۵ ,86 عم
0۴ کا20م ,6 /-1-10 گنل ۵۲ ملقناصعف که عطا ۶و عده که ۷10۵۵ کز حعنط۶ مصصنا56 صمزدعنه‌کنله ۲۳6
661 :2012 مصعصماساعه8 :2017 متفتاصصت۸ :2021 مسنه‌زح و اک-له) 6۳5 عمط 1۵۳ جاحعلنه‌نا هم مشط
6 ۶٩ 1366 عطا 15 .(2020 ,کلطانا 6۶ 1۵۵0 ب2011 هناد[ :2012 معلصامی :2019 مناه ۸1-8۵ 6
6 10۵۵ (2021) سنهزسط۸1-5 مصمناع5 «مزکعنه‌نل عطا ۶و کعمصد نمعخواط + عطا که کلعومصت کنامننه۷
0 6 که 0۷06066 حل۵۳ :۳ عصناکنه طلکزم صمکعصصهی حزعط فصه کوصنوهن؟ مه جمناقا ص0۳6
79160 رز معصنلااه ععهدنع 120 و دامع ع06طا عطا ما هنعط بخ عمط مشگناا0
۵6 وللهطع01م خقط) کلم ععسامکنل ,2004 مصمفعنطع/2 م6 ون1م۲3 ععی) ععناعندعصنا ص20
6 ,133۷76 ف[ع06م 6 ۵۶ 2/051 باه صز اهتدم عم ع۵ ما فنقد ۵ صف ۵۷6۶ ۷۵ 1۳3656
5[ 0 جط مطمناهصعامه مصمناه 6۷2 بطم از اعمطانه عطا ۵ مدوم آهنمعود چ #عصعادعه
6 0۶ 1020 مدوم عاصز عطا دم طعنطم ملعم که صمناصعصنوحه فص مصمناهمنلنهعصعع 10۳۳۵00
40 1۳۳۵ 15656 .(1988 ,10016-3۳۷25 6۶ کصام7۳ :1994 ,کصه 1010-۳۷ وع.ع) کصمناند0۳000
6۰ که ۱۵ ۶۳۵۵ براعناع1زم عنه کامم عکسام نله 1016۳06۳50۵1
6 ۵۷6۳۴ فقط از قصه ,(1959) کنسح17 هنلاه7 روط 0عع 0 مان 15۲ که ۵۵06 ص 156
(شآک) صمنازکندوع2 ععهتع 130 0صمعع5 هه عصنطدع ععممعمقا ۶ص معنمعتعع بصن واعلز 0عع0
,98 ,7713700 :2003 مقناه‌گه1 :1984 ,ع+مصکنت0 :2006 ,اع۸0 :2009 مصنعصمصاع۵ ۸ مع.ع) دعطل :1
۵7 6 ] کلنقاده 6130196056 ,قاجا که صمناصت همعط عطا از #عاحنمعع۸ .(2008 ,2005 ,2004
که 6120196056 60 ن9عل (2005 ,2000) فصعاوت1 .ععبنا مهم جنعطا هصه کعاععصعط) عنصعل ۳5ع ۳
0 21106 ۳65 عطا عومعصه ۵۶ عکسمعنل ج عمنصدع۵۳ ما ۵عمامهه کعساوک۳ عناعنداعصنا 1۵
,1016706790 ,1062000۵ عصمصه صمناصتعنه صحه0 77211 عطا ۵1 7عز۷ جرا ممع0هم+ عطا <ه خصعاصی کاز
6 6 ۵۵] ۲5ع6ا تقد 6101906 ,(2004 مصعککنع 3/3 + جملونللتت0) کصمنا‌سگهاع لعج هه
08(۰ و5807 جع نما۸ :2018 ,ساوصنن۸ :2002 ,۸۵ عع5) ارع ج اه 1020 دودعم از عطا چسصی تاکز
5 وله 00ه 8 عنامائه انم کع عصتعندعه صز عکسام‌عنمهاعم نو ععصی‌نکندوند 16۵
40 مم(2009) 7فع12022 فصه ننک ما0 6 کمصصی جمزعصعطاعصصم از
6 که ۷۵ که 2000065 1۵۶ ص200 ۵ 0عفت کععزع0 عناعنتعسنا حصعصم که 1۵10150۹6
وه لها عطا دابا حاعنط۳ ععسممعنل ۶و 16۷۵1 مهد عطا" ناما جصه که دعنا دمم دس ناه
۰) 16 20086 صقطا +عطنم< کعوهم ملعط وصه تخصنزمم ما ععمع 120 ۵۳۵ کصمتص۶ م6060 معله
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 :6 مفط یدزد حسحلحطع2/0 302000 منصعتصامطاودط موز
0 36 1۵ 0ع00عاطز عهد‌دکععص ع ) امماعنل ما واعملنز کز «عن عطا معکتدام و6۵ ۵۲م ۷۷ .(ر230
عط ععصنزد حل2۳ ۳۶ کعناعنداعصنا ۵ عنامرمه صز ععصعلزبه صز 66۵ ععط عکسمکنوه 30 .(1999 موصعلامطلد36)
ع[م عطا ۵۵ کاعنره عساج انا که خصامصه علاط ع0زعدم ۵ ,ععصقا منز از ما عحل فصه ,19905
,0 عم نصقطهع70< ۳5 2002 من0ط۸ ومعیع) عشط وصنفاصنذ عستن عنصعلهه جر عکعسام 1610
6 11۵۲۵۲۵۵۱۲ ۵0۵ ۵۲۵۲۵ 6۷۲۵۵۵ ناف حمصعل ج ماه (2005) 0صا۲۶
85 2 ۶٩ 8737665 ۳65 عطا ۵200۲ غامد عدس مومع اعد انم 1
[10۳2ع ۳ ,کاوع7ع1 1 ,10۷16086 عاطهطممم کاز عاقلومصصمت ما علعع5 وعطا کرد عطا هه مععصعنلونه
۵ 5۳3206 ۵ 0عمامهه عجه ۶7عط1 .2004 معک7 6 فصعاوت0) ععننانطاه عصندعی ممم فصه مکدمناها مه
۶ ۲۵1160۲ ۵ که 5۵ کاصعصناو۳ه انا 56۲ ما فصه ,۳2065 تعلنه‌ناتعم 1 ک0عع عط ۵۵۲ ۵ ۷۵ ۵ صز
,3665 1۳36 رکطونانعصهن که کعنمععای 6 عطا ماصز اند 7۶عط1 علدمع وصه کدمناهاع از 6۳5
6 ۶و طلده ۲و کعا مضه فصه صمص عط71 ,وعععمای عم مصه ,کلعنمعزه ,5 تعما فص عفمطم 6000
40 ,5تط] قاط ,200100 حصز ۳۵ ۲۳6 861/۵6 ۳۵1005 ۵1 ج زک مره 1۳399006
و 006 ۳3۷۲ , ۵۵6 ۱۵ ,توا هه 0 ,۹60665 رکاعهق امن 1۵ ۲۵1۳۵۲۵ 76
2 دز هلا 5۵۵ ,2006 120160 ۲ 16 ۵1 فاحقم +عطاه ۵ ۳۵1۵۳۵۵ عفمطم ۳۵0
5 موم 1۵ 3007008 عطا ۶ دم وگ اهدص عطا ۵ عنم کلهنص۵ 3۳
067 ح وکه حاعک ,6۳2016 10۳ ,12313617 85 ص62 0۳000021 ۶ مناد ۲م‌طهاه کعوعمای ع۲00
6 ۵۶ علنهنااد لدم عم عطا ما عاعلعی کومما مقس عک ام نواعم م ناه عاصز مفصقط +عطاه عطا 05
اهنا تنل از 0۵۵ باعل عجمص عجه هه معصعنوحه لمتصعاوم عاذ هصه جع ۵طا ۵۵۳۵ 16۳
و 0۳65ع8ع021 11۷6 ۲۳۵ ماصز اند دعس میم مد منز م1565 .2004 فصعلوتت عصمخاصعجصی عکسمنه
6 دز 260 امعنل که ,کجعغل قدص خصعصعع دهد 0صه ,کصمنامعصگاعد تحص عمهنانه ,00516۳ ,5ع6ع0ع
(92 .0 ,2005 ,1331206 200۳ 3030160) 2075 ع 10۵10 ۵ 1۵۳0
41 162۳ کل از ورواعانص1ع0 ماعد؟ صذ 8 عومل ۵ واصنعاجی وصامتعقطامصه 5 ی 37(0
06 آ] ,1210۳۵6 0 210006 ۳6۲۹۶ هدک مه لاس3 علنن۸
7 ,106 ولا13 ,76 دا (075)5 213 ۲۳6 1۵ ۳۵۲۵۳۵۵۲۵ انامه وله 561-05
6 ۲۵0 70۱ ۵16 ,۲0۳۶06۲ عاخ از منطعممناهاه< ج ونان اان‌نامجه 7۳۳31
0 کول ۵۳ عطا لفط صز خمرعاسی فصه حعاصی عطا ۶و ۳۵۶106 ولطونط دز ععسام 2/00
40 0۶ عطا وصه عکسام هام اه عکد ۵طا 666۵ منطعصونا۵1 ععمل ج #عازدوم (2000) فصعاعت
40 (2005) 0صقلو7 م۳زع۷ حقعلنصند ه 15 +کعصناهه حعلنه‌تا هم هنز از ععت مطت۶ ععمطا اه کدمناهاعمجه
40 ۶٩ از بنصتآ م۸ ماو کح 2022 ,(43) 10 ومع وصه عصنط6 1 ععمنعصفآ ص۳۵ که امص سوت (ح 136۵0
1 ...نانآ #هزام‌ص۸ ع تناها وصه ع نصا حز 3/665 کسام 1/6105
۵ که ۵۹1086760 06 صف از ,۷۳6۲ 1و صنه هنود ۵ ۳0۳۶۵۹ ما کصمناعصت؟ ععسام 61205 که اقط انا
7 ۷۵69 ۵6 از اقطا کصقعص کنط1 معا‌عزطاه ععداع 122 که معط عاصصند ه صقطا +عطاه ماه لقن50۵
5۵0۵۹ ع ۵۶ عاعدعه +عطاه مصه مصمنای‌نصتصصی ۲و عکممسام عطا بععکع 200 عطا ۵۳ 060608
5 , 62100 ۷60ص کاز دهاز عکسمعنلهام که صمنامع عم عناعنداعصنامنهی کنط1 امعاصم
961 046518060 توا ماگنه ۶و کامم۳ دکم0ه هه حون که ک10ع خصعمماغنه
1208286-5060 هه عصنامن‌عنو تحص ۵۳ فمعتعاصی لزق کقط ععسام‌کنوهاع 0۵۵ 16962۳00
004 ,786 6 ,7771200 :2003 متناقکد1 :2004 زعزه128ظ :2002 ,۸۲۵ و.ق.ع) ۵6 کاز ۵۶ کدمناهننه۷
صنصنک :2010 مقسنط 6 3100۳۵0 :2017 منصع3/270 :2013 مصفل عع صنکل ب[201 معط 6 22هوع۳
۵ ۹6۲ 2766۳5 32/613010۹6 .2015 ,16۵86 :2011 مصقالا5 :2004 مکعلد5 :2009 ,تق2عصه 13 6
0 0ع21ع۶08ع۷صز (2016) نصمطع1 هه نصعامطی .عشط که بونانطهامععد فصه صمناهتنصد‌ع0۳ عطا 000۶1
6 ۳۳36۹۲ صقتصه۳آ () 1۵۵۵ 0ص ,ماقم عکام گنهامه ۲و عکت عط ۵۶ کصع هز عشط #عمامنط
0 ,۳۲6۲۹ 3۸ عمط طاز 20 صصم کعغاحقه آمدمناهعاصز هصه ع0عاصز طامط که عکت 60و1۳
عط وه ک لحم 120186056 ۵۶ تومص و3 عفد اعشطظ 6۵6۵ منطعصه‌ناهاه انوم عدماد چ ()
وه نصعفصنهام5 ۳۵۵۶ کعصی معله 30666 بح عنام ۵۲۵ عطا کلعمسوز عطا که ماج اع دمص
,365 هداز تاقانه هم ماهس عکسام نواعم 10۵۵ مطتی ,(2020) عقاوم ص 2/0۳
دز 60 عنام ع5مط حلغز جرمعتقصصم حز کلعهمسامز 157 حز عم عناطنام ۳65 00046 صز 6۵و1۳ 10۳6
6 3۳66۲5 ۵۲۵0190۱0۳۹6 1۵۵۵ (2004) ع15 فصه 0صقا۶ م نع عصنامن‌کنل-عاصز 1۵۳ م۸
-56[1 0۶ 0۳0[601 حل ۳6۶6 کنا 0۳ عم انلمدو ه 0۲ معنصی (2005) 171000 .کم صعنک ۲و5 صز 60و1۳
8 ,6۳00۳65 مکعژو بطم +ععصناصنعنل مامگ جز 0۳۵ عنم ع هه حز ۵ قصه 7 0۳0۵02۵
-0طا۵** و86۵ ماد 6۷6 کقطا ۵۵مط5 وی عط1 اصعصع عم هه کععمصتعتام هه ,ععصعند
11۵0۳ 8 م۲ ناهد چ هط م1 ص56 6 صقه کمعصه‌نوی وحعط عط صز معاعتاحه (1207 .م توعاقهد 0
(55) 5060665 لهن0ه5 020ص (2002) ۸۳۵۳ ,کعصنا عصندد عطا عصون۸ +کسامصو 0 لمدم عم ۵۶ ملعط ۲۳۵
جزقطا هنز کمعامعمد عونطنااه مضه ,بکتاقطمصه ,عولط ۵۶ عفد "کعصتامتعنل رکه کمعصعنهد لهسههم هد
ع اند 0هه ک6ع20ز هم عع حنعطا ص ۵۰۵۶۲6۳ 1۵۵۵ ۶6۳۵ کمصزاصعنل عط1 کعصتوصتا که صمتععته‌عنه
<امع01-نز 156 بعفبد "8 امطاممهه که عصع هز معط 06663 عممه 2 16ات1 وهی ۳۵8 معط 00۳ ,12366۲5
2865۰ 5000۳1 ۵ #ععت کتعماحفص ونونلد کم ععصقعصنص موم عط مدای عحاصتی عطا ۶و امه
206 200 ,00056۲5 ,5عع0ع ۶و عفد 3082160136 (2016) بله 6۲ تصه‌نشگ مصنع۷ حعلنصنزد چ 10
5 هط هصه کعتنصمصحطصمد بط عمط که عصمتعی صمزعاعصی فصه صمزدعنه‌کنهه عطا هنز 12366۳5
65 عطا صز صمصحصی عم ۶6۳6 کعما هس عحصناه فصه کععلعط اعدا ۵ع۳عمعنل مصه ,۳6۲
5 5عع 13062 ۳5۲ ماگنه ام ک 6 عتصعوهه بط داتفه عکسمعنوهاع کم عکتد 156 بعهطظ
2011 ,حدگنلناه7 :2013 منفصط05< 6 خصحان۸ معبع) 0عم10 کععصه لقن فصه ,0ع21عنادع ۷ص 66۵ معله
و ععت ۳۵ 65082160 از (2020) صصظ فصه تصعطهع 3 ناعط مکناعناعنا ۵عنامحه او حنقفصمل عط 1۳
5 1016۳۵6 10۵۵ 0صه مکعلعتاجه موز عصنطج) عهه نع صد1 خطهنه صز ماه عکدام 1۳13015
که 0051675 200 1۳0۵۵۲ اخمط عطا که فصن ۳60060 وعطا مولاف‌نخن هی 0۳6 1۳6۵۳۰ 0۳6
نز (2011) ۸۳00112206 م۷۵ +قلنصند چ 15 +کتاصم زعطغ جز کعما فقس 6۳و1۳ اکدع1 ۲۳6
بعشطط افمزاعندعصنا ۵0منامصه 60 و اعد دومع مدمه عطا صز غامد علمطناکد وصه مدعنامطمصه ,کع0هط
1 27202 .عونمم عنعطا عولط ما مطاحه ۶و ومصعفصع 6[ ماع عط عم مدای انم 1۳5۵
۸ ۷اعتصعطل هه عانعن ۵مناطصه صز هس عععطا او عن عط 82160 ۵۵۶ ,(2018) .له
اه عنام هنامز عمط صقط و1۳ عم تماق عاعاصز مگ فصه ,کص 0000
:8065عه ۵۳۳۳۵۵ 05۲ 136 که 0عععملاع عم فصه ,خصوخازعصهی کلهتاصعوز۷ه طلکزم ,عصناصنعنهه 00
هه +6 یز عمط لا فصه صقت 0666۵ 0ع اعنداعصتاعنل عبهط دعنوندی عععط) که 0۵6 ,50۵۷6۲
0 و006 1۵7 ,56 صق (لع62۵ ۲3 #عاهنمعکد کصمناصع۷جصم 8ص عطا اقطا اعح؟ عطا عازم‌ععل عز کنط1
۵ ۷16۶0 عسصنامنعنل عط) ,ر2013 مقعع0) ععناعندعصنا ۵عناممه هم حسط آهنمم5 عطا خن عصنا 15
۲زعطا ۶و 163065 عطا ماصز دعنونک ,0/۵۷6۳ م۳ کل م دمص فصه لا صز از ۵1 ععنند
06 م۵ 0عستاذکه ع7ق فشط متا 0ص تا 666۵۰ 1۵ مه جچ؟ عجه عکسام نله ۳6 0عنهن مد
65 ع36 ۲ 2028 2۳6 5عماتقم عکسامکنو اعد هه معط هلاه عم امصععنزمه آعتاصه‌عنکنه ۲۳۵
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 :6 مفنطفع‌دزد ٩ حسحلحطع2/0 302000 منصعتعامطاود80 142
1 مه کعصتصه‌عص لم نو 06۶ ۵ عماععی خلجو‌عوع۲ لها علنط ۷۷ بعنطی هصنعنطج 1۵۳
206 ,راز عزطه مهن 0ع121[عحموزدعل معط ۶0۵۶ 0عه۷ ععه فشط صقتج ,کمعندع0
۵ قصه تاه زطاناک ک طممع8 1 لها 0666۵ صمتعصعا 1656 بر2007 مفع6ص10 :2013 ,ل[ع8ع0)
ع ,تاوصن م۸ +حشطظ ۵عاهاه عنعطا ۶و جرمناعع5 جرمزتدعنعنل عطا هز 0عنو ماه کز وانناهزاه کط م1686
۰ وصن2ع ,5 ۲ع6ا هط عکام نع عصنلحاصز مکعهع] لذکسامعنه عزعطا که صمناهع 1۷
7 ,۳۵9627 شتا ۵۳ لها +عطانه ۶ کعسهع1] لمکسمعنل عطا 200660 ع۷هط کعنفندی وصناعندط
عط 2160ع۶0ع از (2015) یله اع اممطحنطقط ,0۵۵۵ ۳۵۳ بکعع مدع گنه عناممعنادتوم معط ۵0ع00۳عز
.و3۸ کعتاعتاعصنا ۵عناممه له ها ص106 فمطاجه کص6 0۳6 ۵ فعومامصه عامما عجسمعقنل
1 ۵ 060065 صمناه200 فص «مزعتاعصز 0هه ,کع‌کقع وم لقاصعص اعد دمطانه کقطا 10۵۵0
6 ع0معطع ۳5عما تفس 3/0806 «نانطنهنی اععط 186 فصه مومع اه توص وروانکنا‌عزاندد
۶6 عزعطا و رمق صصم عطا ,1۳۵۳106 بعوسامکنل و کدمزعصعصنل لمصموناهمتصذ هصه 0۲۳۵06
6 6عزع 106010 0عاهنهمععه حتعطا ب۳مط ده خطعنا مداد فلبمه کصم‌تدعیه‌عتل تعشط متا فصه شتا ۵طا
6 0065006 حلجع:ع۳ ععسطا هصز 10110 عطا ,مسلط عنطا اعصند‌ي۸ 0ع0معهه انم نا عنعهصنا
01۰ ۷۷۳۵ ۵۳۵ ۵ ۵۵1/۵0۵1 1۱۵1۵۵0۹6 1۱۱۵۳1۵۹ 1 00 0۵ 0۵1 ۵۲ 7
6 ۵۲۲۶ 13 219088710713 28۱ ,0۵ ۹۳۵ 0۱ ۵۵۵ ]021 1970601 ۵ 1۳۵۲۵ 15 .02
6 16۲۶ 13 28831015 فش 0۵۱ ۹۵ ۵ ۵۵۵۳ 0۵۲۵ ]27 51970604 ۵ 13۵۲۵ 18 .03
0 اام) عشظ 40 ۵۶ ع[مسد5 561600 تحلصم فص ج ۵۶ فعاعنعدصی رود عنطا صز ۵عنامصه کاصتی 156"
تنل ۵ط) حلعنطت۶ ۵۶ بفشط لفتا0 20 فصه قعشط مقت0 20 غه عصتاعنعطی ,(2020 ۵ 2014 1۳۵۵۹
1 ۳۳۳۷۵ صز 0ع21ع نایز ۳۵۲۵ (وعلعناسه لا 1۵۳ ۷۵۳۵۶ 23052 وصه فا 1۵۳ ۵۲۵۶ 22984) فصمناهد
66 1۳۵۳ قش۸ط 142 ۶و علصمط ۵ ۵۶ وسنطا-عد0 امعم معط افص عکسمعنوهاع 0 که عکت ۲۳۵
۶ ۷۷۳ ۳6 یز ۵0ع6وصز [له ۵۳۵ کلممسوز 154۵ عانعن ۵#عزامصه ۵۶ 12610 عطا صز کلعمسوز 16 هام۳
(.110 ۳۳۵005 +2 «ملبره 1 برط وعطعناطنای ککعصععو ۸ ععهاع 123
( 2113100 عهد5 0 0ع نی حلنو‌عع ومنفط12 ععدع 12
40 () ,ط000ع5 «متکعنهکنل اعصتاعنل ج هط (ط) ,0عمطاه-ع1عهنزد لاله ۳۵۲۵ رج) عشط 142 ع15
ب 260 1336286 560۵ ۵ 1۵1۵160 فتاه 6۳6 (0) فصه ۳66 هن ۵۳ شا +عطانه
6 م۳602 هه عنم عاصز که کعنمععنی‌طاند خمصعواغنل که عفد ۶و دععصقاد 1
0 ۳۵16۲57 ۵ 07 0ع0م بوالم مق ۷۵۲۵ کصمتککته‌کنل ع تفن 20 فصه ع تمعن 20 صز 12۳6۳۶
۰ 0۶ دعا نمی .80.10 ۷۵۲۵ عم 156 .(ع 3۳۵0 ععی) فعمعهه ۵5 امعص هد 1016-0067
6 ع6 1 0۶ کدمنانصاعل از 0ع0ز موم هه فد عطا و علغمع عطا ده 0ع1عطعل0 ۶۵۲۵ 5۵
6 ,2۳66۳5 56 ماع که صمناهمفمععای (2005) کفصعاو3 معنامعه وفنی خصعععجم 166
عمط ۵۶ نله ۵طا ۵ (ع00۳0۵ه ۳۵ فصه مصهنععل رماع ادوم جع) عبنامنسوعل ج فعومامصه ود
40 عصناععل ک6بام یز 00۲۸ .(006۸) "فده خصعاصمه انامه 0060تل*" کو فناممه0
(2005) 5 فصقاوت0) و۳۵0 عناواعمه عصناعنو- ۳ص ج اه کاصعصعله ۶و عکتد عطا ۵۶ کعصقاعصذ عصنفی
5 ۶ام0۲ ۲۳6 وال۳۹ .(2014 ,قهر3/< ععی) (رجونیه عنطا جز رکعغا تقد ع کسام نوا ۵1 0061
۵ ۷۵۶ 0ع5۳ 0000ع5 عط1 .رصمتقعلنصصهی 60۳0۲۶ ععی) هنعانی فعصمخاصعصد عطا ۵۳ مععهط معلنصصهی
60-96 ۵ ۳۵11۵۹۵ بوصم لها قصه شتا عطا ۵۶ رای ۳0 عطاعدع1 عطا که نانطه تم صصم
وعنادنناع 1 معنامصه ۵۶ 0۳016850۳ اصقاعندعد صت) کت عحل :۲ عط و عده طکزم صرمندعی هصناه 00
40 01 بوازد مه بنصتآ م۸ ص11 7 2022 ,(43) 10 ,ط 6562۳ 0ص عدنط163 همق ۳۵۳ که سوت (ح 136۵0
3 ... نانآ #هزام‌ص۸ ع تناها وصه ع نها خاصها حز 1/3665 کسام 1/6105
عطا عسنصنصعاع0 مهد عصناف 10 صز ۵#عهدهده کحم لدع +عطاه عطا ,رکزداهصه عکمععنل صز عصنمناهنمع 50
(5102 تاکن لها وه صقتا وغل فاصم طلعقه ۵۶ 3096 ح ۵ععی تماق عکس فاص عطا کم 06
۰ ۵۲ هط 0عابطناعم00 امه (2005) کلوصمعاوتط ۵۳ ۵860 ر2005 مصقطاد مد انکاممم1 ععی)
۰ مه انامه دمصعا کصعطامن) ه دز مععصه ک۷۵ خصعصععهد عم عاصز عطا و واخصعدوهکناناگ
۵ ۵1201860۳۹6 ۶٩ دومع عن2ه لمصصصع ۵ ۲و طعفه 1۵۳ بواعاه 56 سس ۳۵8 عنط مقصصقا ٩ صعطمن
5عل 21ع0ع8ع1ق 1۵۳ 28۳66601 ۵67 از ۵۶ هه 8 کل ,عمصقاقطز 0مم0اعل ماد ۵ عطا
1 19120665 0ع0ع1ع0 عطا ۵1 006 عطا ۵ که اصعصعععدعنل که کمک هام۲ ۵ عنم ع۳عطا 6۵ط
۰ ع آله 0 ۳360 ۷۷۵۲۵ کاصعص هه مه مفعععه‌عنل صعطا 606 کعما هس عکم 1۳105
0 که ععله) وللفدوه لبم جععلمز عکسام تلو اعد ع۵ه عکتهع0 واسنقس معسهه کاصعصعع ههد
کز ۳5عغل هط ععسامکنو اعد عصمک که کنامدمناص لته عط1 مومععای عده صقطا عجمص که ععصماعمز
8۹۳ 28 1۵۳۵۵ 06 فلجا0ه دمم" ۵۶۵ عطا موکناصهعه 10 .(2005) ۵صعلاعت و ۵ فععک معلد
-ع01 000 ۷۷۵۳۵ 5ععق حلعباک وصنصنقاصم کععتهآ0 .(2013 ,۳10۵۳۵6۲ ععی) جعاع00 0 ه فص +عما فقس عو هناد
5 0ع5۲ له عط1 کعاتبع تاه 36۹016 مت صمتاص‌اصز عاماتعدوم 5 ۳6 فصه عصتصم‌ع 16۶ فمعلوعطه
۵ ,کلدلاله0ه قاقل 10۳ ک۸ ار اعاه 5602 ۵۳0۳۵ ۲۵ 6ط حز ک۳عما عم عکسامکنوهاعص ۲و کعصاعصذ هی
,365 56 ماع که دعمصعو عطا محقعصصهی معا ۵۳6 کایع عمنوکسنش) که معنهد
5۰ 36 1و حلعوه ۵ ع ره صه 65 تحللم نمی فص لاد تمصع 00۳
40 ع06 از گم 60و1۳ عتد عطا عحعصصی هه عامعناکه ۷ص ما فمعصعنععل ۳۵:5 وی کنط1
0 ۲و۳ 156 فصمزدفنه‌قنل تفعشط لتق فصه متا خژ کعغاق. عکس نو هام م16۳0
۸ .551025 ت0کن04 لها فصه صفحا حز کععاحق ععسای تفع خص6و۳ اکمص عط) معک و0 صمناععو
4 ۵۳۵۲۵۶ 156 هز 1062160 6۳6 داتفه عکسم گنهامه لمصمناهعاصذ هه 06 ماه 2425 ۵۳ لماما
60 ع لا 5ع216 از 3 12016 ,کدمزدعنه‌کنل آهتا عتمتتاهن هز 727 فصه شتا حز 1698 :50
۵66۳5 56 معط دنا عاصز هصه ع نا از که کعصواطاند عطا کم کععقامع 06۳ هه کی
-۶[ع5 0ههه کصمنازعصهن ,لها فصه شتا طاوط صز عقطا 0عم توص اعد 156 .رواعاد همع کتاصتی لمع
5 لاله ۵۶ 36.396 0صه ,54.186 هصشعتعدی مکمعغا قح مک 67و1۳ احمص عطا 6۳۵ 16055
,1۳۵665 01167 .105 تنل لها درز ماهس [21 ۵1 127990 200 715296 0صه ,کدمنکعنه‌کنل صقنا نز
65 ۲6070073 0010 17 .کععق 160م 10 ال ۶و ععما مدع عم عاطازیناهعط ج مععطصصهی مفصقط عطاه عط 0
) جز 120665 04616060 نله ۵1۲ م4470 من وصاق وو و۳ عکت گم عصع جز اوحنطا 0ع6ل مد
[[ ع0] ۵۶ م8996 ,076۲۵11 .کون تنل اهنا یز 5عع 12 0ع0ع0عل لاله ۶و 8.6696 مصه کصمنععته‌عنه
7 101100 ,کطمتانعصدن فصه عدمخاصعصنقامد عمعی هط تم هه صفتا ۵۲۳ رز کعما فقس ۵0عه10
5 لها مه متا عطا ۶و جع حصز وواعصنا م۸ کعماحعس نله ۶و عحعطد 5.7396 ه طانم کعو0عط
6 1۳۵06۳۲ 051 عطا ۵۲۵ کممتانعصد0 تعطاعع ۵ کحم کدمزکعته‌عنل هام قصه فا که ۵11 که
6 له 10167300 6و1 اکمص عطا 6۳6 کصمتصعصزمی فص ,عما فص عکدام 1۳1305
40 ۵۲۳۵۲۵ ۲۵ عطا ماع خناه ون ما ۵0عق 0 کم فصن ( ۳۵:2 00۵عع5 1656
0 .51009 تفن متا مه فا حز کعماقم کسام کنو هام که عکت لمعمصعع معط صز جلاصی‌نگنموند
(1) غزا ۷۵16 عاونا خصی‌قنمصوند معصتعاطاه 156 بهت۳ ۵5 65۲ عفنوک-نط0 ه مصمناععنو کنطا تعتوعصه
۵ 6۷/6۵ ععع۲علقنل اصف‌نلنمونزد عطا ما که کزععطاممچط عطا 0ع ومد [65. < ٩ ,05. > ۵ ,5.173 <
,039059105 آهتا 0ص صقتا یز کععا هس عکسامعنوها مس نمدمنا تعنص هه ع از ام 6۳ 3
6 ,اعسن0۳ع۸ .(4 12016 ععی) (0) اصعنتانهمه نط2 عطا صز م5 که بعیزد اععقگه عا هام26 صه از
۵ 50۶60 کطمزکعته‌عنل صقا ,۷۵۳۵۶ +عطاه 10 همکد عطا جز 6۵۵ص ۵۹ صمناععی ۶50۵0
۰ لها حازم جرمکه رصم صز اه عکامکنوهاعص کم +عطصسه +عطاوهنط چلخصی‌خکندوند
5 ۵,۵۲ ۹۵ 0 ۱[ 10۵۲۹ ۳۲3۵۵10۵ ووعسوع ۳ ععنا
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 6۶ مفنط یدزد حسحلحطع2/0 302000 منصعتعامطاودط موز
1 ۳02168065٩ عطا ۵1 ععت ۵ ما ومع انم کعصع مان عطا ۵۶ داد ه کعلز م0۳ 1 عجهز۲
6 ۶و طلعقع ۵۶ ۵0و1۳ مکی عطا ۶اه کدی عطا 160مصز صمتاععی حلتقع:۲ فحنطا 1656
65 ج ,ط00ا5ع90 کنط تعمعهه 1۵ تاحفص عکسام فاص آمدمناهع از هصه عهتماصز کم کع اند
[۳۵00۵ع7۳ز 2700 1۳۵006 که کعصواانه عطا که طعععه 1۵۳ بولعاهتدمع5) ۳۵۵ ۷6۳6 کاوعا عمنوکنط) ۲و
۳ اعطاز0ه ۵ 10۵1 01. 6۳/26قط0 0۳۲6 ۵طا که اعد مکله کو 16۷61 ععصی‌قندهند عط1 .(5 1266۳
5 1۵۳ 00967۷60 ۵۲۵ کم اکن خصی‌خندهند م4 عاطج1 ح اصعفزه م۸ کدمکخقصصهی 1016
600000 ,[65. < 0 ,[0.> م ,20.24 - (ل) هرا حصونامصعصگاهد ,ز54. < ۵ ب[0.> ۵ ,132.44 * رل 2
65 00 ,[73. < 0 ,01.> ط ,15.13 > (1) 2زا کددماع 006 ,[36. < 0 ,0[1.> م ,3 > (1) غر] دنه
658 ۳.1166 .0976760 نع انوم ۵۹5 منکن عط) و۸0۳ .[33. < ٩ م[0.> ۵ 15.4 > رل 2
۳ 30067۵16 ۷۷۵8 از ۳ ,60865 0ص ,کدمناصعصناه5 ,کصونانعصد ,کعوکماع علای 1۵۶ عاطهامعد2 6۳6
,6۷1060۵5 ,00056۲5 ,۵66۲5 1۳۵6 1۵۳ اصفی‌نگنموند امد ۶606 دعو ان افص عمطم مدع
40 ۶٩ از بنصتآ م۸ ماو کح 2022 ,(43) 10 ومع وصه عصنط6 1 ععمنعصفآ ص۳۵ که امص سوت (ح 136۵0
5 ... عناناع 1 من امص۸ 6 ناما وصه عناهاتاصما حز 3/665 عکام 1/6105
٩ کع واگ 16 ۵7 ۲0۵7۵005 " عم جنک م0 -ام0) وتمساظ ۲م کعا وک 0
6 معا ۴ ۳66 ۳۵۶ موطنلنم 7۵۷ معله که عله‌نازیم< #حعمصهاد ۵۴ صمنا‌عناکه از 1656
06 ۲۵۳007۵ 0 عطا ککمعه 0ععاعل0 عجع دعمصعماقنل خصی‌تنصوند حعنطم 1۵۳ کعموااند :12363۵
8 ,00 ها عم 6۵۵۵ 1۵۳ ۷۵۳۵ کلهوزم۲ وتعمصهاک ,رکعع0عط 0صه ,5611-600 کص نز135
40 ۲۲۵ 067۵۵۵ #لاصی‌نکندهند ۵۶ عصمنفعته‌عنل ها صز 60516005 که خصعصومامع0 عطا
متا صز 1۳00 0عا 000 عطا ۵10 ولاصعنانمهاد کد۶ ۳6005 1ع5 که خصعصومامعل عطا
5 ک6ط تنل مها حز 0601060۳ کاز 0۳ ,(12.09- > هنعط ب0اگ ,41.7796) کطمتکعته‌کنه
0 :(7.91 > لازوم3 .510 ,54.1896) و امعم عطا فصموعط لمصی‌خکندوند
0 حز 1۳۵۵۵۲ ۵۷06000 عطا ۵۵۵۵ ولاصه‌خشنندهند ک۵ کعو۲۵0 که خصعصومامعل عطا
5 تنل هتم هنز اصعصر010ع0 کاز 0۳ص ,(3.30> معط 510 ,7396.ک5) کصمتکعته‌کنه
۰( > [002ز9ع3 .510 ,4.7496۵) نو فععمنه عطا ۵10۶ جلامی‌نانموند
5 13613019056 0۳6 660060 کصمندکنه‌کنل ها اقطا ۷6۵مطاک عالنهع+ عطا مک 13
65 20 ,5611-60 ,کصمنانعصه اقط ۵عنه توص معله هم ع6ط1 +کاسع‌معتصام لها زعطا ص۲۳۵
5۰ لها مضه مقتا 005 حذ کعما فص عکسم ماع مک لاصو اکمصه ۵6 ۷6۳6
40 ۷۷6۳6 360865 هه ,ک000 5611-60 رکصدمانعص ,3/0606 بعجهت 606 کمعما هه معطاه ,110665
40 9ع1099ع 006 ,هط معطاه عط 05 بکدمتککته‌کنل فا یز و1۳ عمط جلامی‌نگنموند
7 لعام1۳ رکطمزککته‌کنل لها جز و1۳ عم تچلخصی‌کنصوند مکی 6۳6 کوعماقسی عفمطم مدع
6 1۳0۵۵ عکت 64۵ که کعص صز کععصعاغنل کصی‌شقنمصوند ۵۵ ماد فد خصعععمم 1۳5۵
65 20 ,5611-60 ,کصمتاتعه1۳ .مه متا فصه متا ۶و کدماع5 جمزککته‌کنل عطا هز 1276۳۶
۵ ۶و و مطاجن۸ 60۳۵0۳۵۰ لقتا 0ص متا 00۳ صز کعما مق عکسم نواعم خص06و ۳ احمص عطا 6۳6
و ودمطاناه ع1نط۷۷ ۵0و1۳ اکمص کععلعط هه ,کصمنعصدن ,کصوناصعمگاع5 0عومامعل کصمتععته‌عنه
67 04696600۳6 صز ص۳6 اعمص دعع0عط فصه مکصمخصعص[ع5 ,کصمنازعصدی #ععند کصمتککته‌کنل ما0
,06 ۵۳0۵۰ تعطانه هز و0 0۳۵/0 اجه 6۳6 ماهس 056۳ یععکی 00 جز عون هه ۲و
او ع1۳۳۶060 ,۲5ع6 2 عکسام نواعم ۲و +عطسسه +عطهنط ال مصعع ه رج) ۵معحمط کصمزعکته‌کنل شتا
,865 وه ,5۵1-6005 کصمنانعصد ۵۶ عمط +عطونط جلامی‌شگندهند ه (ط) هه ,عصج ۳زعط۲
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 6۶ مفنطفع‌دزد ٩ حسحلحطاع2/0 302000 منصع معا مطاود80 146
67 +عحاونط ج 0ع00عطصع کدمنکعنه‌کنل ها مفصعط +عطاه عط 0۵ +کصمزککنه‌کنل نها از عم
1 تنصعزد م2370 0۳۵0۳۵۰ 0015 صز ۲۵۳6 ۷۵۳۵ معط لوط ,کعوعماع علی فص کعماسهم عخمطممومه 1و
408 صقا 00 حز 06و1۳ 6۳6 کممتتعصهه ,کتعغا هس عکسمعنلهاع ی عبتاعاصز عدمصه 165۵۳
۲۵11-40 و عم آمتاصه‌ععه صه که 5و عع از عطام ۵۶ انامه 0۳ 0عغتاعاز گز موی ما0
55 200 وناز نعصه‌طاعتصصیم عطا ۵0۶۵ ۵ 10 ععه کصوتاعهه1۳ مکعم نله که عارعا 60
(2019 ,ق1۵70 :2019 وله 6۳ 87ر00فق3 :2017 1004 :2006 مصقصعماکهه1 :2001 ماعغلسنتت) اجما ج ۶و
200 ,0ملککتکنل هصه کالوع۲ مصمنا 0 محصز عطا صز کصمتتعصدی که باعنه۷ 06 ه 0عام م1
6 ۵1 16066 ,۲5 عملمع ی حاکماس 1 وصه ع ناهد 0 بط 6 کعععط 3۸0 طعناومط و مصمناهد
۳266۲5 56 م2101 طلعباک و تمصع عطا +۶۵ ععصعلنزه کعلخوممم کنط1 عصهزیعل حلجد:ع1
,۵۵۹ ,ط00ن00ه غلحقص طلعنط رفصمننعصه ,(2005) فصعاوت ما وصنام۸ وه عنصعفید
2 ۶٩ 05ع۹ ۵ط۲ 06۵۵۵ کملصنلز وصنصحط مدع -دمنکص دا عحصصیمی علن وم مطصنانهع0۶۹ ۵۳ ,531105ه)
۲ ۲۳۵0۳6۵1 صنقص عطا عصناعمعص 1۵۳ لننگععدد تجاسقلنه‌تاهم صعطا کمملقه ما۶ عنط7 امعصنعنه
,710۷6۷6 .(2011 قعقنانله[ ب2021 مسنه‌ز1-5ه) «مناهاص موه تحاعصقه مصمنککته‌کنل هط ۳۵ 01
2766۲5 610196056 عمط 0نه از که مکطماتعصده ع+مصد لاصی‌نانصوند 0عنومطاصهه کصمزکعته‌عنه
27 7516٩ ۳62167 با کم مطصا. ک طعه1۵6 ها ۵ ناه ۵ صعه 0۶6۳20 کنط] .62 0عع
6 06۳۳۵0 ۷۵۵۵6 طلعنطم۷ ,(2013 بلل0686) درهزععل #عصنم70م-ع۳م عاز عم ۷۵۱۱ که «مهند مه
5 136 00 کل 1۲ .کسام کنل 6 0عاهنمعکه عاز صز دععنعل عصنمنصه‌عم-ععمعنل عناعنداعصنا
6 ۵۶ اعد ما صمتاها۲ صز عصمتکعته‌عنل معط یز منقاع۳م عاصز هصه صمناهاصعصصنوحه معط کصعع عم ما
عطا 7۵۵6۶ ۵زا کدمنازعصد عمط ععلمتصز 0و۷ عنطا فهصه ,واعاد همع کصمناععی حلجه :۳1۵
6 معله 0لم اننعزاه فصه کنخعصعاکنرد خصع+عطصذ 156 10110۰ ۵ ععه موصه عا معط حصصم
6 10 بع0706 ۲زعطا ۵۶ 1606006 اتف عکسام ماع 0۳6 کم عکد عطا 0ع 10
6 نز ص306 عطا ما عا هدام عمط کصمتکعته‌کنل عزعطا ععلمم ما وصه عکسمعنل صز ناه 1رد
6 کمطاج2 عم عی‌عنل ها مطجو6 168 حتعطا موم ۵ صععله کعس هه عبتامعزداه نله ۶و 6و1
۵ 5 ۲مطاجاه ۸ 5تملله عقهد کمصعععصه فص عنصمص یل ع مه ک طخع نها بفصعط +عطاه عطا 0۵
3 ,(2009 مبلق اع 362805 :2006 رفک 3) +عصصقص 0عا داز عمط ه صز ععصنوه حنعط کعنه‌عنه
0 6 نو0 ددع0 عگنضع۳0د صمناکعنو- امعم صقطا +عطاهد ,عنعنامط هصه لعصعع ه ما 1:0 ۷۵01۵
۵ 566۳08 ۲۳۶۵۳0 لها وصناو0 ۲ عکسامکنل عنصعمهه ۷۵۵ محعصتوصط عطا که نامز
وه جمزدفته‌عنله عطا صز و606 امه مطتع:ع۲ له که کعسه1 وصنطعنعهنعنه عععطا ۳۵11606
۳6 لها وه شتا ۵۶ کعصتصصزم فصن نمزع 1 مصاعنمه عطا که صموتاعاصه۹ ۳0۳ عط1 کع 1100
۵ 53060 5000 ۷۷30۹6 ,(2013) نطله 10 روط فعععصی دز کاممم۳ عنع ۳0 معط صز کعن0ن 5
۰ *8ع ۵ ۵۵ عصادعصم** آهاص گنل ۵۲ ناه وم معصذ "عصمزکعبه‌کنو2 0صه
6 ۹ 620ص 6۵و1۳ 05۲ ۲۵ عط) ۶و عده ,کعع0عط که اصعص وم امعل 6۵۲و۳ 1۵۵
6 ما معصنامنعنه مه عصصع دز عاطاه‌ناصه معله کز ,۵۳0۵۳۵ آقت فص صه0 0۲ یز 12۳6۲۶5
1 ع۶ت ۳6۵ 0صقصعل ما کصععی کعناعنداعصنا معنامصه مکعقتصقصسط عطا صز عصناصنعنل ج م۸ کصمناصع دم
1 2200۳6 [ه دوعوم عطا هدع فصه اعصتاعنه عصمنصنصه 0صه عاعح؟ هزم ۵۶ ۷۵۳ ۵ که کعع0عط
6 360866 10۵۵ (2015) مامصخله1 مدوم عنطا 15 .(2021 م۵0 2/3000 6 حصع‌ع نان عصنقعل
6 ۵ علنط ۳ ,کعتقتصعفسط عطا دمص هط ععزم مان ,عشط اچطممعملنطام صز معط صقطا 06و1۳
,5131670605 معط 0عع0م عشط اما فصه فا 0۲۳ ۶و ما۸ بکشط کمصعنی لمطهم یز ۳۵۳6
عطا 1۵۳ (ععتانصقصط-ط00 .۷5 کعقتصعهستط علض عصناصنعنه که عدمنعنامصطنز جعامعجع عطا وصنای ندز
,معل) کصعنو هتم حلسع۶م۳ هناهد "عشط خن فعح ۵0 مکتعاد۵۵ 0۷67 کععلعط او ععزمل
5 3۸ شا که بصهزعل ۳:20 عطا ۶و ععصی‌نکندوند عطا وصعل تللهاما ما امد دز کنط1
۸ معا خنعطا صقطا کصوزدعنه‌عنه معط رز کععلمط ۶م +عطصستد +عطونط ولاصی‌گنموند ٩ 0010760
4 ع6 نع ز اناد ۳زعطی حاعتام ۲۵ ماه لاله از 50266 عطا 1۵۶ 160/۵ کز حلجومعع۳ عناهاناهنا کمطاتاه
,24 100) بنلزط 21122 م0عع 1۵۶ عصنصنه احامط۵ مکعصنوصن2 عطا ۶و تناها م عاص. ,1360-060
1 عنط1 .(2006 ,وفکل3 :2014 ,0۳۳۵۵ 2 120 :2007 ,ص10 :2013 ,ل[ع9۷ع0 :2013
40 01 بوازد مه بنصتآ م۸ ص11 7 2022 ,(43) 10 ,ط 6562۳ 0ص عدنط163 همق ۳۵۳ که سوت (ح 136۵0
7 ... قفا نت15 من امص۸ ع ناما وصه عناهاتاصها حز 3/665 عکجام 1/6105
و 2000 1نطزدعه و1۳۵ کععا افعممزدعنه‌کنل نها هنز ۵۵0اعزی 3665 ع۵۷ط ما فندد 6 صف وازکنا‌هزطاند
1 2265 اعطز ععصند ,65و00 که عفن عطا صز عکعطز [ع1له 02 ۵ ,0۵۷6۵ط مامت کق۷ 156۲6 .360865
کل تچ هه متا ۵0۳ هاوگ 606 کمغا فص عکسام کنو همه نمصمنا از 6۵6
۳ 2۳6۲5 200006 ,کت6ا005ط 1۵۳ 00۳ ام20 000 ا۳طاط ,ک6ع۵ 1۵۷۵۲ #ععت کمطانه ۸ط لقتا0 15056"
ع ۶و م۳0 ۵طا ما ۲۵1۳۵۵ طانمس 0ممنلفصمنه 6ص صف م0قعاکصز دافم خصعصعع دهد
.(2005 مفصعاجتل) مر عطا جعبه فمتاعنعسنتا ۵عناممه که 10ع عطا هز عکسممعنل همم
0 صتقاصنقط ما عصخلها-ع مداد ۵۳ کععصع تنعل ۷0 صمناهاصعصونت اعد 60 عم هط ۵ 5
6-0 0ع8ن1 عزع داد امن عنط1 بجع مها ۵ عکسامعنل مصنامنعنل عطا طکزم ععصهنانه
0زا نما ۶و ععصقام‌ععع2 عصنکدمصز عطا 1۵۳ م۳ ع۵۵ که ۵۶ خطعوتمطا 66 فلای عکه 16
,((2013 0۳1683 عع5) 00۷6100601 مزع ما مصهاعنی 5 11610 عطا صمناصعصد ۵ امص) طعجه6: 1 کمزاعنداعصنا
۰( و1076 ع566) م۳686 فا اعتسام 7 ما۳۲ [متقنصط هاز عازم‌عع0
۵ 6۲و ول کاوع۲ع از تنعطا ۳۹۵ ۵ کع عم ها وصه مها ۵۶ "اهاز 4#ممع* معللم-50 کنط 1"
1065 اعد عطا ۵۶ کعصا هرز ععصعقکنلن 0ع۷عط0 عطا هدز معلده صف تعطامصه 0۵۴
۵۲ صز 63و1۳ 0ععت ۷۵۳۵ کدماصعمصناهد مدعع0عط وصه کصمناتعصدی ما م2000 1۵ 6۰و1۳
5۰ شتا صز 1۳06۵ 06 ۵3 6 ما ۵۵۵ ۳۳۵۳۵ عطا عمط ,کصمتککعته‌عنل لمتا 0صه
عطا حز 10600۲ ۲ ععطمنو 1 ۳و همنامعزمحم عطا ده صمزدعنه‌کنل عطا 0تهانصز (2002 ,200[1) فصعاوت
۱۲۵۵ 1۳۵۵۵۵ 1058 066 هط طعنطمی عصمصعصگاهد فص مط‌ع‌ع:۳ عنعطا م۳0 خقطا عکسمعنه
6 0695۲ ۳0ق ((2021 ,7608 ۶ ۷۷208 عع5) ععسامعنل عنصعلفهه ۳6 صز نلتمدمک عمط ۶۵۳ اععاو
5611-600۳5 داوا وت ناونع عمجم معط ۶و صمنا ۳۶16 دعط عم نها 0056۰ ام کنط]
8 5 11610 عطا ۶و علحعلوصماد عطا ما ند مغ ما صمناصعاصذ واممانا حنعطا ما ههام۵ واجهم 06
عطا ۶و دمنانطع ۳۵ معط 5 ماک حلعنط تم عجاعه ع 0 ععس من ه جععلها عمط ما صعع5 1563۲ موعمامصعاعزمه
(0ا870 صقطا غاد هنانز عصتوصز موعصعطا عضو اعلوهند عاذ فصه طلجوع۶ع۲ لهتام ۶م عتاله۷
5 ۳962760 ۲۳6 ۵۴ کاعمعه کنامق۷ عط) ۶و دوعص عمط که عمخمعه عنصعص له عطا هه معصنصع1
0۵1 ۷۷۲۳ .(2004 ,3/165 ع ع011 3/00 ع56) اععزطاند 2 که +ع و۳96 عطا معط مصعکنیک اجانجنعه هه
-5۵[۲ ۶ه عفبد و13 عم اعتعط 16362 شا هه ,و۵۵ گم عخی کمعباوعکط اکعط 16862
0 ۵۳ عط۲ 0۳۳۵ ما اعجلهای ۵ که عصناه ۴ ۵ فندد 06 صی عکسامعنل لها وصه ص0۵ ,16۳60۹
6 ۵ 5 ماه امه 0۵۵ بعامصفته 10۵۶ ,(2021) 7602 هد ۷۷02 حعطاععم +معمله عصصیه هب0
0۶ 16105 خوعمعنقنه ۵ دزی دم[عط کعلناسه حل م۳6 صز 005165 کم ععصععطاه عطا صز کدمناصعمص امد
۸ کاععتدا اقطا 0106066 حلتو ۳:6 0۳6 ۵۲ معط صز کوصهاک ,عمط نموه که عصنا کنط1
7 68 تقد ۵10180086 ۲و کعنتنمیعایه ناه ۲و ععزمط معط مصنطط عممتاصاصز اعحمطاجه
ع0 هه 65اه عم م6000 عمط ولاصی گنصهند وومطاصه ما 1۵۵۵ 6۳۵ کصمتععه‌عنل عمط ما0
1 ۳۵66 ۵ 6۵۵0 لاه عصعع کحمطکجه "کممزدعنو‌کتل لها تماق عزمطام موه 1۵۳ م۸ مومع
۵ 0ع5 کالباوع۲ "عشطز عطا حز 0ع01ع9 0۳6 (رعام‌ععه صقن ۵۶ بحاص مهبع) هل ۲۳۳۵۵ ما ۳۲۳066
گز ,تواع ۲۳ ع۳6ه هاهل شا ,1100۷6 مکعصنوص نعطا ۵۶ نها عصوحه هه صمناهاعمعاصز عطا اعتسط۲
6۵000 احط تم صتعاصه صف کنط1 .(2013 مناطعله 30 ع96) ماع جمزکعنه‌عنل 6 صز ۲۵ ۲۵1۵۲۳۵۵ ,0۷6۲
و ۶0۳ ]7۳۵۲۳۵ عطا مصمننو0ه ز1 معصمتدعنه‌عنه لقت یز خصعو1۳ ۵۳۵ ۵۲۵ 12366۲5
6 06۳۵060 22۷6 ۵ کص9عع5 کدمنککته‌کنل هم جز قاعل لهطع۷ زره 0عقط هماع ۳د
5 06 ز اناد جزعطا ۶و منطوع0ج نهنامصعاوم جزعطا ععصجصی ما کمطانه 2۳۵۹ م0۳ ه[ع
ع لا هز عع امک له عاجه صقطا معط ,(وعتحلهصه 0ص عاعل) ما۳0 0/۵ حنعطا ۵ ۳۵۲۳6۵۵ 3
معط صز کوصنفوصتا جزعطا ج۵ خصعصصی ما کمطاحه ۲۸ لمت0 1۵۵ (2013) ناطملد 10 کلعتصعوزه 1و
1 1 فنه5 6 صف 5عووماع عم بصمنمصقاهه صقط +عطاد دنام هه عمط کدمتکعته‌کنل0
5 له وه شتا 66۵ کععصهعاغنل خصع تعنص 006۵۵ عطا مافقع1 201 ۳اط 1251
5 68286676۲ 200 ,5 ۲عما هط علنصهناند ,کتعاد00ط رکلهاصع0زه ,کمعما هس 1۳6 ما صمناهام۲ صز
4 للقمد ۳6 فص 50-000۵ ۵۲۳ صذ کش حنعطا ۵ امه وواعدمناسی ۳6160 ع از 06 0ل م5
5 ۵0 0صه ما 00۲۳ اقط) بجدد ۵ 20۲ کل از ,عمط ,نع 0 عنطا 0۳ 0ع2ظ .0ع21ع دز
۳ ۳8 منطعصمنج[م+ معط انامه وصه ,کصمننعصدی عمط دمص اعرعا معط عمنصدع ۵۳ ۵ 1060
6 13696 ۶و عم ملعم عط1 مکدمنامعمصناهد فص کعولعط طاووطا لادم 1۵2065
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 :6 مفنطفع‌دزد ٩ حسحلحطع2/0 302000 منصع معا مطاود0 م14
5 016۴ 01 )دم عطا اه عععطا 0۳ کزعقطاصصه دما تحص ما 0عاحا اه بعده 1۵۳ ,06 یف 1276۲5
۷۵۰ از له جز عکسامکنوهاعص کز عکسامکعنل عنصعفمهعه 65 که عسصهع؟ سکن صنقص ۸
5 10696 هو کاصعص هه عنان عم ددع10 هه مصناصنعنهه عطا عحتههاعطانه عقط (ل2۳ع9ع 1
0۵ ۵۶ عع 20 نانصوزد ۲۳۵ 1۵۶ ععدعلزه عم و5 خصععممم عطا ۵صه ,ر2021 مع0ع72 6 ۷۷/08 عع5)
65 سلطا ۵۳ ۶و کصع هنز عم رم 1 معل کععاحقص عکس موم 16۶ عمعنفهخوم طمجو۳۵:6 له وه
6 8۳6216۲ عملهص کدمزدعنه‌کنل حها اقط ۵0عو عم 6 صف از ,تلادع عط 0۵ 832960 ۰و6و۳ هه
5 ,751620٩ 220 07ع جمعامع۳ع ک نط‌جو ۳ حلباد ۲۵۶1006 ما آمتعصعع هز داتفه عکسام نع ۲و
,۵351105 مطقتامطا مصعنو22م حلتوم: ۳ عطا که 1۳60606 نلنط هناد همع 1۵۳ اکعنو کاز که ۵11
6 م2 16۳3000 هه عاعاصز خص6و۳ اکمص عطا عجه کصمخصعصگاهد فصه ,کعع0عط
(1686270367)5 عطا 60زم۳م ۵ ۵صعا کدمتدعته‌عنه صهنا ,3/0606 کطمتککنکنل تعشط هنز 12066۳5
دمتاقنعصنا ۵عناممه طکزم عصنل صز صعطا کوصط واطنعن عنطا فصه ,کدوناصعصگاعد طاهدامطا 1۵0
200 ع۷ناعزطاناه 0صه کعصنصه‌عط نموت توصز ناه ۵۳۵۳۵ امصعصم10عع0 مزع[ مصعاعزمه
40 ۵ 12۵۵ ,100 ,۳۵962700675 لها .(2013 ,ل[8۷6ع0 ععی) کدمناهاع معاصن 0ع 2 -کص 16رد
۳9۵ عطا عازمدع0 ردوعجره رز دمعما مق خصعصعع ده هه مکتعغاحقص علونهنانه ,تعای000 هصنومام01
6 169627610675 ها اعنسام ۵ لمه22006 ما واطه ام وونانطتجعا2 فصد حصعتصعصیل ک صع 02201
مفاطاملم 0 0) کوصنوصنا حنعط وصنکعته‌عنل صز و50 عکسمعنل منم هلاه عطا ععنلمه معله دعطل ۳6۶
85 ع5 امن نموه 6۵ ,للم۳ع0 .کعععماع عمم فصه دعما فص عخمطامملهه عمط (2013
طلع2۳ع۳ لها فصه صفعنا ۶و ددع0۳ مزع و 1[مصهاعنزصه فصد آمنزعمامع0ز عطا 1۵۳۵۵ عطا ۲۵
عطا 10۶ عفد دام عدسام نوم ۶ عمصعکنمصعند عطا جمز مش ماهس عکسام نع (ع 13۳0
نهستط ما۵ ۷۷۵۳۵ دز (2005) جمناندوممخم کنفصعاو بحصمزدعنه‌عنل اعشط ۶و ۳8 6اه
5 ۲206۳۲5 مزعطا 0ص مکامرعا عزعطا ,13656165 00۳ ۵ عبفاک کتمطاناه 50 کاعاگ عکسام 2/0
«نمط) هط دزد صز کعصنفصن حلجو‌عو۳ فص کاصعصوحه معط ص96 عم 0صه موآمگفد ,1۳۵6 1۳۵۷
601087 عطا وقالف 13600 عصمنای‌ناصصز آهعزعمع دهم فصد نام معط ام ققط وی 1656
,6 288002160 معط یز 0عع00۵ع +عز عصعنلدجهم طلو‌عع۳ لقا مه صفتا0 1۵61086
۷۳۵۳-67 هه صمتاهمنص2ع0۳ ععسمعنل معط کون عطا ۶و صمندکنه‌کنل عطا جز واحهلنها هم
۵ 206 هط 1:6 بوط فمتمتوعه طامط کز ععید "ماقم عکسام 3/620 مععصعنلهه صنعع کصمناه1ع7
,5611-6105 که عفید 5 تعط 1۵862 فا خز ص006 عز قنط1 مصعطا که عبتا‌تساعدم مصه ,07006۳65
16265 لها فوصه ,کممتعیعنل فا ۶و عسکهم همم جللنمعنمه عطا نومه طعنط
16205 لها اعصندعه کعمع حاعنط ۳ اجه اصعصصه‌عععمه هه علطتااه وصه ,بدتعا۵0 ۵۶ عع 301020
(2012) 2310086 .عطدم‌ناهاعمعاصز عناعزطانه فص نون توص ههام68 1۵۳ ععدمد کم صمزعز۳0ط
1 136 هنز ,کطمزدعناقنل اعشط اه فص ۵) عکسممعنل کقطا معلز عطا 1۵۳ 5000۳۲ 0701065
۰ ع006 ۵ ع۷نانتاعطم االفت ات 2۳6 (کعتاعم منم تمصع نو همطل مع06) تمه فصه رفن
5ع21عن0وصز ولمم کدمنصعصقاهی فص ,دقع ,کطماتعصدن ۶ ععصمصنص00ع۳م عطا موللد ۳۳۸0
8 066 کعهنوه 156 ععطاه که ععصعصهه عطا که مععطا ۵۳۵ ک۶۵00 قداص 6و ععرم
معط لا 1 2/2۳65 1026۳8۲ جنعطا عکند (ج) ما ,۳ ۵۲ دما اعصا اوللمن 52 ,ما1
5 610190096 لد 06۵ () فصه مصعطا کامم۳ هط عکسمعنل هه عصعنف هتم حلع:۲ 1و
6 ما5 163۳675 ۳۳۳۳ .205 ع00ه اکن کته نع صز رآهصمنهعاصز وصه عنعاصذ ۵ )
۳۳عط] ع۵ ۵ 60 عصز فصه ,رک عاق عکسامکنمهاع کم عهعد عمط عطا از 0عماسه‌نلنصد؟
1۸۵۶ اهب مه ما0 ۵۶ کم [62 معط ج م6۵ ۵ 1180
8 6ع6 00131 و5000 عطا ۵۶ عتاصتی للقصد 156 بفعاخنصفه 06 فتمطک کصمتهانصهنا یندید ۵ط]
40 360865۶7 ,کطمنانعص02 صقطا ماقم معطاه ما خعمکهد حلخزم واسقانه‌تاحقم مکصمنعاعصم عتنصنکع0
8 1000688 معا ما7 عممص 0لعنر وللغتصعامم خی عناوی +ععتها ۸ مک ناهد
.85105 تنل ما وصه ما ککمجمه کعمصو گنل وضو عکد کععاحقم 16130106
وت ما 0ع0عع دز طخ6 +عطا سبط ۳اط ,16۳ 1100 مدمه ام ۳۵۳۵ +علصصع فصه وصسمعامه ان "عمطانه
40 01 بوازد مه بنصتآ م۸ ص11 7 2022 ,(43) 10 ,ط 6562۳ 0ص عدنط163 همق ۳۵۳ که سوت (ح 136۵0
9 ... نانآ #هزام‌ص۸ ع تناها وصه ع نها خاصها حز 3/3665 کسام 1/6105
5 60۳۵00۳۵ لها ومد مقت 55 وق 65اه عنام کنو ماع اه عکت عطا عاقنوع عععطا کز اجه
0 1308286 0عاهتصهادطانی کقط طلجو‌عوع7 ععصند خصقامممطز همه کز #وصم له 11
۶ وممطان۸ .(2021 ,ق7260 6 228 ۷۷) 8 عنصعلهد نو کعصهم1 لمکسامکنه عطا که کدمتاهنمععد
05 ععدتاع 10 ۵۶ واعنه چ ۳۵۳۵ عسی وی خصعععم عطا حز کعلعتامه آقا مضه صقتا0 0015
77و5۳ کنطا ۶و کعصنوص عطا «عطاعط تم وصناه‌ع ناک 10 اعد ع 0 ممحصمطد فصه ع هط 0ع حلص مه
6 امه عکت ۵طا 0۵ اهنا عمص مک هی ۶۵۳ 0عل مهم کز وصامعکله 11 گز عبضا 1۵مط ۳11
2۳82866۲ لهمطاحه 13160650521 تکعصنوص عطا جع0 ه و2 ر2011) .ط مطعلدمطد۵۵[1 ۸
5 ۳:9۵ ۵ 1 2۵1907165 ۵۵۵1۹۲0۳۹۵ ,7100706۲۹0۳۵ .(2009) بش۸ مصتعصمصاع۵ ۸
6 .(9[9ع 13 23167 معط کتاط 2 )۸۳۵۳۵۳۵۳۹ ۵0۳۹۵۵۵۵ 2007 ۳۵ وطنصععصی
6 10600 40ص داز ۵۶ ماه توص م۸ نکسم نها عم آهد 1606 «(2002) ب# مف۵ط۸
4 ۵0۳0۵۷ ۸ توصزمع ع۳6ه ۳6 ععطاب ۵۶ مق وچ ۵۶ ۵۵ جاور عنع ما اک7 .(2010) بش۸ باعلهظ
]٩ |700۵ 70706 بطعنای۳2 عنص وه ۷6۵ مصه مععاممی یز ع م۵105
1و کطم0ع5 جمزعت ام جز 065 ۶و جمکاسقصصهم ۸ .(2015) به مصعلمطع3/0 خصق‌طمطی ع مک ,ل[ع۸0
9 .عانعن فعنامصه فصه عمه نا معنعط موعمامطل عم جز ععلعنانه حلجهع9ع1
6 33610621 +ععلعناه حلجوع:ع۳ کم دمناع5 منکن 6 ۵۶ 316۷ .(2021) ۷۰ مفطنه‌زط۸1-5
8/19 [08://010 3 9-25 ,(8)2 ملق سمل امومع کل عمط هه
ان 0صه لباک عطا حز ۳5ع6ا تقد عکسام کنو ماع که کل تمصه ع ناه تصصیم ۸ .(2018) 36۰ ,جاممنا۸
4 ]۹ ,700۵ 17000 02065 طل ۳۹ هص و ععصنههه فص عسههعن1 ۶و کدمنا‌هد
7 ۳69627 نز کععزبعل عزوعطام که ععد ع15 .(2022) :2 مقلالزنطله5 + م۸ من۳۵0 ,3 .0 مقذانصها ۸
66-7 ,(12)1 ,ا70070 8000000 دلعناوت مععصعطامی عاجعا عتعنطه ما ععصکصی
0 6 امه که کدمناع5 جمزکعنه‌عنل عطا ۵۶ صمناه‌متصدعه هم 156 .(ر2017) ۷۷۰ تعاس۸
1 56000 جمزکفتا‌عنل جر کععزعل0 وصنع0ز ۵۶ تحودی لمسعانه-ععمی ۸ .(2008) ما ,5۵0۳ 6 .36 منقا۸
8 ح 0 که 6 103 / هه 10/6/0 زک ۷ // :۳05
2۳06165 ۳۶6273 و کدماع5 جمزذکنه‌عنل که جمناد‌ع نایز 0ععد دامع ۸ .(2012) 1۰ مصعصطاعه3
«(11)2 ,2۷۲0965 ۸۲۵۵6۲6 ۵۲ 115۳و ۲٩/70۳۵ بصمتاعهضس۷ سمصناعنعنه فصه جعتاصعل
86 حز ۳96270 ع0نه م0 .(2009) ۷۷۰ ,۷۷۵28 2 ول 110208 و2 و080 .۸ بکلنطت و.8 و0کطعظط
9 79 ,(93)1 ,170070 109096 780067۳ 7۳6 معلفهمز عصنصوع1 فصه عهصنطد1
اننامجه 1 ۳110060655 .(2018) 7 .۸ مفصقط۳۳2 ن0ه هاه[10 6 م۸ .۸ ق7۵00 کل .17 مفصقطهط5عظ
0661060 08 ف 16 با8۳ صقنص۵ت ۵۵ 0065 ۷6و عم ۶ 10۹۳05
1-۰ ,(1)4 ,36860760 ع] 506 و ۲۲۵۵ ۸0۵۵۵ ۰۲ ۳۹۵۱ م7 11۵۲۳۵۵0۳۵۱
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,78820 :6 مفنطفع‌دزد ٩ حسحلحطع2/0 302000 منصع معا مطاود80 م0ک1
۳7 ۸ تصعتلههامز عزکه‌ناگ 06 هنز عکسامکنل هاعصد آهد 1306065 «(2010) 34 مص3100۳۵ گ سط مهنحنط
«(20)1 ۵۳90965۰ ۲1/0۵0۲۳٩ 70۳۵۱ کاعتصصحام 8۳۲ صقنص۳۵ فصه صفخعص۸ ۶ عاجعا ۶و
تاه 262060 ۵1 تجونی 6 ناعقجاهم ج +عکمم نهد هنز عکسمنو 3/0 .(2004) یک نعزه‌هداط
1-7۰ و5 و10719 :0لا5 .50666۲5 صعزع 210۳6 فصه اعناعمط بط حکناعم۳ صز ع ۷
,5۳65 ۲۲1017۷1 ]۹ ,700۳۳۵ .3/0006 ناماما ام عفماعطد عط (ر3984) بش۸ معحمصعس
۲9627 لقصزعه۳ه 1۵۶ ماع جمنککهعنل عط ۷۵8 .(2019) .5 .۳ مناه‌و86 ۸ ک بش ما۲ ۲۵۵
76۹۵۵۲۲6 ,۲۵۲۱۳/6۵0 ۷1۲۳65۶ :۵۲۵۵۲ 6] ۵0 136 ۵ 06و ۸ مععلعنانه
۷08 067۹29۷6 ۵۴ رود ع۷تاع دم ۸ عانعن عکسامکنهع< .(2003) .ظ مقناه‌که1
29-۰ ,11 ,007701167156 1700751200 1۵ 26 1916865 30105 معکعسام نک آهدمزددع 0۳01
5۰ وا ز ۲7۵07۳ 0210۳۵ .568 ناو 11 4ع اجه 1 1۵1۵۵5 360۲6 ر2007) .7 1263/6
اعد حلع 18620 6 ها تاصصن0 فصه عتاهاتاهی خ کععمتوصت ۳و عصخصعصصم) .(2013) سا مفاطله 10
17۳9۷/۹68 ۸1160 ۹۲ 70۲۳۵۱ ,70۲۵۵۹۲۵ مکعناعناعصنا ۵ عنامعه حذ ماع صمتککته‌کنله
5 61.۷.25 1 رز عهنه/5 078/10۰757 0۹://00 ۳۳ 145-154 ,(2)3 و006 ع10 داعتاومط
۸2۷۵۲66۶ .35۳ 10۳ فلوولقصه ۵۳۲۲ ما حاعقو مه ۸ تعلدالقصه عحصعی .(0994) 1۰ ,کص22 0016-۳۷
ناسنا ۵عناممه صز کدمزکعنه‌کنله علعناعه و۲ غو همه عجصعع ۸ .(2013) ب ,علزدزا1
0ات1 بط 0ععت معاعزع3 ع ۵ چ لژ کعما فد عکام هام آهدم 1366 .(2017) بط ,لاس10
616605 6120190056 ماصنز دهع دوز م۸ .(2018) .5 مفح‌عطغامج :6 مس مفنصطق 827 3 مفتقگصدتقطی
[ 70۳۳۵۲ 170710 .860065 80055 کا 50006 جازم نهد 31000۵06 ۷5 06اه بط 1۶۵۵
40 ععلعنانه ۲:6 آهزومامنط صز دمعغاحقص عکسام 3005 .(2016) بط منصقطهلا 2۶ بل منصعامطای
7 0 810631۵۹ 16۲۹۰ ۵06 ۷۵۰ 6۳5 310۵06 دماج اعمصصز مصوز
۰( 3) 9۲0۵۲ ,0۳۵ ۵ 1۳۹20۳ ۸ .(2004) 6 2/306 ۵۶ مک م۸ .36 ,71۵110423
06 51/22 :5۳۳10 ۵۳۱ 20067۲5 ,(608) 1 هل 10 +کزداولفم۸ ع5 0 «(ر1981) .72.5 ,ق 11۳
۸ :12۲ اهاز ۵۵ ۵ صنه 1 عاعناحه عنطا 0 ۰ .۰ ۰ ماه عصمچصه قحقط ۰3106۳6 .(2005) .3 112000
10۳ 20055 ۵8 عن ص206 هرز ۳۵ فصه ۲ امومع ۶و وی 0مکقط-عتصم
«(12)2 ,16071719 1۵19096 60مرحم مکاعا عنصعلهت 12 هنز «منععطی که 3/0 .ر2001) ۰ ,اما
5 منکن عطا ۵۶ دمناه‌عنادع دز ۵0عکعه -عجصع6 ۸ .(3988) 1۰ وفصه 0۵10-۳۷ گ م۸ وقص6ام130
ب-7)2(,113 ,20368 ع0عع 50 ۲م داعااووط معصمناهاعدعنه مصه کعلعنانه حز
,70۳۵ 61201960056۰ عنصع 00 هم کعنامصهد۳م 156 نجعاصی فص صمزکق20 .(1998) کل مفصقاو
۷۲111119 0600611116 13 1167061105 0و5 نع کل وتمسنامنم 2 .(2000) کل مفصعاوت
40 01 بوازد مه بنصتآ م۸ ص11 7 2022 ,(43) 10 ,ط 6562۳ 0ص عدنط163 همق ۳۵۳ که سوت (ح 136۵0
1 ... ی انا 1 #هزام‌ص۸ ع تناها وصه عناهاخاصها حز 3/665 عکسام 1/6015
,70۵ ۳۵8۰ 005187200216 12 صز ع 3/0010 ؛+عدمناهعاصذ جههناصن‌عن2 (2004) .کل مفصعاو
078/10221 [00//: 09 .133-151 ,(13)2 «و ۷۳1۵ عوصسو مت 00عک ۳۲٩
ب 00 ۳۳19۰ 11 ۵603 13۳۵۲ و 1 ۲مأ مد +ع 170000 .(2005) کل مفصقاو
,(41)4 ,760609 109096 .کعصنامنکنه عطا هنز وصان عنصعلهه فصد عحصعی .ر2008) کل مفصقاعت
6۰ عفن 206ع صز صمنا از که اعومصه ۸ خصعص‌هدهده فصد ععصماک .(2016) کل مفصعل۶
نادناعصنا-ععوی ۸ +کصمناع5 صمزککه‌عنل علعنانه حلجعع:۳ صز دعلو ناه ۵۶ ۷۷۵۳۵ .(2011) .۸ منه‌گناناه[
0 حذ 500055 صمزدکته‌عنله علعناجه :۲ ۶ه کنعولهصه مزونه ۸ ر2021) .ظ مصال
نا ت۲۶ فصه کعوعطا 2870 ۵۶ کدمناامحصز عطا جز عکسم 3/0 .(2015) 1 ,1۵۷/۵56
5۳0169 ]٩ ,70۳۵ 811۰ صذ کطمناه‌نامعه عاز وصه کنولقصه کسام .(2014) .ظ مصقطاد مه از 0ص
ناه حلعتهع۲۶ طاعناع3۳ یز کاصعصعلاه عکسم 3/0 .(2011) 7 معط ۸۵ ,2 ,1۳6۹180372
زین مصه کعناعنداعسنا ۵عناممه صذ کمعی صعنصصسط عتاممحصمود فصه طکناعم۳ 06اه روط دع ۷
عاعناحه ۳۶6270 ععمصنطع فصه طاعناومط جز عکسام 3/0 .(2013) 3-13 .ل مصفلا 6۶ و سل ملک
1 36965 3/۸ ۵ حز افص من عصه ۲و کع0بق 15۵ +کلو تسه 0ععد -عا مه ۸ .(2019) .7 ق۴۵۲0
40 ۵۳9۵96 ۹۲ ,70۳۳۵ طاعناعم۳ ۶م ددع0 طاکا 1 فصه طاعناید 2 ۵۶ دوعملدع ۳رد 1۵06
40 عا نمی عطا ۵۳۵ کزدوتقهه عمصت ع تامهم ۸ .(2020) ب3 بش۸ ,قططاا 6۶ وس ,1۴۳1۵03
565۰ 066۳00216 8۳ روط 6۵ کصمنا‌عه صمنکعنه‌عنل فصه کوصنفصتا عتاهاخصهو
[۵ ۳۵۵0 3627502 .268191 0۳۵ و مدع 2۳60 .(2014) ۰ 3 ,000 6۶ .8 و1660
علمنانه ۳962700 ۲و صمناهتنصهع0۳ عطا صز کعمص لقن لمسعلحت0 .(2010) .3.5 ,۳۷۵2۵۹ ۵۶ کل و16
[ 700۳۵1 ۰عفعصنط) فصه حاعناعد۳ +تعمامطل عم لمممنه اه ۵۶ 10م عطا مگ حعصمنا از
۸ :(۳3۳۳) 00565 تام ناه ناطانم حل‌قع:۳ 10۳ طاعناو۳ کهصنط12 .(2020) ۰[ ,310۷6۳06۷ 66 و وفنآ
,59 ,8700565 6 ننک 07] 15و2۳ ک نهذ آهعنعمعمل6م ادحعطد) ععمنع هه ۵۶ 16100۷
۸ 10 .0۳066065 0ص 03600 [م0۳00ع15 +عنتلنهصه خصعاصیم عناهانله .(2014) 2۰ معصن 1/1
۹۷۵,1۵۷ ۵ ۸۲۵۵۶۳۵۶ ,(۰ع۳0) 8عصدع2۳ .21 چگ معصنمصنصکل سک رکطه 6۳-۸50 زنط
.365-380 00۰) 1۵۵۵۶ ۵۵ رو ۵۵۵۵۱ ۹۲ ۳۵۲۵/۵۶ :۵2۳۵۵۵ 1۵1۵۳۵۵ 1
00 0هه 2160 اععدن که فد ع کدی ۸ ندعغا هه عکسام 3/00 .(2017) 1۰ منصقل 2/2۳
0عع5 زک ۲0/ مک کنل 6 هز ماع عکسام 3/0 .(2013) .17 منصع‌لن۸ 2 .۸ ,1/155
06 0 ۰ که أکلاو2۳ و7000 بجعقعطا کجعاعقص طاعنایهط۳ مصه معزدع2 ۶و
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
137-153 .00 ,2022 ,43 1896 ,10 ۷0۵1۰٩ ,7880 6۶ مفنطفع‌دزد ٩ حسحلحطاع2/0 302000 منصع معا مطاود5 2ک1
23 ,(32)3 ,(قاآ0اگ 7109096 و00ع0ع7 ۰۲ ۵ 70 00۲۳۵۲۶ راما م0
110006۳ .(.60 208) 5ع071ع13 و10 1۵996 0۵عع5 .(2004) 3۰ مفعلو/3 +6 سظ ,]1/161
۵ ع6علعنانه ۳۶۳ طاکنص52 قصه داعناوط۳ ۵۶ صمناع5د صمنکعه‌عنله عط1 .(2016) 0 مق1ع2/06
10 .8صع5 همان معط صه صز عصعاطامجم فقصه کعنفعز رکعوت] تلنقدط .(0999) .7 ,12/01011300
40 ۵۵-6 ,66۳۳6۹ :88ع816ظ و۷۷۳۳ ,(ع0ت) م2 سم 6 منطزمصعنطا2-0 معط
,70۵ .5علعتاه لهمسامز عگتامعنهی صز دصاقم عکام 2/6005 .(2020) .ظ م87 6 .۷ ,187320
1-6۰ ,(6)1 ,۳110115 41 ۸ 0۳ اه هام 7 0
نل هه دمص عطا صز هام۵ فص وصنع7700 .(ر2021) ۳۰ ,۵0 3/2302 +6 وس 21121620۵
6 0 ۷۷۳۲۵۵ 020675 ۵۲ 5۳0 آهسغآنه-کعمی ۸ +ععلعنانه حلجه: ۲ طاکناع۳۸ که کدمناع5
-108 ,(10)1 ,2700565 ۸۲۵0076 ۵۲ 15و۳۳ ۲ 70۵1 77010 هه عتامصهصمد 0هه
,66۰ ما تقصنامنکن0 225 ,دیع ۳ع 0۳0 سعصناصنعن +وسحصی اک21 عطا 10۳ شهاک .(2013) سمل م0۳68
-1467.ز/3109://002.078/10.1111 1-24 ,63 120709 عومسو م7 یه آماعستاخقا بط عطا هه
۸ :60۵00 لمعنصط) نز کامو‌صعطه علعنانه حلجو‌عوع گم عهنهای عخعصعی ر2021) .ظ مصقط۳0۵ظ
282-36 ,(13)1 ,17679 10و50 ۲٩ ۳۲:6۵ هام۸ ,100۳۵ ۲٩[ سمل م50 0عکه-ع 0
2ج دز ما دهع و زنمط ان 003 //نک هط 0ع ۳0
.(60 200) 1۵600 ۸ +کاک ره 0۳ ع05ع71 .(2012) ۰ظ مععهلونلد۳
1060۲ +عط ۲:6 عصناهع ناک 10 .(2015) ۳۰ منصه‌عد5 6۶ وس 5010062038۶ وگ وتتا00نطاه۳۵
0۰ ۵۶ ص16 عطا طاوتا0تطا کلقمسوز اهنا معنامصه صز ععلنانه حلجم‌ع:۲ عتهاتلهه
۳۵766۲5 عکسامکنو اعد لهدم5 06 تعاصط هصناه‌عناکه 10 .(2019) ۰ منصنعععم13 6 ولآ ,1۳3800733
70۳۵۵6 610۵۵ .افص دنهد او ععی 156 +جعوعطا 3.۸۰ طکناع ۳
۳ طاوناع۳۸ رز عاعق0دطه علعناسد حلجع:۳ که کندولقعه عحصعی .(2021) یک منطعلد71 6 .3 مفونه5
1 ۷۵۵۶ عطا ککمعه کطمناهسد۷ علطازفدوم عطا عصوملموط تعلفصوز کععمم‌ام عنصع وق
40 55105 نکن یز عک عکام نله هاعط ۵۷۵۳ 20۳8 .(2016) ب36 من1720 6۶ ول ق1051 .۸ منصد‌ند5
[ 70۲۵۲ .500060 385.7 صقنص1۳ بط 6۵ کعلعنانه عنصعفهد ۵۶ صمناعی صمزعحاعصم
5 :10۷۵ 12۲۵۲ ۶ و۱۵۳۹ 1۵99۵ 1 ۵2۵۵۵6۶۹5 0۳۵ 60۳۵ .(2013) 8۰ 5061000
65لا 0ههه ععقتاع ]1 .[ 0۳6960۵05 +عصج0] ۵106 عساس-عومصوا عط وصتوفمط
0 م0۶ 560005 جمزعد 00 /طمنککته‌کنل که صمنااعدمی ع8 01۵ص .(2018) ۳۰ ,5۵100
[ 70۳۵1 ۷۳۵۲۹۰ 11 طاعنصه‌م5 صعنلتاعه) 0هه 12 فصه 11 طعناهط۳ بط ۵5 کعلعنانه
2 0.2018 62[ [/8/10.1016 07 30۹://0800 1-10۰ و37 وکع 08 ابا ۸۲00006 ۳م کتاوطط
6 ۶۷۳۵۵8۰ ۳۳۰ مصفت1۳۵9 جل ععد هصه 01066 عکسام 31/1205 .(2009) 34۰ متقهصه 13 6۶ یک ننک
5 0006 عطا هز کعما تفس عکسمکنلم-د/3 .(2020) ۳ ,دمص 3/0 ۸۶ .ال متصعحصزعاه5
5۰ بک ۸۲۶ 6096 مکعناعناعصنا ۵عناممه هم کلفصسوز 7کت-صمد فصه آک1 دز فعطعناطام
40 01 بوازد مه بنصتآ م۸ ص11 7 2022 ,(43) 10 ,6962 0ص وصنط162 ععم هصق ۳۳۵۳ ۵۶ امس م۵0 136
3 ... انا 1 #مزام‌ص۸ ع تناها وصه ع نها خاصها حز 3/665 عکسام 1/0015
کناکتاع 1 عزطوی۸ مصهه تلو۲2 جز عکسسم ناهام ۲و فد عتتعقصصم ۸ (2011) بش مصقالنا5
04 -ع۲۵۱۲1۵9) 00005ع1آ00ه 000 0۲0110 نک ع9 (ع0عع3 (2004) بل وقعلق5
107 /30۹://00 .77655 بجازد نتنآ ععلو خن طاصد) .(ک کنو 1
۰ 1و۳ 1 دمتفع 0 مها :مد 0۳۵۳ ۵۵۳۵۶ وه مطماام .(ر2006) مک مطعصعگاعمد 1"
6 8/1010 0020۲ // :08 کط همم وستطعناط2 کصنصه‌زصعط صطا30
2206 جاعناعط۳ جز 65و00 فصه کععومط که کنولقصه 0عع2ط-عتاصم0 ۸ .(2015) .20 ,وامصفلد 1"
95-5 و(5)1گ بوقعلافتاو 1 #عزاطصط ]۲ اف 70 صفاف6 100 موعلعنانه
0 عمامزط صذ ااتصعلز آمدمندعه‌گممم هه +علصعی :2 وصطا م3 .(2008) بک مفصقاو3 6۶ .۳ ,196
۰ 116۳366 ۸ دناوت +عصسععل صز صمزعکع وم عنتمهصعطی مصه معط .(ر2015) بل مفع ۷۸۷
006 زلف .سا ز هنکن 1014483/0 /ع 0 زم0// :۲0۹
5 960 5011-60005 نعصعو6 5011-0۳ ۵عمنصع۳0 سفهصنامنن0 .(2021) سا ,ق7260 2 ول ,۷۷۵08
1-3 و(11)2 0067 نص6شک5 وتا طلعجه1:6 اعاصعوند 00ط2 هنز ما۵۵ فصه کعولعط
6 عصنلده عععصنطا6 صز کاعتاصعن5 ۲و ماه عکسمعنل عطا او صمنا‌حساعط13060 .(2021) .7 ,۷08
06 عوعصنطا6 ۵۳ ملق نصصصم ععصعنی مصععنکن که صمنامع ناک 10 نصمناه‌خصتحصم
60 کامعصعام عکسام نع ۵۵ ای عنتاقه‌ههم م۸ .(2011) یک مف0مفصق3/1 ۸6 مت مفع3ق7
,12061719 1۵9096 عناوت مناوت فصه صعزوع2 ععمه کعقتصفسط مد کب کعانصفهستط
۸7220 عنصهاعآ ا۵ کعناعنداعصنآ ۵عزامص۸ ۵۶ م۳۳25 امه کزدک۸ دز نما اعد داع نز213
7 ,۵۳۵1515 060۹6 ب30.ط2 هه ش237۸ کصهد عطاک بص1۳ ,رهظ صعطع 1 طا50)
10 ۲1۵۴ ,۲۵۵۳۹6۵ ۲۵۹۵۵۳6۲ ۵۳۵ و13۵0 0 سوعه 19696 00عع5 فص مکعنو 1۳۳۵۵0
40 ,5021665 عصنصهع1 عامصعدتم.. ماصعصم10عع0 عنامفصهعدم ععم نع دمص علح از کاوع از
40 عنصقاعآ خه عاملنلصهی .20.0 ه ولخصعسه دز نطه‌یعدزد۷ حسحلهدای20 30۵00 201۹0
داوزاو۳ یز عع۳ععل و۳ملعطاق0 چ 0عاعامصهی عقط ع11 بص۳ رهظ صعحطع1 طلکنامک) زد 10
40 ع0 از کاکعمعاطز حلجوع۳ کن1 س1۳۳ دز ععحوعل کجعاعقه ج مه عه نآ مه ععمع 120
6 200 ,و1360 صمنانعنوع۸ الماک معصملاصتط1 نمعنن) ,روعم00[1م0طاع/2 صمنانعند و۸ 1206286
6 حلااه5) بواژ 6ات7 ۵هم۸ عنصطلعا +۵ 1۳۳۳۲ حز عاملنوصی 2۳.۵۰ ه دز 730200 کملهد؟ .5
0 116۴ ع 160 عصنه وهصنطد) ۶و مغر 16 طکزم +عطهما طاعناو2ط جع کز عطاک 1۳۵۵۰ ,(78060ظ
806 طذ کعتاعکز و08تط2ع] مصه عسنصهعل ععمع سمل رز کعاطاهند آهممناهامصد عوحلصز کاوع از
340 0۶ بوازدهنصتآ م۸ نداد 2 ,(43) 10 مط2۳ع5ع هه عصنطه 1 عومع م۲ ۳۵۳۵۵ اه محس ال 1316۵02
| Metadiscourse markers are aspects of a text’s organization denoting a writer’s stance toward its propositional content. Given the ideological difference between quantitative and qualitative research in terms of determinacy, metadiscourse markers can be viewed as a venue through which writers’ epistemological positions are presented. The present study was designed to compare the use frequency of interactive and interactional metadiscourse markers in the discussion section of 20 quantitative and 20 qualitative applied linguistics research articles, with reference to Hyland's (2005) framework. The analysis involved the comparison of frequency counts of metadiscourse markers across the two corpora using a series of Chi-square tests. To that end, the results were computed and analyzed through SPSS. The results revealed significant differences in terms of the frequency of all interactive and interactional metadiscourse markers except for frame markers, evidentials, attitude markers, engagement markers, and boosters. The findings of study have important implications for academic writing instruction. |
6,588 | 413579 | زرین‌کوب نیز به‌نقل از وقایع‌نامه اربلا اشاره کرده است که اردشیر یکم درهریک از ولایات تابع
غیراز مرزبانی که فرمانروای آنجا محسوب می‌شد یک موبد هم برای نظارت برمراسم دینی
می‌فرستاد (زرین‌کوب» ۱۳۸۸: ۴۲۴). دریایی به‌نقل از همان متن» اشاره کرده که در زمان بهرام
دوم در خوزستان» یکی از موبدان که چندی در آنجا قدرت یافته بود شورشی به راه انداخت
موبد دستکم دراواخراین دوره» طبق مادیان هزاردادستان» خویشکاری قضایی نیز دارد. در
این متن» درخصوص صلاحیت عوامل دولتی چنین آمده است: «موبد در گماردن کسی به قیمومت
و سالاری و بازپس‌گرفتن منصب از او و... صلاحیت دارد» (فرخ مرد بهرامان» در۴۰: بند ۲). تشکیل
جلسه خوارستان* که بایستی با اجازه رد صورت گیرد (همان: در ۳۸: بند ۱). موبد یا دادوری را که
از مقام خود برکنار کرده باشد تا حکم برگشت او مهر نشود حق ندارد به کار خود برگردد (همان» در
۸ بند ۲). در مادیان هزاردادستان از کتابی به نام خویشکاری‌نامه موبدان (فرخ مرد بهرامان» در
۰ بند ۲) یاد شده که احتمالا درخصوص وظایف موبدان درآامور قضایی بوده است که این کتاب
درباره عنوان موبدان‌موبد بحثهای بسیاری مطرح است؛ براساس کتیبه‌های شاپور یکم و
کرتیر مشخص میشود که این لقب حداقل در زمان نخستین شاهان ساسانی وجود نداشته است.
زیرا منطقا اگر چنین عنوان مهم و عظیمی وجود می‌داشت فرد جاه‌طلب و قدرتمندی مانند کرتیر
قطعا از آن بهره میبرد. منابع سریانی در سده چهارم میلادی لقب «رشا ده مائوپاته» را به‌معنای
«پیشوای موبدان» برای رئیس طبقه موبدان نشان میدهند (قریایی: ۲ الف: ۱۳۳. فرای.
۲ )و لقب موبدان‌موبد در این منابع تا سده ششم میلادی مشاهده نشده است (فرای»
۲ . لوکونین» دو مهر را در کتابش با عنوان «مهر موبدان‌موبد» معرفی کرده (لوکونین»
۹ تصاویر ۶۱-۶۳) که به‌دلیل اینکه هیچ کتیبه‌ای ندارند» پذیرش چنین انتسابی دشوار
است؛ خاصه که تاکنون مهر موبدان‌موبد شناسایی نشده است (دریایی» ۱۳۹۲الف: ۱۳۳). ازنظر
ویکاندر این لقب در زمان بهرام پنجم شکل‌گرفته است (به‌نقل از فرای» ۵۰۱:۱۳۸۲). طبق مادیان
هزاردادستان» وی عالی‌ترین مقام قضایی کشور بوده است: «موبدان‌موبد حق دارد در هر آنچه
دیگران می‌گوید» تردید کند؛ اما هنگامی‌که سخن گفت باید همه باور کنند» (فرخ‌مرد بهرامان»
مغ وا دیگری است که به نظر میرسد در پیوند با موبد باشد که نامی عمومی برای روحانیان
زرتشتی نیزهست. بحث بسیار مهمی که دراین میانه وجود دارد این است که آیا مغ و موبد
دوعنوان جدای از یکدیگرند یا درواقع یکی هستند؟ کریستنسن» قائل به تمایزاین دو است.
وی در برشماری علمای زرتشتی نوشته است: مغان» موبدان» هیربدان و سایر اصناف روحانی
(کریستنسن» ۱۵۱:۱۳۶۸). در کتیبه‌های کرتیرهم موبد وجود دارد که آوانویسی آن چنین است:
1 و هم مغ با آوانویسی 3387 هم مغان با آوانویسی ۳81۷و هم مغ‌مردان با آوانویسی
(اکبرزاده» ۰۱۳۸۵ ۱۳۸۲). جالب اینجاست که اکبرزاده (۱۳۸۱: ۷۷) در برگردان کتیبه
یک مهر صاحب مهر را بهنام «نود اردشیر»» «مغ (موبد) سرک» ترجمه کرده است. جعفری‌دهقی
نیز در برگردان خود از این کتیبه» روحانی همراه شاپور سکانشاه را موبد دانسته است: نرسی موبد از
این نظر که مغان در سلسله‌مراتب روحانیت زرتشتی پست‌ترین و متعددترین مرتبه علمای
زرتشتی بودهاند (کریستنسن» ۱۵۱:۱۳۶۸) «و در مشاغل گوناگونی در ناحیه‌ها شهرها دهکده‌ها
و آتشکده‌ها خدمت می‌کردند و بر معاملات اقتصادی نیز نظارت داشتند» (دریایی» ۱۳۹۲الف:
۲) محل تردید است؛ زیرا همزمان «آنان را میتوان در دربارها یافت که شاهان را اندرز میدهند
و نشانه‌ها را تفسیر کرده» خواب شاهان را تفسیر می‌کرده‌اند» (دویونگ» ۱۳۹۰: ۱۶۳). شواهد
کتیبه‌ای و مهرشناسی این دیدگاه را نیز تأیید میکنند: در کتیبه شاپورسکان‌شاه برادر شاپور دوم
ساسانی (اکبرزاده» ۴۰:۱۳۸۱) -که میتوان آن را به اوایل دوره ساسانی متعلق دانست- در جمع
بزرگانی که وی را همراهی میکنند از یک مغ" با نام نرسه پسر وراز یاد شده است. چندین مهر
از آن مغان شناسایی شده که.در آن مغ به‌مثابه یک عنوان یا مقام دولتی بوده که در بخش" یا
قسمتی از یک استان فعالیت می‌کرده است (914 : 2013 ,1/71) . نمونه‌های از این مهرها به این
شرح‌اند مغ دیلان "۷ مغ شیرازه مغ ماه‌کوست همدان» وروشک مغ گرگان (,۸160۳22061-3277266
4-6 :2012) و حتی خونان‌مغ خدای, چوک مغ خدای که ازنظر فرای اینها روستاها یا بخشهای
کوچکی هستند (1968 ,۳۳7۷6)؛ فرای بر همین اساس اظهار کرده تمام شهرها و حتی روستاها نیز
یک روحانی داشتهاند (1014). گوبل برای مغان» یک شأن قضایی نیز قائل است و می‌نویسد:
«ازنظر وظيفه اداری قابل‌مقایسه با یک قاضی اسلامی است» درواقع تمام انواع کارهای محدود
قابل‌اجرا در دادگاه‌ها و کليه امور محضری معمول را انجام می‌داده است» (گوبل» ۱۶۰:۱۳۸۴).
برای پاسخ به پرسشی که دراین بخش مطرح شد یعنی یکی بودن مغ و موبد نکه مهمی
که دویونگ اشاره کرده, به نظر راه‌گشاست؛ ازنظر وی باتوجه به اینکه در ادبیات زرتشتیان پس از
سقوط دولت ساسانی استفاده از واه مغ به‌کلی متروک شد و تقریبا هیچ‌یک از متون از آن استفاده
نکردند که این مسأله به‌تظازمیکید شم ی بوک زرا دز نوشته‌های مورخان اسلامی این واژه
به‌فراوانی بهکار رفته و ملاحظه میشود: «که زرتشتیان در سده نزهم میلادی زمانی‌که در فقه خود
تجدیدنظر کردند چرا خواستند از این واژه خلاص شوند؟ برای این پرسش» فرضیات معقولی طرح
نشده و تنها پیشنهادی که میتوان به آن اندیشید این است که واژه آرامی مگوشا" و وا عربی
مجوس صرفا برای روحانیان ایرانی کاربرد نداشته بلکه به همه زرتشتیان به‌طورعام اطلاق
می‌شده و اینکه این واژه هنگامی بهکار می‌رفته که احساس می‌شده ممکن است فردی به خطا
عضوی از طبقه روحانیان پنداشته شود و از این‌طریق او را ازآن جامعه جدا می‌کرده است» (دویونگ.
۵۰ ۳ با این توضیح بهنظر میرسد این دو عنوان درحقیقت یکی بودهاند و تفکیک آنها
از هم درست نیست . دویونگ فرضیه مادی بودن مغان را رد کرده است (همان:۱۶۰). وی پس از
توضیحی دراین‌باره نوشته است: «این عقیده که مغ‌ها اساسا از قبیله مادها بودهاند» تقریبا دیگر
منتفی است و می‌توانیم خود را از شراین نگرش کلامی خلاص کنیم» (همان: ۰)۱۶۲.
«دستور در پهلوی دستوور (دستوبر) از واژه داستوا به‌معنی قاعده و قانون و طرز و آیین و مصدر بر
(بردن) در امیخته است . دستور به‌معنی وزیر یعنی داوری‌کننده و فتوی دهنده است؛ همچنین
دستور بزرگترین پایه پیشوایی دینی است. دستوران دستور مانند موبدان‌موبد در سر دستوران
جای داشت. در عرف زرتشتیان بزرگترین پايه پیشوایی دینی است» (اوشیدری» ۲۸۰:۱۳۷۱).
کریستنسن در محاکمه عبدیشوع اسقف مسیحی در زمان شاپور دوم یاد کرده که در جلسه
محاکمه‌اش یک دستور نیز حضور داشته است (کریستنسن» ۱۳۶۸: ۴۱۸). دریایی» دستوران را در
دور ساسانی علمای متخصص الهیات یافقها معرفی کرده آس نگ (دریایی. ۲ الف: ۰۱۴)۱۴۴ از
روایت پهلوی» عنوان دستور برای روحانیان به‌طور کلی مستفاد میشود (روایت پهلوی» بند ۷).
درصد درنق رآمده است: «دین به دستور باید داشتن و فرمانبرداری از دستوران بکردن و هر کاری
که کنند به دستوری ایشان کنند در دین پیداست که اگر چندانی کرفه بکنند که برگ درختان و
ریگ بیابان و قطره باران که نه به فرمان دستوران کنند هیچ کرفه به روان او نرسد» چون بمیرد
به بهشت نرسد و هیچ امشاسفندی به نزدیک او نشود» (صد در نثر در هشتم). البته در اینجا
مشخص نیست منظوراز این دستور روحانی خاصی است. مانند آنچه دربایی ذکر کرده.» یا به‌طور
کلی روحانیان را شامل میشود. باتوجه به اینکه در جای دیگری در همین متن موبدان و دستوران
با هم آمده‌اند: «اگر کسی ازدنیا بشود و ستّر فرزند تدارد برموبدان و دستوران و خویشاوندان او
واجب است که ستراو بگماشتن...» (صد در نثر :در هژدهم. بند ۱۳) و نیزیاتوجه به حضور پررنگ
دستوران در این متن که حتی برای مسائل ساده‌ای مانند اینکه «اگر کاری پیش آید که ندانند
کرفه است يا گناه» (همان: در بیست و هفتم) باید به دستوران مراجعه کنند و به ایشان باید
جادنگویی شود (همان: در بیست و دوم)؛ احتمالا منظور از دستوران قشرخاصی از روحانیان نبوده
است . در در نهم همین متن بهنظر میرسد که دستوران دارای شأن قضایی نیز بودهاند: «هیچ‌کس
را بی‌دستوری دستوران و پادشاهان نباید کشت به‌جز از غلامبارگی و مواجری» (همان: در نهم).
در بند ۱۵ متن روایت پهلوی دستور و رد باهم آمده‌اند: «اگرمردی هنگام مرگ توبه کند» پیش
دستور خویش بگوید از ذمه‌اش برود» از اوستا پیداست که اگر رد دستور گناهی را که آن مرد پیش
او برشمرد اندکی آشکار کند» آن مرد دستور مرگ ارزان است» (روایت پهلوی» بند ۱۵). در دوره‌های
متأخرتر -سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی- به پیشوای مذهبی دستیرمس یا دستور بزرگ
گفته می‌شد که سمتی موروثی بود (بویس.» ۸۶( درعرف زرتشتیان امروزی نیزلفظ دستور۹
به‌طور اعم درمورد همه افراد روحانی زرتشتی بهکار می‌رود (اوشیدری» ۰۲۸۰:۱۳۷۱ بویس» ۱۳۸۶:
این مقام بهنظر میرسد یکی از مقامات و عنوانهای مهم در تشکیلات نهاد روحانیت زرتشتی
بوده است. «در اوستا بهصورت رتو و در پهلوی رّت آمده» به‌معنی دلیر دانا سرور» بزرگ و پیشوا
است» (اوشیدری, ۱۳۷۱: ۲۹۴). کهن‌ترین اشاره مربوط به دوره ساسانی به این مقام به زمان
شاپور دوم برمیگردد: «ردی بوده که به قضيه یک مسیحی به نام پئیون رسیدگی می‌کرده است»
از سفاکی‌ها درباره وی منزجرو خسته شده و برآن شد که از اجرای مجازات نه مرگ درباره آن شهید
کناره‌گیری کند موبدان‌موبد آگاه شد و خاتم افتخار را از او گرفت و او را معزول نمود و بهجای او
شهردادور از دربار فرستاده شد تا با موبد بزرگ همراهی کند» (کریستنسن» ۴۱۹:۱۳۶۸). دریایی؛
ردان را روحانیان دانشمند دانسته است (دریایی» ۱۳۹۲الف: ۱۴۴) ۰.۱۶ بنا به مادیان هزار دادستان.
رد ظاهرا جزو مقامات عالی قضایی بوده است: «ازسوی دادوران -هم دادوران و هم موبدان- در
خوارستان جلسه دادگاه تشکیل نمی شود تا ازسوی رد دستور صادر شود» (فرخ مرد بهرامان» در ۰۳۸
بند ۱). منوچهر -که حدود چهار سده پس از سقوط ساسانیان می‌زیسته- در نامه‌هایش خود را رد
ازنظر اوشیدری این واژه «مرکب از دو جز است: آئیثر به‌معنی آموزش و تعلیم و پئیتی به‌معنی
مولا و صاحب و دارنده که در فارسی بذ شده به‌معنی استاد و آموزگار بهکار می‌رفته ... چون در
ایران‌باستان پیشوایان دینی استاد و آموزگار بودند یا به‌عبارت دیگر تربیت و تعلیم مردم با آنان
بده بی‌مناسبت نبوده که آنان در آن واحد که آتربان نامیده می‌شدند هیربدان هم خوانده شوند»
(اوشیدری» ۵۰۴:۱۳۷۱). هیربد» عنوانی است که در تمام طول دوره ساسانی استفاده شده است از
زمان نخستین شاهان ساسانی طبق کتيبه کرتیرتا بعد از دوره ساسانی که در متون و کتاب‌های
مختلف . این عنوان در دوران معاصر نیز بهکار می‌رود. در کتاب روایت پهلوی نیز هیربدان آموزگار
خوانده شده‌اند (روایت پهلوی» بخش ۰۶۲ بند ۱). در همین متن چنین آمده: «هرمزد گفت [درباره
ثواب خویدوده] چنان باشد که یکصد هیربد را که هر هیربدی یکصد شاگرد است» یک زمستان
به خورش و جامه نگاه دارد پس ثوابش این اندازه باشد» (روایت پهلوی» بند ۸). درصد درنشر
مقام هیربد و پدرو مادر یکی دانسته شده و تأکید شده «نباید آنها را آزرد و اگر رنجی و دشواری و
زیان از ایشان ببیند؛ البته که نباید جواب ایشان به زیادی باز دهند... در زند هادوخت گوید که
ای زرتشت نباید پدر و مادر و هیرید را بیازاری... پس هرروز سه بار فریزوان است که در پیش این
سه کس دست به کش کردن و گفتن که شما را مراد چیست تا من آن اندیشم و گویم و کنم» (صد
درنشر» در چهلم) و علت این احترام شاید بهواسطه همان کارکرد آموزشی هیربدان باشد «اینکه
بهدینان می‌باید که خط اوستا بیاموزند پیش هیربدان و اوستادان تا در خواندن و نیایش یپشت
خطا نرود و اگرهیرید در آموختن ایشان تقصیر نماید او را گناه عظیم باشد» (صد در نشر در نود و
طبق دادستان دینی -که یک متن ماخ راسگد پرسش ۶۵ هیربدان جزو مغ‌مردان بودند""
(به‌نقل از شاکد ۱۳۸۴: ۴۷) پرسش ۰۴۴ بند ۵ رد یا هیربد کسی است که بر زند آگاهی دارد
(به‌نقل از همان: ۴۷). پرسش ۶۵ همین کتاب میان یک هیربد که فقط پنج فرگرد از نیرنگستان»
اوستا و زند را ازبردارد با یک هاوشت که تمام پنج بسک اوستا را ازبر دارد ولی اوستا زند نمی‌داند
درگیری به وجود آمده است (همان). ازنظر شاکد» هیربدها بیشتر به آموزش می‌پرداخته‌اند (همان:
۸). در روایت امید اشوهیشتان از هیربدهایی یاد شده که یوژدهرگر" ند 5[42[782۶ز یعنی استاد
آداب طهارت‌اند و وندیداد را از برند و هیربدهایی که یوژدهرگری نمی‌دانند ولی وندیداد را از برند
گفته‌های منابع متقدم اسلامی را مانند مسعودی درالتنبیه و الاشراف (مسعودی» ۷:۱۳۸۱٩)
که طبق آن هیربدان* ازلحاظ مقام مادون موبدان بودند شاید بتوان شاهدی برای این رده‌بندی
داقسته اما عموما این سایعازضاع اواسط و اواخردوره/ساساقی را تقاق میهد و قایل تعمیم باه
اوایل این دوران نیستند. ازنظر دوشن‌گیمن» یک هیربد یک موبد درجه دوم بود که تعلیم متن
مقدس و نگهبانی از آتش به او سپرده می‌شد (۱۳۸۷: ۹۴). ظاهرا در اواخر دور ساسانی هیربدان
دارای کارکرد قضایی نیز بودهاند؛ طبق بند ۰۳ فصل هشتم مادیان هزاردادستان آنها باید ضرورت
تشکیل دادگاه را با حضور یا بدون حضور دستور "۲ تشخیص بدهند (فرخ‌مرد بهرامان, فصل ۸. بند
۳). دریایی» اما هیربدان را بهعنوان بخشی از طبقه روحانیان نگریسته که وظيفه آنها پرستاری
از آتش بوده است (۱۳۹۲الف: ۱۴۴)؛ وی وظيفه اصلی آنها را آموختن سرودهای دینی و آیین‌ها و
| ساختاردروتی روحانیت زرتشتی دردوره ساسانی ]| ۱۵۵ |
شعائرمذهبی به مردم دانسته و مرکز کارشان را احختمالا آتشکده دانسته است (همان: ۰)۱۴۵
در زرتشتی‌گری معاصر نیز هیربدی موقعیتی پایین‌تر از موبدی دارد: «در دوره فعلی روحانی آینده
باید به یک خاندان روحانی تعلق داشته باشد و تشرّف دوگانه‌ای ببیند. با تشزف نخست. که در
هند «ناور»"" نامیده میشود. او هیربد میگردد و اجازه می‌یابد مراسم مذهبی کم‌اهمیت‌تری را به
انجام برساند ولی نمیتواند نه ویدیوداد و ته سنا و ویسپرد را به‌جا آورد. به‌دنبال دومین تشرّف
که «مرّب» نامیده میشود یک هیربد موبد میگردد و از این پس حق برگزار کردن همه تشریفات
درالننبیه والاشراف » مسعودی چنین نوشته است: «موبدان‌موبد رئیس موبدان و قاضی‌القضات
بود و اعتبار فراوان داشت و همانند پیغمبران بود هیربدان ازلحاظ مقام مادون موبدان بودند»
چنین برداشت کرده است: «بلافاصله بعد از شاهنشاه اسم وزرگ فرمذار»ه سپس موبدان موبد و بعد
از هیربذ [ان هیربذ] و آنگاه از دبیربذ و...» (کریستنسن» ۱۳۶۸: ۳۶۳)؛ حالآنکه ترتیب و عنوان
این القاب چنین است: «بزرگ‌فرمدار موبدان‌موبد هیربد -رییس آتشکده- دبیربد» سپهبد.
فادوسبان» مرزبان -فرمانده ولایت-» شریگ حاکم بخش, اسواران -افسران نظامی- قضات و
-ایران آمارگر- رییس دفتر شاهنشاهی» (یعقوبی, ۲۲۰:۱۳۸۲). ملاحظه میشود که هیچ نشانی از
عنوانی موسوم به «هیربدان‌هیرید» وجود ندارد. به نظر میرسد در گفته مسعودی منظور درواقع
«هاوشت» يا «هاویشت» را عموما «شاگرد» یا «مرید و پیرو» ترجمه کرده‌اند (اوشیدری» ۱۳۷۱:
۳ ) اما ازنظر شاکد. هميشه چنین نبوده و «لقبی برای رده‌ای از روحانیان بوده که به‌اندازه‌ای
که از هیربدان انتظار می‌رفتنه» صاحب صلاحیت نبوده‌اند؛ اما می‌توانسته‌اند در کسوت روحانی در
زمينه وظایف روحانیت با هیربدان رقابت کنند» (شاکد. ۱۳۸۴: ۴۸). وی به زند بهمن‌بسن استناد
میکند که در آن گفته شده ایشان که به هیربدی و هاوشتی نام‌بردارند» بد یکدیگر را خواهند و
عیب را درنگرند و اشاره کرده خاوشش‌خاقا که شاگردی و مریدی هیربد تعیین می‌شد (همان).
«کسی بوده که هرچه نذر آتشکده و موبدان و هیربدان می‌شد» می‌گرفته و به مستحق آن می‌رسانده»
(اوشیدری» ۲۲۹:۱۳۷۱) است . به این شخص که ظاهرا عضوی از روحانیان و یا وابستگان به آنها
بوده است «جادنگو» می‌گفته‌اند. در کتاب صد درنشر در ۲۲ چنین آمده: «جادنگویی کردن مانند آن
است که کسی یزش یزدان میکند پس واجب بود که پیوسته به جهت موبدان و دستوران و ارزانیان
جادنگویی کند و ازیهرایشان چیزی از مردم فراز گیرد و به ایشان رساند چنان باشد که از مال
خویشتن بدو داده باشند». در روی مهرهای دوره ساسانی لقبی وجود دارد با عنوان مدافع درویشان
و دادگر که اکبرزاده و دریایی آنرا واکنشی نظام ساسانی به مزدکیان دانسته و معتقدند این مقام در
زمان خسرو یکم ایجاد شده و از میان موبدان انتخاب می‌شده است (۳:۲۰۱۲).«یک موبد برای
تمام ایالت فارس وجود داشت و عنوان موبد سپس به حامی و داور تهیدستان [درویشان] تغییر
یافت» (دریایی» ۱۳۴:۱۳۸۳). عریان» «جادگ-گو» را «وکیل»» «وکیل دعاوی» و «شفیع» برگردانده
«سروشاورز» به‌معنی «گماشته» و کارگزار سروش هشتمین تن از موبدان است که در آیین یزش
شرکت داشتهاند (دوستخواه» ۱۳۸۵الف: ۱۰۰۹). وی حدودات شرعی را چون شلاق زدن» انواع
مجازات‌های مرگ‌ارزانی و اعدام اجرا می‌کرده است (حسینی, ۱۳۸۴: ۱۹۱-۱۹۲). ظاهرا نام این
تازیانه یا چوبدستی «سروشوچرنام» ۲" یا «سروشوچرّن» بوده است (3.36 ,۷/106/434 ۳۵12۷1 106؛
دوستخواه, ۱۳۸۵ب: ۱۰۰۹) . به نظر میرسد که وی دراوسنا و در وندیداد هم درواقع با همین کارکرد
آمده است» نککته مهم اینجاست که در/وستا این عنوان درکنار عنوان «رد» (بنگرید به همان) آمده
است. کریستنسن به نقل از یک مورخ رمی به اتفاقی مربوط به زمان شاپور دوم پرداخته است: «در
این‌زمان عبدیشوع اسقف برادرزاده‌ای داشت زناکار و در صدد منع او از ارتکاب گناه برأمد» آن زانی
عبدیشوع را متهم کرد که با قیصر رم رابطه دارد و اسرارشاه را بدو فاش کرده است . نخست شاهزاده
اردشیر که بعد اردشیر دوم شد به این قضیه رسیدگی نمود پس موبدان‌موبد به اتفاق دو تن از
موبدان وارد تحقیق شد و عاقبت قضیه در مقابل رئیس خواجه سرایان طرح شد. یک هیأت بازرسی
مرکب از مغان‌اندرز و سروشورزداریگ و دستور همداد تشکیل شد» (کریستنسن» ۱۳۶۸: ۴۱۸). در
آیین یزشن وظيفه وی سامان بخشی به وضع پرستشگاه در هنگام یزش است.
به نظر میرسد درطول دوره ساسانی قضاوت نیز از وظایف روحانیان بوده یا درواقع در انحصار
آنها قرار داشته است (دریایی» ۱۳۸۳: ۵۸). مسعودی نوشته «موبدان‌موبد رئیس موبدان و
قاضی‌القضات بود و اعتبار فراوان قاشت و همانند پیمبران بود» (مسعودی,» ۹۷:۱۳۸۱). یکی از
دلایلی که کلیما برای نادرست بودن گزارش بیرونی درباره مزدک -که قائل به زرتشتی بودن و
موبدان‌موبد بودن مزدک است- ذکر کرده و اکیدا آن را رد کرده این است که طبق‌نظر وی مزدک
قاضی‌القضات نیز بوده است (کلیما ۲۵۹:۱۳۸۶)؛ حال آنکه در مجمل‌التواریخ و القصص ذکر
شده است که موبدموبدان چون قاضی‌القضات بوده است حکمی نافذ اندر شرع (مجمل‌التواریخ و
القصص, ۱۳۷۸: ۳۲۱-۳۲۲) «و پس از آن» موبدان [منظور مسعودی همان موبدان‌موبد است] که
نگهبان امور دین که قاضی‌القضات و رئیس همه موبدان بود» (مسعودی» ۲۴۰:۱۳۸۲؛ دریایی.
۲۳ الف: ۱۳۸). طبق مادیان هزاردادستان -که متنی کاملا حقوقی است- چنین کارکردی برای
این مقام به‌طور ضمنی تأیید میشود: «موبدان‌موبد حق دارد در هرآنچه دیگران می‌گوید تردید
کند. اما هنگامی‌که سخن گفت باید همه باور کتند» (فرخ مرد بهرامان» فصل ۴۰. بند ۴).
فرای» ضمن اشاره به اینکه «سرداوران در ایران ساسانی شاه‌شاهان بود که بسیاری از
دادخواست‌های دادخواهان نازل مرتبت را رسیدگی و حکم صادر می‌کرد» می‌نویسد: «کارهای دینی
گویا جدا از حقوقی می‌نمود گو اینکه این هردو وظیفه گاهی به یک تن محول می‌شد.» رئیس
سلسله مراتب دینی دادگاهی زیرنظر شاه برپا می‌کرد که به دادخواست‌های دینی رسیدگی می‌کرد؛
مانند دادخواست علیه مسیحیان به ویژه اسقفان و پایگاه‌های بلند کلیسایی... وجود سرداور از
عنوان ایرانی شهر دادور در اعمال شهیدان در زمان شاپور آشکار میشود. نظر به اینکه این
شخص توسط فرمانروا تعیین می‌شد و او را از دادگاه برای یاری به سرموبد در محاکمه مسیحیان
گسیل می‌کردند. میتوان گفت وی مأموری رسمی بود وایسته به دادگاه وه لزوما روحانی» بلکه
مقامی مقدم بر شهر دادوران دادور که در کتاب‌های قانون از او یاد شده است (فرای» ۵۰۳۲:۱۳۸۲ و
۳). اما به باور اوشیدری «به موجب سکاذوم نسک قضات به تفاوت بین ۰تا ۱۵ سال تحصیل
علم و فقه می‌کرده‌اند و بیشتر آنان موبد یا هیربد بودهاند. هیربدان نیز گاهی بهعنوان قضاوت
فتوایی می‌داده‌اند» (اوشیدری» ۱۳۷۱: ۳۱۷). همانگونه که در مباحث مربوط به هریک از رده‌های
روحانیت نشان داده شد تمام این رده‌ها اعم از موبدان» هیربدان» ردان» دستوران دارای کارکرد
پذیرش این امر باتوجه به نگارش قوانین مدنی دوره ساسانی براساس شرع دین زرتشتی کاملا
معقول و موجه است . مسأله‌ای که دراین میان مبهم باقی می‌ماند» تعمیم چنین وضعیتی به تمام
دوره ساسانی با توجه به طول این دوره است؛ آیا میتوان چنین تعمیمی را نشان داد؟ تنها شواهد
بهنام «دادور» یاد شده است» در کتيبه شاپور یکم» یک دادور با نام «شهرک» در زمان اردشیر یکم.
دررده بپیست و پنجم "۲ ویک دادور با نام «ساسان» درزمان شاپور در رده شصت و پنجم؟*۲ نام‌برده
شده است. در این کتیبه‌ها همزمان از کرتیر نام‌برده شده که تنها شخصی استا دراین فهرست
بلندبالا که قطعا مذهبی است» چیزی که دراین میان مبهم باقی می‌ماند» نسبت این دو دادور
داشتهاند؟ همه اینها درحالی‌ست که کمی بعدتر کرتیر در کتیبه‌هایش خود را «داور همه کشور»
نامیده است؛ یعنی یک شخص مذهبی رئیس آمور قضایی کشور نیز بوده است.
با این تفاصیل میتوان دادور را نیز یک مقام روحانی تصور نمود یا شخصی که تحصیلات
مذهبی داشته و به‌قصد فعالیت در امورات قضایی تربیت می‌شده است. در مادیان هزاردادسنان
وظایف متعددی برای دادور درنظر گرفته شده که نشاندهنده اهمیت و پرکاری این شخص در
نظام حقوقی دوره ساسانی است (فرخ مرد بهرامان ؛ در ۰۴۰ بند ۰)۱ در بندهای دیگر همین دربا
عنوان «در صلاحیت عوامل دولنی» بر دادور وظایف عنوانهای دیگر نیز مشخص شده است:
موبدان» ردان» موبدان‌موبد ورسالاران» فرزبانان» استانداران وآمارگر؛" که عریان آنرا حسابرس
ترجمه کرده است. این فهرست نشاندهنده این است که لزوما تمام افراد یا مقاماتی که در نظام
قضایی مشغول بودهاند تعلق به دستگاه روحانیت نداشته‌اند. تصور قرار دادن آمارگر و استاندار جزو
نهاد روحانیت بسیار بعید است . «آمارگران مسئول اداره امور اقتصادی شهرها بودهاند که همگی
آنها زیرنظر یک آمارگر کل با عنوان ایران آمارگر کار می‌کرده‌اند» (دریایی» ۱۳۹۲الف: ۰)۱۳۸
مسئول قوه قضایی لشکری در عهد ساسانیان به یک نفر بهنام «سپاه دادور» محول بود در
اینکه این مقام از میان روحانیان برگزیده می‌شد يا از میان جنگیان» مشخص نیست.
دراین بخش به القاب غیررسمی پرداخته شده است» منظور از این القاب عنوان‌هایی هستند
مانند پیر مراد مرید» قطب و امثال اینها که در عرف بهکار می‌روند و در محاکم و دیوان‌ها و
پژوهشگرانی مانند پورداوود و اوشیدری براین باورند که این «کلمه که پهلوی است. بهجای
زرتشتروتمه اوستایی» یعنی مانند زرتشت» عنوانی بوده که به بزرگترین رئیس روحانی می‌داده‌اند
به‌منزلهه پاپ کاتولیک‌ها بوده» همان است که به اسم مسمغان يا به‌قول بیرونی مصمغان
معروف است ری مرکز سلطنت روحانی وی بوده است» (پورداوود. ۷ «ایزد نگهبان
پیشوایان دینی و از همکاران ائیویسروثریم / آویسروثريمم است. این واژه در پهلوری زرتشتوم شده و
درلغت» یعنی کسی‌که بیشتر مانند زرتشت است . گروهی این واژه را به‌معنی بزرگترین پیشوای
دینی یا مسمغان دانستهاند که پرستاری و نگهبانی همه پیشوایان دینی بدو سپرده شده است»
(دوستخواه» ۱۳۸۵ب: ۹۹۴) . ازنظر دریایی نیزاین لقب «ظاهرا بلندپایه ترین مقام روحانی بوده
که به آن زردشتتم 227075110۳0 می‌گفتند که شاید بتوان آنرا زرتشت‌گونه ترجمه کرد» (دریایی؛
۲الف. ۴۳۴) آشمونسنی: اما برخلاف این دیدگاه نظرداده و نوشته است: «این اصطلاح هیچگاه
در مراسم و اعمال مذهبی بهکار نمی‌رفته و اصولا معنی لغوی آن مفهوم و رنگ مذهبی ندارد که
بتواند به رسای دینی اطلاق شود» (آسموسن» ۱۳۸۶: ۹۹ و ۱۰۰).
کرتیر در کتیبه هایش» خود را «موبد هرمزد» نامیده و ادعا کرده است هرمزد یکم این لقب را به او اعطا
کرده است (ر. ک. به: اکبرزاده» ۱۳۸۵). استفاده از این لقب پس از کتیبه‌ها به‌غیر از یک‌مورد در
دینکرد چهارم در جای دیگری گزارش نشده و در هیچ‌یک از متون مذهبی نشانی از آن وجود ندارد؛
تنها در بند ۲۲ دینکرد چهارم اشاره‌ای گذرا به این عنوان شده که البته دو ترجمه کاملا متفاوت
از آن ارائه شده است؛ زنر (۸:۱۹۵۵؛ ر. ک. به ترجمه فارسی آن: زنر ۱۳۸۴: ۳۳): «بزرگ‌موبدان
اهرمزدی آنچه را گفتند ما نیزمی‌گوییم» چراکه بینش مینویی را در ما آشکار ساختند...» و براساس
همین ترجمه دریایی و ملکزاده, منظور از موبد هرمزد را کسی دانستهاند که قادر به دیدن دنیای
مینوی است (دریایی و ملکزاده ۱۳۹۴: ۲۸۲). همین بند در ترجمه مریم میرزایی چنین است: (...
ما هرمزد را موبدان‌موبد می‌خوانیم» همانگونه که شایسته اوست؛ زیراکه بصیر و درک مینو را درما
ایجاد کرد...» (دینکرد چهارم بند ۲۲)** که کاملا مغایر با ترجمه و درحقیقت خوانش قبلی است ۲۲.
بهنظر میرسد که این لقب همانگونه که فرای معتقد است» بیشتر احترامآمیز و پرسپاس و ته
دراین مقاله ساختار درونی طبقه روحانیان واکاوی و جراحی شد؛ این واکاوی نشان میدهد:
- میتوان از سلسله‌مراتبی در روحانیان زرتشتی در دوره ساسانی سخن گفت و آنها را به رده‌ها
- برخی از روحانیان یا بعضی از عنوانهای روحانی دارای پيشه و عنوان رسمی بودهاند» یعنی
دراداره یا دیوانی دولتی بهکار مشغول بودهاند و گروه دیگر که شامل اکثریت روحانیان بودهاند
- در میان روحانیون عنوان‌هایی وجود داشته کنه در سلسله‌مراتب روحانیت جایی نداشتند
و بهصورت عرفی به روحانیانی که دارای ویژگیهای خاص بودند اطلاق می‌شد» مانند عنوان
زرتشتتم که احتمالا چیزی شبیه قطب و مرشد بوده است.
- با اینکه میتوان ردان و دستوران و موبدان را در رده‌های بالای سلسله مراتب روحانیت تصور
کرد اما تعیین دقیق جایگاه هریک دراین سلسله و تقدم و تأخرآن‌ها ممکن نیست.
- طبقه روحانیت مانند دیگر طبقات جامعهه ساسانی رئیس و بزرگی داشته است که عنوان وی
در دوره‌های مختلف متفاوت بوده است» عنوان موبدان موبد از اواسط این دوره شناخته شده است؛
اما قطعا این عنوان دراوایل وجود نداشته است و مشخص نیست دراین زمان رئیس این طبقه
- بهنظر میرسد تمایز میان دو عنوان موبد و مغ و قرار دادن آنها در دو مرتبه جداگانه در
سلسله مراتب روحانیت زرتشتی -حداقل تا اواسط دوره ساسانی- درست نیست و موجب گمراهی
است. خاصه اینکه به‌لحاظ زبانشناسی ريشه این دو یکی است؛ البته احتمالا در دوره‌های
متأخرتر و باتوجه به پویایی جامعه دوره ساسانی تمایزی میان این دو به‌وجود آمده است که دراثر
آن» موبدی نسبت به مغی جایگاه برتری پیدا کرده است.
- درنگاشته‌های زرتشتی پس از فروپاشی شاهنشاهی ساسانی واژه مغ بسیار کم استفاده شده
یا به سخن بهتر به‌عمد کنار گذاشته شده است. احتمالا علت این امر طرز تلقی غیر زر:
جامعه زرتشتی و اطلاق عنوان مجوس به کلیه این جامعه اعم از روحانی و غیرروحانی بوده است؛
توضیح اینکه «مغ» در لفظ سریانی و عربی به «مجوس)» تبدیل شده است.
۱ ر. ک. به: رساله کوچک درباره پنج خی مآسرونان (درباره پنج خیم آسرونان» ۰)۱۳۸۲
۲ که یا خطابه واحدی بوده که نويسنده واحدی در یک زمان نوشته و یا خطابه‌ای بوده که بهصورت دعایی رسمی در
۶ ای آب‌های نیک! ای بهترین آفریدگار مزدا!... آب از آن دژدین» دوست آزار مغ آزار و خانواده آزار مباد... (یسنا هات
۷ در ساسانفر ۴۱۱:۱۳۹۰ و سایت انجمن موبدان تهران» این واژه بهصورت 72013 آمده است .
۸ محل سوگند خوردن» دادگاه وی تحلیف (عریان» ۱۳۹۲ب: ۴۹).
۳ اکبرزاده و دریایی دیلان را همان گیلان دانستهاند (4 :2012 ,02001-02206 ۸).
۴ صفای‌اصفهانی برگرداننده روایت امید اشوهیشتان همواره از عبارت «پیشوای دینی» برای «دستور» (0296۷۵7) استفاده
کرده است (ر. ک. به: روایت امید اشوهیشتان» ۱۳۷۶؛ درباره «استور» ر. ک. به: 2011 ,5۳۵10)+
۵ در اواخر سده شانزده میلادی زرتشتیان توساری» یکی از مراکز پنجگانه زرتشتیان هند»«به پاس خدمات یکی از
موبدان بزرگ خود بهنام -مهرجی‌رانا- وی را به سمت دستور یا رئیس انجمن موبدان برگزیدند و این سمت را در خانواده او
موروثی نمودند؛ تا آن تاریخ» چنین مقامی در دستگاه دینی زرتشتیان هنداشابقه نداشت و ایجاد آن نشانه آن است که موبدان
نوساری که -بهگاریا- نامیده می‌شدند» در آن موقع از وضع و روش دینی زرتشتیان ایران و موروئی بودن سمت دستوری در
خانواده‌های دستوران بزرگ یزد و کرمان باخبر شده بودند. لقبی که به مهرجی‌رانا داده شد -وادا دستور- یا -دستور بزرگ-
۶ صفای‌اصفهانی برگرداننده روایت امید اشوهیشتان همواره از عبارت «مرجع دینی« برای «رد» (۹۸4) استفاده کرده است
25 005 در م۵۳ #صع2 هم عقاحد‌طامل دی 5 فمسقادصل وان گس 17۰
۸ دردوره معاصر موبدان جوان پس از پذیرش در جامعه موبدان» فقط صلاحیت برگزاری مراسم نماز و نیایشی را دارد که
خارج از آتشکده است؛ اگر بخواهد صلاح انجام مراسم دینی درون آتشکده را هم به دست آورد باید آیوژدهرگر» یعنی «تطهیرکننده»
۹ موبدموبدان» چون «قاضی‌القضات» بوده است» خکمی نافذ اندر شرع ایشان و موبد از وی به درجه کمتر. و «رد» کسی
را خواندندی که رای قوی داشته است و هیئتی بهجای ستاره‌شناش این خود معروقاست و جماعتی که ملازم آتش‌خانه
بودهاند و خواننده کتاب‌های ایشان را «هیربد» خواندندی؛و... جمله آتش پرستان را «مغ» گفته‌اند. آیین پارسیان این بوده است
۰ «دستور» در اینجا یک مفهوم قضایی دارد و وظیفه‌اش شبیه وکیل است اما با آن فرق دارد (ر. ک. به: عریان» ۱۳۹۲ب:
۱ در روایت امیداشوهیشتان اصطلاح «نوگ‌ناور» (۸7580372:2/2203070) بهکار برده شده است (روایت امیداشوهیشتان»
۳ نفظاهرا «سروشوچرنام» یکی از پایه‌ها یا درجات گناه نیز بوده است (روایت آذرفرنبغ فرخزادان» پرسش ۰)۷۲
۳ شهرک دادور» شصت و سومین نام ذکر شده در پا
۴ساسان دادور صد و سی و چهارمین نام ذکر شده در کتیبه
۶ در تماسی الکترونیکی با آقای دکتر بهروز برجسته ایشان توضیح مفصلی ارائه کردند:
اطع 15 رهم 2ص هل مهد مگ نگ ی 26 جع ما مگ دق بل 30 مق دگل زط حص ال مه 6۳ کی
همان طورکه می‌بینید از ساخت ارگتیویا ساخت «کنایی» استفاده شده است که اگر بخواهیم به فارسی ترجمه کنیم» تقریبا
برابر با مجهول میشود. یعنی 0107۷/300 :1-1330813۳3322020۷ با حذف 3030 و توسط ما «اوهرمزد موبد» (موبدان خوانده شد)
اطع 13 رد رس ح لح تدگند5 /0ع 305650503 (به این دلیل ما اوهرمزد را موبدموبدان) می‌خوانیم که او درک و بینش
۷ زنر پیش از ارائه برگردان دینکرد چهارم اظهار کرده ترجمه این متن با شک و تردید همراه است (زنر ۱۳۸۴: ۳۲).
۱ ۱۶۰ ۱ شماره ٩|| سال سوم || پاییز ۱۳۹۸
- آسموسن» جی . بی» (۱۳۸۶). «منابع اطلاع غرب از مذهب ایران باستان» در دیانت زرتشتی,
مجموعه سه گفتارا زکای‌بار آسموسن و مری بویس. برگردان: فریدون وهمن. تهران: انتشارات
- اکبرزاده» داریوش» (۱۳۸۵) . سنگ نیشته ها ی کرتیر موبدان موبد . تهران: انتشارات پازینه .
- اوشیدری» جهانگیر» (۱۳۷۱). دانشنامه مزدیسنا . تهران: نشر مرکز.
- بشاش‌کنزق» رسول» (۱۳۹۱). «قرائت خرده سفال کتیبه‌دار تیه هگمتانه»» مطالعات
- بویس» مری» (۱۳۸۶). «دیانت زرتشتی در دوران متأّخر)» در دیانت زرتشتی» مجموع سه
گفتا را زکای‌با رآسموسن و مری بویس» برگردان: فریدون وهمن» تهران: انتشارات جامی.
- پورداوود. ابراهیم» (۱۳۰۷).ادبیات مزدیسنا بپشت‌ها. جلد اول» بمبثی: انتشارات انجمن
- جعفری دهقی» محمود. (۱۳۹۵). راهنما ی کنیبه‌های فارسی میانه . تهران: انتشارات سمت.
- جعفری» علی‌اکبر (۱۳۹۵) . سنوت پسن . تهران: انتشارات فروهر.
- حسینی سیدحسن» (۱۳۸۴)*«درچات*گتتاه تاوان و پنت در دین زرتشتی». مجله هفت
- درباره پنج خیم آسرونان»(۱۳۸۲). «درباره پنج خیم آسرونان». در: متن‌های پهلوی.
- دریایی» تورج» (۱۳۸۳).سقوط ساسانیان. ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی‌حسینک‌لو
- دریایی» تورج» (۱۳۹۲الف). شاهنشاهی ساسانی. ترجمه مرتضی ثاقب‌فر تهران: انتشارات
- دریایی» تورج» (۱۳۹۲ب). ساسانیان. ترجمه شهرناز اعتمادی» تهران: انتشارات توس.
- دریایی» تورج؛ ملکزاده» سودابه؛ (۱۳۹۴). «چرا کرتیر فراموش شد؟»» ایران‌نامه . سال ۰۳۰
- دوستخواه» جلیل» (۱۳۸۵الف). «پیوست»» در:اوستا . گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه.
- دوستخواه» جلیل» (۱۳۸۵ب). «واژه نامه» در:اوستا . گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه» جلد
- دوشن‌گیمن» ژاک. (۱۳۸۷). «دین زرتشتی» در: تاریخ ایران کمبریج. جلد سوم. قسمت
چهارم. ویراسته جی. ای. بول»ترجمه تیمور قادری» تهران: انتشارات مهتاب.
- دویونگ» آلبرت» (۱۳۹۰). «نقش مغان». در:تولد یک امپراتوری. گردآوری وستا سرخوش
کورتیس و سارا استیوارت» ترجمه مهدی افشار تهران: انتشارات نگارستان کتاب.
- دینکرد چهارم . (۱۳۹۳) .آوانویسی. ترجمه و واژه نامه: مریم رضایی. زیر نظر: سعید عریان»
- دینکرد هفتم. (۱۳۸۹). تصحیح متن» آوانویسی» نگارش فارسی» واژه نامه و يادداشت‌ها از:
- روایت آذرفرنبغ فرخزادان. (۱۳۸۴). مصحح و مترجم: حسن رضایی‌باغ‌بیدی» تهران:
- روایت امیداشوهیشتان . (۱۳۷۶). ترجمه نزهت صفای اصفهانی» تهران: نشر مرکز.
- روایت پپلوی. (۱۳۶۷). ترجمه مهشید میرفخرایی» تهران: انتشارات موسسه مطالعات و
- زرین‌کوب» عبدالحسین» (۱۳۸۸). تاریخ مردم ایران؛ ایران قبل ا زاسلام. تهران: موسسد
- زنر» آر. سی.» (۱۳۸۴). زروان یا معمای زرتشتی‌گری . ترجمه تیمور قادری» تهران: انتشارات
- ساسانفر, آبتین» (۱۳۹۰). گاتاها سروده‌های زرتشت . تهران: انتشارات بهجت .۰۴۱۱
- شاکد شائول» (۱۳۸۴).ایران از زرتشنی تا اسلام . ترجمه مرتضی ثاقب‌فر تهران: انتشارات
- صد در نثر و صد در بندهش. (۱۹۰۹) .۵0۳۵ از زسه 31292 ازصم/3 ۳۳۷۵۵ روط معتنوه
4 .یط ,1909 ,1۵6۳68 0ص ۳9۹5 اعومط۳ عمعه۳ عطا ۵۶ ععاعنا عطا بط #مطعناا۳۵
ی عریان» سعید. (۱۳۹۱الف). «واژه‌نامه» در مادیان هزاردادستان . پژوهش از سعید عریان»
- عریان» سعید (۱۳۹۱ب). «یادداشت‌ها» در: مادیان هزاردادستان . پژوهش از سعید عریان»
- فرای» ریچارد. (۱۳۸۲).تاریخ باستان ی ایران . تزجمهه مسعود رجب‌نیا تهران: انتشارات علمی
ی فرخ‌مرد بهرامان» (۱۳۹۱). مادیان هزاردادستان . پژوهش از سعید عریان» تهران: انتشارات
- کریستنسن» آرتور (۱۳۶۸).ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی» تهران: انتشارات
- کلیما اوتاکر (۱۳۸۶).تاریخ جنیش مزدکیان. ترجمه جهانگیر فکری‌ارشاد» تهران: انتشارات
-گات‌ها . (۱۳۸۴) . ترجمه و تألیف: ابراهیم پورداوود» تهران: انتشارات اساطیر.
-گزیده‌های زاداسپرم. (۱۳۶۶). ترجمه محمدتقی راشدمحصل» تهران: موسسه مطالعات و
- گوبل» روبرت» (۱۳۸۴) .گل‌مهرهای تخت سلیمان . ترجمه فرامرز نجدسمیعی» تهران: سازمان
- لوکونین» ولادمیر. گ .۰ (۱۳۸۹).ایران ۲ . ترجمه مسعود گلزاری و مهردخت وزیرپور کشمیری»
- مزداپور کتایون» (۱۳۸۳). «سورسخن» . فرهنگ . شماره ۰۵۱-۵۲ پاییز و زمستان.
- مسعودی» علی‌بن حسین» (۱۳۸۱). التنبیه و الاشراف . ترجمه ابولقاسم پاینده» تهران:
موله. م.. (۱۳۶۳).ایران باستان. ترجمه ژاله آموزگاره تهران: انتشارات توس.
- نامه‌های منوچهر (۱۳۹۴). «پیش‌گفتار». در: نامه‌های منوچهر. متن انتقادی واژه‌نامه و
نمایه پهلوی از: یداللّه منصوری و پیمان شریفانی» تهران: اتشارات آوای خاور.
- ویسپرد (۱۳۸۵). «ویسپرد» در:اوستا . ترجمه و تصحیح: جلیل دوستخواه . جلد دوم تهران:
۱ ۱۶۲ ۱ شماره ٩ || سال سوم || پاییز ۱۳۹۸
- پسنا (۱۳۸۵). «یسنا» در: اوستا. گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه. جلد اول» تهران:
- يشت‌ها (۱۳۸۵). «يشت‌ها» در:اوستا . گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه . جلد اول» تهران:
- یعقوبی» ابن‌واضح (۱۳۸۲). تاریخ بعقوبی. جلد اول» ترجمه محمدابراهیم آیتی» تهران:
3720021 عطا اه عقللاط صعنصه‌عد5 0ع نسعص1* .(2012) 1 ,0086 6 0 ,طاعل0 هه ۸ -
ق۳0۵0 022/103560 001166100 عطا صز موصناهه5 بوهاح صعنصه‌ع52 .(1968) .٩ ۸ ۳/۵۶ -
5 ]۵۲۲۴ بش۸ :۹۵۹۶۵/۱۵6 117۳۵۱ 26 10965 065 ساهعع5 165 (1995) مظ مط16ع8و -
.31-44 :30 .521۳ 0۸2۰ عنصه 52 ععص عم ها .(2001) مظ مطعاعقون0 -
4 ع7۳ نصا 3۳0068۰ عصنامه‌گ وصه صمناه اک نصتصلو ۸ صه‌نصه‌که5؟* .(2013) .اه ,3/66 -
ژد نی 020۵0 ,205 1۰ آصتصه 10 بوط ۳۵01۵0 م1۳ ۸002 ۲ 770۵00
ماقهل /65 ناج /عو مهم ۳/۵۳۵2 // :۲0 (2011) ستعه 1 ,3.۰ مفلقط5 -
[8۵10 16 ]٩۵ 240۵۲۹5 ۱۵ ۷۲۸۵ ۷۷۳۵۶۸۳ نصا .(2014) .۷/106/430 نعلطو2 ۵ط ۲ -
۵۶| 1.6106 ,3/0222 2قصطح/3 بط بر تقاصعصصم موصه مصوناهاعصه مصمناصت‌کهد 1۵0۵0۵۰
۰ ۲18600 م00 1616۰( 720۲0051۲10 72۳۷۵۲۵۸۵ .(3955) سک 8 وتعهطعه72 -
| در جامعۀ طبقاتی دورۀ ساسانی، طبقۀ روحانیان یکی از مهم ترین ارکان این جامعه بوده که از نفوذ، اعتبار و محبوبیت بسیاری برخوردار و در سطوح پایین و بالای جامعه، نهادی مهم و تأثیرگذار بوده است. اما با این همه، این نهاد مهم چندان شناخته شده نیست و ابهامات بسیاری دربارۀ آن وجود دارد. با این که گمان می رود در دورۀ یادشده، باتوجه به رسمی بودن دین زرتشتی، نهاد روحانیت آن دارای ساختار مشخص و سلسله مراتب معینی بوده باشد، اما به دلیل مبهم بودن اطلاعات منابع مختلف به غیر از چند لقب و عنوان اطلاع بیشتری از چگونگی این ساختار در دست نیست. باتوجه به اهمیت بسیار زیاد این طبقه، درک درست دورۀ ساسانی، بدون درک و شناخت درست طبقۀ روحانیت آن حاصل نخواهد شد و یکی از اساسی ترین مسائل این طبقه، ساختار درونی آن است که باتوجه به پیچیدگی های ذکرشده، نیازمند پژوهشی مستقل است. در نتیجه، این مقاله با طرح پرسش هایی نظیر ساختار درونی روحانیت زرتشتی به چه صورت بوده است؟ اساساً افراد این نهاد در دورۀ ساسانی و پس از آن با چه عنوان یا عنوان هایی نامیده می شدند؟ این ساختار باتوجه به پویایی جامعۀ دورۀ ساسانی چه تغییراتی به خود دیده است؟ تلاش کرده است به این مسألۀ بسیار مهم ورود کند. مقالۀ پیش رو که اطلاعات آن به شیوۀ کتابخانه ای گردآوری شده و روش پژوهش آن توصیفی-تحلیلی است، تلاش کرده در این زمینه کنکاشی نماید. مهم ترین نتایج این پژوهش عبارتنداز: نهاد روحانیت زرتشتی در دورۀ ساسانی بسیار پویا بوده و در طول این دوره متغیر بوده است؛ روحانیان زرتشتی دورۀ ساسانی را به دو گروه کلی ازنظر حضور پیشه های حکومتی و عناوین رسمی می توان بخش نمود؛ روحانیانی که صرفاً فعالیت مذهبی می کرده اند و روحانیانی که در خدمت دولت یا به عبارت دیگر دارای پیشۀ رسمی بودند. تعیین جایگاه و تقدم و تأخر عناوین رده های بالای این طبقه، مانند «رد»، «دستور» و «موبد» امکان پذیر نیست و رئیس طبقۀ روحانیت (که از اواسط دورۀ موردنظر «موبدان موبد» نامیده می شود) یکی از اعضای طبقۀ موسوم به «بزرگان» در دورۀ ساسانی بوده است. |
40,685 | 419808 | واژه گان کلیدی: ایران؛ آسیای مر کزی» زمینه‌های تاریخی» فروپاشی شوروی» مناسبات فرهنگی.
۱- دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران» تهران» ایران.(نویسنده مسئول)
۸ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
اقوام آسیای مرکزی در تاربخ دارای سهم مهمی بودهاند» این بخش از تاریخ در نتیجه
کمی مدارک و اسناد در ایران ناشناخته مانده است. در تاریخ کشور خود بارها به نام
اقوامی مانند ماساژت ها سکاها و آلان ها برخورده‌ایم» مثلا می دانیم که کورش علیه
ماساژت ها به جنگک پرداخته و ضمن مبارزه با آنها به قتل رسید. خواننده کنجکاو مایل
است اطلاعاتی درباره این اقوام و سایر اقوام کم شناخته کهن به دست آورد» ولی جز در
برخی از منابع مانند "تواریخ" هرودت اخبار فراوانی از آنها نمیتوان کسب کرد.
(بهزادی» ۱۳۷۳: ۱۲) بنابراین نخستین آگاهی‌های تاریخی مربوط به آسیای میانه و مردم
این سرزمین را هرودت در اختیار ما می گذارد که بخش عمده ازاطلاعاتش را در ضمن
سفرهایی که به آسیای غربی انجام ذاده. گرد آوزده.است. در این باره منبع بسیار
قدیمی‌تری نیز وجود دارد که همان کتاب اوستا میباشد (بلنتیسکی» ۱۳۷۱: ۷۹) منابع پر
اهمیت کتیبه شناسی مزبور به تاریخ دوره‌هایانخستین مردم آسیای میانه را» کتیبه‌های
مختلف شاهان هخامنشی که بر روی صخره‌ها و بناها کنده شده‌اند, تشکیل میدهد که
مهمترین آن کتیبه بیستون است. و از دیگر منابع کهن که مطالبی راجع به آسیای میانه در
کتاب خود آورده است کتزیاس پزشک یونانی در در بار اردشیر دوم شاه هخامنشی در
(۴۰۵-۳۵۹) میباشد. و طبق این منابع ما به نفوذ عمیق تمدن دوران هخامنشیان در تمامی
زمینه‌ها بر روی حیات ساکنان آسیای میانه پی می‌بریم. سازمان و تشکیلات اداری و
حکومتی ایران تا آسیای میانه گسترش می‌یابد. چنان که مناطق مختلف در داخل ساتراپ
ها ادغام می گردد. هرودت همچنین گزارش میکند که قبایل آسیای‌میانه مانند خوارزمی‌ها»
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۰۹
بلخی‌ها و ساکا ها نیروی نظامی را که در سرزمینهای غربی امپراطوری هخامنشی‌ها نبرد
با وجود این در دوره اسلامی نیز آسیای مرکزی نشان دهنده عمق تعامل فرهنگی و
تاریخی بین ایران و این منطقه است. در آسیای مرکزی شهرهای تاریخی ایرانی از جمله
نسا اورگنج» مرو (در ترکمنستان)» خیوه» خوارزم» بخارا» سمرقند (در ازبکستان)
پنجیکنت» اشروسنه» حصار شادمان» سغدو خجند (در تاجیکستان) قرار دارد. این سرزمین
زادگاه بزرگانی چون رودکی» خوارزمی» فارابی» ابو علی سینا بوده است. رها شدن
کشورهای آسیای مرکزی بعد از ۷ دهه حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی فرصتی
را پیش آورد تا کشورهای آسیای مرکزی تعاملات فرهنگی» اقتصادی وسیاسی خود را با
کشورهای اطراف که ایران از جمله آنها میباشد: گسترش هند. روابط ایران با کشورهای
آسیای مرکزی بویژه دو کشور تاجیکستان و ترکمنستان ريشه در ادوار تاریخی گذشته
دارد. از جمله مولفه‌های روابط خارجی ایران با کشورهای آسیای میانه زبان فارسی» آداب
ورسوم مشترکک تعاملات اقتصادی مشترک میباشد و احیای پیوندهای دیرینه ایرانیان و
مردمان آسیای مرکزی بویژه تاجیکستان برگرفته شده از یک رابطه واقعی است که امتیاز
در این ارتباط مواردی چون قرابت جغرافیائی» هم آئینی و هم کیشی» اشتراکات فرهنگی
(رودکی» فردوسی» بوعلی» شیخ نجم الدین کبری» فارابی» ابوسعید ابوالخیر» زمخشری»
آنوری ابیوردی» خوارزمی» خواجه یوسف همدانی از جمله مشاهیری هستند که این منطقه
هویت فرهنگی خود را مدیون ایشان میدانند)» اشتراکک زبانی با برخی از اقوام که در این
۰ ۲ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
بین مردم تاجیکستان عموما فارسی زبانند و تکلم به فارسی دری میکنند. ذرپیوستگی
به نظر میرسد آسیای مرکزی در طول تاریخ دوره اسلامی دارای فراز و فرودهای
زیادی بوده است ودر فاصله سده‌های ۱۶ تا ۱۹ م. ماوراالنهر و ترکستان غربی از تاریخ
سیاسی مشترکی برخوردار نبودند. از این رو باید هریک از دولتهای گوناگون به صورت
جداگانه مورد بررسی قرار دهیم. اما وجوه مشترک بسیاری از آنها را نباید از خاطر برد.
پاره‌ای از وجوه مشترکک آن چنان بود که مرزهای سیاسی را در هم می‌نوردید. به طور مثال
میتوان به مسئله آئین مشترکک اشاره کرد. اقدامات عام المنفعه که اسلام مقرر می‌داشت
شرایط مادی زندگی را تسکین می‌بخشید. اقداماتی بود که تنها به مسجد و مدرسه محدود
نمی‌شود و تشکیلاتی چون خانقاه صوفیه برای اطعام مساکین و امور آموزشی وغیره را در
لازم به ذکر است که روس‌ها بعد از تحمیل مفاد عهد نامه تر کمانچای از امتیازاتی که به
موجب آن عهدنامه به آنها واگذار شده بود» نهایت استفاده را کردند و نفوذ نظامی خود
را در ترکستان غربی افزایش دادند (شمیم» ۱۳۷۵: ۳۵۱) ودر ۲۱ سپتامبر ۱۸۸۱ در دوره
ناصرالدین شاه به موجب پیمان سرحدی آخال ایران از کلیه دعاوی خود نسبت به
ترکمنستان و ماوراالنهر صرفنظر نمود وارود اترک بهاعنوان مرز بین دو کشور تعیین
گردید: وبه موجب آن خانات ترکستان و ماوراالنهر که از زمان صفویه کما بیش تابع
شاهان ایران بودهاند از قلمرو ایران جدا گردید. (هوشنگ مهدوی» ۱۳۷۵: ۲۸۷-۲۸۶).
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۱۱
زبان فارسی به عنوان یکی از مهمترین مولفه‌های در زمینه روابط فرهنگی میباشد و
حضور این زبان را در جغرافیای آسیای میانه به خوبی میتوان دید. پسوند یا قید مکان
فارسی آباد در بیشتر نقاط آسیای میانه میتوان یافت حتی واژه‌های روسی "کلخوز "و
کومسول" همراه با واژه فارسی آباد در نام گذاری شهرهای کلخوزآباد و کومسول آباد در
تاجیکستان به کار رفته است و پایتخت ترکمنستان نیز نام فارسی عشق آباد را برخود دارد
گذشته از حضور و نمود زبان فارسی و واژگان آن در جغرافیای آسیای میانه شاعران و
ادیبان و سخنوران زبان فارسی نیز محوری اساسی در اشتراک فرهنگی وهویتی ایرانیان و
مردم آسیای میانه می‌باشند. امیرعلیشیر نوائی که از سویی ادبیات منظوم و مکتوب ترکی به
نام او آغاز میشود از سویی دیگر از امهمترین شعرای ادب فازسی است که در واقع انتقال
دهنده میراث ادبی زبان فارسی به زبان ترکی است. اساسا تیموریان یا گورکانیان که
امیرعلیشیر نوائی از وزرای آنان بود با جذب درازبان و فرهنگک وهویت تاریخی فارسی و
ایرانی به تدریج فارسی زبان و ایرانی شدند ودر شمار حامیان ادب فارسی در آمدند حتی
افرادی چون فضل اله روزبهان خنجی که از خنج فارس بود پس از مهاجرت به ماورالنهر
علیرغم حمایت و تقویت ازبکان, آثارخود.را همچون مهمان نامه بخارا و سلوک الملوک
در جستجوی زمینه‌های نزدیکی» دوستی و ارتباط منطقهای» گذشته از همه اشتراکات و
پیوستگی‌های دینی» تاریخی» جغرافیایی و اجتماغی ایرانی‌ها و ساکنان آسیای میانه بویژه
۲ / فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی» زبان فارسی را میتوان از مهمترین محورهای
زبان فارسی در ایالت ترکستان پیشین تا اواخر سده ۱۹ و اوایل سده بیست به عنوان زبان
آموزش به طور گسترده مورد استفاده قرار می گرفته است برای تصور کردن سطح و
مقیاس بهره برداری از زبان فارسی یاد آوری این نکته ضروری است که بنابه برخی
اطلاعات در سالهای دهه نود سده ۱۹ نزدیک به دویست مدرسه (حوزه علمیه یا مدرسه
عالی) از پنج هزار تا ده هزار مکتب (دبیرستان) فعالیت می کردند. طبیعی است که در همه
آنها از زبان فارسی تا حدی استفاد شده است. علاقه به زبان شرقی از جمله زبان فارسی در
ترکستان بعد از برقراری رژیم شوروی نیز کاهش نیافت. یکی از اصلی‌ترین علل این علاقه
مندی این بود که برای شگل گیری و برقرازی مناسبات و روابط با کشورهای خارجی
شرق در دوران جدید (بعد از انقلاب اکتبر) شرق شناسی به یک امر ضروری مبدل گردید
و انجام این کار بدون یاد گرفتن و آموزش زبان‌های شرق از جمله زبان‌های فارسی و
از ادوار پیشین ذر ازبکستان,زبان فارسی ,جایگاه ویژه‌اي داشت. در ذوره محمد شیبانی
با وجو این که با شاه اسماعیل صفوی مناسباتت خوبی نداشت اما این شاه ازیک به زبان
فارسی آشنایی زیادی داشت واو می‌کوشید تا شاعران او نویسندگان فارسی زبان را در
دربار خود گرد آورد و از هنرمندانی مانند خلیل هراتی حمایت می‌کرد. (میراحمدی»
افرادخارجی که به ازبکستان سفرمی کنند» از اینکه بیشتر مردم نه تنهادرسمرقندوبخارا
بلکه در پایتخت فارسی زبان هستند» تعجب میکنند. درصورتی که پس ازازیکها
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۱۳
تاجيکک‌ها ازنظرتعداد وعلائم فرهنگی که ازجمله آن هازبان است درشهرهای بزرگک
ازبکستان بصورت قابل توجهی زند گی میکنند. (یاوری» ۱۳۷۵: ۷۳)
درمجموع در از بکستان نیز آموزش زبان‌های شرقی» ازجمله زبان فارسی در مدارس
متوسط ازبکستان تأثیر خوبی بر مردم بخشیده نقش مثبت در رشد روابط خارجی ازبکستان
داشت. در سال ۱۹۷۸ در جلسه شورای مشورتی وزارت آموزش عمومی مورد بررسی قرار
به طور کلی از سالهای دهه ۱۹۷۰ به بعد در ازبکستان علاقه مندی به زبان فارسی به
طور منظم و مرتب افزایش یافت و بدین ترتیب آموزش زبان فارسی روز به روز گسترش
می‌یابد و کتاب‌های درسی جدیدی برای آموزش و یادگیری تهیه و تألیف میشود. یکی
از علل مهم توجه روز افزون به زبان فارسی» علاقه مندی مملت ازبک به ارزشهای تاریخی
و کوشش آنها برای شناختن"ملل هم جوار و اخراز امقام مناسبی خود در میان آنها
میباشد. (همان: ۱۰۲ -۱۰۴) لازم به ذکر است که در ازبکستان» فرغانه» سمرقند همواره
فارسی زبان بودهاند و در ترکمنستان نیز گذشته ادبی او مدنی آنان با زبان فارسی پیوند
خورده است. امروزه نیز هم نژادان و هم زبانان مردم ترکمنستان در دو کشور فارسی زبان
ایران و افغانستان زندگی میکنند و ترکمن‌ها برای ارتباط با آنها ناگزیر از پیوند با زبان و
در تاجیکستان نیز زبان فارسی از ادوارپیشین به عنوان زبان رسمی و نوشتاری آنها
کاربرد داشته است و از این زبان میشود به عنوان عامل بازسازی هویت ملی در تاجیکستان
استفاده کرد. علیرغم تاخت وتاز های فراوانی که در تاجیکستان صورت گرفت باز زبان
فارسی توانست موجواذیت:خوذ,را حفظ: کند اما نباید فراموش کره کهپوستان زبان و آذب
۶ ا فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
فارسی در آسیای مرکزی در طی ۷۰ سال حاکمیت رژیم کمونیستی آسیب‌های فراوانی
دید و همچنین حرکت گسترده برای جمهوری‌های غیره روس آغاز شد. در تاجیکستان
این تغییر با تغییر الفبای عربی و فارسی به نوعی الفبای اصلاح شده عربی» فارسی آغاز شد.
سپس مدتی الفبای لاتین رواج داده شد و دسته آخر در سالهای ۱۹۳۹ -۴۰ حروف و
الفبای سریلیک روسی جای حروف الفبای فارسی و عربی را گرفت. (مرتضویان» ۱۳۷۴:
در جمهوری قرقیزستان نیز پس از فروپاشی شوروی سابق تلاش‌هایی به منظور احیا
مجدد این زبان از جانب علاقمندان در این جمهوری به عمل آمد که از جمله آنها تأسیس
کرسی زبان فارسی در سال ۱۹۹۲ در دانشکده شرق شناسی دانشگاه علوم انسانی بیشکک
بود که کار خود را با پذیرش ۱۰ دانشجو شروع کرد. در حال حاضر تعداد دانشجویان زبان
فارسی در این دانشکده به حدود ۳۵ نفرمی رسد. که"در مقاطع سالهای اول تا چهارم
مشغول می‌باشند. مرکز دیگری که به امر تعلیم و ترویج زبان فارسی در قرقیزستان مشغول
است دانشکده شرق شناسی دانشگاه ملی فرقیزییتان اس که در سال ۱۹۹۵ با پذیرش ۸ نفر
دانشجوی دختر فعالیت خود را شروع نمود. در ضمن لابراتور زبان فارسی این دانشگاه در
روز ۷۵/۲/۱۹ در محل این دانشکده با حضور اعضای سفارت جمهوری اسلامی ایران در
قرقیزستان» نماینده فرهنگی کشورمان در" آلماتی افتتاح.شد. (معظمی گودرزی» ۱۳۷۷:
همچنین بین ادبیات قزاقی با ادبیات فارسی نیز ارتباط زیادی وجود دارد. با ظهور دین
اسلام ارتباط ادبیات قزاقی با ادبیات فارسی بیشتر شده است و آغاز این ارتباط به سده‌های
٩و ۱۰ باز می گردد. شباهت نزدیکی فرهنگث» ادبیات شفاهی و اسظوره از نشانه‌های دیرینه
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۱۵
دو ملت میباشد. آشنایی قزاق‌ها با ایرانیان را با ادبیات یکدیگر از قرن ٩ م. به بعد مشاهده
می‌کنیم و ما نام قزاق را اولین بار در شاهنامه فردوسی با نام قوم و خان می‌خوانیم.
در حال حاضر علیرغم گسترش زبان فارسی در آسیای مرکزی و نقش و اهمیت این
زبان در این منطقه برای ایفای نقش بیشتر این زبان در پیوستگی فرهنگی راهکارهای ذیل
پیشنهاد می گردد:۱- ایجاد شعبه‌هایی از دانشگاههای ایرانی درزمینه زبان و ادبیات فارسی
در کشورهای آسیای مرکزی به ویژه در زمینه تحصیلات تکمیلی زبان و ادبیات فارسی ۲-
ایجاد مجلات و نشریات فرهنگی توسط ایران در کشورهای آسیای مرکزی که در این
نشریات به اهمیت زبان فارسی پرداخته شده باشد ۳- اعزام دانشجویان ایرانی و پذیرش
دانشجویان کشورهای آسیای مرکزی در زمینه تاریخ و زبان ادبیات فارسی ۴- ارتباط بیشتر
بین کتابخانه‌های ایران و آسیای مر کزی و انتقال نسخه‌های خطی بین کتابخانه‌ها به ویژه در
زمینه ادبیات و زبان فارسی ۵- ایجاد شبکههای تلویزیونی متعدد برون مرزی در زمینه زبان
نقش خراسان به عنوان پل بین ایران و آسیای مر کزی
درهرحال اختلاف بین مرزهای ایران امروز وایران گذشته بسیارزیاد است وباید گفت
سرزمین خراسان که موردبحث ما است به مراتب پهناورتر و بزرگک‌تر از خراسان کنونی
است و به تدریج در دوره‌های قبل و بعد از اسلام تغییراتی در وسعت آن به وجود آمده تابه
صورت فعلی در آمده است این سرزمین پهناور دارای مقام والا در تاریخ ایران بوده است و
همواره گاهواره‌ی تمدن و کانون مدنیت ومعارف اسلامی محسوب می‌شده است (رنجیر»
۹ / فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
۳ و ۱۸) واین سرزمین در ادوار تاریخی ایران به ویژه در دوره اسلامی با توجه به
قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم همواره پیوندهای فرهنگی و افتصادی با آسیای میانه
داشته آاییک: اگر اصطلاح آسیای مرکزی که بنابراقوال مختلف منطقه وسیع ما بین دریای
خزرتا مغولستان چین را در بر میگیرد را از لحاظ جغرافیایی مد نظر قرار دهیم به خوبی
میشود به نقش خراسان و ارتباط جغرافیایی و فرهنگی آن با آسیای میانه پی برد
(احمدیان» ۴۰:۱۳۷۳) و از آن جایی که از نظر جغرافیایی آسیای میانه به دریای آزاد راه
ندارد خراسان و استان همجوار آن سیستان و بلوچستان میتواند به عنوان عامل ارتباط
دهنده بین آسیای مرکزی ودریای عمان» خلیج فارس و اقیانوس هند باشد. و در این راستا
احداث خط آهن جدید ۱۸۵ مایلی که مشهد را در.ایران به تجن در ترکمنستان متصل
میکند, کوتاه‌ترین مسر زمینی از جمهوری آسیای مرکزی به خراسان و در نهایت خلیج
فارس میباشد (صبری تبریزی»۵۰::۱۳۷۶) ودر مجموع امرز مشت رک ۱۵۰۰ کیلو متری بین
ایران و ترکمنستان وجود دارد که بیشتراین مرز از لحاظ جغرافیایی در خراسان قرار دارد.
(محمودی» ۱۳۸۶: ۸) در بین جمهوری‌های آسیای میانه ترکمنستان که به لحاظ منابع و
مواد خام از جمله انرژی- پس از قزاقستان- در مقام دوم قرار دارد» مهمترین شریک
تجاری ایران در منطقه آسیای مرکزی محسوب میشود. طبعا خراسان که بیشترین مرز
مشت رک دوکشور را تشکیل میدهد با توجه به زمینه‌های.ارتباطی پیش گفته» نقش حساس
در همگرایی منطقهای بین ایران و آسیای مرکزی» خراسان به طور طبیعی جایگاهی
محوری داشته و امکان مناسبی برای دست یابی به جایگاهی در خور در حوزه فعالیتهای
اقتصادی و سرمایه گذاری خواهد داشت. مشهد در قرن گذشته نقطه ثقل بسیاری از
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۱۷
تحولات سیاسی - اقتصادی مرتبط با افغانستان و آسیای مرکزی بود و اکنون خراسان چه
به لحاظ پتانسیل‌های اقتصادی و چه به لحاظ موقعیت جغرافیایی از زمینه احیا وترفیع چنین
جایگاهی برخوردار است. آسیای مرکزی پس از خلیج فارس و سیبری سومین منطقه
سرشار از نفت وگاز در جهان است در میان کشورهای آسیای میانه بالاترین میزان تولید از
آن ترکمنستان و بخش عمده تولید گاز ایران مربوط به خراسان است. و نزدیکترین و
اقتصادی‌ترین مسیر انتقال گاز پالایش شده در چهارجو برای ورود به بازارهی جهانی»
میتوان عبور از خراسان سیستان وبلوچستان باشد. (مدیر شانه چی» ۱۳۷۸: ۱۶۹-۱۶۸) از
جمله: دیگر راههای ارتباطی, ازطریق خراسان: می‌تراند اسدات. خط. آهتی, باشدن: اد
کشورهای آسیای مرکزی را از طریق مرزهای شرقی ایران به دریای عمان مربوط سازد و
این همان طرح کاپیتان ریتیچ روسی در ابقدای سده ۲ بود. (همان: ۱۷۲) همچنین
نبایدازنقش فرهنگی خراسان برای آسیای مرکزی غافل ماند؛خراسان مدخل وروداسلام
تاجیکستان در سده ششم قبل از میلاد مسیح بخشی از امپراتوری هخامنشی به حساب
می آمد. در سده چهارم قبل از میلاد اسکندر: مقدونی آن را فتح میکند (۱-۳۳۳ ق.م) پس
از مرگ اسکندر و تقسیم امپراتوری وی سرداران اش تاجیکستان جز دولت یونانی باکتریا
میشود. در سده آخر قبل از میلاد اقوام آریایی بیابانگرد یا سکاها این ناحیه را مورد تاخت
وتاز خود قرار داده و خود توسط یوثه چی بزرگ یا تخارها به سمت باختر رانده می‌شوند.
تخارها تمام سرزمین باکتریا را که از این پس تخارستان نام میگیرد به تصرف خود در
۸ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
آورند. فردی از خاندان تخارها که رهبری آنها را داشت به نام "کوی سانگت" شالوده
امپراتوری کوشان را ریخت و از سده اول تا سوم بعد از میلاد یعنی ۰ سال قدرت فائقه
منطقه بود. امپراتوری کوشان در اواخر سده سوم رو به افول نهاد و هونها در سال ۴۲۵
آخرین حکمران کوشان را از باکتریا بیرون راندند. در اواسط سده هفتم اعراب آ سیای
مرکزی و تاجیکستان را فتح و مذهب مردمان آریایی این سرزمین از این به بعد اسلام شد و
نام ماورالنهر يا ورارود بر آن نهادند. در سده ششم بعد از میلاد ترکان صحراگرد به تدریج
در نواحی صحرایی ماورا النهر که مناسب برای نحوه زندگی آنها بود سکنی گزیدند و
سپس در سده نهم بعد از میلاد خاندان ایرانی سامانیان برماورا النهر به سلطنت رسید و
برتمام ماوراالنهر به سلطنت رسید و برتمام ماوراالنهر و قسمتی از ایران حکومت کردند.
(منتظمی, ۱۳۷۴: ۸) در سده ٩ میلادی با به قدرت زسیدن خاندان ایرانی سامانیان که خودرا
از اعقاب بهرام چوبین سردار"ساسانی "می‌دانست موجب رونق مجدد فرهنگک ایرانی در
منطقه میشود. وبخارا پایتخت سامانیان مرکز ادبا.و شعرا.و فرهنگ ایرانی یود. در زمان
سامانیان آنها به اقوام ترک بیابانگرد اجازه دادند تا در صحراهای ماوراالنهر به زندگی
بپردازند. و به تدریج چون جنگجویان قابلی بودند به خدمت شاهان سامانی درآمده و به
تدریج به مقامات بالای نظامی رسیدند مانند سبکتگین که بعدها خاندان غزنویان را تشکیل
داد. در قرن ۱۰ میلادی خاندان ترک قره"خانیان به حکومت سامانیان خاتمه میدهد و
غزنویان برمناطق جنوبی ماوراالنهر یعنی تاجیکستان و قسمتهایی از ایران حکومت
می‌کردند. در زمان غزنویان علی رغم ترکک بودن این خاندان فرهنگک غالب» فرهنگ
ایرانی بود و شاهان غزنوی شعرا و نویسندگان ایرانی را ارج می‌نهادند. (همان: ۱۰) در سده
دهم میلادی ترکهای قره خانی ودر سده یازدهم ترکهای سلجوقی این سرزمین را فتح
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۱۹
کردند. در سده ۲ بعد از میلاد مغول‌ها به ماوراالنهر حمله کردند و در سده چهاردهم بعد
از میلاد جزو اردوی زرین بود. بعد از مغول‌ها تیمور تمام منطقه را تحت تصرف خود
درمی آورد. از قرن ۱۵ به بعد است که ازبکان به تاخت و تاز در ماوراالنهر پرداختند و
منطقه را تحت حکومت خود درآوردند. به جز مقاطع کوتاهی در زمان نادرشاه افشار و
شاه عباس که منطقه تحت نفوذ ایرانیان درآمد, ازبکان تا تسلط روس‌ها برمنطقه در سده
۹ قسمتهای شمال تاجیکستان در قلمرو حکومت روسیه و جنوب آن زیر فرمان امیر
بخارا درآمد که خانات بخارا خود تحت الحمایه روسیه بود. مطالب بالا به خوبی
بیانگرپیوستگی تار یخی ایران وتاجیکستان درادوارمهم تاریخ میباشد. وبه خاطرهمین
پیوستگی‌هاست. که روشنفکران تاجیکت رایظه‌با اپپیان رابه: غنوان مرکزاصلی: فرهنگه
فارسی ضروری میدانند و برای تحقق این امر با یکدیگردر زقابت هستند» جلوه این رقابت
در این ایجاد مراکز تحقیق وانتشارات و جمع آوری نشخ خطی,» ایران شناسی و انستیتو
شرق شناسی» اکادمی» اتحادیه نویسند گان برای گسترش زبان فارسی و فرهنگک تاجیکستان
بنیان گذاری شده‌اند» میباشد. حتی این روند شامل حمایتهای رسمی دولت نیز میباشد
به گونهای که در بهمن ماه ۱۳۷۶ رئیس جمهور تاجیکستان دستور ساخت مجسمه امیر
سامانی را با هزینه ۱۰ میلیون روبل تاجیکی معادل ۱۲۵ هزار دلار برای نصب در یکی از
مراکز اصل پایتخت را صادر نمود. (احمدی فشارکی» ۱۳۷۷: ۱٩) اسرانجام» تاجیکستان
بعد از انقلاب بلشویکی پس از یک دوره کوتاه مدت استقلال در سال ۱۹۲۱ تحت سیطره
حکومت بلشویکی درآمد ودر مرزبندی سیاسی سال ۱۹۲۴ جمهوری خودمختار شوروی
تاجیکستان جز ازبکستان گردید. در ۱۶ اکتبر ۱۹۲۹ جمهوری خود مختار تاجیکستان به
سطح جمهوری متحد ارتقا یافت و اراضی خجند را نیز که قبل از این تاریخ جز ازبکستان
۰ ۲ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
بود را به مالکیت خود درآورد و جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان پا به عرصه
وجود گذاشت تا ٩ سپتامبر ۱۹۹۱ پس از فروپاشی اتحاد شوروی به عنوان یک واحد
سیاسی مستقل اعلام استقلال کرد و به موازات سایر جمهوریها با رسمیت یافتن عضویت
آنها در سازمان ملل به عنوان یک کشور مستقل به کشورهای مستقل جهان پیوست.
سرزمین فعلی ازبکستان ازدوران پیش از تاریخ مسکونی بوده» تمدن‌های گوناگون را
بخود دیده است. در قرن ششم قبل از میلاد بخش اعظم این سرزمین در محدوده حکومت
دولت هخامنشی قرار داشت. اسکنداز در سال ۳۲۹ ق.م به این ناحیه حمله کرد و پس از
ویران نمودن شهرهای زیادی از اجمله؛سمرقند سرزمین کنونی؛ازبکستان را جزیی از کشور
یونانی باکتریا گردانید. این ناحیه در سده اول میلادی تحت سیطره حکومت امپراتوری
کوشان قرار گرفت که خود سرانجام به دست هونها از میان رفت. اربکستان تا اواسط قرن
ششم میلادی تحت سلطه حکومت خانات ترک درآمد. اعراب در نیمه دوم سده هفتم
میلادی با فتح آسیای مرکزی اسلام و خط عربی را به مان ساکنان ناهمگون این خطه
آوردند. اسماعیل سامانی در ۸۷۳ م. با تسلط خود بر ماوراالنهر و خوارزم سلطه سامانیان
بخارا را بنیان نهاد. قره خانیان که بیشتر هویت ترکی داشتند» سامانیان را در سال ۹۹۹ م از
حکومت برکنار کردند. در اواخر سده ۱۰ م. قبایل سلجوقی رفته رفته در ماوراالنهر
استقرار یافتند و توانستند تا اوایل سده دوازدهم بیشتر خاک ازبکستان کنونی را به کنترل
خود درآورند. لیکن در سال ۱۱۳۷ م به سختی از قره اختائیان شکست خوردند.
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۱
خوارزمشاهیان که ابتدا به قره ختائیان کمک کردند تا به قدرت برسند» در پایان سده
دوازدهم میلادی خود حکومت آنان را برانداختند. پس از مرک چنگیر خان» الیوس
جغتای دومین فرزند چنگیزحکمفرمای ازبکستان گردید. اما پس از او در سرزمینهای
مختلف امپراتوری مغول یک جدال همیشگی حاکم گشت. (چرمی» ۱۳۷۵: ۱۴) در دوره
حاکمیت صفوی بر ایران نیز اگرچه تقابلات سیاسی بین ایران و ازبکان وجود داشت ولی
محمدشیبانی شاه ازیکان همواره زبان فارسی را پاس می‌ذاشت و روابطی نیز همراه با جنگ
اصطلاح جاده ابریشم (۳01166 51116) را جغرافیدان آلمانی به نام فن ریختوفن در سال
۷ م. به قصد توصیف مسیر تجارت از چین به مغرب زمین در دوران باستان» به وجود
آورد. و چون ابریشم پربهاترین منسوجات و مورد پسندترین کالای تجارتی ازچین به
مغرب زمین محسوب می‌گردید این جاده را به نام این کالا نامگذاری کردند. (فرای»
۵ ۵ و ۱۸۶) و عنوان شده است که در سده دوم پیش از میلاد (۲۰۶ ق.م) یکی از
امپراتوران سلسه ی هان به نام وو (۷711) و سردارش جانگک چی آن جاده ابریشم را
گشودند. هدف امپراتور چین از این راه گشایی» جلب اقوام تخاری به چین بود. امپراتور
وو برای شناسایی آداب و رسوم این سرزمین‌ها جانگک چی آن را به غرب روانه کرد.
جانگ چی آن ده سال بعد به شمال افغانستان کنونی رسید و برای اولین بار در تاریخ
راهی مستقیم میان چین داخلی و آسیای مرکزی گشوده شد. هم زمان با گشایش این راه و
سفر جانگک چی آن به غرب» در زندگی اقوام تخاری تغییرات عمده‌ای رخ داد که بر
۲ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
تاریخ آسیای مرکزی و خاور دور تأثیر مستقیم داشت. این چادر نشینان غرب چین» بعد از
منزل کردن در سرزمینهای حاصل خیز منطقه سغد وبلخ» کم کم با تمدن ملتهای
همسایه آشنا شده‌اند و عناصر فرهنگک ایرانی و هندی و یونانی در میانشان راه یافت.
با فروپاشی اتحاد شوروی یونسکو یک برنامه چند جانبه مانند کنفرانس و نمایشگاه و
اعزام هیئت‌هایی به جاده ابریشم ترتیب داد و کتاب‌ها و مقالات فراوانی در این مورد منتشر
شد که در بسیاری از این مقالات جنبه‌های گوناگون تاریخ اقتصادی آسیای مرکزی و
ارتباط آن با تاریخ ایراان به صورت مفصل پرداخته شده و نقش جاده ابریشم به عنوان
ارتباط دهنده تاریخ آسیای مرکزی با ایران وملل دیگر نمایانده شده است. (فرای» ۱۳۸۵:
به طور کلی جاده ابریشم یک نظام تجاری بین المللی با" کالاهای بسیار بود که به
مقصدهای مختلف منتهی می‌شد و گاه نیز از ادوار باستان به ویژه در روزگار پارتیان
ورومی ها رقابت‌هایی نیز میان بازرگانان تجارت کننده در مسیر راه ابریشم به وجود
می‌آمد وعنوان شده است: بازوگانانی که از باکتریا می‌آمده‌اند» ترجیح می‌دادند که در
زمستان و حتی در تابستان هم در صورتی که گرما آنها را از حرکت باز نمی‌داشت»
رودخانه جیحون را به سمت شمال دنبال کنند ودر مسیر جاده ابریشم بازرگانان برای حمل
بارهای خود از شترهای دوکوهانه باکتریایی» شترهای یک کوهانه عربی واسب استفاده
همچنین جاده ابریشم به عنوان یکی از مهمترین راههای اقتصادی که از ایران و آسیای
میانه می گذشت و به ویژه کشور قزاقستان کنونی و بلخ نیز در مسیر آن بود, به عنوان پیوند
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۳
دهنده فرهنگی ملل همجوار عمل می‌کرد و علاوه بر نقش اقتصادی میشود به نقش
سیاسی و فرهنگی این جاده اشاره کرد و خاندان‌های ایرانی همواره در این مسیر تجاری
نقش ویژهای را ایفا می کردند. به ویژه در سده ۱۶ تا ۱۹ میلادی تجارت این منطقه اکثرا در
دست سارت های بخارا و سمرقتد قرار داشت. بدین ترتیب خانات آسیای میانه محصولات
و صنایع محلی خود را به مرغزارها شمال و روسیه می‌فرستادند. ودر مقابل صادر کردن پنبه
و ابریشم» پوست برههای ایرانی» قالی و گاه گذاری سنگهای قیمتی آسیای میانه» خز و نقره
دریافت می کردند. حتی در خانات خیوه نیز جمعیت اصلی را ازبک‌ها و به اصطلاح سارت
ها تشکیل می‌دادند. سارت ها از اخلاف خوارزمیان قدیم بودند که به تدریج و احتمالا در
فاصله سده ۱۳ تا ۱۴ م. ترکک زبان شده بو دند و اکثر آنها تجارت پيشه و شهر نشین بودند.
از دیگر شهرهایی که دردوره باستان وبعد از آن مسیر جاده/ابریشم قرار داشتند شهر بلخ
بود. در سده‌های ۲ و ۳ م. شهرهایی مانند بلخ ترمز ازاستقرار های روستایی تشکیل شده
بود. استفاده از جاده ابریشم همچنان ادامه داشت: این موضوع هم از طریق منابع کتبی تأیید
شده است و هم از نظر کشفیات باستان شناسی انجام شده در چین» ترکستان شرقی» آسیای
جامعه ایرانی با ویژگیهای فرهنگ و تمدن خود در ایران زمین که خانه و کاشانه
صاحبان آن مدنیت گران بار در آسیای مرکزی بود (تکمیل همایون» ۱۳۷۳: ۱۳۶) دارای
مواریث مشترکی بین ایران و آسیای مرکزی از جمله نوروز است. عید نوروز ویژگیهای
۶ ا فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
فرهنگک‌های قبل وبعد از اسلام را در خود حفظ نموده است و عیدی است که هم ماهیت
ملی» بین المللی» تاریخی» جغرافیایی و دینی دارد (مددلی» ۱۳۷۹: ۲۰۹) واین جشن که از
قدمت دیرینه‌ای در ایران و آسیای مرکزی برخوردار است در پنج جمهوری آسیای میانه
برگزار میشود واز موارد پیوستگی‌های فرهنگی بین ایران و آسیای میانه میباشد و برای
نمونه ما به آن آداب و رسوم نوروز در میان تاجیکان آسیای مرکزی می‌پردازيم. لازم ذ کر
است که در دوره اسلامی نورزوز در بسیاری از مناطق به منزله یک جشن مذهبی نیز بود و
این نه تنها در منطقه ایران کنونی بلکه در آسیای مرکزی و به ویژه در تاجیکستان به عنوان
یک جشن مذهبی تلقی می گردید. لذا نوروز در دوره غزنویان» سلجوقیان» خوارزمشاهیان
و حتی در دوره پر از غارتگری و توحش مغول» شیبانیان و اشترخانیان نیز جشن گرفته
یکی از جشن‌های بسیار با اهمیت:ایرانیان که با آغاز فصل بهار در میان تمامی ایرانی
نژادان کشورهای مختلف جهانمورد توجه خاص قرار امی‌گیرد» جشن نوروز است.
اهمیت این روز باعث شد که پس از تسلط اسلام برسرزمین ایران با وجود تغبیرات مختلفی
که در مراسم آن صورت گرفته» ولی در کل, به شکل یکسان در این جوامع برقرار بماند.
شاید علت ماندگاری این جشن در دوره پس از تسلط اعراب ماهیت مذهبی جشن‌ها»
زرتشتیان باشد. در حدود سال ۱۹۲۷ در دوره شوروی عید نوروز در شهر خجند از لحاظ
اولویت به عنوان نخستین عید اعلام گردید. (حسینی اسفیدواجانی» ۱۳۷۲: ۵۱) اما این
مساله با انتقاد بعضی از روحانیون و بعضی رهبران کمونیست این ناحیه مواجه شد. از ترس
اینکه مبادا آنان را ضد ملحد بخوانند به همین دلیل تا سالهای دهه ۷۰ تنها مردم به طور
خصوصی و شخصی در خانه‌ها و روستاهای خود این عید را جشن می‌گرفتند. تاجیکان
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۵
مشابه دیگر ایرانی نژادان مراسم و آداب خاص در هنگام جشن نوروز انجام می دهندو
بخاراه سمرقندو بعضی محل‌های دیگر پیش از نوروز برای دختران مراسمی تشکیل
می‌دادند که "بخت گشایی" نام داشت. در بخارا سمرقند» خجند» کولاب» حصار
بدخشان» وادی‌های قراتگین» از دیگر جای‌های است که مردم در آغاز نوروز به هم گل
تقدیم میکنند و گلاب می‌پاشند و شربت و شرینی می‌دادند. هنگام ورود نوروزموافق
سنت و آداب و رسوم همه اهل خانواده به خانه یکدیگر آمده و جمع می‌شوند. روز اول
سال آداب و رسوم خاصی وجود داشت در اين روز هیچ چیز سیاه را به خانه نمی آوردند.
در شهرهای اصلی آسیای مرکزی در روزهای نوروز سیرو گشت‌ها گوناگون برپا
می کردند. صدر الدین عینی سیر و گشت مردم شهر بخارا و اطراف آن را در یادداشتهای
در جمهوری ترکمنستان نیزانوروزابه خوبی جشن گرفته امی‌شود و این رسم از ادوار
پیشین در این کشور جشن گرفته.می‌شده است.آ(بوالوردی»,۱۳۸۵: ۷٩) در دره فرغانه که
هنوز هم عنصر قالب فرهنگی» فرهنگک آیرانی است عید نوروز در این وادی به صورت
در یک ارزیابی کلی میتوان گفت که جشن نوروز به عنوان نماد پیوستگی فرهنگی»
عمق تعامل فرهنگی بین ایران و آسیای مرکزی است و حتی در تمام دوره‌های تاریخی اين
جشن که نوعی بیداری طبیعت میباشد» در آسیای مرکزی برگزار می گردیدوآیین و
رسوم مربوط به این جشن به میزان قابل توجهی در پیوستگی فرهنگی ملتها و به ویژه
کشورهای که نوروز در آنها جشن گرفته میشود تأثیر گذار بوده است. اما نوروز در حال
حاضر چگونه میتواند مبنایی برای پیوند فرهنگی بین ایران و آسیای مرکزی باشد و چه
۹ ۲ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
کارهایی باید در این زمینه صورت گیرد سئوالی است که همواره ذهن مخاطبان زیادی را
به خود مشغول کرده است. برای پاسخ گوبی به این سئوال باید عنوان کرد که با توجه به
پیشرفت علم و تکنولوژی در زمان کنونی میشود اقداماتی را انجام داد که عبارتند از:۱-
ایجاد نمایشگاهایی با تاکید بر آداب و رسوم نوروزی در ایران و کشورهای آسیای مرکزی
در ایام نوروزو به ویژه آوردن سفره‌های هفت سین چیده شده در ایران و کشورهای آسیای
میانه در این نمایشگاه‌ها میتواند به عنوان عاملی برای پیوستگی‌های فرهنگی بین این ملل
باشد.۲- انجام سفرهای نوروزی متقابل در ایام نوروز و رفتن مردم از ایران به کشورهای
آسیای مرکزی و بالعکس با هدف ایجاد پیوند فرهنگی میتواند در گسترش روابط و
پیوندهای فرهنگی کمک‌های شایانی, نمای.۳- نقغل رسانه‌های گروهی و به ویژه
صدوسیما و پخش مراسم و سنت‌های نوروزی صضورت گرفته در کشورهای آسیای میانه
برای مردم ایران و همچنین پخش آیین‌های صورت گرفته مربوط به نوروز در ایران برای
مردم کشورهای آسیای میانه میتواند عامل موثری در ایجاد پیوندهای فرهنگی باشد.۴-
برگزاری کنفرانس‌ها و گردهمایی‌های مربوط به آداب ورسوم نوروزی توسط دانشمندان
و اساتید دانشگاه در ایام نوروز و دعوت از اساتید کشورهای آسیای میانه در این
گردهمایی‌ها میتواند عامل پیوند فرهنگی بین ابّران و کشورهای آسیای میانه باشد.
بیشتر "جمعیت کشورهای آسیای مرکزی مسلمان اهستند: و حقی تاثارها که اعمداتا از
مسلمانان بخش اروپای اتحاد شوروی و سیبری هستند در آسیای مرگزی, سک اذآرند
(محمودی» ۱۳۸۶: ۷) درمجموع در آسیای مرکزی گرایش عمده مذهبی همواره به سمت
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۷
اسلام بوده و هست. از آن جا که آسیای مرکزی این گرایش مذهبی را عمیقا حفظ کرد به
صورت پناهگاهی برای مسلمانی که تحت فشار سیاسی می گریختند در آمد. بدین ترتیب تا
ظهور کمونیسم, مذهب نقش عمده‌ای از لحاظ هویتی در میان ساکنان آسیای مرکزی ایفا
می‌کرد. گرچه مذهب اهل سنت در آسیای مرکزی متداول است اما تنها گرایش اسلامی
منطقه محسوب نمی‌شود. در بخارا جامعه گسترده ومهمی از شیعیان زندگی میکنند که با
خراسان روابط تاریخی دارند. بسپاری از افراد در این جامعه خاص» در خانواده‌های تاجر و
بازرگان ريشه دارند. سابقه بسیاری دیگر به دوره برده فروشی باز میگردد. گرچه شمار
این گروهها قابل توجه نیست اما با این حال در حفظ زبان فارسی و روابط با ایران مثمر ثمر
در دوران حاکمیت شوروی اسلام هدف تهاجم چند بعدی» شدید سیستماتیک» و
مداوم دولت شوروی قرار گرفت. این تهاجم از جمله شامل کشتار تعدادبیشماری از
دانشمندان و رهبران محلی مسلمان» نابود ساختن.متون و ادبیات اسلامی» نابود ساختتن
مساجد» مدرسه‌ها خانقاها یا استفاده از ساختمان آنها برای سایر مقاصد مصادره اموال
موقوفه» تعطیل کردن نهادهای. آموزشی مذهبی (مکتب‌ها و مدرسه‌ها) غیرقانونی کردن
همه اشکال عبادات اسلامی از جمله اجرای آئین‌های مذهبی مربوط به مراحل حیات» تغییر
اجزای اسلامی نام اشخاص, و انحلال همه محا کم شهرمی:شد. (شهرانی» ۱۳۷۲: ۱۰۰) اما با
وجود تمام سخت گیریها برخی از کشورهای آسیای میانه از جمله جامعه تاجیکستان در
طول دوره شوروی بسیار محافظه کار وسنتی باقی ماند. در واقع به نظر میرسد که کنترل ۲[
8 ب) شامل روستاهای کوهستانی نگردید. اگرچه مساجد را بسته بودند ولی حضور اسلام
بسیار آشکار بود. ساختارهای اسلامی (برادری صوفی» روحانیون موازی) نیز بیانگر محل
۸ ا فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
گرایی در مقابل نخبگان حاکم کمونیست بود. در طول دوران حاکمیت شوروی دو
ساختار روحانیت وجود داشت که شامل روحانیت رسمی و روحانیت موازی در
تاجیکیتان می‌شد زالویه روا ۱۳/۵ 1۵۸-۲۵۷ آما در جمهوری فزافستان بهدموجب قائون
اساسی این کشور همه ادیان مذاهب در انجام امور مذهبی خود آزادند و کشور تابع مذهب
خاصی میباشد ولی در هرحال این کشور با عضویت در سازمان کنفرانس کشورهای
اسلامی وجهه یک کشور مذهبی را با هویتی اسلامی به خود گرفته است. سلطان نظر بایف
رئیس جمهور قزاقستان در مورد نقش مذهب خصوصا اسلام در جامعه قزاقستان در
مصاحبه با هفته نامه تایم گفته است " اسلام در خارج از قزاقستان ریشه‌های قوی‌تری دارد.
قزاقستان نه بودائیسم کاملا از بین رفته و نه اسلام ريشه دوانده. قزاق‌ها تعصب مذهبی
زیادی ندارند. بسیاری از ارزشهای فرهنگی اسلام و همچنین آفرهنگ مسیح وجود دارد که
ما برای برآودن نیازهای مذهبیشان درحال ایجاد سازمانهای"فرهنگی بیشتری هستیم. در
سال ۱۹۹۱ نطربایف قزاقستان را از هیئت. مرکزی مسلمانان آسیای میانه جدا و مفتی
راجع به اسلام به عنوان عامل پیوند فرهنگی ایران و ترکمنستان باید گفت که اسلام از
طریق ایران وارد ترکمستان شده است اگرچه به علت ۷۰ سال تسلط کمونیستها و
تبلیغات آنها تمایلات مذهبی قوی وجود؛ندارد ولی مردم پایبند به فرایض خود بوده و
مسلمان بودن را بخشی از هویت ملی خود دانسته و فرهنگک اسلامی ایرانی در سراسر
در قرقیزستان اکثر مردم آن مسلمان هستند و شیعیان قرقیزستان به فرقه‌های متعددی
تقسیم می‌شوند که بیشتر شیعیان آن کشور شیعه اثنی اشعری می‌باشند. در شهرهای
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۹
بیشکک و اوش و غیره از سالها قبل مساجدی وجود داشته است» چنانکه در سال ۱۹۹۱
بیش از ۶۰ مسجد در این جمهوری مفتوح بوده و ۱۸ مسجد نیز در همان سال بازگشایی
در مجموع اسلام میتواند عامل پیوند فرهنگی» همچنان که در گذشته بوده است در
حال حاضر نیز بین ایران و آسیای مرکزی نققش ایفا کند و اسلام در اسیای مرکزی با سنتها
و فرهنگک آیرانی پیوند:خورده است در این موره میتوان به:مثالهای ازیادی اشاره: کرد, در
حال حاضر» ۱۳ کشور در منطقه روز ۲۱ مارس را به عنوان نوروز یا اولین روز سال جدید
جشن می‌گيرند. مردم نوروز را بخشی از هویت ملی خود که مورد تأیید مذهب رسیده
سرزمین آباد و فضیلت پروری که در گذشته‌هامعمولا بدان ماوراالنهر و گاه در تقسیم
بندی سبکهای شعر و ادبی ترکستانی می گفتند.» .و اکنون بخشی از آسیای مرکزی به شمار
می‌آورند با داشتن شهرهای بزرگ و مشهوری چون بخارا» سمرقند» مروه یکی از
کانون‌های اصلی و مهم دانش و هنر ایران بزرگک بوده وبزرگانی را در دامان خود پرورانده
است. که نامشان برای هميشه در تاریخ فرهنگ ایران» مخلد خواهد ماند» برای اطلاع از
احوال و آثار ارزنده این بزرگان که در رشتههای مختلف از حدیث» تفسیر» لغت» تاریخ
جغرافی» انساب گرفته تا دانش‌هایی مانند ریاضی» نجوم» حساب» موسیقی باید به تاریخ
ادبیات و علم ایران مراجعه کرد ولی در زمینه موسیقی که قدما آن را به عنوان صناعه
می‌شناخته‌اند» از جمله فارابی کافی است به چهر ه های درخشانی از قبیل فارابی» ابن سینا
۰ ا فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
توجه کرد که همگی از همان سرزمین فضیلت پرور ماوالنهربرخاسته و به نوعی با خدمت
به تمدن و فرهنگ ایران موجب غنای هنر و الای موسیقی شده‌اند. دیگر از سازی به نام
شهروردیا شاهرود یاد میکند که به قول فارمر نوعی عود بوده است کشورهای عربی
شهرت دارد. خوشبختانه تصویری از این ساز دریکی از نسخه‌های خطی موسیقی کبیره
خوارزمی گرچه موسیقی دان به معنی صحیح کلمه نبوده است اما بخش موسیقی کتاب
مفاتیح العلوم را بدون تردید باید در ردیف مهمترین و با ارزش‌ترین ماخذ موسیقی سنتی
ایران قرار داد. نظامی عروضی سمرقندی که کتاب معروف خود مجموع النوادر یا چهار
مقاله را در خلال سالهای ۵۵۲-۵۵۱ ه: تألیت کرده اشت. در حکایتی مربوط به رودکی
می گوید وقتی توقف امیر نصر بن احمد سامانی .یا نصر ثانی که برای گذراندن تابستان به
بادغیس هرات آمده بود به درازا کشید و سران سپاه و مهتر ملک به رودکی متوسل شدند.
تا کاری کند که عزم اقامت امیر سامانی به رحیل مبدل.گردد و اورا در فرصتی مناسب
چنگک برگرفت ودر پرده عشاق قصیده معروف بوی جوی مولیان را آنچنان خواند که امیر
پای برهنه سوار اسب شد وبه بخارا رفت. هرچند آنچه نام ترانه یا دوبیتی مشهور شده است
به صورت‌های مختلف در نقاط گوناگون و حتی دوردست ایران از دیرباز وجود داشت.
اما میتوان گفت یکی از نخستین یا مهمترین پایگاه آن ماوراالنهر بوده است (همان: ۲۸-
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۱
باتوجه به زمینه‌های تاریخی و فرهنگی ایران و آسیای میانه که این زمینه هاعامل
پیوستگی فرهنگی بین طرفین پس از فروپاشی شوروی نیز شده‌اند» در یک ارزیابی کلی
میتوان گفت که امتیاز هم کیشی و هم آیینی که بیشتر جمعیت کشورهای آسیای مرکزی
مسلمان هستند؛ امتیازاشتراکات فرهنگی وتاریخی که این ارتباط حتی به ادوار پیش از
اسلام نیز بر می گردد؛ فراوانی مشاهیر مشترکی که هم ایرانی‌ها و هم تاجيکک‌ها ت رکمن‌ها»
قزاق‌ها و ازبک‌ها به داشتن آنها مفتخراند که از جمله این بزرگان میتوان به رودکی,
ابوعلی سینا» شیخ نجم الدین کبری» فاراپی» زمخشری,» انوری ابیوردی» خوارزمی» کسایی
مروزی اشاره کرد که مردم این منطقه هویت فرهنگیخود را مدیون آنها هستند؛ امتیاز
مرزهای جغرافیایی مشترکک که در این بین ایران ۱۵۰۰۰ کیلو متر مرز مشترک با کشورهای
آسیای میانه دارد؛ امتیاز اشتراکک زبانی و نقش زبان فارسی از ادوار پیشین تا کنون به ویژه
در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان؛ وابستگی‌های جغرافیایی و ارتباطات که ایران و به
ویژه خراسان یکی از راههای ورود کشورهای, آسیای میانه به آب‌های آزاد و خلیج فارس
می‌توانست باشد؛ برگزاری جشن نوروز به عنوان میراث گذشته و حال ایران و آسیای
مرکزی و آداب و رسوم مربوط به آن؛ امتیاز تعاملات متقابل و این که فرهنگک ایرانی
همواره در منطق مردم آسیای مرکزی قابل؛قبول بوده است؛ امتیاز راههای تجاری به ویژه
راه ابریشم که در دوره‌های تاریخی به عنوان عامل پیوستگی فرهنگی و اقتصادی بوده است
و همه وهمه نشان از پیوستگی فرهنگی» تاریخی» اقتصادی و سیاسی بین ایران و آسیای
میانه دارد و در این بین شاید نقش زبان فارسی در پیوستگی فرهنگی بیش ازسایر موارد
۲ ا فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
با توجه به ملفه‌هایی که برشمرده شد میتوان گفت که کشورهای آسیای میانه به ویژه
تاجیکستان» ترکمنستان و ازبکستان به همراه ایران از یک درخت تناور فرهنگی تغذیه
میکنند و تلاشهای هفت دهه و اندی ساله کمونیستها در تغبیر خط و زبان و فشار به
نهادهای فرهنگی و مذهبی نتوانست این موارد مشترکک را کم رنگ‌تر کند و پس از
استقلال جمهوری‌های آسیای مرکزی آنها تلاش زیادی برای روابط فرهنگی و اقتصادی
با ایران کردند و با توجه به کشف و توسعه نفت وگاز در ترکمنستان روابط اقتصادی این
کشور با ایران توسعه یافت و ایران نیز روابط با کشورهای آسیای مرکزی را با تاکید
برنقش خود به عنوان تجدید حیات تمدن ایرانی اسلامی خود در جمهوری‌های آسیای
میانه تفسیر وتعبی رکرده است و با توجه به پیوستگی‌های فرهنگی» اقتصادی» تاریخی روابط
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی / ۱۳۳
۱) ابوالحسنی» صالح (۱۳۶۶). قز اقستان» موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
۲) احمدی فشارکی» حسنعلی (۱۳۷۷). «جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان» چالش ها و منافع
ملی ایران». فصلنامه مطالعات آسیای مر کز و قفقاز. سال هفتم» دوره سوم» شماره ۲۲.
۳) احمدیان» محمدعلی (۱۳۷۳). «آسیای مرکزی و حدود آن»» فصلنامه مطالعات آسیای
مر کزی و قفقاز, سال سوم» دوره دوم» شماره ۵.
*4) امیر احمدیان» بهرام (۱۳۸۳). «تعامل فرهنگی ایرانیان و ترکان در آسیای مر کزی» فصلنامه
مطالعات آسیای مر کزی» سال سیزدهم» دوره چهارم» شماره ۴۸.
*) برتولد اشپولر» الکساندر بنیگسن و دیگران (۱۳۷۶). آسیای میانه (مجموعه مقالات
7) بلنتیسکی (۱۳۷۱). خراسان و ماوراالنهر (آسیای میانه)» ترجمه پرویز ورجاوند» تهران:
۷) بوالوردی» مجید (۱۳۸۵). «بررسی روابط دوجانبه ایران و.تاجیکستان» فصلنامه مطالعات
آسیای مر کز و قفقاز, سال پانزدهم» دوره چهارم» شمازه ۵۶.
۸) بهزادی رقیه (۱۳۷۳). قوم های کهن در آسیای مر کزی و فلات ایران» تهران:
٩ تکمیل همایون» ناصر (۱۳۷۳): «نقش فرهنگ دز چگونگی رفع موانع رشد فرهنگ در آسیای
مرکزی»» فصلنامه مطالعات آسیای مرکز و قفقاز سال دوم» شماره ۴.
۰) حسینی اسفید واجانی» سیدمهدی (۱۳۷۲). «آداب و رشوم نوروز در میان تاجیکان آسیای
مرکزی»» فصلنامه مطالعات آسیای م رکز و قفقاز سال دوم شماره ۳.
۱) خاوری, محمدتقی (۱۳۸۵). مردم هزاره و خراسان بز رگت. تهران: عرفان.
۲) خواجه یف» رحمان انعام (۱۳۸۷). «آموزش زبان فارسی در دوره معاصر در ازبکستان»
فصلنامه مطالعات آسیای مر کزی و قفقاز, سال هشتم» دوره سوم» شماره ۲۸.
۳) رنجبر احمد (۱۳۶۳). خراسان بزر گت تهران: امی رکبیر.
۶ ۲ فصلنامه مطالعات آسیای جنوب غربی سال دوم؛ شماره پنجم بهار ۱۳۹۸
۶) روا الویه (۱۳۷۵). «بحران هویت ملی در تاجیکستان». فصلنامه مطالعات آسیای مر کز و
۱۰ شمیم» علی اصغر (۱۳۷۵). از نادر تا کودتای رضاخان میرپنج» تهران: انتشارات مدبر.
7) صبری تبریزی» غلامرضا (۱۳۷۶). «نگاهی دیگر برمناقشه چچن و تاثیرات منطقهای آن»
فصلنامه مطالعات آسیای مر کزی و قفقاز, سال ششم» دوره سوم» شماره ۰۱۷
۷) فرای» ریچاردنلسون (۱۳۸۵). میراث آسیای مر کزی,» ترجمه اوانس اوانسیان» تهران: بنیاد
۸) لیتوینسکی (۱۳۷۶). ب. الف. طلوع ساسانیان ایران؛ تاریخ تمدن‌های آسیای
م رکزی,» ترجمه صادق ملک شهمیرزادی» تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
٩) محمودی,» مرتضی (۱۳۸۶). (آسیای مرکزی ورشد همکاری‌های چند جانبه ایران و
تاجیکستان». فصلنامه مطالعات آسیای موکز و قفقاز, سال شانزدهم» دوره چهارم» شماره
۰) مددلی» عین الّه (۱۳۷۹). «عیدنوروز در جمهوری آذربایجان» مجموعه مقالات نخستین
همایش نوروز تهران: سازمان میراث فرهنگی کشوز» پژوهشکده مردم شناسی.
۱) مدیرشانه چی» محسن (۱۳۷۸). «در میانه آسیا» مجموعه مقالات و گفتگوها درباره
۲) مرتضویان» سیدعلی (۱۳۷۴). «بحران هویت ملی: نقش زبان و خط مشترک دربازسازی هویت
ملی»» فصلنامه مطالعات آسیای مر کز و قغقاز سال چهارم» دوره دوم» شماره ٩.
۳) معظمی گودرزی» پروین (۱۳۷۷). قرقیزستان نهرّان: موسسه چاپ و انتشارات وزارت
۶) منتظمی» رژیا (۱۳۷۴). تاجیکستان» تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه.
۵) مهرابی مسعود (۱۳۷۲). پاد بار. مجموعه مقالات درباره آسیای مر کزی, تهران: موسسه
زمینه‌های تاریخی مناسبات فرهنگی ایران و آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی | ۱۳۵
*) میراحمدی» مریم (۱۳۷۲). «قوم تاجیک و فرهنگ های تاجیکی در آسیای مرکزی» فصلنامه
مطالعات آسیای مر کز و قفقاز سال اول» شماره چهارم.
۷) نظیف شهرانی (۱۳۷۲). «آسیای مرکزی مسلمان: میراث شوروی در زمینه توسعه و چالش های
آینده)» ترجمه حمیرا مشیرزاده» فصلنامه مطالعات آسیای مر کزی و قفقاز, سال اول.
۸) هوشنگ مهدوی, عبدالرضا (۱۳۷۵). تاریخ روابط خارجی ایران از ابندای دوران
صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم تهران: امی رکبیر» ج ۰۱
٩) یاوری» نوشین (۱۳۷۵). «تاجيک‌ها ازبکستان: ازنیازهای فرهنگی به سوی توقعات سیاسی»»
فصلنامه مطالعات آسیای مرکز و قفقاز, سال پنجم» دوره دوم شماره 5
| مناسبات فرهنگی و تاریخی ایران با آسیای مرکزی، ریشه در ادوار گذشته تاریخی دارد. آداب ورسوم مشترک، دین مشترک، مرزهای مشترک جغرافیایی و زبان مشترک، با کشورهایی از منطقه آسیای مرکزی را می توان از مؤلفه های اصلی همگرایی ومناسبات فرهنگی ایران دردوره های تاریخی قلمداد نمود. هرچندممکن است جدایی مرزها، مسائل بین المللی، نگرش ها و ایدئولوژی های جهانی که از جمله آن کمونیست بود، برای مدت زمانی چرخه این مناسبات را کندساخت. اما باگذشت زمان، فروپاشی دولت شوروی و مستقل شدن کشورهای آسیای مرکزی مناسبات ایران و کشورهای آسیای مرکزی روبه پیشرفت شایانی نهاد. جشن نوروز و برگزاری آن دربرخی کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان نشان ازقدمت ودیرینگی روابط فرهنگی ایران وآسیای مرکزی دارد. دردوران جدید نیز، باید مؤلفه نفت و گاز و مناسبات اقتصادی ایران با آسیای مرکزی را به این موارداضافه کرد. شایان ذکراست که جاده ابریشم و گذر آن از ایران وآسیای مرکزی نقش اساسی در مناسبات اقتصادی و فرهنگی ایران با آسیای مرکزی در دوره های تاریخی داشته است. این تحقیق در پی این است که زمینه های تاریخی و مؤلفه هایی که عامل ارتباط با آسیای مرکزی به ویژه پس از فروپاشی شوروی را با نگاهی تحلیلی مورد بررسی قراردهد. |
584 | 500917 | فمینیسم نیم‌نگاهی است ماهیت‌گرا که جنسیت را مقدم بر وجود میداند. فرافمینیسم نگاهی
است که وجود انسانی را مقدم بر تمام نگره‌های جنسیت گرایانه میداند اما جنسیت را نیز تحقیر و
تصغیر و انکار نمی‌کند. یعنی فرافمینیسم نگرگاهی زنانه‌نگر انسان گرایانه دارد. در این پژوهش که به
روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای صورت گرفته به‌دنبال پاسخ به این سوّال
هستیم که فرافمینیسم چیست و چه ارتباطی با نگرش,زبانشناسی فراساختارگرا دارد؟ با بررسی
انجام شده مشخص شد فرافمینیسم"سیشتمی است بر؛ بتیّان "خودآگاهها و ناخودآگاههای جمعی-
فردی هفتگانه مکانشی, زمانشی» زبانشی» ژنتیک .نژادی» فرهنگی-اندیشه‌گانی» خودآگاه و
ناخودآگاههای جمعی-فردی رسانه‌ای و خودآگاهها و ناخودآگاههای روانی-جنسیتی و همچنین
قراقسینیسم شاخه‌اتی از مکتب فلسفی بان شا ای تا رات و همان گونه که کلمه را فراتر
از تمام ساختارهای متنی و دستوری میداند؛ وجود انسانی را نیز فراتر از تمام ساختارهای نژادی,
۲| شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول بهار ۱۴۰۱
واژه فمینیسم را نخستین‌بار چارلز فوریه سوسیالیست قرن نوزدهم برای دفاع از
حقوق زنان بهکار برد. در ابتدای قرن بیستم میلادی و در جریان موج اول فمینیسم
و تلاش برای کسب حق رأی؛ عده زیادی از زنان خود را فمینیست نامیدند. جهان
سرمایه‌سالاری با به حاشیه بردن جنبش زنان و تبیین نگاه حذف‌گرا خودمعیارمند و
ضد مذکر زنان را وارد بازار کار کرد زیرا به دیدگاه آنها کارگران زن ارزان‌تر» منظم‌تر
و مطیع‌تر از مردان بوده و هستند. همین رویکرد به زن وارد ادبیات و شعر غرب و
شرق شد و زن در ادبیات این تفکر معرفی شد.
تمام موج‌ها و سیستمهای فمینیستی که غالبا فاقد نگرگاه هستی‌شناسیک نیز
هستند به ساحتی از جهان فردی«و اجتماعی رن پرداختند اما فرافمینیسم به تمام
امکانات وجودی زن در ساحت بسیظ انسانی آن اصالت داده و جنسیت زن را یکی از
شگرف‌ترین ظرفیتهای موجودی او مي‌داند "این نوشتار به دنبال پاسخگویی به این
سوّالات است که فرافمینیسم چیستو آزن دار؛این دیدگاه چه جایگاهی دارد؟ آیا
مفهوم فرافمینیسم با نگرش زبانشناسی فراساختارگرا ارتباط دارد؟ این ارتباط چگونه
است؟ فرافمینیسم یک عقیده فلسفی. است یا بهگونهای کاربردی توانسته سیستم و
به دلیل نگاه جامعه موضوع فمنیسم اگر چه نه در بطن زندگی ولی در مطالعات
و پژوهشهای متعدی رخ نشان داده و مطالعات میدانی دانشگاهی و پژوهشکده‌ای
فراوانی در مورد آن انجام گرفته؛ نقیب‌زاده و سعیدلویی (۱۳۹۰) در مقاله «فمنیسم
در فراز و فرود پارادایم زمان» به‌بررسی تحول این نگاه در زمان‌ها و مکانهای مختلف
پرداختهاند. پیشگاهی‌فرد و قدسی (۱۳۸۹) در مقاله «نظریه‌های فرهنگی فمنیسم و
دلالت‌های آن بر جامعه ایرانی» تاثیر جامعه ایرانی بر فمنیسم و برعکس را نشان
داده‌اند. شفیر و رفیعی (۱۳۹۵) در مقاله «فمنیسم یک دروغ شرافت‌مندانه» وضعیت
زنان را مطالعه کردند. یزدانی (۱۳۸۸) در مقاله «فمنیسم و انقلاب اسلامی» این
موضوع را با نگره سیاسی و بین المللی بررسی کرده و چراغی کوتیانی (۱۳۹۳) در
مقاله «از فمنیسم ایرانی تا فمنیسم اسلامی» به رویارویی ایرانیان با این مقوله اشاره
کرده‌اند. همانطور که مشاهده شد این مقالات و صدها مقاله دیگر فقط به فمنیسم
پرداخته و آن را متاثر از تعریف ارائه شده در هر فرهنگ و مذهبی بررسی کرده‌اند
ولی مقوله فرافمنیسم یک نگرگاه فلسفی است که در مکتب اصالت کلمه مطرح و در
ادبیات آن مکتب و ادبیات ایران» متجلی شده و هیچ نمونه مطالعاتی انسجام یافته‌ای
حول این تفکر عمیق صورت نگرفته و این مطالعه نه تنها در ایران که در جهان دارای
فمینیسم لیبرالی با چهره‌ای معتدل و بهعنوان یکی از گونه‌های فمینیسم مدرن
با هدف توانمندسازی زنان ایجاد شد. (بیسلی؛:۳۰:۰۲۰۰۵) این تفکر معتقد است
تفاوتهای قابل مشاهده میان دو جنس ذاتی نویند بلکه نتيجه جامعه‌پذیری و
«همگون سازی جنس و نقش» شید چس «با اینیان که زن و مرد برابر آفریده
شده‌اند.» (مشیرزاده» ۱۳۸۸: ۶۴) «علیه قوانین و سنت‌هایی مبارزه کرده‌اند که حق را به
البته در ایران هیچگاه بهصورت تخصصی جریانات فمینیستی نگاه ادبی نداشته و تولید
محتوای ادبی نکردند. درواقع فمینیستی که در ادبیات ایران مطرح شده به هیچ وجه
گونه پارادایمی-اندیشه‌گانی ندارد و صرفا فریادهای اعتراضی و بیشتر ضد سنت‌گرایی
است که زنان شاعر آن را در اشعار خود ابراز میکنند و به هیچگونه جنبه علمی
۴| شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
پارادایمی-اندیشگانی در شعر ایران نبوده و نیست. شعر سیمین بهبهانی تا اندازهای
هم دوش نیز هستم و همگام و هم طریق تنها گمان مبر که هم‌بسترت شدم...
یک دست بوده‌ای تو و یک دست بی‌صداست دست دگر به پیکر نام‌آورت شدم
بیرون ز خانه. همره و همگام و استوار در خانه, غم‌گسار و نوازشگرت شدم»
من با توام ای رفیق! با توا دیری‌ست که با تو عهد بستم
تا از عهده توضیحی قابل قبول برای,فرودستی و بهره‌کشی از زنان در جوامع
سرمایه‌داری برآید. (آبوت» ۲۸۸۱:۱۳۸۰) در واقغ+فمیئیست مارکسیست سعی دارد از
درون چارچوب نظری مارکسیست. به تبیین انقیاد زنان پرداخته و میان شیوه‌های
تولید و موقعیت اجتماعی زنان رابطه برقرار کند. (هام» ۲۴۹:۱۳۸۲)
وجه مشابهت انديشه مارکسیستی و فمینیستی هم «رهایی‌بخشی و قدرت‌افزایی
آنان» (رایت,۱۹۹۴: ۲۱۱) است. تا اندازهای فمینیسم مارکری در آثار شاعرانی چون
فمینیسم رادیکال, شدیدترین و تندروترین نوع تفکرات فمینیستی را مطرح کرده
و بر این باور است که هیچ تفاوتی میان زن و مرد به جز تفاوتهای بیولوژیک وجود
ندارد. (زیبایی‌نژاد» ۱۳۸۱: ۶۳) شاید بتوان این جمله مشهور سیمون دوبووار که می‌گوید:
«هیچ کس زن به دنیا نمی‌آید بلکه زن میشود.» (بالتر,۱:۱۹۹۰) را شعار این گروه از
علاقه مفرط فمینیسم رادیکال برای بهسازی یا کشف عناصر مثبت در زنانگی» به
همراه تلقی‌اش از مردان چونان نفع برندگان از مناسبات جنسی قدرت. منجر به
ترسیم خط فارق نسبتا پر رنگی میان مردان و زنان میشود. (رودگر,۱۳۸۸: ۸۶) به
تعبیری» فمینیسم رادیکال بیش از آنکه بر مبنای برابری باشد. بر مبنای «تفاوت»
است. رادیکال‌ها به‌تفاوت ذاتی میان زن و مرد قائل‌اند و سلطه مردانه را ناشی از
ساختاری تاریخی میدانند. (بیسلی ۲:۱۳۸۵٩)+جالا یکی دو تا مثال از شعر یا متن
های ادبیات غرب یا شرق بیارید که نابرابری زن و مرد در اثر تفاوت بین آنها اشاره
این گروه از فمینیست‌ها نظریات روانکاوانه فروید را حاوی سوگیری جنسیتی
دانسته و نظریه‌های جدیدی را شکل دادند که به‌توضیح چگونگی شکل‌گیری زنانگی
میپردازد و تاثیر آموزشهای ذوران کودکی بر ناخودآگاه انسان را موثر در دوران
بزرگسالی میدانند. توجه به ویژگیهای,موثر در شکل‌گیری شخصیت جنسی مسئله
نوشته‌های فمینیستی متاثر از اندیشه‌های پست مدرن بهجای وحدت بر کثرت
تاکید داشته و برداشت‌هایی که زنان را چونان مقوله‌ای همگن تلقی میکنند رد
۶ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
فمینیست‌های پست مدرن جز فمینیست‌های «تفاوت» هستند اما به شدت بر
مفاهیم ذات گرایانه از زنانگی نقد و بر نسبیت مفهوم زنانگی تاکید دارند و از این
نسبیت و تکثر حاصل از آن به تفاوت میان زنان (نه زن و مرد) می‌رسند.
برخی مواقع» نقد پست مدرن به ارزشهای جهانشمول و تاکید بر نسبی‌گرایی تا
جائی پیش می‌رود که چیزی به نام مقوله «زن» باقی نمیماند. «در واقع» زنانگی از
هر کلیتی تهی و در نتیجه فمینیسم بی‌معنی میشود. به همین جهت از درون این
گرایش نظری» اندیشه‌ای تحت عنوان «پسا فمینیسم» حاصل شد که به مخالفت با
می‌کشی آهسته درد توی سرت دراز می‌کشد آهسته تیر در کمرت
نخاع قطع شده در ستونی از...کلمه! به روزنامه فردا کشیده شد خبرت
که سعی می‌کنم از سنگرت جدا بشوی .. . کمی به من برسی روی سنگ قبر ترت
پناه می‌برمت زیر چادر خیستم دوبارهاشب.شده در چشمهای دور و برت
دراز می‌کشم آهسته در مهی سنگین میان بستری از خاطرات مختصرت
فمینیست‌های سیاه که موکدا نژاد را هم بهعنوان یکی از عظیم‌ترین نمادهای
سرکوب میدانند؛ این مساله که همه زنها صرف.زن بودن در یک جبهه‌اند را زیر
سوال بردند. این تفکر معتقد است زنان سفیدپوست که خود در رابطه‌ای سلسله
مراتبی با زنان سیاه‌پوست قرار دارند؛ نمی‌توانند مشکلات ناشی از ستم نژادی را درک
یا آن را بازنمایی کنند. «اين نگاه معتقد است زنان سیاه‌پوست با سه نظام «جنسیت-
نژاد-طبقه» روبه‌رو هستند و برای مقابله با کلیت سرکوب. نمیتوان یکی از ابعاد
سرگوب را بد ور قیگری آولویت دا: بلکه باید رویکردی: ترکیبی اذر نظر و غمل
داشت.» (هام, ۱۳۸۲ :۵۸) آدری لرد از شاعران این جریان است. در ادامه ترجمه یکی
هنگامی که تن‌هایمان را با کاغذ و قلم آشنا کنیم
دیگر نه سود و نه اهمیت آنچه که بنویسیم یا ننویسیم
تن من شهوت تو را در شعری که از من گفته‌ای خواهد سرود
تو را من ساخته‌ام و به اندرونی این سازه».خواهم کشیذت..»
ساختا رگرایی اصالت را به روابظ بین چیزها میدهد: این چیزها میتواند انسانها
کلمه‌ها و ... باشد یعنی در نگاه ساختارگرایان انسان چه زن و چه مرد و همچنین
کلمات هیچ معنایی ذاتی در خود ندارند بلکه در روابطی که با خود و دیگری پیدا
میکنند باعث ایجاد و معتّادار سدق" روّابط می شوند*د رز پشاساختا رگرایی به ویژه تحله
دریدایی آن باز هم چیزها (انسانها ,کلمه‌ها) "دارای هیچ معنایی نیستند بلکه
پساساختارگرایی,بز آین نکرکامتمرک اکن کداآن رواقطلی که سازنده سای است را
همچنین پساساختارگرایی رویکردی انتقادی است که اسیر هنجارهای حاکم بر
ساتض ایس پلکه تلاشن می‌کنت مفروضاتی, را که تکیه گاه تتحلههای ,فکری هستنگه
به آزمون بگذارد تا اصول قطعی را به چالش بکشد و حقایقی را که بدیهی فرض شده
مورد آزمون مجد قرار دهد. با وجود این پساساختارگرایی در عین مخالفت نظام‌مند
با ساختار اکید. سرکوب گر و يکپارچه فراخوانی به بی‌نظمی و آشفتگی غیر مسئولانه
۸| شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول شماره اول» بهار ۱۴۰۱
نیست. نقد پساساختا رگرایانه» نیروی بالقوه آزادی بخش اشکال انسانی را پاس داشته
و مسئولیت تامل بر آنها را پذیرا میشود. زبان؛ کانون پساساختارگرایی است. زبان
امکانات وجود معنادار را تعریف و در عین حال محدود می‌سازد.» (تاجیک., ۱۳۸۶: ۴۷)
بنابراین در ساختارگرایی تمام ظرفیتهای موجودی که جنس مونث زیر عنوان
جنسیت آفریده است را صرفا قراردادهایی برساخته‌ی روابط اجتماع می‌پندارد.و
پساساختارگرایان نیز در این مورد (ژاک دریدا) بر این باورند که آن روابط بر بنیان
تفاوت بین چیزها شکل گرفته و هرچند که تفاوت‌ها بیشتر باشند معناداری بیشتر
خواهد شد و معناهای جدیدی براساس قراردادها برساخته خواهد شد.
فراساختارگرایی معنا را در دو ساحت ثابت و متغیر تعریف میکند. ساحت ثابت
هر پدیدار چیزی است مکشوف از جهان لگوسیک و برساخته و قراردادی و حاصل
ساختارها نیست بلکه ساختارهابا حقظ. همراهی "و همواره آن ساحت ثابت در هر
زمان» هر مکان, هر فرد هر انديشه باعث ریزش» تابش و رویش معانی تازه خواهند
شد. بنابراین در فراساختارگرایی ما به ساحات لگوسیک و فرازمان-مکانی در ذات
مذکرها و مونث‌ها باورمندیم که با حفظ و همراهی همواره آن ساحات مذکرها و
مونث‌ها در زمان‌ها مکان‌ها نزادها زبان‌ها و... رویکردهای مختلف. زنانه‌نگری‌های
گوناگون» مردانه‌نگری‌های گوناگون را ارائه میدهند که در تمام این ساحات زنانه‌نگرانه
و مردانه‌نگرانه آن چه بنیان فراساختار گرایانه بر آن است شهم وجودی است که ساحت
بنابر نظريه «جنس سوم» باید به جنگ بی‌سرانجام «جنسیت»های غالب شده به
انسان پایان داد. این «جنسیت‌گرایی»ها که باعث «دوگانه‌نگری»هایی مثل«زن و
مرد»» «مطلق و نسبی»» « شعر و داستان» و ... شده؛ اگرچه متضادند اما این تضاد
در سطح و روبناست چرا که در ريشه‌گاه» حقیقت و سرمنشا اصلی آنها در فراروی
است. به این شکل که باید با حفظ و همراهی همیشگی شریعت اولیه (جنسیت اولیه)
به شناخت از دیگر شريعت‌ها نیز پرداخت و با کسب حقیقت و عصاره وجودی دیگر
به‌عبارتی جنس سوم جنسیتی است که به‌علت فراروی (حرکت بسیط همه‌جانبه) از
جنسیت‌های اولیه مثلا زن و مرد شعر و داستان» مطلق و نسبی و ... به‌دست میآید.
بنابراین «زن» و «مرد» با فراروی از جنسیت‌های خود. به «جنس سون» که همانا
در واقع «اصل مشترک زن و مرد تمام ساحات وجودی آنهاست و مواهب
موجودیت آنان در تاریخ و جنس سوم باور دارد که این ساحات مشترک چه زیر بوغ
ماکیست‌ها و چه زیر لوای فمینیست‌ها در تاریخ به انحصار و استثمار توسط جنسیت
غالب درآمده؛ اگر چه پیش‌ترها این جنسیت غالب اکثرا مذکرها بودند پس هرکدام
از این وجوه وجودی- موجودی دارای «سهم» هستند بنابر ویژگیهای جنس خود بر
معیار و مکیال برابری که این اصل مشترک جنس سومی می‌سازد برای دوگانه‌هایی
همانند مطلق گرایی؛ نسبی گرایی؟ عقل گراییتجربه‌گرایی. علم گرایی» اسطوره گرایی
و ... نظريه «هم‌دگرباشدگی» که از ساحات و شق جنس سوم است؛ بیان میدارد که
باید انحصار ژانرها قوالب و سبک‌ها را از مذکر و مونت بودن فرابرد تا انتخابگری
قوالب و ژانرها از حيطه سنت منفک شود و به جهان آفردی و انتخابگری آزادانه آن
در هنگام و هنگامه نوشتن ما در برابر سنت پیشین ناگزیر به تعین و تکلف
آنها هستیم و جنس سوم در ساجتیذیگرازخود,تمام قلم‌های فراندیش را دعوت
میکند به ناجنسیت‌نگاری و عدم تقید به هرگونه فرم؛ ژانر و سبک در اوج آگاهی بر
به عقيده آرش آذرپیک جتس سوم را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
*| شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
جنس سوم فراگرایانه: یعنی اینکه با حفظ کامل جنسیت خود به سمت آن جنس
وجودیت حرکت کنی که جنسیت زن و مرد جنس سوم فردگرایانه فقط ظرفیت
موجودی هستند نه تمامیت موجودیت ما و نه چشمه وجودی ما
جنس سوم دگرباشگی: که در قالبها. سبک‌ها و مکتب‌های ادبی تعین یافته‌اند
که ما در دگرباشگی جنسیتی آنها را از انحصار تک جنسیتی خارج می‌کنیم و به
جنسیت شناور نزدیک خواهیم کرد. مثلا قصیده و زبان فاخر دیگر سبقه مردسالارانه
جنسیت‌زدا: یا ادبیات ناجنسیت‌گرا یعنی در اثر به صورت مشکک جنسیت شاعر
تا جنسیت ژانرها تا جنسیت شعری-داستانی از تمامیت متن زدوده شود. درواقع بدون
آنکه متن دچار جنسیت‌زدگی پنهان دکارتی باشد هرگونه تن سوژه‌گی مرلوپونتی‌واره
همانطور که مشخص است؛ جنس ساحت تنانگی و جسمانی» همان «نر» بودن
و «ماده» بودن است اما جنسیت تمام باور داشت‌ها و نگره‌های زنانه‌نگرانه و
مردانه‌نگرانه است. به‌عبارتی جنسیّت همان ساحخت اندیشگانی است. درواقع جنسیت
تجاری» فرهنگی» هنری, آدبی. فلسفی در طول تاریخ است که هر کدام زن و مرد را
به شیوه‌ای» طرزی» نگاهی» حکمی, قانونی دیگر و حتی متفاوت و متضاد ظاهرا هم
تعریف و معرفی کرده‌اند که نمونه‌هایی.از این تحولات تاریخی را میتوان در انواع
از نظرگاه مکتب اصالت کلمه, مقوله‌ای به نام زن و مقوله‌ای به نام مرد دارای دو
جنس مونت و جنس مذکر: جنس مونث بنا بر ابعاد ثابت و متغیر جوهری در
حقیقت عمیق خود دارای گونه‌های مختلف است. بعد ثابت جوهره موّنث انسانی در
زمین بنا بر خودآگاهها و ناخودآگاههای جمعی-فردی مکانی» خودآگاهها و
ناخودآگاههای جمعی-فردی زمانی و خودآ گاه‌ها و ناخودآگاههای جمعی-فردی نژادی
نمیتواند در تمامیت تاریخ و تمامیت زمین با حفظ ابعاد ثابت خود در تمام این
خودآگاه و ناخودآگاههای جمعی-فردی دارای یک جوهره جسمانی و روان واحد و
مشترک باشد. این مقوله را به نيمه مردانه هستی نیز تعمیم دهید تا قصه و قضیه
بیش از پیش روشن شود. (ر.ک. مقدمه دوم: هاشمی۱۴۰۰: ۸۴)
نه مذکران با حفظ ابعاد مشترک در حقیقت عمیقشان جسمیت. ذهن و روانی
همسان و همگون در هرم مشکک و مادرماییک خودآگاهها و ناخودآگاههای جمعی-
جنسیت زن و جنسیت مرد: با بر خودآگاهها و ناخودآگاههای جمعی-فردی زبانی,
اندیشگانی و رسانه‌ای-مجازی» ماهیت جنسیتی زنانه و؛مردانه دارای بی‌شمار ابعاد
ثابت و متغیری هستند که به سرعت.بنا بز استخاله‌های اندیشگانی,» زبانی و رسانه‌ای-
مجازی دستخوش دگرگونی هستند: ما با حفظ ابعاد ثابت» در آن خودآگاه‌های
جمعی-فردی دارای بی‌شمار مردانه‌نگری و زنانه‌نگری هستیم و ارائه نسخه‌ای مطلق
و نسبی برای علم» فرهنگ و انديشه زنانه و مردانه, چیزی شبیه کشیدن نقشه آسمان
فرافمینیسم زاده جنس سوم و شاخه‌ای در مکتب فراساختارگرایی است. درواقع
فرافمینیسم خواهان رستگاری انسان از همه منیت‌های دروغین و رسیدن او به
ماهیت‌های فرارو است. مکتب اصالت کلمه باور دارد که «زن و مرد دو جنس مکمل
از یک حقیقت عمیق بهنام انسان است که حاصل فراروی از جنسیت‌های مرد و زن و
رسیدن به طریقت‌های انسانی «فرامرد» و «فرازن» میباشد.» (ر.ک. مقدمه اول,
احمدی,۱۳۹۹: ۳۵) به بیان دیگر «جنسیت برای فرازن و فرامرد یک مولفه ثانویه است
۲۳ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول. شماره اول؛ بهار ۱۴۰۱
در دیدگاه اصالت کلمه. زن و مرد با احترام کامل به جنسیتشان می‌اندیشند و از
جنسیت‌های تعریف شده زیستی و اجتماعی که برای آنها ساخته‌اند فرار میکنند تا
به انسانیت متعالی یعنی جنس سوم خود جامه عمل بپوشانند. در واقع در فرافمینیسم
«انسان برآیند جمع بین زن و مرد تلفیقی و حتی آمیزش بین آنها نیست. انسان
جنس سوم ریشه‌گاه و بنیان زن و مرد است البته نه به معنای فیزیکی زیست‌شناختی
آن که متأسقانه فراموش شده و به انزوا رقثه است. برای بازگشت آوانگاره و موقق به
سمت آن, لازم نیست لختی به سمت زنانگی حرکت کرد و لختی به سمت مردانگی.
یک زن برای حرکت و بازگشت آوانگارد به سمت انسانیت لازم نیست خودش را انکار
کند؛ به سمت خصلت‌های مردانه حرکت کن؛ اصالت را به خودش بدهد يا از خودش
در تعاریف متعدد از فمنیسم آمده: «فیمینیسم مجموعه نگرش‌هایی است که به
احقاق حقوق زنان در برابر مردان میپردازد.» امافرافمنیسم بر این تعریف نقد دارد.
زنان یک جامعه دست یافتن بهقآری)ی),استال چق تحصیل؛ حق برخورداری
از قوانینی که حامی آنها باشد و... را می‌باید حق طبیعی انسان گرایانه خود بدانند نه
یک دغدغه صرفا جنسیت‌محور و بر همین بنیان فرامنیسم تمام حقوق طبیعی جامعه
و جهان زنانه را فراتر از هرگونه سیستمهای اندیشگانی آموری فراساختاری میداند.
همانند آزادی که برآیند هیچ تفکر و سیستم بشری نیست بلکه حقوق طبیعی و
وجودی انسانهاست. فرافمنیسم با همین نگرگاه به تمام حقوق طبیعی زنانه و مردانه
می‌نگرد. ظاهرا هدف نگرش‌های فمنیسمی احقاق حقوق زنان در برابر مردانی است
که این حقوق را غصب کرده‌اند و یا رقابت با مردان در عرصه‌های گوناگون اجتماعی
و فرهنگی و ... است. اما فرافمنیست‌ها تاکید دارند که تمام تفاوت‌ها تمایزات و
شاکله‌های وی زنانه و مردانه همه و همه ساخته و پرداخته شعور کلمه‌محور انسان
و دست‌آمد بازی‌های زبانی او در بستر رخدادها و زمینه‌های تاریخی هستند. پس
هیچ‌کدام وحی منزل و انکارناپذیر و اصل غیرقابل تغییر نیستند و با نقد هوشمندانه
و فراروی هوشمندانه از تمام چارچوبه‌های به ظاهر خلل‌ناپذیر میتوان در مسیر
شدن‌های تکامل‌گرایانه حرکت کرد. زیرا همانگونه که زن و مرد از نگره فیزیکی,
جنسی و جسمی نیازمند و مکمل بی‌چون و چرای هم هستند باید از لحاظ ماهیتی»
فکری» اجتماعی نیز باعث خود افزایی» دیگر افزایی و در یک کلام هم افزایی در
حوزه‌های گوناگون علوم انسانی شوند. بر همین پایه جنس سوم گرایان با بسیاری از
دستآوردهای انسانی و طبیعی جنبش‌های فمنیستی مانند آزادی حق رای» حضور
فعالانه در اجتماع, فرهنگ» هنر» سیاست و... نه تنها مخالف نیستند بلکه آنها را کاملا
تایید میکند؛ اما با بسیاری از افراط و تفریط‌های فمینیسم که خواهان استقلال کامل
زن از مرد حتی از لحاظ جنسی میباشد صددرصد مخالفند؛ زیرا بنابر اصل ارتباط
بی‌واسطه در مکتب اصالت کلمه» جنبش‌های فمینیستی که در آغاز وسیله‌ای حق‌گرا
و ارزشمند بودند مبدل به دیواری در دست جامعه سرمایه‌داری شدند که به جنسیت
زن و جسم او نیز مانند یک کالا نگاه میکنند که زن صاحب آن شی است و در بازار
پر زرق و برق امروز به‌سان هر کالای دیگر میتواند بهبهترین قیمت خرید و فروش
عریانیسم با اصالت دادن به کلمه و پرداختن به مولفه «جنس سوم» که به بنیان
و ریشه‌گاه و اساس هر چیز اشاره دارد؛ سعی میکند به فلسفه جنسیت‌ها بپردازد. هر
انسانی محصول انواع خودآگاهها و تخود کاوهای/جکی‌گ#فردی هفتگانه است که با
رویکردی فراسوژه‌نگرانه کنشهای افراد اجتماع را تحت تاثیر خود قرار داده مگر اینکه
کنند. در طول تاریخ نوع نگاه مرد به زن بهعنوان یک شی وسيله التذاذ و افزایش
نوع بوده است که زن آن را قبول کرده و بالعکس, نگاه زن به مرد نیز او را بهعنوان
حامی» نرینه و وسيله کسب آسایش و باروری تعریف کرده است؛ واسطه شدن این
نگاه‌ها باعث ایجاد یک دوره بسیار طولانی جنسیت‌گرایی و از خودبیگانگی جنسی
شده که در برابر جنس سوم یعنی «انسانیت متعالی»» نوعی «ماهیت کاذب» ایجاد
کرده است. به باور مکتب اصالت کلمه, زن بودن و مرد بودن انسانها از بدو تولد
توسط. اندیشه تاریاخی جانعه و ستقاه یه آنان تحمیل, قنده اسق: آنها سقی به‌خاظر
وظایف زن و يا مرد بودنشان تربیت می‌شوند که ماهیتی کلذب میباشد. این یعنی در
۴ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
چیستی ماندن و محدود کردن بشر به تعاریف جنسیت گرايانه بدوی که نوعی فروروی
ماهیت‌های کاذب. به: تمام نگرش‌هایی گفته میشود که انسانها را به
جنسیت‌محوری ترغیب میکنند و واسطه‌ای هستند که فرد را وا می‌دارند که همه
انسانها را با دید جنسیتی بنگرند. در نگرش پسافمنیسم مکتب اصالت کلمه تمام
نگرش‌های فمنیستی و مرد سالارانه فقط و فقط وسیله‌ای برای رسیدن به جنس سوم
و متعالی بشر یعنی انسانیت هستند که متاسفانه در طول تاریخ و بنا بر شرایط
اقتصادی و فکری و فرهنگی و سنتها تبدیل بهواسطه شده‌اند. «بهگونهای که تاریخ
بشریت از مردها به عنوان جنس اول و از زنها بهعنوان جنس دوم یاد میکند.»
(همان) از نمونه آثار فرافنینیستی میتوان دو نمونه از غزل مینی‌مال‌های آرزش
زیر آوار ناگهان» زن باز دستهایش به سوی دیوار است
آرش آذرپیک در این دو غزل مینی‌مال به نقد نگرگاه‌های بسته فمینیسم بدون
هرگونه نگاه مردسالارانه» پرداخته است. نگرگاه انتقادی شاعر در این دو غزل مینی‌مال
از دیدگاهی انسان‌محورانه است که در کالبدی هنری روایتی می‌سازد از زن‌هایی که
با محدود کردن امکانات وجودی خود در تنها یکی از ساحت‌های خودآگاه‌های فردی-
جمعی هفتگانه. خوآگاه‌ها و ناخودآ گاههای فردی-جمعی روانی-جنسیتی خود را از
جهان جنس سومی و سهم وجودی خویش از امکانات لوگوسیک انسانی محروم
ساخته است. کاراکتر غزل مینی‌مال دارا و سارا زنانه‌محوری مردستیزانه دارد و همین
دیدگاه محدود زنانگی او را تا حد تن کالا شدگی در جهان سرمایه‌سالاری پایین کشیده
است اما کاراکتر دون یعنی زنی که عاشقدیوار است به زنانه‌نگری رادیکال نقد وارد
کرده که در آن زن تنها دیوارهای"ذهنی:و بنای آغقیده‌پزستی جنسیت مداران خود
را در تمام شرایط زندگی پناهگاه مطلق خود می‌پنذارد غافل از آن که آن دیوار
عقیده پرستانه در بزنگاه‌های زندگی آواری خواهد شد که سهم او را از امکانات وجودی
(لوگوس) زیر آوار عقاید محدود و:ایدئولوژیکش مدفون خواهد کرد. در واقع
فرافمینیسم فرزند عریانیسم و اصالتکلمه است و همان گونه که در ساحت اندیشگانی
مخالف همه جانبه محدود و محصور کردن قلم و ذهن شاعر و داستان‌نویس در فرم و
محتواهای ایسمی و جنسیت‌های آقابی شعری و داستانی است.و در جهان انسانی نیز
می‌خواهد شاعر و داستان‌نویس نگرگاهی جنس سوم‌گرا برای نمود تمام امکانات
وجودی انسانی فراتر از هر نوع سهم‌خواهی محدودگرا و انکارمند در نگرگاه‌های
فمینیستی و مارکسیستی داشته باشد فرافمینیسم توانسته انواع نحله‌های فراجنسیتی
زنانه‌نگری انسان‌محورانه و مردانه‌نگری انسان محورانه را برای نخستین بار در هیئت
پارادایمی هستی شناسیک و متدها و سیستم‌هایی ادبی و هنری ارائه دهد و نخستین
جنبش فرافمینیستی را هم در حوزه اندیشگانی و هم در حوزه ادبی و هنری در آغاز
هزاره سوم میلادی در جهان سامان دهد و همچنین از دیگر آثار فرافمینیستی در
۶ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول؛ بهار ۱۴۰۱
ادبیات میتوان کتاب جنس سوم نیلوفر مسیح را نام برد که برشی از یکی از
در این فراشعر دیگری,» انتقاد مکتب اصالت کلمه را به مسئله خود و دیگری
سیمون دوبووار بیان میکند و اذعان میکند در داستان آدم و حوا نیز هم آدم و هم
حوا هردو دیگری هم‌اند و خود واقعی هر دو در حجاب است. در فراشعر دیگری روح
#ستاعی جرد نآرد که تیال خن وجرخارای میوگزده و می‌پوسن ی باید بر
و اینجاست که فمینیسم رادیکال و فمینیسم پست مدرن درمانده از راه خلیی برایق
دریافت و درک وجود و خود واقعی انسانها (چه زن:و چه مرد) به دنبال راه حلی
میگردد که فضا دچار استخاظروو او کارا نگ ماگ مکان را نمی‌يایند: و باز
هم فاصله‌گذاری اتفاق میافتد. و نوسنده‌یاآوری آمی‌کند که آنها درون یک متن
عریان قرار دارند و متن عریان متنی است که در آن اشیا و پدیدارها خود را آن گونه
که خود می‌خواهند و خود وجودی‌شان می‌طلبد در متن نمود می‌یابند و خود را در
برابر دیگری قرار نمی‌دهد بلکه از تقابل خود و دیگری» زن و مرد و... فراروی میکند
و فراروی از دیگری را راه حل رسیدن به وجود متنی و جهانی عاری از حجاب‌ها (متن
عریان) و انسان آگاه و متعالی می‌پابد که.به جنس سوم وجودی خودشان رسیده‌اند.
لیبرالیسم نگرگاهی شدیدا فردگرایانه قراردادگرایانه دارد که به هیچ وجه. هیچ
اصالتی را چه در جهان مذکر و چه در جهان مونث ذاتی نمی‌پندارد بلکه همه را
قراردادهایی خودساخته و دارای تاریخ مصرف و غیرقابل تأأمین می‌شمارد که این نوع
نگرش در فرافمینیسم به شدت نقد میشود زیرا فرافمینیست‌ها در خودآگاه‌های
جمعی-فردی هفتگانه قائل به سهم‌ها و امکانات وجودی مذکرها و موّنث‌ها هستند.
همچنین فمنیست‌های مار کسیست باور دارند که پیش از اختلاف‌های طبقاتی ما باید
اختلاف‌های جنسیتی را از میان ببریم اما همین نگرگاه در ساحت پراگماتیک و در
ساحت کنش‌شناسیک زنان را به کارگرهای ارزان قیمت. منظم و مطبع جوامع
کمونیستی مبدل ساخت و تمام ساحات زنانه و مردانه را برآیند روابط اقتصادمحورانه
اجتماع می‌پندارد که فرافمینیسم بدون انکار تأنیر ساحات اجتماعی, اقتصادی وجود
انسانی را مقدم بر تمام این فرم‌ها و ساختارهای جمعی می‌پندارد یعنی وجود انسانی
ما برساخته اجتماع نیست. فمینیسم رادیکال به گونهای بنیادگرایانه همه
دست‌آمدهای هنری ادبی فرهنگی» سنتی که برآیند جهان شعری زنانه و مردانه است؛
را انکار میکند و همه را فاقد اصالت می‌پندارد. در نگرگاه فرافمینیسم این گونه
سیستم‌ها به جای آنکه برابری وجودی.را به جهان زنانه و مردانه به ارمغان بیاورد؛
تشابه‌های بی‌منطق موجودی را در تمام ساختازهای فرهنگی. هنری» سنتی شغلی و
اجتماعی را تئوریزه کرده است که برآیند آن نفی حختی بسیاری از ظرفیتهای جوهری
زنانه برای تشابه جهان مردانه شده است: خودآگاهها.و ناخودآگاههای جمعی-فردی
هفتگانه در جهان عریانیستی فرافمیتیسم به هیچگونه خودآ گاه و ناخودآگاه در روان
انسان باور ندارد و جهان و جان انسانها را ظرفیتهای موجودی یک‌پا
ناخودآگاه‌محوری علم موسوم به روانشناسی که از فروید یونگ, آدلر لاکان و... تا
امروز مکاتب و سیستمهای گوناونی را ارائه داده‌اند قبول ندارد زیرا دوگانه پنداری هم
نوعی افراطی از نگرش من می‌اندیشم پس هستم رنه دکارت است که به هیچ گون
نمیتواند تمام ساحات درونی انسانها را چه مذکر و چه مونث آنچنان که هست
تبیین و نمود ببخشد. اما فرافمینیسم روان گاه وجودی انسانها را در ساحات مشکک
موجودی خودآگاهها و ناخودآگاههای جمعی-فردی هفتگانه میداند که در اصل
ساحاتی گوناگون از یک چیز به شمار می‌آیند نه نیمه‌های منفک از هم آن‌گونه که
در اندیشه‌های روان‌شناسانه به چشم می‌خورد بنابراین در فرافمینیسم خودآگاهها و
ناخودآگاههای حمعی و فردی روانی-جنسیتی خود ساحتی هم‌افزاست در ر وانگاه
۸ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
وجودی بشری همراه با خودآگاه و ناخودآگاههای حمعی مکانشی,» زمانشی» زبانشی و
... بنابراین در نگرگاه فرافمینیسم هرگونه جنسیت محوری محدود کردن روان وجودی
انسان در یکی از ساحت‌های مشکک خودآگاهها و ناخوآگاه‌های جمعی-فردی
هفتگانه آنق که در هر شکل نوعی نگاه حذف‌گرا توتالیتر» محدودمند. محصورگرا به
شمار میآید.در نگرش فمینیستی پست مدرنیسم هرگونه نگرگاه و دستامد هنری»
فرهنگی, سنتی علمی فقط مربوط میشود به یک زمان مکان, نژاد یا افراد خاص که
به هیچگونه قائلیت تعمیم به زمان‌ها مکان‌ها و نزادها و افراد دیگر ندارند و دارای
تاریخ مصرف هستند و هیچگونه اصالت وجودی در آنها یافت نمی‌شود اما در
فرافمینیسم ما با حفظ و همراهی امکانات وجودی انسان‌محورانه زنانه و مردانه در هر
زمان» مکان» نژاد و زبان شاهد تفاوت‌ها و تمایزها و شیوه‌های گوناگون زیست زنانه و
مردانه هستیم که این شیوه‌ها نگرگاه‌ها و نحله‌ها ساحات متغیری هستند که با حفظ
و همراهی همواره آن ساحات وجودی تحقق,می‌یابد؛ پسافمینیست‌ها نیز حقوق
طبیعی و ویژه زنها را در ساخانت اجتّماعی اوزیستی"نایده میگیرند و با مصداق
آوردن نگرگاه‌های افراطی که بهعنوان فمینیست‌های رادیکال به انکار همه جانبه
برخی از ساحات انسان محورانه جنیش‌های فمینیستی پرداختهاند که در نوع خود
می‌توانیم آنها را نیز با تمام زست‌های نسبی گرايانه خود دارای اندیشه‌های توتالیتر و
مطلق گرا بدانیم که به انکار و تحقیر و تصغیر بسیاری از بسامدها و برآیندهای وجودی
ساحت زنانه بشری و جنبش‌های فمینیستی پرداختهاند.؛ فمینیسم سیاه برایند
نزدیکی مقاهیم اخودآگاه#و ناخودآگاه جمعیم-فردی؛ روانی "اجنسیتی, به: خودآگاه او
ناخودأأگاه جمعی- فردی» ژنتیکی- نزادی است. که در ساحتی مشکک به این دو مقوله
می‌نگرد. البته خود فمینیست‌های سیاه هم هنوز به این درک و نگاه نرسیدند که نژاد
و جنسیت تنها دو ساحت از خودآگاهها و ناخودآگاههای هفتگانه است که در
فرافمینیسم با حفظ و همراهی و همواره وجود انسانی تحقق امکانات ظرفیتهای
وجودی را در این ناخودآگاه ساحات مشکک وجودی آن میداند. فرافمینیسم گرایشی
(مردمحورانه) بر بنیان دکترین جنس سوم در تحله اندیشگانی فرافمینیسم است.
زنانگی تنها یکی از ساحت‌های موجودیت انسانی ما در خودآگاهها و ناخودآگاههای
جمعی-فردی هفتگانه است. در این گرایش زنانگی متکثر و مردانگی متکثر در جامعه
جهانی نمی‌توانند تمام امکانات وجودی ما را بهعنوان یک انسان نمود ببخشند و
زن‌محوری و مردمحوری محدود کردن وجود انسانی یعنی ساحت جنس سومی آن
در ساحت‌های مادرمائیک ساختارهای پیشینی است. زیرا هرکدام از خودآگاه‌های
جمعی-فردی هفتگانه ظرفیتی موجودی برای جذب امکانات وجودی انسان می‌سازد
که تمرکز (با صیغه مبالغه پنداشتن) بر هر کدام از آن خودآگاهها و ناخودآگاههای
جمعی-فردی محروم ساختن خود از دیگر ظرفیتهای موجودی است. بنابراین زن با
حفظ و احترام کامل به تمام ظرفیتهای موجودی زنانه‌نگر حرکتی بسیط برای نمود
ظرفیتهای موجودی دیگر خود. دارد. به این شکل زن با حرکتی گشوده برای نمود
امکانات وجودی خود مبدل به یک فرازن میشود همانگونه که جنس مذکر نیز با
ظرفیت گشوده خود بر روی امکانات وجودی مبدل به یک فرامرد میشود. بنابراین از
دیدگاه فرافمینیسم زنانه‌نگری تنها یکی از ظرفیتهای موجودی انسانهاست و
فمینیسم در تمام شاخه‌های خود با محدود: و محصضور کردن تمام ظرفیتهای
موجودی انسان در ساحت جنسی و جنسیتی» خود به خود با کاهش ظرفیتهای
موجودی به طبع امکانات وجودی "را نیز امحدود.خواهد کرد. در ادبیات اندیشه‌های
محورانه و مردانه‌نگرانه انسان محورانه و در کنار آن به نقد نگرگاه‌های جنسیت‌محور
و جنسیت‌زده در نگریستن به فرم‌ها و قوالب ادبی پرداخته و در ساحات محتوایی
فراشعرها و فراداستان‌ها فرامتن‌ها از هرگونه محدودیت زنانه و مردانه نژادی» روانی
۰ شیرین و شکر فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی, سال اول, شماره اول, بهار ۱۴۰۱
۱ آبوت. پاملا و کلر والاس (۱۳۸۰)» «جامعه‌شناسی زنان»» ترجمه منیژه نجم‌عراقی,
۴. رودگر نرجس (۱۳۸۸) ناریخ نظریات گرايش‌ها و نفد فمنیسم. تهران: بیسلی.
۸. مشیرزاد» حمیرا (۱۳۸۱)» «درآمدی نظری بر جنیش‌های اجتماعی»» تهران:
٩. هام مگی و دیگران (۱۳۸۲) «فرهنگ نظربه‌های فمینیستی»» ترجمه: نوشین
۱ زینلی» رامین (۱۳۹۵) تأثیر جنیش فمینیسم بر حقوق کیفری ایران» پایان‌نامذ
۳ 50۷6۲۹0 1۳6 ۵0 ۴۳۵۲۳۱۵۱۹۲ :1۲۵0۱6 66006۲ ,(۱۹۹۰) بل ,ما8
| فمینیسم نیم نگاهی است ماهیت گرا که جنسیت را مقدم بر وجود می داند. فرافمینیسم نگاهی است که وجود انسانی را مقدم بر تمام نگره های جنسیت گرایانه می داند اما جنسیت را نیز تحقیر و تصغیر و انکار نمی کند. یعنی فرافمینیسم نگرگاهی زنانه نگر انسان گرایانه دارد. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای صورت گرفته به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که فرافمینیسم چیست و چه ارتباطی با نگرش زبان شناسی فراساختارگرا دارد؟ با بررسی انجام شده مشخص شد فرافمینیسم سیستمی است بر بنیان خودآگاه ها و ناخودآگاه های جمعی-فردی هفت گانه مکانشی، زمانشی، زبانشی، ژنتیک نژادی، فرهنگی-اندیشه گانی، خودآگاه و ناخودآگاه های جمعی-فردی رسانه ای و خودآگاه ها و ناخودآگاه های روانی-جنسیتی و همچنین فرافمینیسم شاخه ای از مکتب فلسفی-زبان شناسی فراساختارگرا است و همان گونه که کلمه را فراتر از تمام ساختارهای متنی و دستوری می داند؛ وجود انسانی را نیز فراتر از تمام ساختارهای نژادی، روان-جنسیتی، مکانی، زمانی، زبانی می داند. |
39,069 | 503930 | ۳۱۵ نفر از فارغ التحصیلان
رشتههای کاردانش و فنی و حرفه‌ای می‌باشند. و در بخش کیفیّ:۷ نفر از خبرگان حوزه آموزش و علوم
اجتماعی می‌باشند. برای بررسی سوالات تحقیق از.آزمون 16۸10 بارتلت و آزمون آماری 7 تک نمونه‌ای با
استفاده از نرم افزار آماری 5۳55 استفادهاشد. نتایج تحقیقنشان داد. که دوره‌های آموزش فنی و حرفه‌ای و
کار و دانش نقش چندانی در بهبود و ارتقا کارایی یرون فارغ‌التحصیلان در ابعاد فردی و اجتماعی-
آموزشی » اقتصادی و حمایت دولت و کارآفرینی نداشته است و سطح کیفی آموزشهای فنی حرفه‌ای و
کاردانش پایین‌تر از سطح کیفی متوسط در جامعه بوده است. همچنین آموزشهای فنی حرفه‌ای نقش
چندانی در ارتقا و بهبود شاخصهای مورد بررسی بر روی افراد نداشته است. در نهایت به ارائه راهکارها و
واژگان کلیدی: تحلیل جامعه شناختی» کاردانش, فنی و حرفه‌ای» اشتغال» آمو
ادانشجوی دکتری جامعه شناسی» واحد علوم و تحقیقات» دانشگاه آزاد اسلامی» تهران» ایران
"استاد گروه جامعه شناسی» واحد علوم و تحقیقات» دانشگاه آزاد اسلامی؛ تهران» ایران- نویسنده مسئول
"دانشیار گروه جامعه شناسی» واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد اسلامی» تهران» ایران
استادیار گروه علوم اجتماعی و ارتباطات» واحد تهران شرق» دانشگاه آزاد اسلامی» تهرانایران
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ ال
رک لد سلجم مس وت کم یمود کپ شم ریس کم جوم
آموزش و پرورش تأثیری آشکار در افزایش تولید و درآمد دارد و در این میان, آموزش متوسطه»
به ویژه آنچه جنبه فنی و حرفه‌ای دارد از مقوله سرمایه گذاری تولیدی و وسیله‌ای برای توسعه
اقتصادی قلمداد میشود؛ همان طوری که از آموزشگاه‌ها و هنرستان‌ها انتظار می‌رود باید به عنوان
مراکز تولید کار عمل کنند و دانشآموزان مجرب تربیت نمایند.
آموزش به ویژه آموزشهای فنی و حرفه ای» وسیله ای است در خدمت به نیازهای توسعه ای
جامعه. کشورهای زیادی این آموزش ها را بخشی از سیستم آموزش مدرسه‌ای رسمی خود
کرده‌اند. آموزش فنی حرفه ای در سطح متوسط اهداف بیشماری دارد؛ این اهداف شامل آموزش
مهارتهای محدود برای تربیت افرادی با مهارتهای شغلی, برای کار در شغل‌های خاص یا
دسته‌اق از شغل ها و بالا بردن سطح آموزش عمومی میباشد (ماپینگا و همکاران ۲۰۱۵۰ ۶۵).
پیشینه تاریخی آموزش فنی و حرفه‌ای به فراهم کردن آموزشهای ویژه شغلی برای جوانان طبقه
کارگر بر میگردد. دنیای معاصر کار, نیازمند مغداودی از»تهارت‌های دستی است که در قرن گذشته
مطرح بودند. امروزه مدارک زیادی نشان می دهند که مهارتهای کاری مورد نیاز در قرن ۲۱ شامل
مهارتهای فکری سطح بالا (استدلال تصمیم سازی, حلمساله)» انعطافپذیری» مهارت های بین
فردی و سواد فنی می باشند (لینج, ۲۰۹۰ *۸). نظام آموّزشی,باید در ایجاد و پرورش روحیّه ی
کارآفرینی در اعضای خود تلاش کند. دررواقغ پیوند اجتناب ناپذیر نظام آموزشی با نظام
اقتصادی» رسالت اشتغال‌زایی را بر آن تحمیل کرده است و آموزش رااز آمادگی برای زندگی
به پاسخگویی در زمینه‌ی نظام اقتصادی تغییر داده است. در حالخاضر, عملکرد نظام آموزشی با
توجه به پیامدهای اقتصادی آن بررسی میشود و از نتایج پژوهشها به عنوان منبعی برای ابتکار
عمل در اقتصاد و جامعه استفاده میشود (عدلی,:۱۹۸۴۰۱۴) .آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش,
از طریق تربیت نیروی ماهر مورد نیاز بازارکار» نقش مهمی در تشکیل سرمایه‌های انسانی دارند تا
جایی که کارگاه‌ها با کارایی بالا خواستار کارگران دارای مهارت های سطح بالا می باشند. بنابراین
آموزش, پایه ارتقای کارایی نیروی کار است (مالدونادو و فارمرن ۰۲۰۰۷ ۱۳) و آموزشهای
حرفه‌ای در سطح دبیرستانی و بالاتر میتواند به فارغ التحصیلان در کاریابی و مهارت آموزی و
امروزه نوع و چگونگی آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه جوامع و از
شاخص های مهم رشد و توسعه کشورها محسوب میشود. بررسی عوامل پیشرفت و ترقی
کشورهای پیشرفته نشان می دهد که این کشورها از نظام آموزشی کارآمد برخوردارند. در پی
تحولات گسترده در نظام آموزش متوس ط به عنوان الگویی جدید از ارتباط میان نظام آموزش
متوسط فنی و حرفه‌ای و نیازهای بازار کار از سال تحصیلی ۱۳۷۱-۷۲ شاخه کاردانش در کشور به
اجرا در آمد. در واقع توسعه منابع انسانی به طور عمده با آموزشهای رسمی,» غیر رسمی,» مستمر
و یا ضمنی تأمین میشود و هم نوعی سرمایه گذاری اقتصادی است که باعث تسهیل رشد و
توسعه انسانی خواهد شد. بر این اساس نیروی انسانس کارآزموده یکی از عوامل تعیین کننده رشد
و توسعه کشورها به حساب می آید و آموزشهای فنی حرفه ای از بخشهای مهم و موثر در
تربیت نیروی انسانی ماهر و نیمه ماهر است. در ایران این آموزش توسط هنرستان های فنی و
حرفه‌ای و کاردانش آموزش و پرورش و دانشگاه فنی و حرفه ای محقق میشود. آموزشگاه‌های
فنی حرفه‌ای به موجب مصوبه سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی» از آموزش و پرورش منتزع و با
عنوان دانشگاه فنی و حرفه ای با همان اهداف به فعالیت خود ادامه داده لند. مهم ترین هدف
داانشگاه فنی و حرفه ای که در تمام استان های کشور دازای آموزشگاه می باشده همانا تربیت
نیروی انسانی ماهر است(فیض» ۱۶.۰۱۳۹۴)*در واقع, یکی"از.بزرگترین موانع توسعه آموزش فنی و
حرفه‌ای طرز تلقی مدرسین و عموم مردم درخصوص آموزش,فنی و حرفه‌ای میباشد. که آن را
در سطح نازل تر از آموزش عمومی سنتی می‌انگارند..دانش آموزان و اولیا آنان دوره‌های آموزشی
نظری را که امکان دسترسی به مشاغل بالاتررا دارند ترجیح آمی‌دهند. از آنجاکه دانش آموزان فنی
و حرفه‌ای فاقد امکانات و شرایط لازم برای آدامه تخصیل و دستیابی به این نوع مشاغل هستند به
ناچار آموزش خود را در سطح دیپلم به پایان میرسانند و در نتیچه با آرزوهای بیش از حدبا
شرایط اشتغالی مواجه می‌شوند: که واجد شرایط آنانیستند و يا اینکه با شمار بسیاری از متقاضیان
همپای خود برای تعداد محدودی از مشاغل در رقابت اند(کمائی, ۱۳۹۴ ۱۰۴). تاکنون بررسی
جامع و فراگیری از وضعیت فارغ التحصیلان از آن به عمل نيامده است. با وجود آن که مجریان
این برنامه استقبال دانش آموزان از تحصیل در این شاخه را بسیار قابل توجه ارزیابی میکنند و بر
مبنای آن کماکان به توسعه کمی رشتههای کاردانش و افزایش دانش آموزان شاغل به تحصیل در
این شاخه مبادرت می‌ورزند. اما از وضعیت فارغ التحصیلان شاخه مذکور و به ویژه از نظر میزان
رضایت آنان از تحصیل در شاخه کاردانش» تناسب و کفایت مهازرت آنان برای: اشتغال و نهایتا
میزان اشتغال آنان در بازار کار اطلاعات روشن و مستدلی در دست نیست ( مشیخ., ۱۳۷۶ ۵۵).
حملیت‌های دولت درخصوص تکمیل دوره فنی و حرفه‌ای با ایجاد ظرفیت مقطع کاردانی برای
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
کلیه فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای و همچنین صدور قوانین و مقرراتی که دال بر اولویت دهی
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
استخدام فارغ التحصیلان این رشته‌ها در مراکز صنعتی» تولیدی یا خدماتی میتواند موجبات افزاش
منزلت و جایگاه فنی و حرفه‌ای را ایجاد نماید و بدین ترتیب با جذب دانش آموزان مستعدتر که
رفتار ورودی بهتر برای یادگیری دروس فنی و حرفه‌ای دارند به کیفی کردن و افزایش بازدهی آن
بیانجامد (مهرمحمدی, ۱۳۷۶ ۷۷). اما آنچه امروز شاهد آنیم کاستی‌ها وتنگناهای ریز و درشت
در این زمینه است. گذشته از جنبه‌های کمی این موضوع» پژوهشها و نگرش‌ها و نظریات افراد در
بخشهای گوناگون جامعه نشان از آن دارد که این شاخه از آموزشها کیفیت چندانی ندارند و این
امر سبب شده این بخش کار روی هم رفته چندان تمایلی برای جذب فارغ التحصیلان این شاخه
نداشته باشد و در کل هنوز انگیزه روی آوردن به این آموزشها در جامعه, چندان نیست (میرهادی»
۲ ۲۶). کاستی‌های موجود در این شاخه از آموزشها مانند: مسئله اشتغال فارغ التحصیلان»
کمبود تجهیزات و امکانات فیزیکی» نیروی انسانی ماهر در مقاطع گوناگون آموزشی» مدیریت و
خدمات و غیره» کم بودن کیفیت آموزشی ها ... . گویا این حقیقت است که در آموزشهای فنی
حرفه‌ای کشور کاستی‌ها و تنگناهای.بنیادینی وجود دارد که نتیجه آن بروز مسائل وتنگناهایی
است که همواره در بخشهای گوناگون جامعه و توسط افراد. گوناگون مطرح میشود (کمائی,
۵ لذا پژوهش حاضر با هدف تحلیل جامعه شناختی آثرات آموزشهای کاردانش و فنی
حرفه‌ای بر اشتغال فارغ التحصیلان در ذانش:آموختگان شهر"تهران انجام پذیرفته است که اهداف
فرعی این پژوهش برزسی میزان کارایی بیژونی فارغ‌التحصلبیلان کاردانش و فنی و حرفه‌ای شهر
تهران در بعد فردی» اجتماعی- آموزشی, اقتصادی, حمایت دولت و کارآفرینی و همچنین پررسی
تفاوت بین کارایی بیرونی فارغ‌التحصیلان در ابعاد فردی, اجتماعی- آموزشی, اقتصادی, حمایت
در زمینه موضوع تحقیق, پژوهشهای گوناگونی انجام شده است که به برخی از آنها اشاره میشود:
- عباس زاده و همکاران(۱۳۹۷) تحقیقی با هدف بررسی انطباق آموزشهای فنی حرفه‌ای
با نیازهای آموزشی صاایع کوچک شهر اهواز انجام داده‌اند که نتایج یافته‌های تحقیق
نشان داد که بین آموزشهای هنرستان‌های فنی حرفه‌ای با نیازهای آموزشی صنایع
کوچک شهر اهواز انطباقی وجود ندارد و در نهایت نیازهای آموزشی ده صنعت کوچک
اخلاقی (۱۳۹۶)» در پژوهش خود به «بررسی تحلیلی میزان موفقیت هنرستان‌های فنی
جوار کارخانه‌ای و عوامل مور در آن در مقایسه با هنرستان‌های فنی متعارف در استان
تهران» پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که» مسولین آموزشی و مدیران فنی و
حرفه‌ای در تأمین نیروهای فنی خود دچار مشکل بوده اند. همه مسوولین آموزش فنی و
حرفه‌ای و مدیران اعلام نموده‌اند که کمبود اعتبارات» کمبود مدرس متخصص, نداشتن
کارگاه‌های مستقل و عدم همکاری کامل سازمان آموزش فنی حرفه‌ای از محدوديت‌ها
خانی پور و همکاران(۱۳۹۵)» در مقلله «نظام آموزش فنی و حرفه ای در مهارت آموزی,
اشتغال و توسعه ی پایدار» اذعان دارند که آموزش های فنی و حرفه ای در دستیابی به"
توسعه ی پایدار" از اهمیت ویژهای برخوردار اسنت. در توسعه ی پایدار محور توسعه
افروزمنش و شمسایی (۱۳۹۴)» در.مقاله ای تحت عنوان «بررسی تاثیر آموزش های فنی
و حرفه ای خراسان رضوی بر اشتغال مهارت آموختگان» انجام شد به این نتیجه دست
یافتند که آموزش های فنی"و تخرفهای بر اشتغال امهازت آموختگان تاثیرگذار است و
عواملی که منجر به عدم اشتغال مهارت آموختگان شده است (کمبود فرصت شغلی,
پایین بودن دستمزد» ضعف آموزش مهارتی» عدم رغبت به شغل پیشنهادی و عدم سرمایه
جوان خاکسار (۱۳۹۴)» در پژوهش نخود بهنقش آموزش های فنی و حرفه ای در اشتغال
زائی» تولید و فعال سازی اقتصاد روستائی پرداخته است. نتایج پژوهش او نشان داد که
با توجه به ضرورت آموزش های فنی و حرفه ای میتوان گفت که آموزش نیروی کار
یک نوع سرمایه گذاری ملی است و نقش اساسی آموزشهای فنی و حرفه ای توسعه
مهارت های کارآموزان و کمک به اشتغال زایی و تولید اقتصاد روستاییان می باشد.
ویسه و دیگران (۱۳۹۲)» در مقاله ای به ارزیابی کارایی بیرونی رشته های فنی و حرفه
ای و کاردانش در هنرستان های پسرانه شهر ایلام پرداختند. طبق يافته های پژوهش بین
کارایی بیرونی و نرخ اشتغال فارغ التحصیلان شاخه های فنی و حرفه ای و کار و دانش
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
تفاوت معنی داری وجود دارد و این تفاوت به سود شاخه فنی و حرفه ای بوده است.
ضمن اینکه بین نرخ ادامه تحصیل فارغ التحصیلان و ارتباط شغلی و تحصیلی دانش
آموختگان شاخه فنی و حرفه ای و شاخه کار و دانش تفاوت معنی داری وجود ندارد و
داملوند (۱)۲۰۱۷ در پژوهشی که تحت عنوان «آموزش فنی و حرفه ای» آموزش دوگانه
و بحران اقتصادی» انجام شد. بررسی کرد که در کشورهای توسعه یافته‌ای چون آلمان.
دانمارک و بسیاری از کشورهای دیگر آموزش فنی و حرفه‌ای براساس اصل آموزش
دوگانه میباشد به این معنی که شرکت کنندگان» یک قسمت از آموزش خود را در
مدارس فنی و حرفه‌ای و قسمت دیگر را در شرکتهایی که مستقیما در آن حرفه مشغول
ارلی (۲)۲۰۱۶» در پژوهشی تحت عنوان «توسمعه حرفه ای معلمان فنی و حرفه ای»
برزسی شد که توسعه از برغ ال رای معلیال"#ادهه‌های گذشته شدیدا نورد توجه
قرارگرفته و طراحی و انتششار مدک‌های جدیذ پیششرفت حرفه‌ای معلمان انگیزه و
موضوعی جدید برای بحث"و مباحثه بین امتخصصان" آموزش درسراسر دنیا شده است و
پیشرفت حرفه‌ای و مستمر معلمان برای توسعه و پیشرفت سازمانی و مدارس بسیار مهم
میباشد. یکی از نشانه‌های افراد حرفه‌ای در این بخش, یادگیری مداوم آنها میباشد و
پیشرفت حرفه‌ای معلمان یکی از عوامل اصلی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بوده
که در نهایت سیاست اصلی دولت یا مدارس در حوزه آموزش میباشد.
-آلگاراجا و دیگران؟ (۲۰۱۳)» در پژوهشی به «بررسی سیستم آموزش فنی و حرفه ای
فنی در بازارهای نوظهور مطالعه موردی در غنا» پرداختند. طبق یافته های محققان این
پژوهش آموزش فنی و حرفه ای ( آ۷7]6]؟) به عنوان یک عامل مهم در توسعه مهارت
ها در غنا شناخته شده است. استفاده از مزایای آموزش فنی و حرفه ای نیازمند رسیدگی
به چالش های افزایش مشارکت کارفرمایان در آموزش فنی و حرفه ای, بهبود برنامه های
آموزشی 1717۳1 جهت افزایش اشتغال دانشجویان و نشان دادن نیازهای بازار کار است.
علاوه بر اين» آموزش فنی و حرفه ای به طور غیر رسمی نقش مهمی در توسعه مهارت
وانگجلی* و دیگران (۲۰۱۲) اثر برنامه های بازار کار فعال را روی اشتغال در آلبانی
مورد بررسی قرار دادند. برای این منظور در این پژوهش از داده های آماری سالهای
(۱۹۹۹-۲۰۱۰) استفاده شده است. بر اساس يافته های این پژوهش نشان دادند که
برنامه آموزشهای حرفه ای تأثیر مثبت بر سطح اشتغال دارد و بیکاری را کاهش می دهد.
بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
فردی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی: و.خرفه‌ای در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
اقتصادی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
حملیت دولت و کارافزینی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود
بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان.کاردانش درشهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد فردی
بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
اجتماعی -آموزشی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
بین کارایی بیرونی فارغ التحخصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
اقتصادی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
۸ بین کارایی بیرونی فارغ التحخضصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در بعد
حمایت دولت و کارآفرینی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود
٩ بین هنرستان های فنی و حرفه ای و مراکز کار و دانش در خصوص کیفیت عوامل
۰ تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی و حرفه ای و مراکز کار و دانش در خصوص
۱ تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی و حرفه ای و مراکز کار و دانش در خصوص
. تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی و حرفه ای و مراکز کار و دانش در خصوص
کیفیت عوامل بروندادی(کارایی بیرونی) دربعد حمایت دولت و کارآفرینی وجود دارد.
روش تحقیق حاضر از لحاظ نتایج پژوهش, کاربردی و از لحاظ هدف. از نوع توصیفی- پیمایشی
است. جامعه آماری شامل فارغ‌التحصیلان آموزشگاه‌های فنی.و حرفه‌ای و کاردانش در شهر تهران
در سال ۱۳۹۷ می‌باشند. جهت انتخاب نموانه‌ها ازآژوش "للونه گیرّی غیر احتمالی هدفمند استفاده
شد. تعداد ۳۱۵ نفر انتخاب(۲۱۵ نفر فنی‌حرفه‌ای و۱۰۰ نفر کاردانش) و پرسشنامه بین آنها توزیع
گودیت ابزار گردآوری داده‌ها در این تحقیق پرسشنامه است. چون پرسشنامه استانداردی وجود
نداشت محقق با مطالعه در مبانی نظری و پیشینه تحقیق و انجام مصاحبه‌های اکتشافی پرسشنامهای
تهیه کرد. بنابراین پرسشنامه محقق ساخته میباشد که؛دارای دو قسمت اصلی بوده است که قسمت
اول به داده های جمعیت شناختی مربوط است در این زمینه اطلاعاتی در مورد نژاد و قومیت.
جنس و رشته تحصیلی و مقطع تحصیلی خواسته شد. و در قسمت دوم که برای پاسخ به سوالها و
آزمون فرضیه‌های تحقیق تهیه شده بود دارای چهار بخش و ۳۲ آیتم بوده است.
پرسشنامه مورد استفاده از آنجا که بر اساس مرور سیستماتیک پیشینه‌ی تحقیق, ادبیات موضوع و
نظر خبرگان استخراج شده بود. از روایی محتوایی لازم برخوردار بودهاند. با این وجود پرسشنامه
برای ۷ نفر از خبرگان حوزه آموزش و علوم اجتماعی ارسال گردید و پس از حذف و تعدیل
سرالاتی» روایی محتوای آن مورد تأیید قرار گرفت. و به منظور سنجش پایایی پرسشنامه و تعیین
میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ(۷۹/) با استفاده از نرم‌افزار 5۳55 استفاده گردید. برای
بررسی سوالات از آزمون 16810 * بارتلت و از آزمون 1" تک نمونه‌ای استفاده شد.
بر اساس اطلاعات توصیفی بدست آمده از بررسی نمونه‌ها بر حسب متغیر جنسیت» ۳۸ درصد
زن و ۶۲ درصد مرد بر حسب متغیر رشته تحصیلی, ۶۸ درصد فنی حرفه‌ای و ۳۲ درصد
کاردانش, بر حسب متغیر مقطع تحصیلی»۲۰.۶ درصد دیپلم»۷۹.۴ درصد فوق دیپلم و بالاتر و بر
حسب قومیت نیز ۳۱ درصد آذری» ۲۸ درصد لر ۱۵ درصد کرد ۲۲ درصد گیلکی و ۵ درصد
شاخصهای آمار توصیفی سوال‌های مورد تحقیق» که ببانگر میانگین, انحراف معیار و خطای معیار
میانگین در هر یک از سوّال هاست» در اجدول زیر ترسیم شده اند:
جدول شماره۱ : شاخصه های آمارتوصیفی حمایت دولت و کارآفزینی
اعطای تسهیلات از طرف دولت ۳۱۵۱ ۱۲۲ ۸۷۵ ۹
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
مشارکت گرفتن جوانان در طرح ۱ ۳۱۵ | ۱۲,۰ ۷۵۶.۰ ۳۸
بر اساس داده های موجود در جدول فوق میتوان گفت که میانگین همه سوال ها کمتراز حد وسط
بوده و نشان دهنده رضایت پائین افراد در بعد حمایت دولت و کارآفرینی است.
1 شمار دوره های اموزشی مرتبط | ۳۹۵ ۹۱۳ هک اکبا ۵۹
۹ حمایت سا زمانهای مربرط رازه اط۱۸۶,۱۰۰۳۱۵ ,۱ ۱۹۱۸ ۵۷
1 شان و منزلت اجتماعی پس از ۳۱۵۱ ۱,۶۱۱ ۱ .۳۱۱ ۵۸
عضویت در نهاد ها و سازمانهای | ۳۱۵ ۱.۹۸۱ ۱.۰۱۲۱ ۵0۷
ج بر اساس داده های موجود در جدول فوق می توان گفت که میانگین همه سوال ها کمتراز حد
متوسط بوده و نشان دهنده رضایت پائین افراد در بعدآموزشی- اجتماعی است.
بر اساس داده های موجود در جدول فوق"می توان گفت کهمیانگین همه سوال ها کمتراز حد
وسط بوده و نشان دهنده رضایت پائین| افراد در بعد اقتصا
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
بر اساس داده های موجود در جدول فوق میتوان گفت که میانگین همه سوالها کمتراز حد وسط
بوده و نشان دهنده رضایت پائین افراد در بعد فردی است.
در این تحقیق مقدار شاخص کایزر --مایر برابر ۰.۹۳ است که عدد خوبی به دست داده و نشان
میدهد ما با تعداد افراد مورد مطالعه می توانیم تحلیل انجام دهیم.
جهت بررسی نرمال بودن عامل ها از آزمون تک نمونه ای کلموگروف -- اسمیرنوف استفاده شده
جدول شماره۶: آزمون کلموگروف - اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع داده ها
را نمیتوان رد کرد. بنابراین با ۹۵ درصد اطمینان به آزمون کردن سژالات بر اساس مفروضات
بررسی فرضیه اول: بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای در شهر تهران در سال
نگر آن است که سطح معناداری برای توزیع داده ها بیشتر
از سطح خطای ۵ بوده و بنابراین فرض صفر مبنی بر اینکه داده ها از توزیع نرمال برخوردارند»
۱۷ در بعد فردی در خصوص کیفیت عوامل تروندای*تفاوّت معنادار وجود دارد.
جدول شماره۷: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیرونی,فنی و حرفه ای در بعد فردی
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
او عمط معسپ مم م جو صض کمیم مود رکذ کم وم کم وم
جدول شماره۸: ازمون فرضیه تی تک نمونه ای برای بررسی وضعیت کارایی بیرونی در بعد فردی
میزان باور و خودکارامدی ۰ ۵.۲- | ۲۱۴ ۰ ۴
نگرش مثبت نسبت به شغل ۱ ۱۳.۲- ۲۱۴۱ ۰ ۸۸
۲ محاسبه شده برای ٩ ایتم مربوط به کیفیت برونداد درّبعد فردی با درجه آزادی ۴(-1) در
سطح ۰/۰۵ بزرگتر از مقدار بحرانی 2 (۱/۹۶)میباشد. بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد میتوان گفت
ین میانگین های مشاهده شاه و میّانگین جامعه (۳) تفاّت معناداری وجود دارد. به گونه ای که
میانگین نمونه کمتر از میانگین جامعه می‌باشند.لذا از نظر نمونه های تحقیق عوامل بروندادی در
بعد فردی در آموزش فنی و حرفه ای؛دارای "کیفیت پائین تر از حد متوسط بوده است.
بررسی فرضیه دوم: بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای در شهر تهران در سال
۷ در بعد اجتماعی- آموزشی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
جدول شماره۹: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیرونی فنی و حرفه ای در بعد آموزشی- اجتماعی
سوالات بعد اجتماعی و آموزشی تعداد | میانگین | انحراف !| خطای معبار
او عمط معسپ مم م جو صض کمیم مود رکذ کم وم کم وم
۲ محاسبه شده برای ۸ ایتم مربوط به کیفیت بروندا
حرفه ای با درجه آزادی ۴ -) در سطح ۵
بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد میتوان گفت بینّآمیانگیجآهای مشاهده شده و میانگین جامعه (۳)
د در بعد اجتماعی - آموزشی برای رشته فنی و
تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که,میانگین نمونه کمتر از میانگین جامعه میباشد. لذا از
نظر نمونه های تحقیق برونداد اجتماغی و؛آموزشی در آموزشن فنی"و حرفه ای بعد اجتماعی دارای
بررسی فرضیه سوم: بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای در شهر تهران در سال
۷ در بعد اقتصادی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
جدول شماره ۱۱: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیرونی فنی و حرفه ای در بعد اقتصادی
جدول شماره۱۲: ازمون فرضیه تی تک نمونه ای برای بررسی وضعیت کارایی بیرونی در بعد
۲ محاسبه شده برای ۸ ایتم مربوط به کیفیت برونداد در بعد اقتصادی با درجه آزادی 0-۱(۲۱۴)
در سطح ۰/۰۵ بزرگتر از مقدار بحرانی 2 (۱/۹۶)میباشد و مقدار معناداری کمتر از ۰.۰۵ میباشد؛
بنابراین با اظطمینان ۹۵ درضد میتوان گفت بین میانگین های نشاهده شده ق میانگین جامعه (۳)
او عمط معسپ مم م جو صض کمیم مود رکذ کم وم کم وم
تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که میانگین نمونه کمتر از میانگین جامعه میباشد. لذا از
نظر نمونه های تحقیق برونداد آموزشی در آموزش فنی و حرفه ای بعد اقتصادی دارای کیفیت
بررسی فرضیه چهارم: بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای در شهر تهران در سال
۷ در بعد حمایت دولت و کارافرینی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار
جدول شماره۱۳: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیرونی فنی و حرفه ای در بعد حمایت دولت و
سوالات بعد حمایت دولت و کارافرینی | تعداد میانگین | انحراف | خطای معیار
سیاست های حمایتی دولت از برخوی.از( ۱۵۴ ۳:۱۵ ۵ ۳
وجود شرایط لازم برای ایجاد کسب و" ۷۲۱۵ ۱.۹۶۵ ۵۶ ۵
وجود مدیریت توانمند برای بهّ مشارکت , ۲۱۵ ۴ ۱.۷۸ ۱۳۲ ۹
جدول شماره۱۴: ازمون فرضیه تی تک نمونه ای برای بررسی وضعیت کارایی بیرونی در بعد
سواللات بعد حمایت دولت و کارافرینی 1 درجه سطح تفاوت
حمایت دولت و سازمان های مربوطه ۰ ۲۸.۱- ۳۱۴ ۱۶۳۷۰
سیاست های حمایتی دولت از برخی از مشاغل ۱ ۰.۱۲ ۳۱۴ ۲۵
اعطای تسهیلات از طرف دولت ۱ ۷.۷- ۳ ۰ ۵۹
وجود شرایط لازم برای ایجاد کسب و کارهای ۲ ۱۵.۹- ۳۹ ۰ ۱۳۵
وجود مدیریت توانمند برای به مشارکت گرفتن ۹ ۳۱۴ ۰ ۸
] محاسبه شده برای ۷ ایتم مربوط به کیفیت برونداد در بعد حمایت دولت و کارافرینی برای رشته
فنی و حرفه ای با درجه آزادی 11-۱(۲۱۴) دراسطح :۰/۰۵ غالبا بزرگتر از مقدار بحرانی ۲
(۱/۹۶)میباشد و سطح معناداری زیر ۳:۵ میباشد بنابزاین با؛اطمینان ۹۵ درصد میتوان گفت بین
میانگین های مشاهده شده و مبایگن جامعه (۳) تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که
میانگین نمونه کمتر از میانگین جامعه میباشد.:لذا از نظر نمونه های تحقیق برونداد آموزشی در
آموزش فنی و حرفه ای بعد حمایت دولت او کارافرینی دارّای کیفیت پائین تر از حد متوسط بوده
بررسی فرضیه پنجم : بین کارایی ابیرونی فارغ التحصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷
در بعد فردی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
جدول شماره ۱۵: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیروئی کاردانش در بعد فردی
سوال مجموع | میانگین | انحراف معیار | خطای معیار
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
جدول شماره ۱۶: ازمون فرضیه تی تک نمونه ای برای بررسی وضعیت کارایی بیرونی در بعد فردی
سوّال 1 درجه آزادی سس طح تفاوت میانگین ها
نگرش مثبت نسبت به شغل ۰ ۴۶.۲۳ ۹۹ ۰ ۸۹
۲ محاسبه شاه برای ۶ ایتم مربوط به کیقیت برونداد در بعد فردی با درجه آزادی 1-۱(۹۹) در
سطح ۰/۰۵ بزرگتر از مقدار بحرانی ۲ (۱/۹۶)میباشد و سطح معناداری زیر ۰.۰۵ میباشد. بنابراین
با اطمینان ۹۵ درصد میتوان گفت بین میانگین های مشاهده شده و میانگین نظری (۳) تفاوت
معناداری وجود دارد. به گونه ای که میانگین نمونه کمتر از میانگین نظری میباشد. لذا از نظر
نمونه های تحقیق برونداد آموزشی در آموزش کار و دانش در بعد فردی دارای کیفیت پائین تر از
او( رک هط معسپ مهم مر جوم مهم کمری وک رکپی نکم مریم کم جح
بررسی فرضیه ششم: بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در
بعد اجتماعی-آموزشی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
جدول شماره۱۷: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیرونی کاردانش در بعد اجتماعی- آموزشی
جدول شماره۱۸: ازمون فرضیه تی تک نمونه ای برای ابررسی وضعیت کارایی بیرونی در بعد
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
موصعم ر کلم هط مع سيم مس دم کسشم عمط رکپي نکم میس کمو وم
1 محاسبه شده برای ۸ ایتم مربوط به کیفیت برونداد در بعد اجتماعی برای رشته کار و دانش با
درجه آزادی 1-۱(۹۹) در سطح ۰/۰۵ بزرگتر از مقدار بحرانی 1 (۱/۹۶)میباشد و سطح معناداری
زیر ۰.۰۵ میباشد. بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد می‌توّان گفت بین میانگین های مشاهده شده و
میانگین نظری (۳) تفاوت معناداری وجود. دارد. به گونه.ای که میانگین نمونه کمتر از میانگین
نظری میباشد. لذا از نظر نمونه ها تحقیق برونداد آموزشی در آموزش کار و دانش بعد اجتماعی
بررسی فرضیه هفتم: بین کارایی بیرونی فارغ التخصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷ در
بعد اقتصادی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
جدول شماره۱۹: آمار توصیفی مربوّط.به کارایی بیرونی"کاردانش در بعد اقتصادی
جدول شماره۲۰: ازمون فرضیه تی تک نمونه ای برای بررسی وضعیت کارایی بیرونی در بعد
1 محاسبه شده برای ۸ ایتم مربوط به کیفیت برونذاد در بعد اقتصادی برای رشته کار و دانش با
درجه آزادی 1-۱(۹۹) در سطح ۰/۰۵ بزرگتر از مقدار بحرانی 1 (۱/۹۶)میباشد و سطح معناداری
زیر ۰.۰۵ میباشد. بنابراین با اطمینان:۹۵.درصد می‌تّوان گفت بین میانگین های مشاهده شده و
میانگین نظری (۳) تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که میانگین نمونه کمتر از میانگین
نظری میباشد. لذا از نظر نمونه های تحقیق برونداد آموزشی در آموزش کار و دانش بعد اقتصادی
بررسی فرضیه هشتم: بین کارایی بیرونی فارغ التحصیلان کاردانش در شهر تهران در سال ۱۳۹۷
در بعد حمایت دولت و کارآفرینی در خصوص کیفیت عوامل بروندادی تفاوت معنادار وجود دارد.
جدول شماره۲۱: آمار توصیفی مربوط به کارایی بیرونی کاردانش در بعد حمایت دولت و
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
او( رک هط معسپ مهم مر جوم مهم کمری وک رکپی نکم مریم کم جح
وجود مدیریت توانمند برای به مشارکت | ۶۸۰- ۹۹ ۰ ۶
تا محاسبه شده برای ۷ ایتم مربوط به کیفیت برونداد در بعد اقتصادی برای رشته کار و دانش با
درجه آزادی 1-۱(۹۹) در سطح ۰/۰۵ بزرگتر از مقدار بحرانی 1 (۱/۹۶)میباشد و سطح معناداری
زیر ۰.۰۵ میباشد. بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد میتوان گفت بین میانگین های مشاهده شده و
میانگین نظری (۳) تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که میانگین نمونه کمتر از میانگین
نظری میباشد. لذا از نظر نمونه های تحقیق برونداد آموزشی در آموزش کار و دانش در آموزش
کار و دانش بعد حمایت دولت و کارآفرینی دارای کیفیت پائین تر از حد متوسط بوده است.
بررسی فرضیه نهم: بین هنرستان های فنی حرفه ای و مراکز کار و دانش در خصوص کیفیت
میزان ابتکار و نواوری افنی حرفه ۳۵ 5 ۱۳
میزان باور و خودکارامدی | فنی حرفه ۱۵ ۵ ۱
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
امن رکف امه مس عم مر جوم کرش مریم (کپيمبذ کم میس موی جوم
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ!
امن رکف امه مس عم مر جوم کرش مریم (کپيمبذ کم میس موی جوم
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان شهر تهران)
جهت بررسی تفاوت دیدگاه های گروه های تحصیلی فنی حرفه ای و امرط 77۱
برونداد در بعد فردی از آزمون های تفاوت (آزمون های تی مستقل) اس ی سیم ار اس -
دو گروه (فنی و حرفه ای و کاردانش) افراد مورد مطالعه ما را تشکیل می دهند. پس از آزمون تی
مستقل استفاده می کنیم. آزمون تی دارای دو خروجی می باشد در خروجی اول آمار توصیفی
مربوط به دو گروه مورد نظر بیان شده است بر این اساس میانگین گروه فنی و حرفه ای در اغلب
سوال ها بیشتر از گروه کار و دانش است و يا تفاوتی قابل مشاهده دارد. لذا به لحاظ آماری تفاوت
قابل مشاهده است. جهت اینکه ببینیم آیا تفاّت. معنادازاست از خروجی دوم استفاده می کنیم.
این خروجی همان آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت نگرش های دو گروه مورد مطالعه است.
این خروجی خود شامل دو قسمت است.:قسمت اول آمازهلون زا؛نشان می دهد این آماره جهت
بررسی همگنی واریانس های دو گروه استفاده میشنود. قسمّت دوم نیز آزمون تی» سطح معناداری
اين آزمون؛ درجه آزادی و فاصله اطمینان را گزارش می کند. از آنجایی که آماره لون معنادار
نیست. پس واریانس دو گروه برابر بوده و دو گروه همگن می باشند. پس قابلیت مقایسه را دارند.
در قسمت دوم این خروجی مشاهده می شود که سطح معناداری همه سوال ها بیشتر از ۰.۰۵ می
باشد. از آنجایی که این مقدار بیشتر از ۰.۰۵ می باشد پس به لحاظ آماری بین دو گروه مورد
مطالعه تفاوت معناداری دیده نمی شود. ازاسووی دیگر مقذّار.تی محاسبه شده غالبا در همه موارد
کمتر از تی بحرانی(۱.۹۶) می باشد پس با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که بین دو گروه مورد
بررسی فرضیه دهم: تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی حرفه ای و مراکز کار و دانش در
خصوص کیفیت عوامل بروندادی در بعد اجتماعی- آموزشی وجود دارد.
جدول شماره۲۵: آمار توصیفی مربوط به تفاوت دو گروه در بعد اجتماعی- آموزشی
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
جدول شماره۲۶ : آزمون فرضیه تی مستقل برای بررسی تفاوتهای دو گروه فنی حرفه‌ای و
او عمط معسي مم مر دم کرش کم حرط کپ با
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ!
او عمط معسپ مم م جو صض کمیم مود رکذ کم وم کم وم
آزمون تی دارای دو خروجی می باشد در خروجی اوّل آمار توصیفی مربوط
بیان شده است بر این اساس میانگین گروه فنی و حرفه ای در همه سوال
کار و دانش است. لذا به لحاظ آماری تفاوت قابل مشاهده است. جهت اینحه پیینیم ایا تقاوت
معنادار است از خروجی دوم استفاده می کنیم. از آنجایی که آماره لون معنادار نیست. پس
واریانس دو گروه برابر بوده و دو گروه همگن می باشند. پس قابلیت مقایسه را دارند. در قسمت
دوم این خروجی مشاهده می شود که سطح معناداری همه سوال ها بیشتر از ۰.۰۵ می باشد. از
آنجایی که این مقدار بیشتر از ۰.۰۵ می باشد پس به لحاظ آماری بین دو گروه مورد مطالعه تفاوت
معناداری دیده نمی شود. پس با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که بین دو گروه مورد مطالعه به
لحاظ آماری تفاوت معناداری وجود ندارد.پس تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی حرفه ای و
مراکز کارو دانش در باب کیفیت عوامل بروندادی (کارایی بیرونی)دربعد اجتماعی- آموزشی وجود
بررسی فرضیه یازدهم: تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی حرفه ای و مراکز کار و دانش در
جدول شماره۲۷: آمار توصیفی مربوط به تفاوت دو گروه در بعد اقتصادی
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ!
موسر رک کف هط عم مهم مر دم کرش اگوی مرف رکیپ
جدول شماره۲۸ : آزمون فرضیه تی مستقل برای بررسی تفاوت های دو گروه فنی و کارو دانش
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان شهر تهران)
امن رکف امه مس عم مر جوم کرش مریم (کپيمبذ کم میس موی جوم
سکونت | حرفه برابری ۱۰۹۹ ۱.۴۲ ۶.۲۸- ۳۳ ۴ م۸۸
آزمون تی دارای دو خروجی می باشد در خروجی اول آمار توصیفی مربوط به دو گروه مورد نظر
بیان شده است بر این اساس میانگین گروه فنی و حرفه ای در اغلب سوال ها کمتر از گروه کار و
دانش است. لذا به لحاظ آماری تفاوت قابل مشاهده است. جهت اینکه ببینیم آیا تفاوت معنادار
است از خروجی دوم استفاده می کنیم. از آنجایی که آماره لون معنادار نیست. پس واریانس دو
گروه برابر بوده و دو گروه همگن می باشند. پس قابلیت مقایسه را دارند. در قسمت دوم این
خروجی مشاهده می شود که سطح معناداری همه سوال ها بیشتر از ۰.۰۵ می باشد. از آنجایی که
این مقدار بیشتر از ۰.۰۵ می باشد پس به لحاظ آماری بین دو گروه مورد مطالعه تفاوت معناداری
دیده نمی شود. پس با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که بین دو گروه مورد مطالعه به لحاظ
بررسی فرضیه دوازدهم: تفاوت معناداری بین هنرستان های فنی حرفه
خصوص کیفیت عوامل بروندادی دربعد حمایت دولت و کارآفرینی وجود دارد.
جدول شماره۲۹: آمار توصیفی مربوط به؛تفاّت دو گروه آذربعد حمایت دولت و کا
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
او عمط معسي مم مر دم کرش کم حرط کپ با
جدول شماره ۳۰ : آزمون فرضیه تی مستقل برای بررسی تفاوت های دو گروه فنی و کارو دانش
سوال تست لون برای | تی تست برای بررسی برابری میانگین ها
موسر رک کف هط عم مهم مر دم کرش اگوی مرف رکیپ
آزمون تی دارای دو خروجی می باشد در خروجی اول آمار توصیفی مربوط به دو گروه مورد نظر
پیات شلنهاسک بر این اساس میانگین کروه یر حرقه اق در اخلب,سرال :ها مت از گووه:کاوبی
دانش است. لذا به لحاظ آماری تفاوت قابل مشاهده است. جهت اینکه ببینیم آیا تفاوت معنادار
است از خروجی دوم استفاده می کنیم. از آنجایی که آماره لون معنادار نیست. پس واریانس دو
گروه برابر بوده و دو گروه همگن می باشند. پس قابلیت مقایسه را دارند. در قسمت دوم اين
خروجی مشاهده می شود که سطح معناداری همه سوال ها بیشتر از ۰.۰۵ می باشد. از آنجایی که
این مقدار بیشتر از ۰.۰۵ می باشد پس به لحاظ آماری بین دو گروه مورد مطالعه تفاوت معناداری
دیده نمی شود. پس با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که بین دو گروه مورد مطالعه به لحاظ
از آنجا که بحث اشتغال یکی از انگیزه های این پژوهش بشمار می‌رود. ابتدا به رابطه بین تحقیق
حاضر و مدل کلاسیکها میپردازیم ادام اسمیت پدر علم اقتصاد اذعان میدارد که ثروتی که هر ساله
در هر کشوری تولید می شود نتیجه زحمات و کوشش تمام کسانی است که کار میکنند و حاصل
تلاش مساعی و همکاری همه طبقات است و فقط بیکاران هستند که عقیم و غیرمولدند. به نظر
اسمیت رونق اقتصادی هر جامعه در گرو سنلامت واژفاه کارکنان است. اسمیت معتقد است که
باید دید بهبود شرایط زندگی طبقات پایین به نفعجامعه است يا به زیان آن؟پاسخ این سوال
کاملا روشن است. کارکنان و حقوق بگیزان اکثریت افراداهر جامعه را تشکیل میدهند و واضح
است که بهبود وضعیت اکثریت چیزی جر بهبود وضع کلی جامعه نمی تواند باشد. مسلما جامعه
ای که اکثریت جامعه آن در فقر و بینوایی باشند»؛نمیتواند جامعه ای مرفه و کوشا باشد بنابراین در
مقایسه اجمالی با این تحقیق میتوان گفت یکی از معیارهای توسعه یافتگی در سطح خرد اشتغال
فارغ التحصیلان و جذب انها بعد تحصیلات و تربیت نیروی کار ماهر میباشد که با توجه به نتایج
این تحقیق متاسفانه در حوزه آموزشهای فنی حرفه ای به این مهم ما دست نیافته ایم.در مقایسه با
کنزینها میتوان گفت اشتغال کامل به طوراخود:به خودی در بازار کار به وجود نمی آید و همواره
بیکاری غیرارادی در بازار کار وجود دارد زیرا کارگران دچار توهم پولی "هستند و دستمزد پولی
انغطاف ناپذیر است. به اعتقاد کینر تمایل کارگر به قبول مزد پولی کمتر لزوما داروی بیکازی نمی
باشد زیرا هر چند تقلیل دستمزد پولی در یک بنگاه» هزینه تولید را پایین می آورد و نهایتا تولید و
اشتغال آن موسسه را افزایش میدهد ولی اگر در کل بنگاه ها دستمزدها کاهش یابد؛ نهایتا
تقاضای کل کاهش خواهد یافت و این امر اثر منفی جدی بر سرمایه گذاری و اشتغال بر جای
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
خواهد گذاشت (کینز,۱۹۳۶؛ رضازاده ۰۱۳۹۵ ۷۰).که البته مفصلا راجع به ان در فصل دوم بحث
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
شد بنابراین کنز بحث دستمزها را مطرح میکند که ما در این تحقیق تحت عنوان بعد اقتصادی به
بررسی ان پرداختیم که نتیجه ان همانطور که در فصل گذشته بررسی شد منتاسفانه در زیر متیط
جامعه بود واین خود به عقیده کنز امادگی کارگر را برای بیکاری ارادی فراهم میکند و خود
کنز بر خلاف نظر کلاسیک ها عرضه نیروی کار را تابع مستقیم دستمزد پولی می داند. کینز نشان
داد که کاهش دستمزد پولی به جای کمک به اشتغال, قیمتها را کاهش میدهد و در نتیجه گرایش به
سرمایه گذاری را تضعیف می نماید. بر طبق نظریات کینز و پیروانش کافی نبودن سرمایه گذاری
و وجود دام نقدینگی" میتواند مانع از وجود تعادل اشتغال کامل گردد.در مقایسه با بحث حاضر در
مدل ایده آل نئوکلاسیک ها کارگران دقیقا به همان اندازه که مایلند در سطوح دستمزد واقعی کار
کنند کار به دست می آورند و بنگاه ها نیز دقیقا به همان اندازهای نیروی کار استخدام می کنند
که مایل اند در سطوح دستمزدهای واقعی؛کارگر.داشته باشند. در دنیای نئوکلاسیک ها همواره
اشتغال کامل حکم فرماست. از نظر آنان بیکازی غیر ارادی در جامعه وجود ندارد ولی در رابطه با
جابجایی نیروی کار بیکاری اصطکاکی* را می پذیرند».زیرا در بازار کار همواره حرکت وجود
دارد. برخی بازنشسته می شونده گروهی برای اولین بارآوارد بازار کار می شوند» بعضی شرکت ها
کار خود را گسترش می دهند و کازگرانتازه استخذام.می کنند. بناهای دیگر ورشکست می
شوند و کارگران خود را اخراج می کنند. از آنجا. که یافتن کار جدید برای فرد» مدت زمانی به
طول می انجامد. همواره بیکاری اصطکاکی وجود دارد.که این حالت بسیار آرمانی بوده و نمیتواند
بیکاریهای موجود و واقعی در کشورهای توسعه نیافته مثل ایران را توجیه کند و بحث اشتغال کامل
را مطرح میکند که با فضای کشورهای توسغه نیافته همچون ایران تضاد دارد.در مدلهای جدید
اشتغال رابینسون معتقد است که در نظام سرمایه داری هرگز نمی توان به اشتغال کامل رسید.
رابینسون ( ۱۹۳۷) در کتاب مقدمه ای بر نظریه اشتغال می نویسد. «در دوران رونق هنگامی که
بیکاری بسیار تنزل می یابد افزایش دستمزد های پولی آغاز می شود و تقاضا برای پول افزایش می
یابد» این امر سبب بالا رفتن نرخ بهره می شود که به نوبه خود سرمایه گذاری را کاهش داده و
بیکاری را مجددا افزایش می دهد (رابینسون۱۳۵۳۰؛ حسینی, ۱۳۹۴ ۲۵).
و این دور باطل ادامه میابد که در گشورهای توسعه نیافته این تجربه مشاهده میشود بخصوص در
زمان بحران های اقتصادی مانند افزایش مدادم سطح عمومی قیمتها و نوسانات نرخ ارز و رکود
تورمی که در ایرن تجربه مشاهده این اتفاقات را داریم. بر این مبنا مکانیزم خودکار نظام بازان
زمینه نوسانات سطح اشتغال را فراهم می آورد و افزایش نرخ بهره مانع بزرگ رسیدن به اشتغال
کامل است.بعد به مدلهای جدید در باب کشورهای در حال توسعه میرسیم و به مدل لوییس
بیرداو راهان میدازداقه اقا نوی اسانی اریاش سحرریه بش اراس مسته اص ای
توسعه اقتصادی در این جوامع میباشد. چون در بخش ستتی مازاد نیروی انسانی وجود دارد و
بخش پیشرفته به علت پویایی و تحرک. قادر به جذب نیروی انسانی بخش سنتی است. به عبارت
دیگر در بخش سرمایه داری قابلیت جذب سرمایه وجود دارد. تمرکز سرمایه در بخش مدرن
اقتصاد انجام میگیرد و در واقع سرمایه جذب میشود و بخش سنتی میتواند نیروی انسانی ارزان
قیمث زا تأمین تمایذ و به این طریق امکان رسیدن به رشد اقتصادی فزاینده با توجه به بخش مدرن
اقتصادی به وجود میآید.از آنجا که نتایج تحقیق حاضر نشان میدهد که متاسفانه امکان پویایی
دانش اموز فارغ التحصیل مقطع کاردانش و"فنی حرفه .ای او.به.تبع آمادگی لازم برای جذب بازار
کار بعنوان پایه اصلی مدل توسعه یافتگی لوییس فراهم نیست بنابراین با توجه به شرایط اولیه و
نتایج کسب شده و انچه در جامعه مشاهده میگردد زمينه این مدل توسعه یافتگی فراهم تمدق
مطا تودارو و ایس ۷ ی یم طبق مدل تودارو همانطور که پیشتر اشاره شده
اولا" تودارو بحث مهاجرت را مطرح و انگیزه برای مهاجرترا صرفا مسائل اقتصادی میداند
و آنچه فرد را به سمتی خاص سوق میدهد و نیروی محرک مهاجرت می باشد. کسب در آمد
بیشتر در شهر است. تودارو تصمیم به اندازه گیری؛این نیروی محرک.یعنی درآمد مورد انتظار در
شهر گرفت. وی تفاوت میان درآمدهای واقعی کار ,در شهر او روستا به دست آورد. همچنین پیدا
کردن شغل در شهر برای مهاجران را نیز تخمین زد. تودارو بر خلاف لوئیس, احتمال یافتن شغل
زا سلدرسنک نداشستت. از طرفی رین خرآط‌های واقس در ماطتر شور بو رسای تفاوت قائل
شد. مقبولیت مدل تودارو علاوه بر این دو دلیل, بیان روابط ریاضی و کمیت پذیر نمودن انگیزه
مهانجربگ اسهه که تراشست این لوا با داشنش ظاهوی ساخم: که به آسانی,می ,تست موره
انتقاد واقع شود» مقتدر سازه و ارزش آن را دو چندان سازدکه البته چون متغیر مهاجرت را ما در
این پپوهتر ن مورد بررسی قرار ندادیم بنابراین مقایسه پژوهش با این مدل امکان پذیر نمی‌باشد.
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
یکی دیگل آرگزینه مایق دنل دزاین تحقیق پسه آمورش اس هه سنا قاس بانتظریه
رک لد سلجم مس وت کم یمود کپ شم ریس کم جوم
بکر۱۹۷۵(۲۰)که درباره ی سرمایه انسانی است. همان طور که قبلا اشاره شد بر این اساس نظریه
آموزش به کارگران مهارت های با ارزشی را منتقل می کند که آنها را بهره ورتر می سازد. با بهره
وری بالاتر کارگران دارای تحصیلات بیشتر دستمزد بالاتری به دست می آورند. برای انتخاب
سطح بهینه ی آموزش» کارگران ارزش کنونی دریافتی خود را با سطوح مختلف آموزش مقایسه
می کنند تا آنجا که درآمد نهایی حاصل از آموزش با هزینه ی نهایی آن برابرشود.با دستاوردهای به
دست امده اين پژوهش در بعد فردی و اقتصادی میتوان صحت این نظریه را تایید کرد البته مصداق
این نظریه مربوط به تمام کشورهای دنیا میباشد و همواره کارگران ماهر و متخصص دستمزد
بالاتر طلب میکنند البته آموزشهای فنی حرفه ای این سطح از تخصص را متاسفانه به دانش آموزان
در مقایسه با مدلهای سیگنالینگ يا سورتینگ"! آموزشکه بیان میکند بیشتر کارگران تحصیل کرده
دستمزد بیشتری دریافت می کنند؛زیرا واحدهای آموزشی به آنها مهارت های با ارزشی را آموزش
داده اند و بنگاه ها از آموزش به عنوانیک.علامت اطلاعاتی برای.جداسازی کارگران با کیفیت از
کارگران دیگر استفاده میکنند. زیربنای این نظریه این است که پیشرفت های آموزشی کارگران به
دیگر خصوصیات و ویژگی های مشاهده نشنده ای که قبل از آموزش آنها وجود داشته است.
مربوط می باشد. در این نظریه» آموزش منعکش کننده ی"بهرهآوری است» حتی اگر باعث همه ی
آن نیز نباشد. امکان دارد که همه ی کارگران با وجود سطح یکسان آموزش, به دلیل تفاوت در
محیط شان بهره وری یکسانی نداشته باشندکه کاملا با شرایط جامعه مطابقت دارد ولی نتایج
تحقیق نشان دهنده ان است که متاسفانه در بعد آموزشی -جتماعی سطح کیفی زیر سطح متوسط
جامعه بوده است و ما در این حوزه نیروی کار ماهر, نتوانستیم تربیت کنیم.
- برخی پژوهشهای انجام شده هم راستا با نتایج پژوهش حاضر بوده و برخی پژوهشها
پژوهش حاضرو نتایج حاصل از آن با پژوهش خلاقی (۱۳۹۶)» سالاری (۱۳۹۵)» طلوع هاشمی
(۱۳۹۵)» افروزمنش و شمسایی (۱۳۹۳)» سهه پناه و دیگران (۱۳۹۴)» الماسی میانرود(۱۳۹۱)»
کاوسی (۱۳۸۶)همراستا میباشد. و با پژوهش علوی ایلخچی (۱۳۹۳)» جوان خاکسار (۱۳۹۴)»
نوربخش و دیگران (۱۳۹۵) تفاوت محتوایی, دیدگاهی, ساختاری و اجرایی دارد.
-نتایج تحقیق نشان داد که وضعیت کارایی بیرونی آموزش فنی و حرفه‌ای و کار دانش از نظر
نمونه های مورد مطالعه پائین تر از حد متوسط بوده است. بنابراین در برنامه ریزی برای توسعه
آموش های فنی و حرفه ای و کاردانش بجای افزایش کمی دروندادها به فرایندها و بروندادهای
آموزش تاکید شود. بخصوص اینکه نتایج نشان دهنده عدم کیفیت بروندادهای آموزش است.
سنتایج تحقیق نشان داد که بروندادهای آموزش فنی و حرفه‌ای در مقایسه با کاردانش از وضعیت
یکسانی برخوردار بوده و پیشنهاد می شود ضمن عطف توجه به ارزیابی کارایی بیرونی» کارایی
-ایجاد کتابخانه‌های تخصصی در رشتههای مذبور در محل کارگاه‌ها و یا به صورت متمرکز با
-برگزاری نمایشگاه‌های سالانه از تولیدات هنرجویان يا هنرستان‌های یک منطقه به همراه فروش
-اعطای مشوق‌هایی به صنایع و حرفه‌هایی که در امر آموزش فنی وحرفه‌ای و پذیرش کارآموز با
آموزش و پرورش همکاری میکنند و یا دانش اموخته های این دو رشته را استخدام میکنند.
-تقویت مدارس در آموزش مهارتهایی که.در آینده دانش انموزان بتوانند با تکیه بر آن وارد بازار
-بر اساس یافته‌های این تحفیق به مسوژلین استان پیشنهاد می شود کمیته تخصصی برای ارزیابی و
اعتبار بخشی به آموزشهای فنی و حرفه ای و کارودانش تشکیل و با همکاری بخش خصوصی به
ارزیابی مستمر این آموزشها از نظر انطباق با اشتانداردها بپردازند. بخصوص اینکه استانداردهای
آموزشی در اغلب موارد کمتر از حد متوسط مورد توجه قرار می گیرد.
-پیشنهاد میشود نیاز سنجی براساس سایر منابع مکمل یافته های این تحقیق مورد استفاده قرار
-با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاد می شود بجای توسعه کمی به کیفیت آموزش بهای بیشتری داده
-مراکز ضمن تأکید بر دروس عملی زمینه حضور بیشتر دانش آموختگان در آزمایشگاهها را فراهم
نموده و بر جنبه های کاربردی آموزش توجه بیشتری مبذول شود.
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش (مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان
مدع( رک فلع هط معسي مس مر وج کش کم‌وی ومد رکپي نکم یس موی درم
-همچنین توصیه میشود مراکز آموزش فنی و حرفه ای بهنگام برنامه‌ریزی‌های آموزشی و درسی
برای رشتههای مرتبط با نیازهای استان؛ خصوصا در تدوین محتوای دروس, نیازها و خواسته های
اخلافی» ملی اسفر۱۳۹۶(۰): برزسی تعلیلی میران سرفقیت مرستان‌های قنی جوا
کارخانه‌ای و عوامل موئر در آن در مقایسه با هنرستان‌های فنی متعارف در استان تهران»
پایان نامه کارشناسی ارشد.» دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی» دانشگاه تهران.
افروزمنش» افسانه» شمسایی, حمیدرضا.(۱۳۹۴).بررسی تأثیر آموزش های فنی و حرفه
ای خراسان رضوی بر اشتغال مهارت آموختگان, نشریه مهارت آموزی» دوره۳, شماره4.
الماسی میانرود» شهناز. (۱۳۹۱). بررسی تأثیر آموزش مهارت های فنی و حرفه ای بر
اشتغال در بخش صنعت, پایان ناگهرکارنشاشی ارظد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق.
جوان خاکسان اسد. (۳۹۴()«نقشن/#آموزش ,ها قنی,و<حرفه ای در اشتغالزائی» تولید و
فعال سازی اقتصاد روستائی (نطالعه موردی مددجویان کمیته امداد امام خمینی «ره»
استان فارس)» پایان نامه: کا رفای هشن رشکه #ذدیوات کشاورزی» دانشکده کشاورزی:
رضازاده ذبیح ال (۱۳۹۵)» بررسی تنیز آموزش بر دسترسی به فرصت های شغلی,
پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق,» دانشکده علوم انسانی» دانشگاه سمنان.
سالاری» علی.(۱۳۹۵): بررسی نگرش دانش آموزان سال اولنظام جدید آموزش متوسطه
و والدین آنها نسبت به شاخه فنی و خرافه‌ای و کاردانش دراستان یزد. محل نگه داری,
سپه پناه» مرجان» فرشادیان» محمدمسوود» ایمانی هرسینی» احسان, ظاهری, حمید.
(۱۳۹۴). بررسی وضعیت اشتغال مهارت آموختگان سازمان فنی و حرفه ای در بخش
صنعت پس از اتمام دوره آموزشی مطالعه موردی, اداره کل آموزش فنی و حرفه ای
حسینی» سیده صدیقه» (۱۳۹۴)» مقایسه تأثیر آموزش بزاشتغال در کشورهای منتخب
خاورمیانه و شمال آفریقا 1117۸ و کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه
10 پایان نامه دوره کارشناسی ارشد در رشته علوم اقتصادی, دانشکده علوم
طلوع هاشمی» مرتضی. (۱۳۹۵). بررسی چگونگی اجرای شاخه کار دانش نظام جدید
آموزش متوسطه و مشکلات اجرائی آن در راستای خراسان, برگرفته از(1) خلاصه
هنرستان‌های فنی و حرفه ای با نیازهای آموزشی صنایع کوچک شهر اهواز. دو فصلنامه
.علوی ایلخچی, حمید. (۱۳۹۳). بررسی تاثیر آموزش های تخصصی فنی و حرفه ای
(طرح ۱ ماهه مشترک ایران و آلمان) بر اشتغال» پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه ریزی
درسی, دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی, دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
. نوربخش» سید حسین.(۱۳۹۵). مان بهره/مندی,ولاحدهای فنی و حرفه‌ای استان اصفهان
از تجهیزات در مقایسه با خط.تعادل. اداره کل آموزش,و پرورش استان اصفهان» برگرفته
ویسه»: ایوب» مشتاقی سل 64 رز بر ۹ زارگلایرونی رشتههای فنی و حرفه:ای
و کاردانش در هنرستان های پسسرانه شهر ایلام؛آدومین کنفرانس بین المللی مدیریت.
آهنططعع1 وم مامت .۲۰۱۳ .۷٩ بطهک طخ۸ ک 32 دزد ندعد۱۳-۸1
عم مش ما2 6 مزع 606 ز کممع کبک عم تصند ۳ 0ص همناهع 60 ۷۵۵0۵2
)۷ 06۷61006 مه عم تمنه۳ 1 ۵۶ همم[ ق۳۵۵6 معط ۵۵ 50/7
0۶۲۳۵۲۵0۰۸25 [م ملک طنعصه 0 کععی عنص مرمع فص در ماه 0 آه۵0
۲۰۷-۳۰ 82868 ۲۰۱۶ ۳۵۲20 ۶و 2نو عم ملع رو م1۳62
بررسی جامعه شناختی آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان شهر تهران)
۲۵ 17 .۵ ب02ع 200 ,۳۰ .34 معط هه 36۰ ۵0۰ بقع ۱۵-۵
0۶۸006 ۲۰۱۲۰12۵۲ 1/۰ نع 1660 گ .5 ما5 ۰ مزاع زع ۱۶-۷20
86 0۵[ :6286 کقنصد‌طالش خصع رهاظ 0۵۵ کصع۳ع 3۳۵ 1/301
| تحقیق حاضر با هدف بررسی جامعه شناختی اثرات آموزش های کاردانش و فنی و حرفه ای بر اشتغال فارغ التحصیلان شهر تهران انجام گرفته است. این پژوهش از لحاظ نتایج پژوهش، کاربردی و از لحاظ هدف، از نوع توصیفی- پیمایشی است. برای گردآوری داده های پژوهش در بخش کیفی از مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. نمونه مورد بررسی در این تحقیق در بخش کمی که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انجام شد، 315 نفر از فارغ التحصیلان رشته های کاردانش و فنی و حرفه ای می باشند. و در بخش کیفی 7 نفر از خبرگان حوزه آموزش و علوم اجتماعی می باشند. برای بررسی سؤالات تحقیق از آزمون KMO، بارتلت و آزمون آماریT تک نمونه ای با استفاده از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که دوره های آموزش فنی و حرفه ای و کار و دانش نقش چندانی در بهبود و ارتقاء کارایی بیرونی فارغ التحصیلان در ابعاد فردی و اجتماعی- آموزشی ، اقتصادی و حمایت دولت و کارآفرینی نداشته است و سطح کیفی آموزش های فنی حرفه ای و کاردانش پایین تر از سطح کیفی متوسط در جامعه بوده است. همچنین آموزش های فنی حرفه ای نقش چندانی در ارتقا و بهبود شاخص های مورد بررسی بر روی افراد نداشته است. در نهایت به ارائه راه کارها و پیشنهاداتی در این حوزه پرداخته شد. |
46,550 | 342617 | به‌علاره
هیچ وجودی بدون صفت درک‌پذیر نیست. نمالوار در تیرووایملی ابتدا از صفات و سپس
از سوروپه سخن می‌گوید. آنها.برای سّودن عظفت: خداراند بیشتر از صفاتی مانند ارولالن
(20 870) (رحیم) الییون ( 12۷2 6۵) (وجودی که به آسانی دسترس‌پذیر است) و
ندومال [( 6۵۵) (خدایی که به‌شدت به رهروانش وابسته است) استفاده میکنند.
صفات برهمن نامحدود است و خدایانی مانند برهما و رودره نیز نمی‌توانند از عظمت و
از دیدگاه آنها صفات الهی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
به اعتقاد آلوارها حقیقت غایی دارای یک پیکر است. آنها بر این باورند که خداوند به
دور از صورت جسمانی مورد توجه بندگان مشتاق نیست. پیکر الهی متشکل از جوهر الهی.
نامتغیر پاک و ابدی است و همیشه به یک صورت باقی می‌ماند (.1.2.1 ,8 8۳ 1 ۷1).
در سروده‌های آلوارها توصیف‌های بسیاری از پیکر الهی به چشم می‌خورد. نمالوار
پیکر الهی را روحانی» و تابناک مانند پرتوهای درخشان خورشید (.111.5 ,3۵ 1۳۷])
و سایر آلوارها آن را به رنگ طلایی از پا تا به سر میدانند.
تیرومنگایی آلزار می‌گوبد: که از ۴ فسناسی اند زمردی می‌درخشد.
گردنبندش برق می‌زند و مدام وداها را زیر لب می‌خواند" (.1,12.2.1 71۳0000 2رزه۳).
(جوان) و لاوئیه (3 8 1) (خوش‌قیافه) از مهمترین صفات پروردگار به‌شمار می‌روند.
آنها علاوه بر ارائه تصاویر بصری از خداوند. صفاتی مانند آراوموده (8042 7 )
(شهد سیری‌ناپذیر) اموده (27(042) (عصاره)» تن ( ۸) (عسل)» کنل(1 6۵ا) (آبنبات)
را به برهمن نسبت می‌ذهند که آراوموده به‌معنای منشا جاوید شهد و صاره است» هر قدر
به اعتقاد آلوارها برهمن دارای اسلحه هایی نظیر شنکهه (152 2 ) (صدف حلزونی)»
چکره (262)) (دیسک)» گدا ( 884) (گرز)» شارنگه (8 78 ) (کمان) و کهدگه
(1)12082) (شمشیر) است. چکره بهعنوان یک الوهیت متجسد. نیروهای شر را از بین
۲ 8 فلسفه دین, دوره ۱۲ شماره ۱ بهار ۱۳۹۴
او زیورآلات بسیاری نیز با خود دارد که مهمترین آنها تاج گوشواره‌ها گردنبند.
کمربند. گل سین خلخال و تولسی ( ۵188) (برگ نعنا) است. تولسی جایگاه خاصی در
دیویه پربندهم بهعنوان زیور پروردگار دارد و نزد خداوند مقدس و محبوب است.
آلوارها دیدگاه خاصی نسبت به آموزه اوتاره دارند که بعدها بر رهبران ویشنویی تأثیرگذار
بوده است. آنها بر اساس متون مقدس, در اشعارشان به انواع اوتاره‌ها اشاره و آنها را به پنج
دسته تقسیم میکنند: ۱. پره (08272)؛ ۲. ویوهه ۳۸ ۷19)؛ ۳ ویبهوه (۷1012۷2)؛ ۶. ارچه
پره: اولین و بالاترین صورت اوتاره» پره است. برهمن در این حالت در ویکونتهه
(2ط بعانه۷) ساکن است و پیکری از ستوه (921172) خالص دارد. او زیر آلاچیقی از
سنگهای گرانبها بر روی مار آک یسوط 0 6 سالسایی) نشسته و زیوراآلات و
اسلحه‌های بسیاری با او همراه است. برهمن با همسرانش و ملازمان و خدمتگزاران بارگاه
الهی ارواح را نجات میدهد. پره از شش صفت معرفت. نیرو قدرت. ربوبیت» شور و
حرارت و درخشندگی برخوردار است. نمالوار این حالت را پره- روپه0۸ 0273۳)
ویوهه‌ها: برهمن در این مرتبه به چهار صورت واسودوه (4608 5 ٩ سنکرشنه
لا 52)» پردیومنه (۳۳80773۳۵) و انیرودهه (۸07۹۵1۵) متجلی میشود. او
به‌دلیل رحمت بی‌پایانش نسبت به مومنان, شکل واسودوه را به خود میگیرد و دارای شش
خصلت است. تجلی خداوند دژ این صورت‌های چهارگانه به‌منظور خلقت, حفظ و نابودی
ویبهوه: خداوند از سر لطف در زمانهای گوناگون بهصورت موجودات ملکوتی» انسان
و سایر مخلوقات متجسد میشود تا از مژمنان حفاظت و حمایت کند و نیروهای شر را از
بین ببرد. پربندهم از ۳۹ اوتاره سخن بهمیان میآورد که از میان آنها ده اوتاره به‌دلیل
عملکردشان از دیگران مهمتر هستند. از این اوتاره‌ها میتوان به متسیه (3/218[8)» کورمه
(10۵ کل) وراهه8۸ ۱۷۵7) نرسیمهه (8127281702)» وامنه (1302 ۰ ۷)» پره شورامه
(18 ۱۳ ۳27۵)» رام کريشنه, بلرامه (1 83۵182۳) و کلکی ( 1۴۵[16) اشاره کرد.
به اغتقاد آلوارها زامنه از آهمیت بسزایی برخوردار است» زیرا او بهصورت کوتوله‌ای
کل جهان را با سه گام اندازه گیری و تصرف کرد.
کریشنه نیز بسیار مورد توجه آلوارها بوده است. افعال کريشنه در زمان بچگی, جوانی و
میانسالی از موضوعات و مفاهیم عرفانی در دیویه پربندهم به‌شمار می‌رود. پریالوار خودش
را در جایگاه یشدا (۵42 78) مادر کريشنه قرارمی‌دهد و احساساتش را نشار نوزادش
میکند. تیرومنگایی آلوار نیز در کسوتا بکنا درظره/گاواجران از غظمت افعال کریشته
سخن بهمیان میآورد. آندال بهعنوان.عژوس» خوّاهان پیوند.مجدد با کریشنه است. نمالوار
ده فصل از تیرووایملی را به؛افعال کریشنه از تولد تا آخری روز تدای از عالم کیهانی
آلورها به‌ویژه کولشکهرالوار در سروده‌های خویش درباره نرسیمهه, رامه و وارهه بسیار
سخن می‌گویند. نرسیمهه و رامه دارای نیرویی برای حفظ پرهیزگاران هستند و وارهه
به‌شکل گراز نری زمین را از دل اقیانوس بیرون میآورد و علاقه شدیدی به حفظ جهان و
آلوارها اوتاره ویشنو به شکل نوزاد را بشیار مورد توجه قرار میدهند. این نوزاد در زیر
برگ‌های درخت بانیان خوابیده در حالی که توفان سهمگینی در جریان است. در این حالت
دو صفت از صفات خداوند نیرهتوککریپا ( م 6ل1۳۳2816۵) یا محبت بی‌قید و شرط و
رکشکتوه (1881۷8 3816)» یعنی برقراری امنیت و آسایش در این جهان به تصویر کشیده
۶ 8 فلسفه دین, دوره ۱۲ شماره ۱ بهار ۱۳۹۴
ارچه یا تمثال: ارچه تجلی خداوند بهصورت تمثال در معابد است تا به ممنان فرصت
داده شود که خداوند را عبادت کنند و حاجات آنها را برآورده کند. ارچه اوتاره موردتوجه
خاص آلوارهاست. بخش عمده پربندهم‌های تمیلی, به‌ویژه سروده‌های تیرومنگایی آلوارن
نمالوار و چهار آلوار نخست به ستودن عظمت ارچه‌ها اختصاص دارد. خداوند با پذیرفتن
پیکری مطابق با ساخت بشر وارد تمثال میشود و مانند آب در شیر از آن تفکیک‌ناپذیر
است. برخی از تمثال‌ها شکل یک انسان را دارند. اما صحیح نیست که آنها را انسان‌گونه
بپنداریم» زیرا پروردگار خود را به‌شکل انسان یا هر صورتی در میآورد تا آرزوهای مومنان
را برآورده کند. به اعتقاد پیگیی آلوار» خداوند دقیقا صورتی را مطابق با خواست پیروان به
انتریامی: او کنترل‌کننده درونی همه موجودات است» درون جهان و موجودات وارد
میشود. آنها را به حرکت وامی‌دارد.و ابه«آنها حیات "می‌بخشد. خداوند در این حالت در
قلوب مومنان حضور دارد واشبب میشود آنها برای انجامآدادن فزامین الهی و به‌ویژه
چندین بار بیان میکند که خداوند با اینکه نامشهود است. در هر وجودی حضور می‌پاید و
انتراتمای ( 1 8118۳) همه موجودات عالم است. او به‌صراحت می‌گوید: "او در درون
است. او در بیرون است» او در هر کجاست" (.۷11.8.8 ,300 11۳0۷). نمالوار
در چندین جا آورده اسثت که خداوند به همشان صورتی که در وایکونتهه با در هر
جای دیگر قرار دارد. قلب را بهعنوان معبدایا جایگاه مورد علاقه خود انتخاب میکند
(۷111.6.5 ,1010). تیرومنگایی آلوار نیز به توصیف سکونت پروردگار در قلب میپردازد
آنچه در مورد اوتاره‌های برهمن باید به آن توجه داشت این است که آلوارها بر خلاف
بسیاری از متون مقدس هیچ تمایزی بین تجلیات مختلف ویشاو قائل نمی‌شوند. آنها
یکصدا می‌گویند پنج شکل اوتاره تنها وجود متعال را نشان میدهند. درست مانند شخصی
که در نقشهای مختلف بر روی صحنه ظاهر میشود ,۳1002067 :.00.8-9 ,7ق208لزن۸)
نمالوار می‌گوید: "پروردگار در قلمروی متعال ساکن است (پره)؛ او در تیه‌های
تیروملایی (117002121) سکونت دارد (ارچه)؛ بر روی اقیانوس شیری دراز کشیده است
(ویوهه)؛ و در قلوب مژمنان حاضر است (انتریامی)" (۷71.9.5 با 30۵ 11۳0۷).
او در یکی از فصل‌های تیرووایملی» ۱۲ اسم برای ویشئو برمی‌شمارد: کشوه
(272 1۴6) ناراینه. مادهوه (402۷8 /۸)» گوینده (071842))» ویشنو مدهوسودنه
(ههه ۸1/12008) تیریویکرمه (171۷11620۵)» وامنه شریدهره 110272( )» هریشیکشه
(2 6۵ 1 11) پدمنابهه (8۵ط ۳20۵۵) و دامدره 1۹487۵( 10) (11.7 ,010]).
این نام‌ها اگرچه از لحاظ تلفظ متفاوتند»؛از جنبهاهستی‌شناسی نشاندهنده یک حقیقت
تیرومنگایی آلوار در سروده‌های خوذ به ستایش ارچه‌هّای معابد گوناگون از بدری
(8380271) در هیمالایا تا تیروکورونگودی 841( 11۳01160۳0) در جنوبی‌ترین نقطه هند
فی‌پردازد. از بر این باور است که ایرباارچه‌ها گظری جر تجلی وجود سعال به اشکال
پوتتالوار می‌گوید: "وجود متعال در قلب من"حضور دارد. او در اقیانوس تاریک آرمیده
و موجودات ملکوتی او را تقدیس میکنند"(28 ,نک 71۳0۷20 ۵00 1۳۵).
دیویه پربندهم مملو از بیان افعال الهی است تا بهکتی را درمیان مردمان عادی افزایش دهد
و آنها بتوانند آسان‌تر مراقبه کنند. نمالوار در یکی از بخشهای تیرووایملی تنها راه درمان
۹ 8 فلسفه دین. دوره ۱۲ شماره ۱ بهار ۱۳۹۴
غم فراق را مراقبه بر افعال کريشنه میداند (۷.10.5 ,1 300 11۳۷). تیرومنگایی آلوارن
به‌طور کلی میتوان افعال بیانشده در سروده‌های آلوارها را به سه دسته تقسیم کرد:
۱. عملکردهای کیهانی: آلوارها به عملکردهای کیهانی پروردگار بهصورت نمادین اشاره
کرده‌اند. به اعتقاد آنها خداوند عالم را خلق میکند. فرو میبرد» بیرون می‌افکند. آن را
بهصورت نامحسوسی در معده‌اش نگه میدارد و بهصورت غوطه‌ور در اقیانوس درمی‌آورد.
فروبردن و بیرون انداختن جهان به نابودی و خلقت آن اشاره دارد.
آنها همسو با پورانه‌ها بر این باورند که دیوی جهان را دزدید و در قعر اقیانوس پنهان
کرد. ویشنو خود را بهصورت گرازی درآورد واعالم را بیه شکل اوليه خود بازگرداند.
بازگشت زمین سبب نجات بهودوی ( 46۷ -۳6)» الوهیت زمین و یکی از همسران
۲ افعالی برای حفظ خدایان ملکوّتی: افعالی که برهمن‌آبرای ختدایان ملکوتی انجام
۲ گرفتن وداها از دیو و بازگرداندن آن به برهما.
۳ پاری رساندن به:رودره برای شکست دادن دیو نیرومندی به نام تریپوره (1710178).
۵. کمک به ایندره برّای بازپس‌گیری سلطنت»از بلی (۵1)» پادشاه*دیوها.
1 کشتن دیو قدرتمندی به نام راونه ۸ * 8. +[) برای نجات دادن موجودات ملکوتی و
۳ افعال اوتاره: افعال اوتاره‌ها نیز بسیار در پربندهم به چشم می‌خورد. از جمله: نابودی
نیروهای شر توسط کریشنه و کشتن دیوهایی مانند پوتنا( 1۵ ۳)» شکتاسوره
(۱8۲۵ کل )» یمولارجونه (822ز ۷20)» بکاسوره (۲۵ق۱ 6ل۵]) کپیتهه (1۳۵0111102)»
هفت نره گاو وحشی و فیل قدرتمندی با نام کووله یاپیده (812[ 16:۷812) شیطنت‌های
کريشنه در دوران جوانی مانند دزدیدن کره, فریب دادن دوشیزگان گاوچران؛ چراندن
گاوها مجذوب کردن دوشیزگان گاوچران با زیبایی مسحورکننده‌اش, انجام دادن راسکریدا
( 4 86 ۲) (رقصی فولکلوری؟) با گپیها ( 800)» بلشد کردن تيه گوردهده
(0۷۵۲۵۵۵))) برای نجات دادن گپها (80029) و گاوها از باران سیل‌آسا و بازگرداندن
بچه‌های پرهیزگار از بهشت و اندازه‌گیری جهان با سه گام توسط وامنه.
آلوارها با بیان این افعال به شش صفت مهم برهمن اشاره میکنند:
۱ آشریته- ویردهه نیرسنه (1۳89202 ۷1۳04122 - 1112 ): از بین بردن موانع موجود
۲ آشریته- واتسلیه (8[18 ۷- 1112 ): عشق به بندگان.
۳ آشریته- پکشپاته (8 8 کله0- 1112 ): دلستگی به.بندگان.
۶. آشریته- ویامهه (100۵ 1118-۷۷ ): وابستگی خاض به بندگان.
آلوارها به وجود روح (جبواتمن) (10۵ #ذ) جدا از خداوند: بسرای تجارب روحانی
معتقدند و در مورد ماهیت حقیقی روح و رابطه آن با آتمن به تفصیل بحث کرده‌اند.
نمالوار در آثار خود یک باز کلمه جیوه را ذرامغتای روج, جدا از بدن بهکار میبرد
(.۷11.8.5 1 م3 13۳) او روح را ارووینن (8 2701) یا بدون صورت مادی میداند
(.1.1.2 ,1010). به اعتقاد او روح متشکل از معرفت و سعادت (آننده) (1842 ) است و
ذهن میتواند آن را پس از منزه شدن درک کند (:1.1.2 ,1010). روح موجودی سوجم-
۸ 8 فلسفه دین. دوره ۱۲ شمار ۱ بهار ۱۳۹۴
جیوتیس (18 لا[ -578[870) يا خودافروز است که پس از رهایی از تمام محدودیت‌ها
آلوارها از اصطلاح دیگری برای روح با عنوان ان- پروکو (ت06۳۷110 - 6) استفاده
میکنند. وازه مذکور بر این امر دلالت دارد که جیوه‌ها از نظر تعداد نامحدود هستند.
آنها در چندین سروده» ارواح را موجوداتی مدرک (یوروم) (72۷27010) میدانند که از
به اعتقاد آلوارها روح بخشی از خود برتر و نمونه‌ای از وجود متعال است که حقیقی,
یگانه. ابدی آگاه» لایتغیر» مشهود و ذره‌ای محسوب میشود و از بدن» حواس و نفس
حیاتی متمایز است. روح به وجود انسان متصل میشود و با وجود ذره‌ای بودن با صفت
آگاهی, لذت و درد را در تمام بدن تجربه میکند (14200210180020,۷01.2.00.690-691).
روح تا زمان رسیدن به نجات به ماده (پرکریتی) (0181611):متصل است و پرکریتی سبب
محدودیت آن میشود. پرکزیتی برای "جیوه به‌مثاب اسب برای سوارکاز است که میتواند
روح ذاتا از تغییرات ناشی از تولدها و مرگ‌های پیاپی مصون است. چندین بار در
جهان متولد میشود و می‌میرد. اما ماهیت خود را حفظ میکند. آنها در نابودی جهان دور
از نام و صورت هستنده» اما نمی‌توانند گذشته خویش را به یاد آورندا و تنها به وضعیت
جیوه با خداوند یکی نیست و در خصوصیات:ذاتی خود با او فرق دارد. روح» جزیی
(امشه)ظ 0) از برهمن است اما ویژگیهای روح مانند رنج کشیدن» قبض و بسط
آگاهی و خصوصیات دیگر تنها به خودش تعلق دارد و برهمن از این خصوصیات منزه
است. نمالوار جیوه را بهعنوان بخشی از عظمت وجود متعال توصیف میکند که در همه
موجودات مدرک و غیرمدرک حضور دارد و آنها را از درون کشرل میکند
(2.7 ,300 11۳0۷). او در یکی از سروده‌هایش می‌گوید: ا"روح دارایی خداوند است."
(.1.2.1 ,1010) و در جای دیگر بیان میکند: " روح من» از آن توست. " (11.3.4 ,1010).
۱. نیتیه موکته (11141۵ 8118): ارواحی که از ازل تا ابد آزاد هستند. آنها در ویکونتهه
(1۵ بعانه۷) اقامت دارند, از کرمه و تناسخ دورند و پیوسته با ناراینه در ارتباطند.
۲. موکته (181612): آن دسته از ارواح که در محدودیت بودهاند. اما با عمل نیک.
معرفت درست و اخلاص نجات یافته‌اند. این ارواح با یکدیگر تفاوتهای کیفی ندارند. اما
۳ بدهه (024402): آنها ارواحی هستند که به‌دلیل نادانی و اعمال نادرست در چرخه
آلوارها درباره روح از اصطلاح,ویشنویی ادین (*20120),نیز به‌معنای تبعیت روح از
خدا استفاده میکنند. آنها درشروده‌های خود بر این باورنل‌که یکاييوند عاطفی و عمیق
بین خدا و روح وجود دارد. همان‌طورکه جیوه دوست دارد تا به دیدار خداوند نائل شود.
پروردگار نیز به بندگانش بسیار علاقه دارد و دوست دارد تا با او یکی شوند.
جنبه مهم دیگر رابطه جیوه با بندگان خداوئد است و این جنبه با عنوان بهاگوته-
ششتوه (۵1۵/۵ - 8/۵18 8]0) شناخته می شود. این مفهوم که بهعنوان نظريه مهمی در
آبیق ویشنویی مطرح میشود. جایگاه مهمی در شروده‌های آلوارها دازد. اگرچه اشارات
زیادی به این آموزه در مهابهارته راماینه و پورانه‌های ویشنویی شده است. بهنظر میرسد
آلوارها پیشروان اين نظریه باشند. نمالواژ دو فصل از تیرووایملی (177.7 : ۷171.10) را به
بهاگوته " ششتوه اختصاص میدهد. او بر این باور است که وابستگی به بنده خدا مفهومی
است که به یک ویشنویی الهام میشود. وی می‌گوید: "هر کسی پروردگار متعال را
خالصانه عبادت کند. من در برابر او بدون توجه به کاست و موقعیت اجتماعیش زانو
8۰ فلسفه دین, دوره ۱۲ شماره ۱ بهار ۱۳۹۴
می‌زنم" (111.7.1 , 1010). به اعتقاد او چنین فردی مرشد و راهنمای انسان است. به
اعتقاد آلوارها نه تنها باید یک بهاگوته مورد احترام قرار گیرد. بلکه باید به پیروان او نیز
احترام گذاشته شود. نمالوار می‌گوید: "ما تابع پیروان پیروان پیروان پیروان هستیم"
آلوارها عبادت بهاگوته‌ها را برتر از عبادت خود خداوند میدانند. به باور آنها لذت
عبادت پیروان راستین ویشنو با حلاوت ناشی از تجربه ربوبیت جهان قیاس‌شدنی نیست
عبادت بهاگوته‌ها دارای چنان مقام والایی است که همان‌طورکه گفته شد. یکی از
آلوارها خود را تندردیپدی (فردی که!از آلوده کردن دستهایش با خاک پای بندگان لذت
میبرد) نامید. کولشکهرالوار نیز گرد و غبار قدوّمآبندگان را می‌ستاید و آن را به انداز آب
رود گنگ مقدس میداند (11.2 ,11۳0001 [۳02۵). او آرزو دارد جاده تیه‌های
تیروملایی (11۳0۵1۵1) باششد تابشدگان بر روی"او قتلام بزننند(9 :۵ 8 ,1۷ ,1010).
تیرومنگاییی آلوار دو فصل از اثراخود را به ستایش بهاگوته‌ها اختصاص داده است. او آنها
را بسیار بزرگ میداند و هميشه دوست دارد آنهاارا پبیند به آنها فکر کند و با آنها قدم
بزند (۷7111,4,1-9 , 71۳000 ۳۵52). وی آنها را مرشد و شايسته عبادت میداند
(6.2-9 .11 ,010]). پریالوار نیز از مقام بالای بندگان سخن می‌گوید. او در یکی از
فصل‌های اثر خود با سرزنش کردن افرادی که به بندگان خداوند احترام نمی گذارند. ادامه
میدهد که بندگان پروردگار حق دارند او را بفروشند (.1۷7.4.10 ,1010).
دیدگاه آلوارها در مورد بهاگوته- شلشتوه رامانوجه و آچاریه‌های ویشنویی دوره‌های
بعد را تحت تأأثیر قرار دارده است (118-119 .00 ,۵71ح).
پرکریتی (11 6ل0172) يا ماده» کاله (2 6ل) یا زمان و شودهتتوه (1401811۷۵ ) یا ماده
خالص سه جوهر ناآگاه هستند که تحت تأأثیر تغییرات قرار میگیرند ( ,112402101502
سه کیفیت (گونه) پرکریتی- ستوه (9211۷2)» رجس (۲۵[29) و تمس (131329) در زمان
خلقت جهان به تدریج در آن شکل میگیرند. ماده در دوران نابودی در حالت به‌شدت
نامحسوسی و دور از نام و شکل وجود دارد که تمس نامیده میشود.
همه این جوهرهای ناآگاه بر طبق اراده خداوند عمل میکنند. آنها به‌طور ذاتی خوب یا
بد نیستند؛ پلکه کرمه افراد آنها را خوب یا بد جلوه میدهد.
خداوند به‌طور مستقیم با اواح و بهصورت غیرمستقیم با ماده در ارتباط است.
ماده توسط ارواح کنترل میشود و بیشتر از ارواح به.برهمن وابسته است.» زیرا ماده
هیچ اختیاری ندارد. روح میتواند دراخیات الهی سهیم وااز تغیراومرگ خلاص شود
از آنچه گفته شد میتوان به اين نتیجه رسید که حقیقت غایی (برهمن) یکی از موضوعات
مهم مکتب ودانته و آلوارها بهعنوان سردمداران جنبش بهکتی در هند بوده است. آنها
همواره در آثار خود کوشیده‌اند تا توضیح مبسوطی درباره برهمن ارائه دهند.
آلوارها برهمن را با نام ناراینه می‌خوانند,که دارای صفات بی‌پایان است و منشأ این
جهان به‌شمار می‌رود. آنها صفات را به سه دسته تقسیم میکنند و بین صفات تنزیهی و
ناراینه دارای سه همسر با نامهای شری یا لکشمی, نیلا و بهودوی است که این سه با
۲ 8 فلسفه دین, دوره ۱۲ شماره ۱ بهار ۱۳۹۴
آنها علاوه بر برهمن, روح و ماده را (که پیکر برهمن را تشکیل میدهند) در آثار خود
آلوارها برای روح و ماده خصوصیاتی برمی‌شمارند و ارواح را به چند دسته تقسیم
دیدگاه آلوارها در این زمینه آنقدر تأثیرگذار بوده که افرادی مانند رامانوجه و پیروان او
6 ,1-0005 026 7٩ وووامع72 776 .(2002) بلس ,تتاعاحدط .2
70011810۶ ۵/۱ ,5۵2۷7 وااتجهرونه 7 ب(0983) که ,6 اه1 م8 .3
۳۵0100 مصزعزام3 ۶ هنوعمملی ۳۸ عطا ,2۳۵/0 .ر0987) صطمل مصعصحف) .4
4 ۷ 136 ]۵ 11506-510 7۳۵-۹06 6 2۳0/05 .(3997) 5.32.5 مفتقطح .5
11 106 ,77۵07108 1۵9000 ۰7 م77 .(2005) 6۳۵۳0 ,فقام) .6
۶و 3100603 ۲۳6 ,0۵۲۷/6 مش نموه 1 «ر0987) بانط ,تق6اع30800 .7
3/5 مفطاع1 316۷ ,71070 106 ]٩ کع0اک .(2002) ۷:۵۵ مقززعطع10 .8
:006۵ ۵۳ 106 16 ۳۵۲10۲۹1۵ .(1997) ۱۷۸۵ مفنطاه ق1062 9۰
مه لهعزدعه1[ 8۵۹0 لامک جوصنل 2/06/22 که ماه مه ان 27
,1.00005 ,۷۵1.2 ,(60) زز۲ع6ا3/0 حعلنطانط ی مه هو 1۴.۳5 1/006۰
0 مطونعزاع 01 هنوعممل و۴ عطا ]نگ .(1987) واقتا.طظ ملعط0 11.30
5 ,3/2075 ,که زیت ۰ 5۶۲ 7 و7710 .(1923) .1.۸ ,فقط طقصام12.60
,ق8008 ,2108 6 ۵7 کعه1 مامت 76 ب(3982) دوع ط 1 13.00
65 ۸5002000 ناه , 080[ 0۳۳۵ 735 .(3929) 7.5.36 065 14.370
۶ 8 فلسفه دین, دوره ۱۲ شماره ۱ بهار ۱۳۹۴
0 ,00 1عزاع3 ۵۶ :۳10060 ۳۵ ,260000 .(3987) 0200 مواععصنگ.16
04621 ,]2 16 ۵7 280-07 7۳۵ .(0999) مس نک ,لقطاه17.7
.213 3/3001 حصع 1/05 منط161 216 م1008 رز 3/0665 اهاط
.213 3/3001 حصع 1/0 منط161 216 م0008 رز 3/0665 اهاط
3/0 متطاع1 316 ه 702 16/0 776 .(3986) .3.ک مطاهناه 20.۷
[ 5۳۷۵۷ ۳۵/۵6۵6 ۵۳ ۷۵۲1۵ 770 .(3995) صنصه‌زصعط ممععلله 21.۷
| مفاهیم خدا، روح و ماده از جمله موضوعاتی به شمار می روند که همواره در طول تاریخ توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده اند. آنها پیوسته به دنبال پاسخی در مورد ماهیت این سه و ارتباط آنها با یکدیگر بوده اند. آلوارها نیز به عنوان پیشروان طریقت عشق در هند به صورت مبسوطی ذات، صفات و افعال برهمن را بررسی کرده اند. آنها در سروده های خود از حقیقت واحدی سخن به میان می آورند که پنهان و متعالی تر از تغییرات و دگرگونی های دنیاست و از سوی دیگر با روح و ماده رابطه عمیقی دارد. آلوارها به تفکر و تأمل در معنا و مفهوم روح و ماده پرداخته اند و دیدگاه هایی را مطرح کرده اند که بر پیروانشان بسیار تأثیرگذار بوده است. |
52,988 | 490661 | که فرصت مناسبی برای بازکاربست همساز سبز
ابزار و روش ها: این پژوهش ماهیتی کاربردی دارد و با استفاده از روشهای
کیفی- اقناعی نسبت به تبیین موضوع اقدام می‌نماید. چارچوب مفهومی پژوهش
بر ترکیبی از نظریه‌های معماری و اقتصاد چرخشی بنیان نهاده شده است. پژوهش
یافته ها: دستاوردهای حاصل از تحلیل یافته نشاندهنده آن است که شناخت
فرایندهای و ساختمانهای کارخانه, با نگاه جامع به تعریف فعالیتهای به روز و
پایدار با در نظر گرفتن ده شاخص کلیدی مربوط به اقتصاد چرخشی» به با زکاریست
همساز کارخانه سیمان ری همبسته است. به عبارت دیگر یافته‌های پژوهش بر
نتیجه گیری: ارزشهای میراث معماری صنعتی در سه حوزه اصلی زمان» مکان
و اصالت با راهکارهای کاهش مصرف استفاده مجدد و بازیافت میتواند با توجه
خاص به گردشگری پایدار و اقتصاد فرهنگی افزایش یابد. معاصرسازي کارخانه
سیمان ری و تبدیل آن به موزه میراث معماری صنعتی و آموزش صنعت به جامعه
به عنوان یک مقصد گردشگری پایداره فرصتی کلیدی برای تبدیل اين نمونه از
کلمات کلیدی: کارخانه سیمان ری» توسعه پایدار» اقتصاد چرخشی» میراث
تاریخی ایران به شمار میآید که توانسته است برگ درخشانی
از صنعتی شدن کشور را به نمایش درآورد. تا جایی که
فرهنگ و تاریخ مردم ایران تبدیل شد است. نشانه های دوران
صنعتی که زمانی در خارج شهرها قرار داشتند. امروزه با
گسترش شهرها به داخل شهرها آمده‌اند. این آثار در مبادی
اجتماعی و تاریخی آن بوده و نقش موثری را در باز تعریف
روزگاری نه چندان دور آثار میراث معماری صنعتی ایران نماد
امروزه: ویژگیهای خود را از دست داده‌اند و این عناصر
با محیط شهری» "بدل شده و فاقد کیفیت‌های خوانایی و
سازگاری هستند. این در حالی است که توجه به میراث
داشته و ویژگیهای کیفی این مبادی را ارتقا بخشد.[۱] به
ری نقش موثری را در هویت‌بخشی به شهر ری را دارا بوده
و نقش و اثر انکارناپذیر این میراث برجسته قابل تأمل
امروزه به واسطه هویت و ارزشهای منحصر به فرد میراث
صنعتی و همزمان با خروج صنعت از شهرها به نقاطی
سنگینی فضاسازی هستند که هر یک به نوعی نیروهایی را در
مسیر شناخت و طراحی پروژه و تجهیز آن وارد می‌آورند و
که حفاظت از میراث صنعتی, که رفته رفته با بافت شهرهای
سطالعد. کارغانسای شاجی دی قهر اسفهان ر برد دز زره
از کارخانه در قالب تغییر فعالیتهای آن دارای قاعده و نظام
قاعده‌مند نیست و از سوی دیگر از آن به مثابه یکی از
و بر پایه حفظ حس مکان و امکان خوانش شخصیت بصری
تا به ایجاد انطباق بین شرایط جدید و ساختمان اصیل در
ارتباط با محیط خود بيانجامد و در واقع در عین حفاظت
موجب بروز مولفه زمان و خلاقیت به موازات حصول شرایط
آدرین لپل معتقد است تعطیلی یک کارخانه منجر به توقف
فعالیت آن کارخانه و در میان مدت منجر به انجام فعالیتهای
پراکنده در آن میگردد. اما در درازمدت چاره‌ای جز تعریف
و طراحی فعالیتهای پایدار و یا تخریب کارخانه باقی نمی-
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی 4۳
مشخص است که باید به صورت یکپارچه و جامع در چهار
مداخلات مورد تحلیل قرار گیرد و بدون تخریب يا تأثیر
نامطلوب بر اصالت محیط و معماری به انجام رسد. همه این
موارد از مهمترین الزامات پیش از مداخله به شمار می‌آیند.
شرایطی جدید از اهمیت به سزایی برخوردار است. به عبارت
۵] پیشینه پژوهش [۱۰-۹] نشان دهنده آن است که حفظ
میراث معماری صنعتی با تاکید بر ارزش های بومی و محلی.
جوامعی با محبط زیست پایدار و پر جنب و جوش هستند.
طور کلی و ساختمانهای موجود به طور خاص کلیدی برای
کالای عمومی است و برای کمک به توسعه اقتصادی و
اجتماعی منطقه شناخته میشود.[ ۱۲] از این رو توجه ویژه به
«صنعت زدایی» از بافت داخلی شهرها و تلاش مجدد برای
حرکت به سوی توسعه سبز و صنایع فرهنگی ريشه در نگاه
۵ توجه به میراث معماری صنعتی در جهان سابقه‌ای حدود
نیم قرن دارد» یعنی زمانی که در سال ۱۹۷۳ میلادی انجمن
کشتارگاه طراحی شده به وسیله تونی گارنیه در دهه ۱۹۸۰
ایران نیز طی سالهای گذشته شروع گردیده که می توان به
نوسازی شهر تهران اشاره نمود. این کارخانه یکی آثار میراث
صنعتی مشترک ایران و آلمان محسوب میشود. لذا اکنون که
این کارخانه به ثبت رسیده و بر اساس ضوابط و مقررات
طرح تفضیلی سال ۱۳۸۷ تهران در پهنه و گستره حفاظت
تاریخی قرار گرفته است. باز کاربست همساز سبز این بنا بیش
از پیش اهمیت يافته تا به نمونه‌ای منحصر به فرد در مقیاس
پژوهش حاضر از نوع کیفی و با بهرهگیری از راهبرد استدلال
با ز کاربست همساز سبز استوار است. از نظر روش شناسی,.
توجه به ارزش های پایدار معماری بومی در کنار توجه به
دوران پاندمی و اهمیت هوای سالم در شهرهای آلوده [۲۱-
۵] و ضرورت بهره‌وری و مصرف هوشمندانه آب و انرژی
[۲1-۳۰] بر اهمیت نگاه جامع به بازکاربست همساز کم کربن
اقتصاد چرخشی یک چهار چوب و راه حل سیستمی است
که در مواجه با چالشهای نظیر تغییرات آب و هوایی.
تخریب محیط زیست, تولید پسماند و آلودگی شکل می گیرد.
هدف اقتصاد چرخشی حفظ و نگهداری از مواده منابع و
افزایش طول عمر مواد میباشد که با سه راهکار کاهش
مصرف, استفاده مجدد و بازیافت در سدد رسیدن به اين
مصرف بسیار زیاد مواد و منابع اولیه جهت ساخت مصالح و
چرخشی در بخش ساختمان و ساخت و ساز اهمیت زیادی
دارد.[ ۳۲] به عنوان مثال, نوسازی و استفاده مجدد سازگارانه
غمر.مفید آن ها دارای مزایای متعددی است که فراتر از خود
پروژه به مناطق اطراف گسترش می‌یابد و به توسعه اقتصادی
این تحقیق از روشهای تحلیلی با تکیه بر تجزیه و تحلیل
بازسازی و توسعه مجدد یک يا چند ساختمان است که
منطبق بر توسعه زیست سازگار و هماهنگ با طبیعت است.
چرخشی [۳۱] برای به کار گیری در این پژوهش عبارتند از:
۱) اقتصاد چرخشی یک راهبرد جدید و قانع کننده برای
۲) صنعت ساخت و ساز و اثرات زیست محیطی آن در رفاه
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی 40
۶) وجود منابع میراث صنعتی قابل توجه در مراکز شهری
جدول ۱. راهبردهای اقتصاد چرخشی به کار رفته برای استفاده مجدد تطبیقی یا بازکاربست سبز همساز آثار میراث معماری معاصر و صنعتی و یا
محصول را با کنار گذاشتن عملکرد آن از رده خارج کنید.
استفاده از محصول را تشدید کنید (مثلا از طریق اشتراک گذاری محصولات)
با مصرف کمتر منابع طبیعی و مواد. کارآیی در تولید و مصرف را افزایش دهید
استفاده مجدد توسط مصرف کننده دیگری از محصول دور ريخته شده که هنوز
در شرایط خوبی است و عملکرد اصلی خود را انجام میدهد
تعمیر و نگهداری محصول معیوب تا بتوان با عملکرد اصلی خود از,آن استفاده
از قطعات محصول دور ريخته شده در محصول جدید با همان عملکرد استفاده
از محصول دور ريخته شده یا قطعات آن در محصول جدید با عملگرد متفاوت
مواد را برای به دست آوردن کیفیت یکسان یا کیفیت پایین‌تر فرآوری کنید
جهانی تحولات اساسی در نظام اجتماعی و اقتصادی و فنی
در ایران به وجود آمد. در سال ۱۳۰۹ با سرمایه گذارق
در جوار شهر ری» در هفت کیلومتری جنوب تهران بین راه
حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) و در کنار کوه چشمه
علی و در امتداد کوه بی‌بی شهربانو گردید. کار احداث
شد و از سوی وزارت طرق ایران» مهندس خسروخان هدایت
ایران و از اولین های صنایع در دوره معاصر است که در زمان
پهلوی اول و همزمان با آغاز ساخت و سازهای صنعتی در
ایران ساخته شده و در هشتم دی ماه ۱۳۱۲ رسما توسط رضا
اینگونه بیان میکند: «هنوز چند کیلومتر به کارخانه مانده که
بناهای مرتفع دودکش‌های عظیم کارخانه با دود غلیظی که از
آن متصاعد بود خود آرایی می‌کرد و بینندگان را متوجه نقطه-
ای می ساخت که در دامنه کوههای خرابه ری واقع بود اینجا
کارخانه سیمان ری در حدود ۵۰ سال به فعالیت تولید سیمان
مشغول بود. اما در اواخر سال ۱۳۹۲ به دلیل توسعه شهر
تهران به سمت کارخانه و آلودگی های زیست محیطی و
تولید و امکان بهره برداری از کارخانه‌های جدیدتر سیمان در
فواصل دور از شهر فعالیت کارخانه متوقف گردید. در طی
چهار ده از توقف فعالیت کارخانه» برخی از تجهیزات و
و بخش دیگری از ساختمان‌ها و زمینهای کارخانه به کاربری
بخش اعظمی از ساختمان های اصلی خحطوط تولید و سیلوها
در این چهار ده فاقد کاربری جدید و بلااستفاده باقیماندهاند.
که عدم حفظ و نگهداری مناسب از بناها و تجهیزات و ماشین
آلات باقیمانده و متروکه ماندن آنها در کنار فرسایش طبیعی
مصالح به کار رفته بر اثر مرور زمان و استفاده ناصحیح از این
تخریب اندود نما به داخل نفوذ نموده و موجب فرسایش
و تجهیزات فلزی در اثر عدم کارکرد و تعمیر و نگهداری,
به مرور زمان دچار زنگ زدگی شده‌اند. تا زمانی که مجموعه
مرمت و مقاوم سازی در کنار زنده سازی مجموعه و تعریف
فعالیت جدید به جهت حفظ و احیا و نگهداشت مجموعه
بناها و تجهیزات و حفظ این میراث صنعتی بسیار ضروری
میباشد. از اين رو شناخت آسیب‌های وارده به بنا و تدوین
طرح مرمت پایدار در کنار تعریف فعالیت جدید و ایجاد یک
در کنار اماکن تاریخی شهر ری نظیر برج رشکان, چشمه
علی» کوه بی بی شهربانو, و از طرفی سهولت دسترسی به
کارخانه از طرایق اتوبان امام علی (ع) و ترافیک کم منطقه از
شکل ۱- راست: قرارگیری کارخانه سیمان ری در کنار بافت تاریخی شهر ری. چپ: موقعیت کارخانه سیمان ری در شهر تهران. [۳۷]
گام اول در تحلیل یافته‌ها شناخت دقیق نمونه مورد مطالعه
است. واردات اصلی سیمان ایران از روسیه و پرتلند بریتانیا
هزینه سنگینی را به کشور وارد می‌کرد. از این رو بر اساس
مهندسین بریتانیایی آغاز شد تا با تجارب خود نسبت به
ساخت این بنا اقدام نمایند. در عمل با توجه به تعارض منافع»
اول و جنگ جهانی دوم» دولت آلمان رابطه نزدیکی را با
پهلوی اول آغاز کرد. رابطه‌ای که در عمل علاوه بر رابطه‌ای
بر اساس اسناد موجود. قسمت اصلی فرآیند طراحی با ابتکار
معمار آلمانی بود که در سالهای بین دو جنگ جهانی در
ایران فعال بوده است. اسناد تاریخی نشان میدهد بسیاری از
کارخانه‌های ساخته شده در آن دوران با مدیریت ماکس آتو
شولمان ق توسط عمارانی مانتد هاضی مد یر ز مارتین هافمرت
بر اساس اسکیس‌های پیتر بهرنز و اسکار شلمر به انجام
رسیده‌اند. از این رو ممکن است علاوه بر مارتین هافمن,
داشمه باشد. غلیی قلیی خان: سپاهی» اطررح کلی اوعد از
طرح برج دودکش را متعلق به پیتر بهرنز معرفی میکند که
توسط مارتین هافمن به اجرا در آمده است و تاکید می‌نماید
که برج دودکش بلند که از فاصله دور قابل تشخیص است.
به؛ خوپی, خط طراخی یر بهرنز زا نشان می ههد پس از
جنگ جهانی دوم بر اساس اظهار نظرها و تاریخ شفاهی نقل
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی 4۷
شده از علی قلی خان سپاهی, نشان‌ها و تابلوهایی که به
آلمانی نوشته بود و یا بسیاری از نقشه ها و طرح ها که اسامی
مهندسی آلمانی را نشان می داد پس از استیلای قوای متفق
بر تهران؛ محو و نابود شدند. بر اساس شواهد موجود در
است. معماری کارخانه سیمان ری و فرم ساختمانهای آن متاثر
تولید و تبدیل مواد اولیه به محصول و به عبارتی بر اساس
بهره گرفته‌اند. بناها از بتن و آجر با نما سازی ساده ساخته
شده‌اند و پنجره‌ها ساده و در ردیف‌های یکنواخت. در نما
که به سبک ایرانی ساخته شده‌اند از بناهای دیگر متمایز
هستند و در ضلع شمال به سمت شرق قرار دارند. از نظر
خصوص در طرح و نمای ساختمان دیزل ژنراتور دیده می-
دارد. لذا بررسی این مهم بسیار ضروری است. به دلیل
توسط کامیون‌ها حمل و توسط نقاله از سمت جنوب شرقی
وارد ساختمان سنگ شکن و انبار دپو سنگ سیمان دراشرق
سالن آسیاب فرستاده می‌شدند و سپس به سه سالن"خظ تولید
هر خط تولید صورت می‌گرفت و سیمان تولید شده در پاکت
ها بسته بندی شده و در انبار قرار می‌گرفتند و تولید مازاد
سیمان به سیلو ها منتقل می‌شد و سپس محصول فروش و
را می توان به هشت بخش اصلی تقسیم نمود که عبارتند از:
۱ معدن و ساختمان سنگ شکن ( در سمت شرق
۲ انبار مواد اولیه ( در سمت جنوب محوطه شامل
۶ انبار سیمان ( در سمت شرق و شمال سالنهای
٩ ساختمان های کمکی تولید ( در کنار محل تولید و
به طور کلی معدن و ساختمانهای مرتبط در سمت شرق
مجتمع و انبارهای مواد اولیه در جنوب مجتمع قرار دارند
در وسط مجتمع قرار دارند و سیلوها و انبارهای سیمان در
سمت شرق و شمال سالنهای تولید جای گرفته‌اند و ساختمان
های کمکی تولید نیز در اطراف محل تولید سیمان جای دارند
ورودی اصلی کارخانه در زمان فعالیت کارخانه, از ضلع غربی
بوده است و در ابتدای ورود ساختمانهای اداری قرار داشتند
جهت تخلیه و بارگیریریل راه آهن و مسیر حرکتی پیاده و
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی ٩4
دارند لذا فضای باز بین آنها فضای حرکتی با عرض کم و
ارتفاع بلند می‌باشند و لذا اکثرا سایه‌دار هستند و محوطه
پژوهش مشاهده می شود که یافته بر اهمیت نقش نگاه
همچنین به شکل قابل قبولی یافته های سایر پژوهش های
جدول ۲. معدن و ساختمان های وابسته و انبار مواد اولیه
سنگ- ۳ سالن سنگ شکن | محل دپو سنگ سیمان و
به عنوان نشانه شهری و قابلیت دید از راه دور
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی ۱٩ه
۲۳۲ برج خنک کننده | خنک‌سازی آب گرم شده که | ساختمان فرسوده شده | - فضایی خنک با کاربری عمومی‌تفریحی
تولید جهت خنک کردن تجهیزات | و نیاز به مرمت دارد. | - تهویه طبیعی با حوض آب.
۳ | منبع آب دو ذخیره آب به منظور اخنک | مخزن فرسوده شده و | - حفظ کاربری
کردن تجهیزات و آب مصرفی ) نیاز به مرمت دارد. | - مدیریت روانآب باران
فعالیت | ردی کاربری فضا وضعیت سابق وضعیت فعلی پيشنهاد فعالیت جدید
4 | ساختمان ادازق | اساختمان کارکنان اق مدیریت | ساختمان: در اختیار | تبدیل به‌ادانشکده با رشته هأی فرتبظ با ضتیت
دانشگاه آزاد اسلامی | سیمان و امکان ایجاد رابطه دانشگاه و صنعت
اداری | ۲۵ | باسکول جهت وزن کردن کامیون‌ها ۱ موجود نیست. آموزش نحوه عمل پاسکول در محوطه
۹ ]| ورودی و نگهبانی | ورودی‌های متعدد (ورود ااسه ورودی در حال | حفظ و احیا ورودی ها
شکل ۳- مجتمع کارخانه سیمان ری» اعداد مشخص کننده کاربری ساختمان بر اساس جدول آتا ۵ هستند
در ساختمان‌ها و فرآیندهای اصلی کارخانه مانند معدن, نقاله حمل سنگ سیمان» سالن آسیاب» انبار مواد اولیه» سالن تولید سیمان»
دودکش‌ها منبع آب» سیلوهای سیمان, محل بارگیری» آزمایشگاه انبار» تعمیرگاه و ساختمان اداری میتوان ظرفیتهای خوبی با
نگاه به اقتصاد چرخشی متکی بر ظرفیتهای توسعه زیست سازگار و هماهنگ با بهره‌وری و مصرف هوشمندانه انرژی ایجاد نمود.
با این نگاه باز تعریف فعالیت ها کارخانه می توان به پنج بخش عمده تفکیک نمود.
۱- فرایند های قبل از تولید شامل شناخت معادن و نحوه تهیه مواد اولیه تولید در قالب گردشگری در معدن.
الف- فرایند تولید سیمان در قالب موزه سیمان و تجهیزات قدیمی تولید سیمان» دفاتر شرکتهای دانش بنیان تا نمایشگاه تولیدات
به روز صنایع معدنی و سیمانی و ماشین آلات و تجهیزات نوین
ب- فرایند صنایع کمکی تولید در قالب ایجاد فضا برای تجهیزات آزمایشکاهی و موزه تعمیر و نگهداری صنایع
ج- فرایندهای تولید برق در قالب موزه تجهیزات قدیمی تولید برق تا تولید برق با انرژی خورشیدی و بادی
۳ فرایند پس از تولید شامل توزیع و فروش محصول تولید شده با ایجاد مراکز تجاری متعدد در انبارها سیلوها و ساختمان
۶- فرایند ارتباط صنعت., جامعه و دانشگاه در قالب آموزش صنعت سیمان در دانشکده مجاور مجتمع و تعریف پروژه‌های
۵- ایجاد فضاهای رفاهی و تفرجگاهی نظیر طراحی فضاهای باز و عمومی و محوطه‌های سبز گردشگری, ایجاد رستوران‌ها
بر اساس یافته‌های پژوهشی انجام شده در بررسی کارخانه سیمان شهر ری, محدوده بلافصل و بناهای مربوط به آن. مهمترین
ویژگی‌هایی که میتواند بازکاربست سبز همساز را به بخشی از اقتصاد چرخشی با رویکرد فرهنگی و اجتماعی تبدیل کند. در
محورهای دهگانه قابل توصیف است. به طور کلی با محاسبه ظرفیتهای اقتصاد چرخشی در فرآیند بازکاربست سبز همساز کارخانه
سیمان ری با نگاه به ارزشهای آن در مقیاس ملی و بینالمللی میتوان این پروژه را با موفقیت نزدیک به هفتاد و یک و نه دهم
جدول ٩. راهبردهای اقتصاد چرخشی به کار رفته‌ابرآی استفاده مجدد تطبیقی یا بژکاربست سبز همساز در کارخانه سیمان ری
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی ۳٩
موضوع و نمونه موردی کارخانه سیمان ری نشان میدهد که
در میان آثار میراث معماری صنعتی که قابلیت عملکرد اولیه
خود را از دست داده و به دلیل عدم امکان منتقل شدن به
فعالیت به مکان معنا و مفهوم می‌بخشد مهمترین عامل در
و معنارقر کار فعالیتهای ,مور موجب | احط مکلدن مجبوعه
پویا در طرح مجموعه به هدف نهایی که یکپارچگی شسایت
همساز کارخانه سیمان ری» راه صحیحی برای قرار دادن این
راهبردهای مهم و ارائه آنها به شیوه‌ای جامع برای مخاطبان
متنوع است. برای راضی کردن افراد مختلف فعال در این
فرآیند» تدابیر» تاکتیک‌ها و راهبردهای لازم است تا برابر این
همساز را به عنوان راه مناسب برای برخورد با این بنا از میان
تچالشی دیگر برای تحقق این ایدم آن است که آثار و
فرآیند استفاده مجدد تطبیقی آنها منحصر به فرد مبتنی بر
مکان و جامعه محور است. به عبارت دیگر یک نسخه واحد
و یا یک,راه‌حل جهانی غیرممکن است. اين بر عهده طراح
است که با,توجه به اقتصاد چرخشی مبتنی بر توسعه فرهنگی
و زیرساخت‌های سبز پروژه را به انجام برساند. در این حالت
زمینه ساز توسعه محدوده بلافصل خود در منطقه شهر ری
باشد. مهمترین ارکان مورد نظر برای تحقق این آرمان در
ری با کیفیت طراحی مطلوب, در اندازه‌های یک اثر فاخر
۲ منابع خام و مصالح ساختمانی: مواد خام همواره نیاز
پروژه باز تامین شود. نیاز به تدوین راهنمایی برای هدایت
طراحی فضاهای صنعتی متروکه, با استفاده بهینه از منابع خام
و مصالح ساختمانی» نشان از اهمیت این بخش در نگاه جامع
های سبز دارد. وجود آلودگی‌های آب. هوا و خاک زیاد:,در
۳ کیفیت ساخت و فرآیند آن: فرآیند ساخت پروژه»اعم از
کیفیت فرآیند طراحی و اجرا با هدف کمک به بهبود کیفیت
صنعت و دانشگاه و ارزش آن با استفاده مداوم از مجموعه
درک میشود. استفاده و بهره‌برداری از فضا در عمل نشان از
کنار آموزش در این بستر» فرصت جدی برای افزایش ارزش-
کیفیت استفاده مجدد برخوردار نیستند و در عمل بر بی‌کیفیتی
محیط پیرامون هم اثر می‌گذارد. در این حالت. تعریف هدف
سهم نویسندگان در مقاله : تمام سهم مقاله توسط تنها
و دزدرا۸0۵ ۳۰ ۳۵55۵0 ,17 [55ا0 1 0 ز1ز۵ ۳۹۳۵
ع صذ 220 وصه حصعطد‌ادآ ۵۶ کعنمی ۳ عانای 1
ما 0۶ 06101005 07 ۸ .2 نط3 1130 ,2 ناد ۳ط ۳
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی ۵۵
0 -_عل فا / تفه هط هط هد که مط//:صاط
آنطام اد اعنا وه 0۶ ۳2۳۲ ص00۵ هه که 16066
016 25 1۵۳ نع نطا م۸ 0۳10۳۵۵66 ۳- 1ع 1
معاصرسازی سبز مجتمع کارخانه سیمان ری با تاکید بر اقتصاد چرخشی ۷٩
| اهداف: هدف اصلی این پژوهش برقراری ارتباط مناسب بین مجموعه کارخانه صنعتی سیمان ری و مخاطبان از طریق تعریف فعالیت پایدار و افزایش منزلت فرهنگی و اجتماعی منطقه و ایجاد اقتصاد چرخشی و پویا است. بر اساس پیش فرض مقاله، ظرفیت مهم این کارخانه قرارگیری در فهرست میراث صنعتی مشترک ایران و آلمان است، که فرصت مناسبی برای بازکاربست همساز سبز این بنا محسوب می شود. روش ها: این پژوهش ماهیتی کاربردی دارد و با استفاده از روش کیفی- اقناعی نسبت به تبیین موضوع اقدام می نماید. چارچوب مفهومی پژوهش بر ترکیبی از نظریه های معماری و اقتصاد چرخشی بنیان نهاده شده است. پژوهش با مقایسه بایسته های معاصرسازی سبز با شاخص های اقتصاد چرخشی، راهکارهایی را برای موفقیت نمونه مورد مطالعه ارایه می دهد. یافته ها: دستاوردهای حاصل از تحلیل یافته نشان دهنده آن است که شناخت فرایندهای و ساختمان های کارخانه، با نگاه جامع به تعریف فعالیت های به روز و پایدار با در نظر گرفتن ده شاخص کلیدی مربوط به اقتصاد چرخشی، به بازکاربست همساز کارخانه سیمان ری همبسته است. یافته های پژوهش بر اهمیت رویکرد جامع مبتنی بر اقتصاد چرخشی تاکید می ورزد. نتیجه گیری: ارزش های میراث معماری صنعتی در سه حوزه اصلی زمان، مکان و اصالت با راهکارهای کاهش مصرف، استفاده مجدد و بازیافت می تواند با توجه خاص به گردشگری پایدار و اقتصاد فرهنگی افزایش یابد. معاصرسازی کارخانه سیمان ری و تبدیل آن به موزه میراث معماری صنعتی و آموزش صنعت به جامعه به عنوان یک مقصد گردشگری پایدار، فرصتی کلیدی برای تبدیل این نمونه از میراث صنعتی؛ به موتور محرک توسعه می باشد. |
1,366 | 523132 | آبنابزاین» آدر,چارچوب الگوهای ادوار تجاری استاندارد. هم حرکتی مثبت
میان همه متغیرهای کلان اقتصادی به‌دنبال وقوع یک تکانه خبری مرتبط با فناوری آینده وجود ندارد (بارسکی و
هدف این مقاله تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده رفاه اقتصادی ایران» با بهرهگیری از الگوی
تعادل عمومی تصادفی پویا (۱")0902 است. از آنجا که در کشور پژوهش تکانه خبری مرتبط با فناوری آینده با
استفاده از الگوهای اقتصادی صورت نگرفتهاست» این مقاله تلاش میکند.سرمنشا شناسایی سایر تکانه‌های اثرگذار
در متغیرهای اقتصادی باشد. از طرف دیگر در مطالعات خارجی نیز این تکانه در کشورهای وابسته به نفت الگوسازی
برای دستیابی به هدف, مقاله در پنج بخش سازماندهی میشود: پس از مقدمه. در بخش دوم ادبیات پژوهش
بررسی میشود و در بخش سوم» الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی با شرایط وقوع تکانه خبری مرتبط با فناوری
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
دوره ۱۹. شماره ۵۹. پاییز ۱۶۰۱ صفحه‌های ۱۹ تا ۳۲.
آینده برای اقتصاد ایران تصریح شده است. در بخش چهارم» توابع عکس‌العمل حاصل از شبیه‌سازی بررسی و نتایج
عرضه میشود و بخش پنجم» به نتیجه‌گیری و پيشنهادها اختصاص می‌یاید.
نقش کلیدی انتظارات در ایجاد یا تقویت نوسانات اقتصادی از مدتها قبل شناخته‌شده بود و همواره مورد توجه بوده
است. کینز(۱۹۳۹) بخش بزرگی از نوسانات را به فعالیت «ارواح حیوانی سرمایه‌گذاران»" نسبت داده است.
گوتفرید فن هابرلر" در بررسی نظریه‌های ادوار تجاری در دهه ۱۹۳۰ بر نقش محوری «انتظارات»" تأکید کرده
است. در آنجا وی تحلیلی در مورد چگونگی اثر انتظارات ناشی از منبع مهم تکانه‌ها بر شرایط اقتصاد عرضه کرده
لوکاس* (۱۹۷۵) رویکردی متفاوت از کینز در تبیین ادوار تجاری اتخاذ کرد. وی با استفاده از فرضیه «انتظارات
عقلایی» میوت" (۱۹۹۱) فرضیه «نرخ طبیعی فریدمن»" (۱۹۹۸) و روششناسی تعادل عمومی والراسی به الگوسازی
الگومبازی ادوال اتجاری پرداخت. براساس, این دینگاه تکقهای مورب بد توسانارت: تولید: مفجرمی‌قبوند: (توکان»
۵ در این الگوه عملکرد انتظارات تغییر و انتظازات همچنان"ذر انتشار تکانه‌های کلان اقتصادی نقش کلیدی
دارند؛ اما با فرض انتظارات عقلایی, انتظارات معمولا ادیگر منابع مستقل "نوسانات را تشکیل نمی‌دهند. خطاهای
انتظاری را میتوان براساس توابع منحصربه‌فرد نوآوریهای ساختاری توضیح داد (میلانی و رجبهندری» ۲۰۲۰).
همچنین» کیدلند و پرسکات" (۱۹۸۲) عامل,اضلی*ذر«ایجاد ادوار"اتجارییاژ تکانه‌های مربوط به فناوری معرفی
از جنبه نظری» بادری و پرتیه (۲۰۰۹) و جیمویچ و ربلو"! (۲۰۰۹) الگوهایی ارائه کردند که در آنها اخبار مربوط
به تکانه‌های فناوری آینده, منابع اصلی نوسانات ادوار تجاری هستند و موجب حرکت تولید» مصرف» سرمایهگذاری و
ساعات کار می‌شوند. اشمیت» گروهه و اوریب"! (۲:۱۲) با استفاده از الگوی 1290 و قیمتهای انعطاف‌پذیر نظریه
اثر تکانه‌های خبری خاص فناوری آینده بر نوسانات ادوار تجاری: را تبیینکردند. از سوی دیگر برخی مطالعات
نظری بر اساس الگوی 19677 و چسبندگی قيمت‌ها و دستمزدها حاکی از اثر متوسط تکانه خبری خاص فناوری
آینده بز نوسانات اذوار تجاری هستند (فوجی‌وبالال هگا او شیگانی ۷۳ 1۸۱۵ ان و تسوکالاس ۳ ۲8۱۲):
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
1/08 ع نع 8 دوره ۱۹ اشماره ۵۹. پاییز ۱9۹۱ صفخه‌های ۳۲۱۱:۲۱۹۰
پژوهشگران ادوار تجاری نسبت به تکانه‌های متداول عرضه و تقاضا که نیروی محرکه نوسانات کل هستند تردید
دارند (کوکرین» ۱۹۹۶). بنابراین» جستجوی خود را برای مجموعهای از انگیزه‌های اقتصادی که قادر به بازتولید حقایق
تجربی هستند. گسترش داده و انتظار دارند تکانه‌های در آینده رخ دهند (استک و واتسون» ۱۹۹۹). گفتنی است که
شواهد زیادی برای اثرگذاری تکانه‌های خبری بر مقادیر کلان اقتصادی وجود دارد. بنابراین» اثر فناوریهای جدید
میتواند زمانبر باشد و این اثرگذاری» اغلب توسط عوامل پیش‌بینی میگردد (روتمبرگ؟, ۲۰۰۳).
علاقه پژوهشگران به تحلیل تکانه‌های خبری از مطالعه تجربی بادری و پرتیه (۲۰۰۹) ناشی میشود. آنها در این
مطالعات» شواهدی ارائه میدهند مبنی‌بر اینکه اخبار تکانه‌های بهره‌وری قبل از تغییرات واقعی در بهره‌وری
فرامی‌رسند. شواهد آنها بر اساس الگوی خودرگرسیون برداری ساختاری (8۷۸14) است. نتایج حاکی از همبستگی
بالای تکانه قیمت سهام تکانه بلندمدت بهره‌وری کل عوامل است. بنابراین» بر اساس اين نتیجه, کارگزاران حاضر در
بازار سهام» قادر به پیش‌بینی نوآوریهای آینده در بهره‌وری کل عوامل هستند. بارسکی و سیمز (۲۰۰۸) در مطالعه
خود متغیر آینده‌نگر دیگری را درنظر گرفتند. نظرسنجی از مصرف‌کنندگان میشیگان طی دوره سه ماهه و اندازه‌گیری
سطح اعتماد آنها که با استفاده از یک الگوی ۷7۸14 انجام شده است,انشان داده است که عوامل اقتصادی میتواند
سیگنال‌هایی را در مورد تغییرات بهره‌وری قبل از تغییر واقعی؛آن دریافت نماید.
سیمز (۲۰۰۹) با استفاده از یک الگوی ۷۸ نشان داد که آتکانه خبری مطلوب به افزایش مصرف منجرمی شود؛ اما
ساعات کار» سرمایهگذاری و تولید کاهش,می‌یابد..بلانچارد؛ لهولیه.و لورنزونی*(۲۰۱۳) تکانه‌های خبری را در یک
الگوی 517۸14 بررسی کردند که در آن عوامل اقتصادی .درز مورد.ماهیت دقیق نوآوری برای بهره‌وری مطمئن نیستند.
در اين الگو تکانه‌های خبری» تکانه‌های دای" بهره‌ورتی هستنل که.به‌دلیل ثأثیر تدریجی آنها بر بهره‌وری عمدتا
اطلاعاتی در مورد بهره‌وری آینده هستند. نتایج حاکی از.آن است که در پاسخ به تکانه دائمی بهره‌وری» مصرف
به‌تدریج پاسخ میدهد؛ زیرا عوامل اقتصادی مطمئن نیستند که تکانه بهره‌وری دائمی است و به مرور زمان برآوردهای
دیویس * (۲۰۰۷) تاثیر انتظارات وامل اقتصادی در مورد اختلالات اقتصادی بنیادی آینده (اخبار) بر پویایی اقتصاد
اقتصاد کلان را در چارچوب یک الگوی 5 بررسی "کرده است. نتایج نشان میدهد که تکانه‌های خبری برای
درک نوسانات اقتصادی مهم هستند. گروتز و تسوکالان! (۲۰۱۵) با مقایسه الگوی ۷۸14 و 25075 نشان داده‌اند
زمانی که یک الگوی استاندارد 15678 با یک کانال مالی تقویت شود تکانه‌های خبری تقویت میشود و ارزیابی کاملا
ایسکرو" (۲۰۱۸) یک چارچوب کلی را برای ارزیابی سهم اطلاعاتی که متغیرهای مختلف با توجه به تکانه‌های
خاص ایجاد میکنند» پیشنهاد کرده است. او با استفاده از یک الگوی :150177 حاوی تکانه‌های خبری نشان داد که سهم
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
دوره ۱۹. شماره ۵۹. پاییز ۱۶۰۱ صفحه‌های ۱۹ تا ۳۲. 1/0۵8 تمد 8
ییا مت ممظیی از اطلاعات توسط قیمت دارایی‌ها توضیح ذاده میشود. نبی‌اوغلو" (۲۰۲۲) با استفاده: از یک الگوتی
8 به بررسی اثر تکانه‌های خبری بهره‌وری بر وقوع رکود بزرگ پرداخت. نتایج نشان داد که تکانه‌های خبری
یکی از دلایل احتمالی نوسانات در ادوار تجاری ایالات متحده است.
مرور مطالعات تجربی حاکی از آن است که به‌دلیل جدید بودن ادبیات تکانه‌های خبری در اقتصاد کلان, به‌ویژه در
ایران؛ این موضوع هنوز در مراحل ابتدایی بسط خود قرار دارد و نیاز به تکامل بیشتر احساس میشود. همچنین.
مطالعاتی که در تحلیل خود. جنبه‌های متعددی را درنظر گرفته باشند اندک هستند و هرکدام از دیدگاه خاصی به اين
موضوع پرداختهاند. مهمترین دلیل بررسی تکانه خبری مرتبط با فناوری آینده و آثار آن بر رفاه اقتصادی در ایران
نبودن مطالعات در این زمینه است و از سوی دیگر حتی در مطالعات خارجی این تکانه در یک اقتصاد نفتی الگوسازی
الگوی تعادل عمومی تصادفی پویا به سه بخش تقسیم میشود که در این بخش به توابع و متغیرهای بهکار رفته در
خانوارها مالک و عرضه‌کننده نیروی کار و سرمایه هستند. یک خانواذه با عمرانامحدود بهعنوان نماینده دیگر خانوارها
با فرض مشابه بودن و با درنظر گرفتن قید بودجه خود+به‌دنبال حداکثر کردن تابع مطلوبیت انتظاری خواهد بود. تابع
00 20 7 + ]6*۱6 مه وتا > لا 0ه 1
که 0 عملگر انتظارات» 1 >.8 >.0 عامل تنزیل» متغیر]» مصرفی خانواز متغیر پا عرضه نیروی کار توسط
خانوارها, ۶ بیانگر مانده حقیقی پول» ۷ کشش تقاضای پول و" 0/ عدم ترجیحات عرقته کار است.
نش - با (0 -1) - کلیس واو سس مج و + 66| 5
بنابراین» با توجه به محاسبه تورم از رابطه سر < ,ال خانوار برای حداکثرکردن تابع مطلوبیت طبق معادلات
۳( 1 6رق سر وس مه _ + وب + ۸ 8۴2 + باه - اک 1+ 0 -م
رش 7 م1 > 0 دس *م < 0*م دم 51
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
1/08 ع نع 8 دوره ۱۹ اشماره ۵۹. پاییز ۱9۹۱ صفخه‌های ۳۲۱۱:۲۱۹۰
0 م81 > [(6 -1) + وب ]مبی۹**م د 0 5
اگر تابع مطلوبیت بهصورت جدایی‌پذیر و لگاریتمی و تابعی از فراغت و مصرف خانوار باشد قاعده حرکت
سرمایه بهصورت زیر است که در آن. 6 نرخ استهلاک میباشد.
عرضه نیروی کار از طرف خانوار بهعنوان یکی از کارگزاران اقتصادی است و با انتخاب دستمزد اسمی 1۷ به
از تابع کاپ- داگلاس با تکانه بهره‌وری» تکانه فناوری و تکانه اخبار مربوط به فناوری برای تولید کالاهای مصرفی و
سرمایهگذاری توسط بنگاه‌ها استفاده شده است. بنگاه‌ها در دوره‌های مختلف برای حل این مسائل, با توجه به نوع
تقاضا نیروی کار و نیز احتمال :8 - 1 به‌دنبال بهینه کردن قیمتهای خود است. بنابراین» خواهیم داشت
قابل, در است معادله (۱3) مربوط بهتکانه فناوری و آنکانه اخباز آینده از فناوزی است.
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
دولت برای تامین مالی مخارج خود ()) به مجموعهای چون مالیاتها درآمد حاصل از فروش نفت و خحلق پول نیاز
دارد. از طرف دیگر با فروش اوراق قرضه داخلی ,1 عرضه پول ,۸4 را کنترل میکند (در صورت لزوم تغییر نرخ
با توجه برونزا بودن درآمد نفتی در کشور ایران» این"درآمد. خاضل از فروش در طرف درآمدی بودجه قرار گرفته
(0:02)احروه وه + و(37) روم -1) + )لوق < ماه
توکلیان (۱۳۹۱)» مهرگان و دلیری (۹6۳۹۲, اسگلاگگاری دم ۹و کاقلا (۱۳۹۳) در طراحی مدل تعادل پویای
تصادفی برای اقتصاد ایران» نرخ رشد حجم.پول را به‌دلیل, ابزاز: سیاست.پولی درنظر گرفته‌اند. لذا در این مطالعه
تغییرات حجم پول مورد استفاده قرار گرفته شده است..به‌دلیل تبدیل درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت به ریال,
میتوان گفت تغییرات و نوسانات حجم پول با نوسانات درآمدهای نفتی ارتباط دارد و میتوان این شوک‌های درآمدی
نفتی را بسیار موئر بر نرخ رشد حجم پول دانست. از طرف.دیگر, با توجه به اعدم استقلال بانک مرکزی دز کشور:
فرض میشود که دولت مسئول اعمال سیاستهای مالی و بخشی از مخازج دولت از محل خلق پول تأمین مالی
میشود؛ بنابراین» مخارج دولت نیز بر حجم پول تأثیرمی‌گذارد (فخرحسینی, شاهمرادی و احسانی» ۱۳۹۱). بنابراین»
یگ + وگول + ووگجونه + (ا) يم <1) + نم عمنا
< :لا نرخ رشد ناخالص عرضه پول» ,رم و برع دارای توزیع نرمال و میانگین صفر و انحراف
معیار 0 هستند. همچنین,. و8 شوک درآمدهای نفتی و وع شوک مخارج دولتی بوده و ۳و۵ و وله ضریب همبستگی
درآمدهای نفتی و مخارج دولتی که با رشد پول را نشان میدهند. در صورت عدم تأثیر درآمدهای نفتی و مخارج
دولتی بر رشد حجم پول, سیاست پولی کاملا برونزا بوده و براساس تصمیمات بانک مرکزی اعمال خواهد شد. اگر
فرض شود مخارج دولت نیز از فرایند خودرگرسیو تبعیت میکند» خواهیم داشت:
(1)0,62٩ 5 و بوع + (8)(وم -1) + ممووم بو
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
1/08 ع نع 8 دوره ۱۹ اشماره ۵۹. پاییز ۱9۹۱ صفخه‌های ۳۲۱۱:۲۱۹۰
همچنین» فرض میشود که دولت از یک قاعده سیاست پولی برای تعیین مالیات بر درآمد نیروی کار بهصورت زیر
استفاده میکند. که در آن اض سب بنمی مناق درلرت بداتر لیذ در اقاطه پولی اس
زره رو + (ل - )وله + ) () ( برللا گ بر5 ۳ م5
در شرایط تسویه بازار عرضه کل با تقاضای کل برابر است:
به بیان دیگر جمع تولیدات نفتی و غیرنفتی برابر به جمع مصرف خانوار» سرمایهگذاری بنگاه» مخارج دولتی و
براساس مطالعه مرزبان, دهقان‌باشی» رستم‌زاده .و ایزدی (۱۳۹۵).تأبع مطلوبیت دوره‌ای خانوار:لا از متغیرهای
(مصرف) و اا (عرضه نیروی کار) تشکیل شده است و به صورت زير بیان میشود.
۳۰ (۸ا -< 7108)1+ | -7- | 109( -1) > (مام)یا
برای به‌دست آوردن پارامترهای مدل از کالیبراسیون استفاده شد. در این پژوهش, کدنویسی مدل تعادل عمومی پویای
تصادفی قابل‌محاسبه ارائه‌شده با استفاده در نرم‌افزار داینار انجام شده است. یکی از مهمترین مراحل مدلهای تعادل
غمومی.پویای تضاذفی, کالییراسیرن است: با استفاده از دافه‌های آرائنده توسط باتک مرکزق و مرکق آمار آیران و نیز
مطالعه‌های موجود در کشور برای برخی از پارامترها مقداردهی به این پارامترها انجام شده است.
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
دوره ۱۹. شماره ۵۹. پاییز ۱۶۰۱ صفحه‌های ۱۹ تا ۳۲.
جدول ۱. مقادیر باثبات متغیرهای الگو نسبت به تولید غیرنفتی
نسبت باثبات مصرف خصوصی به تولید ناخالص داخلی بدون نفت
نسبت باثبات سرمایهگذاری خصوصی به تولید ناخالص داخلی بدون نفت
نسبت باثبات درآمدهای نفتی به تولید ناخالص داخلی بدون نفت
000۳ پارامتر (۸1۹)1 تکانه درآمد نفتی بر عرضه پول ۵
وله پارامتر (۸1۹)1 تکانه مخارج دولتی بر عرضه پول 1۲
0۳ انحراف معیار تکانه مالیات بر تکانه درآمد کار ۱
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
۱-۶ توابع عکس‌العمل آنی متغیرهای مدل در برابر تکانه فناوری
شکل(۱) نشاندهنده توابع عکس‌العمل آنی متغیرهای مدل در برابر تکانه فناوری است. تکانه فناوری به اندازه یک
انحراف معیار» مستقیما موجب افزایش تولید کل شده است. چون کالای نهایی بیشتر در اختیار مصرف‌کنندگان و
سرمایه گذاران قرار میگیرد؛ بنابراین» میتوان گفت اثر ثروت مثبت است. همچنین» تکانه مربوط به فناوری با افزایش
تولید نهایی نیروی کار و سرمایه سبب افزایش نرخ دستمزد و نرخ بهره حقیقی‌شده و خانوار بهعنوان کارگزار
اقتصادی» ساعات کار و سرمایهگذاری را افزایش داده است. با افزایش ساعات کار شاهد افزایش بیشتر تولیدشده
هستیم که از مقدار تکانه بیشتر است. با انباشت سرمایه طی زمان» تولید نهایی سرمایه کاهش و موجب کاهش انگیزه
سرمایهگذاری شده است. مصرف» رفتار پویای سرمایه را دنبال میکند؛ لذا با وقوع تکانه فناوری» مصرف ابتدا با
جهش مواجه‌شده» سپس به آرامی افزایش‌یافته وابه حداکثر ارسیده است. بنابراین» به‌تدریج به شرایط پایدار خود
بازگشته و با توجه به افزایش تولید و مصرف, رفاه نیز افزایش یافته است.
40 که 0 15 1۵ 5 0 3۳5 15 ۱۵۳ ٩ 0 اک 30 15 ۵ ٩
4 ک3 20 5ا ۱۵ 5 از ک2 20 ۱۱۷۱ 5 عیی 26 ۱5 1۵ 5
5 30 ۱5 30 2 0 5 1۱۵: 185: 20* 35
۳-۶ توابع عکس‌العمل آنی متغیرهای مدل در برایر تکانه خبری مرتبط با فناوری
در شکل (۲) توابع عکس‌العمل آنی متغیرهای مدل (فناوری» تولید اشتغال» سرمایهگذاری» مصرف و تورم) در برابر
تکانه خبری مرتبط با فناوری آینده ارائه شده است. در این زمینه با ایجاد یک تکانه خبری مرتیط با فناوری آینده به
مقدار یک انحراف معیار افزایش بهره‌وری کل عوامل تولید را شاهد هستیم. افزایش بهره‌وری عوامل تولید موجب
افزایش نرخ دستمزد و نرخ بهره شده است. در این شرایط عرضه نیروی کار سرمایهگذاری و تولید افزایش‌یافته و نظر
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
دوره ۱۹. شماره ٩9. پاییز ۱۶۰۱ صفحه‌های ۱۹ تا ۳۲ 3/0018 ۳۲۵۵۳۳۵۴
به افزایش انباشت سرمای» مصرف خانوار نیز با افزایش مواجه شده است. همچنین» در اثر افزایش تولید» تورم
کاهش‌یافته در نهایت, آفزایش مصراف :و تولید موجب آفزایش رفاه اقتصادی شنده است:
0 25 20 15 ۱۵ 5 0 35 20 15 10 5 0 35 20 لا 10 5
0 25 20 کل 10 5 9 کل 8 8107 0 25 20 15 10 5
0 25 20 ۱15 10 5 ۵ کف 20 ۱5 10 5٩ 0 ک2 20 15 10 5
شکل ۲. اثر تکانه خبری مرتبط با فناوری بر متغیرهای الگو
ناتوانی عوامل اقتصادی در پیش‌بینی صحیح وضعیت فعالیتهای اقتضادی آینده از منابع اصلی نوسانات ادوار تجاری
است. ريشه و آثار این ناتوانی به‌دلیل تکانه‌های خبری مزتبط با فناوری آینده»در مطالعات پیگو و فرضیه ادوار تجاری
مبتنی بر اخبار نهفته است. نظر به تضاد نتایج مطالعات«تجربی و نظری حاکی در تحلیل اثر تکانه خبری مرتبط با
فناوری آینده بر متغیرهای کلان اقتصاده هدف این پژوهش, تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر
متغیرهای کلان اقتصاد ایران, با بهرهگیری از الگوی تعادل عمومی تصادفی پویاست. نتایج نشان داد که تکانه خبری به
اندازه یک انحراف معیار, موجب افزایش بهره‌وری کل عوامل تولید شده است.
مطابق شکل (۲) افزایش بهره‌وری با یک وقفه رخ داده اسب و این آهمّان"اثر پیش‌بینی فعلی عوامل اقتصادی برای
بهره‌وری آینده خواهد بود. افزایش بهره‌وری عوامل تولید موجب افزایش نرخ دستمزد و نرخ بهره با یک وقفه شد.
همچنین, مصرف خانوار تولید و سرمایهگذاری در مواجهه با این تکانه با یک وقفه افزایش یافته و با توجه به افزایش
تولید و سرمایهگذاری, ساعات کار افزایش و تورم با یک وقفه کاهش یافت. برای تحلیل اثر تکانه خبری بر وضعیت
رفاه اقتصادی, از تقریب مرتبه دوم تیلور تابع مطلوبیت خانوار استفاده و نتایج نشان داد که تکانه خبری مرتبط با
فناوری آینده» به افزایش رفاه با یک وقفه منجرشده است. نتایج این مطالعه با نتایج مطالعات بادری و پرتیه (۲۰۰۹)»
جیمویچ و ربلو (۲۰۰۹)» بلانچارد. لهولیر و لورنزونی (۲۰۱۳) و گروتز و تسوکالاس (۲۰۱۵) هماهنگ و مشابه است.
نظر به اهمیت خوشبینی عوامل اقتصادی نسبت به آینده و نیز بهبود فناوری» پيشنهاد میشود مقام مالی و پولی ایران»
فضای سیاسی و اقتصادی کشور را به نحوی مدیریت کند که تا حد ممکن انتظارات عوامل اقتصادی خوشبینانه شکل
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
- اسفندیاری» مرضیه دهمرده» نظر, کاونده حسین (۱۳۹۳). بازار دوگانه کار در چارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای
- بهرامی» جاوید. توکلیان» حسین, محمدی, تیمور (۱۳۹۸). بررسی عملکرد رژیم‌های ارزی بر نوسانات تولید و تورم در
شرایط ادغام مالی بینالمللی برای اقتصاد ایران: رهیافت تعادل عمومی پویای تصادفی. فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین, ۱۶
- توکلیان» حسین (۱۳۹۱). بررسی منحنی فیلیپس کینزی جدید در قالب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی برای ایران.
- خندان‌سویری» مهدی» اسدزاد» احمد. متفکرآزاده محمدعلی» جعفر حقیقت (۱۳۹۹). سیاستگذاری بهینه پولی در نظام
بانکداری بدون ربا؛ مورد ایران پژوهشهای پولی- بانکی, ٩۶ (۱۳): ۷۰۸-۹۷۱
- عباسی‌نژاده حسین؛ شاهمرادی» اصغر کاوند» حسین (۱۳۸۸). برآورد یک مدل ادوار تجاری واقعی برای اقتصاد ایران با
استفاده از رهیافت فیلتر کالمن و حداکثر راست‌نمایی. مجله تحقیقات اقتصادی, ۶4 (۶): ۲۱۶-۱۸۵
- فخرحسینی» سیدفخرالدین» شاهمرادی» اصغر, احسانی محمدعلی (۱۳۹۱). چسبندگی قیمت و دستمزد و سیاست پولی در
- فطرس: محمدحسن» توکلیان؛ حسین؛ معبودی‌يرما(۰)۱۳۹9 تأئ تکانه‌های« پزلی و مالی بر متغیرهای کلان اقتصادی-
رهیافت تعادل عمومی تصادفی پویای کینزی جدید۱۳۶۰-۱۳۹۱,۰. پژوهشهای رشد قنوسعه اقتصادی, ۵ (۱۹): ۷۳-۹۶
- کشاورزی, علی» حرّی, حمیدرضا جلایی‌اسفندآباهیی» "سید عبدالمجید»"زافعی, میثم» نجاتی, مهدی (۱۳۹۹). نقش دولت در
شرایط مواجهه با بیماری پاندمیک . فصلنامه علمی مدلشازی اقتصادی» ۵۲(۷۶): ۵۲-۲۵
- مرزبان» حسین» دهقان‌باشی» زهرا رستم‌زاده» پرویز ایزدی» خمیدرضا (۱۳۹۵). محاسبه رفاه با سناریوهای متفاوت سیاست
مالی در چارچوب مدل سیاست پولی و مالی بهینه. فصلنامه مدلسازی اقنصادی, ۳۹ (۶): ۵۱-۲۵.
- مهرزگان نادن: دلیری» حسن (۳۹۲). ,واگتتر) بانگه‌ها دزسیراین فتهاشت‌هام‌سپولی یز وانباس مدل: ۱۳۵۰56 فصلنامه
- منظور داود» تقی‌پور انوشیروان (۱۳۹۶). تنظیم یک مدل,تعادل عمومی پویای تصادفی (:1561) برای اقتصاد باز کوچک
صادرکننده نفت. مورد مطالعه: ایران. فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی, ۷۵ (۲۳): ۷۷-۷
۵005 اداناک 00۲۵1 +ماصز هه دمم مومع عصن «(0984) بط هنک 2 بط ,887۲0 -
:0 ,817-839 ن:(4) 99 وق6ن0۵0۲ع3 ]0۵۲ 700 00۲۷ مفعلین . کععطافتاط
20055 مصصز ۶و عصنصد‌عص عطا فصه انم تمفصنصه مدصناقصمگص] .(2008) ۳.8 رفصنک عم وبظ8 وروافته8 ۰ -
5 1/061۵ ]٩ ,70۳۵ .کعل 0 کوعصزدتاظ وصه کعل 0 5 3105 .(2011) ۳.8۰ روکنک ه 8.8 ووافته3 ۰ -
6 ۸۵۳۲0 ,112005 عنص 6۲00 200 ,65 ,عم 5106 .(2006) 3۰ ,3006 ب .8 و3600 -
505 05 ۵۶ ص200ع 0۳02 ۵1ط00 1۵۳2 ۵ط1 .(2008) ۳۰ ,20۳060 6 36 معصونه1200 ,8 362000 -
ص001 حاکقظ ۵۶ بچازد 6۳ ۲759 ,1۵۹۳ 0ع زاطسم 3
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
دوره ۱۹. شماره ۵۹. پاییز ۱۶۰۱ صفحه‌های ۱۹ تا ۳۲.
000616 کعلعر0 کعمصنعاظ ات200 ۷:۵5 خصع ان وصاعآ .(2010) .8 ,لا چم .8 وا00 38620
5 /110۹://001.078ظ نم .413-455 :24 2009 آمسوسم۸ کع 0 100060
6 3/00 200 ۳0۵1 0۶ 1۳020 عطا هتسه .(2003) .ی ماه نهک 6 ,1 3 ,طفقاعهنک م۸ بع6له1ظ
۰ م//:08 ۵801:1311 .449-465 :94 ,قع/ 8600/۳ 701810 3805090 کزتا عطا هه 10 0۳
امه نش ق110۵ وصه عمط ,310/5 .(2013) 6۰ منطوتصمآ عگ .7.8 بخصزااند 1۳ با بل 0 ملحقطعصهاظ
295-4 ,(1) 47 وزن‌ناه2 ع1 20 00 کعنیعک ععصعگد60 جعاعع ال مج -عزععمه60 مععل مطاک .(1994) .7 معصقحط۲00
با طاننجاوه 00021 نز 506 ۵0 عطا هه 300۷85 ب(2007) 36 بل ,ق1288
و1777 ,6۷16۷ ۲۵۳۵۲۴ ۸۳۵۳۵ 7۳6 مونا20 وسعاع20 ۵۶ عامط 156 .(09682) .36 ,۳۳۵۵۳۵
01 17- 20/5811 367/۵0 /8 ۷۷۵02600 //ن 08 ااط 1۳۵۵۵ 6۵۵
57 288768316 1٩ ۹۵۳۲۵ 0۲زق ۳ ۵ 06 265 صق6 .(2011) 3/۰ مفصقاصنطاک 6۶ وملا ,113۳086 وم ق۳1۷8
8 910۳[ 3110://۷۷۷۷۷ :1-29 :(43)1 ,و8000 0۵ 0۳۵ ,70۳۵/۹۲/۵۶ مهم حصصه 0586 صفعندعیه5 ۸
طقع ۳۵ 8دنع5۳۵ نععلی کوعصزقطط 200 کعلومطای 31005 .(2015) 7.10 رفقلهاناه15 ۵ بلح ,قا7ق6
1703۷0۳9 ,ق3050 - لممطلک کوعصنفظ ,2013-25 +عصعم ۳۵8 ,کعزع ۵600010 کصعمعاکنل
:2 ,0۷۵۳608 آهعنای !و کزدواهصده ماع معط ۸ نصمزدد 060۳ مصه ونه 2۳ .ر3937) .ی ,1130166
۳ ,067906006 2056۳6 ۸ مد 5605 امه عمط حاقل ععخم امععه م۸ .(2018) .31 ,1306
1 6ع 0 55عصاقتا0 36 06 عستی2 عطا اوه 5عد صق6 .(2009) بواعطع5 .5 6 ,بل ملع001ط781
00۰ 01 1107ن/2/007 :70300 06۰ 0ص اکععاصذ ما عص مامح که معط احمصعع 156 .(1936) 7.36 ,1۳67065
5 60 1هصناکه صز کعل‌مطاد توعد که ععصقا دمم عتاهتصصی 1566 .(2012) .7 مفقلهاه75 :6 وتآ.13 م160۵
,1 .۳16120039 عا2ع وود اصه فلج ۵ عصهنز .(1982) معط ماا8۳69۵ ۵ وس 8۰ ,00ق۵1 1
,(83)6 ,(07107ع ۳20110601٩ ۵۱ ام معلعی ددعصنقطط عطا 4و 1عومص نموه ص۸۵ .(1975) 8۰ 8 ,1685
عل کوعصلزعاط عط 0صه ,ککامطک 5 وعط رکطوناها مه 00660 .(2020) بش۸ منقلصقططازهط ۸ و۳ منصقلن/1
8/1 001 // :30۹ :1007 :95-118 :(74)2 ,ق0۳06 1 60۳6 ع 1
,(29)3 36007161166 0۷6۵05۰ ععم ۵۶ معط عطا فص کدمنعاعصه آمدونهط .(3961) ۳۰ .7 م2065
06 13566 0عامصناکه هه ده 02560 عمصع ۵ +صعلومطای کعه هه وفع م6۳ .(2022) .0 مناق 216610
5۰ 0۶0695 اعصناعنل بواجم‌عد وصد مکوصعم م50 ,ککع۳ع و0۳ لمعنصطع) عمط ماک .(2003) 7۰ م۳
و176۳ ,187760 همه لمعسنصهه م۸ نععلی کوعصنعط 0ع0۳ کصمناما عمط .(2009) بط بط رفصتنگ
:(44)2 ,60۵۲/۵ ۲71/0۳60٩ ,70۳۵ بصمنماگصذ عصنعم ۳۵۳ .(3999) ۷۷۰ 36۰ ۷۷7۵809۰ :6 بقل .7 51004
99(00027-6) 0304-3932 6/5 10.101/ع 400 // :08 ااط نزمل .293-335
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
2/08 ددع8 دوره ۱۹ اشماره ۵۹. پاییز ۱9۹۱ صفخه‌های ۳۲۱۱:۲۱۹۰
۵1 .06165 810695 .کت 0ص ودک دوعص 10۷6960-5000 .(2015) 17 مصقطک1 ۵ وظ .3 و7266 -
محمد علی‌بگلی و همکاران. تحلیل اثر تکانه‌های خبری مرتبط با فناوری آینده بر رفاه اقتصادی
| هدف مقاله تحلیل اثر تکانه های خبری مرتبط با فناوری بر متغیرهای کلان اقتصادی است. به این منظور، با استفاده از یک الگوی تعادل عمومی تصادفی پویا، واکنش متغیرهای کلان اقتصادی ایران بر اساس داده های فصلی طی دوره زمانی 1400-1380 تحلیل شد. تکانه خبری به اندازه یک انحراف معیار، موجب افزایش بهره وری کل عوامل تولیدشده و نرخ دستمزد و نرخ بهره و به دنبال آن مصرف، تولید و سرمایه گذاری با یک وقفه افزایش می یابند. با توجه به افزایش تولید، ساعات کار، افزایش و تورم نیز با کاهش مواجه می شود. درنتیجه، رفاه اقتصادی به دلیل افزایش مصرف و تولید افزایش یافته است. براساس نتایج و نظر به اهمیت خوش بینی عوامل اقتصادی نسبت به آینده و بهبود فناوری، پیشنهاد می شود مقام های مالی و پولی در کشور، فضای سیاسی و اقتصادی کشور را به نحوی مدیریت نمایند تا حد ممکن انتظارات عوامل اقتصادی خوش بینانه شکل گیرد. |
19,427 | 355672 | ولی مانع تنظیم هیجان‌ها شده و
سازگاری فرد را مشکل می‌سازد (۶). محدود بودن آگاهی هیجانی و معیوب
سیستمهای عصبی خودکار» دستگاه ایمنی بدن و گذرگاه هیپوفیز- آدرنال, اثر
تخریبی دارد. این افراد به دلیل عدم آگاهی هیجانی و ناتوانی در پردازش
شناختی احساسات خود اغلب قادر به شناسایی» درک و يا توصیف هیجان‌های
خویش نیستند و توانایی محدودی در سازگاری با شرایط تنش‌زا دارند. یکی از
روشهای کنترل تنش» به خصوص در مورد هیجان‌های منفی, تخلیه و بیان
هیجان ناشی از تنش است؛ در صورتی که این هیجان‌ها تخلیه نگردد و فرد
نتواند احساسات منفی خود را به صورت کلامی بیان کنده روان شناختی
سیستم های ابراز هیجان و پریشانی روانی از جمله افسردگی و اضطراب افزایش
روانشناختی موّر بر بیماری‌های طبی" منظور شده‌اند. این طبقه حاوی
اختلالات جسمانی هستند که عوامل هیجانی يا روانشناختی به نحو بارزی در
شروع» تشدید یا عود آن تأثیر دارد (۲). به بیان دیگر» تشخیص اختلال روان‌تنی»
عصبی و فشارهای روانی منجر میشود و این عوامل به صورت بالقوه بر
۱- دانشیار» گروه روانپزشکی» دانشگاه علوم پزشکی اصفهان» اصفهان» ایران
کارشتاس آرشند: گروه پزستاری و مامایی: دانفکده پرستاری و مامایی: دانشگاه علوم :پزشگی اضقهان: اصقهانایران
۳- کارشناس ارشد» گروه روانشناسی بالینی دانشگاه علوم تحقیقات واحد اصفهان» اصفهان» ایران
۵ استاذیارت گروه:پزستاری: مرکز تحقیقات مراقیت‌های پرستازیومامایی:دانشکده پرستاری و:نامایی+انشگاه علوم:پزشگی اطتقهان: اصفهان:ایران
زمانی صورت میگیرد که یک اختلال با آسیب جسمانی شناخته شده وجود
داشته باقند و رویدادهایی که از نظر زوان‌شناختی می‌دار استه قبل از اختللی
واقع شده و به شروع یا وخیم‌تر شدن آن کمک کند. زمانی که عوامل
روانشناختی بر بیماری جسمانی تأثیر می‌گذارد. اغلب فرد انکار میکند که بیمار
است از مصرف دارو خودداری میکند و میتواند وجود عوامل خطر را که حالت
عوامل روانی میتواند شرایط جسمانی متصددی را در تصداد زیادی از
دستگاه‌های بدن نظیر پوست, سیستم عضلانی مخطط تنفسی» قلبی- عروقی,
گردش خون و لنفاوی» معدی- روده‌ای» تناسلی- ادراری» غدد درون‌ریز و یا
اتنام‌های حبی تج آتآثیراقزار هتالبته خرمقر فرد میکن است کد یک ربا چتن
رابطه بین آلکسی تایمیا با شماری دیگر از اختلالات روانی و جسمی در
پژوهشهای بسیاری مورد تأیید قرار گرفته است (۴ ۶ ۱۱-٩ برای مقال,
آ(0:0[0] و همکاران دریافتند که الکسی تایمیا با برانگیختگی بالای فیزیولوژیکی»
توجه به علایم فیزیکی و رفتارهای اجباری ناسالم مرتبط است (۴). 166116130۷۷61۵ و
همکاران بیان کردند که در بیماران با آلکسی تایمیای بالا نشانه‌های شدیدتر و
بیشتری از بیماری‌های گوارشی وجود دارد (۱۲). ۳00۵1 و همکاران دریافتند که
آلکسی تایمیا در یک سوم موارد با شکل‌های مختلفی از شکایات جسمانی و رفتارهای
بیمارگونه مرتبط است (۱۳). مطالعه دیگر مبین آن بود که افراد با آلکسی تایمیای بالا
برخی پژوهشها نشان داده است که آلکسی تایمیا با بیماریه اجه
مشخصی مانند التهاب مثانه, درد انواع دیابت, فشار خون بالا و بیماری قلببی
رابطه دارد (۱۵). همچنین» بیماران مبتلا به آسم» آلکسی تایمیای بیشتری نسبت
به افرادعادی دارند (۱۶). به نظر میرسد که آلکسی تایمیا آسیب‌پذیری ن
به بیماری‌های روان‌تنی را تشدید میکند. این نظریه که ناتوانی در روند هیجانی
و شناختی» استعداد ابتلا به بیماری را تشدید میکند. با اساس طب روان‌تنی
مطابقت دارد و مدعی است که هیجان‌ها و شخصیت میتواند به طور قابل
توجهی بر عملکرد بدن و سلامت جسمی اثر گذارد (۱۷).
از طرفی» همزمانی ابتلا به یک بیماری جسمی و یک اختلال روانی موجب
طولانی شدن مدت بیماری» اقامت بیشتر در بیمارستان» عدم پاسخ‌دهی مناسب
به درمان‌های رایج و افزایش هزینه‌های درمانی میگردد (۱۸ ۱۹). بنابراین» به
لحاظ نظری و نتایج مطالعات موجود» بدون شک آلکسی تایمیا دز بیماری و
سلامت نقش کلیدی دارد. از این رو برای به روز رسانی شواهد و روشتن کردن
ارزش پیش‌بینی آن به عنوان تعیین کننده سلامت, مطالسه حاضّر با هد
مطالعه حاضر به صورت مورد- شاهدی با هدف بررسی شانس ابتلا به بیماری
روان تنی با توجه به ابعاد آلکسی تایمیا (دشواری در شناسایی احساسات, دشواری
وروی آحسآماسو بر ممی) آام کرت یه مورد معالی راهن 4
بیماران مبعلا به اختلالات روان‌تنی کنه در سال ۱۳۹۷ به:درمانگاهروان‌شی
استان اصفهان مراجعه داشتهاند و نیز بستگان سالم آنها تشکیل دادند.
آزمودنیها شامل ۱۴۶ نفر (۸۰ نفر بیمار روان‌تنی به عنوان گروه آزمایش و
۶ نفر از بستگان درجه اول آنان به عنوان گروه شاهد جهت کنترل نقش عامل
ژنتیکی) بودند که به روش نمونهگیری آسان تداومی از بین مراجعان دارای
معیارهای ورود به مطالعه انتخاب شدند و پس از توضیح اهداف پژوهش و با
کسب رضایت‌نامه کتبی؛ ازآنان درخواست گردید تا پرسشنامه مقیاس آلکسی
تایمیای تورنتو (۳۳1۸5-۲۰) را پاسخ دهند. معیارهای ورود به مطالعه شامل سن
بین ۱۸-۶۰ سال» حداقل سواد خواندن» نوشتن و تشخیص اختلال روان‌تنی
پوستی مثل کهیر مزمن» میگرن» دیابت و فشار خون) توسط مت پزشکی
و روانپزشکی بود. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از شاخصهای توصیفی,
آزمون‌های 1 مستقل, 2۲ /(1/]21313-18/10111026 و رگرسیون لجستیک با استفاده
از نرم‌افزار 5۳88 نسخه ۱۴ (آ] ,010280 ,.ع106 58085 ,14 ۷۵۲810)
درستاقسعاقی آز میامن آلکسی خایمیای مور و آ(0 8 رد
فارسی که یک آزمون ۲۰ سوّالی است» جهت سنجش سه زیرمقیاس "دشواری
در شناسایی احساسات" شامل ۷ سوّال» "دشواری در توصیف احساسات" شامل
۵ سوال و "تفکر عینی" قامل ۸ سوال ورد استقاده قرار گزفت و از پاسسخ
دهندگان ذرخواست شد تا در قالب مقیاس لیکرت پنج درجه‌ای از نمره ۱ (کاملا
مخالف) تا نمره ۵ (کاملا موافق) به آن پاسخ دهند. در ضمن, مقیاس در یک
نمره کل نیز از جمع نمره‌های سه زیرمقیاس یاد شده حاصل گردید (۷).
دد بژرسشی و تأیید شده است (۲۰). در نسخه فارسی آن» ضریب
۸اه 002051۶ برای آلکسی تایمیای کل و سه زیرمقیاس دشواری در
شناسایی احساسات, دشواری در توصیف احساسات و تفکر عینی به ترتیب ۰۰/۸۵
توسط بشارت, در یک نمونه ۶۷ نفری در دو نوت با فاصله چهار هفته از
۰ ۲ تا ۰/۸۷ ۲-۶ برای نمره کل و زیرمقیاس‌های مختلف در جامعه ایرانی
گرفت. نتایج ضریب همبستگی ۳60278011 نشان داد که بین نمره آزمودنیها در
مقیاس آلکسی تایمیا کل با هوش هیجانی (۰/۰۰۱ > ۴ ۰/۸۰--۲»
بهزیستی روانشناختی (۰/۰۰۱ > ۳ ۰/۷۸- 7 ۲) و درماندگی روانشناختی
(۰/۰۰۱ > ۳ ۰/۴۴ - ۲) همبستگی معنی‌دار وجود داشت. نتایج تحلیل عاملی
تأییدی نیز وجود سه عامل دشواری در شناسایی احساسات, دشواری در توصیف
احساسات و تفکر عینی را در نسخه فارسی مقیاس آلکسی تایمیای تورنتو-۲۰
تأیید نمود و نیز اعتبار کل مقیاس را در نمونه ایرانی با استفاده از روش دو نیمه
کردن و بازآزمایی ۰/۷۴ و ۰/۷۲ و روایی مقیاس ۰/۸۵ مشخص گردید. در این
مقافن ارم الاتراتقای اققفنه شلات بیقتر شاوی قیجاق است (۳۳)
همچنین» نمرات ۶۰ به بالا را به عنوان آلکسی تایمیای بالا و نمرات ۵۲ به
پایین را به عنوان آلکسی تایمیای پایین در نظر گرفته‌اند (۲۴).
جدول ۱. توزیع فراوانی دموگرافیک افراد مورد مطالعه (بیماران روان‌تنی و گروه شاهد سالم)
از نظر جمعیت شناختی» از مجموع ۸۰ بیمار مورد بررسی» ۸۱/۳ درصد زن بودند.
اکثریت متأهل (۶۲/۵ درصد) و اغلب مدرک تحصیلی دیپلم و فوق دیپلم
(۶۲/۵ درصد) داشتند. جدول ۱ توزیع فراوانی دو گروه (بیماران روان‌تنی و
شاهد) را بر اساس سن» جنس» وضعیت تأهل و سطح تحصیلات نشان میدهد.
منظور بررسی شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی با توجه به آلکسی تایمیا و
ابعاد آن, خلاصه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رگرسیون لجستیک مرتبط با
آلکسی تایمیا سن و جنس دو گروه در جدول ۲ و خلاصه نتایج حاصل از تجزیه
و تحلیل رگرسیون لجستیک مرتبط با ابعاد سهگانه آلکسی تایمیا در جدول ۳
ارایه شده است. همچنین» متغیرهای سن و جنس با استفاده از آزمون رگرسیون
شمان‌طور: که در جدول ۷ مقناهده م ی گرذد: به (زای یکت واخد افزایشن مره
آلکسی تایمیا ۵ درصد شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی افزایش یافت که این
اختلاف به لحاظ آماری معنی‌دار بود (۰/۰۰۱ > ۳). همجنین» زنان نسبت به
مردان ۲/۷ برابر شانس ابتلای بیشتری به بیماری روان‌تنی داشتند (۰/۰۲ < ۳).
از طرفی نتایج جدول ۳ نشان داد که از بین ابعاد آلکسی تایميا تنها بسد
دشواری در شناسایی احساسات» شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی را پیش‌بینی
میکند. بدین معنی که به ازای یک واحد افزایش نمره دشواری در شناسایی
احساسات, ۱۱ درصد شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی افزایش یافته است که
در پژوهش حاضر شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی با توجه به ابعاد آلکسی تایمیا
مورد بزرسی قرار گرفت. يافته‌ها نشان داد که اختلال در ابعاد آلکسی تایمیا
شانس ابتلا به بیماری‌های روان‌تنی را افزایش میدهد. بدین معنی که به ازای
یک واحد افزایش آلکسی تایمیا پنج درصد شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی
افزایشی,پیدا میکند. این یافته‌ها با برخی از نتایج به دست آمده از پژوهشهای
آلکسی تایمیا آسیب‌پذیری نسبت به بیماری‌های جسمی را تشدید میکند.
این نظریه که ناتوانی در روند هیجان و شناخت» استعداد ابتلا به بیماری را
تشدید میکند. بر اساس طب روان‌تنی با این ادعا که هیجانات و شخصیت
میتواند به طور قابل توجهی بر عملکرد بدن و سلامت جسم تأثیر گذارد. به طور
کامل همسان است (۲۸). آلکسی تایمیا یک ویژگی شناختی- عاطفی است و
فرد مبتلا به آن در تنظیم و فهم هیجان‌های خود ناتوان است. زمانی که
اطلاعات هیجانی نتواند در فرایند پردازش شناختی, ادراک و ارزشیابی گردد.
افراد از نظر عاطفی و شناختی دچارآشفتگی و درماندگی شده و این ناتوانی
میتواند سازملن عواطف و فتاخت‌های آنان را مختل سازد. افرادی که توآنایی
نات امگسات خودرا دارند و خالت‌های هیجاتی خودرا به گونه موی ایراز
میکنند» بهتر می‌توانند با مشکلات زندگی روبه‌رو شوند و در سازگاری با محیط
و دیگران موفق‌تر هستند که در نتیجه» این افراد از سلامت روانی بیشتری
جدول ۲. خلاصه نتایج عوامل مرتبط با گروه روان‌تنی و گروه شاهد مورد مطالعه با استفاده از آزمون رگرسیون لجستیک
جدول ۳. خلاصه نتایج ابعاد سهگانه آلکسی تایمیا مرتبط با گروه روان‌تنی و گروه شاهد با استفاده از آزمون رگرسیون لجستیک آورده شده است.
همچنین؛ نتایج نشان داد که از بین خرده مقیاس‌های آلکسی تایمیا خرده
مقیاس "دشواری در شناسایی احساس‌ها" دارای نقش پیش‌بین بیشتری در
ایجاد بیماری‌های روان‌تنی است. بدین معنی که به ازای یک واحد افزایش نمره
"دشواری در شناسایی احساس‌ها" یازده درصد شانس ابتلا به بیماری روان‌تنی
افزایش می‌یاید. این يافته با برخی از نتایج به دست آمده از پژوهشهای دیگر
مطابقت داشت (۳ ۲۹) و به صورت زیر تبیین میشود. مبتلایان به آلکسی تایمیا
احساس‌های نامتمایز دارند و این احساس‌ها با یک برانگیختگی فیزیولوژیک
همراه است» اما به علت مشکل در تمایز توصیف و تنظیم احساسات,
برانگیختگی فعال باقی مانده و از بین نمی‌رود. این امر باعث اختلال در دستگاه
عصبی خودکار و دستگاه ایمنی میشود (۲۵). این افراد هیجان ناشی از
احساسات جسمی خود را نشناخته و تنها بر حس جسمی تمرکز میکنند. تأکید و
تمرکز بر حس‌های جسمی موجب تشدید این علایم شده و در یک چرخه
پس‌خوراندی معیوب» بیماری جسمی- عملکردی بروز می‌نماید (۲۴). به بیان
دیگر افراد آلکسی تایمیک به دلیل ناتوانی در شناسایی و افتراق هیتاسانتاآخود
از احساسات جسمی» بر احساسات چسمی متمرکز شده» آنها را بزرگ. کنرده/و
باه تفسیر میکنند. تأکید و توجه بر احساسات جسمی موجب تشدید این
علایم میگردد. علایم افزایش یافته میتواند به کمک یک چرخه پس‌خوراند
خودکار تشدید شده» به عنوان علایمی از یک بیماری جسمی عملکردی تجربه
شود. در نتیجه بیماران با آلکسی تایمیای بالا علایم جسمی شدیدتری را تجربه
میکنند و پیشرفت درمان آنها مطلوب نیست. این بیماران به طور معمول برای
درمان به جای رجوع به روانپزشک يا روانشناس» به سایر پزشکان مراجمه
با توجه به نتایج پژوهش حاضر میتوان گفت که الکسی تایمیا هم به
عنوان یک عامل خطرساز و هم به عنوان یک عامل پیش‌بینی کننده در بروز
بیماری‌های روان‌تنی مطرح است. البته بعد «دشواری در شناسایی احساسات»
آلکسی تایمیا نقش عمده‌تری نسبت به دو بعد دیگر در بروز و شدت بیماری‌های
روان‌تنی بر عهده دارد. بنابراین» هر چند جامعه آماری» نوع پژوهش و نیز حجم
نمونه محدودیتهایی را در زمینه تعمیم یافته‌ها مطرح میکند. ولی پیشنهاد
میشود که در درمان بیماری‌های روان‌تنی به تنظیم هیجانات آنها نیز توجه شود.
از محدویت‌های این مطالعه» انجام پژوهش در یک مرکز درمانگاهی
روان‌تنی بود. از این رو با توجه به شیوع بالای اختلالات روان‌تنی» پیشنهاد
میشود که این پژوهش در جامعه بزرگ‌تری و در سایر مراکز درمانی نیز انجام
شود. همچنین» سیستمهای رسانه‌ای و آموزشی» در زمینه اطلاع‌رسانی مناسب
در مورد ماهیت» سبب‌شناسی و جنبه‌های مختلف این بیماری و درمان آن»
برنامه‌های اجرایی مناسبی را طراحی نمایند. از سوی دیگر در مراکز درمانی,
امکاناتی از جمله برگزاری کارگاه‌های مقابله با استرس» روشهای سازگاری,
افزایش اعتماد به نفس و غزت نفس جهت مراجعان فراهم شود تا ایشان بتوانند
از اعضای محتزم شواری پژوهشی مرکز تحقیقات علوم رفتاری دانشگاه علوم
پزشکی اصفهان» همچنین» از همکاری آقای دکتر افشار (مسوول درمانگاه
روان‌تنی اصفهان) و بیماران مراجعه کننده به درمانگاه روان‌تنی و خانواده محترم
ایشان به خاطر همکاری و صبوریشان» کمال تشکر را داریم.
5۰ همع مامنصولنزمه ۶ عزه کعسط و عصواطامم طالهعط +10 معط عافد عنادممعمعم ه که عنصطانول۸ 6 هسززمگ .1
اوقم اهعنصناه/دعممصعزمی لممنقطط +واهنط وم که کندممهرد کعلومل52 عک صعاممگط .۷۵۸ عاعمه5 بل صعامرمط ,8 علعملد5 .2
۰ 5 ۷۷10 یک ک ۹/1112 اا دنا :۳۸ معنطم1ع120نطط
۶ عدوزکصعصنل عطا ۵۵۵۵ صمناهاهم عط1 .۳ زطانوش ما صعوودط بل حاعلمعطععطع02 با< نفمصصعط30 ,17 حعطاگش۸ ,6٩ عطفته/3 .3
-92 :(8)2 :2010 501 مطعظ دعط [ .ولد معنل اهصناع‌اصزم قمع نمموتاعسگ ان عاص‌نهم ها واعنجصه وصه صمزدکعمعل طاز هن وطا هام
0 عطنوصماک وی ۶6۶ عدوناهنامرطز +ععصنااعد امعنوعهه صز هنصحطانواد که خصعکدهعد عط1 .لش۸ +عوسظ با و6۵ ب1۸٩ وعلهسنا .4
۵۷۵۵1 مه 10۳ عع 03060 نعمنددعممم که کلع 10 هه هنصمحطانون۸ 806۰ وطعقط ,6 «ماود 7 مک اعحقس 3 با٩ معاع ۷ ,0 اعصتستت .5
713-3 :(40)5 :2006 بوانامدمک2 جز امعم 1و سول و۵۳ مامح عصه طاحصع ح نت00
بکعزا۵ط اهدمناحسن مقنص اناد ص66عط مرنطعموناماه عط1 .لا صعانه نطهزمط ماک نصعقطی ,36 نصمطاننش۸ بل نگل بش نعمله7 6۰
.[۳61۵ 10] 435-46 :(18)5 :2014 [ 0ع36 معع ص10 .دعلمعنل اماصعمد از کصمنامه نامع هه عقوم
بط اهاصعدد مادم آهصعد از مامح کحاوطه عنام فص هنصموطانواد ص۷6 م هام۴ 7 نع 3/0 بش۸ تعنله72 بل نص‌حمگ .7
:ق۳102 حهله52 تصص مصعطع 1 با تفمصصقطا3/0 مک بعصق1 وعمامط عم افصصمصطا۸ 0 صقطص‌مط ب36 صمصعناهک .8
6اه که الط آمعمهع که انوم حز کموعوصز عطاعصمطاوعم وصه هنمموطانفونخ .٩ حطعطانطامنط ۴ تصصا ۳۰ فوزعمصاسطططا بل زامهن/
[۳6۹1۵ 10] ب1۵0 بصقططادا :17-19 001 2012 :عتام دما رد2 ۵۵ ککعع ۲0 منامام 4۳ ۳ 5ع و۳۳۵ .2
عصنصند‌اوه ها اند عنامعع هد /ع همم فصه کعنااه‌تقنل صوناهاوهد صمنامصه ۶ه عامطظ یک معط بل وعفصه۲ بش بر 00
20-۰ :7 :2010 فعط نع ععمعزمگ آهزممگ ۵۶ سول صعنفصگ هه صه +مصرنطعصو‌ناهاهد معط - هنصوطانوهام
عطا هل مقنص رونام نو ساعصز ماع آهعنعمامطو۲ .له اه بت الناه۳ ,1 نصنقعنآ مب 122201 بط منعمگ ,8۳ 09و۷۵ 6۶ ناحسه۳
.5 ن((8)1 :2013 006 85ما۴ وود مدمه ج که اههد دادم #عاکصذ 131۷۷ صن عاعزد حعانه‌که منلعی که انوم
۳ 0ع121ع وفع کز هنصوطانموا۸ باه اه ,۸3 زنعطماآ ۳/۰ ص۷۷۵ کم 7۵۳ ,3/6 صعزن0 ۵۵ مکناآ صنععم ۷۵0 شآ ۵ مطامعگ ۷۵0
نا [ .عصمامصهرد اعصناد‌اصزمعدع ان عاص‌نادم صز عصمعانه ماه اعنلعمم امد کعمل کطط مخص0ام رک امصناکا منم قمع
0216015 1190 0۶ دزدواهصه .انز جااه‌نو ههد عطا صز هن طانهن۸ .له ۱ ,۴ نصنام0 ما تفعقی یک نوصه 0 ما ننک بل تفه ,۳ نلاعم ۳0
.521-7 :(35)5 :2013 وطهنطرودط رد30 66۵ .وعماماممصعل فص وومامعده موعمامنلحی جع ماما قمع
#وزهد از عناوم یز کصمامهرد آععزع مامطادممط دم عصنانوهم ها که کاناهممدوم عنصحطانوهاد که عامظط .ظ نفحط۸
.[3612 10] :25-32 :(7)1 :2009 (50 معط کعظ [ بصمزددع م0
عع00عز11عاصز انامه موصه حاامعط اهاصعه صع6عط مرنطعصوناهاهد 156 .۳ عنعلخ بش اعفهمصمصححطقطای 1 نصطعم11 ,36 نصعیظ
[36812 10] .141-7 :(9)2 :2011 رمک معط کعط [ معلهازم‌عمط عاهاد ماه کم کعو جز امس حامز
0 مدمه انامه علنا فص وطادمصه اعدصمخامصهه فممصعادط ۵۵۵ منطعصونهاعط 34 حععلامی هنصمطالمگط بخ عفلم7 بظ #وم نت۸
3/06 عک عطتکسا< صز امعم 300610 حاععوع 1 زو تفس ول +کصعنتصطعئ ۲۵۵۵ عصناههجه هه کع ان مکعکه هز هنصوطافهاه
249-۰ :(20)3 :2003 1/8 ک وومامطرد۴۲ .دنا له هدز ماه #ممصه ده علصعع و ععص دص ۵ط 1 هط 2/1
علا ۵ امه ع نع رل طلاز 0عنهنممدقد نومه آهنموک وصه صمناهعناش ععزسیگ ما6 فاگ ,3/06 صعصکعن ۷ بل صمعصطاو3
از ص216 رز آهمنوعه بواعواه صز صمناهغناای عععه طالععط وصه آوزسگ 06 ممعماظ ,33 صعطم6 ,۷ نام بط ماعطک ,116 نوم
599-66۰ :(37)7 :1989 6و5 اهوه6 سخ۸ [ بدوزع ول 1۵0۳
1و0 مقعسق۲-و وگو عطا که صوناهداهه عزاع حدم 6۸۵ واگ بظ مطمصه۱ 6۶ ععصعنه ملظ +عصله۲
285-5 :(33)3 :2005 ععصعنا فاد .2.0 دزد اما ععمع نامز
۲و عامرصسدد ج از علمهد هنص اناد ماصو10 حصعان-20 عطا مه صونکجوی ز۳۵۶۹ ج ۶و اناد ماع فص وانانهنامظ 1۸٩ خمحقعطایظ
55-6۰ :(2)2 :2007 وعمامطرد 2 دمص نله وصه هممنحصعصنل مدوم ص66 کممناهاهم ۵ط1 1۸٩ امحقعطی۵ظ
0 واسدانسند اعد نعمصهو نادنز امدونامصه فعادوم ما5 بخ نام ,۲ صمقاه/۷ ,۸ عصنط بکللا صمعزه3 ,ا< نصعطعمطی
:4 موعوامطعرد2۳ ۶و آهمسول. نمدونامصعاصا مععاهاگ معانصتا عطا هه صوعا هز عصاععع موم +علدم-عطعنط که واسهانسندعنل دوعص
8 6۸11 ۵ تعصمع فصه کعاواد مه آهصمنامصه طلان حنصم یط مجعلم که منطعدونماعط 24 عکتعکط بش 30۵00 ب۸4 صهنام‌حاعطهطاگ
.[۳6۳۹1۵ 10] :238-48 :(13)3 :2007 امطمبروط صنل۴ جعمنطروط2 7 صوت +عاصعلد جنک نهد
۷۵۳2016 ۵010107 2 دز منود ععمل نمعععنل جعملان عنامعم مهد هنصحطانوهاد ص66 منطکصوتماعط .5 ما۸
[۳6۳51۵ 10] .71-83 :(1)4 :2012 وعمامطروط 116216 01 اه کصعط)
5 ه 16 هنز 2۳2۳60655 هدوامه فصه هنصمحطانفون۸ 36۰ امعوه اه-واع0 ,ظ صفصماظ بح صعقطمحصا۸ یگ صماحق) بح معققاه 8۵62-۷۷
398-400 :(73)5 :2012 فعل حصمعمطع رد۳ [ کد و۲0 عمط احکصنه۳ از
(0۳) 286ع9ن1 وتمممصصاام عاعقطاه عتصمعط عکعصنطا صز هنصمحطازمه‌ن۸ له ا6 بل نا ب2 1۳۵0 ,72 با بظ نا بلا عصقط7 ,۵ ۵۵
274-8۰ :(198)2 :2012 فعط وطاهنطرط معنص اواج او ماع معاماهد ومد ععصعله دم عطا نعاصعناوم
مدمه ۳ همانهام ۵۵۵ صمنماهی عط1 .۳ مکش بظ صمضسو‌زه< ب۵۸ داعمانه ۷٩ نصطعطگ بکن۸ 11:00 بظ نوصه ی
۵ 11862۳60 یک عع100 مگ مطمصوظ عوحط۸ مواندهنصت] هنم عنصمادآ که داص ۸ فومط جز صمندفعمعل فصه واعنجصه بصع نامز
6۵1 عع هز 502112210 هه هنصوطانفوهل۸ .له اع ملظ 3/6106 باهش مانمگ کال صعصنصلهک بخ علطل بظ حصامطصمسکط بکلش 2/3018
۲ کط5[0 101360 1۲36 ۲۵ عصنلورمی ۸ 006 عکد 15 ع0احصمکوطل رد2 اه 3۵۶
,۱/۵۲۵۹ ۹۵2۵ ۱۷۸۵۳۱۵۳۳۵۵ ,۱۸۵۲۵5 ۱۸۵/۷۵۳ ,گاصاه‌کی ۵ -ززد ۳ «عداززد ۱۷ ,و۱۸ ۱۸۵۳۹۵۳۵
مه ل۵عزدحطام اضق 1۵۶ «ماع؟ عاعت ج ۵ وق عنصحطانوهاد خعطا مد کعتوبود که ماه مها ۸ توصساومعا هط فص هن۸
۳ هن وطا ناج ۶و کصمزعمعصنل خصه‌تاکنل که عساه بوصم عط ماه ما مدمه ۳۵۹ ود کنط7 دموفصانز ها
040 ۷۷۵۲۵ کاموزطابه 6ط 1 واه 001 146 جه فعام ده 3۵۶ وس آمجصمم-ععی کنط1 تکلهسعه فوصد 005 1
۹/00۵1 ۶٩ وانده نت مدآ ۶و عنصناح عنخعصمعمط برد عط ۵ مک مهم عصمصه حدم فمطاعص فده عمط
هن 260 هه ۵۳۵ عاعل #مصنمااه 15۵ +علععگ هنصوطانمون۸ ماص10۳ عطا امه عاصد‌منناجدم عط1 ص1۳۵ مکععصعزم5
۶ ععطصقطه عطا مقنصحطانهاد ۶و عجمعد آهاما هز عحممطز انس عده وه 10۳ کقطا مد لدم عط1 +کع ۳۵9
ع هز 10۳6286 کت ۵۵۵ ۵۷ 10۳ موصقط +عطاه عط 0۵ .0.008 > ۳) 54۵ وط ف۵عکع مهن معصعل نم عحمعنل امه محمط روم
6۰ روط 1062865 10106066 عکمعکنل عناهصممط ودم کم ععصعطه عطا مکعوصناهع1 عصن کال ص وونل ۶و علیدطاند
10008 هز لقن که علدمعطانی عطا وانهنمهمده فصه معنصوحطانهند خعطا فعمعممصعل ود کنط1 ت+عصمزفدا ۲0
۸ که 1۳۵۵۲۵۵ ۵ صقه هنصروطانومام ممنکممط 1 بدمعمحنل قرعم 0۲ عاعند عط مععممه وااصد نون صعه کعصناه1
مدز ۵۳ لقن معنصوطاافدها۸ بذه‌کوعنل زا همهم مد برد :1۳۵/0۳5
6 1196256 20 عمحل رو او عافنط ۷۰٩ نفمسصه‌طامسناخ 3/۰ اک36 ,3/6 اکداو ۱/۵ ٩ نصز‌ع1-ززه1۳ ,4 کوج نصمتهنی
1-6۰ :(14)1 :2016 500 بحط6ظ فعط [ مقنص راوناخ که کصونعصن0 عط) ۵ عصنلسمی۸
۵ بص2 دا بکععهز50 1/0061 که واندنصتاآ معطعا موخعنطود 2 او اصعصاد 1360 م0 عاهنممدک۸ -1
۳۵ بصقططعا ,کمم جنگ ۱/6021 0۶ وانهه نصت] صعطگع و310 فص سکس که آممطاعگ و340 وصه عصندس ٩ ۶و اصعصاسد 1360 ,1/156 -2
۵0 بصقطاافا موانده تا معططعا ۶و خنصتا مدونامعناکه جصا مموعماوطمووط آهعنصناح ۶و اصعصاحه 00 3/56 -3
۵ بصق مها بکصع 5060 3/0۵۵1 ۶٩ وان دنا صمعطندا ,کعناناهادوزظ وصد جومامنصعل زرط که خصعصاه 1 بخمذحع 2۳ عاهنممع۸ -4
متفگ 3۸:06 مه عصنسا< و اممطعگ بنعخصه۲ دعوم ععق۲ و0 هد مسا معصنکس< ۶و خصعصهاندم130 م۳ خصمادنوع۸ -5
۳ع ۵ 00 .60 3( آگیا مق تانفسط مگنامجق 1 ح‌کحا 3/1 :ما۸ وصناوصو م۲0
| زمینه و هدف: نتایج مطالعات حاکی از آن است که آلکسی تایمیا می تواند عامل خطرزا برای طیف وسیعی از بیماری های جسمی و اختلالات روانی باشد. این پژوهش، به منظور ارزیابی پیش بینی شانس ابتلا به بیماری روان تنی با توجه به ابعاد مختلف آلکسی تایمیا انجام گرفت. مواد و روش ها: مطالعه حاضر از نوع مورد- شاهدی بر روی 146 نمونه انجام شد که به روش سرشماری از بین مراجعان به درمانگاه روان تنی شهر اصفهان انتخاب شدند. شرکت کنندگان در پژوهش حاضر، به مقیاس آلکسی تایمیای تورنتو جواب دادند و داده ها با روش آماری رگرسیون لجستیک و با استفاده از نرم افزار SPSS، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: به ازای هر یک واحد افزایش نمره کلی آلکسی تایمیا، شانس ابتلا به بیماری روان تنی به میزان پنج درصد افزایش معنی داری پیدا کرد (008/0 > P). از طرف دیگر، به ازای هر واحد افزایش نمره دشواری در شناسایی احساس ها، شانس ابتلا به بیماری روان تنی به میزان یازده درصد افزایش داشت. نتیجه گیری: شدت آلکسی تایمیا و به ویژه یکی از زیرمجموعه های آن یعنی «دشواری در شناخت احساسات» می تواند شانس ابتلا به بیماری های روان تنی را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهد. از این رو، بر اساس یافته های حاصل از مطالعه حاضر، می توان الکسی تایمیا را به عنوان یک ابزار پیش بین برای بیماری های روان تنی معرفی نمود. |
21,672 | 313859 | از آنجا که بیشتر مشارکت‌کنندگان در
این گروهها پس از اتمام دوره دچار اختلال در روابط با دیگز اعضای جامعه می‌شوند و با فرهنگ جمعی نمی‌توانند
همنوایی لازم را داشته باشند» پژوهش کیفی حاضر درصدد بوده است با استفاده از رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی به
واسازی معنایی بین ذهنی اعضای یکی از گروهای روانشناسی عامیانه (گروه "ب") بپردازد. هدف از این پژوهش؛
در واقع استخراج و شناخت معنای مسلط بر اجتماع بین‌الاذهانی این گروه بوده است. در اين راستا با استفاده از
روششناسی کیفی, روش تحقیق مردم‌نگاری در انجام عملیات تحقیق و روش مطالعه موردی در تجزیه و تحلیل
داده‌ها استفاده شد. با تحلیل داده‌ها ابتدا تم‌های فراوانی استخراج شد که در تحلیل نهایی این مفاهیم در زیر پنج تم
اصلی شامل انسان محوری» نفی غایت‌گرایی» اصالت نگرش و نفی بایدها و نبایدها احساس محوری و برخورد
احساسی نسبت به ظلم قرار گرفتند. نتایج تحقیق حاکی از این واقعیت بود که عمده نیازهای مشارکت‌کنندگان برای
"- برای حفظ اخلاق تحقیق از نام مستعار برای گروه مورد مطالعه و سایر مطالعه شوندگان استفاده شده است.
۸ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
شرکت در اين گروه» مشکلات خانوادگی» بی‌هدفی, ناامیدی و اختلال در ارتباط بوده است. ویژگی اصلی و تم
غالب این گروه, گذشته از در محور قرار دادن انسان و احساسات او نفی تمامی ارزشها باورها و باید و نبایدهای
واژه‌های کلیدی: روانشناسی عامیانه» رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی» واسازی معنایی» گروه "آب"» روش مردم‌نگاری
که افراد معمولی از آن برای فهم» تبیین و پیش‌بینی
میکند و خود را در پوشش یک نظریه می‌بیند که
روز و غیره به گونه فزاینده‌ای چاپ میشود و از
چنین گسترش یافته است و هر روزه بر محبوبیت و
کنشهای ایرانیان و فهم روابط پنهان حاکم بر آنها را
عامیانه به وسيله نظريه علمی یا صرفا از صدق یا
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اعضای گروه آب"/ ۵۹
علمی بسیار اندکی در این زمینه انجام شده است؛ به
با توجه به اینکه ادبیات تحقیق در این زمینه بسیار
رو در پژوهش حاضر سعی میشود با اتکا به روش
را آثار آنتونی رابینز و غیره تأکید میشود. اعضا طی
را شامل میشود که تمرکز اصلی مطالعه بر روی آن
قابلیت ساخت و تغییر محیط توسط انسان و به طور
آنسانی که کال را کیشگر است و توان ساخت معنارا
مدام در حال تولید و شدن است و واقعیت یکسان.,
۰ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
پو آیرغ اتضور یت که اتسان‌ها با ترجه به قرایط
است و در واقع» معرفت و دانش چیزی فراتتز از
نمی‌شود» بلکه بر دانش از طریق تمام مردم مدام در
مغانی کنشهای جامعه مورد نظر است. از این رو در
موردی, مظالعه عمیق یک يا چند مورد است که در
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اغعضای گروه آب"/ ۶۱
که در آن در یک محیط اجتماعی گروهی از مردم
آغاز پژوهش, به منظور آشنایی با محیط با افرادی که
مصاحبه‌هایی باز و کم عمق به عمل آمد. از سنوی
شد و سپس از نمونهگیری گلوله برفی بهره بردیم که
به سراغ فردی آگاه رفتیم و سپس دو نمونه دیگر را
مورد نظر متناسب با حجم نمونه ۳ مورد ارزیابی شد.
واسطه اشباع نظری» حجم نمونه برابر با ۳ نفر را
۲ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری, سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
۸ و ٩۱۷۹) به دست آمده است. در واقع با
اولیه) تا داده‌ها به دقت بررسی و تحلیل شوند. سپس
تنظیم کردیم و تم‌هایی را که مربوط به هر مقوله
می‌شد. در زیر آن قرار دادیم. در مرحله پایانی» پس
اقتباس مفاهیم موجود در آثار رابینز و تطبیق آن با
است. کلاس‌ها در میان اعضا به دلیل تاکید بر تقویت
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اغعضای گروه "ب"/ ۶۳
آنتونی رابینز» و کتاب و فیلم راز است و اتکای اصلی
۰ سال قرار میگیرند. اما عمده جمعیت کمتر از ۳۵
به بالا و طبقات بالا هستند. در برخی موارد برای
هزار تومان است. هر دوره بین ۳ تا ۴ روز وروزانه
جلسه را بر عهده میگیرد و سعی میکند که دختران
در یک سوی سالن و پسران در دیگر سوی قرار
می‌شوند. به همراه هم با انجام بازی‌هایی که به نوعی
شکل بازی بازنمایی میشود و به شکل تئاتر به افراد
نشان داده میشود و سپس افراد خود در این موقعیت
عاطفی به شدت اعضا را جذب میکند؛ به گونهای که
در هر دوره جمعیتی نزدیک به ۱۰۰ نفر که آن دوره
میزبان در سالن کلاس‌ها و با عنوان حامی در خارج
۴ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
می‌پردازند. به گفته سارا تمام اعضا تابع هم بودند و
مدعی است که حتی قصد آموزش هم ندارد و صرفا
و از آنها می‌خواهد که هریک راهی را که خود
فرض آب" را تجربه کنند. در میان اعضا این پایشلای
در هر دوره در روز آخر جشنی بر پا میشود و
از افراد خواسته میشود که هریک با خرید یک دسته
گل و یک کادو در جلسه شرکت کنئد: افراد کادوآرا
باید به اعضای گروه خود دهند و دسته گل رابه
همسر خود را دعوت میکند که در خارج از سالن
در آخر جشن با ورود به سالن چشمان دوستدار خود
تولدی دوباره یافته‌اند و اکنون در این دنیای نوینی که
رده‌های گروه آب" پس از ۸ سال شرکت مستمر به
مرتبه بازیکنی رسیده بود؛ ۲. سارا که دوره پایه را در
شیراز گذرانده بود و ۳. محبوبه که خود مشاوری بود
استخراج شد و سپس تم‌های اصلی شامل پنج تم زیر
مسیر هستی یا به تعبیر رایج ایشان, کائنات را با
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اغعضای گروه آب"/ ۶۵
در بستری از نظمی کلی در جهان در قالب قوانین
انسانها یا منحصر به فرد بودن هر یک از آدمیان
کائنات یا هستی برای هر یک مسیر خاصی را در
پیش میگیرد. این ایده بر وجود نظامی از کش و
از دل آگاهی است. آن آگاهی که به شیوه‌ای ژرف در
می‌کتی ": با سار شماطر نشان میکند که: "رون یلق
که می‌خوام اون چه که در فکر من هست. همون
اتفاق می‌افته و غیر از این نیست. تمام کارها رو
میکند که " شعار تو اب" اين بود که "من هستم.
تو جزئی از اون هستی, وجود داره. تو هر کاری که
می‌کنی روح يا خدا می‌فهمه و جواب داره. برای هر
کدام از ما یک استئتنا تو دنیا هستیم. هر کدام برای
در این ایده انسان برای رسیدن به کمال در این
دنیا وجود دارد». اما مقصود و غایتی خاص و متعالی
میکند. مهم نیست که هر کس در پی چیست؛ مسیر
و کس لذت از آن است که اهمیت دارد: معیاز
است: که هرعقیده و باوری صرفا یک فرضیه است و
شده". یا حمید بیان میکند که: "ما تو این دئیا
اومدیم که به کمال برسیم. این کمال غایت یا حد
مشخصی نداره که مثلا بگی به خدا برسی... هر کسی
راه خودش رو میره. این کمال مقصد و غایتی نداره.
و احساسی که پیدا می‌کنی یا حس خوبی داری یا
۶ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
به اونجا بگذاری و از کاری که می‌کنی» لذت ببری؛
نه؛ این که به نتیجه کار قکر کتی که مثلا شاید تو
میشود. بنیان تغییر رفتار انسان را در تغییر نگرش او
موقعیت تغأمل را :رد میکنند. این آیده به سح موی
عملی, در کلاس فضا برای مباحثه و نقد مطالب به
ارزشها و باورهای رایج را نفی میکنند. آنها را به
ذهن خود فرضیاتی ساخت که قدرت و نیرو به فرد
برداشت "شیوه نگرش ما به جهان و امور و نقش
حمید اعتقاد دارد که: "افراد پس از شرکت در کلاس
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اغعضای گروه "ب"/ ۶۷
مشکل پیدا کنی. زن و شوهرهایی هستند که پس از
داریم: یکی که سنتی است و از هر نوع تغییری دوری
کودکی‌اش برمی گرده. اون عاملی را که به فلان رفتار
از این که بتونه از رودخانه بین دو جامعه بگذره و به
من بگوه بعد من دلایلم رو بهت می‌گم» یا من تو رو
بحث این نبود چیزی به ما یاد بد» می‌گفت من راه‌ها
انجام بدید یا ندید. بکن نکن یا باید و نباید اصلا
می‌کنی؛ یی من از تو بیشتر می‌دونم و تو نمی‌دونی.
تصور "اب" که خود انسان با ت تصمیم‌ها و احساساتش
۸ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
ناراحتی و خوشی يا عشق و نفرت بیان میشود. در
زندگی به جلو یا عقب می‌برند: فرار از ناراحتی و
حرکت هر بشری در این دنیا هستند. این دو نیرو
زندگی شما را در کنترل دارند گاهی شماژا به لو
در ذهنتان وجود داشته باشد پس هرگاه به یکی از
دیگران اعتماد کنید و اقتدار ناشی از عمل را صرف
درستی کردی یا نه» بعد که تجربه کردی» این رو
اگه می‌خوای عشق داشته باشی» باید نفرت رو از بین
بیمازی پیامی دارد و آن این است که باید آرامتر
مفاهیم و عقاید و انديشه‌هایمان را عوض کنیم یا به
حل قسألهای ژرف و درونی بپردازیم. خود را باید در
سلامتی کامل ببینیم. این ذهن ماست که تن و جسم
کنشی» واکنشی را در پی دارد. این رابطه در قلمرو
از اين ری افراد خود را مقصر می‌پندارند» زیرا فقدان
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اغعضای گروه آب"/ ۶۹
تو محل کارش همه برای آزار اون دست به یکی
خیابون راه میره, سر هر چهارراه با افراد مزاحخمی رو
سعی کردم بهش یاد بدم اون داره روی چیزی تمرکز
می‌کنه که نمی‌خواد رخ بده... وقتی رو یک چیزی با
چیز سریعتر رخ بده. از اونجا اون شروع کرد به
کارش آزارش می‌دادند یا به بخش منتقل شدند يا از
کار براق شرکت استضفا داذنت یا کاملا فقستت: از سرشن
خوشی وجود دارد که هر روز آنها را با صافی ذهن
بیندیشید. تصور کنید ارتباط با او تا چه اندازه موجب
نوزادانی متمرکز کنید که هم اکنون به دنیا می‌آیند و
را بخشید و گرایش‌های منفی را از ذهن و تن دور
دیگران باشید. علت اصلی ناراحتی ما اينه که ما از
۰ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
از تو می‌گیره (و چیزی از عکس العمل لازم این
موقعیت نمی گه)؛ حالت دیگه اینه که تو چون آگاهی
ناآگاهی استفاده می‌کنه» به تو جذب میشه و حقی از
تو می‌گیره. تو این حالت. تو باید بپذیری که ناآگاه
باشه یا مالی یا چیز دیگه. من خودم شخصا میگذرم
و به روی طرف نمی‌پارم. واقعا آه می‌کشم و می‌دونم
بلایی که سر من آورده» سر خودش هم می‌آد. من
بیشتر یاد گرفته‌ام ببخشم تا اون یه چیزی بگه مین.ده
اومده؛ مثلا اگه کسی اعتماد به نفس کمی داره یا
خجالتیه یا پرخاشگره و به خاطر اینه وقتی تو بچگی
دیگه ترسیده شده و مرتب خودش رو کنترل کرده و
تو بزرگی به یه آدم خجالتی یا پرخاشگر تبدیل شده.
هم تخطی کرده است و گاهی بسیار فراتر از آنها
عمل کرده و خود موضوع‌ها و مباحث متفاوتی را به
این تم‌ها را میتوان در قالب زنجیرهای از ایده‌ها که
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اعضای گروه "ب"/ ۷۱
در کل, به وجود نظمی کلی در قالب قوانین طبیصت
دیگر, هدفی کلی به عنوان کمال در نظر میگیرد؛ اما
کمالی فارغ از غایتی متعالی و برتر قائل میشود. در
میکند که شرایط و روابط در سطح کلان و در قلمرو
روزمره و در سطح خرد است. در سومین تم اصلی,
تکلیف گونهای که در آن احساس و تفکر متقابل نفشی
ظلم و پاسخ احساسی و حتی نفی ظلم سوق میدهد.
نهایتا با تاکید بر محبت غیر شخصی و به دور از
با توجه به تأکید فراوانی که در جامعه بر روی
قلمداد کرد. از سوی دیگر رد غایت گرایی را میتوان
به نوعی پاسخ به رشد فزاینده و پافشاری رسمی بر
خود را از محیط توجیه میکنند. این دیدگاه در بستر
۲ / پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری» سال دوم» شماره دوم» پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
حداقل در سطح نظری وجود دارد و برای ظهور یک
واسازی معنایی فضای درون ذهنی مشارکت‌کنندگان در گروههای روانشناسی عامیانه: مطالعه‌ای کیفی از اعضای گروه آب"/ ۷۳
۴ پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری, سال دوم شماره دوم پیاپی(۳)» پاییز و زمستان ۱۳۹۱
| گروه های روان شناسی عامیانه سال هاست که در ایران به صورت غیر قابل انکاری رواج یافته و حتی پرفروش ترین کتب سال برای سالیان متمادی مربوط به این ایده بوده است. از آنجا که بیشتر مشارکت کنندگان در این گروه ها پس از اتمام دوره دچار اختلال در روابط با دیگر اعضای جامعه می شوند و با فرهنگ جمعی نمی توانند همنوایی لازم را داشته باشند، پژوهش کیفی حاضر درصدد بوده است با استفاده از رویکرد تفسیرگرایی اجتماعی به واسازی معنایی بین ذهنی اعضای یکی از گرو های روان شناسی عامیانه (گروه ""ب"") بپردازد. هدف از این پژوهش، در واقع استخراج و شناخت معنای مسلط بر اجتماع بین الاذهانی این گروه بوده است. در این راستا، با استفاده از روش شناسی کیفی، روش تحقیق مردم نگاری در انجام عملیات تحقیق و روش مطالعه موردی در تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. با تحلیل داده ها، ابتدا تم های فراوانی استخراج شد که در تحلیل نهایی این مفاهیم در زیر پنج تم اصلی شامل انسان محوری، نفی غایت گرایی، اصالت نگرش و نفی بایدها و نبایدها، احساس محوری و برخورد احساسی نسبت به ظلم قرار گرفتند. نتایج تحقیق حاکی از این واقعیت بود که عمده نیازهای مشارکت کنندگان برای شرکت در این گروه، مشکلات خانوادگی، بی هدفی، ناامیدی و اختلال در ارتباط بوده است. ویژگی اصلی و تم غالب این گروه، گذشته از در محور قرار دادن انسان و احساسات او، نفی تمامی ارزش ها، باورها و باید و نبایدهای غالب است. |
48,243 | 403374 |
فرضیه‌ی پنجم» با تأیید فرض 110 معناداری اثر میانجی گری منبع بیرونی کنترل رفتار بر رابطهی
بین دانش مالی و رفتار مدیریت مالی شخصی در سطح 7۹۵ رد میشود. همانطور که پیش از این
گفته شد رد فرض 110 ضریب مسیرابه معنای وجود رابطهی ضعیف است.
براساس نتایج به‌دس تآمده» نگرش مالی با رفتار مدیریت مالی رابطهی مثبت و معنادار دارد؛ یافته‌های این پژوهش
با نتایج گزارش‌شده توسط مین و تائو (۲۰۱۵) و شیم و همکاران (۲۰۰۹) منطبق است. یکی دیگر از عواملی که در
رابطه با رفار مدیریت مالی مورد بررسی قرار گرفت» دانش مالی است؛ رابطهی دانش مالی و رفار مدیریت مالی
شخصی نیز مثبت و معنادار تشخیص داده شدهاست. مین و تائو (۲۰۱۵» گاچانگو! (۲۰۱۴)» راب و ودیار (۲۰۱۱)»
۸ راهبرد مدیریت مالی, سال ششم شماره بیست و چهارم بهار ۱۳۹۸
پری و موریس (۲۰۰۵)» شیم و همکاران (۲۰۰۹)» گرابل و همکاران (۲۰۰۹) و بسیاری دیگر طی پژوهشهای خود
این نتیجه را تأیید میکنند. همچنین یافته‌های پژوهش نشان میدهند که دانش مالی تعدیل کننده‌ی رابطهی بین نگرش
مالی و رفتار مدیریت مالی است. پاروتا و جانسون! (۱۹۹۸) در پژوهشهای خود به نتایجی مشابه نتایج این پژوهش
رسیدند اما مين و تائو (۲۰۱۵) براساس یافته‌های خود وجود چنین نقشی را برای دانش مالی رد کردند. یافته‌های
پژوهش وجود رابطهی منفی و معنادار ین منبع ببرونی کنترل رفتار و رفتار مدیریت مالی را رد میکنند. نتایج پژوهش
مين و تائو (۲۰۱۵) و پری و موریس (۲۰۰۵) مخالف و نتایج پژوهش گرابل و همکاران (۲۰۰۹) مژید نتیجه‌ی این
پژوهش است. در پژوهش حاضر وجود نقش میانجی گری منبع بیرونی کنترل رفتار بر رابطهی بین دانش مالی و رفتار
مدیریت مالی رد شده است. مین و تائو (۲۰۱۵) با توجه به یافه‌های خود موافق نتیجه‌ی این پژوهش هستند اما زکریا
و همکاران (۲۰۱۲) نتایجی مخالف یافه‌های این پژوهش ارئه کرده‌اند.
شکل مدل درونی و روابط بین متغیرها به شرح زیر است:
شکل ۲. مدل درونی و روابط میان متغیرها همراه با اعداد معناداری
بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار مدیریت مالی ... سس ۱۳۹
با اندکی توجه به زندگی افراد مختلف جامعه مشاهده میشود افراد با موقعیت‌های یکسان»
رفتارهای مالی متفاوتی از خود نشان میدهند و به‌تبع آن آینده‌ی مالی متفاوتی برای خود ترسیم
میکنند. چه‌بسا دیده میشود افراد بسیار تلاش میکنند درآمد نسبتا خوبی به دست می آورند» اما
همچنان درگیر مشکلات مالی هستند؛ این امر بیان گر ناتوانی افراد در مدیریت مالی زندگی شخصی
آنها است. این پژوهش به دنبال بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار مدیریت مالی شخصی در میان
جوانان ایران بوده است. از بین عوامل ممکن چند عامل که نسبت به سایرین مهمتر و جامع‌تر به نظر
۱.با توجه به فرضیه‌ی اول با افزایش دانش افراد از امور مالی می‌توانند تصمیم‌های مالی و پولی
خود را آگاهانه تر اتخاذ کنند ومنابع مالی خود را بهتر و کاراتر مدیریت کنند. بنابراین رفتار
.با توجه به فرضیه‌ی دوم نگزش مثبت به امور مالی باعث رفتار مدیریت مالی مسئولانه‌تری
میشود. دانش بیشتر» آگاهی افراد از امور مالی را بهبود می‌بخشد و نگرش آنها به امور
مالی و به‌تبع آن رفتار مدیریت"مالی را تقویت امی‌کند که این نقش تعدیل‌کنندگی دانش
۳ با توجه به نتایج حاصل از فرضیه‌ی سوم باور افراد راجع به وجود يا عدم وجود کنترل از سوی
آنها بر امور زندگیشان اثری بر رفتار مدیریت مالی آنها ندارد به علاوه دانش مالی
نمیتواند با اثرگذاری وی بیرونی کنترل رفتار بر رفتار مدیریت مالی اثر مستقیم داشته
باشد و منبع بیرونی کنترل رفتار اثر معناداری از دانش مالی بر رفتار مدیریت مالی منتقل
به‌طو ر کلی میتوان استفاده از پرسشنامه جهت گرد آوری داده‌ها را بهعنوان یک محدودیت در
نظر گرفت زیرا این روش علیرغم مزایایی که دارد» جمعآوری اطلاعات را به فرآیندی زمانبر
تبدیل کرده است و نحوه‌ی توزیع آن و جمعآوری داده‌ها بسیار مشکل‌تر از روشهایی همچون
دس راهبرد مدیریت مالی, سال ششم, شماره بیست و چهارم. بهار ۱۳۹۸
با توجه به یافته‌های پژوهش» مشخص است که برای بهبود رفتار مدیریت مالی لازم است نگرش
افراد نسبت به مسائل مالی بهبود پیدا کند؛ ازاین‌رو نظریه‌ی سه مرحله‌ای لوین! مورد توجه قرار
می گیرد. لوین در نظریه‌ی خود برای بهبود رفتار سه مرحله بیان میکند: گشودگی یا انجماد زدائی
تغییر» بستن. در مرحله‌ی اول باید دو کار انجام داد اول» اطلاع‌رسانی و دوم شیوه‌های اغنایی که
اینها هردو از رسالت‌های ارتباطات هستند. در مرحله‌ی دوم تغییر و تحول موردنیاز در زمینه‌های
مربوط به وجود می آید و افراد مستقیما در این تغییرات درگیر می‌شوند. در مرحله‌ی سوم» نگرش به
وجود آمده تثشبیت میشود تا مجددا به نگرش اول برنگردد. در اینجا نقش رسانه دوباره اهمیت
پیدا میکند» رسانه میتواند این کار تثبیت نگرش‌ها را با سرعت بالا انجام دهد. با توجه به مطالب
گفته‌شده لازم است رسانه‌ها اعم از تلویزیون» رادیو شبکههای اجتماعی» بنرهای شهری و ... با
نظارت سخصصان و سئولین به بهبود تنگرش افراد جامعه بت به/سنائل سالی بپردازند (جیسکینگن
با توجه به نتایج حاصل از فرضیه‌ی.دوم حاکی از اینکه دانش مالی بر رفتار مدیریت مالی اثر
مثبت و معنادار دارد؛ بنابراین با افزایشندانش مالی رفتار؛:مدیریت مالی بهبود پیدا می کند. همچنین
با تأیید فرضیه‌ی سوم مشخص میشود که :دانش مالی رابطهی بین نگزش مالی و رفتار مدیریت مالی
را به شکل مثبتی تعدیل می کند؛ بنابزاین:با افزایش دانش:مالی؛زفتار مدیریت مالی بهبود پیدا می کند.
برای افزایش ذانش مالی نیان‌است مورزشق مالی/افرا بش یاک گانش مالی شخصی مختص رشته
و تخصص خاصی نیست و برای داشتن وضعیت مالی بهتر» نیاز ضروری همگان است؛ لذا به مراکز
آموزشی مانند دانشگاه‌ها و مسسات آموزشی به‌ویژه مراکز تخصصی مسائل مالی توصیه میشود
دوره‌های آموزشی و سمینارهای تشریح مبانی و مفاهیم ضروری مالی برگزار نمایند. با توجه به نیاز
افراد به دانش مالی شخصی, به موسسات مشاوّرّه سرمایه گذاری پيشنهاه میشود فعالیت خود را
کرش داده و اطلاعات راجع به سایر ابعاد مالی شخصی همچون برنامه‌رپزی» بودجه‌بندی»
پژوهش گران در پژوهشهای خود می‌توانند بررسی‌های انجام‌شده در این پژوهش را بر اقشار
دیگر مانند کودکان که در آستانه‌ی شکل گیری شخصیت هستند انجام دهند و یا با اضافه کردن
متغیرهای بیشتر به مدل» آن را توسعه داده و نتایج جامع تری به دست آورند.
بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتار مدیریت مالی ... سس ۱۴۱
امانی» جواد. خضری آذر» هیمن. محمودی» حجت. (۱۳۹۱). معرفی مدل‌یابی معادلات
ساختاری به روش حداقل مجذورات جزئی (/۳1.5-82) و کاربرد آن در پژوهشهای رفتاری.
امانی» جواد. سید عباس‌زهده» میرمحمد. پاشوی» قاسم. خضری آذر» هیمن. (۱۳۹۴). مقدمه‌ای
بر مدل‌پابی معادلات ساختاری به روش ۳1.5 و کاربرد آن در علوم رفتاری (چاپ اول).
حبیبی» آرش. عدن‌ور» مریم. (۱۳۹۵). آموزش کاربردی لیزرل (چاپ سوم). انتشارات جهاد
شیرازیان» زهرا. (۱۳۹۷). بررسی نقش سواد مالی و مدیریت پول بر مدیریت مالی شخصی
سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران» دانش مالی تحلیل اوراق بهادار» دوره ۱۱» شماره ۳۸.
محسنین» شهریار. اسفیدانی» محمدارحیم. (۱۳۹۳).مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد
حداقل مربعات جزئی به کمک نرم افزار 8173271-31.5(چاپ اول). انتشارات مهربان.
مهرگان» محمدرضا:"*ژالی» مخمدرضا. (۱۳۸۵). در آجست‌وجوّی فنون تعیین روایی در
0 لصه کعتنلزطاه ندعم .(2013) 8۰ ,3/06۲ 6 .5 هدع ۸
0(۰)) بل وتققهه 162 گ .۷ ,زرومطعه2 .34 .5 ,2006 کهط۸0 .7 منصعس۸
65 1.6256۲ آها ۳2 وصنوتا هدناع21/00 مهو امسط هاگ 130۵8
( ۵00 76۷۰ ب200) ( لدع [ه موز معط ص صمنای نامص۸ 8 م۸ (/۳15-32)
تساک 008ص .(2013) 13۰ 1/2500 6 .11 متقعه 162 .7 مفصعس۸
نامه کاز موصه (/815-۳2) کعجهن و5 16251 آمنانهم عصنعد عناوم صمتاهوع
-00.41 ,(1)1 ,5616766 0109160 ع رم سم 011 ددع م6۵ حهز
7 1 و تناس5 ]۹ 7۲۳۵۲ 7۲۵۵۳۵۲ وععصقل علن ناه
هدع عمط .(2015) .8 معانط/9-۷ 0006 6۶ ول 3 وفصنلا۵) .3 ولتاکهظط
01 31660۵۲ ۵0 صمناه3۵ نممصمهصز۳ که عاعانط عطا ۵۳ ۳10606
۲ راهبرد مدیریت مالی, سال ششم شماره بیست و چهارم بهار ۱۳۹۸
7 ]70۵ 7.6 .۸1000609 200 من هط م6ع 10 مصگ۴ و5
کز ۵ط۸ .(2013) .30 .ل ,ما5 6 بش۸ 5 ,ط70ظ ول .10 نز860 -
6 70۲۵۱ 0۳616۳۵۲65۶۰ کتا0لقصمصه 0صه ونلنطاه 6 انصع 60 ۶ هم قط6 0
عطا ۳ ۵۵۲ ۵۶ کازط17۵ وصنیهک عگ میک .(2014) .تا م2 6 .۸ ,ات81۳8 -
۶ آ۳1۵۲-۵ ,[۵ 72۶ ۵۳ 7۳0000۳۹5 للک 706 .20 طمعمدس۸ که نش
:5 ملصه ا0ع0 .(2005) .5 ۷۷۰ ,86 ۵ کل ,و102/چ1 وگ ,810۷1
6 ]٩ |700۵ نت060 ۵۶ ا5م لزع [م عم عطا ما۳۷
0 1709657 7/6100 275 0۳۲۳۵ 06۲۷10 .(1997) ۷7۰۷۷۰ مقلط) -
7 60۲ 3/130286 (هنممصمصز۲ 156 .(2011) .7 بل بمفنک ۶ .۳ بل و1060 -
40 0۹۵,۱۳۶ ,۳1۵۳۵۵ ۵۲ امد سمل صمناعلونله وصه خصعصم10ع 106 نعلی5
ع موز 356 .(2016) 16000۳۵۰ ,عفقنظ 6 سلبط 1 ,و۳۳ بهعناآ ,[[۳87۲6 -
6 6۹۵۵۵ ٩ ۷۵۵ عصنصنماه هنز ومی امد لمتمصعصت ۶و
+00.85-7 ,54 ۷۵ ونرووا0رک2 ع/007ع ۲٩ ام سول صمفقطع 0
11۳0021 1۵۳ ععی ۵ط ونان .(2005) .7 مععا 6 مگ ,8027130100۵6 و3 3036 -
7 گ0 087 1م روم 156 نصنم عطا که کعلزد 3/0 .(3984) بش۸ مقط۳۵۳۵ -
هن 2ص 06502 0 بنشع 10 اهتمصعصنا اهاط .(2014) 2.36۰ مصعمق هی -
8 200 10۵066 هز کععرومامصه که ععف مه نکعا 0۳ 1332866۲
.(3781۳0 0۶ بجازد 06ص مصمناهامععنل هم 100) نهودکل صز کدمنانناعمز
6 .(2014) .5 ,ا867ع52 +2 .5 و10 نس و1۵12 :۷۷ ,10 3/3080 :7 .توق 0ع9عزیی) -
0 ,0ت301ی6 کعصه۳۳ جع «ملرچد 1 .عم ععد م5 هه ,م21 ,عآم0ع8
: عاازکط۳6۶00 عطا هسنامعن .(2014) ۰ و۷7۳ +6 ,3 ,8[6۲ع1ی) -
[ 70۳۵1 .«جانناعزطاند +عصتعصیی 0هه کعصزه3 ععصق 06۳ عناعناد 1/0۳
:20 5000 1/06 .(2012) .8 مط۷۷150 6۶ ول و1108 و۷ و 76ق16 وی و0ی) -
:۳۳۵060 مک ب(.60 ب00ت 00ه 3۵۰ 200۰) 6۳۵۵0۲۹۶ 2 ۹۳۵ ۳س۲0 ۳م
[0(2 ۳20 متسناوت .(2009) .5 1 ,700 6 ول .۷ ,لاخق8۳ وسل .ی ,180[6ی) -
6 .51169 0عانمتآ عطا صز عصننا عصد۳م1 1۵۳ «مزتقطعطظ خصعصع 1/0
:6 لقمصعصت وصه یدنا لمصعصنگ » .(2018) معنصمتصم۸ مصصفصطامجی -
0 .118۳61 1۵۳ «مناق۳۵ علطی‌نام‌م۸ .(2016) 36 متقتص۸0 م۸ نز71۵ -
(006) 8۰ بج ,۸067505 ۵۶ ول ب.ظ ص82 و ۷۷ لعقاظط ول بل وتلق11 -
5۰ للم ص026 (.6۵ تمد هه 36۰ 60۰) کاکرامم۸ 360 ع مه بآ 7
0۳9012000۵1 .(2010) ۷۷۰ 8 ,۷۷۵۵۵۵۵ 6۶ ۷۷.۰ .7 متتت00ل5 .10 ,11611186 -
11۳200۵1 ۵۶ 226۳05 .(2003) 3/۰ ,هل 2 ی .5 و06۷6 .3 .7 )ق1710 -
5 عنم فصه کماف 0اه نصحصی 1۵۳ کمصمناه‌نامصا +صوزتهطع 0
. 1666 لهتمصمصت وصندک صعع 0 صممعصصی عطق .(2005) سا ,ل(1/8006 -
ما وعاونسا10 ۶و طلعتع5 73 .(2007) 8 3 مفلق7 8 بط .3 ,2/]60۳6830 -
,الا 71/070961۵۳ .366270 همع م30 0۳ نفننه ۷ عط عصنصعع 1
,۳۵۲۵۵ ]06۲۹۵۲۵ و6000 ]6 ۳0010۲5 .(2015) .2 1 ,۵قط1 ۵ وا ,2/06 -
,851655 610021 ۵۵ 600016۳6۵66 ع 0 7-جدزع۸ فدمع5 عطا که موصنوعع 2۳
8 600۵05 52 .(2015) 8 .30 ,نص۳02 6 یگ 2/0596 -
602021 :5۳۳2۳-815 501206 ک6ف وک اک16 متام 0۵ 8260 200۳0۵3
۵ .معط اعتاطاام 21/682020 تصق‌حطع 1 ب(ب60 تومت 0هه ۰ع3 سل آهعناعدم هه
وعلم ناه لقنمصهصتا ۶و اعد مصز 156 .(1998) .2:3 7050809 6۶ سل .3 مقا8087701 -
,(9)2 ,81071717719 ۵۳۵ ۲۵۳۹۵1۹۳ ,۳3۵0۵ ]0 ,70۳۳۵ «کله 001 1۵۳60
1865 ز هل هه 0056۲ +ععتاط ععههمصعز کت (2008) .ی ۷7۰ ,و060 -
۴۶ راهبرد مدیریت مالی, سال ششم شماره بیست و چهارم بهار ۱۳۹۸
-[۵ 01 ۲۵16 156 ۵01۶ صذ کز م۵ط7 .(2005) .0 .38 ,3/1078 :6 ی .7 ,86797 -
لهنعصهصت +عصسعصیمی هصنصتعامه هرذ عصمصز هصه ,6ع0 101 مصمنامع 06۳
ماهنت .(2011) .17 ,زتنطاد3/0 6۶ مک مففصتال ۸ ,5 ۷۷۰ ,828 بش۸ رق2[0ق8 -
0730006۳5 آمعنوع عطا عدمصسه ععنادم مصه علنهنانه 6ص عع ۵2
1 ل0ص0ه 01086 مهن .ر2011) بش۸ ,۷۷۵۵۵۵۲۵ 2 م۸ بل ,م8 -
[ ۳ ع اه ۷6۳5 2 عاصز 10۵7 کعنصعاعمنه 0ععنادمصمی (1966) .ظ .7 ,عمط -
40 -6۵۲۱۵۲۵۱ :05 1/0۵9 هو 1معر۹ط اصعصع مهن کم ای
:0 لها ۶و کعاه ص160 .(2014) اک ,عکل ۵ لاس1 مطلفتاگ -
۵ ۳31325 .(2009) .0 .۸ ,ف028آ 2 سل .ظ و8706ظ ول .ل ر0ق۵نگ2 و5 نگ -
201 708 1۵۳ ۵11-0638 آهمممصا که آعومص لقندمععصم ۸ نعکععباه علن1
5 .(2005) .0 ,1270 6 ,۷۰-3 م8161 ان وش ۷7۰ م۷1۵2 .3 ,کتاق161670]" -
-00.159 ,(48)1 ,کاقرا۵ 0۳ 2400 گ 1008 هدس 600 «عصتاع وم 0
40 10016086 نحص مصععایع-1ع5 .م۸ ,لفط 6 208 ,18208" -
۲164-60 ,54 0۵1۰ ,و010 ع 25 ۳601۵06 0۳۲ ۵ 0 هط ص11
66020۳۷۲ ۲ع6ا تفص ۵۴ اع دمص عط بر 2017) سامصنصصه۳ 11 مصقط72 13 ,ت30 -
1 36860۲6 ]۹ ]7۵۳۳۵ ]70۳۳۵۵۳۵ و« هط لقنمصعص اعله 10 نوم
7 هنز .(2012) .5 مصق3/2 ۵ .3 .1 .3 رتقل722 1 8 رقنتقله7 -
-ع[17700 200۳0۵6۶۰ هدن 0611 مص نموه آعسه‌بساه ۸ نصمناتفوم لعنمصهصتا 40هه
| رفتار مدیریت مالی شخصی، چگونگی واکنش فرد در زمان مواجه شدن با رخدادهای مالی را بیان می کند؛ اینکه فرد در شرایط مختلف چه تصمیماتی اتخاذ کند، بر زندگی حال و آینده ی او و همچنین بر اقتصاد جامعه تأثیرگذار است. این پژوهش درزمینه ی مدیریت مالی شخصی انجام شده و هدف آن بررسی عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای مدیریت مالی شخصی درمیان جوانان ایران است؛ به این منظور روابط بین نگرش مالی، دانش مالی و منبع بیرونی کنترل رفتار با رفتار مدیریت مالی آزمون شده است. پژوهش حاضر یک پژوهش توصیفی و کاربردی است و داده ها با روش پرسشنامه ای گردآوری شده اند. مدل اصلی پژوهش مدل معادلات ساختاری است و با روش حداقل مربعات جزئی (PLS) تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان می دهند نگرش مالی و دانش مالی با رفتار مدیریت مالی رابطه ی مثبت و معنادار دارند؛ به علاوه، نتایج حاصل از آزمون فرضیه سوم نشان می دهد که دانش مالی رابطه ی بین نگرش مالی و رفتار مدیریت مالی را تعدیل می کند. این در حالی است که مطابق آزمون فرضیه های چهارم و پنجم این پژوهش، بین منبع بیرونی کنترل رفتار و رفتار مدیریت مالی رابطه ی معناداری وجود ندارد و منبع بیرونی کنترل، میانجی رابطه ی نگرش مالی و رفتار مدیریت مالی نیست |
17,192 | 494988 | در نهایت نتیجه به این صورت است
که آموزه های نوین جرم شناسی پیشگیرانه با رویکردها و آموزه ها نهج الابلاغه در یک راستا هستند
وراهکارهای پیشگیرانه از جهت مبارزه و پیشگیری به متولیان سیاستگذاری جنایی پيشنهاد می گردد.
۱ استادیار حقو دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران» بابلسر» ایران (نویسنده مسئول)
۲. دانشجوی دکتری حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران» بابلسر ایران.
۳ دانشجوی دکتری حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران» بابلسر ایران.
۴ دانشجو کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه مازندران» بابلسر ایران.
تاریخ دریافت مقاله: ۱۴۰۰/۰۴/۲۴ تاریخ پذیرش مقاله: ۱۴۰۰/۰۷/۲۸ صص ۲۲۷-۲۴۴
در عصر حاضر به‌منظور بهبود روابط اجتماعی و بهره‌مند شدن مردم از مواهب و نعمات موجود
در طبیعت» بخش عظیمی از سرمایه و اموال موجود در یک کشور در اختیار دولت و نهادهای
عمومی قرار میگیرد. لذا این وظیفه دولت است که این اموال را در اختیار افرادی امانت‌دار
قرار دهد تا به نحو شایسته نگهداری و برای هدف موردنظر به‌کارگیرند» اما بااین‌وجود برخی
کارکنان حکومت در ادای این وظیفه شرعی وقانونی کوتاهی کرده» اموال را به نفع خود یا
دیگری تصاحب می کنند(رمضانی» ۰۱۳۹۲ ۱۱). این عدول از وظیفه شرعی و قانونی در ادبیات
به تشریح ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا اختلاس و کلاه‌برداری مصوب
۵ مجمع تشخیص مصلحت نظام» اختلاس ازجمله تعدیات کارمندان و کارکنان دولت
و موسسات و شرکتهای دولتی و مأورین به خخدماتغمومی است که نسبت به اموال متعلق به
دولت يا سایر اشخاص که حسب وظیفه به آنها سپزده‌شدهاست.» انجام میگیرد؛ برای مبارزه
با اینگونه ناهنجاری‌ها و معضلات. اتخاذ سیاستهای کیفری و به مجازات رساندن مجرمین
یکی از مهمترین دستور کارهای دولتها در طول تاریخ بوده است اما امروزه تجربه نشان داده
است که اعمال مجازات سرکوبگرانه برای مبارزه با جرم و به خصوص جرانم مالی موثر نیست
ازاین‌رو این آورده علمی در تلاش است ویژگیهای این جرم ومرتکبان آن» ريشه‌ها و پیامدهای
آن را به‌منظور شناخت دقیق و صحیح از این عنوان مجرمانه بامطالعه در ابواب مختلف نهج‌البلاغه
مورد کاوش قرار دهد تا با بررسی مصادیق گوناگون پیشگیری های اجتماعی همچون ارتقای
اخلاق حرفه‌ای» شایستهسالاری» الگوسازی صلحیّح و آموزش و غیره و تطبیق آن با روش حکومتی
امیرالمومنان نقش مهمی را که پیشگیری غیر کیفری در کاهش وقوع این پدیده مجرمانه ایفا میکند.
بیابد. این پژوهش با روش تحلیلی-نظری و با رویکرد کارکردگرایانه» به صورت توصیف و تحلیل
مطالب صورت گرفته و از مدل و نظریه سیستمی و مفاهیم آن در ارتباط با پیشگیری از جرایم
استفاده شده است. سوال اساسی تطبیق رهیافت های جرم شناسی پیشگیری با آموزه های نهج
البلاغه است که به چه میزان این دو گفتمان منطبق بر یکدیگر هستند. به نظر انديشه ای نوین ریشه
در مباحث فقهی و آموزه های شرعی فقه امامیه دارد و این دو در یک راستا و منطبق برهم هستند.
اختلاس در لغت به معنای ربودن» جدا کردن و برداشتن چیزی از روی دیگر است(عمید»
۰ ۳۸ ۱۱۴). در حقوق کیفری و مطابق قانون اختلاس به معنی آن است که مرتکب جرم
که مامور دولت است» نسبت به اموال متعلق به دولت يا اموالی که نزد وی می باشد» مرتکب
خیانت می شود(میرمحمد صادقی» ۰۱۲۳۹۲ ۲۱۴). در فقه اختلاس را تحت عنوان اخذ مال
از غیر حرز دانسته اند. بدین صورت که اگر کسی مالی را برباید» نه از حرز و جای امن بلکه
به وسیله تردستی و پنهان يا قهر و حیله و شهادت دروغ و خورانیدن بنگ و داروی بیهوشی و
امشال آن گرچه دزدی نیست و حد دزد نباید زد اما حاکم می تواند او را ادب و تعزیر کند به
اندازه ای که دیگران عبرت گیرند و نکنند(علامه حلی» ۰۱۳۴۳ ۷۵۶). از همین جهت و بر
همین مبنای فقهی است که قانونگذار اختلاس را جز جرایم با مجازات های تعزیری قرار داده
و است. جرم اختلاس مانند بسیاری از جرائم,اقتصادی میتنی بر فریب و نیرنگ» سواستفاده
از اعتماد و تبانی و اغلب نیازمند فرصت شسغلی مناس بت و تخصص لازم است. همین امر
باعث می‌ش ود تا مرتکبان آن جرم را به‌مثابه یک کارشناس مسلط بر امور انجام دهند؛
چنین ویژگی‌هایی کشف جرم اختلاس را مشکل می‌سسازد. ضمن اینکه اثبات قصد تقلب
و رابطه سببیت بین عمل مرتکب و جرم در هاله‌ای از ابهام قراز؛میگیرد؛ بنابراین تا ادلّه
قطعی و ممکن یافت نشود. اقدام به شکایات کیفری نمی‌شود. ازاین‌رو تعداد پرونده‌های جرم
همچنین جرم اختلاس ازجمله جرائم یقهسفیدی است یعنی: «رفتارصای غیرقانونی یا
غیراخلاقی ناقطی سس تولیت انانی با اعسماه عمرمی که توس ط یک شخهی یاسازسان ارتگاب
می‌یابد» اين اعمال معمولا در جریان فعالیتهای شغلی مشروع و توسط اش خاصی که
دارای مقام عالی و قابل‌احترام اجتماعی‌اند ارتکاب می‌یابند» (بنسون» ۴۱۰۱۳۹۱).
آثار جرم اختلاس» آنی نیست و در طول زمان جلوه‌گر می‌ش ود؛ بنابراین کش ف آن
نیز مدتها پس از وقوع آن اتفاق میافتد؛ نرخ بزهکاری در این جرانم ظاهرا پایین است؛
ویژگی‌هایی همچون نداشتن آثار مادی اخفا و تبانی موجب کشف کمتر این جرائم میشود
درحالیکه رقم سسیاه این جرائم بسیار بالاست (نجفی ابرندآبادی» ۰۱۳۹۰ ۱۸۵).
از طرفی مرتکبان جرم اختلاس ازلحاظ جرم‌شناختی,» دارای شخصیتی برونگرا هستند و
از سایر مجرمین اجتماعی‌ترند و دارای فعالیتهای فوق‌برنامه بیشتری هستند. انگیزه آنان در
ارتکاب جرم ریشه در فرهنگ رقابت دارد؛ حالت اشتیاق و تشویق میتواند عاملی برای تکرار
جرم آنان در آینده باشد؛ هرگز به چشم یک مجرم به خود نمی‌نگرند» میل به پنهان‌کاری در آنان
بسیار بالاست و در ارائه تصویری غیر مجرمانه از خود اصرار دارند.
عموما اختلاس کنندگان سطح تحصیلات بالاتری نسبت به سایر مجرمان دارند و از موقعیت
اجتماعی متناسبی برخوردارند؛ مضاف بر اینکه دروغ‌گویان ماهری هستند که به خاطر فقدان وجدان
و تعهد به اخلاقیات به‌راحتی مرتکب جرم اختلاس می‌گردند (سلیمانی» ۱۱۵-۱۴۱۰۱۳۹۲)
جرم اختلاس مانند سسایر جرائم اقتصادی نتیجه عوامل مختلفی است و هرگز نمیتوان
شرایط و اوضاع‌واحوال خاصی را تنها علت در وقوع جرم اختلاس دانست. محققان و
پژوهشگران نیز عوامل متعددی را در شکل‌گیری این جرم مشخص کرده‌اند که میتوان آنها را
در دو گروه کلی دسته‌بندی نمود: عوامل محیطی و شخصی. ازنظر محیطی مشکلات و نیازهای
مالی کارمندان و عدم تأمینمالی کازمندان از سبسوی مراجع مربوطه» تضعیف اخلاقیات در
سازمانها و در مقیاس بزرگتر در اجامعه» عدم شفافیت ونظم در امور سازمانی» عدم امنیت
شغلی کارکنان؛ اقتصاد دولتی» ضعف در پاسخگویی به مردم و غیره را میتوان برشمرد.
همچنین ازنظر شخصی میتوان ضعف وحدان کاری و اخلاقیات افراد» نارضایتی کارمندان از
موقعیت خود درون سازمان» زیاده خواهی و میل به تجمل و ثروت‌اندوزی و... را ازجمله عوامل
سوقدهنده کارمندان به ارتکاب جرم دانست. در وقوع جرم اختلاس و سایر جرائم اقتصادی
وجود فرصت مناسب نقش موثری ایفا میکند. وجود فرصت مناسب که خود میتواند انگیزه
ساز باشد. فرصتها لب حاصل شرایطی هممچون دسترسی به محل جرم؛ اعطای اختیارات
گسترده به مدیران و کارمندان» ضعف در نظازت و بازرسی» حمایت و همکاری چند نفر در
ارتکاب جرم» وجود ابهام» ضعف و خلا در قوانین هستند (بنسون» پیشین» ۷۸).
۲. ویژگیها و ریشه‌های جرم اختلاس در اندیشه‌های حضرت علی ۲ درنهج البلاغه
حضرت علی ! در خطبه ۳۲ نهج‌البلاغه در خصوص روزگار و مردمان و با عنوان سیر ارتجاعی
امت اسلامی» مردمان را ازلحاظ روانشناسی اجتماعی به چهار دسته تقسیم نمود و دودسته را
«آنان که شمشیر کشیده» و شر و فسادشان را آشکار کرده‌اند. لشگرهای پیاده و سواره خود
را گردآورده» و خود آماده کشتار دیگران‌اند» دین را برای به دست آوردن مال دنیا تباه کردند که
یا رئیس و فرمانده گروهی شوند» يا به منبری فرا رفته» خطبه بخوانند» چه بد تجارتی» که دنیا
را بهای جان خود بدانی» و با آنچه که در نزد خداست معاوضه نمایی. گروهی دیگر با اعمال
آخرت, دنیا می‌طلبند» و با اعمال دنیا در پی کسب مقام‌های معنوی آخرت نیستند» خودرا
کوچک و متواطضع جلوه میدهند» گام‌ها را ریاکارانه کوتاه پرمی‌دارند» دامن خود را جمع کرده»
خود را همانند مژمنان واقعی می‌آرایند و پوششی الهی را وسیله نفضاق و دورویی و دنیاطلبی
خود قرار میدهند.» از خطبه فوق چنین استنباط می شود که کارکنان و کسانی که در امور
حکوکتی(دولتی) مشغول به کار اند و دارای سمت هستند بایستی معیارهایی را رعایت کنند.
نوعی رویکرد پیشگیرانه در مطلب فوق وجود دارد به این صورت که از انتخاب و گزینش
افراد مسول حساسیت بیشتری خرج داده شود. از,افراد ریاکاز و کسانی که دست به خدعه می
ان اجتناب شود که تطبیق آموزه هی .نهج البلاغه را با رهیافت های.پیشگیرانه نمایان می کند.
افزون بر آن یکی از علت ارتکاب جرم اختلاس در خطبه فوق انتخاب نادرست است» انتخاب
و سنجش و گزینش صحیح یکی از موارد اشاره شده در رویکرد.های پیشگیرانه است» بدین
صورت که با انتخاب صحیح پیشگیری از رفتار های مجرمانه صورت می گیرد.
در تفسیری که آیت‌الله مکارم شیرازی از.این بیانات داده است این است که اشاره به
دنیاپرستانی دارد که مدعی زهد و تقوا و پذیرش آخرت هستند؛ درحالیکه این خودبینی چیزی
جز فریب و ریا نیست و دنیا را یا با ظلم و زور به چنگ می‌آورند ویا با تزویر و فریب.
بنابراین بیانات ارزشمند گروهی از انسانها شر خود را آشکار می‌سازند و گروهی دیگر بدون
آشکار کردن شر خود اقدام به تصاحب و زروزیور دیا میکنند؛ مفسر دسته اخیرالذکر را دارای
ظاهصری متواضع و باوقار و پی‌اعتنا به دنیا میداند که خود را به‌مانند صالحان آراسته میکنند؛
درحالیکه به خداوند و معاد اعتقادی ندارند و ایمان به دو اصل توحید و معاد در اعماق وجود
آنان رخنه نکرده است و در قیامت خطاب میشود که ای ریاکاران اعمالتان نابودشده است و
در نتیجه مستنبط از تفسیر خطبه ۳۲ نهج‌البلاغه» امام علی 2۲ مهمترین ویژگی اختلاس
کنندگان را ظاهرفریبی و ریاکاری آنان میداند که توسط جرم‌شناسان نیز به آن پرداخته‌شده است؛
در حقیقت شخصیت مختلس» ریاکاری و پنهان‌سازی جنبه‌های مجرمانه رفتار است.
در خطبه ۸۷ امیر المومنان علی علیه‌السلام با عنوان موعظه یاران که در بیان معرفی بهترین
بنده خدا و الگوی انسان کامل بوده است پس از توصیف صفات افرادی که هواپرستی را از خود
دور ساخته‌اند و پیوسته مراقب خویش می‌باشند و از این بیم دارند که مبادا لغزش‌هایی از آنان
سر زند» به توضیح زشت‌ترین انسانها پرداخته است که در این خطبه در مورد آنان اینگونه آمده
است: «دام‌هایی از طناب‌های غرور و گفته‌های دروغین بر سر راه مردم افکنده» قرآن را بر امیال
و خواسته های خود تطبیق میدهد و حق را به هوس‌های خود تفسیر میکند. مردم را از گناهان
بزرگ ایمن می‌سازد و جرانم بزرگ را سبک جلوه میدهد» ادعا میکند از ارتکاب شبهات پرهیز
دارد اما در آنها غوطه می‌خورد؛ می‌گوید: از بدعت‌ها دورم ولی در آنها غرق‌شده است.» چهره
ظاهر او چهره انسان» و قلبش قلب حیوان درنده است راه هدایت را نمی‌شناسد که از آن‌سو برود
و راه خطا و باطل را نمی‌داند که از آن بپرهیزد» پس مرده‌ای است در میان زندگان.» یکی از رفتار
های فرد مختلس دروغ و خدعه ودورویی است. در خطبه فوق به این امر مهم اشاره شده» بدین
صورت که افرادی که دارای باورهای باطل هستند به انجام رفتار های مجرمانه همانند اختلاس
روی می آورند. همانطور که مشاهده می,شود. بسیاری از رهیافت های نوین پیشگیری در آموزه
های فقهی اسلام وجود دارد که با مداقه در کتبی همچون تهج ابلاغه به آن پی خواهیم برد.
در تفسیر این بخش از نهج‌البلاغه آمده استت که برخی با گمراه کردن مردم از طریق حیله
و تزویر در جهت منافع مادی خود اقدام میکنند در جای دیگری از تفسیر اینگونه مطرح‌شده
است که: «اين ریاکار شیاد در برابر توده مردم چنان ابراز تقوا و پاکی میکند که می‌گوید نه‌تنها
از حرام پرهیزدارم که از این شبهات نیز بیزارم درحالیکه زندگی او مملو از شبهات است.»
بنابراین ادعای این افراد چیزی جز دروغ و فریبکاری نیست و بیان چنین جملاتی چه در لباس
روحانیت و چه غیر آن میتواند رخ دهد (تقی پور» ۱۳۹۲ ۶۰).
همانگونه که عنوان شد یکی از ویژگیهای مختلسین ظاهرسازی و پنهان کردن اقدامات
مجرمانه‌ی خود است؛ در خطبه اخیر نیز ملاحظه گردید که امیر المومنان به افرادی اشاره
میکنند که ظاهر و باطن آنها یکسان نیست وبا توجه به همین ویژگی مرتکب گناهان متعددی
همچنین امیرالمومنان در خطبه ۱۲۶ با عنوان تقسیم بیت‌المال که در مقام بیان عدالت
اقتصادی ایشان و روشن‌ترین بیان ایشان در باب پرهیز از اختلاس است می‌فرماید: «آیا به من
دسستور می‌دهید برای پیروزی خود» از جور و ستم درباره امت اسلامی که بر آنها ولایت دارم»
سواستفاده کنم؟ به خدا سوگند! تا عمر دارم» و شب و روز برقرار است» و ستارگان از پی هم
طلوع و غروب میکنند» هرگز چنین کاری نخواهم کرد! اگر این امسوال از خودم بود بهگونهای
مساوی در میان مردم تقسیم می‌کردم تا چه رسد که جزو اموال خداست؛ آگاه باشید! بخشیدن
سال هه آنها کاس سقاق تدارند زباد‌روی و اسرات است: ممکن اس در تیا اززش دهیله
آن را بالا برد اما در آخرت پست خواهد کرد در میان مردم ممکن است گرامی‌اش بدارند اما در
پیشگاه خدا خوار و ذلیل است. هیچ‌کس مالش در راهی که خدا اجازه نفرمود مصرف نکرد و
به غیر اهل آن نپرداخت جز آنکه خدا او را از سپاس آنان محروم فرمود. و دوستی آنها را متوجه
دیگری ساخت» پس اگر روزی بلغزد و محتاج کمک آنان گردد بدترین رفیق و سرزنش کننده
ترین دوست خواهند بود» بنابراین امام علی 2 در خطبه‌های متغدد بابیان کلمات وعبارت‌هایی
مانند ظاهرسازی» فریب و ریاکاری و نیکو جلوه دادن خود دز نزد دیگران به همان ویژگی هایی
اشاره نموده است که جرم‌شناسان برای اختلاس کنندگان به‌کاربرده‌اند. بدین صورت که با تامل
در خطبه های نهج ابلاغه مصادیق از رهیافت های پیشگیری اجتماعی ملاحظه می شود.
پیشگیری که ناظر بر فرد بزهکار و جنبه‌اهای تربیتی و اخلاقی وی.اشت.
به‌طور سنتی در آموزههای جرم‌شناسی به سه نوع از پیشگیری اشاره میشود؛ پیشگیری کیفرین
که بهوسیله مجازات و یا تهدید به اعمال مجازات حاصل میآید؛ بدین‌صورت که با وضع قانون
و تهدید به اعمال مجازات در صورت انجام عمل خلاف آن بهصورت عام اقدام به هشدار به
نوع دیگر پیش گیری وضعی يا موقعیت‌مدار نام دارد که به دنبال محدود ساختن فرصت
های ارتکاب جرم از طریق اثرگذاری بر محیط است. پیشگیری اجتماعی که حول محور اجتماع
انس ان وش خصیت افراد بحث میکند؛ فرآیند تربیت و جامعه پذیری و آموزش اخلاق در
پیشگیری اجتماعی به دنبال تأثیرگذاری بر فرایند شکل‌گیری شخصیت افراد است و تأثیرات
آن در درازمدت حاصل میشود و اثرات بادوام‌تری دارد و اهمیت آن بدین سبب است که
اشخاص بهگونهای تربیت می‌شوند که حتی درزمانی که کسی از رفتار آنها مراقبت نمی‌کند
مرتکب اعمال خلاف نمی‌شوند. جرم‌شناسانی که به پیشگیری اجتماعی معتقد هستند انسان
را محصول تعامل خصوصیات ذاتی و اجتماعی فردی میدانند. بناپراین بزهکار ش_خصی
است که در دوران رشد جسمانی و مخصوصا روان خود در بسترهایی مثل خانواده» مدرسه
و محل کار و... قربانی یک سلساله بی‌توجهی‌ها» کمبودها و محرومیت‌های مادی» معنوی
و عاطفی شاه است. به عبارتی مجرمیت محصول علل فردی و اجتماعی است. لذا
ازآنجاکه این عوامل مولد بزهکاری در جامعه می‌باشند. مبارزه با آنها مبارزه با بزهکاری
و کاهش آن خواهد بود. این نوع پیشسگیری بر تعلیم و تربیت استوار است. بزهکاری بر
اساس دیدگاه پیشگیری اختماعی آنتشات گرفته از متحیط اجتماعی شخص مثل خانواده»
مدرسه» دوس تان و محیط اجتماعی عمومی مانند اقتصاد عمومی یک کشور رسانه‌های
آنچه مبنای نظری نگارنده.ذر-تحقیق پیشرو اتست؛ پیششگیری اجتماعی است که نظریات
جرم‌شناسی» راهکارها و آموزههای آن راادر باب جرم اختلاس بررسی خواهیم کرد.
یکی ازادلایل غمنته ارتگاب اختلاین وفلساذ مالی درسی ازمان‌ها و نوادغاق دول وخصوستی
به‌طورکلی بی‌توجهی به ارزشهای اخلاقی ودینی اسّت؛ لذا برای جلوگیری از فساد مالی و
تقویت سطح خودکنترلی اشخاص» برجسته کردن نقش ارزشهای اخلاقی در جلوگیری
از جرم و تدوین قواعد رفتاری ضروری به نظر میرسد؛ قواعد رفتاری مجموعهای از ارزشها
و روشهای مطلوب تعامل با دیگران در محیطهای مختلف اجتماعی» شغلی و... است که
در قالب بایدها و نبایدها تجلی می‌یابد. این قواعد رفتاری میتواند در کیفیت مطلوب انجام
امور اداری و سازمانی موثر باششد و سطح باللای رضایتمندی و انجام صحیح امور را در
اخلاق به دودسته کلی اخلاق فردی و حرفه‌ای تقسیم میشود. اخلاق حرفه‌ای» حزئی
از مفهوم اخلاق به‌طورکلی محسوب میشود. اخلاق حرفه‌ای از فرهنگ جامعه که ترکیبی از
عقاید. مذهب و آداب‌ورسوم است شکل میگیرد. قواعد و مقررات مربوط به رفتار حرفه‌ای
معمولا در قالب آئین‌نامه‌ها و بخشنامهها تنظیم می‌شوند. اين مقررات ممکن است» ضمانت
اجرای کیفری داشته باشد يا اینکه صرفا در حد توصیه‌های رفتاری باشند که عمل نکردن به آنها
فرهنگ و انگیزه مأموران عاملی مهم در سطوح مختلف برنامه پیشگیری از فساد است.
درجایی که اعمال فاسد بهصورت هنجارهای فرهنگی پذیرفته‌شده است کارگزاران در برابر انجام
اعمال اصلاحی که جنبه مبارزه با فساد را دارد مقاومت میکنند. فرهنگ‌های اداری تحت تأثیر
عواملی همچون فرهنگ اصلی جامعه» درآمد شرایط کاری» امنیت شغلی و غیره قرار دارد.
توسعه اخلاق حرفه‌ای میتواند تقویت فرهنگ اداری را در پی داشته باشد. تهیه و تنظیم قواعد
رفتاری در نهادهای دولتی و خصوصی به‌منظور ایجاد نظم و سلامت در محیط کار صورت
میگیرد. این قواعد در بردارنده اصولی اسلّت که سلامت فرد وس ازمان را تضمین میکند.
مثلا عدم اعتیاد به مواد مخدر يا قماربازی که ازاصول اخلاقی غام او همچنین خاص در رابطه
با کارمندان است میتواند از بروز اختلاس جلوگیری کند؛ چنین افرادی ممکن است در اثر
این قبیل رفتارهای خطرناک ازلحاظ مالی و حسمی صدفه ببینند و موجبات آسیب به سازمان را
فراهم آورند؛ مثلا برای تهیه پول مواد مخدر يا جبران باخت در قماربازی اقدام به اختلاس نماید.
همانگونه که در تحقیقات دونالد کرسی دلیل اختلاس بسیاری از اختلاس کننده‌ها تعهد مالی
در اثر عدم رعایت اصول اخلاقی و... بوده است. اقّامات در راستای احلاق حرفه‌ای دارای
گستره وسیعی است. رفتارهایی هم چون اعلام دازایی» منع پذیرش هدیه. صداقت در کلام
و انجام کار» گزارش موارد تخلف» عدم وابستگی به جریانات سیاسی» لزوم رعایت و ترویج
امانتداری » تقبیح کم‌کاری در وظایف شغلی که بهعنوان رفتارهای مطلوب ارزیابی می‌شوند
و نقش مهمی در کاهش جرائم مالی دارند در این راستا است. این ویژگیهای رفتاری افزایش
در شایستهسالاری» هدف این است که افراد شایسته و نخبه یا متخصص, مناسب مختلف اداری
خصبوضا در رده‌های بالایی را اشغال کنعد. اتسقاب اراد شایس عه و مسخصرص می فوافد به آلگی
شدن این افراد کمک نماید. افراد شایسته افرادی هستند که هم ازلحاظ علمی وهم اخلاقی در
سطح بالایی قرار دارند یا اینکه حداقل از دیگران بالاترند. شایستهسالاری دارای فواید فراوانی در
نظام اداری کشورهاست؛ انجام امور به دست افراد توانمند وصالح» حسن انجام امور و افزایش
عملکرد. الگوسازی برای افراد» بروز استعدادها مثل افزایش سطح تحصیلات از این قبیل است.
عدم رعایت شایستهسالاری (خصوصا در سطح کلان) خلاقیت و توانمندی‌ها را ضایع می‌گرداند
و باعث میشود انجام امور به دست افرادی سپرده شود که میزان توانایی فکری و اعتقادی آنان
ضعیف است وراحت‌تر مستعد و پذیرای انجام فساد گردند. در یک نظام شایسته‌سالار مشاغل
بهوسیله اشخاصضی که توانایی‌های الان ینمی پللایی نسبت به سایرین دارند پرشده است:
درنتیجه طبیعی است که میزان وقوع فنساد مالی کارمندان به‌شدت کاهش می‌یابد. لزوم رعایت
شایستهسالاری باید در ترویج و ازتقای کارمندان نیز موردتوجه قرار گیرد؛ زیرا افرادی که لیاقت
علمی واخلاقی اداره مشاغلر الاو 9 ادا رنن بهرواگ و مرتکب فسادهای عظیم‌تری
نسبت به سایرین گردند و ضررهای قابل توجهی به‌نظام اداری و اقتصادی وارد کنند. این افراد
درضورتی‌که اختیار انسخاب کا رسد ان لیدگه له سرا مولا رقیق گرایی و خویشاوند گزیبی زادر
دستور کار خود قرار داده و روند نادرست انتخاب افراد نالایق را ادامه میدهند (انصاری» ۰۱۳۸۵
۱).بنابراین شایسته‌سالا ری در استخدام‌ها و ارتقای کارکنان دولتی بهعنوان یک اقدام اساسی
برای پیشگیری از اختلاس و مقابله با فساد در سطح کلان لازم است.
به عقیده ادوین ساتر لند در نظریه «معاشرت‌های ترجیحی)» رفتار مجرمانه از طریق تعامل با
دیگران آموخته میشود. در این رابطه مفهوم تقلید یا مدلسازی بهعنوان مفهوم محوری فرآیند
یادگیری مورد لحاظ میشود. این مسئله باملاحظه رفتار دیگران وارد فرآیند یادگیری میشود.
بهعنوان مثال اگر برخی کارمندان به خاطر حسن انجام وظایف مربوطه مورد تشویق قرار گیرند
افرادی که شاهد این فرایند تشویق و تحسین هستند می‌توانند آن را یاد بگیرند ودر این صورت
حس درستکاری مشاهده‌گر تقویت میگردد. ازاین‌رو برای آنکه مجرمان اقتصادی در یک
فضای سازمانی به الگو تبدیل نشوند و همچنین برای جلوگیری از به وجود آمدن محیطی فاسد
که در آن قانون‌گریزی به یک (خرده) فرهنگ تبدیل شود بهترین راهکار جهت‌دهی به مشاهدات
کارمندان است» بدین ترتیب که رفتارهای قانونی و مطلوب برحسته شده و موردحمایت و
تشویق قرار گیرد و لازمه آن شناسایی و تشویق افراد شریف و درست‌کار است. دیدگاه گابریل
تارد نیز در این زمینه قابل‌ذکر است؛ وی معتقد است افراد جرم و شیوه‌های ارتکاب آن را از
بکدیگز اید می کب نظر رت ایسن قلید از نزدیک‌تزین افرادرمسمولا از اقراد فرادست
صورت میگیرد. از این دیدگاه کسب درآمد از طریق جرم در یک محیط سازمانی از طریق
دیدن و تعامل شخص با افرادی که سابقه ارتکاب جرم را دارند میتواند متصور شود به این
صورت که افرادی که در یک محیط محصور مثل یک ساختمان اداری و سازمانی با یکدیگر
روابط نزدیکی دارند درصورتیکه رفتارهای خلافکارانه در مری و منظر آنان ارتکاب یابد این
احتمال افزایش می‌یابد که آنان نیز دسست.به تقلید زده و ارتکاب.چرم را بهعنوان شیوه‌های
سودآور برای کسب درآمد تلقی کنند. اين الگویرداری زمانی بیشتز و موثرتر میشود که مدیران
و افراد بالادستی سازمانها بهعنوان الگوی سایزین (کارمندان در رده‌های مختلف) انتخاب‌شده
باشند؛ حال درصورتیکه اين الگوها اقدام به نقض قانونی کنند که ملزم به رعایت آن بودهاند»
چنین انحرافی قابل یادگیری و انتقال به سایر کازمندان در یک محیط سازمانی است. در
اینجا اندیشه مجرمانه اين‌گونه شکل میگیرد که کارمندان وقوع رفتار مجرمانه را توسط سایر
همکاران (وبعضا همکاران بالادستی) خود مشاهده میکنند و اینگونه نتیجه‌گیری میکنند که
در برخی مواقع نقض قانون چندان قبیح نیست» چون از سوی دیگران هم اتفاق میافتد. بدین
ترتیب در یک فضای سازمانی فساد مالی از طریق الگوبرداری از سایرین گسترش می‌یابد و در
این فضای محدود نوعی تبانی برای چشم‌پوشی از خطای یکدیگر به وجود میآید. ازاین‌رو با
توجه به دیدگاههای تارد در مورد شیوع بزهکاری از طریق تقلید» شییوه‌هایی نیز میتوان برای
جلوگیری از وقوع جرم ارائه کرد. در این شیوه‌ها باید الگوهای نامطلوب فردی و اجتماعی را
کنار زده و نمونه‌های بهتری را جایگزین آنها کنیم. تشویق و تنبیه کارمندان به سبب پادکستی
ویا خیانت» ترویج ساده زیستی خصوصا در بین مدیران اصلی سازمانها انتخاب کارمندان
یکی از راهکارهای اساسی برای جلوگیری از رشد اندیشه‌های بزهکارانه در افراد توجه ویژه
به تعلیم و تربیت افراد در سنین طفولیت است. نظریه خودکنترلی هیرشی و گاتفردسون
ازجمله نظریاتی است که در حوزه پیشگیری اجتماعی دارای راهکارهایی اساسی در کنترل
جرم است. در این تنوری برای پیشگیری از جرم و تربیت افراد خطر گریز و اجتماعی توجه
به تربیت طفل در اولویت قرار داده‌شده است. به نظر این جرم‌شناسان کودکانی که والدین
آنها رفتارصای صحیح را به آنان آمسوزش میدهند و مراقب رفتارهای آنان هستند در آینده
خودکنترلی بیشتری را کسب میکنند و راحت‌تر از سایرین با وسوسه‌های مجرمانه مقابله
می‌کنشد (15, 106967,2011) خانواده‌هایی که در تربیت فرزندان خود بی‌تفاوت و آسان‌گیر
هستند و خواسته‌های فرزندانشان را نس نجیده برآورده میکنند از دیدگاه این تنوری باعث
رشد زیاده خواهی در شخصیت آنان و کاهش قدرت مقابله با وسوسه‌های مالی می‌گردند.
ازاین‌رو شایسته است برای آنکه کودک:در آینده در کنترل نفسنانیات و تشخیص صواب و خطا
دچار تزلزل نگردد» حسن و قبح اعمال وی مورد نظارت و تذکر قرار گیرد (یاوری» ۰۱۳۸۹ ۱۳).
اگر فرایند جامعه‌پذیری و کنترل اجتماعی در خانواده به طور مناسب سالم اجرا شود میتوان
انتظار داشست که فرزندان که در چنین خانواده‌هایی رشید میکنند در آینده شهروندانی
قانون‌گرا باشند. چراکه خانواده در ایجاد پاورهای.اجتماعی و انگاره‌های مثبت بس یار موثر
است و میتواند از توسعه نگرش‌های ضداجتماعی جلوگیری کند. هیرشی پیشنهاد
میکند برای پدرهای بی‌مسئولیت» ضمانت اجراهای مالیاتی وضع شود؛ وی معتقداست
اجرای این اصلاحات درسیاست‌گذاری بر میزان رفتار مجرمانه تأثیر مستقیم دارد و موجب
تقویت پیوندهای خانواده» افزایش اختماعی شدن:خودکنترلی بیشتر در فرزندان خواهد شد.
درنهایت این امر میتواند از بروز رفتار انحراف آمیز جلوگیری کند (ولش» ۱۱۰۱۳۸۹).
در بسیاری از نامه‌های امام علی ۲ به کارگزارانش مصادیق پیشگیری اجتماعی به‌وضوح
قابل مشاهده است؛ کما اینکه آن حضرت از ابتدا و قبل از ارتکاب اختلاس افراد را نسبت به
چنین اقداماتی بر حذر داشته و به آنان هشدار میداد که در صورت خیانت نسبت به بیت‌المال
توجه به نامه‌های زیر اهمیت اين موضوع را در نگاه امیرالمومنان آشکار می‌سازد:
نامه ۳: گفته‌شده شریح بن حارث» قاضی امیرالمومنان علیه السّلام بود. در زمان حکومت
آن حضرت خانه‌ای به مبلغ هشتاد دینار خرید» خبر این برنامه به امام رسید» وی را خواست و به
او فرمود: «به من خبر رسیده خانه‌ای به هشتاد دینار خریده» و برایش سند نوشته» و بر آن گواهانی
گرفته‌ای» گفت: «آری چنین است ای امیر مژمنان» حضرت خشم‌آلود به او نگریست؛ سپس
فرمود: (به‌زودی کسی به نزدت میآید (ملک‌الموت) که به سند خانه نظر نمی‌کند» و از گواه آن
نمی‌پرسد تا آنکه تو را از آن خانه بیرون میکند» و تنها تسلیم خانه قبر می‌نماید. ای شریح,
مواظب باش که اين خانه را از غیر مال خود نخریده؛ یا قیمت آن را از غیر مال حلال نداده باشی»
که در این صورت دچار خسارت دنیا و آخرت شده‌ای. آگاه بش اگر زمان خرید خانه نزد من
آمده بودی» برای توسندی مانند این سند می‌نوشتم» که در خرید این خانه به یک‌درهم چه رسد
نامه ۵: نامهای که امام(علیه‌السلام) ذر خصوص سواستفاده نکردن از پست و مقام برای
اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان نگاشته است: «اين فرماندازی» آبرای تو وسیله آب‌ونان نیست؛
بلکه امانتی است در گردنت و (بدان) تواز سوی مافوق خود تحت مراقبت هستی. هرگز حق نداری
درباره رعیت» استبداد به خرج دهی و حق نداری در کارهای مهم و خطیر بدون اطمینان وارد شوی.
در دست‌تو بخشی از اموال خداوند عرّوجل است و تو یکی از خزانه‌داران او هستی» باید آن را حفظ
کنی تا به دست من برسانی» امید است من رئیس بدی برای تو نباشم» والسلام.»
نامه ۰ ۲: در خصوص برخورد قاطع با متخلف به زیاد بین ابیهه جانشین فرماندار بصره: «به خدا سوگند
می‌خورم» سوگندی راست که اگر به من خبر رسد که درغنائم مسالمانان به اندک یا بسیار خیانت کردهای, چنان
بر توسخت‌گیرم که کم‌مایه‌مانی و بار هزینه عیال بر دوشت سنگینی کند و حقیر و خوار شوی. والسلام.»
مفسر در تفسیر اين نامه به این نکته حانز اهمیت اشاره میکند که امام(علیه‌السلام) به او
صریحا نفرمود تو خیانت کردهای» بلکه سخن را به نحو مشروط بیان کرد که «اگر به من برسد که
مرتکب چین خیانتی شده‌ای» زیرا در اینگونه موارد اگر پرده را از روی کار شخص متخلف کنار
بزنند او جسورتر میشود. فصاحت و بلاغت ایجاب میکند که پرده راکمی کنار بزنند و مطلب
نامه ۲۱: نامهای در خصوص پرهیز از اسراف و ذخیره برای آخرت به زیادین ابیه» جانشین
فرماندار بصره: «از زیاده‌روی بپرهیز و میانه‌روی پیشه کسن. امروز به فکر فردایت باش. از مال
به‌قدر نیازت نگه‌دار و آنچه افزون آید» پیشاپیش برای روزی که بدان نیازمند گردی» روانه دار.آیا
امید آن داری که خداوندت پاداش متواضعان دهد» درحالیکه» در نزد او از متکبران هستی. آیا
درحالیکه» خود در ناز و نعمت فرورفته‌ای و آن را از ناتوانان و بیوه‌زنان دریغ می‌داری» طمع در
آن بسته‌ای که ثواب صدقه دهندگانت دهند. آدمی به آنچه پیشاپیش فرستاده» پاداش بیند و بر سر
نامه ۲۶: در زمینه امانتداری کارگزاران به فرماندار اصفهان که وظیفه جمعآوری مالیات
و پرداختن سهم مستحقان را به عهده داشت: «(بدان) برای تو در این زکات نصیب مشخص
و حق معینی است و شریکانی از مستمندان و بینوایان داری» به‌یقین ما حق تو را به‌طور کامل
خواهیم داد توهم باید حق آنها را به‌طور کامل بپردازی. اگر چنین نکنی از کسانی خواهی بود
که در قیامت بیش از همه دشسمن,و شناکی دارند بدا:بهحال کسی که در پیشگاه خداوند فقرا و
مساکین و سائلان و کسانی که از حقشان محروم شده‌اند و بدهکاران ورشکسته و درراه ماندگان
(همگی) خصم وشاکی او باشند (اینگونه افراد».خائنان به پیت المال‌اند) و آن‌کس که امانت را
سبک بشمرد و در وادی خیانت گام بگذارد و خویشتن ودینش را از آن پاک نسازد درهای ذلت
و رسوایی را در دنیا به روی خود گشوده و دز سرا آخرت خوارتر و رسواتر خواهد بود. (و بدان)
به‌یقین بزرگترین خیانت» خیانت به امّت است و رسواترین غش و تقلّب» غش و تقلّب نسبت
امام(علیه‌السلام) در پایان این نامه به این نکته اشاره می‌فرماید که خیانت گاه درباره یک
شخص است وگاه درباره یک امّت و به‌یقین خیانت درباره یک امّت بسیار زشت‌تر است و
نامه ۴۳: در خصوص برابری مسالمانان در بیت‌المال به صقل بن هبیره شیبانی که عامل
او در اردشیر خره بود: (از تو خبری به من رسیده» که اگر چنان کرده باشی» خدای خود را به
خشم آورده‌ای و امام خود را غضبناک کردهای. تو غنائم جنگی مسلمانان را که به نیروی نیزه‌ها
و اسبانشان گرد‌آمده است و بر سر آنها خون‌ها ريخته شده» به جماعتی از عرب‌های قوم خود.
که تو را اختیار کرده‌اند» بخشیده‌ای. سوگند به کسی که دانه را شکافته و جانداران را آفریده» اگر
این سخن راست باشد» از ارج خود در نزد من فرو کاسته‌ای و کفه اعتبار خود را سبک کردهای.
پس حقیقت پروردگارت را سهل مینگار و خوار مدان و دنیایت را به نابودی دینت آباد مگردان.
که در زمره زیان‌کارترین مردم در روز رستاخیز خواهی بود. بدان که مسامانانی که در نزد تو
هستند.» يا در نزد ما هستند» سهمشان از این غنیمت برابر است. برای گرفتن سهم خود نزد
من می‌آیند و چون بگیرند بازمی‌گردند.» همچنین امام علی 2 در نامه ۵۳ برای پیشگیری از
انحراف مسئولان حکومتی در منشور حکومتی خود مالک اشتر را به بازرسی محرمانه مأموران
علاوه بر موارد فوق امیر المومنان خود را بهعنوان الگویی درزمینه حفظ و نگهداری بیت‌المال
به امت اسلامی معرفی کرده و در نامه ۴۵ به عثمان‌بین حنیف نگاشته است: «امام شما از دنیای
خود به دو جامه فرسوده و دو قرص نان رضایت داده است. به خدا سوگند از دنیای شما پاره
زری نیندوخته‌ام و از همه غنائم آن مالی ذخیره نکرده‌ام و بهجای اين جامه که اینک کهنه شده
است» جامه‌ای دیگر آماده نساخته‌ام»..و در:جای دیگری در خطبه ۲۳۲ در خصوص احتیاط در
مصرف بیت‌المال فرموده است: «اين مال نه از آن‌من است نه از آن تو بلکه غنیمت مسلمانان
و اندوخته شمشیرهای ایشان است.» بساگ ربا آنها در کارززارشان شریک بوده‌ای ترا هم مانند
آنان نصیب و بهره میباشد واگر نه چیده دست های آن ها برای دهن های دیگران نمی باشد.»
پیشگیری اجتماعی که جرم شناسان مطرح میکنند با منواردی که در نهج البلاغه و آموزه ای ان
مورد بررسی و تطبیق قرار گرفت هردو در یک راستا و بزهکار محور بودند. در هر دو آموزه های
توجه به مسائل اخلاقی» تربیتی ودوری از دروغ و خدعه شده است. به نظر درصورتیکه این دو
آموزه ها با یکدیگر تلفیق شوند و رویکرد پیشگیرانه ای مبتنی بر اندیشه های فقهی فقه امامیه
باشد» نتیجه ای مطلوب که همانا پیشگیری ازین جرایم است را به ارمغان می آورد.
بنابراین با توجه به حکومت‌داری و امکان اجرای احکام اسلامی توسط امام علی ۲
آن حضرت سهم ویژهای در تبیین سیاست پیشگیری اجتماعی از جرم اختلاس داشته است؛
درواقع راهبرد اساسی و اولیه سیاست حکومتی امیرالمومنان در مواجهه با اختلاس یک رویکرد
کیفری و مجازات محور نبود؛ بلکه اولویت اصلی و ترجیح ایشان با برنامه‌های پیشگیرانه
اختلاس» مسئله‌ای است که در عصر حاضر بهعنوان یکی از مهمترین عوامل بر سر راه توسعه
و پیشرفت جوامع قرارگرفته و آسیب‌های بیشماری ایجاد کرده است؛ ازآنجاکه مرتکبان این
جرم غالبا از طبقات بالای جامعه هستند؛ اقدامات کیفری موثری علیه آنان صورت نمی‌پذیرد؛
چراکه آنان در از بیسن بردن ادله و مدارک وقوع جرم تبحر داشته وغالبا اشری از خود باقی
نمی‌گذارند؛ بنابراین همواره تلاش شده است تا با برنامه‌های پیشگیرانه نسبت به کاهش وقوع
این جرم اقدام شود. در همین راستا برنامه‌های پیشگیرانه‌ای همچون بهبود اخلاق حرفه‌ای»
شایستهسالاری,» الگوسازی صحیح و آموزش و ارتقای فرهنگ عمومی که از رویکردهای
پیشگیری اجتماعی هستند؛ کارکرد سازنده‌ای را ایفا میکند. از طرفی با بررسی محتوای کتاب
نهج‌البلاغه در آن قسمت که حاوی نامه‌ها و خطبه‌های آن حضرت در طول حکومت‌داری وی
بود» مشخص گردید قسمت قابل‌ملاحظه‌ای از مطالب در حوزه‌ها و مضامین مختلف اعتقادی
مرتبط با توصیف ویژگیهای اختلاس کنندگان ترسیم سرنوشت آنان و راهکارهای پیشگیری از
این پدیده مجرمانه است. امام علی 2 بهعنوان الگوییآدر زمینه حفظ و نگهداری بیت‌المال»
به وجود خطر غارت بیت‌المال ذر عضر: خودآگاه بشوده و بای جلوگیری از اختلاس بر اعمال
کارگزارانش نظارت داشته یشکررلا با ۱ پطالییاگم‌مای ایشگارآمیز و موعظه‌مند پیامدها واثرات
ارتکاب چنین عمل مجرمانه‌ای را به آنان بیم می‌ذاده است.
۱ ابراهیمی» شهرام (۱۳۹۰). جرم‌شناسی پیشگیری» ج۱» چ۴» تهران: انتشارات میزان.
۲ ابراهیمی» شهرام (۷). «بازدارندگی از منظر حقوقی و جرم‌شناسی»» فصلنامه علمی
۳ الهی منش, مرادی اوجقاز رضایی بشیر, محمدرضا محسن, محمد (۱۳۹۴). «سیاست
جنایی ایران در قبال اختلاس»» مجله قضاوت. س۰۱۵ ش ۸۳» صص ۰ ۰۱۰۳-۱۲
۴. انصاری» محمدمهدی (۱۳۸۵). تأملی در باب مفهوم شایستهسالاری» روزنامه رسالت»
۵. بنسون, مایکل» سیمپسون» سالی (۱۳۹۱). جرائم یقهسفیدی رویکرد فرصت‌مدار
۶ تقی پور علیرضا (۹۲ ۱۳). «مجرمین یقه‌سفید از دیدگاه جرم‌شناسی و نهج‌البلاغه»»
۷ چلونگر الناز (۱۳۹۶). نگاهی به جرم اختلاس و مجازات آن؛ چ۰۱ تهران: انتشارات ماهواره.
(باتکیه بر نهج‌البلاغه)» فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. س۶» ش ۰۲۴ صص ۰۷۱-۸۸
4 رمضانی» احمد (۱۳۸۰). اختلاس: بررسیافقهی - خقوقی, چ۱ » تهران: انتشارات دانش و
۰ سالیمانی» سجاد (۹۶ ۱۳):.(پیشگیری از اختلاس»» فصلنامه کا رآگاه» س۷ ۰ ش ۰۲۶
۱ عمید» حسن (۱۳۹۰). فرهنگ فازسی عمید, چ۳۸تهران :انتشارات امیر کبیر.
۲ علامه حلی» حسین بن یوسف بت المطهر (۱۳۴۳)» مختصر نافع» چ۱» تهرات: انتشارات
۳ مکارم شیرازی» ناصر(۱۳۸۱). شرح تازه و جامعصی بر نهج‌البلاضه. ج ۲ چ ۰۲ تهران:
۴ موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌بیت علیه‌السلام» ترجمه و شرح نهج‌البلاغه, ۱۳۹/۲
۵ یرمحمد صادق» حسین (۱۳۹۲). جرایم علیه اموال و مالکیت(حقوق کیفری
۶ جفی ابرندآبادی» علی حسین (۱۳۹۰). تقریرات درس جرم‌شناسی» دانشکده حقوق
دانشگاه شهید بهشتی» دوره دکتری حقوق جزا و جرم شناسی: تهران.
۷ ولش, کلی (۱۳۸۹). درآمدی بر دو نظریه تراویس هیرشی, ترجمه: بهروز جوانمرد.
۸.یاوری,» علی (۱۳۸۹). خانواده و روشهای تربیت, ماهنامه اصلاح و تربیت» ش ۰۹۶
5۵۶ 0001 مدع فص اصعامز +مزقطعط (1 201) ملظ ,19۰11656
| جرم اختلاس ازجمله جرائم اقتصادی است که علیرغم تلاش های گسترده ای که برای پاسخ های کیفری از آن به عمل آمده، از شمار مرتکبان آن نکاسته است. از طرفی، در جامعه امروز پیشگیری های غیر کیفری و به طور مشخص پیشگیری اجتماعی با پیشرفت علم جرم شناسی، جایگاه ممتازی یافته است. در میان آموزه های نهج البلاغه نیز نکات دقیق و فراوانی دراین باره وجود دارد ازجمله اینکه یکی از مؤلفه های مهم امام علی(ع) در استخدام پست های حکومتی پرهیزگاری و امانت داری کارگزارانش بود و سیاست حکومتی ایشان در مورد دست اندازی نسبت به بیت المال توسط افرادی که آن را در اختیار داشته اند، شایان توجه است. به همین منظور، نوشتار حاضر با توسل به فرمان ها و توصیه های موجود در نهج البلاغه درصدد آن است به طور مشخص به راهکارهای اجتماعی پیشگیرانه جرم اختلاس در اثرگذاری بر کاهش وقوع این جرم بپردازید. به طورکلی نتایج این مقاله در تلاش است آموزه های پیشگیرانه جرم شناسان را با تطبیق بر کتاب ارزشمند نهج البلاغه در حوزه جرم اختلاس به طور دسته بندی شده و روشمند ارائه دهد تا از این رهگذر بتوان از مجریان نظام عدالت کیفری، اجرایی شدن آن را طلب نمود. سوال مهم مقاله این است که آموزه های نهج البلاغه تا چه اندازه منطبق بر رهیافت های جرم شناسی پیشگیرانه است؟ این پژوهش با روش تحلیلی-نظری و با رویکرد کارکردگرایانه، به صورت توصیف و تحلیل مطالب صورت گرفته و از مدل و نظریه سیستمی و مفاهیم آن در ارتباط با پیشگیری از جرایم استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای-اسنادی است. |
52,387 | 326935 | مواجهه با چنین تناقضی ذهن را فراسوی افق تاریخی متوجه تحولی گفتمانی می‌سازد
که در پرتو آن زنان یا همان سوژه‌های«جنسی» که تا چندی پیش سلامت اخلاقی و پاکی
جامعه در عدم حضور اجتماعی آنان دانسته می‌شد. اصرف‌نظر از گرایش‌های سیاسی و
ایدئولوژیک. در قامت سوژه‌های انسانی دوشادوش مردان عهده‌دار تکلیف اجتماعی انگاشته
با این توضیح در [ذاعسبهی بظون نیوا فهو مج ون رخا ریک تحول در بستری
تاریخی- گفتمانی» پس از طرح اجمالی مبانی نظری و روشی پژوهش و ترسیم مختصات
تاریخی زمینه. به تحلیل ساختازهای سازنده:سوره زن انقلابی؛درون شبکههای معنایی مجسم
در نظام زبانی و اندیشه‌ای انقلاب اسلامی پرداخته خواهد شد تا.در بخش پایانی تصویری نسبتا
روشن از مسیر آفرینش زن بهعنوان سوه انسانی به دست داده شود.
کر انقلات برا! تحولی, بتیادین ارف کنیم: کل میتی :بر ستارکت: وسیع مرقم بو آرسان‌ها
آرزش‌ها و اندیشه‌های جدید به دگرگونی ساختارهای سیاسی, اجتماعی و فرهنگی جامعه منجر
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
میشود» بی‌تردید با نظریه‌پردازان نسل چهارم انقلاب‌ها (فوران» ۱۳۸۲) همگام شده‌ايم. دلیل
این همسویی نقشی است که دو مولفه عاملان یا سوژه‌های انقلایی و انديشه‌ها و آرمانهای
راهبر آنها در تشکیل و تعیین سرانجام فرآیندهای انقلابی در پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر و در
متن به‌هم پیچيده روابط قدرت سیاسی و فرهنگی ایفا میکنند.
در پرداختن به سوه انقلابی و چرخش هویتی آن از امری جنسی به امری انسانی, که ایده
راهبر مقاله حاضر را تشکیل میدهد. با رقابت طیفی از رویکردهای نظری متقاطع و گاه
متناقض در ترسیم قلمرو «سوژه» مواجه هستیم. در ادامه به منظور تنویر ماهیت سوه
برساخته گفتمانی, تنها به حسب حوصله متن به‌اختصار به دو رویکرد متقابل اشاره میشود.
از منظر دکارت. سوژه فاعلی شناسا با هویتی کاملا مستقل, یکپارچه. منفرد» خودآگاه»
خردبنیاد و بنیانگذار تعریف میشود (پایل و دریقت, 1۹۹۹: ۶). قرمقابل این سوژه عامل, از
نظر آلتوسر» سوژه در حکم اشغال‌کننده و حامل صرف جایگاه‌هایی ازپیش‌تعیین‌شده درون
مناسبات اجتماعی است که فاقد هرگونه آزادی و اختیار عمل است (میلر»ه ۱۳۸۲: ۱۱). نوشتار
حاضر با فاصله‌گرفتن از دو سر طیف تعریف سوژه و الهام از نظريه فرهنگی مدرن» سوژه را نه
حاکم يا محکوم مطلق شرایط زیست خود»:بلکه با میزانی از آزادی و عمل‌کنندگی می‌انگارد که
درون کردارهای قدرت و مقاومت مندرج در گفتمان‌ها ساخته و برساخته میشود. درواقع»
انسداد و تثبیت موقت معنا و هویت درون گفتمان‌ها بهواسطه رقابت مستمر در کسب موقعیت
هزمونیک میان نیروهای سیاسی و اجتماعی مستلزم حضور سوژه‌های آزاد. خلاق و آفرینشگری
است که مبارزه را پیش برند. لیکن لحظه تأسیس و تبلور گفتمان, لحظه کسوف سوژه و انحلال
آن درون موقعیت‌های سوژگی تعین‌يافته گفتمان نیز خواهد بود؛ این وضعیت به دلیل
اتخاذ چنین رهیافتی"برای,فهم سوژه زنانه در بعرصه مبارزات انقلایی. مستلزم برداشتی
روشن و شفاف از مفهوم گفتمان است. به بیان دیگر در پرتو این رهیافت نظری به سوژه» چه
زن سوژه‌ای جنسی خوانده شود یعنی در:پیوند با تمایلات جنسی هویت یابد (فلور»ه ۲۰۱۰)»
چه بهعنوان سوه جنسیتی» هویّتش,محصولی,صفات. ویژگیها انتظارات و وظایفی دانسته شود
کب ظور اجقامی, و قرهنگی ی او نسبت ذادم میشود: (گرشی 11۳۸۴ :3۱ و چا فارغ از
هرگونه تمایز زیستی يا اجتماعی فرهنگی» انسانیت در کانون هویت وی اولویت یابد- چنانچه
متیو (۱۹۹۷) ذیل سومین رویکرد نظری درباب مفهوم جنسیت توضیح میدهد (به نقل از
وداک ۱۹۹۷: ۱۰)- درون مرزبندی‌های تاریخی حاصل از کاربست استراتژی‌های دیگرسازی
درون زبان تأسیس شده و لذا همواره واجد ماهیتی گفتمانی خواهد بود.
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
ازاین‌رو» نظريه گفتمان در تدوین سامان نظری پژوهش حاضر اولویت یافته و در ادامه به
«گفتمان» نزد زبانشناسان ساختارگرا توالی بزرگتر از جمله. واحد مشخصی از زبان و
مدعی حوزه مطالعاتی شامل جایگاه ضمایر شخصی و اشاره و همچنین شاخصهای مکانی و
زمانی است. نزد زبانشناسان کارکردگرا فراتر از ویژگیهای صوری متن» کاربرد جنبه‌های
مختلف زبان در بافت‌های اجتماعی- فرهنگی موقعیتی تعریف میشود (مک‌دانل» ۱۳۸۰: ۳۰-
۱). در فلسفه. جامعه‌شناسی و روانشناسی» بهواسطه توجه به تجلی شیوه‌های گوناگون
زندگی اجتماعی» پدیده‌ها و تحولات اجتماعی- فرهنگی در ساختارهای زبانی» فراتر از
دغدغه‌های صرف زبان‌شناختی در پیوند با مقولاتی چون قدرت و ایدئولوژی بسیار متنوع و
متکثر تعریف میشود. از میان همه آنچه اشاره شد در نوشتار حاضر به تلقی لاکلاو و موفه
درباب چیستی و چگونگی تأسیس, تثبیت یا تحول, گفتمان و سوژه‌های برساخته آن بسنده
لاکلاو و موفه با واردکردن مدل زبانشناسی سوسور و ساختارگرایی فوکو به عرصه منازعات
سیاسی و با استفاده از ابزارهای مفهومی چون مفصل‌بندی»واسازی» غیریت‌سازی» سلطه منطق
هم‌ارزی و امر سیاسی گفتمان را کلیتی ارتباطی تعریف میکنند. که نه تنها شامل زبان است.
بلکه دربرگيرنده تمامیت زندگی اجتماعی است. که درون" آن معنا و هویت. از قبل چگونگی
تثبیت رابطه دال‌های شناور در فضای. گفتمان‌گونگی با.دال‌های مرکزی پیوسته ساخته و
به بیان آنها مفصل‌بندی ! ناظر بر فرآیندی است که طی آن دال‌های شناور که به تنهایی به
معنای خاصی ارجاع ندارند درون رابطه هم‌نشینی جدید قرار میگیرند و ازقبل این ارتباط
هویت جدیدی کسب.میکنند. (یورگنسون و فیلیپس,۲۰۰۲۰: ۱۲۶). درمقابل, مفهوم واسازی"
به تجزیه و فروپاشی روابط میان عناصر و هویت‌هایی اشاره دارد که قبلا درون یک گفتمان به
ظور موقت قضیه: قده بردند. هزین منظری کهآ دوز وامایی جداشده:از یک امفسل‌پسدی
حول دال مرکزی جدیدی درون مفصل‌بندی,دیگر به خلق معنا و هویت‌های جدید می‌انجامد.
هر دال معانی محتملی دارد و پس از جذب طبیعی یکی از این معانی درون رابطه مفصل‌بندی
مشخص. از بقیه طرد میشود و بهعنوان دقایق گفتمانی. فضای گفتمان‌گونگی" را تشکیل
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
میدهند. ازآنجاکه این فرآیند جذب و طرد پیوسته بی‌ثبات و در معرض بی‌قراری! است. نه
تنها تغییر و پیدایش سوزژه‌های رقیب و مفصل‌بندی‌های جدید را همواره محتمل می‌نماید. بلکه
گفتمان مسلط را به حفظ انسجام و موقعیت هزمونیک خود ترغیب میکند. بنابراین» قدرت
سیاسی در رقابت نیروهای. سیاسی ابرای جذاب: دال‌های. شناور با واسازی این حال‌ها از
مفصل‌بندی گفتمان‌های رقیب و تثبیت نسبی معنای آن درون حوزه گفتمانی خود قابل تبیین
است (هوارث» ۱۳۷۷: ۱۶۵). مفهوم منطق هم‌ارزی ناظر بر ظهور نظم گفتمانی جدید بهواسطه
شکستن زنجیره هم‌ارزی موجود در نتيجه ورود عناصر مفصل‌بندی‌نشده به صورت‌بندی‌های
گفتمانی درحال‌ظهور است. درواقع. منطق هم‌ارزی نزد لاکلاو و موفه به تفکیک جامعه حول دو
محور متخاصم» یعنی تمایز بالقوه میان خود و دیگری» اشاره دارد؛ چیزی که به نظر دریدا
هويت‌ها را در زنجیره بی‌پایانی از تفاوت‌ها قرار میدهد. در چنین موقعیتی که فرآیند بی‌پایان
غیریت‌سازی مرز میان خودی و بیگانهرا, بی‌ثبات میکند»,سلطه و هزمونی (رهبری ذهنی و
سیاسی) امکان تثبیت موقت معنا و هویت را میسر می‌سازد (یورگنسون و فیلیپس» ۲۰۰۲:
بنابراین» لحظه انسداد و تثبیت موقت معنا و هویت سوژه. لحظه هزمونیک‌شدن گفتمانی
درمقابل گفتمان‌های رقیب حاضر در جریان پرتلاطم منازعه مستمر گفتمانی خواهد بود.
مبتنی بر این برداشت نظری» توضیح چگونگی برساخته‌شدن سوژه زنانه در گفتمان انقلاب
اسلامی مستلزم آشکارساختن روابظ دال‌های شناور در فضای گفتمان‌گونگی مقدم بر تأسیس
آن حول دال یا دال‌هایی مرکزی از طریق تجلیات زبانی .پا همان متون گفتاری یا نوشتاری
خواهد بود که بسان ستونی استوار در کانون تشکل گفتمانی جای می گيرند.
انا آزانجاکه در پوت کلیت این ارهیافت. انظری, نه می‌تزان. نخستین خقتقه! واسازی
گفتمان‌های رقیب و تاسیی گنها یدید زا تاداخیوم ۵۵اه نه مقلاله هه متونی: میسر است
که بهانحوق رابطه دال‌گهما را منعکس میکنند. به نار میرسد: کارنست نظریه*اریخی گفتمانی
روث وداک از میان تحلیلگران گفتمان انتقادی» صرفنظر از تفاوت برداشت او با لاکلاو و موفه
درباره فراگیری گفتمان» کارآمد "باشد. چراکه تأکید او بر رخداد جدی" در متن پس‌زمينه
تاریخی هر گفتمان» هم معیاری برای تشخیص دقيقه تأسیس گفتمان است و هم معیاری برای
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
او با تأکید بر ضرورت تئوریزه‌کردن و توصیف ساختارها و فرآیندهای اجتماعی خالق متن و
سوژه‌های اجتماعی-تاریخی و معرفی زبان بهعنوان وسیله‌ای برای مفصل‌بندی تفاوت‌ها درون
ساختارهای تاریخیاجتماعی یعنی همان اعمال قدرت (وداک. ۲۰۰۱الف: ۱۲) استدلال
میکند که همه اطلاعات پس‌زمینه‌ای (تاریخی) برای تحلیل لایه‌های گوناگون متن گفتاری یا
نوشتاری می‌بایست به طور نظام‌مند به هم گره زده شوند (وداک. ۰۰۱ ۲ب: ۶۷). درواقع. وداک
با درنظرگرفتن زبان بهعنوان شکلی از کردار اجتماعی (وداک, ۲۰۰۱ب: ۶۵-۶۶) وجود رابطه‌ای
دیالکتیکی را میان کردارهای گفتمانی-زبانی و حوزه‌های خاص عمل مفروض میگیرد. به بیان
اود گفتمان امتزاج پیچیده‌ای از کنشهای گفتاری است که‌هم‌زمان و بی‌دریی با هم مرتبظانه
و خود را درون و میان حوزه‌های اجتماعی کنش» ژانرها و نشانه‌ها و متون منعکس میکنند
(همان: ۶۵). به عقيده او این روابط در واکنش‌های سیاسی نمایان می‌شوند که در ارتباط
به‌هرخال, نوشتار حاضر بیآنکه کفشیان۸ الم لت فراگیر به‌آمتنی خاض.- آن‌گونه
که رویکرد انتقادی می‌پذیرد- تقلیل دهد. آن را منظومه‌ای از متون می‌شناسد که در پیوند با
زمینه تاریخی و روابط قدرت مندرج در آن» در پرتو شیوه خاصی از مفصل‌بندی و پیوند دال‌ها
مبتنی بر چارچوب نظری این پژوهش, به نظر میرسد از میان رویکردهای مختلف روش تحلیل
گفتمان» رویکرد روش‌شناختی روث وداک از کارآیی بیشتری برخوردار باشد. او برای
عملیاتی کردن رویکرد تاریخی-گفتمانی خود. به پنج نوع استراتژی گفتمانی اشاره میکند که
هریک در بازنمایی منفی "دیگری" و مثبت "خود" درقالب منازعات گفتمان‌های رقیب به کار
گرفته می‌شوند (مایر ۲۰۰۱ ۲۷ وداک. ۸۲۰۰۱ ۷۳). درواقع, این استراتژی‌ها به طرحهای
عامدانه: کردارهای گفتمانی آشاره دارندی که با هدق سیایگی, اجتماعی» روانشناسی و
زبانشناسی خاص اتخاذ شده و هریک در سطوح متفاوت پیچیدگی و سازمان زبان‌شناختی
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
۱. استراتژی‌های ارجاعی يا انتسابی! که به صورت طرحهای زبان‌شناختی» چون مقوله‌بندی
عضویت. استعاره. مجاز و بیوگرافی در مطالعه موضوعاتی چون ساختهای درون‌گروهی یا
۲ استراتژی گزارهای "۲ که ویژگیهای مثبت یا منفی رفتارها را کلیشه‌ای میکند یا تخمین
می‌زند و خصوصیات کم‌وبیش مثبت يا منفی کنشگران اجتماعی را نامگذاری میکند.
یا تحقیرآمیز طرد يا دربرگیرندگی سیاسی افراد بهواسطه ویژگیهای مثبت يا منفی آنها بهکار
۴ استراتی منظرسازی؟ که به تعیین .یا معرفی, گفتمان با استفاده از گزازش: توصیف:
۵. استراتژی‌های تشدید و تخفیف"*که برای افزایش یا: کاهش نقش نیروهای غیرکلامی
مور گفتارها عمدتا از طریق معرفی ساختارهای معرفت‌شناختی متون بهکار می‌رود.
بنا به ضرورت رفت‌وبرگشت دائمی تحلیلگر گفتمانی-تاریخی میان متن» اطلاعات
پس‌زمینه. روش و نظریه‌ها (وداک ۲۰۰۱ب: ۳٩) مهمترین رویه‌های مورد استفاده در این
مقاله ترسیم شرایط زمینهای "تأسیس گفتمان انقلاب اسلامی» تشریح فرآیند برساخته‌شدن
سور زنانه درون گفتمان‌های رقیب حاضر در عرصه منازعه ازطریق عملیاتی‌کردن مسئله
پژوهش در مقوله‌های زبان شناختی "و تعیین استراتژی‌های.دیگزسازی بهکار رفته در متن و
سرانجام تحلیل متن درون شبکهای از متون در پیوند بامختصات تاریخی زمینه خواهد بود.
اطلاعات مورد نیاز پژوهش با استفاه از روش #کتابخانهای #7 با تأکید بر استفاده از متون
دستتاول به یت آمذه است.یس از بازشناسی برنامه اصلاحات شاه:موسوو با انقلاب سفی :هر
ششم اسفند ۰۱۳۴۱ بهعنوان رخدادی جدی از میان مجموعه گفتارهای شاخص‌ترین شخصیت
سیاسی و فرهنگی متون مقطع زمانی ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ براساس معیارهایی چون ارتباط با
مسئله یعنی هویت زن» نواوری و جدی‌بودن انتخاب شده است.
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
به بیان ابوعلی‌سینا «بهترین زنان آن است که عاقل و دیندار و شرمگین و زیرک و دوستدار و
زاینده و کوتاه‌زبان و مطبع و یک‌دل و امین و گران‌سنگ و خادم شوی باشد و مال اندک شوی
را ازطریق اقتصاد فزونی دهد و با خوی خوش غم‌های وی را بگسارد و اندوه او را تسکین
بخشد» (حجازی» ۱۳۷۶: ۵۸-۵۷). همچنین از نظام‌الملک منقول است «که نباید زیردستان
پاذشاه زبردستت گرذتن کلداز آنها خلل‌های بزرگ ستولف شود.-خاسهآزنان کذ:ایشان اهل سرد
و ایشان را کمال عقل نیست و غرض از ایشان گوهر نسل که بهجای بماند و هرچه اصیل‌تر
شایسته تر و هرچه مستورتر ستوده‌تر...» (حجازی, ۱۳۷۶: ۳۹). در اقوال شمس‌تبریزی نیز آمده
است: «نباید زن درویشان چیزی گوید. باید که او ظاهر نگاه دارد و نماز کند و خشوع. زن را
همان به که پس دوک نشیند در کنج خانه مشغول, با آن کس که تیمار او کنند» (جمال‌زاده»
این متون و بسیاری از ضرب‌المثل‌ها,و,حتی بزخی روایات, که مجالی برای ذکرشان نیست.,
همه تمایانگر ذخیره دانش مترای ود د سای ابر ابیت کد.در شکل شیوه‌قا و
قواعد زندگی بازتولید شده و بی‌هیچ اعتراض جدی قلمرو سور زنانه را درمقایسه با مرد مبتنی
بر تمایز فیزیولوژیک آنها با تأسیس زنجیرهای از تقابل‌ها و تفاوت‌ها برمی‌ساخت: «مرد را
ازلحاظ تفکر تعقل و قدرت جسمانی و زن را بهواسطه عواطف و ظرافت و زیبایی» (رازانی»
۰ ۳۵). گذشته‌ازاین» به نام امکان.رواج فساد در اجتماع.(به دلیل ویژگی تحریک‌کنندگی
زن و تحریک‌پذیری مرد) بر عدم حضور اجتماعی زن تأکید میشود. به بیان دیگر یکپارچگی
دال‌های «قلت عقل». «کثرت عواطف»» «ضعف قوای جسمانی» و «ز
ساخت سوه زنانه در کنار دال‌های «میل به خودآرایی»» «دلبری» و «تحریک‌کنندگی» سوه
زنانه را درمقابل «میل جنسی.مستمر و به‌شدت تحریک‌پذیر مردانه» هویتی تنانه می‌انگارد که
کوچک‌ترین رفتار و کمترین جلوه از اندام او عاملی تحریک‌کننده است که در عرصه عمومی
سبب به‌خطرافتادن سلامت اخلاقی جامعه میشود و ازهمین‌رو «تبرج و برهنگی از انحراف‌های
مخصوص زنان» شناخته شده و دستور پوشش برای آنان مقرر میشود (کرمانی» ۱۳۵۲: ۶۵).
این تلقی پیامدهایی همچون اصل جدایی زن و مرد در عرصه عمومی ضرورت مستوری زن در
عرصه خصوصی و ایفای نقشهای شوهرداری, خانه‌داری و بچه‌داری را به دنبال داشت.
انسجام بنیادین این نظم معنایی ازسوی تفکر مدرن در عصر مشروطه درمعرض اقدامات
واسازانه متعددی از سوی مدرنیست‌های درون و بیرون از ساخت قدرت رسمی قرار گرفت و
گفتمانی جدید متصدی ساماندهی سور زنانه درون روابطی مبتنی بر سکولاریزم ناسیونالیزم و
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
لیبرالیزم شد. در پرتو این گفتمان جدید دال حجاب از معنای پیشین خود بهعنوان حافظ
سلامت اخلاقی جامعه به مظهر عقب‌افتادگی (توکلی طرقی, ۲۰۰۱ به نقل از نبوی» ۱۳۹۰:
۸)) تقلیل یافت و نمایش تن عریان زنانه در عرصه عمومی از شاخصه‌های نظم مدرن تلقی
شد. اقدامات رسمی چون کشف حجاب اجباری و تأسیس و گسترش واحدهای آموزشی برای
باقوان, بازقایی عمرمی, نافقا بقنق از این کاز, هر تظق رضاقاه *#ایجاد: سل مقالست: برای
پیشرفت زنان در راستای ترقی کشور» اعلام شد (اطلاعات بانوان, ۱۳۴۷: ۶۱۴). اما ازیک‌طرف,
عدم موفقیت کامل در واسازی نظم زبانی پیشین درنتيجه عدم انطباق ساختارهای سازنده
سوژه زنانه با زمینه فرهنگی موجود. و ازطرف دیگر تناقض درونی حاکم» یعنی شیوه
اقتداگرابانه جکوسته: و سبتوفبرذی. فقلای ,سباسی, برای. قفالیگ: آزاذانه, تشکل‌های. نان
(ساناساریان ۱۳۸۴: ۱۶۵-۴۹) و از همه مهمتر» اراده معطوف به حفظ وضعیت مردسالاری در
حوزه خانواده و اجتماع (پایدار» ۱۹۹۵: ۱۰۴)» سور زنانه را در دام تناقضی همزمان با گشودگی
عرصه عمومی به روی تنانگی و انسداد وضعیت‌های نهادی و سیاسی به روی عقلانیت گرفتار
کرد که در بحرانهای سیاسی؛ اقتصایی رهام واحر دش ۱۳۵ در فاراده معظوف: به
تغییر» گروهی از فعالان زن جهت شرکت در انتخابات شهرداری‌ها نمودی عینی یافت و در
متن تاریخ سالهای دهه مریگ وی را رقمرتوگ موزی ۸ برساخنه حول دال
استراتژی زنان مبتنی بر تبلیغات گسترده در ادارات و واحدهای آموزشی نوشتن نامه‌های
سرگشاده به مسغولان (احمدی خراسانی و اردلان» ۱۳۸۲: ۴۰۵) و مضاحبه با برخی مقامات
مملکتی ذر مجله اطلوعاضری دا زار ,نا م۱۱۳۹ لدرنجفت کشایی رس سیاسی کل
گرفت. اما پاسخ نخست‌وزیر مبنی بر «ارجحیت"فعالیتهای اجتماعی و خیریه و نه فعالیت
سیاسی برای زنان» (پایدار» ۱۳۷۸: ۱۱۵-۷۹) و لغو «لايحه انجمنهای ایالتی و ولایتی» که به
زنان اجازه شرکت: در انتخابات/رلا ۵ا۸6/رقدلهات‌گزنا رگا تاکامی روبه‌رو می‌کرد. در همین
زمان: فشارهای: دیپلماتیک اماژیکا برای*انجام: اضلاحات: اجتماعی دز ایزان» شاه را ببه: اجرای
برنامنه اصلاخی موسوم به #انقلاب بیقین» مصیم کرقا (فوزی, ۱۳۷۹ ۱۶۲ و1۴۴
جنجالی‌ترین اصل اين برنامه اصلاحی «اعطای حق انتخاب‌کردن و انتخاب‌شدن به زنان»
بود که ظاهرا عزم برساختن مرزهای هویتی سوه زنانه را فراتر از تناقضات زمینهای پیشین
داشت. شاه در کتاب خود با عنوان انقلاب سفید ذیل استدلال‌هایی پیرامون اعطای حق رأی به
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
زنان سوژگی زنانه را در پیوند با دال‌هایی متفاوت با گفتمان سنتی حاضر در زمینه منازعه به
تصویر کشیده و اظهار میکند: «انقلاب ما وظیفه‌ای را که در مورد زنان ایرانی برعهده داشت. با
آزادکردن آنان از قید زنجیرهای کهن و دادن امکان هرگونه فعالیت و پیشرفت به ایشان در
همه شئون مادی و معنوی اجتماع ایران انجام داد. از این پس» خود آنها هستند که می‌باید
جویش را لايسته ین آزافی و شانستدسنی ذیرنته تمنن. اسبیلن :و اقماتی ایران انقبات ,هنن و
تاریخ آینده را بدان‌سان که درخور گذشته ماست پی‌ریزی کنند... هرقدر سهم زنان امروز ما در
آشنایی با اصول انقلاب ایران و اداره اجتماع نوینی که بر این اساس پی‌ریزی شده است بیشتر
باشد. فرزندانی که در مکتب ایشان پرورش می‌ابند با آشنایی بیشتر و عمیقتری به این اصول
پا به صحنه اجتماع خواهند گذاشت... . من به آینده زنان ایران ایمان دارم. به نظر من زن
ایرانی میتواند با نگاه‌داشتن جنبه نسوانیت» خویشتن را به آن مقام برساند که در سربلندی و
پیشرفت جامعه مترقی ایران کنونی مصدر خدامات و مسئوّلیت‌هایی باشد که همه‌جا مای
شاه در حضور اعضای جمعیت‌های زنان درمقابل کاخ مرمر نیز تصریح کرد: «از چندی پیش
ما دست به انقلابی همه‌جانبه زدیم که به‌کلی اجتماع کهن ایران را.دگرگون ساخت و ما را از
عقب‌ماندگی به دنیای قرن بت مید. این انقلاگمگ یش اگر ما نصف جمعیت
کشور را در خموشی و عقب‌ماند گ 4 ۵.۸9 ۳۳۹ ۱۱۱۱. شاه مضمون مصالح و
منافع کشور را در جهت توسعه و ترقی..بهعنوان انه تصمیمات متخذه در راستای افزایش
فعالیت: اجتماعی زنان در فضل شانزدی گا آز6ران به شکل متفاوتی. بیان میکند:
«به کارافتادن روزافزون نیروی فعال زنان ایرانی در شئون مختلف حیات ملی نه تنها ما را
روزبه‌روز بیشتر به سطح مترقی‌ترین جوامع جهان نزدیک میکند بلکه بنیاد فکری و روحی
اجتماع آينده ایران را نیز قوام.و استحکام می‌بخشد. زیرا این زنان؛ایران هشتند که باید اصول
انقلاب را در ذهن فرزندان خویش یعنی در ذهن آنانی که باید ایران فردا را اداره کنند و به نوبه
خود مربی نسل‌های آینده باشند» رسوخ میدهند». در بخشی دیگر از همین کتاب با صراحتی
بیشتر» سلب حقوق سیاسی» فردی و فرهنگی,از زنان ایران را ارتجاعی صریحا مخالف توسعه و
ترقی خوانده و می‌نویسد: «در نهضت بزرگ نوسازی ایران که به آن «تمدن بزرگ» نام دادم
زنان ایران» سهم و مسئولیت مادی و معنوی بزرگی داشتند. به حکم انصاف و عدالت. برابری
کامل زنان و مردان در همه حقوق, ازجمله سیاسی, امری الزامی بود. به همین سبب براساس
اصضل پنجم انقلاب شاه و ملت؛ قانون جدید انتخاباته زنان را ازخق انتخاب‌گردن و انتخاب‌شدن
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
نگاهی اجمالی به مفصل‌بندی دال‌هایی چون جمعیت. مردم, ملت. توسعه ترقی» پیشرفت.
آزادی» برابری» دموکراسی واقعی نیروی خلاق و مولد رفع ظلم و تبعیض, حول دال برتر ترقی
و پیشرفت حکایت از آن دارد که زن برساخته در گفتار شاه سوژه‌ای است که بهعنوان نیمی از
جمعیت کشور می‌بایست همانند مرد با اعتماد کامل به درایت و خرد نهفته در تصمیمات شاه
درجهت منافع و مصالح ملی» جسارت و کیاست پادشاه توجه خود را در پیشبرد کشور به
شاهراه ترقی و تمدن پاس داشته و در پرتو آزادی و برابری اعطاشده به وی بسان نیرویی خلاق
و مولد در حرکت چرخهای توسعه و پیشرفت کشور عمل کند و حتی نقش مادری خود را نیز
اگرچه مفصل‌بندی سوژه زنانه حول دال کانونی ترقی و تمدن بزرگ اراده‌ای معطوف به
برساختن سوژه‌ای «تن‌زدوده» را بهعنوان کارگزار پیشرفت کشور درقالب توده بی‌شکل مردم به
نمایش می‌گذاشت. بهواسطه تعارض آشکار آن با :رفتار گروههای حامی خانواده سلطنتی,
نهادهای سیاسی و اداری» رسانه و زد شمدگایفدمی حلمعه ایران؛ نه: تنها مقبولیت غام
نیافت. بلکه بهعنوان «دگر» گفتمان سنتی حاضر در زمينه تاریخی منازعه بهعنوان عامل تهدید
روحانیت و در رس آن نهاد مرجعیت بهواسطه جایگاه:خود "در جامعه دین‌داران مهمترین
گروهی بود که در کلام خود. سوه زنانه برساخته‌شده در گفتمان پهلوی را از معنای کارگزار
ترقی و پیشرفت تهی کرد و از فراز آزادی و برابری دموکراتیک به مظهر فساد و فحشای
با مرور گفتارهای امامخمینی(ره) درخصوص اصلاح قانون انتخابات و اعطای حق رأی به
زنان» که مردم را مخاطب قرار می‌دادند. به‌خوبی چگونگی تخریب و فروپاشی شالوده‌های
ایشان به مناسبت لغو لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی اظهار می‌کتند: «شما ببینید
پیسته‌وچدسال از این کشت جات مشتفس ی گذشته اشی* خهاب کنید چه کرده‌اید؟ ازن‌ها را
وارد کردید در ادارات» ببینید در؛هر ادازه‌آی‌بکه وارد شدند.» آن آداره فلج شد. فعلا محدود است.:
علما می‌گویند توسعه ندهید» به استان‌ها نفرستید. زن اگر وارد دستگاهی شده اوضاع را به هم
می‌زند» می‌خواهید استقلالتان را زنها تأمین کنند؟! کسانی که شما از آن تقلید می‌کنید دارند
به آسمان می‌پرند» شما به زنها ورمی‌روید؟... (امامخمینی» ۱/۱۳۷۹: ۱۱۸-۱۰۹).
همچنین پس از آغاز اجرای اصول شش‌گانه انقلاب سفید توسط شاه و نادیده گرفتن
اعتراض علمای اسلام. ضمن ابراز نلامیدی از حکومت و تهدید آن به «انقلاب از پایین» اظهار
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
میکنند: «دستگاه حاکمه ایران به احکام مقدسه اسلام تجاوز کرد و به احکام مسلمه قرآن قصد
تجاوز دارد. نوامیس مسلمین در شرف هتک است و دستگاه جابره با تصویب نامه‌های خلاف
شرع و قانون اساسی می‌خواهد زن‌های عفیف را ننگین و ملت ایران را سرافکنده کند. دستگاه
جابره در نظر دارد تساوی حقوق زن و مرد را تصویب و اجرا کند. یعنی احکام ضروريه اسلام و
قرآن کریم را زیر پا بگذارد. یعنی دخترهای هجده‌ساله را به نظام اجباری ببرد و به سربازخانه‌ها
بکشد» یعنی با زور سرنیزه دخترهای جوان عفیف مسلمانان را به مراکز فحشا ببرد»
(امامخمینی» ۱/۱۳۷۹: ۱۵۳). در کلامی دیگر می‌فرمایند: «آنانکه تمدن و تعالی مملکت را به
لخت‌شدن زنها در خیابان‌ها میدانند و به گفته بی‌خردان خودشان با کشف حجاب نصف
جمعیت مملکت کارگر میشود. لکن چه‌کاری همه می‌دانید و می‌دانیم» (امامخمینی» بیتا:
۳) در جایی دیگر درباره واسازی دال‌های «آزادی»» «برابری» و «قانون گریزی» در کانون
زنانگی برساخته در گفتمان شبه‌مدرن حکومت تصریح میکنند: «موضوع حق شرکت‌دادن زنان
در انتخابات مانعی ندارد؛ ولی حق انتخاب‌شدن آنها فحشا به بار میآورد. موضوع حق رأی‌دادن
زنان و غیره در درجه آخر اهمیت قرار دارد. ما می‌خواهیم مشروطیت را حفظ کنیم. اکنون در
ایران حق آزادی از ما سلب شده به فکر زنها افتاده‌اند!» (امام خمینی, ۱/۱۳۷۹: ۱۹۱).
تأمل در متونی از این دست. فرآیند شالوده‌شکنی گفتمان پیشرفت و ترقی و مفصل‌بندی
دال‌های «آزادی و برابری زنان» را در روابطی جدید حول نقاط ضعف عمده حکومت ازجمله
فقر فساه اقتصادی» اخسای وواشکیکاد/سبای. حگشنت ۴ ااسلد 9 وگانیت. وانستگی خارجی و
سونیت: بیگانگان درون گفتمان مقارد ای م یل وزه برساخته درون آن بهواسطه
هویت تنانه‌اش به نام «ناموس مسلمین» از عیان‌شدن در عرصه عمومی منع می‌شد.
تظاهرات عده کثیری به رهبری روحانیت در قم و دیگر شهرستان‌ها علیه تصمیم حکومت.,
غیرقانونی و غیردموکراتیک. خواندن اقدامات شاه (نجاتی» ۱/۱۳۷۳: ۲۱۳) توسط اپوزیسیون
سیاسی و مذهبی, همه نمودی از کردارهای قدرتی بود که از درون گفتمان مقاومت در حال
تکوین لحظه انسداد مغنا. را در کفتهان رشبمی, پم زچالش) بیه‌کشی. شورای مرکزی نهضت آزادی
نیز اعلامیه‌ای. با عنوان. «ایران ۴۰ ایینانه ییا انقلاب /بزرک» هتشر کرد: و اقدام شاه زا دز
برگزاری همه پرسی, خلاف قانون اساسی و میل مردم ایران و به توصيه آمریکا دانست و فضاحت
«انقلاب شاه» را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرارداد." این شورا قبلا نیز علیه
اعطای حق رأی به زنان در بیانیه‌ای اظهار کرده بود: «.علما نگران‌اند که هدف دولت شکستن
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
قلمرو اسلام و مشروطیت از طریق کشاندن زنان به هرج‌ومرج سیاست و بی‌شرمی و افترازنی آن
باشد. اهداف دولت بازداشتن زنان از انجام وظایف طبیعی خود و ایجاد تناقضاتی در محیط گرم
خانواده است..» (همان). دغدغه‌ای که بعدها در مصاحبه محمدرضا پهلوی با اوریانا فالاچی
نمودی حقیقی یافت. آنجاکه خوبی زن را در زیبایی و فریبندگی او می‌بیند و اظهار میکند:
«بزن‌ها تنها از نظر قانونی با مردها برابرند نه از نظر توانایی و مثال میآورد که زنها یک
میکل‌آنژ, باخ یا حتی یک سرآشپز در میان خود نداشته‌اند...» (فالاچی» ۱۳۵۷).
بنابراین» جایی که «تن زنانه» در کانون منازعات گفتمانی اوایل دهه چهل ازسوی «دگر»
حکومت جولان‌گاه شهوت مردانه و فساد جامعه در معرض سواستفاده حکومتی مستبد و
#یردینی بازتاخه می‌شته اقذام حکرستا برای تذوین سجده کشف حجاب نان .خر سال ۱۳۵۵
و ارسال بخشنامه آن به ادارات دولتی (به نقل از نشريه ۵(خرداد» ۱۳۷۴: ۶۵-۶۴) در کنار
اقدامات دیگری چون پروزه «انتخاب دختران شایسته» ازیک‌سو و مقاومت حکومت دربرابر
انجام برخی اصلاحات در قوانین مدنی و جزایی به نفع برابری زنان و مردان و حتی مصالحه بر
سر حقوق اعطایی آنها به اقتضای مصالح سیاسی ازسوی دیگره بیش از پیش موقعیت سوژگی
زنانه را حول دال ختن‌تمایان* ها پیونگواال برتر پیشوظت و پضی تقبیت میکند. حالآنکه
رقبای سیاسی و فرهنگی با بکارکرگ اشیاتزی‌های من ؟(صن و۹۹ ی دگربودگی چنین
سرکوب قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و در پی آن دستگیری امامخمینی(ره) و رهبران جبهه ملی.
علاوه بر جریحه‌دارکردن احساسات مذهبی مردم و قطع امید از اصلاح حکومت. به ازبین‌رفتن
آمکانات. قانونی و سرخوردکاییایگشهای) لیا و عریا ایجمشن در اوامه تحولات زمیند.
پیدایش نسل جدیدی از روحانیت معتقد به فقه پویا روی‌آوردن روشنفکران مذهبی لیبرال و
رادیکال به بازتعریف اسلام از گفتمانی متافیزیکی به گفتمان معناشناسی مشخصا سیاسی به
وقوع می‌پیوندد. فرجام این واقعه تولید ایدئولوژی پرورنده جامعه دنیایی است (دباشی. ۱۳۸۱:
۵) که بهعنوان مهمترین نمود آگاهی جمعی نسل تحصیلکرده مسلمان» موقعیت مسلط
گفتمان مدرن پهلوی را به چالش می‌کشید. رشد شتابان نوسازی و تأثیرات متناقض جذب زنان
در اقتصاد شهری, به‌ویژه طبقه روبه‌گسترش تحصیلکرده و متوسط جدید نیز رفته‌رفته
زمینه‌های تکوین گفتمان مقاومت را تقویت می‌کرد. در پرتو چنین اوضاعی» از اواخر دهد چهل,
به‌تدریج با متونی مواجه می‌شویم که استراتژی‌های دگرساز آنها صرفا تقلیل‌دادن زن به
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
جسمانیتش و نسبت‌دادن عاملیت فساد اخلاقی جامعه به او نیست. بلکه در سطحی ایجابی و
به‌شیوه‌ای استدلالی» درصدد به‌سخن‌واداشتن سوزه خاموشی هستند که می‌بایست مهیای
علامه طباطبایی از جمله پیشگامانی بود که در این شبکه معنایی جدید. سوه زنانه را حول
دال انسانیت بازآفرید. وی تقدم هویت انسانی را بر هویت جنسی و جنسیتی افراد» امری
برخاسته از عقلانیت برشمرد و با ذکر آیاتی از قرآن کریم بر این نکته تأکید ورزید که خداوند
بیش و پیش از هرچیز افراد را بهعنوان انسان مخاطب خود قرار داده است و هویت‌هایی که
مبتنی بر جنسیت افرادند اموری فرعی تلقی می‌شوند. به نظر ایشان: «اسلام تشخیص میدهد
که انسانیت یک نوع واحد ممتاز است. مرد و زن هر دو انسان‌اند و در عین حال که از جهت
نری و مادگی متفاوت‌اند» ازجهت انسانیت هیچگونه فرقی با هم ندارند» (طباطبایی» ۱۳۵۷:
۲۶-۵ او با ذکر آیاتی از قرآن کریم؛(آل‌عمران/۱۹۴؛ حجرات/۱۳) نتیجه میگیرد که شرع
اسلام زن را نیز مانند مرد جز کامل جامعه انسانی قرار داده و هردو را به طور متساوی جز
مدرک شناخته و برای زن نیز آزادی اراده و عمل تشریح فرمود. چنانچه در مرد همین حق را
آیت‌الله مطهری نیز در کتاب نظام حقوقی زن در اسلام با تأکیدابر آیات سوره نسا و روم
تلاش میکند تا عدم برتری ذاتی مرد بر زن و تقدم هویّت انسانی را بر هویّت جنسی در قرآن
کریم نشان دهد (مطهری» ۱۵-۱۰:۱۳۷۵)» بیآنکه درصدد. تعمیم برابری به همه حوزه‌های
اجتماعی و حقوقی میان زن و مرد باشد. به عبارت دیگر» عدم تشابه حقوقی میان زن و مرد نه
بفمستای بی‌مقالتی رلک یرنه ملاجهلگ تواتانی ۹ و استتتاگیای قفاوت و الزومپرورشن ای
استعدادها تلقی میشود (مطهری» ۱۳۷۵: ۱۸-۱۷؛ طباطبایی ۱۳۵۷: ۲۴). او با تفکیک حقوق
اوليه طبیعی و حقوق اکتشابی».بز این نکته تأکیذ میکند که افراد"(اعم از ازن و مرد) از حقوق
اوليه طبیعی برابری برخوردارند. حقوقی چون حق کار حق تحصیل, حق مسافرت آزادانه و.. .
اما هریک از افراد به دلیل توانایی‌های متفاوت از میزانی از؛این حقوق برخوردار یا محروم
می‌شوند. درواقع» افراد در پرتو توانایی‌ها و لیاقت‌های خود در جامعه از حقوق متفاوت برخوردار
می‌شوند (مطهری, ۱۳۷۵: ۱۵۶-۵). او تصریح میکند: «اسلام بزرگترین خدمت‌ها را نسبت به
جنس زن انجام داد. خدمت اسلام به زن تنها در ناحيه سلب اختیار مطلق پدران نبود. به طور
کلی به او حریت داد شخصیت داد... هرگز آنها را به تمرد و عصیان و طغیان و بدبینی نسبت
به جنس مرد وادار نکرد... برای مردان مجرد و شکارچی اجتماع که دنبال شکار مفت می‌گردند
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
وسیله درست نکرد. زنان را از آغوش پاک شوهران و دختران را از دامن پرمهر پدران و مادران
تحویل صاحبان پست اداری و پولداران نداد» (مطهری, ۱۳۷۵: ۹۱-۹۰).
بنابراین» ملاحظه میشود در پرتو کاربست استراتژی‌های منظرسازی و مقوله‌بندی» زن و
مرد نه در مقابل یکدیگر که درکنار هم» اما با حدودی متفاوت. بازشناخته می‌شوند و با تشدید
عنم کفایق قرف نظام مستانی ,رقیب جاظر فر فضای ماه کقتماتی آواخو قح چهن: خوا
سنتی» خواه مدرن و وارداتی. موقعیت تأسیس گفتمانی جدید معطوف به تحقق وضعیت آرمانی
را تقویت میکند. درون این شبکه معنایی درحال تحقق, سوه زنانه ازقبل مفصل‌بندی دال‌های
حقوق انسانی, اختیار استقلال فکر و نظر شخصیت و آزادی حول دال «اسلام اصیل» در مقام
آفرینشگری اجتماعی و سیاسی برساخته میشود. وی در جایی دیگر با انگشت‌نهادن بر طبع
متفاوت ر ومرد در تمابلات جسی با مهم ساخین طبع,مراقاند ناکین می‌کنه: «ایق ,مره اس
که همواره حرص می‌ورزد که زن را وسيله چشم‌چرانی و کامجویی خود قرار دهد. هیچگاه مرد
به: ظبغ خود. مایل نبوده خائلی میان‌زای دلازن ود گاشتگباشد..» زمظهری, ۱۳۷۳ ۵۳):
همین طبع دوگانه موجب تجویز پوشش برای جلوگیری از آسیب‌های طبع زنانه در عرصه
عمومی میشود: فاما علت اینکیظ /اسلاگوگتور پوش نها صاصاهی زنان یافته است این است
که میل به خودنمایی و خودآرایی مخصوص زنان است» (مطهری» ۱۳۷۳: ۸۸).
ازهمین‌رو حجاب زنان را واجد کارکردی استراتژیک برای پنهان کردن جنبه‌های جنسی یا
تنی او به منظور فعالیت در عرص عمومی«می‌یابد؛؛«پوشانیدن بان به‌استثنا وجه و کفین مانع
هیچگونه فعالیت فرهنگی یا اجتماعی پا اقتصادی نیست: آنچه موجب فلج‌کردن نیروی اجتماع
است آلوده کردن محیط کار به لذت‌جویی‌های شهوانی است» (مطهری» ۱۳۷۳: ۳٩). همچنین
بهواسطه همین «طبع زنانه» اولویت نقشی این سوه زنانه برساخته در کلام آیت‌الله مطهری در
عرصه خصوصی تعریف شده است. «زن میتواند هرنوع کاری همین‌قدر که فاسدکننده خانواده
و مزاحم حقوق ازدواج نباشد» برای خود انتخاب کند و درآمدش هم منحصرا متعلق به خود او
علی شریعتی در کتاب قاجا یو نی ۱۶ بم نصو راکش که در بسبوح تسولانت
زمینه» میداند که بدان‌گونه که «هست» نمیماند و نمیتواند بماند و نمی‌گذارندش بماند؛ و
ازسویی» ماسک نویی را که می‌خواهند به چهره قدیمش بزنند نمی‌خواهد بپذیرد» می‌خواهد
خود تصمیم بگیرد. نمی‌داند این چهره انسانی‌اش -که نه آن «قيافه موروثی» است. و نه این
«ماسک یزک کرده تحمیلی و تقلیدی»- چه طرحی دارد؟ شبیه کدام چهره است؟ (شریعتی.
۰ ا۴۱). پیشنهاد او در معرفی اسلام بهعنوان پاسخی درخور به پرسش بنیادین این زن
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
برای چگونه‌بودن در عصر جدید. ذهن او را به قرائت دیگری از اسلام معطوف می‌سازد که اصولا
از آنچه تاکنون به نام اسلام می‌شناخته متفاوت است؛ چراکه در سپهر معنایی پیشین خود را نه
موجودی آگاه» مستقل یا انتخاب‌کننده, بلکه صرفا جسمانیتی منفعل می‌شناخت که فساد
نتيجه قطعی عیان‌شدنش از پس دیوارهای خانه بود. در بخشی دیگر در واسازی قواعد مألوف
سازنده سوه زنانه تصریح میکند: «.. ما زن را فراری داده و او [غرب] به‌سادگی صیدش
میکند. ما او را ضعیفه پاشکسته. کنیز شوهر مادر بچه‌ها (اصطلاح بردگی- ام ولد) و حتی
بی‌ادبی منزل و بز... لقب دادیم و خلقت او را از انسان جدا کردیم و بحث می‌کردیم که آیا زن
میتواند خط داشته باشد يا نه؟ ... تقوا و عفت زن را چنین حفظ می‌کردیم؛ با دیوار و زنجیر نه
بهعنوان انسان و با انديشه و شعور و پرورش و شناخت...» (شریعتی» ۱۳۷۰: ۹۶). او در ادامه با
واسازی هردو سپهر گفتمانی رقیب حاضر در عرصه منازعه, سوژه زنانه را در وضعیتی میانه
تأسیس میکند که «می‌خواهد انتخاب کند؛ زنی که نه چهره موروئی را می‌پذیرد و نه چهره
تحمیلی صادراتی پست‌ترین و پلیدتریق دشمنان/انسانیت را.:هردو را آگاه است و هردو را هم
میداند. آنکه به نام سنت تحمیل می‌شد و در جریان آن به ورائت می‌رسید مربوط به اسلام
نیست؛ مربوط به سنت‌های دوره پدرسالاری است و حتی دوره بردگی. و آنکه امروز از غرب
میآید نه علم است. نه بشریت است. نه.آزادی است. نه انسانیت است. و نه مبتنی بر حرمت
زن است. مبتنی بر حیله‌های پست قدارت‌های انحرافی و تخدیرکننده بورژوازی است. می‌خواهد
درواقع» متن با همنشین‌ساختن تصویرازن سنتی و اروپایی» عدم کفایت هردو نظم معنایی
اسلام سنتی و تجدد اروپایی را در پاسخ به نیاز زن مسلمان در عصر جدید آشکار ساخته و آنها
را برای تجدید بنای هویت زن مسلمان دچار نقيصه یکسانی می‌بیند. به این ترتیب» زن سنتی و
مدرن هردو اگرچه در ظاهر.دو. سر. متضاد یک طیف هستند. بهواسطه موّلفه‌ای مشابه -
درتن‌ماندن- کنار گذاشته می‌شوند. او به تبعیت از الگوی فاطمه(س) زن تن‌زدوده‌ای می‌آفریند
که مستقل» آگاه و مخیر بر فراز ویرانه‌های برجای‌مانده؛ خواهان ساختن خویشتن خویش
براساس ایمان به اسلام اصیل ات تا کیک میکند چنانچه چهره واقعی فاطمه در همه ابعاد و
موقعیت‌های شخصی, خانوادگی. اجتماعی, فرهنگی و سیاسی به‌درستی نمایانده شود نه تنها
زن,مسلمان بلکه هر آتسان فرست :و پایبند, به آرزش‌های اسیل آنساتی را قر.پی خوه می کشد.
بالاخره» در ادامه برساختن سوه زن آرمانی موردنظر خود. حول دال‌های «اسلام اصیل»»
«انسانیت»» خلاقیت» آگاهی» تصمیم‌گیری و سازندگی در گفتاری تحت عنوان انتظار عصر
حاضر از زن مسلمان»» دال‌های «حجاب و پوشش» را با «آگاهی» و «انتخاب» پیوند می‌زند و
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
از این رهگذر حجاب را بهعنوان دالی که در صورتبندی گفتمان سنتی مفصل‌بندی شده بود
در جایگاه «لباس عقیده» درمقابل «لباس پوشیده‌شده براساس عادت يا تبلیغات» (شریعتی.
۰ ۲۷۱) «و سلاحی کارآ» معنایی تازه می‌بخشد که در پرتو آن سوه زنانه برای
درگذشتن از «آزار جنسی»» ایجاد «فضای خصوصی زنانه» و «تبدیل‌شدن به ناظر و نه موضوع
امامخمینی(ره) نیز در کانون رهبری ائتلاف انقلابی که از همان نخستین دقایق منازعه
سیاسی با حکومت حول «برساختن سوه زنانه» مخالفت خود را نه با «ترقی زنان» که با «به
فساد و فحشا کشیده‌شدن زنان به نام ترقی» تصریح کرده بودند (امامخمینی» ۱/۱۳۷۹: ۳۲۰۵)»
در این دوران ضمن تأکید بر عدم تفاوت زن و مرد از حیث حقوق انسانی (امامخمینی,
۷۹ ۲۳۲۱و ۲۳۷) خود مشوق ورود زنان به اجتماع و به دست گرفتن مقدرات خود شدند.
او بیان میکند که در نظام اسلامی زن همان حقوقی را دارد که مرد دارد: حق تحصیل, حق
کار» حق مالکیت. حق رأی دادن حق رأی گرفتن» در تمام جهاتی که مرد حق دارد زن هم
حق دارد (امامخمینی: ۱۸۹,:۵/۱۳۷۹). سپسباواشاژه به نقش حساس زنان در بنای جامعه
اسلامی و رشدی که به برکت اسلام برای#زنان حاصلامی‌شود. تأکید میکند که در حکومت
اسلامی زنان می‌بایست به حکم انسانیت خود در کنار مردان مسئولیت‌هایی به عهده بگیرند
(آمام‌خمینی» ۴/۱۳۷۹: ۴۳۶). مهم وا 1 له برند. چراکه نه:او حق دارق
خود را به چنین حدی تنزل دهد وآنه مردان حق دارند که.به او چنین بیندیشند (امامخمینی.
۹ ۴۴ از ان رو رعایت: 4 ریات رازه اصلازیگ. ز عفت عمومی ازسوی زنان و
مردان اصل مبنایی هر نوع فعالیت اجتماعی و سیاسی در نظام اسلامی بوده است (امامخمینی.
بدین‌سان» ارجاع نابرابری انسانها به توانایی و مهارتهای اکتسایی افراد و نه ویژگیهای
قاتی, آنها درکتار تخو[گ فهوم. خجاب از پرده‌نسی:۷ به انتخاب آگاهانه و اصیل فرهنگی,شرایط
جدیدی ایجاد می‌کرد که بدون تغییر جدی ساختارهای اجنسیتی مألوف سنتی در حوزه
خانرادهرو برانگیختی امتزاقن ک لیا سوام تاد مراک یا رکه رن مان دز مبازرد
علیه رژیم را از میان برمی‌داشت و زنان بسیاری را که قبلا بهواسطه پایبندی به اعتقادات
مذهبی خود. دور از دسترس بسیج سیاسی قرار می‌گرفتند. به عرصه مبارزه وارد می‌کرد.
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
نمودار ۱. مفصل‌بندی سوژه زنانه در گفتمان‌های آنتنتی, انقلاب سفید و انقلاب اسلامی
چنان که اشاره شد» تا اواخر دهه چهل, دو گفتمان رقیب حاضر در زمينه فرهنگی و سیاسی زن
را بسان سوزژه‌ای تعین‌یافته» مبتنی بر جشتمانیتش, موّضوع اعمال" قدرت سیاسی و مذهبی
برمی‌ساختند. گفتمان سنتی حضور و نمایش تن زن را در عرصه عمومی به معنای رواج فساد و
انحطاط اخلاقی و دینی جامعه می‌دانست و بر پوشیدگی و غیبت آن از عرصه عمومی حکم
می‌کرد. در مقابل» گفتمان مدرن تن زن را در پیوند با دال ترقی و تمدن مفصل‌بندی کرده بود
و حضور و نمایش آن را نماد آزادی» برابری و رفع تبعیض از وی در جامعه مترقی تعبیر می‌کرد.
لیکن به موازات تحولات سیاسی» اجتماعی و فرهنگی زمینه و گسستگی مفصل‌بندی‌های
هریک بهواسطه اثربخشی استزاتژی‌های "واسازانه رقیب؟ زمینه مساعدی برای جذب دال‌های
رهاشده در فضای گفتمان‌گونگی حول دال برتری فراهم شد که واژگونی نظام استبدادی و
تأسیس حکومت اسلامی دو رويه آن بود. دز چنین؛شرایطی» زن نه بسان سوژه‌ای منحل در
ساختارهای گفتمانی مسلط بلکه در مقام آفرینشگری خلاق و آزاد. مسئول و متعهد. به عرص
مبارزه فراخوانده میشود» بیآنکه ویژگیهای جسمی و زیستی او در مقابل مرد برجسته شود
په بباقی یگ تاقواتی شاه از هم تبارما و انظارات واقمی ده تاراضی: اشداه تظام سیاسی
و بی‌توجهی به نظام ارزشهای بومی و ملی» توسعه را بهگونهای ناموزون به پیش میبرد. زن
برساخته در گفتمان سنتی, همچنان محروم از مشارکت اجتماعی فعال, در حاشیه می‌زیست و
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
زن تحصیلکرده و مدرن شهری در پیوند با دال‌های توسعه» پیشرفت و ترقی در کانون پروژه
تمدن بزرگ شاه قرار می‌گرفت. اولی در پیوند مستقیم با سلامت اخلاقی جامعه طرد اجتماعی
را تجربه می‌کرد و دومی علیرغم تجربه مواهب مدرنیزاسیون اقتصادی و اجتماعی, در پرتو
اندیشه‌های غرب‌ستیزانه روشنفکرانی چون جلال آلاحمد و سپس شریعتی و دیگران بهعنوان
حامل اصلی بیماری غرب‌زدگی و مظهر و تجسم تمام‌عیار فتنه و فساد اضمحلال اخلاقی,
گم‌گشتگی فرهنگی و بی‌هویتی» به سرگشتگی می‌رسید. از این رو دور از انتظار نبود که به
موازات تضعیف موقعیت هزژمونیک گفتمان مسلط در معرکه جدال تجربه و ایدئولوژی گروههای
مختلف چپ لیبرال» ملی‌گرا و مذهبی» فعالانه درون روابطی قرار گیرد که بر فراز ویرانه‌های
درواقع» به موازات تشدید و تقویت صف‌آرایی‌های سیاسی میان حکومت و مخالفان آن
خطوط متمایز زن برساخته حکومت و مخالفان سنت‌گرای آن نیز به طور فزاینده‌ای مورد
تعارض قرار می‌گرفت. سوه جنسی پیشاانقلابی در پیوند با دال‌هایی چون وابستگی,
خانه‌نشینی و ناآگاهی و دوری از ارزشهای اصیل خودی» غرب‌گرایی و بی‌مسئولیتی طرد شد و
به موازات مرکزیت‌یافتن دال واژگونی نظام سیاسی و انتساب صفاتی چون مسئولیت اجتماعی,
خودآگاهی, استقلال و انتخابگری, بازاندیشی دینی و شجاعت. از سوی نیروهای معارض در
مقام سوه انقلابی تن‌زدوده و فارغ از جسمانیت بازآفرینی گردید. جذابیت این سوه برساخته.
بهعنوان کارگزاری خلاق و مسئول در ,تعیین سرنوشت سیاسی و اجتماعی خود و جامعه. تا
بدانجا مورد استقبال قرار گرفت که طیف وسیعی از آزنان سکولار تا مذهبی» صرفنظر از
پایگاه‌های,طبقاتی و گرایش‌های سباسق: ذر کار لبدذر جبیگواحنی بسیج کنلنه که استقاذه
از چادر یا روسری در آن به نماد هویت ملی و تبلور اراده و آگاهی سیاسی زنانه در مبارزه علیه
بنابراین» در آستانه انقلاب اسلامی, سوژه زنانه در پرتو استراتژی‌های گوناگون غیریت‌ساز و
موسس درون گفتمانی جدید از «تن موضوع اعمال قدرت» به «انسان عامل قدرت» ارتقا یافت.
تسم ان عاطیگ را اقا نج کم خرووات ان اوه تنضسیم حولت ریک
مجدد اجباری حجاب (طلاعات. شماره ۱۵۵۰۷) و سپس در ایفای نقشهای فعال و اثرگذار
از سوژه جنسی تا سوره انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی
احمدی خراسانی» نوشین و پروین اردلان (۱۳۸۲) فعالیتهای مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات
اطلاعات بانوان (۱۰/۱۴/ ۱۳۴۷) «روزی که زنجیرها گسست» شماره ۶۱۴: ۵-۴.
پایدار پروین (۱۳۷۸) زنان و عصر ملی‌گرایی در ایران» ترجمه فرح قره‌داغی» تهران: توسعه.
جمال‌زاده» محمدعلی (۱۳۵۷) تصویر زن در فرهنگ ایرانی. تهران: امیرکبیر.
حاضری» علی‌محمد (۱۳۷۷) «فرآیند بالندگی ایدئولوژی انقلاب اسلامی»» متین» سال اول» شماره۱:
حجازی, بنفشه (۱۳۷۶) ضعیفه: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی» تهران: قصیده‌سرا.
دباشی» حمید (۱۳۸۱) ایدئولوژی اسلامی خطرات و وعده‌هایی یک نوواژه در ایران پس از انقلاب»
ترجمه علی مرشدزاد» تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران/ انتشارات باز:
رازانی» ابوتراب (۱۳۵۰) زن در دوران شاهنشاهی ایران» تهران: مدرسه عالی دختران ایران.
ساناساریان::الیزا (۱۳۸۴) جنیش حقوق زین د یط و افوا وسرکوب از 1۳۸۰ تاانقلاب ۵۷
شریعتی» علی (۱۳۷۰) زن؛ مجموعه آثار ۰۳۱ تهران: بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی.
طباطبایی» محمدحسین (۱۳۵۷) استراتژی زن در اسلام» تهران: نشريه ندای ایمان.
فالاچی» اوریانا (۱۳۵۷) مصاحبه با تاریخ‌سازان» ترجمه پیروز ملکی؛ تهران: امیرکبیر.
فلور ویلم (۲۰۱۰) تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران» ترجمه محسن مینوخرد» استکهلم: فردوسی.
فوران» جان (۱۳۸۲) نظریه پردازی انقلاب‌ها ترجمه فرهنگ ارشاد» تهران: نی.
فوزی» یحیی (۱۳۷۹) «رهبران مذهبی و مدرنیزاسیون در ایران در دور پهلوی»» بخش اول متین,
کرمانی ص. (۱۳۵۲) اسلام و مقام زن»» مکتب اسلام؛ سال هفتم» شماره ٩: ۶۷-۶۵.
مطهری» مرتضی (۱۳۷۵) نظام حقوقی زن در اسلام» تهران: صدرا,
مجله مطالعات اجتماعی ایران دوره هفتم» شماره۳. پاییز ۱۳۹۲
مک‌دانل» دایان (۱۳۸۰) مقدمه‌ای بر نظریه گفتمان, ترجمه حسینعلی نوذری,» تهران: فرهنگ گفتمان.
میلر» پیتر (۱۳۸۲) سوژه, قدرت» استیلا ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش, تهران: نی.
نبوی» سیدحسین (۱۳۹۰) نخستین صورت سازه فرهنگی «غرب» در ایران معاصر (دوره قاجار)»
نجاتی, غلامرضا (۱۳۷۳) تاریخ بیست‌وپنج‌ساله ایران از کودتا تا انقلاب» جلد ۱ تهران: موسسه خدمات
نشريه ۱۵ خرداد (۱۳۷۴) «طرح رژیم شاه در برخوره با حجاب در سال ۱۳۵۵»» شماره ۰۲۰-۱۹ سال
هوارث,» دیوید (۱۳۷۷) «نظريه گفتمان»» در: دیوید مارش و جری استوکر روش و نظریه در علوم
سیاسی» ترجمه و تدوین امیرمحمد حاجی یوسفی, تهران: انتشارات مطالعات راهبردی.
5 ۸۳۵5۶ 71560۳۶6 (2002) کم‌نانط2 .7 ععنمنآ 20 ۸۷۰ 3/2۵06 ,70۳66500
0601 ]٩ 1761005 (.0) ۷۷۵۵۵ طاظ حز بش0۸ ۵ کعط 2 م۸0 عطا 0۳۲
۰ :10000 ,اعع[طناگ 136 و امه (1999) 1۳۳۶۲ آمعزا< 6 5106 ,عازطظ
و067۳ 7۷۵۲1613 13 2۳۵۲655 2۵11601 ۵۳۵ 1۷۵۵ (01995) له متقعلنه8
6 :1.0۵0 ,1560756 ۵۲۵ 66067 ]٩ 620۳6۳ 7۳6 (0997) ۴۵ ,۹۸۹۵۵۵
۷ خآ ۵۶ نگ هساا0 30 کز 00۸ ۷۵۵۲" (2001) بش۸ لا ,1۷۵۵۵۵
0 ۳) ۷۷۵۵۵ طلاظ صز و" 13066100605 0ص کامع دم 100۵01
هنز رد2 م۸ هماع -عکسام عط1 (2001) رط) اظ 1۸۷۵۵۵۵
6 :1000 ,کزقرا۵ ۸ ع05ع 3 ما0 ۰۲ 040ع9.(,11ت) ۸۵۵۵
| مقاله حاضر با تمرکز بر روابط قدرت و مقاومت مندرج در سرمایه کلامی گفتمان های رقیبی که در متن منازعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دو دهه پیش از انقلاب اسلامی (1357) حاضرند، چگونگی برساخته شدن محدوده معنایی و ساختار اجتماعی سوژه زن انقلابی را نشان می دهد. بدین منظور، با تکیه بر بنیان نظری و روششناسی که از پیوند استراتژیک امکانات مفهومی نظریه گفتمانی لاکلاو و موفه و نظریه تاریخی–گفتمانی وداک برآمده است، نگاهی گذرا به سوژگی زنانه در گفتارِ مهم ترین شخصیت های سیاسی و فرهنگی دوران مزبور، یعنی محمدرضا پهلوی و امام خمینی(ره)، افکنده و در پیوند با رخدادهای زمینه، فرایند واسازی گفتمان های سنتی و مدرن و در پی آن ساخت زدایی از «زن به عنوان سوژه صرفاً جنسی یا جنسیتی» را در پرتو ظرفیتهای زبانی اندیشه پردازان شاخص انقلاب اسلامی ـ آیت اله مطهری، دکترشریعتی و امام خمینی(ره)ـ بررسی کرده ایم. سپس چگونگی شکل گیری مفهوم «زن به عنوان سوژه انسانی» را درون شبکههای معنایی صورت بندی گفتمان انقلاب اسلامی به تصویر کشیده ایم. |
2,677 | 480553 | به این علت»
ارتباط میان بازارهای مالی موازی سرمایه» سپرده‌های بانکی و سفته‌بازی در بازار ارز و به علاوه نقش بانک مرکزی در
بهره گیری از ابزار پولی نرخ بهره با هدف جابه‌جایی نقدینگی میان آنها به منظور اثرگذاری بر شاخصهای کلان هدف»
میتواند تعیین کننده باشد. از این رو مطالعه تخاضر در بازه زمانی ۱۳۶۷-۱۳۹۶با استفاده از سیستم معادلات همزمان و
روش حداقل مربعات سه مرحله‌ای (351.5)» این مهم را مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج نشان میدهد که بازارهای
عنوان شده در سطح معناداری قابل توجهی» رابطه منفی با یکدیگر داشتهاند. دو واسطه مالی بازار سهام و سپرده‌های
بانکی» اثرگذاری مثبت و معناداری بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی داشته و در مقابل» سفته‌بازی در بازار ارز اثر منفی
و معناداری را نشان داده است علاوه بر اين» سپرده‌های بانکی؛ اثر منفی و معناداری پر شاخص بهای کالاهای مصرفی
داشته و در مقابل» سفته‌بازی ارزی اثر مستقیم و معناداری را نشان داده است. در نهایت. با وجود تایید جانشین بودن این
سه بازار مالی» ابزار پولی نرخ بهره به علت سرکوب شدن» کارایی خود را در,جابه جایی نقدینگی میان آنها به منظور
تاثی رگذاری بر شاخصهای اقتصادی مدنظر از دست داده و عملا قوجب. کاهش قدرت بازا رگردانی بانک مرکزی شده
کلیدواژه‌ها: بازار سرمایه. سپرده‌های بانکی. سفته‌بازی ارزی» معادلات همزمان. نرخ بهره.
- مقاله حاضر ب رگرفته از رساله دکتری رشته اقتصاد دانشگاه شیراز است.
یکی از علت‌های شکل گیری رکودهای اقتصادی نظیر رکود عمیق در دهه ۱۹۳۰ میلادی»
عدم دسترسی به نقدینگی کافی و چشم‌انداز نامناسب اقتصادی بوده که موجبات سطح
بالایی از سرمایه گذاری‌های تحقق‌نيافته را فراهم آورده بود. در اقتصاد ایران» مطلوب
نبودن سطح سرمایه گذاری‌های تحقق‌یافته و به تبع آن تولید ناخالص داخلی به برخی
مشکلات ساختاری ارتباط پیدا کرده که عدم توجه به ظرفیتهای بالقوه واسطه‌های مالی
در اثربخشی سیاستهای پولی» وجود فرصتهای کسب سود از محل سفته‌بازی به دلیل
نوسانات بالای قيمت‌ها در بازارهای ارز و کالا عدم دسترسی بانک مرکزی به ابزارهای
موثر پولی برای بالفعل کردن نقش بالقوه بازارگردانی میان بازارهای موازی با هدف
هدایت نقدینگی به سمت فعالیتهای مولد اقتصادی از عواملی بودهاند که سهم آنها
قابل توجه بوده است. بنابراین» یکی از سیاست‌هایی که در اغلب اقتصادهای توسعه‌یافته»
نوظهور و نیز کشورهای درحال توسعه.در قالب سیاستهای جهانی‌سازی اجرایی شده»
تاثی رگذاری مثبت بر شاخص های/کلا,اقتظلاد ی هلاتازاکانال هدایت نقدینگی به سست
بخشهای مولد اقتصادی بوده که بهواسطه توسعه مالیشکل گرفته است. این سیاست.
تقویت و توسعه دو واسطه مالی شبکه بانکیو بازاز سرمایه را هدف قرار داده که به واسطه
آن» بستر لازم برای جذب و تخضیص,بهینه منابع و درانتیجه تسهیل دستیابی به نقدینگی
موردنیاز به منظور تحقق فرصتهای بالقوه سرمایه گذازی فراهم شود.
سیاست بیان شده در اقتصاد ایران در سالهای اخیر توسعه مناسبی پیدا کرده است؛ به
صورتی که علاوه بر افزایش جذب منابع در سپرده‌های بانکی» میزان مشارکت و
سرمایه گذاری در بازار رمایه افزایش قابل توجهی نشان داده است؟ افرایش سرمایه گذاری
در بازار سرمایه در شرایطی صورت پذیرفته که قبل از این مهم» بخش عمده واسطه گری
در اقتصاد ایران تنها بر بخش بانکی متمر کز؛بوده است. به موازات توسعه نقش واسطه گری
بخش بانکی و بازارسرمایه -به علت پایین بودن میزان صادرات غیرنفتی و سهم قابل توجه
دریافتی‌های ارزی نفتی در ذخایر کل ارزی- شوک‌های منفی وارد بر بازار نفت به بازار
ارز تسری پیدا کرده و با توجه به ثابت و دستوری بودن نرخ ارز قدرت بانک مرکزی به
منظور حفظ توازن میان عرضه و تقاضا برای حمایت از نرخ ارز هدف و ثبات آن» محدود
شده است. این مهم موجب فشار بر بخش تقاضا و عدم عرضه متناسب با آن شده که
۴ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
موجبات دو نرخی شدن قیمت ارز و شکاف بیشتر میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی (بازار)
را فراهم آورده و از این رو بازار ارز را برای کسب سود از محل سفته‌بازی به بازاری
بالقوه تبدیل و زمینه شکل گیری بازاری رقیب در جذب نقدینگی را برای واسطه‌های مالی
و بازارهای کالایی شکل داده است. بنابراین» ضرورت ارزیابی رابطه میان واسطه‌های مالی
بازار سرمایه» سپرده‌های بانکی و سفته‌بازی در بازار ارز و همچنین نقش بانک مرکزی در
هدایت جریان نقدینگی میان آنها با استفاده از ابزارهای پولی برای تاثیرگذاری بر
مطالغ: حاضبر پس از مقلسمهی در ادانه بان صورتساعاندهی شنه ک«مباتی نظری و
مطالعات تجربی به ترتیب در بخش دوم و سوم بیان میشود. در بخش چهارم» الگوی
تجربی تصریح میشود. برآورد و تحلیل نتایج تجربی در بخش پنجم صورت می‌پذیرد و
در نهایت بخش ششم به جمع‌بندی و نتیجه گیری و ارائه توصیه‌های سیاستی اختصاص یافته
مطالعه لوین! نشان از اثرگذاری"مثبت واستظه‌های مالی بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی
دارد که به واسطه نقش آنها در افزایش: شفافیت, کاهش اطلاعات نامتقارن» تسهیل
معاملات» پایین آوردن هزینه‌های دستیابی به افرصت‌های بالقوه سرمایه گذاری و مدیریت
ریسک به منظور جذب و تخصیص بهینه منابع به فعالیتهای مولد اقتصادی بوده است. بر
این اساس» بخش مهمی از توصیه‌های بانک جهانی به اقتصادهای جهانی» حمایت از
تعدیل‌های ساختاری بوده است. یکی از مهمترین تعدیل‌ها»عدم سر کوب نرخ ارز نرخ
بهره و توسعه بازار سهام و بخش بانکی بوده است (بالگون و همکاران؟» ۲۰۱۶).
میان واسطه‌های مالی برای جذب نقاینگی رقابت وجود دارد و بر این اساس آنها سعی
دارند که با ارائه خدمات مالرا و فرصّ‌های سرمایه گذاری» نقدینگی بیشتری را جذب
کنند (ماتانا و پانتی"» ۲۰۱۴). بر این اساس» سرمایه گذاران در بازارهای مالی» پیوسته شرابط
اقتصادی و عوامل تاثیرگذار را بررسی میکنند؛ زیرا میان شرایط حاکم بر اقتصاد کلان و
بازارهای مالی ارتباط وجود دارد. برای مثال» تصمیم گیری بانک مرکزی در ارتباط با
سیاستهای پولی مانند تغییرات نرخ بهره» اثربخشی بالقوه‌ای میتواند بر نوسانات بازار
سهام» بازار ارز اوراق قرضه (لیوکسا و همکاران!» ۲۰۱۹) و همچنین بر ارزش نقدینگی
های نگهداری شده» داشته باشد. از اين رو سرمایه‌گذاران تغییرات نرخ بهره را در
تصمیم گیری‌های خود لحاظ می کنند (مویا مارتینز و همکاران؟» ۲۰۱۵).
بحران مالی سالهای ۲۰۰۸-۲۰۰۹ که به کاهش رشد اقتصاد جهانی انجامید» موجب
افزایش توجهات به پتانسیل سیاستهای پولی و ابزار نرخ بهره شد. افزایش نرخ بهره در
شرایط رونق اقتصادی و کاهش آن در رکود اقتصادی از ابزارهای پولی بانک‌های مرکزی
است که می توانند بسته به شرایط موجود از آن بهره ببرند (آسفا و همکاران؟» ۲۰۱۷) و
نقدینگی را میان بازارهای هدف هدایت کنند. نرخ بهره یکی از عوامل تعیین کننده قیمت
سهام است و رابطه آن با بازار سهام از اهمیت قابل توجهی در مبانی نظری مالی برخوردار
است (مویا مارتینز و همکاران» ۲۰۱۵). نرخ بهره از طریق تاثیرگذاری بر بازار سهام می
تواند رشند اقتصادی را نیز متاثر ها رابکی یجا ۶۹۵ ۲۹۱).
نقشی که نرخ بهره در تامین مالی بخشهای خدمات» صنعت و سایر بخشهای اقتصادی
دارد» میتواند در میزان جذب سپرده‌های بانکی وبه تبع آن دسترسی شرکتهای موجود
در بازار سرمایه به تسهیلات موردنیاز برای سرمایه گذاری ازامحل سپرده‌ها و در نتیجه بر
چشم‌انداز سوددهی آنها اثر گذار باشد.(ال اواسل*» ۲۰۰۵ و یارتی» ۲۰۰۸). با این وجود
در برخی مطالعات تجربی» نتایج نشان از تاثیر منفی آزادسازی نرخ بهره بر توسعه بازار
سهام داشته (بالگون و همکاران» ۲۰۱۶) و برخی دیگر تاثیر مثبتی را نشان داده و تعدادی
نیز اثر معناداری را نشان نداده است (آسفا و همکاران؛ ۲۰۱۷):
اثربخشی سیاستهای پولی بر بخشهای واقعی اقتصاد به میزان زیادی به وضعیت شبکه
بانکی و در واقع به شرایط واسطه‌های مالی,وابسته است (آرستیس و تارا ۲۰۱۷ و یک و
۶ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
همکاران!» ۲۰۱۴). تغییرات نرخ بهره بر تصمیم گیری سرمایه گذاران میان انتخاب دارایی
ریسکی و سپرده‌های بانکی موثر است؛ به گونهای که با افزایش نرخ بهره» سرمایه گذاران»
سپرده‌های بانکی را به دارایی‌های ریسکی ترجیح میدهند. بنابراین» قدرت وام‌دهی شبکه
بانکی» افزایش و در نتیجه دسترسی بیشتر بخش تولید به تسهیلات بانکی از محل سپرده‌ها
را به همراه دارد که منجر به رشد سرمایه گذاری و تاثیر بر بخش واقعی اقتصاد میشود
(بکک و همکاران» ۲۰۱۴). با این حال» تغییرات نرخ بهره اثر دوگانه‌ای نیز میتواند داشته
باشد؛ زیرا موجب افزایش هزینه تامین مالی سرمایه گذاری از محل تسهیلات بانکی شده و
میتواند کاهش سرمایه گذاری را به همراه داشته باشد (مانتیل و سرونآ» ۲۰۰۹).
برخی از مطالعات» تاثیر مثبت نرخ بهره بر افزایش سپرده‌های بانکی را تایید کرده‌اند
(سلارین و همکاران"» ۲۰۱۸؛ صدیقی و مشتاقآ» ۲۰۱۷؛ مشمبا و همکاران ۲۰۱۴ و
اوجیگا و همکاران ۲۰۱۳). تاثیر مثبت افزایش نرخ بهره بر پس‌انداز بانکی در مطالعات
تجربی ای که بیشتر در ارتباط با کشورهای اسلامی بوده» اغلب رد شده و آن را بی‌تاثیر
یکی دیگر از عواملی که موجب گستردگی دایره تصمیم گیری برای جایگزینی میان
دارایی‌های مختلف و مدیریت ریسک شده» جهانی‌سازی بوده است. قبل از آن» دامنه به
نسبت محدودی از انتخاب‌ها برای.سرمایه گذاری و مدیریت ریسک وجود داشت. برای
مثال» جایگزینی ارزهای مختلف به جای: ذازایی‌های.داخلی» امکان مدیریت ریسک را
هنگام نوسانات داخلی و خارجی بهبود می‌بخشد (دوروکس و یتمن ۲۰۱۴).
برخی از رویدادهای اقتصادی و مطالعات تجربی» تایید کننده وجود همبستگی منفی
میان بازارهای مالی بودهاند. برای مثال» در طول بحران مالی سالهای ۲۰۰۸-۲۰۰۹ از یک
سو اعتماد به شبکه بانکی مرسوم از بین رفته بود (گریگوریو و همکاران؟» ۲۰۱۶) و از
سوی دیگر بازار سهام آمریکا بخش عمده‌ای از ارزش قیمتی خود را از دست داده بود.
بر این اساس» فدرال رزرو آمریکا با اتخاذ سیاست پولی انبساطی و ابزار خریدن اوراق
قرضه و کاهش نرخ بهره» موجب روانه شدن نقدینگی سرمایه گذاران به سمت بازار سهام
و در نتیجه رونق آن شد (هانگک و همکاران! ۲۰۱۶).
در برخی مطالعات» وجود همبستگی منفی میان واسطه‌های مالی سپرده‌های بانکی و
بازار سهام تایید شده است (ماتانا ۲۰۱۴). برخی رابطه میان سپرده‌های بلندمدت بانکی و
بازار ارز را منفی دانستهاند (سلارین و همکاران» ۲۰۱۸). همچنین رابطه منفی بازار ارز و
بازار سهام در برخی مطالعات تایید شده است (دلگادو و همکاران"» ۲۰۱۸؛ هانگ و
همکاران» ۲۰۱۶؛ آسفا و همکاران» ۲۰۱۷ و گوناپولوس و همکاران", ۲۰۱۳). در مقابل»
برخی دیگر از مطالعات همبستگی منفی میان برخی از بازارها را رد کرده و به دلیل وجود
همبستگی مثبت» آنها را مکمل و تقویت‌کننده یکدیگر دانستهاند. برای مثال» شاخص
بازار سهام رابطه مثبتی را با سپرده‌های بانکی نشان داده است (سلارین و همکاران» ۲۰۱۸).
برخی مطالعات نیز رابطه معناداری را میان بازارهای سهام ارز و تسهیلات بانکی نشان
نتایج برخی از مطالعات پژوهشی بانک جهانی.نشان از آن داشته که افزایش نرخ ارز
میتواند موجب افزایش پس‌اندازهای بانکی و به تبع آن رشد انباشت سرمایه» سرمایه گذاری
و رشد اقتصادی شود. بهترین مثال موجود»: کشّور جیناست که از این سیاست استفاده و به
رشد بالای اقتصادی دست پیدا کرده است. کشورهای کره جنوبی» مالزی و تایلند نیز از این
سیاست بهره برده و از:اين رو تولید ناخالص داخلی و نرخ پس‌انداز آنها رشد بالایی را
نشان داده است. در مقابل» کشور مکزیک قبل از سال ۱۹۹۵امیلادی به دلیل کاهش شدید
نرخ ارز» میزان پایینی از پس‌انداز و رشد اقتصادی را تجربه کرده است. در واقع در اینجا
زنجیرهای انتقالی وجود دارد که از هر دو جنبه نظری و تجربی تایید میشود. بر این اساس با
سیاست پولی افزایش نرخ ارز و افزایش رقابت‌پذیری کالاهای داخلی در خارج از کشور و
گران شدن واردات» خالص صادرات افزایش و به تبع آن پس‌انداز داخلی نیز رشد پیدا
۸ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
میکند. با رشد پس‌انداز منابع داخلی برای تامین مالی سرمایه گذاری افزایش و موجبات
رشد سرمایهگذاری را فراهم میآورد. با این حال» وجود بسترهای لازم برای تحقق
فرصتهای سرمایه گذاری (توسعه‌یافتگی» چارچوب حقوقی مناسب» وجود امنیت» سرمایه
انسانی و سطح تکنولوژی موجود)» ظرفیتهای تولید و میزان وابستگی بخش تولید به
واردات مواد اولیه از عواملی هستند که می‌توانند بر بالفعل شدن این زنجیره انتقالی موثر
باشند. مطالعاتی نظیر لوی هیاتی و استارزنگر! (۲۰۰۷) افزایش نرخ ارز و به تبع آن افزایش
پس‌انداز داخلی به منظور تامین مالی سرمایه گذاری‌ها را که منجر به رشد اقتصادی میشود»
مورد تایید قرار داده است. در ارتباط با اثرات تغییرات نرخ ارز بر رشد اقتصادی» دید گاههای
موجود در تقابل با یکدیگر هستند. بر این اساس» دید گاه دیگری به واسطه کانال افزایش
قیمتهای نسبی و در نتیجه افزایش تورم داخلی و ایجاد نااطمینانی بیشتر در محیط اقتصاد»
افزایش نرخ ارز را دارای اثر منفی بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی دانستهاند (مانتیل و
رشنوادی و همکاران (۱۳۹۹) در.قالب سیستم معادلات همزمان به بررسی رابطه میان نرخ
ارز و شاخص قیمت سهام در بازه زمانی ۱۳۹۶-۱۳۸۶ پرداختهاند. در این مطالعه از سری
های زمانی فصلی و روش حداقل مربعات سه مرحله‌ای (351.5) بهره گرفته شده است.
نتایج نشان از آن داشته که افزایش نرخ ارز تاثیر مثبت و معناداری بر شاخص قیمت سهام
داشته و در مقابل» افزایش شاخص قیمت سهام تاثیر منفی او معناداری بر نرخ ارز داشته
آذربایجانی و همکاران (۱۳۹۷)» اثرات نامتقارن تغییرات نرخ ارز بر شاخص قیت بازار
بورس را مورد ارزیابی قرار داده‌اند. به این منظور از شاخص بهای مصرف کننده» نرخ بهره»
حجم نقدینگی و نرخ ارز به عنوان متغیرهای کنترلی و از روش غیرخطی خودتوضیحی با
نتایج نشان از آن داشته که کاهش نرخ ارز تاثیر مثبت و معناداری بر شاخص قیمت سهام
داشته اما افزایش آن اثر معناداری را نشان نداده است.
ترابی و همکاران (۱۳۹۴)» مطالعه خود را در بازه زمانی ۱۹۹۵-۲۰۱۴ به ارزیابی اثرات
بخش بانکی و بازار سهام بر رشد اقتصادی کشورهای عضو همکاری اسلامی اختصاص
داده‌اند. به این منظور از دادههای پانل ۱۶ کشور از جمله ایران و روش اثرات ثابت (آزمون
هاسمن) و به علاوه متغیرهای حجم معاملات در بازار سهام» اعتبارات اعطایی بخش بانکی»
سرمایه انسانی» نیروی کار و موجودی سرمایه استفاده شده است. نتایج نشان از اثرات
متناقض دو بخش بانکی و بازار سهام بر رشد اقتصادی داشته است؛ به این صورت که بازار
سهام رابطه منفی و غیرمعناداری بر رشد اقتصادی داشته و در مقابل» بخش بانکی اثر مثبت
دلالی و همکاران (۱۳۸۷)» ارزیابی اثرات واسطه‌های مالی بر رشد اقتصادی ایران را
در قالب الگوی تصحیح خطای برداری (/۷1203) و روش هم‌انباشتگی یوهانسن صورت
داده اند. به این منظور از متغیرهای نسبت اعتبارات اعطایی بانک‌ها به بخش خصوصی به
تولید ناخالص داخلی» نسبت اعتبارات اعظایی بانک‌های تجاری و تخصصی به کل
اعتبارات اعطایی و در ادامه رشد موجودی سرمایه و تولید ناخالص داخلی بهره گرفته شده
است. نتایج نشان داده که توسعه واسطه‌های مالی دز اقتصاد؛ایران اثر منفی و محدودی بر
رشد اقتصادی داشته و بر این مهم دلالت.داشته که زابطه تنگاتنگی میان آنها وجود نداشته
دلگادو و همکاران (۲۰۱۸) با استفاده از سری‌های زمانی ماهانه ۱۹۹۲-۲۰۱۷ و روش
خود رگرسیونی برداری (۷7۸14) به ارزیابی اثرات متقابل شاخص بهای کالاهای مصرفی»
قیمت نفت» نرخ ارز و شاخص بازار سهام در مکزیک پرداختهاند. براساس یافته‌ها» نرخ
ارز رابطه منفی و معناداری بر شاخص بازار سهام داشته است به طوری که با افزایش ارزش
پول ملی» شاخص بازار سهام افزایش پیدا کرده است. شاخص بهای کالاهای مصرفی اثر
مثبت و معناداری بر نرخ ارز و تاثیر منفی و معناداری بر شاخص بازار سهام داشته است.
افزایش قیمت نفت موجب تقویت ارزش پول ملی شده و نرخ ارز نیز رابطه مثبت و
۰ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
معناداری را بر شاخص بهای کالاهای مصرفی نشان داده است. به عبارت دیگر با افزایش
نرخ ارز» شاخص بهای کالاهای مصرفی افزایش پیدا کرده است.
سلارین و همکاران (۲۰۱۸) مطالعه خود را به بررسی تعیینکنندهای سپرده‌های
سرمایه گذاری بانک‌های کشور مالزی اختصاص داده‌اند. برای این هدف از سری زمانی ماهانه
۰۰۷۶و روش هم‌انباشتگی یوهانسون! استفاده شده است. آنها متغیرهای شاخص بازار
سهام» نرخ بهره واقعی» نرخ ارز واقعی, شاخص بهای کالاهای مصرفی و شاخص تولید صنعتی
را به عنوان تعیین کننده‌های سپرده‌های سرمایه گذاری در نظر گرفته‌اند. نتایج به این شکل بوده
که نرخ بهره واقعی تاثیر مثبتی بر سپرده‌های سرمایه گذاری داشته و شاخص بهای کالاهای
مصرفی تاثیر منفی‌ای را نشان داده است. شاخص قیمت بازار سهام تاثیری مثبت و کاهش نرخ
آر ز نیز افزانقیشن بر سپرده سرهای ده گذا ری داشته است:
فوفا و کیم؟ (۲۰۱۷) به ارزیابی اثرات واسطه‌های مالی اعتبارات بخش بانکی و بازار
سهام بر رشد اقتصادی پرداختهاند. آنها به این منظور از دو گروه همگن استفاده کرده‌اند؛
گروه اول کشورهای اروپایی و غیراروپایی با درآمد بالا (110])" و گروه دوم کشورهایی
با درآمد متوسط (۸/170)". در"این.مطالعه از سری‌های زمانی ۶۴ کشور در بازه ۲۰۱۲-
۹ و روش گشتاورهای متعامد (03/۸)"بهره گرفته شده است. نتایج با مبانی نظری‌ای
که بیان می‌دارند واسطه‌های مالی-تاثیر مثبتقی برارشد اقتصادی آدارند» سا زگار بوده است.
یافته‌ها در ارتباط با کشورهای (۸110).نشان داده که توسعه هر دو بخش بانکی و بازار
سهام تاثیر مثبت معناداری بر رشد اقتصادی داشته و در مقابل برای کشورهای(110])» تنها
توسعه بازار سهام بوده که تاثیر مثبت و معناداری را بر رشد اقتصادی نشان داده است.
آسفا و همکاران (۲۰۱۷) در مطالعه خود الگوی تجربی‌ای را تعریف کرده که در آن»
بازدهی بازار سهام تابعی از بازدهی سهام دوره قبل» رشد تولید ناخالص داخلی» نرخ بهره»
نرخ ارز متغیر مجازی بحران مالی .و بازدهی سهام موسسه مورگان استنلی * به عنوان
شاخص بازده جهانی سهام بوده است. برای این هدف از روش سیستم گشتاورهای متعامد
(۱!)502/174 و سری‌های زمانی فصلی ۱۹۹۹-۲۰۱۳ و دوگروه از کشورهای توسعه‌يافته
(۲۱کشور) و در حال توسعه (۱۹کشور) بهره گرفته شده است. بازدهی دوره قبل» اثر
معنادار و مثبتی را بر بازدهی سهام کشورهای توسعه‌یافته و در عین حال رابطه منفی و
غیرمعناداری را بر بازدهی سهام کشورهای در حال توسعه نشان داده است. نرخ بهره نشان
از اثر منفی و معنادار بر بازدهی سهام در کشورهای توسعه‌یافته و تاثیر منفی و غیرمعنادار
در کشورهای در حال توسعه داشته است. اثر تولید ناخالص داخلی برخلاف انتظار معنادار
نبوده که درون‌زایی موجود در الگو به عنوان علت بیان شده است. در حالی که با بهره
گیری از اثر ثابت هاسمن» اثر تولید ناخالص داخلی مثبت و معنادار بوده است. اثر نرخ ارز
بر بازدهی سهام هر دو گروه از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه منفی و معنادار
سون و یتکنر ۲ (۲۰۱۶) مطالعه خود را به ارزیابی رابطه میان واسطه‌های مالی (بخش
بانکی و بازار سهام) و رشد اقتصادی اختصاص داده‌اند. آنها یک نمونه ۱۴۶کشوری را
در سه گروه درآمدی پایین (۲۴کشور)» متوسظ (۷۷کشور) و بالا (۴۵کشور) تفکیک
کرده‌اند. برای این هدف» آنها روش تخمین را سیستم گشتاورهای متعامد (/56242) و
بازه زمانی را ۱۹۹۱-۲۰۱۱ در نظر گرفته‌اند.نتایج بر این مهم دلالت داشته که توسعه بخش
بانکی در گروههای در آمدی پایین"و متوسط تاثیر مثبتی بر رشد اقتصادی داشته و در مقابل
در گروه درآمدی بالا تاثیر منفی‌ای رانشان داده است. همچنین توسعه بازار سهام در
گروههای درآمدی متوسط و بالا اثر مثبتی بر رشد اقتصادی داشته است.
هانگ و همکاران (۲۰۱۶) به ارزیابی اثرات متغیرهای نرخ ارز» نرخ بهره و قیمت نفت
سب بر شاخصهای سهام آمریکا با استفاده از سری‌های زمانی هفتگی ۲۰۰۳-۲۰۱۵ و
روش خودر گرسیونی برداری ساختاری(517۸14)" پرداختهاند. نتایج نشان داده که دو متغیر
نرخ ارز و نرخ بهره تاثیر منفی و قیمت نفت سبک اثر مثبتی را بر شاخصهای سهام داشته
ماتانا و پانتی (۲۰۱۴) به بررسی رابطه میان واسطه‌های مالی بخش بانکی» بازار سهام و
رشد اقتصادی پرداختهاند. به این منظور از سری‌های زمانی ۹۶ کشور در بازه ۱۹۷۰-۲۰۱۰
۲ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
بهره گرفته شده است. آنها در ابتدا با بهره گیری از روش حداقل مربعات معمولی (۱)01,5
دریافتند که با یک واحد افزایش در نقدینگی بازار سهام» نقدینگی در بخش بانکی با
ریزش تقریبی ۲۰ درصدی مواجه میشود. در ادامه با استفاده از روش حداقل مربعات
غیرخطی به این نتیجه رسیده‌اند که اگر شاخص نقدینگی بازار سهام از صفر به دو انتقال
یابد» منجر به ریزش بین ۲۳ تا ۲۵ درصدی در نقدینگی بخش بانکی میشود و در صورت
انتقال از صفر به سه» نقدینگی بخش بانکی ریزش بین ۲۷ تا ۲۹ درصدی را تجربه میکند.
در آخر روش گشتاورهای متعامد دو مرحله‌ای را برای برآورد مورد استفاده قرار داده‌اند.
یافته‌ها نزدیک به نتایج حاصل از تخمین با روش 01.5 بوده است به طوری که یک واحد
افزایش در نقدینگی بازار سهام به ریزش بین ۱۷ تا ۲۷ درصدی نقدینگی بخش بانکی منجر
امباتور (۲۰۱۰) به ارزیابی رابطه میان نوسانات نرخ ارز قیمت سهام و تسهیلات بانک‌ها
در نیجریه پرداخته است. این ارزیابی.در بازه‌های زمانی مختلف با بهرهگیری از روش
خود رگرسیونی برداری (۲)۷۸14 صورت پذیرفته است. نتایج نشان از آن داشته که تاثیر
نوسانات نرخ ارز و قیمت سهام بر رفتار تسهیلاتی بانک‌ها.قابل ملاحظه» اما معنادار نبوده
است. همچنین اثر نوسانات نرخ ارز بر شاخص سهام نسبت به اثرات نوسانات شاخص سهام
در جمع بندی مطالب ارائه شده در-پیشینه تخقبقاتی اين مطالعه باید گفت که در
مطالعات داخلی به صورت جامع به روابط بالقوه‌ای که واسطه‌های مالی بازار سرمایه و
سپرده‌های بانکی با یکدیگر و به علاوه با بازارهای موازی که از ناخیه سفته‌بازی پتانسیل
جذب نقدینگی را دارید و اضافلا بر آن) تانیری) که این رواب می تون بر ببخش اسمی و
واقعی اقتصاد داشته باشد» پرداخته نشده است. تاثیرگذازی بالقوه‌ای که سیاستهای
پولی نیز می تواند در قالب ابزارهای پولی.در این زمینه داشته باشد. مورد توجه واقع نشده
است. مطالعات خارجی به روابط بالقوه اشاره شده» پرداختهاند» اما به دلیل ساختار
متفاوت اقتصادی که ثبات قيمت‌ها و تک نرخی بودن ارز» زمینه لازم برای رونق عایدی
های سرمایه‌ای و فعالیتهای سفته‌بازی را در بازارهای موازی فراهم نمی آورد» مطالعات
تأکید بیشتزی بر تاثیر واسطه‌های مالی بر رشد اقتصادی داشته و براین اساس به تاثیراتی
که هدایت نقدینگی به فعالیتهای سفته‌بازی در بازارهای موازی میتواند بر بخش اسمی
و واقعی اقتصاد داشته باشد» پرداخته نشده است. همچنین عدم سر کوب نرخ بهره اسمی
در اغلب اقتصادهای جهانی» وجود شبکه بانکی توسعه‌یافته و بازار سرمایه با عمق
مناسب» باعث شده که مطالعات خارجی در این زمینه تفاوتهای بسیاری با مطالعه حاضر
برای ارزیابی روابط میان بازارهای موازی و نیز بررسی نقش ابزار پولی نرخ بهره در هدایت
نقدینگی به آنها با هدف تاثیرگذاری بر متغیرهای کلان» الگوی تجزبی‌اتی در قالب یک
سیستم با شش معادله تعریف شده که شامل سه بازار موازی (بازار سرمایه» سفته‌بازی در
بازار ارز و سپرده‌های بانکی) و سه شاخص کلان (رشد اقتصادی» سرمایه گذاری و نرخ
- معادله سفته‌بازی در بازار ارز (رابطه (۱)): برای تعریف سفته‌بازی ارزی (122)! از
اختلاف نرخ رسمی و غیر رسمی (بازار) برابری ریال در برابر دلار آمریکا استفاده شده
است. بهره گرفتن از تفاوت میان این نرخ‌ها از آنجایی که به سفته‌بازی در بازار ارز رونق
داده و می تواند در هدایت نقدینگی به این بازار برای کسب سود تاثیرگذار باشد به عنوان
یکی از بازارهای مالی موازی در نظر گرفته شلاه است. میان واسطه‌های مالی و سفته‌بازی
در بازار ارز برای جذب نقدینگی» میتواند رقابت وجود داشته باشد(آلن و گیل آ» ۱۹۹۸).
از این روه از متغیرهای اسپرده‌های بانکی(112)" و بازار سرمایه (570)؟ در رابطه (۱)
استفاده شده است. به این منظور از ارزش سهام مبادله شده در بازارهای بورس» فرابورس
و پایه برای بازار سرمایه و از/میانگیر گس رده‌های"کوتاطامذت و بلندندت یکساله برای
سپرده‌های بانکی بهره گرفته شده است. خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی (۸5)٩
با توجه به آن که پشتوانه ارزش پول ملی بوده و پتانسیل تاثیرگذاری بر شکاف میان نرخ
۴ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
های رسمی و غیررسمی را دارد» از دیگر متغیرهای مورد استفاده در معادله است. نقدینگی
در دست مردم (/۸)! با توجه به نگهداری پول نقد و يا سرمایهگذاری آن در بازارهای
مالی, لحاظ شده است. شاخص بهای کالاهای مصرفی داخلی (81))" به قیمت ثابت سال
۰ و شاخص بهای کالاهای مصرفی ایالات متحده آمریکا (79])" به قیمت ثابت
سال ۲۰۱۰ میلادی به عنوان نماینده شاخص بهای جهانی» دیگر متغیرهای مورد استفاده را
تشکیل میدهند. استفاده از نرخ بهره (1)* با در نظر گرفتن اثرگذاری بالقوه آن بر ارزش
و هزینه فرصت نگهداری پول نقد» نرخ بهره واقعی سپرده‌های بانکی و شرایط سایر
بازارهای مالی بوده است. در این ارتباط از نرخ بهره اسمی سپرده‌های بلندمدت یک ساله
و نرخ تورم برای به‌دست آوردن نرخ بهره واقعی استفاده شده است. اختلاف نرخ‌های
رسمی و غیررسمی دوره قبل (نم )٩ که نشانگر انتظارات بود در مدل لحاظ و از
مطالعاتی مانند امباتور (۲۰۱۰) که رابطه میان سه متغیر نرخ ارز قیمت سهام و تسهیلات
بخش بانکی را در قالب سه متغیر درون زا مورد بررسی قرار داده و مطالعه دلگادو (۲۰۱۸)
که نشان از اثر معنادار قیمت نفت و شاخص بهای کالاهای مصرفی بر قیمت ارز داشته در
- معادله بازار سهام (رابطه (۲)): میان واسطه‌های مالی و سفته‌بازی در بازار ارز در جذب
نقدینگی» میتواند رقابت وجود.داشته باشد. از این رو از متغیرهای سپرده‌های بانکی و
سفته بازی در بازار ارز در رابطه (۲) استفاده شده است. با توجه به پتانسیل تاثیرپذیری بازار
سرمایه از شرایط اقتصادی از متغیرهای تولید ناخالص داخلی (77))* به قیمت ثابت ۱۳۹۰
و بی‌ثباتی اقتصادی (۲)1378 که با استفاده از فیلتر هدریکک-پرسکات * از مجموع بخشهای
سیکلی دو متغیر نرخ ارز و شاخص بهای کالاهای مصرفی به‌دست آمده» بهره گرفته شده
است. نقدینگی در دست مردم با در نظر گرفتن نگهداری پوّل نقد یا سرمایه گذاری آن در
86 ۳۵۳۵6 موادت وصه [0160 ۵۵۵۵ 166066( ۶ 76000 کا0ز2۳ -5
بازارهای مالی از دیگر متغیرهای مورد استفاده است. نسبت مخارج نظامی به تولید ناخالص
داخلی (.۱)۸/71 که با توجه به مطالعه سلارین و ساهو (۲۰۱۴) میتواند اثر منفی و معناداری
بر بازار سهام داشته باشد و نیز شاخص بهای کالاهای مصرفی که میتواند بر ارزش پول
نقد» قیمت محصولات و قیمت مواد اولیه شرکتهای موجود در بازار سرمایه و نیز شرایط
سایر بازارهای مالی اثر گذار باشد» دیگر متغیرهای موجود در رابطه (۲) را تشکیل میدهند.
نرخ بهره به واسطه اثرگذاری بالقوه بر هزینه فرصت نگهداری پول نقد و تقاضای آن»
هزینه تامین مالی از محل سپرده‌های بانکی و نیز شرایط سایر بازارهای مالی» مورد استفاده
قرار گرفته است. ارزش معاملات بازار سرمایه در دوره قبل (یم 570)؟ در مدل لحاظ و
از مطالعه آسفا و همکاران (۲۰۱۷) نیز برای تعریف رابطه (۲) بهره گرفته شده است.
- معادله سپرده‌های بانکی (رابطه (۳)): در کنار بازار سهام و سفته‌بازی در بازار ارز» یکی
دیگر از مسیرهای مهم جذب نقدینگی» سپرده‌های بانکی است. بنابراین» در معادله
سپرده‌های بانکی (رابطه (۳)) از متغیرهای بازار سرمایه و سفته‌بازی در بازار ارز استفاده
شده است. با توجه به پتانسیل تاثیرپذیری سپرده‌های بانکی از شرایط اقتصادی از متغیرهای
تولید ناخالص داخلی و بی ثباتی اقتصادی بهره گرفته شده است: نقدینگی در دست مردم
نیز با در نظر گرفتن نگهداری پول نقد یا.سرمایه گذاری. آن در سپرده‌گذاری و سایر
بازارهای مالی» یکی دیگر از متغیرهای موزد استفاده در رابطه (۳) است. استفاده از نرخ
بهره و شاخص بهای کالاهای مصرفی نیز به واسطه اثر گذاری بالقوه آنها بر ارزش و هزینه
فرصت نگهداری پول نقد نرخ بهره واقعی سپرده‌های بانکی و نیز شرایط سایر بازارهای
مالی بوده است. سپرده‌های دوره قبل (آ,م 1۳۳) در مدل لحاظ و از مطالعه سلارین و
همکاران (۲۰۱۸) نیز برای تعریف رابطه (۳) استفاده شده است.
- معادله شاخص بهای کالاهای مصرفی (رابطه (۴)): دو واسطه مالی بازار سرمایه و سپرده‌های
بانکی و به علاوه سفته‌بازی ارزی از آنجایی که پتانسیل جذب نقدینگی و تحت‌تاثیر قرار دادن
طرف تقاضا و عرضه‌ی اقتصاد را دارا هستند در رابطه (۴) مورد استفاده قرار گرفته‌اند. استفاده
از درآمدهای ریالی حاصل از فروش نفت (.011)؟ با در نظر گرفتن وابستگی بودجه سالانه
ما۵ 2۳۵۵۲ 100656 ۳055 ما کعس نو عمط 3/00 -1
۶ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
دولت و ذخایر ارزی به آن بوده است. قیمت مسکن ()۱ -که از میانگین قیمت هر مترمربع
مسکن در ۲۰ استان کشور به‌دست آمده- به دلیل نوسانات بالای قیمت و عایدی سرمایه‌ای
آن» مورد استفاده قرار گرفته است. هزینه‌های مصرفی ریالی دولت در بودجه سالانه (۲)80۸7
به واسطه تاثیرپذیری بالقوه تقاضای کل در نظر گرفته شده است. نقدینگی در دست مردم با
توجه به نگهداری پول نقد يا تزریق آن به بازارهای مالی و اثرگذاری بر بخشهای عرضه و
تقاضا پتانسیل تاثیر بر شاخص بهای کالاهای مصرفی را دارد. تاثی رگذاری متغیر مجازی ضربی
تحریمهای بینالمللی (5۸37807)" با در نظر گرفتن اثر آن بر دریافتی‌های ارزی حاصل از
صادرات نفت صورت پذیرفته است. با توجه به آن که تحریم بازار نفت ایران و بانک مرکزی
و در نتیجه امکان متاثر شدن تولید ناخالص داخلی و پایه پولی از تحریمها به دلیل کاهش
صادرات نفتی از سال ۱۳۹۱ -که تحریمها از حالت یکجانبه توسط ایالاات متحده آمریکا به
چندجانیه و همه‌جانیه تغییر وضعیت دادند- فراگیر شده*به متغیر مجازی تحریم در سالهای
۱۳۹۱-۳ ارزش یک اختصاص و در متغیر پایه پولی (5۸778۳017) ضرب شده و اثر آن به
صورت تغییر در ضریب زاویه نشان داده میشود. شاخص بهای دوره قبل (ن )۹ که نشان
دهنده انتظارات قیمتی بوده و تولید ناخالص داخلی» دیگر متغیرهای موجود در معادله را تشکیل
میدهند. همچنین از مطالعه دلگادو (۲۰۱۸) که اثرات قیمت نفت و نرخ ارز را بر شاخص بهای
کالاهای مصرفی مورد ارزیابی قرارداده برای تعریف رابطه (۴)بهره گرفته شده است.
- معادله تولید ناخالص داخلی (رابطه (۵)): با استفاده از متغیر ضربی مجازی (.5۸770171)*»
تاثیر تحریمهای بینالمللی بر رشد اقتصادی از کانال اثرگذاری بر دریافتی‌های ارزی حاصل
از صادرات نفت مورد:ارزیاپی قرار گرفته که به سالهای ۱۳۹۱-۹۳ ارزش یک و به سایر
([هنظ <آ) 8086 اقتسصظ حز مس نو مر جوزامحصکد 0 ک ام عصصص 00 -2
06 3396 05 کمن هدک 1216۳20052 ۵۶ عاطاهسد ۷ 32 -3
۴- اتحادیه اروپا در تاریخ سوم بهمن ۱۳۹۰ اقدام به تحریم صنعت نفت و بان مرکزی ایران کرد. براساس این
تحریمها» کشورهای عضو اتحادیه اروپا در تاریج یازدهم تیر۱۳۹۱ از خرید نفت ایران منع شده‌اند و دارایی‌های بانک
مرکزی ایران در اروپا مسدود شد. همچنین تجارت طلا و سایر فلزات گرانبها با بانک‌ها و نهادهای دولتی ایران ممنوع
شد. در یازدهم دی ۰۱۳۹۰ آمریکا اقدام به تحریم صنعت نفت ایران و بانک مرکزی ایران کرد. هدف آمریکا از تصویب
این تحریمها تشویق و یا اجبار شرکتهای خارجی به ترکک بازار نفت و انرژی ایران و نیز اثرگذاری منفی بر بانک
3005 01 0 کصوناصه5 هد 1۳16۳00 که 6اه ۷ ص00 -6
سالها ارزش صفر اختصاص داده شده است. نسبت تجارت خارجی به تولید ناخالص داخلی
یا باز بودن تجاری (0:27)! به دلیل تاثی رگذاری بر خالص صادرات در نظر گرفته شده و در
مطالعاتی نظیر صلاحدین و گوو؟ (۲۰۱۷) و زانگو۲ (۲۰۱۶) مورد استفاده قرار گرفته است.
سرمایه گذاری -به مانند آنچه در مطالعات اکرم و راس* (۲۰۱۹) و زانگو (۲۰۱۶) آمده- به
عنوان یکی از متغیرهای توضیح‌دهنده رشد اقتصادی لحاظ شده است. استفاده از درآمدهای
ریالی حاصل از صادرات نفت به واسطه سهم بالای آن در خالص صادرات بوده است. سرمایه
انسانی (13)* از میان شاخص‌هایی مانند درصد ثبت‌نام در مقاطعم مختلف تحصیلی» مخارج
دولت در بخش آموزش» مشار کت افراد تحصیلکرده در بازار کار و شاخصهای دیگری که
در مطالعات مختلف استفاده شده از درصد ثبت‌نام کنندگان در مقطع دبیرستان مانند مطالعات
موسیلا و یحییس *(۲۰۱۵) و نگری و همکاران۲۰۱۴(۲) بهره گرفته شده است. شاخص توسعه
مالی (814717)* مانند مطالعات سمرگاندی و همکاران؟ (۲۰۱۹) و صلاحدین و گوو (۲۰۱۷) از
نسبت میزان اعتبارات تخصیص یافته شبکه بانکی و موسسات مالی به بخش خصوصی به تولید
ناخالص داخلی, استفاده شده است. تولید ناخالص داخلی دوره قبل (رم )۱ در معادله
لحاظ و از مطالعه موسیلا و بحییس (۲۰۱۵) نیز در تعریف معادله (۵) بهره گرفته شده است.
- معادله سرمایه گذاری (رابطه (۶)): نرخ ارز.از کانال‌هایی مانند قیمتهای داخلی» سرمایه
گذاری خارجی و خالص صادرات میتواند بر سرمایه گذاری تاثی رگذار باشد. واسطه‌های
مالی از طریق رفع محدودیتهای تامین؛نقدینگی بنگاها افزایش شفافیت و نیز کاهش
هزینه‌های معاملاتی» اثر معناداری می‌توانند بر سرمایه گذاری داشته باشد که این مهم در
مطالعاتی نظیر نعیم و لی!! (۲۰۱۹) و لوین (۱۹۹۹) تایید شده است. پرداخت زیادی به تاثیر
مخارج دولت (07))" بر بخش واقعی اقتصاد بعد از رکود دهه ۱۹۳۰ میلادی در ادبیات
۸ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
کینز و سپس ادبیات اثرات جایگزینی آن در مقابل اثرات مکمل صورت پذیرفته که
مخارج دولت ممکن است بر تحریک سرمایه گذاری بخش خصوصی و به تبع آن رشد
اقتصادی موثر يا خنثی باشد. در برخی مطالعات مانند اکرم و راس (۲۰۱۹) عنوان شده که
مخارج دولت می تواند بیانگر میزان مالیات دریافتی و سایر منابع تامین مالی دولت باشد و
امکان اثرگذاری معنادار آن بر سرمایه گذاری وجود دارد. مخارج نظامی در مطالعاتی مانند
مانام پری! (۲۰۱۶) اثر معناداری را بر رشد اقتصادی نشان داده است. با توجه به وابستگی
بخش تولید به واردات مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای از واردات کالاهای واسطه‌ای
(۲۵/830 به عنوان یکی از متغیرهای توضیح‌دهنده سرمایه گذاری استفاده شده است.
مخارج مصرفی خانوارها (213)" به مانند مطالعه بین و رنجینگه؟ (۲۰۱۲) از آنجایی که
تقاضا برای کالاهای تولیدی را شامل میشود به عنوان یکی از متغیرهای توضیحی در نظر
گرفته شده است. استفاده از نرخ بهره با در نظر گرفتن اثرگذاری بالقوه آن بر میزان سپرده
گذاری» تسهیلات بانکی و هزینه تامین مالی بوده و سرمایه گذاری دوره قبل (ن ۹)17۷7
سری‌های زمانی سالانه متغیرها در بازه زمانی ۱۳۶۷-۱۳۹۶.در فرم لگاریتمی مورد
استفاده قرار گرفته و برخی از بانک مرکزی؛و برخی دیگر از بانک جهانی استخراج شده
است. با توجه به توضیحات ارائه شده» الگوی تجربی تعریف شده به صورت زیر است:
4 013 +08۳1 012 + ۳۲-1 011 + 01 < ۲ ط
+ 14 6011 + 15 18 + (16 1 ۹0
43 + 420821 + 1- 41601 + 4 < اه
۱- واسطه‌های مالی بازار سرمایه و سپرده‌های بانکی پتانسیل تاثیر گذاری بر سرمایه گذاری
و رشد اقتصادی را دارند؛ زیرا تامین مالی از شروط اولیه لازم برای تحقق سرمایه گذاری
و رشد اقتصادی است. تامین مالی در برخی بنگاهای تولیدی وابسته به تسهیلات بانکی از
محل سپرده‌ها است. بخش دیگر عمده منابع مالی خود را از مجرای بازار سرمایه تامین
میکنند و در مقابل» واسطه‌های مالی نیز متاثر از شرایط سرمایه گذاری و رشد اقتصادی
هستند (دمرجوس و لوین"» ۱۹۹۹). بنابراین» روابط بالقوه دو ظرفه میان چهار متغیر سپرده
های بانکی» بازار سرمایه سرمایه گذاری و رشد اقتصادی وجود دارد. با توجه به مبانی
نظری عنوان شده در بخش دو تغییرات نرخ ارز اثر دولبه‌ای میتواند بر سرمایه گذاری و
رشد اقتصادی داشته باشد. علاوه بر اين» ارزش پول ملی نیز میتواند متاثر از شرابط
سرمایه گذاری و رشد اقتصادی باشد. بنابراین» میان بازار ارز با رشد اقتصادی و
سرمایه گذاری نیز روابط دو طرفه بالقوه وجود دارد. در ادامه» لوین و زروس" (۱۹۹۷)
۰ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
عنوان میکنند که واسطه‌های مالی می‌توانند نقش مکمل يا جانشین را در جذب و
تخصیص منابع داشته باشند. علاوه بر بازار سرمایه و سپرده‌های بانکی» سفته‌بازی در بازار
ارز نیز به دلیل انطباق با شرایط موجود در اقتصاد ایران در نظر گرفته شده است. در ادبیات
مالی» هدف سرمایه گذار حداکثر کردن سود است. با توجه به چند نرخی بودن ارز و
نوسان‌های بالای اختلاف نرخ‌های رسمی و غیررسمی, بازار ارز به بازاری بالقوه برای
آلن و گیل (۱۹۹۸) نیز عنوان میکنند که تفاوت فعالیتهای سفته‌بازی با واسطه‌های
مالی در جذب نقدینگی به میزان ریسک آنها مرتبط است. سرمایه گذار زمانی حاضر به
پذیرش ریسکک بیشتر میشود که بازدهی انتظاری بیشتری را پیش‌بینی کند. اگر سرمایه
گذار تشخیص دهد که سود بیشتری از محل سفته‌بازی در مقایسه با واسطه‌های مالی
تحصیل خواهد کرد سرمایه خود را به سفته‌بازی اختصاص خواهد داد. همچنین نرخ ارز
بر قیمت مواد اولیه وارداتی و محصولات صادراتی شرکتهای موجود در بازار سرمایه نیز
میتواند تاثیرگذار باشد. از اين رو رابطه دوطرفه بالقوه‌ای نیز میان واسطه‌های مالی
بازارهای سرمایه سپرده‌های پانکی و سفته‌بازی در بازار ارز وجود دارد. تغییرات نرخ تورم
نیز با توجه به این مهم که میتواند بر قیمت محصولات, قیمت مواد اولیه شرکتهای
موجود در بازار سرمایه» نرخ بهره واقعی سپرده‌های بانکی و نرخ ارز تاثیرگذار باشد و به
علاوه از آنها نیز تاثیر بپذیرد» دارای روابط دو طرفه بالقوه با واسطه‌های مالی و سفته‌بازی
بق رابطه 0-1/(/0) + 6/0 + 1/0 + 2/0 < 60۳/0 سرمایهگذاری»
تولید ناخالص داخلی» مخارج دولت. خالص صادرات و نرخ تورم می‌توانند بر یکدیگر
تاثیرگذار باشند. بنابراین» به دلیل وجود روابط بالقوه ادوطرفه میان هر شش متغیر وابسته
(607 ,137۷ ,091 ,059 ,870 ,2 1۳)».ارزیابی روابط میان آنها در قالب سیستم از
۲- مزیت بهره گیری از سیستم به واسطه توجه به کانال‌های اثرگذاری دو و چندجانیه
غیرمستقیم بوده است. برای مثال» تاثیر مستقیم و غیرمستقیم نرخ بهره بر بخشهای واقعی
(سرمایه گذاری و رشد اقتصادی) و اسمی اقتصاد (نرخ تورم) از کانال تاثیرگذاری بر
واسطه‌های مالی و سفته بازی ارزی و به علاوه» تاثیر مستقیم و غیرمستقیم واسطه‌های مالی
۳- امکان وجود درون‌زایی در مدل به دلیل وجود پتانسیل روابط دوطرفه میان شش متغیر
وابسته بوده که موجب ناسازگاری و تورش‌زایی نتایج حاصل از برآوردهای مبتنی بر
حداقل مربعات معمولی به واسطه نقض فرض کلاسیک استقلال متغیرهای توضیحی و
جملات اخلال شده و در نتیجه امکان استفاده از برآوردهای تک‌معادله‌ای وجود نخواهد
داشت. از این رو برای ارزیابی روابط موجود از سیستم معادللات همزمان بهره گرفته شده
که به صورت همزمان» بیش از یک معادله را مورد ارزیابی قرار میدهد.
استفاده از سری‌های زمانی سالانه» نشان از ضرورت بررسی امکان وجود ريشه واحد و
در ادامه شکل گیری رگرسیون کاذب دارد که اعدم اعتماد نسبت به نتایج حاصل آمده
را باعث خواهد شد. بر این اساس» از آزمون‌های زيشه واحد و هم‌انباشتگی استفاده شده
با توجه به وجود بیش از یک متغیر واپشته و همچنین رابطه دوطرفه میان آنها امکان
استفاده از برآوردهای تکک‌معادله ای وجود ندارد. بنابراین» برای ارزیابی روابط موجود از
سیستم معادلات همزمان بهره گرفته شده.است..علاوه بر اين» قرار گرفتن برخی از
متغیرهای درون زا در سمت متغیرهای از پیش تین شده»امکان وجود هنبستگی احتمالی
میان این متغیرهای درونزا و متغیرهای غیرقابل مشاهده جملات خطا را به وجود خواهد
آورد. از این رو در صورت انجام برآورد. با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی
(01.8)» یکی از فروضات کلاسیک مبنی بر استقلال متغیرهای توضیحی و جملات خطا
نقض خواهد شد که منجر به برآوردهای تورش‌ذار و ناسا زگار خواهد شد. از این رو برای
برآورد سیستم معادلات همزمان میتوان از دو روش حداقل مربعات دومرحله‌ای (251,8)
و سه‌مرحله‌ای (351.8) که خروجی آنها برآوردهای سازگاری خواهد بود به عنوان
جایگزینی برای روش حداقل مربعات معمولی (01.5) بهره برد. در عین حال» وجود
همبستگی همزمان میان جملات خطای معادلات سیستم» برآوردهای 351.8 را نسبت به
روش 251.5 به صورت مجانبی کاراتر کرده است. به عبارت دیگر در روش 351.5 از
۲ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
همه اطلاعات موجود در تمام معادلاات سیستم استفاده میشود که موجب بهبود کارایی
برآورد و در نتیجه کاراتر شدن آن به صورت مجانبی خواهد شد.
مساله دیگری که در سیستم معادلات همزمان باید مورد بررسی قرار گیرد» مساله
تشخیص است که به این منظور از شروط درجه‌ای و مرتبه‌ای استفاده شده است. در صورتی
که معادلات بیش از حد قابل تشخیص باشند» امکان استفاده از روش 351.5 فراهم خواهد
بود. نتایج بررسی این موارد به صورت خلاصه عنوان میشود و توضیحات کامل آن به
همراه جداول مرتبط در قسمت ضمیمه درج شده است. نتایج حاصل از آزمون ريشه واحد
دیکی- فولر تعمیم يافته» نشان داده که اغلب متغیرها در سطح نامانا بوده و با یک بار
تفاضل گیری مانا شده‌اند و سایر متغیرها در سطح, مانا بودهاند. وجود رابطه بلندمدت واقعی
و به بیان دیگر» عدم وجود رگرسیون کاذب با دو روش مورد بررسی قرار گرفته است.
ابتدا بعد از انجام برآورد و به‌دست آمدن جملات باقیمانده معادلات با استفاده از آزمون
ريشه واحد دیکی- فولر تعمیم‌یافته!» وجود ريشه واحد در آنها مورد ارزیابی قرار گرفته
است. هیچ کدام از جملات باقیمانده شش معادله موجود ريشه واحد نداشته و بنابراین
مانا بودهاند که نشانگر وجود.رابطه بلندمدت واقعی بوده است..در روش دوم از آزمون
یوهانسن- یوسیلیوس ؟ براساس حداکثر مقادیر ویژه» بهره گرفته شده است. نتایج نشان داده
که فرض صفر مبنی بر عدم وجود بردار هم‌انباشتگی رد و"در ادامه» حداکثر وجود دو
بردار هم‌انباشتگی در مدل مورد تایید قرارگرفته که انشانگر وجود رابطه بلندمدت واقعی
مساله درون‌زایی با استفاده از روش دوربین- وو- هاسمن؟ مورد ارزیابی قرار گرفته
است. نتایج نشان داده که در تمامی معادلات» مساله درون‌زایی وجود داشته و در صورت
استفاده از 01.5 برآوردها تورش دار و,ناسازگار خواهند ود. وابستگی میان معادلات و
آماره ۶( تایید شده است. مساله تشخیص نیز با بهره گیری از دو روش درجه‌ای و مرتبه
یه 2 ی و و ها : بو اه ۳
ای مورد بررسی قرار گرفته که نتایج نشان از بیش از حد مشخص بودن کل سیستم و نیز
تک تک معادلات داشته است. با توجه به نتایج حاصل از بررسی‌های صورت پذیرفته»
استفاده از روش 351.5 برای برآورد الگوی تجربی» مناسب تشخیص داده شده است.
نتایج حاصل از برآورد شش معادله» در قالب جدول‌های (۱) تا (۶) آورده شده است.
براساس برآوردهای صورت گرفته که نتایج آن در جدول (۱) ارائه شده است»
درآمدهای نفتی و سرمایه انسانی تاثیر مثبت و معناداری بر تولید ناخالص داخلی داشتهاند.
تحریمهای بینالمللی اعمال شده در سالهای ۱۳۹۱-۹۳ از کانال کاهش دریافتی‌های
ارزی حاصل از فروش نفت اثر منفی و معناداری را بر تولید ناخالص داخلی نشان داده
است. دو شاخص جهانی سازی باز بودن تجاری و میزان اعتباراتی که شبکه بانکی به بخش
خصوصی اختصاص داده‌اند» اثر مثبت و معناداری داشتهاند. سرمایه گذاری نیز اثر مثبت و
براساس نتایج اراثه شده در جدول (۲)» دو واسطه‌ی مالی بازار سهام و سپرده‌های بانکی
تاثیر مثبت و معناداری بر سرمایه گذاری داشتهاند و در مقابل» سفته‌بازی در بازار ارز اثر
منفی و معناداری را بر سرمایه گذاری نشان داده است. مخارج نظامی اثر معناداری نداشته
و مخارج مصرفی خانوارها اثر مثبت و معناداری را نشان داده است. مخارج دولت اثری بر
سرمایه گذاری نداشته که نشان میدهد جایگزین سرمایه گذاری بخش خصوصی بوده و
۴ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
نقش مکمل نداشته است. واردات کالاهای واسطه‌ای نیز اثر مثبت و معناداری را بر سرمایه-
گذاری نشان داده که تایید کننده وابستگی بالای بخشهای تولیدی به واردات کالاهای
واسطه ای وارداتی بوده است. نرخ بهره» اثر مثبت و معناداری را بر سرمایه گذاری نشان
داده است. افزایش نرخ بهره» اثر دولبه‌ای میتواند بر سرمایه گذاری داشته باشد؛ از یک
سو موجب جذب بیشتر منابع در سپرده‌های بانکی میشود که موجبات افزایش تسهیلات
بانکی موردنیاز بخش تولید برای سرمایه گذاری را فراهم می آورد و از سوی دیگر موجب
افزایش هزینه تامین مالی از محل تسهیلات بانکی میشود. با توجه به فضای تورمی موجود
و سرکوب نرخ بهره اسمی» نرخ بهره واقعی در اغلب سالهای بازه مورد مطالعه» منفی
بوده است؛ از این رو هزینه تامین مالی از محل تسهیلات بانکی برای بخش تولید طی زمان
کاهش یافته و زمینه اثرگذاری مثبت نرخ بهره بر سرمایه گذاری را شکل داده است.
براساس برآوردهای صورت گرفته که نتایج آن در جدول (۳) ارائه شده است» سپرده
های بانکی تاثیر کاهشی و معناداری بر شاخص بهای کالاهای مصرفی داشته و در مقابل»
سفته‌بازی در بازار ارز اثر مستقیم و معناداری را نشان داده است. تولید ناخالص داخلی رابطه
منفی و معناداری داشته و میزان هزینه‌های مصرفی دولت در بودجه سالانه و نقدینگی در
دست مردم اثر مستقیم و معناداری را نشان داده‌اند. قیمت مسکن نیز نشان از اثر مستقیم و
معنادار داشته است. نوسانات بسیار زیاد قیمت مسکن که منجر به عایدی سرمایه‌ای بسیار
بالای آن شده» یکی از عوامل تاثیرگذار بر نوسانات قیمت در اقتصاد ایران بوده است.
درآمدهای نفتی نیز اثر منفی و معناداری را نشان داده و با توجه به سهم بسیار بالای
دریافتی‌های ارزی حاصل از فروش نفت در ذخایر کل ارزی و نیز بودجه ساالانه دولت.
موجب شده که تحریمهای بینالمللی از کانال تاثیرگذاری بر قسمت دارایی‌های پایه پولی
(ذخایر ارزی و بدهی‌های دولت به بانک مر کزی)» اثر مستقیم و معناداری را بر شاخص بهای
براساس نتایج ارائه شده در جدول (۴)» بازار سهام و سفته‌بازی در بازار ارز در سطح
معناداری قابل توجهی» رابطه‌ای منفی با سپرده‌های بانکی داشتهاند. نقدینگی در دست
مردم» تولید ناخالص داخلی» بی ثباتی اقتصادی و شاخص بهای کالاهای مصرفی اثر مستقیم
و معناداری را نشان داده است. رابطه نرخ بهره طبق انتظار مثبت بوده» اما در عین حال اثر
۶ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
براساس نتایج برآوردها که در جدول (۵) ارائه شده است» سفته‌بازی در بازار ارز و
سپرده‌های بانکی» اثر منفی ومعنادازی*را,بر بآزار ها نشان,داده است. سایر متغیرهای
نقدینگی در دست مردم» تولید ناخالص ذاخلی» بی ثباتی اقتضادی و شاخص بهای کالاهای
مصرفی اثری مستقیم و معنادار بر بازار سهام داشته و در مقابل, مخارج نظامی تاثیری منفی
و معنادار را نشان داده است. رابطه نرخ بهره مطابق انتظار منفی بوده» اما در عین حال اثر
نتایج ارائه شده در جدول (۶) نشان از رابطه منفی بازار سهام و سپرده‌های بانکی با بازار
سفته‌بازی در بازار ارز دارد و این روابط درسطح قابل توجهی معنادار بوده است. نرخ تورم
جهانی» نقدینگی در دست مردم و شاخص بهای کالاهای مصرفی» اثر مثبت و معناداری را
بر اختلاف نرخ رسمی و غیررسمی ارز نشان داده و دارایی‌های خارجی بانک مرکزی با
توجه به ثابت و دستوری بودن نرخ ارز طبق انتظار اثری منفی و معنادار را نشان داده است.
رابطه نرخ بهره مطابق انتظار منفی بوده» اما با این حال معنادار نبوده است.
در جدول (۷)» با استفاده از ضرایب تعبین تعدیل شده دو روش مک آلری! و جاج و
همکاران"» توضیح دهندگی مناسب سیستم و معناداری آن با بهره گیری از دو آماره ۳ و
۸ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
با توجه به برآوردهای سه معادله 10۳۳ 5170 و ۳2 میان هر سه بازار موازی» رابطه
منفی و معنادار وجود دارد که بیانگر جانشین بودن آنها است. برآورد معادله سرمایه-
گذاری (187۷7) بیانگر آن است که دو واسطه مالی بازار سهام و سپرده‌های بانکی در سطح
معناداری قابل توجهی, تاثیر مثبت بر سرمایه گذاری داشته و در مقابل» سفته‌بازی در بازار
ارز اثری منفی بر سرمایه گذاری را نشان داده است. برآورد معادله ۲107 نشان از اثر مثبت
و معنادار سرمایه گذاری بر تولید ناخالص داخلی داشته است.
شاخص بهای کالاهای مصرفی بر هر سه بازار مالی» اثر مستقیم و معناداری داشته است.
بنابراین» با توجه به نوسانات بسیار زیاد قيمت‌ها در اقتصاد ایران» هر سه بازار در شرایط
تورمی می‌توانند به عنوان بازارهای هدف برای جذب نقدینگی‌های سرمایه گذاران انتخاب
برآورد معادله 0۳1 نشان داده که سپرده بانکی اثر منفی و معناداری بر آن داشته و در
مقابل» سفته‌بازی در بازار ارز اثری مستقیم و معنادار را نشان داده است. بازار سهام اثر
معناداری را نشان نداده و باتوجه به این مهم که از یک طرف, حلاف آن تغییری در علائم
سایر متغیرها نداشته و از طرف دیگر موجب بهبود معناداری آنها نیز شده از معادله حاف
- شاخص بهای کالاهای مصرفی: رابطهمثبت و معناذاری با سپرده‌های بانکی داشته و در
مقابل» سپرده‌های بانکی اثر منفی و معناداری را بر شاخص بهای کالاهای مصرفی نشان
داده است. در فضای تورمی,» افراد در پی بازارهای هدفی هستند که علاوه بر حفظ ارزش
اصل سرمایه» طی زمان به ارزش آن نیز افزوده شود. با توجه به رابطه به‌دست آمده» ممکن
است مساله توهم پولی کینز در ارتباط با,عدم درک صحیح افراد از تغییرات نرخ بهره
واقعی بر تصمیم گیری برای انتخاب بازار هدف, شکل گرفته باشد. درواقع» افراد به بجای
نرخ بهره واقعی» نرخ بهره اسمی سپرده‌ها را مبنای تصمیم گیری خود قرار داده‌اند. با توجه
به این مهم که نرخ بهره واقعی در اغلب سالهای بازه زمانی منفی بوده» انتظار بر آن است
که در فضای تورمی» اشتیاقی به سپرده گذاری وجود نداشته باشد؛ زیرا ریسک کاهش
ارزش اصل سرمایه طی زمان وجود دارد. با این وجود» نتایج به‌دست آمده و به علاوه
دادههای منتشر شده در بانک مرکزی نشان از رشد سپرده گذاری در فضای تورمی موجود
داشته است. عامل تاثیرگذار دیگر میتواند غالب بودن درجه ریسک گریزی افراد باشد
که علاقه‌ای به نوسانات بالای قیمت در بازارهای موازی سرمایه» سفته‌بازی در بازار ارز و
کالا نداشته باشند. در ادامه با افزایش سپرده گذاری‌های بانکی از حجم ورود نقدینگی به
بازارهای موازی کال" و سفته‌بازی در بازار ارز که میتواند فشار کاذب در طرف تقاضا را
افزایش داده و موجب رشد قيمت‌ها شود» جلوگیری و از این رو موجبات کاهش رشد
- رابطه منفی میان سفته‌بازی در بازار ارز و بازار سرمایه: با باللا رفتن اختلاف نرخ ارز
رسمی و بازار از یک سو فرصتهای کسب سود از محل سفته‌بازی در بازار ارز شکل
گرفته و از سوی دیگر هزینه‌های تولید شرکتهای موجود در بازار سرمایه که وابستگی
بالایی به مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای وارداتی دارند» افزایش و بنابراین» سوددهی
انتظاری آنها کاهش پیدا کرده که ریسک سرمایه گذاری را در بازار سرمایه افزایش داده
است. در مقابل» رونق بازارسرمایه با توجه به تاثیر مثبت بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی»
موجب کاهش اختلاف نرخ‌های رسمی و بازار شده و در نتیجه ریسک فعالیتهای
- رابطه منفی میان سفته‌بازی در بازار ارز و سپرده‌های بانکی: با توجه به ثابت بودن نرخ
بهره اسمی و عدم حفظ تناسب آن با روند افزایشی نرخ تورم وادر نتیجه نرخ بهره واقعی
منفی سپرده‌های بانکی در مقابل روند.افزایشی اختلاف نرخ‌های رسمی و بازار ارز -به
علت افزایش ریسک ناشی از کاهش ارزش اصل سپرده‌های بانکی طی زمان- ریسک
سرمایه گذاری در سپرده‌های بانکی را افزایش داده است. در مقابل» رونق سپرده‌های بانکی
با توجه به تاثیر مثبت بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی با افزایش تامین منابع مالی از محل
سپردها موجب کاهش اختلاف نرخ‌های رسمی و بازارارز شده و در نتیجه ریسکک
- اثربخشی بالقوه نرخ بهره: افزایش نرخ بهره با توجه به افزایش هزینه فرصت نگهداری
پول و افزایش جذابیت اقتصاد داخلی برای جذب سرمایه گذاری‌های خارجی» موجب
افزایش ارزش پول ملی و به عبارت دیگر کاهش نرخ ارز میشود که موجب از رونق
افتادن فعالیتهای سفته بازی در بازار ارز خواهد شد (رابطه منفی نرخ بهره با سفته‌بازی
در بازار ارز). در مقابل» با افزایش نرخ بهره متناسب با نرخ تورم» طی زمان به جذابیت
۰ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
سپرده‌های بانکی برای سرمایه گذاران افزوده و ریسک آن را در مقایسه با فعالیتهای
سفته‌بازی کاهش میدهد (رابطه مثبت نرخ بهره با سپرده‌های بانکی). افزایش نرخ بهره
به دلیل افزایش هزینه تامین مالی از محل تسهیلات بانکی برای شرکتهای بورسی»
میتواند تاثیر منفی‌ای بر چشم‌انداز سوددهی شرکتها داشته باشد (رابطه منفی نرخ بهره
و بازار سرمایه). این مهم نشاندهنده اثربخشی بالقوه سیاستهای پولی به واسطه ابزار
نرخ بهره است که پتانسیل تاثیر بر جریان نقدینگی میان واسطه‌های مالی و بازار ارز و به
تبع آن تاثیر بر بخشهای اسمی و واقعی اقتصاد را دارد که به دلیل سرکوب» بالفعل
آزمون هاروی! بیانگر نبود خودهمبستگی سریالی در کل سیستم و نیز در تک تک معادلات
است. با بهره گیری از سه آزمون اسکیونز» کورتوسس" و جارکث- برا» نرمال بودن کل
سیستم و به علاوه تک تک معادلات مورد تایید قرار گرفته است. دو آزمون هال- پاگان* و
آزمون انگل, بیانگر نبود ناهمسانی وارانش در معادلات است. ضرایب تعیین بیانگر آن
است که در هر شش معادله» متغیرهای مورد استفاده در سمت راست» توضیح‌دهندگی
مناسبی داشته و با توجه به مطابق انتظار بودن علائم متغیرها و نیز معناداری آنها مناسب
مطالعه حاضر به ارزیابی رابطه.میان بازارهای موازی سهام» سپرده‌های بانکی و سفته‌بازی در
بازار ارز و تاثیر آن بر شاخصهای نرخ تورم» سرمایه گذاری و رشد اقتصادی با تاکید بر نقش
ابزار پولی نرخ بهره در بازه زمانی ۱۳۶۷-۱۳۹۶پرداخته است. برای این هدف از سیستم
معادلات همزمان و روش حداقل مربعات سه‌مرحله‌ای (381.8) و نرم‌افزارهای 57۸7۸13
و ۳۷1۳۷۷510 بهره گرفته شده است. نتایج نشان میدهد که هر سه بازار» رابطه منفی و
معناداری با یکدیگر داشته که تاییدی بر رقابت آنها برای جذب نقدینگی سرمایه گذاران بوده
است. واسطه‌های مالی بازار سهام و سپرده‌های بانکی تاثیری مثبت بر سرمایه گذاری و رشد
اقتصادی و اثری کاهشی بر نرخ تورم داشته و در مقابل» فعالیت سفته‌بازی در بازار ارز تاثیر
منفی و معناداری بر رشد اقتصادی و سرمایه گذاری و اثری افزایشی را بر نرخ تورم نشان داده
است. سیاستهای پولی با توجه به رابطه معنادار میان بازارهای موازی و شاخصهای عنوان
شده از اثربخشی بالقوه‌ای برای تاثیرگذاری بر بخشهای اسمی و واقعی اقتصاد برخوردار
هستند» اما با توجه به سرکوب نرخ بهره اسمی» این ابزار پولی در بازه زمانی مورد بررسی»
مطابق انتظار اثر معناداری را بر هیچ کدام از سه بازار موازی نشان نداده است.
با توجه به فضای تورمی حاکم» اثر مستقیم و معنادار تورم بر هر سه بازار مالی و نیز روابط
معنادار میان واسطه‌های مالی و سفته‌بازی در بازار ارز که نشان از ظرفیت بالقوه آنها در رقابت
برای جذب نقدینگی و تاثیرگذاری بر نرخ تورم و بخش واقعی اقتصاد دارد» سیاست مطلوب
آن است که با توجه به بازار هدف جریان نقدینگی -که امکان تعدیل يا تشدید نوسانات سطح
عمومی قيمت‌ها و به علاوه ایجاد رونق یا تداوم رکود اقتصادی را دارا است- سیاست گذاران
در صورتی که چارچوب حاکمیتی اجازه دهد» سیاست سر کوب ترخ بهره را ادامه نداده و به
این وسیله پتانسیل بازا رگردانی بانک مرکزی را بالفعل کنند تابه واسطه تغییر نرخ بهره اسمی
متناسب با نوسانات نرخ تورم و در نتیجه خارج کردن نرخ بهره واقعی از حالت انفعال کامل
در برابر نوسانات سطح عمومی قيمت‌ها: که یکی" ازعوامل تعیین‌کننده بر تصمیم گیری
سرمایه گذاران در انتخاب بازار هدف است» هدایت نقدینگی به سمت واسطه‌های مالی بازار
سرمایه» سپرده‌های بانکی و عدم جریان یافتن آن به سمت فعالیتهای سفته‌بازی در بازارهای
موازی را محقق کنند. در غیر این صورت نه تنها موجبات تسهیل تامین منابع مالی برای
فعالیتهای مولد اقتصادی فراهم نخواهد شد. بلکه با رونق بخشیدن به عایدی‌های سرمایه‌ای
و فشار تقاضاهای کاذب» زمینه‌های شکل‌گیری افزایش تورم وکاهش انگیزه برای انجام
فعالیتهای مولد ایجاد و نتیجه آن تشدید وضعیت رکود تورمی از ناحیه تقاضا و عرضه خواهد
بود. بنابراین» توجه به ظرفیتهای واسطه‌های مالی و توسعه و تقویت نقش‌آفرینی آنها با
افزایش مشار کت سرمایه گذاران و جذب بیشتر منابع آنها از طریق فراهم کردن زمینه‌های
کاهش ریسک سرمایه گذاری و ایجاد جذابیت‌های بیشتر» سیاستی است که میتواند تعدیل
شرایط رکود تورمی را از طریق واسطه‌های مالی با تقویت هر دو بخش عرضه و تقاضا به
۲ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
واسطه‌ی تسهیل تامین منابع مالی» کاهش نوسانات سطح عمومی قيمت‌ها تعدیل نرخ ارز ایجاد
انگیزه برای کسب سود از فعالیتهای مولد اقتصادی و رکود فعالیتهای سفته‌بازی در
آذربایجانی» کریم؛ مبینی دهکردی؛ تصطفی و کمالیان» علیرضا(۱۳۹۷). تحلیل اثرات نامتقارن
نرخ ارز بر شاخص قیمت سهام بورس اوراق بهادار تهران: رهیافت .87/۸410 فصلنامه
ترابی» تقی؛ تقوی» مهدی و نصیری» امحمد. (۱۳۹۴). اثر" بخش بانکی و بازار سرمایه بر رشد
اقتصادی (مطالعه موردی کشورهای«عضو کنفرانس اسلامی)» فصلنامه داش مالی تحلیل
رشنوادی» یعقوب؛ نوروزی» حسین؛ فیروزان سرنقی» توحید و بیگی» شاهرخ. (۱۳۹۹). بررسی
تعاملات بین بازار سهام و نرخ ارز در ایران: رویکرد سیستم معادلات همزمان» فصلنامه
دلالی اصفهانی» رحیم؛ واعظ برزانی» محمد و رفیعی کرهرودی» رضا. (۱۳۸۷). تاثیر واسطه‌های
مالی بر رشد اقتصادی ایران» پژوهشنامه علوم انساتی واجتماعی» ۲۸ (۸)» ۱۳-۳۰.
استناد به این مقاله: صادقی, عبدالر سول» مرزبان» حسین» صمدی,» علی‌حسین و آذربایجانی» کریم. (۱۴۰۰). رابطه
میان بازار سرمایه» سپرده‌های بانکی و سفته‌بازی ارزی: با تاکید بر نقش نرخ بهره در اقتصاد ایران؛ پژوهشهای
صادقی» عبدالرسول و طیبی» کمیل. (۱۳۹۷). اثرات تحریم های بینالمللی و سایر عوامل
تاثی رگذار بر نرخ تورم در ایران» پژوهشهای اقتصادی ایران» (۲۳)۷۴ ۳۳-۵۷
670۳ ع ص660 عا5 1صع 6 مع هام0 .(2019) .ظ مطاقط 6۶ ۷۰ مصه‌هل۸
0061 010 ۳۳6۶ آعصدم ۳۵۵۵ ۳0606 +کعاهاک و10 ۵۶ ععی حز
40 60269 ع0۳ز ,کاعغاحفص لعنمصعصنز۲ .ر3997) 0 ,علهی 6 .8 ,۸116
-523 .(3) 105 00۳۰ ,201000 ۲٩ ۵7 70 عصنطاممصد 00۲۵ 010۳6
40 ۳6۳۳۳۶ 510616 .(2017) ۷۰ .۸ لز3/01 8 .۸ .0 ق8060 .۸ 1 مق 6و۸
70۳۵1 هه قاقل اعصوم ۸ :۷۷۵۳۵ عطا 2000 کعا۳۵ 1167651
8 .(2018) .۸ مصقناهسفا 2 .36 من60۳0لط06 نصزط3/0 کل مخصه‌زچه م۸
1 روز ععزمم لاد عطا ۵۵ عا ععصعطانه نو هه عنعصحص رکه عطا
40 ۳6۵011۵76۶ ]0 ,70۳۵ ق00۳0 31۸207 عط) +ععصقط ده 506 صوطع 1
1 ۵ 30۵5 ۳۳۵ 1058 2016(۰) .5 ,1138525 62 .7 مصقلقط102 :۷۷۰ ماع 8810
40 50001 ,۳۳۵۲۶۵6 با دعصم 0010 اععاحقص علعمای جرو صمناهعنلد 1106 ۳16
۳ 7۵۵6۶ ۳۵,۵60 .(2007) .5 مصقصالنا5 ۵ .۳ .37 بلق 5 :۳ب متتقظ
408 65۳20۳ کاصعصمص ۶ فمطاعص مناد عصعع /65 هد آهامعصصاکصز
لهنمصعصن ۶و ع[م7 عط1 .(2014) .0 رتهازدا2 .۸ بمعقنام) :1 ملظ
00551 عط 0۳ کنعولمس۸ عمط م۸ .(2012) 2 معصنزصعط گ یک مصنط
0 ع6 ۳ 0۵ 3۳006-82960 صقن ,کاصعلزفعط 10۵ که عهنساک
-660 .24 ۳۳۵۵۵0۰ کع16وثرط2۳ .(۳۳5) 10061 کرک ع و3۳06 6۵ص
7 6۲006 00051 ۲ 0ع همع امعل فص لماک صع .(2012) سا وطتق۲
0 م00 [۵ 60600 صز کاعما تفص عصنو عم ۲۵۵ معمصعلنیم نام ۳
[02 11۳20 ۵1 دا‌عمائه 6ط1 .(2008) 8 کل رنعزگق 3۸ 6 ./2 .8 ,۷7۵62 بط .۳ منلقله1
۳ واأان۳۵0 16 ]٩ ,70۳۵ .طا00ع عنصمدمع کس ۳ ۵۳۵ 0۲۳۵065
منطاع ۳13000 156 .(2018) ۵ ,5206600 6 .ظ 8 ,1618200 :.ظ .3 ,12618300
6 :316 86 تمه عطا فص اعما تفه علماد عطا مکععنرم له 06166
5۰ ۳1۵۲16۰ ۵۳۵ 360۳۵168 ]۹ ,70۳۵ ۸۵۳۵۲6۵ 770۲6 2/600۰ 1۳۵۳۵
۵۳66-40 هه 0عع علحهظ .(0999) ب8 ,10006 چه بش۸ مانگا-ع ناو ت16
6 0صه (اع 00+ عم مصمناه‌عننهملی .(2014) .7 مصقساع ۷ ک .ظ .3 ,جتاع 1066۳
,7306۲1۵10۵ ]٩ ,700۳۵۳ 7۳۵ .کعا 86 مق اه ۵ ۳۶002056 ونامم آفصهنام0
۴ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
۳۷۵۷۵ 1836 .(2004) .2 ,62706 6 .0 ,نا2 ۳۵16675-1200 .2 .3 و/ع[0 10
-307 .(9)4 ۵110768۰ع:3 6۶ ۳11۵۲1۲۵ ]٩ ,7۵۲۳۵ ,7116۲۵0۳۵ 160۰ 9 زد ۷۷0۵05
266 زع 60۳ ها طام0ع عطا لوصا1000 .(2005) بش۸ کل ,له‌عکه ۳1-۷۷
:۳0 عنمط0ع6 فصه ,هط رکاعغاحقص 5104 .(2018) بل منک 6۶ .1 3۳3۶
,7280 6 .5 .0 ,۷۷1908 کل .5 وکقتتامکانها5 .8 ,تتاع 3/010 :.0 ,لام متام
11۳200۵1 ۰۵۶ 06۳1۳۵۵۵ کنو عطا صه لقن عاج ععمم ۳۳ .(2013) .ی
85 عنط اک 1065 .(2016) بل وبلهع71 +6 .7 ,رطقامتی پیش ,6۳6800۵
۶و 1800۳ عطا ما صمناع‌نامصه م۸ +عل0اد که نون عطا ععمعحز
کاژ05مع0 هط لقن عصحصم 0۵ ۳۵۲۵ 10۳651 دز ۵۳ ۳10 .ر2016) 0۰2/۰ مص۵کق11
1-۰ ,31644 :10 ۰عع7671ع] 0071 707 70 ۸۸۹16 .(2000-2013) ۵ عع21
۳25 506 7.5] .(2016) .11 کل بعلزتاق 37 2 .۸ ,کل‌نااه/2 ۷۵76113 :۷۷ ,11208
65 ۵۷10۷ 00۲1۵۲ 7۳۵ .تا 6عاصز آهع و 6[ عط مه
6 1۵ 70166۰7۳۵۵۲۸۵۳ ,00 معاغسا 1 .(1985) ۷۷۰ ,الن05 +6 .ی .6 ,7086
80 6۲006 وصه کعاصقط ,کاعغاق ی 506 .(1998) .5 767۷05 62 ب ,1606
وه 1016۳60205 ص۳2 .(2000) .1 ملظ +6 .2 108728 وسظ ,16۷106
-31 .(46)1 ۳60110168۰ 0۳۳1۵۱۵1۵۲ ,70۳۳۵ کعکعتاف 0ص ااناه‌که)۲) :ط۲ 8۲0۷
0 3/006۵ ۶ معائه عط 1 .(2007) 3۰ وق ق5768 ۵ .ظ مفاق۷۵7 16۷
1 0۶ 710060006 1۵ 1300610062 0۳ ونام2 عمط عوهمد ۳
0 6605 00ص علصهط لحاصع0 .(2019) 1۰ ,لقط211 ع2 .2 ,3/0108 پگ 16068۵
۳[ 70۳۳۵۱ 0۵۳65۰ 67 صز کاععاهه ملعمای گم لها عنام
7 6۲006 0067 عس نومه هنن 10065 .(2016) 31۰ مخعمصقصت/1
)8 1700619۰ |20 ]٩ ۵ 70 موعکاس ۳ مه ععععی ۵۵ ۳0606
:8۳0/۲ 00ه 5۵1۳8 ,کاخ ععو مه معط .(2008) سا 56۳062۰ 6 .[ .8 ,1/0206
(636) ۲۵06۲۰ و۵۲۳ 1۹۵0۲۶۳ زا8020 ۵۳/۵ معلصنا ٩ 6۳۵طا 15
عطا هلاس۸ .(2014) سب بل ,وهی ه بط ,1/۵806 :1 ,1/2830
0 ۲ع6ا هس کل0ا5 ,نون علصهطظ .(2014) ۰ظ مفااعصه2 چگ .بط مق1/131130
۶ وصه کدمناه 11 ععزم 5106 ورواناناهام ۲۵6 عع معط «(2010) 34۰ ,2/000۳
40 3:0۵ ]٩۵ /۵ 70۳ بقلع< جز علصقط ۵۶ م065۵ 8 و10
:005 آوسن 5۵60 1۵۳ ان اه 00065 .(1977) 8۰ 36۰ 2/3
381-7۰ .(6)3 .6001011617168 ]٩ ,70۳۵ ۳2۰ 11000675 200 + 32 کصطعای
1 .(2015) 3۰ ,50105 مصه ۳۹00 2 به ,1206 ۳۵۲۲۵۲ :.8 م62 3/1200 1/1072
0 .کل هه ۷۷۵۷6161 ۸ هنک هنز کصص7 506 هه کعوصقل 71۵16
0 ۳۵۲6 ا6۳6اصز ۶و ممعاکه .(2017) بش۸ 0 مفتاونو1ون5 6 .5 ووقاطک/1
:8۳0 0۵ 00600655 206 0۳ اع و مطذ 154۵ .(2015) .7 مکتوعطز ۵6۶ ۷۷۰ .7 مقاژک/2
342-4 .(37)2 1000109۰ و2۵9 ]٩ آم س70 معصعگا ام ععی 156
۲۵16 عط1 :رد عنن۶ه امعصادع از 000۵6 .(2019) ۰ .3 شآ 8۶ .کل 27366
67 2700 کاصنه‌عصمی عصلتمصهصت انم عصستا صز خصعصم 10 عل تععصه 115
61 5106 .(2014) .37 بط مفاقق2/1 8 3 .ظ ,2173700080 سل ,178336
40 ۳36010۲6۶ ]٩ ,70۵ بقع ۸ صذ امومع عنصمصمع فصه امعصم‌ملعع0
16۳65۲6 0۶ عمط 1566 .(2013) 0۰ .2 مفصززه00 2 .0 مفعد6ز0 :2 مقق2عز0
.5660107 08 هط معنهوزا< عطا صمل ععمصعلنیه کانعممعل ملصقط 0۵
(0)) .5 بژونعظ 6 .1 مف5378280 ۳۳002220 ببلا ,310702 ببلا ,ن00۵۷80ک12
نز 60اه 5106 0ص 216 عع هه 6660 فاص نع ناک 10۷
۵ دم ص53 [۵ 16200 و کاع]21 .(2018) کل .5 مفطاعچه1 ع .۸ منطقع520
111 بعع52 016۳۵1 ۵1 کاعناه 156 .(2016) .7 ,60 6 .34 مصصنلووح هلک
۰ طلاناه5 صز جع عنصمص660 ۵۳ ککعصص006 عفهه فص اصعص م0610
۳:۵۷ .(2020) ۳۰ منصعاطهو[۸ 2 کل رعقطامک :36 بش مصفانگل .2 ,ن200عتقصد5
5 حذ ۳0ع عنصمصمعه فصه کعمللنمد ام‌صند عصمصت هه ماه
0 ع6 7 20070300 20107687653176 ۷۵007 2 و61 ۸ :م۳006
عن 6600 هه دوعص عصز مممعصز۲ .(2016) .1۳ متعص 7 6 .17 م5606
39-۰ .(40)1 .5 771ع1 کرک ۳601107716 33116۰ 00۵6 10065 نطام جع
ع۲ت انوصزصحه وهانانه کم ممئه عط1 .(2015) بک1 .2 نهک 6 .۸ .5 مصفتقاه5
5۰ 2/۲ 560 1۳۵۳۵ ععدع0ن ۵ اعص2 ناصعصم 10ععل اما فص ماد
۶ عدعاگدآ .(2018) .37 ,هط هک 37 .5 ماع تامحصع17 بش۸ یک مصضقاه5
6 ن+کا 106005 وصماصهط عنصد اک 0ع21ععع ید2 ۵۵ 05 ۳ ۳0۵0
8۳0 6۲006 0 311۵۲ .(2015) .34 مننکه‌آنگ 3/۰ مفتقطهد1 :1 ص10۵"
6 عنسدادآ ۶٩ رود عطا کاعماسه/3 آعانصی وه +مع5 وصملصدط عط
۶ | پژوهشهای اقتصادی ایران | سال ۲۶ | شماره ۸۷ | تابستان ۱۴۰۰
3 06۷۵100360۲ اما 2ط 5104 ۵۶ کاصعصنصعاعل 156 .(2008) بش وزعاجد ۷
۰ و۷۵۲۳ 7177۳ بامع ماگنه معنش۸ طانام5 5 نععنصهمدمع عصنععصه
:5 6 2م10ععل صذ حا نع عنصمصدمع فص 1206 .(ر2017) 2۰ ,معمصمطه7
41-6۰ .(3)1-2 70۵1۰ ۳۵06 0ع ۸0 فعنط۸ مححقطه‌ک- دنک او ۳۵6066
| وضعیت نامطلوب شاخص های کلان رشد اقتصادی، سرمایه گذاری و نرخ تورم و عدم تناسب میان حجم بالای نقدینگی در دست مردم و نقدینگی پایین بخش تولید، همواره یکی از مشکلات موجود در اقتصاد ایران بوده است. به این علت، ارتباط میان بازارهای مالی موازی سرمایه، سپرده های بانکی و سفته بازی در بازار ارز و به علاوه نقش بانک مرکزی در بهره گیری از ابزار پولی نرخ بهره با هدف جابه جایی نقدینگی میان آن ها به منظور اثرگذاری بر شاخص های کلان هدف، می تواند تعیین کننده باشد. از این رو، مطالعه حاضر در بازه زمانی 1396-1367 با استفاده از سیستم معادلات همزمان و روش حداقل مربعات سه مرحله ای (3SLS)، این مهم را مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج نشان می دهد که بازارهای عنوان شده در سطح معناداری قابل توجهی، رابطه منفی با یکدیگر داشته اند. دو واسطه مالی بازار سهام و سپرده های بانکی، اثرگذاری مثبت و معناداری بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی داشته و در مقابل، سفته بازی در بازار ارز، اثر منفی و معناداری را نشان داده است. علاوه بر این، سپرده های بانکی، اثر منفی و معناداری بر شاخص بهای کالاهای مصرفی داشته و در مقابل، سفته بازی ارزی اثر مستقیم و معناداری را نشان داده است. در نهایت، با وجود تایید جانشین بودن این سه بازار مالی، ابزار پولی نرخ بهره به علت سرکوب شدن، کارایی خود را در جابه جایی نقدینگی میان آن ها به منظور تاثیرگذاری بر شاخص های اقتصادی مدنظر از دست داده و عملا موجب کاهش قدرت بازارگردانی بانک مرکزی شده است. |
17,863 | 470809 | انسانها مدعی حق‌های مختلف بوده تا به
وسیله‌ی آن به منافع و اهداف خود برسند. خق‌هایی,که ابرخی از.آنها طبیعی و تکوینی هستند و برخی
دیگر اعتباری. قطع نظر از حق‌های تکوینی» اغلب حق‌هایی که بشر واجد آنها است و در فقه و حقوق نیز
به صورت ویژه مطرح است» حق‌های اعتباری است. یکی از مباحث جدی در فلسفه حقوق و سیاست»
بررسی منشا حق‌های اعتباری است,که امنشا وآسرچشمه حق‌های اعتباری,چیست و اساسا چه موجودی
میتواند حق‌های اعتباری را جعل کند. نوشتار خاضر در صدد بررسی مهمترین دیدگاهها درباره‌ی منشا
حق‌های اعتباری و تبیین دیدگاه برگزیده در این رابطه است. در این پژوهش» چهار منشا یعنی خداوند؛
قانون موضوعه» قرارداد و عرف مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت این نتیجه به‌دست آمده که خداوند منشا
۰ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
یکی از حق‌هایی که بشر مدعی ثبوت آنها برای صاحبان حق است» حق‌های اعتباری
است. وجود حق‌های اعتباری غیرقابل انکار است. حق مالکیت مشتری نسبت به مبیع پس
از پرداخت قیمت آن, حق همسر بر همسر» حق همسایه بر همسایه» حق رأی مردم در
جامعه و ... از حق‌های اعتباری است. یکی از مهمترین مسائلی که لازم است در این زمینه
بحث و بررسی شود بررسی منشا حق‌های اعتباری و تعیین آن است که اين نوشتار در صدد
بیان آن است. به تعبیری» این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش است که چه موجودی
میتواند حق را اعتبار کند: آیا هر انسانی چنین شأنیتی دارد؟ یا آنکه در هر جامعه» یک یا
چند نهاد خاص باید حق‌ها را اعتبار کنند؟ و آیا حق‌هایی را که انسان برای خود يا موجودات
دیگر وضع میکند» معتبر است؟ يا آنکه موجودی مافوق انسان _یعنی خدای متعال_ باید
درباره‌ی معا حی‌هاین اعتباری» دیدگاههای مختلفی بیان شده است که در این نوشتار
در صدد بررسی آنها و نیز تبیین دیدگاه برگزیده هستیم. اما پیش از آن لازم است واژگان
اصلی این نوشتار یعنی واژه‌ی (منسا )0 «حق» و (اعتباری» را معنا کنیم.
منشا در لغت» اسم مکان و.به معنای محلّی است که شی از آن ناشی میشود؛ اما در
اصطلاح به معنای ريشه و سرچشمه است» یعنی وقتی که بحث از منشا حق حیات انسان
می‌کنیم» به دنبال آن هستیم که سرچشمه این حق را بیابیم؟ برای نمونه» باید روشن کنیم که
آیا انسان بودن انسان سرچشمه آن است؟ يا اينکه خدای متعال و یا اعتبارات برخی دیگر
سرچشمه این حق برای انسان هستند به‌طوری که اگر این حق را برای انسان قرار نمی‌دادند»
تذکر این نکته لازم است که گاهی از منشا به «مینا» نیز تعبیر میشود (رک. کاتوزیان
واکاوی منشأ حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۲۱
حق دارای معانی مختلفی است (برای مطالعه بیشتر معنای لغوی و اصطلاحی حق رک.
نبویان»؛ ۱۳۹۰ش» صص۲۳۶-۲۱۱). برخی از معانی لغوی آن عبارتاند از درستی»
ثبوت» صدق» وجوب و شایسته است (برای نمونه رک. ابن منظور» ۶۰۵اقه» ج۱۰»
ص7). در اصطلاح نیز حق در حوزه‌های گوناگون فلسفه» عرفان» اخلاق, سیاست» حقوق,
اقتصاد و فقه استعمال میشود. اما در اصطلاح مورد نظر که شامل اصطلاحات فقهی,
حقوقی و سیاسی است؛ اولا: واژه حق (و حقوق) به معنای قانون» علم حقوق (واحدی»
۷ شش ج۱ ص۳) نیست» بلکه معنای دیگری مراد است؛ برای فهم معنای اصطلاحی
حق» لازم است توجه شود که اولا: مراد از آن» مفرد واژه‌ی «حقوق» است» یعنی واژه‌ی
حقوق هم در لفظ و هم در معنا جمع"است؛ به عبارت دیگر معنای مورد نظر از حق»
معنایی است که معادل واژه‌ی 11811 در زبان انگلیسی است» نه 120۷ و نه 11901006006[
(120۷ به معنای قانون است و 17180714061006[ به معنای علم حقوق است _اگرچه گاهی
به معنای فلسفه حقوق نیز استعمال میشود_ رک. آقایی» ۱۳۷۸(ش» صص ۷۶۶ و ۷۹۵)؛
ثانبا: مراد از حق» معنایی است که در ترکیب «حق داشتن» (11801 2 11۵۷108) اراده
میشود نه معنایی که در ترکیب «حق بودن» (1ع ۳8[ه5) بهکار می‌رود (راسخ»
ازاین‌ری حق به معنای («امتیاز»ی است که صاحب حق واجد آن است (رک.
طباطبایی» ۱۳۵۰ش» ج۲» صص ۲۱۳-۲۱۲؛ همو ۱۳۹۳ق» ج۲» ص۵4). برای نمونه
معنای اينکه زوجین بر یکدیگر حق دارند» امتیازاتی است که برای هر یک از آنها ثابت
۲ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
است و با عنایت به اينکه امتیاز از ريشه «میز» است و «میز» نیز به معنای ویژگی و
واژه‌ی اعتبار در لغت به معنای اختبار و امتحان» اتّعاظ و پندگرفتن» فرض و تقدیر» تعجب»
تدبر و نظر کردن» استدلال کردن از شیای بر شی دیگر نظر کردن و پند گرفتن» تکریم و
تعظیم و احترام بهکار رفته است (فیومی» ۲۰۰۱م» ص۳۹۰ ابن منظور» ۱۶۰۵ق» ج 8
صص ۵۳۱-۵۳۰ ابن فارس» ۶۰۶ ۱ق» ج4» ص۲۰۱). اما در اصطلاح به معانی گوناگونی
بهکار رفته است» از جمله: پندگرفتن و از محسوس به غیرمحسوس منتقل شدن (راغب
اصفهانی» ۱۶۱۲م» ص۵۶۳)» مفاهیمی که آبیان‌کننده‌ی ماهیت اشیا خارجی نیستند
(اصفهانی, ۹ ج 1-۵ ص۷) مفاهیمی :که مصادیق آنها به هیچ وجه وجود
خارجی ندارند (مصباح یزدی» ۱۶۰۵ق» تعليقه علی نهايه الحکمه ص۲۳) و جعل و
قرارداد (ارسطی ۱۳۶۳ق» ج۲» صن۷۲؛ قطیفی» ۱۶۱۶ق»"تقریر ابحاث آيه الله العظمی
السید علی الحسینی السیستانی» الحلقه الاولی» صص۰۶۷ ۲۷۹-۲۷۵؛ بروجردی» نهايه
اما اعتبار در معنای مورد نظر به معنای قرارداد و نیز اعطای حد چیزی به چیز دیگر که
آن حد را ندارد است. :بنابراین».مراد از امنشا حق‌های اعتباری» عامل و سببی است که آن
پس از روشن شدن معانی مورد بخث, با عثایت به آنکه تقریبا همه حق‌های مطرح در
فقه و حقوق» حق اعتباری می‌باشند» در اين نوشتار در صدد تبیین منشأ چنین‌حق‌هایی
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۲۳
در این مسئله» دیدگاههای مختلفی وجود دارد. برخی از مهمترین دیدگاهها درباره منشا
به اعتقاد برخی از اندیشمندان, منشأ همه حق‌های اعتباری» خداوند است. آیت الله جوادی
آملی پس از آنکه معتقد شده است که مفهوم حق در اصطلاح فقهی, مفهومی اعتباری و به
معنای سلطنت است که از سوی معتبر» جعل و اعتبار میشود (عبدالله جوادی آملی,
۴ش صص ۶ ۰۲۵-۲ ۲۳۹-۲۳۸)» با رد دیدگاههای مختلف درباره منشأ و خاستگاه
حق _مانند مکتب حقوق طبیعی» فردگرایی و؛.: بر این عقیده است که منشا حق مانند
منشا حکم» قانون و تکلیف, خداوند. است؛ زیرا:۱...انسان موجودی نیست که همه‌ی
هستی‌اش محدود به تولد و مرگ باشد؛ ۲. حیات واقعی انسان پس.از انتقال از دنیا بوده و
زندگی مادی و حیات دنیوی وی بسیار محدود است؛ ۳. او در ردیف سایر موجودات مادی
نیست» بلکه از همه جهات وجودی از سایر موجودات ممتاز است؛ 4. عناصر محوری
وجود انسان ترکیبی از جسم و روح است. با این وصف.» بخشی از حق‌ها جنبه مادی او را
تأمین میکنند؛ اما بخش دیگر» حق‌هایی است که مربوط به بعد معنوی او هستند؛ ۵.
خداوند همه‌ی نظام هستی زا در راستای هدف خلقت انسان آفریده و همه پدیده‌ها را مسخر
وی قرار داده است؛ ٩. غایت خلقت انسان وصول به کمال دنیا و فلاح عقبی است و تنها
طریق این کمال و فلاح» عبودیت حق و بندگی رب است؛ ۷. هر چند کمال واقعی انسان
تحصیل رضای خدای سبحان است» اما این امر به معنای مذذمّت دنیا و زمین و آسمان
نیست» بلکه دنیا در آینه اسلام» مهد کمال و نردبان ترقی و دار تحصیل مقامات عالی انسان
و محل گذار فرشتگان است؛ ۸. در جنبه معرفتی» قلمرو عقل فراتر از حس و تجربه بوده و
بسیاری از معارف به واسطه آن تحصیل میشود. لیکن همه علوم محدود به عقل نیست و
5۶ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
برخی از معارف عالیه از طریق وحی تحصیل میشود؛ عقل برهانی _نه عقل وهم آلود و نه
خیال‌زده_ از ادلّه شرع به شمار میآید. بر این اساس و با توجه به مقدمات مذکور روشن
میشود که هیچ موجودی _به دلیل نقص وجودی- نمیتواند جاعل حق‌های انسان و سایر
موجودات باشد» بلکه خداوند به سبب احاطه وجودی بر تمام موجودات. میتواند حق‌های
آنها را وضع کند (رک. همان» ص۱۵۷؛ همی ۱۳۷۵ش» ص۱۱۱). بنابراین» از دیدگاه
ایشان» تمام حق‌هایی که برای انسان ثابت است» حق‌های اعتباری هستند که از سوی
خداوند اعتبار شده‌اند. البته این دیدگاه با نظریه‌ی «امر الهی» که همه امور را به خدا اسناد
داده و به ناکارآمدی عقل و ناکامی آن در حیات انسانی معتقد است» متفاوت بوده و آن را
مردود می داند (همی ۱۳۸۴ش» صص ۱۵۰- ۱۵۷؛ همق ,۱۳۶۷ش» صص ۶۲ ۲۶۳-۲).
از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی نیز حق صرفا امری اعتباری بوده و منشا آن خداوند
است (مصباح یزدی» ۱۳۸۲ش» ج۱» صص۱۱۹-۱۱۸). ایشان در برابر این پرسش که
حق‌های موحودات را چه موجودی وضع و اعتبار می‌کنل#آورلاه ات:
«پاسخ این است که کسی که:مالک و آفریننده و صاخب اختیار همه آنها است و
هدف خلقت هر موجود و کمال متناست با آن را به خوّبی میداند؛ و او کسی جز خدای
متعال نیست. بر این اساس است که ما اصل همه‌ی حقوق را خداوند می‌دانیم و معتقدیم
اعتبار همه‌ی حقوق» ناشی از جعل و وضع و اراده تشریعی خداوند است. اگر انسان حق
دارد زنده باشد» غذا بخورد».مسکن داشته باشد» ازدواج کند و ...» بدان جهت است که
خداوند این حقوق را برای او قرار داده» و تعلق اراده خداوند به جعل این حقوق برای انسان
نیز براساس هدفی است که از خلقت انسان مد نظر داشته است» (همان» ص۱۰۶).
ایشان حتی تصریح کرده است حقی که در مورد خداوند صدق میکند نیز حقی
اعتباری است و خداوند نیز حق تکوینی ندارد و با عنایت به اينکه هر اعتباری مبتنی بر
واقعیات است» پشتوانه اعتبار حق برای خداوند آن است که در واقع» انسان به کمال
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۲۵
۱. دیدگاه فوق که منشأ حق‌های اعتباری را خدای متعال میداند» به نظر درست و برهانی
میرسد. زیرا با عنایت به توحید خداوند در ذات (بقره/۱1۳)» خالقیت (زمر/1۲) و ربوبیت
(انعام/۰۲ ۱)» تنها اوست که خالق موحودات دیگر بوده و وحود آنها را اعطا کرده است» و
در نتیجه» تنها اوست که مالک تمام ممکنات است» و روشن است که فقط مالک است که
میتواند در ملک خودش تصرف کند. بر این اساس» تنها موجودی که میتواند برای
موجودات دیگر» تشریع» تقنین و نیز حق یا حق‌هایی را جعل کند» خدای متعال است و
هیچ موجودی بدون اذن او مجاز نیست برای انسان یا موجودات دیگر حقی را وضع کند.
به بیان دیگر» ربوبیت تکوینی و تشریعی عالم منحصر به خدای متعال است» زیرا ربّ به
معنای مالک مدبّر اشیای مملوک است. و با توجه به اينکه خداوند تنها ایجاد کننده و خالق
موجودات عالم است» و تمام موجودات عالم» در اصل وجود. صفات و افعالشان عین ربط
و قائم به او بوده و لحظه‌ای عدم ارتباط با خدای متعال» ملازم با نابودی آنها است» خداوند
مالک موجودات عالم خواهد بود و تنها اوست که حق تصرف تکوینی در ملک خود را دارد.
از سوی دیگر یکی از تدبیرهای صروزی برای موجود خاصی بنام انسان _که با رفتارهای
اختیاری خود به کمال میرسد_ آن است که خداوند انسان را به کمال و سعادت حقیقی‌اش
راهنمایی کند و با توجه به اينکه خداوند موجد و خالق و مالک انسانها است» صرفا
اوست که حق ربوبیت تشریعی نیز دارد. در نتیجه» ربوبیت تکوینی و تشریعی منحصر به
خدای متعال است و تنها اوست که حق تقنین و جعل حق برای مخلوقات را واجد است.
(علامه طباطبایی در موارد مختلفی به انحصار مالکیت و ربوبیت به خداوند متعال تصریح
کرده است: طباطبانی» ۹۳ ۱۳ق» ج۱۰» ص۹4؛ ج۱۲» صص ۲۷۱-۲۷۰؛ ج ۱۵ ص4۰).
البته اگرچه با اذن خدای متعال» میتوان برای موجود دیگر _مانند پیامبر صلی الله
علیه و آله و سلم_ مقام تشریع و اعتبار را در نظر گرفت» اما در صورتی که موجودی مأذون
از سوق خدای متعال نباشد و ذر ین حال» قوائین یا حق‌هایی را جعل کند شرک ذر
۹ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
ربوبیت تلقی شده و پذیرفتن حکم چنین انسانی به معنای عبادت و بندگی او خواهد بود.
قرآن کریم در مورد قوم یهود و نصاری که حکم و تقنین احبار و رهبان خود را می‌پذیرفتند»
تعبیر به ربوبیت و عبادت آنها کرده است: (انحذوا أحبارهم و رمباهم بابا من دون اللّه و
المسیع اب مریم و ما یروا لا لیوا لها واجدا لا زله زلا هو سبحائه عمّا یشرکون)
(توبه/۳۱: [آنها] دانشمندان و راهبان [تارکان دنیا] را معبودهانی در برابر خدا قرار دادند و
[همچنین] مسیح فرزند مریم را درحالیکه جز به عبادت معبود واحدی که هیچ معبودی
جز او نیست دستور نداشتند پاک و مبرّا است از آن چه شریک وی قرار میدهند).
در روایات منقول از معصومان علیهم السلام نیز بر این امر تأکید شده است. برای
نمونه» حضرت علی(ع) منشأ همه حق‌ها را خداوند و حق او دانسته و فرموده‌اند:
«پس خدای سبحان برخی از حق‌های خود را برای بعضی از مردم واجب کرد و آن
حق‌ها را در برابر هم گذاشت» که برخی از حق‌ها برخی دیگر را واجب گرداند» و حقی بر
کسی واجب نمی‌شود مگر.همانند آن را انجام دهد.و در.میان حق‌های الهی» بزرگترین
حق» حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است. حق واجبی که خدای سبحان بر هر دو
گروه لازم شمرد و آن را عامل پایدازی پیوند ملت"و رهبر» و عزت دین قرار داد»
۲. دیدگاه فوق» مدعی است که هیچ حق تکوینی نداریم و تمام حق‌ها _حتی حق
نغذای متعال_ امور اختبا رازفا اراجابرم فو لا یریش وی باشنه زیرا اولا: در
صورتی که حق خدای متعال» یک حق اعتباری باشد» مستلزم تسلسل است» زیرا تنها کسی
که میتواند برای خدای متعال» حقی را اعتبار کند» خوّد اوست. اما میتوان پرسید که آیا
خداوند حق جعل حق برای خودش را داشته است؟ این حق» نیز حقی اعتباری است؟ در
صورتی که پاسخ مثبت باشد سوال را نسبت به حق دوم مطرح می‌کنیم» و روشن است که
خداوند حق جعل حق برای خود را داشته و آن حق را نیز برای خود جعل کرده است» اما
سوال مذکور به نقطه‌ای ختم نمی‌شود و میتوان پرسید آیا خدای متعال که حق سوم را برای
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۲۷
خود جعل کرده است» آیا حق جعل حق را داشته است؟ در صورتی که حق جعل خدای
متعال را یک حق ذاتی و تکوینی ندانیم» مستلزم تسلسل بوده و سوال بیان شده ادامه یافته و
پاسخ نمی‌پاید. پنابراین» نمیتوان حق‌های خداوند را امور اعتباری دانست. ثائیا حق
خداوند در خلقت ممکنات» حق تصرف در آنها و جعل حق برای مخلوقات» برخی از
حق‌های تکوینی خدای متعال می‌باشند. ثالثا: در ممکنات دیگر مانند انسان نیز حق‌های
تکوینی مختلفی را میتوان در نظر گرفت» مانند حق تصرف انسان در قوای ادراکی و
تحریکی خود. بر این اساس» اعتباری دانستن همه حق‌ها نمیتواند مستند به ادله عقلانی
برخی دیگر معتقدند منشا حق‌های. اعتباری؛ قوانینموضوعه است (رک. کاتوزیان؛
«گفت‌وگو با دکتر کاتوزیان»» صرامی» ۱۳۸۵ش» ص۱۶۷؛:واحدی» ۱۳۸۸ش» صص ۸۵-
۵). «جرمی بنتام» با رد هرگونه حق طبیعی و تکوینی -یعنی حقی که بر آمده از قوانین
موضوعه نیست_ (0.80 ,2001 ,ا۲187) معتقد است هز حقی بر آمده از قانون موضوعه
است (0.82 ,101) و اساسا «حق و حق قانونی یک چیز هستند و اعتقاد به حقی که از
قانون پدید نیامده باشد یک تناقض است. مانند مربع دایره» پسری که هرگز پدر نداشت.
نوعی از شی گرمی که سرد.است» نوعی از رطوبت خشک. نوعی از تاریکی تابناک»
هانس کلسن نیز معتقد است بدون پیش فرض یک نظام حقوقی و قانونی» نمیتوان
درباره وجود یا عدم حق سخن گفت؛ لذا هیچ حقی را مقدم بر یک نظام حقوقی و قانونی
۸ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
۱. منشایت قانون موضوعه برای حق» به معنای آن نیست که قانون مانند یک موجود
ذی شعوره جاعل حق است. بلکه مراد این است که حق‌ها در قوانین موضوعه بیان
۲ قوانین موضوعه نمی‌توانند منشأ برای حق‌ها باشند زیرا خود آن قوانین به سبب
جعلی بودن» نیازمند جاعل هستند و در حقیقت» جاعل است که قوانینی را وضع کرده
است و در آن قوانین» حق‌ها ذکر گردیده‌اند. به دیگر سخن» منشا حق» آن قوانین نیستند»
بلکه جاعل آن قوانین» حق‌ها را جعل و وضع کرده و منشأ آن میباشد.
۳ از سوی دیگر میتوان پرسید که آیا جاعل و واضع قوانین موضوعه» حق جعل و
وضع قوانین را داشته است؟ در صورتی که جاعل مذکور» حق جعل و وضع قوانین را نداشته
است» قوانینی که وضع شده‌اند و در آنها» حق‌های مختلف ذکر شده است» معتبر نیستند»
اما در صورتی که آن جاعل» حق جعل و وضع داشته است» میتوان پرسید او این حق را از
کجا به دست آورده است؟ آیا این حق» یک حق اعتباری است یا تکوینی؟ در صورتی که
اعتباری باشد نقل کلام به جاعل و معتبر حق جعل برای جاعل قوانین کرده و می‌پرسیم که
آیا حق جعل حق داشته است يا نه؟ در صورتی که حق او _و نیز تمام حق‌هایی که برای
سلسله جاعل‌های مفروضش دیگر در نظر گرفته میشود. اعتباری باشند» مستلزم تسلسل
باطل خواهد بود از این ری باید به جاعلی منتهی شود که حق جعل برای او یک حق
تکوینی باشد نه یک حق اعتبازی از این ری؛ اولا: ادعای اينکه تمام حق‌ها ناشی از قوانین
موضوعه هستند» باطل است. و ثانیا: این ادعا که حق تکوینی قابل فرض نبوده و تمام
4 چنانکه بیان گردید انحصار حق‌ها در حق‌های اعتباری» سخنی است باطل و
وجود حق‌های تکوینی» قابل انکار نیست» چنانکه حق‌های گسترده خدای متعال در خلقت
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۲۹
عالم تصرف در مخلوقات, ارسال رسل و ... و نیز حق انسان در تصرف در قوای مختلف
۵. قوانین در حقیقت» منابع حق هستند نه مبانی حق. چنانکه بیان گردید قوانین به
سبب موضوعه بودن نیازمند جاعل و واضع هستند و در واقع» جاعل قوانین است که با
وضع آن قوانین» حق‌ها را در ضمن آنها بیان کرده است» به عبارت دیگر منشأ و مبنای
حق‌ها جاعل قوانین است و قوانین» محل ظهور و ارانه اراده جاعل میباشد» یعنی قوانین,
منبع حق میباشد نه مبنا و منشأ آن. با مراجعه به قوانین است که میتوان به اراده جاعل
ان انحصار منبع _و نه مینا و منشأ_ حق در قانون» نادرست میباشد» زیرا چه اينکه
مقصود از قانون؛ معنای عام آن بوده که شامل تمام مصوبات قوه مقننه و نیز قوه مجریه و
وزرا (مانتد بخشنامهها و آیین‌نامه‌ها) میشود و پا اینکه مراد از آن معنای خاص بوده که
صرفا شامل مصوبات قوه مقندهاو اپازری که با همه‌پرمتی ول ویب میرسد» باشد در
هر دو صورت» نمیتوان قانون رااتنها.منبع حق‌ها دانست» زیرا راه‌حل تمام مسائل و
مشکلات بشر در قوانین یافت نمی‌شوند؛ و امور دیگری مانند عرف» رویّه قضایی و ... نیز
برخی دیگر معتقدند که تنها قرارداد است که موجد حق میباشد. قراردادگرایان» قرارداد
اجتماعی را تنها موجد حق میدانند و بر آنند که حقوق پس از تشکیل جامعه مطرح شده و
معنا پیدا میکنند. بدون وجود جامعه» وجودی برای حقوق متصور نیست. از آنجا که
تشکیل جامعه براساس قرارداد تحقق می‌یابد» حقوق نیز نمیتواند خاستگاهی جز قرارداد
داشته باشد. بنابراین» نمیتوان به حق‌هایی طبیعی يا تکوینی که ناشی از قرارداد نیست.
اعتقاد داشت. علاوه بر اين» اختلاف میان ملل گوناگون درباره‌ی حقوق انسان» دلیل دیگری
۰ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
بر فقدان مبنای واقعی برای حقوق است (رک. حقیقت و میرموسوی» ۱۳۸۱ش» ص۹ ۱۵؛
روسو معتقد است: «نظام اجتماعی یک حق مقدس است که پایه‌ی حقوق دیگر
محسوب میشود» معهذا این حق از طبیعت سرچشمه نمی‌گیرد» پس بر روی قراردادها
استوار است» (روسو ۱۳۶۶ش» ص۵ه). درباره ضرورت تشکیل جامعه نیز روسو تأکید
میکند که نیروهای طبیعی» بر توانایی هر فرد غلبه خواهد کرد و حیات او را تهدید میکند»
از این رو: «تنها وسیله‌ای که برای بقای خود دارند این است که دور هم جمع شوند» نیروی
واحدی که بتواند بر مقاومت موانع غلبه کند تشکیل دهند ... این نیروی واحد فقط ممکن
است از اتحاد چند نفر به دست آید» (همان» ص۱۸). البته در اجتماعی که تشکیل شده
است» نیرو و آزادی هر فرد که اولین وسیله بقای او میباشد» حفظ خواهد شد» چون همه به
یکسان و بدون تفاوت وارد اين اتحاد شده‌اند. اما پا صرف تشکیل اجتماع» مشکل حل
نخواهد شد بلکه باید» همان مردمی که با قرارداد» جامعه را تشکیل داده‌اند» قوانینی را
وضع کنند تا حق‌هایی را برای افراد در نظر گیرد (رک: همان صص 4 71-4 4).
درباره این دیدگاه نیز تذکر چند نکته لازم به نظر میرسد:
۱ پذیرش تخر و وابستگی حق‌ها به قرارداد و قوانین برآمده از آن» با موازین عقلی
سازگار نیست» زیرا اولین پرسش آن است که مردمی که قرارداد کرده و اجتماعی را به وجود
آورده‌اند آیا حق قرارداد کردن را داشتهاند یا نه؟ اگر چنین حقی نداشته‌اند» قرارداد صورت
گرفته و نیز قوانین مورد توافق که بیانگر حق‌های انسانها است» بی اعتبار خواهد بود اما
اگر حق قرارداد کردن داشتهاند» آیا این حق» یک حق تکوینی و طبیعی است که نیاز به
قرارداد نداشته باشد» یا اينکه اين حق نیز مسبوق به یک قرارداد دیگر است؟ در فرض اول»
نظریه‌ی قرارداد اجتماعی باطل میشود زیرا این نظریه» مدعی است که هیچ حق طبیعی
واکاوی منشأ حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۳۱
نداریم» و تمام حق‌ها برآمده از قرارداد بشر است» اما فرض دوم نیز باطل است زیرا کلام را
به قرارداد دوم منتقل کرده و می‌پرسیم آیا مردم حق چنین قراردادی را داشتهاند یا نه؟ و اگر
چنین حقی نیز مسبوق به یک قرارداد دیگر و بر اساس آن قرارداد پدید آمده باشد» مستلزم
تسلسل باطل شده و پرسش از اعتبار قرارداد انجام شده» پاسخی درست و منطقی پیدا
۲ از نقد اول به دست میآید که نمیتوان دیدگاه قرارداد اجتماعی که وجود حق‌های
تکوینی را منکر و حق‌ها را ناشی از قرارداد بشر میداند» درست دانست و این دیدگاه ناچار
است که حداقل یک حق _یعنی حق قرارداد کردن_ را ناشی از قرارداد ندانسته و آن را یک
حق تکوینی و ذاتی بداند. علاوه بر اين» وجود حق‌های تکوینی دیگر _مانند حق خدای
متعال در خلقت عالم و حق انسان در تصرفت در قوایش_ قابل انکار نیست.
۳ قراردادی که هر جامعه میان خود: انجام میدهد, ممکن است با قرارداد جامعه
دیگر متفاوت باشد» و از این ری اولا: نمیتوان فارغ از؛قرادادهای بین المللی و قبل از
تشکیل سازمان ملل و لوازم ارتباطی» از حق‌های مشترک میان کل بشریت سخن به میان
آورد» در حالی که بشریت بدون تحقق هیچگونه قراردادی میان آنها بر این نکته وفاق
دارند» که انسانها حق ظلم به یکدیگر نداشتهآو مظلوم حق تظلم خواهی دارد؛ ثانبا:
محتوای قراردادها و نیز محتوای قوانینی که طبق ادعا از قراردادها پدید می‌آیند» برخاسته از
فرهنگ» باورها و ارزش‌هایی.است که مردم یک جامعه خاص به آنها معتقد هستند» و به
همین سبب است که محتوای قوانین و قراردادها در جوامع مختلف, متفاوت میباشد»
بنابراین» حق‌ها را باید برخاسته از آن باورها و ارزشها دانست نه ناشی از قراردادها و
قراردادها و قوانین» صرفا منابع و جلوه گاه آن باورها هستند.
برخی معتقدند منشا حق» عرف است (رک. محمصانی» ۱۳۵۸ش» ص۲۵). مقصود از
۲ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
عرف آن است که هنگام روبه‌رو شدن با رویداد خاص» رعایت قاعده‌ای بین مردم مرسوم
شده و این رسم چنان قوت گیرد که به اعتقاد آنها الزامآور باشد. از این رو در تعریف عرف
میتوان گفت: قاعده‌ای است که به تدریج و خود به خود میان همه مردم یا گروهی از آنان
به عنوان قاعده‌ای الزامآور مرسوم شده باشد (رک. کاتوزیان» ۱۳۸۸ش» ص۱۷۸).
برای اينکه عرف به عنوان یک منبع قانون و حق تلقی شود نیازمند دو رکن و عنصر
۱. عنصر مادی: برای ایجاد عرف لازم است عادتی به مدت طولانی بین عموم
مرسوم شود و همه در برابر واقعه معین آن را به کار بندند. عنصر مادی عرف در صورتی
کامل است که عمومی و پایدار باشد. البته منظور از عمومی بودن عادت این نیست که تمام
مردم یک جامعه به آن خو گرفته باشند» زیرا بسیاری از عادت‌ها مخصوص به محل یا
گروهی معین از اشخاص است؛ بلکه باید در میان دستهای از مردم که شغل یا اقامتگاه
معین دارند عادت مورد نظر جنبه عمومی پیدا کرده باشد یعنی به:اندازهای رعایت شود که
بتوان گفت همه آن را محترم می‌شمارند. بزای مثال» اگر اعادتی به عنوان عرف در تجارت
نفت يا اتومبیل مورد استناد قرار میگیرد؛ باید در میان بازرگانان این مواد چنام مرسوم باشد
که تخلف از آن را همه استشنایی شمارند و در وجود آن عادت تردید نباشد (رک. همان,
۲. عنصر روانی: عادتی.میتواند به عنوان عرف مورد استناد قرار گیرد که به اعتقاد
کسانی که آن را رعایت میکنند الزام آور باشد» یعنی در زمره قواعد حقوقی به شمار رود.
بسیاری از عادت‌ها با این که مدتها تکرار شده و جنبه عمومی پیدا کرده است» چون به
نظر مردم اجباری نیست و آن را به عنوان قاعده‌ی حقوقی محترم نمی‌دارند؛ به معنای خاص
کلمه «عرف» نیست و جزو آداب و رسوم و نزاکت‌های اجتماعی محسوب میشود.» مانند
آدابی که مردم در طرز معاشرت و برخورد با هم رعایت میکنند یا مراسم محلی که در
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۳۳
علاوه بر این» عرف در فهم قانون و مصادیق آن نیز نقش مهمی دارد. قانون غالبا برای
اینکه فهمیده شود به کمک عرف و عادت نیاز دارد و مفاهیمی که قانونگذار به آنها متوسل
میشود باید در پرتو عرف و عادت روشن شوند. بدون مراجعه به عرف نمیتوان گفت که
چه وقت رفتار یک شخص تقصیر محسوب میشود؛ آیا فلان علامت, امضا به شمار
میآید. آیا فرد در مهلت معقول عمل کرده است» آیا عامل یک جرم میتواند از شرایط
تخفیف برخوردار شود آیا فلان مال یادگار خانوادگی محسوب میشود. آیا عدم امکان
معنوی برای تهیه سند یک تعهد وجود داشته است يا نه. تمام کوشش‌هایی که برای حذف
نقش عرف در همه این مسائل به کار رفته است به یک کلی بافی موردگرایی می‌انجامد
درباره این دیدگاه باید توجه داشت که عرف در لغت به معنای «معروف و شناخته شده»
است (رک. ابن عباد» ۱۶۱۶ق» ج۲» ص۳۲۳؛ قرشی»۱۳۹۶۰ش» ج 4 ص۳۲۷). اما در
اصطلاح علم حقوق _چنانکه بیان گردید_ به معنای قاعده‌ای است که در میان مردم به
صورت تعیّنی مرسوم شده و اجرای آن» الزامآور باشد. معنای سخن بیان ند آن است عرف
وقتی محقق میشود که اولا: عمل به شیای میان مردم مرسوم شده باشد و ثانيا: از آن عمل
رانج» قاعده‌ای استنباط گردد» و ثالثا: عمل به آن قاعده نزد مردم» الزامی تلقی گردد.
۱ بر فرض درستی تعریف یادشده» معادل دانستن عرف با قاعده‌ای که از عمل عرف و
مردم» استنباط میگردد. از دقت لازم برخوردار نیست. در حقیقت قاعده‌ی مورد نظر
برخاسته از عرف و سیره عملی آن است.» نه عین آن. به عبارت دیگر, قاعده‌ی مورد نظر
۲ مسأله‌ی اصلی در مورد عرف آن است که آیا عملی که از ناحیه مردم انجام شده و
۶ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
عمومیت یافته است» درست و معتبّر است؟ روشن است که انسان دچار خطا یا هوی و
هوس است (جز آنان که با عنایات الهی» دچار ملکه عصمت می‌باشند)» از این رو ممکن
است فعلی را انجام دهند که خطا باشد و صرف اينکه عملی, عمومیت يافته باشد.
تصحیح کننده و رافع احتمال خطای آن عمل نخواهد بود» در نتیجه قاعده‌ای که از این
رفتار استنباط میگردد و بیانگر حق‌های انسانها است» نمیتواند معتبر باشد.
۳ علاوه بر اين» با قطع نظر از احتمال خطا بودن عمل مورد نظر آیا مردم» حق انجام
چنین عملی را داشتهاند؟ یعنی آیا مردم حق داشتهاند که در مقام عمل» بنا را بر این امر
بگذارند که در صورت تحقق شی خاصی,» حقی را به یک شخص داده و از شخص دیگر
سلب کنند؟ حق اعطای حق به یک شخص و سلب آن از دیگری» چگونه برای عرف ثابت
میشود؟ در صورتی که حق مذکور ثابت نباشد» عمل انجام شده اعتباری نخواهد داشت» و
در صورتی که حق انجام چنین عملی را داشته باشند» در صورتی که همه‌ی حق‌ها از جمله
حق مورد نظر, اعتباری باشند» مستلزم تسلسل محال خواهد بود.بنابراین» برای رهایی از
مشکل تسلسل» باید به موجودی برسیم که حق داشتن» ذاتی او بوده و آن موجود» حق جعل
4. اما آیا میتوان برهانی ارائه داد که عرف» از ناحیه موجود برتری که حق جعل حق
برای انسانها و موجودات دیگر, ذاتی او است _که چنین موجودی فقط خدای متعال
است_ مأذون بوده و حق جعل.حق برای دیگران را واجد است؟
باید توجه داشت عرف در برخی اصطلاحات» همان امری است که در مباحث اصولی
با عنوان «سیره یا بنا عقلا» مورد بررسی قرار میگیرد. تأکید اصولیون امامیه بر آن است
که سیره عملی عقلا یا عرف» در صورتی حجت و معتّیر بوده که از سوی پیامبر و ائمه سلام
الله علیهم اجمعین مورد تأیید و امضا قرار گرفته باشد» در غیر این صورت» حجیتی ندارد.
به عبارت دیگر برای اينکه سیره عملی مورد نظر معتبر باشد» باید در مرئی و مسمع شارع
محقق شده و شارع آن را امضا کرده باشد (یا نهی نکرده باشد). سیره عملی موجود در
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۳۵
زمان حاضر نیز در صورتی حجت خواهد بود که بتوان وجود آن را در زمان معصوم و نیز
امضا یا عدم نهی معصوم از آن را ثابت کرد. در صورت ثبوت امضای شارع» محدوده
دلالت بنا عقلا در احکام تکلیفی و وضعی,» مسأله‌ی دیگری است که از سوی اصولیون
مورد بحث قرار میگیرد. بنا عقلا از مقوله لفظ نیست» از این ری باید روشن شود که از
حجیت آن» صرفا جواز به معنای عام در احکام تکلیفی به دست میآید یا میتوان»؛ وجوب
انقسام سیره به سیره عقلا و سیره متشرعه» و تقسیم سیره متشرعه به سیره متشرعه
بالمعنی الاعم و سیره متشرعه بالمعنی الاخص, و تفاوتهای هر یک از آنها با دیگری» از
مسائل مهم دیگری است که نزد اصولیون امامیه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
(برای نمونه رک. امام خمینی» ۱۶۲۹ق» صص۸۷-1۳؛ حکیم» ۱۶۱۸ق» صص۱۹۱-
۳ مظفر ۱۳۷۵ش,» ج ۰۲ صص۱۷۳-۱۷۱؛ بروجردی» ۶۱۷۰ اق» صص۲۵۲-۲۵۱).
چنانکه بیان گردید اعتبار در محل بحثه به معنای امر قراردادی و نیز اعطای حدّ شیای
به شی دیگر است. درباره‌ی منشاأ حق‌های اعتباری چهار نظریه بیان شد: ۱. خداوند منشا
حق‌های اعتباری است؛ ۲. قوانین موضوعه نشب حق‌های اعتباری هستند؛ ۳. قرارداد
اجتماعی منشا حق‌های أعتباری "است و ۶. عرف منشا حق‌های اعتباری است. و در میان
دیدگاههای بیان شده» دیدگاه اول مورد قبول واقع شد و اين.یعنی خدای متعال چون خالق
جهان است» مالک موجودات بوده و تنها اوست که حق تصرف و جعل قوانین و حق برای
آنها را دارد. همچنین در صورتی که این حق را به دیگری واگذار کند آن موجود نیز دارای
حق جعل حق میباشد در غیر این صورت. هیچ موجود دیگری حق جعل حق را ندارد.
۹ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
ابن عباد» اسماعیل» المحیط فی اللخه ج۲» تحقیق محمد حسین آل یاسین» بیروت. عالم الکتب»
ابن فارس بن زکریا ابوالحسین آأحمد. معجم مقاییس اللغه ج۲» تحقیق و ضبط عبد السلام محمد
ابن منظور ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم» لسان العرب. قم» دب الحوزه» ۱۴۰۵ق.
ارسطی علم الاخلاق الی نیقوماخوس» ج۲» مقدمه و تحقیق بارتلمی سانتهلیر» قاهره» دار صادر
اشتراوس» لو حقوق طبیعی و تاریخ» ترجمه باقر پرهام» تهران؛ آگه. ۱۳۷۳(ش.
اصفهانی» محمد حسین, نهايه الدزايه فی شرح الکفايه» ج۱» چاپ دوم بیروت» موسسه آل البیت
آقایی» بهمن» فرهنگ حقوقی بهمن: انگلیسی - فارسی» تهران» کتابخانه گنجشآدانش» ۱۳۷۸ش.
بروجردی» حسین» تقریرات فی آصول الفقه تقریرات علی پناه اشتهاردی» قم» موسسه النشر الاسلامی
بروجردی نجفی» محمد تقی» نهايه الافکار تقریر بحث الشیخ ضیاالدین العراقی» قم» جماعه
جوادی آملی» عبدالله» حق و تکلیف در اسلام» تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی؛ قم» اسرا ۱۳۸۴ش.
همی ولایت در قرآن» تهران» مرکز نشر فرهنگی رجا ۱۳۶۷ش.
همی فلسفه حقوق بشر: سلسله بحثهای فلسفه دین» قم» اسرا» ۱۳۷۵ش.
جوهری» اسماعیل بن حماد» الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه الطبعه الثانیه» بیروت» دارالعلم
حقیقت» سیدصادق و میرموسوی» سیدعلی» مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب» تهران؛
حکیم» محمد تقی بن محمد سعید» الاصول العامه فی الفقه المقارن» چاپ دوم؛ قم» مجمع جهانی اهل
واکاوی منشا حق‌های اعتباری در فقه و حقوق /۲۳۷
داوید رنه» نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر» ترجمه حسین صفائی و دیگران» تهران» مرکز نشردانشگاهی,
راسخ» محمد» حق و مصلحت: مقالاتی در فلسفه حقوق» فلسفه حق و ارزش» تهران» طرح نو
راغب اصفهانی» حسین بن محمد مفردات الفاظ القرآن» تحقیق صفوان بن عدنان داوودی» بیروت.
ژان ژاک روسو, قرارداد اجتماعی يا اصول حقوق سیاسی,» تهران» نشر گنجینه ۱۳۶۶ش.
سیف الله صرامی» حق» حکم و تکلیف, گفت‌وگو با: جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه» قم» پژوهشگاه
طباطبانی» محمد حسین» اصول فلسفه و روش رئالیسم» ج۲» با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری,» قم»
فراهیدی» ابوعبد الرحمن الخلیل بن احمد» کتاب العین» تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرانی»
فیومی» احمدین محمدبن علی المقری» المصباح المنیر» بیروت» مکتبه لبنان ناشرون» ۰۰۱ ۲م.
قرشی بنابی» سید علی اکبر » قاموس قرآن» ج۴» چاپ چهارم» تهران» ذارالکتب الاسلاميق ۱۳۶۴(ش.
قطیفی» السید منیر السید عدنان» الرافد فی«علم الاصول "تقریر ابحاث آيه الله العظمی السید علی
الحسینی السیستانی؛ الحلقه الاولی؛ قم» مکتبه آیه‌الله العظمی السید السیستانی» ۴۱۴اق.
کاتوزیان» ناصر, فلسفه حقوق: تعریف و ماهیت حقوق» تهران» شرکت سهامی انتشار ۱۳۷۷ش.
همو فلسفه حقوق: منابع حقوق» ج ۰۲ تهران» شرکت سهامی انتشار» ۱۳۷۷ش.
همی مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوق ایران: با تجدید نظر و اضافات» چاپ هفتادوسه» تهران»
کلسن» هانس» نظریه محض حقوق و دولت» ترجمه محمدحسین تمدن جهرمی» تهران»؛ سمت و
محمصانی» صبحی, فلسفه قانونگذاری در اسلام» ترجمه اسماعیل گلستانی» چاپ دوم» تهران»
مدنی» سید جلال الدین؛ مبانی و کلیات علم حقوق» چاپ سوم» بی جا همراه» ۱۳۷۴ش.
۸ مبانی فقهی حقوق اسلامی» سال سیزدهم» شماره بیست‌وشش» پاییز و زمستان ۱۳۹۹
مضباح بزدی؛ محمد تقی؛ تعلیقهعلی نهایه الحگمه قم؛اعزیستفی طریق الخی: ۴۰۵آق.
هموه حقوق و سیاست در قرآن نگارش شهید محمد مهرابی» قم» موسسه آموزشی و پژوهشی امام
همو, نظریه حقوقی اسلام: حقوق متقابل مردم و حکومت.» نگارش محمد مهدی نادری و محمد مهدی
مظفر» محمد رضا آصول الفقه ج۲» چاپ پنجم» قم» اسماعیلیان؛ ۱۳۷۵ش.
موسوی خمینی» روح الله الاجتهاد و التقلید» تهران» موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)»
نبویان» سیدمحمود» تاریخچه و مفهوم حق» قم» موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره ۱۳۹۰ش.
واحدی» قدرت‌اله» مقدمه‌ی علم حقوق» چاپ دوم؛ تهران؛ کتابخانه گنج دانش, ۱۳۷۶ش.
۳۵171601 00 عع 706 :83610 0۳ 5ر50 2 مش با بل م11۵0
| مسأله حق، یکی از مسایل بنیادین زندگی اجتماعی بشر است. انسان ها مدعی حق های مختلف بوده تا به وسیله آن به منافع و اهداف خود برسند. حق هایی که برخی از آنها طبیعی و تکوینی هستند و برخی دیگر، اعتباری. قطع نظر از حق های تکوینی، اغلب حق هایی که بشر واجد آنها است و در فقه و حقوق نیز به صورت ویژه مطرح است، حق های اعتباری است. یکی از مباحث جدی در فلسفه حقوق و سیاست، بررسی منشأ حق های اعتباری است که منشأ و سرچشمه حق های اعتباری چیست و اساساً چه موجودی می تواند حق های اعتباری را جعل کند. نوشتار حاضر در صدد بررسی مهمترین دیدگاه ها درباره منشأ حق های اعتباری و تبیین دیدگاه برگزیده در این رابطه است. در این پژوهش، چهار منشأ یعنی خداوند، قانون موضوعه، قرارداد و عرف مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت این نتیجه بدست آمده که خداوند، منشأ حق های اعتباری در فقه، حقوق و سیاست است. |
54,561 | 498175 | 73-9 :(2) 7 :202 ومع مطعش۸ ۵ طععیفع 1 ۶و آقصس 0[
,15030 ,071500۳ 1230۹109 ۵۳۵ ,36360۳۵20۳ ۸ 6036۳۵20 0۳7 وا ۳۵ 1 60۵0۵6۵6 1.20
۵7 ,15/000 ,150۳۵۳ 7٩ بو زک 1730۲ ۸۵۳۶ 601136020 800 ,۲۵۸۳۳۵ ۳۳۵/۵۹07 ۸0۶ 2
چصنلنی فمنطط عصعصصعله لمسص‌نسای لحغنوغطاهت علنط مغ فع کول عمط کعع ی علطم مق ص1۳
6 کعنوصمطاعما ۶و عصتوصم فص فلع ونحو‌نطاصده مد ای ه خعنگ عصعحصعل روهصنتجم)
اه ۵۶ کعنوصم‌طخما ۵۵ عصعی‌گگنل ععخد مود تفعطحطت معوعهظ عفقطام 1 ۵۶ فعنوصم‌طخما عط1 عانه‌گگنه
0 دعطحصن عط ص عفد قطان صنعحه و۳۳۵۴ معطغ۵ ج عگنهدری فعللی ععه وعط وععص11 والمعتط تسد مکععقاص
6 ع۳ ۲ ,11060 200۶ عطع معلوص صععک عط هی طعنط ی بنوهوطاعمگل ۵۶ مومع عاصصند عطغ توملا 0۶
قصطص؟ خصوی‌کگنل ۵ص بط غطط ووعصمعع معط عصدد عط عجعط طعنطی ,کنو هداعا فاو0ه ۳
0۳ ۵۵ ۶۵ فد کعاطاهی ,کنو هطاحا ع جرد حعمعوط معطه 1 منم ولعمه وصه ص11 نحص ام دز
عمط هز فع ۳ لهممزدی گم ۶و علعوا مس حدم ععصصعه مق عمط ههد ععحه 5 0۳۵۵ عنعط
وطال ۵۶ جوا سیگ لمعتص تساه ختوطه کع ۳ طلعیاه 0۶ دمحم ۵۶ حون نوی مکعنو هداعا ند که 86010
طخ 10 مصعطغ غجاو‌طا2 حل‌عی ۳5 0 ۲۵ عععع خز عکلمه مصصقنصگعل فعقص از که کال هه ععحص تساه قنطغ صز
توص عط ۶و عندولعمه وصم ددع0 وصه کعتفنده 10ع مکععناه‌قع۲ سوعطانا عط هه وصنراه مط‌عوعهع ۳
0۶122 عنفصمطاعها من جرد که وعوامصطاع صصنه تقهی هه همع عط 00 ۹ع 000 3۳۵۵ ۲ر۳۵: 2
4ع نا عطخ وصنمعنا دص ص11 +فعمتصاسک 06 ا عم مها معط فص وی عمونوتظ هون
عنع۳د که عععهاد صموناعصعحصعاصصذ هصد کصونم۲ فعتاقصی عطا ۶۳۵۵ فعصنعاطاه کعصعصته 010
بعع52 هط کاز ۲۵ ۹غع2 00 3۳۵۶۵ رم کم که کطان صعفلنط عفعط که ععصمعع عط ,فعنو هداعا
عطخ عطو۶۵ظ ققط عقط جهن ععلحوی مس هه هن ععه فد عدمعاای کلم عففعقط عسطه 1 چصعص 110225
۶ 0ع2ع۹ن1 قتول‌کطمعست عطاغ هه عصتمعع صععط فقط صمقممژد صمزکوی کنط 1" معلعنم کناوس5 خه ماه
عطخ منم ولعمد ومد عمنمنصوم وظ عص‌نساد تعنص عنعط ۶ه مععللعدید متفصم‌طاعها ۶و ما۵۲ عط
عغز و مه ۶۵۳۵۵ عط ۵۶ رمع هد ۳۵ عطغ وصع مد هی ۳۳6 عهتهط عسطه 1 عط ۶و عنوصم‌طاخعل مدرد
0۵ علولعمه عطغ فصه ,نفد 2610 ,عناوم سوعطنا ۵۳ فعققط عطقم عنطغ ها باحصا دز
مدرد عصا تحص ۶و وووامصط مهد همع عطا ۵۵ وفع 2 نوس عط ۶و و۱۳0۳
عنام عطخ فصه فععاصهی صععط ققط مسطه1 ۶و جمعتوط لهفممعنط عط ۶و ععجم عطا 50۶ عتوصم‌طاعا
دنه عطخ ۶و نحص مل للع عطغ عصنصنصمعی زرط ککوم‌عحام قنطغ ۳0۶ بوعع ۲ هط هط فاعم
6 عنط ۶و دطازم صعففنط عط که عصدمعع عط مخصوصنی نامر صده همع عطخ ۶و دود صمنصعحط اصط عط فص
67 ع ۲ 0۶ کع ۳۵۵ ععوجد عط عو تحص ۳0 ععمقطز کغز وصد موم عط ۶۳۵۵۵ فعع دی ۳۵۹۵ کنفصمطاعا ۶و
0 ۴۶۳ +تعطخ ععزقص0 ۲۵ معط کز عز مکعنوصمطاعها اعد عمعتهط معط همه م۲ خعط ۵عع۵ نو دز
عم معط تسه عتعطغ وصه علعمعممم کطان وعاوع وصنولندط وصه ینام 20 مکختطی؟ لوخح 5۳
عاع 11" وخعوعه3 لممم و۲1 معط منوصم‌طاعمگا نع 5 وععتطا ما5 :۶۵8 ۳و6
5 6۳۵۵۲۱6 2۵ ]۵ 8۵۲۲۶ ۶۵ ۷۵۵۲ 60 ااطاام جز 0۳۸۲۵۱۵ 006-0۵85 7۵5 | ۸۷۲۵۳۶ ۲۵ 2021 0 وا دروم
01 ۳۱۵ ۵۵ ]۳۵۵1۶۲۳ 0۱۵ بر 0)] 0۳۵ اک 06۳۳68 (ع اس 1266 12۵0۳۵۵0۵ 40 آه 0 2706001 - وخ ط ۸
۸۳۳0۵0۲ ۲۱۵ ۷۵۵۲ [(/ ۵۶۵۲۳۹۵ 2۵ ۷0000 1۵تط ۵۵ ,۳۵۳۹/۵۳۳۹ ۲۵۳۵۷ ۸۵0۴ ۵۵۵ (۹۵ ۳۳۹ ۵۳ ۳۵۷۵ ره
73-9 (2021) 2 جع دوع ددع۸ 0۵ حل‌ععع9ع 3 ۵۶ لقم70[ / له 24 ماگ و م۸
۳6 فهمنصجه عوعما هه للمصد ومد لمعوحد ۶و ندنل عط ۲۵ عتل کعففتهط عط ۶و ۶5و عط همم
لوزمع جرد ۳۳۲ حلعق6 ,65ع502 ععدعمط فتوسه ۲ عاطاهلنه 2 ععه عوعصدی ععط 1 کععح 5 ای فصه عامصند
مکح عمط که طاعناه کوطنهده عوعها ععجم 10 بخعت ت5۳ ععدطد صز وصه صونحعل مس عط ص طخوط ومع
25۰ ععها هصه المهد فصه ندنل لمممد مغ عصل کععته 5 عاصصی هه عاصصند ععط عصنای فعموعه3
ختعط ع2۲ط طلعنط۳ ,(3عطاعط1" م2 -ععطقطا0) ملعم ) ععهعمط عطخ ۶و مود ماگنه جز دوصنانی عفعط 1"
0 1096 ,کعختص‌تساه موجه فصه کمصه مس ه خعوط صعع عط صی حصص6 لمع عقنع ده 0۳۳۵
0۵ مومس نکدم). فعطمصت وه حفعقطعطان) که طعنه فصوطه عوعقا عم مغ عفد 06 کعنوصمطاعما
۵ فاععا ناه ععوعوط معط ۶و اند کنحاوفم3 معله هد ععمتوط لمصوننفو عفعط 1 که ممن‌عزی +
۳۲ ۲۵ 8:2۳7ععع کصعع5 از عمط داز صز نوصوطعما گم ری ای هد لحگی‌ط +دم عط عصنهی
5 ع ۲ ص کصوص۳ه فهصنانی عطغ ۶و دحعصع 1 عصاتعم0 بعفی فده عطغ که کعنوصمطاعمگا ععمعوط ععطاه 1"
مه طغ9 عمط طعز قطاز عمط عکت مت فعوععط غز ره 4-15ل) عطعصهت نطحصوز ععنصا که طلعناه کعطحطن
(وطاز عون دطاز ععطکه (دطان علوزی) دام عصنصنا ععوط مت ص0عن204 ص مععص ۲1 بصمععاعگاد وصنلنی ۵۶ خطعنعط
۳2068 0۴ جمماو‌کز صز کعلدکعت وواخصعجوععصم ,قنط 1 عصول عط خه فع ده ععه لفط 50۶6۵ معله ععو
206۲6 ۲۵ 50۶۳206 310 روط فععصعص ام 606 کععدی ند عاصصدد عطغ هد درد نم عصمعی
0 وک وحغ ههد دععغولندط 3286۶ وصنانی عموعهظ معط عطغ ص تفصو‌طاعیگل ند گو اجععدم ع۲ق 9 200۳۵
ع کلمطعد مصتصصمام لعصمتنومی م +صمصنصمل ووللی‌تعمعم تفصم‌طاعا ۶و ولعق عطت صز وعکاغ ۳ ع2۵۳ط
۵ کعصعص م0 ۴60 وصارو ص5۳ معط سوعطنا عطع صن فعععلای ۶۵ مععل فعلععد عط 1 .10۳1060
228 10۶ ,102606 بعکند عط۲ صز کصونه قطان عغوعحم و عمط ههد جطممومتمطم نی وصملد دفععل
4 هه معفلنط خعععه نما عط روط عمط ع0 عصعام "فعمطعده عط وکعنوصم‌طاعما عامصود
6 ,دععتا۵0ع عاطمانه 2 نله +دمحم عطغ عفید ۲۵ لحگععی ۳۳6 ۲۲6 ,غامد عطع هم‌عاهد ۵۵ط۷۳ مصنععه
۲و ع50 ععمتهط عممکنط عمط هل عنوصم‌طاعا عگن درد خن کعطاعحصن 160ص لاصو م5128
4 رعمعع ۵۶ فص صل) ص متا که عحسی6ط صمعلط 0ص تقد عطخ ح۵ص۳ فعو دای ع6 ۳ حطع ۲
عمط معط ۵ص ععتصتساه لمع تعاطا هس معط 40ص کخصعمصه 0 عصع ناگ که علعها ,5۳۳۲۲۵
25۰ ها هه للمه5 فصه ندنل مه مغ عحل کعع ی ت50 ای فص عاصمند حعط وصنلی "فعممعه5
معط هط طلعنط۲ ,(قع ص11" ب2نا-عمطعطا) مقعاعمل) کععمعمط عط۲ ۶و مود عصع گنه هز موصنانی عفعط 1"
5۳۳۰ ع۳02؛ ومد تمه مس صذ عمط صعع5 عط هی ۶۵ص نمی عگن 50 0۳۳۵
2#سطه 1" که دنه کتمفه3 مد ععوعدط تمدوننفوی مططه 7 که نی فاد ومه‌فنعصم)
فطع از مکعطعحصل کعز صز تفصم‌طاعها ۵۶ فعح ی عاصدی مضه هط +حمحط عطا وهی هز اطع
عهمنلنی عطغ ۵۶ کفعص 0 ماقم کی روط عط که فعتوصم‌طاعقا معط عسطه 1 فد ۲۵ ددع
6 وا عمط عفی 2۵ ۵عوععط ۳ رح 04-15 عطعحص نطاحصه [ ععتصا۸ که طلعبه کعطمطق 5 ععمعوط عطغ صز کصوحد
معطاه (قطن علونی) دطانم جعمننصنا عععط مغ صمقنو هه صز مععصل1 +صوععاعاد وصنانی +م عطونعط هصد طعلز عم
فعلدهع۲ وتراغصعنوعقصم مکنط 1" عصمل عط 2۳ ععقحاه ععه نطاب و5060 معله ععه (قطان علوونه دطازم
نو هداعا علمصند حطص5۳ کعنوصوطاعما اعد ۶و کعع ص۴2 ۶و هدز
که هانهگگ خعععع عط که ۳۳۵1 که معط" ۶و ععدعدط عون نموم عطخ که صونوعنی لماع عط عمهانعصم0)
0ننطام 5۵ دمحم هه فعقزکی تنل ملحگتهط +قمحط عط۲ وهی صز ععمتوط ععطه 1 عط که کاععنطعد عط۲
عنوصمحاما ععمعوط عسطه 1 عط مود ۶و ععصمدوصط عط کلم مفعطاعمصت ععمعوط صز قنوصم‌طاعقا و 065
8 طلعده وکقهعهط 2طو1 هنز دی عط ۶و کعمنصهده عون عط عمفانعمم) فده قنطغ که غاد 2 که
۶ عطعلط مه ۲۳۵۶5 طونط طعز فعلن عم عفد ۲۵ 40ععط عطت و(حط 04-15 رطعناه5) نطحصوز عنصا عطع 1"
مه ,(2[8ع04نی) 26010 عطخ ۶و کعفمافصوط عط مغ صمسنو20 هذ 0۶6 عط 1 ملعنی دز حصماعگاد 1۵0۶
۶و کععت20ع؟ ع طخ کعام و5 از کلناه۲ 2 م۸ ۶00۶ عطغ هه عفط ره خقط عم ععه (حصمندص عل4ونه) فصونعص
73-9 (2021) 2 جع دوع ددع۸ 0۵ حل‌ععع9ع 3 ۵۶ لقم70[ / له 24 ماگ و م۸
0 ام عط که عصو5 +فقوط عقعلجوععز فص ععلود لمع عطت ه ۵ععصعمصاصحص عز توصو‌طاعیگ1
آمنجه حاعجا5 ع2۲ 1 ۵0۶ 0ل کععطاه عحطو5 هه کعقوط ععاحی ع تمصع صذ وخعحصمصرد تعنحه ع2۳ط فعنوصه‌حاعها
خصمط 240 ععصعتاصصی کز تفصوطاعا گنرد وصه عاصصند ص66 مععص ی گنل خصعاحوحص ام عط و عد0
معط متوصه‌طاعها عامصند عطاع 1 +عط رعصه‌کعمد علو ونم عطع حاکن عصنا عاطنعنی عمط عط و ععصمتاصصم
علوانط ,و نفصوطعها عقنمعطه عط صز علنطبی دز عنط قطان عرص ۵۶ ص0۶ کوه له ععده کعصنا عاطانعنی
۳1006 طان سصوععص صعففنط مه وعغصحصاصص وصنط مکعصنا عاطانعنی 100 جص2۳0 5602۳2۳6 ععه کطا وه
۲۵6۴3 خ2ط ع۳ 5۵ کز عم ۵۶ ععوانه ترا فص عطغ صعط ی فعغص عمط ععه قطان وق
لمنع5۳ 0۶ 10ع8 عط هچ فععنلعن مد که علعها عط مت ع10 +عصمله وضع +مصصی قطن سوکعم عط
5۳۳0 کنطع جز فطال ۶و ععصم مخ عطغ وحم کع ۳ معط که توصعص ۶و حون نو وم عطخ کنو هداعا
۶و ۴۶۵ عطخ ماگ مداد صعام عط۲ ۶و ععدی تسد عطع لعف معط عمط خقط کنفصم‌طاعها عطخ ۴و وود عط 1۵
۵ عاطانددوم کز از وونا طعلو ات1 صنععی ج طعن هی عگن 0 2 ص خقط فمصمعمه قنط 1 مصونفل عط۲
عط ۲۵ عاطعانه 2 ععو علاط عسه عفعط 1 .5200۵ ۶و عفد همکد معط حصونعصحصعاصصذ صنعاعی راط مه
۰ ع6دعط ۶و کلنعل عطئ خدو‌طاه کصمزعنعل ععلعم ۲۵ خععنطند
ولقه22ط 192 عطخ ۶و عنوصمطعها آمنمعجه عطى که کندولعمه عط ۵۶ معط مععی توص فد عط که له عط 1"
عل عفن هه صمنا‌تساعصی که علم عطا مکناکق دععط لعحص‌تضا5 مکخنط تساه عطا که نع معط عطا
کنو هداعا عط ۶۴و حص وگ نامع عط 1 ب۵ععلونعصی عط فلوطاد عاو۶ لوعحهبس5 عط مه دا عطع که لعنی‌ه
خط20 240 عع نمی کز توصوطاععا گنرد وصه عاصحصند صعععطا مععص گنل خصعاعوححص عم عط کم ع00
مدز تقصه‌داعها عامرصند عطاع ص1 قطان صصه‌کعمه علو ون غطاع جنر کعصنا عاطاندزی تمصعهز عط و ععصمتاصصی
علواند منفصه‌طاخگا عقن درد عطغ دز علنط 0 کز قنطی قطان مرج 0۶ ج0ص 6 ۳۳۳ 2 کرد له ععه فعصنا عانعن
.قطن عصمققم صعفلفنط که فععصححصامطذ وصفعط مععصنا عاطنعنی وا و ععدند5 ععد قطان وم
۳2 ۲6 خ2ط 106 50 کز عم 60۶ عع ناه وان وس عطغ صعط ی ۵ عغصعحصع ارحص ععه کطا وسصوعمصه 110060
5 8 ,6 ب4 که قطان دقع صعفلنط عط ,116 معصولهه مد +مصصی قطان وعصو‌کعه عط صع 0
وکاخ2 ۲عللمد معط عله۲ عط۲ که عم عفمعی عطا علوننل رنه مد عط صه وصنوصعل0) قطان صصو‌کمهص
5۰ ۴و جا-عمطمعطل عطخ هز کصعم هط خقط ۲ که وکععا عط۲ معط 102۵ عط همنسکعصو
عطخ 0۶ ۲16۲ معط عطا 2۳۵ صعع5 ام ععه اتف وهط 1 عاعنط ۵ص نفد ععه قطان صه‌کقه ناگ
۶و صو5۳ صنقط عط۲ مکی عصطو5 1۳ .200۶ جرم عطع ص عاطانعزی وانمدعد ععه قطان رعصوعقحه ۲1060 ص02
0 قطن رعصو‌عقم عطا ۶[ دطان صصه‌کعه صعفلنط عفر عمط دز ,6و ۵۵ عز ۳ گز وخقه‌عط عط
عصضعی‌ط 102۵ ۶و دععموعل خصع نکن عمط وعط نله قصه خ تم عصضسی‌طا عم عحصو5 عطک هط فطام نوصوطاعما
همعط فومل عصعی‌کگنه طعن عفد ععه قطان عم ی‌گغنه نفصمطخا عکنعجد جا رهگ تفصمطعا عقنعدد صز
۶ ععه دععععل 1060 مفعصامصه نس مد موم عصی‌کگناد مت عحل فعفعع ععه قطن عط 1 مععننلنطوصی
,کنو صه داعم اند ععانا وفعتوصم‌داخا ع نع درد و۵00 + خ و102 فص ده عمط هصد مود 5۳0 منک حصو
۶و 1020 آمد0نو20 ععنل هد قطان ومعمجرصد عط 1 معط ومد که حلعن5 کخصعمصعله ععطاه ع 2 عطونص
عطخ نون معط ولمم مفدوا1 خصعسته عتعطع ومش‌گعصدی مهد هنکن طع معط تتسد ص00 ع ۲3
جعلنط هی ۵عغصعحصع ارحص ععه فطل سصمعقه عصو5 وقطا صصه‌قعمه علوند مک صمقنو وه ح نوصم‌طاخعا گنه 1۵
حاعنط ۳۳ 200 12 ۶و عطرو عده دز تنوفصم‌طاعا نع 5 .قطان صصه‌کعمه علوانه) له عط۲ ۶و علعوط عطت 2۳ 50۶۵۵
اطاعلعط ,دفعگا‌نطغ ۶و فعصسعع ج کصونعصعحطئل قطان توصم‌طاخمط عطغ جز ععصع گنه عط که عحهط خصعی‌گگنه دز
همعط دما ععطونط قعط تنفصو‌طعها عقنع 5 موم عععصوی دما عنعطغ قصد عصصرد مصصنی10
40 ۷:۵۲ عمط ع0 همهم هنز عفد ولو ععه وعط مععصعط فصه تفصم‌طاعما عاصصند مت فععوصصی
6 ع ۲۳ کفی عنط 0 معکل‌نطع وصه عع9 ععه فطان نوصم‌طاعمگا معوصما معاطعنه ععد قطان عط ۶و دحعصل نط۲
فطا سطوعقه علوانه عط خن فعنامصی ولفدددععد افص عز ععوجد لممععصز صز تفصمطعا ۶و صعاص
ع[0 .دام ۶۲و طرداه که ۶000 عطغ ج حعصه فطا سوق موم مد کطا آعصموعنل عم نحص ام دز
توصم‌طاعها عاحصند عطاع حز علنط ی عز فنط 1" موجه قطان سصه‌کعم علوند عطع ع ۲ مطه چالمدعد ععه کعی جرد کطاط اوه
8 12۵ عده‌ععمه عط ۶و عصنا عط معله همه 4ع 8 دز دطان نفصم‌طعا عط که عطونعط وصه مععصل‌نطی عط۲
73-9 (2021) 2 جع دوع ددع۸ 0۵ حل‌ععع9ع 3 ۵۶ لقم70[ / له 24 ماگ و م۸
اطخ صع ارحص دز توصم‌طاخا جرد منفصوطاعها عاصصند ععلنلمناآ .۵0۶ عطع طخوعصط 5۳۵۵ صعع5 6 هی کطازم
مه دحا عصه‌ععم صعففنط عفانم روط عفعص ععد واه عصفضسی‌ط فعما-صمه فصد ۳6۶ .قوط گنه صز
مصقام عطغ عصمصه صنطکعصو‌خوا ععاصصی 2 عصنطکناطهی معامط ی وله ۶۵۶ کصوتنوصی عط کعلنوعم قنط
قطان رسصوععحم علند ملعم روط فعطدناطعی عز صصععاگاد علده عطخ ولخدعط منفصوطاعا گنه ملعم 1۳۵۶
عون عط که ۵ععصعمصعاصطن ععه قطان موق فععاصهی خت۶0 خه 0 صعط 1 که ععاص هم 2 عمط
۵ 1ععصد0 ععد قطان عمنصتمهد عطغ ومد م6 صعففنط جز فلعمععمم جوا حصعصی خن طاق اوه
۶و عامم عط جعام ولادمصه وعط هد عطام ومصوععه عطغ صعطی مععصعا‌نطی کعل1 عمط دحا تفصم‌طعها عفعط 1" معط
عومعلای ۶و عصزوم کل عتعطغ قطان سصوععص صعفلفنط وممصه فععمام ععه دطا معط ععهنگ ندنل 102۵
وله جز وللهمتمصسم ععه دحا وسصوععص نفصمطاعا عط صز +صعحصصونله علمسعمعمه علعقط عط1 موعففیعل دز
5 ع9ع 1 کعفی عصمو5 صذ وصه فعلل ععه عطا عطغ عصمصه عصعع عط 0عط 1 عم حصحعح ری ونکت 04۵ط۲ع ۳
ک20م0ععل عطغ ووللمم۳ .دحعصل فطع دععل طعزیی دس زنل علعسط ۶و فنه عطغ نی کعوی معللمهد معصن ۵ع0نه ععو
اجه ۶۵۲ 2 ,1106066 قطان عطا که ماع 100 عط هه عم معافعام طلعنی فعغصحصع ام ععد
. 00۲۵۳ ع ۲ 2۶ 0ع عمط حرط ععه کخت2ه عقوم مد عمط حلعنط ۳ قطان موه
5۳ عنعطخ ملعط وفع دوع عطا ۶۵ ع0ل وعقعط معط 1 عط 0۶ کتفصم‌طاعا عنم ی عطا صذ و0 ع0ع 1"
ققط کتوصم‌طاعا ععمعوط عطه 1 عط ۶و غود که 6029 ع6ط 1 خصغ نی ولفد‌دععد ام عخه مداد فصه
۶و ددم عط۲ 0۶ 07ص ,13606 ص۶60 عز فععمعط قعط ومد عدععز کنطی عمسانعصی مطعن عصمل صعع 0
وورنطعصونعاه۲ ۵ععنفعل عطغ ۶و ععددملکنل نوصمطاعها ۵۶ فعطر ی عفعطاع 0۵ فعصسی مل تعنص فصه لمص ۲۳۸۵0
5 ۲عز وصنواندط هه ماود عنوج عتعطع مومع هن ناگی عط هی ۴ مص90ن200 10 وفع دز
۱ فارغ‌التحصیل دکتری مرمت بنا و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان» اصفهان؛ ایران
کاربندی» گونهای از پوشش‌های معماری ایرانی است که ویژگیهای عام کاربندی‌ها در کنار ویژگیهای منحصربه‌فرد قرار دارند. معماران
ایرانی معمولا سعی می‌کرده‌اند که عناصر نازیبای سازهای آزا در پشت عناصر پوششی» پنهان سازند. چنین پیچیدگی و ابهامی درک ساختار
کاربندی‌ها را دشوار می‌سازد. کاربندی‌های موجود در اسقف تیمچه‌های بازار تبریز نیز از نظر ساختاری با کاربندی‌های بقیه جاها متفاوت
هستند. به عبارتی» هندسه و نحوه چینش آجر تویزه‌های باربر کاربندی‌های تیمچه‌های این بازار همانند نمونه‌های مشابه در سایر شهرها
نیستند. همچنین کاربندی‌های گوناگونی وجود دارند که هندسه نظری یکسان دارند ولی در اجرا (هندسه عملی) شکلی متفاوت پیدا میکنند.
عدم مطالعه بنيادین این کاربندی‌ها سبب شده است که در مرمت برخی نمونه‌ها اشتباهات ساختاری و معماری پدید آید. بررسی ویژگیهای
هندسی, معماری و ساختاری کاربندی‌ها میتواند چگونگی بهرهگیری معماران گذشته را از فناوریهای بومی آشکار سازد. باتوجه به کمبود
نوشتار تخصصی در زمينه کاربندی ویژه و نبود تعریف مشخص, پژوهش درباره آنها لازم به نظر میرسد. در این پژوهش با استناد به منابع
کتابخانهای» مطالعات میدانی و تحلیل و تفسیر یافته‌های پژوهشی در باب هندسه و فناوری ساخت کاربندی‌های ویژه» پوشش‌های بازار
تاریخی تبریز انجام و مفاهیم نهفته در آن بازخوانی شده است. بدین منظور با بررسی اسناد اندک حاصل از مرمت‌های انجام شده و مراحل
اجرایی کاربندی‌های ویژه هندسه تویزه‌های دز اين نوع کاربندی‌ها از پشت‌بام و تصویر؛آن از داخل فضا مقایسه شد. در فرایند مدلسازی
نمونه‌ها از نرم‌افزارهای ترسیمی همچون اتوکد ۲۰۱۶ استفاده شده است. برای شناخت کاربندی‌های ویژه بازار تبریز باید خصوصیات شکلی
و ساختاری» نقش سازهای و جنس مصالح لنگه‌ها لحاظ شود. تحلیل‌ها آشکار کرد در کاربندی‌های تیمچه‌های بازار تبریز تفاوتهای آشکاری
در معماری و تکنولوژی ساخت آنها نسبت به سایر شهرها وجود دارد که یکی از شاخص‌ترین اين تفاوت‌ها استفاده از تویزه‌های میانی» افزون
واژگان کلیدی: تحلیل معماری» فرایند ساخت کاربندی ویژه بازار تاریخی تبریز تیمچه.
* این مقاله بر گرفته از بخشی از رساله دکترای نویسنده اول با عنوان " تحلیل اثر ساختار فرمی بر فناوری ساخت و مرمت کاربندی های بازار تبریز"است
که یا راهنمایی نویسنده دوم در دانشکده مرمت بنا دانشگاه هنر اصفهان انجام یافته است.
* نویسنده مسئول مکاتبات: اصفهان» خیابان حکیم نظامی» چهارراه خاقانی» دانشگاه هنر اصفهان» دفتر روابط علمی و بینالمللی» صندوق پستی: ۱۷۴۴
[( حق نشر متعلق به نویسنده(گان) است و نویسنده تحت مجوز 1.10656 ۸۲0۱011010 001105) 0۳6211۷6 به مجله اجازه میدهد مقاله چاپ شده
را با دیگران به اشتراک بگذارد منوط بر اینکه حقوق مولف اثر حفظ و به انتشار اولیه مقاله در این مجله اشاره شود.
استفاده از تویزه‌های بیشتر با پهنا و ارتفاع زیاد جهت
ساده و ویژه آشکار شود. در این راستا شکل هندسی
۷۴ ا سال ششم. شماره دوم پاییز و زمستان 1۳۴۰
باستانه سنج تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
مختلف نگارش یافته‌اند [4]» [5] و [6]. در برخی از
با دید محاسباتی و مقایسه آنها در یک زمينه مشخص
[2|و[3] ۰ در پژوهش دیگر سعی شده است تا به روش
مسجد کبودانی خواف و رنگ‌های به کار رفته در آن؛
معمارانه بر سیستم باربری و سازهای و ارتباط آن با نوع
(ازلحاظ هندسی و ساختاری) و نبود اسناد کافی و اصیل
در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله با خاک
بازار تاریخی تبریز با مساحتی بالغغ بر بیست و هفت
است که در سال ۲۰۱۰ میلادی و با عنوان مجموعه
رسیده است (9). بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته
فرعی و کوتاهتر به هم متصل هستند و در فضاهای
تبریز مربوط به اواخر دوره زندیه و اوایل سلسله قاجار
تبریز به سال ۱۱۹۳ م.ق. این بازار برای چندمین بار در
تبریز (تحلیل شده در این مقاله) در جدول۱ ارائه شده
جدول ۱: لیست تعدادی از تیمچه‌های بازار تبریز (تحلیل شده در این مقاله)
(0لع2۳ دنطغ جع ولمصم۵) ععدنه3 معط 1 صز عطعطحصز 1 ۴و ععطحصحه 2 ۴و اکنآ :1 عاطه 1
تیمچه ملک در قسمت جنوبی تیمچه میرزاجلیل قرار گرفته که در این تیمچه نیز فروش فرش رایج است.
عع ص11 اعلد۸1 وکله ععه کعله5 خعطعی ع0عط ۳ مطعحا دز" انلوزمون3 که ععح حصعطادود عط صذ ۵ععع0ل هزغ
این تیمچه به همراه سرای وابسته به آن به دست میرزامحمدخان امیر نظام احداث شده است.
پاستان‌سجی تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
نصا صعطگا وممصصعطاه3 م۵ روط علندط ع۶ع عععلوم فععمناگکد از وصه حعطع 1" هنط 1"
در مجاورت خیابان جمهوری واقع شده است و از سمت جنوب به خیابان راه دارد و از شمال به سرای
امیر متصل است و از سمت غرب با بازار امیر در ارتباط است.
دز هه طغناو5 عط ص۳0 66 عط م6 کل هد 5 سمطصه[ ۵ هد فععیما ٩1۲
عط ۲ ۳۵۵۹ ععدنه8 معنصخد مت 0عععصصی کز وصه غود عط حصم۳ عنصخ نوعد5 مت فعمعصصی
این تیمچه به همراه سرای آن در سمت جنوب شرق بازار واقع شده است. حاج محمد قلی معاصر با
112 عمط عط که علوند منود عطغ صز ۵عم م1 دز عفحمط کاز طعف طعط 1" هنط 1"
۰ ۲۵6 من2 کعطاطا۸ که سوعومصعصی 2 کت ناو0) ممصصعحاه2
این تیمچه در شمال تیمچه حاج محمد قلی واقع شده است. حاج صفر علی از بازرگانان بنام و معاصر
نائب‌السلطنه عباس میرزا بوده است که بانی مسجد و تیمچه‌ای بانام خود است.
نل۸ ععم5 زول۲ نامطی ممصصعطاه11 زم۲7 حعطحصز 2 ۶ عمط عطغ صذ 10۳60 کذ طعطعجصز1" کنط 1"
کز ۵طظ۷ مقسن2 فطاطظ۸ روز عط که کتصعطععحط موم هی هد کعمس عط که عده ۳۵5
عفد قنط ترط حعطعص 1 وصد عمودمه عط ۶و ععوهت0؟ عطا
شکل ۱ : موقعیت تیمچه‌های مدل سازی شده ( دارای کاربندی ساده و ویژه) در بازار تبریز (منبع: نگارندگان)
(۶5مطع نش :ععسا50) عمعنه8 سطم 7 ح نوصو‌طعا مدرد وصه عاصصند نی حعطحصن وعلع 4 مه ۶و صمنای‌ماآ :1 ۳۰
2- ۲. ساختار در معماری 2 -۳. تعریف کاربندی ساده
اسکلت برپادارنده فرم معماری را ساختار آق گویند. کاربندی» پدیده‌ای است که ساختار آق از ضرورت‌های
ساختار معماری به شکل مشخص از ویژگیهای مرتبط . معماری سنتی مایه گرفته است. یکی از روشهای
با مصالح و انتقال نیرو در ساختمان تأثیر می‌پذیرد [4]. تبدیل مربع به دایره در گنبد و طاق‌ها تکنیک کاربندی
است [9] . کاربندی» در پوشش اصلی به دو صورت
۷۶ ا سال ششم شماره دوم پاییز و زمستان ۱۴۰۰
هندسی زوج (شماره چهار به بالا) و فرد (شماره سه به
میانی بر هم عمود هستند. اما در زمینه‌های با مضرب
دو و غیر مضرب چهار برای حذف تقارن مرکزی از هر
پایه دو تویزه میانی استخراج میشود و این عمل سبب
جدول ۲: هندسه نظری برخی از انواع کاربندی‌های موجود در بازار تبریز در زمینه منتظم و غیر منتظم هندسی
6 عادو 4ص ععلنبی ع دومع صز عنم عضقط 7ج کعنوصدطععا و عصد؟ که عصمعع هنادط 1 :2 عاطه 1
باستانه سنج تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
1 (شکل ۲). آنها به دو دسته به صورت جدول ۳ تقسیم
تویزه‌های کناری (1٩): تویزه‌هایی که پاهای آنها در دو ستون مجاور (بین ستون‌هایشان ستون‌های دیگر
تویزه‌های 4[ ۳۵ عط 0۵ فعععام ععه لفط ۶ دوع قطن عصم‌عقص عطئ نر1 )قطان صصمعقص علونگ 2 وا
کاربندی ( اف عتعطع 666ص صحصلی ععطام و2 کنعط)) عصصدای
م0 ۱ تویزه‌های میانی (162): تویزه‌هایی که دو پای آنها در دو ستون مجاور هم قرار نمی‌گیرد (بین ستون‌های
8 0 عط 0 فعععام مد ععو طعنط ی ۶ه کوعل مقطف عصو‌عقه عط :(2) قطان سصه‌کعص 2101016 2
(عمصحای عتعط جع 6 جز کصصسای ععطا عه ععط) عصصدای 2020۲
بار اصلی از تویزه‌ها به ستون‌ها و سایر عناصر هستند
قطعاتی که یک یا دو پای آنها بر روی پاکار» تویزه‌ها
شکل ۲: برای تویزه و لنگه شکل ۳: برای لنگه (قو
0 رعده‌کقط ۳۵۶ :2 ۳۵۰ از توصمطاعقا ۲۵۶ :3 و۳
10200 «نعطغ هه 0عع2ط قطان نوصد‌حاعها 0۶ صصنایگندکمان) +فعاطاو 1"
یک با رو پاکار ()طا مدوکعد ععطاوصد 0 095 1۳ 3و۳
علمه‌دان ماه حاز یک پا روی لنگه (2) شکل ۳
1 یک پا روی تویزه یک پا روی لنگه (مآ) | شکل ۲ و شکل ۳و شکل ۴ و شکل ۵
ربندی عطغ ومد طاز موق عط 0۳ ععا عصه ۳۵ امد 4 چز امد 3 ون ومد 2 عم
(۱۲) دو پا روتی پاکار نباشد (13) ط 0 0۳۴ 0136۴ : 5 :
توصه‌عم! 6 0۵ 0۳ 2۳6 85| 1۵ دو پا روی تویزه (14) ل ۳ و شکل
8 تاوا ای کار (شل) طان دوعص عط 0۵ کعع 1 ۲۲۵ 4و۳ امد 3 ۳
هر دو پا روی لنگه (15) شکل ۰۲ شکل ۳ و شکل ۴
لنگه‌های پشت‌بند (۳) (۳1) 206 طال اعدو‌کقص ۶عط1 0ص 5
٩. تعریف کاربندی ویژه میداند که در آن با استفاده از قالب واحد لنگه‌هایی را
کاربندی نوعی پوشش است متشکل از لنگه طاق‌هایی در فواصل چهار تویزه اصلی قرار میدهند که درنتیجه»
که با قواعد هندسی مشخصی همدیگر را قطع میکنند مربع به هشت‌ضلعی تبدیل میشود. وی بخشهای
[13]. کاربندی از تقاطع چند لنگه حاصل میشود [14]. کاربندی را شامل پرکه ترنج» پاباریک. فیل‌گوش و
استادکاری دیگر کاربندی را تکامل یافته گوشه‌سازی سوسن میداند (جدول 15[)۵] ۰
جدول ۵ : معرفی تیمچه‌های دارای کاربندی ساده در بازار تاریخی تبریز
معط معط مقطه 1" جز توصم‌طاخقعا عامرصند از حعطعجصن وعصند 130 :5 عاطاه 1"
نام نوع و زمینه کاربندی عکس پلاناولیه پلان نهایی پرسپکتی
1 6 0ص عمط توصه‌طگ ری صعام لمتانط1 صعام ۳۵۵ 0
سال هشتم» شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰ | ۷۹
کاربندی ویژه نوعی کاربندی است که در آن علاوه بر
نمی‌شوند و فقط در پشت بام قابل مشاهده هستند. پايه
سایر عناصر کاربندی (لنگه‌ها) بر روی آنها یا بر روی
ارزش سازهای ۱ و ۲ و ۳ و... به ترتیب به تویزه‌هایی
باستانه سنج تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
لنگه‌ها و تویزه‌ها از منظر تقدّم زمانی در اجرا و نیز
بار را تحمل میکند (درجه ۱). لنگه‌های سبز رنگ که
بار را از تویزهای میانی به سمت پایه‌ها هدایت میکنند
۲ لنگه‌های زرد رنگ که تویزه‌های میانی را به لنگه-
بیشترین درجه ارزش سازه ای (درجه ۱) 2 درجه ارزش سازه ای 62۲ کمترین درجه ارزش سازه ای (درجه ۳)
دحا توصمطاعم فص دقع ۶و عحله لوعه تسد کم معععي 1 :6 و۳
ویژه در انطباق يا عدم انطباق خطوط نمایان داخلی با
۸۵ | سال ششم, شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰
به اندازهای وسیع باشد که طاق بین تویزه‌ها به تنهایی
کوچکتر تقسیم میکنند و عمل انتقال بار را به پایه‌ها
نمایان طاق بنا قرار می‌گیرنده معمولا از نمای داخل بنا
دریافت و انتقال بار موجود در سازه بناهای ساخته شده,
۱-۷- ابتدا تصویر کاربندی را بر روی زمین با مقیاس
را با شاغول به بالا منتقل میکنند (شکل ۷ ۸ و٩).
تویزه‌هایی که از دو سو بر روی جرزهای اصلی بنا قرار
۰ در واقع» ساخت سازه با چهار تویزه بزرگ بهعنوان
شاه تویزه دز (درجه ۱) با دهانه ۱۰ متر آغاز میشود.
۴-۷- در مرحله بعد با استفاده از بخشی از قالب چوبی
لنگه بر روی تويزه میانی و سر دیگر آن بر روی لنگه
را با آجر پر و در بعضی مواقع این فواصل را به
سال هشتم» شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰ | ۸۱
میانی» جرزهای زیرین» قابلیت پر و خالی شدن را بر
جدول ۶ ترکیب تویرههای دز (تویزه‌های میانی) با لنگه‌های کاربندی ,و تشکیل کازبندی ویژه دز تیمچه امیز جنونی
جذ تنوصم‌طاعم! عقانع درد عصنسم۶ فصه دطا تفصو‌طعها حطعنی (قط دهع علوفنصهم عطق وسصو‌کعص صعففنط وصنصنط و0 :6 عاطو 1"
مرحله ۳: ساخت تویزه‌های میانی و نمایان بودن آنها در پشت‌بام
اه عط ده قطان نفصو‌طاعمط وعل- ۵ ع صتلعص نک ماد
مرحله ۴: ساخت لنگه‌های دو پا روی پاکار و یک پا روی پاکار و یک
طاقر عط حه و16 عده ,قطان تفصم‌طعط وعلا-و ی وصفلعه :4 رعن5
۲ | سال ششم, شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰
جدول ۷: ترکیب تویزه‌های دز با لنگه‌های کاربندی و تشکیل کاربندی ویژه در تیمچه محمدقلی بازار تبریز
نامطیی ممحصعطه3 جذ توصم‌طاعها عقنعجرد ملع وصه دطا تفصو‌طعا طعن قطنم عصم‌ععص صعففنط وصنصنطصو0) :7 علاط 1"
مرحله ۱: ساخت جرزهای اصلی مرحله ۲: ساخت تویزه‌های کناری
.عمللزم عمط وم عط ومخلعه: 1 5 وطق سده‌کقص علزد عط ملع :2 ما5
مرحله ۳: ساخت تویزه‌های میانی و نمایان بودن آنها در پشت‌بام مرحله ۴: ساخت لنگه‌های دو پا روی تویزه (درجه ۱)
عنعط 4ص قطن وده‌عقص علفوونص عط ملع :3 م5 1) ات صصه‌عقه عط حه طان تفصو‌طاعها عادو ومختلعه :4 رعا5
مرحله ۵: ساخت لنگه‌های یک پا روی تویزه و یک پا روی لنگه» دو
پا روی تویزه (درجه ۲)» دو پا روی لنگه مرحله ۶ ساخت لنگه‌های پشت‌بند
ار سصه‌کقص عطی ده طا توصه‌طاعا وعا عصده ملعم :5 جاگ کحانه توح ده ولمم :6 جعاگ
مق عطغ 00 وغل ۲۵ رطق عصه‌عقه عط 0 168 عده فص
سال هشتم» شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰ | ۸۳
باستانت سنج تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
جدول۸: پهنا و ارتفاع تویزه‌های سازنده کاربندی ویژه در چهارسوق کلاه‌دوزان بازار تبریز
عمط نسطا 1 ۶و صصناعکعع اه صععوملطعامگل هز نوصم‌طاععا عقلنعحد تلع عطن که خطونعط قصه ۷۳۵۶۳ :8 عاطه 1
هت 70 > ۵ 60 خه هس 60 0۶ ۵ 70 خه
جدول ٩: تشکیل کاربندی ویژه (عدم انطباق هندسه کارهای نمایان داخلی با تویزه‌های دز)
(وطانر عصهم‌کعص صعفوفنط طعزی ملع علدانعز لعصععصز که عصمعع که ععصعناص دم حصمص نفهه‌داحعگل عقنعجه ۶ صمتاعصدم6 :9 عاطو 1
پرکننده‌ها و عرقچین است. الزاما تعدادی از لنگه‌ها بر هم
عم دطاز که عطمصته کر .7 صنط‌طوعد مصه دععلل دط
۱) در کاربندی ویژه علاوه بر تویزه‌های کناری» تویزه‌هایی بهصورت دز در پشت طاق اجرا
۲ در گاریندی ویزه اسر تیزه تویژههای دز زمیای) از سر یره تویرههای کناری بالات استا
و در بیشتر موارد از زیر سقف دیده نمی‌شوند. به شکل دز در پشت طاق اجرا می‌شوند.
۳ پایه لنگه‌ها بر روی تویزه‌های میانی» پاکار» تویزه‌های کناری یا بر روی لنگه‌های دیگر
۴) ارتفاع» پهنا و طول تویزه‌ها و لنگه‌های کاربندی متفاوت است.
0۲ ۲عطا0 عط50 قطان تومصوکعص علوند م6 صمنقنو 4 صذ ونفصوطععا گنه 1-15
.ار رسصو‌کقص علو ان علخ علسو فصتطط حصص۶ صعففنط ص ۵عغصعصاصط ععد دطز
دز (وطا علوونه) طن وده‌ععص صعففنط عط که وجه طن نفصم‌طععا اجه عط هن2
1 عطغ هل ص56 ام 26 وعط هه قطن وصصمععه عفن و جعصد طل عط ع0ط2
#عمصمط صعففنط هذ ۵عصعحص ارحص ععد وعط 1 وم عط هعموص 0۵ مکی
اند ,قطان وصه‌عقه عفن عطا هه فععقام ععد کوعل قطن تفصو‌طعها عط3-1
قطان توصو‌طعها ععطاه عطغ جه ۵۶ قطان تسصو‌عقص عفزد کلعوطا اه
+ ععه دطل توصو‌طعمل هصه دطف سصه‌کقص عط ۶و طاوصل هد ۵ اطون 4-11
جدول ۰۱۱ هندسه نظری (هندسه پلان ول و هیدسه علیعا(طرظرا) کاریندی چهارسوق کلا‌دوزان بازار تاریخی تیریز
صدهملطعامگ ۵۶ (ومطعد صوتااصعحص ارحص وفع آمعتمهم فصد همع ع معط فصد صعام) جعصوعع معط 1 :11 عاطاه 1"
شکل ۸ سازه لجزا ده ۱ شکل نظری (گسترش کاربندی ۱۳ ضلعی در
4 امس عط :8 بع۳ زمینه هشت و نیم هشت)
شکل ۱۰: چهارسوق کلاه‌دوزان در حال بازسازی در سال ۰ماخذ: نگارنده)
عط ۶ع) 1971 حز ۶6۲0۶۵ وصنط علنطی دوعمطقطن) صوه‌مفطعامگا :10 عز۳
سال هشتم» شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰ | ۸۵
پاستات سنج تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
جدول ۱۲: معرفی تیمچه‌های دارای کاربندی ویژه در بازار تاریخی تبریز
معط عفمعنط عمط صز نفصم‌دحمل اند طعز ععطصز 1 ند 10 :12 عاطه 1
میانی ابعاد و ضخامت لنگه‌ها و تویزه‌ها بلندا و مکان
۶ | سال ششم, شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰
بالا) و فرد (شماره سه به بالا) و زمینه‌های غیر منتظم
شکل دز اجرا و بقیه لنگه‌ها را به آن متصل میکنند.
تویزه‌های کاربندی» اصولا به روش پر و با استفاده از
ملات گچ است. سپس فواصل بین لنگه‌ها را پر و در
۱ محمد مولی زاده: از معدود معماران سنتی کار تبریز
است. ایشان ۲۴ سال از عمر خود را به مرمت ابنیه
داشته باشند. در این مواقع» لنگه‌ها نقش تحمل بار اصلی
ذکرشده است که عبارت هستند از: روش استاد پیرنیا و
دودسته قالب شاغولی و سر سفت تقسیم کرده و نحوه
ترسیم آنها را در نیم کار و برای ایوان شرح داده است.
سال هشتم» شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰ | ۸۷
باستانه سنج تحلیل معماری و فرایند ساخت کاربندی‌های ویژه تیمچه‌های بازار تاریخی تبریز
ب6 غع عم ص1۳ هنز ع 100 21۰ 2نص۳
۸ | سال ششم» شماره دوم» پاییز و زمستان ۱۴۰۰
۶ رو ماهم 17 1۳56 27.۰ چن‌دانله ٩ م5 نط‌عصن۸
| معماران ایرانی معمولا سعی می کرده اند عناصر نازیبای سازه ای را در پشت عناصر پوششی پنهان سازند. چنین پیچیدگی و ابهامی درک ساختار کاربندی ها را دشوار می سازد. کاربندی های موجود در سقف تیمچه های بازار تبریز نیز از نظر ساختاری با کاربندی های بقیه جاها متفاوت هستند. به همین جهت ویژه نامیده می شوند. به عبارتی تویزه های باربر کاربندی های مورد استفاده در تیمچه ها از هندسه معمول کاربندی که از زیر سقف دیده می شود تبعیت نمی کند. همچنین کاربندی گوناگونی هستند که دارای هندسه نظری یکسان هستند ولی در اجرا (هندسه عملی) شکلی متفاوت پیدا می کنند. با شناخت و تحلیل کاربندی های ویژه بازار تبریز از لحاظ فرم و هندسه می توان به ساختار فرمی و نحوه اجرای آنها پی برد. این فن آوری اولین فن آوری ثبت شده در یونسکو به نام ایران ( قبل از قنات) است. با توجه به کمبود نوشتار تخصصی درزمینه کاربندی ویژه ، تناقض بسیاری از این نوشته ها در مورد عملکرد سازه ای تویزه ها در این ساختار و نبود تعریف مشخص پژوهش درباره آن ها لازم می آید. در این مقاله با استناد به منابع کتابخانه ای، مطالعات میدانی و تحلیل و تفسیر یافته ها، پژوهشی در باب هندسه و فن آوری ساخت کاربندی های ویژه پوشش های بازار تاریخی تبریز انجام و مفاهیم نهفته در آن بازخوانی شده است. بدین منظور با بررسی اسناد اندک حاصل از مرمت های انجام شده و مراحل اجرایی کاربندی های ویژه ، هندسه تویزه های دز این نوع کاربندی ها از پشت بام و تصویر آن از داخل فضا مقایسه گردید. نتیجه پژوهش مبین این مطلب است که برای تحلیل کاربندی های ویژه بازار تبریز باید خصوصیات شکلی، خصوصیات ساختاری، نقش ساختمانی وکاربرد، جنس مصالح لنگه ها و نقش سازه ای لحاظ گردد. فرم هندسی کاربندی ها به شکل مستقیم از اندازه، ابعاد، پلان و شکل آن تاثیر می گیرد. |
22,022 | 509700 | نتیجه حاصل از این تحقیق و تحقیقات گذشته نشان میدهد ویژگیهای افراد» کیفیت مدرسه و آموزش و برخورد خانواده در افت
تحصیلی بسیار اثرگذار است و حتی شرایط همه‌گیری بیماری برای برخی دانشآموزان با محیط غنی و ویژگیهای فردی سازگار با شرایط
جدید موجب رشد بیشتر تحصیلی آنها میتواند باشد » تحقیقات کوهفلد و همکاران (۲۰۲۰) بیان میکند که گروههای مختلف
دانشآموزان به یادگیری مجازی پاسخ متفاوتی میدهند و این مساله به عوامل متعددی بستگی دارد و بسیار چالش‌برانگیز است از جمله
شتاختی که داتش آنوز از معلم خود داشتهباشه در یادگیری او حوثر است,نتیجه پووهش باسیلا و کاوادره ۳۷:9 تعان میدهد یادگیری
آنلایی به داش آموزان دارای چالشن فیزیگی اجازه می‌دمذ لا آزلدی بیشتری :در بلذگیری در محیط سای داشته باقن و دیگرنیاز مه
پشتیبانی مناسب در مدارس یا موسسات آموزش عالی» محیطهای آموزش مجازی می‌توانند بسیار موفق
حرکت ندارند. همچنین مجازی شدن آموزش؛ شرایطی را فراهم کرده‌است که معلمان و والدین بیش از قبل با یکدیگر در ارتباط باشند
که میتواند به بهبود وضعیت تحصیلی دانشآموزان بیانجامد: همچنین خانواده‌ها در شرایطی که آموزش در منزل انجام میشود.
حمایتهای مالی و تحصیلی مضاعفی را در قبال فرزندان خود باید انجام دهند. یادگیری آنلاین فرصتی را برای آموزش و یادگیری به
روشهای نوآورانه بر خلاف تجربیات تدریس و پادگیری در محیط کلاسی معمولی فراهم کرده است (پخرل و چتری, ۲۰۲۰).
از جمله محدودیتهای این پژوهش» عدم همکاری لازم کادر مدرسه در دادن اطلاعات تماس دانشآموزان دارای افت تحصیلی میباشد.
با توجه به دستآوردهای حاصل از این تحقیق پیشنهاداتی ارائه میشود:
نظارت مستمر بر معلمان, نحوه تدریس, ساعات کلاسی, برنامه امتحانات. پاسخگویی و کیفیت آن و دسترسی دانشآموزان به
۳ هر مدرسه نیازمند تیمی از مشاوران برای کمک و پشتیبانی روانی دانشآموزان و بررسی چالشهای آنها است
تفریحات محیط باز با تعداد محدود توسط مدرسه و خانواده‌ها فراهم شود
"۷ تلاش شود آموزش از سمت استفاده از تلفن همراه به ابزارهای دیگر مانند تلویزیون‌های هوشمند برسد چرا که دیگر امکان استفاده
از فضاهای مختلف اینترنت برای دانشآموزان فراهم نیست و استفاده از فضای مجازی در دید خانواده قرار میگیرد
۳ ارزیایی‌ها متنوع باشد و میزان اهمیت به نمره کتبی مجازی در آن کم شود تا ارزیابی واقعی‌تر و امکان تقلب در آن کمتر باشد
۳ آموزش مهارتهای خودتنظیمی و خودکنترلی به دانشآموزان تا کمتر به محیطهای بیرونی برای انجام وظایف خود وابسته بوده و
7 خانواده‌ها با رعایت پروتکل‌ها بیش از گذشته به ارتباطات دوس گانه‌افررندان خود اهمیت دهند و محیط سالم را برای این ارتباطات
۳ خانواده‌ها و مدارس, برنامه‌های تربیتی و غیر درسی برای افزایش روحیه و سطح خلقی و مهارتهای فردی دانشآموزان ترتیب دهند
تنوع در ارائه آموزش با استفاده از ابزارهای آموزشی قابل استفاده در تدریس مجازی باشد
اتکینسون» ریچارد.» هیلگارد. اتنست. (۱۹۸۳). ترجمه محمد نقی براهنی (۱۳۹۸)» زمینه روانشناسی. تهران: رشد.
بارخدا سید جمال و احمد حیدری,» پرستو. (۱۴۰۰). بازنمایی تجارب دانشجویان از چالشها و مشکلات تدریس در فضای مجازی. مجله تدریس
بخشی پور ابوالفضل و مهاجر بعد. زهرا. (۱۴۰۰). تحلیل پذیدارشناسانه ادراک و تجربه ریسته"دانش آموزان رشته فتوگرافیک از نقاط ضعف و قوت
آموزش غیرحضوری در پاندمی کرونا. مجله تدریس پژوهی» ۲(۹): ۲۴۸-۲۷۳
بیابانگرد. اسماعیل (۱۳۸۲» روشهای پیشگیری از افت تحصیلی» تهران : سازمان انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
بهادری» علی (۱۳۹۷)» پژوهش کیفی داده بنیاد, «کدگذاری» و اهمیت مراحل و شوه اجرای آن در کارورزی دانشگاه فرهنگیان. راهبردهای نوین
جعفری, امیر.. عندلیبیان, امیر هوشنگ. (۱۳۹۷). نقش بازی های رایانه ای در افت تحصیلی دانش آموزان متوسطه شهر تهران» نشریه علمی پژوهشی
حیدری, صدیقه.. یکتا محمدرضا و برزگر مجید (۱۴۰۰). تحلیل کیفی عوامل موثر بر استرس بیماری کووید-۱۹ با استفاده از نظریه داده بنیاد. مجله
رحیمی پردتاتی, ,سجاقی حقنمتی«هاقم و مقدم زقرا (7۳۹۳)؛ بررسی افزازاتی ,ودموامل ,مور براافت:تحصیلی اتشجویان ببباکن خوایگاه ذانشنگده‌های
پیراپزشکی و بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گلستان در سال تحصیلی ۱۳۹۰-۱۳۹۱. فصلنامه علمی- دانشگاه علوم پزشکی تربیت حیدریه. ۰۱
شفیعی, صابر و انوره دوستی (۱۳۹۹). بررسی دلایل افت تحصیلی دانش آموزان مجله پژوهش و مطالعات علوم اسلامی؛ ۲(۱۳): ۴۲-۵۲
جالجی کیزان» بازرگان: عباسب سای ناقی و شکوهی یکتان مین (۳۹۴ 1 تحلین رینایذارنناسانه اظاراگ و جریا زيسه معلسان سخازس ابقتایی از
تقاط اضعف واقوت بزنامه ارزشیایی توصیفی:تشنریه پژرمش دز تظام ها یآمورشنی: ۶۸۱۹۳۱۵۶
تیکیشت تضرآبافیعلیرضا وسانعی: ارف الساات (۳۸۴ 1۱+ ررش‌قماسی یقت کش ور رم پرشکی, اتهران :یرای قرط
[ 2022-10-17 0۵ لبط اوع بر۵ 1۳۵ 0۵ 30۵102060 ]
تحلیل اذراک ذانشنآموزان مقطع متوسطهه از عوامل موّئز بر اف تحضیلی ذز شرایط همه‌گیری کرونا:: مطالعه کیفی
507 6 هام0 6و2 19- 60/10 دز عسطانه ۳ عنصعمج ۸ ۵۳ صصفام‌ع36۳ کعاصعو نهک (ممطک اهنت ۶و کزدوادم۸
65 وکاز 60 +وصنص 10 آمدمزکک‌وم مدوم 20۶ وصنصدهاعانطا3/0 .(2009) .۸ .7 کل مصعل0ظ8 62 یگ کلعنال50 و8 ,5909ن1 ت۸0
۳۵۶۹:۱۵09 .233-247 ,(3) 17 مروها 760 و معت ۵ (ع0۳ع6 بجعنفعز 200
-00710)) 00۳0۵195 2-/6001- 5۸15 وصنسل عاممطک صن صمنای ۴00 عصنلص0 مغ صمخنعص1۳ .(2020) 2۰ ,۳۵۷۵026 ۵۶ ی وقنهانعه38
0 ای 156 :۷۷۵۵ 31۵۷ .010۲06۲5 عک ععما سا ۸00168607 .(2003) 34 کل وقطنک1 ۵ وگ 8 و1۳1 ول وطعاانظ سل مطلفکقطاح
و56 وصه کعسعمع عممصماعنل "لهنمم۹ که عاععای ن ص۳۰ .(2020) 7.36 مانهی۳ .۳ ,فص سقطع1365 ۷ وق2ع6ع601
-0۹://۵0.078/10.1007/00787 .739-742 ,(29)6 روط عععام ۸۵ فانش مس مطااععط اعاصعص خصعوعام0ه فصه فلنطف ص0۵
51-۰ ,(30)2 ,086ع50 .3 عص نت16 عنام 1۵۳ ومع مر ع۸ .(2007) 0 ۰ 7 0 34 مافع ۷3100-600 6 مطظ بل وافعط۲0
40 ۲66,۹۶ ,۳۳۵۲۵۷۵۲۹ :وانامس0) 1۳10۵۳۵۹۵ ۵۳۵ موصنو 10 ,و ۲000۵ .(2002) 1۰ 130110۵ ۸۶ مطک ص19
,۸1۳۵۳05 .(2020) .6 ,1160۳۵70 :۵ م5 ,۸1160006 لا برع تغزفیظ ول 160606 مش مفلهصط۸ کل 1۳6۳69۵0۵ و2 وحل 116
2448-7۰ ,(97)9 ,50600۰ م60۳6 ۳۲ امد سوق 0710-19 کم عصه عط صز وصنصع1 ععصعاعنل کم کعساند؟ 0صه ,کعکع 50
64 ۳۵۵00 .ص6۳0 عنصع 00 کم کعهع؟ کعسل عصن هصنصوعل ععما :0710-19 سل کهآ .(2020) سم متقعمعی6
مزع 057010 20 ۳623 0 .(1992) 301000 7 72 8 1 16 1100
99210024264 2044-82951 [/0.1111 ۳8/1 زو 0 9 // قاط 97-112 ,(83)3 ونروهام روط ۵۲ اممسول اعق۳ظ موصنعضوعط
- 00710 0۶ عمط دعوم عطغ وصناهزم2 .(2020) .7 شا 6 ون 3264 .۸ ,7000805 .ظ 13۳3883 ول باصقاد5 .3 ملاعگطن
549-565 ,(49)8 ۰ ,16860766۲ 8۵0101۵1 3610 م3206 ۵۵ کعتتعمل 5001 ۰ 19
,)4 ,|76۵0 :۸۵016 انا 10۳۵ .0010-19 عصسل ععحوعملن اممطی ۶و که طالقعط [۵اصع/3 .(2020) .7 معصا
۷660 3060000 ها ۷۵۳۵ 6060 از کا +عمسعمل کنصمصمتم عصسل ععصملصعند فاد .ر17 م۸ ,2020) 36۰ مصقصطاعن]
آاط 65 کول که ومع سل وان -عز عم عماج و له / 2020/04/17 /کعل ناد / نم /و ماع ۱/00 کصااط
6 ع16 وت نوتاه اه +عطاونتا دز وصنصحمل علزط0/< .(2020) بش۸ مطقط مد گ م۸ مفصع‌طا۸ .۸ .36 ق8320 .۸ رفت2130
0 ,3610۷10۲ ونروه ام معا .19-نبم فص وومامصط ع و8 .(2020) کل .ظ ,۷۷1۵005010 ۵ .۳ مفطق3/12010۷ مت م11۷3
2020291948 مدای /0.1089 08/1 000 //ن قاط 581-587 ,(23)9 و2600 آمنممک
6 70۳۵۱ 050606۰ ناگ ۸ :19- 003710 کم عصن3 عطا که کاصعلونگ امصحل ک دون دز حالد3 آماصع/3 .(2020) .۸ سعاقط1
5 0۵:00 ط 1309-1310۰ ,(59)12 وه روط + عمعع م۸ ۵صه فانش ۰۱ رسوعفمع۸ «مع م۸
( 2۳6 8ع11 1 1 11068 208018 ۳9 ۸ 5 1 ,3206 با 520
.2002 ,191-193 ,(65)4 ,16۳۵0 [0۵مناه0 00 0 301۵1 81 .30655
2 و۸ :ط0910ظ ,(.0ع طاه) ععنا نم ما معط 3۳0۰ نصفعل ما صمناد200 (2002) بل ب0 مهاعصنگ
مصزم‌م‌نانط2 156 تعنصعوصه2 00710-139 عط ونصه صمنم ۴۵ عونت «م۶ کعناند 0000۳ فصه کعوصمانقطا) .(2020) 34۰ ۰ب ,10006۲0
6 ۳۵۳ وصنص و0[ علنطامه عصنلوصماک هت «ر2012) سا بش یه .۵ بل بل ب17 .ظ ,وق0قط7 ۵۶ ۷۷ معا کل ب و100 وس بقطا5
366-8 ,(28)4 و0۲۳09ع1 لاس00 ]۵۲ ا۵ 0ل . وصنصه1 لمعاهانو - کاعد ۵۶ عنع مهم
1۵۲ که نام 1 ص000 12 علهنع کم ععصفصواهم عط ۵۵ 60۵-19 کم معکط .(2020) بل .ظ مقطعا نگ
.1-6 «(16)7 06001001 ورووام 710 000 عع نک بق 3/000۵ ۰ ]۵ ۵1 70 #زکه ۳ مصمناهاه
8 ۵۶ 1080 ب.(2020) 30 بل مطقطف کل یگ بطقطگ ریگ بفلعطننگ وگ مفازه318 وگ بف6طنا5
.717603 01 5 230 51065 3232338 08 0206 9- 00۷10 8
68-76 (5)3 1601 م77 04 ع 0 ۰1 1.0 17112۳۵10۵1
0 , ل ۸۳۹۵60012 5 7012020/17 _3 م1۹ _ 135۸۷5 / معط
06۳80 ۵۳ 0010-19 ۵۶ 80 م۳ .(2020) مک 8 ,۳۳۵6۵ 200 مس وکنق3/0۳ م۸ ,03۳۵60 و رق۳ز 018-0110 م 8089108
9 ۵۵۳۹ 1۵ 61 2110 0صه ماصعصمع ده ده مصصناه تمه عنصع هه ۵0 روک امصنونع م1 ج +صعوی کععصتعط
09-2020-06- ۸347 /0.1108 08/1 000 //:0۶ط 246-257۰ ,(34)2 ملع سوت عمط
واناه اطاعنوم5 .(2020) سا ,عععشا مگ وتناصنط10 .10 ,00قانالنک وس ,73۷3086 و8 بظ8[ز۵0 کل و۸180 و وعلتاع0
7 ,168 وصه عصنطم ۳ عنصعفصهم 6010-19 که امن ۵۳۵ معزبمد عسحه متا ۸ «(2021) بط مخخعطط6 6۶ ,یک ,اع 00۳
0013-98 عط ۶و 1-0۵6 لآمنومامحا و2 156 .(2020) .0 ,780 عقوت ,۷۵۵5 و۳ و100 و3 و208 لا 3۶ 36 بعلا و وقطقط2
6 631 10۰1016/00 نزمل .747-755 ,(67)6 7601۸ ۵۲۸۵016801 امد سول مفصنطک صز کمعدع 1 ده ص۳06
| شرایط همه گیری کرونا، بر ابعاد مختلف زندگی دانش آموزان اثر گذاشته است و سبب تعطیلی مدارس و تغییر آموزش به سبک غیر حضوری شده است و تاثیراتی در حیطه آموزش داشته است که یکی از مهم ترین آن، افت تحصیلی می باشد. برای بررسی عوامل موثر بر افت تحصیلی در شرایط بیماری کرونا، نیاز به تحقیقات عمیق و گسترده ای می باشد، لذا هدف این پژوهش بررسی دیدگاه های دانش آموزان مقطع متوسطه که به طور کمی یا کیفی در دوران کرونا نسبت به قبل دچار افت تحصیلی شده اند می باشد. روش این مطالعه کیفی و با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی بوده است و با استفاده از نمونه گیری هدفمند ملاک محور انجام شده است و به منظور گردآوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شده است پس از ۱۰ مصاحبه با دانش آموزان پایه هشتم تا یازدهم شهر مشهد در سال ۱۴۰۰، اشباع نتایج حاصل شد. تحلیل عمیق دیدگاه های دانش آموزان نشان داد عوامل مختلفی بر افت تحصیلی آن ها در دوران همه گیری بیماری اثرگذار بوده است که در سه محور فردی، محیطی و آموزشی می باشد، که محور فردی شامل: حواس پرتی، عصبی بودن، افسردگی، استرس (مسائل روانی) و کاهش کیفیت یادگیری، انگیزه، تقلب، کم خوانی، کم آوردن زمان (یادگیری) و بازیگوشی، بازی الکترونیکی، اطلاعات مضر، فضای مجازی (تلفن همراه) و محور محیطی شامل: مدرسه، تفریح (محیط های نشاط آور) و برخورد خانواده، دوستان و همکلاسی ها (نزدیکان) و محور آموزشی شامل مشکلات اینترنت، مشکلات نرم افزار آموزشی (بستر آموزشی)، کیفیت پایین تدریس، تغییر ساعت کلاس، بی نظمی معلم و عدم پاسخگویی معلم، بدرفتاری معلم (معلم) می باشد. لذا توصیه می شود متولیان آموزش در جهت ارتقا کیفیت آموزش مجازی، ارتقا نحوه تدریس مجازی معلمان، مراقبت از سلامت روان معلمان و دانش آموزان و افزایش مهارت های دانش آموزان برای سازگاری بیشتر با این شرایط بکوشند. |
Subsets and Splits