id
stringlengths
8
35
url
stringlengths
35
203
title
stringlengths
10
144
summary
stringlengths
7
428
text
stringlengths
246
41.2k
amakuru-56494342
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56494342
Rwanda: Idamange Yvonne yaburanye bwa mbere ari muri gereza y'i Mageragere
Jean Claude Mwabutsa/BBC Gahuzamiryango i Kigali Urukiko rwisumbuye rwa Gasabo rwaburanishije ubujurire bwa Idamange Iryamugwiza Yvonne ku cyemezo kimufunga by'agateganyo, yavuze ko yafunzwe bidakurikije amategeko, kandi n'ubu aho afungiye abuzwa kwegera abandi, asaba kurekurwa akaburana adafunze.
Idamange yahakanye ibyaha byose yarezwe Idamange, aregwa ibyaha birimo gushoza imvururu n'imidugararo muri rubanda, gutesha agaciro ibimenyetso bya jenoside no gukwirakwiza ibihuha hakoreshejwe ikoranabuhanga. Ibyaha aregwa bishingiye ahanini ku byo yatangaje ku rubuga rwa YouTube tariki 15 z'ukwezi gushize kwa kabiri. Mu cyumba cy'urukiko aho byari bibujijwe gufata amafoto, ubushinjacyaha bwahakanye buvuga ko nta mategeko yishwe mu gusaka no guta muri yombi Idamange. Ifungwa rye ryateye imyigaragambyo yo kubyamagana yakozwe na bamwe mu Banyarwanda baba mu mahanga, yongeye kuba muri 'weekend' ishize mu mijyi itandukanye i Burayi na Australia. Ku wa kabiri, Idamange yaburanye hifashishijwe ikoranabuhanga ari muri gereza ya Mageragere ari kumwe n'abamwunganira, yambaye ikanzu y'iroza kandi yarogoshwe afite micyeya. Uruhande rwe rwavuze ko icyemezo cyo kumufunga by'agateganyo cyafashwe n'urukiko rw'ibanze rwirengagije ko "yasatswe, akanafungwa mu gicuku" kandi amategeko atabyemera. Yavuze kandi ko amashusho yashingiweho afatwa yayashyize kuri YouTube saa munani z'amanywa, abaje kumufata bakahagera saa munani n'igice, hashize imino 30. Akavuga ko akurikije iyo minota abaje kumufata batari bazi ibyo yavuze muri iyo video kandi ari yo ishingiyeho ibyaha aregwa. Madamu Idamange yabwiye urukiko ko ashinganisha umutekano we muri gereza kuko atemerewe gushyikirana n'abandi bagororwa, avuga ko n'ugerageje kuvugana nawe ahamagazwa. Ubushinjacyaha bwaburanaga buri ku rukiko i Rusororo, bwabwiye urukiko ko Idamange yasatswe akanafatwa bitinze mu ijoro kuko ari we ubwe wanze ko bamusaka ku masaha akwiriye. Naho ku gihe yatangarije ubutumwa bwe n'igihe ubugenzacyaha bwamugereyeho, umushinjacyaha yavuze ko iby'ingenzi bigize ibyaha bari bamaze kubibona mu butumwa bwe - bumara iminota 53 - kandi ko nta wari utegetse ubugenzacyaha kureba video yose. Ubushinjacyaha bwasabye ko akomeza gufungwa by'agateganyo. Urukiko rwavuze ko rusazoma umwanzuro ku wa mbere tariki 29 z'uku kwezi kwa gatatu.
amakuru-53775968
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53775968
Tanzania: Tundu Lissu w'ishyaka CHADEMA avuga ko ibiro byaryo 'byatwitswe n'igisasu'
Tundu Lissu, umukuru w'ishyaka Chama cha Demokrasia na Maendeleo (CHADEMA) ritavuga rumwe n'ubutegetsi, avuga ko ibiro byaryo mu mujyi wa Arusha mu majyaruguru ashyira uburasirazuba bw'igihugu "byatwitswe n'igisasu".
Bwana Lissu w'imyaka 52, avuga ko byatswitse ejo ku wa kane, habura umunsi umwe ngo agirire uruzinduko muri uwo mujyi kuri uyu wa gatanu. Yavuze ko ibyabaye ari "iterabwoba". Uyu munyapolitike yavuze ko uruzinduko rwe yari yateganyije n'ubundi arukomeza uyu munsi nubwo habayeho icyo gitero. Yatangaje kuri Twitter amafoto avuga ko agaragaza ibyo biro byashenywe. Mu kwezi gushize kwa karindwi ni bwo Bwana Lissu yasubiye muri Tanzania nyuma yo kurokoka igitero cyari kigambiriye kumuhitana mu mwaka wa 2017, akajya kwivuriza muri Kenya no mu Bubiligi. Ni we wagenwe n'ishyaka rye nk'uzarihagararira mu matora rusange yo mu kwezi kwa cumi uyu mwaka, aho azahatana na Perezida John Pombe Magufuli w'ishyaka CCM. Ariko Bwana Lissu yavuze ko nta cyizere afitiye akanama k'amatora ko hazabaho amatora yigenga kandi anyuze mu mucyo.
amakuru-36459942
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-36459942
Francine Niyonsaba yabaye uwa mbere muri Diamond League
Umunonotsi w'umurundi mu kwiruka imetero 800, Francine Niyonsaba yabaye uwa mbere mw'ihiganwa rya Diamond League i Birmingham mu Bwongereza, agize 1'56''94.
Umurundikazi Francine Niyonsaba yabaye uwa mbere mw'ihiganwa rya Diamond League i Birmingham mu Bwongereza Mu zindi nkino za Diamond League zabereye Maroc n'Ubutaliyano yagiye aba uwa kabiri. Mu kwezi kwa gatatu uyu mwaka, Francine Niyonsaba yatahukanye ikibanza ca mbere mu kwiruka imetero 800 mu nzu, mw'ihiganwa ryabereye i Portland ahoya gize 2'00''01. Inyuma y'iryo higanwa, uwo munotsi yaciye afata akayira yerekeza muri Amerika kubandanya imyimenyerezo.
imikino-48822299
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-48822299
Kevin Durant 'yagiye' muri Brooklyn Nets
Icyamamare mu mukino wa Basketball muri Amerika Kevin Durant yatangaje kuri Instagram ko agiye gukinira ikipe ya Brooklyn Nets.
Kevin Durant yameje ko azava mu ikipe ya Warriors akajya muri Nets Umunyamakuru w'imikino Adrian Wojnarowski wa ESPN yari yatangaje mbere ko uyu mukinnyi agiye kujya muri iyi kipe ku masezerano y'imyaka ine ya miliyoni $164. Kuri Instagram ye, handitseho ko azajya mu ikipe ya Brooklyn Nets ubwo igihe cye nk'umukinnyi udafite amasezerano kizaba kigeze tariki 06 z'uku kwezi kwa karindwi. Durant yari amaze imyaka itatu muri Golden State Warriors, akaba ari umukinnyi umaze kuba uwarushije abandi (MVP) muri NBA inshuro ebyiri. Ageze muri Warriors, iyi kipe yatwaye ibikombe bibiri yikurikiranya bya NBA. Icya gatatu bari kwegukana batsinzwe na Toronto Raptors mu kwezi gushize. Mu mikino ya nyuma iheruka (Play-offs), Durant yavunitse umutsi w'agatsitsino, ibi bikaba bizatuma adakina umwaka utaha wose wa 2019 - 2020. ESPN ivuga ko Brooklyn Nets biteganyijwe kandi ko igura abandi bakinnyi barimo Kyrie Irving wa Boston Celtics na DeAndre Jordan wa New York Knicks. Hari abatangiye kugaragaza ko ikipe ya Nets izaba ikomeye
imikino-53177294
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-53177294
Liverpool: Uko Abanyafurika bayifashije kwegukana igikombe cya Premier League
Ku wa kane w'iki cyumweru, Liverpool yegukanye igikombe cya shampiyona ya Premier League.
Salah (ibumoso) na Mané bahindutse bamwe muri ba rutahizamu batyaye cyane b'ibihe byose mu mateka ya shampiyona ya Premier League Bwabaye ubwa mbere itwaye igikombe gikomeye cyane mu Bwongereza kuva mu mwaka wa 1990, ndetse buba n'ubwa mbere na mbere kuva igikombe cya Premier League cyatangira gukinirwa mu 1992. Kandi ibyo byagizwemo uruhare rukomeye n'abakinnyi b'ingenzi bakomoka muri Afurika. Dore uko bagize urwo ruhare: Mo Salah Igitego Salah yatsinze Manchester City cyabaye ingenzi cyane mu guhatanira kwegukana igikombe cya Premier League Uyu rutahizamu ukomoka mu Misiri yahindutse nk'intwari ku kibuga Anfield cya Liverpool kuva mu mwaka we wa mbere muri iyi kipe mu 2017. Bitewe nuko atari yarigaragaje cyane muri Chelsea, ntabwo byari byitezwe ko azahinduka 'imana y'ibitego' nkuko byaje kugenda. Ariko mu mwaka we wa mbere muri Liverpool, yayitsindiye ibitego 32 mu mikino 36 ya shampiyona yakinnye. Icyo gihe Liverpool isoza iri ku mwanya wa kane ariko ishobora kugera ku mukino wa nyuma wa Champions League ihura na Real Madrid - Salah ntiyasoza uwo mukino nyuma yo kuvunwa na Sergio Ramos, Real Madrid yegukana iyo Champions League. Byaragaragaraga ko niba Liverpool koko ishaka kwegukana shampiyona yari imaze imyaka 30 idatwara, Salah ari inkingi igomba gushingirwaho - kandi ni nako byaje kugenda. Uyu rutahizamu wabaye uwa kabiri mu gutsinda ibitego byinshi muri shampiyona uyu mwaka - ibitego 17, yatsinze igitego cy'ingenzi mu ntsinzi y'ingenzi cyane y'ibitego 3 -1 batsinze Manchester City mu kwezi kwa cumi na kumwe mu mwaka ushize. Mu mwaka wari wabanje, gutsindwa na Manchester City ni byo byaviriyemo Liverpool kubura igikombe cya shampiyona. Kuri iyi nshuro, igitego cya Salah cy'umutwe ni cyo cyatumye Liverpool ijya ahantu bitari bigishobotse ko na busa yabura iki gikombe kuri iyi nshuro. Salah kandi yanatsinze igitego cya mbere muri 2 - 0 batsinze West Ham United mu kwezi kwa mbere. Iyo ntsinzi yatumye iyo kipe iba iya mbere mu mateka ya Liverpool ibashije gutsinda buri kipe yose muri Premier League mu mwaka w'imikino. Sadio Mané Mané yakomereje aho yari yacumbikiye kubera isubikwa rya Premier League bivuye ku cyorezo cya coronavirus, atsinda mu mukino batsinze Crystal Palace ibitego 4 - 0 Salah yarigaragaje cyane muri Liverpool mu mwaka we wa mbere, kuburyo byari byoroshye kutabona uruhare rwa rutahizamu mugenzi we Sadio Mané ukomoka muri Sénégal. Ariko mu myaka ibiri yakurikiyeho, Mané yarigaragaje yerekana ukuntu ari ingirakamaro cyo kimwe na mugenzi we ukomoka mu Misiri. Ni Mané watsinze igitego cya gatatu muri ya ntsinzi y'ingenzi cyane batsinda Manchester City - icyo gihe cyari icya 16 amaze gutsindira ku kibuga Anfield mu mwaka wa 2019 - hashize iminota itanu igice cya kabiri gitagiye, ku ikosa ry'umunyezamu Claudio Bravo. Ariko, mu mikino nk'ibiri yabanjirije uwo, harimo nk'uwa Aston Villa ku itariki ya 2 y'ukwa cumi na kumwe umwaka ushize, bishoboka ko Mané ari bwo yagize uruhare rudasubirwaho mu rugendo rwo kwegukana igikombe cy'uyu mwaka. Mu gihe Liverpool yari yatsinzwe igitego 1 - 0 kandi habura iminota itanu ngo umukino urangire - Liverpool initegura iyari kuba ibaye intsinzwi yayo ya mbere muri uyu mwaka, Mané yahereje umupira Andy Robertson ashyiramo igitego n'umutwe cyo kunganya. Kuva ubwo umukino wabaye nk'ugenzurwa na Liverpool na Mané by'umwihariko, Villa yari iri mu gahinda ko kwishyurwa mu minota ya nyuma igerageza gukomeza kurwanyarwanya nibura ngo umukino urangire zinganya igire inota rimwe. Ariko ku munota wa 94 w'umukino, Mané yinjiza igitego n'umutwe - gutsinda kwa Liverpool kurakomeza. Naby Keïta Keïta yabaye uwo kwitabazwa mu bihe Liverpool yari ku gitutu cyo kubona intsinzi Uyu mukinnyi wo hagati ukomoka muri Guinée-Conakry yatsindiye Liverpool igitego kimwe gusa muri shampiyona, mu bitego 3 - 0 byari bimaze kuba akamenyero batsinze Bournemouth, ahanini akaba yaragize uruhare rwo gukinisha bagenzi be abaha imipira mu mwaka wa 2019/2020. Ariko yaje kugira uruhare rw'ingenzi cyane muri rusange muri uyu mwaka w'imikino - rwaje no gufasha Liverpool kwegukana shampiyona y'uyu mwaka. Mu kwezi kwa cumi na kabiri, Liverpool yagiye gukina igikombe cy'isi cy'amakipe cyabereye muri Qatar - icamo ibice bibiri abakinnyi bayo kugira ngo ibashe no gukina mu mukino w'igikombe cyo mu Bwongereza. Umutoza Jurgen Klopp yarigengesereye mu gukoresha ikipe ye azigama uko ashoboye kose abakinnyi babanza mu kibuga, ari nako ashaka kwegukana igikombe cy'isi cy'amakipe y'ama-clubs. Nuko rero Keïta ariyambazwa - kandi yitwara neza. Yatsinze igitego mu mukino n'ikipe ya Monterrey yo muri Mexico muri kimwe cya kabiri, aza no gukina iminota 100 mu bushyuhe bwo hejuru mu mukino wa nyuma wayihuje na Flamengo yo muri Brazil, aza gusimbuzwa mu minota y'inyongera y'uwo mukino Liverpool yatsinze ikegukana igikombe. Joël Matip Matip yatangiye umwaka w'imikino abanza mu kibuga, ariko aza gusimburwa na Gomez wari utangiye kumucaho mu mikinire Uyu myugariro ukomoka muri Cameroun na we ni umwe mu bafashije bagenzi be muri Liverpool - agakora uko ashoboye kose mu kuguma mu mutima w'abakabiri (ba myugariro) afatanyije na Virgil van Dyke n'undi musore ufite impano iri gukura neza, Joe Gomez. Kubera ukwiyongera ko guhatanira umwanya wo kubanza mu kibuga guturutse no kuri Dejan Lovren, amahirwe ya Matip yo kubanza mu kibuga yaragabanutse - ariko n'ubundi yabashije gukinira Liverpool imikino icyenda yose hamwe. Ndetse yinjije igitego cya mbere cya Liverpool, mu ntangiriro ya shampiyona, muri 3 -1 batsinze Arsenal - umukino washyize ku karubanda icyuho kiri hagati y'ayo makipe yombi. Divock Origi Bisa nkaho Origi akunda by'umwihariko gukina na Everton Ni byo koko Origi akinira ikipe y'igihugu y'Ububiligi - ariko, se umubyara yari Mike, Umunya-Kenya na we wamamaye mu gukina umupira w'amaguru. Rero Origi nta wabura kumwongera kuri uru rutonde. Mbere yuko umwaka w'imikino utangira, Origi yashyize umukono ku masezerano mashya y'igihe kirekire yo gukinira Liverpool. Yakunze gukina nk'umusimbura, ariko ntibimubuze gutsinda ibitego by'ingenzi - harimo bibiri yatsinze mucyeba Everton mu mukino w'amahari (derby) wa mbere wahuje ayo makipe Liverpool igatsinda 5 - 2.
amakuru-37400309
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-37400309
Ubuhindi buvuga ko abasirikare babwo 17 biciwe Kashmir
Igisirikare c'Ubuhindi kivuga ko abasirikare cumi n'indwi biciwe mu gitero ku kigo cabo mu karere k'intara ya Kashmir kagenzurwa n'Ubuhindi.
Ingwano yo kwiyonkora kw'akarere ka Kashmir kagenzurwa n'Ubuhindi imaze guhitana abantu barenga 80 mu ndwi cumi ziheze Bane muri abo bateye nabo bahasize ubuzima, bikaba vyabereye ku murongo ufatwa nk'urubibe hagati y'Ubuhindi na Pakistani. Nico gitero gihitanye abantu benshi muri ino myaka ya vuba. Umushikiranganji wa mbere w'Ubuhindi, Narendra Modi, yiyamirije yivuye inyuma ico gitero, abicishije ku rubuga hwaniro Twitter. Hariko haraba inama y'umutekano yo kurwego rwo hejuru ku murwa mukuru Delhi. Abantu barenga mirongo umunani baramaze kuhasiga ubuzima mu ntambara yo guharanira kwiyonkora kw'igice c'intara ya Kashmir kigenzurwa n'Ubuhindi, mu ndwi cumi ziheze.
imikino-42392602
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-42392602
Kenya yatahukanye igikombe ca CECAFA intsinze Zanzibar 3-2
Umugwi nserukiragihu wa Kenya Harambe Stars watahukanye igikombe c'ihiganwa rya CECAFA c'umwaka wa 2017 inyuma yo gutsinda Zanzibar ibitego 3-2, mu rukino rwabereye ku kibuga c'inkino citiriwe Kenyatta mu gisagara ca Machakos muri Kenya.
Kenya yatahukanye igikombe ca CECAFA intsinze Zanzibar 3-2 Urwo rukino rwarangiye imigwi yose inganya ibitego 2-2. Mu mwanya w'inyongera, nta mugwi n'umwe washoboye kwinjiza. Abakinyi ba Zanzibar bariko barigina igitego Inyuma y'aho baciye batera panalite, aho buri muhawe zitanu zitanu. Zanzibar yahushije penalite zitatu kuri zitanu ica ironka ibitego bibiri mu gihe Kenya yatsinze penalite zitatu kuri zitanu. Zanzibar yatsindiwe kuri penalite Harambee Stars yiginye iyo ntsinzi imaze guhabwa igikombe ca CECAFA mu birori vyitabwe n'icegera c'umukuru w'igihugu ca Kenya William Ruto. Zanzibar yatsindiwe kuri penalite Igihugu ca Uganda ni co catahukanye ikibanza ca gatatu inyuma yo gutsinda Uburundi n'aho bwari bwatanguye ihiganwa neza, ahi bwakuyemwo ibihugu vya Ethiopia na Sudani y'epfo.
44107126
https://www.bbc.com/gahuza/44107126
Algeria mu kibanza ca mbere mw'ihiganwa rya Judo ryabereye mu Burundi
Ihiganwa ryo ku rwego rwa Afrika ry'umukino wa Judo ry'urwaruka rufise imyaka iri munsi ya 20 ryari rimaze imisi itatu ribera i Bujumbura, ryarangiye kuri uno w'imana igihugu ca Algeria gitahukanye ikibanza ca mbere.
Ihiganwa ryari ryitabwe n'ibihugu 17 Igihugu ca Algérie nico kiza ubwa mbere kikaba gifise imidari 6 y'inzahabu, 3 y'umujumbu, 5 y'umwakaka. Mu kibanza ca Kabiri haza igihugu ca maroc gifise imidari 3 y'inzahabu, umudari umwe w'umwakaka n'uwundi umwe w'umujumbu. Ikibanza ca gatatu catahukanywe n'igihugu ca Misri n'imidari ibiri y'inzahabu, 8 y'umujumbu, 3 y'umwakaka. Igihugu ca Algérie nico kiza ubwa mbere kikaba gifise imidari 6 y'inzahabu, 3 y'umujumbu, 5 y'umujumpu U Burundi buza mu kibanza ca kane, bukaba bufise umudari umwe w'inzahabu, itatu y'umwakaka n'itatu y'umujumbu. Ihiganwa ryari ryitabwe n'ibihugu 17, ariko u Rwanda ntirwitavye iryo higanwa. Ihiganwa rya Judo ryo mu mwaka uheze ryari ryabereye mu gihugu ca Tuniziya.
amakuru-46793832
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46793832
Mo Ibrahim asaba CPI guhanagurira ivyaha Perezida Bashir wa Sudani
Umutunzi w'amamiliyaridi Mo Ibrahim aturuka muri Sudani akorera mu gisata c'itumanako, yabwiye BBC ko Sentare Mpuzamakungu Mpanavyaha (CPI) ikwiye gufuta ivyaha yegetse kuri Perezida wa Sudani Omar al-Bashir, igihe yoba yemeye kuva ku butegetsi.
Perezida Bashir yatanguye gutwara ahiritse ubutegetsi mu 1989 Yashikirije ayo majambo inyuma y'imyirekano iba muri Sudani isaba Bwana Bashir gutanga imihoho. Yagize ati: "Ivyo ni vyaba vyofasha gutabara ubuzima, bigafasha kwirinda ingwano yo gusesa amaraso, reka uwo mugabo yigire amahoro." "Naho nanka ukudahana ivyaha, nkemera ko abantu bakwiye guhanwa ku vyaha bakoze, ariko ni twaba dushobora kuvyishura muri ubwo buryo, reka uwo mugabo yigire." Perezida Bashir yagirizwa na CPI ivyaha vyo gutegura ingwano n'ivyaha vyibasira zina muntu i Darfur - ibirego ahakana. Bisigura ko ashobora gufatigwa mu gihugu icarico cose kiri mu masezerano ya CPI. Bwana Ibrahim niwe yatanguje agashimwe k'imiliyoni zitanu z'amadolari ($5m) gatangwa kira mwaka ku mutegetsi wa Afrika aba yatwaye neza, mu kuzamura ubuzima bw'abanyagihugu munyuma agakinjura. Abajijwe ko Bwana Bashir yoja mu bahabwa ako gashimwe, Bwana Ibrahim yabwiye BBC Focus on Africa ati: "Nibaza ko muriko murafyina."
151205_bags
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2015/12/151205_bags
Kugurisha amasashe vyotuma agabanuka?
Leta y'Ubwongereza yatanguje ingingo yo gutangisha £ 0.05 ku masashe akoreshwa mu maduka y'Ubwongereza kuva mu kwezi kw'icumi.
Intumbero y'iyi ngingo n'uguhimiriza abaguzi gukoresha kenshi ivyo basumiramwo kugirango boye gutora amasashe mu maduka no kuyakwiragiza. Ivyo ngo bigabanya cane uburyo bushirwa mu gikorwa co gusukura ahakwiragizwa imicafu. Umwaka muheze wari ugize kane, igitigiri c'amasashe ya plastike yakoreshwa mu Bwongereza cariyongera, aho muri uwo mwaka hakoreshejwe ayagera kuri miliyaridi 7,5.
amakuru-55232120
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55232120
Rwanda: Major Habib Mudathiru yemeye ko yabaye muri RNC, ahakana iterabwoba
Jean Claude Mwambutsa, BBC Gahuzamiryango, i Kigali Urukiko rwa gisirikare rwashoje iburanisha ry'urubanza rwa Major Habib Mudathiru na bagenzi be baregwa kuba bari abayoboke b'ishyaka rya Rwanda National Congress (RNC) ritavuga rumwe n'ubutegetsi bw'u Rwanda.
Major Habib Mudathiru yasabye urukiko "guca inkoni izamba" Ubwo yavugaga ku gifungo cya burundu asabirwa n'ubushinjacyaha, Mudathiru yemeye uruhare rwe mu byaha bitatu birimo icyo kuba mu mutwe w'ingabo ugamije kugirira nabi ubutegetsi bw'u Rwanda. Asaba imbabazi ku ruhare mu byaha yemera ariko agahakana ko nta ruhare yagize mu byaha by'iterabwoba. Hongeye kumvikana abanyamahanga bavuga ko bashowe mu mitwe irwanya igihugu kitari icyabo batabishaka ndetse basaba ubuhungiro bavuga ko bagirirwa nabi basubiye iwabo. Major Habib Mudathiru ufatwa n'ubushinjacyaha nk'uwari ukuriye iri tsinda ry'abandi 31 baregwa mu rubanza rumwe, ni we wihariye umwanya munini muri iri buranisha rya nyuma. Yicaye, kubera ko ukuguru kwe kwarashwe kutamwemerera guhagarara, Mudathiru yemeye ko yagize uruhare mu byaha bitatu. Ibi byaha ni icyo kwinjira mu mutwe w'ingabo utemewe, kuba mu mutwe ugamije kugirira nabi ubutegetsi ndetse no kugirana umubano n'abakozi b'ibihugu by'amahanga hagamijwe kugirira nabi ubutegetsi bw'u Rwanda. Yahakanye ariko icyaha cyo kurema uyu mutwe w'ingabo kuko avuga ko yasanze uriho ndetse anavuga ko nta ruhare yagize mu byaha by'iterabwoba nubwo abiregwa n'ubushinjacyaha. Ubushinjacyaha buvuga ko Mudathiru ari we wegeranyaga abarwanyi barimo n'abo bari kumwe mu rubanza. Gusa uregwa we akavuga ko nta ruhare yagize mu gushakisha abinjira mu gisirikare. Gusa yemera ko yagize uruhare mu kubaha imyitozo ya gisirikare ariko ko yigishaga abo yashyikirijwe. Yahakanye imikoranire iyo ari yo yose n'abaregwa bane bari mu gisirikare cy'u Rwanda bashinjwa ko bagitorotse bakiyunga n'imitwe irurwanya. Abanyamahanga mu rubanza Mudathiru yabwiye urukiko ko yicuza kuba yarabaye umwe mu bayobozi mu gisirikare cy'u Rwanda nyuma akaza kujya ku ruhande rw'abarurwanya. Mu magambo ye yagize ati: "Ndasaba urukiko guca inkoni izamba". Kuri uyu munsi wa nyuma w'urubanza hongeye kumvikana abandi banyamahanga, Umurundi n'ukomoka muri Uganda. Bavuze ko bijejwe imirimo nyuma bakisanga binjijwe mu gisirikare kirwanya u Rwanda. Basabye imbabazi z'ibyo bagiyemo batabizi ndetse basaba ko bahabwa ubuhungiro mu Rwanda mu gihe baba bagabanyirijwe ibihano. Ukomoka mu Burundi we yavuze ko abamuhatiye kujya mu ishyamba bamugirira nabi mu gihe yaba asubiye mu gihugu cye. Nyuma y'uko abaregwa bose bahetuye, Lt Col Bernard Rugamba ukuriye inteko iruburanisha yavuze ko apfundikiye imirimo yose y'iburanisha. Itangazwa ry'icyemezo cy'urukiko ryo ryashyizwe ku itariki ya 15 z'ukwezi kwa mbere umwaka utaha. Uru rubanza rwitiriwe urw'abayoboke ba RNC rubaye rumwe mu zihuse cyane kandi rwarimo abaregwa benshi. Mu mpera z'umwaka ushize ni bwo aba 32 bagejejwe bwa mbere mu rukiko nyuma yo gufatirwa ku butaka bwa Congo. Kugeza ubu ariko uburyo bagejejwe mu Rwanda bwo ntiburasobanurwa n'ubwo ubushinjacyaha bwa gisirikare bwavuze ko bafatiwe mu bikorwa bya gisirikare bibangamiye igihugu.
amakuru-56080263
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56080263
Ebola: DR Congo yatanguje isekeza ryo gucandaga i Butembo
Repubulika y'Intwaro Rusangi ya Congo yatanguje isekeza ryo gucandaga abanyagihugu bo mu buseruko bw'ico gihugu inyuma y'aho ikiza ca Ebola gisubiriye kwibonekeza muri ako karere nk'uko bivugwa n'ishami rya ONU rijejwe amagara y'abantu kw'isi, OMS/WHO.
DR Congo yari yaritegekanije incanco zo kwifashisha mu gihe Ebola yokwiyadukiza, nk'uko abategetsi babivuga DR Congo itangaza ko abantu bane ari bo bamaze kwanduka Ebola kuva gisubiriye kwibonekeza ku wa 07 z'ukwa kabiri mu karere ka Butembo. OMS ivuga ko abakozi bo ku kigo c'ubuvuzi muri ako karere habonetsemwo umuntu wa mbere yayanduye ari bo bahereyeko gucandaga. Aya makuru aje haciye umusi umwe gusa igihugu ca Guinée kiri mu burengero bwa Afrika gitangaje ko catewe n'iki kiza. Ikiza ca Ebola muri DR Congo cari catangajwe ko carangiye mu kwa gatandatu kw'umwaka uheze wa 2020. Cari cahitanye abantu 2.287 kuva mu kwa munani 2018. Doze zishika 8.000 z'urucanco rwa Ervebo, zari zasigaye igihe iki kiza gitangazwa ko carangiye, nizo ziriko ziratangwa muri rino sekeza, nk'uko bivugwa n'umunyamakuru wa BBC akorera i Kinshasa Emery Makumeno . Ervebo ni rwo rucanco rwa Ebola rwemejwe ubwa mbere n'ikigo ca Amerika kijejwe imiti n'imfungurwa (FDA) mu kwa cumi na kabiri 2019. Ku wa Mungu, Guinée yatangaje ko ikiza ca Ebola casubiye gutera muri ico gihugu, inyuma y'aho habonekeye abantu indwi banduye hamwe na batatu cahitanye. Batanguye bacibwamwo, badahwa kandi bava amaraso inyuma y'aho bitabiriye igikorwa co gufuba umubikira hafi y'igisagara ca Nzérékoré kiri mu bumanuko bushira ubuseruko bw'ico gihugu. Itororokanirizo ry'amakuru AFP risubiramwo Alfred George Ki-Zerbo, aserukira OMS muri Guinée aho avuga ati: "OMS iri maso kandi iriko iravugana n'ihinguriro ry'urucanco kugira ngo haboneke doze zikenewe kugira ngo tukirwanye amazi atararenga inkombe". Hagati ya 2013 na 2016, abarenga 11.000 nibo bahitanywe n'ikiza ca Ebola mu burengero bwa Afrika cari catanguriye muri Guinée nyene. Umukuru w'igihugu wa Liberia George Weah yasavye abajejwe amagara y'abantu kumera magabo kugira ngo ico kiza ntigihave kibinjirana. Umunyamakuru wa BBC muri Sierra Leone, Umaru Fofana, avuga ko mu gihugu abanyagihugu bafitiye ubwoba Ebola gusumba Covid-19. Avuga ko kuba hari incanco nshasha bibaha umwizero - ni mu gihe hari doze 500.000 zategekanijwe mu runani mpuzamakungu rw'incanco, Gavi. Ibi bihugu bitatu bifise abantu baharurwa muri miriyoni 22,5, ibitera impungenge ko abahingura izi ncanco bashobora kutaronka umwanya uhagije wo gukora izindi ncanco mu gihe zokenerwa kubera ubu hagezweho incanco za Covid, nk'uko uyu munyamakuru abivuga. Ebola ni iki?
imikino-43770794
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-43770794
CECAFA y'abatarenza 17 yatanguye mu Burundi
Ihiganwa rya CECAFA ry'abakinyi batarenza imyaka 17 y'amavuko ryatanguye mu Burundi, umugwi Harambee Stars wa Kenya ukaba watsinze Intamba z'u Burundi 4-0 mu rukino rwo kwugurura ihiganwa.
Umugwi Intamba w'u Burundi Izo nkino zugurujwe icese n'icegera c'umukuru w'igihugu Gaston Sindimwo mu ntara ya Muyinga, ibihugu umunani bikaba arivyo vyaryitavye. Umugwi Harambee Stars wa Kenya watsinze urukino rwa mbere uhura n'u Burundi Urwo rukino rwarangiye ku ntsinzi ya Kenya y'ibitsindo bine ku busa bw'u Burundi. Urwo rukino rwabereye ku kibuga c'umupira, Stade Umuco i Muyinga. Iryo higanwa rizobandanya gushika itariki 28 Ukwezi kwa Kane. Urikino rwa nyuma rukazokinirwa i Ngozi. Iryo higanwa ribera ku bibuga vy'i Muyinga, i Ngozi na Gitega. Ibihugu vyitavye iryo higanwa ni U Burundi, Kenya, Tanzania, Uganda, Somalia, Ethiopia, Sudan na Zanzibar. Abapfasoni 100: Ubudasa mu mupira w'amaguru hagati y'abahungu n'abigeme mu Burundi
imikino-47925144
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-47925144
TP Mazembe yatsinze Simba, ibona itike ya kimwe cya kabiri muri Champions League nyafurika
Tout-Puissant (TP) Mazembe yo muri Repubulika ya Demokarasi ya Kongo yarokotse gusezererwa hakiri kare mu irushanwa ry'amakipe yabaye aya mbere iwayo ku mugabane w'Afurika (Champions League nyafurika), nyuma yo gutsinda Simba yo muri Tanzaniya ibitego 4-1 mu mukino wo kwishyura.
Yahise iba ikipe ya mbere ibonye itike ya kimwe cya kabiri mu mikino y'irushanwa ry'uyu mwaka. Muri uwo mukino wabereye i Lubumbashi ejo ku wa gatandatu, Simba yo muri Tanzaniya ni yo yari yafunguye amazamu, ku gitego cy'umukinnyi Emmanuel Okwi ukomoka muri Uganda yinjije ku munota wa kabiri w'umukino. Ariko TP Mazembe yatsindiye iki gikombe inshuro eshanu, yaje gukomeza guhatana ndetse ibona igitego cyo kwishyura cyinjijwe na Kabaso Chongo ukomoka muri Zambiya, ku munota wa 23 w'umukino, nuko nyuma y'iminota 15 Elia Meschak ukomoka muri Kongo ashyiramo icya kabiri. Mu gice cya kabiri cy'umukino, Trésor Mputu na Jackson Muleka - bakomoka muri Kongo - na bo baje buri umwe kwinjiza igitego, umukino urangira utyo TP Mazembe isezereye Simba. Umukino ubanza wabereye i Dar es Salaam mu cyumweru gishize, wari warangiye amakipe yombi anganya 0-0, umukino Simba yanahushijemo penaliti. Mamelodi Sundowns yo muri Afurika y'epfo nayo yabonye itike ya kimwe cya kabiri imaze gusezerera Al Ahly yo mu Misiri ku giteranyo cy'ibitego 5-1 mu mikino yombi, nubwo bwose mu mukino wo kwishyura yatsindiwe mu Misiri igitego 1-0. Espérance yo muri Tuniziya ifite igikombe cy'ubushize cy'iri rushanwa, nayo yabonye itike ya kimwe cya kabiri nyuma yo gusezerera CS Constantine yo muri Algeria. Cyo kimwe na Wydad Casablanca yo muri Maroc nayo yabonye itike ya kimwe cya kabiri, isezereye Horoya yo muri Guinea-Conakry itozwa na Didier Gomes Da Rosa, wahoze atoza Rayon Sports yo mu Rwanda.
130906_ussyrialebanon
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2013/09/130906_ussyrialebanon
Amerika yakuye abakozi muri Lebanon
Amerika yategetsi abadiplomati bayo badakomeye kuva muri Lebanon kubera impamvu z'umutekano kuri ambasade n'abakozi bayo.
Ubwato bwa gisirikare bwa Amerika Amerika kandi yakuye abakozi bakorera muri biro bihagarariye inyungu z'Amerika mu mujyi wa Adana mu majyepfo y'uburasirazuba bwa Turkiya. Amerika kandi yagiriye inama abanyamerika kutajya muri Lebanon n'amajyepfo ya Turkiya. Nta bisobanuro byatanzwe. Icyo cyemezo gifashwe mu gihe inteko nshinga amategeko y'Amerika iteganya kwemeza ko Amerika igaba ibitero muri Syriya, igihugu gituranye na Lebanon na Turkiya.
amakuru-43401634
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43401634
Rodrigo Duterte yakuye Philippines muri sentare ya CPI
Umukuru w'igihugu ca Philippines, Rodrigo Duterte, yakuye igihugu ciwe muri sentare mpanavyaha mpuzamakungu, nyuma y'ukwezi itanguye kwihweza urugamba rwiwe ku biyovyabwenge.
Duterte avuga ko ivyagiriji vya CPI ata shingiro bifise Abicishije mu rwandiko, yavuze ko ivyagiriji vy'iyo sentare kuri we "ata shingiro bifise, ari akataraboneka kandi ngo ni akamaramaza". Ibihumbi vy'abantu barishwe n'abapolisi canke abantu batamenyekanye, kuva aho bwana Duterte agiriye ku butegetsi haciye imyaka ibiri, agatanguza igikorwa co kurandura muri Philippines ibiyovyabwenge bitemewe. Sentare mpanavyaha mpuzamakungu ifise icicaro i La Haye mu Buholandi, yatanguje itohoza ryo ku ntambwe ya mbere kuri izo mpfu. Soma kandi:
151209_burundi_eu_burundi
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2015/12/151209_burundi_eu_burundi
EU ntiyanyuzwe n'ibisobanuro by'Uburundi
Umuryango w'Ubumwe bw'Uburayi utangaza ko ibisobanuro wahawe na leta y'u Burundi mu biganiro bagiranye ejo ku wa Kabiri bitawunyuze. Ngo ukaba ushobora gufata ibyemezo mu gihe leta y'u Burundi itahagurukira kwitabira ibiganiro n'abatavuga rumwe na yo.
Ejo ku wa Kabiri, abategetsi b'Abarundi baragiranaga ibiganiro bifitanye isano n'iyubahirizwa ry'amasezerano agenga ubufatanye bw'ibihugu bikennye n'uwo muryango, kubera ko ngo hari byinshi u Burundi bugaraga nk'aho butubahirije. Ingingo ziganirwaho zireba inzego zishingiye ku mpungenge z’ihohoterwa ry’uburenganzira bwa kiremwa muntu, ubwisanzure n’uburenganzira bw’itangazamakuru, ubwigenge bw’ubutabera n’imiyoborere myiza. Hagati aho abategetsi b’u Burundi bavuga ko inama yabahuje na EU yabahaye uburyo bwo gusobanura ibibazo bya politike biri mu Burundi. Ariko minisitiri w’ububanyi n’amahanga, Alain Nyamitwe yabwiye BBC ko hari byinshi ubutegetsi bwasabwe bidashobora gukurikizwa. Yavuze ko ubutegetsi busabwa gufungura abantu “bafunzwe hakurikijwe amategeko”, bafungurwa. Bwana Nyamitwe yongeyeho ko izi ngingo zidashobora gukurikizwa kuko zigomba gushingira ku mategeko y’igihugu kigenga. Izo ngingo ziteganywa mu masezerano yashyizweho umukono hagati y’ibihugu by’Uburayi, Afurikal, Karayibe na Pasifika. Uburayi bwemera ko hari byinshi byahindutse ariko bukavuga ko bidahagije. Igomba guhosha imvururu, kandi igahamagaza ibiganiro n’abatavuga rumwe nayo bwangu ndetse no guhagarika imvugo z’abategetsi zishobora guteranya abaturage. Uyu muryango kandi umenyesha ko ushobora gufata ibyemezo byo kuba uhagaritse imfashanyo imwe wageneraga u Burundi ndetse byaba ngombwa ugahagarika iyi nkunga yose. Uburundi buhabwa n’amahanga imfashanyo nini kanid kuyihagarika bishobora kugira ingaruka ku iterambere ry’uburundi, kimwe mu bihugu bikennye muri Afurika. Cyakora Bwana Nyamitwe yatangaje ko n’ubwo iyo nkunga yahagarikwa, “u Bburundi buzokwama buriho iyo mfashanyo boyiduha batoyiduha.”
amakuru-47334324
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47334324
Ese demokarasi irimo gusubira inyuma muri Afurika?
Muri Afurika hakomeje kuba amatora kenshi ariko abasesenguzi bavuga ko menshi muri yo aba akurikije amategeko ariko ntakorwe neza. Nubwo ubushakashatsi bwerekana ko benshi mu batuye Afurika bashaka kubaho muri demokarasi, hari umubare ugenda wiyongera w'abashakisha ibindi byayisimbura nk'ubutegetsi bw'igitugu nkuko mubisanga muri iyi nkuru y'umunyamakuru wa BBC, Dickens Olewe.
Amatora aherutse kuba muri RDC muri rusange yaramaganywe. Abasesenguzi bavuga ko mu myaka itatu ishize, ibihugu byo muri Afurika muri rusange byasubiye inyuma mu rwego rw'amategeko n'uburyo politiki yitabirirwa. Nic Cheeseman, umwarimu wa demokarasi muri Kaminuza ya Birmingham avuga ko magingo aya umubare w'ibihugu bifite demokarasi idakora neza (15) ujya kungana n'uw'ibihugu bitegekeshwa igitugu (16) ku bihugu 54 bigize umugabane wa Afurika. Igihugu cya Nigeria kizabamo amatora rusange kuwa gatandatu kiri mu bihugu bifite demokarasi idakora neza. Nubwo bwose bimeze gutyo, 68% by'abatuye Afurika bavuga ko bifuza kuba mu bihugu birimo ukwishyira ukwizana nkuko bitangazwa n'ubushakashatsi bwakozwe na Afrobarometer mu bihugu 34 byo muri Afurika. Uyu mubare ariko waragabanutse gahoro kubera ko wari 72% muri 2012. Icyamamare mu muziki Salif Keita avuga ko nta demokarasi iri muri Afurika Emmanuel Gyimah-Boadi umukuru w'ikigo cya Afrobarometer avuga ko abanyafurika biteze byinshi kuri demokarasi; bashaka ko ibintu bikorwa mu mucyo kandi ntibashaka ruswa. Yongeraho ko biri mu nyungu z'abaterankunga ba Afurika gushyigikira ibi abanyafurika bashaka. Icyamamare mu muziki cyo muri Mali, Salif Keita, we rwose nta demokarasi abona na gato muri Afurika. Aherutse kuvuga ko uyu mugabane ukenewe umunyagitugu ugira ubuntu nk'Ubushinwa. Bwana Keita arabaza ati: "Kugirango habeho demokarasi, abantu bagomba kumenya icyo aricyo, nose abantu bashobora kumva demokarasi bate mu gihe 85% bo mu gihugu iki n'iki batazi gusoma no kwandika?" "Nkunda Trump" Leta zunze ubumwe za Amerika ubusanzwe zakundaga gushyigikira ko muri Afurika haba demokarasi, ariko ubu iki gihugu kisigaye cyarabaye ntibindeba kuva aho Perezia Trump agiriye ku butegetsi muri 2017. Igihe yatangazaga politiki ye kuri Afurika atinze cyane mu mpera z'umwaka wa 2018, abasesenguzi benshi bahise babona ko hari ibintu abamubanjirije batindagaho cyane bitarimo. Ibyo nabyo akaba ari uguteza imbere demokarasi, gushyigikira amatora akozwe mu bwisanzure nta buriganya hamwe n'uburenganzira bw'abanyapolitiki n'impirimpanyi z'uburenganzira bw'ikiremwamuntu. Politiki ya Trump kuri Afurika ntirimo guteza imbere demokarasi Iyo politiki ya Trump ahubwo yibanze ku kurwanya iterabwoba, kugabanya amafaranga agenda ku ngabo za ONU kuri Afurika no kwamagana ibikorwa by'Uburusiya n'Ubushinwa muri Afurika. Bwana Cheeseman agira ati: "Iyo abategetsi bo muri Afurika babonye umutegetsi nka Trump usa n'ushimishwa no kuramukanya n'abategekesha igitugu, aba ari ikimenyetso kuri bo ko bashobora kwiba amatora ntihagire ubibaryoza". Perezida wa Uganda Yoweri Museveni uziyamamariza kuyobora igihugu ku nshuro ya gatanu muri 2021 yigeze kuvuga ati: "Nkunda Trump". Yanavuze kandi ko Trump ariwe perezida mwiza Amerika imaze kugira. Muri 1991, Benin na Zambia byabaye ibihugu bya mbere byo muri Afurika byategekwaga n'ishyaka rimwe rukumbi byemeye demokarasi ihuriweho n'amashyaka menshi maze amatora atsindwa n'abatavuga rumwe na leta. Ubwo haba hatangiye inkubiri ya demokarasi muri Afurika nyuma y'isenyuka ry'icyahoze ari Repubulika zunze ubumwe z'abasoviyete. Nyuma y'imyaka hafi 30, Benin ifatwa nka kimwe mu bihugu icyenda birimo demokarasi isesuye ku bihugu 54 bigize Afurika. Zambia yo yasubiye inyuma ijya mu bihugu birimo demokarasi icagase nkuko bivugwa n'icyegeranyo cyo muri 2019 cy'ikigo Freedom House. Umubare w'ibihugu birimo demokarasi isesuye biracyari bimwe ugereranyije n'imyaka 10 ishize. Ibihugu birindwi - Senegal, Ghana, Benin, Namibia, Botswana, South Africa na Mauritius biracyari mu mwanya byarimo. Tunisia yo yateye intambwe iva kuri demokarasi icagase mu gihe Mali na Lesotho byo byafashe icyerekezo kinyuranye n'icyo gihugu. Angola na Ethiopia, nubwo biri mu bihugu bitarimo ubwisanzure, biravugwa ko byateye intambwe itunguranye nyuma yaho biboneye abayobozi bashya umwaka ushize. Ikoranabuhanga n'amatora Ihererakanya ry'ubutegetsi binyuze mu matora ni kimwe mu bigenderwaho kugirango umenya niba igihugu kigendera kuri demokarasi. Hari n'ibihugu bimwe bikoresha ikoranabuhanga kugirango byerekane ko amatora yizewe ariko muri rusange ibi ahubwo byatumye abantu barushaho kutayagirira ikizere. Nanjala Nyabola, wanditse igitabo kitwa Digital Democracy, Analogue Politics avuga ko nko mu matora yo muri Kenya muri 2017 nubwo yakoreshejwemo ikoranabuhanga kugirango berekane ko yakozwe mu mucyo ngo ntabwo abantu bayagiriye ikizere. Akomeza avuga ko hari abasanga demokarasi yo muri Afurika yagombye kugira ibindi igenderaho; aha agatanga urugero rw'imyitwarire y'amahanga yemeye ibyavuye mu matora aheruka muri Repubulika ya demokarasi ya Congo. Ibihugu byinshi bikoresha ikoranabuhanga kugirango amatora yizerwe Perezida Joseph Kabila yakoresheje amatora ari mu yakuruye impaka kurusha ayandi muri Afurika. Bamwe bavuze ko ayo matora yibwe. Martin Fayulu, waje ku mwanya wa kabiri, yanze kwemera itsinzi ya Felix Tshisekedi. Avuga ko ariwe watsinze ayo matora agendeye ku mibare y'indorerezi za Kiliziya gatolika zigera ku 40000 zari hirya no hino mu gihugu. Amatora nk'ayo mu Rwanda? Muri uyu mwaka, ibihugu 15 byo muri Afurika birateganya gukoresha amatora ku nzego zinyuranye. Uburyo azakorwamo byitezwe ko bizatuma abantu bakomeza kwibaza niba demokorasi ikora koko muri Afurika. Abanyafurika benshi baba biteguye gutora umurongo igihe kirerekire kugirango batore. Jon Temin, ushinzwe Afurika mu kigo Freedom House, avuga ko politiki ya Amerika kuri Afurika ituma hari ikintu gihinduka ariko ngo si cyo kintu k'ingenzi gituma demokarasi isubira inyuma kuri uyu mugabane. Icyegeranyo giheruka cy'iki kigo kivuga ko demokarasi ku isi imaze imyaka 13 igenda isubira inyuma. Bimwe mu bihugu bya Afurika ngo biri mu byabigizemo uruhare. Perezida w'Urwanda, Paul Kagame, afatirwaho urugero rw'umuyobozi ufite leta ikora neza itaremerewe n'umutwaro w'imikorere itagondeka kandi igenda buhoro by'inzego za demokarasi. Perezida w'U Rwanda Paul Kagame Bwana Cheeseman avuga ariko ko kwinjiza ishyaka riri ku butegetsi mu bukungu bw'igihugu nko mu Rwanda bishobora gutuma ruswa yiyongera kandi hakabaho n'isesagura aho guteza imbere ubukungu bw'igihugu. Yongeraho ko ibindi bihugu byo muri Afurika biramutse bigerageje kwigana Urwanda, ngo birashoboka cyane ko byabihenda cyane maze ntibigire inyungu nyinshi bibivanamo. Impirimbanyi ya demokarasi yo muri Ghana, Nansata Yakubu, avuga ko nubwo ibintu bitagenze neza mu bihugu nka Repubulika ya demokarasi ya Congo, ngo ibikorwa byo gushyigikira demokarasi ntabwo byagombye guhagararira ku matora. Steven Friedman, umwarimu wa politiki muri kaminuza ya Johannesburg, we avuga ko icyagombye kwitabwaho ari uguha abaturage ijambo mu bibazo byinshi bibareba aho kugereranya uko buri gihugu kiyobowe ugereranyije n'ibihugu byo mu Burayi na Amerika. Inkuru nziza nuko demokarasi ikomeje gushyigikirwa. Ariko aho ikibazo kiri ni uko idashobora kugerwaho mu gihe abanyafurika batemerewe kubaho mu mahoro no mu bwisanzure kandi ntibitabire amatora akozwe mu mucyo nta buriganya.
amakuru-47068004
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47068004
Zimwe mu nyeshyamba zo mu ntara ya Kasaï muri Kongo zashyize intwaro hasi
Nkuko bitangazwa n'ibiro ntaramakuru AFP, abakuru batatu b'umutwe w'inyeshyamba ukorera mu burasirazuba bwa Repubulika ya Demokarasi ya Kongo bishyikirije ubutegetsi bw'iki gihugu.
Igisirikare cya Kongo kimaze imyaka gihangana n'imitwe y'inyeshyamba itandukanye AFP bisubiramo amagambo y'abategetsi ba Kongo bavuga ko umwe muri aba batatu ari Mubiayi Dewayi. Bwana Dewayi ashinjwa kuba yariciye ku karubanda umugore w'uwahoze ari umutegetsi wa teritwari (territoire) ya Luebo mu ntara ya Kasaï, akamwica amuciye umutwe. Joseph Mutshipayi, umukuru wa teritwari ya Luebo, yavuze ko Bwana Dewayi "yavuye mu ishyamba ari kumwe n'inyeshyamba 60". Yagize ati: "Yaduhaye imbunda enye za AK 47 n'amasasu". Yavuze ko aba bishyikirije ubutegetsi bavuze ko bifuza kuba bashyirwa mu gisirikare cya Kongo. Mu mpera y'icyumweru gishize, izindi nyeshyamba 600 zo mu ntara ya Kasaï zashyize intwaro hasi, zivuga ko zihagaritse kurwanya leta. Zavuze ko zishyikirije ubutegetsi nk'ikimenyetso cyuko zishyigikiye Perezida mushya wa Kongo, Félix Tshisekedi.
amakuru-44254547
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44254547
Muri Kongo baracatora ibiziga nyuma y'impanuka y'ubwato
Abajejwe intwaro muri Republika Iharanira Demokrasi ya Kongo bavuga ko bagitora ibiziga vy'abantu mu gikorwa barimwo co kurondera mu ruzi ubwato bwagiriyemwo isanganya.
Ubwato burakoreshwa cane mu ngendo muri Kongo kubera ubukene bw'amabarabara Abantu bashika hafi mirongo ine n'icenda basomye nturi igihe ubwato bwarohama buri hagati ya Monkoto na Mbandaka mu buraruko bw'igihugu. Abantu mirongo itandatu n'umwe nibo bamaze gutabarwa, ako karere kakaba kari ahantu kure cane hagoye gushika, kandi nta bubiko bw'ibiziga buhegereye, bigatuma abahasize ubuzima baca bapfubwa vuba. Ingendo zo mu nzuzi zirakorwa cane muri Kongo kubera ubukene n'ububi bw'amabarabara, ariko kenshi usanga ubwato bupakirwa vy'ikirenga bigateza amasanganya menshi. Mu kwezi guheze abantu barenga mirongo ine basomye nturi igihe bariko baragerageza kuja muri Kongo Brazzaville.
amakuru-52618917
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52618917
Burundi: Pierre Nkurunziza yahaye iki Abarundi mu vyo yabemereye?
Abagabo indwi bari guhiganira kuyobora u Burundi, muri iki gihe bariko barasigurira Abarundi ivyo bashaka kuzobakorera kugira ngo babatore, Pierre Nkurunziza batoye akabayobora imyaka 15 iheze we ni ibiki yari yarabemereye? Ni ibihe yashitseko ?
Mu nyandiko isanzwe y'ikinyamakuru, ntivyoroshe kuvuga ivyo vyose umutegetsi yizeje abanyagihugu ngo bamutore na vyose yabakoreye igihe arangije ikiringo ciwe. Ariko bikuru bikuru tugiye kurabira hamwe ni ibijanye n'iterambere, imibereho myiza, ibikorwa vy'iterambere hamwe n'uburenganzira bwa muntu (kwishira ukizana, demokarasi...). Pierre Nkurunziza ubu w'imyaka 55, se wiwe yarabaye umushingamateka mu nama nshingamateka y'u Burundi yicwa mu bwicanyi bwo mu 1972, nawe arokoka ubwicanyi bwo mu 1993, ico gihe akaba yari umwigisha kuri kaminuza y'u Burundi, maze aca yinjira mu nyeshamba zitwa FDD zegukira umuhari CNDD. Mu 2003 izi nyeshamba zateye igikumu na Leta ku masezerano y'amahoro ya Arusha yumvikanyeweko mu 2000 zinjizwa muri leta, Pierre Nkurunziza yari umuyobozi wazo agirwa umushikiranganji w'intwaro ibereye. Igenekerezo rya 19 z'ukwezi kwa munani 2005 yatowe ku rugero runini n'abari bagize inama nshingamateka, aca arahira ku wa 26 z'uko kwezi nyene, aba umukuru w'igihugu agira umunani w'u Burundi. "Burundi Buhire" We kugiti ciwe ntaco yari yarijeje Abarundi kuko atigeze azunguruka mu gihugu yiyamamaza, yakomereje kuri "Vision 2025" yemejwe na leta yari arimwo mu 2003. Nyuma y'intambara itewe na politike ishingiye ku moko yari imaze imyaka 10, u Burundi bwari bwugarijwe n'ubukene mu mpande zose z'ubuzima bw'igihugu. Abarundi ibihumbi amajana bari barahunze igihugu cabo, nayo ibice birenga 70% vy'Abarundi bari munsi y'umurongo w'ubukene. Umwimbu mbumbe w'umunyagihugu ku mwaka (GDP per capita) wari amadorari ya Amerika $110 mu 2005, nk'uko raporo ya PNUD ku Burundi ya 2006 ibivuga. Perezida Nkurunziza yashize imbere intumbero Vision 2025 yari ifise intumbero yo kwubaka u "Burundi Buhire", yijeje ko azogabanya ubukene ku rugero rw'ibice bibiri. Ivyo yemeye mu butunzi n'imibereho myiza Leta ya Nkurunziza yemeye kuvana iterambere ry'ubutunzi ku gipimo cari munsi ya 3% ku mwaka mu 2005, kigashika n'imiburiburi ku 7% mu 2020 na 10% mu 2025. Muri izi ntego, leta yiyemeje kuvana umwimbu mbumbe ku mwaka (GDP per capita) w'Umurundi ku madorari $110, ukagera ku $116 mu 2010, $264 mu 2015 na $430 mu 2020. Rusansuma y'abanyagihugu n'imibereho 2008 rivuga ko ingo 4,8% mu Burundi ari zo zari zifise umuyagankuba (amashanyarazi), Leta yiyemeje kwongereza umuyagankuba wagera ico gihe kuri 45MW akagera n'imiburiburi kuri 100MW mu 2015. Ibarura rya 2008 ryerekana ko abanyagihugu 17% mu bisagara na 9% mu misozi bari bafise uburyo bubaha amazi meza mu ngo zabo, ko 70% mu bisagara na 60% mu misozi nabo bashobora kugera ku mazi meza hafi yabo. Leta ivuga ko 16% vy'ingo zifise amazi mu ngo (2018) ariko Abarundi 83% muri rusangi bashobora kugera ku mazi meza hafi yabo. Intego ya leta ya Nkurunziza ya 2025 yari ukuronsa amazi meza Abarundi bose 100% mu 2025. Igipimo c'abana bari munsi y'imyaka itanu bazingamye kubera ugufungura nabi mu 2005 cari hejuru ya 60%, igipimo c'abana bapfa batarageza imyaka itanu bari 108 ku bana 1,000 mu 2008. Icizere co kuramba ku murundi mu 2008 cari ku myaka 49. Leta ya Nkurunziza yijeje kugabanya urugero rw'abana bapfa bakagera n'imiburiburi kuri 50 ku 1,000 mu 2010 no kuvana urugero rw'abavyeyi 620 ku 100,000 bapfa bavyara mu 2007 kukagera munsi ya 500 mu 2010. Mu 2005 Abarundi bose bari miliyoni 7,5, leta yiyemeje kubahimiriza kuvyara ku rugero, intego ikaba yari uko boba batarenga imiliyoni 11,9 mu 2025, kandi abavyeyi bavyara bakavurwa ku buntu. Ibi vyagomba kujana no kwongera ibitaro, ibigo vy'amavuriro, amashuri n'amabarabara mu gihugu. Imiliyaridi $1.3 ngo ibi n'ibindi bishikweko Kubera ubutunzi bw'u Burundi bwari bwarazingamitswe n'intambara, vyabaye ngombwa ko leta yikora ku abagiraneza mpuzamakungu. Mu nama n'abagiraneza yo kuwa 25/05/2007 i Bujumbura, leta y'u Burundi yasavye intererano ya miliyaridi $1.32 yo kurangura imigambi y'imyaka ine (2007 - 2010) yo kurwanya ubukene, guteza imbere indero, ibikorwa vy'iterambere n'ubuzima. Mu ngurane leta yasaba yari yaramaze kwemererwa imiliyoni $785, ikeneye izindi miliyoni $534 nk'uko bivugwa n'itororokanirizo ry'amakuru AFP. Abagiraneza ico basavye leta iyobowe na Bwana Nkurunziza ni ukwubahiriza agateka ka zina muntu, kuvugurura ubutungane no gukomeza demokarasi hanyuma nabo bagatanga intererano yabo. Muri iyi nama Perezida Nkurunziza yijeje gukora ivyo abagiraneza basaba no gukoresha neza intererano yabo. AFP ivuga ko Allassane Sow yari ahagarariye i Banki y'isi mu Burundi yavuze ko ivyo biteze kuri leta y'u Burundi ari ibintu bitatu: "umwimbu, umwimbu, umwimbu". Abatanze intererano nini ni Umuryango w'ubumwe bwa Buraya, ibanki y'isi, Ububiligi, Ubufaransa n'Ubuholandi. Ubushinwa bwemeye guhebera u Burundi ideni ry'imiliyoni $28 bwemera no kubwubakira ibitaro, ikigo kivura malaria n'amashuri. Kwongera incuro zibiri ivyashitsweko Mu 2010 haciye imyaka itanu ari ku butegetsi, Bwana Nkurunziza ku ncuro ya mbere yategerezwa kuja kwiyamamaza imbere y'abanyagihugu, akababwira ivyo yaranguye n'ivyo agiye kubakorera kugira ngo bamutore. Ico gihe, umugambwe wiwe CNDD-FDD wari ufise intumbero ivuga ngo "Imigambi myiza imibereho myiza", wasohoye agatabo karimwo "imigambi 40" y'ivyo Nkurunziza yifuza kurangurira abanyagihugu. Mu kwezi kwa kane mu myiyamamazo muri komine Bugendana mu ntara ya Gitega, Bwana Nkurunziza yabwiye abanyagihugu ko ica mbere na mbere muri iyo migambi ashaka kugeza ku Barundi ari "Amahoro n'umutekano bisesuye mu gihugu cose". I Bugendana, yishimiye ko kuva CNDD-FDD ishitse ku butegetsi hari "hamaze guhunguka Abarundi 500,000 bava muri Tanzania" abwira abanyagihugu ko nibamutora "nta barundi bazosubira guhunga". Yabijeje kandi kugwiza na kabiri bimwe mu vyari bimaze kurangurwa n'ubutegetsi bwiwe mu myaka itanu yari iheze. Amatora yo kw'igenekerezo rya 28/06/2010 yayatsinze ku majwi 91,62% ari umukandida yitoje wenyene nyuma y'uko abandi bakandida batandatu bivanye mu matora bakanasaba Abarundi kutayitabira, gusa leta ivuga ko yitabiriwe ku rugero rwa 76%. 2010 yari ageze kuki? Ubushakashatsi ku banyagihugu n'ubuzima (EDSB-II, 2010) buvuga ko 58% vy'abana bari munsi y'imyaka itanu mu Burundi bari barazingamye ubutakivayo kubera ugufungura nabi. Leta y'u Burundi yavuga ko uku kuzingama guterwa n'ubukene bw'imfungurwa n'uburimyi budakorwa neza n'abanyagihugu bagera kuri 62% bari munsi y'umurongo w'ubukene mu gihugu. Mu kwezi kw'icenda 2010 mu Buhinde, Bwana Nkurunziza yahwe igashimwe kitwa "Rising Star of Africa" Ishami ry'ishirahamwe mpuzamakungu rishinzwe iterambere PNUD/UNDP rivuga ko mu 2005 ubukungu bw'u Burundi bwari ku gipimo ca 0,9%, mu 2010, buduga ku gipimo ca 3,9% naho mu 2013 buraduga kugera ku gipimo ca 5,3% na 4,2% mu 2014. Mu 2010, ikigero c'abana bapfa batarageza imyaka itanu cari kigeze kuri 59 ku 1,000, abavyeyi bapfa bavyara bari 620 ku 100,000 mu 2007 ubu bari bageze kuri 499 (EDSB-II, 2010). Icegeranyo c'ikigo kijejwe kurwanya malaria (Programme National Intégré de Lutte contre la Malaria /PNILP) kivuga ko abantu bicwa na malaria bari ku rugero rwa 34% vy'abayirwaye mu 2010. Muri iyo myaka u Burundi bwari mu nzira y'amahoro n'iterambere, icizere co kuramba ku murundi cari kigeze ku myaka 57 mu 2014 kivuye kuri 49 mu 2008. Petero Nkurunziza hagati ya 2006 na 2011 yahawe ubushimwe mpuzamakungu indwi. Kamwe muri bwo ni agashimwe kitwa "Rising Star of Africa" yaherewe mu Buhindi mu kwezi kw'icenda 2010 ashimwa n'abategetsi b'ico gihugu ko ari "intangarugero mu kwubaka amahoro n'iterambere muri Afurika". Imidugararo ya politiki ishingiye ku matora ya 2015 yasubije inyuma iyo nzira u Burundi bwari bugezeko, Abarundi amajana baricwa abandi ibihumbi amajana barahunga, imigenderanire n'abagiraneza yifata nabi, iterambere ry'ubutunzi n'ubuzimwa bwiza biradindira. Incabwenge muri politiki zivuga ko u Burundi butarasubira ku murongo bwariho inyuma y'imidugararo ishingiye ku matora ya 2015 2020, Nkurunziza asize iki? Icegeranyo c'i Banki ya Afrika ijejwe iterambere (BAD/AfDB) ca 2020 kivuga ko ubutunzi bw'u Burundi bwaduze ku gipimo kiri hagati ya 3,2% mu 2016 na 3,7% mu 2019, vyari biteganyijwe ko muri uyu mwaka (2020) buduga ku gipimo ca 3,7. Banki y'isi ivuga ko ibiharuro iheruka y'u Burundi (2013) vyerekana ko Abarundi 64% bari munsi y'umurongo w'ubukene. Iyi banki ivuga ko umwimbu mbumbe w'umunyagihugu mu Burundi ku mwaka ari $271 (2018). BAD/AfDB yo ivuga ko ikibazo c'imfungurwa kigiteje ingorane kuko abana 6 ku 10 bafise ikibazo co kuzingama (2017), ikavuga ko icizere co kubaho c'Umurundi cavuye ku myaka 57 mu 2014 kikagera kuri 52 mu 2018 mbere abanyagihugu 156 ku 1000 bakaba bugarijwe na malaria. Mu 2018 leta y'u Burundi yatangaje imigambi mishasha yise "Plan National de Développement 2018 - 2027". Leta yavuga ko iterambere ry'ubutunzi ryari kuri 4% mu 2018 yifuza ko rizogera ku 8% mu 2020. Ubu, ikigega mpuzamakungu FMI, gitegekanya ko ubukungu bw'u Burundi muri uyu mwaka (2020) buzomanuka ku rugero rwa -5,5%. Ibiharuro vya leta biheruka mu 2018 bivuga ko ingo zo mu bisagara zifise umuyaga nkuba mu Burundi ari 52% naho mu mitumba zikaba ari 2%, ko ubu u Burundi bwimbura 50MW z'umuyagankuba n'aho hari amahirwe yo kwimbura 300MW. Leta ivuga ko ku rwego rw'igihugu 16% vy'ingo zifise amazi mu ngo, ariko Abarundi 83% muri rusangi bashobora kugera ku mazi meza hafi yabo. Mu 2018 ibiharuro vyatanzwe na leta bivuga ko ku mabarabara y'uburebure bwa 7.059 km mu gihugu 1.950 km arimwo kaburimbo. Leta ivuga ko yasubiyemwo ikibuga c'indege mpuzamakungu ca Bujumbura, n'aho itarakigeza ku bipimo vyifuzwa ku rwego mpuzamakungu, ndetse ko ikiriko irarondera kunagura kompanyi ya Air Burundi. Leta ivuga ko impfu z'abana bari munsi y'imyaka itanu zari zigeze kuri 78 ku bana 1,000 mu 2017. Mu 2010 bari kuri 59/1,000. Raporo ya leta ya 2018 ivuga ko urugero rw'abavyeyi bapfa bariko baribaruka rwari rugeza kuri 712 ku 100,000 n'aho ivuga ko kuvyarira kwa muganga vyiyongere bikagera kuri 84%. Leta y'u Burundi ivuga Bwana Nkurunziza yatanguje imirimo y'ibikorwa rusangi iba buri wa gatandatu, kwiga ku buntu mu mashuri y'intango , kuvura ku buntu abana bari munsi y'imyaka itanu n'abagore bavyara. Leta ivuga ko ku butegetsi bwa Nkurunziza, u Burundi bwagize uruhara mu bikorwa vyo kugarura amahoro muri Somalia, Centrafrique, Sudani na Côte d'Ivoire. Imiryango mpuzamakungu iharanira uburenganzira bwa muntu ivuga ko mu Burundi hari ibikorwa bikomeye vy'uguturubika , ihohoterwa, kuburabuza , ifunga, iterabwoba n'ubwicanyi bikorerwa abatavuga rumwe n'ubutegetsi n'abanyamakuru. Leta y'u Burundi kenshi yagiye ihakana ivyo, ivuga ko muri rusangi mu gihugu hari amahoro n'umutekano n'ubwisanzure kuri bose.
amakuru-55198119
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55198119
Iran yanse ibisabwa na Biden ku bijanye n'amasezerano yo guhingura ubutare bw'ubumara
Irani ntishobora kwemera ibisabwa na reta nshasha ya Biden ku bijanye n'amasezerano yayo yo guhingura ubutare bw'ubumara, kandi Amerika itegerezwa kubanza gusubira mu masezerano yo mu 2015 imbere y'uko twiyumvira ibijanye n'ibiganiro, ibi ni ibivugwa n'umushikiranganji w'imigenderanire wa Irani.
Ikigo ca Irani co guhingura ubutare bw'ubumara kiri ahitwa Bushehr Javad Zarif avuga ko Leta Zunze Ubumwe za Amerika ifise "ivyo yiyemeje yo nyene" itegerezwa kubanza gushira mu ngiro. Umukuru w'igihugu wa Amerika aherutse gutorwa, Joe Biden, yaramenyesheje ko azosubira muri ayo masezerano kandi akureho ibihano Irani yahafitwe mu gihe iki gihugu "cokwubahiriza aya masezerano". Ikiboneka ni uko buri ruhande rushaka ko urundi rubanza kwubahiriza aya masezerano ubwa mbere na mbere. Mu kwa gatanu 2018, Perezida Donald Trump yarivumbuye muri ano masezerano yateweko igikumu n'uwo yasubiriye, Barack Obama. Ubwo nyene, yaciye asubizaho ibihano vyafatiwe Irani mu bisata vy'igitoro n'ikigega vy'iki gihugu. Kuva ico gihe, Tehran (umugwa mukuru wa Irani) yaciye itangura guhingura ubutare bw'ubumara ku rugero runini gusumba urwo yari yemerewe muri ayo masezerano, ivyatumye amakungu agira amakenga ko ifise guca yikika mu kiza igahingura ibombe y'ubumara. Hagati aho, reta ya Irani yoyo ibandanya ishimangira ko umugambi w'uguhingura ubu butare bw'ubumara ari umugambi w'amahoro. Aya masezerano yari yumvikanyweko mu ntumbero yo guhagarika uwu mugambi wa Irani, maze nayo igatezurirwa ibihano. None Irani ihagaze he ku bijanye n'aya masezerano? Ku wa kane, umushikiranganji Zarif yavugiye mu nama yari irongowe n'Ubutariyano ko, igihe yivumbura muri aya masezerano, Amerika "yahonyanze bikomeye cane " icemezo cafahswe na ONU, avuga ko ubutegetsi bwa Trump ari "ubutegetsi bubi". Ati: "Amerika itegerezwa guhagarika, Amerika itegerezwa guhagarika ihonyangway'amategeko mpuzamakungu. Ibi ntibisaba ibiganiro ivyo ari vyo vyose". Zarif abandanya avuga ko Amerika "itari ku rugero rwo kugira ivyo ibanza gusaba". Joe Biden yiteze kurahirira kuba umukuru w'igihugu agira 46 wa Amerika ku wa 20 z'ukwa mbere, avuga ko azokwihutira gusubiza Amerika muri ayo masezerano, kandi akaraba ingene akuraho ibihano, ariko ko bizosaba ko Irani kubanza kwubahiriza ibiri muri ayo masezerano. Ku wa gatatu w'iyi ndwi, Inama nshingamateka ya Irani yaremeje integuro y'itegeko ryo guhagarika abagenduzi b'ishirahamwe ONU ku bigo vyayo bihingura ubutare bw'ubumara, maze hagatangura ibikorwa vyo kwongereza inguvu za uranium gushika ku rugero rwa 20% - urugero ruri hejuru cane ugereranije na 3.67% rwari rwumvikanyweko mu masezerano yo mu 2015 - mu gihe ibihano iki gihugu cafatiwe bitoba vyavanyweho mu kiringo c'amezi abiri. Uranium yongerejwe inguvu kurenga uru rugero rwa 20% ishobora gukoreshwa mu guhingura ibombe y'ubumara. Umukuru w'igihugu wa Irani Hassan Rouhani avuga ko yanse ishirwa mu ngiro ry'iri tegeko, mu gihe umutegetsi w'ikirenga, Ayatollah Ali Khamenei, ari na we mutegetsi mukuru muri ico gihugu atarashikiriza aho ahagaze kuri iyi nteguro y'iri tegeko. Isanamu y'ikigendajuru y'ikibanza ca Natanz gihingurirwamwo Uranium, kimwe mu bibanza bishobora gukoreshwa mukwongereza inguvu za Uranium Iri tegeko ryemejwe haciye iminsi mike wa muhinga mu bijanye n'ubutare bw'ubumara, Mohsen Fakhrizadeh, agandaguwe, mu gitero kidasanzwe cabereye kw'ibarabara hanze y'umugwa mukuru Tehran ku wa gatanu w'indwi iheze. Irani ivuga ko Israyeli hamwe n'umurwi utavuga rumwe n'ubutegetsi uri mu buhungiro ari bo bakoze ico gitero bakoresheje ikirwanisho gikoreshwa na telecommande. Israyeli ntaco iravuga ku ruhara yagirizwa ko yagize muri ico gitero. Igihe Trump yivumbura muri aya masezerano, yavuga ko ashaka gutera igitsure Irani kugira ngo ije mu biganiro vyo gushiraho ayandi masezerano yohagarika burundu uwu mugambi wayo wo guhingura ubutare bw'ubumara, kandi igahagarika ibikorwa vyo guhingura ibirwanisho ruhonyanganda. Irani yaragararije mbere mu kw'indwi 2019 ihonyanga ingingo yayitegeka kutarenza ibice 3.76 % vya uranium, ibikorwa vyo kwongereza inguvu za uranium bikaba vyarabandanije ku rugero rwa 4.5 kuva ico gihe. Ivuga ko kuva mu kwa mbere itazigera isubira kwubahiriza ingingo n'imwe iri muri aya masezerano. Mu kwezi guheze, ishirahamwe mpuzamakungu rijejwe inguvu z'ubumara (IAEA) ryavuze ko Irani ifise urugero rwa uranium rusumba incuro 12 urutegekanijwe muri ayo masezerano.
amakuru-47925148
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47925148
'Indege ngari kurusha izindi ku isi' yagurutse ku nshuro yayo ya mbere
Indege ndende cyane mu bugari kurusha izindi zose ku isi yafashe ikirere bwa mbere.
Ni indege yubatswe na kompanyi Stratolaunch - yashinzwe mu mwaka wa 2011 na nyakwigendera Paul Allen uri mu bashinze sosiyete ya Microsoft - yakorewe gufasha ibyogajuru guhagurukira mu kirere. Ifite ubugari bwa metero 117, ikaba mu rugendo rwayo rwa mbere yagendeye ku muvuduko wa kilometero 274 ku isaha. Byitezwe ko kohereza icyogajuru mu kirere kivuye kuri iyi ndege buzaba uburyo buhendutse kurusha ubusanzwe bukoreshwa bwo kucyoherereza ku butaka. Biteganyijwe ko iyi ndege izajya igurutswa ku butumburuke bwa kilometero 10 mbere yuko ibyogajuru byoherezwa mu isanzure biyihagurukiyeho. Iyi ndege ifite ubugari bungana n'uburebure bw'ikibuga cy'umupira w'amaguru cyo muri Leta Zunze Ubumwe z'Amerika. Mu kugeragezwa ngo ijye mu kirere, yahagurukiye ku kibuga kiri ahitwa Mojave muri leta ya California, ku munsi w'ejo ku wa gatandatu. Evan Thomas, umupilote wayihagurukije, yabwiye abanyamakuru ko uyu mwitozo wari "mwiza cyane kandi ahanini wagenze uko wari wateguwe, indege iguruka uko byari byitezwe". Ku rubuga rwa interineti rwa Stratolaunch, iyi kompanyi yatangaje ko ifite intego yuko "ibyogajuru bizajya bizamuka bikajya mu isanzure mu buryo busanzwe nko gufata indege isanzwe y'ubucuruzi". Iyi kompanyi yongeyeho ko iyi ari intambwe ikomeye itewe mu buhanga bwo kubaka indege. Umuherwe w'Umwongereza Richard Branson ufite kompanyi yitwa Virgin Galactic, na we yakoze indege yo guhagurutsa ibyogajuru. Kompanyi Stratolaunch ivuga ko indege yayo ari yo "ngari cyane kurusha izindi ku isi", ariko hari izindi ndege ziyisumba mu burebure bwo guhera ku zuru kugera ku murizo.
amakuru-42705425
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-42705425
Papa Francis ngo afise isoni ry'ivyaha vy'aba Patiri bo muri Chili
Papa Francis yabariye abari bitavye igikorane ku kirimba c'umukuru w'igihugu muri Chilie, ko yumva umubabaro n'isoni kubera amabi atagira izina yakorewe abo bana.
Papa yavuze ko yumva isoni ry'ivyo abapatiri bahohoteye abana muri Chili bakoze Muri Chili abanyagihugu benshi ni abakirisu b'aba Katolika. Ariko benshi barababajwe n'uko Papa Francis yagenye umusenyeri yahoze ari umunyeshure wa patiri Fernando Karadima. Abantu bagiye mu myiyerekano biyamiriza gukingiranira ikibaba kw'akategetsi ba Ekleziya muri Chili Ubutegetsi bwa Vatikano bwasanze Fernando Karadima yagirwa n'icaha co guhohotera abana b'abahungu mu kiringo c'imyaka n'iyindi.
amakuru-49503225
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49503225
Map Burundi Buhire iriyama gucyura impunzi ku ngufu
Umutwe wa politiki utavuga rumwe n'ubutegetsi bw'u Burundi, Map Burundi Buhire, wandikiye Tanzaniya uvuga ko utishimiye gucyura impunzi z'Abarundi.
Uwo mutwe uvuga ko wiyemeje gushaka inzira zatuma ngo u Burundi busubira ku murongo mu rwego rwa politiki. Wandikiye ibaruwa ifunguye umukuru w'igihugu cya Tanzania, Pombe Magufuli, umusaba kudasubiza impunzi z'abarundi zitabisha mu gihugu cyabo. Nyuma yo kubonana na ministri w'ubutegetsi bw'igihugu mu Burundi mu cyumweru gishize, mugenzi we wa Tanzania yatangaje ko ku itariki ya mbere z'ukwezi kwa cumi impunzi z'abarundi ziri ku butaka bwayo, izibishaka n'izitabishaka, zigomba kuba zatangiye gutahuka ngo kubera ko u Burundi burimo umutekano. Jacques Niyitegeka yavuganye n'umukuru wa Map Burundi Buhire, Emery Pacifique Igiraneza, atangira amubaza icyatumye bandika iyo baruwa.
140324_malaysia_plane
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2014/03/140324_malaysia_plane
Malaysia: MH-370 yaguye mu nyanja
Ministiri w'intebe wa Malaysia, Najib Razak, yatangaje ko indege yaburiye irengero yaguye mu majyepfo y'inyanja y'Ubuhinde, ko nta muntu warokotse.
Ministiri w'intebe wa Malaysia, Najib Razak Mw'ijambo yahaye abanyamakuru bwana Razak yavuze ko amafoto ya satelite y'Ubwongereza yatumye bakeka ko iyo ndege yo muri sosiyete ya Malaysia Airlines yaguye ahantu kure mu mazi aherereye mu burengerazuba bwa Perth, kure y'ahantu hashobora kuba hari ikibuga cy'indege. Yasabye ibitangazamakuru kubahiriza ubuzima gatozi bw'imiryango y'abagenzi n'abakozi 239 bari muri yo ndege, avuga ko igihe bamaze bategereje amakuru cyabakomereye, kandi ko aya makuru mashya arushijeho kuba mabi. Hashize ibyumweru bibiri iyo ndege ya MH-370 iburiye irengero. Amato n'indege bikomeje gukora amaperereza ku bice bimwe byatowe mu mazi bishobora kuba byaravuye kuri iyo ndege.
amakuru-46258815
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46258815
Ibikorwa vyo kugwanya Ebola vyasubiye gutangura muri RD Congo inyuma yo guhagarara ku musi wa gatandatu
Ibikorwa vyo kugwanya umugera wa Ebola vyasubiye gutangura ku wa mungu i Beni mu buseruko bwa Repubulika y'Intwaro rusangi ya Congo (RD Congo), inyuma yo guhagarara ku munsi wa gatandatu bivuye ku ntambara zabereye muri ako karere ku wa gatanu.
OMS yiyemeje kubandanya ifasha RD Congo kugwanya Ebola Nk'uko bishikirizwa n'umushikiranganji ajejwe amagara y'abantu, yari yafashe ingingo yo guhagarika ivyo bikorwa i Beni, intambara zo ku wa gatanu zabera ku metero zike uvuye ku kigo kivurirwamwo abaremvye cane n'amazu y'uburaro y'abaganga. Ishami rya Onu rijejwe amagara y'abantu kw'isi "Organisation Mondiale pour la Santé" (OMS) ryibukije ko abakozi baryo 16 bari i Ben bari bahungishirijwe i Goma kugira bitabweho kubera ivyo babonye. Igisase caraguye ku nzu babamwo ariko nticaturitse. Ku mugoroba wo ku wa gatanu, igisirikare ca ONU gifasha kugarukana amahoro muri RD Congo, Monusco hamwe n'igisirikare ca leta barasubije inyuma igitero c'abagwanyi ba ADF mu gisagara ca Beni. Mw'itangazo ryo ku munsi w'Imana, uwurongoye ishirahamwe OMS yamenyesheje ko iryo shirahamwe rizobandanya gukorana n'ubushikiranganji bwa Congo bujejwe amagara y'abantu hamwe n'abandi bafasha mu gutuza ico kiza ca Ebola. Kuva iyo ngwara yadutse itariki imwe z'ukwezi kw'umunani guheze, ico kiza kimaze guhitana abantu 213 i Beni.
130816_uganda_ebola
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2013/08/130816_uganda_ebola
Habonetse indwara isa na ebola muri Uganda
Abajejwe amagara muri Uganda bavuga ko habonetse indwara mu buraruko, ituma abarwayi bituma amaraso menshi, nka kumwe kwa ebola.
Abaganga bari kuvura ebola muri Uganda mu mwaka uheze Ubushikiranganji bujejwe amagara muri Uganda buvuga ko abantu batandatu bariko bapimwa indwara izwi mu Congereza kw'izina rya Crimean-Congo Haemorrhagic Fever (CCHF). Ngo abandi bantu batatu bapfuye, bikibazwa ko bahitwanywe n'iyo ndwara, yandukira mu kuribwa n'inyondwe. Mu mwaka uheze Uganda yabonetsemwo ibiza bibiri vya Ebola, hamwe n'ikindi kiza gisa nayo kizwi kw'izina rya Marburg.
51781102
https://www.bbc.com/gahuza/51781102
Coronavirus: Togo nayo yatangaje umurwayi wa mbere
Igihugu ca Togo kimenyesha ko hari umuntu wa mbere yapimwe agasanga yaranduye umugera ruhonyabantu, coronavirus.
Mw'itangazo yasohoye nijoro, leta y'ico gihugu imenyesha ko uyo murwanyi ari umukenyezi asanzwe aba ku mugwa mukuru Lome n'umuryango wiwe. Rivuga ko uyo mukenyezi w'imyaka 42 yafashwe inyuma y'ingendo yakoze mu bihugu vya Benin, Ubudagi, Ubufaransa naTurukiya hagati y'amagenekerezo ya 22 z'ukwa kabiri na 02 z'uku kwa gatatu. Togo rero igize umunani mu bihugu vyo ku mugabane wa Afrika bimaze guterwa n'uwo mugera, inyuma ya Nigeria, Senegal, Misiri, Algeria, Tuniziya, Afrika y'Epfo na Cameroon. Gushika ubu, ibihugu birenga 80 biramaze guterwa n'uwo mugera watanguriye mu gisagara ca Wuhan c'intara ya Hubei mu Bushinwa. Ishami ry'ishirahamwe ONU ryitaho amagara y'abantu kw'isi, OMS, ritangaza ko ubu abamaze kwandura uwo mugera hafi 100.000, nayo abarenga 3000 bakaba bamaze kuhasiga ubuzima, benshi bakaba ari abo mu Bushinwa. Ku mugabane wa Bulaya, igihugu c'u Butaliyano nico kibangamiwe gusumba, aho abashika 4600 bamaze kuwandura, nayo abamaze gupfa bakaba bageze kuri 197. Abategetsi b'ico gihugu bavuga ko mu masaha 24 gusa aheze abantu 49 aribo bapfuye bishwe n'uwo mugera. Nayo mu Bwongereza aho abantu 164 bamaze kuwandura, umuntu agira kabiri akaba yaraye apfuye yishwe na coronavirus.
amakuru-43587805
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43587805
Umugabo yanduye indwara ya Gonorrhea idasanzwe
Hari umugabo mu gihugu c'u Bwongereza yafashwe n'indwara ya Gonorrhoe isa n'iyananiye abahinga.
Yari asanzwe afise uwo barangura hamwe amabanga y'abubatse mu Bwongereza, yamara yanduye umugera udasanzwe amaze guhuza igitsina n'umukobwa ava mu bumanuko bushira ubuseruko bwa Aziya. Ikigo ca leta kijejwe amagara mu Bwongereza kimenyesha ko ari ubwa mbere habonetse agakoko gatera iyo ndwara kananiye imiti iri mu bwoko buzwi nka "antibiotic". Abajejwe amagara y'abantu bariko baratohoza ko atawundi yoba ataramenyekana yoba yarahuje igitsina n'uwo mugabo, yonashobora gukwiragiza uwo mugera. Uwo mugabo yanduye uwo mugera mu ntango z'uyu mwaka wa 2018. Abaganga bamuvangiye imiti yitwa "azithromycin" na "ceftriaxone" yo mu bwoko bwa "antibiotic", naho yananiwe kugira ico imumariye. Muganga Gwenda Hughes, wo mu rwego rw'amagara y'abantu mu Bwongereza yavuze ati: "Ni ubwa mbere tubonye umugera ukomeye nk'uyu, unanira iyi miti isanzwe ikoreshwa kuvura, ata ngorane, iyi ndwara." Amakuru yahanahanywe hagati y'ikigo mpuza makungu kijejwe amagara kw'isi (WHO) n'ikigo c'abanyabulaya kigenzura indwara (ECDC), aremeza ko uyu mugera w'iyi ndwara udasanzwe. Indwara ya Gonorrhea ni iki? Iyi ndwara ifatira mu bihimba vy'irondoka iterwa n'umugera witwa 'Neisseria gonorrhoeae'. Iyi ndwara kandi ishobora guca mu guhuza ibitsina ata gakingirizo, igashobora no guca mu kanwa. Abandi bakarirwa ni abahuza ibitsina babisangiye. Muri uko kwandukirwa, ibimenyetso vy'iyo ndwara biragora kubona ku rugero rw'umugabo umwe kuri 10, n'abagore barenga batatu kuri bane, co kimwe n'abagabo bahuza ibitsina n'abandi bagabo. Mugabo ibimenyetso birashobora guserukira mu ruziri rusa n'urwatsi rutoto canke n'umuhondo, rushobora kugaragara mu bihimba vy'irondoka, canke umuntu akababara iyo ari ku mwanda muto, ndetse n'amaraso akaboneka. Ingaruka ku murwayi ativuje habamwo nk'ubugumba, ukubabara kw'imitsi itandukanye iri mu bihimba vy'irondoka, ndetse ukanandukiza umwana iyo uri umukenyezi yibungenze. Iyi ndwara kandi ishobora guca mu guhuza ibitsina ata gakingirizo Ivyigwa birabandanya Ivyigwa bibandanya kui uyo mugabo yanduye bitegekanya ko hakoreshwa ubundi bwoko bw'umuti wofasha gusumba. Abaganga bihaye ikiringo c'ukwezi bizera ko hari akarusho aronka. Gushika ubu, nta wundi muntu afise ibimenyetso vy'iyo ndwara araboneka - ndetse n'uwo Mwongerezakazi basanzwe bahuza ibitsina, mu gihe amatohoza abandanya. Muganga Hughes anavuga ati: "Uyu murwayi turiko turamukurikirana gushika akize neza, tunagabanye n'icotuma yanduza abandi dukoresheje ubuhinga n'imiti yose ishoboka." Abaganga baragabisha bibutsa ko umurwayi nk'uyo yabonetse mu mwaka wa 2015 mu bwongereza, mu karere ka Leeds. Igiteye ubwoba n'uko ako gakoko gatera iyo ndwara gashobora kubandanya karwanya umuti wo mu bwoko bwa 'antibiotic'. Ibimenyetso uwo murwayi afise ntivyari bwabonyeke Ibindi bisa n'ibi: Muganga Olwen Williams, arongoye ishirahamwe ry'abongereza ryitaho amagara afatiye kw'irondoka hamwe n'umugera wa SIDA avuga ati: "Birihuta cane gutohoza no gukurikiranira hagufi ubu bwoko budasanzwe bw'iyi ndwara ya gonorrhoea, itarananirana. "Turarajwe ishinga n'ingorane zishobora kugwirirana, ubona ko n'amafaranga ategekanirijwe igisata c'amagara y'abantu yagabanijwe.''
46775152
https://www.bbc.com/gahuza/46775152
Umugore amaze imyaka ari muri "coma" ameze nk'uwapfuye yibarutse muri Amerika
Igipolisi co muri leta ya Phoenix kiriko kiratohoza ku vyikekwa kuba ihohotera rishingiye ku gitsina, inyuma yaho umugore amaze imyaka myinshi muri "coma" ameze nk'uwapfuye basanze yarasamye none akaba yibarutse.
Umugore amaze imyaka ameze nk'uwapfuye yibarutse mu bitaro vya Phoenix muri Amerika Uwo mugwayi ari mu bitaro Hacienda HealthCare i Phoenix muri leta ya Arizona, muri Amerika amaze imyaka hafi cumi ari muri "coma" inyuma yaho agiriye impanuka y'imodoka, ariko akaba yavyaye umwana w'umuhungu itariki 29 Ukwezi kwa 12, nkuko vyiganwa n'umuryango wiwe. Umuntu yahawe amakuru ku vyabaye yagize ati: «Nta muntu numwe mu bakozi b'ivyo bitaro yarazi ko yibungenze imbere yuko yibaruka." Igipolisi ca Phoenix kiriko gitohoza ku caha co guhohotera bishingiye ku gitsina. Kivuga ko umwana ameze neza. Bivugwa ko uwo mugwayi akenera gukurikiranwa amasaha 24 kuri 24, uwahawe amakuru akavuga ko abantu benshi bahora binjira mu cumba ciwe. Kuva iryo bara ribaye, uburongozi bw'ibitaro bwarahinduye amategeko muri ino ndwi. Iyo bikenewe ko umukozi w'umugabo aja mu cumba c'umurwayi w'umugore, amategeko mashasha asaba ko agenda aherekejwe n'uwundi mukozi w'umugore.
amakuru-44916283
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44916283
Muganga uhindura imitere y'umubiri yatawe muri yombi muri Brezili nyuma y'urupfu rw'uwo yongereraga ikibuno
Dogiteri Denis Furtado uzwi cyane nka Dogiteri Bumbum, umuganga wo muri Brezili ufasha abantu b'ibyamamare guhindura imiterere y'imibiri yabo uko babyifuza, yatawe muri yombi nyuma y'iminsi ine yihishahisha kubera urupfu rw'umwe mu bamugana w'umugore yongereraga ikibuno.
Dogiteri Furtado yavuze ko ibyabaye yari "impanuka yateje urupfu" Polisi iravuga ko Dogiteri Furtado ari mu maboko ya polisi mu mujyi wa Rio de Janeiro nyuma y'ubutumwa bw'aho aherereye bwatanzwe n'umuntu utivuze izina. Umurwayi we Lilian Calixto yapfuye nyuma y'imiti yari yamuteye mu rwego rwo kumwongerera ikibuno. Muganga Furtado ubu akurikiranyweho icyaha cyo kwica umuntu. Nyina umubyara na we yatawe muri yombi ashinjwa ubufatanyacyaha. Nyakwigendera Lilian Calixto yagannye Dogiteri Furtado kugira ngo yongererwe ikibuno Abakora iperereza baravuga ko muganga Furtado yagerageje kongerera ikibuno Madamu Calixto - wari ufite imyaka 46 y'amavuko akaba n'umuyobozi wa banki - abikoreye iwe mu mujyi wa Rio de Janeiro, ariko uyu mugore usize abana babiri agahita atangira kurwara ubwo byakorwaga. Bavuga ko uyu muganga yahise amujyana mu bitaro ariko agakomeza kumererwa nabi, akaza kwitaba Imana amasaha macye nyuma yaho. Ibitangazamakuru byo muri Brezili byatangaje ko uyu mugore ubwo yagezwaga ku bitaro umutima we wateraga wihuta cyane mu buryo budasanzwe. Kuva icyo gihe uyu muganga Furtado yari yaraburiwe irengero. Ku wa gatatu w'iki cyumweru, umwunganizi we mu mategeko yari yavuze ko ari umwere, kandi ko impamvu atari yishyikirije polisi ari uko yari yahiye ubwoba.
amakuru-40910373
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-40910373
Liverpool yanganyije na Watford
Umukino wa kabiri wa shampiyona nshya yo mu Bwongereza wahuje ikipe ya Liverpool na Watford.
Ku munota wa 93 niho umukinnyi Miguel Britos yatsinze igitego cya gatatu cya Watford gutyo bituma iyi kipe inganya 3-3 na Liverpool. Ibitego bya Liverpool byatsinzwe na Mané ku munota wa 29, Firmino ku munota wa 55 kuri penaliti na Salah ku munota wa 57. Ibitego bya Watford byatsinzwe na Okaka ku munota wa 8, Doucouré ku munota wa 32 na Britos ku munota wa 93. Uyu mukino wabonetsemo ibitego bitandatu ukurikiye umukino wa mbere w'iyi shampiyona nshya wabonetsemo ibitego birindwi wabaye kuwa gatanu ugahuza Arsenal na Leicester aho umukino warangiye Arsenal itsinze Leicester 4-3.
amakuru-43356454
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43356454
Ubufaransa n'Ubuhindi vyakomeje imigenderanire
Prezida w'Ubufaransa Emmanuel Macron n'umushikiranganji wa mbere w'Ubuhindi Narendra Modi bakeje intambwe nshasha yo gufashanya mu vya gisirikare, ivy'uguteza imbere imiji no mu masoko ntanganguvu.
Prezida Emmanuel Macron w'Ubufaransa Bari mu gisagara ca Delhi ku munsi wa mbere w'urugendo rwa Prezida Macron mu Buhindi, abo bategetsi babiri bemeranije kugira imigenderanire ya hafi ku bijanye n'ibahari Indiyano. Irimwo uguhererekana amakuru ku bijanye n'iperereza, kugenderanira ku birindiro vyo mu mazi hamwe no kugenzurira hamwe ako karere. Ababikurikiranira hafi bavuga ko iyo ntambwe ishobora gutuma Ubushinwa bubona ko hari uwundi mugabo w'ijunja muri ako karere. Prezida Macron yavuze ko intego yiwe aruko Ubufaransa kiba igihugu ca mbere ku mugabane wa Buraya, gicuditse n'Ubuhindi mu vy'ubudandaji. Narendra Modi, umushikiranganji wa mbere w'Ubuhindi
amakuru-43689418
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43689418
Amerika: Umuntu umwe yishwe n'umuriro muri Trump Tower
Umuntu umwe yapfuye abajejwe kugwanya umuriro w'icaduka bane na bo barakomerekera mu muriro wadutse mu nyubakwa ya prezida i New York.
Iyo nyubakwa irimwo uburaro n'ibiro Uwapfuye n'umugabo umwe yaba muri iyo nyubakwa yapfuye amaze gushikanwa kwa muganga, nk'uko abategetsi bajejwe kugwanya umuriro babivuga. Umukuru w'igihugu wa Amerika Donald Trump arafise aho aba n'ibiro muri iyo nyubakwa. Ariko Trump, umupfasoni wiwe Melania hamwe n'umuhungu wiwe Baron ubu bari i Washington DC. Uwo muriro wadutse mw'igorofa ya 50, irimwo amazu abantu babamwo hamwe n'ibiro. Icatumye uwo muriro ntikiramenyekana. Urwo rubeya rwatanguye kuboneka muri iyo nyubakwa isaha 18:00 (2200GMT)
amakuru-52855094
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52855094
DR Congo: Iyicwa ry'urubozo rya Nyamwiza na Nyamutarutwa, ishusho y’ibiri kuba i Minembwe
Ubwicanyi n'intambara z'imitwe yitwaje intwaro mu ntara ya Kivu y'Epfo muri Repubulika ya Demokarasi ya Congo birakomeje, nubwo hari ingabo za leta n'ingabo z'umuryango w'abibumbye zose zifite mu nshingano kurandura iyi mitwe no kurengera abaturage.
Nyamutarutwa (ibumoso) wari ufite abana batandatu na Nyamwiza wari ufite abana babiri anatwite uwa gatatu, bishwe babanje gukorerwa iyicarubozo Buri mwaka tariki 29/05 ku isi hazirikanwa umunsi mpuzamahanga w'ibikorwa by'ingabo z'umuryango w'abibumbye mu kugarura amahoro ku isi. Mu burasirazuba bwa Congo niho hantu ku isi hari ingabo nyinshi za ONU/UN ziri mu butumwa bwo kugarura amahoro, umuvugizi wazo yabwiye BBC ko bari gukora ibishobora ngo bagarure amahoro muri aka gace. Perezida Felix Tshisekedi amaze kugera ku butegetsi yasezeranyije ko azakora ibishoboka byose akarwanya iyi mitwe ibuza amahoro uburasirazuba bwa Congo n'akarere. Mu kwezi kwa 10 umwaka ushize leta ya Congo yatangije ibitero by'ingabo bigamije kurandura imitwe yitwaje intwaro mu burasirazuba bwa DR Congo. Ubwicanyi bubanjirijwe n'iyicarubozo buheruka gukorerwa abagore b'impunzi z'ubu bushyamirane ahitwa Kivumu muri Minembwe, n'imirwano ihavugwayo muri iyi minsi byerekana ko intego y'ingabo za leta n'iza MONUSCO itaragerwaho. ICYITONDERWA: Amakuru amwe muri iyi nkuru ashobora kutagwa neza buri musomyi Imirwano iri muri aka gace ishingiye kuki? Kuva mu 1960 aka gace kakomeje kubamo intambara za hato na hato zishingiye ku butegetsi n'izindi nyungu, ariko zikitirirwa amoko atandukanye ahatuye. Ababembe, Abafulero, Abanyamulenge n'Abanyindu ni amwe mu moko yiganje muri aka gace k'amajyepfo y'intara ya Kivu y'Epfo. Abanyamulenge bavuga ko bamwe muri aya moko yandi batifuza ko baturana hano, ko bashaka kubarimbura cyangwa bagasubira mu Rwanda aho bamwe mu bo muri ayo moko yandi bavuga ko Abanyamulenge ariho iwabo. Inyandiko zimwe z'amateka zivuga ko ubwoko bw'Abanyamulenge bwavuye mu gice cyari ubwami bw'u Rwanda mu myaka ibarirwa mu binyejana ishize. Muri iki gihe buri bwoko muri aya atuye aka gace usanga bufite umutwe witwaje intwaro, imwe muri iyi mitwe ikorana kandi n'inyeshyamba z'Abanyarwanda cyangwa iz'Abarundi nazo ziri muri ako gace. Hari urusobe rw'ubushyamirane bushingiye ku nyungu bwite, amoko, ubutegetsi n'intege nke za leta itabasha kuvana intwaro mu baturage. Imirwano imaze igihe, iri hagati y'imitwe ya Mai-Mai ifite amoko ishamikiyeho cyangwa se hagati y'iyo mitwe n'umutwe w'Abanyamulenge uvuga ko ugamije kurengera abo muri ubu bwoko. Mu mpunzi zahunze iyo mirwano nyinshi ni iz'Abanyamulenge, gusa zirimo n'izo muri ayo moko yandi zahungiye ahatandukanye nk'uko abategetsi muri aka gace babibwiye BBC mu kwezi kwa 09/2019. Iyicwarubozo rya Nyamwiza na Nyamutarutwa BBC yabonye amashusho y'imirambo ya Nyamwiza Francine na Nyamutarutwa Nyamugisha bishwe by'agashinyaguro n'aba Mai Mai nk'uko Anna Nyiransasirwa warokotse ubwo bwicanyi abivuga. Aba bagore ni abo mu bwoko bw'Abanyamulenge bavuye mu byabo bahunga ibitero by'aba Mai Mai mu mwaka ushize, impunzi zose hamwe zirenga 46,000 nk'uko Gad Mukiza bourgmestre wa komine Minembwe yabibwiye BBC. Aba Banyamulenge bavuye mu bice bitandukanye by'aka karere ka Haut plateau, Uvira na Minembwe nka Mibunda, Kamombo, Rugezi, Kivumu, Rutigita n'ahandi hashenywe n'izo ntambara bahungira aho MONUSCO n'ingabo za leta zigomba kubarinda. Tariki 18/04/2020 Anna Nyiransasirwa w'imyaka 60 n'abandi bantu umunani b'impunzi bavuye aho bahungiye hitwa i Muzinda basubira ahitwa i Kivumu - hose ni muri Minembwe - bajya gushaka ibyo kurya mu mirima yabo aho bahunze. Aho bajyaga ni mu rugendo rurenze 15Km uvuye aho bahungiye. Ababana na Nyiransasirwa bavuga ko nyuma yagize ihungabana kubera kubona abo bari kumwe bicwa urubuzo. Inkambi y'impunzi ya Mikenke i Minembwe yagabweho igitero ejo kuwa kane irindwa n'ingabo za MONUSCO Mu kiganiro na BBC Gahuzamiryango ku byabaye Anne Nyiransabirwa yagize ati: "Wari umunsi wa mbere tugeze mu mirima yacu kuko twari tubonye bigoye maze tujya gushakira abana ibyo kurya. "Twari duherekejwe n'abasirikare ba leta batwemereye kuturinda. "Tumaze kwikorera tugeze ahantu ku musozi [aba Mai Mai] bararasa, abasirikare twari kumwe baraduhemukira baragenda ntibadutabara. "Twe twihishe ahantu hakundutse cyane mu isimu ndende, ariko abo basirikare baragaruka berekana aho turi. "Abo ni ba Mai Mai bakorana n'abo basirikare kuko barahamagaranye bababwira ko twihishe aho hantu. "Baraje aho twari turi, twari batatu, bararasa amasasu akomeretsa abana banjye [abagore babiri bari kumwe] ariko njyewe amasasu ntabwo yamfashe". Nyamwiza na Nyamugisha ni abakazana ba Nyiransasirwa. Avuga ko aba ba Mai Mai bamaze kurasa baje kuri aba bagore babiri bakomeretse bakabica nabi cyane babajombaguye ibyuma mu bice bitandukanye by'umubiri, ariko we ntibamukoraho. Ati: "Njye bampambiriye amaboko bayashyira inyuma, banjyana aho baba. Aho hantu nahagize iminsi ibiri n'amajoro abiri, nta bwoba nari ngifite nabonaga ndi mu rupfu. "Bampambiriye uwo munsi wose kugeza bangejeje iwabo ni ahantu hitwa i Musika hatuye abo ba Mai Mai n'imiryango yabo. Nahagize amajoro abiri n'amanywa abiri ntarya ntanywa". Madamu Nyiransasirwa avuga ko uko bari bagiye ari icyenda abandi batandatu bari bafite imbaraga bumvise amasasu bakiruka bakarokoka. Nyamwiza Francine w'imyaka 39 wari ufite abana batandatu na Nyamutarutwa Nyamugisha w'imyaka 26 wasize abana babiri agapfana n'umwana wa gatatu yari atwite, ndetse na Nyiransasirwa icyo bashoboraga bo ni ukwihisha. Nyiransasirwa ati: "Abasirikare ba leta nibo bari baduherekeje ubundi kandi barahemuka baza kwerekana aho twihishe kuko Mai Mai ntiyari yatubonye". Aba bagore bishwe -yita abana be - bashyinguwe we akiri i Musika aho yajyanywe n'abamushimuse. Kuhava naho avuga ko atari impuhwe bamugiriye. Ati: "Abari bantwaye nibo bongeye barangarura kuko abasirikare ari inshuti zabo, nibo babahamagaye ngo nibangarure duhurira nabo ku musozi aho abasirikare n'aba Mai Mai bajya bahurira barangarura hano. "Ariko n'ubu bahora bifuza kudutera aho twahungiye bavuga ngo turi Abanyarwanda tugomba kuva muri iki gihugu, niyo migambi bafite ni nako [aho bamujyanye] bariho bambwira". Mu kwezi kwa kabiri 2020 izi mpunzi zari zimaze umwaka umwe zihunze, Jeanne Nyiramwiza wo muri zo avuga ko hari abandi nabo bishwe n'aba Mai-Mai mu bihe bishize basubiye aho bahunze gushaka ibyo kurya mu mirima yabo. Kuva mu ntangiriro z'uku kwezi BBC yagerageje kuvugana n'ukuriye Intara ya Kivu y'epfo ndetse n'umuvugizi w'ingabo za DR Congo muri aka gace ku bishinjwa izi ngabo mu iyicwa ry'aba bagore ariko ntibyashobotse, ubutumwa bandikiwe nabwo ntibabusubije. Ubushyamirane burakomeje Gad Mukiza, Burugumestre w'akarere ka Minembwe yabwiye BBC Gahuzamiryango ko ku bwicanyi bwakorewe aba bagore afite amakuru ko "hari abasirikare babwiye aba Mai Mai aho bihishe baraza barabica". Ati: "Bishe abagore babiri undi baramutwara bamurekura hashize iminsi, niko byagenze". Bwana Mukiza avuga ko ejo kuwa kane tariki 28/05/2020 inkambi y'impunzi ya Mikenke yegeranye n'inkambi y'ingabo za MONUSCO yatewe n'aba Mai-Mai hakaba imirwano yakomerekeyemo impunzi n'abasirikare ba MONUSCO. Ati: "Batewe na Mai Mai y'uwitwa Kibukira, hakomeretse abantu umunani, hanyazwe inka nyinshi cyane nubwo abasirikare bakurikiye bakagurura nkeya zigera kuri 89. "Impunzi ziracyari aho nubwo tuba twiteze ko umunsi wose baterwa na Mai Mai". Nyuma y'igitero cy'ejo, uyu munsi kuwa gatanu ukuriye ingabo za MONUSCO muri Kivu y'Epfo yasuye ingabo zayo zihakorera n'inkambi ya Mikenke Bwana Mukiza avuga ko kubona aba Mai-Mai "batinyuka gutera inkambi y'impunzi yegeranye n'inkambi ya MONUSCO byerekena ikibazo gikomeye cy'umutekano kiri muri ako gace. Ati: "Hari n'umusirikare wa MONUSCO wo muri Pakistan warashwe arakomereka. "FARDC [ingabo za leta] nayo hari ukuntu itabyitwaramo neza, nabyo ni ibindi bibazo, dukomeza gutakira abakuru b'abasirikare ngo batuzanire abasirikare bafite 'discipline' bashobora gutabara abantu". Bwana Mukiza avuga ko ubwicanyi nk'ubwakorewe bariya bagore n'ibindi bikorwa bishinjwa ingabo za leta zishinzwe kurinda impunzi babibwira abakuriye ingabo. Ati: "Inama zose dukora hano turabivuga, umukuru w'ingabo umujenerali uri hano atubwira ko abo basirikare bitwara nabi babafunze, ntitwabimenya kuko hariho ubucamanza bwa gisirikare, ntituzi niba uko babitubwira ari ko babikora". Mathias Gillmann umuvugizi w'ingabo za MONUSCO yabwiye BBC Gahuzamiryango ko muri iyi minsi muri aka gace harangwa ubushyamirane bushingiye ku moko. Ati: "Turagerageza gufasha igisirikare cya Congo guhashya imitwe yitwaje intwaro ikongeza ubushyamirane, kandi twashyizeho by'agateganyo aho kwakirira abasivile ngo tubarinde uko bishoboka". Bwana Gillman avuga ko banafasha ibindi bikorwa by'ubutegetsi bwo muri aka gace bigamije kugarura ubwiyunge Ati: "MONUSCO kandi iragerageza gufasha mu gushakisha igisubizo cy'uburyo amoko atandukanye yabana mu mahoro".
150228_rwanda_bbc
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2015/02/150228_rwanda_bbc
Rwanda: Leta yagiriwe inama yo kurega BBC
Ico kiganiro cihweza ku bivurwa ku mugaragaro ko arivyo vyabaye igihe ca jenoside yabaye mu rwanda mu 1994.
Umurwi wo kwihweza ivyakozwe na BBC washinzwe hamaze gukoreshwa imyiyerekano yo kuyiyamiriza Umukuru w'uwo murwi Martin Ngoga, yasavye reta y'Urwanda gukwirikirana BBC mu butungane. BBC yavuze ko itanezerejwe namba n'ivyo uwo murwi washitseko kandi iriko yihweza inkurikizi zavyo. Urwanda rwahagaritse ibiganiro vya BBC mu kinyarwanda inyuma y'aho ico kiganiro caciye kuri Televiziyo ya BBC mu rurimi rw'icongereza gisohokeye. Urwanda kandi rwagirije abatunganije ico kiganiro ko bahakana jenoside.
amakuru-55054719
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55054719
US: Umugwi ujejwe imigenderanire wa prezida aheruka gutorwa Joe Biden uduha ubuhe butumwa?
Abantu batatu bagenywe na prezida wa Amerika aheruka gutorwa, Joe Biden, ngo barongore umugwi ujejwe imigenderanire n'ibindi bihugu, bazozana uburambe bw'imyaka irenga 20 mu biro vya prezida (White House), ariko kandi bazonanebagurwa n'abafatira ku vyo baranguye muri iyo myaka yose bakoreye reta ya Amerika.
Umudipolomate Linda Thomas-Greenfield ari kumwe n'uwahora arongoye igihugu ca Tanzania Jakaya Kikwete mu 2014 Muri make ngaba abo ari bo, n'ico abahinga bavuga ku butumwa Biden atanze mu gutora abo badipolomate ba Amerika. Ni bande? Abo bantu batatu bagiye kuza barahanura Biden ku bibazo vy'amahanga, ntibazwi cane ahandi uretse i Washington. Antony Blinken, Linda Thomas-Greenfield na Jake Sullivan, bose bakoranye n'ubutegetsi bwa Obama, kandi bafatwa nka ba somambike ba Biden, bakaba bari no hagati na hagati muri politike y'imigenderanire n'amakungu. Blinken w'imyaka 58 - amaze imyaka yababa 20 akorana na Biden - yagenywe kuba umunyamabanga mukuru wa reta, akaba ari we mutegetsi wa mbere ajejwe imigenderanire ya Amerika n'amakungu. Linda Thomas-Greenfield, umwe mu bapfasoni b'abirabure bazwi cane mu migenderanire ya Amerika n'amakungu, yakoze imyaka myinshi ku bibazo vya Afrika, yagenywe guserukira ico gihugu mw'ishirahamwe mpuzamakungu ONU. Jake Sullivan yahoze akora mu biro vy'ububanyi n'amakungu, akaba yaranakoranye na Hillary Clinton. Yaragize uruhara runini mu biganiro vyashitse ku masezerano ku kibazo c'inguvu za 'nucléaire' za Iran mu 2015. Yaranabaye umuhanuzi wa Biden ku kibazo c'umutekano ku rwego rw'igihugu, igihe yari icegera ca prezida. Somambike Blinken yakoranye na Biden imyaka yababa 20, kuva igihe Biden yari arongoye akanama kajejwe imigenderanire ya Amerika n'amakungu mu nama nkenguzamateka. Hari abamunegura kubera Biden yashigikiye ibitero vyo muri Iraq mu 2003. Abahoze ari abakozi mu vy'imigenderanire bavuga ko umwumvikano bafitaniye hagati yabo uzotuma bakorana neza, ariko kandi ko bishobora gufatwa nko kudashaka gukorana n'abafise ivyiyumviro bitandukanye n'ivyiwe. Ubumenyi bwinshi bafise mu vyerekeye politike y'imigenderanire ntibuzotuma bakundwa na bose. Ariko ivyo ari vyo vyose, bitanga agahengwe ku ntambara ya Trump yagira ku bantu bari muri reta yabona ko bagwanya ibikorwa vyiwe. Jake Sullivan ariko aravugana n'uwahoze ari umunyamabanga wa reta ajejwe imigenderanire Hillary Clinton mu nama nshingamateka Kwunga ubucuti n'amakungu Ikiza imbere ya vyose mu bikorwa vy'umugwi urongowe na Biden, n'ugusubira mu mashirahamwe, kwunga ubucuti hamwe no gusubira mu masezerano Trump yari yaragabanije inguvu canke yafuse burundu muri iyi myaka ine. Bafise akazi ko gusubiza Amerika mu masezerano y'i Paris yerekeye ihindagurika ry'ibihe hamwe no kugumiza ico gihugu mw'ishami rya ONU rijejwe amagara y'abantu kw'isi (OMS/WHO). Bazorondera kandi gusubiramwo amasezerano y'inguvu za 'nucléaire' za Iran, bongereze imigenderanire bafitaniye n'ishirahamwe ryo kwivuna abansi ry'Amerika na Bulaya (OTAN/NATO), hanyuma barondere amasezerano y'ubudandaji nk'inzira yo guhangana n'igihagararo c'Ubushinwa. Blinken (hagati i bubamfu) mu nama mu biro vy'umukuru w'igihugu wa Amerika 'White House' Ukugaruka kw'abahinga Benshi mu bahinga bemeza ko umugwi Biden yagenye ufise ubumenyi bwinshi gusumba abari baragenywe na Trump, nk'umunyamabanga wa mbere wiwe wa reta Rex Tillerson, yahoze arongoye ishirahamwe rya Exxon Mobil. Ariko iragi rya Trump mu bushikiranganji bw'imigenderanire - aho benshi mu bakozi bacitse intege bagasezera mu kazi igihe bwari burongowe na Tillerson n'igihe yasubirirwa na Mike Pompeo - ryashitse kure ku buryo bidashobora gukosorwa mw'ijoro rimwe.
amakuru-53232584
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53232584
Coco Gauff: Amabanga y’ubuhanga umukobwa kwamamara muri Tennis ku myaka 16
Kimwe mu bintu bitangaje uyu mukobwa akubwira ni uko yatangiye kwiga gutwara imodoka afite imyaka 13.
Coco wavutse mu kwezi kwa gatatu 2004 ubu ari ku mwanya wa 52 mu bakinnyi ba Tennis ku isi Uyu mwana w'umunyamerika yatunguye isi ya Tennis umwaka ushize atsinda icyamamare muri uyu mukino Vennus Williams mu irushanwa rya Wimbledon uyu mugore yatwaye inshuro eshanu. Coco Gauff yagiye kugira imyaka 16 - mu kwezi kwa gatatu uyu mwaka - yaramaze gutwara igikombe cya mu bikinirwa n'abakuru, yaratsinze Naomi Osaka watwaye Australian Open, yaranageze mu bakinnyi 50 ba mbere bakomeye, ndetse ari umwe mu bafite ijambo mu kwamagana ivanguramoko. Ijunja, imvugo n'ubukerebutsi birenze imyaka afite byatumye yigarurira imitima ya benshi. Gusa, ntabwo bisaba ubwenge bwinshi kubona aho akomora ibyo byose. Tariki 01/07/2019, uyu mukobwa wari ufite imyaka 15 yamanutse mu kibuga ngo ahangane n'uwo abona nk'ikitegererezo cye, Venus Williams mu irushanwa rya Wimbledon. Niwe wari umwana muto ubashije kugera muri iri rushanwa kuva mu 1968. Ntabwo yari azwi ariko kuva icyo gihe isi y'imikino yamenye ko hageze uwitwa Coco, kuko yatsinze Venus seti ebyiri ku busa, amurusha imyaka 24. Ntiyatwaye iri rushanwa kuko yagarukiye muri 1/8 atsinzwe na Simona Halep, ariko buri wese yarahagurutse amukomera amashyi. Aha yahegukanye igihembo cy'amadorari hafi $200,000. Izina rye ryaratumbagiye Yabwiye BBC Sport ati: "Abankurikira [ku mbuga nkoranyambaga] bavuye ku 30,000 bagera ku 500,000 mu ijoro rimwe, kandi mbona abantu benshi bakomeye ku isi banshimira. "Ni ibintu n'ubu ntaramenyera ariko n'ubundi ntari menyereye." Nyamara yabashije kwitwara nk'umuntu mukuru ubimenyereye imbere y'ibinyamakuru byari byamutunze ibikoresho byose, mu biganiro ubundi bikorwa n'amazina akomeye cyangwa imikino ahanganye n'abamuruta cyane, ntiyagaragarazaga ubwoba cyangwa igihunga. Ibyo ni uko byabonekaga inyuma. Gusa we avuga ibitandukanye gato nabyo. Ati: "Nari mfite igihunga - unyumve neza - Sinabonekaga nkufite igihunga ariko muri njye nari ngifite," aha yavugaga ku mukino yatsinzemo Venus Williams. "Ababyeyi banjye buri gihe bantoje gutuza mu bihe nka biriya no kumva ko igitutu ari amahirwe. Ni ibyo mba nibuka mu bihe nka biriya." I Wimbledon, Gauff yari ku mwanya wa 313 ku isi ubwo yatsindaga Williams - wamurushaga imyaka 24 Ababyeyi ba Gauff [Soma Gof] ni Corey na Candi bari bicaye mu bafana bareba umwana wabo mu bihe byiza. Video y'uburyo nyina yishimye yarakwiragiye cyane ku mbuga nkoranyambaga. Babitanzeho byinshi, kimwe n'abo kwa Richard Williams, ufite abakobwa Venus na Serena yatoje imyaka myinshi mu rugo azi neza ko bazavamo ibyamamare bikomeye. Se wa Gauff - wahoze ari umukinnyi wa Basketball ku rwego rwa kaminuza - yavuye ku kazi ke k'ubuvuzi kugira ngo abe gusa umutoza mukuru w'umukobwa we, naho nyina -nawe wasiganwaga mu kwiruka muri kaminuza - niwe wamwigishirizaga mu rugo (home schooling). Umuryango we niwo yubakiyeho kandi niwo umutera umuhate muri byose. Gauff ati: "Ikibatsi nifitemo cyo gutsinda nicyo ngenderaho, ariko na basaza banjye - ngo mbabere urugero rwo guhaguruka bagakora cyane. Ndabizi ko bandeberaho, ngerageza kuba urugero rwiza". Bisa n'aho barumuna be bato nabo bari muri iyi nzira ye. Ati: "Buri gihe iyo ngiye mu irushanwa mbabaza icyo bashaka. Musaza wanjye Cameron yansabye ko nimva muri Australia nzamuzanira umukufi, naho undi musaza wanjye Cody w'imyaka 12 ansaba ko nzamuha 1%, ariko umenya byari 10% by'amafaranga nzahembwa. We areba cyane amafaranga, kandi si ikintu kiza! "Yenda yari no guhera kuri 50% agaciririkanya amanuka kugera ku 10%! Ariko nta na kimwe yabonye." Gauf ari kumwe na se na nyina mu kwezi kwa cumi atwara irushanwa rya Linz Open Iryo 10% ringana n'amaPound 17,000, nyuma y'uko Guaff ageze mu kiciro cya kane cya Australian Open. Yavanyemo uwari ufite iri rushanwa Osaka mu kiciro cya gatatu, ndetse yari yanabanje gutsinda Venus Williams mu kiciro cya mbere. Yaje gutsindwa na Sofia Kenin wegukanye iri rushanwa kuri seti eshatu kuri imwe ariko yamaze kwerekana ko ashoboye guhangana n'abakinnyi bamurusha cyane ubunararibonye n'imyaka. Afite ifoto ye akiri muto kurushaho yagiye kureba irushanwa rya US Open nk'umufana, aho Venus Williams ari inyuma muri iyi foto ari gukina, naho we afite agapira yasinyiweho na Serena. Ubu, uyu mukobwa niwe uhagarikwa n'abamusaba umukono we (autographs) n'abanyamakuru bamusaba ibiganiro. Ati: "Ngerageza kuba uwo ndi we, ntabwo kenshi nibanda kuri za camera. Mba njyewe ubwanjye nkumva biramfasha. Ntabwo mu kibuga gusa ariho ubu ahurira n'abantu yemera cyane. Umwe mu bo yishimiye cyane guhura nawe ni Michelle Obama. Guaff ati: "Yampaye inama nziza cyane, ni umuntu benshi ku isi bareberaho, bidatewe gusa nuko yari umugore wa Perezida wa Amerika. N'ubu aracyari intangarugero ku bagore b'abirabura." Byinshi mu byo Coco avuga ubu nawe urebye niko ari. Ubu ni umukobwa uvuga ijambo rikumvwa na benshi, no muri ibi bihe by'imyigaragambyo muri Amerika Mu ntangiriro z'uku kwezi yagaragaye cyae mu binyamakuru kubera ijambo rikomeye yavuze mu myigaragambyo ya 'Black Lives Matter' iwabo mu mujyi wa Delray Beach, Florida aho yagize ati: "Tugomba kugira icyo dukora…Birababaje kubona nigaragambya ku mpamvu imwe n'iyo nyogokuru yabikoreye mu myaka 50 ishize." Nyuma yashyize ifoto kuri Twitter igaragaza ubwicanyi ku birabura muri Amerika maze yandikaho ati: "Ninjye ukurikiye?". Nyuma yanditse kandi ko azajya " akoresha imbuga ze mu gufasha ko isi yaba nziza kurushaho." Ntarageza n'imyaka yo gutora Ibi ntabwo byatunguye umwe mu bajyanama be, Patrick Mouratoglou umutoza wa Seren Williams, uyu yahuye bwa mbere na Gauff afite imyaka 10, yemeza ko "atandukanye" n'abandi bakinnyi. Mouratoglou, muri uku kwezi yabwiye ikinyamakuru Guardian ati: "Ku myaka 14 yari afite ubukerebutsi buruta ubw'umugore w'imyaka 25 mu irushanwa. "Afite imbaraga imbere muri we mu by'ukuri zidasanzwe". Kubera coronavirus, kuva mu kwezi kwa gatatu uyu mukobwa ari mu rugo aho yiga Igifaransa, agasoma ibitabo, anitegura cyane amarushanwa ya WTA Tour azasubukura mu kwezi kwa munani. Irushanwa rya mbere mu akomeye (Grand Slam) rizatangira ni US Open, nyuma y'ibyumweru bibiri hakurikireho Roland-Garros mu Bufaransa. Benshi bazaba bamuhanze amaso bibaza aho azagera. Sue Barker umunyamakuru wa BBC wigeze gutwara irushanwa rya Roland-Garros, avuga ko Gauff "afite ubushobozi bwo kuzaba umukinnyi wa Tennis ukomeye wabayeho mu mateka, ndetse no kurusha Serena." Yongeraho ati: "Nta gushidikanya ko Serena kugeza ubu ariwe uri imbere. Coco afite ibikenewe byose, imbaraga z'umubiri no mu mutwe, afite umukino, agiye kuba icyamamare, rwose afite buri kintu cyose. "Natangira gutwara Grand Slams afite imyaka 18 ni inde uzi umubare w'izo azatwara? Turimo turabona Serena arwana no guca umuhigo [24] wa Margaret Court - Coco ashobora kuzarenga aho, kandi mbere sinibazaga ko ibyo bishoboka." Mu kwezi kwa mbere, mu irushanwa rya Australian Open yishimira intsinzi mu kiciro cya gatatu Gauff, watwaye irushanwa rya WTA Linz Open muri Autriche mu kwezi kwa 10, we ntabwo ari uko abibona. Agira ati: "Nanjye numva icyo gitutu ariko kidashingiye ku byo maze kugeraho ahubwo ku gitutu nishyiraho ubwanjye iyo ndi mu kibuga. Nyuma ntibiba igitutu cyo gutsinda gusa, ahubwo icyo kwishima no gukina neza". Abakinnyi benshi b'ikigero cye baba bakirwana no kubona imyanya myiza mu bakiri bato, we ubu ari mu bakinnyi 50 ba mbere ku isi mu byiciro byose, gusa avuga ko iyo mibare itamushishikaza. US Open izaba nta bantu bari ku bibuga, nta bafana b'iwabo bazaba bamuri inyuma. Kuri ibi ati: "Bizaba binyoroheye. Bizantera gukina ntekereza mu kiciro cy'abakiri bato aho nakinaga nta bantu benshi bahari - habaga hari ababyeyi bawe gusa, nzaba nasubiye - ndibaza - iwanjye". Ubu, anafite ikindi kintu kamutera akanyabugabo muri ibi bihe kuko mu kwezi kwa 11 aribwo ashobora kuzabona uruhushya rwo gutwara imodoka. Uretse guhatanira za Grand Slam, hari akandi kantu kamwe akirwana nako, ati: "Nimara kumenya neza guparika imodoka, ibintu byose bizaba bitunganye."
52148506
https://www.bbc.com/gahuza/52148506
Rwanda: Iperereza ku basirikare baregwa ibyaha birimo gufata abagore ku ngufu
Jean Claude MWAMBUTSA/BBC - Gahuzamiryango i Kigali Kigali - Mu gitondo uyu munsi kuwa gatanu i Nyarutarama mu mudugudu wa Kangondo II ubushinjacyaha bwa gisirikare bwatangiye ikusanyamakuru ku basirikare baregwa ibyaha birimo gufata abagore ku ngufu, ubwambuzi no gukubita no gukomeretsa abantu muri aka gace.
Umusirikare abaza umuturage ku byaha bishinjwa abasirikare muri aka gace Ibi byaha bikekwaho bamwe mu basirikare, byakorewe mu gace k'akajagari kazwi cyane nka 'Bannyahe' kari i Nyarutarama mu mujyi wa Kigali. Bamwe mu bavuga ko bakorewe ibi byaha, bavuga ko abasirikare bari mu kazi ko gucunga umutekano nijoro bakomangiye bamwe mu baturage ba hano bakabahohotera. Umwe mu bagore yabwiye abanyamakuru uko umusirikare, atamenye izina ariko wambaye imyenda y'akazi ke afite n'imbunda, yabakinguje agasohora umugabo we akamukubita. Uyu mugore avuga ko aje kubaza icyo ahora umugabo we yahise amufata amusambanya ku ngufu. Umunyamakuru wa BBC uri i Nyarutarama avuga ko ku kigo cy'ishuri kiri mu mudugudu wa Kangondo II ubu inzego za gisirikare ziri gukora ikusanyamakuru kuri ibi bivugwa. Mu mvura nyinshi yaramutse hano, abaturage, umwe umwe, bari kubazwa amakuru akandikwa. Aha kuri iri shuri haraboneka imodoka nyinshi za gisirikare n'abaturage bacye bari kwemererwa kwinjira. Mu gitondo abantu berekezaga aho bumvise ko abasirikare bashinjwa baza kuburanishirizwa muri aka gace ka Nyarutarama Umuvugizi wa gisirikare mu Rwanda ejo yatangaje ko hari abasirikare batatu bafashwe mu iperereza kuri ibi byaha. Umwe mu basirikare bari aho iri kusanyamakuru ryabereye yabwiye abanyamakuru ko abasirikare bamze gufatwa bose ubu ni batanu. U Rwanda rumaze ibyumweru bibiri mu bihe bidasanzwe aho ubuzima busanzwe bwahagaritswe mu gihugu hagakorwa ibyangombwa cyane gusa mu kwirinda ikwirakwira rya coronavirus. Mu kwa gatanu 2017, abasirikare babiri bari mu kazi ko gucunga umutekano nijoro, barasiye umuturage mu kabari i Gikondo mu mujyi wa Kigali, mu kwezi kwa cumi uwo mwaka abo basirikare bakatiwe gufungwa burundu. Ku ishuri riri gukorerwaho ikusanyamakuru kuri ibi birego Izi ni zimwe, mu modoka nyinshi za gisirikare zari hano muri iki gikorwa Abaturage bari kubazwa ibyo bazi ku byabaye
amakuru-39217116
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-39217116
Abantu batanu bahitanywe n'igihuhusi muri Madagascar
Ubutegetsi bwa Madagascar bwamenyesheje ko abantu batanu aribo bazwi ko bapfuye, inyuma yaho umuyaga w'igihuhusi urimwo n'imvura utereye mu buraruko bushira ubuseruko bw'iryo zinga ku munsi wa kabiri.
Uwo muyaga w'igihuhusi urimwo imvura wateye igihugu ca Madagascar ku munsi wa kabiri Buvuga ko abantu 10 000 vyabaye ngombwa ko bahunga bagata amazu yabo bitewe n'ivyo ico gihuhusi Enawo cariko kironona. Ibimenyeshamakuru vyo muri ico gihugu vyavuze ko n'umuyagankuba watandukiwe mu turere tumwe tumwe. Ibigo bifasha gutabara vyamaze kuburira abanyagihugu bivuga ko hashobora kuba imyuzure, yoshika no ku murwa mukuru Antananarive. Ico gihuhusi cungururije mu bumanuko kandi inguvu zaco zagabanutse. Abagiraneza bariko baratanga imfashanyo zirimwo amahema y'uburaro, amazi hamwe n'ibindi bikoresho vya ngombwa ku bantu bakozweko n'iyo mpanuka.
amakuru-44935555
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44935555
Jean Pierre Bemba "azasubira muri Kongo mu cyumweru gitaha"
Jean Pierre Bemba wahoze ari Visi Perezida wa Repubulika iharanira demokarasi ya Kongo, yitezwe gusubira muri iki gihugu mu cyumweru gitaha nyuma yo gukurirwaho umwanzuro w'urukiko wari wamuhamije ibyaha by'intambara.
Ishyaka rya Bwana Bemba w'imyaka 55 y'amavuko, riratangaza ko azagera muri Kongo ku itariki ya mbere y'ukwezi gutaha Ishyaka rya Bwana Bemba w'imyaka 55 y'amavuko, riratangaza ko azagera muri Kongo ku itariki ya mbere y'ukwezi gutaha kwa munani aje gutanga kandidatire ye mu matora ya perezida ateganyijwe mu kwezi kwa cumi na kabiri uyu mwaka. Abakandida baziyamamaza muri aya matora bagomba kuba batanze kandidatire zabo bitarenze itariki ya 8 y'ukwezi gutaha kwa munani. Abashyigikiye Bwana Bemba ubwo mu kwezi kwa gatandatu bishimiraga kugirwa umwere kwe n'urukiko mpuzamahanga mpanabyaha Aya matora yagiye asubikwa igihe kirekire, byitezwe ko azavamo usimbura ku butegesti Perezida Joseph Kabila. Manda ye ya kabiri ari nayo ya nyuma yarangiye mu mwaka ushize wa 2017. Ariko kugeza ubu yanze kuva ku butegetsi - ibintu byateje imyigaragambyo yaguyemo ababarirwa mu macumi. Mu matora ya perezida yabaye mu mwaka wa 2006, Bwana Bemba ni we waguye mu ntege Bwana Kabila.
51562201
https://www.bbc.com/gahuza/51562201
RIB ivuga ko u Rwanda rushoboye iperereza ku rupfu rwa Kizito
Urwego rushinzwe ubugenzacyaha mu Rwanda, RIB, ruvuga ko umuryango Human Rights Watch udakwiye gusaba irindi perereza ku rupfu rwa Kizito Mihigo kuko rubyishoboreye.
Polisi y'u Rwanda iravuga ko yasanze yiyahuriye muri kasho ya polisi i Remera aho yari afungiye. Ariko abatavuga rumwe na leta y'u Rwanda n'inshuti za Kizito bakavuga ko ahubwo yishwe n'abashinzwe umutekano b'u Rwanda. Uwo muryango uharanira uburenganzira bwa muntu ku wa kabiri wavuze ko na wo udashira amakenga ibivugwa na leta y'u Rwanda, maze usaba ko hakorwa iperereza ryigenga kugira ngo ukuri kugaragare ku rupfu rwa Kizito Mihigo. Twashatse kumenya icyo u Rwanda rubivugaho, maze Jacques Niyitegeka avugana n'Umuhoza Michelle, umuvugizi wa RIB. Umva aho hejuru.
131026_ethio_wind_farm
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2013/10/131026_ethio_wind_farm
Ethiopia: Umuyagankuba ukoreshwa n'umuyaga
Ikibanza cubatsemwo ibikoresho bihingura umuyagankuba hakoreshejwe umuyaga curuguwe icese uno munsi muri Ethiopia.
Ikibanza gihingura umuyagankuba hakoreshejwe umuyaga Ico kibanza citwa Ashegoda, bivugwa ko arico ca mbere muri Afrika mu bunini, kikaba cubatse mu buraruko bwa Ethiopia. Ashegoda kiri hafi y'umuji wa Mekelle, kikaba carubatswe n'ishirahamwe ryo mu Bufaransa, Vergnet SA. U Bufaransa ni nabwo bwaterereye meshi mu mahera imiriyoni 290 z'ama dollar zacubatse. Umunyamakuru wa BBC ari Addis Ababa avuga ko ikibanza ca Ashegoda vyitezwe ko gihingura umuyagankuba mwinshi ku buryo uzogurishwa no bihugu bibanyi na Ethiopia.
amakuru-45623717
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-45623717
Ubushinwa bushinja Amerika kurata ingufu mu bucuruzi ishyiraho imisoro ihanitse bitari bwabeho kugeza ubu
Ubushinwa bwashinje Leta Zunze Ubumwe z'Amerika kurata ingufu mu bucuruzi, nyuma yo gushyiraho imisoro mishya ku bicuruzwa biva mu Bushinwa ihanitse bitari bwabeho kugeza ubu mu ntambara y'ubucuruzi ikomeje gukara hagati y'ibi bihugu by'ibihangange mu bukungu ku isi.
Iyi misoro mishya igaragaza ko ibintu bikomeje kuzamba mu ntambara y'ubucuruzi hagati y'Amerika n'Ubushinwa Ku isaha ya saa sita n'umunota umwe z'amanywa ku isaha yo mu Bushinwa, ni bwo Amerika yatangiye gusoresha ibicuruzwa by'Ubushinwa bifite agaciro ka miliyari 200 z'amadolari y'Amerika, mu cyo Amerika ivuga ko ari ukwihimura ku buryo bwo gucuruza butanyuze mu mucyo bukoreshwa n'Ubushinwa. Ubushinwa nabwo bwihimuye bushyiraho imisoro y'inyongera ifite agaciro ka miliyari 60 z'amadolari y'Amerika ku bicuruzwa biva muri Amerika. Itangazo rya leta y'Ubushinwa ryasohotse mu biro ntaramakuru Xinhua by'iki gihugu, rivuga ko Amerika ikomeje gukoresha "uburyo bwo kurata ingufu mu bucuruzi." Ryongeraho ko Amerika iri "gutera ubwoba ibindi bihugu ibinyujije mu gufata ingamba z'ubukungu" - iri tangazo rikavuga ko ibi biri kugira ingaruka mu bukungu bw'isi. Ubushinwa bwanashinje Amerika gutangiza "intambara nini cyane kurusha izindi mu mateka y'ubukungu." Iki gikorwa gitumye igiteranyo cy'imisoro Amerika yatse ku bicuruzwa by'Ubushinwa guhera mu kwezi kwa karindwi uyu mwaka kigera kuri miliyari 250 z'amadolari y'Amerika. Bivuze ko hafi kimwe cya kabiri cy'ibicuruzwa Ubushinwa bwohereza muri Amerika, ubu biri gusoreshwa imisoro mishya. Amakuru aravuga ko iyi misoro mishya ishyizweho mu gihe Ubushinwa bwari bumaze kwanzura ko nta bindi biganiro buzagirana n'Amerika mu bucuruzi. Ibikapu byo mu ntoki ni bimwe mu bicuruzwa birebwa n'imisoro y'Amerika ku Bushinwa Ni imisoro ku bicuruzwa bigera hafi ku bihumbi 6, birimo ibikapu byo mu ntoki, imyenda n'umuceri byo mu Bushinwa. Mu bicuruzwa by'Amerika Ubushinwa bwashyiriyeho imisoro y'inyongera, harimo indege ntoya, mudasobwa n'imyenda. Ntibizwi niba Ubushinwa, mu gihe kirekire, bushobora kugeza ku kigero cy'imisoro y'Amerika. Amerika igura ibicuruzwa byinshi mu Bushinwa kurusha ibyo ihagurisha, rero Ubushinwa bufite ibicuruzwa mbarwa by'Amerika bushobora kwihimuriraho. Abasesenguzi baravuga ko Ubushinwa bushobora gukoresha ubwenge bwo guhanga udushya mu kwihimura kwabwo. Byashoboka ko bushobora gushyira amananiza ku masosiyete yo muri Amerika akorera mu Bushinwa cyangwa bugahatira ifaranga ryabwo kugira agaciro ko hasi hagamijwe kongera ingano y'ibicuruzwa byoherezwa hanze. Perezida Donald Trump w'Amerika aherutse gushinja Ubushinwa kuba ari uko buri kubigenza. Ariko Ubushinwa bwahise busubiza kuri icyo kirego Premier Li Keqiang, umutegetsi w'akanama ka leta y'Ubushinwa, yagize ati: "[Ubushinwa] ntibuzigera bukoresha na rimwe inzira yo kongera ibyoherezwa mu mahanga bubinyujije mu gutesha ifaranga agaciro."
52903256
https://www.bbc.com/gahuza/52903256
Impungenge z'Amerika n'Ubwongereza ku nyito ya Jenoside yo mu Rwanda zaba zishatse kuvuga iki?
Itangazo ry'uhagarariye Leta Zunze Ubumwe z'Amerika mu muryango w'abibumbye rivuga ko kuva "umunsi mpuzamahanga wo kuzirikana kuri jenoside yo mu Rwanda" washyirwagaho mu 2003, itariki ya karindwi y'ukwa kane yibukwaho abagabo, abagore n'abana barenga ibihumbi 800 bishwe mu bwicanyi ndengakamere.
Muri iryo tangazo ryo mu kwezi kwa kane ariko ryagiye ahagaragara mu mpera y'ukwezi gushize, Ambasaderi Kelly Craft avuga ko cyo kimwe n'ibindi bihugu bigize ONU, Amerika izakomeza gushyigikira uwo munsi wo kuzirikana kuri jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda mu 1994 mu kwibuka abayiguyemo n'abayirokotse. Kubw'iyo mpamvu, Amerika ivuga ko itewe impungenge n'impinduka zakozwe ku nyandiko guhera mu mwaka wa 2018 ndetse zigakomeza kugeza ubu. Ivuga ko izo mpinduka zigabanya ibikubiye mu mwanzuro wa ONU, hibandwa ku kuvuga gusa kuri jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda. Amerika ivuga ko iyo nyito itagaragaza byuzuye ubukana bw'ubwicanyi bwakorewe andi moko. Ivuga ko Abahutu benshi n'abandi bantu na bo bishwe muri jenoside, barimo n'abiciwe kuba batari bashyigikiye ubwicanyi bwarimo gukorwa. Ikibutsa ko kunanirwa kwibuka no guha icyubahiro abandi bishwe bitanga ishusho ituzuye y'iki gice cy'amateka mabi. Amerika ivuga ko gusubiramo imvugo ijyanye na jenoside zabaye bitanga urugero rubi kandi biteza ibyago byuko hasubirwamo inyito z'indi minsi yo kuzizirikanaho. Amerika ivuga ko ibabajwe n'uko ibiganiro byagejeje kuri uwo mwanzuro byagenze, nubwo itagamije ko hakorwa amatora kuri uwo mwanzuro, ngo bitava aho bibonwa nkaho idashyigikiye ko habaho ubutabera ku bazize jenoside. Gusa ivuga ko ihangayikishijwe n'uko uko ibiganiro byagenze bishobora kuba ari byo byatumye habaho iyo nyito ituzuye. Ubwongereza nabwo bwavuze ko bufite impungenge ku nyito ya jenoside yo mu Rwanda. Jonathan Allen wo mu biro by'uhagarariye Ubwongereza muri ONU, avuga ko Ubwongereza bushyigikiye byimazeyo kwibuka abazize jenoside yo mu Rwanda kandi ko ari ingenzi ko hibukwa abayizize bose. Avuga ko Ubwongereza butemeranya n'imvugo ya "jenoside yakorewe Abatutsi mu 1994". Avuga ko nkuko Ubwongereza bwabivuze mu myanzuro yabanje, Abahutu n'abandi bishwe na bo bakwiye kwibukwa. Bwana Allen avuga kandi ko hari amakosa yabayeho ku bijyanye no gukorera mu mucyo no mu biganiro byagejeje ku iyemezwa ry'uwo mwanzuro w'umunsi mpuzamahanga wo kuzirikana kuri jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda mu 1994. Mu gusubiza Amerika n'Ubwongereza, leta y'u Rwanda, ibinyujije kuri ambasaderi Valentine Rugwabiza uhagarariye u Rwanda muri ONU, ivuga ko nubwo ibyo bihugu byombi bigaragaza ko bizi akamaro ko kuzirikana ku byaranze amateka no kwibuka hirindwa ko jenoside yakongera kuba, byivuguruza mu kuvuga ibinyuranye cyane n'imyanzuro y'akanama k'umutekano ka ONU n'urukiko mpuzamahanga mpanabyaha rwashyiriweho u Rwanda rw'i Arusha. Madamu Rugwabiza avuga ko bijyanye n'igisobanuro cya jenoside cyemejwe na ONU mu mwaka wa 1946, uyu muryango w'abibumbye wemeje ko ubwicanyi bwabaye mu Rwanda mu 1994 buhuye neza n'icyo gisobanuro, ari nayo mpamvu washyizeho urukiko mpuzamahanga mpanabyaha rwa Arusha mu kwezi kwa cumi na kumwe mu 1994. Avuga ko urukiko rwa ICTR rwasanze ibyabaye ari jenoside yakorewe ubwoko bw'Abatutsi, nubwo hari abandi Banyarwanda bishwe kubera gusa n'Abatutsi. Yongeraho ko kurenga kuri iyo nyito byaba ari ukwirengagiza umwanzuro w'urukiko. Avuga kandi ko u Rwanda rwakwakira neza ko hongerwaho imvugo ya "n'abandi bishwe" nkuko bikorwa no ku zindi jenoside zabaye. Anibutsa kandi ko buri tariki ya 13 y'ukwa kane, u Rwanda ruzirikana abanyapolitiki n'abandi bishwe batari mu bahigwaga bo mu bwoko bw'Abatutsi, ariko batari bashyigikiye jenoside. Madamu Rugwabiza avuga ko uwo mwanzuro wo mu 2018 ujyanye n'amasezerano yo kurwanya jenoside. Ko ibivugwa n'Amerika n'Ubwongereza, aho guteza imbere ubwiyunge, biteza urujijo kandi ntaho bitaniye n'imvugo iri kwiyongera ikoreshwa mu karere k'ibiyaga bigari n'ahandi y'abahakana jenoside. Asoza avuga ko ntawe u Rwanda rwigeze ruhatira kwemeza uwo mwanzuro kandi ko nta n'ububasha rubifitiye. Ko iyo nyito yemejwe binyuze mu biganiro n'ibihugu binyamuryango bya ONU. Izo mpungenge zaba zishatse kuvuga iki? BBC Gahuzamiryango yashatse kumenya icyo izo mpungenge z'Amerika n'Ubwongereza zaba zishatse kuvuga, nuko Prudent Nsengiyumva avugana na Ernest Sagaga, impuguke mu mategeko. Bwana Sagaga avuga ko bigaragaza ko izo leta zigifite "ingingimira akaba ari yo mpamvu bagikomeje gusa naho bavuga yuko ibyo bifuzaga byose bitagiyemo". Gusa Bwana Sagaga avuga ko uko kwibanda ku Batutsi byemejwe n'urukiko mpuzamahanga rw'Arusha rwemeje ko "ubwicanyi bwakorewe Abatutsi mu Rwanda ari jenoside". Avuga ko icyaha icyo ari cyo cyose cyangwa icyaha cya jenoside kigomba kwemezwa n'urukiko, atari umuryango w'abibumbye wacyemeza nk'urwego rwa politike. Ni ikiganiro cyahise ku wa gatanu ushize, mushobora kumva mukanze aho hejuru ku ifoto.
amakuru-46258816
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46258816
Urashaka kumenya abapfasoni 100 bigaragaje kurusha abandi kw'isi batowe na BBC 2018?
BBC 100 Women ( Abapfasoni 100 ba BBC) ni urutonde rw'abapfasoni 100 ntangarugero kandi bazwi cane bava hirya no hino kw'isi mu mwaka wa 2018
Tubishimikije, tuzoraba amajambo shimikiro atandukanye, harimwo gukoresha agashavu kugira ingingo zifatwe hamwe n'abapfasoni batari bazwi bagiye ahagaragara. Abo bafise imyaka iri hagati ya 15 na 94, bakaba bava mu bihugu birenga 60, BBC 100 Women yagize urutonde rurimwo abategetsi, abakiri bato hamwe na buri ntwari. Bamwe bazotubwira ivyo boshira mu gaseke kiswe Freedom Trash Can - igikemanyi cacu co ku mbuga ngurukanabumenyi dushiramwo ivyo abapfasoni babona ko bikenewe. Abandi bazoduha inkuru ku vyo bashitseko vy'igitangaza - kuva ku mupfasoni w'umwongerezakazi yakoresheje umwanya yamaze mw'ibohero mu gutanguza uradandazwa rwakunzwe n'abantu benshi, gushika ku mupfasoni wo muri Afghanistani yaguranywe umuhungu. Batonze hakurikijwe indome, amazina, imyaka, akazi igihugu bavukiyemwo hamwe n'ubuzima bwabo 1) Abisoye Ajayi-Akinfolarin, 33 - Afise ishirahamwe rifasha mu mibano, Nigeria. Abisoye ni we yashize ishirahamwe rya GirlsCoding, ryigisha abakobwa kwugara, gushinga no gushariza imbuga za internet zibafasha gutorera inyishu ibibazo bafise mu mibano. 2) Esraa al-Shafei, 32 - Umuyobozi mwishikira w'urubuga rudaharanira inyungu Majal.org, Bahrain. Esraa yarashizeho imbuga nyinshi ngurukanabumenyi kugira ahe akaryo abadaserukiwe bikwiye mu karere ko mu burasirazuba bwo hagati no mu buraruko bwa Afrika kuronka aho bavugira. 3) Svetlana Alekseeva, 18 - Umunyamudeli wo mu Burusiya. Svetlana yarokotse umuriro wamuturiye hafi umubiri wiwe wose, ubu afasha abantu bafise inkovu kwemera uko imibiri yabo imeze ata ngorane. 4) Lizt Alfonso, 51 - Umuyobozi n'umuhinga muvyo intambo wo muri Cuba. Lizt yarafonze umudiho w'umuziki wemewe kw'isi yose ukaba igirwa n'abantu amajana n'amajana mu bisagara vyo hirya no hino kw'isi. 5) Nimco Ali, 35 - Umwanditsi n'uwuharanira agateka ka muntu wo muri Somaliland. Nimco yaratsindiye agashimwe k'umuntu agwanya gusiramura abapfasoni FGM (Female Genital Mutilation) 6) Isabel Allende, 76 - Umwanditsi wo muri Peru. Isabel, yavukiye mu gihugu ca Peru ku bavyeyi bo muri Chili, n'umwanditsi wa mbere asomwa cane yandika mu ki espanyole, akaba amaze kugurisha ibitabo imiliyoni 70 biri mu ndimi 42. 7) Boushra Yahya Almutawakel, 49 - umunyatugenegene, umufotozi akanaharanira agateka ka zina muntu muri Yemen. Boushra n'umunya Yemen w'umupfasoni yagize gufotora umwuga, ibikorwa vyiwe bimaze gukoreshwa henshi kw'isi bikaba biri no mu nzu ndangakaranga mu Bwongereza. 8) Alina Anisimova, 19 - Umunyeshure mu vyo ubuhinga wo mu gihugu ca Kyrgyzstan. Alina arongoye ishure ry'abigeme rya Kyrgyz Girs'Space, rifise intumbero yo kurungika ikigendajuru ca mbere c'ico gihugu mu kirere. 9) Frances Arnold, 62 - Umumwigisha wa Chimie, Bio Ingenieur na Bio Chimie muri Amerika Frances ni we yahawe agashimwe kitiriwe Nobel muri Chimie mu 2018, kandi igikorwa ciwe kuri enzymes kirakoreshwa cane muri 'laboratoires' , kikaba kiriko kirafasha mu buvuzi no mu kumesura. 10) Uma Devi Badi, 54 - Umushingamateka wo muri Nepal. Uma, ava mu bwoko bw'aba Badi, bafatwa 'nk'abadakomwakomwa' muri Nepal, akaba akora kugira ivyo bihinduke. 11) Judith Balcazar, 65 - Umunya mudeli ari mu karuhuko ko mu za bukuru wo mu Bwongereza. Judith yarongoye amakompanyi mesnhi akora impuzu z'imideli imbere y'uko ashiraho iyiwe yitwa Giggle Knickers, ikora amakareso adasanzwe y'abapfasoni bagwaye ingwara ituma baguma baja kwituma. 12) Cindy Arlette Contreras Bautista, 28 - Umushwingwamanza wo muri Peru. Arlette yabaye icitegererezo c'umuhari NiUnaMenos (Not One woman Less) ugwanya ihohoterwa mu ngo muri Peru inyuma y'aho video yiwe ariko arakubitwa n'umukunzi wiwe ihererekanirijwe henshi ku mbuga ngurukanabumenyi. 13) Leyla Belyalova, 61 - Umwigisha wa kaminuza wo muri Uzbekistan. Leyla, ni umwigisha wa kaminuza akora kugira akingire ibinyabuzima biri mu misozi ya Uzbekistan harimwo n'ubwoko bumwe bumwe bw'inyoni. 14) Analia Bortz, 51 - umuganga wo muri Argentine. Analia ni umuganga yihebeye akazi ko kuvura abagore bafise ikibazo co kutavyara. 15) Fealofani Bruun, 35 - umuhinga mu gutwara ubwato wo muri Samoa. Fealofani ni we munye Samoa n'umupfasoni wa mbere afise ikibanza c'umuhinga atwara ubwato kandi akaba afata neza ubwato bwa kera. 16) Raneen Bukhari, 31 - Arongoye urubuga ngurukanabumenyi wo muri Arabia Saudite. Raneen akora utwiwe akongera agakurikirana itunga ry'umuryango wiwe. 17) Joy Buolamwini, 28 - Umunyatugenegene akaba n'umushakashatsi wo muri Canada. Joy ni 'umunya vyese' akoresha utugenegene n'ubushakashatsi mukwerekana ingaruka ry'ubumenyi butavuye ku muntu. 18) Barbara Burton, 62 - arongoyeishirahamwe rya BehindBras mu Bwongereza. Barbara yashinze ishirahamwe rya BehindBras rifasha abapfasoni bapfunguwe gutangura ubundi buzima muvyo imideli, inyuma y'aho na we nyene apfungiwe mu myaka ya 50. 19) Tamara Cheremnova, 62 - Umwanditsi wo mu Burusiya. Tamara aramugaye igiti c'umugongo akaba yandika imigani yo guhanura ari na co gituma bamutaziriye "umunyamigani wo muri Siberie". 20) Chelsea Clinton, 38 - Icegera c'uwurongoye ikigo ca Clinton Foundation muri Amerika. Chelsea amaze kwandika ibitabo vyinshi akaba ari n'icegera c'uwurongoye ikigo ca Clinton Foundation, aho ariko arakora ku migambi myinshi, harimwo no gushigikira urwaruka mu burongozi. 21) Stacey Cunningham, 44 - Prezida wa New York Stock Exchange (NYSE) Group muri muri Amerika. Stacey ni prezida agira uwa 67 wa New York Stock Exchange, aba umupfasoni wa mbere agiye muri ico kibanza muri iyo kompanyi imaze imyaka 226. 22) Jenny Davidson, 50 - Umukuru w'ishirahamwe rya Stand Up Placer muri Amerika. Jenny afasha abahohotewe mu ngo, abafashwe ku nguvu akanagwanya urudandazwa rw'abantu, akaba afise n'ikigo yakiriramwo abahohotewe n'ibikoko vyabo. 23) Asha de Vos, 39 - Abungabunga ibidukikije vyo mu mazi akaba ari uwo muri, Sri Lanka. Asha akingira ibidukikije mu mazi kandi akaba yibira kuvyirabira we nyene. 24) Gabriella Di Laccio, 44 - Umupfasoni yafonze DONNE: Umupfasoni mu muziki muri Brezil. Gabriella yararonse agashimwe mpuzamakungu ka soprano akaba yaratanguje n'umugambi wo gushimagiza no gushira ahabona abapfasoni basohora indirimbo. 25) Xiomara Diaz, 34 - Afise inzu y'uburiro hamwe n'ikigo gitanga imfashanyo muri Nicaragua. Xiomara yarakoresheje igihagararo afise mu budandaji mu kumenya no mu kugwanya icinyizwa rihagaze ku gitsina no gukangurira abantu ivyerekeye ico kibazo muri Nicaragua. 26) Noma Dumezweni, 49 - Umukinyi wa filime wo muri eSwatini (Mu cahoze citwa Swaziland). Noma yabaye umupfasoni wa mbere yakinye muri Hermione Grange, anakinira i New York. 27) Chidera Eggerue, 23 - Afise urubuga rwiwe - 'Slumflower', mu Bwongereza. Chidera n'umwandi akunzwe cane akaba naharanira agateka ka zina muntu aciye ku mbuga ngurukanabumenyi mu muhari #saggyboobsmatter, bituma haba ukundi baganira uko umubiri w'umupfasoni umeze. 28) Shrouk El-Attar, 26 - Umuhinga muvya 'electronique' wo mu Misri. Shrouk ni impunzi akoresha intambo y'inda mu gukangurira abantu ivyerekeye agateka k'abakundana basangiye ibitsina mu Misri. 29) Nicole Evans, 44 - Afasha kugurisha ibintu ku mbuga ngurukanabumenyi mu Bwongereza. Nicole bamutoye ingwara ituma irigi ry'abapfasoni ridakomera ku myaka 30, ubu akaba afata mu mugongo abandi bapfasoni bagize ikibazo co guca imvyaro bakiri bato. 30) Raghda Ezzeldin, 26 -Akora akazi ko kwibira mu Misri. Raghda yaraciye umuhigo mu kwibira, akaba yibira ahantu harehare adahema kandi atambaye ivyuma bimufasha guhema. 31) Mitra Farazandeh, 42 - Umunyabugenegene wo muri Iran. Mitra ni umunyabugenegene avugira ku mugaragaro ivyerekeye kubana ubumuga. 32) Mamitu Gashe, 72 - Umuforoma mukuru afasha kubaga 'fistule' (Igikomere umuntu agira ariko yibaruka)muri Ethiopia. Mamitu Ubu afise impamyabushobozi mpuzamakungu mu kubaga 'fistule' inyuma yo kuvugwa iyo ngwara. 33) Meena Gayen, 36 - Umugwizatunga wo mu Buhindi. Meena yarakoranye n'abandi bapfasoni mu karere ka Sundasbans mu kubaka ibarabara ry'amatafari kugira abantu bashobore kuza barashika mu kigwati babamwo. 34) G.E.M., 27 -Umuririmvyi n'umwandi w'indirimbo wo mu Bushinwa. G.E.M. ni we mupfasoni wa mbere amaze kugurisha indirimbo nyinshi amaze gukoresha igihagararo afise mu gushigikira amashirahamwe y'umuziki, indero hamwe no kugwanya ubukene. 35) Fabiola Gianotti, 58 - Umuhinga muri 'physique' mu Butaliyano. Fabiola yize 'Physique' akaba yaranabaye umukuru wa CERN, igisata c'ishirahamwe rya Buraya kijejwe umushakashatsi ku bigwanisho ruhonyanganda mu 2016. 36) Julia Gillard, 57 - Yahoze ari umushikiranganji wa mbere wa Australia. Julia ni we yabaye umukenyezi wa mbere agiye mu kibanza c'umushikiranganji wa mbere ubu akaba ateza imbere indero hamwe no gutwara mu bapfasoni n'abigeme. 37) Elena Gorolova, 49 - Umuremeshakiyago wo mu gihugu ca Czech Elena aharanira kudahatirwa kureka kuvyara kandi akaba akora uko ashoboye kugira ingingo ziraba abana zifatirwe mu miryango baba bavutsemwo. 38) Randi Heesoo Griffin, 30 - Umukiyi wa hockey muri olempike akaba ari n'umuhinga mu biharuro wo muri Amerika Randi yarasavye ko hoba umushahara umwe ku bagabo n'abagore bakinira hockey ku rubura, akoresheje ibiharuro aranerekana ko ku mbuga ngurukanabumenyi abapfasoni n'abagabo banganya gukundwa. Yaranatsindiye igitego ca mbere umugwi wa olempike wa Korea mu nkino zo mu 2028. 39) Janet Harbick, 33 - Afasha gutwarira imbanyi abandi muri Canada. Janet n'umupfasoni akora akazi akaba afise abana batanu, akaba anatwarira imbanyi abandi ata co asavye ubu akaba afise imbanyi igira kabiri yo muri ubwo buryo. 40) Jessica Hayes, 41 - Umwigisha wo muri Amerika. Jessica yiyemeje ubwerentegerwa - yiyemeje kugumana ubusugi nk'umugeni wa Kristu - akaba yigisha ivy'Imana mu mashure ya kaminuza akaba n'umuhanuzi muvyo amajwi. 41) Thando Hopa, 29 -Umunya mudeli, umushingwamanza , akongera agaharanira agateka ka zina muntu wo muri Afrika y'epfo. Thando aharanira kugwanya ikumira. Yagiye ku kirangamisi ca Pirelli mu 2018, akaba yabaye umuntu wa mbere w'umwirabure wo muri Afrika y'epfo yagiye kuri ico kirangamisi. 42) Hindou Oumarou Ibrahim, 35 - Aharanira ibidukikije, akavuganira abasangwabutaka n'abapafasoni. Hindou n'umupfasoni w'umusangwabutaka wo muri Tchad, aharanira gukingira ibidukikije n'agateka k'abasangwabutaka ku rwego mpuzamakungu. 43) Reyhan Jamalova, 16 - Umunyeshure n'uwitwikorera utwiwe wo muri Azerbaijan. Reyhan yikorera utwiwe, akaba yafonze ishirahamwe Rainergy ari na we arirongoye, ishirahamwe ritanga umuriro hakoreshejwe amazi y'imvura. 44) Jameela Jamil, 32 - Umukinyi wa filime, umwanditsi akongera agaharanira agateka ka zina muntu mu Bwongereza. Jameela arakunzwe cane kuri NBC mu rukurikirane rwa filime The Good Place. Yaratanguje urubuga ngurukanabumenyi rwa @i_Weigh, ruhamagarira abamukurikirana gushirako ikintu bumva kibanezereje. 45) Liz Johnson, 32 - Umunonotsi agendana ubumuga agakora n'utwiwe mu Bwongereza. Liz aroga akaba yaranaronse umudari w'inzahabu mu nkino z'abagendana ubumuga i Beijing, akaba yaranashizeho ikigo cakira abagendana ubumuga mu ntumbero yo kubafasha kuronka akazi. 46) Lao Khang, 26 - Umukinyi wa Rugby akaba n'umumenyereza w'i Laos. Lao yarashikanye ubwa mbere umugwi wa Laos ku ntsinzi mpuzamakungu, kandi ni we mupfasoni wa mbere w'umu Hmong yaronse urupapuro rwo kuba umumenyereza wa rugby. 47) Joey Mead King, 44 - Umunya mudeli wo muri Philippines. Joey akora nk'umunyamudeli akongera agasoma amakuru muri Asia yose, kandi we n'umugenzi wiwe Angelina Mead King bari muri filime yerekana uko babayeho inyuma y'aho Angelina avugiye ku mugaragaro ko yihinduye igitsina. 48) Krishna Kumari, 40 - Umunye politike wo muri Pakistani. Krishna yatorewe kuca mu nama nkenguzamateka ya Pakistani inyuma yo kwiyamamariza guharanira agateka k'abapfasoni, inyuma yo gutegekwa gukora ibikorwa nsimburagifungo imyaka itatu yose. 49) Marie Laguerre, 22 - Umunyeshure wo mu buhinga no kwubaka mu Bufaransa. Marie yashizeho urubuga rwo guhanahanirako inkuru zerekeye ikubagurwa ry'abapfasoni mu mabarabara, inyuma y'aho video video yiwe imwerekana ariko ariyamiriza uwashaka kumukubagura ikwirakwirijwe ku mbuga ngurukanabumenyi. 50) Veasna Chea Leth, 44 - Umushingwamanza wo muri Cambodge. Veasna yabaye umupfasoni wa mbere yize ivyo amategeko kuri kaminuza ya Cambodia's Royal yigisha ivyo amategeko n'ubutunzi, akaba yaba mu nzu iri musi y'iyo kaminuza kuko ata buraro bw'abigeme bwari buhari. 51) Ana Graciela Sagastume Lopez, 38 - Umushikirizamanza wo muri El Salvador. Ana yagenywe umukuru w'urwego rujejwe amatohoza ku bwicanyi bukorerwa abapfasoni mu 2016, hanyuma mu ntango z'uyu mwaka agenwa umushikirizamanza adasanzwe ajejwe ikibazo c'abapfasoni n'ubwicanyi bubagirwako. 52) Maria Corina Machado, 51 - Umunye politike wo muri Venezuela. Maria ni umunye politike wo mu rwego rwo hejuru yaharaniye kubungabunga demokrasi muri Venezuela. 53) Nanaia Mahuta, 48 - Umushikiranganji ajejwe iterambere rya Maori muri Nouvelle Zelande. Nanaia yabaye umushingamateka muri Nouvelle Zelande imyaka 22 akaba yanabaye umushingamateka wa mbere w'umupfasoni yambaye ikimenyetso c'aba Maori. 54) Sakdiyah Maruf, 36 - Umunyarwenya wo muri Indonesia. Sakdiyah n'umupfasoni wa mbere w'umu Islam akoresha ugutwenza abantu mu kwerekana ingene Islam icinyiza abapfasoni. 55) Lisa McGee, 38 - Umwanditsi wo mu Bwongereza Lisa ni umwanditsi wo muri Irlande ya ruguru akaba ari nawe yafonze Derry Girls, aho abantu benshi barabira udukuru dutwenza kuva mu 2004. 56) Kirsty McGurrell, 30 - Umukuru w'ikigo gitanga imfashanyo mu Bwongereza. Kirsty yashinze 4Louis, ishirahamwe ritanga agasandugo k'urwibutso ku bavyeyi babuze abana babo, inyuma y'aho umwana wiwe Louis apfiriye. 57) Becki Meakin, 52 - Umukuru wa Shaping Out Lives mu Bwongereza. Becki agendana ubumuga, akaba agira amatohoza ku macakubiri abagendana ubumuga bagirirwa mu mibano, akanahanura ibigo vyakira abahunze ubwo bugizi bwa nabi kureka gutoranya. 58) Ruth Medufia, 27 - Akora mu bwubatsi muri Ghana. Ruth akora akazi ko gusudira akaba aba ahantu abantu batifashe mugabo akaba ashaka kuba akarorero ku bapfasoni bakiri bato mu bwubatsi. 59) Larisa Mikhaltsova, 66 - Yigisha ivyerekeye umudeli n'umuziki muri Ukraine. Larisa yigisha kuvuza ikorodeyo akaba yabaye umunya mudeli ubwa mbere afise imyaka 63. 60) Amina J Mohammed, 57 - Icegera c'umunyamabanga mukuru wa Onu, aturuka muri Nigeria. Amina yahoze ari umushikiranganji w'ibidukikije muri Nigeria akaba yarigeze no kuba umuhanuzi adasanzwe w'umunyamabanga mukuru wa Onu Ban Ki-moon. 61) Yanar Mohammed, 58 - Prezida w'ishirahamwe ryo kwishira no kwizana muri Irak (OWFI). Yanar afise ibigo bifasha abakubaguwe muri Irak akaba amaze gufasha abapfasoni barenga 800 bomotse kubera ugukubagurwa. 62) Joseline Esteffania Velasquez Morales, 26 - Umunyeshure arongoye n'ishirahamwe muri Guatemala. Joseline akorera mu mibano mu gufasha abigeme n'abapfasoni bakiri bato kubijanye n'imibonano mpuzabitsina hamwe n'imigenderanire, akaba ashaka gutuza ingeso yo kwubakana ku nguvu. 63) Robin Morgan, 77 - Umwanditsi akongera agaharanira agateka ka zina muntu muri Amerika. Robin amaze kwandika ibitabo 20 akaba arongoye umuhari w'abapfasoni bo muri Amerika akaba kandi ari we yashinze ikigo c'abapfasoni co kumenyesha amakuru ca The Sisterhood Is Global Institute. 64) Nujeen Mustafa, 19 - Umunyeshure wo muri Syria. Nujee nyahunze intambara ibera muri Syria, agenda ikirere kirekire atwaye imodoka, ubu akaba avuganira impunzi zigendana ubumuga. 65) Dima Nashawi, 38 - Umunyabugenegene Syria. Dima ni umunyabugenegene akaba atera n'urwenya yegeranije imigani myinshi yo muri Syria. 66) Helena Ndume, 58 - Avura amaso muri Namibia. Helena aramaze gufasha kubaga abatabona bashika 35.000 muri Namibia ata co batanze - benshi mu bagwayi biwe ubu bamwita "Umuganga akora ibitangaza muri Namibia". 67) Kelly O'Dwyer, 41 - Umushingamateka muri Australia. Kelly yarabaye umushikiranganji w'akazi n'itumatumanako mu mahinguriro, hamwe n'umushikiranganji ajejwe abapfasoni mu nama nshingamateka ya Australia, akaba kandi ari umupfasoni wa mbere yabaye umushikiranganji muri reta y'ico gihugu yavyariye ku kazi. 68) Yuki Okoda, 23 - Akora mu bigendajuru mu Buyapani. Yuki yize 'physique', akaba yabaye umuntu wa mbere yatoye inyenyeri nshasha ishobora gutanga umuco ahava umushwarara w'izuba dukoresha 69) Olivette Otele, 48 - Umwigisha w'akahise kuri kaminuza ya Bath Spa muri Cameroun. Olivette yize kahise akaba yaranakoze kuri kahise ku bukoloni bw'Ubulaya hamwe n'iragi ry'inyuma y'ubukoloni. 70) Claudia Sheinbaum Pardo, 56 - Umukuru w'igisagara ca Mexico muri Mexique Claudia n'umupfasini wa mbere arongoye igisagara ca Mexco akaba kandi yararonse agashimwe kitiriwe Nobel muri Phyusique. 71) Park Soo-yeon, 22 - Agwanya bukozi bw'ikibi bufatiye ku gitsina muri Korea y'epfo. Soo-yeon yarashinze ishirahamwe rirondera gutuza ubukozi bw'ikibi bufatiye ku gitsina. 72) Ophelia Pastrana, 36 -Akora akazi ko gutwenga akaba anakora no bimenyeshamakuru muri Colombia. Ophelia yize 'physique', ubutunzi no gutwenza abantu, akaba kandi ari umuntu akorera ibinyamakuru vy'abantu bahinduye igitsina. 73) Viji Penkoottu, 50 - Aharanira agateka ka zina muntu mu Buhindi. Viji, yarashinze urunani rw'abapfasoni i Kerala akaba yaranarongoye n'urugamba rwo kuronka uburenganzira bw'ibanze ku bapfasoni bakora umwuga wo kudandaza, harimwo n'uburenganzira bwo kwiyamamaza mu masaha y'akazi. 74) Brigitte Sossou Perenyi, 28 - Ategura amafilime muri Ghana. Brigitte yararonse agashimwe kuri filime yiwe, aho yavuga inkuru yo kuba umu Trokosi - umugenzo wo kurungika abakobwa gufasha abapadiri nk'impongano 'y'ibicumuro' vy'abavyeyi - bakaba bagurishwa bava muri Togo na Ghana. 75) Vicky Phelan, 44 - Ajejwe Uburezi muri Irlande. Vicky yashize ahabona amakosa yakozwe muri bipimo vyo mu bwongo (CervicalCheck Screening) muri Irlande, inyuma yo gusanga we n'abandi bapfasoni batabwiwe ko bahawe ibipimo bitari vyo. 76) Rahibi Soma Popere, 55 - Umurimyi n'uwashinze ishirahamwe Seed Bank mu Buhinde. Rahibi yatanguje umugambi wo gukingira imbuto z'abasangwabutaka, guteza imbere uburimyi mu bwoko bwiwe bwo mu burengero bw'Ubuhindi. 77) Valentina Quintero, 64 - Umumenyeshamakuru muri Venezuela. Valentina yihaye intumbero yo kwereka abanye Venezuela impande zose z'igihugu cabo, yandika yongera atanga ibiganiro ku mboneshakure hamwe n'ibibazo biraba ibidukikije. 78) Sam Ross, 30 - Umufasha mu nzu y'uburiro mu Bwongereza. Sam yakoze imyaka 10 ari umufasha mu nzu y'uburiro mw'ishure ya Glasgow City College, akaba yaragiye hirya no hino kw'isi aserukiye abantu bagendana umugera wa Down. 79) Fatma Samoura, 56 - Umunyamabanga w'ishirahamwe ry'umupira w'amaguru kw'isi Fifa wo muri Senegal. Fatma ni we mupfasoni wa mbere n'umunyafrika wa mbere agiye mu kibaza c'umunyamabanga mukuru wa Fifa 80) Juliet Sargeant, 53 - Umuhinga mu gutegura ikibanza co kuruhukiramwo wo muri Tanzania. Juliet, ni umuganga yahindutse umuntu atunganya "ibibanza bimeze neza nk'uko bisa". 81) Sima Sarkar, 44 - Umuvyeyi ata kandi kazi abangikanya wo muri Bangladesh. Sima akenera kujana umuhungu wiwe w'imyaka 18 agendana ubumuga ku mupimisha, ifoto yiwe ikaba yarakwiragijwe henshi ku mbuga ngurukanabumenyi. 82) Shaparak Shajarizadeh, 43 - Aharanira agateka ka zina muntu muri Iran. Shaparak yarakuye igitambara ku mutwe mu bantu yiyamiriza itegeko rya jihad yo ku nguvu ku bapfasoni bo muri Iran, ubu akaba aba mu buhungiro, akaba yanaciriwe n'urubanza rwo gupfungwa imyaka 20. 83) Haven Shepherd, 15 - Umunyeshure akora ari umunonotsi yoga wo muri Vietnam. Haven ni umunonotsi agendana ubumuga afise kazoza keza, akaba yarokotse mu gitero c'ubwiyahuzi cakozwe n'abavyeyi biwe. 84) Nenney Shushaidah Binti Shamsuddin, 42 - Umucamanza yo muri Malaysia. Nenney aharanira gukingira aba Islam b'abapfasoni muri sentare akoreramwo kandi akaba ashaka guhindura insiguro itari yo y'itegeko rya Sharia. 85) Hayat Sindi, [Nta myaka iriko] - Umuhanuzi mu buhinga wa prezida w'ibanki ya ki Islam ijejwe iterambere muri Arabia Saudite. Hayat n'umwe mu bahinga bakomeye muri Biotechnologie, yagenywe na Unesco kuba umuserukizi w'iteka wayo, akaba yanashinze n'ibigo bibiri. 86) Jacqueline Straub, 28 - Umuhinga muvyo ijambo ry'Imana, umumenyeshamakuru n'umwanditsi wo mu Budagi. Jacqueline yizeye kuzoba umupadiri muri katokila akaba aharanira ko Vatikano ihindura amategeko. 87) Donna Strickland, 59 - Umwigisha wa 'physique' wo muri Canada. Donna ni umwigisha wa 'physique' kuri kaminuza ya Waterloo muri Canada kandi n'umwe mu baronse agashimwe ka Nobel muri physique muri 2018. 88) Kanpassorn Suriyasangpetch, 30 - Umuganga w'amenyo akora utwiwe muri Thailande. Kanpassorn yaratoye ubuhinga bwa mbere bwo gufasha abantu bafise ingorane zo mu mutwe, inyuma y'aho na we nyene agiriye ingorane z'amagara yo mu mutwe. 89) Setsuko Takamizawa, 90 - Ari mu karuhuko k'iza bukuru mu Buyapani. Setsuko ariko yiga icongereza kugira afashe ingenzi zije gutemberera Tokyo mu gihe himirije kubera inkino za olempike zo mu 2020. 90) Nargis Taraki, 21 - Umuhanuzi muvyo amashirahamwe muri Afghanistan. Nargis ni umukobwa wa gatanu ku bavyeyi biwe bigasa n'uko bamuguranye umuhungu; ariko abavyeyi biwe baramuretse araheza kwiga ubu akaba aharanira ko abapfasoni bashobora kwibako batarinze kuzera inze. 91) Ellen Tejle, 34 - Umurongozi mu kinyamakuru Fanzingo muri Swede. Ellen yaratanguje isekeza rya A-rate, rikangurira abapfasoni guserukirwa bikwiye mu mafilime. 92) Helen Taylor Thompson, 94 - Yahoze ari umusumyi w'urusaku akaba yarashinze ishirahamwe ritanga imfashanyo mu Bwongereza. Helen yari "nk'ikigwanisho cihishije" c'umushikiranganji wa mbere Winston Churchill, arungika ubutumwa bunyegeje ku basumyi b'urusaku mu gihe c'intambara ya kabiri y'isi yose, hanyuma yugurura ikibanza co kuvuriramwo i Buraya. 93) Bola Tinubu, 51 - Umushingwamanza wo muri Nigeria. Bola ni umushingwamanza w'ishirahamwe ryashizeho umurongo wa gusa wo gufasha abana muri Nigeria 94) Errollyn Wallen, 60 - Yandika indirimbo wo muri Belize. Errollyn n'umwanditsi w'indirimbo anatamba, amaze kwandika izishika 17 akaba yaranaronse agashimwe ka Ivor Novello mu muziki wa Classique. 95) Safiya Wazir, 27 - Aharanira agateka ka zina muntu muri Afghanistani. Safiya yashitse i New Hamphire muri Amerika afise imyaka 16 aca aba impunzi ya mbere yo muri Afghanistani atorewe guserukira abanti muri iyo ntara ya Newe Hamphire mu matora yo hagati mu kiringo ya 2018. 96) Gladys West, 88 - Yize ibiharuro muri Amerika Gladys yahoze yigisha ibiharuro igikorwa ciwe kikaba giherutse kwemerwa nk'igikoresho coteza imbere GPS. 97) Luo Yang, 34 -Afata amafoto wo mu Bushinwa. . Luo afata amafoto y'abapfasoni bakiri bato b'abashinwakazi kuva mu 2007 mu rukurikirane rwiwe rwa Girls. 98) Maral Yazarloo-Pattrick, 37 - Ushona impuzu z'imideli agatwara n'ipikipiki muri Iran. Maral ariko arazunguruka isi yose ari kw'ipikipiki, mu kwiyamiriza itegeko ryo muri Iran ribuza abapfasoni kugendera kw'ipikipiki ku mugaragaro. 99) Tashi Zangmo, 55 - Umuyobozi w'ikigo ca Bhutan Nuns Foundation, Bhutan. Tashi yaravutse aca ajanwa mu kibanza kiri hagati mu gihugu i Bhutan, yararonse urupapuro rw'umutsindo mu Buhundi no muri Amerika, ubu akaba arongoye ikigo ca Bhutan Nuns Foundation. 100) Jing Zhao, 35 - Uwikorera utwiwe mu Bushinwa. Jing afise urubuga rufasha abapfasoni kwiga no kuganira ivyerekeye umubiri wabo hamwe no gushaka kugira imibonano mpuzabitsina, aranatanga umuti ufasha abapfasoni kuryoherwa mu mibonano mpuzabitsina gusumba. Abafashe amafoto: BBC, Michelle Frankfurter, Amanda Desiree Brown, Christopher Lane, Deji Akinpelu, Monica Stromdahl, Fergal Philips, Water and Grace Photography, Samara Fox, Christian Beutler, Joshua Paul, Kings College London, Lori Barra, United Nations, Bath Spa University, Abdullah Alshehri, Micky Wiswedel, Dima Nashawi, Mitra Farazandeh, University of Waterloo, Isabell Hojman, Bryce Vickmark, Brigitte Sossou Perenyi, Mamitu Gashe, Gypsy Westwood, David Dittmar, Maria Scard, Caltech, Anatole Klapouch, Azzurra Primavera, Lily Martin, Sakdiyah Ma'ruf, YIEDIE Project, Kola Oshalusi, Padam Bist, Rachell Smith, Getty Images, Channel 4, Celine Nieszawer, Elena Gorolova, Anoulek Douangdala, Hector Garrido, Muktha Deedi Chand, Mu Mu, Shutterstock, Sela Shiloni, Nevada Halbert, Anna Bertram, Salma Khalil and Terre Indigene, Tashi Zangmo, Meli Wetzel, Nicole Laxton, Yvonne Venegas, GoJoven Guatemala, Macepena,Today's Catholic/Joe Romie, Leylya Belyalova, Krishna Kumari, Michaela Tornaritis, Shaira Luna, Chelsea Clinton, Zhang Chao, Tutul Nesar, @Diego Maeso, @Brizzle Boiz BBC 100 Women n'iki? BBC 100 Women itanga amazina 100 y'abapfasoni bamenyekanye cane kandi b'intangarugero mw'isi buri mwaka ikanabasangiza inkuru ziberekeye. Wabaye umwaka waranzwe n'agateka k'abapfasoni hirya no hino kwisi, ku buryo umwaka wa 2018 kuri BBC 100 Women yerekana ingene abapfasoni berekanye umuhamagaro, ukunegura hamwe n'ishavu kugira habe impinduka kw'isi babako. Dusange kuri Facebook, Instagram na Twitter ukoreshe #100Women
amakuru-56277495
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56277495
Rwanda: Yvonne Idamange yahakanye ibyaha bitandatu aregwa
Jean Claude Mwambutsa , BBC Gahuzamiryango i Kigali Yvonne Idamange Iryamugwiza wamenyekanye nyuma yo gutangiza 'channel' kuri YouTube anenga ubutegetsi bw'u Rwanda akaza gufungwa, yagejejwe mu rukiko rw'ibanze rwa Gasabo i Kigali, ahakana ibyaha bitandatu aregwa.
Ibyo Madamu Idamange aregwa ahanini ni ibyo yavugiye ku rubuga rwe rwa Youtube Aregwa gushoza imvururu n'imidugararo muri rubanda, gutesha agaciro ibimenyetso bya jenoside, gukwirakwiza ibihuha hakoreshejwe ikoranabuhanga, gutambamira ishyirwa mu bikorwa rya gahunda za leta, gukubita no gukomeretsa no gutanga sheke (chèque) itazigamiwe. Byose arabihakana. Iryamugwiza wamenyekanye cyane ku rubuga rwe rwa YouTube, yumvikanye anenga ubutegetsi bw'u Rwanda arega gufata ibyemezo bihubutse rimwe na rimwe bibangamiye abaturage. Uyu mubyeyi w'abana bane uvuga ko yarokotse jenoside yo mu Rwanda, avuga ko igihugu kiyobowe n'agatsiko k'abantu bakeya karangwa n'ibikorwa by'urugomo. Hashize ibyumweru bibiri Idamange atawe muri yombi mu buryo avuga ko bwanyuranije n'amategeko, cyakora ubushinjacyaha bwo bukabihakana. Mu buryo bw'ikoranabuhanga rya Zoom, Yvonne Idamange yagaragaye ari hagati y'abanyamategeko babiri bamwunganira. Ku cyicaro cya polisi ya Remera aho afungiye yasaga nk'umeze neza cyakora hari aho yageze asaba kuburana yicaye avuga ko afite umunaniro. Yvonne Idamange (iburyo) avugana n'umwunganizi we Gashema Félicien, mu iburanisha ryo kuri uyu wa kane Ubushinjacyaha bwareze Idamange ibyaha bitandatu birimo 5 bishingirwa kuri videwo zanyuze ku rubuga rwe rwa YouTube ndetse n'icya gatandatu cyo gutanga sheke itazigamiwe. Ku isonga, hari icyo gushoza imvururu muri rubanda ubwo yahamagariraga abanyagihugu guhagurukira rimwe bakerekeza ku biro by'umukuru w'igihugu. Ku rutonde rw'ibyaha hari kandi icyo gutesha agaciro jenoside. Ubushinjacyaha bwemeza ko Idamange yavuze ko imibiri y'abazize jenoside yashyizwe mu nzibutso hagamijwe inyungu z'amafranga atangwa n'abazisura. Yarezwe kandi gukwiza ibihuha, nk'aho ubushinjacyaha buvuga ko ashinja abategetsi uruhare mu bwicanyi kandi ntatange ibimenyetso. Ubushinjacyaha bwamureze kandi kwemeza ko Perezida Paul Kagame yapfuye, ko u Rwanda ruyobowe n'umurambo. Abashinjacyaha basanga ibi ari ibyaha bikomeye, iyi ikaba impamvu basabye ko uregwa afungwa by'agateganyo mu gihe iperereza rikinozwa. Yireguye gute? Sheke itazigamiye... Mu ijwi rituje rimwe na rimwe ryumvikanagamo ikiniga, Madamu Idamange we yahakanye ibyaha byose. Avuga ko yiyemeje kuvuga ngo atabarize abantu bari babayeho nabi cyane mu gihe cya guma mu rugo kandi ko yabikoraga nk'ushaka kwerekana ibitagenda ariko atagamije gusenya. Kuri we ngo ubutegetsi bwarahubutse butegeka abantu bose kudasohoka kandi buzi neza ko abenshi babona ifunguro ari uko basohotse. Yavuze ko nta mugambi wo guteza imvururu yari afite nk'uko abiregwa n'ubushinjacyaha. Gusa yiseguye ku bantu baba barakomerekejwe n'imvugo yakoresheje ku rubuga rwe rwa YouTube. Avuga ku ifatwa n'ifungwa rye, Idamange yabwiye umucamanza ko amategeko yarenzweho nkana. Yemeje ko yafashwe n'icyo yise igitero cy'abasore 8 binjiye iwe ku ngufu, nta kibaranga bamweretse kandi ntibanagaragaza urupapuro rwemera ifatwa rye. Yavuze ko iki gitero cyagumye iwe kuva saa munani z'amanywa kugeza mu rukerera ubwo yurizwaga imodoka akajyanwa gufungwa. Abanyamategeko bamwunganira bavuze ko amagambo ya Idamange atagize icyaha kuko yagaragaje ibitekerezo bye kandi bikaba byemewe n'amategeko. Basabye ko yarekurwa agasanga abana be bane kuko ibimenyetso bidashobora kuzimira kandi biri mu maboko y'ubushinjacyaha. Icyaha gisa n'icyatunguranye mu rukiko ni icyo gutanga urupapuro mvunjwafaranga rutazigamiye cyangwa 'chèque sans provision'. Ubushinjacyaha bwavuze ko iyi sheke yatanzwe mu mwaka wa 2018 kandi uwayitanze abikora abizi ko adafite amafaranga kuri konti. Uregwa yemeye ko yatanze iyi sheke koko, ariko avuga ko yayitanganye n'urwandiko, uyihawe yemera ko itagombaga kujyanwa kuri banki kuko nta bwizigame bwariho. Kuba iki kirego kije nyuma y'imyaka 3 kandi yarishyuye ngo ni umugambi w'ubushinjacyaha wo kongera urutonde rw'ibyaha hagamije kumwumvisha. Byaba gukomeza gufungwa by'agateganyo bisabwa n'ubushinjacyaha cyangwa se uregwa we wifuza gukurikiranwa ari hanze, icyemezo gitegerejwe ku wa kabiri w'icyumweru gitaha. Madamu Idamange yatawe muri yombi ku itariki ya 15 y'ukwezi kwa kabiri. Hari hashize amasaha atangaje videwo kuri YouTube. Muri video yatangaje mbere mu mpera y'ukwezi kwa mbere, Madamu Idamange yavuze ko "nta kibazo afite cy'ubuzima" ndetse ko atarwaye mu mutwe, nk'uko ngo hari ababivugaga ku mbuga nkoranyambaga. Ubwo yatabwaga muri yombi, i Burayi mu mijyi ya Bruxelles mu Bubiligi, Genève mu Busuwisi na Paris mu Bufaransa, habonetse amashusho y'Abanyarwanda bamwe bigaragambya bamagana ifatwa rye, bavuga ko ari "intwari", ko yazize kuvuga ibyo atekereza - basaba ko arekurwa.
53138014
https://www.bbc.com/gahuza/53138014
Coronavirus: Dr Tedros avuga ko isi itazayitsinda idashyize hamwe
Umuyobozi mukuru w'ishami ry'umuryango w'abibumbye ryita ku buzima (OMS/WHO) yavuze ko "ikibazo kidukomereye cyane kurusha ibindi si virusi ubwayo, ni ibura ryo gushyira hamwe n'ubuyobozi ku rwego rw'isi".
Dr Tedros ayobora OMS kuva mu mwaka wa 2017 Mu kiganiro cyo mu buryo bwa video, Tedros Adhanom Ghebreyesus yagize ati: "Ntidushobora gutsinda iki cyorezo [cya coronavirus] mu gihe isi idashyize hamwe". Nubwo Dr Tedros atigeze avuga kuri Perezida Donald Trump w'Amerika by'umwihariko, mu kwezi gushize kwa gatanu Bwana Trump yavuze ko igihugu cye kigiye guhagarika inkunga kigenera OMS. Amerika ni cyo gihugu gitera inkungu nyinshi cyane OMS kurusha ibindi bihugu - mu mwaka ushize yayihaye inkunga irenga miliyoni 400 z'amadolari. Bwana Trump yavuze ko OMS yahindutse igikoresho cy'Ubushinwa. Yagize ati: "Ubushinwa bwigaruriye burundu umuryango mpuzamahanga w'ubuzima".
amakuru-40392059
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-40392059
Amerika yakuye ku rutonde rw'ahigwa uwahora arongoye Al Shabab
Ubutegetsi bwa Leta Zunze Ubumwe za Amerika bwahagaritse agashimwe k'imiliyoni zitanu z'amadolari bwohaye uwofashije kurondera uwahora arongora umugwi uri muri Somalia ugendera ku vyiyumviro vya Islamu, Al Shabab.
Abagwanyi ba al-Shabab Ntibwatanze igituma bukuye Mukhtar Robow ku rutionde rw'abarondegwa n'ubutungane bwa Amerika. Gushika ubu Bwana Robow afatwa n'ubushikiranganji bw'ikigega bwa Amerika, nk'umuntu aja mu bikogwa vy'iterabwoba. Yarigeze kurongora ingabo, araba indongozi igendera ku vyiyumviro vy'idini hamwe n'umuvugizi wa Al Shabab, imbere yuko ava muri uwo mugwi 2013. Hari amakuru avuga ko Bwana Robow yoba ari mu biganiro na leta ya Somalia ariko nta kintu kivyemeza.
amakuru-46238390
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46238390
HCR ivuga ko impunzi zirenga ibihumbi 50 zatahutse mu Burundi muri uno mwaka
Ishami rya ONU rijejwe impunzi, HCR, rivuga ko muri uno mwaka gusa impunzi ibihumbi mirongo itanu z'Abarundi zatahutse mu gihugu cazo.
Kiretse abavuye muri Tanzania, ngo hari abandi amajana HCR yafashije gutahuka bava mu bindi bihugu vy'akarere Abatahuka bava cane cane mu nkambi za Nduta na Mtendeli mu gihugu ca Tanzania. Muri aya mezi aheze ariko harabaye imyidogo mu mpunzi ko zishirwako igitsure kugira zitahe. Mu bihumbi amajana vy'Abarundi bahungiye mu bihugu bibanyi muri iyi myaka ya vuba, Tanzania niyo iharugwamwo benshi cane, barenga ibihumbi amajana abiri. Catherine Wiesner, umuyobizi mpuzabikorwa wa HCR mu karere, yavuganye na Prudent Nsengiyumva wa BBC Gahuzamiryango Uretse abava muri Tanzania, Catherine Wiesner avuga ko hari abandi Barundi amajana HCR yafashije gutahuka bava mu bindi bihugu vy'akarere. Umviriza ikiganiro Catherine Wiesner yagiranye na BBC
160115_anglican_homo
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2016/01/160115_anglican_homo
Muri Anglican ukwubakana ni hagati y'umugabo n'umugore
Ishengero rya Anglican kw’isi, ryavuze rishimitse ko ukwubakana ari hagati y’umugabo n’umugore, rica rinahagarika imigenderanire y’aryo n’ishengero rya Anglican ryo muri Amerika riherutse kwemera ko abasangiye igitsina bubakana.
Iyo nama yari yatumweko na musenyeri wa Canterburg Justin Welby Ico gisata ca Anglican muri America, ciyita mu congereza Episcooal Church, ntibazosubira kwemererwa kuja mu bikorwa y’iryo shengero. Abarongoye ishengero rya Anglican kw’isi, bahuriye I Canterbury, bavuze ko baciye kubiri n’ivyo abayoboke b’idini rya Anglican bemera, kuvyerekeye ukwubukana. Uko guhagarikwa vy’agateganyo kw’ico gisata co muri Amerika, gufise intumbero yo kwanka ko haba abiyonkora kubera ukutumvikana ku vyerekeye ukwubakana kw’abasangiye igitsina. Uko kwubakana kw’abasangiye igitsina kwariyamirijwe caane n’ibisata vya Anglican vyo muri Afrika. Icemezo co guhagarika igisata ca Anglican muri Amerika cafashwe mu nama bivugwa ko itari yoroshe. Musenyeri w’ico gisata co muri Amerika, Michael Curry, yavuze koi co cemezo”kizotera ishavu ryinshi”. Amatati yerekeye ukwubakana kw’abasangiye igitsina yatanguye inyuma y’aho Gene Robinson, yari yariyemereye ku mugaragaro ko akundana n’uwundi basangiye igitsina, agizwe musenyeri wa diyoseze ya New Hampshire mu 2003. Iyo ngingo yazanye ukutumvikana gukomeye hagati y’abategetsi n’abayoboke ba Anglican kw’isi yose.
amakuru-53995507
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53995507
Akon avuga ko umujyi wa 'Akon City' ugiye gutangira kubakwa
Akon, umuhanzi w'injyana ya R&B wo muri Amerika, kuva mu 2018 yavugaga iby'umujyi mushya ashaka kubaka muri Senegal, kuwa mbere yavugiye mu kiganiro n'abanyamakuru ko umwaka utaha imirimo yo kuwubaka izatangira.
Yavuze ko atavuga abashoramari babirimo ariko ko kimwe cya gatatu cya miliyari esheshatu z'amadorari ya Amerika yari akenewe yamaze kuboneka. Hussein Bakri, umuhanga mu bwubatsi wakoze igishushanyo mbonera cy'uwo mujyi, avuga ko niwuzura uzaturwa n'abantu bagera ku 300,000. Akon, amazina ye nyakuri ni Aliaune Badara Thiam, ni we watangiye kubwira iby'uyu mujyi abirabura bakomoka muri Afurika baba muri Amerika. Yasobanuraga ko yabonye ko "benshi mu birabura bakomoka muri Afurika batazi umuco wabo… Ibiro ntaramakuru AFP bisubiramo amagambo y'uyu mugabo wavukiye muri Amerika ku babyeyi bo muri Senegal avuga ati: "Rero nashakaga kubaka umujyi cyangwa umushinga nk'uyu uzabereka ko bafite ahandi bakwita iwabo" Yongeraho ati: "Mu gihe uje uvuye muri Amerika, cyangwa i Burayi cyangwa mu yandi mahanga, ukumva ushaka gusura Afurika, turashaka ko Senegal iba ahantu ha mbere uzahagarara". Akon asanzwe afite umushinga yise 'Akon Lighting Africa' umaze kugeza amashanyarazi ku baturage batari bayafite mu bihugu birenga 10 muri Afurika.
53175017
https://www.bbc.com/gahuza/53175017
Iran: Abagabo bacyekwaho 'gucuruza abana kuri Instagram' bafunzwe
Abagabo batatu batawe muri yombi muri Iran bacyekwaho kugerageza kugurisha abana babiri ku rubuga rwa Instagram.
Abanya-Iran bamaze igihe babaho mu buzima bugoye kubera ibihano Amerika yafatiye iki gihugu Brigadiye Jenerali Hossein Rahimi ukuriye polisi mu murwa mukuru Tehran yavuze ko umwe muri abo bana yari amaze iminsi 20 avutse. Undi we yari amaze amezi abiri. Aba abana bari bamaze kugurwa ku giciro cy'amadolari 500 y'Amerika (ni ukuvuga agera hafi ku 500,000 mu mafaranga y'u Rwanda), bakaba bari barimo gusubizwa ku giciro kiri hagati y'amadolari y'Amerika 2,000 na 2,500. Bivugwa ko umwe muri abo bagabo batawe muri yombi yavuze ko yakuraga "abo bana mu miryango ikennye" nuko "akabaha imiryango ifite ubushobozi bwo kubategurira ejo hazaza heza". Brigadiye Jenerali Rahimi yabwiye ibitangazamakuru byo muri icyo gihugu ko abapolisi bamenyeshejwe ibijyanye n'"amatangazo yamamaza kuri Instagram yo kugurisha abana". Abapolisi baza gutahura "amapaji ari hagati ya 10 na 15" nk'ayo yo ku rubuga rwa Instagram, nuko basanga abana babiri bafitwe n'abagabo batatu baje gutabwa muri yombi, nkuko akomeza abivuga. Abo bana bashyikirijwe imiryango ifasha abatishoboye. Bwana Rahimi yavuze ko abo bacyekwaho gushaka kugurisha abo bana bavuze ko bari barabaguze mu miryango ikennye, babaguze ku "giciro gito". Muri videwo yatangajwe n'ibiro ntaramakuru Young Journalists' Club, umwe muri abo bagabo yagize ati: "Ibi byari gufasha aba bana kugira ejo hazaza heza". Ubu si bwo bwa mbere abategetsi muri Iran batahuye ibintu nk'ibi. Mu ntangiriro y'uyu mwaka, polisi ikorera mu mujyi wa Gorgan yatangaje ko yataye muri yombi abagore bane n'umugabo umwe ivuga ko bari bamaze igihe bashakisha abagore b'abakene batwite bakabarihira amafaranga y'ibitaro, ubundi bagatwara abana babo bamaze kubabyara. Mu mwaka wa 2016, Shahindokht Molaverdi, Visi Perezida wa Iran ushinzwe ibibazo by'umuryango n'abagore, yavuze ko ahangayikishijwe n'icyo yise "umubare uri hejuru" w'abagore bitegura kubyara bagurisha abana babo. Visi Perezida Molaverdi yavuze ko abagore barimo guhatirwa gukora ibyo kubera "impamvu zitandukanye", zirimo ubukene, kugirwa imbata n'ibiyobyabwenge, gushaka bakiri abana ndetse no kutagira aho kuba.
amakuru-55675999
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55675999
Uganda Election 2021: Bobi Wine yamaganye ibyavuye mu matora by’ibanze
Robert Kyagulanyi, umukandida utavuga rumwe n'ubutegetsi yamaganye ibyavuye mu matora by'agateganyo, anavuga ko ari we watsinze, n'ubwo komisiyo y'amatora ivuga ko amajwi yose atarabarwa.
Bobi Wine ubwo yari amaze gutora ejo kuwa kane i Magere hanze gato ya Kampala Uyu mukandida uzwi cyane nka Bobi Wine, yavuze ko amatora yo kuwa kane ariyo ''yaranzwe n'ubujura bukabije mu mateka ya Uganda", gusa nta kimenyetso na kimwe yatanze cyerekana ibyo yavuze. Yavuze ko urugamba ubu rutangiye. Kyagulanyi usanzwe ari umudepite mu nteko ya Uganda, yavuze ko mu masaha ari imbere agirana ikiganiro n'abanyamakuru ku biza gukurikiraho. Amajwi y'agateganyo yatangajwe uyu munsi na komisiyo y'amatora, yerekana ko Perezida Yoweri Museveni ari we uri imbere afite hafi 2/3 by'amajwi yari amaze kubarwa. Abasirikare bamaze kugota urugo rwa Bobi Wine ruri hanze gato y'umurwa mukuru Kampala.
imikino-47018880
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-47018880
Atletico Madrid yatsinze Getafe, irya isataburenge Barcelona iri ku mwanya wa mbere by'agateganyo
Atletico Madrid ubu irarushwa amanota abiri na Barcelona iri ku mwanya wa mbere by'agateganyo muri shampiyona ya La Liga yo muri Espanye, nyuma yo gutsinda Getafe ku wa gatandatu.
Griezmann amaze gutsindira Atletico Madrid ibitego 16 muri uyu mwaka w'imikino Antoine Griezmann na Saul Niguez ni bo batsinze ibitego bibiri by'iyi kipe itozwa na Diego Simeone - Umunya-Argentine w'imyaka 48 y'amavuko - mu gihe abakinnyi Djene Dakonam na Leandro Cabrera b'ikipe ya Getafe yari yasuye basohowe mu kibuga, buri umwe amaze kwerekwa amakarita abiri y'umuhondo. Muri uyu mwaka w'imikino, Atletico imaze gutsindwa umukino umwe gusa mu mikino 20 ya shampiyona. Sevilla ubu yageze ku mwanya wa gatatu by'agateganyo, imbere ya Real Madrid, nyuma yo kunyagira Levante ibitego 5-0. Ibitego bya Sevilla, yakiniraga iwayo, byatsinzwe na Wissam Ben Yedder, Andre Silva, Franco Vazquez, Pablo Sarabia na Quincy Promes. Kuri iki cyumweru, Barça irerecyeza ku kibuga cya Girona, mu gihe Real ikina na Espanyol.
121222_kenyarobbery
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2012/12/121222_kenyarobbery
Kenya: abajura bibye inka 200 i Baragoi
Amakuru aturuka muri Kenya aravuga ko amabandi yitwaje imbunda yagabye igitero mu gace kari hafi y'umujyi wa Baragoi uri mu majyaruguru y'uburengerazuba bw'igihugu, yiba amatungo akababaka amajana.
Ngo bagabye icyo gitero bagera muri magana abiri kandi benshi muribo bari bitwaje intwaro zikomeye. Abantu benshi bamaze guhunga. Mu kwezi gushize kwa cumi na kumwe, abapolisi bagera kuri mirongo ine bishwe n'ayo mabandi yiba amatungo. Kuwa gatanu, inteko nshingamateka yasabye leta ya Kenya gushyiraho akanama gashinzwe gukora iperere kuri ubwo bwicanyi bwakorewe abapolisi, ubwicanyi bwabaye ubwa mbere mu mateka y'igihugu.
amakuru-41298379
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-41298379
US ngwitegerezwa kuva mu masezerano ya Paris y'ihindagurika ry'ibihe
Igihugu ca Leta Zunze ubumwe za Amerika (US) cavuze ko kizokwikura mu masezerano ya Paris ajanye n'ihindagurika ry'ibihe naho hari amakuru avugwa ko vyogabanya ijunja ico gihugu cari gifise mu makungu.
Amasezerano ya Paris asaba ibihugu vyayateyeko umukono kwubahiriza igipimo bumvikanyeko Inyuma y'inama y'abashikiranganji bajejwe ibidukikije ku munsi wa gatandatu, uwujejwe ibidukikije mu muryango wa Buraya (EU), Miguel Arias Canete, yavuze ko intumwa za Trump zavuze ko US ishobora kuguma mu masezerano ya 2015 canke igasubira kwihweza ivyo yiyemeje. Ibiro vy'umukuru w'igihugu White House vyo bivuga ko ata kirahinduka ku bijanye naho US ihagaze. Mu kwezi kwa gatandatu Prezida Donald Trump yavuze ko US izova murayo masezerano. Yavuze ko biri mu vyo asabwa ngo akingire Amerika, ko azorondera ayandi masezerano atabangamira igisata c'ubudandaji ca US. Abatavuga rumwe na Trump bavuga ko kwikura muri ayo masezerano bisa nugutana ibindi bihugu ikibazo nkoramutima.
amakuru-39114554
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-39114554
Hull City yirahiye umurwi SportPesa wa Kenya
Umurwi w'umupira w'amaguru Hull City wo mu gihugu c'Ubwongereza, waraye wirahiye SportPesa All Stars wo mu gihugu ca Kenya ku bitsindo 2-1, mu rukino rwa kivandimwe ku munsi wa Mungu rwabereye mu Bwongereza.
Umurwi Hull City wo mu Bwongereza Igitsindo kimwe rudende c'umurwi SportPesa All Stars wa Kenya, cinjijwe n'umukinyi Humphrey Mieno hasigaye iminota mike ngo urukino rurangire. Umurwi wa Kenya wahejeje urukino agashavu ari kose, mu gihe wari wemerewe agashirukabute ka US$ 11 000 iyo uramuka utsinze. Igitsindo co mu gice ca kabiri, umukinyi Harun Shakava yiyinjije nico cabaciye inkokora, inyuma y'ikindi cari cinjiye mu gice ca mbere cinjijwe n'umutwe n'umukinyi Elliot Holmes wa Hull City ku munota wa 11. Mu gihe umurwi Hull City wari usanzwe ufise urundi rukino mw'ihiganwa "Premier League" mu mpera z'ino ndwi, wari wakinishije abakinyi benshi badakunze gushigwa ku rutonde rw'abatangura. All Stars waragerageje gusatira urugo rwa City ariko umunyezamu yaguma yarikanuye. City iri mu kibanza ca 19, ikaba ishobora gukoroka ikava mu ihiganwa "Premier League" ryo mu mwaka uza, igihe itoba ibaye mu migwi 17 ya mbere.
amakuru-46050384
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46050384
Abahoze muri FDLR begeranirijwe i Kisangani bariyamiriza ministre Lambert Mende aheruka kubita "abicanyi"
Abahoze mu mugwi w'abarwanyi urwanya leta y'u Rwanda, FDLR, begeranirijwe mu nkambi i Kisangani muri Kongo bariyamiriza amajambo y'umushikiranji wa Kongo, Lambert Mende.
Abahoze muri FDLR bavuga ko Lambert Mende atari mu kuri iyo avuga ko ata burenganzira bafise Mu kiganiro aheruka guha BBC Gahuzamiryanyo, umushikiraganji ajejwe kumenyasha amakuru wa Republika ya Demokrasi ya Kongo, Lambert Mende, yavuze ko abo bantu ata burenganzira bafise muri Kongo. Bwana Mende yavuze kandi ko bavuye mu Rwanda bakoze ubwicanyi, baza kubandaniriza kubukora muri Kongo ngo kandi amabi yose amaze imyaka irenga 20 abera mu buseruko bwa Kongo bayafisemwo uruhagara (Umviriza ngaha ivyo umushikiranganji Mende yabwiye BBC). Faustin Mugisha, umuvugizi w'abegeranirijwe mu nkamba ya Bahuma ahakana ivyo bwana Mende abagiriza, akavuga kandi ko bemewe n'amategeko. Yanavuze kandi ko badashobora kudahuka mu Rwanda ngo kuko bumva yuko umutekano wabo utokwubahirizwa. Kanda ngaha wumvirize Faustin Mugisha
amakuru-55892165
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55892165
Ethiopia irabuza abatanga imfashanyo gushika muri Tigray
Umutegetsi arongoye ishirahamwe ritanga imfashanyo yanebaguye abategetsi ba Ethiopia kuba bababuza gushikira abasizwe iheruheru n'intambara yo mu ntara yo mu buraruko ya Tigray.
Intambara muri Tigray yasambuye vyinshi Jan Egeland, arongoye ishirahamwe rya Norwegian Refugee Council, yavuze ko amashirahamwe atanga imfashanyo atarashobora gushika mu turere two hagati no mu burengero tw'iyo ntara, co kimwe no mu makambi y'impunzi. Yavuze ko ari gake abonye imfanyo zibuzwa gushikira abo zigenewe. Egeland yongeyeko ko amakungu yananiwe mu kazi kayo ko gushikira imiliyoni n'imiliyoni z'abantu bari mu mwiheburo. Hari ibimenyetso vyerekana ko impande zose zakoze ibikorwa bisinzikaza ubuzima bw'abasivire.
amakuru-54790028
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54790028
Amatora muri US 2020: Ibyo ukwiye kumenya ku biva muri aya matora uyu munsi
Ku munsi nk'uyu, benshi ku isi baba bategereje kurara bamenye uwatsinze amatora ya perezida wa Amerika, igihugu gikomeye ku isi.
Abana bafite amabendera mu kwiyamamaza muri leta ya Delaware Iyi nshuro ariko ntibisanzwe kuko abakandida Donald Trump na Joe Biden nta witeguye kwemera ko yatsinzwe, Abanyamerika bafite ubwoba bw'urugomo. Kongera kubarura amajwi, ibirego mu nkiko byanga ibyayavuyemo, imidugararo mu gihugu, ibi ni ibintu bamwe babona ko byitezwe muri Amerika. Gusa ibi bishobora kwirindwa mu gihe Abanyamerika bemeye gutegereza ibyavuye mu matora. Ariko gutegereza igihe kingana gute? Iki ni cyo kibazo nyamukuru. Ikibazo ni ikihe? Gutora n'iposita. Mu matora yo mu 2016, Abanyamerika miliyoni 33 batoye bakoresheje iposita. Uyu mwaka, kubera coronavirus, abagera kuri miliyoni 82 basabye gutora batyo. Ariko umunsi w'itora wageze leta nyinshi zikirwana no gukuraho amategeko ashaje agena igihe amajwi yo ku iposita afungurirwa akabarwa. Bakora ari babiri bo mu mashyaka abiri atandukanye, aha ni muri leta ya Maryland yabaye iya mbere muri Amerika gutangira kubarura amajwi y'abatoye bakoresheje iposita Urugero muri Michigan, imwe muri leta z'ingenzi zitagira uruhande ruhoraho zitora, abantu bagera kuri miliyoni eshatu biteganyijwe ko batora n'iposita. Ariko, kuko badashobora gutangira kubara amajwi mbere y'umunsi w'itora, bishobora gufata iminsi kugira ngo Michigan ivuge ibyavuye mu matora. Aho kandi bikaba nta kongera kubara amajwi kwabaye. Uburyo bwo kugeza ubutumwa bw'iposita aho bugenewe ubu birimo ibibazo kubera iki cyorezo n'amatora, Perezida Trump nawe yahagaritse amafaranga y'ibikorwa byihutirwa yari agenewe Serivisi y'Iposita ya Amerika kuko avuga ko gutora muri ubwo buryo bibangamiye uruhande rwe. Imibare yerekana ko Abademokarate ari bo bari gutora muri ubu buryo ari benshi kurusha Abarepubulikani bo bashaka kwigira ku biro by'itora uyu munsi. Umukozi w'iposita atunganya amakarito yuzuyemo amajwi y'abatoye muri leta ya Oregon Ikibazo cya kabiri ni ibirego mu nkiko. Iyo ibyavuye mu matora byegeranye cyane ku buryo hatahita havugwa uwatsinze, abantu benshi batinya ko bigera mu nkiko barega ko hari amajwi atabazwe, ibi bitinza itangazwa ry'ibyavuye mu matora. Impamvu ikunze kubaho cyane ni amajwi yanga kubarwa kuko yoherejwe akagera aho abarurirwa yatinze cyane. Izindi mpamvu zibamo imikono itari ukuri cyangwa kubura kw'urupapuro rw'itora rw'ibanga. Kubera umubare munini cyane bidasanzwe w'abatoye bikazoherezwa n'iposita, gukerererwa no kutabarwa kw'amajwi amwe nabyo byitezwe ko biziyongera. Mu matora ya 2016, Perezida Trump yatsinze muri leta ya Michigan arusha uwo bahatanye amajwi ari munsi ya 11,000. Icyo ni ikinyuranyo gito iyo utekereje ko mu matora y'ibanze yabaye muri iyi leta mu kwezi kwa munani amajwi arenga 10,000 atabaruwe kubera ko yageze aho abarirwa atinze cyane kubara byarangiye. Iyo mu ijoro ry'amatora amajwi yerekana ko abahatana begeranye cyane, muri leta nyinshi zisanzwe zidafite uruhande ruzwi zitora ya majwi aba atabaruwe kuko yakererewe ahinduka ikibazo gikomeye. Byashoboka ko ibyayavuyemo bimenyekana uyu munsi? Yego. Nubwo bwose haba ubukerererwe bw'iposita, urebeye ku makusanyabitekerezo ariho ubu, mu mibare birashoboka ko hari uwarara atsinze. Ariko bigasaba ko uwo mukandida aba yatsinze ku bwiganze. Biden mu kwiyamamaza muri leta ya Michigan Kugira ngo Biden cyangwa Trump hagire utsinda biramusaba kurenza amajwi atora 270. Ibi ni ukubera ko perezida wa Amerika adatorwa mu buryo butaziguye n'abaturaga batoye, ahubwo n'amajwi atora agenewe buri leta mu zigize Amerika. Muri Amerika yose habarwa amajwi atora (electoral votes) yose hamwe 538. Ayo majwi atora atangwa hashingiwe ku mubare w'abatuye buri leta zose zigize Amerika. California ni yo igira umubare munini w'ayo majwi - 55 - mu gihe izindi leta zifite abaturage bacye nka Wyoming, Alaska na North Dakota usanga zibarirwa atatu. Muri buri leta, umukandida wagize amajwi menshi ahita ahabwa uwo mubare wose w'amajwi (electoral votes) y'iyo leta. Urugero: Uyu munsi umukandida uri bubone amajwi 50,1% y'abaturage batoye muri leta ya Texas arahita ahabwa amajwi yose atora 38 agenewe leta ya Texas. Kugeza kuri uyu munsi w'amatora Abanyamerika barenga miliyoni 70 bamaze kohereza amajwi yabo cyangwa se bamaze kujya gutora ubwabo. Uyu mubare usobanuye ko abarenga 1/2 cy'abatoye bose hamwe mu 2016 ubu bamaze gutora mbere y'umunsi nyirizina. Mu 2016, Donald Trump yishimiye intsinzi ahagana saa munani z'ijoro ry'umunsi w'itora (hari saa moya z'igitondo ku isaha ngengamasaha, GMT), hari nyuma y'uko leta ya Wisconsin imugejeje hejuru y'amajwi atora 270. Gusa uyu mwaka kubera ubwiyongere bw'abatoye n'iposita, ziriya leta nyinshi zisanzwe ari isibaniro ry'abakandika kuko zisanzwe zitagira uruhande ruzwi zitora, ibyavuye mu matora yaho bishobora kutamenyekana iri joro. Michigan, Pennsylvania na Wisconsin ni zimwe muri ziriya leta zifite amategeko ko amajwi y'iposita atangira kubarurwa ku munsi gusa w'amatora. Ndetse byaba ngombwa hakaba kongera kubara amajwi bwa kabiri no kuregera inkiko, mu gihe amajwi yegeranye cyane ku kuba hakemezwa uwatsinze. Gusa, ahari icyizere, ni muri Florida. Trump mu kwiyamamaza kurimo abantu benshi muri Pennsylvania Iyi ni imwe muri leta nini ziri muri ziriya zitagira uruhande - igira amajwi atora 29. Iyi leta ni imwe mu zigena niba umukandida runaka ashobora kurara amenye niba yatsinze amatora. Amategeko ya Florida avuga ko kugenzura no kubara amajwi y'iposita bishobora gutangira iminsi 40 mbere y'amatora. Ibi rero hano byaratangiye kandi biteganyijwe ko bishobora kurangira uyu munsi. Niba Biden, uri imbere mu makusanyabitekerezo, atsinzwe muri Florida, biraba ikimenyetso ko ashobora kudatsinda mu ijoro rya none. Gusa nanone ashobora kurenga ya majwi atora 270 aramutse atsinze amajwi akomatanyijwe ya leta za North Carolina, Arizona, Iowa na Ohio. Joe Biden avugana n'abanyamakuru muri North Carolina Mu gihe Trump ari inyuma mu makusanyabitekerezo, mu gihe yaba atsinze Florida, byamusaba gutsinda n'ahandi kugira ngo arare yegukanye intsinzi kubera bene ziriya leta nyinshi bitazwi niba zirara zitangaje uwatsinze. Niba kandi hatabayeho kwibeshya mu kubara amajwi. Amateka ya vuba, harimo no mu 2016, yerekana ko hari ukwibeshya kuba mu kubara amajwi amwe. Ibinyamakuru biraza nanone kuvuga uwatsinze mbere? Imbaraga z'itangazamakuru rya Amerika mu ijoro ry'amatora ziba ziteye inkeke. Mu matora yabayeho mbere, televiziyo zikomeye zagiye "zivuga" ibyavuye mu matora mbere cyane ko amajwi anabarwa. Mu gukorana n'inzobere mu makusanyabitekerezo zivugana n'abatoye, ibinyamakuru bikomeye biba bitanguranwa kuba aba mbere gutangaza uwatsinze. Iyo hari "uwatsinze" uvuzwe n'itangazamakuru, umukandida "watsinzwe" kenshi biba byitezweho ko ahita yemera ko yatsinzwe, mbere y'uko abantu bajya kwiryamira, rero uwatsinze ashobora kwemeza ko ari we watsinze kuri ibyo bitangazamakuru. Ariko ubu muri 2020 kubera miliyoni z'amajwi y'iposita aza kuba atarabarwa uyu munsi nijoro, agahenge karatangwa no kuba ibinyamakuru muri Amerika biza kubasha kwihangana. Benshi baratinya ko hashobora kuba akajagari kabaye mu 2000 igihe George W Bush yari ahatanye na Al Gore. Kuri iyi nshuro bwo byitezwe ko byarenga akajagari bikaba imidugararo mu gihugu. Icyo gihe mu ijoro ry'amatora, nubwo bwose ibiro byinshi by'amatora byavugaga ko amajwi yegeranye cyane ku buryo batavuga uwatsinze, televiziyo nyinshi zahaye Al Gore intsinzi muri leta ikomeye mu matora ya Florida, mbere y'uko bihinduka bagasanga ari Bush wahatsinze. Gore yemeye ko yatsinzwe, ariko Florida iba isibaniro kurusha uko byibazwaga mbere, nyuma Gore yavuze ko yisubiyeho ku kwemera gutsindwa. Byafashe iminsi 36 nyuma n'ikirego mu Rukiko rw'Ikirenga, Abanyamerika bamenye ko Gore yatsinze mu majwi menshi y'abaturage batora, ariko Bush atsinda kubera amajwi menshi atora (electrola college), bityo aba perezida. George W Bush yishimira intsinzi ye mu 2000 muri leta ya Florida Amerika mu 2020 yashegeshwe na coronavirus, icikamo ibice kubera inkubiri ya Black Lives Matter, none ubu Abanyamerika bagomba no gutegereza perezida wabo muri aya matora.
amakuru-40568799
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-40568799
Nadal yavuye mw'ihiganwa rya Wimbledon
Icizere ca Rafael Nadal co gutsinda ubugira gatatu ihiganwa rya Wimbledon kigiye kurindira umwaka uza inyuma yaho uwuri mu kibanza ca 16, Gilles Muller wo muri Luxembourg amutsindiye.
Nadal yarondera gutwara intsinzi y'ihiganwa rya Wimbledon incuro zitatu zikurikirana Bitumye indoto z'uwo mukinyi wo muri Espagne zo gutsinda gatatu gatatu yikurikiranya amahiganwa French Open na Wimbledon zirangira. Muller agiye guhura na Marin Cilic mu rukino rukurikira Muller w'imyaka 34, azohura n'umunya Croatia ari mu kibanza c'indwi Marin Cilic mu gice c'ica kane. "Nti vyari vyoroshe," niko Muller yavuze, mu gihe agiye gukina mu gice c'ica kane ubwa mbere kuva mu 2008 mw'ihiganwa rya US open.
imikino-41050385
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-41050385
Eden Hazard: Umutoza wa Chelsea atangajwe nuko yahamagawe n'Ububiligi
Umutoza Antonio Conte yavuze ko atangajwe no kumenya ko ikipe y'igihugu y'Ububiligi yashyize umukinnyi wo hagati Eden Hazard ku rutonde rw'abakinnyi izifashisha mu mikino iri imbere y'amajonjora y'igikombe cy'isi.
Hazard ntabwo arongera gukina kuva yavunika akagombambari ari gukinira ikipe y'igihugu mu kwezi kwa gatandatu Hazard ntabwo arongera gukina kuva yavunika akagombambari ari gukinira ikipe y'igihugu mu kwezi kwa gatandatu. Byabaye ngombwa ko abagwa. Umutoza Conte yagize ati: "Ni ingenzi cyane gutanga igihe gikwiye cyo koroherwa". Conte yahishuye ko yamenye ko Hazard yashyizwe ku rutonde rw'abakinnyi bazifashishwa n'ikipe y'Ububiligi habura gusa iminota 20 ngo agirane ikiganiro n'abanyamakuru cyo kuri uyu wa gatanu. Yavuze ko atarabona uko avugana n'umutoza Roberto Martinez w'Ububiligi. Yagize ati: "Nabaye umutoza w'ikipe y'igihugu y'Ubutaliyani, rero nubaha umwanzuro w'umutoza". Yongeyeho ati: "Niba Hazard atarakira, ntazakina. Ni yo mpamvu natwe tutamukinisha". Yavuze ko byaba ari "ikosa rikomeye" gukura Hazard mu mvune hutihuti. Hazard ntabwo nanone azakina umukino Chelsea izakina na Everton kuri iki cyumweru. Ububiligi buzakira Gibraltar ku itariki 31 z'uku kwezi kwa munani. Nyuma yaho, ku itariki 3 z'ukwezi gutaha kwa cyenda, Ububiligi buzakina n'Ubugereki.
amakuru-36455748
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-36455748
Umuyaga mwinshi, imvura n'umwuzure bigeramiye Australia
Ku nkengera y'ubuseruko bwa Australia haje umuyaga mwinshi, imvura n'umwuzure.
Abantu benshi bategetswe kuva mu mazu yabo Intara za New South Wales, Victoria, Queensland na Tasmania, ni zo zashikiriwe cane. Abantu amajana n'amajana babuze umuyagankuba, hakaba hatanzwe n'itegeko kuri bamwe bamwe ngo bimuke mu mihana yabo. Ahari ikibuga c'indege i Sydney hugawe, kubera umuyaga mwinshi.
amakuru-50755768
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-50755768
Greta Thunberg ati: 'Abategetsi babeshya ko hari icyo bari gukora ku ihinduka ry'ikirere'
Mu nama mpuzamahanga yitwa COP25 ku mihindagurikire y'ikirere n'ingaruka zayo iri kubera i Madrid muri Espagne, Greta Thunberg umukobwa w'impirimbanyi yo kurengera ibidukikije yanenze abategetsi b'ibisi n'ibihugu bikize kubeshya ko hari icyo bari gukora kuri iki kibazo.
Greta ejo kuwa gatatu yagize ati: "Mu by'ukuri nta kiri gukorwa uretse ubucakura bwo kwerekana ibyiza biri gukorwa (PR)" Inganda, ibinyabiziga bikoresha moteri, indege n'amato byohereza mu kirere ibyuka by'uburozi byangiza agakingirizo k'izuba rikagera ku isi mu bukana budasanzwe. Ibi ubu bitumye inyanja z'urubura ku mpera z'isi zishonga, amazi y'inyanja zisanzwe ari kwiyongera kimwe n'ubushyuhe bw'isi, ibi biri gutera imvura n'imiyaga bidasanzwe. Mu Burundi abantu 26 baherutse gupfa kubera imvura nyinshi yarituye umusozi, mu Rwanda ministeri ishinzwe ubutabazi ivuga ko mu mezi atatu ashize abantu 46 bapfuye kubera ibiza bivuye ku kirere. Muri Uganda abantu barenga 60 barapfuye mu cyumweru gishize kubera ibiza bikomoka ku mvura, muri Kenya mu gace ka West Pokot abagera 90 baguye mu myuzure n'iriduka ry'imisozi. Umusaruro w'ubuhinzi, imiturire y'abantu, imihanda n'ibindi bigirwaho ingaruka zikomeye no guhinduka kw'ibihe by'imvura n'izuba byose bikaba bibi, ibi kandi birakomeje kandi si hano gusa. Cibitoke mu majyaruguru y'u Burundi inkangu y'umusozi yahitanye abantu kubera imvura Mu nama iri kubera i Madrid, Greta Thunberg yabajije abategetsi b'isi ati: "Nimumbwire! Mukora iki ku mibare nk'iyi iteye ubwoba niba nta n'ubwoba bibateye? Mukora iki ku kuba iyo urebye nta kintu kiri gukorwa?" 'Twese dufite icyo gukora ariko hari abafite byinshi' Greta w'imyaka 16, yibukije ko kompanyi 100 ku isi ari zo zohereza 71% y'ibyuka bihumanya ikirere, ko ibihugu bikize cyane biri muri G20 byonyine byohereza mu kirere hafi 80% y'ibyo byuka byose. Ati: "10% by'abakire kurusha abandi ku isi bonyine bohereza 1/2 cy'imyuka ya CO2, mu gihe 50% by'abakene kurusha abandi ku isi bo bohereza iyi myuka ingana na 1/10 gusa". "Nibyo twese dufite icyo gukora, ariko bamwe bafite byinshi kurusha abandi". Mu myaka ya vuba ishize, ibihugu bikize bitandukanye byemeye ko bigiye kugabanya iyi myuka byohereza ku kigero runaka mu myaka runaka. 'Barabeshya ngo hari icyo bari gukora' Ibi byumvikanye nk'igikorwa cyiza ariko Greta avuga ko atari ko bimeze. Ati: "Barabeshya kuko ibyo bemeye byose ntibirimo kugabanya indege, amato, ibicuruzwa biva n'ibyoherezwa mu mahanga cyangwa kugabanya ibyo abantu bakoresha. "Ahubwo ibyo bemeye harimo ko bashobora kujya boherereza ahandi ibyuka byazamukiraga mu bihugu byabo". Greta mu nama y'i Madrid yiga ku ihindagurika ry'ikirere yavuze ko afite icyizere mu baturage Uyu mukobwa avuga ko iyi nama ya COP25 yabaye ahantu ibihugu biganirira uko biziba ibyuho bibabuza kugera ku ntego zabo z'amajyambere. Ati: "Ibi bikwiye guhagarara, icyo dushaka nonaha ni uguhagarikira aho bituruka ibyuka bohereza mu kirere, kuko no kubigabanya ntabwo bihagije. "Jyewe nemera ko ikibi atari ukuba nta kiri gukorwa ahubwo ikibi nyacyo ni ukuba abanyapolitiki n'abategetsi bagaragaza ko hari ikiri gukorwa kandi mu by'ukuri urebye ntacyo uretse ubucakura bwo kwerekana ibyiza biri gukorwa (PR)". Hari ikizahinduka? Greta Thunberg avuga ko yageze ahantu hanyuranye ku isi ariko hose yahabonye ikibazo cyo kudasobanukirwa, kutamenya ibiri kuba ku mubumbe w'isi, kutamenya ko iri mu bihe bikomeye. Ati: "Iyo umwana ari mu muhanda imodoka igiye kumugonga ntabwo ureba ku ruhande kuko biteye ubwoba, icyo ukora uriruka ngo umutabare. "Niba twebwe abaturage tutazi ko turi mu bihe bikomeye nk'ibyo, nta wuzashyira igitutu ku bategetsi ngo bagire icyo bakora, kandi ibyo nibitaba abategetsi nabo ntacyo bazakora, ari nako bimeze ubu". Greta yavuze ko icyizere cy'impinduka agifite mu baturage, kuko bari kugenda babona ibiri kuba, atagifite muri za guverinoma. Ati: "Kandi impinduka zose zabayeho mu mateka y'isi zavuye kuri twe abaturage". Greta Thunberg impirimbanyi yo kurwanya iyangizwa ry'ikirere, ejo kuwa gatatu yatangajwe n'ikinyamakuru Time magazine nk'umuntu waranze umwaka wa 2019.
49059912
https://www.bbc.com/gahuza/49059912
EAC imaze imyaka 19, urayibona cyangwa ntayo ubona?
Mu kwezi kwa karindwi 2000 nibwo amasezerano asubizaho umuryango w'ibihugu by'Afurika y'iburasirazuba yatangiye gushyirwa mu ngiro, imyaka 19 irashize abategetsi b'ibyo bihugu biyemeje: guhuza imipaka, guhuza isoko rusange, guhuza ifaranga no guhuza politiki. Ibi bigeze he?
Abakuru b'ibihugu n'izindi ntumwa mu nama ya EAC U Rwanda n'u Burundi byinjiye muri uyu muryango uzwi cyane nka EAC biniyemeza gukurikiza ayo masezerano kuva mu 2007. Abaturage bari biteze cyane ubwisanzure mu kujya guhaha (ibintu cyangwa ubumenyi), gucuruza, gutura cyangwa kujya gukora aho bashaka muri iri soko ryagutse ubu rifite abaturage miliyoni zirenga 172. Gusa kuri bamwe biracyari inzozi. Nyuma yo kwiyemeza ziriya ntego enye nkuru z'uku kwishyira hamwe kw'ibihugu, nyuma y'imyaka 19 imwe niyo isa n'iyagezweho. Guhuza imipaka. Abacuruzi bafite ubushobozi bw'ubucuruzi mpuzamahanga bishimira ko ibicuruzwa byabo bitagitinzwa mu mayira cyangwa ku mipaka kuko ibihugu bigize EAC kuva mu 2005 byatangiye gushyira mu ngiro ingingo ya 75 y'amasezerano ashyiraho uyu muryango yemerera urujya n'uruza rw'ibicuruzwa nta nkomyi. Bene abo bacuruzi bishimira ko ibicuruzwa byabo bitagihagarikwa kuko za bariyeri imbere mu bihugu no gutinzwa ku mipaka bitangishwa imisoro n'amahoro ubu byavanyweho n'ibihugu bigize EAC. Ibicuruzwa yego, abantu hoya Ibihugu bigize uyu muryango byiyemeje gushyiraho isoko rimwe hagamijwe kwihutisha iterambere ry'abantu, byiyemeza kwemrera abantu kwisanzura mu ngendo muri ibi bihugu, kuhashaka akazi, kuhatura, kuhacururiza, kuhashyira ibikorwa… Nyamara, ibihugu bimwe cyangwa byinshi mu bigize uyu muryango amategeko abigenga ku binjira n'abasohoka aracyari asanzwe no ku baturage ba EAC, abavuye ahandi baracyagorwa no gukorera mu kindi gihugu. Umudepite muri Kenya aherutse kuvuga ko mu gace ahagarariye badashaka abacuruzi bava muri Tanzania na Uganda ko babatwara isoko, nubwo yamaganwe n'abanyapolitiki ariko ibyo yavugaga hari abemeza ko ari ukuri kuriho. Gukorera no gutura muri Kenya bisaba uruhushya, rushobora gufata amezi arenga atatu rutaraboneka, umuturage uvuye mu kindi gihugu cya EAC mu rwandiko rwe rw'inzira iyo ageze muri Kenya ahabwa igihe cy'amezi macye yo kuba ahari. Ibi si muri Kenya gusa, biri no mu bindi bihugu binyuranye bigize uyu muryango. Gukorera muri Sudani y'Epfo hari abakibibona nk'ibidashoboka kuko abategetsi baho bagisaba abavuye no muri EAC ibyangombwa nk'iby'abavuye mu yandi mahanga ya Afurika. Kuba ibicuruzwa bigenda byisanzuye, abantu ntibagende, ntibakore, ntibature kandi ntibahahire bisanzuye mu bihugu binyamuryango bituma abaturage bamwe batarabona akamaro n'inyungu z'uyu muryango w'ibihugu muri iyi myaka 19 umaze. Ibindi ni inzozi Izindi ntego nkuru ebyiri z'ubu bumwe bw'ibihugu by'aka karere ni ugushyiraho ifaranga rimwe no guhuza imitegekere mu bya politiki. Mu 2013, ibihugu bigize uyu muryango byatangiye imirimo y'ibanze mu kuvanaho amafaranga rya buri gihugu hakajyaho ifaranga rimwe ry'ubu bumwe, icyo gihe bihaye imyaka 10. Ubu hasigaye ine. Ikigo 'East African Monetary Institute' (EAMI) cyagombaga gushyirwaho mu 2015 ngo cyige inyigo iganisha ku ifaranga rimwe, ntikirabaho, cyaheze mu mpapuro z'amasezerano. Izindi nzego eshatu zo kunoza uyu mugambi zari kuba ziriho mu 2018, ntabwo zirajyaho. Dr Pantaleo Joseph Kessy ushinzwe iby'ifaranga n'imari muri EAC aheruka gutangaza ikinyamakuru The East African ko umwaka utaha ibihugu bigize ubumwe bizongera bikicara bikaganira kuri iyi ngingo. Dr Kessy yemeje ko igihe cyari cyarihawe cyo gushyiraho ifaranga rimwe kizafata ikindi gihe kinini. EAC ivuga ko intego nyamukuru y'ubu bumwe ari uguhuza umurongo wa politiki n'ubutegetsi ibi bihugu bikaba nk'igihugu kimwe, ubuyobozi bwa EAC buvuga ko kuva mu 2004 ibi biri kugenda bikorwa, ko ndetse habanje kubaho Inteko nshingamategeko ihuriweho, n'urukiko. Mu 2017 inama y'abakuru b'ibi bihugu yarahinduye, ivuga ko hatagikenewe ikitwa 'political federation' nk'uko byatangiye byitwa ahubwo ubu bumwe bugomba kuganishwa kuri 'politica cofederation'. Icyakora imitegekere n'imibanire y'ibihugu bigize ubumwe hagati yabyo yerekana ko ibi bikiri ingorabahizi. Abategetsi b'ibihugu bitatu muri bitandatu bigize ubu bumwe mu bihe bishize banenzwe guhindura amategeko shingiro y'ibihugu byabo kugira ngo bagume ku butegetsi. Bo bavuga ko ari rubanda yabibasabye. Rwanda - Uganda, Rwanda - Burundi, ibi bihugu bimaze nibura imyaka itatu bidacana uwaka, amasezerano yavuzwe hejuru ubu hagati yabyo ntakora, ubwo bumwe ibihugu byabo birimo nta nyungu yabwo abaturage babona, kubera imibanire mibi muri politiki. Tanzania na Kenya bikunda kugirana amahari ashingiye ku bucuruzi, bigahungabanya cyane abaturage bashaka kungukira mu bumwe, ariya masezerano hato na hato ntajye mu ngiro. Gusa ibi bihugu ababitegeka bagaragaza umuhate wa politiki mu guhosha aya makimbirane mu biganiro. Imyaka 19 EAC imaze yongeye gusubizwaho hari ababona intambwe yatewe, hari n'ababibona ukundi.
imikino-42765347
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-42765347
Arsenal ishaka kugura Aubameyang £ miriyoni 50
Amakuru aturuka mu mugwi wo mu Budagi Borussia Dortmund, yemeza ko rutahizamu wayo Pierre Emerick Aubameyang, Arsenal igiye kumuhonga miriyoni mirongo itanu z'ama pounds.
Pierre Emerick Aubameyang amaze kwinjiza ibitego 13 mu nkino 15 Hamwe iyi migwi yokwumvikana, Pierre-Emerick Aubameyang azoba abaye umukinyi wa mbere azinvye kuri Arsenal, aho yari imaze kugera kuri miriyoni 46,5 igura Alexandre Lacazette. Uyu mukinyi yar'amaze kuronka ibitego 13 mu nkino 15 yagiyemwo muri rino sekeza. Henrikh Mkhitaryan na Alexis Sanchez Aubameyang ashobora kwimuka uyu mugwi yahoramwo Borussia Dortmund wamaze kwakira Henrikh Mkhitaryan biteze kuvana muri Manchester United mu mwumvikano wo kumuguza na Alexis Sanchez.
amakuru-42746570
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-42746570
Kenya: Abagore bafatwa ku nguvu mu bitaro
Umushikiranganji w'amagara y'abanyagihugu Cleopa Mailu yategetse ko hakogwa itohoza ku bivugwa ko hari abavyeyi bahohotegwa bishingiye ku gitsina mu bitaro vya leta vy'i Nairobi, niko ikinyamakuru co mu gihugu cavuze.
Umushikiranganji w'amagara y'abanyagihugu Cleopa Mailu (hagati) Bwana Mailu yarungitse amakuru ku buryo bwa Twitter, ko azi neza ibivugwa ku "bavyeyi bafatwa ku nguvu bagiye canke bavuye mu kibanza categuriwe impinja" nkuko vyagiye biravugwa ku mbuga hwaniro. Umwe mu bakoresha Facebook, yavuze ko abavyeyi bategwa iyo bagiye kwonsa impinja ziri mu kindi cumba mw'igorofa itandukanye n'iyo barimwo. Ikibazo c'umutekano kirakomeye ku bavyeyi bafise abana mu cumba c'impinja "nursery". Ivyumba abana bavutse bashikirizwamwo biri hasi, naye ivyumba vy'abavyeyi bikaba mw'igorofa ya gatatu. Muri rino joro bivugwa ko hari umugore yahatswe gusambanywa ku nguvu isaha icenda, akizwa n'ijwi ryiwe. Yibarutse amahasa ku buryo bwa "césarienne" akaba atarakira neza, mu gihe abantu nka mwenabo amagara yabo aba agoyagoya bakeneye gukingigwa." Umushikiranganji ajejwe amagara yasavye abarongoye ibitaro gukomeza umutekano, bakongera bakamuha icegeranyo ku bivugwa ku munsi wa mbere.
amakuru-53554377
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53554377
Coronavirus – Rwanda: Mu kwirwanaho, umwarimu mukuru ubu ni umumotari
Yves Bucyana/BBC Gahuzamiryango - Kamonyi Olivier Umuhire umwalimu mukuru (préfet des études) w'ishuri ryisumbuye mu karere ka Kamonyi mu majyepfo y'u Rwanda, kuba atazi igihe amashuri azongera gufungurwa byatumye yiyemeza gutwara abagenzi kuri moto ngo yunganire umugore we ubu udahembwa.
Umuhire ubusanzwe wigisha ku kigo cya Isonga ubu ni n'umumotari ku Kamonyi Icyorezo cya coronavirus cyagize ingaruka zikomeye ku buzima bw'abantu benshi ku isi babuze aho bakuraga ikibabeshaho, mu Rwanda abarimu bo mu mashuri yigenga ni bamwe mu bakomerewe. Kuva mu kwezi gatatu amashuri yose arafunze, abarimu ba leta bo bakomeza guhembwa kimwe na Olivier Umuhire, ariko umugore we wigisha ku ishuri ryigenga we ubu ntacyo abona. Covid-19 mu Rwanda: Ingaruka za guma-murugo i Butare Bwana Umuhire agira ati: "Icyemezo cyo guhindura akazi natangiye kugitekerezaho numvise bavuze ko tuzatangira amashuri mu kwa cyenda, nari umukozi ukorera leta n'ubu ndiwe, ariko madamu yakoreraga privée (ikigo kigenga), yahagaritse akazi mu kwezi kwa gatatu, urumva ni njyewe ubazwa ibintu byose, mpita mvuga nti ntabwo ari byiza ko umwana yazarwara nkajya gusaba amafaranga kandi mfite moto, mpita mfata umwanzuro." Aka kazi gatuma yizigamira nibura ibihumbi bitatu ku munsi. Arakomeza ati: "Ubusanzwe hano mu cyaro ukorera boss 'amuverisa' (versement) ibihumbi bitatu ku munsi, moto yanyweye nawe yibariye. Nanjye niko nabigenje, naravuze nti kuri konti nzajya nizigamira bitatu buri munsi, arenzeho nyagumane nyagure essence cyangwa utundi tuntu dufasha mu buzima busanzwe." Abanduye coronavirus mu Rwanda ubu bamaze kurenga 1,800, mu minsi 10 ishize habonetse abantu hafi 400 bashya bayanduye. Bwana Umuhire umaze imyaka 10 mu bwarimu, avuga ko ari umwuga yavanyemo byinshi adashobora gusimbuza uwo gutwara moto, ko azasubira kwigisha igihe amashuri azafungurira. Ati: "...Kuri moto haba 'risques' nyinshi kurusha akazi k'uburezi, [nubwo] hari ababigoreka bakavuga ngo bahembwa macyeya, ni macyeya ariko araza..." Mu Rwanda, ntihazwi igihe amashuri azongera gufungurira. Minisitiri w'intebe aherutse kuvugira mu nteko ishingamategeko ko igihe bari bihaye cy'ukwezi kwa cyenda nikigera hazarebwa uko icyorezo gihagaze, bagafata umwanzuro.
amakuru-37141629
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-37141629
Abataliban bafashe umuji ukomeye muri Afghanistan
Abajejwe intwaro muri Afghanistan bamenyesha ko abarwanyi b'Abataliban bafashe umuji ukomeye mu ntara ya Kunduz iri mu buraruko bw'igihugu.
Abasirikare ba leta ya Afghanistan bavuga ko kubura amasasu biri mu vyatumye Khanabad ifatwa n'Abataliban Vyatumye abasirikare ba leta baca bava muri uwo muji, usanzwe ariwo murwa mukuru w'intara ya Kunduz. Bavuga ko ubukene bw'amasasu hamwe no kubura abafasha biri mu vyatumye umuji wa Khanabad ufatwa. Abataliban bavuga ko bafashe uwundi muji wa Hesarak mu ntara ya Nangarhar, ku birometero nk'amajana atanu werekeza mu bumanuko bwa Kunduz. Abajewe intwaro ariko babihakanye bavuga ko aribo bakigenzura uwo muji.
amakuru-56109079
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56109079
Malawi: Bafunzwe baregwa kuzinga indabo z'iroza mu noti
Polisi ya Malawi yataye muri yombi abantu bane baregwa gukoresha amafaranga y'inoti mu kuzinga imitako y'indabo z'impano zo ku munsi w'abakundana w'itariki ya 14 y'ukwezi kwa kabiri uzwi nka Saint Valentin (Valentine's Day).
Amafoto nk'iyi yari arimo acicikana mu matsinda ya WhatsApp Amafoto y'indabo z'iroza zizinze mu noti z'amakwacha 2000 (aya arenga gato 2500Frw), ku cyumweru yaracicikanye mu matsinda yo kuri WhatsApp muri icyo gihugu. Emmanuel Malasa, umutegetsi mukuru ushinzwe iperereza wo muri banki nkuru ya Malawi, yavuze ko ibiro bye bimaze igihe bikora iperereza ku bufatanye na polisi ngo hatabwe muri yombi abangiza inoti ku bushake. Mbere yaho, banki nkuru ya Malawi yari yavuze ko biyitwara amafaranga menshi mu gusimbuza inoti zishaje. Polisi ivuga ko abo batawe muri yombi mu mujyi wa Blantyre uri mu majyepfo y'igihugu bashinjwa "gukoresha amafaranga mu buryo bunyuranyije n'amategeko". Ivuga kandi ko bashobora gucibwa amande agera kuri miliyari 5 z'amakwacha (arenga miliyari 6,4Frw) mu gihe icyaha cyaba kibahamye. Uko ari bane bavuze ko ari abere.
amakuru-49593890
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49593890
Abatarya inyama n'ibikomoka ku matungo bashobora kugira ibyago byinshi byo kurwara imitsi yo mu bwonko
Abantu batarya inyama ('vegetarian') n'abatarya ikintu icyo ari cyo cyose kiva ku matungo cyangwa inyamaswa nk'amata, amagi n'ibindi ('vegan') bagira ibyago biri hasi byo kurwara indwara y'umutima bakanagira ibyago biri hejuru byo kurwara indwara y'imitsi yo mu bwonko, nkuko bivugwa n'ubushakashatsi bugari bushya.
Ubu bushakashatsi buvuga ko kuri buri bantu 1000, abo babaga bafite ibyago biri hasi inshuro 10 byo kurwara umutima n'ibyago biri hejuru inshuro zirenga eshatu byo kurwara imitsi yo mu bwonko, ubagereranyije n'abarya inyama. Ubu bushakashatsi bwasohotse ku kinyamakuru cy'ubushakashatsi ku buvuzi cyo mu Bwongereza cya British Medical Journal. Bwakorewe ku bantu 48,000 mu gihe kigera ku myaka 18. Ariko ubu bushakashatsi ntabwo bwashoboye kugaragaza niba ibyo byago byaratewe n'indyo yabo cyangwa ikindi kintu giturutse ku mibereho yabo. Impuguke mu ndyo zavuze ko uko amahitamo y'indyo yaba ameze kose kuri buri muntu, kurya ibiryo binyuranye ari byiza cyane ku buzima. Ni iki ubu bushakashatsi bwongeye ku byari bisanzwe bizwi? Bwasesenguye amakuru yo mu bundi bushakashatsi bwa EPIC-Oxford, ubundi bukomeye bwakozwe mu gihe kirekire bwibanda ku ndyo n'ubuzima. Kimwe cya kabiri cy'abakoreweho ubu bushakashatsi, batoranyijwe hagati y'umwaka wa 1993 na 2001, baryaga inyama. Abarenga gato 16,000 ntibaryaga inyama cyangwa ntibarye ikintu icyo ari cyo cyose gikomoka ku matungo cyangwa inyamaswa. Abandi 7500 bavugaga ko batarya inyama ariko barya ifi (bazwi ku izina rya 'pescatarian'). Babajijwe indyo barya ubwo bitabiraga ubu bushakashatsi ndetse bongera kubibazwa no mu mwaka wa 2010. Umwirondoro ujyanye n'uburwayi bagiye bagira, kunywa itabi ndetse n'imyitozo ngororangingo nabyo byibanzweho. Bose hamwe, abantu 2,820 basanganwe indwara y'umutima yo mu bwoko bwa "coronary heart disease" (CHD) ndetse n'abantu 1,072 barwaye indwara y'imitsi yo mu bwonko - barimo 300 barwaye imitsi yo mu bwonko ibatera kuvirira imbere mu bwonko. Uko kuvirira imbere bibaho iyo umutsi w'amaraso wacitse intege uturitse ubundi ukavirira mu bwonko. Abatarya inyama ariko barya ifi basanzwe bafite ibyago biri hasi ku kigero cya 13% byo kurwara umutima wo mu bwoko bwa CHD ubagereranyije n'abarya inyama, mu gihe abatarya inyama n'abatarya ikintu icyo ari cyo cyose kiva ku matungo cyangwa ku nyamaswa bo bafite ibyago biri hasi ku kigero cya 22%. Ariko abo barya indyo zishingiye ku bimera basanzwe bafite ibyago biri hejuru ku kigero cya 20% byo kurwara imitsi yo mu bwonko. Abashakashatsi bavuga ko ibyo bishobora kuba biterwa no kugira ikigero kiri hasi cy'intungamubiri ya B12 (igaragara nko mu magi, inyama, amata y'amacunda...), ariko bavuga ko hacyenewe gukorwa ubundi bushakashatsi ngo hagenzurwe ikibitera. Biranashoboka ko iyo sano yaba idaterwa gusa n'indyo z'abantu, ahubwo igaterwa n'ibindi bitandukanye bitewe n'imibereho itandukanye y'abantu batarya inyama. None byaba bivuze ko kutarya inyama n'icyo ari cyo cyose gikomoka ku nyamaswa atari byiza ku buzima? Dr Frankie Phillips wo mu ishyirahamwe ry'indyo ry'Ubwongereza, avuga ko atari ko bimeze, kuko ubu bushakashatsi bwari bushingiye ku kwitegereza cyangwa kugenzura ababukoreweho. Ati: "Barebye ibyo abantu barya, nuko barabagenzura mu gihe cy'imyaka, rero ni ibyo babonye, ntabwo ari ubushakashatsi bw'impamvu n'icyabiteye". "Ubutumwa umuntu wese yakuramo, ni uko ari ibintu byiza gutekereza mbere ku cyo uri burye, ndetse no kurya ibiryo bitandukanye". Indyo itandukanye ni ingenzi, atari ukurya gusa "inyama n'ibirayi buri joro" Madamu Phillips agira ati: "Abarya inyama ntabwo bakunze kugira indyo itandukanye, kuko bashobora kuba barya inyama n'ibirayi buri joro kandi ntibarye imboga na nkeya". None ni iki gikwiye kuba kiri ku isahani yanjye? Ikigo cy'ubuzima cy'Ubwongereza (NHS), mu mabwiriza yacyo yo kurya neza (Eatwell Guide), gitanga iringaniza ry'ibiryo ukwiye kurya, hatitawe ku byo wowe utarya: Ariko abantu batarya inyama cyangwa ikintu icyo ari cyo cyose gikomoka ku matugo cyangwa inyamaswa, na bo bakwiye kwitwararika bakarya mu buryo buhagije ibirimo intungamubiri zimwe na zimwe. Nk'urugero, abantu barya inyama, banywa amata bakarya n'ifi akenshi baba bafite intungamubiri ya B12 mu ngano ihagije - iyi ntungamubiri (vitamin B12) ikaba ari ingenzi mu kugira amaraso meza ndetse n'imikorere myiza y'ubwonko. Ariko, abatarya ikintu icyo ari cyo cyose kiva ku matungo cyangwa ku nyamaswa, bashobora kubura iyo ntungamubiri, nubwo B12 inagaragara mu biribwa nk'ibinyampecye bifatwa nk'ifunguro rya mu gitondo ndetse no mu misemburo imwe. Intungamubiri ya "fer" inagaragara mu buryo butoroshye mu biribwa bishingiye ku bimera, rero abahitamo kutarya inyama bacyeneye kurya ibiryo nk'umugati ukubiyemo intungamubiri zitandukanye (wholemeal bread/pain complet), imbuto zikaranze,... Ndetse no mu kwezi gushize kwa munani, abatarya ikintu icyo ari cyo cyose gikomoka ku matungo cyangwa inyamaswa basabwe kumenya ko bagomba kurya mu buryo buhagije ibirimo intungamubiri yitwa "choline" (igaragara nko mu bishingiye ku magi, ku mata,...), iyo ntungamubiri ikaba ari ingenzi ku mikorere y'ubwonko.
imikino-40964051
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-40964051
Paulinho yaguzwe na Barcelona
Ikipe ya Barcelona yaguze umunya Bresil Paulinho imuvanye mu ikipe yo mu Bushinwa ya Guangzhou Evergrande.
Paulinho yahoze muri Tottenham mbere yo kujya mu Bushinwa. Uyu mukinnyi ukina hagati yaguzwe amafaranga y'amayero agera kuri miliyoni mirongo ine. Paulinho - wahoze akinira ikipe ya Tottenham yo mu Bwongereza - afite imyaka 29 y'amavuko. Niwe wa mbere ikipe ya Barcelona iguze nyuma yo kugurisha Neymar n'ikipe ya Paris St-Germain yo mu Bufaransa ku kiguzi cyesheje umuhigo ku isi mu kuba hejuru cyane. Paulinho yari yarageze muri Tottenham avuye muri Corinthians ku giciro cya miliyoni 17 z'amapawundi akoreshwa mu Bwongereza muri 2013 mbere yo kujya mu Bushinwa muri 2015. Hagati aho, Luis Suarez ukina imbere muri Barcelona, agiye kumara hagati y'ibyumweru bine na bitanu adakina kubera imvune yavanye mu mukino w'igikombe cya Super Cup ikipe ye yatsinzwemo na Real Madrid. Uyu mukinnyi ukomoka muri Uruguay kandi ntabwo azabasha gukina mu mikino yo guhatanira itike y'igikombe cy'isi Uruguay izakina na Argentina na Paraguay. Barcelona kandi irifuza kugura umukinnyi wo hagati wa Liverpool, Philippe Coutinho na Ousmane Dembele ukina imbere muri Borussia Dortmund.
41550050
https://www.bbc.com/gahuza/41550050
Abademokrate banse itegeko rizibira abimukira
Ibiro vy'umukuru w'igihugu wa Amerika vyafatiye izindi ngingo urwaruka rutagira ivya ngomba harimwo ukwirukana abinjiye batabifitiye uburenganzira muri ico gihugu no kwubaka uruhome ku rubibe bihana na Mexique.
Abimukira mu myiyerekano imbere y'inyubakwa ya Trump Tower i New York mu ndwi iheze Prezida wa Amerika asaba ko hatangwa amahera yo kwubaka urwo ruhome, gusubizwa inyuma vyihuse abimukira hamwe no gutanga akazi kubaraba uruja n'uruza muri Amerika. Mu kwezi guheze yarahagaritse umugambi Obama yari yarashizeho wakingira abimukira b'urwaruka bashika 690.000. Mu nama nshingamateka, abademokrate biyamirije iyo nteguro y'itegeko. Daca: Trump ashaka gufuta umugambi w'ikigongwe ku rwaruka rw'abimukira Bagiriza Trump ko yisubiyeko kuvyo yari yemeye ko atazoshiramwo umugambi wo kwubaka uruhome muvyo bari bumvikanye ku mategeko mashasha yogenga urwaruka rw'abimukira. Umugambi wa DACA (Deferred Action for Childhood Arrivals) washizweho mu 2012 ku butegetsi bwa prezida Obama, uzorangirana n'ukwezi kwa gatatu, ivyo bikaba biteye amakenga kuri kazoza k'abari bakingiwe n'uwo mugambi.
amakuru-46056606
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46056606
Abaganga bo muri Nigeria bashoboye gutandukanya impanga zari zimaze amezi ane zifatanye
Itsinda ry'abaganga bo muri Nigeria ku wa gatatu ryashoboye gutandukanya abana babiri b'impanga bari bavutse bafatanye.
Aba bana bavutse mu kwezi kwa gatandatu Byabereye mu bitaro biri i Abuja, umurwa mukuru wa Nigeria. Aba baganga bari bayoboye na Dr Nuhu Kwajafa, batangaje uko igikorwa cyo gutandukanya aba bana cyagenze neza, bavuga ko cyamaze amasaha menshi, mu bitaro bya Kaminuza ya Abuja. Gutandukanya aba bana ngo ni igikorwa cyamaze amasaha menshi Aba bana babiri b'impanga z'abahungu, bavutse mu kwezi kwa gatandatu uyu mwaka, ariko ntibyashobotse guhita batandukanywa, kugeza ubu ubwo byashobotse bafite amezi ane.
amakuru-55126912
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55126912
Uganda 2021: Kubera iki Yoweri Museveni amaze igihe kirekire ku butegetsi?
Mu gihe yoramuka atsinze nk'uko vyitezwe mu matora y'umukuru w'igihugu ategekanijwe ku wa 14 z'ukwa mbere 2021, Perezida Yoweri Museveni azoba agomba amare imyaka 40 ku butegetsi - igihe kirekire gusumba abandi bakuru b'iki gihugu co kimwe no mu bihugu vyo muri kano karere.
Mu gihe ibindi bihugu vya Afrika vyashizeho ibiringo ntarengwa ku butegetsi, ntivyoroshe kubona uwundi mutegetsi wa Uganda canke w'ikindi gihugu mu karere ka Afrika y'Ubuseruko ashobora kumara igihe kirekire nka we canke kumusumvya. Ivyo bimeze uko mu gihe hari abatwaye imbere yiwe batamaze n'umwaka, bamwe bakama iminsi mike. Nk'akarorero, aba perezida Paulo Muwanga yamaze iminsi 10, Yusuf Yule yamaze iminsi 68, na Godfrey Binaisa yamaze iminsi 327. None uyu mutegetsi yakoze iki kugira ngo agume ku butegetsi iki gihe cose? Umukuru w'igihugu wa mbere wa Uganda, Milton Obote, yakuwe ku butegetsi akombowe n'igisirikare mu 1972. Iri komborwa ryakozwe na Jenerali Idi Amin yarongoye Uganda gushika mu 1979 yirukanywe ku butegetsi n'igisirikare ca Tanzania kiri kumwe n'iyindi mirwi yarwanya ubutegetsi bwa Uganda. Idi Amin Museveni na we nyene yashitse ku butegetsi aciye mu ntambara maze yirukana ku butegetsi leta ya Tito Okello Lutwa mu kwa mbere 1986. Uyu Okello nawe yari yashitse ku butegetsi asubiriye gutembagaza Obote ubwa kabiri - akaba kandi yari afadikanije n'ingabo zari zirongowe na Museveni. Kuva ironse intahe y'ukwikukira mu 1962, Uganda ntirigera irongorwa n'abakuru b'igihugu biciye bw'ibisikanya riciye mu matora. Igihe cose, abakuru b'igihugu bagenda binjira ku butegetsi bakabuvanwako n'umunwa w'inkoho. Iki cumvikana ko kugira ngo habe umukuru w'igihugu yari kumara igihe kirekire ku butegetsi yategerezwa kugira igisirikare we nyene afise mu minwe. Igihe cose yavuga mugenziwe wa Tanzania, Julius Nyerere, Museveni yaguma avuga ko akabanga nyako k'uyu mukuru w'igihugu Nyerere yubahwa cane muri ico gihugu yashoboye kumara imyaka irenga 20 ku butegetsi ari uko yari afise ubutegetsi bwose ku gisirikare. Rero biboneka ko Nyerere yamuhaye icigwa gikomeye kandi akiga akamenya. Igisirikare ca Uganda (UPDF) muri kino gihe cavuye mu gisirikare co mw'ishamba c'umuhari National Resistance Army (NRA) wa Museveni comoye Okelloku butegetsi. Iki gisirikare cari ico Museveni we nyene ubwiwe yashinze, kandi gushika ubu abafise ijambo rinini ni abo bari kumwe mw'ishamba n'aho uko imyaka yagiye igenda ariko yinjizamwo amaraso mashasha. Abantu nka ba Jenerali Elly Tumwine, Jenerali Caleb Akandwanaho (Salim Saleh) - uyu akaba ari mutoyi wiwe - Jenerali David Tinyefuza Sejusa, Kahinda Otafiire n'abandi batari bake, ni abantu bamanye nawe mu kiringo c'imyaka hafi 40. Kubona yashoboye gushiraho igisirikare gihuriyemwo abantu b'ubwoko bwose bwa Uganda - bitandukanye n'imbere y'iwe aho wasanga abenshi bava mu buraruko bw'iki gihugu - vyatumye gikomera, kirizigirwa, maze nawe ashobora kumara igihe kirekire ku butegetsi. Uyu muperezida kandi azwi ko afise amayeri menshi akoresha mu guha uturusho twinshi cane abasirikare bakuru bakuru, ibi bigatuma bamwiyumvamwo, bakabona ko ata wundi yoza abafata neza uku, ko uwundi yoza ku butegetsi yohava abahinduka. Museveni n'igisirikare ciwe UPDF babaye nk'impene n'ubwatsi, aho impene izeye uburaro n'uburamuko ku bwatsi kugira ngo ibeho, maze ubwatsi nabwo bukaba buzeye uburaro n'uburamuko ku mpene zibuha intabire kugira ngo bushobore kumera neza. Iyi migenderanire ya mpa nguhe yatumye Museveni atabogozwa ku butegetsi. Ni ibihe vyiza yakoreye Uganda? Museveni wa kino gihe aratandukanye n'urya wo mu myaka 10 ya mbere y'ubutegetsi bwiwe, ni ukuvuga wo kuva mu 1986 gushika 1996. Igihe afata ubutegetsi, yemereye yongera akorera abanyagihugu ivyiza bitari bwigere bibaho ku baperezida bagiyeho imbere yiwe. Yaje avuga ko hakenewe igihugu kigendera ku migambi itomoye, avuga ku kibazo c'abategetsi ba Afrika bagomba kuguma ku butegetsi kandi baruhishije abanyagihugu, mbere atangaza n'imigambi yahimbaye cane abanyagihugu biwe. Ashitse ku butegetsi, yasanze ubutunzi bw'igihugu bugeze ahatemba, mu gihe umwimbu w'umunyagihugu asanzwe wangana n'amadorari 35 gusa, ariko ubu ukaba wariyongereye ku ncuro zirenga 10. Yasanze abanyagihugu bo mu buraruko bahanzwe n'akarwi k'inkorabara kari karongowe n'umugore yitwa Alice Lakwena kahohotera abanyagihugu bo muri ako gace, mu nyuma havuka uwundi murwi witwa Lord Resistance Amy (LRA) wari urongowe na Joseph Kony. Joseph Kony yari arongoye umuhari Lord Resistance Army (LRA) Museveni yararwanije iyi mirwi yompi arayitsinda, maze agarukana amahoro arama muri Uganda. Igihe kandi Museveni ashika ku butegetsi mu 1986, Uganda yari yasinzikajwe na ca kiza ruhonyanganda SIDA, maze aca aragihagurukira bimwe biboneka. Uganda ya kino gihe, irangwamwo amahoro, ikaba yubahitse mu makungu, mbere n'abanyagihugu bakaba bamerewe neza, hari n'abivugira ko ari naco gituma iki gihugu ari co kirondoka cane gusumba ibindi bihugu kw'isi, ibi vyose bikaba bikomoka ku butegetsi bwa Museveni. Hari benshi cane bamwibuka kandi bamukunda kubera ibintu vyiza yakoreye Uganda. Ikibazo ciwe nyamukuru afise muri kino gihe, ni uko abanye Uganda benshi bagizwe n'urwaruka, bikavugwa ko imyaka iciriritse y'umunye Uganda ari 16, ibi bikumvikana ko abanyagihugu benshi muri iki gihe batazi amagorwa iki gihugu caciyemwo imbere ya Museveni. Aba rero bazi Uganda ya kino gihe, bakaba bakeneye kubona amaraso mashasha arongora iki gihugu. Ingene inzego z'umutekano zikora mu matora Mu matora yose yabaye muri Uganda kuva mu 1996, Museveni nk'umugaba w'ingabo n'umukuru w'igihugu yarakoresheje ubu bubasha mu gushira hasi abamurwanya bose. Igihe cose, niwe yama aboneka cane ku mboneshakure/televiziyo y'iki gihugu UBC mu gihe c'imyiyamamazo, agakoresha amamodoka n'ubundi buryo bwa leta mu myiyamamazo yiwe, maze igipolisi n'igisirikare hamwe n'iyindi mirwi yitwara gisirikare bigatoteza mbere no gukubita abarondera guhinganwa nawe. Inkurikizi y'iki ni uko Uganda itarigera ironka amatora meza yiyumvwamwo n'abahiganwa bose kuva hatanguye intwaro ishingiye ku migambwe myinshi. Nivyo ko abantu bakora imyiyamamazo, hakaba amatora, mbere n'ibwirizwashingiro rikaba ryemererera iyindi migambwe, ariko bisa n'uko ari kw'izina gusa kuko vyose biri mu minwe y'uwuri ku butegetsi. NRM ifise uburyo burengeye kandi ikaba itunze kurusha iyindi migambwe Mu myaka cumi ya mbere ari ku butegetsi, Museveni yabanje kwirukana iyindi migambwe muri ico gihugu avuga ko ari yo ntandaro y'amacakubiri yari yabaye ndanse muri ico gihugu. Hagati aho, na we nyene yari yatanguje umuhari wa National Resistance Movement (NRM) wahavuye uba umugambwe; ukaba wavyawe na NRA. Kubera imigambi yawo yo gushira hamwe abanyagihugu wishimikije ububasha bwa Museveni, NRM yagiye kwisanga ari wo mugambwe wonyene ushinze imizi muri Uganda yose, iyindi yavutse inyuma ya 1996 ikaba yisanga iri inyuma cane. Nk'akarorero, umugambwe nka Democratic Party watangujwe na Dr. Paul Ssemogerere wari uzwi cane ko wakundwa n'abo mu bwoko bw'Abaganda, ibi bituma mu bundi burere canke mu yandi moko batawiyumvamwo. Rero uravye mu banywanyi, uyu mugambwe NRM niwo usanga ufise abanywanyi benshi mu gihugu kandi ukaba ufise n'uburyo bwinshi gusumba iyindi migambwe yose irondera gutwara Uganda. Gukoresha igikenye Igihe cose hageze amatora, inzego z'umutekano ntizihanganira na gato abarwanya Museveni. Uburorero bwa hafi ni Kizza Besigye na sasa Robert Kyagulanyi (Bobi Wine) muri kino gihe bagiye babona amahano. Nk'uko vyandikwa n'umwanditsi azwi cane muri Uganda, Andrew Mwenda, iki gikenye gikoreshwa n'inzego z'umutekano giha Museveni inyungu zibiri. Ubwa mbere, bituma mu mitwe y'abanyagihugu ba Uganda, kubera akahise kabo, babona ko ari we mutegetsi akomeye bakeneye. Ubwa kabiri, amasanamu yose yerekana umuntu uwo ari we wese agomba gukura ku butegetsi Museveni ariko arakubitwa, atotezwa mbere amaramazwa imbere y'abantu, ibi bigatuma abantu babona ko ata bushobozi aragira bwo kubarongora. Ubutegetsi bw'uburere bwa cami bushingiye ku moko Obote yari yashatse gukuraho ubwami bw'uburere muri Uganda kugira ngo yubake igihugu kimwe kigendera ku butegetsi bumwe nk'uko mugenziwe Nyerere wa Tanzania yari yabigize. Ingorane yagize ni uko yakoresheje inguvu zirenze urugero mu gihe yarondera gushika kuri iyo ntego yiwe. Mu myaka ya 1960, akoresheje Idi Amin yari arongoye ingabo ziwe, yaragomoye ingabo zija gutera ikirimba c'umwami w'Abaganda, zikubita abantu zongera ziranyaga amatungo yo ku kirimba, igikorwa abanyagihugu bo muri ubu bwoko batigeze bamubabarira gushika agiye mu kuzimu. Kuko yari azi ivyipfuzo vy'abanyagihugu ba Uganda bishingiye ku moko, Museveni yarorohereje ubwami mu moko ya Uganda arabureka burabandanya mu burere butari buke bwa Uganda, mbere bumwe bumwe bugafashwa na leta ya Uganda. Ibi vyatumye aba bategetsi b'ubwami bw'ubu burere mu moko atandukanye babona ko Museveni ata bibazo abateye, na rirya ata binjirira mu bibazo vyabo. Mu gitabo ciwe Sowing the Mustard Seed, Museveni arasigura ingingo ngenderwako y'ubuzima bwiwe. Yayise Kayekera, ivyo asigura mu congereza ngo "Constant Mobility, Constant Vigility and Constant Mistrust", ni ukuvuga ko igihe cose ari mahindagu, yama arifyuye kandi ko ata muntu n'umwe yizeye. Hari ababona ko iyi ngendo yiwe ari ryo banga nyamukuru ryamutumye amara imyaka myinsi ku butegetsi, ubu biboneka ko igiye kuba 40.
imikino-55184062
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-55184062
Patrick Vieira: Nice yamwirukanye nyuma y'imyaka ibiri n'igice ayitoza
Ikipe ya Nice yirukanye uwahoze ari umukinnyi wo hagati w'ikipe y'igihugu y'Ubufaransa na Arsenal, nyuma y'imyaka ibiri n'igice ayitoza.
Patrick Vieira na bagenzi be bo mu ikipe y'igihugu y'Ubufaransa begukanye igikombe cy'isi cyo mu 1998 Iyi kipe yo muri shampiyona y'icyiciro cya mbere mu Bufaransa izwi nka Ligue 1, yatsinzwe imikino itanu yikurikiranya, harimo n'uwo ku wa kane yatsinzwe na Bayer Leverkusen ibitego 3-2, igahita isezererwa mu irushanwa rya Europa League. Ubu iri ku mwanya wa 11 muri shampiyona. Vieira, wanakiniye Manchester City, Inter Milan na Juventus, yari umutoza wa New York City FC mbere yo kwerekeza muri Nice. Adrian Ursea, wari umutoza wungirije Vieira, ni we wagizwe umutoza mukuru wa Nice.
100930_ingabireeviction
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2010/10/100930_ingabireeviction
Abaturage bo mu Kiyovu bimuwe ku ngufu-FDU INKINGI
Victoire Ingabire, umuyobozi w'ishyaka ritaremerwa mu Rwanda, FDU INKINGI, aravuga ko iryo shyaka ryamenyeshejwe ko hari abaturage bo mu Kiyovu cy'abakene bimuwe ku ngufu.
Victoire Ingabire umukuru w'ishyaka FDU inkingi Mu kiganiro yahaye BBC, Ingabire yavuze ko polisi yabateye mu saa saba ya nijoro, batangira kwimurwa ku ngufu mugitondo ariko ngo hari abanze kuhava. Ariko umuyobozi w'akarere ka Nyarugenge, Theophile Nyirahonora, yatubwiye ko hashize imyaka igera ku 3 abo baturage babaruriwe ibyabo kuko aho batuye hagenewe amazu manini. Nyirahonora yavuze ko abo baturage banze gufata amafaranga bagenewe ngo akarere kayabikishije muri banki.
imikino-42152039
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-42152039
"Lukaku akwiye guhagarikwa gukina kubera gutera umugere mugenzi we"
Umukinyi w'imbere wa Manchester United Romelu Lukaku yari akwiye guhagarikwa gukina kubera gutera umugera umunyezamu wa Brighton, Gaetan Bong, nk'uko bivugwa n'umusesenguzi wa BBC Ian Wright.
Romelu Lukaku Ivyo vyabaye igihe uwo mugwi watsinda igitego 1-0 ku musi wa gatandatu , ariko umuhagarikizi Neil Swarbrick ntiyabibonye. Akanama kajejwe umupira w'amaguru mu gihugu c'Ubwongereza kafashe ingingo ko adakwiye gufatirwa igihano na kimwe.# "Nibaba basubiyemwo kuraba, kubera iki batabonye ko ivyabaye ari ikosa ryategerezwa guhanwa? nIVYO ". Wright ni ko yabwiye Radio BBC 5 Live.
amakuru-55481948
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55481948
Uganda: Bobi Wine arasubira mu myiyamamazo inyuma y'urupfu rw'uwacungera ubuzima bwiwe
Robert Kyagulanyi azwi kw'izina rya Bobi Wine ahiganira intebe y'umukuru w'igihugu muri Uganda avuga ko uyu munsi asubira mu myiyamamazo yari yahagaritse mu kiringo c'imisi itatu inyuma y'aho uwacungera ubuzima bwiwe apfiriye agonzwe, abanyamakuru batatu nabo bagakomereka.
Bobi Wine avuga ko reta yikika inyuma y'umugera coronavirus mu gutoteza abatavuga rumwe n'ubutegetsi Ku wa Mungu uheze, Bobi Wine ahiganwa kw'izina ry'umugambwe wiwe NUP yarahagaritse imyiyamamazo yiwe mu karere ka Masaka, kari mu bumanuko bushira uburengero inyuma y'aho umumenyeshamakuru Ashirafu Kasirye akomerekerejwe n'abajejwe umutekano, imodoka yiwe nayo ikononekara bikomeye. Mu gihe yariko asubira inyuma ku mugwa mukuru Kampala, uwumucungerera ubuzima nawe yaragonzwe n'imodoka Bobi Wine avuga ko ari iya gisirikare maze aca arapfa ubwo nyene, akaba yashinguwe bukeye. Mu kiganiro yahaye abamenyeshamakuru nijoro ku wa kabiri ku cicaro c'umugambwe wiwe NUP ku mugwa mukuru Kampala, Bobi Wine yamenyesheje ko uno munsi asubira mu myiyamamazo aho aza kuyitangurira mw'izinga rya Kalanga. Bitegekanijwe ko avuyeyo aca aja Wakiso gushika i Kampala, uburere buri muri 13 umurwi ujejwe gutegura amatora wabujijemwo imyiyamamazo kubera iyongerekana ry'ibitigiri vy'abandura ca kiza ca Covid-19, ariko Bobi Wine akaba yaragararije iyo ngingo y'uyu murwi. Bobi Wine ati: "Bakoresheje umurwi ujejwe gutegura amatora kugira ngo bahagarike imyiyamamazo yacu muri ubwo burere bwose, ariko rero ejo nariboneye Perezida Museveni ari i Mukono, ari ho nabaza abagize uyu murwi ingene bakora akazi kabo. Nico gituma jewe nzokora imyiyamamazo yanje n'aho bayihagaritse, nzoza nganire na mwe". Perezida Yoweri Museveni avuga ko amatora adashobora kwigizwa inyuma Mw'ijambo ryiwe ry'imyiyamamazo, Perezida Yoweri Museveni yarishuye abarongoye amadini ku bijanye n'ivyo basavye ko amatora yokwigizwa inyuma kubera coronavirus. Ejo ku wa kabiri, Perezida Museveni yategerezwa gukorera imyiyamamazo yiwe mu burere bwa Kampala na Wakiso ariko kubera umurwi ujejwe gutegura amatora wafashe ingingo yo kubuza ivyo bikorwa muri ubwo burere, yaciye aja kwugurura ibarabara rya Mukono hamwe n'ihinguriro rya gaze muri ako karere ka Mukono, ahejeje akaba yashikirije ijambo abanywanyi biwe ku mboneshakure no kw'iradiyo. Muri iryo jambo ryiwe, yavuze ko amatora ategekanijwe ku wa 14 z'ukwa mbere adashobora kwigizwa inyuma nk'uko bisabwa n'abarongoye amashengero y'abakristu muri ico gihugu. Ati: "Ntibikenewe. Turashobora gutegura amatora n'aho hari coronavirus. Umuntu aragenda agatora, ahejeje agaca ataha. Mbega amafaranga amaze gukoreshwa gushika ubu wosubira kuyaronka he? Amafaranga amaze gukoreshwa n'umurwi ujejwe amatora ashobora kwubaka amabarabara ashika atanu, woyakura he?" Abandi bariko bariyamamaza bobo barabandanya n'imyiyamamazo yabo. Akarorero ni nka Jenerali Mugisha Muntu ejo yari mu karere ka Mitiyana mu bumanuko bushira uburengero bw'umugwa mukuru Kampala, aho yasavye abanywanyi biwe kwitabira ayo matora ku bwinshi kugira baruhurire Perezida Museveni. Mugisaha Muntu yabwiye abari bitavye imyiyamamazo yiwe ati: "Mu bihugu bibanyi vya Kenya na Tanzania, turabona ingene abakuru b'ibihugu bahanahana ubutegetsi mu mahoro, twarabonye Perezida Moi ashikiriza ubutegetsi Perezida Kibaki, na Kibaki nawe agahereza Uhuru". "Muri Tanzania tumaze kuvyibonera incuro zine zose, rero ni ngombwa ko iyi ndwara tuyivura. Tubasavye ko ku wa 14 z'ukwa mbere 2021, muruhurire Jenerali Museveni mu kuduhunda amajwi kugira ngo agende mu karuhuko". Patrick Amuriat Oboi wo mu mugambwe FDC, inyuma yo guterwa amazi y'ipiripiri ku wa mbere n'abajejwe umutekano, bikaba vyabaye ngombwa ko anyarukanwa kwa muganga kugira avurwe, ejo ku wa kabiri yarasubiye mu myiyamamazo, aho yari mu karere ka Bukedea k'intara ya Teso.
imikino-46437479
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-46437479
Luka Modric yatsindiye igihembo cya Ballon d'Or, asoza ibihe byaranzwe no kucyiharira kwa Messi na Cristiano
Luka Modric, umukinnyi wo hagati wa Real Madrid na Croatia, yatsindiye igihembo cy'umukinnyi wahize abandi mu mupira w'amaguru ku isi cya Ballon d'Or cy'uyu mwaka wa 2018, aba umukinnyi wa mbere ugitsindiye utari Lionel Messi cyangwa Cristiano Ronaldo mu gihe cy'imyaka irenga 10 ishize.
Luka Modric yafashije Real Madrid gutwara igikombe cya Champions League ku nshuro ya gatatu yikurikiranya, anafasha Croatia kugera ku mukino wa nyuma w'igikombe cy'isi cyabereye mu Burusiya uyu mwaka Modric w'imyaka 33 y'amavuko, mu kwezi kwa gatanu uyu mwaka yafashije Real Madrid gutwara igikombe cya Champions League ku nshuro ya gatatu yikurikiranya, mbere yuko afasha ikipe y'igihugu cye cya Croatia kugera ku mukino wa nyuma w'igikombe cy'isi cyabereye mu Burusiya uyu mwaka. Mu mwaka wa 2007, umukinnyi Kaka wahoze akinira AC Milan n'ikipe y'igihugu ya Brezili yabaye umukinnyi wa nyuma utsindiye iki gihembo mbere yuko Messi na Cristiano batangira kugenda bagisimburanaho. Cristiano werekeje muri Juventus avuye muri Real Madrid ku mpeshyi y'uyu mwaka, yaje ku mwanya wa kabiri. Rutahizamu Messi w'ikipe ya Barcelona yaje ku mwanya wa gatanu, mu gihe rutahizamu Antoine Griezmann wa Atletico Madrid yaje ku mwanya wa gatatu naho rutahizamu Kylian Mbappe wa Paris Saint-Germain we akaza ku mwanya wa kane - bombi bakaba barafashije Ubufaransa gutwara igikombe cy'isi cy'uyu mwaka. Iki gihembo cya Ballon d'Or gisoje umwaka waranzwe n'intsinzi kuri Modric, wanatowe nk'umukinnyi w'umugabo wahize abandi mu bihembo by'ishyirahamwe ry'umupira w'amaguru ku isi, FIFA, akanatsindira igihembo cy'umupira w'amaguru wa zahabu nk'umukinnyi wahize abandi mu gikombe cy'isi cy'uyu mwaka. Aganira na BBC Sport, Modric yatuye iyi Ballon d'Or abandi bakinnyi bose batayitsindiye mu gihe cy'imyaka 10 ishize yihariwe na Messi na Cristiano. Yagize ati: "Wenda mu bihe byashize hari abakinnyi bamwe bashoboraga kuba baratsindiye Ballon d'Or nka Xavi, Andres Iniesta cyangwa [Wesley] Sneijder, ariko ubu abantu noneho kera kabaye bari kubona undi muntu". "Iki gihembo ngituye abakinnyi bose bishoboka ko bari bakwiye kugitsindira ariko ntibagitsindire. Kuri jye, uyu wabaye umwaka mu by'ukuri udasanzwe". "Biragoye ko navuga mu magambo uko numva merewe mu mutima wanjye. Ni ikintu kidasanzwe kuri jye..." Modric yavuze ko Cristiano na Messi ari "abakinnyi badasanzwe", yongeraho ati: "Kuba ngitsindiye, bivuze ko mu kibuga nakoze ikintu rwose kidasanzwe muri uyu mwaka, ni yo mpamvu umwaka [w'imikino] wa 2017-2018 wabaye umwaka wanjye". Modric yari umwe mu bakinnyi umunani ba Real Madrid bari bari ku rutonde rugufi rw'abakinnyi 30 batoranywagamo utsindira Ballon d'Or y'uyu mwaka. Ada Hegerberg yatsindiye igikombe cya Champions League inshuro eshatu Ada Hegerberg w'imyaka 23 y'amavuko akaba rutahizamu wa Lyon n'ikipe y'igihugu ya Norvège, ni we watsindiye igihembo cya mbere cya Ballon d'Or mu bagore. Mbappe w'imyaka 19 y'amavuko, we yabaye uwa mbere utsindiye igihembo cya Kopa Trophy, gihabwa umukinnyi wahize abandi mu bari munsi y'imyaka 21 y'amavuko kandi agatoranywa n'abigeze gutsindira igihembo cya Ballon d'Or. Dore urutonde rw'abakinnyi 10 ba mbere: 1. Luka Modric (ukinira Real Madrid na Croatia) 2. Cristiano Ronaldo (ukinira Juventus na Portugali) 3. Antoine Griezmann (ukinira Atletico Madrid n'Ubufaransa) 4. Kylian Mbappe (ukinira Paris Saint-Germain n'Ubufaransa) 5. Lionel Messi (ukinira Barcelona na Argentine) 6. Mohamed Salah (ukinira Liverpool na Misiri) 7. Raphael Varane (ukinira Real Madrid n'Ubufaransa) 8. Eden Hazard (ukinira Chelsea n'Ububiligi) 9. Kevin de Bruyne (ukinira Manchester City n'Ububiligi) 10. Harry Kane (ukinira Tottenham n'Ubwongereza) Ballon d'Or ni iki? Ni igihembo cyatangiye gutangwa buri mwaka guhera mu 1956 n'ikinyamakuru France Football cyo mu Bufaransa, Umwongereza Stanley Matthews akaba ari we wabimburiye abandi mu kugitsindira. Cyahabwaga gusa abakinnyi bakomoka i Burayi kugera mu mwaka wa 1995 ubwo cyagurwaga kigashyirwamo n'umukinnyi uwo ari we wese ukina mu ikipe y'i Burayi. Mu mwaka wa 2007, ni bwo noneho cyabaye ikireba abakinnyi bose b'umupira w'amaguru ku isi. Urutonde rugufi rw'abakinnyi 30 batoranywamo utsindira Ballon d'Or rutegurwa n'abanyamakuru b'ikinyamakuru France Football, nuko ugitsindira agatorwa n'abanyamakuru bo ku isi, buri gihugu kigahagararirwa n'umunyamakuru umwe. Kuva mu mwaka wa 2010 kugera mu wa 2015, cyahujwe n'ibihembo bya FIFA, ariko biza gutandukanywa nuko mu mwaka wa 2016 FIFA yongera kugira ibihembo byayo bwite.
37681267
https://www.bbc.com/gahuza/37681267
Kwigiza inyuma amatora muri Kongo vyemejwe n'imigambwe
Urunani ruri ku butegetsi muri Republika Iharanira Demokrasi ya Kongo hamwe n'imwe mu migambwe itavuga rumwe na leta bemeje kwigiza inyuma amatora.
Abantu benshi barasize ubuzima mu myiyerekano yo kwiyamiriza kwigiza inyuma ayo matora Bemeje ko amatora y'igizwa inyuma gushika itariki mirongo ibiri n'umunani z'ukwa kane, mu gihe yari yitezwe mu kwezi kuza. Urunani rw'imigambwe ikomeye mu yitavuga rumwe na leta ntirwari mu biganiro, rukaba rwaciye ruhamagaza imyigaragamvyo kuwa gatatu. Abantu benshi barasize ubuzima mu myiyerekano yo kwiyamiriza kwigiza inyuma ayo matora, abatavuga rumwe na leta bakavuga ko ari amayeri y'umukuru w'igihugu Joseph Kabila, yo kuguma ku butegetsi. Ishirahamwe rya Buraya ryaragabishije ko rizofata ibihano amatora niyigizwa inyuma.
amakuru-39165740
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-39165740
Ubushinwa na Amerika; intambwe ku yindi mu birwanisho
Leta y'Ubushinwa yatangaje ko igiye kwongera ibice indwi kw'ijana ku mahera izokoresha mu gisirikare muri uno mwaka, nk'uko Amerika iheruka kubikora.
Ubushinwa bugenda burateza imbere igisirikare cabwo Igitigiri c'ayo mafaranga kizotangazwa ejo kuwa mungu, igihe inama nshingamateka y'Ubushinwa izoba itanguye icese ibikorwa vy'uno mwaka i Beijing. Ibi bimenyeshejwe nyuma y'iminsi mike umukuru w'igihugu wa Leta Zunze Ubumwe za Amerika, Donald Trump, ashize ahabona umugambi wo kwongera 10% ku mahera igisirikare ca Amerika gikoresha. Umwe mubayobozi b'Ubushinwa yavuze ko igihugu ciwe gikeneye kwongera uburyo bwo gukingira ubwigenge hamwe n'inyungu vyaco. Ubushinwa bwaravuguruye ku buryo bugezweho igisirikare cabwo muri ino myaka. Benshi mu babikurikiranira hafi bavuga ko igitigi c'amahera Ubushinwa buzokwongera igisirikare cabwo ashobora kuba ari menshi cane kurusha ayazotangazwa.
amakuru-55716207
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55716207
Ijaketi ya Melania n'andi mafoto icyenda y'ibihe by'ingenzi mu butegetsi bwa Trump
Nyuma y'imyaka ine y'ubutegetsi bwa Donald Trump, ejo kuwa gatatu Amerika iraramutswa umutegtsi mushya. Twashyize hamwe itsinda ry'amafoto ya bimwe mu bihe bikomeye by'ubutegetsi bwe, kuva ku g u hura n'abategetsi bakomeye kugeza ku kwakira icyamamare muri White House.
Kuri iyi foto ni abantu bari bateraniye kuri US Capitol n'urubuga rwa National Mall ubwo Donald Trump yarahiraga tariki 20/01/2017. Hashize iminsi arahiye, Trump yashinje ibinyamakuru kebeshya ku mubare w'abitabiriye, avuga ko amashusho n'amafoto by'uyu muhango byagaragaje abitabiriye nkaho bari bacye kurusha uko banganaga. Ushinzwe itangazamakuru muri White House yabwiye abanyamakuru ko "aribo bantu benshi bitabiriye umuhango wo kurahira, akadomo". Bivugwa ko perezida mushya yari arakajwe n'igereranya ku mafoto ryakorwaga no mu muhango w'irahira rya Barack Obama mu 2009, ryerekanaga abantu benshi cyane kurusha aba. Amatara y'abigaragambya bafite imyemerere y'ikuzo ry'abazungu (White Supremacists) i Charlottesville, Virginia, mukwa 08/2017 yatumye bagereranywa na Ku Klux Klan (KKK) - itsinda ry'abahezanguni b'abazungu banga abirabura, ryashinzwe mu myaka ya 1890. Umunsi wakurikiyeho, umugore yarishwe n'abandi bantu 19 barakomereka ubwo imodoka yinjiraga mu bigaragambya bo ku rundi ruhande bamagana abo barangwa n'ivanguramoko. Perezida Trump yamaganye "urugomo rw'impande nyinshi" bituma benshi bamunenga kubona kimwe abigaragambya b'aba 'White supremasists' n'abigaragambya bamagana ivanguramoko. Byafashe amasaha 48 kugira ngo Trump yamaganye abo ba 'White supremacists'. Hashize imyaka itatu, Joe Biden yavuze ko uku gushidikanya kwamagana iri vanguramoko kwa Trump ari byo byatumye afata icyemezo cyo kuziyamamaza bagahatana mu matora agamije kumusimbura. Perezida Trump kenshi yagiye aruhanya mu mibanire n'ibihugu by'inshuti z'Amerika z'igihe kirekire, ibi byabonetse cyane mu nama ya G7 yo mu 2018 muri Canada. Iyi nama ntiyatangiye neza kuko mbere yayo yatangaje umusoro wa 25% ku byuma na 10% kuri aluminium byinjira uri US ivuye muri EU, Mexico na Canada. Ibyo bihugu byose byavuze ko nabyo biri bwihimure, iki kibazo cyaranze iyi nama. Perezida Emmanuel Macron w'Ubufaransa yari yabanje guteranaho amagambo na Trump kuri Twitter mbere y'iyi nama. Andi mafoto yo muri iyi nama yerekanye umwuka w'ubucuti hagati y'aba bategetsi, ariko ifoto imwe hano yafashwe na benshi nk'iyerekana neza uburyo muri iyi nama ibintu bitari byoroshye. Trump yavuye muri iyi nama mbere y'abandi bategetsi, asiga avuze ko Amerika bayifashe "nk'igifuka cy'amafaranga buri wese ari kwibamo". Mu 2018, umugore wa perezida wa Amerika Melania Trump yafotowe yambaye ijaketi yanditseho ngo "Ntacyo bimbwiye, wowe?", mu gihe yari agiye gusura ikigo cyakira abana b'abimukira. Benshi bibajije ku butumwa yashakaga gutanga yambara iyo jaketi mu rugendo nk'urwo, cyane cyane mu gihe umugabo we yari acanyweho umuriro kubera politiki ye ku bimukira yatandukanyaga abana n'ababyeyi babo ku mupaka. Umuvuguzi wa Malania icyo gihe yavuze ko "nta butumwa buzimije" bwari mu byanditse kuri iryo koti. Gusa,nyuma Melania yaje kwemera ko bwari ubutumwa "ku bantu no ku bitangazamakuru byansebyaga. Nashakaga kubereka ko ntacyo bimbwiye. Wavuga ibyo ushaka byose, ariko ntibizambuza gukora ibyo mbona ko bikwiye". Nancy Pelosi yahaye Trump amashyi benshi babonye ko ari nko kunnyega Trump ubwo yari arangije kuvuga ijambo rizwi nka 'State of the Union' mu kwezi kwa kabiri 2019. Trump yari amaze kurenga ku bisanzwe bikorwa, aho mbere yo kuvuga perezida abanzirizwa akanahabwa ikaze n'ukuriye umutwe w'abadepite mu nteko ishingamategeko. Benshi ku mbuga nkoranyambaga babonye ko ubukeba bwa perezida n'ukuriye abadepite bugaragarira neza muri ayo mashusho. Iyi foto yiswe 'Pelosi clap' yakwiriye henshi ku isi. Mu kwa gatandatu 2019, Perezida Trump yinjiye muri Korea ya ruguru akandagiye mu ruhande rwayo ku mupaka wa gisirikare ubagabanya na Korea y'epfo. Yahise aba perezida wa mbere wa Amerika uri mu biro urenze uwo murongo. Icyemezo cya Trump cyo guhura na Kim Jing-un cyaratunguranye kandi benshi ku isi baragishimye, cyane ko bahuye nyuma y'uko bombi bari abamze igihe baterana amagambo y'ibitutsi no gukangata. Nubwo babonetse nk'abunze imibanire yabo, nta yindi ntambwe yatewe mu biganiro byo kubuza Korea ya ruguru imigambi yayo y'intwaro kirimbuzi, n'ibiganiro bya kabiri byari kubahuza i Hanoi mu 2019 byarapfubye nyuma y'uko Amerika yanze icyifuzo cya Pyongyang cyo kuyivaniraho ibihano irimo. Kim Kardashian-West ari kuvugira muri White House mu muhango wo kuvugurura imikorere ya za gereza mu kwezi kwa gatandatu 2019. Icyi cyamamare mu biganiro byo kuri televiziyo muri Amerika cyabashije kumvwa na perezida ubwo cyaharaniraga izo mpinduka. Mu 2018, Kim Kardashian yabashije kugera ku butegetsi bwa Trump ku ruhande rwa nyirakuru wakatiwe gufungwa burundu. Alice Johnson nyuma yaje guhabwa imbabazi mu cyemezo cyafashwe na Trump ubwe. Trump ubu yari amaze kubabarira abandi bantu 94 ndetse hari amakuru ko ashobora kubabarira abandi 100 mu masaha ashigaje ku butegetsi. Trump afashe bibiliya imbere y'urusengero rwa John's Episcopal, ruri hakurwa y'umuhanda uva kuri White House mu kwezi kwa gatandatu 2020. Imyigaragambyo yo mu mahoro yariho iba hafi aho ku mbuga ya Lafayette Square yabanje gutatanywa hakoreshejwe imbaraga kugira ngo perezida n'abagendana nawe babashe gutambuka n'amaguru bagere kuri urwo rusengero. Mbere yari yatangaje ko ashaka "kwigarurira imihanda" akarangiza imyigaragambyo yari imaze ibyumweru iba nyuma y'iyicwa ry'umwirabura George Floyd i Minneapolis bikozwe n'umupolisi w'umuzungu. Iki gikorwa cye cyababaje benshi kinateza uburakari ku bayobozi benshi mu madini, bamushinje gukoresha idini mu mpamvu za politiki. Umuryango wa Trump uri kureba ubwo Donald Trump yari mu kiganiro mpaka cya mbere na Joe Biden i Cleveland mu kwezi kwa cyenda 2020. Barenze ku mabwiriza yategekaga abaje bose kwambara agapfukamunwa - nabo banenzwe cyane kimwe na se kudafata nk'igikomeye iyi virusi. Hashize iminsi micye nyuma y'iki kiganiro, Trump bamusanzemo Covid-19. Yamaze amajoro atatu mu bitaro avurwa mbere yo gusubira muri White House aho yavuze ko "ameze neza" ndetse ashishikariza abantu kudatinya iyi virusi. Imbaga y'abashyigikiye Donald Trump buriye inkuta z'ingoro y'inteko ishingamategeko i Washington mu ntangiriro z'uku kwezi mu myigaragambyo bise iyo "guhagarika ubujura". Byakurikiwe n'ijambo rye ry'iminota 70 abashimira icyo gikorwa cyo kugerageza kubuza inteko kwemeza intsinzi ya Joe Biden. Aba bantu bangije byinshi muri iyo nzu ndetse bagerageje kwinjira mu byumba abadepite bari bihishemo. Abantu batanu barapfuye, barimo umupolisi umwe. Trump yaje kweguzwa n'inteko ishingamategeko umutwe w'abadepite, aba perezida wa mbere wa Amerika wegujwe n'abadepite ubugira kabiri. Yahakanye ibyo aregwa byo gushishikariza imyigaragambyo y'urugomo kuri iyo ngoro. All images copyright.
150629_somaliattack
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2015/06/150629_somaliattack
Somalia: Al Shabaab yivuganye abasirikare 10
Amakuru aturuka mu majyepfo ya Somalia aravuga ko umutwe w'intagondwa za kiyisilamu wa Al Shabaab wagabye igitero ku kigo cya gisirikare, wica abasirikare icumi.
Igitero cya Al Shabaab Ababibonye bavuga ko habaye imirwano ikaze hafi y'ikigo cya gisirikare kiri ku cyambu cya Kismayo. Umutwe wa Al Shabaab wongereje ibitero ku ngabo za Somalia n'iz'umuryango w'ubumwe bw'Afrika mu gihe cy'igifungo cy'abayisilamu cya Ramadani. Abatuye mu ntara ya Lower Shabelle iri mu majyepfo y'igihugu bavuze ko ingabo z'umuryango w'ubumwe bw'Afrika zakuye ibirindiro byazo bimwe muri ako gace. Ntacyo ingabo z'umuryango w'ubumwe bw'Afrika zari zabivugaho.
amakuru-39921689
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-39921689
Igisirikare c'igihugu gihanganye n'inteko zagumutse muri Côte d'Ivoire
Urwamo rwinshi rw'amasasu rwumvikanye igihe igisirikare gishigikiye ubutegetsi muri Côte d'Ivoire cariko kigerageza gusubiza ibintu mu buryo mu bisagara binini bibiri vy'ico gihugu, inyuma y'iminsi ine abasirikare bahora mu migwi y'inyeshamba bagumutse kubera agahembo.
Abasirikare bagumutse nibo bafashije umukuru w'igihugu kuja ku butegetsi mu 2011 Abagumutse barashe mu micungararo y'ikirimba c'umukuru w'igihugu mu gisagara ca Abidjan, aho ubuzi n'amashule vyugaye. Abasirikare b'igihugu bariko baja mu gisagara ca Bouake, cafashwe ku munsi wa Mungu n'abasirikare bagumutse basaba kurihwa udushirukabute twabo. Abo basirikare nibo bagwanye bashira ku butegetsi umukuru w'igihugu Alassane Ouattara. Ubutegetsi busigura ko igiciro ca cacao cakorotse, catumye budashobora kubishura amahera bwari bwarabemereye. Umukuru w'ingabo Jenerali Sékou Touré yiyemeje kurangiza iyo migumuko. Mw'itangazo yarungitse ku munsi wa Mungu, Jenerali Touré yavuze ko benshi mu bagumutse bumvise akamo yabateye ko guhagarika iyo migumuko. Abasirikare b'igihugu bagomowe kubera hari bamwe mu bagumutse birengagije ako kamo, niko yavuze.
amakuru-43944061
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43944061
Tanzaniya yatahukanye igikombe ca CECAFA 2018
Umugwi Serengeti Boys wa Tanzaniya watahukanye igikombe ca CECAFA c'abafise imyaka iri munsi ya 17, mu gutsinda umugwi wa Somalia 2-0.
Umugwi Serengeti Boys wegukanye igikombe ca CECAFA U17 Urwo rukino rwabereye mu gisagara ca kabiri kinini c'igihugu, Gitega, ku kibuga c'umupira w'amaguru Ingoma. Rwahagaritswe vy'agateganyo kubera imvura nyinshi yari yuzuye mu kibuga. Uwo mugwi wari wakuye mw'ihiganwa Harambee Stars ya Kenya, kugira ngo ushobore kuronka itike ryo kuja mu rukino rwa nyuma. Uganda yatahukanye ikibanza ca gatatu mu nkino za CECAFA CECAFA-17: Serengeti Boys ya Tanzania yatsinze Kenya 2-1
amakuru-49007803
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49007803
Ubwoba ni bwose ku banyarwanda bajya i Goma ahari imibereho 'na Ebola'
Urujya n'uruza ku mupaka wa Gisenyi na Goma rurasa n'urusanzwe, gusa impungenge n'ibikorwa bikajijwe byo gusuzuma abatambuka ntibisazwe, minisitiri w'ubuzima ejo yagiriye inama abaturage yo kutambuka bajya ahari icyorezo, benshi ariko aho niho bakura imibereho.
Ibikorwa byo gusuzuma abambuka uyu mupaka byongerewe imbaraga Kuva ku cyumweru umuntu wa mbere yabonwaho indwara ya Ebola i Goma, kuwa mbere ibintu byahinduye isura ku mupaka wayo na Gisenyi mu burengerazuba bw'u Rwanda, imijyi ubusanzwe isa n'ifatanye uretse imipaka y'ubutegetsi iri hagati. Ni imijyi ihahirana cyane ishingiye ku bucuruzi na serivisi, umupaka wa Gisenyi na Goma ubu uri mu mipaka y'u Rwanda inyurwaho n'abantu benshi cyane buri munsi mu Rwanda. Gusa ubu kuri uyu mupaka, ubwoba ni bwose ko hari abakwambukana Ebola nk'uko abawukoresha uyu munsi kuwa kabiri babibwiye BBC. Urujya n'uruza rw'abajya n'abava i Goma ku mupaka w'u Rwanda ruracyari rwose gusa n'ubwoba ni bwose Minisitiri w'ubuzima Dr Diane Gashumba ku ruhande rw'u Rwanda, ejo kuwa mbere kuri uyu mupaka, yabwiye abanyamakuru ko bakajije ibikorwa byo gusuzuma abawunyuraho, anagira inama abanyarwanda. Yagize ati: "Ntabwo twavuga ngo dufunze imipaka, ariko ntabwo twabura kubwira umuntu ngo niba uziko hariya hari icyorezo wijyayo". Ahari icyorezo hari n'imibereho Olive Mukangango, aca kuri uyu mupaka buri munsi ajya gucuruza imbuto i Goma nawe akahavana ibindi bicuruzwa azana kugurisha ku Gisenyi, avuga ko nubwo afite ubwoba ariko atabura kujya i Goma gushaka ubuzima. Ati: "Byaduteye ubwoba cyane, ariko n'ubundi ikizakwica ntaho wagihungira, tubona rero ntakundi twabigenza kuko i Goma niho tuvana amahaho, niho tujya gushaka imibereho". Hamdun Harerimana yambutsa abantu n'ibyabo kuri uyu mupaka, avuga kimwe na bagenzi be bose bakomeje kwambuka no kugaruka nubwo bagera i Goma ntibongere kugira icyo baharya nk'ibisanzwe, cyangwa ngo baramukanye. Ati: "Tugomba kujyayo kuko niho dushakira ubuzima, kandi urareba Uganda barahafunze ubu n'abanyakigali n'abanyaruhengeri bose bari kuza gushakira hano. Ari abakongomani baza guhaha ino, ari n'abayarwanda tukajya guhahira muri Kongo". Aha ni ku mupaka w'iyi mijyi yombi ishingiye cyane ku bucuruzi Abakoresha uyu mupaka bavuga ko inzego zishinzwe ubuzima zakomeza kuba maso zigakumira ko iyi ndwara yarenga uyu mupaka. Umuntu umwe wari wasanganywe indwara ya Ebola i Goma yamuhitanye ubwo bari mu nzira bamujyana ku kigo gikurikirana abafite iyi ndwara kiri i Butembo. I Goma, ni ugutegereza iminsi 21 - igihe iyi ndwara ishobora gutangira kugaragara ku wayanduye - kugira ngo bemeze ko nta wundi muntu wayanduye muri uyu mujyi.
amakuru-37894052
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-37894052
Swede izohata ibibaza Julian Assange wa Wikileaks
Abashinjacaha bo muri Swede bazohata ibibazo uwashinze urubuga Wikileaks rumena amabanga ya politike, mu ndwi iza muri ambasade ya Ecuador i London.
Julian Assange atinya kurungikwa muri Amerika, aho leta imurega kuyimenera amabanga ku rubuga rwiwe Wikileaks Bwana Assange amaze imyaka ine irenga yarahungiye mu biro biserukiye Ecuador mu Bwongereza. Aronderwa na Swede kubera ivyagiriji vyo gusambanya ku nguvu, ariko arabihakana. Yahungiye muri iyo ambasade atinya kurungikwa muri Swede, agatinya ko ico gihugu coca kimuhereza Leta Zunze Ubumwe za Amerika, zimwagiriza gusuma urusaku kubera amabanga ya Amereka yashizwe ku rubuga Wikileaks.
52089027
https://www.bbc.com/gahuza/52089027
Burundi: Mu mpanuka yishe abantu, hapfuye umugore umwana yari atwite ararokoka
Impanuka y'ikamyo yabaye mu gace ka Kamenge mu ijoro ry'ejo ku cyumweru yahitanye abantu batandatu, umwe muri bo ni umugore utwite ariko umwana yari atwite yavanywe mu nda ya nyina ari muzima.
Impanuka yabaye mu ijoro ry'ejo ku cyumweru Ibi byemejwe na minisiteri y'umutekano mu Burundi, ivuga ko iyi mpanuka yatewe n'uko iyi modoka yagize ikibazo cya feri. Iyi mpanuka yabereye mu ku nzira yinjira mu mujyi wa Bujumbura utangiye 'quartier' ya Kamenge na Gihosha muri komine Ntahangwa. Ku mbuga nkoranyambaga, abonye iyi mpanuka bavuze ko iyi kamyo yagonze imodoka nyinshi ndetse ko ishobora kuba yishe abantu benshi. Abandi bavuga ko batangajwe cyane no kuba uyu mwana yabashije kurokoka mu gihe nyina yahasize ubuzima. Minisiteri y'umutekano mu Burundi ivuga ko hapfuye abantu batandatu hagakomereka batanu naho imodoka icumi zindi zikangirika. Abantu muri aka gace batangajwe no kurokoka k'uyu mwana wavanywe mu nda ya nyina aho iyi mpanuka yabereye ari muzika nk'uko umwe mu banyamakuru i Bujumbura yabibwiye BBC. Avuga ko uyu mwana yahise ajyanwa kwa muganga, kimwe n'inkomere n'abapfuye.
amakuru-51716981
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-51716981
Coronavirus: Papa Francis ntayo bamusanzemo
Ibitangazamakuru byo mu Butaliyani bivuga ko uyu mukuru wa Kiliziya Gatolika ku isi nta coronavirus bamusanzemo.
Papa Francis yahagaritse kujya mu mwiherero ujyanye n'iki gihe cy'Igisibo, bwa mbere kuva yaba Papa Papa Francis w'imyaka 83 y'amavuko, yahagaritse kujya mu mwiherero ujyanye n'iki gihe cy'Igisibo, bwa mbere kuva yaba Papa, kubera kurwara ibicurane. Mu cyumweru gishize yanahagaritse byinshi mu bikorwa yari kwakiramo abantu. Ubutaliyani ni cyo gihugu cyibasiwe cyane na coronavirus i Burayi, abagera ku 1,835 bakaba barayanduye naho abandi 52 irabica.
amakuru-39302590
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-39302590
Urukino rwa "Rayon Sport" y'u Rwanda n'umurwi wo muri Mali ntirukibaye
Urukino rwohuje umurwi "Rayon Sport" wo mu gihugu c'u Rwanda na "Onze créateurs" wa Mali ntirukibaye, bitewe nuko ishirahamwe ry'umupira w'amaguru ryo muri Mali (Femafoot) ryahagaritswe n'ikigo kigenzura urwo rukino kw'isi, FIFA.
Mali yakuwemwo mu nkino z'ijonjora mw'ihiganwa rya Afcon 2017 Itangazo ry'ikigo gihagarikiye umupira w'amaguru muri Afrika, CAF, rivuga riti: "Twamenyeshejwe na FIFA ko ishirahamwe ry'umupira w'amaguru ryo muri Mali ryahagaritswe mu bikogwa vyose vy'umupira w'amaguru. Kurivyo imigwi yo muri Mali nitirekuriwe kuja mu mahiganwa ya CAF ategekanywa mu mpera z'ino ndwi. "Inkino inomero 44 na 64 zirafuswe hanyuma imirwi ya El Masry (Misiri) na Rayon Sport (Rwanda) isabwa kubandanya mu nkino zikurikira". Ishirahamwe Femafoot rya Mali rihagaritswe na Fifa "kuberako leta yivanga"mu mabanga y'ishirahamwe ry'igihugu. Iyo ngingo yafashwe inyuma yaho umushikiranganji ajejwe inkino Housseini Amion Guindo yasambuye umurwi nshingwabikorwa wa Femafoot mu ndwi iheze. Fifa ntishigikiye ko leta yivanga mu bikogwa vy'ishirahamwe rirongoye umupira w'amaguru mu gihugu. Mw'itangazo Fifa yavuze iti: "Iyo ngingo izohagarikwa aruko ingingo yafashwe n'umushikiranganji ihanaguwe. "Hagataho, umurwi w'igihugu wa Mali hamwe n'iyindi mirwi ntirekuriwe kuja mu mahiganwa mpuzamakungu."
48092491
https://www.bbc.com/gahuza/48092491
Imoteri y'indege ya Air Zimbabwe yagize ingorane yatumye haba umuriro mu muringoti w'inyuma
Ikompanyi y'indege yo mu gihugu ca Zimbabwe, Air Zimbabwe, yamenyesheje ko imoteri imwe y'indege yayo yunguruza abantu "yagize ikibazo" ivuye ku kibuga c'indege mpuzamakungu ca Oliver Reginald Tambo ca Johannesburg mu gihugu ca Afrika y'Epfo ku munsi wa Mungu, bituma umucanwa waduka mu muringoti w'inyuma (Tail pipe).
Air Zimbabwe ivuga ko iyo ngorane ishobora kugira ingaruka mbi ku rutonde rw'ingendo Iyo kompanyi yamenyesheje ko "iyo ngorane" itabujije urugendo rw'iyo ndege Boeing 767-200ER, ikaba yarashitse ku mugwa mukuru wa Zimbabwe Harare mu mahoro. Air Zimbabwe imenyesha ko amatohoza yatanguye kugira ngo bamenye icateye "iyo ngorane". Iyo kompanyi imenyesha iti: "Turi n'umubabaro wo kumenyesha ingenzi ko iyo ngorane ishobora kugira ingaruka mbi ku rutonde rw'ingendo zacu". Umwe mu ngenzi yari muri iyo ndege yanditse ku rubuga rwa Twitter amenyesha ivy'uwo muriro avuga ati: "Niwo munsi natekewe n'ubwoba burenze urugero mu buzima bwiwe". Bamwe barakeje abadereva b'indege b'ikompanyi Air Zimbabwe kubona bashoboye kumara urwo rugendo, mu gihe abandi nabo babanegura kubona batasubiye inyuma kugira bihweze ingorane ifise.
amakuru-36066462
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-36066462
Urwanda rukeka guterwa na FDLR
Itangazo ryasohowe na Minisiteri y'ingabo rivuga ko abantu bakekwa ko ari abo mu mutwe wa FDLR bateye icyicaro cy'igipolisi kiri mu mu murenge wa Bugeshi mu karere ka Rubavu, mu ntara y'Uburengerazuba ahahora hitwa Gisenyi hahana urubibi n'igihugu cya Congo.
Ibendera y'Urwanda Lt Koloneli Rene Ngendahimana, umuvugizi w'ingabo z'U Rwanda yavuze ko aba bantu bacengeye baturuka ku butaka bwa Congo cyakora ntiyavuze umubare wabo. Yavuze ko ingabo z'U Rwanda zashoboye gusubiza inyuma aba barwanyi ndetse ko n'ibintu byasubiye mu buryo cyakora, itangazo ntirivuga ibyaba byangijwe n'iki gitero. Iri tangazo rya Ministeri y'ingabo ntabwo rivuga niba abantu bahitanywe n'iki gitero uretse ko ryavuze ko andi makuru kuri iki kibazo aza gutangazwa nyuma. Ibinyamakuru byinshi byo ku mbuga za interineti byo byo bivuga ko iki gitero cyoba cyahitanye abapolisi babiri ku ruhande rw'U Rwanda, cyakora ntacyo bivuga ku barwanyi bateye. Haravugwa kandi n'imodoka y'igipolisi cy'u Rwanda ngo yaba yahawe inkongi y'umuriro n'abagabye iki gitero. Amakuru aravuga ko iki gitero cyagabwe mu ijoro ryo ku wa Gatanu. Aka gace gakunze kubamo abashyamirane hagati y'U Rwanda na Congo ndetse rimwe na rimwe kigeze kubamo ugukozanyaho hagati y'impande zombi.
141226_drc_boat
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2014/12/141226_drc_boat
Iyindi mpanuka y'ubwato muri Kongo
Amakuru ava mu buraruko bushira ubuseruko bwa republika iharanira demokrasi ya Kongo avuga ko ubwato bwagize isanganya buhitana abashika 30.
Ubwato nk'ubu bukunze kugira impanuka mu nzuzi zo muri Kongo Abajejwe intwaro bavuga ko abantu bashika ijana barokotse, ubwo bwato bukaba bwari bwuzuye ibidandazwa n'abantu. Ivy'iyi mpanuka yabaye ku wa mbere ku birometero nka mirongo itatu werekeza mu muji wa Kisangani, niho bikimenyekana. Vyatumye haba imyiyerekano y'urwaruka rwatwawe n'ishavu mu muji wa Isangi aho ubwo bwato bwari bwerekeje. Bivugwa ko inyubako nyinshi za leta zaturiwe.
140429_eu_russia_sanctions
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2014/04/140429_eu_russia_sanctions
Uburayi bwafatiye Uburusiya ibihano
Uburusiya bwamaganye ibihano bishya bwafatiwe n'Amerika n'umuryango w'ibihugu by'Uburayi.
Uburusiya bukomeje kuregwa guhungabanya umutekano wa Ukraine Ibi bihano byatanzwe kubera ibyo ibyo bihugu byise ibikorwa by'Uburusiya byo guhungabanya umutekano muri Ukraine. Uwungirije ministiri w'ububanyi n'amahanga, Sergei Ryabkov, yavuze ko ibi bihano by'Amerika bishobora kubangamira inzego z'ikoranabuhanga z'Uburusiya. Uburusiya bwavuze ko umuryango w'ibihugu by'Uburayi ugomba guterwa isoni no kuba ukurikiza ibyemezo bya Leta zunze ubumwe z'Amerika. Mbere y'aho, uwo muryango w'ibihugu by'Uburayi wari wavuze ko ibihano bishya byibasira abantu 15, barimo uwungirije ministiri w'intebe w'Uburusiya. Ariko abakurikirana ibibera mu Burusiya bavuze ko Abarusiya bafatiwe ibihano badafite imyanya ikomeye nk'abari ku rutonde rwa Leta zunze ubumwe z'Amerika.
amakuru-53946346
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53946346
Uganda: Abana 10 bakinaga umupira bishwe n'inkuba
Abana 10 bapfuye nyuma y'uko akazu k'ibyatsi bari bugamyemo imvura gakubiswe n'inkuba mu mujyi wa Arua mu majyaruguru ashyira uburengerazuba bwa Uganda.
Ejo ku wa kane nimugoroba, aba bana barimo bakina umupira w'amaguru maze imvura nyinshi yisuka hasi ituma bafata akaruhuko. Bagiye kugama mu kazu k'ibyatsi kari hafi yabo nk'uko umunyamakuru wa BBC muri Uganda abivuga. Akazu bugamyemo kahise gakubitwa n'inkuba, mu mvura nyinshi imaze iminsi igwa muri ako karere. Icyenda muri bo - bafite imyaka hagati ya 13 na 15 - bahise bagwa aho. Undi mugenzi wabo umwe yaguye mu nzira ajyanwa ku bitaro. Batatu muri bo barokotse ubu bari kuvurirwa ku bitaro byo muri ako karere. Iyi ni yo mpanuka ikomeye yo muri ubu buryo ibaye muri Uganda kuva mu 2011, nk'uko umunyamakuru wa BBC Patience Atuhaire abivuga. Icyo gihe abana 18 bapfiriye ku ishuri mu gace k'uburengerazuba. Mu cyumweru kimwe gusa muri uwo mwaka abantu 28 bishwe n'inkuba muri Uganda.
amakuru-44068354
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44068354
Nigeria na Kenya mu mugambi wo kugwanya Ebola yova muri RD Congo
Leta ya Nigeria n'iya Kenya zigiye gufata ingingo zofasha mu kwirinda ko ikiza ca Ebola gitandukira ivyo bihugu kizananye muri Repubulika iharanira Demokarasi ya Congo (RD Congo).
Bubaye ubugira cenda ikiza ca Ebola caduka muri Repubika Iharanira Demokrasi ya Kongo Bivugwa ko ingenzi ziva muri Congo n'ibihugu bibanyi vy'ico gihugu, zizosuzumwa co kimwe n'izica ku mipaka yo hasi. Ubutegetsi bwa Nigeria buvuga ko buriko buraraba ingene bworungika abahinga gufasha mu gisata c'ubuvuzi muri Congo. Abo mu gisata c'ubuvuzi bigishwa ingene bahangana n'indwara ya Ebola muri Congo Ku munsi wa kabiri abategetsi ba Congo bamenyesheje ko abantu babiri kuri 17 bikekwa ko banduye bapfuye bishwe na Ebola. Amakuru aca ku mbuga ngurukanabumenyi avuga ko ico kiza gishobora kuba camaze gutandukira igihugu c'Uburundi. Soma ibindi bisa n'ivyo Congo yasubiye kurangwamwo ikiza c'indwara ya Ebola OMS: Ikiza ca Ebola kiri muri Congo ntikizotandukira amakungu
55571169
https://www.bbc.com/gahuza/55571169
South Africa: WHO iti nta cerekana ko ubwoko bushasha bwa corona bushobora kurinda urukingo
Urwego rwa ONU rwitaho amagara kw'isi (OMS canke WHO) ruvuga ko ata kimenyetso kihari c'uko ubwoko bushasha bw'umugera wa corona bwatowe muri Africa y'Epfo bushobora kurinda urukingo.
Umukozi w'amagara y'abantu ariko arafata ibipimo vyo kuraba ko uwo mugore ata mugera wa corona afise Umukuru w'igisata c'ubuhinga muri OMS, Maria Van Kerkhove,yavuze ko abanduye umugera w'ubwosko bushasha bafise ibimenyetso vy'iyo ndwara bimeze kumwe kandi ko bidakaze. Gusa avuga ko ubwo bwoko bwongereje ikwirakwira ry'uwo mugera hafatiwe ku gitigiri umuntu umwe ashobora kwanduza. Van Kerhove yavuze ati: ''Nta kimenyetso c'uko hari ingaruka ku nkingo ziriko ziratangwa. Iyo ni inkuru nziza cane. Iyo niyo nkuru dufise gushika ubu, kandi ivyigwa biracabandanya''. Umuyobozi nshingwabikorwa wa OMS Mike Ryan yavuze ko ubwo bwoko bushasha butahinduye uburyo uwo mugera wandukira.