Datasets:

---

orai-nlp

/

ZelaiHandi

like 8

Follow

Orai NLP technologies 22

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.21686 53 Meduloblastoma pediatrikoaren pronostikorako markatzaile molekularren identifikazioa Meduloblastoma atzeko hobian dagoen tumore enbrionarioa da, normalean laugarren bentrikuluko sabaiko zerebelo-bermisetik sortzen dena (1. irudia). Tumore horrek likido zefalorrakideotik barreiatzeko joera dauka, eta diagnostikoan meduloblastoma kasuen % 35ak metastasia aurkezten dute [3]. Orain arte, meduloblastomaren sailkapena histologian oinarritu da, eta lau mota bereizi dira: meduloblastoma klasikoa, desmoplasiko/nodularra, nodularitate zabalekoa, eta anaplasiko eta zelula handikoa. Azpitalde bakoitzak adierazpen kliniko ezberdina aurkezten du, pronostiko ezberdinei lotuta dagoena. Desmoplasikoek klasiko edo zelula handikoek baino biziraupen handiagoa dute adin-tarte berdinerako. Bestalde, zelula handiko meduloblastomek eta anaplasikoek hainbat ezaugarri partekatzen dituzte, eta agresibitate handiagoa erakusten dute. Hori dela eta, mota horiek pronostiko larriagoa dute [3]. Gaur egun, meduloblastoma tratatzeko, lehendabizi, erresekzio kirurgikoa egiten da. Jarraian, erradioterapia eta kimioterapia ematen dira. Tratamendua pazientearen arrisku-mailaren arabera ezartzen da, aldagai kliniko-patologikoak kontuan hartuz. Aldagai horiek dira adina, metastasiaren agerpena, erresekzioaren hedadura eta azpitalde histologikoa. Kasu batzuetan, kontuan hartzen dira MYC eta MYCN geneen anplifikazioak edo β-katenina kodetzen duen genearen mutazioak bezalako ezaugarri genetiko indibidualak ere. Aldagai eta ezaugarri horiekin bi arrisku-maila agertzen dira: arrisku estandarreko pazienteak (>3 urteko adina, MYC/MYCN negatiboak, histologia klasikoa, <1,5 cm2-ko tumore hondarra, eta metastasirik ez izatea) eta arrisku handikoak (MYC/MYCN positiboak, histologia anaplasikoa, >1,5 cm2-ko tumore hondarra edota diagnostikoaren momentuan metastasia izatea) bereizten dira [4]. Arriskuaren araberako tratamenduak biziraupen-tasa hobetu duen arren (Espainian % 29ko igoera izan du [2]), sailkapen hori paziente kopuru esanguratsu batengan ez dela optimoa ondorioztatu da. Batzuek birgaixotze goiztiarrak izaten dituzte, nahiz eta arrisku baxuko kasu bezala sailkatuta egon; beste batzuek terapia intentsibo eta toxikoa jasotzen dute, hain intentsiboa ez den terapia batekin pronostiko ona eduki zezaketenean. Horrek esan nahi du gaur egun meduloblastoma sendaezina dela ia pazienteen herenarengan [5], eta arrisku estandarrean sailkatutako pazienteen % 20-25engan. Gainera, aurrera egiten duten pazienteek epe luzera albo-ondorio toxikoak pairatzen dituzte, eta eragin nabarmenak izaten ditu gaixoen bizi-kalitatean[6-9]. Beraz, gaixotasun honen erronketako bat da birgaixotze-kasuak aurresatea, tratamendua doitu ahal izateko. Azken urteotan, Next Generation Sequencing (NGS) delakoaren edo, euskaraz, Sekuentziazio Masiboko Teknika Molekularraren garapenaren ondorioz, meduloblastomaren biologia eta konplexutasuna hobeto ezagutzen da. Informazio horri esker, gaur egun badakigu meduloblastoma maila\n54 Ekaia, 2021, 40, 51-76 Begoña Frutos-Gallastegui, Elixabet López-López, Unai Illarregi, Nerea Bilbao-Aldaiturriaga, Miguel García-Ariza, Ángela Gutiérrez-Camino, Idoia Martín-Guerrero molekularrean gaixotasun heterogeneoa dela. Beraz, 2016ko Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) sailkapenak [3], sailkapen histopatologikoaz gain, meduloblastomaren diagnosirako aldaera molekularrak sartu zituen: WNT aktibatua, SHH aktibatua (TP53 mutatua edo TP53 basatia), 3 taldea eta 4 taldea [10]. Talde bakoitzak DNA metilazio patroi espezifikoak, adierazpen genikoko profilak, aldaketa genomikoko patroiak eta iragarpen kliniko bereizgarriak ditu [4, 11-16]. WNT motako meduloblastoman WNT bidezidorraren aktibazioa gertatzen da. Askotan, mutazioak azaltzen dira 6. kromosomaren monosomian edota CTNNB1 genearen 3. exonean. Normalean, sailkapen histologikoan klasikotzat hartzen dira, eta gutxitan eragiten dute metastasia. Batez ere, hiru urtetik gorako haurretan eta helduetan behatzen da, eta pronostiko onarekin erlazionatu ohi da [4]. Sonic hedgehog (SHH) motako meduloblastoma SHH bidezidorraren aktibazioarekin lotuta dago, eta, askotan, 9q kromosoman delezioak eta SHH bidezidorreko geneetan (PTCH1, PTCH2, SMO, SUFU eta GLI2) mutazioak aurkezten ditu. Histologikoki desmoplasiko/nodulartzat hartzen da. SHH tumore batzuek TP53 genean mutazioak izaten dituzte, eta hori, askotan, morfologia anaplasikoarekin dago lotuta. Pronostikoa adin-tartearen araberakoa da; haur txikietan, esate baterako, emaitza hobeak lortzen dira. Bestalde, TP53 genea mutatuta duten SHH meduloblastomek pronostiko larriagoa izaten dute [17-24]. 3 taldeari dagokionez, sarritan MYC anplifikazioak izaten ditu. Azpitalde honetan kromosoma osoen edo kromosoma besoen DNA kopia-galerak edo -irabaziak dira garrantzitsuak [25, 26]. Talde honetako meduloblastomak, sarritan, metastasikoak izaten dira, eta orokorrean pronostiko larriagoa erakusten dute beste azpitaldeekin alderatuz, MYC anplifikazioak dituztenek batez ere. Histologikoki, klasikoak zein zelula handikoak/anaplasikoak izan daitezke. 4 taldeko meduloblastomak klasikoak zein zelula handikoak/anaplasikoak izan daitezke. Sarrien agertzen den azpitaldea bada ere, bere ezaugarri biologikoak ezezagunak dira oraindik. Aberrazio ohikoena 17q isokromosoma da, eta MYCN anplifikazioak, SNCAIP bikoizketak eta 11q kromosomaren galerak ere agertzen dira, besteak beste. Batez ere, haur eta gazteengan agertzen da, eta gutxi gorabehera meduloblastomen % 30a metastasikoa da diagnosian [11, 27-29]. Minbizien genomak ikertzeko, NGS teknologiaren erabilerari esker, neoplasia ohikoenen mutazio somatikoen lehen katalogoa sortu da (International Cancer Genome Consortium, ICGC). Ikerketa horiek erakutsi dute mutazio batzuek hazkuntza-abantaila selektiboa sustatzen dutela, driver mutazioek alegia, eta beste batzuek ez, passenger mutazioek. Driver mutazioen aurkikuntzak gaixotasunaren oinarri molekularren ezagu-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21686 55 Meduloblastoma pediatrikoaren pronostikorako markatzaile molekularren identifikazioa men handiagoa ahalbidetzen du, diagnostikoa eta tratamenduen aukeraketa erraztuz. Meduloblastoman, zehazki, azpitalde bakoitzerako espezifikoak diren mutazio berrien identifikazioan oinarritu dira NGS ikerketak. Izan ere, mutazioak aurkezten dituzten geneen analisiek meduloblastomen sailkapena hobetzea eta terapia berrien diseinua ahalbidetu dituzte [18]. Gainera, teknologia horrek tumorearen bilakaera klonala karakterizatzeko aukera ematen du, berebizikoa dena gaixotasunaren tratamenduan. Adibidez, azpiklon nagusiek tratamenduen erresistentzian eragiten duten mutazio somatikoak parteka ditzakete. Gutxiengoan dauden azpiklonaketa de novo mutazioek, aldiz, birgaixotzea edo aurrerago erresistentzia azaltzea eragin dezakete [19]. Mutazio horien NGS bidezko identifikazioa, bai jatorrizko tumorean, bai metastasian eta birgaixotzean, lagungarria izan daiteke tratamenduen erresistentzia eta birgaixotzeak ulertzeko. Aurkikuntza horiek etorkizun hurbilean terapia pertsonalizatuagoak diseinatzea ahalbidetuko dute. Esan bezala, meduloblastoma minbizi heterogeneoa da, adierazpen klinikoa, ezaugarri molekularrak eta azpitalde bakoitzaren biziraupen-tasa kontuan hartzen baditugu. Pazientearen arrisku histopatologikoaren araberako tratamenduen estratifikazioak biziraupenean hobekuntza ekarri duen arren, sailkapen hori oraindik ez da nahikoa. Tratamendu gogorrenek biziraupenean hobekuntza ekarri dute, baina gaixotze-tasa altuaren truke. Gainera, ez da ahaztu behar gaur egun ez dagoela birgaixotzeko aurreikuspenaren adierazle den datu biologikorik. Hori guztiori kontuan hartuta, meduloblastoma-laginak molekularki karakterizatzeko beharra planteatzen da lan honetan, tumore horien biologian sakontzeko eta, horrela, diagnostikoaren unetik tratamendu-estrategia bideratuagoak garatzeko. Gainera, errutina klinikorako beharrezkoa da itu-geneen panel zuzendua (sinadura genetikoa), zeinak pronostiko edota terapiarako analisi azkar eta fidagarria ahalbidetu ahal izango baitu. Gaur egun, meduloblastoman mutatutako geneen panelen diseinua posible da literaturan dagoen informazio guztiari esker. Ildo horretan, dagoeneko identifikatu dira meduloblastoma azpitalde ezberdinetan garrantzia duten mutazioak. Hala ere, beharrezkoa da informazioa gehitzea arlo honetan informazio garrantzitsua jaso dezaketen itu-geneak definitu ahal izateko. Horregatik, geneen eta horien mutazio somatikoen panela diseinatzeak duen garrantzia azpimarratu nahi dugu. Izan ere, gene horien NGS bidezko analisiak tratamendu eraginkorragoen garapena ahalbidetu dezake. Hori kontuan izanik, lan honen helburua da meduloblastoma pediatrikoaren pronostikoan edota terapian erabilgarria izan daitekeen gene eta mutazio somatikoen panela diseinatzea. Horretarako, meduloblastoma pediatrikoan eragina duten geneei buruzko informazioa duen literaturaren berrikuspen sistematikoa egin da.\n56 Ekaia, 2021, 40, 51-76 Begoña Frutos-Gallastegui, Elixabet López-López, Unai Illarregi, Nerea Bilbao-Aldaiturriaga, Miguel García-Ariza, Ángela Gutiérrez-Camino, Idoia Martín-Guerrero 2. MATERIALA ETA METODOAK Meduloblastoman mutazio somatikoak aztertzen dituzten artikuluak identifikatzeko bilaketa sistematikoa egin zen. Bilaketarako Pubmed datubase bibliografikoa erabili zen, honako termino hauekin: (Medulloblastoma*) AND («mutation*» OR «genetic alteration*» OR «genetic variation*»). Hitzgako ez-espezifikoak erabili genituen pronostikoari buruzko artikulu guztiak aurkitu ahal izateko. Bilaketan, 2020ko martxora arte argitaratuta zeuden erregistro guztiak hartu ziren kontuan. Termino horiekin, 588 artikulu agertu ziren. Bi hautaketa fase gauzatu ziren. Lehenengo hautaketa fasea artikuluen laburpenen irakurketan oinarritu zen. Laburpenik ez zuten artikuluak zuzenean bigarren fasera pasatu ziren. Artikuluak hautatzeko, barneratze- eta baztertze-irizpide desberdinak erabili ziren (1. taula). 1. taula. Artikuluak hautatzeko erabilitako barneratze- eta baztertze-irizpideak. Barneratze-irizpideak Baztertze-irizpideak — Meduloblastoma izatea. — Mutazio somatikoak aurkeztea. — Pazienteak 18 urtekoak edo gazteagoak izatea. — Ingelesa edo gaztelania ez den beste hizkuntza batean argitaratuta egotea. — Beste argitalpen mota bat izatea: berrikuspenak, editoreari igorritako gutunak, iruzkinak, etab. — Gizakia ez den beste organismo edo lerro zelularretan egindako lanak izatea. — Aldaera genetikorik ez aztertzea: DNA metilazioa, adierazpena edo bestelakoak. — Polimorfismoak aztertzea. — Translokazioak eta inbertsioak (aldaera genetiko luzeak) aztertzea. — Ikerketa funtzionalak izatea. Artikuluen laburpenen irakurketaren ondoren, lehengo fasean 402 artikulu baztertu ziren. Bigarren fasean, 186 artikuluak osorik irakurri ziren. Baztertze-irizpideak aurreko berdinak izan ziren, baina, horiez gain, hauek ere gehitu ziren: mutazioei buruzko informaziorik ez adieraztea, gaixoen adina ez adieraztea, aztertutako meduloblastoma-kasuen kopurua ez adieraztea, eta artikulua eskuragarri ez egotea. Prozesu hori egin ondoren, barneratze-irizpide horiek betetzen zituzten 62 artikulu hautatu ziren (2. irudia). Barneratze-irizpideak betetzen zituzten artikuluetatik, honako informazio hau bildu zen: argitalpen-urtea, paziente kopurua, meduloblastoma azpitaldea (molekularra edota histologikoa), aztertutako geneak, aurkitutako mutazio somatikoak, mutazioak zituzten pazienteen maiztasuna, sekuentziazio-metodoa eta pronostikoa.\n58 Ekaia, 2021, 40, 51-76 Begoña Frutos-Gallastegui, Elixabet López-López, Unai Illarregi, Nerea Bilbao-Aldaiturriaga, Miguel García-Ariza, Ángela Gutiérrez-Camino, Idoia Martín-Guerrero Erabilitako artikuluen kalitatea bi ikertzaile independentek aztertu zuten (laginaren tamaina, sekuentziazio-teknika, lortutako emaitzak). Artikuluak honako kalifikazio hauekin ebaluatu ziren (Oxford Zentroak Medikuntzarako Ebidentzian oinarritutako ikerketa indibidualen kalitatekalifikazioetatik aldatuta): 1, kalitatezko entsegu kliniko aleatorioa, berrikuspen sistematikoa eta metanalisia; 2, ondo diseinatutako eta kontrolatutako ausazkotasunik gabeko saiakuntza, konparaziozko eta etorkizunezko kohortearen saiakuntza; 3, kasu-kontrol ikerketak, kohorte-ikerketa erretrospektiboa; 4, esku-hartzearekin edo esku-hartzerik gabe diren kasuetako serieak, zeharkako ikerketak; 5, errespetatutako autoritateen iritzia eta kasutxostenak. Zalantzak bi ikertzaileren artean argitu ziren, artikuluen irakurketa zehatz baten bidez. 3. EMAITZAK Meduloblastoma pediatrikoaren bilaketa sistematikoa egin ondoren, guztira 197 genetan aztertu ziren mutazio somatikoak. Horietatik guztietatik 21 genetan topatu ziren mutazio-maiztasuna % 2koa baino handiagoa duten mutazioak aztertu genituen. Mutazio somatikoak aztertzen zituzten 62 artikuluetatik 40k sailkapen histologikoan edo sailkapen molekularrean oinarrituta aztertu zituzten meduloblastomak. Beste 22ek, aldiz, meduloblastoma guztiak batera aztertu zituzten inolako sailkapenik egin gabe (2. taula). Sailkapenik egin ez zuten eta sailkapen histologikoa egin zuten artikuluak ziren zaharrenak. Sailkapen molekularrean oinarritu ziren artikuluak, aldiz, 2012-2019 urtekoak ziren. 2. taula. Mutazio somatikoak aztertu zituzten artikuluen sailkapena. Artikulua Sekuentziazio-metodoa Aztertutako gene kopurua Urtea Sailkapenik ez [30-48] NGS,WES, Sanger sequencing eta PCR/ SSCP analysis 1-50 1991-2017 Sailkapen histologikoa [49-63] Target DNA sequencing, NGS, Sanger sequencing eta PCR/SSCP analysis 1-112 1991-2017 Sailkapen molekularra [64-76] Target DNA sequencing, NGS, WES eta Sanger sequencing 1-WES 2012-2019 Laburdurak: NGS: Next Generation Sequencing; PCR: Polimerase Chain Reaction; SSCP: Single-Strand Conformation Polymorphism; WES: Whole Exome Sequencing.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21686 59 Meduloblastoma pediatrikoaren pronostikorako markatzaile molekularren identifikazioa Mutazioak aztertzeko erabilitako sekuentziazio-metodoak ere desberdinak izan ziren ikerketaren arabera. Ondorioz, ikerketa bakoitzean aztertu zen gene kopurua ere ezberdina izan zen: batzuetan, gene bakarra aztertu zuten; beste batzuetan, aldiz, Whole Exome Sequencing (WES) edo NGS sekuentziazio-metodoen bidez genoma osoak sekuentziatu ziren gene desberdinak aztertuz. 3.1. Sailkapenik ez duten meduloblastomak Sailkapenik egin ez zuten ikerketetan, mutazio somatikoen maiztasun handiena erakutsi zuten geneak honako hauek izan ziren: CTNNB1, TP53, PTCH1, TERT, AXIN1, FAT1, INI1, KDM6A eta APC (3. taula). TP53 geneak erakutsi zuen mutazio-maiztasunik handiena. Gene horretan aurkitutako mutazio somatikoen maiztasuna oso aldakorra izan zen. Izan ere, zenbait kasutan ez zen mutaziorik aurkitu; beste batzuetan, aldiz, aztertutako meduloblastomen % 20k aurkeztu zuten mutazioa TP53 genean. CTNNB1 genean, mutazioak aurkeztu zituzten meduloblastomak % 6,940,5 izan ziren, eta NI1 genearen kasuan, % 4,3-13,8. PTCH1 genea pazienteen % 12,1ean ageri zen mutatuta, TERT genea % 50ean, AXIN1 genea % 2,6an, FAT1 genea % 30,4an eta APC genea % 4,3an. KDM6A genea kasuen % 20-100ean agertu zen mutatuta. Hala ere, % 100eko maiztasuna azaldu zuen artikuluan, paziente bakarra aztertu zen. Gene bakoitzean agertu ziren mutazioak desberdinak izan ziren, baina gehienetan aminoazido-aldaketa bat dakarten mutazio ez-sinonimoak ziren (3. taula). Pronostikoari dagokionez, TP53 eta CTNNB1 geneetan bakarrik azaltzen zen, eta, beraz, ez dago beste geneetako pronostikoaren informaziorik. TP53ren kasuan, mutazioak aurkezten zituzten pazienteek pronostiko larria zuten. CTNNB1 genearen kasuan, aldiz, pronostiko ona zuten. 3.2. Sailkapen histologikoa duten meduloblastomak Sailkapen histologikoan oinarrituta, mutazioak aztertu zituzten artikuluetan gene garrantzitsuenak TP53, CTNNB1, PTCH1, TERT, SMARCA4, SUFU eta MLL2 izan ziren (4. taula). Horiez gain, beste gene batzuek ere mutazioak aurkeztu zituzten, gutxienez % 2ko maiztasunean: AXIN1, MLL3, NRAS, KDM6A eta PTEN. Beste hiru gene ere mutatuta azaldu ziren, APC, NF2 eta MSH6. Bai gene horien bai PTCH1 eta SUFU geneen kasuetan, meduloblastoma zelula handikoa/anaplasikoa diagnostikatu zitzaion paziente bakarrari egin zitzaion analisi genetikoa. Gene gehienak meduloblastoma klasikoetan ageri ziren mutatuta, KDM6A eta PTEN izan ezik. Horiek meduloblastoma desmoplasiko/nodularrean bakarrik azaldu ziren mutatuta % 12,5eko maiztasunean. Meduloblastoma desmoplasiko/nodularrean SUFU ere azaldu zen muta-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21686 63 Meduloblastoma pediatrikoaren pronostikorako markatzaile molekularren identifikazioa 3.3. Sailkapen molekularra duten meduloblastomak Meduloblastomak molekularki sailkatu zituzten ikerketetan, gutxienez % 2ko maiztasuna azaldu zuten mutazio somatikodun geneak TP53, CTNNB1, PTCH1, TERT, DDX3X, SMARCA4, MLL2, SUFU, KMT2D, PTEN, PIK3A, SMO, CHD7 eta KDM6A geneak izan ziren (5. taula). Orokorrean, mutazio somatikoak dituzten zenbait gene azpitalde molekular batekin daude erlazionatuta. Hala ere, zenbait kasutan, mutazio somatikoak dituzten geneak azpitalde molekular gehiagotan agertu ziren. WNT azpitaldean, KMT2D eta SMO geneek soilik azaldu zituzten mutazioak. Pazienteen % 20,5ek eta % 0-3,8k zituzten gene horiek mutatuta. CTNNB1 genea batez ere WNT azpitaldean azaldu zen mutatuta maiztasuntarte nahiko zabalarekin (% 5,9-100), baina 3 taldean ere mutazioak azaldu ziren gene honetan. Dena den, kasu horretan maiztasun oso baxuarekin, % 1,3koarekin, hain zuzen. SMARCA4 genearen kasuan, WNT, SHH eta 3 taldea azpitaldeetan azaldu zituzten mutazioak. Hala ere, CTNNB1 genean bezala, genea mutatuta zeukaten pazienteen maiztasuna handiagoa izan zen WNT azpitaldean, maiztasunak % 2,6-25,6, % 1,26-6,0 eta % 2,65ekoak izanik WNT, SHH eta 3 taldean, hurrenez hurren. DDX3X genearen kasuan ere, mutazioak aurkeztu zituzten pazienteak azpitalde desberdinetan sailkatuta zeuden, maiztasunak desberdinak izanik azpitalde bakoitzerako: WNT azpitaldean % 3,6-32, SHH azpitaldean % 1,7-2,5 eta 3 taldean % 1,2. MLL2 geneak orokorrean ez zituen mutazioak azaldu maiztasun altuan. Baina WNT azpitaldean maiztasuna % 2,6koa zen, eta SHH azpitaldean % 1,4koa; WNT azpitaldean altuagoa, hortaz. TP53 genea WNT, SHH eta 4 taldea azpitaldeetan azaldu zen mutatuta, maiztasuna WNT azpitaldean % 2,4-15ekoa izanik. SHH azpitaldeari dagokionez, zenbait genek aurkeztu zuten paziente mutatuen maiztasunik handiena: PTEN, SUFU, PIK3A eta TERT geneek. Gene horiek mutatuta zituzten pazienteen maiztasunak % 2,4-5,3, % 1,33,6, % 10,5 eta % 4-50 izan ziren, hurrenez hurren. PTCH1 genean mutazio somatikoak ageri ziren bai WNT azpitaldean bai SHH azpitaldean. Mutazioen maiztasunari erreparatuz, PTCH1 genearen kasuan, oso aldakorra izan zen SHH azpitaldean, % 1,7-100ekoa, hain zuzen. WNT azpitaldean, aldiz, maiztasuna % 3,8koa izan zen. Azpimarragarria da taula honetan azaltzen den maiztasunak hein oso zabala adierazten duela. Tarte zabal hori SHH azpitaldean terapiaren erantzuna aztertzen duen artikuluko datuei dagokio [65], eta taula honetan medublastomak azpitaldean sailkatu genituen. Beraz, ehunekoa edo hein orokorra aztertu nahi izanez gero, 5. taula behatu beharko genuke. 3 taldean beste azpitaldeetan mutatuta azaldu ziren geneek azaldu zituzten mutazioak. Azpimarratzekoa da 3 taldean mutazioen maiztasuna ba-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21686 65 Meduloblastoma pediatrikoaren pronostikorako markatzaile molekularren identifikazioa Azpitaldea Genea Mutazioa Maiztasuna Pronostikoa Artikulua 3 taldea DDX3X — % 1,2 Ezezaguna* [71] SMARCA4 R1135W; T912K;E821K % 2,6-5 Ezezaguna* [70]; [71] CTNNB1 — % 1,3 Ezezaguna* [72] CHD7 — % 1,3 Ezezaguna* [72] TERT C250T % 16,6 Ezezaguna* [75] 4 taldea CHD7 - % 3,8 Ezezaguna* [72] TP53 - % 2,53 Ezezaguna* [72] KDM6A - % 3,5 Ezezaguna* [71] * Pronostikoa ez da aztertu edo ezezaguna da; **tratamenduan eragiten du; # mutazio hauek gutxienez paziente batengan baino gehiagorengan aurkitu ziren. Oharra: mutazioetan aminoazidoen aldaketa adierazi ez bada, baseen aldaketa adierazi da. 4 taldean, TP53 geneaz gain, CHD7 eta KDM6A geneek ere azaldu zituzten mutazioak gutxienez % 2ko maiztasunarekin. Bestalde, KDM6A genea ez zen mutatuta azaldu beste azpitaldeetan. Mutazioei dagokienez, sailkapen histologikoetan gertatzen zen bezala, aminoazido-aldaketak edota irakurketaren aldaketa suposatzen zuten base-aldaketak ziren. Pronostikoa ezezaguna izan zen kasu gehienetan. Hala ere, sailkapen histologikoan bezala, CTNNB1 geneak WNT azpitaldean pronostiko ona zuen, eta TP53 eta PTCH1 geneek pronostiko larria SHH azpitaldean. Gainera, SUFU genean gertatutako mutazioek terapiarekiko erresistentzia adierazi zuten. 4. EZTABAIDA Meduloblastoma minbizi heterogeneotzat har daiteke adierazpen klinikoa, ezaugarri molekularrak eta azpitalde bakoitzaren biziraupen-tasa kontuan hartzen baditugu [4]. Gaur egun, meduloblastomaren aurkako tratamendua pazientearen arrisku-mailaren arabera ezartzen da soilik, hau da, aldagai kliniko-patologikoak kontuan izanik (adina, metastasiaren agertzea, erresekzioaren hedadura eta azpitalde histologikoa). Hala ere, tratamenduaren ezarpen hori ez da baliagarria paziente batzuentzat. Batzuek, pronostiko ona izan arren, tratamendu intentsiboak eta toxizitateak pairatzen dituzte. Beste batzuek, ordea, birgaixotze goiztiarrak izaten dituzte, nahiz eta arrisku baxuko kasu bezala sailkatuta egon. Horrez gain, berdin sailkatu diren pazienteek eta, ondorioz, terapia berdina jaso dutenek, erantzun-maila desberdina omen dute [5]. Horrek esan nahi du tratamenduarekiko erantzuna tumoreak berak dituen alterazio molekularren menpekoa ere badela.\n66 Ekaia, 2021, 40, 51-76 Begoña Frutos-Gallastegui, Elixabet López-López, Unai Illarregi, Nerea Bilbao-Aldaiturriaga, Miguel García-Ariza, Ángela Gutiérrez-Camino, Idoia Martín-Guerrero Azken urteotan, ikerketa askok punta-puntako teknologiari esker (adierazpen genetikoen eta metilazioen azterketak) sinadura genetikoak identifikatu dituzte meduloblastomen sailkapen molekularra ahalbidetuz. Izan ere, sinadura genetiko horiek gaur egun OMEk onartu ditu [3]. Gainera, NGS- ren erabilerarekin, tumorearen garapenean eragina duten mutazio genetiko berriak identifikatu dira [17]. Hala ere, gaur egun informazio asko dago literaturan, batez ere gene berriei dagokionez. Literaturan informazio asko izateak, askotan, zaildu egiten du gaixotasunean benetan eragiten duten geneak zein diren jakitea. Meduloblastoma pediatriakoan gehien mutatutako geneak identifikatzeko eta horien pronostikoa ezagutzeko helburua izan genuen. Lehenik eta behin, bilaketa sistematikoa burutu zen meduloblastoman eragina zuten mutazio somatikoak bilatzeko. Bilaketa horren bidez, gaixotasunaren pronostikoari buruzko informazioa eman zezaketen gene-markatzaileak hautestea lortu genuen. Etorkizunean, markatzaile horiek meduloblastoma pediatrikoaren terapia pertsonalizatuagoak lortzeko tresnaren diseinuaren oinarria izan daitezke, eta tratamendu eraginkorragoak lortu. Lanak paziente pediatrikoetan jarri zuen arreta, meduloblastoma pediatrikoak helduen meduloblastomarekiko jokabide guztiz desberdina duelako [3]. Berrikuspen bibliografikoaren ondoren, 197 gene identifikatu ziren 62 artikulutan. Horietatik 21 genek mutazioak erakutsi zituzten gutxienez % 2ko maiztasunarekin: TP53, CTNNB1, AXIN1, FAT1, PTCH1, INI1, TERT, DDX3X, SMARCA4, MLL2, SUFU, PTEN, KMD6A, MSH6, NF2, CHD7, PIK3A, KMT2D, MLL3, NRAS eta SMO. Gene horiek azpitalde molekular zein histologiko desberdinetan ageri ziren, INI1 eta FAT1 geneak izan ezik. NF2 eta MSH6 geneak artikulu bakarrean azaldu ziren mutatuta, eta, gainera, paziente bakarra aztertu zen [63]. Beraz, ez lirateke gene hautagaiak izango zuzeneko tratamendurako. INI1 eta FAT1 aztertzen zituzten ikerketetan, meduloblastoma guztiak batera aztertu ziren (sailkapenik gabe) [31], [39], [41]. INI1 geneak SWI/ SNF konplexuan parte hartzen du, eta bere funtzioa ATParen menpeko kromatinaren birmoldatzea da [39]. Bestalde, FAT1 genean gertatutako zenbait mutazio somatikok WNT bidezidorraren aktibazioa eragin dezakete; hortaz, FAT1 β-kateninara lot daiteke zelulen zenbait jokabide erregulatuz [29]. Hala ere, pazienteen sailkapenean laguntzen ez dutenez eta pronostikoa ezezaguna denez, bi gene horiek ez lirateke egokiak izango zuzeneko tratamendua zehazteko, nahiz eta mutazioak % 2 baino maiztasun altuagoan adierazi. Ikerketa gehiago egin beharko lirateke gene horiek azpitalde histologiko edo molekularrekin erlaziorik duten ikusteko. Azpimarratzekoa da % 2 baino maiztasun altuagoko mutazioak zituzten gainontzeko 17 geneak sailkapen histologiko edota molekular desberdinekin asoziatuta azaldu zirela. Ondorioz, gene horiek pazienteak azpitalde\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21686 67 Meduloblastoma pediatrikoaren pronostikorako markatzaile molekularren identifikazioa histologiko edota molekular desberdinetan sailkatzen lagundu dezakete. Adibidez, PTEN eta KDM6A soilik meduloblastoma desmoplasikoetan azaldu ziren. Lehen aipatu bezala, meduloblastomak molekularki lau talde desberdinetan sailka daitezke: WNT, SHH, 3 taldea eta 4 taldea. WNT azpitaldeak dauka pronostiko onena, pazienteen % 95eko biziraupenarekin [77]. Oro har, histologikoki klasikoak dira, eta ez dute metastasirik izaten. Azpitalde horretan lortutako emaitzetan ikus daiteke maizago mutatuta azaltzen diren geneak CTNNB1, DDX3X, SMARCA4 eta KMT2D direla (>% 20). CTNNB1 geneko mutazioak askotan identifikatu izan dira talde horretako alterazio bezala. Kasu gehienetan, mutazioak hirugarren exonean agertzen dira [77]. Sailkapen histologikoari dagokionez, gene horretako mutazioak meduloblastoma klasikoan ageri dira, eta proportzio oso txiki batean anaplasikoan. CTNNB1 genea da PNET5 Europako saiakuntza klinikoan (2017an Espainian zabaldua) erabiltzen den markatzaile genetiko bakarra, pazienteak zuzenean WNT azpitaldean sailkatzeko eta tratamendu leunagoa emateko biziraupena murriztu gabe [78]. Gaur egun, ikerketa hori martxan dago, baina oraindik ez da ondorio sendoetara heldu. WNT azpitaldean sarri mutatuta ageri diren gainerako geneak beste taldeetan agertzen direnez, ez dira talde honetarako identifikagarriak izango. Gainera, horien pronostikoa ezezaguna da oraindik. SHH bidezidorra gakoa da zerebeloaren ohiko garapenean, non Purkinje neuronek SHH estekatzailea jariatzen baitute. Garapen goiztiarrean zehar, SHH ligandoak mitogenesia bultzatzen du kanpo-geruza pikortsuko ama-zeluletan. SHH seinaleari emandako erantzuna zelulen mintzean zeharreko proteina bik kontrolatzen dute; PTCH1 eta horrekin lotuta dagoen SMO (Smoothened) geneek kodetutako bi proteinek [79]. SHH bidezidorraren aktibazioa aberrantea gerta daiteke bidezidor honetan eragina duten osagai desberdinetan gertatzen diren mutazioen ondorioz. Ikerketa honetan, PTCH1 [49, 67] eta SUFU [68] geneetan azaldu ziren pronostikoaren informazioa duten mutazio somatikoak, SHH bidezidorraren kontrolatzaile negatiboak direnak. TP53 genean ere mutazio somatikoak azaldu ziren pronostiko larriarekin [66]. SUFU meduloblastoma desmoplasikoan soilik azaldu zen mutatuta [59]. TP53 eta PTCH1, aldiz, meduloblastoma desmoplasikoan zein klasikoan [49], [51], [55], [61-62]. Hiru geneen kasuan, pronostikoa larria izan zen. Beraz, interesgarria izango litzateke etorkizunean egingo diren saiakuntza klinikoetan gene horiek kontuan hartzea, tratamenduaren intentsitatea handitzeko hautagai bezala edota bestelako terapiak bilatzeko. SHH azpitaldean mutatutako beste geneak TERT, PIK3A eta PTEN izan ziren, baina ez zuten inolako pronostikorik adierazi [6667], [69], [71], [75]. Talde honetan, interesgarria da adieraztea SMO genea, SHH taldeko kide izan arren, ez dela mutatuta azaldu paziente pediatrikoetan (gene honetan deskribatu da mutazioak meduloblastoma helduetan ger-\n68 Ekaia, 2021, 40, 51-76 Begoña Frutos-Gallastegui, Elixabet López-López, Unai Illarregi, Nerea Bilbao-Aldaiturriaga, Miguel García-Ariza, Ángela Gutiérrez-Camino, Idoia Martín-Guerrero tatzen direla [3]). Izan ere, ez zen mutatuta azaldu SHH azpitaldean; soilik WNT azpitaldean eta maiztasun oso baxuan. 3 taldeko pazienteengan diagnosia egiten denerako, metastasikoak izaten dira. Orokorrean, sailkapen histologikoari dagokionez, anaplasikoak dira, baina klasikoak ere ikusi dira. Biziraupenari dagokionez, talde guztietan larriena da [77]. Hala ere, pronostikoa aldatu egiten da metastasia agertzen den ala ez, eta diagnosiaren adina zein den. Horregatik guztiagatik, interes handikoa zen talde honetako ezaguera molekularra handitzea. Alabaina, talde honetan aurkitu ziren mutazioak beste talde batzuetan deskribatu ziren, eta kasu guztietan beste taldeetan baino maiztasun baxuagoak aurkeztu zituzten. Nahiz eta pronostikoa duen mutazio somatikorik ez zen azaldu, azpitalde honetako ezaugarria da MYCren anplifikazioa. Gainera, pronostiko larriarekin erlazionatuta dago, eta pazienteek tratamendu gogorragoa jaso behar dute [18]. 4 taldean ezaguna da biziraupenaren maiztasuna % 75ekoa dela [77]. Kasu honetan, talde honetarako esklusiboa den genea azaldu zen mutatuta: KDM6A. Nahiz eta maiztasuna oso altua ez izan (<% 5), gene horretan maiz gertatzen dira delezio homozigotikoak 4 taldean [71]. Beraz, interesgarria izango litzateke taldeak desberdintzeko baliagarria den aztertzea. Bilaketa honetan berresten da talde honetako meduloblastomak, ugarienak izan arren, ezezagunenak direla [77]. Azkenik, esan beharra dago ikerketa honek hainbat muga azaltzen dituela. Alde batetik, zenbait artikulutan informazioa falta izan da. Izan ere, ikerketa askotan, aztertzen ziren pazienteen adinak ez ziren adierazten, edota soilik adin-tartea adierazten zen, eta horrek arazo larria eragin zuen. Artikulu asko (eta informazio nahikoa) baztertu behar izan ziren, zehazki 54 (2. irudia), ezin izan zirelako haurrak eta helduak bereizi. Beste alde batetik, zenbait mutazio identifikatu dira horien balio-pronostikoa jakin gabe. Lan honetan lortutako datuek berresten dute meduloblastoma pediatrikoen ezagutza eta karakterizazio hobe batek tumorearen sailkapena eta arriskuaren araberako pazienteen estratifikazioa errazten dutela. Hala ere, oso kasu gutxitan (CTNNB1, TP53, PTCH1 eta SUFU) eskaintzen dute mutazioek balio-pronostikoa. 5. ONDORIOAK Bilaketa sistematikoan, 21 genek izan dute gutxienez % 2ko mutaziomaiztasuna, eta horietatik bost gene (TP53, CTNNB1, PTCH1, SUFU, eta KDM6A) izan litezke erabilgarriak diagnosiaren momentuan NGS bidez analizatzeko. Horrela, meduloblastoma duten pazienteetan tratamendu indibidualak presta litezke pazientearen profil molekularrean oinarrituta, terapiarekiko erantzun hobeak lortuz, eta, horri esker, pronostiko hobeak"

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.22319 159 Aldibereko teknika biologikoen bitartezko lurzoru kutsatuen erremediazioa 2. LURZORUEN KUTSADURA EAE-N Lurzoru baten egoera ikertzeko osasun-ikuspegia gomendagarriagoa eta integralagoa den arren, gutxi dira oraindik ekotoxikologia-testak legedian barneratu dituzten herrialdeak. Analisi kimikoez baliatuta lurzoru bat kutsatuta dagoela onartu eta adierazten denean —hots, lurzoruaren kalitatearen adierazpena argitaratzen denean—, neurri edo aukera ezberdinak plantea daitezke jokalekuaren arabera. Eusko Jaurlaritzako (EJ) Ingurumen Sailburuordetzaren arabera, lurzoru baten kalitatea bere afekzioaren araberakoa izango da, eta hiru kategoria hauen artean egon daiteke: — Eraldatu gabeko lurzorua. Kutsagarria izan litekeen jarduera bat jasan duen baina bere kalitatean aldaketarik pairatu ez duen lurzorua. — Eraldatutako lurzorua. Lurzoru mota honetan, erreferentziazko balio adierazleak gainditzen dituzten substantzia-kontzentrazioak identifikatzen dira, baina lurzorua ez da lurzoru kutsatutzat jotzen, ez duelako arriskurik sortzen ez giza osasunerako eta ezta ekosistemetarako ere.\nErreferentzia-balioak eta kontzentrazio-balioak erkatze aldera, Eusko Jaurlaritzak Ebaluaziorako Balio Adierazleak (EBA) argitaratu zituen otsailaren 4ko 1/2005 Legean, lurzorua ez kutsatzeko eta kutsatutakoa garbitzeari buruzkoan (ondoren ekainaren 25eko 4/2015 Legeak ordeztua). Horren arabera, hiru maila ezartzen dira erasandako lurrak sailkatzeko: EBA-A maila (substantzia jakin batek EAEko lurzoruetan era naturalean dagoenean duen kontzentrazio -tartearen maila gorenarekin bat datorren estandarra), EBA-B maila (lurzoruaren erabilera desberdinen arabera definitzen den estandarra, arriskuaren onargarritasun-atalase baxuena ezartzen duena) eta EBA-C maila (gehienezko arrisku onargarria, edo arriskuaren onargarritasun-atalase altuena). — Lurzoru kutsatua. Gizakiaren jardueren eraginez, ezaugarri kimikoak eraldatuta dauzkan lurzoru mota. Pertsonen edo/eta ekosistemen osasunarentzat duen arriskuagatik, bateraezina da egungo erabilerarekin edo aurreikusitakoarekin. Eusko Jaurlaritzak erabiltzen duen irizpide horren arabera, kutsadura kontzeptua arriskuarekin loturiko kontzeptua da; hau da, kutsadura afekzio kimikoaren eta arriskuaren (erabilera jakin batean elementu kimikoa hartzaile batekin kontaktuan jartzerakoan, pertsonen osasunean edo ingurumenaren osasunean ondorio kaltegarriak izateko probabilitatea) arteko elkarrekintzatik sortzen da. Kutsatutako lurzoruetarako hainbat kudeaketa-aukera daude. Horrela, kasurik txarrenean, lur-esparrua itxi egin beharko litzateke, bertara sar litekeen edozein erabiltzaileren osasuna babesteko xedez. Beste aukera\n160 Ekaia, 2021, 40, 157-180 Erik Urionabarrenetxea, Nerea Garcia-Velasco, Mikel Anza, Unai Artetxe, Rafael Lacalle, Carlos Garbisu, Txema Becerril, Manu Soto bat litzateke lurzoru horren erabilera aldatzea, erabilera berrien bitartez, arriskutsuak izan litezkeen agertokiak edo elkarrekintzak murriztuz edo mugatuz. Hala ere, ekainaren 25eko 4/2015 Legeak, Lurzorua kutsatzea saihestu eta kutsatutakoa garbitzeari buruzkoak, kutsatutako eta eraldatutako lurrak berreskuratzearen beharrizana ezartzen du [3]. Legearen arabera, eraldatutako lurzoruak berreskuratzeko neurriek lurzorua jatorrizko egoerara bueltatzea izango dute helburu; egoera ezagutzea ezinezkoa izango balitz, teknologia onenak erabiliz, lurzoruaren kalitate-estandar batzuk lortzea izango litzateke helburua: «gutxienez EBA-B ebaluaziobalio adierazleen parekoak edo petrolioaren guztizko hidrokarburoen baliokideak (TPH) eta, hala dagokionean, urarentzat ezarritakoen parekoak» (4/2015 Legea, Lurzorua kutsatzea saihestu eta kutsatutakoa garbitzeari buruzkoa). Lurzoru kutsatuak berreskuratzeko erremediazio-teknologiak dira kutsatzaileen toxikotasuna, bolumena edo mugikortasuna murriztuko duten prozesu fisiko-kimiko edota biologikoen multzoa [10-11]. Teknologia horien bitartez, lurzoru eta lurpeko ur kutsatzaileen mugikortasuna eragin dezaketen propietate fisiko eta kimikoak eraldatzea bilatzen da (gehienetan). Era berean, kutsatzaileen forma kimikoek eta lurzoruaren ezaugarriek zeharo baldintzatzen dute erremediazio-tratamenduaren aukeraketa. Lekuaren ezaugarri fisikoen eta kutsadura mailaren/motaren gaineko informazioa izatea beharrezkoa da eremuaren ebaluazio eta erremediazio egokia gauzatzeko. Horretarako, karakterizazio-emaitzak erregulazio-domeinu konkretu bateko kalitate estandarrekin konparatzen dira, edo lekuaren arrisku-azterketa espezifiko bat gauzatzen da. Karakterizazio-emaitzak erregulazio konkretu bateko kalitate estandarrak baino altuagoak direnean edo arrisku-ebaluazioa negatiboa denean, lurzoru horren erremediazioa gauzatzea da kudeaketa-aukeretako bat [3], lurzoru-baldintzak zein beronen funtzionalitatea berreskuratzea ahalbidetuz. 3. LURZORU KUTSATUEN ERREMEDIAZIOA 3.1. Erremediazioa baldintzatu dezaketen lurzoruaren propietate kimikoak eta fisikoak Erremediazioaren abiadura eta bideragarritasuna lurzoruaren ezaugarriek baldintzatuta dago [12-13]. Ezaugarri baldintzatzaileen artean, anioi organikoen presentzia, pH-a, katioiak trukatzeko gaitasuna eta MO kantitatea dira azpimarragarrienak. Lurzoruko uretan, anioi inorganikoen presentziak (karbonatoak, fosfatoak, sulfuroak) lurzoruen metalak (kimikoki) konplexatzeko ahalmena eragin dezake. Izan ere, anioi horiek konplexu disolbagaitzak sor ditzakete metal ioiekin, metalen desortzioa eta/edo prezipitazioa bultzatuz [14].\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.22319 161 Aldibereko teknika biologikoen bitartezko lurzoru kutsatuen erremediazioa Lurzoruen pH-a metalen disolbagarritasunean gehien eragiten duen faktorea da [15]. Lurzoruaren pH balioak 4 eta 8.5 barrutian izan ohi dira normalean; aluminioa izaten da indargetzailea pH baxuetan, eta karbonato kaltzikoa (CaCO3) pH altuetan [16]. Metal katioiak mugikorragoak dira baldintza azidikoetan (pH baxuetan), eta, baldintza horietan, anioiek oxido metaletan absorbatzera egiten dute [14,17]; pH altuetan, aldiz, katioiak prezipitatu edo mineralen gainazalean adsorbatzen dira, eta anioiak mobilizatu egiten dira. Burdin, aluminio eta manganeso metal oxido hidratoek zeharo baldintzatu ditzakete lurzoru metal-kontzentrazioak [18]; izan ere, aldaketa ioniko, absortzio espezifiko eta gainazaleko prezipitazio bitartez, soluzioan dauden katioiak eta anioiak baztertu ditzakete [17, 19]. Hori guztia Katioiak Trukatzeko Gaitasunak (KTG, CEC- Cation Exchange Capacity) eta Anioiak Trukatzeko Gaitasunak (ATG, AEC- Anion Exchange Eapacity) baldintzatzen dute. Lehenak mineral-gainazal batean trukagai dauden katioi-kontzentrazioari egiten dio erreferentzia; askotan, lurzoruek katioiak (metalak, kasu) hartzeko duten gaitasuna edo afinitatea adierazteko erabili izan da. ATGk, aldiz, lurzoruak anioiak bereganatzeko duen gaitasunari egiten dio erreferentzia; orokorrean, KTG baino baxuagoa da. Lurzoruan ioi-trukaketarako ahalmen altua duten materialen artean, bereziki aipatzekoak dira goian aipatutako oxido hidratoak eta buztinak [20]. Lurzoruko MOa —pisu molekular altuko molekulak dauzkan eta deskonposaketarekiko erresistenteak diren konposatu koloidalen nahasturaz sortua dagoena [21]— hondar organikoen deskonposaketa biologiko eta kimiko bitartez sortzen da; bereizi egiten dira aldatu gabeko materiala eta eraldatutako produktua (humusa) [22]. MOak ezinbesteko papera jokatzen du lurzoru-funtzioen erregulazioan; besteak beste, gainazal-kargen ekarpenean (KTG) [14], hezetasunaren erregulazioan, elikagaien ziklazioan eta lurzoruaren egituraren mantenuan laguntzen du [22, 23]. Gainera, MOak, eta bereziki talde karboxiliko eta fenolikoak dituen material humikoak, positiboki kargatutako molekulak finkatzeko ahalmena dauka (katioi metalikoak kasu); eta, horrela, murriztu egiten da horien eskuragarritasuna eta mugikortasuna [24]. USDA (1987, Estatu Batuetako Nekazaritza Saila) lurzoru-taxonomia sailkapenaren arabera, lurzoru bateko partikulen tamainaren antolamendua hiru azpitalde handitan sailkatzen da: haretan (2 eta 0,05 mm bitartean), lohietan (0,05 eta 0,002 mm bitartean) eta buztinetan (<0,002 mm). Tamaina handi eta ertaineko materialek (2 mm baino handiagoak) lurzoruaren eskeletoa osatzen dute; tamaina txikiko materialek (lohi eta, batez ere, buztinek), aldiz, lurzoruko osagai mineralen tarte aktiboena osatzen dute. Partikula finenak (<100 µm) erreaktiboagoak dira, batik bat, material lodiagoek baino azalera/gainazal espezifiko handiagoa izaten baitute [14]. Horrela, buztinean aberatsak diren lurzoruak kimikoki aktiboenak izaten dira [22, 25], partikula finenek hartzen baitituzte bizitzarako beharrezko elikagaiak/nutrienteak edo\n162 Ekaia, 2021, 40, 157-180 Erik Urionabarrenetxea, Nerea Garcia-Velasco, Mikel Anza, Unai Artetxe, Rafael Lacalle, Carlos Garbisu, Txema Becerril, Manu Soto kutsaduraren parterik handiena. Gainera, antolamenduak, lurzoruaren egiturak, koloreak, porositateak, KTGak eta uraren erretentzio-gaitasunak (WHC- Water Holding Capacity) baldintzatzen dute partikulen tamaina. Hezetasuna ere kontuan hartzeko faktorea da, lurzoruen ahalmen kimikoan duen eraginagatik batik bat. Izan ere, lurzoruaren ur kantitateak disolbatutako mineral kantitatean, pH-an eta erredox potentzialean eragiten du, eta, zeharka, kutsatzaileen egonkortasuna edo erreaktibotasuna bultzatzen du. 3.2. Erremediazio-teknologia konbentzionalak Mende hasieran, kutsatutako lurren arazoa konpontzeko, kutsatutako lurra induskatu egiten zen, eta landa batean edo isolamenduan jarri, kutsadura-lekutik ateratzea eragozten zuen itxitura batean; horrela, inguruko lur-eremuak kutsatzea eragozten zuten [26]. Praktika horrek, arriskua maneiatzearen ikuspuntutik egokia zen arren, ez zion kutsadurari edo kutsadura-iturriari eraso egiten. Lur kutsatua zabor gisa kudeatzea litzateke, nolabait. Gaur egun, batez ere arautze-aldaketek bultzatuta (gero eta zorrotzagoak baitira), aldatzen ari da lurzoruen erremediazioaren gaineko paradigma, eta teknologia berri eta eraginkorragoak garatzen ari dira. Teknika horiek kutsatutako lurzoruan bertan aplika daitezke (in situ), edo kutsatutako eremutik atera eta horietatik urrun, ondoren jatorrizko eremura bueltatzeko (ex situ). Lehenengoak kutsatutako lurrean edo ingurukoetan gauzatzen ari diren ekintzak mantentzea ahalbidetzen du; bigarrenak, aldiz, baldintzak maneiatzea, kutsatzaileak barreiatzea eta efizientziaren optimizazioa ahalbidetzen du. Deskontaminazio-teknikak, tratamenduaren izaeraren arabera, talde hauetan sailka daitezke: fisikoak (termikoak barne), kimikoak eta biologikoak, nagusiki [27]. Egoera batzuetan, tratamendu eraginkor eta merkeena lortze aldera, beharrezkoa izaten da teknika horien bi- edo multi-konbinazioak gauzatzea [26, 28, 29]. Tratamendu fisikoen artean daude teknologia termikoa (beiratzea, kasu) [30], solidifikazioa [31], lurrun-erauzketa, espaziazio aereoa (Air Sparging, ingelesez), garbiketa [32], elektroerremediazioa [33] edo partikulen sailkapena [26]. Kasu gehienetan, tratamendu horiek mugitu egiten dituzte kutsatzaileak lurzoru-ur konplexutik, eta, ondoren, tratatu edo «isuri» egiten dituzte. Kasu askotan, tratamendu fisikoek degradazio biologikoen eraginkortasuna emenda dezakete, edo, zeharka, kutsatzaileak suntsitzea eragin. Bestalde, kutsatzaileen deuseztatze hori lurzoruen izaerak baldintzatuko du zeharo (erremediazio fisikoa eraginkorragoa da lurzoru marduletan). Tratamendu kimikoak lurrazpiko ur kutsatuak tratatzeko erabiltzen dira gehienbat; hala ere, lixibiatuen garbiketan ere erabiltzen dira [28]. Tratamendu kimikoen bitartez, kutsatzaileak deuseztatu, toxikotasun baxuagoko forma bihurtu, erauzi edo geldiarazi nahi izaten dira. Teknika eza-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.22319 163 Aldibereko teknika biologikoen bitartezko lurzoru kutsatuen erremediazioa gunenen artean daude oxidazioa, erredukzioa, hidrolisia, solubilizazioa, deklorinazioa eta pH manipulazioa; hala ere, ikerkuntza oxidazioan/erredukzioan eta kutsatzaileen erauzketan ardaztu izan da batik bat [26, 32]. Tratamendu mota horiek oso espezifikoak izan daitezke PCB edo alkano halogenatuen antzeko kutsatzaileentzat [34]. Gainera, hainbat matrizetan aplika daitezke, baldin eta nahastura eraginkor bat bermatzen bada. Aldiz, lurreratutako kimikoek lurzorua kutsa dezakete (baldin eta guztiz erreakzionatzen ez badute); eta, kasu askotan, teknika horiek ez dira gai lurzoruko konposatu organikoen eta kutsatzaileen artean bereizteko; ondorioz, lurzoruko konposatuak degradatu edo kutsatzaileak tratatu gabe utz ditzakete. Teknologia fisiko-kimiko horiek kutsatzaile askoren kontzentrazio-mailak jaisteko teknika apropos eta eraginkorrak direla frogatu dute [35, 36] azken hamarkadetan. Dena den, badituzte zenbait eragozpen ere; besteak beste, beren konplexutasuna, inplementazio-kostu altua, aplikagarritasun eskasa eskala txikian, edota gizartearen onespen eza [11, 37]. Gainera, ez dute lurzoruaren funtzionalitatea berreskuratzen, eta lurzoruaren funtzio ekologikoak galdu egiten dira. Aitzitik, tratamendu biologikoen gaineko arreta zeharo emendatu da azken urteotan, kutsatutako lurzoruetan dauden konposatuen degradazio, iraultze eta transformaziorako tresna ez-erasokor gisa [11, 38]. 3.3. Erremediazio biologikoa Ohiko teknikekin alderatuz, tratamendu biologikoak kutsatzaileen degradazio osoa (edo substantzia ez-toxiko bihurtzea) ahalbidetzen duten prozesu naturalak dira. Aplikazio erraz, merke eta malguak dira, ingurumen-baldintza askotarikoetan aplika daitezkeenak. Erremediazio mota hau hainbat organismorekin (edo organismo multzorekin) gauzatu daiteke; hots, mikroorganismo, landare edo/eta animaliekin. Bereziki aipagarriak dira bakterio, landare eta lurzoru ornogabeekin gauzatzen diren erremediazioak [26]; horien artean, laborantza, konpostatzea, biopilak, bioerreaktoreak, biolixibiazioa, fitoegonkortzea, fitoerauzketa, fitodegradazioa edo bermierremediazioa dira azpimarragarrienak [3]. 3.3.1. Bioerremediazioa landareak erabiliz: fitoerremediazioa Fitoerremediazioa lurzoru kutsatuak tratatzeko landareak erabiltzen dituen bioerremediazio-metodologia da. Bioerremediazio-teknika gisa gero eta onartuago dagoen teknika hori [39] bereziki egokia da kutsatzaileak landa-eremu zabalak hartzen dituenean edo sustrai-sakoneran daudenean [40]. Fitoerremediazioan emendio bat ikusten da kutsatzaileen degradazioetan, inguruko tratatu gabeko lurrekin alderatzen bada. Izan ere, teknologia horren bitartez, mikroorganismo-dentsitate eta jarduera altuagoak lortzen dira errizosferan [41-44], eta kutsatzaileen deuseztatzea, egonkortzea, finkatzea, degradatzea edo lurruntzea bultzatzen da. Gainera, landareen transpirazioak\n164 Ekaia, 2021, 40, 157-180 Erik Urionabarrenetxea, Nerea Garcia-Velasco, Mikel Anza, Unai Artetxe, Rafael Lacalle, Carlos Garbisu, Txema Becerril, Manu Soto sustrai inguruetan disolbatuta dauden kutsatzaileak kanporatzea ahalbidetzen du [42, 45]. Beraz, kutsatzaileak zenbat eta disolbagarriagoak izan, orduan eta errazagoa izango da landareentzat horiek erauztea [46]. Hainbat mekanismoren bitartez lor daiteke fitoerremediazioa; horrela, fitoegonkortzea, fitolurrunketa/fitodegradazioa eta fitoerauzketa ditugu [3] (1. irudia). Fitoegonkortzean landareak erabiltzen dira lurzoruko kutsatzaileak geldiarazteko (metal astunak, kasu), horien erosio edo lixibiazio bidezko bioeskuragarritasuna jaitsiz. Teknika hori fitoerauzketa gauzatu nahi ez denean [47] edo kutsadura-mailak erauzketa bidez jaisteko altuegiak direnean erabiltzen da gehienbat [48], denbora luzeegia har dezakeelako edo kutsadura-maila altuek landareen hazkuntza kaltetu dezaketelako [49]. Fitoegonkortzea kutsatzaileen prezipitazio, konplexaketa, sortzio edo metal balentziaren erredukzio (metalen kasuan) bitartez lortzen da batik bat [50]. Orokorrean, teknika oso baliagarria da kutsatzaileak azkar geldiarazi behar direnean; hala ere, gehienetan medeapenak erabili behar izaten dituzte. Erabili beharreko medeapenen menpekotasun horrek, erauzten ez den kutsaduraren beharrezko monitorizazioarekin batera, teknika zaurgarri bilakatzen dute fitoegonkortzea. Fitolurrunketa bitartez, lurzoruko kutsatzaileak lurretik atera nahi dira. Horretarako, kutsatzaileak forma hegakor bilakatzen dira, eta, jarraian, atmosferara transpiratu [51]. Merkurioarekin (batez ere) eta selenioarekin kutsatutako lurzoruak erremediatzeko erabiltzen da batik bat teknika hori; konposatuak forma toxiko izatetik forma oinarrizko edo toxikotasun gutxiagoko izatera igarotzen dira. Edonola ere, teknika horren arazo nagusia sortutako produktuek eragin ditzaketen konplikazioak dira; hots, airean lurrundutako metal oinarrizkoak laku eta erreketara prezipitazio bitartez berrisurtzean sortuko liratekeenak. Izan ere, teknologia hori oso aproposa da transformazio horretan desagertzen edo deuseztatzen diren kutsatzaile organiko edo ez-iraunkorrekin erabiltzen baldin bada. Kutsatzaileak iraunkorrak badira, aldiz, teknologia horren bidez kutsatzaileak barreiatzea eta translokatzea besterik ez da lortzen; hau da, arazoa lekuz aldatzea. Fitoerauzketa da, ordea, fitoerremediazio-formarik arruntena. Horren bitartez, lurrean dauden kutsatzaileak landareen hosto eta sustraietan metatzen dira [52]. Modalitate horretan erabiltzen diren landareak hazkuntza azkarrekoak, biomasa altukoak, sistema erradikular hedakorrekoak eta kutsatzaileak metatzeko zein jasateko gai izan ohi dira. Fitoerauzketaren arrakasta kutsatzaile motaren, bioeskuragarritasunaren eta landareen egokitasunaren menpe dago. Espezie hipermetatzaileek landare arruntek baino 10-500 aldiz metal gehiago metatu dezakete [40, 47, 52, 53]; fitoerremediaziorako espezie ezin hobeak dira. Hiperjasaileak izan ohi diren espezie horiek (espezie arruntek baino kutsatzaile-kontzentrazio altuagoak jasaten dituzte), konpartimentu bakuolarretan edota zelula-paretetan metatzen dituzte kutsatzaileak; azken horiek urrun mantentzen dituzte arnasketa, banaketa zelularra edo antzeko ezinbesteko beste funtzioak gauzatzen diren konpartimentu zelularretatik [40, 54]. Hipermeta-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.22319 165 Aldibereko teknika biologikoen bitartezko lurzoru kutsatuen erremediazioa tzaileekin gauzatzen den fitoerauzketaren muga handienetako bat da erauzitako metalak elikadura-katean sartzea. Hala ere, hipermetatzailetzat hartuta dauden zenbait brasikazea (Brassicaceae familiako) espeziek tiozianato deritzen anioi kantitate handiak dituzte beren baitan [40, 52, 55], eta horrek desatsegin bihurtzen ditu animalientzat. Hipermetatzaileen beste eragozpen bat da horiek daukaten hazkuntza-abiadura baxua eta biomasa txikia [56]. Horri aurre egiteko, alpapa (Medicago sativa), artoa (Zea mays), brasikazeak (Brassica napus, B. juncea eta B. rapa) edo antzeko hazkuntza eta biomasa handiko espezieak erabiltzen dira [57]. Fabaceae familiako Medicago generoa da fitoerremediazioan gehien erabiltzen den generoetako bat [58]. 87 espeziek osatzen duten arren, gutxi batzuk testatu dira fitoerremediazioan erabiltzeko. Alpapa espeziea dago espezie ezagunenen artean, zeina animalien bazkarako labore garrantzitsua baita [59]. Bazkalekuek edo larreek baino hobeto jasan ditzakete lehorteak; aldiz, ez daude lurzoru azido edo eskas drainatuetara egokituak [39, 60]. Kutsatzaileekiko erresistentea den eta biometatzaile egokia den espezie hori [61, 62] biomaterial egokia dela frogatu da metal astunen eliminazio eta erremediaziorako [49]. Bestalde, oso ezagunak dira petrolio hidrokarburoekin kutsatutako lurren erremediazioan alpapak lor ditzakeen errendimenduak; hala nola, PAH deuseztatzea [44, 58, 63-68], eta benzo(a)pirenoa % 64an (medeagarririk gabeko lurzoruan) eta % 54an (medeagarridun lurzoruan) jaistea [69]. Kasu gehienetan, landareek lurzoruan arinki eskuragarri dauden metalak absorbatzen dituzte. Beste batzuetan, aldiz, metalak prezipitatu disolbaezin bezala egoten dira, landareentzat eskuraezin. Kasu horietan, substantzia kelanteen adizioak (bereziki EDTA eta/edo EDDS) metalen prezipitazioa saihesten du, eta metal kelatu konplexuen bidezko absortzioa hobetzen; ondorioz, bioeskuragarritasuna emendatzen da [48]. 1. irudia. Fitoerremediazio-mekanismoak; kutsatzaileak egonkortzea dakarren fitoegonkortzea (egonkortutako kutsatzaileak horiz irudikatuta) (A), kutsatzaileak lurruntzea dakarren fitolurrunketa (kutsatzaileen lurretik airerako fluxua irudikatuta) (B), kutsatzaileen deusezte totala edo partziala (ilargi-itxurako metaketak) eragiten duen fitodegradazioa (C), eta fitoerauzketa (kutsatzaileen metatzea biomasan irudikatuta) (D). Borobilak: kutsatzaileak.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.22319 167 Aldibereko teknika biologikoen bitartezko lurzoru kutsatuen erremediazioa 2. irudia. Kutsatzaile organikoen eta mikroorganismoen arteko elkarrekintza. Yeung et al., 2010etik [73] eraldatutako irudia. Kutsatzaile organikoek bi eratan hornitzen dituzte mikroorganismoak: (1) zelula berriak eratzeko karbono-iturri gisa eta (2) mikroorganismoek energia lortzeko elektroiak emanez; izan ere, mikroorganismoek energia lortu ahal izango dute erreakzio kimikoak katalizatuz; lotura kimikoak apurtuz, adibidez. Orain arte aipatutako teknikak lurzoruen erremediazioan oso erabiliak diren arren, bioareagotzea da hedatuena bioerremediazio mikrobianoari dagozkion tresnen artean. Bioareagotzea lurzoru kutsatzaileen degradazioa emendatzeko ahalmen katalitikoak dituzten bakterio-andui edo bakterio-kontsortzioen inokulazioan datza [78-81]. Autore askok frogatu izan dute bioareagotzearen baliagarritasuna konposatu organiko ezberdinekin kutsatutako lurren bioerremediazioan [77]; kutsatzaileen degradazioa bultzatuz, kutsatzaileak mineralizatuz edo kaltegarriak ez diren konposatu bilakatuz [11]. Gainera, zabalki frogatu izan da mikroorganismoek gauzatu ditzaketen biometaketa-, bioeraldaketa-, biomineralizazio-, kimiosortzio-, biosortzio- edo biometilazio-prozesuek metal astunen bioeskuragarritasuna zein toxikotasuna mugatu dezaketela [82]. Adibidez, Garbisuk eta bestek [83] ikusi zuten Bacillus subtilis baziloa gai zela selenita toxikotasun baxuagoko Se oinarrizko bihurtzeko. Teknika honetan erabiliko diren mikoorganismoek, kutsatzaileak erauzteko edo deuseztatzeko gai izateaz gain, gai izan behar dute ingurumenera egokitzeko eta bertan bizi diren mikrobiota autoktonoekin karbono-iturri eskasengatik lehiatzeko [84]. Horren ondorioz, eta askotan organismo aloktonoek lurzoru- komunitatean parte izatea lortzen ez dutela jakinda [11], gomendagarria izaten da mikroorganismo autoktonoak erabiltzea bioerremediazio-tekniketan [85].\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.22319 169 Aldibereko teknika biologikoen bitartezko lurzoru kutsatuen erremediazioa Bermierremediazioa zabalki ikertu izan da kutsatzaileak deuseztatzean, batez ere, kutsatzaile organikoen aurrean erakutsi izan duen eraginkortasun altuagatik. Horrela, hainbat lanetan zizareak erabiltzen dituzte intsektizida [106], herbizida [107], PAH [105, 108-113], PCB [114-115] zein metal astunen [113, 116-118] biorremediazioan. Espeziea erremediatu beharreko lurzoru motaren, kutsatzaile motaren, zein elikagai-eskuragarritasunaren araberakoa izan behar da [102]. Hala ere, espezieen artean Eisenia fetida espeziea da, zalantzarik gabe, erabiliena [98]. Izan ere, maneiatzeko errazak diren zizare horiek gainartzaile bilakatzen dira beste zizare-espezie batzuekin elkartutako sistemetan [100]. Zizareen ekintzak Mugimendua Zuloak eratzea Lurzorua irenstea, digeritzea eta kanporatzea Zizareen iraizketa Lurzoruaren egitura hobetzea Porotasuna emendatzea Agregazioa emendatzea Nutrienteak askatzea Materia organikoa biratzea Emankortasuna emendatzea Mikroorganismoen promozioa eta dispertsioa O2 eta gas difusioa emendatzea Hezetasuna, drainatzea eta dispertsioa hobetzea Nutrienteen mugimendu hobetua Mikroorganismoen promozioa eta dispertsioa Lurzoruko partikulen deskonposizioa Hondakin organikoak askatzea Mikroorganismoen dispertsioa eta garraioa Materia organikoaren errotazioa Energia altuko konposatu organikoen gehitzea Mikroorganismoen promozioa Lurzoruko partikulak zatikatzea eta azalerak emendatzea Ur-edukiera (WHC, ingelesez) emendatzea MO gehitzea Nutriente kantitatea eta eskuragarritasuna emendatzea C:N ratio hobetuarekin pH-a emendioa Mikroorganismoen promozioa 3. irudia. Zizareek lurzoruan eragindako efektu biologiko, kimiko eta fisikoak. Hickman eta Reid autoreetan [98] oinarrituta. 3.3.4. Bioerremediazio-tekniken konbinazioaren bilaketa Bioerremediazio-teknologien erabilera eta ikerkuntza zeharo hazten ari da. Hala ere, teknika horiek bakarkako konposatuen bioerremediazioa hobetzera bideratu dira batik bat [119], eta ikerketa gutxi egin da kutsatzaile-nahasketa duten lurzoruen gainean. Horren arrazoia kutsadura anitzeko lurzoruen konplexutasunean eta bioerremediazio-tratamenduen kutsatzaileenganako aldagarritasunean datza [120]. Bioerremediazio-prozesu oro-\n170 Ekaia, 2021, 40, 157-180 Erik Urionabarrenetxea, Nerea Garcia-Velasco, Mikel Anza, Unai Artetxe, Rafael Lacalle, Carlos Garbisu, Txema Becerril, Manu Soto tan, elkarrekintza konplexuan dabiltzan faktore fisiko-kimiko eta biologikoek eta lurrean dauden kutsatzaileek elkarri eragin diezaiokete, eta horien eskuragarritasuna eta mugikortasuna aldatu. Era berean, bioerremediazio mota ezberdinetan diharduten organismoek aldaketak jasan ditzakete hazkuntzan eta metabolismoan, eta, ondorioz, prozesuaren errendimendua erasan. Adibidez, konposatu inorganiko askok konposatu organikoak degradatzen dituzten mikroorganismoen jarduera inhibi dezakete [121]. Bestalde, sor daitezkeen interakzioen artean, badira errendimendua bultzatu dezaketen interakzioak ere. Mikroorganismoen eta landareen arteko erabilera konbinatua (4. irudia) kutsatutako lurzoruak erremediatzeko teknika arinagoa eta efizienteagoa dela ikusi da [48, 122-124]. Onura horiek mikorriza-elkarrekintzei esker gertatzen dira batik bat, kutsatutako lurretan landareen hazkuntza eta bizirautea ahalbidetzen duten horiei esker. Hala ere, badira errizosferan dauden eta erremediazio-prozesuetan oso erabiliak diren errizobakterioak ere (4. irudia). Horiek hainbat mekanismo erabil ditzakete landareen hazkuntza bultzatzeko: fitohormonak produzitu eta elikagaiak gehi ditzakete [125]; sideroforoak edo beste agente kelante batzuk ekoitz ditzakete [126]; entzima espezifikoak ekoitzi edo N-a finkatu dezakete [127]; edo sustrai-hazkuntza bultza dezakete etileno-produkzioa jaitsiz [52, 128]. Bestalde, zizareen eta bakterioen arteko erlazioa interdependentea dela ikusi izan da; ondorioz, beren arteko interakzioek populazio-tamainak edo isuritako entzimak kontrola ditzakete [112, 129] (4. irudia). Horren harira, Hong-ek eta bestek [130] E. fetida zizareen liseri-traktuetako komunitate bakterianoak identifikatu eta sailkatu zituzten; aerobioen artean, Aeromonas (% 40), Bacillus (% 37), Photobacterium (% 10), Pseudomonas (% 7), eta Shewanella (% 6) generoko bakterioak, eta, anaerobioen artean, Aeromonas (% 52), Bacillus (% 27), Shewanella (% 12), Paenibacillus (% 5), Clostridium (% 2), eta Cellulosimicrobium (% 2) generoko bakterioak aurkitu zituzten. Genero horietako batzuk —Bacillus [131], Clostridium [131], Pseudomonas [132], Streptomyces [133] eta Shewanella [134] kasu— gai dira hainbat konposatu organiko degradatzeko (18 konposatutatik gora: ziklohexanoak, bentzenoak, etilbentzenoak, kloroformoak, metanolak eta azetonak; [131]), eta metalen erredukzioan laguntzeko [132, 134]. Ohiko esperimentuetan, bioerremediazio-errendimenduan eragina izan dezaketen faktoreak banan-banan ikertu izan dira, bakoitzaren efektua zenbatetsi nahian. Horrek, denbora dezente galarazteaz aparte, informazio asko galtzea ere eragin du; hain zuzen ere, aldagaien arteko interakzio ebentualei dagokiona [135]. Horretarako, ezinbestekoa da errealitatera gehien hurbiltzen diren eta berezko mugak saihesten dituzten teknikak edo konbinazioak erabiltzea. Izan ere, era horretan bakarrik agerraraziko dira teknika bakoitzaren mugak eta tekniken arteko sinergia, adizioa edo kontrajartzeak, eta errazago ulertuko dira tekniken arteko erlazioak."

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.21873 205 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko miko eta finantza arrisku handiegiak dakartzatelako eskaintzen duten onura ekonomikoarekin alderatuta [8]. Bigarren aukera da dagoeneko ezagutzen diren antibiotikoen ezaugarriak hobetzea, farmakoen garraioa eta administrazioa hobetzen dituzten sistemak asmatuz (Drug Delivery Systems, DDS). Sistema horien bidez, ikusi da farmakoen erdibizitza luzatzen dela, disolbagarritasuna eta iragazkortasuna handitu, askatze-zinetika luzatu, eraginkortasuna areagotu eta erresistentzia mekanismoen agerpena gutxitu [9-10]. Farmakoak garraiatzeko sistema horien artean aurkitzen dira Lipido Solidozko Nanopartikulak (Solid Lipid Nanoparticles, SLN). Nanopartikula hauek matrize lipidiko solido bat dute, gorputzeko tenperaturan solido egoeran dauden lipidoz osatua. Matrize hori emultsionatzaile moduan jokatzen duen geruza batek inguratzen du, ingurune urtsuan matrize lipidikoa egonkortuko duena [9-10]. SLNen tamaina 50-1.000 nm artean kokatzen da [9], eta farmakoak garraiatzeko ezaugarri fisiko-kimiko aproposak dituzte: gainazal/masa erlazio handia eta sistema biologikoekin elkarrekiteko gaitasuna [11]. Gainera, molekula hidrofobikoen eta hidrofilikoen txertatzeko gaitasuna erakutsi dute, biobateragarriak eta biodegradagarriak dira, eta, azkenik, garraiatzen dituzten molekulak itu-zeluletara bideratzeko gaitasuna dute [12-13]. Arestian aipaturiko ezaugarri apartak direla medio, SLNek garraiatzen dituzten farmakoen bioeskuragarritasuna eta askatze-zinetikak hobetzen dituzte, eta haien farmakozinetika optimizatu eta sor ditzaketen albo-kalteak murrizten dituzte [9]. Ikerketa batzuetan frogatu denaren arabera, antibiotikoen bakterioen aurkako efektua hobetu egin da SLNtan txertatuak izan direnean [14]. Antibiotikoaren efektuaren handitzeak, bioeskuragarritasun hobearekin eta profil farmakozinetikoaren optimizazioarekin batera, antibiotikoaren beharrezko dosia murriztuko luke, eta albo-kalteen eta erresistentzia-mekanismoen agerpena gutxituko litzateke. Lan honetan, antibiotikoak SLNtan garraiatzeko nanopartikulek bete behar dituzten ezaugarriak aztertu dira, eta horretarako, eskuragarri dauden materialak, ekoizpen metodoak eta nanopartikulen karakterizazio-prozedurak azalduko dira. Gainera, SLNen erabilerak ekar litzakeen onurak eztabaidatuko dira, orain arte lortutako emaitza arrakastatsuenak berrikusiz. 2. SLNEN EKOIZPENA 2.1. Materialak Arestian aipatu moduan, SLNek gorputzeko tenperaturan solido egoeran dauden lipidoz osaturiko matrize bat dute. Matrize hori molekula an-\n206 Ekaia, 2021, 40, 203-221 Mikel Roscales, Itziar Alkorta, Lide Arana fipatikoz inguratzen da: alde apolarra matrize lipidikoari begira orientatzen da eta alde polarra ingurune urtsuari begira. Horrela, molekula horiek emultsionatzaile eta ko-emultsionatzaile moduan jokatzen dute, molekula apolarrak ingurune urtsu batean egonkortuz (1. irudia). 1. irudia. Lipido Solidozko Nanopartikulen egitura-ereduaren eskema. Irudian lipido solidozko matrizea (horiz) molekula emultsionatzaileak (urdinez) eta ko-emul tsio na tzaileak (berdez) ageri dira [12]. SLNen sintesirako erabilgarriak diren molekula ugari jadanik erabiltzen dira pilula, konprimatu eta kapsulen ekoizpenean eszipiente moduan, eta beste hainbat segurutzat jotzen diren molekula gisa (Generally Recognized As Safe, GRAS) sailkatzen dira [15]. Eranskinetako S1. eta S2. tauletan ageri dira SLNen ekoizpen-prozesuan maiztasun handiz erabiltzen diren lipido, emultsionatzaile eta ko-emultsionatzaileak. 2.1.1. Lipido solidoaren garrantzia Lipido solidoa erabiltzeak farmakoen askapen-zinetika (denboran zehar nanopartikulatik askatzeko duen joera) kontrolatzea baimentzen du, eta horrela denboran zeharreko askapen sostengatua bermatzen du [16]. Hori gertatzeko arrazoia matrize solidoak farmakoari eskaintzen dion mugikortasun eskasa da, nanopartikulatik ateratzeko gaitasuna mugatuz. Ondorioz, farmakoa denbora gehiagoz mantentzen da matrizean, eta luzaroago egongo da ingurunetik babesturik [15]. Gainera, aukeratutako matrize lipidikoak farmakoarekin bateragarria izan behar du txertaketa-efizientzia ona eta farmakoaren karga egokia lortu nahi bada [17]. 2.1.2. Emultsionatzailearen eta ko-emultsionatzailearen garrantzia Emultsionatzaile eta ko-emultsionatzaileak molekula egonkortzaileak dira, eta matrizearen gainazal-tentsioa murrizten dute: ezinbestekoak dira esekiduraren egonkortasun fisikoarentzat. Gainera, molekula hauek izan di-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21873 207 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko tzaketen karga partzial edo totalek partikulen arteko aldarapen indarrak sor ditzakete, eta aglutinazio- eta hauspeatze-prozesuak saihesten dira. Egonkortasuna lortzeko kargaren zeinuak ez du garrantzirik, eta partikula kationiko zein anionikoek ekoizpena burutzea posible da, emultsionatzailearen eta ko-emultsionatzailearen hautaketa egokia dela medio (S2. taula). 2.2. SLNen ekoizpenerako metodoak SLNen ekoizpenerako zenbait metodo ezagutzen dira. S3. taulan ekoizpen metodo erabilienen deskribapen txiki bat azaltzen da, haien abantaila eta desabantailekin batera. Ekoizpen-metodoak nanopartikulen oinarrizko ezaugarri fisiko-kimikoetan eragina du, haien forma, farmakoa jasotzeko nanopartikulek duten karga-gaitasuna eta partikulen egonkortasuna determinatzen dituelako [12]. Ondorioz, metodo bakoitzaren abantailak eta desabantailak kontuan hartu beharko dira ezaugarri jakin batzuetako SLNak ekoitzi nahi direnean [18]. Antibiotikodun SLNen ekoizpenari dagokionez, taularaturiko edozein metodo litzateke baliagarria. 3. SLNEN KARAKTERIZAZIO-PROZEDURAK Nanopartikulen ezaugarri fisiko-kimikoek ingurune biologikoan izango duten portaera determinatzen dute. Gainera, SLNen segurtasuna eta egokitasuna ebaluatu ahal izateko eta, ondorioz, produktuaren kalitatea bermatzeko, ezinbestekoa da nanopartikula esekiduraren karakterizazio egokia burutzea [19]. Horretarako hainbat parametro hartzen dira kontuan, eta garrantzitsuenak jarraian deskribatzen dira: 3.1. Nanopartikulen tamaina eta zeta potentziala Nanopartikulen tamaina eta zeta potentziala oso parametro garrantzitsuak dira nanopartikulek sistema biologikoekin izango duten portaera ulertzeko. Zeluletan barneratzeko gaitasuna, toxizitatea eta biobanaketa, esaterako, jakina da parametro horiekin erlazionatzen direla. Ezaugarri horiek neurtzeko, argiaren dispertsio dinamikoaren (Dynamic Light Scattering, DLS) determinazioa erabiltzen da [16]. Lagin batean dauden partikulen mugimenduak dispertsaturiko argiaren intentsitatean gorabeherak sortzen ditu, eta intentsitatearen fluktuazio hori neurtuz nanopartikulen erradio hidrodinamikoaren tamaina ondorioztatzea lortzen da, nanometro gutxitatik 3 mikrara bitarteko nanopartikulekin erabiltzen denean. Esan gabe doa neurketa honekin lortzen den neurria erradio hidrodinamikoarena dela, ez nanopartikularena\n208 Ekaia, 2021, 40, 203-221 Mikel Roscales, Itziar Alkorta, Lide Arana berarena [18]. Esekiduran dauden nanopartikulen tamainaren homogeneitatea polidispertsitate indizearen bidez adierazten da (polydispersity index, pdi). Lagin oso monodispertsoek 0,1-etik beherako pdi balioak ematen dituzte; erdi-mailako monodispertsitatea duten laginek pdi balioak 0,1-0,4 artean izango dituzte; eta 0,4-tik gorako balioak polidispertsotzat hartzen dira [19]. Nanopartikulen zeta potentziala nanopartikularen gainazalean dagoen medioaren geruza geldikorra eta ingurunearen arteko potentzial elektrikoen arteko diferentziak ematen du [19]. Esekiduraren egonkortasunaren adierazle gisa erabiltzen da; izan ere, zenbat eta potentzial handiagoa, orduan eta aldarapen-indar handiagoak partikula ezberdinen gainazalen artean. Ondorioz, zenbat eta zeta potentzial handiagoa (zeinuak ez du axola), orduan eta hauspeatze-arrisku txikiagoa. Oro har, ± 30 mV-tik gorako balioak egonkortasun ona adierazten dutela onartzen da [20]. 3.2. Farmakoarekiko karga-gaitasuna eta txertaketa-efizientzia Nanopartikulen karakterizazio egoki batek txertatu den farmako kantitatea aztertzea eskatzen du. Karga-gaitasuna txertatutako farmako masaren eta nanopartikulen masaren arteko erlazioak ematen du, frakzio moduan edo ehunekotan adierazita (1. ekuazioa). Horretarako, beharrezkoa da ekoizpen prozesuaren ondoren aske geratu den farmakoa eta nanopartikuletan txertaturik geratu den farmakoa banatzea, zentrifugazioa, ultrafiltrazioa edo gel-iragazpeneko kromatografia erabiliz [15]. Karga-gaitasuna = txertatutako farmako masa × 100 nanopartikulen masa totala Farmakoaren txertaketa-efizientzia aztertzeko, aldiz, txertatu den farmako kantitatea eta aske geratu den farmako kantitatea alderatzen dira, txertatuta geratu den farmakoaren frakzioa edo ehunekoa adierazten delarik (2. ekuazioa) [18]. Karga-gaitasuna kuantifikatzerakoan bezala, txertaketa-efizientzia kalkulatzeko ere, ezinbestekoa da farmako askearen eta txertatutakoaren arteko banaketa burutzea, aurretiaz aipaturiko metodoak erabiliz. Ondoren, txertaketa-efizientzia hori modu zuzenean azter daiteke nanopartikuletako farmakoa disolbatzaileen bidez erauziz edota modu ezzuzenean, banaketaren ondoren medio urtsuan geratzen den farmako askea kuantifikatuz [21]. Txertaketa efizientzia = txertatutako farmako masa hasieran gehitutako farmako × 100 masa totala\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21873 209 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko Farmakoen kuantifikaziorako erabili beharreko teknika farmakoaren ezaugarrien arabera hautatzen da. Dena den, teknika ohikoenak espektroskopian edo kromatografia bidezko kuantifikazioan oinarritzen dira [15]. 3.3. Egoera fisikoa eta kristal-egitura Nanopartikularen beste ezaugarri garrantzitsu bat matrize solidoaren kristal-egitura da, bai nanopartikulen ekoizpen prozesua-amaitzean, bai eta biltegiratzean ere. Erabilitako lipido-nahastearen eta ekoizpen-metodoaren arabera, matrizean dagoen lipidoa forma ezberdinetan kristaliza daiteke, eta horietariko batzuk ez dira egonkorrak denbora luzez [12]. Matrize lipidikoaren kristalizazioak nanopartikularen forma, karga-gaitasuna eta egonkortasuna determinatzen ditu eta, ondorioz, garrantzitsua da lipidoaren egoera fisikoaren eta kristal-egituraren karakterizazioa burutzea [18]. Gainera, neurketa hauek SLNen ekoizpen-momentuan nahiz biltegiratze-prozesuan zehar burutu behar dira, kristal-egituran gerta daitezkeen aldaketek nanopartikulen ezaugarrien eraldaketa ekar dezaketelako [12]. Lipidoaren egoera fisikoaren eta kristal-egituraren karakterizaziorako bi teknika nagusi daude, Ekorketa Kalorimetria Diferentziala (Differential Scanning Calorimetry, DSC) eta X izpien kristalografia. DSC teknikari esker fusio-puntuaren aldaketa eta fusio-prozesuaren entalpia-aldaketa determina daitezke, matrizeko lipidoaren egituraren menpeko diren bi parametro. X izpien kristalografia, aldiz, atomo arteko espazioaren determinazioan oinarritzen da, eta kristal-egituraren xehetasun gehiago jaso daitezke [16, 18]. 3.4. Zitotoxizitatearen azterketa in vitro Beste DDSekin alderatuta, SLNek duten abantaila garrantzitsuenetako bat zitotoxizitate baxua da. Hala ere, nanopartikula hutsek duten zitotoxizitatearen azterketa oinarrizkoa da segurtasuna bermatzeko. Gainera, nanopartikula hutsen eta farmakodun nanopartikulen zitotoxizitatea alderatzea garrantzitsua da farmakoaren funtzioa aztertzeko. Gauzak horrela, nanopartikulen zitotoxizitatea aztertzeko modurik arruntena pertsona jatorriko lerro zelularrak erabiltzea da eta haien bideragarritasunean nanopartikulen kontzentrazio ezberdinek duten eragina aztertzea. Zelulak nanopartikulekin inkubatu ondoren, haien bideragarritasuna teknika ezberdinen bidez kuantifika daiteke. Teknika erabilienetako bat zelulen aktibitate metabolikoa aztertzea izaten da, 3-(4,5-dimetiltiazol-2-ilo)-2,5-difeniltetrazol bromuroaren erredukzioa kuantifikatuz. Saio hau farmako askearekin ere burutzen bada, emaitzak alderatu eta SLNak edo farmakodun SLNak gure zelulentzat kaltegarriak ote diren egiazta daiteke [14, 22-24].\n210 Ekaia, 2021, 40, 203-221 Mikel Roscales, Itziar Alkorta, Lide Arana 3.5. Farmakoaren askapen-zinetikaren determinazioa in vitro Askapen-zinetikan eragiten duten bi aldagai garrantzitsu nanopartikulen konposizioa eta ekoizpen-metodoak dira [15]. Horregatik, SLN berriak sintetizatzen direnean bilatzen den farmakoaren askatze iraunkorra lortzen den ala ez egiaztatu behar da. Hau aztertzeko metodo erabiliena dialisi teknikan oinarritzen da. Teknika horretan, farmakodun SLNak dialisi zaku batean sartzen dira, eta zaku hori indargetzaile egokia duen ontzi batean hondoratzen da. Dialisi zakuak tamaina txikiko poroak ditu, eta farmakoarentzat iragazkorra da baina SLNentzat iragazkaitza. Horrela, indargetzailea gorputzeko tenperaturan (37ºC-an) mantentzen da etengabe irabiatuz, eta tarteka dialisi-indargetzailetik laginak hartzen dira nanopartikuletatik askatu den farmako kantitatea determinatzeko asmoz. Horrela, farmakoaren askapena eta denboraren arteko erlazioa ondoriozta daiteke, farmakoaren askapen-zinetika deritzaiona (2. irudia) [14, 22-23]. 2. irudia. Askapen-zinetika lortzeko burutu beharreko saioaren eskema. Irudian SLNak dialisi-zakuaren barnean daude. Poltsa horrek tamaina txikiko poroak ditu, farmakoarentzat iragazkorrak eta SLNentzat iragazkaitzak direnak. Dialisi-zakua indargetzaile batean hondoratu eta etengabe irabiatzen da homogeneitatea mantentzeko. Tarteka laginak hartzen dira SLN esekiduratik eta indargetzailetik ateratako farmakoaren ehunekoa determinatu eta askapen-zinetikak irudikatzeko. 3.6. Bakterioen aurkako efektua Antibiotikoak nanopartikuletan txertatzeak onurarik dakarren ala ez egiaztatzeko, bakterioen bideragarritasunean duen eragina azter daiteke. Ohikoena da Kontzentrazio Minimo Inhibitzailea (Minimun Inhibitory Concentration, MIC) edota Kontzentrazio Bakterizida Minimoa (Minimum Bactericidal Concentration, MBC) determinatzea. Parametro horiek anti-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21873 211 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko biotikoak bakterioen hazkuntza inhibitzeko behar duen kontzentrazio minimoa eta bakterioen heriotza bultzatzeko behar duen kontzentrazio minimoak adierazten dituzte, hurrenez hurren [25]. MIC kalkulatzeko metodo errazenetako bat antibiotikoaren diluzio ezberdinak prestatu eta han bakterioak inokulatu ostean bakterioen hazkuntza turbidimetria bidez kuantifikatzea da. MBC determinatzeko, sarri, antibiotikoaren kontzentrazio ezberdinetan inkubatutako bakterioak antibiotiko gabeko hazkuntza-plaketan jarri eta han koloniak sortzeko duten gaitasuna determinatzen da. 4. SLNAK ETA BAKTERIOAK 4.1. SLN eta bakterioen arteko elkarrekintzak Bakterioekin elkarrekitean nanopartikulek erresistentzia mekanismoetan eragin dezakete, kasu batzuetan erresistentziak ezabatzera iritsiz. Orain arte burututako ikerketek erakutsi dutenez, antibiotikoak nanopartikuletan txertatzeak ahalbidetzen du (i) farmakoen kanporatze-ponpen aktibitatea murriztea, (ii) biopelikuletan barneratzeko gaitasuna handitzea, (iii) degradazio entzimatikoaren aurkako farmakoaren babesa eta (iv) zelula barneko bakteriotara iristeko gaitasuna izatea. Ezaugarri horiek antibiotikoaren eraginkortasuna handitzen dute, eta bakterioen aurkako efektua areagotu [26-27]. Ondorioz, nanopartikulen eta bakterioen arteko elkarrekintzen azterketa ezinbestekoa da antibiotikoen garraiorako interesgarrienak diren formulazioak egoki aukeratzeko. Elkarrekintza horiek aztertzeko metodorik erabilienak mikroskopia konfokala eta fluxu-zitometria dira. Bi teknika horiek zelularatzeko sarrera-bidearen inguruko eta zelula barneko kokapenaren inguruko informazioa ematen dute, mikroskopia konfokalak datu kualitatibo bidez eta fluxu-zitometriak datu semikuantitatibo bidez [28]. Teknika horien erabilerari esker, ondorioztatu da elkarrekintza elektrostatikoak garrantzitsuak direla nanopartikulen eta bakterioen arteko gertaeretan. Zehazki, nanopartikula kationikoek bakterio Gram negatiboekin elkarrekiteko gaitasun hobea dutela ikusi da, eta horren zergatia bakterio hauen kanpo-mintzeko karga negatibodun lipopolisakaridoak direla uste da. Izan ere, nanopartikula kationikoen karga positiboaren eta lipopolisakaridoen karga negatiboaren artean osatzen diren elkarrekintza elektrostatikoek nanopartikulen funtzioa hobetzen lagundu dezakete [29]. Mota honetako ikerketek nanopartikulen formulazioa hobetzen laguntzen dute, sistema eraginkorragoak lortzea erdietsiz. Horrela, emultsionatzaileen eta ko-emultsionatzaileen aukeraketaren garrantzia agerian geratzen da beste behin, azken geruza horrek determinatuko duelako partikularen karga eta ondorioz bakterio mota ezberdinekin izango dituen elkarrekintzak.\n212 Ekaia, 2021, 40, 203-221 Mikel Roscales, Itziar Alkorta, Lide Arana 4.2. Antibiotikoen txertatzea SLNtan Jarraian, antibiotikoz kargaturiko SLN batzuen deskribapena egingo da, konposizioa eta lortutako ezaugarriak azalduko dira. Argitaratutako lan hauetan bioeskuragarritasun eskaseko baina espektro zabaleko antibiotiko ezberdinak txertatu dira SLN sistema ezberdinetan farmakoaren eraginkortasuna hobetzeko asmoz. 4.2.1. Klaritromizina Klaritromizina (CLA) makrolido bat da, bakterio mota ezberdin askok eragindako gaixotasun infekziosoen tratamendurako erabilera arrunta duena. Ahoz administra daiteke, baina zenbait desabantaila ditu, hala nola, erdibizitza motza (3-4 ordu), bioeskuragarritasun eskasa eta hepatotoxizitatea [14]. Ezaugarri horiek hobetzeko asmoz, Sharmak eta haren lankideek (2016) klaritromizinadun SLNak (CLA-SLN) garatu zituzten, triestearina eta azido estearikoz osaturiko matrize lipidikoa eta soia lezitina eta Pluronic F-68 emultsionatzaileak erabilita. Nanopartikulen karakterizazio sakona egin ondoren (txertatze-efizientzia% 84 ± 9, tamaina 307 ± 23 nm, pdi balioak 0,21 ± 0,04 eta zeta potentziala –29 mV) Staphylococcus aureus bakterioen hazkuntzaren Kontzentrazio Minimo Inhibitzailea (MIC) determinatu zuten. Jasotako datuen arabera, MIC balioak CLA eta CLASLNrentzat 12 µg mL–1 eta 1 µg mL–1 ziren, hurrenez hurren. Hau da, antibiotikoa SLNtan txertatzeak bakterioen aurkako efektua 12 aldiz handitzen zuen. Gainera, zitotoxizitate-frogetan ikusi zutenez, nanopartikuletan txertatzeak giza zelulen bideragarritasuna hobetzen zuen% 76ko bideragarritasunetik% 98ra 48 µg mL–1 nanopartikula kontzentrazioarekin inkubatu ondoren. Azkenik, saguetan egindako beste saio batzuetan ikusi zutenez, CLAren profil farmakozinetikoa eta bioeskuragarritasuna (plasmako farmakoaren kontzentrazioa) hobetzen zen nanopartikuletan txertaturik administratzen zenean. In vivo buruturiko zitotoxizitate-frogetan nekrosia behatu zuten 10 mg kg–1 CLA askerekin trataturiko banakoen gibelean tratamenduaren 14. Egunean, baina ez zuten nekrosi-zantzurik aurkitu CLASLN dosi berdinarekin trataturiko saguetan. Hortik, hepatotoxizitatea murrizteko CLA SLNtan txertatzea baliogarria izan daitekeela ondorioztatu zuten. Ondorengo beste ikerketa batean, matrizeko lipidoaren izaerak CLASLNen ezaugarrietan zuen eragina aztertu zen [30]. Horretarako, hiru lipido solido ezberdin erabili zituzten matrizea osatzeko (azido estearikoa, E; glizeril behenatoa, B; tripalmitina, T) eta emultsionatzaile bakarra, Tween® 80. Lan honetako emaitzek adierazten dutenez, nanopartikulen tamaina eta pdi balioak handitu egiten ziren lipidoaren C atomo kopurua handitzen zen heinean. Gainera, txertatze-efizientziak ere joera bera era-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21873 213 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko kusten zuen, lipido handiagoek farmako hidrofobikoa bereganatzeko gaitasun handiagoa zutela iradokiz. Azkenik, S. aureus andui batean CLA askearen MIC balioa 0,5 µg mL–1 zela jakinik, T eta B-k MIC balioak 4 eta 8 aldiz handitzen zituztela ikusi zuten, E-k erdira jaisten zuen bitartean. Honen guztiaren ondoriotzat har daiteke formulazioa doitzea ezinbestekoa dela garraiatzailearen ezaugarriak optimizatzeko. 4.2.2. Florfenikola Florfenikola (FFC), fenikolen taldeko molekula bakteriostatikoa, bakterio Gram positibo nahiz Gram negatiboek sortutako infekzioak tratatzeko erabiltzen den antibiotikoa da. Medio urtsuetan disolbagarritasun baxua du, erdibizitza laburra (<3 h) eta bioeskuragarritasun eskasa. Horrengatik guztiagatik, dosiaren maiztasuna handitu egin behar izaten da [31-32]. Ezaugarri hauek hobetzeko asmoz Wang eta haren lankideek (2015) florfenikoldun SLNak (FFC-SLN) garatu zituzten errizino olio hidrogenatua (matrize lipidikorako) eta didezilmetilamonio kloruroa (emultsionatzailea) erabiliz. Ezaugarri fisikokimikoei dagokienez, honako hau erakutsi zuten: FFC-SLNek% 81,52 ± 3,37ko txertatze-gaitasuna, 253 ± 3 nm-tako tamaina, pdi= 0,409 ± 0,022 eta +47,5 ± 0,21 mV-ko zeta-potentziala. Farmakoaren askapen zinetika eta in vitro zitotoxizitate-frogak ere egin zituzten, baina emaitza esanguratsuenak antibiotikoaren in vivo efektua aztertuz lortu zituzten. Izan ere, in vitro antibiotikoa SLNtan txertatzeak abantaila nabarmenik erakusten ez zuen arren, bakterio inokulu hilgarri baten aurrean antibiotikoa nanopartikuletan txertaturik jaso zuten arratoiek hilkortasun-tasa nabarmenki baxuagoak izan zituzten antibiotiko askea jaso zutenek baino [32]. Hortik ondoriozta daitekeena da batzuetan in vitro ezaugarriak eta in vivo ezaugarriak ez direla bat etortzen. FFC batzuetan tilmikosina bezalako beste antibiotikoekin batera erabiltzen da, albaitaritzan bereziki. Horrela, terapia konbinatu hori nahiko ohikoa da behi mastitisa edo txerrien arnasbideetako infekzioak tratatzeko. Bi farmakoak bateratuta efektu sinergikoa lortzen da, efektu antibakterianoa handitzen da eta erresistentzien agerpena murriztu. Dena den, klinikan aplikazio eskasa du florfenikolaren aipatutako erdibizitza laburrari eta bioeskuragarritasun urriari tilmikosinaren kardiotoxizitatea gehitzen baitzaio. Horrela, eraginkorra litzatekeen dosia administratzea ezinezkoa gertatzen da klinikan [33]. Arazo horri aurre egiteko, Ling eta haren lankideek (2017) bi farmakoez kargaturiko SLNak garatu zituzten (TIL-FFC-SLN) errizino-olio hidrogenatua eta polibinilo alkohola erabiliz. TIL-FFC-SLNek farmako askeek baino bioeskuragarritasun hobea erakutsi zuten, eta posible zen\n214 Ekaia, 2021, 40, 203-221 Mikel Roscales, Itziar Alkorta, Lide Arana odolean kontzentrazio eraginkorra lortzeko dosia murriztea [31, 33]. Horrela, terapia konbinatu hau klinikan aplika liteke dosi altuek eragindako zitotoxizitatea murriztuko litzatekeelako. 4.2.3. Enrofloxazina Enrofloxazina (ENF) bigarren belaunaldiko antibiotiko bat da, fluorokinona mota bat. Ugaztunetan erdibizitza laburra eta ingurune urtsuan disolbagarritasun eskasa ditu. Ondorioz, bioeskuragarritasun ona izateko beharrezkoak dira dosi altuak, eta horrek toxizitatea sortzeaz gain antibiotikoen aurkako erresistentzia mekanismoen sorrera bultza dezake [34-35]. Arazo horiei aurre egiteko, konposizio ezberdineko hainbat SLN garatu ziren emultsionatzaile bakarra erabiliz (polibinilo alkohola), baina lipido solido ezberdinekin: azido estearikoa (C18), azido palmitikoa (C16) eta azido miristikoa (C14) [35]. Öztürk eta haren lankideen (2019) lanean ikusi bezala, hemen ere gantzazidoaren luzerak eragin nabarmena zuela ikusi zuten SLNen ezaugarri fisikokimikoetan. Txertatze-efizientzia eta karga-gaitasuna gantz-azidoaren luzera handitu ahala handitzen ziren, antibiotiko lipofilikoa kokatzeko gaitasun hobea zutelako [35]. Askapen-zinetikei dagokienez, konposizio guztiek atzeratzen zuten farmakoaren askapena eta odoleko kontzentrazioa handitzeko ere denek azaldu zuten gaitasuna, ziurrenik askapen-zinetika mantsoak ematen duen degradazioaren kontrako babesagatik [35]. Enrofloxazinaren erabilera ohikoena salmonelosi kasuetan izaten da, Salmonella spp-k eragiten duen infekzio intrazelularraren aurka. Antibiotiko horrek bakterioen aurkako efektu ona eta zelulan barneratzeko gaitasuna ditu, baina tratamenduaren eraginkortasuna baxua da. Izan ere, zelulek farmakoa kanporatzeko gaitasuna dutenez, kanpoko kontzentrazioa jaisten den unean zelula barneko kontzentrazioa ere asko murrizten da, eta efizientzia galdu. Arazo hori konpontzen saiatzeko, enrofloxazinadun SLNak (ENF-SLN) garatu ziren lipido solido moduan azido behenikoa eta emultsionatzaile gisa polibinilo alkohola eta didezilmetilamonio kloruroa erabiliz. Ekoizpenprozesuko parametro ezberdinak eta emultsionatzaile kantitate ezberdinak erabiliz, ezaugarri fisiko-kimiko ezberdineko SLNak garatu ziren. Nanopartikulak karakterizatzeaz gain, lanaren helburua izan zen infekzio intrazelularrei aurre egiteko gaitasunik zuten ala ez aztertzea [36]. Horretarako, zelula immune batzuetatik eratorritako lerro zelular bat (Raw 264.7 zelulak) hartu zuten ikerketa eredu gisa, zelula barneko infekzio baten aurka antibiotikoak duen eragina bertan aztertzeko. Zelula horiek enrofloxazina gehiago barneratzen zuten ENF-SLN moduan farmako aske gisa baino, eta, ondorioz, zelula barneko kon-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21873 215 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko tzentrazio altuagoak lortzen ziren nanopartikulek bideratutako garraioari esker. Gainera, nanopartikulek farmakoaren kanporatzea atzeratzen zutela ikusi zuten, zelula barneko kontzentrazio egokiak luzaroago mantenduz. Hau guztia kontuan izanda, ez da harritzekoa antibiotikoaren efektuaren azterketan ENFSLN formulazioak emaitza hobeak ematea ENF askeak baino. Behatu zutenez, Salmonellarekin infektatutako Raw 264.7 zeluletan 48 h-ko inkubazio baten ostean zelula barneko bakterio kopurua% 55 txikiagoa zen ENF-SLNrekin inkubatutako zeluletan ENF askearekin inkubatutako zeluletan baino [36]. Ikerketa honen ondoren txerrietan burututako beste saio batzuetan ikusi zenez, ENF-SLN formulazioak ENF askeak baino farmakozinetika eta bioeskuragarritasun hobeak aurkeztu zituen [34]. 5. ONDORIOAK SLNak estrategia eraginkor eta berritzailea dira antibiotikoen administrazio egokiagoa lortzeko. Antibiotikoak SLNtan txertatzeak farmakoaren degradazioaren aurkako babesa, askapen-zinetika kontrolatuak, profil farmakozinetiko hobeak eta farmakoaren odol-kontzentrazio sostengatuagoa ahalbidetzen ditu. Gainera, kasu batzuetan SLNek antibiotikoaren efizientzia handitzen laguntzen dute, antibiotikoen aurkako erresistentziamekanismoak saihestuz. Bestetik, toxikotasuna murriztu dezaketela ere ikusi da, eta segurtasuna hobetu. Ezaugarri haiei guztiei esker, SLNek antibiotikoen eraginkortasuna hobetu dezakete eta horrela dosiaren murrizketa ahalbidetu. Antibiotikoak kontzentrazio eta maiztasun txikiagoarekin administratuz gero, bakterioen erresistentzia-mekanismoen agerpena atzeratzen lagundu daiteke eta horrela antibiotikoen eraginkortasunaren galerak dakarren mundu-mailako osasun-arazoa saihestu. Azkenik, konposizio ezberdineko SLNak sor daitezke metodo ezberdinak erabiliz eta horrek aukera ematen du aplikazio bakoitzerako behar diren ezaugarriak betetzen dituzten SLNak ekoizteko. Dena den, gauzak horrela, SLN sistema bakoitzaren karakterizazio sakona burutzea ezinbestekoa da haien egokitasuna bermatzeko. 6. ESKER ONAK Artikulu hau Euskal Herriko Unibertsitateak finantzatutako (GIU18/229 eta COLAB19/08) eta Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapena eta Azpiegitura Sailak finantzatutako (ELKARTEK (2020) KK-2020/00007) proiektuei esker garatu da.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21873 221 Antibiotikodun Lipido Solidozko Nanopartikulak bakterioen aurkako eraginkortasuna hobetzeko S3. taula. SLNen ekoizpen metodo erabilienak. Metodoaren izena, deskribapen laburra eta abantaila eta desabantaila nagusiak jasotzen dira [13, 15, 16]. Metodoa Deskribapena Abantailak Desabantailak Presio altuko homogeneizazioa (beroa edo hotza) Nahaste lipidikoa duen nahastea poro estu batetan zehar (mikra gutxi batzuk) ponpatzen da presio altuan (100-200 bar). Merkea. Txertatu nahi den farmakoa kaltetu daiteke presio altuagatik. *Metodo beroaren kasuan estres termikoa. Zizailamendu eta ultrasoinu bidezko homogeneizazioa Abiadura altuko nahaste lipidikoaren zirkulazioa eta ultrasoinuen aplikazioa konbinatzen ditu. Industria-mailara eskalatzeko aukera. Farmakoaren kaltea eta ultrasoinuen zundaren metalen kutsadura arriskua. Emultsioa/ disolbatzailearen lurruntzea Lipidoak disolbatzaile organikoan nahastu, fase urtsuarekin emultsionatu eta ondoren disolbatzailea lurruntzen da nahastetik kentzeko. Farmakoaren degradazio termikoa saihestu. Disolbatzaile organikoaren aztarnak gera daitezke. Mikroemultsioa Emultsionatzaile kantitate handiak erabiliz mikroemultsio espontaneoa sortzen da. Farmakoaren degradazioa saihestu. Esekidura diluituak lortzen dira eta kontzentrazio pausu bat gehitu behar da. Mintz-kontaktoreak Urtze-puntutik gorako tenperaturan dagoen lipidoa mintz porotsu baten aurka presionatzen da. Mintzaren beste aldean norabide tangentzialean zirkulatzen duen emultsionatzailedun fase urtsua dago. Modu jarraian lan egin daiteke industria-mailan. Mintzen buxadura. Emultsio bikoitza Farmakodun fase urtsua emultsionatzaile eta lipido urtuaren nahaste bero batekin elkartzen da lehenengo emultsioa osatzeko. Ondoren, lortutako nahastea emultsionatzailedun fase urtsu batetara gehitzen da. Ez da disolbatzaile organikorik erabili behar. Txertatze-efizientzia baxua."