az
stringlengths 3
1.15k
| lez
stringlengths 3
1.45k
| ru
stringlengths 3
1.28k
⌀ | source
stringclasses 3
values |
|---|---|---|---|
Ğutslar onlardan ötrü baş hakim rolunu oynayır Alqış edəndə də, qarğış yağdıranda da Ğutslardan kömək umulur. | Алхишдайлани, каргъишдайлани лезгийриз Гъуцаривай куьмек кӀан жеда. | null | qusar |
- Ğutslar kələyini kəssin! | - Гъуцари ви ял атӀурай! | null | qusar |
- Ğutslar sənə lənət etsin! | - Ваз Гъуцари лянет авурай! | null | qusar |
- Ğutslar səni imtahana çəksin! | - Ваз Гъуцари инадрай! | null | qusar |
- Ğutsların nifrətinə gələsən! | - Вун Гъуцари негьрай! | null | qusar |
- Ğutslardan payın kəsilsin! | - Гъуцарикай пай атӀайди! | null | qusar |
- Ğutslar sənə verdiyini geri alsın! | - Гъуцари ваз гайиди къахчурай! | null | qusar |
Göylə, günəşlə, ayla, ulduzlarla bağlı qarğışlar da qusarlılar arasında geniş yayılmışdır: - Səni Alpan odu yaxsın! | Цавухъ, ракъинихъ, вацрахъ, гъетерихъ галаз алакъалу сеперарни ава кцӀарвийрихъ: - Вун Алпандин цӀу курай! | null | qusar |
- Səni Alpan vursun! | - Вун Алпанди ягърай! | null | qusar |
- Üstünə göylər aşsın! | - Вал цавар аватрай! | null | qusar |
- Yerdən, göydən payın kəsilsin! | - Цавукай, чиликай ви пай атӀурай! | null | qusar |
- Günəş sənə qənim olsun! | - Ваз Рагъ къалум хьурай! | null | qusar |
- Ay sənə qənim olsun! | - Ваз Варз къалум хьурай! | null | qusar |
- Ulduzlar sənə qənim olsun! | - Ваз гъетер къалум хьурай! | null | qusar |
- Üstünə göylərin odu yağsın! | - Вал цаварин цӀай аватрай! | null | qusar |
Bir sıra qarğışlar yerlə əlaqədardır: - Yerə girəsən! | Гзаф сеперар чилихъ галаз алакъалубур я: - Вун чиле гьатрай! | null | qusar |
- Yer sənə qənim olsun! | - Ваз чил къалум хьурай! | null | qusar |
- Görüm səni qəbir gəlini olasan! | - Вун сурун свас хьурай! | null | qusar |
- Yerin yeddinci qatına keçəsən! | - Вун ирид чилерик акатрай! | null | qusar |
Dillə bağlı qarğışlar da yayılıb: - Dilini itirən qarğa! | Бязи сеперар чӀалахъ галаз алакъалубур я: - ЧӀал квахьнавай кӀвагъ! | null | qusar |
- Səni görüm dilin kəsilsin! | - Ви чӀал атӀурай! | null | qusar |
- Səni görüm dilbilməzlərə rast gələsən! | - Вун чӀал течирбурал дуьшуьш хьурай! | null | qusar |
Aşağıdakı qarğışlara tez-tez təsadüf olunur: - Bacanın tüstüsü kəsilsin"! | Агъадихъ галай сеперар фад-фад дуьшуьш жеда: - Ви гурмагъдин гум атӀуй! | null | qusar |
- Evin xarabaya dönsün! | - Ви кӀвал харапӀадиз элкъуьрай! | null | qusar |
- Evinə bayquş qonsun! | - Ви кӀвалел пехъ ацукьрай! | null | qusar |
- Bəxtinin üzü dönsün! | - Ви бахтунин чин кӀаник хьуй! | null | qusar |
- Evini Allah dağıtsın! | - Ви кӀвал Аллагьди чӀуррай! | null | qusar |
- Dəyirmanının suyu sovulsun! | - Ви регъуьн яд атӀуй! | null | qusar |
- Məhsulunu qarğalar daşısın! | - Ви гад пехъери тарашрай! | null | qusar |
- Qapından qıfıl asılsın! | - Ви ракӀарал тӀапӀарар хьуй! | null | qusar |
- Evinin qapısını külək də açmasın! | - Ви кӀвалин рак гаруни ахъай тавурай! | null | qusar |
- Öz ağrının əlindən başqasının dərdini görməyəsən! | - Ваз ви тӀалдин дердинай масадан тӀал такурай! | null | qusar |
- Sənə kəfən nəsib olmasın! | - Ваз кафан кьисмет тахьурай! | null | qusar |
- Yeddi ərə gedəsən! | - Вун иридаз фий! | null | qusar |
- Öz ölümünü özün görəsən! | - Ваз вун кьей са йикь хьурай! | null | qusar |
- Səni ərsiz qalasan! | - Вун гъуьл авачиз амукьрай! | null | qusar |
- Hörüyün kəsilsin! | - Ви киф атӀуй! | null | qusar |
- Günəşi bacadan görəsən! | - Гурмагъдин гум атӀайди! | null | qusar |
- Məhsulunu yığa bilməyəsən! | - Ваз Рагъ тавунай акурай! | null | qusar |
- Üstünə dolu yağsın! | - Вавай гад кӀватӀ тахьурай! | null | qusar |
- Dinc olmayasan! | - Вун динж тахьурай! | null | qusar |
- Yeddi ilin yatağına düşəsən! | - Ирид йисан месе гьатрай вун! | null | qusar |
- Əlini açasan, əllərini çatdırmayasan! | - Вил ахъаз, гъилер агакь тийиз амукьрай вун! | null | qusar |
- Yeddi evin qapısını açasan, heç birində xoşbəxt olmayasan! | - Вуна ирид кӀвалин рак ахъайрай, санани динж тахьурай! | null | qusar |
- Su görəsən, içə bilməyəsən! | - Яд акваз, сивив агакь тийиз кьирай! | null | qusar |
- Qapında tikan bitsin, bacanda gicitkan! | - Ви ракӀара цацар хьуй, тавунда вергер! | null | qusar |
- Övladlarından yarımayasan! | - Ваз балайрикай хийир такурай! | null | qusar |
- Çörək atlı olsun, sən piyada! | - Фу балкӀандал хьуй, вун яхди! | null | qusar |
Qusarın ləzgi idionimləri | КцӀарин лезги идионимар | null | qusar |
Qadın adları | Дишегьлийрин тӀварар | null | qusar |
Kişi adları | Итимрин тӀварар | null | qusar |
Uzaqlardan soraqlar | Яргъарай суракьар | null | qusar |
Türkiyə. | Туьркия. | null | qusar |
150 il çəkən ayrılıq | 150 йисан чаравал | null | qusar |
Türk tarixçilərindən Zəki Velidi Toğan, Əhməd Cevdət Paşa, Əhməd Cəfəroğlu, Camal Göyçə, Evliya Çələbi, Şərafəddin Erel və başqaları ləzgiləri igid və bacarıqlı xalq adlandırmışdır. | Туьркверин тарихчийрикай Зеки Велиди Тогъана, Агьмет Жевдет Пашади, Агьмет Жаферогълуди, Жамал Гуьйчеди, Эвлия Челебиди, Шерафеддин Эрела ва масабуру лезгийриз дуьньядин кьегьал ва алакьунар авай халкьарикай сад хьиз чӀехи тир къимет ганва. | null | qusar |
XIX əsrin sonlarında Türkiyəyə köçmüş Şeyx Şərafəddin Abdulrəşid Yalova vilayətinin Güney kəndində məskən salmışdır. | ХIХ виш йисан эхирра Туьркиядиз куьч хьайи Шейх Шерафеддин Абдулрашида Ялова вилаятдин Гуьней хуьре бине кутунай. | null | qusar |
Meşələrin qoynunda yerləşən bu ucqar kənddə o, məscid və mədrəsə açmış, yolları təmir etdirmiş, dağlardan kəndə bulaq suyu gətirtmişdir. | Ада тамарин къужахда авай яргъал хуьре мискӀин, медреса кардик кутунай, рекьер гуьнгуьна хтунай, дагъларай булахдин яд гъанай. | null | qusar |
Dağıstandan köçmüş öz həmvətənlərinə yardımçı olmuş bu adam riyaziyyata və fəlsəfəyə dair bir neçə kitabın müəllifidir. | Дагъустандай куьч хьайи вичин ватанэгьлийриз гзаф куьмекар гайи и касди математикадай ва философиядай са шумуд ктаб кхьенай. | null | qusar |
Yunanların törətdikləri yanğınlar nəticəsində onun kitabları yanmışdır. | Грекри ягъай цӀаяр себеб яз адан ктабар канай. | null | qusar |
O, 1936-cı ildə vəfat etmişdir. | Ам 1936-йисуз рагьметдиз фена. | null | qusar |
Xudatlı Ömər Xulusi Türkiyənin bir neçə vilayətində məhkəməyə rəhbərlik etmişdir. | Худатви Уьмер Хулусиди Туьркиядин са шумуд вилаятда суддиз регьбервал ганай. | null | qusar |
Yaxşı hakim kimi məşhur olmuş, İzzət Paşa kabinetinin Şeyxülislamı təyin edilmişdir. | Хъсан гьаким хьиз сейли хьайи ам Иззет Пашадин кабинетдин Шейхуьлислам хьанай. | null | qusar |
Əslən Sudur kəndindən olan Şixim əfəndi məşhur alim olmuşdur. | Вич СтӀур хуьряй тир Шихим эфендидикай Туьркиядиз ва Къафкъаздиз сейли алим хьанай. | null | qusar |
III Sultan Muradın hörmətini qazanan alim onun köməyi sayəsində "Evklidin şərhləri" kitabının üzünü çıxartdırmışdır. | Ада III Султан Мурадан куьмекдалди "Эвклидан ачухарунар" ктабдин чин куьчарнай. | null | qusar |
Alim həmçinin XIII əsrin alimi Nasir ad-Din at-Tusinin kitablarını tədqiq etmişdir. | Алимди гьакӀни ХIII виш йисан алим Насир ад-Дин ат-Тусидин ктабар тупӀалай авунай. | null | qusar |
XVIII əsrdə Türkiyədə yaşamış, böyük vəzifələrdə çalışmış İbrahim əfəndi bu ölkənin məşhur Fateh Cami mədrəsəsində dərs demişdir. | ХVIII виш йисуз Туьркияда чӀехи къуллугърал акъвазай стӀурви Ибрагьим эфендиди и уьлкведин машгьур Фатегь Жами медресада тарсар ганай. | null | qusar |
O, Osmanlı imperiyasının nüfuzlu adamlarından biri kimi Sultanın təklifi ilə əvvəl Hələb, sonradan Şam va Məkkə şəhərlərinin qazısı olmuşdur. | Ам Османлы империядин нуфузлу ксарикай сад хьиз Султандин теклифдалди сифте Гьелеб, гуьгъуьнлай Шам ва Мекке шегьеррин къази хьанай. | null | qusar |
Bu adam şəriət məhkəməsinə yeniliklər, Məkkə şəhərinə isə Avropa mədəniyyəti gətirmişdir. | И касди шариатдин суддиз цӀийивилер, Мекке шегьердиз Европадин меденият гъанай. | null | qusar |
Bu faktlar ləzgilərin bir sıra nümayəndələrinin Türkiyənin həyatında əhəmiyyətli yer tutduqlarını sübut edir. | И делилри лезгийрин са кьадар камалэгьлийри Туьркиядин уьмуьрда лайихлу чка кьурди субутзава. | null | qusar |
Bir çox ləzgilər Türkiyəyə Qafqaz müharibəsindən sonra köçüb gəlmişlər. | Гзаф лезгияр Туьркиядиз Къафкъаздин дяведилай кьулухъ куьч хьанай. | null | qusar |
1859-cu ildə Şeyx Şamil əsir düşəndən sonra və 1877-ci ilin üsyanından sonra Dağıstandan 300 mindən çox insan sürgün edilmişdir. | 1859-йисуз Шейх Шамил есирда кьурдалай ва 1877-йисан ингкъилабдилай кьулухъ Дагъустандай 300 агъзурдалай гзаф инсанар суьргуьн авунай. | null | qusar |
Bunlardan 120 min nəfəri ləzgilər idi və onlar Avropa ölkələrində və Türkiyədə məskunlaşmışdır. | А инсанрикай 120 агъзур кас лезгияр тир ва абуру Европадин уьлквейра ва Туьркияда бине кутунай. | null | qusar |
Bu barədə ilk dəfə XIX əsrin yazıçı və jurnalistləri məlumat vermişlər. | Идакай сифте яз ХIХ виш йисан 60-йисара чара-чара уьлквейрин кхьирагри ва журналистри малуматар гана. | null | qusar |
İkinci köç dalğası isə Böyük Vətən müharibəsi ilə əlaqədar olmuşdur. | Кьвед лагьай гъилерда куьч хьун Ватандин ЧӀехи дяведихъ галаз алакъалу я. | null | qusar |
Uzaqlarda yaşayan həmvətənləri barədə məlumatlar Azərbaycan və Dağıstan ləzgilərinə əsasən 1953-cü ildən, İ.V.Stalin vəfat etdikdən sonra gəlməyə başlamışdır. | Гъурбатра авай лезгийрикай хабарар Азербайжандив ва Дагъустандив 1953-йисалай, И.В.Сталин рагьметдиз фейидалай кьулухъ агакьна. | null | qusar |
Böyük Vətən müharibəsi illərinin ağır qanunları, əsir düşmüş sovet əsgərlərinə qarşı tətbiq edilən repressiyalar nəticəsində bir çox sovet vətəndaşları, o cümlədən ləzgilər öz adlarını, etnik vətənlərini gizlətmək məcburiyyətində qalmışdılar. | Ватандин ЧӀехи дяведин йисара есирда кьур советрин аскерриз авур репрессияр акъвазарайла дуьньядин гзаф уьлквейриз катнавай агъзурралди инсанрин арада лезгиярни авайди винел акъатна. | null | qusar |
1990-cu ildə İstanbul şəhərində fəaliyyətə başlamış "Şeyx Şamil vakfı" adlı cəmiyyətin məlumatlarından göründüyü kimi, hazırda ləzgilər Türkiyənin bir sıra şəhərlərində, vilayət mərkəzlərində, eləcə də kəndlərində yaşayırlar. | 1990-йисуз Истанбулда кардик кутур "Шейх Шамил вакфы" жемиятдин малуматрай аквазвайвал, алай вахтунда лезгияр Туьркиядин гзаф шегьерра ва чара-чара вилаятрин хуьрера яшамиш жезва. | null | qusar |
İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Yalova, Sivas, Adana vilayətlərində onların sayı daha çoxdur. | Истанбулда, Анкарада, Измирда, Бурсада, Яловада, Сивасда, Аданада абурун кьадар иллаки гзаф я. | null | qusar |
Balıkesir şəhərində, Balıkesir vilayətinin Manyas rayonunun Ortaca və Yayla kəndlərində, İzmir vilayətinin Berqama rayonunun Dağıstan kəndində on minlərlə ləzgi yaşayır. | Балыкесир шегьерда, Балыкесир вилаятдин Маняс райондин Ортажа, Яйла хуьрера, Измир вилаятдин Бергама райондин Дагъустан хуьре лезгийрин кьадар гзаф я. | null | qusar |
Ölkədə yaşayan ləzgilər arasında əlaqələr yaratmaq və onları dünyaya tanıtmaq məqsədilə ötən əsrin 90-cı illərindən etibarən burada müxtəlif cəmiyyətlər fəaliyyətə başlamışdır. | И уьлкведин лезгияр агудун ва дуьньядиз чирун патал алатай виш йисан 90-йисарилай инихъ чарачара жемиятар кардик кутуна. | null | qusar |
Belə cəmiyyətlərdən biri 1994-cü ildə Balıkesir şəhərində Cevdet Yıldız tərəfindən yaradılmışdır. | Ихьтин жемиятрикай сад лагьайди 1994-йисуз Балыкесир шегьерда Жевдет Йылдыза арадиз гъана. | null | qusar |
Onun ardınca Bursa, Yalova, İstanbul, İzmir, Adana, Sivas, Tokat, Ankara şəhərlərində cəmiyyətlər yaradılmışdır və xalq böyük həvəslə onların işində iştirak edir. | Адан гуьгъуьнаваз Бурсада, Яловада, Истанбулда, Измирда, Аданада, Сивасда, Токатда, Анкарада ихьтин жемиятар ачухарна. | null | qusar |
Həmin cəmiyyətlər hər il "Xeyir" və "Piçek (qutab) günü" adlı bayramlar təşkil edir. | И жемиятри гьар йисуз тешкилзавай "Хийир" ва "ПичӀекрин югъ" мярекатар халкь сад садав агудун патал я. | null | qusar |
Xalq bayramı səviyyəsinə çatmış həmin şənliklərə Türkiyənin müxtəlif bölgələrində yaşayan ləzgilər qatılırlar. | Халкьдин сувариз элкъвенвай и мярекатриз Туьркиядин вири пипӀерай лезгияр къведа. | null | qusar |
Balıkesir vilayəti ölkənin qərbində yerləşir. | Балыкесир вилаят уьлкведин рагъакӀидай пата ава. | null | qusar |
Ora quru ilə 500 kilometrə qədər yol qət etmək, İstanbul, Tekirdağ şəhərlərindən keçib, Mərmərə və Egey dənizlərini birləşdirən Kelibolu şəhərində gəmiyə minib, Çanakkale boğazından Anadoluya keçmək lazımdır. | Истанбул, Текирдагъ шегьеррай акъатна, Мармара ва Эгей гьуьлер сад садак кукӀурзавай Келиболу шегьерда паромда акьахна, Чанаккале проливдай Анадолу хивез элячӀун герек я. | null | qusar |
Balıkesir 300 min əhalisi olan böyük və gözəl şəhərdir. | Балыкесир 300 агъзурдалай гзаф агьалияр яшамиш жезвай чӀехи ва иер шегьер я. | null | qusar |
Burada 200-ə yaxın ləzgi ailəsi yaşayır. | Ина 200-дав агакьна лезги хизанар яшамиш жезва. | null | qusar |
Sevindirici haldır ki, "Dağıstanlılar" Kültür cəmiyyətinin sədri Cevdet Yıldız, onun həyat yoldaşı Güləndam, onların beş qızı: Suzan, Najiyə, Nurhana, Ayişe va Neşe, Cevdetin əmisi oğlu İbraqhim Afacan və arvadı Mahiyat ləzgi adətlərini göz bəbəyi kimi qoruyub saxlayıblar. | РикӀ ахъайдай кар ам я хьи, "Дагъустанвияр" жемиятдин кьил Жевдет Йылдыза, адан папа Гуьлендама, абурун вад руша: Сузана, Нажиеди, Нургьана, Айишеди ва Нешеди, Жевдетан имидин хва Ибрагьим Афажана ва адан папа Магьията лезги адетар хъсандиз хвенва. | null | qusar |
Dümbərəz (Yayla) kəndi Balıkesirlə Manyas şəhərlərindən 17 km aralıdadır. | Дуьмберез (Яйла) хуьр Балыкесир ва Маняс шегьерривай 17 км яргъа ава. | null | qusar |
Bu, Şeyx Şamilin təslimindən sonra Osmanlı dövlətinə sığınan indiki Dağıstan və Azərbaycan respublikalarından gələn ləzgilərin Balıkesir bölgəsində 1865-1870-ci illərdə saldığı ilk kənddir. | Им Шейх Шамил есирда кьурдалай кьулухъ Къафкъаздай куьчарай лезгийри Балыкесир вилаятда 1865-1870-йисара кутур сад лагьай хуьр я. | null | qusar |
Əvvəlcə bölgənin ən yüksək yeri olan Kəltəpədə məskunlaşan ləzgilərin indiki əraziyə köçməsi 20 il çəkmişdir. | Сифте вилаятдин виридалайни кьакьан дагълух чка тир Келтепедин кукӀушдал бине кутур лезгийрин арандиз куьч хьун 20 йисан къене давам хьана. | null | qusar |
Son dərəcə küləkli yer olduğundan qışda kənd əhalisi burada çox əziyyət çəkmiş, 4 dəfə yerini dəyişməli olmuşdur. | Инаг гзаф къайи ва гар галай чка тирвиляй инсанри хъуьтӀуьз гзаф азият чӀугвадай. | null | qusar |
Kənddə 30 ev vardır. | Хуьре 30 кӀвал ава. | null | qusar |
Buradan pərvazlanan ləzgilər Bursa, Balıkesir, İzmir, İstanbul şəhərlərində 120 ev qurmuşlar. | Инай акъатай лезгийри Бурса, Балыкесир, Измир, Истанбул хьтин шегьерра 120 кӀвал туькӀуьрнава. | null | qusar |
Kənddə ləzgi dilində danışılır, ləzgi adətənənələrinə əməl edilir. | Хуьре лезги чӀалал рахазва, лезги адетар хуьзва. | null | qusar |
Son illər kənd canlanmaqdadır. | Эхиримжи йисара хуьр чандал атанва. | null | qusar |
Bir zamanlar onu tərk edib gedənlər yenidən buraya qayıdırlar. | Са чӀавуз ам туна яргъариз фейибур гила кьулухъ элкъвезва. | null | qusar |
Kirne (Ortaca) kəndi Balıkesir şəhərinin şimalında, ondan 13 km-lik məsafədədir. | Кирне (Ортажа) хуьр Балыкесир шегьердин кеферпата ава. | null | qusar |
Bu, Şeyx Şamil hərəkatının süqutundan sonra Dağıstandan və Azərbaycandan köçən ləzgilərin Osmanlıda saldığı ikinci kənddir. | Им Шамил есирда кьурдалай кьулухъ Къафкъаздай куьчарай лезгийри Балыкесир вилаятда 1866-1871-йисара кутур кьвед лагьай хуьр я. | null | qusar |