az
stringlengths 3
1.15k
| lez
stringlengths 3
1.45k
| ru
stringlengths 3
1.28k
⌀ | source
stringclasses 3
values |
|---|---|---|---|
Məşhur Ləzə şəlalələri buraya tökülür. | Машгьур Лацарин чарчарар гьа кӀамуз авахьзава. | null | qusar |
Bahar gələndə bu dərə başdanbaşa heyrətamiz çiçəklərə bürünür. | КӀам гатфариз кьиляй-кьилди цуькверив дигида. | null | qusar |
Ləzədən Şahdağın zirvəsinə düz xətlə 9 km-dir. | Дуьз цӀар чӀугуртӀа, инай Шагь дагъдин гирведал кьван 9 километр я. | null | qusar |
Lakin dağın daim buzlarla örtülü olan zirvəsinə yaxınlaşmaq üçün dolanbac yolla 30 km-dən artıq yol getmək lazımdır. | Ингье дагъдин гирведив агакьун патал элкъвез-элкъвез 30 километрдилай гзаф рехъ фин герек я. | null | qusar |
Bu yol Ləzə kanyonundan keçir. | И рехъ Лацарин кӀамай тӀуз физва. | null | qusar |
Silibir yaylaqları | Силибирдин яйлахар | null | qusar |
Sudur kəndi ərazisində yerləşən həmin yaylaqları rayonun digər yaylaqlarından heyrətamiz çiçəklər-silibirlər fərqləndirir. | СтӀур хуьруьн чилерал экӀя хьанвай и яйлахар тикрарсуз ийизвайди силибирдин цуьквер я. | null | qusar |
Silibir yaylaqları gül açanda düzdünya bu ağ-çəhrayı çiçəklərə qərq olur. | Силибирдин яйлахри цуьк акъудайла, тӀебиат лугьуз тежедай хьтин иервилив дигида. | null | qusar |
Dərildikdən sonra da 15-20 gün təravətini və ətrini itirməyən silibir çiçəyi ləzgi folklorunda gözəllik və bakirəlik rəmzi kimi vəsf olunur. | АтӀайдалай гуьгъуьниз 15-20 юкъуз иервални атир хуьзвай силибирдин цуьк лезги фольклорда иервилинни паквилин лишан хьиз теснифнава. | null | qusar |
Kasların adı yaşayır | Касарин тӀвар ала | null | qusar |
Qusar çayının sol sahilində, nəhəng qayaların arası ilə gurultu qopararaq axan çayın köpüklü suları heyrətamiz mənzərələr yaradır. | КцӀар вацӀун чапла кьеряй тӀуз фидай рекье кьакьан кьваларин арадай ван алаз авахьзавай вацӀун фири алай ятари рамда вун. | null | qusar |
Qıvrılıb-açılan, daşlara, qayalara çırpılaraq vahimə və qorxu yaradan bu çayın adı ləzgi dilində Ksar çayıdır. | КӀватӀ жез, ахъа жез, къванерал гьалч жез авахьзавай и дили вацӀуз лезгийри Ксар вацӀ лугьуда. | null | qusar |
Buralarda "Ksar pel," "Ksar dağ," "Ksar tul" kimi yerlər də var. | И патара "Ксар пел," "Ксар дагъ," "Ксар тӀул" "Ксар сув," "Ксар кьвал" лугьудай чкаярни ава. | null | qusar |
Həmin toponimlər, çox güman ki, qədim Albaniyanın kas tayfasının adından götürülmüşdür. | Ибур дегь чӀавара яшамиш хьайи кас тайифадин гелер я жеди. | null | qusar |
Əniğ dərəsinin bəzi kəndlərinin əhalisi, o cümlədən kuzunlular Qusar çayına indinin özündə də Kasar çay deyirlər. | Уьнуьгъ дередин са бязи хуьрерин жемятри, иллаки кузунвийри КцӀар вацӀуз гилани Касар вацӀ, КцӀариз Касар лугьуда. | null | qusar |
Elə "Qusar" sözü də Kasar adı ilə əlaqəlidir. | "КцӀар" тӀварни гьа гафунихъ галаз алакъалу я. | null | qusar |
Bu fikri türk səyahətçisi Evliya Çələbi (1612-ci il) də təsdiq etmişdir. | И фикир туьркверин сиягьатчи Эвлия Челебидини (1612-йис) тестикь авунва. | null | qusar |
Kabaş | Кабаш | null | qusar |
Kabaş dağının başından ətraf ovuc içi kimi görünür. | Кабаш дагъдин кьилелай кьуд пад капун юкьвал алайди хьиз аквада. | null | qusar |
Elə buna görə də ləzgilər bu dağa "ovuc içi" mənasını verən Kabaş (Kapaş) adını veriblər. | Гьавиляй и дагъдиз лезгийри "Кабаш" (Капаш) тӀвар ганва жеди. | null | qusar |
Kabaş dağının yaraşığı onun məşhur Gurgur şəlaləsidir. | Кабаш дагъдин кьилин лишан адан чарчар я. | null | qusar |
Eni 4,5 m, hündürlüyü 70 m olan Gurgur Şahdağda ən böyük və ən gözəl şəlalədir. | Яргъарай япара гьатзавай гугрумдин ванери инсандин чанда кичӀ твада. | null | qusar |
Bu şəlalənin başlanğıcı Kabaşın üstündədir. | Гугрум чарчардин эвел кьил Кабашда ава. | null | qusar |
Şahdağın zirvəsindəki qarların əriməsi nəticəsində yaranan dumduru sular saysız-hesabsız bulaqlar və çaylarla axıb Kabaşın başında birləşir, buradan aşağı tökülərək, dəhşətli gurultu yaradır. | Абурукай арадиз атай булахринни хваларин ятар Кабашдин кьилел сад садак акахьна дагъдин рагарай кӀвахьиз, гугрумдин ванер твазва. | null | qusar |
Bu gurultunun səsi bir kilometrlik məsafədən eşidilir. | Вичин гьяркьуьвал 4-5 юкӀ, кьакьанвал 70 юкӀ тир и чарчар Гъуцар сувун виридалайни чӀехи ва виридалайни иер чарчар я. | null | qusar |
Kabaş çayı həmin şəlalədən əmələ gəlib. | Адан ятарикай Кабаш вацӀ арадиз атанва. | null | qusar |
Yaru dağ | Яру дагъ | null | qusar |
Yaru dağ Şahdağ zirvəsindən şimal-qərbdə, Yan silsiləsində zirvədir. | Яру дагъ Шагь дагъдин кефер-рагъакӀидай пата ава. | null | qusar |
Onun hündürlüyü 4116 metrdir. | Адан кьакьанвал 4116 метр я. | null | qusar |
Süxurları qırmızı rəngə çaldığına görə ləzgilər ona "qırmızı" mənasını verən Yaru adını veriblər. | Гьавиляй адаз лезгийри Яру дагъ тӀвар ганва. | null | qusar |
Buralarda günəşin şəfəqləri öncə Yaru dağın üzərinə düşür. | Ина рагъ кӀвенкӀве Яру дагъда акьада. | null | qusar |
Zirvələr günəşin nurundan əvvəlcə sarı rəngə çalır, sonra sarıya qırmızı qarışır. | Ракъин нурар чкӀайла сифте къиб акьалтда дагъдал. | null | qusar |
Bir qədər keçdikdən sonra dağ alov rənginə boyanır. | Садни аквада ваз, ифей хьар хьиз хьанва дагъ. | null | qusar |
Təsvirəgəlməz gözəllik yaranır. | Лугьуз тежедай хьтин аламатдин кар я. | null | qusar |
Nisen dağı | Нисен дагъ | null | qusar |
"Nisen" sözünün mənası ləzgi dilində "günorta" deməkdir. | Им дегь чӀаварилай лацувийрин сят я. | null | qusar |
Bu dağ ləzəlilər üçün saat rolunu oynayır. | Вахт гьадалди тайинарда и патарин инсанри. | null | qusar |
Gündüz saat 12-də bir qayda olaraq günəş Nisen dağının üzərinə düşür. | Сятдин 12 хьайила Рагъ Нисен дагъдал жеда. | null | qusar |
Min illərdən bəri çobanlar vaxtı onunla müəyyənləşdirirlər. | Агъзур йисар я яйлахра хпер хуьзвай чубанри нисенин вахт гьа икӀ тайинариз. | null | qusar |
2003-cü ildə Azərbaycan alpinistləri Nisen dağının zirvəsinə Heydər Əliyevin adını veriblər. | 2003-йисуз и дагъдин кукӀушдиз Азербайжандин альпинистри Гьейдар Алиеван тӀвар гана. | null | qusar |
Onun hündürlüyü 3800 metrdir. | Адан кьакьанвал 3800 метр я. | null | qusar |
Girvə | Гирве | null | qusar |
Bu aşırım Azərbaycanın dağlıq hissəsini Dağıstanın Quruş kəndi ilə birləşdirir. | Шагь дагъдин живерини муркӀари кьунвай рагарал Азербайжан Дагъустандин Къурушрин хуьруьхъ галаз галкӀурзавай чка ава. | null | qusar |
Qafqaz dağlarının ən soyuq bulaqları burada qaynayır. | Къафкъаздин дагъларин виридалайни къайи булахар ина ргазва. | null | qusar |
Onun hündürlüyü 3963 metrdir. | Адан кьакьанвал 3963 метр я. | null | qusar |
Tufan dağı | ТӀурфан дагъ | null | qusar |
Bu zirvə Böyük Qafqaz suayrıcı üzərində yerləşib konusu xatırladır. | ТӀурфан дагъ ЧӀехи Къафкъаздин ятар чара ийидай синел ала ва ам конусдиз ухшар я. | null | qusar |
Yura şistlərindən əmələ gəlmiş bu dağın hündürlüyü 4191 metrdir. | Къафкъаздин виридалайни гзаф саврухарни тӀурфанар жезвай и гирведин кьакьанвал 4191 метр я. | null | qusar |
İl ərzində ən çox tufan və çovğun olduğuna görə ona Tufan adı verilmişdir. | ТӀурфан вире гуя Нуьгьан гимидикай хкатай кӀусар ава. | null | qusar |
Yağış, çovğun vaxtı həmin parçalar göllərin suyunun üzərinə çıxır, hava sakitləşəndə qeyb olur. | Марфар, харар къвайила а кӀусар цин винел акъатиз, гьава секин хьайила чуьнуьх жезва кьван. | null | qusar |
Göründüyü kimi, Nuhla bağlı əfsanələr, Mesopotamiyadan digər ölkələrə, o cümlədən Qafqaza yayılmışdır. | Аквазвайвал, Нуьгьакай риваятар Месопотамиядай маса уьлквейриз хьиз Къафкъаздизни чкӀанай. | null | qusar |
"Sudur Birləşmiş Ştatları" | "СтӀурин Садхьанвай Штатар" | null | qusar |
Kabaşın başından Baba dağı, Qudyal çayı, eləcə də Qusarın əksər kəndləri ovuc içi kimi görünür. | Кабашдин кьилелай Буба дагъ, Кьудял вацӀ, гьакӀни КцӀарин гзаф хуьрер капун юкьвал алай хьиз аквада. | null | qusar |
Ən yaxında Sudur yerləşir. | Виридалайни мукьвалди СтӀур я. | null | qusar |
Kiçik bir kəndə birləşmiş bu qədər sayda kəndlərə dünyanın harasında rast gələrsən? | Дуьньядин санани гъвечӀи са хуьруьк галкӀанвай икьван хуьрер аквадач квез. | null | qusar |
Elə buna görə də qusarlılar zarafatla onlara "Sudur ştatları" deyirlər. | Гьавиляй кцӀарвийри зарафатдалди "СтӀурин штатар" лугьуда абуруз. | null | qusar |
Budur onlar: Sudur, Takar, Quturqan, Güne, Qənərçay, Yuxarı ker, Aşağı ker, Tit-gird, Arçan, Elix, Sanay oba, Suv, Yarği kek... | Ингье абур: СтӀур, ТӀакӀар, Къутургъан, Агъа кьер, Вини кьер, Гуьне, ГъенервацӀ, Арчан, Элихъ, ТӀитӀ-Гирд, Санайуба, Сув, Яргъикек... | null | qusar |
Çınqıl gölləri | Чиргъед вирер | null | qusar |
Şahdağın qarlı zirvəsinə gedən yol ucsuz-bucaqsız çınqıl göllərindən keçir. | Шагьдагъдин живери кьунвай гирведиз рехъ чиргъедин вирерай тӀуз физва. | null | qusar |
Bu göllər irili-xırdalı daşlardan yaranmışdır. | И кьил-а кьил аквазвачир вирерин кьуд пад гъвечӀи, чӀехи, хци, хкатай, цӀалцӀам къванер я. | null | qusar |
Onları vulkan püskürməsi zamanı atılmış saysız-hesabsız süxurlar əmələ gətirmişdir. | Абур вулканри чилин винел акъуднава. | null | qusar |
Ləzə moreni | Лацарин морена | null | qusar |
Şahnabat çayının yuxarı axınında, Şahdağ yastanının cənub ətəyində, 1600-2500 m yüksəklikdə yerləşən Şahnabat dərəsi qədim buzlaqların gətirdiyi çöküntülərin - morenlərin ən çox təsadüf olunduğu ərazidir. | Шагьнабат вацӀун вини кьиле, Шагь дагъдинни Къизилкъаядин арада, 1600-2500 метрдин кьакьанвиле экӀя хьанвай Шагьнабат дереда Лацарин морена ава. | null | qusar |
Qədimlərdə bu ərazi buzlarla örtülü olmuşdur. | Им дегь чӀавара дагъларай авахьай муркӀари гъанвай къванерин кӀватӀалар я. | null | qusar |
Vaxtilə Baş Qafqaz boyu hərəkət edən buzlaqlar buradan keçmiş, Şahyurd yaylağı yaxınlığında nəhəng buz şəlaləsi əmələ gətirmiş, Ləzə kəndinə qədər uzanmışdır. | Са береда ЧӀехи Къафкъаз тирвал къекъвей муркӀари Шагьнабат дереда галкӀана генани зурба муркӀар арадиз гъанай. | null | qusar |
İqlim dəyişəndə buzlaq geri çəkilsə də, bəzi yerlərdə qalmışdır. | И муркӀари Шагьюрт яйлахдай Лацарин хуьре кьван экӀя хьанвай лап зурба муркӀадин гьамбарар арадиз гъанай. | null | qusar |
Həmin dayanacaqlarda moren çöküntüləri yaranmışdır. | Вахтар алатунивай муркӀар цӀранатӀани, абуру моренадин амукьаяр арадиз гъана. | null | qusar |
Oyulmuş qaya | ТӀвек акъуднавай кьвал | null | qusar |
Kabaş dağına qalxan yolun sağ tərəfində nəhəng bir qayanın içindəki oyuq uzaqdan diqqəti cəlb edir. | Кабаш дагъдал акьахдай рекьин эрчӀи пата зурба са кьвалан къене гъилив акъуднавай хьтин элкъвей чӀехи текӀвен ава. | null | qusar |
İnsanın rahatlıqla keçə bildiyi bu oyuq, çox güman ki, mahir sənətkar əli ilə açılıb. | Инсандивай регьятвилелди гьахьна, акъат жедай и тӀеквен, на лугьуди, устӀарди акъуднавайди я. | null | qusar |
Görəsən bu yolun üstündə necə peyda olub? | Бес и кьвал гьинай атана акъатнаватӀа и рекьел? | null | qusar |
Bəs onun ilk məkanı hara olub? | Адан сифте макан гьинаг тиртӀа? | null | qusar |
Hansı qüdrətli əl qayanı buraya gətirib çıxarıb? | Гьи къудратди адан чка дегишарнатӀа? | null | qusar |
Maraqlıdır, bu oyuqdan keçib əcdadlarımız düşmənlərdən necə qorunurmuş? | Чи дагълара тӀебиатдин басрухар тӀимил хьанани? | null | qusar |
Turlar qayası | "ЦӀегьерин кьвал" | null | qusar |
"Qaçalar" adlı yerdə, Şahdağın zirvəsinə yaxın məşhur "Turlar qayası" yerləşir. | "Гачалар" лугьудай чкада, Шагь дагъдиз мукьва кьвалаз "ЦӀегьерин кьвал" лугьуда. | null | qusar |
Burada alpinistlər tez-tez dağ keçilərinin sürüləri ilə rastlaşırlar. | Ина альпинистрал фад-фад дагъдал акьахзавай суван цӀегьер гьалтда. | null | qusar |
Nəhəng buynuzları olan turlar nizamlı cərgə ilə düzülərək, tələsmədən dağın zirvəsinə doğru gedirlər. | Элкъвей, зурба крчарин цӀегьер сад садан гуьгъуьна гьатна, архайиндаказ тикдал акьахда. | null | qusar |
Onların sürüsündə 100-ə yaxın tur olur. | Абурун суьруьда 100-дав агакьна гьайванар жеда. | null | qusar |
Bu qürurlu heyvanlar əzəmətli görkəmləri ilə sanki demək istəyirlər: Biz bu dağların aborigenləriyik, bizə atəş açmayın! | И такабурлу гьайванриз саки лугьуз кӀан я: Чун инрин аборигенар я, чаз гуьлле гумир, гунагь жеди! | null | qusar |
"Arfa qayalar" | "Арфадин кьвалар" | null | qusar |
Şahdağda əhəng daşlarının əmələ gətirdiyi geniş düzənliklər - yastanlar var. | Шагь дагъда киреждин къванерикай арадиз атай гегьенш дуьзенлухар гзаф ава. | null | qusar |
Bəzi qayalar külək əsəndə musiqili səslər yaradır. | Гар къарагъайла бязи кьвалари макьамриз ухшар ванер акъудда. | null | qusar |
Arfanın simlərindən qopan səslərə bənzəyən bu musiqi xeyli çəkir. | Арфадин симерай кӀвахьзавай ванериз ухшар я и ванер. | null | qusar |
Elə buna görə də həmin qayalara "Arfa qayalar" adı verilmişdir. | Гьавиляй абуруз "Арфадин кьвалар" тӀвар ганва. | null | qusar |
"Yer piramidaları" | "Чилин пирамидаяр" | null | qusar |
Ləzə kəndinin cənub-qərbində bir-birinə söykənmiş yer piramidaları ucalır. | Лацар хуьруьн кьибле-рагъакӀидай пата сад садав агатна акъвазнавай чилин пирамидаяр ава. | null | qusar |
Onlar insan əli ilə yaradılmış əsər təsiri bağışlayır. | На лугьуди, инсанди гъилералди яратмишнавайди я абур. | null | qusar |
Bu "sütunlar şəhərciyi"nin sütunlarının hündürlüyü 10-15 metrdən çoxdur. | И "стунрин шегьер"дин стунрин кьакьанвал 10-15 метрдилай гзаф я. | null | qusar |
Sütunların başında sal daşlar vardır. | Абурун кьилел зурба къванер ала. | null | qusar |
Bu daşlar piramidaları təbiətin təsirlərindən qoruyur. | И къванери пирамидаяр тӀебиатдин басрухрикай хуьзва. | null | qusar |
"Muğulların öldürüldüyü tala" | "Мугъулар кьейи тӀул" | null | qusar |
Qusar rayonunun ərazisində yadelli işğalçılarla bağlı toponimlərə çox təsadüf olunur. | КцӀарин чилерал чапхунчийрихъ галаз алакъалу топонимар гзаф ава. | null | qusar |
Tarixin müxtəlif dövrlərində bu yerlərə xəzərlər, ərəblər, monqollar, farslar hücum çəkib. | Гьезерар, арабар, монголар, фарсар... | null | qusar |
Belə toponimlərə Tahircal, Zuxul, Kiçan, Düztahir, Həzrə, Zindanmuruğ, Xuray, Yuxarı Ləgər və başqa kəndlərdə daha çox təsadüf olunur. | Ихьтин топонимар ТӀигьиржал, ЦӀехуьл, Кичан, ТӀигьир, Яргун ва маса хуьрера иллаки гзаф дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Ora "Muğulların öldürüldüyü tala" adlanır. | Ингье тарихдин гелерикай сад: "Мугъулар (монголар) кьейи тӀул." | null | qusar |
Hündür, əzəmətli qayaların arasında yerləşən bu çiçəkli talaya təbiət əsrarəngiz gözəllik bəxş edib. | Ам Шагь дагъдин ценерив, кьакьан, гьайбатлу кьваларин арада экӀя хьанва. | null | qusar |
Həmişə tükürpədici sakitliyin hökm sürdüyü tala sanki sirlərə qərq olub. | Цуькверив диганвай и чкадиз тӀебиатди лугьуз тежедай хьтин секинвални иервал бахшнава. | null | qusar |
Bir balaca qazsan, yerin altından kim bilir, nələr üzə çıxar. | ЭгъуьнайтӀа, ништа, чиликай гьихьтин затӀар хкатдатӀа! | null | qusar |
Şahdağın döşündə isə "Muğul qəbiristanlığı" yerləşir. | Шагь дагъдин хурал лагьайтӀа, "Мугъулрин сурар" ала. | null | qusar |