az
stringlengths 3
1.15k
| lez
stringlengths 3
1.45k
| ru
stringlengths 3
1.28k
⌀ | source
stringclasses 3
values |
|---|---|---|---|
Payız meşəsi | Зулун там | null | qusar |
Şahdağın çiçəkləri | Шагь дагъдин цуьквер | null | qusar |
Qusarçay | КцӀар вацӀ | null | qusar |
Sudur çayı | CтӀур вацӀ | null | qusar |
Şahdağda çiçəkli göl | Шагь дагъда цуькверин вир | null | qusar |
Qusarın "Bənövşə" gölü | КцӀарин "Беневша" вир | null | qusar |
Heydər Əliyev zirvəsi | Гьейдар Алиеван кукӀуш | null | qusar |
Silibir yaylağı | Силибирдин яйлах | null | qusar |
Şahdağın ətəkləri | Шагь дагъдин ценер | null | qusar |
"Sevgililər körpüsü" | "КӀанибурун муьгъ" | null | qusar |
Kabaş dağı | Кабаш дагъ | null | qusar |
Şahdağın ən böyük şəlaləsi | Шагь дагъдин виридалайни чӀехи чарчар | null | qusar |
Oyulmuş qaya | ТӀвек акъуднавай кьвал | null | qusar |
Turlar qayası | ЦӀегьерин кьвал | null | qusar |
Qaya məhəbbəti | Кьвалан муьгьуьббат | null | qusar |
Qanlı qayalar | Иви алай кьвалар | null | qusar |
Ləzə | Лаца | null | qusar |
Ləzənin darvazası: "Peyğəmbər daşları" | Лацарин варар: "Пайгъамбард къванер" | null | qusar |
Nisendağ | Нисен дагъ | null | qusar |
Şahdağ massivi | Шагь дагьдин массив | null | qusar |
Təbiət | ТӀебиат | null | qusar |
Görən kim yaratmış bu təbiəti, O kimdir, işinin nədir hikməti? Nizami Gəncəvi | Гьи касди халкьнатӀа яраб тӀебиат, Вуж я ам, бахшайди ихьтин мужидат? Низами Генжеви | null | qusar |
Azərbaycanın şimal qapısı sayılan, 1542 km2 sahəsi olan Qusar rayonu respublikamızın şimal-şərqində yerləşir. | Азербайжан Республикадин кефер-рагъэкъечӀдай пата экӀя хьанвай КцӀар райондин чилерин майдан 1542 км2 я. | null | qusar |
240 km quru və 60 km su sərhədinə malik rayon Samur çayı boyunca Dağıstan Respublikasının Axtı və Məhərrəmkənd rayonları ilə, cənub-qərbdən Qəbələ, cənubdan Quba, şərqdən Xaçmaz rayonları ilə həmsərhəddir. | Им санлай республикадин вири чилерин 1,8% лагьай чӀал я. | null | qusar |
Onun cənub-qərbində Baş Qafqaz silsiləsinin şimal-şərq yamacı və Yan silsilə, mərkəzi hissəsində Qusar maili düzənliyi, şimal-şərqində Samur-Dəvəçi ovalığı uzanır. | Райондин сергьятрин яргъивал 300 км-див агакьзава. | null | qusar |
Rayonun cənub-qərb sərhədi Baş Qafqaz silsiləsinin suayrıcından keçir. | 240 км кьуру сергьятар, 60 км цин сергьятар (Самур вацӀ) я. | null | qusar |
Rayonun ən ucqar nöqtələri şimalda Suduroba, cənubda Tufan dağı, şərqdə Kuzun qışlaq, qərbdə Bazardüzü zirvəsi sayılır. | Райондин эхиримжи нукьтӀаяр кефер пата СтӀуруба, кьибле пата ТӀурфан дагъ, рагъэкъечӀдай пата Кузун хъишлах, рагъакӀидай пата Базардуьзуьдин кукӀуш я. | null | qusar |
Qusar rayonu dəniz səviyyəsindən 45 metrdən 4466 metrə qədər yüksəkdə yerləşir. | Райондин чилер гьуьлуьвай 45 метрдилай 4466 метр кьван кьакьанда ава. | null | qusar |
Ərazisinin beşdə dörd hissəsini dağlar təşkil edir. | Чилерин вадакай кьуд пай дагълар я. | null | qusar |
Rayonun dağ zirvələrinin hündürlüyü aşağıdakı kimidir: Bazardüzü 4466 m, Şahdağ 4243 m, Tufandağ 4191 m, Bazaryurd 4126 m, Yarudağ 4116 m, Girve 3963 m, Nisendağ 3660 m. | КцӀарин дагъларин кьакьанвал агъадихъ галайвал къалуриз жеда: Базардуьзуь 4466 м, Шагь дагъ 4243 м, ТӀурфан дагъ 4191 м, Базарюрт 4126 м, Яру дагъ 4116 м, Гирве 3963 м, Нисен дагъ 3660 м. | null | qusar |
Respublikamızda mövcud olan müasir buzlaq sahələrindən Bazardüzü, Tufandağ, Şahdağ və Bazaryurd Qusar rayonu ərazisindədir. | Азербайжандихъ дегь чӀаварилай муркӀади кьунвай 7 чка ава. | null | qusar |
Bazardüzünün konusvari zirvəsi "Çexisar," "Murkar" buzlaqları ilə və başqa buzlaqlarla örtülmüşdür. | Абурукай 4 КцӀар райондин Базардуьзуь, Шагь дагъ, ТӀурфан ва Базарюрт хьтин кукӀушра экӀя хьанва. | null | qusar |
Buradakı dağlar nisbətən cavandır. | Санлай абуру 2,7 км2 кьван чка кьазва. | null | qusar |
Onlar Alp, Karpat, Pamir və başqa dağlarla eyni vaxtda - təxminən 100-110 milyon il bundan əvvəl yaranmağa başlamışdır. | "ЧӀехисар" лугьудай чкадин гьяркьуьвал 200, яргъивал 1100 метр я. | null | qusar |
Baş Qafqazın və Yan silsilə dağlarının yerləşdiyi ərazi qədim Kaspi dənizinin dərin yeri olmuşdur. | Са бязи алимри малумат гузвайвал, тахминан 100-110 миллион йис инлай вилик ЧӀехи Къафкъаздин дагълар алай чка Каспи гьуьлуьн дерин кӀан тир. | null | qusar |
Tektonik dəyişikliklər nəticəsində dənizin dibi qalxaraq, quru sahəsini - indiki Baş Qafqaz silsiləsini yaratmışdır. | Тектоникадин дегишвилерин нетижада гьуьлуьн кӀан хкаж хьанай ва гилан Къафкъаз дагъларин цӀиргъ арадиз атанай. | null | qusar |
Ən qədim dövr çöküntüləri Tahircal çayının yuxarı axarında, Şahdağ massivində üzə çıxıb. | Шагь дагъда, ТӀигьиржал вацӀун ва КцӀар вацӀун ятахра кижин къванерин ва доломитдин лап къадим девирриз талукь амукьаяр ава. | null | qusar |
Şahdağ zonasında, Samur çayı dərəsində və Şirvanovka kəndi ərazisində təbaşir çöküntüləri geniş yayılmışdır. | Шагь дагъдин патарив, Самур вацӀун дереда ва Ширвановкада кижин амукьаяр генани гегьеншдиз экӀя хьанва. | null | qusar |
Rayonun müxtəlif yerlərində qum, gil və başqa süxurlara rast gəlinir. | Райондин чилерал гьакӀни къумадин, чепедин, гъепӀгъепӀрин амукьаяр дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Coğrafi ərazilər | Географиядин чкаяр | null | qusar |
Rayon ərazisi 3 təbii coğrafi əraziyə bölünür: ovalıq, maili düzənlik və dağlıq sahə. | Район географиядин жигьетдай 3 чкадал пай жезва: аран, дуьзенлух ва дагълух чкаяр. | null | qusar |
Ovalıq sahə ərazinin şimal-şərq hissəsini əhatə edir. | Арандик райондин кефер-рагъэкъечӀдай патан чилер акатзава. | null | qusar |
Bu sahəni yerli əhali qışlaq, palasa və ya tala adlandırır. | И чилерин гзаф чкайриз кцӀарвийри "паласа," "тала," "хъишлах" хьтин тӀварар ганва. | null | qusar |
Çəmən-meşə torpağı, qismən qəhvəyi torpaq bura üçün səciyyəvidir. | Аран кьиляй-кьилди цан цазвай чилерикай ибарат я. | null | qusar |
Sahə başdan-başa şumlanır. | Дуьзенлухди райондин юкьни-юкь кьунва. | null | qusar |
Burada əsas yeri bağçılıq, taxılçılıq və tərəvəzçilik tutur. | Ина багълар кутуна, никӀер, салар цазва. | null | qusar |
Dağlıq sahə cənub-qərbdə yerləşən Yan və Baş Qafqaz silsilələrini əhatə edir. | Дагълух чка райондин кьибле-рагъакӀидай патан чилер я. | null | qusar |
Buranın yüksək dağlıq ərazisi üçün dağ tundra iqlimi xasdır. | И чилерик ЧӀехи Къафкъаздин цӀиргъ акатзава. | null | qusar |
Qışı sərt və küləkli keçir. | Дагълух тундрадин гьава хас тир ина хъуьтӀуьн къаяр ва гарар жеда. | null | qusar |
Qusar ərazisi yüksək seysmikliyi ilə seçilir. | КцӀарин чилерин залзалайрихъ майилвал ава. | null | qusar |
Burada 7 və 8 ballıq seysmik zonalar vardır. | Ина 7 ва 8 баллдин зонаярни дуьшуьш жезва. | null | qusar |
E.İ.Bryusun 1953-cü ildə verdiyi məlumata görə, son 100 ildə Qusarda gücü 5 baldan artıq olmayan 8 yeraltı təkan qeydə alınmışdır. | Е.И.Брюса 1953-йисуз гайи малуматда КцӀара эхиримжи 100 йисуз чпин гуж 5 баллдилай артух тушир 8 залзала хьайиди къейд авунва. | null | qusar |
1966-cı ilin aprelin 20-də baş vermiş zəlzələnin gücü isə 6 bal olmuşdur. | 1966-йисан залзала 6 балдинди тир ва ам дагъдин зонада са кьадар чилер авахьуниз ва ацукьуниз себеб хьанай. | null | qusar |
İntensiv tektonik hadisələr rayonun ərazisində təzadlı proseslər yaratmış, dağlıq sahə qalxmaya (1700-1800 m), dənizə yaxın sahə isə çökməyə məruz qalmışdır. | Райондин чилерал кьиле физвай тектоникадин процессри ина сад садав кьазвачир гьалар арадиз гъанва: дагълух чкаяр хкаж хьанва (1700-1800 м), гьуьлуьз мукьва чилер ацукьнава. | null | qusar |
Şahdağ və Qızılqaya yastanlarının şimal yamaclarında sürüşmə-uçqunlar geniş yayılmışdır. | Ихьтин гьалар Шагь дагъдин, Къизилкъаядин ва ТӀигьиржал вацӀун патарив гвай чилерал фад-фад дуьшуьш жеда. | null | qusar |
Dağlar şimaldan gələn soyuq hava kütlələrinin qarşısını kəsərək, onların respublikanın ərazisinə maneəsiz daxil olmasına imkan vermir. | Райондин дагълари кефер патай къвезвай къайи гарарин вилик пад кьазва, абуруз республикадин атмосферадиз гьахьиз манийвал гузва. | null | qusar |
Buranın qışı nisbətən soyuq, yazı yağışlı, yayı isti (rübün əvvəli yağışlı), payızı yağışlı, lakin nisbətən ilıq keçir. | КцӀара гатфар, гад, зул ва кьуьд ашкарадиз чир жезва. | null | qusar |
Bu cür iqlim müxtəlifliyi ərazinin Xəzər dənizinə yaxınlığı və dağlarla əhatə olunması ilə izah edilir. | Имни район Каспи гьуьлуьз мукьва хьунин ва дагълари ам элкъуьрна цӀарцӀе тунин нетижа я. | null | qusar |
Respublikamızda mövcud olan 9 iqlim tipindən 4-ü - yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru çöl iqlimi, yağıntıları təxminən bərabər paylayan mülayimisti iqlim, dağlıq tundra iqlimi bura üçün xarakterikdir. | Чи республикада дуьшуьш жезвай гьавадин гьаларин 9 жуьредикай 4 КцӀариз хас я. | null | qusar |
Qusar rayonunda havanın mütləq minimum temperaturu -450C (4000 metrdən yüksək sahələrdə), mütləq maksimum temperaturu isə +370C təşkil edir. | Гьавадин минимум температур -450С (4000 метрдилай кьакьан чкайра), максимум температур +370С я. | null | qusar |
Ərazidə günəşli günlərin sayı 79-91-dir. | Ина рагъ алай чими йикъарин кьадар 79-91-дав агакьзава. | null | qusar |
Mənfi temperatur noyabrın sonlarından fevralın sonlarına kimi davam edir. | Къайи гьавади ноябрдин эхиррилай февралдин эхирралди давамзава. | null | qusar |
Dağlıq yerlərdə şaxtalar bəzən sentyabrın sonlarında düşür və 250 gündən artıq davam edir. | Дагълух чкайра къаяр гагь-гагь сентябрдин эхиррилай башламишда ва 250 юкъуз давам жеда. | null | qusar |
Qar örtüyü fevralda əriməyə başlayır. | Живер февралдиз цӀраз башламишда. | null | qusar |
Bəzi dağətəyi kəndlərdə qış çox vaxt günəşli və qarsız keçir. | Дагъдин патарив гвай хуьрера кьуьд гзаф чӀавуз жив кьун тавуна, чимиз алатда. | null | qusar |
Yazda və payızda dağlıq yerlərdə buludlu hava və çiskin müşahidə olunur. | Гатфариз ва зулуз дагълух чкайра цифер ва чӀимелвилер гзаф жеда. | null | qusar |
Maksimum yağıntı dağlıq sahələrdə iyunda (80-100 mm), düzənliklərdə isə oktyabrda (34-40 mm) qeydə alınır. | Марфар виридалайни гзаф дагълух чкайра (июндиз 80-100 мм) ва дуьзенлухда (октябрдиз 34-40 мм) жеда. | null | qusar |
Birinci qar adətən düzənlik sahələrdə noyabrda, sonuncu qar isə martın birinci yarısında yağır. | Дуьзенлухда жив сифте яз ноябрдин вацра ва эхиримжи гъилера мартдин сад лагьай паюна къвада. | null | qusar |
Geomorfologiya | Геоморфология | null | qusar |
Qusarda aşağıdakı geomorfoloji rayonlar var: | КцӀара геоморфологиядин са шумуд район ава: | null | qusar |
Yüksək dağlıq rayonu | Кьакьан дагълух район | null | qusar |
Buraya Baş Qafqazın hündürlüyü 2800-4466 m arasında olan suayrıcı zolağı daxildir. | Инихъ ЧӀехи Къафкъаздин вичин кьакьанвал 2800-4460 метр тир пад акатзава. | null | qusar |
Qayalıqlar, səpintilər və dərələr geniş yayılmışdır. | Адаз кьвалар, къванер авахьнавай чкаяр ва дереяр хас я. | null | qusar |
Bazardüzü, Bazaryurd və Tufan dağlarında müasir buzlaqlar vardır. | Базардуьзуь, Базарюрт ва ТӀурфан дагълара гилан девиррин муркӀар дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Şahdağ rayonu | Шагь дагъдин район | null | qusar |
3600 metr hündürlükdə Ust Sarmat dövrünün dəniz çöküntülərinə rast gəlinir. | 3600 метрдин кьакьанвиле Уст Сармат девирдиз талукь гьуьлуьн амукьаяр гьалтзава. | null | qusar |
Məşhur karst mağaraları burada yerləşir. | Инаг карст дагьарралдинни сейли я. | null | qusar |
Qızılqaya rayonu | Къизилкъаядин район | null | qusar |
Mütləq yüksəkliyi 3438 metrə çatan bu sahə Qızılqaya yastanını əhatə edir. | Гьуьлуьвай 3438 метр кьван хкаж хьанвай и районда чил ацукьун ва авахьун адетдин кар я. | null | qusar |
Yamaclarda uçqunlar, sürüşmə, bəzi sahələrdə isə çınqıllıqlar müşahidə olunur. | Бязи чкайра чиргъерин кӀунтӀар дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Sudur rayonu | СтӀуррин район | null | qusar |
Hündürlüyü 2990-3100 metr olub, Ukur və Sudur çayları arasında yerləşir. | Кьакьанвал 2990-3100 метр я, КӀур ва СтӀур вацӀарин арада экӀя хьанва. | null | qusar |
Əhəngdaşları ilə örtülmüş qarışıq tirələrlə səciyyələnir. | Адахъ гуьтӀуь, уьцӀуьзвай дереяр, киж галай накьвар, кижин каньонар гзаф ава. | null | qusar |
Əhəngdaşından yaranmış Tahircal dərəsi də bu rayona daxildir. | Ихьтин каньонар ТӀигьиржалрин дереда генани пара дуьшуьш жезва. | null | qusar |
Ləzə rayonu | Лацарин район | null | qusar |
Buraya daxil olan Suval rayonu Böyük Suval dağı sahəsində yerləşib, maksimal yüksəkliyi 1900 m-dən artıqdır. | Иник акатзавай ЧӀехи Сувал дагъдин кьакьанвал 1900 метрдилай виниз я. | null | qusar |
Samur və Qusarçay arasında geniş ərazini əhatə edir. | Самур ва КцӀар вацӀарин арада гегьенш чилер кьазвай и район вични 2 чкадиз пай жезва. | null | qusar |
Böyük Suvala qobu və yarğanlar, Kiçik Suvala çay dərələri və yamaclar xasdır. | ЧӀехи Сувалдиз къубуяр ва дагълар уьцӀена хьайи кьвалар, ГъвечӀи Сувалдиз вацӀун кӀамар ва дереяр хас я. | null | qusar |
Samur rayonu | Самур район | null | qusar |
Burada relyefin hündürlüyü 45-300 metr arasındadır. | Инин гьуьлуьвай кьакьанвал 45-300 метр кьван я. | null | qusar |
Onun əsas hissəsi alunit çöküntülərindən əmələ gəlmişdir. | Адан гзаф чилер алунитдин амукьайрикай арадиз атанва. | null | qusar |
Dərə, yarğan, qobu və çay yatağından ibarətdir. | Дерейрикай, дагълара уьцӀена хьайи кьваларикай, къубуйрикай ва вацӀун ятахрикай ибарат я. | null | qusar |
Torpaq örtüyü | Накьвар | null | qusar |
Düzənliklərdə qonur və boz-qonur torpaqlar yayılmışdır. | Дуьзенлухриз шуьтруь ва мичӀи-шуьтруь рангарин накьвар хас я. | null | qusar |
Burada yovşan və sünbüllü bitkilər yaxşı inkişaf edir. | Ина явшан ва техилар хъсандиз арадиз къведа. | null | qusar |
Meşə ətəklərində torpaqlar boz şabalıdıdır. | Тамарин патарив гвай чилер цӀару шабалтдин накьварикай ибарат я. | null | qusar |
Suvarılan mədəni bitkilərin əkini üçün istifadə olunur. | И чилерикай яд гузвай набататар цун патал менфят къачуда. | null | qusar |
Dağmeşə qurşağından yuxarıda, 1800-3000 m hündürlükdə dağ-çəmən torpaqları yayılıb. | Дагъларин кефер-рагъэкъечӀдай патан кьурагь чилериз шуьтруь накьвар хас я. | null | qusar |
Dağ-çəmən sahəsi alp və subalp yarımqurşaqlarına bölünür. | Алп ва субалп зонайрилай агъа пад, дагъларин ценер дагъдин-тамун шуьтруь накьвари кьунва. | null | qusar |
Dağ tundra sahəsi dəniz səviyyəsindən 3000 m və daha yüksəkdə yerləşir. | 1800-3000 м кьван кьакьанра дагъдин-векьин чкайрин накьвар арадиз атанва. | null | qusar |