Pretam/hi-kn · Datasets at Hugging Face

source stringlengths 1 11.1k	target stringlengths 1 10.5k
नानृतं ब्रवीमीत्यर्थः ।	ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಅರ್ಥವು ಬರುತ್ತದೆ.
सरलार्थः - अस्मिन्‌ मन्त्रे अक्षान्‌ प्रति उच्यते यत्‌ हे अक्षाः युष्माकम्‌ एकः महान्‌ गणः अस्ति । तत्र यः प्रधानः तम्‌ अहं नमस्करोमि ।	ಸರಳವಾದ ಅರ್ಥ - ಈ ಮಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ದಾಳಗಳ ಪ್ರತಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ ದಾಳಗಳು ನಿನ್ನ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಅಥವಾ ರಾಜನನ್ನು ಅವನಿಗಾಗಿ ನಮಸ್ಕಾರವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ.
अहम्‌ अञ्जलिं कृत्वा सत्यं वदामि यत्‌ अहं ( कितवः ) धनानि न ग्रहिष्यामीति ।	ನಾನು ಹತ್ತು ಬೆರಳುಗಳುಳ್ಳ ಕೈಗಳನ್ನು ಮುಗಿದು ಸತ್ಯವನ್ನು ಹೇಳುತ್ತೇನೆ ನಾನು ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ಜೂಜಿನಿಂದ ಧನವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುವುದಿಲ್ಲ.
बभूव - भूधातोः लिटि प्रथमपुरुषैकवचने ।	ಬಭೂವ - ಭೂಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಿಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇದೆ.
कृणोमि - कृधातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने वैदिकं रूपम्‌ ।	ಕೃಣೋಮಿ - ಕೃ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ವೈದಿಕ ರೂಪವಿದೆ.
रुणध्मि - रुध्‌ - धातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने ।	ರುಣಧ್ಮಿ - ರುಧ್- ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇದೆ.
धना - द्वितीयाबहुवचने वैदिकं रूपम्‌ ।	ಧನಾ - ದ್ವಿತೀಯ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ ವೈದಿಕ ರೂಪವಾಗಿದೆ.
अक्षैर्मा दीव्य: कृषिमित्कृषस्व वित्ते रमस्व बहु मन्य॑मानः ।	ಅಕ್ಷೈರ್ಮಾ ದೀವ್ಯಃ ಕೃಷಿಮಿತ್ಕೃತ್ಕೃಷಸ್ವ ವಿತ್ತೇ ರಮಸ್ವ ಬಹು ಮನ್ಯಮಾನಃ ।
तत्र गाव॑: कितव तत्र जाया तन्मे वि चष्टे सवितायमर्यः ॥ १३ ॥	ತತ್ರ ಗಾವಃ ಕಿತವ ತತ್ರ ಜಾಯಾತನ್ಮೇ ವಿ ಚಷ್ಟೇ ಸವಿತಾಯಮರ್ಯಃ ।।
पदपाठः - अक्षैः ।	ಪದಪಾಠ - ಅಕ್ಷೈಃ.
मा ।	ಮಾ.
दीव्यः ।	ದೀವ್ಯಃ.
कृषिम्‌ ।	ಕೃಷಿಮ್.
इत्‌ ।	ಇತ್.
कृषस्व॒ ।	ಕೃಷಸ್ವ.
वित्ते ।	ವಿತ್ತೇ.
रमस्व ।	ರಮಸ್ವ.
बहु ।	ಬಹು.
तत्र॑ ।	ತತ್ರ.
गावः॑ ।	ಗಾವಃ.
कितव ।	ಕಿತವಾ.
तत्र॑ जाया ।	ತತ್ರ ಜಾಯಾ.
तत्‌ ।	ತತ್.
मे ।	ಮೇ.
वि ।	ವಿ.
चष्टे ।	ಚಷ್ಟೇ.
स॒विता ।	ಸವಿತಾ.
अयम् ।	ಅಯಮ್.
कितव ! अक्षैः मा दीव्यः कृषिम्‌ इत्‌ कृषस्व ।	ಕಿತವಾ! ಅಕ್ಷೈಃ ಮಾ ದೀವ್ಯಃ ಕೃಷಿಮ್ ಇತ್ ಕೃಷಸ್ವ ।
बहु मन्यमानः वित्ते समस्व, तत्र गावः , तत्र जाया तत्‌ मे अयम्‌ अर्यः सविता विचष्टे ।	ಬಹು ಮನ್ಯಮಾನಃ ವಿತ್ತೇ ಸಮಸ್ವ, ತತ್ರ ಗಾವಃ, ತತ್ರ ಜಾಯಾ ತತ್ ಮೇ ಅಯಮ್ ಅರ್ಯಃ ಸವಿತಾ ವಿಚಷ್ಟೇ ।
व्याख्या - हे कितव अक्षैर्मा दीव्यः द्यूतं मा कुरु ।	ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ - ಹೇ ಜೂಜುಗಾರ ಯಾವಾಗಲು ಜೂಜನ್ನು ಆಡಬೇಡ.
बहु मन्यमानः मद्वचने विश्वासं कुर्वस्त्वम्‌ अक्षैर्मा दीव्यः द्यूतं मा कुरु ।	ನನ್ನ ವಚನಗಳ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಇಡು ಜೂಜನ್ನು ಆಡಬೇಡ.
कृषिमित्‌ कृषिमेव कृषस्व कुरु ।	ಕೃಷಿ - ಕೃಷಿಯನ್ನೇ ಮಾಡು.
वित्ते कृष्या सम्पादिते धने रमस्व रतिं कुरु ।	ಕೃಷಿಯಿಂದ ಏನನ್ನು ಸಂಪಾದನೆ ಮಾಡಿದ್ದೀಯೋ ಅದರಿಂದಲೇ ಸಂತುಷ್ಟವಾಗಿರು.
तत्र कृषौ गावः भवन्ति ।	ಅಲ್ಲಿಯೇ ಗೋವುಗಳು ಇರುತ್ತವೆ.
तत्र जायाः भवन्ति ।	ಅಲ್ಲಿ ಪತ್ನಿಯು ಇರುತ್ತಾಳೆ.
तत्‌ एव धर्मरहस्यं श्रुतिस्मृतिकर्त्ता सविता सर्वस्य प्रेरकः अयं दृष्टिगोचरः अर्यः ईश्वरः मे मह्यं वि चष्टे विविधमाख्यातवान्‌ ।	ಅದೇ ಧರ್ಮದ ರಹಸ್ಯವನ್ನು ಶ್ರುತಿ ಸ್ಮೃತಿಕರ್ತಾ ಸವಿತಾ ಎಲ್ಲರ ಪ್ರೇರಕನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಈ ದೃಷ್ಟಿಗೋಚರ ಸೂರ್ಯದೇವನೆ ನನಗೆ ವಿಶೇಷ ರೂಪದಿಂದ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ.
सरलार्थः - सविता कितवं प्रति कथयति यत्‌ हे कितव अक्षैः मा क्रीड ।	ಸರಳಾರ್ಥ - ಸವಿತಾ ಜೂಜುಗಾರರ ಬಳಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ ಹೇ ಜೂಜುಗಾರರೇ ದಾಳಗಳಿಂದ ಆಡಬೇಡಿ.
कृषिकार्यं कुरु ।	ಕೃಷಿಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿ.
तेन यत्‌ धनं त्वं प्राप्स्यसि तत्रैव आनन्दम्‌ अनुभव ।	ಅದರಿಂದ ಎಷ್ಟು ಧನವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತೀಯೋ ಅಷ್ಟೇ ಆನಂದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತೀಯಾ.
तेनैव धनेन त्वं गाः स्वस्त्रीः च प्राप्स्यसि ।	ಆ ಧನದಿಂದ ನೀನು ಗೋವುಗಳು ಮತ್ತು ನಿನ್ನ ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ಪಡೆದುಕೋ.
दीव्यः - दीव्‌ - धातोः लङि मध्यमपुरुषैकवचने ।	ದೀವ್ಯಃ - ದೀವ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಂಗ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
कृषस्व - कृष्‌ - धातोः लोटि मध्यमपुरुषैकवचने ( वैदिकः ) ।	ಕೃಷಸ್ವ - ಕೃಷ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ (ವೈದಿಕ).
रमस्व - रम्‌ - धातोः लोटि मध्यमपुरुषैकवचने ।	ರಮಸ್ವ - ರಮ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ.
चष्टे - चक्ष्‌ - धातोः लटि प्रथमपुरुषैकवचने ।	ಚಷ್ಟೆ - ಚಕ್ಷ್ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ.
मित्रं कृणुध्वं खलु मृळता नो मा नो घोरेण चरताभि धृष्णु ।	ಮಿತ್ರಂ ಕೃಣುಧ್ವಂ ಖಲು ಮೃಳತಾಂ ನೋ ಮಾ ನೋಂ ಘೋರೇಣ ಚರತಾಭಿ ಧೃಷ್ಣು ।
नि वो नु मन्युर्विशतामरातिरन्यो ब॑भ्रूणां प्रसितौ न्व॑स्तु ॥ १४ ॥	ನಿ ವೋ ನು ಮನ್ಯುರ್ವಿಶತಾಮರಾತಿರನ್ಯೋ ಬಭೃಣಾಂ ಪ್ರಸಿತೋ ನ್ವಸ್ತು ।।
पदपाठः - मित्रम्‌ ।	ಪದಪಾಠ - ಮಿತ್ರಮ್.
कृणुध्वम्‌ ।	ಕೃಣುಧ್ವಮ್.
खलु ।	ಖಲು.
मृळत॑ ।	ಮೃಳತ.
नः ।	ನಃ.
मा ।	ಮಾ.
नः ।	ನಃ.
घोरेण॑ ।	ಘೋರೇಣ.
चरत ।	ಚರತ.
अभि ।	ಅಭಿ.
नि ।	ನಿ.
वः॒ ।	ವಃ.
नु ।	ನು.
मन्युः ।	ಮನ್ಯುಃ.
विशताम्‌ ।	ವಿಶತಾಮ್.
अरातिः ।	ಅರಾತಿಃ.
अन्यः ।	ಅನ್ಯಃ.
बभ्रूणाम्‌ ।	ಬಭ್ರೂಣಾಮ್.
प्रऽसितौ ।	ಪ್ರಽಸಿತೌ.
नु ।	ನು.
अन्वयः - मित्रं कृणुध्वम्‌ , खलु नः मृळत , धृष्णु , घोरेण मा अभिचरत ।	ಅನ್ವಯ - ಮಿತ್ರಂ ಕೃಣುಧ್ವಮ್, ಖಲು ನಃ ಮೃಳತ, ಧೃಣು, ಘೋರೇಣ ಮಾ ಅಭಿಚರತ ।
नु वः मन्युः अरातिः नि विशतां, नु अन्यः बभ्रूणां प्रबन्धने प्रसितौ अस्तु ।	ನು ವಃ ಮನ್ಯುಃ ಅರಾತಿಃ ನಿ ವಿಶತಾಂ, ನು ಅನ್ಯಃ ಬಭ್ರೂಣಾಂ ಪ್ರಬಂಧನೆ ಪ್ರಸಿತೌ ಅಸ್ತು ।
व्याख्या - हे अक्षाः यूयं मित्रं कृणुध्वम्‌ ।	ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ - ಹೇ ದಾಳಗಳೇ ನಮ್ಮನ್ನು ಬಂಧುಗಳೆಂದು ತಿಳಿದುಕೊಌ.
अस्मासु मैत्रीं कुरुत ।	ನಮ್ಮ ಜೊತೆಗೆ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿ.
खलु इति पादपूरणः ।	ಖಲು ಇದು ಪಾದಪೂರಣವಾಗಿದೆ.
न अस्मान्‌ मृळत सुखयत च ।	ನಮಗೆ ಪ್ರಸನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಸುಖವನ್ನು ನೀಡು.
नः अस्मान्‌ धृष्णु धृष्णुना तृतीयार्थे प्रथमा ।	ನಃ ಅಸ್ಮಾನ್ ಧೃಷ್ಣು ಧೃಷ್ಣುನಾ ತೃತೀಯಾ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮಾ.
घोरेण असह्येन मा अभिचरत मा गच्छत ।	ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಘೋರ ದುದ್ದಷ ಪ್ರಭಾವದ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಮಾಡಬೇಡ.
किञ्च वः युष्माकं मन्युः क्रोधः अरातिः अस्माकं शत्रुः नि विशताम्‌ अस्मच्छत्रुषु तिष्ठतु ।	ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳೇ ನಿನ್ನ ಕ್ರೋಧಕ್ಕೆ ಭಾಜನರಾಗಲಿ, ನೀವು ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳಲ್ಲೇ ನಿವಾಸವನ್ನು ಮಾಡು.
अन्यः न अस्माकं शत्रुः कश्चित्‌ बभ्रूणां बभ्रूवर्णानां युष्माकं प्रसितौ प्रबन्धने नु क्षिप्रं अस्तु भवतु ।	ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳು ಬೇರೆ ಜನರೇ ನಿನ್ನ ಕೋಪದ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿಕೊಳ್ಳಲಿ.
सरलार्थः - अस्मिन्‌ मन्त्रे कितवाः अक्षान्‌ प्रति वदति यत्‌ हे अक्षाः यूयम्‌ अस्माभिः सह मित्रं कुरुत ।	ಸರಳವಾದ ಅರ್ಥ - ಈ ಮಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಜೂಜುಗಾರ ದಾಳಗಳ ಪ್ರತಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ ಹೇ! ನೀನು ನನ್ನ ಜೊತೆಗೆ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಮಾಡು.
अस्मासु दयां कुरुत ।	ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ದಯೆಯನ್ನು ತೋರಿಸು.
तव भयडङ्करप्रभावात्‌ अस्मान्‌ रक्षत ।	ನಿನ್ನ ಭಯಂಕರವಾದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ನಮ್ಮ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಾಡು.
युष्माकं क्रोधं शत्रुतां च अधुना स्थिरीकुरुत ।	ನಿನ್ನ ಕ್ರೋಧವನ್ನು ಶತ್ರುಗಳ ಮೇಲೆ ಈಗ ಸ್ಥಿರವಾಗಿಡಿಸು.
अधुना कश्चिदपि अन्यः जनः अक्षमोहे मा पतेत्‌ ।	ಈಗ ಬೇರೆ ಯಾವ ಮನುಷ್ಯನನ್ನು ನಿನ್ನ ಜಾಲದಲ್ಲಿ ಬೀಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಡ.
कृणुध्वम्‌ - आत्मनेपदिनः कृधातोः लोटि मध्यमपुरुषबहुवचने ।	ಕೃಣುಧ್ವಮ್ - ಆತ್ಮನೇಪದ ಕೃಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆ.
मृळत - मृड् - धातोः लोटि मध्यमपुरुषबहुवचने ।	ಮೃಳತ - ಮೃಡ್ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ.
विशताम्‌ - विश्‌ - धातोः लोटि प्रथमपुरुषैकवचने ।	ವಿಶತಮ್ - ವಿಶ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ.
प्रसितौ - प्रपूर्वकात्‌ सिधातोः क्तिन्प्रत्यये सप्तम्येकवचने ।	ಪ್ರಸಿತೌ - ಪ್ರಪೂರ್ವಕ ಸಿ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕ್ತಿನ್ ಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ ಸಪ್ತಮೀ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆ.
अरातिः - न रातिः अरातिः नञ्तत्पुरुषः, नपूर्वकात्‌ राधातोः क्तिन्प्रत्यये प्रथमैकवचने ।	ಅರಾತಿಃ - ನ ರಾತಿಃ ಅರಾತಿಃ ನಜ್ಞ್ ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ, ನ ಪೂರ್ವಕ ರಾ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕ್ತಿನ್ ಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ ಪ್ರಥಮಾ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆ.
कितवः किं दृष्ट्वा तप्यते ?	ಜೂಜುಗಾರನು ಏನನ್ನು ನೋಡಿ ದುಃಖಿತನಾಗುತ್ತಾನೆ?
कृणोमि इत्यस्य लौकिकं रूपं किम्‌ ?	ಕೃಣೋಮಿ ಇದರ ಲೌಕಿಕ ರೂಪವು ಏನಾಗುತ್ತದೆ?
धना इत्यस्य लौकिकं रूपं किम्‌ ?	ಧನಾ ಇದರ ಲೌಕಿಕ ರೂಪವು ಏನಾಗುತ್ತದೆ?
दृष्द्वाय इति रूपं क्व साधु ?	ದೃಷ್ಟ್ವಾಯ ಎಂಬ ರೂಪವು ಸಾಧುವೇ ?
कथं कृषिमित्कृषष्व इति कितवं प्रति उच्यते ?	ಹೇಗೆ ಕೃಷಿಮಿತ್ಕೃಷತ್ವ ಇದನ್ನು ಜೂಜುಗಾರನಿಗೆ ಯಾರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ?
दीव्यः इति रूपं कथं सिद्ध्येत्‌ ?	ದೀವ್ಯಃ ಈ ರೂಪವು ಹೇಗೆ ಸಿದ್ಧವಾಯಿತು?
मित्रं कृणुध्वं खलु ... इत्यादिमन्त्रे खलु इति किमर्थम्‌ ?	ಮಿತ್ರಂ ಕೃಣುಧ್ವಂ ಖಲು.... ಇತ್ಯಾದಿ ಮಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಖಲು ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು?
मृळत इत्यस्य कः अर्थः ?	ಮೃಳತ ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು ?
धृष्णु इत्यत्र कस्मिन्‌ अर्थे प्रथमा ?	ಧೃಷ್ಣು ಇಲ್ಲಿ ಯಾವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮಾ ಆಗುತ್ತದೆ ?
पपाद इत्यत्र कस्मिन्नर्थे लिट्‌ ?	ಪಪಾದ ಇಲ್ಲಿ ಯಾವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಲಿಟ್ ಆಗಿದೆ?
ऋग्वेदे अक्षसूक्तेन अक्षनामकः देवः अभीष्टसिद्ध्यर्थ प्रार्थ्यते ।	ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ಅಕ್ಷಸೂಕ್ತದಿಂದ ಅಕ್ಷನಾಮದೇವನ ಅಭೀಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
सामाजिकानां कुरीतीनां, मानवेषु वर्तमानानां दुर्वासनानां च सम्पूर्णतः नाशाय अस्य सूक्तस्य आरम्भः ।	ಮಾನವನಲ್ಲಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅನಿಷ್ಟಗಳು ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ವ್ಯಸನಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಾಶಕ್ಕಾಗಿ ಈ ಸೂಕ್ತವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಗಿದೆ.
समाजेषु यदा भोगविलासानां तथा शक्तेः उदयः जायते तत्समकालम्‌ एव द्यूतक्रीडायाः अपि महान्‌ प्रचारः प्रसारश्च परिलक्ष्यते ।	ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಯಾವಾಗ ಭೋಗವಿಲಾಸದ ಶಕ್ತಿಯು ಉದಯಿಸಿದಾಗ ಅದೇ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಜೂಜಾಟವು ಕೂಡ ಬಹಳವಾಗಿ ಪ್ರಚಾರವಾಗಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಕಂಡು ಬರುತ್ತದೆ.

नानृतं ब्रवीमीत्यर्थः ।

ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಅರ್ಥವು ಬರುತ್ತದೆ.

सरलार्थः - अस्मिन्‌ मन्त्रे अक्षान्‌ प्रति उच्यते यत्‌ हे अक्षाः युष्माकम्‌ एकः महान्‌ गणः अस्ति । तत्र यः प्रधानः तम्‌ अहं नमस्करोमि ।

ಸರಳವಾದ ಅರ್ಥ - ಈ ಮಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ದಾಳಗಳ ಪ್ರತಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ ದಾಳಗಳು ನಿನ್ನ ಸಮೂಹದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಅಥವಾ ರಾಜನನ್ನು ಅವನಿಗಾಗಿ ನಮಸ್ಕಾರವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ.

अहम्‌ अञ्जलिं कृत्वा सत्यं वदामि यत्‌ अहं ( कितवः ) धनानि न ग्रहिष्यामीति ।

ನಾನು ಹತ್ತು ಬೆರಳುಗಳುಳ್ಳ ಕೈಗಳನ್ನು ಮುಗಿದು ಸತ್ಯವನ್ನು ಹೇಳುತ್ತೇನೆ ನಾನು ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ಜೂಜಿನಿಂದ ಧನವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುವುದಿಲ್ಲ.

बभूव - भूधातोः लिटि प्रथमपुरुषैकवचने ।

ಬಭೂವ - ಭೂಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಿಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇದೆ.

कृणोमि - कृधातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने वैदिकं रूपम्‌ ।

ಕೃಣೋಮಿ - ಕೃ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ವೈದಿಕ ರೂಪವಿದೆ.

रुणध्मि - रुध्‌ - धातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने ।

ರುಣಧ್ಮಿ - ರುಧ್- ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇದೆ.

धना - द्वितीयाबहुवचने वैदिकं रूपम्‌ ।

ಧನಾ - ದ್ವಿತೀಯ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ ವೈದಿಕ ರೂಪವಾಗಿದೆ.

अक्षैर्मा दीव्य: कृषिमित्कृषस्व वित्ते रमस्व बहु मन्य॑मानः ।

ಅಕ್ಷೈರ್ಮಾ ದೀವ್ಯಃ ಕೃಷಿಮಿತ್ಕೃತ್ಕೃಷಸ್ವ ವಿತ್ತೇ ರಮಸ್ವ ಬಹು ಮನ್ಯಮಾನಃ ।

तत्र गाव॑: कितव तत्र जाया तन्मे वि चष्टे सवितायमर्यः ॥ १३ ॥

ತತ್ರ ಗಾವಃ ಕಿತವ ತತ್ರ ಜಾಯಾತನ್ಮೇ ವಿ ಚಷ್ಟೇ ಸವಿತಾಯಮರ್ಯಃ ।।

पदपाठः - अक्षैः ।

ಪದಪಾಠ - ಅಕ್ಷೈಃ.

मा ।

ಮಾ.

दीव्यः ।

ದೀವ್ಯಃ.

कृषिम्‌ ।

ಕೃಷಿಮ್.

इत्‌ ।

ಇತ್.

कृषस्व॒ ।

ಕೃಷಸ್ವ.

वित्ते ।

ವಿತ್ತೇ.

रमस्व ।

ರಮಸ್ವ.

बहु ।

ಬಹು.

तत्र॑ ।

ತತ್ರ.

गावः॑ ।

ಗಾವಃ.

कितव ।

ಕಿತವಾ.

तत्र॑ जाया ।

ತತ್ರ ಜಾಯಾ.

तत्‌ ।

ತತ್.

मे ।

ಮೇ.

वि ।

ವಿ.

चष्टे ।

ಚಷ್ಟೇ.

स॒विता ।

ಸವಿತಾ.

अयम् ।

ಅಯಮ್.

कितव ! अक्षैः मा दीव्यः कृषिम्‌ इत्‌ कृषस्व ।

ಕಿತವಾ! ಅಕ್ಷೈಃ ಮಾ ದೀವ್ಯಃ ಕೃಷಿಮ್ ಇತ್ ಕೃಷಸ್ವ ।

बहु मन्यमानः वित्ते समस्व, तत्र गावः , तत्र जाया तत्‌ मे अयम्‌ अर्यः सविता विचष्टे ।

ಬಹು ಮನ್ಯಮಾನಃ ವಿತ್ತೇ ಸಮಸ್ವ, ತತ್ರ ಗಾವಃ, ತತ್ರ ಜಾಯಾ ತತ್ ಮೇ ಅಯಮ್ ಅರ್ಯಃ ಸವಿತಾ ವಿಚಷ್ಟೇ ।

व्याख्या - हे कितव अक्षैर्मा दीव्यः द्यूतं मा कुरु ।

ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ - ಹೇ ಜೂಜುಗಾರ ಯಾವಾಗಲು ಜೂಜನ್ನು ಆಡಬೇಡ.

बहु मन्यमानः मद्वचने विश्वासं कुर्वस्त्वम्‌ अक्षैर्मा दीव्यः द्यूतं मा कुरु ।

ನನ್ನ ವಚನಗಳ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಇಡು ಜೂಜನ್ನು ಆಡಬೇಡ.

कृषिमित्‌ कृषिमेव कृषस्व कुरु ।

ಕೃಷಿ - ಕೃಷಿಯನ್ನೇ ಮಾಡು.

वित्ते कृष्या सम्पादिते धने रमस्व रतिं कुरु ।

ಕೃಷಿಯಿಂದ ಏನನ್ನು ಸಂಪಾದನೆ ಮಾಡಿದ್ದೀಯೋ ಅದರಿಂದಲೇ ಸಂತುಷ್ಟವಾಗಿರು.

तत्र कृषौ गावः भवन्ति ।

ಅಲ್ಲಿಯೇ ಗೋವುಗಳು ಇರುತ್ತವೆ.

तत्र जायाः भवन्ति ।

ಅಲ್ಲಿ ಪತ್ನಿಯು ಇರುತ್ತಾಳೆ.

तत्‌ एव धर्मरहस्यं श्रुतिस्मृतिकर्त्ता सविता सर्वस्य प्रेरकः अयं दृष्टिगोचरः अर्यः ईश्वरः मे मह्यं वि चष्टे विविधमाख्यातवान्‌ ।

ಅದೇ ಧರ್ಮದ ರಹಸ್ಯವನ್ನು ಶ್ರುತಿ ಸ್ಮೃತಿಕರ್ತಾ ಸವಿತಾ ಎಲ್ಲರ ಪ್ರೇರಕನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಈ ದೃಷ್ಟಿಗೋಚರ ಸೂರ್ಯದೇವನೆ ನನಗೆ ವಿಶೇಷ ರೂಪದಿಂದ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ.

सरलार्थः - सविता कितवं प्रति कथयति यत्‌ हे कितव अक्षैः मा क्रीड ।

ಸರಳಾರ್ಥ - ಸವಿತಾ ಜೂಜುಗಾರರ ಬಳಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ ಹೇ ಜೂಜುಗಾರರೇ ದಾಳಗಳಿಂದ ಆಡಬೇಡಿ.

कृषिकार्यं कुरु ।

ಕೃಷಿಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿ.

तेन यत्‌ धनं त्वं प्राप्स्यसि तत्रैव आनन्दम्‌ अनुभव ।

ಅದರಿಂದ ಎಷ್ಟು ಧನವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತೀಯೋ ಅಷ್ಟೇ ಆನಂದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತೀಯಾ.

तेनैव धनेन त्वं गाः स्वस्त्रीः च प्राप्स्यसि ।

ಆ ಧನದಿಂದ ನೀನು ಗೋವುಗಳು ಮತ್ತು ನಿನ್ನ ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ಪಡೆದುಕೋ.

दीव्यः - दीव्‌ - धातोः लङि मध्यमपुरुषैकवचने ।

ದೀವ್ಯಃ - ದೀವ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಂಗ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.

कृषस्व - कृष्‌ - धातोः लोटि मध्यमपुरुषैकवचने ( वैदिकः ) ।

ಕೃಷಸ್ವ - ಕೃಷ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ (ವೈದಿಕ).

रमस्व - रम्‌ - धातोः लोटि मध्यमपुरुषैकवचने ।

ರಮಸ್ವ - ರಮ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ.

चष्टे - चक्ष्‌ - धातोः लटि प्रथमपुरुषैकवचने ।

ಚಷ್ಟೆ - ಚಕ್ಷ್ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ.

मित्रं कृणुध्वं खलु मृळता नो मा नो घोरेण चरताभि धृष्णु ।

ಮಿತ್ರಂ ಕೃಣುಧ್ವಂ ಖಲು ಮೃಳತಾಂ ನೋ ಮಾ ನೋಂ ಘೋರೇಣ ಚರತಾಭಿ ಧೃಷ್ಣು ।

नि वो नु मन्युर्विशतामरातिरन्यो ब॑भ्रूणां प्रसितौ न्व॑स्तु ॥ १४ ॥

ನಿ ವೋ ನು ಮನ್ಯುರ್ವಿಶತಾಮರಾತಿರನ್ಯೋ ಬಭೃಣಾಂ ಪ್ರಸಿತೋ ನ್ವಸ್ತು ।।

पदपाठः - मित्रम्‌ ।

ಪದಪಾಠ - ಮಿತ್ರಮ್.

कृणुध्वम्‌ ।

ಕೃಣುಧ್ವಮ್.

खलु ।

ಖಲು.

मृळत॑ ।

ಮೃಳತ.

नः ।

ನಃ.

मा ।

ಮಾ.

नः ।

ನಃ.

घोरेण॑ ।

ಘೋರೇಣ.

चरत ।

ಚರತ.

अभि ।

ಅಭಿ.

नि ।

ನಿ.

वः॒ ।

ವಃ.

नु ।

ನು.

मन्युः ।

ಮನ್ಯುಃ.

विशताम्‌ ।

ವಿಶತಾಮ್.

अरातिः ।

ಅರಾತಿಃ.

अन्यः ।

ಅನ್ಯಃ.

बभ्रूणाम्‌ ।

ಬಭ್ರೂಣಾಮ್.

प्रऽसितौ ।

ಪ್ರಽಸಿತೌ.

नु ।

ನು.

अन्वयः - मित्रं कृणुध्वम्‌ , खलु नः मृळत , धृष्णु , घोरेण मा अभिचरत ।

ಅನ್ವಯ - ಮಿತ್ರಂ ಕೃಣುಧ್ವಮ್, ಖಲು ನಃ ಮೃಳತ, ಧೃಣು, ಘೋರೇಣ ಮಾ ಅಭಿಚರತ ।

नु वः मन्युः अरातिः नि विशतां, नु अन्यः बभ्रूणां प्रबन्धने प्रसितौ अस्तु ।

ನು ವಃ ಮನ್ಯುಃ ಅರಾತಿಃ ನಿ ವಿಶತಾಂ, ನು ಅನ್ಯಃ ಬಭ್ರೂಣಾಂ ಪ್ರಬಂಧನೆ ಪ್ರಸಿತೌ ಅಸ್ತು ।

व्याख्या - हे अक्षाः यूयं मित्रं कृणुध्वम्‌ ।

ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ - ಹೇ ದಾಳಗಳೇ ನಮ್ಮನ್ನು ಬಂಧುಗಳೆಂದು ತಿಳಿದುಕೊಌ.

अस्मासु मैत्रीं कुरुत ।

ನಮ್ಮ ಜೊತೆಗೆ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿ.

खलु इति पादपूरणः ।

ಖಲು ಇದು ಪಾದಪೂರಣವಾಗಿದೆ.

न अस्मान्‌ मृळत सुखयत च ।

ನಮಗೆ ಪ್ರಸನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಸುಖವನ್ನು ನೀಡು.

नः अस्मान्‌ धृष्णु धृष्णुना तृतीयार्थे प्रथमा ।

ನಃ ಅಸ್ಮಾನ್ ಧೃಷ್ಣು ಧೃಷ್ಣುನಾ ತೃತೀಯಾ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮಾ.

घोरेण असह्येन मा अभिचरत मा गच्छत ।

ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಘೋರ ದುದ್ದಷ ಪ್ರಭಾವದ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಮಾಡಬೇಡ.

किञ्च वः युष्माकं मन्युः क्रोधः अरातिः अस्माकं शत्रुः नि विशताम्‌ अस्मच्छत्रुषु तिष्ठतु ।

ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳೇ ನಿನ್ನ ಕ್ರೋಧಕ್ಕೆ ಭಾಜನರಾಗಲಿ, ನೀವು ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳಲ್ಲೇ ನಿವಾಸವನ್ನು ಮಾಡು.

अन्यः न अस्माकं शत्रुः कश्चित्‌ बभ्रूणां बभ्रूवर्णानां युष्माकं प्रसितौ प्रबन्धने नु क्षिप्रं अस्तु भवतु ।

ನಮ್ಮ ಶತ್ರುಗಳು ಬೇರೆ ಜನರೇ ನಿನ್ನ ಕೋಪದ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿಕೊಳ್ಳಲಿ.

सरलार्थः - अस्मिन्‌ मन्त्रे कितवाः अक्षान्‌ प्रति वदति यत्‌ हे अक्षाः यूयम्‌ अस्माभिः सह मित्रं कुरुत ।

ಸರಳವಾದ ಅರ್ಥ - ಈ ಮಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಜೂಜುಗಾರ ದಾಳಗಳ ಪ್ರತಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ ಹೇ! ನೀನು ನನ್ನ ಜೊತೆಗೆ ಸ್ನೇಹವನ್ನು ಮಾಡು.

अस्मासु दयां कुरुत ।

ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ದಯೆಯನ್ನು ತೋರಿಸು.

तव भयडङ्करप्रभावात्‌ अस्मान्‌ रक्षत ।

ನಿನ್ನ ಭಯಂಕರವಾದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ನಮ್ಮ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಾಡು.

युष्माकं क्रोधं शत्रुतां च अधुना स्थिरीकुरुत ।

ನಿನ್ನ ಕ್ರೋಧವನ್ನು ಶತ್ರುಗಳ ಮೇಲೆ ಈಗ ಸ್ಥಿರವಾಗಿಡಿಸು.

अधुना कश्चिदपि अन्यः जनः अक्षमोहे मा पतेत्‌ ।

ಈಗ ಬೇರೆ ಯಾವ ಮನುಷ್ಯನನ್ನು ನಿನ್ನ ಜಾಲದಲ್ಲಿ ಬೀಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಡ.

कृणुध्वम्‌ - आत्मनेपदिनः कृधातोः लोटि मध्यमपुरुषबहुवचने ।

ಕೃಣುಧ್ವಮ್ - ಆತ್ಮನೇಪದ ಕೃಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆ.

मृळत - मृड् - धातोः लोटि मध्यमपुरुषबहुवचने ।

ಮೃಳತ - ಮೃಡ್ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ.

विशताम्‌ - विश्‌ - धातोः लोटि प्रथमपुरुषैकवचने ।

ವಿಶತಮ್ - ವಿಶ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ.

प्रसितौ - प्रपूर्वकात्‌ सिधातोः क्तिन्प्रत्यये सप्तम्येकवचने ।

ಪ್ರಸಿತೌ - ಪ್ರಪೂರ್ವಕ ಸಿ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕ್ತಿನ್ ಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ ಸಪ್ತಮೀ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆ.

अरातिः - न रातिः अरातिः नञ्तत्पुरुषः, नपूर्वकात्‌ राधातोः क्तिन्प्रत्यये प्रथमैकवचने ।

ಅರಾತಿಃ - ನ ರಾತಿಃ ಅರಾತಿಃ ನಜ್ಞ್ ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ, ನ ಪೂರ್ವಕ ರಾ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕ್ತಿನ್ ಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ ಪ್ರಥಮಾ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿದೆ.

कितवः किं दृष्ट्वा तप्यते ?

ಜೂಜುಗಾರನು ಏನನ್ನು ನೋಡಿ ದುಃಖಿತನಾಗುತ್ತಾನೆ?

कृणोमि इत्यस्य लौकिकं रूपं किम्‌ ?

ಕೃಣೋಮಿ ಇದರ ಲೌಕಿಕ ರೂಪವು ಏನಾಗುತ್ತದೆ?

धना इत्यस्य लौकिकं रूपं किम्‌ ?

ಧನಾ ಇದರ ಲೌಕಿಕ ರೂಪವು ಏನಾಗುತ್ತದೆ?

दृष्द्वाय इति रूपं क्व साधु ?

ದೃಷ್ಟ್ವಾಯ ಎಂಬ ರೂಪವು ಸಾಧುವೇ ?

कथं कृषिमित्कृषष्व इति कितवं प्रति उच्यते ?

ಹೇಗೆ ಕೃಷಿಮಿತ್ಕೃಷತ್ವ ಇದನ್ನು ಜೂಜುಗಾರನಿಗೆ ಯಾರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ?

दीव्यः इति रूपं कथं सिद्ध्येत्‌ ?

ದೀವ್ಯಃ ಈ ರೂಪವು ಹೇಗೆ ಸಿದ್ಧವಾಯಿತು?

मित्रं कृणुध्वं खलु ... इत्यादिमन्त्रे खलु इति किमर्थम्‌ ?

ಮಿತ್ರಂ ಕೃಣುಧ್ವಂ ಖಲು.... ಇತ್ಯಾದಿ ಮಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಖಲು ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು?

मृळत इत्यस्य कः अर्थः ?

ಮೃಳತ ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು ?

धृष्णु इत्यत्र कस्मिन्‌ अर्थे प्रथमा ?

ಧೃಷ್ಣು ಇಲ್ಲಿ ಯಾವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮಾ ಆಗುತ್ತದೆ ?

पपाद इत्यत्र कस्मिन्नर्थे लिट्‌ ?

ಪಪಾದ ಇಲ್ಲಿ ಯಾವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಲಿಟ್ ಆಗಿದೆ?

ऋग्वेदे अक्षसूक्तेन अक्षनामकः देवः अभीष्टसिद्ध्यर्थ प्रार्थ्यते ।

ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ ಅಕ್ಷಸೂಕ್ತದಿಂದ ಅಕ್ಷನಾಮದೇವನ ಅಭೀಷ್ಟ ಸಿದ್ಧಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

सामाजिकानां कुरीतीनां, मानवेषु वर्तमानानां दुर्वासनानां च सम्पूर्णतः नाशाय अस्य सूक्तस्य आरम्भः ।

ಮಾನವನಲ್ಲಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅನಿಷ್ಟಗಳು ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ವ್ಯಸನಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಾಶಕ್ಕಾಗಿ ಈ ಸೂಕ್ತವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಗಿದೆ.

समाजेषु यदा भोगविलासानां तथा शक्तेः उदयः जायते तत्समकालम्‌ एव द्यूतक्रीडायाः अपि महान्‌ प्रचारः प्रसारश्च परिलक्ष्यते ।

ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಯಾವಾಗ ಭೋಗವಿಲಾಸದ ಶಕ್ತಿಯು ಉದಯಿಸಿದಾಗ ಅದೇ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಜೂಜಾಟವು ಕೂಡ ಬಹಳವಾಗಿ ಪ್ರಚಾರವಾಗಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಕಂಡು ಬರುತ್ತದೆ.