text
stringlengths 2.42k
61.9k
| target
stringlengths 138
2.93k
|
|---|---|
ՍՈՑԻՈԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆԸ ԱՌՆՉՎՈՂ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐԸՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ԳԻՏԱԿԱՆ ԽՈՍՈՒՅԹՈՒՄՍոցիոլեզվաբանությունը՝ որպես ինքնուրույն միջգիտակարգային ուղղության ուսումնասիրության դաշտը գտնվում է սոցիոլոգիայի և լեզվաբանության հատման տիրույթում. այս գաղափարն ինքնին բերում է անհրաժեշտություն՝ դիտարկելու հետազոտական տարատեսակ հարցեր առնչվող երկու գիտությունների շրջանակներում։
Լայնորեն սահմանելով՝ գիտակարգը նպատակունի հասկանալ լեզու - հասարակություն փոխառնչություններն ու փոխազդեցությունները՝ չնայած նրան, որ լեզվաբանները և սոցիոլոգներն այս երկու գաղափարներին գիտականորեն տալիս են ուրույն մեկնաբանումներ և տարբերկերպ դիտարկում փոխադարձ ներգործման հարցը քննելիս։
Չնայած նրան, որ երկու գիտությունների շրջանակներում էլ, ուսումնասիրելով սոցիոլեզվաբանության տարբեր հարցեր, անհրաժեշտ է անդրադառնալթե՛ լեզվին, թե՛ հասարակությանը, այդուհանդերձ, լեզվաբանների մոտ շեշտըդրվում է լեզվի օգտագործման, ներքին կառուցվածքի հիմնահարցերին՝ հասարակությամբ պայմանավորված։
Սոցիոլոգներին այս հարցը հետաքրքրում էհասարակության ուսումնասիրման դիտանկյունից, օրինակ՝ սոցիալական դասի տարբեր ներկայացուցիչների լեզվական, հաղորդակցական յուրահատկությունների դիտարկումը, ենթամշակույթներին բնորոշ խոսվածքը, բարբառայինառանձնահատկությունները և այլն։
Գիտակարգի ընձեռած հետազոտականհնարավորություններն օգնում են նաև հասարակական այլ թեմաների ուսումնասիրման դեպքում կենտրոնանալ լեզվական կողմի վրա՝ յուրահատուկ մոտեցում առաջ բերելով և հարստացնելով արդյունքների մեկնաբանելիությունը։
Հայաստանյան իրականությունում գիտակարգին վերաբերող ուսումնասիրություն իրականացնելիս անհրաժեշտ է հասկանալ ոլորտում առկա ընդհանուր իրավիճակը, որի վերհանմանն էլ միտված է հոդվածը։
Վերջինս նպատակունի հասկանալու սոցիոլեզվաբանության ընդհանուր նկարագիրը հայաստանյան գիտական խոսույթում՝ գիտակարգին անդրադարձ կատարած հեղինակների հայացքները, առաջ քաշած մոտեցումների դիտանկյունները, շեշտադրված ասպեկտները, այլ կերպ ասած՝ վերհանելու գաղափարների էությունն ուփոխառնչությունները գիտակարգի ավելի լայն, ընդհանրական համատեքստում։
Այս իմաստով տեսական ուսումնասիրությունն արդիական է ոչ միայնգիտակարգի ընդհանուր հասկացման առումով, այլև իր պրակտիկ կիրառելի ությամբ՝ հետագա ուսումնասիրությունների համար մեթոդաբանական հիմքդառնալով։
Գիտական դիսկուրսը հասկանալով որպես տեղեկատվության՝ գրավորկամ բանավոր կերպով քննարկման գործընթացների և մեթոդների ամբողջություն, տեսնում ենք, որ իրականացված ուսումնասիրությունների, տեսականվերլուծությունների ընդհանրական դիտարկումը թույլ է տալիս հասկանալքննարկվող թեմատիկ հիմնական հարցերը։
Սոցիոլեզվաբանության կատարված անդրադարձները տարբեր են՝ որոշակի համատեքստում տերմինի օգտագործումից մինչև գիտակարգի դերի և տեղի նկարագրում գիտություններըդասակարգելիս։
Հասկանալու համար, թե ինչ ձևով է քննարկվել գիտակարգը,բացահայտելու համար թեմայով զբաղվող նոր հեղինակների և առկա նյութերը, դիտարկվել են ուսումնասիրվող գրականության մեջ արված հղումները ևայդկերպ շղթայական անցում կատարելով՝ փորձել ենք պարզել դաշտում առկա ընդհանուր վիճակը։
Լեզվաբան Լ. Ղազանչյանը տերմինների միջդիսցիպլինար փոխներթափանցման համատեքստում գիտությունների միավորման մասին խոսելիս հիշատակում է սոցիոլեզվաբանություն. «XX դարի լեզվաբանության պատմության մեջ առկա է դարիս բոլոր գիտությունների զարգացման համար բնորոշմի երևույթ՝ գիտությունների նեղ մասնագիտացման (տարբերացման) հետմեկտեղ նկատվում է նաև հակառակ՝ դրանց փոխներթափանցման և միավորման գործընթացի դրսևորում, որի պատճառով էլ հետզհետե ավելանում է միջակա գիտակարգերի քանակը։
Դրանց շարքն են դասվում, այսպես օրինակ,լեզվահոգեբանությունը (հոգելեզվաբանությունը), հասարակական լեզվաբանությունը (սոցիոլեզվաբանություն) և լեզվաբանական մի շարք այլ նոր գիտակարգեր»23։
Խոսելով առավելապես տերմինների փոխառությունների մասին ևքննելով տերմինաբանական հարցեր՝ Լ. Ղազանչյանը, այդուհանդերձ, նշում է,որ ներկայումս դիսցիպլինների միջև եղած կապերն ու փոխհարաբերությունները նոր որակ են ձեռք բերել։
Գիտակարգի համապարփակ վերլուծություն է իրականացնում Հ. Զաքարյանը իր «Սոցիոլեզվաբանություն, նրա արդի վիճակը և խնդիրները» հոդվածում, որտեղ ներկայացնում է գիտակարգի էությունը՝ շեշտը դնելով զարգացման նախադրյալների և ուսումնասիրության հիմնական ուղղությունների վրա։
Անդրադառնալով սոցիոլեզվաբանությանը՝ որպես գիտակարգի առաջացմանպատմությանը՝ հեղինակը ներկայացնում է այն ժամանակագրական տեսանկյունից՝ խոսելով լեզվաբանության ուսումնասիրության դաշտի փոփոխությունների և արդյունքում վերջինիս սահմանների ընդլայնման, այն է՝ «այլ գիտությունների հետ համագործակցման, նրանց մեթոդների, հայեցակետերի օգ23 Ղազանչյան Լ., Հայերեն լեզվաբանական տերմինների համակարգային-կառուցվածքային վերլուծություն, «Լեզվի և ոճի հարցեր», հ. 4, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1977, էջ 248-249։
տագործման»24մասին։
Այս համատեքստում քննելով սոցիոլեզվաբանությունը՝հեղինակը նշում է, որ գիտակարգի առաջացումը պայմանավորված էր լեզվաբանության զարգացման ներքին տրամաբանությամբ, ինչպես նաև հասարակական և գիտական կյանքի առաջադրած գործնական, կիրառական նոր պահանջներով. այս առումով հոդվածում սոցիոլեզվաբանության նկարագիրըտրվում է կառուցվածքային լեզվաբանության հետ համեմատության մեջ։
Չնայած որ այդ ժամանակաշրջանում սոցիոլեզվաբանությունը՝ որպեսինքնուրույն գիտակարգ, նոր էր ձևավորվում, և դեռևս հստակ չէր վերջինիսուսումնասիրության դաշտը, այդուհանդերձ, Հ. Զաքարյանը դուրս է բերում միքանի հիմնական հարցեր, որոնք ընկած են գիտակարգի ուշադրության կենտրոնում։
Դրանց շարքում նա առանձնահատուկ տեղ է հատկացնում «հասարակական բարբառագիտության» հարցերին՝ հիմնավորելով, որ լեզվական փոփոխությունների հասարակական պատճառների և, առհասարակ, լեզվի և հասարակական երևույթների միջև կապերի ու փոխազդեցությունների լուսաբանումը սկսվել է՝ կապված հասարակական բարբառների վերաբերյալ առաջին ուսումնասիրությունների հետ։
Ընդ որում, «բարբառ» ասելով նա ոչ միայն մեջբերում է Է. Աղայանի «հասարակական տարբեր խավերի կամ խմբերի լեզվի մեջառաջացող և որոշ չափով դրանց լեզուն ընդհանուր լեզվից տարբերող առանձնահատկություններն են»25 սահմանումը, այլև դրա տակ նկատի է առնում ժարգոնները, ծածկալեզուները, մասնագիտական լեզուները, սեռային ևհասակային բաժանումների հետ կապված տարբերակումները, խոսողների կրթությունից, սոցիալ-տնտեսական վիճակից, հասարակական դիրքից, ազգայինծագումից և նման այլ գործոններից կախված տարբերակները։
Այս հիմնահարցի շրջանակներում ուսումնասիրվում են լեզվական և խոսքային տարբերությունները թե՛ հասարակական կառուցվածքով պայմանավորված (տարբերտարիքի, սեռի, մասնագիտության և այլ բնութագրիչների կրողների շրջանում),թե՛ հասարակական տարբեր իրադրություններում դրսևորվող։
Հասարակական բարբառագիտությունը ոչ միայն պարզապես նկարագրում է լեզվի՝ հասարակական շերտավորումով պայմանավորված տարբերակները, այլև բացահայտում է այն պատճառական կապերը, որոնք գոյություն ունեն լեզվական և հասարակական կառուցվածքների միջև։
Սոցիոլեզվաբանության հետաքրքրությունների շարքում հեղինակը առանձնացնում է նաև լեզվական շփումների հարցերը՝ երկու կամ ավելի լեզուների շփման դեպքում այդ լեզուների փոխհարաբերության ու գործածությանհասարակական, իրադրական, թեմատիկ բաշխումը։
Լեզուների շփման առումով սոցիոլեզվաբանությունը հետաքրքրում է, թե ինչ ուղղությամբ է ընթանումլեզուների փոխազդեցությունը, որոնք են դրա պատճառները, ինչպիսին է լեզ24 Զաքարյան Հ., Սոցիոլինգվիստիկան, նրա արդի վիճակը և խնդիրները, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», № 2, 1975, էջ 70։
25 Աղայան Է., Լեզվի գոյության տարբերակային ձևերը, «Բանբեր Երևանի համալսարանի»,1973, N 2, էջ 62։
վավիճակը տվյալ հանրության սահմաններում, որոնք են տվյալ լեզվավիճակիգոյության հասարակական-քաղաքական և մշակութային պայմանները և այլն։
Հ. Զաքարյանը համառոտ նկարագրում է նաև կիրառական սոցիոլեզվաբանությանն առնչվող լեզվաքաղաքականության, լեզվաշինության հարցերը, որի շրջանակներում գիտակարգի խնդիրն է որոշել հասարակական-քաղաքական այն նախադրյալները, որոնք, հանդես գալով լեզվի զարգացման ընթացքում, պահանջում են լեզվաշինական այս կամ այն բնույթի աշխատանքներ, ինչպես նաև սեփական գիր չունեցող ազգերի համար գրային համակարգերի ստեղծումն ու ժամանակակից պահանջներին համապատասխան գրական լեզվի մշակումը, ուղղագրական բարեփոխումների իրականացումը, տերմինաբանական գիտական համակարգերի ստեղծումը և այլն։
Բացի դրանից՝սոցիոլեզվաբանությունը հետաքրքրում են նաև լեզվական ընտրության ևխոսքային իրադրության փոխհարաբերության հարցեր՝ հաշվի առնելով, որհաղորդակցվողները խոսքային տարբեր իրադրություններում ընտրություն ենկատարում լեզվական տարբերակային ձևերի միջև։
Հոդվածում ներկայացվումեն նաև սոցիոլեզվաբանության տիպաբանության և լեզվի էկոլոգիայի հարցերը՝ որպես գիտակարգին հուզող խնդիրներ. «Լեզվի էկոլոգիան կարող է սահմանվել իբրև տվյալ լեզվի և նրա միջավայրի միջև փոխազդեցությունների ուսումնասիրություն։
Տվյալ լեզվի միջավայր ասելով՝ հասկացվում է այն հանրությունը, ուր նա գործառում է և այն լեզուների ամբողջությունը, որոնց հետ նաշփման մեջ է մտնում»26։
Իր «Լեզվական և հաղորդակցական կարողության խնդիրը արտասահմանյան հանրալեզվաբանության մեջ» հոդվածում Է. Մովսեսյանն խոսում էգիտակարգի կայացման մասին արևմուտքում՝ շեշտադրելով 1960-ականներին վերջինիս էմպիրիկ, իսկ 1970-ականներին՝ տեսական բնույթը։
Նա անդրադարձ է կատարում լեզվաբան Նոամ Չոմսկու կողմից լեզվաօգտագործման և«մաքուր» լեզվի հակադրության կոնցեպտին27, որի միջոցով փորձում էին առանձնացնել խոսակցության տարբեր պայմաններում օգտագործվող լեզուն, որը փոփոխության է ենթարկվում՝ պայմաններից ելնելով, նկարագրության ենթակա չէ «մաքուր» լեզվից, որը կիրառվում էր լեզվաբանական տեսություններում28։
Է. Մովսեսյանը ներկայացնում է սոցիոլեզվաբանների կողմից այս մոտեցման քննադատությունը (անհնար է լեզվի այն աստիճանի «փչացումը» կիրառողները կողմից, որ այն խանգարի գիտական նկարագրմանը կամ որ լեզվի26 Զաքարյան Հ., Սոցիոլինգվիստիկան, նրա արդի վիճակը և խնդիրները, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», № 2, 1975, էջ 77; մանրամասն տե՛ս Haugen E., The Ecology ofLanguage, Stanford, California, 1972, էջ 325։
лингвистике, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», № 10, 1982, էջ 58-64; մանրամասնտե՛ս Chomsky N., Aspects of the Theory of Syntax, Cambridge, Massachusetts, 1965։
лингвистике, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», № 10, 1982, էջ 58-64։
ճանաչողությունը կախված է նաև լեզվի օգտագործման ճանաչողությունից)՝անդրադարձ կատարելով նաև լեզվաբան Գ. Ջահուկյանի մեկնաբանմանը.«Իր գործունեության սկզբում չունենալով հստակ փիլիսոփայական կոնցեպտ՝Ն. Չոմսկին հետագայում ընկնում է Դեկարտի, Հումբոլդտի և այլոց գաղափարների ազդեցության տակ և զարգացնում իրենից իդեալիստական-ռացիոնալիստական բնույթի էկլեկտիկ խառնուրդ ներկայացնող կոնցեպտ։
Դրա վառարտացոլումը Չոմսկու գաղափարն է լեզվական կառուցվածքների ի սկզբանելինելու բնույթի մասին»29։
Սոցիոլեզվաբանները լեզվաբանության հիմնական խնդիրը տեսնում ենհաղորդակցական կոմպետենտության ուսումնասիրության մեջ, որը՝ որպեսլեզվի ամբողջական ճանաչողություն, ընդգրկում է ոչ միայն քերականականկանոները, այլև սոցիալական ասպեկտը։
Այս առնչությամբ հեղինակը նաևքննադատում է սոցիոլեզվաբանության լեզվի սոցիոլոգիայից առանձնացումնայն հիմնավորմամբ, որ առաջինը լեզվի օգտագործման տեսություն է, երկրորդը՝ հաղորդակցական կոմպետենտության տեսություն։
Նա գտնում էր, որ այդկերպ միայն ամրապնդվում է Ն. Չոմսկու կողմից լեզվի օգտագործման և լեզվական կոմպետենտության դիխոտոմիան։
Սոցիոլեզվաբանության դիտանկյունից էական է նաև հեղինակի այն գաղափարը, որ լեզվական կոմպետենտությունը ենթադրում է լեզվական կոդերի իմացություն։
Տվյալ լեզվի կրողըսովորաբար տիրապետում է բազմաթիվ լեզվական կոդերի, որից նա անընդհատ ընտրում է տվյալ իրավիճակում իր կատարած դերին հարիր կոդ։
Այդկերպ, լեզվական վարքը, ըստ էության, «կոդերի անցում» է։
Սոցիոլեզվաբանության էմպիրիկ կողմը՝ լեզու-հասարակություն կապիվերհանման տեսանկյունից, դիտարկվել է Հ. Գալստյանի հոդվածում, որն ընդհանուր առմամբ էթնոլեզվական գործընթացների ուսումնասիրություն է բազմազգ ԽՍՀՄ-ում՝ հիմնված ՀՍՍՀ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի էթնոսոցիոլոգիայի բաժնի էմպիրիկ տվյալների վրա30։
Որպես այդպիսիէթնոլեզվական գործընթացների ամենաբնորոշ ձև՝ հեղինակը խոսում է երկլեզվության մասին, երբ որպես հաղորդակցման միջոց են ծառայում տվյալ էթնիկական միավորի մայրենի լեզուն և ռուսերենը։
Սոցիոլեզվաբանության դիտանկյունից նա ներկայացնում է կարևոր մեկնաբանություն՝ խոսելով լեզվական վարքի մասին. «Լեզվական վարքը, լինելովմարդու սոցիալական վարքի պարտադիր նախապայմաններից մեկը, բացահայտվում է լեզուների սոցիալ-ֆունկցիոնալ բաշխման կամ տվյալ հասարակության մեջ նրանց դրսևորումների ուսումնասիրությամբ։
Հաղորդակցությանլեզվի ընտրությունը պայմանավորված է լեզվական և արտալեզվական բնույթի մի շարք գործոնների ներգործությամբ՝ լեզուների տիրապետման հարաբե30 Գալստյան Հ., Լեզվական վարքի որոշ հարցեր (ըստ Երևանի բնակչության էթնոսոցիոլոգիական ուսումնասիրության նյութերի), «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», № 2, 1983, էջ31-37։
րական աստիճանը, լեզուների գրական և մշակութային ավանդույթները,զգացմունքային վերաբերմունքը լեզվի նկատմամբ, էթնիկ միջավայրը, անհատի սեռատարիքային և սոցիալ-մասնագիտական դիրքը և այլն»31։
Ըստ ներկայացվող հետազոտության, եթե կախված սեռատարիքայինբնութագրիչներից լեզվի օգտագործման (հայերեն/ռուսերեն; տանը/աշխատավայրում) որոշակի օրինաչափություններ նկատելի չեն, ապա սոցիալ-մասնագիտական պատկանելությունը և ռուսաց լեզվի տարածումը ուղիղ համեմատական են։
Ռուսերենն ավելի շատ կիրառվում է արտադրական ոլորտում, որըբացատրում է խորհրդային երկրների միջև ինտեգրացիոն գործընթացների ուժեղացմամբ։
Անհատի լեզվական վարքը կորելացվում է իր սոցիալ-մասնագիտական կարգավիճակի հետ, որը վկայում է երկրորդ լեզվի բարձր դերի մասինսոցիալ-մշակութային գործընթացներում։
Ինչպես նաև նա խոսում է ռուսերենիառավել տարածվածության մասին առանձին խմբի՝ մտավորականությանշրջանում։
Դա բացատրվում է նրանց ռուսալեզու կրթությամբ, գործնականկապերի առկայությամբ այլ հանրապետություններում գտնվող գործընկերների հետ և այլն։
Հոդվածը, իր մեջ ամփոփելով առանձին խմբերի շրջանում լեզվական առանձնահատկությունների ուսումնասիրման, տարբեր գործոնների միջև կորելացիաների վերհանմանն ուղղված հետազոտության արդյունքները, ավելիլայն համատեքստում թույլ է տալիս խոսել էմպիրիկ սոցիոլեզվաբանությանտարրերի առկայության մասին դիտարկվող ժամանակաշրջանում։
Դ. Գյուլզադյանն իր վերլուծական հոդվածում անդրադառնում է Սոսյուրիներդրմանը ընդհանուր լեզվաբանության զարգացման մեջ, ում ներկայացնումէ որպես մի շարք գիտական դպրոցների և առաջ քաշված տեսությունների համար ելակետային դեր ունեցած գիտական (որոշները կազմավորվել են նրատեսության թվացյալ, երբեմն էլ իրական հակասությունները վերացնելու մղումով)։
Հայ լեզվաբաններից նա մեջբերում է Գ. Ջահուկյանին, ով լեզվաբանության պատմության՝ Սոսյուրով սկզբնավորված փուլն համարում է համակարգային-վերլուծական լեզվաբանության շրջան։
Այդ շրջանը վերլուծական է, քանի որ առաջին անգամ հստակորեն առանձնացվում են լեզուն և խոսքը, և համակարգային է, քանի որ հիշյալ երկատումը բխեցվում է լեզվախոսքային ամբողջությունից` լեզվախոսությունից։
Ըստ Գ. Ջահուկյանի՝ «շարակարգայինկաղապարը, որ ցույց է տալիս տվյալ լեզվում հաստատված կանոններով միավորների հաջորդման կարգը, վերագրվում է լեզվին, իսկ խոսքին վերաբերումեն կաղապարի խոսքային մասնավոր իրացումները»32։
Հեղինակը նաև անդրադառնում է Սոսյուրի դերին ընդհանուր նշանագիտության կազմավորման մեջ. «Ըստ Սոսյուրի՝ ... կարելի է պատկերացնել այնպիսի մի գիտություն, որն ուսումնասիրի նշանների գործառությունը հասարա31 Նույն տեղում, էջ 32։
32 Ջահուկյան Գ., Հայոց լեզվի զարգացումը և կառուցվածքը, Երևան, 1969, էջ 101։
կական կյանքի ներսում՝ կազմելով ընդհանուր կամ հասարակական հոգեբանության մի բաժինը։
33 Այդ գիտությունը Սոսյուրը, ի տարբերություն իր նախորդների և հաջորդների, անվանում է ոչ թե նշանագիտություն (սեմիոտիկա),այլ նշանաբանություն (սեմիոլոգիա), որի մի մասն է միայն լեզվաբանությունը։
Այն, որ նշանաբանությունը, ըստ Սոսյուրի, հոգեբանական գիտություն է,բխում է նրա՝ նշանին տված բնորոշումից։
Սոսյուրի ձեւակերպման համաձայն՝նշանը հասկացության եւ լսողական պատկերի զուգորդում է34»։
Չնայած որգիտությունների ժամանակակից դասակարգմամբ այս գիտություններն առանձին ոլորտներ են, իսկ ընդգրկունության առումով նշանագիտությունը շատ ավելի համապարփակ է, քան հոգեբանությունը։
Որպես ԽՍՀՄ-ում նշանի էությունը և նշանասերման առանձնահատկությունները վեր հանող առաջին հայ հեղինակ՝ Դ. Գյուլզադյանը հիշատակում էԼևոն Հ. Աբրահամյանին։
Վերջերս լույս տեսած իր «Sigma» տետրակում Լ. Աբրահամյանն այն դիտարկումն է կատարում, ըստ որի` «անվան հարաբերությունը նշանակման առարկային երբեք անմիջական չի լինում, այլ միշտ միջնորդավորված է հասկացությամբ»35։
Այս դիտանկյունից հայ տեսաբանների անդրադարձները նշաններին, նշանագիտությանը, լեզվին, խոսքին և թվարկված տերմինների փոխառնչություններին առաջ քայլ է սոցիոլեզվաբանության զարգացման տեսանկյունից, ինչըթույլ է տալիս խոսել գիտակարգի մասին ոչ միայն լեզվաբանական տեսանկյունից, ինչպես մինչ այդ էր, այլև հավելել նշանագիտական, լեզվափիլիսոփայական հայեցակետերը։
Արևմուտքում այս կայացած գիտակարգն իր մեջ ամփոփում է թե՛ սոցիոլոգիայի, թե՛ լեզվաբանության տեսական, մեթոդաբանական, կիրառական հնարավորությունները, ինչի համամասնության պակասը, ինչպես պարզ է դառնում այս ուսումնասիրությունից, հայաստանյան իրականությունում նկատելի է։
Այսպիսով՝ հայաստանյան գիտական խոսույթում սոցիոլեզվաբանությանտեղը դիտարկելիս նկատելի է, որ այն մեծապես ուսումնասիրվել է լեզվաբանների կողմից (իրենց ուսումնասիրություններում գիտակարգին անդրադարձելեն լեզվաբաններ Հ. Զաքարյանը, Լ. Ղազանչյանը, Գ. Ջահուկյանը, Դ. Գյուլզադյանը, Է. Աղայանը և այլք)։
Սոցիոլոգիական դիտանկյունը փոքրիշատե եզերվում է փիլիսոփաների ուսումնասիրությունների հետ (Լ. Հ. Աբրահամյան՝ նշանագիտության, Է. Աթայան՝ լեզվափիլիսոփայության հայեցակարգերի դիտար33 Գյուլզադյան Դ., Ֆերդինանդ դը Սոսյուրի «Ընդհանուր լեզվաբանության դասընթաց»-ի հայերեն թարգմանության նշանակությունը մեր մտավոր իրականության համար, մաս I /հասանելի էhttp։
//www.arteria.am/hy/1311521321 հղմամբ, 9.11.16 թ.-ի դրությամբ/, մանրամասն տե՛ս Ֆերդինանդ դը Սոսյուր, Ընդհանուր լեզվաբանության դասընթաց, Երևան, 2008, էջ 32։
34 Նույն տեղում, էջ 104 – 105։
35 Գյուլզադյան Դ., Ֆերդինանդ դը Սոսյուրի «Ընդհանուր լեզվաբանության դասընթաց»-ի հայերեն թարգմանության նշանակությունը մեր մտավոր իրականության համար,մաս II /հասանելի էhttp։
//www.arteria.am/hy/yev1312663973 հղմամբ, 9.11.16 թ.-ի դրությամբ/, մանրամասն տե՛սԱբրահամյան Լ., Sigma տետրակ (ռուս.), Երևան, 2008, էջ 43։
կում և այլն), սակայն, պարզ է, որ այն ամբողջապես չի կարող արտացոլել սոցիոլոգիայի տեսական բազայի, հասկացութային ապարատի կիրառելիությունն ու մեկնման հնարավորությունները։
Դաշտում ընդհանուր վիճակի դիտարկումը այս առումով օգնում է ոչ միայն նկարագրել իրավիճակը, այլև հասկանալ առկա բացերը և հիմք ստեղծել հետագա ուսումնասիրությունների համար։
Օֆելիա ԳրիգորյանՍՈՑԻՈԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆԸ ԱՌՆՉՎՈՂ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ԳԻՏԱԿԱՆԲանալի բառեր՝ սոցիոլեզվաբանություն, հայաստանյան դիսկուրս, տեսություն, բարբառ,երկլեզվություն, լեզու-հասարակություն կապ, հաղորդակցությունԽՈՍՈՒՅԹՈՒՄԱմփոփում։
| Հոդվածն անդրադառնում է «սոցիոլեզվաբանություն» գիտակարգին և ներկայացնում վերջինիս առնչվող գաղափարները հայաստանյան գիտական խոսույթում։
Ներկայացնելով հիմնահարցի շուրջ առկա հայացքները՝ հեղինակը դիտարկում է լեզու-հասարակություն կապի վերհանմանն ուղղված մոտեցումները հայ տեսաբանների կողմից, ցույց տալիս գիտակարգին կատարված անդրադարձները, դրանց դիտանկյունները ու փոխառնչությունները։
Արդյունքում փորձ է արվում ներկայացնելու դաշտում առկա ընդհանուր իրավիճակը և բացերը։
|
ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ԲԱABԱԿԱՅԻՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐՆԵՐԸ Ազդեցության գործառույթը խոսքի կարևոր առանձնահատկություններից մեկն է: Արտահայտիչ, հարուստ, հակիրճ և ճշգրիտ խոսքն ավելի տպավորիչ և ազդեցիկ է: Հռետորը պետք է կարողանա տիրապետել ձայնին և դրա արդյունքին, ունենալ ճիշտ, հստակ, արտահայտիչ առոգանություն, այլ կերպ ասած ՝ վարպետի խոսքի տեխնիկան: «Խոսքի տեխնիկան ուժեղ, բարձր ձայնի, հստակ շեշտադրման, ճիշտ և արտահայտիչ հնչյունների համադրություն է» [1]: Բանավոր խոսքի ամենակարևոր տարրերից մեկը հնչերանգն է: Այն համարվում է խոսքի օբյեկտիվ առանձնահատկություններից մեկը: «Տոնն արտասանության տարրերի ամբողջություն է, որը հիմնված է կենդանի լեզվի ձայնային համակարգի վրա, բայց դրանից բարձր, որը ներառում է ձայնի (մեղեդի) ավելացում և նվազում, դրա ուժեղացում և թուլացում, այսինքն ՝ տարբեր տեսակի շեշտադրումներ, ներառյալ տրամաբանական շեշտը , խոսքի դանդաղեցում: (տեմպ), դրա արտահայտիչ նրբությունները (տոն) »[3]: Մասնագիտական գրականության մեջ նշվում է, որ տոնը բարդ երեւույթ է `փոխադարձաբար լրացնող տարրերի շնորհիվ: «Տոնը հաղորդակցական երեւույթ է, քերականորեն չի նշվում: այն արտահայտվում է տարբեր հնչյուններով և դադարներով»: [4] Ռ.Իշխանյանը տոնուսի բաղադրիչ է համարում մեծ կամ փոքր դադարները, երկարացումը, տարբեր շեշտադրումները [5]: Դուք Ավետիսյանը նշում է, որ տոնն «ունի արտահայտման իր առանձնահատուկ ձևերը ՝ արտասանության ավելի փոքր տարրերը ՝ տոնը, տեմպը կամ արագությունը, իջնելը, դադարը» [2]: Մ. Ասատրյանը դադարները, մեղեդին և տարբեր շեշտադրումները համարում են հնչերանգի էական, շարահյուսականորեն արժեքավոր տարրեր ՝ օգտագործելով հատկապես տրամաբանական շեշտը [2]: Այստեղ մենք անդրադարձել ենք դատարանի խոսքի մասնակիցների ձայնի տոնին, ելույթի տեմպին, ելքին, դադարներին, տրամաբանական շեշտադրմանը: Այս բաղադրիչներից յուրաքանչյուրի պատշաճ օգտագործումը նպաստում է խոսքի հնչյունական հարստությանը ՝ խոսքն ավելի արտահայտիչ, համոզիչ և հուզական դարձնելով: Ձայնի տոնը տոնն արտահայտելու եղանակներից մեկն է: Դա կարող է լինել բարձր-ցածր: Ձայնը նախ պետք է լսվի: Դատարանի դահլիճում ելույթը պետք է լինի այնպիսի տոնով, որը թույլ կտա հանդիսատեսին հասկանալ յուրաքանչյուր բառը: Ձայնի տոնը պետք է համապատասխանի ասելիքի բովանդակությանը: «Սխալ ընտրված տոնը կարող է փչացնել ամբողջ խոսքը և խառնաշփոթել դրա առանձին մասերը»: Խոսքի հնչյունական հարստությունն ու բազմազանությունն ապահովելու առանցքային գործոններից մեկը ձայնի երանգի փոփոխությունն է: Միապաղաղ ձայնը ձանձրալի է, թուլացնում է լսարանի ուշադրությունը, չի շեշտում հիմնական, կարեւոր մտքերն ու ասելիքները: Բանախոսը պետք է կարողանա փոխել, իջեցնել կամ բարձրացնել ձայնի տոնն ըստ իրավիճակի: Խոսքի կարևոր մասերը պետք է արտասանվեն համեմատաբար բարձր և դանդաղ: Պաշտպանների ձայնի տոնայնությունը պարբերաբար փոխվում է ՝ կախված հաղորդակցման իրավիճակից և ելույթի բովանդակությունից: Սա հարստացնում է բառը հնչյունական տեսանկյունից, այն դարձնում է ավելի հետաքրքիր: Խոսքը այս հնչերանգի ամենակարևոր տարրերից մեկն է: Դատարանի խոսնակը պետք է վերադառնա իր խոսքի արագությանը, այն հարմարեցնի ասելիքի բովանդակությանը և հանգամանքներին: Խոսքի արագությունը մեծապես կախված է խոսողի հուզական վիճակից և նյութից: Մասնագիտական գրականության մեջ խոսքի միջին արագությունը րոպեում 120-140 բառ է [2]: Ն. Իվակինան որպես լավագույն տեմպ նշում է րոպեում 120 բառ ՝ ավելացնելով, որ եթե խոսքի ընթացքում այս տեմպը չի փոխվում, խոսքը դժվար է ընկալել, քանի որ հնարավոր է տարբեր նյութերի մասին խոսել նույն արագությամբ: Պ. Սերգեյիչը հարցնում է, թե որ խոսքն է ավելի լավ ՝ արագ կամ դանդաղ, բարձր կամ ցածր, և նա պատասխանում է. «Ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը: Մենության բնական, սովորական արագությունը լավն է, այսինքն ՝ արագությունը, որը համապատասխանում է խոսքի բովանդակությանը, ձայնի բնական ինտենսիվությանը» [6]: «Պարոն դատախազ, մի փոքր դանդաղ, ավելի բարձր, որպեսզի բոլորը հասկանան», - մենք լսում ենք դատավորի դիտողությունն ուղղված մեղադրող կողմին ՝ դատախազին: Հետաքրքիր է, որ նկատողությունից առաջ վերջին րոպեին մեղադրողը րոպեում կարդաց 106 բառ, ինչը դանդաղ է խոսքի միջին արագությունից: Հետևողականությունը պարզ է: Մեղադրական եզրակացությունը պետք է համեմատաբար բարձրաձայն և դանդաղ ընթերցվի: «Մեղադրողի խոսքն ավելի լավ է հասկանում, երբ արտասանվում է ինքնավստահ, դանդաղ, համոզիչ» [1]: Հայ մեղադրողների ելույթներում մենք ընդհանուր թերություն ենք նկատել: Նրանք նույն մեղադրանքով և տեմպով կարդացին ամբողջ մեղադրական ճառը ՝ թվարկման տոնով ներկայացնելով ինչպես մեղադրյալի գործողությունները, այնպես էլ նրանց միջնորդած պատիժը: Մի քանի ամբաստանյալների սկանդալային դատավարության ընթացքում ՀՀ հայտնի մեղադրողներից մեկը գրեթե առանց դադարների ընթերցում է մեղադրական ճառը: 7 տարի ազատազրկում ամբաստանյալներից մեկին միջնորդելուց հետո նա նկարագրեց հաջորդ ամբաստանյալի գործողությունները: Ելույթի տեմպը րոպեում 120-130 բառ էր: Մեկ այլ մեղադրող, ակնհայտորեն արագ խոսելով, կարդաց 140-148 բառ, որոնք աղավաղված էին, հնչում էին թերի և անորոշ: Վերլուծության հիման վրա կարող ենք փաստել, որ հասկանալիորեն խոսող մեղադրողները, որոնց խոսքերը հասկանում էին առանց ավելորդ լարվածության, համոզիչ էին ՝ օգտագործելով րոպեում միջինը 100-110 բառ: Կարծում ենք, որ մեղադրական ճառը կարդալու արագությունը չպետք է գերազանցի այս սահմանը: Մեկ րոպեում ավելի քան 120 բառ օգտագործող մեղադրողների խոսքերը ակնհայտորեն հրատապ էին `չունենալով անհրաժեշտ հանդիսավորություն: Դադարներ չեն եղել, և բառերը հաճախ աղավաղվել են: Համեմատաբար դանդաղ, մեղադրական ճառի եզրափակիչ մասը պետք է բարձրաձայն ընթերցվի, որում մեղադրողը միջնորդում է դատարանին պատժաչափ նշանակել կամ մեղադրյալին արդարացնել: «Ես միջնորդում եմ» արտահայտությանը պետք է հաջորդել հոգեբանական դադար: Պաշտպանական ճառերի միջին տեմպը րոպեում 110-120 բառ է: Մենք նկատել ենք, որ հուզական խոսքի ընթացքում խոսքի արագությունը րոպեում հասնում է 140-145 բառի: Պաշտպանական ճառը, ի տարբերություն մեղադրական ճառի, ավելի քիչ միատարր է, ուղեկցվում է ձայնի երանգի ավելացումով և անկմամբ, խոսքի տեմպի փոփոխությամբ, ինչը ելույթը լսելը դարձնում է ավելի հետաքրքիր: Դատավորի ելույթի տեմպը, օմբուդսմենի ելույթի համեմատ, ավելի դանդաղ է ՝ առավելագույնը 100 բառ րոպեում: Շատ դեպքերում, դատավորի միջին դրույքը րոպեում 70-80 բառ է: Այս կերպ դատավորները փորձում են իրենց խոսքն ավելի ընկալելի և հանդիսավոր դարձնել: Ամփոփելով վերը նշվածը դատական ելույթի արագության վերաբերյալ, կարելի է եզրակացնել, որ դատարանի խոսնակը պետք է իմանա և՛ արագ, և՛ դանդաղ տեմպը, կարողանա ճիշտ ժամանակին ընտրել անհրաժեշտ խոսքի արագությունը: Սա կդարձնի բառը հետաքրքիր ու բազմազան: Տոնուսի բաղադրիչներից մեկը էջն է: «Ելքը լայնորեն ներառում է տրամաբանական շեշտը, նախադասության երանգը (պատմողական, հարցական, հրամայական, բացականչական), խոսքի հուզական-հուզական տատանումները, որոնք կարող են արտահայտել տարբեր նրբերանգներ. Ցավ, ափսոսանք, ուրախություն, սպառնալիք, հանդիմանություն, հրաման « [2] Խոսքի հուզական-հուզական տատանումները ավելի բնորոշ են պաշտպանական խոսքին: Պաշտպանների ելույթներում կարելի է գտնել պոռթկումներով արտահայտված տարատեսակ նրբություններ, օրինակ `հեգնանք: «Քննիչը, օգտագործելով ՀՀ գլխավոր դատախազության փորձը, ապա Հատուկ քննչական ծառայությունում ստացած փորձը ՝ ցույց տալով նրա (պրոֆեսիոնալ) պրոֆեսիոնալիզմը, որոշում է դիտել տեսանյութը, բայց ոչ միայնակ, բայց հրավիրում է Վահան Վրթանեսյանին թող այդ քննությունը ձանձրալի չլինել նրա համար: «Քննիչի հետ տեսանյութը զննելուց հետո Վրթանեսյանը հիշում է, որ նման դեպք իսկապես տեղի է ունեցել, բայց վստահեցնում է, որ դա իր համար նշանակություն չունի»: Ձայնի բարձրացումը տատանվում է ելույթի հնչյունին, բանախոսը շեշտը դնում է արտասանության վրա տրամաբանական շեշտադրումներով. Ելքն օգնում է ներկայացնել կոմիկական իրավիճակ: «Պատկերացնո՞ւմ եք, ես հարվածել եմ քթիս, ականջս կապտած է»: Այս կերպ Պաշտպանը ծաղրում է վկային, ով, իր կարծիքով, սուտ ցուցմունք է տվել: Շարունակելով պաշտպանական ճառը ՝ նույն փաստաբանն ասում է. «Վահան Վրթանեսյանը ոստիկանության Արաբկիրիբաժի պետի անունից հաղորդում է ներկայացրել ՝ նկարագրելով ոստիկանության մեքենայում Կիվիրյանի կողմից իր հասցեին անմարդկային (՜) մեղադրանքները»: Թվում է, թե մենք գործ ունենք սովորական պատմողական նախադասության հետ, բայց անմարդկային բառի վրա տրամաբանական շեշտ դնելով `իրավիճակին չհամապատասխանող« կտտոց »բառի ընտրությամբ (ամբաստանյալին մեղադրում էին տուժած ոստիկանին կծելու մեջ կամ այնտեղ Ոստիկանի ձեռքում վնասվածքի հետք չկար) Այսպիսով, հանդիսատեսին դրդում էր իր կողմը ՝ իր հաճախորդին ներկայացնելով որպես զրպարտության զոհ: Խոսքի հնչյունական հարստությունը ապահովվում է նաև հոգեբանական և տրամաբանական դադարներով: Խոսքի արտահայտչականության տեսանկյունից առավել հետաքրքիր են առաջինները, որոնք ունեն տարբեր գործառույթներ: Դադարները նախ օգնում են հանդիսատեսի ուշադրությունը գրավելուն: Հոգեբանական ընդմիջումներն օգտագործվում են դատարանի խոսքում, հատկապես պաշտպանների ելույթներում: «Իհարկե, կարելի է մերժել պայքարի նման ձևերը և ցանկացած հեղափոխությունից դուրս, խարանել Շանթին ոստիկանության նկատմամբ իր ընկերներին բռնաբարելու համար, բայց ... խուլիգանության հոդվածի (h) աննախադեպ կիրառմամբ նրանց դատապարտելը տեսնելը ոչ միայն անօրինական է , բայց և անբարոյական »: Այստեղ դադարն օգնում է գրավել հանդիսատեսի ուշադրությունը, հետաքրքրություն առաջացնում ՝ նրանց ստիպելով սպասել հիմնական հաղորդագրությանը: Հոգեբանական դադարները օգնում են բառը հուզական դարձնել: «Դատավարությունը ոչ մի հարցի, ոչ մի հարցի չի պատասխանել ...»: Դրանք առավել տպավորիչ են հռետորաբանության հարցում: «Ամբողջ աշխարհը գնահատել է մեր պետության անկեղծ ջանքերը` հաղթահարելու ոչ վաղ անցյալի քաղաքական ճգնաժամը, ինչը հատկապես ակնհայտ էր ոստիկանության համակարգի բարեփոխումների ոլորտում: Եւ ինչ...". Պաշտպանը, ցանկանալով ոչ հուսալի կերպով ներկայացնել փորձագետի եզրակացությունը, հռետորական հարցի կիրառմամբ օգտագործում է հեգնանք, որին հաջորդում է դադար: «Սա նրանց մեջ ամենահաջողված լուսանկարն է, որոնք են անհաջողակները ...»: Բանախոսն իր վրդովմունքն արտահայտում է հռետորական հարցի և դրան հաջորդող դադարի միջոցով: Հռետորական հարցի ազդեցությունը թուլանում է, եթե դրան չհաջորդի դադար: «Եվ դուք դա համարո՞ւմ եք պատշաճ ապացույց, որ լավ ապացուցված միջադեպ է»: Այս դեպքում ստորադաս նախադասությունը չի հարստացնում արտասանությունը: Եթե դրա փոխարեն դադար լիներ, հռետորական հարցի թողած տպավորությունն անհամեմատ ավելի մեծ կլիներ: Մեղադրողի խոսքն առավել արտահայտիչ է umiato հնչերանգի տեսանկյունից: Դատավորները նախընտրում են խոսքի դանդաղ տեմպը, հազվադեպ են փոխում այն, բայց հաճախ փոխում են ձայնի երանգը ՝ կախված այն ժամանակվա գործառույթից: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Իվակինա: Н .. Основы судебного красноречия (հռետորաբանություն ՝ юристов- ի համար): Учеб.пособие, Москва: Юристъ, 2004, ск. 160, 162: [2] Ավետիսյան Յ., Սարգսյան Ա. Եվ ուրիշներ, հայոց լեզու և խոսքի մշակույթ, գիրք Բ, Երևան, 2015, էջ 23, 44, 24: [3] Ասատրյան Մ., Armenianամանակակից հայոց լեզու: Շարահյուսություն. ներածություն, արտահայտություն, պարզ նախադասություն, Երեւան, 1987, էջ. 43 [4] Պապոյան Ա., Բադիկյան Խ., Armenianամանակակից հայոց լեզվի շարահյուսություն, Երեւան, 2003, էջ. 23 [5] Իշխանյան Ռ., Armenianամանակակից հայերենի շարահյուսություն: Հասարակ նախադասություն, Երեւան, 1986, էջ 51: [6] Sergei П P., Փորձի ընթացքում խոսված փորձ, 3-րդ հրատարակություն, Ինքնագիր, Տուլա, 2000, էջ: 45, 43: Ալեքսանյան ԼԻԱՆԱՆԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ԵՐԿՈՒՅՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆ Բանալի բառեր. ։
| Դատական խոսույթի հնչյունական հարստությունը պայմանավորված է հնչերանգի հիմնական տարրերի` ձայնի տոնի, տեմպի, ելևէջման և դադարի տարատեսակ կիրառություններով։
Հոդվածում ներկայացվել է դատական հռետորների խոսքի տեմպի ընդունելի միջին արագությունը, հիմնավորվել, որ հոգեբանական դադարնեըը, հաջորդելով ճարտասանական հարցին, ուժեղացնում են նրա ազդեցությունը։
Ելևէջումներով և տպավորիչ հոգեբանական դադարներով հարուստ է հատկապես պաշտպանական խոսքը, որն էլ իր արտահայտչականությամբ շահեկանորեն տարբերվում է դատական խոսույթի մյուս տեսակներից։
|
Հայաստանում որպես անկախ և ինքնավար պետական մարմին դատական համակարգի զարգացման առաջին հիմնաքարերը դրվել են Հայաստանի անկախության հռչակագրով, որն ընդունվել է 23.08.1990 թ. Եվ Հայաստանի Սահմանադրությամբ ընդունվել է 05.07.1995 թ. Նորանկախ Հայաստանը որդեգրեց անկախ դատական իշխանության ձևավորման և զարգացման ուղին, որը բնորոշ է բոլոր իրական ժողովրդավարական երկրներին և իրավական պետություններին: Դատական համակարգի անկախության և ինքնավարության սկզբունքը օրենքի գերակայության և ժողովրդավարական իրավական-քաղաքական ռեժիմի հաստատման ցուցիչ է [10, p. 8]: Ավելին, դատական համակարգի անկախություն ասելիս նկատի ունենք այն փաստը, որ կառավարության այս ճյուղը անկախ է պետական իշխանության մյուս ճյուղերից: Հայաստանում դատական համակարգի զարգացումն իրականացվում է `հաշվի առնելով միջազգային պահանջները: 140 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Դատական իշխանության անկախության հիմնական սկզբունքները հաստատվել են ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 29.11.1985 թ. 40/32 բանաձևերով և 13.12.1985 թ. 40/146 բանաձևերով: Մասնավորապես, դրանք նախատեսում են, որ դատական համակարգի անկախությունը երաշխավորված է պետության կողմից (...): Բոլոր պետական և այլ ինստիտուտները պարտավոր են հարգել և պահպանել դատական համակարգի անկախությունը: Սահմանվել է, որ դատական մարմինները որոշում են իրենց գործերը անկողմնակալ, հիմնված փաստերի վրա, ինչպես նաև առաջնորդվում են օրենքով ՝ առանց հաշվի առնելու որևէ ուղղակի կամ անուղղակի սպառնալիք կամ միջնորդություն, ում կողմից և ինչ պատճառաբանությամբ: (...) Նշվեց նաև, որ չպետք է տեղի ունենա արդարադատության իրականացմանն ապօրինի կամ չարտոնված միջամտություն, ինչպես նաև դատարանների կողմից կայացված դատական որոշումները ենթակա չեն վերանայման: (...) Դատական համակարգի անկախության սկզբունքը լիազորում է դատական համակարգը և պահանջում է, որ այն արդար դատավարություններ անցկացնի և կողմերի իրավունքներն ապահովի: Չնայած «դատական անկախության սկզբունքներ» և «դատական անկախության սկզբունքներ» հասկացությունները հավասար չեն, պետք է ընդգծել, որ դրանք փոխկապակցված են և բխում են միմյանցից: Մասնավորապես, դատարանի անկախությունն արտացոլվում է մի շարք դատավարական դրույթներում, որոնցից ամենակարևորները հետևյալն են. Միայն դատարանն ունի արդարադատություն իրականացնելու իրավասություն, դատարանն ինքնուրույն ընտրում և կիրառում է համապատասխան օրենքը ՝ առանց որևէ միջամտության: այլ պետական մարմին: Կարծում եմ, որ այստեղից ակնհայտ է դառնում, որ որքան էլ տարբեր լինեն «դատական անկախության սկզբունքներ» և «դատավորների անկախության սկզբունքներ» հասկացությունները, այնուամենայնիվ, դատական համակարգի անկախությունն ապահովվում է դատավորի անկախության սկզբունքի միջոցով `իր բոլոր դրսևորումներով: Հետևաբար, չնայած այս հոդվածը նվիրված է դատական անկախության սկզբունքին, վերոհիշյալ փաստարկից ելնելով, որ «դատական իշխանության անկախության» և «դատական իշխանության անկախության» սկզբունքները իրականում չեն կարող գոյություն ունենալ առանձին, դատական համակարգի անկախության սկզբունքը նույնպես դիմել է. Այսպիսով, դատավորի անկախության սկզբունքը, որպես արդարադատության իրականացման սկզբունք, առաջին հերթին նշանակում է, որ դատավորը կայացնում է դատական ակտ ՝ բացառելով որևէ արտաքին, այդ թվում ՝ պետական, տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտությունը [11, p. 44]: Նշված սկզբունքը հիմնարար, սահմանադրական սկզբունք է և ամրագրված է ինչպես Հայաստանի Հանրապետության ներքին, այնպես էլ միջազգային օրենսդրական համակարգերում: Դատական անկախության սկզբունքն ամրագրված է միջազգային փաստաթղթերում, որոնք հռչակում և երաշխավորում են մարդու իրավունքների պաշտպանությունը: Մասնավորապես, Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը (10.12.1948) [հոդված 1, 10], Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագիրը (16.12.1966) [հոդված 2, 14], «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանություն» Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին եվրոպական կոնվենցիա [հոդված 14, հոդված 6], դատական անկախության, արդյունավետության և նախարարների դերի վերաբերյալ նախարարական առաջարկություն (94) 12, Եվրոպական դատական խորհրդատվական խորհրդի (ՀՎԿ) կարծիք 1, Եվրոպական խարտիա դատավորների կարգավիճակի մասին (ընդունվել է 1998-ի հուլիսին)), Վենետիկի դատական նշանակումների հանձնաժողովի զեկույցում (CDLAD (2007) 028) (Ստրասբուրգ, 16.03.2010): Արդարադատության համակարգի համար այս սկզբունքի կարևորությունը պայմանավորված է նրանով, որ միայն անաչառ անկախ դատավորը կարող է հիմնավորել իր դատական ակտը համապատասխան օրենքի դրույթներով ՝ առաջնորդվելով արդարադատության սկզբունքներով (այս իմաստով դատավորի անկախությունը արդարությունը «երաշխավորելու» սկզբունքը): Արդարադատության վերականգնումը արդարության գերագույն նպատակն է, որի իրագործումն անհնար է առանց դատավորների անկախության [12, p. 30]: Այս սկզբունքը կարելի է դիտարկել ինչպես նեղ, այնպես էլ լայն իմաստով: Ավելին, լայն իմաստով, դա ներառում է ինչպես դատավորի, այնպես էլ դատարանի և դատական համակարգի անկախությունը: 142 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Արդարադատության արդյունավետ իրականացումն անհնար է առանց անկախ դատավորների: Միայն անկախ դատավորները կարող են ուղղակիորեն ապահովել քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությունը [4, էջ. 87]: Ավելին, դատավորի անկախությունը պայմանավորված է մի շարք գործոններով, որոնք բաղկացած են երկու ինստիտուցիոնալ էլեմենտներից (օրինակ ՝ դատավորի պաշտոնում բարձր որակավորում ունեցող փաստաբանի նշանակում, համապատասխան միջավայրի ապահովում դատավորի համար ՝ առանց արտաքին ազդեցությունների, և այլն) և անձնական և մասնագիտական որակները: Միևնույն ժամանակ, դատավորն անկախ է, երբ դատական ակտի կայացումը երաշխավորում է վերջինիս վրա արտաքին ազդեցությունների և ճնշումների բացակայությունը, որի արդյունքում դատարանի `որպես համապարփակ և արդյունավետ պաշտպանություն իրականացնող պետական մարմնի դերը և նշանակությունը: ապահովված է խախտված իրավունքներով: Հատկանշական է, որ այս գաղափարը կյանքի կոչելու համար, 2000-ի ապրիլին, ՄԱԿ-ի կենտրոնի նախաձեռնությամբ, դատավորներին առաջարկվեց կարգավորել իրենց համակարգը: Այդ նպատակով, Ասիայի, Աֆրիկայի և Խաղաղ օվկիանոսի դատավորների հանձնաժողովը, ի սկզբանե ինը երկրներից, կազմեց հանձնաժողով դատական վարքագծի սկզբունքների մշակման համար, որը հետագայում կոչվեց Բանգալորի դատական վարքագծի սկզբունքներ: Ավելի ուշ 75 երկրների ներկայացուցիչներ մասնակցեցին Բանգալորի սկզբունքների մշակման և քննարկման գործընթացին: Արդյունքում, 2002-ի նոյեմբերին Հաագայում (Միջազգային դատարանի կենտրոնակայան) ընդունվեցին Բանգալորի վեց սկզբունքները. Անկախություն, օբյեկտիվություն, ազնվություն և կոռուպցիա, էթիկայի համապատասխանություն, հավասարություն, դատական փորձ և աշխատասիրություն: Վերոգրյալից ակնհայտ է, որ Բանգալորյան սկզբունքները ներառում են նաև դատական իշխանության անկախության սկզբունքը, ըստ որի `դատական իշխանության անկախությունը նախապայման է օրենքի գերակայության համար և գործը դատարանում լուծելու հիմնական երաշխիքն է: , Այսպիսով, դատավորը պարտավոր է պաշտպանել և իրականացնել դատական համակարգի անկախության սկզբունքը `իր անհատական և կոլեկտիվ ասպեկտներով: Նման պայմաններում հարց է առաջանում. Ինչո՞վ ՝ անկախ գործադիր և օրենսդիր իշխանություններից, լրատվամիջոցներից, հասարակական կարծիքից անկախություն: Հասկանալի է, որ բոլոր դեպքերում անկախությունը դատավորների իրավասությունը չէ, այն գործի օրինական և արդարացի կարգավորման հիմնական երաշխիքն է: ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի կողմից 06.09.1985 թ. Ընդունված «Դատական իշխանության անկախության հիմնական սկզբունքների» 1-ին կետը սահմանում է, որ «Դատական համակարգի անկախությունը երաշխավորված է պետության կողմից և ամրագրված է երկրի սահմանադրությամբ կամ օրենքներով: Բոլոր պետական և այլ ինստիտուտները պարտավոր են հարգել և պահպանել դատական համակարգի անկախությունը: » Դատավորների անկախության սկզբունքն ամրագրված է նաև ՀՀ Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 1-ին մասում, որը սահմանում է, որ «դատավորը անկախ է, անկողմնակալ և գործում է միայն Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան»: Ակնհայտ է, որ անկախ և անկողմնակալ դատավորի կողմից արդարադատության իրականացումը պահանջում է երաշխիքներ, որոնցից առանձնանում է դատավորի հատուկ կարգավիճակը: գործի քննության ընթացքում դատավորի անփոխարինելիությունը, անձեռնմխելիությունը, ինչպես նաեւ համապատասխան օրենսդրական «աջակցությունը»: Մասնավորապես, համաձայն Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, «Դատավորը չի կարող պատասխանատվություն կրել արդարադատություն իրականացնելիս արտահայտված կարծիքի կամ դատական ակտի համար, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ կան հանցագործության կամ հանցագործության հատկանիշներ: կարգապահական խախտում »: Ավելին, դատական համակարգի անկախությունն ինքնանպատակ չէ: Դա դատավորի անձնական առավելություն չէ, այլ պայմանավորված է դատավորների ՝ որպես մարդու իրավունքների և ազատությունների երաշխավորներ հանդես գալու անհրաժեշտությամբ [6, p. 2]: Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության 18-րդ հոդվածը նախատեսում է նման կանոնակարգ, որով օրենսդիրը պարզաբանեց, որ դատավորի 144 իրավասությունը անձնական արտոնություն չէ, այլ միջոց է, որն ուղղված է արդարության միջոցով քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների իրական պաշտպանությանը: , Այսպիսով, ըստ էության, դատավորի սահմանադրական կարգավիճակը անձի անկախ, արդար, անկողմնակալ և անկողմնակալ դատարանի իրավունքի երաշխիք է, և որպես այդպիսին ենթակա է սահմանադրական պաշտպանության: [17] Միևնույն ժամանակ, ըստ Եվրոպական դատական խորհրդատվական խորհրդի կողմից ընդունված Magna Carta- ի (Հիմնական սկզբունքներ) դատավորների, դատական համակարգի անկախությունն ապահովվում է այնպիսի գործոններով, ինչպիսիք են դատարանների գործունեությունը, դատավորների հավաքագրումը և նշանակումը նախքան կենսաթոշակը: , անփոփոխելիություն, առաջխաղացում և վերապատրաստում: , կարգապահություն, համակարգի դիրքի և ֆինանսավորման վարձատրություն [3, էջ. 4]: Այսպիսով, դատավորի անկախությունը Հայաստանի Հանրապետությունում ապահովվում է ՀՀ Սահմանադրության 162-րդ և 164-րդ հոդվածներում ամրագրված իրավական նորմերի դրույթներով, ինչպես նաև ՀՀ Սահմանադրական օրենքի «ՀՀ դատական օրենսգիրք» -ի 11-րդ գլխում: Հայաստան »(« Դատավորի գործունեության երաշխիքները »): Մասնավորապես, սահմանադրական մակարդակը սահմանում է, որ. 1. արգելվում է ցանկացած միջամտություն արդարադատության իրականացմանը, 2. դատավորն անձեռնմխելի է, 3. դատավորն անփոխարինելի է, 4. դատավորը չի կարող ենթարկվել արդարադատության և որպես դատարան, օրենքով սահմանված այլ լիազորություններ, որոնք բխում են իր իրավունքներից օգտվելիս արտահայտված կարծիքի կամ դատական ակտի համար ստանձնած կարծիքից (բացառությամբ այն դեպքերի, որոնք պարունակում են հանցագործություն կամ կարգապահական խախտման հատկանիշներ): Դատական անկախությունը `որպես հրամայական նորմ-սկզբունք, պետք է դիտարկել 1950 թ. Նոյեմբերի 4-ի« Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին »կոնվենցիայով ստեղծված« օրենքով սահմանված անկախ և անկողմնակալ դատարանի »համատեքստում [հոդված 6, 1-ին մաս] Համաձայն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի (Ստրասբուրգի դատարան) դատարանը համարվում է անկախ, եթե ապահովվում են հետևյալները. 1. դատարանի գործնական անկախություն օրենսդիր և գործադիր մարմիններից և կողմերից, 2. պաշտպանության երաշխիքներ դատավորները արտաքին ճնշումից, 3. դատական իշխանության արտաքին անկախություն ՝ դրսևորումների առկայություն, 4. դատավորների նշանակման կարգը, նրանց պաշտոնավարման ժամկետը, ինչպես նաև պաշտոնավարման ընթացքում նրանց անփոփոխությունը: Ստրասբուրգի դատարանի տեսակետից դատավորի անկախության աստիճանը գնահատվում է հետևյալ չափանիշներով. 1. դատավորը նախապես չի ունեցել անձնական համոզմունք (սուբյեկտիվ մոտեցում) գործի վերաբերյալ, 2. եղել են բավարար երաշխիքներ (օբյեկտիվ մոտեցում) ողջամիտ կասկածները բացառելու համար: Նշված չափանիշներով նրանք առաջնորդվում են նաև մի շարք երկրների ներքին օրենսդրություններում և, ինչպես նշվեց, ՀՀ օրենսդրական համակարգում: Ավելի կարևոր է այն փաստը, որ դատական իշխանության անկախությունը որոշվում է դատական իշխանության անկախությունից այլ իշխանության ճյուղերից և դա իշխանության ճյուղերի տարանջատման սկզբունքի կիրառման հետևանք է (սովորաբար դա ունի սահմանադրական հիմք): , Հայաստանի Հանրապետությունում պետական իշխանության ճյուղերի անկախությունը երաշխավորված է Սահմանադրության 4-րդ հոդվածով: Մասնավորապես, նշված հոդվածում նշվում է, որ «Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան ՝ ելնելով օրենսդրական, գործադիր և դատական իշխանությունների դրա բաժանումից և հավասարակշռությունից»: Այսինքն ՝ ՀՀ Սահմանադրության 4-րդ հոդվածը սահմանում է իշխանությունների տարանջատման և հավասարակշռության սկզբունքը, որը ենթադրում է, որ պետական իշխանության երեք ճյուղերը ՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական, պետք է լինեն անկախ և ինքնավար պետությունում: Պետական իշխանության նման համակարգի միակ նպատակը մեկ մարմնի կողմից իշխանության կիրառումն ու դրա կենտրոնացումը մեկ մարմնում կանխելը, պետական իշխանության չարաշահումն է: Չնայած այս օրենքները սահմանում և կարգավորում են դատական իշխանության անկախության չափանիշները, դրանք հիմք են հանդիսանում դատավորներին արտաքին ազդեցությունից պաշտպանելու, ինչպես նաև նրանց ներքին անկախությունը երաշխավորելու անհրաժեշտության համար: Այսինքն, ինչպես սահմանադրական մակարդակը երաշխավորում է դատական իշխանության անկախությունը գործադիր և օրենսդիր մարմինների ճյուղերից `արգելելով այդ մարմինների միջամտությունը դատական համակարգի գործունեությանը, այնպես էլ օրենսդիր մարմինը պետք է ստեղծի համապատասխան միջավայր` դատավորներին բացառելու համար որևէ այլ գործադիր, օրենսդիր կամ այլ պետական մարմին: Հետևաբար, դատավորի անկախության այս չափումը լիազորությունների տարանջատման սկզբունքի տրամաբանական հետևանքն է [4, p. 88]: Անդրադառնալով դատավորների արտաքին անկախության ապահովմանը `Եվրոպական դատական խորհրդատվական խորհուրդը իր թիվ 1 կարծիքի մեջ առանձնացրեց չորս հիմնական տարր: ա Դատավորի անձեռնմխելիությունը, բ. անհամատեղելիության պահանջներ, գ. անաչառություն, դ. դատական ակտերի վերջնական և պարտադիր բնույթ: Պակաս կարևոր չէ դատավորի ներքին անկախությունը, որը հատուկ անդրադարձել է Նախարարների կոմիտեի թիվ 12 հանձնարարականում (2010 թ.), Ըստ որի ՝ դատավորները ոչնչով չեն զիջում դատարանի նախագահին կամ դատավորներին և նախագահին: ավելի բարձր ատյան [9, կետ 22]: Միևնույն ժամանակ, յուրաքանչյուր դատավոր պետության անունից դատական ակտ է կայացնում և հաշվետու է բացառապես օրենքի առջև, այսինքն ՝ դատավորները ենթակա են միայն օրենքի: Ինչ վերաբերում է դատավորների անկախության երաշխավորման խնդրին, օրենսդիրն այդ պարտականությունը դրել է Բարձրագույն դատական խորհրդի վրա, որը, համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 173-րդ հոդվածի, անկախ պետական մարմին է և երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը: Ուստի Բարձրագույն դատական խորհուրդը իր իրավաբանական պրակտիկայով պարտավոր է ձեռնարկել համապատասխան միջոցներ դատավորների հնարավորինս անկախությունն ապահովելու համար: Նախարարների կոմիտեի թիվ 12 հանձնարարականի համաձայն (2010 թ.) Բարձրագույն դատական խորհուրդը, որը ոչ միայն երաշխավորում է դատավորների անկախությունը, այլ նաև դատավորների նշանակման և առաջխաղացման իրավասու մարմին է, կարևոր է անկախ լինել գործադիրից և օրենսդիր մարմինը: Համաձայն Եվրոպական դատավորների թիվ 10 խորհրդատվական խորհրդի ՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը կարող է կազմված լինել բացառապես դատավորներից կամ կարող է ունենալ խառը կազմ: Երկու դեպքում էլ անհրաժեշտություն կա խուսափել վարձկանների, ինքնապաշտպանության և այլընտրանքային նշանակումներից [պարբ. 16]: Հատկանշական է, որ Վենետիկի հանձնաժողովը 2010 թ. Իր զեկույցում նաև նշել է, որ Գերագույն դատական խորհուրդը պետք է ունենա խառը կազմ ՝ շեշտելով, որ խորհրդի անդամների մեծամասնությունը պետք է նշանակվի դատավորներից ՝ շեշտելով, որ վերջիններս պետք է ընտրվեն իրենց հավասարների կողմից: [8] Վերոգրյալի լույսի ներքո, անդրադառնալով Հայաստանում դատավորների անկախության ապահովման և երաշխավորման խնդրին, ես գտնում եմ, որ ՀՀ Սահմանադրության 7-րդ գլխի որոշ դրույթներ ՝ կապված Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամների, դատավորների դատավորների ընտրության հետ: Սահմանադրական և վճռաբեկ դատարանները մտահոգության տեղիք են տալիս: Մասնավորապես, համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 166-րդ հոդվածի 1-ին մասի, Սահմանադրական դատարանի դատավորներն ընտրվում են ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից, նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն `վճռաբեկ դատարանի դատավորներին նշանակում է Նախագահը: հանրապետությունը Ազգային ժողովի առաջարկով, համաձայն 5-րդ մասի, վճռաբեկ դատարանի նախագահը: Ընտրում է Ազգային ժողովը, և համաձայն 174-րդ հոդվածի 1-ին մասի 148-Ի ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ Քվեարկություն. Բարձրագույն դատական խորհուրդը բաղկացած է տաս անդամից, նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն `Բարձրագույն դատական խորհրդի հինգ անդամներն ընտրվում են Գլխավոր ասամբլեայի կողմից: դատավորների; Ազգային ժողովն ընտրում է Բարձրագույն դատական խորհրդի հինգ անդամներին: Փաստորեն, չնայած մի կողմից ՀՀ Սահմանադրությունը ուղղակիորեն արգելում է օրենսդիր և գործադիր մարմինների միջամտությունը դատական համակարգի գործունեությանը, այնուամենայնիվ, օրենսդիր մարմինը նշանակալի դեր ունի դատական համակարգի ձևավորման գործում: Հետևաբար, մտահոգիչ են այն հարցերը, թե իշխանության մյուս ճյուղերը և, մասնավորապես, օրենսդիր մարմինը, չեն միջամտում դատական համակարգի ձեւավորմանը և գործունեությանը նման ձևով: Արդյո՞ք ՀՀ-ում լիովին ապահովված է դատական իշխանության «անկախության» սկզբունքը և, ի վերջո, նման պայմաններում, արդյո՞ք մենք դեռ վստահորեն պետք է պնդենք, որ իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը գործում է Հայաստանի Հանրապետությունում, և դատական համակարգը լիովին անկախ է և ենթակա չէ որևէ, նույնիսկ փոքր ճնշման այլ ճյուղերի կողմից: Նշված հարցերը մտորումների տեղիք են տալիս այն իմաստով, որ նման պայմաններում պնդելը, որ իշխանության մյուս ճյուղերը չեն փորձում ինչ-որ կերպ խառնվել դատական համակարգի գործունեությանը, անհիմն է: Հետևաբար, ելնելով Վենետիկի հանձնաժողովի դիրքորոշումից, Եվրոպական դատավորների խորհրդատվական խորհրդի եզրակացությունից, ես գտնում եմ, որ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության վերը նշված դրույթները լիովին չեն ապահովում դատական համակարգի անկախությունը (և այս գործը նույնն է, ինչ դատավորները) կառավարման այլ ճյուղերից: Հետևաբար, հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետությունում լիազորությունների տարանջատման սկզբունքը, անհրաժեշտ է միջոցներ ձեռնարկել, որպեսզի և՛ գործադիր, և՛ օրենսդիր մարմինը որևէ կերպ չխանգարեն դատական համակարգի գործունեությանը, ինչպես նաև ապահովեն Բարձրագույն դատական խորհրդի դատավորների զգալի մեծամասնությունը: Հակառակ դեպքում, ես կարծում եմ, որ վտանգ է ներկայացնում ինչպես դատական համակարգի, այնպես էլ դատավորի անկախության սկզբունքների լիարժեք երաշխավորումը: Այսպիսով, անդրադառնալով վերոնշյալ իրավական խնդրին, կարծում եմ, որ դրա լուծումն, ընդհանուր առմամբ, պետք է փնտրել դատական համակարգում: Մասնավորապես, ՀՀ Նախագահ-Սահմանադրական դատարան-Գերագույն դատական խորհուրդ-Դատավորների ընդհանուր ժողով իրավական իրավական շղթան պետք է դառնա համապարփակ ուսումնասիրության առարկա: Ավելին, նշված շղթայում կենտրոնական դերը պետք է վերապահվի Սահմանադրական դատարանին: Նշվածը հիմնավորված է նրանով, որ Սահմանադրական դատարանը, ինչպես եվրոպական մի շարք երկրներում, Հայաստանի Հանրապետությունում ունի sui generis դատարանի կարգավիճակ: Չնայած այն համարվում է դատական համակարգի անբաժանելի մաս, փաստորեն և իր կարգավիճակով այն ընդհանուր դատական համակարգի մաս չէ: Այսինքն ՝ Սահմանադրական դատարանը անկախ պետական մարմին է, որը առանձնացված է առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասությունից, ինչպես նաև մասնագիտացված դատարաններից, վերաքննիչ և վճռաբեկ ատյաններից, որոնք, չնայած իր կառուցվածքով դատարան էին համարում, բայց նրա լիազորությունները չեն համընկնում որևէ կերպ ՀՀ դատարանների լիազորությունների հետ: Մյուս կողմից, Սահմանադրական դատարանն իրականացնում է սահմանադրական արդարադատություն ՝ ապահովելով Սահմանադրության գերակայությունը [հոդված 15, 167, մաս 1]: Նման պայմաններում, ես կարծում եմ, որ Սահմանադրական դատարանը այն մարմինն է, որը կարող է կատարել օրենսդիրի կողմից ՀՀ Ազգային ժողովին վերապահված գործառույթները `կապված Վճռաբեկ դատարանի նախագահի և Գերագույն դատարանի ոչ դատավոր-իրավական անդամների ընտրության հետ: Դատական խորհուրդ: Ավելին, Սահմանադրական դատարանի լիազորությունները չարաշահելուց խուսափելու համար Սահմանադրական դատարանը կարող է լիազորվել ոչ թե ընտրելու, այլ առաջադրելու Վճռաբեկ դատարանի նախագահի և Բարձրագույն դատական խորհրդի ոչ դատական անդամների թեկնածությունները նշանակման համար: Հանրապետության Նախագահի ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընտրության վերաբերյալ առաջարկվում է այդ լիազորությունը վերապահել դատավորների ընդհանուր ժողովին, որը դատավորների ինքնակառավարման մարմին է [հոդված 16, 74, մաս 1], որի կարգավիճակը, գործունեությունը և գործունեությունը լիազորությունների շրջանակը սահմանված է Դատական օրենսգրքում »ՀՀ Սահմանադրական օրենքով: Անդրադառնալով Սահմանադրական դատարանի դատավորների ընտրությանը, ապա ուսումնասիրելով որոշ երկրների, այդ թվում ՝ Բուլղարիայի Հանրապետության, Սերբիայի Հանրապետության, Իսպանիայի Թագավորության սահմանադրական դատարանների կառուցվածքը, պարզ է դառնում, որ Սահմանադրական որոշ անդամներ կամ դատավորներ Դատարանն ընտրվում է Ազգային ժողովի կողմից: երկրի նախագահը: Եվրոպական մեկ այլ երկրում ՝ Հունաստանում, Սահմանադրական դատարանի անդամներն ընտրվում են երկրի բարձրագույն դատարանների դատավորների կողմից: Հաշվի առնելով, որ այս աշխատանքը բարձրացնում է այն հարցը, որ օրենսդիր մարմինն ամեն դեպքում միջամտում է դատական համակարգի գործունեությանը, կարծում եմ, որ հատկապես ՍԴ դատավորների ընտրության ժամանակ պետք է փոխառել եվրոպական փորձը ՝ այն հարմարեցնելով մեր օրենսդրական համակարգին: Ըստ այդմ, ես կարծում եմ, որ Սահմանադրական դատարանի դատավորները, ովքեր նախկինում աշխատել են որպես դատավորներ մինչև պաշտոնը ստանձնելը, պետք է ընտրվեն դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից Գերագույն վերաքննիչ դատարանի կամ Վճռաբեկ դատարանի դատավորներից, ըստ նրանց մասնագիտական և աշխատանքային փորձը: , ովքեր մինչ այդ պաշտոնում նշանակվելը դատավորի աշխատանքային փորձ չեն ունեցել, Բարձրագույն դատական խորհրդի առաջարկով կարող են ընտրվել Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի կողմից: Այսպիսով, չնայած այս փաստաթղթի բարձրացրած խնդրի լուծումը ժամանակատար է, պահանջում է որոշակի գործողություններ, անգամ օրենսդրական փոփոխություն, ես այնուամենայնիվ կարծում եմ, որ վերը նշված իրավական մեխանիզմը և միջոցները հնարավորություն կտան ստեղծել ավելի ճկուն համակարգ, և որ ամենակարևորը բանն ազատ լինելն է: Դրանք պաշտպանելու են դատական համակարգը կառավարման ցանկացած այլ թևի միջամտությունից: , ։
| Հոդվածում քննարկվում է արդարադատության սկզբունքներից մեկը՝ դատավորի անկախության սկզբունքը։
Այս սկզբունքն իր ամրագրումն է գտել ինչպես մի շարք երկրների ազգային օրենսդրություններում, այդ թվում նաեւ՝ սահմանադրական մակարդակով, այնպես էլ՝ միջազգային իրավական ակտերում։
Հոդվածում եզրակացություն է արվում, որ դատավորների անկախության սկզբունքի՝ օրենսդրական տարբեր մակարդակներով լայնածավալ նորմատիվ ամրագրումն արտացոլում է արդարադատության համակարգում այդ սկզբունքի կարեւորագույն նշանակությունը եւ հիմք է հանդիսանում այդ սկզբունքը հստակորեն դիտարկելու՝ որպես արդարադատության սկզբունքներից մեկը։
|
Պետական իշխանության համակարգը օրենսդրական դաշտի, պետական կառավարման համակարգի ու պետական ծառայության ամբողջությունն է, որի շնորհիվ էլ իրականացվում են պետության հիմնական գործառույթները եւ լուծվում երկրի առջեւ ծառացած խնդիրները։
Պետական կառավարումը նպատակաուղղված է երկրի տնտեսական հզորացմանը, անկախ պետականության ամրապնդմանը, բնակչության կենսամակարդակի բարձրացմանը, հասարակական հարաբերությունների կայուն զարգացման ապահովմանը։
Այն անհրաժեշտ է դիտարկել թե՛ որպես համակարգ, որը ներառում է պետական կառավարման մարմինները եւ դրանց կողմից իրականացվող գործառույթները, կիրառման մեթոդներն ու միջոցները, կառավարման սուբ128ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ յեկտների եւ օբյեկտների միջեւ փոխադարձ կապերը, թե՛ որպես գործընթաց, քանզի իրենից ներկայացնում է իշխանական լիազորությունների շարունակական իրականացում, որի արդյունքում տեղի են ունենում հասարակական կեցության, երեւույթների փոփոխություններ։
Պետությունը կատարում է մի շարք կարեւոր ներքին ու արտաքին գործառույթներ։
Գլխավոր գործառույթը սոցիալ քաղաքական կայունության հասնելն է, ընդհանուրի բարօրության ծառայելը։
Այն ապահովում է հետեւյալ ներքին ծառայություններով. 9 տնտեսական` հանդես գալով որպես գլխավոր համակարգող, տնտեսկան գործընթացները կարգավորող, 9 սոցիալական` երաշխավորելով սոցիալական ապահովության համակարգը, հասարակական փոխհատուցումները, սոցիալական խնամակալությունը, առողջապահության զարգացումը։
9 Կրթա-մշակութային` հանդես գալով ազգային մշակույթի ու գիտության, հանրային կրթության համակարգի զարգացման հիմնական երաշխավորը, 9 Էկոլոգիական` պատասխանատու լինելով շրջական միջավայրի պահպանմանն իր տարածքում։
Պետության արտաքին գործառույթներն ուղղված են միջազգային ասպարեզում նրա շահերի ու նպատակների իրականացմանը։
Դրանցից հիմնականներն են` ազգային անվտանգության ապահովումը, պետական շահերի պաշտպանությունը, միջազգային փոխշահավետ համագործակցության զարգացումը ու մասնակցությունը համընդհանուր հիմնախնդիրների լուծմանը։
Նշված գործառույթների իրականացման համար պետությանը անհրաժեշտ է, նախ, կառավարման գործառույթների իմացություն ու կիրառում[1]։
Կառավարման գործառույթներն իրենց հերթին բազմաթիվ են եւ բազմազան։
Ըստ կառավարման գործընթացի բովանդակության` առանձնացվում են կառավարման հիմնական կամ ընդհանուր գործառույթները։
Ցանկացած կազմակերպության ամենակարեւոր տարրը մարդն է։
Նույն աշխատանքով զբաղվող մարդիկ միշտ էլ կարիք ունեն առաջնորդման, ղեկավարման։
Կառավարման ցանկացած գործընթաց ավարտվում է վերահսկողությամբ։
Առանց վերահսկողության հնարավոր չէ պարզել, թե սահմանված նպատակը իրականացվա՞ծ է, թե՞ ոչ։
Կառավարման հիմնական 129ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ կամ ընդհանուր գործառույթները արտացոլում են կառավարման մեկ ամբողջ, ամփոփ, ավարտուն փուլի բովանդակությունը։
Կառավարման ընդհանուր գործառույթներն ունեն պարբերաշրջանային բնույթ։
Կառավարման գործառույթների ծագումը կառավարչական գործունեության եւ ընդհանրապես, աշխատանքի բաժանման արդյունքն է։
Պարզ աշխատանքի դեպքում բավարար է ընդհանուր կառավարման կիրառումը։
Սակայն արտադրության ծավալների մեծացմանը զուգընթաց, տեղի է ունենում կառավարչական գործունեության` կառավարման գործառույթների մասնագիտացում։
Ըստ կառավարման ընդհանուր տեսության` կառավարման գործառույթների ուսումնասիրության արդյունքներն առաջին անգամ ներկայացրել է ֆրանսիացի գիտնական Ա. Ֆայոլը եւ առանձնացրել դրանք հետեւյալ հաջորդականությամբ (տե՛ս գծապատկեր 1.)` y կանխատեսում, y պլանավորում, y կազմակերպում, y համակարգում, y վերահսկողություն։
Գծապատկեր 1. Կառավարման ընդհանուր գործառույթների պարբերաշրջանը[2]։
130ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Ըստ նշված տեսության ամերիկյան դպրոցի` տարածված է կառավարման գործառույթների հետեւյալ դասակարգումը` պլանավորում, կազմակերպում, շահադրդում (մոտիվացիա) եւ վերահսկողություն։
Ըստ ռուսական դպրոցի` առանձնացվում են հետեւյալ գործառույթները` նպատակադրում, վերլուծություն, կանխատեսում, պլանավորում, կազմակերպում, համակարգում, շահադրդում, հսկում եւ վերահսկում, հաղորդակցություն, որոշումների ընդունում։
Տեսակետների եւ մոտեցումների բազմազանության մեջ ընդգծենք, որ. 3⁄4 անհրաժեշտ է տարբերակել կառավարման, կառավարման մարմինների եւ կառավարման անձնակազմի գործառույթները, 3⁄4 կառավարման գործառույթները առաջնային են, ելակետային ու հիմնարար` կառավարման մարմինների եւ կառավարչական անձնակազմի գործառույթների սահմանման համար, 3⁄4 կառավարման բոլոր գործառույթները փոխկապակցված են, փոխհամաձայնեցված եւ արտացոլում են կառավարման համակարգի ձեւավորման ներքին տրամաբանությունը, հետեւապես, կառավարման համակարգը այնպիսի համակարգ է, որտեղ իրացվում են կառավարման գործառույթները։
Ընդհանրացնելով եւ մասնավորեցնելով` կարող ենք նշել, որ պետական կառավարման գործընթացը գիտակցված եւ նպատակաուղղված գործունեությունն է, կապված հանրային իշխանության սուբյեկտների կողմից պետաիշխանական լիազորությունների եւ իրավական նորմերի իրականացման հետ, որի արդյուքնում հասարակության մեջ անմիջականորեն տեղի է ունենում հասարակական իրադարձությունների, երեւույթների եւ իրավիճակների փոփոխությունը։
Այլ կերպ ասած, պետական կառավարման գործընթացում իրականացվում են որոշակի գործողություններ` հանգեցնելով կառավարչական արդյունքների ցանկալի դինամիկային։
Մասնավորապես, կյանքի պետք է կոչվեն ընդունված օրենքները եւ հանրային իշխանության կողմից որդեգրված քաղաքականությունը։
Որպես պետական գործունեության ինքնուրույն ձեւ` պետական կառավարմանը բնորոշ են այնպիսի հատկանիշներ, որոնք բխում են իր կարգադրիչ ու գործադիր լիազորությունների իրականացումից։
Պետական կառավարման բովանդակությունը բաղկացած է գործառույթների համադրու131ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ թյունից, որոնք պետության գործունեության համեմատաբար ինքնուրույն տարրեր են, որոնք իրականացվում են օրենքի կամ այլ իրավական ակտի հիման վրա` հատուկ մարմինների համակարգի եւ իրեն բնորոշ մեթոդների օգնությամբ։
Փորձելով շտկել վիճակը` ՀՀ իշխանությունները իրենց ուշադրությունը սեւեռում են պետական ապարատի գործունեության արդյունավետության եւ ազգաբնակչությանը մատուցվող ծառայությունների որակի բարձրացման վրա։
Այդ նպատակով 2008թ. ստեղծվել եւ այսօր հաջողությամբ իր գործունեությունն է շարունակում ՀՀ պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների հանձնաժողովը, որի կողմից մշակվել է «ՀՀ պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային բարեփոխումների հայեցակարգը», լայնածավալ աշխատանքներ են կատարվում ՀՀ նախարարություններում եւ պետական կառավարման մյուս գերատեսչություններում մշակված հայեցակարգային դրույթներին համապատասխան կառուցվածքային գործառութային բարեփոխումների իրականացման ուղղությամբ։
Գլոբալացման նման պայմաններում նոր հայեցակարգի մշակումն ու կիրառումը Հայաստանի Հանրապետության համար նույնպես արդիական է, սակայն պահանջում է ժամանակ եւ համապատասխան ռեսուրսներ (ֆինանսական, մարդկային եւ այլն)` անհրաժեշտ ուսումնասիրություններ կատարելու, նոր կառուցակարգեր մշակելու համար։
Հարկ է նշել, որ Հայաստանի պետական կառավարման ներկա համակարգը չի բավարարում ժամանակի պահանջները եւ բարեփոխման կարիք ունի։
ՀՀ պետական անարդյունավետ կառավարումը իշխանության համընդհանուր «հիվանդությունների» հետեւանք է, որոնցից Հայաստանին մասնավորապես, բնորոշ են պետական կառավարման պաշտոնական գաղափարախոսության, նպատակադրման, իշխանության թեւերի միջեւ մատչելի եւ անհրաժեշտ տեղեկատվության փոխանակման մեխանիզմների բացակայությունը, տարբեր մակարդակների գործադիր իշխանության հանձնարարականների անճշտությունները եւ գործառույթների կրկնությունները եւ այլն։
Հաճախ հասարակությանը անհասկանալի են պետական կառավարման տար-բեր մակարդակներում կայացվող որոշումների նպատակն ու անհրաժեշտությունը, որն իշխանության գործունեության 132ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ թափանցիկության բացակայության, կատարվելիք գործողությունների մասին նախապես հասարակությանը չիրազեկելու արդյունք է։
ՀՀ-ում այսօր բացակայում է պետական կառավարման արդյունավետ համակարգի ձեւավորման ռազմավարությունը, որը պետք է հիմք հանդիսանա պետական կառավարման համակարգի (ՊԿՀ) կառուցվածքային եւ գործառութային բարեփոխումների եւ պետական ծառայության կատարելագործման համար։
ՊԿՀ-ի կառուցվածքային բարեփոխումների համալիրը պետք է նպատակաուղղված լինի. 3⁄4 պետական կառավարման հստակ եւ հայեցակարգային միասնական սկզբունքներով համակարգի ստեղծմանը, 3⁄4 կառավարման մարմինների կազմակերպական կառույցների նկատմամբ միասնական մոտեցման ձեւավորմանը, 3⁄4 կառավարման մարմինների բոլոր գործառույթների իրականացման ընթացքում թափանցիկության եւ գործողությունների փոխկապակցված իրականացման ապահովմանը, 3⁄4 նպատակների, խնդիրների եւ գործառույթների շրջանակների` միմյանցից հստակ սահմանազատմանը։
Պետական արդյունավետ կառավարման համակարգի հիմքում պետք է ամրագրել հետեւյալ սկզբունքները` ա. անձի իրավունքի եւ ազատության գերակայությունը, բ. ժողովրդավարությունը` պետական մարմինների ձեւավորման եւ գործունեության կազմակերպման գործում հասարակության անմիջական մասնակցության ապահովումը, գ. իշխանության թեւերի խնդիրների եւ գործառույթների հստակ տարանջատումը, դ. գործունեության թափանցիկությունը, ե. պետական ծառայողների պրոֆեսիոնալիզմը, զ. կենտրոնացման եւ ապակենտրոնացման մակարդակների օպտիմալ հարաբերակցությունը, է. պետական կառավարման մարմինների հիերարխիայի հստակ կառուցվածքը։
Մինչ այժմ, պետական իշխանության համակարգի գործունեությունն առավել ռազմավարական խնդիրների լուծմանն ուղղելու փոխարեն, իրականացվել են միայն մարտավարական խնդիրներ` կառա133ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ վարման մարմինների կառուցվածքային մասնակի փոփոխություններ, բյուջետային միջոցների կրճատումներ, որոնք հանգեցրել են պետական ծառայությունների որակի անկմանը։
ՀՀ պետական կառավարման մարմինների կողմից իրականացվող գործառույթների ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հաճախ նկատվում են թե՛ խնդիրների եւ թե՛ գործառույթների կրկնություններ կառավարման տարբեր մակարդակներում։
Մասնավորապես` նախարարությունների կողմից իրականացվող գործառույթներում առկա են ծառայությունների մատուցման եւ տեսչական գործառույթներ, որոնք, համաձայն ՀՀ պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների հայեցակարգի, պետք է իրականացվեն գործակալությունների ու տեսչությունների կողմից։
Ներկայումս ՀՀ գործադիր իշխանության մարմինների լիազորությունների ապակենտրոնացման աստիճանը գնահատելու եւ գործառույթների իրականացման մեխանիզմների մշակման համար կատարվում է գործառույթների տարանջատման համալիր վերլուծություն։
Կարեւոր է կառավարման` որպես բարդ եւ միասնական ամբողջություն (նրա բոլոր տարրերի եւ հատկանիշների) դիտարկումը։
Այսինքն` պատահական չէ, որ կառավարման ամենամեծ դժվարությունը ոչ այնքան նրա հիմնական եւ հիմնարար սկզբունքների եւ գործառույթների իմացությունն է, որքան կիրառումը։
Պետական կառավարման տեսությունը ձգտում է բացահայտել պետական գործունեությունում օբյեկտիվ գոյություն ունեցող օրինաչափությունները, որպեսզի դրանց հիման վրա ձեւակերպեն առաջարկություններ, այն դեպքում, երբ վարչական իրավունքի գիտության առարկան նշանակալի չափով այդ առաջարկությունների ու երաշխավորությունների գործող իրավաբանական նորմատիվներն են։
Կարելի է առանձնացնել մի քանի հիմնական խնդիրներ, որոնցով զբաղվում է այսօր պետական կառավարման տեսությունը[3]։
Առաջինը` պետական կառավարման ռազմավարական հիմնախնդիրների մշակումն է, որն ենթադրում է պետության քաղաքական ռազմավարության ձեւավորում, քաղաքական որոշումների կայացում, պետական ռազմավարական կառավարման պետական ծրագրերի մշակում։
Երկրորդ` տարբեր մակարդակներում պետական կառավարման կազմակերպումն է։
Այն տարբեր մակարդակներում պետական կառա134ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ վարման ապարատի գործառույթների մշակումն է, պետական կառավարման համակարգումն է որպես մեկ ամբողջական համակարգի, իրականացումն է։
Երրորդ` հիմախնդիրների մեծ խումբը կառավարչական կադրերի հավաքագրումն ու պատրաստումն է։
Այստեղ ուսումնասիրվում են պետական ապարատի չինովնիկների հաստիքային օպտիմալ եւ իրատեսական կազմի հարցերը, պետական կազմակերպություններում անձնակազմի կառավարման խնդիրներում, հմուտ եւ արհեստավարժ պետական ծառայողների աշխատաոճի ու մտածելակերպի նկատմամբ պահանջները, լիդերության, բյուրոկրատիզմին առնչվող հիմնախնդիրները։
Չորրորդը այն հիմանախնդիրներն են, որոնք կապված են պետական վար-չարարության տեխնիկայի հետ։
Այդ խումբը ներառում է պետական կառավարչական որոշումների կայացման տեսությունը, քաղաքական կանխատեսման, ճգնաժամային ու արտակարգ իրադրություններում վարչական եւ պետական կառավարման մեթոդները, պետական վարչակազմի (ադմինիստրացիայի) ու զանգվածային լրատվամիջոցների միջեւ փոխհարաբերությունների տեխնոլոգիաները։
Պետական գերատեսչություններում ժամանակակից փոփոխությունները տարբերվում են նախկինում կատարվածներից նրանով, որ դրանց հիմքում ընկած են ռացիոնալության եւ տնտեսման պահանջներ, այլ ոչ թե անձնակազմի ուռճացում եւ գործունեության ոլորտի անհարկի ընդլայնում։
Պետական մարմինների ղեկավարներին խորհուրդ է տրվում ղեկավարել` ելնելով արտաքին փոփոխությունների գործոններից։
Այդ մեթոդը թույլ է տալիս ավելի լավ հարմարվել շրջապատի, միջավայրի պահանջներին, կանխատեսել երեւույթների զարգացման ընթացքը, կանխագուշակել դրանք եւ համապատասխանորեն կազմակերպել աշխատանքը։
Դա ռազմավարական պլանավորման կարեւորագույն մեթոդն է, որը կիրառվում է մասնավոր ոլորտում։
Դրա օգտագործումը պետական գերատեսչությունում դժվարանում է նրանով, որ այնտեղ աշխատանքները կապված են քաղաքական գործընթացների հետ։
Պետական հիմնարկների արտաքին ճնշումներին հարմարվելը դժվար է դրանց կառույցի եւ խնդիրների բնույթի պատճառներով։
Պետական հիմնարկների առջեւ դրվող նպատակները դրանց ծրագրե135ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ րում են, սովորաբար, բազմաթիվ եւ ոչ այնքան հստակ ձեւավորված։
Դրանք կարող են փոխարինվել ուրիշներով եւ, նույնիսկ լիովին հակադիրներով։
Նրանցում չկա նաեւ դրված նպատակներին հասնելու հստակ չափանիշներ։
Պետական կառավարման մեջ հաջողությունը կայանում է ոչ միայն ճիշտ որոշման կայացման մեջ, այլեւ ակտիվ քաղաքական օժանդակության հասնելու ձգտմամբ։
| Յուրաքանչյուր նպատակաուղղված համատեղ գործունեություն կառավարման կարիք ունի։
Պետական կառավարման մարմինների չհիմնավորված ուռճացումը հիմնականում պայմանավորված է աշխատողների խնդիրների, գործառույթների, լիազորությունների ոչ հստակ սահմանմամբ եւ տարանջատմամբ, կազմակերպական կառուցվածքների ոչ հիմնավորվածությամբ, պետական ծառայության համակարգի անարդյունավետությամբ եւ, թերեւս ամենակարեւորը` պետական կառավարման համակարգի կազմավորման եւ կառուցվածքային կազմակերպման պետական միասնական հայեցակարգի բացակայությամբ։
Հոդվածում ուսումնասիրվել են ՀՀ պետական կառավարման համակարգը, պետական կառավարման մարմինների գործունեությունները, ինչպես նաեւ նրանց վարած քաղաքականությունը, առաջարկվել է դրան ուղղված միջոցառումների համալիր։
|
Հայաստանում չկա միանշանակ մոտեցում սոցիալական ձեռնարկության ընկալման և գաղափարի նկատմամբ: [2, էջ. 4] Սոցիալական ձեռներեցության սահմանման և դրա իրականացման չափանիշների բացակայության պայմաններում վերջինիս էությունը այլ կերպ է մեկնաբանվում: Հայաստանում սոցիալական ձեռներեցության հասարակության ընկալումը կապված է խոցելի խմբերին զբաղվածություն ապահովելու գործառույթի հետ կամ ընկալվում է որպես շահույթի մի մասի բաշխում բարեգործական նպատակներով `այն ուղղելով ցանկացած սոցիալական խնդիր: Այնուամենայնիվ, սոցիալական ձեռնարկատիրության շրջանակը շատ ավելի լայն և ընդգրկուն է: Գործնականում, մեր երկրում սոցիալական ձեռներեցությունը հիմնականում ներգրավված է քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններում (ՔՀԿ): ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Սոցիալական ձեռնարկության բնույթը նույնը չէ հանրապետության ամբողջ տարածքում: Սոցիալական ձեռնարկությունների մեծ մասը կենտրոնացած է Երևանում: Հայաստանի Հանրապետությունում սոցիալական ձեռներեցության զարգացման հնարավորությունները ուսումնասիրելու համար իրականացվել է սոցիոլոգիական հետազոտություն (սույն հոդվածի պատրաստման համար սոցիոլոգիական հետազոտության որակական մեթոդներից մեկը իրականացվել է փորձագիտական հետազոտության միջոցով: Փորձագետներն ընտրվել են ձյան կույտի մեթոդով, հետազոտության գործիքը եղել է կիսա ստանդարտացված հարցաթերթիկ, անցկացման վայրը `Հայաստանի Հանրապետությունում գործող սոցիալական ձեռներեցության կենտրոններ, հետազոտության ժամանակահատվածը` 01.08.2019-01.09.2019), որից այն դարձել է հասկանալի է, որ սոցիալական ձեռներեցության զարգացումը Հայաստանում Հետևյալ 6 խնդիրները. Հստակ սոցիալական ձեռնարկատիրության հստակ սահմանում և իրականացման չափանիշների հստակեցում; բարձր սոցիալական ձեռնարկատիրության հանրային իրազեկության մակարդակի բարձրացում; ում պետական երաշխիքների տրամադրում, արտոնություններ և կանոնակարգերի հստակեցում. գնահատել սոցիալական ձեռնարկատիրության իրականացման ռիսկերի և ձախողումների գնահատում; Ստորև բերված են անհրաժեշտ առաջարկությունները վերոնշյալ քայլերի իրականացման համար: Ուսումնասիրելով միջազգային առաջատար փորձը և փորձագիտական կարծիքի հարցում անցկացնելով Հայաստանում հաջողակ սոցիալական ձեռներեցների հետ, առաջարկվում է մշակել սոցիալական ձեռնարկատիրության զարգացմանն ուղղված քաղաքականություն, որը կօգնի հաղթահարել ոլորտում առկա խոչընդոտները և զարգացնել սոցիալական ձեռնարկատիրության պրակտիկան Հայաստանում: Հետևաբար առաջարկվում է. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ել մշակել ձեռնարկներ, աշխատել սոցիալական ձեռնարկատիրության սահմանումների, արժեքների և սկզբունքների, չափանիշների և ազդեցության գնահատման վրա: Տարբեր ձևերով լուսաբանել սոցիալական ձեռներեցության էությունը, հաջողված օրինակները և այլն ՝ հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու նպատակով: Ավարտեք սոցիալական ձեռնարկատիրության զարգացման հայեցակարգի ընդունումը, որն այժմ գտնվում է իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման համատեղ կայքում: [6] սահմանել Ստեղծել սոցիալական ձեռնարկատիրության կազմակերպական և իրավական չափորոշիչներ: Կազմակերպությունների գերտերություններին «սոցիալական ձեռներեցության» կարգավիճակի շնորհում `հիմնված սոցիալական խնդիրների բարձրացման, դրանց բարելավմանն ուղղված գործողությունների մշակման և իրականացման վրա, բնապահպանական միջոցառումներ, և, որպես արդյունք, դրական սոցիալական ազդեցություն: Ության Սոցիալական ձեռներեցության ստանդարտները պետք է նաև հստակեցնեն ֆինանսական հոսքերը: Ներդրեք շահույթի 50% -ը և ավելին `սոցիալական ազդեցությունն ապահովելու համար, ինչը կապահովի սոցիալապես անապահով խմբերի ինտեգրումը: Սահմանեք սոցիալական ձեռնարկատիրության ֆինանսավորման հաջորդ չափանիշը, ըստ որի `բիզնեսի շրջանառության 70% -ը կամ ավելին պետք է գա ձեռնարկատիրությունից, ինչը կապահովի դրա կայունությունը, ինչպես ցույց է տրված Նկար 1-ում: Առումով Երաշխիքների տեսանկյունից առաջարկվում է պետական աջակցություն ցուցաբերել սոցիալական ձեռներեցությամբ զբաղվողներին: Բացի այդ, սոցիալապես անապահով խմբերի ինտեգրումից ստացված միջոցները վերաբաշխել այն սոցիալական ձեռներեցներին, որոնք վերջիններս ապահովում են աշխատանքով: Ինչպես նաև պետական գնումների շրջանակներում նախընտրության իրավունքը, հաշմանդամություն ունեցող անձանց եկամտահարկի իջեցումը, տարբեր բարեգործական կամ սոցիալական խնդիրների լուծմանն ուղղված վճարների տոկոսի բարձրացումը և այլն: Գծապատկեր 1. Սոցիալական ձեռներեցության մոդելը ումն Բացի այդ, անհրաժեշտ է փոխել Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոնի (ՓՄՁ NԱԿ) ռազմավարությունը `դրան տալով սոցիալական ուղղվածություն և առկա միջոցներն ուղղելով սոցիալական ձեռնարկությունների ստեղծմանը և սկսել -բարձր զարգացման հնարավորություններ: Կառավարող Սոցիալական ձեռներեցության ռիսկերի կառավարում Ինչպես ցանկացած այլ նախաձեռնության, այնպես էլ սկսնակ ձեռնարկատերերը երաշխավորված չեն ձախողվել կամ ձախողվել: Կազմակերպությունը համարվում է հաջողակ, երբ հասնում է իր թիրախային սոցիալական ազդեցությանը, բայց այն պետք է նաև հաշվի առնի տարբեր ռիսկերը, որոնք կապված են ֆինանսական կենսունակության, գործառնական արդյունավետության, մրցակցության, շուկայի փոփոխությունների և այլնի հետ: ՌԵՍ 104 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Կերի մատակարարման պրակտիկայում նախատեսվում է ակտիվ քայլեր ձեռնարկել ռիսկի հետ կապված իրադարձությունները կանխելու կամ ձեռնարկության վրա դրանց ազդեցությունը վերահսկելու համար: Ռիսկերի կառավարումը բաղկացած է հետևյալ չորս հիմնական քայլերից. 1) Ռիսկի նույնացում 2) Ռիսկի գնահատում 3) Ռիսկի կառավարում 4) Ռիսկի վերանայում և հաշվետվություն: 1. Ռիսկերի նույնականացում Սոցիալական ձեռնարկություններին սպառնացող ռիսկերը կարող են դասակարգվել հետևյալ հինգ խմբերի մեջ. Յուրաքանչյուր խմբի համար առաջարկվում են մի քանի հարցեր, որոնք կօգնեն բացահայտել այդ խմբին պատկանող ռիսկը: Եկամտի կայունությունը Պետք է հաշվի առնել եկամտի հոսքի կայունությունը: Արդյո՞ք հաճախորդների քանակը բավարար է կազմակերպության գործունեությունը կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հեռանկարում ապահովելու համար: Որքանո՞վ է իրատեսական հաճախորդների բազան ընդլայնելու ապագա ծրագրի հեռանկարը: Ինչպիսի՞ն է իրավիճակը ներկայումս շուկայում: Վտանգ կա՞, որ ձեռնարկության արտադրանքը կամ ծառայությունն այլևս պահանջարկ չի ունենա, կամ կարճաժամկետ, միջնաժամկետ և երկարաժամկետ կտրվածքով զիջելու է առկա այլընտրանքներին: Մարդիկ բոլորի՞ն: Թիմի բոլոր անդամները բավականաչափ մոտիվացված են: Վտանգ կա՞, որ կազմակերպության անդամներից որևէ մեկը, հատկապես որևէ հիմնական անդամ, կարող է կարճաժամկետ կամ միջնաժամկետ հեռանալ ընկերությունից: Որո՞նք են ձեռնարկության աշխատանքային պայմանները: Թիմի անդամների առողջությանը և առողջությանը վնաս հասցնելու ռիսկ կա՞: Սեփականություն Ձեռնարկության ֆիզիկական ունեցվածքը խելամտորեն պաշտպանվա՞ծ է գողությունից, հրդեհներից, բնական աղետներից կամ այլ երեւույթներից: Ձեռնարկ Ձեռնարկության մտավոր սեփականությունը եզակի՞ է, և եթե այո, ապա ապահովագրված է յուրացման և (կամ) կրկնօրինակման ռիսկից: Ինչպիսի՞ն է ընկերության ապրանքանիշի և հեղինակության վարկանիշը իր հաճախորդների և շահառուների շրջանում: Պատասխանատվություն Կա՞ վտանգ, որ ձեռնարկության արտադրանքը կամ ծառայությունները կարող են վնաս հասցնել իր հաճախորդներին կամ հասարակությանը: Օրենքի համապատասխանությունը Ձեռնարկության գործունեության մեջ կան օրենքի խախտման ռիսկեր, օրինակ `շրջակա միջավայրին վնաս պատճառելը, անարդար աշխատանքային պրակտիկան և այլն: , Ձեռնարկությունը լիովին տեղյա՞կ է իր գործունեության, առաջարկվող ապրանքների / ծառայությունների, շահագրգիռ կողմերի խմբերի, առաքելության և այլ գործունեության հետ կապված բոլոր օրենքների և կանոնակարգերի մասին: 2. Ռիսկերի գնահատում Գոյություն ունեն բացահայտված ռիսկի գերակայությունը գնահատելու մի շարք եղանակներ: Դրանցից մեկը ստորև ներկայացված «Հավանականությունն ընդդեմ ազդեցության» աղյուսակի պատրաստումն է, որի հիման վրա հաշվարկվում է յուրաքանչյուր ռիսկի ընդհանուր արժեքը: Ռիսկի հավանականություն ազդեցություն Ռիսկի ազդեցությունը ↓ 3. Ռիսկերի կառավարում Ռիսկերի կառավարման հինգ հիմնական մոտեցումները հետևյալն են. ռիսկերի ընդունում, ռիսկերի կառավարում: ներառում է հատուկ գործողություն, որը կարող է նվազեցնել ռիսկի հավանականությունը կամ ազդեցությունը. 106 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Ռիսկերի փոխանցում: Այս ռազմավարության համաձայն, ռիսկի հետևանքները փոխանցվում են երրորդ կողմի, ինչպիսին է գույքի ապահովագրությունը, կորուստների ռիսկը կառավարելու համար: Ռիսկից խուսափելը: Եթե կա որոշակի գործոնի և տվյալ ռիսկի միջև ուղղակի պատճառահետեւանքային կապ, ապա վերջինից կարելի է խուսափել ՝ կանխելով դրանց ազդեցությունը: 4. Ռիսկերի վերանայում և հաշվետվություն / ձայնագրում Բացահայտված և գնահատված ռիսկերը պետք է գրանցվեն կազմակերպության «գիտելիքների բազայում» (գերադասելի է գրավոր, կամ գոնե թիմի հետ քննարկման միջոցով) ՝ նշելու սովորած դասերը և հետագայում ավելի լավ պատրաստվելու նման իրավիճակներին: Եթե ռիսկերը ժամանակին չեն կառավարվում, դրանք կարող են ձախողել սոցիալական ձեռնարկության որոշակի գործունեություն կամ կազմակերպության ամբողջ գործունեությունը: Գնահատում Սոցիալական ձեռներեցության ազդեցության գնահատում Սոցիալական ձեռներեցության ազդեցությունը կարելի է գնահատել հետևյալ քայլերով. 1. Սկսեք Ձևակերպելով ձեռնարկության առաքելությունը: Դա, ըստ էության, սոցիալական ձեռնարկատիրության արդյունավետության գնահատման հիմնաքարն է: Ի տարբերություն այլ ձեռնարկատերերի, սոցիալական ձեռներեցները հաճախ փնտրում են շուկայի բացեր, ձախողումներ, անտեսված տարածքներ, անարդարություններ և սոցիալական անհավասարություններ: Քանի որ սոցիալական ձեռներեցների հիմնական նպատակը հասարակության վրա դրական ազդեցություն ունենալն է ՝ սոցիալական խնդիրներ լուծելով: [3, էջ. 2. Ընկերության առաքելությունը վերածել շոշափելի ապրանքների և արդյունքների: Ձեռնարկության արտադրանքը նրա աշխատանքի անմիջական արդյունքն է, օրինակ ՝ արտադրված ապրանքների քանակը, սպասարկվող հաճախորդների քանակը: Ձեռնարկության արդյունքները, մյուս կողմից, ձեռնարկության ընդհանուր սոցիալական առաքելության «փոքր թիրախներն» են, օրինակ ՝ հաշմանդամություն ունեցող անձանց թվաքանակը (եթե ձեռնարկության առաքելությունն է բարելավել կենսամակարդակի մակարդակը): հաշմանդամություն ունեցող անձինք), տնկված ծառերի քանակը (եթե սոցիալական ձեռնարկության առաքելությունը բնական ռեսուրսներն են): և այլն Անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր հաշվետու ժամանակաշրջանի համար սահմանել կառավարելի, բայց հավակնոտ թիրախներ ապրանքների և արդյունքների համար, օրինակ ՝ եռամսյակային կամ տարեկան կտրվածքով: 3. Ձեռնարկատիրական գործունեությունը կապել նրա արտադրանքի և արդյունքների հետ: Նախորդ քայլով սահմանված արտադրանքներն ու արդյունքները ապահովելու համար անհրաժեշտ է հստակ սահմանել սոցիալական ձեռներեցության գործառնությունները (և դրանց ծավալները): 4. Սահմանել ձեռներեցության ազդեցության շղթան և դրա համապատասխան ցուցանիշները: Առաքելության ձևակերպման մեջ սահմանված ազդեցությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ է գրել և հստակ նկարագրել, թե ինչպես է ձեռնարկատիրական գործունեությունը կապված իր արտադրանքի հետ, այնուհետև արդյունքների հետ: Յուրաքանչյուր փուլում անհրաժեշտ է սահմանել ցուցանիշներ, այսինքն `չափելի պարամետրեր: [1, էջ Այսպիսով, հարկ է նշել, որ սոցիալական ձեռներեցությունը նպաստում է տնտեսական կայունությանը և աղքատության հաղթահարմանը, ինչը սոցիալական շուկայական տնտեսության առաքելությունն է: Գծապատկեր 2-ը ներկայացնում է սոցիալական ձեռներեցության մոդելը, դրա երկու հիմնական սոցիալ-տնտեսական ազդեցությունները և նրանց կապը սոցիալական շուկայական տնտեսության հետ: Ում Սոցիալական ձեռնարկության գործունեության մասշտաբի ընդլայնում Սոցիալական ձեռնարկության ընդլայնման մոդելները կարելի է բաժանել հետևյալ երեք մոտեցումների. Աշխարհագրական տարածքի ընդլայնում: Սա, ըստ էության, սոցիալական ձեռնարկության ընդլայնումն է դեպի այլ աշխարհագրական տարածքներ: Օրինակ ՝ 1970-ականներին OXFAM– ն ուներ շուրջ 250 բարեգործական կազմակերպություն, որոնք 2016-ին աճեցին ՝ կազմելով ավելի քան 700108 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ: [4, էջ. 67] Աշխարհագրական տարածքի ընդլայնման մեկ այլ միջոց է ժամանակակից տեխնոլոգիաների օգտագործումը: Օրինակ ՝ սոցիալական ձեռնարկությունը, որը ծրագրավորման հմտություններ է սովորեցնում խոցելի խմբերին, կարող է առցանց դասընթացներ տրամադրել ՝ ավելի լայն լսարան ներգրավելու համար: Այս մոտեցումն արդեն օգտագործվել է LIFE ծրագրի շահառու «Ինստիգեյթ» ուսումնական կենտրոնի կողմից ՝ իր կրթական գործունեությունը խոցելի խմբերի համար մատչելի դարձնելու համար: Կենտրոնը ստեղծել է կայք, որը տրամադրում է առցանց ուսուցում ՝ տարածելով կազմակերպության սոցիալական ազդեցությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց և խոցելի այլ խմբերի վրա ՝ առանց ավելի շատ շահառուների ֆիզիկապես ընդունելու անհրաժեշտության: [5] ընդ գործունեության ոլորտի ընդլայնում: Այս մոտեցումը ենթադրում է սոցիալական ձեռնարկության գործունեության բարձրացում `նոր արժեքներով և իր սոցիալական առաքելության հետագա ընդլայնման նոր ձևերով` առանց աշխարհագրական տարածքի կամ թիրախային խմբի պարտադիր ընդլայնման: Օրինակ ՝ «artարթպրինտ» ընկերությունն իր գործունեությունը սկսեց ՀՀ տարածքում ՝ որպես դիզայնի և տպագրական ծառայություններ մատուցող սոցիալական ձեռնարկություն, որը աշխատանք է ապահովում հաշմանդամություն ունեցող անձանց: Այնուամենայնիվ, ձեռնարկության գործունեության ոլորտի ընդլայնման հիմնական ուղղություններից մեկը բրայլյան տպագրության ներդրումն է և մեծ տառատեսակների ծառայության զարգացումը: Վերոնշյալ ձեռնարկությունն, ըստ էության, առաջինն էր, որ այդ ծառայությունները ներմուծեց հայկական շուկայում: Այս կերպ ընկերությունը մոտենում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց կյանքը բարելավելու իր առաքելությանը ՝ առանց աշխարհագրական ընդլայնման կամ ֆրանչայզինգի միջոցով իր բիզնեսի մոդելը վերարտադրելու անհրաժեշտության: Ընկերությունն ընդլայնվում է նոր ապրանքների և ծառայությունների և նոր բիզնես մոդելների ներդրման միջոցով: Նույնիսկ նորաստեղծ սոցիալական ձեռնարկությունների դեպքում անհրաժեշտ է դիտարկել զարգացման հետագա տարբերակները և մշակել ընդլայնման նախնական ծրագիր: Սա նաև կարևոր գործոն է 109 Բիզնես մոդելի ընտրության հարցում (օրինակ ՝ շատ հաճախ ընդլայնման հնարավորությունները բոլորովին տարբեր են զբաղվածության և շուկայի միջնորդության մոդելների դեպքում): , ։
| Սոցիալական ձեռներեցությունը գործունեություն է, որը ենթադրում է ակտիվ եւ նորարարական գործարար լուծումներ սոցիալ-տնտեսական այն խնդիրներին, որոնք մի կողմից սոցիալական քաղաքականության ծրագրերի շրջանակներում լիարժեք լուծում չեն կարող ստանալ ներկա ռեսուրսների ու մոտեցումների շրջանակներում, իսկ մյուս կողմից՝ ավանդական ձեռներեցության համատեքստում բիզնես հետաքրքրություն չեն ներկայացնում։
ՀՀ-ում սոցիալական ձեռներեցության զարգացման հնարավորությունները պարզելու համար իրականացվել է փորձագիտական հարցում, որի արդյունքում վեր են հանվել սոցիալական ձեռներցության զարգացման 6 խնդիրներ եւ տրվել են դրանց իրագործան առաջարկներ։
|
ԻՎԱՆԵ JԱՎԱԽԻՇՎԻԼԻԻ ԿՅԱՆՔԸ ԵՎ ԳՈՐITYՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ Վրացի մեծ գիտնական և հասարակական գործիչ, Թբիլիսիի պետական համալսարանի հիմնադիր, ակադեմիկոս Իվանե Javավախիշվիլին ծնվել է 1876 թվականին: bornնվել է ապրիլի 23-ին, Թբիլիսիում, ուսուցչի ընտանիքում: I. theավախիշվիլու տոհմի նախնիները Մեսխեթիից էին `Թորելս, ապա տեղափոխվեցին Քերթլիի Թեզմա գետի հովիտ` Խովլե գյուղ: Theնողները ՝ Ալեքսանդր Javավախիշվիլին և Սոֆիո Վախվախիշվիլին, ունեցել են ավանդական վրացական ընտանիք և մեծացրել են իրենց երեխաներին հայրենիքի և մայրենիի հանդեպ անսահման սիրո ներշնչմամբ: 1885 Փոքր Իվան ընդունվեց Թբիլիսիի գիմնազիա: Այդ ժամանակի կրթական համակարգում տիրող իրավիճակի մասին Ի. Javավախիշվիլիի ընկեր Իվանե Նիժարաձեն հետագայում գրեց. «Ռուսականացման միտումը» և վրացական մշակույթի հետապնդումը գիտակից ուսանողներին հոգեկան տանջանք պատճառեցին: Վրացի երիտասարդներն ինքնուրույն էին սովորում լեզուն և մշակույթը: Նրանց լավագույն ներկայացուցիչը Իվանե Javավախիշվիլին է: Դեռ ավագ դպրոցում սովորելու ժամանակ նա որոշեց, որ պետք է ընդունվի համալսարանի Արևելյան լեզուների ֆակուլտետի հայ-վրացական բաժին: »1 1895 թ. Հուլիսին: I.ավախիշվիլին հաջողությամբ ավարտեց Թբիլիսիի առաջին գիմնազիան և նույն տարվա օգոստոսին ընդունվեց Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի հնագիտական ֆակուլտետի հայ-վրաց-իրանական լեզուների բաժին: Հայագիտության մեջ մասնագիտանալու համար նա սովորել է ականավոր գիտնական Նիկողայոս Մարինի մոտ: 1903-1907 նույն համալսարանում եղել է հայ-վրացական բանասիրության ամբիոնի մասնավոր դոցենտ ՝ դասավանդելով հայագիտություն: Կարելի է ասել, որ I. Javավախիշվիլու գործունեության Սանկտ Պետերբուրգի շրջանը եզակի մուտք էր նրա գործունեության մեջ: Ի. Javավախիշվիլին արդեն տեղյակ էր, որ վրացագիտության կենտրոնը պետք է լինի Թիֆլիսում (Վրաստան), նա սպասում էր հարմար պահի: 1898 Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի գիտական խորհրդի «Անդրեաս և Սբ. Նինո առաքյալի գործունեությունը Վրաստանում» աշխատության համար: Javավախիշվիլին ոսկե մեդալ է շնորհել: 1899 Նա ավարտեց համալսարանը և մնաց Արևելյան լեզուների ֆակուլտետում ՝ որպես դասախոս: 1901 թ. Նրան ուղարկեցին Բեռլինի համալսարան `հմտությունները բարելավելու համար: 1902 ապրիլ-սեպտեմբեր ամիսներին Ն. Նա Մարի հետ այցելեց Սինայ լեռ ՝ նկարագրելու և ուսումնասիրելու վրացական ձեռագրերը: 1903 թ. Հունվարի 1-ին նշանակվեց համալսարանի մասնավոր դոցենտ: Նրա անվան հետ է կապված XXI դարի սկզբին վրացական պատմագրության նոր փուլը: Առաջին գիտական մենագրությունը ՝ «Հին Հայաստանի և Հին Վրաստանի պետական կառուցվածքը» (հ. 1), հրատարակվել է ռուսերենով 1905 թվականին, որտեղ այն ուսումնասիրվել է երկու երկրների վարչական, էթնիկական, տոհմաբանական, սոցիալական հասարակության կողմից 1 Մելիքսեթ- Բեկ Լ., Ակադեմիկոս Ի. Javավախաշվիլի և հայագիտություն (նրա մահվան 20-ամյակի առթիվ), «PBH», 1960 1, էջ. 149: խնդիրներ. 1908 Լույս է տեսնում նրա «Յոթերորդ դարի սկզբին վրացահայ եկեղեցիների բաժանման պատմությունը»: Այստեղ նա վերլուծեց «Գրքի թուղթը» և Ուխտանեսի «Վրաց-հայկական բաժանման պատմությունը»: Ի. Javավախիշվիլին հիմք դրեց պատմության համակարգված գիտական-քննադատական ուսումնասիրությանը: Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում ուսանելու տարիներին նրա հրատարակած աշխատանքներն են. «Հայրենասիրություն և գիտություն» (1904), «Վրաստանի արքան. Նրա իրավունքների պատմությունը» (1905), «Հին Վրաստանի և Հին Հայաստանի պետական կառույցները ( 1905) »,« Քաղաքականությունը և սոցիալական շարժումը Վրաստանում XIX դարում »(1905),« Իմաստուն առաջնորդների պատմությունը Վրաստանում »(1906),« Վրաստանի տնտեսական պատմություն »(1906),« Վրաց ազգի պատմություն. Գիրք I »(1908),« Վրաստանի արդարադատության պատմություն. Գիրք I »(1909),« Վրաստանի ազգային պատմություն. Գիրք II »(1914),« Պատմության նպատակը, աղբյուրներն ու մեթոդները նախկինում և այժմ. Գիրք I », «Հին վրացական պատմագրություն» (1916), ինչը մեծապես նպաստեց վրաց պատմագրության զարգացմանը: Իր գրեթե բոլոր աշխատություններում Ի. Javավախիշվիլին նաև մեծ ուշադրություն է դարձրել միջնադարյան հայկական քաղաքական, սոցիալական և եկեղեցական պատմության, հայագիտության, Հայաստանի պատմական աշխարհագրության, հայ պատմաբանների կյանքի և նրանց աշխատությունների լուսաբանմանը: Ի. Javավախիշվիլին բարձր է գնահատել հայ միջնադարյան պատմագրությունը հարևան երկրների պատմության համար առանձնահատուկ նշանակության համար: Ի. Javավախիշվիլին ոչ միայն մեծ հետազոտող էր, այլև երիտասարդ սերնդի դաստիարակ: 1903-ին Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում հիմնադրել է Վրաստանի պատմությունն ուսումնասիրող բաժին: Ստեղծել վրացի ուսանողների գիտական հասարակություն, որտեղ զեկուցումներն ընթերցվում էին մայրենի լեզվով, ինչը հիմք էր հանդիսանում վրացերենով բարձրագույն կրթության և գիտության զարգացման համար: 1911-1912թթ. I. Javավախիշվիլիի նախաձեռնությամբ ուսանողական ընկերությունը հարցում է անցկացրել `պարզելու համար, թե վրացի քանի ուսանող է սովորում արտերկրում Ռուսաստանում և ինչ մասնագիտություններ են աշխատում վրացի գիտնականները բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում: Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում իր գիտամանկավարժական գործունեությանը զուգահեռ ՝ Ի. Javավախիշվիլին ակտիվ գործունեություն է ծավալել հասարակական-քաղաքական կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտներում ՝ համագործակցելով վրաց գրագիտության ընկերության հետ, լինելով Վրաստանի պատմական և ազգագրական ընկերության անդամ, դասախոսելով Վրացական քաղաքներ և լինելով Իլյա vավճավաձեի աշխատությունների առաջին ակադեմիական հրատարակության խմբագիր: խորհրդի անդամ, ակտիվորեն մասնակցել է եկեղեցու ինքնավարության վերականգնման պայքարին և այլն: Թբիլիսիի պետական համալսարանում իր գործունեության ընթացքում Ի. Javավախիշվիլին հրատարակել է «Հին Հայաստանում գյուղացիական շարժումների պատմությունը» էջը (1936), «Նյութեր Հայաստանի սոցիալական շարժումների պատմությունից IX դարում սկզբին XIII դարի սկզբին» (1937) , «Հին հայկական պատմագիտություն. Գիրք 1» (1935, վրացական) աշխատություններ: Նա անդրադարձավ «Սասունցի Դավիթ» էպոսին և հոդվածներ տպագրեց հայկական մամուլում: 1917 Հեղափոխությունից հետո Ի. Javավախիշվիլին իր կողմնակիցներին Ի. Ipիփշիձեին, Ակ. Շանիձեն, Շ. Նուցուբիձեն «ուրիշների հետ վերադարձավ հայրենիք» և ակտիվորեն սկսեց պայքարել Կովկասում առաջին բարձրագույն ուսումնական հաստատության ՝ համալսարանի ստեղծման համար, որը պսակվեց հաջողությամբ: 1918 Հունվարի 26-ին վրաց հասարակությունը նշում է Թբիլիսիի պետական համալսարանի բացումը, որը նախաձեռնել էր Ի. Javավախիշվիլին: Համալսարանի բացման օրը համընկավ Դավիթ Շինարարի հիշատակի օրվա հետ, ուստի Ի. Javավախիշվիլին ընդգծեց, որ համալսարանը Դավիթ թագավորի հիմնադրած Գելաթի ակադեմիայի շառավիղն է: Հունվարի 13-ին տեղի ունեցավ համալսարանի դասախոս-խորհրդական, որի մասնակիցներն էին ռեկտոր Ի. Javավախիշվիլին, բայց վերջինս հրաժարվեց: Նրա առաջարկով առաջին ռեկտոր նշանակվեց եվրոպական ականավոր գիտնական, քիմիկոս Պետրե Մելիքիշվիլին: Վերջինս խոստովանեց. «Իվանե Javավախիշվիլին հիմնադիրներից մեկն է, ներշնչողը, համալսարանի միակ ասպետը, որտեղ ոչ ոք չի կարող մրցել կամ դիմադրել նրա հետ» 1: Սկզբնապես համալսարանն ուներ փիլիսոփայության մեկ ֆակուլտետ, որի առաջին դեկանն էր Ի. Javավախիշվիլին: Գեյլը այդ ֆակուլտետում դասավանդում էր պատմություն, բանասիրություն, փիլիսոփայություն և տնտեսագիտություն: Համալսարանի առաջին դասախոսներն էին Իվանե Javավախիշվիլին, Պետրե Մելիքիշվիլին, Գեորգի Ախվլեդիանին, Անդրեյ Բենաշվիլին, Ֆիլիպ Գոգիչաիշվիլին, Կորնելի Կեկելիձեն, Շալվա Նուցուբիձեն, Անդրեա Ռազմաձեն, Ավիփի Շիմնաձեն, Դիմիտրի Ուզնաձեն Ի. Javավախիշվիլին փորձեց համալսարանի շուրջ համախմբել տաղանդավոր վրացիներին, ովքեր աշխատում էին Ռուսաստանում և եվրոպական երկրներում: Ն.-ն աշխատանքի է հրավիրվել Թբիլիսիի պետական համալսարան: Մուսխելիշվիլին, Ի. Բերիտաշվիլին, Ա. Elանելիձեն և այլք: Համալսարանը հայագիտական հետազոտությունների կենտրոն դարձնելու համար, Ի. Javավախիշվիլին 1918 թ. 1913 թ. Հոկտեմբերին նա Օդեսայի համալսարանի իրավագիտության և պատմության ֆակուլտետ հրավիրեց մի երիտասարդ, բայց արդեն հայտնի գիտնականի: Շրջանավարտ Լեոն Մելիքսեթ-Բեկին, միևնույն ժամանակ, ընդլայնեց հայագիտության դասընթացների ցուցակը. Հայ ժողովրդի պատմություն, Հայ իրավունքի պատմություն, Հայ բարբառագիտություն, Տեքստաբանություն ilesայլս 3: Սեփական կադրեր ունենալու համար նա Երեւան է ուղարկել բանասիրական ֆակուլտետի առաջին շրջանավարտներից մեկին ՝ Իլյա Աբուլաձեին: 1928 Համալսարանի պոլիտեխնիկական ֆակուլտետի հիմքի վրա ստեղծվեց Պետական պոլիտեխնիկական ինստիտուտը, իսկ 1930 թվականին ստեղծվեցին Վրաստանի գյուղատնտեսական ինստիտուտը և Վրաստանի բժշկական ինստիտուտը: 1933 թվականից համալսարանից ստեղծվել են մաթեմատիկայի, աշխարհագրության, արվեստի, լեզվի և գրականության գիտական ինստիտուտներ: Այս ինստիտուտները, որոնք հետագայում առանձնացան համալսարանից, միավորվեցին և 1941 թ.-ին: Վրացական ԽՍՀ գիտությունների ակադեմիան, որն այժմ կոչվում է Վրաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, բացվեց 2006 թ. Փետրվարի 10-ին: Դա նշանակալի իրադարձություն էր վրաց ժողովրդի մշակութային կյանքում: Ակադեմիան շարունակեց ինչպես համալսարանի, այնպես էլ 12-րդ դարի ավանդույթները: հիմնել են վրացական կրթության և խնամքի կենտրոններ. Գելաթի և Իգալտոյի ակադեմիաներ 4: Ակադեմիայի հիմնադիր ակադեմիկոսներն էին Կորնելի Կեկելիձեն (բանասիրություն), Դիմիտրի Ուզնաձեն (հոգեբանություն), Ակակի Շանիձեն, Գեորգի Ախվլեդիանին, Առնոլդ Չիկոբավան (լեզվաբան. 1 Տե՛ս Թբիլիսիի Ի. Javավախիշվիլիի անվան պետական համալսարանի պաշտոնական կայքէջը. //www.tsu.edu.ge/ge/about/rectors/qr9kuydxrznrxncuh/: 3 Բայրամյան Հր., Էջեր հայ-վրացական գրական հարաբերությունների պատմությունից, Երեւան, 2010, էջ 138-139: 4 Տե՛ս Վրաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի պաշտոնական կայք ՝ http: //www.science.org.ge/: Գեորգի Խաչապուրիձե, Սիմոն Janանաշիա (պատմություն): Ակադեմիայի առաջին տնօրեն ընտրվեց ակադեմիկոս Նիկոլոզ Մուսխելիշվիլին 1: «Իվանե Javավախիշվիլին. Վրացական մշակույթի որոշ հարցեր» մոնոգամիստ Ռոին Մետցելը գրել է. «XIX դարի վերջին և քսաներորդ դարի սկզբին Վրաստանի կյանքում հայտնվեց մի անձնավորություն, որը մեծ ներդրում ունեցավ ժամանակագրության մեջ, մի մարդ, ով ծառայեց որպես ճշմարիտ օրինակ հայրենասիրություն իր ժամանակակիցների հանդեպ, խորը գիտական հետազոտությունների օրինակ, անսահման հայրենասիրություն, եղբայրների հանդեպ հարգանք, քաղաքացի-գիտնական: Վրաստանում առաջին բարձրագույն ուսումնական հաստատության ստեղծում, Համալսարան և վրացերենի ուսումնասիրության նոր փուլի սկիզբ պատմություն և վրացական պատմագրություն: Ի. Javավախիշվիլի 1902-1917 թվականներին Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում դասընթացները ներառում էին ոչ միայն Վրաստանին, այլ նաև Հայաստանի անցյալին վերաբերող նյութեր, ինչպիսիք են «Անիի քաղաքական կազմակերպությունն ըստ արձանագրությունների» դասընթացը, որը հակիրճ անվանվեց «Անիի պատմություն» 3 Այդ կապակցությամբ, 1911 թ. Ամռանը, Ի. Javավախիշվիլին այցելեց Անի, որտեղ Ա took-ն մասնակցեց Մար Վրույրի, Ն. Սիչովի, Ն. Օկունի, Ս. Պոլտորացկի և Գ. Hapափանցյանների գլխավորած պեղումներին: Փաստորեն, սա միակ դեպքն է, երբ Ի. Javավախիշվիլին այցելել է Հայաստան: 1921-1922թթ. ՝ Թբիլիսիի համալսարանում: ուսումնական տարում Ի. Javավախիշվիլին որպես մասնագիտական դասընթաց ուսումնասիրել է «Հայ հին պատմական գրականություն», բայց միայն V-VI դարերում: մասին. Դասընթացը լույս է տեսել վրացերեն լեզվով առանձին գրքով 1935 թ .: Թբիլիսիում: 1918 թ. Հունվարի 30-ին Ի. Javավախիշվիլին համալսարանում հանդես եկավ իր առաջին դասախոսությամբ. 1918-1919թթ. Նա հարստացրեց վրացական պատմագիտությունը մի շարք հոդվածներով. «Քաղաքները, քաղաքային կյանքը և կենցաղային պայմանները Վրաստանում XVII-XVIII դարերում», «Ռուսաստանի և Վրաստանի անկախությունը XVIII դարում», «Վրաստանի սահմանները պատմական կետից տեսանկյունից »և այլն: 1919 թ. Դեկտեմբերի 17-ին Ի. Javավախիշվիլին ընտրվեց Թբիլիսիի պետական համալսարանի ռեկտոր: Նրան բախտ վիճակվեց ծանր ժամանակներում կրել ռեկտորի դժվարին պատասխանատվությունն ու պարտականությունը: 1921 Փետրվարին խորհրդային բանակը մտավ Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն: Երկրի անկախությունը փրկելու համար զինվեցին վրացական բանակը, մտավորականությունը, ուսանող-երիտասարդները: Թբիլիսիի պետական համալսարանի դասախոսներ-դասախոսներ. I. Javավախիշվիլիի գլխավորությամբ նրանք իրենց համերաշխությունն են հայտնել հանրապետության կառավարությանը և խնդրել ընդգրկվել հայրենիքի պաշտպանների շարքերում: Ի. Javավախիշվիլին պատերազմ գնացող ուսանողներին դիմեց հետեւյալ բառերով. «Itիշտ է, մենք զենքի պակաս ունենք, ռազմական տեխնիկան քիչ է, մեզ շատ այլ բաներ են պետք, բայց ինչպես ասացին մեր իմաստուն մարդիկ.« Քաջ մարդու սիրտը երկաթից է, զրահը առնվազն 1 Ակադեմիան ղեկավարել է 30 տարի (1941-1972): 1972-1977 թվականներին ակադեմիայի նախագահն էր Իլյա Վեկուան, 1978-1986 թվականներին ՝ ակադեմիկոս Եվգենի Խարաձեն, 1986-2004 թվականներին ՝ ակադեմիկոս Ալբերտ Թավխելիձեն, 2005-2013 թվականներին ՝ ակադեմիկոս Թամազ Գամկրելիձեն: Ակադեմիկոս Գեորգի Կվեսիտաձեն Ակադեմիայի Նախագահն է հունիսի 19-ից: 2 Տե՛ս Թբիլիսիի պետական համալսարանի պաշտոնական կայքը ՝ http: //www.tsu.edu.ge/ge/about/rectors/qr9kuydxrznrxncuh/: Այն պետք է պատրաստված լինի փայտից: » Մեր ազգային մշակույթի Սպիտակ տաճարը կօրհնի բոլոր նրանց, ովքեր շտապում են ռազմի դաշտ: » Բոլշեւիկների կողմից Թբիլիսիի գրավումից հետո համալսարանին սպառնում էր Կարմիր բանակի ներխուժումը: Ի. Javավախիշվիլին պահանջեց պահպանել կարգապահությունը, նրա անսասան և սկզբունքային դիրքորոշումը հասավ իր նպատակին, համալսարանը փրկվեց կործանումից: Ռեկտոր Ի. Javավախիշվիլին աշխատելու տարիները իրեն նվիրեցին համալսարանի հետագա զարգացմանը: Նրա գործունեության ոլորտը բազմաբնույթ էր: փորձում է բարձրացնել դասախոսների գիտական մակարդակը, պայքարում է դասախոսների կենսապայմանները բարելավելու համար, հրավիրում է տարբեր երկրների մասնագետների, ակտիվորեն աջակցում համալսարանի օժանդակ գիտական հաստատությունների պահպանմանը և աշխատանքային պայմանների բարելավմանը: 1923 թ. Ի. Javավախիշվիլին հիմնադրեց համալսարանի տպարանը, ստեղծեց նոր ֆակուլտետներ ՝ գյուղատնտեսություն, պոլիտեխնիկ - իրավագիտություն, ամեն կերպ օգնեց կարիքավոր ուսանողներին ՝ բազմիցս աջակցելով նրանց ֆինանսական և բարոյական առումով: Դա ուսանողության համար մարդկության նմուշ էր, շատ պահանջկոտ, միևնույն ժամանակ անսահման բարի և ուշադիր: Նա շարունակեց իր ակտիվ հասարակական գործունեությունը: Նա եղել է կրթության նախարարությանը կից դասագրքերի և տերմինաբանական ուղեցույցների համակարգող հանձնաժողովի նախագահ, Վրաստանի պետական գիտական խորհրդի փոխնախագահ, Վրաստանի պատմա-ազգագրական ընկերության նախագահ: Հրապարակված է Ի. Javավախիշվիլիի նոր աշխատությունների կողմից. «Վրաց ազգի պատմություն. Գիրք IV, մաս I» (1924), «Պատմության նպատակը, աղբյուրները և մեթոդները նախկինում և այժմ. Գիրք III, մաս I», «Վրացերենի ուսուցում Ուսումնասիրություններ կամ հնագիտություն. Մաս II »,« վրացական փառաբանություն կամ դիվանագիտություն »(1925-1926) և այլն: 1923 թ. Մարտի 30-ին Թբիլիսիի պետական համալսարանի պրոֆեսոր-դասախոսների խորհուրդը Ի. Javավախիշվիլին ընտրեց ռեկտոր նոր ժամկետով: Դժբախտաբար, շուտով Խորհրդային Կառավարությունը և նրա հնազանդ «վայ-գիտնականները» սկսեցին I. Javավախիշվիլիին առաջադրված մեղադրանքները, որին հաջորդեց 1926 թվականը: Ռեկտորի պաշտոնից ազատվելը հունիսի 23-ին: 1928 Նոր ռեկտորի ՝ Թեդո Գլոնտիի հոդվածը տպագրվեց «Դեպի միջնակարգ դպրոց» ամսագրում, որտեղ նա consideredավախիշվիլին համարում էր իրեն «միջնադարի մշակույթով անցնող» գործիչ: 1928 Հանդիսավորորեն նշվեց համալսարանի հիմնադրման 10-ամյակը, որի ընթացքում այդ դեպքում ոչ մի բառ չասվեց: Javավախիշվիլիի ներդրման մասին: Շատերը հասկանում էին նրա դեմ պայքարի անարդարությունը ՝ գաղտնի համակրելով, աջակցության նամակներ ուղարկելով, բայց ոչ ոք չէր համարձակվում հրապարակավ սատարել նրան: Վրացական ԽՍՀ ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը 1930 թվականին 2012 թվականի հուլիսի 7-ի դրությամբ համալսարանի հիմքի վրա ստեղծվել է 4 ինստիտուտ: Կրթության ժողովրդական կոմիսարիատի 1931 թ. Մայիսի 28-ի որոշմամբ Ի. Javավախիշվիլին վտարվեց մանկավարժական ինստիտուտից ՝ «Կոնդրատ-Շչինա» խմբավորման հետ համաձայնության մեղադրանքով: Դա սարսափելի վիրավորանք էր համալսարանի հիմնադրի հասցեին: Այնուամենայնիվ, 1933 թ. Փետրվարի 17-ին նա նշանակվեց համալսարանի Վրաստանի Հին պատմության ամբիոնի վարիչ: Նա աշխատել է մինչեւ 1935 թվականը: Շուտով անխնա պայքարը վերսկսվեց: Javավախիշվիլիի դեմ, որի գագաթնակետը դարձավ համալսարանի ռեկտոր Կառլո Օրագվելիձեն 1936-ին: «Վրաստանի պատմության հիմնախնդիրների մասին» զեկույցը, որը կարդաց Պատմության ֆակուլտետի խորհրդի 2012 թ. Մարտի 23-ին, որտեղ նա խիստ քննադատեց Ի. Javավախիշվիլիի աշխատությունները և վրացական գիտության մեջ նրա ներդրումը միայն էմպիրիկ նյութական փաստերի հավաքագրման և համակարգման մակարդակում: Ի. Javավախիշվիլին սկզբունքային որոշում կայացրեց 1936-ին: Ապրիլի 10-ին նա նամակ գրեց կրթության ժողովրդական կոմիսարին `տեղեկացնելով, որ հեռանում է համալսարանից: Նրա դեմ արշավն ընդհատվեց միայն 1930-ականներին: Վերջին. Որպես մշտական դասախոս-խորհրդատու հրավիրվել է Կովկասի գիտահետազոտական ինստիտուտ (հետագայում ՝ ENIMK): 1937 թվականի մարտի 13-ին նշանակվեց Վրաստանի պետական թանգարանի պատմության բաժին: Նշանակվել է իր ժամանակի Շոթա Ռուսթավելի թանգարանի տնօրեն: I. 1937 թվականին Tbilisiավախիշվիլիի ղեկավարությամբ Թբիլիսիում կազմակերպվեց «Մարդու» 750-ամյակին նվիրված ցուցահանդես: 1945 թ. Դեկտեմբերի 27-ին Թբիլիսիում կազմակերպվեց ԽՍՀՄ գրողների միության 5-րդ պլենումը, որտեղ նա կարդաց զեկույց «Ռուսթավելու դարաշրջանի վրացական սոցիալական մշակույթը ը« Մարդը »բանաստեղծությունը: 1938 թ. Մայիսի 25-ին Թբիլիսիի պետական համալսարանի 20-ամյակին նվիրված հոբելյանական գիտական նստաշրջանում Ի. Javավախիշվիլին ընթերցեց «Վրաստանում համալսարան հիմնելու պայքարը» թեմայով զեկույց, որում նա հիշում էր համալսարանի ստեղծման պայմանները: առաջին համալսարանը Կովկասում: Այս խոսքերով նա ուսանողներին կոչ արեց. «Միայն հիմնավոր գիտելիքները թույլ են տալիս հասարակության մեջ ձեր արժանի տեղը զբաղեցնել: Պետք է հիշել, որ մեծ գործ երբեք չի կարող կատարվել առանց սիրո: Սառնասիրտ, անտարբեր մարդը երբեք չի կարող ինչ-որ բան անել, բոլորը պետք է սիրեն իրենց ժողովրդին, գիտությունը, պատասխանատվություն զգան, որպեսզի իր ներուժը ծառայեն ինչպես գիտությանը, այնպես էլ մարդկանց: «Գիտական աշխատանքը երջանկություն է, երջանկություն, որ ոչ բոլորն են բախտավոր, նա, ով այն երջանիկ մարդկանցից է, ով բնության կողմից օժտված է բնական տաղանդով, ունի կամքի ուժ և գործի հանդեպ սեր, պետք է իրեն պարտավորված զգա փոխհատուցել այն ժողովրդին, որին ինքը պատկանում է »: , 1938 թ. Հունիսի 15-ին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահ Ի. I.ավախիշվիլին պարգևատրվեց Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով: Նույն թվականին ընտրվել է Վրացական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր, այնուհետև Գերագույն խորհրդի նախագահության անդամ: 1939 թ. Դարձել է ԽՍՀՄ ԳԱ լիիրավ անդամ: 1930-ականներ I. Հրապարակվել են Javավախիշվիլիի մի քանի աշխատություններ. «Սոցիալական պայքարի պատմությունը Վրաստանում IX-XII դարեր»: (1934), «Հին հայկական պատմագիտություն. Գիրք I» (1935), «Իլյա vավճավաձե պատմություն Վրաստանի պատմություն» (1937), «Վրաց-կովկասյան լեզուների վաղ բնությունը 19 ազգակցական կապ» (1937), «Խնդիրներ վրացական երաժշտության պատմությունը »(1938): 1939 թ. Մայիսի 26-27-ը նա մասնակցեց ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի փիլիսոփայության և պատմության ամբիոնի գիտաժողովին, որտեղ, որպես զեկույց («Ներածություն վրաց ժողովրդի պատմության մեջ»), ներկայացրեց գլուխներից մեկը իր I գրքի ՝ «Պատմա-էթնոլոգիական հիմնական հիմնախնդիրները иБлижнего Востока древнейшей эпохи» գրքի, որը լույս է տեսել «Вестник древней истории» ամսագրի չորրորդ համարում նույն 1-ին տարում: Ի. Javավախիշվիլին մահացավ 1940 թվականին: Նա մահացավ հանկարծակի սրտի կաթվածից նոյեմբերի 18-ին դասախոսություններ կարդալու ժամանակ: Նոյեմբերի 21-ին թաղվեց Թբիլիսիի պետական համալսարանի բակում `Մելիքիշվիլիի կողքին գտնվող առաջին ռեկտոր Պ. 1953 թ. Նրա գերեզմանին տեղադրեցին քանդակագործ Թ. Vinվինիաշվիլիի քանդակագործ արձանը: 1975 թ. Թբիլիսիի պետական համալսարանի վրացական պատմության ամբիոնից բացվեց Ի. Javավախիշվիլիի Վրաստանի պատմության կրթական-հուշագրային կաբինետ, որտեղ ներկայացված էին նրա կյանքն ու ստեղծագործական հուշերն ու գիտական գրականությունը: 1998 Թբիլիսիի համալսարանի 80-ամյակի կապակցությամբ կաբինետն ամբողջությամբ ընդլայնվեց և համալրվեց նոր ցուցանմուշներով: 1988 թ. Թբիլիսիի պետական համալսարանը շնորհվեց հիմնադիր Ի. Javավախիշվիլիի անվանը: Ekvtime Taghaishi I. Նա գրել է ավախիշվիլիի մասին: «Հազվադեպ է պատահում, որ մարդը որեւէ թերություն չունենա, նույնիսկ եթե դրանք շատ փոքր են: Երբ մոմի լույսով Իվանե ավախիշվիլիին զննում էիք, ոչ մի արատ չէիք գտնի, նա անթերի, անթերի մարդ էր: »1 Ռուզաննա Յոլչյան ԻՎԱՆԵ AԱՎԱԽԻՇՎԻԼԻԻ ԿՅԱՆՔՆ ԵՎ ԳՈՐCTՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ Հիմնաբառեր. Իվանե Javավախիշվիլի, կենսագրություն, Թբիլիսիի պետական համալսարան, վրացագիտություն: ։
| Աշխատանքում ներկայացված են վրաց խոշոր գիտնական և հասարակական գործիչ, Թբիլիսիի պետական համալսարանի հիմնադիր Իվանե Ջավախիշվիլու կյանքը և գործունեությունը։
Ծնվել է 1876 թ. ապրիլի 23-ին, Թիֆլիսում։
1885 թ. ընդունվել է Թիֆլիսի առաջին գիմնազիա, որտեղ նա առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ցուցաբերել սեփական երկրի պատմությունն ուսումնասիրելու նկատմամբ, ինչը կանխորոշել է 1895 թ. նրա ընդունվելը Պետերբուրգի համալսարանի Արևելյան լեզուների բաժին։
1901-1902 թթ. Բեռլինի համալսարանում սովորել է համաշխարհային պատմություն, կրոնի պատմություն և բյուզանդագիտություն։
Ի. Ջավախիշվիլին իր գիտական ժառանգության մեջ ներկայացրել է Վրաստանի պատմության բոլոր ոլորտները մեկ ամբողջության տեսքով և նկարագրել զարգացման ընթացքը։
Ի. Ջավախիշվիլու թողած գրական ժառանգության մի մասը տպագրված է ռուսերեն, իսկ մի որոշ մաս` Մելիքսեթ-Բեկի թարգմանությամբ, լույս է տեսել հայերեն։
Մինչդեռ նրա աշխատությունների զգալի մասը մնում է միմիայն վրացերեն, ուստի և անմատչելի հայ ընթերցողի համար։
Մեր հոդվածի հիմնական նպատակն է ծանոթացնել հայ հասարակությանը մեծ գիտնականի և հայագետի ստեղծագործությանը։
|
V. ՎԻՍՈՏՍԿԻ ԵՐԿՈՒ ԲԱՆԱՍՏԵԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԹԱՐԳՄԱՆՉՆԵՐ ("КОНИ ПРИВЕРЕДЛИВЫЕ", "ОХОТА НА ВОЛКОВ") ԹԱՐԳՄԱՆՉՈՒԹՅՈՒՆԸ բավականին բարդ գործընթաց է: Թարգմանչի խնդիրն է բնագրի ամբողջական և ճշգրիտ բովանդակության փոխանցումը մեկ այլ լեզվի միջոցով `պահպանելով ոճական և արտահայտիչ գծերը: Այնուամենայնիվ, նա պետք է կարողանա փոխանցել ոչ միայն բնագրում արտահայտվածը, այլև այն, թե ինչպես է դա արտահայտվում 1: Լեզվաբանները մանրամասն գրել են թարգմանչի դերի մասին և շարունակում են գրել: Թարգմանության տեսությունը զարգանում է, պահանջը միևնույն ժամանակ աճում է թարգմանիչների նկատմամբ: Վ.Կոմիսարովը, նշելով, որ թարգմանիչը բանավոր հաղորդակցության բարդ տիպի մասնակից է, ներկայացնում է իր հաղորդակցական գործառույթները: Վերջինս, առաջին հերթին, հանդես է գալիս որպես բնագրի մեկնաբան, երկրորդ ՝ որպես թարգմանության լեզվով տեքստ ստեղծող: Եվ, վերջապես, երրորդ ՝ թարգմանիչը ստեղծում է ոչ թե ուղղակի տեքստ, այլ տեքստ, որը գործառական, իմաստային-կառուցվածքային հարաբերություններում գործում է որպես բնագրի փոխարինող 2: Հենց այդ իմաստային-կառուցվածքային նմանության ստեղծման շնորհիվ է, որ համապատասխանում են ոչ միայն ամբողջական տեքստերը, այլև առանձին արտահայտություններ: Թարգմանչի լեզվով որոշակի միավորի ընտրությունը բնօրինակ միավորի համար պատահական չէ: Երկու միավորներն էլ ունեն համեմատաբար կայուն նշանակություն, այն փաստը, որ նրանցից մեկը կարող է փոխարինել էմուսը, վկայում է նրանց իմաստային նմանության մասին 3: Գրավոր թարգմանության ժամանակ, ինչպես տեսաբան Յա. Հռետորաբանությունը, բնագրին ծանոթ լինելը, դրա վերլուծությունը թույլ են տալիս նախապես որոշել բովանդակության բնույթը, նյութի ոճական առանձնահատկությունները, որոնց միջոցով ընտրվում են լեզվական միջոցները, թարգմանության գործընթացի չափանիշները: Այնուամենայնիվ, տեքստի վերլուծության ժամանակ առանձնանում են այդպիսի «միավորները», լինեն դրանք անհատական բառեր, արտահայտություններ կամ նախադասության մասեր, որոնց համար ավանդույթի ուժով տվյալ լեզվով առկա են մշտական համապատասխանություններ: Իհարկե, թարգմանիչը չի կարող սահմանափակվել միայն երկլեզու բառարանների օգտագործմամբ: Ոչ մի բառարան չի կարող կանխատեսել բառերի իմաստների ամբողջ բազմազանությունը: Այսպիսով, թարգմանության ընթացքում ստացվում են երեք համարժեքներ (կատեգորիաներ), որոնք ստեղծվում են նշանակալից, տարբերակային նամակագրությունների ուժով, թարգմանության բոլոր տիպի վերափոխումների 4: Յա Retsker- ը տարբերակում է ամբողջական և մասնակի, բացարձակ և հարաբերական համարժեքները, որոնց տարբերությունը բավականին աննշան է: Համարում է լրացնել համարժեքները, որոնք ամբողջությամբ ներառում են բառի բոլոր նշանակությունները, իսկ մասամբ ՝ իմաստներից մեկը կամ մի քանիսը: Հարաբերական համարժեքները տարբերվում են ոճական-արտահայտիչ երանգներով, և բացարձակ համարժեքները միակ հնարավոր թարգմանություններն են 5: Խոսելով թարգմանությունների մասին, որոնք ամբողջությամբ արտահայտում էին եսը, բնագրի հեղինակի էությունը, Կ. Չուկովսկին նշում է, որ այդպիսի արվեստը հասանելի է միայն թարգմանության մեծ վարպետներին, նրանց, ովքեր օժտված են իրենց ինքնուրույնությունը հաղթահարելու թանկ կարողությամբ , Սա պահանջում է ոչ միայն տաղանդ, այլև մտքի և ճարպկության հատուկ ճկունություն 6: 1 Տե՛ս Reckker G., Թարգմանության տեսություն և թարգմանական պրակտիկա, Մոսկվա, 1974, էջ: 7 2 Տե՛ս Կոմիսարով Վ., Թարգմանության տեսություն, Մ., 1990, էջ: 46 3 Տե՛ս նույն տեղում, Պ. 4 Տե՛ս Retsker J., էջ 8-9: 5 Տե՛ս նույն տեղում, էջ. 10-11 6 Տե՛ս Chukovski K., High Experience, Moscow, 1988, էջ: 40 Հեղինակը, որը ստանձնել է այնպիսի բարդ գործ, ինչպիսին է պոեզիայի թարգմանությունը, պետք է օժտված լինի մի շարք հատկություններով, այսինքն ՝ բանասիրության զգացումով, ոճի զգացողությամբ, լեզվի նրբությունների իմացությամբ և, իհարկե, բանաստեղծի տաղանդը: Այնուամենայնիվ, նման մոտեցումը կարող է հանգեցնել նույնիսկ բնօրինակ թարգմանության կապի (իմաստային կամ ոճական) ամբողջական կամ մասնակի կորստի: Էդ. Rրբաշյանը նշում է, որ այս պարագայում լեզուների քերականական համակարգերի տարբերությունները դեր են խաղում: Լեզուները, որոնց շեշտը կայուն է, ունեն վանկային քերականական համակարգ, իսկ մյուսները, ում սթրես բառը կարող է տեղադրվել տարբեր վայրերում կամ փոխել բառի իմաստը, ունեն վանկային քերականական համակարգ: Առաջինում որոշիչ գործոնը ռիթմիկ միավորների դասական հավասարությունն է, երկրորդում `սթրեսի դիրքը 1: Չափածո թարգմանելիս շատ կարևոր է պահպանել ռիթմը: Վանկերի համակարգը բնորոշ է ռուսերենին, վանկը ՝ հայերենին, թարգմանիչը պետք է կարողանա վանկերի ու վանկերի միջով պահպանել ռիթմը: Վ.Վիսոցկին, միաժամանակ լինելով դերասան, բանաստեղծ և երգիչ, լայն ճանաչում ձեռք բերեց Խորհրդային Միությունում և նրա սահմաններից դուրս: Կարճ կյանքի ընթացքում (1938-1980) ստեղծագործել է շուրջ երկու տասնամյակ, բայց 20-րդ դարում իր երգերով կարողացել է անջնջելի հետք թողնել: մշակույթի վրա: Նրա ստեղծագործությունները լավ հասկանալու համար պետք է օգտագործել այն լեզուն, որով քնարական հերոսը խոսում է ունկնդրի հետ: Կարելի է ասել, որ ստեղծագործության լեզվի եզակիությունը Վիսոցկու հիմքն է, որը այդքան հայտնի է: Նրա քնարական հերոսը աչքի է ընկնում խոսակցական, հաճախ ժարգոնային բառապաշարով, տպավորիչ, հակիրճ ու հստակ արտահայտություններով: Սա ստալինյան դարաշրջանի ճամբարների և դրան հաջորդած տասնամյակների փողոցային լեզուն է, որը որոշ չափով տարածված էր մտավորականության շրջանում: Այս լեզվով Վիսոցկին խոսում էր իր երգերում, բայց հետապնդելով գեղարվեստական նպատակներ ՝ նա փոխակերպեց այն և ներմուծեց պոեզիա: Առանց այդպիսի լեզվի չէր լինի Վիսոցկու քնարական հերոսը, գոնե ինչպես մենք ենք պատկերացնում նրան 2: Վ. Վիսոցկին հայերեն թարգմանելու փորձեր են կատարել Լ. Բլբուլյանը, Հովհ. Սարոյան, Ս. Մարտիրոսյան, Ս. Առաքելյան և այլք: 1997 Լեոն Բլբուլյանը հրապարակեց իր թարգմանությունները ՝ «Ես, իհարկե, կվերադառնամ» վերնագրով: Նա նաև հրատարակեց առանձին գիրք: Սարոյանը «Հուշարձան» խորագրով / 2007 /: Մեր աշխատանքում մենք ուսումնասիրել ենք «Ձիերը հարմար են» և «Գայլերի Օհոտան» բանաստեղծությունների հայերեն թարգմանությունը, քանի որ երկուսն էլ տեղ են գտել Լեոն Բլբուլյանի և Հովհաննես Սարոյանի հիշյալ հավաքածուներում: «Кони привередливые» բանաստեղծությունը Վ.Վիսոցկին գրել է 1972 թվականին: Ի սկզբանե սա գրվել է «emեմլյա Սաննիկովա» ֆիլմի համար, բայց այն ներառված չէ դրանում: Այս երգը ողբերգական բնույթ ունի: Բանաստեղծը կարծես պատմում է, թե ինչպես է կանխատեսում իր մահը: Վիսոցկին ստեղծում է ձիերի պատկերը, որը մարմնավորում է ժամանակը: Մի կողմից քնարական հերոսը հուսահատորեն խնդրում է ձիերին կանգ առնել, իսկ մյուս կողմից ՝ ավելի արագ է քշում նրանց: Նա ձիերին աղաչում է երկարացնել դեպի վերջին նավահանգիստ տանող ճանապարհը, բայց ձիերը համառորեն չեն լսում: Եվ Լ. Բլբուլյան, Հով! Հովհ. Սարոյանի թարգմանությունները վերնագրված են «Քմահաճ ձիեր»: Ռուսերենով Привередливый ածականը բնորոշ է խոսակցական ոճին, որը հայերեն թարգմանվում է էքսցենտրիկ համարժեքով, որը համապատասխանում է բնագրին, կամ մեր կարծիքով համառ տարբերակը ավելի հարմար կլիներ: Ռուսերենում konь բառը նշանակում է արու, իսկ վատ բառը նշանակում է իգական ձի: Ձիու անունը հայերենում ընդհանուր է, այն սեռային տարբերություն չունի: Մեզ մոտ կան զամբիկ բառերը, ինչը նշանակում է հովատակ արու ձի, բայց սրանք գրքի բառեր են, դրանք չէին համապատասխանի Վիսոցկու բառապաշարին: Koni բառը վերնագրում թարգմանելիս արդեն իմաստի կորուստ ունենք, որն անխուսափելի է: Ահա առաջին քառատողը: «Առաջին շարքի փչացումից հետո» արտահայտության համար Սարոյանը կազմել է նոր բառ `անդունդ, ինչը, մեր կարծիքով, հարմար չէ: Բլբուլյանն ընտրել է ավելի պարզ տարբերակ: Բառերի շարահյուսական դիրքի մեջ միայն փոփոխություն կատարելով ՝ նա ընտրեց լրիվ համարժեքը ՝ անդունդը, rel ՝ թարգմանության մեջ բնագրի տեղը դարձնելով ավելի ուշ մասնիկ: Нагайкою1 Տե՛ս rրբաշյան Ե., Գրականության տեսություն, Երեւան, 1980, էջ 274-275: 2 http: //www.licey.net/lit/poet20/vusotskiiLir3 Высоцкий В., Я не люблю, Москва, 2009, стр.251-252. Այսուհետ բնագրի մեջբերումները բերվելու են ըստ այս գրքի: Էջերը կցվելու են: «Steat» արտահայտությունը հետաքրքիր լուծում է ստացել երկու թարգմանություններում: Բլբուլյանը ամբողջությամբ փոխել է երկրորդ շարքի կառուցվածքը. Մտրակի տակ իմ մռնչոցը ենթարկվում է: Նշված արտահայտությունը վերափոխվեց ՝ դառնալով մտրակի տակ կապող կառույց: Ինչպես տեսնում ենք, թարգմանիչը մի բառ ավելացրեց ՝ ստեղծելու ոտանավոր, մռնչյուն, ձիերը նկարագրելու համար: Սարոյանը մտրակով թարգմանեց. Ավելի հարմար կլիներ վարկածին հարվածել մտրակով, քանի որ մտրակ բառը բարձր ոճի է, իսկ մտրակի համարժեքը ամբողջովին համահունչ կլիներ Վիսոցկու ոճին: Բլբուլյանը ռուսերեն туман բառը փոխարինեց էմուժով, իսկ Սարոյանը ՝ մառախուղի համարժեքով: Առաջինը համեմատաբար համարժեք է, քանի որ մի փոքր գործնական է, իսկ երկրորդը ՝ բացարձակ համարժեք: Սարոյանը հանգի բառին ավելացրեց նաև հետևյալ որոշիչը. Մառախուղը մեղք է, բայց այս մեղսավոր բառը ոչ միայն չի համապատասխանում բնագրին, այլև լրիվ ավելորդ, զուտ հանգավորված ներածություն է: Ինչպես նշվեց վերևում, Վիսոցկու ստեղծագործություններում խոսակցական բառապաշարը մեծ տեղ է գրավում, և նույնիսկ եթե հնարավոր չէ համապատասխան բառապաշարով թարգմանել, ապա գոնե պետք է ընտրել չեզոք ոճի բառեր: Ոստորգ բառը հայերենում ունի երկու բառաբանական իմաստ ՝ 1. հիացում, հիացում, զարմանք, հիացում, հիացմունք, 2. խանդավառություն, հրճվանք, ուրախություն 2: Բլբուլյանը թարգմանեց «ուրախությունը» ՝ ընկնելու ուրախությունը, իսկ Սարոյանը ՝ հրճվանք (մահվան հրճվանքով): Այս երկու բառերն էլ մասամբ համարժեք են սկզբնական տարբերակին, քանի որ դրանք ամբողջությամբ չեն ծածկում արտահայտության իմաստը: Իհարկե, դժվար է ասել, թե Վիսոցկին ինչ իմաստով է գրել այս բառը, բայց կարծում ենք, որ Բլբուլյանի գրած ուրախության վարկածն ավելի տեղին է: Եկեք բերենք քառյակների երկու թարգմանություններն ամբողջությամբ: Լանջի երկայնքով, հենց անդունդում, մտրակի տակ, մտրակի տակ, ձիերս թռչում են ... Օդը չի հերիքում: Ես քամի ու մշուշ եմ շնչում, Անկման ուրախությունն աճում է: Ես կորչում եմ, ես կորչում եմ: (152) (Լ. Բլբուլյան) Կտրուկ լանջի կտրուկ եզրին, հենց ամուր եզրին, ես մտրակով ծեծում և հետապնդում եմ ձիերին: Ինչն է բավարար օդում: (Հովհ. Սարոյան) Առաջին քառատողին հաջորդում է ռեֆրենը, որը բաղկացած է քառատողից և կրկնակի գծից: Այն կրկնվում է երեք անգամ ՝ երեք հիմնական քառատողերից հետո: Ընդհանուր առմամբ, երգչախմբում փոխվում է քառակուսի միայն երկրորդ տողը, մյուս գծերի փոփոխություններն աննշան են: Բերենք առաջին ձեռնպահը: Բլբուլյանը ձի բառը թարգմանում է որպես ձի, չնայած վերնագրում նա նախընտրում է ձիերը ձիերից: Այս տարբերակը նույնպես կարող է ընդունվել, քանի որ մենք անվանում ենք արագ, ազնիվ ձի: Ռուսերենում medlenno makbay– ը համեմատության աստիճան է ստանում և դառնում մոդելավորող. Վիսոցկին օգտագործում է հենց այս ձին ՝ խնդրելով իր ձիերին, այսինքն ՝ ժամանակին ավելի դանդաղ շարժվել: Այս խնդրանքը կրկնվում է երկու անգամ մեկ տողում, որը ձևակերպված է նույն կերպ. Чуть копдленнее, кони, чуть копдленнее. Լ. Բլբուլյանին թարգմանելիս, չգիտես ինչու, նա մի տեղ դանդաղ է գրում, մեկ այլ վայրում ՝ դանդաղ: Հովհ. Երկու դեպքում էլ Սարոյանը համարժեքը դանդաղ է գրում, ինչը, կարծում ենք, համապատասխանում է ռիթմին: Իմաստային առումով ավելի հարմար կլիներ մակաբերը փոխարինել բայով. Մի փոքր դանդաղեցրու, ձիե՛ր, մի փոքր դանդաղեցրու բայը: Երկու թարգմանիչներն էլ Պլետ բառի համար ընտրել են մտրակի համարժեքը, և դրա լրացումն է ածական tugoy, Blbul 1 Vysotsky V., ես, իհարկե, կվերադառնամ, էջերը կնշվեն տեղում): 2 Ghaարիբյան Ա., Ռուս-հայերեն բառարան, Երեւան, 1968, էջ 110: Այսուհետ բառարանների թարգմանությունները կբերվեն ըստ այս գրքի: Էջերը կցվելու են: 3 Վիսոցկի Վ., Հուշարձան, թարգմ. ՝ Հովհաննես Սարոյանի, Երեւան, 2007, էջ. 319 (այսուհետ տրված թարգմանության մեջբերումները մեջբերվելու են ըստ այս գրքի, էջերը նշվելու են տեղում): Նա այն փոխարինեց պիրկ համարժեքով, Սարոյանը ՝ ամուր տարբերակով: Վերջինս, հավանաբար, կապված է plet п- ի հոգնակի նշանակության հետ, որը նշանակում է հյուսված, հյուսված մտրակ, բայց «հյուսել» բառը չի համապատասխանում սկզբնական տարբերակին: Բայի համար զարմանալի է հնազանդվել բ Սարոյանի չասված տարբերակներին: Երկուսն էլ, իհարկե, համարժեք են, ռուսերենում այս բառը մի քանի իմաստ ունի ՝ լսել, լսել, լսել, հնազանդվել և այլն: Այս բոլոր իմաստները ունեն բայը հայերենում լսելու իմաստը, որը բնօրինակի լրիվ համարժեքն է, քանի որ այն ընդգրկում է իմաստաբանական-ոճական առումով: Վերջին տողն իր խտացումով արտահայտում է ամբողջ բանաստեղծության իմաստը. И дожить неуспел, мне допеть не Спост успешно: Հայ թարգմանիչները չեն կարողացել փոխանցել այս բառախաղը և փորձել են թարգմանել բովանդակությունը: Այստեղ, մեր կարծիքով, շատ հնարավոր է հաջողության հասնել բառիս ամբողջ իմաստով: Բանաստեղծը ժամանակ չուներ ապրելու, երգելու ժամանակ էլ չի ունենա: Բլբուլյանի թարգմանության մեջ այս բառը մենք ընդհանրապես չենք տեսնում. Կյանքս կիսատ է, ես չեմ ավարտի իմ երգը: Дожить և допеть բայերը ենթարկվել են քերականական վերափոխման ՝ դառնալով գոյականներ: Բնօրինակ ձևերը, սակայն, այս դեպքում պատահական չէին, քանի որ գործողություն արտահայտող բայերը իրենց մեջ շարունակականություն ունեն: Սարոյանը բերում էր բայը, բայց նա ոչ միայն չէր կարող ռիթմը պահել, այլև 12 վանկ տողի առջև տվեց 19 վանկ. Եվ ես ժամանակ չունեի ապրելու, չեմ հասցնի երգել ավարտել , «Ամբողջական չափածո» արտահայտությունը սխալ է թարգմանվել հայերեն ՝ «Ես կավարտեմ իմ քառատողը» (152), «Ես կավարտեմ իմ քառյակը» (319): Վիսոցկին ցանկանում է երգել-ավարտել, ոչ թե գրել-ավարտել, ինչը նույնքան հավանական է թվում նաև հայերեն տարբերակից: Սարոյանը «երկտող» բառը թարգմանեց որպես քառյակ, ինչը սխալ է, քանի որ քառյակը հայերենում բանաստեղծության տեսակ է: Պետք էր գրել քառատող կամ տան համարժեքներից մեկը: «Վերջ» բառը հանդիպում է ինչպես բանաստեղծության առաջին քառորդում, այնպես էլ երկրորդ երգի վերջում: Ձիերը ջրով լցնելուց և քառատողը երգելուց հետո բանաստեղծը ցանկանում է գոնե մի պահ կանգ առնել սահմանի վրա: Հովհ. Սարոյանը նախընտրեց կանգնել (ես կկանգնեմ), իսկ Լ. Բլբույանը վերջնական տարբերակն է: Այս կարճ բառը, ըստ Ա. Ghaարիբյանի բառարանի, հայերենում այն ունի համարժեք ՝ եզր, եզր, շրթունք, եզր, ծայրամաս (408): Մեր կարծիքով, Հովհ. Սարոյանին ավելի լավ է հասկանում հեղինակի միտքը, քանի որ վերջինս, կանգնած անկյունում, ցանկանում է ժամանակը մի փոքր էլ երկարացնել: Ահա ամբողջական վերաթողարկումները: Մի քիչ դանդաղ, իմ ապուշներ, մի քիչ դանդաղ, Կամքին մի՛ ենթարկվիր, մտրակի՛կ: Ինչ ձիեր քմահաճ ընկնում էին ինձ մոտ: Իմ կյանքը կիսով չափ ավարտված է, ես չեմ ավարտի իմ երգը: Ես կջրեմ իմ ձիերին, կավարտեմ քառատողը և գոնե մի պահ կկանգնեմ Ֆինիշի գծի մոտ: (152) (Լ. Բլբուլյան) Մի քիչ դանդաղ, ձիերը, մի քիչ դանդաղ, համառ մտրակը չեն լսում: Բայց ինչ-որ շատ քմահաճ ձիեր են ընկել ինձ, Եվ ես ժամանակ չունեի ապրելու, չեմ հասցնի երգել ավարտել: Waterրելու եմ ձիերին, կավարտեմ քառյակը, կկանգնեմ գոնե մի պահ էլ: (319) (Հովհաննես Սարոյան) Վիսոցկին հզոր պատկերներ ստեղծելու վարպետ է: Հաջորդ հակասական նկարը փոխաբերական իմաստ է արտահայտում. Сгину я, мея пашинкой ураган сметет с ладони (252): Կարո՞ղ ենք ասել, որ Հովհ. Սա Սարոյանը թարգմանեց բառացիորեն ՝ պահպանելով վանկերի քանակը. Բլբուլյանը գտավ մի հետաքրքիր լուծում ՝ համեմատությունը տեղափոխելով պատկերը. «Ես կկորչեմ. Փետուրի պես քամին ինձ կտանի ափից» (152): Բանաստեղծը նշում է, որ հասել է, Աստծուն գնալը շատ ուշ չի լինի, բայց հռետորական հարցը հետևյալն է. «Ուրեմն ինչու՞ են հրեշտակները մերկ ուտում այդպիսի չարիք»: (252), որը դառնում է Բլբուլյանի թարգմանությունը պատմողական նախադասության ՝ այդպիսով կորցնելով իր հմայքը. «Թող հրեշտակները այնտեղ երգեն չար ձայնով» (152): Հովհ. Սարոյանը պահպանել է հարցի ձևը, բայց այստեղ մենք տեսնում ենք, որ երգելու բայը լրացնող անդամը դարձել է հրեշտակներ գոյականների լրացում, ինչը խեղաթյուրել է իմաստը. «Բայց ի՞նչ են այնտեղ հրեշտակները վատ ձայնով երգում: « Ինչպես տեսանք, թարգմանիչները չկարողացան միաժամանակ պահպանել բովանդակության իթ ռիթմը: Նրանցից մեկը անընդհատ տառապում էր մյուսի պատճառով: «Ohota na wolkov» բանաստեղծության գաղափարը ծնվել է 1968-ի ամռանը: Առաջին երկու քառյակները գրելուց հետո Վիսոցկին դադարեց շարունակել և չկարողացավ շարունակել որոշ ժամանակ: Խոսելով այս բանաստեղծության մասին ՝ նա նշում է, որ իր երազում անընդհատ լսում էր երկրորդ երգի առաջին տողերը, բայց դեռ չէր հասկանում, թե ինչ է պետք գրել: Երկու ամիս անց, Սիբիրում նկարահանվելիս, նա մտածում է գիշերը ճրագի լույսով գրել: Այդ ժամանակ նրա ընկեր olոլոտուխինը արթնանում է և զգուշացնում նրան անջատել լույսը, քանի որ դա վտանգավոր է: Վիսոցկին չի ցնցում նրան և այդ գիշեր գրում է ամբողջ բանաստեղծությունը: Առավոտյան նա իմանում է, որ olոլոտուխինը գյուղացիներին թույլ է տվել դիտել, թե ինչպես է նա ստեղծագործում խմիչքի դիմաց: Բանաստեղծը փակ աչքերի տակ գրեց իր երկար սպասված բանաստեղծությունը, որն առաջին անգամ արտասանվեց 1968-ին: Աշնանը: Ինչպես ձիերը խորհրդանշում էին ժամանակը, այնպես էլ գայլերը խորհրդանշում էին ազատությունը: Ինքը ՝ Վիսոցկին, իրեն գայլ է պատկերացնում, որին անընդհատ փորձում է որսալ ու հալածել: Երկու թարգմանիչներն էլ բառ առ բառ վերնագիրը թարգմանել են մեկ բառի ՝ «գայլի որս», որը համապատասխանում է բնագրին: Տասներկու քառյակից բաղկացած այս բանաստեղծությունը ռիթմիկ բնույթ ունի, տողերը համեմատաբար կարճ են ՝ 9-ից 13 վանկ: Եկեք բերենք առաջին քառատողը: Սարոյանը փոխարինեց Рваться из сил արտահայտությունը համապատասխան հայերեն արտահայտությամբ ՝ հոգնել (369), իսկ Բլբուլյանը թարգմանեց այն նկարագրական եղանակով: Մեջբերենք տողը. «Ողջույններով փրկվելու համար ես ինքս ինձանից եմ դուրս գալիս» (194): Ինչպես տեսնում ենք, Բլբուլյանի տարբերակը ոճաբանորեն խիստ տարբերվում է բնօրինակից: Նա օգտագործել է գրական լեզվին բնորոշ բառեր, որոնք չեն փոխանցում բնագրի ոգին: Հայերենում Обложить բայը ունի շրջապատելու, ծածկելու, շրջապատելու իմաստները (618): Իմաստն ավելի շատ ընդգծելու համար Վիսոցկին այս բայը ասում է երկու անգամ մեկ տողում. «Обложили меня, обложили» (6): Բլբուլյանը օգտագործում է տարբեր բայեր. Ես շրջապատված էի, ես կրկին շրջապատված էի (194), իսկ Սարոյանը թարգմանում է. Ես կրկին շրջապատված էի, և իմ բանը բուրդ է (369): Մեր կարծիքով, պատահական չէ, որ բանաստեղծը կրկնում է նույնը, սա ոճավորում է հատվածի ռիթմը: Ահա քառատողի ամբողջական թարգմանությունները: Արդեն ուժասպառ եմ եղել, պատրաստվում եմ պայթել, փախչում եմ իմ ամբողջ նյարդերով, դուրս եմ գալիս ինձանից: Դարձյալ նրանք հետապնդում են նրան և քշում դեպի ցանցը: (194) (Լ. Բլբուլյան) Նրանք ուրախությամբ ինձ քշում են դարանակալների վրա: (369) (Հովհաննես Սարոյան) Ուշագրավ են երկրորդ երգի թարգմանությունները: Վերադարձից բերենք երկու տող. Նյութը հայերենում ունի հետևյալ իմաստները. Ա) ուժեղ, մեծ, ուժեղ, ուժեղ, բ) փխբ: փորձառու, գ) փխբ. քարացած, անուղղելի (465): Բլբուլյանը թարգմանում է. «Նա գնում է գայլի որս: Նրանք ծեծեցին գայլերին, մոխրագույն գիշատիչներին, մեծ ու փոքր անմեղներին »(194): Դժվար է ասել, արդյոք Բլբուլյանը հասկացավ մայր բառի իմաստը, քանի որ մեծ տարբերակը միայն իմաստով չի համապատասխանում բուն մասին: Հովհաննեսը թարգմանական սխալ է թույլ տվել: Սարոյանը, այս բառը շփոթելով ձայնային խսիրի հետ իր ձայնային կառուցվածքի հետ. Խոսելով պոեզիայի թարգմանության մասին ՝ մենք նշեցինք դրա դժվարությունները: Մածուցիկ աշխատանքների դեպքում այդ դժվարությունները բազմապատկվում են: Դա, իհարկե, ունի հստակ բացատրություն: Վիսոցկին ոչ միայն բանաստեղծ է, այլեւ երգիչ, նա նվագում է կիթառ, երգում է իր հեղինակած երգ-բանաստեղծությունները: Եվ այս ամենը այնքան ներդաշնակ է, որ մինչ այժմ ոչ մի երգչի չի հաջողվել մոտենալ այդ հեղինակային կատարումների որակին: Նրա յուրօրինակ «Երգեր» ձայնը հարազատ են ոչ միայն ռուսներին, այլև օտարերկրյա, մասնավորապես հայ ունկնդիրներին: Հայ ընթերցողի համար շատ դժվար է կարդալ հայերեն տեքստ և ընդունել այն որպես Վիսոցկու ստեղծագործություն: Ականջի մեջ լսվում է ընթերցողի խռպոտ ձայնը, որն ընկալվում է միայն ռուսերեն ՝ իր հետաքրքիր բառապաշարով: Այսպիսով, կարելի է ասել, որ Վիսոցկու երգերն իրենք էլ թարգմանելի չեն, քանի որ եզակի են իրենց բովանդակությամբ: Անհրաժեշտության դեպքում թարգմանության ժամանակ պետք է փոխանցել բանաստեղծությունների գոնե ամենատարրական հատկությունները: Պետք է փորձել ռիթմը պահպանել, քանի որ այս դեպքում գործ ունենք ոչ թե սովորական բանաստեղծությունների, այլ երգերի հետ: Թարգմանիչը պետք է շատ լավ ուսումնասիրած լինի բանաստեղծի լեզուն, պատկերացում ունենա իր ապրած դարաշրջանի, ստեղծագործական կրոնի, հոգևոր նկրտումների մասին: Միայն բացահայտված երկու բանաստեղծությունների թարգմանությունները ցույց են տալիս, որ հայ թարգմանիչները խորապես չեն ընկալել ռուս բանաստեղծի երգերն ու նրանց փիլիսոփայությունը: Ընթերցողը, ով նախապես չիմանալով Վիսոցկուն, կփորձի ծանոթանալ իր ստեղծագործություններին հայերեն թարգմանություններում, սխալ կարծիք կկազմի դրանց մասին: Համենայն դեպս, թարգմանիչները ստիպված էին ավելի խորը հասկանալ հույզերի տարափը, որը լցնում է ռուս բանաստեղծի խոսքն ու երգը: Նրանք պետք է կարողանան փոխանցել բանաստեղծությունների ոգին, ինչը հատկապես կարևոր է, երբ թարգմանիչը Վիսոցկու նման անձնավորություն է: Թագուհի ՄանուկյանՎ. ՎԻՍՈSՍԿԻԻ ԵՐԿՈՒ ԲԱՆԱՍՏԵԻ «KONI PRIVEREDLIVYE», «OHOTA NA VOLKOV» ՀԱՅԵՐԵՆ թարգմանություններ հիմնաբառեր ՝ Վլադիմիր Վիսոցկի, Լոն Բլբուլյան, Հովհաննես Սարոյան: ։
| Մեր աշխատանքում մենք քննության ենք առել Վլադիմիր Վիսոցկու «Кони привередливые» և «Охота на волков» բանաստեղծությունների հայերեն թարգմանությունները։
Մեր վերլուծության ընթացքում պարզվեց, որ հայ թարգմանիչները չեն կարողացել հաղթահարել Վիսոցկու երգերը թարգմանելու դժվարությունները։
Այսպիսի աշխատանք կատարելու համար պետք էր ավելի խորությամբ ուսումնասիրել բանաստեղծին և ավելի լայն պատկերացում ունենալ նրա ապրած դարաշրջանի, ստեղծագործական դավանանքի և հոգեկան մղումների մասին։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳՅՈՒԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ DEԱՐԳԱՄԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՈՒAYԻՆ Մարդկային հասարակության զարգացումը հազարամյակների խորքից մինչև մեր օրերը տեղի է ունեցել տնտեսական զարգացմանը զուգահեռ: Այն առաջացել է ագրարային աղբյուրներից ՝ աստիճանաբար ձևավորելով արդյունաբերական գետեր (ագրոարդյունաբերություն), լճեր (թեթև արդյունաբերություն, արդյունաբերության այլ ճյուղեր) ՝ աստիճանաբար լցնելով հետինդուստրիալ սոցիալական օվկիանոսը: 20-րդ դարի սկզբին Հայաստանը բնութագրվում էր որպես հետամնաց ագրարային երկիր: Հաջորդ տասնամյակների ընթացքում, գյուղատնտեսության և արդյունաբերության սրընթաց զարգացման արդյունքում, 20-րդ դարի վերջին Հայաստանն արդեն դարձել էր արդյունաբերական պետություն, որի համախառն արտադրանքի շուրջ կեսը ապահովում էր արդյունաբերությունը: Սակայն տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունների արդյունքում Հայաստանը 21-րդ դար մտավ ոչ որպես ագրարային, ոչ որպես արդյունաբերական և ոչ էլ հետինդուստրիալ երկիր: Էվոլյուցիոն տնտեսական զարգացման ներկայիս հրամայականը գյուղատնտեսությունը տնտեսական քաղաքականության կենտրոնում դնելն է որպես ելակետ, որի վրա հիմնված կլինի ագրոարդյունաբերության, ապա նաև ամբողջ արդյունաբերության զարգացումը, որը երկարաժամկետ հեռանկարում կարող է լինել միակ երաշխիքը տնտեսության համար: անցում դեպի հետինդուստրիալ հասարակություն: Դրանում կարող է դեր ունենալ Սահմանադրության դերը, մյուս կողմից ՝ գյուղատնտեսության զարգացումն ինքնին կդառնա ՀՀ Սահմանադրության հաստատման գործոն ՝ թույլ տալով Սահմանադրությամբ նախատեսված բազմաթիվ նորմեր (ինչպիսիք են կրթությունը, բժշկական օգնությունը, համարժեք կենսամակարդակ, ներառյալ բնակարան և այլն): կենցաղային պայմանները բարելավելու, հանգստանալու, աշխատանք ընտրելու, ձեռնարկատիրական գործունեություն ծավալելու և այլնի իրավունքը. 1) հայ հասարակության ամենամեծ խավը գյուղացիների համար դառնալ կենդանի իրողություն: Եկեք պարզենք, թե որն է ՀՀ գյուղատնտեսության հիմնական խնդիրը, ինչ սահմանադրական լուծում է պետք նրան առաջարկել: ՀՀ գյուղատնտեսության հիմնական խնդիրը. Հովհաննես Թումանյանը Հայ օգնության կոմիտեի իր կոչում ասում է. «Խաղաղություն գտնելով ՝ նա գործի անցավ, ինքը ՝ մեծ տառապողը, Հայաստանի իրական տերը ՝ հայ գյուղացին: Սովը, թուրը և կործանումը չեն ճնշել նրա հայտնի դիմացկունությունն ու կառուցողական ոգին: Նա շատ զոհեր է տվել, բայց չի լքում պապի տունը. նա կանգնած է իր հարազատ դաշտում և կմնա այդպիսին, որքան էլ որ գնան իշխանությունները: »2 Unfortunatelyավոք, յուրաքանչյուր հայ բանաստեղծ սխալ է թույլ տվել իր կանխատեսումների մեջ, հայ գյուղացին կանգ չի առել 1990-ականներին: 19-րդ դարի սկզբից, առաջին իշխանությունների ժամանելուն պես, զանգվածային արտագաղթի ճանապարհը փոխվեց, գյուղերը սկսեցին դատարկվել, դպրոցների դասասենյակները փակվեցին, գյուղական բնակչության սեռը և տարիքային կառուցվածքը խեղաթյուրվեց, « հայկական գյուղերի կարմիր գիրք »-ը սկսեց հայտնվել: 1991 թ. Ընդունված «Գյուղական կոլեկտիվ տնտեսությունների մասին» օրենքը սկսեց Հայաստանում հողերի սեփականաշնորհման գործընթացը, որն առաջինն էր հետխորհրդային երկրների շարքում: Հողային կայծակնային արագությամբ սեփականաշնորհումը պայմանավորված էր ավելի շատ քաղաքական, քան տնտեսական դրդապատճառներով, որոնք հետագայում ձևակերպվեցին որպես «ոչ թե գյուղացուն հող տալու, այլ հողին գյուղացուն տալու քաղաքականություն»: Նախկին 860 կոլեկտիվ-սովետական տնտեսությունների փոխարեն ստեղծվել է շուրջ 340 հազար գյուղացիական տնտեսություն (որից 300 հազարը դեռ 1991 թ. Էին 3), 1 Տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն (փոփոխված է), 2005 թ., Հոդված: 32, 33, 33.1, 34, 38, 39, 48 (կետ 12) (հասանելի է http: // www. //www.arlis.am/documentview.aspx?docID=75780 հղում): 2 Տե՛ս Հ. Թումանյան, Ընտիր երկեր, Երևան, «Սովետական գրող», 1978, էջ: 496: 3 Տե՛ս Հայաստանի սոցիալական պատկերը ությունը Աղքատություն, ՀՀ ԱՎSS, 1996, էջ: Միջին հաշվով հատկացվել է 1.38 հա տարածք, որը տեղակայված է 3-4 առանձին հողամասերում 1: 1990 թվականը `1994 թ.-ի համեմատ, ընդհանուր տնտեսության մեջ զբաղվածների կառուցվածքում գյուղատնտեսությունում զբաղվածների մասնաբաժինը կրկնապատկվել է (17,7% -ից 33,9%), ինչը աննախադեպ սոցիալական հետընթաց էր 2: Գյուղատնտեսությունը, փաստորեն, վերածվեց հազարավոր աշխատուժի ավելցուկը կլանող «բարձի», որը ազատվում է արդյունաբերությունից և տնտեսության այլ ճյուղերից, ինչը, միևնույն ժամանակ, ուղեկցվում էր աշխատուժի արտադրողականության կտրուկ անկմամբ: գյուղատնտեսության ոլորտը 3. Հողերի մասնավորեցման (1991-1992թթ.) Եվ մնացած ագրոարդյունաբերական համալիրի (վերամշակող-մատակարարման արդյունաբերություն, գնումների առևտրային ձեռնարկություններ) ժամանակավոր ընդմիջման պատճառով (1996-2000թթ.) Հայ գյուղացին միայնակ մնաց ոչ միայն արտադրության, այլ նաև արտադրության համար: հոգսերով 4: Հայաստանի նման սակավ բնակեցված գյուղատնտեսության գյուղատնտեսական նշանակության գյուղատնտեսական նշանակության հողերի ֆոնդի հատկացումը շուրջ 1,2 միլիոն հողակտոր, միջինը կես հեկտարը չգերազանցող, քաղաքական-տնտեսական կարճատեսություն էր, որը թույլ չէր տալիս որևէ զարգացում այս կարևորագույնի համար: տնտեսության ճյուղը միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հատվածում: Արդյունքում, Հայաստանի ապրանքախնդրորեն աճող գյուղատնտեսությունը մի քանի տարի անց դարձավ նահապետական, արհեստագործական հիմքի վրա հիմնված ֆերմա, որի արտադրության 2/3-ը սպառվեց գյուղացիական տնտեսություններում 6, իսկ «մանրադիտակային» հողերը բացառեցին գյուղտեխնիկայի օգտագործումը: Գյուղատնտեսության ինտենսիվ զարգացում, մասնագիտացում, տվյալ ոլորտում զբաղվողների սոցիալ-տնտեսական պայմանների բարելավում: Իրականացված «բարեփոխումների» արդյունքում նախկինում կատարված մեխանիկական աշխատանքների 20% -ը մեքենայացված է 7, ոռոգվում են նախկինում ոռոգվող հողերի մոտ կեսը 8, իսկ Հայաստանի վարելահողերի մոտ 1/3-ը դուրս են մնացել գյուղատնտեսական շրջանառությունից: հիմնականում գյուղացիական տնտեսությունների համար անբարենպաստ օգուտների պատճառով: Այն, ինչ կատարվեց ՀՀ գյուղատնտեսության ոլորտի հետ, համառոտ կարելի է ամփոփել հետևյալով. «Կառավարության մուրճի մեկ հարվածով ՀՀ գյուղատնտեսությունը ներկայացնող հայելին բաժանվեց հարյուր հազարավոր մանր կտորների, որոնց հավաքումը տարիներ կպահանջի, բայց նույնիսկ այդ ժամանակ հայելին չի ստանա իր նախկին տեսքը »: ՀՀ գյուղատնտեսության հիմնական խնդիրը լուծելու սահմանադրական ուղին: Ինչպես նկատելի է, հայկական գյուղի առջև ծառացած հիմնական խնդիրը չափազանց մասնատվածությունն է, որի լուծումներից մեկը գյուղատնտեսական նշանակության հողերի խոշորացումն է, որը արդյունավետորեն կարող է իրականացվել միայն մեկ եղանակով ՝ տնտեսությունների միջև համագործակցության արագ զարգացման միջոցով: 20-րդ դարի երկրորդ կեսին ձեւավորվեց և արագ սկսեց զարգանալ գիտական նոր ուղղություն ՝ սահմանադրական տնտեսագիտություն: Այդ ուղղությունը հաստատելու համար դրա հիմնադիրը տնտեսական է 1 Տե՛ս Գյուղացիական տնտեսությունների, առևտրային կազմակերպությունների և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի քանակը 2006 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ, ՀՀ ԱՎSS, 2006, էջ: 3; Նախշիկյան Ա., Osyanոսյան Ա. Գնահատումը գյուղատնտեսական ապրանքների շուկայում, աշխատանքային փաստաթուղթ, ՀՀ կենտրոնական բանկ, Երեւան, 2002, էջ. 6 2 Տե՛ս A. Nakhshikyan, A. Tsosyan A., 2002, p. 5 3 Տե՛ս Աղքատության հաղթահարման ռազմավարության փաստաթուղթ, Երևան, 2003, էջ: 19 4 Տե՛ս Մանասերյան Ն., Ագրարային հարցը երեկ և այսօր, Երևան, տնտեսագետ, 2005, էջ: 98 թ. 5 Տե՛ս Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը, ՀՀ ԱՎSS, 1996 թ., Էջ: 8 Ներկայումս գյուղատնտեսական արտադրանքի արտադրողականությունը բավականին ցածր մակարդակի վրա է: 2013-ին այն կազմել է 56.4% (ներառյալ սակարկությունների գործարքները), իսկ մնացածն ուղղվել է գյուղատնտեսական տնտեսությունների ներքին օգտագործմանը (տե՛ս գյուղմթերքների վաճառք (օգտագործում) գյուղացիական տնտեսությունների կողմից 2013 թ., ՀՀ ԱՎSS, 2014, էջ 2): 7 Տե՛ս Manaseryan N., 2005, p. 114: 8 Ներկայումս ոռոգելի հողերը կազմում են 154,2 հազար հա (գյուղատնտեսական նշանակության հողերի 7,5% -ը) 1990-ականներին: 275 հազար հեկտարի համեմատ: Արդյունքում, գյուղատնտեսական նշանակության հողերի որակի բնութագրերի կորուստ կա `իր երկարաժամկետ բացասական հետևանքներով (տե՛ս« ՀՀ հողային ֆոնդի առկայության և բաշխման մասին հաշվետվության մասին »ՀՀ կառավարության 2013 թ. Որոշում. 1184-Ն որոշում: 1184-Ն) , 9 2012 Այսօրվա դրությամբ 448,4 հազար հա վարելահողեր, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքատարածությունները կազմել են 304,2 հազար հա, այսինքն ՝ վարելահողերի 32,2% -ը չի օգտագործվել նպատակով (տե՛ս Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2013, ՀՀ ԱՎSS, 2013 թ. , էջ 296-300): Աղեղնավոր Jamesեյմս Բուխանանը 1986 թ.-ին արժանացել է Նոբելյան մրցանակի 1: Ըստ Բուչենանի, սահմանադրական տնտեսագիտության հիմնական տարբերակիչ առանձնահատկությունը սովորական, հակասահմանադրական տնտեսագիտությունից այն է, որ այն կենտրոնանում է կանոնների ընտրության վրա, ի տարբերություն երկրորդի, որը կենտրոնանում է գոյություն ունեցող կանոնների շրջանակներում ընտրությունների վրա 2: Այս դեպքում խոսքը գնում է հետևյալ երկու կանոնների ընտրության մասին. Բաժանված ֆերմերային տնտեսություններ կամ գյուղատնտեսական կոոպերատիվներ: Հարցն ինքնին ցույց է տալիս, որ այս քննարկումը սահմանադրական տիրույթում է: Հայաստանը աշխարհի սակավաթիվ երկրներից մեկն է, որը մի կողմից բնութագրվում է շատ ցածր հողով, մյուս կողմից ՝ ընդհանուր տնային տնտեսությունների 37% -ը զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ 3 (2012 թ.), Եվ տնային տնտեսությունների 77% -ը գյուղական բնակավայրեր 4 (2008): ավելացված Այս ոլորտի ավելացված արժեքը կազմում է ՀՆԱ-ի 22% -ը (2013 թ.): Համեմատության համար նշենք, որ Միացյալ Նահանգներում գյուղատնտեսական նշանակության հողերը կազմում են ընդհանուր տարածքի 45% -ը, որը կազմում է ՀՆԱ-ի 1,2% -ը, ինչը կազմում է ֆերմայում աշխատող 1,6% -ը: Միացյալ Թագավորության համար այս ցուցանիշները համապատասխանաբար 71%, 0.7% և 1.2% են `Ֆրանսիայում, որը ամբողջ աշխարհում հայտնի է իր գյուղատնտեսական արտադրանքով` 53%, 1,9% և 2,9%: Այդ պատճառով շատ զարգացած, ինչպես նաև զարգացող երկրներում նման սահմանադրական կարգավորման անհրաժեշտություն չկա. Հայաստանի Հանրապետության պարագայում դա ամբողջովին բխում է ներքին իրականությունից: Այնուամենայնիվ, միջազգային սահմանադրական փորձն այս առումով այնքան էլ աղքատ չէ: Մասնավորապես, Հունաստանի Սահմանադրությունը սահմանում է, որ պետությունը պարտավոր է հոգ տանել գյուղատնտեսական կոոպերատիվների զարգացման մասին (հոդված 12, կետ 4): Նիկարագուայի Սահմանադրության համաձայն, պետությունը պետք է խթանի գյուղացիական կամավոր միավորումը գյուղացիական կոոպերատիվներում: այն պետք է աջակցի նրանց տեխնիկական և արտադրական կարողությունները բարձրացնելու համար անհրաժեշտ ռեսուրսներին ՝ գյուղացիների կենսամակարդակը բարելավելու համար (հոդված 109): Համաձայն Պանամայի Սահմանադրության, ագրարային քաղաքականության նպատակներին հասնելու համար պետությունը պետք է նպաստի արտադրության և բաշխման կոոպերատիվների ստեղծմանը (հոդված 126, կետ 3): Պարագվայի Սահմանադրության համաձայն, գյուղատնտեսական կոոպերատիվների ստեղծումը պետք է խրախուսվի պետության կողմից (հոդված 114): Հատկապես ուշագրավ է Պորտուգալիայի Սահմանադրությունը, որը նախատեսում է բացառել շատ խոշոր ֆերմերային տնտեսություններ և վերադասավորվել շատ փոքր գյուղացիական տնտեսություններ: Վերջինս նախատեսում է, որ առանց սեփականության իրավունքը վնասելու, պետությունը, օրենքի համաձայն, պետք է նպաստի փոքր գյուղատնտեսական միավորների չափի վերանայմանը գյուղատնտեսական քաղաքականության նպատակների համար համապատասխան չափից, ինչը պետք է իրականացվի իրավական, հարկաբյուջետային խրախուսումների միջոցով: դրանց կառուցվածքային կամ զուտ տնտեսական ինտեգրման համար: մասնավորապես կոոպերատիվների կամ հողամասերի միավորմանը միտված միջոցների տեսքով (հոդված 95): Այսպիսով, ելնելով ներքին իրողություններից, ինչպես նաև միջազգային սահմանադրական փորձից `առաջարկվում է ՀՀ Սահմանադրության մեջ մտցնել նոր սահմանադրական նորմ` «պետությունը խթանում է գյուղատնտեսական կոոպերատիվների զարգացումը»: Առաջարկվում է այն ներկայացնել որպես «տնտեսական, սոցիալական և մշակութային ոլորտներում պետության հիմնական խնդիրների մասին» հոդվածի 48-րդ հոդված `հետևյալ ձևակերպմամբ.« Նպաստել գյուղատնտեսական կոոպերատիվների զարգացմանը »: Այս նորմայի սահմանադրական ամրագրմանը կհաջորդեն օրենսդրական «Branրագրային ճյուղերը», որոնց իրագործումը մեծ ներդրում կունենա գյուղատնտեսության զարգացման և Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանադրականության հաստատման գործում: 1 Տե՛ս Նոբելյան մրցանակի պաշտոնական կայքը http: //www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-science/laureates/1986/buchanan-facts.html: 2 Տե՛ս Buchanan JM, Սահմանադրական տնտեսագիտության տիրույթը, Սահմանադրական քաղաքական տնտեսություն, հ. 1, թիվ 1, 1990 թ., Էջ 2-3: 3 Տե՛ս Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 2013, ՀՀ ԱՎSS, 2013, էջ 59: 4 Տե՛ս Գյուղական համայնքների հիմնական հետազոտության արդյունքների մասին զեկույց, ՀՀ ԱՎSS, 2009 թ., Էջ: 8 5 Տե՛ս Համաշխարհային բանկի տվյալների շտեմարան (հասանելի է www.databank.worldbank.org կայքում): Iraիրայր Մխիթարյան գյուղատնտեսության զարգացման սահմանադրական ճանապարհը Հիմնաբառեր. Սահմանադրական տնտեսագիտություն, սահմանադրական կանոններ, գյուղատնտեսություն, խնդիրներ, սահմանադրական լուծումներ: ։
| ՀՀ գյուղատնտեսության զարգացումն ունի անկյունաքարային նշանակություն սոցիալ-տնտեսական, ժողովրդագրական, ազգապահպանման, ազգային անվտանգության և այլ առումներով։
Աշխատանքում վեր է հանվել ՀՀ գյուղատնտեսության գլխավոր հիմնախնդիրը, նախանշվել զարգացման միակ ուղին, այն է՝ կանոնների փոփոխությունը՝ անցումը գերմասնատված գյուղատնտեսական համակարգից խոշոր կոոպերատիվների վրա հիմնված համակարգի։
Առկա կանոնի շրջանակներում իրականացվող մնացյալ բոլոր քայլերը դատապարտված են՝ պայմանավորված գործող տնտեսությունների անկենսունակությամբ։
Առաջարկվում է իրականացնել համապատասխան սահմանադրական փոփոխություն։
|
ԱԿՏԻՎ ԽՈՐ ԿՈՒՍԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՆԿԱՐԱԳՐՈՒՄԸ ԱՇԽԱՐՀԱԲԱՆԱԿԱՆ ՄԵԹՈԴՆԵՐԻ ԸՆԹԱ DeՔՈՒՄ Խորը կոտրվածքները համարվում են երկրաշարժի կարևորագույն կառուցվածքային տարրերից մեկը: Դրանք հասնում են մինչև Մոհորովիչիչի սահմանը, ուղեկցվում են երկրաշարժերով, իսկ դրանց սահմաններում շարունակվում են ապարների խանգարումներն ու շարժումները: Խորը կոտրվածքները մորֆոլոգիապես արտահայտված երկար զարգացող տարանջատող մակերեսներ են կամ երկրի նեղ տեկտոնական տեղաշարժի գոտիներ [1]: Դրանք տեղաշարժման, ծածկույթի տեղաշարժման պարանով բնույթի են, որոնք թափանցում են երկրի վերին շերտը և որոշ չափով կապված են երկրաբանական հիմնական գործընթացների հետ, ինչպիսիք են նստվածքները, մագմատիզմը և լեռների գոյացումը: Դա պայմանավորված է նրանով, որ խորը կոտրվածքները միշտ եղել են առաջնահերթ ուսումնասիրությունների առարկա շատ մասնագետների ՝ երկրաբանների, երկրաբանների, երկրաֆիզիկոսների համար: Ապացուցված է խոր կոտրվածքների դերը գեոսինկլինալային կոտրվածքների զարգացման և զարգացման մեջ և լեռնային ապարների երեսների գոյացման գոյացություններում փոփոխություններ: Հայաստանն այս տեսակետից բացառություն չէ: Հայաստանի տարածքում խորը կոտրվածքների հետազոտումը կապված է երկու հիմնական խնդիրների հետ. Ա) սեյսմիկ գոտիավորում, երկրաշարժի կանխատեսում, տեկտոնական շրջանցում, բ) հանքային հանքավայրերի հետախուզում և հետախուզում: Հայաստանի տարածքն ընդգրկված է Միջերկրածովյան գոտում, այստեղ հնարավոր են 8-9 բալ ուժգնությամբ երկրաշարժեր: Փորձը ցույց է տվել, որ կոտրվածքների խոր գոտիները շրջանցելով իրենց խաչմերուկի տարածքները համարվում են ուժեղ երկրաշարժերի ամենահավանական տեղանքները: Այս տեսանկյունից չափազանց կարևոր են ՀՀ տարածքում խորը կոտրվածքների մանրամասն ուսումնասիրությունները: Հաճախ կոտրվածքներ են հայտնաբերվում կամ դրանց տվյալները շտկվում են միայն սեյսմիկ ակտիվացումից հետո: Հայտնի է նաև, որ ակտիվ կոտրվածքների վերաբերյալ համեմատաբար հուսալի տվյալները կարող են բացահայտվել, երբ մանրակրկիտ ուսումնասիրվում են ուժեղ երկրաշարժերով սեյսմոգեն կոտրվածքները և ցնցման գործընթացները: Կոտրվածքները սովորաբար տարբերվում են երկրաբանական, երկրաֆիզիկական և երկրաբանական առանձնահատկությունների հիման վրա: Այնուամենայնիվ, այս ոչ բոլոր չափանիշներն են ինքնուրույն հուսալի, այդ պատճառով էլ կոտորակները բաժանվում են տվյալների հավաքածուի հիման վրա: Կախված տարածքի երկրաբանական պայմաններից ՝ հուսալի նշանները կարող են տարբեր լինել: Երկրաֆիզիկական մեթոդներն ավելի արդյունավետ են երիտասարդ կազմավորումների ծածկված տարածքների ուսումնասիրման համար: Երկրաբանական մեթոդները պակաս արդյունավետ են, հատկապես, երբ կոտրվածքները ծածկույթի ձևավորումից հետո նկատելի տեկտոնական ակտիվություն չեն ցուցաբերում: Այդ պատճառով ծածկված տարածքներում, լավագույն դեպքում երկրաբանական մեթոդներով, կոտրվածքները: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ երիտասարդ տարիքի ժայռոտ տարածքներում կոտրվածքների տարանջատումը հիմնականում երկրաֆիզիկական խնդիր է [1]: Կախված ուսումնասիրվող տարածքի երկրաբանական կառուցվածքից, կոտրվածքների բնութագրերը, տարանջատման արդյունավետ և հուսալի երկրաֆիզիկական չափանիշների ընտրությունը կարող է խնդիր լինել: Այդ նպատակով սովորաբար ուսումնասիրվում է կոտրվածքների գոտում երկրաֆիզիկական անոմալիաների բնույթը, բացահայտվում է կապը նրանց հետ, հիանալ այս տվյալների հիման վրա ամենաարդյունավետ հայտնի երկրաֆիզիկական չափանիշներից մեկը: Գործնական բեկորների առանձնացման մեկ այլ մոտեցում կա: Նախ `ճեղքված ճեղքերի բեկորների վրա երկրաֆիզիկական դաշտերի փոփոխության բնույթն ուսումնասիրվում է որպես հղման տեղամաս, ապա` որպես արդյունք, ընտրվում են երկրաֆիզիկական չափանիշները: Սպիտակի 1988 թ. Երկրաշարժ (7.0 մագնիտուդ, MSK-64 մասշտաբով 9-10 բալ), կոտրվածք, որը եկել է երկրի մակերևույթ, որի մասին կան բավականին հուսալի տվյալներ (ընդհանուր երկարությունը 37 կմ, երկրաչափական պարամետրեր, շարժման ուղղությունները երկրաշարժը և չափը, էպիկենտրոնային մեխանիզմը և այլն), սեյսմիկ ակտիվությունը, կոտրվածքների կոտրման հնարավոր չափանիշ է [1]: Գծապատկեր 1. Հայաստանում և հարակից տարածքներում ակտիվ խզվածքների քարտեզը [5] (1. մակերևույթի վրա հստակ արտահայտված, 2. թաղված խզվածքներ, 3. ենթադրյալ ակտիվ խզվածքներ, 4. ոչ ակտիվ խզվածքներ, 5. կորեր, ճկում, 6. գծային գոտիներ , ստացված տարածության միջոցով ՀՀ խորը կոտրվածքների վերաբերյալ կան բազմաթիվ քարտեզներ, որոնք կազմել և հիմնավորել են տարբեր մասնագետներ (Ս. Նազարեթյան, Ս. Բալասանյան, Է. Խարազյան, Ա. Կարախանյան և այլն), բայց Սպիտակից 1988. Երկրաշարժից հետո, Հայաստանի հյուսիսում կատարված մանրամասն դաշտային երկրաբանական հետազոտությունների արդյունքում կազմվել են ակտիվ խզվածքների նոր քարտեզներ (Նկարներ 1 և 2): Նկար 2. Սպիտակ 1988 երկրաշարժի գոտում ակտիվ խզվածքների քարտեզ (ըստ տարբեր հեղինակների) (1. Ակտիվ խզվածքներ, 2. Սպիտակի սեյսմոգեն խզվածք, 3. Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ ակտիվ խզվածքների տեղանքներ, 4. Այլ խզվածքներ, 5. Տեկտոնական սթրեսների տարածաշրջանային դաշտի ուղղությունը, 6. Տեղական տեկտոնական սթրեսները) դաշտի ուղղությունը) Կոտրվածքների առանձնացման առաջին մոտեցման դեպքում դժվարություններ են առաջանում երկրաֆիզիկական անոմալիաները մեկնաբանելիս, քանի որ երկրաֆիզիկական տվյալների երկրաբանական մեկնաբանությունը միշտ չէ, որ միանշանակ է: Երկրորդ մոտեցման դեպքում կոտրվածքները կամ դրանց բեկորները պետք է հուսալիորեն ընտրվեն: Սովորաբար դժվար է գտնել կոտրվածքների այնպիսի բեկորներ, որոնք մենք պայմանականորեն անվանում ենք ռեփեր: Ուստի անհրաժեշտ է միաժամանակ կիրառել երկու մոտեցումները, քանի որ որդերը կարող են լրացնել միմյանց: Մասնավորապես, Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսում առկա են խորը կոտրվածքների ռեփերների ընտրության հետևյալ բարենպաստ պայմանները. 1. «emեմլյա» -ի և «Չերեպախա» -ի միջոցով տարածքի մեծ մասի խզվածքային տեկտոնիկայի մանրամասն ուսումնասիրություն: սեյսմիկ կայաններ [3]: 2. 1 20000 խոշոր ավելի մեծ մասշտաբի իչ մագնիսական աչափ մագնիսաչափական քարտեզների առկայություն: Մանրամասն սեյսմոլոգիական տվյալներ, որոնք նույնպես նպաստում են կոտրվածքների հուսալի տարանջատմանը: Ավելին, կոտրվածքների բեկորների վրա, ուսումնասիրելով գրավիտացիոն-մագնիսական դաշտերի հիմնական բնութագրերը, որոշվել են դրանց տարածման հնարավոր ուղղությունները: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ այնտեղ, որտեղ սեյսմիկ հետազոտության պրոֆիլները հատվում են երկրաբանական քարերով, ընդհանուր առմամբ խոր խզվածքները հաստատվում են: Ձգողական դաշտի մագնիսական դաշտի և կոտրվածքների սխեմաների համադրությունից (Նկարներ 3 դիտ 4) նկատվել է, որ ռեփերի ճնշող մեծամասնությունը համընկնում է բարձր հորիզոնական գծային գրադիենտների գրավիտացիոն դաշտի գոտիների հետ: Գծապատկեր 3. Կոտրվածքային ապարների բաշխման սխեմա և անոմալգրավացիոն դաշտային սխեմա քարտեզ (գրավիտացիոն դաշտեր. 1. առավելագույն, 2. նվազագույն, 3. բարձր գրադիենտ գոտիներ, 4. բարձր գրադիենտ գոտիների տարածաշրջանային առանցքներ, 5. բարձր գրադիենտ գոտիների ձգված առանցքներ, 6. մինչև 1 կմ սեյսմիկ խզվածքներ, 7. 1 -2 կմ, 8. 2 կմ և ավելին, 9. Երկրաբանական ռեփերներ) Ռեփերներից ոմանք համընկնում են ձգողական-մագնիսական դաշտի անոմալիաների կառուցվածքային խանգարումների գծերի հետ: Նման գծերը բնույթով տարբեր են: Դրանք փոխում են անոմալիաների, ձվերի, ուժի, չափի տարածվածությունը: Այսինքն ՝ դրանք ծառայում են որպես սահմաններ տարբեր ology- ի «ինտենսիվության անոմալիաների» միջեւ: Գծապատկեր 4. Կոտրվածքների դարակների տեղադրման դիագրամ և մագնիսական դաշտի քարտեզ (արդյունահանված 4200 մ բարձրությունից) [6] (1. Դրական իզոդինամիկա, 2. isրո իզոդինամիկա, 3. Բացասական իզոդինամիկա, Ուղղահայաց տեղաշարժի խորության լայնություն, մինչև 5 ամպլիտուդա, կմ 1-2 կմ, 6. 2 կմ և ավելին, 7. երկրաբանական ապարներ) ՀՀ հյուսիսային տարածքի տարածաշրջանային կոտրվածքների հիման վրա վերը նշված մեթոդաբանության և կոտրվածքների տարանջատման երկրաբանական-երկրաֆիզիկական չափանիշների փաթեթի հիման վրա կազմավորվեցին ՝ 1: 200,000 մասշտաբի քարտեզը (Նկար 5): Առանձնացվել են մի քանի նոր կոտրվածքներ. Դրանց բեկորները (Լալվար-Մուրղուզի կոտրվածք, Ախուրյանի կոտրվածքի հյուսիս-արևելյան հատված, կոտրվածքը ձգվում է Դիլիջանից հյուսիս-արևելք): Գծապատկեր 5. Հայաստանի հյուսիսային մասում տարածաշրջանային կոտրվածքների քարտեզը կոտրվածքների բաժանման երկրաբանական-երկրաֆիզիկական չափանիշներով Երկրաբանական-երկրաֆիզիկական չափանիշները ներկայացված են լատինական տառերով: G - գրավիտացիոն, M - մագնիսաչափական, S - սեյսմիկ, E - սեյսմիկ, մակրոսեյսմիկ և էպիկենտրոնների խտացում, T - տեկտոնական, O - նստվածքային, D - երկրաբանական, ներառյալ հեռավորությունը (հեռաչափություն): Նկար 5-ը ցույց է տալիս կոտրվածքները տարանջատած երկրաբանական-երկրաֆիզիկական նշանների խմբերը: Դրանք կոտրվածքների ինչպես երկրաբանական, այնպես էլ երկրաֆիզիկական բնութագրեր են: Կոտրվածքները բաժանվում են ախտանիշների 4-5 խմբերի կողմից: Դրանք գրավիտացիոն, մագնիսաչափական, սեյսմիկ, սեյսմիկ, ինչպես նաև տեկտոնական, նստվածքային, հեռավորության (աէրոկոսմիկական) նշանների խմբեր են: Նշենք, որ յուրաքանչյուր խումբ ներկայացված է մի քանի չափանիշներով: Օրինակ ՝ գրավիտացիոն նշանները պետք է նշանակեն ինչպես բարձր գրադիենտ ձգումներ, այնպես էլ գրավիտացիոն դաշտի կառուցվածքային կառուցվածքի կտրուկ փոփոխություններ ՝ տեղական անոմալիաներ, այդ գոտիների երկայնքով: Սեյսմիկ նշանների երկու խումբ առանձնացված են միմյանցից: Սեյսմիկ նշանների խումբը ներառում է սեյսմիկ ալիքների տարածման, արտացոլման կամ փոխանակման առանձնահատկությունները, որոնք բնորոշ են կոտրվածքների գոտիներին: 1 200,000 մասշտաբի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ տարածաշրջանային խզվածքների տարբեր հատվածներ, նույնիսկ միայն Հայաստանի հյուսիսում, ունեն տարբեր երկրաբանական-երկրաֆիզիկական առանձնահատկություններ: Այսինքն ՝ նույն բեկումը, ունենալով ընդհանուր, միևնույն ժամանակ տարբեր հատկություններ տարբեր մասերում: Վերլուծության արդյունքում մենք կարող ենք անել հետևյալ եզրակացությունները. O Կոտրվածքների ավելի ամբողջական պատկերացում կազմելու համար անհրաժեշտ է կատարել երկրաբանական-երկրաֆիզիկական մեթոդների բարդ կիրառում: o Երկրաֆիզիկական խոր կոտրվածքներ ընտրելու համար երկրաֆիզիկական չափանիշները ընտրելու համար նախ պետք է օգտագործել ռեփերի «ֆիզիկական դաշտի տարրերի» միջեւ հաստատված կապերը: o Ակտիվ խորը կոտրվածքները քարտեզագրելու համար մագնիսական աչափ մագնիսաչափական մեթոդների օգտագործումն ավելի արդյունավետ է: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Նազարեթյան Ս., Սպիտակ 1988 Երկրաշարժը ՝ լուսանկարներով, փաստերով և մեկնաբանություններով: Երեւան, Գիտություն, խմբ. 2018, էջ 11: [5] Բալասանյան Ս., Նազարեթյան Ս., Հայաստանում ակտիվ խզվածքների քարտեզ 1995 հարակից տարածքներ 1995: Մկրտչյան Լիաննա ԱԿՏԻՎ ԽՈՐ ԿՈՒՍԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՇԽԱՐՀԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒՄԸ Հիմնաբառեր. Կոտրվածք, շրջագիծ, երկրաբանական-երկրաֆիզիկական , ։
| Քանի որ ՀՀ տարածքին բնորոշ խորքային բեկվածքների անջատման համար բոլորի կողմից ընդունված մեթոդիկա գոյություն չունի, ուսումնասիրություններ է իրականացրել՝ առավել արդյունավետ մեթոդիկայի ընտրության համար։
Մանրամասն ուսումնասիրությունների, առկա հայտնի երկրաբանական, երկրաֆիզիկական, երկրաձևաբանական և այլ նյութերի վերլուծման արդյունքում կարելի է եզրակացնել, որ խորքային բեկվածքների անջատման նպատակով նախապատվությունը պետք է տալ երկրաֆիզիկական չափորոշիչներին։
Առաջարկված մեթոդիկայի հիման վրա կազմվել է ՀՀ հյուսիսային տարածքի խորքային բեկվածքների 1։
200 000 մասշտաբի քարտեզը։
|
Բժշկական աշխարհագրությունը սահմանային գիտություն է աշխարհագրության և բժշկագիտության միջև, որով էլ պայմանավորված է նրա բազմաբովանդակ լինելը։
Այն ուսումնասիրում է մարդու առողջության վրա ազդող միջավայրի բնական ու սոցիալ-տնտեսական գործոնների բնույթը` մարդու առողջությունը պահպանելու և հիվանդությունները կանխարգելու նպատակով։
Գիտությունն ունի կիրառական մեծ նշանակություն, հետևաբար, բացի տեսականգիտելիքներից, պահանջվում է, որ ուսանողներն ունենան դրանք կիրառելուհմտություններ։
Մեթոդական բնույթի այս հոդվածի նպատակը բժշկաաշխարհագրականգործնական աշխատանքների կատարման տարբեր մոտեցումների ներկայացումն է, քանի որ գիտելիքների կայունությունը պայմանավորված է ոչ միայնտեսական, այլև կիրառական-գործնական առումով, իսկ դրանք ձեռք ենբերվում` գործնական աշխատանքներ կատարելով։
Այս աշխատանքների կատարման համար պահանջվում են բուհական դասագրքեր կամ դասընթացիշուրջ դասախոսություններ, քարտեզներ, վիճակագրական նյութեր, գծագրական ու քարտեզագրական պարագաներ։
Գործնական յուրաքանչյուր աշխատանք պետք է ունենա նպատակ,խնդիրներ, կիրառվող մեթոդներ, կատարման տարբերակներ և անպայմանտվյալ թեմային համապատասխանող ելակետային նյութեր։
«Բժշկական աշխարհագրություն» դասընթացի դասախոսության փաթեթում կան քննարկվողբոլոր թեմաների շուրջ տեսական նյութեր։
Ծանոթանալով դրանց` ուսանողըպետք է կարողանա.• համակարգել տվյալ երևույթին, տարրին վերաբերող տեղեկատվությունը,• գնահատել ու բացատրել մարդու առողջության վրա ազդող առանձինգործոնների, տարրերի բնույթը, առանձնահատկությունները,• համադրել մարդու առողջության վրա ազդող գործոնները, քարտեզագրելարդյունքները,• նկարագրել տարածքի բժշկաաշխարհագրական պայմանները։
Գործնական աշխատանքները կատարվում են հետևյալ կանոններով.• ուսանողը գործնական աշխատանքը պետք է կատարի ամբողջությամբ,• աշխատանքը կատարվում է առանձին տետրում, որը մնում է ամբիոնում,• աշխատանքը կատարվում է մեկ դասաժամի ընթացքում։
«Բժշկական աշխարհագրություն» դասընթացը դասավանդվում է տարբերմասնագիտություններ ստացող ուսանողներին, հետևաբար, յուրաքանչյուրիհամար մշակվում է գործնական աշխատանքների անցկացման առանձնակիմոտեցում։
Այս դասընթացի գործնական աշխատանքների անցկացման տարբերմոտեցումներ կան, օրինակ` Գ. Օսիպենկոն [3, էջ17-18] յուրաքանչյուր թեմայինհամապատասխան առաջադրում է նյութը պարզաբանող հարցեր, աղյուսակների լրացում, նյութի տեղադրում ուրվագծային քարտեզի վրա առանց տեքստայինվերլուծությունների, այսինքն` ուսանողը ուղղակի տեղադրում է տվյալ հիվանդության տարածման շրջանները։
Հոդվածում առաջարկվում են համալիր բնույթի գործնական աշխատանքների տարբերակներ տարբեր մասնագիտությունների ուսանողների համար։
«Աշխարհագրություն» մասնագիտության համար շատ կարևոր է երևույթների տարածքային տարբերությունների, տարրերի միջև փոխկապակցվածությունների բացահայտումը, հետևաբար` գործնական աշխատանքներին պետքէ տալ այդպիսի ուղղվածություն։
Քննարկենք բնական միջավայրի տարրերից որևէ մեկի առողջաբանական նշանակությունը։
Գործնական աշխատանք 1Թեմա՝ Կլիմայի առողջաբանական նշանակությունըԱշխատանքի նպատակը.• պարզել եղանակային տարրերի փոխկապակցված ազդեցությունը օրգանիզմի վրա,• որոշել մի քանի բնակավայրերի ԷՋ-ն (էֆեկտիվ ջերմաստիճանը),• նկարագրել քննարկվող բնակավայրերի բժշկակլիմայական պայմանները,• կիրառել բժշկաաշխարհագրական հետազոտական մեթոդներ։
Անհրաժեշտ պարագաները.թեմային համապատասխան տեքստային նյութ,տետր,ուրվագծային քարտեզ,գծագրական պարագաներ։
Աշխատանքի տեսակը՝ գործնականԱշխատանքի ընթացքը.ներկայացնել ուսանողներին աշխատանքի կատարման շուրջ մանրամասներ.տեքստային աշխատանքը կատարվում է տետրում, որոշվում է տվյալ բնակավայրերում ԷՋ-ն, իսկ գործնական աշխատանքը` ուրվագծային քարտեզում։
Որպես ելակետային նյութեր՝ ուսանողներին տրամադրվում են կլիմայականտարբեր գոտիներում գտնվող բնակավայրերի եղանակային երկու տարրերի`օդի ջերմաստիճանի և հարաբերական խոնավության շուրջ տվյալներ, ԷՋ-իորոշման բանաձևը (ըստ Ա. Միսսենարդի).[1] ԷՋ=t-0,4(t-10)(1-f/100) (1)որտեղ t` օդի ջերմաստիճանն է C°, f` հարաբերական խոնավությունը` %։
Այս ցուցանիշի առավելությունը այն է, որ կարելի է կիրառել տարվաինչպես տաք, այնպես էլ ցուրտ շրջանի պայմանները բնութագրելու համար։
Ելնելով դրանից` տրամադրվում են ամռան և ձմռան միջին ջերմաստիճաններիու հարաբերական խոնավության ցուցանիշները և մարդու ջերմազգացողության ու ծանրաբեռնվածութան գնահատման սանդղակը[2]։
Աշխատանքը ներառում է հանգուցային երեք խնդիրներ. 1. կիրառել մաթեմատիկական մեթոդը, հաշվարկել ԷՋ-ն,2. ուրվագծային քարտեզի վրա տեղադրել բնակավայրերը, դրանց աշխարհագրական դիրքի շուրջ կատարել որոշակի վերլուծություններ,3. համեմատել տվյալ բնակավայրերի կլիմայի հարմարավետության չափըմարդու համար։
Ուսանողը պետք է կարողանա արդյունավետ ու ճիշտ աշխատել ելակետային տվյալ նյութերի հետ։
Նախ տետրում լրացվում է աղյուսակը հետևյալ կերպ.Աղյուսակ 1. Էֆեկտիվ ջերմաստիճանը` ԷՋ-ն բնակավայրերումՕդիՕդի հարաբերականխոնավություն f`%ամառ/ձմեռԲնակավայրՓարիզջերմաստիճան`ամառ/ձմեռԷՋ` C°ամառ/ձմեռՄարդուՄարդու ծանրաբեռնջերմազգացողությունըամառ/ձմեռվածությունըամառ/ձմեռտաք/զովՄեխիկոչափավորտաք/չափավոր տաքՍիդնեյ22,2/12,9 տաք/չափաՕյմյակոնվոր տաքզով/ծայրահեղ ցուրտհարմարավետ/հարմարավետհարմարավետ/հարմարավետհարմարավետ /հարմարավետհարմարավետ/սառեցման բարձրհավանականությունԱղյուսակ 1-ի տվյալները ուսանողը տեղադրում է (1) բանաձևի մեջ, հաշվարկում ԷՋ-ն ամռանը և ձմռանը և ստացված արդյունքները համեմատում այդցուցանիշի սանդղակի հետ (աղյուսակ 2) [2]։
Աղյուսակ 2. Մարդու ջերմազգացողությունը կախված Էֆեկտիվջերմաստիճանի` ԷՋ-ի մեծությունիցշոգտաքչափավորզովչափավորշատշոգ ԾանրաբեռնվածուուժեղչափահարմարավետտաքհարմարավետհարմարավետհարմարավետվորԷՋԶգացողությունթյունԷՋԶգացողությունցուրտշատ ցուրտծայրահեղծայրահեղ ցուրտԾանրաբեռնվածությունչափավորցրտահարմանբարձր վտանգցուրտշատ ուժեղցրտահարմանբարձրհավանականությունԱղյուսակ 1-ը լրացնելուց հետո կատարվում է բնակավայրերի տեղադրում ուրվագծային քարտեզի վրա։
Այս աշխատանքի նպատակը, ուսանողիքարտեզագրական աշխատանք կատարելով, իրեն հետաքրքրող երևույթի շուրջտեղեկատվություն ձեռք բերելն է` կապված օբյեկտի տեղի հետ։
Նրա համարպարզվում է, թե որ կլիմայական գոտում է գտնվում տվյալ օբյեկտը, ինչպիսիպայմաններ կան, աշխարհագրական ինչ դիրքում է` ծովային, ներցամաքային,որպեսզի բժշկաաշխարհագրական նկարագրություն կազմելիս կարողանադրանք կիրառել, բացատրել մարդու բնակեցման պայմանները։
Այս վերլուծության մեջ շատ կարևոր են ուսանողի եզրահանգումները, որոնք թույլ են տալիսկատարել համեմատություններ, իսկ դրանք նոր գիտելիքների ձեռքբերմանաղբյուր են։
Կատարված աշխատանքները հանձնվում են ստուգման։
«Սերվիս» մասնագիտության համար կարևոր է, որ ուսանողները իմանան տվյալ տարածքի բնակչության տարաբնակեցման, ապրելակերպի, աշխատանքային գործունեության առանձնահատկությունները։
Բժշկաաշխարհագրական հետաքրքրություն են ներկայացնում նաևսնունդը, ազգային խոհանոցը, որով շատ հաճախ պայմանավորված ենսննդային բազմաթիվ հիվանդությունների տարածումը։
Գործնական աշխատանք 2Թեմա՝ Սննդի առողջաբանական նշանակությունըԱշխատանքի նպատակը.• պարզել սննդի դերը մարդու առողջության պահպանման գործում• պարզել սննդով պայմանավորված հիվանդությունների բնույթը ևտարածումը,• ներկայացնել սննդի աշխարհագրական տարածման առանձնահատկությունները,• կազմել ազգային մի քանի խոհանոցների հավաքածուներ ու տալ դրանցբժշկաաշխարհագրական նկարագրությունը,• կիրառել բժշկաաշխարհագրական հետազոտական մեթոդներ։
Անհրաժեշտ պարագաները.թեմային համապատասխան տեքստային նյութ,տետր,ուրվագծային քարտեզ,գծագրական պարագաներ։
Աշխատանքի տեսակը՝ գործնականԱշխատանքի ընթացքը.ներկայացնել ուսանողներին աշխատանքի կատարման շուրջ մանրամասներ.աշխատանքը կատարվում է տետրում` պատասխանելով առաջադրվածհարցերին։
1. Ի՞նչ պահանջներ պետք է բավարարի սնունդը։
2. Ի՞նչ ազդեցություն ունեն մարդու օրգանիզմի վրա սննդի կառուցվածքը,բաղադրությունը։
3. Ի՞նչ կապ կա սննդի և վայրի կլիմայական պայմանների միջև։
Աշխատանքի հաջորդ փուլը կատարվում է ուրվագծային քարտեզի վրա։
Քարտեզի վրա տեղադրել.1. «սնուցման տիպերը» (ցորենի, եգիպտացորենի, բրնձի, կորեկ-սորգոյի)՝օգտվելով բժշկական աշխարհագրության դասախոսություններից,2. մշակել ներկայացվող գոտիների համար պայմանանշաններ։
Աշխատանք ազգային խոհանոցի հավաքածուով, որը կազմվում է ուսանողների կողմից նախապես տրված հանձնարարականով։
Կատարված աշխատանքները հանձնվում են ստուգման։
Վերը նշված գործնական աշխատանքի տարբերակն ունի մի շարք առավելություններ.1. ուսանողը հարցերին պատասխանում է միայն այն դեպքում, երբ ամբողջությամբ տիրապետում է դասախոսական նյութին, 2. նա ինքն է ձևակերպում պատասխանը` ընտրելով իր համար իր տեսանկյունից գլխավոր հանդիսացող խնդիրները, 3. ուսանողը հնարավորություն ունի կատարելու հետազոտական փոքրիկ աշխատանք. հավաքել այնպիսի նյութեր, որով իր հավաքածուն կտարբերվիմյուսներից, կատարել ընտրություն ազգային խոհանոցների հարցում։
«Դեղագործական քիմիա» մասնագիտության համար բժշկական աշխարհագրության գործնական աշխատանքների բնույթը և պահանջները որոշակիորեն տարբերվում են։
Քննարկենք մեկ տարբերակ.Գործնական աշխատանք 3Թեմա՝ Բույսերի առողջաբանական նշանակությունըԱշխատանքի նպատակը.• պարզել բույսերի տարբեր տեսակների առողջաբանական նշանակությունը,• առանձնացնել սննդային, թունավոր, ալերգածին բույսեր և դեղաբույսերիխմբերը և տալ դրանց առողջաբանական նշանակությունը,• ծանոթանալ ՀՀ-ում դեղաբույսերի տարածմանը։
Անհրաժեշտ պարագաները.թեմային համապատասխան տեքստային նյութ,տետր,«Հայաստանի ազգային ատլաս», Եր., 2007, էջ 80գծագրական պարագաներ։
Աշխատանքի տեսակը՝ գործնականԱշխատանքի ընթացքը.ներկայացնել ուսանողներին աշխատանքի կատարման շուրջ մանրամասներ.1. աշխատանք դասախոսական նյութի հետ,2. աշխատանք ատլասային քարտեզներով,3. աշխատանք բույսերի հավաքածուներով։
Առաջին աշխատանքով պայմանավորված՝ ուսանողը տետրում կատարում է հետևյալ հանձնարարությունները.1. առանձնացնել բույսերն` ըստ կիրառության բնագավառների` դեղաբույսեր,սննդային բույսեր, դեկորատիվ բույսեր,2. լրացնել աղյուսակը։
Աղյուսակ 3. Բույսերի առողջաբանական նշանակությունըԲույսերԴեղաբույսերԹունավոր բույսերՀիվանդածին բույսերԱնվանումըԱզդեցությունըՏարածումըԵրկրոդ աշխատանքը կատարվում է «Հայաստանի ազգային ատլաս», Ե.2007, էջ 80 «Վայրի օգտակար բուսատեսակներ» քարտեզով։
Ուսանողները կատարում են զննական աշխատանք` կա՛մ ըստ առանձին մարզերի, կա՛մ ըստառանձին բուսատեսակների։
Տետրում կատարում են նշումներ դրանց տարածվածության շուրջ։
Բույսերի հավաքածուների կազմման աշխատանքը հանձնարարվում էուսանողներին նախապես։
Նրանք ընտրում են բուսատեսակները, փակցնումչորացած նմուշները, գրում տեղեկություններ տարածման, բուժական նշանակության և կիրառման պատմության շուրջ։
Այս աշխատանքը նպաստում է ապագա մասնագետներին բուսաբուժության մասին իրենց գիտելիքների ամրապնդմանն ու հարստացմանը։
Կատարված աշխատանքները հանձնվում են ստուգման։
Եզրահանգում. 1. բժշկական աշխարհագրության դասընթացի գործնական աշխատանքները ևկատարման մեթոդական ցուցումները ներկայացվում են առաջին անգամ, 2. գործնական աշխատանքները, բացի բժշկաաշխարհագրական տեսական գիտելիքներից, ներառում են նաև քարտեզագրական, մաթեմատիկական, կենսաբանական գիտելիքներ,3. յուրաքանչյուր մասնագիտության համար առաջարկվում է գործնական աշխատանքի համապատասխան տարբերակ,4. գործնական աշխատանքները բարձրացնում են դասընթացի դասավանդմանարդյունավետությունը,5. գործնական աշխատանքների այս մեթոդիկան կարելի է կիրառել հանրապետության մյուս բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 2. Исаев А. А. Экологическая климатология. М.։
2001. 456 С.3. Осипенко Г. Л. Медицинская география и экология։
практическое руководՏեղեկություններ հեղինակի մասինՎալեսյան Անահիտ Պարգևի - աշխ. գիտ. թեկն., Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ, ասիստենտ, E-mail։
| Բժշկական աշխարհագրության գործնական աշխատանքներն ունեն ուսուցողական մեծ նշանակություն։
Դրանք ամրապնդում են գիտելիքները, նպաստում տեսական նյութի լիարժեք ընկալմանը, միջառարկայական կապերի խորացմանը։
Հոդվածում ներկայացվում են մարդու առողջության վրա ազդող գործոնների ազդեցությունների շուրջ գործնական աշխատանքներ տարբեր մասնագիտություններ ստացող ուսանողների համար։
|
Հայաստանում կանայք միշտ ունեցել են առաջատար դեր ոչ միայնընտանիքում, այլ նաև հասարակական, քաղաքական, կրթական,մշակութային ոլորտներում, ինչպես նաև սպորտում՝ ապացուցելովիրենց գենդերային հավասարությունը։
Կանայք իրենց բնույթով պայքարող են, ունեն մեծ կամքի ուժ, որըապացուցվել է բազմիցս։
Հիշենքհաղթականմենամարտը Իսմայելացի ըմբիշի հետ, հայ կնոջ մենամարտըտղամարդկանց հետ, երբ հաղթեց տասը ըմբիշի [1, 70]։
ԼիպարիտիքրոջՀայ կանայք իրենց ակտիվ մասնակցությունն են ունեցելնորանկախ ՀՀ առաջին կառավարությունում, խորհրդարանում, ինչպեսնաև արտասահմանյան երկրների հյուպատոսարաններում։
Եվրոպայիծանրամարտի կանանց առաջնությունը առաջին անգամ պաշտոնապեսանցկացվել է 1988 թվականին [2, 615]։
Աղջիկները Հայաստանում ծանրամարտով սկսեցին զբաղվել 1999թվականից՝ Կոտայքի մարզում /Հռիփսիմե Խուրշուդյան/։
Գյումրին, ի սկզբանե լինելով սպորտի և մշակույթի քաղաք,Կոտայքի մարզից հետո՝ 2001 թվականից, սկսեց մարզել նաև աղջիկների(Քրիստինե Թորոյանը, Մելինե Դալուզյանը, Թեհմինե Կարապետյանը,Աննա Գովելյանը, Քրիստինե Պետրոսյանը, իսկ 2004 թվականից՝ նաևՆազիկ Ավդալյանը), որոնք հետագայում, ցույց տալով բարձրարդյունքներ, դառնում են ՀՀ ծանրամարտի աղջիկների հավաքականիանդամներպատանեկան,երիտասարդական և մեծահասակների առաջնություններին։
մասնակցումևմիջազգայինԱղջիկների արդյունքները աննախադեպ էին, մեդալների քանակըավելանում էր մրցումներից մրցում։
Միջազգային մրցումներում առաջին մեդալը Հայաստան բերեցՀռիփսիմե Խուրշուդյանը 2001թ. Եվրոպայի պատանեկան առաջնությունից։
2003թ. Դորդմունդում անցկացված Եվրոպայի պատանիներիառաջնությանը ՀՀ աղջիկների հավաքականի կազմում կար չորսմարզուհի, նրանցից երեքը՝ գյումրեցի [Աղյուսակ 1]։
Աղյուսակ 1. 2003թ. Դորդմունդում անցկացված Եվրոպայի պատանիներիառաջնությունԱնունազգանունԿարապետյանԹեհմինեԴալուզյանՄելինեԽուրշուդյանՀռիփսիմեԱնձ.քաշՊոկումվարժ.Գրավ.տեղՀրումվարժ.Գրավ.տեղԸնդհ.գում.Գրավ.տեղԲնակ.վայրԳյումրիԳյումրիՔասախՉորրորդ մասնակից Քրիստինե Թորոսյանն իր ուժերը չափեց Bխմբում։
2004թ. Նորվեգիայում պատանիների Եվրոպայի առաջնությանը Հայաստանից մասնակցեցին երկու մարզուհիներ՝ Աննա Գովելյանը ևՀռիփսիմե Խուրշուդյանը՝ գրավելով չորրորդ հորիզոնականները, բայցպոկում վարժությունում գյումրեցի մարզուհին՝ Աննա Գովելյանը,արժանացավ արծաթե մեդալի, որը գյումրեցի աղջիկների առաջինմեդալն էր։
թվականին Բուլղարիայում անցկացված Եվրոպայիպատանիների առաջնությանը մասնակցեցին երեք մարզուհիներ, ևհատկանշական է, որ ոսկին և բրոնզը հանգրվան գտան Գյումրիում։
Այսմրցաշարում Մելինե Դալուզյանը ճանաչվեց լավագույն մարզուհի։
2006 թվականին Պալերմո քաղաքում Եվրոպայի երիտասարդականառաջնությանը մասնակցեցին երկու գյումրեցիներ. Դալուզյան Մելինենդարձավ չեմպիոն, Կարապետյան Թեհմինեն նվաճեց արծաթե մեդալ։
2007 թվականին Ստրասբուրգում Եվրոպայի մեծահասակներիառաջնությանը ունեցանք երեք մասնակից։
2008 թվականին Եվրոպայի մեծահասակների առաջնությանը ազգային հավաքականը մասնակցեց յոթ մարզուհիներով, որոնցից չորսըգյումրեցիներ էին [Աղյուսակ 2]։
Այս մրցմանը ՀՀ հավաքականին մի քիչ էր մնում Եվրոպայիլավագույն թիմ հռչակվելու համար, բայց վերջին օրը մասնակցողՀռիփսիմե Խուրշուդյանը ձախողեց պոկում վարժության երեքմոտեցումները և դուրս մնաց պայքարից՝ բավարարվելով միայն հրումվարժության ոսկե մեդալով։
Եվրոպական առաջնության արդյունքներովՀայաստանի հավաքականը իրավունք նվաճեց Պեկինի օլիմպիականխաղերում ունենալու ծանրորդուհի մասնակից։
2008թ. Եվրոպայի մեծահասակների առաջնությունԱղյուսակ 2. ԱնունազգանունՄանուկյանԼիաննաԿարապետյանԹեհմինեԳովելյանԱննաԵփրեմյանՀեղինեԴալուզյանՄելինեԱվդալյանՆազիկԽուրշուդյանՀռիփսիմեԱնձ.քաշՊոկումվարժ.Գրավ.տեղՀրումվարժ.Գրավ.տեղԸնդհ.գում.Գրավ.տեղԲնակ.վայրՔասախԳյումրիԳյումրիՔասախԳյումրիԳյումրիՔասախԱղյուսակ 3. Նորվեգիայի Ֆորդե քաղաքում անցկացված Եվրոպայիմեծահասակների առաջնությունՊոկումվարժ.Գրավ.տեղՀրումվարժ.Գրավ.տեղԸնդհ.գումարԳրավ.տեղԲնակ.վայրԱնձ.քաշԱնունազգանունԱննաԳովելյանՅայլոյանԻզաբելաՊետրոսյանՔրիստինեՆազիկԱվդալյանՊողոսյանՍոնաԽուրշուդյանՀռիփսիմեԴալալյանԱրփինեԳյումրիՎերինՊտղնիԳյումրիԳյումրիՔասախՔասախՔասախ2009-2014 թվականներին աշխարհի և Եվրոպայի տարբերմրցաբեմերում մեր աղջիկներն ունեցան բավարար արդյունքներ, և,ամենակարևորը, ՀՀ հավաքականում անդամագրվում էին մարզուհիներնաև հանրապետության տարբեր շրջաններից։
ՀՀ մարզուհիները այստարիներին ձեռք բերեցին հստակ մասնագիտական գիտելիքներ և 2015թվականին ԱՄՆ-ում անցկացված աշխարհի առաջնության ժամանակթիմային լավ մասնակցության շնորհիվ ՀՀ հավաքականը վաստակեցօլիմպիադայի մասնակցության երկու ուղեգիր։
Մեր աղջիկներըհաջողության գագաթնակետին հասան 2016 թվականին ՆորվեգիայիՖորդեԵվրոպայիառաջնության ժամանակ, որտեղ առաջին անգամ մեր աղջիկներիհավաքականը դարձավ Եվրոպայի լավագույն թիմը [Աղյուսակ 3]։
քաղաքում անցկացվածմեծահասակների2016 թվականից հանրապետության տարբերշրջաններում՝ Արարատում, Էջմիածնում, Վանաձորում, գործում են աղջիկներիծանրամարտի բարձր կարգային թիմեր, որոնք մասնակցում են ՀՀառաջնություններին, բայց ազգային հավաքականըլրացնում ենհիմնականում գյումրեցի և Կոտայքի մարզի մարզուհիները, ովքերապացուցեցին, որ ծանրամարտը մյուս մարզաձևերի պես հասանելի էնաև աղջիկներին։
Վերոգրյալի հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ Հայաստանիծանրամարտի կանանց հավաքականի կորիզը, տղամարդկանցհավաքականի նմանությամբ, կազմված է Գյումրին ներկայացնողմարզիկներից։
Դիտարկվող ժամանակահատվածում հավաքականիկազմում ընդգրկված Եվրոպայի երեք կրկնակի չեմպիոններից երկուսըգյումրեցիներ էին, իսկ նրանցից Նազիկ Ավդալյանը, որը 2004թ.ակրոբատիկա մարզաձևից տեղափոխվեց ծանրամարտ, Ա. Ներսիսյանիհմուտ մարզչական աշխատանքի շնորհիվ 2009թ. նվաճեց նաևաշխարհի չեմպիոնի կոչումը՝ ցույց տալով 266 կգ. (119 կգ + 147 կգ)արդյունք։
Սա աննախադեպ հաջողություն էր հայկական ծանրամարտիպատմության մեջ, որը կարելի է համեմատել աշխարհահռչակ ծանրորդ,աշխարհի յոթակի չեմպիոն, օլիմպիական չեմպիոն Յ.Վարդանյանիարդյունքների հետ։
| Աշխատանքում ներկայացվում է գյումրեցի կին ծանրորդների մասնակցությունը և սպորտային նվաճումները Եվրոպայի առաջնություններում, կանանց ծանրամարտի զարգացման փուլերն ու արդյունքները։
|
Գիտություն Ղեկավար ՝ ف․م․ Բ.գ.թ., դոց. Ռ.Ավետիսյան Պլատոնը նախազգուշացրեց Աթենքի 5-րդ կառավարիչներին ծայրահեղ անհավասարության վտանգի մասին: «Քաղաքացիների շրջանում չպետք է լինի ոչ ծայրահեղ աղքատություն, ոչ էլ չափազանց հարստություն», - գրում է Էռնան, - «երկուսն էլ մեծ չարիքների պատճառ են դառնում»: Այս ուսումնասիրության ընթացքում հաշվի կառնվեն եկամտի անհավասարությունը չափելու Gինի գործակիցը, ինչպես նաև հարակից հասկացությունները: Լորենցի կորը առաջարկվել է ամերիկացի տնտեսագետ Մաքս Օտտո Լորենցի կողմից 1905 թ.` որպես բնակչության եկամուտների տարբերակման ցուցանիշ 2: Iniինիի գործակիցը կամ iniինի ինդեքսը տնային տնտեսությունների եկամուտների բաշխումը վիճակագրորեն շեղված կատարյալ հավասարումից 3 աստիճանն է: Օգտագործելով Լորենցի կորը, մենք կարող ենք հաշվարկել 4 գործակիցը: ePietra (գրականության մեջ հայտնի է նաև որպես Հուվեր ինդեքս, Ռոբին Հուդ ինդեքս, Շուտց ինդեքս), որը ցույց է տալիս, թե ամբողջ եկամտի որ մասը պետք է վերաբաշխվի հասարակությանը ՝ կատարյալ հավասարության հասնելու համար: PietraiPietra ինդեքսը, ըստ էության, ցույց է տալիս առավելագույնը 2 Տե՛ս մանրամասները այստեղ ՝ https: //hy.wikipedia.org/wiki/ Լորենցի_կոր 3 Հասանելի է այստեղ ՝ https: //stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=48424 iniինիի գործակիցի հաշվարկման մեթոդները հասանելի են հետևյալ հղումով ՝ https. // en.wikipedia.org/wiki/Gini_coeffic#Calculation5 Lubrano M. Անհավասարության և աղքատության էկոնոմետրիկան Դասախոսություն 4. Lorenz- ի կորերը, Gini- ն այստեղ է ՝ http: //www.vcharite.univ-mrs.fr/PP/lubrano/cours/Decture-4.pdf անհավասարության ինդեքս կամ անձանց էջ 16: Հասանելի է գործակիցների հիման վրա Աղյուսակ 1: 2011 ՀՀ տվյալների գործոն ից = Zu զզվելի / Մաքսիմ Առանձին-առանձին aln խմբավորում * 1: Շեղում: Լորենցի կորի և կատարյալ հավասարության գծի միջև հեռավորությունը Հաջորդ հայտարարությունում ապացուցվելու է, որ այն կետում, որտեղ տեղի է ունենում առավելագույն շեղում, Լորենցի կորի շոշափումը զուգահեռ է կատարյալ հավասարության գծին: Pietra ինդեքսը ցույց է տալիս etisalum կուտակային հավասարություն 1: Որպես օրինակ, տես Աղյուսակ 1: Նշված օրինակում հաշվարկեք x = 5.10 points կետերում (cid: 1876) (նշ. 3043), Լորենցի բնութագիր Բնակիչ Ինտերպոլյացիայի բազմանդամ% Վիճակ% Շեղում% հավասար մակարդակի շեղումներ: Այստեղ (cid) 1876) (նշ. 3043) կետն է, որտեղ գրանցվում է ցուցանիշը: Pietra- ի կողմից բոլոր հաշվարկները կատարվել են `օգտագործելով ստացված interpolation բազմապատկիչը: Այս համատեքստում առաջարկվում է հաշվարկել անհատական խմբերի «ներդրումը» Պիետրա ինդեքսավորման գործընթացում: Օրինակում առանձնացված է յուրաքանչյուր խմբի զուտ «ներդրումը» Պիետրա ինդեքսում, որը ներկայացված է երրորդ սյունակում: Հաշվարկն իրականացվել է նախորդ խմբի շեղումը ներկայիս խմբից հանելով: Օրինակ, հինգերորդ խմբի համար մենք կունենանք. L (25) -L (20) = 17,24-14,54 = 2,99: Արդյունքում ստացված գործակիցը ՝ Առավելագույն շեղումը ∗ 100%, ցույց է տալիս առանձին խմբերի քաշը etանց շեղում Պիետրա ինդեքսի ձեւավորման մեջ: Այն պետք է լինի ցուցանիշ `քաղաքականություն մշակելիս` մատնանշելով առավել խոցելի խմբերը `հարկային և սոցիալական քաղաքականության ուղղությունները: Եկամուտների բաշխման գործառույթ: Ըստ դեկիլային խմբերի, մենք կառուցում ենք եկամտի բաշխումը բնութագրող գործառույթը `հիմնվելով եկամտի միջին բաշխման տվյալների վրա, օգտագործելով 1 Սա հիմնված է Լորենցի կորի հատկության վրա, ըստ որի Լորենցի կորը հզորության գործակիցն է հավասար ընդհանուր ուժ (cid): 2869) (նշ. 2868) (խնամել 3537) (նշ. 1876) - (նշ. 1876) (նշ. 3036) (խնամել 1876) (նշ. 3038) - (նշ. 1876) (նշ. 3036) (խնամել 3036) (նշ. 2880) (նշ. 2868) (նշ. 3036) (նշ. 2999) (նշ. 3038) Լագրանժի ինտերպոլացիա: Lagrange- ի ինտերպոլացիայի ֆունկցիան ունի հետեւյալ տեսքը. 1 (cid): 2869) (նշ. 2868) (խնամել 1838) ((նշ. 1876)) = (մուրհ. 3533) (նշ. 1877) (նշ. 3038) (խնամել 3038) (նշ. 2880) (նշ. 2868) Եկամուտ (cid) 1877) (նշ. 3036) i-decile խմբի կուտակային միջին եկամտի մասնաբաժնում `2 տոկոսով և (cid): 1876) (նշ. 3036) դեկիլային խումբը, որը կառավարում է այդ եկամուտը տոկոսային արտահայտությամբ (օրինակ `5 = 10-ի համար x = 50%): Լագրանժի ինտերպոլացիայի լրացուցիչ անդամ: Տրված գործառույթի համար f (x), Lagrange- ի ինտերպոլացիայի բանաձեւը ունի հետևյալ ձևը (cid): 1858) ((նշ. 1876)) = (մուրհ. 1838) ((նշ. 1876)) + (նշ. 1837) ∗ (նշ. 2033) ((նշ. 1876)), որտեղ (նշ. 2033) ((նշ. 1876) կոչվում է համաներման անդամ 3: ածանցյալը: Ինտերպոլացիա ինտերպոլյացիայի արդյունքում ստացված ֆունկցիայի ածանցյալն ունի բազմանդամի (cid) հետադարձ գործառույթ: 3041) (խնամել 1838) (նշ. 4593) = (մուրհ. 3533) (նշ. 1877) (նշ. 3038) (նշ. 3430) (նշ. 3533) (նշ. 3438) 1: (խնամել 1876) - (նշ. 1876) (նշ. 3037) ∗ (նշ. 3537) (նշ. 1876) - (նշ. 1876) (նշ. 3036) (խնամել 1876) (նշ. 3038) - (նշ. 1876) (նշ. 3036) (խնամել 3434) (խնամել 3442) (խնամել 2869) (նշ. 2868) (խնամել 3038) (նշ. 2880) (նշ. 2868) (խնամել 3037) (նշ. 2880) (նշ. 2869) (խնամել 2869) (նշ. 2868) (խնամել 3036) (նշ. 2880) (նշ. 2869) (նշ. 3036) (նշ. 2999) (նշ. 3038) (cid) 2009 թ.)) Շոշափող, որը կազմավորվել է ինտերպոլացիայի բազմանդամ ածանցյալի անկյունով, գրանցվելով Microsoft Excel- ում `տալով x իր արժեքը, որտեղ գրանցվում է հավասար մակարդակից առավելագույն շեղում, մենք ստանում ենք 1 արժեք ուսումնասիրված տարիների համար: Ինչպես գիտենք, ֆունկցիայի ածանցյալը նրա (cid) է: 1876) (նշ. 2868) ցույց է տալիս գործառույթի գծապատկերի այդ կետում շոշափողի աբսսիսայի (cid) առանցքը: 2009) = 1 ⇒ (cid: 2009) = 45∘: 1 Մանրամասների համար տե՛ս Fichtengolts GM դասընթաց դիֆերենցիալ և ինտեգրալ մաքրման վերաբերյալ հատոր 1, Մ. FIZMATLIT, 2001, էջ. 2632 Եթե z1, z2, z3, z4, z5 նշանակում են համապատասխանաբար 1-ից 5-րդ խմբերի միջին եկամուտները, իսկ ընդհանուր բնակչության միջին եկամուտները ըստ z- ի, ապա y5 = (z1 + z2 + z3 + 3 Մ. Դիֆերենցիալ և ինտեգրալ մաքրում հատոր 1, Մ. FIZMATLIT, 2001, էջ. 264 Քանի որ նմանատիպ արդյունք է ստացվում, եթե հաշվի առնենք Lorencicor- ը (պայմանականորեն նշանակված F (x)) արտահայտող գործառույթը: Հաշվի առնենք G = xF (x) գործառույթը, որի համար (cid: 1876) (նշ. 2868) կրիտիկական կետ է: Քանի որ (cid. 1876) (նշ. 2868) կրիտիկական կետ է G = xF (x) ֆունկցիայի համար, ապա այդ պահին ֆունկցիայի ածանցյալը կվերցնի 0 արժեքը. G '(x) = 1-F' (x) = 0 ⇒ F '( x) = 1: Ստացվում է, որ (cid. 3052) (նշ. 3116) (խնամել 3051) (նշ. 3116) (նշ. 2879) (նշ. 3028) = 1 ⇒ (նշ. 1853) = (մուրհ. 1876) (նշ. 2868) - (նշ. 1877) (նշ. 2868), այսինքն ՝ ա – ն ցույց է տալիս եկամտի հավասար մակարդակից առավելագույն շեղման չափը: Մենք ստանում ենք, որ շառավղի հավասարումը առավելագույն շեղման կետում (cid) է: 1859) ((նշ. 1876)) = (մուրհ. 1876) - (նշ. 1853): MatLab ծրագրի միջոցով կառուցեք L (x) առաջին կարգի ածանցյալ (Նկար 1): Արդյունքները ցույց են տալիս, որ L (x) (cid) գործառույթը: 1876) աճում է ∈ [0; 100] միջակայք: Նայելով այս ծրագրի կողմից ստացված երկրորդ կարգի ածանցյալի գրաֆիկին (Նկար 2), մենք տեսնում ենք, որ L (x) (cid) գործառույթը: 1876) ուռուցիկ է ∈ [0; 100] միջակայք *: Աղյուսակ 2 Iniինիի գործակիցների համեմատություն և ինտերպոլացիայի ճշգրտություն: Օգտագործելով Lagrange- ի ինտերպոլացիայի ֆունկցիան `եկամուտը բաշխելու համար, մենք մակերեսի մեթոդով ստանում ենք iniինիի գործակիցը: Հաշվի առնելով կատարյալ հավասարության գծի «Լորենցի կորի» մակերեսը, եկեք այն բաժանենք կատարյալի վրա * Որոշ տարիներ գծապատկերում արդյունքները բացասական են [0,5] տիրույթում: Հայաստանի Հանրապետություն Մաքսիմ ցրվածություն հետընտիր s / S եռակի նյուն: Ընդհանուր: որտեղ (S) Մաքսազերծումից առաջ s / S եռակի նյուն: Միացյալ Թագավորություն Մաքսիմ ցրվածություն հետընտիր s / S եռակի նյուն: Ընդհանուր: որտեղ (S) Մաքսազերծումից առաջ s / S եռակի նյուն: եռանկյուն մակերեսի վրա, որը կազմված է կատարյալ անհավասարության գծերով: Ավելին, հաշվարկը կատարվում է `ներկայացնելով առաջինի տարածքը որպես երկու տարածքների գումար, տարածքը` առավելագույն շեղման կետից առաջ (որտեղ գրանցված է Պիետրա ինդեքսը) և տարածքը դրանից հետո: Արդյունքները տե՛ս Աղյուսակ 2-ում: Արդյունքները ցույց են տալիս, որ • Շեղման առավելագույն կետից առաջ տարածքը ավելի մեծ է, քան դրան հաջորդող տարածքը: Վերջինս նշանակում է, որ միջին եկամուտից ցածր եկամուտ ունեցող խմբերը ամենամեծ մասնաբաժինն ունեն ինիի ինտեգրման գործընթացում: • Ունենալով iniինի գործակիցը հաշվարկված ընտրանքի տվյալների վրա և Լորենցի կորը ներկայացնող ինտերպոլացիայի բազմանդամով հաշվարկված iniինիի գործակիցը, փոխներարկման մնացած մասում մենք կարող ենք գտնել K- ի արժեքը: Մենք ունենք հետևյալ գործառույթը. (Cid): 1858) ((նշ. 1876)) = (մուրհ. 1838) ((նշ. 1876)) + (նշ. 1837) ∗ (նշ. 2033) ((նշ. 1876)): Այս համատեքստում հավասարման ձախ կողմը Լորենցի կորի ֆունկցիան է, իսկ աջ կողմը `միջքաղաքային բազմանդամ` մնացորդային տերմինով: Մենք ունենք iniինիի գործակիցներ, որոնք հաշվարկվել են տարբեր տարիների էմպիրիկ տվյալների հիման վրա: Հետևյալ 1 հավասարումից ՝ [(cid. 1876) - (նշ. 1838) ((նշ. 1876))]] (նշ. 1856) (նշ. 1876) (խնամել 2873) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (նշ. 1837) (նշ. 1516) (նշ. 2033) ((նշ. 1876)) (նշ. 1856) (նշ. 1876) [(cid. 1876) - (նշ. 1858) ((նշ. 1876))]] (նշ. 1856) (նշ. 1876) (խնամել 2869) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (խնամել 2869) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (խնամել 2869) = (cid: 2869) - (cid) 2869) (խնամել 2873) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (նշ. 1516) (խնամել 2873) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (նշ. 1516) (խնամել 2868) (խնամել 2868) (խնամել 3117) (նշ. 3116) (նշ. 3116) (նշ. 3116) (խնամել 3117) (նշ. 3116) (նշ. 3116) (նշ. 3116) [(cid. 3051) (նշ. 2879) (նշ. 3033) ((նշ. 3051))]] (նշ. 3031) (նշ. 3051) [(cid. 3051) (նշ. 2879) (նշ. 3013) ((նշ. 3051))]] (նշ. 3031) (նշ. 3051) (խնամել 2879) (նշ. 1516) մենք ստանում ենք. (cid. 1837) = (մուրհ. 1516) (խնամել 3117) (նշ. 3116) (նշ. 3116) (նշ. 3116) (խնամել 3104) ((նշ. 3051)) (նշ. 3031) (նշ. 3051) (խնամել 1516) Հարցման միջնորդման հանգույցների դեպքում `cid: 1858) ((նշ. 1876)) = (մուրհ. 1838) ((նշ. 1876)): Երկու եղանակով (cid. 1516) ω (x) dx: (խնամել 2869) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (խնամել 2868) Iniինիի գնահատված գործակիցների միջև անհամապատասխանության պատճառը տվյալների միջինացումն է 2: որպես սոցիալական գործընկերության քաղաքականության հարկային արդյունավետություն (cid. 2869) (նշ. 2868) (նշ. 2868) (խնամել 2868) Պիետրա կիրառություն. 1 Այստեղ 5000-ը կատարյալ հավասարության գծերի կատարելության գծերի եռանկյան մակերես է, իսկ հավասարման ձախ կողմը ՝ iniինիի գործակիցն է, որը հիմնված է էմպիրիկ տվյալների վրա մակերեսային մեթոդով: 2 Երկրորդ մեթոդի կիրառումը հիմնված է միջին տվյալների վրա, և գնահատման առաջին մեթոդը կատարվել է միկրո տվյալների տվյալների հիման վրա: Ինդեքսի փոփոխության ցուցիչ 1: Ինչպես նշվեց վերևում, Pietra ինդեքսը ցույց տալիս կուտակային անհավասարությունը մինչև առավելագույն շեղման կետը, այս առումով `վերը նշված ցուցանիշը` միջինից ցածր պատկեր ունեցող խմբերի եկամտի փոփոխությունների մասով: Հասարակության մեջ եկամուտների բաշխման կառուցվածքի որոշակի փոփոխություն: Այն կարող է օգտագործվել որպես ցուցիչ քաղաքականություն մշակելիս ՝ մատնանշելով առավել խոցելի խմբերը ՝ հարկային և սոցիալական քաղաքականության ուղղությունները: Այս համատեքստում Միացյալ Թագավորության վիճակագրական վարչության հրապարակած տվյալները դեցիլային խմբերում միջին եկամտի բաշխման վերաբերյալ ուսումնասիրվում են `ուսումնասիրելով դրանց կառուցվածքը 2: Ըստ տարիների ընթացքում PietraIndex- ի հաշվարկման արդյունքում կառուցված դինամիկայի, գրաֆիկը ներկայացված է ստորև: ՊԵՏՐԱԳԻՆԻԻ ԱՍՈIԻԱ ANDԻԱՅԻ ԵՎ ՊԵՏՐՈՍԻ ԻՆԴԵՔՍԻ գնահատումը Հիմնաբառերի ներմուծում, քաղաքականություն ։
| Հոդվածը նվիրված է Ջինիի գործակցի գնահատմանը՝ Լագրանժի ինտորպոլյացիայի միջոցով ստացված ֆունկցիայի կիրառմամբ։
Ուսումնասիրությունում ներկայացված են վերը նշված մեթոդով հաշվարկված եւ վիճակագրական միկրո տվյալների հիման վրա ստացված Ջինիի գործակիցները։
Հոդվածում քննարկվում է Լագրանժի ինտերպոլյացիայի կիրառման նպատակահարմարությունը՝ Լորենցի կորի կառուցման համատեքստում, ինչպես նաեւ Լագրանժի ինտերպոլյացիայի լրացուցիչ անդամի հաշվարկումը։
Անդրադարձ է կատարվել նաեւ Պիետրաի ինդեքսին եւ դրա՝ որպես հարկային-սոցիալական քաղաքականության ինդիկատորի կիրառման հնարավորության բացահայտմանը։
|
Աբրահամյան Անահիտ ԴԱՍԱԽՈՍԻ ՆՈՐԱՐԱՐԱԿԱՆ ԳՈՐCTՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՐԿՐՈՐԴ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ Հանրակրթության ոլորտում այս նպատակին լիարժեք հասնելու հիմնական առարկան միշտ էլ եղել է մանկավարժը: Երեխայի համար մանկավարժը նույնն է, ինչ թուփի հողը, որքան էլ բեղմնավոր լիներ, թուփը կդառնա բարձր ծառ ՝ գետնին խոր արմատներով: Դա մանկավարժների և սերունդների միջև կապող օղակն է ՝ հասարակական-պատմական փորձի կրողն ու փոխանցողը: Դարերի ընթացքում մանկավարժի մասնագիտության էությունը մնացել է նույնը, չնայած փոխվել են նրա գործունեության բովանդակությունը, աշխատանքային պայմանները և մանկավարժին ներկայացված որակի չափանիշները: Միջնակարգ դպրոցում մանկավարժի նորարարական գործունեության ուսումնասիրությունը ժամանակակից մանկավարժության կարևորագույն խնդիրներից մեկն է, քանի որ ժամանակակից դարում, երբ աճում է ինտերնետի, համակարգիչների և սմարթֆոնների դերը նոր սերունդների ամենօրյա գործունեության մեջ, երբ գիտելիքները պարզապես դադարել է լինել նպատակ, մանկավարժի դերը փոխվում է: Theամանակահատվածը հանրակրթական դպրոցի մանկավարժների համար նոր պահանջներ է ներկայացնում: Ageամանակակից դարաշրջանը մանկավարժից պահանջում է նպատակային նորարարական գործունեություն, որը կխթանի սովորողների ստեղծագործականությունը, կխթանի երեւակայությունը, համեմված կլինի ժամանակակից տեխնոլոգիաներով `հիմնվելով սովորողի տարիքային-անհատական հատկությունների վրա, ուղղված կլինի տաղանդի բացահայտմանը: նրա մեջ Մանկավարժական-նորարարական գործունեությունը ոչ միայն նոր մանկավարժական փորձի ներդրում է, այլև կրթության որակի բարելավմանն ուղղված մանկավարժական նորարարությունների պլանավորման և իրականացման ստեղծագործական գործընթաց: Դա սոցիալ-մանկավարժական երեւույթ է, որն արտացոլում է մանկավարժի ստեղծագործական կարողությունը: Սա նշանակում է նոր նպատակներ, բովանդակություն, ուսուցման և դաստիարակության նոր մեթոդներ: Մ. Օրինակ, Վ. Կլարինը նորարարության հայեցակարգը մեկնաբանում է հետևյալ կերպ. «Նորարարությունը վերաբերում է ոչ միայն նորարարությունների ստեղծմանը, այլ նաև փոխանակման ոլորտում ոճի, մտածողության տեսակի փոփոխմանը, որը կապված է այդ նորարարությունների հետ: « Միջնակարգ դպրոցում նորարարական գործունեության իրականացումը պետք է լինի ոչ թե ժամանակի, այլ մանկավարժի ձգտում: Կրթության ոլորտում նշանակալի փոփոխություններ չեն կարող տեղի ունենալ, եթե մանկավարժները նպատակ չունեն բարելավել իրենց մասնագիտական գործունեությունը: Այս առումով մանկավարժի գործունեությունը պետք է լինի ոչ միայն զարգացող, այլև զարգացող: Մանկավարժը պետք է ստեղծի, անընդհատ կատարելագործի իր մանկավարժական հմտությունները, վերապատրաստի, անհրաժեշտության դեպքում, ստեղծի մանկավարժական գործունեության նոր մեթոդներ: Այստեղ մեծ դեր ունի մանկավարժի ինքնակրթությունը, որը միշտ պետք է մանկավարժին ուղեկցի նրա գործունեության ողջ ընթացքում: Մանկավարժի նորարարական գործունեությունն առաջին հերթին ուղղված է իր իսկ մանկավարժական գործունեության կատարելագործմանը, իսկ դրանից հետո ՝ ամբողջ դպրոցի գործունեությանը: Կրթության և նոր միջոցների գործնական կիրառման համար անհրաժեշտ ժամանակը և ջանքերը մեծապես կախված են մանկավարժության պատրաստվածության, պատրաստակամության, հմտությունների մակարդակից: Մանկավարժի նորարարական գործունեությունն ավարտված չէ, եթե այն կառուցված է միայն աշխատանքի համար յուրացված մեթոդների վերարտադրության վրա: Նման գործունեությունը թերի է, քանի որ չի նպաստում մանկավարժի անհատականության զարգացմանը: Եվ, ինչպես ասում է Zagագվյազինսկին, մանկավարժի անհատականությունը գոյություն չունի առանց ստեղծագործականության, նորարարական գործունեության: Նորարարական գործունեությունը ստեղծագործականություն է պահանջում: Ստեղծագործականությունը այն գործունեությունն է, որը բերում է նոր, ոչ գոյություն ունեցող, երեւույթներ ՝ հիմնված փորձի վերափոխման, գիտելիքների, հմտությունների և ապրանքների նոր համադրությունների ձևավորման վրա: Ստեղծագործությունն ունի տարբեր մակարդակներ: Մի մակարդակը բնութագրվում է առկա գիտելիքների և դրանց կիրառման օգտագործմամբ, մեկ այլ մակարդակում ստեղծվում է բոլորովին նոր մոտեցում, որը փոխում է օբյեկտի կամ գիտելիքների ոլորտի սովորական հայացքը [4]: Լայն իմաստով, ստեղծագործությունը մարդու գործնական կամ տեսական գործունեությունն է, որտեղ ստեղծվում են նոր արդյունքներ (նյութական բարիքներ, գիտելիքներ, մեթոդներ և այլն): Այս արդյունքները կարող են նորություն լինել միայն այդ անձի համար կամ նորամուծություն շատերի համար: Մանկավարժի ստեղծագործական գործունեությունը սկսվում է այն ամենի ներքինացումից, որն արդեն կուտակել են ուրիշները: Մանկավարժական մտքի զարգացման դասականներին. Ա. Յա. Կոմենսկի, Դ. Գ. Pestalozzi, D. Ushinsky, M. Montessori, A. Ս. Makarenko, S. To T. Shatski, VA Sukhomlinsky, VF Shatalov- ին միավորում է այն ուժեղ գաղափարը, որ մանկավարժական աշխատանքը ստեղծագործական մոտեցման կարիք ունի `ուղղված մանկավարժական գործունեությունը ուսանողների համար հնարավորինս բարենպաստ դարձնելուն: Սեփական գործունեության մեջ ստեղծագործական մոտեցում կիրառելը մանկավարժի ամենակարևոր առանձնահատկությունն է `մասնագիտական զարգացման պայման: Ըստ Դավիդովի ՝ անհատականություն և ստեղծագործական հասկացություններն անբաժան են: Այս տեսանկյունից մանկավարժի գործունեության առարկա համարվող, բայց դադարում է աշխատել սեփական անձի զարգացման վրա աշխատող մանկավարժը չի մասնակցում նորարարական գործունեությանը, նրա մեջ մահանում է անհատը: Անհատ լինելու կարևորությունը գիտակցող մանկավարժը միշտ ձգտում է ստեղծել ինչ-որ նոր, եզակի, ուրիշների կողմից դեռ չստացված ինչ-որ բան ՝ այդպիսով ընդգծելով իր անհատականությունը: Այստեղից է, որ պարզ է դառնում, որ նորարարական գործունեությունը կարող է իրականացվել միայն վառվող անհատով, ով ունի ստեղծագործական վառ երեւակայություն: Նորարար մանկավարժի համար դպրոցը նախ և առաջ հարթակ է անհրաժեշտ գործնական նյութեր հավաքելու համար: Նորարար ուսուցիչը հանդես է գալիս որպես նոր ուսումնական ծրագրի հեղինակ փորձարար: Ի թիվս այլ բաների, նա հետազոտող է, փորձարար և միևնույն ժամանակ խթանում է նոր տեխնոլոգիաների օգտագործումը մանկավարժական գործընթացում: Մանկավարժը ընտրություն է կատարում, գնահատում է նոր գաղափարների և մեթոդների օգտագործման հնարավորությունը, որոնք ներկայացնում են գործընկերները կամ մանկավարժական գիտությունը: Ներկա շրջանում նորարար մանկավարժական գործունեության կարիքը մեծ է. այն առանձնանում է հասարակության, մշակույթի, կյանքի իրավիճակների զարգացման պայմաններում: Մանկավարժը պետք է խնդիրը ընկալի տարբեր տեսանկյուններից ՝ չփոխելով խնդրի ընկալումը: Նման մանկավարժը կողմնորոշված է դեպի իրական ապագա, ոչ թե անցյալ: Նա հաղթահարում է ուսումնական գործընթացում ստեղծված խոչընդոտները, պլանավորում ապագան, ինչպես նաև իր բոլոր գործողություններն ու ձեռքբերումները: Նա արդարության զգացում ունի, գիտի կրթության բարձր արժեքը: Նորարար մանկավարժը ստեղծագործ անհատ է: Դա մանկավարժության նորարարական գործընթացի մի մասն է: Նորարար մանկավարժի համար անհրաժեշտ է անընդհատ ուսումնասիրել լավագույն մանկավարժական փորձը, ընկալել գործընկերների փորձը: Որպեսզի մանկավարժը պատրաստ լինի նորարարական գործունեության, նրան անհրաժեշտ է մոտիվացիա, ինչը նրա գործունեությունը իմաստալից է դարձնում, նպատակներ է դնում նոր մոտիվացիոն բովանդակությունից: Կախված նորարարական գործունեությունը կարող է ունենալ տարբեր ուղղություններ և նպատակներ: Նորարարական գործունեությունը, ինչպես ցանկացած գործունեություն, կարող է լինել տարբեր աստիճանի, մակարդակի և արդյունավետության: Այն առանձնանում է իր բովանդակությամբ և կառուցվածքով: Մեր կարծիքով ՝ իրականացնելով նորարարական գործունեություն ՝ մանկավարժները լուծում են չորս խնդիր ՝ իրենց և ուսանողների ստեղծագործական զարգացման զարգացում, իրենց գործունեության մեջ նորարարությունների ստեղծում, մանկավարժական գիտական փորձի իրականացում, սեփական փորձի և գործունեության փոխանակում: Նորարարական գործունեության արդյունավետությունն ու նպատակասլացությունը կախված է այդ խնդիրների ամբողջականությունից: Մանկավարժներն իրենց նորարարական գործունեության ընթացքում կարող են լուծել տարբեր բովանդակության խնդիրներ: Ոմանք կարող են կենտրոնանալ միայն իրենց սեփական գործունեության բարելավման վրա, իսկ մյուսները, այսքանից հետո, լիովին կարող են մասնակցել դպրոցական մանկավարժական գործընթացի զարգացմանը: Մանկավարժի նորարարական ունակությունը ենթադրում է հետևյալ բաղադրիչները. Նոր բաներ հայտնաբերելու ունակություն, նոր գաղափարներ, մոտեցումներ ստեղծելու ունակություն, ինչպես ծրագրավորել, դրանք փորձարարական ձևերով մոդելավորել, անհատական պատրաստություն նորարարությանը ՝ հիմնված հանդուրժողականությունը, մտածողությունը, ճկունությունը համատեղելու ունակության վրա: Նորարարական գործունեության արժեքը հասկանալու ունակություն, ամենուր ավանդական նորարարական պահանջները նորարարության հետ համատեղելու ունակություն: սեփական գործունեությունը բարելավելու պատրաստակամություն [6]: Այս բաղադրիչները համարվում են ամենակարևոր ելակետը: դրանք հիմք են իրենց գործունեությունն առավել լիարժեք և արդյունավետ իրականացնելու համար: ՀՀ-ում գործող Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության (ԻՏՁՄ) կողմից մշակված «ՀՀ հանրակրթական համակարգում ինժեներական լաբորատորիաների ներդրման ծրագրի» ծրագրի շրջանակներում ծրագիրն իրականացվում է 2014 թվականից: Մասնագետ աշխատուժ պատրաստելու համար տեխնիկական կրթությամբ, որը կբավարարի աճող պահանջարկը, ինչպես նաև հնարավորություն կտա մանկավարժներին իրականացնել նորարարական գործունեություն: Ակնկալվում է, որ նման կրթական համակարգը կհանգեցնի մտածելակերպի փոփոխության, կխթանի նոր, ստեղծագործական արժեքներ, ինչը կամրապնդի սոցիալական արժեքային համակարգը ուսանողների և ուսուցիչների շրջանում: ԻՏՁՄ նախաձեռնությամբ ստեղծված ինժեներական լաբորատորիաները կոչվում են «Արմատ»: «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիան հարթակ է, որը նպաստում է և՛ ուսանողների, և՛ մանկավարժների զարգացմանը, և՛ ունակությունների արտահայտմանը: «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիայում ուսուցիչները անընդհատ վերապատրաստվում են `ժամանակակից պահանջները բավարարելու համար: Հենց «Արմաթ» ինժեներական լաբորատորիաներում ենք հանդիպում մանկավարժի նորարարական գործունեությունը: Այստեղ մանկավարժը կոչվում է խմբի ղեկավար: Միևնույն ժամանակ, նա դասավանդման գործընթացի առարկա է, օբյեկտը; այսինքն ՝ նա սովորեցնում է ուսանողներին, միաժամանակ սովորում: Կարելի է ասել, որ այն ավելի շատ գործում է որպես ուղեցույց, որն օգնում է իրականացնել ՈՒԻՏԵ-ի կողմից մշակված ուսումնական ծրագրերը, տեսանյութերի դասերը, կատարել բոլոր առաջադրանքները, որոնց վերաբերյալ հետագայում պատրաստում է զեկույց: Ուսուցման գործընթացն այստեղ հիմնված է համագործակցության վրա: Սրանք Հայաստանի Հանրապետության առաջին լուրջ քայլերն են `տեխնոլոգիական ոլորտում մանկավարժների լիարժեք նորարարական գործունեություն իրականացնելու ուղղությամբ: Պետք է լավ պատրաստ լինել նորարարական գործունեության համար: Նորարարական գործունեության պատրաստ մանկավարժ. Գիտի մանկավարժական նորարարության ընդհանուր սկզբունքները, բացատրում է նորարարական գործունեության տեղը ուսումնական հաստատությունում, կապը կրթական գործունեության հետ, կարո՞ղ է ուսումնասիրել այլ ուսուցիչ-նորարարների փորձը, քննադատորեն գնահատել կրթական գործընթացները, Կազմակերպում է կրթական գործընթացի բարելավման նորարարական առաջարկների մշակում և հիմնավորում, կարող է զարգացնել նորարարական նախագծեր, կարող է փորձարարական աշխատանքային նպատակներ դնել և պլանավորել, կարող է աշխատել ներգրավված նախագծերի աշխատանքային խմբերում և իրականացնել փորձեր, կարող է վերլուծել և գնահատել դպրոցական նորարարական գործունեությունը, կարող է վերլուծել և գնահատել որպես նորարարական գործընթացի առարկա: VA Slastenin և L. Ս. Նորարարական գործունեության զարգացումը որոշելիս Պոդիմովան առանձնացնում է 4 մակարդակ. Գծապատկեր 1. Նորարարական գործունեության զարգացման մակարդակները Մանկավարժի նորարարական գործունեության հարմարեցման մակարդակը բնութագրվում է անկայունությամբ դեպի նորարարություն: Անտարբեր վերաբերմունք նոր, գիտելիքների և վերապատրաստման համակարգի նկատմամբ, որոնք կիրառվում են, անհրաժեշտ մանկավարժական պայմաններում բացակայում է: Տեխնոլոգիական ուսուցումը կապված է սեփական փորձի օգտագործման հետ: Մանկավարժի մասնագիտական-մանկավարժական գործունեությունը կառուցվում է նախապես մշակված ծրագրով, ալգորիթմով, իսկ ստեղծագործական գործունեությունը փորձնականորեն չի հայտնվում: Մեր կարծիքով, սա նորարարության սկզբնական փուլն է. ցանկացած մանկավարժի համար շատ հնարավոր է հաղթահարել հարմարվողականության մակարդակը, որը հիմք է հետագա գործունեության համար: Հարմարվողականության մակարդակի հաղթահարումն այնքան կարևոր է, որ չհարմարվելու կամ հիասթափվելու դեպքում առաջընթաց չի լինի: Վերարտադրության մակարդակը տարբերվում է նորարարական գործունեության նկատմամբ ավելի կայուն վերաբերմունքից, ցանկություն կա կապ հաստատել նորարար մանկավարժների հետ, առանձնանում է մանկավարժական գործունեությունից բավարարվածության ավելի բարձր մակարդակ: Ստեղծագործական գործունեությունը դեռ առաջանում է վերարտադրության շրջանակներում, բայց նոր լուծումների որոնման տարրերով: Ձևավորվում է դրական կողմնորոշում դեպի ուսման այլընտրանքային մոտեցումներ սովորելը ՝ դաստիարակությունն ավարտին հասցնելու համար սովորողների ուսուցումը կիրառելով, կրկնօրինակումը ուղեկցվում է փոքր փոփոխություններով: Մեր կարծիքով, այս մակարդակում մանկավարժները շեշտում են կատարելագործման անհրաժեշտությունը: Իհարկե, վերարտադրողական մակարդակից եվրիստիկական մակարդակին անցումը այդքան էլ հեշտ չէ, քանի որ այստեղ պետք է ցանկություն, ստեղծագործական մոտեցում, նպատակասլաց գործունեություն: Վերարտադրության մակարդակը կարող է սահմանվել նաև որպես պատրաստվածության փուլ, քանի որ մանկավարժը, ներսից ներս ներդնելով մանկավարժական մտքի զարգացման ընթացքում կուտակված ամեն ինչ, փորձում է կիրառել այն ամենը ՝ ավելացնելով անկախ տարրեր, մասնիկներ: Նորարարության գործընթացում հեուրիստական մակարդակը հիմնականում բնութագրվում է նպատակասլացությամբ և կայունությամբ: Էական փոփոխություններ են տեղի ունենում տեխնոլոգիական բաղադրիչի կառուցվածքում: Մանկավարժական տեխնոլոգիաներ օգտագործող ուսուցիչները միշտ պատրաստ են նորը հայտնաբերելու, այլ խմբերի արձագանքներից նոր տեղեկություններ վերցնելու: Հեվրիստիկական մակարդակը կարող է նաև նկարագրվել որպես նորարարական փուլ, քանի որ այս մակարդակը բնութագրվում է նոր գաղափարների ի հայտ գալով, դրանք գործնականում կիրառելու փորձերով: Հեվրիստիկական մակարդակում կարող է լինել աշխատասիրություն, ցանկություն միշտ նոր բան ստեղծել, հակառակ դեպքում կսկսվի ստեղծագործական լճացում: Ստեղծագործական մակարդակում առանձնանում են նորարարական գործընթացի արդյունավետությունը, նպատակասլացությունը, նորին ձգտելը, հարգանքը: Այս մակարդակում ստեղծագործականությունը, մանկավարժական ինտուիցիան և ստեղծագործական երեւակայությունը կարևոր դեր են խաղում մանկավարժական և նորարարական գործունեության մեջ: Գիտամանկավարժական հետաքրքրությունները ներդաշնակեցված են անձի կառուցվածքում, ստեղծագործական անկախության բարձր մակարդակը պայմաններ է ստեղծում մանկավարժի հնարավորությունների արդյունավետ իրականացման համար: Ուսուցիչները կենտրոնացած են նոր բան փնտրելու վրա: Նրանք հանդես են գալիս որպես նոր հեղինակային դպրոցների (Մոնտեսորի, Ռուդոլֆ Շտայներ) նոր մանկավարժական գաղափարների հեղինակներ (Շարվա Ամոնաշվիլի): Նրանք միշտ կիսում են մանկավարժական փորձը, լավ հմտություններ ունեն կոլեկտիվ բանավեճերում, հակամարտությունների կարգավորման գործընթացում, միշտ կենտրոնացած են նոր և գործնական կիրառման ստեղծման վրա: Այստեղից է սկսվում մանկավարժի լիարժեք նորարարական գործունեությունը: Այսպիսով, ուսումնասիրելով հանրակրթական դպրոցում մանկավարժի նորարարական գործունեությունը, մենք եկել ենք հետևյալ եզրակացությունների. Դպրոցն ու հասարակությունը կարիք ունեն ստեղծագործ մտածողությամբ մասնագետների, որոնք ապահովում են նոր մոտեցումների և նորարարական գործունեության ուսուցման արդյունավետությունը: Ելնելով ժամանակաշրջանի պահանջներից `մանկավարժի գործունեությունը պետք է լինի նորարարական` ուսանողներին դրդելու ակտիվ ստեղծագործություն ցուցաբերելու, նոր բան հայտնաբերելու և ստեղծելու համար: Innovativeամանակակից պայմաններում նորարարական գործունեության պատրաստակամությունը որակ է յուրաքանչյուր պրոֆեսիոնալ մանկավարժի համար, առանց որի անհնար է հասնել բարձր մակարդակի մանկավարժական վարպետության: Նորարարական գործունեությունը պետք է նշանակի մանկավարժի որոշակի որակներ, որոնք ցույց են տալիս նրա կենտրոնացումը սեփական մանկավարժական գործունեության վրա, ամբողջ դպրոցական գործունեության զարգացումը, ինչպես նաև ուսանողների կրթության արդի խնդիրները լուծելու, արդյունավետ գտնելու և իրականացնելու համար: նշանակում է դրանք լուծել: Մանկավարժի նորարարական գործունեության բնույթը առաջին հերթին կախված է պետության կողմից դպրոցին տրված սոցիալական կարգից, ստեղծված պայմաններից, հատուկ ուսումնական հաստատության պահանջներից: Յուրաքանչյուր մանկավարժ պետք է հասկանա, որ հանրային դպրոցի յուրաքանչյուր աշակերտ մեծ բարձունքներ նվաճելու մեծ ներուժ ունի. նրա գործողությունները պետք է հիմնված լինեն ուսանողների մեջ նոր բան հայտնաբերելու, նրանց մտածելակերպը զարգացնելու վրա: Եզրափակելով մեր աշխատանքը ՝ մենք ուզում ենք ուժեղ դիտարկում կատարել. Նորարար մանկավարժը այն մանկավարժը չէ, ով ուսանողին սովորեցնում է նյութական կառուցվածքն ու կառուցվածքը: Նորարար մանկավարժը այն մասնագետն է, ով ուսանողին տալիս է կյանքի լույս, որով նա կստեղծի նոր գիտելիքներ, ուղիներ, որոնք մարդկությանը կտանեն դեպի լույսի ճանապարհ: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] «Հայաստանի Հանրապետության պետական ընդհանուր ուսումնական հաստատություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության օրինակելի կանոնադրություն, 2002 թ. Հուլիսի 25-ի N1392-Ն էլեկտրոնային որոշում, հոդված 11, էջ 2: [4] Кановская М. Բ., Մանկավարժություն: Հայեցակարգի դաս, Մոսկվա, 2012, էջ. 102. [6] Սլաստենին Վ.Ա., Պոդիմովա Լ.Ս., մանկավարժություն: инновационная деятельность, Աբրահամյան Անահիտ ՈՒՍՈՒԻ ՆՈՐԱՐԱՐ ԳՈՐ AՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ Հիմնաբառեր. հանրակրթություն, մանկավարժի նորարարական փորձ: ։
| Հանրակրթական դպրոցն այն հիմնական ոլորտներից է, որտեղ տեղի է ունենում սովորողի անձի ձևավորումը, զարգացումը։
Եվ այստեղ մեծ դեր ունի մանկավարժը, որը ոչ միայն պետք է տիրապետի մասնագիտական գիտելիքներին, կարողություններին, հմտություններին, ունենա համապատասխան փորձ, այլև պետք է լինի նորարար, ում մանկավարժական գործունեությունը պետք է կառուցվի ժամանակակից պահանջներին համընթաց, հիմնված լինի ժամանակակից տեխնոլոգիաների, մեթոդաբանության վրա, ինչպես նաև սովորողներին ուղղորդի հասարակության մեջ լիարժեք գործունեություն ծավալելուն, հասարակության ակտիվ անդամ դառնալուն։
Նորարար մանկավարժի գործունեությունը պետք է նպատակաուղղված լինի սովորողների ուսումնական, մասնագիտական, ակտիվ, ինքնուրույն ճանաչողական գիտական գործունեությանը։
Նա պետք է լինի սովորողի օգնականը, տեղեկատվության, խորհրդատվության աղբյուրը, նպաստի սովորողների ուսումնական մասնագիտական գործունեության արդյունավետության բարձրացմանը, արդյունքների լավարկմանը։
Հասարակության մեջ հանրակրթական դպրոցի դերի բարձրացման համար մանկավարժի նորարական գործունեությունը շատ անհրաժեշտ է և կարևոր։
|
Հայաստանի օգնության կոմիտեն (ՀՕԿ) ստեղծման առաջին իսկ օրերից սոցիալական հիմնախնդիրների հետ զուգահեռ մեծ ուշադրություն էր դարձնում նաեւ կրթամշակութային կյանքին վերաբերող հիմնախնդիրներին։
1920-ական թթ. սկզբներին Հայաստանի բնակչությունը, ծայրահեղ չքավորության մեջ լինելով, նաեւ գրագիտության պակաս ուներ։
Երկրի մտավորականությունը, այդ թվում` ուսուցիչներն ապրում էին աղքատության պայմաններում։
ՀՕԿ-ը արտասահմանից ստացված օգնությունից բաշխումներ էր անում նրանց, գրենական պիտույքներով ապահովում կրթական հաստատությունները, բուհերին փոխանցում արտասահմանի հայկական համայնքներից եւ անհատ նվիրատուների կողմից ուղարկված արժեքավոր բժշկական գործիքները, մասնագիտական գրականությունը։
Կրթամշակութային հիմնախնդիրներին առանձնակի ուշադրություն դարձվեց 1922թ. ՀՕԿ-ի 2-րդ համագումարին, ուր հատուկ այդ նպատակի համար կազմված Կրթամշակութային հանձնաժողովի կողմից զեկուցումներով հանդես են գալիս գրականագետ Մ. Աբեղյանը եւ ՀՍԽՀ Լուսավորության ժողկոմ Պ. Մակինցյանը։
Քանի որ երկրի բոլոր կրթական հաստատություններում պակասում էին գրենական պիտույքները, մասնագիտական գրականությունը, Մ. Աբեղյանն առաջարկում է ՀՕԿ-ի ստացած միջողներից լրացնել այդ բացը 1 ։
ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը Հայաստանի մտավորականներին` հոբելյանների առիթով գումարներ էր հատկացնում, մասնավորապես` գրականագետ Կոստանդին Մելիք-Շահնազարյանին, դերասան Արշակ Հարությունյանին, գրական գործունեությունից չկտրվելու համար սոցիալական աննախանձելի վիճակում գտնվող տաղանդավոր գրող Դ. Դեմիճյանին եւ ուրիշներին 2 ։
1922թ. ՀՕԿ-ի նախագահությունն առաջարկում է հիՏե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 33, թ. 38 շրջ եւ 39։
Տե՛ս նույն տեղում, գ. 81, թթ. 24, 27 շրջ.։
391ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ վանդությամբ տառապող եւ ապաքինման շրջանում գտնվող Հ. Թումանյանին` իբրեւ ՀՕԿ-ի նախկին նախագահի, օգնության ձեռք մեկնել` տրամադրելով նրան 1000-1500ռ.։
Քանի որ կոմիտեն իր տրամադրության տակ տվյալ պահին բավարար գումար չուներ, որոշվում է հիշյալ նպատակի համար հատկացնել միայն 300ռ. ոսկով` վերցնելով փոխարինաբար 3 ։
ՀՕԿ-ի Մոսկվայի կոմիտեն մեծ աջակցություն էր ցույց տալիս Հ. Թումանյանի բուժմանը Մոսկվայում։
Մասնաճյուղը կազմակերպում է նաեւ մեծ բանաստեղծի հուղարկավորության արարողությունը Մոսկվայում։
ՀՕԿ-ի Մոսկվայի մասնաճյուղը նաեւ Զանգեզուրի հայկական դպրոցների համար հավաքել եւ ուղարկել էր 1000 ռ. արժողությամբ գրենական պիտույքներ, ինչպես նաեւ վարկ էր բացել Հայ դրամատիկական ստուդիայի ներկայացումների նախնական ծախսերը հոգալու համար` հատկացնելով 10 չերվոնեց նպաստ 4 ։
ՀՍԽՀ Պետլուսկինոյի աշխատանքներին օժանդակելու գործում` իբրեւ բաժնեմասի սեփականատեր, ՀՕԿ-ը եւս մեծ մասնակցություն է բերում 5 ։
ՀՕԿ-ի եւ Պետլուսկինոյի միջեւ 1924թ. նոյեմբերին եւ 1925թ. մայիսի 4-ին կնքված պայմանագրերով ՀՕԿ-ը հանդիսանում էր «Խորհրդային Հայաստան», եւ «Անուշ» կինոնկարների արտադրության գործում նրա գործընկերը` վճարելով 8000 ռուբլուց ավելի գումար։
Ֆիլմի ցուցադրման մենաշնորհային իրավունքը ԽՍՀՄ տարածքում (բացի Անդրկովկասից) եւ արտասահմանում 3 տարի ժամկետով տրվում է ՀՕԿ-ին 6 ։
Արդեն 1924թ. դեկտեմբերի 1-ից սկսվում են Պետլուսկինոյի առաջին` «Խորհրդային Հայաստան» ֆիլմի նկարահանման աշխատանքները։
Պայմանագրի համաձայն այդ ֆիլմի համար անհրաժեշտ բոլոր ծախսերը հոգում էր ՀՕԿ-ը, իսկ կովկասյան հանրապետությունների սահմաններում ֆիլմի ցուցադրման իրավունքը վերապահվում էր Պետլուսկինոյին 7 ։
Այդ ֆիլմի միջոցով ՀՕԿ-ը արտասահմանի հայկական համայնքներում քարոզչություն էր կատարում Խորհրդային Հայաստանի օգտին։
1928թ. ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը, Ակցիոներական ընկերությունը եւ Հայկինոն կնքում են Տե՛ս նույն տեղում, գ. 35, թթ. 1-2, 4։
Տե՛ս նույն տեղում, գ. 306, թ. 2 եւ շրջ.։
Տե՛ս «Հրավիրակ», No 1, 1925թ., էջ 11։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 112, թթ. 3-4։
Տե՛ս «Խորհրդային Հայաստան», 9 դեկտեմբերի 1924թ., No 280, էջ 3։
392ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ պայմանագիր, որով ՀՕԿ-ը գնում է նաեւ «Նամուս» եւ «Չար ոգի» ֆիլմերը Ամերիկյան մայրցամաքում ցուցադրելու իրավունքը 8 ։
1927-1934 թթ. ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը գումարներ էր հատկացրել Անգրագիտության վերացման ֆոնդին (4500ռ.), Պիոներական կենտրոնական բյուրոյին (10000ռ.), Պետթատրոնի 10-ամյակի առթիվ (15000ռ.), Հայ դրամատիկիական կոմիտեին (1000ռ.), Պարերի ստուդիային (1000ռ.), «Կարմիր զինվոր» թերթին (1000ռ.), Պատանի հանդիսատեսի թատրոնին (2000ռ.), Պետօպերայի կազմակերպչական ծախսերին (25000ռ.), Բանվորական թատրոնին (3000ռ.), Լենինականի դրամատիկական թատրոնին (5000ռ.) 9 ։
ՀՕԿ-ի գլխավոր վարչությունը գնահատելով Պետական թատրոնի աշխատանքները` վերջինի 10-ամյակի առթիվ հայ թատրոնի պատմությունը գրի առնելու համար 1932թ. Լուսժողկոմատին տրամադրում է 15 հազ. ռ.։
Կոնսերվատորիային` կրկին 10-ամյակի առթիվ, նվիրում է 5 հազ. ռ., իսկ Պետօպերա կազմակերպելու համար` 25 հազ. ռ. 10 ։
1930թ. սկսած` ՀՕԿ-ը մեծ ուշադրություն էր դարձնում պիոներների դաստիարակությանը` նյութապես աջակցելով նրանց ամառային միջոցառումների կազմակերպմանը, ինչպես նաեւ ֆուտբոլիստներին եւ հեծանվորդներին 11 ։
ՀՕԿ-ի նախագահ Գր. Վարդանյանի պատվերով պատրաստվում են Դ. Դեմիրճյանի եւ Վ. Թոթովենցի լիբրետոների հիման վրա Յ. Ստեփանյանի եւ Ա. Տեր-Ղեւոնդյանի եղանակավորած «Քաջ Նազար» եւ «Աստղաձոր» օպերաները 12 ։
ՀՕԿ-ը Խորհրդային Հայաստանի կրթամշակութային հաստատություններին օգնություն ցույց տալուց բացի լայն քարոզչություն կատարելու համար ծավալեց նաեւ հրատարակչական գործունեություն։
1925թ. ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությանը կից ստեղծվում է հրատարակչական բաժին, որի վարիչ է նշանակվում Գարեգին Լեւոնյանը, ով նաեւ ՀՕԿ-ի կողմից հրատարակվող «Հրավիրակ» պարբերականի խմբագրական կոլեգիայի քարտուղարն էր 13 ։
ՀՕԿ-ը հայ գրողներին գրական պատվերներ տալով` գնահատում եւ քաջալերում էր նրանց Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 17, թ. 20։
Տե՛ս նույն տեղում, գ. 230, թ. 42։
Տե՛ս «ՀՕԿ», Ա տարի, թիւ 4, 1933թ. մայիս, Փարիզ էջ 4։
Տե՛ս «Վերելք», Ա տարի, թիւ 1, 1936թ., Նյու Յորք, էջ 151։
Տե՛ս «ՀՕԿ», Բ տարի, թիւ 2, 1934թ. փետրվար, էջ 85։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 116բ, թ. 20։
393ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ աշխատանքը։
ՀՕԿ-ի կողմից հրատարակվում են Վ. Թոթովենցի` «Նոր Բյուզանդիոնը», Ալ. Բակունցի` «Հովնաթան Նաղաշ» աշխատանքները։
Տպագրության էին պատրաստել նաեւ Ե. Լալայանի` «Առակներ եւ հեքիաթներ», Լեոյի «Թուրքահայ հեղափոխության գաղափարաբանությունը», Պ. Աբելյանի` «Խորհրդային Հայաստանի վերելքը թվերով» գործերը 14 , որոնք եւս լույս են ընծայվում։
Հրատարակում էին նաեւ բացիկներ, Հայաստանի քարտեզներ, ՀՕԿ-ի հիմնադրման կապակցությամբ հրատարակվում է «Հայաստանի օգնութեան կոմիտէ» մեկօրյա թերթը, լույս է ընծայվում ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչության պաշտոնական օրգան «Հրավիրակը»` երեք համարով, «ՀՕԿ-ի տեղեկատու»-ն եւ այլն։
ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը Խորհրդային Հայաստանի հրատարակություններից ուղարկում էր նաեւ արտասահման 15 ։
Հրատարակչական ակտիվ գործունեություն էին ծավալում նաեւ ՀՕԿ-ի Վրաստանի եւ Մոսկվայի մասնաճյուղերը։
Վրաստանի ՀՕԿ-ը հրատարակում է «Օգնիր Հայաստանին» մեկօրյա թերթը։
1925թ. Վրաստանի ՀՕԿ-ը հրատարակում է նաեւ «Հայրենաշեն» տեղեկատուն։
Ռուսաստանում ապրող հայությանը Հայաստանի դրության եւ ՀՕԿ-ի աշխատանքների մասին իրազեկելու համար ՀՕԿ-ի Մոսկվայի կոմիտեն հրատարակում է ռուսերեն լեզվով ամսագիր` «Вестник Московского комитета помощи Армении» անունով 16 ։
1924թ. հրատարակվում է նաեւ «Լրաբեր Հայաստանի օգնության կոմիտեի Մոսկվայի ճյուղի» պարբերականը, որտեղ բացի մասնաճյուղերի գործունեությունից, մանրամասն ներկայացվում էին խորհրդային հանրապետություններում հայերի տեղաբաշխվածության եւ հայկական համայնքների դրության մասին տեղեկություններ։
Հետագայում Մոսկվայի մասնաճյուղի կողմից նույն նպատակի համար հրատարակում է «Возроздающаяся Армения» ամսագիրը։
1928թ. Մոսկվայում ՀՕԿ-ի կողմից տպագրվում է Մոսկվայի ՀՕԿ-ի նախկին նախագահ, գրող Կարեն Միքայելյանի հեղինակած «Հայ ժողովրդական հարստություններն արտասահմանում։
Կտակներ, նվիրատվություններ եւ հասարակական գումարներ» գրքույկը։
Տե՛ս «ՀՕԿ», Ա տարի, թիւ 4, 1933թ. մայիս, էջ 4։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 165, թ. 9 շրջ, 10։
Տե՛ս նույն տեղում, գ. 306, թ. 2։
394ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Կրթամշակութային եւ հրատարակչական գործունեությամբ առանձնանում էին հատկապես ՀՕԿ-ի Ֆրանսիայի եւ ԱՄՆ-ի մասնաճյուղերը։
ՀՕԿ-ի արտասահմանի մասնաճյուղերին կից գործում էին զանազան մշակութային, կրթական, մարզական հաստատություններ, որոնք կազմակերպում էին բազմաբովանդակ միջոցառումներ, իսկ ստացված հասույթը տրամադրում էին մասնաճյուղերի տեղական կարիքներին կամ ուղարկում Խորհրդային Հայաստան։
Իրենց բուռն մշակութային միջոցառումներով հատկապես առանձնանում էին Ֆրանսիայի Փարիզ, Լիոն, Մարսել քաղաքներում գործող ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերը։
1926թ. հունվարի 2-ին Լիոնի քաղաքապետարանի սրահում տեղի է ունենում «Մարտունի» լսարան-ընթերցարանի բացման միջոցառումը, որտեղ բանախոսելու համար Փարիզից հրավիրել էին նշանավոր գրող Զապել Եսայանին 17 ։
ՀՕԿ-ի Լիոնի մասնաճյուղին կից գործում էր «Տալվորիկ» մարմնամարզական միությունը 18 ։
Լիոնի «Ձորագես» մասնաճյուղին կից գործում էին «Նոր ուղի» լսարանային միությունը, «Հրազդան» երգչախումբը, «Մարտունի» թատերախումբը «Սեւան» մարզական, «Շիրականալ», «Պատանեկան» միությունները 19 ։
1935թ. մարտի 17-ին Լիոնի 3-րդ թաղապետարանի սրահում «Վերելք» մասնաճյուղը կազմակերպվում է միջոցառում։
Տրդատ Նշանյանի բեմադրությամբ թատերախումբը ներկայացնում է Հ. Պարոնյանի «Պաղդասար աղբար» կատակերգությունը։
Միջոցառման ժամանակ ասմունքում են Ե. Չարենցի, Կ. Սիտալի ստեղծագործությունները 20 ։
Փարիզում ՀՕԿ-ի կողմից էր ստեղծվել հայտնի «Ալագյազ» երգչախումբը, որը համերգներով հանդես էր գալիս Ֆրանսիայի հայաշատ քաղաքներում եւ զարդարում ՀՕԿ-ի եւ այլ միջոցառումները։
1933թ. օգոստոսի 27-ին «Ալագյազ» երգչախումբը համերգով հադես էր եկել նաեւ Նիսում 21 ։
Փարիզի ՀՕԿ-ի «Գողթան» մասնաճյուղը 1933թ. մարտի 25-ին կազմակերպում է պարահանդես, որի գեղարվեստական բաժնում Հ. Առաքելյանի ղեկավարությամբ կրկին իր մասնակցությունն է բերում «Ալագյազ» երգչախումբը, իսկ Տե՛ս «Երեւան», թիւ 28, 7 հունվարի 1926թ., Փարիզ, էջ 2։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 406, թթ. 8-9։
Տե՛ս «ՀՕԿ», թիւ 2, 1933թ. մարտ, Փարիզ, էջ 54։
Տե՛ս նույն տեղում, թիւ 4, 1935թ. ապրիլ, էջ 241։
Տե՛ս նույն տեղում, թիւ 5-6, 1935թ. մայիս-հունիս, էջ 341։
395ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ «Ման-Պաշի» խումբը հաջողությամբ ներկայացնում է «Վիուի ճաշարանի սպասավորը» կատակերգությունը։
ՀՕԿ-ի Փարիզի շրջանի «Շինարար» մասնաճյուղն իր վերակազմությունից հետո (1932թ.) սկսել էր ակտիվ գործունեություն ծավալել, ուներ իր ընթերցարանը։
ՀՕԿ-ի «Բյուրակն» մասնաճյուղը Փարիզի ուսանողական թաղամասի ամենահին մասնաճյուղերից էր։
Իր անդամներից մեկի` Զապել Եսայանի Հայաստան մեկնելու կապակցությամբ կազմակերպում է գինեձոն` Ֆրանսիայի ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչության փոխնախագահ Ավ. Իսահակյանի նախագահությամբ, որին մասնակցում են մոտ 150 մարդ 22 ։
Ֆրանսիայի ՀՕԿ-ի կենտրոնական վաչության նախաձեռնությամբ 1934թ. նոյեմբերի 11-ին Մյություալիթեի մեծ թատերասրահում կայանում է Վ. Թոթովենցի «Նոր Բյուզանդիոն» ստեղծագործության հիման վրա բեմադրված թատերական ներկայացումը, որին ներկա են լինում մոտ 1800 մարդ 23 ։
Ֆրանսիայի Սեն Շամոնի մասնաճյուղին կից գործում էր «Շիրականալ» երկսեռ երգչախումբը։
1937թ. հունիսի 10-ին մասնաճյուղը կազմակերպում է մեծ երգահանդես, ուր բանախոսելու էր հրավիրվել Փարիզի կենտրոնական վարչության անդամ գրող Միսակ Մանուշյանը։
Միջոցառման ընթացքում բեմադրվում է նաեւ Հ. Պարոնյանի «Շողոքորթը» 24 ։
Մարսելի հայ համայնքը ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերի շնորհիվ եւս մշակութային աշխույժ կյանքով էր ապրում։
ՀՕԿ-ի Մարսելի շրջանի մասնաճյուղերի աջակցությամբ կազմակերպվում է նշանավոր «Նորք» մարզական միությունը, «Շահումյան» երգչախումբը, «Պարոնյան» թատերախումբը։
Վերջինները մեծ հաջողությամբ ներկայացնում են «Անուշ» օպերան եւ այլ ստեղծագործություններ 25 ։
ՀՕԿ-ի արտասահմանի մասնաճյուղերը մեծ կարեւորություն էին տալիս նաեւ մատաղ սերնդի` Խորհրդային Հայաստանի ոգով դաստիարակությանը։
1935թ. Ֆրանսիայի ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերի 5-րդ համագումարի հաշվետու տարում կարեւորություն է տրվում ՀՕԿ-ի դպրոցներին։
Հիշյալ շրջանում արդեն գործում էին 4 դպրոցներ` 250 աշակերտներով եւ 7 Տե՛ս նույն տեղում, թիւ 2, 1933թ. մարտ, էջ 51-53։
Տե՛ս նույն տեղում, թիւ 12, 1934թ. դեկտեմբեր, էջ 760-763։
Տե՛ս «Զանգու», թիւ 111, 9 հուլիսի 1937թ., Փարիզ, էջ 4։
Տե՛ս «ՀՕԿ», թիւ 5, 1933թ. հունիս, էջ 50։
396ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ հոգանոց ուսուցչական կազմով։
ՀՕԿ-ի Ֆրանսիայի դպրոցների վրա տարեկան ծախսվում էր 25 հազ. ֆրանկ 26 ։
Ինչպես արդեն նշվել էր, Խորհրդային Հայաստանի կինոարտադրությունը ՀՕԿ-ի միջոցով ցուցադրվում էր սփյուռքի հայկական համայնքներում։
1936թ. դեկտեմբերին ՀՕԿ-ի Ֆրանսիայի կենտրոնական վարչությունը Լիոնում ցուցադրում է Խորդային Հայաստանի առաջին հնչյունային ֆիլմը` «Պեպոն»։
Հունվարից ՀՕԿ-ը այն սկսում է ցուցադրել նաեւ Մարսելում, Վալանսում, Նիսում, Գրենոբլում եւ այլ քաղաքներում 27 ։
1937թ. դրությամբ շարունակում էին գործել Մարսելի «Նորք» մարզական միությունը, Ֆրանսիայում ՀՕԿ-ի երկու լսարանական միություն, 13 ակումբ- ընթերցարան` 1040 կտոր գրքերով։
Բացի «Ալագյազ» երգչախմբից` այս շրջանում ՀՕԿ-ը ուներ 10 երգչախումբ` 500 անդամներով։
Գործում էր նաեւ «Նոր բեմ» նշանավոր թատերախումբը` Ա. Շահխաթունու ղեկավարությամբ։
Ֆրանսիայում ՀՕԿ-ի թատերախմբերի թիվը հասել էր 10-ի 28 ։
ՀՕԿ-ի Ֆրանսիայի կենտրոնական վարչությունը նաեւ հրատարակչական մեծ գործունեություն էր ծավալում։
ՀՕԿ-ի աջակցությամբ Փարիզում 1925 թ.-ից 2500 տպաքանակով լույս էր տեսնում «Երեւան» թերթը` ամսական 25 հազ. ֆրանկ բյուջեով 29 ։
Արտասահմանյան հօկերի քարոզչական օրգանը «ՀՕԿ» ամսագիրն էր։
ՀՕԿ-ի գլխավոր վարչությունը Գր. Վարդանյանին գործուղում է արտասահման, ով Փարիզում կազմակերպում է տարեկան մինչեւ 3 հազ. դոլար ծախսով «ՀՕԿ» ամսագրի հրատարակությունը 30 ։
Այն սփյուռքահայությանը մեծ ինֆորմացիա էր հաղորդում Խորհրդային Հայաստանում կատարվող իրադարձությունների, շինարարական աշխատանքների, ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերի գործունեության մասին, ինչպես նաեւ տպագրվում էին հայ նշանավոր գրողների` Նար-Դոսի, Վահան Թոթովենցի, Ալազանի, Գուրգեն Մահարու եւ ուրիշների ստեղծագործությունները եւ ներկայացվում սփյուռքահայ լայն շրջանակներին։
Փարիզում ՀՕԿ-ի ՖրանՏե՛ս «Զանգու», թիւ 4, 22 հունիսի 1935թ., Փարիզ, էջ 2։
Տե՛ս նույն տեղում, թիւ 84, 1 հունվարի 1937թ., էջ 4։
Տե՛ս նույն տեղում, թիւ 111, 9 հուլիսի 1937թ., էջ 2։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 113, ց. 31, գ. 82, թ. 2շրջ.։
Տե՛ս նույն տեղում, գ. 194, թ. 99։
397ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ սիայի կենտրոնական վարչության կողմից 1925թ. լույս է ընծայվում Տ. Բուդաղյանի «Սպիտակ ածուխը Հայաստանում» ուսումնասիրությունը, ՀՕԿ-ի Ամերիկայի շրջանի կենտրոնական վարչության կողմից 1929թ. Փարիզում հրատարակվում է Հ. Հակոբյանի «Խորհրդային Հայաստան» աշխատանքը, 1928թ. Մարսելում` Զ. Եսայանի «Պրոմէթէոս ազատագրուած» գիրքը 31 ։
Այդ աշխատանքները հրատարակելու համար Ամերհօկ-ը հատկացրել էր 2 հազ. դոլար։
1935-1936 թթ. Փարիզում Ֆրանսիայի ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչության կողմից լույս են տեսնում նաեւ ալբոմ-օրացույցներ 32 ։
Կրթամշակութային եւ հրատարակչական ակտիվ գործունեություն էին ծավալում նաեւ ԱՄՆ-ի եւ Հարավային Ամերիկայի ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերը։
ՀՕԿ-ի Ամերիկայի շրջանի 6-րդ համագումարը (1932թ. հուլիս) մեծ կարեւորություն է տալիս ՀՕԿ-ի դպրոցների բացմանը, որոնց շնորհիվ նոր սերունդը հայերեն կսովորեր եւ կկապվեր Խորհրդային Հայաստանի հետ։
Սկսել էին գործել ՀՕԿ-ի Դիտրոյթի եւ Լինի դպրոցները, իսկ Չիկագոյում Պետական հայկական Կարմիր խաչի եւ ՀՕԿ-ի միացյալ դպրոցը 33 ։
ՀՕԿ-ի Հյուսիսային Ամերիկայի մասնաճյուղերի հովանավորությամբ 1934թ. դրությամբ գործում էին 17 դպրոցներ, որոնց նպատակն էր նոր սերնդին Խորհրդային Հայաստանի ոգով դաստիարակելը 34 ։
Դպրոցները կրում էին Ալ. Մյասնիկյանի, Ա. Խանջյանի, Ս. Տեր-Գաբրիելյանի, Ս. Շահումյանի անունները 35 ։
Ամերիկայի ՀՕԿ-ը երեք համարով հրատարակել էր «Շինարար» ամսագիրը` 5 հազ. օրինակով եւ «ՀՕԿ-ի տեղեկատու»-ն 1200 օրինակով։
Ամերիկայի ՀՕԿ-ը 2000 օրինակով տպագրել էր «Մեր խորհրդային երկիրը» նկարների ալբոմը, 2000 օրինակով տպագրել էին «Վերելք» տարեգիրքը, հրատարակել էին նաեւ Կ. Սիտալի «Գյուղն իմ հեռավոր» պոեմը, խորհրդային նոր Սահմանադրությունը։
ՀՕԿ-ի Կալիֆորնիայի շրջանի նախաձեռնությամբ եւ Խորհրդային Հայաստանին բարեկամ կազմակերպությունների քաջալերությամբ սկսվել էր նաեւ «Նոր ուղի» թերթի հրատարակումը 36 ։
Տե՛ս Հայաստանի ազգային գրադարանում։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 439, ց. 2, գ. 996, թ. 7շրջ։
Տե՛ս Արձանագրութիւն ՀՕԿ-ի Ամերիկայի շրջանի 6-րդ համագումարի, 1932թ., էջ 26։
Տե՛ս «ՀՕԿ», Գ տարի, թիւ 1, 1935թ. հունվար, էջ 41-45։
Տե՛ս «Վերելք», Ա տարի, թիւ 1, 1936թ., Նյու Յորք, էջ 176։
Տե՛ս ՀԱԱ, ֆ. 178, ց. 1, գ. 604, թթ. 39-40։
398ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ Հարավային Ամերիկայի ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերը եւս ակտիվ մշակութային կյանքով էին ապրում։
Բուենես Այրեսում բացվել էր «Երեւան» ընթերցարանը։
Կորդոպայի «Մյասնիկյան» մասնաճյուղին կից գործում էր «Կարինյան» գրադարանը 37 ։
Կորդոպայի մասնաճյուղի ջանքերով բացվել էր Հայ ուսումնասիրաց ընկերությունը, որին կից գործում էր նաեւ մանկապարտեզ։
Բերիսոյում «Մարտունի» մասնաճյուղը բացում է «Շիրվանզադե» գրադարան-ընթերցարան 38 ։
1932թ. Հարավային Ամերիկայի ՀՕԿ-ի կողմից Բուենես Այրեսում լույս է տեսնում նաեւ «Աշխատավորական երգարանը» 39 ։
Հարավային Ամերիկայի ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը հատկապես մեծ ուշադրություն էր դարձնում ՀՕԿ-ի կրտսեր անդամների դաստիարակությանը եւ դպրոցներին։
ՀՕԿ-ին կից գործում էին դպրոցներ։
«Մյասնիկյան» վարժարանի տնօրենը Արաքս Էֆեյանն էր, որին էլ հանձնարարված էր կրթական գործի կազմակերպումը։
Դպրոց ուներ նաեւ Կորդոբայի «Մյասնիկյան» մասնաճյուղը, որը կրում էր Գ. Վարդանյանի անունը։
Կարեւոր էր Բ. Ալսինայում տեղի հայրենասերների կողմից «Թումանյան» վարժարանի սեփական շենքի կառուցումը, որին ՀՕԿ-ի կենտրոնական վարչությունը տրամադրեց 100 պեսո։
Ֆլորեսում գործում էր «Երեւան» մարզական միությունը, իսկ Ն. Բոմբեժայում` «Սեւանը» 40 ։
Բուլղարիայի ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերին կից եւս գործում էին կրթամշակութային, մարզական միություններ։
Պլովդիվի ՀՕԿ-ն ուներ թատերական բաժին, ուր հանդես էին գալիս Կ. Քեշկեկյանը, Մ. Տաքեսյանը, Ե. Ավիճյանը 41 ։
Վառնայի մասնաճյուղը բացել էր երիտասարդական, մարզական եւ թատերական բաժիններ 42 ։
Մեծ միջոցառում է կազմակերպվում 1934թ. նոյեմբերի 18-ին «Ռանքոֆի» թատրոնում, ուր բեմադրվում է «Նայմիչկա» պիեսը 43 ։
ՀՕԿ-ի մասնաճյուղերին կից թատերական խմբակները մեծ աշխատանք ծավալեցին խորհրդային գրողների գործերը բեմականացնելու եւ տեղի հայությաՏե՛ս նույն տեղում, ֆ. 1, ց. 8, գ. 64, թ. 53։
Տե՛ս նույն տեղում, ֆ. 178, ց. 1, գ. 503, թ. 13։
Տե՛ս Հայաստանի ազգային գրադարանում։
Տե՛ս «Շիրակ», Գ տարի, թիւ 8, 8 փետրվարի 1936, Բուենես Այրես, էջ 3։
Տե՛ս «ՀՕԿ», Գ տարի, թիւ 2, 1935թ. փետրվար, էջ 101-102։
Տե՛ս նույն տեղում, Բ տարի, թիւ 10, 1934թ. հոկտեմբեր, էջ 626-627։
Տե՛ս նույն տեղում, Գ տարի, թիւ 2, 1935թ. փետրվար, էջ 104-105։
399ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ նը ծանոթացնելու ուղղությամբ։
ՀՕԿ-ի Վառնայի մասնաճյուղի թատերախմբի անդամներ Ժ. Սիմոնյանը, Վ. Գասպարյանը, Ս. Գորիզյանը եւ ուրիշներ մեծ ճանաչում ունեին Բուլղարիայի հայ համայնքներում 44 ։
Կոստանցայում հայկական ամենաուժեղ կազմակերպությունը ՀՕԿ-ն էր, որի կողմից 1933թ. ներկայացվում է «Մաշտե Իբատ» օպերետը 45 ։
Մասնաճյուղին կից գործում էր «Մյասնիկյան» երիտբաժինը։
Կոստանցայի մասնաճյուղի շնորհիվ հիմք դրվեց Սիլիստրիայի ՀՕԿին, որին կից գործում էր «Երեւան» մարզական ակումբը 46 ։
Հայաստանի օգնության կոմիտեի ստեղծումը հայ ժողովրդի համար այդպիսի ծանր ժամանակահատվածում միանշանակ անհրաժեշտություն էր։
ՀՕԿ-ը ոչ միայն պայքար մղեց սովի ու համաճարակի դեմ, մասնակցեց Հայաստանի վերաշինությանը,ներգաղթի կազմակերպմանը, այլեւ մեծ աշխատանք կատարեց սփյուռքի հայաշատ քաղաքներում զանազան մշակութային միջոցառումների միջոցով ներհամայնքային կապերի ամրապնդման գործում։
ՀՕԿ-ը բազմաթիվ կարող ուժերի համար կամուրջ հանդիսացավ` դեպի Խորհրդային Հայաստան։
| Հայաստանի օգնության կոմիտեն ստեղծման առաջին իսկ օրերից սոցիալական խնդիրների հետ զուգահեռ մեծ ուշադրություն էր դարձնում նաեւ կրթամշակութային հիմնախնդիրների լուծմանը։
Կոմիտեի արտասահմանյան մասնաճյուղերը կազմակերպում էին զանազան մշակութային եւ մարզական միջոցառումներ, որոնց շնորհիվ ամրապնդվում էին սփյուռքի ներհամայնքային կապերը։
Հայաստանի օգնության կոմիտեն լայն քարոզչություն կատարելու համար իրականացրեց նաեւ հրատարակչական գործունեություն` տպագրելով թերթեր, ամսագրեր, օրացույցներ եւ այլն։
|
ՎՐԱՍՏԱՆ-ՆԱՏՕ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ 2008 Թ. ՕԳՈՍՏՈՍՅԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՑ ՀԵՏՈՎրաստանում 2008 թ. օգոստոսյան պատերազմը շրջադարձային էր կովկասյան տարածաշրջանիհամար։
Երկիրը թատերաբեմ դարձավ երկու գերտերությունների` ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական շահերի համար։
Որոշակի հետաքրքրություն է ներկայացնում, թե ռուս-վրացական պատերազմից հետո Վրաստանն արտաքին քաղաքականության ինչ ուղեգիծ և անվտանգության ապահովման ինչ բլոկ ընտրեց։
Թեմայի արդիականությունը կապված է Վրաստան-ՆԱՏՕ հարաբերություններիզարգացմամբ, և թե ինչպես կարող է այդ համագործակցությունն ազդել տարածաշրջանի կայունության վրա։
«Վարդերի հեղափոխությունը» Վրաստանում։
Վրաստանում 2003 թ. նոյեմբերին այն ժամանակընդդիմադիր Միխեիլ Սաակաշվիլին և իր համախոհները պայքարում էին գործող նախագահ ԷդուարդՇեվարդնաձեի հրաժարականի համար։
2003 թ. նոյեմբերի 2-ին կայացած խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում հաղթող ճանաչվեց Շեվարդնաձեն, սակայն ընտրությունները միջազգայինկառույցներն օրինական չհամարեցին։
Սաակաշվիլին պահանջնեց նոր ընտրություններ անել և կոչարեց մարդկանց դուրս գալ փողոց և սատարել իրեն։
Արդեն նոյեմբերի կեսերից Թբիլիսիում մասսայական ցույցեր էին, որոնք տարածվում էին նաև Վրաստանի մյուս քաղաքներում և շրջաններում։
Նոյեմբերի 22-ին, երբ խորհրդարանն առաջին նիստն էր անում ընտրություններից հետո, ցուցարարները` Սաակաշվիլու գլխավորությամբ, վարդերը ձեռքերին մտան խորհրդարան։
Շեվարդնաձեներկրում արտակարգ դրություն հայտարարեց և օգնության կանչեց ոստիկանությանն ու զինված ուժերին։
Բայց նույնիսկ էլիտար ստորաբաժանումները հրաժարվեցին աջակցել նրան։
Նոյեմբերի 23-ինՌուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Իգոր Իվանովը համոզեց Շեվարդնաձեին լքել Վրաստանը` արյունահեղությունից խուսափելու համար։
2004 թ. հունվարի 4-ին նոր ընտրություններ եղան, ևհաղթեց վարդերի հեղափոխության առաջնորդ Միխեիլ Սաակաշվիլին։
2004 թ. Սաակաշվիլին հայտարարեց, որ Վրաստանի քաղաքականությունը լինելու է ամերիկամետ և եվրոպամետ։
Երկրում սկսեցին մշակել արտաքին քաղաքականության ուղղություններ։
Այսպիսով` Վրաստանը 2005 թվականին հրապարակեց իր Ազգային անվտանգության նոր հայեցակարգը1,որտեղ նշում է, որ ԱՄՆ-ն իր ռազմական դաշնակիցն է, և իրենք աշխատելու են ՆԱՏՕ և ԵՄ անդամդառնալու ուղղությամբ։
Մակդոնելլայի անվան միջազգային հետազոտությունների ակադեմիայի տնօրեն Ջեյմս Վերչն իր«Վրաստանը Վարդերի հեղափոխությունից հետո» հոդվածում անդրադառնում է, թե հատկապես ինչուէր Վրաստանն այդքան հետաքրքրում Արևմուտքին։
Պրոֆեսորն ամերիկյան հետաքրքրության համար2 կետ է առանձնացնում.2 1. Վրաստանի դերը նավթի և գազի աշխարհաքաղաքականությունում։
2. Վրաստանի հնարավորությունները որպես ժողովրդավարության սկիզբ առնող և քաղաքացիական հասարակություն դարձող երկրի մոդել։
«Վրաստանի դերի հասկացման բանալին այսօրվա աշխարհում Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղն է, որը նախաձեռնվել է դեռևս 1990-ական թվականներին, Շեվարդնաձեի հայտնվելու ժամանակաշրջանում»3։
Հոդվածի հեղինակը «Վարդերի հեղափոխության» հաջողության համար առանձնացնում է նաևմի քանի կարևոր գործոն` 1. Վրաստանի հասարակությանը, 2. ազատ մամուլը։
1 Վրաստանի ազգային անվտանգության ռազմավարության տեքստը տե՛ս երկրի խորհրդարանի պաշտոնական կայքում՝http։
//www.parliament.ge/files/292_880_927746_concept_en.pdf։
2 Джеймс В., Грузия после Революции Роз, Кавказ и глобализация, том 1, 2006, с. 62, http։
//cyberleninka.ru/article/n/gruziya Ջեյմս Վերչը նշում է, որ թեև Վրաստանում գործում էին ոչ կառավարական բազմաթիվ կազմակերպություններ, բայց նրանք ակտիվորեն գործեցին միայն այդ ժամանակ և նպաստեցին հեղափոխությանը։
Մյուս կարևոր գործոնը, ըստ հեղինակի, ազատ մամուլն էր։
Պատերազմից առաջ և հետո։
ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հարավային Կովկասում ազգամիջյան բախումների շրջափուլ սկսվեց` մի կողմից հայ-ադրբեջանական, մյուս կողմից էլ վրաց-աբխազական,վրաց-օսական պատերազմներն էին։
Արդյունքում Հարավային Կովկասի քաղաքական քարտեզի վրահայտնվեցին երեք նոր չճանաչված կամ մասնակի ճանաչում ունեցող պետություններ։
Սակայն Հարավային Կովկասը դարձավ նաև աշխարհաքաղաքական բախումների հարթակ, որտեղ մասնավորապեսիր շահերն է փորձում բավարարել ԱՄՆ-ն։
«Ռուսաստանի ազդեցության թուլացմանն ուղղված առաջին հարվածը Վրաստանում 2003 թ. նոյեմբերի «Վարդերի հեղափոխությունն» էր, երբ երկրում իշխանության եկան պրոամերիկյան ուժեր՝ Միխեիլ Սաակաշվիլիի ղեկավարությամբ։
Նոր կառավարությունը նաև սկսեց մեծացնել երկրի ռազմական ներուժը։
Պատերազմի և խաղաղության խնդիրների հետազոտման Ստոկհոլմյան ինստիտուտի փորձագետների տվյալներով՝ 2004-2008 թթ. ընթացքումՎրաստանի կողմից զենք-զինամթերքի ներկրման ծավալները մոտավորապես չորս անգամ գերազանցել են 1999-2004 թթ. ցուցանիշները»1։
Վրաստանում առկա հիմնական խնդիրներից էին այդ երկրում տեղակայված ռուսական ռազմակայանները, որոնց դուրսբերման ժամկետների հարցը դարձել էր միջազգային մակարդակի քննարկումների կարևորագույն թեմաներից մեկը։
Այդ ռազմակայանների շուտափույթ դուրսբերման խնդրում շահագրգիռ էին թե՛ Միացյալ Նահանգները, և թե՛ ԵՄ-ն` մի քանի հիմնական պատճառներով։
Ռազմակայանների դուրսբերումը նախ կթուլացներ Ռուսաստանի քաղաքական ու ռազմավարական դիրքերը ոչմիայն Հարավային Կովկասում, այլև կասկածի տակ կդներ ընդհանրապես ԱՊՀ տարածքում ռուսական ազդեցության հետագա պահպանման հարցը։
Ռազմակայանների դուրսբերումն էլ ավելի կամրապնդեր արևմտյան և, մասնավորապես, ամերիկյան դիրքերն ինչպես Հարավային Կովկասում, այնպես էլ Կենտրոնական Ասիայում։
Տարածաշրջանը կարևորվում էր նաև կասպյան նավթային պաշարներն արևմտյան շուկաներ մատակարարելու ապահովության տեսանկյունից2։
2003 թ. իշխանափոխությունից հետո Վրաստանում էապես ակտիվացել էին վրաց-ամերիկյանռազմական հարաբերությունները։
2005 թ. Վրաստանում արդեն իր ներկայացուցիչն ուներ ՆԱՏՕ-ն։
Վրաստանում տեղակայված ռազմակայանների դուրսբերման խնդրի շուրջ Արևմուտքը գնալովուժեղացնում էր ճնշումները պաշտոնական Մոսկվայի նկատմամբ։
Ռուսական կողմը ռազմակայանների դուրսբերման համար նախատեսում էր 9-11 տարի, վրացական կողմն առաջարկում էր 3 տարի։
Սակայն 2005 թ. մարտ-ապրիլ ամիսներին ռուսական կողմի փաստացի զիջողական դիրքորոշմանարդյունքում ՌԴ և Վրաստանի ԱԳ նախարարները 2005 թ. մայիսի 30-ի համատեղ հայտարարությունարեցին, ըստ որի` Ախալքալաքի ռուսական ռազմակայանի դուրսբերումն իրականացվելու էր մինչև2007 թ. հոկտեմբերի 1-ը, իսկ Բաթումի ռազմակայանի վերջնական դուրսբերումը նախատեսվում էր2008 թ. ընթացքում։
Ինչպես և ասվել է վերևում, ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ն հնարավոր բոլոր միջոցներով փորձում էին իրենցգերիշխանությունն ապահովել Վրաստանում, այսպիսով թատերաբեմից դուրս մղելով Ռուսաստանին։
Վրաստանն ինքն էլ հնարավոր բոլոր աջակցություններում տեսնում էր ԱՄՆ-ին։
2007 թ. հոկտեմբերի 3-4-ը Վրաստանում էր ՆԱՏՕ գլխավոր քարտուղար Յաապ դե Հոոպ Սխեֆերը3։
Թբիլիսիում նա հայտարարեց, թե ՆԱՏՕ-Վրաստան հարաբերություններում մի երրորդ երկիր չիկարող ունենալ որոշիչ ձայն՝ ակնարկելով Ռուսաստանին։
Այս ակնարկն ուժի մեջ է մինչ օրս։
2008 թ․ օգոստոսի 8.՝ Հնգօրյա պատերազմ։
2008 թ սկսվեց վրաց-օսական, այլ կերպ ասած՝վրաց-ռուսական պատերազմը, որ հայտնի է նաև որպես «Оգոստոսյան պատերազմ» անունով։
Այնտևեց 5 օր և ավարտվեց վրացական կողմի ռազմական պարտությամբ, ՌԴ և մի քանի այլ երկրներիկողմից Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի անկախության ճանաչմամբ, ինչպես նաև այդ հանրապետություններում ռուսական ռազմական ներկայության ամրապնդմամբ4։
Վրաստանը ՀարավայինՕսիայի վրա հարձակումը պատճառաբանեց իրեն պատկանող տարածքում վերահսկողություն սահմանելու և այդտեղ սահմանադրական կարգը վերականգնելու անհրաժեշտությամբ։
http։
//books.sipri.org/files/FS/SIPRIFS0904.pdf.2 Ռուս-վրացական հնգօրյա պատերազմը և դրա աշխարհաքաղաքական հետևանքները Հարավային Կովկասում, Փաստ լրատվական, http։
//fact.am/archives/4925։
3 Генсек НАТО поддержал политику Грузии в отношении России, 4.10.2007, http։
//newsru.com/world/04oct2007/cheffer.html.4 2008-ի օգոստոսի 8-ին սկսվեց ռուս-վրացական պատերազմը, Ռազմ.info, 08.08.2013, http։
//razm.info/17366։
Պատերազմն սկսվեց օգոստոսի 7-ի լույս 8-ի գիշերը, երբ Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի հրամանով հրետակոծման ենթարկվեց Հարավային Օսիայի մայրաքաղաք Ցխինվալը, ինչից հետո վրացական զորքերն անցան ցամաքային գրոհի։
Հրետակոծման ենթարկվեցին նաև Հարավային Օսիայի տարածքում տեղակայված ՌԴ խաղաղապահների զորանոցները։
Օգոստոսի 8-ի կեսօրին ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը հրաման արձակեց սկսել ռազմական գործողություններ՝ «խաղաղության հարկադրում» ձևակերպմամբ։
Մի քանի օրում ռուսական զորքը մտավ Փոթի, Գորի,Սենակի և Զուգդիդի՝ մոտենալով մայրաքաղաք Թբիլիսիին։
Չկարողանալով կասեցնել հակառակորդիառաջխաղացումը՝ վրացական բանակը, կորուստներ կրելով, նահանջում էր։
Այս ամենի հետևանքովպաշտոնական Թբիլիսին ստիպված էր մտածել հրադադարի մասին։
Ռազմական գործողություններըշարունակվեցին մինչ օգոստոսի 12-ը, ինչից հետո Վրաստանի, Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի ևՌուսաստանի նախագահների և ներկայացուցիչների միջև կնքվեց հակամարտության խաղաղ կարգավորման նախագիծը։
Պատերազմի արդյունքում սկսվեց մինչ այդ չճանաչված Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի միջազգային ճանաչման գործընթացը։
Առաջինն Աբխազիան և Հարավային Օսիան որպես անկախ պետություն ճանաչեց Ռուսաստանը, որին հետևեցին նաև Վենեսուելան, Վանուատուն, Նիկարագուան,Նաուրուն և Տուվալուն։
Սեպտեմբերի 2-ին Վրաստանը հայտարարեց Ռուսաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները խզելու մասին՝ նրան մեղադրելով իր տարածքների բռնազավթման համար։
Քաղաքականությունը պատերազմից հետո։
2008 թ. օգոստոսի 12-ին ԱՄՆ Սենատի արտաքինհարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ Ջոզեֆ Բայդենը կարծիք հայտնեց. «Ռուսաստանըկարող է դառնալ այն կողմը, որը կտուժվի բոլորից շատ, եթե պատերազմը շարունակվի»1։
Սա հստակորեն շեշտում է հակամարտության տոտալ բնույթը, այսինքն ԱՄՆ-ն ամեն ձևաչափով ցույց էր տալիսիր բացասական դիրքորոշումը։
Նույն օրը Վրաստանի նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլին հայտարարեց, որ Վրաստանը դուրս էգալիս ԱՊՀ կազմից, իսկ արդեն օգոստոսի 14-ին Վրաստանի կառավարությունը հաստատեց այդ որոշումը։
Թեև ԱՊՀ-ն քաղաքական իմաստով առանձնապես մեծ կարևորություն ու ներուժ ունեցող կառույց չէր, սակայն այն նախևառաջ խորհրդատվական հարթակ էր նախկին ԽՍՀՄ երկրների համար,իսկ տվյալ դեպքում Վրաստանը Ռուսաստանի հետ նման ձևաչափով բանակցելու կամ ինչ-որ պայմանավորվածությունների հանգելու հնարավորությունն էլ էր փակում։
Արդեն օգոստոսի 20-ին Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Ս. Լավրովը «Ուոլ Սթրիթ Ջորնալ» պարբերականում հանդես եկավ կարևոր հայտարարությամբ. «ԱՄՆ-ն ստիպված է ընտրություն կատարելվիրտուալ վրացական նախագծի կամ Ռուսաստանի հետ ավելի ընդգրկուն գործընկերության միջև»2։
ՆԱՏՕ-ի կոնկրետ շահն էր թելադրված նաև Վրաստանում։
Դեռ 2008 թ. օգստոսի 17-ին ԳԴՀկանցլեր Անգելա Մերկելը, գտնվելով Թբիլիսիում, հայտարարեց. «Եթե Վրաստանը ցանկություն ունենա, ապա ՆԱՏՕ-ի Բուխարեստյան գագաթնաժողովի որոշումը չի փոփոխվի և ՆԱՏՕ-ի դռները Վրաստանի համար կբացվեն»3։
Սեպտեմբերի 4-ին արդեն Սպիտակ տան պաշտոնական ներկայացուցիչըհայտարարեց, որ Ուկրաինան և Վրաստանը կատարում էին անհրաժեշտ պահանջները ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու համար, ու անդամակցելու որոշումը կընդունվի դեկտեմբերին։
Սեպտեմբերի 15-16-ին Թբիլիսիում անցկացվեց ՆԱՏՕ-ի համաժողով, որի բացումն արեցինՎրաստանի նախագահ Մ. Սաակաշվիլին և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յապ դը Հուպ Սխեֆերը։
Համաժողովի ժամանակ գլխավոր քարտուղարը հայտարարեց, որ վերջին ամսվա իրադարձությունները կարող էին Վրաստանին հետ գցել ՆԱՏՕ-ին միանալու գործից, այնուամենայնիվ, Դաշինքի դռներնառաջվա պես բաց են Վրաստանի համար, և որ ոչ մի այլ երկիր վետոյի իրավունք չունի այս հարցում։
2008 թ․ սեպտեմբերի 19-ին ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Ռոբերտ Գեյթսը հայտարարեց, որՌուսաստանը կստանա ուժային պատասխան ԱՄՆ-ի կողմից, եթե հարձակվի Վրաստանի վրա ՆԱՏՕին միանալուց հետո։
Վրացական երազանքն ու դեռևս անհասանելի ՆԱՏՕ-ն։
2008 թ. Բուխարեստում ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում սկսվեց Վրաստանին անդամակցության պատրաստելու գործընթացը։
Դրանից հետոՎրաստան-ՆԱՏՕ համագործակցությունն ավելի ընդլայնվեց։
Վրաստանը ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին1 Russia has the most to lose in this costly conflict, Financial Times, 12.08.2008, https։
//next.ft.com/content/8eb68046-6898-11dd http։
//www.wsj.com/articles/SB121919150258855111.3 Меркель в Тбилиси։
Двери НАТО по-прежнему открыты для Грузии, 17.08.2008. http։
//www.newsru.com/world/17aug2008/merkel.html. հասնելու համար բարեփոխումներ պիտի աներ պաշտպանական համակարգում։
ՆԱՏՕ-ին հնարավորանդամակցության գործընթացին Վրաստանում մեծ լրջությամբ են վերաբերում։
Այս տարիների ընթացքում հատկապես 2012 թ. իշխանափոխությունից հետո (Սաակաշվիլիին խաղից հանեց «Վրացական երազանք» կուսակցության հիմնադիր Բիձինա Իվանիշվիլին) ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին հասնելըդարձել է արտաքին քաղաքականության գլխավոր ուղղություններից մեկը։
2014 թ. հունիսի 25-ին Բրյուսելում ՆԱՏՕ-ի նիստի բացմանը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարԱնդերս Ֆոգ Ռասմուսենը նշել էր, որ Վրաստանին առաջարկում են Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հետհամագործակցության նոր բազային փաթեթ, որը հնարավորություն կտա ավելի մոտենալ ՆԱՏՕ-ին։
Ըստ նրա՝ բաց դռների քաղաքականությամբ պայմանավորված ՆԱՏՕ-ի սկզբունքները նույնն են մնացել, և ոչ մի երկիր չի կարող կանգնեցնել այդ գործընթացը։
«Ուզում եմ մեկ անգամ ևս ընդգծել բացդռների քաղաքականությունը, քանի որ այն օգուտ կտա ոչ միայն ՆԱՏՕ-ին անդամագրվել ցանկացողերկրներին, այլ նաև հենց Դաշինքին։
Մեր հիմնական սկզբունքներն անփոփոխ են։
Այս առումով հարկէ նշել Վրաստանին, որին մենք առաջարկել ենք դաշինքի հետ համագործակցության նոր բազային փաթեթ։
Դա կօգնի Վրաստանին ավելի մոտենալ ՆԱՏՕ-ին»1։
Վերջին շրջանում լայնորեն քննարկվում էր,թե արդյոք Վրաստանն առաջիկա՝ Ուելսի գագաթնաժողովում կանդամակցի՞ ՆԱՏՕ-ին, թե՝ ոչ։
Ենթադրվում է, որ նման խոսակցությունների առիթ է դարձել վերջին շրջանում Վրաստանի ակտիվ քաղաքականությունը, մասնավորապես՝ այն հայտարարությունը, որ 2015 թվականից Վրաստանը ՆԱՏՕի արագ արձագանքման ուժերի մաս կդառնա, իսկ հովանավոր երկիր կլինի ԱՄՆ-ն։
Սեպտեմբերի 4-5-ին Ուելսում կայացած ՆԱՏՕ գագաթնաժողովի ժամանակ Դաշինքի կազմի մեջմտնելու՝ Վրաստանի քայլերին ի պատասխան, վերջինիս առաջարկվեց համագործակցության նորփաթեթ։
Այն ենթադրում էր Վրաստանում ուսումնական բազայի հիմնադրում, ռազմական դպրոցի ևլոգիստիկ կենտրոնի բացում։
Այս մասին 2014 թ. հոկտեմբերի 9-ին լրագրողներին տեղեկացրել էՎրաստանի պաշտպանության նախարար Իրակլի Ալասանիան. «Վրաստան-ՆԱՏՕ համագործակցության փաթեթը ենթադրում է ոչ միայն համատեղ ուսումնական բազայի, այլ նաև ռազմական դպրոցիհիմնադրում, որտեղ պատրաստություն կստանան տարբեր երկրների զինծառայողները։
ՆԱՏՕ-ի փաթեթի կետերի իրականացմանը հետևելու են հատուկ մասնագետներ, ովքեր աշխատելու են Վրաստանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբում»2։
Ալասանիայի հավաստմամբ, պաշտպանական գերատեսչությունը ՆԱՏՕ-ին արդեն ուղարկել է իր նկատառումները, թե ինչպիսին պիտի լինի ուսումնական բազան և սպասում է Դաշինքի անդամ պետությունների արձագանքին։
Իրակլի Ալասանիան անդրադարձել է նաև հոկտեմբերի 8-ին ՌԴ արտաքին գործերի նախարարության հայտարարությանը, թե «այդպիսի գործընթացները (ՆԱՏՕ-ի ենթակառուցվածքի ստեղծումըՎրաստանում) կարող են կովկասյան տարածաշրջանում վտանգ դառնալ հավասարակշռության պահպանման համար»3։
Ալասանիան հակադարձել է՝ նշելով, որ տարածաշրջանի համար «ամենամեծսպառնալիքը» հենց Ռուսաստանն է, և որ ուժեղ Վրաստանը կնշանակի ուժեղ աջակից տարածաշրջանում հավասարակշռության պահպանման համար4։
Հոկտեմբերի 9-ին իր հերթին Վրաստանի վարչապետի ՌԴ հետ հարաբերությունների գծովհատուկ ներկայացուցիչ Զուրաբ Աբաշվիձեն հայտարարել է. «ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցությունը ոչմի վտանգ չի ներկայացնում տարածաշրջանի համար, վերջինիս անվտանգությունը խախտում ենչկարգավորված հարցերը»։
Նա հավելել է, որ պատրաստվում է Պրահայում այս հարցը քննարկելռուսաստանյան իր գործընկերոջ հետ5։
Ռուսաստանում, սակայն, այլ կարծիքի են։
«Ազատություն» ռադիոկայանի կովկասյան բաժնիլրագրողը զրուցել է ռուսաստանյան ռազմական փորձագետ, պահեստազորի գնդապետ Վիկտոր Բարանեցի հետ, որի հավաստմամբ՝ Ռուսաստանի պատասխան քայլերը երկար չեն սպասեցնի. «Ես չեմբացառում, որ մեր, կամ, եթե ուզում եք՝ մեր համատեղ սահմանապահների խմբի ուժեղացում կլինիսահմանին։
Ես չեմ բացառում նաև, որ այնտեղ կարող են հայտնվել զենիթահրթիռային համալիրներ,հակատանկային միջոցներ, հրետանի։
Կարծում ենք՝ Աբխազիայում և Հարավային Օսիա1 ՆԱՏՕ-ն Վրաստանին առաջարկել է համագործակցության նոր բազային փաթեթ, Ռազմ.info,26.06.2014, http։
//razm.info/47171։
2 Irakli Alasania։
threat for the religion is aggression of Rusiia, but not location of NATO infrastructure in Georgia, GHN News Agency,09.10.2014, http։
//eng.ghn.ge/news-8980.html.3 МИД РФ։
инфраструктура НАТО в Грузии создаст угрозу стабильности, РИА Новости, 08.10.2014, http։
//ria.ru/world/20141008/1027487037.html. http։
//www.apsny.ge/2014/mil/1412887864.php.http։
//www.apsny.ge/2014/pol/1412878585.php. յում տեղակայված մեր ռազմաբազաները կարող են ուժեղացվել նույն կերպ, ինչպես անում է ՆԱՏՕ-նԵվրոպայում»1։
Ռուսաստանյան քաղաքագետ Նիկոլայ Սիլաևն էլ փաստում է, որ այս խնդրում բախվում են միանգամից մի քանի մակարդակի փոխհարաբերություններ. «Կան ՌԴ-ՆԱՏՕ, ռուս-ամերիկյան, ռուս-վրացական, վրաց-հարավօսական կամ վրաց-աբխազական մակարդակի փոխհարաբերություններ և գոյություն ունի այս համատեքստում ևս մեկ մեծ խնդիր` վրացական համայնքներն Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում։
Սուխումի կամ Ցխինվալի քայլերն ընդհանուր առմամբ կարող են ևկապ չունենալ նրա հետ, թե ինչ է կատարվում Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի կամ Մոսկվայի և Թբիլիսիիմիջև»2։
Վրաստանում ՆԱՏՕ-ի հարցերով գրասենյակի ղեկավար Ուիլյամ Լահյուն հոկտեմբերի 10-ին հերքել է լրատվամիջոցների տարածած այն տեղեկությունները, թե ՆԱՏՕ-ն ուսումնական բազա է հիմնելու Վրաստանում, հայտնելով. «Քննարկվող հարցն առնչվում է Վրաստանի պաշտպանության նախարարության նոր ուսումնական բազային, և ՆԱՏՕ-ն իր աջակցությունը կունենա այդ գործում։
Մերխորհրդատու մասնագետները նույնպես կօգնեն»3։
Գրասենյակի ղեկավարը ներկայացրել է, որ Վրաստանը նմանատիպ ևս մեկ ուսումնական բազաարդեն ունի, որտեղ պատրաստում են ՆԱՏՕ-ի գործընկեր երկրներից լեռնային հրաձիգների։
Այդ իսկպատճառով նոր բազան չի կարելի համարել ՆԱՏՕ-ի բազա կամ ՆԱՏՕ-ի ուսումնական կենտրոն։
Ավելի ուշ հաստատվեց, որ ամեն դեպքում ՆԱՏՕ-ն Վրաստանում ենթակառուցվածք կունենա ուսումնական կենտրոնի տեսքով։
Այն լինելու է համատեղ, քանի որ ՆԱՏՕ-ն իր մասնագետներին գործուղելուէ Վրաստան աշխատանքներին մասնակցելու համար։
Ուելսում ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի ժամանակՎրաստանին տրված համագործակցության նոր փաթեթի բովանդակությունը, սակայն, հասանելի չէրհասարակությանը։
Մոսկվայի կարծիքով այդ փաթեթը սպառնում է խախտել հավասարակշռությունըտարածաշրջանում, ինչին ի պատասխան Վրաստանի պաշտպանության նախարարը խոսեց փաթեթիորոշ մանրամասների մասին։
Ենթադրաբար ՆԱՏՕ-ն որոշեց հրապարակել փաթեթի ներածական մասը՝ այս բանավեճում որոշակի հստակություն մտցնելու համար։
Ըստ տարածված հաղորդագրության՝ փաթեթի ներածականմասում հայտարարված են փաթեթի նպատակները, ինչպես նաև Վրաստանի կարգավիճակը՝ որպեսՀյուսիսատլանտյան դաշինքում անդամության հավակնորդ-երկիր։
Հաղորդագրության մեջ ասվում է,որ փաթեթի գլխավոր նպատակը Վրաստանին ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու գործում նախապատրաստելնէ.1. Դաշինքի երկրների արտաքին գործերի նախարարները 2014 թ. հունիսի 25-ին համաձայնեցինՎրաստանի համար համագործակցության նոր փաթեթ մշակել։
Փաթեթի նպատակն է բարձրացնելՎրաստանի պաշտպանունակությունը, ինչը կօգնի այդ երկրին անդամակցության հարցում։
2. Նշված փաթեթը մշակվել և իրականացվել է Վրաստան-ՆԱՏՕ հանձնաժողովի շրջանակներում։
Այն կենտրոնական դեր ունի Բուխարեստի գագաթնաժողովից (խոսքը 2008 թ. գագաթաժողովիմասին է) հետո Վրաստանին անդամակցության պատրաստելու գործընթացի վերահսկման համար։
Վրաստանը որպես հավակնորդ երկիր կներկայացնի այդ փաթեթի մասերն իր տարեկան ծրագրերում։
3. Խրախուսվում է, որ Դաշինքի երկրները Վրաստանի հետ երկկողմ համագործակցությանդեպքում հաշվի առնեն փաթեթի դրույթները4։
«Վրաստանն անպայման ՆԱՏՕ-ի անդամ կդառնա, երբ կատարի Դաշինքի տված բոլոր չափանիշները»։
Սրանք արդեն ՆԱՏՕ նոր գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգի խոսքերն են. «Վրաստանը վերջին տարիներին բավական մոտեցել է ՆԱՏՕ-ին։
Մենք շարունակում ենք առաջ գնալ Բուխարեստում ՆԱՏՕ-ի 2008 թ. գագաթնաժողովում ընդունած որոշմամբ, որում փաստվել է, որ ՎրաստանըՆԱՏՕ-ի անդամ կդառնա, երբ համապատասխանի բոլոր չափանիշներին։
Մենք աջակցելու ենք ձեզայդ ուղղությամբ»։
Իր խոսքերով՝ Վրաստանը Հյուսիսատլանտյան Դաշինքին ամենանվիրված գործընկերներից է և խաղաղապահ առաքելություններում մեծ դեր է խաղում։
Այդ իսկ պատճառով շարունակելու են օգնել Վրաստանին հետագա բարեփոխումների համար5։
1 Что должна сказать Москва?, Эхо Кавказа, 09.10.2014, http։
//www.ekhokavkaza.com/a/26629632.html.2 Николай Силаев, Андрей Сушенцов։
Грузия после выборов и перспективы российско-грузинских отношений, Регнум Информационное агенство, http։
//regnum.ru/news/1620583.html.3 НАТО опровергло сообщения о строительстве базы в Грузии, Лента, 10.10.2014, https։
//lenta.ru/news/2014/10/10/base/.4 ՆԱՏՕ-ն հրապարակել է Վրաստանին տրված համագործակցության նոր փաթեթի ներածությունը, Ռազմ.info, 31.10.2014,http։
//razm.info/55637։
5 Столтенберг։
Грузия - один из самых верных партнеров НАТО, Спутник, 18.11.2014, http։
//sputnik Տարիներ շարունակ Վրաստանը ձգտել և ձգտում է անդամակցության, սակայն ՆԱՏՕ-ն դեռևսպատրաստ չէ դրան։
Վրաստանը շատ լավ խաղաթուղթ է ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի համար Ռուսաստանի դեմշահարկելու առումով։
Թե ինչպիսի զարգացում կունենան Վրաստան-ՆԱՏՕ, Վրաստան-ԱՄՆ և Վրաստան-Ռուսաստան հարաբերությունները, դժվար է հստակ ասել, բայց որ այդ սառը հակամարտությունը լարվածություն է կովկասյան տարածաշրջանի համար, ակնհայտ է։
Կարծում ենք, որ բոլոր կողմերին էլ ստեղծված իրավիճակը ձեռք է տալիս։
Մեծ տերություններնիրենց շահերն են հետապնդում։
Հաճախակի այդ շահերի բախման հետևանքով տարածաշրջանումսրվում է հավասարակշռություն պահպանելու խնդիրը՝ երբեմն փոխադարձ սպառնալիքներով, երբեմնէլ որոշ գործնական քայլերի ձեռնարկմամբ (օրինակ՝ ուսումնական կենտրոնի բացումը Վրաստանում)իսկ Վրաստանն իր հասարակությանը հավատացրել է, թե եվրոպական ստանդարտներին համապատասխանող երկիր է և մի օր ՆԱՏՕ-ի անդամ կդառնա։
Սա են վկայում նաև ԱՄՆ-ի Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի (IRI) կատարած սոցիոլոգիական հետազոտության տվյալները, որտեղՎրաստանի հասարակության հարցվածների 79 տոկոսն աջակցում է երկրի՝ ՆԱՏՕ-ին անդամակցելուգործընթացին։
Հասմիկ ՄելիքսեթյանՎՐԱՍՏԱՆ-ՆԱՏՕ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ2008 Թ. ՕԳՈՍՏՈՍՅԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՑ ՀԵՏՈԲանալի բառեր՝ Վրաստան, Ռուսաստան, ԱՄՆ, Օգոստոսյան պատերազմ, Կովկաս։
| Վրաստանում հնգօրյա պատերազմը (2008 թ. օգոստոս) լուրջ հետևանքներ ունեցավ կովկասյան տարածաշրջանի համար։
Վրաստանը վերածվեց ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի Դաշնության ռազմաքաղքական շահերի բախման թատերաբեմի։
Հոդվածում փորձ է կատարվել ցույց տալ, թե ինչպես Վրաստանը պատերազմից հետո իր համար ընտրեց անվտանգության դաշինք և թե ներկայումս դա ինչպես է ազդում տարածաշրջանի կայունության վրա։
|
ՊԵՏԱԿԱՆ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ Վերջին տասնամյակում «պետական ինքնիշխանություն» կատեգորիան համաշխարհային գիտական հետազոտությունների կենտրոնում է: Այս հարցը արդիական է ինչպես իրավունքի ոլորտում (հատկապես միջազգային իրավունքի տեսանկյունից), այնպես էլ քաղաքագիտության և միջազգային հարաբերությունների տեսության ոլորտում: Պետության ինքնիշխանությունը ամենակարևոր խնդիրներից մեկն է, որն առանձնահատուկ տեղ է գրավում պետության ներքին և արտաքին հարաբերություններում, ինչպես նաև պետության որդեգրած քաղաքականության մեջ: Այս հարցի վերաբերյալ շատ դրույթներ դեռ ամբողջությամբ չեն ուսումնասիրվել: Դա առաջին հերթին պայմանավորված է նրանով, որ այս երեւույթի բովանդակությունը ժամանակի ընթացքում դինամիկ զարգանում է ՝ ենթարկվելով տարբեր փոփոխությունների ՝ ձեռք բերելով նոր իմաստ: Այդ պատճառով պետության ինքնիշխանությանը վերաբերող մի շարք խնդիրներ պահանջում են ավելի խորը ուսումնասիրություն: Այս խնդրին անդրադարձել են մի շարք հեղինակներ, ովքեր փորձել են բացահայտել դրա բովանդակությունը, սկզբունքները, էությունը: Այնուամենայնիվ, երբ ուսումնասիրում ենք տարբեր իրավաբանների աշխատանքներ, մեր ուշադրությունը հրավիրում է այն փաստի վրա, որ նույնիսկ հակասական մտքեր կարող են հայտնաբերվել: Դա պայմանավորված է հետևյալով. Անցյալի և ներկայի իրավաբանները փորձել են սահմանել պարադիգմայի հայեցակարգը, բայց դրանք կրում են տվյալ ժամանակահատվածի տվյալ քաղաքական-իրավական մթնոլորտի կնիք: Situationամանակի ընթացքում քաղաքական իրավիճակը փոխվում է, պետականությունը վերափոխումների է ենթարկվում ՝ հարմարվելով տվյալ ժամանակահատվածի իրականությանը: Այսօր պետությունները փորձում են առաջնորդվել ընդհանուր ընդհանուր սկզբունքներով: Տեսաբանները ճիշտ են արձանագրել իրավական համակարգի միաձուլման գործընթացը: Պետության ինքնիշխանությունն ունի քաղաքական և իրավական ենթատեքստ: Այս երկու հատկությունները անքակտելիորեն կապված են միմյանց հետ: Այստեղից կարող եք անել հետևյալը. Քաղաքական և իրավական միջպետական իրավիճակի փոփոխության դեպքում այն վերադառնում է ինքնիշխանության բովանդակությանը ՝ դրան տալով նոր էություն ՝ արմատապես տարբերվող նախորդից: Դա նշանակում է, որ պետք է փորձել տալ ինքնիշխանության հասկացություն, որը հնարավորինս լիովին նկարագրելու է դրա էությունը, զերծ կլինի տվյալ ժամանակահատվածի քաղաքական դրոշմից: Դրա էությունը լիարժեք բացահայտելու համար նախ անհրաժեշտ է հասկանալ, թե ինչ սկզբունքներով է այն գործում, ինչ բնութագրական հատկություններ ունի: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ քաղաքագետները ինքնիշխանությունը մեկնաբանում են միայն քաղաքագիտության, իսկ իրավաբանները ՝ պետության և իրավունքի տեսության տեսանկյունից 1, մինչդեռ պետության ինքնիշխանությունը երկուսի համադրություն է: Հետևաբար, քաղաքական և իրավական ասպեկտները պետք է դիտարկվեն միասնության անքակտելի կապի մեջ: Միջազգային տեսության մեջ գերակշռում են նեոլիբերալները 2, որոնք ինքնիշխանությունը բնութագրում են հետևյալ կերպ. 1) ինքնիշխանությունը բնորոշ է միայն պետությանը, որն առանձնացնում է վերջինս սոցիալական այլ իրողություններից, 2) ինքնիշխանությունը փոխկապակցված է ժողովրդի կամքի (պետության բնակչություն) հետ, 3) ինքնիշխանությունն իրական է, որը չի պահանջում որևէ մեկի հաստատումը, և այն պետք է հիմք հանդիսանա այլ պետական և իրավական իրողությունների 3: Ուսումնասիրելով տարբեր հեղինակների տեսակետները և իրավական-քաղաքական ուղղությունները, անհրաժեշտ է ընդհանրացնել ինքնիշխանության հայեցակարգի սահմանումը, որը բնութագրելու է ֆենոմենը ՝ առանց տուրք տալու քաղաքական իրականությանը: Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել հետևյալը. Պետության ինքնիշխանությունն ունի քաղաքական-իրավական բնութագիր, ինչը նշանակում է, որ պետության ինքնիշխանությունը բաղկացած է երկու հիմնական քաղաքական-իրավական բաղադրիչներից. , Քաղաքական ասպեկտը գործում է որպես արտաքին ուժ, իսկ իրավականը `դրա բովանդակությունը 1: - Ինքնիշխանությունը պետության անբաժանելի հատկությունն է և ամենակարևոր հատկանիշներից մեկն է: Պետությունը կարող է գոյություն ունենալ միայն ինքնիշխանության առկայության պայմաններում, իսկ իր հերթին ինքնիշխանությունը գործում է միայն պետականության շրջանակներում: - Ինքնիշխանությունը պետք է լինի իրական: Այս սկզբունքը պահանջում է, որ այդ երեւույթը գոյություն ունենա իրականում և ոչ թե պաշտոնապես ամրագրվի նորմատիվ իրավական ակտերում: Քննարկվող կատեգորիան բնութագրում է անփորձությունը, այսինքն `ինքնիշխանություն կրողն իրավունք ունի ընդունել ցանկացած լուծում` համաձայն ներքին-արտաքին պայմանների և հարաբերությունների (տնտեսական, միջազգային և այլն): - Ինքնիշխանության շարունակականությունը նշանակում է, որ դրա գործողությունը չի սահմանափակվում որոշակի ժամանակահատվածով, այլ ընդհակառակը, պետությունների ճնշող մեծամասնությունը դա արտացոլում է սահմանադրության մեջ, որի գործողությունն ուղղված է դեպի ապագա: - Կառավարության անկախություն: Վերջինս ինքնիշխանության քաղաքական բաղադրիչն է: Այս դրույթը առաջ է քաշում երկու պահանջ. 1) պետական իշխանությունը պետք է զերծ լինի արտաքին միջամտությունից, անկախ առաջնորդի ներքին քաղաքականությունից և մասնակցի միջազգային հարաբերություններին հավասարության և ազատության սկզբունքների վրա 1, 2) պետության մեջ պետական իշխանություն 2 Սերգունին Ա., Ինքնիշխանություն: Էվոլյուցիայի հայեցակարգ, «Քաղաքականություն», 2010, № 4, էջ: 23-28: Խանութը չպետք է սահմանափակվի այլ հավասարազոր մարմիններով 2: - Պետական իշխանության միասնությունը համարվում է ինքնիշխանության անհրաժեշտ պայման, ինչը ենթադրում է, որ իշխանության երեք ճյուղերը `օրենսդիրը, գործադիրը և դատական համակարգը, պետք է կազմեն ինքնիշխանության մեկ միասնականություն 3: - Կառավարության գերակայությունը: Այս տերմինը նշանակում է, որ գերագույն իշխանությունն իր գործունեության ընթացքում չպետք է սահմանափակվի որևէ գործոնով, որն արտահայտվում է ինքնիշխան տերության կողմից ընդունված իրավական ակտերի գերակայությամբ, և դրանց գործողությունը տարածվում է պետության ողջ տարածքում: Միակ հանգամանքը, որը պետք է սահմանափակի պետական իշխանությունը ժողովրդավարական երկրներում, ժողովրդի հիմնարար ազատություններն ու իրավունքներն են, որոնք պետք է երաշխավորվեն պետության կողմից: Միջազգային կազմակերպություններին անդամակցությունը չպետք է լինի ինքնիշխանության սահմանափակում, այլ ինքնիշխանության իրականացման միջոց: Այս չափանիշները Ա. Բրեդիխինն իրավամբ անվանում է ինքնիշխանության սկզբունքներ: Այսպիսով, ամփոփելով վերը նշվածը, կարելի է տալ ինքնիշխանություն հասկացությունը: Ինքնիշխանությունը պետության անհրաժեշտ առանձնահատկությունն է, որը սահմանվում է պետական իշխանության միասնության և անկախության մեջ, ինչը հնարավորություն է տալիս վերջինիս ինքնուրույն ձևավորել և իրականացնել իր կամքը, ընտրել պետական իշխանության կազմակերպական և իրավական ձևը ՝ իր ինքնիշխանությունն ամրագրելով նորմատիվ իրավական ակտերում: , այն հաստատելով պետական մարմինների բովանդակության մեջ: Որպեսզի հնարավոր լինի խորությամբ ուսումնասիրել պետական ինքնիշխանության էությունը, նախ անհրաժեշտ է նախ հասկանալ, թե որն է դրա աղբյուրը, ինչը կրողը: Գիտնականների որոշ խմբեր նրանց չեն բաժանում, նրանք նրանց նայում են որպես մեկ միասնականություն ՝ նույնականացնելով երկու առարկաները: Իրավաբանական տնտեսագետների մեծ թվաքանակը դրանք համարում է որպես առանձին կատեգորիաներ, որոնք լրացնում են միմյանց: «Ինքնիշխանության աղբյուր» տերմինը պետք է հասկանալ որպես հրապարակավ կազմակերպված մի սուբյեկտ, որի կամքով ձեւավորվել են պետական և պետական մարմինները 1: Ա. Բրեդիխինն իր աշխատանքում արտահայտում է այն կարծիքը, ըստ որի ինքնիշխանության աղբյուրը պետք է լինի պետական կառուցվածքից դուրս: Այնուամենայնիվ, պետականության առաջացման տարբեր տեսություններ կան, ուստի, եթե առաջնորդվենք այս տեսակետով, դժվար կլինի մատնանշել այն թեման, որը դրա աղբյուրն է (օրինակ ՝ ըստ պետականության առաջացման պայմանագրային տեսության, դրա աղբյուրը կլինի ժողովուրդը, բայց բռնության տեսությունը ՝ ուժեղ դասը): Նույնիսկ ժամանակակից նահանգներում այդ թեման այլ է: Մեր կարծիքով `դժվարություններ և հակասություններ չառաջացնելու համար ճիշտ կլինի աղբյուրը մատնանշելիս հիմնել ներքին օրենսդրությունը: ՀՀ Սահմանադրությունը Հայաստանի Հանրապետությունը բնութագրում է որպես ժողովրդավարական պետություն և նշում, որ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Սահմանադրության 2-րդ հոդվածը սահմանում է, որ ընտրությունները և հանրաքվեները ժողովրդավարություն իրականացնելու ձևերից մեկն են: Վերոնշյալից 1 տե՛ս Bredihin A. Lyիշտ կարելի է պնդել, որ իր պետական ինքնիշխանության աղբյուրը Հայաստանի Հանրապետության ժողովուրդն է, բնակչությունը: Ռուսաստանի Դաշնությունն իր Սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 1-ին մասում նշել է. «Ռուսաստանի Դաշնությունում իշխանության միակ աղբյուրը ինքնիշխանության կրողը նրա բազմազգ ժողովուրդն է» 1: Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրությունն առաջնորդվում էր Jeanան-quesակ Ռուսոյի երկու գաղափարախոսություններով ՝ ուղղակիորեն ամրագրելով ժողովրդավարության գաղափարը: «Ինքնիշխան կրող» կատեգորիան ուղղակիորեն կապված է ինքնիշխանության աղբյուրի հետ: Ինքնիշխանության սուբյեկտ է տվյալ պետական տարածքում պետական բարձրագույն իշխանություն իրականացնող սուբյեկտը: Ինքնիշխանության կրող պետք է համարվի հրապարակավ կազմավորված խումբ, որն ունի հնարավորություն և լիազորություններ գերագույն իշխանություն իրականացնել տվյալ պետության տարածքում `իրավական համակարգի և պետական մարմինների միջոցով: Հետազոտությունները և միջազգային փորձը ցույց են տալիս, որ միջազգային հարաբերությունները խորանում և զարգանում են: Հայաստանի Հանրապետությունը, որը մի շարք միջազգային կազմակերպությունների անդամ է, վավերացրել է ինչպես երկկողմ, այնպես էլ բազմակողմ պայմանագրեր: Միջազգային նորմերը հատկապես օգտագործվում են ՀՀ-ի կողմից, ինչը վկայում է Սահմանադրության 6-րդ հոդվածը, ըստ որի `միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են: Նույնն ամրագրված է «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածում, որի 2-րդ մասը պահանջում է, որ ՀՀ օրենքները և այլ իրավական ակտեր համապատասխանեն միջազգային իրավունքի ընդհանուր նորմերին և սկզբունքներին, ինչպես նաև 4-րդ կետի 2-րդ մասը: նույն հոդվածի հրամայականը: սահմանում է կանոն, համաձայն որի, եթե Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի կողմից վավերացված միջազգային պայմանագրով այլ նորմեր են սահմանվում, քան օրենքով նախատեսված են, ապա կիրառվում են վավերացված միջազգային պայմանագրի նորմերը: Փորձը ցույց է տալիս, որ միջազգային պայմանագրերը հետզհետե ավելի ու ավելի են թափանցում ներքին իրավական համակարգ, և պետություններն էլ իրենց հերթին պարտավոր են իրենց ներքին իրավական ակտերը համապատասխանեցնել վերջինիս «կանոններին»: Այնուամենայնիվ, այստեղ վտանգ կա, քանի որ նման միտումների առկայության դեպքում պետության ինքնիշխանությունը կկրի լուրջ սահմանափակումներ: Հայաստանի Հանրապետությունը, վավերացնելով միջազգային պայմանագրերը, ոչ միայն ստանձնում է որոշակի պարտավորություններ, այլև պարտավոր է իրականացնել ազգային իրավական ակտերը `իրենց կողմից սահմանված նորմերին համապատասխան: Այնուամենայնիվ, հարց է առաջանում, թե որքանով են այս միջազգային իրավական ակտերը համապատասխանում ներքին օրենսդրությանը: Ինչպես գիտենք, յուրաքանչյուր պետություն ունի որոշակի իրավական ավանդույթներ, որոնց հիման վրա զարգանում է իրավական համակարգը: Միջազգային իրավական ակտերը, սահմանելով որոշակի կանոններ և սկզբունքներ, օբյեկտիվորեն հնարավորություն չունեն հաշվի առնելու յուրաքանչյուր պետության իրավական առանձնահատկությունները: Բացի այդ, միջպետական իրավական ակտերը պարտավորություններ են բերում Հայաստանի Հանրապետության համար, որոնց կատարման համար պատասխանատու է վերջինս: Այս կամ այն միջազգային կազմակերպության անդամակցությունը թաքնված վտանգ է պարունակում, որն ուղղակիորեն համարվում է «ocracyողովրդավարության դոկտրինի» հեղինակ Jeanան-quesակ Ռուսոն: Տե՛ս Russo G.-J., General Convention, Moscow, 1998, էջ: 220-221թթ. սպառնում կամ անուղղակիորեն սպառնում է պետության ինքնիշխանությանը: Օրինակ ՝ ՄԱԿ-ի կանոնադրության 4 1 1-ին հոդվածը սահմանում է. «Բոլոր մյուս խաղաղասեր պետությունները կարող են լինել Միավորված ազգերի կազմակերպության անդամներ, որոնք պարտավորվում են կատարել սույն կանոնադրությամբ նախատեսված բոլոր պարտավորությունները»: ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ նախատեսված սահմաններում զինված ուժերը կարող են օգտագործվել այն պետությունների դեմ, որոնք թույլ են տալիս մարդու իրավունքների խախտումներ: Վերոհիշյալից դժվար չէ եզրակացնել, որ տվյալ նորմը կարող է ունենալ տարբեր մեկնաբանություններ, քանի որ չի նշվում, թե ինչ խախտումների մասին է խոսքը: Բոլորս գիտենք, որ աշխարհում չկա մի պետություն, որն այս կամ այն կերպ, անուղղակիորեն կամ ուղղակիորեն, թույլ չտա մարդու իրավունքների ոտնահարում: Դա նշանակում է, որ այս դրույթը կարող է մեկնաբանվել ՝ ելնելով քաղաքական և տնտեսական շահերից: Բացի այդ, ինչպես բազմիցս նշվել է, միջազգային ակտերն ավելի ու ավելի են թափանցում ներքին իրավական հարաբերությունների մեջ ՝ վտանգելով ներքին օրենսդրությունը ՝ չեղյալ համարելով դրանց նշանակությունը: «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքը պարտավորեցնում է օրենքներին համապատասխանել միջազգային նորմերին, ինչը նշանակում է, որ օրենսդիրը չպետք է առաջնորդվի ներքին կարիքներով և պահանջներով, այլ միջազգային կանոններով, որոնք առաջարկվում են տնտեսապես և քաղաքականապես հզոր պետությունների կողմից, որոնք չեն հաշվի առնում ներքին ավանդույթները: , «Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգը» կարելի է համարել որպես ասվածի արդարացում: Դրա ներածության մեջ նշվում է, որ 2005 թ.-ին իրականացված բարեփոխումների նպատակներից մեկը ԵԽ-ին անդամակցելու կապակցությամբ ստանձնած իրավական պարտավորությունների կատարումն էր (էջ 2): Ներածության 1-ին կետը նշում է, որ բարեփոխումներ իրականացնելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել հիմնարար արժեքները, որոնք ընկած են եվրոպական երկրների ներքին և միջպետական իրավական հարաբերությունների հիմքում (էջ 3): Հայեցակարգի «Սահմանադրական բարեփոխումների հիմքում ընկած հիմնական սկզբունքները» բաժնի 6-րդ պարբերությունը հիմնված է Տեղական ինքնակառավարման եվրոպական խարտիայի սկզբունքների իրականացման վրա (էջ 7): Եվ դրա «2.6.« Դատական իշխանություն »բաժնում արտահայտվում է հետևյալ գաղափարը.« 2.6.4. Սահմանադրական բարեփոխումները պետք է նախապայմաններ ստեղծեն Հայաստանի Հանրապետության 1998 թ. Բանաձևի համար: Խմբի կանոնադրության մասին համաձայնագիրը վավերացնելու համար: Միջազգային քրեական դատարանը, որը Հռոմում ստորագրվել է 2004 թ. Հուլիսի 17-ին, հաշվի առնելով, որ ՀՀ Սահմանադրական դատարան Նշված պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները 2010 թ. Օգոստոսի 13-ի ISDO-502 որոշմամբ ճանաչվել են հակասող ՀՀ սահմանադրություն »(էջ 36-37) 2: Այնուամենայնիվ, Միջազգային արդարադատության դատարանի Հռոմի կանոնադրությանը միանալը նշանակում է այդ դատարանի դատախազի լիազորությունը `քրեական գործ հարուցել ցանկացած պաշտոնյայի նկատմամբ` առանց Հայաստանի Հանրապետության համաձայնության: Չկա երաշխիք, որ Խարտիայի անդամ մյուս երկրները, ելնելով իրենց սեփական շահերից, չեն հարուցի նման գործ: Ադրբեջանը նույնպես սկսել է այս կանոնադրությանը միանալու գործընթացը: Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ հետեւանքներ կարող է ունենալ Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանությունը: 2 ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգ (նախագիծ), Երևան, 2014 թ. Մարտ: Վերոնշյալ հայեցակարգի «2.7. Հանրաքվեի սահմանադրական երաշխիքները» բաժնում կա ուշագրավ և հակասական դրույթ: «Հանրաքվեի ինստիտուցիոնալացման հիմնական հայեցակարգային մոտեցումներն են` նախապատվությունը տալ հանրաքվեների շրջանակը որոշելու տարբերակին, ըստ որի `միջազգային կազմակերպություններին անդամակցելու հարցերը դրվում են հանրաքվեի, ինչը հանգեցնում է երկրի ինքնիշխանության մասնակի սահմանափակումների: ... » Այնուամենայնիվ, այս դեպքում հստակեցման կարիք ունեն «ինքնիշխանության սահմանափակում» արտահայտությունը և, մասնավորապես, «ինքնիշխանության մասնակի սահմանափակում» արտահայտությունը: Ինքնիշխանությունը օբյեկտիվ, բացարձակ երեւույթ է, որը չի կարող «հանդուրժել» նույնիսկ մասնակի սահմանափակումները: Այս փաստերը հիմք են տալիս ենթադրելու, որ միջազգային պարտավորությունները թափանցում են Սահմանադրության բովանդակությունը, մինչդեռ ներքին օրենսդրության մշակումը պետք է հիմնված լինի իրավական համակարգում առկա պետական ավանդույթների, սովորույթների և ավանդույթների վրա: Նման բարեփոխումներ կատարելու դեպքում ոչ թե պետք է հիմք ընդունեն միջազգային իրավական նորմը, այլ տեղական կարիքներն ու խնդիրները `հաշվի առնելով միայն միջազգային փորձը, հակառակ դեպքում պետության ինքնիշխանությունը վտանգված է: Նույն իրավիճակն առկա է Մաքսային միությանն անդամակցելու դեպքում: Որքան էլ նոր ասպարեզ բացվի Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական զարգացման համար, դա կախված չէ այլ պետություններից: Մաքսային միությանը անդամակցությունը նախատեսում է տարբեր ծրագրերի իրականացում, ինչը հնարավորություն կտա ամրապնդել Հայաստանի Հանրապետության դիրքերը տարածաշրջանում: Դրանք անպայման կզարգացնեն Հայաստանի տնտեսությունը, այն նույնիսկ կդարձնեն տարածաշրջանի էներգետիկ կենտրոն, հնարավորություն կտան էլեկտրաէներգիա արտահանել: Այնուամենայնիվ, մի կողմ դնելով բնության աղտոտման հարցը, հարց է առաջանում ՝ արդյո՞ք Հայաստանը բավարար տնտեսական ռեսուրսներ ունի այդ նախագծերն իրականացնելու համար: Իհարկե ոչ. Սա նշանակում է, որ վերջիններս իրականացվելու են այլ պետությունների ֆինանսավորմամբ, ինչը Հայաստանին կախվածության մեջ է դնելու ՝ դառնալով իր ինքնիշխանությունը սահմանափակելու առիթ: Համաձայն Մաքսային միության կանոնադրության 41-րդ հոդվածի, երրորդ երկրների նկատմամբ տարածվելու է միասնական մաքսային ռեժիմ: Այլ կերպ ասած, Հայաստանի Հանրապետությունը զրկված է իր արտաքին քաղաքական ռազմավարության ազատ որոշմամբ: Բացի այդ, կա մեկ հանգամանք. Պետություններն ազատ են անդամակցելու այս կամ այն միջազգային կազմակերպությանը, ավելին ՝ նույն պետությունն ազատ է անդամակցել երկու «ևս կազմակերպության, բայց Մաքսային միությանը անդամակցելու դեպքում Հայաստանը երկընտրանքի առջև է կանգնած Եվրամիության և Մաքսային միության միջև»: Միանալով այս երկու կառույցներից մեկին `կապերը մյուսի հետ դառնում են անհամատեղելի: Ըստ Մաքսային միությանն անդամակցելու նախնական պայմանավորվածության ՝ պետությունները կարող են անդամագրվել մեկ այլ տնտեսական կազմակերպության, եթե դա չի հակասում Մաքսային միության կանոնադրությանը: Այստեղից 1 1) Տրանսպորտի ոլորտում. Ա) նոր մայրուղու կառուցում, որի միջոցով հյուսիսը կապվելու է հարավի հետ, բ) Իրան-Հայաստան, Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան երկաթուղիների կառուցում: 2) էներգետիկայի ոլորտում. Ա) Մեծամորի ԱԷԿ-ի նոր էներգաբլոկի կառուցում `1000 ՄՎտ հզորությամբ, բ) Հրազդանի ԱԷԿ-ի հինգերորդ բլոկի կառուցում` 440 ՄՎտ հզորությամբ, էլեկտրատուրբինների արտադրություն («Армения и Таможенный союз. Ինտեգրումների տնտեսական ազդեցության գնահատում », Սանկտ Պետերբուրգ, 2013): Փաստ է, որ Հայաստանի ազատ կամքի որոշման ուղղությունները սահմանափակվում են Արտաքին քաղաքականությամբ: Այսպիսով, որքան էլ ապահովում են միջազգային իրավական ակտերի, սկզբունքների և օրինաչափությունների «գայթակղիչ» նորմերը, որքան էլ միջազգային կառույցներին անդամակցությունը պետության սոցիալ-տնտեսական զարգացման համար նոր հնարավորություններ ստեղծի, դրանք բոլորը կախված են պետության կտրուկ ինքնիշխանությունից: Նախքան այս կամ այն միջազգային կազմակերպությանը անդամակցելը և միջազգային իրավական ակտերը վավերացնելը, անհրաժեշտ է տալ իրավական գնահատական, թե դա որքանով կազդի պետության ինքնիշխանության վրա: Հասկանալի է, որ անդամակցությունը նշանակում է հրաժարվել ինքնիշխանությունից որոշակի քանակությունից, բայց այդ գումարը չպետք է խեղաթյուրի ինքնիշխանությունը: Սարգիս Իսոյան ՊԵՏԱԿԱՆ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՐԱՇԽԱՎՈՐՄԱՆ ԱՅՍՕՐ ԽՆԴԻՐՆԵՐ Հիմնաբառեր. Ինքնիշխանություն, ինքնիշխանություն հասկացություն, սկզբունքներ, ինքնիշխանության աղբյուր, ինքնիշխանության կրող, միջազգային իրավական ակտեր, ինքնիշխանության սահմանափակում: ։
| Պետական ինքնիշխանությունը հրատապ հիմնահարց է, որը կարիք ունի բազմակողմանի և մանրակրկիտ ուսումնասիրման։
Արդի ժամանակաշրջանում կարծես անտեսվում է սույն կատեգորիան և մղվում հետին պլան։
Այս հոդվածի շրջանակներում փորձ է արվել բազմակողմանի ուսումնասիրել «ինքնիշխանություն» կատեգորիայի էությունը և բովանդակությունը։
Աշխատությունում անդրադարձ է կատարվել վերջինիս սահմանափակման հիմնախնդրին, առկա վտանգին և հնարավոր հետևանքներին։
|
ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՌԵԿՐԵԱՑԻՈՆ-ԶԲՈՍԱՇՐՋԱՅԻՆՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԶբոսաշրջությունը Հայաստանի տնտեսության անընդհատ զարգացող ևհեռանկարային ճյուղերից է, որն իր առաջխաղացմամբ ոչ միայն մեծ դեր կարող է խաղալ տնտեսության զարգացման համար, այլև նպաստել մի շարք սոցիալ-տնտեսական խնդիրների լուծմանը։
Հայաստանը միջազգային զբոսաշրջային շուկայում նոր երկիր է։
Այս բնագավառում մեր հանրապետությունն ունիզգալի ներուժ, քանզի զբոսաշրջիկների կողմից որպես զբոսաշրջային ուղղություն ընտրելու հիմնական պատճառներն են երկրի բնությունը, պատմամշակութային արժեքները, ինչպես նաև ավանդույթներն ու հայկական սփյուռքիառկայությունը։
Զբոսաշրջությունը և հանգստի կազմակերպումը ՀայաստանիՀանրապետության տնտեսության գերակա ճյուղերից մեկն է և սկսած 1998 թ.գտնվում է առանձնահատուկ ուշադրության ներքո, ինչի հետևանքով հանրապետությունում վերջին տարիներին նկատվում է հանգստի և զբոսաշրջային ոլորտի ակտիվություն։
Այդ ակտիվությունն ուղղակի արդյունքն է ոլորտի ծրագրային բարեփոխումների, որոնց շնորհիվ զբոսաշրջային այցելությունները դեպի Հայաստանի Հանրապետություն դինամիկորեն աճում են։
Վերջին տարիներին զբոսաշրջության ոլորտի մարքեթինգային քաղաքականության շրջանակում ծրագրային միջոցառումները հիմնականում ուղղված են եղել համաշխարհային շուկայում Հայաստանի՝ որպես զբոսաշրջության համար բարենպաստ և գրավիչ երկրի, նկարագրի ձևավորման շարունակական կատարելագործմանը։
Հայաստանում մոտ 20 հզ մարդ աշխատում է զբոսաշրջության ոլորտում (ընդհանուր աշխատուժի 1.7%-ը)։
Ներկայումս զբոսաշրջությունն ապահովում է Հայաստանի ՀՆԱ-ի մոտ 4.7%-ը, ըստ 2008 թ. փետրվարի 13-ինՀՀ Կառավարության հավանությանն արժանացած՝ մինչև 2030 թվականը նախատեսվում է այն հասցնել մինչև 12%-ի։
Ակնկալվում է, որ մինչև 2020 թ. Հայաստան կայցելի 1,5 մլն զբոսաշրջիկ, իսկ մինչև 2030 թ.՝ մինչև 3 մլն զբոսաշրջիկ։
Արդյունքում զբոսաշրջության ոլորտի եկամուտները զգալիորեն կավելանան։
Հանրապետությունում զբոսաշրջության զարգացման համար կարևորվում է առանձին մարզերի ներգրավվածությունը, ինչպես նաև նրանց ենթակառուցվածքների զարգացվածության մակարդակը, ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների հասանելիությունը, դրանց ճիշտ գնահատումն ու օգտագործումը [1]։
ՀՀ-ում ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների բազմազանությամբ աչքի է ընկնում Կոտայքի մարզը, որը շնորհիվ նաև իր կենտրոնականդիրքի և Երևանից ունեցած փոքր հեռավորությանը, ունի բարենպաստ նախադրյալներ մարզում զբոսաշրջության զարգացման համար։
Մարզը աչքի է ընկնում բնական պայմանների ու հարստությունների մեծբազմազանությամբ։
Այստեղ համեմատաբար սահմանափակ տարածությանվրա հանդիպում են և´ բարձրաբերձ լեռնագագաթներ ու խոր կիրճեր, և´ լայնարձակ գետահովիտներ ու մեղմաթեք սարավանդներ։
Գեղամա լեռներըկազմող հրաբխային ապարների մեջ ներծծվող ջրերը աղբյուրների տեսքովդուրս են գալիս լեռների ստորոտներում, ինչպես նաև` Հրազդան և Ազատ գետերի կիրճերում։
Հռչակված են Քառասունակնի, Արզնիի և Գառնիի աղբյուրները, որոնց սառնորակ ջրերը հատուկ խողովակներով մատակարարում եննաև քաղաքամայր Երևանի բնակչությանը։
Հրազդան և Ազատ գետերի կիրճերի առանձին հատվածներ բնական հիանալի հուշարձաններ են։
Տպավորիչեն լավաների մեջ գոյացած բազալտե սյունաձև առանձնացումները` անձեռակերտ բազմանիստ պրիզմաները [2]։
Մարզը Հայաստանի հնագույն տարածքներից է, այն բնակեցված է եղելդեռևս հազարամյակներ առաջ։
Դա է պատճառը, որ մարզի տարածքը հարուստ է տարբեր դարաշրջաններին պատկանող պատմամշակութային, հոգևոր կառույցներով։
Մարզում գրանցված են ավելի քան 2024 պատմամշակութային արժեքներ և հուշարձաններ։
Հայկական հելենիստական ճարտարապետության անկրկնելի գոհար է Գառնու տաճարը, որն կառուցվել է ի պատիվՄիհր աստծո։
Հայկական վիմափոր ճարտարապետության եզակի կոթող է Այրիվանք-Գեղարդը։
Մարզը հարուստ է բազիլիկ և ուշ շրջանի քրիստոնեականգեղեցիկ տաճարներով։
Մարզում է գտնվում Աբովյանի (Էլար) կիկլոպային ամրոցը, Գառնիի Միհր աստծո ամրոցը և տաճարը (I դ), Գառնիի ս. Մաշտոցիմատուռը, Ողջաբերդի գմբեթավոր եկեղեցին (V դ), Արզնու եկեղեցին (VI դ),Գեղարդի վանքը (XII-XIIIդդ), Կարենիսի վանքը (VII դ), Բջնիի ս. Աստվածածնիվանքը (XI դ), Մաքրավանքը (XIII դ), Կեչառիսի վանքային համալիրը (XI-XIII դդ),որտեղ ներկայումս գտնվում է Կոտայքի թեմի առաջնորդարանը, Եղվարդի ս.Աստվածածին եկեղեցին (Vդ), Արզականի նեղուցի ս. Աստվածածին եկեղեցին(XIII դ), Բուժականի Թեղենյաց վանքը, Սոլակի Մայրավանքը (VIIդ. ) և այլն։
Այստեղ առկա են բնածին և մարդածին բազմազան ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներ, որոնք մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում։
Բնածինայդպիսի ռեսուրսներից են. 1. Արարատ լեռան շքեղ տեսարանը Կոտայքի սարավանդի ցանկացածկետից,2. Հրազդան գետի կիրճը` բազալտե բնական հրաշագեղ սյուներով,3. Ծաղկաձորի, Հանքավանի, Աղվերանի հրաշագեղ անտառները, 4. Արզնի, «Հանքավան հանքային ջրի աղբյուրները։
Մարդածին զբոսաշրջության տեսանկյունից առավել հայտնի են.1) Պատմաճարտարապետական հնագույն կոթողները` Կեչառիսի, Բջնու,Գեղարդի եկեղեցական համալիրները,2) Անտառապատ Ծաղկաձոր քաղաքը` իր կուրորտային, հանգստյան,սպորտային համալիրներով, եզակի ճոպանուղիներով, որոնցով կարելի է բարձրանալ Թեղենիս լեռան գագաթը։
Ծաղկաձորը յուրահատուկ դեր ունի որպես միջազգային ձմեռային զբոսաշրջության գրավիչ հանգրվան։
3) Անտառապատ Հանքավանի կուրորտային, հանգստյան համալիրները։
4) Անտառապատ Աղվերանի հանգստյան համալիրները։
Ուսումնասիրելով և վերլուծելով Կոտայքի մարզի ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսները, մարզի տարածքում կարող ենք առանձնացնել 4 ռեկրեացիոն գոտիներ, որոնք աչքի են ընկնում ինքնատիպությամբ, գրավչությամբ ևառկա խնդիրներով։
• Հանքավան-Մարմարիկի ռեկրեացիոն գոտի։
Հանքավան-Մարմարիկիգոտին ՀՀ-ի էկոլոգիապես ամենից մաքուր գոտին է, գտնվում է Երևանից 7085 կմ հյուսիս։
Այն տարածվում է Մարմարիկ գետի հովտում, 1750-1960 մբարձրության վրա` ընդգրկելով Փամբակի հարավային գագաթները, Ծաղկունյաց լեռների հյուսիս-արևելյան գագաթները ու ձգվում են հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք։
Հանքավանի բարձրլեռնային կուրորտային շրջանը ընդգրկում է Մարմարիկի գետահովտի բարձրադիր նեղ հատվածի գեղատեսիլ լանդշաֆտը, մինչև1957 մ բարձրությունը։
Գետի կիրճում գտնվում են հանքային աղբյուրներիբնական ելքեր։
Հանքավանը շրջապատված է մինչև 3000-3100 մ բարձրություն ունեցողլեռնաշղթաներով, որոնք ծածկված են ալպիական մարգագետիններով, անտառներով, թփուտներով։
Լանդշաֆտն անհարթ է, լեռնային, մասնատվածկիրճերով և գետերով, որոնք ունեն մշտական կամ ժամանակավոր հոսք։
Հանգստյան գոտին գտնվում է Երևանից 68 կմ հեռավորության վրա, կապըմայրաքաղաքի հետ հաստատվում է մայրուղու միջոցով։
Այս բարձրադիր տարածքն ունի առողջարար նշանակություն, շնորհիվբարենպաստ կլիմայական պայմանների, մաքուր օդ` հարուստ թթվածնով,թավ անտառ, ինչպես նաև տաք հանքային ջրեր։
Հանքավանի առողջարանային կենտրոնը գտնվում է չոր կիսաանապատային գոտում և տարածքին բնորոշ է բարձրլեռնային անտառային գոտու կլիման. չափազանց չոր, խոնավ ամառ և չափազանց ցուրտ ձմեռ։
Ամռանը, երբԱրարատյան դաշտում, այդ թվում նաև Երևանում շոգ եղանակ է, Հանքավանում ձևավորվում են բավական հարմարավետ եղանակային պայմաններհանգստի և բուժման համար։
Դա է պատճառը, որ Հանքավան-Մարմարիկռեկրեացիոն գոտում կարճաժամկետ հանգստացողների թիվն այդ շրջանումբավական մեծ է լինում։
Մեծ թիվ են կազմում հանգստի ու առողջարանայինճամբարները [3]։
• Արզնու ռեկրեացիոն գոտի։
Արզնու առողջարանային գոտին գտնվում էՀրազդան գետի գեղատեսիլ կիրճում, ծովից 1262 մ բարձրության վրա։
Այն շրջապատված է Ծաղկունյաց լեռներով, Արագածի լեռնավահանով և Գեղամալեռներով։
Այս գոտին իրենից ներկայացնում է ընդարձակ բլրապատ տարածք,ռելիեֆը մասնատված է խոր կանիոններով։
Հրազդան գետի միջին հոսանքըտարածքը բաժանում է աջափնյա և ձախափնյա մասերի։
Ձախափնյա հատ վածում էլ հենց գտնվում է կուրորտային քաղաքը՝ առողջարաններով, պանսիոնատներով, կուրորտային պոլիկլինիկաներով։
Արզնի առողջարանը գտնվումէ Երևանից 24 կմ հյուսիս, չոր, կիսաանապատային գոտում։
Երևանի հետտրանսպորտային կապ հաստատվում է Երևան-Սևան մայրուղու միջոցով։
Այստեղ առկա են առողջության համար կարևոր որոշակի պայմաններ.Բարեխառն գոտու նպաստավոր կլիմայական պայմաններ և ածխաթթվական,քլորիդհիդրոկարբոնատային, նատրիումական, ցածր ջերմաստիճանի հանքային ջրի առկայություն։
Կլիման բնորոշվում է ցուրտ, երբեմն սաստիկ, անհողմ ձմեռներով ու շոգ և չոր ամառներով։
Այստեղ բավական զարգացած էկլիմայաբուժությունը։
Ձմռանը` հունվար-փետրվար ամիսներին, 25 օր առանցսահմանափակման կարելի է կիրառել ձմեռային կլիմայաբուժության բոլոր տեսակները։
Ձմռանը այստեղ որոշակի բնական պայմանների առկայության շնորհիվ կարելի է զբաղվել լեռնադահուկային սպորտաձևերով։
Ամռանը նույնպեսզբաղվում են կլիմայաբուժությամբ մայիսից մինչև հոկտեմբեր ամիսներն ընկած ժամանակահատվածում [3]։
• Բջնի-Արզաքան-Աղվերան ռեկրեացիոն գոտի։
Այս գոտին իր մեջ ներառում է Հրազդան գետի միջին հոսանքի ավազանը, այստեղ է գտնվում Դալարգետի գեղատեսիլ կիրճը։
Գոտին գտնվում է ծովի մակարդակից 1500-1700 մբարձրության վրա։
Այստեղ տարածվում են լեռնատափաստանային և լեռնանտառային լանդշաֆտային գոտիները։
Այն գտնվում է Երևանից 40 կմ հեռավորության վրա և միանում է նրան մայրուղու միջոցով։
Ծաղկունյաց լեռներըծածկված են անտառաթփուտային բուսականությամբ, հարուստ են անտառային հատապտուղներով և սնկերով։
Առողջության համար կարևոր պայմաններ են համարվում մեղմ, հաճելիկլիման, հարուստ անտառածածկը, բազմաթիվ բնական և հանքային աղբյուրների առկայությունը տարբեր ֆիզիկաքիմիական, միկրոէլեմենտային և գազային կազմով։
Կլիման այստեղ ձմռանը մեղմ է, իսկ ամռանը՝ թուլ խոնավ։
Այս գոտու տարածքում է գտնվում Բջնի գյուղը` Հրազդան գետի աջ ափին, 1470-1700 մ բարձրության վրա։
Եթե Երևանի մոտակայքում Հրազդանըվեր է ածվում խոշոր գետի, ապա այստեղ այն փոքրիկ հանդարտ առվակի էնման, որի ափերի խորքից սառնորակ աղբյուր է բխում։
Դրանք Օզոնլարյանսառն ածխային աղբյուրներ են, որոնք ունեն բուժիչ հատկություն։
Բջնի գյուղից հյուսիս-արևելք` բարձր բլուրի վրա է գտնվում 11-րդ դարի հին բնակավայրը և ամրոցը։
Բջնիում պահպանվել են նաև 16-18-րդ դդ. շատ խաչքարեր,որոնք իսկական գլուխգործոց են և հետաքրքրում են զբոսաշրջիկներին։
Բջնի-Աղվերան-Արզաքան ռեկրեացիոն գոտու Արզաքան և Քարաշամբգյուղերում ևս առկա են քլորիդհիդրոկարբոնատային, նատրիումական, կալցիումային հանքային ջրեր։
Բարենպաստ կլիմայական պայամնները և ձնածածկույթը հնարավորություն են ստեղծում ձմեռային կլիմայաբուժության կազմակերպման համար։
Հնարավոր է կազմակերպել ձմեռային զբոսանքներ, սպորտային մրցույթներ, խաղեր թարմ օդային պայմաններում։
Այստեղ կարելի է պլանավորելել և´ կարճաժամկետ, և´ երկարաժամկետ հանգիստը [3]։
• Ծաղկաձորի ռեկրեացիոն գոտի։
Այս գոտին իր հիմնական մասովփռված է Թեղենիս լեռան արևելյան լանջին, այն իր նշանակությամբ համարվում է հանրապետության զբոսաշրջության առաջատար շրջաններից մեկը։
Մայրաքաղաք Երևանից հեռավորությունը կազմում է 50 կմ (1841 մ )։
Ծաղկաձոր քաղաքն իրենից ներկայացնում է բարեկարգ հրապարակներով, փողոցներով, գիշերային շքեղ լուսավորությամբ, ժամանակակից հյուրանոցներով, հանգստյան տներով քաղաք և այն հրապուրիչ է ինչպես ամռանը, այնպեսէլ ձմռանը։
Քաղաքի անբաժանելի մասն է կազմում ճոպանուղին, որի 5 կայանները կառուցվել են 2004-2007 թթ. ընթացքում` ավստրո իտալական«Լայտներ» ընկերության կողմից։
Այս 5 կայաններն էլ իրենց տեխնիկականհագեցվածությամբ և սպասարկման մակարդակով համապատասխանում եններկայիս միջազգային չափանիշներին։
Հարմարավետ ճոպանուղին Թեղենիսիբարձունք կհասցնի ընդամենը 40 րոպեում։
Թեղենիսի բարձունքից արդեն իսկձգվում են մշակված տարբեր բարդությամբ սահուղիներ։
Սահուղիների ընդհանուր երկարությունը կազմում է ավելի քան 30կմ։
Անընդհատ սահել կարելիէ մոտ 6,800 մ։
Այստեղ ձմռան ամիսներին իրենց հանգիստն են անցկացնումինչպես հանրապետության բնակիչները, այնպես էլ արտերկրներից ժամանածձմեռային մարզաձևերի հազարավոր սիրահարներ։
Քաղաքում գործում ենբարձրորակ ծառայություն ապահովող ժամանակակից հյուրանոցներ ևհանգստյան տներ։
Հյուրանոցներն այստեղ ցանկացած ճաշակի և կարգի են։
Հյուրանոցներն ունեն միջազգային մակարդակի ընդունելություններ կազմակերպելու փորձ և տարվա բոլոր եղանակներին պատրաստ են հյուրեր ընդունելուն։
Ծաղկաձորի կրոնամշակութային օջախ է նաև Կեչառիսի վանական համալիրը, որը ամբողջությամբ վերանորոգվել է 2001 թ.-ին։
Այն ոչ միայն հանրապետության բնակչության, այլև հանրապետություն այցելած զբոսաշրջիկների սիրված վայրերից է։
Այստեղ է գտնվում Հայ առաքելական եկեղեցու Կոտայքի թեմի առաջնորդարանը։
Քաղաքում է գտնվում հայ ժողովրդի տաղանդավոր զավակներ` Օրբելիեղբայրների տուն-թանգարանը, ուր փոխադրվել են նրանց գործունեությանհետ կապված մեծ թվով ցուցանմուշներ Երևանից, Մոսկվայից և Սանկտ-Պետերբուրգից [3]։
Ծաղկաձորը Հայաստանի ամենասիրելի և նրա սահմաններից դուրս ամենահայտնի հանգստյան գոտին է։
Ծաղկաձորը եզակի է նրանով, որ գրավում էզբոսաշրջիկներին ողջ տարին. ձմռանը` իր լանջերի շլացուցիչ ճերմակությամբ,իսկ տարվա մնացած եղանակներին` գունագեղ և բուրումնավետ բնությամբ։
Քաղաքի այս առանձնահատկությունը դարձնում է նրան գրավիչ, հրապուրիչու հիշարժան։
Կոտայքի մարզի բնածին և մարդածին ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներով հարուստ շրջաններ մեկնելու համար առաջարկվում են հետևյալուղիները.• Երևան-Գառնի, Գեղարդ• Երևան-Չարենցավան-Հրազդան-Ծաղկաձոր,• Երևան-Չարենցավան-Հրազդան-Հանքավան։
Մարզն ունի բավարար ավտոճանապարհային ցանց, այն լիովին ընդգրկում է թե՛ մարզի բոլոր համայնքները, թե՛ պատմամշակութային օջախները։
Ընդ որում` հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհների վիճակըև սպասարկումը հիմնականում բավարարում են միջազգային չափանիշներին,իսկ մարզային ու համայնքային նշանակության ավտոճանապարհների վիճակը հետզհետե բարելավվում է։
Ունենալով զգալի ներուժ և տուրիզմի տարատեսակների զարգացմանհնարավորություններ՝ մարզում միաժամանակ առկա են զբոսաշրջությանզարգացմանը խոչընդոտող մի շարք գործոններ, որոնցից կարելի է առանձնացնել. 1. զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների անհամաչափ տեղաբաշխումը, 2. մարզի զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի բացակայությունը, 3. մարզի, ինչպես նաև առանձին ճարտարապետական կառույցների մասին գովազդային տեղեկատվական գրքույկների բացակայությունը, մարզայինգիդերի ինստիտուտի բացակայությունը, 4. առանձին պատմամշակութային հուշարձանների անմխիթար վիճակը, 5. մարզային ենթակայության, ինչպես նաև համայնքային ճանապարհների ոչ բավարար վիճակը, 6. միջազգային շուկայում զբոսաշրջային ծառայությունների մատուցմանոչ մրցունակ լինելը, 7. միջազգային հանրությանը Հայաստանը՝ որպես զբոսաշրջության համար բարենպաստ, գրավիչ և ապահով երկիր, համակողմանիորեն չներկայացնելու փաստը, 8. զբոսաշրջության բնագավառում ներդրումային ծրագրերի ոչ բավարարմակարդակը [1]։
Կոտայքի մարզում ռեկրեացիոն-զբոոսաշրջային ռեսուրսների առավել ինտենսիվ օգտագործման և զբոսաշրջության զարգացման համար անհրաժեշտէ առաջնորդվել հետևյալ ռազմավարությամբ.1. զբոսաշրջության զարգացման համար առաջնահերթ պայման է ենթակառուցվածքների համաչափ զարգացումը` հյուրանոցային համալիրների,հանգստյան տների վերանորոգումը, վերակառուցումը, ինչպես նաև դեպիպատմամշակութային հուշարձաններ տանող ավտոճանապարհների վերանորոգումը, 2. այլընտրանքային հանգստի կենտրոն կարող է դառնալ Հանքավանի ձորը՝ ամբողջացնելով Ծաղկաձորի հետ համատեղ միջազգային նշանակությանհանգստի, առողջարանային և զբոսաշրջության կենտրոն ստեղծելու հեռան կարը, քանզի վերջին տարիներին այնտեղ կառուցված Մարմարիկի ջրամբարըլրացուցիչ նպաստավոր պայմաններ է ստեղծել լողափնյա հանգստի համար։
3. անհրաժեշտ է իրականացնել ծրագիր, որը կհամատեղի Աղվերան, Արզական, Արալեռ տարածքների հնարավորությունները,4. մարզի տարածքում էկոտուրիզմի զարգացման խթանում,5. մոտ ապագայում Եղվարդի ջրամբարի կառուցմանը զուգահեռ այդ կառույցը նաև տուրիստական կենտրոնի վերածելու նպատակով, անհրաժեշտ էմշակել և կյանքի կոչել հատուկ ծրագիր, մասնավորապես՝ ջրամբարի տարածքում կառուցել հանրային սպասարկման, հանգստի և զվարճանքի կենտրոններ։
Ի տարբերություն Սևանի երկու ամսվա տևողությամբ հանգստի, այսջրային մակերեսների հնարավորությունից կօգտվեն առնվազն չորս ամիս, ևԵրևանին ավելի մոտ գտնվելու հանգամանքն ավելի մեծ թվով հանգստացողների ուշադրությունը կգրավի, 6. Կոտայքի մարզում զբոսաշրջության զարգացման համալիր ծրագրիմշակում, որն իր մեջ կներառի առկա ներուժի ամբողջական ուսումնասիրությունը, իրավիճակի գնահատականը և զարգացման ուղղությունները։
7. անհրաժեշտ է ստեղծել Կոտայքի մարզի տուրիստական ինտերնետային կայք,8. շատ կարևոր է ստեղծել գյուղական տուրիզմի զարգացման միասնական հայեցակարգ։
Ամփոփելով կարող ենք ասել, որ Կոտայքի մարզն իր ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների շնորհիվ ունի շատ լավ նախադրյալներ տեղում զբոսաշրջության զարգացման համար։
Դրան հասնելու համար, անհրաժեշտ է ուսումնասիրել յուրաքանչյուր ռեկրեացիոն գոտում առկա խնդիրները ու առաջադրել դրանց լուծման ուղիներ։
Գրականություն1. https։
//www.e-gov.am/u_files/file/decrees/kar/2015/01/15_0040.pdf2. http։
//www.findarmenia.com/arm/armenia/kotayk3. http։
//fizecomed.com/hy/page.php?id=56Նելի ՄուրադյանԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՌԵԿՐԵԱՑԻՈՆ-ԶԲՈՍԱՇՐՋԱՅԻՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԲանալի բառեր` Զբոսաշրջություն, ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներ, Կոտայքի մարզ,Հանքավան, Մարմարիկ, Արզնի, Բջնի, Արզաքան, Աղվերան, Ծաղկաձոր։
Ամփոփում։
| Զբոսաշրջությունը Հայաստանում տնտեսության դինամիկ զարգացող և հեռանկարային ճյուղերից է։
Այստեղ զբոսաշրջության զարգացման համար կարևոր նախադրյալ են ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների առկայությունը։
Աշխատանքը նվիրված է Կոտայքի մարզի ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների և դրանց օգտագործման խնդիրների վերլուծմանը։
Մարզի տարածքում առկա են բնածին և մարդածին բազմազան ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներ, որոնք մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում։
Այստեղ կարելի է առանձնացնել 4 ռեկրեացիոն գոտիներ՝ Հանքավան-Մարմարիկի, Արզնու, Բջնի-Արզաքան-Աղվերանի և Ծաղկաձորի։
Դրանցից յուրաքանչյուրը բնութագրվում է ինքնատիպությամբ, գրավչությամբ և առկա խնդիրներով։
|
Միջառարկայական կապերի շնորհիվ դպրոցական դասընթացը դառնում է ամբողջական, իսկ ուսուցումը դառնում է արդյունավետ և նպատակային: Հատուկ է հանրահաշվի դերը երկրաչափության մեջ: Շատ դեպքերում տպավորությունն այնպիսին է, որ այս երկու առարկաների միջառարկայական կապը շատ միակողմանի է, այսինքն ՝ թվաբանական ապարատն է, որ նպաստում է տարբեր երկրաչափական խնդիրների խնդիրների քննարկմանը և լուծմանը: Այնուամենայնիվ, նման եզրակացությունը, կարծես, պայմանավորված է նրանով, որ կա նաև հակառակ կապը, երբ հնարավոր է լուծել հանրահաշվական որոշ խնդիրներ `կիրառելով երկրաչափական տարբեր սկզբունքներ և օրինաչափություններ: Այս աշխատանքը նվիրված է հակառակ կապի բացահայտմանը, երբ երկրաչափության դպրոցից հայտնի տարբեր փաստեր օգտագործելով, առաջարկվում են որոշ ոչ տիպիկ հանրահաշվական խնդիրների լուծման նոր մոտեցումներ: Խնդիր 1: , Պարամետրի ո՞ր արժեքների համար է հավասարման արմատների տարբերության մոդուլն ամենամեծ արժեքը վերցնելու: Լուծում 1 (հանրահաշվական): Եթե տվյալ հավասարումը արմատներ ունի, ապա այդ արմատների տարբերության մոդուլի համար մենք ստիպված կլինենք վերանայել, թե երբ: Լուծում 2 (երկրաչափական): Նշենք, որ տրված հավասարումը համարժեք է հետևյալ հավասարմանը, որը ուղղանկյուն-կոորդինատ կոորդինատային համակարգում ներկայացնում է տարօրինակ շառավղով շրջանագծի հետ հավասարություն / Նկար .1 /: Եթե տրված հավասարումը արմատ ունի ar պարամետի որոշ արժեքում, ապա այդ արմատների տարբերության մոդուլը հավասար կլինի լարի երկարությանը: Այսպիսով, տվյալ հավասարման արմատների տարբերության մոդուլը կստանա առավելագույն արժեք, երբ լարի երկարությունը կլինի առավելագույնը: Եվ դա տեղի կունենա միայն այն ժամանակ, երբ շրջանագծի տրամագիծն է, այսինքն ՝ երբ: Խնդիր 2: Որոշեք արտահայտության արժեքը: Լուծում 1 (հանրահաշվական): Չգիտես ինչու, ուրեմն: 1a0218622aaxx21xx4442128222aaa4max21xx4a44322axxOa4; 3S2ra0a21AA21AA21AA4a25132arctgarctg 0513214arctgarctgarctg 251320arctgarctg15132151325132arctgarctgtg45132arctgarctg ÝÏ.1xaOS340a1A2A1x2աչափ լուծում Հաշվի առեք քառակուսիների տասնհինգ միավոր (նկ. 2): Հեշտ է նկատել, որ երբ ուղղանկյունը ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ պտտվում է ուղղանկյան շուրջը, հատվածը պտտվելու է պտտվող ուղղանկյան կողմից, իսկ հատվածում ՝ հետ, մենք պնդում ենք, որ Գուրեմը: Մյուս կողմից, մենք կունենանք և Եռանկյուններից, քանի որ դրանք սուր անկյուններ են, ուստի: Այսպիսով, մենք կունենանք. Խնդիր 3: Ապացուցել հավասարումը: Լուծում 1 (հանրահաշվական): Մենք ունենք: Լուծում 2 (երկրաչափական): Հաշվի առեք ուղղանկյուն եռանկյունին, որում և. Եկեք համապատասխանաբար վերցնենք այդ եռանկյունու կողմերի կետերը, որպեսզի և / Նկար 3 /: Հեշտ է նկատել, որ հետո մենք կունենանք եռանկյունի: Մյուս կողմից, մենք կունենանք «եռանկյունիներ»: ABCDAEFDF090GCFHAFGFGFAF090AFG4GAFAFDABG32ADFDFADtg51ABBGBAGtgFADBAG32arctgFAD51arctgBAGFADGAFBAGBAD245132 32451arctgar ctarct 3470sin170cos3000070sin170cos3000070cos70sin270cos2170sin23400000140sin30sin70cos30cos70sin44140sin40sin400090CABC020B3ACBCABDD0AAD30EC3020C0020 DCDAEDBEDCABCBED0020320ctgctgACBC0020cos420cos2BDBEBDABDHEFCGÝÏ.2 Քանի որ, այդ դեպքում, մենք կունենանք որտեղից ստանալ այն, ինչը պահանջվում էր ապացուցել: Խնդիր 4: Լուծիր հավասարումը: Լուծում 1 (հանրահաշվական): Հավասարության երկու մասերը բազմապատկելով ձախ կողմի լծակով ՝ մենք ունենք, ավելացնելով տրված հավասարումը ՝ ստանում ենք. Արդյունքում առաջացած հավասարումը: Պատասխան. Լուծում 2 (երկրաչափական): Հեշտ է նկատել, որ եթե ընտրված հավասարման արմատն է, ապա և այդ հավասարման արմատը կլինի, և այնպես որ բավական է լուծել տրված հավասարումը ոչ-բացասականների համար `ավելացնելով վերջինիս հակառակ թվերը ստացվածին արմատները Հաշվի առեք և եռանկյունները, որոնցում և / Նկար 4 /: Կոսինուսի թեորեմի համաձայն և մենք ստանում ենք եռանկյուններից: Մյուս կողմից, ըստ եռանկյան հավասարության, եռանկյան համար կունենանք թիվ, ընդ որում ՝ հավասարման դեպքը տեղի է ունենում միայն այն դեպքում, եթե հատվածին հետադարձ տրված հավասարումը լուծում կունենա միայն այն դեպքում, եթե կետը պատկանում է: Պատասխան. Խնդիր 5: Ապացուցեք, որ եթե և, ապա լուծում 1 (հանրահաշվական): Դա հեշտ է նկատել: BDCDBC0020cos41203ctg470sin170cos3420cos120sin30000421122xxxxxxxxx112200344142122222xxxxxxxxxx0x0x 0xxABDBCD1CDADxBD060ADB0120CDBABDBCD12xxAB12xxBCABC11222xxxxBCABACBAC00xBDDB0x5122ba122 dc1 BdacADCB4 AB.ABCDE3: դա տեղի է ունենում և միայն այն ժամանակ, երբ և: Ավելին, հավասարության դեպք Լուծում 2 (երկրաչափական): Հաշվի առեք ուղղանկյունը ՝ roուռ / Նկար 5 /: Հեշտ է տեսնել, որ ուղղանկյուն քառանկյունը կարելի է գծագրել: Պտղոմեոսի թեորեմը պնդում է, որ շրջանագծի ցանկացած անկյունում ցանկացած քառանկյունի արտադրանքը հավասար է քառանկյան հակառակ կողմերի արտադրյալների հանրագումարին: Հետևաբար, կարող ենք գրել, որ հավասարության դեպքը լինում է միայն այն դեպքում, երբ է-ն ուղղանկյուն է, այսինքն `երբ և: 1222222dbcabdacbdaccadb0abcdABCDaABbBCcCDdDA1AC090ADCABCABCD1BDBDACbdacbdac0abcdABCDcadb0abcdABCD5: ԱՌԱԱՐԿՈՒՄ 1. Ա.Հ. Կարապետյան, Հանրահաշիվ, վարժությունների ժողովածու, Երևան, «Քվանտ» հրատարակչություն, 2000: 2. Կ.Գ Առաքելյան, Մաթեմատիկական խնդիրների 6-10 ժողովածու, Երեւան, ԷդիթՊրինտ, 2003: 3. Գ. Գորգյան, Ա. Սահակյան, Հանրահաշիվ և բնական գիտությունների հոսքի մաթեմատիկական անալիզատորներ, 11-րդ դասարանի դասագիրք, Երևան, «Տիգրան Մեծ», 2011: Տեղեկություններ հեղինակների մասին `Ֆրանց Մանուկյան Վարդան - Ֆիզ. Մաթեմատիկա: գիտնականի թեկնածու, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ, դասախոս, էլ. [email protected] Նիկողոսյան Գագիկ Սերյոժա - ֆիզ. մաթ. գիտնականի թեկնածու, ՀՊՏՀ Գյումրու մասնաճյուղ, օգնական, էլ. ։
| Աշխատանքը վերաբերում է «Հանրահաշիվ» և «Երկրաչափություն» առարկաների միջառարկայական կապի դրսևորմանը։
Քննարկված են հանրահաշվի դպրոցական դասընթացի ոչ տիպային որոշ խնդիրներ, որոնց համար բերված են ինչպես հանրահաշվական, այնպես էլ երկրաչափական լուծումներ։
|
Բարձրագույն մասնագիտական կրթության շուկան այժմ դարձել է շատ մրցակցային: Մի կողմից շուկայում առկա է մասնագիտական կրթական ծառայություններ մատուցող տեղական և միջազգային հաստատությունների գերծանրաբեռնվածություն, մյուս կողմից `շրջանավարտի որակական հատկությունների նկատմամբ գործատուի պահանջները անընդհատ փոխվում են` կապված սուր սոցիալ-տնտեսական հասարակության առաջընթացը: Խնդիրը ոչ միայն այն է, որ համալսարանները չեն կարողանա հետևել իրենց գործունեության որակական արդյունքներին աշխատաշուկայի զարգացումների փոփոխման ճանապարհին, այլ նաև վերանայել կրթական ծառայությունների որակի ապահովման հայեցակարգային մոտեցումները և ցուցադրել նոր մոտեցումներ դրանց վերաբերյալ: որակի արդյունքների կառավարում: Աշխատաշուկայի մրցակցային միջավայրը վերանայում է բարձրագույն կրթություն ունեցող շրջանավարտների որակի գնահատման առաջնահերթ մոտեցումները: Եվ եթե ոչ վաղ անցյալում կրթության մարդասիրական բնույթը, համընդհանուր արժեքների, մարդու կյանքի և առողջության առաջնահերթությունը, անհատի ազատ և համակողմանի զարգացումը, քաղաքացիական գիտակցության դաստիարակությունը, ազգային արժանապատվությունը, հայրենասիրությունը, օրինականությունը և բնապահպանական աշխարհայացքը [1]: , ապա համալսարանի շրջանավարտի որակը ուղղված է գործատուի և աշխատաշուկայի կարիքներին: Այս առումով, համալսարանական համակարգը ներկայումս բախվում է մասնագիտական կրթական ծրագրերի արդյունավետ կառավարման գործառույթների հետ, որոնք պահանջում են դրանց հրատապ լուծումները: Ե՞րբ է համարվում ՄPP-ն մրցունակ: Բարձրագույն կրթության համակարգում կրթության որակի կառավարման քաղաքականության առանցքային խնդիրը մասնագիտական կրթության ծրագրի նպատակների հստակեցումն է: Ներկայումս տարբեր համալսարաններ տարբեր նպատակներ են դնում: Եթե մասնավոր համալսարանները, որոնք նույնպես շահույթ հետապնդող կազմակերպություններ են, ձգտում են ավելացնել դիմորդների թիվը, և հիմնականում չեն հետապնդում բարձր որակի ապահովման պահանջներ: Պետական բուհերը, որոնք ֆինանսավորում են ստանում պետական բյուջեից, ավելի շատ հետաքրքրված են շրջանավարտների որակով, քանի որ նրանց գործունեությունը ծառայում է հանրային շահին: Այնուամենայնիվ, բոլոր դեպքերում շրջանավարտի որակական հատկանիշները որոշիչ դեր են խաղում համալսարանների կայուն զարգացման համար, քանի որ կրթական շուկայի կարևորագույն մրցակցային բաղադրիչը կրթության որակն է: Այստեղ հարց է առաջանում, թե ինչպես է չափվելու համալսարանի շրջանավարտի որակը: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ դրանք բազմազան են, և հետազոտողները ընդհանուր մոտեցում չունեն կրթական ծառայությունների որակի չափման հարցում: Ընդհանուր առմամբ, փորձագետները համաձայն են, որ կրթական ծառայությունների որակը բնութագրող ներքին և արտաքին կրթական շահագրգիռ կողմերի սպասելիքների բավարարման մակարդակը [2]: Եվ, մեր կարծիքով, կրթության որակը կարելի է չափել 60 ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ մեջ `միայն մեկ ընդհանուր ցուցանիշով, այն է` շրջանավարտի մասնագիտության զբաղվածության արագությունը: Իրոք, եթե համալսարանը աշխատանքի շուկայում մրցակցային շրջանավարտ է տալիս, վերջինս պետք է պահանջարկ ունենա գործատուների շրջանում և հնարավորինս շուտ աշխատանք գտնի իր մասնագիտության մեջ, որը տարբեր դրսևորումներ ունի տարբեր երկրներում (տե՛ս Գծապատկեր 1): Գծապատկեր 1. Ավարտելու տևողությունը (ամիսներ) [3] Նորվեգիա Ավստրիա Միջին ՎԵԲ Պորտուգալիա Հունաստան Հայաստան Մակեդոնիա Նկար 2: Համալսարանների շրջանավարտների գործազրկության մակարդակն ավարտելուց մեկ տարի անց (%) [4] Հայաստանի Հանրապետությունում բուհերի շրջանավարտների զբաղվածության սիստեմատիկ գրանցում չկա իրենց մասնագիտությամբ 61, բայց մեր երկրում կա եվրոպական բարձրագույն կրթություն ստացած մասնագետների գործազրկության բարձր մակարդակ: Կրթության տարածք (EHEA) (տե՛ս գծապատկեր): 2) Ուստի, մեր կարծիքով, համալսարանում իրականացվող մասնագիտական ծրագրերի մրցունակության կառավարման հիմնական նպատակը պետք է համարել շրջանավարտի իր մասնագիտության աշխատանքի արագությունը (տե՛ս Գծապատկեր 2): Եվ կառավարման օբյեկտները կլինեն ուսման վերջնական արդյունքները, որոնք, ի վերջո, բավարարում են շրջանավարտի համար աշխատաշուկայի որակի պահանջները: MCT- կառավարման նպատակը շրջանավարտի զբաղվածության արագությունը Աշխատանքի պահանջները շրջանավարտների համար Մասնագիտական ուսման արդյունքների արդյունքների ուսման արդյունքներ ուսումնական ծրագրի համար Նկար 3 Մրցակցային արդյունքների կառավարման ճանապարհային քարտեզ 5 Մշակված է հեղինակների կողմից: ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Բնականաբար, համալսարանները ձգտում են շրջանավարտների զբաղվածության բարձր մակարդակի ՝ փորձելով անմիջական ազդեցություն ունենալ այդ գործընթացի վրա: Սա հատկապես վերաբերում է այն համալսարաններին, որոնք հիմնել են շրջանավարտների միություններ, իսկ վերջիններս գործատուների կողմից աջակցվում են համալսարանների շրջանավարտների համար աշխատանք գտնելու հարցում: Նման միտում է նկատվում նաև Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանում: Իսկ համեմատաբար փոքր կրթական հաստատությունները, որոնք ունեն փոքրաթիվ շրջանավարտներ, իրենք ուղղակիորեն կապվում են գործատուների հետ և համատեղ ջանքեր են գործադրում շրջանավարտներ գտնելու համար, ինչպիսին է Հաշվապահության միջազգային դասընթացների կենտրոնը: Երկու դեպքում էլ, ըստ էության, նրանք ուղղակիորեն խառնվում են աշխատաշուկային: Այնուամենայնիվ, մենք կարծում ենք, որ շրջանավարտների տեղափոխումն ավելի արդյունավետ է համարվում, երբ գործում է շուկայի առաջարկի և պահանջարկի բնականոն օրենքը, և շրջանավարտների որակական հատկությունները աշխատաշուկայում միշտ մրցակցային դիրքում են: Եվ դրա համար անհրաժեշտություն կա արդյունավետորեն կառավարել համալսարաններում ԱԿՍ-ից ակնկալվող արդյունքների ձևավորումը: Որո՞նք են ՏՀՏ արդյունքների կառավարման հիմնական փուլերը: Կարևոր է որոշել ՏՀՏ կառավարման նպատակները, որոնք, մեր կարծիքով, պետք է տեղի ունենան երեք հարթություններում: Ուսումնական ծրագրում ուսումնառության արդյունքները, որոնք նախանշված են ԻԿՍ-ում և աշխատաշուկայի պահանջարկի շրջանակներում (Նկար 4): Հետեւաբար, կառավարման համակարգում նպատակների հիերարխիան ձևավորվում է «ներքևից վերև» հիմքի վրա, որտեղ առարկայական ծրագրերը համարվում են կառավարման օբյեկտներ, որոնք նպաստում են ՏՀՏ միջոցով ուսման արդյունքների ձևավորմանը: Ստացվում է, որ այս փուլում կառավարման հիմնական խնդիրն է ներդաշնակեցնել «առարկայի ուսումնական պլանը` ընդհանուր կրթական արդյունքները »շղթան այնպես, որ ուսանողում ոչ միայն գիտելիքներ, այլև հմտություններ ձեւավորվեն առարկան ուսումնասիրելու ընթացքում և ուսումնառության ավարտը նախատեսված MCS- ն: Առարկայական ծրագրերում ուսման արդյունքները նպատակաուղղված թեմատիկ նյութի դասավանդման և արհեստագործական կրթական ծրագրերի արդյունքների ուսուցման արդյունքները. Աշխատաշուկայի ակնկալիքները «Արմենպրես» -ի կառավարման հաջորդ փուլը ուսանողի մասնագիտական ունակությունների համակարգումն է և դրանց համակարգումը առարկայական ծրագրերի հետ, որ բոլորն ուղղված են աշխատաշուկայի պահանջարկին: Այստեղ կարևոր է կրթական շուկայում լավագույն փորձ ունեցող ԻԿՍ-ի կողմից նախատեսված վերջնական արդյունքների չափորոշիչը և համեմատական վերլուծությունը: Կառավարման այս փուլում հայտնաբերվում են նաև ՄՍԻ իրականացման ռեսուրսային սահմանափակումները և որոշումներ են ընդունվում լրացուցիչ ռեսուրսներ ներգրավելու հնարավորությունների վերաբերյալ, որոնք նպաստում են մրցակցային արդյունքների ձևավորմանը: ICR կառավարման հաջորդ փուլում ուսումնասիրության օբյեկտը վերջնական արդյունքների որակն է: Հետարդյունաբերական շրջանում գործատուի պահանջները շրջանավարտի հմտությունների նկատմամբ արագորեն փոխվում են: Այս առումով, ղեկավարությունը բախվում է կառավարման որոշումներ կայացնելիս, որոնք կնպաստեն կրթության շուկայի կարիքներից ստացված արդյունքների որակական առաջընթացին: Դեռևս բակալավրիատի կազմմամբ ՝ հեղինակների կողմից: 64 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Առաջին կուրսեցի ուսանողն այժմ պետք է ապահովի այնպիսի հմտություններ և կարողություններ, որոնք կարող են «հնացած» չլինել շրջանավարտի համար չորս տարվա ընթացքում և չեն դառնա մրցունակ կրթության շուկայում: Հետևաբար, ՏՀՏ կառավարման ամենակարևոր փուլը արդյունավետ կառավարման գործիքակազմի ստեղծումն է, որը միավորում է NQF շրջանավարտի մասնագիտական հմտությունները աշխատաշուկայում գործատուի դինամիկ փոփոխվող սպասումների հետ: «Տակառը դույլերով լցնելու» մենեջերական մոտեցումը Շրջանավարտի մասնագիտական հմտությունները նրան վերեւից չեն տրվում, բայց աստիճանաբար ձևավորվում են համալսարանական տարիներին ուսման ընթացքում: Այս կապակցությամբ մենք առաջարկում ենք ներկայացնել ICR կառավարման անատոմիան `« տակառներն ու դույլերը լցնելու »առումով: Բարելը, որը պայմանականորեն համարվելու է որպես շրջանավարտների մրցակցային ունակությունների համադրություն, համալսարանական տարիներին աստիճանաբար լցվում է դույլերով, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացվում է որպես A, B, C, D հատուկ մասնագիտական ունակություն (տե՛ս Նկար 3) , Եվ յուրաքանչյուր դույլ իր հերթին «լցվում է» առարկայական ծրագրերից բխող մասնագիտական գիտելիքներով, հմտություններով ու կարողություններով: Եվ եթե ICS կառավարման համակարգը կառուցված է այնպես, որ մագիստրատուրայի ուսման ընթացքում վերահսկվի «դույլերը լցնելու» և դրա արդյունքում «տակառը լրիվ» փոխկապակցված շղթան, ապա մրցակցային արդյունքների ձևավորման գործընթացը դառնում է կառավարելի: Աղյուսակ 1 Ավարտական շրջանավարտների մասնագիտական զարգացման մատրիցա Առարկաներ Ուսուցման արդյունքներ UA 1 UA 2 UA 3 UA 4 65 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Ենթադրենք, որ որոշակի «Z» մասնագիտության համար գործատուն պահանջում է A, B, C, D ունակություններ, որոնք օգտագործվում են համալսարանում մրցունակություն ապահովելու համար: r, p, m, n առարկայական ծրագրեր, որոնք նպաստում են «դույլերի լցմանը» համապատասխան հնարավորություններով: Այսպիսով, «մասնագիտական հմտությունների տակառը դույլերով լցնելու» գործընթացը ներկայացվում է մատրիցայի տեսքով (տե՛ս Աղյուսակ 1), որը հստակ նախանշում է, թե որ առարկան է դասավանդվում, որքանով է այն նպաստում շրջանավարտի կարողությունների ձևավորմանը: համալսարանի տարիները: Այս հիերարխիկ մեխանիզմը հնարավորություն է տալիս գնահատել բուհերում ՏՀՏ կառավարման արդյունավետությունը: Ինչպե՞ս ապահովել ՏՀՏ կառավարման արդյունավետությունը Մասնագիտական կրթության ծրագրի կառավարման արդյունավետությունը մեծապես կախված է սահմանված նպատակների իրականացման գործընթացի մոնիտորինգից: Այս առումով կարևոր է, թե ինչպես և ինչ հաճախականությամբ են գնահատվում առարկայական ծրագրերով նախատեսված ուսման արդյունքների իրական ձեռքբերումները: և որքանով են նրանք բավարարում շրջանավարտի պահանջվող մասնագիտական հմտությունները `իրենց որակական հատկանիշներով: Այդ նպատակով մենք առաջարկում ենք կառավարման համակարգում ինքնագնահատման և ինքնավերլուծության միջոցով կիրառել շրջանավարտների մասնագիտական հմտությունների ձևավորման շեղումների նպատակային մոնիտորինգ (տե՛ս Աղյուսակ 2): Որպես թիրախներ, յուրաքանչյուր առարկայի վերջնական թիրախները համեմատվում են փաստացի արդյունքների (ձևերի) հետ, որոնք առաջացել են մրցակցային արդյունքի (ներ / գ) մրցունակության հանումով, ինչը IQ- ին մոտ է 1,0-ին: Այս վերջնական բաղադրիչի կառավարումը համարվում է արդյունավետ: 66 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Այսպիսով, ինքնագնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ առարկայի դասավանդումն ամբողջությամբ նպաստել է ԱԻ 4 արդյունքների ձևավորմանը, քանի որ այս թիրախային ուղղությամբ թիրախների իրականացման գործակիցը 1.0 նիշ է ( տես Աղյուսակ 2): Եվ հակառակը, e- թեմայով AI1- ի ձևավորման գործում զգալի թերություն կար, քանի որ դիտանցման արդյունքում ստացվեց նպատակին հասնելու ամենացածր գործակիցը (0.33): Աղյուսակ 2 Շրջանավարտների զարգացման հմտությունների գործոններ D / a N Ուսուցման արդյունքների մատչելիություն UA 1 UA 2 UA 3 UA 4 pH / gnp sh / gnp / g NP sh / g Նման մոնիտորինգը հնարավորություն է տալիս բարձրացնել ICR կառավարման արդյունավետությունը, քանի որ Առարկաները սովորելու արդյունքում ձեռք բերված փաստացի և նպատակային հմտությունները անընդհատ համեմատվում են, բացահայտվում են հմտությունների ձևավորման շեղումներ, որի արդյունքում կառավարչական որոշումներ են կայացվում շրջանավարտի որակական պրոֆեսիոնալիզմը գործատուի պահանջներին հարմարեցնելու համար: Գծապատկեր 5): , ։
| Մրցունակ մասնագիտական կրթական ծրագրերով ծառայությունների մատուցումը հաջողություն է ունենում այն դեպքում, երբ համալսարանները կիրառում են կառավարման արդյունավետ համակարգեր։
Հոդվածում առաջարկվում է մասնագիտական կրթական ծառայությունների նոր մոտեցում, հիմնված նպատակադրումների հասանելիության մոնիտորինգի, ինչպես նաեւ աշխատաշուկայի պահանջների բավարարվածության գնահատականների վրա։
|
Կենդանի բանավոր խոսքն այն անփոխարինելի կենսատու ակունքն է,որտեղից սնվում ու զորանում է լեզուն։
Մեր նախորդ հրապարակումներումքննության ենք առել Շիրակի տարածքի խոսվածքների հնչյունական համակարգի առանձնահատկութունները, մասնավորապես բաղաձայնների հնչյունափոխությունը [2, 3], հնչյունական զուգաբանությունների փոխհարաբերությունները[4]։
Հոդվածում ուսումնասիրել ենք բարբառային հատկանիշների դրսևորումները` պարզելու խոսվածքների քերականական զուգաբանությունների հարաբերակցությունը։
Հիմք ընդունելով Կարնո և Մշո բարբառներում բարբառային հատկանիշների դրսևորումների` Գ. Ջահուկյանի բերած տվյալները [7], Կարնո և Մշո բարբառներում ուսումնասիրողների արձանագրած [6, 1] լեզվական փաստերը ևՇիրակի տարածքի խոսվածքների վերաբերյալ մեր դիտարկումները` քննությանենք ենթարկել տարածքիս խոսվածքների հիմնական և էական տարբերությունները և բարբառային միավորների իրական փոխհարաբերությունները։
Նախորդ հրապարակումներում մենք հետազոտել ենք խոսվածքներիհնչյունական զուգաբանությունների հարաբերակցությունը բարբառների բազմահատկանիշ դասակարգման աղյուսակների միջոցով [4]։
Այս հոդվածում կամենում ենք դիտարկել Շիրակի տարածքում մեր կողմից առանձնացված Գյումրիի խոսվածքի, Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի, Արթիկ - Մարալիկի և Ամասիայիտարածքների խոսվածքների քերականական հատկանիշների դրսևորումները։
Ստորև կներկայացնենք բարբառների բազմահատկանիշ դասակարգման աղյուսակները, որոնց օգնությամբ կփորձենք պարզել խոսվածքների քերականականզուգաբանությունների հարաբերակցությունը։
Աղյուսակներում բերված են Գ. Ջահուկյանի կատարած հայերենի բարբառների բազմահատկանիշ դասակարգմանը վերաբերող Մշո, Կարնո և Լենինականի բարբառախոս կենտրոնների տվյալները, որոնց կողքին ներկայացրելենք Գյումրիի խոսվածքի, Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի, Արթիկ-Մարալիկի ևԱմասիայի տարածքների բարբառախոս վայրերի բարբառային հատկանիշները/տե՛ս աղ. 1, 2/։
Աղյուսակների` մեր լրացրած սյունակները տրվում են շեղատառերով։
Աղյուսակներում պլյուսների և մինուսների հարաբերակցությամբ առավել ակնառու կլինեն խոսվածքների փոխհարաբերությունները։
Շիրակի տարածքի խոսվածքներն անվան ու դերանվան ձևաբանականփոփոխությունների համակարգում հանդես են բերում հետևյալ առանձնահատկությունները.1/51,54/. վի, ստան հոգնակերտ թեքույթները, որոնց գոյությունն արձանագրվել է Կարնո և Մշո բարբառներում, Լենինականի խոսվածքում, այսօրայլևս չկան Շիրակի տարածքի ոչ մի խոսվածքում ։
2./56/. /ն/եր –ով հոգնակիի ի հոլովումը, որը Գ. Ջահուկյանի կազմած աղյուսակներում – նշանով է, այսինքն՝ այս երևույթը չի արձանագրվել ո՛չ Կարնո ևո՛չ էլ Մշո բարբառներում, Շիրակի տարածքի խոսվածքների համար մենք նշելենք +-ով, իսկ Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի համար` +̅-ով, քանի որ այս տարածքում ի-ին զուգահեռ կա նաև ու հոլովումը /պաբ – պաբի // պաբու/։
3/58, 59/. Գ. Ջահուկյանը Մշո և Կարնո բարբառների բացառականի կազմությունը նշում է էն թեքույթով, իսկ 59-րդ հատկանիշը, որը վերաբերում է ց-ովբացառականի կազմությանը, նշում է - -ով։
Հետաքրքիր է, որ մենք այս երկուհատկանիշի դիմաց էլ Շիրակի տարածքի բոլոր խոսվածքների համար նշել ենք+-ով, քանի որ այսօր Շիրակում բացառականի կազմության մեջ գրեթե հավասարապես գործառում են -էն և -ց թեքույթները /Ընձէն հեռու մընա//Ընձնից հեռումընա/։
4/67/. Բազմահատկանիշ դասակարգման 67-րդ քերականական հատկանիշի տակ արձանագրում է ցուցական դերանունների թեք հոլովաձևերում ևհոգնակի ուղղականում հավելական տ, դ-ի գոյությունը /ըսի-ըստրա, ըսիգըստօր, ըդի-ըդրա, էնի-ըդօր/։
Գ. Ջահուկյանի աղյուսակներում այս հատկանիշընշված է միայն Մշո բարբառի համար։
Այնինչ այսօր այս հատկանիշն առկա էԱրթիկ-Մարալիկի տարածքի խոսվածքներում և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքում, սակայն բացակայում է Գյումրիի խոսվածքում։
5/68/. Ոսկեհասկի խոսվածքում, ինչպես և Մշո բարբառում, արձանագրվում է ցուցական դերանունների երկադիմության հատկանիշ, երբ բացակայում է առաջին դեմքը, ինչը ևս խոսում է Մշո բարբառի հետ ունեցած ընդհանրության մասին /Սա տուն է – Ըդի տուն է /առաջին դեմքի սա դերանունը բացակայում է, որի փոխարեն գործածվում է դա//ըդի/։
6/70/. Հատկացուցչի հոդառությունը, որը բնորոշ է եղել Կարնո և Մշոբարբառներին, այսօր արձանագրվում է Ոսկեհասկի և Ամասիայի տարածքիխոսվածքներում։
7/71/. Անորոշ հոդի հետադասությունը, որը բնորոշ է եղել Կարնո և Մշոբարբառներին, այլևս չկա ներկայիս Շիրակի տարածքում։
8/72/. Զ նախդրի գործածությունը, որը հատուկ է Մշո բարբառին, Ոսկեհասկի ենթախոսվածում նշել ենք ± նշանով, քանի որ այս հատկանիշն առկա էմիայն դերանվանական համակարգում, այն էլ` ոչ հետևողաբար։
9/73/. Արդի գրական լեզվի հետադաս կապերի նախադաս գործածությունը /հետ ինձի/, որ բնորոշ է եղել Մշո բարբառին, այլևս չի գործառում Շիրակիտարածքում, նույնիսկ Ոսկեհասկի ենթախոսվածքում։
Անվան և դերանվան ձևաբանական փոփոխություններին վերաբերողհատկանիշներից Շիրակի տարածքի խոսվածքների համար ընդհանուր են 5-ը.1/53/. Ան/կ/ հոգնակերտի առկայությունը /ձ͑ՙիան, իշվանկ, ախպըրդանկ/։
2/58, 59/ Ինչպես արդեն նշել ենք վերևում, բացառականի կազմության էնև ց թեքույթները հավասարապես գործառում են Շիրակի տարածքում. այս հատկանիշով տարածքիս խոսվածքները տարբերվում են Կարնո, Մշո բարբառներից, միաժամանակ բացառականի կազմության մեջ դրսևորվում է միասնականմոտեցում ողջ Շիրակի տարածքում։
3/65/.Դերանունների թեք հոլովաձևերում ի-ի առկայությունը։
4/66/. /Ի/կ-ով դերանվանական ձևերի առկայությունը /ընձիգ, էսիգ, ըսիգ/։
5/74/. Անձի և իրի առումների տարբերակման հատկանիշը։
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված են խոսվածքների քերականական հատկանիշները, որոնք վերաբերում են անվան և դերանվան ձևաբանական փոփոխությունների և գործածության բարբառային առանձնահատկություններին/տե՛ս աղ. 1/։
Աղյուսակ 1.հ/հն ի ր ա Կ Քերականական հատկանիշներ/զուգաբանություններ/Անվան և դերանվան ձևաբանական փոփոխություններն ա կ ա ն ի ն ե Լ շ ւ ո Մ իր մ ւ Գյո կս ա հ ե կ ս Ո կալի ր ա -Մ կ ի թ ր Ա աի ս ա մ Ա Շիրակի տարածքի խոսվածքները միմյանցից տարբերվում են բայականհետևյալ հատկանիշներով.1/76/. Առաջին և երկրորդ /ել,իլ/ լծորդությունների անածանց բայերի խոնարհման ձևերի տարբերակվածություն առկա է Կարնո, Մշո բարբառներում,իսկ Շիրակում` Ոսկեհասկի ենթախոսվածքում և Ամասիայի տարածքի խոսվածքներում։
Արթիկ-Մարալիկի տարածքում այս հատկանիշը բացակայում է։
Գյումրիում այս հատկանիշը նշել ենք +̅ նշանով, ինչը պայմանավորված է արդիգրական լեզվի ազդեցությամբ։
2/77/. Չորրորդ /ուլ/ լծորդության առկայությունն ընդհանուր է Մշո բարբառի և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի համար։
3 /78/. Գ. Ջահուկյանի կազմած աղյուսակներում +1 –ով է նշված 78-րդհատկանիշը Կարինի և Լենինականի համար, որը վերաբերում է կու-ով /կը, կ,գը, գ/ ներկա /և անցյալ անկատար/ ժամանակաձևի կազմությանը /կէրտամ, կուդեմ/։
Նույն +1 նշանով ենք այս հատկանիշը նշել Գյումրիի և Ամասիայի համար։
Իսկ Արթիկ-Մարալիկի խոսվածքում սահմանական ներկան ունի ոչ թե համադրական, այլ վերլուծական կառույց, կազմվում է անկատար ձևաբայով և օժանդակ բայով /էրտըմ էմ, ուդըմ էմ/, ուստիև այս խոսվածքի սյունակում +-ով էնշված 82-րդ հատկանիշը։
4/82/. Ում-ով ներկայի և անցյալ անկատարի գոյությունը, այսինքն`դերբայակազմ ներկան առկա է միայն Արթիկ-Մարալիկի տարածքի խոսվածքներում /գալըմ էմ, տեսնըմ էմ, ուդըմ էս/։
5/84/. Ման-ով դերբայն առկա է միայն Մշո բարբառում և Ոսկեհասկիենթախոսվածքում /ելած - յէլման, վառված – վառման/։
6/85/. Ր-ով վաղակատարի կազմությունը /տվել- տըվեր/, որ Գ. Ջահուկյանը +-ով է նշում Կարինի, Լենինականի և Մուշի համար, այսօր գործառում էմիայն Ոսկեհասկի ենթախոսվածքում և Ամասիայի տարածքի խոսվածքներում։
7/86/. Ուկ-ով հարակատար դերբայը կազմվում է Մշո բարբառում ևՈսկեհասկի ենթախոսվածքում /քընուգ/։
8/92/. Պիտի եղանակիչի առաջին վանկի սղումը /դի/ Արթիկ-Մարալիկիև Ամասիայի տարածքի խոսվածքների քերականական հատկանիշներից է, որըբնորոշ չէ Գյումրիին կամ Ոսկեհասկին։
9/95/. Առաջին /ե/ լծորդության անածանց բայերի ոչ ցոյական կատարյալըբնորոշ հատկանիշ է Մշո բարբառի և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի համար։
Մյուս խոսվածքներում այս հատկանիշը բացակայում է /գրեցի - գՙըրիմ /։
10/98/. Ժխտականի բաղադրյալ ձևերի կրկնադիմությունը /օժանդակբայի կրկնությունը/ ևս Մշո բարբառին և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքին բնորոշհատկանիշ է, որը բացակայում է մյուս խոսվածքներում /չէմ գՙըրէր էմ/։
11/100/. Սահմանափակ տարածում ունեցող բայական այլ յուրահատկություններից, որոնք նշում է Գ. Ջահուկյանը, Մուշում և Ոսկեհասկում առկա էանցյալ անկատարի եզակի առաջին դեմքի փոխարեն հոգնակի ձևը /Յէս չըտէսէր էնք/, ինչը ևս բացակայում է Շիրակի տարածքի մյուս խոսվածքներում։
Բայի խոնարհման համակարգում, ինչպես պարզորոշ երևում է, Մշոբարբառի և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի սյունակներում գրեթե բոլոր հատկանիշներն ընդհանուր են։
Իսկ տարածքիս բոլոր խոսվածքների համար բայականհամակարգում ընդհանուր են ընդամենը 2 հատկանիշներ.1/89/. Օժանդակ բայի անցյալ ժամանակի երկձայնավոր ձևերի միջև ի-նվերածվում է յ-ի / է/յ/ի- էյ/։
2/99/. Ժխտական դերբայի հատուկ ձևերի առկայություն` լ-ի անկմամբ/կարտալ-կարտա, գՙըրէլ-գՙըրէ/։
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված են բայի խոնարհման առանձնահատկությունները։
հ/հն ի ր ա Կ Քերականական հատկանիշներ/զուգաբանություններ/Բայի խոնարհման տարբերություններըԱղյուսակ 2.ն ա կ ա ն ի ն ե Լ շ ւ ո Մ իր մ ւ Գյո կս ա հ ե կ ս Ո կ ի թ ր Ա կալի ր ա Մ աի ս ա մ Ա Այժմ փորձենք աղյուսակների տվյալների հիման վրա համեմատել բարբառախոս կենտրոնների ընդհանուր և տարբերիչ քերականական հատկանիշները։
Կարնո բարբառը և Ամասիայի տարածքի խոսվածքներն ունեն անվան ևդերանվան քերականական փոփոխություններին վերաբերող 9 /51,52,54,55,56,59,63,71,74/ տարբերիչ և 5 /53,58,65,66,70/ ընդհանուր և բայի խոնարհման 3ական ընդհանուր /76,78,99/ ու տարբերիչ /85,89,92/ հատկանիշներ։
Կարնո բարբառն ու Արթիկ-Մարալիկի խոսվածքն ունեն անվան և դերանվան քերականական յուրահատկություններին վերաբերող 5 ընդհանուր /53,58, 65, 66, 74/ և 10 /51, 52, 54, 55, 56, 59, 63, 67, 70, 71/ տարբերիչ և բայի խոնարհմանը վերաբերող 1 /99/ ընդհանուր և 6 /76, 78, 82, 85, 89, 92/ տարբերիչ հատկանիշներ։
Այժմ համեմատենք Գ. Ջահուկյանի ներկայացրած տվյալները Լենինականի և մեր կազմած զուգաբանությունների աղյուսակները Գյումրիի բարբառախոս կենտրոնների վերաբերյալ։
Աղյուսակներում արձանագրվում է հետևյալպատկերը. Լենինականն ու Գյումրին ունեն անվան և դերանվան փոփոխություններին վերաբերող 6 ընդհանուր /53, 54, 58, 65, 66, 74/ և 7 տարբերիչ /51, 52,55, 56, 59, 70, 71/ և բայի խոնարհման 3 ընդհանուր /76, 78, 99/ և 2 տարբերիչ /85,89/ զուգաբանություններ։
Մշո բարբառի և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքի զուգաբանություններիքննությունից երևում է, որ վերոնշյալներն ունեն անվանը և դերանվանը վերաբերող 8 ընդհանուր /53, 55, 58, 65, 66, 67, 68, 72/ և 9 տարբերիչ /51, 54, 56, 69, 70,71, 73, 74, 75/ զուգաբանություններ։
Հետաքրքիր է, որ բայի խոնարհման բոլոր 11զուգաբանություններն ընդհանուր են` /76, 77, 78, 84, 85, 86, 89, 65, 98, 99, 100/։
Ամփոփելով մեր կատարած դիտարկումները` կարող ենք նշել, որ Ամասիայի տարածքի խոսվածքները Կարնո բարբառից տարբերվում են 14 հատկանիշներով, իսկ ընդհանուր հատկանիշների քանակն է 22։
Արթիկ-Մարալիկիտարածքի խոսվածքները տարբերվում են Կարնո բարբառից 21 հատկանիշներով և ունեն 16 հատկանիշների ընդհանրություններ։
Լենինականի խոսվածքիվերաբերյալ Գ. Ջահուկյանի բերած տվյալները համեմատելով ներկայիս Գյումրիի խոսվածքի հետ` արձանագրում ենք 19 ընդհանուր և 18 տարբերիչ հատկանիշների առկայություն։
Իսկ Մշո բարբառի և Ոսկեհասկի ենթախոսվածքնունեն 28 ընդհանուր և 20 տարբերիչ հատկանիշներ։
Այսպիսով` վերը բերված համառոտ տվյալներից կարելի է պատկերացնել, թե ինչպիսի փոխհարաբերություններ և փոխներթափանցումներ ունեն Շիրակի տարածքի խոսվածքները, և ժամանակի ընթացքում ինչպիսի փոփոխություններ է կրել ժողովրդի կենդանի խոսքը։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն1. Բաղդասարյան-Թափալցյան Ս., Մշո բարբառը, Եր., ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., 1958,277 էջ։
2. Գևորգյան Լ. Վ., Բաղաձայնների հնչյունափոխությունը Շիրակի տարածքիխոսվածքներում, Ջահուկյանական ընթերցումներ, Հանրապետականգիտական նստաշրջանի զեկուցումներ, Եր., «Զանգակ», 2012, էջ 67-76։
3. Գևորգյան Լ. Վ., Շիրակի խոսվածքների բաղաձայնական համակարգը,Հանրապետական գիտական նստաշրջան, Նյութերի ժողովածու, Գյումրի,«Դպիր» հրատարակչություն, 2008, էջ 4-7։
4. Գևորգյան Լ. Վ., Շիրակի տարածքի խոսվածքների հնչյունականզուգաբանությունների փոխհարաբերությունները, ԳՊՄԻ Գիտականտեղեկագիր, պրակ Բ, Գյումրի, 2014, էջ 65-75։
5. Մկրտչյան Հ. Մ., Կարնո բարբառը, ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ., Եր., 1952, 189 էջ։
6. Ջահուկյան Գ. Բ., Հայ բարբառագիտության ներածություն, Եր., ՀՍՍՀ ԳԱհրատ., 1972, 347 էջ։
Տեղեկություններ հեղինակի մասին Լուսինե Վահրամի Գևորգյան –ՇՊՀ, Մանկավարժության և սոցիալական աշխատանքի ամբիոնի ասիստենտ, բան. գիտ. թեկն., E-mail։
| Հոդվածում ներկայացրել ենք Շիրակի տարածքի խոսվածքների արդի վիճակը, փորձել ենք բացահայտել խոսվածքների փոխհարաբերությունները, փոխներթափանցումներն ու փոխազդեցությունները։
Ցույց ենք տվել բարբառային հատկանիշների առանձնահատկությունները՝ բացահայտելու քերականական զուգաբանությունների փոխհարաբերությունները։
|
ԱԲՍՈՒՐԴԻ ԵՎ ՕՏԱՐԱՑՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐՆ ԷՔԶԻՍՏԵՆՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ Չկա ավելի մեծ իմաստ, քան հաստատել կյանքի անիմաստությունը Ալբեր Կամյու, «Սիզիփոսի առասպելը»«Մեզ շպրտել են աշխարհ, որտեղ ոչ ոք պատասխանատվություն չի կրում մեզհամար։
Մենք վտարված ենք մեր չգոյությունից։
Մենք ապրում ենք, որ գոյությանըտանք իմաստ, իսկ գոյությունն անիմաստ է։
Եթե մարդու գոյությունն աբսուրդ է, փուչև ավարտվում է մահով, կարելի՞ է արդյոք արժեքավոր բան դուրս բերել դրանից։
Եթեմեզ շպրտել են հուսահատ ու լքված գոյության մեջ, արժե՞ ինչ-որ բան անել։
Պետք չէ՞արդյոք ինքնասպան լինել անխուսափելի մահվանը սպասելու փոխարեն» [1]։
Անիմաստությանը նույնիսկ սերը չի հաղթում։
Մենք փնտրում ենք մեր անկյունը, որապացուցենք` այն կա, գոյություն ունի։
Եթե մենք ընդունում ենք, որ Աստվածգոյություն ունի, ապա աբսուրդիզմը` որպես փիլիսոփայական ուղղություն, հակասումէ կրոնական բոլոր դրույթներին, սակայն այս հոդվածի խնդիրn Աստծո գոյությանգաղափարը մերժելը կամ հաստատելը չէ։
Մենք օտարվում ենք հասարակությունից,մեր ստեղծած իրերից ու առարկաներից, վերջապես մենք օտարվում ենք մեզնից, ևայս պարագայում մեզ ոչ թե Աստծո լինելիության հարցն է տանջում, այլ` աբսուրդիբնույթը։
Որպես էքզիստենցիալ հարցադրում նույնիսկ Համլետի «Լինել թե՞ չլինել»մենախոսությունը վերջնական պատասխան չի տալիս։
Այն շարունակում է մնալհավերժական առեղծված, որին ոչ ոք դեռ չի պատասխանել։
Կունդերան ասում է, որկեղտն աստվածաբանական ավելի բարդ խնդիր է, քան չարիքը [2]։
Աստված մարդունազատություն է տվել, հետևաբար կարելի է ենթադրել, որ նա պատասխանատու չէվերջինիս գործած ոճիրների համար։
Այնինչ կեղտի պատասանատվությունը լիովինև բացառապես ընկնում է մարդուն արարողի վրա։
Կարլ Յասպերսն իր «Մեղքիխնդիրը» աշխատության մեջ արտահայտում է հետևյալ միտքը. «Մեկ ազգի կամմարդկանց մեկ խմբի կոլեկտիվ մեղք, քաղաքական պատասխանատվությունիցբացի, լինել չի կարող. ոչ՛ որպես բարոյական, ոչ՛ որպես մետաֆիզիկական մեղք։
Բարոյական տեսանկյունից միշտ դատապարտված կարող է լինել միայն առանձինանհատը, կոլեկտիվը՝ երբեք» [3]։
Իսկ քննադատ Ռ. Լերոյն ասում է. «Աբսուրդաշխարհում մեղքի գաղափարը գործնականորեն կորցնում է ցանկացած իմաստ» [4]։
Այժմ փորձենք հասկանալ, թե ինչ է ենթադրում աբսուրդ հասկացությունը։
Աբսուրդը փիլիսոփայական հասկացություն է, որը նշանակում է կոնֆլիկտ՝մարդու իրական արժեքների և կյանքի իմաստի որոնման և այդ իմաստը գտնելուանկարողության միջև։
Կյանքի իմաստի որոնման և կյանքի իմաստի բացակայությանհիմնարար աններդաշնակությունից ծագում է աբսուրդը։
Աբսուրդն առաջանում էտիեզերքի և մարդկային մտքի համաժամանակյա գոյության հակասությունից։
Աբսուրդ չի նշանակում անկարողություն, անհնարինություն, ինչպես շատ հաճախմեկնաբանվում է. այն անիմաստության և գոյության բացակայությունն է։
Աբսուրդիզմը՝ որպես փիլիսոփայություն, բացահայտում է աբսուրդի հիմնարար այն բնույթը,թե ինչպես պիտի աբսուրդը գիտակցող մարդը փորձի պատասխանել մարդկայինկյանքի և արժեքների գոյության հարցերին։
Աբսուրդիստ-փիլիսոփա Ալբեր Կամյունգտնում է, որ անհատները պետք է ընդունեն մարդու գոյության աբսուրդային բնույթըև միաժամանակ շարունակեն որոնել և բացահայտել կյանքի իմաստը։
Աբսուրդիզմիորոշ տեսական կաղապարներ, հասկացություններ նման են էքզիստենցիալիզմին ևնիհիլիզմին։
Այն ծագում է 19-րդ դարի դանիացի փիլիսոփա Սյորեն Կիերկեգորիաշխատություններում, որտեղ նա ընտրում է դեմ առ դեմ կանգնել մարդու՝ աբսուրդինբախվելու ճգնաժամին՝ զարգացնելով էքզիստենցիալիստական սեփական փիլիսոփայությունը։
Աբսուրդիզմը՝ որպես հավատալիքների համակարգ, ծագեց Եվրոպականէքզիստենցիալիստական ուղղության հիմա վրա, հատկապես, երբ Կամյուն ժխտեցէքզիստենցիալիզմի որոշ հայեցակետեր և տպագրեց իր «Սիզիփոսի առասպելը» [5]էսսեն։
Եթե փորձենք Սիզիփոսին թողնել լեռան ստորոտում, կտեսնենք, որյուրաքանչյուր մարդ ունի իր ժայռը։
Սիզիփոսը մեզ գերագույն հավատարմություն էսովորեցնում, որը ժխտում է աստվածներին և ժայռեր է բարձրացնում։
Հենց միայնգագաթներ նվաճելու համար թափված ջանքերը բավական են, որ լցնեն մարդուսիրտը։
Սիզիփոսին պետք է երջանիկ պատկերացնել։
Բոլորս Սիզիփոսի պես ունենքմեր խաչը, այն ամեն օր բարձրացնում ենք, սակայն, անում ենք դա մեր կամքով՝գագաթներ նվաճելու ցանկությամբ։
Իհարկե, գոյություն ունի ինքնասպանությունըկամ խուսանավումը գոյությունից, երբ անհատը դադարեցնում է իր կյանքը այդպեսէլ չգտնելով կյանքի իմաստը, սակայն և՛ Կիերկեգորը, և՛ Կամյուն բացառում են այսլուծման կենսունակությունը, քանի որ ինքնասպանությունը չի հակադրվում աբսուրդին։
Ավելին՝ ինչ-որ մեկի գոյության դադարն ամեն ինչ ավելի աբսուրդ է դարձնում։
Կրոնական, հոգեկան կամ վերացական հավատքն առ այլ գաղափարի, վայրի,էության գոյությունն այն լուծումն է, երբ մարդը հավատում է աբսուրդից դուրս այլիրականության գոյությանը, որն ունի իմաստ։
Կիրերկեգորը գտնում է, որ աբսուրդիցդուրս ցանկացած բանին հավատալու համար անհրաժեշտ է ոչ գիտակցական ևկրոնական կերպով ընդունել ինչ-որ անապացուցելի բանի գոյությունը։
Կամյուն և մյուսները այսլուծումն անվանել են «փիլիսոփայական ինքնասպանություն»1։
Գոյություն ունի նաև «աբսուրդի ընդունում» հասկացությունը, երբ մարդն ընդունում էկյանքի աբսուրդն ու դրան հակառակ շարունակում ապրել։
Կամյուն արժևորում է այսլուծումը՝ համարելով, որ աբսուրդի ընդունմամբ մարդը կարող է հասնել իր ազատության բարձրակետին։
Կրոնի և որևէ բարոյական այլ պարտադրանքի մերժումը ևաբսուրդի դեմ ապստամբությունը մարդուն տալիս է բավարարվածություն։
Կիերկեգորը, սակայն, այս լուծումն անվանել է «դևական խելագարություն»։
Եթե փորձենքհասկանալ էքզիստենցիալիզմի և նիհիլիզմի հայեցակետերը աբսուրդիզմի շրջանակներում, ապա կտեսնենք, որ էքզիստենցիալիզմը կենտրոնանում է անհատի՝ իմաստիկառուցման և ազատ կամքի վրա։
Նիհիլիզմը, հակառակը, գտնում է, որ՝ «անիմաստէ փնտրել իմաստ այնտեղ, որտեղ հնարավոր չէ գտնել այն»։
Աբսուրդիզմն, ըստ Կամյուի ձևակերպման, թույլ է տալիս իմաստի որոշակի գոյություն, բայց էքզիստենցիալիզմի պես նույն չափով չի արժևորում կառուցած իմաստը։
Կամյուի աբսուրդիզմը նաևարժեզրկում և մերժում է ազատ կամքի գոյությունը։
Կամյուն իր «Ըմբոստ մարդը»էսսեում հակառակվում է նիիլիզմին, ինչպես նաև դեմ է արտահայտվում էքզիստենցիալիստ պիտակին, չնայած մինչ օրս շատերի համար Կամյուն էքզիստենցիալ փիլիսոփա և գրող է։
Թե´ էքզիստենցիալիզմ, թե´ աբսուրդիզմը գործ ունեն էքզիստենցիալ նիհիլիզմի՝ ճշմարտության ընդունման գործնական կիրառման հետ։
Էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայական հիմքը կարելի է համեմատել Վերածննդիմարդու հետ, ով նման է այն երեխային, որի ծնողը կենդանի է, առողջ, կատարում էծնողական բոլոր պարտականությունները. երեխային մնում է միայն ինքնուրույնմուտք գործել կյանք՝ զգալով ծնողի մշտական հոգածությունը։
Մինչդեռ էքզիստենցիալիզմը և մոդեռնիզմը նման են այն երեխայի ճակատագրին, որի ծնողը մահացելէ։
Տիեզերածնողի (ծնողի)՝ Աստծո գոյության (բացակայության) փաստը գտնվում էէքզիստենցիալիզմի դիտարկման տակ, քանզի այդ բացակայության պարագայումմարդն անպաշտպան է ու մենակ, քանզի նրան շպրտել են աշխարհ առանց իրգիտության կամ համաձայնության։
Ինքնին էքզիստենցիալիզմն արդեն ուներ իրնախապատմությունը, որովհետև մարդիկ հասկանում էին, որ զարգացման հետմեկտեղ մարդկությունը գնում է անհուսություն ու օտարում։
Եվ այդ իրավիճակումմարդուն ոչ ոք հրահանգ չի տալիս, ոչ ոք չի պարտադրում բարոյական չափանիշներ։
Միևնույն ժամանակ ազատ ու անկախ մարդը բացարձակ անպաշտպան է։
Մարդուհիմնական խնդիրն իր գոյության հետ է, ինչպես Սարտրն է ասում. Ես պատասխանատվություն եմ կրում ամեն ինչի համար, բացի իմ գոյությունից, քանզի ես չեմ իմգոյության հիմնապատճառը [6]։
Սեփական եսի հետ հանդիպումը կարող է ավարտվելհուսալքությամբ, կատարյալ հիասթափությամբ, և նույնիսկ մահվան ելքն այսպարագայում դադարում է լինել մարդու հիմնական ողբերգությունը։
Շոպենհաուերի1 Լատ sui՝ ինքն իրեն և caedare՝ սպանել բառերից, իբրև երևույթ, անձի ինքնարտահայտմանձև, վարքային դրսևորում, ախտաբանական վիճակ։
Ինքնասպանության հիմնահարցն ուսումնասիրումէ սուիցիդաբանություն գիտությունը։
համաձայն` մղձավանջի կիզակետում մարդն արթնանում է, որ ընդհատի վատ երազը,և նույն կերպ վատ հանգամանքների առկայության պայմաններում նա կարող էընդհատել իր կյանքը մղձավանջի պես։
«Ողբերգական դժբախտություններիժամանակ մենք հասկանում ենք, որ անգամ կյանքը կարող է լինել վատ երազ, ու զգալարթնացման անհրաժեշտություն»։
Ի վերջո, Էքզիստենցիալիզմն առաջ քաշեց այն թեզը, որ վերջիվերջո մահնէական է իբրև միայն գոյության ավարտ, իսկ իրականում թե՛ մահը, թե՛ կյանքըմարդու գործողությունների շրջանակում գտնվող տիրույթներ են։
Անհրաժեշտ էտարբերակել էքզիստենցիալիզմն էքզիստենցիալ ընդհանուր փիլիսոփայությունից,որովհետև էքզիստենցիալ փիլիսոփայության դրվագներ կարող ենք տարորոշելամենուր։
Էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայական նախահիմքերը շարադրվել ենՄարսելի, Յասպերսի, ինչպես նաև Հայդեգերի երկերում։
Եզրութաբանության մեջշատ հաճախ հստակություն չկա։
Շատերը հրաժարվում էին «էքզիստենցիալիստ»եզրույթի գործածությունից։
Սարտրն ասում էր, թե էքզիստենցիալիստ չէ։
Էքզիստենցիալիստ լինելուց հրաժարվում էր նաև Սիմոնա Բովուարը։
Իսկ Կամյուն պնդումէր, թե ո´չ էքզիստենցիալիստ է, ո´չ էլ աբսուրդիստ։
Սարտրը մի դրվագում նկարագրում է. «Մի կին մոտեցավ ինձ և ասաց. «Ես վերջերս այնքան վատն եմ դարձել,այնքան վատն եմ դարձել, որ ինձ թվում է, թե քիչ-քիչ դառնում եմ էքզիստենցիալիստ»։
Սարտրը խիստ վիրավորվեց այդ եզրույթի նման մեկնաբանությունից,բայց «էքզիստենցիալիստ» ասելով՝ կինը նկատի ուներ այդ ժխտողականությունը,որոշակի հուսահատությունը, ընկճախտը, որ տիրում էր Եվրոպայում։
էքզիստենցիալիզմի այլասերված ընկալմանը հակադարձելու համար Սարտրը հանդես եկավէքզիստենցիալիստական յուրատեսակ մանիֆեստով, որի նախահիմքերը բյուրեղացրեց «Էքզիստենցիալիզմը հումանիզմն է» դասախոսության մեջ։
Ո՞րն է մարդու նախնական առաքելությունը՝ էությու՞նը, թե՞ գոյությունը։
Էքզիստենցիալիզմն այս հարցին տվեց շատ հստակ պատասխան՝ մարդը նախ գոյատևումէ, այսինքն՝ նախ գալիս է գոյությունը, հետո՝ էությունը։
Թայլորն իր աշխատություններից մեկում ձևակերպում է հետևյալ միտքը. «Մարդը ինքն իրեն մեկնաբանող կենդանի է», և սա իսկապես ամենատարողունակ ձևակերպումն է, որ երբևէ հնարավորէր պատկերացնել էքզիստենցիալ փիլիսոփայության մեջ։
Եթե փորձենք վերաիմաստավորել էքզիստենցիալ մարդու վիճակը, ապակտեսնենք, որ «Աբրահամի տագնապ» եզրույթն առաջադրում է մարդուն հալածող միքանի տարբերակ. 1. Արդյո՞ք դա իրոք հրեշտակ էր։
2. Արդյո՞ք Աստված կա, որնուղարկում է հրեշտակին։
Եվ վերջապես, էքզիստենցիալիզմի տեսանկյունից ամենակարևոր հարցը. 3. «Իսկ արդյոք ես Աբրահամն եմ»։
Դանտեի Դժոխքում գրվածէր. «Յուրաքանչյուր մարդ, որ մտնում է այստեղ, թող հույսը կորցնի» [7], և Սարտրըբառ առ բառ կրկնում է Դանտեի խոսքերը. «Եվ մենք վերջապես պետք է սովորենք ապրել մեր գոյության լիակատար գնահատմամբ, պետք է սովորենք ապրել առանցհույսի»։
Գոյության դաշտից մարդը մտնում է դժոխք, որտեղ պետք է սովորի ապրելառանց հույսի։
Այստեղ բարձրանում է ընդհանուր դժոխքի կոնցեպտը։
Կոսմոգոնիայիմեջ խախտվում է մի մեծ օրինաչափություն. մարդն ընկնում է դժոխք, և այդ դժոխքնիր գոյությունն է, ներաշխարհը, ուր մարդն ապրում է առանց հույսի։
Մարդը մտնում էիր գոյության դժոխքը և ստիպված է մնալ այնտեղ մինչև այդ գոյության ավարտը,չնայած նա նաև ազատ է որոշելու՝ դա ավարտ է, թե ոչ։
Դժոխքը այնտեղ է, որտեղչկա անցում ավելի բարձր ոլորտների, և հենց դրա մեջ է դժոխքի վեհությունը,որովհետև մարդը կտրուկ հասկանում է, որ դրախտի հույս չունի։
Կամյուի «Սիզիփոսիառասպելը» գալիս է խորհրդանշելու դժոխքը։
Մարդը շպրտված է գոյության մեջ, որբացի ամեն ինչից անիմաստ է՝ նախ, որովհետև ավարտվելու է մահով։
Ծնունդը,գոյությունը, էքզիստենցիալ ընտրություններն անորոշ են, որովհետև մարդն ազատ էընտրելու, բայց նաև անտեղյակ է՝ ինչ է ընտրելու՝ չունենալով հեռանկար ու հրահանգ։
Ազատ ընտրություն կատարելիս մարդը գտնվում է կորսված վիճակում։
Նույնիսկհեքիաթներում կան ցուցումներ, մինչդեռ մարդկային գոյության մեջ ոչ մի ուղեցույցչկա, մարդն իր կյանքում որոշակիորեն մի բան գիտի՝ նա մեռնելու է և իր հետավարտվելու է ամեն ինչ։
Սիզիփոսոն ապրում է առանց ի վերուստ տրված գոյությաններքին իմաստի և առանց այդ իմաստն ունենալու հույսի։
Նա գիտի, որ անկարող էավարտել իր աշխատանքը, բայց հենց այդ քամահրական բեռն է նրա կյանքիիմաստը։
Խորհրդանիշների համապատասխան մեկնաբանությամբ քարը շատ նմանէ նրան, ինչն էքզիստենցիալիստներն անվանում էին մեր կյանքի գոյության աբսուրդիզմ։
Մարդն առաջին հերթին կրկնվող և միալար իրականության զոհն է. մարդիկապրում են՝ կրկնելով նույն գործողությունները, որը հենց կազմում է գոյությանաբսուրդը, որովհետև մարդն ապրում է այն բանի համար, որպեսզի գոյությանը տաիմաստ, իսկ այդ կրկնվող շրջապտույտը գոյության անիմաստության ամենաակնհայտ ապացույցն է։
Բայց եթե Սիզիփոսին նայենք մեկ այլ դիտանկյունից,կտեսնենք, որ նա ոչ թե պատժված է կամ տառապյալ, այլ երջանիկ է, քանի որ իրընտրությամբ, պայքարով ու որոշմամբ է բարձրացնում է քարը՝ սարի գագաթինկանգնելով հաղթանակած ու երջանիկ պահն ըմբոշխմամբ. նա արդեն բարձրացրել էիր բաժին բեռը։
Գոյության այդ ֆրագմենտը սկսվում է նորից և նույն կերպավարտվում ամենօրյա տանջանքով ու հաղթանակով։
Սա էքզիստենցիալ պայքարիու ազատության բարձրագույն խտացումն է. մարդն ընդունում և ստանձնում էպատասխանատվությունը։
Եվրոպական ողջ մշակույթն ինքնամեկնաբանման պրոցես է, որի ընթացքումմարդը փորձել է հասկանալ իր գոյության օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառները։
Չդադարելով լինել իր գոյության դժոխքում, սովորելով ապրել առանց հույսի,աբսուրդի ձանձրույթի մեջ նա հասկանում է, որ ազատությունը շնորհ լինելուց բացի նաև դատապարտվածություն է։
«Դժոխքն ուրիշներն են» [8] ասում է Սարտրը։
Մարդըչի կարող որևէ կերպ իրեն տեսնել մեկ այլ տեղ, քան ուրիշի աչքերում, ուրիշ տեղ նաչի կարող հասկանալ, թե նա ով է։
Սարտրը բացահայտում է, որ նույնիսկ դժոխքումդուռ կա, և նույնիսկ էքզիստենցիայի փաստացի ավարտից հետո մարդն ազատընտրության իրավունք ունի։
Նույնիսկ գոյության ավարտից հետո մարդուն մնում է միբան՝ իր ազատությունը՝ լինի դա գոյության թե անգոյության ազատություն։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում հասունացավ այն գաղափարը, որ մարդկանց գոյությունը մի վայրկյանում ավարտվում է, և այդ ակնթարթայինվախճանը կրում է կյանքի անիմաստության խորհուրդը։
Այս օբյեկտիվ նախադրյալները նպաստեցին աբսուրդի ժանրի զարգացմանը։
Կամյուի «Սիզիփոսիառասպելը» ցույց տվեց, որ մարդկային գոյությունը աբսուրդ է, և հարատևում է միայնբողոքի ու կրքի մոտիվացիայով. մարդն ապրում է առանց համատեսքստի՝ անհասկանալի պատճառներով շպրտված լինելով երկիր։
Մարդը ծնվում և մահանում էակամա ու անտեղյակ. դա մարդու գոյության անխուսափելիության և անիմաստության միաժամանակյա թակարդն է։
Աբսուրդի ժանրը և աբսուրդի թատրոնի դրամատուրգիայի հայեցակարգերը մեզ կանգնեցնում են փակուղու առաջ։
Մոդեռնիզմիաշխարհընկալման տիրույթում Նիցշեի փիլիսոփայությունը շարժման մեջ է դնում նորմտածողության սկզբունքները. «Ինչ էլ որ ես ստեղծած լինեմ և որչափ էլ որ սիրեմ իմստեղծածը՝ շուտով ստիպված եմ լինելու հրաժարվելու դրանից»։
Աբսուրդի թատրոնի առանձնահատկությունն այն է, որ դրամատիկականժանրում աբսուրդի գաղափարն արտահայտվում է ոչ այնքան անհուսության և մոտալուտ մահվան սարսափով, որքան գոյության կրկնությամբ։
Մարդիկ հաղորդակցվելիսայլևս չեն հասկանում իրար. խզված է մարդու և աշխարհի հաղորդակցությունը։
Աբսուրդի թատրոնի կառուցման սկզբունքը միշտ ենթադրում է նվազագույն քանակությամբ գործող անձինք, քանի որ նրանց առատությունն անհամատեղելի է կյանքիաբսուրդի միապաղաղ ձանձրույթի հետ։
Նրանք կապված չեն միմյանց ո´չ գործողությամբ, ոչ՛ խոսքի տրամաբանությամբ։
Իրական իմաստը պետք է փնտրել անիմաստության մեջ։
Աբսուրդի թատրոնի մեջ օտարումը երկաստիճան է. առաջին աստիճանը կերպարի օտարումն է իր սեփական անձից, այսինքն՝ կերպար չունենալը, իսկ երկրորդօտարումը, այսինքն՝ կրկնակի, երկու ձևաչափերի մեջ, հանդիսատեսի և դերասանիօտարումն է։
Ավանդական թատրոնը կառուցվում էր էմպատիայի հիմքի վրա,հունական թատրոնում գիտեին, որ հանդիսատեսը պետք է կատարսիս ապրի։
Աբսուրդի թատրոնն ապակառուցեց այս միությունը։
Անհնար է ապրել կարեկցանք միկերպարի հանդեպ, որը չի գիտակցում շրջապատն ու ինքն իրեն։
Հանդիսատեսն իզօրու չէ հետևել կերպարի հոգեբանական զարգացմանը, քանի որ կերպարի հոգեբանական զարգացում չկա։
Աբսուրդի թատրոնի բոլոր հերոսները հետևողականորեն մոռանում են անցյալը, կամ անցյալ չունեն։
Մարդը ստրկական հավերժական կախման մեջ է իր անձի ու գոյության անիմաստությունից, և հնարավոր չէ նույնիսկ սիրոմիջոցով այդ անիմաստությունն ու օտարումը վերացնել։
Այդ է պատճառը, որ ինքնասպանության թեման, որը հիշատակվում է աբսուրդի թատրոնի գրեթե բոլոր պիեսներում, սպանության և հանցանքի խնդրահարությունը չի ընկալվում իբրև հանցագործություն, քանզի աբսուրդի թատրոնը ոչ միայն վերացնում է բարոյականիիմացական սահմանագիծը, այլև սահմանում է գոյության ու գործողության պատրանքային բնույթը։
«Աբսուրդի թատրոն» հասկացությունն առաջին անգամ գործածելէ թատերական քննադատ Մարտին Էսլինը՝ արտահայտությունը դարձնելով իր գրքիխորագիրը։
Վերջինիս առաջարկած «Աբսուրդի թատրոն» եզրույթը բնութագրում էառավելապես 1950-ական թթ. ֆրանսիացի դրամատուրգներին։
Այսպիսով, Աբսուրդիթատրոնը կամ Աբսուրդի դրաման 20-րդ դարի 50-ականների արևմտաեվրոպականթատրոնի և դրամատուրգիայի աբսուրդիստական ուղղություն է համարվում։
«Աբսուրդ» հասկացությունը, որը ծագել է էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայությունից (ԱլբերՔամյու, Ժան Պոլ Սարտր), աբսուրդի դրաման դարձնում է իրականության հիմնականհատկանիշը, որը հանրային ճգնաժամի պատճառով զրկված է ներքին իմաստից ևպատճառահետևանքային կապերից։
Տվյալ ուղղության պիեսներում աշխարհը ներկայացված է անիմաստ, տրամաբանությունից զուրկ փաստերով, գործողություններովև ճակատագրերով լի։
Այս եզրույթը ծագել և ամենավառ արտահայտությունն է գտելռումինա-ֆրանսիական դրամատուրգ Էժեն Իոնեսկոյի «Ճաղատ երգչուհին» և իռլանդացի գրող Սեմյուել Բեքեթի «Գոդոյին սպասելիս» [9] պիեսների փարիզյան առաջիններկայացումներից հետո։
Դրանցում դրսևորվել են աբսուրդի դրամայի հիմնականգծերը՝ գրոտեսկային, կոմիկական միջոցներով արտաքին ձևերի (նաև լեզվական)կեղծության ու անիմաստության պատկերումը, որոնց մեջ է ընթանում «միջին մարդու»առտնին կեցությունը, և որոնցով նա փորձում է մեկուսանալ մարդկային ճակատագրիանելանելի ողբերգությունից, ինչպես նաև շոկային այնպիսի վիճակների մետաֆորիկպատկերումներից, որոնք առաջանում են մահվան ու դաժանության նկատմամբկյանքի արժեքների անիմաստության գիտակցումից։
Աբսուրդը նաև էքզիստենցիալիստական գրականության հիմնական մոտիվներից է, ուստի փորձել ենք այստեղհասկացությունը մեկնաբանել էքզիստենցիալիզմի այլևայլ մոտիվների համատեքստում՝ մարդու օտարում հասարակությունից, ինքնաօտարում, անհատի ազատություն,կյանքի՝ որպես մահվան սպասում. այս մոտիվների համատեքստում կեցությանաբսուրդի էքզիստենցիալիստական ընկալումն օրինաչափ է թվում։
Էքզիստենցիալիստական գրականության մեջ այս մոտիվներն արտահայտվում են միասին` բացահայտելով մեկը մյուսին։
Էքզիստենցիալիզմն աբսուրդն ընկալում է իբրև մարդու գոյության անիմաստության ու անհեթեթության վերապրում, որն արտահայտվում է մարդկային հոգու տագնապներով և սարսափի զգացումով։
Էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայության և գրականության առանցքային խնդիրը գոյության և էության խնդիրն է։
Մարդը լքված է, նա հենարան չունի ո՛չ իր ներսում, ո՛չ էլ արտաքին աշխարհում։
Այդ լքվածությունն ազատություն է տալիս նրան։
Մարդն ազատ է կամ, ավելի ճիշտ՝դատապարտված է ազատ լինելու։
Հենց այդ լքվածությունն է, որ ուղղորդում էմարդուն։
Սյուռեալիստներն սահման չունենալու մտայնության մեջ ոչ միայն նվազագույնի հասցրին ժանրային սահմանափակումները, այլև սկսեցին զարգացնել «բանաստեղծական ակտի» համապարփակության խնդիրը։
Կյանքն իբրև էքզիստենցիալմիավոր դառնում է նաև բանաստեղծական ձևակերպում։
Սա իր հերթին կապում էսյուռեալիզմն ու միֆոլոգիան։
Իզուր չէ, որ հետսյուռեալիստները զարգացրին նախնական քաոսի առասպելական թեման։
Աշխարհը, որն աստվածային արարաչագործության ձևով սկսվել է անհայտ կետից, համընկնում է բանաստեղծության հետ՝բանաստեղծ-արարաչագործի միջոցով ծնվելով ենթագիտակցության քաոսից։
Իր օրագրերում Կաֆկան գրում է. «Ժամացույցը շարժվում է անջատակի. Ներքինը սատանայական, անմարդկային տեմպով սլանում է առաջ, արտաքինը՝ սովորական ընթացքով։
Կարե՞լի է արդյոք պնդել, թե այս երկու տարբեր աշխարհները չենբաժանվել, և նրանք, իրոք, պատառ-պատառ են անում միմյանց ամենասարսափելիկերպով»։
Կաֆկայի հերոսների աբսուրդային աշխարհն ի սկզբանե խորթ, անհասկանալի ու անբացատրելի աշխարհ է։
Գրոտեսկը սառն է, հաճախ՝ սարսափեցնող։
Արտաքին օբյեկտիվ աշխարհը գոյություն ունի այնքան ժամանակ, քանի դեռ արտացոլում է հերոսի ներքին եսը։
Էքզիստենցիալիզմը Ֆրանսիայում մտավոր կյանքի փաստ դարձավ դեռ 191020-ական թվականներին, երբ ստեղծվում էին Գաբրիել Մարսելի փիլիսոփայականաշխատություններն ու պիեսները։
Բայց էքզիստենցիալիզմի պաշտոնապես երևանգալը Ֆրանսիայի փիլիսոփայական ինստիտուտներում կապում են 1930-ականթվականների կեսերի հետ։
Մինչև պատերազմը էքզիստենցիալիզմը չէր կարողառանձին ուշադրություն գրավել։
Էքզիստենցիալիզմի գաղափարները Ֆրանսիայումտարածվում էին առաջնակարգ գրողների՝ Սարտրի և Քամյուի ստեղծագործությունների միջոցով։
Շուտով Սարտրը և Քամյուն հայտարարեցին, թե մարդը ներգրավվածէ պատմական շարժման մեջ և պատասխանատու է ոչ միայն իր, այլև մյուս մարդկանցառաջ։
Սարտրի ստեղծագործությունները՝ «Սրտխառնոց» վեպը, «Կեցություն և ոչինչ»փիլիսոփայական աշխատությունը, «Ճանճեր», «Փակ դռների հետևում» դրամաները,մասնակիորեն նաև «Ազատության ճանապարհները» վեպը և այլք, էքզիստենցիալիզմի բարձրագույն արտահայտություններն են։
Մարդը էքզիստենցիալիստ Սարտրիններկայանում է իբրև կոնկրետ մի բան՝ իր կյանքով, գոյով՝ էքզիստենցիայով, այս կամայն կենսական իրավիճակում կատարած արարքներով։
Ամենագլխավորը տվյալանհատի նրա «ընտրություններն» են՝ նրա գոյությունն իբրև ամբողջություն՝ իրզգացմունքներով և ցանկություններով։
Սարտրն իր էքզիստենցիալիստական հոդվածներում նշում է, որ գրողը պարտավոր է հերոսին լիակատար ազատությամբ օժտելգործողությունների հարցում. ահա թե ինչու է նա Դոստոևսկուն գերադասում Մորիակից։
Սարտրի կարծիքով՝ Դոստոևսկու հերոսը «ազատ» է. «ես չգիտեմ, թե նա հետոինչ է անելու, նա ինքն էլ այդ չի պատկերացնում», իսկ Մորիակի հերոսը՝ «ստրուկ» է. նա ճնշված է, կապված բացարձակ ճշմարտությամբ, որի ներկայացուցիչը գրողաստվածն իրեն է համարում։
Սարտրի անհատը անհատականություն չէ, այլ՝գաղափար, մեկընդմիշտ տրված գաղափարների կրող։
Սարտրը ստեղծում է հերոսիազատության պատրանք, բայց Ռոկանտենը բացարձակապես զուրկ է ազատությունից, որովհետև անքակտելիորեն կապված է անհատականությունից զրկող էքզիստենցիալիստական դոգմային։
Սարտրն իր ստեղծած էքզիստենցիալիստական տիեզերքի աստվածն է։
Ռոկանտենը չի կարող դուրս գալ այդ տիեզերքի նեղ սահմաններից։
Նա դատապարտված է բացահայտելու միայն այն, ինչ կթույլատրի նրանՍարտրը։
Ռոկանտենը բացահայտում է էքզիստենցիալիզմի հիմնարար գաղափարները՝ «էքզիսթանսը», գոյությունը։
Արտաքին աշխարհին ուղղված ինտենցիոնալգիտակցությունը գտնում է և հաստատում ինքն իրեն՝ հայտնագործելով «կեցությունը»և «ոչինչը», աշխարհն ինքնին և իր համար։
Ինքնինն այն է, ինչ կա՝ նյութի քարացած,չզարգացող աշխարհը։
«Իր համար»-ը գիտակցությունն է, այն ոչինչ է, գոյություն էառանց էության, ազատություն և ընտրություն, նախագիծ, հավերժական շարժում,որը երբեք նպատակին չի հասնում՝ վերածվելով էության։
Իսկ գոյությունը գիտակցության համակվածությունն է արտաքին աշխարհով, այդ դատարկությունը, վախեցնող բացարձակ ազատությունը, որից հերոսն ուզում է խուսափել, բայց որին գամվածէ՝ իբրև իր գոյության միակ նշանի։
Փիլիսոփայությունը վերապրվում է Սարտրի վեպում, և ապրումը փիլիսոփայական է։
Աշխարհն ինքնին բացահայտվում է զգայականճանապարհով. էքզիստանսի զգացումը մարմնական է, էրոտիկական, թաքնված։
Վեպում սրվում է ամենուր թափանցող նյութի, սեփական մարմնի, հերոսին ամենկողմից շրջապատած, կպչուն իրերի զգացումը, իրեր, որոնք գիտակցվում են իբրևդատարկություն, անիմաստություն, պատահականություն։
Ըմբռնելով կեցությանանիմաստությունն ու անհեթեթությունը՝ գիտակցությունը հասկանում է, որ ինքն իրչէ, հասկանում է իր ազատությունը։
Մահը մարդուց խլում է ազատությունն ու ազատ ընտրությունը՝ նրա միակշնորհը։
«Պատը» նորավեպում Սարտրը ցուցադրում է մարդու վերածվելը «ինքնին»իրի, մարմնի, որը, զգալով մահվան անխուսափելիությունը, քայքայվում է, հոգեվարքապրում։
Սարտրի նորավեպի կենդանի դիակները անտարբեր են ամեն ինչնկատմամբ։
Էքզիստենցիալիստական հերոսն իր «ընտրությունը» կատարում է մարդկանց,բոլոր ուրիշների նկատմամբ «բնական» կեցության սահմաններում, որոնք որոշվումեն հերոսի մեջ ծագող ցանկությունների բնականությամբ։
Սարտրի ստեղծագործությունները ծայրահեղ նատուրալիստական են։
Նա պատկերում է գերազանցապեսանձնական, մտերիմ հարաբերություններ, որոնք ցուցադրում են մարդու օտարացումը, ուրիշին իրեն ենթարկելու ձգտումը, սադիստական մոլեգնությունը։
Էքզիստենցիալիզմն իր անհատապաշտական, հակահասարակական միջուկն ի հայտ է բերում այն բոլոր դեպքերում, երբ մոտենում է ուրիշների կյանքին, հասարակականկեցությանը։
Ինչպիսի ատելություն կա մարդկանց, բոլոր ուրիշների նկատմամբ «Հերոստրատ» նորավեպում։
Այս նորավեպի եսը տարված է Հերոստրատի օրինակով,ոչնչացման և ավերածությունների կրքով։
Ինքնին հասկանալի է, որ ատելության ոչմի կոնկրետ առիթ չկա։
Ամբողջ բանն այն է, որ «դժոխքը ուրիշներն են»։
Այս միտքըձևակերպվում է Սարտրի «Փակ դռների հետևում» [8] պիեսում, որն ամբողջովինկառուցված է նույն եզրակացության վրա։
Պիեսի գործողությունները տեղի ենունենում այն աշխարհում, այսպես կոչված, դժոխքում։
Բոլոր երեք հերոսներն էլդժոխք են ընկել այս աշխարհում կատարած իրական հանցագործությունների համար։
Նրանք բոլորն էլ գիտեն, թե ինչ է տեղի ունեցել, և նրանց հրաշալի, հեքիաթայինհնարավորություն է տրվել գնահատելու իրենց արարքները։
Նրանք հավատարիմ ենմնում իրենց, մնում են սովորական մարդիկ, ովքեր իրար աներևակայելի տառապանքներ են պատճառում, կյանքը դժոխքի են վերածում այն պարզ պատճառով, որյուրաքանչյուր մարդու համար դժոխքն «ուրիշներն են»։
Էքզիստենցիալիստականդժոխքում դրսից եկած ոտնձգություններից ազատվելու ուրիշ հնար չկա, բացի ուրիշիկամքը և ազատությունը ոտնատակ տալու միջոցով իրեն հաստատելուց։
Սարտրիպատմվածքում Հերոստրատը, տարված իրեն գտնելու, ցույց տալու, ազատ ընտրություն կատարելու տենչով, ձեռք է բարձրացնում նույնիսկ իր հարազատների վրա։
Նա ատրճանակ է գնել և տարված է սպանություն գործելու մոլագարությամբ։
Երեքգնդակ է արձակվել պատահական մարդկանց վրա։
Ինչպես Մերսոն Քամյուի վեպում,Հերոստրատը ևս, լիցքաթափվում է զուտ ֆիզիոլոգիական, մարմնական գործողությամբ։
Սարտրի ստեղծագործության մեջ նատուրալիզմի ամենածայրահեղ ձևերըվերամիավորվում են արդիականացված միֆի վերացական ձևերի հետ։
Այդվերամիավորման նախադրյալը կզիստենցիալիզմի՝ իբրև մետաֆիզիկական «կյանքիփիլիսոփայության» մեջ է։
Նատուրալիստականորեն պատճենահանվող կեցությունըմիացվում է գիտակցության՝ զարգացման իշխանությունից դուրս գտնվող բացարձակկատեգորիաներին՝ էմպիրիկ նյութից ստեղծելով փիլիսոփայական այլաբանությանքարացած կաղապարներ։
Սարտրի միֆականացման միտումի բարձրագույն արտահայտությունները նրա երկու պիսներն են՝ «Ճանճեր»-ը և «Փակ դռներից այն կողմ»ը։
Մարդկանց ամենից շատ անհանգստացնում է այն, որ նրանք հասկանում են, որազատ են։
Ստանալով ազատություն՝ «Ճանճերի» հերոսը բոլորովին միայնակ մարդ էդառնում և ձեռք բերում «դեպի ինքը գնալու», այսինքն՝ իր գոյության՝ իբրև միակճշմարտության մեջ փակվելու ընդունակություն։
Նա ձեռք է բերում ազատություն, որը թույլ է տալիս զգալ իրեն իբրև էքզիստենցիալիստական հերոս, գիտակցել «իր համար» գոյությունը։
Փոխհարաբերությունները տանջալից են, որովհետև ամեն մեկըհաստատում է իրեն և ազատորեն արտահայտում իր կամքը մեկ ուրիշի հաշվին։
Մարդիկ անզուսպ ձգտում են իրար. բոլոր այդ ձգտումներն ունեն սեռական բնույթ, բայց էքզիստենցիալիստական հերոսներն ամենից շատ գնահատում են իրենց ազատությունը՝ ամեն կերպ փորձելով չընկնել ուրիշների ազդեցության տակ։
Նրանք ապրումեն առօրյայի իշխանության ներքո, կենցաղի և մտերիմ-ֆիզիոլոգիական հարաբերությունների ճիրաններում։
Բոլորը դժբախտ են, բոլորին տանջում է անելանելի թախիծը։
«Տարկետում» վեպում Սարտրը զարգացնում է այն միտքը, թե մարդիկ կախված են արտաքին հանգամանքներից։
Մարդն ինքն է ընտրում, բայց ընտրությունըորոշում են հանգամանքները. մարդը բացարձակապես ազատ է որոշակի անհրաժեշտության սահմաններում։
Մարդիկ կախված են ժամանակաշրջանից, իրենց դրությունից։
Մարդը կարող է ծնվել աղքատ կամ հարուստ ընտանիքում, նա չի կարող ընտրել իր ծագումը և սոցիալական վիճակը։
Մարդը պատասխանատու է ոչ միայն այնբանի համար, թե ինչ է ինքը, այլև մնացած բոլոր մարդկանց համար։
Ընտրելով քեզ,ընտրում ես նաև ուրիշներին, ամբողջ մարդկությանը, այսինքն՝ ընտրությունը միշտսոցիալական գործողություն է։
Էքզիստենցիալիզմի ներքին հումանիզմի ամփոփումըամբողջանում է Կամյուի «նամակներ գերմանացի ընկերոջը»-ից գործի հետևյալմեջբերումով. «Ոչ մեկն ի զորու չէ իմաստալից գոյություն վարել այնտեղ, որտեղ հոգինխաչելության է մատնվում հանուն գոյության» [10]։
Սարտրն ընտրության էքզիստենցիալիստական հասկացությունը սահմանազատեց Անդրե Ժիդի «աննպատակ,անիմաստ գործողություն» հասկացությունից։
Ազատությունն այլևս վերացական բանչէր։
Սարտրն սկսեց գրել պատմական կոնկրետ հանգամանքներում այն նվաճելու մասին։
Իր դիրքերի մասին Սարտրը բարձրաձայն հայտարարեց այն վեճի ընթացքում,որ բռնկվել էր նրա ու Քամյուի միջև «Ըմբոստ մարդը» խորագրով էսսեների լույսընծայումից հետո։
«Մեր ազատությունն այսօր ոչ այլ ինչ է, քան ազատագրության պայքարի ազատ ընտրություն», - գրել է նա 1952 թ. օգոստոսին «Պատասխան Ալբեր Քամյուին» հոդվածում։
Մարդուն իսկապես ուժեղացնում է միայն պայքարի մասնակ-ցությունը. նա, ով մեջքով է կանգնում պատմությանը, գտնվում է նրա իշխանության տակ,բայց նրա վրա չի ազդում։
Քամյուի «իդեալական խռովությանը» Սարտրը հակադրեցհանուն կոնկրետ նպատակների պայքարին, սոցիալական պայմանների փոփոխությանն՝ հակադարձելով քաղաքական հետադիմությանը, շահագործմանն ու աղքատությանը։
Ընդհանուրը տրված է կոնկրետի մեջ։
«Միայն պատմական գործողությանմեջ է տրված պատմության ըմբռնումը», - գրում է Սարտրը։
1947 թ. հրապարակված«Ինչ է գրականությունը» ընդհանուր վերնագրով հոդվածներում Սարտրը խոսում էգրողի պատասխանատվության, գրականության հասարակական ակտիվության ևմարդկանց կյանքում դրա ներգրավվածության մասին։
«Գրականություն գործ է, շարժում», - ասում է Սարտրը՝ մտքերը միավորելով գեղարվեստական մի քանի ստեղծագործություններում («Անթաղ մեռյալներ», «Հարգևոր պոռնկուհին», «Կեղտոտ ձեռքեր», «Սատանան և Տեր Աստվածը», «Նեկրոսով», «Ալտոնայի մենակյացները»)։
Որպես գոյություն մարդու անհետացումը հասկանալու համար անհրաժեշտ էտեսնել մարդու հոգեբանական քայքայման պատկերը, որը տրված է Դոստոևսկու ստեղծագործության մեջ։
19-րդ դարի երկրորդ կեսը կապված է եվրոպական գրականության և արվեստի մեջ կատարվող այն իրողությունների հետ, որոնք ցույց ենտալիս մարդու վայրէջքը, նրա դուրսմղումը ստեղծագործության տեղեկատվականհամակարգից՝ դարձնելով նրան կա´մ խորհրդանիշ, կա´մ կենսաբանական միավոր։
Մարդու այս իրավիճակն առաջինը ձևակերպեց Նիցշեն՝ «Աստված մեռել է» [11]արտահայտությամբ, որտեղ Աստծո փոխարեն պետք է կարդալ «մարդը», և ամեն ինչպարզ ու հասկանալի կդառնա, հատկապես, եթե հիշենք նրա մեկ այլ թևավոր խոսք.«Մարդը մի բան է, որ պետք է հաղթահարվի»։
Նիցշեի օրինակով Կաֆկան չիքննադատում մարդուն. անհեթեթ և անիմաստ է քննադատել նրան, ով գոյությունչունի, ում միջից հանված է նրա կենսաէությունը՝ տեղը թողնելով մարդկային միկաղապար, որ ամեն պահի կարող է չքանալ։
Սարտրն էլ ավելացրեց, որ ամեն ինչկարելի է [12]։
Արտաքին աշխարհի վիթխարի անմտությունը, կյանքի անիմաստ ևանհեռանկար բնույթը, որևէ մտքի և նպատակի բացակայությունը, օտար և թշնամիուժերի ներկայությունը և գոյության կատարյալ աբսուրդն ստեղծում են միֆական միտարածություն, ուր մարդը որպես դատապարտյալ է ներկա, կողմնակի մի էակ, որիջիգ ու ջանքը, փրկության ամեն քայլը նրան դարձնում են ավելի անպաշտպան ևանօգնական, որովհետև նա ի սկզբանե է դատապարտված ոչնչացման։
Դանտենմեղավորներին տեսնում է դժոխքում, Կաֆկան՝ գոյության մեջ, ուր չկան մեղավորներ,չկա պատիժ. գոյությունն ինքը պատիժ է, իսկ պատժի մեջ պատիժ չի լինում։
Պատիժըկապված է հանցանքի հետ, իսկ Կաֆկայի հերոսները պատժվում են առանց հանցանքի. նրա կերպարներից ոչ մեկը մեղսագործ չէ, բայց պատժվում են բոլորը. Պատիժ, երբ բացակայում է հանցանքը։
Չկա հանցանք, բայց կա պատիժ. Դոստոևսկուվեպում կա հանցանք, բայց չկա պատիժ։
Կաֆկայի խնդիրն է ցույց տալ այդ ուժերի՝մարդկային կյանքի վրա ունեցած կործանարար ազդեցությունը։
Դա ոչ թե բարոյահոգեբանության կամ էթիկայի հարց է, այլ գոյության. մարդն օտարանում է գոյությունից, իսկ գոյության մեջ մտնելու նրա ճիգերն ավելի են հեռացնում նրան։
Աբսուրդըչի ընդունում միտք կամ գիտակցություն։
Աշխարհն անմտության վայր է, քաոսայինուժերի տիրապետություն, ուր գիտակցությունը չի կարող ներկա լինել, նա արտաքսված է այդ աշխարհից, նրա տեղը մարդու ներքին աշխարհն է, որ թեև ձգտում էդիմադրել օտար ուժերին, բայց ի սկզբանե դատապարտված է պարտության։
Քանիոր մարդն իր գիտակցությունն է, հետևապես, դատապարտված է արտաքսման,անհետացման. նա գոյություն ունի սոսկ իր գիտակցության մեջ, նա ապավինում էմիայն իր գիտակցությանը, փակ էությանը, բայց «էությունը դեռևս գոյություն չէ»։
Մեղքն՝ իբրև գիտակցության ընդհանրական գիծ ու ակամա վաստակածանհրաժեշտություն, առկա է թե´ Կաֆկայի, թե´ նրա շատ հերոսների մտածողությանմեջ։
«Որջը» պատմվածքի կենդանին ասում է. «ես ինձ նետում եմ փշոտ մացառներիմեջ, որ պատժեմ ինձ մի մեղքի համար, որը չեմ հասկանում»։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆChapter 15, URL։
https։
//s3.amazonaws.com/aws-website-jamesleonardpark---freelibrary3puxk/AU60.html (Accessed։
25.07.2017). [2] Կունդերա Մ., Կեցության անտանելի թեթևությունը, Անտարես, 2015, 384 էջ։
URL։
http։
//www.dhspriory.org/kenny/PhilTexts/Camus/Myth%20of%20Sisyphus-.pdf. [6] Sartre J. P., Being and Nothingness։
An Essay on Phenomenological Ontology, 1956.[7] Դանտե Ա., Աստվածային կատակերգություն, 3-րդ հրատարակություն, ԵՊՀհրատարակչություն, Երևան, 1983, 600 էջ։
[8] Sartre J. P. No Exit and Three Other Plays, URL։
http։
//www.vanderbilt.edu/olli/classmaterials/Jean-Paul_Sartre.pdf (Accessed։
23.06.2017). [9] 20-րդ դարի արտասահմանյան դրամատուրգիա, 2-րդ հատոր, ԵՊՀ, Երևան,1986։
[10] Камю А., Пиcьма к немецкому другу (перевод։
Волевич И. Я.), Альбер Камю(translator։
Mairet P.). Սողոմոնյան ԱմալյաԱԲՍՈՒՐԴԻ ԵՎ ՕՏԱՐԱՑՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐՆ ԷՔԶԻՍՏԵՆՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋԲանալի բառեր՝ աբսուրդ, օտարացում, էքզիստենցիալիզմ, Ալբեր Կամյու, չգոյություն, բիբլիական մեղք, ազատություն, Սարտր, մահ ։
| Սույն հոդվածում քննարկվում են բիբլիական մեղքի և ազատության, կյանքի հաղթահարման, օտարման և ինքնաօտարման, ինքնասպանության խնդիրները։
Հոդվածի նպատակն է տարբերակել էքզիստենցիալիստական գրականությունն աբսուրդի գրականությունից և փիլիսոփայությունից։
Հոդվածում անդրադարձ է կատարվում նաև աբսուրդի թատրոնի գրականությանը։
Աստծո գոյության և ամենաթողության, բիբլիական մեղքի և Աստծո պատժի գաղափարները սկսում են հետաքրքրել ժամանակակից մարդուն, հատկապես պատերազմների ժամանակ, երբ կյանքի անիմաստության զգացումը սրվում է։
|
Նախաբան։
Գետային ցանցի ուսումնասիրության մեթոդներըբազմաթիվ են, բայց դրանք բոլորն էլ կարող են կիրառվել միայն մի քանիկոնկրետ հարցերի հետազոտման դեպքում։
Ուսումնասիրողներիհետաքրքրությունը գետային ցանցի ուսումնասիրման նկատմամբբացատրվում է նրանով, որ այն իրենից ներկայացնում է մի զգայունչափանիշ, որի օգնությամբ բացահայտվում են ռելիեֆի, երկրաբանականկառույցների, տեկտոնական տարրերի առանձնահատկությունները։
Վերջիններսվերլուծելուձևաբանակառուցվածքային տարրերը, տեկտոնական շարժումներիշատ պրոցեսների առաջացմանինտենսիվությունը, արտածիննպաստավորության ասստիճանը(մասնավորապես սելավների) ևկախված տեկտոնական տեղաշարժերի բնույթից և ինտենսիվությունից՝կանխատեսելու գետային ցանցի հետագա փոփոխությունները։
հնարավորությունտալիսենՎերջին տասնամյակներում լույս են տեսել շատ աշխատանքներ[1,2,3,4], որոնցում մանրամասն ցույց է տրվում, որ թալվեգներիթեքությունների ուսումնասիրության արդյունքների միջոցով հնարավորէ կատարել ձևաբանակառուցվածքային վերլուծություն, պարզաբանելնորագույն տեկտոնական շարժումները և սրանցով պայմանավորված՝գետերի ուղղությունների փոփոխությունները։
է,որգետայինէ վայրիշարժումներիՀաստատվածջրաերկարաբանական ռեժիմի,ևհովիտների թալվեգները,ձևափոխելով իրենց զարգացման նորմալ կորագիծը, արագ ու կտրուկարտացոլում են երկրակեղևի շարժումները։
Կորագծի ձևավորումըլիթոլոգիակապվածպետրոգրաֆիկական առանձնահատկություններինորագույնտեկտոնականառաջացածհետևանքովձևաբանակառուցվածքային տարրերի հետ։
Երկայնական կորագծիփոփոխությունը բացահայտելու համար կարևոր գործոն է ոչ թեփոփոխություններիբացարձակ մեծությունը, այլև դրական ևբացասական անոմալիա ունեցող հատվածները։
Յու. Ա. Մետչերյակովը[2] և այլ գիտանականներ անոմալ հատվածներ համարում ենգետահովիտների կորագծի այն սեգմենտները, որոնց սահմաններումանկումը ավելի մեծ է, քան կից սեգմենտներում, որոնք ընկած են տվյալհատվածից ավելի վեր. այս դեպքում անոմալիան դրական է։
Ըստ Ն. Ա. Բաբոկի [1]՝ հաշվումները ցույց են տալիս, որ առանձինդեպքերում գետերի անկումը 2-3 անգամ ավելի փոքր է այնհատվածներից, որոնք տարածվում են իրենից դեպի ներքև ընկածտեղամասերում։
Վերջիներս համարվում են բացասական անոմալիայիհատվածներ։
Դրական և բացասական անոլամիաներ առանձնացնելուհամար օգտագործել ենք Ռ. Խ. Գագինյանի (1989) կողմից ստացվածարդյունքները (Որոտան, Գորիս, Իլդրիմսու, Զաբուխ գետերի համար), և որպիսի արտահայտվի տարածաշրջանի ամբողջական պատկերը, ևբարձրանա աշխատանքի ճշտության չափը, մեր կողմից կազմվել եննաև Ողջիի, Արաքս, Ծավ, Մազրա գետերի անկման անկյանգրաֆիկները (նկար 1)։
Ի տարբերություն երկայնակի կորագծերի՝ այսդեպքում գրաֆիկի ուղղահայաց առանցքի վրա ցույց է տրված գետերիանկման անկյան մեծությունը(աստիճաններով), որը թույլ կտաբացահայտելթալվեգների ամենաաննշան փոփոխությունները։
Աշխատանքում ներկայացված է Որոտանի, Գորիսի, Իլդրիմսուի, Ողջիի,Մազրու, Ծավ, Արաքս գետերի անկման անկյուն, գրաֆիկները, որոնցումպարզ առանձնացված են դրական և բացասական անոմալիաներիհատվածները։
Այսպես, Որոտանի մոտ առանձնացնում են 10 դրական, 3բացասական, Գորիս գետի մոտ՝ 3 դրական, 1 բացասական, Զաբուխիմոտ՝ 5 դրական, Իլդրրմսուի մոտ՝ 3 դրական, 1 բացասական [3], Ողջիիմոտ՝ 5 դրական, 2 բացասական, Ծավի մոտ՝ 1 դրական, 2 բացասական,Արաքսի մոտ՝ 2 դրական, 1 բացասական անոմալիաներ։
Նկ. 1. Զանգեզուրի տարածաշրջանի գետերի անկման անկյանգրաֆիկներերկայնակիԳետահովիտներիկորագծի անոմալ փոփոխությունների վերլուծությունից կարող ենք նշել, որ դրանքպայմանավորվածկառուցվածքայինփոփոխություններով, նորագույն տեկտոնական շարժումներով կամ էլլիթոֆացիաների փոփոխությամբ։
ապարներիկամենենԸստ Ռ. Խ. Գագինյանի՝ Որոտանի վերին հոսանքի շրջանում մինչևԱկնադաշտի գոգավորությունը(3000-2130 մ նիշերում), ապաՍառնակունք գյուղի շրջանի (1980-1750 մ) դրական անոմալիաներըպայմանավորվածկտրուկհերթափոխով։
Բացասական անոմալիաները 2130-1980 մ և 1750-1250 մբարձրություններումսինկլինալային կառուցվածքով, որոնք բաղկացած են դիատոմիտային կավերի մոնոգենգոյացություններից և նստվածքային ապարներից, Լծեն գյուղից ներքևմինչև 600 մ բարձրությունը եղած դրական խոտորումը կապվսծ էտեկտոնական խախտումների հետ (սրանք նորագուն ժամանակներումպայմանավորվածլիթոլոգիականհամալիրներիենակտիվացել են)։
2540-2510 մ բարձրություններում եղած բացասականխոտորումները կապված են այն բանի հետ, որ գետը այս հատվածումհոսում է պլեյստոցենյան լավային ծածկույթով։
գետիԳորիսբացասական խոստորումըմբարձրություններում պայմանավորված է Իշխանասարի խառնարանիփլուզումով։
2500-1800 մ-ի վրա եղած դրական խոտորումը խառնարանիպատերի սղոցման արդյունք է, իսկ 1700-1400 մ բարձրություններումպայմանավորված են տեկտոնակա-լիթոլոգիական հպումնային գոտով,որն առաջացել է Իշխանասարի խառնարանի և էֆուզիվ ապարներիմիջև։
940-880 մ-ի դրական խոտորումը կապված է Գորիսի շերտախմբիտեկտոնակ-լիթոլոգիական հպումնային գոտով և կավճի ապարներիհետ։
Իլդրիմսու գետի վերին հոսնաքում (2920-2240 մ) նկատվողդրական անոմալիան պայմանավորված է էֆուզիվ և ինտրուզիվապարների տեկտոնա-լիթոլոգիական կոնտակտով, իսկ 2100-1600 մ-իհատվածում, որտեղ գետը Որոտանի նման ծունկ է առաջացնում,կապված է տեկտոնական վերնետվածքի հետ։
Բացասական խոտորումունեցող հատված է գոյացել ծնկից վերև՝ (2240-2100 մ) շնորհիվնստավաքային ապարների սինկլինալային կառուցվածքի։
գետիԶաբուխհատվածներըպայմանավորված են էֆուզիվ ապարների և Գորիսի շերտախմբի,կավճի ապարների տեկտոնական- լիթոլոգիական հպումով [3]։
հոսանքի անոմալվերինՈղջի գետի վերին հոսանքի դրական խոտորումները, որոնքգտնվում են 3100-2500 մ-ի վրա 2 կմ հատվածով, պայմանավորված ենայն կառով, որ սկիզբ է տալիս Քաջարանի տրոգին։
Երկրորդ հատվածը(դրական խոտորումով) 6 կմ երկարությամբ Քաջարանի տրոգին էհամապատասխանում։
Երրորդը գտնվում է Քաջարանի և Շուբադինիմիջև (Քաջարանի վերին հատված), սրա պատճառը այստեղով անցնողակտիվ գործող կոտրվածքն է, որի պատճառով գետահունի թեքությունըկտրուկ մեծանում է։
Անկման կտրուկ աճ դիտվում է Փխրուտ գետակիավազանում 1500 մ նիշում։
Սրա պատճառը Գեղիի անտիկլինալումմերկացվող պերմի կրաքարերն են։
Դրական խոտորում դիտվում է նաևՇղարջիկ գյուղի շրջանում, որի գոյությունը պայմանավորված էԽուստուփ-Գիրաթաղի կոտրվածքով։
Բացասական խոտորումները,որոնք դիտվում են Ողջիի վերին հոսանքում, կապված են հրաբխայիննստավքային ապարներում լցված սինկլինալային կառույցների հետ։
Վերը նշեցինք որ Գեղիի կորագծում կան անկման կտրուկփոփոխություններ, որոնք հետևանք են այս հովտի հարաբերական,ընդհանուր բարձրացման։
Բացի այդ, մեծ ազդեցություն ունեն նաևայստեղով անցնող Գեղիի խորքային կոտրվածքների ու խզումների ևՀանքավան-Զանգեզուրի բարձրացումների զոնաները։
Մազրա և Ծավ գետերի մոտ անկման կտրուկ փոփոխություններնկատվում են գետահուների կորագծերի ամբողջ երկարությամբ, որըկապված է տարածքի ընդհանուր հարաբերական բարձրացման հետ։
Անկման փոփոխությունների պատճառ են հանդիսանում նաև Մազրագետի վերին հոսանքով անցնող կոտրվածքը և այստեղի ռելիեֆումարտահայտված բլոկային բարձրացումը։
Արաքսի վերին հոսանքիդրական խոտորումը անմիջականորեն կապվածէ ռելիեֆումարտահայտված բլոկային բարձրացմամբ։
Միջին հոսանքի բացասականխոտորման միակ պատճառը այն է, որ գետն անցնում է անդեցեդենտհովտով։
Իսկ մյուս դրական խոտորման պատճատը այստեղով անցնողխզվածքն է և ռելիեֆում արտահայտված բլոկային բարձրացումը։
Երբ բոլոր խոտորված հատվածները, որոնք տեկտոնապեսկապված են, ընդգրկում ենք միևնույն զոնայի մեջ (նկար 2), ապապարզորոշ երևում են այն հիմնական մորֆոտեկտոնական բլոկներիսահմանները, որոնք նորագույն ժամանակներում ենթարկվել ենտեղաշարժերի։
Պետք է նշել, որ անկման համեմատաբար մեծ անկյուններըհամապատասխանում են ավելի մեծ չափերի հասնող բարձրացվածհատվածներին։
Այսպես՝ արևմտյան մասում բոլոր խոտորվածհատվածները ունեն ավելի մեծ անկման անկյուն, քան արևելյանը,հետևաբար նրանք բնութագրվում են անհամաչափ կառուցվածքով։
Այսպիսով՝ վերլուծությունից պարզվում է ,որ տեղանքի նորագույնտեկտոնականմոտփոփոխությունները անխուսափելի են։
Այսպես, Զանգեզուրի ամբողջտարածքը ենթարկվում է բարձրացման։
շարժումներիցկախված՝հովիտներիԸնդ որում՝ տարածքի հյուսիսարևելյան հատվածը ավելի քիչ էբարձրանում, քան հարավարևմտյանը։
Սրանից հետևում է, որհետագայում, Որոտանի, Ողջիի, Մազրա, Ծավ և սրանց ուղղություննունեցող շատ գետերի հովիտներ դեռևս կձգտեն հավասարակշռայինկորագծի, որը և կհանգեցնի հովիտների ավելի խորացմանը։
Շատ գետերի վտակների մոտ (Ողջիի և Գեղիի) բարձրացմանտարբերությունների հետևանքով անխուսափելի է խլման երևույթը։
Այսպես՝ Քաջարանի լեռնաբազուկում ավելի շատ բարձրանում էհյուսիսային լանջերը, քան հարավայինը։
Ներկայումս այստեղ պարզորոշլանջերիտարբերությունը. հարավայինը՝ զառիթափ, հյուսիսայինը՝ մեղմաթեք։
Հետագայում այստեղ կանխատեսվում է Ողջիի կողմից Գեղիիվտակների խլման պրոցես։
երևումէգետերիգերազանցիՏարածաշրջանում ծնկաձև պատկեր է ստեղծվել Իլդրիմսու,Որոտանի և Ողջիի հովիտներում, որոնք վկայում են այն մասին, որ այսուղղությամբ ընդհանուր բարձրացում է նկատվում։
Եվ հետագայում եթեբարձրացման արագությունըսղոցմանարագությանը, ապա հեշտ է նկատել, որ այս հատվածներումանխուսափելի է արգելափակոցայինլճերի գոյացումը։
Այսպես,Որոտանի և Բուգուր գետերիի հովիտների շրջանում նկատվում էգետային ցանցի օղակաձև պատկեր, որը ապացոյց է այն բանի, որայստեղ ինչ-որ լոկալ բնույթի բարձրացում է կատարվում։
Հետագայում,կախված սրանից, կանխատեսվում է, որ Բուգուրը իր հովտի արևելյանափը սկսի քայքայել և ավելի կորացնել հովիտը։
Բացի այդ, այսհատվածումհակառակուղղությամբ։
Իսկ թե ինչ հետևանքներ կունենան հովիտները խզումների և կոտրվածքների հետևանքով, արդեն պարզ է. այսհատվածներում գետերի անկման անկյունները կմեծանան, որինզուգահեռ կմեծանա նաև գետի էրոզիոն գործունեությունը։
(Որոտանի)որոշվտակներկհոսենԵզրակացություն։
Այսպիսով՝ վերլուծությունից պարզվեց, որ լավարտահայտված կապ գոյություն ունի գետերի թալվեգների երկայնակիպրոֆիլի անոմալիաների, տեղանքի ապարների,նորագույնտեկտոնական շարժումների և լիթոֆացիաների կոնտակտների միջև։
Դրական խոտորում ունեցող հատվածներում անկման անկյանմեծությամբ կարելի է որոշել բարձրացումների բնույթն ու աստիճանը։
Երբ բոլոր խոտորված հատվածները, որոնք տեկտոնապեսկապված են, ընդգրկում ենք միևնույն զոնայի մեջ, ապա պարզորոշերևում են այն հիմնական մորֆոտեկտոնական բլոկների սահմանները,որոնք նորագույն ժամանակներում ենթարկվել են տեղաշարժերի։
Մոտ ապագայում գետերի հովիտների մոտ, այսպես ասած, որոշիչշրջադարձեր կամ խոշոր փոփոխություններ չեն նկատվելու։
Շրջանիգետերը իրենց ընդհանուր պլանը կպահպանեն, որովհետև բարձրացումդիտվում է ամբողջ շրջանի տարածքով։
Եթե դրանք լինեին խիստսահմանազատված, ապա կսպասվեին մեծ փոփոխություններ։
Սակայնտարածքի նորագույն տեկտոնական շարժումների ներկայիս բնութըհաստատումէականփոփոխությունների չի ենթարկվի։
| Աշխատանքում գետերի երկայնակի կորագծի անկման դրական և բացասական անոմալիա ունեցող հատվածների առանձնացման միջոցով որոշվել է նորագույն տեկտոնական շարժումների բնույթն ու աստիճանը։
Վերջինս հնարավորություն է տվել կանխատեսելու գետային ցանցի հետագա փոփոխությունները։
|
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴԱԿԱՆ ԲԺՇԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՕԳՏԱԳՈՐԾՎՈՂ ՈՐՈՇԴԵՂԱԲՈՒՅՍԵՐԻ ՄԵԹԱՆՈԼԱՅԻՆ ԼՈՒԾԱՄԶՎԱԾՔՆԵՐԻ ՈՐԱԿԱԿԱՆ ևՔԱՆԱԿԱԿԱՆ ՖԻՏՈՔԻՄԻԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Մանրէային վարակիչ հիվանդությունների տարածվածությունը և նրանց բարդացումներն ամբողջ աշխարհում շարունակ մեծանում են։
Սա հիմնականում կապված էմանրէների՝ ներկայումս առավել շատ օգտագործվող հակաբիոտիկների նկատմամբկայունության ձեռքբերման հետ [1]։
Հակաբիոտիկ կայունությունը 20-րդ դարի վերջիցսկսած դարձել է մարդկության մեծագույն խնդիրներից մեկը։
Հակաբիոտիկներինկատմամբ կայունության ձեռքբերման աճող մակարդակը հիմնականում պայմանավորված է վերջիններիս ծավալուն և առանց սահմանափակումների օգտագործմանհետ [2]։
Նոր հակաբիոտիկների նկատմամբ պահանջարկը, որոնք հնարավորությունկտան հաջողությամբ պայքարել կայուն մանրէների շտամների դեմ, չափազանցմեծացել է։
Վերջիններիս հայտնաբերման ավանդական եղանակներն այլևս բավարար արդյունավետ չեն` պայմանավորված այն հանգամանքով, որ դրանց նկատմամբմիկրոօրգանիզմներն արագ կայունության են ձեռք բերում [2]։
Հետևաբար, ներկայումս առավել կարևորվում է հակամանրէային միացությունների նոր աղբյուրներիուսումնասիրումը։
Նոր հակաբիոտիկների հայտնաբերման ամենախոստումնալից աղբյուրներիցկարող են լինել բուսական օրգանիզմները [2, 3]։
Բույսերից անջատված հակամանրէային ազդեցությամբ օժտված նյութերը՝ շնորհիվ իրենց բնական ծագման, համարվում են նաև անվտանգ, եթե համեմատենք սինթետիկ ճանապարհով ստացվածներիհետ։
Հայտնի է, որ ներկայիս դեղամիջոցների մեկ քառորդն ստացվել է բուսականծագման միացություններից [1]։
Բույսերից անջատված հակամանրէային միացությունները՝ համեմատած ավանդական հակաբիոտիկների հետ, կարող են ունենալ միկրոօրգանիզմների նկատմամբ այլ թիրախներ, հետևաբար նաև՝ ազդեցության տարբերվող մեխանիզմ [4, 1]։
Բույսերն երկրորդային մետաբոլիտներ սինթեզելու անսահմանափակ հնարավորություն ունեն։
Սրանք բույսերի համար հիմնականում էկոլոգիական նշանակություն ունեն և շատ դեպքերում մասնակցում են միկրոօրգանիզմների, միջատների ևխոտակեր կենդանիների դեմ պաշտպանական գործընթացներին։
Որոշները, ինչպեսօրինակ` տերպենոիդները, բույսերին տալիս են բնորոշ հոտ, մյուսները (քինոնները ևտանինները) պատասխանատու են գունավորման համար։
Երկրորդային շատ մետաբոլիտներ ապահովում են բույսերի յուրահատուկ բուրմունքը (օրինակ՝ տերպենոիդ կապսաիցինը՝ չիլի պղպեղից)։
Հենց այդ խոտաբույսերից ու համեմունքներից շատերը, որոնք մարդիկ օգտագործում են սնունդը համեմելու համար, ծառայում են որպես բժշկական օգտակար միջոցներ [3]։
Բույսերի հակամանրէային ազդեցության համար հիմնականում պատասխանատու են նրանց երկրորդային մետաբոլիտները [5, 6]։
Բուսական միացությունների հիմնական խմբերը, որոնք կարող են օժտված լինել հակամանրէային ազդեցությամբ, հետևյալն են՝ ֆենոլներ և պոլիֆենոլներ (ֆլավոնոիդներ, քինոններ, տանիններ, կումարիններ և այլն), տերպենոիդներ, ալկալոիդներ, սապոնիններ, ստերոիդներ, լեկտիններ և պոլիպեպտիդներ [5, 3, 7, 6, 8, 9]։
Հայաստանի բուսական աշխարհը հարուստ է խոտաբույսերի, թփերի և ծառերիտարբեր ընտանիքների պատկանող բազմաթիվ և յուրահատուկ տեսակներով։
Շատտարածված են վայրի դեղաբույսերը, որոնք դեռևս հնագույն ժամանակներից օգտագործվում են բուժական նպատակներով գիտական և ժողովրդական բժշկության մեջ[10]։
Աշխատանքի նպատակն է եղել ուսումնասիրել հայկական ավանդական բժըշկության մեջ օգտագործվող որոշ դեղաբույսերի մեթանոլային լուծամզվածքներիորակական և քանակական ֆիտոքիմիական կազմը։
Հետազոտման օբյեկտը և մեթոդները։
Հետազոտման օբյեկտ հանդիսացողAgrimonia eupatoria L. (ամբողջական բույս), Hypericum alpestre subsp. Polygonifoliւm(Rupr.) Avet. & Takht. (վերգետնյա մաս), Rumex obtusifolius Willd (սերմ) և Sanguisorbaofficinalis L. (վերգետնյա մաս) բույսերը, որոնք օժտված են բարձր հակամանրէայինակտիվությամբ, ընտրվել են նախնական հետազոտությունների հիման վրա [11, 12]։
Բույսերի հավաքումը և չորացումը կատարվել է արևոտ և չոր օրերին։
Հավաքելուցանմիջապես հետո բուսական նյութն ամբողջովին լվացվել է հոսող ջրով, ողողվելթորած ջրով և ստվերի ու լավ օդափոխության պայմաններում 10 օր տեղադրվել չորանոցում։
Չորացած բուսանյութը փոշիացվել է հոմոգենիզատորի միջոցով և սենյակային ջերմաստիճանի պայմաններում պահվել հերմետիկ փակված ապակե տարաներիմեջ։
Բուսական հյուսվածքների լուծահանումն իրականացվել է մացերացման եղանակով՝ օգտագործելով մեթանոլ (98 %) 10։
1 (լուծիչի ծավալ/ բույսի զանգված) հարաբերությամբ [13]։
Ստացված զանգվածն ակտիվորեն խառնվել է վորտեքսի միջոցով ևտեղադրվել սառնարանի մեջ (24 ժամ 50 C պայմաններում)։
Այնուհետև փորձանոթները 6 րոպե կենտրոնախուսվել են 10000 պտ/րոպե արագությամբ։
Վերնստվածքըֆիլտրվել է Վատտման 1 ֆիլտրով և չորացվել (վակուում չորացնող սարք BOV-50V,Biobase Meihua Trading, Չինաստան) 400 C պայմաններում։
Նստվածքի վրա կրկինավելացվել է լուծիչ և ակտիվ նյութերի հնարավորինս լիարժեք լուծահանման համարգործընթացը կրկնվել է երեք անգամ։
Միավորված չոր լուծամզվածքը կշռվել է,տեղափոխվել էպենդորֆների մեջ և հետագա օգտագործման նպատակով պահվելսառցարանում (-180 C)։
Բույսերի մեթանոլային լուծամզվածքների որակական ֆիտոքիմիական հետազոտությունները կատարվել են ստանդարտ մեթոդներով [14]։
Ֆենոլային միացությունների քանակական որոշումը կատարվել է Ֆոլին-Չոկալտեուի մեթոդով [15]։
0.5 մլ լուծամզվածքին ավելացվել է 2.5 մլ 10 % Ֆոլինի ռեակտիվև 2.5 մլ 7.5 % Na2CO3։
Ինկուբացումը 40 րոպե իրականացվել է 450 C պայմաններում։
Չափումները կատարվել են GENESYS 10S UV-VIS սպեկտրոֆոտոմետրով, ալիքիերկարությունը՝ 765 նմ։
Ստուգիչում լուծամզվածքի փոխարեն ավելացվել է համապատասխան քանակությամբ մեթանոլ։
Արժեքներն արտահայտվել են մկգ գալլաթթվիէկվիվալենտ/մգ (ԳԹէ/մգ) միավորներով։
Ստացված արդյունքները ներկայացված ենմիջին±ստանդարտ շեղում արժեքներով և վերլուծվել են Microsoft Excel ծրագրով։
Ֆլավոնոիդների քանակական որոշումը կատարվել է ալյումինումի քլորիդի կոլորիմետրիկ մեթոդով։
0.25 մլ լուծամզվածքին ավելացվել է 0.75 մլ մեթանոլ, 0.05 մլ10% ALCL3, 0.05 մլ 1M Na-K տարտրատ և 1.4 մլ թորած ջուր։
Ինկուբացիան սենյակային ջերմաստիճանում իրականացվել Է 30 րոպե։
Չափումները կատարվել ենսպեկտրոֆոտոմետրով, ալիքի երկարությունը՝ 415 նմ։
Ստուգիչում ALCL3-ը և Na-Kտարտրատը փոխարինվել են մեթանոլով։
Արժեքներն արտահայտվել են մկգ կվերցետինի էկվիվալենտ/մգ (Կէ/մգ) միավորներով։
Ստացված արդյունքները ներկայացված են միջին±ստանդարտ շեղում արժեքներով և վերլուծվել են Microsoft Excel ծրագրով։
Տանինների քանական որոշումը կատարվել է վանիլինային մեթոդով [16]։
0․05մլ լուծամզվածքին ավելացվել է 3 մլ 4% վանիլինի սպիրտային լուծույթ և 1․5 մլ կոնցենտրիկ HCl։
Ինկուբացիան սենյակային ջերմաստիճանում իրականացվել է 15 րոպե։
Չափումները կատարվել են սպեկտրոֆոտոմետրով, ալիքի երկարությունը՝ 500նմ։
Ստուգիչում լուծամզվածքը փոխարինվել է համապատասխան քանակությամբ մեթանոլով։
Արժեքներն արտահայտվել են մկգ կատեխինի էկվիվալենտ/մգ միավորներով։
Ստացված արդյունքները ներկայացված են միջին±ստանդարտ շեղում արժեքներով և վերլուծվել են Microsoft Excel ծրագրով։
Հետազոտությունների արդյունքները և դրանց քննարկումը։
A. eupatoria, H.alpestre, R. obtusifolius և S. officinalis բույսերի մեթանոլային լուծամզվածքների որակական ֆիտոքիմիական հետազոտությունների արդյունքները (Աղյուսակ 1) ցույց ենտվել, որ կումարինները, տանինները, ֆլավոնոիդները և ֆենոլային միացություններնառկա են բոլոր չորս բույսերում, իսկ տերպենոիդները` միայն R. obtusifolius-ի մոտ։
Բոլոր չորս բույսերի մեթանոլային լուծամզվածքներում բացակայում են ալկալոիդներըև կարդիոգլիկոզիդները։
Սապոնինները և ֆլոբատանինը բացակայում են միայն S.officinalis բույսի, իսկ ստերոիդները` R. obtusifolius և S. officinalis բույսերի լուծամըզվածքներում։
ՄիացություններԱլկալոիդներԿարդիոգլիկոզիդներԿումարիններՍապոնիններՍտերոիդներՏանիններՏերպենոիդներ ՖլոբատանինՖլավոնոիդներ Ֆենոլային միացություններԲուսատեսակներ-ա+ բ Աղյուսակ 1. Հետազոտված բույսերի մեթանոլային լուծամզվածքների որակականֆիտոքիմիական կազմը (-ա – բացակայում է, +բ - առկա է)Ընդհանուր ֆենոլային միացությունների քանակական հետազոտության արդյունքները (Գրաֆիկ 1) ցույց են տվել, որ առավել մեծ քանակությամբ ընդհանուր ֆենոլային միացություններ առկա են A. eupatoria-ի լուծամզվածքում (358.9 մկգ ԳԹէ/մգ)։
H. alpestre-ի և S. օfficinalis-ի մեթանոլային լուծամզվածքներում ընդհանուր ֆենոլայինմիացությունների գումարային քանակը կազմել է համապատասխանաբար 263.3 և327․2 մկգ ԳԹէ/մգ։
R. obtusifolius-ի մեթանոլային լուծամզվածքի գումարային ֆենոլային միացությունների քանակը կազմել է ընդամենը 92․6 մկգ ԳԹէ/մգ։
գ մ տ ն ե լ ա վ ի վ կ է ի վ թ թ ա լ լ ա գ գ կ մ Գրաֆիկ 1․ Հետազոտված բույսերի ընդհանուր ֆենոլային միացությունների գումարայինքանակությունը, (n=3), p<0.05 Բույսերի լուծամզվածքներում պարունակվող ֆլավոնոիդների քանակական հետազոտության արդյունքները (Գրաֆիկ 2) ցույց են տվել, որ առավել մեծ քանակությամբ ֆլավոնոիդներ առկա են H. alpestre-ի լուծամզվածքում (78․8 մկգ Կէ/մգ)։
A.eupatoria-ի, R. obtusifolius-ի և S. officinalis-ի մեթանոլային լուծամզվածքներում ֆլավոնոիդները կազմում են համապատասխանաբար 26.23, 47.37 և 34.73 մկգ Կէ/մգ։
Տանինների ամենաբարձր պարունակությունը դիտվել է H. alpestre-ի մեթանոլային լուծամզվածքում (27․78 մկգ կատեխինի էկվիվալենտ/մգ, Գրաֆիկ 3)։
A. eupatoriaի, R. obtusifolius-ի և S. officinalis-ի մեթանոլային լուծամզվածքներում տանիններըկազմում են համապատասխանաբար 21.5, 23․93, 1․99 մկգ կատեխինի էկվիվալենտ/մգ։
A. eupatoria-ի լուծամզվածքում գումարային ֆենոլային միացությունների բարձրպարունակության վերաբերյալ հիշատակվում է նաև այլ աշխատանքներում։
Մասնավորապես Մուրուզովիչը ցույց է տվել, որ բույսի ացետոնային լուծամզվածքում պարունակվում է 220 մգ ԳԹէ/գ գումարային ֆենոլային միացություններ, որը, սակայն,զգալիորեն զիջում է մեր ստացած տվյալներին (348.34 մկգ ԳԹէ/մգ)։
Դա կարող էպայմանավորված լինել նրանով, որ մեթանոլում ավելի մեծաքանակ նյութեր են լուծվում, այդ թվում՝ ֆենոլային միացություններ։
Նույն հեղինակների ստացած տվյալներիհամաձայն A. eupatoria-ի ացետոնային լուծամզվածքում պարունակվող գումարայինֆլավոնոիդների քանակը չոր լուծամզվածքում կազմում է 97.06 մգ ռուտին էկվիվալենտ/գ (մգ ՌՈՒԷ/գ)։
Մեկ այլ աշխատանքում ցույց է տրվել [17], որ S. officinalis-ի մեթանոլային լուծամզվածքում ֆլավոնոիդները կազմում են տոտալ պոլիֆենոլների մոտավորապես 42%-ը, այն դեպքում, երբ ջրային լուծամզվածքում կազմում են 12 %-ը։
մկգ կատեխինի էկվիվալենտ/մգ; H. մկգ կատեխինի մկգ կատեխինի էկվիվալենտ/մգ; A. էկվիվալենտ/մգ; R. գ մ տ ն ե լ ա վ ի վ կ է ի ն ի խ ե տ ա կ գ կ մ Գրաֆիկ 2․ Հետազոտված բույսերի ֆլավոնոիդների գումարային քանակությունը, (n=3),մկգ կատեխինի էկվիվալենտ/մգ; S. մկգ գալլաթթվի էկվիվալենտ/մ գ; H. alpestre; մկգ գալլաթթվի էկվիվալենտ/մ գ; A. eupatoria; գ մ տ ն ե լ ա վ ի վ կ է ի ն ի տ ե ց ր ե վ կ գ կ մ մկգ գալլաթթվի էկվիվալենտ/մ գ; R. մկգ գալլաթթվի էկվիվալենտ/մ գ; S. officinalis; Գրաֆիկ 3. Հետազոտված բույսերի տանինների գումարային քանակությունը, (n=3),Այսպիսով, հետազոտվող բույսերի լուծամզվածքներում ցույց է տրվել տարբերխմբերի երկրորդային մետաբոլիտների ներկայացվածությունը և դրանց քանակականպարունակությունը, որը հիմք է ծառայում նշված բույսերի հակամանրէային ազդեցության համար պատասխանատու միացությունների հետագա անջատման և նույնականացման համար։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] World Health Organization, Antimicrobial Resistance, Antimicrobial Resistance։
Antimicrobial Activity of their Extracts։
Phenomenon, Dependence on Different FactorsNabavi S., Phytochemicals for Human Disease։
An Update on Plant-Derived CompoundsAntibacterial Activity, Microbiol. Res. 196, pp. 44–68. doi։
10.1016/j.micres.2017.12.003 [6] Savoia D., Plant-Derived Antimicrobial Compounds։
Alternatives to Antibiotics. Futureto the Genus Thymus as Antibacterial Agents։
From Farm to Pharmacy, Food Chem. 173,pp. 339–347. doi։
10.1016/j.foodchem. 2015. 10. 042Pathogenic Microorganisms Using Plant-Derived Antimicrobials։
A Minireview of theMechanistic Basis, Biomed Res., Int. doi։
10.1155/ 2014/761741.[10] Ծատուրյան Թ., Գևորգյան Մ., Հայաստանի վայրի դեղաբույսեր, Երևան,Լուսակն, 2014, էջ 316։
17, pp. 1–9. doi։
10.1186/s12906-017-1573-y. Ten Medicinal Plants Used in Colombian Folkloric Medicine։
A Possible Alternative in the Այվազյան Արփինե ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՎԱՆԴԱԿԱՆ ԲԺՇԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՕԳՏԱԳՈՐԾՎՈՂ ՈՐՈՇԴԵՂԱԲՈՒՅՍԵՐԻ ՄԵԹԱՆՈԼԱՅԻՆ ԼՈՒԾԱՄԶՎԱԾՔՆԵՐԻ ՈՐԱԿԱԿԱՆ ևՔԱՆԱԿԱԿԱՆ ՖԻՏՈՔԻՄԻԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ երկրորդային մետաբոլիտ, ֆիտոքիմիական հետազոտություն,ֆենոլային միացություն, ֆլավոնոիդ, տանին, հակաբիոտիկ կայունություն,դեղաբույս։
| Հակաբիոտիկ կայունության խնդրի մեծ տարածվածության պայմաններում բույսերը նոր հակամանրէային միացությունների հեռանկարային աղբյուր են։
Հետազոտության նպատակն էր ուսումնասիրել հակամանրէային ակտիվությամբ օժտված Agrimonia eupatoria, Hypericum alpestre, Rumex obtusifolius և Sanguisorba officinalis բույսերի մեթանոլային լուծամզվածքների ֆիտոքիմիական կազմը։
Բույսերի լուծամըզվածքներում երկրորդային մետաբոլիտները ներկայացված են լայն սպեկտրով։
Ֆենոլային ընդհանուր միացություններ մեծ քանակությամբ առկա են A. eupatoria-ի, իսկ ֆլավոնոիդներ և տանիններ՝ H. alpestre-ի լուծամզվածքներում։
Այսպիսով, հետազոտվող բույսերի լուծամզվածքներում ցույց է տրվել տարբեր խմբերի երկրորդային մետաբոլիտների ներկայացվածությունը և դրանց քանակական պարունակությունը։
|
ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԻՀԱՐՑԵՐԻ ԼՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ «ՈՒՂԵԳՐՈՒԹՅԱՆ» ԷՋԵՐՈՒՄ Սիմեոն Լեհացին իր «Ուղեգրություն»-ում անդրադարձել է նաև Օսմանյան Թուրքիայի սոցիալ-տնտեսական պատմության որոշ հարցերի։
Որպեսճանապարհորդ-ուղեգիր՝ նա ականատես է եղել, լսել է, կամ էլ հենց ինքն էանմիջականորեն իրականացրել որոշ գործողություններ, որոնք էլ հենցբնութագրում են 17-րդ դարի առաջին կեսի Օսմանյան Թուրքիայի սոցիալտնտեսական կյանքի առանձնահատկությունները։
Օսմանյան Թուրքիան տնտեսապես հետամնաց երկիր էր։
Մասնավորապես 17-րդ դարում Օսմանյան կայսրության տնտեսական ճգնաժամն1 իրարտահայտությունը գտավ կենտրոնախույս տրամադրություններ ունեցողխոշոր հողատիրության ներկայացուցիչների ապստամբություններում։
Իսկեթե քաղաքական տեսանկյունից նայենք այս հարցին, ապա պետք է նշենք,որ Թուրքիան, սկսած 16-րդ դարից, պատերազմ հրահրեց Սեֆյան Պարսկաստանի դեմ, որ բավականին երկար ընթացավ, ու Թուրքիայի համար այնավարտվեց պարտությամբ, ինչը, բնականաբար, ունեցավ իր անդառնալիհետևանքները կայսրության սոցիալ-տնտեսական ոչ այնքան լավ վիճակումգտնվող կյանքի վրա։
Օսմանյան կայսրության սոցիալ-տնտեսական քայքայման և խորացողճգնաժամի պատճառներից էր բնակչության արագ աճը։
Սա նշանակում էր,որ հողերը չէին կարող բավականացնել։
Զգացվում էր «հողային սով», իսկԱնատոլիան լցվել էր, փաստորեն, անհող գյուղացիությամբ, որոնք զուրկ էին ապրուստի միջոցներից։
Դրա հետևանքով երկրում ի հայտ եկան մեծթվով «չիֆթբոզաններ», այսինքն՝ այնպիսի գյուղացիներ, որոնք ստիպվածէին լինում լքել ու հեռանալ իրենց հողից։
Միաժամանակ քաղաքներում ևսնրանք, չգտնելով որևէ աշխատանք, համալրում էին օրինազանց, դեպիխռովություններն ու ապստամբությունները հակում ունեցող մարդկանց շարքերը կամ էլ պարզապես զբաղվում էին ավազակությամբ ու քարավաններթալանելով, կամ էլ ստեղծում էին սեփական ավազակախմբեր2։
1 Տե΄ս Economic difficulties 16-17th centuries, Edited by Malcolm Edward Yapp, London, 2000,http։
//www.britannica.com/place/Ottoman-Empire/The-decline-of-the-Ottoman-Empire-1566-1807/02.02.2016/։
2 Տե′ս Suraiya Faroqhi, Urban Space as Disputed Grounds։
Territorial Aspects to Artisan Coflict in16-18th century Istanbul, Istanbul, 2002, pp. 222-232։
Դեռևս 16-րդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրությունում ծանր հարկերի ևգյուղացիների անողոք ճնշման հետևանքով սկիզբ առան գյուղացիականապստամբություններ և բողոքի զանազան դրսևորումներ։
Միաժամանակպետք է նշենք այն, որ օսմանյան սուլթանները, սկսած 15-րդ դարից (որըշարունակվեց մինչև 18-րդ դարը), փորձում էին որոշակի բարեփոխումներկատարել3 երկրի սոցիալ-տնտեսական կյանքում, մասնավորապես կարգավորել առկա հին կարգերն ու օրենքները։
Նաև ձգտում էին կրճատել4 Կ. Պոլսի կենտրոնական ուռճացված բյուրոկրատական ապարատը, սակայն այդջանքերը այնքան էլ արդյունավետ չեղան5։
Օսմանյան Թուրքիայում կատարված այդ բարեփոխումների հետ առնչությամբ տարածված տեսակետը առաջ էր կաշում, որ առաջ էր քաշում Բ.Բարտոլդը։
Նա նշում էր, որ բարեփոխումները նույնիսկ տեսականորեն անհնար էին, քանի որ «պետական ու հասարակական կյանքի ամեն մի նորամուծություն համարվում է հանցագործություն կրոնի նկատմամբ»6։
Իսկ արդեն 16-րդ դարի երկրորդ կեսից բավականին արագ կերպով աճեցին պետական հարկերը, ի հայտ եկան նորանոր հարկեր, սկսվեցին կիրառվել գյուղատնտեսական արտադրանքի ստիպողական վաճառք, որն էլ,փաստորեն, դարձավ հենց գյուղացիությանը կողոպտելու դաժան միջոցներից մեկը։
Երկրում լայն տարածում ստացավ կաշառակերությունը, հատկապես փողով պաշտոնների նշանակելը7։
Իսկ արդեն 16-րդ դարի վերջին և17-րդ դարի սկզբին ամբողջ Անատոլիայում մոլեգնեց սովը8։
Նման պայման3 Այս բարեփոխումների մասին Բարտոլդի դրույթը հաստատում է նաև թուրք պատմաբան Թ.Թունայան՝ հավաստելով, որ Օսմանյան, ինչպես նաև ամեն մի մահմեդական պետության մեջտեսականորեն որևէ բարեփոխում անհրաժեշտ չէր համարվում, որովհետև նրա կառուցվածքը և մարդկային փոխհարաբերությունները մշտապես ու անխախտ կերպով տրված են Ղուրանում ու շարիաթում։
Այդ իսկ պատճառով էլ արդյունքի չհասան այդ հարցում։
Տե′ս ԻնճիկյանՀ., Օսմանյան ֆեոդալիզմի մի քանի բնորոշ կողմերի մասին, «Պատմաբանասիրական հանդես», № 2, 1982, էջ 40։
4 Տե′ս Suraiya Faroqhi, The Later Ottoman Empire 1603-1839, The Cambridge History ofTurkey,The administrative elites, Vol. 3, Cambridge University Press, 2006, pp. 140-141։
5 Տե′ս Sevket Pamuk, The Evolution of Factor Markets in the Ottoman Empire, 1500-1800,Economic Institutions, pp. 7-8։
6 Տե′ս Бартольд В., Турция, ислам и христианство. Соч., Т. 6, М., 1966, стр. 413։
7 Մասնավորապես Ֆ. Բերնիեն 17-րդ դարում արդեն արմատացած սովորույթ էր համարումկանխիկ դրամով վարչական՝ նահանգների, գավառների և այլ կարևոր ծառայությունների պետերի պաշտոնների վաճառքը։
Այդ երևույթը նա արձանագրել է Հնդկաստանում և Պարսկաստանում՝ նշելով որ «ավելի հաճախ և հրապարակայնորեն» այն տեղի է ունենում ՕսմանյանԹուրքիայում։
Բերված փաստերից նա եզրակացնում է, որ եթե Հնդկաստանում և Իրանում«նահանգապետների զավակները երբեմն ժառանգում են իրենց հայրերի պաշտոնները, որիհետևանքով ժողովուրդը չի գտնվում այսպիսի ճնշման տակ, ինչպես Թուրքիայում»։
Եվ իսկապես Թուրքիայում ղեկավարները վաճառում էին վարչական պաշտոնները, կապալով էին տալիս հարկերի գանձումը ու այդ պաշտոնները ստանձնողներից պահանջում էին, որ պետականգանձարան մուծեն որոշակի կանխիկ գումար։
Տե΄ս Бернье Ф., История последних политических в государстве Великого могола, М., 1936, стр. 205-206։
8 Այս մասին տե΄ս Suraiya Faroqhi, Seventeenth Century Agricultural Crisis and the Art of FlutePlaying։
the Wordly Affairs of the Mevlevi Dervishes (1595-1652), Turcica. 20 , Istanbul, 1988,pp. 43-70։
ներում կայսրությունում ծնունդ էին առնում նոր հուզումներ և գյուղացիականշարժումներ9։
Ճիշտ է, այդ բոլոր ապստամբությունները թեև պարտությունկրեցին, բայց, այնուամենայնիվ, խոր հետքեր էին թողնում ու խարխլում Օսմանյան կայսրության հիմքերը։
Թուրքիան առավելապես ցնցվեց ջալալիների շարժումներից10։
Իրենցմասշտաբներով և ընդգրկումով աննախընթաց այդ ապստամբությունները,որոնք սկիզբ առան 1590-ական թթ., շատ կարճ ժամանակահատվածումմեծ արագությամբ տարածվեցին ամբողջ Փոքր Ասիայով մեկ՝ հասնելովմինչև Անդրկովկաս։
Ջալալիների ապստամբությանը11 անդրադարձել է նաև Սիմեոն Լեհացին իր աշխատության մեջ12, որտեղ նա խոսում է նրանց ավերիչ գործողությունների մասին՝ ասելով որ «բայց եկն եւ ղարիպն աւելի քան զքառասունհազար տուն ի Ստամպօլ, Ղալաթա եւ Սկուտարն։
Քանզի յօթաեախան Ճէլալիքն աւիրել էին. եւ ամենեքեան հալածեալք եւ փախուցեալք անդ էինհանգուցեալք»։
Հետո էլ Լեհացին ավելացնում է, որ այս ամենի հետևանքովէ Պուղտանից մինչև Ստամպոլ, Ուռումելին, մինչև Վանատիկ, չկար քաղաք,գյուղ կամ ագարակ, որ հայ չապրեր, այսինքն՝ ցիրուցան էին եղել այդ դաժան շարժման հետևանքով13։
Այսինքն՝ Սիմեոն Լեհացին մեկ անգամ ևս հաստատում է ջելալիների շարժման բացասական լինելու հանգամանքը կայսրության հպատակ ժողովուրդների, մասնավորապես հայերի համար։
Թուրքիայում ներքին ճգնաժամի հասունացման ազդակ հանդիսացավռազմական-ավատական համակարգի քայքայման գործընթացը, որի նախանշանները ի հայտ եկան դեռևս 16-րդ դարի առաջին կեսին։
Եվ Թուրքիան աստիճանաբար կորցնում էր իր երբեմնի ռազմական հզորությունը, ինչիհետևանքով տարբեր պատերազմներում նա պարտություն էր կրում։
9 Մասնավորապես 1572 թ. ապստամբութոյւն է բռնկվում Մոլդավիայում, 1594 թ.՝ Վալախիայում, 1596-1598 թթ.՝ Բուլղարիայում, իսկ արդեն 16-րդ դարի վերջին և 17-րդ դարի սկզբին՝ Հարավային Սերբիայում, Չեռնոգորիայում, Հերցեգովինայում և այլ վայրերում։
Այս մասինտե΄ս Новичев А. Д., История Турция, М., 1965, стр. 36։
10 17-րդ դարի սկզբի Օսմանյան Թուրքիայի, ինչպես նաև Հայաստանի պատմությանը վերաբերող եվրոպական աղբյուրների մեջ առանձնահատուկ տեղ են գրավում 1605-ից մինչև 1610թթ. Կոստանդնուպոլսում Ֆրանսիայի դեսպան բարոն դե Սալինյակի նամակները ֆրանսիական թագավորին։
Նամակներում արծարծվում են Թուրքիայի այդ տարիների քաղաքականպատմության կարևորագույն հարցերը՝ ջալալիների շարժումը, թուրք-իրանական, թուրքավստրիական պատերազմները և այլն։
Հաղորդված նյութերը միանգամայն ստույգ են։
Օսմանյան կայսրության վիճակը XVII դարի սկզբին այն աստիճան ծանր էր, որ բարոն դե Սալինյակին թվում էր, թե այդ պետության վերջնական կործանումը մոտ է։
Բարոն դե Սալինյակի նամակներին նվիրված ժողովածուում տեղ են գտել նաև Ֆրանսիայի թագավորի (1607 թ. մարտի26-ի), ենիչերիների պետի (նույն թվականի սեպտեմբերի 10-ի)՝ դեսպանին ուղղված նամակները, որոնցում շոշափվում են ջալալիների շարժման հետ կապված հարցերը։
11 Տե΄ս Stanford J. Shaw, Social Unrest, USA, Minnesota, 2006.URL։
http։
//www.britannica.com/place/Ottoman-Empire/The-decline-of-the-Ottoman-Empire-15661807 (02.02.2016)։
12 Տե′ս George Bournoutian, նշվ. աշխ., էջ 302։
13 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 3։
Օսմանյան կայսրության այս սոցիալ-տնտեսական վիճակը իր բացասական ազդեցությունն ունեցավ Անդրկովկասի ժողովուրդների համար, քանիոր արդեն 1590 թ. վերջինիս հաջողվեց հաստատել իր գերիշխանությունը ևսկսեց պարտադրել իր հասարակական-քաղաքական համակարգը, ինչպեսնաև դաժան կեղեքման ենթարկել երկրամասի ժողովուրդներին։
Այս ամենիառաջին քայլը եղավ այն, որ երկրամասը թուրքերը բաժանեցին սանջակների, վիլայեթների և փաշայությունների14։
Գրավված շրջաններում թուրքականպաշտոնյաները անցկացնում էին մարդահամար, կազմում հարկացուցակներ, դաժան միջոցներով իրագործում հարկերի ինչպես պաշտոնական15,այնպես էլ հավելյալ գանձումը և այլն։
Միաժամանակ Օսմանյան Թուրքիան, գտնվելով մշտական պատերազմների մեջ, մեծ ուշադրություն էր դարձնում առաջին հերթին ռազմականուժին։
Այդ իսկ պատճառով էլ ստեղծեցին մեծաքանակ հզոր բանակ և ռազմական բարձր տեխնիկա։
Իսկ այդ ժամանակ սուլթանական բանակում մեծդեր էր խաղում ենիչերական կորպուսը, որը թուրքական բանակի կորիզն էր։
Պետք է նշել այն, որ տարածաշրջան ներխուժած գերազանցապես մուսուլման նվաճողները իրենց առջև բնիկ քրիստոնյա մեծամասնությանը բռնիիսլամացնելու խնդիր էին դրել, ինչն էլ, որը դարձել էր նրանց նաև պետական քաղաքականության անկյունաքարը։
Վերջինս իրականացնելու համարնրանց կողմից կիրառվել են բազմաթիվ մեթոդներ (մահվան սպառնալիքիցմինչև հարկային, իրավական սպառնալիք)։
Ընդունելով պարտադրված իսլամը՝ հայերի այդ հատվածը ժամանակի ընթացքում տարբեր պատճառներով կամա թե ակամա հեռացել էր նաև իր մայր արմատից և քրիստոնեւոթյուն դավանող ազգակիցներից, ինչն, ի վերջո հանգեցրել էր նրանց մասնակի կամ լիակատար ձուլմանը։
Հայերը, լինելով Օսմանյան կայսրության ոչմուսուլման հիմնական ազգերից մեկը, պարբերաբար ենթարկվել են բռնիիսլամացման, որը տարբեր ժամանակներում ունեցել է տարբեր ծավալներ։
14 Տե՜ս Бартольд В. В., Место Прикаспийцких областей в истории мусульманского мира,Баку, 1925, стр. 145։
Այս բաժանումների մասին մանրամասն տե′ս Gabor Agoston and Bruce2009, pp. 14-15, Suraiya Faroqhi, Civilian society and political power in the Ottoman Empire։
AUniversity Press, pp. 112-114։
Նշված վարչական բաժանումների մասին կա նաև այլ հոդված՝Զուլալյան Մ., Էվլիյա Չելեբու «Սեյահեթ Նամե»-ն որպես 17-րդ դարի Արևմտյան Հայաստանիսոցիալ-տնտեսական պատմության աղբյուրներից մեկը, «Պատմաբանասիրական հանդես»,№ 9, 1986, էջ 132։
15 Պետք է նշել այն, որ թուրքերը հսկայական եկամուտ էին ստանում նվաճված շրջաններից։
Օրինակ վրացի հեղինակ Բիդլիսին նշում էր, որ միայն Թավրիզի նահանգից (հետագայում՝Մարաղա) օսմանյան պետական գանձարան էր մտնում 15 000 խարվար ոսկի (դա կշռիմիավոր է, որը հավասար էր 300 կգ)։
Իսկ նոր նվաճված երկրներից ընդհանուր եկամուտը,ըստ թուրք պատմաբանների նվազեցրած թվերի, կազմում էր շուրջ 25 մլն 200 հազար ակչե,այսինքն՝ 420 հազար ոսկե դրամ։
Օսմանյան պետության մեջ սուլթանության հենարանը ավատատերերիդասակարգն էր։
Երկրի ողջ բնակչությունը բաղկացած էր երկու հիմնականխմբերից։
Առաջին խմբի մեջ ընդգրկվածները կոչվում էին ասկերի (այսինքն՝զինվորականներ)16։
Այդ խմբի մեջ մտնում էին բոլոր նրանք, ովքեր ներկայացնում էին սուլթանի իշխանությունը։
Դրանք հիմնականում զինվորականներ, ծառայողական ավատատերեր էին, որոնց ձեռքերում էին գտնվումկենտրոնական կառավարման մարմինները, պալատականները, հոգևորականությունը՝ «ուլեման»17։
Իսկ գլխավոր դերը պատկանում էր զինվորականավատատերերին։
Իսկ երկրորդ խումբը Օսմանյան կայսրության մեջ կազմում էին հպատակները (Ռայա)18, որոնք եղել են արհամարհված՝ (քրիստոնյան և հրեան), իրավունք չեն ունեցել կրել իրենց համար թույլատրելի հագուստը և հագնելմուսուլմանի համար նախատեսվածը։
Եթե այսպիսի դեպք էր լինում, ապատվյալ անձնավորությանը սպառնում էր հավատափոխությունը կամ մահապատիժը19։
Այս ամենը հաստատում է նաև Սիմեոն Լեհացին՝ նշելով, որքրիստոնյան Օսմանյան կայսրությունում իրավունք չուներ «Եւ ո՞վ կարէ լաւտուն շինել, կամ ձի եւ ջորի պահել կամ լաւ գտակ կամ գօտի գլուխն կապելկամ ազնիւ չուխայ կամ բաբուչ ունել. այլ բօսդել, չարուխ, եւ հին ու մին չուլագանին, սակայն ոչ ազատին ի ձեռաց նոցա. միայն ի գլուխ…»։
Նա ավելացնում է, որ այդպիսի կարգ կար ամբողջ երկրում, բայց մի փոքր անդորություն կար և հանգիստ էր այդ առումով Կ. Պոլսում, ինչպես նաև Հալեպում20։
Նրանք նույնիսկ իրավունք չունեին ազատորեն այցելելու իրենց սրբատեղիները կամ եկեղեցի21, որոնք շատ դեպքերում վերածվել էին մզկիթի22։
Թուրքերը թույլ չեն տվել եկեղեցիներ կառուցել, կամ նույնիսկ վերանորոգել16 Այս մասին առավել մանրամասն տե΄ս վերոհիշյալ հոդվածը՝ Suraiya Faroqhi, Political activityEconomic and Social History of the Orient, N. 35, Cambridge University Press, London, 1992, p. 1։
17 Տե′ս Gabor Agoston and Bruce Masters, Encyclopedia of the Ottoman Empire, Old Bazaar,Georgetown University, Washington, D.C, USA, 2009, pp. 577-578, տե΄ս նաև SuraiyaFaroqhi,նույն հոդվածը, էջ 20-24։
18 Տե΄ս Suraiya Faroqhi, նույն հոդվածը, էջ 2։
19 Տե′ս Ե. Քէօմիւրճէան, Օրագրութիւն, հրատ. Մ. Նշանյանի, Երուսաղեմ, 1939, էջ 66։
20 Տե′ս Ակինեան Ն., նշվ. աշխ., էջ 207։
21 Այս մասին վկայում է նաև Սիմեոն Լեհացին, որ քրիստոնյաները, լինելով մշտապես հոգսի ուտառապանքի մեջ, կարիք ունեին ժամ գնալու ու աղոթելու։
Բայց երբ գնում էին եկեղեցի աղոթելու, այդ գործընթացը շատ արագ կերպով էր արվում, քանի որ եթե թուրքերը նրանց տեսնեին եկեղեցու մեջ աղոթելիս, կսպանեին կամ լավագույն դեպքում տանջանքների կենթարկեին։
Այնուհետև ավելացնում էր, որ հայերը «Նոյնպէս եւ ժողովուրդն ոչ թէ ժամ երթալ, այլ եւզԱստուած մոռացել են ի բազում հոգւոց եւ հարկապահանջութեանց, նօմօսաց եւ այլ տրոց. զիօր մի հանգստութիւն չունին կամ խաղաղ ականջ»։
Տե′ս Ակինեան Ն., նշվ. աշխ., էջ 208։
22 Տե′ս Ե. Քէօմիւրճէան, Օրագրութիւն, հրատ. Մ. Նշանյանի, Երուսաղեմ, 1939, էջ 71։
Այդ մասին է վկայում նաև Էվլիյա Չելեբին, որ մասնավորապես Կարսի հայկական եկեղեցին թուրքերը ժամանակի ընթացքում վերածել էին մզկիթի՝ «Սուլեյման էֆենդի» անունով։
Տե΄ս Э. Чеи Ирана», М., 1983, стр. 197։
հները23։
Օգտագործել են ամեն պատրվակ՝ քանդելու համար կանգուն և հոյակապ կրոնական շինությունները, իսկ կայսրության բոլոր այն եկեղեցիները, որոնք ավելի բարձր են եղել, քան մզկիթները, թուրքերը հրամայել ենքանդել եկեղեցին կամ ցածրացնել գմբեթը24։
Բացի այդ՝ կայսրության մեջհատկապես վերջինիս որևէ պատերազմում կրած պարտությունից հետո ուժեղացնում էին բռնությունն ու ճնշումները, այնուհետև իրականացնում էիննոր մարդահամար25, որին հետևում էր արդեն հարկերի ծանրացումը, արգելում էին ուրախանալ կամ զբոսանքի դուրս գալ, անգամ գերեզման այցելել։
Ինչպես նշում է Լեհացին, քրիստոնյաների թաղման մասին, թե «Այլ եւ զմեռեալս չթողուն տանիլ պատվով եւ կարդալով Մաշտոց, այլ իբրեւ լէշ եդեալ իտախտակն անմռունչ տանին. եւ զայն եւս անմարդ փողոցովք, որպէս հրեայքն ի Լէհ. զի թէ ոք հանդիպի, կորզէ կամ շրջէ՝ որպէս զՏիրամօրն դագաղս,այլ եւ հայհոյեն զհաւատացեալս «Նասրանի, զարպուլ, քէլբ, խինծիրե ասելով, զոր Տաճիկք «կավուրե եւ «տինսիզե միայն ասեն»26։
Քրիստոնյա հպատակները, ընդհուպ հոգևոր առաջնորդը՝ պատրիարքը, չեն ունեցել ֆիզիկական ապահովություն։
Նրան կարող էին բանտ նետել, տանջամահ անել և այլն27։
Այս ամենը խոսում էր այն մասին, որ հայերնու մյուս քրիստոնյա ժողովուրդները Օսմանյան պետության մեջ լրիվ իրավազուրկ էին։
Պետք է նշել այն, որ նյութական զրկանքները ևս քրիստոնյա հպատակների համար ավելի ծանր էին՝ թուրքական անծայր ճնշումներից ու կեղեքումներից զատ. զենքի ուժով նվաճված քրիստոնյաները վճարում էին հատուկ գլխահարկ՝ «ջիզյեն» կամ «խարաջը», որը գանձվում էր Օսմանյանկայսրությունում զինապարտության փոխարեն (ինչպես նաև Իրանում), իսկքրիստոնյա կանայք և աղջիկները ազատված էին այդ հարկից28։
Միաժամանակ թուրքերի վարած այս միտումնավոր ներքին քաղաքականությունը կայսրության հպատակ ժողովուրդների նկատմամբ հանգեցնում էր աշխարհի պառակտման՝ խորացնելով մահմեդականների ու քրիստոնյաների միջև առկա թշնամությունը։
Նվաճված երկրներում թուրքերըստրկագրում էին և ճորտացնում գյուղացիներին, արհեստավորներին29։
23 Տե΄ս Փափազյան Վ., Արևմտահայության վիճակը ըստ Օսմանյան ֆերմաների (16-18-րդ դդ.),«Պատմաբանասիրական հանդես», 1976, էջ 127։
24 Մասնավորպես Երեմիա Քյոմուրճյանի վկայությամբ այդ պատճառաբանությամբ ենքանդվել Եվդոկիայի և Բրուսայի հայոց եկեղեցիները։
25 Տե′ս Sevket Pamuk, The Evolution of Factor Markets in the Ottoman Empire, 1500-1800,Economic Institutions, Istanbul, 2005, p. 2։
26 Տե′ս Ակինեան Ն., նշվ. աշխ., էջ 207։
27 Խոսելով թուրքերի կամայականությունների մասին՝ Լեհացին նշում է, որ իր Թոխաթ եղածժամանակ (1613 թ.) մի վատ հրաման եղավ, ըստ որի՝ այսուհետ եկեղեցիներն ու վանքերըմոմեղեն ճրագ չվառեն, այլ յուղի ճրագ վառեն։
Եվ եթե մի տեղ գտնեին, ապա տուգանում էին։
28 Տե′ս Հովհաննիսյան Ա., նշվ. աշխ., էջ 18, Փափազյան Վ., Արևմտահայության վիճակը ըստՕսմանյան ֆերմաների (16-18-րդ դդ.), «Պատմաբանասիրական հանդես», 1976, էջ 134։
29 Տե′ս Հովհաննիսյան Ա., նշվ. աշխ., էջ 21։
Օսմանյան կայսրության (նաև Պարսկաստանում) քրիստոնյա բնակչությունն իրավունք չուներ ձի, ջորի կամ ուղտ հեծնել, այլ թույլատրում էին մենակ էշ հեծնել։
Մասնավորապես այս առիթով Սիմեոն Լեհացին իր աշխատության մեջ նշում էր, որ դա կապված էր այն ավանդության հետ, թե «զի ուղտն ասեն Մահմատն հեծաւ, վասն այն պատվեն զուղտն եւ մեծարեն. այլեւ յըղտու թուէն քուլահ, շալ կամ այլ ինչ չթողուն ագանիլ քրիստոնէից, այլմէվլայիք նոցա դնեն ի գլուխս եւ արկանեն զուսովք։
Այլ եւ իշով չկայ հրաման մէխքէմի առջեւ կամ մզկիթի, մէջիթի, կամ ի քաղաքի շրջել, այլ հետիոտս . եւ ես եղկելիս ոչ գիտելով զանցս մեծի աղէտիս՝ հեծեալ իշով անցանէի մէխքանա մի ի Մսըր»։
Ահա հենց այդ ժամանակ էլ թուրք ոստիկաններըհասնում են Սիմեոն Լեհացու վրա ու բրով ուժգին խփում նրա գլխին ու թիկունքին և գցում գետին։
Եվ այս պատուհասը գալով նրա գլխին՝ ներկաներընրան ասեցին, որ «Այլ չի նստիս էշ, զի չէ հրաման, այլ ոտիւք շրջէ»30։
Այնուհետև դեպի Մուշ գնալու ճանապարհորդության մասին Սիմեոն Լեհացին պատմում է ևս մի դեպք թուրքերի վարած քաղաքականության մասին՝ կապված հայերի (ինչպես նաև կայսրության մնացած քրիստոնյաներին) ձի հեծնելու և նրանց հագուկապի մասին՝ նշելով, որ Խարբերդում ինքըմնաց մի վարդապետի մոտ երկու շաբաթով, և այդ վարդապետը նրանխրատ է տվել, ասելով, թե «գուցե ձինդ հետդ չտանես, թող այստեղ մնա ինձմոտ, և փոխիր հանդերձդ և հին, անշուք պարեգոտ հագիր, որովհետև սաՔրդստանն է»։
Եվ Լեհացին արեց այնպես, ինչպես որ նրան խրատ տվեցվարդապետը՝ հետագա անախորժություններից խուսափելու համար։
Սակայն Սիմեոն Լեհացին վերջինիս հետ կապված ավելացնում է, որթուրքերի երկիրը ամբողջությամբ այդպես է, իսկ Խարբերդը՝ առավել, քանբոլորը։
Նշում է, որ Կ. Պոլսում քրիստոնյաները ունեն մի փոքր մխիթարություն և վայելչություն, որովհետև տեղի հայերը ունեն պայծառ եկեղեցիներ,տոնախմբություն՝ ձայնով, ձի և ջորի են հեծնում, հագնում հարյուր կաժ, յոթանասուն կաժ ասու, ուտում, ըմպում, ուրախանում31։
Իսկ արդեն Կ. Պոլսիցդեպի Սևաստ, մինչև Ամիթ՝ թույլատրում էին ունենալ էշ և ուղտ, այնուհետևավելացնում է, որ սեբաստացու տանը նույնիսկ էշ չի երևում, բոլորը ստիպված եզ են բանեցնում, աղ և բեռ են բարձում։
Եվ սա էր պատճառը, որ Սիմեոն Լեհացին ամեն քաղաք, կամ ամեն տեղ գնալիս տուգանք էր տալիս իրձիու համար32։
Թուրքերի զավթողական քաղաքականության ապացույց էր նրանց կողմից իրականացվող բերդաշինությունը։
Բերդերը նրանց անհրաժեշտ էին՝ժողովրդի դիմադրությունը ճնշելու համար33։
30 Տե′ս Ակինեան Ն., նշվ. աշխ., էջ 207։
31 Տե′ս Ակինեան Ն., նշվ. աշխ., էջ192։
32 Տե′ս նույն տեղում, էջ 193-194։
33 Տե′ս Sevket Pamuk, նշվ. աշխ., էջ 9։
Օսմանյան բերդաշինության մասին տե′ս Հովհաննիսյան Ա., նշվ. աշխ., էջ 21։
Օսմանցիները ունեին հսկայական և ուռճացված բյուրոկրատական համակարգ ու հղփացած պետություն, որը հսկայական ծախսեր էր պահանջում՝բավարարելու համար արքունիքի, բանակի և փաշայական վարչություններիկարիքները։
Իսկ արդեն գանձարանի թերացումը34 սպառնում էր ենիչերների, վարձու սիպահիների և շարքային ասկյարների ըմբոստացմանը։
Սրանով էին հիմնականում պայմանավորված նրանց մշտական կողոպուտներըՇիրվանիի, Արեշի, Վրաստանի հպատակ բնակիչներին35։
Հիշյալ դարաշրջանում Օսմանյան պետությունում հողը բաժանված էրերեք մասերի՝ ուշրիե, խարաջիե և արզ մեմլեքեթ36։
Ուշրիեն մուսուլմաններին պատկանող հողերն էին, խարաջիեն ոչ մուսուլմաններին էր, իսկ արդենարզ մեմլեքեթը պետական սեփականություն կազմող հողերն էին37։
Հողատիրությունը Թուրքիայում կապված էր թուրք ռազմաավատատիրական համակարգի հետ, ըստ որի՝ բաժանվում էին երեք խմբերի՝ ոչ ազատ ավատատերերի, ազատ ավատատերերի և սուլթանի վեզիրների՝ խասերի։
Այս խմբերը տարբերվում էին իրենց հարկային իրավունքներով38։
Այսպիսով, երբ արդեն 17-րդ դարում ակնհայտ էին Օսմանյան կայսրության փլուզման նշանները, այդ պետության տիրապետող շրջանների մոտերբեմն, ինչպես տեսանք, առաջ էր գալիս տագնապի զգացում երկրի ճակատագրի հարցում։
Թեև սուլթանները և վեզիրները չէին կարողանում հասկանալ ու ընկալել պետական քայքայման իսկական պատճառները, սակայնվերջիններս պարզ կերպով տեսնում էին դրա արտաքին դրսևորումները,հարկային մուտքերի նվազումը, ապստամբությունները, խռովությունները,մյուս կողմից՝ փաշաների և ծայրամասային հողատերերի ինքնագլխությունը,կաշառակերությունը, պետական ապարատի բազմաթիվ արատները, ո34 Օսմանյան կայսրությունը դասական կաշառակերության ու կոռուպցիայի երկիր էր։
Լայնտարածում էր ստանում մայրաքաղաքի բյուրոկրատիայի կողմից գանձարանի միջոցներիմխսումը։
Եվ գանձարանի նոր համալրումը ապահովելու համար օսմանյան ղեկավար շրջանակները իրականացնում էին կայսրության հպատակ ժողովուրդների դաժան հարկայինքաղաքականությունը, որն իսկական չարիք էր այդ ժողովուրդների համար։
Կ. Պոլսի բյուրոկրատիայի շրջանում կոռուպցիան ընդունել էր այնպիսի չափեր և դարձել էր այնքան սովորական բան, որ անգամ օսմանյան ֆինանսական գերատեսչությունում կար նաև «կաշառքի հաշվապահություն» անունով հատուկ կառույց, որտեղ զբաղվում էին կաշառքների հաշվառմամբ։
Փաստորեն՝ սրանով պետական գանձարանը օրինականացնում էր կաշառքների «բաշխիչ»համակարգը՝ նրա որոշակի բաժինը վերցնելով իրեն։
35 Տե′ս Sevket Pamuk, նշվ. աշխ., էջ 8։
36 Տե΄ս Զուլալյան Մ., Էվլիյա Չելեբու «Սեյահեթ Նամե»-ն որպես 17-րդ դարի Արևմտյան Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական պատմության աղբյուրներից մեկը, «Պատմաբանասիրականհանդես», № 9, 1986, էջ 130։
37 Օսմանյան Թուրքիայի հողային բաժանումների մասին առավել մանրամասն տե΄ս ՖերիդունԲեյի «Սուլթանների գրություններ» հատվածը։
Տե΄ս Սաֆրաստյան Ա., Թուրքական աղբյուրները Հայաստանի և հայերի և Անդրկովկասի ժողովուրդների մասին, հ. Բ, Երևան, 1964, էջ240-241։
38 Այս մասին տե΄ս առավել մանրամասն վերոհիշյալ հոդվածը՝ Suraiya Faroqhi, Political activity4-6։
րոնց մասին հիշատակում էր նաև Սիմեոն Լեհացին իր աշխատության մեջ։
Եվ քանի որ այդ բոլորն իրենց անմիջական անդրադարձերն էին ունենումպետական և սուլթանական գանձարանի վիճակի վրա, միաժամանակսպառնալիքի տակ էին դնում իրենց գահի անսասանությունը, ուստի օսմանյան պետական գործիչները ժամանակ առ ժամանակ փորձում էին գտնելերկրի ֆինանսների, ռազմական գործի ու վարչության առողջացման ուղիները, բայց գրեթե բոլոր դեպքերում այդ ամենն ավարտվում էր անհաջողությամբ, որը հետագայում արդեն պիտի հանգեցներ Օսմանյան կայսրությանվերջնական վերացմանը։
Մելիք ՄկրտչյանՕՍՄԱՆՅԱՆ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՍՈՑԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐԻԼՈՒՍԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ «ՈՒՂԵԳՐՈՒԹՅԱՆ» ԷՋԵՐՈՒՄ Բանալի բառեր՝ ուղեգրություն, Ջալալիների ապստամբություն, Օսմանյան Թուրքիա,սանջակ, վիլայեթ, փաշայություն, ասկեր, ուլեմա, խարաջ, չիֆթբոզա, Կ. Պոլսի հայկական։
| Սիմեոն Լեհացու «Ուղեգրություն»-ում առկա են սոցիալ -տնտեսական բնույթի բազմաթիվ հարուստ տեղեկությունները, մասնավորապես 17-րդ դարի առաջին չորս տասնամյակների Օսմանյան Թուրքիայի վերաբերյալ։
Հատկապես ուշագրավ են այդ երկրի բնակիչների կենցաղի, ծիսական սովորույթների և առհասարակ ներքին կյանքի վերաբերյալ նրա հաղորդումները։
«Ուղեգրությունը» կարևոր աղբյուր է 17-րդ դարի Օսմանյան Թուրքիայի քաղաքական կյանքի շատ կողմերի, կայսրության լծի տակ գտնվող իրավազուրկ ժողովուրդների, մասնավորապես հայերի ու հույների մասին։
«Ուղեգրության» տվյալները արժեքավոր են նաև Կ. Պոլսի հայկական գաղութի ներքին կյանքի տեսանկյունից ուսումնասիրման համար։
|
ՀԱՇՄԵՆԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ Տոնական օրերը և ավանդույթները ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ Համշենահայերի տոների և ավանդույթների վերաբերյալ ուսումնասիրությունները հիմնականում միակողմանի են: Այս հանգամանքը Թուրքիայի կողմից օգտագործվում է բավականին «արդյունավետ» ՝ դրանք աշխարհին ներկայացնելով որպես «թուրք»: Ուսումնասիրությունը այդ բացը լրացնելու համեստ փորձ է: Մարդու սոցիալական կյանքը բաղկացած է աշխատանքից: Տոներ. Յուրաքանչյուրը, ըստ էության, մի սահման է, որից սկսվում է նոր գործ, նոր կյանք: Արձակուրդներն ու ավանդույթները, որոնց արմատները գալիս են միջնադարից, կարևոր դեր են խաղում համշենցիների մշակութային և սոցիալական կյանքում: Ներկայումս ապաքրեականացման պատճառով վերացվել են մի շարք տարրեր 1: Նոր տարի (ծաղկում) - Սուրբ Christmasնունդ, Սուրբ նունդ: Հնում հայերը Նոր տարին նշում էին գարնանային գիշերահավասարի օրը ՝ մարտի 21-ին, ինչը պատահական չէ: Բնությունը հարություն է առնում գարնան սկզբին, այդ պատճառով էլ հայը այդ օրը դարձրեց Նոր տարի, այն տոնեց ուրախ տոնախմբությամբ ՝ գովաբանելով բնության զարթոնքը, բեղմնավոր տարի աղոթելով աստվածներին (այսօր էլ որոշ արիական ժողովուրդներ, պարսիկներ , Աֆղանցիներ, տարեսկզբը նշում են մարտի 21-ը): Երկրորդ հայկական տարին Նավասարդ 1-ն էր (օգոստոսի 11): Ըստ ավանդության ՝ Հայկ նահապետը Հայոց Ձոր նահանգում սպանեց բռնապետ Բելին ՝ ազատություն շնորհելով նրա ընտանիքին և հետնորդներին: Ենթադրաբար այդ հաղթանակը տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2492 օգոստոսի 11-ին: Հայերը օգոստոսի տոնը անվանել են Նավասարդ, ինչը նշանակում է Նոր տարի: Սիմեոն Երեւանցի կաթողիկոսի օրոք (18-րդ դար) հունվարի 1-ին ընդունվեց նոր տարվա սկիզբը (որը համապատասխանում է քրիստոնեական մի շարք երկրներում ընդունված տարվա սկզբին), կամ նույնիսկ 19-րդ դարից առաջ: Դրա կեսը նշվել է օգոստոսին ՝ Հայաստանի շատ նահանգներում (Սյունիք, Արցախ, Ուտիք): Միայն 20-րդ դարում: Տարվա սկզբին հունվարի 1-ը դարձավ տարվա սկիզբը 2: Համշենցիների Նոր տարին (ծաղկում) համընկնում է Julուլիան տոմարի ժամանակների հետ, երբեմն նրանք նշում են նաև Սուրբ Christmasնունդը: Հուլիսյան օրացույցի Սուրբ ննդյան տոները նախորդում էին Սուրբ Բարսեղ Մեծին նվիրված շաբաթը: Ըստ ժողովրդական օրացույցի ՝ հունվարի առաջին օրերը հայտնի էին որպես Սուրբ Պարսեղի օրեր: Այդ պատճառով հունվարի 1-ը համընկնում է Մեծ պահքի օրերի հետ, և ընտանիքի մեջ տոնը նշելու օրենք է: Տոնական սեղանին դրվում են ծոմ պահող ուտեստներ: Հատուկ ուշադրություն 1 Խաչատրյան J.., Պետրոսյան Ե., Համշենի ամենամյա տոների խաղերը (19-րդ դարի վերջ - 1-ին դար), «Համշեն և համշենահայեր. Գիտաժողովի նյութեր», Երևան-Բեյրութ, 2007, էջ: 223: 2 «Ազգային տոներ (ավանդական և ժամանակակից)», Երևան, 2002, էջ 3: Այն դարձավ մի շարք ուտեստներ, որոնք սուրբ իմաստ ունեին: Նախապատվությունը տրվեց յոթ թվին (յոթ տեսակ), որոնցում գերակշռում էին հացահատիկային ուտեստներն ու խմորեղենը տապակած դդմի միջուկով: 7 տեսակի խմորեղեն նախապես պատվիրել էին ջեռոցում ՝ ընտանիքի անդամների քանակով, որոնցից մեկի վրա նշված էր բախտի նշան: Երեկոյան, մայրամուտից հետո, համշենահայերը Նոր տարին դիմավորեցին հատուկ ընտանեկան ընթրիքով: Նրանք անպայման մի մեծ սափոր ջուր դրեցին սեղանի վրա, 4 վառվող մոմ, որոնք պետք է վառեին մինչ առավոտ: Եղնիկի փոխարեն որպես տոնածառ օգտագործվում էր ձիթապտղի ծառի մի ճյուղ (եղջերուն օգտագործում էին որպես տոնածառ 1900 թվականից), որը զարդարված էր թակած ընկույզով, չոր թզով և խնձորով: Մասնաճյուղը, հավանաբար, մտցվել է ծիսական հացի մեջ (դադարեցնել այն), ինչպես ընդունված էր հույների շրջանում 1: Ամանորի սեղանի վրա պարտադիր էին չամիչով համեմված եգիպտացորենի մի կտոր և եգիպտացորենի ալյուրից կաթով և բուսական յուղով պատրաստված շոգեխաշած (արման), որը մատուցվում էր մածունով: Wheորենի հացը, խորոված դդումով կարկանդակը, ոլոռը, չրերը, ընկույզը մեղրով պարտադիր էին: Նոր տարվա ծիսական համակարգում «առաջինի» մոգական բնույթի հավատքի վրա հիմնված կանխատեսումները վերաբերում են ամբողջ տնտեսական տարվան `իմանալու վերջինիս անվտանգության աստիճանը` համապատասխանաբար ազդելու բնության ուժերի վրա: Այս կերպարներից ոմանք անցել են քրիստոնեական Նոր տարի: Ամենատարածվածն ու տարածվածը որոշ ազգագրական շրջաններում տարվա առատությունը (բարաքը) որոշելու ծիսական սովորույթն է, որը կոչվում է 2 տարի (այլ վայրերում ՝ առանց անունի կրկենիկամ) կլոր, ընկույզաձև հացով, զարդարված զանազան քաղցրավենիքներով: Javավախքում այս սովորույթն էր. Տնային տնտեսուհին Christmasննդյան տոնի լուսաբացին «տարի» դնելով դագաղի մեջ, դրա վրա մեղր լցրեց և հարսնացուներով դուրս եկավ տնից, փայտով հարվածեց գետնին և երեք անգամ ասաց. «Դովլաթ, դու լեռ ես, կիրճ ես, արիտուն» - նույնը Նրանք պարբերաբար ներս են մտնում ՝ մեղր բաժանելով բոլորին Նոր տարին քաղցրացնելու համար, և երեկոյան գուշակության «տարին» պահելով: «Նախորդ» հացը Նոր Նախիջեւանում ավելի հստակ պահեց իր հին տեսքը, ինչը ուղղակիորեն խոսում է Ամանորին նվիրվածության մասին: «Տարին», - գրում է Երը: Շահազիզը, «որը տարվա իրական նշանն է, մեծ, ամբողջ տափակ հաց է: Այն կառուցված է այնպես, որ դրա վրա մի քանի մասեր կամ ճյուղեր հստակ տեսանելի լինեն»: Այդ մասերի կամ մասնաճյուղերի քանակը 12 է `տարվա 12 ամիսների համար, կամ տան անդամների թվին համամասնորեն: »3 Տարվա հացը պատրաստում են Ալաշկերտի «Մուշո» գաղթական գյուղերում: Մյուս ազգագրական շրջաններում գուշակության հացը կլոր էր, զարդարված չրերով և ընկույզներով, որոնց մեջ փողի մեծ մասը դրվում և թխվում էր այդ եղանակով: Ամանորյա գուշակ այդ հացի միջոցով 1 Ավանեսով Հ., Համշենահայ մշակույթի ընդհանուր գծերը, «Մեսրոպ Մաշտոցի համալսարան», 2013, № 6: 2 Լալայան Ե., Javավախք: Հայտնի արձակուրդներ, «Ազգագրական հանդես», № 2, գիրք Բ, Թիֆլիս, Վրաստան, 1897, էջ 246: Շահազիզ Երևան, Նոր Նախիջևան և Նոր Նախիջևան բնակիչներ: Itesեսեր և սովորույթներ, «Ազգագրական հանդես», № 9, գիրք 9, Թիֆլիս, Վրաստան, 1902, էջ 5: 3 Նույն տեղում: Նոր տարվան նվիրված այդ հացով գուշակությունն այժմ կյանքից դուրս է: Միայն տարեցներն են հիշում, որ այս սովորույթը եղել է իրենց մանկության տարիներին: 4 Մխիթարյան Աղ., Տարվա հայտնի տոներ, «Էմինյան ազգագրական ժողովածու», հ. Ա, № 1, Մոսկվա-Ալեքսանդրապոլ, 1901, էջ 261: Իրավիճակն այսպիսին էր. Հացը կտրում էին ըստ ընտանիքի անդամների քանակի (իսկ համշենցիները նկատի ունեին անասուններ) և բաժանվում յուրաքանչյուրին: Գուշակության ծեսերը ներառում էին ազգագրության այլ ձևեր: Համշենահայերի տնային տնտեսուհի Բ.Թորլաքյանի խոսքով ՝ խնձորներից մեկում թաքցրել է բախտի նշանը ՝ մետաղադրամ, իսկ որոշ ազգագրական շրջաններում մետաղադրամների փոխարեն օգտագործել են չիր և քար 2: Ընտանիքի ղեկավարը կտրեց խնձորը և բաժանեց այն բոլորի միջև: Ով ընկնում էր նշանի տակ, համարվում էր ուրախ և հաջողակ մինչև տարեվերջ 3: Բայց դժվար է պատկերացնել, թե որքան մեծ կլիներ այդ խնձորը ամբողջ ընտանիքին գոհացնելու համար: Ըստ դաշտային ուսումնասիրությունների, սեղանին դրվել է խնձորով լի մատուցող (ընտանիքի անդամների քանակով), որի մեջ մեկում տանտիրուհին տեղադրել է արծաթե մետաղադրամ 4: Բոլորը հույս ունեին, որ խնձորը փողով կդառնա իրենց բաժինը: Ըստ հավատալիքների, երջանիկ մարդը երջանկություն և հաջողություն է բերում ոչ միայն իր ընտանիքին, այլև այն ընտանիքին, որի տանը նա առաջին անգամ ոտք դրեց Նոր տարում: Ռուսական միջավայրում նրան անվանում էին առաջին այցելու (polaznik): Հայերի մեջ առաջին այցելուի բարության հանդեպ հավատը պահպանվել է մինչ օրս: Նշանի տերը առավոտյան գնաց աղբյուրը ջրի համար, լցրեց տան բոլոր ջրամբարները: Նրա պարտադիր ու հզոր պարտականությունն էր տան կենդանիներին ծիսական կերակուրով կերակրելը: Մտնելով գոմ ՝ նա նախ ցորենի հատիկներ ցողեց անասնագոմի անկյուններում, ապա կենդանիներից յուրաքանչյուրին առանձին կերակրեց եգիպտացորենի խաշած միջուկի արմատով, իսկ վերջում նա թեթեւակի հարվածեց կենդանիներին, որպեսզի նրանք պտղաբեր լինեն: Այդ գործողության ընթացքում, արտասանելով շնորհավորական խոսքեր, նա կրկնել է «ալ պարի, դուլ պարի, խեր աչար, էկ տուսիկ» անհասկանալի արտահայտությունը: Ritualեսի նպատակը Նոր տարում բերքի առատության, կենդանիների բերրիության և մարդկանց առողջության ապահովումն էր: Նոր տարին Սիսիանում շատ աղոտ էր, քանի որ նրանք նշում էին հայկական Նոր տարին ՝ Նավասարդ 1-ը: Ոչ մի շնորհավորանք չեղավ: Երբեմն միայն հարազատներն էին հավաքվում, ուտում, խմում ու ուրախանում 5: Սիսիանի նման, Գանձակի Նոր տարին էլ աղոտ էր: Խանութներն ու արհեստանոցները փակ չէին, ուստի շատ քչերն էին այցելում միմյանց: Առավոտյան քաղաքում կատարվում էր վաղ պատարագ, որպեսզի տարին լավ անցնի: Այցելելով միմյանց ՝ նրանք շնորհավորեցին միմյանց Ամանորը, մաղթեցին առողջություն և հաջողություններ: Այցելուներին հյուրասիրեցին սուրճ, ընկույզ և տոստ: Գյուղերում նրանք իրար խնձոր կամ կիտրոն էին տալիս, օղի և չոր մրգեր մատուցում: Ոմանց մեջ դռան առջևը զարդարում էին կարմիր թելերով, որպեսզի Նոր տարին նշվեր 6: Ինչպես հայկական այլ ազգագրական շրջաններում, Արցախում քրիստոնեական տոները ձուլվել են հեթանոսական ծեսերի հետ: Տարբեր տարիքի մարդկանց լայն մասնակցությունը արձակուրդներին արտահայտվում էր ոչ թե հոգևորականների մասնակցությամբ պատարագներով և երթերով, այլ 1 Օդաբաշյան Ա., Նոր տարի հայ ժողովրդական օրացույցում, հայ ազգագրություն և բանահյուսություն, Երևան, 1978, էջ 9, էջ 52-53: 2 Ավանեսով Հ., Համշենահայերի արձակուրդներն ու ավանդույթները հայկական մշակույթի համատեքստում, «Համշեն», 2013, № 16: 3 Մանրամասների համար տե՛ս «Բ. Թորլաքյան» հիմնադրամ, հ. 4, էջ 226: 4 Տե՛ս: Խաչատրյան հիմնադրամ, Հայկաձոր, պատմող ՝ Վարդան ukուկասյան: 5 Լալայան Ե., Հայտնի արձակուրդներ, «Ազգագրական հանդես», Թիֆլիս, Վրաստան, 1898, գիրք Z, № 1, էջ 249: 6 Լալայան Ե., Հայտնի արձակուրդներ, «Ազգագրական հանդես», Թիֆլիս, Վրաստան, 1900, գիրք Z, № 6, էջ 363: ժողովրդական զվարճանքների հետ: Այստեղ ոչ այնքան եկեղեցին է ներթափանցել հասարակական անձնական կյանք, որքան վերջինս եկեղեցի: Եղել են տոներ, որոնք եկեղեցու կողմից ընդհանրապես չեն նշվել: Այդպիսին էր Նավասարդը, որն, ի տարբերություն այլ բնակավայրերի, Արցախում նշվում էր ոչ թե օգոստոսի 11-ին, այլ նոյեմբերին, որը խորհրդանշում էր տնտեսական տարվա ավարտը 1, ինչպես դա եղել է հին ժամանակներում: Մինչ վերջերս այն կայուն էր Արցախի բոլոր գյուղերում: Shիշտ է, Շուշիում դա մոռացվեց. Փոխարինվեց հունվարի 1-ի տոնով, փոխայցելություններով և շնորհավորանքներով, բայց Նավասարդ 2-ի նախօրեին գյուղացիները շարունակում էին թխել տարբեր տորթեր (կաթնամթերք, քաղցրահամ ականջներ), պատրաստել գառ և ցորեն, բոլոր նոր հագուստներն ու կոշիկները գնվել են երեխաների համար (սովորույթը տարածվել է բոլոր ազգագրական շրջաններում և հիմնականում պահպանվել է): Այդ տոներին հարազատներն ու ընկերները փոխանակում էին նվերները (այս ավանդույթը մինչ օրս պահպանվում է): Հատկանշական է, որ այդ օրը տանտերերը հատկապես շնորհավորում էին գյուղի տանտիրոջը `քահանային և նրանց խնձոր ու գինի էին տանում: Բակում ծառերից կախված էին կարմիր կտոր և կարմիր կտորի տարբեր կտորներ (Սոս) 3: Ընդամենը հարյուր տարի է, ինչ հայերը, ընդօրինակելով օտարերկրացիներին, նշում են Նոր տարին ձմռան կեսին: Դա արդեն սովորություն է դառնում: Արևասեր հայը դժվարանում է համակերպվել հունվարի 1-ին Նոր տարին դիմավորելու սովորույթի հետ, իսկ մարտի 21-ը գալուն պես հայը հիշում է իր առաջին Նոր տարին 4: Սուրբ Christmasնունդը նշվում է ողջ քրիստոնեական աշխարհում և խուռնեմ հավատացյալների հանդիսավոր արարողությամբ: Վաղ քրիստոնեության մեջ Հիսուսի ծնունդը հայտնի էր որպես Աստվածահայտնություն: 2-րդ դար Աստվածահայտնության տոնը նշվում էր հունվարի 6-ին, իսկ 4-րդ դարում: Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու որոշմամբ ՝ Հիսուսի ծնունդը նշվեց դեկտեմբերի 25-ին, իսկ մկրտությունը ՝ հունվարի 6-ին: 5-րդ դ. Սկսվեցին Սուրբ Birthննդյան բոլոր քրիստոնեական եկեղեցիները 1: Այս հայկական ավանդական տոնը սկիզբ է առել XX դարում: Սկզբունքները, որոշ փոփոխություններով, պահպանվեցին Սյունիքում, Գողթնում և Պարսկահայաստանում, որտեղ Նավասարդը ժամանակի առումով տատանվում էր ամռան վերջից մինչև ուշ աշուն: Չնայած իրենց մասնակի առանձնահատկություններին ՝ Նավասարդի ծեսերն ունեին մի շարք ընդհանուր առանձնահատկություններ: Դրանք հիմնականում նշվում էին աշնանը ՝ համընկնելով բերքի, այգեգործության, այգիների հետ և միևնույն ժամանակ հանդիսանում էին գյուղատնտեսական աշխատանքային պայմանագրերի եզակի ծիսական սահման: Լոռու, Տավուշի, Սյունիքի և Գողթնի հետ Karabakhարաբաղի ժողովրդի տոնական արարողությունների նմանությունները պայմանավորված են աշխարհագրական դիրքով և միգրացիոն շարժումներով: Մկրտչյան Ս., Արձակուրդներ Karabakhարաբաղի ժողովրդի ավանդական կյանքում, «Լեռնային Karabakhարաբաղի Հանրապետություն. Անցյալը, ներկան և ապագան» (միջազգային գիտաժողովի նյութեր), Երևան, 2007, էջ 397: 2 Լալայան Ե., Վարանդա, «Ազգագրական հանդես», Թիֆլիս (Վրաստան), 1898, գիրք Գ, № 1, էջ 338-349: Նույնի, Գանձակի նահանգ, «Ազգագրական հանդես», Թիֆլիս (Վրաստան), 1900, գիրք Z, էջ 232-382: Լիսիցյան փող., Լեռնային Karabakhարաբաղի հայերը (ազգագրական ակնարկ), ՀԲ, հատ. 12, Երեւան, 1981, էջ 67-73: Դադյան Խ., Jeanան-Գյուլումս: Վարանդայի բանավոր գրականությունից, «Ազգագրական հանդես», Թիֆլիս, Վրաստան, 1908, գիրք XVIII, էջ 25-32: Իսրայելյան Ս., Լեռնային Karabakhարաբաղի Պիրջամալ, Նախիջևանի ազգ Շուշի քաղաքի ազգագրական նյութեր, 1970, ՀՀ ԳԱԱ HAI ABA, մաս I և II (N 355-356), 48: Գրիգորյան Գ., Karabakhարաբաղի (Սպանդարյան գյուղ) ազգագրական նյութեր, 1970-1971, Երեւան, ՀՀ ԳԱԱ ՀԱԻ ԱԲԱ, 19, մասեր I, II, տետրեր I, II, III, IV: Վարդանյան Ս., Լեռնային Karabakhարաբաղի Ինքնավար Մարզի Շուշիի շրջան, 1970 թ. Հունիս-հուլիս, ՀՀ ԳԱԱ ԳԱԱ, տետր NNFF VII, էջ 6189: Hazազիյան Բ., Karabakhարաբաղ, Տարբեր ժամանակներ, սկսած 1973 թվականից, ՀԱԳԱ ԳԱԱ HI BBA, տետր 1: Բեգյան Մ., Լերին agագիր գյուղի ավանդական սովորույթները, արհեստներն ու ծեսերը, Երեւան, 1985, ՀՀ ԳԱԱ HAI ABA, մաս III, IV, 11/150: Hazազարյան Ն., Գանձակի նահանգի հայկական բնակավայրեր (Ելիզավետպոլ) և պատմական ճարտարապետական հուշարձաններ: Գյուլումներ (Բարսում, agագիր, Խաչակապ), Երեւան, 1984, HAI ABA, ՀՀ ԳԱԱ, 5/116, թուղթ: 4 3 «Հայ ժողովրդի ազգային տոները», խմբ. ՝ Կ. Մեսրոպյան, մաս Ա, Ստեփանակերտ, 2003, էջ 8-9: 4 Խաչատրյան Հ., Հին հայ զվարճացողների, Երեւան, 2003, էջ. 114: Հայ եկեղեցին, հավատարիմ մնալով հին սովորույթին, հունվարի 6-ին շարունակում է նշել Աստվածահայտնության, theննդյան և Մկրտության տոնը: Christmasննդյան տոնի առաջին օրը `առավոտյան և երեկոյան, համշենցի հայերը« կատայ »էին բաժանում ժամերին, որը հացահատիկի հաց է: Wheորենը խառնվում էր եգիպտացորենի ալյուրի (եգիպտացորենի) ալյուրի, մի քիչ մեղրի ջրի կամ «բեկմեզի» հետ: Կատուները բաժանվում էին Սուրբ Հինգշաբթի օրը Easterատկի տոնին: Նոր Նախիջեւանում Սուրբ Christmasննդյան մոմավառությունը սկսվեց շատ շուտ և ավարտվեց համեմատաբար շուտ: Եկեղեցում, եպիսկոպոսներից շատերը ծառայության սկզբից մինչ պատարագը կանգնած էին վառված մոմերով: Դանիելի գիրքը, ինչպես և այլուր, այստեղ կարդացել է երեխաներից մեկը, օրինակ ՝ Սեդրակի, Միսակի և Աբեդնակովի խոսքերը, որոնք արտասանել են միայնակ կանգնած երեք երեխաներ: «Օրհնություն» -ը երգում են բոլորը միասին `մոմավառության ընթրիքի համար: Բացի սովորական կերակրատեսակներից, ձկան շոգեխաշածից, տապակած և խաշած ձուկից, այն անպայման պատրաստվում է պատրաստի կուբաթ, որն ուտում են ձկան շոգեխաշածով: Կուբատը նման է ռուսական կարկանդակին, բայց այն ավելի նուրբ է, պատրաստվում է ավելի շատ համով, ավելի համեղ է, քան սովորական կարկանդակը 3: Արցախում այս տոնն ավելի քիչ է ենթարկվել հեթանոսական տեղական գույների: Նախորդ օրը նրանք թխում էին անալ կարկանդակ յուղով, ալյուրով և ընկույզով, որի մեջ նախօրոք խառնվում էին ոլոռը, լոբին կամ մանր մետաղադրամները ՝ որպես իշխանության նշան: Այս կրկնությունը հանդիսավոր կերպով կտրվեց ամբողջ ընտանիքի և ընտանիքի անհայտ կորած անդամների, կենդանիների և նունսիքշանի ներկայությամբ (Նոր տարվա ընթացքում համշենցիների շրջանում այս ավանդույթը տարածված էր): Ով ստանում էր օժիտ, ընտանիքի բարեկեցությունը պետք է հիմնվեր նրա վրա ամբողջ տարվա ընթացքում: Այս սովորույթը լայն տարածում ուներ հայկական բոլոր ազգագրական մարզերում 4: Տոնի հիմնական գործողությունները միայն այդ օրերին խաղացած պարտադիր խաղերն էին, որոնք ծիսական արարողություններ էին, որոնք կատարվում էին որոշակի գրով, երգով ու պարով: Սուրբ masննդյան դիմակահանդեսները փոխակերպման հետ խաղերը կապում են տարվա առաջին օրերին տրված մոգական նպատակի հետ, ինչը լավ սկիզբ և բարեկեցություն էր ապահովում: Տիրոջ մկրտությունը: Համշենահայերը եկեղեցական կարգով նշում էին մկրտության օրը: Առավոտ կանուխ բոլորը գնում էին եկեղեցի ՝ մասնակցելու պատարագին: Ըստ բանահյուսության տրամադրած տեղեկատվության ՝ հին մկրտության ժամանակ, Bրօրհնեքի ժամանակ, խաչը նետվել է ծովը, իսկ լողորդները մտել են խաչը հանելու համար: Խաչի մկրտության արարողությունը կատարվեց եկեղեցու լողավազանում: Սուրբ փառատոները, մրցումները, խաղերը և տոնավաճառը եկեղեցու բակում անցկացվել են Սուրբ daysննդյան, Bրօրհնեքի և Մկրտության տոների պատարագից երեք օր անց, որի ընթացքում նրանք երգել և պարել են և կազմակերպել ձիարշավ 5: Տյառնընդառաջ: Theննդյան օրվանից 40 օր անց տեղի ունեցավ Տյառնընդառաջի Տրնդեզը: Տների բակերում վառվում էին կրակները և լցվում դրանցով: Խարույկները մարելուց հետո նրանք խնամքով ծածկեցին խարույկի մոխիրը, որը սրբազան է համարվում, իսկ առավոտյան կանխատեսումներ արեցին դրա նկարներով: Եթե մոխրի վրա նկարը նման էր կենդանու ոտնահետքերի, հատկապես այծի սմբակի, ապա տվեք նրան «Հայ ժողովրդի ազգային տոները», մաս Ա, էջ 10-11: 2 Muradiants Y., Համշենահայեր, «Ազգագրական հանդես», Թիֆլիս, Վրաստան, 1900, գիրք Z, p 6, էջ: 157 թ. 3 Shahaziz Yer., Pp. 9,12. 4 «Հայ ժողովրդի ազգային տոներ», մաս Ա, էջ 12: 5 Ավանեսով Հ., Համշենի հայկական տոների ավանդույթները հայկական մշակույթի համատեքստում, «Համշեն», 2013, № 17: Նա պետք է լիներ արդյունավետ և հաջողակ: Տյառնընդառաջի հրդեհը համարվում էր բուժիչ, այրելով բոլոր հիվանդությունները: Գանձակի նահանգում նորապսակները եկեղեցու բակում սառը ծառի ճյուղեր էին բերում: Եթե նորապսակը չկատարեր այս պարտավորությունը, քահանան տուգանում էր նրան 40-ից 50 կոպեկով: Երեկոյան եկեղեցու ջահից վերցված մոմով դռնապան կոչվող խարույկ վառեցին: Նորապսակները երեք անգամ շրջվեցին ու վերջապես երեք անգամ թռան դռնապանի վրայով: Երեխաները կանգնած էին խարույկի շուրջը ՝ գրկելով հավի միս, այնպես որ հավերը մեծ պահքի ընթացքում հաճախ ձվեր էին դնում, իսկ հետո կարիճով վերադառնում տուն: Մաքրողներից ոմանք նրանց պահում էին Easterատկի գիշերը թաթախված «կաթնային նավակի» մեջ և թրջվում այդ կերակուրի մեջ: Տրնդեզի մոխիրները լուծվում էին ջրի մեջ, տալիս էին նորածիններին հեշտությամբ խմելու, իսկ հիվանդներին ՝ բուժելու: Արցախում, Տեառնընդառաջի նախօրեին, նորապսակները մի գիհի փունջ բերեցին եկեղեցու բակ և պատրաստեցին մեծ խարույկ. Հիմքում խաչ էր, իսկ վերևում ՝ քառակուսի: Theամերգությունից հետո նա աղոթում էր եկեղեցու դիմաց: Նորապսակները եկեղեցուց բերված մոմերը բոլոր կողմերից բերեցին խարույկին ու վառեցին խարույկը: Սովորաբար խարույկով ոչ ոք չէր թռչում: Դա արվել է միայն շատ քիչ գյուղերում (Վաղուհաս) տղաների կողմից, ավելի հազվադեպ ՝ աղջիկների և չծնված կանանց կողմից 1: Բարեկենդան: Հնում Բարեկենդանի սկիզբը պայմանավորված էր գարնան գիշերահավասով: Ենթադրվում էր, որ այդ ժամանակահատվածում տեղի են ունեցել ձմեռային և գարնանային (ամառային) մարտեր: Ըստ դիցաբանական մտածողության, մարդիկ անհրաժեշտ են համարել իրենց մասնակցությամբ օգնել բնության ուժերին, ինչը հնարավոր էր մարտ-մրցակցային խաղերի, կախարդական գործողությունների միջամտությամբ: Համշենահայերի բարեկենդանը տևեց երկու շաբաթ: Dinnerաշի առատ սեղանը, փոխայցելությունները, շնորհավորանքներն ու նվերները պարտադիր էին բոլոր օրերի համար: Նրանք հավատում էին, որ անկախ նրանից, թե ինչպես եք տոնում բարեկենդանը, այն կշարունակվի ամբողջ տարվա ընթացքում: Յոկանը և բերան պարտադիր ուտեստներից էին: Յոկան պատրաստվում է հետեւյալ կերպ. Նրանք ցորենի ալյուրից վերցրին նախապես թխած երեք վարդագույն լավաշ, այն թաթախեցին ջրի մեջ և մեղմացրին: Փափկացնելուց հետո կտրեցին այն, յուրաքանչյուր կտորին հալված յուղ քսեցին, ապա յուղով տապակեցին: Նրանք նորից վերցրին լավաշը բերանի համար, ներծծեցին այն և փափկացրեցին, այնուհետև յուրաքանչյուր կտորի մեջ լցրեցին տապակած բրնձով, սոխով, գազարով (կաթով), չորս կողմերից լավաշը ծալեցին, ապա տապակեցին յուղի մեջ: Բարեկենդանի ընթրիքներն ավարտվեցին կարմիր ներկված ձվի համով: Սա կոչվում էր բերանը փակելը, քանի որ Մեծ պահքի յոթ շաբաթը ձվի պաս էր մինչև Easterատիկ: Հարսանիքները տեղի էին ունենում հիմնականում Բարեկենդանը, որի երկու շաբաթվա բոլոր օրերը համարվում էին արձակուրդ: Երեկոները տղամարդիկ, հավաքվելով ինչ-որ մեկի տանը, հրավիրում էին հեքիաթասացների, երաժիշտների, տիկնիկահարների (ղարագտոզ), ապա երգում և պարում: Կանայք հավաքվելու են առանձին: Այս ժամանակահատվածը լի էր թատերական խաղերով, որոնք հիմնականում ուղղված էին կենդանիների պարարտացմանն ու վերարտադրությանը, բերքի առատությունն ապահովելու մոգական գործողություններին: Այդ օրերին ամբողջ գյուղը հավաքվում էր դաշտերում ՝ դիտելու գոմեշների, ցլերի, այծերի, խոյերի կամ շների կռիվները դաշտերում: Ա «Հայ ժողովրդի ազգային տոները», մաս Ա, էջ 21-22: Այն համարվում էր հարսնացուի և փեսայի ամուսնական զույգի մի տեսակ ներկայացում: Սա ժողովրդական թատրոնի ամենապարզ տեսակներից մեկն է: Բջջային խաղերը տարածված էին Համշենի բոլոր բնակավայրերում: Javավախքում ընդունված է Բարեկենդանը կանչել Պահքից միայն մեկ շաբաթ առաջ, բայց գյուղերում այդպես չէ: Նրանց կառնավալը տևում է ուղիղ երկու շաբաթ ՝ սկսած պահքի 1-ից անմիջապես հետո: Նախիջևանցիները «ցտեսություն» են ասում բարեկենդանը, նրանք ամբողջ շաբաթն անցկացնում են, մանավանդ վերջին երեք օրը միասին հավաքվելով ՝ «նստած ուտելու», ուտելու, քաղաքի հարևանները բարակ սահնակներով և գյուղացիներով փողոցով քայլող փողոցով: «ցունաներ» ու զվարճանալ: Բարեկենդանը Արցախի ամենաերջանիկ գյուղական ժամանակն էր: Չնայած ամենուր դեռ ձյուն էր գալիս, բոլոր տարիքի մարդիկ զբաղվում էին զվարճանքներով, հատկապես հինգշաբթի օրերին, երբ տղամարդիկ և կանայք դադարում էին աշխատել, երեխաների նման զվարճանալ և խաղալ խաղեր: Հին մարդիկ չէին հապաղում միանալ այս կամ այն խմբին, որը խաղում էր գնդակ խաղալու համար: Գնդակը կարում էին կտորի կտորներից, և դրա մեջ լցնում էին բուրդ կամ մազ: Խաղացողների մի խումբը փայտով փորձում էր գնդակը դեն նետել, մյուսը ՝ 2: Մեծ հովիվ Մեծ պահքի նախօրեին տան պառավը պինդ խմորից պատրաստում էր չախ (ավիկ), դնում 7 փետուր ու կախում առաստաղից ուշ գիշերը: Ամեն շաբաթվա վերջ նա փետուր էր հանում: Չարխ ավիկը սեզոնային, ծիսական օրացույց է, արևի խորհրդանիշը: Առաջին շաբաթը կոչվեց կոկոսի շաբաթ, որը համարվեց անբարենպաստ աշխատանքի համար: Հնարավոր է ՝ Օրչարհավիկին անվանում էին «կոկորաս-ակլորիկ», ինչպես Հայաստանի շատ գավառներում ՝ ակլատիզ-գոգորոզ (աքլորիկ): Ըստ Հ. Մուրադյանի, այդ շաբաթվա յուրաքանչյուր օր ուներ որոշակի առանձնահատկություններ, որոնք բնութագրում են այդ օրը. Երկուշաբթի - ցեց - ցեց ամբողջ տարվա ընթացքում (եթե նա չի ծոմ պահում), երեքշաբթի - սելտուն - սելթար, անձրևոտ օր, չորեքշաբթի ՝ գելթուն - գայլի օր, հինգշաբթի - քամոտ տուն - քամի. «Ուրբաթը մկանային արձակուրդ է. եթե աշխատեն, մկները կբազմանան, շաբաթ օրը ցավոտ, եթե աշխատեն, հիվանդությունները կդնեն տանը»: Բոլոր օրերը կոչվում են արձակուրդ: Հայաստանի բոլոր գավառներում կիրակնօրյա փոխարեն տոնն օգտագործվում էր հունարեն Կիրիակոս (քանոն) բառից: Մեծ պահքը ամբողջ ձմռան վերջին ժամանակահատվածն է, Քրիստոսի տառապանքների վերջը, այն ամբողջությամբ դրսեւորվում է տառապանքների շաբաթվա բոլոր ծեսերում: Այդ ժամանակահատվածում ամեն շաբաթ ընտանեկան պատարագ-ընթրիք էին տալիս ի հիշատակ հանգուցյալի: Երբեմն պատարագից հետո կերակուր էին տալիս մի քանի ընտանիքներ կամ մի ամբողջ թաղամաս: Easterատկի նախապատրաստությունները սկսվել են տառապանքների շաբաթվա ընթացքում: Ձվերը եփեք հինգշաբթի օրը ՝ ըստ ընտանիքի անդամների քանակի, ներկեք շաբաթ օրը: Նրանք ձվերը ներկեցին հնարավորինս `տոնական սեղանին դնելու, հարազատներին ու ընկերներին նվերներ տալու համար: Շաբաթ օրը մայրիկ մտնելուց հետո նրանք բացեցին ծոմապահությունը և սկսեցին theատկի տոնը: Յուրաքանչյուր ընտանիքի սեղանին դրվում էր փլավ չամիչով և բրինձով, կաթնապուր, էոկա, եփած եգիպտացորեն, ցորենի հաց, եգիպտացորենի ալյուրից պատրաստված շիլա Թրջելը սկսվեց ձվով, 1 Lalayan E., Javakhk, p. 254 թ. 2 «Հայ ժողովրդի ազգային տոներ», մաս Ա, էջ 27: Theիսական կերակուրը համարվում էր ձու: Քանի որ Սեւ ծովի ափին ցորեն հազիվ էին աճեցնում, համշենցիները ցորենի հացը տոնական ուտեստ էին համարում 1: Պահքի ընթացքում նախիջևանցիները ասում են «Աղացք», այսինքն ՝ աղուհացիներ: Միմյանց շնորհավորելիս ասում են ՝ «Շնորհավոր Ախաթսկ»: Javավախքում, համարյա հոգնած կառնավալ ուտելուց, երեկոյան մի քանի ձու կերան, հետո լվաց ձեռքերը, ողողեցին բերանը և պառկեցին: Ատիկ Կիրակի օրը հանդիսավոր պատարագի, շնորհավորանքների և ընթրիքի օր էր: Բոլորի հիմնական զբաղմունքը ձվի խաղերն էին: Խաղի տեսակներից մեկը ձու ծեծելն էր: Ում ձուն կոտրվեց, նա կորցրեց: Կոտրված ձուն հաղթող էր: Երկրորդ տարբերակը բլուրից գլորվելն էր: Էռնա-գփչուշն այդ տոնի գլխավոր խաղերից մեկն էր: Նրանք երգում և պարում էին ամբողջ օրը ՝ ուրախանալով, որ Քրիստոս հարություն է առել: Շատերը շաբաթ օրը ծոմ են պահում և անհամբեր սպասում են երկրպագության: Շատերը գնում են քահանայի մոտ և ստիպում նրան անմիջապես սկսել երկրպագել: Կիրակի վաղ առավոտյան, երբ, ըստ մարդկանց, լույսը ընկնում է նահատակների վրա, նրանք գնում են գերեզմանատուն մոմ վառելու: Theաշելուց հետո քահանան շտապում է օրհնել տները: Այստեղ խմորիչը, աղը, խունկը, հացահատիկը, ջուրը դրվում են կոլլարի, կոլլարի տակ, կոկոններն ու ձվերը, որպեսզի դրանք օրհնվեն և բազմանան: Հետո նրանք գնում են միմյանց տուն, ասում «Քրիստոսը հարություն առավ մեռելներից», «Օրհնյալ է Քրիստոսի հարությունը», սեղմում են ձեռքերը և համբուրվում: Շնորհավորելուց հետո տանիքները հավաքվում են և պայքարում ձվերի դեմ 3: Այս ամենը բնորոշ էր բոլոր ազգագրական շրջաններին, բայց Համշենցիների theատկի սեղանին կար մի տապակած խոզ, որի բերանում ներկված ձու կար: Նոր կիրակի: Easterատիկից հետո հաջորդ կիրակին կոչվեց Նոր կիրակի, որը ուխտի օրն էր: Համշենցիները հիմնականում գնում էին Տրապիզոնից 10 կմ հեռավորության վրա գտնվող Սուրբ Հարություն կամ Սուրբ Փրկիչ եկեղեցի: Հնում սրբարանը գտնվում էր լանջին: Ավելի ուշ տեղը հավասարեցվեց: Միանգամից հնարավոր դարձավ տեղավորել մոտ 150 մարդ: Յուրաքանչյուր գյուղ իր տեղն ուներ: Հնում այստեղ էին հավաքվում քաղաք-գյուղի իշխանությունները, մարզպետները, գյուղացիները, հիվանդներն ու դյուրահավատները, բոլոր նրանք, ովքեր երազում էին ապաքինվել: Նրանք զոհաբերեցին այծ կամ խոյ, կարմիր աքաղաղ, որը ստիպված էին զերծ պահել բնական աղետներից, հիվանդություններից և չարիքից: Եղել են գոհունակության նվիրատվություններ: Միայն նա, ով ազնիվ էր, ուներ մաքուր ձեռքեր, հարգված էր և ուներ Մատաղի կենդանուն մորթելու համբավ: Երեք անգամ զոհին սրբարանի շուրջ շրջելուց հետո ականջը կտրեցին, արյունը տարածվեց նվիրյալի ճակատին, ձեռքերին, լեզվին, իսկ երբեմն ՝ գլխին ու մազերին: Այս ավանդույթը մինչ այժմ տարածված է հայկական բնակավայրերում: Սպանվածի գլուխն ու ոտքերը մնացել էին սրբավայրում: Եղել են մրցույթներ, նրանք երգել և պարել են շուրջպարեր: Տղամարդիկ ամենաշատն էին պարում, նրանց արագ ու բարդ պարերը: Կանանց աղջիկներն առանձին պարում էին: Այսօրվա տոնավաճառների բացումը կապված էր այդ օրվա հետ 4: Հայոց ցեղասպանությունից հետո քրիստոնյա համշենցիները տարածվեցին ամբողջ աշխարհում, այլևս անհնար դարձավ այցելել նրանց սրբավայրերը, այդ պատճառով տոնը նշվում էր վերաբնակեցված քաղաքներում և գյուղերում: Համբարձում. Տոնը կոչվում էր «սպիտակ ծաղիկների տոն» եւ նշվում էր մայիսին: Սրբավայրը Տրապիզոնից 3 ժամ հեռավորության վրա գտնվող Լուսաղբյուրն էր: Երիտասարդ 1 Խաչատրյան J.., Պետրոսյան Ե. 2 Լալայան Ե., Javավախք, էջ 264-265: 3 Նույն տեղում: 4 Նույն տեղում, էջ. 272-273թթ. Աղջիկները, բարձրանալով լեռները, ծաղիկներ ու ջուր էին հավաքում, դնում էին կրծքանշանները (մատանի, ականջող, բրոշ, կոճակ, մետաղադրամ) և գուշակումներ անում: Բախտ բերողը մեր բախտն է, իսկ կաթսան կոչվում է բախտ: Հավաքվեք խնձորի ծառի տակ, երգեք քառյակ և հանեք ցուցանակ, որը, ասվում էր, որ բախտավոր է: Գուշակությունից հետո նրանք ջուր չէին թափում, այլ քսում էին նրանց գլխին, որպեսզի մազերն առատ լինեն: Համբարձման ծիսական կերակուրը կաթնաշոռ էր: Այդ պատճառով համբարձմանը տրվեց յուղի, կերակրի, օրվա անունը: Օրվա մասին կա լեգենդ: Համբարձման ժամանակ գերեզմանաքարը ցանկանում էր Քրիստոսի հետ երկինք բարձրանալ: Քրիստոսը բռունցքով ցած իջեցրեց քարը, և քարը մնաց անշարժ: Քրիստոսը համբարձվեց 9 օր վել հյուրընկալվեց հրեշտակներից մեկին: Դրա համար համշենցիները ծոմ պահեցին 9 հրեշտակների հետ 1: Վարդավառ: Վարդավառը կամ Քրիստոսի Պայծառակերպությունը Հայ Առաքելական եկեղեցու 5 տաղավար տոներից մեկն է: Այն նշվում է Easterատիկից 98 օր անց `հունիսի 28-ից օգոստոսի 1-ն ընկած ժամանակահատվածում: Տոնի պատմությունը սկիզբ է առել հեթանոսական ժամանակներից: Վարդավառի տոնը կապված էր հայկական դիցաբանության մեջ ջրի, սիրո, պտղաբերության ու գեղեցկության աստվածուհի Աստղիկի հետ: Վարդավառի տոնը նշվեց ժողովրդական մեծ տոնակատարություններով: Վարդեր նվիրեցին Աստղիկին, աղավնիներ բաց թողեցին և ջուրը միմյանց վրա ցանեցին 2: Պիրոն, անդրադառնալով համշենցիների կողմից Վարդավառ տոնելու ավանդույթին, գրում է. «Վարդավառում զոհեր են մատուցում, ուխտ անում իրենց ավերված վանքերին ու եկեղեցիներին: Շեյխ-ուլ-իսլամը կարգադրել էր, որ իրենք ՝ հեմշինցիները, Վարդավառը չտոնեն, բայց նրանք ասում էին, որ եթե նույնիսկ իրենց թնդանոթի բերանը կապեն, ապա պետք է նշեն: Արցախում առանձնահատուկ երեւույթ էր Նուրինի ներկայությունը Վարդավառ ծիսական համալիրում, մասամբ, չնայած այն հանգամանքին, որ նրանցից յուրաքանչյուրը առօրյա կյանքում պահպանում էր ժամանակի ծիսական ինքնապատկերման հատկությունը 4: Karabakhարաբաղ Նուրինը («Գոդի», «olոլի») կատարում էր ինչպես անձրևազերծ, այնպես էլ վնասակար տեղումները կանխելու գործառույթ 5: Այսպիսով, դիտելով Համշենի տոները և ավանդույթները հայկական մշակույթի համատեքստում, մենք նպատակ ունեինք հերքել թուրք «գիտնականների» կողմից շրջանառվող «թուրքական արմատներ» ունեցող համշենցիների ազգագրական թեզը: 1 Muradeants Y., p. 158 թ. 2 «Վարդավառի ավանդույթը Կավրոնում», թարգմանիչ ՝ Ա. Քարտաշյան, «Ձայն Համշենի», 2013, № 7-8: 3 Պիրո, Տաճկացաց հայեր, «Նոր-Դար» թերթ, Թիֆլիս (Վրաստան), 21 դեկտեմբերի, 1893 (№ 227): 4 Տավուշում, Համշենում, Պոնտոսում և շատ այլ բնակավայրերում Վարդավառը համարվում էր բացման օր, որը երբեմն ավելի հանդիսավոր էր, քան Համբարձման տոնը: Վարդավառը վառվում էր խարույկներով առանձին ջրամբարներում, որոնց շուրջ եղած արարողությունները նման էին Տերնդեզի հրաձգության արարողություններին (տե՛ս Թորլաքյան Բ., Ազգագրական նյութեր Համշենահայերի և Պոնտոսի հայերի սոցիալական հարաբերությունների մասին, Երևան, HAI ABA, մաս 6 , 230, տետր 3/30, էջ. Հալաջյան Գ., Դերսիմի ազգագրական նյութերը, 1960, Երեւան, HAI ABA, մաս 5, 399, № 5b, էջ 1525): 5 Մկրտչյան Ս., Էջ 397, 398: Հայրապետյան Թ., Անձրևաջրերի և անձրևաջրերի ծիսական ընկալումների մասին, «PBH», 2004, № 3, էջ 217-227: Հովիկ Ավանեսով ՀԱՇՄԵՆԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՏՈՆՆԵՐԸ ԵՎ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐԸ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ Հիմնաբառեր. Թուրք պատմաբանների թեզ թուրքական էթնոսին պատկանող համշենահայերի վերաբերյալ, համշենահայերի տոները և ավանդույթները հայկական մշակույթի համատեքստում ։
| Հոդվածում լուսաբանվում են համշենահայերի տոներն ու ավանդույթները հայկական մշակույթի համատեքստում, նշվում նմանություններն ու տարբերությունները։
Քննադատվում է համշենցիների` թուրքական էթնոսին պատկանելու վերաբերյալ թուրք պատմաբանների թեզը։
|
Ցանկացած բնույթի ուսումնական գործընթացի հիմնական նպատակներից մեկը սովորողների մեջ այնպիսի հոգեվիճակների ստեղծումն է, որոնքկապահովեն նոր և կայուն որակների ձևավորումը և դրանց կիրառումը տարբեր ոլորտներում։
Դեռ իր ժամանակին հայազգի մանկավարժագետ Հովհաննես Հինդլյանը կարծում էր, թե ուսուցումը լինելու է այնպես, որ երեխաներըդպրոցն ավարտեն ոչ միայն անհրաժեշտ գիտելիքով զինված, այլև բարոյապես,ֆիզիկապես և գեղագիտորեն հասունացած, իսկ դրա համար պետք է դպրոցըմոտեցնել կյանքին. «Համաքայլ ընթացեք կյանքի հետ, գիտակցե´ք, որ ազգ մըայնքան արժե, որքան իր դպրոցը, իսկ այդ դպրոցի խնդիրն է աշակերտը մարդընել»։
1 Ուսուցման մեթոդների արդյունավետության հիմքը սովորողին ուսումնական գործունեությանը ակտիվ ներգրավելն է, երբ վերջինս հնարավորություն է ստանում իր տեսակետը արտահայտելու և պաշտպանելու, բանավիճելու կամ համալրելու նոր դատողություններով։
Ինֆորմացիայի ընկալումըակտիվ գործընթաց է, և երբ այն համակցում է արտաքին միջավայրից ստացվող հուզական տպավորություններ ու պատկերային ընկալումներ, սովորողըառավել ակտիվ հետաքրքրություն է ցուցաբերում` անձնապես մասնակցելու ևլրացնելու ունեցած գիտելիքները խմբային գործունեության շնորհիվ։
Հայմանկավարժագետ Մինասյանը գրել է. «Ուսուցման նպատակը միայն այն չէ, որերեխային տա ծանոթություններ, գիտելիքներ, այլ այն է, որ դրանք դնի միայնպիսի վիճակում, որ երեխան հարկին կարողանա գործադրել։
Անհրաժեշտէ, որ ամեն մի գաղափար ծանոթություն լինի, ուժ»։
2 Այս առումով թանգարաններ այցելությունները կարևորվում են ոչմիայն արժեքների ցուցադրմամբ, այլև ցուցադրումից ստացվող զգայականտպավորությունների փոխանակումով։
Թանգարանային ասպարեզում գիտությունն ու արվեստը մեկ նպատակ ունեն, այն է՝ օգնել մարդուն հասկանալուիրերի և երևույթների կապը, ուղղորդել նրան համակողմանի ճանաչողականգործունեության։
Այս առումով գրողի կենսագրության ուսուցումը նրա տունթանգարանում առավելագույն ձևով նպաստում է դասի աշակերտականնպատակի իրականացմանը։
ՀՀ հանրակրթության պետական կրթակարգը մանկավարժությանը ևմասնավորապես հայոց լեզվի և գրականության դասավանդմանը առաջադրում է նոր խնդիրներ, դրանց լուծման համար նոր մոտեցումների մշակման անհրաժեշտություն։
Այդ մոտեցումներից առավել կարևորվում են հատկապես ուսուցման բովանդակային կողմին առաջադրվող պահանջները, որոնց իրականացումը կապահովի ուսումնական տարբեր բնագավառների միասնությունը, հիմնավոր գիտելիքների ձեռքբերումը, սովորողների հմտությունների և կարողությունների զարգացումը, արժեքային համակարգի ձևավորումըև ստեղծագործական ունակությունների բացահայտումը։
Ավագ դպրոցում հայ գրականության ուսուցումը մի կողմից՝ մեծապես նպաստում է լեզվական գիտելիքների յուրացմանն ու գործնական կիրառմանը, մյուս կողմից՝ դառնում է անհատի համակողմանի դաստիարակության անփոխարինելի գործոն։
Հայ գրականության դասավանդման հայեցակետային նպատակներից է անհատի հոգևոր և մտավոր զարգացումը, որի իրականացման համար անհրաժեշտ է սովորողներին հաղորդակից դարձնել հայ ժողովրդի հոգևոր ժառանգությանը, ազգային ու համամարդկային իդեալներին ու ձգտումներին։
Այս ամենը կարելի է կատարել ոչ միայն սովորողներին զուտ գրական երևույթներին ծանոթացնելով, այլև գրական հերոսների, ինչու չէ, նաև մեր մեծերի, հեղինակների օրինակով՝ մարդասիրության ոգի, բարոյական բարձր հատկություններ` ազգասիրություն, հայրենասիրություն, պատվախնդրություն, բարություն, լիարժեք ու ներդաշնակ մարդու բարոյակամային հատկանիշներ դաստիարակելու միջոցով։
Առանձնապես կարևորենք նաև, որ հայ գրականության ուսուցումը ավագ դպրոցում իրականացվում է որպես հայ գրականության պատմությանուսումնասիրման դասընթաց, որի հիմնական բովանդակությունը կարելի էհամարել հայ գրականության զարգացման ընթացքի, գրողի և ժամանակաշրջանի փոխհարաբերությունների, գրական ուղղությունների և դպրոցների ուսումնասիրությունը։
Հայեցակետային դրույթներից մեկի` գրականության մեջ գրողի բացառիկ դերի ու նշանակության գիտակցումը մեզ հուշեց անդրադառնալ հայժողովրդի հոգևոր մշակույթի պատմության մեջ Խաչատուր Աբովյան եզակի անհատականությանը, ում մասին Ավ. Իսահակյանը գրել է. «Նա` Աբովյանը,մեր նոր պատմության ամենամեծ նահատակն է` անթառամ լուսապսակով զարդարված։
Նա մեր նոր առասպելն է, ազգային նոր միֆն է, մեր նոր Մհերնէ նա` ազատագրված, շղթայազերծ»։
3Խ.Աբովյանը հանրագիտակ է բոլոր առումներով, և նրա կերպարի բացահայտումը կարևոր նախապայման է նրա անմահ ստեղծագործությունը ուսուցանելու համար։
Ուստի Աբովյանի կյանքի գրական-լուսավորչական գործունեության հանգամանալից մեկնաբանության բարդ ու դժվարին գործընթացը կազմակերպելու նպատակով հարկ է օգտվել այսօրվա ունեցած բոլոր հնարավորություններից` լայնորեն օգտագործելով տեղեկատվական բոլոր միջոցները` համացանց, ձեռնարկներ, փաստագրական նյութեր, դասագիրք և այլն։
Հավելենք նաև, որ այսօր առավել հետաքրքիր են դառնում այն դասերը, որոնք ապահովում են սովորողի ինքնուրույն ուսումնական գործունեությունը` գիտելիքի ձեռքբերման գործընթացում նրա անմիջական և ակտիվ մասնակցությամբ, երբ աշակերտի համար հնարավորություն է ստեղծվում դիտելու, լսելու, զգալու և ընկալելու։
Իսկ երբ նյութի յուրացման ընթացքումաշակերտը հնարավորություն է ստանում ի մի բերելու, ամփոփելու, ամրապնդելու տեսածն ու լսածը, ստեղծվում է ինքնակրթության միջավայր, ձևավորվում է ինքնակատարելագործման ձգտում։
Այս ամենի իրականացման համար առաջարկում ենք, որպես ուսուցման կազմակերպման այլընտրանքային տարբերակ, Խ. Աբովյանի կենսագրության ուսուցումը կազմակերպել նրա տուն-թանգարանում։
Այսպիսի դասըհնարավորություն է տալիս ուսումնասիրելու Աբովյանի կենսագրության բոլորհանգամանքները։
Արդյունքում ավանդական դասից տարբերվող ուսուցմանայս ձևը դառնում է բովանդակալից, հետաքրքիր և տպավորիչ, որն էլ իրհերթին նպաստում է աշակերտական նպատակի ձևավորմանը։
Կարևորելով սովորողների հետազոտական ինքնուրույն կարողությունների դրսևորումը` ուսուցիչը նախապես` մինչև այցելությունը, աշակերտներին հանձնարարում է ինքնուրույնաբար ուսումնասիրել թեմային առնչվողգրականությունը (Ա. Բակունց «Խաչատուր Աբովյան» վեպ, Ե. Չարենց «Դեպիլյառն Մասիս» պոեմ, դասագիրք, Աշոտ Մելքոնյան «Արարատ. Հայոց անմահության խորհուրդը» գիրքը և ֆիլմը, համացանց և այլն)։
Աշակերտների ուսուցման պրոցեսում ուսուցիչը, որպես առաջնայիննպատակ, պետք է կարևորի հետևյալ խնդիրները` Խ. Աբովյանի կյանքի, հայրենանվեր գործունեության մասին լայն ճանաչողությունը, ինչպես նաև նրա`իբրև ժամանակի առաջնակարգ մտածողի, ուսուցչի, հմուտ մանկավարժի,գրողի, «Պատմություն Տիգրանի» մանկավարժական աշխատության, «Նախաշավիղ կրթության» և «Խաղարկություն մանկաց» երկերի հեղինակի կերպարիարժևորումը։
Նախապատրաստական աշխատանքին հաջորդում է ուսուցողական –ճանաչողական էքսկուրսիան դեպի գրողի ծննդավայր` Քանաքեռ։
Վերջինս էլ իր բազմադարյան հարուստ անցյալով, վեհաշուք ու գեղատեսիլ բնապատկերներով, Սուրբ Հակոբ և Աստվածածին եկեղեցիների վսեմությամբգրավում է աշակերտների ուշադրությունը` իմացական հմտություններըմիահյուսելով զգացմունքային նուրբ և խորը ընկալումներին։
Ուսուցչի հրահանգով տեղում աշակերտներից մեկը կարդում է Զանգիին ձոնած Աբովյանի խոսքերը. «Զանգի՜, Զանգի՜, քա՜ղցր իմ Զանգի. ի քոյդհայեցեալ անյողդողդ ճակատ, վառէինն ի զէնս հսկայք քաջամարտ։
Զանգի,Հայկազեան տոհմի ընտիր պատանեակք զքե ալիս տեսեալ ահեղ …»։
4 Գրողի հայրենասիրական ոգին ծնունդ է առել հենց այն շռայլ սիրուց, որսկզբնավորվում է հարազատ ծննդավայրից, ապա ամբողջանում առ Հայաստան։
Այս սիրո ոգեղենացումը շնչավորվում է, երբ երեխաները մուտք են գործում գրողի պապի` պ. Ապովի կողմից կառուցված տոհմական վայելուչ տունը,որտեղ ծնվել և իր մանկության ինը տարիներն է անցկացրել Խաչատուր Աբովյանը։
Այդ տունը ճշգրտորեն ներկայացնում է նահապետական հայ ընտանիքը` իր կենցաղով, սովորություններով, կոլորիտով` ամբողջացնելովԱբովյանի նախնիների` որպես Արարատյան աշխարհի երևելիների կերպարային ընկալումը։
Պետք է ենթադրել, որ տեսածի արդյունքում աշակերտների մեջ ձևավորվում է այն իմացական դաշտը, որն անչափ կարևոր է նյութի բազմակողմանի ընկալման և գիտելիքի ամրապնդման համար։
Ապա երեխաների նախնական տպավորությունները համալրվում են թանգարանի աշխատակցի մեկնաբանություններով, որոնք պատմական հարուստ վկայություններ են ինչպեսժամանակաշրջանի, այնպես էլ Քանաքեռ բնակավայրի, նրա անվան ծագմանհետ կապված ավանդությունների մասին։
Աշակերտներին խորապես հետաքրքրում են ինչպես հնագույն բնակավայրի անվան բացատրության հետ կապված հիշատակությունները, այնպես էլ Աբովյանի տված բացատրությունները,որոնք սովորողները հնարավորություն են ունենում լսելու տեղում (Նրանքիրենց տեսածն ու լսածը հակիրճ գրառումների տեսքով անցկացնում են գրականության տետրի մեջ)։
Կրթությունը սոցիալական գործընթաց է, որը անհատի նպատակիցբխող փոխկախվածությունը տանում է դեպի ներխմբային «դինամիկ ամբողջություն»` հանգեցնելով ընդհանուրի նպատակի իրականացմանը։
Այդ առումովայն, ինչ կարելի է սովորել մեծահասակի կամ հասակակցի օգնությամբ, մի քանի անգամ գերազանցում է մենակ սովորելու հնարավորությունները։
Շփվելըմարդու մտավոր զարգացման բարձր և անփոխարինելի ձևն է։
Դրա արդյունքում ստեղծվում է փոխգործուն միջավայր, երբ աշակերտները անհատապես կամ խմբային եղանակով արտահայտում են իրենց իմացածը, համադրումփաստերը, կատարում ընդհանրացումներ։
Դեռևս գերմանացի մանկավարժագետ Ի. Հերբարտը նշել է. «Մտքերից առաջանում են զգացողություններ, իսկդրանցից` սկզբունքներ և արարքներ»։
5Թանգարանում անցկացված դասի շնորհիվ աշակերտները հնարավորություն են ստանում հասկանալու 19–րդ դարում Անդրկովկասում, մասնավորապես Հայաստանում կատարվող բարդ, հակասական իրադարձությունները, հզոր ցարական Ռուսաստանի վարած քաղաքականությունը, ապա դրահետևանքները, որոնք վճռորոշ դեր ունեցան ինչպես հայ ժողովրդի, այնպես էլ նրա նշանավոր զավակների, այդ թվում նաև` Աբովյանի կյանքում։
Չէ՞ որԱբովյանը այդ բարդ ու հակասական ժամանակաշրջանի հորձանուտում էր։
Սխալված չենք լինի, եթե ասենք, որ գրականության ուսուցման բովանդակային կողմին առաջադրվող պահանջներից մեկը միջառարկայական կապի ստեղծումն է, որը ուսումնական ընդհանուր նպատակի իրականացման նախապայմաններից մեկն է։
Եվ թանգարանում եղած հարուստ ու բովանդակայինպատմական իրադարձությունները ներկայացնող քարտեզները, գեղարվեստիգործերը` որպես ուսումնական նյութ, վերջնական նպատակին են հասցնում նյութի մատուցումը` ապահովելով պատմության և գրականության կապը, որնէլ նպաստում է նյութի լիակատար յուրացմանը։
Թանգարանում եղած Գ.Խանջյանի, Ա. Պարսամյանի, Է. Իսաբեկյանի «Ֆ. Պարրոտ», «Ֆ. Պարրոտը ևԽաչատուր Աբովյանը Արարատի բարձունքում», «Ներսես Աշտարակեցի», Գ.Բաշինջաղյանի «Ապովենց տունը ձմեռը» կտավները անմոռաց տպավորություն են թողնում երեխաների վրա։
Իսկ ականավոր նկարիչ Լյուդվիգ ֆոնՄայդելի ստեղծած դիմանկարը, որն Աբովյանի միակ դիմանկարն է, ինչպեսնաև մեծն Շիլլերի, Ռուսոյի, Ֆ. Պարրոտի դիմանկարները անփոխարինելիմիջոց են գրողի կենսագրության ուսուցման համար, որոնք ապահովում ենաշակերտի անմիջական շփումը գեղարվեստին։
Իսկ երբ գրողի կենսագրության փաստերի ներկայացմանը զուգահեռկարևորվում է նաև նրա բարոյակամային որակների ուսուցանումը, ստեղծվումէ ապրումակցման միջավայր, երբ սովորողն զգում է գրողի ներաշխարհը, ապրումները և նրան հասկանալի են դառնում վերջինիս նպատակներն ու գաղափարները։
Վերջապես աշակերտին է´լ ավելի են հետաքրքրում Աբովյանիկյանքում կատարված եղելությունները, հատկապես այն աշակերտներին,որոնք դասաժամերին սովորաբար անուշադիր են կամ չեն ուզում մասնակցելդասերին։
Մեր կարծիքով, Աբովյանի տուն–թանգարանում կազմակերպված դասի շնորհիվ կատարվում է թեմայի լիակատար մատուցում և յուրացում, քանի որուսուցման այն տեխնոլոգիաները, որոնց բնորոշ են պլանավորած արդյունքները, երբ ուսուցանողը պարտավոր է սովորողներին հասցնել ուսումնական նյութի բովանդակության պլանավորված ցուցանիշներ, ինչպիսիք են` գրողիապրած ժամանակաշրջանը, պատմական կարևորագույն իրադարձությունները, գրողի կյանքի և գործունեության իրեղեն վկայություններ, ապա սովորողները ճանաչողական գործունեության արդյունքում ստանում են իրազննական համակցված նյութ, որի շնորհիվ նախ հասկանում են տարողունակ նյութը, ապա այդ պահին սովորածը հետո կարողանում են կիրառել որոշակի պայմաններում։
Տվյալ դեպքում սովորողները այս ամենը կարող են կիրառել հաջորդ դասին` «Աբովյանի «Վերք Հսյաստանի» վեպի ստեղծման հանգամանքները» թեմայի ուսուցման ժամանակ։
Աբովյանի կենսագրության ուսուցումը գրողի տուն-թանգարանում արժևորվում է նաև նրանով, որ դպրոցական շրջագայություններն ու էքսկուրսիաներն ունեն մեծ նշանակություն ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ մտավոր ուգեղագիտական դաստիարակության տեսակետից։
Իր ժամանակին ինքը` մեծլուսավորիչ Աբովյանն էլ մանկավարժության մեջ մեծ տեղ էր տալիս դպրոցական էքսկուրսիաներին` հիմնավորելով դրանց կրթիչ-դաստիարակիչ դերը։
Ըստ Աբովյանի, արդյունավետ և խելացի ուսուցման նախապայմանն է «զննականությունը, պարզությունը և հիմնավորությունը դասավանդման ժամանակ...Անցումը հայտնիից դեպի անհայտը, պրակտիկայից թեորիային, շնչավոր աշխարհից դեպի վերացականը... անծանոթի համեմատությունը ծանոթի հետ,հասկանալ և հաճախակի կրկնել այն, ինչ մենք անցնում ենք... ուսումնական առարկաների համապատասխանությունը պատանեկության տարիքին և ըմբռնումներին...»։
6Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1. Սիմոնյան Ռ. Ակնարկներ հայ դպրոցի և մանկավարժական մտքի պատմության։
Եր., Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 2003թ., էջ 200, 29։
2. Մինասյան Բ. Մանկավարժության հիմունքներ, Թավրիզ, 1931թ., էջ 24, 27 էջ։
3. Իսահակյան Ա. Ս., Երկերի ժողովածու, հատոր 5, Երևան, 1977, 434 էջ։
4. Աբովյան Խ. Ա., Վերք Հայաստանի. Ողբ հայրենասերի, ՀՊՀ, Երևան, 1959,222 էջ։
6. Աբովյանի արխիվ, գ N 31։
7. Հայոց լեզու և գրականություն, թիվ 5-6 (61), Կրթության ազգային ինստիտուտ, 2009, էջ 39-44 (Դ. Գասպարյան), 50-52 (Ն. Տողանյան)։
Տեղեկություններ հեղինակի մասինԳևորգյան Գայանե Ռազմիկի - Շիրակի մարզ, «Բենիամինի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ, հայոցլեզվի և գրականության ուսուցչուհի, E-mail։
| Խ. Աբովյանի կենսագրության ուսուցումը նրա անունը կրող տունթանգարանում այլընտրանքային ուսուցման յուրօրինակ ու արդյունավետ միջոց է «Խ. Աբովյան» թեման դասավանդելիս։
Այն աշակերտի մտավոր, բարոյական ու գեղագիտական դաստիարակության գործում նորարարական մոտեցում է, որը թույլ է տալիս նյութը առավել հետաքրքիր, մատչելի ու բազմակողմանի խորությամբ մատուցել սովորողին։
|
ՆԵՐԱԿԱՆ (ԻՄՊԼԻՑԻՏԸ) ԱՆՏԻԿ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅԱՆ ՏԵՔՍՏԵՐՈՒՄԷքսպլիցիտի և իմպլիցիտի փոխհարաբերությունն այն հարցերից է, որը հավասարապես հետաքրքրում է և՛ փիլիսոփաներին, և՛ կոնկրետ գիտությունների մասնագետներին։
Մտքի բացահայտ և ոչ-բացահայտ ձևերի տարբերակումն իրենց բնույթիև փոխհարաբերության բացահայտման տեսակետից այնքան կարևոր են, որ պահանջում են հատուկ քննություն։
Ինչպես հայտնի է, լեզուն ունի արտահայտման երկու մակարդակ՝ էքսպլիցիտ և իմպլիցիտ։
Էքսպլիցիտ (բացահայտ) է այն միտքը, որն ունիամբողջական և անմիջական խոսքային արտահայտությունը։
Իմպլիցիտ (անբացահայտ) է այն միտքը, որը չունի իր ամբողջական խոսքային արտահայտությունը, բայցենթադրվում է էքսպլիցիտ խոսքային արտահայտությամբ, այսինքն՝ այն արտահայտվում է միջնորդավորված ձևով։
Երբ մենք ասում ենք, որ իմպլիցիտը չունի իր խոսքային արտահայտությունը, նկատի ունենք, որ այն թեև ակնհայտորեն արտահայտվածչէ տվյալ բնական լեզվի միջոցներով և ամրագրված չէ դիտարկվող տրամաբանականհամակարգի շրջանակներում, սակայն հնարավոր է բխեցնել, սերել բացահայտ ձևից։
Իմպլիցիտի տիպիկ օրինակ կարելի է համարել էնտիմեման։
Իմպլիցիտի խնդիրը դառնում է ակնհայտ, երբ մենք առաջադրում ենք հետևյալհարցադրումները. ի՞նչ է ասում մարդը և ի՞նչ է դրանով ուզում ասել, ի՞նչ է ասում ևի՞նչ թաքցնում ասվածում, ի՞նչ կարելի է ենթադրել նրա խոսքերից, ո՞րն է նրա միտումը, ինչպիսի՞ ենթատեքստ են պարունակում նրա խոսքերը, և ինչպե՞ս կարելի էմեկնաբանել այն։
Այլ կերպ ասած՝ պրոբլեմը շոշափելիս առաջանում են հիմնականումայն հարցերը, թե ինչու և ինչպես է թաքնվում միտքը մեկ այլ մտքի խորքում։
Կարելիէ ասել, որ իմպլիցիտը այն դեպքում է լինում, երբ ասվում է մի բան, բայց ենթադրվումայլ բան, երբ հնարավոր է ասվածից «քաղել» էլի ինչ-որ բան։
Հենց այդ «ինչ-որ»-ն էլիմպլիցիտն է։
Մտքի բացահայտ ձևից ոչ-բացահայտ ձևի բխեցումն ունի իր առանձնահատուկբնույթը։
Մտքի բացահայտ ձևերն առաջնային են մտքի ոչ-բացահայտ ձևերի նկատմամբ։
Դա այն իմաստով, որ մտքի բացահայտ ձևից են բխում, սերվում մտքի ոչ-բացահայտ ձևերը։
Մտքի բացահայտ ձևից ոչ-բացահայտ ձևի բխեցումը կարող է տեղիունենալ բացահայտ ձևի ենթատեքստի կամ համատեքստի վերլուծությամբ, մեկնաբանմամբ։
«Ենթատեքստային մտքի ձևի քանակը կախված է մեկնաբանողից, այնբանից, թե ինչ գիտելիքներ է նրան հուշում քննարկվող բացահայտ մտքի ձևը, ինչ բովանդակային գիտելիքներ է մեկնաբանողը զուգորդում քննարկվող մտքի ձևից բխողգիտելիքներին»1։
Այսպիսով, կարելի է ասել, որ յուրաքանչյուր ոք, փորձելով էքսպլիցիտ ենթատեքստից բացորոշել իմպլիցիտը, օգտվում է տվյալ ենթատեքստին առնչվող սեփական գիտելիքների շրջանակից, և որքան լայն լինի այդ գիտելիքի շրջանակը, այնքան հնարավոր կլինի թափանցել տվյալ խոսքի խորքային, բազմաշերտ ներքին հարստության բացորոշմանը։
Այլ կերպ ասած՝ լրացուցիչ գիտելիքների ամբողջու1 Տե՛ս Բրուտյան Գ., Տրամաբանության դասընթաց, Երևան, 1987, էջ 399։
թյունը համապատասխանաբար բացորոշված ենթատեքստի բաղադրատարրն է կազմում1։
Սրանից կարող ենք հետևություն անել, որ տարբեր մարդիկ տարբեր ձևովկմեկնաբանեն միևնույն խոսքային արտահայտությունը և դրանից բոլորովին տարբեր բխեցումներ կկատարեն։
Ենթատեքստի բացահայտումը չպետք է դիտել որպեսմի վերջնական գործողություն։
Մեր միտքը կարող է անընդհատ խորանալ ենթատեքստի մեջ, ծավալվել համատեքստում և բացահայտել նորանոր խոր ու թաքնվածկապեր ու միջնորդություններ։
Ըստ այդմ էլ՝ մենք կարող ենք բացահայտել նորանորմտքեր, ոչ-բացահայտ ձևեր՝ ինչպես ենթատեքստային, այնպես էլ համատեքստայինբնույթի։
Էքսպլիցիտի և իմպլիցիտի տարբերության և առանձնահատկության այսպիսիթռուցիկ նկարագրից կարող է բխել այսպիսի եզրակացություն. սերվելով մտքի բացահայտ ձևերից՝ մտքի ոչ-բացահայտ ձևերը ճյուղավորվում են՝ առավել չափով ընդարձակելով մեր գիտելիքները խնդրո առարկայի շուրջը։
Իրենց ծագման տեսակետից լինելով երկրորդային՝ մտքի ոչ-բացահայտ ձևերն ամենևին էլ երկրորդական չենիրենց տրամաբանական արժեքի տեսակետից։
Ի հայտ բերելով այն, ինչ թաքնված էբացահայտ ձևերի խորքում, ոչ-բացահայտ ձևերը ոչ միայն մեզ լրացուցիչ գիտելիքներեն հաղորդում, այլև երբեմն ճշգրտում են մտքի բացահայտ ձևը՝ հնարավորությունընձեռելով ստույգ պատկերացում կազմել քննարկվող հարցի մասին։
Հենվելով այսսկզբունքներով կատարված հետազոտության վրա՝ մենք կառանձնացնենք անտիկիմացաբանության հիմնախնդիրների քննարկման և լուծման մի քանի հիմնական օրինակներ, որոնցից էլ կփորձենք ամբողջական գծերով դուրս բերել դրանց ոչ բացահայտ վիճակը։
Մինչ այդ օրինակների մասին խոսելն անդրադառնանք անտիկ շրջանիիմացաբանական հիմնախնդիրներին։
Ընդունված է ասել, որ հին ժողովուրդների մոտ պատմականորեն ամենից առաջձևավորվել է դիցաբանական աշխարհայացքը, այնուհետև դրան փոխարինել է կրոնական աշխարհայացքը։
Ի վերջո, գիտական գիտելիքների զարգացմանը զուգահեռասպարեզ է եկել փիլիսոփայությունը։
Գնոսեոլոգիական հիմնական պրոբլեմներըքննարկվում էին դեռևս անտիկ փիլիսոփայությունում։
Անտիկ մտածողները, հակվածլինելով տալ աշխարհի որոշակի և նույնիսկ միակ պատկերը, փորձում էին դուրս բերել այն «իսկ ինչպիսի՞ն է աշխարհն իրականում» փիլիսոփայական հարցից։
Միֆիցանցնելով լոգոսին՝ անտիկ մտածողները բռնեցին աշխարհի ճանաչողության ռացիոնալիզացման ուղին։
Նրանք փորձում էին տալ աշխարհի ճշմարիտ պատկերի կառուցումը։
Այս կապակցությամբ պետք է նշել, որ գիտության լինելիության համար կարևորագույն գործոն է հանդիսացել տրամաբանության օրենքների կիրառումը։
Տրամաբանական օրենքների՝ որպես գիտառացիոնալ ճանաչողության միջոցի լինելիության և պատմականորեն առաջին անգամ ձևավորված օբյեկտիվության փիլիսոփայական հասկացողության մասին տեղեկության աղբյուր կարող է ծառայել Պարմենիդեսի ուսմունքը։
Ինչպես հայտնի է, Պարմենիդեսը առաջինն է եղել, ով դրել է իրականության գոյաբանական որոնման հիմնախնդիրը՝ տարբերելով այն զգայություններովտրված իրերի բազմազանությունից՝ ֆիզիկական իրականությունից։
Պարմենիդեսնիր ժամանակի առաջին փիլիսոփան էր, որ հասկացավ ռացիոնալ ճանաչողությանանանց նշանակությունը և դրա հակադրությունը զգայություններին, առօրեական գիտելիքներին։
Այսպիսով, կարելի է ասել, որ անտիկ իմացաբանական կարևորագույնհիմնախնդիրներից է մտածողության և զգայության փոխհարաբերության հիմնախընդիրը։
Զբաղվելով բնափիլիսոփայությամբ՝ հույն մտածողները փորձում էին գտնել կեցության գաղտնիքները՝ համարելով այն իրենցից անկախ ճշմարիտ գոյ։
Նրանք զգայությունը համարում էին ոչ հավաստի գիտելիքների աղբյուր։
Ահա այստեղից առաջա նում է գիտելիքի և ոչ գիտելիքի, հավաստի գիտելիքի և հավանականի, գիտելիքի ևմոլորության հարաբերությունների պրոբլեմը։
Ներկայացնելով դա վերոնշյալ անտիկիմացաբանական հիմնախնդիրների լուծման օրինակներում՝ սույն հոդվածի շրջանակները լրիվ կբավարարեն մեր պահանջներին։
Առաջին օրինակը բանական իմացության պահանջի դրսևորումն է, ըստ որի՝ փիլիսոփաները փորձում են բնությունը բացատրել ինքն իրենով։
Արդեն նշել ենք, որ գիտության ինքնորոշման գործընթացը տեղի է ունեցել աշխարհի յուրացման մինչգիտական ձևերից, մասնավորապես՝ դիցաբանական մտածողությունից սահմանազատվելու միջոցով։
Իհարկե, մարդը, առաջնորդվելով դիցաբանական աշխարհայացքով,նույնպես տալիս էր բնության երևույթների յուրովի «բացատրությունը»։
Այդ «բացատրությունները» կատարվում էին սուբյեկտիվ ձևով՝ գերբնական երևույթների, դիցաբանական աստվածների օգնությամբ։
Անտիկ տեսական մտքի ռացիոնալիստականուղղվածությունը, կեցության հիմնախնդրի առաջադրումը որպես ճշմարիտ իրականություն, որը գոյություն ունի ինքնին, անկախ իր հետ մարդու ճանաչողական հարաբերությունից, բերեցին այն բանին, որ դիցաբանական աստվածների լինելիությամբբնության բացատրությունը մարդածին դրսևորում համարվեց։
Այդ սուբյեկտիվիզմիհաղթահարումը հնարավոր էր միայն նոր հայացքի մշակմամբ և դրա հիման վրա ճանաչողական նոր միջոցների կիրառմամբ։
Հասկանալով, որ տիեզերքում կատարվողերևույթների անդադար հոսքում ամեն բնական երևույթից առաջանում է մեկ այլբնական երևույթ, սահմանեցին նոր ճանաչողության ձև՝ բնությունը պետք է բացատրել ինքն իրենով։
Աշխարհի ճանաչման այս նոր ձևը հակադրվեց կրոնա-դիցաբանական մտածողությանը։
Սա պատմականորեն ձևավորված ճանաչողական առաջին միջոցն է, որը չի թույլատրում իռացիոնալ, վերբնական, «թաքնված» ուժերի գոյությանվկայակոչումը, այդ թվում՝ հղումը սուբյեկտիվ, մտացածին երևույթների։
«Ինչո՞ւ է դաայդպես» հարցի պատասխանը ենթադրում էր ոչ թե սուբյեկտի ճանաչողությամբ, այլբնության մեկ այլ երևույթով բացատրությունը։
Այլ կերպ ասած՝ բնությունը բացատրել ինքն իրենով, «դուրս չգալ բնության սահմաններից» դատողությունից կարելի էբացորոշել հետևյալ ոչ-բացահայտ իմաստը. բնական երևույթները բացատրելիս բացառել գերբնական էությունների գոյությունը, բնության ամեն մի պատճառ պետք էփնտրել հենց բնության մեջ և ոչ թե նրանից դուրս։
Այս սկզբունքը, ինչպես ակնհայտէ, գիտական բացատրությունից դուրս է մղում ոգիներին, աստվածներին և գերբնական բոլոր ուժերին ու երևույթներին։
Այն ենթադրում է սուբյեկտիվության դուրսմղումը, այսինքն՝ բնական երևույթների բացատրությունը կատարել անկախ մարդու կամքից և ցանկությունից՝ ապահովելով օբյեկտիվությունը։
Այսպիսով, «բնությունը բացատրել ինքն իրենով՝ դուրս չգալով բնության սահմաններից» բացահայտ դատողությունից սերվեց «բնությունը բացատրել այնպես, ինչպես այն կա՝ ճանաչող սուբյեկտիկամքից և ցանկությունից անկախ» դատողությունը, որը ոչ-բացահայտ ձևով ներառված է բացահայտ դատողությունում։
Երկրորդ օրինակը Պարմենիդեսի հայտնի ձևակերպումն է՝ «գոյը մտածելի է և ոչզգայելի»։
Այս ձևակերպումը կապված է տրամաբանության օրենքների՝ որպես գիտելիքի օբյեկտիվության ապահովման ներգիտական պայմանների գիտակցման ձևը։
Ըստ էության, տրամաբանական-մեթոդաբանական վերլուծությունը ճանաչողականգործընթացում սուբյեկտիվիզմի հաղթահարման միջոց է։
Սակայն, մինչև տրամաբանության օրենքների բացահայտումը Պարմենիդեսը, փաստորեն, դրանց օգնությամբէր «հորինել» իր ժամանակի ոգուն միանգամայն համահունչ իրականություն, որ կարելի է բնորոշել որպես մտածողության օրենքներից բխեցված կամ նմանեցված իրողություն։
Նույնացնելով կեցությունն ու մտածողությունը՝ Պարմենիդեսը կարծում էր,որ, անկախ զգայապես տրված բազմազանությունից, մտածողությունը ճշմարիտ գոյի՝ կեցության որոնման միակ միջոցն է1։
Իհարկե, հետագայում տրամաբանության օրենքների բացահայտումով պարզ դարձավ, որ Պարմենիդեսը անբացահայտ կերպովկիրառում էր դրանք՝ որպես օբյեկտիվ իրականության գիտառացիոնալ ճանաչմանմիջոց2։
Երրորդ օրինակը կարելի է դիտարկել Դեմոկրիտեսի ատոմիստական տեսությունը։
Այդ ուսմունքի համաձայն՝ գոյություն ունի մատերիան, որը կազմում է տիեզերքիգոյության առաջնագույն հիմքը։
Ըստ նրա՝ ատոմներից է առաջանում ու զարգանումամեն ինչ։
Մատերիան կազմված է անբաժանելի, անտեսանելի մասնիկներից, որոնքկոչվում են ատոմներ, հետևաբար ատոմները կազմում են տիեզերքի հիմքը և նրագոյացման սկիզբը. «Տիեզերքի սկիզբն ատոմներն են և դատարկությունը։
Մնացածամեն ինչ գոյություն ունեն միայն կարծիքի մեջ…»3։
Դեմոկրիտեսի ատոմիստականտեսության առանցքային այս դրույթը ենթադրում է մարդկային զգայությունների ոչհավաստի գիտելիքների տրամադրումը։
Այն, ինչ գոյություն ունի կարծիքի մեջ, չիկարող լինել ճշմարիտ։
Դեմոկրիտեսը բնությունը դիտում էր որպես պատճառ-հետևանքային անվերջ շղթայում զարգացած իրողություն։
Ըստ նրա դետերմինիստական սկզբունքի՝ բոլոր երևույթները՝ թե՛ մարդկային կյանքում, և թե՛ բնության մեջ,տեղի են ունենում պատճառականության, անհրաժեշտության օրենքի հիման վրա, այլկերպ ասած՝ ամեն ինչ տեղի է ունենում պատճառական անհրաժեշտության օրենքիուժով4։
Այս դետերմինիստական սկզբունքի և գիտության կողմից աշխարհում պատճառական կապերի ունիվերսալ բնույթի անվերապահ ընդունման միջև կարելի է զուգահեռ անցկացնել։
Բնության մեջ բոլոր երևույթներն ունեն իրենց պատճառները, ևգիտության խնդիրը հենց այդ պատճառների բացահայտումն է։
Եվ քանի որ գիտությունը չի կարող ելնել հակառակ՝ պատճառական կապերը ժխտող տեսակետից,որովհետև այն հակասում է իր ոգուն, անիմաստ է դարձնում գիտական որոնումը,ապա կարելի է ասել, որ Դեմոկրիտեսի դետերմինիստական սկզբունքը մեթոդաբանական և էվրիստիկական մեծ նշանակություն ունի։
Չորրորդ օրինակը Արիստոտելի ճշմարտության հայեցակարգի մեկնաբանությունն է։
Ըստ Արիստոտելի՝ ճշմարիտ է այն մտքի բովանդակությունը, որը համապատասխանում է օբյեկտիվ իրականությանը։
Արիստոտելի դրույթից ենթադրվում է, որգոյություն ունեն օբյեկտիվ իրականություն և մտքի բովանդակություն, որոնց համապատասխանությունն էլ դիտարկվում է որպես ճշմարտության չափանիշ։
Սակայնպետք է նշել, որ Արիստոտելի ձևակերպումն իմպլիցիտ ձևով դուրս է մղում ճանաչողսուբյեկտին՝ ենթադրելով օբյեկտիվ իրականության և մտքի բովանդակության համապատասխանեցումը իր՝ ճանաչող սուբյեկտի կողմից։
Եթե մտքի բովանդակությունը,որպես գիտելիք, առաջանում է օբյեկտիվ իրականությունից, ապա այդ դեպքումԱրիստոտելը, գիտելիքը համապատասխանացնելով օբյեկտիվ իրականության հետ,կիրառում է միևնույն համապատասխանացումը, ինչ օբյեկտիվ իրականության և օբյեկտիվ իրականությունից արտահայտված գիտելիքի միջև։
Մի քանի խոսք իմպլիցիտի դրսևորման մասին։
Լեզվի գործառության պրակտիկայում հաճախ է պատահում, երբ գիտակցաբար օգտվում ենք իմպլիցիտ արտահայտման միջոցից։
Օրինակ, իմպլիցիտը կարող է օգտագործվել որպես գեղարվեստական միջոց կամ որոշ տեղեկություններ ոմանցից թաքցնելու միջոց (չէ՞ որ լեզունգոյություն ունի ոչ միայն նրա համար, որ միտք արտահայտի, այլ նաև մտքեր թաքց3 Տե՛ս Առաքելյան Ա., Հունական գրականության պատմություն, Երևան, էջ 179։
4 Նույն տեղում, էջ 180։
նի)։
Այս կապակցությամբ տեղին ենք համարում որպես օրինակ ներկայացնել հետևյալ անեկդոտը։
Մի մարդ գնում է Կիև։
Հանդիպելով ծանոթներից մեկին, որին նա չիհամակրում, փորձում է թաքցնել իր մեկնելու վայրը։
Երբ ծանոթը նրան հարցնում է,թե նա ուր է գնում, Կիև մեկնող մարդը մտածում է. «Եթե ես նրան ասեմ, որ գնում եմԽարկով, նա գլխի կընկնի, որ ես թաքցնում եմ ճշմարտությունը, ավելի լավ է նրանասեմ, որ գնում եմ Կիև, և նա կկարծի, թե իրեն խաբում եմ, և չի իմանա, որ ես գնումեմ Կիև»։
Այդպես էլ պատասխանում է. «գնում եմ Կիև»։
Սակայն զրուցակիցը ասումէ. «Ինչո՞ւ ես խաբում, չէ՞ որ դու իսկապես գնում ես Կիև»։
Այստեղից պարզվում է, որճշմարտությունը կարող է թաքնվել նաև ճշմարտության մեջ, այսինքն՝ ինքն իր մեջ։
Արմեն ԽաչատրյանՆԵՐԱԿԱՆ (ԻՄՊԼԻՑԻՏԸ) ԱՆՏԻԿ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅԱԿԱՆ ՏԵՔՍՏԵՐՈՒՄԲանալի բառեր՝ գիտություն, գնեսեոլոգիա, էնտիմենա, էքսպլիցիտ, իմպլիցիտ,մտածողություն, կեցություն, ռացիոնալիզմ, իռացիոնալիզմ, տրամաբանության օրենքներ։
| Հոդվածում ներկայացվում է մտքի բացահայտ և ոչ-բացահայտ ձևերի տարբերակումը, մտքի բացահայտ ձևերից ոչ-բացահայտ ձևերի սերումը։
Ներկայացվում են անտիկ իմացաբանության կարևորագույն խնդիրները, և վերլուծության ենթարկվում այդ շրջանի փիլիսոփաների հայտնի դրույթները՝ փորձ կատարելով բացորոշել դրանց ոչ-բացահայտ իմաստները։
Վերլուծության արդյունքում անբացահայտ իմաստների բացորոշումը անտիկ փիլիսոփաների տեքստերում շարադրված հայտնի դրույթները նորովի ըմբռնելու հնարավորություն է տալիս։
|
ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԿՈՎԿԱՍԻ ԷԹՆՈՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴՐՍԵՎՈՐՄԱՆ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐԻ ՆՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԽորհրդային Միության փլուզումից հետո հարավկովկասյան էթնոքաղաքական հակամարտությունների առկայությունն ապացուցեց, որ բացի տարբերություններից՝ վերջիններս աչքի են ընկնումնաև մի շարք նմանություններով։
Թերևս, դրանցից առանձնացնենք Հարավային Կովկասի կայունությանը և անվտանգությանը սպառնացող վտանգների անընդհատ «վերաթողարկումը»։
Հակամարտությունների նմանությունը պայմանավորված է հակամարտության կողմեր հանդիսացող պետությունների աշխարհագրական դիրքով, ինչպես նաև աշխարհաքաղաքական իրադարձությունների կիզակետ մնալով։
Առաջնային նմանություններից մեկն այն է, որ վերոնշյալ բոլոր պետությունները, այսպես կոչված, «իմպերիալիստական տրանզիտ»1 են ապրում մինչ օրս, որը պայմանավորված է կայսերական անցյալով։
Հարավկովկասյան էթնոքաղաքական հակամարտությունների արդի փուլը նպաստեց տարածաշրջանում նախկինում հայտնի իրավաքաղաքական պատերազմի կողքին ևս մեկ՝ տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի առաջ գալուն։
Հոգեբանական պատերազմը հակառակորդի վրա քաղաքական ազդեցություն գործելու հնարքների ամբողջություն է։
Նման գործողությունների վերջնական նպատակը սեփական դիրքորոշումից հակառակորդին կախվածության մեջ կամ ենթակայությունից տակգցելն է։
Հոգեբանական ճնշումը հակամարտությունների ընթացքում սովորաբար իրականացվում էզանգվածային գիտակցության վրա տեղեկատվական-հոգեբանական ազդեցության միջոցով։
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական պատերազմներին, ապա դրանք արդի արտաքին քաղաքականության կարևորագույն մասն են կազմում և տեղական պատերազմներում ռազմական ագրեսիայիհետ համատեղ վտանգ են ներկայացնում։
Տարբերությունը զուտ այն է, որ տեղեկատվական պատերազմները միջազգային իրավունքով չեն կարգավորվում2։
21-րդ դարում տեղեկատվական պատերազմը, որպես քաղաքական ու տնտեսական իշխանության հասնելու գերակա միջոց, ժամանակակից համաշխարհային քաղաքականության հիմնական լծակն է դարձել3։
Տեղեկատվական պատերազմը, ըստԳ. Պապյանի, երևույթ է, որը ֆաշիստական Գերմանիայի տեղեկատվության նախարար Գեբելսի ջանքերով առավել տարածում է ստացել Երկրորդ համաշխարհայինի տարիներին4։
Հակամարտությունների տեղեկատվական պարունակությունն անկայուն է և ունակ՝ վերածվելուառավել վտանգավոր իրավիճակների։
Այսպես, տեղեկատվական պատերազմը հակամարտությունների արդի ժամանակաշրջանում երբեմն վերաճում է տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի։
Այն առաջին հերթին քաղաքական կառավարման համար մղվող պայքար է, որի դեպքում պայքարըտեղեկատվական-հոգեբանական գործողություններով է ուղեկցվում5։
Սովորաբար տեղեկատվական պատերազմը ռազմական բախման նախերգանքն է կամ շարունակությունը, որը ոչ միայն մշտապես ուղեկցում է իրական պատերազմին, այլև դիվանագիտական բանակցությունների մաս է կազմում։
Դրանց հիմնական զենքը տեղեկատվական արտահոսքերն են կամավելի հաճախ՝ ապատեղեկատվությունը։
Այդ ամենը սերտորեն կապված է քարոզչության հետ, որըմարդկանց որոշակի խմբի գիտակցության, զգացմունքների ու տրամաբանության վրա ռազմական,տնտեսական, քաղաքական նպատակներով իրականացվող ներգործություն է։
Այսինքն՝ ցանկացածտեղեկատվություն, որի տարածումը ստույգ նպատակ է հետապնդում և դառնում քարոզչություն։
МИД РФ, 2009, հասանելի է՝ http։
//andreymanoylo.vov.ru/psihoer.html. 4 Տե՛ս Պապյան Գ., Տեղեկատվական պատերազմներ, http։
//www.armtown.com/news/am/arv/20090409/58707/. Ըստ Հ. Սայմոնի տեսության՝ 1950-ական թթ. սկսած տեղեկատվության հոսքն այնքան շատ է, որմարդիկ չեն կարողանում պարզապես ընկալել և ճիշտ հետևություններ անել։
Մարդկանց բանականությունը և տրամաբանությունը անկարող է սթափ մնալ տեղեկատվական հոսքի պայմաններում, որըվաղ թե ուշ մարդուն դրդում է որևէ դիրքորոշման1։
Տեղեկատվական պատերազմները տեղեկատվական փոխազդեցության և հակազդեցության միջոցների ամբողջություն են, որոնք իրականացվում են իշխանության, շահերի իրականացման համար։
Երբեմն տեղեկատվական պատերազմներն են կանխորոշում ռազմական բախումների ելքը՝ փոխելովնախապատերազմյան կամ հետպատերազմյան իրավիճակը։
Հայտնի է, որ տեղեկատվական պատերազմներն արդյունավետ են այն դեպքերում, երբ օժտված են հստակ տեսական հիմքով և դեպքերինարագ արձագանքմամբ։
Դրանք անտեսում են սահմանները և անընդհատ են, քանզի նման պատերազմներում հաղթանակը երբեք վերջնական չէ։
Ըստ Յու. Զավյալովի՝ հարկավոր է հակառակորդիհանդեպ անընդհատ տեղեկատվական պատերազմ վարել, որպեսզի ռազմական հաջողությունը ժամանակավոր բնույթ չկրի2։
Տեղեկատվական պատերազմների մասին խոսելիս տեղին է մեջբերել Ու. Չերչիլի խոսքերն այնմասին, որ ինքը վստահորեն կհաղթի ցանկացած պատերազմում, քանի որ առաջինը կբարձրաձայնիայդ մասին։
Եվ իրոք, 1946 թ. Արևելյան Եվրոպայի բաժանումից հետո, որի նախաձեռնողը Չերչիլն էր,Ֆուլտոնում վերջինս հայտարարեց, որ Կարմիր բանակը բաժանել էր երկու մասերի3։
Հարավային Կովկասում հակամարտությունների ընթացքում գրեթե բացակայում է տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմ վարելու փորձը, և «հնգօրյա պատերազմը» այդ առումով կարելի էառաջինը համարել։
Չնայած տեղեկատվական պատերազմի անմիջական դերակատարներն էին Վրաստանը և Ռուսաստանը, այնուամենայնիվ, այն կառավարվում էր ԱՄՆ-ի կողմից։
Բոլորի համար ակնհայտ էր, որՎրաստանն է հարձակվել Հարավային Օսիայի վրա, իսկ Ռուսաստանն էլ հիմնավոր փաստարկներուներ ռազմական հակահարված տալու վերաբերյալ, սակայն Արևմուտքին վերջինիս գործողությունները ներկայացվեցին՝ որպես վրացիների հանդեպ ագրեսիա։
Սրան հակառակ՝ ռուսական կողմն ի լուրաշխարհի հայտարարում էր, որ իր ուժերի ներկայությունը կանխեց այն վտանգը, որը օսերի գլխին էրկախված։
Վրացական կողմի օգտին աշխատում էին CNN-ը, «Սքայ Նյուսը», որոնք պատերազմականգործողությունները սկսեցին հեռարձակել ռուսական ուժերի՝ Հարավային Օսիա մտնելուց հետո միայն։
Հարավօսական պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ը եռակենտրոն տեղեկատվական պատերազմ էր վարում Պետդեպարտամենտից, բուն Վրաստանից և Գորիից4։
Հիրավի, Ռուսաստանի կողմից Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի անկախության ճանաչումը յուրօրինակ պատասխան էր նաև արևմտյանտեղեկատվական պատերազմին, որը սակայն, եթե անգամ ուղղված էր ամրապնդելու ռազմականհաղթանակը դիվանագիտականով, չհաշվարկված էր և միայն նպաստեց միջազգային հանրության հակատրամադրվածության խորացմանը։
Ներկայումս Ադրբեջանում հրատարակվող գրականության ստվար հատվածն ուղղված է հակահայկական քարոզչության իրականացմանը։
Դրանք տպագրվում են մասնավոր և ակադեմիական շըրջանակների կողմից՝ ազգային անվտանգության նախարարության ֆինանսավորմամբ5։
Կարծում ենք՝նման ներքին վտանգավոր քաղաքականություն վարելով՝ ադրբեջանական իշխանությունները խոչընդոտում են իրենց իսկ աշխատանքին, քանի որ ազգայնամոլության հասած ադրբեջանցին նույն թշնամանքով է ընդունելու ապագա կարգավորման ցանկացած տարբերակ, մինչդեռ փոխզիջում այսպես,թե այնպես լինելու է։
Իսկ ադրբեջանական ԶԼՄ-ն, ըստ Ս. Մարտիրոսյանի, «ոչ միայն սնվում է նմանաղբյուրներից, այլև որպես փաստ հրամցնում սեփական հասարակությանը»6։
Հայկական կողմը պասիվ դիրքորոշում ունի տեղեկատվական պատերազմներում։
Թերևս, դապայմանավորված է պաշտոնական Երևանի փոխլրացման և մեղմ արտաքին քաղաքական կուրսով։
Սակայն, կարծում ենք, կամա թե ակամա տեղեկատվական պատերազմի թիրախում հայտնված երկիրը պարտավոր է հավուր պատշաճի արձագանքել ապատեղեկատվությանը։
Համամիտ ենք Հ. Դեմոյանի առաջարկին՝ այն մասին, որ Հայաստանում անհրաժեշտ է կազմավորել քարոզչական և հակաքաции, Москва, 2 октября 2008, с. 23-24, հասանելի է՝ http։
//31.44.80.183/files/pf55/048335.pdf.2 Նույն տեղում, էջ 91-92։
3 Նույն տեղում, էջ 35-36։
4 Նույն տեղում, էջ 42-43։
кало», Баку, 2004 (այս գիրքն արժանացավ Ադրբեջանի ազգային անվտանգության նախարարության խրախուսական մրցանակին` $2000)։
http։
//noravank.am/rus/articles/detail.php?ELEMENT_ID=2591. войны против Армении 16.10.2006, հասանելիէ՝ րոզչական աշխատանքներով մշտապես զբաղվող խումբ, որը կիրականացնի արագ արձագանքմանգործառույթներ։
Նման խմբում, ըստ Դեմոյանի, կարող են ընդգրկվել պատմաբաններ, քաղաքագետներ, իրավաբաններ, էթնոհոգեբաններ, ազգագրագետներ և լրագրողներ։
Խումբը կիրականացնիադրբեջանական մամուլի մշտադիտարկում, կկազմի զեկույցներ միջազգային ատյաններին ներկայացնելու համար, ինչպես նաև կանի հակաքարոզչական առաջարկներ1։
Անկասկած, տեղեկատվական հնարքների օգտագործումը պատերազմի ընթացքում օժտված էնաև դրական հատկանիշներով, որոնք հարկ է ծառայեցնել խնդրի կարգավորմանը, ոչ թե էլ ավելիխճճմանը։
Առավելություններից կարելի է առանձնացնել այն, որ տեղեկատվական տարածության մեջհնարավոր չէ հաղթել մեծ ֆիզիկական զանգվածներով, ինչպես սովորական պատերազմի դեպքում։
Մյուս կողմից, տեղեկատվական տարածությունն անհնար է արգելափակել ու սահմանափակել խնդրիվերաբերյալ մոտեցումների տարբերակներով։
Սակայն, տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմիհիմնական թերությունն է այն, որ այն հասանելի է բոլորին, կիրառելի ամենքի կողմից, որն էլ նպաստում է եղած հակամարտությունների բարդացմանը և նորերի առաջացմանը։
Բացի այդ, տեղեկատվական պատերազմները բարդացնում են բանակցային հիմքը, ստիպում բանակցել դիրքորոշումների, այլոչ թե շահերի դիտանկյունից, որն էլ սահմանափակված է սեփական «ես»-ով2։
Կարծում ենք՝ տեղեկատվական պատերազմները հարավկովկասյան էթնոքաղաքական հակամարտությունների համար միշտ բարենպաստ պայմաններ են ստեղծել՝ կողմերին ստիպելով բանակցային փուլերում ժամանակից շուտ դատողություններ անել, փնտրել միակ և անփոփոխ հարցի պատասխանը, ինչպես նաև հակվել այն տեսակետին, որ «իրենց խնդիրների լուծումը» բացառապես իրենցգործն է։
Միաժամանակ, ակնհայտ է, որ տեղեկատվական պատերազմների թերի կիրառմամբ հակամարտության կողմերն աստիճանաբար ընտրել են բանակցային ամենաազնիվ հնարքը՝ սպառնալիքը։
Գաղտնիք չէ, որ սպառնալն առավել հեշտ է, քան կառուցողական որևէ առաջարկ անելը3։
Մյուս կողմից, հակամարտության կողմերին դժվար է հրաժարվել իրենց սովորություններից, էմոցիաներից ևփորձել ինչպես բանակցային, այնպես էլ տեղեկատվական պատերազմի փուլերում գործողություններըուղղել խնդրի, այլ ոչ թե մարդկանց ուղղությամբ։
Հիրավի, 21-րդ դարի հակամարտությունների կարգավորման գործընթացը բարդանում է նաևտեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի ներկայությամբ, որը միջանկյալ տեղ է զբաղեցնում հակամարտության ռազմական և բանակցային փուլերի միջև։
Դա վտանգավոր միջանկյալ փուլ է, որըմիշտ ի վնաս հակամարտության է գործում, քանի որ մեկ մշակութաքաղաքակրթական միջավայրը հակադրվում է մյուսին՝ հաշվի չառնելով վերջինիս առանձնահատկությունները և միախառնվելով քաղաքական խնդիրների հետ։
Ամփոփելով՝ նշենք, որ տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմն անթույլատրելի է հատկապես էթնոքաղաքական հակամարտությունների ժամանակ, քանի որ առանց այն էլ լարված հարաբերությունների սակավ հնարավորություններից մեկը կարող է լինել մշակութահոգեբանական սերտացումը։
Ուստի, չնայած առաջարկի բազմիցս հնչեցված լինելուն՝ այնուամենայնիվ բաց են մնում տեղեկատվական պատերազմ վարելուն և/կամ հակահարված տալուն միտված համապատասխան կառույցների հիմնադրման հարցերը։
Նման կառույցների առկայությունը, կնպաստի նաև էթնոքաղաքականհակամարտության վերահսկողության և կարգավորման գործընթացներին։
Աստղիկ ԱզիզյանՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԿՈՎԿԱՍԻ ԷԹՆՈՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴՐՍԵՎՈՐՄԱՆ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐԻ ՆՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ էթնոքաղաքական հակամարտություն, տեղեկատվական պատերազմներ, կայսերական տրանզիտ, հոգեբանական հնարքներ, սոցիալ-հոգեբանական միջավայր, ստատուս քվո, «Հնգօրյա պատերազմ»։
| Հոդվածի հիմնական նպատակն է ներկայացնել Հարավային Կովկասի էթնոքաղաքական հակամարտությունների դրսևորման տեղեկատվական-հոգեբանական ոլորտները՝ շեշտադրելով դրանց նմանությունները և առանձնահատկությունները։
Միաժամանակ, հարավկովկասյան էթնոքաղաքական հակամարտությունների խնդիրներից է կանխատեսման մեթոդի միջոցով ներկայացնել կարգավորման հնարավոր հեռանկարները։
Ուսումնասիրության շրջանակում հանգում ենք նրան, որ, թերևս, Հարավային Կովկասը և տարածաշրջանային գերտերությունները հեռու են տեղեկատվական պատերազմ վարելու հմտություններից և շարունակում են առաջնորդվել էմոցիաներով, ի մասնավորի՝ ռազմական սպառնալիքներով։
|
ՀԱՅ ԱՏԵԼԻՔԸ ԱԴՐԲԵIԱՆՈՒՄ Ասա ինձ, թե ինչ տրամադրություններ են գերակշռում երեխաների մտքում, ես կպատմեմ հաջորդ սերնդի բնավորության մասին: E. Berk Երկու նորանկախ հայկական պետությունների `ամբողջ հայ ժողովրդի օրակարգի հարցերից մեկը առաջին օրվանից սեփական ինքնության գնահատումն էր, պահպանումն ու զարգացումը, որի դեմ ամբողջ ադրբեջանական քաղաքական մեքենան` սկսած ամենացածրից: -պաշտոնյան նախագահին հանձնարարելը, ուղղված է: Ավելի քան երկու տասնամյակ առաջ սկսված հակաքարոզչությունը նոր թափ է ստացել նորագույն տեխնոլոգիաների առաջխաղացման շնորհիվ: Բայց ավելի կարևոր է, որ մենք կենտրոնանանք ոչ միայն կատարվածի, այլ ամբողջ իրադարձության վրա: Ինչպես գիտենք, հայերի ատելություն սերմանելուն, ագրեսիան, կեղծել և պատմամշակութային արժեքները յուրացնելուն և մի շարք այլ ստոր նպատակների իրականացմանն ուղղված քաղաքականությունը նորություն չէ: Արմատները շատ խորն են և տնկված են երկար ժամանակ: Նման քաղաքականություն բազմիցս հիշատակվել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիի կողմից «հետ չի կանգնում իր խոսքից», նրա նպատակն էր վերականգնել Ադրբեջանի «պատմական հողերը» 1, ինչը Ադրբեջանի կողմից օգտագործվում է ատելություն սերմանելու բազմաթիվ «կեղտոտ մեթոդներից» մեկը: Հայերը Ադրբեջանում կամ ուրիշների պատմությունը ձուլելու համար: սեփական պատմության ստեղծման միջոցով: Այս քաղաքականության բաղկացուցիչ մասը հակահայկականության սերմանումն է, որոնցից ամենաակնառուներից մեկը ես եմ: Սա Ալիի վերջին հայտարարությունն է, որում ասվում է. «Երիտասարդությունը, երեխաները պետք է ապրեն մեր պատմական հողերը վերադարձնելու գաղափարով, ներառյալ Հայաստանը »2: Ադրբեջանի վարած քաղաքականության նպատակային հիմքերը ավելի ճշգրիտ է ներկայացնում Ա.Սարգսյանը: «Ադրբեջանում նկատվող բազմակողմանի կեղծիքները նպատակ ունեն խարխլել արցախահայության ինքնորոշման պատմական և իրավական հիմքը, ստեղծել Արցախին հավակնոտ ինքնություն ունեցող ադրբեջանցի, ինչպես նաև բորբոքել հակահայկականության մթնոլորտը: « Այլատյացություն սերմանելու ամենատարածված և լայնածավալ հարթակներն են գրականությունը, դպրոցական դասագրքերը, լրատվամիջոցները և այլն: «Ասա ինձ, 1 հատված հունվարի 22-ին Գյանջայում http: //www.ilur.am/news/view/23823.html: 2 Տե՛ս նույն տեղում: 3 Տե՛ս Ա. Սարգսյան, Հակահայկականությունն Ադրբեջանում: վերջին ավտորիտարիզմի խաչմերուկում, Երեւան, 2013, էջ. 13 (Գանձ) Ալիի խոսքից: Տեսեք ավելի մանրամասն, գրում է Բերկը, - ինչ տրամադրություններ են գերակշռում երեխաների մտքում, «Ես ձեզ կպատմեմ հաջորդ սերնդի բնավորության մասին»: Այստեղից պարզ է դառնում, թե իրականում որն է ատելությունն ու բռնությունը սերմանող ադրբեջանական դպրոցական դասագրքերը: Միևնույն ժամանակ, պետք է ընդգծել Ադրբեջանի «խավիար-նավթադոլարային քաղաքականության» գործոնը, որի պատճառով առաջնագծում տեղի ունեցող իրադարձությունները խեղաթյուրվում են եվրոպական մի շարք բարձրակարգ ֆորումներից, ասենք `իրավիճակն Ադրբեջանում և Հայաստանում: մեղմորեն, կողմնակալ: Բայց պետք է նշել մի քանի փաստ. • Ադրբեջանի ռեսուրսները անսահմանափակ չեն, ի վերջո նավթադոլարները կսպառվեն, ինչը ստեղծում է Ադրբեջանի «գրասենյակային» պատմությունը: • Ներկայիս հակաքարոզչական պայքարում Հայաստանը հետ է մնում Ադրբեջանից: Միանշանակ, այս ոլորտում մեր ռեսուրսները, չնայած հարցի օրակարգին, սահմանափակ են: • Մենք առավելություն ունենք միայն այնքանով, որքանով փորձում ենք պաշտպանել մեր սեփականը, իսկ Ադրբեջանը փորձում է խմբագրել պատմությունը կեր `հետին պլան ստեղծելու պատմություն ստեղծելու համար: Հաջորդ տեքստի իմաստի կամ ձևակերպման թյուրիմացություններից խուսափելու համար հարկ է նշել, որ սխալ է օգտագործել «ադրբեջանական» բառը, քանի որ այդպիսի ժողովուրդ պարզապես գոյություն չունի, բայց կա տարածք, որը կոչվում է Ադրբեջան, և այդ ովքեր այնտեղ են ապրում, կարելի է անվանել ադրբեջանցիներ: Այս հարցի վերաբերյալ պարզաբանումներ է արել Ա. Մանասյանը, ով գրում է. «20-րդ դարի սկզբին Արաքսից հյուսիս կամ նրա մի մասը ներկայիս Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքը ձեռք բերեց անկախություն: Նախապես որոշվել էր, որ այն կկոչվի «Արևելք-Հարավ Անդրկովկասյան Հանրապետություն», բայց «Մուսավաթը» կարողացավ փոխել այս որոշումը և երկիրը վերանվանել «Ադրբեջանի Հանրապետություն»: Այս որոշմամբ տեղի ժողովուրդները, որոնք մինչ այդ կոչվում էին թուրքեր կամ կովկասյան թաթարներ ընդհանուր անուններով, ադրբեջանցիներ դարձան արդեն 30-ականներին: Այսպես ծնվեց ադրբեջանական «ազգը» 3: Ադրբեջանի հակահայկական քաղաքականության ակտիվացումից առաջ Ադրբեջանը փորձեց արյան մեջ խեղդել նորանկախ Արցախը ՝ զենքով փորձելով սեփականաշնորհել հայոց պատմությունն ու պատմական տարածքը: Արդյունքը հայերին պարտադրված պատերազմն էր: Ա.Մանասյանը մանրամասն բացատրում է միջոցառումը: «Ադրբեջանը զենքի ուժով փորձում էր ծնկի բերել նորանկախ հանրապետությունը, ոչնչացնել իր բնակչությանը: Արցախն ընդունեց մարտահրավերը և, ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, պատվով դուրս եկան փորձությունից »4: Պետք է ընդգծել, որ ադրբեջանական կողմը 1 Տե՛ս «Աֆորիզմներ մանկության և երեխաների մասին»: http: //www.qezhamar.com/?p=34937, 30.05.2013 թ. 2 Տե՛ս Ս. Մանուկյան. Ադրբեջանի պետական բյուջեի երեք քառորդ մասը ֆինանսավորվում է նավթային հատվածի կողմից: //times.am/?l=am&p=4456, 05.02.2012 թ. 3 Տե՛ս Ա. Մանասյան, Ա. Գոնդյան, Լեռնային Karabakhարաբաղ: ինչպես դա տեղի ունեցավ…, Երեւան, 2011, էջ 19: 4 Տե՛ս նույն տեղում, Պ. Այն պնդումները, որ հայերը շահել են օտարերկրացիների և զինյալների վարձկանների շնորհիվ, մեղմ ասած, անհեթեթ են, քանի որ Հայաստանի Հանրապետությունում սոցիալ-տնտեսական իրավիճակն այնքան ծանր էր, որ հիմնական կարիքները հոգալու միջոցներ չկային, ուստի ակնհայտորեն անհնար է օգտագործել վարձկաններ: Մենք չենք կարող անտեսել չեչեն զինյալ Շամիլ Բասայի խոսքերը: «Արցախում (Karabakhարաբաղում) մարտերը նպատակահարմար չեն, ադրբեջանցիները չեն կարող, դուք չեք հաղթի հայերին: Մենք եկել էինք Karabakhարաբաղում կռվելու ոչ թե տիտղոսների, այլ ջիհադի գաղափարի համար, բայց երբ հասանք և տեսանք իրավիճակը, հասկացանք, որ ջիհադի ոչ մի նշան չկա: Ադրբեջանական բանակում շատ քիչ բարձրաստիճան սպաներ կային, որոնց կարելի էր վստահել: Հայերը ավելի լավ էին պատրաստ պատերազմին… Տվեք ինձ քսան հայկական Ֆիդա, և ես կգրավեմ ամբողջ Ռուսաստանը »1: Անունները էական դեր են խաղում ինքնության ձևավորման կամ դրա բնույթի փոփոխման գործում, ինչի մասին գրում է Հ. Պետրոսյանը: «Նշել նշանակում է ստեղծել» 2: Վերոնշյալ երկու մեջբերումների արդյունքում կարող ենք նշել, որ կոչվելով Ադրբեջան ՝ նրանք «ստեղծեցին» Ադրբեջանն ու Ադրբեջանը, բայց դա առնվազն ծիծաղելի է: Այլ կերպ ասած, մի քանի րոպեի ընթացքում անվանակոչելով ՝ նրանք չեն ստեղծում ազգ, առավել եւս ՝ նրա դարավոր մշակույթը, պատմությունն ու ինքնությունը: Եվ ինքնության ճգնաժամը հաղթահարելու համար նրանք սկսեցին օգտագործել բոլոր հնարավոր ու անհնար միջոցները: «Ադրբեջանական» ինքնության ճգնաժամը հաղթահարելու նրանց քաղաքականության մեջ մենք կարող ենք առանձնացնել երկու հիմնական մեթոդ: 1. Նվաստացնելով վեհացնել: Այս մեթոդը ամենատարածվածն է այսօրվա Ադրբեջանում, քանի որ նրանք, փորձելով ցույց տալ իրենց ազգի բարեպաշտությունը, օրինակելի, այլ ազգերի նկատմամբ գերազանցությունը, բոլոր հնարավոր դրական հատկությունները, որոնք կարող են վերագրվել իրենց, ցանկանում են մեծացնել իրենց «որակական առավելությունը» Հայեր ՝ հայ ինքնությունը զրպարտելով, նվաստացնելով ու խեղաթյուրելով: 2. Սինուսոիդալ քաղաքականություն կամ որոնումներ անցյալում: Այս մեթոդի օգնությամբ նրանք պատմության մեջ գտնում են արմատական մի ֆենոմեն, որը չունի միանշանակ հաստատված տեր, փորձում են յուրացնել, ներկայացնել որպես իրենց, իսկ ձախողման դեպքում նրանց չի հետաքրքրում, քանի որ, ըստ և մեծ, նրանք ոչինչ չեն կորցնում: Անհրաժեշտ համարելով, որ էպոսը որպես ազգի աշխարհայացքի և արժեքային համակարգի լավագույն «հանրագիտարան» օգտագործելը ազգային ինքնության ուսումնասիրության մեջ, պետք է փաստել, որ, ելնելով միայն տրամաբանությունից, այսպես կոչված ադրբեջանցի ժողովուրդը պարզապես էպոս չունի: , Մի շարք այլ փաստեր, ներառյալ Օղուզի էպոսի երեք մոտեցումները, կարող են մասամբ վերագրվել ներկայիս ադրբեջանցիներին 1 Տե՛ս Թորոսյան Դ., Շամիլ Բասա հայերի և Արցախի մասին, http: //azatatenchhayer.blogspot.com/2014/01/Shamil-Basaevy- hayeri-ev-Arcaxi-masin.html, 26.01.2014: 2 Տե՛ս Պետրոսյան Հ., Հայ ինքնության ավանդական խորհրդանիշները և դրանց ժամանակակից դրսևորումները: Տապանի տապանը և Կորած դրախտը, «Հայ ինքնության խնդիրները 21-րդ դարում. Գիտաժողովի նյութեր», Երևան, 2013, էջ: 132: 3 Մասնագիտական գրականության մեջ այն ավելի շատ հայտնի է որպես «Կորկուտի գիրք» ՝ «Դեդա Կորկուտ» կամ «Իմ պապի Կորկուտայի գիրք» անուններով: նախնիներին, որտեղ, ինչպես կտեսնենք, ինքնության կառուցման հիմնական սկզբունքներն են ՝ գլխատելը, արյուն թափելը, մարդկանց սպանելը և այլն: Այս մասին գրում է պրոֆեսոր Հ. Միրզոյանը: «Գաղտնիք չէ, որ բոլոր էպոսներում տեղի է ունենում« սպանություն »և« արյունահեղություն », բայց այն ամենը, ինչ արվում կամ ցուցադրվում է մարտի դաշտում հարկադիր ուժերի ուղղակի բախման ընթացքում: Բոլոր մյուս էպոսների նման, օղուզական էպոսը հարուստ է նման պատկերացումներով: Այնուամենայնիվ, այն տարբերվում է բոլոր մյուս էպոսներից նրանով, որ գլխատումն ու արյունահեղությունը տեղի են ունենում ոչ միայն ռազմի դաշտում թշնամիների հետ բախման ժամանակ, այլև սովորական կյանքի պայմաններում, այսինքն ՝ գլխատումն ու արյունահեղությունը դիտվում են որպես չափանիշ ՝ տղա և հասուն մարդ: քանի որ դա քաջության, պատվի և արժանապատվության պայման է: »1 Հ. Միրզոյանի այս հոդվածի հրապարակումից հետո նա արդարացիորեն մեջբերեց հայ ժողովրդական ասացվածքը Ադրբեջանում բարձրացված աղմուկի մասին. «Գողը առաջինն է բղավում, բռնեք գողին»: Բոլորս գիտենք «Սասնա ծռեր» հայկական էպոսում տղայի տղամարդ դառնալու պատճառները, մարդկային արժանապատվությունը, փառքն ու պատիվը ձեռք բերելու և պահպանելու միջոցները, ինչպես նաև մարդ սպանելու կամ արյուն թափելու հանգամանքներն ու պայմանները: Հայաստանի կրթական համակարգում դասավանդվող թեմաները և դրանց բնույթը փայլուն հակադրություն են ադրբեջանական իրականության և էպոսի (դրական իմաստով): Բնականաբար, «Սասնա ծռեր» էպոսի որոշ հատվածներ ընդգրկված են տարրական-միջին դասարանների գրականության մեջ, մասնավորապես, 6-րդ դասարանի «Գրականություն» առարկայի դասագրքում, որտեղ մեջբերված հատվածում ասվում է. «Ո՞վ է քնած»: արթուն մնա, Ո՞վ է արթուն, ձիե՛ր: թամբ, Ո՞վ է թամբ, զենք կապիր, Ո՞վ է թամբ, վեր կաց, հեծի, Մի՛ ասա, Դավիթը եկավ գող-գող, գող-գողը գնաց 2 Այստեղ ուշագրավ է մի հանգամանք. Վերոհիշյալ «ով քնած է, արթուն մնացեք» ավելին է, քան ճշգրիտ պատասխան Ռամիլ Սաֆարովի արարքին, ով գնդակահարեց քնած հայ սպա Գուրգեն Մարգարյանին 3: Մեր էպոսի մի շարք այլ մասերում ցուցադրվում են հայերի արժեքային համակարգի և ինքնության շատ կողմեր, որոնցից ամենաառաջնայինը հարգանքն է մեծի և խաղաղ բնակչության նկատմամբ, եթե, իհարկե, դրանք կարելի է անվանել խաղաղ, կոտորած չլինելու միտում: Լսելով Մելիքի բանակում գտնվող ծերունու աղերսանքը ՝ Դավիթը չի սպանում բռնի պատերազմի բերված գյուղացիներին, բայց շարունակում է պայքարը Մելիքի հետ 4: Գյուղացիների ոչ կոտորածին հակադրվում է Ադրբեջանի կողմից հրադադարի մասին եռակողմ պայմանագրի պարբերաբար խախտումը, որի արդյունքում հակառակորդը կրակ է բացում սահմանամերձ շրջանում խաղաղ, անզեն ու անպաշտպան գյուղացիների վրա, ինչի վկայությունն է 1 Միրզոյան Հ., Էպոս, «Հայ ինքնության հիմնախնդիրները» գիտական հոդվածների ժողովածու, Երեւան, 2012, էջ. 28 2 Մնացականյան Լ., Ներսիսյան Վ., Գրականություն, հանրակրթական դպրոցի VI դասարանի դասագիրք, Երեւան, 2001, էջ 25: 3 Տե՛ս Տեր-Սահակյան Կ., 10 տարի է անցել Բուդապեշտում Գուրգեն Մարգարյանի դաժան սպանությունից, http: //www.panarmenian.net/arm/details/176025/, 19.02.2014 թ. 4 Տե՛ս Մնացականյան Լ., Ներսիսյան Վ., Էջ 25-26, 31-32: Վերջերս գրոհները Լ positionsՀ դիրքերի ուղղությամբ, որոնց հաջորդ օրերին հակառակորդը գնդակոծում էր սահմանամերձ շրջանները 1: Ինչպես արդեն նշեցինք, ադրբեջանական կողմը կեղծում է իրողությունը, հետին պլանում խմբագրում իր սեփական պատմությունն ու հայկական էպոսը, կեղծում և մեկնաբանում հետևյալ բառերը աշխարհահռչակ բանաստեղծ Ալ. Պուշկինը համատեքստից դուրս: «Դուք վախկոտ եք, ստրուկ եք, հայ եք» («Դու ստրուկ ես, ստրուկ ես, հայ ես»): Այս գաղափարը լայնորեն շահարկվել է նույնիսկ հանրահավաքներում, պաստառներում, գրքերում և մամուլում ԽՍՀՄ փլուզումից հետո: Մեջբերումը բազմիցս վերլուծվել և լուսաբանվել է, սակայն ադրբեջանական տարբեր աղբյուրներում թյուրիմացությունն ու կողմնակալությունը ակնհայտ են: Եկեք ավելի պարզ ու կոնկրետ ներկայացնենք իրավիճակն ու ենթատեքստը: Տազիտը չեչեն պատանի էր, որի դաստիարակությունը հայրը վստահեց չերքեզին (ըստ բանաստեղծության գրողներից մեկի ՝ քրիստոնյա): «Դուք վախկոտ եք, դուստր եք, հայ եք», - ասաց կողոպտիչ հայրը, երբ Տազիտը ասաց, որ իր որդին երեք մեղք է գործել, որոնք անպարկեշտ են չեչենի համար: Տազիտը չէր սպանել կամ թալանել անպաշտպան հայ ճանապարհորդին, նա չէր բռնել և մատը դրել իր հայրիկի վզին, նրանցից փախած ստրկուհուն, և որ ամենակարևորն է ՝ նա վրեժ չէր լուծել միայն իր եղբոր վրեժից, վիրավոր ու անզեն: Ահա թե ինչու կատաղած հայրը վախկոտ համարեց իր որդուն, քանի որ, ըստ նրա, միայն վախկոտը չի սպանի, իսկ ավազակը ՝ ստրուկ, քանի որ միայն ստրուկն է ի վիճակի գնահատել իր նմանությունը, և, վերջապես, հայ, քանի որ միայն հայը իրեն թույլ չի տա վրեժ լուծել թշնամուց վիրավորներից ու անզեններից: Այսպիսով, Ալ. Պուշկինը չէր զրպարտում և նվաստացնում հայերին, բայց աշխարհին բացահայտեց հայկական ինքնության յուրահատկությունն ու որոշ դրական կողմեր: Բոլոր ոլորտներում հայերի նկատմամբ անբարյացակամ վերաբերմունքը ավելի քան ակնհայտ է դառնում, ինչպես նաև այն փաստը, որ նման քաղաքականության հետեւում կանգնած է պետական ապարատը: Ակնհայտ է, որ Հայաստանում ապագա սերունդը չի դաստիարակվում այլատյացության գաղափարախոսությամբ `թշնամական մթնոլորտում: Դա ավելի քան հաստատվեց, երբ Հունգարիայի ղեկավարությունը քնած հայ սպայի մարդասպանին արտահանձնեց Ադրբեջանին, այդ իսկ պատճառով Հայաստանում բողոքի ցույցերի ժամանակ, երբ այրվում էր Հունգարիայի պետական դրոշը, ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը կոչ արեց ժողովրդին չվառել այդ հողը: պետական դրոշ 2: Ի վերջո, մեծ հաշվով, ներկայիս կատաղությունը կարելի է համարել միայն սկիզբ, քանի որ հակահայկական լոբբինգը նոր թափ է հավաքում: Ուստի անհրաժեշտ է մեկ օր պատրաստվել այս ստոր քաղաքականությանը հակազդելու համար և այս անգամ վերջին և կործանարար հարվածը 3 հասցնել փական փաստաթղթերով, որի հիմնական մասը կեղծ է, պետությանը See 1 Տե՛ս hazազարյան Լ., ՇՏԱՊ: Չինարին ու Մովսեսը գնդակահարվում են: Մարդիկ պահվում են տան խորքում, http: //henaran.am/news_view.php?post_id=34981, 23.01.2014: 2 Տե՛ս «Սերժ Սարգսյանը հորդորում է չվառել Հունգարիայի դրոշը», http: //news.am/arm/news/119601.html,04.09.2012: 3 Տե՛ս «Գործադուլը կործանարար կլինի, վերջինը», http: // www. //www.aravot.am/2010/11/16/344970/, 16.11.2010 թ. Դավիթ Թորոսյան ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ ԱԴՐԲԵJԱՆՈՒՄ Հիմնաբառեր. Հակահայկականություն, պատերազմ, ԼAԻՄ, ՀՀ, Ադրբեջան: ։
| Հոդվածը ներկայացնում է Ադրբեջանում հայատյացության հիմնական դրսևորումները, դրա պետական հիմքերի ցուցիչներից որոշների ուրվագծումը։
Ներկայացվում են հայատյացության քարոզման մեթոդ-մեխանիզմները, ինչպես նաև ցույց է տրվում մերկապարանոց հայտարարությունների չհիմնավորվածությունը։
Մի շարք երևույթներ ներկայացվում են նոր մոտեցմամբ, որոնց տրվում են դիպուկ, անկաշկանդ և չկաղապարված գնահատականներ։
Հոդվածում ներկայացվում են հակահայկական քարոզչության դրսևորումները, ինչպես նաև` անընդմեջ կատարելագործվող մեթոդներն ու ուղիները։
Հոդվածը կարող է օգտակար լինել հայադրբեջանական հարաբերություններով, հայատյացության դրսևորումներով և առհասարակ այլատյացության հարցերով հետաքրքրվողների համար։
|
ՕՏԱՐԵՐԿՐՅԱ ՈՒՂՂԱԿԻ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ՆԵՐԳՐԱՎՄԱՆՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄԱՊՀ բոլոր երկրներում պլանային-վարչահրամայական տնտեսակարգից ազատշուկայականին անցումային շրջանը բնորոշվեց սոցիալ-տնտեսական խոր ցնցումներով։
Հայաստանում այդ անցումն իրականացավ առաձնակի բարդություններով։
1998 թ.՝ 1990 թ. համեմատ, տեղի է ունեցել արդյունաբերական արտադրությաննկատելի անկում։
Այն հատկապես մեծ էր 1992 թ., երբ նախորդ տարվա համեմատարտադրության ծավալները կրճատվեցին մոտ երկու անգամ։
Դա ուներ իր սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ պատճառները, որոնցից հիմնականներն էին՝• երկաթուղու շրջափակումը,• ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով ձեռնարկությունների միջև տնտեսական կապերի խզումը (ՀԽՍՀ արդյունաբերական ձեռնարկությունների մեծ մասը թողարկում էր ոչ թե վերջնական, այլ միջանկյալ սպառման արտադրանք),• խոր էներգետիկ ճգնաժամը, որի պատճառով շատ ձեռնարկություններմատնված էին հարկադիր կայուն պարապուրդի և այլն։
Սկսած 1994 թ. ՀՀ-ում արձանագրվեց արդյունաբերության որոշակի աշխուժացում։
1994-1997 թթ. նախորդ տարվա համեմատությամբ արդյունաբերության աճիտեմպերը կազմեցին համապատասխանաբար 105.3, 101.5, 101.4 և 101.0 %1։
Սակայն 1998 թ.՝ 1997 թ. համեմատ, տեղի ունեցավ արդյունաբերական արտադրությանաճի տեմպերի նվազում 2.5 տոկոսային կետով, որի հիմնական պատճառներից գլխավորը Ռուսաստանի Դաշնությունում 1998 թ. կեսերից սկիզբ առած ֆինանսական(հատկապես՝ վճարային) ճգնաժամն էր, և, որպես հետևանք, ՀՀ խոշոր ձեռնարկությունների մի զգալի մասի համար պատվերների և պահանջարկի կրճատումը կամլրիվ բացակայությունը, քանզի այդ ձեռնարկությունների արտադրանքը հիմնականում ուղղված էր դեպի ռուսական շուկա։
Այսպիսի իրավիճակում տնտեսությանարագ զարգացման համար պահանջվում էին հսկայական ներդրումներ, սակայն անցումային տարիների ներքին խնայողությունների չափազանց ցածր մակարդակը ևտնտեսության ներքին հատվածում ձևավորված եկամուտների սակավությունը, բնականաբար, դժվարացնում էին տնտեսական աճի ներդրումային գործոնի ֆինանսավորումը միայն ներքին ռեսուրսների հաշվին, և այստեղ առանցքային դեր են ստացելարտաքին ռեսուրսները, այսինքն` օտարերկրյա ներդրումները։
Վերջիններս մեծապեսպայմանավորում են կամայական տնտեսության զարգացման միտումները, աճի տեմպերը և միջազգային հանրության հետ ինտեգրման աստիճանը։
Ներդրումների խթանումը ՀՀ տնտեսական քաղաքականության առանցքայինմասն է։
Գլխավոր նպատակը օտարերկրյա ներդրողների համար խթան ապահովելնէ, որը կնպաստի ներդրումների ծավալների մեծացմանը և զբաղվածության բարձ1 Տնտեսական բարեփոխումների առանձնահատկություններն ու փուլերը Հայաստանում 1991-1998 թթ.,ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայություն, տե՛ս՝ www.armstat.am/am/?mid=82&id=85։
րացմանը։
Կարևորելով «Օտարերկրյա ներդրումների մասին օրենքի» դերը տնտեսական զարգացման գործընթացում արտասահմանի մասնակցությունը ներգրավելումեջ` Կառավարությունը շեշտել է ՕՈՒՆ-ի վճռորոշ դերը տնտեսական աճն արագացնելու մեջ և ՕՈՒՆ-ի օգուտների արդյունավետ օգտագործման անհրաժեշտությունըՀՀ տնտեսության համար։
Որպես կանոն, օտարերկյա ներդրողները շահագրգռվածեն ներդրումներ կատարել այն ճյուղերում, որոնք մրցակցային են և արտահանմանմեծ պոտենցիալ ունեն1։
ՀՀ տնտեսության գրավիչ ոլորտներ են համարվում ադամանդի մշակման, ինֆորմացիոն տեխնոլոգիաների և էլեկտրոնային կոմերցիայի, սննդի,լեռնահանքային արդյունաբերությունը, զբոսաշրջությունը, հեռահաղորդակցությունը։
Հայաստանը մեծապես կախման մեջ է գտնվում միջազգային առևտրից, և մեծջանք է պահանջվում գրավելու օտարերկրյա ներդրողների ուշադրությունը։
ՀՀ կառավարությունը որդեգրել է «բաց դռների» քաղաքականությունը՝ նպատակ ունենալովխրախուսել օտարերկրյա ներդրումները։
Ըստ «Օտարերկրյա ներդրումների մասին»օրենքի՝ օտարերկրյա կապիտալը կարող է անսահմանափակ մասնակցություն ունենալ հայկական ձեռնարկություններում և պաշտպանված է օրենքով։
2012 թ. ընդունված «ՀՀ 2012-2025 թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագրում» նշվում է, որ զբաղվածության աճին ուղղված պետական շրջանակային քաղաքականության հիմնական գերակայություններից մեկը կշարունակիհանդիսանալ գործարար և ներդրումային միջավայրի անընդհատ բարելավումը, որըտեղի կունենա ներդրումային գործընթացը դյուրին դարձնելու և անհարկի պետականմիջամտությունները էականորեն կրճատելու ճանապարհով։
Ներդրումային միջավայրում ռիսկային բարձր մակարդակը օտարերկրյա ներդրումների նվազման պատճառ է հանդիսանում։
Հայաստանի հիմնական առավելությունը որակյալ աշխատուժի առկայությունն է,որի օգտագործումը ներդրողներին հնարավորություն կտա, զարգացած երկրներիհամեմատ ցածր աշխատավարձ վճարելով, ապահովել ցածր ինքնարժեք և գնայինմրցունակություն` հատկապես արտաքին շուկայում։
Տնտեսության որևէ ոլորտում առաջընթացը կարող է «չեզոքացվել» մեկ այլ ոլորտում առաջընթացի բացակայությամբ։
Հարկային, մաքսային անկայուն քաղաքականությունը կամ վարչարարությունը կարող են սահմանափակել բիզնեսի ձևավորմաննպաստավոր պայմանները և բիզնես սկսելու ընթացակարգերի պարզությամբ պայմանավորված աճը։
Ստեղծված անբարենպաստ միջավայրը կարող է հանգեցնել ապրանքային երկակի շուկաների ստեղծման, որտեղ գերիշխող դիրք ունեցող գործարարները կօգտվեն գույքային իրավունքի պաշտպանությունից, հարկային ու մաքսային կողմնապահ գործելաոճից, իսկ շուկա մուտք գործել ցանկացողները կարող ենհայտնվել ոչ շահեկան իրավիճակում։
Ցանկացած բիզնես, գործընթաց իր մեջ ներառում է մի շարք ընթացակարգերի պարտադիր իրականացում։
Երբ գործարարը մշակում է բիզնես պլան և փորձում անցնել դրա իրականացմանը, առաջին արգելքները,որոնք պետք է հաղթահարի, բյուրոկրատական և իրավական ընթացակարգերն են։
Տարբեր երկրներում նոր բիզնեսների մուտքի կանոնակարգման մեթոդներն ունենորոշակի առանձնահատկություններ` կախված տվյալ երկրի տնտեսական և իրավական դաշտի զարգացվածության աստիճանից։
Որոշ տնտեսություններում այս գործընթացը պարզ և մատչելի է։
Այլ խոսքով` ընթացակարգերն այնքան ծանրաբեռնողեն, որ գործարարները, խուսափելով ընթացակարգերի վարչարարական և ժամանակի ծախսերից, ստիպված են լինում դիմել այլ մեթոդների` բիզնեսը վարել ոչ ֆորմալձևով։
Բացի այդ, գործարարության արդյունավետությունն ավելի շատ կախված էօրենսդրական և կառավարչական որոշումներից։
Համաշխարհային բանկի «Գործարարությամբ զբաղվելը» (Doing busniness) դասակարգումը գնահատում է այն կարգավորումները, որոնք ուղղակիորեն ազդում ենգործարար միջավայրի զարգացման աստիճանի և տնտեսական աճի վրա` հնարավորություն տալով համեմատություններ իրականացնել հետազոտված 184 երկրների միջև։
Հենց այս դասակարգման չափանշներն էլ կարող են հիմք հանդիսանալ ՀՀ-ումօտարերկրյա կապիտալի մուտքի խթանման կամ խոչընդոտման համար։
Փորձելովվերլուծել DB 2014 թ. ցուցանիշները՝ կարող ենք եզրահանգում կատարել, թե որքանով է գրավիչ մեր տնտեսությունը օտարերկրյա ներդրողների համար, և ինչպիսիմիտում ունի ՀՀ տնտեսությունում ՕՈՒՆ-ի աճը։
Համեմատական վերլուծությունը կատարենք նախորդ տարվա ցուցանիշների հետ։
Տվյալ տնտեսությունը բնութագրող10ցուցանիշները, բացառությամբ 3 ցուցանիշի` ընկերության հիմնադրում (6-րդ տեղ` 4կետով բարձրացում), հարկերի վճարում (103-րդ տեղ` 9 կետով բարձրացում), պայմանագրերի կիրարկում (112-րդ տեղ` 5 կետով բարձրացում), մյուս ցուցանիշները անկում են գրանցել, ինչը դրականորեն չի կարող անդրադառնալ ՕՈՒՆ-ի խթանմանվրա1։
Օտարերկրյա ներդրողների համար կարևոր այնպիսի ցուցանիշներ, ինչպիսիքեն ներդրողների պաշտպանվածությունը, շինարարության համար թույլտվությանստացումը, միջսահամանային առևտուրը, անկում են գրանցել։
Փորձելով համեմատելհարևան Վրաստանի հետ՝ կարող ենք նշել, որ ՀՀ-ն բիզնես վարելու դյուրինությանաստիճանով և ներդրողների պաշտպանվածության ցուցանիշով զիջում է Վրաստանին` համապատասխանաբար 37-րդ և 8-րդ, 4-րդ և 2-րդ տեղեր։
Ուսումնասիրելով ՕՈՒՆ-ի վերաբերյալ 2007-2012 թթ. վիճակագրական տվյալները` կարող ենք ասել, որ ՕՈՒՆ-ի ներհոսքը նախաճգնաժամային հատվածում աճիմիտում է դրսևորել՝ գագաթնակետին հասնելով 2008 թ. (1 մլրդ դոլար), սակայն,պայմանավորված ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով, հետագա տարիներին մենքունեցանք ՕՈՒՆ-ի ծավալների զգալի անկում (2012 թ.՝ 567.4 մլն դոլար)2։
ՀՀ-ում ներդրումների համար շահավետ ոլորտներն են հանդիսանում`• բարձր տեխնոլոգիաների էլեկտրոնիկայի նախագծումը,• հանքարդյունաբերությունը և մետալուրգիան,• էլեկտրական էներգիայի համակարգերը,• քիմիական արտադրությունը,• թեթև արդյունաբերությունը,• բանկային ծառայությունները,• համակարգչային ծրագրային ապահովման մշակումը,• սննդի արտադրությունը և փաթեթավորումը,• զբոսաշրջությունը։
Գծանկար 1-ը ցույց է տալիս ՕՈՒՆ-ի դինամիկան ՀՀ-ում և հարևան Վրաստանում։
Վրաստանը ՕՈՒՆ-ի ցուցանիշներով միշտ գերազանցել է ՀՀ-ին՝ բացառությամբ2009 թ.։
ՀՀ-ում ՕՈՒՆ-ի պիկը հանդիսացել է 2008 թ., երբ գրանցվել է առավել քան 1մլրդ դոլար ներդրում, սակայն վրա հասած ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը պատճառ հանդիսացավ այս ցուցանիշի էական անկման համար։
Չնայած ներդրումների մեծ ծավալներին, ՀՀ-ում դեռևս ցածր է մնում ՕՈՒՆ/ՀՆԱցուցանիշը, որը ցույց է տալիս ՀՆԱ-ի մեջ ՕՈՒՆ-ի տեսակարար կշիռը (գծ. 2)։
Օտարերկրյա ներդրումների համար ստեղծվել են հետևյալ պայմանները3.• Սեփականության 100 % պաշտպանություն,• Չկան ներդրումների իրականացման խոչընդոտներ,1 Տե՛ս www.doingbusiness.org։
2 Տե՛ս ՀՀ ԱՎԾ պաշտոնական կայք՝ www.armstat.am։
• Չկան արտահանման սահմանափակումներ,• Ապահովված է արտարժույթների համար ազատ փոխարկման ռեժիմ,• Չկան ներդրումների իրականացման տարածքային, աշխարհագրական սահմանափակումներ,• Ներդրումային ծրագրերի համար 300 մլն դրամի սարքավորումների ներմուծման ԱԱՀ-ն հետաձգվում է 3 տարով։
ՀայաստանՎրաստանԳծանկար 1. ՕՈՒՆ ծավալները (մլն դոլար) Հայաստանում և Վրաստանում 2007-2012 թթ.Գծանկար 2. ՕՈՒՆ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը ՀՀ-ում և ՎՀ-ումՉնայած օտարերկրյա ներդրումների համար ստեղծված պայմաններին, ՀՀ-ումառկա են ներքին և արտաքին խնդիրներ, որոնք խոչընդոտում են ՀՀ-ում ՕՈՒՆ-ի ծավալների մեծացմանը։
Այդ իսկ պատճառով վերլուծենք ՀՀ ներդրումային միջավայրըև ՕՈՒՆ-ի ներգրավմանն ուղղված պետական քաղաքականությունն, փորձենք առաջադրել ներդրումային միջավայրի և քաղաքականության արդյունավետության բարելավման ուղիներ, որոնք կընդլայնեն ՀՀ ներդրումների ներգրավման հնարավորությունները։
Այժմ անդրադառնանք ՕՈՒՆ-ի ներգրավմանը խոչընդոտող խնդիրներին։
ա) Քաղաքական և ռազմաքաղաքական կայունությունը։
Քաղաքական և ռազմաքաղաքական կայունությունը գրեթե բոլոր հարցումներում ու վերլուծություններում կարևորության առումով ներդրումային միջավայրի գործոնների թվում միշտառաջին տեղում է։
Պոտենցիալ ներդրողների ներգրավման տեսանկյունից քաղաքական անկայունությունն առնվազն խրախուսող երևույթ չէ։
Այս տեսանկյունից Հայաստանը գտնվում է բարձր ռիսկային երկրների խմբում։
Հայաստանի պարագայում քաղաքական ռիսկը պայմանավորված է հիմնականում արտաքին քաղաքական անկա2007200820092010201120126,38,68,55,26,25,711,512,26,16,997,625,76ՀՀ/ՕՈՒՆ/ՀՆԱ,%/Վրաստան/ՕՈՒՆ/ՀՆԱ,%/ յունությամբ, որը դրսևորվում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի շրջափակմամբ, Վրաստանում և Հյուսիսային Կովկասում գոյություն ունեցող ազգամիջյան առճակատումներիհետևանքով տրանսպորտային հաղորդակցության միջոցների անգործությամբ։
ՀՀ ներդրումային ռիսկը մեծացնող գործոն է կոռուպցիայի մակարդակը։
177երկրների շարքում ՀՀ-ն կոռուպցիայի մակարդակով գտնվում է 94-րդ տեղում1։
Նմանցուցանիշը չի կարող խթանել ՕՈՒՆ-ի ծավալների հետագա մեծացմանը։
Ստվերայինտնտեսությունը նույնպես բացասական ազդեցություն է թողնում երկրի ներդրումայինմիջավայրի գրավչության վրա։
Ըստ էության, վերը նշված գործոնները միմյանց փոխկապակցված են, և շատկարևոր է մշակել դրանց դեմ պայքարի միասնական ծրագիր։
բ) Ներքին շուկայի ծավալը։
ՀՀ ներքին փոքր շուկան` բնակչության փոքր թիվը,և 1 շնչին ընկնող ազգային եկամտի ցածր մակարդակը, խոչընդոտ են հանդիսանումիրացման շուկայական ուղղվածություն ունեցող ՕՈՒՆ-ի ներգրավման համար։
գ) Ռեսուրսների առկայությունը։
Հայաստանն աչքի չի ընկնում բնական ռեսուրսների հարստությամբ։
Ներդրումների իրականացման մեծ հնարավորություն կապղնձի, մոլիբդենի, ոսկու և որոշ հազվագյուտ մետաղների արդյունահանման և վերամշակման բնագավառում։
Սակայն վառելիքային հումքի արդյունաբերական պաշարների բացակայությունը տնտեսությունը մեծ կախման մեջ է պահում այդ հումքիներմուծումից։
դ) Ենթակառուցվածքային խնդիրներ։
Հայաստանը, լինելով մի կողմից հումքային ռեսուրսներով աղքատ, մյուս կողմից` փոքր ներքին շուկա ունեցող երկիր, մեծ կախում ունի հումքի ներմուծումից և ապրանքի արտահանումից, հետևաբար բարձրտրանսպորտային ծախսերը, որոնց հիմքում ընկած են տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական ընդհարումների պատճառով հաղորդակցման ուղիների շրջափակումը ևդեպի բաց ծով ելքի բացակայությունը, ազդում են Հայաստանում արտադրվող ապրանքների՝ միջազգային շուկաներում մրցունակության վրա։
Խնդիրներ են հարուցումնաև փոխադրումների իրականացման ժամկետները։
Կարևոր են նաև կենսաթոշակային հիմնադրամների, բրոքերային կազմակերպությունների, ներդրումային հիմնադրամների, լիզինգային, խորհրդատվական ևաուդիտորական ընկերությունների առկայությունը և արդյունավետ գործունեությունը, քանի որ դրանք կարող են դառնալ երկարաժամկետ ներդրումներ կատարելուորոշումների հիմք։
ե) Իրավական դաշտ։
«Օտարերկրյա ներդրումների մասին» ՀՀ օրենքում (ընդունվել է 1994 թ.) ամրագրված են հետևյալ դրույթները.1. Խստորեն սահմանափակվում են պետության իրավասությունները սեփականության ազգայնացման և բռնագրավման հարցում,2. Թույլատրում է օտարերկրյա ներդրումներ կատարել տնտեսության գրեթե բոլոր ոլորտներում և կամայական ձևերով,3. Ապահովում է հայկական ու միջազգային դատերում վեճերի կարգավորմանհնարավորություն,4. Թույլատրում է շահույթի ու սեփականության լրիվ հայրենադարձում,5. Նախատեսում է մաքսային արտոնություններ,6. Պաշտպանում է մտավոր սեփականությունը։
Այդուհանդերձ, իրավական դաշտի հիմնական թերությունը օրենսդրական դաշտի անկայունությունն է, ենթաօրենսդրական ակտերի և օրենքների հստակ կիրառումն ապահովող անհրաժեշտ որոշումների ու իրավական այլ ակտերի պակասը։
1 “Corruption Perceptions Index (2013)”, տե՛ս՝ http։
//www.transparency.org։
զ) Աշխատանքային ռեսուրսներ։
ՀՀ աշխատանքային շուկային բնորոշ հատկանիշները` աշխատուժի արժեքը, աշխատուժի կրթվածության և մասնագիտականպատրաստվածության աստիճանը, օտարերկրյա ներդրողների համար ամենագրավիչգործոններն են։
Սակայն ՀՀ սոցիալ-տնտեսական պայմանների պատճառով զգալիչափերի է հասել բնակչության, հատկապես՝ տնտեսապես ակտիվ ու որակյալ մասնագետների արտագաղթը։
Վերջինիս նման տեմպերի պահպանման դեպքում կարող էէապես նվազել աշխատանքային ռեսուրսների գծով ներդրումային միջավայրի առավելությունը, և շատ կարևոր է պետության կողմից համապատասխան միջոցառումներ ձեռնարկելը։
Չենք կարող չանդրադառնալ նաև կոռուպցիայի և մոնոպոլիզացիայի բարձր մակարդակին, որը հանդիսանում է ՕՈՒՆ-ի ներգրավմանը խոչընդոտող գլխավոր պատճառներից մեկը։
Մոնոպոլիզացման բարձր մակարդակը հանգեցնում է մի շարք հետևանքների, որոնք խոչընդոտում են ՀՀ տնտեսական աճի զարգացմանը։
Դրանցիցկարող ենք նշել ապրանքների և ծառայությունների գների աճը, գնաճի բարձր մակարդակը, կապիտալի և արժեթղթերի շուկայի թերզարգացածությունը, փոքր և միջին բիզնեսի թույլ զարգացածությունը, արտաքին շուկայում ցածր մրցունակությունը։
Ներքին արտադրողները, չունենալով մրցակիցներ ներքին տնտեսությունում, չենմիտվում արտադրատեխնիկական զարգացման, որն էլ հանգեցնում է արտաքին շուկայում նրանց մրցունակության անկման։
Սա իր ազդեցությունն է թողնում միջազգային ասպարեզում ՀՀ ընդհանուր տնտեսության մրցունակության վրա։
Եթե այսգործընթացը երկար շարունակվի, ապա մեր երկրի արտադրանքի նկատմամբ հետաքրքրությունն արտաքին շուկայում աստիճանաբար կնվազի, և չի բացառվում, որժամանակի ընթացքում այն դուրս կմղվի։
Այս ամենի արդյունքում երկիրը կկորցնի իրնկատմամբ օտարերկրյա ներդրողների հետաքրքրվածությունը։
Այսպիսով, մոնոպոլիզացիայի բարձր մակարդակը, սեփականության խսիտ կենտրոնացվածությունը հանգեցնում են բիզնեսի ֆինանսավորման և ՕՈՒՆ-ի ծավալների կրճատման։
ՀՀ-ում օտարերկրյա կապիտալի ներհոսքի խթանման նախադրյալներ կարող ենհանդիսանալ՝1. Հայաստանի ներդրումային վարկանիշի բարձրացումը,2. Օրենսդրական միջավայրի բարելավումը,3. Ներդրումային ենթակառուցվածքների ստեղծումը և կատարելագործումը։
Կարծում ենք, որ ներդրումային քաղաքականության արդյունավետության բարձրացման համար անհրաժեշտ է.• առաձնացնել ներդրողների խմբերը և առավելագույնս հաշվի առնել յուրաքանչյուր խմբի առաձնահատկություններն ու նրանց նկատմամբ խրախուսման միջոցները,• առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրման խրախուսումը դարձնել ՕՈՒՆ-ի ներգրավման քաղաքականության մասը, հատկապես՝ պետական ձեռնարկությունների վաճառքի դեպքում,• գործող ներդրողների համար բարձրակարգ հետներդրումային ծառայություններ մատուցել, քանի որ վերջիններիս դրական կարծիքը ՀՀ ներդրումայինմիջավայրի նկատմամբ նպաստում է ստացված եկամուտների վերներդրմանծավալների աճին ու կարևոր գործոն է պոտենցիալ ներդրողների ներգրավման համար,• քաղաքական ռիսկերի հնարավոր բացասական ազդեցությունը նվազեցնելուհամար ձեռնարկել գործողություններ` ուղղված ներքին և միջպետական մակարդակով օտարերկրյա ներդրողների շահերի պաշտպանության համարիրավական դաշտի ստեղծմանը, • ներկայացնել ՀՀ ներդրումային միջավայրի մասին ամբողջական տեղեկատվություն (անգլերենով օրենքների, շուկայական և այլ նյութերի վերլուծություն) գործող ու պոտենցիալ ներդրողներին,• պետական մակարդակով առավել արդյունավետորեն պայքարել մենաշնորհների զարգացման դեմ,• քայլեր մշակել` երկրում կոռուպցիայի մակարդակի նվազեցման ուղղությամբ։
Կարծում ենք, որ այս խնդիրների իրագործումը հնարավորություն կտա ոչ միայնմեծացնել ներդրումների ծավալը, այլև բարձրացնել վերջիններիս արդյունավետությունը, որը կարևոր նախապայման է մեր երկրի զարգացման համար։
Նաիրի ՃաղարյանՕՏԱՐԵՐԿՐՅԱ ՈՒՂՂԱԿԻ ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐԻ ՆԵՐԳՐԱՎՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄԲանալի բառեր` ներդրում, օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ, ներդրումային քաղաքականություն։
| Հաշվի առնելով օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների (ՕՈՒՆ) դերը տնտեսության զարգացման գործում՝ հոդվածում ուսումնասիրվել են հիմնական խնդիրները, որոնք խոչընդոտում են ՀՀ-ում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ներգրավմանը։
Կատարվել են համեմատական վերլուծություններ` հիմնվելով միջազգային հայտնի վարկանիշային կազմակերպությունների գնահատականների վրա։
Առանձնացվել են այն հիմնական խնդիրները, որոնց լուծումը խթան կհանդիսանա օտարերկրյա կապիտալի ներհոսքի համար։
Նշվել են ՕՈՒՆ-ի ներգրավման նախադրյալները, ինչպես նաև ներդրումների համար շահավետ ոլորտները։
|
ՌԵԿՎԻԶԻՑԻԱՆ` ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԴԱԴԱՐՄԱՆ ՀԻՄՔԻրավունքի ցանկացած համակարգում սեփականության իրավունքը հանդես էգալիս որպես կենտրոնական և կարևորագույն ինստիտուտ։
ՀՀ Սահմանադրությունը (այսուհետ` Սահմանադրություն), կարևորելով սեփականության իրավունքի դերն իրավունքի ողջ համակարգում, ամրագրել է սեփականատիրոջ իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությանն ուղղված դրույթներ։
Սեփականատիրոջ իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանություննառավել կարևորվում է սեփականության իրավունքի հարկադիր դադարման պարագայում, և դրա ապահովման համար անհրաժեշտ է ունենալ իրավական դաշտ` միխնդիր, որ լուծված չէ այնպիսի իրավական ինստիտուտի պարագայում, ինչպիսին էռեկվիզիցիան։
ՀՀ օրենսդրության ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ռեկվիզիցիան կիրառվում է արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների առաջացման դեպքում,երբ անհրաժեշտություն է առաջանում անհապաղ վերցնել քաղաքացիներին և իրավաբանական անձանց պատկանող գույքը՝ առաջնահերթ մի շարք խնդիրների լուծման համար։
Հաշվի առնելով ռեկվիզիցիայի կիրառմամբ հետապնդվող նպատակների կարևորությունը, արդյունավետության ապահովումը, սեփականատիրոջ իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությանն ուղղված երաշխիքներն ապահովելու կարևորությունը՝ անհրաժեշտ է նախատեսել այն միջոցները, որոնց կարելի էդիմել արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների առաջացման պարագայում։
Հաշվի առնելով այն, որ ոչ մի պետություն ապահովված չէ արտակարգ բնույթիհանգամանքներից, գնալով ավելի է կարևորվում և արդիական դառնում գույքի առգրավման կապակցությամբ առաջացող հարաբերությունների ուսումնասիրությունը։
Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Ոչ ոքի չի կարելիզրկել սեփականությունից, բացառությամբ դատական կարգով` օրենքով նախատեսված դեպքերի»։
Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասի մեկնաբանությունիցբխում է, որ անձն իր սեփականությունից կարող է զրկվել բացառապես օրենքովնախատեսված դեպքերում, այլ կերպ ասած՝ օրենքով պետք է հստակ ամրագրումստանան սեփականությունից անձին զրկելու հիմքերը, ընդ որում՝ անձը կարող է սեփականությունից զրկվել միայն դատական կարգով։
Սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված երաշխիքների առկայությունն առաջին հերթին կարևորվում է սեփականության իրավունքի դադարմանժամանակ։
Սեփականության իրավունքի դադարման եղանակները կարելի է դասակարգել` ելնելով նրանից, թե սեփականության իրավունքը դադարել է սեփականատիրոջ կամքով, թե նրա կամքից անկախ, կամ նրա կամքին հակառակ։
Հակառակ սեփականատիրոջ կամքի կամ նրա կամքից անկախ սեփականության իրավունքը կարող էդադարել միայն օրենքով նախատեսված դեպքերում և սահմանված կարգով1։
1 Տե′ս Բարսեղյան Տ., Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական իրավունք, մաս Ա, 3-րդ հրատ.,Երևան, 2009, էջ 298։
Գրականության մեջ արտահայտվել են տարբեր տեսակետներ «ռեկվիզիցիա»հասկացության վերաբերյալ։
Ռեկվիզիցիան բնութագրվում է որպես քաղաքացիներիև իրավաբանական անձանց սեփականության իրավունքի դադարման ավանդականհիմք, որը կիրառվում է բացառապես արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքներում,հասարակական շահերի նկատառումով և համարժեք փոխհատուցմամբ1։
Ռեկվիզիցիան սեփականության իրավունքի դադարման հիմք է, որի կիրառմանժամանակ վերցված սեփականությունը օգտագործվում է արտակարգ բնույթ կրողհանգամանքների դեմ պայքարելու և դրանց վտանգավոր հետևանքները վերացնելուհամար2։
Ռեկվիզիցիան (լայն իմաստով) դինամիկ իրավահարաբերությունների բարդհամակարգ է, ինչպես հանրային, այնպես էլ՝ մասնավոր իրավական բնույթի3։
Օ. Վինոգրադովն առաջարկում է «ռեկվիզիցիա» հասկացության հետևյալ բնորոշումը. «Դաշնային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով արտակարգ իրավիճակ,արտակարգ կամ ռազմական դրություն առաջանալու դեպքում գույքը, անձի, հասարակության և պետության շահերից ելնելով, գործադիր իշխանության մարմիններիորոշմամբ կարող է օտարվել կամ ժամանակավորապես վերցվել սեփականատիրոջից` օրենքով սահմանված կարգով և պայմաններում` գույքի արժեքի փոխհատուցմամբ (ռեկվիզիցիա)»4։
Ռեկվիզիցիան սեփականության իրավունքի դադարման այնպիսի հիմք է, որիկիրառումը հանգեցնում է մեկ անձի մոտ սեփականության իրավունքի դադարման,միաժամանակ այլ անձի մոտ սեփականության իրավունքի ծագման5։
Վ. Սիտյուգինայի կարծիքով՝ ռեկվիզիցիան մի կողմից սեփականության իրավունքի դադարման, մյուս կողմից՝ ռեկվիզիցիայի ենթարկված գույքի նկատմամբպետության սեփականության իրավունքի ձեռքբերման ածանցյալ հիմք է6։
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի (այսուհետ` ՀՀ քաղ. օր.) 285-րդ հոդվածի 1-ինմասի համաձայն՝ «Տարերային աղետների, տեխնոլոգիական վթարների, համաճարակների դեպքում և արտակարգ բնույթ կրող այլ հանգամանքներում գույքը կարող էoրենքով սահմանված պայմաններում և կարգով, պետական մարմինների որոշմամբ,վերցվել սեփականատիրոջից` ի շահ հասարակության` դրա արժեքը վճարելու պայմանով (ռեկվիզիցիա)»։
Անդրադառնանք Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդմասով ամրագրված դրույթին` դիտարկելով այն ռեկվիզիցիայի կիրառման համատեքստում։
ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածը Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդմասում ամրագրված դրույթի համատեքստում դիտարկելիս պարզ է դառնում, որօրենքում պետք է ամրագրում ստանան ռեկվիզիցիայի կիրառման կոնկրետ դեպքերը,այն հիմքերը, որոնց պարագայում հնարավոր է կիրառել ռեկվիզիցիա։
Այսինքն, Սահմանադրությունը հստակ պահանջ է առաջադրում՝ համապատասխան օրենքով կոնկրետ սահմանելու այն դեպքերը, որոնց առկայության պարագայում հնարավոր է անձին զրկել սեփականությունից, այդ թվում՝ ռեկվիզիցիայի կիրառմամբ պայմանավորված անձին իր սեփականությունից զրկելու պարագայում։
1 Տե′ս Горбачев Д., Конституционные гарантии охраны права собственности, “Хозяйство и право”, 1997,հասանելի էր՝ http։
//www.juristlib.ru/book_337.html։
2 Տե′ս Таскин Н., Реквизиция как один из случаев принудительного прекращения права собственности наземельные участки, “Юрист”, 2003, N 3, հասանելի էր՝ http։
//www.lawmix.ru/comm/4148։
3 Տե′ս Афанасьева Е., Реквизиция։
гражданско-правовой аспект, автореф. дис. к.ю.н., Томск, 2009, էջ 105։
4 Տե′ս Виноградов О., Реквизиция как особое юридическое основание прекращения права собственности,“Хозяйство и право”, 2008, N 12 (383), էջ 85։
5 Տե′ս “Гражданское право. Часть первая”, учебник, под ред. А. Калпина, А. Масляева, Москва, 1997, էջ 244245։
6 Տե′ս Сытюгина В., Реквизиция։
проблемы правового регулирования, “Юридическая наука”, 2011, N 2, էջ 74,հասանելի էր՝ http։
//cyberleninka.ru/article/n/rekvizitsiya-problemy-pravovogo-regulirovaniya։
Թեև ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածի դրույթներն ուղղված են առգրավման կապակցությամբ առաջացող հարաբերությունների իրավական կարգավորմանը, սակայն ՀՀ քաղ. օր.-ը, ըստ էության, սահմանում է միայն ռեկվիզիցիայի կիրառմամբպայմանավորված հարաբերությունների իրավական կարգավորմանն ուղղված ընդհանուր դրույթներ` իր հերթին հղում կատարելով այլ իրավական ակտի, որով պետք էհստակ սահմանվեն առգրավման հիմքերը, պայմանները, կարգը և այլ հարցեր։
Ցավոք, պետք է արձանագրել, որ մինչ օրս չի ընդունվել համապատասխան օրենք, որիմիջոցով համապարփակ իրավական կարգավորում կստանան վերոնշյալ հարցերը։
Սեփականությունից զրկելու հիմքերին վերաբերող օրենքը սահմանադրականլինելու համար հստակությամբ պետք է ձևակերպի համապատասխան իրավականընթացակարգերը, «օրենքով նախատեսված դեպքերում» սեփականությունից անձանց զրկելու՝ պետության իրավունքի իրականացման հիմքերը և պայմանները1։
Արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների վրա հասնելու դեպքում ՀՀ քաղ. օր.-ի285-րդ հոդվածով սահմանված պահանջներով առաջնորդվելը չի կարող դիտարկվելորպես բավարար իրավական հիմք՝ սեփականատիրոջից գույքը վերցնելու համար, ևկհանգեցնի Սահմանադրությամբ ամրագրված պահանջների խախտման։
Սեփականության իրավունքի անձեռնմխելիության սահմանադրական սկզբունքն առաջին հերթին ենթադրում է, որ անձը սեփականության իրավունքից կարող է զրկվել միայն այնպիսի հիմքերով, որոնք ուղղակիորեն նախատեսված են օրենքի մակարդակ ունեցողիրավական ակտերով2։
Դրանից հետևում է, որ անհրաժեշտ է ընդունել ռեկվիզիցիայիվերաբերյալ առանձին օրենք, որի միջոցով բավարար հստակությամբ կսահմանվենռեկվիզիցիայի կիրառման իրավական ընթացակարգերը, մանրամասն կարգավորումկստանան այն հարցերը, որոնք վերաբերում են ռեկվիզիցիայի կիրառման պայմաններին, այն գույքին, որը կարող է ի շահ հասարակության հարկադրաբար վերցվել, սեփականատիրոջը տրվող փոխհատուցման հարցերին և այլն, ինչը կնպաստի սեփականատիրոջ իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությանը։
Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասի տառացի մեկնաբանությունիցբխում է, որ անձին սեփականությունից կարող է զրկել միայն դատարանը` օրենքովսահմանված դեպքերում։
Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սեփականությունից զրկելու բոլոր հնարավոր տարբերակները հայտարարում է ապօրինի՝ բացի օրենքով նախատեսված դեպքերից և դատական կարգով իրականացվածներից3։
Վերլուծենք վերը նշված նորմը ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածի համատեքստում։
ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածի մեկնաբանությունից բխում է, որ գույքը կարող էվերցվել սեփականատիրոջից ոչ միայն դատարանի, այլև պետական իրավասու այլմարմինների որոշմամբ։
Սահմանադրությունը «պետական մարմիններ» արտահայտության տակ սովորաբար նկատի ունի պետական իշխանության մարմիններին (Ազգային ժողով, Կառավարություն, արդարադատության մարմիններ)4, մինչդեռ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասի վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ նմանիրավունք կարող է վերապահվել միայն դատարանին` որպես արդարադատությունիրականացնող միակ մարմնի։
Վերը նշված խնդրի կարգավորման վերաբերյալ գրականության մեջ արտահայտվում են տարբեր տեսակետներ։
Գ. Գաջիևի կարծիքով՝ գոյություն ունեն իրավական1 Տե′ս «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության մեկնաբանություններ», խմբ.՝ Գ. Հարությունյանի, Ա. Վաղարշյանի, Երևան, 2010, էջ 366։
2 Տե′ս նույն տեղում, էջ 365։
3 Տե′ս նույն տեղում, էջ 368։
4 Տե′ս Այվազյան Ն., Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական իրավունք, 4-րդ հրատ., Երևան,2008, էջ 434։
նորմեր, որոնք նախատեսում են անձին սեփականությունից զրկելու հնարավորություն նաև առանց դատարանի որոշման, բայց դա չի հակասում Սահմանադրությանպահանջներին, քանի որ սեփականատերը իրավունք ունի դատական կարգով բողոքարկելու սեփականությունից զրկելու վերաբերյալ ցանկացած ակտ1։
Իրավաբանների մեկ այլ խումբ գտնում է, որ եթե «դատական կարգով» արտահայտությունը մեկնաբանվի որպես ցանկացած ակտի հետագա բողոքարկման հնարավորություն, ապականտեսվեն իրավունքների և ազատությունների դատական պաշտպանության սահմանադրական երաշխիքները2։
Մ. Մալեինի կարծիքով՝ արտադատական կարգով ռեկվիզիցիայի կիրառումը կարելի է, քանի որ պետական մարմինների կողմից գույքը վերցնելու մասին ժամանակինորոշում չկայացնելու դեպքում անհնար է արագ և արդյունավետ կանխարգելել կամվերացնել արտակարգ իրավիճակների պատճառով առաջացած հետևանքները3։
Հետաքրքիր է այս առումով Ն. Տասկինի տեսակետը ՌԴ քաղ. օր.-ի 242-րդ հոդվածի վերաբերյալ4։
Վերջինիս կարծիքով՝ հոդվածում օգտագործվող «պետականմարմիններ» հասկացությունը ենթադրում է անձին սեփականությունից զրկելու հնարավորություն նաև վարչական կարգով, և հոդվածի վերլուծությունից կարելի է հանգել միայն այն եզրակացության, որ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրավասու չեն՝ գույքի առգրավման վերաբերյալ որոշում կայացնելու5։
Հաշվի առնելով առկա իրավակարգավորումը` հակված ենք այն տեսակետին, որՍահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսվում է միայն դատարանիորոշմամբ անձին սեփականությունից զրկելու հնարավորություն։
Սակայն պետք չէանտեսել, որ արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքի առաջացումն ինքնին պահանջում է անհապաղ այս կամ այն գործողությունն իրականացնելու անհրաժեշտություն,և այս դեպքում ակնհայտ է դատարան դիմելու հետ կապված խնդիրների առկայությունը։
Ռեկվիզիցիայի դեպքում արտակարգ իրավիճակը կարող է անհնարին դարձնել նաև դատարան դիմելու հնարավորությունը6։
Մի պահ պատկերացնենք՝ ՀՀ-ում առկա է որևէ համաճարակի տարածման ռեալվտանգ, և եթե անհապաղ չձեռնարկվեն համապատասխան միջոցներ, այն կարող էժամերի ընթացքում տարածվել և վտանգել հազարավոր մարդկանց կյանքեր։
Այսպարագայում մի կողմից պետք է նախատեսվեն երաշխիքներ` ուղղված սեփականատիրոջ իրավունքների պաշտպանությանը` միաժամանակ նախատեսելով այնպիսիընթացակարգեր, որոնք սեփականատիրոջ իրավունքները չոտնահարելով հանդերձկապահովվեն արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքներում ռեկվիզիցիայի ժամանակին և արդյունավետ կիրառումը, հակառակ պարագայում ռեկվիզիցիայի կիրառումըդառնում է անարդյունավետ և ոչ նպատակահարմար։
Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 2-րդ մասում այս ասպեկտով հաշվի չենառնվել ռեկվիզիցիայի կիրառման առանձնահատկությունները։
Կարծում ենք` ռեկվիզիցիայի պարագայում գույքը սեփականատիրոջից վերցնելու իրավունք կարող է վերապահվել ՀՀ առողջապահության նախարարությանը (համաճարակների և առողջա1 Տե′ս Гаджиев Г., Конституционные гарантии предпринимательской деятельности, “Хозяйство и право”,1995, N 8, էջ 30։
2 Տե′ս Кочура В., Изъятие имущества у собственника без решения суда, “Хозяйство и право”, 1996, № 8, էջ83-84։
3 Տե′ս Виноградов О., էջ 88-89։
4 Նշենք, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 285-րդ հոդվածը ՌԴ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդհոդվածի վերարտադրությունն է։
5 Տե′ս Таскин Н.։
6 Տե′ս Կարապետյան Ն., Ռեկվիզիցիան` որպես հասարակության և պետության կարիքների համարսեփականության օտարման հիմք, «Պետություն և իրավունք», 2009, N 4 (46), էջ 55։
պահության ոլորտին առնչվող այլ հանգամանքների դեպքում) և ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարությանը (տարերային աղետների, վթարների և համանման այլհանգամանքների դեպքում)։
Որոշ հեղինակներ կարծում են, որ նպատակահարմար էփոփոխության ենթարկել Սահմանադրության հոդվածը` այն շարադրելով հետևյալխմբագրությամբ. «Ոչ ոք չի կարող զրկվել սեփականությունից այլ կերպ, քան դատարանի որոշմամբ` բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի»1։
Յու. Տոլստոյը ևս գտնում է, որ սահմանադրության հոդվածը պետք է ձևակերպելհետևյալ կերպ. «….դատարանի որոշմամբ, բացառությամբ օրենքով նախատեսվածդեպքերի։
Գույքը վերցնելու մասին որոշումը կարող է բողոքարկվել դատական կարգով»։
Ա. Մանուկյանը գտնում է, որ սահմանադրական նորմը չի համապատասխանում հասարակության տնտեսական պայմաններին, իսկ դատարանները պատրաստչեն այդպիսի օպերատիվությամբ քննարկել բոլոր վեճերը2։
Ռեկվիզիցիային վերաբերող դրույթներ տեղ են գտել նաև ՀՀ հողային օրենսգրքում (այսուհետ` ՀՀ հող. օր.)։
ՀՀ հող. օր.-ի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝«Տարերային աղետների, վթարների, համաճարակների և արտակարգ բնույթ կրող այլհանգամանքների դեպքում հողամասը կամ դրա մասը պետական մարմնի որոշմամբկարող է վերցվել սեփականատիրոջից` ի շահ հասարակության` դրա արժեքը վճարելու պայմանով (ռեկվիզիցիա)»։
ՀՀ հող. օր.-ում, որպես արտակարգ բնույթ կրող հանգամանք (ի թիվս այլ հանգամանքների), նախատեսվում են «վթարները», ի տարբերություն ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածի, որի 1-ին մասում օգտագործվում է «տեխնոլոգիական վթարներ» հասկացությունը։
Այսինքն, ՀՀ հող. օր.-ը, ի տարբերություն ՀՀքաղ. օր.-ի, չի սահմանափակվում միայն տեխնոլոգիական վթարները որպես արտակարգ բնույթ կրող հանգամանք դիտարկելով, այլ որպես այդպիսին է դիտարկումնաև վթարների այլ տեսակները։
Այս առումով առավել համապարփակ իրավակարգավորում է նախատեսել ՀՀ հող. օր.-ը, քանի որ որպես արտակարգ բնույթ կրող հանգամանք կարող են դիտարկվել ոչ միայն տեխնոլոգիական վթարները, այլ նաև վթարների այլ տեսակներ (օրինակ՝ արտադրական, ռադիացիոն և այլն)։
Հաշվի առնելովվերը նշվածը` կարծում ենք, որ ՀՀ քաղ. օր-ի 285-րդ հոդվածի 1-ին մասի «տեխնոլոգիական վթարների» բառերը անհրաժեշտ է փոխարինել «վթարների» բառով։
ՀՀ հող. օր.-ի 105-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն հոդվածի 1-ին կետում նշված հանգամանքները վրա հասնելու դեպքերում, եթե բացակայում է հողամասի կամ դրա մասի ռեկվիզիցիայի անհրաժեշտությունը, հողամասը կամ դրա մասըժամանակավորապես, այդ հանգամանքների գործողության ժամանակահատվածում,կարող է օգտագործվել պետության կամ համայնքների կարիքների համար` այդ հողամասի սեփականատիրոջ իրավունքների ժամանակավոր սահմանափակման հետկապված վնասների հատուցմամբ»։
Հողային օրենսդրությամբ նախատեսված ռեկվիզիցիայի կարգավորմանն ուղղված հոդվածում նման դրույթի առկայությունը տարաբնույթ մեկնաբանությունների տեղիք է տվել։
Ս. Բոգոլյուբովի կարծիքով հողայինօրենսդրությունը նախատեսում է ռեկվիզիցիայի 2 տեսակ` 1) հողամասը կարող է ժամանակավորապես վերցվել սեփականատիրոջից` վտանգավոր հետևանքների կանխարգելման համար, և հետագայում վերադարձվել սեփականատիրոջը (օրինակ՝տարբեր համաճարակների և նմանատիպ այլ դեպքերում), 2) հողամասը կարող էհարկադրաբար վերցվել սեփականատիրոջից (համապատասխան վճարմամբ) կամվերջինիս ցանկությամբ փոխարինվել համարժեք հողամասով3։
1 Տե′ս “Гражданское право”, учебник, т. 1, под ред. А. Сергеева, Ю. Толстого, 4-е изд., Москва, 2005, էջ 368։
2 Տե′ս նշված հեղինակների կարծիքները՝ ըստ Կարապետյան Ն., էջ 55։
3 Տե′ս “Комментарий к Земельному кодексу Российской Федерации”, под ред. С. Боголюбова, Е. Мининой,Москва, 2002, հասանելի էր՝ http։
//www.lawmix.ru/commlaw/1791։
Իրավաբանների մեկ այլ խումբ գտնում է, որ հողամասը կամ դրա մասը ժամանակավորապես, արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների գործողության ժամանակահատվածում օգտագործելը, այդ հողամասի սեփականատիրոջ իրավունքների ժամանակավոր սահմանափակման հետ կապված վնասների հատուցմամբ, չի կարողհամարվել ռեկվիզիցիայի ինքնուրույն տեսակ։
Այս տեսակետն արտահայտել է Ն.Տասկինը, ով գտնում է, որ իրականում հնարավոր են այնպիսի դեպքեր, երբ առաջանում է ոչ թե հողամասը հարկադիր կարգով վերցնելու, այլ ժամանակավորապես օգտագործելու անհրաժեշտություն` առանց սեփականության իրավունքի դադարման,օրինակ՝ հողամասի օգտակար հատկությունների պահպանման նպատակով1։
Գրականության մեջ արտահայտված մեկ այլ տեսակետի համաձայն գոյությունունի ակնհայտ անհամապատասխանություն քաղաքացիական և հողային օրենսդրությամբ նախատեսված ռեկվիզիցիայի կարգավորմանն ուղղված նորմերի միջև, որը չիկարող արդարացվել նրանով, թե հողային օրենսգիրքը նախատեսում է հողամասերիգույքային շրջանառության հատուկ իրավական կարգավորում2։
Վերլուծելով նշված դիրքորոշումները՝ մենք նույնպես այն կարծիքին ենք, որ ՀՀհող. օր.-ի 105-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված` հողամասը կամ դրա մասըժամանակավորապես արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների գործողության ժամանակ պետության կամ համայնքների կարիքների համար օգտագործելը չի կարողդիտարկվել որպես ռեկվիզիցիայի երկրորդ տեսակ՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.1. ՀՀ հող. օր.-ի 105-րդ հոդվածի 3-րդ մասի վերլուծությունից բխում է, որ հողամասը (կամ դրա մասը) վերցվում է ժամանակավորապես պետության կամհամայնքների կարիքների օգտագործման նպատակով, մինչդեռ ռեկվիզիցիայի դեպքում գույքը վերցնելը չի սահմանափակվում ժամանակով և դրաօգտագործման հնարավորությամբ։
2. Ռեկվիզիցիան հանդիսանում է սեփականության իրավունքի դադարմանհիմք, մինչդեռ ՀՀ հող. օր.-ի 105-րդ հոդվածի 3-րդ մասում հստակ նշվում է,որ այս դեպքում տեղի է ունենում ոչ թե սեփականության իրավունքի դադարում, այլ դրա ժամանակավոր սահմանափակում։
3. ՀՀ հող. օր.-ի 105-րդ հոդվածի 3-րդ մասում հստակ շեշտադրվում է այն հանգամանքը, որ հողամասը ժամանակավորապես կարող է օգտագործվել պետության կամ համայնքների կարիքների համար այն դեպքում, երբ բացակայում է հողամասի (կամ դրա մասի) ռեկվիզիցիայի անհրաժեշտությունը։
Ռեկվիզիցիայի կիրառման պարագայում առավել հիմնարար նշանակություն ունիսեփականատիրոջը տրվող հատուցման իրավական կարգավորման խնդիրը։
ՀՀ քաղ.օր.-ում այս խնդրին նվիրված է միայն 285-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որը սահմանում է,որ գույքը կարող է վերցվել սեփականատիրոջից միայն դրա արժեքը վճարելու պայմանով, իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ սեփականատերը կարող էդատարանում վիճարկել հարկադրաբար վերցված գույքի հատուցման արժեքի չափը։
ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերլուծությունից կարող ենք հանգելհետևյալ եզրակացությանը.1. Ռեկվիզիցիա կիրառելիս նախատեսվում է սեփականատիրոջը ոչ միայն նախնական, այլև հետագա փոխհատուցում տրամադրելու հնարավորություն։
2. ՀՀ քաղաքացիական օրենսդրությամբ չի կոնկրետացվում, որ խոսքը սեփականատիրոջը տրվող «համարժեք փոխհատուցման» մասին է, քանի որօրենսդրությամբ առաջադրվում է միայն գույքի արժեքը վճարելու պահանջ։
1 Տե′ս Таскин Н.։
2 Տե′ս Ромадин М., Проблемы применения реквизиции земельных участков в свете нового Земельного кодексаРФ, “Мир права”, 2003, № 3, հասանելի էր՝ http։
//uristy.ucoz.ru/publ/15-1-0-745։
Ռեկվիզիցիայի կիրառման պարագայում սեփականատիրոջը ոչ միայն նախնական, այլև հետագա հատուցում տրամադրելու՝ օրենքով ամրագրված հնարավորությունը թելադրված է օբյեկտիվ անհրաժեշտությամբ, քանի որ այն կիրառվում է արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների առաջացման պարագայում, երբ բարդանումէ սեփականատիրոջը նախնական հատուցման տրամադրման ապահովումը։
Ինչ վերաբերում է ՀՀ օրենսդրությամբ միայն գույքի արժեքը վճարելու պահանջառաջադրելուն, կարծում ենք` այն չի բխում սեփականատիրոջ շահերից, քանի որգույքի արժեքի չափով սեփականատիրոջը հատուցում տրամադրելը բավարար երաշխիք չէ վերջինիս իրավունքների լիարժեք պաշտպանության համար։
Գույքի արժեքիչափով փոխհատուցման տրամադրման պարագայում պետք է հաշվի առնվեն ոչ միայն գույքի շուկայական արժեքի չափով անձին փոխհատուցում տրամադրելու անհրաժեշտությունը, այլև այն վնասները հատուցելու անհրաժեշտությունը, որոնք սեփականատերը կրել է համապատասխան գույքը վերցնելու պատճառով։
Գույքի առգրավման պարագայում սեփականատիրոջը տրվող փոխհատուցմանիրավական կարգավորման վերաբերյալ տարբեր հեղինակների կողմից առաջադրվելեն տարբեր տեսակետներ, որոնք հիմնականում հանգել են այն եզրակացության, որռեկվիզիցիային նվիրված օրենսդրության դրույթների կիրառումը պահանջում է հատուկ իրավական ակտի կամ քաղաքացիական օրենսդրության մեջ համապատասխան փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտություն1։
ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Անձը, ում գույքը հարկադրաբար վերցվել է, իրավունք ունի պահանջել, որ իրեն վերադարձվի պահպանված գույքը, եթե վերացել են այն հանգամանքները, որոնց կապակցությամբ կատարվել է ռեկվիզիցիա»։
Հարկ է նշել, որ ՀՀ քաղ. օր.-ի 285-րդ հոդվածում բացակայում ենդրույթներ այն մասին, թե ինչպես պետք է լուծվեն փոխհատուցման տրամադրմանհետ կապված հարցերը սեփականատիրոջ կողմից գույքը հետ վերադարձնելու պահանջ ներկայացնելու և այն հետ վերադարձնելու պարագայում։
Քննարկենք հետևյալ հնարավոր տարբերակները.1. Սեփականատիրոջը տրվում է նախնական հատուցում, և նա հետագայումպահանջում է իրեն վերադարձնել պահպանված գույքը, 2. Սեփականատիրոջը նախնական հատուցում չի տրվում, վերանում են այնհանգամանքները, որոնց կապակցությամբ կիրառվել է ռեկվիզիցիան, և սեփականատերը պահանջում է իրեն վերադարձնել պահպանված գույքը, 3. Սեփականատիրոջը տրվում է հետագա փոխհատուցում, միաժամանակ նաևպահպանված է լինում ռեկվիզիցիայի կիրառմամբ պայմանավորված, սեփականատիրոջից վերցված գույքը, և սեփականատիրոջ կողմից պահանջ է ներկայացվում այն հետ վերադարձնելու մասին։
Երրորդ տարբերակի պարագայում, երբ սեփականատիրոջը տրվում է հետագահատուցում, վերջինս այլևս իրավունք չպետք է ունենա պահանջել՝ հետ վերադարձնելու պահպանված գույքը, այլ կերպ ասած՝ հետագա հատուցում տալն անձին պետք էզրկի գույքը հետ պահանջելու հնարավորությունից՝ հաշվի առնելով, իհարկե, այնհանգամանքը, որ անձն իրավունք ունի պահանջել նաև իրեն հատուցել գույքի օգտագործման ժամանակահատվածում իր կրած վնասները (առկայության դեպքում)։
Ն. Կարապետյանի կարծիքով՝ հետագա փոխհատուցում ստանալն անձին պետքէ զրկի գույքը բնեղենով ստանալու իրավունքից2 ։
1 Տե′ս Малеина М., Реквизиция. Комментарий к статье 242 Гражданского кодекса РФ, “Журнал российскогоправа”, 2006, № 8, հասանելի էր՝ http։
//www.juristlib.ru/book_3118.html։
2 Տե′ս Կարապետյան Ն., էջ 59։
Առաջին տարբերակի դեպքում սեփականատերը պարտավորվում է վերադարձնել իրեն տրված փոխհատուցումը` հաշվանցելով իր կրած վնասները (առկայությանդեպքում)։
Ն. Տասկինը արդարացի է համարում Մ. Մասևիչի արտահայտած այն տեսակետը, որ գույքը սեփականատիրոջը վերադարձնելու պարագայում վերջինս պետքէ վերադարձնի իրեն տրված փոխհատուցումը` հաշվի առնելով հասարակության կամպետության կարիքների համար գույքի օգտագործման ժամանակահատվածում դրաարժեքի նվազեցումը1։
Այս պարագայում պետք է ղեկավարվել ռեստիտուցիայի կամանհիմն հարստացման ընդհանուր կանոններով (ՀՀ քաղ. օր., 1094-րդ հոդված)2։
Երկրորդ տարբերակի պարագայում, երբ սեփականատիրոջը պետք է տրամադրվի հետագա հատուցում, բայց այն դեռ չի տրամադրվել, սեփականատերը իրավունք ունի պահանջել իրեն վերադարձնել պահպանված գույքը, տրամադրել հատուցում նաև իր կրած վնասների համար (առկայության դեպքում)։
Այն դեպքում, երբփոխհատուցումը նախնական չէ, նախկին սեփականատերը իրավունք ունի պահանջել նաև ՀՀ քաղ. օր.-ի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները3։
Ռեկվիզիցիայի կիրառման պարագայում փոխհատուցումների իրավական կարգավորման հետ կապված մյուս խնդիրը բաց թողնված օգուտը հատուցելու հարցն է։
Որոշ հեղինակների կարծիքով՝ բաց թողնված օգուտը հատուցելու պահանջ ներկայացնելը օրինական է միայն այն պարագայում, երբ անձը կրել է վնասներ օրենքիխախտմամբ կիրառված ռեկվիզիցիայի պարագայում4։
Ա. Մանուկյանի արտահայտած տեսակետի համաձայն՝ բաց թողնված օգուտը ենթակա է հատուցման բոլորդեպքերում5։
Մենք համաձայն ենք այն տեսակետին, որ ՀՀ քաղ. օր.-ի 17-րդ հոդվածում խոսվում է իրավունքի խախտմամբ պատճառված վնասների հատուցման մասին, այսինքն՝ ընդգծվում է, որ վնասների հատուցումը կիրառելի է քաղաքացիաիրավականցանկացած խախտման դեպքում6։
Գույքի առգրավման կապակցությամբ առաջացող հարաբերությունների իրավական կարգավորմանը նվիրված սույն աշխատանքի շրջանակում կատարված վերլուծությունները վկայում են այն մասին, որ դեռևս չի ձևավորվել ռեկվիզիցիայի կիրառման կապակցությամբ առաջացող հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղվածօրենսդրական դաշտ, իսկ առկա իրականության վերլուծությունը վկայում է այն մասին, որ գոյություն ունեն իրավական կարգավորման բազմաթիվ բացեր, որոնք հրատապ լուծման կարիք ունեն։
1 Տե′ս Таскин Н.։
2 Տե′ս Կարապետյան Ն., Սեփականության անձեռնմխելիության սկզբունքը քաղաքացիական իրավունքում, ատեն., Երևան, 2010, էջ 154-155։
3 Տե′ս նույն տեղում, էջ 155-156։
4 Տե′ս Таскин Н.։
5 Տե′ս նույն տեղում։
6 Տե′ս Բարսեղյան Տ., Գույքային պատասխանատվության ինստիտուտի էվոլյուցիան և արդիականհիմնահարցերը, Երևան, 2006, էջ 149։
Շուշանիկ ՂուկասյանՌԵԿՎԻԶԻՑԻԱՆ` ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԴԱԴԱՐՄԱՆ ՀԻՄՔԲանալի բառեր՝ ռեկվիզիցիա, սեփականության իրավունքի հարկադիր դադարում, հողամասիկամ դրա մասի ռեկվիզիցիա, արտակարգ բնույթ կրող հանգամանք, տարերային աղետ, վթար,փոխհատուցումների իրավական կարգավորման հիմնախնդիր գույքի առգրավման դեպքում։
| Ռեկվիզիցիան սեփականության իրավունքի հարկադիր դադարման հիմք է, որը կիրառվում է արտակարգ բնույթ կրող հանգամանքների դեպքում, երբ անհրաժեշտություն է առաջանում վերցնել սեփականատիրոջը պատկանող գույքն առաջնահերթ և հրատապ խնդիրների լուծման նպատակով։
Գործող օրենսդրության վերլուծությունը վկայում է այն մասին, որ այս ոլորտում բացակայում է համապարփակ իրավական կարգավորումը։
Կարգավորում չեն ստացել ռեկվիզիցիայի կիրառման կարգի և պայմանների, գույքն առգրավելու իրավունք ունեցող մարմինների, սեփականատիրոջը տրվող փոխհատուցման և այլ հարցեր։
Աշխատանքում հիմնավորվել է ռեկվիզիցիայի վերաբերյալ առանձին օրենքի ընդունման անհրաժեշտությունը, քննարկվել են ռեկվիզիցիայի կիրառման կարգի, սեփականատիրոջը տրվող փոխհատուցման հետ կապված հարցերը, և ներկայացվել են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում համապատասխան փոփոխություններ ու լրացումներ կատարելու առաջարկներ։
|
ԽՈՍՔԻ ԱREԱՏՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՄԻENԵՎ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՊԱՏՎԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՆԿԱՐՆԵՐԻ ՊԱՏՎԻ ՄԻԱԳԱՅԻՆ. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 1-ին կետը (այսուհետ `ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք) սահմանում է ոչ նյութական գույքի հասկացությունը` ներառյալ անձնական ոչ գույքային իրավունքները `որպես առանձին կատեգորիա: Նշելով, որ վերջինս անօտարելի է, չփոխանցելի, օրենսդիրը առանձնացնում է այնպիսի հիմնական արժեքներ, ինչպիսիք են անձնական կյանքը, առողջությունը, արժանապատվությունը, գաղտնիությունը, անձնական անձեռնմխելիությունը, պատիվը, անվանումը, բիզնեսի հեղինակությունը և այլն: 1: Այս շարքից մենք ուզում ենք առանձնացնել մարդու պատիվն ու արժանապատվությունը: Վերջինիս հետ կապված հանրային կապերի իրավական կարգավորումը, ցավոք, իրավունքի ամենանուրբ հարցերից մեկն է: Դրանք պաշտպանելու ակտիվ միջոցառումների անհրաժեշտությունն առավել հաճախ առաջանում է խոսքի ազատության չարաշահման հետ կապված: Թե՛ անձի պատիվն ու արժանապատվությունը, և թե՛ խոսքի ազատության իրավունքը ունեն հստակ սահմանադրական դրույթ. դրանք ճանաչվում են ՀՀ կողմից վավերացված միջազգային իրավական ակտերով, բայց դրանց շրջանակը լայն է: Գործնականում խախտողի պատիվն ու արժանապատվությունը պաշտպանելու հարցում դժվարություններ կան: Սա է անձնական արժանապատվության և արժանապատվության պաշտպանության ինստիտուտի շուրջ ստեղծված իրավական մեկնաբանությունների և վիդեո քննարկումների բազմազանության պատճառը: Հատկանշական է, որ վերջին տասնամյակում ավելացել է պատվի և արժանապատվության պաշտպանության համար դատարան դիմող հասարակական-քաղաքական գործիչների և պաշտոնատար անձանց թիվը: Դա են վկայում հայաստանյան կազմակերպությունների կողմից զրպարտության և զրպարտության վերաբերյալ դատավարությունների մոնիտորինգի արդյունքները, ըստ որոնց ՝ պետական պաշտոնյաները, քաղաքական գործիչները և պետական կազմակերպությունները պատվի և արժանապատվության պաշտպանության համար դատական հայցեր ներկայացրածների մեջ միայն քաղաքացիներին են բաժանում ոչ պետական կազմակերպություններին Նույն միտումը նկատվել է նաև Ռուսաստանի Դաշնությունում 3: Կարծում ենք, որ հասարակական և քաղաքական գործիչների շրջանում նման գործունեությունը չի կարող պայմանավորված լինել միայն իրավագիտակցության բարձրացմամբ կամ «իրավական ձև» թելադրելով: Վերջինիս հետ մեկտեղ անհրաժեշտ են քաղաքական խնդիրները կամ expressionԼՄ-ների կողմից խոսքի ազատության իրավունքի հաճախակի չարաշահումները: 4 Հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության դատական պաշտպանության ոտնահարված իրավունքները վերականգնելու գործընթացում դատարանի առաջնահերթ խնդիրներից մեկն է պարզել ՝ կա՞ արդյոք անձի պատիվն ու արժանապատվությունը նվաստացնելու մտադրություն: Օրինակ ՝ ARPA 1998.08.10 / 17 (50), հոդված 162, կետ 1: 2 defրպարտության և վիրավորանքի հայցերի մոնիտորինգ, «Օրինաց երկիր» ՀԿ, Երևան, 2012: 3 Տե՛ս «Արդար տերությունների միություն», նորություններ: Была бы честь »,« Новые արտ стия », 08.07.2010, հասանելի է http: //www.sps.ru/?id=235430: 4 Հաշվի առնելով այն փաստը, որ պաշտոնյաների, քաղաքական և հասարակական գործիչների պատվի, արժանապատվության և բարի համբավի պահպանումը բնույթով նույնական է, վերոհիշյալ սուբյեկտների միջև էական տարբերություններ չկան, և, վերջապես, նրանց ընդհանուր նպատակը (պետք է լինի) գործել ի շահ հասարակության: Մենք հասարակական գործիչների մեջ կդիտարկենք պաշտոնյաներին և քաղաքական գործիչներին: դրանք ուղղված են որևէ գործչի կամ պաշտոնատար անձի, որպես մասնավոր անձ կամ պետական մարմին, և հստակորեն տարբերակում են, թե արդյոք վիճարկվող արտահայտությունը փաստ է (փաստացի տեղեկատվություն - ԼԴ) կամ գնահատող դատողություն: Ինչ վերաբերում է հանցագործի մտադրությանը ՝ նվաստացնել զոհի պատիվն ու արժանապատվությունը, ապա ՀՀ քաղ. Օրինակ ՝ «վիրավորելը բառի, պատկերի, ձայնի, նշանի կողմից կամայականորեն արված հասարակական արտահայտությունն է, որը նպատակ ունի աղտոտել օտարի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը», մինչդեռ «զրպարտությունը դա փաստացի տեղեկություններ է անձի մասին հանրային »(հրապարակայնորեն ներկայանում է LD- ն, որը չի համապատասխանում իրականությանը, կեղտոտում է նրա պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը) 1: Այսինքն ՝ օրենսդիրը բառացիորեն չի համարում հանցագործի դիտավորությունը կամ նպատակը արարքը զրպարտություն որակելու անհրաժեշտ նախապայման ՝ ի տարբերություն վիրավորանքի: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ ՀՀ Սահմանադրական դատարանը (այսուհետ `ՀՀ Սահմանադրական դատարան) անհրաժեշտ համարեց դիտարկել« վիրավորանք »և« զրպարտություն »եզրույթները դիտավորյալ, դիտավորյալ համատեքստում: անձի անուն տալ: Միաժամանակ, ՀՀ քաղ. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի 5-րդ կետի 2-րդ ենթակետը սահմանում է, որ «եթե անձը, ով հրապարակավ ներկայացրել է փաստական տվյալները, ապացուցի, որ նա խելամիտ միջոցներ է ձեռնարկել` բարեխղճորեն պարզելու դրա ճշմարտացիությունը, հիմնավորումը, ինչպես նաև հավասարակշռված » ներկայացրեց այդ տվյալները: «այդ դեպքում դրանք զրպարտություն չեն համարվի: Պրոֆեսոր. Ըստ Տ. Բարսեղյանի, արդար չէ մեղադրյալ կողմին պատասխանատվությունից ազատել նման հիմքերով, քանի որ, նույն կերպ, «արարքի դրդապատճառները և նպատակը չեն փոխվում»: Այնուամենայնիվ, մենք կարծում ենք, որ նման օրենսդրական կարգավորումը պայմանավորված է ազատ խոսքի իրավունքի արդյունավետ իրականացումը ապահովելու անհրաժեշտությամբ: Մի դեպքում մեղադրյալը կարող է ունենալ ուղղակիորեն նպատակ ունենալով արատավորել անձի պատիվն ու արժանապատվությունը, մեկ այլ դեպքում `նա կարող է ունենալ ոչ թե պարզապես ցանկություն ներկայացնել հավաստի փաստական տեղեկատվություն այս կամ այն անձի, մասնավորապես` հասարակական գործչի վերաբերյալ: Հետևաբար, վերոհիշյալ դեպքերի դրդապատճառներն ու նպատակները նույնը չեն, այլ միայն հետևանքները կարող են նույնական լինել (քննարկվող հայտարարությունը կարող է նույն ազդեցությունը ունենալ զոհի պատվի, արժանապատվության և բարի համբավի վրա ՝ անկախ դիտավորությունից կամ նպատակից մեղադրյալի): Եթե այս տեսանկյունից նայենք միջազգային իրավական համակարգին, ապա լավագույն օրինակներից մեկը ԱՄՆ-ն է: Այն կօգտագործվի օրենսդրական ակտերի հսկայական բազա `կապված արժանապատվության պաշտպանության և ավելի մեծ փորձի հետ: ԱՄՆ-ում դիտավորության ապացույցը պահանջվում է միայն այն դեպքերում, երբ հասարակական գործիչը զոհ է, մինչդեռ անհատների դեպքում հանցագործի դիտավորյալ ներկայությունը կամ բացակայությունը չի ազդում գործի արդյունքի վրա 4: Սա, իհարկե, երաշխիք է քաղաքական բանավեճի ազատության, հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի շուրջ ազատ արտահայտվելու իրավունքի ապահովման երաշխիք ՝ առանց հեղինակության, բարի համբավի, խոսքի ազատության իրավունքին ստորադասելու: Մենք չենք գտնում, որ իրավաչափ է չնշանակել հստակ տարբերակում այն անձանց պատասխանատվությունը, որոնք այդպիսի նպատակ ունեն անվանել, արատավորել անունը: Այն, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախադեպային դատարանում առանձին հղում չի արվել վիրավորանքի, զրպարտության որակման իրավունքի օրինականության կամ նպատակի վրա, բայց այդ հանգամանքը հստակ կարգավորված չի եղել: օրինակ Հնարավո՞ր է արդյոք Քրեական դատավարության օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի 2-րդ կետի 2-րդ ենթակետի բովանդակությունից եզրակացնել, որ եթե փաստացի տվյալները ներկայացրած անձը հրապարակայնորեն միջոցներ է ձեռնարկում պարզելու համար դրանց ճշմարտացիությունը, հիմնավորումը, ինչպես նա է ներկայացրել: այդ տվյալները հավասարակշռված կերպով, նա անձի պատիվ չուներ: դիտել դիտավորյալ կամ դիտավորյալ արատավորող արժանապատվությունը: Տրամաբանական-բարոյական տեսանկյունից սա հենց այն է, ինչ պետք է հասկանալ, քանի որ մարդու կողմից նման գործողությունները չեն կարող կատարվել բարեխղճորեն, միևնույն ժամանակ ենթադրելով «հասցեատիրոջ» պատիվն ու արժանապատվությունը նվաստացնելու մտադրություն: 1 ՀՀ քաղաք. Օրինակ ՝ ARPA 1998.08.10 / 17 (50), հոդված 1087.1, կետեր 2 և 3: 2 ՀՀ Սահմանադրական դատարանի SDO-997 որոշում, կետ 11, Երեւան, 15.11.2011 թ. 3 Բարսեղյան Թ., «Անձի պատվի, արժանապատվության, գործարար համբավի քաղաքացիական և իրավական պաշտպանություն», Բանբեր Երջանի համալսարան, Իրավագիտություն, 138.3, Երևան, 2012, էջ: 7 4 «Թեժ կետից դեպի արևմուտք», թերթի «Վզգլյադ» հատված, 16.07.2012; http: //vz.ru/politics/2012/7/16/588701.html. Ելնելով վերոգրյալից ՝ մենք գտնում ենք, որ արժե հաշվի առնել բոլոր փաստական հանգամանքները, նպատակը նպատակը, այսինքն ՝ հանցագործի սուբյեկտիվ վերաբերմունքն ու գնահատումը վիրավոր վիրավորանքի և զրպարտության համար պատասխանատվություն որոշելիս: Ինչպես նշվեց, պետական գործիչների պատվի և արժանապատվության դատական պաշտպանության կարևորագույն խնդիրներից մեկը պարզելն է ՝ վիրավորանքը կամ զրպարտությունը ուղղված են այդ գործչի նկատմամբ որպես մասնավոր անձի կամ կատարվել է քաղաքական ենթատեքստում: Մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին. Հիմնարար ազատություններ, 1950 թ. Կոնվենցիայի 10 2 2-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանությունը (այսուհետ `Կոնվենցիա) վերապահված է բոլոր անձանց, այդ թվում` քաղաքական գործիչներին և պաշտոնատար անձանց: Ավելին, համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 14-րդ, 14.1-րդ հոդվածների `Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային միջազգային իրավական ակտերի, մասնավորապես` Կոնվենցիայի 11-րդ հոդվածի, պետությունը պարտավոր է հարգել: պաշտպանել բոլորի իրավունքներն ու ազատությունները: Եվ այդ պաշտպանության իրականացման ընթացքում այն փաստը, որ անձը հասարակական գործիչ է կամ պաշտոնատար անձ, չպետք է որևէ կերպ ազդի պաշտպանության ոլորտի վրա, եթե վիրավորանքը կամ զրպարտությունը ուղղված էր անհատի նկատմամբ որպես մասնավոր անձ, և «քննադատություն Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «կետի սահմանափակումները» 1-ի ամբողջ չափը: Այնուամենայնիվ, իրավիճակը փոխվում է, երբ քննարկվող արտահայտությունը կամ գործողությունը հասցեագրված է անհատին ՝ որպես հասարակական գործչի, քննադատելով նրա գործողությունները, խոսքերը կամ տեսակետները: Այս պարագայում հասարակական գործչի կշիռը դրվում է մեկ մասշտաբի վրա և քաղաքական կամ հասարակական հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի և «քաղաքական հարցերի բացահայտ քննարկման շահերի» քննարկման իրավունք: 2. Թույլատրելի քննադատության սահմաններն ավելի լայն են: Սա թելադրված է քաղաքական գործունեության բնույթով. «մտքի ազատության», «սեփական կարծիք ունենալ առանց միջամտության», «խոսքի ազատության» իրավունք `պարունակվող Կոնվենցիայի 9-րդ և 10-րդ հոդվածներում և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրի և 19-րդ հոդվածների 18-րդ հոդվածներում ինչպես 26-ը `ՀՀ Սահմանադրության 26-րդ և 27-րդ հոդվածներում: Այս որոշումն անմիջականորեն կապված է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռների հետ. «Թամերն ընդդեմ Էստոնիայի և Քարուվարան» և «Իլտելեհտն ընդդեմ Ֆինլանդիայի»: Վերջինիս վերաբերյալ դատարանի եզրակացությունները կարելի է համարել նույն խնդրի երկու հակադիր բեռ: Մի դեպքում ՄԻԵԴ-ը վճռեց, որ տեղի է ունեցել «քաղաքական գործչի մեկնաբանման թույլատրելի սահմանների խախտում», իսկ մյուս դեպքում `Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում 3: Դատարանի կողմից գործի փաստական հանգամանքները կարգավորող իրավական նորմերի մեկնաբանությունը որոշումների կայացման գործընթացում ավելի մեծ դեր է խաղում, քան փաստական հանգամանքներն ու իրավական նորմերը: Միևնույն ժամանակ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից ընդունված նախադեպերն ու ՄԻԵԴ-ի նախադեպային որոշումները շարունակում են մնալ առաջնային գծում այս ոլորտում ծագող քաղաքացիական իրավունքի հարաբերությունների պետական կարգավորիչների շրջանում: Հարցը, որը իրավաբանորեն բաց է հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության պաշտպանության ոլորտում, խոսքի ազատության իրավունքի սահմանափակումը, մեծ հայեցողություն է թողնում դատարաններին, դրա լուծումը օրենսդրական բարեփոխումների միջոցով այն դարձնում է արդիական: Անհրաժեշտ է այս ինստիտուտը մանրակրկիտ կարգավորել, իհարկե, օրենքով: Ավելին, այդպիսի կարգավորումը կարող է ընդունվել ինչպես առանձին իրավական ակտի ընդունմամբ, այնպես էլ գործող իրավական կարգավորման շրջանակներում նոր դրույթներ ավելացնելով, որն ավելի նախընտրելի է իրավական համակարգման տեսանկյունից: Նման կարգավորումը կդարձնի նախադեպային իրավունքի դրույթներն ավելի մատչելի և հասանելի հասարակության լայն հատվածի համար: Պաշտպանելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դատավոր Գրիևի դիրքորոշումը, որ «ժողովրդավարական հասարակությունում, քաղաքական բանավեճի սկզբունքի համաձայն, զուտ անձնական ոտնձգության ենթարկված քաղաքական գործիչները չպետք է լինեն ավելի անբարենպաստ դիրքում, քան լրատվամիջոցները. Փոխարենը , նրանք պետք է օգտագործեն ազատության լայն շրջանակ ՝ քննադատություններին պատասխանելու համար »: Վճռաբեկ դատարան, «Քաղաքացիական-վարչական պալատ. Տարեկան զեկույց», «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական-վարչական պալատի որոշումներում ամրագրված իրավական դիրքերը», «վնաս պատճառելուց բխող պարտավորություններ», «պաշտոնատար անձանց քննադատություն», Երևան , 2013, էջ. 67 2 Lingens ընդդեմ Ավստրիայի, ՄԻԵԴ 08.07.1986 վճիռ, կետ 42: 3 Մուբրի Էլ., «Դեպքեր և նյութեր. Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիա», հոդված 10 (1) Ազատ արտահայտվելու իրավունքի շրջանակը: Ազատ արտահայտվելու իրավունք քաղաքական հարցերի շուրջ », Երեւան, 2010, էջ 678: Մենք կարծում ենք, որ անհրաժեշտ է ստեղծել իրավական կառույցներ և երաշխիքներ, որոնք կապահովեն այդ ազատության շրջանակը: Հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության քաղաքացիական պաշտպանության գործընթացում դժվարությունների հիմնական պատճառներից մեկն այն է, որ «հասարակական գործիչների ընդունելի քննադատության շրջանակն ավելի լայն է, քան անհատների դեպքում» 2: Aողովրդավարական հասարակության կենսունակության հիմնական նախապայմաններից մեկը բազմակարծությունն է, որը կարող է երաշխավորվել քաղաքական բանավեճի իրավունքով 3: Հասարակական գործիչների տեսակետներն ու մոտեցումները, նրանց արտահայտած տեսակետները և ձեռնարկված քայլերը գտնվում են հասարակության լայն շերտերի, հատկապես mediaԼՄ-ների ուշադրության կենտրոնում և ենթակա են դրանց ուսումնասիրության և քննադատության: Հետևաբար, հասարակական-քաղաքական գործունեությամբ զբաղվողները պետք է հանդուրժող լինեն իրենց տեսակետների, գործունեության կամ իրենց պաշտոնական դիրքի գնահատման նկատմամբ 4: Այնուամենայնիվ, պետք է պայմանավորվել, որ ներկայիս մամուլը, հատկապես առցանց տպագիր մամուլը, ողողված է արտահայտություններով, որոնք ոչ այնքան քննադատում են հասարակական գործիչները, որքան անձնական վիրավորանքները: Եթե ԼՄ-ները քննադատում են հասարակական գործչի տեսակետները, պահվածքը կամ խոսքերը, ապա դրանք պետք է բացառապես հիմնավորված լինեն լրագրողական էթիկայի սահմաններում ՝ հիմնականում այդ անձին որպես հասարակական գործիչ նշելով 5: Հսկայական mediaԼՄ-ների հոսքի պայմաններում ԱՄՆ Գերագույն դատարանը որոշում կայացրեց, որ հրապարակված տեղեկատվությունը պետք է համարվի կարծիք միայն այն դեպքում, երբ հոդվածի տեքստում կամ հրապարակային ելույթում դրան ուղղակի հղում կա 6 ՝ անհատների պատիվը պաշտպանելու համար: և արժանապատվությունը ոտնձգություններից: Նման կարգավորումը Հայաստանում չի գործում: Այնուամենայնիվ, քաղաքակիրթ ժողովրդավարական հասարակությունում մի կողմից պետք է որակյալ տեղեկատվություն տրամադրվի, իսկ մյուս կողմից ՝ հասարակական գործիչների պատիվն ու արժանապատվությունը պետք է պաշտպանվեն նրանց նկատմամբ ավելորդ ոտնձգություններից: Ավելին, ԱՄՆ Գերագույն դատարանի վերը նշված որոշումը հիմնավորված է նրանով, որ մամուլը պետք է կատարի որոշակի կարևոր գործառույթ `հասարակությանը հավաստի տեղեկատվություն տրամադրելու և իրեն հուզող հարցերի վերաբերյալ հնարավորինս օբյեկտիվ մեկնաբանություն տալու համար: Մինչդեռ «Massանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենքը որպես իր հիմնական նպատակ սահմանում է տեղեկատվություն և գաղափարներ ազատորեն որոնելու, ստանալու և տարածելու մարդու սահմանադրական իրավունքի դրույթը: Կարծում ենք, որ վերոհիշյալ օրենքի այս մասում massԼՄ հասկացությունը թերի է: Հարկ է նշել այն փաստը, որ վերոհիշյալ օրենքը, որը նախատեսում է լրատվության ոլորտում խոսքի ազատության սահմանափակումներ, չի նշում անհատի պատիվն ու արժանապատվությունը ոտնահարող տեղեկատվության տարածումը: ՀՀ քաղաք. Ոչ նյութական ակտիվների հայեցակարգը սահմանելիս Քրեական դատավարության օրենսգիրքը հստակ տարբերակում է անձի անձնական կյանքի անձեռնմխելիությունը, անձնական և ընտանեկան կյանքի գաղտնիությունը, «պատիվն ու արժանապատվությունը», մինչդեռ «Massանգվածային լրատվության մասին» օրենքի 7-րդ հոդվածը նշում է միայն վերոհիշյալներից առաջին երկուսը: Այս օրենքն ընդունվեց 2004 թվականի հունվարի 14-ին, երբ վիրավորանքն ու զրպարտությունը դեռ քրեականացված էին (ապաքրեականացման օրենքն ընդունվեց 2010 թ. Մայիսի 18-ին): Կարծում ենք, որ օրենսդրական ոլորտում այսպիսի հիմնարար փոփոխությունները պետք է իրենց արտահայտությունը գտնեին իրենց առնչվող իրավական ակտերում: Հասարակական գործչի սերտ գործչի կամ ընտանիքի անդամի վերաբերյալ արվում են անարդար դիտողություններ այդ գործչի, նրա գործողությունների կամ տեսակետների վերաբերյալ `հաշվի առնելով հասարակության տեղեկացված լինելու իրավունքի տեսանկյունից: Այս հարցը շոշափվեց «Բելա և Սեդրակ Քոչարյաններն ընդդեմ» գործով: Skizb Media Center "LLC" (EKD / 2479/02/10): Մասնավորապես, դատարանը վկայակոչեց «հասարակական շահը» քաղաքական գործչի մասին տեղեկատվության մեջ, բայց չհաշվեց գործի փաստական հանգամանքը ՝ գտնելով, որ «գործն իր փաստական հանգամանքներով էականորեն տարբերվում է քաղաքական գործչի մասին տեղեկատվությունից» 1 Moubray Էլ., Էջ 684: 2 «Incal v. Turkey» ՄԻԵԴ 09.06.1999 վճռի գործ 54-րդ գործով: 3 Moubray El., P. 675: 4 Նույն տեղում, էջ 683: 5 Sunday Times v UK, A.30 (1979) 2 EHHR, 245 Case Judgment Series A, No. 30, p. 40, պարբ. 65 6 «theերմության արեւմտյան կողմում», թերթի «Վզգլյադ» մասը, 16.07.2012 թ., Հասանելի է http: //vz.ru/politics/2012/7/16/588701.html. Տարածման ավելի լայն շրջանակի բնույթից, քանի որ այս դեպքում դա վերաբերում է ոչ թե քաղաքական գործչին, այլ ՀՀ երկրորդ նախագահի ընտանիքի անդամներին `օժտված ՀՀ Սահմանադրության 56.1-ին հոդվածով սահմանված անձեռնմխելիությամբ: Հայաստանի Հանրապետություն Հատկանշական է, որ քննարկվող արտահայտությունը չի կարող պարունակել ուղղակի վիրավորանք կամ զրպարտություն քաղաքական գործչի հասցեին, բայց հանցագործը կարող է գիտակցաբար թույլ տալ, որ դա անուղղակիորեն ազդի անձի հեղինակության վրա ՝ ունենալով բացասական հետևանքներ: Այս դեպքում, ցավոք, անհրաժեշտ է մանրամասնորեն ուսումնասիրել տվյալ փաստի ուղղակի կամ անուղղակի ազդեցությունը կամ գործչի պատվի և արժանապատվության վերաբերյալ գնահատական դատողությունը: Այնուամենայնիվ, սրանք հարցեր են, որոնց արդար և արդյունավետ լուծման հիմնական երաշխիքը օրենսդրական մակարդակով դրանց կարգավորումն է: ՀՀ քաղաք. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի հաջորդ օրենսդրական բացը վերաբերում է փաստահավաք դատավճիռների սահմանազատմանը: ՄԻԵԴ-ը մեծ նշանակություն է տալիս վերջինիս: Մասնավորապես, «Ուկրենիեն մեդիա խումբն ընդդեմ Ուկրաինայի» գործով դատարանը քննադատեց «amրպարտության մասին» Ուկրաինայի օրենքը փաստերի և սուբյեկտիվ գնահատականների միջև տարբերություն չնախատեսելու համար: ՀՀ Սահմանադրական դատարանն իր որոշման մեջ շեշտեց, որ «զրպարտության հետ կապված իրավական կարգավորումը պետք է հստակ տարբերակի գնահատական վճռի« փաստը »»: Ենթադրվում է, որ այս տարանջատումը պետք է կատարվեր ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով: Քրեական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի 5-րդ կետը, որը նախատեսում է հանրությանը ներկայացնել այնպիսի փաստացի տվյալների, որոնք զրպարտություն չեն համարվում: Այնուամենայնիվ, դա շարունակում է արվել նախադեպային մակարդակում: ՀՀ ՍԴ-ն, հիմնվելով վիճահարույց նորմերում «զրպարտություն» (կամ) արարքը «զրպարտություն» որակելու մասին միջազգային իրավական ստանդարտների բովանդակության վրա, և դրանց ճշգրիտ կիրառման անհրաժեշտությունը, գտնում է, որ իրավապահ պրակտիկայում դատարանները վիրավորում են պատիվը և անձի արժանապատվությունը: Նորմատիվ մեկնաբանության որևէ հայեցողական ազատություն չպետք է իրականացվի քննվող յուրաքանչյուր դեպքում, որի արդյունքում կարծիքների չտարբերվելու և գնահատական դատողությունների փաստը, հակառակ դեպքում `չի կարելի դիտարկել ազատ խոսքի յուրաքանչյուր սահմանափակում, որը կիրառում է վիճարկվող հոդվածի նորմերը: վիճելի հոդվածի տեսանկյունից իրավական: Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի համատեքստում ՄԻԵԴ-ը հաստատել է հետևյալ սկզբունքը. «Եթե փաստերի առկայությունը հնարավոր է ապացուցել, ապա գնահատող դատողությունների ապացույցն անհնարին խնդիր է, և այդպիսի պահանջը խախտում է խոսքի ազատությունը…»: 5 Այսինքն, որքան էլ վիրավորական է տվյալ փաստը (փաստացի տեղեկատվությունը), այն օբյեկտիվորեն ընկալվում է որպես այդպիսին, եթե ունի փաստական հիմքեր, այն կարող է որակվել որպես գնահատող դատողություն, կարծիք, որի համար պատասխանատվություն չի նախատեսվում ՝ վկայակոչելով հոդվածը: Կոնվենցիայի 10-ը: Այնուամենայնիվ, այս սկզբունքը հակասական է: Այն ՄԻԵԴ-ում վկայակոչվեց «Լիգենսնանդն ընդդեմ Ավստրիայի» և «Օբերշլիկն ընդդեմ Ավստրիայի» գործերի հետ կապված: Վերջինիս հետ կապված ՝ դատավորներ Matscher իլ Վիլյաուլմսոնը կարծիք հայտնեց, որը չի հակասում դատարանի եզրակացությանը ՝ գտնելով, որ «վիրավորանքը երբեք չի կարող համարվել սուբյեկտիվ գնահատական, որը պաշտպանվում է 10-րդ հոդվածի դրույթներով»: «Վոբլն ընդդեմ Ավստրիայի» գործով դատավոր ՄաքԲրայդը գտավ, որ «վիրավորանքը կարող է պաշտպանվել, բայց այդ դեպքում վիճահարույց կլիներ որոշել ՝ վիրավորանքն արդարացված է, թե ոչ»: Հաշվի առնելով այս մոտեցումները ՝ մենք կարծում ենք, որ «հասկացությունները», «գնահատող դատողությունը», «դատարանի հայեցողությունը». Այդպիսի հասկացությունները պետք է օրինական ձևակերպվեն և ամրագրվեն: Այնուամենայնիվ, ազգային մտածելակերպը, բարոյականությունը և այլ ազգային առանձնահատկությունները ազդում են առարկան որպես վիրավորանք կամ զրպարտություն որակելու վրա: Մասնավորապես, ՄԻԵԴ-ը չի տարածում Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանության ոլորտը նացիստական գաղափարախոսությանն աջակցող տեսակետների վրա: Միևնույն ժամանակ, հայ ազգային մտածելակերպում հային «թուրք» անվանելը ենթադրվում է, որ վիրավորանք է, մինչդեռ ՄԻԵԴ-ը դա կարող է նույն կերպ չմեկնաբանել: 1 Defրպարտության և վիրավորանքի գործերով Հայաստանի դատական պրակտիկայի վերլուծություն, Երևանի մամուլի ակումբ, Երևան, 2012, էջ: 7 2 Mowbray El., Էջ 679: 3 ՀՀ Սահմանադրական դատարանի SDO-997 որոշում, կետ 8, Երեւան, 15.11.2011 թ. 4 Նույն տեղում: 5 Moubray El., P. 676: 6 Նույն տեղում, էջ 677: Երկարակեցությունը հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության պաշտպանության կարևոր հաստատություններից մեկն է: ՀՀ քաղաք. Քրեական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի 13-րդ կետի համաձայն `պատվի, արժանապատվության և գործարար համբավի պաշտպանության հայցը կարող է դատարան ներկայացվել անձի (տուժողի) կողմից վիրավորանքի կամ զրպարտության մասին տեղեկանալուց հետո մեկ ամսվա ընթացքում, բայց ոչ ուշ, քան վիրավորանքից կամ զրպարտությունից վեց ամիս անց: ամսվա ընթացքում: Ըստ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի, այս ժամանակահատվածը ներառում է նաև «Massանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված մեկամսյա ժամանակահատվածը, որի ընթացքում անձը իրավունք ունի պահանջել հերքել տարածված տեղեկատվության փաստացի անճշտությունները իրավախախտման տարածման օրվանից: տեղեկատվություն Դատարանը նաև գտավ, որ 1087.1 հոդվածի 13-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետները ենթակա են վերականգնման: համաձայն Քրեական օրենսգրքի 1-ին մասի 342-րդ հոդվածի: Մասնավորապես, «մեկամսյա ժամանակահատվածը, ընդգրկվելով վեցամսյա ժամանակահատվածում, ենթակա է վերականգնման… Մինչդեռ վեցամսյա ժամանակահատվածը բաց թողնելու դեպքում, այն վերականգնման ենթակա չէ» 2: Դա բացատրվում է դատարանի մեկնաբանությամբ, որ ժամանակի ընթացքում վիրավորանքի և զրպարտության մակարդակը նվազում է ՝ կորցնելով դրա բացասական ազդեցությունը անձի հեղինակության վրա: Հետեւաբար, նման հայցադիմումը դատարան ներկայացնելն անիմաստ է դառնում: Հաշվի առնելով վերոգրյալը `հարկ է նշել, որ օրենսդիրը սահմանել է պատվի և արժանապատվության պաշտպանության վաղեմության ժամկետի երկամյա չափանիշներ, իսկ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը երկարացրել է վաղեմության ժամկետը վերականգնելու ընդհանուր կանոնակարգերը միայն մեկ ամսվա ժամանակահատված: Այս դատարանի մեկնաբանությունից կարելի է ենթադրել, որ եթե ՀՀ քաղ. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 342-րդ հոդվածով նախատեսված բացառիկ հանգամանքներն առաջացել են մեկ ամսվա ընթացքում, երբ անձը տեղեկացել է իր իրավունքների ոտնահարման մասին, և միևնույն ժամանակ դա տեղի է ունեցել վերջին վեց ամիսների ընթացքում, այնուհետև պայմանավորված է այդ հարգելի հանգամանքների համար վեցամսյա վաղեմության ժամկետը: Հատկանշական է նաեւ, որ ՀՀ քաղ. Օրինակ ՝ պատվի, արժանապատվության, բիզնեսի հեղինակության անձնական ոչ գույքային իրավունքներից ստացված վնասի հատուցման ժամկետները սահմանելիս օրենքը նախատեսում է վաղեմության ժամկետ: Պրոֆեսոր Տ. Բարսեղյանի խոսքով ՝ «անձնական ոչ գույքային իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված պահանջների նկատմամբ վաղեմության ժամկետի երկարացումը ոչ միայն անօրինական է, այլև անբարոյական»: Իրոք, անձնական ոչ գույքային իրավունքների վրա, ինչպիսիք են պատիվն ու արժանապատվությունը, վաղեմության ժամկետը զգալիորեն ավելի կարճ է, քան հնարավոր է արդարացնել միայն այն պատճառով, որ վիրավորանքի և զրպարտության մակարդակը ժամանակի ընթացքում սահմանափակ է կամ նվազում է: Օրինակ ՝ հանրային գործչի հեղինակությունը արատավորող տեղեկատվության տարածման մակարդակը ժամանակի ընթացքում բարձրանում է, միևնույն ժամանակ, կան բացառիկ հիմնավոր պատճառներ, որոնք թույլատրված չեն դատարան դիմել առավելագույնը վեց ամսվա ընթացքում: Արդյո՞ք այդ ցուցանիշը կմնա առանց խախտված իրավունքների պաշտպանության `օրենքի միասնական կիրառման անհրաժեշտության պատճառով: Կարծում ենք, որ նման պարագայում անհրաժեշտ կլիներ վեցամսյա ժամանակահատվածի բացթողումը համարել հարգելի, իսկ համարվող տեղեկատվության վերջին հրապարակման օրը համարել վաղեմության ժամկետի սկիզբ: Բարոյական վնասի փոխհատուցումը հասարակական գործիչների պատիվն ու արժանապատվությունը պաշտպանելու ամենակարևոր կողմերից մեկն է: Վերջինս նախատեսված է ՀՀ օրենսդրությամբ `պայմանական իրավունքների ոտնահարման, անարդար դատապարտման պատճառած ոչ նյութական վնասի դեպքերում 4: Ոչ նյութական (բարոյական) վնասի հատուցման ինստիտուտը դեռ նորություն է ՀՀ իրավական համակարգում: ՀՀ քաղաք. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 1087.2 հոդվածն ամբողջությամբ նվիրված է դրա փոխհատուցման ժամկետների և պայմանների սահմանմանը: Օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու համար հիմք է հանդիսացել «Հիմք ընդունելով Արթուր Խաչատրյանի դիմումը` ՀՀ քաղաք. ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումը ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու հարցի վերաբերյալ, 17-րդ հոդվածի 2-րդ մաս ՀՀ քրեական օրենսգրքի: Ըստ այդմ ՝ ՀՀ քաղ. Օրենսգիրքը լրացվում է 162.1 հոդվածով, որը հստակ սահմանում է ոչ նյութական վնասի հասկացությունը, այսինքն `« անձի ծնունդով կամ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը չպատկանող անձի ֆիզիկական կամ հոգեկան տառապանք, հոդված Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 342-ը »: 2 «Թաթուլ Մանասերյանն ընդդեմ»: Skizb մեդիա կենտրոն «ՍՊԸ», քաղ. Գործ թիվ ԵԿԴ / 2293/02/10, 24.07.2012 թ. «Վանո Եղիազարյանն ընդդեմ Բորիս Աշրաֆյանի», քաղ. Գործ թիվ ԼԴ / 0749/02/10, 24.07.2012 թ. 3 Բարսեղյան Թ., Էջ 8: 4 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք, հոդված 1087.2: խախտելով նյութական իրավունքները կամ խախտելով նրա անձնական ոչ գույքային իրավունքները ՝ արարքով կամ անգործությամբ »1: Հատկանշական է, որ օրենսդիրը սույն հոդվածի 4-րդ կետով պատվի և արժանապատվությանը հասցված վնասը չի համարում ոչ նյութական (բարոյական) վնաս, որն ինքնին հակասում է օրենսգրքի 162.1 հոդվածի 1-ին կետի, 162 հոդվածի բովանդակությանը: , Ավելին, այս հիմքով ոչ նյութական վնասի հատուցման կարգը և պայմանները չեն տարածվում 1087.1 հոդվածով սահմանված պատիվին, արժանապատվությանը և գործարար համբավին պատճառված վնասի վրա: Ակնհայտ է, որ պատվին արժանապատվությունը վնասելով `բարոյական տառապանքները պատճառվում են անձին 2 և ՀՀ քաղաքին: Նման բարոյական վնասի փոխհատուցման ինստիտուտը չի նախատեսվում օրենքով, բայց վիրավորանքի, զրպարտության դեպքում `համապատասխանաբար 1000-ապատիկի չափով, նվազագույն աշխատավարձի 2000-ապատիկի չափով, որը կատարում է բարոյականության կանխարգելիչ-փոխհատուցող հատուցող գործառույթներ: վնաս, բայց ՀՀ օրենսդրությամբ բարոյական չի համարվում: վնասի հատուցում: Այսպիսով, օրենսդրական փոփոխությունները և լրացումները ոչ միայն, ինչպես նշվեց, հակասություն առաջացրեցին օրենսգրքի դրույթների միջև, այլ նաև դրանց ընդունմամբ չվերացվեց այն օրենսդրական բացը, որը ՄԻԵԴ-ը մատնանշեց Հայաստանի դեմ ընդունված մի շարք որոշումներում: արժանապատվությանը հասցված վնասի հատուցման դեպք: «Անձին պատճառված ոչ նյութական վնասի համար նյութական փոխհատուցում չտրամադրելը համարվել է Կոնվենցիայի համապատասխան դրույթների խախտում» 3: Ինչ վերաբերում է լրատվամիջոցների փոխհատուցմանը հասարակական գործիչների պատիվն ու արժանապատվությունը արատավորելու համար, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նշելով, որ քննարկվող հարցի շրջանակներում գործ ունենք մի կողմից տեղեկատվության ՝ խոսքի ազատության, մյուս կողմից `պահանջել հարգել մարդու արժանապատվությունը: Երաշխավորված իրավունքներով փոխհատուցման չափը որոշելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել բռնարարի զրպարտողի ֆինանսական վիճակը և բացառել պատասխանատուի համար վճռական նշանակություն ունեցող գործող միջոցառումների սահմանումը, հատկապես եթե վերջինս լրատվամիջոց է: շարունակել իր գործունեությունը: Դատարանը մատնանշեց փոխհատուցման և համաչափության ողջամտության անհրաժեշտությունը, բայց արդարացիորեն անհրաժեշտ համարեց հաշվի առնել կոնկրետ գործի հանգամանքներն ու առանձնահատկությունները 4: Եթե լրատվամիջոցներն ունեն մեծ հասարակական հեղինակություն, իրենց գործունեության մեջ չեն հանդիպել այնպիսի խնդիրների, որոնք հասարակությանը ներկայացնում են էթիկապես կարևոր և հուսալի տեղեկատվություն, ապա փոխհատուցման ավելի մեղմ չափ սահմանելը, իհարկե, օրինական է, ի տարբերություն այն դեպքերի, երբ լրատվամիջոցները հաճախ իր տեղեկատվության մեջ և շարունակաբար անվանում է հասարակական գործիչներ և զրպարտում նրանց պատիվն ու արժանապատվությունը: Կարծում ենք, որ նման դեպքերում դատարանը չպետք է կաշկանդվի սնանկության կամ mediaԼՄ-ների գործունեությունը հարկադրաբար դադարեցնելու հանգամանքներով `բավարար չափով փոխհատուցում որոշելու համար: Դա կապահովի հասարակական գործիչների հեղինակությունը անհարկի ոտնձգություններից, իսկ լրատվամիջոցներն ավելի հետեւողական և զգոն կլինեն տեղեկատվության հրապարակման հարցում: Այսպիսով, հարկ է նշել, որ հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության պաշտպանության գործող իրավական կարգավորումները հիմնականում համահունչ են Հայաստանի միջազգային պարտավորություններին: Ստեղծված իրավաբանական պրակտիկան կարճ ժամանակահատվածում շտկել է տարբեր մեկնաբանություններ, որոնք առաջացել են իրավական նորմերի ոչ միանշանակ ընկալումից: Այնուամենայնիվ, միայն իրավական պրակտիկայի միջոցով հնարավոր չէ արդյունավետորեն հաղթահարել այն բացերը, որոնք առկա են գործող իրավական կարգավորումներում: Մի կողմից ՝ հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության պաշտպանությունը, մյուս կողմից ՝ խոսքի ազատության իրացումը պահանջում են, որ իրավական պրակտիկայի վրա հիմնված ընդհանրացումները ներառվեն գործող իրավական կարգավորումների մեջ ՝ վերջինները դարձնելով որոշակի և ամբողջական: 1 ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք, հոդված 162.1: 2 «Մեկնաբանություններ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության վերաբերյալ», խմբ. ՝ Գ. Հարությունյան, Ա. Վաղարշյան, Երեւան, 2010, էջ. 165 թ. 3 ՀՀ Սահմանադրական դատարանի SDO-1121 որոշում, Երեւան, 5.11.2013 թ. 4 ՀՀ վճռաբեկ դատարան, «Քաղաքացիական և վարչական պալատ. Տարեկան զեկույց», «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական-վարչական պալատի որոշումներում ամրագրված իրավական դիրքեր», «վնաս պատճառելուց բխող պարտավորություններ», «վնասի փոխհատուցում վիրավորանքի, զրպարտության դեպք », Երեւան, 2013, էջ. 64 Լիլի Դրմեյան ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽՈՍՔԻ ԱREԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻԵՎ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԳՈՐCTՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՎԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՊԱՏՎԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՄԻԵԼ , վիրավորական արտ զրպարտություն, ընդունելի քննադատություն հասարակական գործիչների հասցեին: ։
| Մերօրյա քաղաքական ակտիվության և տեղեկատվական հոսքի պայմաններում մեծ կարևորություն է ներկայացնում հասարակական գործիչների հեղինակության պաշտպանության հավասարակշռումը խոսքի ազատության իրավունքի հետ։
Վերջին տասնամյակում աճեց պատվի և արժանապատվության պաշտպանության հայցով դատարան դիմող հասարակական գործիչների թիվը։
Դատաիրավական պրակտիկայի շրջանակներում դիտարկելով ուշադրության արժանի այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են՝ արդյո՞ք հասարակական գործչի պատիվն ու արժանապատվությունն արատավորելուն ուղղված դիտավորության փաստն ազդում է պատասխանատվության չափի վրա, ի՞նչ սկզբունքներով պետք է առաջնորդվել գործչի իրավունքները պաշտպանելիս, երբ վիրավորանքը կամ զրպարտությունն ուղղված է նրան՝ որպես մասնավոր անձի և որպես հասարակական հեղինակության, ինչպե՞ս տարբերակել փաստերն ու գնահատող դատողությունները, ինչպես նաև հայցային վաղեմության ժամկետների որոշման և բարոյական վնասի հատուցման առանձնահատկությունները՝ կարելի է գալ այն եզրահանգմանը, որ ներպետական օրենսդրությունն ունի հասարակական գործիչների պատվի և արժանապատվության պաշտպանության իրավակարգավորման էական բացեր, և դրանց հաղթահարումը կարող է արդյունավետորեն իրականցվել միայն կուտակված իրավակիրառ փորձի նորմատիվացման և օրենսդրական ամրագրման միջոցով։
|
ՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ԽՈՇՈՐ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵՐԻ ՊԱՏՎԱՐՆԵՐԻ ԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸՀայաստանի Հանրապետության տարածքում ոռոգման, էներգետիկ և ջրամատակարարման նպատակով կառուցված են բազմաթիվ ջրամբարներ։
Ներկայումս շահագործվում է 84 ջրամբար, որոնքգտնվում են 1500-3000 մետր բարձրության լեռնային գոտիներում։
Ջրամաբարների պատվարներըհիմնականում կառուցված են բարդ գեոմորֆոլոգիական և երկրաբանական պայմաններում։
Համաձայն ՀՀ տարածքի սեյսմիկ գոտիացման քարտեզի` գրունտների սպասվելիք առավելագույնարագացումը հավասար է մինչև 0.5 g, որը համապատասխանաբար 9-10 բալ է` ըստ MSK 64 սանդղակի, մինչդեռ ջրամաբարների պատվարների նախագծային սեյսմակայունությունն ընդունված է եղելհիմնականում 7-8 բալ։
Աշխատանքում փորձ է արված գնահատել Սյունիքի մարզի տարածքում շահագործվող առանձինջրամբարների պատվարների առկա կայունությունը, որի համար գոյություն ունեն բազմաթիվ մեթոդներ։
Աշխատանքում օգտագործվել է Սպենսերի (5), Մորգենշտերն-Պրայսի (4) և Բիշոպի (3) մեթոդները։
Գնահատումը կատարվել է ստատիկ վիճակի (բեռնվածքների հիմնական զուգակցում) և սեյսմիկազդեցության առկայության դեպքում (բեռնվածքների հատուկ զուգակցում)։
Սահեցման մակերևույթիտեսքն ընդունվել է շրջանագլանային։
Բեռնվածքների հատուկ զուգակցման ժամանակ սեյսմիկ ազդեցությունը հաշվարկվել է ըստ պատվարի բարձրության (2)։
Աշխատանքում որպես օրինակ ներկայացված են Սպանդարյանի, Տոլորսի և Գեղիի ջրամբարների պատվարների կայունության գնահատականները։
Ըստ ՀՀ-ում գործող նորմերի` պատվարների կայունության գործակիցների սահմանային նորմատիվ արժեքները նույն են, քանի որ ջրամբարների տարածքները գտնվում են Amax=0.4 g (I0≥9) առավելագույն հորիզոնական շարժում ունեցող գոտում (1)։
Ստացված հաշվարկային արժեքները բերված ենաղյուսակ 1-ում և 2-ում։
Սպանդարյանի ջրամբար․ գտնվում է ՀՀ Սյունիքի մարզի հյուսիս-արևմուտքում՝ Գորհայք համայնքի տարածքում։
Ջրամբարը կառուցվել է 1980-ական թթ․ Որոտան գետի վրա, շահագործման էհանձնվել 1989 թ.։
Սպանդարյանի ջրամբարից սկիզբ է առնում Որոտան-Արփա թունելը, որն ապահովում է տարեկան 165 միլիոն խորանարդ մետր ջրի տեղափոխում Կեչուտի ջրամբար։
Ջրամբարից ջուրէ մատակարարվում Սպանդարյանի ՀԷԿ-ին։
Պատվարի երկարությունը 315 մետր է, առավելագույնբարձրությունը՝ 83 մետր։
Ջրամբարի ընդհանուր ծավալը 257 միլիոն խորանարդ մետր է, օգտակարը`218, ջրի հայելու մակերեսն զբաղեցնում է 1150 հա տարածք (6)։
Կատարված հաշվարկների արդյունքում Սպանդարյանի ջրամբարի պատվարի ներքին և վերինշեպերի կայունությունը բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքում գտնվում են կայուն վիճակում, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում՝ անկայուն (նկար 1.1 և 1.2)։
Բեռնվածքների հիմնական զուգակցումԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումՆկար 1.1. Ներքին շեպի կայունության գործակցի նվազագույն արժեքը` ստացված Սպենսերի եղանակովԲեռնվածքների հիմնական զուգակցումԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումՆկար 1.2. Վերին շեպի կայունության գործակցի նվազագույն արժեքը` ստացված Սպենսերի եղանակովՏոլորսի ջրամբարը տեղակայված է Սյունիքի մարզում․ Շամբի ՀԷԿ-ի գլխամասային ջրամբարն է։
Պատվարը ճալաքարակոպճային է` ավազակավային միջուկով, բարձրությունը 69 մետր է, երկարությունը կատարային մասում` 175 մ, իսկ լայնությունը` 10 մ։
Ջրամբարի ընդհանուր ծավալը 96 մլն խորանարդ մետր է, իսկ օգտակարը` 80, ջրի հայելին զբաղեցնում է 480 հա տարածություն։
Շահագործման է հանձնվել 1975 թ. (6)։
Հաշվարկների արդյունքում ստացված է, որ Տոլորսի ջրամբարի պատվարի ներքին և վերին շեպերի կայունությունը բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքում գտնվում են կայուն վիճակում,իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում` սեյսմակայուն չեն (նկար 2.1 և 2.2)։
Բեռնվածքների հիմնական զուգակցումԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումՆկար 2.1. Ներքին շեպի կայունության գործակցի նվազագույն արժեքը` ստացված Սպենսերի եղանակովԲեռնվածքների հիմնական զուգակցումԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումՆկար 2.2. Վերին շեպի կայունության գործակցի նվազագույն արժեքը` ստացված Սպենսերի եղանակովԳեղիի ջրամբարը գտնվում է Սյունիքի մարզի Գեղի գյուղի մոտ՝ Ողջի գետի ձախափնյա վտակԳեղիի վրա։
Ջրամբարի պատվարը ճալաքարակոպճային է, ավազակավային միջուկով, ունի 70 մետր բարձրություն և 244 մետր երկարություն։
Պատվարի շրջանում ֆիլտրացիոն երևույթների կանխմաննպատակով, 20-60 մետր խորության սահմաններում, կատարվել են ցեմենտացման աշխատանքներ։
Ջրամբարի ընդհանուր ծավալը 15 մլն խորանարդ մետր է, օգտակարը` 12 , ջրի հայելին զբաղեցնում է50 հա տարածություն (6)։
Գեղի ջրամբարի պատվարի վերին և ներքին շեպերի կայունության հաշվարկների վերլուծությունը ցույց տվեց, որ ներքին և վերին շեպերում բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքում պատվարը գտնվում է կայուն վիճակում, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում՝ անկայուն (նկար 3.1 և 3.2)։
Բեռնվածքների հիմնական զուգակցումԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումՆկար 3.1. Ներքին շեպի կայունության գործակցի նվազագույն արժեքը` ստացված Սպենսերի եղանակովԲեռնվածքների հիմնական զուգակցումԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումՆկար 3.2. Վերին շեպի կայունության գործակցի նվազագույն արժեքը` ստացված Սպենսերի եղանակովԱղյուսակ 1. Ներքին շեպՋրամբարիպատվարներըՍպանդարյանՏոլորսԳեղիՋրամբարիպատվարներըՍպանդարյանՏոլորսԳեղիԲեռնվածքների հիմնական զուգակցումԿայունության գործակիցների արժեքներըՄորգենշտերնՊրայսի մեթոդՍպենսերիմեթոդԲիշոպի մեթոդսահմանայիննորմատիվ արժեքըԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումԿայունության գործակիցների արժեքներըՄորգենշտերնՊրայսի մեթոդՍպենսերիմեթոդԲիշոպի մեթոդսահմանայիննորմատիվ արժեքըԱղյուսակ 2. Վերին շեպՋրամբարիպատվարներըՍպանդարյանՏոլորսԳեղիՋրամբարիպատվարներըՍպանդարյանՏոլորսԳեղիԲեռնվածքների հիմնական զուգակցումԿայունության գործակիցների արժեքներըՄորգենշտերնՊրայսի մեթոդՍպենսերիմեթոդԲիշոպի մեթոդսահմանայիննորմատիվ արժեքըԲեռնվածքների հատուկ զուգակցումԿայունության գործակիցների արժեքներըՄորգենշտերնՊրայսի մեթոդՍպենսերիմեթոդԲիշոպի մեթոդսահմանայիննորմատիվ արժեքըՍյունիքի մարզի խոշոր ջրամբարների պատվարների (Սպանդարյանի, Տոլորսի և Գեղիի) կայունության ուսումնասիրությունների արդյունքների ընդհանրացումը և վերլուծությունը հանգեցնում ենհետևյալ հիմնական եզրահանգումների և առաջարկությունների. կայունության գործակիցների արժեքները ստացված հաշվարկային եղանակներով (Սպենսերի,Մորգենշտերն-Պրայսի և Բիշոպի) իրար շատ մոտ են։
Արդյունքները ցույց են տալիս, որ՝ Սպանդարյանի պատվարի ներքին և վերին շեպերը բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքումգտնվում են կայուն վիճակում, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում՝ անկայուն։
Տոլորսի ջրամբարի պատվարի ներքին և վերին շեպեր բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքումգտնվում են կայուն վիճակում, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում` սեյսմակայուն չեն։
Գեղի ջրամբարի պատվարի վերին և ներքին շեպերը բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքումգտնվում են կայուն վիճակում, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում՝ անկայուն։
Ընդհանուր առմամբ, Սյունիքի մարզի խոշոր ջրամբարների պատվարները բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքերում կայուն են, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում՝ անկայուն, այսինքնպատվարները սեյսմակայուն չեն։
Ստացված արդյունքները ցույց են տալիս, որ առանձին դեպքերում անհրաժեշտ է վերանայելջրամբարների նախագծային սեյսմիկ կայունության հաշվարկները և վտանգավոր դեպքերում իրականացնել համապատասխան ինժեներական միջոցառումներ։
Հաշվի առնելով ստացված արդյունքները` առաջարկվում է իրականացնել նմանատիպ ուսումնասիրություններ ՀՀ տարածքում շահագործվող մյուս խոշոր ջրամբարների համար։
Գրականություն1. ՀՀՇՆ.II-6.02-2006. Սեյսմակայուն շինարարություն։
Նախագծման նորմեր։
Հայաստանի ՀանրապետությանՔաղաքաշինության Նախարարություն, Երևան, 2006։
2. Учет сейсмических воздействий при проектировании гидротехнических сооружений (Пособие к разделу 5։
Անի ԳևորգյանՍՅՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶԻ ԽՈՇՈՐ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵՐԻ ՊԱՏՎԱՐՆԵՐԻ ԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸԲանալի բառեր՝ ջրամբար, պատվար, կայունություն, սեյսմակայունություն։
| Հաշվի առնելով, որ ՀՀ տարածքն ամբողջությամբ գտնվում է սեյսմոակտիվ գոտում կարևոր է դառնում խոշոր ջրամբարների պատվարների կայունության գնահատումը։
Աշխատանքում դիտարկված են Սյունիքի մարզի երեք խոշոր ջրամբարների` Սպանդարյանի, Տոլորսի և Գեղիի պատվարների կայունությունը` հաշվի առնելով սեյսմիկ ազդեցությունն ըստ պատվարի բարձրության։
Ստացված տվյալների ուսումնասիրման արդյունքում պարզվել է, որ երեք ջրամբարների պատվարները բեռնվածքների հիմնական զուգակցման դեպքերում կայուն են, իսկ հատուկ զուգակցման դեպքում՝ անկայուն, այսինքն պատվարները սեյսմակայուն չեն։
|
ԳՈՎԱԴԱՅԻՆ ՀԵՏԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԿՈԴԻԳԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ հասարակության մեջ արժեքները ձևավորվում, տարածվում և դառնում են ավելի օբյեկտիվ նպատակային թիրախային տեքստերում, մեդիա տեքստերում: Այսօր առավել հասուն լրատվամիջոցները հասարակությունից պահանջում են բացառապես բարձր «սեմոտիկ գրագիտության» մակարդակ `մեդիայի տեքստի հաղորդագրությունը վերծանելու, դրա թաքնված իմաստներն ու ակնհայտ նրբությունները« կարդալու »համար: Մեդիա տեքստերի ամենատարածված օրինակները, ցավոք, գովազդներն են: Գովազդ և գովազդային պաստառներ այսօր ամենուր են: Այն ողողել է ամբողջ շուկան ՝ ընդգրկելով մեր կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտները: Գրեթե երեք տասնամյակ առաջ Բոդրիյարը նշեց, որ գովազդը դառնում է հանրային հաղորդակցության գերիշխող ձև, որ գովազդը ժամանակակից կապիտալիստական հասարակության պաշտոնական արվեստն է: Ոլորտի մասնագետները գովազդների մեկնաբանման մեջ տվել են տարբեր սահմանումներ: Տեսաբան Մուդրովը, օրինակ, գովազդը սահմանում է այսպես. «Գովազդը գործունեության հատուկ տեսակ է, որն ուղեկցում է մարդկությանը իր զարգացման ողջ պատմության ընթացքում» 1: Եվ ահա Կլոդ Հոպկինսը նշում է. «Գովազդը վաճառելու ունակություն է: Դրա ազդեցության մեթոդները համընկնում են վաճառողի կողմից օգտագործվող նույն մեթոդների հետ ՝ համոզելով գնորդին ապրանքը յուրացնել »2: Ըստ հայտնի «MccanErickson» գովազդային գործակալության, «գովազդը լավ ներկայացված ճշմարտությունն է» 3: Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ գովազդը ապրանքների և ծառայությունների սպառողական հատկությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն է `ուշադրություն գրավելու, պահանջարկ ստեղծելու և դրանք տարածելու համար: Այսօր գովազդը մարդկանց մշտական ուղեկիցն է և ազդում է բոլորի վրա: Արդյունքում, հետինդուստրիալ-տեղեկատվական հասարակության կյանքում այսօր գոյություն ունի գովազդի հսկայական քանակ: Այս դերը հատկապես կարևոր է տնտեսական և սոցիալական ոլորտում: //mccann.com/truth/: Կյանքում կան: Պետք չէ անտեսել գովազդի գաղափարական, կրթական, հոգեբանական և գեղագիտական դերը: Միլիարդավոր մարդկանց վրա գովազդի ամենօրյա ազդեցությունը ոչ միայն նպաստում է նրանց սպառողների նախասիրությունների ձևավորմանը, այլ նաև դառնում է սոցիալական միջավայրի մի մաս, որը մասնակցում է մտածողության որոշակի ստանդարտների ձևավորմանը `հասարակության տարբեր շերտերի սոցիալական վարքագիծ յուրաքանչյուր երկրում: և ամբողջ աշխարհում: Միացյալ Թագավորության նախկին վարչապետ Ուինսթոն Չերչիլն այս առիթով ասաց. «Գովազդը ստեղծում է ավելի բարձր կենսամակարդակի անհրաժեշտություն: Այն նպատակ ունի ապահովել մարդուն ավելի լավ հագուստ, կացարան և սնունդ: Այն խթանում է աշխատասիրություն և բարձր կատարողականություն »4: Գովազդի ազդեցությունը երկարաժամկետ է և անուղղակի: Սպառողական տրամաբանության նման հատկությունը ձեւավորվում է տարիներ շարունակ egos- ի մշտական, կայուն ազդեցության ներքո: Ավելին, գովազդի ազդեցությունը վերաբերում է ոչ միայն հաղորդագրության ստացողներին, նրանց ընկալումներին, վերաբերմունքին և պահվածքին: Դրանք արտացոլվում են տարբեր հաստատությունների պրակտիկայում և վարքագծում: Պետք է հաշվի առնել, որ գովազդային հաղորդագրությունը գործում է միաժամանակ երկու մակարդակով: Սկզբնական մակարդակում դա պատմում է արտադրանքի, իսկ երկրորդական մակարդակում (որը հաճախ չի նկատվում կամ անտեսվում է) հասարակության մասին 5: Հենց այս վերջին մակարդակում է բացահայտվում գովազդի սոցիալական նշանակությունը, շեշտը որոշակի արժեքների և նորմերի վրա: Գովազդը կապի գործընթաց է 6: Եվ որպեսզի հաղորդակցությունն ավելի արդյունավետ լինի, ստեղծողը պետք է հստակ սահմանի իր նպատակները, առանձնացնի թիրախային լսարանը, հասկանա ցանկալի պատասխանը: Տեղեկատվության, հուզական և հոգեբանական ազդեցության փոխանցման հիմնական գործիքը կիրառությունն է (հաղորդագրություն, հաղորդագրություն): Հաղորդակցման հաղորդագրությունը միշտ ունի երկու կողմ. Բովանդակությունը `իդեալական զգայական կողմը, արտահայտությունը, որն ընկալվում է զգայական օրգանների կողմից 7: Գովազդային հաղորդագրություններում այս երկու կողմերի կապը թույլ է տալիս ծածկագրման համակարգը, որն իր հերթին հիմնված է իմաստաբանության դրույթների վրա: Գովազդային հաղորդակցության մեջ կոդավորումը հասկացվում է որպես հաղորդակցման գործընթաց, որը տեղեկատվությունը փոխանցում է հասցեատիրոջը 5 http: //hetq.am/arm/news/31575/govazd-patmutyun-ev-ashkharhagrutyun.6 http: //www.portal-1.ru/reklama/pr01.html: տեքստի, նշանների (խորհրդանիշների) և պատկերների միջոցով: Նշված բոլոր ձվերը սեմալիստիկայի ուսումնասիրության ոլորտում են: Ինչպես արդեն նշեցինք, բովանդակության միասնությունն արտահայտվում է նշանի միջոցով: Տեքստը կազմված է նշաններից: Նշանը ծածկագրման միավոր է, որն ապահովում է, որ մեկ իմաստ համապատասխանի մեկ ձիուն: Նշանի հասկացությունը շատ արդիական է գովազդային հաղորդագրությունների ստեղծման գործում: Այստեղ պետք է նշել, որ նշանը կամ առարկան, լրացուցիչ իմաստներ ստանալով, երբեմն բավականաչափ հեռու լինելով իրենց բուն իմաստներից, սահմանվում են որպես խորհրդանիշներ: Հաղորդագրություն կազմելու համար օգտագործվում են ինչպես բանավոր (ոչ վերբալ), այնպես էլ ոչ վերբալ (ոչ վերբալ) մեթոդներ: Վերջին դեպքում օգտագործվում են ժեստեր, բնորոշ կեցվածքներ և այլն: Ստեղծողը պետք է հաշվի առնի նաև այն փաստը, որ ստացողը քաջատեղյակ է օգտագործվող ծածկագրի մասին: Հակառակ դեպքում կապի արդյունավետությունը բավականին ցածր կլինի: Կոդավորելիս պետք է հաշվի առնել ազգային մտածելակերպը, հնէաբանությունները, մշակութային արժեքների հիերարխիան: «Ազգային մտածելակերպ» հասկացությունը պետք է նշանակի տվյալ ազգին բնորոշ աշխարհայացք և աշխարհայացք: Դա ենթադրում է սերտորեն կապված այդպիսի տարրերի բարդ ներկայություն, որոնք զարգացել են ազգի ողջ պատմության ընթացքում: Այս համակարգի հիմնական տարրերն են լեզուն, դիցաբանությունը, բարոյականությունը, պատմությունը (ներառյալ վերաբերմունքը պատմության նկատմամբ), ազգային հիշողությունը, մշակույթը և այլն: Գովազդային հաղորդագրությունների կառուցման ժամանակ հաճախ օգտագործվում են արխետիպեր և կարծրատիպեր: «Արխետիպ» հասկացությունը առաջ է քաշել շվեյցարացի հոգեբան Tsilisopa K. Jung- ը: Վերջինս այն սահմանում է որպես բնածին մտավոր կառուցվածք, որը կազմում է յուրաքանչյուր ազգի սեփական «հավաքական անգիտակիցը» 8: Արխետիպերը հատկապես գերակշռում են ազգային գործերում (առասպելներ, հեքիաթներ, երգեր, կատակներ և այլն): Կարծրատիպերը կարող են ներկայացվել որպես ստանդարտացված ուտոպիական սցենարներ, որոնք նկարագրում են այս կամ այն երեւույթի հոգեբանական ընկալման սխեմաները: Միանգամայն պարզ է, որ այս բնորոշ սխեմաները կազմավորվում են կոլեկտիվ փորձի հիման վրա, դրանց հիմքում նրանք ունեն կյանքի իրական օրինակ: Արխետիպերը իրենց կարծրատիպերն օգնում են գովազդատուներին խնայել ժամանակը և ռեսուրսները `ցանկալի իմաստ հաղորդելով: 8 http: //www.taby27.ru/studentam_aspirantam/philos_design/teoriya-arhetipov. Տեսաբան Ուիլյամսոնը նշում է, որ գովազդի տեխնիկական զինանոցի միջոցներից մեկը զգացմունքների և տրամադրությունների համադրումն է շոշափելի առարկաների հետ: «Ենթադրաբար անհասանելի իրերը կապելով մատչելի իրերի հետ ՝ կարող ենք վստահ լինել, որ առաջինները մատչելի են»: Այսինքն ՝ մատչելի իրը, ապրանքի գնումն ու օգտագործումը մատչելի է դարձնում իրեն վերագրվող սոցիալական իմաստը: Գովազդը նաև պատմություն է տվյալ հասարակության մասին (թեկուզ համառոտ և հակիրճ), որտեղ ներկայացվում են մշակութային նմուշներ և արժեքներ: Այս իմաստով է, որ գովազդը նման է վեպերի և կինոնկարների: Գովազդը ծածկագրվում է պատկերի, ձայնի, բառի, նորմատիվային կամ ձեւացնող վարքագծի միջոցով, ներկայացվում են գերակշռող արժեքային համակարգին վերաբերող կանոններ, նորմեր, նորմեր և այլն: Այլ կերպ ասած, գովազդի միջոցով հասարակությունը, սպասվող դիրքերը և առաջարկվող հնարավորությունները ճանաչելի են դառնում: Գովազդային հաղորդագրությունները պարունակում են հղումներ ինքնությանը, բոլորի համընդհանուր հասկացություններին, ինչպես նաև մարդկային «իդեալական» հարաբերությունների և երջանկության պատկերներ: Հայկական գովազդի վերլուծության համար անհրաժեշտ է տարբերակել տեղական-անդրազգային (միջազգային, գլոբալ և այլն: տարբեր հեղինակներ տարբեր բառեր են օգտագործում) գովազդները, փորձել պարզել դրանց փոխհարաբերությունները: Անդրազգային գովազդի հիմնական դժվարությունը սեփական ուղերձը ձևակերպելն է մշակութային տվյալ համատեքստի համար հասկանալի եղանակով: Այս իմաստով հայտնի են անդրազգային գովազդի երկու հիմնական ռազմավարությունները ՝ գովազդային հաղորդագրության ստանդարտացում և տեղայնացում: Հասկանալի է, որ այս ռազմավարություններից յուրաքանչյուրն ունի իր սեփական միջոցներն ու դժվարությունները `տարբեր մշակութային իրավիճակներում սպառողի նախասիրությունները, կենսակերպը ստեղծելու և արմատավորելու հարցում: Հարկ է նշել, որ տեղական հանգամանքների անխուսափելի ճնշումների ներքո տեղական գովազդներն աստիճանաբար ստանում են համապատասխան ձևեր: Exampleավոք, լավագույն օրինակը «ԱԿԲԱ-Կրեդիտ Ագրիկոլ» բանկի «Ամեն ինչ լավ կլինի» տեսահոլովակն է, որը նկարահանվել է 2015 թվականին և ներկայացվել հանրությանը: Ռուբեն Tsատուրյանի ռեժիսոր Ռուբեն aturատուրյանի բանկի ֆեյսբուքյան պաշտոնական էջում հրապարակված «Status Holding» գովազդային գործակալության կողմից նկարահանված տեսանյութն ունի ավելի քան 250 հազար դիտում, իսկ Facebook- ի ավելի քան 7 հազար բաժանորդներ կկիսեն տեսանյութը և կփակցնեն իրենց անձնական էջեր 10: 9 http: //textb.net/51/26.html.10 https: //web.facebook.com/acbacreditagricolebank/videos/878048135582815/: Տեսանյութը չի կառուցվել բացառապես ազգային մտածելակերպի ազգային առանձնահատկությունների և դրանցում ձևավորված կարծրատիպերի շրջանակներում: Գովազդը հիմնված է տեղական մշակութային արժեքների վրա: Գլխավոր հերոսը որոշել է ընդմիշտ լքել հայրենիքը և բախտ գտնել օտար ափերում: Թեման արտագաղթն է, որն այսօր բավականին տարածված է `պետության կարևորագույն խնդիրներից մեկը: Գլխավոր հերոսից զատ, գովազդի սկզբում նշվում է մի ընտանիքի մասին, որը ցանկանում է լքել հայրենիքը: Տեսահոլովակի այդ հատվածում օգտագործվում է Ռուբեն Հախվերդյանի «Լավագույն տղաները հեռանում են, արտասահմանում բախտ են փնտրում» երգի փոփոխված տարբերակը, որը հասարակության մեջ մեծ տարածում է գտել և դարձել կարգախոս, որն այսպես է հնչում. Լավագույն տղաները մնում են, նրանք բախտ չեն փնտրում օտար ափերում »: Սա նաև հաղորդագրությունը ծածկագրելու հաջող միջոց է, քանի որ հասարակությունը ճանաչում է արտահայտությունը և ի վիճակի է վերծանել գովազդային հաղորդագրությունը: Տեսանյութում տիպիկ կարծրատիպային հերոս է տաքսու վարորդը, որը բողոքում է առկա պայմաններից ՝ հիշելով ռուս «իր բիզնեսները»: Տեսանյութը ծածկագրում է հայկական բանակը, հայկական պետականությունը և Արցախը: Հարկ է նշել, որ կոդավորումը կատարվել է ճիշտ, այսինքն `վերաբերմունքը, ազգային պատմությունը և վերաբերմունքը այդ պատմության հասցեին հասցեատերերի (այս դեպքում` հայերի) հասցեներում է (5 հազար ժողովուրդներից միայն 250-ն ունի պետություն, իսկ մենք նույնիսկ ունեն երկու): Հիշելով ուշագրավ պահեր ՝ հերոսը գիտակցում է, որ «ամեն ինչ մեզանից է կախված», որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Գովազդներում հնարավոր է գունային դիզայն: Տվյալ գովազդի գլխավոր հերոսը, երբ հիասթափվում և հիասթափվում է տաքսիից, գտնվում է սևի և սպիտակի մեջ, իսկ այն պահերին, երբ նա հույս է տալիս, տեսահոլովակը գունավոր է: Գովազդը գունագեղ է դառնում, երբ հերոսը գիտակցում է, որ չպետք է գնա, այլ մնա ու հավատա լավ ապագային: Հայտնի է, որ գույները հոգեբանական մեծ ազդեցություն են ունենում մարդկանց վրա ՝ առաջացնելով որոշակի հույզեր ու ապրումներ: Հայտնի է, որ մուգ գույները մարդկանց մոտ առաջացնում են վատ տրամադրություն և որոշակի անհանգստություն: Եվ, ըստ էության, նման գունային կազմավորումներով տեսանյութի կառուցումը նույնպես կոդավորում է, որով հեղինակները ցույց են տալիս, որ գնալը ճիշտ չէ: Նշենք, որ այս տեսանյութում, ինչպես տեղական արտադրության գովազդների մեծ մասի դեպքում, գերակշռում է խոսքի դերը, որն այստեղ օգտագործվում է (չկան բարդ տերմիններ, անհասկանալի հասկացություններ) ոչ ժարգոնային լեզվով: Հետաքրքիր է նաեւ տեսանյութի թիրախային հասցեատերը: Դա ոչ միայն հայրենիքից հեռացող մարդն է, զինվորը կամ հաշմանդամության եզրին կանգնած մեկը, այլ նաեւ յուրաքանչյուրը, ով խնդիր ունի: Այլ կերպ ասած, հուզական տեքստից կազմված հաղորդագրությունը ստիպում է բոլորին մտածել, հուսալ և հավատալ, որ ամեն ինչ իսկապես լավ կլինի: Գրագետ պատրաստված հայկական արտադրության այս գովազդը Hopkinsiz Formulation- ի տեսակետից չի ծառայում իր նպատակին, այսինքն ՝ չի նպաստում տվյալ ապրանքի (ծառայության) վաճառքին: Բայց այստեղ կարող ենք նշել ժամանակակից տեսաբանների այն տեսակետը, որ ժամանակակից գովազդը ուղղված չէ արտադրանքի ուղղակի սպառմանը: «Գովազդի նպատակն է մեզ ներգրավել դրա իմաստների կառուցվածքի մեջ, այն դարձնել լեզվական և տեսողական նշանների վերծանման մասնակից և վայելել դրանից»: Ի վերջո, պետք է փաստել, որ բանկը, ունենալով հոգեբանական և էմոցիոնալ ազդեցություն, այս տեսանյութով լուծել է վստահության խնդիրը ՝ իր հաճախորդներին հավաստիացնելով, որ իրեն անհանգստացնում է նաև առկա խնդիրները: Եվ շատ տեսաբաններ նշում են, որ երբ խոսքը վերաբերում է սպառողի ընտրությանը, մեծամասնությունը նախընտրում է այն, ինչին վստահում է: Այստեղ գովազդի հենց գաղափարական հաղորդագրությունը չի սահմանում սպառումը որպես անվիճելի կենսական առաջնահերթություն, որպես միակ «իրական» նպատակ, այլ ներկայացնում է սպառումը որպես բոլոր ցավերի բուժում, որպես հոգեբանական և սոցիալական խնդիրները «լուծելու» միջոց: Գովազդը կրկին հյուսում է հասարակության սպառողական իմիջը և «առասպելը» այն մասին, որ մարդկանց ինքնությունը որոշվում է ոչ թե արտադրությամբ, այլ սպառմամբ: Ամփոփելով արդեն նշված դրույթները ՝ կարելի է նշել, որ հաղորդագրության ձևավորումը ՝ ազգային մտածելակերպի հիմնական սահմանումներին համապատասխան, արդյունավետ հաղորդակցության կարևոր պայմաններից մեկն է: Այն օգնում է հաղթահարել բազմաթիվ հոգեբանական խոչընդոտներ և հաղորդագրությունն ավելի հասկանալի դարձնել: Կարծրատիպերի և հնիշների ճշգրիտ օգտագործումը ստացողներին նաև թույլ է տալիս ենթագիտակցորեն վերծանել գովազդային հաղորդագրությունները ՝ այդպիսով հաղորդագրություն ստեղծողների աշխատանքը հասցնելով ցանկալի արդյունքների ՝ խնայելով ժամանակ և ռեսուրսներ: Որպես վերը նշված դրույթների ճիշտ կիրառման օրինակ, անհրաժեշտ է առանձնացնել «Ամեն ինչ լավ կլինի» տեսանյութը ներքին արտադրության գովազդներից ՝ հուսալով, որ հետագա բոլոր հաղորդագրությունները կձևավորվեն գրագետ մոտեցումներով: Քնար Միսակյան ԳՈՎԱԴԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԿՈԴԻԳԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Բանալի բառեր. Գովազդ, գովազդային հաղորդագրություն, կոդավորում, կոդավորման հատկություններ, հայկական գովազդի ամփոփում: ։
| Հասարակության մեջ արժեքները ձևավորվում, տարածվում և առավել առարկայական են դառնում ուղղորդված նպատակային տեքստերում՝ մեդիատեքստերում։
Մեդիատեքստերի ամենատարածված օրինակները գովազդներն են, որոնք ազդեցություն են ունենում բոլորի վրա` կառուցելով ժամանակակից կենսաոճեր։
Հոդվածում առանցքային գծերով ներկայացվում են գովազդային ուղերձի կոդավորման մեթոդները։
Օգտագործելով բովանդակային և նշանագիտական վերլուծությունը որպես մեթոդ՝ հոդվածում «Ամեն բան լավ է լինելու» գովազդի օրինակով ներկայացվում են հայրենական արտադրության գովազդի ուղերձի կոդավորման եղանակներն ու առանձնահատկությունները, ինչպես նաև այսօրվա հասարակության արժեհամակարգի վրա դրա ազդեցության քննությունը։
|
ՀԵՏԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ LEԵԿԱՎԱՐԻ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ (1988-1995) Քաղաքական սոցիալականացման գործընթացը հանգեցնում է անհատների յուրահատուկ շերտավորման: Նրանց մի մասը դառնում է ակտիվ քաղաքացի, մյուս մասը ձգտում է պասիվ գոյության: Պետությունը հիմնված է ակտիվների վրա, դրանց շնորհիվ գոյություն ունի քաղաքական համակարգ, կառուցվում է քաղաքական հասարակություն: Դրա ղեկավարները ՝ ղեկավարները, դառնում են ամենաակտիվը: Փորձեր են արվել բացահայտել հնագույն ժամանակներում հասարակական-քաղաքական գործընթացներում առաջնորդի դերը և տեղը: Հին հեղինակների աշխատություններում մենք գտնում ենք հերոսների նկարագրություններ, որոնք, իրենց կարծիքով, պատմության ստեղծողներն են 1: Նշված թեմայի առանձին ասպեկտները ուսումնասիրվել են տարբեր հեղինակների կողմից: Առաջնորդ-իշխանի նկարագիրը նախ տվել է Ն. Մաքիավելին: Նրա կարծիքով ՝ առաջնորդը պետք է օգտագործի բոլոր հնարավոր միջոցները հասարակությունը միավորելու և կարգուկանոն պահպանելու համար ՝ ներառյալ խորամանկությունը, ուժը, խաբեությունը 2: Իշխող կամ ձգտող քաղաքական առաջնորդի տիպաբանության դասական բաժանումը կատարվել է Մաքս Վեբերի կողմից: Բաժանումը հիմնված է իրականացված իշխանության օրինականության տրամաբանության վրա: Վեբերը առանձնացնում էր առաջնորդների երեք տեսակ `ավանդական, խարիզմատիկ, ռացիոնալ-բյուրոկրատական: Նրանցից յուրաքանչյուրի կառուցումը հիմնված է առանձին գործոնի վրա: Ավանդական առաջնորդության դեպքում դա ավանդույթ է, խարիզմատիկ դեպքում `մարդկային բացառիկ հատկություններ, ռացիոնալ-բյուրոկրատական դեպքում` գործող օրենք և դրա արդյունավետություն: Քաղաքական առաջնորդի ուժն ու նշանակությունն ավելի հրատապ է դառնում, երբ պետությունը գտնվում է անցման շրջանում ՝ մի քաղաքական ռեժիմից մյուսը: Յուրաքանչյուր քաղաքական համակարգ ունի իշխանության բարձրագույն մարմինների ձևավորման և պահպանման իր մեխանիզմները, որոնք հիմնականում կազմում են առաջնորդի հոգեբանական կերպարը: Տոտալիտարիզմի պայմաններում ընդունվում է «առաջին դեմքի պաշտամունքը» 3: Բայց ժողովրդավարական երկրներում ենթադրյալ ազգային առաջնորդը պետք է վայելի «բնակչության լայն զանգվածների», հատկապես իր ղեկավարած կուսակցության անդամների վստահությունը: Democraticողովրդավարական արժեքներ ունեցող առաջնորդներն անցումային շրջանում հաճախ ավելի շատ կապեր ունեն հասարակության հետ: Նրանք իրենց տեսնում են որպես հավանական հաղթողներ և իշխողներ ապագա ժողովրդավարական ռեժիմում 4: 1980-ականներ 19-րդ դարի վերջին Հայաստանում ՀՀՇ-ի հետ մեկտեղ հայտնվեց նոր քաղաքական էլիտա, որը սկսեց իշխել ազատական արժեքների նոր ինստիտուտների հիման վրա, և ժողովրդավարությունը դարձավ նոր էլիտայի ձևավորման գործոն: , Այն ժամանակ, երբ սկսվեց համաժողովրդական շարժումը, ակնհայտ էին նրա բոլոր ցանկություններն ու պահանջները: Դժգոհ լինելով շրջանի կառավարությունից ՝ ժողովուրդն ինքն է ընտրում իր ղեկավարին, ժողովրդական շարժումը նախաձեռնող, կազմակերպող և համակարգող մարդկանց: 1990 թ. Մայիսի 20-ին, Խորհրդային Հայաստանի պատմության մեջ առաջին անգամ, անցկացվեցին ժողովրդավարական ընտրություններ `բազմաթիվ քաղաքական կուսակցությունների և կազմակերպությունների մասնակցությամբ: Հայկական ավանդական քաղաքական կուսակցություններից. Պողոսյան Վ. 1. Ուրիշներ, Քաղաքագիտություն, հանրագիտարանային բառարան, Երեւան, 2004, էջ: 160 2 Տե՛ս N. Machiavelli, The Prince, հասանելի է http: // www. //www.constitution.org/mac/prince.pdf, հասանելի է 31.01.2014 թ .: 3 Մարգարյան Մ., Քաղաքական առաջնորդություն, Երեւան, 2001, էջ. 54 4 Լինց Խ., Ստեփան Ա., Demողովրդավարության անցման հիմնախնդիրները կայանում ocracyողովրդավարության հաստատում, Հարավային Եվրոպա, Հարավային Ամերիկա և հետկոմունիստական Եվրոպա, Երևան, 2011, էջ 104-106: Դաշնակցությունը, Ռամկավարները և հնչակերը Հայաստանում դեռ ձևավորված չէին, ընտրություններում ձայները բաժանվեցին «Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության ներկայացուցիչների» միջեւ: 1990 Օգոստոսի 4-ին ՀՀ նորընտիր խորհրդարան Լեոն Տեր-Պետրոսյանը ընտրվեց ՀՀՇ Գերագույն խորհրդի նախագահ: Վերջինս Հայաստանի Գերագույն խորհրդի առաջին նախագահն էր, որը Կոմունիստական կուսակցության անդամ չէր: 1991 թ. Հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում տեղի ունեցան առաջին նախագահական ընտրությունները: Ընտրություններին մասնակցեցին վեց թեկնածուներ `ԱԻՄ առաջնորդ Պարույր Հայրիկյանը, Հայաստանի հանրապետական կուսակցության հիմնադիր Աշոտ Նավասարդյանը, գրող Zորի Բալայանը ակադեմիկոս Ռաֆայել hazազարյանը, դերասան Սոս Սարգսյանը, առաջադրվել է ՀՅԴ-ի կողմից: և Լեւոն Տեր-Պետրոսյան, ՀՀՇ անդամ: Տեր-Պետրոսյանը մեկ փուլով դարձավ նախագահ ՝ ստանալով 1.518.090 ընտրողների ձայների 83% -ը: Պարույր Հայրիկյանը ստացել է իր վստահության քվեն 7% -ը, Սոս Սարգսյանը ՝ 4,3%, oriորի Բալայանը ՝ 0,45%, Ռաֆայել hazազարյանը ՝ 0,39%, Աշոտ Նավասարդյանը ՝ 0,16% 1: Նախագահական ընտրությունները թույլ են տալիս եզրակացնել, որ այս շրջանում լիդերի ինստիտուտի կայացման գործընթացը մտել էր օրինականության փուլ: Այս շրջանի ղեկավարները ՝ Տեր-Պետրոսյանը և նրա թիմը վայելում էին ժողովրդի անվերապահ վստահությունը, ժողովուրդը հավատում էր և աջակցում էր նրանց: Առանց բացառության, դժվարությունների պահին առաջնորդը և նրա կողմնակիցները ընկալում են ուժային դաշտը և ընկալում են իրենց հուզական չափանիշները ՝ քաղաքական գիտակցությունը, համապատասխան մշակույթին: Առաջնորդի եսը քննարկում է ոչ միայն իր կողմնակիցների հետ կապը, այլ առաջին հերթին նրա ինքնությունը: Առաջնորդն իր ինքնության հետ շփվում է «հորիզոնական» տարբեր տեսակի կուսակցությունների և պետությունների ղեկավարների հետ, իսկ «ուղղահայաց» ՝ շփվում իր աջակիցների, ժողովրդի և ընդդիմության հետ: Միայն երկակի հաղորդակցության դեպքում առաջնորդը կարող է զարգացնել իր ինքնությունը երկու ոլորտների շահերի պաշտպանության մեխանիզմի միջոցով: Հետեւաբար, միայն ինքնություն ունեցող առաջնորդը կարող է խզել իր հարաբերությունները ուժային ոլորտում ՝ ենթադրելով իր ժողովրդի, իր համախոհների, իր թիմի, իր ընդդիմության հարաբերությունները: Այս մակարդակներից յուրաքանչյուրում հարաբերություններ պահպանելու ունակությունը առաջնորդին հնարավորություն է տալիս իշխանության բերել իրենց սեփական նպատակներով, հետաքրքրություններով, տեղով, դերով դաշտ ՝ ուսումնասիրելով յուրաքանչյուրի կարողությունները, ղեկավարելով նրանց ուժային դաշտը 2: 1980-ականներից 19-րդ դարի վերջից հայ իրականության մեջ առաջացավ վակուումային փակ ժամանակաշրջան, որտեղ դժվար էր տարանջատել քաղաքական առաջնորդի «հորիզոնական» և «ուղղահայաց» հարաբերությունները: Կար Կոմունիստական կուսակցություն և ժողովրդական շարժում, որտեղ բոլորը ՝ ժողովուրդը, նրա ղեկավարները, գոնե սկզբում, համարյա նույն նպատակներն ու խնդիրները լուծելու ցանկություն ունեին, հետո ՝ առաջնորդի `ժողովրդի, առաջնորդի` իր կողմնակիցների, ղեկավարը `ընդդիմությունը, գրեթե նույնն էին այդ մակարդակում: 1996 թվականը շրջադարձային էր քաղաքական առաջնորդի համար: Նախագահական ընտրությունները, որտեղ պառակտումներն արդեն ակնհայտ էին, և այս բեկումնային արդյունքի արդյունքում երկրի ղեկավարին օրինականացնելու գործընթացը, կարծես, ձախողվեց: Կար ընդդիմություն, հասարակություն, որն արդեն կազմել էր շահերի խմբեր, որը լուծում էր պահանջում քաղաքական առաջնորդից: Խնդիրները սպասում էին անհապաղ արձագանքման, ինչը երկրի առաջին դեմքը չկարողացավ անմիջապես լուծել: Անկախացումից առաջ ԽՍՀՄ երկրների շարքում Խորհրդային Հայաստանն ուներ ամենամեծ թվով գիտնականներ և մասնագետներ: Խորհրդային Միության պաշտպանական արդյունաբերության և տիեզերական համակարգերի համար օգտագործվող սարքավորումների բարձր տեխնոլոգիական համակարգիչների գրեթե 30% -ը մշակվել և արտադրվել են Հայաստանում: 3 Այդ ժամանակ երկրում տիրում էր հետևյալ իրավիճակը. • Աղետալի երկրաշարժը մեծ վնաս հասցրեց երկրի տնտեսությանը: • Արցախյան պատերազմը շարունակվում էր: • Երկիրը տնտեսական շրջափակման մեջ էր Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից: • Ատոմակայանը փակելու պատճառով տեղի ունեցավ սուր էներգետիկ ճգնաժամ: • Սանաա լճի ջուրն օգտագործվել է էներգիայի համար: Դրա զանգվածային անտառահատումը երկիրը կանգնեցրել էր էկոլոգիական աղետի առաջ: տեսակետ, մատչելի ՝ ՀՀ նախագահ 1 Մանուկյան Ա., http: //www.7or.am/hy/news/view/46011/, հասանելի է 01.02.2014 թ .: 2 Մարգարյան Մ., Էջ 57-59: 3 Էլենա Մ., Հայաստանում արտադրված պլանշետ. Հաջորդ մեծ բա՞նը, Financial Times, հասանելի է http: //blogs.ft.com/beyondbrics/2014/01/20/ սեղան-պատրաստվել-է-Հայաստանում-հաջորդ-մեծ-մեծ /?catid=677&SID=google#axzz2rJkKq3gs, հասանելի է 31.01.2014: Ընտրություններ. Վերադարձ Նման պայմաններում անհրաժեշտ էր անցում կատարել նախկին վարչական համակարգից դեպի ազատ շուկայական հարաբերություններ: Նախկին միութենական տնտեսական համակարգից կտրված հանրապետության արդյունաբերությունը կաթվածահար էր: Գործարանների մեծ մասը զրկվել են հումքի և արտադրանքի շուկաներից և ապամոնտաժվել: 1992 Նախորդ տարվա համեմատ համախառն արդյունաբերական արտադրանքը կազմել է ընդամենը 52% 1: Հազարավոր բանվորներ կորցրեցին իրենց աշխատանքը և սկսվեց զանգվածային արտագաղթը: Հանրապետության ղեկավարությունը չկարողացավ հաղթահարել շատ դժվարություններ: Ավելին, թույլ են տրվել մի շարք սխալներ և չարաշահումներ: 1990 Օգոստոսի 23-ին Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը ընդունեց «Հայաստանի անկախության հռչակագիրը»: Հարկ ենք համարում նշել, որ Հռչակագրի հատուկ հոդվածում նշվում էր հանրապետության օրենքների գերակայությունը ԽՍՀՄ օրենքների նկատմամբ: Հետաքրքիր է, որ Լ. Տեր-Պետրոսյանը դեմ էր 1915 թ. Հռչակագրին: Պատգամավորների մեծ մասը պահանջում էր, որ Հայոց ցեղասպանությունը ներառվի հայկական տարածքների մասին կետում, բայց քվեարկության արդյունքում այն, այնուամենայնիվ, ներկայացվեց: Տեր-Պետրոսյանի որոշումը արտացոլվեց նաև նրա ապագա ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ, ինչը վառ կերպով կարող է ցույց տալ Րաֆֆի Հովհաննիսյանին ՀՀ արտգործնախարարի պաշտոնից հեռացնելը `Հայոց ցեղասպանության ֆոնին և Թուրքիայում հայկական հարցը, որը նույնպես ունի դրա դերը - Պետրոսյանի քաղաքական առաջնորդի վարկանիշի անկման մեջ 2: Նոր անկախություն ձեռք բերած հայ ժողովուրդը չկարողացավ ներել փաստացի նախագահի այս քայլը ցեղասպանության գործընթացին փաստացի չտիրապետելու համար: Հայաստանի հետխորհրդային իրավիճակում առաջնորդի ձևավորման դրդապատճառներից կարելի է առանձնացնել ղեկավարի համոզմունքները, ձգտումները, պարտքի զգացումը, անձնուրաց պայքարը հանուն ազատության, անկախության, ժողովրդի բարեկեցության, ներխմբային կապերի, ընկերության , կենսական հարաբերություններ: , մասնավոր սեփականություն. Գաղափարախոսների ներկայությունը առաջնորդին երաշխավորում էր հավասարների հետ հարաբերություններ: Նման միասնության խզումը կարող է հանգեցնել կառավարման կառույցներում առաջնորդի ինքնության ոտնահարման, ինչը կարող է ծնել բռնապետական կամ ավտորիտար առաջնորդների: Հենց այս միասնության խզման ժամանակ տեղի ունեցավ առաջին սահմանադրական հանրաքվեն: Ընդունված սահմանադրությունն ամրագրեց երկրի նախագահի մի շարք իրավունքներ, որի արդյունքում պետությունը կարող ենք համարել նախագահական հանրապետություն: Ըստ պետությունների, երկիրը համարվում էր ԿԻՍԱԽԱԳԱՀԱԿԱՆ, բայց քաղաքական իրականությունն այլ էր, հատկապես 1995-1997 թվականներին: վերջը, երբ օրենսդրական, գործադիր և դատական համակարգերն ամբողջությամբ գտնվում էին նախագահի ձեռքում 3: Սովետական շատ ղեկավարներ իրենց միասնական չէին զգում իրենց դասի «աջակիցների» հետ: Ստրկություն և անվերապահ հավատարմագրումը «պրոլետարական աստծուն» զրկեց քաղաքական դաշտը, խաղը, իրականությունը համընդհանուր տեսնելու հնարավորությունից 4: 1990 Կոմունիստական կուսակցությունը պարտվեց բազմակարծիք, ազատ և մրցակցային ընտրություններում: Պարտված Կոմունիստական կուսակցությունը կարող էր վերահսկել շատ ռեսուրսներ և հավատարիմ համակիրներ, որոնք կօգնեին նրանց մասնակցել հաջորդ ընտրություններին, բայց նրանք չունեին համադրելի ինստիտուցիոնալ հիմք պետական ապարատում, նոր պետության ռեսուրսների հավակնություն և շարունակական պետական առաքելություն: Պարտվելով ազատ և արդար ընտրություններում ՝ նրանք կրկին շատ կարևոր պաշտոններ զբաղեցրեցին ապարատում, հատկապես պետական ձեռնարկություններում, և կարողացան արտոնյալ դիրք ապահովել զարգացող կապիտալիստական տնտեսությունում: Հայաստանում, ի տարբերություն այլ կոմունիստական պետությունների, նախկին կոմունիստները ոչ թե փորձեցին տապալել կամ մարտահրավեր նետել նոր ռեժիմին, այլ փորձեցին շահել դրանից: Սա հանգեցրեց շփոթության հասարակության և մասնավորի միջև ՝ դրանով իսկ դուռ բացելով կոռուպցիայի առաջ: 1 Դանիելյան Ե., Մելքոնյան I, Հնագույն ժամանակներից մինչ օրս, Երեւան, 2008, էջ. 350 թ. 2 Արշակյան III, Թուրքիայի քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում 1991-2001, Երեւան, 2009, էջ 63-64: http: //www.politex.info/content/view/219/30/, հասանելի է 31.01.2014 թ .: 4 Մարգարյան Մ., Էջ 75: Տե՛ս Markarov A., Semi-presidentismism available 1990-95թթ. Քաղաքական համակարգի արմատական փոփոխությունների պայմաններում ուժեղ առաջնորդի շուրջ ձեւավորվեց նոր քաղաքական էլիտա: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ արմատական վերափոխման պայմաններում, նորաստեղծ թիմը դեռ Խորհրդային Միության վերջին տարիներից մնացած քաղաքական թիմի ծնունդն էր: 1990-95թթ. Ձևավորված էլիտան, չնայած բազմաթիվ քաղաքական ցնցումներին, իր հետքը թողեց ոչ միայն պետականաշինության տարածաշրջանային քաղաքականության, այլև ընթացիկ քաղաքական իրադարձությունների վրա: Այս կապակցությամբ Ա NA պատգամավոր Տյան Պողոսյանը նշում է, որ կան մարդիկ, ովքեր 90-ականներից մինչ օրս շարունակում են մնալ քաղաքական թիմում, մարդիկ, ովքեր այսօրվա քաղաքական թիմի հիմքն են 1: Օրինակ ՝ ՀՀ ներկայիս նախագահ Սերժ Սարգսյանը ղարաբաղյան շարժման սկզբից ակտիվ գործունեություն է ծավալել քաղաքականության մեջ: 1991-96 թվականներին ՀՀ Նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց առաջ նա եղել է ԼRՀ նախարար, ապա ՀՀ պաշտպանության նախարար, այնուհետև ՀՀ վարչապետ: Թ. Պողոսյանի կարծիքով, այս երկու քաղաքական էլիտաների միջև կա գեներետիկ կապ ՝ ոչ միայն այն իմաստով, որ կային մարդիկ, ովքեր եկել էին իշխանության և պահպանում էին իրենց իշխանությունը, այլև հակառակ իմաստով: Նրանք մարդիկ էին, ովքեր 90-ականներին լքեցին իշխանությունը, այսօր նրանք քաղաքական դաշտի ընդդիմության մեջ են: Այն մարդիկ, ովքեր այսօր կրթում են մատաղ սերնդին, բացառություն չեն. նրանք շատ բան են գտել կրթության ոլորտում: Օրինակ ՝ Բագրատ Ասատրյանը, որը համարվում է տնտեսագիտության ոլորտի լավագույն դասախոսներից մեկը, մինչդեռ նա զբաղեցնում էր Կենտրոնական բանկի նախագահի պաշտոնը 90-ականների սկզբին: Այսպիսով, 1980-ականներին: 20-րդ դարի երկրորդ կեսից ԽՍՀՄ ողջ սոցիալական խորքային բախումների արդյունքում ստեղծված հեղափոխական մթնոլորտը պարարտ հող դարձավ քաղաքական նոր գործընթացների զարգացման, նոր քաղաքական առաջնորդի առաջացման համար: Միևնույն ժամանակ, այս գործընթացը տեղի է ունեցել Սեմուել Հանթինգթոնի նկարագրած «ocracyողովրդավարության երրորդ ալիքի» շրջանակներում: Այլ կերպ ասած, առաջնորդի նոր տեսակը պետք է համապատասխանի ժողովրդավարության մոդելին, լիներ իրավաբանորեն օրինական և ինստիտուտի հիմնադրման գործընթացին համապատասխան ժողովրդավարական չափանիշներին, ինչը թույլ կտար այս ինստիտուտին արդյունավետ գործել: 1980-ականներ Հայաստանում վերջին քաղաքական անկայունության ընթացքում առաջնորդները դարձան նրանք, ովքեր ի սկզբանե հակված էին դաստիարակության կամ բնության կողմից որպես խարիզմայի «Աստծո կողմից տրված պարգև»: Նրանք համարվում էին հատուկ առաքելության մարգարեներ, կիսաստվածներ, ականավոր պատմական դեմքեր և այլն: Առաջնորդի և զանգվածների միջև հարաբերությունները, լինելով հուզական-խորհրդավոր, ենթադրում են կույր հավատ, լիակատար ինքնամոռացություն, անվերապահ հնազանդություն: Ուսումնասիրվող ժամանակահատվածի ղեկավարները ժամանակին արձագանքել են հասարակության պահանջներին, կարողացել են կառավարել և ճկուն փոփոխություններ կատարել քաղաքական դաշտում: Նրանք հմտորեն և արագորեն լուծում էին ճիշտ ժամանակին ծագած խնդիրները ՝ այս կերպ հասարակությունից առանձնանալով, իրենց առաջ մղելով համաժողովրդական շարժման, և մի փոքր ուշ ՝ պետության ղեկավարման ճանապարհով: Theեկավարի և զանգվածի հարաբերությունները, լինելով հուզական-խորհրդավոր, ենթադրում էին կույր հավատ, լիակատար ինքնամոռացություն, անվերապահ հնազանդություն: Այս շրջանի ղեկավարները ապավինում էին հասարակության միասնության և հանդուրժողականության սկզբունքներին: Առաջնորդի ուժը ուժային հարաբերություններում խմբային միասնության փիլիսոփայություն ունենալն էր: Համբերությամբ, բարությամբ և առատաձեռնությամբ օժտված ղեկավարը հնարավորություն ուներ կանխելու «վարչական» և «սոցիալական ագրեսիան»: Ամփոփելով կարելի է նշել, որ .1. Ուսումնասիրվող ժամանակահատվածում ժողովրդավարական շարժման առաջնորդները կարող են դասվել Վեբերի քաղաքական առաջնորդների տիպաբանության երրորդ խմբում `խարիզմատիկ ղեկավարություն: Առաջնորդության այս ձևը բնորոշ է ցանկացած անցումային հասարակությանը: Հետխորհրդային Հայաստանում առաջնորդի ամենանշանավոր հատկություններից մեկը խարիզման է: 2. Հատկանշական է, որ առաջնորդի և զանգվածի հարաբերությունները հուզական-խորհրդավոր էին, հասարակությունն իր առաջնորդին ընդունեց կույր հավատքով, լիակատար ինքնամոռացությամբ, անվերապահ հնազանդությամբ: 1 Հարցազրույց Տյան Պողոսյանի հետ, 24.01.2014 թ. 3. Այս տարածաշրջանի ղեկավարները ապավինում էին հասարակության կառավարման հանդուրժողականության միասնության սկզբունքներին: Theեկավարի ուժը ուժային հարաբերություններում խմբային միասնության փիլիսոփայություն ունենալու մեջ էր: 4. 20-րդ դարի վերջին ոչ ֆորմալ առաջնորդները մեծ հեղինակություն և ազդեցություն ունեին հայաստանյան քաղաքական դաշտում: Տրված ժամանակահատվածի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ոչ ֆորմալ ղեկավարը, չկարողանալով վերահսկել պետական քաղաքականությունը, կարող է էապես ազդել քաղաքական գործընթացների զարգացման վրա: Ռիմա Խալաթյան ԱՌԱԱՏԱՐ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ ՀԵՏԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ (1988-1995) Հիմնաբառեր. Քաղաքական առաջնորդ, էլիտա, քաղաքական ռեժիմի վերափոխում, խարիզմա, ազդեցություն քաղաքական գործընթացների վրա: ։
| Ամենակարևոր քաղաքական ինստիտուտներից մեկը քաղաքական լիդերի ինստիտուտն է։
Էլիտայի ու լիդերի դերն առավել նշանակալի է դառնում հասարակության քաղաքական փոխակերպման ժամանակ, երբ հին ինստիտուտներն արդեն, իսկ նորերը՝ դեռ լեգիտիմ չեն։
Սույն հետազոտության նպատակն է՝ պատմահամեմատական վերլուծության միջոցով վերհանել հետխորհրդային Հայաստանում քաղաքական լիդերի ինստիտուտի կայացման առանձնահատկությունները։
Փոխակերպման շրջանում քաղաքական լիդերի ձևավորման առավել նշանակալի հատկանիշ է հարիզման, ինչը ուղեկցել է ողջ գործընթացին նաև Հայաստանում։
Ուսումնասիրվող ժամանակահատվածում լիդերի ու զանգվածների միջև հարաբերությունը եղել է զգացմունքային-միստիկական բնույթի, ինչը հանգեցրել է լիդերի նկատմամբ կույր հավատի ու նրան անվերապահ ենթարկման։
Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ փոխակերպման գործընթացի սկզբում մեծ կարևորություն ձեռք բերեցին պաշտոնական լիդերները, որոնք, չունենալով պետական քաղաքականությունը կառավարելու որևէ հնարավորություն, այնուամենայնիվ, կարողացան էապես ազդել դրա ձևավորման վրա։
|
ՄԹՆՈԼՈՐՏԱՅԻՆ Վայրերի դինամիկան ՍԵՎԱՆԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՔՆՆԱԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳԵՐԻ ՀԱՍՏԱՏՈՒՄ ԿԼԻՄԱՅԻՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԻ: Դրանք բնութագրում են տվյալ տարածքի ջրային ռեժիմը, ջրային հաշվեկշիռը, գետի հոսքի ներքին բաշխումը, որոշում են գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքատվությունը: Մյուս կողմից, որպես կանոն, մթնոլորտային տեղումները դասակարգվում են որպես օդերևութաբանական տարրեր, որոնք ավելի շատ բնութագրվում են տարածական-ժամանակային բաշխման առանձնահատկություններով: Ուստի, հատկապես կլիմայի գլոբալ փոփոխության համատեքստում, տեղումների տարածական բաշխման, փոփոխությունների և արդյունավետ կառավարման համակարգի ստեղծման գիտելիքները շատ կարևոր են: Հաշվի առնելով վերը նշվածը, ինչպես նաև տեղումների նշանակությունը, Սանաա լճում գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման կազմակերպման և պլանավորման կարևորությունը, Սանաա լճի ջրամատակարարման մեջ ջրային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումը, մենք կաշխատենք քննարկել փոփոխությունները Սանա լճի ավազանի կլիման: , Այդ նպատակով առաջադրվել և լուծվել են հետևյալ խնդիրները. 1) հավաքել և մշակել մթնոլորտային տեղումների արդյունքները `գետի հոսքի փաստացի դիտարկումներով, 2) գետում տեղումների փոփոխության դինամիկան հայտնաբերելու, վերլուծելու և գնահատելու համար: գետում դրանց տարածման օրինաչափություններ և տարածաշրջանի տարածական բնութագրեր. 3) արդյունավետ պահպանման խնդիրներ արդյունավետ գետի հոսքի արդյունավետ օգտագործում, պահպանում, 4) փոփոխությունների անբարենպաստ ազդեցությունները կանխելու ուղիներ մշակել: Մեթոդաբանությունը. Սահմանված խնդիրները լուծելու համար աշխատանքը ծառայել է որպես տեսական-տեղեկատվական հիմք. Համապատասխան ուսումնասիրություններ, տպագիր աշխատանքներ, ՀՀ կառավարության որոշումներ, հաշվետվություններ, զարգացման ծրագրեր, նախագծեր, աշխատանքային ծրագրեր, հաշվետվություններ: Ուսումնասիրված տարածքի ԱԻՆ հիդրոմետ ծառայության (1935-2016) օդերևութաբանական կայանների մթնոլորտային տեղումների բազմամյա դիտարկումների փաստական տվյալները, ինչպես նաև կլիմայական տեղեկագրերը որպես ելակետ օգտագործվել են աշխատանքի մեջ: Մաթեմատիկական-վիճակագրական, արդյունահանման, վերլուծության, փոխկապակցման մեթոդներն օգտագործվել են որպես մեթոդական հիմք աշխատանքում: Աշխատանքի ընթացքում քննարկվել են մթնոլորտային փոփոխությունների խնդիրները, ուսումնասիրվել են ըստ առանձին օդերեւութաբանական կայանների իրական դիտումների արդյունքների: Ուսումնասիրող տարածքը գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում: Արևելքից սահմանակից է Արեգուն, Շան, Արջելյան Սանգ, հարավից ՝ Վարդենիս, արևմուտք ՝ Գեղամա-Փամբակ լեռնաշղթաներով: Երկարությունը 120 կմ է, լայնությունը ՝ 30-80 կմ, հեռավորությունը ՝ 4891 կմ 2: Լճի ավազանը տարածվում է 1900-3500 մ սահմաններում: Առավելագույն մակերեսը 2000-2800 մ է, ավազանի միջին բարձրությունը ՝ 2390 մ [2]: Լճի ավազանը ամբողջական էկոհամակարգ է, կենսունակ, կայուն զարգացման համար անհրաժեշտ է, որ դրա վրա ազդող բոլոր գործոնները փոխկապակցված բարելավվեն և կարգավորվող օգտագործումը: Ավազանի բոլոր գործողությունները պետք է պահպանեն գոյություն ունեցող խոցելի էկոհամակարգի հավասարակշռությունը չխախտելու սկզբունքը `ուղղված կայուն էկոհամակարգերի ստեղծմանը և պահպանմանը [4]: Արդյունքներ և քննարկում: Աշխատանքի ընթացքում քննարկվել են մթնոլորտային տեղումների փոփոխության խնդիրները, ուսումնասիրվել են ըստ անհատական օդերևութաբանական կայանների իրական դիտումների արդյունքների (Նկար 1): Ուսումնասիրվող տարածքն ունի բարեխիղճ ցամաքային կլիմա `լավ սահմանված լեռնային գոտիավորմամբ: Ավազանի մեկուսացումը և լճի առկայությունը մեծ ազդեցություն ունեն կլիմայի ձևավորման վրա: Արդյունքում, շրջապատված լինելով լեռներով, ավազանում տեղումների քանակը համեմատական է: Ձմեռը երկար է, ցրտաշունչ, անընդհատ ձյան ծածկով: Ամառը շոգ է, գերակշռում է մի փոքր ամպամած եղանակ: Օդային և բենզալցակայաններ SemyonavkaShorzhaMasrikKarchaghbyurMartuniVardenyats XII տարի V ԳետաշենԳավառի ՆորատուսՍան լճի աղյուսակ 1. Մթնոլորտային տեղումների ամսական և տարեկան միջին արժեքները (մմ) Ինչպես լճի տարածքում, այնպես էլ լճի մակերևույթում տեղումները հավասարաչափ բաշխված են [5] (աղյուսակ 1): Ավազանի հյուսիսային «հյուսիսարևմտյան» հատվածում ավելի շատ տեղումներ են տեղի ունենում, քան դրա մյուս մասերում: Դա պայմանավորված է նրանով, որ հյուսիսային հատվածը, հատկապես հյուսիսարևմտյան հատվածը, ավելի մատչելի է արտաքին օդային զանգվածների հոսքի համար: Առափնյա հատվածներում տեղումների տարեկան քանակը մոտ 400 մմ է: Դեպի լեռներ տեղափոխումների թիվն ավելանում է: Ավելի շատ տեղումներ են ընկնում Ձկնագետի ավազանում (635 մմ Tովագյուղում, 724 մմ Սեմյոնովկայում), և համեմատաբար քիչ են Մասրիկիհովտում (435 մմ Մեծ Մասրիկում): Նկար 1. Շոն Լեյքի օդերևութաբանական կայանները և դիտակետերը [2] 1. Սեմյոնովկա, 5. Շորժա, 12 Մասրիկ, 17. Կարճաղբյուր, 21. Մարտունի, 26. Վերին Գետաշեն, 35. Գավառ, 36. Նորատուս, 41. բարձրանում է, կանխելով օդային հոսանքները դեպի վեր: Լճի հայելու ափամերձ գոտում (մինչև 5-12 կմ) տեղումները 390450 մմ են: Լճին ուղղահայաց լեռներում տեղումներն աստիճանաբար ավելանում են Աժդահակ (3595 մ), Սպիտակասար (3555 մ), Վարդենիս (3522 մ), Գեղամասար (3446 մ) գագաթներին ՝ հասնելով 800-900 մմ: Ձմռանը ձյան կայուն ծածկը հաստատվում է ամենուր `120-150 օր միջին անձրևով, բայց ձյան շերտի հաստությունը լճի արևելյան, հարավ-արևելյան ափամերձ շրջաններում 10-20 սմ է, իսկ 30-50 սմ` հարավային ափերը: Վարդենիս-Գեղամա սարահարթի լանջերին, 2300-2400 մ բարձրության վրա, այն հասնում է 50-70 սմ: Ամռան երկրորդ կեսին, երբ ձյունն անհետանում է, տեղումները նվազում են, և ալպյան և ենթալպյան արոտավայրերում ջրի պակաս կա: Գետի հոսքի տեսքով ձյան տեղումները մեծ են: Ձմռանը դրանց կուտակման բնույթը և գարնանը հալվելը որոշում է հոսքի քանակը: Կախված այն բանից, թե որքան ջուր է կուտակվել ձյան ծածկույթում, կփոխվի ոչ միայն ներհոսքի բաշխումը, այլև հոսքի ընդհանուր արագությունը: Մարտունի Սա: Գավառ մ: մ: r: ե: n: մ: ւ: o: ղ: ե: տ: n: ի: ա տ: r: o: o: n: թ: M: լ: յ: Նկար 2. Սանաա լճի մթնոլորտային տեղումների փոփոխության դինամիկան Տարիներ. Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ տարածաշրջանը կլիմայի գլոբալ փոփոխության համատեքստում մթնոլորտային տեղումների աճի միտում է ապրում (Նկար 2): Վերջինս իր դրսեւորումն ունի խնդրո առարկա տարածքում գետի հոսքի գործընթացում: Նկար 3. Շանա լճի ջրի չափման կետերը [2] 1. Ձկնագետ-tովագյուղ, 18. Կարճաղբյուր-Կարճաղբյուր, 28. Արգիճի-Գետաշեն, 36. Գավառագետ-Նորատուս Աշխատանքներում լճի ավազանի մթնոլորտային տեղումների օրինաչափությունները ուսումնասիրվել է գետի հոսքը: Լճի ավազանի բնութագրերը (Ձկնավար, Կարճաղ 3) Վերջինը քննարկվեց գետի հոսքի փոփոխության հետ: Լճի ավազանում կա 29 գետ (ներառյալ 2 խոշոր աղբյուրներ, որոնք գետը հոսում են լիճը), տարեկան միջին հոսքը 26,8 մ 3 / վ: Սանաա լիճ թափվող գետերի ջրի ռեժիմը պայմանավորված է ավազանի աշխարհագրական դիրքով, ռելիեֆով, ավազանի միջին բարձրությամբ, երկրաբանական կառուցվածքով, հողով, բուսականությամբ, կերակրման պայմաններով: Երկրաբանական կառուցվածքի պատճառով համակցված կլիմայական պայմանների պատճառով մեծ տարածք է զբաղեցնում S և n ավազանը և մակերեսային հոսքից լիովին զուրկ տարածքները, Գեղամա սարահարթի հյուսիսային լանջերը և հյուսիսային S և n լեռնաշղթայի արևմտյան լանջերը: Գետի դիտակետ Ամիսներ Fովագյուղ ձկնորս Կարճաղբյուր Կարճաղբյուր Արգիճի Գետաշեն Գավառագետ Նորատուս սեղան Գետային ցանցը հատկապես լավ է զարգացած հարավում, գետերը քիչ են հյուսիս-արևելքում, ջրհեղեղի հոսքերը բնորոշ են, հարավ-արևելքում դա Մասրիկն է: Սանա լեռներով հոսող գետերը բնութագրվում են ջրի ցածր հարստությամբ, որոնցից շատերը ցածր ջրի փուլում չեն հասնում լիճ (Աղյուսակ 2): Ավազանի գետերը հիմնականում ունեն խառը սնուցում `հալվել, անձրև` ստորերկրյա ջրեր: Մաքուր անձրևաջրերի մատակարարման գետեր չկան, բացառությամբ ժամանակավոր գետերի: Գավառագետը, Մասրիկը, akակքարը ունեն առավելագույն ստորգետնյա սնունդը, իսկ Լիճքը բացառապես ստորգետնյա սնուցում: Սանաա լճի ավազանի գետերին բնորոշ է գարնանային ջրհեղեղը, վարարումը, ամառը, աշնանը և ձմռանը ջրի սակավությունը: Ինչպես երեւում է Նկար 4-ից, գետի հոսքի համապատասխան տարեկան արժեքները հակված են աճելու ուսումնասիրված բոլոր գետերի համապատասխան դիտակետերում: Ավելին, Կարճաղբյուր գետի Կարճաղբյուր գետի հատվածում գետի հոսքի ավելացումը զգալի է, իսկ Գավառագետ գետի Նորատուս գետի հատվածում `շատ քիչ: Կլիմայի գլոբալ փոփոխության ներկա համատեքստում, ինչպես ուսումնասիրվող տարածքում, այնպես էլ տարեկան ամսական միջին տեղումները և գետերի հոսքը աճել են: Ավելին, մթնոլորտային տեղումների ամենամեծ քանակությունը դիտվում է մայիս-հունիս ամիսներին, իսկ գետի հոսքը `ապրիլ-մայիս ամիսներին: Սա ցույց է տալիս, որ տեղումների հոսքը մեծ է մթնոլորտային տեղումների ձևավորման գործում, բայց ձմռանը բարձր լեռներում կուտակված պինդ տեղումները ավելի մեծ դեր ունեն, որոնց հալվելը որոշում է ապրիլ-մայիս ամիսներին դիտվող գետերի ավելի ջրառատությունը: գ Ձկնորս - d Soովագյուղ գ Կարճաղբյուր - դ Կարճ աղբյուր գ Արգիճի - դ. Գետաշեն գ Գավառագետ - դ Նորատուս տարի r: զ: մ: q: s: o: ժ: n: ի: ա տ: ե: C: յ: Գծապատկեր 4. Շանայի լճի ավազանում գետի տատանման հոսքի դինամիկա. Գետի հոսքի ձևավորման մեջ մթնոլորտային հեղուկի տեղումների դերը ավելի փոքր է, քան ամուր մթնոլորտային տեղումները, չնայած այն բանին, որ ձմռանը պինդ տեղումների քանակը համեմատաբար պակաս է տեղումների քանակից (2): Դա բացատրվում է Սանաա լճի երկրաբանական կառուցվածքի առանձնահատկություններով: Գերիշխում են ծակոտկեն, ջրատար թափանցող ապարները, որոնք մակերեսային ջրերի թափանցելիության մեծ հնարավորություններ ունեն: Այդ պատճառով լճում զուտ անձրեւաջրերով գետեր չկան, բացառությամբ ժամանակավոր հոսքի: Եզրակացություններ Այսպիսով, կլիմայի գլոբալ փոփոխության համատեքստում դիտարկված մթնոլորտային տեղումների և գետերի հոսքերի ուսումնասիրությունը հանգում ենք հետևյալ եզրակացությունների. • Մթնոլորտային տեղումները դասակարգվում են որպես օդերևութաբանական տարրերի շարք, որոնք բնութագրվում են տարածական բաշխման տեղական հատկանիշներով: • Ավազանի մեկուսացումը լճի առկայության դեպքում մեծ ազդեցություն ունեն կլիմայի ձևավորման վրա: • Ուսումնասիրվող տարածքում աճել են ինչպես մթնոլորտային տեղումների տարեկան քանակը, այնպես էլ գետերի հոսքը: • Ուսումնասիրվող տարածքում մթնոլորտային տեղումները բնութագրվում են տարեկան միջբաշխման ձևերով: Տեղումների առավելագույն քանակը դիտվում է մայիս-հունիս ամիսներին, իսկ գետի հոսքը `ապրիլ-մայիս ամիսներին: • Տեղումները անհավասարաչափ են բաշխված լճի տարածքում: Տեղումների մեծ մասը բաժին է ընկնում ավազանի հյուսիսային և հյուսիսարևմտյան հատվածներին: Տեղումներն ավելանում են լեռներից ի վեր: • Ավելի շատ տեղումներ են ընկնում Ձկնագետի ավազանում (635 մմ Tովագյուղում, 724 մմ Սեմյոնովկայում) և համեմատաբար քիչ են Մասրիկի դաշտում (435 մմ Մեծ Մասրիկում): • Ձմռանը կայուն ձյան ծածկը հաստատվում է ամենուր: Ձմռանը դրանց կուտակման բնույթը գարնանը հալվելիս որոշում է հոսքը: • Մթնոլորտային հեղուկի տեղումների դերը գետի հոսքի ձևավորման գործում, ի տարբերություն ամուր մթնոլորտային տեղումների, ավելի փոքր է: • Ուսումնասիրվող տարածքում մթնոլորտային տեղումների և գետերի հոսքի ավելացումը դրական է գնահատվում տնտեսության տարբեր ճյուղերի ճյուղերի զարգացման գործում: • Անհրաժեշտ է. • ապահովել մոնիտորինգի շարքի միատարրությունը, շարունակականությունը և հուսալիությունը, • գնահատել էկոհամակարգերի խոցելիությունը տեղումների փոփոխությունների հետևանքով: • Սանաա լճի ավազանի բնական-տնտեսական համակարգերի հեռանկարային զարգացման ընթացքում մթնոլորտային տեղումների փոփոխության և գետի հոսքի մեջ դրանց հայտնաբերման շարունակական գնահատում: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] ՀՀ կլիմայական տեղեկագիր, «Օդի խոնավություն, մթնոլորտի տեղումներ և ծածկույթ», ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարություն, Երևան, 2013, Լուսաբաց, II մաս, 172 էջ [2] Մարգարյան Վ., Վարդանյան Թ., Սանա լճի ավազանում գետի հոսքի բաշխման առանձնահատկությունները: «Աշխարհագրության գիտական-կառուցողական ներուժ և գործնական կիրառություն» (Լ.Հ. Վալեսյան 80 80-ի 55-ամյակին նվիրված գիտաժողովի նյութեր և գիտամանկավարժական գործունեության նյութեր), Երևան, 2011, ԵՊՀ հրատարակչություն, էջ 211-23: [3] Չիլինգարյան Լ.Ա., Աղաբաբյան Կ.Ա., Թոքմաջյան Հ.Վ., Հայաստանի գետային լճերի հիդրոլոգիան, Երեւան, 2002, 49 էջ: [4] Սայադյան Հ.Յ., Սարգսյան Ռ.Ն., Սանա լճի ավազանի աշխարհագրական բաշխման սահմանազատում ՝ որպես լճում ջրի քանակի և որակի ապահովման հիմնական գործոն: 7 ԲZՆՈՒՆԻ ԱՆՆԱ ՍԵՎԱՆԱ Լողավազանի մթնոլորտային տեղերի դինամիկա ։
| Չափազանց մեծ է տեղումների դերն ու նշանակությունը Սևանա լճավազանի գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման, Սևանա լճի և լիճ թափվող մակերևութային և ստորերկրյա ջրային պաշարների սնման, ջրային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման ու կարգավորման գործում։
Ուստի, աշխատանքում ուսումնասիրվել և գնահատվել է հանրապետության կարևոր բնատնտեսական շրջանի (Սևանա լճի ավազանի) մթնոլորտային տեղումների տարեկան քանակի, ինչպես նաև լիճ թափվող առանձին գետերի տարեկան հոսքի փոփոխության դինամիկան։
|
Նախաբան։
Հակամարտությունների լուծումը այսօր համարվում էհամաշխարհային հանրության առջև ծառացած գերխնդիրներից մեկը,որոնց լուծման ուղիների շուրջ առաջացած տարաձայնությունները ևքաղաքական ակտիվությունը կարելի է համարել համոզիչ փաստարկհօգուտ այն բանի, որ հակամարտությունները ոչ միայն տարաբնույթ ենև բազմակողմանի, այլև շոշափում են բազմաթիվ պետություններիշահերը։
21-րդ դարի սկզբին դեռևս չլուծված է մնում համաշխարհայինհասարակությանը հուզող ամենաբարդ թնջուկներից մեկը՝ արաբաիսրայելական հակամարտությունը։
Առաջանալով 1947թ. որպեսհետագաիսրայելա-պաղեստինյան խնդիր՝հակամարտությունըտարիներին վերաճեց արաբա-իսրայելականի՝ իր ոլորտը ուղղակի կամանուղղակի կերպով ներառելով Մերձավոր Արևելքի գրեթե բոլորերկրները, ինչպես նաև համաշխարհային գերտերությունները, որոնքունեն իրենց ռազմավարական շահերը այս ռեգիոնում։
Այս առումովցայսօր միջազգային դիվանագիտության օրակարգումէ մնումհակամարտության լուծմանն ուղղված ջանքերը, և քննարկվող հարցիարդիականությունը շարունակում է մնալ համաշխարհային գերակախնդիրներից մեկը։
Հոդվածում նպատակ է դրված ներկայացնել Քեմփ-Դևիդիհամաձայնագրի պատմական նշանակությունը արաբա-իսրայելականհակամարտության կարգավորման գործընթացում, ինչպես նաև այնխնդիրները, որոնք առաջացան համաձայնագրի կնքման ընթացքում ևդրան հաջորդող ժամանակահատվածում։
Քեմփ-Դևիդի համաձայնագրիարդիականությունը և նշանակությունը թերագնահատել չի կարելի,քանի որ այն հանդիսացավ նախադեպ հետագայում՝ 1983թ. մայիսի 17-ին, Իսրայելի և Լիբանանի [9], իսկ 1994թ. հոկտեմբերի 26-ին՝Իսրայելի և Հորդանանի միջև նմանատիպ սեպարատ հաշտություններիկնքման համար[10]։
Բացի այդ, Քեմփ-Դևիդը ուղի հարթեց Մադրիդում՝1991թ. [11], Օսլոյում՝ 1993 և 1995թթ. [12], Ուայ-Փլանթեյշնում՝ 1998թ.[13], Քեմփ-Դևիդում՝ 2000թ., Թաբայում՝ 2001թ. [14], Ժնևում՝ 2003թ. [15],Շարմ-Էլ-Շեյխում՝ունեցած խաղաղությանբանակցությունների և 2000թ.՝ Քլինթոնի [17], 2006թ. Իտալա-ֆրանսիսպանական[18] և 2011թ. իսրայելական նախաձեռնություններիհամար [19]։
Փորձ է արվում ցույց տալ համաձայնագրի կնքմանգործընթացում ԱՄՆ-իդերակատարումը։
Արաբաիսրայելական հակամարտության ուսումնասիրությամբ զբաղվել ենհայկական, ռուսական, արևմտյան և արաբական արևելագիտականդպրոցների ականավոր ներկայացուցյիչները։
Խնդրո առարկա հարցինիրենց աշխատություններում անդրադարձել են Ն. Հովհաննիսյանը, Ե. Աբգարյանը, Ս. Ավանեսովը, Ա. Թոփալյանը, Ռ. Կարապետյանը, Շ. Կարամանուկյանը, Հ. Սարգսյանը, Ա. Հովհաննիսյանը։
[16] տեղի2005թ.ունեցած1973թ. հոկտեմբերյան պատերազմի ավարտից հետո հստակորեներևում էին այն գործոնները,որոնք խոսում էին արաբա-իսրայելականհակամարտության խաղաղ կարգավորման օգտին.1. Պատերազմի ժամանակ երևաց արաբական երկրների աճած ուժնու հզորությունը։
2. Արաբական երկրների հայտարարած նավթայինէմբարգոննախատեսում էր ինչպես նավթի արդյունահանման, այնպես էլարտահանման ծավալի կրճատում կիրառել արևմտյան այներկրների դեմ, որոնք այս կամ այն կերպ օժանդակում էինԻսրայելին։
3. Պարտությունը Վիետնամում ստիպում էր ԱՄՆ-ին ավելի ու ավելիսահել միջազգային լարվածության թուլացման դիրքեր [3, էջ 128]։
ԱՄՆ-ը սկսում է քայլեր ձեռնարկել Իսրայելի, Եգիպտոսի ևՍիրիայի միջև զորքերի տարաբաժանման ուղղությամբ, որի նպատակը,ըստ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Քիսինջերի, «Իսրայելի կողմից գրավվածտարածքների պահպանությունը ապահովելուհնարավորությանստեղծումն էր» [2, էջ 129]։
ԱՄՆ-ի կողմից ավելի ու ավելի էր նկատվումմիտումներ՝ դուրս մղելու ԽՍՀՄ-ին մերձավորարևելյան կարգավորմանշրջանակներից, իսկ Եգիպտոսն ավելի էր հակվում միայն ԱՄՆ-ի հետհամագործակցության։
Ե. Մ. Պրիմակովը նշում է. «Արդարացնելովիրենց կուրսը Ժնևի կոնֆերանսում՝ ամերիկյան պաշտոնատար անձինք ասում էին, թե այն ժամանակ պայմաններ չկային, և ընդհանրապեսպայմաններ չկան Մերձավոր Արևելքում համապարփակ կարգավորմանհամար։
Այդ պատճառով էլ հարկ եղավ ընթանալ մասնակի լուծումներիուղիով։
Այդ ուղու կողմնակիցները մեղադրում էին ԽՍՀՄ-ին, որ նազանց է առնում ըստ էտապների միջոցառումները» [1, էջ 82]։
1973թ. դեկտեմբերի 21-ին համաձայնություն ձեռք բերվեց, իսկ1974թ. հունվարի 11-18-ը Կահիրե-Սուեզ խճուղու 101-րդ կմ-ի վրաստորագրվեց զորքերի տարաբաժանման վերաբերյալ իսրայելաեգիպտական համաձայնագիրը։
Ժնևում ստորագրվեց նմանատիպհամաձայնագիր՝ սիրիական և իսրայելական զորքերի տարաբաժանմանվրաբերյալ։
Սիրիային վերադարձվեց Գոլանյան բարձունքների միմասը՝ Կունեյտրան՝ այն պայմանով,ստեղծվիապառազմականացված գոտի, և տեղակայվեն ՄԱԿ-ի զինված ուժեր։
որ այստեղ1975թ. սեպտեմբերի 1-ին Ժնևում սկսվեց նոր կոնֆերանս, իսկսեպտեմբերի 4-ին Եգիպտոսը և Իսրայելը ստորագրեցին Սինայիհամաձայնագիրը։
Այն նախատեսում էր իսրայելական զորքերիլեռնանցքների անցում Եգիպտոսին։
հետքաշում, Միլթա և ԳիդիԵգիպտոսը իրեն վերադարձրեց Սինայի 10 %-ը։
Իսրայելի ռազմականնավերը ստանում էին Սուեզի ջրանցքով ազատ երթևեկությանիրավունք։
2-րդ փաստաթղթով ԱՄՆ-ը պարտավորվում էր հասնելԵգիպտոսի կողմից համաձայնագրի անխախտ կատարմանը և արգելելնրա մասնակցությունը Իսրայելի դեմ ուղղված[4, էջ 194]։
գործընթացներին համաձայնագրիստորագրումիցմեջՍինայիքաղաքականությանհետո ԱՄՆ-իմերձավորարևելյաննկատվեցինփոփոխություններ։
«Քարտերը և պետքարտուղար Ս. Վենսը եկել էինայն համոզման,որ քայլ առ քայլ լուծումը սպառել է իրեն, և ժամանակն էփնտրել համապարփակ կարգավորման ուղիներ» [2, էջ 159]։
ԱՄՆ-իմոտեցման այս միտումները պայմանավորված էին հետևյալգործոններով.1. Նախ հարկավոր էր պահպանել սերտ հարաբերություններըարաբական պահպանողական վարչակարգերի հետ։
2. Հաշվի առնելով «նավթային էմբարգոյի» դառը փորձը՝ խուսափելդրա կրկնումից։
3. Հարկ էր հաշվի նստել այն փաստի հետ,որ պաղեստինյանհիմնախնդիրը ևս կարիք ուներ որոշակի առաջխաղացման։
4. ԱՄՆ-ը հասկանում էր, որ առանց ԽՍՀՄ-ի մասնակցությանհնարավոր չէր Մերձավոր Արևելքում հասնել լուրջ կարգավորման։
լուծումովՀոկտեմբերի 1-ին հրապարակվեց Մերձավոր Արևելքի վերաբերյալխորհրդա-ամերիկյան համատեղ հայտարարություն՝ անհապաղ ևհամապարփակկարգավորել արաբա-իսրայելականհակամարտությունը, իսրայելական զորքերը դուրս բերել 1967թ.գրավված տարածքներից և ապահովել արաբ բնակչության օրինականիրավունքները։
Ժնևյան կոնֆերանսին պետք է մասնակցեին բոլորշահագրգիռ կողմերը, այդ թվում՝ նաև պաղեստինյան կողմը։
Թվում էր,թե ԱՄՆ-ը վերադառնում է ԽՍՀՄ-ի հետ համագործակցության դիրքեր,սակայն Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցան իրադարձություններ,որոնք «թաղեցին» խորհրդա-ամերիկյան համատեղ հայտարարությունը։
Իսրայելում 1977թ. պառլամենտական ընտրությունների ժամանկհաղթանակած «Լիկհուդ» դաշինքը Մ. Բեգինի գլխավորությամբ հանդեսէր գալիս պաղեստինյան հարցի կապակցությամբ չափազանց կոշտդիրքորոշումով։
1977թ. հուլիսին Բեգինը հանդիպեց Քարտերի հետ ևերաշխիքներ ստացավ, որ Քարտերը այլևս չի խոսի իսրայելականզորքերի դուրսբերման և ինչ-որ «պաղեստինյան հայրենիքի մասին»։
Բեգինը հրաժարվեց գրավված տարածքներում հրեական նորբնակավայրերի կառուցումը սառեցնելու առաջարկից։
Բեգինը և նրաառջնորդած «Հերուտ» կուսակցությունը առաջնորդվում էին «ՄեծԻսրայել» ստեղծելու գաղափարով։
Նրանք ՄԱԿ-ի ԳԱ 181-րդ բանաձևըանվանում էին որոշում արևմտյան Պաղեստինի բաժանման մասին։
Արտգործնախարար Դայանը պահանջում էր շրջանառությունից հանել«պաղեստինյան հայրենիք» արտահայտությունը և բացառել որևէ կերպՊԱԿ-իկոնֆերանսին։
Հրապարակվեց իսրայելա-ամերիկյան համատեղ հայտարարություն։
Ըստ ԱՄՆ-ի ազգային անվտանգության հարցերով նախագահիխորհրդական Բժեզինսկու՝ այդ հայտարարությունն էլ իր հերթինվրդովեց արաբներին։
ներկայացուցչի մասնակցությունը ԺնևիՀաջորդ գործոնը Եգիպտոսի նախագահ Սադաթի նամակն էրՔարտերին, որտեղ ասվում էր, որ «ոչինչ չպետք է խանգարի Եգիպտոսիև Իսրայելի միջև ուղղակի բանակցություններին»։
Եվ վերջապես,ամենակարևոր գործոնը, որը ստիպեց ԱՄՆ-ին սահել հարցիկարգավորման սեպարատ դիրքեր, 70-ական թթ. վերջերին ԱՄՆ-իարտաքին քաղաքականության մեջ միջազգայինլարվածությանթուլացման կուրսից ԱՄՆ-ի հեռանալու միտումն էր։
Դա պետք էարտացոլվեր նաև մերձավորարևելյան քաղաքականության մեջ։
Վերը նշված գործոնները նպաստում էին, որ ԱՄՆ-ն ամեն կերպաջակցեր պաղեստինյան խնդրի սեպարատ կարգավորմանը՝ իր «դրոշիներքո» և նվազագույինի հասցներ ԽՍՀՄ-ի մասնակցությունը այդգործընթացին։
ԱՄՆ պետքարտուղար Վենսը Եգիպտոսին ներկայացրելէր պաղեստինյան հարցի վերաբերյալ իր սեփական ծրագրերը՝հանրաքվեի անցկացում՝ արևմտյան ափի և Ղազայի վերջնական ապագան որոշելու համար, որևէ խոսք չկար ՊԱԿ-ի և գրավվածտարածքներից իսրայելական զորքերի դուրսբերման մասին։
Անցմանշրջանում արևմտյան ափում պետք է հաստատվեր համատեղ իսրայելա-հորդանանյան կառավարում։
Իսրայելի որոշ ազդեցիկքաղաքական գործիչներ՝ Ի. Ալոնը, Շ. Պերեսը և այլք, կողմ էինՀորդանանի հետ հարաբերություններ հաստատելու միջոցով մշտականխաղաղություն սահմանել արևմտյան ափի վրա, բայց ոչ դրանց ուղղակիանեքսիայի ձևով։
ԱՄՆ-ը ուզում էր ցույց տալ, որ սեպարատ բանակցությունները ոչթե իր, այլ Իսրայելի և Եգիպտոսի նպատակն է։
Նոյեմբերի 19-ինՍադաթը ուղևորվեց Երուսաղեմ և ելույթ ունեցավ Քնեսետում։
Պահպանելով ձևական կողմը՝ ԱՄՆ-ը դեռ խոսում էր Ժնևի կոնֆերանսի«համակենտրոնմասին, բայց միաժամանակ առաջ էր քաշումշրջանագծերի»Իսրայելիտեսությունը՝կարգավորելհարաբերությունները նախ՝ Եգիպտոսի, ապա՝Հորդանանի ևպաղեստինցիների, իսկ վերջում՝ Սիրիայի հետ։
1978թ. մարտինՎաշինգտոնում տեղի ունեցած Բեգին-Քարտեր հանդիպման ժամանակԱՄՆ-ի նախագահը հայտարարեց, որ Իսրայելի պահանջները հանգումեն «6 ոչերի».1. Իսրայելը չի ցանկանում հեռանալ արևմտյան ափից։
2. Չիդադարեցվում հրեական նոր բնակավայրերի կառուցումը գրավվածտարածքներում։
3. Իսրայելը չի հեռանա Սինայից կամ՝ 4. չիթողնիՄԱԿ-ի ու Եգիպտոսի հովանու ներքո։
5. Իսրայելը չի ընդունում, որ 242-րդ բանաձևը վերաբերում է արևմտյան ափին ու Ղազային։
6.Պաղեստինցի արաբներին հնարավորություն չի տրվի որոշելու իրենցապագան։
1978թ. սեպտեմբերի 5-ին ԱՄՆ-ում՝ Քեմփ-Դևիդում, Իսրայելի ևԵգիպտոսի միջև սկսվեցին բանակցություններ, որոնք տևեցին 13 օր։
Բեգինի նպատակն այն էր, որ հաշտության միջոցով արաբականերկրների միացյալ ճակատից դուրս բերեն ամենահզոր արաբականերկրին։
Սադաթը իր հերթին հույս ուներ ստանալ Սինայի թերակղզին ևպատրաստ էր աչք փակել արևմտյան ափի և Ղազայի հարցում Իսրայելիհավակնությունների վրա։
Բայց Սադաթին պետք էր որևէ կերպքողարկել այդ ամենը։
Քարտերը մի կողմից համոզում էր Սադաթին, որհաշտությունը հետ կբերի Սինան, իսկ մյուս կողմից համոզում էրԲեգինին, որ հաշտությունը կմեծացնի Իսրայելի ապահովությունը։
Գլխավոր խոչընդոտը բանակցությունների ժամանակ արևմտյան ափիև Ղազայի ապագայի հարցն էր։
Սեպտեմբերի 13-ին Քարտերիառաջարկով 242-րդ բանաձևից որոշվեց հանել «պատերազմի միջոցովտարածքներ գրավելու անթույլատրելիություն» արտահայտությունը։
242-րդ բանաձևի տեքստը պարզապես կցվեց «Մերձավոր Արևելքում հաշտության պայմանագիր կնքելու շրջանակներ» փաստաթղթին [6]։
Սա ճանապարհ հարթեցII փաստաթղթի համար, որը կոչվեց«Եգիպտոսի և Իսրայելի միջև հաշտության պայմանագիր կնքելուշրջանակներ» [5]։
Երեք երկրների ղեկավարների նամակները՝ որպեսպաշտոնական փաստաթղթեր, կցվեցին այդ շրջանակներին։
Քարտերինամակում ասվում էր. «Ամեն մի պարբերությունում, որտեղ հոլովվում է«արևմտյան ափ» արտահայտությունը, Իսրայելի կառավարությանկողմից պետք է և կարող է մեկնաբանվել որպես Հուդա և Սամարիա»։
Շահարկվումդեպքերը։
Հակաշահական շարժումը անհանգստացնում էր նաև Սադաթին. 3 օրվանաև Իրանում տեղիէինունեցողընթացքում Վենսը հասավ նրան, որ Սադաթը հրաժարվեց արևմտյանափում ընտրությունների կոնկրետ ժամկետ նշանակելու իր պահանջից,բայց առաջ քաշեց նոր պահանջ. «Ինքնավարություն մտցնել նախՂազայում»։
Իրանական խաղաքարտի գործարկումը տվեց իրարդյունքները։
1979թ. մարտի 26-ին Վաշինգտոնում տորագրվեցխաղաղության պայմանագիր Եգիպտոսի և Իսրայելի միջև, որը ուժի մեջմտավ 1979թ-ի դեկտեմբերի 25-ին։
Ըստ պայմանագրի՝1. Իսրայելի և Եգիպտոսի միջև հաստատվում է խաղաղություն։
2. Իսրայելի և Եգիպտոսի միջև հաստատվում են դիվանագիտական հարաբերություններ։
3. Իսրայելական զորքերը դուրս են բերվում Սինայից։
4. Ճանաչվում է Եգիպտոսի սուվերենությունը այն սահմաններում,«որոնք եղել են Եգիպտոսի և Պաղեստինի մանդատայինտարածքի սահման։
5. Իսրայելական նավերը ազատ երթևեկելու են Սուեզի ջրանցքիէ ազատհամարվումծավածոցըշրջանում։
Աքաբայինավագնացության գոտի։
6. Եգիպտական կառավարությունը իրավունք ունի մեկ դիվիզիաունենալ Սուեզից 50 կմ արևելք։
7. Աքաբայի ծոցից արևմուտք գտնվող 20-40 կմ տարածք գտնվելու էՄԱԿ-ի ուժերի հսկողության տակ։
8. Իսրայելական զորքերը չեն հեռանա արևմտյան ափից և Ղազայից,այլ կտեղաբաշխվեն անվտանգության գոտիներում։
9. Այդ տարածքներում պետք է ապահովվի ոչ թե տարածքային, այլբնակչության ինքնավարություն։
Նշենք, որ այս վերջին կետը նշված էր ոչ թե պայմանագրիտեքստում, այլ Սադաթի և Բեգինի՝ Քարտերին ուղղված համատեղնամակում։
Ինչ խոսք, պայմանագիրը ամերիկյան դիվանագիտության խոշոր հաղթանակն էր, բայց ոչ հարցի վերջնական լուծումը։
Այսպիսով, կարելի է հանգել հետևյալ եզրակացության.1. Քեմփ-Դևիդի համաձայնագիրը պառակտեց արաբական աշխարհը,և Սիրիան, Լիբանանը, Ալժիրը, Իրաքը, Եմենը և ՊԱԿ-ըհայտարարեցին,և խզեցինդիվանագիտական հարաբերությունները Եգիպտոսի հետ։
որ այն անօրինականէ,2. 1978թ. ապրիլյան հեղափոխությունը՝ Աֆղանստանում, և 1979թ.իրանական հեղափոխությունը ստիպեցին ԱՄՆ-ին, Քեմփ-Դևիդիհամաձայնագրիռազմաստրահաստատվելհիմանվրա,տեգիական կարևոր նշանակություն ունեցող Սինայի թերակղզումև արդեն 1980թ. անցկացնել ամերիկա-եգիպտական համատեղզորավարժություններ։
տվեց,3. Քեմփ-Դևիդի համաձայնագիրը, բացի վերոհիշյալից, ԱՄՆ-ինհամապարփակհնարավորությունլարվածությունը ՄերձավորկարգավորումիցԱրևելքում, պահպանել ազդեցությունըեվրոպականդաշնակիցների և Ճապոնիայի վրա, որոնք մեծապես կախված էինմերձավորարևելյան նավթից։
| 1973թ.֊1974թ. հունվարի արաբա-իսրայելական պատերազմից հետո մի շարք հանգամանքներ նպաստեցին հակամարտության կարգավորման շուրջ բանակցություններ սկսելուն։
Նախ՝ 11-18-ը ստորագրվեց զորքերի տարաբաժանման վերաբերյալ իսրայելաեգիպտական համաձայնագիրը [5], որից հետո 1975թ. սեպտեմբերի 1-ին Ժնևում սկսվեց կոնֆերանս [6], իսկ սեպտեմբերի 4-ին Եգիպտոսը և Իսրայելը ստորագրեցին Սինայի համաձայնագիրը [7]։
ԱՄՆ-ի ջանքերն ուղղված էին եգիպտա-իսրայելական սեպարատ հաշտություն կնքելուն, որի արդյունքում սկսվեցին Քեմփ-Դևիդյան բանակցությունները [8], և 1979թ. մարտի 26-ին Վաշինգտոնում ստորագրվեց խաղաղության պայմանագիր,որը ուժի մեջ մտավ 1979թ-ի դեկտեմբերի 25-ին։
|
ՊԱՇՏՊԱՆԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴԼԱՅՆՈՒՄ ԸՆԹԱՔԻ ԳՈՐ OFՈՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՔՈՒՄ Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագծի մշակման ընթացքում ամենաքննարկվող հարցերից մեկը նախաքննական վարույթում պաշտպանի իրավունքների երկարացումն էր: Նախաքննության ընթացքում պաշտպանի իրավունքների ընդլայնման անհրաժեշտությունը հատկապես ընդգծվում է այն պարզ պատճառով, որ այս փուլում մրցակցության սկզբունքը առավելագույնս սահմանափակված է, ներառյալ կասկածյալի կամ մեղադրյալի իրավունքները դատավարության հանրային մասնակիցների կողմից: , Ելնելով այս խնդրի կարգավորման առաջնահերթությունից `այս աշխատանքում փորձ է արվում բացահայտել Պաշտպանի իրավունքների իրականացման ընթացակարգերի վերաբերյալ քրեական դատավարության օրենսդրությամբ կարգավորվող« հակասական կարգավորումները »և դրանց հնարավոր լուծումներ առաջարկել: Այսպիսով, ներկայիս իրավական պրակտիկայում մրցակցության սկզբունքը սահմանափակ կիրառություն ունի ՝ ապացուցման գործընթացում մեղադրանքի և պաշտպանական կողմերի անհավասար դատավարական իրավունքների պատճառով: Ապացույցներին մասնակցելու իրավունքն առավել ակնհայտորեն իրականացնում է պաշտպանը, որն ակտիվ մասնակցություն է ունենում հետաքննությանը: Մասնավորապես, Քրեական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն `Պաշտպանը մասնակցում է իր պաշտպանյալի միջնորդությամբ կամ մասնակցությամբ քննչական գործողություններին` քրեական հետապնդման մարմնի թույլտվությամբ կամ պահանջով նրա պաշտպանյալը, և քրեական այլ վարույթները կարող են մասնակցել քննչական այլ վարույթների: առաջարկով 1 Տե՛ս ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծը, որը հասանելի է http: // www. //www.parliament.am/draft_docs5/K-084.pdf: Ներքին իրավունքի պրակտիկան ցույց է տալիս, որ քննիչին հայեցողական լիազորություն տրամադրելը, ըստ էության, չի ծառայում մասնավոր մասնակիցների իրավունքների պաշտպանության օրինական նպատակներին: Մասնավորապես, նախաքննության վարույթում, շեշտը դնելով այս խնդրի լուծման առաջնահերթության վրա, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախադեպային դատավարությամբ անդրադարձավ քննիչի հայեցողական լիազորությունները գերազանցելու արդյունքում կատարված չարաշահումներին: Մասնավորապես, Ա.Սարգսյանի գործով Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ նախաքննական մարմինը անտեսել է ամբաստանյալի պաշտպան ունենալու ցանկությունը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը դիմել է Սահմանադրական դատարան `այս օրենսդրական դրույթը հակասահմանադրական ճանաչելու մասին` պնդելով, որ քրեական հետապնդման մարմնին նման հայեցողություն տրամադրելով `գործնականում վերջինս կարող է թույլ տալ անօրինական հարկային սահմանափակումներ` օմբուդսմենի `այլ քննչական և մասնագիտական մասնակցության անհիմն սահմանափակումների պատճառով: դատական գործողություններ: Բացի այդ, օրենքով նախատեսված անհարկի կարգավորումներ, որոնց հիման վրա քրեական հետապնդման մարմինը կարող է թույլ չտալ, որ պաշտպանը մասնակցի հետաքննությանը: Եվ եթե օբյեկտիվ հիմքեր չկան բացառելու Պաշտպանի մասնակցությունը օրենքով հստակ սահմանված, ապա վերջինիս մասնակցությունը պետք է ապահովվի, և այլ հնարավոր սահմանափակումները, ըստ պատասխանողի, կարող են վերաբերել քննչական գործողություններին, որոնք վերաբերում են անձի սահմանադրական իրավունքներին և ուստի մարգինալ, ինչպես օրինակ ՝ քննությունը: Անձնական որոնում և զննում: Սահմանադրական դատարանը նշեց, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում բացակայում են հիմքերը, որոնց դեպքում քրեական վարույթն իրականացնող մարմինը իրավունք ունի թույլ չտալ Պաշտպանին մասնակցել իր միջնորդությամբ իրականացվող քննչական-դատական այլ գործողություններին: Առանձին երկրների օրենսդրության կողմից տրամադրված իրավական կարգավորումների վերլուծության հիման վրա ՀՀ Սահմանադրական դատարանը արձանագրել է, որ օրենքը քննչական է կամ դատական 2 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 2009 թ. Որոշում EKRD / 0295/01/08 սեպտեմբերի 16-ին: Պաշտպանի մասնակցությունը դատական այլ գործողություններին պայմանավորված չէ վարույթն իրականացնող մարմնի կամքի արտահայտմամբ, չի նախատեսում որևէ ժամկետ սահմանել Պաշտպանին քրեական դատավարությանը մասնակցելու համար, որը Պաշտպանին հնարավորություն է տալիս օգտվել նրա հաճախորդը: Հետևաբար, այդպիսի կարգավորումները իրավունքների անհամաչափ սահմանափակում են, չեն հետապնդում որևէ օրինական նպատակ: Այնուամենայնիվ, Սահմանադրական դատարանը պատշաճ կերպով չի քննարկել վիճելի հոդվածի այն դրույթը, որը վերաբերում է քննիչի առաջարկով Պաշտպանի մասնակցությունը քննչական այլ գործողություններին `պայմանավորելով` նշելով, որ Ելնելով Քրեական դատավարության օրենսգրքի գործողության պայմաններում առկա մի շարք հարցերի կարգավորման հնարավորությունից, այս նորմի հակասահմանադրականությունից `ՀՀ-ում իրականացված դատական բարեփոխումների արդյունքում փորձ է արվել փոխել էությունը նախաքննության վարույթին օմբուդսմենի մասնակցության մասին: Ելնելով Սահմանադրական դատարանի կողմից արտահայտված դիրքորոշումից ՝ վերոնշյալ գործողություններում Պաշտպանի իրավունքների և լիազորությունների իրականացումը ապահովելու համար նախատեսվել են նոր իրավական կարգավորումներ: Մասնավորապես, Պաշտպանն իրավասու է ազատորեն մասնակցել քննչական գործողություններին իր պաշտպանյալի միջնորդությամբ `առանց քրեական հետապնդման մարմնի թույլտվության կամ կողմի պահանջով: Պաշտպանին կասկածյալի կամ մեղադրյալի մասնակցությամբ քննչական գործողություններին մասնակցելու իրավունք տալը նշանակալի քայլ էր մրցակցության ապահովման ուղղությամբ, ինչը, ըստ տեսական հիմնավորման, կարելի է ասել, որ Պաշտպանի ինստիտուտի էվոլյուցիոն զարգացման արդյունք է: Այնուամենայնիվ, նախագիծը թողեց չլուծված խնդիրներ, որոնք վիճահարույց բնույթ ունեն ՝ խոչընդոտելով նախնական դատավարություններում պաշտպանական գործառույթի արդյունավետ իրականացմանը: Մասնավորապես, ըստ նախագծի, ի տարբերություն գործող օրենսգրքի, քննչական-դատավարական 3 Տե՛ս ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 2013 թ. Հոկտեմբերի 8-ի թիվ SDO-1119 որոշումը: Քննիչի առաջարկը այլ գործողություններին օմբուդսմենի մասնակցության նախապայման է: Իհարկե, նման կարգավորումը սահմանափակում է քրեական հետապնդման մարմնի հնարավորությունը ՝ սահմանափակել կամ թույլ չտալ, որ պաշտպանը մասնակցի քննությանը, բայց այստեղ կարելի է տեսնել, որ վերջինիս մասնակցությունը լիովին կախված է քննիչի հայեցողությունից և նման դեպքում: դժվար է դատել պաշտպանին: Գործը վարող մարմնի նման լիազորությունից բացի, փաստորեն, Պաշտպանին պետք է տրամադրվեն համապատասխան դատական գործիքներ `վերջինիս հայեցողությանը հակակշռելու համար: Մասնավորապես, բնակարանում խուզարկության ընթացքում ձերբակալված ամբաստանյալի փաստաբանի ներկայությունը ապահովելը կդառնա նման հայեցողական լիազորությունների օբյեկտիվ դատական հակակշիռ ստեղծելու ակտիվ նախապայման: Նման կարգավորում նախատեսելու անհրաժեշտությունն առաջին հերթին պայմանավորված է տվյալ քննչական գործողության և դատական միջոցների իրավական գործընթացն ապահովող երաշխիքների բացակայությամբ: Այս տեսանկյունից նախ անհրաժեշտ է պարզել, թե արդյոք քննչական գործողությունների իրավական ընթացքն ապահովելու համար տրամադրված իրավական երաշխիքները գործում են, թե դատավարության փուլում օմբուդսմենն ինչ իրավունքներ ունի `որոշելու համար որպես ձեռք բերված ապացույցների ընդունելիությունը: քննչական գործողության արդյունք: Այսպիսով, Քր. դատավարության օրը: 227-րդ հոդվածի համաձայն, այն անձը, ում բնակարանում խուզարկություն կկատարվի կամ նրա ընտանիքի չափահաս անդամը իրավունք ունի ներկա լինել խուզարկությանը, իսկ եթե դա անհնար է, ապա բնակարանային կազմակերպության կամ տեղական մարմնի ներկայացուցիչ: հրավիրվում է ինքնակառավարման մարմին: Չնայած նախագծի հիմքում ընկած խնդիրները առաջնահերթ նշանակելու անհրաժեշտությանը, այս հարցը նախագծում էականորեն չի փոխվել: Նախագծով նախատեսված էին որոշ փոփոխություններ `կապված փաստաբանի` խուզարկությանը ներկա գտնվելու իրավունքի հետ, համաձայն 263-րդ հոդվածի 4-րդ մասի, եթե մեղադրյալի փաստաբանը տեղեկացավ մեղադրյալի բնակարանում կամ շենքում, շենքում կամ դրա տակ գտնվող տարածքում խուզարկության մասին: նրա վերահսկողությունը: , ապա մուտքն ու ներկայությունը չեն կարող խոչընդոտել: Եվ 264-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն `նախքան խուզարկություն կատարելը, քննիչը պարտավոր է որոշմանը ծանոթացնել այն անձին, ում հետ կապված խուզարկություն է իրականացվում, նրան հանձնել որոշման պատճենը: Նախագծում նշված այս կարգավորումները, կարելի է ասել, որոշ չափով ուղղված են պաշտպանի իրավունքների ընդլայնմանը, բայց միևնույն ժամանակ դրանք պարզ չեն, դրանք կրկին հակասական են: Այս կանոնակարգը, ավելի խորը դիտարկելով քննիչի լիազորությունների համեմատական վերլուծությունը, պարզում է, որ օրենսդրական մակարդակում մի դեպքում կա հնարավորություն մասնակցելու հետաքննությանը, իսկ մյուս դեպքում քննիչի թույլտվությունը կամ առաջարկը մասնակցել հետաքննությանը: Բացի այդ, պետական ծառայողներին քննչական մարմին հրավիրելու լիազորություն վերապահելը կարող է խնդրահարույց լինել, քանի որ նրանք բոլորը ոստիկանության և քննիչների նույն գործադիր իշխանության աշխատակիցներ են, ինչը կարող է կասկածի տակ դնել նրանց փաստացի անկախությունն ու անկողմնակալությունը: Գործնականում խուզարկություն կատարելու մասին որոշումը կայացվում է այն անձի նկատմամբ, ով իրականում ներկա է գտնվում խուզարկության ընթացքում, տվյալ դեպքում ՝ համատիրության ներկայացուցիչների, ինչը փաստաբանական պրակտիկայում կարող է որոշակի խնդիրներ առաջացնել փաստաբանի ներկայության հետ: Այսպիսով, հաշվի առնելով այն փաստը, որ խուզարկության հրավիրված անձինք գործադիր իշխանության ներկայացուցիչներ են, նրանց համար շատ իրատեսական չէ տեղեկացնել օմբուդսմենին խուզարկության մասին, եթե քննիչը վերջերս դա չի առաջարկել կամ ցանկություն է հայտնել ներգրավել օմբուդսմենին: Բնակարանում ապրող չափահասի կամ նրա ընտանիքի անդամի ներկայությունն ապահովելու անհնարինության դեպքում օրենսդիրը պետք է առաջնահերթ համարեր կասկածյալի կամ մեղադրյալի իրավունքները, որոնք ներգրավված էին հետաքննության մեջ ոչ թե գործադիր իշխանության, այլ այն անձի, որի ներկայությունը հակազդել հետաքննության հնարավոր անօրինական գործողություններին: Բացի այդ, քրեական դատավարության ընթացքում քննչական գործողությունների արդյունքները գրանցվում են փաստաթղթերում, որոնք հետագայում կարող են օգտագործվել դատական գործընթացներում `մեղադրյալի մեղավորությունը կամ անմեղությունը ապացուցելու համար: Հետևաբար, շատ կարևոր է, որ այդ փաստաթղթերը ճշգրտորեն արտացոլեն քննչական գործողությունների արդյունքները. եթե դրանք որևէ կերպ չեն փոփոխվել, կարևոր է երաշխիքներ ներկայացնել կասկածյալի կամ մեղադրյալի շահերից ելնելով: Այսպիսով, երկու ծածկագրերի համեմատական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ օրենսդիրը անլուծելի է թողել ձերբակալվածի բնակարանի խուզարկությունը: և, ըստ էության, դրանք անիմաստ են դարձնում: Հետևաբար, իրավական պրակտիկայում իրավական անորոշություններից խուսափելու համար օրենսդրական մակարդակում առավել նպատակահարմար է օմբուդսմենին ուղղակիորեն տեղեկացնել պաշտպանին տեղյակ պահելու բնակարանի խուզարկության մասին, հատկապես այն դեպքերում, երբ մեղադրյալը կալանավորված է, նրա անհնար է ապահովել իր ընտանիքի անդամների ներկայությունը: Որոշ երկրներում, չնայած այն հանգամանքին, որ նախաքննական մարմինը գործադիր մարմինը ներգրավում է բնակարանի խուզարկության մեջ, դատաքննության փուլում պաշտպանական կողմին տրամադրվում են իրավական միջոցներ ՝ ձեռք բերված ապացույցների ընդունելիությունը որոշելու համար 4: Մասնավորապես, դատավարության ընթացքում քննչական գործողություն իրականացրած բոլոր անձինք կանչվում են դատարանի դահլիճ ՝ պաշտպանի կողմից խաչաձեւ հարցաքննությանը մասնակցելու համար: Ի տարբերություն միջազգային իրավական կարգավորումների, ՀՀ օրենսդիրը հաշվի չի առել այն փաստը, որ գործող օրենսդրությամբ չկա արդյունավետ երաշխիք կամ միջոց, որի օգնությամբ հնարավոր կլինի ապահովել քննչական գործողությունների օբյեկտիվությունը: Արդյունքում, բացի օրենսդրական մակարդակում ամրագրված թերի և կասկածելի իրավական կարգավորումներից, դրանց դատաքննության փուլում չկա դրանց վերանայման արդյունավետ ընթացակարգ, որը հնարավորություն կտա որոշ չափով մեղմել առկա անհավասարությունը: Իհարկե, պատկերն այլ կլիներ, եթե պաշտպանը կարողանար խաչաձեւ հարցաքննության միջոցով բացահայտել գործին առնչվող հանգամանքները, որոնք կարող էին կեղծվել քննիչների կողմից ամբաստանյալի բնակարանի խուզարկության ժամանակ: Քանի որ քննչական գործողության ընթացքում նրանք չեն հրավիրվում դատարան ցուցմունք տալու համար, քննչական գործողության ընթացքում փաստաբանական ներկայությունն ապահովելը հիմնարար է դառնում: Իհարկե, մեր իրավական համակարգում խաչառության ինստիտուտի ներդրումը կնպաստի բազմաթիվ խնդիրների լուծմանը, բայց միևնույն ժամանակ, այն պահանջում է էական կազմակերպական, նյութական և ընթացակարգային փոփոխություններ, որոնք ներկայումս 4 են ՝ ըստ Իսպանիայի քրեական դատավարության օրենսգրքի: , ոստիկանությունը պարտավոր է ցուցմունք տալ դատարանում: Դա այնքան էլ ցանկալի չէ: Հաշվի առնելով մեր օրենսդրական համակարգի առանձնահատկությունները և տարբերությունը եվրոպական օրենսդրությունների հետ, առկա իրավիճակը մեղմելը հնարավոր կլինի միայն որոշակի ընթացակարգային փոփոխություններ կատարելով: Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի դերը կարևոր է Պաշտպանի իրավունքների ընդլայնման համար: Այսպիսով, «Լիսիցան ընդդեմ Խորվաթիայի» գործով (թիվ 20100/06 բողոք, 2010 թ. Փետրվարի 25) պարզաբանվեց, որ հարցաքննության ընթացքում փաստաբան ունենալու իրավունքը գոյություն ունի խուզարկությունների հետ կապված, առնվազն երբ անձը գտնվում է կալանքի տակ և ունի փաստաբան, ով ի վիճակի է ներկա գտնվել խուզարկության ժամանակ: , Լիսիցայի գործով դատարանը շեշտեց, որ կասկածյալի կամ ամբաստանյալի պաշտպանի բացակայության պատճառով կասկածի տակ է դրվում ոստիկանության ցուցմունքի արժանահավատությունը խուզարկության եղանակի վերաբերյալ: Salduz (Salduz v. Turkey, բողոք թիվ 36391/02, բողոք, թիվ 36391/02, 27 նոյեմբերի 2008 թ.) Առաջ Լիսիցայի գործից առաջ, Իսպանիայի դատարանները ճանաչեցին կալանավորված ամբաստանյալի իրավունքը փաստաբանի հետ ներկա լինել բնակարանի կամ մեքենայի խուզարկության ժամանակ: Բնակարանի խուզարկության արդյունքների, այդ թվում ՝ ապացույցների տեղաբաշխումը կամ փոփոխությունը, խեղաթյուրելու դեմ լավագույն պաշտպանությունն այն է, երբ ոչ միայն կասկածյալի կամ շահագրգիռ անձի ներկայություն է պահանջվում, այլև կասկածյալի կամ ամբաստանյալի պաշտպանի ներկայությունը, գոնե այն դեպքերում, երբ Այս վարույթում Պաշտպանի ներկա լինելու իրավունքը երաշխավորված է նաև Բուլղարիայի քրեական դատավարության օրենսգրքի 75-րդ հոդվածում 7: Ամեն դեպքում, օմբուդսմենի ներկայության ապահովումը համահունչ է միջազգային լավագույն փորձին, ինչը, փաստորեն, մեր օրենսդրության մեջ նման օրենսդրության նախապայման է: 5 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) «Լիսիցա ընդդեմ Խորվաթիայի» գործը, 2010 թ. Փետրվարի 25-ի որոշման որոշում: Թիվ 20100/06, §§55-60, Առկա է ՝ http: //hudoc.echr.coe.int/arm?i=00197213: 6 Տե՛ս Իսպանիայի Գերագույն դատարան 1992 թ. Հոկտեմբերի 30-ի որոշում, ՌJ 1992, թիվ 8553, 11247: Տե՛ս նաև 1992 թ.-ի Իսպանիայի Գերագույն դատարանի RJ1992, No. 9661, 12662, 12664, աղբյուրները անգլերեն որոշ հատվածներ են երկու որոշումներից. Սթիվեն Թ. Թաման, Համեմատական քրեական դատավարություն: Պատյանագիրքի մոտեցում: Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) Սալդուզն ընդդեմ Թուրքիայի գործը, 2008 թ. Նոյեմբերի 27-ի որոշում, հավելված: Թիվ 36391/02, հասանելի է. http: //hudoc.echr.coe.int/arm?i=001-89893: 7 Տե՛ս Բուլղարիայի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգիրք; Պաշտպանի իրավունքները հոդված 75. Առկա է ՝ https: //www.unodc.org/cld/document/bgr/2006/culiminal_procedure_code_of_the_republic_of_bulgaria.html Եթե նախնական դատավարության ընթացքում նախատեսվում է այդպիսի կարգավորում, ապա իրավապահ պրակտիկայում կլուծվեն մի շարք հարցեր: Առաջին հերթին դա պայմանավորված է նրանով, որ Քննչական գործողություններին մասնակցելիս Պաշտպանը շահագրգռված է, առաջին հերթին, մատնանշել «դրանց ապացուցողական նշանակությունը հաստատող օբյեկտիվ հանգամանքները», նա ապահովում է քննչական գործողությունների օրինականությունը: Օմբուդսմենի իրավաբանական գործունեության հիմնական նպատակը պարզելն է, թե արդյոք քննիչը հետևել է օրենքին քննության ընթացքում, քանի որ քննիչը, որը պատասխանատու է համապարփակ և արդար դատավարություն անցկացնելու համար, ի տարբերություն օմբուդսմենի, շատ դեպքերում չի կարող վարել զուգահեռ ուղղակի հետաքննություններ: ձևավորել օբյեկտիվ, միևնույն ժամանակ հակադիր դիրքորոշումներ ՝ այդպիսով ապահովելով գործի արդար քննություն դատարանում: Այսինքն ՝ այն դեպքում, երբ մեղադրանքի «պաշտպանության» գործառույթները հիմնականում կենտրոնացած են մեկ սուբյեկտի ձեռքում, դրանցից մեկը ազդում է քննիչի հոգեբանության վրա և դառնում գործիքակազմի միակողմանիության պատճառ: Եվ եթե քննչական գործողությունները չարաշահելու հավանականությունը մեծ է, ապա ուղղակի անթույլատրելի է, որ պաշտպանական կողմի մասնակցության հարցը քննչական-դատական այլ գործողություններին, որը ապացույցների հավաքման հիմնական միջոցն է, կախված է նրա դատական հակառակորդի `հանցագործի առաջարկից: հետապնդման մարմին 8. Այս կանոնակարգի շնորհիվ կարելի է ասել, որ նախ և առաջ էապես կկրճատվի ամբաստանյալի մասնակցությամբ քննչական գործողություններում քրեական հետապնդման մարմնի թույլատրած չարաշահումների հավանականությունը: Բացի այդ, երբ օմբուդսմենին բացարձակ, բայց բավարար իրավունքներ չեն տրվում հետաքննությանը մասնակցելու համար, լրացվում են օմբուդսմենի իրավունքների սահմանափակումները, որոնք օգտագործվում են ապացույցներ հավաքելու և մրցակցությունը խոչընդոտելու համար: Օրինակ ՝ օմբուդսմենն իրավունք ունի քննչական կամ այլ դատական գործողություն իրականացնող անձի ուշադրությունը հրավիրել իր կողմից թույլատրված օրենքի խախտման վրա ՝ առարկելու քրեական հետապնդման մարմնի գործողություններին, պահանջելու պահանջել իր առարկությունները: մուտքագրվել է մեկ այլ քննչական կամ դատական գործողության գրառում: Այն դեպքում, երբ Պաշտպանը զրկվում է քննչական գործից 8 Տե՛ս Ghուկասյան Հ., Պաշտպանի դատական կարգավիճակը նախաքննության փուլում, Երևան, ԵՊՀ հրատարակչություն, 2001 թ. անհրաժեշտ փաստերի բացակայության պատճառով նա իրականում չէր կարող օգտվել վերոնշյալ իրավունքներից: Գործող օրենսգրքի 106-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն, եթե ապացույցների ձեռքբերման ընթացքում կատարվել են սույն օրենսգրքի բոլոր պահանջները, դրա ընդունելիությունը վիճարկող կողմը պատասխանատու է ապացույցների անընդունելիությունը հիմնավորելու համար: Իրավաբանական պրակտիկան, մյուս կողմից, ցույց է տալիս, որ նախաքննության փուլում պաշտպանական կողմի գործունեությունը հիմնականում սահմանափակվում է քննիչի կողմից թույլատրված օրենքի խախտումների վերաբերյալ փաստերի հավաքագրմամբ: Այս դեպքում պարզվում է, որ կալանավորված ամբաստանյալի բնակարանի խուզարկության արդյունքում կեղծ ապացույցներ ստեղծելու դեպքում, տվյալ քննչական գործողության արձանագրությանը ծանոթանալուց հետո, պաշտպանը փաստական հնարավորություն չունի բողոքելու դրանում առկա անճշտությունները կամ պարզել դրա իսկությունը: Արդյունքում, պաշտպանական կողմը չի կարող արդյունավետ լինել գործի քննության ընթացքում, եթե պաշտպանական կողմի իրավունքների շրջանակը սահմանափակվում է արձանագրություններում առկա անճշտությունների դեմ առարկելով, վարույթն իրականացնող մարմնի որոշումները բողոքարկելով կամ փորձելով հերքել դրա հիմքում ընկած որոշ փաստեր: մեղադրանք Այսպիսով, պաշտպանի մասնակցությունը ապացույցներին չպետք է դիտվի որպես նրա իրավունքների անհարկի երկարացում, այլ որպես իր դատական գործառույթն արդյունավետ իրականացնելու միջոց: Նախաքննական վարույթում նշված խնդիրների լուծումը նպատակաուղղված է նախնական քննության որակի բարձրացմանը ՝ պաշտպանի մասնակցության ընդլայնմամբ, ինչը անհնար կլինի, եթե գործող օրենսդրական կարգավորումները չփոխվեն: Մասնավորապես, օրենսդրական մակարդակում այդպիսի լիազորությունների ամրագրմամբ, հնարավոր կլինի էապես ազատվել գործող հետխորհրդային իրավական համակարգում առկա մի շարք կանոնակարգերից, որոնք, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, բացասաբար են ազդում նախնական օբյեկտիվության վրա: դատավարություն: ՊԱՇՏՊԱՆԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ԳՈՐCԸՆԹԱՈՒՄ Հիմնաբառեր. Ապացույց, բնակարանային խուզարկում, օմբուդսմենի իրավունքների երկարացում, կալանավորված ամբաստանյալ, մրցակցություն, օմբուդսմենի ներկայություն, Մելիանա hazազարյանի իրավունք ։
| Սույն գիտական աշխատանքը նվիրված է ապացուցման գործընթացում պաշտպանի մասնակցության ապահովմանը։
Աշխատանքում փորձ է արվել համեմատական վերլուծության ենթարկելով իրավակիրառ պրակտիկայում առկա խնդիրները և օրենսդրական կարգավորումները` առաջարկել այնպիսի լուծում, որը առաջին հերթին ուղղված կլինի մեղադրյալի իրավունքների և պաշտպանի գործառույթի արդյունավետ իրականացմանը, ինչպես նաև հնարավորինս կնվազեցնի քննչական գործողություններին թույլ տրվող չարաշահումները և կբարձրացնի նախաքննության որակը։
Այս խնդրի կարգավորման անհրաժեշտությամբ էլ պայմանավորված է կալանավորված մեղադրյալի բնակարանի խուզարկությանը նրա պաշտպանի ներկայության ապահովումը։
|
ԱՆՁՆԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՄԱՆ TԱՄԱՆԱԿԱԿԻՉ ՉԱՓՈՒՄԸ Անձնական իմաստի խնդիրներն այժմ ավելի բարդ են դարձել, միևնույն ժամանակ, ավելի հրատապ: Բազմաթիվ զբաղմունքներ ունենալով ՝ այսօր մարդն ապրում է արագացված, «սայթաքուն» ժամանակահատվածում: Նա կարծես չափում է իր յուրաքանչյուր րոպեն, բայց հազվադեպ է հասցնում արտացոլել այդ հոսքի գոնե մի մասը ՝ որպես ապրած, մտածված, բովանդակալից ժամանակ: Այսպիսով, դա պարադոքսալ իրավիճակ է, երբ մի կողմից կենսական ժամանակը լի է ուխտերով, մյուս կողմից `առկա է ժամանակակից մարդու մեջ բովանդակությունից զուրկ մնալու վտանգ: Եվ այսպես, այս հոդվածում փորձեր են արվում ուրվագծել կյանքի իմաստի հարաբերությունները: Մարդու ՝ որպես ակտիվ էակի հասկացությունը, որն ունի անցյալի պատկեր, ապրում է ներկայում, ապագա է ստեղծում, այլ կերպ ասած ՝ ունի իր սեփական պատմությունը 1, անհնար է առանց նրա իմաստային կողմնորոշումները դիտարկելու: Իր հերթին, իմաստների դիտումը թերի է ՝ առանց ժամանակի ֆենոմենի: Հաշվի առնելով, որ ժամանակակից մարդու իմաստները երբեմն իրարամերժ են, կարելի է ենթադրել, որ ժամանակի կատեգորիան է, որն ապահովում է տարբեր իմաստների միավորումը կենսական կոորդինատների համակարգում: Իմաստը անհատի բնակելի տարածքի համակարգային որակն է ՝ պայմանավորելով նրա անձի և կյանքի ֆենոմենը: Իմաստաբանական համակարգը կազմակերպելու չափանիշներից մեկը շրջապատող իրականության մեջ մարդու հետ հարաբերությունների ճանաչողական բարդությունն է: Ի վերջո, ճանաչողական գործընթացներն են, որ որոշում են մարդու ընկալման համարժեքությունը, թույլ են տալիս իմաստալից փոխազդեցություն օբյեկտիվ իրականության հետ, նկարագրում սուբյեկտիվ իրականության բովանդակությունն ու սահմանները: Ognանաչողական բարդություն ասելով `մենք նկատի ունենք անհատական իմաստային դաշտի տարբերակումը, որտեղ իմաստները փոխհամաձայնության մեջ են: Cանաչողական բարդության մակարդակն արտացոլում է անհատական իմաստային համակարգերի բովանդակությունը, որը ստեղծում է անձը, և այդպիսով փոխազդում է օբյեկտիվ իրականության հետ նրանց օգնությամբ 2: Ըստ օբյեկտիվ իրականության հետ մարդկային հարաբերությունների բնույթի, կարելի է նկարագրել իմաստային համակարգի մակարդակային կառուցվածքը: Նման համակարգի առաջին մակարդակը կենսաբանորեն պայմանավորված իմաստների մակարդակն է: Դրանք առաջանում են հույզերի հիման վրա և պայմանավորում են օրգանիզմի գործունեությունը նրա արձագանքները շրջապատող իրականության ֆիզիկական ազդեցության վրա: Այստեղ իմաստները ներկայացվում են որպես օրգանիզմի կենսաբանական հարմարվողության անգիտակից միջնորդներ շրջակա միջավայրի փոփոխություններին: Անկասկած, իմաստի այս մակարդակը չի կարելի անվանել անձնական, քանի որ դրանք պայմանավորված են ոչ թե անձով, այլ ամբողջ կենդանական կյանքի բնույթով: Բացի այդ, այս պարագայում անհնար է խոսել ճանաչողական բարդության որևէ հիմքի, հետևաբար `ժամանակային հեռանկարի մասին: Մարմնի արձագանքները շրջապատող իրականության խթանների նկատմամբ տեղի են ունենում միայն «այստեղ»: Նրանք գիտակցված փորձ և նպատակներ չունեն: Եթե նրանք գիտակից են, ապա դա տեղի է ունենում «ավելի ուշ» ՝ ամենաբարձր մակարդակով; նրանց գիտակցությունը ավելի շատ մեկնաբանման բնույթ ունի, քան իմաստ: Կարելի է համաձայնվել Բրատուսի հետ, որը կենսաբանորեն պայմանավորված իմաստ ունի 1 Պատմություն - պատմություն, պատմություն: Դա հետադասական հոգեբանության առանցքային տերմին է, որը նշանակում է մարդու կողմից վերարտադրված կյանքի պատմություն, պատմության մի դրվագ, որտեղ ճշգրիտ ժամանակագրությունը, ոչ պահպանված կյանքի իրադարձությունների հաջորդականությունը երկրորդական են, փոխարենը արտահայտելով դրանց կարևորությունն ու նշանակությունը անձը 2 Տե՛ս Sery A., цницкий M. հատկանիշներ նախանձնական մակարդակի 1: Ավելի շուտ դրանք նախազգացումներ են, կառուցողական նյութ, որի հիման վրա առաջ է գալիս իրականության զգացողությունը: Երկրորդ մակարդակում իմաստները անհատական են և արտացոլում են անձնական ոլորտը: Դրանք դեռ թույլ գիտակցված կազմավորումներ են, որոնք արտահայտում են մոտիվացիայի կապը նպատակի հետ: Այս հարաբերությունները դրդող նպատակներն են ցանկությունները, նյութական աշխարհի տարրերը, սոցիալական միջավայրի սահմանափակումները: Իրականության տարրերի հետ հարաբերությունները կառուցվում են որոշակի գիտելիքների վրա, որոնք գաղափարների բնույթ են կրում: Նշանակության այս մակարդակները բնութագրվում են ցածր ճանաչողական բարդությամբ: Ասվածի համաձայն ՝ իմաստները բացառապես իրավիճակային բնույթ ունեն, քանի որ արտացոլում են կարիքների բավարարումը: Timeամանակի սահմանները որոշվում են իրավիճակի համատեքստով, իմաստները տեղայնացված են կա՛մ «ներկա» -ում, կա՛մ «ոչ այնքան հեռավոր անցյալում»: Դրա շնորհիվ այս մակարդակի իմաստների հիմնական գործառույթը անհատի հարմարվելն է սոցիալական իրականության պայմաններին: Երրորդ մակարդակը անձնական իմաստներն են: Դրանք կայուն անձնական կազմավորումներ են, որոնք միջնորդում են մարդկային կյանքը: Այս մակարդակում իմաստները գործում են որպես մարդու համար արժեքային ուղեցույցներ, որոնց հիմնական գործառույթն է անձի ինտեգրումը սոցիալական կյանքի պայմաններին: Levelամանակի հեռանկարն այս մակարդակում ներառում է երկարատև պլանավորում `հիմնված անձնական փորձի և իմաստային հարաբերությունների հետ` օբյեկտիվ իրականության հետ: Cանաչողական բարդության նման մակարդակը հնարավորություն է տալիս ճկուն մոտեցում ցուցաբերել կենսական խնդիրների լուծմանը: Անհատական իմաստների համակարգի չորրորդ մակարդակն արտացոլում է անձի իմաստալից հարաբերությունները իր, աշխարհի և այլ մարդկանց նկատմամբ: Դա մարդու կյանքի ամբողջական ընկալումն է: Timeամանակի հեռանկարն ընդգրկում է անցյալի, ներկայի և ապագա իրադարձությունների լայն շրջանակ 2: Օբյեկտիվ իրականության ցանկացած տարր իր իմաստային բովանդակությունը ձեռք է բերում այն բանի շնորհիվ, որ դրան տալիս են իմաստ կամ բացահայտվում է օբյեկտի իմաստը: Իմաստը փոխանցելու ակտի շնորհիվ մարդը ընկալվող առարկան կապում է իր սուբյեկտիվ իրականության հետ: Որոշակի երեւույթի կամ օբյեկտի ընկալման գործընթացը իրականացվում է տարբեր ժամանակային լոկուսների (անցյալ, ներկա, ապագա) համաժամացման արդյունքում: Իրականության համարժեք ըմբռնումը այժմ հնարավոր է անցյալի փորձի և համեմատաբար անհատական նպատակի (այսինքն `ապագայի) ընկալման արդյունքում: Իմաստային լոկուսների համաժամացման արդյունքում սուբյեկտիվ իրականության սահմանները ընդլայնվում են, այսինքն `անձի ինտեգրումը կյանքի նոր պայմաններում: Անհատական արտադրողական կյանքի համար անհրաժեշտ պայման է նշանակության ժամանակային լոկուսի համաժամացումը: Timeամանակի լոկուսների համաժամացման գործընթացը կարելի է բնութագրել որպես անձի հատուկ վիճակ `ներկայիս իմաստային վիճակ, որը կարգավորում է անձի և շրջապատող իրականության ինտեգրման գործընթացը: Timeամանակի ընթացքը կառուցվում է անցյալի, ներկայի և ապագայի անդառնալի հաջորդականությամբ, որոնցից յուրաքանչյուրն ապրում է բոլորովին այլ կերպ: Ավելին, մարդու վերաբերմունքը անցյալի և ապագայի իրադարձություններին ուղեկցվում է որոշակի հուզական ենթատեքստով: Aգնաժամային իրավիճակում, երբ անհնար է իմաստավորել իրականության որևէ առարկա, սրվում է ներքին լարվածությունը, որը պահպանվում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ իրավիճակն ընդգրկված չէ գիտակցության ավելի լայն տիրույթում, ավելի լայն ժամանակային հեռանկարում: Եթե մարդը ի վիճակի չէ իմաստ ստանալ իրավիճակից կամ իմաստավորել այն, նա պարզապես վերագրում է իմաստը ժամանակի լոկուսներից մեկին, ինչը հանգեցնում է տվյալ ժամանակի լոկուսում ամրագրմանը, և հետևաբար `հատուկ« իմաստային ժամանակավորացման »: Extremeայրահեղ դեպքում մարդը կարող է «դուրս թռչել» բոլոր ժամանակների լոկուսներից: Սեմալիստական ժամանակավորության դեպքում մարդը իրականությունն ընկալում է կա՛մ անցյալ փորձի, կա՛մ ապագային վերագրվող իր գաղափարների պրիզմայի միջոցով, կա՛մ նրա վարքը դառնում է իրավիճակային: Բնականաբար, այս գործոնը չի կարող չանդրադառնալ մարդու անցյալի, ներկայի, ապագա-սուբյեկտիվ ընկալման առանձնահատկությունների վրա: Այսպիսով, ժամանակի փորձը եզակի վիճակ է, որն արտահայտում է անհատի վերաբերմունքը անցյալի, ներկայի և ապագայի իմաստների նկատմամբ: 2 Մանրամասների համար տե՛ս Անհատական զգայարանների համակարգերի կառուցվածքային-բովանդակային բնութագրերը (հասանելի է http: // www. //hpsy.ru/public/x2628.htm հղում): դեպի Անկասկած, այս իրավիճակը հնարավոր է միայն ներկայում, բայց այն, ինչ արժեքավոր է մարդու համար անցյալում, իր համար մնում է իրականություն կամ այլ կերպ ասած ՝ «ներկառուցված» նրա ինքնակենսագրական պատմության մեջ (պատմողական): Նմանապես, մարդու սուբյեկտիվ իրականության մեջ կան որոշակի սպասումներ և ծրագրեր: Այս պահին սուբյեկտիվ իրականության ժամանակային ասպեկտների ազատ կառուցվածքի առկայությունը վկայում է այդ վիճակում ապրող անձի ամբողջականության մասին 1: Griffy- ի կողմից առաջադրված ժամանակի կարգավորման մեջ ներկայումս ապրում է մեկ տարեկան երեխա. ժամը երեքին երեխան կողմնորոշվում է ժամերով. ժամը չորսին նա զգում է «այսօր» հասկացությունը, իսկ վեցին բացահայտվում է երեկ-այսօր-վաղը տիրույթը: Ութ տարեկան երեխան կողմնորոշվում է շաբաթների ընթացքում: 15 տարեկանում ամիսը դառնում է ժամանակի միավոր, իսկ 40-ամյա մարդը հաշվում է տարիներն ու տասնամյակները: Էլինբերգը իրավացիորեն նշում է, որ մարդիկ տարբեր ձևերով հետաքրքրվում են իրենց անցյալով և ապագայով: Այս փաստը մեծապես պայմանավորված է ժամանակի իմաստային հագեցվածությամբ: Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ անձի գործունեության արդյունավետությունը մեծապես պայմանավորված է նրանով, թե որքանով է մարդը ի վիճակի սինխրոնիզացնել իր կյանքի յուրաքանչյուր պահի իմաստը իր ներկայում ՝ «այստեղ և հիմա»: Անի Գրիգորյան ԱՆՁՆԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ IMEԱՄԱՆԱԿԻ ՉԱՓՈՒՄԸ Հիմնաբառեր. Կենսական ժամանակ, անձնական իմաստների համակարգ, իրական իմաստային վիճակ, ճանաչողական բարդություն, ժամանակի լոկուս: ։
| Հոդվածում դիտարկվում է անձնային իմաստների հարաբերությունն անձի կենսական ժամանակի, այն է՝ հոգեբանական անցյալի, ներկայի և ապագայի հետ։
Նկարագրվում են անձնային իմաստների համակարգի գործառման մեխանիզմներն ու օրինաչափությունները։
Որպես բովանդակային հոգեբանական բնութագրեր՝ հանդես են գալիս կոգնիտիվ բարդություն, ժամանակային լոկուսների համաժամանակեցում, ակտուալ իմաստային վիճակ հասկացությունները։
Տեսական վերլուծության արդյունքում նշվում է, որ անձի գործառումը մեծապես պայմանավորված է նրանով, թե ինչքանով է մարդը կարողանում իր հոգեբանական ժամանակի յուրաքանչյուր պահի իմաստը համաժամանակեցնել ներկայում՝ «այստեղ և հիմա»։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱԽԱՈՒԹՅԱՆ ՇԱՀԱԳՈՐՎԱ ՔԱCEԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ Դատաքննության արագացված ընթացակարգը (այսուհետ ՝ Արագացված ընթացակարգ) նորություն է Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարությունում: Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության իրավունքի այս ոչ ավանդական ինստիտուտը ներդրվել է 21.02.2007 թ .: HO-93-N օրենքը, որը լրացրեց Քրեական դատավարության օրենսգիրքը 9.1 կետով: Այս ինստիտուտի էությունն այն է, որ ամբաստանյալի կողմից մեղադրանքի համաձայն լինելու դեպքում դատարանն իրավունք ունի առանց քրեական գործի մեղադրական դատավճիռ կայացնել, ըստ էության ՝ դատաքննություն անցկացնել: Արագացված ընթացակարգի նպատակն է մի կողմից ՝ նպաստել փոքր, միջին և ծանր հանցագործությունների հետապնդմանը, ապահովել արդարադատության արագ և արդյունավետ իրականացում, ազատել դատարանների բեռից և խնայել ռեսուրսներ և խրախուսել համագործակցություն պետության հետ: Չնայած այս հաստատությունը գործում է տարբեր ձևերով աշխարհի գրեթե բոլոր զարգացած քրեական արդարադատության համակարգերում, այն միանշանակ չի ընդունվել, քանի որ արագացված դատավարությունը շեղվում է արդարադատության հիմնական սկզբունքներից, մասնավորապես, այս դեպքում ապացույցների ուղղակի քննություն չկա: , դրանով իսկ կորցնելով հասարակության արդարությունը: դրա «տեսանելիությունը» 2: Ավելին, կան օբյեկտիվորեն հնարավոր դեպքեր, երբ մեղավորությունն ավելի ցածր պատժաչափով ընդունելն օգտակար կլինի այն անձի համար, ով իրականում հանցանք չի գործել, քանի որ այդ դեպքում նա իրեն ապահովագրվելու է ավելի խիստ պատժից: Այս ընթացակարգը սահմանելիս հաշվի են առնվել կողմերի, առաջին հերթին ամբաստանյալի շահերը, ովքեր շահագրգռված են, որ դատարանը պաշտպանի իրենց իրավունքներն ու օրինական շահերը առանց անհարկի ձգձգումների և տարբեր հարկադրանքի միջոցների օգտագործմամբ (հատկապես կալանքը որպես խափանման միջոց): Բացի այդ, այս հաստատությունը կարող է հիմք հանդիսանալ քրեական դատավարության այլ մասնակիցների, մասնավորապես տուժողների շահերը պաշտպանելու համար, եթե նրանք ներգրավված չեն արագ որոշումների կայացման գործընթացում: 1 Տե՛ս «Քրեական դատավարության պարզեցման հիմնախնդիրները», գիտագործնական ձեռնարկ, խմբ. ՝ Ա. Mbամբարյան, Երեւան, 2011, էջ: 106: 2 Տե՛ս «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումների գիտագործնական մեկնաբանությունները», խմբ. ՝ Ա. Մկրտումյան, Դ. Ավետիսյան, Վ. Ենգիբարյան, Ռ. Մելիքյան, Երևան, 2011, էջ: 395: Նշենք, որ ՀՀ քրեական դատավարությունում արագացված ընթացակարգը մրցակցության սկզբունքի առավել հետեւողական իրականացման արդյունք է, քանի որ եթե վեճ չկա, չկա նաև մրցակցություն: Այն նաև հնարավորություն է ընձեռում ընդլայնել տրամադրության տարրերը քրեական գործի լուծման ընթացքում, որպեսզի դատավարության կողմերը կարողանան ազատորեն օգտվել իրենց բովանդակային դատավարական իրավունքներից 1: Քրեական դատավարության այս ինստիտուտի հիմքերը դրվել են ՀՀ դատական օրենսգրքում, որի 16-րդ հոդվածում, որպես արդարադատության արդյունավետ իրականացման սկզբունք, ասվում է. «Որպես կանոն, ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանում քննությունն իրականացվում է դատավարական օրենքով սահմանված պարզեցված ընթացակարգով: Պարզեցված դատավարության ընթացակարգերը սահմանվում են ինչպես քրեական, այնպես էլ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքերով: » Միջազգային տեղական փաստաթղթերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ քրեական արդարադատության ոլորտում ընթացակարգերի տրամադրումը գործի քննությունն արագացնելու կամ արագացնելու համար ընդհանուր միտում ունի, որի բովանդակությունը քրեական արդարադատության պարզեցումն է, այն ավելի տնտեսապես դարձնելը, ավելի շատ ներկայացնելը: հանցավորության ոլորտում արդյունավետ կառույցներ 2. Օրինակ ՝ ՀՀ կառավարության 30.10.2008 թ. 1207-Ն որոշմամբ հաստատվել է Կայուն զարգացման ծրագիրը, որը նախատեսում է արագացված դատաքննության ինստիտուտի կատարելագործում քրեական դատավարությունում 3, ուստի որոշ կատեգորիաների դեպքերի արագ կամ պարզեցված քննության սահմանումը խիստ անհրաժեշտ է: , Այնուամենայնիվ, հարցը, թե ինչպես կարելի է որոշել այն սահմանը, որով ավարտվում է ընթացակարգի ողջամիտ պարզեցումը և սկսվում է կամայականությունը, մնում է քննարկելի: Դատավարությունը քրեական դատավարության հիմնական հասկացություններից մեկն է, որը հանդիսանում է «առանձին դատավարական գործողությունների, դրանց ընթացքի և արդյունքների պաշտպանության» օրենքի համաձայն «ամբողջ ընթացակարգի և դրանց իրականացման պայմանների» սկզբունքը, որը պայմանավորված է քրեական դատավարության էությամբ: Փորձնական ձիու հետ կապված ամենավիճահարույց հարցը սխալ ներկայացման խնդիրն է: Բազմաթիվ տեսաբաններ և գործնական փաստաբաններ անդրադարձել են դատական ձիի տարբերակման խնդրին: Այնուամենայնիվ, մինչ օրս չի մշակվել ընդհանուր մոտեցում տարբերակման անհրաժեշտության, ինչպես նաև դրա չափանիշների և անհատական հանցագործությունների քննության կարգի վերաբերյալ: Իրավաբանական գրականության մեջ քրեական դատավարություններում տարբերակման հայեցակարգի ըմբռնման վերաբերյալ ընդհանուր մոտեցում չկա: Տեսականորեն, միջդատավարական ձիու տարբերակումը մի դեպքում դիտվում է որպես սկզբունք, մյուս դեպքում ՝ որպես հանցավոր կազմակերպություն: 1 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարություն, հատուկ մաս», 3-րդ հրատարակություն, խմբ. ՝ Գ. Zinազինյան, Երեւան, 2010, էջ: 375 թ. 2 Տե՛ս «Քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրները», էջ 5: 3 Տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն 30.10.2008 թ. Թիվ 1207-Ն որոշման 499-րդ կետ: 4 Տե՛ս Դիլբանդյան Ս., Հասկանալով «դատավարություն» հասկացությունը քրեական դատավարությունում, «BEH», 2009, № 3 (129), էջ 3: Փորձնական ձիու տարբերակումը որպես սկզբունք և մեթոդ: A. Նա քրեական դատավարության տարբերակումը և միավորումը համարում է քրեական դատավարության մեթոդաբանական սկզբունքներ: Հեղինակի կարծիքով, միավորումը դատավարական սկզբունք է, որն ուղղված է քրեական դատավարության կատարյալ կառուցվածքի, ընդհանուր համընդհանուր կանոնների ստեղծմանը: Տարբերակման սկզբունքը, ըստ Ա. Սիչի, հիմնված է էմպիրիկ դատողությունների վրա, որոնք առավել արդիական են ժամանակակից պատմական ժամանակաշրջանին: Տարբերակման միջոցով փորձ է արվում թողնել միասնության սկզբունքը ՝ հանուն առկա կենսական հանգամանքների: Այսպիսով, տարբերակումը սկզբունք է, որն ի սկզբանե նախատեսված է բացառություններ բացառել ընդհանուր կանոններից 1: Այսպիսով, Ա. Սիչի մոտեցման համատեքստում քրեական դատավարության տարբերակումը և քրեականացումը համարվում են որպես քրեական դատավարության մեթոդաբանական սկզբունքներ, որոնց միջև կապը մեկնաբանվում է դիալեկտիկական իրավունքի միջոցով: Դատական ձիի տարբերակումը նույնպես սկզբունք է համարվում Դ. Դեպի Վելիկին: Դատավարության ձիու տարբերակում ասելով, Դ. Վելիկին հասկանում է ընդհանուր խնդիրները տարբեր ձևերով լուծելու հնարավորությունը ընդհանուր դատական համակարգի, ընդհանուր քրեական դատավարության օրենսդրության շրջանակներում 2: Դատական ձին որպես հանցավոր կազմակերպություն տարբերելը: Ա. Սմիրնով և Կ. Ըստ Կալինովսկու, քրեական դատավարության ձիու տարբերակումը քրեական դատավարության կազմակերպություն է, որում, ընդհանուր ընթացակարգից բացի, առկա են նաև դատավարության ձևեր, որոնք ապահովում են ինչպես ավելի պարզ, այնպես էլ պակաս բարդ դեպքերում ցածր ռիսկային հանրային հանցագործություններ և դեպքերի կամ ավելի վտանգավոր հանցագործությունների դեպքերի բարդացում: ինչը պահանջում է ավելի շատ իրավական պաշտպանություն մեղադրյալի կամ դատավարության այլ մասնակիցների օրինական շահերի համար 3: Ն. Ըստ Նիկիտայի ՝ քրեական գործերի տարբերակումը ընթացակարգերի ձևավորումն է, որոնք տարբերվում են բարդության աստիճանից և միևնույն ժամանակ ունեն պարզեցված ձև 4: Ինչպես տեսնում ենք, քննարկվող դատական գործի կատեգորիայի գիտական մոտեցումները բազմազան են: Պետք է ասել, որ նշված մոտեցումներից մեկը չի կարող լիովին ընդունելի համարվել: Դրանցում մենք բախվում ենք քրեական դատավարության հայեցակարգի խնդիրներին, որոնք կապված են քրեական դատավարություններում քրեական դատավարության նույնականացման հետ: Նրանց սահմանազատումը, ընդհանրապես քրեական ձի հասկացության ճշգրիտ սահմանումը, ակնհայտորեն մեծ կարևորություն ունի քրեական ձիու տարբերակման և դրա արդյունքի, տարբերակման հստակեցման համար: Դատական ձին տարբերելու նշանակությունը: Վ. Արսենը, Ն. Մեթլինը, Ա. Սմիրնովը կարծում է, որ դատական ձիի տարբերակումը 1 Տե՛ս «Քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրներ», էջ 8: 2 Տե՛ս Veliki D., Միասնություն և գործընթացի պաշտոնական ձևի տարբերակում: պատմություն, ժամանակակիցություն և հեռանկարներ, Dis. կանդ .ռ. наук, Москва, 2001, էջ 201, հասանելի է www.law.edu.ru/book/book.asp?bo3 էջում Տե՛ս «Քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրները», էջ 12: 4 Տե՛ս նույն տեղում: քրեական հետապնդումը կդառնա ճկուն զենք հանցավորության դեմ պայքարում: Հեղինակները հավելում են, որ դատական ձիու տարբերակումը կամայական չէ 1: Ա. Սմիրնովը և Կ. Կալինովսկին նշում են, որ դատաքննության արագությունը հասնում է ոչ թե ի վնաս կասկածյալի, և մեղադրյալների իրավունքներին և օրինական շահերին, քանի որ նրանք հնարավորություն ունեն օգտվել իրենց կողմից սահմանված իրավունքների ամբողջ շրջանակից: քրեական դատավարության օրենքը մրցակցության մեջ 2. Հ. Ghուկասյանը արդարացիորեն նշում է, որ դատական ձիու տարբերակումը միայն դատական գործընթացների պարզեցումը, արագացումը, ռացիոնալացումը կամ խնայողությունը չէ: Այս ընթացակարգերը պետք է լինեն այնքան պարզ, որ բեռ չդառնան դատավարության մասնակիցների համար ակնհայտ, աննշան հանցագործությունների քննության մեջ: Միևնույն ժամանակ, հեղինակը նշում է, որ հատկապես ծանր հանցագործությունների դեպքում քրեական դատավարությունը պետք է ներառի ձևական տարրեր, որոնք առավելագույնս նպաստում են հանցագործությունից տուժած ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց իրավունքների և շահերի պաշտպանությանը 3: Պետք է ասել, որ հանցավոր ձիերի տարբերակումը ոչ միայն թույլատրելի է, այլև անհրաժեշտ է ներկայումս: Առաջին հերթին դա թույլ է տալիս օպտիմալացնել քրեական դատավարությունը, այսինքն `դատական ձիի տարբերակումը հնարավորություն է տալիս պարզեցնել, արագացնել և պահպանել վարույթը այն դեպքերում, երբ լայնածավալ հետաքննության կարիք չկա: Միևնույն ժամանակ, չպետք է անտեսել այն փաստը, որ դատավարության տարբերակումը ենթադրում է լրացուցիչ երաշխիքների ամրագրում բարդ դեպքերում, որոնց նպատակն է դրանց անհրաժեշտությունը 4: Դատական գործընթացի պարզեցման կարևորությունը կարևորվում է նաև Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի կողմից 1987 թվականին: 2006 թ. Սեպտեմբերի 17-ին ընդունված «Քրեական արդարադատության պարզեցման մասին» N6R (87) 18 առաջարկությունը, որով նշվում է, որ հետաձգվում է հայտնաբերումը հանցագործությունը հանգեցնում է քրեական օրենսդրության վարկաբեկման, որն իր ազդեցությունն է թողնում արդարադատության պատշաճ իրականացման վրա: Պարզեցումը ՝ որպես դատավարության ձիու տարբերակ 5: Պարզեցված դատավարությունը սահմանվում է որպես պարզեցված ընթացակարգ, որն արագացնում է դատական գործընթացը `քրեական արդարադատության համակարգը ավելի արդյունավետ դարձնելու համար` արդարացնելով ծախսերը: Դուք Յակիմովիչ, Ա. Լենսկին և Տ. Պարզեցված վարույթի միջոցով Տրուբնիկովան նշանակում է վարույթ այն դեպքերում, երբ օբյեկտիվորեն պահանջվում է քրեական գործ: 1 Քրեական դատավարության ողջամիտ, գիտականորեն հիմնավորված պարզեցումը քննչական ապարատին հնարավորություն է տալիս իր ջանքերը կենտրոնացնել ավելի բարդ գործերի վրա ՝ նախնական քննության ենթակա: 2 Հեղինակների կարծիքով, սելերանտի (լատ. ՝ celerantes - արագ, արագացված, պարզեցված) վարույթն ապահովում է դատավարության արագությունը, այսինքն ՝ դրա լուծումն առանց անհիմն ձգձգումների: 3 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարություն, հատուկ մաս», էջ 22: 377: 4 Դատավարության ձիի տարբերակումը նշանակում է, որ այն թույլ է տալիս տարբերակված մոտեցման հիման վրա ապահովել, անհրաժեշտության դեպքում, երաշխիքներ մարդու իրավունքների պաշտպանության համար քրեական դատավարությունում, միևնույն ժամանակ դարձնելով քրեական դատավարությունն ավելի արագ, պարզ և ավելի ծախսատար: -արդյունավետ 5 Իրավաբանական գրականության ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դատական ձիի տարբերակման ընդունելիության հարցը հիմնականում կապված է դատական ձիու պարզեցման հետ: Հանցավոր գործունեության արագությունը պարզ դատավարության պարզությունն է, որն իրականացվում է ավելի արագ ՝ ավելի քիչ ծախսերով, քան վարույթը, որն իրականացվում է ընդհանուր ձևով 1: Ի. Մորոզովան, Ա. Անենկովը և Ս. Դադոնովը նշում են, որ պարզեցված քրեական դատավարությունը օրենքով սահմանված կարգ է, որը բնութագրվում է ոչ միայն կարճ ժամկետներով, առանձին փուլերի բացակայությամբ, այլև որոշակի դատավարական նորմերի և ինստիտուտների կրճատմամբ ՝ օպտիմալ ապահովելու համար: Քրեական դատավարության նպատակներին հասնելու ուղիները 2. Միևնույն ժամանակ, պետք է հիշել, որ գործի քննության արագությունը հնարավոր չէ հասնել դատավարության սուբյեկտների, մասնավորապես ՝ տուժող-ամբաստանյալի իրավունքների և շահերի հաշվին: Այդ պատճառով օրենսդրությունը պետք է ստեղծի արդյունավետ կառույցներ, որոնք կոչված կլինեն ժամանակին կանխել հնարավոր չարաշահումները, արագացնել հայտնաբերված խախտումների հետևանքները: Ինչպես նշվեց, դատական քննության արագացված ընթացակարգը ՝ որպես դատավարության պարզեցված ձև, նորություն է ՀՀ քրեական դատավարությունում: Արագացված ընթացակարգի նպատակն է պարզեցնել փոքր, միջին ծանրության և ծանր հանցագործությունների գործերով վարույթը `հնարավորինս արագ ապահովելու արդարադատության արագ և արդյունավետ իրականացումը: Այսպիսով, քր. դատավարություն Քրեական օրենսգրքի 375.1 հոդվածի առաջին մասի համաձայն. «Եթե մեղադրողը չի առարկել մեղադրական եզրակացության մեջ արագացված ընթացակարգի կիրառմանը, ապա մեղադրյալը կամ մեղադրյալն իրավունք ունեն միջնորդել հանցագործությունների համար արագացված ընթացակարգ կիրառելու հարցում: որի համար ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված պատիժը չի գերազանցում 10 տարվա ազատազրկումը… »: Հետևյալը. Դատաքննություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.1 հոդվածի դրույթներից ՝ արագացված ընթացակարգը կարող է կիրառվել միայն մեղադրյալի նախաձեռնությամբ, որը միջնորդել է արագացված դատաքննության ընթացակարգի կիրառումը և մեղադրողի համաձայնությունը: Ավելին, պետք է նշել, որ ինչպես մեղադրյալի (ամբաստանյալի) միջնորդությունը, այնպես էլ մեղադրողի կարծիքը պարտադիր չեն դատարանի համար, եթե նա պարզի, որ մեղադրանքը անհիմն է, կամ նշված միջնորդությունը ներկայացնելու պայմանները, որոնք հաստատվել են օրենք, չեն պահպանվել: Այսպիսով, քր. դատավարություն Քրեական օրենսգրքի 375.1 հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն `« սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դեպքում դատարանը կիրառում է արագացված ընթացակարգ, եթե 1. ամբաստանյալը գիտակցում է իր կողմից ներկայացված միջնորդության բնույթը և հանգամանքները: , 2. միջնորդությունը ներկայացվում է կամավոր 3,3: խորհրդակցել փաստաբանի հետ, եթե ամբաստանյալն ունի մեկը: » Նույն հոդվածի 3-րդ մասը սահմանում է, որ դատարանը, գտնելով, որ ամբաստանյալի կողմից միջնորդություն ներկայացնելիս չեն պահպանվել սույն հոդվածի 1-ին կամ 2-րդ մասերով նախատեսված պայմանները, որոշում է կայացնել ընդհանուր դատական նիստ: Դատարանը մերժում է արագացված կարգ կիրառելու միջնորդությունը, եթե գտնի, որ ամբաստանյալի գործողությունը չունի իրավական որակում: 1 Տե՛ս «Քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրները», էջ 23: 2 Տե՛ս նույն տեղում: 3 Որպես ընդհանուր կանոն, ենթադրությունն այն է, որ արագացված դատաքննության միջնորդության կամավոր բնույթը ենթադրում է, որ ամբաստանյալի կամքը նրա կամքի վերաբերյալ կասկածի տակ դնելու ողջամիտ հիմքեր չկան: Ներկայացված միջնորդության բնույթը գիտի, որ մեղադրյալի կողմից հետևանքների գիտակցումը նշանակում է վերջինիս կողմից արագացված ընթացակարգի էության ամբողջական ընկալում, ինչպես նաև դրա կիրառման նյութական-դատաիրավական հետևանքների գիտակցում 1: Այլ կերպ ասած, արագացված ընթացակարգի կիրառումը թույլատրելի է, երբ ամբաստանյալը գիտակցում է արագացված ընթացակարգ կիրառելու միջնորդության բնույթը, դրա հիման վրա դատաքննության բնույթը, հետևանքները, դատավճիռը կայացնելու կարգը և սահմանափակումները: վճիռը բողոքարկելով: Բացի այն, որ մեղադրյալը պետք է գիտակցի իր միջնորդության բնույթն ու հետևանքները, նա նաև պետք է կամավոր ներկայացնի միջնորդությունը: Դա նշանակում է, որ դա պետք է լինի մեղադրյալի կամքի արտահայտում, այլ ոչ թե հարկադրանքով կամ սպառնալիքներով: Եթե դատարանը գտնի, որ մեղադրյալը միջնորդությունը ներկայացրել է սպառնալիքի ներքո, օրինակ, ամբաստանյալի հանցակիցները սպառնացել են, որ չեն բացահայտվի, դատարանը պետք է մերժի միջնորդությունը և նշանակի ընդհանուր լսումներ 2: «Միջնորդությունը ներկայացվել է Պաշտպանի հետ խորհրդակցելուց հետո» պայմանի դրույթը նախատեսում է բացառել մեղադրյալի կողմից անհապաղ որոշում կայացնելը `արագացված կարգով դիմելու համար: Ահա թե ինչու նման միջնորդության դեպքում դատարանը պետք է պարզի `արդյո՞ք մեղադրյալը խորհրդակցել է իր պաշտպանի հետ` արագացված կարգով դիմելու մտադրության մասին: Եթե նման խորհրդակցություն չի անցկացվել, դատարանը պետք է այդպիսի հնարավորություն տա մեղադրյալին և պաշտպանին: Արագացված ընթացակարգի կիրառման հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ առաջնային նշանակություն տրվի ոչ թե դատարանում գործի հանգամանքների բազմակողմանի և մանրակրկիտ քննությանը, այլ մեղադրյալի `իրեն առաջադրված մեղադրանքի հետ համաձայնեցմանը 3: Դատարանում գործի լուծման նման համակարգը հիմնված է այն դրույթի վրա, որ երբ կողմը մրցակցային դատավարության ընթացքում ընդունում է վիճելի փաստը, դա չի պահանջում քննություն: Տեղին է հիշատակել հայտնի ռուս փաստաբան Ի. Ֆոինիցկիի այն միտքը, որ դատարանում դատավարության թեման միշտ էլ ինչ-որ վեճ է: Եթե տվյալ հանգամանքն անվիճելի է, դրա ապացույցն անիմաստ է: Այս հարցի մրցակցային լուծումը լիովին կախված է կողմերից, որի ընդունումն ամբողջությամբ վերացնում է ապացույցի անհրաժեշտությունը 4: Արագացված դատաքննության կապը կապված է նաև մրցակցության հետ, հայտնի դատաբժշկական փորձագետ Ի.Պետրուխինը ՝ համարելով, որ մեղքի կամավոր խոստովանությունը վերացնում է իրավական մեղադրանքի «պաշտպանական» վեճը և հետագա դատաքննության անհրաժեշտությունը: Հարցին, թե արդյոք մեղադրյալը համաձայն է մեղադրանքի հետ, մեղքի ընդունման կատեգորիաները նույնական են, թե տարբերվում են Ա. Ալեքսանդրով. Ն. Դուբովիկը կարծում է, որ մեղավորությունն ընդունելը նախապայման է արագացված ընթացակարգ կիրառելու համար: Դրանք նմանատիպ մոտեցում են ցուցաբերում խնդրին: Կոնդրատով և I. Պետրուխին: Հեղինակների այս խումբը տարբերակում է մեղքի ընդունումը և «մեղադրանքի հետ համաձայն լինելը»: 1 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 2008 թ. Հունիսի 8-ի թիվ ՏԴ / 0145/11 / որոշման 14-րդ կետը: 2 Տե՛ս «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական գործերով որոշումների ժողովածու. 2010 թվականի 2-րդ կիսամյակ », հատոր 3, Երեւան, 2012, էջ 504: 3 Տե՛ս «ՀՀ քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրներ», էջ 116: 4 Տե՛ս նույն տեղում: Հեղինակների մյուս խումբը հնարավոր է համարում համաձայնության գալ մեղադրանքի հետ ՝ առանց մեղավորության պարտադիր ընդունման ՝ գտնելով, որ մեղադրյալը հայտարարում է միայն, որ ինքը չի վիճարկում մեղադրանքը, բայց ոչ ավելին: Դ.-ն կողմ է տարբերակել իր մեղավոր ճանաչումը մեղավոր ճանաչելուց: Վելիկին «Մեղքի ընդունումը պարունակում է զղջման, հասարակության կողմից տուժողի հետ հաշտեցման տարրեր, բնութագրում է մեղադրյալի անձին և կարող է ծառայել որպես մեղմացուցիչ պատասխանատվություն: Բացի այդ, կա նաև դրա իրավական ասպեկտը: Մեղքի ընդունումը կարող է պարունակվել միայն մեղադրյալի ցուցմունքում, հատկապես որպես ապացույց, որ այդ բովանդակային մասը կարող է օգտագործվել որպես մեղադրանքի հիմք: Ուստի մեղքի ընդունումը, որը կատարվել է նախաքննության փուլում, արձանագրվել է սահմանված կարգով, հաստատվել է այլ ապացույցներով, ունի զուտ ապացուցողական, տեղեկատվական նշանակություն »1: Ի վերջո, նա եզրակացնում է, որ մեղքի ընդունումը մեղադրյալի արարքն է, որն ուղղված է նրա կողմից հանցագործություն կատարելու փաստի հաստատմանը, իսկ մեղադրանքի հետ համաձայնությունը մեղադրյալի արարքն է, որն արտահայտում է իր համաձայնությունը արագացված դատավարություն: Այլ կերպ ասած, մեղքի ընդունումը նյութական և իրավական նշանակություն ունի, իսկ մեղադրանքի հետ համաձայնությունը `դատական: Բայց այստեղ և հարց է առաջանում. Արդյո՞ք նպատակահարմար է նյութական և իրավական նշանակություն տալ մեղքի ընդունմանը: Պետք է ասել, որ դա ոչ թե անձի կողմից մեղավորության ընդունում է, այլ դատարանի կողմից կատարված հանցագործության մեղավոր ճանաչում ունի քրեական նշանակություն, այսինքն `Դ.Վելիքի առաջարկած մեղքի այնպիսի ընկալում հարձակվել է անմեղության կանխավարկածի կողմից: Որոշ իրավաբաններ, ընդհանուր առմամբ, մերժում են արագացված դատավարությունների օգտագործումը ՝ վկայակոչելով հետևյալ փաստարկները. Ա) կա մեկ այլ անձի կամավոր դատապարտելու ռիսկ ՝ իրենց մեղքի համար. բ) խոստովանությունը կարող է կատարվել, բայց մեղադրյալը վախենում է այդ մասին զեկուցել դատարան. գ) մեղադրյալի հետաքննությունը իջեցված ընթացակարգի կամ դրա ամբողջական չկատարման մասին: որում խոստովանությունը դիտվում է որպես «ապացույցների թագուհի»: Դրանց վերաբերյալ պրոֆեսոր Պետրուխինը արդարացիորեն ասում է. «Այս բոլոր փաստարկները լուրջ են, եթե դրանք դիտարկվել են դատավարության ինկվիզիտորական կամ հին նախադեպում: Բայց քննարկվող հարցի վերաբերյալ հնարավոր է մեկ այլ կարծիք: Մրցակցության սկզբունքը, արդարադատության շահերը չեն տուժում, եթե կողմերը և առաջին հերթին անհրաժեշտ չեն համարում, որ ամբաստանյալը դատարանում քննի բոլոր ապացույցները: Նվազեցված դատավարության վերաբերյալ նրանց ցանկացած առարկություն, նույնիսկ անհիմն, ենթակա են բավարարման: Դրանից հետո դատարանը պետք է պարզի ՝ խոստովանությունը պարտադրաբար ստացե՞լ է: Խոստովանության կամավոր բնույթի վերաբերյալ չնչին կասկածները պետք է հանգեցնեն դատարանում բոլոր ապացույցների հետազոտման ամբողջ ընթացակարգի կիրառմանը: »2 Արագացված ընթացակարգի կիրառման համար անհրաժեշտ են նաև հետևյալ պայմանները. Ա) դատարանը պարզաբանել է արագացված ընթացակարգի կիրառման հղումը 1 Տե՛ս «ՀՀ քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրներ», էջ 120: 2 Տե՛ս նույն տեղում: Տուժողի պաշտոնը 1, բ) մեղադրյալը կամ մեղադրյալը անչափահաս է, գ) քրեական գործը կարճելու հիմքեր չկան: Նշված պայմաններից որևէ մեկի բացակայության դեպքում արագացված ընթացակարգի կիրառումն անթույլատրելի է, այսինքն ՝ միայն նշված պայմանների համադրությունը դատարանին իրավունք է տալիս վճիռ կայացնել առանց ընդհանուր դատավարություն անցկացնելու 2: Դատական քննության արագացված ընթացակարգ կիրառելու դեպքում ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված ամբաստանյալի պաշտպանության իրավունքի իրացման բոլոր հնարավորությունները լիովին երաշխավորված են: Օրենսդրական ընթացակարգի կիրառման դեպքում այն սահմանում է ամբաստանյալի արդար դատաքննության իրավունքի բավականին լայն շրջանակ, ինչպես նաև նախատեսում է մեղադրյալի համար բարենպաստ իրավական հետևանքներ: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ օրենսդիր մարմինը չի սահմանում որևէ կանոն կամ ընթացակարգ, որը կհաստատեր տուժող կողմի ներգրավվածությունը արագացված ընթացակարգի կիրառման մեջ: Այլ կերպ ասած, տուժող կողմի դիրքորոշումը հաշվի առնելու պահանջը ամրագրված չէ մեղադրողի համար արագացված դատաքննությանը բողոքարկելու կամ չառարկելու հարցը լուծելու հարցում, ինչպես նաև դատարանում արագացված դատաքննություն անցնելու որոշում կայացնելու հարցում: «Նրա ոտնահարված իրավունքները վերականգնելու համար» սահմանադրական ձևակերպումը 3 որոշ չափով առնչվում է նաև քրեական գործով տուժողին, քանի որ տուժողը այն անձն է, ում իրավունքները ոտնահարվել են հանցագործությամբ: Ավելին, տուժողի օրինական շահերի, նրան պատճառված վնասի վերականգնումը, նրան պատճառած արարքի հանգամանքների ամբողջական բացահայտումը և դրա ճիշտ քրեականացումը, հանցագործություն կատարած անձի դատապարտումը նրան, արդար պատժի կիրառում: Այդ շահերի ապահովման երաշխիքներից մեկը տուժողի `իր գործը քննելու« արդարադատության բոլոր պահանջներին համապատասխան »իրավունքն է 4: Այսպիսով, զոհի ենթադրաբար ոտնահարված իրավունքները ներառված են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի պաշտպանության մեջ. և տուժողն իրավունք ունի տրամադրվել արդար դատաքննության որոշակի երաշխիքներ, այդ թվում `իրական ներգրավվածության և արագացված դատաքննությանը մասնակցության միջոցով: Ավելին, տուժողի արդար դատաքննության իրավունքը պետք է համեմատաբար համարժեք լինի մեղադրյալի արդար դատաքննության իրավունքին: Հետևաբար, տուժողի 5-րդ գործի «արդարադատության բոլոր պահանջները պահպանելը» քննությունը ենթադրում է, որ ա) դատախազը պետք է հաշվի առնի տուժողի ՝ որպես հետապնդման սուբյեկտի դիրքը արագացված ընթացակարգի կիրառման դեմ առարկելիս: Խնդրի հետ կապված տուժողի դիրքորոշումը պարզելու համար գ) դատարան 1 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 2010 թ. Մարտի 26-ի թիվ ESHD / 0097/01/09 որոշման 19-րդ կետը: 2 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 2012 թ. Հունիսի 8-ի թիվ TD / 0145/01/11 որոշման 15-րդ կետը: 3 ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդված: «Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի հրապարակային դատաքննություն անցկացնել առանձին-առանձին, արդարադատության բոլոր պահանջներին համապատասխան ՝ խախտված իրավունքները վերականգնելու համար»: 4 Տե՛ս «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումների գիտագործնական մեկնաբանությունները», էջ 397: 5 Արդար դատաքննության իրավունքի տեսանկյունից, տուժող կողմի սուբյեկտներն են տուժող կողմը, տուժող կողմի օրինական ներկայացուցիչը, տուժող կողմի իրավահաջորդը, որը սկզբունքորեն պետք է դիտարկվի նույնի վրա: մակարդակ 6 Տե՛ս ՀՀ քրեական դատարան: Քրեական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 21-րդ կետը: կարող է մերժել ամբաստանյալի միջնորդությունը արագացված ընթացակարգ կիրառելու մասին, եթե տուժողը առարկում է 1: Արագացված դատավարությունը, սկզբունքորեն անխուսափելի լինելով, միևնույն ժամանակ շատ խնդրահարույց ինստիտուտ է: Իր գործառույթն իրականացնելիս `ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փորձեց լուծել արագացված դատավարությունը կարգավորող օրենսդրության որոշ խնդիրներ, մասնավորապես` պարզելու հարցը `արդյո՞ք արագացված դատաքննությունը անչափահաս գործերում թույլատրելի է, թե՞ ոչ: , ՀՀ քրեական դատավարություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 440-րդ հոդվածի համաձայն, բացառությամբ բոլոր դեպքերում հաստատման ենթակա հանգամանքների, անչափահասների դեպքում անհրաժեշտ է պարզել ՝ ա) տարիքը, բ) կենսապայմանները, դաստիարակությունը, գ) առողջության զարգացման ընդհանուր վիճակը: Նշված նորմայի վերլուծությունից հետեւում է, որ անչափահասների գործերով վարույթի առանձնահատկությունները սահմանված են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսդրությամբ: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ անչափահասների գործերով արագացված ընթացակարգի կիրառման իրավական հիմքը ՀՀ-ն է: դատավարությունը չի տրամադրվում օրինակ Վճռաբեկ դատարանը արձանագրել է նշված հարցը: «Չնայած գործող քրեական դատավարության օրենքը չի արգելում անչափահասների գործերով արագացված ընթացակարգ կիրառելը, այն չի նախատեսում անչափահասների դեպքերում արագացված ընթացակարգ կիրառելու հատուկ կանոններ, որը տարբերվում է ընդհանուր ընթացակարգից: Անչափահասների վարույթի հատուկ կանոնները լրացուցիչ երաշխիք են տալիս գործի հանգամանքների համապարփակ, ամբողջական եկամտային ուսումնասիրության, անչափահասների հանցակազմի պատճառների բացահայտման, անչափահասների հանցակազմի անչափահաս հանցակազմի բացահայտման համար: , նախատեսվում է ապացույցի առարկայի ընդլայնված շրջանակ »: 2. Ելնելով վերոգրյալից ՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ անչափահասների գործերով արագացված կարգի կիրառում չի թույլատրվում: Վճռաբեկ դատարանի այս դիրքորոշումը բխում է անչափահասների շահերի պաշտպանությունը կարգավորող մի շարք միջազգային իրավական փաստաթղթերից, մասնավորապես `համաձայն Անչափահասների արդարադատության կառավարման ՄԱԿ-ի Ստանդարտ նվազագույն կանոնների 5.1 բաժնի. Հանցագործության վրա ազդող ցանկացած միջոց պետք է համարժեք լինի ինչպես իրավախախտման առանձնահատկություններին, այնպես էլ հանցանքի հանգամանքներին: » Նույն կանոնների 14.1 մասի համաձայն `« Դատավարությունը պետք է բխի անչափահասի շահերից, այն պետք է իրականացվի փոխըմբռնման մթնոլորտում, այն հնարավորություն կտա անչափահասին մասնակցել դատավարությանը, ազատորեն արտահայտել իր տեսակետները: այնտեղ »: Քր. դատավարություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.2 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն ՝ ամբաստանյալը (մեղադրյալը) կարող է միջնորդություն ներկայացնել արագացված դատաքննության համար ՝ քրեական գործը դատարան ուղարկելու պահից մինչև դատարան 1 Տե՛ս «Որոշումների գիտագործնական մեկնաբանությունները ՀՀ վճռաբեկ դատարանի », էջ. 402 թ. 2 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 2012 թ. Հունիսի 8-ի թիվ TD / 0145/01/11 որոշման 16-րդ կետը: քննություն սկսելը: Նման օրենսդրական կարգավորումից բխում է, որ մեղադրյալը կարող է արագացված ընթացակարգ կիրառելու միջնորդություն ներկայացնել միայն դատարան: Ավելին, մեղադրյալը կարող է օգտագործել այդ իրավունքը դատաքննության նախապատրաստման ընթացքում, իսկ ամբաստանյալը կարող է օգտագործել այդ իրավունքը գործը դատաքննությանը նշանակվելու պահից մինչ դատաքննության սկիզբը, այսինքն ՝ դատաքննությունը նախապատրաստելու ընթացքում: Եվ ի՞նչ եղանակով պետք է լուծվի խնդիրը, երբ ամբաստանյալը դիմում է դատաքննությունը սկսելուց հետո: Պետք է միանշանակ պնդել, որ դատարանը պետք է բավարարի այն, պայմանով, որ պարզվի, որ մեղադրյալին ժամանակին չի պարզվել նման միջնորդությամբ դատարան դիմելու իրավունքը 1: Քր. դատաքննություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.3 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, արագացված դատաքննությունն անցկացվում է սույն օրենսգրքի 41-րդ, 42-րդ, 44-րդ և 45-րդ գլուխներով սահմանված կարգով `հաշվի առնելով սույն հոդվածի 2-րդ հոդվածի պահանջները: Փաստորեն, արագ դատաքննության առանձնահատկությունները հանգեցնում են դատաքննության չիրականացմանը (դատարանում կողմերի մասնակցությամբ ապացույցների ուղղակի քննությանը), երկրորդը ՝ քրեական գործին: փորձարկել օրենսգրքի 3-ի 375.3 հոդվածում սահմանված հատկությունների կիրառումը: Օրենսդիրը հնարավոր համարո՞ւմ է քրեական դատարանի նկատմամբ արագացված ընթացակարգ կիրառելը: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ արագացված ընթացակարգի իրականացումը ինքնանպատակ է դառնում արագացված ընթացակարգ կիրառելու ժամանակ, քանի որ արագացված ընթացակարգ կիրառելու դեպքում կողմերի միջև իրավական վեճը, որպես այդպիսին, բացակայում է 4: Ավելին, քր. դատավարություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 345 5 5-րդ հոդվածի համաձայն, իրենց ելույթներում կողմերն իրավունք չունեն ապավինել ապացույցներին, որոնք չեն քննվել դատաքննության ընթացքում: Իսկր. դատավարություն Օրենսգրքի 9.1 բաժնում չկա դրույթ, որը կողմերին հնարավորություն կտա ելույթ ունենալ ելնելով նախաքննության ընթացքում հավաքված ապացույցներից `արագացված ընթացակարգ կիրառելիս: Հնարավոր է նաև պարզել, թե արդյոք մեղադրողը կարող է արագացված ընթացակարգով օգտագործել մեղադրանքը լրացնելու կամ փոփոխելու, ինչպես նաև մեղադրանքը մերժելու լիազորությունները: Հիմնվելով այն փաստի վրա, որ քր. դատաքննություն Քրեական օրենսգրքի 309.1 հոդվածը մեղադրանքի փոփոխությունը կամ լրացումը կապում է դատարանում դատարանում հայտնվելու հանգամանքի հետ, որոնք հայտնի չէին մինչդատական վարույթի ընթացքում հայտնի չէին հանգամանքներին, կարելի է եզրակացնել, որ մեղադրողը չի կարող օգտագործել այդ լիազորությունները արագացված ընթացակարգի դեպքում. դրա հիմքերը պարզելու հնարավորության բացակայության պատճառով: Նշենք, որ օրենսդիրը քննիչի վրա չի առաջադրել քննության ավարտին պարզել ամբաստանյալի իրավունքը, այսինքն ՝ մեղադրական եզրակացություն կազմելուց առաջ ամբաստանյալին ծանոթացնել քրեական գործի նյութերին: Այս իրավունքը պարզաբանելու հատուկ պարտավորության բացակայությունը նշանակում է, որ այն, որպես մեղադրյալի իրավունք, քննիչը պետք է պարզի մեղադրանք առաջադրելը: դատավարությունը `համաձայն Քրեական օրենսգրքի 203-րդ հոդվածի դրույթների: 2 քր. դատաքննություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի համապատասխանաբար 41-րդ, 42-րդ, 44-րդ և 45-րդ գլուխները նախատեսում են «դատաքննության ընդհանուր պայմաններ», «դատական նիստին նախապատրաստվելու մի մաս», «դատական վեճեր` ամբաստանյալի վերջին խոսքը »: , «դատողություն»: 3 Տե՛ս «ՀՀ քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրներ», էջ 111: 4 Խոսքը մեղադրանքի հիմնավորման, իսկ քաղաքացիական հայցի դեպքում `հայցի արդարացման մասին է: վերաբերում է մեղադրանքը մերժելու իրավասությանը, ապա քրեական դատավարությունը Քրեական դատավարության օրենսգրքի 306-րդ հոդվածի ուժով, նման դեպք կարող է տեղի ունենալ այն դեպքում, երբ դատախազի դատավճռով դատական քննության ընթացքում այն չի հաստատվել: Դրանից կարելի է եզրակացնել, որ արագացված ընթացակարգի դեպքում դատախազի լիազորությունների կիրառումն անհնար է, քանի որ հետապնդող դատախազը կարող է գալ դատարան ՝ իր գնահատականը տալու ապացույցների վերաբերյալ, որոնք բացակայում են արագացված դատաքննության ընթացքում 1: Քր. դատավարություն Քրեական օրենսգրքի 375.4 հոդվածի վերլուծությունից հետո հետևում է, որ արագացված դատաքննության արդյունքում կայացված դատավճիռը չի կարող բողոքարկվել ընդհանուր ձևով, բացառությամբ քրեական դատավարության դեպքերի, որոնք նախատեսված են Քրեական դատավարության օրենսգիրքը սահմանում է բողոքարկվող դատական ակտը բեկանելու կամ փոփոխելու հիմքերը, համաձայն որի `բողոքարկվող դատական ակտը բեկանվում կամ փոփոխվում է, եթե կատարվել է դատական սխալ 2: Օրենսդիրը նաև նախատեսում էր, որ դատական ակտը բեկանվի կամ փոփոխվի, եթե հաստատվում է նոր կամ նոր հանգամանք, որը ազդում է դատական ակտի օրինականության կամ հիմնավորման վրա (հոդված 395 2 2): Փաստորեն, արագացված դատաքննության արդյունքում կայացված դատական ակտը, որպես ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի կայացրած դատական ակտը, կարող է ընդհանուր կարգով բողոքարկվել Վերաքննիչ դատարանում ՝ կա՛մ դատական սխալ թույլ տալու, կա՛մ նոր կամայական հանգամանքներին: Որպես բացառություն, օրենքը նշում է դատական սխալի դեպք, որը անհնար է դարձնում արագացված կարգով բողոքարկել դատական ակտը, այսինքն ՝ դատարանի եզրակացությունները գործի փաստական հանգամանքների վերաբերյալ չեն համապատասխանում դատարանի կողմից քննված ապացույցներին: բողոքարկման ՀՀ քրեական դատավարություն Օրենսգրքի հայեցակարգում (այսուհետ ՝ Հայեցակարգ), որպես նոր օրենսգրքի հայեցակարգային խնդիրներ, առանձնացվեց պարզեցված ընթացակարգերի մշակումը առանձին կատեգորիայի գործերի առանձին լուծման համար ՝ ապահովելով մարդու արդարացված խնայողություն: ռեսուրսներ, նշանակում է ժամանակ 3 ՀՀ քրեական գործը պայմանավորված է նշված խնդրով: դատավարություն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսդրության մշակման հիմնական հայեցակարգային ուղղություններից մեկի կատարելագործում, որը օրենքի նախագծի մշակման, տարբերակված վարույթների շրջանակի ընդլայնման, դրանց նկատմամբ հավասարակշռված մոտեցման ձևավորման, ռեսուրսների և ժամանակի խնայողության հիմքն է: ձեռքը, իսկ մյուս կողմից ՝ արդարության շահերի ապահովումը: Դրան համահունչ ՝ Հայեցակարգը, որպես տարբերակված դատական ձև, նախատեսում է պարզեցված դատավարություն, օրինակ ՝ հաշտության դատավարություն: Հայեցակարգի 5.9 կետի համաձայն ՝ «Հաշտեցման վարույթի նպատակը արագացված քննություն իրականացնելն է ՝ մեղադրյալի մեղավորության վերաբերյալ վեճի բացակայության պայմաններում: Հաշտության վարույթը կարող է անցկացվել մեկ դատավարության ընթացքում: Այս դեպքում օգտագործվում է ոչ թե հանցագործության փաստը, այլ անձի մեղավորության հարցը: Դատավճիռը չի արտացոլում գործի փաստական հանգամանքները, այլ գործով կողմերի դիրքորոշումը: Հաշտության վարույթի դեպքում չի իրականացվում նաև ապացույցների ուսումնասիրություն 1 Տե՛ս «ՀՀ քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրներ», էջ 22: 113: 2 Տե՛ս ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 395-րդ հոդվածի 1-ին մասը: 3 Տե՛ս ՀՀ քրեական օրենսգիրք: դատավարություն Նոր օրենքի հայեցակարգի 1.16 կետի «ե» ենթակետ: 4 Տե՛ս ՀՀ քրեական օրենսգիրք: դատավարություն Նոր օրենքի հայեցակարգի 1.17 կետի «ե» ենթակետ: Դատարանը քննում է որոշակի փաստական հանգամանքներ. այն կարող է բացատրություն պահանջել մեղադրյալից և տուժողից: » Իրականում, հաշտեցման կարգը Հայեցակարգում դիտարկվում է որպես արագացված դատաքննության տեսակ, ուստի հաշտության դատավարությունը պետք է բնութագրվի արագացված դատաքննության առանձնահատկություններով: ՀՀ քրեական դատավարություն Արագացված ընթացակարգի համեմատական վերլուծության հիման վրա, Օրենսգրքում նախատեսված հաշտության կարգը, կարելի է առանձնացնել հետևյալ ընդհանրությունները: Համայնքներ. Երկուսն էլ պարզեցված դատավարության գործիքներ են: , Երկու դեպքում էլ պարզեցված ընթացակարգի կիրառման հիմքը մեղադրյալի կողմից իրեն առաջադրված մեղադրանքի հետ համաձայնելն է: Երկու դեպքում էլ նախաձեռնությունը պետք է գա մեղադրյալը, որը դատարան է ներկայացնում վարույթի տեսակի կիրառման միջնորդություն: Both Երկու դեպքում էլ վարույթի պարզեցումը կատարվում է ընդհանուր ընթացակարգով ապացույցների հետազոտում չիրականացնելու հաշվին: Both Երկու դեպքում էլ դատարանը ունի հայեցողություն պարզեցված դատական գործընթացները կիրառելու հարցում: Դատարանը մերժում է ամբաստանյալի միջնորդությունը, եթե չեն պահպանվում օրենքի որոշակի իրավական պահանջներ: Տարբերություններ դատավարություն Արագացված ընթացակարգի կիրառումը Քրեական օրենսգրքի 375.1 հոդվածի համաձայն հնարավոր է այն հանցագործությունների համար, որոնց համար ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված պատիժը չի գերազանցում 10 տարվա ազատազրկումը: Մինչդեռ, Հայեցակարգի 5.11 կետի համաձայն, հաշտության դատավարությունը կարող է կիրառվել փոքր կամ միջին ծանրության հանցագործությունների դեպքերի համար: ▪ Քր. դատավարություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.2 հոդվածի համաձայն ՝ ամբաստանյալը (մեղադրյալը) կարող է արագացված դատաքննության միջնորդություն ներկայացնել քրեական գործ ՝ քրեական գործը դատարան ուղարկելու պահից: Այնուամենայնիվ, ըստ Հայեցակարգի, մեղադրյալն իրավունք ունի դիմել նախնական դատական լսումների փուլին ՝ հաշտեցման վարույթի միջնորդությամբ: ▪ Եթե դատախազը և մյուս ամբաստանյալներն իրավունք ունեն առարկել արագացված ընթացակարգի կիրառման դեմ, ապա, ըստ Հայեցակարգի, պահանջվում է տուժողի համաձայնությունը (Հայեցակարգի 5.12 կետ): Ավելին, ըստ Հայեցակարգի, դատարանը կարող է մերժել տուժողի նախաձեռնությամբ հաշտության միջնորդությունը, եթե ՝ ա) էապես հիմնավորված է, որ հանցագործության պատճառած վնասը չի փոխհատուցվում, բ) հանցագործությունը չի կատարվել մեղադրվում է, բայց մեկ այլ անձի կողմից: Հաշտության վարույթն իր իրավական բնույթով չի տարբերվում արագացված ընթացակարգից, այլ պարզապես նեղացնում է հաշտեցման վարույթի շրջանակը, նշում մեղադրյալի դատարան դիմելու պահը, ինչպես նաև հաշվի է առնում տուժողի դիրքը, որը կարող է դատարանի համար ելակետ հանդիսանալ: Ասվածից կարելի է եզրակացնել, որ գործող քրեական դատավարության օրենսդրությամբ նախատեսված արագացված ընթացակարգը փոխարինվում է նոր ինստիտուտով, այսինքն ՝ գործնականում վերանվանվում է արագացված ընթացակարգ: ԳՈՐԳ ՎԻՐԱԲՅԱՆԻ ՀՀ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԸՆԹԱՔԻ ԳՈՐՈՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԽՆԴԻՐՆԵՐ Հիմնաբառեր. Արագացված վարույթ, դատական քննության արագացված ընթացակարգ: ։
| Հոդվածում քննարկման առարկա է դարձել արագացված վարույթի՝ որպես նոր ինստիտուտի տեղը և դերը ՀՀ քրեական դատավարությունում։
Հաշվի առնելով աշխարհի զարգացած քրեադատավարական համակարգերում գործող այս ինստիտուտի բազմասպեկտ դրսևորումները՝ փորձ է արվել պարզաբանել ՀՀ քրեական դատավարության իրավունքի համար ոչ ավանդական այս ինստիտուտի էությունը և նպատակը։
Մանրամասն քննարկվել է քրեական արդարադատության ոլորտում գործի քննության պազեցմանը կամ արագացմանն ուղղված ընթացակարգերի նախատեսման անհրաժեշտությունը, որի բովանդակությունն են կազմում հենց քրեական արդարադատության պարզեցումը, այն առավել խնայողական դարձնելը, հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում առավել գործուն կառուցակարգերի ներդրումը։
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ առանձին կատեգորիայի գործերի արագ կամ պարզեցված քննության դատավարական ձևի սահմանումը ժամանակի հրամայական է, ուստի քննարկման առարկա ենք դարձրել նաև այն հարցը, թե ինչպես է որոշվում այն սահմանը, որտեղ ավարտվում է ընթացակարգի ողջամիտ պարզեցումը. խոսքը դատավարական ձևի թերևս ամենավիճահարույց հարցի՝ դրա տարբերակման հիմնահարցի մասին է։
Այսպիսով, այս աշխատանքի հիմքում ընկած են հետևյալ հարցերի պարզաբանումը՝ դատավարական ձևի տարբերակումը որպես սկզբունք և մեթոդ, դատավարական ձևի տարբերակումը որպես քրեական դատավարության կազմակերպման ձև, դատավարական ձևի տարբերակման նշանակությունը, պարզեցումը՝ որպես դատավարական ձևի տարբերակում։
|
ԱՐԳԵՆՏԻՆԱՅԻ ԵՎ ԿԱՆԱԴԱՅԻ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՃԱՆԱՉՄԱՆ ԵՎ ԴԱՏԱՊԱՐՏՄԱՆԲԱՆԱՁԵՎԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ20-րդ դարի ընթացքում իրագործված ցեղասպանությունները հիմնականում այս կամ այն կերպ ստացել են պաշտոնական միջազգային ճանաչում, ևիրագործողները ստացել են իրենց պատիժը միջազգային տրիբունալների կամad hoc դատարանների կողմից։
Սակայն Հայոց ցեղասպանությունը նույնիսկարդեն 100 տարի անց դեռևս չի ստացել համապատասխան պաշտոնականմիջազգային ճանաչում, իսկ թուրքական ժխտողական քաղաքականությանարդյունքում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը դարձել է քաղաքական շահարկումների թեմա։
Ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը պետության պետական կառավարման բարձրագույն մարմինների (գործադիր, օրենսդիր և դատական),միջազգային կազմակերպությունների համապատասխան մարմինների կամհամապատասխան միջազգային դատական ատյանների կողմից ցեղասպանության փաստի ճանաչումը և ամրագրումն է։
Ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը կարող է լինել պետությունների, միջազգային միջկառավարական կազմակերպությունների, միջազգայինոչ կառավարական կազմակերպությունների, նահանգային ինքնակառավարման մարմինների, քաղաքային խորհուրդների համապատասխան մարմինների կողմից1։
Առ այսօր Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչվել է 23 պետությունների(ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված) օրենսդիր մարմինների՝ խորհրդարանների կողմիցընդունած բանաձևի միջոցով2։
Պաշտոնապես ճանաչած պետություններից երեքը (Ֆրանսիա՝ 2001 թ.,Ուրուգվայ՝ 2004 թ., Արգենտինա՝ 2006 թ.) օրենքով ամրագրել են Հայոց ցեղասպանության ճանաչման փաստը, իսկ մնացածը` խորհրդարանական բանաձևերով։
Հարկ է նշել, որ պետության օրենսդիր մարմնի կողմից ընդունածօրենքները պարտադիր են կատարման համար, իսկ խորհրդարանական բա1 Ճանաչում, http։
//www.mfa.am/hy/recognition/։
2 Recognition- http։
//www.genocide-museum.am, տե՛ս նաև http։
//armeniangenocide100.org/states/։
նաձևերը կրում են սոսկ խորհրդատվական բնույթ և կիրառման պարտադիրուժ չունեն։
Որոշելու համար, թե որքանով ամբողջական է բանաձևն իր բովանդակային առումով, բանաձևում տեղ գտած ձևակերպումները որքանով են բխումցեղասպանության զոհ դարձած ժողովրդի շահերից, անհրաժեշտ է բանաձևիբովանդակության մեջ առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնել հանցագործի և զոհի, հանցագործության կատարման ժամանակի, վայրի, ժխտողականության դատապարտման, կատարածի համար պատասխանատվության հարցին և հատուցման խնդրին։
Եթե բանաձևի մեջ առկա են այսպիսի տեղեկություններ, որոնք օբյեկտիվ են և արտահայտում են պատմական իրողությունը,ուրեմն տվյալ բանաձևը բովանդակային առումով արժեք ունի և սոսկ ձևական բնույթ չի կրում։
Արգենտինան ընդունել է Հայոց ցեղասպանության մասին 5 բանաձև և 2օրենք։
Առաջին բանաձևն ընդունվել է 1993 թ., որտեղ նշվում է, որ Արգենտինայի ժողովուրդը կարեկցում է հայ ժողովրդին այն ողբերգության համար, որըտեղի է ունեցել 1915-1917 թթ., և ուղիղ 10 տարի անց՝ 2003 թ., Արգենտինայի Սենատն ընդունեց բանաձև, որը շահեկանորեն տարբերվում էր նախորդից։
Այստեղ արդեն հստակորեն նշվում է, որ հանցագործությունը ցեղասպանություն է՝ ուղղված հայ ժողովրդի դեմ։
2004 թ. Արգենտինան օրենսդրորենճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը և ապրիլի 24-ը ամրագրում որպեսՀայոց ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակի օր։
2005 և 2006 թթ. ևսընդունվում են բանաձևեր, իսկ 2007 թ. Արգենտինան ընդունում է ևս մեկ օրենք՝ «Ապրիլի 24-ը մարդկանց միջև հանդուրժողականության և միմյանցնկատմամբ հարգանքի օր»3 հռչակելու մասին։
Կանադայում Հայոց ցեղասպանության շուրջ քննարկումները սկսվել էինդեռևս 1980-ական թվականներից՝ նահանգային մակարդակով։
Սակայն, երկարատև քննարկումներից հետո՝ արդեն 1996 թ. ապրիլի 23-ին, Կանադայիխորհրդարանի Համայնքների պալատը բանաձև ընդունեց, որում ասվում էր.«Պալատը կայացնում է որոշում՝ 1915 թ. ապրիլի 24-ին տեղի ունեցած և 1,5միլիոն մարդկային կյանք խլած հայերի ողբերգության 81-ամյա տարելիցի առիթով, ինչպես նաև մարդկության դեմ գործած այլ ոճրագործությունների կապակցությամբ, յուրաքանչյուր տարվա ապրիլի 20-27-ը հայտարարել և նշել իրենց մերձավորների նկատմամբ մարդկանց դաժան վերաբերմունքի հիշողության շաբաթ»4։
3 Տե՛ս Քոչարյան Վ., Հայոց ցեղասպանությունը միջազգային իրավական փաստաթղթերում,Երևան, 2014, էջ 45։
http։
//www.armenian-genocide.org/Affirmation.149/current_category.7/affirmation_detail.html։
Ինչպես տեսնում ենք, այս բանաձևում ոչինչ չի ասվում այն մասին, որհայերի հանդեպ իրագործվածը ցեղասպանություն է, այլ պարզապես նշվում է,որ տեղի ունեցածը ողբերգություն է։
Խոսք չկա նաև այն մասին, թե որտեղ ևում կողմից է իրագործվել հանցագործությունը։
Սակայն այս բանաձևը վերջնական չէր, և մի քանի տարի անց` 2002 թ. հունիսի 13-ին, արդեն բավականին հստակ ձևակերպումներով, Կանադայի Սենատն ընդունեց բանաձև՝ «հայերի ցեղասպանության ճանաչման» մասին, որը իր բովանդակությամբ շատավելի ամբողջական է։
2004 թ. Կանադայի Համայնքների պալատում կրկին քննարկման ներկայացվեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը։
Ձայների 153 կողմ և 68դեմ հարաբերակցությամբ ապրիլի 21-ին ընդունվեց բանաձև, որով «Պալատըճանաչում է 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունը և դատապարտում այնորպես մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն»5։
Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձևերում մենք հատկապեսկարևորում ենք ցեղասպանության կատարման ժամանակի ընդգծումը։
Այս առումով պետությունները հակասական մոտեցումներ են ցուցաբերել։
ՈրպեսՀայոց ցեղասպանության կատարման ժամանակ՝ Կանադայի բանաձևում ընդունված են 1915-1918 թթ., մինչդեռ Արգենտինայի Սենատի բանաձևի մեջնշված են՝ 1915-1923 թթ.»6։
Մեզ համար կարևոր է, որ բանաձևում արտացոլվի հանցագործության կատարման շարունակականությունը։
Եթե հանցագործությունը սահմանափակվում է միայն երիտթուրքերի վարչակարգով, նշանակում է, որ քեմալականների կողմից իրականացված հանցագործություններըչեն դիտվում որպես ցեղասպանության շարունակություն և պատասխանատվությունը տարածվում է միայն երիտթուրքերի վրա, իսկ դա թույլ է տալիսթուրքական կողմին պնդել, որ այժմյան թուրքական պետությունը իրավահաջորդ չէ և պատասխանատու չէ Օսմանյան կայսրությունում կատարված հանցագործությունների համար։
Հանցագործության կատարման հստակ ժամանակահատվածի բացակայությունը որոշակիորեն թուլացնում է բանաձևի ուժը, և այս առումով Արգենտինայի ընդունած բանաձևը Կանադայի ընդունածբանաձևի համեմատ առավել ամբողջական է։
Երկրորդ կարևոր հանգամանքը զոհի շեշտադրումն է։
Ե՛վ Արգենտինայի,և՛ Կանադայի ընդունած բանաձևերում շեշտված է, որ հանցագործություն կատարողը թուրքական կառավարությունն է։
5 Քոչարյան Վ., Հայոց ցեղասպանությունը միջազգային իրավական փաստաթղթերում, Երևան,2014, էջ 35։
6 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., էջ 31։
Մեջբերում արգենտինական բանաձևից. «Ապրիլի 24-ը Թուրքիայի կառավարության կողմից ծրագրված և կանխամտածված ձևով իրականացվածքսաներորդ դարի առաջին ցեղասպանության հիշատակային տարելիցն է»7։
Կանադական բանաձևում նշված է. «...Օսմանյան Թուրքիայի իշխանությունները կարգադրեցին և իրագործեցին …հայերի ջարդերը, այդ տարածքներում հայերի ներկայությունն իսպառ բնաջնջելու փորձը»8։
Երկու պետություններն էլ որպես հանցագործության զոհ համարում ենհայ բնակչությանը և որպես զոհերի թվաքանակ նշում են 1.5 մլն։
Հաջորդ կարևոր հանգամանքը հանցագործության կատարման վայրն է։
Արգենտինայի Սենատի բանաձևում կարդում ենք. «1.5 միլիոն հայեր դարձանթուրքերի ձեռքով իրականացած բարբարոսությունների և սարսափելի զանգվածային ջարդերի ու բռնի տեղահանությունների զոհ։
Նրանք գրավել են հողերը և ոտնահարել հայերի՝ իրենց պատմական հայրենիքում ապրելու իրավունքը»9։
Կանադայի Սենատի բանաձևում նշված է. «Օգտագործելով Առաջին համաշխարհային պատերազմը որպես քող իր գործողությունների համար՝ Օսմանյան Թուրքիայի իշխանությունները կարգադրեցին և իրագործեցին Հարավային Անատոլիայի և Կիլիկիայի վեց նահանգներում բնակվող հայերի ջարդերը, այդ տարածքներում հայերի ներկայությունն իսպառ բնաջնջելու փորձը,...Օսմանյան Թուրքիայի իշխանությունները կոտորածներից հետո կենդանիմնացածներին տեղահանեցին իրենց տներից և հայրական հողերից, ... պատմական փաստերը հստակ վկայում են, որ 1915-1918 թթ. տեղ գտած դեպքերը, որոնք հանգեցրին Արևելյան Անատոլիայի և Կիլիկիայի հայ ազգաբնակչության կոտորածներին ու տեղահանությանը, նշանակում են ցեղասպանություն,ինչպես դա ձևակերպված է միջազգային սովորութային իրավունքով և ցեղասպանության հանցագործության կանխարգելման և պատժի մասին 1948 թ.դեկտեմբերի 11-ի ՄԱԿ-ի Կոնվենցիայում»10։
Նշված բանաձևերում հստակորեն նշվում է, որ հայերին տեղահանել են իրենց հայրենիքից։
Փաստորեն՝ շեշտվում է հայրենազրկման գաղափարը։
Եթե արգենտինական բանաձևում որպես ցեղասպանության իրականացման վայր հստակորեն նշվում է հայերի պատմական հայրենիքը, ապա կանադական բանաձևում ներկայացվում են տեղանուններ, և ասվում է, որ հայերիկոտորածը տեղի է ունեցել «Անատոլիայի և Կիլիկիայի վեց նահանգներում»,որտեղ բնակվում էին հայերը։
Այս ձևակերպումը բավականին անհաջող է։
Ա7 Նույն տեղում։
8 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., էջ 29։
9 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., էջ 31։
10 Քոչարյան Վ., Հայոց ցեղասպանությունը միջազգային իրավական փաստաթղթերում, Երևան,2014, էջ 29-30։
ռաջին հերթին «Կիլիկիայի վեց նահանգներ» արտահայտությունը անհասկանալի է, և, բացի այդ, բանաձևում նշվում է «Արևելյան Անատոլիա» տերմինը,ինչը թուլացնում է բանաձևի բովանդակային կողմը։
Չի նշվում Արևմտյան Հայաստան կամ գոնե Օսմանյան կայսրություն, մինչդեռ մեզ համար կարևոր է, որցեղասպանությունը տեղի է ունեցել տվյալ ժողովրդի պատմական հայրենիքում, և նպատակը հայրենազրկումն էր և հայրենիքին տիրանալը, իսկ մերվերջնական նպատակը հայրենիքի նկատմամբ իրավունքների վերականգնումն է։
«Արևելյան Անատոլիան» ոչ միայն աշխարհագրական տերմինաբանության սխալ է, այլև միտումնավոր կատարվող քայլ, որպեսզի ցույց տրվի, որհայերը տեղաբնիկ ժողովուրդ չեն, և խոսքը պարզապես մի մարզի մասին է,որտեղ հայերը ապրել են, և բացի նրանցից՝ ապրել են նաև ուրիշ ժողովուրդներ։
Եթե կեղծ տերմինաբանությամբ ապացուցվի, որ Արևմտյան Հայաստանըհայերի հայրենիքը չի եղել, ապա հայերը հայրենիքի հատուցման պահանջ չենկարող ներկայացնել։
Հարկավոր է ուշադրություն դարձնել այն կետին, որտեղ ասվում է, որ հայազգաբնակչության կոտորածներն ու տեղահանությունը որակվում են որպեսցեղասպանություն՝ համաձայն ոչ միայն Ցեղասպանության հանցագործությանկանխարգելման և պատժի մասին 1948 թ. ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի, այլև «սովորութային միջազգային իրավունքի»։
Փաստորեն՝ բանաձևում փորձ կատարվեցնշելու, որ Օսմանյան կայսրությունում կատարված ոճրագործություններըտվյալ ժամանակահատվածում գոյություն ունեցած միջազգային իրավականնորմերին համապատասխան համարվել են մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն, որը համապատասխանում է ցեղասպանության հանցագործության ժամանակակից ընկալմանը։
Ոչ պակաս կարևոր հանգամանք է այն, թե արդյոք այս բանաձևերում դատապարտվում է Թուրքիայի ժխտողական կեցվածքը, արդյոք պետությունները հանցավոր են տեսնում Թուրքիային ժխտողական քաղաքականության մեջ։
Այս մասին արգենտինական բանաձևում ասվում է. «Ոչնչացման քաղաքականությամբ և մի ազգի ամբողջովին բնաջնջելու մտադրությամբ, հետագայումնաև անցյալի հուշերը ջնջելու մոլեռանդությամբ Թուրքիայի կառավարությունը շատ հեռուն գնաց՝ ցեղասպանությունը և «Հայոց հարցը» հերքելու հարցում»11։
Կանադայի Սենատի բանաձևում նշված է. «Թուրքիայի Հանրապետության կառավարությունը խեղաթյուրում է պատմական փաստերը և ժխտում էհայերի ցեղասպանության փաստը»12։
11 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., էջ 31։
12 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., էջ 30։
Հետաքրքիր հանգամանք է, որ Կանադայի կողմից ընդունված բանաձևում նշվում է, որ հանցագործությունը կատարվել է Արևելյան Անատոլիայում,բայց միևնույն ժամանակ իրենք ընդգծում են, որ դատապարտում են Թուրքիայի ժխտողական քաղաքականությունը։
Հակասությունը հետևյալն է. նշվում էաշխարհագրական սխալ տերմին՝ «Արևելյան Անատոլիա», և դատապարտվում է ժխտողականությունը, մինչդեռ Արևելյան Անատոլիան ինքն արդեն ժխտողականության ատրիբուտներից մեկն է։
Ստացվում է, որ բանաձևը որոշակիորեն կոմպրոմիսային է, և կարելի է ենթադրել, որ այս որոշման ընդունմանժամանակ եղել է և՛ հայկական, և՛ թուրքական համայնքների ազդեցությունը։
Մեզ համար շատ կարևոր է, թե կա արդյոք կոչ՝ ճանաչելու Հայոց ցեղասպանությունը, և շեշտվում է արդյոք Թուրքիայի պատասխանատվության ևհատուցման հարցը։
Նման կոչեր, պատասխանատվության ամրագրում մենքտեսնում ենք Արգենտինայի Սենատի կողմից ընդունված բանաձևում. «Միջազգային հանրությունը ունի պարտք՝ պատասխանատվության ենթարկելուհանցագործներին իրենց արարքների համար, քանի որ դա ցեղասպանությունմիջազգային հանցագործություն է և մարդու իրավունքների խախտում։
Եվրախորհրդարանը, ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովը և մի քանի երկրներ ընդունել են Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու անհրաժեշտությունը՝ այն համարելով անհերքելի պատմական ճշմարտություն։
Պարո՛ն նախագահ, արդարությունը մարդկային արժանապատվության միակ երաշխիքն է,հետևաբար ես խնդրում եմ սույն օրինագծի մեր համատեղ հաստատումը»13։
Կանադայի կողմից ընդունված բանաձևում տեսնում ենք կոչ՝ ուղղվածԿանադայի կառավարությանը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և այն ժխտելու կամ խեղաթյուրելու փորձի դատապարտման մասին. «...Պալատը կոչ էանում Կանադայի կառավարությանը` ճանաչել հայերի ցեղասպանությունը ևդատապարտել պատմական ճշմարտությունը խեղաթյուրելու կամ ժխտելու ամեն մի փորձ, երբ այն կներկայացվի պակաս մեղմ, քան ցեղասպանությունն է,քան մարդկության դեմ կատարված հանցագործությունը»14։
Այստեղ նաև ընդգծված է, որ «հայերի ցեղասպանության մասին հարցի լուծումը կարող է օգնելնաև Հարավային Կովկասի մի շարք հնագույն հակամարտությունների խաղաղ կարգավորմանը»15։
Ընդհանրապես, հարկ է նշել, որ լատինաամերիկյան երկրները համեմատաբար շատ ավելի ազատ են իրենց ձևակերպումներում և շատ ավելի հանգիստ կարողանում են իրերն իրենց անունով կոչել, քան եվրոպական որոշ ե13 Քոչարյան Վ., Հայոց ցեղասպանությունը միջազգային իրավական փաստաթղթերում, Էջ 3132։
14 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., 30-31։
15 Քոչարյան Վ., նշվ. աշխ., էջ 30։
րկրներ։
Սա թերևս պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ նրանք աշխարհագրական մեծ հեռավորության վրա են գտնվում Թուրքիայից և չունեննրանից տնտեսական կամ քաղաքական զգալի կախվածություն։
Ցավոք, պետությունների խորհրդարանների կողմից Հայոց ցեղասպանության փաստի ճանաչումը իր հետ չի բերում որևէ իրավական պարտավորություն Թուրքիայի Հանրապետության համար և կրում է սոսկ փաստի ճանաչման և ամրագրման բնույթ։
Իսկ այն պետություններում, որտեղ օրենքով է ամրագրվել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման փաստը, կամ քրեականացվելեն դրա ժխտման փորձերը, ստեղծվել են ներպետական իրավական նորմեր,այլ ոչ միջազգային, այսինքն՝ այդ օրենքներով սահմանված նորմերը գործումեն միայն տվյալ պետության տարածքում։
Մինչ այժմ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչվել է պետությունների միայնօրենսդիր մարմինների ընդունած բանաձևի միջոցով։
Այսպիսի ճանաչումներիհիմնական «թերությունը» այն է, որ ճանաչումը կատարվում է հաճախ, միայնմեկ մարմնի համաձայնությամբ, իսկ պետական կառավարման մյուս մարմինները` գործադիր, դատական, երբեմն ոչ միայն չեն ընդունում, այլև սխալ ենհամարում այդ ճանաչումները, ինչի արդյունքում առաջանում են լուրջ խնդիրներ ու տարաձայնություններ այդ մարմինների միջև, և ճանաչումն էլ ինքնինդառնում է ոչ լիարժեք և անարդյունավետ։
Ծովինար ՅոլչյանԱՐԳԵՆՏԻՆԱՅԻ ԵՎ ԿԱՆԱԴԱՅԻ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ՀԱՅՈՑՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՃԱՆԱՉՄԱՆ ԵՎ ԴԱՏԱՊԱՐՏՄԱՆ ԲԱՆԱՁԵՎԵՐԻՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆԲանալի բառեր՝ ցեղասպանություն, Հայոց ցեղասպանություն, հանցագործություն, մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն, ժխտողականություն, ճանաչում ։
| Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը տեղի է ունենում հիմնականում պետությունների խորհրդարանական բանաձևերի միջոցով։
Որոշելու համար, թե բանաձևը արդյոք արտահայտում է պատմական իրողությունը, և նրանում տեղ գտած ձևակերպումները որքանով են բխում ցեղասպանության զոհ դարձած ժողովրդի շահերից, սույն հոդվածում համեմատական վերլուծության են ենթարկվել Արգենտինայի և Կանադայի խորհրդարանային բանաձևերի բովանդակության մեջ առավել կարևոր հանգամանքները՝ հանցագործի և զոհի, հանցագործության կատարման ժամանակի, վայրի, ժխտողականության դատապարտման, կատարածի համար պատասխանատվության հարցը և հատուցման խնդիրը։
|
«Ձևակառուցվածք» հասկացությունը առաջին անգամ առաջարկվել էԻ.Պ. Գերասիմովի կողմից [9]։
Գ.Ս. Գանեշինը և այլք «ձևակառուցվածք» հասկացության տակ հասկանում են «…տաքսոնոմիական տարբեր կարգի ռելիեֆիձևեր, որոնք պայմանավորված են ռելիեֆագոյացման ներծին գործոններով`տեկտոնական շարժումներով և կառուցվածքներով, հրաբխային գործընթացներով, մագմատիկ գործընթացներով և այլն»՝ միաժամանակ նշելով, որ «…որպեսկանոն, դրանք չեն հանդիսանում զուտ ներծին ձևեր, քանի որ առաջացման պահից սկսած՝ ենթարկվում են արտածին պրոցեսների ազդեցությանը» [5, էջ 87-88]։
Համաձայն վերը բերված բնորոշման՝ սույն աշխատանքի շրջանակներում ձևակառուցվածք ասելով՝ նկատի ունենք ոչ թե ժամանակակից ռելիեֆի տարրերը,այլ թաղված կամ մասամբ մերկացած երկրաբանական այնպիսի կառուցվածքներ, որոնք կազմում են ժամանակակից ռելիեֆի տարրերի` լեռնաշղթաներ,միջլեռնային գոգավորություններ և այլն, միջուկը կամ երկրաբանական սուբստրատը։
Ելնելով վերը շարադրվածից` բարդ չէ եզրակացնել, որ իսկապես նմանատիպ կառուցվածքային անհամասեռությունների բացահայտումը կարող էնպատակահարմար լինել մասնավորապես օգտակար հանածոների կառուցվածքային տեսանկյունից հեռանկարային հանդիսացող տեղամասերի որոնողական աշխատանքներում։
Այդ մասին են վկայում նաև համապատասխանթեմատիկա ունեցող բազմաթիվ գիտական աշխատանքները [6,7,10,12]։
Գիտական տեսանկյունից մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում ձևակառուցվածքային համեմատական վերլուծության մոտեցմամբ նորագույն տեկտոնական շարժումների՝ որպես երկրաբանական պրոցեսի զարգացման սահմանների գնահատումը երկրակեղևի խորը հորիզոններում։
Միաժամանակերկրակեղևի բյուրեղային հիմքի և նստվածքային շերտի կառուցվածքային տարրերի միջև կապերի բացահայտումը կհանգեցնի ուսումնասիրվող տարածքիժամանակակից ռելիեֆի ձևավորման գործում երկրակեղևի բյուրեղային հիմքիունեցած դերի գնահատման։
Ընդհանրացնելով վերը շարադրվածը՝ նշենք նաև,որ մեր կողմից կիրառված «ձևակառուցվածք» տերմինը, ելնելով բուն բնորոշումից, առավելապես վերաբերում է նստվածքային շերտի կառուցվածքայինտարրերին և այնքան էլ կիրառելի չէ երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի մակերևույթի համար, ուստի վերջիններս կբնորոշենք որպես երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի մակերևույթի կառուցվածքային տարրեր։
Դրան զուգահեռ՝ կընդունենք, որ հետազոտության արդյունքում բացահայտված կապերը կրում են ձևակառուցվածքային բնույթ։
Հոդվածի նպատակն է համեմատական վերլուծությամբ բացահայտելՀայաստանի հյուսիսային ծալքավոր գոտու երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի ևնստվածքային շերտի միջև ձևակառուցվածքային կապերը։
Այդ նպատակով կիրառվել են համալիր երկրաֆիզիկա-երկրաձևաբանական տվյալներ։
Տվյալներիերկրաֆիզիկական մասը Հայաստանի տարածքի երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի մակերևույթի գրավիտացիոն ճշգրտված նոր մոդելն է՝ ստացված ըստ ապարների իրական խտությունների արժեքների [1], իսկ երկրաձևաբանական մասըկազմում է ուսումնասիրվող տարածքի ժամանակակից ռելիեֆի մորֆոմետրիական վերլուծությունները՝ իրականացված համապատասխան մեթոդաբանությամբ, որը մանրամասնորեն ներկայացված է մեր նախորդ աշխատանքներում[13,14]։
Երկրաֆիզիկական և երկրաձևաբանական տվյալների ընտրությունըպայմանավորված է նրանով, որ առաջինները հանդիսանում են առավել նպատակահարմար երկրակեղևի խորքային կառուցվածքի ուսումնասիրություններում, իսկ երկրորդը` մակերևույթի ժամանակակից ռելիեֆի, միաժամանակ դրանք աչքի են ընկնում համադրելիության բարձր աստիճանով, ինչը պայմանավորում է այս երկու ուղղությունների համալիր լայն կիրառությունը։
Նկար 1. Հայաստանի հյուսիսային ծալքավոր գոտու երկրակեղևի նստվածքայինշերտի ձևակառուցվածքների և ինտրուզիվ մարմինների համադրման քարտեզը՝ համալիրգրավիչափական և մորֆոմետրիկ տվյալներով Պայմանական նշաններ – 1. Սևան-Ամասիայի օֆիոլիտային գոտու գերհիմքային ևհիմքային ապարներ, 2. Ապարան-Արզաքանի բյուրեղային հիմքի մերկացած տեղամասեր, 3.Ալավերդի-Բերդի ինտրուզիաների գոտու գրանիտոիդներ, կվարցային դիորիտներ,պլագիոգրանիտներ, 4. Օլիգոցենի գրանիտոիդներ (Փամբակի ինտրուզիաների խումբ), 5.Կավճի հասակի կվարցային մոնցոնիտներ, գրանիտներ, գրանոդիորիտներ, դիորիտներ(Փամբակի ինտրուզիաների խումբ), 6. Պսևդոլեյցիտային, նեֆելինային և հիմքայինսիենիտներ (Փամբակի ինտրուզիաների խումբ), 7. Իզոլոնգեր, 8. Բյուրեղային հիմքիմակերևույթի իզոհիպսեր, 9. Համալիր երկրաբանական կտրվածքներ։
Այսպիսով, վերոնշյալ երկրաֆիզիկա-երկրաձևաբանական տվյալներիհամադրության արդյունքում ստացվել է ուսումնասիրվող տարածքի երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի և նստվածքային շերտի ձևակառուցվածքների համալիր քարտեզը՝ լրացված նշված տարածքում ինտրուզիվ մարմինների տարածման տվյալներով [8], որը ներկայացված է Նկար 1-ում։
Հոդվածում ինտրուզիվմարմինների ապարակազմության և ձևաբանության վերաբերյալ տեղեկությունները վերցված են համապատասխան աշխատանքներից [2,11]։
Վերոնշյալ շերտերի միջև ձևակառուցվածքային կապերի բացահայտմաննպատակով կիրառվել են համալիր կառուցվածքա-երկրաձևաբանական պրոֆիլավորման մեթոդները և ընդհանուր առմամբ անցկացվել են թվով 7 կտրվածքներ, որոնցից 4-ը հատում է կառուցվածքա-տեկտոնական գոտիները դրանցերկարությամբ, իսկ 3-ը` լայնությամբ, որոնք սխեմատիկորեն ներկայացված ենստորև բերված Նկար 2-ում։
Ինչպես երևում է ներկայացված կտրվածքների սխեմայից, ուսումնասիրվող տարածքում երկրակեղևի նստվածքային շերտի և բյուրեղային հիմքի կառուցվածքների միջև ընդհանուր առմամբ հաստատված են ձևակառուցվածքային ուղիղ բնույթի կապեր։
Այդ կապերը արտահայտվում են նշված երկու շերտերի բարձրացած և իջած տեղամասերի գրեթե լիարժեք տարածական համընկումներով։
Այն տեղամասերը, որտեղ բյուրեղային հիմքի մակերևույթը տեղադրված է ծովի մակարդակից ավելի ցածր, իզոլոնգերի դաշտի արժեքները ևսբնութագրվում են ցածր մեծություններով` միջինը մինչև 1.0-1.2 կմ, ինչը հստակորեն արտահայտվում է ինչպես Նկար 1-ում, այնպես էլ Նկար 2-ում։
Միաժամանակ հանդիպում են նաև տեղամասեր, որոնց սահմաններում կարելի է դիտելձևակառուցվածքային հակադարձ բնույթի կապեր։
Այդ կապերը հիմնականումհանդես են գալիս իզոլոնգերի դաշտի բարձր արժեքներով և բյուրեղային հիմքիմակերևույթի համեմատաբար ավելի մեծ խորությունների վրա տեղադրմամբ։
Հատկանշական է այն, որ ձևակառուցվածքային հակադարձ կապերով բնութագրվող գրեթե բոլոր տեղամասերում տարածված են տարբեր կազմի ինտրուզիվմարմիններ։
Նկար 2. Կառուցվածքա-երկրաձևաբանական պրոֆիլների սխեմաՊայմանական նշաններ. 1.- Երկրակեղևի բյուրեղային հիմքիմակերևույթը, 2.- Իզոլոնգերի մակերևույթ, 3.- Ինտրուզիվ մարմիններ։
Հռոմեական թվերով նշված են կտրվածքների հերթական համարները։
Մասնավորապես I-I կտրվածքի վրա, որն անցկացվել է Բավրա-Ամասիա-Գյումրի ուղղությամբ, ձևակառուցվածքային հակադարձ կապեր են նկատվում Ամասիայի տեղամասում, որը, ինչպես հայտնի է, Սևան-Ամասիայիօֆիոլիտային գոտու հյուսիսարևմտյան շարունակությունն է։
Ինտրուզիվմարմինները ներկայացված են գերհիմքային ու հիմքային կազմի պերիդոդիտներով, դունիտներով և գաբրոներով։
Օֆիոլիտային գոտու գերհիմքայինկազմի ինտրուզիվ ապարների ազդեցությունը նկատվում է նաև I-III կտրվածքիվրա, որը ձգվում է Բավրա-Դիլիջան-Ճամբարակ ուղղությամբ և շարունակվելովդեպի հարավ-արևելք՝ ընդգրկում է նաև Սևանի լեռնաշղթայի տեղամասը, որիսահմաններում դիտվում են ձևակառուցվածքային հակադարձ բնույթի կապեր։
Ձևակառուցվածքային հակադարձ բնույթի կապերով աչքի են ընկնումնաև I-II կտրվածքի վրա Բավրա-Ապարան գոտու միջնամասը և VI-VI կտրվածքի վրա Ապարան-Դիլիջան և դրանից դեպի արևելք ընկած տեղամասերը։
Բավրա-Ապարանի և Ապարան-Դիլիջանի գոտիներում ձևակառուցվածքային հակադարձ կապերի հաստատման գործում մեծ դեր են խաղացել Փամբակի խմբիինտրուզիվ մարմինները, որոնք ներկայացված են օլիգոցենի հասակի գրանիտոիդներով (Ապարան-Դիլիջանի գոտում) և կավճի հասակի կվարցային մոնցոնիտներով ու գրանիտներով (Բավրա-Ապարանի գոտի)։
Ինչ վերաբերում էԴիլիջանից արևելք ընկած տեղամասին, ապա այն Ալավերդի-Բերդի ինտրուզիաների գոտու Բերդի խումբը կազմող ինտրուզիաների տարածման գոտին է,որտեղ ինտրուզիվ մարմինները ներկայացված են գրանիտոիդներով, կվարցային դիորիտներով և պլագիոգրանիտներով։
Չարենցավան-Ճամբարակ ձգվածությամբ II-II կտրվածքի վրա նմանատիպ կապերով է առանձնանում Ճամբարակիտեղամասը, որը իր արտահայտումն էր գտել նաև I-III կտրվածքի վրա։
IV-IVկտրվածքի վրա, որն ունի Տաշիր-Իջևան-Բերդ ձգվածություն, ձևակառուցվածքային հակադարձ բնույթի կապեր են հաստատվել Տաշիր-Իջևան գոտու սահմաններում, որտեղ տարածվում են Ալավերդու խումբը կազմող ինտրուզիաները, որոնք իրենց կազմով համադրելի են Բերդի խմբի ինտրուզիաներին։
Վերջին V-V կտրվածքը տարածվում է Ամասիա-Ալավերդի-Նոյեմբերյան ուղղությամբ և աչքի է ընկնում դրա ծայր արևմտյան և արևելյան մասերում ձևակառուցվածքային հակադարձ կապերի հաստատմամբ, դրա պատճառը առաջինիդեպքում Ամասիայի տեղամասի գերհիմքային կազմի ինտրուզիաներն են, իսկերկրորդի պարագայում՝ Ալավերդու խումբը կազմող միջին և թթու կազմիինտրուզիաները։
Ամփոփում. Տարբեր կառուցվածքա-երկրաձևաբանական կտրվածքներիմիջոցով իրականացված վերլուծության արդյունքում պարզվել է, որ երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի և նստվածքային շերտի ձևակառուցվածքների միջևառկա են ինչպես ուղիղ, այնպես էլ հակադարձ բնույթի ձևակառուցվածքայինկապեր։
Ուղիղ բնույթի ձևակառուցվածքային կապերը, մեր կարծիքով, պայմանավորված են առավելապես տեկտոնական բնույթի պրոցեսներով, մասնավորապես մի դեպքում բյուրեղային հիմքի մակերևույթի ծալքավորման հետևանքով նրա վրա գտնվող նստվածքային շերտի համապատասխան բնույթի ձևախախտումներով, մյուս դեպքում բյուրեղային հիմքի առանձին բլոկների ուղղահայաց տեղաշարժումների հետևանքով նստվածքային շերտի բարձրացմամբկամ իջեցմամբ։
Երկրակեղևի մերձմակերևութային շերտերի կառուցվածքի վրախորքային ձևախախտումների ազդեցությունը քննարկված է օտարերկրյա հետազոտողների աշխատանքներում [3,4,15]։
Մասնավորապես Մ.Պ. Բիլլինգսիկողմից առանձնացվում են, այսպես կոչված, ճեղքման ծալքերը (складки скалывания), որոնք առաջանում են սկզբնական հորիզոնական տարածում ունեցողշերտերի ծալքավորման հետևանքով, երբ ուղղահայաց տեղաշարժը իրականացվում է խզվածքաբեկվածքային տեղամասերով, կամ ճկման ծալքերը (складки изгиба), որոնք ձևավորվում են հորիզոնական սեղմման հետևանքով տեղանքի ծալքավորման արդյունքում։
Մեր հետազոտության շրջանակներում վերոնշյալ երկու շերտերի միջևուղիղ բնույթի ձևակառուցվածքային կապերի հիմնավորման համար չպետք էբացառել վերը նշված ծալքավորման տիպերից ոչ մեկը, քանզի ուսումնասիրվողտարածքը աչքի է ընկնում իր ակտիվ երկրադինամիկայով, առաջին հերթին նորագույն տեկտոնական, առավելապես բլոկային շարժումների ինտենսիվությամբ, իսկ ռեգիոնալ տեսակետից տեկտոնական սալերի սահմանային կոլլիզիոն գոտում տեղադրությամբ։
Այսպիսով, Հայաստանի հյուսիսային ծալքավոր գոտու սահմաններումձևակառուցվածքային ուղիղ բնույթի կապերի առկայությունն ընդհանուր առմամբ վկայում է, որ նմանատիպ կապերով աչքի ընկնող տեղամասերումերկրակեղևի նստվածքային շերտի, ինչպես նաև ժամանակակից ռելիեֆիձևաբանության կազմավորումը մեծապես պայմանավորված է երկրակեղևիբյուրեղային հիմքի մակերևույթի կառուցվածքային անհամասեռություններով ևկրում է ժառանգական բնույթ։
Ձևակառուցվածքային հակադարձ բնույթի կապերը դիտվում են առավելապես տարբեր կազմի և ձևի ինտրուզիվ մարմինների տարածման գոտիներում։
Ելնելով ինտրուզիվ մարմինների ներդրման գործընթացի երկրատեկտոնական դասական պատկերացումներից [3]՝ ընդհանրացված կարելի է ներկայացնել, որ ինտրուզիվ մարմինների ներդրումը երկրակեղևի նստվածքայինշերտի մեջ հանգեցնում է վերջինիս ձևախախտման ու մասնավորապես որոշակի բարձրացման, որը բնորոշ է հատկապես գրանիտային կազմի բաթոլիտանման ինտրուզիվ մարմիններին, որոնք լայնորեն տարածվում են հատկապես Ալավերդի-Բերդ ինտրուզիվ գոտում։
Մյուս կողմից՝ ինտրուզիվ մարմինների տարածումը մեծապես ազդում է երկրաֆիզիկական ու առաջին հերթին գրավիտացիոն դաշտերի արժեքների վրա` առաջացնելով այդ դաշտի լոկալ մինիմումներ կամ մաքսիմումներ, շնորհիվ ինտրուզիվ ապարների շրջակա ապարների նկատմամբ խտության տարբերության, ինչն իր հերթին մեծապես ազդումէ երկրակեղևի բյուրեղային հիմքի մակերևույթի գրավիտացիոն մոդելի արժեքների վրա։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 2. Асланян А.Т. Региональная геология Армении. Ереван։
Айпетрат, 1958, 430 с.3. Белоусов В.В. Геотектоника. М.։
Изд. Московского Университета, 1976, 334 с.4. Биллингс М.Н. Структурная геология. М.։
Изд. Иностранной литературы, 1949,горных стран. М.։
Наука, 1975, 275 с. и морфоскульптура). М.։
Наука, 1967, 332 с. М.։
Недра, 1979, 219 с. исследованиях. М.։
Недра, 1970, 296 с.геофизическими методами. Киев։
Наукова думка, 1986, 167 с.Տեղեկություններ հեղինակի մասինՌուդոլֆ Սուրենի Սարգսյան - Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվ. պետականմանկավարժական ինստիտուտ E-mail։
| Հոդվածում քննարկվում են երկրակեղևի համեմատաբար խորքային և մերձմակերևութային շերտերի միջև գոյություն ունեցող ձևակառուցվածքային կապերը։
Աշխատանքի իրականացման համար նախապայման է հանդիսացել վերոնշյալ շերտերի միջև ձևակառուցվածքային կապերի բացահայտմանը ուղղված սահմանափակ քանակությամբ հետազոտությունները, ինչը պայմանավորում է այս ուղղվածության երկրաբանական խնդիրների լուծման հրատապությունը։
|
Շատ լավ է Աստծուն մոտ լինելը: Եվ մոտենալու այլ տարբերակ չկա, քան գիտելիքով լուսավորվելը: Գր. Մագիստրոս Պահլավունի Այսօր ժամանակակից կրթական համակարգում իրականացվող բարեփոխումները և դրանց արդյունքները անընդհատ շահարկվում են: Իհարկե, շատ կարևոր է հետևել ժամանակակից պահանջներին ՝ հետ չմնալով ընդհանուր համաեվրոպական ծրագրերից, բայց այս պարագայում մենք գնահատում ենք ուսուցման և ուսման նպատակը ՝ ազգային կրթությունը, որը, ի դեպ, վերջերս անտեսվել է որոշ դեպքերում. Նշենք, որ հնագույն ժամանակներից ի վեր հայ մտավորականությունը մտահոգված էր հայեցի դաստիարակությամբ և ազգային կրթության խնդիրներով: Այսպիսով, Գրիգոր Մագիստրոսի համար առաջնահերթ խնդիրն էր. «Շատ կրթական սերունդների ջանքերով ստեղծված հայկական հարուստ Արամյան դպրոցը երբեք չպետք է մոռացվի, ընդհակառակը, հայկական դպրոցի ջահը միշտ պետք է միշտ վառ մնա» (7, էջ 263): Այնուհետև մեծ գիտնականը, նախապատվությունը տալով հայ ավանդական դաստիարակությանը ապագա հայ կրթական սերունդների համար, գտնում է, որ այնտեղ պահվում են ստեղծագործական մտքի նվաճումները, որոնք ամուր հիմք կդառնան հայ կրթական ուղու համար գիտության ճիշտ ուղու վրա (7, էջ 291): Այս առումով, մեր կրթական համակարգում մեծ առաջընթաց ենք համարում բարձր հակում ունեցող ավագ դպրոց ունենալը, այս դեպքում ՝ Հառիճավանքի Տրբանջյան խորանը, որի նպատակն է կրթել և կրթել հայ քրիստոնյաներին, ինչպես նաև ապահովել համապարփակ և խորը կրթություն: կրթությունը ապագա հոգեւորականներին դպրոցի մակարդակից: Մենք կփորձենք մեր աշխատանքը տանել երկու ուղղությամբ: Նախ, մենք համեմատելու ենք ժամանակակից և ավանդական, մասնավորապես `10-15-րդ դարերի կրթական իրողությունները և գրաբարի հետ կապված ուսուցման մեթոդները: Ավելին, մենք ընտրել ենք նշված դարերը ՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ X դարից սկսած ՝ գրաբարը դադարել է հասարակության հաղորդակցության լեզուն լինել ՝ անընդհատ մնալով հաղորդակցության լեզուն ՝ Աստծուն և մարդուն: Սա նկատի ունենալով ՝ հին հայերենի ուսուցումը հստակ նպատակ ուներ: Ինչ վերաբերում է ժամանակակից օրերին, դպրոցներում գրաբարի ուսուցումը պայմանավորված է եկեղեցական ծիսակարգի ավանդական լեզվի պահպանմամբ: Փաստորեն, X դարից սկսած ՝ գրաբար հայերենի ուսուցման նպատակներից մեկը ՝ բարեպաշտության ծեսի գրագետ վարքը, մնում է նույնը: Երկրորդ ուղղությունը, որին մենք հետևելու ենք, Գրաբարի դասավանդման իրողությունների համեմատությունն է ժամանակակից գրական արևելահայերենի դասավանդման իրողությունների հետ, ինչը նախադրյալ և աջակցություն կլինի ուսանողների համար գրաբարն ուսումնասիրելիս: Այսպիսով, խորանում ուսուցումն իրականացվում է ավագ դպրոցի մարդասիրական հոսքի ծրագրերին համապատասխան, ներառյալ կարևոր առարկաներ. Սուրբ Գրքի ուսուցում, զգույշ երաժշտություն, երգեցողություն, ավելի խորքային ծրագրով Հայ եկեղեցու պատմություն, Գրաբար , սոլֆեջո Հատկանշական է, որ այստեղ կրթությունը կազմակերպվում և իրականացվում է ըստ միջնադարից ժառանգված ավանդույթների, իհարկե, անտեսելով ժամանակակից կրթական համակարգի իրողությունները: Ի դեպ, միջնադարյան կամ միջնադարյան ասելով, մենք նկատի չունենք հետամնաց, «փոշոտված» ավանդույթներն ու մեթոդները, ընդհակառակը, դրանք ժամանակի կողմից ուսումնասիրված իրողություններ են, որոնք այսօր էլ արդիական են: Ուսումնասիրելով անցյալի հայտնի ուսուցիչների փորձը `անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ դրան, մանավանդ որ« նրանք շատ աշխատանք գտան անելու ինչպես մեր աշխարհում, այնպես էլ արժանի հիշողության մեջ »: Օրինակ ՝ զոհասեղանը գիշերօթիկ դպրոց է և անվճար: Միջնադարյան Հայաստանում օգտագործվում էր կրթության մատչելիությունը (հատկապես տարրական): Օրինակ ՝ Մխիթար Գոշը (ում հետ համաձայն էր Սմբատ Գյունդստաբլը) 1 Դատաստանի գրքում ասում է. «Վարձու երեխային սովորեցնելը պարտադիր չէ ըստ կանոնի» (14, էջ 76-77): Իսկ Սմբատ Գունդստաբլը, լինելով ավելի առաջադեմ, փորձեց իրավական դաշտի միջոցով կարգավորել խոցելի մարդկանց կրթությունը ՝ խթանելով կրթություն փնտրողների հոսքը: «Օրենքը հրամայում է օրենքին ստիպել թույլերին, հոգ տանել նրանց մասին, հետաձգել աշխատանքը, որպեսզի շատերը դիմեն ու հույս դնեն» (14): Ի դեպ, դիմելու և հուսալու վերջին իրողությունը այժմ էլ արդիական է, դա համարյա բոլոր դպրոցների գերակա խնդիրներից է: Այսպիսով, դասընթացը տարրական կամ կամայական չէր, բայց այս ուղղությամբ հատուկ աշխատանքներ կատարվեցին: Նախ և առաջ սկսենք նրանից, որ կրթության նկատմամբ պետական հոգածությունը համարվել է գերակա 1 «Օրենքը կարգադրում է, որ վանականը ընդհանրապես չի վճարվում գիրք կարդալու կամ այլ գիտությունների եկեղեցում սովորելու համար, և տեղին չէ վարձ վերցրեք, ապա դասավանդեք »: Տե՛ս Սմբատ Սպարապետ, Դատաստանագիրք, 76-77: և հովանավորչություն: Օրինակ ՝ Գր. Պահլավունին, մտահոգված այն փաստով, որ աշակերտները հիասթափվել են դպրոցից առաջ, գրել է, որ ժողովրդի ընդհանուր զարգացումը և կրթությունը ավելի հետադարձ կարգով կկարգավորվեր «եթե հայ թագավորները ուշադիր ու ջանասիրաբար մոտենային այս հարցին»: «Արամայական սեռի հպարտության և աննկուն բնույթի և կոշտության խստության համար ես չէի ենթարկվի այդպիսի շարունակական կրթության, կամ, եթե ոչ, պետությանը ՝ պատվի արժանանալու և իմ խոհեմ արհեստը կտրելու դեկորատիվ պալատը »: ) Ուսումնասիրության արդյունավետությունն էլ ավելի բարձրացնելու համար Գր. Պահլավունին, որպես խորը մանկավարժ, իր աշխատություններում ակնարկում է ուսանողների տարիքային առանձնահատկությունների մասին, ըստ որոնց `նա փոխում է իր գրելու ոճը` ուշադրություն դարձնելով նյութի համեմատական պարզությանը, մատչելիությանը և հստակությանը: Ավելին, սա այն դեպքում, երբ Պահլավունին ընդհանրապես դեմ էր մատչելի ուսուցմանը ՝ համարելով այն ծույլին (7, էջ 320): Ի դեպ, մեծ գիտնականը գրել է մի շարք նամակներ ՝ խոսալով հայհոյելով ծույլերին, ինչպիսիք են ՝ «Դեպի իմաստուն փիլիսոփա ՝ ոչ ուղղակիորեն» (ԴԲ), «Դեպի աշակերտ և հպարտ ուսանող» (ԴZ), «Դեպի հոգեբանություն հույս »(ԴZ) և այլն: Անտեսված չէր պարզ և բարդ անցում կատարելու դասավանդման համակարգումը: Օրինակ ՝ առաջին հայ աշխարհիկ գիտնական Գրիգոր Մագիստրոսը (990-1058) իր ուսանողներին Բարսեղ ղ Եղիսեին ուղղված նամակում (Թուղթ XE) բացատրեց բյուզանդական կրթական կենտրոններում ընդունված, այսպես կոչված, ուսումնասիրության համակարգված համակարգը, որը ենթադրում էր չորս -դասավանդման մակարդակի տարբերակ: Այսպիսով, նախ և առաջ քերականությունն օգտագործվում էր համապատասխան օժանդակ թարգմանական գրականության առկայությամբ, երկրորդ ՝ հռետորաբանությունն իր երեք բաժիններով, երրորդ ՝ Պլատոնի և Արիստոտելի ստեղծագործություններում տրված փիլիսոփայության սահմանները, և չորրորդ ՝ Պյութագորասի երկրաչափությունը: «Քանզի քերականությունը թարգմանության հետ միասին ինքնիշխան կերպով ուսումնասիրելու և այս հռետորական երեք հրատարակություններին անսխալ բաժանումով հետևելը և նախապայման է, այնուհետև պարունակել Սահմանաց, պլատոնական և արիստոտելյան և կրկին բարեպաշտ հռետորություն» ( 7) Բայց այս ամենից առաջ օգտագործվեց ուսանողի կանխատեսումը: Սովորողը պետք է ծանոթ լինի Հին և Նոր Կտակարաններին, բանահյուսությանը և հին հունական գրականությանը, որոնք ժամանակի համար նոր պահանջներ էին (7, էջ 312, 322): Փաստորեն, այս դեպքում շեշտադրվեց պարտադիր նախադիտման անհրաժեշտությունը: Օգտագործելով եվրոպական միջնադարյան կրթական համակարգը ՝ Գ. Վարպետը մշակել է նոր ուսումնական ծրագիր ՝ ուսուցումը տեղափոխելով ավելի բարդ, քան համեմատաբար հեշտ հասկանալի առարկաներ ՝ առաջարկելով աստվածաշնչային ուսուցում, դիցաբանություն, հունական դիցաբանության նմուշներ, թվաբանություն, երաժշտություն, երկրաչափություն, աստղագուշակություն: , քերականություն, փիլիսոփայություն, աստվածաբանություն: Նշենք, որ առարկաների թեմատիկ բովանդակությունը կուրորեն չի պատճենվել, պարբերաբար վերանայվել է, անհրաժեշտության դեպքում փոխվել: Փաստորեն, «եթե եվրոպական դպրոցներում քերականության աշակերտներին միանգամից քերականություն էին սովորեցնում, ապա Գ. Վարպետը հանձնարարում է նրանց ավելի հեշտ, հեշտ առարկաներ սովորելուց հետո դասավանդել այս դժվարին, դժվար ընթացքը» (17, էջ 16): Հետագայում Հովհաննես Իմաստասերը (1047-1129) ընդհանրացրեց և համակարգեց ոչ միայն ուսումնական ծրագիրը, այլև առաջարկվող գրականության ցանկը, քանի որ նա «դպրոցը և գիտությունը հարստացրեց երեւույթների և իրողությունների քննության մեթոդով ՝ պնդելով, որ փորձը միանշանակ է» ( 10) , ինչը, իհարկե, մեծ առաջընթաց էր: Դասընթացի ընթացքում առաջնային խնդիրներից մեկը լեզվի մատչելիության խնդիրն էր, որի վերաբերյալ արտահայտվում էին տարբեր, հաճախ հակասական կարծիքներ: Օրինակ ՝ Գր. Պահլավունին կողմ էր բարդ, թել լեզվին, որը բխում էր նրա մանկավարժական հայացքներից: Նախ նա համարեց, որ իր խոսքերը ուղղված են ոչ թե ծույլ ու ծույլ, անգրագետ ընթերցողներին, այլ տեսական մտածողության դրոշմակնիք ունեցող գիտնականներին ՝ ճախրելով գաղափարների ու տեսակետների անսահմանության օդում (7, էջ 282): Գրելու այս ոճի նման, նա նույնպես ծառայում էր որպես խթան ՝ փորձելով հետաքրքրություն առաջացնել սովորելու նկատմամբ: «Անշուշտ նա այնպիսի խորամանկ ոճ արեց, որ ծույլերը կթողնեն իրենց թուլությունը և կփորձեն հասկանալ իրենց ուղղված Նամակը, որում երեւում էր իրենց ուսուցչի հանճարը» (7, էջ 285): Անհրաժեշտ ենք համարում վկայակոչել այնպիսի իրողություններ, որոնք հայ մտավոր մանկավարժների նվաճումներն էին եվրոպականից առաջ: Օրինակ ՝ Գրիգոր Թաթարստանցին (1346-1409), որին նախորդել է բրիտանացի մանկավարժ, փիլիսոփա Johnոն Լոկը (1632 1704), նշել է, որ երեխայի հոգին ծնվում է կարծր ափսեով կամ լվացված մագաղաթով, ինչ էլ որ գրված լինի դրա վրա, նրանք կվերցնի այն Միևնույն ժամանակ, նա անձի ձևավորման գործում չի անտեսել ինչպես ժառանգական, այնպես էլ «բնական», ինչպես նաև ձեռք բերել «շնորհալի» հատկություններ: Թվարկելով միջնադարյան մանկավարժական նվաճումները ՝ մենք չենք կարող անտեսել նրան: Թաթացու առաջարկը. «Հարգեք երեխայի եսը, եղեք հոգատար, բարի, միևնույն ժամանակ ավելորդ համարեց չափազանց քնքշություն կամ ծայրահեղ խստություն ցուցաբերելը ՝ հոգատարություն, հոգատարություն, սեր, անզիջումություն, պահանջկոտություն, հետևողականություն» (12): Անդրադառնալով մեր օրերին `նշենք, որ գրաբարի արդյունավետ ուսուցման համար նախևառաջ հստակեցնում ենք գրաբարի ուսուցման ծրագիրը, որի համար ելակետ ենք համարում ավագ դպրոցում ժամանակակից գրական հայերենի դասավանդման ծրագրի առանձնահատկությունները` առանց ինչը անհնար է պատկերացնել հին հայերենի դասավանդումը: Մենք ավելի քան համոզված ենք, որ ժամանակակից հայոց լեզվի դասընթացին զուգահեռ անհրաժեշտ է անցնել գրաբարի ուսուցումը `ստեղծելով ծրագրային նամակագրություն: Այսպիսով, գրաբարի ուսուցումը նախ և առաջ ենթադրում է նախնական գիտելիքներ հին հայկական հնչյունական համակարգի և ընթերցման կանոնների վերաբերյալ, ապա նաև հղում քերականական իրողությունների ուսուցմանը: Armenianամանակակից հայոց լեզվի ավագ դպրոցում նախատեսվում է հին հայերենի հիմնական գիտելիքներ դասավանդել հումանիտար հոսքի միայն 10-րդ դասարանում. «Գրաբարի գրվածք և արտասանություն», «Գրաբարի երկբարբառ և եռալեզու», «Գրաբար բառապաշար »թեմաները: էջ 10-16): Բացի այդ, ըստ ծրագրի, տարեկան 34 ժամ հատկացվում է օրաբարի դասավանդման համար, շաբաթական մեկ ժամ, և դասավանդման բովանդակությունը վստահվում է ուսուցչին, ով, իր հայեցողությամբ, նախապատվությունների շնորհիվ կկազմի ծրագիրը: Ինչ վերաբերում է նվերին, այստեղ շաբաթական հատկացվում է 4 ժամ, որոնցից առաջին երկուսը տրամադրվում են հիմնական գիտելիքների ներկայացման, հաջորդ երկուսը ՝ ուսումնասիրության համար, և ուսուցումն իրականացվում է Պետրոս Բեդիրյանի «Լեզվի նախնիները» դասագրքով ( տե՛ս 2): Սովորելու արդյունավետությունը բարձրացնելու համար մենք առաջարկում ենք համատեղել գրաբարի և ժամանակակից հայկական ծրագրերը: Այսպիսով, քանի որ ավագ դպրոցի 10-րդ դասարանի ժամանակակից հայոց լեզվի ուսումնական ծրագրում քերականական նյութի մասին հղում չկա, այս դասարանի ժամանակակից «հին հայերենի» ծրագրային ընդհանրությունը չի կարող ստեղծվել: Գրաբարի քերականական իրողություններ դասավանդելիս պետք է ապավինել ցածր դասարաններում ստացված գիտելիքներին: Փաստորեն, այս ժամանակահատվածը կարող ենք օգտագործել ՝ սովորելու գրաբար հայերեն գոյականի ՝ բաղաձայնի և բաղաձայնի քերականական կարգը: Եվ արդեն 11-րդ դասարանի առաջին կիսամյակում 24 ժամ () 1 հատ հատկացված է վերոնշյալ քերականական կատեգորիաների կրկնության համար, որոնք զուգահեռաբար կարող ենք տրամադրել `համապատասխան գրաբարյան իրողություններն ամրապնդելու համար: Նույնը կարելի է անել խոնարհության համակարգը սովորեցնելիս: Այսպիսով, 11-րդ դասարանի երկրորդ կիսամյակում մենք առաջարկում ենք անդրադառնալ հին հայերենի հոլովման համակարգին, և արդեն 11-րդ դասարանի առաջին կիսամյակի երկրորդ կեսից մինչ դրա կրկնությունն ու համախմբումը, մանավանդ որ 22 ժամվա ընթացքում առաջին կիսամյակը և 10 ժամ երկրորդ կիսամյակում անդեմ, ինչպես նաև ողջունում են արտահայտությունն ու արտահայտությունը: 11-րդ դասարանի երկրորդ կիսամյակում առաջարկում ենք գոյականի մասերից հղում կատարել ածականին, տարվան և դերանունին, որի կրկնության և ամրապնդման համար, հաջորդ 12-րդ դասարանում, ժամանակակից հայկական ծրագիրը նախատեսում է 6 ժամ, և 12-րդ դասարանի սկզբի համար նախատեսում ենք մակաբր դասավանդել: Ինչ վերաբերում է նախդիրներին, հաշվի առնելով վերջիններիս ֆունկցիոնալ դժվարությունը, առաջարկում ենք ամբողջ ընթացքում դասավանդել դրանց դասավանդումը ՝ սկսած 10-րդ դասարանից, յուրաքանչյուր նախաբան անցնելով առանձին, իհարկե ամրապնդելով այն անընդհատ կրկնությամբ: Ինչ վերաբերում է 1 ծրագրի իրողություններին, մենք ժամանակի վերաբերյալ տեղեկատվությունը վերցրել ենք Հառիճավանքի զոհասեղանի ժամանակակից հայերենի ուսումնական ծրագրերից: Նրանք ավելի նախընտրելի են համարում դրանք որպես խոսքի մաս ուսումնասիրել 12-րդ դասարանի երկրորդ կեսին, երբ հայկական ժամանակակից ուսումնական պլանը բազմիցս անդրադառնում է կապի բառին: Այսպիսով, եկեք ներկայացնենք վերը նշվածը աղյուսակով: Աղյուսակ 1 Գրաբարը ժամանակակից: տեսակները, բաղաձայնը, բաղաձայնը, համարի բայը, բայի ձևերը: Սեզոններ ժամանակների ածականներ, տարի, դերանուն, շփման դասարան XI կիսամյակ X II կիսամյակ XI I կիսամյակ: տեսակներ, հանգ, հանգ, թիվ: անդեմ ձևեր, բայեր և ժամանակներ: տեսակները, բաղաձայնը, բաղաձայնը, համարը (կրկնությունը) բայը, բայի բայերը: ժամանակներ և ժամանակներ (կրկնում) XII I տերմին XI II տերմին ածական, տարի, դերանուն, տարի, դերանուն (կրկնություն) մակադրական, նախածանց, նախաբանի XII II տերմին. Գրաբար և հայերեն խնդիրներ ուսուցանելու համար կան առանձնահատկություններ, որոնք արժանի են ուշադրության , Առաջարկվում է նախ այն, որ հին հայերենը մեռած գրական լեզու է, բայց այն հասարակության համար որպես հաղորդակցման միջոց չի ծառայում: Այս պարագայում ուսուցման հիմնական նպատակը լեզուն տիրապետելն է, ոչ թե որպես հաղորդակցության միջոց, այլ որպես եկեղեցական ծիսակատարություն ճշգրիտ անցկացնելու, տեքստերը կարդալու և հասկանալու միջոց: Փաստորեն, եթե ավագ դպրոցի հումանիտար հոսքում Գրաբարի մասին գիտելիքների փոխանցումը նպատակաուղղված է ժամանակակից հայերենի յուրացումը ավելի հեշտ և հիմնավորված դարձնելուն, ապա զգույշ զոհասեղանի առաջատար նպատակը այլ է: Գրաբարի ուսուցումն ավելի իմաստալից դարձնելու համար մենք առաջարկում ենք ընտրել գործնական տեքստեր յուրաքանչյուր դասարանի աստվածաշնչային դասընթացից և բնօրինակ երաժշտական ժանրերից: Այսպիսով, 10-րդ դասարանում Սուրբ Գրքի ուսուցումը սկսվում է Ավետարանից: Որպես օրիգինալ ընթերցանության և գործնական վարժությունների նյութ, մենք առաջարկում ենք վերցնել համապատասխան հատվածը ՝ նույն վածը, որը վերաբերում է զգույշ երգեցողությանը: Ի դեպ, այս մեթոդական գյուտը օգտագործվել է դեռ 13-րդ դարից: Քերականական նյութի ուսուցումն ավելի հիմնավորված դարձնելու համար Հովհաննես Երզնկացին, իր քերականական մեկնաբանություններից բացի, գրելով իր դասագիրքը, օգտագործեց նաև պատմության, հռետորաբանության, քերականության, փիլիսոփայության և այլ գիտությունների վերաբերյալ գրքեր ՝ ստեղծելով միջառարկայական կապ: Ինչպես հիմա, հին ժամանակներում ոչ պակաս ուշադրություն էր դարձվում ուսուցման մեթոդներին: Այսպիսով «Բավական չէ միայն գիտելիք ունենալը, անհրաժեշտ է իմանալ ուսուցման եղանակը, այլապես քիչ է գործելու, թե ոչ» (9, էջ 70): Անդրադառնալով դասավանդման մեթոդներին `նախ նշենք, որ մենք օգտագործում և գնահատում ենք ինչպես ժամանակակից ինտերակտիվ, այնպես էլ ավանդական մեթոդներ, որոնցից հրաժարվելը, կարծում ենք, ճիշտ չի լինի: Օրինակ, Տ. Juուհարյանը, չժխտելով նորարարության մեծությունն ու կարևորությունը մանկավարժության զարգացման ոլորտում, նշեց. «Ավանդույթը, եթե զերծ չէ հնությունից, կարեւոր է գիտության առաջընթացի համար: Ueշմարիտ ավանդապաշտությունը նույնպես մեծ դեր ունի մեթոդական և մանկավարժական մտքի զարգացման գործում »(17, էջ 241): Այս առումով անհրաժեշտ է որոշել, թե որ թեման է ավելի նպատակահարմար, ավելի հեշտ է դասավանդվում, և այդ դեպքում ուսումնասիրությունն ավելի խորը հիմք կունենա: Ավելին, հնագույն ժամանակներից ուսուցումն իրականացվում էր տարբեր հնարքներով և մեթոդներով. Դասախոսություն, անհատական աշխատանք, հարցեր, զրույց-բանավեճեր, մրցույթ, տնային առաջադրանքներ, տնային առաջադրանքներ, գրքերի աշխատանք, քննարկում և այլն, որոնք այսօր էլ արդիական են, նրանց դերը և կարևորությունը ժամանակակից կրթական համակարգում: Այսպիսով, Եսայիա Նչեցին, տեսնելով բայական մասի դժվարությունը, իր «Քերականության վերլուծություն» աշխատությանը սեղան կցեց: Նչեցու առաջարկած աղյուսակի մեթոդը շատ արդյունավետ է այսօր, օրինակ ՝ բայերի հոլովումն ըստ հիմքերի (նշիր պարզ ժամանակները) կարող է ներկայացվել աղյուսակի տեսքով: Աղյուսակ 2 Present Present Past Perfect Present Limit 1. ներկա 2. անցյալ անկատար I դասի անցյալի հրամայական 1 .Պայմանական հրամայական Սահմանափակել 1. անցյալ կատարյալԳերադաս II անցյալի հրամայական 1. բնօրինակ (ներկա) 2. Ածական (վաղվա) աղյուսակը կարող է ներկայացնել գրաբարի և արդի հայերենի հոլովման համակարգերը ՝ հիմնվելով համեմատություն-համեմատության մեթոդի վրա: Old ArmenianBoundary1.present2.perfect անկատար 3. past perfect Դեպարտամենտ I վաղը, II վաղը Imperative1. օրիգինալ (ներկա) 2. համոզիչ (վաղը) 3. արգելակիչ հրամայական աղյուսակ 3 Modern ArmenianBorder1.current2.perfect imperfect3.past perfect4. վաղը 5. վաղ անցյալ 6. Ինչ վերաբերում է ժամանակակից մեթոդներին, ապա մենք արդյունավետ ենք համարում պրիզմայի կամ խմբավորման մեթոդի օգտագործումը Grabar- ի առաջխաղացման մեջ, իմաստը հասկանալու փուլում `Վենի դիագրամ կոչվող մեթոդը` ինտերակտիվ նշանների համակարգ, իսկ կշռման դեպքում ` խորանարդի մեթոդ: Որպես օրինակ, եկեք խոսենք վերը նշված մեթոդներից երկուսի մասին: Venigram- ը երկու իրողությունների համադրված ուսուցում է `նմանության և տարբերության հետ, օրինակ` տեսահոլովակները դասավանդելիս ժամանակակից հայ-հին հայկական իրողությունները համեմատելը կարող է ներկայացվել հետևյալ կերպ. Կենտրոնում խաչմերուկային հատված ունեցող շրջաններում մենք գրում ենք գրաբարում և ժամանակակից հայերենում, այնուհետև համապատասխան բաժիններում նշել յուրաքանչյուր առանձնահատկությունից յուրաքանչյուրը, որից հետո մենք ընդգծում ենք ընդհանրությունները, օրինակ (ուղղակի, անցումային, հավաստի, բացառիկ, գործնական) Հատկորոշիչ 6 հոմոսեքսուալ, անցումային, ճշմարտանման ուղղակի, սեռական, գործնական, անփոփոխ) հայկական գրաբարդարի ընդհանրությունները: Այս առումով նպատակահարմար ենք համարում օգտագործել ինտերակտիվ նշանների համակարգված մեթոդը, որն ավելի նպատակահարմար է օգտագործել իմաստի ընկալման մեջ: Այսպիսով, նոր նյութը կարդալիս սովորողը նշում է իր իմացածը (V), նորությունները (+), հակառակ իր իմացածի (-), անհասկանալի իրողություններին (?), Հետաքրքիրին (), քննարկվելիք հարցերին (!) համապատասխան նշաններ: Օրինակ, վերցրեք XVI դասը: «Հոր միածինը…» Հոր միածինը և նրա հետ փառավոր լույսը, ձայներ լսվեցին ավազաքարի մեջ: Տեսնելով մեծ հայրապետ Գրիգորիի ծնունդը ՝ նա ասաց թագավորին, որը հավատում էր ուրախությանը: Եկեք կառուցենք լույսի սուրբ խորանը, քանի որ Հայաստանում լույս է շողացել մեզ վրա (2, էջ 54): Ուսանողական վարկանիշային աղյուսակում կազմված է մոտ 4 kunena.Aghyusak տեսքը նման է Հոր batsarakani dzevehognakihaytsakannuni դեռ չի հաստատում սէփականատիրոջ կողմից verjavorutyun.dzaynk (զ) dzaynsej վերջին կատարյալ dzeveInchunakhadaslratsman vrachi դնում znakhdiresurbzkhorann lusoydzaynk hnchetsinkapaktsutyanmej dzaynk-epetk endunelorpes haytsakanend է մնալ smanakhdrayinkaruytsnereantsyal derbayihet առարկայի սեռական tesealzloys է մեծ - պապիկ Գրիգորին և ետ `Սանդարայի կողմնակից բառերը կարելի է տեսնել այստեղ որպես հոմանիշներ, այն այստեղ օգտագործվում է որպես« պատճառահետեւանքային բայ »: Գաղտնիք չէ, որ որոշ դեպքերում ժամանակին չտված հարցերը մոռացվում են, և այս մեթոդի շնորհիվ մեկը կարող է ստանալ այն հարցերի պատասխանները, որոնք առաջացել են ընթերցանության ժամանակ: Ամփոփելով մեր նյութը `նշենք, որ մենք համաձայն ենք այն տեսակետի հետ, որ կրթական գործընթացը անընդհատ փոփոխվող, զարգացող երեւույթ է, որը զուգահեռ է ժամանակի պահանջներին, պահանջում է ստեղծագործական մոտեցում, բացառիկ տալ հնարավոր չէ արժեք ցանկացած մեթոդի համար ՝ անտեսելով ուրիշներին: Յուրաքանչյուր մասնագետ, ըստ լսարանի կարողությունների, նրանց փորձի և վերապատրաստման, անցկացնում է դասը ՝ փորձելով տալ հնարավորինս բարձր արդյունքներ: Ի վերջո, մանկավարժությունը պետք է մտահոգվի հենց սկզբից արդյունավետ ուսուցման հնարավորություններով: Փորձագետների որոնումներն այս դեպքում անխուսափելի են, նույնիսկ շատ անհրաժեշտ և առաջարկված: Գրականություն 1. Առաքելյան Ա.Գ., Հայ ժողովրդի մտավոր մշակույթի զարգացման պատմություն, Երեւան, Հայպետհրատ, 1959, 724 էջ: 2. Բեդիրյան Հ.Գ., Նախնիների լեզու, Ս. Էջմիածին, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, 2006, 210 էջ: 3. Gary W. և ուրիշներ, Modernամանակակից մանկավարժական մեթոդներ, Մասնագիտական կրթություն և մասնագիտական զարգացում: Ձեռնարկ մանկավարժների և կրթության կազմակերպիչների համար, Երևան, IREX, «Նոյյան Տապան» տպարան, 2005, 404 էջ: 4. Գյուլբուդաղյան Ս.Վ., Հայոց լեզվի մեթոդիկա, Երեւան, Երեւանի համալսարանի հրատարակչություն, 1978, 325 էջ: 5. Եզեկյան Լ., Սարգսյան Ա., Սաքապետոյան Ռ., Հայոց լեզու, ավագ դպրոցի ընդհանուր և բնական գիտությունների և մաթեմատիկայի հոսքի 11-րդ դասարանի դասագիրք, Երևան, «Տիգրան Մեծ» հրատ., 2009, 223 էջ: 6. Եզեկյան Լ., Սարգսյան Ա., Սաքապետոյան Ռ., Հայոց լեզու, ավագ դպրոցի մարդասիրական հոսքի 10-րդ դասարանի դասագիրք, Երեւան, «Մակմիլան-Հայաստան», 2009, 91 էջ: · AláõÝ¿áõÃÇõÝÁ, Èáë ²Ý ÁñÍ »ëë,« Al your »հրատարակչություն, 1987, 387 էջ: 8. Հայ մշակույթի հայտնի դեմքեր, V-XVIII դդ., Երեւան, Երեւանի համալսարանի հրատարակչություն, 1976, 590 էջ: 9. Հայ եկեղեցու հայրեր, հ. Ե., Ադիրանապոլիսի Պողոս Պատրիարք, Ուսումնական թանգարան (18-19-րդ դարեր), Սուրբ Էջմիածին, «Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին» հրատարակչություն, 2009, 403 էջ: 10. Հայ ժողովրդի պատմություն, հատոր III, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1976, 1023 էջ: 11. Սարգսյան Ա., Հայոց լեզվի ուսուցչի ձեռնարկ, 10-12-րդ դասարանների ընդհանուր բնական-մաթեմատիկական հոսքեր, Երեւան, «Մակմիլան-Արմենիա» հրատարակչություն, 2009, 91 էջ: 12. Սիմոնյան J.., Հայ մանկավարժության պատմություն, Երեւան, «Մանկավարժ» հրատարակչություն, 2006, 263 էջ: 13. Սուրբ Հովհան Ոսկեբերան, reesառերի ընտրություն, Ընդհանուր եկեղեցու հայրեր, հ. Գ, Սուրբ Էջմիածին, «Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին» հրատարակչություն, 2009, 223 էջ: 14. Մխիթար Գոշ, Դատաստանի գիրք, Երեւան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1975, 642 էջ: 15. Վարդումյան Ս., Հարությունյան Լ., Agաղինյան Ն., Վարելլա Գ., Համահեղինակ ՝ Աբորդո Ե., Modernամանակակից մանկավարժական մոտեցումներ: Տեսություններ, մեթոդներ, գնահատում, Ձեռնարկ ուսուցիչների և ուսանողների համար, Երևան, IREX, 2003, 404 էջ: 16. Տեր - Գրիգորյան Ա., Ե., Հայոց լեզվի մեթոդիկա, Երեւան, «Լույս» հրատարակչություն, 1980, 563 էջ: 17. haուհարյան Թ., Հայոց լեզվի մեթոդիկա, Գիրք 1, Երեւան, «Լույս» հրատարակչություն, 1978, 258 էջ: Տեղեկություններ հեղինակի ՝ Աստղիկ Հրաչի Հայրապետյանի մասին - մի բան: գիտնականի թեկնածու, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի ինստիտուտ, էլ. ։
| Այս աշխատանքում փորձել ենք անդրադառնալ նախ ժամանակակից և ավանդական՝ մասնավորապես 10-15-րդ դարերի կրթական իրողություններին ու գրաբարին առնչվող դասավանդման մեթոդներին, մանավանդ որ 10-րդ դարից սկսյալ գրաբարը, այլևս դադարելով հասարակության հաղորդակցման լեզու լինելուց, ունեցել է դասավանդման հստակ նպատակային ուղղվածություն։
|
Գիտ. ղեկավար՝ տ.գ.թ., պրոֆ. Ա. Սարիբեկյան նպատակնՀՀառկավիճակը,աշխատաշուկայումմարտահրավերները։
ՀՀ աշխատաշուկան գտնվում է անընդհատ ձևավորմանփուլում։
Այն, գտնվելով տեղեկատվական անհամաչափություններիէական ազդեցության տակ, դեռևս գտնվում է անհավասարակշիռվիճակում։
Չնայած այն հանգամանքին, որ վերջին տարիներիննկատվել են որոշակի բարելավման միտումներ, աշխատաշուկայումդեռևս առկա են պահանջարկի և առաջարկի միջև ծավալային ևկառուցվածքայինանհամապատասխանություններ։
Գործազրկության ընդհանուր բարձր մակարդակն էլ ավելի էդժվարեցնում աշխատանքի շուկա հիմնականում առաջին անգամմուտք գործող անձանց համար եկամտաբեր աշխատանք գտնելը`զգալիորեն ավելացնելովգործազրկությանհարաբերական ռիսկը։
Այս հանգամանքն էլ ավելի է կարևորումուղղորդվածդերը։
Երիտասարդների զբաղվածության խթանման անհրաժեշտությունըպայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով.1. երիտասարդների՝գործելուդժվարությունները, մասնավորապես՝ մի կողմից տնտեսականբարձրցնցումների արդյունքում աշխատանքիհավանականությունը,ուփորձառության պակասի արդյունքում աշխատաշուկա մուտքգործելու բարդությունները,2. պասիվ՝ զբաղվածությունից դուրս, երիտասարդությունը երկրումառաջացնում է շոշափելի տնտեսական ծախսեր. որպես ակտիվ ևհարաբերականորեն բարձր կրթական հենք ունեցող աշխատուժ՝այս թիրախային խումբն աշխատաշուկայում չի իրացվում, ինչն իրմեջ կրում է միգրացիայի, ներսերունդային աղքատության ևսոցիալական մեկուսացման էական ռիսկեր, քաղաքականությաներիտասարդներիկորստիհմտություններիզբաղվածությանմյուսկողմից՝աշխատաշուկամուտքորոշակի երկրներում։
ՀամաձայնԱշխատանքիտվյալներով,էսոցիալականանդամմակարդակըերկրներումկազմում3. երիտասարդների շրջանում զբաղվածության ցածր մակարդակըմեծացնումծախսերը՝ պայմանավորվածսոցիալական բախումների, բռնության և հանցագործության աճիհնարավորություններով։
Ներկայումս աշխարհում երիտասարդների զբաղվածությանապահովման խնդիրը ռազմավարական մարտահրավեր է։
Երիտասարդների1 զբաղվածության խնդիրը՝ տարաբնույթդրսևորումներով այսօր լայն քննարկման առարկա է աշխարհի գրեթեմիջազգայինբոլորկազմակերպության (ԱՄԿ) կողմից կատարված գնահատականների,աշխարհում երիտասարդների գործազրկության բարձր մակարդակըկշարունակի պահպանվել մինչև 2018թ2, իսկ ԱՊՀ երկրների գծովնույնանուն ցուցանիշը կանխատեսվել է որպես կայուն չնվազող3։
Եվրահանձնաժողովիերիտասարդներիզբաղվածությանն առնչվող պաշտոնական նյութում նշվում է, որերիտասարդների գործազրկության միտումներն ահազանգող են ևԵվրամիությաներիտասարդներիգործազրկության22.8 տոկոս4։
Երիտասարդների գործազրկության մակարդակը ԵՄ-ում շուրջ երկուանգամ գերազանցում է ընդհանուր գործազրկության մակարդակը5։
2014թ.զեկույցում6 նշվում է, որ ճգնաժամից հետո, երիտասարդներիզբաղվածության միտումների վերականգնումը դեռ էապես ճնշված է.2013թ.-ին աշխարհում գրանցվել է 74.5 մլն. գործազուրկ երիտասարդ,ինչը շուրջ 1 միլիոնով ավելի է, քան 2012թ.-ի միևնույն ցուցանիշը։
Երիտասարդների համաշխարհային գործազրկության մակարդակը13.1% է, ինչը շուրջ 3 անգամ գերազանցում է մեծահասակներիգործազրկությանպատմականմակարդակը՝առավելագույնին։
1http։
//www.un.org/esa/socdev/documents/youth/fact-sheets/youth-definition.pdfhttp։
//www.ilo.org/global/research/global-reports/global-employment3 ILO, Trends Econometric Models, April 2012 - http։
//www.ilo.org/global/research/global4 European Commission, Youth employment։
overview of EU measures, Brussels, 8 May2014 - http։
//europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-338_en.htm?locale=enhttp։
//ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=89&langId=en&newsId=2030&furtherNews=yes6 Global Employment Trends 2014։
The risk of a jobless recovery, ILO report, January 2014.կազմակերպությանԱշխատանքիհասելովիրէմիջազգային շարքկրթականոչչբավարարողեն՝որևմասնագիտականորակներիսոցիալ-տնտեսականորակիկողմնորոշման արդյունավետնրանցպահանջներըԶարգացող տնտեսություններում, այդ թվում՝ ՀայաստանիՀանրապետությունում, խնդիրը առավել սուր է՝ պայմանավորված նաևխիստերիտասարդներիմիսահմանափակումներով՝բարենպաստմիտումներով, աշխատաշուկայում առաջարկի և պահանջարկի էականշեղումներով, աշխատուժի պասիվ վերարտադրությամբ՝ սոցիալական,մշակութայինանընդհատվերականգնմանն ուղղված լուծումների ոչ բավարար մակարդակով, ոչֆորմալ զբաղվածության առկայությամբ և այլն։
Նշված գործոններիպայմաններում ՀՀ աշխատաշուկայում երիտասարդների շրջանումառավելապես առկա են երկարաժամկետ գործազրկության ևմիգրացիայի ռիսկեր։
ՀՀ աշխատաշուկայի վերլուծությունը7 ցույց է տալիս, որերիտասարդներն առավել անմրցունակհիմնականումպահանջներինպայմանավորվածաշխատաշուկայիմասնագիտությանչհամապատասխանողընտրությամբ,մասնագիտականհամակարգիբացակայությամբ,հմտությունների, փորձի պակասով,գործատուիմասնագիտականորակավորմամբ, ոչ ֆորմալ զբաղվածության կայուն առկայությամբ ուայլ գործոններով։
2008-2014թ.թ.զբաղվածության մակարդակի ուղղությամբ արձանագրվել է աճ8,2015թ.-ից սկսած նկատվում է ինչպես զբաղվածության ընդհանուրմակարդակի, այնպեսզբաղվածությանմակարդակիՀայաստանումկայուներիտասարդների զբաղվածության մակարդակը զգալիորեն զիջում էզբաղվածության ընդհանուր մակարդակին։
Այս փաստի մասինվկայում է զբաղվածների ընդհանուր թվի մեջ երիտասարդների փոքրտեսակարար կշիռը։
Համաձայն աշխատաշուկայի հետազոտության9,վերջին երեք տարիներին երիտասարդների տեսակարար կշիռը՝զբաղված բնակչության կազմում, չի գերազանցել 8.5 տոկոսը, ինչը՝հաշվի առնելով բնակչության տարիքային կառուցվածքը, շոշափելիցածր ցուցանիշ է։
7 http։
//www.armstat.am/file/article/rep_ashx_09a_800.pdf 8http։
//armstat.am/am/?nid=126&id=08016&submit=%D5%93%D5%B6%D5%BF%D6%80% 9ՀՀ ԱՎԾ, Աշխատաշուկայիհետազոտություն, Վիճակագրական տարեգիրք՝http։
//www.armstat.am/file/doc/99499388.pdf էլնվազմաներիտասարդներիմիտում։
հանգամանքին,Չնայածայն Հատկանշական է, որ երիտասարդ զբաղվածների տեսակարարկշիռը զբաղվածների ընդհանուր թվի մեջ 2008-2016թ.թ. դրսևորում էկայուն նվազման միտում` 1 տոկոսային կետի չափով։
Դիտարկելով2008-2016թ.թ. ընդամենը զբաղվածության հետ՝ 15-19 և 20-24տարեկան զբաղվածների հաշվարկված կորելացիայի գործակիցը 0.27է, 15-19 և 25-29 տարեկաններինը` 0.87, 20-24 և 25-29տարեկաններինը` 0.31։
Միևնույն ժամանակ, ընդամենը զբաղվածներիառնչությամբ 15-19 տարեկան զբաղվածների կորելացիան կազմել է0.8, 20-24 տարեկաններինը` 0.59, 25-29 տարեկաններինը` 0.72։
Անհրաժեշտ է նկատել, որ էապես ցածր կորելացիա է գրանցվել 15-19և 20-24, 20-24 և 25-29 տարեկան զբաղվածների զույգերում, ինչըվկայում է այն մասին, որ այս տարիքային խմբերի երիտասարդներիթիվը և զբաղվածների ընդհանուր թիվը փոփոխվել են ոչհամամասնորեն։
Ընդամենը զբաղվածության հետ ամենաբարձրկորելացիան հաշվարկվել է 15-19 տարեկանների խմբի համար։
Այսինքն` ընդամենը զբաղվածության ցուցանիշի փոփոխմանը առավելհամաչափ են փոփոխվում այս խմբի ցուցանիշները։
Ընդամենըզբաղվածության հետ առավել խնդրահարույց է 20-2410 տարիքայինխումբը` ամենացածր կորելացիայի գործակցով։
Վերոնշյալ պատկերը փաստում է, որ առաջնային խնդիրներից էշարունակում մնալ երիտասարդների զբաղվածության խթանումը, ինչիարդյունավետ լուծումները պատճառահետևանքային համակարգայինազդեցությունշրջանումժողովրդագրական11, միգրացիոն, կրթական և, վերջին հաշվով, երկրիմակրոտնտեսական դրական զարգացումների վրա։
Աշխատաշուկայի վիճակագրական պատկերի վերլուծությունիցզատ,զբաղվածությանհիմնախնդիրներիտեսանկյունից հետաքրքական են նաև ինչպես վերջիններիս շրջանումխմբայինիրականացվածերիտասարդներիերիտասարդներիկունենանհարցումների12,ֆոկուս10Ա. Ասլանյան, փորձագետ, UNFPA-Աշխատաշուկայում անմրցունակ երիտասարդներիզբաղվածության խթանման լուծումները Հայաստանի Հանրապետությունում, 2014թ.11 Տե՛ս http։
//armstat.am/am/?module=publications&mid=6&id=184712 Անի Ասլանյան, հետազոտության մարզային համակարգող. «ՀՀ աշխատաշուկայումզբաղվածության և կրթության փոխադարձ կապի հիմնախնդիրների վերհանում ևուսումնասիրություն» հետազոտություն 2016թ, ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալականհետազոտությունների ազգային ինստիտուտ (այսուհետ՝ Ազգային ինստիտուտ), գործատուներիխզումներըերիտասարդներիհետազոտությունների13, այնպեսէլշրջանումիրականացված հարցման արդյունքները14։
Իրականացված հարցումների արդյունքում վեր են հանվելկրթություն-աշխատաշուկա կապի, աշխատաշուկայում առաջարկի ևմիջևպահանջարկիառկապայմանավորողմարտահրավերները։
մարտահրավերըԱռաջինշրջանումմասնագիտությամբ չաշխատելն է։
Աշխատող երիտասարդների 29%-ընշել է, որ իրենց կողմից ստացած մասնագիտական կրթությունը ոչմիշտ է համապատասխանում մասնագիտությանը համապատասխանաշխատանքի պահանջներին։
Մասնագիտությամբ աշխատել ենաշխատող երիտասարդների 7.9%-ը։
Երիտասարդները նշել են նաևմասնագիտական աշխատանք գտնելու, իրենց կարծիքով, հիմնականխոչընդոտները։
Նրանց կարծիքով, մասնագիտական աշխատանքգտնելու հիմնական խոչընդոտ կարող ենլինել մի կողմիցաշխատաշուկայում ցածր պահանջարկը, մյուս կողմից՝ ցածրմասնագիտական գիտելիքները։
Ինչ խոսք, գովելի է ուսանողներիկողմից նման ինքնագիտակցումը, սակայն, համադրելով կրթականբաղադրիչների՝ նրանց կողմից կատարված գնահատումը, վստահորենկարելի է նշել, որ այդ խոչընդոտներից երկրորդը կարելի էհիմնականում վերացնել, եթե կրթական հաստատություններումուսանողների գործնական կարողություններն ու հմտություններըմեծացնելուգործնականաշխատանքների և պրակտիկաների անցկացման բաղադրիչներիդերը։
կողմիցԼուրջերիտասարդընդունելուտրամադրվածությունը։
Շուրջ երեք հազար գործատուների շրջանումիրականացված հարցման արդյունքում գործատուների 31.9%-ն էցանկություն հայտնել առաջիկա երեք տարիների ընթացքումաշխատանքի ընդունել երիտասարդ մասնագետների։
Զարմանալիփաստ է հանդիսանում նաև այն, որ գործատուների գերակշիռ մասըթափուր աշխատատեղերը ցանկություն ունի լրացնել որակավորում13 Անի Ասլանյան, հետազոտության համակարգող. «Ժողովրդագրական տեսանկյունիցերիտասարդների զբաղվածության հիմնախնդիրների բացահայտում» հետազոտություն2016թ., Ազգային ինստիտուտ 14 Անի Ասլանյան, հարցազրուցավար. «ՀՀ աշխատաշուկայում զբաղվածության ևկրթության փոխադարձ կապի հիմնախնդիրների վերհանում և ուսումնասիրություն»հետազոտություն 2016թ, Ազգային ինստիտուտնաև գործատուներիմարտահրավերէմասնագետներիննպատակովավելիուժեղացվենաշխատանքի լրացմանչունեցող մասնագետներով։
Թափուր աշխատատեղերիլրացնելհամար գործատուների 54.3%-ը պատրաստէ եղելչունեցող աշխատակիցներով, իսկ բարձրագույնորակավորումկրթություն ունեցող մասնագետների կարիք են ունեցել գործատուների21.8%-ը։
Կարևոր մարտահրավեր է նաև ակնկալվող աշխատավարձերիդրույքաչափերի վերաբերյալ գործատուների և աշխատակիցներիունեցած կարծիքների տարբերությունը։
Ուսանողների շրջանումիրականացված հարցման և ֆոկուս խմբային հետազոտության(հարցումն անց է կացվել ՀՀ բուհերի շուրջ 1500 ուսանողներիշրջանում, իսկ ֆոկուս խմբային հետազոտությունը ՀՀ 4 մարզում ևԵրևան քաղաքում) արդյունքները փաստում են, որ երիտասարդներիշրջանում ցանկալի աշխատավարձը բավականին բարձր է՝ հաշվիառնելով ՀՀ միջին անվանական աշխատավարձի աճի տեմպերը։
Ուսանողների հիմնական մասը՝ 55.1%, ցանկանում են ստանալ 50հազարից 250 հազար ՀՀ դրամ աշխատավարձ, 35.7%-ը ցանկանումեն ստանալ 250 հազարից 500 հազար ՀՀ դրամ աշխատավարձ, իսկմի փոքր մասը՝ 7.8%-ը, գտնում է, որ իրենք պետք է ստանան 500հազար ՀՀ դրամից ավելի աշխատավարձ։
Ուսանողների կողմիցնշված միջին աշխատավարձը կազմել է 301 հազար ՀՀ դրամ, որը մոտէերկու անգամ գերազանցումմիջինչափը15։
Գործատուների 67%-ըանվանական աշխատավարձիպատրաստ է երիտասարդ մասնագետին վճարել 55 հազարից 100հազար ՀՀ դրամ անվանական աշխատավարձ, իսկ 21.3%-ը 100հազարից 150 հազար ՀՀ դրամ։
150 հազար դրամից բարձր միջինաշխատավարձ պատրաստ է վճարել գործատուների 4.66%-ը։
Միջինաշխատավարձը, որը գործատուները պատրաստ են վճարելերիտասարդդրամ։
Երիտասարդների կողմից իրենց համար ցանկալի աշխատավարձերիչափերի և գործատուների կողմից վճարվող աշխատավարձերիհամադրումը ցույց է տալիս, որ ներկայիս աշխատաշուկայում չենկարող ապահովվել աշխատավարձի հետ կապված երիտասարդմասնագետների սպասելիքները։
Միշտ արդիական և այսօր նաև հրատապ մարտահրավեր էմասնագիտական պրակտիկ գիտելիքների, կարողությունների ուհմտությունների պակասը՝ երիտասարդների մոտ, և դրանց նկատմամբ15http։
//armstat.am/am/?nid=126&id=08001&submit=%D5%93%D5%B6%D5%BF%D6%80 հանրապետությունումմասնագետին,ՀՀկազմելէ ու խիստ պահանջարկը՝ գործատուներիմեծկողմից։
Այսէ գործատուների ևտեսանկյունից հատկապես կարևորվումուսումնական հաստատությունների միջև կապը, ինչն այսօր կրում էբավական պասիվ բնույթ։
Խնդիրը կարողլուծվել, եթեգործատուներն իրենց մասնակցությունն ունենան ուսումնականծրագրերի կազմման աշխատանքներին՝ այդպիսով իսկ նպաստելովիրենց ապագա կադրերի պատրաստմանը։
վերհանվածմարտահրավերներն ամբողջական չեն, իսկ դրանց հաղթահարմանուղիները և լուծումները պահանջում են հետագա շարունակականհետազոտական աշխատանքներ։
հետազոտությանշրջանակներումՍույնէԵՎ ԱՌԿԱ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐՆԵՐԸՀՀ-ՈՒՄ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ԶԲԱՂՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴԻ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸԲանալի բառեր – աշխատաշուկա, երիտասարդներ, զբաղվածություն, մարտահրավերներ, հարցում, հետազոտություն։
| Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել ՀՀ աշխատաշուկայում առկա վիճակը, վեր հանել առկա մարտահրավերները։
ՀՀ աշխատաշուկան, իր վրա կրելով տեղեկատվական անհամաչափությունների էական ազդեցությունը, դեռևս գտնվում է անհավասարակշիռ վիճակում, ինչն էլ հանգեցնում է աշխատաշուկայում առաջարկի և պահանջարկի միջև ծավալային և կառուցվածքային որոշակի անհամապատասխանությունների. արդյունքում զգալիորեն մեծանում է երիտասարդների գործազրկության հարաբերական ռիսկը, և կարևորվում զբաղվածությանն ուղղորդված քաղաքականության դերը։
Հոդվածում ներկայացվում են աշխատաշուկա առաջին անգամ մուտք գործող երիտասարդների հիմնական մարտահրավերները։
Ներկայացված արդյունքները և որակական վիճակագրական վերլուծությունների արդյունքում։
|
ԿՈԴԻ ԿԼՈՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՈՒՄ «JAVA» ԾՐԱԳՐԱՎՈՐՄԱՆ ԼԵԶՎԻ ՀԱՄԱՐ՝ ՀԻՄՆՎԱԾ ԾՐԱԳՐԻ ՍԵՄԱՆՏԻԿՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՎՐԱՆերածություն։
Ծրագրավորողը կարող է օգտագործել ծրագրի միևնույնմասը մի քանի անգամ՝ որոշակիորեն այն փոփոխելով։
Կոդի պատճենումն ունրա օգտագործումը կարող է հանգեցնել սեմանտիկ սխալների։
Օրինակ, ծրագրավորողը կարող է մոռանալ կոդի պատճենված մասի որոշ փոփոխականների վերանվանումը, որը կհանգեցնի սխալի։
Կոդի հատվածի կրկնակի օգտագործումը հաճախ է հանդիպում մեծ ծրագրային համակարգերում։
Այնծրագիրը, որտեղ կլոնները շատ են, հավանաբար, կպարունակի շատ սխալներև կունենա ցածր որակ։
Ըստ տարբեր հետազոտությունների [1, 2] ծրագրի20%-ը կարող է լինել կլոն։
Կոդի կլոնների որոնման գործիքներն ունեն բազմաթիվ կիրառություններ․● Կոդի որակի անալիզ ● Հեղինակային իրավունքների խախտումների հայտնաբերում● Վիրուսների հայտնաբերում● Սխալների հայտնաբերումՀոդվածում կներկայացվի, թե ինչպես է իրականացվում կոդի կլոններիորոնումը Java ծրագրավորման լեզվի համար։
Առաջին մասում ներկայացվում էծրագրի կախվածությունների գրաֆի (PDG) ստացումը։
Երկրորդ մասումանալիզ են արվում PDG-ները՝ կոդի կլոններ որոնելու համար։
Կիրառվում էնոր ալգորիթմ՝ PDG-ից ծառ ստանալու և երկու ծառերի մաքսիմալ իզոմորֆենթածառեր գտնելու համար։
Ալգորիթմը նախնական կոդի միլիոնավոր տողերի անալիզի հնարավորություն է տալիս։
Կոդի կլոնի տիպեր։
Գոյություն ունեն 3 հիմնական տիպի կոդի կլոններ։
Առաջին տիպի կլոնները դրանք կոդի այն հատվածներն են, որոնք կարող ենտարբերվել միայն բացատներով և մեկնաբանություններով (T1) ։
Երկրորդ տիպի կլոնները դրանք կոդի այն հատվածներն են, որոնք կարող են տարբերվելբացատներով, մեկնաբանություններով, փոփոխականների անուններով,նրանց տիպերով և արժեքներով (T2)։
Երրորդ տիպի կլոնները դրանք կոդիայն հատվածներն են, որոնք կարող են տարբերվել բացատներով, մեկնաբանություններով, փոփոխականների անուններով, նրանց տիպերով և արժեքներով, ինչպես նաև կարող են ավելանալ կամ ջնջվել կոդի որոշ տողեր (T3) [3](Նկ․ 1)։
4։
void sumProd(int5։
float sum = 0.0;6։
float prod = 1.0;7։
for (int i = 1;8։
sum = sum + i;9։
prod = prod * i;10։
foo(sum, prod);11։
}12։
}Գծ․ 1․ Երեք տիպի կլոնների օրինակներԿոդի կլոնների որոնման մոտեցումները։
Կոդի կլոնների որոնման համար կիրառվում են տարբեր մոտեցումներ։
Ամեն մոտեցում ունի իր առավելությունները և թերությունները կոնկրետ տիպի կլոններ գտնելու համար։
Բոլորմոտեցումների դեպքում գլխավոր պահանջը գտնված կլոնների կոռեկտությունն է։
Գոյություն ունի կոդի կլոնների որոնման 5 հիմնական մոտեցում․ Տեքստային Լեքսիկական Սինտաքսային Մետրիկաների վրա հիմնված Սեմանտիկական 1. Տեքստային մոտեցում։
Ալգորիթմները, որոնք հիմնված են այսմոտեցման վրա, հիմնականում հեշավորում են մի քանի տողեր, այնուհետևհամեմատում են հեշերը [4]։
Եթե հեշերը համընկնում են, ապա ալգորիթմըդրանք համարում է կլոններ։
Որոշ ալգորիթմներ կարողանում են գտնել նմանֆայլեր։
Այդ դեպքում վերցվում է որոշակի տողերի հաջորդականություն ևհաշվվում է ստուգիչ գումար նրանց համար։
Այնուհետև ֆայլերի փոխարենհամեմատվում են այդ գումարները։
Համընկնման դեպքում ֆայլերը համարվում են կլոններ։
Այս մոտեցման թերությունն այն է, որ գտնում է միայն (T1)տիպի կլոններ։
Այսպիսի ալգորիթմների բարդությունը քառակուսային էստացված հեշերի քանակի նկատմամբ։
2. Լեքսիկական մոտեցում։
Այս մոտեցման դեպքում լեքսիկական անալիզատորի միջոցով կոդը թարգմանվում է թոքենների հաջորդականության, ինչից հետո ալգորիթմը որոնում է համընկնող թոքենների ենթահաջորդականություններ [5]։
Այս մոտեցմամբ հնարավոր է գտնել (T1) և (T2) տիպի կլոններ։
Վատագույն դեպքում այսպիսի ալգորիթմների բարդությունը քառակուսային է թոքենների թվից կախված, սակայն գործնականում նրանք աշխատում ենբավական արագ։
3. Սինտաքսային մոտեցում։
Այս մոտեցումը հիմնված է AST (abstractsyntax tree) ծառերի վրա։
Կլոններ համարվում են AST ծառի իզոմորֆ ենթածառերը։
Իզոմորֆ ենթածառերի որոնման համար կիրառվում են տարբերալգորիթմներ․ երկու ծառերի մեջ փնտրվում է ամենամեծ ընդհանուր ենթածառը [6]։
երկու ծառերի համար կառուցվում են վերջածանցային ծառեր, որոնցվրա որոնվում են կլոններ [7]։
երկու ծառերի ենթածառերի համար կառուցվում են բնութագրիչվեկտորներ, որոնք և համեմատվում են [8]։
Այսպիսի ալգորիթմների բարդությունը տատանվում է գծայինից մինչևքառակուսայինի AST ծառի գագաթների թվի նկատմամբ։
Այն կախված էմինիմալ դիտարկվող ենթածառերի չափերից։
Այս մոտեցման վրա հիմնվածմեթոդները գտնում են բոլոր տիպի կլոններ։
4. Մետրիկայի վրա հիմնված մոտեցում։
Կոդի կտորների համար հաշվվում են տարբեր մետրիկաներ, իսկ հետո համեմատում են ստացված մետրիկաները։
Հիմնականում հաշվում են AST ծառերի, ծրագրի կախվածությունների գրաֆի կամ տվյալների հոսքի գրաֆի համար մետրիկաներ։
Այսինքն,նախապես նախնական կոդից ստացվում է AST ծառ, ծրագրի կախվածությունների գրաֆ կամ տվյալների հոսքի գրաֆ, նրանց համար սահմանվում էկոդի միավոր, ապա յուրաքանչյուր կոդի միավորի համար հաշվվում են մետրիկաները։
Մետրիկաները հաշվարկվելուց հետո զույգ առ զույգ համեմատվում են [9]։
Որպես կանոն այս մոտեցման մեթոդներն աշխատում են ավելիարագ, քան AST ծառերի, ծրագրի կախվածությունների գրաֆի (PDG) կամտվյալների հոսքի գրաֆի վրա հիմնված ալգորիթմները, սակայն ունեն ավելիփոքր ճշտություն։
Այսպիսի ալգորիթմների բարդությունը տատանվում է գծայինից մինչև քառակուսայինի՝ կախված AST ծառի գագաթների թվից կամծրագրի կախվածությունների գրաֆի գագաթներից։
Այս մոտեցման վրահիմնված մեթոդները գտնում են բոլոր տիպի կլոններ։
5. Սեմանտիկական մոտեցում։
Այս մոտեցման հիմքում ընկած է ծրագրիկախվածությունների գրաֆը՝ PDG (program dependence graph)։
Այս մոտեցման վրա հիմնված ալգորիթմը որոնում է իզոմորֆ ենթագրաֆներ [10, 11]։
Այսպիսի ալգորիթմների բարդությունը կարող է էքսպոնենցիալ լինել։
Այսպիսիմեթոդների ճշտությունը մեծ է մյուս մոտեցումների համեմատությամբ, սակայնարագությունը զգալի զիջում է։
Այս մոտեցման վրա հիմնված մեթոդներըգտնում են բոլոր տիպի կլոններ։
Մոտեցումների համեմատում։
Լեքսիկական և տեքստային մոտեցումները բոլոր տիպի կլոնները չեն գտնում։
Մյուս մեթոդները բոլոր երեք տիպի կլոնները գտնում են, բայց մետրիկաների վրա հիմնված մոտեցումների ճշգրտու թյունը ցածր է։
Ընդհանուր առմամբ PDG-ի վրա հիմնված ալգորիթմներն ավելի ճշգրիտ են քան AST-ի վրա հիմնված մեթոդները։
Քանի որ AST-ն պարունակում է միայն ծրագրի կառուցվածքի մասին ինֆորմացիա։
Իսկ PDG-ն ունի ինֆորմացիա ինչպես կառուցվածքի, այնպես էլ սեմանտիկայի մասին։
Հետևաբար բարձր ճշտություն ապահովելու համար պետք է օգտագործել սեմանտիկական մոտեցումը։
Java-ի դաս ֆայլ։
Java-ի դաս ֆայլը՝ դա Java բայթկոդ պարունակող ֆայլէ (.class ընդլայնումով), որը կարող է կատարվել Java-ի վիրտուալ մեքենայիվրա։
Java բայթկոդը Java-ի վիրտուալ մեքենայի ինստրուկցիաների բազմություն է։
Java-ի դաս ֆայլը ստեղծվում է Java ծրագրավորման լեզվի նախնական ֆայլերից (.java ֆայլ)՝ Java-ի կոմպիլյատորի միջոցով։
Եթե մի նախնականֆայլն ունի մեկից ավել դասեր, ապա յուրաքանչյուր դասի կոմպիլյացիայի արդյունքը պահվում է տարբեր դասի ֆայլերում։
Java-ի դաս ֆայլը բաղկացած է 10 հիմնական մասից․1. Մոգական համար՝ 0xCAFEBABE2. Դաս ֆայլի ֆորմատի տարբերակ` դաս ֆայլի մինոր և մաժոր տարբերակները 3. Հաստատունների ավազան՝ դաս ֆայլի հաստատունների համար4. Հասանելիության դրոշ՝ օրինակ՝ արդյո՞ք դասը աբստրակտ է, ստատիկև այլն5. This դաս՝ ընթացիկ դասի անունը6. Super դաս` super դասի անունը7. Ինտերֆեյսներ՝ դասում գտնվող ինտերֆեյսները8. Դաշտեր՝ դասում գտնվող դաշտերը9. Մեթոդներ՝ դասում գտնվող մեթոդները10. Ատրիբուտներ՝ դասի ատրիբուտները (օրինակ՝ նախնական ֆայլիանունը ․․․)Ծրագրի կախվածության գրաֆի գեներացիա։
Ծրագրի կախվածությունների գրաֆը՝ PDG, ուղղորդված գրաֆ է, որն այս դեպքում ստացվում էJava-ով գրված ծրագրի կոմպիլյացիայի արդյունքում ստացվող բայթկոդից (Նկ․2)։
PDG-ի գագաթներին համապատասխանում են բայթկոդի ինստրուկցիաներ, իսկ կողերին՝ այդ ինստրուկցիաների միջև տվյալների կամ ղեկավարմանհոսքի կախվածություններ։
Գոյություն ունեն 3 հիմնական տիպի տվյալներիկախվածություններ՝ ճիշտ (true), անտի (anti) և արտաքին (output)։
Աշխատանքում օգտագործվել են ղեկավարման և տվյալների հոսքից՝ ճիշտ տիպի տվյալների կախվածությունները։
Ստացված PDG-ն գրվում է ֆայլում։
Նկ․ 2։
PDG-ի գեներացիա .class ֆայլի հիման վրաPDG-ից ծառի ստացում։
Որպեսզի գրաֆը ծառի ձևափոխելուց PDG-ումպարունակվող ինֆորմացիան հնարավորինս ճիշտ պահպանվի (այսինքներկու գրաֆների ինչ-որ ենթագրաֆներ, որոնք իզոմորֆ են, ծառի ձևափոխվելուց մնան իզոմորֆ), ավելացվում են նոր գագաթներ և կողեր։
Ծառ ստանալու ալգորիթմի նկարագրություն․ 1. Մուտք․ PDG գրաֆ2. Գագաթները դասավորվում են ըստ իրենց ID-ների աճման կարգի3. Եթե ∃v ∈PDG գագաթ, որի մտնող կողերի թիվը 1-ից մեծ է, ապաանցում է կատարվում 4 քայլին, հակառակ դեպքում՝ 5 քայլին4. Նոր գագաթ է ստեղծվում, որն ունի նույն տվյալները ինչ v-ն և ավելացվում v-ի ծնող u գագաթին որպես որդի, v և u գագաթները միացնողկողը հեռացվում է։
Այս քայլը կատարվում է v-ի բոլոր ծնողների համար, բացի վերջինից և անցում է կատարվում 3 քայլին5. Կատարվում է ցիկլերի հեռացում6. Ելք․ ծառՑիկլերի հեռացում․1. Մուտք․ PDG գրաֆ2. Բոլոր գագաթների mark-երին վերագրվում է 0։
3. Քանի դեռ կա չդիտարկված գագաթ, դիտարկվում է հերթական գագաթը։
Հակառակ դեպքում կատարվում է անցնում 8 քայլին4. Եթե գագաթի mark-ը 0 է, տեղադրվում է հերթի մեջ5. Եթե հերթը դատարկ չէ, հերթից հանվում է currNode գագաթը և իրmark-ին վերագրվում 1։
Հ․դ․ կատարվում է անցում 3 քայլին6. Եթե currNode-ից դուրս եկող v գագաթի mark-ը 1 է, այսինքն արդենդիտարկվել է նախորդ քայլերում, ապա currNode և v գագաթներըմիացնող կողը հեռացվում է 7. Հակառակ դեպքում, եթե v գագաթի mark-ը 0 է, այն ավելացվում է հերթում և անցում կատարվում 5 քայլին8. Ելք․ ծառԿլոնների որոնման ալգորիթմի նկարագրություն։
Այն հիմնված է ստացված ծառի գագաթների համեմատման վրա։
Ալգորիթմը համեմատում է երկուծառեր՝ P1 և P2, որոնցից ստացվում են ենթածառեր, որոնք հանդիսանում ենկլոններ։
Ալգորիթմն աշխատում է հետևյալ քայլերի հաջորդականությամբ․Դիտարկվում է PDT1 և PDT2-ից կազմված անտառը։
Ալգորիթմի ընթացքում անտառի յուրաքանչյուր գագաթի վերագրվում է ամբողջ թիվ այնպես, որցանկացած երկու գագաթի վերագրված է միևնույն թիվը այն և միայն այնդեպքում, երբ նրանցով առաջացած ենթածառերը իրար իզոմորֆ են։
Իզոմորֆիզմի ալգորիթմ․1. Մուտք․ PDT1, PDT2 2. Մի ծրագրի կախվածության ծառի գագաթների mark-ը 0 ենք նշում,մյուսինը՝ 1։
Բոլոր գագաթների համար կատարում որոշակի հաշվարկներ։
3. Քանի դեռ դիտարկվող գագաթների հերթը դատարկ չի3.1. CurrNode-ին վերագրում ենք դիմացի գագաթը3.2. Եթե currNode-ը հաջորդ մակարդակից է և տրված մակարդակ ենքհասել, ապա նախորդ մակարդակի իզոմորֆ գագաթները ավելացնում ենք համապատասխան f և s բազմությունների մեջ3.3. CurrNode-ի համար կանչում ենք ամբողջ թվի վերագրման ֆունկցիան3.4. Եթե currNode-ը ծառի արմատ չէ3.4.1. Ծնողի չդիտարկված գագաթների քանակը 1-ով պակասեցնում ենք և մակարդակին վերագրում currNode-ի մակարդակը 1-ով ավելացրած3.4.2. Եթե ծնողի չդիտարկված գագաթների քանակը 0 է, ծնողըավելացնում ենք հերթի մեջ4. Ելք․ Որոշակի հաշվարկներ․1. Ամեն մի գագաթի համար պահում ենք որդիների քանակը2. Եթե որդի չունի, ապա մակարդակին վերագրում ենք 0, գագաթը ավելացնում հերթի մեջ Ամբողջ թվի վերագրում․ 1. Վեկտորի մեջ պահում ենք currNode-ի բոլոր որդիներին վերագրվածամբողջ թվերը։
Սորտավորում, ավելացնում դիմացից currNode-ի Id-ն2. Եթե setMap-ում արդեն կա այդպիսի վեկտոր, ապա անցնում ենք 2.1քայլին, հ․դ․՝ անցնում ենք 3 քայլին2.1. Այդ վեկտորին համապատասխան ամբողջ թիվը վերագրում ենքգագաթին2.2. Տրված թիվը ունեցող գագաթների վեկտորի մեջ ավելացնում ենքայդ գագաթը, անցնում 7 քայլին3. SetMap-ում ավելացնում ենք վեկտորը4. Նրան և currNode գագաթին համապատասխանեցնում count-ը5. Count ունեցողների մեջ ավելացնում այդ գագաթը6. Count-ը մեծացնում 1-ով 7. Ելք․Ցանկալի է տեսնել ալգորիթմի աշխատանքի որոշակի հետազոտություն,արագագործության և որակի գնահատականներ և համեմատություններԳրականությունtools։
a qualitative approach”, Science of Computer[5] T.Kamiya, S.Kusumoto, K.Inoue, “CCFinder։
A multilinguistic token-based code clone[8]. L.Jiang, G.Misherghi, Z.Su, S.Glondu, “DECKARD։
Scalable and accurate tree-basedՀարությունյան ՄարիամԿՈԴԻ ԿԼՈՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՈՒՄ JAVA ԾՐԱԳՐԱՎՈՐՄԱՆ ԼԵԶՎԻ ՀԱՄԱՐ՝ ՀԻՄՆՎԱԾԾՐԱԳՐԻ ՍԵՄԱՆՏԻԿ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ ՎՐԱԲանալի բառեր՝ Կոդի կլոն, PDG, նախնական կոդ, Java, բայթկոդ, սեմանտիկ անալիզԱմփոփում։
| Կոդի կլոնների որոնման գոյություն ունեցող մեթոդներն ունեն որոշակի սահմանափակումներ։
Տեքստային և լեքսիկական մոտեցումները չեն գտնում խիստ փոփոխված կոդի հատվածները։
Սինտաքսային և մետրիկաների վրա հիմնված մոտեցումները գտնում են խիստ փոփոխված կոդի հատվածները, բայց ցածր ճշտությամբ։
Ի տարբերություն թվարկվածների, սեմանտիկ մոտեցումը գտնում է ինչպես փոքր, այնպես էլ մեծ փոփոխությունների ենթարկված կոդի կլոններ բարձր ճշտությամբ, սակայն գոյություն ունեցող մեթոդները, որոնք հիմնված են այս մոտեցման վրա կիրառելի չեն մեծ ծրագրերի համար։
Հոդվածում ներկայացվում է կոդի կլոնների որոնման մեթոդ, որն օգտագործում է ծրագրի սեմանտիկ անալիզը։
Այն ունի բարձր ճշտություն և կիրառվում է միլիոնավոր տողերից բաղկացած նախնական կոդի անալիզի համար։
Այս մեթոդի հիմքում ընկած է ծրագրի կախվածությունների գրաֆը (PDG), որը գեներացվում է Java-ով գրված ծրագրի կոմպիլյացիայի հետևանքով ստացվող .class ընդլայնումով ֆայլերի հիման վրա։
|
Սերունդների միջեւ հարաբերությունների հարցը մնում է քննարկման թեմա տարբեր ոլորտներում, ինչը, սակայն, չի ընդունում վերջնական պատասխանները: Ձևավորելով շրջակա միջավայրի, առողջության, ինչպես նաև տնտեսական խնդիրների հայեցակարգի վերաբերյալ իր տեսական սաղմերը ՝ ստանձնելով արդեն իսկ սոցիալ-փիլիսոփայական համատեքստում մարդու ինքնության և անհատականության հետ կապված շատ էթիկական հարցերի և երկընտրանքների հստակեցման հրամայականը: Վերջինիս մեջ քննարկվում են նորմատիվային հարցերի լայն շրջանակ, ինչպիսիք են ապագա սերունդների համար պատասխանատվություն ստանձնելու խնդիրները, ապագա սերունդների իրավունքներ ունենալը և այլն: Վերոհիշյալ սերունդների հարցերը համապարփակ քննարկվում են «Արդարադատության բարոյականությունը ռուլետներում, մասնավորապես` ապագան, համեմատաբար ներկայացված արդյունաբերությունը »աշխատությունում, որտեղ մտածողը փորձում է քննարկման մեջ ներկայացնել ապագա սերունդների համար պատասխանատվություն ստանձնելու խնդիրները: , Ամերիկացի մտածող Johnոն Ռոլսի դերը սերնդեսերունդ արդարության գաղափարի հայեցակարգում անհերքելի է ստուգաբանության հայտնի սկզբունքներում: «Ռոլսը համակարգված քննարկման մեջ առաջինը ներմուծեց սերունդների արդարության գաղափարը»: Մտածողի գաղափարները սերունդների արդարության վերաբերյալ, ինչպես արդեն նշվել է «Արդարադատության տեսություն» -ում, հիմնականում գտել են աշխատանքի հայեցակարգային շրջանակը, որը հիմնված է արդարադատության վրա `որպես անաչառություն: «Արդարադատությունը որպես անաչառություն քննարկելը թերի կլիներ առանց այս կարևոր խնդրի (սերունդների միջեւ արդարություն) քննարկման», - գրում է մտածողը: «Արդարությունը որպես անկողմնակալություն» Ռոլսի գաղափարը հիմնված է անաչառության հայեցակարգի վրա ՝ սկզբունքի հավասարության դիրքում, որը վերածվում է արդարության սկզբունքների ձևակերպման: Ըստ նրա, դրանց օգտագործումը հանրային հաստատություններում պետք է լինի արդար գործարք: [6] Հարց է առաջանում. Ինչպիսի՞ հասարակություն կընտրեին նրանք ռացիոնալ հավասարության սկզբնական դիրքում: Նրանք սկսեցին մշակել համագործակցության համակարգ: Այս ամենը ավելի մանրամասն բացատրելու համար Ռոլսը դիմում է հասարակական դաշինքի գաղափարին: «Արդարության գաղափարը ՝ որպես անաչառություն, օրինակ է այն բանի, ինչ ես անվանում եմ սոցիալական պայմանագիր»: Ըստ մտածողի, սոցիալական պայմանագիրը համարժեք մոդել է արդարության սկզբունքների դրսեւորման համար, քանի որ համաձայնության անաչառությունն ապահովվում է այն փաստով, որ մասնակիցները համաձայնվում են այն սկզբունքների շուրջ, որոնց պետք է հետևեն: «Արդարությունը որպես անաչառություն» տեսության գաղափարն այն է, որ արդարությունն այստեղ ներկայացվում է որպես համաձայնության առարկա: Սոցիալական համագործակցության շրջանակներում հավասարության սկզբնական դիրքում գտնվող մարդիկ արդար արդյունքների են հանգեցնում, անկախության մարդիկ ընտրում են այն սկզբունքները, որոնք ծառայում են հասարակության կառուցվածքի ստեղծմանը և զարգացմանը: Բայց Ռոլսի համար սոցիալական պայմանագիրն այլ բնույթ ունի: «Իմ նպատակն է ներկայացնել արդարության հայեցակարգ, որը վերացականության բարձր մակարդակի վրա ընդհանրացնում է սոցիալական պայմանագրի հայտնի հասկացությունները, որոնք գոյություն ունեն Լոկի, Ռուսոյի և Կանտի հետ»: Համաձայնագրի նպատակն է որոշել արդարության սկզբունքները հավասարության վիճակից: Ռոլզի տեսությունը ինչ-որ կերպ նույնացնում է մեզ հայտնի բնական վիճակը և նախնական դիրքը, բայց, կարծես, Ռոլսի սկզբնական դիրքը պատմական գոյության շրջան չէ: դա զուտ հիպոթետիկ է ՝ հանգեցնելով արդարության հայեցակարգի ձևավորմանը: Ինչ վերաբերում է բնության վիճակին, Ռոլսը կարծում է, որ հավասարության վիճակը բոլորի համար նույնը չէ, քանի որ որոշ մարդիկ ունեն ավելի բնական տաղանդներ, սկզբնական ռեսուրսներ, ավելի մեծ ուժ կամ վաճառքի գերակայություն: Նման մարդիկ, իհարկե, հարկադրված զիջումների գնալուց հետո ի վիճակի են ավելի մեծ արտոնություններ ունենալ: Բնության այդպիսի որոշիչները ազդում են յուրաքանչյուրի վրա, բայց կան մարդիկ, ովքեր ավելի լավ են կարողանում գտնել ելքը բարդ իրավիճակից, ուստի վերջիններս չեն համաձայնի դիմել սոցիալական պայմանագրի համար, քանի դեռ բնությունը չի ամրագրել իրենց բնական առավելությունները: Նման փաստը, իհարկե, անարդար է, կարծում է Ռոլսը: Եվ քանի որ նման (նախնական) առավելություններն անցանկալի են, դրանք ոչ մի կերպ չպետք է արտոնություն տան մարդուն կամ զրկեն նրան արդարության սկզբունքներից: Ուստի անհրաժեշտ էր մի նոր բան, որպեսզի մարդիկ չկարողանան օգտվել իրենց կամքից: Ռոլսը սրա բանալին է տալիս ՝ բացահայտելով իր հայտնի «տգիտության շղարշը» գաղափարը: Այս առիթով Ռոլսը ներկայացնում է մտավոր փորձ, համաձայն որի արդարության սկզբունքները ձևակերպող անհատները չունեին իրենց մասին համապարփակ տեղեկատվություն: Վերոնշյալ տեղեկատվության շղարշը բացառում է մարդկանց իրազեկվածությունը իրենց դիրքի, մասնագիտության, տաղանդի, առողջության, ֆիզիկական ուժի, դասային պատկանելիության, արժանիքների և ունակությունների, բարու անհատական գաղափարի մասին: Այս ամենը, իր հերթին, բացառելու է, ըստ Ռոլսի, ցանկացած հատուկ շահերի պաշտպանության կամ ներքին համաձայնություն ՝ ի վնաս փոքրամասնության: Ռոլլսը վերաբերում է նաև քաղաքական կուսակցություններին ՝ գրելով. «Քաղաքական կուսակցությունները չգիտեն իրենց հասարակության մասնավոր պայմանները, այսինքն ՝ նրանք չգիտեն հասարակության տնտեսական և քաղաքական իրավիճակը, մշակույթի և քաղաքակրթության զարգացման մակարդակը: Միակ բանը, որ տեսնում են կողմերը, այն է, որ իրենց հասարակությունը ենթակա է արդարադատության, այն ամենի, ինչ դա ենթադրում է: «Կասկած չկա, որ նրանք գիտեն, թե ինչ են հասարակությունը, քաղաքական և տնտեսական հարաբերությունները»: Այնուամենայնիվ, նրանք, ովքեր պայմանագիր են կնքում նախնական դիրքում, ունեն երկու հիմնական առանձնահատկություն ՝ արդարության զգացում; լավ համակարգի «անտեղյակության շղարշի» գաղափարը պայմաններ է ապահովում անաչառության համար ՝ կոնսենսուսի հասնելու համար: կարողություն Այսպիսով, հարկ է նշել, որ անտեղյակության դիմակն ընկած է արդար ինստիտուտների առաջացման գործընթացի չորս փուլերի հիմքում: Այս փուլերից յուրաքանչյուրի ընթացքում տգիտության վարագույրը աստիճանաբար անհետանում է ՝ ենթադրյալ պայմանագրի մասնակիցներին ավելի լիարժեք գիտելիքներ տալով հասարակության մասին իրենց մասին, իսկ վերջին ՝ չորրորդ փուլում վարագույրն ամբողջովին անհետանում է: Արդարության տեսության երկրորդ գլխում Ռոլսը ներկայացնում է արդարության երկու սկզբունքները, որոնք, ըստ ենթակայության, կընտրվեն բնականաբար. դրանք սկզբունքներ են, որոնք վերաբերում են հաստատություններին: Առաջին սկզբունքն ասում է, որ յուրաքանչյուր անհատ պետք է ունենա հավասար իրավունք `հավասարության հետ համատեղելի առավելագույն ներառման հիմնարար իրավունքի հավասար իրավունք: Երկրորդ սկզբունքի համաձայն, սոցիալական և տնտեսական անհավասարությունները պետք է կազմակերպվեն այնպես, որ դրանք «առավելագույնը« ձեռնտու լինեն ամենաքիչը հաջողակներին »՝ կցված բոլորի համար բաց և հավասար պաշտոններին: [5] Եթե փորձենք ավելի պարզ բացատրել, ապա կարող ենք ասել, որ երկրորդ սկզբունքը պահանջում է, որ մի կողմից սոցիալական և տնտեսական անհավասարությունները կարգավորվեն այնպես, որ նվազագույն հաջողակները կարողանան առավելագույն օգուտներ ակնկալել, բայց միևնույն ժամանակ պաշտոններն ու հանրային դիրքերը բաց լինեն: հավասար հնարավորությունների սկզբունքին: Սոցիալ-տնտեսական անհավասարություններից, այսինքն ՝ ազնվորեն պաշտպանված լինել: Ինչպես արդեն պարզ է, առաջինը վերաբերում է հիմնարար իրավունքներում հնարավորությունների հավասարության սկզբունքին: Այս երկու սկզբունքները կազմում են J. Rolls- ի արդարադատության հայեցակարգի հիմնական բովանդակությունը: Միջին անհավասարության ազատություն. Երկրորդ. Զարգացնելով արդարադատության հիմնական տեսությունը ՝ Ռոլսը չի անտեսել տարբեր սերունդների արդարության հարցը: Երբ հեղինակը կենտրոնանում է սերունդների արդարության խնդրի վրա, նա միավորում է ապագա սերունդների շահերը ՝ չվերադարձնելով նրանց նախնական դիրքին, բայց փոխելով իր ենթադրությունները սոցիալական պայմանագրում մարդկանց շահերի և ինքնության վերաբերյալ: Վերոհիշյալ մարդիկ այժմ ընտանիքների հայրեր են, որոնք սոցիալական պայմանագրերի կնքման գործընթացում պետք է հոգ տանեն իրենց ժառանգների մասին, ինչպես նաև ներկայացնեն իրենց ընտանեկան շահերը: շահեր Այս համատեքստում ամերիկացի մտածողը առաջ է քաշում արդար խնայողությունների սկզբունք: Վերջին խնայողությունների սկզբունքը հեղինակը քննարկում է սոցիալական նվազագույնի գաղափարի վերլուծության շրջանակներում: «Արդար խնայողությունների սկզբունքը պահանջում է, որ մենք ապագա սերունդների համար թողնենք բավարար կապիտալ ռեսուրսներ ՝ սկսելով փոխանցումներ կատարել այսօրվա աղքատներին (սա է պահանջում տարբերության սկզբունքը): Հետեւաբար, այս եղանակով որոշակի հավասարակշռություն կարող է աստիճանաբար հասնել: «[1] Մտածողն, ըստ էության, ներկայացնում է արդարության երկաստիճան ընկալումը սերունդների միջև. առաջինը կուտակման փուլն է, երբ արդար ինստիտուտների կայացման և պահպանման համար անհրաժեշտ նյութական հիմքի ապահովումը հավասարաչափ և արդարացիորեն բաշխվում է տարբեր սերունդների միջև. խնայողություն չի պահանջվում: Կայուն փուլ, երկրորդ փուլ, երկու սկզբունք: Ըստ Ays Rolls- ի, այս խնդիրն առաջանում է այն պատճառով, որ մնում է հարցը `արդյոք ընդհանուր առմամբ սոցիալական համակարգը, մրցակցային տնտեսությունը կարո՞ղ է արդարադատության հարցի պատասխանը որոշ չափով կախված լինել սոցիալական մակարդակի նվազագույն մակարդակից: Այսպիսով, հեղինակը փորձում է գտնել սոցիալական նվազագույնը, հասարակության համար հարմար մակարդակը: Առողջ դատողությունը կարող է բավարարվել այն փաստով, որ իրական նվազագույն մակարդակը կախված է աշխարհի հարստությունից: Այսինքն ՝ որքան բարձր է երկրի միջին հարստության մակարդակը, այնքան բարձր է սոցիալական նվազագույնը: Մեկ այլ տարբերակ `սոցիալական նվազագույնը սահմանելն է` համաձայն սովորական սովորույթների: Ռոլսը, սակայն, նշում է, որ սրանցից ոչ մեկը գոհացուցիչ չէ: «Առաջինը բավականաչափ ճշգրիտ չէ, քանի որ չի ասում, թե ինչպես է նվազագույնը կախված միջին հարստությունից, ինչպես նաև հաշվի չի առնում այլ կարևոր ասպեկտներ, ինչպիսիք են [5]: Երկրորդ տարբերակը, ըստ մտածողի, չի առաջարկում որևէ չափանիշ `որոշելու համար, թե երբ են նորմալ սպասելիքները ողջամիտ: Ռոլսը շարունակում է ասել. «Երբ նվազագույն սոցիալական տարբերությունը պետք է դրվի այն կետում, երբ աշխատավարձերը հաշվի առնելով ՝ դա առավելագույնի կհասնի հաջողության ամենացածր խմբի սպասելիքներին»: Ըստ Ռոլսի, արդար խնայողության սկզբունքը պետք է ներառի յուրաքանչյուր սերնդի մշակութային և քաղաքակրթական նվաճումների պահպանում, առկա հաստատությունների անձեռնմխելիություն, ժամանակի ընթացքում իրական կապիտալի կուտակում, ինչպիսիք են մեքենայացման կամ կրթության մեջ ներդրումները: Վերադառնալով Ռոլս-Ռոյսի անտեղյակության գաղափարներին և սոցիալական պայմանագրին ՝ կարելի է նշել, որ մտածողի տեսության մեջ պայմանագրում ընդգրկված անձինք չեն կարող իմանալ ՝ նախորդ սերունդը խնայել է, թե ոչ: Rolls- ը դա վերագրում է այսպես կոչված մոտիվացիոն ենթադրությանը, որ սոցիալական պայմանագրով մարդիկ (Rolls- ը նրանց անվանում է կապալառուներ) փոքր-ինչ լավ են վերաբերվում իրենց ժառանգներին, հոգ են տանում նրանց մասին, և, անկասկած, կհամաձայնեն խնայողություններին: անել իրենց իրավահաջորդների համար ՝ անկախ նրանից ՝ իրենց նախորդները խնայողություն արե՞լ են, թե ոչ: [3] են «Rolls Advantage» Հեղինակը կարծես թե այստեղ հակասություն է ստեղծում ՝ այդպիսով հեռանալով իր նախնական ենթադրությունից, որ սոցիալական պայմանագրով մարդիկ հետաքրքրություններ և շահեր են տալիս անհատներին, հատկապես նրանց, ովքեր հոգ են տանում իրենց ժառանգների մասին », - գրել է Թոմփսոնը: Արդեն պարզ է, որ արդար խնայողությունների սկզբունքը խնդիրների է հանգեցնում: Առաջինը այսպես կոչված ածանցյալի խնդիրն է Այստեղ հարցն այն է, թե ինչպես հեղինակի նկարագրած սկզբնական դիրքի նմանատիպ կառուցվածքը, որը հիմնված է համընդհանուր և փոխադարձ հետաքրքրության վրա, ստեղծում է խնայողությունների երկաստիճան սկզբունք: Այս դժվարության հետ կապված ՝ ժամանակակից ամերիկացի մտածող Ռոջեր Փադենը, փորձելով պաշտպանել Ռոլսը և շտկել վերջինիս տեսակետը, նշում է, որ որակավորման փուլի արդարացումը հակասում է կայուն փուլին ՝ արդարության վրա հիմնված արդարացմանը: Պադենը հորդորում է հրաժարվել խստության սկզբունքի իրականացումից, որը սպասումներն առավելագույնի հասցնելու միջոց է: Փոխարենը, արդար խնայողության սկզբունքի երկու փուլերն էլ պետք է հիմնված լինեն արդարության զգացողության վրա (4): արդարադատություն), այլ ոչ թե ինքնազբաղվածության սկզբունքը ինքնազբաղվածների պաշտոնում: Անհամատեղելիության հաջորդ խնդրի համաձայն, ի հայտ է գալիս խնայողությունների տարբերության սկզբունքը: Չնայած տարբերության սկզբունքը նշում է, որ ավելի քիչ հաջողակները կկարողանան առավելագույն օգուտներ ակնկալել, խնայողությունների սկզբունքը հակադրվում է բազմազանության սկզբունքին ՝ չկարողանալով առավելագույնի հասցնել պակաս հաջողակ խմբի դիրքերը հակամարտության ներկա սերնդում: Rolls- ը այս առիթով «գրում է». «Տարբերության սկզբունքի ամբողջական պնդումը խոչընդոտի սկզբունքը ներառում է խնայողությունների սկզբունքը»: Ստացվում է, որ առանց խնայողությունների սկզբունքի կիրառման, հասարակության պակաս հաջողակ խմբի վիճակն ավելի լավ կլիներ, ուստի խնայողությունները հակասում են տարբերության սկզբունքի հիմնական հիմնավորմանը: «Չնայած արդարության առաջին սկզբունքը ՝ արդար հնարավորությունը, նախորդում է սերունդների տարբերության սկզբունքին, տնտեսության սկզբունքը սահմանափակում է դրանց շրջանակը նրանց մեջ», - ասում է Ռոլսը: Եթե տարբերության սկզբունքը չունի սերունդների միջև բաղադրիչ, մենք կարող ենք շահել նրանց, ովքեր ամենաքիչ օգուտներն են ստանում ապագա սերունդներից ՝ նույն օգուտի աստիճանի համար, ինչ նրանց, ովքեր այսօր նվազագույն օգուտ են տալիս: Surprisingարմանալի չէ, որ հետագայում Rolls- ը վերասահմանեց երկրորդ սկզբունքը «Սոցիալական և տնտեսական անհավասարությունները պետք է կարգավորվեն այնպես, որ ավելի քիչ հաջողակները կարողանան առավելագույն օգուտներ ակնկալել` արդար խստության սկզբունքին համահունչ »: Այսպիսով, արդեն պարզ է, որ սկզբնական դիրքում իրազեկության քողի տակ ժողովուրդը, վերջիններիս կողմից, կազմում է արդար խնայողությունների սկզբունքը: Այնուամենայնիվ, կապիտալի կուտակման, «մշակույթի քաղաքակրթության մակարդակի բարձրացման բեռը, որն, ըստ էության, պետք է բաժանվի սերունդների միջև», չի ենթադրում միանշանակ պատասխան: Ռոլսը շարունակում է իր տեսությունը հիմնել փորձերի հասկացության վրա ՝ նշելով, որ տգետ մարդիկ, ինչպիսիք են կուսակցությունները, չգիտեն, որ նրանք որսորդի հետնորդներն են կամ որ հասարակությունը, որում նրանք ապրում են, քաղաքակիրթ է: Դա տեղի է ունենում միայն հավասարության սկզբնական դիրքում, որտեղ, ըստ Ռոլսի, ներկայացված է յուրաքանչյուր սերունդ: Desiredանկալի արդյունքի հասնելու համար պարզապես պետք է ընդունել, որ ընտանեկան գիծը գտնվում է նախնական դիրքում, ինչի շնորհիվ նրանք հոգ են տանում գալիք սերունդների մասին: Կարելի է նշել, որ Ռոլսի առաջարկած այս սկզբունքը կանոն է, որն առաջխաղացման յուրաքանչյուր մակարդակի համար նախատեսում է կուտակման կողմերին, որոնք ներկայացնում են համապատասխան տեմպ: Այնպես որ, եթե մարդիկ աղքատ են և դժվար է տնտեսել, ապա պետք է պահանջվի կուտակման համեմատաբար ցածր մակարդակ: Այնուամենայնիվ, ավելի հարուստ հասարակությունում ողջամտորեն կարելի է ակնկալել ավելի մեծ խնայողություններ, քանի որ վերջիններիս բեռը ավելի քիչ է: Հարցի մյուս կողմն է, թե որքանով է կիրառվում վերոհիշյալ տեսլականը մեր օրերում: Արդարադատության հաստատությունների վերջնական հաստատումից հետո բոլոր հիմնական ազատություններն արդյունավետորեն իրացվում են, պահանջվող կուտակման տեմպը դառնում է զրոյի, քանի որ այս փուլում հասարակությունը կատարում է արդարության իր պարտականությունը ՝ աջակցելով արդար ինստիտուտներին ՝ պահպանելով դրանց նյութական հիմքը: Այլ կերպ ասած, արդար խստության սկզբունքի միակ նպատակը արդար ինստիտուտների ստեղծումն ու պահպանումն է. Ըստ Ռոլզի ՝ արդար խնայողության սկզբունքը սահմանելով ՝ մենք կունենանք կատարյալ ժողովրդավարական լուծում, որը կհամապատասխանի սերնդի պահանջներին: «Ավելին, անմիջապես ակնհայտ է դառնում, որ յուրաքանչյուր սերունդ, բացի առաջինից, հաղթող է դուրս գալիս, եթե պահպանվի խնայողությունների ողջամիտ նորմը»: [5] Հատկանշական է, որ Ռոլսինհարթեսը չի մտահոգվում այն փաստով, որ սերունդների արդարության այս շղթայի առաջին սերունդը մի փոքր տառապում է ՝ համեմատած մյուս սերունդների հետ: Յուրաքանչյուր գլանափաթեթ, ըստ էության, արդար խնայողությունների սկզբունքի միջոցով փորձում է հասարակությանը հասցնել մի կետի, երբ խնայողությունների այլ կարիք չի լինի: Հասարակության վերջին փուլի նշանակությունը, սակայն, չպետք է սխալ մեկնաբանվի: Մինչ բոլոր սերունդները կատարում են իրենց առաքելությունը ՝ հասնել արդարադատության այն պետությանը, որտեղ ոչ մի խնայողություն չի պահանջվում, այս փուլը չպետք է դիտվի որպես առանձին փուլ, որն իմաստ և նպատակ է տալիս ամբողջ գործընթացին: «Ընդհակառակը, - ասում է Ռոլսը, - ամեն սերունդ ունի իր սեփական նպատակները»: Այսինքն ՝ նրանցից ոչ մեկը չի ենթարկվում մյուսի institutions Ոչ մի սերունդ չունի ավելի մեծ ձգտումներ, քան մյուսը: «Մարդկանց կյանքը պատկերացվում է որպես պատմական ժամանակներում տարածված համագործակցության սխեմա: Այն պետք է ղեկավարվի արդարության նույն հայեցակարգով, որը կարգավորում է ժամանակակիցների միջև համագործակցությունը: »[5] Մի օգտագործեք և s ատ. Rolls– ի համաձայն ՝ արդարությունը չի պահանջում, որ ապագա սերունդներն ուղղակիորեն հարստանան նախորդ սերունդների խնայողություններով: «Խնայողությունները պահանջվում են` որպես հավասար ազատությունների լիարժեք իրականացման հասնելու պայման », - գրում է մտածողը: Այսպիսով, հղում անելով սերնդեսերունդ հարաբերություններին ՝ Ռոլսը պնդում է, որ մենք պետք է պատասխանատվություն ստանձնենք գալիք սերունդների համար: Ուստի առաջարկվում է սահմանել սոցիալական նվազագույն մակարդակ, որը պետք է առաջնորդվի արդար խնայողությունների սկզբունքով `ապահովելով ապագա սերունդների բարեկեցությունը: Ավելին, այս սկզբունքը բաղկացած է երկու կարևոր փուլերից, որոնցից առաջինում սերունդները հավասար խնայողություն են անում արդար հաստատությունների ստեղծման և պահպանման համար, իսկ երկրորդում `խնայողությունների կարիք չկա: Պետք է նշել, որ, անկախ ամեն ինչից, արդար խնայողությունների սկզբունքը հակասում է խտրականության սկզբունքին: ։
| Հոդվածում ներկայացվում են ամերիկացի քաղաքական մտածող Ջոն Ռոլսի՝ միջսերնդային արդարության հղացքին վերաբերող մտայնությունները։
Մանրամասն վերլուծության են ենթարկվում ռոլսյան արդար խնայողությունների սկզբունքը, ինչպես նաև վերջինից բխող հայեցակարգային հակասությունները։
Անդրադարձ է կատարվում նաև արդարության երկու հիմնական սկզբունքներին, սոցիալական պայմանագրի և անտեղյակության քողի ռոլսյան ընկալումներին։
|
ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԿՈՎԿԱՍՈՒՄ ԷԹՆՈ-ՔԱITԱՔԱԿԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԵFORԵԿԱՏՎԱԿԱՆ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ ՆՈՒՅՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ: Եկեք նրանցից առանձնացնենք Հարավային Կովկասի կայունությանը և անվտանգությանը սպառնացող սպառնալիքների անընդհատ «վերազերծումը»: Հակամարտությունների նմանությունը պայմանավորված է հակամարտության կողմ հանդիսացող պետությունների աշխարհագրական դիրքով, ինչպես նաև աշխարհաքաղաքական իրադարձությունների կիզակետում մնալով: Առաջնային նմանություններից մեկն այն է, որ վերոհիշյալ բոլոր պետությունները ապրում են այսպես կոչված «իմպերիալիստական տրանզիտում» 1, ինչը պայմանավորված է կայսերական անցյալով: Հարավային Կովկասում էթնո-քաղաքական հակամարտությունների ներկա փուլը նպաստեց տարածաշրջանում նախկինում հայտնի իրավաքաղաքական պատերազմի հետ մեկտեղ տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի առաջացմանը: Հոգեբանական պատերազմը թշնամու վրա քաղաքական ազդեցություն գործելու հնարքների ամբողջություն է: Նման գործողությունների վերջնական նպատակն է հակառակորդին հնազանդեցնել իր կախվածությանը կամ ենթակայությանը սեփական դիրքերից: Հակամարտությունների ընթացքում հոգեբանական ճնշումը սովորաբար իրականացվում է զանգվածային գիտակցության վրա տեղեկատվական-հոգեբանական ազդեցության միջոցով: Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական պատերազմներին, դրանք ժամանակակից արտաքին քաղաքականության կարևոր մաս են կազմում և համատեղ վտանգ են ներկայացնում տեղական պատերազմներում ռազմական ագրեսիայով: Միակ տարբերությունն այն է, որ տեղեկատվական պատերազմները չեն կարգավորվում միջազգային իրավունքով 2: 21-րդ դարում տեղեկատվական պատերազմը, որպես քաղաքական և տնտեսական հզորություն ստանալու առաջնահերթ միջոց, դարձել է ժամանակակից համաշխարհային քաղաքականության հիմնական լծակը 3: Տեղեկատվական պատերազմը, ըստ Գ. Ըստ Պապյանի, դա մի երեւույթ է, որն ավելի տարածված է դարձել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ՝ նացիստական Գերմանիայի տեղեկատվության նախարար Գեբելսի ջանքերով: Հակամարտությունների տեղեկատվական բովանդակությունն անկայուն է և կարող է վերաճել ավելի վտանգավոր իրավիճակների: Այսպիսով, բախումների ժամանակակից դարաշրջանում տեղեկատվական պատերազմը երբեմն վերածվում է տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի: Դա առաջին հերթին պայքար է քաղաքական կառավարման համար, որի դեպքում պայքարը ուղեկցվում է տեղեկատվական-հոգեբանական գործողություններով 5: Սովորաբար, տեղեկատվական պատերազմը ռազմական բախման նախերգանքն է կամ շարունակությունն է, որը ոչ միայն միշտ ուղեկցում է իրական պատերազմին, այլև մաս է կազմում դիվանագիտական բանակցությունների: Նրանց հիմնական զենքը տեղեկատվության արտահոսքն է, հաճախ կամավոր ՝ ապատեղեկատվությունը: Այս ամենը սերտորեն կապված է քարոզչության հետ, որը ազդեցություն է ունենում որոշակի խմբի մարդկանց գիտակցության, զգացմունքների և տրամաբանության վրա ՝ ռազմական, տնտեսական և քաղաքական նպատակներով: Այսինքն ՝ ցանկացած տեղեկատվություն, որի տարածումը որոշակի նպատակ է հետապնդում, դառնում է քարոզչություն: МИД РФ, 2009, հասանելի է http: //andreymanoylo.vov.ru/psihoer.html: 4 Տե՛ս Papyan G., Information Wars, http: //www.armtown.com/news/am/arv/20090409/58707/: Ըստ Հ. Սիմոնի տեսության ՝ 1950-ական թթ. Տեղեկատվության հոսքն ի սկզբանե այնքան մեծ է, որ մարդիկ չեն կարող պարզապես ընկալել և ճիշտ հետազոտություն կատարել: Մարդկային հետախուզությունը և տրամաբանությունը չեն կարող սթափ լինել տեղեկատվության հոսքի պայմաններում, ինչը վաղ թե ուշ մարդուն մղում է ցանկացած դիրքի 1: Տեղեկատվական պատերազմները տեղեկատվական փոխազդեցության և հակազդման միջոցների ամբողջություն են, որոնք իրականացվում են իշխանության և շահերի իրացման համար: Երբեմն տեղեկատվական պատերազմները կանխորոշում են ռազմական բախումների արդյունքը ՝ փոխելով նախապատերազմյան կամ հետպատերազմյան իրավիճակը: Հայտնի է, որ տեղեկատվական պատերազմներն արդյունավետ են այն դեպքերում, երբ դրանք օժտված են հստակ տեսական հիմքով և իրադարձություններին արագ արձագանքմամբ: Նրանք անտեսում են սահմանները, դրանք անընդհատ են, քանի որ նման պատերազմներում հաղթանակը երբեք վերջնական չէ: Ըստ Յուի. Ըստ avyավյալովի, անհրաժեշտ է անընդհատ տեղեկատվական պատերազմ վարել թշնամու դեմ, որպեսզի ռազմական հաջողությունը ժամանակավոր չլինի 2: Խոսելով տեղեկատվական պատերազմների մասին, տեղին էր մեջբերել Ու. Չերչիլի խոսքերը, որ նա անպայման հաղթելու է ցանկացած պատերազմում, քանի որ ինքն առաջինը կխոսի այդ մասին: Եվ իսկապես, 1946 թ.-ին Չերչիլի նախաձեռնությամբ Արևելյան Եվրոպայի բաժանումից հետո, վերջինս Ֆուլտոնում հայտարարեց, որ Կարմիր բանակը բաժանվել է երկու մասի 3: Հարավային Կովկասում հակամարտությունների ժամանակ տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմ վարելու փորձ գրեթե չկա, այդ առումով «հնգօրյա պատերազմը» կարելի է համարել առաջինը: Չնայած տեղեկատվական պատերազմի անմիջական դերակատարները Վրաստանն ու Ռուսաստանն էին, այնուամենայնիվ այն վերահսկվում էր ԱՄՆ-ի կողմից: Բոլորի համար ակնհայտ էր, որ Վրաստանը հարձակվել էր Հարավային Օսիայի վրա, իսկ Ռուսաստանը լավ փաստարկներ էր բերել ռազմական հակահարված տալու համար, բայց վերջինս իր գործողությունները Արևմուտքին ներկայացրեց որպես վրացիների նկատմամբ ագրեսիա: Ընդհակառակը, ռուսական կողմը աշխարհին հայտարարեց, որ իր ուժերի ներկայությունը կանխում է օսերի գլխին ընկած վտանգը: CNN- ը և Sky News- ը աշխատել են հօգուտ վրացական կողմի, որը սկսել է ռազմական գործողությունների հեռարձակում միայն Հարավային Օսիա ռուսական ուժերի մուտքից հետո: Հարավային Օսիայի պատերազմի ընթացքում Միացյալ Նահանգները եռակողմ տեղեկատվական պատերազմ վարեցին Պետդեպարտամենտից ՝ Վրաստանից և Գորիից 4: Իրոք, Ռուսաստանի կողմից Աբխազիայի Հարավային Օսիայի անկախության ճանաչումը եզակի պատասխան էր Արևմուտքի հետախուզական պատերազմին, որը, եթե նույնիսկ նպատակ ուներ ամրապնդել ռազմական հաղթանակը դիվանագիտության միջոցով, ընդամենը հաշվարկված էր միջազգային հանրության թշնամանքը խորացնելու համար: Ներկայումս Ադրբեջանում տպագրված գրականության մեծ մասը ուղղված է հակահայկական քարոզչության: Դրանք տպագրվում են մասնավոր ակադեմիայի կողմից ՝ Ազգային անվտանգության նախարարության ֆինանսավորմամբ 5: Կարծում ենք, որ վարելով նման վտանգավոր ներքին քաղաքականություն ՝ Ադրբեջանի իշխանությունները խոչընդոտում են իրենց աշխատանքին, քանի որ ազգայնականության հասած ադրբեջանցին նույն թշնամանքով կընդունի ապագա կարգավորման ցանկացած տարբերակ, մինչդեռ այս կամ այն կերպ փոխզիջում կգա: , Իսկ ադրբեջանական լրատվամիջոցները, ըստ Ս. Մարտիրոսյանի, «ինքը ոչ միայն սնվում է այդպիսի աղբյուրներով, այլև ներկայացնում է սեփական հասարակությունը որպես փաստ» 6: Հայկական կողմը պասիվ դիրք ունի տեղեկատվական պատերազմներում: Դա պայմանավորված է կոմպլեմենտար Երեւանի մեղմ արտաքին քաղաքականությամբ: Այնուամենայնիվ, մենք կարծում ենք, որ տեղեկատվական պատերազմի թիրախ դարձած երկիրը, կամա թե ակամա, պետք է պատշաճ կերպով արձագանքի ապատեղեկատվությանը: Մենք համաձայն ենք Հ. Դեմոյանի այն առաջարկի հետ, որ անհրաժեշտ է Հայաստանում քարոզչական անտագոնիզմ ձևավորել, Մոսկվա, 2 հոկտեմբերի, 2008 թ., Էջ 16: 23-24, հասանելի է http: // www. //31.44.80.183/files/pf55/048335.pdf.2 Նույն տեղում, էջ. 91-92թթ. 3 Նույն տեղում, էջ. 35-36-ին: 4 Նույն տեղում, էջ. 42-43 թթ. кало », Բաքու, 2004 թ. (այս գիրքը ստացել է Ադրբեջանի ազգային անվտանգության նախարարության խրախուսական մրցանակ ՝ 2000 դոլար): http: //noravank.am/rus/articles/detail.php?ELEMENT_ID=2591: вйны համեմատ Армении 16.10.2006-ին, առկա է թափառող խումբ, որը կկատարի արագ արձագանքման գործառույթներ: Ըստ Դեմոյանի, նման խմբում կարող են ընդգրկվել պատմաբաններ, քաղաքագետներ, իրավաբաններ, էթնոհոգեբաններ, ազգագրագետներ և լրագրողներ: Խումբը վերահսկելու է ադրբեջանական մամուլը, պատրաստելու է զեկույցներ միջազգային մարմիններին ներկայացնելու, ինչպես նաև հակաքարոզչական առաջարկներ 1: Անկասկած, պատերազմի տարիներին տեղեկատվական հնարքների օգտագործումը դրական հատկություններ ունի, որոնք պետք է օգտագործել խնդիրը լուծելու, այլ ոչ թե բարդացնելու համար: Առավելություններից մեկն այն է, որ տեղեկատվական տարածքում անհնար է շահել մեծ ֆիզիկական զանգվածներով, ինչպես սովորական պատերազմի դեպքում: Մյուս կողմից, տեղեկատվական տարածքը չի կարող արգելափակվել և սահմանափակվել խնդիրների լուծման մոտեցումներով: Այնուամենայնիվ, տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի հիմնական թերությունն այն է, որ այն մատչելի է բոլորի համար, կիրառելի է բոլորի համար, ինչը նպաստում է առկա հակամարտությունների բարդացմանը և նորերի առաջացմանը: Բացի այդ, տեղեկատվական պատերազմները բարդացնում են բանակցային դաշտը ՝ բանակցային գործընթացը պարտադրելով ոչ թե շահերի տեսանկյունից, որը սահմանափակվում է սեփական «եսով» 2: Կարծում ենք, որ տեղեկատվական պատերազմները միշտ էլ բարենպաստ պայմաններ են ստեղծել Հարավային Կովկասում էթնո-քաղաքական բախումների համար ՝ կողմերին ստիպելով վաղաժամ դատողություններ վարել բանակցային փուլերում, որոնել միակ անփոփոխ հարցի պատասխանը ՝ հակված լինելով այն տեսակետին, որ « նրանց խնդիրների լուծում »-ը նրանց միակ գործն է: Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ տեղեկատվական պատերազմների ոչ լիարժեք օգտագործմամբ ՝ հակամարտության կողմերը աստիճանաբար ընտրել են բանակցությունների ամենաազնիվ հնարքը ՝ սպառնալիքը: Գաղտնիք չէ, որ սպառնալիքն ավելի հեշտ է, քան կառուցողական առաջարկ ներկայացնելը 3: Մյուս կողմից, հակամարտության կողմերի համար դժվար է հրաժարվել իրենց սովորույթներից և հույզերից. Փորձել գործողություններն ուղղել ինչպես բանակցային, այնպես էլ տեղեկատվական պատերազմի փուլերում `խնդրի, այլ ոչ թե խնդրի ուղղությամբ: Ժողովուրդ. Իրոք, 21-րդ դարի հակամարտությունների կարգավորման գործընթացը բարդանում է տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի առկայությամբ, որը միջանկյալ տեղ է գրավում հակամարտության ռազմական «բանակցային փուլերի» միջեւ: Դա վտանգավոր միջանկյալ փուլ է, որը միշտ ի վնաս հակամարտության է, քանի որ մշակութային-քաղաքակրթական միջավայրը հակադրվում է մյուսին ՝ հաշվի չառնելով վերջինիս առանձնահատկությունները ՝ խառնվելով քաղաքական խնդիրների հետ: Վերջում նշենք, որ տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմն անթույլատրելի է հատկապես էթնո-քաղաքական բախումների ժամանակ, քանի որ արդեն լարված հարաբերությունների սակավաթիվ հնարավորություններից մեկը կարող է լինել մշակութային-հոգեբանական մերձեցումը: Հետևաբար, չնայած առաջարկի բազմիցս հնչեցմանը, տեղեկատվական պատերազմ մղելու և (կամ) հակահարձակման ուղղված համապատասխան կառույցներ ստեղծելու խնդիրները մնում են բաց: Նման կառույցների առկայությունը կնպաստի նաև էթնոքաղաքական հակամարտության վերահսկման և կարգավորման գործընթացներին: Աստղիկ Ազիզյան ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԿՈՎԿԱՍՈՒՄ ԷԹՆՈ-ՔԱITԱՔԱԿԱՆ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱԱՌՄԱՆ ՏԵFORԵԿԱՏՎԱԿԱՆ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐ ։
| Հոդվածի հիմնական նպատակն է ներկայացնել Հարավային Կովկասի էթնոքաղաքական հակամարտությունների դրսևորման տեղեկատվական-հոգեբանական ոլորտները՝ շեշտադրելով դրանց նմանությունները և առանձնահատկությունները։
Միաժամանակ, հարավկովկասյան էթնոքաղաքական հակամարտությունների խնդիրներից է կանխատեսման մեթոդի միջոցով ներկայացնել կարգավորման հնարավոր հեռանկարները։
Ուսումնասիրության շրջանակում հանգում ենք նրան, որ, թերևս, Հարավային Կովկասը և տարածաշրջանային գերտերությունները հեռու են տեղեկատվական պատերազմ վարելու հմտություններից և շարունակում են առաջնորդվել էմոցիաներով, ի մասնավորի՝ ռազմական սպառնալիքներով։
|
Հանրային կառավարման հիմնադրույթներն ամբողջ աշխարհում փոխվում են տեխնոլոգիաների զարգացմանը զուգահեռ։
Դրանք առնչվում են ինչպես իրականացվող քաղաքականությանը, այնպես էլ հաղորդակցության սկզբունքներին ու փոխհարաբերությունների բնույթին։
Հանրային կառավարման մեջ տեխնոլոգիաները ներդրել են համագործակցության եւ գործընկերության հաստատման նոր սկզբունքներ տեղական ինքնակառավարման ու տարածքային կառավարման համակարգերի, քաղաքացիական հասարակության կազմակերպու211ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ թյունների, ինչպես նաեւ մասնավոր ու պետական կառույցների միջեւ հարաբերություններում։
Առցանց հարթակներն ապահովում են գործառույթների իրականացման բավականին լայն շրջանակներ, որոնց մի մասը հաջողությամբ կարող են կիրառվել՝ դուրս գալով վարչական միավորների՝ մարզերի կամ համայնքների սահմաններից։
Այսինքն տեխնոլոգիաների կիրառումը հանրային կառավարման մեջ կարող է նպաստել վարչական սահմաններ չենթադրող եւ տարածական սկըզբունքներով իրականացվող կառավարման համակարգի ներդրմանը։
Դա հատկապես արդյունավետ կարող է գործել վարչատարածքային խնդրահարույց բաժանումների դեպքում (ինչպիսին առկա է Հայաստանի Հանրապետությունում, համաձայն բազմաթիվ հրապարակումների), երբ հստակեցված չեն լիազորությունների շրջանակները, կամ այդ համակարգը գտնվում է բարեփոխումների մեջ։
Վերջին տարիներին ՀՀ-ում տեղի ունեցած, կամ ընթացքի մեջ գտնվող մի շարք կարեւոր իրադարձություններ, մասնավորապես՝ համայնքների խոշորացումը, անցումը կառավարման խորհրդարանական համակարգին, 2018թ-ի Թավշյա իրադարձությունների արդյունքում սկիզբ առած մեծածավալ փոփոխությունները, ինչպես նաեւ COVID 19 համաշխարհային համավարակի ազդեցությամբ պայմանավորված արտակարգ իրավիճակը, ցույց են տալիս, որ կառավարման տարածական սկզբունքների կիրառումը տեխնոլոգիական գործիքակազմի ներդրմամբ՝ որը նվազեցնում է վարչական սահմանազատումներով պայմանավորված կառավարման դերը, կարող է ապահովել ավելի մեծ արդյունավետություն կառավարման կենտրոնացված, տարածքային եւ ապակենտրոնացված մարմինների ու այլ սուբյեկտների միջեւ։
Կառավարման գործառույթների իրականացման համատեքստում տարածված է էլեկտրոնային այնպիսի հարթակների (Digital Social Innovation-DSI) կիրառումը, որոնք ապահովում են «խելացի» ընթացակարգեր տարածական պլանավորման, համագործակցության միջոցով քաղաքականության մշակման, մասնակցային որոշումների կայացման եւ ընդհանրապես տարածական գործոններ պարունակող լուծումների համար [1, p. 14]։
Այդպիսի հարթակների միջոցով ՀՀ հանրային կառավարման համակարգում կարող են իրականացվել մի շարք գործառույթներ, որոնք վերապահված են տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմիններին։
Այսպես, տնտեսության 212ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ զարգացման բնագավառում մարզպետի լիազորությունների շրջանակը՝ ըստ 2019 թ.-ին ընդունված «Տարածքային կառավարման մասին» ՀՀ օրենքի, ներառում է մարզի զարգացման ռազմավարության մշակման եւ մշտադիտարկման ապահովումը [2, հոդված 20], որը ենթադրում է պլանավորման, քաղաքականության մշակման, մասնակցային կառավարման եւ այլ գործընթացներ։
Դրանք կարող են իրականացվել՝ ընդգրկելով մարզի վարչական սահմաններից դուրս տարածքներ՝ հիմնվելով տարածական սկզբունքների եւ էլեկտրոնային գործիքակազմի վրա։
Ավելին, եթե ռազմավարության մշակումը սահմանափակվում է մարզի վարչական սահմանով, ապա դա կարող է խոչընդոտել ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործմանը կամ կլաստերային սկզբունքներով զարգացմանը։
Իսկ տեղական ինքնակառավարման համակարգում վերոնշյալ սկզբունքների եւ գործիքակազմի կիրառման հնարավորությունները մեծ են միջհամայնքային համագործակցության շրջանակներում։
Համայնքի ավագանին կարող է որոշում կայացնել միջհամայնքային միավորումներ ձեւավորելու մասին, ինչպես նաեւ առաջարկություն ներկայացնել պետական լիազորված մարմին՝ այլ համայնքների հետ միավորվելով նոր համայնք ստեղծելու վերաբերյալ [3, հոդված 16]։
Միջհամայնքային համագործակցության տարբեր ձեւաչափերի դեպքում համայնքները դարձյալ գործում են օրենքով իրենց վերապահված լիազորությունների շրջանակում, սակայն նրանց գործունեությունը դուրս է գալիս իրենց՝ որպես բնակավայր վարչական սահմաններից։
Դա հիմնականում կարող է իրականացվել վարչարարության, տարածքի պլանավորման, ռազմավարության մշակման, բնակչությանը մի շարք ծառայությունների մատուցման եւ այլ լիազորությունների առումով, որոնք նշված են համայնքների խոշորացման եւ միջհամայնքային միավորումների ձեւավորման հայեցակարգում [4, էջ 46]։
Ըստ էության տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մի շարք լիազորություններ կարող են իրականացվել՝ հիմնվելով էլեկտրոնային գործիքակազմի եւ ցանցային սկզբունքների վրա, մարզի կամ համայնքի վարչական սահմաններից դուրս՝ տարածական շրջանակներում։
Կառավարման համակարգերում էլեկտրոնային հարթակների կիրառման համար անհրաժեշտ է օգտագործել թվայնացված տվյալների մեծ բազա, քանի որ արդյունավետ պլանավորումը, քաղաքականու213ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ թյան մշակումը եւ էլեկտրոնային եղանակով որոշումների կայացումը կազմակերպելու համար ենթադրվում է մեծաքանակ տեղեկատվության հավաքագրում եւ մշակում։
Դա հատկապես կարեւորվում է կառավարման բազմամակարդակ համակարգերի, դրա շրջանակներում իրականացվող բազմաբնույթ գործողությունների եւ դրանց մեջ ներգրավված բազմաթիվ դերակատարների համատեքստում։
Այսպիսի գործընթացների ապահովման համար անհրաժեշտ է գիտելիքի հստակ չափանիշների սահմանում, որը նշանակում է, որ եթե էլեկտրոնային հարթակները կիրառվեն հանրային կառավարման համակարգում, ապա անխուսափելի է դառնում գիտելիքի եւ հետազոտությունների վրա հիմնված որոշումների կայացումը։
Այսինքն՝ որոշում կայացնողները՝ հասարակության անդամները եւ տեղական ինքնակառավարման ու տարածքային կառավարման մարմինների ներկայացուցիչները, պետք է տիրապետեն համապատասխան գիտելիքի եւ տեխնոլոգիաների։
Այս առումով պետք է ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքի վրա, որ տեղեկատվական եւ հաղորդակցության տեխնոլոգիաները հանդիսանում են տարածական փոփոխությունների վրա ազդող էական գործոններ [5, p. 3]։
Իսկ քանի որ տարածական փոփոխությունները վերաբերում են պլանավորմանը, ռազմավարության մշակմանը, հանրային մասնակցությանը, միասնական վարչարարությանը եւ հանրային կառավարման այլ գործոններին, ապա, կարծում ենք հնարավոր է ՀՀ-ում ներդնել տարածական կառավարման այնպիսի համակարգ, որը կապահովի տեխնոլոգիաների, կառավարման գործառույթների, ռեսուրսների եւ որոշումների կայացման սկզբունքների արդյունավետ փոխգործակցություն։
Կայուն զարգացման 2030 օրակարգն ընդունում է գիտությունը, տեխնոլոգիան եւ նորարարությունը-ԳՏՆ (STI-Science, Technology and Innovation) որպես գլոբալ բարեկեցություն ապահովող հիմնական շարժիչ ուժ [6, p. 2]։
Այս համատեքստում պետք է նշել, որ նախաձեռնությունները, որոնք ձեւավորվում են ԳՏՆ կառավարման սկզբունքներով, տեխնոլոգիաների կլանման առումով կենտրոնանում են տեղական կարողությունների զարգացման վրա [7, p. 30]։
Այսինքն մի կողմից բարեկեցությունը ենթադրում է գիտական եւ տեխնոլոգիական նորարարությունների ներդրում, մյուս կողմից այդ ներդրումները կառավարման ոլորտում ավելի արդյունավետ կարող են գործել տեղական դերակա214ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ տարների մասնակցությամբ։
Հետեւաբար, ամրապնդվում է այն թեզը, որ գիտելիքի եւ տեխնոլոգիաների գործոնը հանրային կառավարման տեղական մակարդակում անհրաժեշտ է, իսկ այդ գործոնների առկայությունը հնարավորություն է տալիս ներդնել տարածական զարգացման սկզբունքներ։
Հաշվի առնելով վերոնշյալ հանգամանքները, առաջարկում ենք ՀՀ հանրային կառավարման համակարգում ներդնել տարածական կառավարման սկզբունքներ, որոնք պետք է ներառեն. Կլաստերային սկզբունքներով ձեւավորվող տարածք, որտեղ կարող են համագործակցություն եւ գործընկերություն հաստատել պետական, մասնավոր ու հասարակական կառույցները։
Մասնակցային սկզբունքներով ձեւավորվող գործողությունների շրջանակ, որտեղ օպտիմալ որոշումներ կարող են կայացնել որոշակի տարածքի բնակիչները՝ անկախ որեւէ համայնքի կամ մարզի վարչական սահմաններում գտնվելու հանգամանքից։
Պետական հաստատությունների, մասնավոր ընկերությունների եւ հասարակական կազմակերպությունների վերաբերյալ տվյալների բազայի հավաքագրում եւ մշակում տեղեկատվական եւ հաղորդակցության տեխնոլոգիաների ներդրմամբ, որը կարող է օգտագործվել վարչական սահմաններ չունեցող որոշակի տարածքի ռազմավարական օպտիմալ պլանավորման նպատակով։
Տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման այնպիսի գործառույթների իրականացում, որոնք հնարավոր է ապահովել էլեկտրոնային գործիքակազմի միջոցով՝ մարզի կամ համայնքի վարչական սահմաններից դուրս՝ չնվազեցնելով արդյունավետությունը։
Վերոնշյալ քայլերի իրականացումը հնարավորություն կտա ապահովել հանրային արդիականացման նորարարական մոտեցումներ տարածական մակարդակում՝ դուրս գալով մարզի կամ համայնքի վարչական սահմանազատումներից։
Արդիականացման այսպիսի մոտեցումները հրատապ են հատկապես ՀՀ մարզերի վարչատարածքային բաժանման խնդիրների, համայնքների խոշորացման վիճահարույց արդյունքների եւ COVID-19 համավարակի պատճառով ստեղծված իրավիճակի համատեքստում։
Սակայն ակնհայտ է, որ կառավարման այսպի215ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ սի մոդելը ենթադրում է ոչ միայն տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունների իրականացում տարածական մակարդակում, այլեւ տեխնոլոգիաների կիրառման, գիտելիքի ներդրման, տեղեկատվության մշակման եւ հանրային մասնակցության ապահովման ավելի լայն շրջանակներ։
Կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ինչպես տարածքային կառավարման, այնպես էլ տեղական ինքնակառավարման լիազորությունների ամբողջ ցանկից կարելի է առանձնացնել այնպիսի գործառույթներ, որոնք հնարավոր է իրականացնել տարածական սկզբունքներով՝ դուրս գալով մարզային կամ համայնքային վարչական տարածքների շրջանակից եւ ներդնելով տարածական զարգացման սկզբունքներ։
Դա հնարավոր է ապահովել կառավարման էլեկտրոնային հարթակների եւ գործիքակազմի միջոցով, որտեղ հետազոտությունների իրականացումը եւ գիտելիքահեն որոշումների կայացումը որոշիչ գործոններ են։
Կառավարման համակարգում տարածական սկզբունքների եւ էլեկտրոնային գործիքակազմի ներդրումը դրական ազդեցություն կունենա նաեւ որոշումների կայացման առումով հանրային մասնակցության ցուցանիշի բարձրացման վրա։
Այս գործընթացները կնպաստեն հանրային կառավարման համակարգի արդիականացմանը ՀՀ տեղական եւ տարածքային մակարդակներում տեխնոլոգիական նորարարությունների միջոցով՝ ապահովելով հանրային մասնակցություն, հրապարակայնություն, թափանցիկություն եւ հաշվետվողականություն։
| Ցանցային համակարգի եւ թվային տեխնոլոգիաների զարգացմանը զուգահեռ անհրաժեշտություն է առաջանում վերանայել հանրային կառավարման սկզբունքները։
Այս համատեքստում պետք է նշել, որ տեխնոլոգիական նորարարությունները նվազեցրել են վարչական սահմանների դերը ինչպես տեղական, այնպես էլ գլոբալ կառավարման համակարգերում։
Դրան զուգահեռ աստիճանաբար մեծանում է հանրային արդիականացման անհրաժեշտությունը էլեկտրոնային համակարգերի կիրառման, մասնակցային կառավարման եւ գիտելիքի վրա հիմնված որոշումների կայացման տեսանկյունից։
Հետեւաբար կարեւորվում է ՀՀ տարածքային կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման համակարգերի այնպիսի լիազորությունների իրականացման հետ կապված հետազոտությունների դերը, որոնք կարող են իրականացվել տարածական սկզբունքների կիրառմամբ՝ էլեկտրոնային գործիքակազմի միջոցով։
Տարածական սկզբունքների ներդրումը հանրային արդիականացման համատեքստում կնպաստի կառավարման արդյունավետության բարձրացմանը եւ ժողովրդավարական մոտեցումների զարգացմանը ՀՀ տեղական մակարդակներում։
|
ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԸ ՔՐԵԱԿԱՆԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՈՐ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ՆԱԽԱԳԾՈՒՄՀայաստանի Հանրապետությունը, լինելով զարգացող իրավահամակարգ ունեցող պետություն, ժամանակին համընթաց նորացնում և ավելի արդիական է դարձնում ներպետական օրենսդրությունը, որն ուղղված է երկրում արդարադատությանարդյունավետ իրականացմանը։
Փոփոխություններից զերծ չի մնացել նաև քրեաիրավական ոլորտը։
Ներկայումս Հայաստանում ընթանում է քրեադատավարական բարեփոխումներիակտիվ գործընթաց։
2011-2012 թթ. մշակվեց քրեական դատավարության նորօրենսգրքի նախագիծ, որն իր մեջ ներառում է մի շարք հիմնարար և սկզբունքայիննորամուծություններ, որոնք ուղղված են քրեական դատավարության գործող համակարգն էապես կատարելագործելուն և արդարադատության իրականացման արդյունավետության բարձրացմանը։
Հաշվի առնելով ՀՀ Սահմանադրության պահանջներըև ՀՀ միջազգայնորեն ստանձնած պարտավորությունները` ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի (այսուհետ` նախագիծ) մշակման հիմքում պետք է ընկած լինի երկու հիմնարար չափանիշ` համարձակ նորարարությունը և չափավոր պահանջողականությունը։
Այն առաջին հերթին ընկալվում է որպես ՀՀ քրեադատավարականօրենսդրության զարգացման հաջորդ փուլում կիրառվելիք գաղափարների, ինստիտուտների փորձարարական միջոց։
Այս առումով նախագծի մշակումը դիտարկվում էորպես ՀՀ քրեադատավարական օրենսդրության բնականոն զարգացման յուրահատուկ փուլ, ինչը պետք է հնարավորություն ընձեռի խուսափել թռիչքաձև ցնցումներիցև ապահովել համեմատաբար ավելի սահուն անցում մեկ համակարգից մյուսին1։
Նախագծի նորամուծություններից մեկն է առանձին տեսակի վարույթների իրականացման կարգի նախատեսումը։
Որպես առանձին տեսակի վարույթներ` նախատեսված են մասնավոր մեղադրանքով վարույթը, համաձայնեցման վարույթը, համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիրը (համագործակցությանվարույթ)։
Ներկայումս արտասահմանյան շատ երկրներ որդեգրել են օպտիմալացմանճանապարհը` հետևողականորեն քրեական դատավարություն ներմուծելով տարբերակված վարույթները, որոնք հնարավորություն են տալիս կրճատել մինչդատականվարույթը` խնայելով բավականին մեծ ռեսուրսներ։
Դատավարական ձևի պարզեցումը ինչպես հանցագործություններին առավել արագ և օպերատիվ արձագանքելու,այնպես էլ առավելագույն տնտեսման պայմաններում գործերը արագ և արդյունավետքննելու և լուծելու նպատակ է հետապնդում2։
Հարկ ենք համարում առանձնակիուշադրություն դարձնել «համագործակցության վարույթ» կոչվող դատավարական1 Տե´ս «ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի հայեցակարգ», Երևան, 2011։
2 Տե´ս Ղուկասյան Հ., Մելքոնյան Դ., Տարբերակված դատավարության ձևը և դրա առանձնահատկությունները, «Պետություն և իրավունք», № 1, 2007, էջ 33-34։
ինստիտուտին։
Համագործակցության վարույթի` որպես դատավարական ինստիտուտի էությունը պարզելու համար նշենք, որ այն դասվում է առանձին տեսակի վարույթների շարքին։
Նախագիծը` որպես առանձին տեսակի վարույթ, ներառում է մասնավորմեղադրանքով վարույթը, համաձայնեցման վարույթը, համագործակցության վարույթը։
Անհրաժեշտ է տարբերակել համագործակցության վարույթը համաձայնեցմանվարույթից, որին հետագայում կանդրադառնանք։
Նշենք, որ համագործակցությանվարույթն իր էությամբ պարզեցված դատավարական գործընթաց է, որի արդյունավետության վերաբերյալ առկա են տեսաբանների հակասական կարծիքներ։
Դատավարական ձևի տարբերակման որոշ կողմնակիցներ խիստ քննադատման են ենթարկելդատավարական ձևի պարզեցման գաղափարը` այն համարելով խոցելի ճշմարտության բացահայտման, լրիվ, օբյեկտիվ և բազմակողմանի քննության ապահովման ևդատավարության մասնակիցների իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից։
Վերջիններիս կարծիքով դատավարական ձևի տարբերակումը պետք է ուղղվի դրաբարդեցմանը, առանձին կատեգորիայի հանցագործությունների վերաբերյալ գործերով լրացուցիչ երաշխիքների նախատեսմանը։
Մինչդեռ որոշների կարծիքով դատավարական ձևի պարզեցումը տեսական մոտեցումներում և պրակտիկայի պահանջմունքներով պայմանավորված օբյեկտիվորեն հասունացած խնդիր է1։
Համագործակցության վարույթի էության բացահայտման համար հարկ ենք համարում վերլուծել դրա հասկացությունը և հասկացության մեջ առկա տերմինները։
Այն տեսությանմեջ ընդունված է անվանել «համագործակցության համաձայնագիր»։
Ուշադրությունդարձնելով տերմինաբանությանը` տեսնում ենք, որ առկա է նոր իրավական գործընթաց, որը կոչվում է համաձայնագիր` կնքված կողմերի միջև։
«Համաձայնագիր»տերմինը օգտագործվում է ոչ միայն քրեաիրավական ոլորտում, այլև քաղաքացիական, վարչական, արբիտրաժային, աշխատանքային և այլ իրավունքի ճյուղերի կողմից, իսկ «հաշտության համաձայնագիր» տերմինը հանդիպում է քաղաքացիականդատավարությունում և արբիտրաժային վարույթում։
Կոնկրետ հասկացություն չիտրվում, բայց, ելնելով իրավական դոկտրինայում առկա մեկնաբանություններից,կարող ենք ասել, որ այն կողմերի համաձայնություն է, որով լուծվում է առկա վեճը։
Ըստ Շաքարյանի` դա միմյանց իրավունքների և պարտականությունների փոխզիջման վերաբերյալ կողմերի միջև կնքված հաշտության համաձայնության գործարք է,որը, հաստատվելով դատավորի կողմից, լուծում է առկա վեճը, իրավահարաբերությունը։
Այսպիսով, համաձայնություն տերմինը նշանակում է`1. Ընդհանուր համաձայնություն, փոխհամաձայնություն, 2. Պայմանագիր, որը ցանակացած պայմաններում կկարգավորի առկա իրավահարաբերությունը2։
Քրեական դատավարության իրավունքի տեսության մեջ տրվում է նախնականհամագործակցության համաձայնագիր հասկացությունը` բնորոշելով այն հետևյալկերպ՝ համաձայնություն մեղադրանքի և պաշտպանության կողմերի միջև, որտեղորոշյալ կողմերը համաձայնեցնում են մեղադրյալի պատասխանատվության պայմանները` քրեական գործի հարուցումից կամ մեղադրանքի առաջադրումից հետո։
Տալով իրավաբանական բնորոշումը՝ տեսնում ենք, որ առկա է քրեական դատավարության մասնակիցների իրավունքների և պարտականությունների ընդլայնում,մասնավորապես՝ դատախազի պարագայում, որը կարող է կազմել համագործակցության համաձայնագիր, որոշել պատասխանատվությունը մեղմելու առիթների առկա1 Տե´ս Ղուկասյան Հ., Մելքոնյան Դ., էջ 33։
2 Տե՛ս http։
//prokuror.spb.ru/k816.html#2։
յության հավաստիությունը և առհասարակ ստեղծել նոր քրեադատավարական ինստիտուտ` համագործակցության մասին որոշում1։
Ընդհանուր առմամբ՝ համագործակցության համաձայնագիրը հետևյալն է՝ մեղադրյալը ակտիվորեն նպաստում է արդարադատության իրականացմանը, որն ակնկալում է քրեական պատասխանատվության մեղմում։
Վերջին ժամանակներում համագործակցության համաձայնագիրը քրեական դատավարությունում մեկն էր ամենախոստումնալից և հակասական վեպերից, որոնք առկա էին քրեական դատավարության իրավունքում և պրակտիկայում2։
Ներկայացված համաձայնագիրը լայն տարածում ունի արտասահմանյան երկրների քրեական դատավարության պրակտիկայում, ուղղված է այնպիսի գործերի բացահայտմանը , որոնցում առկա հանցակիցներըհրաժարվում են միմյանց դեմ ցուցմունք տալուց։
Համագործակցության համաձայնագիրը կամ վարույթը «արդարադատության հետ գործարք» անվանումով կիրառելի էրմիջին դարերում Անգլիայի իրավակիրառման պրակտիկայում։
Սակայն այն պարսավելի արարք էր, քանի որ անձը ցուցմունք էր տալիս իր մերձավորների դեմ։
Այն հայտնի էր տվյալ ժամանակաշրջանում նաև «մեղանչողի գործի վերանայում» անվամբ։
Սակայն աղբյուրների ուսումնասիրություններից պարզ է դառնում, որ նշված ինստիտուտի արմատները հասնում են մինչև հռոմեական իրավունք։
Ըստ Տուշինի՝ պարզեցված վարույթները գալիս են դեռևս հռոմեական իրավուքից՝ որպես առկա աղբյուրմատնանշելով տասներկու աղյուսակների օրենքը3։
Արդարադատության հետ գործարք կոչվող ինստիտուտը նաև լայն տարածումունի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։
Այս ինստիտուտը ամրագրված է նահանգային օրենսդրությունների մակարդակով, այն այլ կերպ կոչվում է «մեղքի ընդունմանգործարք»։
ԱՄՆ-ում մեղքի ընդունման գործարքով է իրականացվում գործերի մոտ90 %-ը։
Սրա էությունն այն է, որ մեղքի ընդունման գործում դատախազը ներկայացված մեղադրանքից հանում է մեղսագրվող հանցանքների մի մասը կամ առավելխիստ պատժվող հանցանքը վերաորակում է առավել մեղմով4։
Գործարքը նաև զգալիորեն նվազեցնում է գործի քննության տևողությունը. այն իրականցվում է երկուփուլով, եթե մեղադրյալը մեղքն ընդունել է, ապա ներկայացվում է մեղադրական եզրակացությունը, և կայացվում դատավճիռ։
Անգլո-ամերիկյան համակարգում թե՛ իշխող պրակտիկայում, թե՛ իրավակիրառ պրակտիկայի հիմքում ընկած է այն մոտեցումը, որ քրեական դատավարությունը վեճ է ներկայացնում հանցանքի կատարմանփաստի և դրանում անձի մեղավորության կապակացությամբ, և եթե այդ կողմերիցմեկը (մեղադրյալը) իրեն մեղավոր է ճանաչում ապա նման վեճը շարունակելն ինքնինանիմաստ է5։
Անգլո-ամերիկյան իրավահամակարգին բնորոշ այս ինստիտուտը ժամանակի ընթացքում կիրառելի դարձավ մայրցամաքային իրավակարգերի կողմից,մասնավորապես՝ համագործակցության վարույթը իրենց օրենսդրություններում նախատեսել են Ռուսաստանը, Վրաստանը, Մոլդովան, Ֆրանսիան և այլ պետություններ, և նրանց փորձի ուսումնասիրությունը վկայում է այս ինստիտուտի կիրառմանանհրաժեշտության մասին։
Ռուսաստանում 2009 թ. նախաձեռնվեց և դաշնայինօրենքի տեսք ստացավ քրեական և քրեական դատավարության օրենսգրքերում փոփոխություններ նախատեսելու մասին նախաձեռնությունը։
Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքում նախատեսվեց «Մեղադրանքի և պաշտպանության կողմերի1 Տե՛ս http։
//prokuror.spb.ru/k816.html#2։
2 Տե՛ս նույն տեղում։
3 Տե՛ս Фойницкий И., Курс уголовного судопраизводства, 3-е изд., СПб., 1910։
4 Տես Սիմոնյան Գ., Համագործակցության վարույթի ինստիտուտը քրեական դատավարության նորօրենսգրքի նախագծում, «Պետություն և իրավունք», № 1, 2013, էջ 160։
5 Տե´ս Ղուկասյան Հ., Մելքոնյան Դ., էջ 34։
միջև մինչդատական համաձայնագիր» կոչվող ինստիտուտը, որը հնարավորությունէր տալիս մեղադրյալին, հանցանք կատարած անձանց` մեղմելու իրենց պատիժըհանցակիցների դեմ ցուցմունք տալով։
ՌԴ քրեական դատավարության օրենսգրքիհամաձայն՝ համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիրըպաշտպանության և մեղադրանքի կողմերի միջև գործարք է, որտեղ այդ կողմերը համաձայնության են գալիս կասկածյալի կամ մեղադրյալի պատասխանատվության վերաբերյալ` պայմանավորված քրեական գործ հարուցելուց կամ մեղադրանք առաջադրելուց հետո նրա կատարած գործողություններով1։
Ուսումնասիրելով «Համագործակցության վարույթ» հասկացությունը, տեսության մեջ առկա կարծիքները, կարևորելով համառոտ անդրադարձն այս ինստիտուտի պատմական զարգացմանը և արտերկրի իրավակիրառ փորձին՝ կարող ենք նշել, որ միանշանակ արդարացված է ՀՀքրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծով նման ինստիտուտի նախատեսումը, որը կբարձրացնի արդարադատության իրականացման արդյունավետությունը։
Քրեական դատավարության օրենսգրքով պետք է առավելագույնս նախատեսվիանձանց իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի պաշտպանությունըև հասնել քրեական վարույթի արդյունավետ իրականացման2։
Ուսումնասիրելով քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծը՝կտեսնենք, որ 15-րդ բաժինը նվիրված է առանփին տեսակի վարույթների իրականացման առանձնահատկություններին, և, ինչպես վերևում նշվեց, որպես առանձինտեսակի վարույթներ՝ նախագծում ներառված են մասնավոր մեղադրանքով վարույթը, համաձայնեցաման վարույթը և համագործակցության վարույթը։
Ուսումնասիրելով նշվածները՝ կտեսնենք, որ առկա են նմանություններ համաձայնեցման ու համագործակցության վարույթների միջև, և առաջանում է դրանց տարբերակման անհրաժեշտության հարցը, քանի որ նշված ինստիտուտների նմանությունն ակնհայտ է։
Նախագծի 506-րդ հոդվածը նշում է համագործակցության վարույթ կիրառելու հիմքերը. նշվում է, որ համագործակցության վարույթ կարող է նախաձեռնվել միայն մեղադրյալի կողմից` համագործակցության մինչդատական համաձայնագիր կնքելու մասին գրավոր միջնորդություն ներկայացնելու դեպքում, որը հասցեագրված է նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող դատախազին, իսկ միջնորդությունը պետք է ստորագրված լինի մեղադրյալի և նրա պաշտպանի կողմից։
499-րդ հոդվածում նշվում են համաձայնեցման վարույթ կիրառելու հիմքերը, որի համաձայն դատարանը համաձայնեցման վարույթի կարգով քննությունը իրականացնում է մեղադրյալի հարուցած միջնորդության հիման վրա ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցանքների համար, իսկ 500-րդ հոդվածում նշվում է, որ դատարանն էբավարարում համաձայնության մասին միջնորդությունը։
Նշվածից երևում է, որ համագործակցության վարույթում միջնորդությունը հասցեագրված է դատախազին, իսկհամաձայնեցման վարույթում` դատարանին։
Ինչպես նաև նշենք, որ համագործակցության վարույթում չի նշվում, թե որ հանցագործությունների համար է այն կիրառելի,հետևաբար այն կիրառելի է ինչպես ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցանքների, այնպես էլ ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործությունների օժանդակության համարմեղադրվող անձի կողմից համագործակցության համաձայնագիր ներկայացնելուդեպքում։
Առկա է նաև դատավարական փուլերի տարբերություն, ինչն ակնհայտ է։
Կարող ենք նշել որ, եթե համագործակցության վարույթի նպատակը մեղադրյալիցհանցագործության վերաբերյալ տվյալների ստացումն է, ապա համաձայնեցման1 Տե՛ս Սիմոնյան Գ., էջ 162։
2 Տե՛ս http։
//prokuror.spb.ru/k816.html#2։
վարույթը հիմնվում է մեղադրյալի կողմից իր մեղքի ընդունման վրա1։
Մեղադրյալիդատավարական շահերի պաշտպանության նկատառումներից ելնելով՝ նորմերը պարունակում են մի շարք երաշխիքներ։
Մասնավորապես՝ միջնորդության մեջ նշվում է,թե ինչում է արտահայտվելու քննությանը մեղադրյալի կողմից համագործակցելուէությունը, ինչպես նաև այն գործողությունները, որոնք մեղադրյալը պարտավորվում էկատարել հանցագործությունը բացահայտելու, քննելու, հանցակիցներին մերկացնելու կամ հանցագործությամբ ձեռք բերված գույքը հայտնաբերելուն աջակցելու նպատակով։
Որպես երաշխիք է նաև քննիչի կողմից պաշտպանի նշանակումը կամ հրավիրումը` մեղադրյալի` միջնորդության կայացման պահին պաշտպան չունենալու դեպքում, և հնարավորություն է ընձեռում պաշտպանի հետ միասին քննարկել միջնորդություն։
Դատախազը, ստանալով միջնորդությունը, կայացնում է հետևյալ որոշումներից մեկը. 1. համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր կնքելումասին միջնորդությունը մերժելու մասին, 2. համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր կնքելու ևմիջնորդությունը բավարարելու մասին։
Երաշխիք է նաև միջնորդության մերժման դեպքում դրա բողքարկելու հնարավորության առկայությունը` ուղղված վերադաս դատարանին։
նախագծի 509-րդ հոդվածում մանրամասն կարգավորում է ստացել այն հարցը , թե ինչ պետք է ներառի իրմեջ համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիրը։
512-րդ հոդվածում ներկայացված են նաև համագործակցության վարույթով դատաքննությանհատուկ կարգ կիրառելու կարգը և պայմանները։
Որպես երաշխիք հանդես է գալիսնաև հետևյալ դրույթը, որի համաձայն մեղադրյալի, նրա մերձավորի կամ ազգականիհետ կապակցված այլ անձի անվտանգության ապահովման նպատակով դատարանիորոշմամբ դատաքննությունը կարող է անցկացվել դռնփակ։
Դատարանը հետազոտված ապացույցներով մեղադրյալի կողմից համաձայնագրի պայմանների պատշաճպահպանումը և դրանով նախատեսված իր պարտավորությունների կատարումը, ինչպես նաև համագործակցության նպատակի նվաճումը հաստատված համարելու դեպքում մեղադրյալի նկատմամբ կայացնում է մեղադրական դատավճիռ` նշանակելովօրենքով նախատեսվածից ավելի մեղմ պատիժ, կամ նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով, կամ մեղադրյալին պատժից ազատելով։
Անհրաժեշտ է նշել, որ, ըստ նախագծի, քննիչը մեղադրյալի և պաշտպանի կողմից ստորագրված միջնորդությունն ստանալու պահից երեք օրվա ընթացքում այններկայացնում է դատախազին` կցելով դրա բավարարման կամ մերժման վերաբերյալիր կարծիքը2։
Այս դրույթի հետ կապված անհրաժեշտ ենք համարում համեմատականանցկացնել ՌԴ քրեական դատավարության օրենսգրքի հետ, որում նշվում է` միջնորդությունը դատախազին գրավոր ներկայացվում է քննիչի միջոցով և պետք է պարունակի տեղեկություններ այն գործողությունների մասին, որոնք կասկածյալը կամ մեղադրյալը պարտավորվել է կատարել հանցագործությունների քննության և բացահայտման, հանցագործության մյուս հանցակիցների բացահայտման և քրեական հետապնդման, հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված գույքի հետախուզման նպատակով։
Նշված համաձայնագիրը պարտադիր պետք է ստորագրվի պաշտպանի կողմից։
Քննիչը կարող է միջնորդությունը հանձնել դատախազին կամ համագործակցությանմիջնորդությունը մերժելու մասին որոշում կայացնել, այսինքն՝ միջնորդությունը մերժելու իրավունք տրված է նաև քննիչին, ինչը տարակարծությունների տեղիք է տա1 Տե՛ս Սիմոնյան Գ., էջ 162։
2 Տե՛ս «Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծ», Երևան, 2012։
լիս1։
Նախագիծը համեմատելով ՌԴ քրեադատավարական օրենսդրության հետ՝ տեսանք, որ առկա է քննիչի լիզորությունների հետ կապված էական տարբերություն.նախագծով քննիչի լիազորությունների սահմանափակումը և այնպիսի լիազորությունների չնախատեսելը, ինչպիսիք նշված էին ՌԴ քրեական դատավարությանօրենսդրությամբ, արդարացիորեն հիմնավորված են, քանի որ նման պայմաններումառկա կլիներ դատախազական հսկողության ամբողջականության անկում, դատախազական և քննչական շահերի բախում, ինչը կհանգեցներ ոչ բարենպաստ հետևանքների առաջացման։
Քննիչին նման լիազորություններով չօժտելը հարկ ենքհամարում առանձնացնել՝ որպես նախագծի տվյալ ինստիտուտի առավելություն։
Նախագծում նշված է, որ համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր կնքելու միջնորդությունը բավարարելու մասին որոշում կայացնելուդեպքում դատախազը քննիչի, մեղադրյալի և նրա պաշտպանի մասնակցությամբկազմում է համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր։
Իսկթե ինչ ժամկետում է կայացվելու որոշումը, նշված չի, ինչը կարող է հանգեցնել ողջամիտ ժամկետի կիրառման չարաշահման։
Ամփոփելով մեր աշխատանքը` եկել ենք հետևյալ եզրահանգումներին.1. Քրեական դատավարության իրավունքի տեսության մեջ առկա տարակարծությունները վկայում են այն մասին, որ վերոնշյալ դատավարական ինստիտուտն ունի զարգացման լայն հեռանկար, որը պետք է ենթարկվի խորը ուսումնասիրության։
2. Համառոտ ուսումնասիրելով արտասահմանյան պրակտիկան և համեմատական անցկացնելով միմյանց հետ` նկատեցինք, որ համագործակցության վարույթի ինստիտուտը տարբեր երկրներում նախատեսված է որոշակի առանձնահատկություններով, ինչը և վկայում է այս ինստիտուտի զարգացման հեռանկարի մասին։
3. Ոսումնասիրելով քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի՝ համագործակցության վարույթին նվիրված գլուխը` նկատեցինք, որ դրանում ներառված են մեղադրյալի իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության բազմաթիվ երաշխիքներ։
Վերադառնալով համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր կազմելու կարգին` նշենք, որ դատախազը, ի սկզբանե ծանոթ լինելով գործի հանգամանքներին և արդեն իսկ բավարարելով մեղադրյալի ու նրա պաշտպանի համագործակցության միջնորդությունը, պետք է համագործակցության համաձայնագիրըկազմի հատուկ ժամկետում, այլապես տեղի կունենա մեղադրյալի իրավունքների ոտնահարում, մասնավորապես՝ կառաջանա անորոշություն, որը նաև կասկածի տակկառնի մեղադրյալի նկատմամբ կիրառվելիք պատժի մեղմացման փաստը (մեղադրյալի մոտ կձևավորվի նիհիլիստական վերաբերմունք իրավունքի և իրավապահ մարմինների գործողությունների նկատմամբ), քանի որ, ինչպես գիտենք, մեղադրյալը դատավարությունում հանդիսանում է «խոցելի» սուբյեկտ։
Առկա խնդիրն այլ կողմիցմեկնաբանելով` կկանգնենք փաստի առջև. ենթադրենք մեղադրանքի և պաշտպանության կողմերի միջև բանակցությունների արդյունքում առկա է համաձայնություն, դատախազը ստացել է հանցագործության մասին տեղեկություններ, զուգահեռ պարզելեն մեղադրյալի նկատմամբ կիրառվող պատիժը մեղմացնելու հարցը, և այս դեպքումէլ դատախազը անհարկի չի կայացնում համագործակցության համաձայնագիր։
Այստեղ, ըստ էության, առկա է խնդիր, և անհրաժեշտություն կա նշել կոնկրետ ժամկետ,որով կաշկանդված կլինի դատախազը։
Իհարկե, չենք կարող անտեսել նաև ողջամիտ1 Տե՛ս Безлепкин Б., Комментарий к уголовно-процессуальному кодексу РФ (постатейный), 9-е изд., Москва, ժամկետի գաղափարը, եթե դատախազը ներկայացնի ծանրակշիռ փաստեր` համաձայնագիրը նշված ժամկետում չկայացնելու համար։
Ուսումնասիրելով առկա իրավիճակը` կարող ենք նշել, որ նախագծի 509-րդ հոդվածի 1-ին կետը պետք է լրացվի`վերջնական ստանալով հետևյալ տեսքը. «Համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր կնքելու միջնորդությունը բավարարելու մասին որոշումը կայացնելու դեպքում դատախազը քննիչի, մեղադրյալի և նրա պաշտպանի մասնակցությամբ կազմում է համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիրը երեք օրվա ընթացքում, եթե չի ներկայացրել համաձայնագրի կազմելուն խոչընդոտող ծանրակշիռ հանգամանքներ»։
Առնակ ՀախվերդյանՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՈՒՅԹԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԸ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՈՐ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ ՆԱԽԱԳԾՈՒՄԲանալի բառեր՝ համագործակցության վարույթ, համաձայնեցման վարույթ,արդարադատության հետ գործարք, մեղքի ընդունման գործարք, համաձայնագիր,համագործակցություն, հաշտեցում, դատախազ, մեղադրյալ ։
| Հաշվի առնելով արտասահմանյան երկրների իրավակիրառ փորձը քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծում՝ նախատեսվեց առանձին տեսակի վարույթների իրականացման կարգ, որը նորամուծություն է։
Աշխատանքում ուսումնասիրվել է «համագործակցության վարույթ» կոչվող դատավարական ինստիտուտը։
Դրա՝ որպես առանձին տեսակի վարույթի էությունը բացահայտելու համար ուշադրություն ենք դարձրել հասկացությանը, հասկացության մեջ առկա տերմինաբանությանը, համառոտ անդրադարձ ենք կատարել պատմական զարգացմանը և արտասահմանյան փորձին։
Աշխատանքում քննարկվել է հետևյալ խնդիրը՝ համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր կնքելու միջնորդությունը բավարարելու մասին որոշում կայացնելու դեպքում դատախազը քննիչի, մեղադրյալի և նրա պաշտպանի մասնակցությամբ կազմում է համագործակցության վերաբերյալ մինչդատական համաձայնագիր։
Աշխատանքում մենք ներկայացրել ենք այս համաձայնագրի որոշ կողմեր և առաջարկել դրա լուծման ուղիներ։
|
«ԲՈԼՈ» ՌԱITՄԱԿԱՆ ԳՈՐՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՎԻԵՏՆԱՄԻ ՕԴԱՅԻՆ ԳԵՐԱԱՆՄԱՆ ԽՆԴԻՐԸ 1965 թ. Մարտի 2-ին ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերը սկսեցին ռմբակոծել Հյուսիսային Վիետնամը («Ռոլինգ թունդ» գործողություն) և սկսեցին միջամտել Հարավային Վիետնամում: Սկսվեց արյունալի բախում, որը տարիներ անց իր խոր հետքը կթողնի մարտարվեստի պատմության էջերում 1 [1]: Պատերազմը նշանավորվեց մի շարք նորամուծություններով, որոնց վիճակված էր զգալի դեր խաղալ հետագա ռազմական գործողություններում: Այս նորամուծությունները ճշգրիտ հասկանալու համար անհրաժեշտ է առանձնացնել Վիետնամի պատերազմի պատերազմական բաղադրիչները: Հանրային ոլորտում Վիետնամի պատերազմը կապված է ներքինի պատերազմի հետ, որը պատերազմի ընդամենը մեկ բաղադրիչն է. Օդային պատերազմի հայտնի էջերից մեկը «Բոլո» 2 ռազմական գործողությունն է, որին նվիրված է այս աշխատանքը: Վիետնամի պատերազմը, բացի ուղղաթիռի ավիացիայի նորմայից, նշանավորվեց նաև նոր տեսակի ռեակտիվ ինքնաթիռների օգտագործմամբ, որոնք ունակ էին կատարել բավականին լուրջ ռազմական խնդիրներ ՝ պատերազմի ընթացքում ընդհանուր առմամբ մոտ 40 միլիոն թռիչք: Ռմբակոծությունների առյուծի բաժինը բաժին է ընկել B-52 Stratofortress ռմբակոծիչներին: Այս ռմբակոծիչները բավականին խոցելի էին սովետական ՄիԳ -21 նոր կործանիչների դեմ պայքարում Այդ պատճառով նրանք լուրջ վնասներ կրեցին: Մտահոգված այս փաստով ՝ 1967 թ.-ին 8-րդ կործանիչի հրամանատար, գնդապետ Ռոբին Օլդսը, հունվարի 2-ին նա կազմակերպեց «Բոլո» ռազմական գործողությունը, որը պետք է ունենար պատժիչ բնույթ: Վիետնամական պատերազմի մասին գրվել է հազարավոր գրքեր: 1992 Ըստ տվյալների, արդեն կար մոտ 3500 ուսումնասիրություն այդ պատերազմի իրադարձությունների և Հնդկաչինայի պատերազմների ընթացքում ԱՄՆ քաղաքականության վերաբերյալ: 2 Ռազմական գործողությունն իր անվանումը ստացել է տեղական տիպի ֆիլիպինյան շեղբից (մաչետե): 3 B-52 (Boeing B-52 Stratofortress) ինքնաթիռները միջմայրցամաքային բալիստիկ հրթիռներ են, որոնք ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերն օգտագործել են 1955 թվականին: Ի սկզբանե նախատեսված էր ջերմամիջուկային ռումբեր հասցնել ԽՍՀՄ ցանկացած մաս: Այս ինքնաթիռները լայնորեն օգտագործվում էին Վիետնամի պատերազմի ողջ ընթացքում (cid): 0) ընդհանուր առմամբ նրանք կատարել են շուրջ 126 հազար թռիչք, կորցրել 30 ինքնաթիռ: Այս ռազմական գործողության նպատակն էր հասնել Ֆուկ-յեն օդանավակայան: Անօգնական ռմբակոծիչներ պատրաստելը, վիետնամական կործանիչները թաքստոցից հանելու համար: Ամերիկացի օդաչուները թռչում էին McDonnell Douglas F-4 Phantom II կործանիչներով, որոնք ավելի արագ էին, քան սովետական կործանիչները, բայց ավելի հեշտությամբ հիշեցնում էին ցածր բարձրություններում: Հասկանալով այս ամենը ՝ Ռոբին Օլդսը ճարպկորեն պատրաստեց ծուղակ, որի խայծը կուլ տվեցին հյուսիսային վիետնամցիները: 12 ամերիկյան ռմբակոծիչ 4, 5 անփորձ անձնակազմով, որսացել էին մարտի վաղ առավոտյան 14 սովետական կործանիչի հետ: Մարտի արդյունքները պարզապես ապշեցուցիչ էին: Չնայած վիետնամացիները փորձեցին արագ փախչել Չինաստան, բայց դա նրանց չհաջողվեց: Նրանք կրեցին յոթ կորուստ: Ի տարբերություն դրա ՝ ամերիկացիներն ընդհանրապես կորուստներ չունեն: Վիետնամական աղբյուրների համաձայն, այդ օրը վնասվել է ընդամենը հինգ ՄիԳ -21 PFL կործանիչ, որոնց կողմնային համարները և անձնակազմի անունները հայտնի են: Այս օդային մարտերը բացառիկ էին: Նախ, առաջին անգամ վիետնամական կողմը թվային գերակայություն չուներ: Միևնույն ժամանակ, ամերիկյան ուժերը սովորական հարձակվողի դերում են ՝ կիրառելով մի շարք մարտավարական նորամուծություններ: Անկանխատեսելի պայմաններում արագ որոշում կայացնելը նույնպես խոսում է Ռոբին Օլդսի բարձրորակ որակների մասին: Նախկինում ամերիկացի օդաչուները նախընտրում էին հեռահար մարտերը սերտ մարտական գործողություններից: Այժմ պատկերը փոխվում է: Վիետնամի պատերազմի հարուստ գրականությանը զուգահեռ, հյուսվել են հնդոկինեզյան պատերազմների մասին բազմաթիվ առասպելներ: Նրանցից ոմանք արդեն հերքվել են, բայց պետք է փաստել, որ Վիետնամի պատերազմը մինչ այժմ ընկալվում է որպես ջունգլիների պատերազմ: Օդային պատերազմի բաղադրիչի մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը հետաքրքիր դրվագներ է բացահայտում: Նախ ՝ առաջին անգամ գործ ունենք ուղղաթիռային պատերազմի հետ: Ուղղաթիռներին բաժին է ընկնում թռիչքային մեքենաների կողմից իրականացվող թռիչքների մեծ մասը: Բացի այդ, գերարագ ինքնաթիռները լայնորեն օգտագործվում էին ամերիկացի զինվորներին օգնելու համար: Միևնույն ժամանակ, սկսեցին օգտագործվել նոր ռեակտիվ ինքնաթիռներ, որոնք ունակ են միջին հեռահարության օդ-հրթիռ մարտեր վարել: Կործանիչների կողքին ռմբակոծիչների դերը մեծացավ: Խորհրդային Վիետնամ 4 Նախատեսվում էր օգտագործել ավելի մեծ թվով կործանիչներ, բայց եղանակային անբարենպաստ պայմանների պատճառով հնարավոր էր օգտագործել միայն 12 միավոր մարտիկներ: 5 Ամերիկացի օդաչուները, անփորձ լինելուց բացի, նկատվել են խորհրդային եզակի կործանիչներով: Շատ օդաչուներ իրենց դիմումների համաձայն տեղափոխվել են քաղաքացիական ավիացիայի ստորաբաժանումներ: Գնդապետ Ռոբին Օլդսը կարողացավ շտկել այս բարոյալքող իրավիճակը ՝ հաստատելով հատուկ ռեժիմ ՝ ամբողջովին փոխելով ռազմաօդային ուժերի մարտավարությունը: Մյուս կողմը զենիթային հրթիռներով փորձեց հակահարված տալ ռմբակոծիչներին, բայց նրանց մարտը արդյունավետ չեղավ: Հատկանշական է, որ նմանատիպ բախում տեղի ունեցավ Մերձավոր Արևելքում, որի ընթացքում, վեցօրյա պատերազմի ընթացքում, իսրայելական օդուժը քարը քարի վրա չթողեց եգիպտական ՀՕՊ համակարգում: Սովետական քարոզչամեքենան, իհարկե, պետք է ամեն ինչ աներ, որպեսզի թաքցներ իր ինքնախորտակումը, հակառակ կողմի պատկերը ներկայացներ: Այդ նպատակով օգտագործվել են բազմաթիվ կեղծիքներ, որոնց մի մասն արդեն բացահայտվել է այսօր, և որոշ թվով ռազմական կորուստներ պարզվել են: Մասնավորապես, օդային մարտերի կորուստների հաշվարկը տալիս է հետևյալ պատկերը. 2․2: 1-ը `հօգուտ ամերիկյան կործանիչների: Սա կարող է բացատրել այն փաստը, որ հյուսիսային կողմը բաց մարտերի փոխարեն ընտրել է դարանակալներից կամ թաքստոցներից հարվածելու մարտավարությունը: Օդանավի տեխնիկական սարքավորումներից բացի, ամերիկացիները հաղթեցին հրթիռների որակով, ինչը լավագույնս դրսեւորվեց «Բոլո» ռազմական գործողության ընթացքում: Գրեթե նույնն էր ցամաքում և ծովում: Հայտնի հրեա ռազմական գործիչ Մոշե Դայանը Վիետնամի պատերազմի ընթացքում հայտնվել է ամենամեծ 6 [8] ավիակրի տախտակամածին (USS Constellation7 [9]), որից հետո նա մեկնել է Վիետնամի ափեր ՝ ճանապարհորդելու: Նա հմուտ զինվորական էր. նա հաճախ էր կարդում և լսում այդպիսի նավերի մասին: Այնուամենայնիվ, այն, ինչին ականատես եղավ, «զարմանալի տպավորություն» թողեց: Նավը գրավեց ամերիկյան տարածքի հինգ ակր տարածք: Դա կարող էր ցանկացած տեղ գնալ ՝ առանց անհանգստանալու անհանգիստ դաշնակիցների մասին: Seaովում մեկուսացված անձնակազմը չի գիտակցել անվտանգության խնդիրը, քանի որ ալիբիի բացակայությունը նրանց աշխատանքը ավելի է բարդացրել: Նավը պաշտպանված էր «օդից, ջրից, ցամաքից, տարածությունից և ստորջրյա հարձակումներից»: Սա հիմնված է Մարտին վան Կրելդի վերլուծության վրա, թե ինչու Իրաքը կհայտնվի Վիետնամի նման: Ամերիկացիները հաղթել են բոլոր խոշոր ռազմական գործողություններում: Այս ամենը, սակայն, թույլ չտվեց ամերիկացիներին հասնել լիակատար հաղթանակի: 6 Ընդհանուր առմամբ, Վիետնամի պատերազմում ԱՄՆ ստորաբաժանումները հիմնականում օգտագործում էին չորս ավիակիր, որոնց արդյունավետությունը բավականին բարձր էր: Ռազմածովային ուժերը կարողացան լուծել մարտավարական տարբեր խնդիրներ ՝ միաժամանակ պատրաստ լինելով աջակցել ցամաքային հարձակմանը: 7 USS Constellation (CV-64) գործարկվել է 1961 թվականին: Հոկտեմբերի 27-ին: Serviceառայությունների հիմնական ոլորտը Խաղաղ օվկիանոսն էր: Նա ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Վիետնամի պատերազմին: Այն հաջողությամբ ծառայեց մինչև 2003 թվականը, երբ այն փոխարինվեց USS Ronald Reagan- ով (CVN-76): քանի որ պատերազմն ի սկզբանե վարվել է սխալ մեթոդներով: «Վիետնամական սինդրոմը» նույնպես նշանակալի դեր խաղաց: Գիտակցելով ներքին հուզումները և գիտակցելով պատերազմական ճգնաժամի խորացումը `ամերիկյան կառավարությունը 1973 թ. 1945 թ. Հունվարի 27-ին նա ստորագրեց Փարիզի խաղաղության համաձայնագիրը: Գարնանը դուք վերջապես դուրս բերեցիք ձեր զորքերը Հնդկական թերակղզուց: Դրանով ռազմական գործողությունները չավարտվեցին: 1975 թ. Ապրիլի 30-ին Հյուսիսային Վիետնամը գրավեց Սայգոնը և տոնեց նրանց հաղթանակը: Դրանով ավարտվեցին գրեթե երեք տասնամյակների Հնդոկինայի պատերազմները: Այսպիսով, սառը պատերազմի տարիներին Հնդկաստանի թերակղզին դարձավ ռազմական նորարարությունների փորձադաշտ: Հնդկաչինյան պատերազմները մեծ կարևորություն ունեն ռազմական արվեստի պատմության ուսումնասիրման համար և Հենց այս պատերազմների ընթացքում սրվեցին օդային գերակայության և տեղեկատվական պատերազմի խնդիրները: Վիետնամի պատերազմում ամերիկացիները, ունենալով նկատելի առավելություն, չկարողացան հասնել վերջնական հաղթանակի: Ի պատիվ ամերիկացիների, հարկ է նշել, որ նրանք դասեր քաղեցին և կարողացան շտկել սխալները ՝ փայլուն հաղթանակ տանելով 20-րդ դարի վերջին Մերձավոր Արևելքի «Փոթորիկ անապատում» ռազմական գործողությունների ժամանակ: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՄԹ. Osprey Publishing Limited 2001 Якукович Н., Истребитель МиГ-21, Последные [4] Հովհաննիսյան Ա., Ռազմական արվեստ, հատոր 1, օդային գերակայություն, Երեւան, 2016, էջ 77-80: [5] Հովհաննիսյան Ա., Մարտական արվեստի զարգացումը 20-րդ դարում: Հեռանկարներ, Երեւան, 2017, էջ 195-208: [9] Ամերիկայի առաջատարը: Մի պատմություն USS համաստեղության (CV / CVA-64) հեղինակ ՝ Mike Weeks, NavalURL: https: //www.history.navy.mil/content/dam/nhhc/research/histories/navalURL. https: //archive.lewrockwell.com/orig5/crevald1.html (հասանելի է. 07.12.2019) .Գուրգեն Մուրադյան «ԲՈԼՈ» ՌԱITՄԱԿԱՆ ԳՈՐՈՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՎԻԵՏՆԱՄԻ ՕԴԱՅԻՆ ԳԵՐԱOMԱՆՄԱՆ ԽՆԴԻՐ ։
| Հոդվածի հեղինակը մանրակրկիտ վերլուծում է 20-րդ դարի ամենանշանավոր պատերազմներից մեկի՝ Վիետնամական պատերազմի առանցքային «Բոլո» ռազմագործողության նախապատրաստումը, ընթացքը և հետևանքները։
Միաժամանակ քննության է առնում Վիետնամական պատերազմի ժամանակ հյուսված միֆերի իսկությունը ու հերքում խորհրդային քարազչամեքենայի բազմաթիվ կեղծիքներ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ քարոզչական պատերազմը խորը հետք է թողել «վիետնամական սինդրոմի» ձևավորման գործում։
|
ՈՂՋԱՄԻՏ ԺԱՄԿԵՏՈՒՄ ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ՝ ՈՐՊԵՍՊԱՏՇԱՃ ՎԱՐՉԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԲԱՂԱԴՐԱՏԱՐՐՎարչական իրավունքի ժամանակակից գիտության մեջ վարչարարությունը ևվարչական վարույթն ընկալվում են որպես մարդու իրավունքների պաշտպանությանգործիքներ, քանի որ վարչական գործերով որոշումների ընդունման գործընթացըմիշտ կապված է մարդու հիմնարար իրավունքների և հանրային շահի արդյունավետիրացման անհրաժեշտության հետ։
Իրավունքի գերակայության հայեցակարգի տեսանկյունից վարչարարության ոլորտում մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքը, այդ թվում նաև՝ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց առնչվող որոշումների՝ողջամիտ ժամկետում ընդունման երաշխավորումը նպաստում է հանրային իշխանության պատասխանատվության, մարդու հիմնարար իրավունքների պաշտպանության, իրավական և ժողովրդավարական պետության սկզբունքների կյանքի կոչմանմակարդակի բարձրացմանը։
Այդ իսկ պատճառով 2015 թ. փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության [1] 50րդ հոդվածը, ամրագրելով պատշաճ վարչարարության իրավունքը՝ որպես մարդուհիմնարար իրավունք, դրա տարրերի շարքում առանձնացրել է նաև վարչական մարմինների կողմից ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց առնչվող գործերի՝ ողջամիտ ժամկետում քննության սկզբունքը, որը ՀՀ հիմնական օրենքը դիտարկել է որպեսմարդու սահմանադրական իրավունք։
Քննարկվող իրավունքի ապահովումը և գործնական իրացումը հանրային իշխանության արդյունավետ կազմակերպման և գործունեության որակական հատկանիշներից մեկն է։
Ողջամիտ ժամկետում գործի քննության սկզբունքը՝ որպես իրավական երաշխիք, նպատակաուղղված է պաշտպանելուվարչական վարույթի մասնակիցներին ընթացակարգային անհարկի ձգձգումներից ևգործում է վարչական վարույթի հարուցման պահից մինչև գործի վերջնական լուծումը։
Ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունքը, որը հայտնի է նաև«վարույթի ընթացքի ողջամիտ սահմանափակման» կամ «վարույթի ընթացքի ողջամիտ արագության», «գործն արագ քննելու», «ժամանակին գործելու», «առանց հետաձգման կամ առանց անհարկի ձգձգումների գործը քննելու» սկզբունքների տեսքով,սովորաբար երաշխավորված է զարգացած իրավական համակարգ ունեցող պետությունների գերակշռող մասի կողմից [2]։
Եվրոպական երկրների փորձի ուսումնասիրությունը վկայում է այն մասին, որվարչական վարույթի տևողության հարցում այդ պետությունները տարբեր մոտեցումներ են որդեգրել։
Այսպես, եթե որոշ եվրոպական երկրներում վարչական գործիողջամիտ ժամկետում քննության սկզբունքն ամրագրված է սահմանադրական մակարդակում. օրինակ՝ Ֆինլանդիայի Սահմանադրության 21-րդ հոդվածի համաձայն՝յուրաքանչյուր ոք ունի հանրային իշխանության կողմից իր գործի՝ առանց անհարկիհետաձգման քննության իրավունք [3], ապա մյուս եվրոպական երկրներում, օրինակ՝Սլովենիայում, քննարկվող սկզբունքն իր արտացոլումը չի գտել հիմնական օրենքումև սահմանված է վարչական ընթացակարգերի մասին օրենսդրական ակտերով։
Միշարք եվրոպական երկրներում, ինչպիսիք են, օրինակ՝ Լատվիան կամ Շվեդիան,քննարկվող իրավունքն ամրագրված չէ նորմատիվ իրավական ակտերում և բխում էայդ երկրների իրավակիրառ (դատական) պրակտիկայից։
Բացի այդ, եվրոպականորոշ պետություններ ազգային օրենսդրության մակարդակում ամրագրել են վարչական վարույթի տևողության ընդհանուր ժամկետային սահմանափակումներ. այներկրներում, որտեղ առկա է ժամկետային այդպիսի սահմանափակում, վարչականգործի քննության միջին ժամկետը կազմում է մեկ ամիս, որը հաշվարկվում է վարչական վարույթի հարուցման պահից և օրենքով սահմանված կարգով և դեպքերում կարող է երկարաձգվել։
Իսկ այն երկրներում, որտեղ սահմանված չեն վարչական վարույթի տևողության ընդհանուր ժամկետներ, հատուկ օրենսդրությունը սովորաբարսահմանում է հանրային իրավունքի կոնկրետ բնագավառում վարչական մարմնի կողմից որոշում կայացնելու առանձին ժամկետներ [4]։
Չնայած ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքի արտահայտմանձևերի և բովանդակային առանձնահատկությունների տարբերություններին՝ Եվրոպայի խորհրդի անդամ բոլոր պետություններն էլ ընդունել են, որ քննարկվող սկզբունքը պատշաճ վարչարարության համար ելակետային նշանակություն ունեցող հիմնադրույթներից մեկն է [5]։
Իրավագիտության մեջ ներկայումս ընդունված է այն մոտեցումը, որ ցանկացածգործով այս կամ այն իրավական բնութագրիչի ողջամտությունն ու արդարացիությունը պետք է պայմանավորել հենց այդ կոնկրետ գործի առանձնահատուկ փաստական հանգամանքներով։
Նմանապես, իրավաբանական ընթացակարգերի, այդ թվումնաև՝ վարչական վարույթի տևողության ողջամտությունը պետք է գնահատվի տվյալգործի փաստական հանգամանքների կամ այդ գործին բնորոշ առանձնահատուկհատկանիշների լույսի ներքո։
Այդ իսկ պատճառով Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի 11.03.1980 թ. «Վարչական մարմինների կողմից հայեցողական լիազորությունների կիրառման վերաբերյալ» թիվ R(80)2 հանձնարարականի 5-րդ կետումընդգծվել է, որ վարչական մարմինը պետք է որոշում կայացնի ողջամիտ ժամկետում՝հաշվի առնելով տվյալ գործով քննվող հարցը [5]։
Այլ կերպ ասած՝ գործի քննությաներկարատևությունը կարող է իրավաչափ համարվել միայն առանձնահատուկ հանգա մանքների առկայության դեպքում, և հակառակը՝ գործի քննության հետաձգումն այդպիսի հանգամանքների բացակայության դեպքում վկայում է ոչ պատշաճ վարչարարության իրականացման մասին։
Այսպիսով, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ վարչական վարույթի տևողությանողջամտության գնահատման համար գոյություն չունեն միասնական չափանիշներ, ևայս կամ այն գործի քննության համար ողջամիտ ժամկետի որոշման հարցում պետքէ ցուցաբերել անհատական մոտեցում։
Այդուհանդերձ, «Մարդու իրավունքների ևհիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի(այսուհետ նաև՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածով սահմանված արդար դատաքննությանիրավունքի շրջանակներում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ նաև՝ Եվրոպական դատարան) իրավաբանության մեջ բավական մանրամասնմշակվել են ողջամիտ ժամկետում որոշումների կայացման ընդհանուր չափանիշներ,որոնք վերաբերում են դատական գործերի քննության ժամկետների իրավաչափությանը։
Այսպես, ըստ Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի, դատավարության ժամկետի ողջամտությունը պայմանավորված է կոնկրետ գործի առանձնահատկություններով, որոնք հիմնականում որոշվում են հետևյալ գործոնների միջոցով.1) գործի բարդությունը,2) դիմումատուի վարքագիծը,3) հանրային իշխանության վարքագիծը,4) տվյալ գործի կարևորությունը դիմումատուի իրավական և փաստականվիճակի համար [6]։
Ողջամիտ ժամկետի գնահատման առաջին գործոնը՝ գործի բարդությունը, կարող է պայմանավորված լինել մի շարք հանգամանքներով, ինչպիսիք են, օրինակ՝ապացույցների քանակը [7], փորձագիտական տվյալներ ձեռք բերելու անհրաժեշտությունը [8], մասնակիցների կամ լուծման ենթակա հարցերի քանակը, արտասահմանից ապացույցներ ձեռք բերելու անհրաժեշտությունը կամ գործի լուծմանը վերաբերող իրավաբանական հարցերի բարդությունը [9]։
Ողջամիտ ժամկետի գնահատման երկրորդ գործոնի համաձայն՝ պետությունըպատասխանատու չէ վարույթի այն հետաձգումների համար, որոնք առաջացել ենդիմումատուի վարքագծի, այսինքն՝ վերջինիս կողմից իր ընթացակարգային իրավունքներից (ներկայացուցիչների փոփոխում, նոր ապացույցների վկայակոչում, բողոքարկում և այլն) օգտվելու հետևանքով [10]։
Ողջամիտ ժամկետի գնահատման երրորդ գործոնը նշանակում է, որ պետությունը պատասխանատու է վարույթի այն հետաձգումների համար, որոնք կարող ենվերագրվել հանրային իշխանության մարմիններին [11]. այդպիսին են, օրինակ, այնհետաձգումները, որոնք առաջանում են իրավասու մարմնի վերջնական որոշումներըդիմումատուին ուշ հասանելի դառնալու, անհրաժեշտ ապացույցները պետությանկողմից ժամանակին չտրամադրվելու [12], վարչական մարմինների փոխհամագործակցությունը ոչ պատշաճ իրականացնելու [13] և այլնի հետևանքով։
Ինչ վերաբերում է ողջամիտ ժամկետի գնահատման չորրորդ գործոնին, ապաԵվրոպական դատարանն առանձնացրել է որոշակի կատեգորիայի գործեր, որոնքմեծապես ազդում են ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց իրավունքների ևշահերի վրա և այդ տեսանկյունից պահանջում են ողջամիտ ժամկետում դրանցքննության և լուծման առավել լայն երաշխիքներ։
Դրանք հատուկ ջանադրությունպահանջող այն գործերն են, որոնք վերաբերում են, օրինակ, դիմումատուի աշխատանքին [14], կրթությանը [15], առողջությանը [16], սեփականությանը [17], պատվինև արժանապատվությանը [18] և այլ նյութական ու ոչ նյութական արժեքներին։
Այսպիսով, վերոգրյալ չափանիշները թույլ են տալիս գնահատել ողջամիտժամկետի պահպանման հարցը՝ ելնելով յուրաքանչյուր կոնկրետ գործի առանձնահատկություններից։
Սակայն գոյություն ունի քննարկվող հանգամանքի գնահատմանևս մեկ չափանիշ, որը հանգում է հետևյալին. ըստ Եվրոպական դատարանի՝պետությունը պարտավոր է այնպես կազմակերպել իր դատական համակարգը, որդատարանները գործնականում հնարավորություն ունենան պահպանելու Կոնվենցիայի բոլոր պահանջները, այդ թվում նաև՝ քննել իրենց հանձնված գործերը ողջամիտ ժամկետում [19]։
Հետևաբար, պետությունը պատասխանատու է ոչ միայն կոնկրետ գործի քննությունն արագ չկազմակերպելու հետևանքով առաջացած ցանկացածձգձգման համար, այլև գործերի կուտակումները կանխելու համար անհրաժեշտ միջոցների շարունակական ներդրման և հետաձգումների պատճառ դարձած կառուցվածքային թերությունների վերացման պարտականության ոչ պատշաճ կատարմանհամար [20]։
Եվրոպական դատարանի մշակած վերոգրյալ չափանիշները հավասարապեսկիրառելի են նաև վարչարարության ժամկետների ողջամտության գնահատման հարցում, քանի որ այդ չափանիշներն իրավակիրառ պրակտիկայում ձևավորված ևիրավաբանորեն նշանակալի համընդհանուր այնպիսի գործոններ են, որոնց միջոցովկարելի է գնահատել ոչ միայն դատավարության, այլև ցանկացած իրավաբանականընթացակարգի, այդ թվում նաև՝ վարչարարության տևողության ողջամտությունը։
Ամփոփելով վերոգրյալը՝ կարելի է պնդել, որ վարչական ընթացակարգերի տևողության ողջամտության սկզբունքը նշանակում է, որ վարչական մարմինները պարտավոր են արտաքին ներգործություն ունեցող իրենց որոշումները կայացնել ողջամիտժամկետում։
Իսկ այս կամ այն գործի քննության և լուծման համար ճշգրիտ ժամկետներ չսահմանելու դեպքում դրա տևողության ողջամտությունը ենթակա է գնահատման յուրաքանչյուր կոնկրետ գործով՝ ելնելով մի շարք չափանիշներից։
Որպես այդպիսի չափանիշներ կարող են հիմք ընդունվել Եվրոպական դատարանի իրավաբանության մեջ ձևավորված այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են կոնկրետ գործի բովանդակությունը, առանձնահատկությունները, բարդությունը, ընդունվելիք որոշման կարևորությունը շահագրգիռ անձի համար, վարույթին մասնակցող անձանց ու հանրային իշխանության մարմնի վարքագիծը և փոխհարաբերությունների բնույթը։
Ընդ որում, վարչական սխալը, կազմակերպական խնդիրները կամ վարչական մարմինների գերծանրաբեռնվածությունը չեն կարող հիմք հանդիսանալ վարչարարությանանհարկի ձգձգումներն իրավաչափ դիտարկելու համար [21]։
Միևնույն ժամանակ, ըստ Եվրոպական դատարանի՝ իրավունքի պաշտպանության միջոցը պետք է «արդյունավետ» լինի ոչ միայն տեսականորեն, այլև` գործնականում` «արդյունավետ միջոցը պետք է օժտված լինի մարդու իրավունքի ենթադրյալխախտումը կամ դրա շարունակականությունը կանխելու կամ իրավունքի խախտմանհամար պատշաճ փոխհատուցում ապահովելու հատկանիշով» [22]։
Հետևաբար ողջամիտ ժամկետում գործելու վարչական մարմինների պարտականությունը պետք էհամապատասխանի իրավունքների պաշտպանության արդյունավետության սկզբունքին այն առումով, որ ընթացակարգային կանոնները պետք է հնարավորինս ապահովեն նյութական իրավունքի նորմերի կենսագործումը, իսկ վարչական վարույթիժամկետները սահմանափակող օրենսդրական դրույթները պետք է ձևակերպվենբավարար չափով պարզ, հստակ և կանխատեսելի, որպեսզի ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք պատկերացում կազմեն իրենց իրավունքների և պարտականությունների մասին [23]։
Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում վարչական մարմինների` ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց առնչվող գործերի՝ ողջամիտ ժամկետում քննության պահանջին վերաբերող ընդհանուր օրենսդրական կարգավորումներն իրենց արտացոլումն են ստացել վարչարարության հիմունքները և վարչական վարույթի կարգը սահմանող նորմատիվ իրավական այնպիսի ակտով, ինչպիսինէ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը [24]։
Այսպես, նշված օրենքի 36-րդ հոդվածով օրենսդիրը սահմանել է վարչական մարմինների արագ գործելու պարտականությունը, որը նախևառաջ նշանակում է, որվարչական վարույթը պետք է իրականացվի հնարավորինս սեղմ ժամկետում` առանցգործի փաստական հանգամանքների պարզաբանման համար ոչ անհրաժեշտ ևվարույթի ընթացքն արհեստականորեն ձգձգող գործողությունների կատարման։
Ավելին՝ մատնանշված հոդվածով ամրագրված իրավադրույթների ուժով վարչականմարմինները պարտավոր են վարչական ակտ ընդունել ողջամիտ ժամկետում՝չսպասելով տվյալ վարչական վարույթի համար սահմանված ժամկետի լրանալուն,եթե առկա են համապատասխան վարչական ակտ ընդունելու համար անհրաժեշտփաստական հիմքերը։
Մյուս կողմից՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին»ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածով օրենսդիրը կարգավորել է վարչական վարույթիառավելագույն ժամկետի հետ կապված հարաբերությունները՝ նախատեսելով, որընդհանուր կանոնի համաձայն՝ այդ ժամկետը 30 օր է։
Այդ ընդհանուր կանոնիցօրենսդիրը թույլատրել է կատարել որոշ բացառություններ, որոնք նախատեսված ենինչպես նշված օրենքի 47-րդ և 49-րդ հոդվածներում (ամրագրում են վարչական վարույթը երկարաձգելու և կասեցնելու հիմքերը և կարգը), այնպես էլ առանձին տեսակի վարչական վարույթների առանձնահատկությունները կարգավորող օրենքներում,որոնք կարող են սահմանել նշված ընդհանուր ժամկետից տարբերվող՝ ավելի երկարկամ կարճ ժամկետներ։
Վերոգրյալը վկայում է այն մասին, որ օրենսդիրը վարչական վարույթի ժամկետների հարցը կարգավորելիս վարչական վարույթը դիտարկել է որպես մեկ միասնական գործընթաց՝ սահմանելով վարչական գործի հարուցումից մինչև վարչականակտի ընդունումն ընկած ժամանակահատվածի թույլատրելի չափը։
Սակայն, վարչական վարույթն առաջին հերթին միմյանց հետ փոխկապակցված որոշակի փուլերիհաջորդականություն է, և անհրաժեշտ է պարզել, թե որքան կարող է տևել վարչականվարույթի այս կամ այն փուլը՝ որպես որոշակի ընդհանուր նպատակով և խնդիրներովառանձնացված վարչաընթացակարգային գործողությունների ամբողջություն։
Այսպես, որպես կանոն, վարչական վարույթը բաղկացած է միմյանց հաջորդող՝վարչական գործի հարուցման, ընթացիկ և եզրափակիչ փուլերից։
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի՝«Վարչական վարույթի հարուցման փուլը» վերտառությամբ 5-րդ գլխի բովանդակության ուսումնասիրությունից հետևում է, որ ֆիզիկական և իրավաբանական անձանցդիմումի հիման վրա հարուցվելիք վարչական գործի հարուցման փուլը չի կարողգերազանցել եռօրյա ժամկետը։
Այսպես, մատնանշված օրենքի 33-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական մարմինը դիմումը ստանալուց հետո կարող է կայացնել երկուտեսակի որոշում. (ա) դիմումը վերահասցեագրելու մասին և (բ) դիմումը վերադարձնելու մասին։
Ընդ որում, նշված որոշումները կայացնելու համար վարչականմարմնին տրամադրվում է ընդամենը եռօրյա ժամկետ, իսկ այդ ժամկետում վերոգրյալ որոշումներից որևէ մեկը չկայացնելու դեպքում վարչական վարույթը համարվում է հարուցված ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց դիմումը վարչականմարմնի ստանալու օրը։
Ինչ վերաբերում է վարչական մարմնի նախաձեռնությամբհարուցվելիք վարչական վարույթի հարուցման փուլի տևողությանը, ապա այդհանգամանքը գործնական նշանակություն չունի, քանի որ տվյալ դեպքում հարուցմանփուլը սահմանափակվում է միայն վարչական ակտի ընդունմանն ուղված գործողության սկսելու օրով։
Ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց դիմումի ընդունման հարցը պարզելուց կամ սեփական նախաձեռնությամբ վարչական ակտի ընդունմանը նպատակաուղղված գործողություն կատարելուց հետո վարչական վարույթը թևակոխում էհիմնական՝ ընթացիկ փուլ։
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթիմասին» ՀՀ օրենքի վերաբերելի իրավանորմերի ուսումնասիրությունից հետևում է, որօրենսդիրը վարչական վարույթի ընթացիկ և եզրափակիչ փուլերի՝ որպես առանձինվարչական ընթացակարգի համար որևէ առավելագույն ժամկետ չի սահմանել։
Այսինքն՝ օրենսդիրը վարչական վարույթում ապացույցների ձեռքբերման, գնահատման, գործի փաստական հանգամանքների քննարկման (ընթացիկ փուլ) և վարչականակտի ընդունման (եզրափակիչ փուլ) համար չի սահմանել առավելագույն ժամկետ, ինչն էլ իր հերթին նշանակում է, որ վարչական վարույթի ընթացիկ փուլըսահմանափակված է միայն վարչական վարույթի ընդհանուր առավելագույն ժամկետով, և վարչական մարմինը կարող է ավարտել այդ փուլը վարչական ակտիընդունման օրը։
Այլ կերպ ասած՝ օրենսդրական նման կարգավորումների պայմաններում իրավակիրառ պրակտիկայում կարող է առաջանալ այնպիսի իրավիճակ, երբվարչական մարմինն ավարտում է գործի փաստական հանգամանքների քննարկումըև հենց այդ նույն օրն էլ ընդունում է վարչական համապատասխան ակտ։
Սակայն նման մոտեցումը չի համապատասխանում ողջամիտ ժամկետումվարչական վարույթի իրականացման սահմանադրական սկզբունքին, քանի որ վարչական վարույթի ընթացիկ փուլի համար առավելագույն ժամկետների բացակայությունը կարող է անհարկի նեղացնել վարչական վարույթի եզրափակիչ փուլին տրամադրվող ժամկետը և հանգեցնել այնպիսի դեպքերի առաջացմանը, երբ վարչականվարույթի փաստական հանգամանքների քննարկումը շարունակվում է մինչև վարչական վարույթի առավելագույն ժամկետի ավարտը՝ ընդհուպ վարչական ակտի ընդունման օրը։
Եթե գործի փաստական հանգամանքների քննարկումը կարող է շարունակվել մինչև վարչական վարույթի առավելագույն ժամկետի ավարտը, ապա տրամաբանական է, որ մինչև այդ պահը վարույթի մասնակիցները կարող են ներկայացնել վարույթի ելքի վրա ազդեցություն ունեցող ապացույցներ և դիրքորոշումներ, իսկ վարչական մարմինն էլ պարտավոր է հաշվի առնել դրանք։
Կաշկանդված լինելով վարչականվարույթի առավելագույն ժամկետով՝ վարչական մարմինը ստիպված է համապատասխան վարչական ակտն ընդունել մինչև այդ ժամկետի ավարտը, ուստի հնարավոր է, որ վարչական մարմինն ի վիճակի չլինի ապահովելու գործի փաստականհանգամանքների լրիվ և բազմակողմանի քննարկման իր պարտականությունը, եթեայդ փաստական հանգամանքները ներկայացվել են վարույթի առավելագույն ժամկետի վերջին պահին։
Ասվածը կարող է լուրջ որակական թերություններով վարչականակտի ընդունման պատճառ դառնալ, քանի որ մի կողմից վարչական մարմինըպարտավոր է քննարկել նույնիսկ վարույթի ընդհանուր տևողության առավելագույնժամկետի վերջին օրը ներկայացված տվյալները, իսկ մյուս կողմից՝ կաշկանդված էայդ ժամկետով և պարտավոր է վարչական ակտն ընդունել մինչև այդ ժամկետիլրանալը, ինչն էլ չի կարող զգալիորեն չանդրադառնալ ընդունվելիք վարչական ակտիհիմնավորվածության վրա։
Այլ խոսքով՝ վարչական վարույթի ընթացիկ և եզրափակիչ փուլերի տևողությանհամար առանձին սահմանափակումների բացակայության պայմաններում հնարավորէ ստեղծվի այնպիսի իրավիճակ, երբ վարչական մարմինը գործնականում չունենաողջամիտ ժամանակ՝ բոլոր փաստական հանգամանքներն արտացոլող հիմնավորված վարչական ակտ կայացնելու (կազմելու) համար։
Այս առումով հատկանշական է,որ օրինակ՝ դատավարական օրենսդրությունը գործը լուծող դատական ակտկայացնելու (կազմելու) և հրապարակելու համար որոշակի ժամկետ է սահմանում, որիընթացքում գործով դատաքննությունն ավարտված է, և դատարանը գտնվում է խորհրդակցական սենյակում (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի[25] 124-րդ հոդված, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի [26] 114-րդ հոդված,ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի [27] 356-րդ և 369-րդ հոդվածներ)։
Նշվածժամկետի առկայությունը համարվում է գործը ճիշտ լուծող և հիմնավորվածդատական ակտի կայացման համար անհրաժեշտ գրավականներից մեկը։
Այսպիսով, վարչական մարմինների կողմից վարչական գործի փաստականհանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի քննարկելու և հիմնավորված վարչականակտ կայացնելու համար անհրաժեշտ է նախատեսել վարչական վարույթի ընթացիկև եզրափակիչ փուլերի համար առանձին առավելագույն ժամկետներ, որոնք վարչական վարույթի ընդհանուր տևողության առավելագույն ժամկետի հետ մեկտեղ կարողեն ապահովել ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց առնչվող գործի՝ ողջամիտժամկետում քննության իրավունքի երաշխավորված իրացումը։
Նշված նպատակինհասնելու համար կարելի է օրենսդրորեն սահմանել, որ վարչական մարմինը պարտավոր է վարչական վարույթը եզրափակող վարչական ակտն ընդունել վարչական գործիփաստական հանգամանքների քննարկումն ավարտելուց հետո՝ որոշակի կոնկրետժամկետում (օրինակ՝ եռօրյա ժամկետում)։
Ինչպես ցանկացած սահմանադրական իրավունքի, այնպես էլ անձի՝ վարչականմարմինների կողմից իրեն առնչվող գործերի՝ ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունքի երաշխավորված իրացման համար հատկապես կարևորվում է այդ իրավունքիպաշտպանության իրավական միջոցների առկայությունը, որոնց ուսումնասիրությունը գործնական և գիտական հետաքրքրություն է առաջացնում։
Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում ողջամիտ ժամկետում վարչական գործի քննության իրավունքի իրավական պաշտպանությունը կազմակերպվում է նաև օրենքով սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելուհետևանքով վարչական ակտն ընդունված համարվելու կառուցակարգի ներդրման ևկենսագործունեության միջոցով։
Այսպես, օրենքով սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելու հետևանքով վարչական ակտն ընդունված համարվելու հետկապված ընդհանուր իրավակարգավորումներն օրենսդիրը սահմանել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածով,որը նախատեսում է վարչական մարմնի չընդունած վարչական ակտի՝ օրենքի ուժովընդունված համարվելու իրավական հնարավորություն։
Այսինքն՝ վարչական մարմնիչընդունած վարչական ակտը նշված իրավադրույթի ուժով որոշ դեպքերում կարող էհամարվել ընդունված և առաջացնել այդ վարչական ակտին բնորոշ իրավաբանականբոլոր հետևանքները։
Տվյալ դեպքում դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթի արդյունքում վարչական ակտի ընդունման օրենքով սահմանված ժամկետըխախտվելու դեպքում գործում է իրավաբանական այն ֆիկցիան, որ պահանջվող վարչական բարենպաստ ակտը համարվում է ընդունված, և դիմողը կարող է օգտվելդիմում ներկայացնելիս իր ակնկալած իրավունքից՝ տրամադրման ենթակա ընդունվելիք վարչական ակտով։
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով «Վարչարարության հիմունքների ևվարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածով սահմանված իրավակարգավորման մեկնաբանությանը, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, թե«(...) օրենքի վերոնշյալ դրույթը չի կարող մեկնաբանվել որպես հայցվող ցանկացածակտի ընդունված լինելը հաստատող նորմ։
Հայցվող վարչական ակտը, ինչպես նաևհայցվող իրավունքը պետք է հիմնված լինեն օրենքի վրա, չխախտեն այլոց իրավունքներն ու ազատությունները։
Հետևաբար, նշված նորմի բովանդակության մաս պետքէ կազմի նաև հայցվող վարչական ակտի իրավաչափությունը, որի առկայությունըհաստատվելուց հետո միայն հնարավոր կլինի փաստել վարչական ակտի և դրա հիման վրա ծագող իրավունքի գոյությունը...» [28]։
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները համադրելովքննարկվող հարցի կապակցությամբ միջազգային առաջադեմ փորձի և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածիտրամաբանության հետ՝ կարելի է պնդել, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհարկինեղացրել է քննարկվող իրավական ինստիտուտի կիրառման շրջանակները։
Այսպես,օրենքով սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելու հետևանքով վարչական ակտն ընդունված համարելու կառուցակարգում խոսք անգամ չկա հայցվող վարչական ակտի իրավաչափության՝ որպես տվյալ իրավաբանական ֆիկցիայի գործողության համար անհրաժեշտ նախադրյալի մասին։
Ընդհակառակը՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի 1-ին մասի բովանդակությունից հետևում է, որդիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթի արդյունքում oրենքով uահմանված ժամկետում վարչական ակտ ընդունելու իրավաuություն ունեցող վարչականմարմնի կողմից այդ ակտը չընդունելու փաստն արդեն իսկ բավարար է քննարկվողֆիկցիայի վրա հասնելու համար, քանի որ վարչական մարմնի լռությունն օրենսդիրըհամարել է համաձայնության նշան (silentium videtur confessio)։
Միաժամանակ պետքէ նկատել, որ նշված հոդվածով սահմանված վարչական մարմնի անգործությանիրավական հետևանքը կարող է վրա հասնել միայն այն դեպքում, երբ դիմումը նրանէ ներկայացվել օրենքով դիմումի ձևին և բովանդակությանը, ինչպես նաև դրանկցվող փաստաթղթերին ներկայացվող բոլոր պահանջների պահպանմամբ։
Այլ կերպասած՝ դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթի արդյունքում օրենքովսահմանված ժամկետում վարչական ակտ ընդունելու իրավասություն ունեցող վարչական մարմնի՝ այդ ակտը չընդունելու դեպքում վարչական ակտը համարվում էընդունված, եթե դիմումը բավարարում է օրենքով սահմանված ձևին և բովանդակությանը, ինչպես նաև՝ կցվող փաստաթղթերի պահանջներին։
Փաստորեն, քննարկվող օրենսդրական կարգավորման համաձայն՝ օրենքիուժով վարչական ակտի ընդունված համարվելու իրավական կառուցակարգը գործումէ հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում. 1) անձը դիմել է վարչական մարմնին՝ հայցելով որոշակի բարենպաստ վարչական ակտի ընդունում, այսինքն՝ վարչական վարույթը հարուցվել է անձի դիմումիհիման վրա,2) վարչական մարմնին ներկայացված դիմումը բավարարում է դրա ձևին ևբովանդակությանը, ինչպես նաև՝ կցվող փաստաթղթերի պահանջներին,3) տվյալ վարչական ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթն իրականացնող վարչական մարմինն օժտված է այդ վարչական ակտն ընդունելու իրավասությամբ,4) վարչական վարույթն իրականացնող վարչական մարմինն օրենքով սահմանված ժամկետում ցուցաբերել է ոչ իրավաչափ անգործություն. չի ընդունել հայցվողբարենպաստ վարչական ակտը և չի կայացրել անձի դիմումը մերժելու մասին որոշումկամ վարչական վարույթը եզրափակող օրենքով նախատեսված անհատական որևէայլ իրավական ակտ։
Այսպիսով, վերոգրյալ բոլոր պայմանների առկայության դեպքում վարչականմարմնի չընդունած վարչական բարենպաստ ակտը համարվում է ընդունված, և տվյալվարչական ակտն ընդունելու համար վարչական մարմնին դիմած անձը կարող էձեռնամուխ լինել իր հայցած և այդ վարչական ակտով տրամադրման ենթակա համապատասխան իրավունքի իրականացմանը։
Ընդ որում, հայցվող վարչական ակտիիրավաչափությունը կամ այդ վարչական ակտով այլոց իրավունքները չխախտվելուհանգամանքը չեն կարող որևէ նշանակություն ունենալ խնդրո առարկա իրավաբանական ֆիկցիայի առաջացման համար, քանի որ «Վարչարարության հիմունքների ևվարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի ուժով ընդունված համարվող վարչական ակտն իր իրավական ներգործությամբ չի տարբերվում ժամանակինընդունված վարչական ակտից և կարող է վերացվել սովորական եղանակով ընդունված վարչական ակտերի վերացման համար օրենքով նախատեսված նույն նախադըրյալների առկայության դեպքում [29]։
Մյուս կողմից անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածովնախատեսված իրավական կառուցակարգի շրջանակներում վարչական ակտիընդունված համարվելու դեպքերում այդ վարչական ակտից բխող իրավունքներըհասցեատերը կարող է արդյունավետորեն իրացնել, եթե տրամադրվի հայցվող վարչական բարենպաստ ակտը բովանդակող համապատասխան փաստաթուղթը։
Սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելու հետևանքով վարչական ակտնընդունված համարվելու դեպքում օրենքով նախատեսված համապատասխան փաստաթուղթը շահագրգիռ անձին (որպես կանոն՝ վարչական ակտի հասցեատիրոջը)հասանելի դարձնելուն է նպատակաուղղված ՀՀ վարչական դատավարությանօրենսգրքի 68-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված գործողության կատարմանհայցատեսակը, որի միջոցով շահագրգիռ անձը կարող է դատական կարգով հասնել«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածով նախատեսված իրավական կառուցակարգի շրջանակներում վարչականակտից բխող իրավունքների իրացմանը։
Այսպիսով, օրենքով սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելուհետևանքով վարչական ակտն ընդունված համարվելու իրավական կառուցակարգի ևայդ կառուցակարգը գործնականում ապահովող դատավարական իրավակարգավորումների շնորհիվ ՀՀ իրավական համակարգում ապահովվում է բարենպաստ վարչական ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական գործի՝ ողջամիտ ժամկետումքննության անձի իրավունքի պաշտպանությունը՝ հանրային իշխանության մարմինների արտաքին ուղղվածության գործունեությունը կաշկանդելով ժամանակային սահմանափակումներով և այդ սահմանափակումների խախտման դեպքում նախատեսելով ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց համար իրավաբանական բարենպաստհետևանքներ։
Ինչ վերաբերում է միջամտող ազդեցություն ունեցող վարչական ակտիընդունմանն ուղղված վարչական գործի՝ ողջամիտ ժամկետում քննության անձի իրավունքի պաշտպանությանը, ապա միջամտող ազդեցություն ունեցող վարչական ակտի՝ օրենքով սահմանված ժամկետի խախտմամբ ընդունված լինելու դեպքում այնենթակա է վերացման վարչական կամ դատական կարգով՝ օրենքի խախտմամբընդունված լինելու հիմքով («Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթիմասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետ)։
Ամփոփելով վերոգրյալը՝ կարելի է կատարել հետևյալ ընդհանրացումները.1) ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքը ներառվում է մարդուպատշաճ վարչարարության սահմանադրական իրավունքի բովանդակության մեջ ևպարտավորեցնում է վարչական մարմիններին արտաքին ներգործություն ունեցողիրենց որոշումները կայացնել ողջամիտ ժամկետներում,2) վարչական վարույթի տևողության ողջամտությունը ենթակա է գնահատմանյուրաքանչյուր կոնկրետ գործով՝ ելնելով Եվրոպական դատարանի ձևավորած այնպիսի չափանիշներից, ինչպիսիք են այդ գործի առանձնահատկությունները, բարդությունը, ընդունվելիք որոշման կարևորությունը շահագրգիռ անձի համար, վարույթին մասնակցող անձանց ու հանրային իշխանության մարմնի վարքագիծը և փոխհարաբերությունների բնույթը,3) վարչական գործի հարուցման, ընթացիկ և եզրափակիչ փուլերից յուրաքանչյուրը պետք է ունենա տևողության առավելագույն ժամկետ, ինչը կարող է նպաստելվարչական մարմինների կողմից հնարավորինս սեղմ ժամկետում վարչական գործիփաստական հանգամանքների լրիվ և բազմակողմանի քննարկմանն ու վարչականհիմնավորված ակտի կայացմանը, 4) ողջամիտ ժամկետում վարչական գործի քննության անձի իրավունքի իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոց է օրենքով սահմանված ժամկետումվարչական ակտ չընդունվելու հետևանքով վարչական ակտն ընդունված համարվելուիրավաբանական ֆիկցիան, որը ՝ա) գործում է օրենքով նախատեսված որոշակի պայմանների դեպքում, բ) պայմանավորված չէ հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափության հանգամանքով,գ) երաշխավորվում է վարչական դատավարության իրավունքում նախատեսվածհատուկ հայցատեսակի միջոցով։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ(Accessed։
http։
//www.finlex.fi/fi/laki/kaannokset/1999/en19990731.pdf[1] ՀՀՊՏ 2015.12.21, հատուկ թողարկում, հոդված 1118։
URL։
(Statskontorent, 2005։
4), pp. 31-34։
[5] Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի 11.03.1980 թ. «Վարչական մարմինների կողմից հայեցողական լիազորությունների կիրառման վերաբերյալ» թիվ R(80)2հանձնարարականի 5-րդ կետ, URL։
https։
//rm.coe.int/16804f22ae (Accessed։
06.08.2017)։
[6] Buchholz v. Germany (7759/77) գործով ՄԻԵԴ-ի 06.05.1981 թ. վճիռ (կ. 51, 61, 63)։
[7] Eckle v. Germany (8130/78) գործով ՄԻԵԴ-ի 15.07.1988 թ. վճիռ։
[8] Wemhoff v. Germany (2122/64) գործով ՄԻԵԴ-ի 27.06.1968 թ. վճիռ։
[9] Neumeister v. Austria (1936/63) գործով ՄԻԵԴ-ի 27.06.1968 թ. վճիռ։
[10] König v. Germany (6232/73) գործով ՄԻԵԴ-ի 28.06.1978 թ. վճիռ։
[11] Somjee v. The United Kingdom (42116/98) գործով ՄԻԵԴ-ի 15.10.2002 թ. վճիռ։
[12] H. v. The United Kingdom (9580/81) գործով ՄԻԵԴ-ի 08.07.1987 թ. վճիռ։
[13] Wiesinger v. Austria (11796/85) գործով ՄԻԵԴ-ի 30.10.1991 թ. վճիռ։
[14] Svetlana Orlova v. Russia (4487/04) գործով ՄԻԵԴ-ի 30.07.2009 թ. վճիռ։
[15] Oršuš and others v. Croatia (15766/03) գործով ՄԻԵԴ-ի 16.03.2010 թ. վճիռ։
[16] Gheorghe v. Romania (19215/04) գործով ՄԻԵԴ-ի 15.03.2007 թ. վճիռ։
[17] Hentrich v. France (13616/88) գործով ՄԻԵԴ-ի 22.09.1994 թ. վճիռ։
[18] Pieniążek v. Poland (62179/00) գործով ՄԻԵԴ-ի 28.09.2004 թ. վճիռ։
[19] Süssmann v. Germany (20024/92) գործով ՄԻԵԴ-ի 16.09.1996 թ.վճիռ։
[20] Harris, O'Boyle, and Warbrick։
Law of the European Convention on Human Rights,[22] İlhan v. Turkey (22277/93) գործով Եվրոպական դատարանի 27.06.2000 թ. վճիռ։
[24] ՀՀՊՏ 2004.03.31/18 (317) հոդված 413։
[25] ՀՀՊՏ 1998.09.09/20 (53)։
[26] ՀՀՊՏ 2013.12.28/73 (1013).1 հոդված 1186.1։
[27] ՀՀՊՏ 1998.09.21/22 (55)։
[28] Սերգեյ Գասպարյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/5557/05/08վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.04.2009 թ. որոշում։
[29] Հայաստանի Հանրապետության ընդհանուր վարչական իրավունք, խմբ.՝ Թովմասյան Հ., Լուխթերհանդթ Օ., Մուրադյան Գ., Պողոսյան Վ., Ռայմերս Վ., Ռուբել Ռ.,Երևան, Բավիղ, 2011, էջ 305-306։
Հակոբյան ԿարենՈՂՋԱՄԻՏ ԺԱՄԿԵՏՈՒՄ ԳՈՐԾԻ ՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ՝ ՈՐՊԵՍՊԱՏՇԱՃ ՎԱՐՉԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ԲԱՂԱԴՐԱՏԱՐՐԲանալի բառեր՝ մարդու հիմնարար իրավունքներ, պատշաճ վարչարարություն,չափանիշներ, իրավաբանական ֆիկցիա։
| Սույն հոդվածը նվիրված է ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքի՝ որպես մարդու պատշաճ վարչարարության սահմանադրական իրավունքի բաղադրիչներից մեկի էության և բովանդակության բացահայտմանը։
Հեղինակը վերհանում է վարչական մարմինների կողմից ողջամիտ ժամկետում գործերի քննության անձի իրավունքի պաշտպանության իրավական մեխանիզմները և առաջարկում դրանց կատարելագործման որոշ ուղիներ։
Բացի այդ, հոդվածում կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում վարչական մարմինների կողմից ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց վերաբերող գործերի քննության ժամկետների ողջամտության չափանիշների մշակումը։
|
Նախաբան Գիտատեխնիկական առաջընթացը, բարձր տեխնոլոգիաների և հասարակության զարգացման ժամանակակից միտումների ներդրումը հրատապ են դարձրել կրթական համակարգի բարեփոխման խնդիրը և դրա բովանդակության բարելավմանն ուղղված ծրագրերի իրականացման անհրաժեշտությունը [1]: Բարեփոխման արդյունքում հիմնադրվեցին հիմնական ավագ դպրոցները, ձեւավորվեց ուսանողակենտրոն կրթության հայեցակարգը, փոխվեցին կրթական չափորոշիչները և ծրագրերը: Այս ամենը անմիջական ազդեցություն ունեցավ գիտության կրթության էության և նշանակության, դրա բովանդակության, կազմակերպման ձևերի, դասավանդման մեթոդների վրա: Դրա հետ կապված: Հանրակրթական դպրոցներում ֆիզիկայի դասավանդման որակի և արդյունավետության բարձրացման խնդիրը նոր հնչեղություն ստացավ, որի լուծման հիմնական ուղիներից մեկը `գիտության առարկաների շարունակական կատարելագործումն է` ներառյալ ֆիզիկայի ուսուցման բովանդակությունը և դրա դասավանդման մեթոդները, հատկապես դպրոցներում: ավագ դպրոցում. Ավագ դպրոցում ֆիզիկայի առաջադեմ ուսումնական ծրագրերի միջոցով հնարավոր դարձավ դասավանդման գործընթացում հետևողականորեն կիրառել մեթոդաբանական սկզբունքներ: Ֆիզիկայի գիտական գիտելիքների հիմնական մեթոդներից մեկը նմանության (բերքի) եղանակն է [3,4]: Ուսուցման գործընթացում նյութի պատշաճ օգտագործումը նյութի գրումը գիտական և մատչելի է դարձնում, միևնույն ժամանակ նպաստելով սովորողների ինքնուրույն և տրամաբանորեն մտածելու, ուսումնասիրված հարցերը խորացնելու և ուսանողների ունակության զարգացմանը: կիրառել տեսական գիտելիքները գործնականում: Այնուամենայնիվ, այս նմանությունը որոշ դեպքերում կարող է հանգեցնել հեռուն գնացող եզրակացությունների, ինչպես ցույց են տվել ուսումնասիրությունները ՝ մոլորության մեջ գցելով ոչ միայն ուսանողներին, այլ նաև որոշ ուսուցիչների: Ահա թե ինչու ֆիզիկայի խնդիրների լուծման հարցում ֆիզիկայի մեթոդաբանական սկզբունքի ճիշտ ընտրությունը կարող է ունենալ մեծ գործնական նշանակություն, ինչը աշխատանքի հրատապության պատճառն է: Աշխատանքի նպատակն է հատուկ խնդիրների լուծման օրինակով ցույց տալ, որ նմանության մեթոդաբանական սկզբունքի կիրառումը միշտ չէ, որ նպատակահարմար է, ավելին `ճշգրիտ և միևնույն ժամանակ նմանատիպ անալոգիան կարող է հանգեցնել սխալ եզրակացությունների: Այժմ ներկայացնենք երկու հատուկ խնդիրների լուծում `օգտագործելով նմանության մեթոդաբանական սկզբունքը, որի երկրորդի համար, պարզ ֆիզիկական վերլուծության միջոցով, ապացուցվում է, որ այս մեթոդաբանական սկզբունքի կիրառումը նպատակահարմար չէ: Խնդիր 1. Աղջիկը պետք է դուրս գա իրենց տնից 𝑆1 իրենց տնից հեռու: Հոսքի ո՞ր կետից պետք է ջուր վերցնի աղջիկը, որպեսզի իր անցած հեռավորությունը լինի նվազագույն: Լուծում օգտագործել օպտիկական-մեխանիկական նմանության մեթոդաբանական սկզբունքը: Մասնիկի շարժման հետագիծը պոտենցիալ ուժային դաշտում և օպտիկականորեն միատարր միջավայրում լույսի հոսքը նման է: Նկար. 1. Աղջկա և տատիկների և պապիկների տների դիրքերը գետի նկատմամբ Առհասարակ, աղջիկը կարող է գետի տարբեր մասերից դուրս գետի մասերից ջուր վերցնել, բայց ակնհայտ է, որ եթե վերցնի, ապա նրա ճանապարհը կլինի ավելի երկար, քան եթե նա վերցներ այն այդ մասերի մասերից: Հասկանալի է, որ աղջիկը ուղիղ շարժման դեպքում ճանապարհը կարճ է լինելու, և այդ ճանապարհները կարող են լինել, օրինակ, կետերով անցնող ճանապարհներ: Այնուամենայնիվ, կամ գոնե ճանապարհի պայմանը կատարվի կայքի ներսում գտնվող այդպիսի կետերից մեկի համար: Օպտիկական-մեխանիկական նմանությունը օգնում է կարճ ժամանակում լուծել խնդիրը: Հաշվի առեք օպտիկական խնդիրը, որը նման է մեր խնդրին: Օրինակ, աղջկա տան տեղում գտնվող լույսի կետը ընկնում է հոսքի տեղում տեղադրված հայելու հարթ մակերեսի վրա `հասնելով այն կետին, որտեղ գտնվում է տատիկի տունը (նկ. 2): Լույսի արտացոլման օրենքի համաձայն, արտացոլման անկյունները հավասար են, պատկերը կետը գտնվում է հայելու հավասար հեռավորության վրա: Նկ. 2-ից հետեւում է, որ և եռանկյունները հավասար են, որոնցից և 12 OO1M2M12OO1A12OO2A122A2A22AMO22AMO պարզ է, որ քանի որ a- ն ուղիղ գիծ է, պարզ է, որ շառավղով անցած ուղին կլինի ամենաքիչը. Նկար. 2. Լույսի ճառագայթի արտացոլումը հայելու հարթ մակերեսից Վերադառնալով աղջկան ջուր տանելու խնդրին, պարզ է դառնում, որ կետից (նկ. 3), որպեսզի անցնող աղջիկը անցնի, ջուրը պետք է լինի նվազագույն Խնդիր 2. Կարո՞ղ է էլեկտրական շղթային զուգահեռ միացված հատվածի լրիվ հոսանքը, որպես դրա ճյուղերի հոսանքների հանրագումար, համեմատել ջրի համապատասխան հոսանքների հետ: Նկար. 3. Աղջկա իրական ճանապարհի նկարը '22. MAMA'12AA12AMAM լուծում: Եկեք օգտագործենք նմանության սկզբունքը, ըստ որի, ճիշտ այնպես, ինչպես տվյալ ժամանակահատվածում անճյուղային հոսքում հոսող ջրի քանակը հավասար է նույն ժամանակահատվածում իր առանձին հոսանքներում հոսող ջրի քանակի գումարին: ժամանակահատված, այնպես որ էլեկտրականորեն կապված շղթայի ընդհանուր հոսանքը հավասար է նրա հոսանքների հանրագումարին: Ուսանողներին ամենօրյա դիտումներից հայտնի է, որ զուգահեռ հոսանքներից մեկը փակելու դեպքում մյուս ճյուղում ջրի հոսքը կբարձրանա, այն հավասար կլինի հոսքի չճյուղավորված մասի հոսքին: Սովորողը կարող է եզրակացնել, որ եթե զուգահեռաբար միացված երկու լամպերից մեկն անջատվի, ապա նախորդ բոլոր հոսանքները կանցնեն մյուս լամպի միջով, ինչը կհանգեցնի նրան, որ ավելի պայծառ լինի: Նման սխալ եզրակացության պատճառն այն է, որ տեղում անընդհատ լարման դեպքում շղթայի հոսանքի մեծությունը որոշվում է միացված դիմադրության մեծությամբ: Եկեք պարզաբանենք այս դատողությունները նկ. Նկար 4-ում ներկայացված շղթայի օրինակով: Պարզության համար, ենթադրենք, որ լամպերի դիմադրությունները համապատասխանում են միմյանց, ապա ընդհանուր դիմադրությունը հավասար է ճյուղերի հոսանքներին: Եթե մենք անջատենք լամպերից մեկը, ասենք, երրորդը, առանձին ճյուղերի հոսանքները չեն փոխվի կայուն լարման դեպքում: Այդ դեպքում ուսանողները կարող են հարցնել, թե ինչ պատահեց լրիվ հոսանքի այն մասի հետ, որն անցավ երրորդ լամպի միջով: Պարզ հաշվարկներով կարելի է ցույց տալ, որ երրորդ լամպն անջատելուց հետո զուգահեռ կայանի ընդհանուր դիմադրությունն աճեց, կախված նրանից, թե կայուն լարման դեպքում կայանի լրիվ հոսանքը նվազում է: 123 (), RRRR / 3RRÁݹ / 3 /, RIUURÁݹ123 /: IIIURU3I3I Եթե կայանի դիմադրության բարձրացմանը զուգահեռ լամպերից մեկի լարումը անջատվեր, այդ կայանի լարումը նույնպես կբարձրանար, ճյուղերի հոսանքները կբարձրանային: Դա հնարավոր է, երբ էլեկտրամատակարարման ներքին դիմադրությունը շղթայի արտաքին մասի դիմադրության կարգի է, կամ էլեկտրական շղթան զուգահեռ կապակցված կայանից բացի պարունակում է այլ սպառողներ: Օրինակ, ենթադրենք, որ DC-6 տիպի AC ուղղիչը օգտագործվում է որպես էլեկտրական աղբյուր աղբյուր 6 Վ ելքային լարման, 2 Ա առավելագույն թույլատրելի հոսանքի և Օհմի ներքին դիմադրություն ունեցող մի շղթայում [6]: Այդ աղբյուրին զուգահեռ միացրեք երկու լամպ ՝ 3,5 Վ և 0,26 Ա պարամետրերով, որին հաջորդում է ռեոստատ ՝ առավելագույն օմ դիմադրությամբ: Նախ մենք որոշելու ենք լամպի դիմադրությունը, ապա զուգահեռ հատվածը, մենք կունենանք Om և Om: Դրանից հետո եկեք որոշենք լարման և հոսանքների միացումը շրջանի տարբեր մասերում: Օհմի օրենքի համաձայն, շղթայի հոսանքի համար լարման անկումները հավասար կլինեն շրջանի տարբեր մասերում. 2,5 Վ զուգահեռ հատվածի վրա, 2,1 Վ ռեոստատ, 1,4 Վ աղբյուրի ներքին դիմադրության վրա: Parallelուգահեռ ճյուղերով անցնող հոսանքները հավասար են միմյանց և առանձին-առանձին 0,175 Ա են: Հեշտ է նկատել, որ լամպերը, որոնք նախատեսված են 0,26 Ա հոսանքի համար, կվառվեն սովորականից ցածր պայծառությամբ: Այժմ անջատեք լամպերից մեկը և կրկին որոշեք շղթայի լրիվ հոսանքը, եթե Օմը ստանա I = 0,25 Ա: Քանի որ այս հոսանքն արդեն անցնում է միայն մեկ լամպի միջով, այն ավելի պայծառ կլինի, քան այն ժամանակ, երբ զուգահեռ հատվածի յուրաքանչյուր լամպի միջով 0.175 հոսանք էր անցնում: Հեշտ է ցույց տալ, որ այս դեպքում լամպի միավորի լարման անկումը կկազմի 3,5 Վ, իսկ ռեոստատի և հոսանքի աղբյուրի ներքին դիմադրության վրա լարման անկումը կլինի ավելի փոքր, քան նախորդ դեպքում: Այսպիսով, մենք համոզվում ենք, որ երբ զուգահեռ կապակցված լամպերից մեկը հանվում է շղթայից, մյուս լամպն ավելի պայծառ է վառվում: Այս երեւույթը գործնականում չի դիտարկվի, եթե U4r06R13,513,50,26R6,75R00,35: Կտրամադրվի IArRR113,5RR պայման Եթե այս պայմանը բավարարվի, շղթայի վրա լարման անկումը կմնա գրեթե հաստատուն, և լամպերից մեկը կլուսավորվի մշտական պայծառությամբ, եթե դրանցից մեկը հեռացվի շղթայից: Այս պայմանի պատճառով է, որ մյուս լամպի պայծառությունը չի փոխվում, երբ զուգահեռաբար միացված լամպերից մեկն անջատվի: Այսպիսով, ամփոփելով վերը նշված դատողությունները, գալիս ենք այն եզրակացության, որ այս դեպքում էլեկտրաէներգիայի ճյուղավորումը չպետք է ամբողջությամբ հավասարեցվի գետի ճյուղավորմանը, այսինքն ՝ նմանություն անելը ճիշտ չէ: Ի դեպ, նմանության մեթոդի օգտագործման նպատակահարմարության հարցը կարելի է քննարկել ֆիզիկայի դպրոցում դասական օրինակների նմանության հետ, ինչպիսիք են ձգողական-էլեկտրաստատիկ դաշտերի բանաձևերը, էլեկտրամագնիսական-մեխանիկական տատանումները, դրանց էներգիայի արտահայտումը և պարբերություններ: Իհարկե, նշված նշված նմանությունների վերլուծությունն ավելի ամբողջական կդարձնի պատկերը, արդյունքում հնարավոր կլինի խուսափել թյուրիմացություններից և կօգնի ուսանողներին ձևավորել ճիշտ գիտական մտածողություն և աշխարհայացք: Եզրակացություններ և առաջարկություններ Իրականացված գիտամեթոդական հետազոտությունների արդյունքները թույլ են տալիս պնդել, որ. 1. Նմանությունների մեթոդը լայն տեսականի ունի ինչպես տեսական և գործնական խնդիրներ լուծելու, այնպես էլ ֆիզիկական իրադարձությունները միասնական մոտեցմամբ նկարագրելու մեջ: 2. Նմանության մեթոդաբանական սկզբունքի ողջամիտ կիրառում թույլ է տալիս ոչ միայն ներկայացնել խնդրի լուծումը, այլև ստեղծել ֆիզիկական իրավիճակ, բացահայտել քննարկվող երևույթներն ու գործընթացները Նկարագրության նոր որակական ասպեկտներ 3. Օպտիկական-մեխանիկական նմանության կիրառմամբ քննարկված առաջին խնդրի լուծումը, ըստ էության, դառնում է բավականին պարզ և դյուրընկալելի, այսինքն ՝ ֆիզիկայի ուսուցման արդյունավետությունը էական է: բարձրանում է, երբ այն իրականացվում է նմանության մեթոդաբանական սկզբունքի ճիշտ կիրառմամբ: 4. Էլեկտրական երկրորդ քննարկված խնդրում, որը քննարկվում է նմանություն կիրառելով Հոսանքի ճյուղավորումը չպետք է հավասարեցվի գետի ճյուղավորմանը, այսինքն `նման նմանություն անելը ճիշտ չէ: 0 rRR5: Երկրորդ խնդիրը լուծելուց հետո մենք առաջարկում ենք կատարել երկու փորձ ՝ այս դեպքում օգտագործելով 220 Վ լամպ, միացնելով լուսավորության ցանցին, իսկ մյուս դեպքում ՝ 3.5 Վ լամպ, միանալով ВСШ-6 տիպի էներգիայի աղբյուրին: Աշխատանքն ավարտվում է երկու հատուկ ֆիզիկական առաջադրանքների լուծմամբ `օգտագործելով ԳՐԱՖԻԿԱ 1. Կոնդրատև Ա.Ս., Պրիյատկին Ա. physical Ֆիզիկական դաստիարակության ժամանակակից տեխնոլոգիաներ: Սովորելու ունակություն: SPB Հրապարակված է S.-Peterb- ի կողմից: un-ta 2006. 342 էջ .2. Hazազարյան Ե. Մ. Դպրոցական ֆիզիկայի ուսուցման մեթոդների ընտրողական հարցեր, գիտամեթոդական հոդվածների ժողովածու, Երեւան: «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն: 2009 թ. 308 էջ: 3. Petrosyan NL Petrosyan L. Ն. Ֆիզիկայում նմանությունների դերի պատմական օրինակի մասին // Կրթություն և գիտություն Արցախում: 2011 թ. N1-2. էջ 43-49: 4. Պետրոսյան Ն.Լ. ֆիզիկայի դպրոցում մտածելակերպի օգտագործման անհրաժեշտության և հոգեկան խանգարումների ընդհանուր նկարագրության մասին // մանկավարժություն 2013 թ. N 6 էջ 20-27: ։
| Աշխատանքում կատարված է երկու կոնկրետ ֆիզիկական խնդիրների լուծում համանմանության մեթոդաբանական սկզբունքի կիրառմամբ։
Ցույց է տրված, որ այդ սկզբունքի կիրառումը ոչ միշտ է նպատակահարմար, ավելին՝ որոշ դեպքերում այն կարող է հանգեցնել ոչ ճիշտ եզրահանգումների, երբեմն էլ թյուրիմացության մեջ գցել սովորողին։
Կատարված կոնկրետ թվային գնահատումներով ապացուցված է, որ համանմանության մեթոդաբանական սկզբունքը նպատակահարմար չէ կիրառել երկրորդ խնդրի լուծման ժամանակ։
|
ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ XIX ԴԱՐԻ ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՔԱITԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԱՐԻ ԱՌԱԻՆ ԿԻՍԱՄՍՈՒՄ (ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՊՈԼԻ ՄԱՐVԻ ՕՐԻՆԱԿ) XIX դ. 19-րդ դարի սկզբին ռազմաքաղաքական բարենպաստ իրավիճակ ստեղծվեց Անդրկովկասը նվաճելու համար, և ցարական իշխանությունները չհապաղեցին օգտվել առիթից 1: Անդրկովկասի տարածքը գրավելուց հետո Ռուսաստանի իշխանությունները սկսեցին ռուսացնել վերջինիս: Ի դեպ, «ռուսացում» ասելով հասկանում ենք. Ա. Ռուսաստանի օրենքների «վարչակազմ», բ. Տարածաշրջանում ռուսական տարրի վերաբնակեցում: Տարածաշրջանը հավատարիմ մարդկանցով բնակեցնելու, նոր նվաճած շրջանները ֆինանսատնտեսական տեսանկյունից գրավիչ դարձնելու համար ցարական իշխանությունները 1819 թ. Փորձեցին 500 գերմանա-գերմանական ընտանիքներ վերաբնակեցնել ներկայիս Վրաստանի և Ադրբեջանի տարածքներում 2 , Բայց գերմանացիների վերաբնակեցումը սպասելի օգուտ չբերեց, քանի որ վերջիններս կամ արագ բարելավեցին իրենց տնտեսական վիճակը, բայց վարեցին մեկուսացված կյանք, չնպաստեցին տարածաշրջանի ընդհանուր զարգացմանը: Գերմանական ծրագրի ձախողումից հետո իշխանությունները փորձեցին լուծել նոր նվաճած տարածքների խնդիրը և ամրապնդել ռուս-պարսկական սահմանը ՝ վերաբնակեցնելով մալորուսական (ուկրաինական) 80,000 կազակներ Արևելյան Հայաստանի սահմանային շրջաններում ՝ ստեղծելով այնտեղ «ռազմական բնակավայրեր» 3: Արաքսի կազակների ստեղծման ծրագրի կողմնակիցներ Կովկասյան կորպուսի հրամանատար Ի. Պասկիչ, ռուսական բանակի գլխավոր շտաբի պետ 1 Մանրամասների համար տե՛ս Դիլոյան Վ., Արևելյան Հայաստանը XIX դարի առաջին երեսուն տարիներին և հայ-ռուսական հարաբերությունները, Երեւան, 1989 թ. 2 Հայրապետյան Ա., Ռուսաստանի ներգաղթյալները Ալեքսանդրապոլի նահանգում, Շիրակի պատմական և մշակութային ժառանգությունը (այսուհետ ՝ AMS), 8-րդ միջազգային համաժողով, Գյումրի, 2010, էջ: 90 3 Հայրապետյան Ա., Ար և էլյան Շիրակը 19-րդ դարի առաջին կեսին, Գյումրի, 2005, էջ: 68 Դիբիչ 4-ն էին: Վերջինիս խոսքով ՝ այդ ռազմական բնակավայրերը պետք է աճեին ու զարգանային Ռուսաստանից կանոնավոր մատակարարումների հաշվին: Այս շարժումները նախ հնարավորություն կտային ազատագրել Մալորուսիան ավելորդ բնակչությունից, միևնույն ժամանակ կապահովեին պարսկական սահմանի անվտանգությունը, տեղի ժողովուրդների հնազանդությունը: Նոր կլիման հարմարվելուց հետո կազակները կփոխարինեին Ռուսաստանի ներքին տարածքից Անդրկովկաս ուղարկված ռուս զինվորներին, ինչը կանխելու էր զորքերի մահացության բարձր մակարդակը 5: Countրագիրն իրականացնելու համար 1827 թ. Կոմս Պ. Տոլստոյի գլխավորությամբ ստեղծվեց հատուկ կոմիտե կազակներին ընդունելու և վերաբնակեցնելու, ինչպես նաև 10 կազակական շրջան ստեղծելու համար (յուրաքանչյուր թաղամասին պետք է տրվեր 80000 բնակիչ ՝ 20000 դեզաթին): 6 Սակայն վերոհիշյալ ծրագրի իրականացումը շատ երկար ժամանակ այդ ժամանակահատվածում չէր իրականացվում ՝ բարձր գնի պատճառով: Փոխարենը, ցարիզմը կազմակերպեց պարսկահայերի 8249 ընտանիքի ներգաղթ `հուսալի էթնիկական տարր ունեցող իր սահմանամերձ որոշ տարածքներ բնակեցնելու համար: I. Մալռուսկազակները վերաբնակեցնել Արևելյան Հայաստանում: Պասկիչի երկրորդ և երրորդ պլանները չեն կատարվել նույն պատճառներով: Չհամաձայնելով ձախողման հետ, 1829 թ. Ի. Պասկիչը նոր ծրագիր ներկայացրեց դատարան ՝ այս անգամ առաջարկելով 20,000 կազակ ընտանիքներ հաստատել Արևելյան Հայաստանում: «Այս դատարանը չի աջակցել այս ծրագրին, փոխարենը, ինչպես գիտենք, ընդամենը 95000 ռ. Ոսկով և 380000 ռ. 12357 ընտանիքներ կազմակերպել են արևմտյան հայերի վերաբնակեցումը արծաթով: I. տարածաշրջանում ստեղծել ռուսական գաղութներ: Պասկիչիչի երրորդ անհաջող փորձը սկսվում է 1830 թվականից: Այս անգամ Վարչապետն առաջարկեց Անդրկովկասում անհապաղ վարչական բաժանում անցկացնել «Ռուսաստանի կառավարություն ստեղծելու համար»: «Դա ավտորիտար պետության անհրաժեշտ հատկությունն է, - գրել է նա, - այն ստեղծելու համար: Ռուսերեն 4 Գրիգորյան.., Էջ 17: 5 Հայրապետյան Ա., Ազգագրական-ժողովրդագրական-կրոնական իրավիճակը Ալեքսանդրապոլի նահանգում (1840-1850), ՀՀ ԳԱԱ կենտրոնի «Գիտական աշխատություններ», հ. 6, Գյումրի, 2003, էջ 74: 6 Բարսամյան Վ., Գրիբոյեդով և հայ-ռուսական հարաբերություններ, Երևան, 1947, էջ: 104 ստեղծել գաղութներ, ռազմական բնակավայրեր, ինչպես նաև ռուս գյուղացիների բնակավայրեր »7: Չնայած I. Չնայած Պասկիչի ջանքերին, այս ծրագիրը չիրականացվեց ՝ իր արժեքի պատճառով: Arարական արքունիքը լրջորեն ձեռնամուխ եղավ Անդրկովկասի ռուսացմանը միայն 19-րդ դարում: 1940-ականների կեսերից, երբ նա սկսեց վարել ռուս աղանդավորների վերաբնակեցման քաղաքականություն ՝ տարածաշրջանում և Արևելյան Հայաստանում իր իշխանությունն ամրապնդելու համար: Վերջին տարիներին ժողովրդագրական նոր գործընթացների և հարցի գիտաքաղաքական կարևորության պատճառով ժողովրդագրական խնդիրների նկատմամբ հետաքրքրությունը զգալիորեն մեծացել է: Անդրկովկասում ցարիզմի վերաբնակեցման քաղաքականության ուսումնասիրությունը կարևոր է այնքանով, որքանով Ռուսաստանի համար տարածաշրջանի ռազմավարական-տնտեսական նշանակությունը կարելի է հասկանալ ինչպես XIX դարում, XX դարի սկզբին, այնպես էլ այսօր: Անդրկովկասը այն աշխարհագրական դարպասն էր, որով Ռուսաստանը թափանցեց Փոքր Ասիա: Վերջին ծրագիրը և ես: Դա Easterատկի «փայլուն» գաղափարն էր: Դեռ 1830 թ.-ին: 1945-ի ապրիլին նա նամակ է գրում ցարին, որում նկարագրում է ռուս աղանդավորների վերաբնակեցումը Ռուսաստանի ներքին տարածքում `որպես« խառնաշփոթ »Կովկասում: Ավելին, այս ծրագիրն առաջարկվեց իրականացնել զորակոչի միջոցով: Նախատեսվում էր զորակոչել ոչ միայն առողջ, այլև հաշմանդամ, փախստական և նույնիսկ թափառաշրջիկ 8: Արեւելյան Հայաստանի վերաբնակեցման առաջին երկու պլանների հեղինակները Անդրկովկասի ժամանակավոր վերաբնակեցման կոմիտեի նախագահ Ֆադենը Անդրկովկասի երկրամասի Գերագույն խորհրդի խորհրդի անդամ էր (վերջին 7 Հայրապետյան Ա., Ազգագրական-ժողովրդագրական-կրոնական իրավիճակ Ալեքսանդրապոլի նահանգում (1840-1850), էջ 74: 8 Նույն տեղում, Պ. Ալեքսանդրապոլի գավառի վերաբնակեցումն իրականացվել է նրա ջանքերով): Այս քաղաքականությունն իրականացնելիս ցարիզմն առաջին հերթին ընտրեց Ռուսաստանի կլիմային մոտ տեղեր ՝ Լոռին, Գոքչանը, Դիլիջանը և geանգեզուրը: Այնուամենայնիվ, գաղութարարների առաջին խնդիրը տնտեսական օգուտներ քաղելն էր այս տարածքներից, քանի որ ցարական մտահոգությունն այն էր, որ գյուղատնտեսական արտադրանքը պետք է արտադրվեր տեղական, այլ ոչ թե ներկրվեր: Սա ավելի պատկերավոր դարձնելու համար ներկայացնում ենք ռուս հեղինակ Շավրովի տեսակետը Կասպից ավազանի տնտեսական անհրաժեշտության վերաբերյալ: «Կասպից ավազանում մեր տնտեսական շահերն այնքան ակնհայտ են, որ դրանք աչք են ծակում: Ինչու՞ գնել բրինձ, բամբակ Եգիպտոսում, Հնդկաստանում, Ամերիկայում, երբ այդ ամենը կարող ենք աճեցնել մեր անդրկովկասյան երկրներում: »10 Իշխանությունների շքեղ ծրագրերն իրականացնելու համար ստեղծվեց վերաբնակեցման ժամանակավոր հանձնաժողով, որը ղեկավարում էր Անդրկովկասի Գերագույն խորհրդի անդամ Ֆադեն: Մի քանի տարի անց ՝ 1849 թ.-ին: 1850 թ. Դեկտեմբերի 21-ին, նրա փոխարեն ստեղծվեց Անդրկովկասյան երկրամասի Պետական գույքի վարչությունը: «Անդրկովկասի երկրամասի Պետական գույքի դեպարտամենտի նոր կանոնադրության հաստատման հետ կապված ՝ ռուս վերաբնակիչների տեղակայման գործը, որը նախկինում Ռուսաստանի վերաբնակիչների տեղակայման ժամանակավոր հանձնաժողովի պարտականությունն էր, այժմ գտնվում է պետական գույքի վարչության կազմում տեղական նահանգային մարզպետարան: Այս կապակցությամբ ես պատգամավորի հաստատմանը ներկայացնում եմ վերաբնակեցման, տեղավորման և վերաբնակեցողների ընդհանուր կառավարման նախագիծ »11: 1850, մարտի 13-ին, Ֆադեն գրեց փոխարինողին. «1848-1849 թվականներն անցան ռուսական ներքին տարածքից ռուս վերաբնակներ տեղավորելու հողեր ընտրելու համար»: Ֆադեն խորհրդականի տեղակալն էր, ինչը նրան հնարավորություն տվեց հասնել իր երկարաժամկետ նպատակներին: 1849 թ. Մայիսի 13-ին նա Ալեքսանդրապոլի նահանգի վերաբնակեցման կապակցությամբ գրեց Երևանի նահանգապետին. «Այստեղ երկու հող է հատկացվում ռուսական վերաբնակեցման համար: 11 Հայթյան Ա., Հայաստանի ռուս վերաբնակիչները (1830-1920) , Երեւան, 1989, էջ 40: 12 Նույն տեղում, Պ. Դրանցից մեկը «Էլիդարի Շորագյալ» կոչվող կայքն է, որը չափվել է և դրա համար կազմվել է հատուկ ծրագիր: Այն ունի 6928 դեկատի հողատարածք, հետևաբար, յուրաքանչյուր ընտանիքի համար նախատեսելով 30 վճարի, այնտեղ կարող է տեղավորվել մինչև 230 ընտանիք: Ռուսական ընտանիքների բարեկեցության բոլոր հնարավորություններն այդ տարածքում կան, այն գտնվում է Ալեքսանդրապոլ-Ախալցխա ճանապարհի մոտակայքում ՝ առկա Դուխոբորս և Մոլոկան քաղաքների առկա գյուղերից ոչ հեռու: Իմ կարծիքով, ըստ մարզպետի անհրաժեշտության, որևէ խոչընդոտ չկա այդ տեղամասը ռուսական վերաբնակիչների մոտ գրավելու համար: Մյուս տեղամասը Ալեքսանդրապոլ քաղաքն է այդ նպատակով `այնտեղ 20 ընտանիք տեղավորելու միայն արհեստավորների համար: »13 Ֆադեն նախատեսում էր վերաբնակեցնել Ալեքսանդրապոլի դաշտը, Ախուրյան գետի միջին հոսքի ձախ ափի տարածքները, Լոռու դաշտը: «Ավելի օգտակար է հիմնել ռուսական գյուղեր 100 ընտանիքով (Երևան - Ալեքսանդրապոլ) Թիֆլիս) arարի ճանապարհի երկայնքով մինչև խոր աշուն: Կողբի աղի հանքից աղ տեղափոխող մեքենաները անընդհատ անցնում են այդ ճանապարհով, քանի որ այժմ ջրալի է, կառապաններ ձգտում են այդ կետին: Եթե այստեղ ռուսական գյուղ լինի, գյուղացիները զգալի եկամուտ կստանան ՝ վաճառելով տարբեր սննդամթերքներ: Բացի այդ, նրանք կարող են աղը Կողբից տեղափոխել Ալեքսանդրապոլ: «Դրանք կպահպանեն տրանսպորտային կապերը Ալեքսանդրապոլի և Երևանի միջև, և երբ փոստային ուղին բացվի, գյուղացիները հնարավորություն կունենան փոստային բաժանմունք պահելու»: Այսպիսով, Ֆադեի հիմնական նպատակն էր շրջապատել Ալեքսանդրապոլի նահանգի բոլոր ճանապարհները ռուսական գյուղերով: 1844 թ.-ին Ռուսաստանի իշխանությունների համառ ջանքերի արդյունքում: Թիֆլիս (Վրաստան) Ալեքսանդրապոլի նահանգի Վորոնցովկա առաջին ռուսական բնակավայրը ստեղծվեց Ալեքսանդրապոլի ռազմական ճանապարհին ՝ Մեծ արաքիլիսա գյուղի մոտակայքում, որից հետո ռուսական գյուղերի գյուղեր Մեկը մյուսի հետեւից ստեղծվեցին Պրիվոլնոյեն, Պակրովկան, Գյար-գյարը (ռուս.) Եվ Նիկոլական: Ինչ վերաբերում է Ախուրյանի միջին հոսքի ձախ ափի տարածքներին, ապա այստեղ ոչ մի ռուսական բնակավայր չի կատարվել, քանի որ Ավդալբեգյան Խ. 13, «Հողի հարցը Արևելյան Հայաստանում» (1801-1917), Երեւան, 1959, էջ 219-220: Արագածի ստորոտից սկսված ջրանցքի վերականգնման աշխատանքներն էին. Վերաբնակեցման դեպքը նոր մակարդակի վրա դրվեց, երբ 1850 թ. 1945 թ. Մարտի 28-ին Երևանի նահանգապետը պատգամավորից թույլտվություն ստացավ իրականացնել Ֆադե և Բլավացկու ծրագրերը: Արդյունքում 6.574 դեսյատ հող տեղափոխվեց Արևելյան Հայաստան (այդ թվում `6.074 դեզիա Ալեքսանդրապոլի նահանգում, 6.928 դեզյաթ` Էլիդար շրջանում, 60 դեզյատ Ալեքսանդրապոլ քաղաքին հարակից տարածքում, 190 ռուս վերաբնակիչներ `Դարաչիչագում, Ալեքսանդրապոլ): Այս կապակցությամբ, Կովկասի փոխարքայի քաղաքացիական վարչության պետ գեներալ Բեհբութովը գրեց Երեւանի նահանգապետին: «Պետական գույքի արշավախումբը, հաշվի առնելով ձեր փայլուն կարծիքը, որ Երևանի նահանգում ռուսական բնակավայրերի բազմացումը: Դժվարություն չի սպասվում… Պետական գույքի արշավախմբի բոլոր ծրագրերին իր համաձայնությունը տալու փոխարեն, և նա թույլ տվեց դա իրականացնել» 14: , Այսպիսով, գաղութացման այս փուլում ցարիզմին հաջողվեց իրականացնել նախապես պլանավորված աշխատանքը Ալեքսանդրապոլի նահանգում: Ռուսական Նովո-Միխայլովկա, Վորոնցովկա (Տաշիր), Պրիվոլնոյե, Նիկոլայկա, Գյարգյար, Պոկրովկա, Նիկիտինովկա (Ֆիոլետով) գյուղ (Ֆիոլետով) Ընդհանրապես, չնայած ցարիզմի բոլոր ջանքերին, Արեւելյան Հայաստանում, մասնավորապես Ալեքսանդրապոլի գավառում, գաղութացման քաղաքականությունը ձախողվեց: Նախ `ռուսներին չհաջողվեց վերաբնակեցնել Ախուրյանի ձախ ափի տարածքները: Ալեքսանդրապոլ-rakարաքիլիսա-alaալալոգլի-Դիլիջան ճանապարհին ռուսական բնակավայրեր հիմնելու ծրագրերը չեն իրականացվել: Ֆադեյի ծրագրով Ալեքսանդրապոլ նահանգում հիմնադրված վերջին երկու գյուղերը Ուղղափառ բնակեցված Նիկոլական և Նովո-Ալեքսանդրովկան էին: Առաջինը հիմնադրվել է 1858 թվականին: Բորժոմի նահանգի Tsիխիստդվարի (26 ընտանիք) և Բակուրիանի (16 ընտանիք) գյուղերից և նշված է Նովո-Ալեք 14 Հայթյան Ա. գործողություն cit., էջ 49-50: Սանդրովկան, ըստ Երևանի նահանգապետի 1862 թ.-ին: Աստրախանի նահանգի Չեռնոյար նահանգի Չեռնոյար նահանգի Կորմովսկոյ գյուղից (10 ընտանիք) տեղահանվածների (10 ընտանիքների) կողմից Կովկաս ներկայացված թիվ 481 զեկույցը 15: Մեր կարծիքով, վերաբնակեցման կամ ռուսացման քաղաքականությունը և՛ դրական, և՛ բացասական գործընթաց էր: Վերաբնակեցումը կարելի է դրական համարել, քանի որ Անդրկովկասում ցարիզմի կողմից իրականացվող այս քաղաքականության շնորհիվ տարածաշրջանը նոր շունչ ստացավ և կարճ ժամանակում տնտեսական աճ ունեցավ: Այս առիթով Ֆադեն գրում է. «Անդրկովկասի տարածաշրջանում ռուս վերադարձողները հատկապես օգտակար են նրանով, որ նրանք լավ կայացած բնակավայրեր ստեղծելու օրինակ են: Նրանք օգտագործում են ալրաղացներ: Նրանք ունեն շատ արհեստավորներ, որոնք այս տարածաշրջանում պակաս ունեն. ընդհանուր առմամբ, նրանք ավելի ձեռներեց և ակտիվ են, քան տեղի գյուղացիները. բնիկները սկսում են նրանցից ընդօրինակել մի շարք տնտեսական և տնային տնտեսության բարեփոխումներ »16: Հաստատվելով Կովկասում, մասնավորապես Արևելյան Հայաստանում, ռուս վերաբնակիչները կարճ ժամանակահատվածում հարմարվեցին տեղական պայմաններին, ի տարբերություն գերմանացիների ՝ զարկ տալով տեղական տնտեսությանը: Վերջիններս հմուտ հյուսներ, կաշեգործներ, անասնապահներ, մեղվաբույծներ և հողագործներ էին 17: Ի վերջո, բարելավվեցին մի շարք հայկական բնակավայրեր կամ ստեղծվեցին նոր ռուսական բնակավայրեր ՝ Վորցովկա, Սեմյոնովկա, Ելենովկա և այլն: Ինչպես արդեն նշվեց վերևում, նման գյուղերի առկայությունը (գյուղերի տեսքը, բնակարանների արտաքին հարդարում, վերաբնակիչների ջանքերը նշված բնակավայրերը բարելավելու ուղղությամբ) միայն օրինակ կարող էր ծառայել տեղացիներին: Բացի այդ, հիմնվելով Վ. Դիլոյանի, Լեոյի, Ա. Ըստ Հայթյանի և այլոց, մենք գտնում ենք, որ Անդրկովկասում, մասնավորապես Արևելյան Հայաստանում, ցարիզմի ռուսացման քաղաքականությունը մասամբ արդարացված էր: Ըստ Վ. Այն բանից հետո, երբ Դիլոյանն ասաց, որ Արևելյան Հայաստանը հայտնվել է Ռուսաստանի ենթակայության տակ, հայ ժողովրդի մի մասի համար ստեղծվել են անհամեմատ բարենպաստ զարգացման հեռանկարներ: Ավանգարդական իշխանությունից խուսափելը, արևելյան բռնապետությունները, կյանքի և ունեցվածքի կայուն երաշխիքները տրվեցին տեղացիներին, և խթանվեց արտադրական ուժի աճը 18: Ուշագրավ է Լեոյի տեսակետը: «… Հայ ժողովուրդը ինքնաբերաբար, իր իսկ բնազդի բնազդով, լուծեց իր ֆիզիկական գոյության պահպանման խորհուրդը,… դա Գոնեկ ոն սեփականության երաշխիքն էր ռուսական տիրապետության տակ» 19 Ըստ Հայթյանի, ռուսների վերաբնակեցումը դարձավ ռուս ժողովրդի փոքրաթիվ հատվածի կոնկրետ արտահայտություն ՝ միասին ապրել, աշխատել միասին, ամրապնդել բարեկամությունը 20: Վերաբնակեցման գործընթացն ունեցավ նաև բացասական կողմեր: Բավական է ասել, որ Արևելյան Հայաստանի ռեսուրսների պակասը, տեղաբնակների ոչ բարյացակամ վերաբերմունքը վերաբնակիչների նկատմամբ, էլ չեմ ասում ռուսներին տրված բազմաթիվ արտոնությունների մասին: Ինչ վերաբերում է ռուսացման քաղաքականության ձախողմանը, կարծում ենք, որ և՛ Ռուսաստանի կայսրությունը, և՛ ներկայիս Ռուսաստանի Դաշնությունը խնդիր ունեն վերանայել իրենց սեփական գաղութային քաղաքականությունը, այսինքն ՝ Կովկասը Ռուսաստանի գաղութային կցորդն է: Այս անհեռատես քաղաքականության պատճառով Ռուսաստանը ժամանակ առ ժամանակ «շարունակում էր արժանի լինել իր դաշնակիցների, հատկապես հայերի անվստահությանն ու ապակողմնորոշմանը»: Մելքոնյան Վարդուհի ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ XIX ԴԱՐԻ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԱՄԱՆ ՔԱITԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԱՐԻ ՄԻՈՒՄ ։
| Արևելյան Հայաստանի ռուսականացման առաջին լուրջ փորձերը ցարական իշխանությունների կողմից արվեցին արդեն XIX դ. առաջին կեսերին Ալեքսանդրապոլի գավառում։
Վերաբնակեցման ծրագիրը մշակեց փոխարքայի խորհրդատու Ֆադեևը։
Վերջինս ծրագրել էր վերաբնակեցնել Ալեքսանդրապոլի հարթավայրը, Ախուրյան գետի միջին հոսանքի ձախափնյա տարածությունները և Լոռվա դաշտը։
1849-1850 թթ. ընկած ժամանակահատվածում Թիֆլիս‒Ջալալօղլի‒Ղարաքիլիսա‒Դիլիջան փոստային մայրուղու վրա հիմնադրվեցին ռուսական Նովո‒Միխայլովկա, Վորոնցովկա, Պրիվոլնոյե և այլ գյուղեր։
Այնուամենայնիվ, գաղութացման քաղաքականությունն Ալեքսանդրապոլի գավառում ընդհանուր առմամբ ձախողվեց. չվերաբնակեցվեցին Ախուրյանի միջին հոսանքի ձախափնյա տարածությունները, ինչպես նաև չիրագործվեցին Ալեքսանդրապոլ‒Ղարաքիլիսա‒Ջալալօղլի‒Դիլիջան ճանապարհի վրա ռուսական բնակավայրեր հիմնելու ծրագրերը։
|
Հայաստանի անկախացումից հետո Հայաստանի անկախացումից հետո, մի կողմից, վերակենդանանում է նախախորհրդային շրջանի հայկական մշակույթը. Եթե փոփոխությունները տեղի են ունենում համատեքստից դուրս, դրանք սկսում են ստեղծել անորոշության միջավայր, որի ընթացքում խաթարվում է արժեքային համակարգի միավորող դերը, որը հոգատար ընդհանրություն է կազմում հասարակության շերտերի, ներառյալ էթնիկ համայնքների միջև: 1: Մի բան է, եթե որևէ երկրում տեղի են ունենում միայն ներքին փոփոխություններ (քաղաքական, տնտեսական, մշակութային), միանգամայն այլ բան, եթե ներքին փոփոխությունների վրա մեծ ազդեցություն են ունենում արտաքին ազդեցությունները: Այս աշխատության մեջ եկեք պայմանականորեն անվանենք Հայաստանի արտաքին ազդեցությունները գլոբալիզացիայի մշակութային ազդեցությունը: Աշխատանքի նպատակն է ներկայացնել ուսանողների կողմից ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի լսարանի սեղաններում կամ այլ կերպ ասած դասարանի գրաֆիտիում ուսանողների թողած ձեռագրերում Հայաստանում համաշխարհայնացման մշակութային ազդեցության դրսևորումները: Համաշխարհայնացման ազդեցության չափման տեսական հիմքը ամերիկացի սոցիոլոգ Փիթեր Բերգերի գործոնային տիպաբանությունն էր, ըստ որի ՝ մշակութային գլոբալիզացիայի հիմքում ընկած են հետևյալ գործոնները. 2. • Լեզուն, • Բիզնես էլիտան, • Մտավոր ակումբ, • Սոցիալական շարժումներ, • Massանգվածային մշակույթ , Ամեն տարի ավելի ու ավելի շատ մարդիկ են սովորում և խոսում անգլերեն: Հիմնական պատճառներից մեկն այն է, որ այսօր անգլերենը խթան է լավ կարիերայի համար: Այստեղ պետք է հաշվի առնել, որ նոր լեզուն իր հետ բերում է մտածողության նոր ձև: Ինչպես նշում է Բերգերը, ցանկացած օտար լեզվի իմացությունն ունի անուղղակի հուզական ազդեցություն: Խոսելով բիզնես էլիտայի մասին ՝ նշենք, որ գլոբալիզացիայի հիմնական շարժիչ ուժը տնտեսությունն է: Գործարար էլիտայի անդամները կրում են Դավոսի մշակույթը: Դավոսի մշակույթի շարժիչ ուժը համաշխարհային բիզնեսն է, որն առաջնորդվում է տնտեսական և տեխնոլոգիական գլոբալիզացիայով: Մտավորականների ակումբի մասին խոսելիս Բերգերը վերաբերում է նրանց, ովքեր կազմել են ժամանակաշրջանի հիմնական արժեքային համակարգը: Դա տեղի է ունենում ինտերնետի, բազմաթիվ բարեգործական հիմնադրամների, հասարակական և գիտական կառույցների միջոցով: Այս մտավորականները կարող են կրթական, գիտական և սոցիալական գործունեություն ծավալել տարբեր երկրներում, ինչպես նաև ինտերնետում, որը չի ճանաչում մշակութային սահմաններ: Այնուամենայնիվ, այդ նույն մտավոր ակումբների անդամները կարող են նաև հակագլոբալիստ լինել: Բերգերը սոցիալական իրադարձությունները կապում է մտավոր ակումբների հետ ՝ նշելով, որ սոցիալական իրադարձությունները, ինչպիսիք են բնապահպանական շարժումները, տեղի են ունենում դրանց գաղափարական հիմքի վրա 3: 1 Գաբրիելյան Մ., Դաբաղյան Ա., Թադոսյան Ա., Մարգարյան Ն., Ազգային անվտանգության համատեքստում առողջ անվտանգության ապահովման և բարոյական արժեքների պաշտպանության սկզբունքները, Երևան, 2002, էջ: 3, http: //www.noravank.am/upload/pdf/5.Mkhitar%20Gabrielyan.pdf. 2 Berger P., Huntington S., բազմակի գլոբալիզացիա: Մշակութային բազմազանությունը ժամանակակից խաղաղության մեջ, Մոսկվա, 2004, էջ. 65-66.3 Նույն տեղում, էջ 67: Բերգերը զանգվածային մշակույթի տեսակը, որը այսօր աշխարհում տարածված է, համարում է ամերիկյան, որը տարածվում է հիմնականում լրատվամիջոցների միջոցով: Նա նշում է, որ ամերիկյան զանգվածային մշակույթի ազդեցության տակ ստեղծվում են տեղական զանգվածային մշակույթի վարկածներ, որոնց բովանդակությունն ամեն դեպքում նույնը չէ: Ներկայացված աշխատանքի թեման ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի լսարանային նստարանների գրաֆիտին է (ուսանողների թողած գրառումներն ու նկարները): Հետազոտության առարկա գրասեղանի գրաֆիտին ընտրելիս հաշվի են առնվել հետևյալ նկատառումները. • Երիտասարդությունը (այս դեպքում ուսանողները) ամենաարագ արձագանքող սոցիալական խումբն է նրանց յուրացման հարցում: • Պատմության ֆակուլտետում ուսանողներին առաջարկվող գիտելիքները վերաբերում են ինքնության տարբեր մոդելների `պատմական, քաղաքական, էթնիկական, գլոբալ-տեղական, գեղագիտական, մասնագիտական և այլն, որոնց փոխհարաբերությունների և փոխակերպումների հետևանքները կարող են լինել գրասենյակային գրաֆիտիները: • Նախորդ կետում նշված ինքնության մոդելների ընտրության մեջ հատկապես ակնհայտ է ազգայնականությունից աշխարհաքաղաքացիություն կամ, որ ավելի կարևոր է, էթնոցենտրիզմից դեպի էթնո-հարաբերականություն վերափոխման միտումը: Հետազոտության ընթացքում հաշվի են առնվել առավել ամբողջական և օբյեկտիվ պատկերը կանխող շոշափող քարերը: Օրինակ ՝ նկատի ունենք, որ ոչ բոլոր ուսանողներն են իրենց հետքը թողնում սեղանների վրա, և մենք չենք կարող սեղանների միջոցով պատկերացում կազմել ամբողջ ուսանողի մասին: Բացի այդ, շատ դեպքերում մենք չգիտենք գրությունների ճշգրիտ հեղինակներին, ուստի պարզ չեն գրությունների դրդապատճառներն ու դրդապատճառները, ինչպես նաև գրավոր հաղորդագրությունների հասցեատերերը: Այն փաստը, որ քննարկվող երեւույթը մարգինալ պրակտիկա է, որոշ վերապահումներով հաշվի է առնվել: Հաշվի առնելով այս այլ նմանատիպ հանգամանքները ՝ մենք փորձեցինք կառուցել մեր վերլուծությունը ՝ հիմնվելով հիմնականում սուրբ գրությունների խորհրդանշական-իմաստային ասպեկտների վրա: Հաշվի առնելով հետազոտության ընթացքում գրանցված նյութերի արտահայտիչ և բովանդակային առանձնահատկությունները `մենք առանձնացրել ենք դասարանային գրաֆիտիով խմբերը: 1. Խորհրդանշական պատկերային հաղորդագրություններ • Գաղափարներ (ֆաշիզմ, խաղաղություն, հավերժություն…), • Կազմակերպությունների, ընկերությունների լոգոներ (սպորտային ակումբներ, մեքենաների արտադրող ընկերություններ), • Էթնիկ ինքնության խորհրդանիշներ • Անկոդավորված պատկերներ 2: Բանավոր հաղորդագրություններ • Անուններ, • Տեղանուններ, • Երաժիշտների (կամ խմբերի) անուններ, • Բանաստեղծությունների հատվածներ, • Հայտնի ընկերություններ (ապրանքանիշեր, տաքսի ծառայությունների անվանումներ ...), • Սպորտային ակումբներ, մարզիկներ, • Կուսակցությունների անուններ , • Այլ ... Սուրբ գրությունների ամենավառ օրինակներից մեկը օտարալեզու խորհրդանիշների օգտագործումն է: Գրությունների մեծ մասը լատինատառ է: Կան նույնիսկ լատինատառ գրված բառեր, որոնք վերաբերում են հայկական էթնիկական ինքնության խորհրդանիշներին: Օրինակ ՝ «Հայաստան», «Արարատ», «Տիգրան ՄԵAT», «Գարեգին Նժդեհ» և այլն: Եվ ինչու՞ է դա: Հայաստանի անկախացումից հետո, երբ արևմտյան մշակույթը մեծ խստությամբ ներթափանցում է Հայաստան առանց խոչընդոտների, մինչև անկախությունը միայն նրանց համար, ովքեր տեսնում էին, թե ինչ է թույլատրվում սովետական համակարգում, դա կարծես դառնում է ազատ հարթակ բոլոր չկատարված (կամ նույնիսկ անգիտակից) իրականացման համար: ցանկություններ Եվ պատահական չէ, որ սեղանների վրա գրությունների մեծ մասը լատինատառ է, քանի որ հետխորհրդային սերունդը կարող է ավելի հեշտությամբ յուրացնել ժամանակակից (աշխարհում տարածված) մշակույթը կամ ինքնության արտահայտման ձևերը, քան 70 տարի անց: Թվում է, թե «լատինական այբուբենը Արեւմուտքի գաղափարական զենքն է» 1, որի միջոցով անուղղակիորեն տարածվում են արեւմտյան արժեքները: Նույն կերպ կարելի է բացատրել հատվածներ սեղանի նկարչության արեւմտյան մշակույթից: Ինչ վերաբերում է ռուսերենին, 70 տարվա տիրապետությունից հետո, այսօր ուսանողական սեղանների վրա կարող ենք տեսնել միայն հազվագյուտ բեկորներ, որոնք շատ հետաքրքիր են, դրանք հիմնականում ներկայացնում են քրեական («գողական») ենթամշակույթը: Ստացվում է, որ եթե Խորհրդային Միությունում ռուսերենը համարվում էր «էլիտայի լեզու», ապա այսօր այն դարձել է մարգինալ մշակույթի մաս ՝ «գողական ժարգոնի պաշտոնական լեզու» ՝ հայերենի քերականության մեջ ռուսերեն բառերով և արտահայտվում է ուսանողի վրա: սեղաններ Օտար լեզուներով գրված բանավոր հաղորդագրությունների առկայությունը, բացի արեւմտամետ կամ ռուսամետ լինելուց, կարելի է բացատրել նաև այդ լեզուների ցանցային հաղորդակցության հիմնական լեզուներով: Վերոնշյալ լեզվական երեւույթները միանշանակ բացատրվում են ուսանողների կողմից օտար լեզուներին (հատկապես անգլերենին) տիրապետելու ցանկությամբ: ավելի կոնկրետ `մենք այստեղ գործ ունենք իդեալական ինքնության կամ գերբնականի հետ: Այնուամենայնիվ, իրականում ուսանողների ցանկությունները մնում են ցանկությունների մակարդակում, անգլերենի իմացությունը հիմնականում մնում է զանգվածային մշակույթի հետ կապված շատ սահմանափակ բառապաշարի սահմաններում: Բացի այդ, մենք հաճախ հանդիպում ենք քերականական սխալների: Այս ֆակուլտետում ուսումնական գործընթացը հիմնականում ընթանում է հայոց լեզվով, բայց համաշխարհային գիտությանը առնչվելու համար ուսանողները պետք է անգլերեն կամ ռուսերեն գրականություն կարդան, ապա վերարտադրվեն հայերեն: Արդյունքում, մենք հանդիպում ենք պարադոքսալ երեւույթի: Ուսանողները հիմնականում նախընտրում են կարդալ ռուսական գրականություն կամ այլ լեզուներով գրված գրականության ռուսերեն թարգմանություններ, բայց հիմնականում սեղաններին գրում են լատինական տառեր: Այստեղ լավագույնս արտահայտված է ուսանողների իրական և իդեալական ինքնության հակադրությունը նրանց գաղափարների հետ: Սեղանների վրա իսպաներենով գրություններ կան, որոնք, բացի լեզվից, ներառում են մշակութային գլոբալիզացիայի մեկ այլ շարժիչ ուժ ՝ մասսայական մշակույթ: Այս հաղորդագրությունները հիմնականում վերաբերում են սպորտին, հատկապես ֆուտբոլին: Իսպանական ֆուտբոլային ակումբներից բացի հանդիպում ենք նաև գերմանական և բրիտանական ակումբների և ֆուտբոլիստների անունների հետ: Բացի այն, որ այս երկրները ֆուտբոլի առաջատարներ են, Հայաստանում նրանց ժողովրդականությունը կապված է տեղական հեռուստաալիքների հեռարձակման հետ, որոնք հիմնականում ցուցադրում էին այդ երկրների ֆուտբոլի առաջնությունները: Մենք կարող ենք երաժշտությունը դիտարկել որպես զանգվածային գլոբալ մշակույթ: Սեղանի երաժշտական ժանրերի շարքում հիմնականում ռոք ռեփն է ՝ ինչպես արևմտյան նվագախմբի կատարողներ, այնպես էլ հայեր: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ սեղաններին գրված հայ կատարողների (խմբերի) անուններն ավելի շատ խոսում են այդ մշակույթի տեղայնացման մասին, քան տեղային, քանի որ վերոհիշյալ ժանրերը կրկին արևմտյան մշակույթի արդյունք են: Գլոբալացված զանգվածային մշակույթի գալուստով որոշ կարգախոսներ լայն տարածում են ստանում, օրինակ, սեղաններից մեկի վրա մենք տեսնում ենք ամերիկյան անիմացիոն ֆիլմերից մեկի մի արտահայտություն («մաղթիր, երազիր, արա»), որը կարելի է համարել ոչ միայն որպես ֆիլմի կարգախոս, այլև մշակութային կարգախոս, որը ոչ մի բան չի բացառում: Իմ կարծիքով, ոչ հայ ազգերի համար այդ պատճառով հատկապես արևմտյան մշակույթը գրավիչ է: Մշակութային գլոբալիզացիայի մեկ այլ գործոն, որն իր արտահայտությունն է գտել սեղանների վրա, սոցիալական շարժումներն են: Եթե կուսակցություններին որպես այդպիսին ենք համարում, ապա պետք է նշենք, որ սեղաններին հիմնականում դրված են երկու կուսակցությունների անուններ, որոնք ստեղծվել են ավելի վաղ, քան Հայաստանի մյուս կուսակցությունները, դրանք ավելի արմատական են, նրանցից մեկը գործում է ընդգծված ազգայնականությամբ: Հետաքրքիր է, որ սեղաններին գրառումներ չկան ամենաշատ անդամ ունեցող իշխող կուսակցության վերաբերյալ: Եթե մենք դավանանքը դիտենք որպես սոցիալական շարժում, սեղանների վրա գրվածը կխուսափի դրանից: Քրիստոնեությունը հիմնականում արտահայտվում է տարբեր արտահայտություններով: Թվում է, թե քրիստոնեությունը նույնպես հայկական ինքնության անբաժանելի մասն է. գլոբալ մշակույթի ազդեցության տակ դժվար է այն փոխել: Բայց պատկերն այլ է: 1988 սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական պատճառներով Հայաստան թափանցող կրոնական կազմակերպություն 1 Maslennikova N., Alphabetical Globalizers. Լատինական այբուբենը ՝ որպես Արեւմուտքի գաղափարական զենք, http: //www.stoletie.ru/kultura/azbuchnyje_globalizator_925.htm: Նահանգների թիվն ավելանում է: Այս երեւույթը մեծ ինտենսիվությամբ շարունակվում է նաև այսօր: Հայ առաքելական եկեղեցուն բնորոշ հայերեն տառեր կամ գրառումներ գրեթե չենք գտնում ուսանողական սեղանների վրա, մինչդեռ կան բազմաթիվ անգլերեն կամ լատիներեն արտահայտություններ: Անգլերենից բացի, մենք գտնում ենք «Հիսուս» բառի լատինական տարբերակները: Դժվար է այստեղ ճշգրիտ եզրակացություն անել ՝ արդյո՞ք այս արտահայտությունները (հատկապես անգլերեն) գրվել են ուսանողների կողմից, ովքեր համաշխարհային կրոնական շարժումների անդամ են, թե գլոբալիզացիայի ազդեցության տակ Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորդների ինքնության արտահայտման նոր եղանակներ են: Առաջին տարբերակն ավելի հավանական է, քանի որ նման մոտեցումները բնորոշ են դրսից ներթափանցած կրոնական կազմակերպությունների անդամներին ՝ դատելով սոցիալական ցանցերում տեղադրված նյութերի նմանությունից: Այլ գլոբալ շարժումներ ներկայացված են սեղաններին: Օրինակ ՝ հաճախ պատկերված խաչը (այս դեպքում խաչը վստահորեն կապված է նացիզմի հետ, քանի որ դրա մյուս իմաստները հիմնականում անհայտ են լայն հասարակության համար) վիտ գրված է Հիտլերի անունը: Մի կողմից, Հիտլեր եռ Կերխաչը հիմնականում դիմում է ազգայնականությանը, մյուս կողմից `հայ ուսանողները գլոբալ միջոցներով արտահայտում են իրենց ազգայնականությունը« ոչ հայկական »: Հաջորդ շարժումը կարելի է անվանել «հիպպիզմի հեռավոր արձագանքներ» (հեռավոր հեռավորության ժամանակի առումով), որն արտահայտվում է «երաժշտական խմբում առանձին երաժիշտների անունների տեսքով», երգերից հատվածներով: Դավոսի մշակույթը չի արտացոլվում սեղանների վրա, քանի որ այստեղ գործ ունենք ուսանողների, ընդ որում ՝ հումանիտար գիտություններ ուսումնասիրող ուսանողների հետ: Փոխարենը, մենք կարող ենք խոսել անդրազգային տնտեսության մասին, որը աղյուսակներում արտահայտվում է հիմնականում ավտոմոբիլ արտադրող ընկերությունների կամ աշխարհի տարբեր մասերից էլեկտրոնային սարքավորումներ արտադրող ընկերությունների անունների կամ խորհրդանիշների տեսքով: Երբեմն հանդիպում ենք աշխարհահռչակ ապրանքանիշերի անունների: Երկու դեպքում էլ գործ ունենք գլոբալ իրադարձությունների հետ, որտեղ արտահայտվում է համաշխարհային ինքնությունը, աշխարհի մաս լինելու փաստը: Չի բացառվում, եթե նրանք պարզապես հայտարարեն, որ տնտեսապես էլիտար են կամ ցանկանում են լինել: Սեղանների վրա դրված բանավոր անշ խորհրդանշական հաղորդագրությունները մեկ բառով կարելի է անվանել գրաֆիտի, որը մասնավոր կամ հանրային սեփականության օբյեկտների վրա գրվածքն է, պատկերը կամ նշանը: Այն ծառայում է հեղինակների սոցիալ-հոգեբանական ինքնության կառուցմանը ոչ ինստիտուցիոնալ եղանակով 1: Բացի այն, որ ուսանողները սեղաններին ուղերձներ են գրում գլոբալ մշակույթի մաս կազմող իրադարձությունների մասին, միևնույն սեղանի շուրջ նստած մյուս ուսանողները որոշակիորեն ազդվում են գրառումների կողմից, երբեմն իրենց գրառումները կատարում են ըստ սեղանի համատեքստի բացառություններ են), երբեմն գալիս է «պասիվ ստացողի» դերում: Այլ կերպ ասած, տեղի է ունենում խորհրդանշական փոխազդեցություն: Ըստ գերմանացի սոցիոլոգ Ֆրիդրիխ Տեմբրուքի, մենք գործ ունենք ներկայացուցչական մշակույթի մակրոհամակարգի հետ, որտեղ մշակույթի մասնագետները (սեղանի շուրջ հաղորդագրություններ ուղարկող ուսանողներ) ակտիվորեն կիսում են այլ ուսանողների պասիվ ընդունելի գաղափարներ, մտքեր, հավատալիքներ, գաղափարներ 2: Մշակութային գլոբալիզացիայի համատեքստում, ուսումնասիրելով ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի սեղանների գրվածքներն ու նկարները, նկատում ենք, որ հայկական ինքնության գրեթե ավանդական արտահայտություն չկա բովանդակային առումով: Այնուամենայնիվ, չի բացառվում, որ ավելի պահպանողական ուսանողներ պարզապես սեղաններին չեն գրում: Այնուամենայնիվ, մեր ուսումնասիրությունները ներառում են ուսանողներ գրելու և նրանց ինքնությունը: Տեղեկատվական հասարակության ձևավորման և համաշխարհայնացման պայմաններում առանձնանում են նոր նշանային համակարգերը, ինչպիսիք են նոր ինքնությունները, որտեղ մի կողմից փորձում են ծանոթանալ կամ ձուլել ամեն ինչ, կա համընդհանուրացում, էթնիկական ինքնության քայքայում, մյուս կողմից հաճախ հակառակ ռեակցիաներ են տեղի ունենում: Սակայն մեր պարագայում, ինչպես տեսանք, հակառակ արձագանքները նույնպես հիմնականում արտահայտվում են գլոբալ (արեւմտյան) միջոցներով: Այս ամենը հաշվի առնելով ՝ կարելի է եզրակացնել, որ հայկական մշակույթը նույնպես կցված է մշակութային գլոբալիզացիայի անկասելի հոսանքին: логия », № 2 (4), 2008, գ. 102, http: //cyberleninka.ru/article/n/psihosotsialnaya-identichnost-avtorov-graffiti.2 Ionin L., Մշակույթի սոցիոլոգիա: Նոր մտքի ճանապարհը, Մոսկվա, 2000, http: //www.gumer.info/bibliotek_Buks/Sociolog/Ionin/_01_1.php. Գլոբալիզացիայի GRAFITINERE համացանցային կիբեր Հարությունյան LSARANAYIN աղյուսակներ (աղյուսակներ GRAFITINERI ՔՆՆԱՐԿՄԱՆ ԱՏԵՄՊՏԻ ֆակուլտետ) Հիմնաբառեր. Գլոբալիզացիան դրդող լեզու և մշակութային գործոններ, բիզնես էլիտա, մտավորականների, հասարակական շարժումների, զանգվածային մշակույթի ակումբ , ։
| Սույն հոդվածը Հայաստանում դրսևորվող մշակութային գլոբալացման ազդեցությունների մասին է` ներկայացված ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի սեղանների գրությունների օրինակով։
Որպես տեսական հիմք ընտրված է ամերիկացի սոցիոլոգ Պ. Բերգերի առաջարկած գլոբալ մշակույթի ստեղծմանը նպաստող հինգ գործոնների առանձնացումը։
Սեղանների գրությունները ներկայացված և մեկնաբանված են որպես տեղական, տեղայնացված և գլոբալ մշակութային երևույթներ` մարդաբանության տեսանկյունից։
|
«Ինձ որպես անձ հարգելը պարտադիր չէ, բայց դատարանը հարգելը պարտադիր է: «Ինձ չի հետաքրքրում, թե դուք ինչ եք մտածում իմ մասին, բայց դուք պետք է հարգեք դատական համակարգը և օրենքը», - ասաց Ֆրանկ Կապրիոն ՝ ԱՄՆ-ի այսօրվա ամենահայտնի և սիրված դատավորը: Դատարանի նկատմամբ հարգանքը նշանակալի ազդեցություն ունի դատական համակարգի արդյունավետության և դատական համակարգի անկախության վրա: Իհարկե, նշված երեւույթների վրա ազդող գործոնները բազմաթիվ են ու բազմաշերտ, որոնցից յուրաքանչյուրն արժանի է ուշադրության: Հասարակությունը կամ դատարանը հարգող անհատը երբեք չի փորձի ճնշում գործադրել դրա վրա: Հարկ է նշել, որ երբ մենք խոսում ենք դատարանի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքի մասին, մենք հիմնականում նկատի ունենք ոչ թե դատարանն ու կողմերը, այլ դատարան-հասարակություն հարաբերությունները, քանի որ առաջին դեպքում կողմերն ավելի շատ կաշկանդված են 21 ԴԱՏԱՐԱՆ և՛ հոգեբանորեն և հստակ ձևակերպված իրավական նորմեր, որոնք նվազեցնում են դատարանի նկատմամբ բացահայտ անհարգալից վերաբերմունքի դրսևորումը: Ավելին, գրեթե բոլոր երկրներում գործող քրեական օրենսդրությունը համապատասխան պատիժներ է սահմանում դատարանի կողմից կողմերի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքի համար: Informationամանակակից տեղեկատվական դարաշրջանում, երբ լրատվամիջոցներից բացի այլ անձ, ըստ էության, տեղեկատվության աղբյուր է, և սոցիալական ցանցերը դրա տարածման հիմնական գործիքն են, դատարանների և դատավորների բարի համբավն ու պատիվը դառնում են գործնականում խոցելի և անպաշտպան տեղեկատվության անվերահսկելի հոսքի ներքո: Ավելի հաճախ, քան ոչ, ժամանակակից տեղեկատվական հարթակները հնարավորություն են տալիս գաղտնի ճնշում գործադրել դատավորի վրա կամ վարկաբեկել ոչ միայն որոշակի դատավորի, այլև ամբողջ դատական համակարգի նույնիսկ դատական ակտի ուժի մեջ մտնելուց հետո: Վերոնշյալ երեւույթը իրավունքի պատմության մեջ հայտնի է որպես «դատարանի սկանդալացում» [1]: Ինչու՞ պատմությունը, քանի որ այն ըստ էության կորցրել է իր արդիականությունը և հնացել է իր ծագման երկրում ՝ Անգլիայում: Սակայն վերջերս, այս տերմինի վերաբերյալ քննարկումները վերակենդանանում են որոշներում, հիմնականում զարգացող երկրների մասնագիտական շրջանակներում, և այն ստանում է նոր գույն և իրավական ձևակերպում: Անգլիական քրեական օրենսդրությունում «դատարանի սկանդալը» համարվում էր դատարանի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք, որն արտահայտվում էր դատարանի հեղինակությանը վնաս հասցնող տեղեկատվության տարածմամբ, դատարանում անվստահություն սերմանելով կամ դատավորի անաչառության վրա ստվեր գցելով: Ըստ էության, «դատական սկանդալ» եզրույթն օգտագործվում է նկարագրելու համար դատարանի նկատմամբ կոշտ վերաբերմունքը ավարտված գործերի հետ կապված կամ ընդհանրապես (հիմնականում հրապարակման միջոցով), որը նպատակ ունի խաթարելու հեղինակության և հասարակության վստահությունը դատական համակարգի նկատմամբ: [2] Տերմինը ծագել է 18-րդ դարում [3] և լայն տարածում գտավ, երբ դատավոր լորդ Մենսֆիլդը փոփոխություններ կատարեց Wilոն Ուիլկսի գործի մեջ, և մի պարոն Ալմոնդ հրապարակեց և սկսեց վաճառել «Defրպարտության նամակ, հրամանագրեր (որոշումներ), փաստաթղթի առգրավում»: անանուն գրքույկ «և ...» վերնագրով, որում ասվում է, որ դատարանը փոփոխել է Wil. Ուիլկսի վերաբերյալ դատական ակտը «առանց պատշաճ ընթացքի, անհիմն և ապօրինի» [4] ՝ դրանով կասկածի տակ դնելով դատավորի ազնվությունը, անկողմնակալությունը և նախադեպային իրավունքը: հարգանք նրա նկատմամբ և ենթադրելով, որ նա քաղաքական կողմնակալություն է ցուցաբերել: Պատմությունը ցույց է տալիս, որ գրքույկն այնքան սիրված էր, որ այն վերահրատարակվեց երեք անգամ: Երբ դատախազները հայց ներկայացրեցին հրատարակչի դեմ, դատավոր Ուիլմոտը պատրաստեց դատարանի որոշման նախագիծ, բայց հաշվի առնելով այն փաստը, որ Ալմոնդն իրեն մեղավոր էր ճանաչել և ներողություն խնդրեց դատավորից, դատախազը մերժեց մեղադրանքը: Միայն 37 տարի անց այս որոշումը (ըստ էության `նախագիծը) հրապարակվեց դատավոր Ուիլմոտի դատական նախադեպերի ժողովածուում` դառնալով նախադեպ նման գործերի համար և դոկտրինալ շրջանակներում լայն քննարկման առարկա: Մասնավորապես, այն նշում էր, որ ավելի մեծ սկանդալ չի կարող լինել, քան այն ժամանակ, երբ բրոշյուրներն ու լրագրողները ժողովրդին ներկայացնում էին, որ դատական համակարգը, որը կոչված է նրանց պաշտպանելու, անդառնալիորեն կոռումպացված է: Այդ դեպքում դատարանը կարող է պահպանել իր լիազորությունները, բայց այն միանգամից կկորցնի իր լիազորությունները, իսկ դատական համակարգը չի կարող երկար գոյատևել առանց լիազորությունների: Խոսքի ազատության սահմանափակման պատճառով անգլիական օրենսդրության մեջ դատական համակարգի քննադատության բացարձակ անթույլատրելիության դրսևորումը տևեց մինչև 20-րդ դարի սկիզբը, երբ Ռ. Գրեյը (1900) և հետագա գործերը սահմանվեցին որպես «դատական սկանդալ» գործողություն կամ կրակ 23 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Անհրաժեշտ է արհամարհանք սերմանել դատարանի նկատմամբ և նսեմացնել նրա լիազորությունները, պայմանով, որ դատարաններն ու դատավորները բաց լինեն քննադատության համար: Հետևաբար, եթե քննադատությունը հիմնված է ողջամիտ դատողությունների վրա, որոնցից կարելի է եզրակացնել, որ դատական ակտը չի համապատասխանում օրենքին կամ չի բխում հանրային շահերից, ապա այն չի կարող որակվել որպես «դատական սկանդալ»: 20-րդ դարի «դատական սկանդալի» տարբեր դատական նախադեպերում մենք գտնում ենք դատարանների դիրքորոշումները, որոնք մի կողմից հորդորում են դատավորներին «երբեմն« լռել / անտեսել », և առավել եւս ՝ չօգտագործել լծակները լռելու համար: քննադատներ. քանի որ խաղադրույքի բարձրագույն արժեքը խոսքի ազատությունն է: Նոր դարաշրջանի անգլիական դատական պրակտիկան ընդունելի է համարել այն, որ անձը իրավունք ունի դատական ակտը անվանել անարդար կամ անօրինական: Մյուս կողմից, դատարանները խնդրում են իրենց հակառակորդներին (խորհրդարանի ներսում և դրսում) հիշել, որ ի պաշտոնե դատավորները զրկված են համարժեք պատասխան տալու և, առավել եւս, քաղաքական երկխոսության մեջ մտնելու հնարավորությունից: Timesամանակակից ժամանակներում, ինչպես նշվեց վերևում, անգլիական օրենսդրությունը գրեթե մոռացված է, և 2012 թ.-ին Մեծ Բրիտանիայի իրավաբանական կոմիտեի կողմից հրապարակված խորհրդատվական զեկույցը առաջարկեց, որ Խորհրդարանը վերացնի «դատական սկանդալի» ինստիտուտը [6], ինչը չի կարելի ասել Բրիտանական այլ համագործակցության մասին: երկրներ Այս ինստիտուտը դեռ արդիական է, և մենք դեռ քննարկում ենք այս խնդրի վերաբերյալ դատական պրակտիկայում և դոկտրինալ շրջանակներում: Նշվում է, որ եթե Միացյալ Թագավորությունում վաղուց չեն տեսել նման դեպքեր, ապա Մավրիկիուսի նման փոքր երկրներում դատական համակարգը ավելի խոցելի է, և անհրաժեշտ է հետաքննել դատական սկանդալի պատասխանը [7]: Նման տեսակետ է արտահայտվում Սինգապուրի վերաբերյալ: Inիմբաբվեի Գերագույն դատարանը 2000 թվականին որոշում կայացրեց արդարացնել «դատական սկանդալի» հանցագործությունը ՝ պնդելով, որ դատարանները չունեն այլ հարթակ, որի վրա կարող են պատասխանել քննադատություններին: Նրանք չեն կարող նման հարցեր քննարկել հասարակության առջև ՝ առանց նրանց անկողմնակալությունը խաթարելու: Այդ պատճառով այդպիսի պաշտպանությունը տրամադրվում է դատավորներին, այլ ոչ թե այլ պաշտոնյաների և քաղաքական գործիչների: Ի տարբերություն դրա, Կանադայում, Միացյալ Նահանգներում և Ավստրալիայում քննարկվող ինստիտուտը հազվադեպ է հաջողակ գործում, քանի որ դատարանները սահմանափակում են այն խոսքի ազատության սուրբ իրավունքով: Եթե ուսումնասիրենք Բրիտանական Համագործակցության տարբեր անդամ պետությունների վերաբերմունքն այս խնդրի նկատմամբ, ապա պարզ կդառնա, որ այնտեղ, որտեղ հասարակության անդամներն ունեն համեմատաբար բարձր իրավական և քաղաքական մշակույթ, ժողովրդավարության մակարդակը բարձր է, խոսքի ազատությունը երաշխավորված է և գոյություն ունի: կառավարության նկատմամբ հասարակական վերահսկողության բարձր աստիճան: Նրանք մոռանում են այս հաստատությունը: Իհարկե, մենք խորապես հավատում ենք, որ խնդիրը միայն այն չէ, որ այդ երկրներում դատարաններն ու ժողովրդավարական հասարակությունը նախընտրում են խոսքի ազատությունը և պետական մարմինների նկատմամբ հասարակական վերահսկողության անհրաժեշտությունը `դատական իշխանության լիազորությունների իջեցման հաշվին: Կարծում ենք, որ, ի միջի այլոց, պատճառն այն է, որ հասարակության անդամները տարիների ընթացքում սովորել են հարգել դատական համակարգը և չանցնել ողջամիտ քննադատության սահմանները, և դատարանները այդ հարգանքը վաստակել են իրենց գործունեության միջոցով: Այնուամենայնիվ, ինչպես վերը նշվեց, «դատական սկանդալ» տերմինը ժամանակ առ ժամանակ քննարկման առարկա է դարձել, հատկապես ինտերնետի ի հայտ գալուց ի վեր, և հատկապես զարգացող երկրներում, ներառյալ ՝ հռոմո-գերմանական իրավական ընտանիքը: վարք, որը ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն փորձում է խարխլել դատական իշխանության հեղինակությունը: Ֆրանսիական մասնագիտական շրջանակներում այս երեւույթը կոչվում է «դատավորների քննադատություն», բայց դրա հետ կապված վեճերը քննվում են քաղաքացիական դատավարություններում: Որպես հետաքրքիր օրինակ բերենք Ռուսաստանի մասնագիտական շրջանակներում քննարկված թեզը, որ անհրաժեշտ է օրենսդրորեն կարգավորել հարցը և պատասխանատվություն սահմանել նրանց համար, ովքեր, օգտագործելով ժամանակակից աշխարհում ստեղծված հնարավորությունները, փորձում են վարկաբեկել կամ ճնշում գործադրել դատարանի վրա ՝ տարածելով պատվիրել և տպագրել է նյութեր լրատվամիջոցներում: Այսպիսով, 2019 թ.-ին Ռուսաստանի Դաշնության դատավորների խորհրդի նախագահ Վ. Մոմոտովը տարածեց իր զեկույցը «Հարգանքը դատարանի նկատմամբ որպես իրավական կատեգորիա» և հետագայում զարգացրեց այն միտքը, որ «դատական սկանդալը» պետք է ամրագրվի Ռուսաստանի օրենսդրության մեջ, քանի որ առանձին հանցագործություն ՝ վկայակոչելով դրա հիմնավորումները [10]: 2019-ին նույն թվականին Ռուսաստանի Դաշնության դատավորների ասամբլեան ընդունեց դատական համակարգի տեղեկատվական քաղաքականության հայեցակարգը, որն ամրագրեց «դատարանի սկանդալը» որպես «... դատական համակարգի նկատմամբ հասարակական կարծիքի շահարկում, նրա հեղինակության նվաստացում, անկանոն և անհիմն քննադատություն, որը ցնցում է հասարակության վստահությունը արդարադատության գործընթացի նկատմամբ: «Եվ շատ անհրաժեշտ համարվեց responsibilityԼՄ-ներում այդ երեւույթի դրսևորման համար պատասխանատվություն նախատեսելը: [11] Ինչպես և սպասվում էր, ի պատասխան ԼՄ-ները բարձրացրեցին այն հարցը, թե ով է ավելի շատ սկանդալացնում դատարանը, լրատվամիջոցները կամ դատավորներն իրենց անտեղի, երբեմն հրապարակավ ընկալվող անբարոյական վարքի, կոռուպցիոն սկանդալների մասին 26 ՕՐԵՆՔ ներգրավվածության և այլնի համար ՝ բերելով փաստեր, որոնք հիմնավորում են իրենց փաստարկները: , Արդյունքում, մեր գնահատմամբ, դատավորների համայնքը, ինչպես նշվում է ռուսական հայտնի ասացվածքում, ցանկանում էր բարիք գործել, պարզվեց, որ, ինչպես միշտ, նրանք բացեցին Պանդորայի արկղը և ինտերնետը ողողվեց փաստական տեղեկատվությամբ: դատավորների կողմից դատական համակարգը սկանդալացնելու մասին: Ինչ վերաբերում է հայկական իրականությանը, «դատական սկանդալ» եզրույթը, որպես այդպիսին, անծանոթ է մեր իրականությանը, ինչը չենք կարող ասել ժամկետի տակ ենթադրվող երեւույթների մասին: Ինչպես աշխարհում, այնպես էլ մեր երկրում, ինտերնետի լայն կիրառմամբ, ավելի հաճախակի են դարձել տեղեկատվական նյութերը, որոնք քննադատում են դատական համակարգը, ինչպես նաև վարկաբեկում են ողջամիտ քննադատության սահմանները: Վերջիններս ոչ մի կերպ չեն կարող նպաստել, և ավելի հաճախ դրանք խոչընդոտում են դատական իշխանության բարձր հեղինակության պահպանմանը: Ավելին, ինչպես բնորոշ է շատ ժամանակակից երիտասարդ ժողովրդավարություններին, Հայաստանում նույնպես հասարակության տարբեր խավերի ներկայացուցիչները, ինչպես նաև դատավորները, դատարաններում հանդես են գալիս որպես սկանդալային սուբյեկտներ: Ինչ վերաբերում է դատարանը սկանդալացնելու լայն հասարակության տարբեր փորձերին, ապա հարկ է նշել, որ ՀՀ Գերագույն դատական խորհուրդը արձանագրել է նմանատիպ մի երևույթ և մի քանի անգամ անդրադարձել է դրան ՝ նշելով, որ որոշ դեպքերում շրջադարձություններ անեծքների մեջ ... »: Կարևորելով ժողովրդավարական հասարակության մեջ սուր քննադատության և ազատ արտահայտման հնարավորությունը `ԲԴԽ-ն բոլորին կոչ արեց զերծ մնալ դատավորների հասցեին նման վիրավորական արտահայտություններ վիրավորելուց և տարածելուց և հավաստիացրեց, որ նրանք կշարունակեն ձեռնարկել անհրաժեշտ քայլեր` դատական համակարգի վերափոխումն ու վերականգնումն ապահովելու համար: , որը կնպաստի 27 ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՝ կառուցելու հասարակության վստահությունն ու հարգանքը համակարգի նկատմամբ և հրաժարվելու դրա անդամների վերաբերյալ վիրավորական տեսակետներ հայտնելուց: [12] Դատավորների ուղղակի, օրինականորեն սահմանված պարտավորությունն է գործել օրենքի շրջանակներում, թույլ չտալ նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի կամ դատավորի վարվելակերպի կանոնների խախտում, բարձր հեղինակություն պահպանել իրենց, դատարանի և դատարանի նկատմամբ: դատական համակարգ: Մինչդեռ Հայաստանի երրորդ հանրապետության պատմության մեջ քիչ չեն դեպքերը, երբ դատավորներն իրենք են իրենց վարքով սկանդալացրել դատական համակարգը, և այդ գործերը, ներառյալ խոսքի իրավունքի և մամուլի ազատության իրականացման պատճառով, հայտնի են դարձել լայն հասարակությունը ՝ որպես կարգապահական վարույթի հիմք: Օրենսդրական վերջին փոփոխություններով ՀՀ օրենսդրության մեջ ներդրվեց գործիքակազմ ՝ դատավորների բարոյականության ստուգման կարգ, ինչը, մեր կարծիքով, նաև արդյունավետ միջոց է կանխելու դատական համակարգի գոնե սկանդալացումը դատավորների կողմից: Ամփոփելով «դատական սկանդալի» ՝ որպես ինստիտուտի պատմ-համեմատական վերլուծությունը, նշենք, որ մենք չենք կիսում այն տեսակետը, որը շրջանառվում է Ռուսաստանի իրավական դոկտրիններում, որ հասարակության (և մասնավորապես լրատվամիջոցների) կողմից դատարանի սկանդալացմանն ուղղված գործողությունները ) պետք է լինի միանշանակ հանցավոր: , Չժխտելով այս երեւույթի տարածված տարածվածությունը ժամանակակից իրականության մեջ, մենք գտնում ենք, որ դրա վերացումը պետք է պայմանավորված լինի մի կողմից ՝ հասարակության անդամների շրջանում բարձր իրավական մշակույթի, ժողովրդավարական արժեքների, պետական ինստիտուտների նկատմամբ վստահության և հարգանքի սերմանմամբ: , Մյուս կողմից, դրան պետք է նպաստեն դատական իշխանության ներկայացուցիչները `իրենց բարձր բարոյական հատկություններով, մասնագիտական զսպվածությամբ, պրոֆեսիոնալիզմով, հասարակության հսկողության նկատմամբ բացությամբ, հաշվետվողականությամբ և լավ որակումներ ենթադրող այլ որակների դրսևորմամբ: Ի վերջո, պատահական չէ, որ Անգլիայի օրենսդրության մեջ քննարկվող ինստիտուտը գրեթե հնացավ, երբ դատարանները հասարակության մեջ մեծ վստահություն ստացան իրենց գործելաոճի նկատմամբ, ճանաչեցին արտահայտվելու ազատության իրավունքի կարևորությունը ժողովրդավարական հասարակություններում և հասարակության ներկայացուցիչների, մասնավորապես լրատվամիջոցները, ընդունեցին ողջամիտ քննադատությունն ու դատարանները: անհարկի սկանդալացված չլինելու միջեւ անտեսանելի հիմնավոր գիծը չխախտելու կանոնը: , ։
| Սույն հոդվածի շրջանակներում պատմահամեմատական քննության առարկա է դարձել դատարանի եւ դատական իշխանության նկատմամբ հասարակության լայն շերտերի ունեցած վստահությունը խաթարող գործոններից մեկը, որն անգլիական քրեական իրավունքի պատմությանը հայտնի էր «դատարանի սկանդալիզացիա» եզրույթով։
Ներկայացվում են նաեւ ժամանակակից աշխարհում այդ երեւույթի դրսեւորման ձեւերը եւ մասնագիտական շրջանակներում դրա նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքը։
|
Ավանդաբար, մասնագիտական կրթական ծրագրերում կարեւորվել է գիտելիքի, իսկ այսօր արդեն, շրջանավարտի հմտությունների եւ կարողությունների ձեւավորումը։
Սակայն, դրան զուգահեռ, դեռեւս լուրջ ուշադրություն չի դարձվում շրջանավարտի կարիերայի ընթացքի կառավարմանը։
Իր ուսումնառության ընթացքում ուսանողը առավելապես կենտրոնանում է ակադեմիական գործունեության վրա, բնավ ուշադրություն չդարձնելով բուհն ավարտելուց հետո իր կարիերայի նախագծմանը։
Մյուս կողմից, գործատուն նույնպես փորձում է հնարավորինս չմիջամտել անհատի ուսումնառությանը, պասիվ դիրքորոշում ունենալով համալսարանների նկատմամբ եւ սպասելով, թե երբ պիտի շրջանավարտը մտնի աշխատաշուկա եւ այնուհետեւ աշխատանքի անցնի իր մոտ։
Գործատուի կողմից կրթության ակադեմիական մասնաբաժինը գերակշռող չի համարվում շրջանավարտի համար։
Մասնագիտական գիտելիքներից բացի, չափազանց կարեւորվում են աշխատանքային միջավայրում հավասարակշռված, կողմնորոշվելու, հարիր վարքագիծ 101ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ դրսեւորելու, հաղորդակցվելու, ժամանակին եւ հիմնավոր որոշումներ կայացնելու ունակությունները։
Ուստի ներկայումս համալսարանների առջեւ խնդիր է դրվում վերանայելու կրթական ծառայությունների մատուցման ուղղությունները այնպես, որ դրանով ամրապնդվի «գործատու-բուհ» կամուրջը, եւ հաշվի առնվեն աշխատաշուկայում տեղի ունեցող դինամիկ փոփոխությունները։
Համալսարանական կրթության առանձնահատկություններից է ուսումնառության երկարաժամկետությունը։
Չորսից-վեց տարվա տեւողությամբ բարձրագույն կրթությամբ մասնագետի պատրաստման ընթացքում աշխատաշուկայում էական փոփոխություններ են տեղի ունենում, եւ ուսանողի համալսարան «մուտքից-ելք» ժամանակահատվածում որոշակիորեն «հնանում են» ուսումնական ծրագրերը։
Նման իրավիճակներում աշխատանք գտնելու հնարավորությունը բուհի շրջանավարտների համար ընդլայնվում է, երբ համալսարանները կիրառում են «խնամակալների ինստիտուտը»։
«Խնամակալների ինստիտուտը» ենթադրում է գործատուի ակտիվ գործունեություն բուհական համակարգում, երբ արդեն իսկ ուսումնառության երկրորդ կամ երրորդ տարիներից գործատուն բուհական լսարաններից ընտրում է լավագույն ուսանողներին, նրանց անվանական կրթաթոշակ է տրամադրում, անգամ միջամտում ուսումնառության ծրագրի բարեփոխումներին այնպես, որ հաջորդիվ ունենա այն շրջանավարտին, որի մասնագիտական հմտություններն ու կարողությունները ընդունելի են դառնալու իր համար։
Այս առումով, բուհերը պետք է շահագրգիռ լինեն գործատուների` կրթական ոլորտին մասնակցության հարցում եւ նախաձեռնող լինեն, որ վերջիններս ավարտական կուրսերում ընտրեն լավագույն ուսանողներին` հետագայում աշխատանք առաջարկելու նպատակով։
Գործատուն, քաջատեղյակ լինելով մանսագետների պատրաստման գործընթացին, պետք է ակտիվ մասնակցություն ցուցաբերի ոչ միայն ուսումնական ծրագրերի բարելավման գործում, այլեւ իր «ներկայությունն» ապահովի կրթական ծառայությունների ոլորտում։
Դրա իրագործման հնարավոր ճանապարհներն են` գործատուների կողմից լավագույն ուսանողներին խրախուսական կրթաթոշակների նշանակումը, պրակտիկաների կազմակերպումը, համալսարաններում պրոֆիլային ուսումնական ստուդիաների եւ ուսուցման կենտրոնների ձեւավորմանը աջակցումը։
102ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Մյուս կողմից, գործատուները աստիճանաբար գիտակցում են, որ առավել արդյունավետ է իրենց բաժնեմասով ռեսուրսներ ծախսել համալսարաններում կրթական ծրագրեր իրականացնելիս, քան գնալ աշխատանքի ընդունված բուհի շրջանավարտների վերապատրաստման ճանապարհով։
Օգտվելով նման իրավիճակից, դոկտորանտուրայի շրջանավարտը պետք է սերտորեն համագործակցի գործատուների հետ, նպատակ ունենալով աշխատանքի անցնելու կրթությունն ավարտելուց անմիջապես հետո։
Մագիստրատուրայի շրջանավարտը, դեռեւս որպես դոկտորանտուրայի դիմորդ հանդես գալով, պետք է համոզմունք ունենա, որ տվյալ մասնագիտության գծով պահանջված է լինելու աշխատաշուկայում։
Այս առումով, Բոլոնիայի գործընթացի ներկա փուլում էապես ուշադրություն է դարձվում ուսումնառության թիրախավորված վերջնարդյունքերին կրթության կազմակերպմանը, երբ կրթությունը ամբողջովին հասցեագրվում է աշխատաշուկայի պահանջներին։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ԲԿԵՏ տարածքում բարձրագույն մասնագիտությամբ շրջանավարտների գործազրկության շարժառիթների շարքում, տնտեսական ճգնաժամներից բացի, կարեւոր պատճառ կարող է հանդիսանալ ուսումնառությամն ընթացքում մասնագետի հմտությունների եւ կարողությունների անհապատասխանությունը` գործատուի պահանջներին։
Այս առումով, համալսարանները պետք է ձգտեն հնարավորինս ուսումնառության վերջնարդյունքներն ուղղորդել մասնագետի այն հմտություններին եւ կարողություններին, որոնք պահանջվում են մասնագիտական կրթական բարձր մակարդակներում։
Եվ խնդիրը միայն այն չէ, որ շրջանավարտ մասնագետը կարող է չունենալ բավարար հմտությունների կամ կարողությունների ընդգրկուն շրջանակ, եւ դրանով իսկ, պահանջված չլինել գործատուի կողմից։
Գործնականում քիչ չեն դեպքերը, երբ կրթության ընթացքում ձեռք բերած մասնագիտական հմտությունների լայն շրջանակը չի բավարարում գործատուին, քանի որ այն «գերհագեցած է» եւ որոշակիորեն կիրառելի չէ աշխատանքի ընթացքում։
Եվ ստացվում է այնպես, որ այդ պարագայում դոկտորանտուրայի շրջանավարտները գործատուների կողմից գնահատվում են «գերորակավորված» եւ արդյունքում աշխատանքի չեն անցնում։
Ուսումնասիրությոնները ցույց են տալիս, որ Արեւմտյան Եվրոպայի 103ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ համալսարանական գործազուրկ շրջանավարտների շրջանում գործատուի համար «գերորակավորում» ունեցող երիտասարդ մասնագետների տեսակարար կշիռը տատանվում 14-35% միջակայքում։
[1] Այս առումով հետաքրքիր լուծումներ են առաջարկվում Շվեդիայի համալսարաններում։
Այսպես, Ստոկհոլմի Թագավորական տեխնոլոգիական համալսարանում դոկտորանտուրան կազմակերպվում է երկու փուլով։
Առաջին փուլի շրջանավարտները, որոնք սովորում են երկու տարի, ստանում են դոկտորի առաջին աստիճանի գիտական կոչում եւ կարող են մաիայն աշխատել ինդուստրիալ շուկան սպասարկող գիտահետազոտական կառույցներում։
Սակայն, եթե նրանք ցանկանում են դասավանդել եւ հետազոտական աշխատանք կատարել համալսարաններում, ապա եւս երկու տարի պետք է սովորեն դոկտորանտուրայում, պաշտպանեն ատենախոսություն եւ ունենան դոկտորի ավելի բարձր որակներ։
Հայաստանի Հանրապետությունում աշխատաշուկային միտված բարձրագույն մասնագիտական կրթության կազմակերպման նման ճկունություն չի ցուցաբերվում։
Ավելին, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, վերջին տարիներին գործազուրկների մեջ առավել մեծ թվաքանակ են զբաղեցնում բարձրագույն կրթությամբ անձինք (տես աղյուսակ 1), որոնք ունեն կրթական ցենզի բարձր մակարդակ եւ իրենց մասնագիտական հմտությունների ու կարողությունների որակով գերազանցում են գործատուների պահանջմունքների մակարդակը, եւ վերջիններիս կողմից գնահատվելով «գերորակավորված», պարզապես աշխատանքի առաջարկ չեն ստանում։
Աղյուսակ 1 ՀՀ-ում գործազուրկներն` ըստ կրթական ցենզի (հազ. մարդ) [2] Կրթական ցենզը Բարձրագույն, հետբուհական Տղամարդ Միջին մասնագիտական Նախամասնագիտական Միջնակարգ Հիմնական Տարրական 20.1 ԿինԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Այս առումով, կարծիք է հայտնվում, որ չնայած ՀՀ-ում Բոլոնիայի գործընթացի որոշակի ձեռքբերումներին, իրականացված բարեփոխումները հիմնականում դեռեւս առնչվում են բարձրագույն կրթության կառուցվածքային բնութագրերին եւ, ընդհանուր առմամբ, դեռեւս չեն անդրադարձել կրթական ծրագրերի բովանդակությանը եւ որակին։
Դրանք, իրենց հերթին բերում են նրան, որ կրթական համակարգը, ընդհանուր առմամբ, դեռեւս շարունակում է «կտրված» մնալ աշխատուշակայից եւ ամբողջովին հաշվի չի առնում գործատուների պահանջները։
Մասնագիտական կրթական ծրագրերը, հաճախ գերհագեցած են լինում շրջանավարտներից պահանջվող հմտություններին ու կարողություններին ուղղակիորեն չառնչվող դասվանդվող առարկաներով, կամ էլ չեն ընդգրկում արդիական այնպիսի առարկաներ, որոնք կզարգացնեին այսօրվա շրջանավարտի կոմպետացիաները` հասցեագրված գործատուի պահանջներին։
Կրթական գործընթացի կազմակերպման հարթությունում ակընհայտ է մարդկային գործոնի կարեւորությունը։
Բազմաթիվ են օրինակները, երբ առկա են բավարար տեղեկատվություն, հնարավորություններ, սակայն ուսանողներն ու դասախոսները չեն օգտվում, կամ չեն ցանկանում օգտվել դրանցից։
Հետեւաբար, համալսարանները հրատապ անցում պետք է կատարեն ուսումնառության վերջնարդյունքների հենքով կրթության կազմակերպմանը, մասնագիտական կրթական ծրագրերում հստակ նշելով` թե որ առարկան ի՞նչ չափով եւ ինչպե՞ս է առնչվում շրջանավարտի մասնագիտական կարողությունների եւ հմտությունների ձեւավորման վրա։
Այս ճանապարհով հնարավոր կլինի բեռնաթափվելու ուսումնական ծրագիրը գերծանրաբեռնող «անուղղակի» առարկաներից` փոխարենը ուսումնառության գործընթացում ընդգրկելով աշխատաշուկայի պահանջարկը բավարարող վերջնարդյունքներով նոր առարկաներ։
Ուսումնառության վերջնարդյունքների թիրախավորումը աշխատաշուկայի պահանջներին մեծապես կբարձրացնի մասնագիտական կրթական համակարգում բարեփոխումների արդյունավետությունը։
Կարեւոր ցուցանիշ է համարվում նաեւ բուհն ավարտելուց հետո շրջանավարտի` աշխատանք գտնելու տեւողությունը, որը ԲԿԵՏ-ում միջինը կազմում է 4 ամիս եւ ըստ երկրների ունի հետեւյալ բաշխվածությունը (գծապատկեր 1)։
105ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Գծապատկեր 1 Համալսարանն ավարտելուց հետո շրջանավարտների աշխատանքի անցնելու տեւողությունը (ամիսներ) [4] Հայաստանի Հանրապետությունում մասնագիտական բարձրագույն կրթության երրորդ աստիճանի շրջանավարտները հիմնականում իրենց կարիերայի աճը տեսնում են համալսարանական համակարգում, համալրելով բուհերի պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմի շարքերը։
Նրանց փոքր մասն ատենախոսության պաշտպանությունից հետո շարունակում է կարիերիայի աճը գիտահետազոտական կառույցներում կամ պետական գերատեսչական մարմիններում։
Պատճառն այն է, որ դեռեւս աշխատավարձի տարբերակումը կրթական ցենզերի միջեւ մեր երկրում այդքան էլ զգալի չէ, եւ գիտական կոչում ունեցող անձինք նախընտրում են դասախոսական աշխատանքը։
Սակայն, միջազգային շուկայում շրջանավարտ դոկտորները չեն խուսափում արդյունաբերական շուկայում աշխատանքի անցնելուց, քանի որ այնտեղ գործատուների կողմից գնահատվում են նրանց առաջնորդության մասնագիտական հմտությունները։
Ինչ վերաբերում է ՀՀ բուհերի բակալավրիատի շրջանավարտներին, ապա նրանք իրենց ուսումնառության ընթացքում գրեթե չեն առնչվում կարիերայի նախագծման խնդիրների հետ եւ ուսումն ավարտելուց հետո բախվում են աշխատանք գտնելու դժվարություններին։
Այս առումով, կարեւորում ենք կարիերիայի կենտրոնների գործունեությունը ոչ միայն պրակտիկաների կազմակերպման, կամ շրջանավարտների գործունեության հետադարձ կապի ապահովման շրջանա106ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ կում, այլեւ ուսումնառության տարիներին ուսանողներին աշխատաշուկայի առաջարկների տեղեկացվածության ներկայացման ոլորտում։
Այսօր արդեն, կրթական շուկայում մրցակցային են դառնում այն բուհերը, որոնք կարողանում են հաջողություններ ունենալ իրենց միջամտությամբ շրջանավարտներին աշխատանքի տեղավորման հարցում։
Իսկ այդ հաջողությունը պայմանավորված չէ միայն բարձրակարգ գիտելիքի եւ աշխատանքային հմտությունների տրամադրամբ, այլ էականորեն փոխկապակցված է շրջանավարտի կարիերիայի նախագծման գործընթացի հաջող կառավարումից։
Ուստի, կարեւոր ենք համարում համալսարաններում ուսանողների կարիերայի զարգացման կառավարման համակարգի գործունեությունը, որին համակցված գործունեությամբ, մասնակցելու են համապատասխան ստորաբաժանումները (տես գծապատկեր 2)։
Գծապատկեր 2. Շրջանավարտի կարիերայի նախագծման կառավարման համակարգի ձեւավորումը։
1 Կարիերայի կենտրոն Շրջանավարտների միություն Շրջանավարտի կարիերայի նախագծում Ամբիոններ Գործատուներ Ուսանողի կարիերայի նախագծման համակարգի արդյունավետ գործունեության ցուցիչներ, այս դեպքում, կարող են հանդիսանալ շրջանավարտի աշխատանքի անցման արագությունը, իրենց մասնաԿազմված է հեղինակի կողմից։
107ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ գիտությամբ աշխատող շրջանավարտների տեսակարար կշիռը, գործազուրկ շրջանավարտների տեսակարար կշիռը, բուհի հետ համագործակցող շրջանավարտների տեսակարար կշիռը։
| Կրթական ծառայությունների մատուցման շուկայում ներկայումս մրցունակ են դառնում այն բուհերը, որոնք լուրջ ուշադրություն են դարձնում շրջանավարտների կարիերայի նախագծման կառավարմանը։
Այստեղ հաջողություն են արձանագրում այն բուհերը, որոնք կառավարման մեկ համակարգում ներդաշնակեցնում են համալսարանական տարբեր ստորաբաժանումների գործունեությունը, դրանք թիրախավորելով շրջանավարտի աշխատանքի անցնելու սպասումների բավարարմանը։
Այս առումով, կարեւորվում է շրջանավարտների կարիերայի նախագծման կառավարման արդյունավետության հատուկ ցուցիչներով պարբերաբար գնահատումը բուհի վարչակազմի կողմից։
|
ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԻ ՇՈՒՐՋ ՏԱՐՎՈՂ ԲԱՆԱԿՑԱՅԻՆԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ԼՈՒՍԱԲԱՆՈՒՄԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՄԱՄՈՒԼՈՒՄԼեռնային Ղարաբաղի խնդրի արդի փուլը սկիզբ է առել ԽՍՀՄ գոյությանվերջին տարիներին և վերածվել է զինված հակամարտության Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի իրացմանն ի պատասխան Ադրբեջանի կողմից ուժային քաղաքականություն որդեգրելու արդյունքում։
Ղարաբաղի հակամարտությունը տարբերվում է նախկին Խորհրդային Միությանտարածքում ծագած այլ հակամարտություններից նրանով, որ Ղարաբաղի ժողովուրդն իրավաբանորեն անթերի իրացրել է իր ինքնորոշման իրավունքըմինչև Խորհրդային Միության փլուզումը։
Ղարաբաղյան հակամարտությունըհետխորհրդային տարածքի ամենաարյունալի հակամարտությունն էր` տասնյակ հազարավոր զոհերով, հարյուր հազարավոր փախստականներով և մեծավերածություններով։
Հակամարտության ռազմական փուլն ավարտվեց 1994թ. մայիսին զինադադարի մասին անժամկետ համաձայնագրով։
Սակայն Ադրբեջանը կոպտորեն խախտում է իր իսկ կողմից ստորագրած եռակողմ (Լեռնային Ղարաբաղ, Ադրբեջան, Հայաստան) համաձայնագրերը հրադադարի ռեժիմի (1994 թ. մայիս) և հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման (1995թ. փետրվար) մասին։
Ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը միտված բանակցություններն ու միջնորդությունները, սակայն, սկսվել են 1994 թվականիցվաղ՝ դեռևս 1991 թվականի սեպտեմբերից, երբ Ռուսաստանի նորընտիր նախագահ Բորիս Ելցինը և Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը ժամանեցին Ստեփանակերտ և հանդիպեցին ԼՂ իշխանությունների հետ։
Հետագայում հուշագիր ստորագրվեց, որը, սակայն, այդպես էլ մնաց թղթիվրա. փլուզվեց Խորհրդային Միությունը։
1992 թ. մարտին Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև հակամարտության կարգավորմանը միացավ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության ծորհուրդը (1994 թ. դեկտեմբերից՝ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն)։
1997 թ. ընդունվեց Մինսկի խմբի եռանախագահությունը (ԱՄՆ, Ռուսաստան, Ֆրանսիա), որը մինչ այսօր միակ համաձայնեցված ձևաչափն է։
Այն ադրբեջանաղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանն ուղղված միջնորդական գործունեություն իրականացնելու մանդատ է ստացել ԵԱՀԿ-ից։
Հենց 1997-ին էլ ԵԱՀԿ ՄԽ համա նախագահները ներկայացրին հակամարտության լուծման առաջին՝ «փաթեթային» կոչված փաստաթուղթը, սակայն փաստաթղթում այն սկզբունքի ամրագրումը, որ ԼՂ կարգավիճակի հարցն ի սկզբանե պետք է դիտարկել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության պահպանման շրջանակներում, լուրջխոչընդոտ հանդիսացավ բանակցությունների հետագա ընթացքի համար ևմերժվեց հակամարտության մասնակից երկու կողմերի` Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունների կողմից։
Նույն թվականին ԵԱՀԿՄինսկի խմբի համանախագահների կողմից ներկայացված ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման երկրորդ առաջարկը հենվում էր «փուլային» եղանակով հակամարտող կողմերի միջև համաձայնության հասնելու մեթոդիվրա։
Այս մոտեցումը որպես հիմք ընդունեցին ՀՀ-ն և ԱՀ-ն, սակայն մերժվեցԼեռնային Ղարաբաղի կողմից, քանի որ երաշխիքներ չկային, թե ԼՂ կողմիցվերահսկվող տարածքների վերադարձից հետո հանկարծ ադրբեջանական իշխանությունների մոտ չէր անհետանա բանակցությունների հետագա շարունակման ցանկությունը։
1998 թ. ներկայացված «ընդհանուր պետության»հայեցակարգի վրա հիմնվող բանակցային փաստաթղթում նկատելի էր որակական անցում հակամարտության հիմնական բաղադրատարրերի լուծման ուղիների ընդունման հարցում։
Մասնավորապես հակամարտության կարգավորման կարևորությամբ առաջին հիմնահարցն էր դիտարկվում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ սկզբունքային համաձայնության ձեռքբերումը։
Բացի վերը նշված ձևակերպումից՝ ԼՂ կարգավիճակը ներառում էր նաև այնպիսիիրավասությունների ձեռքբերում, ինչպիսիք էին հանրաքվեի միջոցով սեփական սահմանադրության ընդունումը, պետականության ատրիբուտները,օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանության մարմինները և այլն։
Միաժամանակ հենվելով կողմերի հռչակած «սիմետրիկ փոխզիջման» եղանակովորոշումների ընդունման մեթոդաբանության վրա՝ այդ փաստաթղթում լուծումէր առաջարկվում նաև Շուշիի և Շահումյանի ապագա կարգավիճակների համար։
Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման մյուս փուլը համընկնում է 2001 թ. սկզբներից բանակցային գործընթացում նկատվող որոշակիակտիվացման հետ, որն իր արտացոլումը գտավ փարիզյան և քիուեսթյան բանակցություններում։
2007 թ. նոյեմբերին Մադրիդում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից արցախյանհակամարտության հետ կապված բանակցությունները վարող Հայաստանին ևԱդրբեջանին խնդրի կարգավորման առաջարկած հիմնական սկզբունքներըպայմանականորեն անվանվեցին մադրիդյան սկզբունքներ։
Մադրիդյանսկզբունքների թարմացված տարբերակի մի մասը հրապարակվել է 2009թ. հուլիսի 10-ին Իտալիայի Աքվիլա քաղաքում։
Հետագայում Ադրբեջանը ընդունեց այս փաստաթուղթը, սակայն այն մերժվեց հայկական կողմի կողմից՝մնալով բանակցությունների սեղանին՝ զուտ որպես առաջարկություններիփաթեթ։
Նշված ուսումնասիրության մեկնակետ ենք ընտրել հենց 2009 թվականիհուլիսի 10-ը, երբ միանգամից անակնկալ ձևով դիվանագիտական շրջանառության մեջ դրվեցին մադրիդյան նորացված սկզբունքները։
Թեև դրանք անցած ժամանակահատվածում չեն հրապարակվել, սակայն տարբեր ուղիներովայս կամ այն չափով հայտնի են դարձել։
Այդուհանդերձ, հուլիսի 10-ի հայտարարության բովանդակությունը հատկապես ուշագրավ է երկու առումով. այնմադրիդյան սկզբունքների առաջին պաշտոնական հրապարակային հաստատագրումն է և, որպես ապագա իրավական փաստաթղթի հիմք՝ կարևոր էձևակերպումների ոչ միայն բովանդակության, այլև մանրամասների տեսակետից։
Ընդ որում՝ կարևոր է հատկապես հայտարարության երկրորդ մասը, որըներառում է ոչ միայն ներկայացված սկզբունքները, այլև դրանց նախորդողհետևյալ արձանագրումը. հիմնարար սկզբունքները արտահայտում են ողջամիտ փոխզիջում, որը հիմնված է Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի հետևյալսկզբունքների վրա՝ ուժի չկիրառում, տարածքային ամբողջականություն, ժողովուրդների հավասար իրավունքներ և ինքնորոշում։
Անշուշտ, կարևոր է, որնշվում է ինքնորոշման իրավունքը՝ որպես հակամարտության կարգավորմանհիմնատարր, սակայն դա որևէ կերպ չպետք է ներկայացվի կամ ընկալվի որպես հայկական կողմերին արված զիջում։
ԵԱՀԿ ստեղծման կանոնադրականհիմքը Հելսինկյան եզրափակիչ ակտն է, որն անդամ երկրներից յուրաքանչյուրը պարտավոր է անվերապահորեն հարգել։
Այդ փաստաթուղթը սահմանում էկազմակերպության համար հիմնարար 10 սկզբունք և «բոլոր այդ սկզբունքներն էլ ունեն առաջնահերթ նշանակություն»1։
Այսինքն՝ համանախագահներըսոսկ արձանագրել են այն, ինչն իրենց պարտադրում է Հելսինկյան եզրափակիչ ակտը՝ առանձնացնելով այդ 10 սկզբունքներից 3-ը։
Նշենք նաև, որ տարածքային ամբողջականության սկզբունքը որևէ հակասություն չունի ինքնորոշման իրավունքի հետ, քանի որ, ըստ սահմանման, առաջինը գործում է Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորման դեպքում(որպես ԵԱՀԿ ամդամ երկրներ), իսկ երկրորդը՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության և Ադրբեջանի միջև։
Ինչ վերաբերում է մադրիդյան նորացվածսկզբունքներին, ապա հուլիսի 10-ի հայտարարության համաձայն դրանք 6-նեն (հետագայում պարզ դարձավ, որ 15-ն են)։
Հարկ է դրանք դիտարկել առանձին-առանձին, քանի որ էական նշանակություն ունեն դրանց ոչ միայն ընդհանուր գաղափարը, այլև ձևակերպման յուրաքանչյուր մանրամասն ու դրաիրավական հետևանքը։
1. Լեռնային Ղարաբաղի հարակից տարածքների վերադարձ Ադրբեջանիվերահսկողության ներքո։
Ակնհայտ է, որ այս ձևակերպումը չի կարողսկզբունք կոչվել։
Սա միակողմանի քայլ է Ադրբեջանի օգտին։
Պատահական չէ,որ օգտագործված է «Լեռնային Ղարաբաղ» անորոշ ձևակերպումը։
Ի՞նչ է դա.աշխարհագրակա՞ն, թե՞ վարչական տարածք։
Եթե անգամ նկատի ունեն վար1 http։
//www.osce.org/mc/39501?download=true. չական տարածք, ապա ո՞ր սահմաններով։
Առաջին հայացքից կարող է թվալ,թե խոսքը ԼՂԻՄ-ի սահմանների մասին է։
Սակայն դժվար չէ նկատել, որ այդպես չէ. որևէ խոսք չկա ոչ միայն Շահումյանի շրջանի, այլև Մարտունու ևՄարտակերտի շրջանների գրավյալ տարածքների մասին։
Ավելին, եթե անգամնշված լիներ, որ խոսքը ԼՂԻՄ-ի վարչական սահմանների մասին է, ապա դաևս չէր կարող ընդունելի լինել, քանի որ ա) ԼՂԻՄ-ը կազմավորելիս դրանքգծվել են կամայականորեն, բ) այդ պատճառով դրանք բացարձակապես անպաշտպանելի են, և անկախ որևէ երաշխիքից՝ միշտ պահպանվելու է Ադրբեջանի նոր ագրեսիայի վտանգը՝ անգամ ԼՂՀ միջազգայնորեն ճանաչվելուց հետո, գ) ներկայիս իրավիճակը ստեղծվել է Ադրբեջանի ագրեսիայի հետևանքով,որի ընթացքում ԼՂՀ-ն կրել է հսկայական վնասներ, և Ադրբեջանը պետք էփոխհատուցի այդ վնասները՝ միջազգային իրավունքի համաձայն։
2. Միջանկյալ կարգավիճակ Լեռնային Ղարաբաղի համար՝ ապահովելովանվտանգության և ինքնակառավարման երաշխիքներ։
Այս կետը, ինչպես ևվերջինը, հետեւանք է այն բանի, որ համանախագահների հիմնական գաղափարներից մեկը ԼՂՀ կարգավիճակի սահմանման արհեստական հետաձգումն է։
3. Հայաստանը և Լեռնային Ղարաբաղը կապող միջանցք։
Այս կետը դիտարկվում է առաջին կետի հետ համատեղ։
«Միջանցք» անորոշ բառի կիրառությամբ համանախագահներն իրենց համար խուսանավումների հնարավորություն են ստեղծել՝ կողմերից յուրաքանչյուրի հետ գոնե ինչ-որ ժամանակահատվածում տարբեր ձևով մեկնաբանելու համար։
4. Լեռնային Ղարաբաղի ապագա իրավական կարգավիճակի սահմանում՝իրավականորեն պարտավորեցնող կամարտահայտության միջոցով։
Կարգավորման գործընթացի առանցքային՝ ԼՂՀ կարգավիճակի միջազգային ճանաչման հարցը, ըստ ներկայացված սկզբունքների և հարցերի լուծման հերթականության, վերջինն է։
Դա որեւէ ողջամիտ հիմնավորում չունի։
Համանախագահները երբևէ որևէ հիմնավորում չեն բերել, թե ինչու չպետք է հաշվի առնվի1991 թ. անթերի անցկացված հանրաքվեի արդյունքը։
Ավելին, այս կետի առկայությունը բանակցությունների օրակարգում՝ ինքնորոշման իրավունքը որպես կարգավորման հիմնատարր (այս կետի համար՝ որպես հիմք) արձանագրելու պայմաններում, պարզապես ջախջախում է գործընթացի տրամաբանությունը. Ինքնորոշման իրավունքը դրա հիմքն է ճանաչվում, բայց ինքնորոշվողԼՂՀ ներկայացուցիչը չի մասնակցում բանակցություններին։
Այս վերլուծությունը արվում է տարիների հեռավորությունից, սակայն ինչպես հայաստանյանմամուլի երեք ներկայացուցիչները՝ «Հայաստանի Հանրապետություն», «Հայկական ժամանակ», «168 ժամ» թերթերը, նորացված սկզբունքների հրապարակումից հետո անդրադարձան դրանց։
«Հայաստանի Հանրապետության» օրաթերթը մադրիդյան նորացվածսկզբունքների հայտնի դառնալուց հետո, որքան էլ զարմանալի էր մամուլինհետևող ընթերցողի համար, բավարարվեց միայն պաշտոնական հաղորդագ րությամբ։
Հասկանալի էր՝ որոշակի ժամանակ էր պետք հետագա գործողությունները ուղեգծելու համար։
Միայն մեկ շաբաթ անց՝ հուլիսի 16-ին, թերթըհրապարակեց «Մադրիդյան սկզբունքների հետքերով» հոդվածը։
Ստացվումէր, որ թերթը որևէ վերլուծական հոդված պիտի տպագրեր, քանի որ մինչ այդհրապարակելով պաշտոնական հաղորդագրություններ և պաշտոնյաներիխիստ ձևակերպած մտքերը՝ կարիք էր զգացվում նաև փակագծերը բացելունույն պաշտոնական կողմնորոշումից լրագրողական-վերլուծական ձևակերպմամբ։
«Մադրիդյան սկզբունքների հետքերով» վերլուծական հոդվածում հեղինակը նշում է. «Մինչև ԼՂ հիմնահարցի կարգավորման «մադրիդյան սկզբունքների» հրապարակումը հայ հասարակության զգալի մասը, լրատվամիջոցներնու քաղաքական շրջանակների ներկայացուցիչներն անընդհատ բողոքում էին,որ «ցանկանում են ծանոթանալ այդ սկզբունքներին, որ, հավանաբար, դրանքհայանպաստ չեն» և այլն։
«Մադրիդյան սկզբունքների» հրապարակումից հետո տեղի է ունեցավ ճիշտ հակառակը. առաջացան հարցադրումներ՝ «ինչո՞ւհրապարակվեցին սկզբունքները, կապված չէ՞ արդյոք այս հանգամանքը ԼՂհիմնահարցի հնարավոր շուտափույթ կարգավորման հետ, որը, իհարկե,կրկին չի բխելու մեր շահերից»2։
Խոսելով իր զրուցակիցների հետ՝ հոդվածիհեղինակը կարծես թե ստեղծում է այն մթնոլորտը, որ մադրիդյան սկզբունքները վաղ թե ուշ մոռացվելու են՝ մնալով թղթի վրա։
Օրինակ՝ հոդվածի հեղինակի զրուցակից Ա. Իսկանդարյանը նշում է. «Հուլիսի 17-ին նախագահներըկհանդիպեն, ոչ մի էական բան տեղի չի ունենա, և մի երկու շաբաթից հասարակությունը կմոռանա «մադրիդյան սկզբունքների» հրապարակման և իրմտավախության մասին։
Հետո տեղի կունենա Իլհամ Ալիևի, Մեթյու Բրայզայիկամ մեկ այլ գործչի հերթական, հարյուրերորդ կամ հազարերորդ հայտարարությունը. և տեղեկատվական ալիքը կրկին կբարձրանա, և հասարակությանմտավախությունները կրկին կայցելեն»։
Հոդվածում թեև զրուցակիցներիթվին, տարաբնույթ կարծիքների առկայությանը՝ այնուամենանիվ չնայած ոչայնքան հասկանալի դարձան սկզբունքների էությունը, վտանգներն ու կողմնորոշումը, որքան դրանց անկարևորությունը։
Հաջորդ «Մադրիդյան սկզբունքներ» հոդվածում արդեն իսկ հստակեցվում է պաշտոնական դիրքորոշումը։
Զրուցակիցը՝ այն ժամանակ դեռևս ՀՀԿմամուլի քարտուղար, ԱԺ պատգամավոր Է. Շարմազանովը, նշում է. «Սա ոչթե համաձայնեցված վերջնական ծրագիր է, այլ ընդամենը առաջարկությունների փաթեթ, որը բխում է հայկական կողմի շահերից»3։
Սակայն դարձյալ հեղինակը կիսատ է թողնում այն հարցը, թե որոնք են հայկական շահերը և սկզբունքների որ կետերն են համապատասխանում այդ շահերին։
Հայաստանյանքաղաքական և դիվանագիտական հարթությունում բարդ ժամանակներ էին,գնահատականներից խուսափելը ինչքան էլ սխալ էր քաղաքական-իշխանա2 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20090716_4&flag=am (էլեկտրոնային արխիվ).3 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20090716_4&flag=am (էլեկտրոնային արխիվ). կան հանրույթի կողմից, այնքան էլ արդարացվում էր տիրող վիճակով. ընթացքի մեջ էին հայ-թուրքական արձանագրությունները, երկխոսությունը կարծեսստացվում էր, Ադրբեջանն իրեն մեկուսացված էր զգում Կովկասում, Ռուսաստանի դիրքորոշումը տատանողական էր։
Այս ընթացքում հայկական մամուլիտարբեր ճակատներում քննարկումների առատությունը, դրանց ընթացքումտեսակետների ծայրահեղացումը հասարականան լայն շրջանակներում հանգեցրին մեծ խուճապի, և այլևս մոռացված «Ղարաբաղը տալիս են» արտահայտությունը դարձյալ արդիական դարձավ։
Թերթը այդ ընթացքում տպագրեց «Խուճապի համար առիթ չկա», և «Ղարաբաղը չի լինի Ադրբեջանի կազմում, ինչպես վերջինս երազում է» հոդվածները։
Առաջին նյութում զրուցակից«Քաղաքական հետազոտությունների ակադեմիա» ՀԿ-ի նախագահ Ա. Մանասարյանը նշում է. «Մի քիչ հանգիստ պետք է վերաբերվենք, քանի որ, կարծումեմ, նրանք, ովքեր պատասխանատու են արտաքին քաղաքականության համար, ունեն նաև պատասխանատվության զգացում, նյութի տիրապետում»4։
Մի տեսակ պաթետիկ է հնչում, և չնայած վերնագրում առկա համոզմանը, որխուճապի համար հիմք չկա, նյութում դրա համար հիմնավորումները առկախեն։
«Ղարաբաղը չի լինի Ադրբեջանի կազմում» հոդվածում զրուցակիցը վերլուծաբան Ռիջարդ Կիրակոսյանն է5։
«Պատմության մեջ չի եղել մի դեպք, երբհակամարտությունը լուծվի առանց հակամարտող կողմերից մեկի մասնակցության։
Այս իմաստով ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման հարցում Հայաստանը չպետք է մենաշնորհ ունենա»,- նշում է վերլուծաբանը։
Նյութը կառուցվում է այս առանցքի շուրջ։
«Որտե՞ղ է վերջնական հանգրվանը» լրագրողական նյութը, որը ենթավերնագրված է «Մոտենում է կարգավորման պահը,թե հերթական փուլը» բավականին հռետորական հարցով, դարձյալ փորձում էորոշակիորեն ուղենշել հայաստանյան արտաքին քաղաքականության հետագա ճանապարհը և Ղարաբաղյան հարցի կարգավիճակը այդ ճանապարհում6։
Այնքան կարևոր չէ նյութի բովանդակությունը, ինչքան զրուցակիցների ընտրությունը։
Հասկանալի է, որ օրաթերթը պաշտոնաթերթի համբավ ունի, սակայն դա չի նշանակում, որ զրուցակիցները այնպայմանորեն պիտի լինեն միայն իշխանությունների ներկայացուցիչներ։
Նախ սա հակասում է լրագրողական օբյեկտիվության սկզբունքին, և երկրորդ՝ այս հանգամանքով է պայմանավորված այն մոտեցումը, որ շատերը «Հայաստանի Հանրապետություն»թերթը համարում են ոչ թե պաշտոնաթերթ, այլ իշխանամետ կամ իշխանություններին ծառայող թերթ։
Այս ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների այցերը և հանդիպումները եղել են, սակայն, պայմանավորված այն հանգամանքով, որդրանք թերթերում լուսաբանվում եմ զուտ պաշտոնական հաղորդագրության4 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20090715_3&flag=am (էլեկտրոնային արխիվ).5 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20090715_2&flag=am (էլեկտրոնային արխիվ).6 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20090722_6&flag=am (էլեկտրոնային արխիվ). տեսքով, մեր գիտական աշխատանքի մեջ չենք անդրադառնա դրանց՝ բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դրանք որոշակի ուղղորդված հաղորդագրությունեն պարունակում։
Նախքան մադրիդյան նորացված սկզբունքների շրջանառության մեջ մտնելը մամուլում արդեն իսկ անորոշ ձևով խոսվում էր դրանց մասին։
Քչերըփորձեցին հասկանալ առկա դրությունը և դրանից ածանցել սպասվելիքը։
«168 ժամը» հրապարակեց «Ղարաբաղյան հակամարտություն. 15 հարց ուպատասխան «ոչ պատերազմի, ոչ խաղաղության»15 տարիներն անց» հոդվածը, որը հիանալի փորձ էր՝ ղարաբաղյան հակամարտության ներկա վիճակըլիովին ընկալելու համար7։
Հարցազրույցը, չնայած բավականին ստացված լինելուն, այնուամենայնիվ, մնում է պաշտոնական դիրքորոշման արտահայտիչը։
Սակայն լրագրողական հարցերի արդիականությունն ու կարևորությունը մեծարժեք են հաղորդում հարցազրույցին, որ տվյալ ժամանակահատվածում հիանալի փորձ էր իրադրությունը լիովին պարզ դարձնելու համար։
Հուլիսի 14-ին, երբ մադրիդյան նորացված սկզբունքներից 6-ը արդենշրջանառվում էին մամուլում, թերթը հրապարակեց «Նոր պատերազմի հնարավորություն, նվնվոց, ծուղակ...» հոդվածը8։
Վերջինս, կարելի է ասել, առաջին վերլուծական-լրագրողական անդրադարձն էր թերթում, որում մադրիդյանսկզբունքների վերամշակված տարբերակը դարձել էր առանցքային։
Հոդվածըաչքի է ընկնում կարծիքների բազմազանությամբ, սակայն կարմիր գծի նմանսկզբից մինչև վերջ ձգվում է այն միտքը, որ սկզբունքները ամենևին էլ դրական ենթատեքստ չունեն հայաստանյան շահերի դիտանկյունից։
Սակայն ի հակադրություն սկզբնական շրջանում ստեղծված ընդհանուր բացասական ֆոնին՝ կարծիք կար, թե առաջին անգամ ամրագրվել է ԼՂՀ-ի ինքնորոշման իրավունքը, և հանրաքվեի միջոցով ԼՂՀ ժողովուրդը կհասնի լիակատար անկախության։
Սկսվեցշրջանառվել ինքնակառավարման հնարավորությանսկզբունքը։
Թերթը ՀՀ նախկին արտգործնախարար Ա. Արզումանյանի հետհարցազրույցում անդրադառնում է այս կարծիքի հնարավոր իրատեսությանը9։
«Մամուլում հրապարակված սկզբունքների մեջ չկա գեթ մեկ կետ, որը կարող է նպաստավոր համարվել հայկական կողմի համար, առավելևս՝ ձեր մատնանշած կետը։
Առաջին անգամ է խոսք գնում ինչ-որ ինքնակառավարման մասին։
Դա ընդունված տերմին է, և Եվրախորհրդի տարածքում բոլոր երկրներնէլ ինքնակառավարման մարմիններ ունեն։
Ռեֆերենդումն էլ լղոզված ձևակերպում է, որը անհասկանալի է, թե ուր է տանում, ով է որոշելու այդ կամարտահայտման ձևը և ինչ օրենքներով»,- հոդվածում նշում է Արզումանյանը։
Միայն մեկ ամսում բացահայտվեցին մադրիդյան սկզբունքները, ԵԱՀԿՄինսկի խմբի համանախագահող երեք երկրների նախագահները համատեղ7 http։
//archive.168.am/am/articles/19252 (էլեկտրոնային արխիվ).8 http։
//archive.168.am/am/articles/19382 (էլեկտրոնային արխիվ).9 http։
//archive.168.am/am/articles/19451 (էլեկտրոնային արխիվ). հայտարարությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներին հորդորեցինվերանայել ունեցած տարաձայնությունները։
Միայն մեկ ամսում ՍերժՍարգսյանն ու Իլհամ Ալիևը հանդիպեցին երկու անգամ։
Հայտնի դարձավ, որԼՂՀ հակամարտությունը կարգավորելու համար առավել շահագրգիռ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ը մտադիր են փոխել Մինսկի խմբում իրենց համանախագահներին։
Հրապարակվեց նաև, որ Մինսկի խմբի համանախագահները պատրաստում են մադրիդյան սկզբունքների նոր` արդեն «Կրակովյան տարբերակը»,որը աշնանը ներկայացնելու են Ս. Սարգսյանին ու Ի. Ալիևին։
Արդյո՞ք դեպքերի նման զարգացումը չի վկայում ԼՂՀ խնդրի կարգավորման մի փուլի ավարտի և նոր փուլ սկսվելու մասին։
Արդյո՞ք իրականությանը համապատասխանում են այն պնդումները, որ մոսկովյան հանդիպման ժամանակ կարևորառաջխաղացում չի եղել, կամ որևէ փաստաթուղթ չի ստորագրվել։
Իսկ միգուցե արդեն բանավոր համաձայնությո՞ւն է ձեռք բերվել որևէ փաստաթուղթստորագրելու համար։
Այս հարցադրումները մամուլում գերակա դարձան։
Բնականաբար, իրադարձությունների նման զարգացմանը «Հայկականժամանակ» օրաթերթը չանդրադառնալ չէր կարող, սակայն մյուս երկու թերթերի հետ համեմատած՝ այս թերթի լուսաբանումն ունի մի շարք առանձնահատկություններ։
Մադրիդյան նորացված սկզբունքների վերաբերյալ առաջին հոդվածըթերթը վերնագրել է այսպես. «Սեղանին դրվածը շատ վտանգավոր է»10։
Հենցառաջին իսկ պարբերությունից հեղինակը նշում է՝ Ղարաբաղի հարցով իսկական խուճապ է սկսվել քաղաքական լրատվադաշտում։
Անդրադառնալով այդժամանակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Մեյթու Բրայզայի տարբեր ելույթների լուսաբանումներին մի շարք լրատվամիջոցներում՝հոդվածագիրը կատարում է ամփոփում. միջազգային միջնորդությունը մինչև2009 թվականի ավարտը փորձում է ԼՂ հիմնախնդրի շուրջ հասնել ամբողջական շրջանակային համաձայնագրի, սակայն ռիսկ կա, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը վերջին պահին կտապալեն բանակցությունները։
Մեկ այլ՝ «Պատերազմի վտանգը գնալով աճում է» հոդվածում լրագրողըփորձում է պարզել՝ արդյոք բանակցային գործընթացի այսպիսի ուղին տանում է պատերազմի, և ինչքանով է դա հավանական11։
Հարցն արդիական,բայց ոչ միանշանակ էր այդ առումով։
Ճիշտ է՝ քաղաքական կուսակցությունները մեկը մյուսի հետևից հանդես էին գալիս հայտարարություններով՝ չբացառելով նաև պատերազմի վերսկսման վտանգը, սակայն դա, այնուամենայնիվ,դեռևս մնում է ասեկոսեների մակարդակում, և լուրջ ներքին կամ արտաքինազդակ չկար՝ հասկանալու, որ պատերազմի վերսկսումը մոտ է։
10 «Սեղանին դրվածը շատ վտանգավոր է», «Հայկական ժամանակ» օրաթերթ, Երևան,14.07.2009։
11 «Պատերազմի վտանգը գնալով աճում է», «Հայկական ժամանակ» օրաթերթ, Երևան,17.07.2009։
Եթե մյուս պարբերականները խնդիրը քննարկում էին ավելի շատ արտաքին քաղաքականության համատեքստում, ապա «Հայկական ժամանակը»հարցի լուծումն ավելի շատ տեղակայում էր ներքաղաքական զարգացումներիֆոնին։
Մադրիդյան սկզբունքները թերթում առավելապես ներկայացվում ենբացասական երանգով՝ հղում անելով այն կետերին, որոնք զիջումների մեխանիզմով են գրված։
«Սկզբունքները՝ ավելի անորոշ ու վտանգավոր» հոդվածըևս այդ կետերի վտանգավորության մասին է12։
Լրագրողը վտանգավոր է համարում նաև Մինսկի խմբի ռուս համանախագահ Յուրի Մերզլյակովի հայտարարությունը, որտեղ մասնավորապես նշվում է, որ բազային սկզբունքների համաձայնեցումից հետո, երբ սկսվի համաձայնեցման տեքստի մշակումը, ԼՂներկայացուցիչները այն տեսքով, որով կողմերը կհամաձայնեն, պետք է մասնակցություն ունենան այդ գործընթացին։
«ԼՂՀ-ի համար տարբերություն չկա»հարցազրույցում զրուցակիցը գեներալ-մայոր, ԼՂՀ ԱԺ պատգամավոր Վիտալի Բալասանյանն է13։
Հոդվածի նպատակն է պարզել Ղարաբաղի կարծիքըտիրող իրավիճակի մասին։
«Ընդհանրապես Մադրիդյան սկզբունքների մեջչկա այնպիսի մի կետ, որը ընդունելի լինի ղարաբաղյան կողմի համար։
Պատճառները տարբեր են։
Ընդունվել են առանց Ղարաբաղի մասնակցության։
Այլհարց է, թե ղարաբաղյան կողմը քննարկումների մասնակցեր, կընդուներդրանք, թե ոչ։
Միգուցե եթե Ղարաբաղը մասնակցեր, մենք ինչ-որ ձևով հավանություն տայինք՝ մեր առաջարկություններով հանդերձ, բայց քանի որ Ղարաբաղը չի մասնակցել, ապա ցանկացած տարբերակ մեզ համար անընդունելիէ»,- նշում է զրուցակիցը։
Հոդվածում հիմնականում շեշտը դրվում է այն փաստին, որ Ղարաբաղը չի ընդունում ընթացող բանակցությունները։
Նախագահների հուլիսյան հանդիպումը տեղեկատվական մթոլորտումշատ բան չփոխեց։
«Հայկական ժամանակ» թերթի «Ստորագրվի հոկտեմբերի՞ն» հոդվածում անդրադարձ կա հուլիսյան հանդիպման արդյունքներին ևհոկտեմբերին կայանալիք Սարգսյան-Ալիև հանդիպման հետագա ուղենիշներին։
«Չնայած այն հանգամանքին, որ մասնակից երկրները հանդիպումը պաշտոնապես կառուցողական են գնահատել, բայց և այնպես, դրան հակառակ,ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները հակասական գնահատականներ են տվելՍարգսյան-Ալիև հանդիպմանը։
Հանախագահների հայտարարությունիցերևում է, որ նրանք հիասթափված են հանդիպման արդյունքներից»,- նշում էհոդվածագիրը և հավելում, որ նման հիասթափվածությունը հասկանալի է,քանի որ ակնկալվում էր, որ կարգավորման վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթպիտի ստորագրվեր կամ գոնե, որ նախագահները համաձայնության կգայինչհամաձայնեցված սկզբունքների շուրջ։
12 «Սկզբունքները՝ ավելի անորոշ ու վտանգավոր», «Հայկական ժամանակ» օրաթերթ, Երևան,21.07.2009։
13 «ԼՂՀ-ի համար տարբերություն չկա», «Հայկական ժամանակ» օրաթերթ, Երևան, 25.07.2009։
Պայմանավորված քաղաքական հայացքներով՝ «Հայկական ժամանակի»հոդվածներում մշտապես նկատելի են ընդդիմադիր, սուր, սակայն երբեմնչհիմնավորված կարծիքներն ու տեսակետները։
Առջևում էր Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը Քիշնևում։
Հանդիպման նախօրեին հայ հասարակությունը բաժանվեց 2 բևեռների՝ ծայրահեղականներ և անտարբերներ։
Առաջին խմբի համար այս հանդիպումը մադրիդյան նորացված սկզբունքների վերջնական ընդունումն ու զիջումն էր, երկրորդ խումբը կարծում էր, որ հանդիպումը հերթական ոչինչ չփոխող փուլն է, որը ունի բավականին ձևական բնույթ։
Հանդիպումից առաջ նախագահ Սերժ Սարգսյանը «Զվարթնոց» օդանավակայանում պատասխանեցլրագրողների հարցերին։
«Հայաստանի Հանրապետությունն» այս հարցազրույցը ներկայացրեց հարց ու պատասխանի ձևով, առանց կրճատելու,խմբագրելու կամ վերլուծելու։
Թերթը շատ հաճախ է գործածում այս տարբերակը, երբ խիստ կարևոր հարցերի շուրջ բարձրաստիճան պաշտոնյաների հաղորդագրությունները ներկայացվում են ուղղակի ձևով։
Մի կողմից դա հնարավորություն է տալիս ամբողջապես ծանոթանալու հնչած հարցերին և պատասխաններին՝ առանց ստվերումների և կճատումների, մյուս կողմից լրագրողիվերլուծությունն ու քննադատությունն են բացակայում, որը կարելի է լրացնելգոնե մեկ այլ նյութով։
Այդ տարում թվով 6-րդ հանդիպման մասին թերթը գրեցիր «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի, իսկբանակցային գործընթացին այլընտրանք չկա» նյութը, որը պաշտոնական հաղորդագրության ձև և բովանդակություն ուներ14։
Նույն հանդիպման մասին«Հայկական ժամանակը» «Խաղաղության համաձայնագիրը՝ այսօր» հոդվածում գրում էր. «ԱՊՀ երկրների ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովի շրջանակներում կայացել են ԼՂ հակամարտության շուրջ բանակցությունները ԵԱՀԿՄԽ համանախագահների մասնակցությամբ։
Մենք արդեն տեղեկացրել ենք,որ Սարգսյան-Ալիև վերջին՝ հուլիսի 17-ի հանդիպման և հուլիսի 18-ին Մեդվեդևի մասնակցությամբ կայացած եռակողմ հանդիպման ժամանակ, ըստ հավաստի աղբյուրների, ստորագրվել է ԼՂ հակամարտության կարգավորմանշրջանակային համաձայնագիր։
Ըստ նույն աղբյուրների՝ որոշում էր կայացվելփաստաթղթի ստորագրման փաստը գաղտնի պահել»15։
Հավաստի աղբյուրների ֆենոմենը հայկական լրատվադաշտում դեռևս իր կիրառելիությամբ բավականին մեծ է։
Սա անընդունելի մոտեցում է լրագրողական հավաստիությանու ճշգրտության տեսանկյունից, սակայն այս քայլի օրաթերթը հաճախ է դիմում։
Ղարաբաղյան հակամարտության թեմայի առումով այս միջոցը անընդունելի է՝ պայմանավորված հանրային հետաքրքրությամբ և հնարավոր խուճապով։
14 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20091124_16&flag=am (էլեկտրոնային արխիվ).15 «Խաղաղության համաձայնագիը՝ այսօր», «Հայկական ժամանակ» օրաթերթ, Երևան,20.11.2009։
2010-ի՝ հակամարտող կողմերի նախագահների սպասված հանդիպումըտեղի ունեցավ հունիսին։
«Հայկական ժամանակ» թերթն անդրադարձավհանդիպմանը՝ նախ հրապարակելով «Թվերի փոխարեն՝ որակ», ապա «ՀՀ-նչպատասխանեց, Ադրբեջանը...» հոդվածները։
«168 ժամ» թերթն իր հերթինհանդիպման մասին գրեց «ԼՂ-ի հարցի կարգավորման ֆորմատը փոխվո՞ւմ է»հոդվածը՝ նշելով. «Դժվար է հիշել, թե վերջին շրջանում նման արհամարհական կեցվածք Ադրբեջանը երբ է դրսևորել համանախագահների ու Հայաստանի հետ հանդիպումների պարագայում։
Այդպիսով՝ Ադրբեջանի նախագահըակնհայտորեն ցույց տվեց, որ ինքը կարող է դեմ կանգնել Ռուսաստանին ունրա ցանկություններին, իսկ նրա արտգործնախարարն ամբողջ աշխարհինհասկացրեց, որ իրենք իրենց պայմաններից հետ չեն կանգնի, և որ հայկականկողմի հետ հերթական հանդիպումը կարող է զիջումների գնալու տպավորություն ստեղծել»16։
Նախագահների հաջորդ հանդիպումը տեղի ունեցավ հոկտեմբերի 27-ինԱստրախանում։
Այն գրեթե փակ ընթացավ, պաշտոնական հաղորդագրությունները կցկտուր էին, թերթերի լուսաբանումը ևս աչքի չընկավ վերլուծականությամբ։
2011-ի մարտի 5-ին Սոչիում կայացավ Սարգսյան-Ալիև-Մեդվեդև եռակողմ հանդիպումը, որի ժամանակ 3 կետից բաղկացած հայտարարություն ընդունվեց, որն ամրագրում էր Ռուսաստանի առանձնահատուկ դերակատարությունը ղարաբաղյան գործընթացում։
Թերթը այս առիթով գրեց «Սերժը հիմաէլ ԱՄՆ-ին «քցեց»» հոդվածը17։
«Մի խոսքով՝ սույն փաստաթղթով Ռուսաստանը հասավ նրան, որ ամրագրվի իր դերակատարության աճը ԼՂ խնդրիկարգավորման հարցում, ինչը ՌԴ-ին չհաջողվեց անել Աստանայում։
Դա թույլչտվեցին ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան, որոնք նախաձեռնել էին Աստանայում ստորագրված փաստաթուղթը»,- նշում է հոդվածագիրը։
Ըստ նրա՝ այս հանդիպումը տանելու է նրան, որ Մինսկի խումբը հայտնվի ստվերում և ստանձնի միայնփոստատարի դեր։
Սակայն տարվա հատկանշական հանդիպումը պիտի լիներ հունիսին Կազանում։
«Հայաստանի Հանրապետություն» թերթը հրապարակեց «Կազանիհանդիպումը. հիասթափությո՞ւն, թե՞ օրինաչափ արդյունք» հոդվածը18։
Վերնագրում հնչած հարցի պատասխանը տրվում է հենց առաջին նախադասության մեջ. «Մեծ, չափազանցված ակնկալիքների առկայության դեպքում ցանկացած այլ արդյունք ընկալվում է որպես հիասթափություն։
Հայաստանի,Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների կազանյան հանդիպումը ԼՂ հակամարտության կարգավորման առումով որևէ կոնկրետ արդյունքներ չտվեց.16 http։
//archive.168.am/am/articles/22798 (էլեկտրոնային արխիվ). 17 «Սերժը հիմա էլ ԱՄՆ-ին «քցեց»», «Հայկական ժամանակ» օրաթերթ, Երևան, 06.03.2010։
18 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20110628_7&flag=amխիվ).(էլեկտրոնային ար դա ունի իր օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառները, որոնք անհնար է միանգամից «մի կողմ գցել» ու փաստաթուղթ ստորագրել»։
2012-ը բանակցային գործընթացում պիտի լիներ ճգնաժամային։
2004թվականին էթնիկ հողի վրա Հունգարիայում հայ սպայի նկատմամբ կատարված դաժան սպանությունը յուրովի ընկալվեց և´ Հայաստանում, և´ Ադրբեջանում։
Տեղեկատվական պատերազմ բռնկվեց ԶԼՄ-ներում, որոնք, որպես կանոն, իրենց թույլ են տալիս ասել ավելին, քան պաշտոնատար անձինք։
Հայաստանում Մարգարյանի հուղարկավորությունը պետական մակարդակի իրադարձություն դարձավ։
Ութ տարի անց անհայտ պատճառներով Հունգարիայիկառավարությունը համաձայնեց վերադարձնել Սաֆարովին Բաքվին երկուկողմերի ստորագրած հռչակագրի շրջանակներում։
Ըստ այդ համաձայնագրի՝բանտարկյալը կարող էր պատիժը կրել իր հայրենիքում և ժամանակից շուտազատվել միայն 25 տարի անց։
Դրա փոխարեն Սաֆարովը անմիջապես ներում ստացավ։
Սակայն, բացի այն, որ ադրբեջանական իշխանություններընրան ներում շնորհեցին, նաև հերոսացրին։
Երևանը խզեց Հունգարիայի հետդիվանագիտական կապերը, և միջազգային դիտորդները, հետևելով Ղարաբաղի շուրջ առանց այդ էլ խզման եզրին գտնվող բանակցային գործընթացին,անհանգստությամբ սպասում էին, թե ինչպես հետագայում կզարգանայինիրադարձությունները։
Մամուլում բազմաթիվ հոդվածներ տպագրվեցին։
Դրանց մեծամասնությունը մնաց հուզական դաշտում։
«168 ժամ» թերթը հրապարակեց «Բանակցային գործընթացից հրաժարվելը դեմարշ է ոչ թե Ադրբեջանի, այլ ԱՄՆ-ի,Ֆրանսիայի և ՌԴ-ի նկատմամբ» հոդվածը, որտեղ ՀՀՇ վարչության նախագահ, ԱԺ «Հայ ազգային կոնգրես» խմբակցության պատգամավոր Արամ Մանուկյանը Հայաստանի՝ բանակցային գործընթացը սառեցնելու հարցի շուրջնշում է. «Ես կարծում եմ` դա ձեռնոցնետում է Մինսկի խմբի եռանախագահությանը, դա բանակցային գործընթացի ձախողման հիմք կարող է հանդիսանալ»19։
«Հայաստանի Հանրապետություն» թերթի «Եվրախորհրդարանը դատապարտել է Ադրբեջանի արարքը» հոդվածում հեղինակը անդրադառնում էԵԽ՝ Սաֆարովին ներում շնորհելու անթույլատրելիության մասին բանաձևին՝մեջբերելով բանաձևի կետերը20։
Երկամյա դադարից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի հանդիպումը կայացավ 2013-ի նոյեմբերի 19-ին Վիեննայում։
«Հայկական ժամանակը» կայացածհանդիպմանն անդրադարձավ՝ մասնավորապես նշելով, որ բանակցությունները նորից սկսվում են նաև երկու կարևոր քաղաքական իրադարձություններինզուգահեռ՝ սեպտեմբերի 2-ի՝ ՄՄ միանալու հայտնի հայտարարությունից հետո և Վիլնյուսում սպասվող ԵՄ Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողո19 http։
//168.am/2012/09/06/123649.html (էլեկտրոնային արխիվ).20 http։
//www.hhpress.am/index.php?sub=hodv&hodv=20120914_4&flag=amխիվ).(էլեկտրոնային ար վին ընդառաջ։
«Ու թեև ընդհանուր ֆոն էր ստեղծվել, թե բանակցություններըսառեցվել են Սաֆարովի արտահանձնումից հետ և դրա արդյունքում, իրականությունն այն էր, որ դրանք ընդամենը ընդմիջվել էին՝ կապված 2 երկրներումհանրապետական երկու՝ խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների հետ։
Այդպես եղել է ղարաբաղյան բանակցությունների ողջ պատմությանընթացքում. նախընտրական տարիներին և ընտրությունների շեմին բանակցությունները ընդմիջվել են»,- գրում է թերթը։
Սակայն այդպես էլ հանդիպումը բանակցային գործընթացում ոչինչ չփոխեց։
Բանակցային ճգնաժամը իր գագաթնակետին հասավ 2014-ի օգոստոսին՝ պայմանավորված սահմանային լարված իրավիճակով։
Հակամարտողերկրների նախագահների հանդիպումը դառնում էր օրվա հրամայական։
Օգոստոսի 9-ի հանդիպումից մեծ ակնկալիքներ կային։
«Հայկական ժամանակը» հանդիպումից հետո գրում է. «Օգոստոսի 9-ին Սոչիում տեղի ունեցածՍերժ Սարգսյանի, Վլադիմիր Պուտինի և Իլհամ Ալիեւի եռակողմ հանդիպումից հետո, ըստ էության, «մթագնեց» մինչ այդ շրջանառվող փարիզյան հանդիպման կայացման հեռանկարը»։
Այնուամենայնիվ՝ փարիզյան հանդիպումըտեղի ունեցավ նույն տարվա հոկտեմբերին։
Թերթը հանդիպմանը բավականին մանրամասն անդրադարձավ՝ փորձելով ներկայացնել հանդիպման սպասելիքների և արդյունքների մասին քաղաքական տարբեր ուժերի և վերլուծաբանների տեսակետները։
«ԼՂ հարցով փարիզյան հանդիպում և քաղաքագետների գնահատականներ» հոդվածը նմանատիպ լուսաբանման լավ օրինակէ21։
Նախ ներկայացվում է հանդիպման շուրջ հնչած պաշտոնական տեսակետը, այնուհետև հոդվածագիրը ներկայացնում է Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանՋոն Հեֆերնի, Կովկաս ինստիտուտի փոխտնօրեն, քաղաքագետ Սերգեյ Մինասյանի, քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանի կարծիքներն ու տեսակետները՝այսպիսով ստեղծելով հանդիպման և սպասվելիք ու հնարավոր առաջընթացիամբողջական տեսլականը։
Սակայն բանակցային սեղանի շուրջ ՀՀ և ԱՀ նախագահները նստեցին միայն մեկ տարի անց՝ 2015-ի դեկտեմբերին Շվեյցարիայի Համադաշնության Բեռն քաղաքում։
Սակայն գնալով մամուլում նմանատիպ հանդիպումները սկսեցին մեծ արձագանք չստանալ։
Բանակցությունների լուսաբանումն էլ իր հերթին պասիվ բնույթ կրեց։
Սահմանային լարվածության օր օրի նկատվող աճը մամուլի լուսաբանմանն այլ ուղղություն և ասպեկտներ տվեց։
21 «ԼՂ հարցով փարիզյան հանդիպում և քաղաքագետների գնահատականներ», «Հայկականժամանակ» օրաթերթ, Երևան, 14.11.2014։
Ամալյա ԿարապետյանՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԻ ՇՈՒՐՋ ՏԱՐՎՈՂ ԲԱՆԱԿՑԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻԼՈՒՍԱԲԱՆՈՒՄԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՄԱՄՈՒԼՈՒՄ (2009-2016)Բանալի բառեր՝ Ղարաբաղյան հիմնահարց, լուսաբանում, բանակցային գործընթաց,խաղաղ կարգավորում, մամուլի տեսակետ, դիվանագիտական հանրություն, սահմանայինլարվածություն, բանակցային փակուղիԱմփոփում։
| Այս գիտական հոդվածում ուսումնասիրել ենք 2009-2016 թթ. ընթացքում հայաստանյան մամուլի անդրադարձը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացին։
Ուսումնասիրության մեկնակետ ենք ընտրել 2009 թվականի հուլիսը, երբ հայտնի դարձան մադրիդյան նորացված սկզբունքներից վեցը։
Դրանք հասարակական և քաղաքական շրջանակներում բուռն քննարկումների առարկա դարձան։
Այս ընթացքում մամուլում կարելի է հանդիպել տարբեր տեսակետների։
Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումներին թերթերը հետևողականորեն անդրադարձել են։
Սակայն պայմանավորված սահմանային իրադրությամբ՝ բանակցությունները մտան փակուղի։
Դադարեց նաև դրանց լուսաբանումը։
Այնուամենայնիվ, մամուլն իր առջև դրված խնդիրը կատարել է՝ ներկայացնելով համակողմանի և հետևողական լրատվություն։
|
Մենք կարող ենք որոշ տեղեկություններ ստանալ Մարաբ Մծուռնացու մասին `Խորենացի և Սեբիոս հատվածների իմաստային և հոգեբանական վերլուծությամբ, որոնք հասել են նրա անունին: Նախևառաջ, զարմանալի է, որ նա հաշվի է առնում իր էթնոլոգիական խնդիրները մարդկային ընդհանուր տոհմաբանության ոլորտում, բայց Ս. Անկախ գրքից: Մովսես Խորենացի 1, նկատելով Մարաբ Մծուռնացուն և Ս. Գրքի Jաբեթական ժառանգների ցուցակների միջև եղած տարբերությունը անմիջապես միջամտում է: «Հիմա նույն գրքում (Մծուռնացի - Ա.Ս.) ես սկսեցի ասել. Yapostoste 2, Merod (c?), Sirat, Taklad, որը Jabet, Gomer, Tiras, Torgom է: Դրանից հետո նույն ժամանակագրագետը (Մարաբ Մծուռնացի - Ա.Ս.) նախկինում ասաց. Հայկը, Արամանեակը և մյուսները կարգի մեջ են ... »(I, T): Եվ սա միակ դեպքը չէ: Քանի որ, ըստ Խորենացի, Մարաբ Մծուռնացու աղբյուրը, Ալեքսանդրի հրամանով քաղդեերենից հունարեն թարգմանված գիրքը, ինչպես նաև Նոյի որդիների անունները Ս. Նա գիտի գրքից այլ բան: Ruրուան Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունը» կանդրադառնա գրքի սկզբում, որին կանդրադառնան գրքի համարները և տողի մեջտեղում տեղադրված փակագծերում նշված գլուխը ՝ հռոմեական և հայերեն համարներով: Օրինակ ՝ (I, T) [1]: «Յապետոց» բառին կցված «տե» բառը հունարեն միացություն է, որը Մծուռնացին չի հասկացել և համարել է բառի վերջ, որը անցել է Խորենացիին: 76 և Տիտան և Յաֆեթ ... »(I, T): Բայց կա նաև երրորդ տարբերություն: Գրքի հետ: Մծուռնացին Բելին գիտի ոչ քրիստոնեական աղբյուրից, որ նա Տիտանի տոհմ է: Այս երեք տարբերությունները հաշտեցնողը, սակայն, Խորենացին է և ոչ Մծուռնացին, ինչը նշանակում է, որ վերջինս ձեռքում չունի Աստվածաշունչը: Եկեք համեմատենք սա մեկ այլ դիտարկման հետ: Ըստ Խորենացու, հայոց նախնիների պատմությունը `Մծուռնացու բնօրինակը, սկսվում է այսպես. «Սարսափելի ու տեսանելի, աշխարհում առաջինը և աշխարհի մեծ գործը, աշխարհի սկիզբը և մարդկությունը: Եվ նրանք գտան երկնքից հասարակությունից կտրված, անկայուն, մարմնով հաղթող և հսկայական մի ազգի ... »(I, T): Այստեղ պարզ է դառնում, որ հեղինակը ոչ միայն քրիստոնյա է, այլև կանոնավոր հեթանոս, քանի որ նա ներկայացնում է բոլոր աստվածներին համամարդկային իմաստով ՝ հիմնվելով այն տրամաբանության վրա, որ այդ ժամանակ ազգեր և լեզուներ չկային: Եվ երբ ամբարտավան մարդիկ հասկացան աշտարակաշինության խորհուրդը, «իմ մեծ քամին և աստվածայնորեն ներշնչված բարկության ոգին ցրեցին զորանոցները, և մարդիկ արտասանեցին իմ անխոս բարբառը բոլորի խառնաշփոթի մեջ»: Դա նրանցից մեկն էր և Հայկ Յապետոստյանը ՝ հայտնի և քաջ նախարար, ուժեղ և գեր »(I, T): Նախևառաջ, նա չի կարող մեղադրել աստվածներին քրիստոնեական աշխարհի մեծ բարիքի համար և չի ընդունի, որ աշտարակը փլուզվեց քամու պատճառով, որը նրանց տարավ, որովհետև, ըստ քրիստոնյաների, աշխարհը և մարդկությունը ստեղծեց միակ Ստեղծիչը: Աստված Երկրորդ, ընդհանուր մարդկային նախնու և համընդհանուր աստվածների գաղափարը հակադրվում է հատուկ հեթանոսական կրոնական ուսմունքի և հատուկ է նոր տիպի փիլիսոփայագետի, որի համար ընդհանուր նախնիների և ազգերի բաժանման գաղափարը համընդհանուր գիտելիք է: , նոր, իրական գիտելիքներ: Այնուամենայնիվ, պետք է ասել, որ այս ոչ քրիստոնյա և ոչ հեթանոս հեղինակը անկրոն անհատ չէ, նա հույն գիտնական է ՝ ունիվերսալ գաղափարներով, հարգում է քաղդեական ուսմունքները, ով բարեպաշտությանն ու կրոնին է վերաբերվում այնպես, ինչպես գրեթե կոսմոպոլիտ հրեաներին: , երբեմն Գնոստիկները, կամ այսպես կոչված «գլոբալիստական» ստեղծողները: Բայց որպես փիլիսոփա, Մծուռնացին իսկապես իր ժամանակի ավետարանականներից մեկն է: Դա երեւում է նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա ասում է, որ հսկաների ցեղը սերել է հին աստվածներից և փորձել ամբարտակ կառուցել: 77 Հայտնի է, որ Պատարագը, ինչպես մ.թ.ա. IV դար Մովսեսի փիլիսոփա Էվեմերոսի հետևորդները հեռավոր անցյալի մարդկանցից տարբերվում էին ավելի ուշ ժամանակների փոքր մարդկանց կողմից իրենց հսկայական չափերով, ֆիզիկական տվյալներով, ձայնով, ոգով, բնույթով և այլն: Այդ պատճառով նրանք աստվածացան, երբ ժամանակները փոխվեցին, այսինքն ՝ երբ առասպելական, նախապատմական կամ էպիկական ժամանակին հաջորդեց պատմական, սոցիալական, առօրյա ժամանակը, նրանք աստվածացան: Վերջինս ակնհայտորեն զուգորդվում է հետհերոսական, հետհերոսական ժամանակի հետ, որը փոխարինեց «Սասնա ծռեր» էպոսի հերոսների էպիկական ժամանակին, այսինքն `պատմական ժամանակին, երբ մարդիկ, դառնալով իրենց սովորական ներկայիս չափը, դարձան ֆիզիկապես և հոգեպես մանրացված, երբ ցորենն այլևս վարդի չափ չէ: - ընկույզ, և հողը թուլացել է, այն չի կարող տանել հերոսին: Կարելի է կարծել, որ Մարաբ Մծուռնացին իր մասին որոշակի տեղեկություններ է տրամադրում նաև Հայկի և Բելի պատերազմին հաջորդած հատվածում, երբ Հայկական լեռնաշխարհի վայրերը բնակեցված են և օժտված են անուններով: Հայկի անունը կրող երկիրը ՝ Հայկ, Բելի անկման վայրը - Գերեզմանակք, Հայկի կառուցած գյուղը ՝ Հայկաշեն, հայրերի բնակության վայրը ՝ Հարք անունից մինչև Հայքի ժառանգների անունով մարզերի անվանում և շարքի ստեղծում: տեղական էպոնիմիաների (Շառա - Շիրակ, soոլակ - soոլակերտ և այլն) դրա հիման վրա եզակի ազգագրական պատմություն հյուսելու համար անհրաժեշտ է գոնե գոնե հայախոս լինել, եթե ոչ հայկական: Հակառակ դեպքում, օտարերկրյա գիտնականի համար, եթե նա հայերեն լավ չգիտեր կամ չգիտեր, գոնե պետք է աշխատեր հայկական բանահյուսության մեջ այդ հսկայական նյութը հավաքելու և համախմբելու համար: Ասվածից պարզ է դառնում, որ բուն հայոց պատմության հեղինակը մի հայ է, ով գրել է հունարեն, իսկ ըստ Խորենացու ՝ նաեւ ասորերեն: Արդեն ասվել է, որ Խորենացին փոխելով Մարաբ Մծուռնացու անունը (Մար Աբա), ազգությունը (ասորերեն), լեզուն (նաև ասորերեն), քաղաքը (Մծբին), գործուղման վայրը (Նինվե), նպատակը (օգտագործելով պետական դիվանը) , փորձեց պատմություն կերտել մ. թ ա III-II դարեր Հայաստանի, նրա թագավոր Վաղարշակի և նրա իրավահաջորդի մասին: Այս հոդվածը նաև հարց է առաջացնում, թե ինչու է հայերի առաջին արքային Արշակունը կոչվել Վաղարշակ, ի տարբերություն մեզ հասած երկու այլ վկայությունների [3, 4] ՝ Արշակի և Տրդատի, որոնք մնում են իրական պատմության մեջ: Ավելացնենք, որ ասորական թեման Խորենացու ներդրումն է, այնպես չէ՞: թ ա III դարում, երբ իբր Արշակունիները իշխում էին Հայաստանում, ասորական գիրը դեռ գոյություն չուներ: 78 Մնում է միայն բացահայտել Վաղարշ II- ի և Marab Mtsurnatsi- ի կապը: Բանն այն է, որ Մարաբ Մծուռնացու դեպքը, ինչպես նշեց Խորենացին, մեծ ջանքեր էր պահանջում և չէր լինի առանց հովանավոր-հաճախորդի: Արդեն ասվել է, որ աշխարհիկ վերնախավն ավելի շատ հետաքրքրված էր ազգագրական թեմաներով: Հատկապես փիլիսոփա կայսր Մարկուս Ավրելիուսի քսանամյա կառավարման ընթացքում (161180) փիլիսոփաների և համընդհանուր գիտությունների հեղինակությունը աճեց կայսրությունից այն կողմ ՝ հարևան դատարաններում ձևավորելով բարձր կարգի ճաշակ և հոգևոր բարիքների պահանջարկ էլիտաներ: Իզուր չէ, որ թագավորական արխիվներում հաճախ էին հայտնաբերվում նոր գիտությունների մասին գրքեր, ինչը կարող է նշանակել, որ դրանք նույնպես հաճախ պատվիրվում էին արքունիքում կամ կառավարական տներից: Հասկանալի է, որ նման պատվեր նախապես տրվում է հայտնի կիրթ փիլիսոփայի, դպրոցի գործավարի, թագավորական քարտուղարի կամ պարզապես հմուտ գրագետ մարդու կողմից: Խորենացին և Սեբիոսը փիլիսոփա Մարաբին կապում են դատարանի հետ: առաջինն ուղղակիորեն Վաղարշակի միջոցով, երկրորդը ՝ Սանատրուկի միջոցով, բայց շատ անուղղակի: Ենթադրվում է, որ Տրդատի օրոք սյունի վրա Ագաթանգեղոսի թողած արձանագրությունը բացվում է Սանատրուկի պալատի ավերակներից, որից Մարաբ Մծուռնացու աշակերտները այն արտատպել են ուսուցչի գրքում, որտեղ Սեբիոսը կարդում է Պարթեւական և Հայ Արշակունիների ցուցակները Միջագետքում: , Կեղծարարը նույնիսկ չի նկատել, որ Տրդատն ու Ագաթանգեղոսը չեն կարող այդպիսի բան վերցնել թագավորական արքունիքից և արձանագրել նման բան, քանի որ նրանց արքունիքը ոչ թե Մծբնում էր (Մծնուր), այլ Արտաշատում: Այս և արդեն նշված այլ պատճառներով, Սեբիոսի խոստովանության նախաբանի տվյալները պետք է համարվեն շինծու: Խորենացին նույնպես հնարում է իր աղբյուրի ստեղծման պատմությունը, բայց նրա մասին մի բան հաստատ է, որ հաճախորդը Վաղարշակ թագավորության օրոք Մծբնի արքունիքն է (կարդա ՝ Մծուրք): Եվ միակ թագավորը, ով կարող էր լինել Վաղարշակ անվան թելադրողը, Վաղարշ Երկրորդ Արշակունին է ՝ գահի ժառանգական իրավունքի ստեղծողը և Մծուրքում նստավայր ունենալը: Եվ հենց նա կարող էր արքունիքում փիլիսոփա Մարաբ Մծուռնացուն պատվիրել «Հայոց պատմությունը», ինչը Խորենացուն հիմք տվեց նրան Վաղարշակի անունից ուղարկել Պարթեւների թագավոր Նինվեին: Փաստորեն, ինչպես պարզվեց, «Վաղ հայկական պատմության» նյութը խիստ հայկական է և հասանելի է միայն հայախոս փիլիսոփաներին: Ալեքսանդր Մեծի հրամանով այն չի կարող թարգմանվել հունարեն 79 քաղդեական ձեռագրերից: Նրա իրական աղբյուրը Խորենացուն հայտնում է Արամի մասին պատմությունների մասին, առանց երկմտելու, որ նա կարող է հակասել իրեն, և մեջբերում է Մարաբ Մծուռնացու խոսքերը. «Բայց չնայած ոչ թե սկզբնական գրքում, բայց ինչպես պատմում է Մար Աբաս Քաթինան (կարդա ՝ Մարաբ փիլիսոփա - Ա.Ս.), փոքրաթիվ մարդկանցից և առանց նշանի այս կովից այս կովը գտավ այս հանդիպումը թագավորական արքունիքում» (I, 14 ) Ահա Մծուռնացու իրական աղբյուրը: Ահա թե ինչպես է նա բացատրում, թե ինչու քաղդեյան գրառումներում Արամի հերոսական գործերի մասին հիշատակումներ չկան: «Նույն մարդն ինձ ասաց մեկ այլ պատճառ, որ, որպես ուսանող, Նինոսը, հպարտ և եսասիրական նպատակներով ... պատվիրեց շատ գրքեր և զրույցներ առաջին հերթին, տեղերում և տեղերում ՝ քաջության գործեր այրելու համար ... և գրիր հանուն իր »(I, 14): Ակնհայտ է, որ Մարաբ Մծուռնացին, շեշտը դնելով Արամի միջազգային դերի վրա, իր պարտքն է համարում բացատրել, թե ինչու այդքան մեծ գործերի հեղինակը, ում անունից հետո հույները հայերին անվանում են Արմեն, իսկ պարսիկներն ու ասորիները `Արմենիկ, հայտնի չեն օտարերկրացիներին: Ահա հարմար առիթ `լավը հիշելու Սբ. Մալխասյանցը հերքել վերոհիշյալ մեջբերման մեջ արտահայտված իր հայտարարությունը (էջ 10), ըստ որի Խորենացին այլ աղբյուրներ ուներ Արամի ստեղծագործությունների համար [5]: Խորենացիում մենք գտնում ենք մեկ այլ նուրբ վկայություն, որից երեւում է, որ Մարաբ Մծուռնացին բանավոր ավանդույթից վերցրել է նաեւ Հայկ 7 Բելի պատմությունը: «Եվ Նինվեի թագավոր Նինոսը, ի հիշատակ իր նախնու Բելայի, Բելլան մտքում ուներ, սովորում էր զրույցի ընթացքում և մտածում էր երկար վերադարձնել սա ... խոսելու, ջնջելու համարձակ Հայկի ցանած բոլոր սերմերը»: (I, XIII): Թվում է, որ Նինոսը, լսելով խոսակցությունները և մտքում պահելով Բելի պատմությունը, վիճում է իր նախնու հետ: Այս նուրբ վկայությունն իսկապես հոգեբանական նշանակություն ունի հասկանալու համար, որ Մարաբ Մծուռնացու հիմնական աղբյուրը բանավոր է, եթե ուղղակիորեն չի գրվել նրա կողմից, ապա գոնե վերցված է արքունի դատարանում պահվող գրառումներից կամ երկուսից էլ: Այսինքն ՝ Արամի, Հայկի և Արայի մասին պատմությունները պարտավոր չէին գրանցվել Նինվեի տարեգրություններում: Եվ ինչպես Արամի, այնպես էլ Հայկի և Արայի պատմությունների աղբյուրը հայկական բանավոր ավանդույթն է: Ըստ Խորենացու, Մարաբ Մծուռնացին հավաքում է միայն այն, ինչ անհրաժեշտ է «Ազգերի պատմություններ» -ի գլխավոր գրքից, նա ՝ Խորենացին, Մարաբից հավաքում է միայն նախնիների մասին տեղեկությունները: «Եվ այս զրուցակիցը պետք է կանգ առնի 80 օր, քանի որ մեր պարտքն է ոչ թե ողջույն գրել այդ պատմությանը, այլ փորձել ցույց տալ մեր նախնիներին և հին նախնին» (I, T): Կամ. «Ինչը հետևում է այսօրվա գրքում (Մարաբի - Ա.Ս.), բայց եկեք դասավորենք այն, ինչ անհրաժեշտ է մեր հավաքույթի համար» (I, 12): Փաստորեն, Խորենացին միանգամայն իրավացի է այն հարցում, թե ինչպես է նա ընտրությամբ նյութ վերցրել Մարաբ Մծուռնացու գրքից: Բայց ահա, թե ինչպես է Մարաբը ընտրովի օգտագործել Նինվեի գոյություն չունեցող գիրքը, որը կարելի է համարել հարաբերական: Քանի որ, ինչպես տեսանք Աբիդենոսի օրինակում, այլ ազգերի շարքում օտար ազգագրական գրքերում կարելի էր գտնել հայ նախնիների ցուցակը ՝ Հաբեթից մինչև Արմեն (Հայկ) կամ Արամ, այսինքն ՝ մինչև երկու հայկական համանուն: Այնուամենայնիվ, անհնար էր սյուժեներ գտնել այդ ցուցակներում նշված նախնիների կամ նրանց ժառանգների աշխատանքների մասին օտարերկրյա գրքերում. Այնպես որ, պատմաբանն այնքան ճիշտ է, որ հայոց նախնիների ցուցակը կարելի է հանել օտար գրքերից, բայց ճիշտ չէ, որ այդ գրքերում գրված են նաև հայ նախնիների անուններ և արարքներ: [6] Այստեղ պետք է ասել, որ պատմաբանն ինքն իրեն հերքում է ՝ ասելով, որ «մանավանդ որ մենք նրանցով չենք պարծենում և չենք բարգավաճում, օտար ազգերի քաջությունն ու աշխատանքը» (I, 14): Անհասկանալի է, թե արդյոք Մարաբ Մծուռնացին նույնպես ցանկություն է ունեցել վկայակոչել Խորենացու նման գրավոր աղբյուրը, բայց գուցե այո, քանի որ Խորենացու սկզբնաղբյուրները երբեմն կարող էին ծագել հենց ինքը ՝ Մարաբից: Օրինակ ՝ Պարենի մասին Մարաբի գրքից մեջբերումներ անելուց հետո Խորենացին ավելացնում է, որ պարզ չէ, թե իր կամ Մարաբի խոսքերը: «Այդ դեպքում, եթե դուք ասում եք (ո՞ւմ հաճախորդն է - Ա. Ս.), Ինչու՞ ենք մենք և մեր նախահայրերը նրանց անուններն այսպես իմանում, և ես ասում եմ, որ քաղդեացիների, ասորիների և պարսիկների հնոցում մեզանից շատերն ու իմ գործն իրենց անուններ և գործեր ՝ թագավորի պատկերով, որպես գործակալներ և վերակացուներ իմ աշխարհի, նրանց կողքին կանգնած և մեծ կողմնակալ »(I, IA): Ոմանց կարող է թվալ, որ այս բառը միանշանակ պատկանում է Խորենացուն: Բայց եթե Խորենացին Վաղարշակի անունից փիլիսոփա Մարաբին գործուղման է ուղարկում Նինվեի թագավորական արքունիք, այդ բառի հարցն ու պատասխանն անհարկի են դառնում: Ահա թե ինչու այս բառը ավելի հարիր է իրական Մարաբին, ով օգտագործում է միայն հայկական դիվան և զուտ տրամաբանական պատասխան է տալիս իր բարձրացրած հարցին, որ նախնիների անուններն ու գործերը այդքան չեն անհետացել, դրանք եղել են գրանցվել է ինչ-որ տեղ փոքր չափով: , Միայն նրանք են գրանցվել ոչ թե Նինվեում, այլ մի շարք դիվաներում: Դա այն է, ինչը համարվում է ժամանակի կիրթ մարդու տեսակետը: Այս մարդկանց միավորում է ոչ միայն փիլիսոփայական մեթոդաբանությունը, այլ նաև տերմինաբանությունը, արտահայտման ոճը, գուցե միմյանց դիմելու և մեծարելու եղանակը (օրինակ ՝ Ո՞վ է ծեր, իմաստուն և այլն): Այնուամենայնիվ, գրավոր աղբյուրի նախապատվությունը և ցանկացած տեղեկատվության, թեկուզ փոքր տեղեկատվության համապատասխանությունը գրավոր աղբյուրներին, կարելի է համարել որպես հելլենիստ գիտնականների ընդհանուր առանձնահատկություն, ովքեր ձգտում էին ավելի հուսալի գիտելիքներ փոխանցել ՝ առանձնանալով սովորական հոգևոր տեղեկատվությունից և մեկնաբանություն: Փիլիսոփա Մարաբ Մծուռնացին նույնպես այն գիտնականներից էր, ով դարձավ առաջին հայտնի հայ պատմաբանը [7]: , ։
| Մովսես Խորենացին, քաղագրելով Մարաբ Մծուրնացու` հեթանոս հելլենասեր, Եվհեմերի հայացքների հետեւորդի «Պատմությունից», նրան վերագրել է օտար գրավոր աղբյուրներ։
Պարզվում է, որ գոնե հայոց ազգածին նահապետների մասով (Հայկ, Արամ եւն) Մարաբ Մծուրնացու աղբյուրը հայ բանահյուսությունն է։
Ուստի Մարաբը եղել է ոչ միայն հայ առաջին պատմիչը, այլեւ՝ առաջին բանահավաքը։
|
Մեր կողմից փորձ է արվել առանձնացնել և հիմնավորել այնպիսի ռիսկերիառկայություն, ինչպիսիք են՝ աղքատության մակարդակի ավելացումը, պետական բյուջեի ծախսային բեռի ավելացումը, միջոցների կուտակման և հետագա բաշխման մեխանիզմների անկատարությունը և ՀՀ-ից կապիտալի հնարավոր արտահոսքը։
Սկզբունքորեն դեմ չլինելով կուտակային կենսաթոշակային համակարգին՝ կարծում ենք, որ համակարգի ներդրումը ժամանակավրեպ է,քանի որ մինչ այժմ գիտական հետազոտությունների մակարդակում գրեթե գնահատված չեն վերը նշված ռիսկերը, ավելին, շատ հետազոտություններ փաստում են համակարգի անկատարությունը, որն էլ իր հերթին թույլ է տալիս ենթադրել, որ համակարգի անխափան գործարկումը խիստ կասկածելի է։
Հարկ էնշել, որ կուտակային կենշաթոշակի համակարգի ներդրումը հիմնականումհաջողություն է ունեցել զարգացած տնտեսությամբ երկրներում, որտեղ առկա էբնակչության բարձր կենսամակարդակ։
Հայաստանում պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգում ընդգրկված է աշխատունակ 15-40 տարեկան, զբաղվածություն ունեցողբնակչության այն հատվածը, որը փաստացի գրանցված է համապատասխանձեռնարկություններում և հաստատություններում և իր աշխատավարձից որոշակի գումար է հատկացնում կենսաթոշակային կուտակային հիմնադրամներին՝ այն ակնկալիքով, որ կենսաթոշակի անցնելուց հետո, պետության կողմից իրեն հատկացվող կենսաթոշակից բացի, լրացուցիչ կստանա նաև կուտակված կենսաթոշակային գումարը։
Չնայած մեր հանրապետությունում «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքն ընդունվել է 2010թ.-ին, և 2011թ.-իցգործել է կամավոր կենսաթոշակային բաղադրիչը, սակայն, ըստ էության, որևէմեկը կամավոր գումար չի փոխանցել կուտակային հիմնադրամներին։
Այդ ինստիտուտը երեք տարիների ընթացքում մեր հանրապետությունում չի կայացել։
Պատճառները մի քանիսն են, որոնցից կարելի է առանձնացնել հետեւյալները՝ժողովրդի կողմից այդ համակարգի նկատմամբ անվստահությունը, աշխատունակ բնակչության զգալի հատվածի եկամտի և աշխատավարձի ցածրմակարդակը։
Կուտակային կենսաթոշակների մասին ՀՀ օրենքի համաձայն՝ 2014թ.հունվարի մեկից ուժի մեջ է մտնում պարտադիր կուտակային բաղադրիչը, ըստորի՝ 1974թ. հունվարի 1-ին և դրանից հետո ծնված յուրաքանչյուր վարձու աշխատող իր ամսական անվանական աշխատավարձի 5%-ը պարտավոր է կուտակել՝ փոխանցելով կենսաթոշակային հիմնադրամներին։
Պարտադիր բաղադրիչը վերաբերելու է Հայաստանի՝ 270 հազար 15-40 տարեկան աշխատունակբնակչությանը։
2012թ. ընթացիկ տվյալներով մեր հանրապետությունում 15-40տարեկան բնակչության թիվը 1388,9 հազ. (679,9 հազարը՝ տղամարդ, 709 հազարը՝ կին) է[1, էջ 43]։
Այսինքն՝ կենսաթոշակային հիմնադրամին գումար չպետք էփոխանցեն 1118,9 հազ. մարդ, որը կազմում է տվյալ տարիքային խմբիբնակչության 80,6%-ը, ինչը բավականին բարձր ցուցանիշ է։
Նրանց զգալիհատվածը գյուղաբնակներ, գործազուրկներ, սեզոնային արտագնա աշխատանքի մեկնողներ և ստվերում գտնվող աշխատողներն են։
Այդ առումով մոտավոր տվյալներով մոտ կես միլիոն 15-40 տարեկանօբյեկտիվորեն չեն մուծելու այդ կուտակային հիմնադրամին։
Նշենք, որ գյուղաբնակների և կուտակային հիմնադրամին մուծողների թիվը կազմում է մոտ 770հազար մարդ։
Բերված թվերից պարզ է դառնում, որ 618,9 հազար բնակչությանմասը ծառայում է բանակում, մյուս հատվածը սեզոնային արտագնա աշխատանքի կամ մշտապես այլ երկրներ է մեկնել բնակության,գործազուրկներ և ստվերային տնտեսությունում զբաղվածներն են։
Վերոնշյալ հաշվարկների հիմանվրա կարելի է հանգել հետևյալ կարևորագույն հարցադրմանը՝ ինչքանով է համակարգը լուծելու բարեկեցության խնդիր, եթե արդի փուլում դրան մասնակցելու են մոտավոր հաշվարկներով 15-40 տարեկան քաղաքացիների միայն 20%-ը,իսկ մնացած 80%-ը չի օգտվելու համակարգի կողմից ապահովվող բարձրկենսաթոշակներից։
Այժմ ներկայացնենք ՀՀ Կառավարության կողմից որպես կենսաթոշակային կուտակային համակարգի փորձ մատնանշվող երկրների՝ Չիլիի, Պերուիև Էստոնիայի սոցիալ-տնտեսական և ժողովրդագրական մի քանի ցուցանիշներ։
Փաստենք, որ դրանք ՀՀ-ի համեմատությամբ տարբեր միջավայրում ձեւավորված ազգեր են, որոնք տարբերվում են միմյանցից կրոնով, պատմությունով,էթնիկական հոգեբանությամբ, նյութական և հոգեւոր արժեքներով, աշխատանքի մշակույթով, աշխարհաքաղաքական հայեցակարգերով։
Այսինքն՝ ՀՀ-ն որևէընդհանրություն չունի այդ երկրների հետ։
Բացի դրանից, թվարկված երկրներըգտնվում են սոցիալ-տնտեսական զարգացման ավելի բարձր մակարդակի վրա,քան մեր հանրապետությունը։
Տարբեր են նաև ժողովրդագրական իրապայմանները, որոնք ներկայացված են աղյուսակ 1-ում։
Աղյուսակ 1Կուտակային կենսաթոշակային համակարգի անցած երկրներից մի քանիսիմակրոտնտեսական ցուցանիշները XXI դ. սկիզբ վ ի թ չ կ ա ն Բ դ ր ա մ ն լ մ վ ո վ շ ա հ ւ ո դ ր ա մ ճ ա ն ա կ ա ն բ ն ա մ ց ա զ ի ն ա բ ր ւ Ո ը կ ա դ ր ա կ ա մ ր ի կ ր Ե ՀայաստանԷստոնիաՉիլիՊերուղ ո ւ ե տ ի ք ն ա Կ յ ք ի ր ա տ ր ձ ր ա բ ւ ե Ա Ն Հ վ շ ա հ ի չ ն շ վ ո ր ա լ ո դ Ն Մ Ա Աղյուսակը կազմելիս օգտագործել ենք թվարկված պետությունների վիճակագրականտարեգրքերը։
Աղյուսակ 1-ից երեւում է, որ մեկ շնչի հաշվով համախառն արդյունքիծավալով վերջին տեղում Հայաստանն է։
Բացի դրանից, այդ երկրներումամսական միջին աշխատավարձը տատանվում է 1000-2000 դոլարի սահմաններում, իսկ մեզ մոտ 300-ը չի գերազանցում։
Բերված թվերը խոսում են այն մասին,որ մեր հանրապետությունը սոցիալ-տնտեսական որեւէ ընդհանրություն չունիայդ երկրների հետ։
Իսկ այդ հանգամանքը շատ կարևոր է հաշվի առնել, երբանցում է կատարվում կենսաթոշակային կուտակային համակարգին։
Կուտակային կենսաթոշակային համակարգին անցնելիս կարևորվում էնաև բնակչության թվի փոփոխության կանխատեսումը մոտակա 15-20 տարիների ընթացքում։
Հաշվի առնելով այդ դրույթը՝ փորձել ենք կանխատեսել, թետասը տարի անց մեր հանրապետության բնակչության թիվը և տարիքային կազմը ինչպիսի փոփոխության կարող են ենթարկվել։
Թե ինչպիսին է եղել Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդագրական պատկերն անցյալում, ներկայումև ինչպիսին կարող է լինել ապագայում, ներկայացված է աղյուսակ 2-ում։
ՀՀ բնակչության թվի և տարիքային կազմի շարժընթացը 1979-2025թթ. /հազար մարդ/Աղյուսակ 21979թ.1989թ.2001թ.2011թ.2025թ.մարդմարդմարդմարդմարդԱմբողջբնակչությունըԱյդ թվումմինչև 15տարեկան65 ևբարձրԱղյուսակից երեւում է, որ մեր հանրապետության բնակչության տարիքային կառուցվածքում վերջին 35 տարիների ընթացքում, մասնավորապես1990-ական թվականերից սկսած, տեղի են ունեցել որակական և քանական փոփոխություներ։
Աստիճանաբար ավելացել են աշխատունակ և կենսաթոշակային տարիքի բնակչության բացարձակ թիվը և տեսակարար կշիռը, իսկ մինչաշխատունակ տարիքինը՝ ընդհակառակը, անկում է գրանցվել։
Այսինքն՝ այդտարիներին տեղի են ունեցել բնակչության ծերացում և կենսաթոշակառուներիթվի աճ։
Չխորանալով ժողովրդագրական այդպիսի իրապայմանների առաջացման մեջ՝ նշենք, որ ծնունդների թվի նվազման գլխավոր պատճառներից մեկըազգաբնակչության՝ 20-րդ դարի վերջից սկիզբ առած զանգվածային արտագաղթն է։
Իսկ մեր մոտավոր հաշվարկով, 2025թ. մեր հանրապետությունումազգաբնակչության կեսը կկազմի աշխատունակ բնակչությունը, իսկ 1/4-ը՝կենսաթոշակառուները։
Նշենք, որ 2015թ. հետո ընկած ժամանակահատվածումկենսաթոշակառուների տեսակարար կշիռն անընդհատ բարձրանալու է, իսկ 40տարեկան պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային վճար մուծողները իրենցկենսաթոշակը (կենսաթոշակային տարիքը չբարձրացնելու դեպքում) կստանան2037թ.-ից։
Եթե նշված տարում ժողովրդագրական ներկա միտումները պահպանվեն, ապա մեր հանրապետության բնակչության 1/3-ից ավելին կամ շուրջ500 հազարը կկազմեն կենսաթոշակառուները։
Ստորև կատարենք նաև կուտակային կենսաթոշակային համակարգիորոշակի քանակական վերլուծություններ և կանխատեսումներ։
2013թ. հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին, ըստ ԱՎԾ տվյալների[2], Հայաստանում միջինանվանական աշխատավարձը կազմել է 146 952 ՀՀ դրամ։
Եթե սա ընդունենքորպես մեր հետագա հաշվարկների հիմք, ապա պարտադիր կուտակայինվճարը այս աշխատավարձի դեպքում կկազմի 7348 դրամ, իսկ եկամտայինհարկի /36228 ՀՀ դրամ/ և պարտադիր կուտակային վճարի պահումից հետոիրական տնօրինվող եկամուտը կկազմի 103317 դրամ։
Փաստորեն պարտադիրբաղադրիչը իրականում կազմում է հարկումից հետո մնացած միջին զուտաշխատավարձի 6,63%-ը։
Այս թիվը տարբեր է՝ կախված հաշվարկային աշխատավարձի չափից, և կարող է հասնել ընդհուպ մինչև 13%-ը, սակայն այն միշտավելին է, քան 5%-ը, ինչը խեղաթյուրում է պարտադիր բաղադրիչի տնտեսագիտական բովանդակությունը, քանի որ փաստորեն մասնակիցը կուտակայինհատկացում է կատարում նաև իր հարկվող, այն է՝ չտնօրինվող եկամտի դիմաց։
ՀՀ տնտեսապես ակտիվ բնակչության թվաքանակը 2012թ. կազմել է միջինը 1418,3 հազար մարդ, որոնցից 663,2 հազարը վարձու աշխատողներ են։
Ըստնախնական կանխատեսումների՝ մոտ 270.000 վարձու աշխատողներ դառնալուեն պարտադիր կուտակային բաղադրիչի մասնակիցներ։
Միջին աշխատավարձի հաշվարկով, ինչպես արդեն վերևում նշել էինք, կուտակային վճարը կազմումէ 7348 դրամ, իսկ դա նշանակում է, որ կենսաթոշակային ֆոնդերին վարձուաշխատողների կատարած վճարը հաջորդ տարի կլինի ոչ պակաս, քան 23 807,5 մլն դրամ։
Իրականում այս գումարը կլինի մի փոքր ավելի, 500000-ից բարձրաշխատավարձ ստացող պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակիցների՝ իրենց հաշվարկային եկամուտներից վճարված 5%-ից ավելի վճարի չափով։
ՀՀ 2013թ. պետական բյուջեում սոցիալական պաշտպանությանն ուղղվածծախսերը կազմում էին 304696,8 մլն դրամ, իսկ ահա 2014թ. պետական բյուջեումնախատեսվում է սոցիալական պաշտպանությանն ուղղված միջոցների աճ՝մինչև 362030,6 մլն դրամ։
Հավելյալ մոտ 20 մլրդը նախատեսված է կուտակայինկենսաթոշակային համակարգի ներդրման ուղղությամբ, իսկ մնացած գումարը,ըստ էության, հենց այն գումարն է, որով պետությունը հատկացումներ էկատարելու կենսաթոշակային ֆոնդերին՝ բնակչության վճարներին զուգահեռ։
Փաստորեն, առաջիկա տարիների ընթացքում պարտադիր կենսաթոշակայինվճարները լրացուցիչ ծախսային բեռ են դառնալու ոչ միայն վարձու աշխատողների, այլ նաև պետական բյուջեի համար։
Ընդ որում, պետական բյուջեիդեպքում այս ծախսերը տարեցտարի աճելու են, քանի որ 1974թ.-ի հունվարի 1ին և դրանից հետո ծնված վարձու աշխատողների թիվը տարեցտարի աճելու է՝երիտասարդների՝ վարձու աշխատանքի անցնելու հետ կապված։
1974թ. հունվարի 1-ից հետո ծնվածները կազմում են 0-40 տարեկան քաղաքացիները։
Եթեհաշվի առնենք, որ անձինք օրենքով սահմանված կարգով աշխատունակ ենդառնում՝ սկսած 15 տարեկանից, կարող ենք փաստել, որ ներկայումս կատարվող մոտ 25 մլրդ դրամ հատկացումները կատարվում են 16-40 տարեկանների,այսինքն՝ ընդհանուր առմամբ մոտ 25 տարբեր տարիքային խմբերի համար։
Այսպես, կարող ենք փաստել, որ յուրաքանչյուր տարի կավելանա աշխատողներիևս մեկ տարիքային խումբ, այսինքն՝ միջինը տեղի կունենա պարտադիր կուտակային բաղադրիչի մասնակիցների աճ նրանց ընդհանուր թվի 1/25-ի չափով,և դրան զուգահեռ՝ բյուջեի ծախսերը կավելանան նույն համամասնությամբ՝ ներկա ծախսերի մոտավորապես 1/25-ի չափով։
Դա նշանակում է, որ յուրաքանչյուրտարի բյուջեի տվյալ ծախսային հոդվածը կավելանա մոտ 1 մլրդ դրամով և 25տարի անց կկազմի տարեկան գրեթե 50 մլրդ դրամ։
Այս թիվը ՀՀ 2013թ. պետական բյուջեի մոտ 5%-ն է կազմում, և դա բավական է հասկանալու, թե ինչպիսի ծախսային բեռ է դառնալու պարտադիր կուտակային համակարգը պետական բյուջեի համար։
Հարկ է նշել, որ դրա հետ մեկտեղ ողջ այս ժամանակահատվածում, այսինքն՝ առաջիկա 25 տարիներին պետական բյուջեի՝ կենսաթոշակների վճարներին ուղղված ծախսերը չեն նվազելու, ընդհակառակը, ըստ կառավարությաններկայացրած տվյալների՝ ավելանալու են 50-ական թվականների ծնելիությանշեշտակի աճի արդյունքում առաջիկա տարիներին կենսաթոշակառուների թվիև կյանքի միջին տևողության աճի պատճառով[3]։
Այսինքն՝ պետական բյուջեիսոցիալական բեռի թոթափումը կսկսվի միայն 25 տարի անց, երբ պարտադիրկուտակային համակարգի առաջին մասնակիցները կսկսեն ստանալ իրենց կուտակած բազմաստիճան կենսաթոշակները։
Հաջորդող տարիներին միայն բյուջեի կողմից տվյալ տարիքային խմբերին կենսաթոշակային հատկացումներիգումարները կսկսեն շարունակաբար նվազել։
Հաշվի առնելով մեր կողմից իրականացված վերոնշյալ հաշվարկները ևպետական բյուջեից կենսաթոշակային ֆոնդերին հատկացումների տարեցտարի սպասվող ավելացումները՝ հարց է առաջանում՝ ինչքանով են ժամանակիննշված օրենքի ընդունումը և կիրառումը, երբ, օրինակ, 2014թ. պետական բյուջեինախագծում 110,534,580.0 դրամ դեֆիցիտ է նախատեսվում, իսկ պետականբյուջեի ծախսերի շուրջ 29.2–ը նախատեսվում է ուղղել սոցիալական պաշտպանության ծախսերին /364,361,632.5 դրամ 1,246,437,412. ընդհանուր ծախսերից/[4]։
Կարծում ենք՝ կուտակային կենսաթոշակների անցման հետևանքներիցմեկը կարող է նաև լինել աղքատության մակարդակի աճը՝ սպառման կրճատման հաշվին։
Ըստ ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների՝ վարձուաշխատողների 23,4%-ը ներկայումս համարվում է աղքատ, իսկ 1,9 տոկոսը՝ծայրահեղ աղքատ[5, էջ 56]։
Աղքատների թվում վարձու աշխատողների թվաքանակը 22,4% է կազմում։
Վստահաբար այս 23,4%-ի մոտ պարտադիր կուտակային վճարի ամբողջ գումարը նվազելու է սպառումից։
Փաստորեն, պարտադիրկուտակային վճարի կատարման արդյունքում տվյալ անձանց սպառումն էլավելի կիջնի պարենային գծից, որի արդյունքում աղքատության խորությունըկմեծանա։
Իսկ ընդհանուր առմամբ, անկախ այն հանգամանքից, թե բնակիչը իրսպառումից կկրճատի պարտադիր վճարի գումարը, թե խնայողություններից,բնակչության մեջ կավելանա սպառողական վարկերի պահանջարկը։
Ստացվում է, որ բնակչությունը ստիպված է լինելու առավել բարձր տոկոսադրույքովփոխառել այն գումարները, որոնք ինքը պարտադիր կուտակային վճարիտեսքով փոխանցել է կուտակային ֆոնդեր։
Մեկ այլ կարևոր հարց է բնակչության ավանդների կրճատման խնդիրը։
2012թ. տարեվերջի դրությամբ Հայաստանում ներդրված ավանդների ընդհանուր մեծությունը կազմում է 638 348,0 մլն դրամ, ավանդի միջին չափը կազմումէ 414213 դրամ[6]։
2011թ. նույն ցուցանիշը կազմել է 375 460 դրամ, այսինքն՝ մեկտարում այն աճել է միջինը 38783 դրամով։
Սա նշանակում է ավանդատուի հաշվով 3231 դրամի աճ յուրաքանչյուր ամիս։
Փաստորեն մեկ ավանդատուն յուրաքանչյուր ամիս միջին հաշվով իբրև ավանդ խնայում է ընդամենը 3231 դրամ։
Իսկմիջին աշխատավարձի հաշվարկով ամսական պարտադիր կուտակային վճարը կազմում է 7348 դրամ, ավելի քան երկու անգամ շատ։
Ի դեպ, նույն ավանդների տեսքով խնայողություններ կատարելու դեպքում քաղաքացին կունենաավելի մեծ եկամուտներ, քան կենսաթոշակային հիմնադրամում ներդրումներկատարելիս, և բացի այդ կունենա տվյալ գումարը կարճաժամկետ տնօրինելուհնարավորություն։
Կարծում ենք, որ մեկ - երկու հոդվածի կամ հետազոտության արդյունքների հիման վրա հնարավոր չէ կուտակային կենսաթոշակային համակարգի գործունակության և ներդրման հնարավոր ազդեցությունների մասին վերջնականեզրակացություն կազմել։
Անհրաժեշտ է իրականացնել ոլորտի համապարփակհետազոտություն և վերլուծություն, որը դժբախտաբար չի կատարվել կամ չիներկայացվում պետական պատկան մարմինների կողմից։
Ավելին, թե՛ սույնհոդվածով և թե՛ տարբեր մասնագիտական այլ վերլուծությունների ու հետազոտությունների արդյունքներով փաստվում է, որ կան բազմաթիվ ռիսկեր,որոնք հարցականի տակ են դնում այս համակարգի կիրառման արդյունավետությունը, և կարծում ենք՝ պետական պատասխանատու մարմինները պետք էփորձեն պատասխանել մասնագետների կողմից առաջադրված հարցադրումներին, որն էլ իր հերթին կհանգեցնի համակարգի կիրառման հնարավոր ազդեցությունների բացահայտմանը և արդյունավետության բարձրացմանը։
Մեր կողմից փորձ է արվել առանձնացնել և հիմնավորել այնպիսի ռիսկերի առկայությունը, ինչպիսիք են աղքատության մակարդակի ավելացումը, պետական բյուջեիծախսային բեռի ավելացումը, միջոցների կուտակման և հետագա բաշխման մեխանիզմների անկատարությունը և ՀՀ-ից կապիտալի հնարավոր արտահոսքը։
Սկզբունքորեն դեմ չլինելով կուտակային կենսաթոշակային համակարգին՝կարծում ենք, որ համակարգի ներդրումը ժամանակավրեպ է, քանի որ մինչ այժմգիտական հետազոտությունների մակարդակում գնահատված չեն վերը նշվածռիսկերը, ավելին, շատ հետազոտություններ փաստում են համակարգի անկատարությունը, որն էլ իր հերթին թույլ է տալիս ենթադրել, որ համակարգի անխափան գործարկումը խիստ կասկածելի է։
Հարկ է նշել, որ կուտակային կենսաթոշակի համակարգի ներդրումը հիմնականում հաջողություն է ունեցելզարգացած տնտեսությամբ երկրներում, որտեղ առկա է բնակչության բարձրկենսամակարդակ։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1. Հայաստանի ժողովրդագրական ժողովածու, Եր. 2013։
2. ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2013թ. հունվար-հոկտեմբերին, Մակրոտնտեսական ցուցանիշներ, ԱՎԾ, 2013։
http։
//armstat.am/file/article/sv1013a03.pdf3. «Կենսաթոշակային բարեփոխումներ. հանրային իրազեկում», Տնտեսականբարեփոխումների վերլուծական տեղեկատվական կենտրոն, Երևան, 2013թ.։
4. http։
//parliament.am/draft_docs5/K-353/K-353text_arajarkutyunerov.pdf5. Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը, ԱՎԾ, Երևան, 2013։
6. http։
//armstat.am/file/article/armenia_13_5.pdfՏեղեկություններ հեղինակների մասինԲոյաջյան Արտաշես Գեւորգի – պատ. գիտ. թեկնածու, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտի դասախոս, E-mail։
[email protected]Հարությունյան Ղարիբ Հովհաննեսի - տնտեսագիտության թեկնածու, Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի Գյումրու մասնաճյուղիֆինանսահաշվային ֆակուլտետի դասախոս, E-mail։
[email protected]Պետրոսյան Կարեն Պետրոսի - տնտեսագիտության թեկնածու, Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի Գյումրու մասնաճյուղի ֆինանսահաշվային ֆակուլտետիդասախոս, 093795434, E-mail։
[email protected] Ռաֆայելյան Կարեն Ջոնիկի, տնտեսագետ, 094454543, E-mail։
| Չնայած մեր հանրապետությունում «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքն ընդունվել է 2010թ.-ին, և 2011թ.-ից գործել է կամավոր կենսաթոշակային բաղադրիչը, սակայն, ըստ էության, որևէ մեկը կամավոր գումար չի փոխանցել կուտակային հիմնադրամներին։
Կուտակային կենսաթոշակների մասին ՀՀ օրենքի համաձայն՝ 2014թ. հունվարի մեկից ուժի մեջ է մտնում պարտադիր կուտակային բաղադրիչը, ըստ որի՝ 1974թ. հունվարի 1-ին և դրանից հետո ծնված յուրաքանչյուր վարձու աշխատող իր ամսական անվանական աշխատավարձի 5%-ը պարտավոր է կուտակել՝ փոխանցելով կենսաթոշակային հիմնադրամներին։
Հոդվածում իրականացվել է պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ներդրման հնարավոր ազդեցությունների վերլուծություն և գնահատում ժողովրդագրական և տնտեսագիտական տեսանկյուններից։
|
1. Ներածություն։
Բոլոր կործանարար և ուժեղ երկրաշարժերը, որպեսկանոն, ուղեկցվում են իրենց ինտենսիվությամբ հիմնական ցնցմանը զիջողբազմաթիվ կրկնվող ցնցումներով (հետցնցումներ), որոնց ի հայտ գալը պայմանավորված է ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտում վերաբաշխված լարումների կտրուկ մեծացմամբ։
Հետցնցումը, ըստ ժամանակի և տարածության սեյսմիկ իրադարձությունների խմբավորման, տարատեսակ է։
Դեռևս 1894թ. ճապոնացի գիտնական Օմորիին առաջ է քաշել մի վարկած,ըստ որի՝ հետցնցումային պրոցեսի ինտենսիվությունը ժամանակի ընթացքումմարում է հիպերբոլիկ օրենքով [11]։
Զարգացնելով այդ վարկածը` Ուտսուն ցույցէ տվել, որ միավոր ժամանակում հետցնցումային պրոցեսի մարումը կատարվում է աստիճանային տեսքով [13,14]։
Վերջին ժամանակաշրջանում հետցնցումային պրոցեսների նկատմամբ իրականացվող սեյսմաբանական հետազոտությունների զարգացումը և նրանց հիման վրա Օմորի-Ուտսուի օրենքի նոր մոդիֆիկացված մոդելի [10,12] ստեղծումը հնարավորություն են տալիս նախկինումիրականացված ֆորմալ վիճակագրական վերլուծություններից անցում կատարելու այդ բնական երևույթի առաջացման, զարգացման ֆիզիկական իմաստիբացահայտմանը, նրանց օրինաչափությունների ձևավորմանը[13]։
Հետցնցումային պրոցեսի ուսումնասիրության գիտական հետաքրքրությունը բացատրվում է նրանով, որ այն հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրելու, թե ինչպե՛ս և լեռնային ապարների ի՛նչ ծավալներում են տեղի ունենումօջախային գոտու տրոհման պրոցեսները, նրանց բնորոշ տարածաժամանակային օրինաչափությունները, ինչպես նաև բացահայտելու սեյսմաակտիվ խզվածքի լարվածադեֆորմացիոն վիճակը և երկրաբանական միջավայրի ֆիզիկամեխանիկական հատկություններն ու նրանց լոկալ անհամասեռությունը [2,8,15]։
2.Մեթոդական մոտեցումներ և արդյունքների վերլուծություն։
Նման հետազոտությունները խիստ արդիական են սեյսմաակտիվ և սեյսմավտանգ Կովկասի տարածաշրջանի համար, քանզի այստեղ տեղի ունեցած ուժեղագույն երկրաշարժերից մինչ օրս համալիր ուսումնասիրված են Սպիտակի (07.12.1988թ.,M=7.0) և Ռաչայի(29.04.1991թ., M=7.0) երկրաշարժերը[4,5]։
Ներկա աշխատանքում խնդիր է դրված կատարելու Կովկասի ուժեղ երկրաշարժերի հետցնցումային պրոցեսների հիմնական բնութագրիչների գնահատում։
Օմորի-Ուտսուի օրենքը, որը սեյսմաբանության բավականին հիմնավորված օրենքներից մեկն է, ցույց է տալիս, որ միավոր ժամանակում հետցնցումային պրոցեսների մարումը կատարվում է աստիճանային օրենքով և ունի հետևյալ մոդիֆիկացված տարբերակը[10]. Այս արտահայտության մեջ Λ(t)- տրված սահմաններում հետցնցման հաճախականությունն է, t0- հիմնական ցնցման պահը, K, p, c- մեծությունները համարվում են հետցնցումային պրոցեսը բնութագրող հիմնական պարամետրեր։
Ընդհանրապես աստիճանային օրենքները բնորոշ են բազմաթիվ կրիտիկական երևույթներին, որոնք տեղի են ունենում բարդ համակարգերում փուլայինանցումների ժամանակ` բնութագրվելով որպես դետերմինիստական քաոս [8]։
Կովկասի ուժեղ երկրաշարժերի հիմնական ցնցման և դրան հաջորդածհետցնցումների ելակետային տվյալները, հավաքելով և համակարգելով աշխարհի (NEIC, CMT), տարածաշրջանային (EMSC), հանրապետական (NSSP)սեյսմաբանական կենտրոնների բազաներից, տարբեր հեղինակային կատալոգներից[16,17,18], կազմվել է M>5.5 մագնիտուդ ուժգնությամբ 17 երկրաշարժերիև նրանց հետցնցումների հիմնական պարամետրերի համակցված էլեկտրոնային կատալոգ։
Կազմված է այդ երկրաշարժերի էպիկենտրոնների տարածականբաշխվածության քարտեզ (նկ. 1)։
Նկ. 1 Կովկասի տարածաշրջանի 1966-2012թթ. ուժեղ (M>5.5) երկրաշարժերիէպիկենտրոնների, նրանց մեխանիզմների և հետցնցումային դաշտերի բաշխվածությանքարտեզ1- I կարգի խորքային բեկվածքներ, 2-II կարգի բեկվածքներ, 3-I կարգի ներկեղևայինխզումային խախտումներ, 4-II կարգի ներկեղևային խզումային խախտումներ, 5-հետցնցումային դաշտի ուրվագիծ, 6-օջախի մեխանիզմի ստերիոգրաֆիկ պատկեր։
Էպիկենտրոնային քարտեզում բերված են Կովկասյան տարածաշրջանիայն սեյսմաակտիվ բեկվածքների սեգմենտները, որոնց վրա տեղաբաշխված ենայդ երկրաշարժերի օջախային գոտիները` իրենց օջախի մեխանիզմի ստերիոգրաֆիկ պատկերներով։
Այդ երկրաշարժերի հիմնական պարամետրերի արժեքները բերված են աղյուսակ 1-ում։
Մեր կողմից գնահատված և աղյուսակ 1ում լրացված են այն դինամիկ պարամետրերի` անջատված լարումների(Δσ),առաքված սեյսմիկ էներգիայի(Es), սեյսմիկ մոմենտի(M0) և օջախի խզման երկրաչափական չափերի(L,W) քանակական արժեքները, որոնք հետցնցումայինպրոցեսի ուսումնասիրության համար կարևոր բնութագրիչներ են։
Նկար 1-ումբերված օջախի մեխանիզմի ստերիոգրաֆիկ պատկերները և աղյուսակ 1-ումլրացված սկալյար սեյսմիկ մոմենտների(M0) քանակական արժեքները վերցվածեն Հարվարդի համալսարանի էլեկտրոնային կատալոգից[18]։
Օջախի խզման երկրաչափական չափերը գնահատվել են Ռիզնիչենկոյիկողմից առաջարկված` երկրաշարժի M մագնիտուդի և օջախի երկրաչափականչափերի (L,W) միջև գոյություն ունեցող կախվածություններով[3]։
Առաքված սեյսմիկ էներգիան հաշվարկվել է lgES=K=4+1.8·Ms(Ջ) Ռաունթյանի բանաձևով, իսկ յուրաքանչյուր երկրաշարժի համար անջատված լարումները գնահատվել են Կանամորիի կողմից առաջարկված կախվածությամբ[11]։
M0 սեյսմիկ մոմենտն է, S խզման մակերևույթի մակերեսն է։
որտեղ ∆σ առաքված լարումն է,Որպես հետցնցումային պրոցեսի հիմնական բնութագրիչներ` ընդունված ենհետցնցումների տևողությունը, հետցնցումային դաշտի մակերեսը, գրանցվածհետցնցումների քանակը, առավել ուժեղ հետցնցման մագնիտուդը, հետցնցումային պրոցեսի ժամանակ առաքված գումարային սեյսմիկ էներգիան, հիմնական երկրաշարժի և գումարային սեյսմիկ էներգիաների հարաբերակցությունները և երկրաշարժի կրկնողության գրաֆիկների γ գործակիցները[3]։
Հետցնցումային պրոցեսի (T) տևողության և հետցնցումային դաշտի (D)մակերեսի որոշման համար կիրառվել է Կնոպովի «տարածաժամանակայինպատուհան» մեթոդը, որի հիմքում հետևյալ չափորոշիչներն են [7,9]. որտեղ t0 - օջախի ժամանակն է, g-g0| –դիտարկված հետցնցման և հիմնական ցնցման միջև հեռավորությունն է,1,45sM0,410W1,29sM0,4410LՈւժեղ երկրաշարժերի հիմնական պարամետրերըԱղյուսակ 1ՍեյսմիկմոմենտԵրկ. օջախիԷներգիաերկրաչ. պարամ.Es(Ջ)L(կմ) W(կմ)(դին·սմ)Անջատ.լարումΔσ(բար)Երկրաշարժի անվանումըՕր/ամիս/տարիԺ/ր/վԱշխարհագր.կոորդինատներթ ւ ո ր ո Խ Մագնիտուդմ կ Վարտո12։
22։
11Դաղստան18։
12։
24Թուրքիա9։
20։
12Չալդիրան12։
22։
16Նորման4։
12։
37 Կրասնավոդսկ00։
05։
49Փարվանա08։
44։
05Սպիտակ07։
41։
00Ռաչա09։
12։
59Բարիսախո23։
09։
49Արդեբիլ12։
57։
24Կիզիլյուրսկ05։
07։
17ԲաքուԲինգյոլ18։
09։
1500։
26։
47Վան16։
16։
15Զակատալա04։
40։
27Ահար12։
23։
18| M0- հիմնական ցնցման մագնիտուդն է,T - հետցնցումային պրոցեսի ամբողջ ժամանակահատվածն է, D – ամբողջ հետցնցումային դաշտի տարածական առավելագույն հեռավորությունն է,ընդ որում T և D արժեքները կախված են հիմնական ցնցման մագնիտուդիցհետևյալ անալիտիկ կապերով[9].Հետցնցումային դաշտի D մակերեսի անալիտիկ կախվածությամբ ստացված արժեքից բացի՝ Mapinfo Professional ծրագրային փաթեթի կիրառմամբ իրականացվել է փաստացի էպիկենտրոնային դաշտի մակերեսի հաշվարկ[6]։
Առաքված կումուլյատիվ սեյսմիկ էներգիան որոշվել է յուրաքանչյուր հետցնցումից անջատված սեյսմիկ էներգիաների գումարման եղանակով, որը համադրվել է հիմնական երկրաշարժերին առաքված սեյսմիկ էներգիային։
Տարանջատված հետցնցումների քանակի և նրանց էներգետիկ դասերի բաղդատմամբորոշվել են կրկնողության գրաֆիկների γ թեքության անկյան գործակիցները[6]։
Վերը նշված հետցնցումային պրոցեսները նկարագրող բնութագրիչներիքանակական արժեքները բերված են աղյուսակ 2-ում։
Ուժեղ երկրաշարժերի հետցնցումային պրոցեսների հիմնական բնութագրիչներիքանակական արժեքներըԱղյուսակ 2ղ ա տ ս ը Հետցնց.քանակՋ ց հ D (կմ2)T(օր)ըստանալիտիկկախված.ըստ հաշվ.տվ.ց հ ց հ 3.Եզրակացություն։
Մեր կողմից գնահատված հետցնցումային պրոցեսի հիմնական բնութագրիչները հիմք են հանդիսանալու, որ հետազոտությունների հաջորդ փուլում իրականացնենք Կովկասյան տարածաշրջանի 17 ուժեղերկրաշարժերի հետցնցումային պրոցեսների համալիր վերլուծություն` հիմնական օրինաչափությունների և բնորոշ առանձնահատկությունների բացահայտման նպատակով։
Գ Ր Ա Կ Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն ая Уральская молодежная научная школа по геофизике։
сб. науч. материалов։
7. Молчан Г. М., Дмитриева О. Е. Идентификация афтершоков։
обзор и новыеBXXXXX. doi։
10.1029/2011JB009054. Geophys. J. Int. 2012. 177. P. 481–490. doi։
10.1111/j.1365-246X.2009.04145.x18. http։
| Աշխատանքում դիտարկված և քանակապես գնահատված են Կովկասի տարածաշրջանի 17 ուժեղ երկրաշարժերի (M>5.5) հետցնցումային պրոցեսները նկարագրող հիմնական բնութագրիչները։
Հետցնցումային պրոցեսների տարածաժամանակային վերլուծության համար Օմորիի` մոդիֆիկացված մոդելի կիրառումը հնարավորություն է տալիս բացահայտելու այդ բնական երևույթի առաջացման ու զարգացման ֆիզիկական իմաստը և դրանց հիման վրա ձևավորելու հետցնցումային պրոցեսների դրսևորման հիմնական օրինաչափություններն ու բնութագրական առանձնահատկությունները։
|
Քրեական դատավարության գործընթացում բողոքների քննության սահմանները Դատական ակտերի վերանայման տարբեր ձևեր, մասնավորապես `բողոքարկման ինստիտուտին վերաբերող խնդիրները վերլուծվել են ներքին դատական գրականության մեջ, բայց դեռ չեն ուսումնասիրվել: Այս հետազոտության շրջանակներում մենք մասնավորապես անդրադարձել ենք բողոքարկման սահմաններին, որի արդիականության մասին վկայում են Վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, որոնք լրացնում են գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքի բացերը: Գործի քննության ժամկետ ՝ բողոքարկման կարգով, նկատի ունենք այն հարցերի շրջանակը, որի սահմաններում վերաքննիչ դատարանն իրականացնում է իր լիազորությունները, այսինքն ՝ վերանայում է առաջին ատյանի դատարանի որոշումը: Գործի քննության սահմանների օրենսդրական կարգավորումը բողոքարկման կարգով հիմնականում կախված է բողոքարկման հատուկ մոդելի ընտրությունից `լրիվ կամ սահմանափակ: Լրիվ վերանայման դեպքում դատարանը կաշկանդված չէ բողոքարկման մեջ նշված հիմքերով. այն իրավունք ունի իր հայեցողությամբ դուրս գալ բողոքարկման սահմաններից, ըստ էության քննել գործն ամբողջությամբ: Այս մոդելի դեպքում, փաստորեն, վերաքննիչ դատարանը փոխարինում է առաջին ատյանի դատարանին: Սահմանափակ վերանայման դեպքում դատարանը կաշկանդված է բողոքարկման մեջ նշված հիմքերով. այն իրավասու չէ դուրս գալ բողոքարկման սահմաններից, գործով դատական սխալներին պատասխանել սեփական նախաձեռնությամբ: Մինչև 2008 թվականը Վերանայման ամբողջական մոդելը գործում էր Հայաստանի Հանրապետությունում, բայց 2008 թ.-ին այն փոխարինվեց սահմանափակ վերանայումով: Իրավաբանական գրականության մեջ գործի շրջանակը սահմանափակելու մի քանի չափանիշներ կան. Փաստ բողոքի փաստարկը, բողոք բերած անձի կողմից իր մեղադրանքները հաստատող իրավական հիմքերը, պահանջ Բողոքի պահանջները, պնդում է, որ բողոքողը չի նշել, դատարանը չի որոշում դրանց վերաբերյալ. Բողոքարկման հիմքը դատական սխալն է, այսինքն `դատավարական օրենքի նյութական և խախտումները. Be Ուսումնասիրվող ապացույցների շրջանակը, դատարանը չի կարող վերանայել առաջին ատյանի դատարանում քննված ապացույցները կամ հավաքել նոր ապացույցներ սեփական նախաձեռնությամբ. the Բողոքարկման առարկան այն հանգամանքներն են, երբ դատավարությունը թույլատրվել է սխալ: Ներկայացված բողոքի հիման վրա դատական ակտը կարող է բեկանվել կամ փոփոխվել միայն տվյալ բողոքարկողի կամ նրա կողմից ներկայացված անձի վերաբերյալ 1: Գրականության մեջ կան հակասական տեսակետներ գործի քննության սահմանների վերաբերյալ ՝ որպես վերաքննիչ բողոք: Դատաբժշկական փորձաքննության որոշ փորձագետներ կարծում են, որ դատարանը պետք է կաշկանդվի վերաքննիչ բողոքով: ոչ մի դեպքում այն իրավունք չունի դրանից այն կողմ անցնել 2: Դատաբժշկական փորձաքննության մյուս փորձագետները կարծում են, որ վերաքննիչ դատարանը պետք է իրավունք ունենա ոչ թե գոռոզությունը վերացնել խախտումները առաջին ատյանի դատարանի վճռում, որոնք նշված չեն բողոքարկման մեջ 3: 1 Տե՛ս zinազինյան Գ., Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարություն, հատուկ մաս, ԵՊՀ հրատարակչություն, Երևան, 2010: 2 Տե՛ս Духовский М., Русский уголовный производство; Ուսանողների հրատարակություն, Մոսկվա, 1908, էջ: 390; Ֆոյնիցկին Ի., Գործընթացի ուսումնասիրության դասընթաց, հատոր 2, Սանկտ Պետերբուրգ, էջ. 546 թ. 3 Տե՛ս Վորոժցով Ս., Վճռաբեկության սկզբունքները նոր UPC- ի ներքո, Russian ostics, 2002, № 12, էջ 15; Razinkina A., Վերաքննիչ վերաքննիչ դատարան, Մոսկվա, 2003, էջ 140-141: Անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ որոշ օտարերկրյա պետությունների քրեական դատավարության օրենսդրությամբ բողոքարկման սահմանների կարգավորմանը: Գերմանական ՍԴԿ-ի 318-րդ հոդվածում նշվում է, որ «բողոքարկման իրավունքը կարող է սահմանափակվել սահմանված կետերով», այսինքն `բողոքարկման մեջ նշված հիմքերով, իսկ 2-րդ հոդվածի համաձայն` նույն 2-րդը, «եթե բողոքարկման համար սահմանափակումներ կամ հիմնավորումներ չկան: , Այսինքն ՝ գործը քննվում է լրիվ վերանայումով: Այս մոտեցումը կարող է արդարացված լինել Գերմանիայի պարագայում, բայց մենք կարծում ենք, որ բողոքարկման ամբողջական մոդելը, ընդհանուր առմամբ, ընդունելի չէ, քանի որ այն ենթադրում է Վերաքննիչ դատարանում առաջին ատյանի դատարանի լիազորությունների կրկնություն, ինչը հակասում է Պարբերական կրճատում: Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 404-րդ հոդվածը սահմանում է, որ «վերաքննիչ բողոքը քննվում է բողոքարկման մեջ նշված սահմաններում», սակայն հոդվածի հետևյալ մասերը նախատեսում են որոշակի բացառություններ, որի դեպքում դատարանը դուրս է գալիս բողոքարկման սահմաններից: Մասնավորապես, Ուկրաինայի ՍԴԿ-ն իրեն վերապահում է վերաքննիչ դատարանից դուրս գալու իրավունքը, եթե դա չի սրել մեղադրյալի կամ այն անձանց վիճակը, որոնց նկատմամբ որոշում է կայացվել բժշկական հարկադրանքի կամ կրթական վերահսկողության կիրառման մասին: Այսպիսով, Ուկրաինայի օրենսդիր մարմնին թույլատրվում է դուրս գալ բողոքարկման սահմաններից, եթե դրանք չեն սրել մեղադրյալների իրավիճակը: Մոլդովայի ՔԴԿ-ի 409-րդ հոդվածում ասվում է, որ «բողոքարկումը լսվում է այն բերող անձի կողմից կամ այն անձի կողմից, որի դեմ բողոք է բերվել»: Մոլդովայի օրենսդիր մարմինը թույլ չի տալիս, որ դատարանը դուրս գա բողոքարկման շրջանակից, բայց թույլ է տալիս գործն ամբողջությամբ քննել այն բերման ենթարկողի կամ դրա դեմ հարուցված անձի մասով (ՔԴՕ 409 հոդված Մոլդովա): ՌԴ քրեական օրենսգրքի 389.19 հոդվածի համաձայն `դատարանը կաշկանդված չէ բողոքարկման մեջ նշված փաստարկներով. այն իրավունք ունի գործը վերանայել ամբողջությամբ: RFCC (հոդված 389.19) սահմանում է, որ «քրեական գործը վերաքննիչ կարգով վերանայելու ընթացքում դատարանը կաշկանդված չէ բողոքարկման փաստարկներով. Նա իրավունք ունի վերանայել քրեական գործը ամբողջությամբ»: Բողոքարկման սահմանների խնդրին անդրադարձել է նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանը: Վերջինս Արման Կարախանյանի գործով արձանագրել է (EKRD / 0569/01/08). «Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ դատարանը հանդես է գալիս որպես դատարան, որն օժտված է դատական ակտի օրինականությունը և հիմնավորվածությունը ստուգելու իրավունքով: առաջին ատյանի դատարանը, որը, որպես կանոն, վերանայում է առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը `վերջինիս կողմից ուսումնասիրված փաստական տվյալների հիման վրա: Այլ կերպ ասած, ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը իրավասություն չունի քննելու ամբողջ գործը, ինչպես նաև գործում ներկայացված բոլոր ապացույցները, հետևաբար, եթե Վերաքննիչ դատարանը փորձում է դուրս գալ իր իրավասության սահմաններից, նա սկսում է գործել որպես առաջին ատյանի դատարան, որն անթույլատրելի է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն: է « Գործող օրենսգրքի 385-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ինչպես նաև Դատական օրենսգրքի 39-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն `Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկման հիմքերի և հիմքերի սահմաններում վերանայում է դատական ակտը: Վերաքննիչ դատարանում գործի քննության սահմանները էապես տարբերվում են առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության սահմաններից: Մասնավորապես, եթե առաջին ատյանի դատարանում գործի սահմանները որոշվում են անձին առաջադրված մեղադրանքի հիման վրա (ՀՀ ՔԴՕ 309-րդ հոդվածի 1-ին մաս), ապա գործը վերանայելիս փորձաքննության սահմանները որոշվում են վերաքննիչ բողոքով (ՀՀ ՔԴՕ 385 հոդվածի 1-ին մաս) (Այս դիրքորոշումն ամրագրված է Արթուր Խուրշուդյանի կողմից Վճռաբեկ դատարանի թիվ EAKD / 0065/01/11 գործով): Եթե ՀՀ քրեական դատավարության գործող օրենսգիրքը չի նախատեսում բողոքարկման սահմաններից դուրս գալու հնարավորություն, ապա ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 372-րդ հոդվածի 1-ին մասը (այսուհետ `Նախագիծ) ասում է, որ Վերաքննիչ դատարանն ունի բողոքարկման սահմաններից վեր անցնելու իրավունքը, եթե ամբաստանյալը. Քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանք է հայտնաբերվել: Նախագծի 12-րդ հոդվածն ամբողջությամբ թվարկում է այդ հանգամանքները, օրինակ ՝ ապացուցվել է, որ մեղադրյալը չի կատարել այն արարքը, որի համար իրեն մեղադրում է, մեղադրյալի կողմից կատարված արարքը համարվում է օրինական քրեական օրենսդրությամբ: Այլ կերպ ասած, սրանք այն հիմքերն են, որոնց առկայության դեպքում քրեական պատասխանատվությունը բացառվում է ՝ հաշվի առնելով դա, կարծում ենք, որ այս հիմքն արդարացնելն ու հիմնավորված վածը ուղղված են դատական սխալներից տուժած անձանց պաշտպանությանը: , - պարզվել է, որ մեղադրյալի արարքին սխալ իրավական գնահատական է տրվել, - բացահայտվում են սույն օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված հանգամանքները, Նախագծի 381-րդ հոդվածով սահմանված հանգամանքների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դրանք գրեթե նույնական են գործող օրենսգրքի պայմանները `ակտը անվերապահորեն անվավեր դարձնելու հիմքով: A. Խուրշուդյանի դեպքում Վճռաբեկ դատարանը իրավական դիրքորոշում հայտնեց, որ Վերաքննիչ դատարանն իրավունք ունի դուրս գալ բողոքարկման հիմքերից և հիմքերից միայն այն դեպքում, եթե առկա է դատավարական օրենսդրության խախտում, որը պետք է անվերապահորեն հանգեցնի Դատական ակտը բեկանելը (ՀՀ ՔԴՕ 398-րդ հոդված 3-րդ հոդված. հիմք կա քրեական գործը կարճելու կամ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու համար (ՀՀ ՔԴՕ 35 1 1-ին հոդվածի 2-րդ մասեր): - պարզվել է, որ մեղադրյալը դատապարտվել է ոչ կանոնադրական պատժի իրեն վերագրվող հանցանքի համար, սխալ է հաշվարկվել պատիժը կամ նրա նկատմամբ նշանակված պատիժը. Համաձայն Ուկրաինայի նոր քրեական դատավարության օրենսգրքի (2012 թ.) Կանոնադրության, «եթե բողոքարկման քննությունը հիմք է տալիս որոշում կայացնել անձի օգտին, կողմերի դեմ բողոք չի ներկայացվել, վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է նման որոշում կայացնել »: ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 389.19 հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն `« եթե քրեական գործով մեղադրվում են մի քանի անձինք, և նրանցից մեկի կամ մի քանիսի կողմից վերաքննիչ բողոք է ներկայացվել, Վերաքննիչ դատարանն իրավունք ունի վերանայել բոլորի քրեական գործերը: մեղադրյալին »: Ամփոփելով վերը նշվածը ՝ մենք եզրակացնում ենք, որ. 1) վերաքննիչ դատարանը պետք է գործը քննի ՝ վերաքննիչ դատարան ներկայացված հիմքերով հիմնավորված փաստերի լույսի ներքո. 2) վերաքննիչ դատարանն ունի մեղադրյալի օգտին (ինչը ենթադրում է կտրուկ հետադարձման անթույլատրելիություն). բարելավվել է, բայց ոչ մի բողոք չի ներկայացվել `բողոքարկման սահմաններից այն կողմ` օրինականություն, մարդասիրություն `արդարացի գործի քննություն: Լիաննա Սահակյան Քրեական դատավարությունում բողոքարկման քննության սահմանները Հիմնաբառեր. Բողոքարկում, բողոքարկման սահմաններ, արդարություն: ։
| Վերաքննության կարգով գործի քննության սահմանների հարցը միշտ էլ եղել է արդիական. դրա հիմնական պատճառն այն է, որ նպատակաուղղված է պաշտպանել նյութական և դատավարական իրավունքի սխալներից տուժած անձանց։
Սույն աշխատանքում մեր նպատակն է եղել պարզել, թե որքանով է արդարացված գործող վերաքննության մոդելի կիրառությունը և արդյոք պետք է դատարանին տալ հնարավորություն դուրս գալու վերաքննիչ բողոքի սահմաններից։
Հիմնվելով գործող օրենսգրքի, Նախագծի, Վճռաբեկ դատարանի որոշումների վրա` կարծում ենք, որ Վերաքննիչ դատարանը գործը պետք է քննի վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և այն հիմնավորող փաստի շրջանակում, իսկ մեր կողմից առաջադրված երկրորդ խնդրի կապակցությամբ կատարել ենք հետևյալ եզրակացությունը՝ վերաքննիչ դատարանն իրավասու է հօգուտ մեղադրյալի և այն անձի, որի վիճակը կարող է բարելավվել, բայց բողոք չի ներկայացվել, դուրս գալ վերաքննիչ բողոքի սահմաններից` հանուն օրինականության, մարդասիրության և գործի արդար քննության։
|
Ընթերցանության ուսուցման բոլոր փուլերում աշակերտների ուշադրությունը նոր բառապաշարի վրա բեւեռելը, ներմուծվող բառերի հետագա կիրառումը, դրա շուրջ տարվող աշխատանքը խիստ կարեւորվում է [3, p. 24]։
Սակայն առավել կարեւոր է սովորողների մոտ բառային միավորների իմաստի բացահայտման կարողությունների ձեւավորումը։
Նոր բառիմաստի բացահայտումն իրականացվում է երկու հիմնական եղանակով. 1. ոչ լեզվական, 258ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ 2. լեզվական։
Ոչ լեզվական եղանակն ընդգրկում է առարկայական զննական միջոցներ. ա) առարկաներ, նկարներ, գործողություններ եւ իրադարձություններ պատկերող ֆիլմեր, բ) ժեստեր, գ) դիմախաղ։
Այս եղանակներն իրականում բարելավում են բառի մտապահման պայմանները, նրանք առարկայի պատկերը կամ գործողությունն ավելի լավ են տպավորում սովորողների գիտակցության մեջ։
[1, 120-138 էջեր] Օրինակում ներկայացված է «bridge» բառի իմաստի բացահայտումը նկարների միջոցով։
(Օրինակի նկարները՝ www.google.com հասցեից) Նկար 1 Այնուամենայնիվ, բառիմաստի բացահայտման ոչ լեզվական եղանակն ունի սահմանափակ հնարավորություններ, քանի որ շատ բառերի իմաստներ հնարավոր չէ զննականությամբ արտահայտել։
Բացի այդ, նկարների օգտագործումը հաճախ դժվարացնում է ընդհանրացում կատարելու գործընթացը։
Զննականության սկզբունքի մյուս թերությունը կայանում է վերոհիշյալում՝ եւ՛ նկարը եւ՛ առարկան բազմիմաստ են։
Բառիմաստի բացահայտման լեզվական եղանակներն իրենց մեջ ներառում են թարգմանական եւ ոչ թարգմանական ձեւեր։
Բառիմաստի բացահայտման ոչ թարգմանական եղանակը ներառում է այնպիսի միջոցներ, ինչպիսիք են. ա) սահմանում (բառի նշանակության բացահայտում ծանոթ բառերի միջոցով). բ) թվարկում. 259ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ գ) բառիմաստի բացահայտում հոմանիշ/հականիշ օգնությամբ. բառերի դ) բառիմաստի կռահում միջազգային բառերի հիման վրա Շատ միջազգային բառեր միմյանց նման են։
Միջազգային բառերի հիման վրա բառիմաստի կռահման կարողությունները զարգացնելու համար առաջարկում ենք հետեւյալ տիպի առաջադրանքներ. Գրել հետեւյալ միջազգային բառերի հայերեն համարժեքները. method - մեթոդ ե) բառիմաստի կռահում բառակազմական մոդելների (բաղադրիչների) վերլուծության հիման վրա Որպեսզի աշակերտը կարողանա ճանաչել բառի խոսքամասային պատկանելությունը, որպեսզի նրա մոտ ձեւավորվի համապատասխան հմտությունը, կարելի է առաջարկել հետեւյալ առաջադրանքները. Հետեւյալ բառերի շարքից գտնել այն բառերը, որոնք ցույց են տալիս հատկանիշ. Հետեւյալ բառերը դարձնել ածականներ՝ վերջիններս ճիշտ օգտագործելով նախադասություններում. 260ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ B սյունակից գտնել այն բայերը, որոնք համապատասխանում են A սյունակի գոյականներին. Տրված բառաշարքում առանձնացնել. - գոյականները, - ածականները, - բայերը։
Տրված բառերի շարքում գտնել միեւնույն արմատն ունեցող բառերը. Հետեւյալ բառաշարքից առանձնացնել հասարակ գոյականները (NT), անձ ցույց տվող գոյականները (NP), ածականները (Adj) եւ բայերը (V). Նշել այն բառը, որը համապատասխանում է տվյալ նախադասությանը. c. weaklyՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ Համապատասխանեցնել բառերն իրենց սահմանումների հետ. Հետեւյալ բառերը տեղադրել նախադասություններում՝ ելնելով նրանց իմաստից. [2, c. 215] Բառիմաստի բացահայտման թարգմանական եղանակն արտահայտվում է երկու ձեւով. ա) բառի ուղիղ թարգմանությամբ, բ) թարգմանություն/բացատրություն։
Այսպիսով՝ ոչ բոլոր դեպքերում է անհրաժեշտ դիմել երկլեզու բառարանի օգնությանը։
Ընթերցանության գործընթացում երկլեզու բառարանից հաճախ օգտվելը եւս խանգարում է տեքստի բովանդակության ընկալմանը։
Սակայն այն եւս պահանջում է համապատասխան կարողությունների զարգացում։
Երկլեզու բառարանից օգտվելու կարողությունները զարգացնելու նպատակով Ս. Կ. Ֆոլոմկինան [2, с. 132-134] առանձնացնում է վարժությունների հետեւյալ տեսակները. 1. Բառերը դասավորել այբբենական կարգով։
Որպես լեզվական նյութ կարող են ծառայել ա) տարբեր տառերով սկսվող բառեր, բ) միեւնույն տառերով սկսվող բառեր (song, sun, slang), գ) միեւնույն տառակապակցություններով սկսվող բառեր (still, 262ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ Վարժությունները կատարվում են սահմանափակ ժամանակում։
2. Գտնել հետեւյալ բառերի ելակետային/բառարանային ձեւերը. 3. Որոշել՝ ինչպիսի խոսքամասային պատկանելություն ունեն հետեւյալ բառերը եւ թարգմանել դրանք. 4. Բառարանից գտնել տրված բազմիմաստ բառը՝ ընտրելով տվյալ նախադասությանը համապատասխանող բառի նշանակությունը։
Անծանոթ բառերի շուրջ տարվող աշխատանքը կարելի է ներկայացնել ներքոհիշյալ գծապատկերի միջոցով, որը Վիբերլաուերի առաջարկած գծապատկերի մի փոքր ձեւափոխված տարբերակն է [4, p. 96]։
Անծանոթ բառերը ներառող տեքստի ընթերցում Անծանոթ բառ Ոչ լեզվական Լեզվական Բառիմաստի բացահայտում զննականությամբ՝ գծապատկերներով, նկարներով Մայրենի, ռուսաց, օտար լեզուներում բառերի ընդհանրության հիման վրա բառի մաստի կռահում Նոր սովորած բառի մտապահում, կիրառում այլ իրադրություններում Բառիմաստի կռահում բառակազմական բաղադրիչների (մոդելների) հիման վրա Բառիմաստի կռահում ենթատեքստի հիման վրա Բառիմաստի բացահայտում անգլերեն բացատրությամբ Բառիմաստի բացահայտում հոմանիշ, հականիշ բառերի միջոցով Երկլեզու բառարան. բառի ուղիղ թարգմանություն, թարգմանություն-բացատրություն Գծապատկեր 1. Անծանոթ բառերի շուրջ տարվող աշխատանքի փուլերը 263ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹՅՈՒՆ Ինչեւէ, նոր բառերի շուրջ տարվող աշխատանքը խիստ կարեւորվում է, որովհետեւ այն օգնում է աշակերտներին ոչ միայն ընդլայնելու իրենց բառապաշարը, այլ նաեւ այս ամենի շնորհիվ նրանք կարողանում են տեքստի բովանդակությունն ավելի լավ ընկալել, երբ անցնում են բուն ընթերցանությանը։
| Հաշվի առնելով այն փաստը, որ բառապաշարի իմացությունը օտար լեզվի ուսումնառության համար կարեւոր բաղադրիչ է, ամենաբարդ խնդիրներից մեկը օտար լեզվի ուսուցման ընթացքում նոր բառապաշարի հետ տարվող աշխատանքն է։
Յուրաքանչյուր բառ բառարանից նայելը ամենատարածված ձեւերից է։
Սակայն երբեմն բառարանից շատ օգտվելը խաթարում է հասկանալու գործընթացը։
Այսպիսով, եթե տեքստը ներառում է բառեր, որոնք նոր են սովորողների համար, այնուամենայնիվ կարեւոր իմաստի ըմբռնման տեսանկյունից, կան մի շարք ռազմավարություններ, որոնք պետք է կիրառվեն նախքան բառը բառարանում փնտրելը։
Հոդվածը ընդգծում է այս ռազմավարությունների կիրառման կարեւորությունը օտար լեզվի դասավանդման ընթացքում։
|
Շիրակի մարզը, մասնավորապես մարզկենտրոն Գյումրին, իր աշխարհագրական դիրքի, եզակի բնական ռեսուրսների, պատմական և մշակութային հարուստ արժեքների շնորհիվ համարվում էր Հայաստանի տուրիզմի հիմնական կենտրոններից մեկը: Այն հայտնի էր ամբողջ Խորհրդային Միությունում: Manyբոսաշրջիկները ժամանում էին Գյումրիի մարզ Շիրակի մարզ Հայաստանի և ԽՍՀՄ շատ քաղաքներից: Tourismբոսաշրջությունը հատկապես մեծ զարգացում ունեցավ 20-րդ դարի 70-80-ական թվականներին, երբ Գյումրի այցելող զբոսաշրջիկների թիվը տարեկան հասնում էր ավելի քան 20,000 մարդու (սա չի ներառում չգրանցված զբոսաշրջիկների թիվը): Այդ ընթացքում քաղաքում ստեղծվել է լավ զարգացած զբոսաշրջային ծառայությունների ենթակառուցվածք: 4 համամիութենական և բազմաթիվ պայմանագրային հատուկ շրջայցեր Շիրակի արզով անցել են Գյումրիով: Մեծ պահանջարկի երթուղիներ: Այդ տարիներին նա վայելում էր մշակույթը 1988 թ.-ին: Երկրաշարժից հետո Գյումրիում զբոսաշրջությունը զգալի անկում ապրեց: Ներկայումս զբոսաշրջության ոլորտում բավականին բարձր տեմպ է նկատվում ինչպես մարզում, այնպես էլ տարածաշրջանում: Հաշվի առնելով այս փաստը, անհրաժեշտ է որոշակի հետազոտություններ կատարել քաղաքային և տարածաշրջանային հյուրանոցային ծառայության ոլորտում, քանի որ վերջինս այս ճյուղի կարևոր ենթակառուցվածքային բաղադրիչն է: Ընդհանուր առմամբ, զբոսաշրջության զարգացման մակարդակը տարածքում վաճառվող զբոսաշրջության քանակական բնութագրերի հիմնական ցուցիչներից մեկն է [1, p. 211]: Qualityառայությունների որակը և մեր հետազոտությունը նպատակ ուներ բացահայտել երկու կարևոր գործոնների առանձնահատկությունը Գյումրիում և Շիրակի մարզում: Դրանցից առաջինը զբոսաշրջիկների հոսքի քանակական նկարագրությունն է, իսկ երկրորդը ՝ տուրիստական ենթակառուցվածքների զարգացման մակարդակը: Ըստ 2020 թվականի հունվարի տվյալների, Գյումրիի և Շիրակիմարզի համար «Հյուրանոցներ» հարթակում գրանցված են 23 հյուրանոցներ և 39 հյուրատներ, որոնք սպասարկում են զբոսաշրջիկներին ՝ ապահովելով դրա համար անհրաժեշտ ծառայություններ [3]: Այսպիսով, ներկայումս Գյումրիում հնարավոր է միաժամանակ ընդունել ավելի քան 1000 զբոսաշրջիկի, ինչը ավելի քան 5 անգամ ավելին է, քան 2006-ին: Մարզի այլ բնակավայրերում, մասնավորապես Արթիկում, «հյուրանոցները Մարալիկում» հյուրատները, ըստ էության, զբոսաշրջային նշանակություն չունեն: Ամասիայի տարածաշրջանում կան փոքր հյուրատներ, որոնք ընդունում են «Արփի լիճ» ազգային պարկ այցելող զբոսաշրջիկներին, և միայն ամռան ամիսներին: Այս ցուցանիշը հետաքրքիր է: Ըստ նույն «Ամրագրման» պլատֆորմի, Գյումրիում տարվա ընթացքում օրավարձով մասնավոր տների թիվը հասել էր 130-ի, մինչդեռ 2019-ին: Նրանց թիվը չէր գերազանցում 30-ը: Եթե զարգացման այսպիսի բարձր տեմպը շարունակվի, Գյումրին և Շիրակի մարզը կարող են դառնալ Հայաստանի խոշոր տուրիստական շրջաններից մեկը: Գյումրու հյուրանոցների որոշ ցուցանիշներ Աղյուսակ 1. Հյուրանոցի անվանումը r: ե: ղ: ե: T: ժ: k: ա n: ա q: ի: ց: o: n: ա r: ւ: o: Հ: յ: ղ: տ: s: ա ժ: գ: r: ա k: n: o: ի: s: r: ւ: o: k: s: q: Ե. r: ի: գ: ա r: ծ: յ: n: ա տ: o: զ: ա ռ: ա շ: ա ճ: ա խ: ա n: «Նանե» «Արաքս» «Բեռլին» «Վանատուր» «Ոսկե ծիրան» «Ոսկե բլուր» «Փարվանա Օջախ» «Ալեքսանդրապոլ» 9 վիլլա Կարս »« Գարուն »« Երազ »« Գյումրի »« ermaրահարս »« Ալմաս »« Աստրալ »» Թումոս »« Ֆելիսա »« Օլիմպիական »« Վիկտորիա Պլազա »« Վալե »« Տիգրան Մեծ »Միայն Եթե նկատի ունենք, որ ըստ 2019 թ. Տվյալների համաձայն, Գյումրի այցելած զբոսաշրջիկների թիվը 60 հազար էր, ապա կարելի է ասել, որ Քաղաք-շրջանի հյուրանոցային համալիրն աշխատում էր բավականին մեծ ծանրաբեռնվածությամբ: Ավելին, զբոսաշրջիկները Գյումրի և Շիրակ այցելել են հիմնականում հունիս-հոկտեմբեր ամիսներին (80%): Մնացած 7 ամիսների ընթացքում հյուրանոցները կամ հյուրատները կբեռնաթափվեն: Հարկ է նշել, որ աշխատանքային շրջանը հաշվարկվում է ոչ պակաս, քան 90 օր `տուրիստական ենթակառուցվածքների շահութաբերությունն ապահովելու համար [2, էջ. 67]: Մեկ այլ կարևոր հարց. Զբոսաշրջիկների անցկացրած օրերի վերլուծությունը պարզեց, որ Գյումրի ժամանած զբոսաշրջիկների 90% -ը մեկ օր մնացել է քաղաքում ՝ գիշերելով այնտեղի հյուրանոցներից մեկում: գտնվում է Գյումրիում: Ակնհայտ է, որ կարելի է փաստել, որ Գյումրին համարվում է Վրաստանից դեպի Երևան զբոսաշրջային ուղղությունների տարանցիկ քաղաք: Նրանք հիմնականում գիշերում են այստեղ `առավոտյան ճանապարհը շարունակելու համար, չնայած մեր հարցումների արդյունքում պարզվեց, որ մյուս խմբերի մոտ կեսը արդեն պատվիրել էին էքսկուրսիոն ծրագիր: Ամփոփելով վերլուծությունը ՝ կարելի է ասել, որ զբոսաշրջությունը Գյումրիում և Շիրակի մարզում բնութագրվում է որպես դինամիկ զարգացող ճյուղ: Ելնելով վերոնշյալ ցուցանիշներից Համեմատելով Գյումրու հյուրանոցային համալիրը Հայաստանի այլ քաղաքների հետ, ակնհայտ է դառնում, որ ներկայումս այն հետ է մնում միայն մայրաքաղաքից: Այժմ Հայաստանում գործում է ավելի քան 700 հյուրանոց: Ամրագրող հյուրանոցներ, որոնցից շուրջ 500 հյուրանոցներ ընդգրկված են հայկական հյուրանոցների ամրագրման Hotelium.am կայքում [4], ընդամենը 191 [5] Բար Արմենիայի կայքում և 461 հյուրանոցներ, 15 հանրակացարաններ, 27 մոթելներ, 25 «B&B» գրանցված են հայկական «Սփյուռ» գրացուցակում: 6]: համակարգում 471, գրանցված է Երեւանում [3]: Touristբոսաշրջային համալիրի զարգացման մակարդակը գնահատելու համար մենք հաշվարկներ ենք կատարել շրջագայությունների վերաբերյալ: Հաշվարկները կատարվել են հետևյալ բանաձևի համաձայն. Օր = F Ժ Ժ, որտեղ. `Զբոսաշրջիկների քանակը (մարդ / օր), զբոսաշրջիկների քանակը (անձ), Ժ միջին` տարածաշրջանում զբոսաշրջիկների օրերի միջին քանակը: Համեմատական վերլուծություն կատարելու համար հաշվարկվել են երեք մարզերի ցուցանիշներ, ընդ որում `Շիրակի մարզից զբոսաշրջության առումով ընտրվել են համեմատաբար լավ զարգացած մարզեր: Նպատակահարմար է համարվել համեմատել Շիրակի, Լոռու և Տավուշի մարզերի ցուցանիշները: Նման հաշվարկների դժվարությունն այն է, որ մարզեր այցելող զբոսաշրջիկների վերաբերյալ ամբողջական տվյալներ չկան: Հաշվարկների համար օգտագործված տվյալները մարզպետարանների կողմից ներկայացված գնահատականներն են: Աղյուսակ 2. istբոսաշրջիկների հաշվարկման տվյալներ touristsբոսաշրջիկների թիվը (անձ) touristsբոսաշրջիկների օրերի միջին քանակը (օրերը): Շրջագայության համարը (անձը / օրը) Մարզ 1 ՇիրակԼոռիՏավուշՀաշվարկների համաձայն ՝ Տավուշի մարզում գրանցվել է ամենաշատ զբոսաշրջիկների թիվը, ինչը պայմանավորված է լավ զարգացած տուրիստական ենթակառուցվածքներով, ինչպես նաև բազմօրյա շրջագայությունների հնարավորություններով: Շիրակի մարզ այցելող զբոսաշրջիկների թվի կտրուկ աճ է գրանցվել, ինչը պայմանավորված է մեկօրյա շրջագայությունների գերակշռությամբ: Ի տարբերություն Շիրակի մարզի, Լոռիում զբոսաշրջիկների թիվը չի գերազանցում 18 հազարը, ինչը կազմում է միայն Շիրակի մարզ այցելող զբոսաշրջիկների թվի 30% -ը, բայց զբոսաշրջության տեսանկյունից Լոռին գրեթե հավասար է Շիրակի մարզին (54 հազար մարդ / օր), որը Շիրակի մարզում զբոսաշրջիկների թիվն է: 90% Նշված վերլուծությունը թույլ է տալիս ասել, որ չնայած Շիրակի մարզում զբոսաշրջիկների թվի կտրուկ աճին, զբոսաշրջիկների թիվը ցածր է, ինչի պատճառով հյուրանոցային համալիրը, ինչպես նաև հասարակական սննդի օբյեկտները աշխատում են սեզոնային ծանրաբեռնված ռեժիմով: Ինչպես նշվեց, Գյումրիում գործող հյուրանոցների թիվը գերազանցում է 20-ը, ուստի կարելի է ասել, որ Հայաստանում գործող հյուրանոցների միայն 3% -ն է գտնվում Գյումրիում: Գյումրիում չորս կամ հինգ աստղանի հյուրանոցներ չկան: Գոյություն ունեցող հյուրանոցներից մի քանիսը դասակարգվում են որպես «Երեք պլյուս» աստղանի հյուրանոցներ (տեսանյութի աղյուսակ 1): Հետևաբար, «all inclusive» համակարգը կարող է շատ կարևոր լինել հյուրանոցների զբաղվածության և ճանապարհորդների թվի ավելացման հարցում: Շատ զբոսաշրջիկներ նախընտրում են այցելել հյուրանոցներ, որոնք օրական առաջարկում են երեք անգամ սնունդ: Նման հյուրանոցները հիանալի տարբերակ են համարվում զանգվածային զբոսաշրջիկների համար: Նման ծառայություն մատուցվում է նաև Գյումրիում: Հյուրանոցները առաջարկում են միայն նախաճաշ: Անիմացիոն ծառայությունների թվի աճը որոշիչ ազդեցություն ունի հյուրանոցների արդյունավետության բարձրացման վրա `սկսած մեկ գիշերվա ընթացքում հյուրանոցի սենյակի հարմարավետությունից, և ուտելուց հետո ժամանցի առկայությունը: Այդ պատճառով անիմացիան հյուրանոցներում խաղում է հիմնական դերերից մեկը, որը սերտորեն կապված է այլ ոլորտների հետ և ունի որոշակի նշանակություն: Ofբոսաշրջիկների աշխատանքի մեջ: Անիմացիոն ծառայության նպատակը հանգստացողների մշտական շփումն է, որի արդյունքը կախված է զբոսաշրջիկի հանգստի որակից: Հյուրանոցի ծանրաբեռնվածությունը կարող է կախված լինել անիմացիաների որակից: Անիմացիոն ծառայությունները հատկապես հարմար են երեխաների հետ հանգստացող զբոսաշրջիկների համար: Հյուրանոցը կներգրավի զբոսաշրջիկներին `մատուցելով ծառայությունների լայն տեսականի, այդ թվում` լողավազան, ֆիթնես կենտրոն, սպա կենտրոն, գեղեցկության սրահ, բժշկի սենյակ հյուրանոցների արդյունավետության պայմաններում: դրական ազդեցություն ունենալ Նկար 1: Հյուրանոցների և որոշ զբոսաշրջային օբյեկտների գտնվելու վայրը քաղաքում Գ. Գյումրիի դեպքում հյուրանոցները կառաջարկեն մուլտիպլիկացիոն ծառայություններ: Տեղական հյուրանոցներում անիմացիա կազմակերպելու համար հնարավոր է դիտարկել լողավազանների առկայությունը: Անիմացիոն ծառայություններ Գյումրիում կարող են առաջարկել «Արաքս», «Վանատուր» և «Երազանք» հյուրանոցները: «Վանատուր» և «Արաքս» հյուրանոցներն առաջարկում են ֆիննական բաղնիք (սաունա), բանկետների սրահ, գործնական հանդիպումների սրահ, սրճարան, ռեստորան: «Երազանք» հյուրանոցն ունի բացօթյա լողավազան և սաունա: Հյուրանոց-հյուրանոց ապրանքանիշի անունից: Hotelամանակի ընթացքում հյուրանոցների սեփականատերերը եկել են այն եզրակացության, որ եթե պահանջարկի համար կախված են մեկ վայրից, կարող են պահանջարկ ունենալ այլուր: Այսինքն ՝ նրանք կարող են դառնալ ստանդարտ, որը պահանջարկ ունի ամբողջ աշխարհում: Ընդհանուր առմամբ, դա համեմատելի է զբոսաշրջային տնտեսությունների արդյունավետության և զբոսաշրջիկների հոսքի հետ: ասել, որ հյուրանոցի ուղղակի բարձրացումը Եզրակացություններ Հետազոտական աշխատանքի հիման վրա կարելի է եզրակացնել .1. Ենթակառուցվածքները Շիրակում շատ անհավասարաչափ են բաշխված, ինչը լուրջ խոչընդոտ է զբոսաշրջության զարգացման համար: զբոսաշրջիկ 2. touristsբոսաշրջիկների թվի կտրուկ աճի պայմաններում զբոսաշրջիկների քանակը քիչ է, որի արդյունքում մարզի հյուրանոցային համալիրը դառնում է պակաս շահութաբեր: 3. ationբոսաշրջային ենթակառուցվածքների, մասնավորապես հյուրանոցների խիստ սեզոնայնությամբ անիմացիոն ծառայությունների բարձր որակ: Հանձնարարական առաջարկությունների շնորհիվ ցածր արդյունավետություն Գյումրիում հյուրանոցների արդյունավետությունը կախված է ոչ միայն որակից, այլև գնային քաղաքականությունից: Որքան բարձր է հյուրանոցի համարի գինը, այնքան քիչ է դառնում մատչելի զանգվածային զբոսաշրջության համար: Միջմրցաշրջանային ժամանակահատվածում բոլոր հյուրանոցներում զեղչի համակարգը չի գործում: Հյուրանոցներում խցանումներ ապահովելու համար անհրաժեշտ է ոչ սեզոնային ամիսների ընթացքում սենյակների գները իջեցնել ողջամիտ տոկոսներով: Գյումրիի սեզոնը ներառում է ապրիլ-հոկտեմբեր ամիսները: Հետո ՝ նոյեմբերից ապրիլ, ձեզ հարկավոր են բազմաթիվ փառատոներ, միջոցառումներ, ցածր գներ, առաջարկեք եզակի ուղևորություններ: Անհրաժեշտ է գտնել նոր, մրցակցային տուրիստական ուղղություններ, ապահովել պատմամշակութային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումն ու պահպանումը, դրանց առևտրայնացումը, ինչպես նաև ձմեռային և մարզական տուրիզմի զարգացումը: Գյումրին և Շիրակի մարզն ունեն բոլոր բնական հնարավորությունները վերականգնելու և զարգացնելու առողջարանը և էկոտուրիզմը: հնարավորություններ տուրիզմ: Հիմնական հետազոտությունն իրականացվել է Համալսարանի կողմից տրամադրված ֆինանսական աջակցության շնորհիվ `հնարավոր է 02-SCI-2019 գիտական թեմաների շրջանակներում: ։
| Հոդվածում ներկայացված է Շիրակի մարզի և Գյումրու հյուրանոցային սերվիսի առանձնահատկությունը և զբոսաշրջային համալիրի զարգացման հեռանկարները։
Կատարված է համեմատական վերլուծություն Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային երեք մարզերի զբոսաշրջային հոսքերի վերաբերյալ։
Հոդվածում ներկայացված է նաև այն հնարավորությունները, որոնց օգտագործման դեպքում Շիրակի մարզը կարող է դառնալ Հայաստանի զբոսաշրջության առաջատար տարածաշրջաններից մեկը։
|
ԼԻԹԻՈՒՄ ՊԵՐՔԼՈՐԱՏԻ ՆԵՐԿԱՅԱՈՒՈՒՄ ԲԱՐՁՐ ՏԵՍԱԿԻ ALԱՅԻՆ Ալյումինե ալյումինե ալյումինե փորձի սպեկտրոսկոպիկ հետազոտություն: Երբ սպիտակուցների մեծ մասը լուծվում են ջրային լուծույթներում, սպիտակուցի երրորդային կառուցվածքն աջակցող հիդրոֆոբային կապերը արագորեն վերափոխվում են հիդրոֆոբ, իոնային փոխազդեցությունների բարձր ջերմաստիճանում [1]: Այս բիոմոլեկուլների ջերմային վերափոխումը լուրջ խնդիր է ոչ միայն դրանց պահպանման, բաշխման, այլև դեղերի և սննդի արտադրության համար: Ստաբիլիզատորները (օրինակ, դիմեթիլսուլֆօքսիդը (DMSO), որոնք մեծացնում են ջրի կառուցվածքային կայունությունը, հաճախ օգտագործվում են ջերմության փոխանցումը նվազագույնի հասցնելու համար: Անօրգանական աղեր, շաքարեր, ամինաթթուներ - ջրի մեջ լուծվող օրգանական լուծիչների առկայությունը հանգեցնում է սպիտակուցային լուծույթների ֆիզիկաքիմիական հատկությունների փոփոխության: Ինչպես ցույց է տրված [3] -ում, նման հավելումների առկայությունն ընտրովիորեն ազդում է իոնացման վրա (կատիոնն ավելի մեծ է, քան անիոններինը), ինչն իր հերթին ազդում է սպիտակուցի կայունության վրա: Այս աշխատանքում մենք ներկայացնում ենք բարձր ջերմաստիճանի եղջերավոր շիճուկային ալբումինի (LSA) սպեկտրոսկոպիկ ուսումնասիրություն LiClO4- ի առկայության դեպքում: Ալբումինը արյան շիճուկում ամենատարածված սպիտակուցն է: Նրանք կարող են կապել և տեղափոխել տարբեր բնույթի նյութեր, փոքր մոլեկուլների իոններ: Այս սպիտակուցներից մեկը ՌՆԹ-ն է, որը բաղկացած է 583 ամինաթթվի մնացորդներից և կազմում է մեկ պոլիպեպտիդային շղթա: Կառուցվածքը (88%) նման է մարդու շիճուկային ալբումինի (IA) կառուցվածքին, որը բաղկացած է 3 տիրույթներից (I-III), որոնք, իր հերթին, 2 ենթադոմեյն են (A և B): Այն պարունակում է տրիպտոֆանի 2 մնացորդ (Trp-134 և Trp-213), որոնցից Trp-134- ը տեղակայված է ույլ պարուրաձեւ մակերեսի վրա, իսկ Trp-213- ը `հիդրոֆոբիկ գրպանում [45]: Օգտագործված նյութեր և մեթոդներ: Օգտագործված SGma ('Sigma Chamic'Co.' (ԱՄՆ), ճարպաթթվի պարունակությունը <0,005%), DMSO ('Sigma'> 99,5% (ԱՄՆ)) և LiClO4 (REAHIM ք. Մ. 'Ապրանքանիշ): DMSO- ի կոնցենտրացիան մնաց հաստատուն ՝ 25% (v / v): LCA- ի կոնցենտրացիան 4 մգ / մլ էր, իսկ LiClO4- ը `0.9%: Էլեկտրոնների կլանման սպեկտրները գրանցվել են 200-500 նմ սահմաններում `օգտագործելով SPECORD50PC սպեկտրաֆոտոմետր (Գերմանիա): Theերմաստիճանը բարձրացվել է 1 ° C / րոպե 36-83 ° C ջերմաստիճանում: Քուվեյթի բաժանմունքում ջերմաստիճանը կարգավորվել է «Lauda 100» ջերմաստիճանի միջոցով: EC սպեկտրները գրանցվել են ՝ օգտագործելով NICOLET Fourier transform IC (ATR կցորդ) սպեկտրաֆոտոմետր: Արդյունքներ և քննարկում: ACM- ի էլեկտրոնների կլանման սպեկտրները գրանցվել են 200-500 նմ ալիքի երկարության տիրույթում: Նկ. 1-ը ցույց է տալիս DC- ի էլեկտրոնների կլանման սպեկտրները 36, 70 և 830 C ջերմաստիճանում: Կլանման էլեկտրոնային սպեկտրը բնութագրվում է կլանման երկու առավելագույնով `230 նմ և 280 նմ: 230 նմ ալիքի կլանումը առաջացնում է բոլոր ամինաթթուների մնացորդների CO և NH խմբեր, և 280 նմ ալիքի երկարության վրա դիտվող կլանումը պայմանավորված է ամինաթթու տրիպտոֆանի, تیرոզինի (Pyr) և ֆենիլալանին (Phe ) AC- ի կառուցվածքային փոփոխություններն ուսումնասիրելու համար մենք հետևեցինք կլանման ազդանշանի ինտենսիվության փոփոխությանը 280 նմ ալիքի երկարության վրա: Ինչպես տեսնում ես. 1-ից, երբ ջերմաստիճանը բարձրանում է, նկատվում է կլանման ազդանշանի ինտենսիվության աճ, ինչը պայմանավորված է նրանով, որ սպիտակուց-քրոմոֆորային խմբերը ավելի մատչելի են դառնում լուսային ճառագայթին: Կլանման ազդանշանի ինտենսիվության արժեքների փոփոխությունից ելնելով ՝ կախված ջերմաստիճանից, կառուցվել է DCM- ի նորմալացված վերափոխման (հալման) կորը, որը ցույց է տրված Նկարում: 2-ում: Նկար. 1. FՇՀ-ի կլանային էլեկտրոնային սպեկտրները: 1. 360 C, 2. 700 C, 3. 830 C Նկար. 2. DCM- ի հալման կորը: C (LCA) = 0.4 մգ / մլ, C (DMSO) = 25%, C (LiClO4) = 0.9%: AC- ի հալման կորը բնութագրվում է մեկ սիգմոիդային թռիչքով, ինչը ցույց է տալիս, որ գործընթացը մեկ փուլում է և ունի համագործակցային բնույթ: ՄՎտ-ի վերափոխման անդառնալի ջերմաստիճանը որոշվեց սիգմոիդ թռիչքի միջին կետով. MT = 69,2 ° C: Մենք օգտագործել ենք MIC սպեկտրոսկոպիկ մեթոդը `բարձր ջերմաստիճանի վերափոխման արդյունքում սպիտակուցի երկրորդային կառուցվածքի փոփոխությունները ուսումնասիրելու համար: Պեպտիդների խումբը, որը սպիտակուցի կրկնվող կառուցվածքային միավոր է, EC սպեկտրի մեջ տալիս է 9 բնութագրական շերտ, այսպես կոչված, A, B, I, II… VII ամիդներ, որոնցից I ամիդ (1600-1700 սմ -1) առավել ինտենսիվ կլանումն է: Դա կապված է C = O վալենտային տատանումների հետ (7085%) և անմիջականորեն կապված է հիմնական շղթայի կոնֆորմացիոն փոփոխությունների հետ, իսկ ամիդը II- ը կապված է NH դեֆորմացիայի տատանումների հետ (40-60%) և CN վալենտների տատանումների (18-40%) [ 6] Անփոփոխ FՇ-ի ամիդի I սպեկտրալ լուծարման արդյունքում նկատվում է 5 շերտ (տե՛ս Նկար 3 (ա)): Առաջին կլանումը (1686 սմ-1) վերագրվում է զուգահեռ β- կառուցվածքին, երկրորդ բաղադրիչը դիտվում է 1651 սմ-1-ում, որը համապատասխանում է α-պարույրին, երրորդը (1627 սմ-1) պատահական կծիկին, չորրորդին (1604 սմ -1) β- կառուցվածք և վերջին հինգերորդ (1551 սմ -1) անուշաբույր օղակներ: Նկ. 3. CCA- ի ամիդի I ներծծող շերտի Ֆուրիեի վերափոխման սպեկտրները. C (CCA) = 0,4 մգ / մլ, C (LiClO4) = 0,9%, C (DMSO) = 25%, a-25, b-65, c -85o C: Փոխակերպման ընթացքում 65o C ջերմաստիճանում AC լուծված սպեկտրում հայտնվում են 6 լուծված սպեկտրներ, իսկ 85o C ջերմաստիճանում, որոնք ցույց են տրված Նկ. 3 (բ) և նկ. 3 (գ) -ում: 1670 սմ-1-ում կլանումը կարող է պայմանավորված լինել սպիտակուցի կառուցվածքում α-β անցումով [7]: Այս սպեկտրների մակերեսների հիման վրա երկրորդական սպիտակուցային կառուցվածքի որոշ տեսակների (α- պարույր, β կառուցվածք) քանակական վերլուծության արդյունքները բերված են աղյուսակում: Amide I կլանի շերտը Չփոփոխված GHM Փոփոխված GHM Փոփոխված GHSm-1 պարունակություն,% cm -1 պարունակություն,% cm-1 բովանդակություն,% կառուցվածք α-պարույր ՖՀ-ի սպեկտրների ֆուրիական վերափոխման վերլուծություն: Լիթիումի պերքլորատի առկայության դեպքում դիմեթիլսուլֆօքսիդի ջրային լուծույթում Ֆուրիեի տրանսֆորմացիայի բարձր ջերմաստիճանի փոխակերպման էլեկտրոնային կլանման սպեկտրոսկոպիան պարզեց, որ սպիտակուցը փոխակերպվում է մեկ փուլով (կառուցվածքը α-ից α μ կառուցվածքային կառուցվածքներից) քանակապես չափելի փոփոխություն , ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Reginald GH, Grisham CM, Biochemistry (3rd ed.), Belmont, Calif. Brooks-ColeDiego, CA. Ակադեմիական մամուլ, 1996, էջ. 432. Ալյումինի շիճուկը լուծույթում: մի համակցված ֆոսֆորեսցիայի դեպոլարիզացում. Հիդրոդինամիկ Եգանյան TigranTSULI շիճուկային ալբոմ BARDZRJERMASTICHANAYINBNAPOKHMAN Spectroscopic Study եղջերավոր շիճուկային ալբոմ Բանալի բառեր. LITIUMIPERKLORATI ՆԵՐԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ։
| Էլեկտրոնային կլանման և Ֆուրյե ձևափոխման ԻԿ սպեկտրոսկոպիական մեթոդների օգնությամբ ուսումնասիրվել է ցուլի շիճուկային ալբումինի բարձրջերմաստիճանային (36-85° C) բնափոխումը լիթիումի պերքլորատի ներկայությամբ դիմեթիլսուլֆօքսիդի ջրային լուծույթում։
ՑՇԱ-ի բնափոխման կորից որոշվել է բնափոխման ջերմաստիճանը ( mT ), ինչպես նաև հետևություն է արվել բնափոխման մեխանիզմի վերաբերյալ։
ԻԿ սպեկտրոսկոպիայի օգնությամբ կատարվել է, մինչև բնափոխումը և բնափոխումից հետո, ՑՇԱ-ի երկրորդային կառուցվածքի որոշ տեսակների (α-պարույր, β-կառուցվածք) քանակաման վերլուծություն։
|
ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՆԵՐԳՐԱՎՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ ՀԵՌԱՆԿԱՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄԵրիտասարդները պետք է հնարավորություն ունենան իրացնելու ազատ արտահայտվելու իրենց իրավունքը` ըստ իրենց աճող հնարավորությունների, ինչպես նաևկառուցելու ինքնագնահատական, հավաքելու գիտելիքներ և հմտություններ՝ ներառյալայնպիսիք, որոնք անհրաժեշտ են կոնֆլիկտների լուծման, որոշումների կայացման ևհաղորդակցման համար։
Այս գիտելիքներն ու հմտություններն անհրաժեշտ են կյանքիխնդիրների դիմակայման համար։
Մենք պետք է ձգտենք մշակել և իրականացնել ծրագրեր, որոնք կաջակցեն երիտասարդների իմաստալից մասնակցությանը որոշումների կայացման գործընթացում`տանը, դպրոցում, տեղական և պետական մակարդակներում։
ՀՀ-ում համակարգված երիտասարդական քաղաքականությունը սկսեց գիտակցվել ՀՀ անկախության հռչակումից հետո։
Սակայն պետական կառավարման ոլորտումգործնական քայլ արվեց 1995 թ., երբ ՀՀ մշակույթի, սպորտի և երիտասարդությանհարցերի նախարարության կազմում հիմնվեց երիտասարդության հարցերի վարչություն։
1998 թ. ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունումկատարված կառուցվածքային փոփոխությունների հետևանքով ստեղծվեց երիտասարդության հարցերը համակարգող փոխհավասարի պաշտոն։
2002 թ. երիտասարդության հարցերի վարչությունը վերաձևավորվեց երիտասարդական քաղաքականության վարչության1։
Այս փոփոխությունն արտահայտում է ավելի քան 15 տարիներիզարգացումն ու էվոլյուցիան` «երիտասարդական հարցերից» դեպի «երիտասարդական քաղաքականություն»։
ՀՀ պետական երիտասարդական քաղաքականությանմշակման և իրականացման լիազոր մարմինը 2007 թ. հունիսից ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունն է, որի աշխատակազմ են տեղափոխվելերիտասարդական քաղաքականության վարչությունը և ոլորտը համակարգող նախարարի տեղակալի պաշտոնը2։
ՀՀ երիտասարդական պետական քաղաքականությունը գերազանցապես իրականացվում է պետական կառույցների և հասարակականկազմակերպությունների ու հիմնադրամների միջոցով։
1. Պետական հատված.ա) Կառավարություն և նրա ստեղծած կազմակերպություններ ու մարմիններ`• ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարություն,• ՀՀ վարչապետին առընթեր երիտասարդության հարցերով խորհուրդ,• ՀՀ մարզպետարանների, քաղաքապետարանների՝ երիտասարդության հարցերով զբաղվող ստորաբաժանումներ,• Կառավարության հովանու ներքո կազմակերպություններ և հիմնադրամներ։
բ) ՀՀ Ազգային ժողովի կրթության, գիտության, մշակույթի, երիտասարդության ևսպորտի հարցերի հանձնաժողով։
1 «Հայաստանի երիտասարդական ազգային զեկույց», Երևան, 2007։
2 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 21։
2. Հասարակական-քաղաքական հատված.• Երիտասարդական հասարակական կազմակերպություններ,• Ուսանողական խորհուրդներ,• Ուսանողական գիտական ընկերություններ,• Կուսակցությունների երիտասարդական թևեր,• Երիտասարդական միություններ, նախաձեռնություններ։
3. Միջազգային կազմակերպությունների ստորաբաժանումներ։
Որպես երիտասարդական քաղաքականության դերակատարներ՝ կարելի է նշելնաև մասնավոր հատվածը, քաղաքացիական հասարակության տարբեր ինստիտուտները, դոնոր հանրությունը և այլն։
ՀՀ կառավարության 1998 թ. դեկտեմբերի 14-ի թիվ 798 որոշմամբ հաստատվեցերիտասարդական պետական քաղաքականության ոլորտներին առնչվող առաջինփաստաթուղթը` «Երիտասարդական պետական քաղաքականության հայեցակարգը»1։
ՀՀ երիտասարդական քաղաքականության վրա ազդող միջազգային դերակատարներից անհրաժեշտ է առանձնացնել միջազգային դոնոր և երիտասարդականկազմակերպությունները։
Եվրոպական հարթության մեջ այս առումով առանցքային էԵվրոպայի խորհրդի երիտասարդության և սպորտի տնօրինությունը, որը մշակում էուղեցույցներ, ծրագրեր և իրավական ու գործնական գործիքներ` ուղղված համաձայնեցված և արդյունավետ երիտասարդական քաղաքականության զարգացմանը` համաեվրոպական, պետական և տեղական մակարդակներում։
Տնօրինությունը կրթական և ֆինանսական աջակցություն է տրամադրում երիտասարդական միջազգայիննախաձեռնություններին, որոնք ուղղված են երիտասարդ քաղաքացիների քաջալերմանը, երիտասարդների շարժունակության ապահովմանը, մարդու իրավունքների,ժողովրդավարության և բազմակարծության արժեքների տարածմանը2։
Եվրոպականերիտասարդական դերակատարներից կարելի է հիշատակել Եվրոպայի խորհրդի երիտասարդության և սպորտի տնօրինության հովանու ներքո գործող եվրոպական երիտասարդական կենտրոնները, եվրոպական երիտասարդական հիմնադրամը և այլն։
ՀՀ-ում երիտասարդական քաղաքականության վրա էական ազդեցություն ունենՄԱԿ կազմում գործող գործակալությունները` ՄԱԿ մանկական հիմնադրամը, ՄԱԿբնակչության հիմնադրամը, ՄԱԿ զարգացման ծրագիրը։
Ընդունելով երեխաներիննվիրված նիստը եզրափակող «Աշխարհը երեխաների համար»3 բանաձևը՝ պետությունները հանձնառություն են վերցրել երիտասարդների մասնակցությունը ակտիվացնելու ուղղությամբ։
Միջազգային այլ կազմակերպություններ ևս իրենց առաջնահերթություններում ներառում են երիտասարդության բաղադրիչը, ինչպես օրինակ՝ժողովրդավարության ազգային ինստիտուտը (NDI), Եվրոպայի անվտանգության ևհամագործակցության կազմակերպությունը (OSCE), Գերմանիայի տեխնիկական համագործակցության ընկերությունը (GTZ) և այլն4։
Երիտասարդական պետական քաղաքականության ռազմավարության նպատակն է` բարելավել երիտասարդների կենսապայմանները, բարձրացնել հասարակական-քաղաքական կյանքին նրանց մասնակցության աստիճանը։
Ռազմավարությաննպատակներից է նաև աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի համատեքստում կառավարության` երիտասարդներին առնչվող գործողությունների լայն1 «Հայաստանի երիտասարդական ազգային զեկույց», 2007, էջ 20-21։
2 Տե՛ս www.youthforum.org։
3 “Resolution. A world fit for children”, ընդունվել է ՄԱԿ գլխավոր վեհաժողովի կողմից 2002 թ. հոկտեմբերի11-ին, տե՛ս www.unicef.org։
4 Միջազգային կազմակերպությունների կայքերը՝ համապատասխան հավելվածում։
շրջանակ ձևավորելը, ըստ որի` կառավարությունը նրանց բնորոշ գերակայություններկսահմանի առաջիկա տարիների համար, մասնավորապես`ա) ծառայությունների և տեղեկատվության մատչելիության բարելավում,բ) հասարակական-քաղաքական կյանքին մասնակցություն,գ) երիտասարդների զբաղվածության ապահովում,դ) երիտասարդների մարդկային և ինստիտուցիոնալ հնարավորություններիընդլայնում ու նրանց մասին իրազեկության աստիճանի բարձրացում1։
ՀՀ երիտասարդական պետական քաղաքականությունը, ինչը պետության կարևորագույն գործառույթներից է, ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունի։
Այնկոչված է ստեղծելու ազգային և համամարդկային արժեքներին հաղորդակից, հայրենիքի և ժողովրդի նկատմամբ պատասխանատվության խոր գիտակցում ունեցող երիտասարդ սերնդի համակողմանի զարգացման, ինքնահաստատման, ինքնադրսևորման իրավական և տնտեսական պայմաններ ու երաշխիքներ։
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հնարավոր է նկարագրել մասնակցության զարգացման գործընթացը՝ համեմատելով երիտասարդական խմբերը դպրոցական տարբեր խմբերի հետ։
Այդ իսկ պատճառով մենք կարող ենք սահմանել խմբերիհերթականությունը` դասակարգելով 13-ից 18 տարեկաններին2։
Պետական երիտասարդական քաղաքականության իրականացման ուղղությամբաշխատանքներ են տարվում երիտասարդական քաղաքականության նորմատիվայինփաստաթղթի մշակման, մարզային կենտրոնների գործունեության ակտիվացման,նրանց կառավարման խորհուրդների ձևավորման, մարզերում երիտասարդական հասարակական կազմակերպությունների տվյալների բազայի պահպանման և թարմացման ուղղությամբ։
ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունումմշակվում և իրականացվում են ՀՀ երիտասարդական պետական քաղաքականության 2008-2012 թթ. ռազմավարության կատարումն ապահովող 2009-2012 թթ.գործողությունների ծրագրի գերակայություններից բխող ծրագրեր3։
ՀՀ պետականերիտասարդական քաղաքականության 2008-2012 թթ. գերակայություններն են`• Երիտասարդների ձգտումներին, ընդունակություններին ու կարողություններին համապատասխան որակյալ կրթություն ստանալու հնարավորությանապահովում,• Զբաղվածության և աշխատատեղերի ստեղծում, կրթություն ստանալու հնարավորության ապահովում,• Երիտասարդների սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավում,• Երիտասարդների շրջանում առողջ ապրելակերպի խթանում, հոգևոր-մշակութային, հայրենասիրական դաստիարակություն4։
Երիտասարդներն աշխատանքի տեղավորման հարցում ունեն լուրջ խնդիրներ։
Նրանք, չունենալով աշխատանքային փորձ և հմտություններ, հաճախ մերժվում ենգործատուի կողմից։
Ուսումնասիրության արդյունքում առաջին անգամ աշխատանքփնտրող անձինք կազմել են 15442 մարդ, որոնցից 2128-ը տվյալ տարվա շրջանավարտներ են։
Ընդ որում, 2011 թ. «Մասնագիտություն ունեցող, սակայն աշխատանքփնտրող չզբաղված հաշմանդամների աշխատանքային պրակտիկայի կազմակերպումը գործատուի մոտ» ծրագրի ներդրման արդյունքում աճել է երիտասարդ գործազուրկների թիվը5։
1 «Հայաստանի երիտասարդական ազգային զեկույց», 2007, էջ 22։
3 Տե՛ս www.msy.am։
4 Տե՛ս նույն տեղում։
5 Տե՛ս www.employment.am։
Հետազոտության տվյալներով ՀՀ 18-ից 30 տարեկան երիտասարդների շրջանում զբաղվածները կազմում են 48,7 %, գործազուրկները` 18,7 %, իսկ տնտեսապեսոչ ակտիվ հատվածը` 32,6 %։
Հարկ է տարբերակել գործազուրկների քանակ և գործազրկության մակարդակ հասկացությունները։
Առաջինը գործազուրկների տոկոսն էբնակչության դիտարկվող խմբում, իսկ երկրորդը` բնակչության տվյալ խմբում գործազուրկների քանակի հարաբերակցությունը նույն խմբում հաշվառված գործազուրկների և զբաղվածների քանակին։
Ակնհայտ է, որ երկրորդը միշտ ավելի մեծ է առաջինից կամ հավասար է։
Երիտասարդության շրջանում գործազուրկների քանակն ավելիմեծ է, քան ՀՀ տարիքային մյուս խմբերում1։
Գործազրկության մակարդակը երիտասարդության շրջանում կազմել է 27,8 %, և դա այն դեպքում, երբ հանրապետությանմասշտաբով 2011 թ. սեպտեմբերին այն 20,7 % էր2։
ԸնդամենըՏնտեսապես ոչ ակտիվԳործազուրկՉզբաղվածԳծապատկեր 1. Զբաղվածության կարգավիճակների բաշխումն ըստ տարիքի31 Ըստ 2011 թ. սեպտեմբերին «Այ Փի Էս Սի» սոցիոլոգիական և քաղաքական խորհրդատվություններիինստիտուտի կողմից իրականացված հետազոտության տվյալների՝ ՀՀ-ում 18 և ավելի տարիքի բնակչության 15.1 % գործազուրկ է։
2 Տե՛ս նույն տեղում։
3 Տե՛ս «Հայաստանի երիտասարդության ազգային զեկույց», Երևան, 2011, էջ 41։
Պետական երիտասարդական քաղաքականությունը պետական գործունեությունէ, որը նպատակ ունի լուծել երիտասարդության առանձնահատուկ խնդիրները՝ կախված այն բանից, թե տվյալ հասարակության մեջ ինչն է համարվում երիտասարդության հիմնախնդիր, ինչպես են որոշում սոցիալական գործընթացների պետական կառավարման սահմաններն ու խնդիրները, որքանով է, ըստ տարիքային հատկանիշի,հասարակության տարբերակումն արտացոլում մշակութային ավանդույթը և համապատասխանում տվյալ հասարակության մեջ ձևավորված արժեքներին ու նորմերին։
Պետական երիտասարդական քաղաքականությունն էականորեն տարբերվում է և՛ըստ հայեցակարգի, և՛ գործնականում իրականացման մեթոդների կիրառմամբ։
Սկզբնական շրջանում եվրոպական երկրներում երիտասարդության հանդեպ հոգատարությունը դիտվում էր որպես քրիստոնեական օժանդակություն աղքատներին։
Այն աստիճանաբար սկսեց ընկալվել որպես հասարակության մեջ հակամարտությունների վերացման պետական քաղաքականության մաս։
Զուգահեռաբար ստեղծվեցերիտասարդությանը վերահսկելու համակարգ։
Հետագայում երիտասարդ սերնդինկատմամբ հոգատարության և վերահսկման գաղափարներն ամբողջացան երիտասարդության օգնության հայեցակարգում, իսկ մասնավոր նախաձեռնությունն այդբնագավառում սկսեց կարգավորվել օրենքով1։
Իրավական կանոնակարգումը գլխավորապես ուղղվեց պատանիների արտադրական վնասվածքների մասշտաբներիկրճատմանը և անչափահասների շրջանում հանցագործության աճի կանխմանը։
XX դսկզբին մի շարք երկրներում ձևավորվեցին դատարանների հատուկ կազմեր անչափահասների համար (1908 թ.` Գերմանիայում, 1910 թ.` Ռուսաստանում և այլն),օրենսդրության մեջ հայտնվեցին դրույթներ, որոնք ուղղված էին երիտասարդ քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանությանը, բայց օրենքը չէր խրախուսում երիտասարդության սոցիալական գործունեությունը՝ այն համարելով դաստիարակությանհամար ոչ պիտանի ու վնասակար։
Պետական երիտասարդական քաղաքականության հայեցակարգ է մշակվելԽՍՀՄ-ում և Խորհրդային Հայաստանում սկսած 1920-ական թթ.։
Դրա ձևավորմանհամար վճռական նշանակություն ունեցավ Վ. Լենինի ճառը Ռուսաստանի ԿԵՄ 3-րդհամագումարում։
Կոմերիտմիությունը երիտասարդությանը ներկայացնելու հատուկիրավասություն ձեռք բերեց և դարձավ երիտասարդության հիմնախնդիրների լուծման պետական համակարգի կարևորագույն տարրը։
Հասարակության մեջ Կոմկուսիև Կոմերիտմիության դիրքերի ամրապնդման հետևանքով պետական մեխանիզմներընեղացան, և պետական երիտասարդական քաղաքացիությունը դարձավ երիտասարդության կոմունիստական դաստիարակության գաղափարական օժանդակ գործիք։
Երիտասարդության առանձին իրավունքների օրենսդրական ամրագրումը 1990ական թթ. համաշխարհային պրակտիկայի համար դարձավ ընդհանուր երևույթ (երիտասարդության սոցիալական պաշտպանության մասին օրենքներ ընդունվեցինԱվստրիայում, Աֆղանստանում, Հունաստանում, Հնդկաստանում, Իսպանիայում,Իտալիայում, Չինաստանում, Հոլանդիայում, Շվեդիայում և այլուր)։
Շատ երկրներումստեղծվել են երիտասարդության գործերի պետական մարմիններ, ընդունվել ազգային ծրագրեր։
Պետական երիտասարդական քաղաքականությունը դարձավ ՄԱԿ միշարք ակտերի և միջոցառումների առարկա (Երիտասարդության միջազգային տարի`1985 թ., Երիտասարդության միջազգային տարվա տասնամյակ` 1995 թ., և այլն)2։
Ներկայումս պետական երիտասարդական քաղաքականությունն առավել որոշակիորեն տարբերվում է երիտասարդության իրավունքների ապահովման մեջ պետու1 Տե՛ս www.mss.am։
2 Տե՛ս www.un.org։
թյան դերի հարցերով։
ԱՄՆ հայեցակարգը հիմնվում է երիտասարդության սոցիալականացմանը պետական կառույցների նվազագույն մասնակցության վրա։
Մեկ այլ մոտեցում է առկա Գերմանիայի երիտասարդության միջև EMNID հարցումների արդյունքում՝ ցույց տալով քաղաքական հետաքրքրության աստիճանական աճի տվյալները.15-18 տարեկանների 27 %-ն արտահայտում են հետաքրքրություն քաղաքականության հանդեպ, 18-21 տարեկանների՝ 39 %-ը, 21-25 տարեկանների՝ 46 %-ը1։
Պետական երիտասարդական քաղաքականության այն մոդելը, որը բնորոշ էՇվեդիային, Ֆինլանդիային և մի շարք այլ երկրների, հենվում է պետության հատուկդերի, երիտասարդների և երիտասարդական կազմակերպությունների աջակցությանմիջոցառումները օրենքով կարգավորելու վրա։
ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ստեղծված երիտասարդական կազմակերպություններըերիտասարդության փոքր մասն էին ընդգրկում և միմյանց գոյության մասին տեղեկություն անգամ չունեին։
Երիտասարդական քաղաքականության իրականացման միշարք գործառույթներ կազմակերպություններն իրենք էին տարերայնորեն հանձնառել՝ առանց պետական, համակարգված, նպատակաուղղված աջակցության։
ՀՀերիտասարդական քաղաքականության աշխուժացման գործում մեծ դեր են խաղումերիտասարդական կազմակերպությունները՝ հանդիսանալով երիտասարդական պետական քաղաքականության ամենակազմակերպված սուբյեկտը։
Նրանք մշտապեսպետք է լինեն երիտասարդական պետական քաղաքականության կրողը և իրականացման հիմնական միջոցը։
Երիտասարդական պետական քաղաքականության հիմնական նպատակներից պետք է լինի ոչ միայն Երևանում, այլև ՀՀ մարզերում երիտասարդական մասնակցության բարձրացումը։
ՀՀ քաղաքացիները, հատկապես՝ երիտասարդները, պետք է ունենան հիմնական հմտություններ ձեռք բերելու և դրանքզարգացնելու հնարավորություններ, կարողանան հետազոտել և լուծել խնդիրներ,օգտագործել տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, տիրապետել մայրենի լեզվին, լինելֆիզիկապես կոփված, եռանդուն, ազատ և պատասխանատու քաղաքացիներ, որոնցհամար գերակա են ազգային ավանդույթների պահպանումը և զարգացումը։
Պետք է խթանել նաև մարզային երիտասարդության մասնակցությունը քաղաքականությանը։
Մարզերում երիտասարդներն ավելի պասիվ են և իրենց չեն տեսնումերկրի կառավարման գործընթացում։
Մարզերում երիտասարդական քաղաքականությունն իրականացվում է հետևյալ ուղղություններով.1. Երիտասարդության զբաղվածության և աշխատանքի ապահովման ոլորտումերաշխիքների ապահովում, պետական կադրային քաղաքականության իրականացումը2. Երիտասարդության գործունեությունն ապահովող տեղական մակարդակումիրավական համակարգի ստեղծում,3. Երիտասարդ ընտանիքներին պետական օժանդակություն,4. Երիտասարդական կազմակերպությունների գործունեության աջակցություն,5. Այլ երկրների, հատկապես՝ սփյուռքահայության երիտասարդների հետ համագործակցության ապահովում,6. Երիտասարդների հոգևոր և ֆիզիկական զարգացման, նրանց քաղաքականև հայրենասիրական դաստիարակության համար անհրաժեշտ պայմաններիստեղծում։
1990-ական թթ. ռուսական հասարակության տրանսֆորմացիայի ընթացքումերիտասարդական դաստիարակության հիմնախնդիրը հեռացավ կրթության ոլորտից, ԶԼՄ-ները սկսեցին քիչ ուշադրություն դարձնել հայրենասիրական դաստիարա կությանը` երիտասարդներին թողնելով բարձիթողի վիճակում։
Շուտով պարզ դարձավ, որ այդ քաղաքականությունը չի կարող երկար շարունակվել, և 2000 թ. Կառավարությունն սկսեց քայլեր ձեռնարկել այդ ուղղությամբ։
2001 թ. փետրվարի 16-ինՌԴ կառավարությունը որոշում ընդունեց 2001-2005 թթ. երիտասարդության հայրենասիրական դաստիարակության վերաբերյալ։
2005 թ. հայտնվեց 2006-2010 թթ.երիտասարդական քաղաքականությանը վերաբերող փաստաթուղթ1։
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ 21-րդ դարի ռուսական հասարակական կյանքի արժեքներն են հանդիսանում ընտանիքը, ընկերները և առողջությունը, որոնց հետևում ենհետաքրքիր աշխատանքը, գումարը, արդարությունը (որի ընկալումը երիտասարդության շրջանում անշեղորեն աճում է)2։
Երիտասարդական քաղաքականության բնագավառում անհրաժեշտ է պետության, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, հասարակության, քաղաքացիների և երիտասարդների օրինական շահերի, իրավունքների և պարտականություններիհավասարակշռված ապահովումը։
ՀՀ երիտասարդական քաղաքականության իրականացման գործում, կառուցվածքային փոփոխություններից բացի, ստեղծվել են պետական նոր կառույցներ։
ՀՀ կառավարության հունիսի 11-ի թիվ 520 որոշմամբ ստեղծվել է «Համահայկական երիտասարդական միջազգային կենտրոն» հիմնադրամը, որի նպատակն է հանրապետության, Սփյուռքի և արտասահմանի երիտասարդության համագործակցության զարգացումը, համատեղ ծրագրերի մշակումը և իրականացումը։
ՀՀ մարզպետարաններիաշխատակազմում երիտասարդական հարցերի մասնագետի հաստիքը գործնականում ստեղծվեց 2004 թ.` ՀՀ վարչապետի հանձնարարությամբ3։
Այսպիսով, երիտասարդական քաղաքականության նպատակը երիտասարդ մարդու սոցիալական կայացման, նրա ստեղծագործ ներուժն ի շահ հասարակության օգտագործելու, սոցիալական, իրավական, քաղաքական, հոգևոր և մշակութային պայմաններ և երաշխիքներ ստեղծելն է։
ՀՀ-ում ժողովրդավարացման, քաղաքացիական հասարակության կառուցմանգործընթացների հաջողության ամենակարևոր գրավականներից մեկը երիտասարդության մասնակցությունն է։
Վերջին տարիներին ստեղծվել են կառավարման համակարգի գործուն կառույցներ և մեխանիզմներ` ՀՀ վարչապետին կից երիտասարդական հարցերով խորհուրդ, ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարության կողմից ստեղծված է դրամաշնորհային ծրագրերի փորձագիտական հանձնաժողով։
ՀՀ մարզերում գործում են մարզային երիտասարդական կենտրոններ` դրանցկառավարման համակարգում քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների ներգրավմամբ։
ԶԼՄ-ներով և համացանցով ապահովվում է բնագավառի վերաբերյալ ամբողջական տեղեկատվության ստացումը։
Երիտասարդության զարգացման համատեքստում Կառավարությունը ձևավորելէ բարեփոխումների լայն շրջանակ, ըստ որի՝ պետք է բարելավել երիտասարդներիկենսապայմանները, բարձրացնել հասարակական, քաղաքական կյանքին նրանցմասնակցության աստիճանը, ապահովել նրանց զբաղվածությունը, ծառայությունների և տեղեկատվության մատչելիությունը։
3 ՀՀ վարչապետի 1997 թ. դեկտեմբերի 8-ի № 598 որոշմամբ ՀՀ մարզպետարանների աշխատակազմերումնախատեսվում էր ստեղծել երիտասարդության հարցերով մասնագետի հաստիք, տե՛ս «Հայաստանիերիտասարդության ազգային զեկույց», 2007, էջ 22։
Այսպիսով, ՀՀ երիտասարդական պետական քաղաքականությունը ռազմավարական նշանակություն ունի։
Այն կոչված է ստեղծելու ազգային և համամարդկային արժեքներին հաղորդակից, հայրենիքի և ժողովրդի նկատմամբ պատասխանատվության խոր գիտակցում ունեցող երիտասարդ սերնդի համակողմանի զարգացման ևինքնադրսևորման իրավական, սոցիալ-տնտեսական, հասարակական-քաղաքականպայմաններ ու երաշխիքներ։
Առնակ ՍարգսյանԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՆԵՐԳՐԱՎՎԱԾՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆՀԵՌԱՆԿԱՐՆԵՐԸ ՀՀ-ՈՒՄԲանալի բառեր` երիտասարդության քաղաքական ներգրավվածություն, երիտասարդության։
| Ակտիվ, կիրթ ու նախաձեռնող երիտասարդները երկրի ամենամեծ արժեքն են։
Աշխարհի բոլոր երիտասարդներին պետք է խրախուսել, որպեսզի նրանք իրենց էներգիան, գաղափարներն ու եռանդը գործի դնեն ի նպաստ իրենց համայնքների աճի ու զարգացման։
Երիտասարդները նաև կարևոր դերակատարում ունեն քաղաքացիական հասարակության ձևավորման և առավել լայն համատեքստում՝ ժողովրդավարության հիմքերի երաշխավորման հարցում։
Ժողովրդավարության լավագույն դրսևորումը բաց երկխոսությունն է։
Ակտիվություն հանդես բերելով իրենց համայնքներում՝ երիտասարդներն առանցքային դերակատարում են ունենում քաղաքականության, միջոցառումների ու գործողությունների մշակման հարցում, որ իրականացվում են իրենց դպրոցների, քաղաքացիական առաջնորդների ու պետության կողմից։
|
ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀՐԱԱՐԱՆՆԵՐ. Տեսական և օրենսդրական հիմնահարցեր Իրավական գեղարվեստական գրականությունն առաջացել է օրենքի կիրառումից և օգտագործվել է դրա զարգացման բոլոր փուլերում: Չնայած իր օգտակարությանը, գեղարվեստական գրականության ընդհանուր սահմանումը տեսականորեն դեռ չի տրվել: Իրավական գեղարվեստականությունը որոշ ժամանակ կասկածի տակ է դրվել, և որոշ փորձեր են արվել քննադատելու այն: Կարծում ենք ՝ պատճառն այդ պատմության բացասական իմաստի ոչ ադեկվատ ընկալումն է: Խնդիրն այն է, որ «գեղարվեստական» բառի լատիներեն թարգմանությունը նշանակում է գեղարվեստական, գոյություն չունեցող, անիրական, անորոշ, ուստի առաջին հայացքից դժվար է պատկերացնել դրա առհասարակ օրենքում: Հարցը, թե ինչ է գեղարվեստական գրականությունը ՝ արդյո՞ք դա անհրաժեշտ է իրավաբանության համար, առաջացել է իրավագիտություն ուսումնասիրող շատ գիտնականների շրջանում: Հասարակայնության հետ կապերի արդյունավետ կարգավորման ապահովման առումով գեղարվեստական գրականության դերն իսկապես մեծ է, ճիշտ է ասում Տ. Կաշանինան, որ գեղարվեստական գրականություններն ունեն բացառապես իրավական նպատակներ, որոնցից ամենակարևորը կարգի և արդյունավետության հետապնդումն է 1: Տարբեր իրավական սահմանումներն ուսումնասիրելուց հետո մենք կարող ենք նկարագրել իրավական գեղարվեստականությունը որպես իրավական հնարք, օրենսդրական տեխնիկա, որն ամրագրում է փաստի գոյությունը, անկախ այն բանից, թե դա իրական է: Իրավական ֆանտաստիկան օրենսդրական տեխնիկայի միջոց է, որն օգտագործվում է օրենսդրական գործունեության մեջ `խնդրահարույց հասարակական կապերը կարգավորելու համար: Գեղարվեստական գրականության օգտագործումը կապված է այն փաստի հետ, որ երբեմն գործնականում հանդիպում են այնպիսի բարդ իրավիճակների, երբ անհնար է հաստատել դրանց բացարձակ հուսալիությունը: Բանն այն է, որ որոշ դեպքերում արդարությունը և ընդհանուր շահը պահանջում են հայտնի իրավական կարգավորումներ, որոնք չեն պարունակվում գործող օրենսդրությամբ, և արդյունքում անհրաժեշտ է այդ փաստացի կազմը ներառել իրավական նորմում `հայտնի ներկայության դեպքում: ենթադրություններ: Գեղարվեստականությունն օրենքում օգտագործվում է որպես անորոշ իրավիճակները հաղթահարելու միջոց, օրինական տնտեսություն, որպես իրավական ռեժիմը մի օբյեկտից մյուսը երկարացնելու միջոց: Իրավական տնտեսություն ասելիս մենք նկատի ունենք հետևյալը. Շատ ավելի հեշտ է պայմանական իրավական ռեժիմ տալ իրեն բնորոշ օբյեկտի, քան ստեղծել բարդ իրավական կառույցներ, որի արդյունքում իրավական կարգավորումն ավելի ընդգրկուն կլինի 2 , Գեղարվեստական գրականությունը իրավական կարգավորման միջոց է, որի օգտագործմամբ օրենսդիրը օբյեկտիվացնում է իրավական կարգավորումը այնպիսի հատկությունների վրա, որոնցով վերջինս օժտված չէ: 1 Տե՛ս Kashanina T., Юридическая текника, Москва, 2011, էջ: 82 2 Տե՛ս Юрьевич М., Юридическая фикция в Ռուսաստանի ժամանակակից օրենսդիր, Dis. կանդ юрид.наук, Ставрополь, 2004, էջ 14: Որոշ հեղինակներ կարծիք են հայտնել, որ գեղարվեստական գրականության օգտագործումը օրենքում կարող է հակասություններ առաջացնել, քանի որ այն խախտում է իրավական որոշակիության սկզբունքը: Մենք չենք կիսում այդ հեղինակների կարծիքը: Այն փաստը, որ ժառանգությունը չի համարվում իրավական որոշակիության սկզբունքի շեղում, արձանագրել է նաև ՀՀ Սահմանադրական դատարանը SDO-603 որոշմամբ ՝ հղում կատարելով «Պետական իրավունքների գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի սահմանադրականությանը: սեփականության նկատմամբ: Դարերի խորքից մեզ հասած իրավաբանական անձի գեղարվեստականությունը (գլուխ 5) ամրագրվեց Օրենսգիրքը կարգավորում է գեղարվեստական գործածությամբ կարգավորվող հարաբերությունների քանակը, օրինակ `ամուսնության ընթացքում ամուսինների կողմից ձեռք բերված գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ճանաչման հարցը (հոդված 201): Չնայած գեղարվեստական գրականության կիրառումը հիմնականում բնորոշ էր մասնավոր իրավունքին, հանրային իրավունքը զերծ չմնաց գեղարվեստական գրականության ինստիտուտի կիրառումից: Անհատների շահերի պաշտպանությունը պետական մարմինների կամայականություններից անհրաժեշտություն է եղել մարդկության զարգացման բոլոր ժամանակաշրջաններում, և պետությունները միշտ փնտրել են արդյունավետ միջոցներ այդ պաշտպանությունն իրականացնելու համար: Նման միջոցներից մեկը իրավասության ինստիտուտն է, որը հանրային իրավունքի ոլորտում լրացուցիչ երաշխիք է տրամադրում `ֆիզիկական անձանց իրավունքների արդյունավետ պաշտպանությանը հասնելու, վարչական մարմինների պարտականությունները օրենքով սահմանված կարգով կատարելու համար, հատկապես` սահմանված ժամկետում: Տարբեր պետությունների հանրային կապերը կարգավորող իրավական ակտերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դատավարական նորմերը կարգավորվում են հատկապես մանրամասն: Դրանք սահմանում են որոշումների կայացման ընթացքում ձեռնարկվելիք գործողությունները, դրանց իրականացման կոնկրետ ժամկետները, այդ ժամկետները չպահպանելու իրավական հետևանքները: Այսպիսով, որոշումներ կայացնելու համար որոշակի ժամկետ սահմանելով ՝ 1 Իտալիայի, Իսպանիայի 2, Հունաստանի 3, Գերմանիայի օրենսդիրների 3, վարչական վարույթի մասին օրենսդրությունը նախատեսում է իրավական հետևանքներ, որոնք առաջանում են այդ ժամկետը խախտելու ժամանակ 4: Վարչական մարմինների կողմից օրենքով սահմանված ժամկետներում որոշումներ չկայացնելու, այսինքն `վարչական մարմինների անգործություն ցուցաբերելու համար իրավական հետևանքն ապահովվել է գեղարվեստական գրականությամբ: Թվարկված երկրների օրենքներում գեղարվեստական գրականություն օգտագործող իրավասու մարմնի լռությունը հավասարեցվեց դիմումի բավարարման հետ: Հետևյալ գեղարվեստականությունը ամրագրված է «Կառավարման հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի 1-ին մասում: «Դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթի արդյունքում, եթե վարչական ակտ ընդունելու լիազորված վարչական մարմինը վարչական ակտը չի ընդունում օրենքով սահմանված ժամկետում, վարչական ակտը համարվում է ընդունված: Հայտատուն կարող է սկսեք օգտվել համապատասխան իրավունքից »: Գեղարվեստական գրականության ուժով օրենսդիրը սահմանել է երաշխիքներ անձի իրավունքների իրացման համար: Պատշաճ պատասխան ստանալու համար ողջամիտ ժամկետում պետական մարմիններին դիմումներ ներկայացնելու համար `ինչպես անձնական, այնպես էլ հանրային շահերի պաշտպանության համար 1 Տե՛ս http: //www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=268850: 2 Տե՛ս http: //unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/unpan/unpan034328.pdf. 3 Տե՛ս www.dejure.org/gesetze/BVwVfG: 4 Տե՛ս http: //www.iuscomp.org/gla/statutes/VwVfG.htm: Ինքնորոշման իրավունքը կարելի է դասել որպես մարդու կարևորագույն իրավունքներից մեկը, որն ամրագրված է նաև ՀՀ Սահմանադրության 27.1 հոդվածում: Պետությունը պատասխանատու է ոչ միայն դատական, այլ նաև վարչական մարմինների կողմից ողջամիտ ժամկետային երաշխիքները չկատարելու համար 1: Ուստի վարչական մարմինների անգործությունը հանգեցնում է գեղարվեստական ուժի միջոցով վարչական ակտի ընդունմանը: Գրականության ուժով ընդունված վարչական ակտը համարվում է գոյություն ունեցող, այն չի կարող օրինական կերպով հերքվել, չնայած այդ ակտն իրականում գոյություն չունի: Մենք չենք բացառում, որ գեղարվեստական ուժով գոյություն ունեցող վարչական ակտով անձանց տրված իրավունքները կարող են անօրինական լինել, մասնավորապես, հակասում են հատուկ հարաբերությունները կարգավորող իրավական ակտերի պահանջներին, ոտնահարում են այլոց իրավունքներն ու օրինական շահերը, բայց դա չի կարող հիմքեր լինեն հերքելու գոյությունը: է Նույնիսկ գեղարվեստական գրականության վտանգավոր լինելու փաստի ընդունումը հիմք չէ հերքել դրա գոյությունը: Գեղարվեստական գրականության վտանգը դիտարկելու արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը ստեղծեց գեղարվեստական ուժի կողմից ընդունված վարչական ակտը դիտարկելու այնպիսի պայմաններ, որոնք օրենքով նախատեսված չեն: Այնուամենայնիվ, կարծում ենք, որ այդ «վտանգը» չպետք է հիմք հանդիսանա հերյուրանքը հերքելու, դրա միջոցով փաստի գոյությունը պայմանավորելու օրինականության կանխավարկածով: Գեղարվեստական գրականությունը կարող է կարևոր նշանակություն ունենալ, որպեսզի վարչական մարմինները արագ գործեն ՝ իրենց պարտականությունները պատշաճ կերպով կատարելու համար: Հասարակական իրավունքի մեջ գեղարվեստական գրականություն օգտագործելով անձի համար բարենպաստ իրավիճակի ապահովումը անձի իրավունքները վարչական մարմինների կամայականությունից, հատկապես անգործությունից պաշտպանելու իսկապես հուսալի միջոց է: Եվ որպեսզի «ՀՀ վարչարարության վարույթի հիմունքների մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածի տարաբնույթ մեկնաբանությունների տեղիք չտա ՝ ապահովել օրենքի կիրառումը գործնականում: Օրենսդիր մարմինը կարող է սահմանել հստակ չափանիշներ, ինչպիսիք են վարույթ հարուցող անձի շահը, նրա իրավունքներին առնչվելու պարտավորությունը, ակնկալվող վարչական ակտի հետևանքները ցույց տալը և այլն: Կարծում ենք, որ մարդու սահմանադրական իրավունքների արդյունավետ իրականացման և պաշտպանության տեսանկյունից ՀՀ օրենսդրությամբ կարող են սահմանվել գեղարվեստական որոշակի նորմեր: Օրինակ ՝ ՀՀ Սահմանադրության 29-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն ՝ յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի խաղաղ հավաքներ անցկացնել առանց զենքի: Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 20-րդ հոդվածի համաձայն ՝ «Յուրաքանչյուր ոք ունի խաղաղ հավաքների և միավորումների ազատության իրավունք» 2: Ofեկավարվելով «Հավաքների ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածով `հանրային ժողով անցկացնելու համար (այսուհետ` հավաք) կազմակերպիչը պետք է գրավոր տեղեկացնի լիազոր մարմնին, բացառությամբ անհետաձգելի ինքնաբուխ հավաքների `մինչև 100 մասնակից 3: Նույն օրենքը նախատեսում է իրավասու մարմնի կողմից ծանուցման քննարկման կարգը, ինչպես նաև դրա վերաբերյալ որոշում կայացնելու կարգը, բայց ուղղակիորեն նշված չէ, թե լիազոր մարմնի անգործությունն ու լռությունը ինչ հետեւանքների կարող են հանգեցնել: 1 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության մեկնաբանությունները», խմբ. ՝ Գ. Հարությունյան, Ա. Վաղարշյան, Երևան, 2010, էջ: 316: 2 Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր, ընդունված 10.12.1948 թ. 3 «Հավաքների ազատության մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված ՝ 14.04.2011 թ. Խաղաղ հավաքների իրավունքի վերաբերյալ միջազգային իրավունքի հայտնի սկզբունքների վերլուծությունը, ինչպիսին է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, հնարավորություն է տալիս առանձնացնել հետևյալ սկզբունքները. Խաղաղ հավաքների իրավունքի օրենսդրական կարգավորումը չպետք է սահմանափակի այդ իրավունքը , և կարգավորումը չպետք է ներառի այդ իրավունքի իրականացումը թույլատրող համակարգ: Հավաքները կարող են արգելվել միայն Սահմանադրությամբ նախատեսված հիմքերով: Ըստ մեր օրենսդրության, նախապատվությունը տրվում է իրազեկման ինստիտուտին. Եթե իրազեկման քննարկման արդյունքում ժողովը արգելելու մասին որոշում չի կայացվել, ապա հանրահավաքի անցկացումը պետք է համարվի օրինական 1: Կարծում ենք, որ հետևյալ գեղարվեստական գրքերը պետք է հստակորեն սահմանվեն օրենքով. Եթե իրավասու մարմինը որոշում չի կայացնում հավաքը արգելելու, հավաքը անցկացնելու կամ դրա թույլատրելի թույլատրելու մասին `իր իսկ կողմից սահմանված սահմանափակումներով, ապա հավաքի անցկացման թույլտվությունը համարվում է ապահովված: Դատական գործընթացներն առավել տարածված են քաղաքացիական դատական գործընթացներում: Դա պայմանավորված է քաղաքացիական արդարադատությունն առավել մանրամասն կարգավորելու, որոշ դեպքերում `օբյեկտիվ իրականությունից հրաժարվելու անհրաժեշտությունից: Դատավարական հորինվածքները համարվում են ընդհանուր դատավարական կանոններից շեղում, առանց դրանց անհնար է իրականացնել գործի համապարփակ և օբյեկտիվ քննություն: Այսպիսով, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի: «Գործին մասնակցող անձինք պարտավոր են դատարանին կամ գործին մասնակցող այլ անձանց տեղեկացնել վարույթի ընթացքում իրենց հասցեն փոխելու մասին: Նման զեկույցի բացակայության դեպքում դատական փաստաթղթերն ուղարկվում են իրենց վերջին հայտնի հասցեին, դրանք համարվում են առաքված, նույնիսկ եթե հասցեատերն այլևս չի բնակվում կամ գտնվում է այդ հասցեում: Նշված դրույթների վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ կողմերի հավասարության հիման վրա քաղաքացիական դատավարություն իրականացնելու սկզբունքի էությունն այն է, որ դատավարության բոլոր փուլերում կողմերը ունեն հավասար հնարավորություններ իրենց իրավունքներ - օրինական շահերի պաշտպանություն: Այս սկզբունքը հաստատվում է դատարանին ծանուցելով գործին մասնակցող անձի կողմից գործին մասնակցող մյուս անձանց հասցեն փոխելու մասին: Այս կերպ պաշտպանվում է ոչ միայն հասցեն փոխած անձի իրավունքը, այլ նաև դատավարության մյուս մասնակիցների իրավունքները, քանի որ դատարանը փոփոխված հասցեին ծանուցագրեր ուղարկելով `էապես ապահովում է գործի ողջամիտ քննությունը և դատաքննության մասնակիցների դատական նիստին մասնակցելու հնարավորությունը: Դա պայմանավորված է նրանով, որ օրենսդիրը հետևանքների ռիսկը թողնում է այն կողմին, ով բարեխղճորեն կիրառում է իր դատավարական իրավունքները, այսինքն ՝ հասցեի փոփոխության մասին ծանուցման բացակայության դեպքում ծանուցումը համարվում է առաքված ՝ անկախ հասցեատիրոջից: այդ հասցեում ապրելու կամ մնալու 3: Այս գեղարվեստական գրականության դերը բավականին մեծ է քաղաքացիական դատավարություններում: Այն իրականացնում է ոչ միայն միակողմանի մրցակցություն և հավասարություն, այլև գործը ողջամիտ ժամկետում: Հունգարիա »որոշումները: 2 Ընդունվել է 17.06.1998 թ., Ուժի մեջ է մտել 01.01.1999 թ .: 3 Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի 2013.04.05 թիվ EED / 1730/02/11 գործը: որոշումը. Քննության սկզբունքի ապահովում: Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն ամրագրեց դատարանի կողմից կողմերին ծանուցելու ակտիվ պարտավորությունը 1, և եթե այն փաստը, որ հասցեն փոխած անձը չի ծանուցվել, չի հաստատվել գեղարվեստական կողմից, այդ կողմը կարող է ցանկացած պահի չարաշահել իր դատավարական իրավունքները, և Վերաքննիչ դատարանը ստիպված կլինի բեկանել առաջին ատյանի որոշումը: ուղարկել նոր քննության: Theանուցման հետ կապված ՝ ՌԴ քաղաք. դատավարություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 117-րդ հոդվածը սահմանում է նման հորինվածքը: Եթե հասցեատերը հրաժարվում է դատական ծանուցագիր ստանալուց, ապա համարվում է, որ նրան պատշաճ կերպով ծանուցվել է դատական նիստի տեղի և ժամանակի մասին: Կարծում ենք, որ աննպատակահարմար է նախատեսել նման գեղարվեստական նորմ, քանի որ կարող են առաջանալ որոշակի խնդիրներ, մասնավորապես, ինչպե՞ս կարող է դատարանը համոզվել, որ հասցեատերը մերժել է ծանուցումը, կամ ծանուցողը կարող է շահագրգիռ անձ լինել, ի պատասխան դրա նկատել? «Հրաժարվեց» գրառում կատարել: Եվ ՀՀ քաղ. դատաքննություն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի տեսակետից ողջամիտ է, քանի որ այն անձինք, ովքեր արդեն մասնակցել են դատական նիստին, օգտվել են համապատասխան դատավարական իրավունքներից, պետք է շահագրգռված լինեն դրանց հետագա իրականացման մեջ իրական պարտավոր են տեղեկացնել դատարանին իրենց հասցեի փոփոխության մասին: ՀՀ քաղաք. դատավարություն Քրեական դատավարության օրենսգրքում նշված հերյուրանքի օրինակներ են 92 3 3-րդ հոդվածի, 108 2 2-րդ և 3-րդ հոդվածների դրույթները, որոնք նպաստում են օրինական տնտեսության սկզբունքին, մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը չի կարող լուծել վերսկսումը ցանկացած այլ ձևով, և առաջինը Վերանում է առաջին ատյանի դատարանի `գործի վերսկսման մասին որոշում կայացնելու անհրաժեշտությունը: ՀՀ քաղաք. դատավարությունը Քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն: «Եթե կողմը հրաժարվում է (խուսափում է) դատարանի կամ դատավարության մասնակիցների հարցերին պատասխանելուց կամ դատարանին ցուցմունքներ տալուց, ապա դատարանը կարող է մյուս կողմի միջնորդությամբ կամ նախաձեռնությամբ քննարկել ցուցմունքների մերժումը (խուսափելը) ( պատասխանը) և գործի փաստական հանգամանքները, որոնց վերաբերյալ կողմը հրաժարվում է (). խուսափել) հայտարարություն տալուց կամ պատասխան տալուց կարող են ապացուցված համարվել: Ամեն դեպքում, դատարանի կողմից անհիմն գնահատված պատասխանից կամ ցուցմունքից հրաժարվելը (խուսափելը) մեկնաբանվում է ի վնաս մերժողի (խուսափողի): Այսինքն ՝ այս դեպքում օրենսդիրը գեղարվեստական գործածության գործը թողել է դատարանի հայեցողությանը: Կարծում ենք, որ գեղարվեստական գրականության ստեղծումը դատարանին վերապահելը վտանգավոր քայլ կլինի, և դատարանը պետք է լինի գեղարվեստական գործեր, այլ ոչ թե ստեղծող: Ամեն դեպքում, դատարանի կողմից գեղարվեստական գրականության կիրառումը կա՛մ պետք է հիմնված լինի օրենքի վրա, կա՛մ բխի օրենքից, կա՛մ ակնհայտ լինի տվյալ գործի փաստական հանգամանքներից: Օրինակ, դատարանում ներկայացվածության հետ կապված կարող է ստեղծվել հետևյալ հերյուրանքը (կամ, եթե այն չի սահմանվում, դատավորը կարող է սահմանել այն, քանի որ դա բխում է օբյեկտիվ իրականությունից): Դատարանում ներկայացուցչի գործողությունները համարվում են հայցվորի կողմից հաստատված. Ներկայացուցիչի մասնակցությունը լսումներին արդեն հաստատում է հայցվորի համաձայնությունը, քանի որ գործնականում հաճախ է պատահում, որ հայցվորները դիմում են վերաքննիչ դատարան, եթե դատարանի որոշումն իրենց համար անբարենպաստ է: Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 01.02.2008 թ. Թիվ 3-19 (ՎԴ), 2008 թ. Մարտի 12-ի թիվ ԳԴ / 0287/02/08 որոշումներ: շինարարի գործողություններով կամ մերժել է նրան: Նման դեպքերում Վերաքննիչ դատարանի համար դժվար է գնահատել այս փաստը, ուստի անհրաժեշտ է կա՛մ շտկել այս մտացածինը, կա՛մ դատարաններին տալ այն սահմանելու հնարավորություն: Կարծում ենք, որ փորձաքննության նշանակման հետ կապված անհրաժեշտ է հետևել Ռուսաստանի Դաշնության օրինակին ՝ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում ամրագրել հետևյալ գործառույթը. Դատավարություն ՝ համաձայն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի: «Եթե կողմերից մեկը խուսափում է քննությունից կամ չի ներկայացնում քննության համար անհրաժեշտ իրերն ու փաստաթղթերը, հնարավոր չէ քննությունն իրականացնել առանց նրա մասնակցության, դատարանն իրավունք ունի ճանաչել փաստը (որը պետք է հաստատվեր քննությամբ) հաստատված կամ մերժված »: Եկեք բերենք հետևյալ օրինակը պրակտիկայից: Ստորագրության իսկությունը վիճարկվում է դատարանում. Դատարանը նշանակում է դատաբժշկական դատաբժշկական փորձաքննություն, բայց այն անձը, որի ստորագրությունը պետք է ստուգվի փորձաքննությամբ, ձեռնպահ է մնում դրան մասնակցելուց ՝ տալով անվճար կամ գործառնական փաստաթղթեր: Այս դեպքում դատարանը կարող է ընդունել, որ ստորագրություններն իսկապես արվել են այդ անձի կողմից: Բայց ամեն դեպքում, այս գեղարվեստական գործը կիրառելիս դատարանը պետք է բխի կոնկրետ գործի փաստերից, կողմերի պատճառներից, փորձաքննությունից հրաժարվելու պատճառներից և այլ հանգամանքներից: Մենք կարծում ենք, որ վարչական վարույթի ընթացքում, երբ կողմերից մեկը վարչական մարմին է, ապացույցների առումով առավելությունը մյուս կողմի նկատմամբ, պետք է ամրագրվի հետևյալ գեղարվեստականությունը ՝ կողմերի հավասարությունն ու մրցակցության սկզբունքները ապահովելու համար: Եթե վարչական մարմինը, որը պետք է գրավոր ապացույցներ ներկայացնի վարչական վարույթի հետ կապված, դրանք չի ներկայացնում, դատարանը կարող է համարել, որ դրանցում պարունակվող տեղեկատվությունը չի բխում այդ կողմի շահերից և ընդունվում է կողմի կողմից: Այս գեղարվեստականությունը անհրաժեշտ է, քանի որ գործնականում հաճախ են եղել դեպքեր, երբ վարչական մարմնին կարող են հասանելի լինել միայն գրավոր ապացույցներ ՝ վարչական վարույթ հարուցելու կապակցությամբ, օրինակ, երբ անհատ ձեռնարկատերը կամ իրավաբանական անձը դիմել են դադարեցման կամ լուծարման խնդրանքով: , և գրանցման վկայականը հանձնում է իրավասու մարմնին, բայց հարկային պարտավորությունները չկատարելու հիմքով հարկային մարմինը բռնագանձման պահանջ է ներկայացնում վարչական դատարան: Նման դեպքերում ինչպե՞ս կարող է անձը ապացուցել լուծարման կամ գործունեության դադարեցման փաստը, եթե այդ ապացույցները գտնվում են վարչական մարմնի մոտ: Նման խնդրահարույց իրավիճակներում առաջանում է գեղարվեստական գրականության օգտագործման խնդիր: Այսպիսով, վերլուծելով դատավարական իրավունքի հերյուրանքները, գալիս ենք այն եզրակացության, որ դրանք նպաստում են դատավարական նորմերի իրականացմանը, կանխում դրանց հետաձգումը, քանի որ դրանք ուղղված են դատավարության ընթացքում կողմերի մրցակցության և հավասարության ապահովմանը: Գեղարվեստական գրականությունը նպաստում է առօրյա իրողության փոխանցմանը իրավական ոլորտ, պարզեցնում է իրավական կապերը, իրավական կարգավորումն ավելի կայուն և արդյունավետ է դարձնում, նպաստում է քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանությանը, օգնում է արդարության հասնելուն, նվազեցնում է օրենսդրական գործունեության ընթացքն ու շրջանակը, նպաստում է որոշակի պայմաններ, ավելի տնտեսական է դարձնում իրավական համակարգը: նպաստում է օրենսդրական գործունեության արդյունավետությանը, համապարփակ: ապացույցների օբյեկտիվ գնահատում: Լիլիթ Պետրոսյան ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿՆԵՐ. Տեսական և օրենսդրական հիմնախնդիրներ Հիմնաբառեր. Գեղարվեստական գրականություն, օրենսդրական տեխնիկա, հաստատված փաստ, կեղծ պնդում, ապացույցներ, հանրային իրավունք: ։
| Իրավաբանական ֆիկցիան իրավական հնարք է, օրենսդրական տեխնիկայի միջոց, որն ամրագրում է փաստի գոյությունը՝ անկախ դրա իրական լինելուց։
Հնարքի էությունը կայանում է նրանում, որ գոյություն չունեցող հանրահայտ փաստը ճանաչվում է գոյություն ունեցող կամ հակառակը։
Այսպես, օրինակ՝ օրենքի իմացության կանխավարկածը ըստ էության հանդիսանում է ֆիկցիա։
Այսպիսի ֆիկցիաների հետևանքով փատերը հայտնի փաստական կազմի դեպքում կարող են լինել ենթադրվող, իսկ մյուս կողմից դրանք կարող են տարանջատված լինել փաստական կազմից, այն դեպքում, երբ այդ ենթադրյալ փաստերի հետ կապված իրավական դրույթները տվյալ դեպքում ստանում են համապատասխան կիրառություն։
Այս յուրօրինակ մտավոր գործողությունը նպատակ ունի ստեղծել արհեստական հիմք իրավական դրույթների անալոգիայով կիրառման համար։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԼԵ ANDՈՒՆ ԵՎ ՄԵULԱԻՆԵՐԻ ԱՐUEԵՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ Massանգվածային հաղորդակցությունը հասարակության մեջ տեղի է ունենում հիմնականում լեզվի միջոցով: Այնուամենայնիվ, համեմատաբար վերջերս լեզուն, որպես այդ հաղորդակցության հիմք, հատուկ ուսումնասիրության առարկա դարձավ 1: Mediaամանակակից լրատվամիջոցների ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ զանգվածային հաղորդակցությունը հասարակական-լեզվաբանական պրակտիկայի սոցիալական նշանակություն ունեցող տարածք է 2: Այսօր աշխարհում լեզվի օգտագործման հիմնական մասը զանգվածային հաղորդակցությունն է: Լրատվական տեքստերը, մեդիա տեքստերը ժամանակակից լեզվական շրջանառության ամենատարածված ձևերից են, որոնց ընդհանուր ծավալը բազմակի անգամ ավելին է, քան մարդկային գործունեության այլ բնագավառներում խոսքի ընդհանուր ծավալը: Հաշվի առնելով մեդիայի լեզվի այս դերը `հոդվածը փորձում է ուսումնասիրել ժամանակակից հայալեզու հեռուստատեսային շրջանառության առանձնահատկությունները և դրանց արժեքային կողմը: Հեռուստատեսային տեքստերն առանձնանում են իրենց դերով varietyԼՄ-ների տեքստերի ամբողջ բազմազանության մեջ 3: Մասնավորապես, ակնհայտ է, որ հեռուստատեսությունն իր ազդեցությունն է ունենում երեխայի լեզվի վրա ՝ զարգացնելով հարստացնող խոսք նոր բառերի ներով լեզվական կառուցվածքներով: Այս հանգամանքը, սակայն, դրական կողմից զատ, կարող է ունենալ շատ բացասական հետևանքներ ՝ հաշվի առնելով հայկական հեռուստատեսության ելույթի գրագիտության մակարդակը: Այս առումով տեղական և արտասահմանյան արտադրության սերիալները համեմատելիս կարելի է նկատել մեկ հանգամանք: Արտասահմանյան սերիալները հիմնականում թարգմանվում են գրական հայերենի, սերիալներում հնչող գրական հայերենը չի թողնում օտարման, անբնականության տպավորություն: Պատկերն այլ է տեղական հեռուստասերիալների դեպքում: Իրականացված հետազոտության համաձայն ՝ Շանթ հեռուստաընկերության «Բանակում» հեռուստասերիալը նախընտրողների շրջանում գրեթե երկու անգամ շատ հեռուստադիտող կա, ովքեր կարծում են, որ անհրաժեշտ է խոսել ըստ իրավիճակի, և ոչ միշտ ՝ գրական հայերենով 4: Իմ կարծիքով, այս հարցի մանրամասն ուսումնասիրությունը կարող է որոշ բացահայտումներ կատարել ժամանակակից հայերենի, մասնավորապես, լրատվամիջոցների օգտագործման հետ կապված: Այսօրվա գլոբալիզացված աշխարհում կարելի է տեսնել մեդիայի տեքստերի որոշակի կլիշե-միատարրություն, երբ, ինչպես տեսաբաններն են վկայում, օգտագործվում և տարածվում են կայուն հեռարձակման ոճեր: Մասնագետները խոսում են գլոբալ կլիշեի 5-ի մասին: Հեռուստասերիալները կարելի է դասակարգել որպես մեդիա արտադրություն, քանի որ նշված մոտեցման օգնությամբ կարելի է ուսումնասիրել հեռուստատեսային արտադրանքը: Հայկական իրականության հեռուստասերիալները լատինամերիկյան միջավայրից ներթափանցեցին 1990-ականներին: Նրանց պատկանելությունը օտար մշակույթին, այդպիսով որոշակի հեռավորություն հայկական միջավայրից, կարծես թույլ է տալիս նրանց թարգմանության միջոցով գտնել բավականին միալեզու լեզու: Գրական հայերենը, ըստ էության, հարմար է ներկայացված մշակութային իրականությունից այդ հեռավորության առկայության դեպքում: Պատկերն այլ է տեղական հեռուստասերիալների դեպքում: 2003 թվականից ի վեր թողարկված տեղական հեռուստասերիալները կրկնօրինակում են Լատինական Ամերիկայի հեռուստասերիալները: Այնուամենայնիվ, լեզվամշակութային ուսումնասիրության սկզբունքների համաձայն, գոյություն ունի անքակտելի կապ, օրգանական միասնություն և կա ամբողջականություն ազգային լեզվի և մշակույթի միջև: Իսկ մեդիայի տեքստերը մշակութային տեսանկյունից լի են նշանակալից տեղեկատվությամբ, քանի որ դրանք ամրագրված և արտացոլված են 1 Տե՛ս Chernykh A., World Contemporary Media, Moscow, 2007, p. 79 2 Տե՛ս Dobrosklonnaya T., Media Linguistics. համակարգի աջակցություն SMI լեզուն սովորելու համար, (հասանելի է http: // www. //www.ffl.msu.ru/research/publications/dobrosklonskaya/dobrosklonskaya-medialingvistika.pdf): 3 Տե՛ս նույն տեղում: 4 Մանրամասների համար տե՛ս Menemshyan A., Sargsyan Z., Stepanyan V., 2014, p. 19 5 Տե՛ս Dobrosklonnaya T. ազգային լեզուների և մշակույթների ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ հատուկ ասպեկտները: MediaԼՄ-ների լեզվով է, որ առաջին հերթին արտացոլվում են հասարակության ներսում տեղի ունեցող սոցիոլոգիական-գաղափարական փոփոխությունները, ամրագրվում են նոր հասկացություններ և կառուցվածքներ 1: Հետևաբար, հայկական արտադրության հեռուստասերիալները, լի փողոցային ժարգոնով, գռեհկությամբ, պարզունակ լեզվական կառույցներով, պարունակում են ժամանակակից հայոց լեզվի և մշակույթի անհանգստացնող վկայություններ: Իրականությունը, որը մեզ համար խորթ չէ, մեզ շրջապատող, բնական է մեզ համար, մի խոսքով ՝ մեր իրականությունը, չի կարող փոխանցվել մեր գրական լեզվով: Իհարկե, այստեղ դեր է խաղում այն փաստը, որ, ինչպես նշում են լեզվաբանները, հայոց լեզվի գրական «խոսակցական շերտերի» միջև զգալի տարբերություններ կան: Այնուամենայնիվ, մեկ անգամ ևս պետք է շեշտել, որ ոչ հայկական սերիալները պատճենելիս հնարավոր է գտնել գրական խոսակցական լեզու, որը անբնականության տպավորություն չի թողնում, մինչդեռ հայկական սերիալներում մենք հաճախ գտնում ենք ծայրաստիճան գռեհիկ լեզու: Ուստի փողոցային հայերենի ընտրությունը խոսում է գրական հայերենի հարակից բովանդակության օտարման մասին: Եվ դեռահասը, որը ծնողների միջնորդությամբ դառնում է ոչ թե իր համար ստեղծված այս մեդիա արտադրանքի սպառող, իր գրական լեզուն օտարելով ձեռք է բերում ոչ միայն անմաքուր, հաճախ փողոցային հայերեն, այլ նաև համապատասխան կենսակերպ: Հետեւաբար, ինչպես նշվեց, էկրանին ներկայացված բովանդակությունը «փոխկապակցված լեզու» է: Սա է պատճառը, որ հայ հեռուստատեսության փորձագետները քննարկում են անցանկալի արժեքային-վարքային ազդեցության հարցեր `շեշտը դնելով« երբեմն ինքնահոս »գործոնների վրա, երբեմն թիրախավորված, երբեմն ոչ պրոֆեսիոնալ: Տեղական արտադրության սերիալները մտահոգված են անբարենպաստ գաղափարներով, բառապաշարով, խոսքի տարածմամբ, ընտանեկան հարաբերությունների վնասակար մոդելներով, աղքատ կերպարներով, հանցագործին «սովոր» արատավոր հասարակությանը: Հատկապես մտահոգիչ է հումորային հաղորդումների և կինոնկարների լեզուն: Laիծաղին հասնելու համար հեռուստաարտադրողները փորձում են ոչ միայն զվարճալի իրավիճակներ ստեղծել, այլ նաև զվարճալի լեզու: Եվ որպես այդպիսին, գռեհկություններն ու փողոցային ժարգոնը օգտագործվում են գրեթե բացառապես: Հեռուստասերիալի զվարճալի հերոսները հիմնականում խոսում են գրական հայերեն: հետեւաբար, գրական խոսակցությունը ներկայացվում է որպես ծաղրի գործոն: Այս հանգամանքը կարող է ուղղակիորեն ազդել դեռահասների լեզվական նախասիրությունների վրա ՝ զգուշացնելով գրական լեզվով և դրա հետ կապված վարքային առանձնահատկությունները: Հեռուստատեսային շոուների օտարալեզու վերնագրերը (օրինակ ՝ «Ֆուլ հաուս» («Հայաստան»), «Մեկնաբանություններ» («Հայաստան»), «Արմ կատակերգություն» («ATV»), ինչպես նաև գովազդներում հաճախ օգտագործվող բառերը ( օրինակ ՝ Իդեալական համակարգի արտադրանքը) մտահոգիչ է: Գովազդներից մեկում յուրաքանչյուր նախադասության կեսը ասվում է անգլերենով): Նրանց հետ հեգնանքը, զվարճանքը, հարմարավետությունը, արդիականությունը կապված են օտար լեզվի, հետևաբար և օտար մշակույթի հետ ՝ վերարտադրվելով համատեքստում ՝ կազմելով այն գաղափարը, որ նշված որակները հայկական չեն: Այս անտեսանելի, հաճախ անգիտակից քայլերը ստեղծում են արժեքային մթնոլորտ, որը չի կարող, բայց բացասաբար ազդել դեռահասների ազգային ինքնագիտակցության վրա: Իմ կարծիքով, խնդիրն այստեղ ավելի խորն է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից: Դպրոցում ձեռք բերելով ազգային-հայրենասիրության հաճախ խղճուկ գաղափարներ ՝ դեռահասը տեղեկատվություն է ստանում հեռուստատեսությամբ ՝ բոլորովին այլ շեշտադրմամբ: Դպրոցում ոչ ֆորմալ միջավայրում ստացված գիտելիքների «տպավորությունների» մեջ նկատելի բաց կա: Արդյունքում, հաճախ նախապատվությունը տրվում է վերջինիս `միաժամանակ կասկածի տակ դնելով պաշտոնական կրթության փոխանցումը` համապատասխան արժեքային կողմնորոշումների ձեռքբերմանը զուգահեռ: Այս միտումները կարող են ցույց տալ բավականին խորը վտանգներ: վտանգներ, որոնք առաջին հայացքից չեն երեւում: Այսպիսով, ըստ մշակութաբան Հ. Ըստ Բայադյանի, «Հասարակական համերաշխության ներկայիս սկզբունքի խորքում, նույնիսկ եթե այդպիսի սկզբունքը երբեք բացահայտ չի արտահայտվում 1 Տե՛ս Dobrosklonnaya T. 2 Տե՛ս Գալստյան Դ., Մանուսյան Ս., Hamամկոչյան Ա., Հեռուստատեսության բովանդակությունը: Softwareրագրային ապահովման կողմնորոշումներ. Բովանդակության ձևավորման գործոններ, 2013, հասանելի է http: //www.noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=7147&sphrase_id=48770 հղումը): Այն չի ձևակերպվել, կարելի է տեսնել արևելահայ գրականության գրական իրավասության, դրա սերտորեն կապված արժեքների, ինստիտուտների և այլնի կասեցում, եթե ոչ մերժում, դրանց խորհրդանշական ուժի անտեսում »1: Այս վախը հաստատվում է մեդիայի տեսության բազմաթիվ ուժեղ տեսությունների համաձայն, որոնց համաձայն զանգվածային հաղորդակցության տեքստերն ավելի ու ավելի հաճախ հիմք են հանդիսանում լեզվի ժամանակակից վիճակի քննարկման համար: Պատկերավոր ասած, եթե գեղարվեստական լեզուն իրականությունն արտացոլելու «պատկերավոր» միջոց է, ofԼՄ-ների լեզուն, որն ակնթարթորեն նշում է ցանկացած իրադարձություն, կյանքի ցանկացած փոփոխություն, ավելի շուտ լուսանկարչական եղանակ է 2: Կամ, մեկ այլ նկարագրության համաձայն, «մեծ հեղինակություն ունենալու» տարածման ամենաարդիական միջոցը `տեղեկատվական հասարակության մեջ լրատվամիջոցների լեզուն ազգային լեզվի յուրօրինակ մոդել է կատարում: Այն հիմնականում ձևավորում է գրականության նորմերը, լեզվական համն ու նախասիրությունները, ազդում է քաղաքականության, գաղափարախոսության, արվեստի, գրականության ընկալման վրա »3: Այսպիսով, հեռուստատեսությամբ հայերենը շատ մտահոգիչ է: Մտահոգիչ է մի կողմից ՝ որպես սեփական լեզվի նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքի արտահայտում, մյուս կողմից ՝ որպես այդպիսի վերաբերմունքի ամրագրում և մասսայականացում: Հեռուստատեսությամբ խոսվող լեզուն դեռահասներին փոխանցում է ոչ միայն աղավաղված լեզու, այլև դրա հետ կապված արժեքների աղավաղված պատկեր: Աիդա Անաստասյան ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԼԵUՈՒՆ ԵՎ ԳԵOԵSCԿԱԿԱՆ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ Հիմնաբառեր. Լեզու, հաղորդակցություն, մեդիա տեքստ, հեռուստատեսային տեքստ, զանգվածային տեղեկատվություն, գլոբալ կլիշե: ։
| Հոդվածում շեշտադրվում է գրական արևելահայերենի օտարման հարցը մասնավորապես դեռահաս լսարանի համար, որին աղավաղված լեզվի հետ նաև համարժեք աշխարհայացք է փոխանցվում։
Հոդվածն անդրադառնում է նաև այն խզմանը, որն առաջանում է դպրոցում և կրթվելու ոչ ֆորմալ միջավայրերում ձեռք բերած գիտելիքների և տպավորությունների միջև, որի արդյունքում առավելությունը հաճախ տրվում է երկրորդին՝ համապատասխան արժեքային կողմնորոշումներ յուրացնելուն զուգահեռ կասկածի տակ դնելով ֆորմալ կրթության փոխանցած տեղեկատվությունը։
|
LACTIC LACTIC BACTERIA- ների ներածման հավանականության հատկությունները: Կաթնաթթվային մանրէները (Lactobacilli) հնագույն ժամանակներից օգտագործվել են տնտեսության մեջ ՝ սնունդ արտադրելու և պահպանելու ունակության շնորհիվ: CBD- ն մանրէների բազմազան խումբ է: Դրանք լայնորեն տարածված են բնության մեջ ՝ հանդիսանալով մարդկանց և կենդանիների միկրոֆլորայի կարևոր մասը: Համեմատած այլ միկրոօրգանիզմների հետ ՝ CBT– ները գերակշռող դեր են խաղում, քանի որ սննդի պահպանակներ են, կամ շատ սննդամթերքներում այլ օրգանիզմներ են հայտնաբերվել: Այս տեսանկյունից KTBder- ն օգտագործվում է հատկապես թթու բանջարեղենի վերամշակման և հասունացման գործընթացում: Բանջարեղենի նման վերամշակումը լայնորեն կիրառված ավանդական մեթոդ է, որը հայ ժողովուրդը կիրառել է դարեր շարունակ, ինչը թույլ է տալիս պահպանել բարելավել առանց սննդային հավելումների պատրաստված սննդի համը, կառուցվածքը և առողջության հատկությունները: Ինչպես հայտնի է, բանջարեղենը, հատկապես խաչասեր ընտանիքը, ունեն առողջարար հատկություններ: Պարունակում է վիտամին C, կարոտինոիդներ, քլորոֆիլ, ֆլավոնոիդներ, սննդային մանրաթելեր, հարուստ հանքանյութերով ՝ K, Mg, Se, որոնք պաշտպանիչ ազդեցություն ունեն տարբեր հիվանդությունների դեմ, ինչպիսիք են քաղցկեղը, գիրությունը, շաքարախտը - հիպերտոնիան: KTB ֆերմենտացված բանջարեղենը կարող է ավելի բարձր ֆունկցիոնալ ակտիվություն ունենալ, քան հում բանջարեղենը: CBD- ները մեծացրել են իրենց հանրաճանաչությունը որպես պրոբիոտիկներ, որոնք բարելավում են աղիների աշխատանքը իրենց հակաբակտերիալ գործունեության շնորհիվ: Դրանք արտադրում են հակաբակտերիալ նյութափոխանակության մի շարք ապրանքներ, որոնք ներառում են օրգանական թթուներ, տարբեր օրգանական միացություններ, ջրածնի պերօքսիդ և բակտերիոցիններ: Հետաքրքրությունը CBD– ների նկատմամբ նույնպես աճել է ՝ կապված իմունոստիմուլյատոր, հակաալերգենային և հակաուռուցքային գործունեության հետ [2, 3]: CBD- ները մեծ պահանջարկ ունեն սննդի որակի ապահովման մեջ, սննդի անփոխարինելի մանրէաբաններ լինելով, քանի որ դրանք թունավոր չեն մարդու համար, չեն փոխում սննդի հատկությունները, արդյունավետ են փոքր քանակությամբ, ակտիվ են սառնարանում, օժտված են հակաբակտերիալ ակտիվությամբ [4 , 5]: Բակտերիոցին արտադրող տուբերկուլյոզները կարող են օգտագործվել նաև մեր սեփական ֆերմենտացված սննդի մեջ կամ ավելացնել թարմ կերակուրներին ՝ որպես պաշտպանիչ մշակույթ [6]: Ուստի Հայաստանի եզակի համակեցության պահպանումն ունի ազգային նշանակություն: Այդ պատճառով կարևոր է CBT- ի կենսաբանական հատկությունների ուսումնասիրությունը, կենսատեխնոլոգիական ներուժի բացատրությունը, նոր հեռանկարներ է բացում տարբեր կենսաբազմազանություն ստանալու համար, որին նվիրված է այս աշխատանքը: Նյութեր և մեթոդներ Ուսումնասիրության օբյեկտները մեսոֆիլային էին, հիմնականում գնդաձեւ-ցուպիկ-ԿԲ-շտամներ, որոնք մեկուսացված էին Հայաստանի տարբեր մարզերի փոքր տնտեսությունների թթու բանջարեղենի նմուշներից (թիվ 28): Մաքուր CBT մշակույթները մեկուսացվել են գաղութներից մեկից, որն առաջացել է թթվային նմուշների հաջորդական նոսրացման արդյունքում MRH (Man, Ragoza, Chart), հիդրոլիզացված կաթ և 10% յուղազերծված կաթնային ագար: Բոլոր մեկուսացված շտամները պահվում էին 32 oC ջերմաստիճանում 20% գլիցերինով: Անհրաժեշտության դեպքում շտամներն ակտիվացվեցին 10% յուղազերծված կաթում, 0,1% պեպտոնում, 0,1% խմորիչի մզվածքում, սննդային միջավայրում pH 7,0-ում: Մեկուսացված մաքուր մշակույթների հակաբակտերիալ հատկությունները որոշվել են ագարի տարածմամբ `ստերիլացված բռունցքով պինդ միջավայրում անցքեր բացելով: KTB- ներն աճեցվում են 24 ժամ կաթի մեջ ՝ MRSH– ում: Որպես փորձարկման օրգանիզմ օգտագործվել են միկրոօրգանիզմների տարբեր խմբերի ներկայացուցիչներ. Escherichia coli VKPM-M17, Staphylococcus aureusWDCM-5233, Bacillus subtilis WT-A1, Candida guilliermondii: Փորձարկվող օրգանիզմների գիշերային կուլտուրան ստանալու համար դրանց աճի համար հեղուկ սննդարար միջավայրը նախապես վարակվել է ասեղի միջոցով փորձարկվող օրգանիզմների հետ և տեղափոխվել ջերմոց (37 ° C): Հաջորդ օրը գիշերային կուլտուրան 0.1 մլ-ով ավելացվեց մանրէազերծված Petri ամանի մեջ և խառնվեց հալված և սառեցված ագարի հետ 45-50 ° C ջերմաստիճանում: Այնուհետև պինդ միջավայրում ստերիլիզացված բռունցքով անցքեր անելուց հետո նրանց մեջ լցվեց 0,1 մլ KTB մշակույթի հեղուկ: Petri- ի ամանները տեղափոխվում էին ջերմափոխանակիչ (37 ° C), իսկ բացակայության գոտիների տրամագիծը չափվում էր փորձարկվող օրգանիզմների զարգացման համար օպտիմալ ջերմաստիճանում 24 ժամ մշակումից հետո: Երկրաբանական և բջջային հատկությունները ուսումնասիրվել են մանրադիտակային մեթոդներով (Olympus CH2, Գերմանիա): Ձևաբանական հատկությունների շարքում նշվեց վեգետատիվ բջիջի ձվի չափը: Բջջի ձուն հայտնաբերվել է պատրաստուկների պարզ գունավորմամբ ՝ մեթիլեն կապույտով: Մեկօրյա մշակույթի բջիջների չափումներն իրականացվել են մանրադիտակի տակ ՝ օգտագործելով ակնային պտուտակով միկրոմետր: Բջիջների չափերն արտահայտվել են միկրոմետրերով (μm): Ըստ Գրամի ՝ ներկելու ունակությունը որոշվում էր ունիվերսալ ձվով: Ֆիզիոլոգիական և կենսաքիմիական հատկություններ: Տարբեր ջերմաստիճաններում աճելու ունակությունը որոշելու համար մշակույթներն աճեցվել են համապատասխան հեղուկ սննդարար միջավայրում `5-ից 80 ° C սահմաններում, pH կախվածությունը ուսումնասիրվել է 5-ից 10 միջակայքում` համապատասխան օպտիմալ ջերմաստիճանում: CBT շտամների դիմադրությունը տարբեր աղիության խտությունների նկատմամբ ուսումնասիրվել է 0-ից 5% NaCl պարունակող միջավայրում ցանելու միջոցով: Կատալազը հայտնաբերելու համար մշակաբույսային հեղուկին ավելացվել է 10% ջրածնի պերօքսիդ, իսկ Նեսլերի ռեակտիվին `արգինին` դեզամինազի ակտիվությունը հայտնաբերելու համար: Շտամների զգայունությունը թթվածնի նկատմամբ ուսումնասիրվել է ցանելով կիսահեղուկ միջավայրում: Սննդամթերքը ծածկված էր ստերիլացված պարաֆինով: Նիտրատները վերականգնելու բակտերիաների կարողության որոշումը կայացվել է Grace- ի ռեակտիվը ավելացնելով: Կազեինի և օսլայի հիդրոլիզացման հատկությունները ուսումնասիրվել են սուբստրատը պարունակող սննդային միջավայրերում ցանելու միջոցով [8, 9]: 37 ° C ջերմաստիճանում պարունակող ժելատին պարունակող միջավայրում սուբստրատի հեղուկացումը 24 ժամվա ընթացքում հաստատում է ժելատինազի ակտիվությունը: Բոլոր ուսումնասիրված CBT շտամներն աճեցվել են կաթի մեջ, որը պարունակում էր 0,1% մեթիլեն կապույտ և Հյու-Լեյֆցոնում գիշերում `ցույց տալով ածխաջրեր յուրացնելու և ածխաթթու գազ (հոմո և հետերո-ֆերմենտատիվ գործունեություն) արտադրելու ունակությունը: Արդյունքներ և քննարկում: Վարունգի, խառը բանջարեղենի, դանդուրի և մշկընկույզի թթուների նմուշներ են հավաքվել Հայաստանի տարբեր մարզերի գյուղերից, Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիից և Տերյան գյուղից (5 նմուշ): Նմուշները հավաքվել են 2013 թ. Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին: Նմուշները, ինչպես նաև 28 մեկուսացված մեզոֆիլային CBD- ների շտամները պահվում են ԵՊՀ կենսաբանության ֆակուլտետի մանրէաբանության, բույսերի և մանրէների կենսատեխնոլոգիայի ամբիոնում: Շտամների կենսատեխնոլոգիական ներուժը գնահատելու համար ուսումնասիրվել է դրանց հակաբակտերիալ ակտիվությունը: Փորձարկվել է մեկուսացված շտամների հակաբակտերիալ ակտիվությունը մի շարք փորձարկվող օրգանիզմների դեմ: Հակաբակտերիալ գործունեության վերաբերյալ տվյալները ներկայացված են Նկարներ 1-ում և 2-ում: Հարկ է նշել, որ ուսումնասիրված ոչ բոլոր շտամներն են ճնշել գրամ-բացասական Escherichia coli VKPM-M17, էնդոսպորներ արտադրող գրամ-բացասական Bacillus subtilis WT-A1 և Candida guilliermondii- ի աճը: Մեկուսացված շտամներից միայն 16-ն են կարողացել ճնշել Staphylococcusaureus WDCM-5233 աճը, ուստի 6 ամենաակտիվներն ընտրվել են հետագա աշխատանքի համար: Ուսումնասիրվել են մեկուսացված շտամների ձևաբանական, ֆունկցիոնալ, մշակութային և կենսաքիմիական հատկությունները: Նկար 1. CBS- ի հակաբակտերիալ գործունեությունը: Նկար 2. ԿԲ հակաբակտերիալ ակտիվությունը S. aureus WDCM 5233- ի դեմ: Բոլոր կոկոնները կարճ շղթաներ են կազմում: Ուսումնասիրված ԿԲ-ները կազմում են փոքր (կետավոր), կլոր, ձվաձև, պարուրաձեւ, ոսպաձև, ձևաձև, բաց ուռուցիկ, սպիտակ կամ դեղնավուն, փայլուն կամ ձանձրալի, 2 մմ-ից ոչ ավելի տրամագծով հարթ կամ կտրված եզրերով: Strain N 1.9 Strain N 2.V Նկար 3. KTB շտամների միգրոգրաֆները (1000 ×) շտամները տարբերվում են շրջակա միջավայրում NaCl- ի տարբեր կոնցենտրացիաներով, ածխաջրերի և ածխածնի աղբյուրների տարբեր լուծումներով, ինչպես նաև տարբեր ջերմաստիճաններում աճելու ունակությամբ և pH Մեկուսացված շտամների օպտիմալ աճը 37 ° C է, բայց բոլոր ուսումնասիրված շտամներն ունեն կենսաակտիվության լայն ջերմաստիճանային սահմաններ: Բոլոր շտամներն աճում են 30 ° C- ից 45 ° C, 5.1. 1,9 շտամներ 20 ° C- ում, և 1,9 շտամներ 55 ° C ջերմաստիճանում: Ոչ մի ուսումնասիրված շտամ չի աճել 4 ° C և 72 ° C ջերմաստիճանի պայմաններում: Ուսումնասիրված շտամներն ավելացել են pH տիրույթում = 6-10, բացառությամբ 5,7 շտամների: 1.9 շտամը կարողացավ աճել նույնիսկ pH 5-ով: Բոլոր շտամներն աճեցին 0,5% NaCl- ի առկայության դեպքում, և 1,9 շտամը դիմակայեց նույնիսկ 4% NaCl: Բոլոր անհատները քիմիորոգանոտրոֆներ են, հոմոֆերմենտատիվ, կատալազա-բացասական մանրէներ, չեն արտադրում գազ գլյուկոզա պարունակող միջավայրում, չեն արտադրում ամիլազ-ժելատինազ: Միայն 1.9 և 2.IX շտամները կարողացան վերականգնել նիտրատը նիտրատին (նկ. 4 Ա): Արգինին-դեզամինազի գործունեության որոշումը ցույց տվեց, որ բոլոր շտամները ունակ են արգինինից ամոնիակ արտադրել, բացառությամբ 5.1 շտամների (նկ. 4 Բ): Գծապատկեր Ա Նկար 4. Նիտրիտի (Ա) և Արգինին դեօքսամինի կարողությունները լակտիկ մանրէների պարունակության վերականգնում Նկար 5. 0.1% մեթիլեն կապույտ գծապատկերի վերականգնում. . 5) Աղյուսակ 1-ում ամփոփված են ստացված բոլոր տվյալները `նկարագրելով բակտերիաները և արտացոլելով դրանց հնարավոր կենսաբանական հատկությունները: Այս հատկությունները հաստատում են ուսումնասիրված շտամների պրոբիոտիկ բնույթը: CBT- ի կողմից տարբեր ածխաջրերի յուրացումը տրված է Աղյուսակ 2-ում: Կաթնաթթվային բակտերիաների մորֆոլոգիական, մշակույթ եւ kensakimiakanAghyusak 1.Bjji dzeveGram-nerkumChape (միկրոն) hatkutyunnereShtami №Kokker, tsupiknerDimatskunutyun NaCl Փի-Էյչ optimumFiziologiaJermastichanayin optimumKensakimiaArginini dezaminatsumAche մեթիլ նիտրիտ kapuytumZhelatinazayin aktivutyunNitrate միակ աղբյուր ածխածնի վերականգնման քացախաթթվի նատրիումի աղ, ինչպես նաեւ ksiloze, dultsite, rafinoze, ramnoze, sorbite և շտամները մեզը թույլ կլանեցին: Պետք է նշել, որ 1.9 և 2.IX շտամները յուրացնում են գլիցերինը միայն 7 օր հետո: Ուսումնասիրված բոլոր շտամները հայտնաբերվել են ըստ ձևաբանական, մշակութային, ֆունկցիոնալ և կենսաքիմիական հատկությունների `պատկանում են Lactococcus (2.IX), Enterococcus (5.1, 5.7), Leuconoctoc (2.V, 2.X) և Lactobacillus (1.9) սեռերին: Ավելի ճշգրիտ նույնականացման համար անհրաժեշտ են ավելի բարդ ուսումնասիրություններ, որոնք ներառում են կաթնաթթվային իզոմերների որոշում, կամ անհրաժեշտ է մոլեկուլային գենետիկական նույնականացում: Tartaric թթու կաթնաթթվային բակտերիաների ածխաջրեր yuratsumeAghyusak 2.AtskhajurSakharozFruktozArabinozMaltozLaktozRafinozRamnozTsellobiozGalaktozSorbitMannozMannitRibozDultsitGlitserinKitronattvayin ԱԺ na na թրթնջուկային NH3 KsilozMizanyutShtami քացախաթթվի N - ոչ atskhajure կողմից ktb յուրացվել - ktb պակաս, յուրացրել է atskhajure ++ ktb մասամբ յուրացրել է atskhajure +++ - ktb լիովին յուրացրել է atskhajure eAyspisov բոլոր շտամները կարելի է առաջարկել առաջարկվել որպես խմորված սննդի ֆերմենտացված սննդի մշակույթներ, որոնք ունեն պրոբիոտիկ հատկություններ: Գրականություն 2. Բեզկորովայնի Ա., Պրոբիոտիկներ. աղիներում գոյատևման և աճի որոշիչները Ես եմ J. կլին. Nutr.EJ Vandamme (խմբ.), Կաթնաթթվային բակտերիաների մանրէներ: մանրէաբանություն, գենետիկա և 4: Lahtinen S., Ouwehand A., Salminen S., Von Wright A., Lactic acid մանրէներ: Մոլեկուլյար և Արշալույս Վերդյան, Ինգա Բազուկյան ԿԱԹՆԱՅԻՆ ԿԱԹՆԱՅԻՆ ԲԱԿՏԵՐՆԵՐԻ ՀԵՏԱՈՏԱԿԱՆ ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Հիմնաբառեր. Կաթնաթթվային մանրէներ, հակաբակտերիալ ակտիվություն, թթու բանջարեղեն: ։
| Հայաստանի և Վրաստանի տարբեր մարզերի թթու դրած բանջարեղենի նմուշներից մեկուսացվել են 28 կաթնաթթվային բակտերիաների շտամներ։
Ուսումնասիրվել է դրանց հակամանրէային ակտիվությունը։
Ուսումնասիրվել են առավել ակտիվ 6 շտամների ձևաբանական, կուլտուրային, գործառութային և կենսաքիմիական հատկությունները։
Համաձայն ստացված տվյալների՝ հետազոտված շտամները նույնականացվել են որպես Lactococcus (IX), Enterococcus (1, 7), Leuconoctoc (V, X) և Lactobacillus (9) ցեղերին պատկանող տեսակներ։
|
Դասական առևտրի տեսության ամենահզոր դրույթներից մեկն այն է, որ միջազգային առևտրի ոլորտը որոշվում է համեմատական առավելությամբ: Այսպիսով, միջազգային առևտրում համեմատական առավելություն ունեցող երկիրը հանդես է գալիս որպես տվյալ ապրանքի արտահանող, և համապատասխանաբար համեմատական առավելություն չունեցող երկիր ՝ որպես այդ ապրանքի ներկրող: Տնտեսագետները առաջ են քաշել երկրների համեմատական առավելությունները և դրանց ձևավորող տնտեսական պայմանները որոշելու մի շարք մոտեցումներ, որոնց շարքում առավել լայնորեն կիրառվել են համեմատական առավելությունների սանդղակները: Այս առումով հիմնական նորամուծությունը պատկանում է Բելլա Բալսային, որի արտահանման մասնագիտացման հարաբերական գործակիցը, որը այլապես կոչվում է Բելլա Բալսայի ինդեքս (1965) [1, էջ .99-123], առավել հաճախ օգտագործվում է արտաքին առևտրի ոլորտային վերլուծության համար: Այնուամենայնիվ, չնայած դրա լայն կիրառմանը, Բալզայի ինդեքսը նույնպես քննադատության է ենթարկվել: Մասնագիտական գրականության մեջ կան մի շարք բանաձևեր, որոնք որոշում են արտահանման մասնագիտացումը: Հայաստանի Հանրապետության և ԵԱՏՄ անդամ այլ երկրների արտահանման համեմատական առավելություններն ուսումնասիրելու համար վերոհիշյալ ցուցանիշներից ընտրել ենք Բալզա և Լաֆեյ ինդեքսները: Ի տարբերություն առանձին երկրների արտահանման հոսքը համեմատող բանաձևերի կամ երկու գործընկեր երկրների միջգյուղային փոխադարձ առևտուրը համեմատող բանաձևերի, Բելլա Բալասան և Լաֆեյ մասնագիտացման գործակիցները համարվում են երկրների համեմատական առավելությունների չափման առավել իրատեսական մոտեցումներ, քանի որ դրանք բնութագրում են 258 ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ , առևտուր: 6]: Բացի այդ, այս երկու գործակիցներն օգտագործվում են ՄԱԿ-ի միջազգային առևտրի կենտրոնի կողմից `Առևտրի կատարողականի ինդեքսը (ՀՆ) հաշվարկելու համար [3]: Բալասայի ինդեքսը (RCA ինդեքս), որը բնութագրում է մասնագիտացման մակարդակը, թույլ է տալիս բացահայտել այն արդյունաբերությունները կամ արդյունաբերությունները, որոնցում տվյալ երկիրը հստակ առավելություն ունի միջազգային մրցունակության տեսանկյունից: Սա հատկապես կարևոր է արտահանման խթանման քաղաքականության արտադրանքի կողմնորոշման տեսանկյունից, քանի որ համեմատական առավելությունների որոշումը հնարավորություն է տալիս արտահանման խթանման գործընթացները կենտրոնացնել միջազգային շուկաներում ավելի մրցունակ ապրանքների վրա: Բելլա Բալսայի ինդեքսը որոշվում է երկրի արտահանման մեջ առանձին հատվածների մասնաբաժնի և համաշխարհային առևտրում նրա մասնաբաժնի հարաբերակցությամբ: որտեղ `- i- ը j- ապրանքների արտահանման համար I- րդ երկրի մասնագիտացման մակարդակն է, - i - արտադրանքների j- րդ երկրի արտահանման ծավալն է, - i- ի արտահանման ընդհանուր ծավալն է. երկիր, - j- րդ արտադրանքի արտահանման մասնաբաժինն ընտրվում է տարածաշրջանից (կամ ամբողջ աշխարհից) - համաշխարհային (տարածաշրջանային) արտահանման ընդհանուր ծավալը: Ինդեքսը կարող է վերցնել [0; + ∞) միջակայքում, ընդ որում, եթե ցուցանիշի արժեքը 1-ից մեծ է, դիտարկվող երկիրը համարվելու է մասնագիտացված ընտրված արդյունաբերության ապրանքների արտահանման ոլորտում և հակառակը: Բալզա ինդեքսը օգտագործվում է ապրանքների մասնագիտացումը կամ ապրանքների խմբերը նկարագրելու համար, որոնց համար արտահանման խթաններ կամ սահմանափակող միջոցներ չեն կիրառվում [3], քանի որ հակառակ դեպքում հարաբերակցության հուսալիությունը կասկածելի է: Այլ կերպ ասած, առևտրի (մասնավորապես ՝ արտահանման) խթանների կամ խոչընդոտների օգտագործումը չի պարզում, արդյոք երկիրը համեմատական առավելություն ունի այդ ապրանքների նկատմամբ: Ըստ այդ հարաբերակցության, մի երկիր համարվում է մասնագիտացված արտադրանքի արտահանման մեջ, երբ տվյալ արտադրանքի մասնաբաժինը երկրի արտահանման մեջ գերազանցում է վերջինիս մասնաբաժինը տվյալ տարածաշրջանի կամ աշխարհի արտահանման մեջ: Երկիրն ունի համեմատական առավելություն, երբ այս գործակցի արժեքը գերազանցում է մեկը: Հետազոտության մեջ մեր ընտրած մեկ այլ ցուցանիշը Lafayette ինդեքսն է: Lafayette ինդեքսը, ըստ էության, նաև մասնաճյուղի մասնագիտացման գործակիցի կատարելագործված տարբերակ է, որի բանաձևին ավելացվել է նաև երկրի ՀՆԱ-ն [4, էջ 15]: Lafei ինդեքսի պարզեցված բանաձևը հետևյալն է. Որտեղ է Lafey ինդեքսը, - երկրի ՀՆԱ-ն: I երկիրը համեմատական առավելություն ունի տվյալ ապրանքի կամ ապրանքների խմբի նկատմամբ, երբ ցուցանիշը գերազանցում է 0-ը: Ինդեքսը ենթադրում է արդյունաբերության առևտրի մնացորդի համեմատություն տեսականորեն սպասվող մնացորդի հետ `մասնագիտացման բացակայության պայմաններում` արտահայտված ՀՆԱ-ի մասով: Lafayette ինդեքսը տատանվում է միջակայքում (-∞, + ∞): Ավելին, 0-ից բարձր արժեքների դեպքում դիտարկվող երկիրը համեմատական առավելություն ունի աշխարհի հիմնական մրցակցային երկրների շարքում, որոնք արտահանում են ընտրված հատվածի արտադրանքը: 260 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Քանի որ Lafayette ինդեքսը հաշվի է առնում ինչպես ներմուծման, այնպես էլ արտահանման ցուցանիշները, ավելի նպատակահարմար է նկարագրել միջպետական առևտրի բարձր մակարդակ ունեցող երկրների մասնագիտացումը: Այն նաև հաշվի է առնում վերաարտահանման հոսքերը: Այժմ դիտարկենք ՀՀ արտահանման մրցակցային առավելությունները ՝ ըստ ընտրված ցուցանիշների, 2015 թվականի ցուցանիշներով հաշվարկված արդյունքների (տե՛ս Աղյուսակ 1.): Աղյուսակ 1-ում բերված տվյալները ցույց են տալիս, որ Balsa- ի և Lafey- ի արտահանման մրցակցային առավելությունները միանշանակ չեն գնահատում երկրի արտահանման ներուժը, քանի որ Lafayette ինդեքսը ցույց է տալիս նաև դրական արդյունքներ ոչ բոլոր ապրանքների համար, որոնք մրցունակ են համարվում Balsa- ի ինդեքսի հետ: խարամ և մոխիր Բնական և արհեստական մորթուց և դրանցից իրեր Քիմիական մանրաթելեր Տրիկոտաժե կամ տրիկոտաժե հագուստի և հագուստի պարագաներ, բացառությամբ մեքենայական կամ ձեռագործ իրերի: Քար, գիպս, ցեմենտ և նմանատիպ նյութեր Ապակի և իրեր բնական կամ արհեստական մարգարիտից, թանկարժեք կամ կիսաթանկարժեք մետաղներից Պղինձ և իրեր Ալյումին և իրեր Այլ ոչ թանկարժեք մետաղներից, մետաղական կերամիկայից, դրանցից ժամացույցներ և դրանց մասեր, ըստ հաշվարկների, համեմատաբար բարձր է հանքարդյունաբերական արտադրանքի արտահանումը համեմատաբար բարձր արտահանման տեմպերով, որի համար Բալզայի ինդեքսը ( RCA). Lafayette ինդեքսը (LFI) 11,3 էր, ծխախոտը և դրա փոխարինողները (RCA = 48; LFI = 4), ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքներ և քացախ (RCA = 11,8; LFI = 3), տրիկոտաժային արտադրանք (RCA = 3,1; Եթե ցուցանիշների արդյունքները համեմատենք ՀՀ արտահանման փաստացի ցուցանիշների հետ, ապա ակնհայտ կդառնա, որ Բալզա և Լաֆեյ ինդեքսներով մրցունակ ճանաչված ապրանքախմբերը ամենամեծ մասն ունեն ՀՀ արտահանման մեջ կառուցված 262 ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ մեջ և միևնույն ժամանակ, դրական խմբերը բնութագրվում են դրական ինդեքսներով: Ֆենոմենը բացատրվում է նրանով, որ, ի տարբերություն առաջինի, Lafayette ինդեքսը հաշվարկվում է արտահանման և ներմուծման ցուցանիշները համատեղելով: Հայաստանի Հանրապետության արտահանման կառուցվածքում ամենամեծ մասնաբաժինը (24,71%) «Հանքաքար, խարամ և մոխիր» ապրանքախումբը նույնպես ապահովել է զուտ արտահանման ամենաբարձր ցուցանիշը: այսինքն ՝ 365,9 միլիոն դոլար: Միևնույն ժամանակ, Հայաստանին բաժին է ընկնում այս ապրանքախմբի համաշխարհային արտահանման 0.23% -ը: Համեմատության համար նշենք, որ համաշխարհային արտահանման մեջ Հայաստանի ընդհանուր մասնաբաժինը կազմում է ընդամենը 0,01%, այսինքն `« Հանքաքար, խարամ և մոխիր »ապրանքախումբը երկրին ապահովում է համաշխարհային առևտրի ընդհանուր արտահանման մասնաբաժնի 23-ապատիկ: Բալզայի ինդեքսում մասնագիտացման ամենաբարձր մակարդակն ապահովել է «obխախոտը և դրա արդյունաբերական փոխարինիչները» ապրանքախումբը, վերջինս ՝ 2015 թ. Վերլուծության ընթացքում դիտարկվող ինդեքսների արդյունքների վրա որոշակի օրինաչափություններ են նկատվել: Մասնավորապես, ըստ Բալասայի ինդեքսի, մասնագիտացման ավելի բարձր մակարդակ ապահովում է համաշխարհային արտահանման համեմատաբար մեծ մասնաբաժինը, իսկ Լաֆայետի ինդեքսի համաձայն `ավելի բարձր դրական զուտ արտահանման ինդեքս ունեցող երկրները, ինչը ենթադրվում էր բանաձևերի կառուցվածքով: , Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ Հայաստանի Հանրապետության արտահանման արտադրանքի և աշխարհագրական կառուցվածքի կենտրոնացման մակարդակը շատ բարձր է, նույնիսկ բարձր մասնագիտացված արտահանման ապրանքների դեպքում: Այսպիսով, օրինակ, «բնական կամ արհեստական մարգարիտներ, թանկարժեք կամ կիսաթանկարժեք քարեր, թանկարժեք մետաղներ» ապրանքախմբում Հայաստանից արտահանվող շուրջ 26 ապրանքատեսակներից առաջին 3-ը ապահովում են 263 ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, ընդհանուր արտահանման 88,8% -ը և 3 Արտահանման 29 շուկաներից ընկնում է խմբի արտահանման 76,2% -ը: ԵԱՏՄ շրջանակներում արտահանման մրցակցային առավելությունների կիրառման աստիճանը գնահատելու համար մենք ուսումնասիրել ենք բոլոր անդամ երկրների արտահանման մասնագիտացման մակարդակները և փոխադարձ առևտրի ապրանքային կառուցվածքները: Միևնույն ժամանակ, ԵՏՄ ձևավորման կարճաժամկետ արդյունքները գնահատելու համար երկրների արտահանման արտադրանքի կառուցվածքի փոփոխությունները համեմատվել են մինչև կառույցի վերջնական ձևավորումը կատարված հետազոտության արդյունքների հետ [7, էջ 58-62]: Այսպիսով, ըստ ՄԱԿ-ի միջազգային առևտրի կենտրոնի վիճակագրական աղբյուրների, 2015-ին Հայաստանի արտահանման 24,71% -ը կազմում էր հանքաքարը, 13,85% -ը ՝ մարգարիտը, թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերը, թանկարժեք մետաղները, 11,51% -ը ՝ ծխախոտը և դրա փոխարինողները, 7,45% -ը: ալկոհոլը, ոչ ալկոհոլային խմիչքները և քացախը, որոնք համապատասխանաբար ունեն ամենամեծ մասնաբաժինը համաշխարհային արտահանման մեջ (համապատասխանաբար 0.23%, 0.03%, 0.43% և 0.11% համաշխարհային արտահանման մեջ), ապա կարելի է ասել, որ մասնագիտանում է արտադրանքի արտադրության մեջ այս տարածքները: Հիմա տեսնենք, թե որքանով է Հայաստանը ի վիճակի օգտագործել Ռուսաստանի Դաշնության հետ առեւտրում իր համեմատական առավելությունները: 2015 թվականից Հայաստանը Ռուսաստան է արտահանել 92,28 միլիոն ԱՄՆ դոլարի ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքներ և քացախ, 24,4 միլիոն դոլար արժողությամբ կաթ և կաթնամթերք, թռչնաբուծական ձու, բնական մեղր և կենդանական ծագման այլ սննդամթերք, 22,4 միլիոն դոլար արժողությամբ տրիկոտաժի արտադրանք, 13,2 միլիոն դոլար 39 միլիոն դոլար արժողությամբ ձուկ և խեցգետնավորներ, 12,3 միլիոն դոլար արժողությամբ մրգեր և ընկույզներ և 12 միլիոն դոլար արժողությամբ բանջարեղեն և ուտելի արմատներ [8, էջ 56-61]: Ըստ ԱՎSS-ի ՝ 2015 թվականին Հայաստանը Ռուսաստանի հետ առեւտրում օգտագործել է իր մրցակցային առավելությունները ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքների և քացախի, ինչպես նաև տրիկոտաժի արտադրանքի ոլորտում: Համեմատաբար բարձր արտահանմամբ այլ ապրանքատեսակները Հայաստանում մրցակցություն էին կազմում միայն Ba 264 ECONOMICS lassa ինդեքսի հիման վրա, մինչդեռ ամենաբարձր ցուցանիշ ունեցող երկու ապրանքներն օգտագործում էին արտահանման մասնագիտացման ամենաբարձր մակարդակը (հանքաքար, խարամ և մոխիր, գունավոր և գունավոր մետաղներ) , ծխախոտը և դրա փոխարինիչները, և արհեստական մարգարիտները, թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերը, թանկարժեք մետաղները) մրցակցային առավելությունները ընդհանրապես կամ բավարար չափով չեն օգտագործվում: Այս առումով, հումքի և մետաղների արտահանման բացակայությունը, հավանաբար, պայմանավորված է նրանով, որ Ռուսաստանն ինքը ռեսուրսներով հարուստ երկիր է, մինչդեռ ծխախոտի և թանկարժեք քարերի արտահանման չիրացված ներուժ կա: Փաստորեն, ուսումնասիրությունների արդյունքում գալիս ենք այն եզրակացության, որ Ռուսաստանի Դաշնության հետ Հայաստանի Հանրապետության արտաքին առևտուրը կառուցվում է ոչ առաջնային մասնագիտացման ապրանքախմբերի ուղղությամբ, այսինքն ՝ ապրանքներ են արտահանվում Ռուսաստան, որոնք ներառված չեն: արտահանման ապրանքային ցուցակի առաջին դիրքերում: 2015 թվականը Հայաստանն օգտագործել է իր համեմատական առավելությունները Բելառուս արտահանելու հետևյալ ապրանքները. Ալկոհոլային, ոչ ալկոհոլային խմիչքներ, քացախ ($ 4,55 միլիոն դոլար), բնական և արհեստական մարգարիտներ, թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարեր, թանկարժեք մետաղներ (1,3 մլն դոլար), բանջարեղեն , մրգերի, ընկույզների և բույսերի մասերի վերամշակման արտադրանք (162,1 հազար ԱՄՆ դոլար): Հատկանշական է, որ Հայաստանը Բելառուս է արտահանել նաեւ 232,4 հազար տոննա: Օպտիկական, լուսանկարչական չափիչ, բժշկական կամ վիրաբուժական սարքեր և ապարատներ, դրանց մասեր և սարքավորումներ [8, էջ 61-63], որոնցում Հայաստանը, դիտարկված հարաբերակցությունների համաձայն, չունի մրցակցային առավելություն: Հայաստանը չի օգտագործել իր համեմատական առավելությունները այլ ապրանքային խմբերի հետ, մասնավորապես 2015 թ. Բելառուսը չի արտահանել հանքաքար, խարամ, ծխախոտ, սեւ մետաղներ, պղինձ, ալյումին, դրանցից պատրաստված իրեր, բայց ոչ թանկարժեք մետաղներ: 2015 թվականը Հայաստանն օգտագործել է իր մրցակցային առավելությունները ՝ 41ազախստան 1,41 միլիոն դոլար արտահանելու համար: Առկա է 265 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ և արհեստական մարգարիտ, թանկարժեք կամ կիսաթանկարժեք քարեր, թանկարժեք մետաղներ (2012 թ. $ 779 հազարի փոխարեն) ԱՄՆ դոլար ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքներ և քացախ (2012 թ. 1.5 մլն դոլարի փոխարեն), 309.3 հազ. ՀՀ դրամ վերամշակում բանջարեղենի, մրգերի, ընկույզների և բույսերի (2012 թ.-ի 216 հազար ԱՄՆ դոլարի փոխարեն) ՝ 276.7 հազ. ԱՄՆ դոլարի հանքաքար, խարամ և մոխիր, 239,4 հազ. ԱՄՆ դոլարի դեղագործություն [8, էջ 64-65]: Ավելին, ըստ վերլուծության արդյունքների ՝ Հայաստանը չունի ապրանքային վերջին խմբի արտահանման մրցակցային առավելություն: Հայաստանը չի օգտագործել իր համեմատական առավելությունները այլ ապրանքային խմբերի հետ, մասնավորապես 2015 թ. Kazakhազախստանը չի արտահանել գունավոր մետաղներ, պղինձ, ալյումին, դրանց իրեր, բացի թանկարժեք մետաղներից, ծխախոտից և դրանց փոխարինիչներից, ժամացույցներից և պահեստամասերից: Ընդհանուր առմամբ, tradeազախստանի հետ առևտուրը ներառում է շատ քիչ ապրանքային խմբեր, ընդհանուր առմամբ ցածր գնով: ԵԱՏՄ-ի համար 2015-ին foreignրղըզստանի հետ Հայաստանի արտաքին առևտուրը, որը միացավ հունվարին, շատ աննշան է: 2015-ի Հայաստան-gyրղզստան արտաքին առևտրի շրջանառությունը կազմել է ընդամենը 496,9 հազար ԱՄՆ դոլար, որից 370,9 հազարը (կամ փոխադարձ առևտրի 75% -ը) միայն Հայաստանի արտահանման հաշվին: Արտահանման կառուցվածքում գերակշռում են 3 ապրանքներ `ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքներ և քացախ (59,9 հազար դոլար), դեղագործական ապրանքներ (261,1 հազար դոլար) և էլեկտրական մեքենաներ և սարքավորումներ, ձայնագրիչներ և դրանց մասեր (42,4 հազար դոլար): ԱՄՆ դոլար), միայն առաջին դեպքում Հայաստանը ունի մրցակցային առավելություն: , ։
| Կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ ԵԱՏՄ շրջանակներում ՀՀ արտաքին առեւտուրն իրականացվում է հիմնականում ոչ ի հաշիվ բարձր մրցակցային առավելություն ունեցող ապրանքների։
Միեւնույն ժամանակ, ԵԱՏՄ երկրներ ՀՀ ար266ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ տահանման ապրանքային կառուցվածքում զգալի կշիռ ունեն այնպիսի ապրանքներ, որոնք ներառված չեն արտահանման մասնագիտացման բարձր մակարդակ ունեցող ապրանքների ցանկում։
Այստեղից հարկ է համապատասխան հետեւություններ անել եւ փորձել ձեւավորել մրցակցային առավելություններ նաեւ այն ապրանքատեսակների գծով, որոնց նկատմամբ ԵԱՏՄ երկրներում առկա է իրական պահանջարկ։
|
ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԴՐԱՄԱՆ ԵՎՊԵՏԱԿԱՆ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄԳյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական կենսունակ համակարգի ներդրումը երկրի տնտեսության ագրարային հատվածի կայուն ու համաչափ զարգացման հիմնական նախապայմաններից է։
Միաժամանակ գյուղատնտեսության ոլորտի ապահովագրությունը կարևոր նախապայման է ոլորտի կայուն զարգացման, ներդրումային դաշտի բարելավման և երկրի պարենային անվտանգության մակարդակի ապահովման գործում։
Համաձայն միջազգային դիտարկումների՝ ներկայումս մոլորակի բնակչության շուրջ 13%-ը թերսնված է ապրում, մինչդեռ գյուղատնտեսության ներուժըոչ միշտ է լիարժեքորեն օգտագործվում։
Օրինակ` ՀՀ-ում ներկայումս վարելահողերի ավելի քան 30%-ը մնում է անմշակ1։
Հարկ է նկատել, որ երևույթը պայմանավորված է մի շարք պատճառներով, որոնց մեջ բնականաբար իր առանցքային դերն ունի գյուղատնտեսական ապահովագրության բացակայությունը։
Նկատենք, որ գյուղատնտեսության ոլորտը զարգանում է այն երկրներում, որտեղ արդյունավետ է գործում ոլորտի ապահովագրական համակարգըª առավելագույնս նպաստելով առկա խնդիրների արդյունավետ լուծմանը։
Այսինքն`գյուղատնտեսության ապահովագրական համակարգի առկայությունը գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման կարևորագույն հնարավորություն է ունախապայման, իսկ դրա բացակայությունը` լուրջ խոչընդոտ։
Ապահովագրության համակարգում գյուղատնտեսության ապահովագրությունը ամենաբարդտեսակներից է, որը պայմանավորված է ինչպես ճյուղային առանձնահատկություններով, այնպես էլ ապահովագրության այս տեսակի ներդրման խոչընդոտներով։
Միջազգային փորձի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գյուղատնտեսության առանձնահատկությունների թելադրանքով ապահովագրմանն անմիջական աջակցություն է ցուցաբերում պետությունը։
Նման մոտեցումը խթանում է գյուղատնտեսության ապահովագրությունը, բարձրացնում ապահովագրական ընկերությունների ներդրումային վստահությունը և մեղմացնումնրանց ռիսկերը։
1 Սարգսյան Հ., Հայաստանի տնտեսական վերափոխումները և վերելքի հեռանկարները, Երևան,2014, էջ 355։
Գյուղատնտեսության ապահովագրության գաղափարը ծագել է 1750 թ.ին Ֆրանսիայում, երբ մի խումբ ֆերմերներ ստեղծեցին միություն` նպատակունենալով ապահովագրել գյուղատնտեսական գործունեության հետ կապվածռիսկերը։
1797 թ.-ին գյուղատնտեսության ապահովագրությունը ներդրվեցնաև Գերմանիայում։
Այնուհետև, ելնելով այս համակարգի արդյունավետությունից, այն տարածվեց ամբողջ աշխարհով։
Գյուղատնտեսության ապահովագրությունը ինքնին գույքի և ձեռնարկատիրական ռիսկերի ապահովագրության համակցություն է։
Սակայն տարբեր երկրներում այն հանդես է գալիստարբեր ձևերով և տարատեսակներով։
Օրինակ` Գերմանիայում գյուղատնտեսության ապահովագրությունը հիմնականում իրականացվում է ասոցիացիաների կողմից։
Ֆերմերային տնտեսությունների գերակշիռ մասը այդ ասոցիացիաների հիմնադիրներ և անդամներն են, սակայն ասոցիացիայի անդամչհանդիսացող տնտեսությունները նույնպես կարող են ապահովագրել իրենցռիսկերը։
Հարկ է ընդգծել, որ գյուղատնտեսության ապահովագրության ամենատարածված տարատեսակը Գերմանիայում կարկտահարությունից ապահովագրությունն է։
Այստեղ ապահովագրավճարների հավաքագրման և հատուցումների վճարման ամբողջ գործընթացը համակարգվում է ասոցիացիաներիաշխատակազմի կողմից։
Սակայն հատկանշական է այն փաստը, որ հատուցման ենթակա վնասի գնահատումը իրականացվում է ասոցիացիայի անդամների, այսինքն` ֆերմերների կողմից։
Ֆրանսիայում կառավարության կողմիցստեղծվել է «Տարերային աղետների ֆոնդ»։
Գյուղացիական տնտեսությունները այս ֆոնդին կատարում են վճարումներ, իսկ տարերային աղետների(ցրտահարություն, ջրհեղեղ, երաշտ, համաճարակներ և նմանատիպ այլ աղետներ) դեպքում ֆոնդի փորձագետների կողմից իրականացվում է վնասիգնահատում, որից հետո վնաս կրած տնտեսությունները ստանում են փոխհատուցում։
Ի դեպ, այս ֆոնդին ֆերմերային տնտեսությունները որևէ կերպ չենանդամակցում և դրա ղեկավարմանը չեն մասնակցում։
Իտալիայում և Իսպանիայում գյուղատնտեսության ապահովագրությունըհիմնականում իրականացնում են մասնավոր ապահովագրական ընկերությունները։
Միաժամանակ կառավարությունը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները զգալի ֆինանսական աջակցություն են ցուցաբերում և՛ ֆերմերային տնտեսություններին (իրենց վրա վերցնելով ապահովագրավճարի միմասը հետևյալ համամասնություններով` Իտալիայում մինչև 50% պետականբյուջեն, մինչև 10% համայնքային բյուջեները, իսկ Իսպանիայում պետությունըփոխհատուցում է ֆերմերներին ապահովագրավճարի 20-44%-ը), և՛ ապահովագրական ընկերություններին` մատչելի վերաապահովագրության միջոցովկիսելով ապահովագրական ընկերությունների ռիսկը։
Իսպանիայում ապահովագրական ընկերությունների մեծ մասը միավորված են ասոցիացիաներում,որոնք պատասխանատու են ոլորտի ռազմավարությունը մշակելու և իրագործելու համար։
ԱՄՆ-ում և Կանադայում գյուղատնտեսական ապահովագրության համակարգերն ունեն բազմաթիվ ընդհանրություններ, ինչը պայմանավորված էհարևան երկրների միջև տնտեսական սերտ կապերով և պարբերաբար իրականացվող փորձի փոխանակման միջոցառումներով։
Այս երկու գերտերություններում գյուղատնտեսության ապահովագրությունն իրականացնում ենմասնավոր ընկերությունները։
Այստեղ գոյություն ունի գյուղատնտեսականապահովագրության երեք հիմնական տարատեսակ` • «Մուլտիռիսկ» – (ծածկում է գրեթե բոլոր տարերային աղետների հետևանքով առաջացած վնասները),• կարկտահարությունից և հրդեհներից ապահովագրություն, • ֆերմերային տնտեսության նախընտրած կոնկրետ ռիսկից ապահովագրություն (օրինակ` ցրտահարությունից ապահովագրություն)։
Պետական աջակցությունը այստեղ այն է, որ ԱՄՆ-ի դեպքում կառավարությունը, իսկ Կանադայի դեպքում կառավարությունը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները «Մուլտիռիսկ» ապահովագրության տեսակիապահովագրավճարի մի մասը վերցնում են իրենց վրա (մինչև 50%)։
Բացիսրանից՝ պետությունը զգալի աջակցություն է ցուցաբերում նաև ապահովագրական ընկերություններին` իր վրա վերցնելով ապահովագրական հատուցման 50%-ը։
ԱՄՆ-ում և Կանադայում գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման համար պատասխանատու կառույցները արդեն մի քանի տասնամյակ է,ինչ վարում են վիճակագրական հատուկ հաշվառում (APH - actual productionhistory), որի հիմնական նպատակն է ապահովագրական ընկերություններին ուշահագրգիռ այլ անձանց տրամադրել արժանահավատ տեղեկություններանասնաբուծական և բուսաբուծական արտադրության վերաբերյալ։
Իսկապահովագրական ընկերությունները, հիմնվելով այդ տեղեկությունների վրա,որոշում են ռիսկայնության աստիճանը, ապա` ապահովագրավճարները։
Ռուսաստանի Դաշնությունում ապահովագրությունը` որպես ֆինանսական ինստիտուտ, գտնվում է զարգացման սկզբնական շրջանում։
Այս իրավիճակը բնորոշ է զարգացող տնտեսություն ունեցող երկրների մեծամասնությանը, այդ թվում` և Հայաստանի Հանրապետությանը։
ՌԴ-ում կառավարությունըսուբսիդավորում է գյուղատնտեսական գործունեությամբ զբաղվողներին ապահովագրական պայմանագրեր կնքելու ընթացքում։
Միևնույն ժամանակ ՌԴգյուղատնտեսության նախարարությանը կից ստեղծվել է «Ապահովագրության ոլորտի աջակցության պետական գործակալություն», որի հիմնական խնդիրներն են`• ապահովագրության պետական աջակցության համար կազմակերպելմիջոցառումներ, • վերահսկողություն իրականացնել պետական բյուջեի այն միջոցներինկատմամբ, որոնք ուղղվում են գյուղատնտեսական ապահովագրությանը, • ապահովագրության համար անհրաժեշտ տեղեկատվությունը շահագրգիռ անձանց տրամադրելու համար վարել վիճակագրական հաշվառում (օրինակ` «գյուղատնտեսական մշակաբույսերի և կենդանիներիբերքատվության ու մթերատվության մատյանի» վարում), • նախորդ տարիների փորձի ընդհանրացում և համակարգի կատարելագործմանն ուղղված հիմնավոր առաջարկությունների ներկայացում«օրինակ` պետական աջակցության նոր մեխանիզմների մշակում»։
Անհրաժեշտ է նկատել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գյուղատնտեսությունը գտնվում է հիմնականում ֆիզիկական անձ հանդիսացող տնտեսվարող սուբյեկտների գործունեության ներքո։
Այսինքն՝ գյուղացիական տնտեսություն վարելիս չի իրականացվում հաշվապահական հաշվառում, փաստաթղթավորում և ձևակերպումներ։
Իհարկե, նման իրավիճակը ևս բարդացնում է գյուղատնտեսության ապահովագրության ներդրման գործընթացը, քանի որ ապահովադրի կողմից ներկայացված ցանկացած տեղեկատվությունպետք է հիմնավորված լինի համապատասխան փաստաթղթերով։
Տեղեկատվական անհամաչափության խնդրի լուծման համար կառավարությունը կարողէ կազմակերպել տվյալների հավաքագրման, մշակման, պահպանման, ռիսկերի գնահատման գործընթացները, ինչպես նաև ապահովադիրներին տրամադրել խորհրդատվական և տեղեկատվական համապատասխան ծառայություններ։
Նշենք, որ «Հայաստանի Հանրապետության գյուղի և գյուղատնտեսության 2010-2020 թվականների կայուն զարգացման ռազմավարությամբ» նախատեսվում է իրականացնել գյուղատնտեսական ռիսկերի գնահատում։
Գյուղատնտեսության ապահովագրություն Հայաստանի Հանրապետությունումփորձ արվեց ներդնել 1990-ականների վերջերին` պետական կառավարմանմարմինների օժանդակությամբ, սակայն այն կենսունակ չգտնվեց։
Գյուղատնտեսական գործունեությամբ զբաղվողները հիմնականում խուսափում էին ապահովագրական գործարքներ կնքելուց, եթե պարտադրված չէին դա անել՝ նպատակային վարկ ստանալու համար։
Այս իրավիճակը մի կողմից կապված էր ապահովագրական կազմակերպությունների նկատմամբ ունեցած ոչ բավարար վստահության ու տնտեսություն վարելու ավանդականսովորությունների, մյուս կողմից էլ` ցածր վճարունակության հետ։
Որոշ հաշվարկների համաձայն՝ գյուղատնտեսական արտադրության ընդհանուր ծախսերի մեջ գյուղատնտեսության ապահովագրավճարի բաժինը տատանվում է20-30%-ի միջակայքում, ինչը գյուղատնտեսական ապահովագրությունից խուսափելու լուրջ պատճառ է։
Ապահովագրական ընկերություններն էլ խուսափում են գյուղատնտեսական ապահովագրությունից, քանի որ բարենպաստտարիներին այդ ապահովագրատեսակի գծով հավաքագրված ապահովագրավճարների 70-75%-ը, իսկ անբարենպաստ տարիներին 80-85%-ը ուղղվումեն ապահովագրական հատուցումներին։
Գյուղատնտեսության ապահովագրության առումով ցածր պահանջարկիհիմնական պատճառներից մեկն էլ այն է, որ գյուղացիական տնտեսությունները լիարժեքորեն չեն գիտակցում ապահովագրության առավելությունները։
Հաճախ այն դիտարկվում է որպես ոչ շահութաբեր ներդրումային ուղղություն,քանի որ ապահովագրավճարները տրվում են ամեն տարի, իսկ հատուցումները՝ միայն ապահովագրական պատահար տեղի ունենալու դեպքում։
Պետությունը, համագործակցելով ապահովագրական ընկերությունների, խորհրդատվական և այլ բնույթի ծառայություններ մատուցող կառույցների հետ, կարող էմեծ դեր խաղալ գյուղատնտեսության ապահովագրության օգտակարությանվերաբերյալ բնակչության ճիշտ պատկերացումների ձևավորման հարցում։
2Այսպիսով՝ կարող ենք փաստել, որ ներկայումս ՀՀ-ում գյուղատնտեսության ապահովագրության համակարգի ներդրման ճանապարհին առկա ենհետևյալ խոչընդոտները` • օրենսդրական դաշտի անկատարությունը,• ֆերմերային տնտեսությունների փոքր չափերն ու մեծ թվաքանակը,ինչը բարդացնում է արտադրական գործընթացի նկատմամբ վերահսկողությունը ապահովագրական ընկերությունների և պետությանկողմից, եթե նույնիսկ գյուղատնտեսական ապահովագրությունըներդրվի (ֆերմերային տնտեսությունները հիմնականում չեն վարումփաստաթղթային հաշվառում, ինչի պատճառով ձեռնարկությունը չիկարողանա հիմնավորել ապահովագրական ընկերությանը, որ արտադրական գործընթացները կազմակերպվել են ժամանակին և պատշաճ որակով),• գյուղատնտեսության ոլորտի վերաբերյալ արժանահավատ վիճակագրության բացակայությունը, • ապահովագրական կազմակերպությունների նկատմամբ ոչ բավարարվստահությունը, • գյուղատնտեսական գործունեությամբ զբաղվողների մեծ մասի ցածրվճարունակությունը,• ապահովագրված գործելու սովորության/մշակույթի բացակայությունը,• համապատասխան որակավորում ունեցող մասնագետների պակասը։
Հարկ է նկատել, որ գյուղատնտեսությունում ապահովագրական համակարգի ներդրման գործընթացի արդյունավետությունը պայմանավորված էտնտեսավարողների, ապահովագրող ընկերությունների և պետության միջևհամագործակցության արդյունավետությամբ։
Անվիճելի է, որ այս համատեքստում ավելի կարևորվում են պետության դերը տնտեսավարող և ապահովագրական ընկերություն փոխհարաբերություններում։
2 Սարգսյան Հ., Ագրարային հատվածի և գյուղի կայուն զարգացման սոցիալ-տնտեսական հիմնախնդիրները, Երևան, 2011, էջ 54։
Տնտեսության զարգացման համատեքստում գերական խնդիրների շարքում առանձնահատուկ տեղ է հատկացվում գյուղատնտեսության ոլորտիզարգացմանը։
Մինչդեռ ՀՀ ապահովագրական ընկերություններից ոչ մեկըդեռևս ռիսկի չի դիմում զբաղվելու գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրական գործունեությամբ, ինչը զարգացած երկրներում համարվում էապահովագրական շուկայի կարևոր բաղադրիչ և զարգացման ուղղություն։
Բնականաբար, բարձր ռիսկայնության հետևանքով ապահովագրականգործունեության ծավալումը ուղեկցվում է հիմնականում եկամուտների հոսքիդժվար կանխատեսմամբ։
Հետևաբար գյուղատնտեսական արտադրությունըդառնում է ոչ գրավիչ ներդրումների համար` դանդաղեցնելով կապիտալի ներհոսքը և վարկային ռեսուրսների ներգրավման հնարավորությունները։
Այսպայմաններում ռազմավարական նշանակություն է ստանում գյուղատնտեսական ապահովագրության իրականացումը։
Սակայն, պայմանավորված ոլորտում ապահովագրության ներդրման օբյեկտիվ դժվարություննեով, առանցպետական միջամտության և աջակցության, անհնար է այն ներդնել։
Հարկ է նկատել, որ ՀՀ գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրության ներդրման գործընթացը կարելի է իրականացնել միայն պետական մակարդակով մշակված երկարաժամկետ ծրագրի հիման վրա։
Պետությունն ինքըպետք է նախաձեռնի ապահովագրության ներդրման գործընթացը և այն իրականացնի մասնավոր հատվածի հետ համագործակցությամբ։
Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ քայլերը`• մշակել գյուղատնտեսական ռիսկերի գնահատման համակարգ,• պայմանավորվածություն ձեռք բերել մասնավոր ապահովագրականընկերությունների հետ,• պլանավորել սուբսիդավորման կարգն ու ծավալները։
Գյուղատնտեսության ապահոգրության իրականացման և վերը նշվածխոչընդոտների վերացման ուղղությամբ պետությունը կարող է մեծ դեր խաղալ։
ՀՀ-ում գյուղատնտեսության ապահովագրության իրականացման համարկարևորում ենք հատկապես գյուղատնտեսական ռիսկերի գնահատումը,ապահովագրավճարների և ապահովագրական ընկերությունների գործավարման ծախսերի սուբսիդավորումը։
Գյուղատնտեսության ապահովագրությանգծով փոխհարաբերությունների կարգավորման համար պետք է նախաձեռնել«Գյուղատնտեսության ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի մշակման ուընդունման աշխատանքներ։
Առաջարկում ենք կիրառել ապահովագրավճարների սուբսիդավորման տարբերակված մոտեցումներ, որոնց դեպքում համեմատաբար բարձր սուբսիդիաներ պետք է տրամադրել Հայաստանի համարռազմավարական նշանակություն ունեցող մշակաուբույսերի ու տարածաշրջանների համար (օրինակ՝ սահմանամերձ և լեռնային շրջանները), ինչպեսնաև պետության կողմից ապահովագրական ընկերությունների քվոտայավորում (օրենքի ուժով պարտադրված ապահովագրական գործարքներում ներ գրավվելու աստիճանը գյուղատնտեսության ապահովագրության հետ փոխկապակցելով)։
ՀՀ գյուղատնտեսության կայուն զարգացման համար ապահովագրականհամակարգի ներդրումն ունի սոցիալական և տնտեսական նշանակություն։
Գյուղատնտեսական ապահովագրության համակարգի ներդրումը հանրապետությունում թույլ կտա նվազեցնել գյուղացու կորուստները և փոխհատուցելեկամուտների կորուստը` կապված անբարենպաստ բնակլիմայական պայմանների և ֆորս-մաժորային իրավիճակների հետ։
Մելսիդա ԹովմասյանԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԴՐԱՄԱՆ ԵՎ ՊԵՏԱԿԱՆԱՋԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄԲանալի բառեր՝ գյուղատնտեսական գործունեություն, գյուղատնտեսությանապահովագրություն, պետական աջակցություն, ապահովագրության համակարգիզարգացումԱմփոփում։
| Տնտեսական բարեփոխումների համատեքստում ապահովագրությունը էական նշանակություն է ձեռք բերում՝ պայմանավորված գործարար ակտիվության խթանման, ներդրումային միջավայրի բարելավման և ռիսկերից պաշտպանվելու հնարավորությունների ընդլայնման ու նոր տնտեսական միջավայրի ձևավորման հետ։
Հոդվածում կարևորվել է այն գաղափարը, համաձայն որի՝ ՀՀ գյուղատնտեսության ոլորտում ապահովագրության ներդրման գործընթացը կարելի է իրականացնել միայն պետական մակարդակով մշակված երկարաժամկետ ծրագրի հիման վրա։
Պետությունը պետք է նախաձեռնի ապահովագրության ներդրման գործընթացը և այն իրականացնի մասնավոր հատվածի հետ համագործակցությամբ։
|
ԷՔՍՏՐԵՄԱԼ ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐԻ ՏԱՐԱԾԱԺԱՄԱՆԱԿԱՅԻՆ ԲԱՇԽՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԳՈԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆՏԱՐԱԾՔՈՒՄԽնդրի դրվածքը․ տարածաշրջանի տնտեսության, մասնավորապես, գյուղատնտեսության զարգացման համար անհրաժեշտ է օդի էքստրեմալ ջերմաստիճանների տարածական և ժամանակային բաշխման օրինաչափություններիիմացությունը։
Ընդհանուր առմամբ օդի ջերմաստիճանի ուսումնասիրումըկարևոր է ոչ միայն տնտեսության տարբեր ճյուղերի, այլ նաև ջրաբանականտարբեր խնդիրների պարզաբանելու համար, որոնք ունեն կիրառական նշանակություն։
Օդի ջերմաստիճանը հանդիսանում է կլիմայական համակարգի օղակներից մեկի` մթնոլորտի, վիճակի բնութագրիչը։
Մեծ է օդի ջերմաստիճանի դերըհոսքի ձևավորման, գոլորշացման, սառցային երևույթների առաջացման և վերացման, ջերմա- և խոնավաշրջանառության մեջ, ինչպես նաև ցրտահարությունների, երաշտների և անապատացման գործընթացներում։
Բացառիկկարևոր է ջերմային ռեժիմի դերը նաև գյուղատնտեսական մշակաբույսերիջրասպառման և բերքի կազմավորման մեջ։
Հետևաբար, սույն աշխատանքի նպատակն է քննարկել, բացահայտել ևվերհանել ուսումնասիրվող տարածքի օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ արժեքների (բացարձակ նվազագույն և բացարձակ առավելագույն) տարածականբաշխման օրինաչափությունները, դրանց փոփոխության դինամիկան և հետևանքների կառավարման հիմնախնդիրները։
Նյութը և մեթոդիկան․ առաջադրված խնդիրների լուծման համար տեսական հիմք են հանդիսացել համապատասխան գիտական և հետազոտականուսումնասիրությունները [1-2, 4-6]։
Որպես ելակետային նյութ օգտագործվել էԱԻՆ հիդրոմետ ծառայության դիտարկումների արդյունքները։
Արարատյան գոգավորությունը, որը կազմում է Միջին արաքսյան իջվածքի հյուսիսարևմտյան, որը ֆիզիկաաշխարհագրական բնորոշ շրջան է իր ուրույն բնական գործընթացներով հանդերձ։
Եզերված լեռնաշղթաներով ու լեռնավահաններով՝ գոգավորությունը իրենից ներկայացնում է 2,5-3,0 կմ խորությամբ մի մեկուսացած թաս, որն իր ազդեցությունն է թողնում տարածաշրջանի կլիմայի, գլխավորապես, ջրաջերմային ռեժիմի, առանձնահատկություններիվրա [3]։
Աշխատանքում կիրառվել են աշխարհագրական, ընդհանուր գիտական,բնութագրման, վիճակագրական, վերլուծության, կոռելյացիոն մեթոդները։
Արդյունքներ և քննարկում․ ցանկացած վայրի օդի ջերմաստիճանի ձևավորման վրա ազդում են ֆիզիկաաշխարհագրական մի շարք գործոններ, որոնցից առավել կարևոր են աշխարհագրական լայնությունը, մթնոլորտի ընդհանուր շրջանառությունը, ռելիեֆի բնույթը, լեռնաշղթաների դիրքադրություններն ու ուղղությունները, լանջերի կողմնադրություններն ու թեքությունները ևայլն։
Հետևաբար, չնայած իր զբաղեցրած փոքր տարածքին, գոգավորություննաչքի է ընկնում ջերմային ռեժիմի մեծ բազմազանությամբ։
Օդի ջերմաստիճանի վրա ռելիեֆի ձևի ազդեցությունը հատկապես խիստ է արտահայտվումցուրտ ամիսներին։
Տարվա ընթացքում նկատվում է օդի ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույն և նվազագույն արժեքների լավ արտահայտված ընթացք (նկ. 1)։
Այսպես, տարվա ընթացքում ուսումնասիրվող տարածքում նկատվում են ջերմաստիճանի մեկ առավելագույն և մեկ նվազագույն արժեքներ։
Սովորաբար առավելագույն արժեքները դիտվում են հուլիսին, իսկ նվազագույն արժեքները`հունվարին։
Սակայն, առանձին տարիների ամենացածր ջերմաստիճանը կարող է դիտվել փետրվարին կամ դեկտեմբերին։
Երբեմն կարող են լինել այնպիսի տարիներ, երբ հուլիսին և օգոստոսին գրանցվում են օդի ջերմաստիճանիամսական հավասար արժեքներ կամ տարվա ընթացքում առավելագույն արժեքները գրանցվում են օգոստոսին։
Ուսումնասիրվող տարածքում տարվա ընթացքում օդի ջերմաստիճանի ամսական էքստրեմալ արժեքների կտրուկ աճնկատվում է մարտից՝ բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճան և ապրիլից՝բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճան։
Ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ ուսումնասիրվող տարածքումօդի ջերմաստիճանի տարեկան ընթացքի առանձնահատկություններից է այն,որ աշնանային ամիսներն ավելի տաք են գարնանայիններից՝ հոկտեմբերնապրիլից, սեպտեմբերը մայիսից։
Դա վերաբերում է ոչ միայն ջերմաստիճանիամսական միջին արժեքներին, այլ նաև էքստրեմալ արժեքներին, որը հստակերևում է նկ. 1-ից։
Դրա պատճառը լեռներում գարնան ամիսներին ձյան առկայությունն ու մեծ ամպամածությունն են և տարեկան թափվող տեղումներիառավելագույն քանակը, որոնց արդյունքում գործուն մակերևույթը և օդը բավական չեն տաքանում։
Սեպտեմբերին ամպամածությունը քիչ է, տեղ-տեղպարզ օրերի թիվն ավելի շատ է, թափվող տեղումների քանակը քիչ, քանօգոստոսին։
Արագած բ/լԹալինԱմբերդԱշտարակԵրևան «Արաբկիր» Երևան «ագրո»ԱրմավիրԱրտաշատՈւրցաձորԱրարատԱմիսներԱրագած բ/լԹալինԱմբերդԱրագած ե/գԱշտարակԵրևան «Արաբկիր» Երևան «ագրո»ԱրմավիրԱրտաշատՈւրցաձորն ա ճ ի տ ս ա մ ր ե ջ ն ա ճ ի տ ս ա մ ր ե ջ ԱմիսներՆկար 1. Օդի բացարձակ առավելագույն և նվազագույն ջերմաստիճանի տարեկանընթացքն Արարատյան գոգավորության տարածքումն յ ւ ո գ ա զ ա վ ն կ ա ձ ր ա ց ա բ ի դ Օ ն յ ւ ո գ ա լ ե վ ա ռ ա կ ա ձ ր ա ց ա բ ի դ Օ Ուսումնասիրվող տարածքում օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը փոփոխվում է -21,0...-33,6 ºC, իսկ բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը՝ 21,0...42,6 ºC սահմաններում։
Ստացվում է, որ ի տարբերություն օդիբացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի, օդի բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը տատանվում է ավելի լայն միջակայքում։
Պատճառն այն է, որձմեռային ամիսներին օդի ջերմաստիճանի բաշխումն էապես պայմանավորված է ռելիեֆի ազդեցությամբ և մյուս կողմից տարածաշրջանում նկատվում էինվերսիոն երևույթ։
Արդյունքում համահարթվում են ըստ բարձրության օդիջերմաստիճանի բացարձակ նվազագույն արժեքները։
Նշենք, որ հանրապետության ամենատաք տարին (նորմայից բարձր` 2,9ºC) եղել է 2010 թ.-ն, իսկ երկրորդ ամենատաք տարին (նորմայից բարձր`2,0ºC)` 1998 թ.-ն։
2011 թ. հուլիսի 31-ին Մեղրիում գրանցվել է 43,7 ºC, որըՀայաստանի Հանրապետության բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանն է։
Այն 0,7 ºC-ով գերազանցում է օդի բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանինախկինում դիտված արժեքին [1, 4]։
Ընդհանուր առմամբ, օդի բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանընվազում է տեղի բացարձակ բարձրության մեծացմանը զուգընթաց (նկ. 2)։
Ըստ բարձրության օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը փոփոխվումէ հետևյալ օրինաչափությամբ։
Այսպես, մինչև 1200-1300 մ բարձրություններըգոգավորության սահմաններում ըստ բարձրության նկատվում է օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանիաճ, իսկ 1300 մ-ից ավելի մեծ բարձրություններում, ընդհակառակը, նվազում։
ն ա ճ ի տ ս ա մ ր ե ջ ի դ Օ Բարձրությունը ծովի մակարդակից (մ)Նկար 2. Օդի բացարձակ առավելագույն (1) և բացարձակ նվազագույն (2)ջերմաստիճանների կախվածությունը տեղի բարձրությունից Արարատյանգոգավորության տարածքումՈւսումնասիրությունների արդյունքում ստացվել է կոռելյացիոն սերտկապ օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ տարեկան արժեքների և տեղի բացարձակ բարձրության միջև։
Այն համեմատաբար թույլ է արտահայտվում օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի համար մինչև 1200-1300 մ բարձրությունները։
Գոգավորության սահմաններում օդի էքստրեմալ ջերմաստիճանիուղղաձիգ գրադիենտի տարեկան արժեքը կազմում է՝ բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանի համար՝ 1,680C/100 մ, բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի համար՝ -3,220C/100 մ (մինչև 1200-1300 մ) և 1,100C/100 մ (1300 մից ավելի բարձրություններ)։
Աղյուսակ 1. Օդի ջերմաստիճանի բնութագրիչների տարեկան միջին և էքստերմալ արժեքներն ըստ վերընթաց գոտիներիՎերընթացգոտիները(մ)Բնութագրիչները, ºCբացարձակնվազագույնբացարձակառավելագույնՎերընթացգոտիները(մ)Բնութագրիչները, ºCբացարձակնվազագույնբացարձակառավելագույնԱղյուսակ 1-ում տրված է օդի ջերմաստիճանի տարեկան միջին ևէքստրեմալ արժեքների բաշխումն ըստ վերընթաց գոտիների։
Այն հնարավորություն է տալիս գնահատելու չուսումնասիրված և քիչ ուսումնասիրված տարածքների ջերմային ռեժիմը և կազմելու տարածական բաշխման քարտեզներ։
Աշխատանքում ուսումնասիրվել է նաև օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալարժեքների փոփոխության դինամիկան Երևան «ագրո» և Արագած բ/լ օդերևութաբանական կայանների համար։
Ուսումնասիրությունների արդյունքումպարզվել է, որ Երևան «ագրո» տվյալների համաձայն գոգավորության տարածքում դիտվում է օդի ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույն տարեկանարժեքների աճման միտում և բացարձակ նվազագույն տարեկան արժեքների՝աննշան նվազման միտում։
Արագած բ/լ օդերևութաբանական կայանի տվյալների համաձայն դիտվում է օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ տարեկան արժեքների միայն աճման միտում։
Եզրակացություններ և առաջարկներ․ ուսումնասիրությունների արդյունքում հանգել ենք հետևյալ եզրակացությունների․- ուսումնասիրվող տարածքում նկատվում է օդի ջերմաստիճանիէքստրեմալ արժեքների տարեկան լավ արտահայտված ընթացք,- ինչպես օդերևութաբանական մյուս տարրերը, այնպես էլ օդի ջերմաստիճանը փոփոխվում է հորիզոնական և վերընթաց ուղղություններով։
Լեռնային երկրներում օդի ջերմաստիճանի տարածական բաշխումը ենթարկվումէ վերընթաց գոտիականության օրենքներին,- գոգավորության սահմաններում տեղի բացարձակ բարձրության մեծացմանը զուգընթաց նվազում է օդի բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը, մինչև 1200-1300 մ բարձրությունները աճում է օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը, իսկ 1300 մ-ից ավելի մեծ բարձրություններում,ընդհակառակը, նվազում,- ստացվել են կոռելյացիոն սերտ կապեր տեղի բացարձակ բարձրության և օդի էքստրեմալ ջերմաստիճանի արժեքների միջև,- գոգավորության սահմաններում օդի էքստրեմալ ջերմաստիճանիուղղաձիգ գրադիենտի տարեկան արժեքը կազմում է՝ բացարձակ առավելա գույն ջերմաստիճանի համար՝ 1,68 0C/100 մ, բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի համար՝ -3,22 0C/100 մ (մինչև 1200-1300 մ) և 1,10 0C/100 մ(1300 մ-ից ավելի բարձրություններ),- ուսումնասիրվող տարածքում բազմամյա տարիների շարքում դիտվումէ օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ արժեքների աճման միտում։
Ըստ այսմ, անհրաժեշտ է․ - բազմակողմանի, համակարգված ու անընդհատ դիտարկումներիապահովում,- կլիմայական դիտարկումների ցանցի, համակարգի և մոնիթորինգիպահպանում, հզորացում, ընդլայնում ու բարելավում,- օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ արժեքների փոփոխության դինամիկայի հետևանքների մեղմման և հարմարվողականության ռազմավարությանծրագրերի մշակում, որոնք կխթանեն տնտեսության հեռանկարային զարգացմանը։
Գրականություն1. Կլիմայական ծառայությունների ներկա վիճակը և զարգացման հեռանկարներըՀայաստանում, ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարության Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի պետական ծառայություն, Երևան, 2013։
2. Կլիմայական տեղեկագիր, ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարություն,«Հայպետհիդրոմետ» ծառայություն, Երևան, 2011, 150 էջ։
3. Հայկական ՍՍՀ ֆիզիկական աշխարհագրություն, Հայկական ՍՍՀ ԳԱ, Երևան 1971, 470 էջ։
4. Մարգարյան Վ․, Սյունիքի մթնոլորտային օդի գետնամերձ շերտի ջերմային ռեժիմիառանձնահատկությունները, ԵՊՀ գիտական տեղեկագիր, № 1․ երկրաբանությունև աշխարհագրություն, Երևան, 2015, էջ 47-54։
5. Ներսեսյան Ա․, Հայաստանի կլիման, Երևան, 1954, 304 էջ։
atmospheric air in Armenia (on the pattern of Synik marz)։
technological processingԱնուշ ՄանվելյանԷՔՍՏՐԵՄԱԼ ՋԵՐՄԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐԻ ՏԱՐԱԾԱԺԱՄԱՆԱԿԱՅԻՆ ԲԱՇԽՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԳՈԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄԲանալի բառեր՝ բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճան, բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճան, տարածաժամանակային բաշխում, կառավարում, Արարատյան գոգավորությունԱմփոփում։
| Աշխատանքում քննարկվել, բացահայտվել և վերհանվել է ուսումնասիրվող տարածքի օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ (բացարձակ նվազագույն և բացարձակ առավելագույն) արժեքների տարածական բաշխման օրինաչափությունները, դրանց փոփոխության դինամիկան և կառավարման հիմնախնդիրները։
Որպես ելակետային նյութ օգտագործվել է ԱԻՆ Հիդրոմետ ծառայության օդի ջերմաստիճանի դիտարկումների արդյունքները։
|
Հայտնի է, որ օձի խայթոցները հաճախ ուղեկցվում են տարբեր, մասնավորապես `լյարդի և երիկամների, լուրջ, եթե ոչ մահացու վնասներով: Այդ պատճառով օձի խայթոցները վտանգավոր են ոչ միայն արևադարձային գոտիների, այլև զարգացած երկրների բնակիչների համար (Warrellal., 2013): Թունավոր օձի թույնը (Viperidae) ունի մի շարք հատկություններ, որոնք արագացնում են տոքսինների անցումը ավիշի արյան անոթներին կծումից հետո ՝ տարածվելով ամբողջ մարմնում, վարակելով տարբեր օրգանային համակարգեր (Panfoli I. et al., 2010; Grazyna F. et al., 2007): Հայտնի է, որ տարբեր թունավորումների դեպքում երիկամներն ավելի «վնասված» են `համեմատած այլ օրգանների հետ: Դա պայմանավորված է նրանով, որ երիկամները եզակի զտիչ են, որը մաքրում է արյունը վնասակար նյութերից: Բացառություն է երիկամների թույնը, որի ախտանիշները ներառում են մակերիկամների անբավարարություն (Orlov BN et al., 1990): Հետևաբար, սույն ուսումնասիրության նպատակն էր պարզել Macrovipera lebetinaobtusa թույնի ազդեցությունը երիկամների և մազանոթային ցանցի կառուցվածքի վրա: Վնասվածքների պատկերը թույլ կտա կողմնորոշվել, թե ինչ պաթոլոգիական պրոցեսներ են տեղի ունենում նեֆրոնի ժամանակաշրջանում ՝ դրա շուրջ թունավորումների ժամանակ, հետագա հակատոքսիկ դեղամիջոցների զարգացման համար: Նյութ և մեթոդաբանություն Փորձերն արվել են լաբորատոր արական սեռի սպիտակ առնետների վրա, որոնց քաշը կազմում է 200-250 գ: Փորձարարական կենդանիները բաժանվել են երկու խմբի ՝ յուրաքանչյուր խմբում ունենալով վեց կենդանի: Առաջին խումբը հսկողություն էր, երկրորդ խմբի կենդանիներին ներարկեցին թունավոր 2.5 MCH 50 5 մգ / կգ դեղաչափով: Մեկ ներարկումից հետո կենդանիները քնեցվել են նեմբուտալով (n / o երթուղով) 40 մգ / կգ և երիկամները հանել: Երիկամները տեղադրվել են 5% ֆորմալինի մեջ, հետմշակումը և պատրաստուկների պատրաստումը կատարվել է հիստոքիմիական մեթոդով (Chilingaryan GM et al., 1986): Երիկամի մանրադիտակը կատարվել է թվային ակնոցի (ակնային) FMA050AmScope UCMOS09000KPB օգտագործմամբ x 6 և х20 ոսպնյակների միջոցով: Հետազոտության արդյունքները Քանի որ գյուրզայի թույնը տիպիկ հեմոտրոպային թույն է (Orlov BN et al., 1990), այսինքն ՝ ազդում է արյան շրջանառության համակարգի վրա, ի սկզբանե ենթադրվում էր, որ երիկամները նույնպես պետք է ազդեն Malpighian կծիկից: Այնուամենայնիվ, ստացված արդյունքն այլ պատկեր է: Ինչպես երեւում է Նկար 1-ից, երիկամային անոթները միայն մասամբ են վնասվել: Փոխարենը նկատվում են հյուսվածքային վնասվածքներ: Վերահսկիչ խմբի կենդանիներից ստացված պատրաստուկների համեմատ ՝ թունավորված պատրաստուկների պատկերները կարելի է տեսնել հյուսվածքի ոչնչացման մեջ: Առավել ցայտուն քայքայումը Բոումանի պարկուճներն էին, որոնք պատռված էին, պատռված և տեղում միաձուլված: Այն փաստը, որ երիկամային անոթները չեն վնասվել հակաթրտամինային թույնի ազդեցությունից, կարող է կապված լինել տարբեր օրգաններում գտնվող անոթների կառուցվածքային առանձնահատկությունների հետ, մասնավորապես հայտնի է, որ երիկամային մազանոթներն ունեն fenestrae (պատուհաններ), որոնք ազատում են բարձր մոլեկուլային P 67) և այլք, 1996): Քանի որ գյուրաթթվի առավել կործանարար բաղադրիչները `մետալոպրոտեինազի PI (23 կԴա), ֆոսֆոլիպազ A2 (13-16 կԴա մոնոմեր և 26-32 կԴա), ունեն մյուսների շատ ավելի փոքր մոլեկուլային կշիռները, այնպես որ բազալ թաղանթում: Հեմոռագիկ թույնի ազդեցության տակ Շումլյանսկի-Բոումանի պարկուճի քայքայումը նկարագրված է մի շարք այլ ուսումնասիրություններում (Soe S. et al., 1993; Chaiyabutr N. etal., 1999): Նկար 1. Երիկամների միկրո-պատկերները ՝ ձախից աջ, աջից ձախ ՝ թույնի ազդեցության տակ: Խոշորացում х6 և х20: Եզրակացություն Այսպիսով, ստացված արդյունքներից կարելի է եզրակացնել, որ կովկասյան գյուրզայի թույնը երիկամների վրա գործելիս խաթարում է նեֆրոնների աշխատանքը ՝ վնասելով Բոումանի խոռոչի կառուցվածքային ամբողջականությունը, որի արդյունքում այն առաջացնում է երիկամների անբավարարություն: Արդյունքում երիկամները չեն կարողանում կատարել իրենց գործառույթը, իսկ թույնը մնում է հյուսվածքներում ՝ շարունակելով իր կործանարար գործունեությունը: Ստացված պատկերի հիման վրա անհրաժեշտ է ձեռք բերել հակատոքսիկ միջոց, որը պետք է լինի ցածր մոլեկուլային քաշի շարժական միացություն, որի կլանումը արագ կլինի ՝ էպիթելային բջիջների ժամանակին պաշտպանությունն ապահովելու համար: Տաուրինը, կվերցետինը և նմանատիպ ֆիզիոլոգիապես ակտիվ նյութերը կարող են լինել այս տեսակի նյութի հավակնորդներ, և հետազոտությունները շարունակվում են: ։
| Կատարվել է հիստոքիմիական հետազոտություն գյուրզայի թույնի ազդեցության ուղղությամբ առնետների երիկամների վրա։
Կիրառվել է 90-100%անոց մահացու չափաբաժին (5մգ/կգ), ն/ո։
Հետազոտությունների արդյունքում ստացվել է, որ հիմնական հարվածը ուղղված է Բոումենի պատիճի խոռոչում գտնվող պոդոցիտների և բազալ թաղանթի վրա, որի հետևանքով վնասվում է նեֆրոնի կառուցվածքաֆունկցիոնալ հատկությունները։
|
Թեման արդիական է, քանի որ 100 տարի առաջ ոչ սովորական պայմաններում կիրառված մանկավարժական, ֆիզիկական և բարոյական դաստիարակության ձևերն ու մեթոդները որբանոցներում մեծ հետաքրքրություն ունեն,չեն կորցրել իրենց թարմությունը և խիստ ուսանելի են ներկա սերնդի համար։
Այն առնչվում է հայ մատաղ սերնդի ֆիզիկական, բարոյական և ռազմահայրենասիրական դաստիարակության, եղեռնից փրկված, որբացած սերնդի կրթության, առողջության, դաստիարակության և բնականոն զարգացման հետ։
Աշխատանքի նպատակն է անդրադառնալ ոչ սովորական պայմաններում ծնունդ առած ֆիզիկական դաստիարակության ձևերին, միջոցներին ևմեթոդներին Ալեք-Պոլի ամերիկյան որբանոցներում 1920-1925թթ.։
Մեր առջև խնդիր ենք դրել, օգտագործելով արխիվային նյութերը, ի հայտբերել Վահան Չերազի ազգանվեր, որբախնամ և մարզչական գործունեությունըԱլեք-Պոլի ամերիկյան որբանոցներում, որով Կազաչի պոստի որբանոցի առօրյան նոր ձև ու բովանդակություն ստացավ։
Վահան Չերազը ծնվել է Կ.Պոլսում 1886թ.-ին և ապրել եվրոպականերկրներում՝ Անգլիայում, Ֆրանսիայում, բայց սիրահարված էր Հայաստանին։
Հայաստանի առաջին հանրապետության կրթության և մշակույթի նախարարՆիկոլ Աղբալյանի հրավերով 1920թ. ժամանում է Հայաստան և ձեռնամուխ լինում նորանկախ հանրապետության մատաղ սերնդի ֆիզիկական դաստիարակության ազգօգուտ գործին։
Չերազին մեծ ճանաչում բերեցին ոչ միայն իր գործինանմնացորդ նվիրումը, այլ նաև իր մասնագիտական պատրաստվածությունը՝մանկավարժության, հոգեբանության, մարզական գիտելիքների տեսական ևգործնական խորը իմացությունը, համարձակ ու անկոտրում բնավորությունը,կրթական և դաստիարակչական գործի կազմակերպման բնատուր շնորհքը։
Նրա կատարած որբախնամ գործունեությունը Ալեք-Պոլի ամերիկյան որբանոցներում ստիպեց ամերիկացիներին անթաքույց հիացմունքով խոսել նրա կազմակերպչական, մանկավարժական, մարզչական, սկաուտյան գործունեությանմասին։
Եվ շուտով ամերիկացիներին պարզ դարձավ, որ որբախնամ գործունեության մեջ է մուտք գործել անկրկնելի, անզուգական, իր սեփական տեսակետներն ու սկզբունքներն ունեցող շնորհալի անձնավորություն, որը նոր շունչև կյանք հաղորդեց որբանոցային մեռած կյանքին։
Ցեղասպանությունը վերապրած որբերի վիճակը ներկայացրել է Ջեյմս Բարտոնը, իր «Մերձավոր Արևելքինպաստամատույց առաքելության պատմությունը» /1915-1930թթ./ գրքում։
Այստեղ գրում է՝ քաղաքակիրթ երկրներում ապրող մարդկանց համար դժվար էպատկերացնել հազարավոր երեխաների խմբեր, որոնց դեմքին ժպիտ երբեք չիհայտնվում, և որոնք խաղալու ցանկություն չունեն, դա նոր գտնված երեխաներիամենաանբնական ու ամենազարհուրելի հատկանիշն էր։
Նրանց կեղտոտ ուտկար մարմինները և ցնցոտիները տեսնելը առանց այդ էլ ցավալի էր, բայցխմբերով կծկված մանուկների տեսարանը, առանց ժպիտի կամ որևէ բանինկատմամբ հետաքրքրության բացակայությունը, շատ խղճալի էին։
Երեխաներըլաց չէին լինում կամ նվնվում, կամ որևէ բան խնդրում, նրանք պարզապես օրերով անշարժ նստում էին դեմքի հուսահատ արտահայտությամբ, առանց միմյանց նկատմամբ հետաքրքրության։
Այս բոլորը վկայում էին նորմալ մանկության իսպառ բացակայությունը։
Ահա այսպիսին էր վիճակը Ալեք-Պոլի ամերիկյան որբանոցներում մինչև Չերազը։
Այս կաթվածահար վիճակի համար ելքգտնելու հարցը օրվա ամենամեծ խնդիրն էր, և հրավիրվեց Վահան Չերազը, որնառաջարկեց լուծում գտնել՝ «Բնավորություն կերտող» կարգապահական մեխանիզմներ կիրառելով։
Դրանց մեջ էին մտնում հիգիենան, ֆիզիկական վարժությունները, սպորտի տարբեր ձևերը, խստորեն համակարգվող օրվա ռեժիմը։
Միջոցառումների այս համակարգը միտված էր որբ երեխաներին հետագա հասարակական կյանքին նախապատրաստելու։
Համակարգի ողջ կառուցվածքըհարմարեցված էր կրթությունից և կարգապահությունից զուրկ երեխաներինհնարավորին չափ առողջ չափահասություն ապահովելու համար։
Որբանոցների քանակով ամենամեծը թերևս այդ տարիներին «Որբերի քաղաք» հռչակվածԱլեք-Պոլին էր՝ մոտ 50 հազար որբերով, որտեղ էլ իր ազգանվեր գործունեությունն սկսեց Վահան Չերազը։
Նա կարծես հայրենիք էր եկել՝ որբերի արցունքըչորացնելու, դուրս գցելու ներս ընկած կրծքերը, ուղղելու կորացած ողնաշարերը, ջլապնդելու բարակ թևերն ու սրունքները։
Ամերիկացիների տված բարձրորակ սնունդը, հագուստը, Վահան Չերազիջանքերով իրականացրած ֆիզիկական գերազանց պատրաստվածությունը,կոփվածությունը, տարբեր կանխարգելիչ միջոցառումները տվեցին բարեբերարդյունք, մահացածությունը որբանոցում 1921թվականի 400-ից 1922թ.-ին իջավ40-ի։
Անձնական շահեր չուներ Վահան Չերազը և ձգտում էլ չուներ ունենալու։
«Իմ ամենամեծ սեփականությունը հայ պատանիների մարմնակրթական գործնէ, որի մեջ ես կգտնեմ իմ հոգեկան բավականությունը և ազգային պարտականությունը»,- իր նամակներից մեկում գրում էր նա։
Ալեք-Պոլի Կազաչի պոստի որբանոցային առօրյան այսպիսին էր՝ վերկաց՝ առավոտյան ժամը 6։
00-ին, 6։
15 - 6։
45-ը՝ մարզանք, ջրային շփումներ, նախաճաշ, դպրոց, դասախոսություններ, մորզեի ապարատով տեղեկագրերի ընդունում և հաղորդում, դրոշակախոսություն։
Չերազը 3 ամիսը մեկ կատարել էանտրոպոմետրիկ չափումներ՝ որոշելու մարզվողների քաշի, հասակի, մկանային զանգվածի փոփոխությունները։
Քաղաքի մարզական տարբեր կազմակերպությունների ղեկավարները մեծ հիացմունքով են դիտել Կազաչի պոստիմարզական հաջողությունները՝ ֆուտբոլից, ատլետիկայից և այլ մարզաձևերից։
Նա Ախուրյան գետի մոտ ջրացատկելու փայտե աշտարակ էր պատրաստել ևորբանոցի երեխաներին սովորեցնում էր լող և ջրացատկ։
Չերազի նախաձեռնությամբ 1921թ. կազմվում է ֆուտբոլային լիգա՝ բաղկացած վեց խմբերից, որոնքերեք տարի շարունակ մրցել են միմյանց հետ։
Վահան Չերազի նամակների ուսումնասիրությունը, որոնք նա ուղարկելէ Կ. Պոլիս՝ ՀՄԸՄ–ի կենտրոնական վարչություն, մեզ լրիվ պատկերացում էտալիս 1920-1925թթ. Ալեք-Պոլի, Կազաչի պոստի, ամերիկյան որբանոցի մարզական գործունեության, անցկացված միջոցառումների, հայրենանվեր գործերիմասին։
Նամակներից մեկում Չերազը գրում է. «Տղաներս հունական արձաններիշարք են։
Նրանց մարմինը և մկանների կավը իմ ձեռքին է, կավելացնեմ, կպակասեցնեմ, կձևավորեմ, կկոփեմ։
Այն մարմնակրթական ծրագիրը, որը տարիներով երազած եմ, իրականություն է դարձել այստեղ, երեք ամիսը մեկ կչափեմտղաներիս և ամեն անգամ 1,2,3 կգ-ով կամ սմ-ով ավելացած կլինեն և՛ քաշը, և՛կուրծքը, և՛ սրունքը»։
Չկասկածելով կարելի է պնդել, որ Վահան Չերազի մանկավարժական և մարզչական գործունեությունը 1920-1925թթ. Ալեք-Պոլի որբանոցներում տվել է գերազանց արդյունք։
Նախկինում հայհոյանք անող պատանիներն իսպառ մոռացել էին անցյալը, կիրառված մանկավարժական մեթոդներըամբողջովին վերափոխել էին նրանց։
Աստվածատուր շնորհով էր օժտել արարիչը Չերազին։
Նա խիստ կարևորել է կրթության, դաստիարակության, հավատքի, հայրենասիրության,կարգ ու կանոնի դերը ազգապահպանման գործում։
Նա նշում էր, որ մարմնակրթանքը ազգի գոյության խնդիրն է։
Մարզված է ազգը՝ ուրեմն հաջողություններ կունենա, հակառակ դեպքում պարտությունները անխուսափելի են։
У Чераза было характерное великим людям свойство։
несмотря на то, что1. Վ. Անդրեասյան, Հայ սկաուտին առաջնորդը, Փարիզ, France, 1946, 312 էջ։
2. Վ. Անդրեասյան, Վահան Չերազը և իր երգն Հայաստանի, Բեյրութ, Սևան,Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1977, 540 էջ։
3. Գ. Բուտաև, Ա. Չարչօղլյան, Ց. Սիմոնյան, Ֆիզիկական կուլտուրայի պատմություն, մաս Բ, Երևան, «Լույս», 1958, 470 էջ։
4. Հայաստանի Հանրապետության պետական կենտրոնական արխիվ Ֆ-207, ց1, գ. 227 թ. 55, Ֆ-207, ց1, գ. 227 թ. 9Ֆ-207, ց1, գ. 227 թ. 20, Ֆ-207, ց1, գ. 227 թ.թ. 22-255. Ռ. Պապոյան, Ֆիզիկական կուլտուրան Հայաստանում 1918-1923թթ., Գյումրի, «Դպիր», 2002, 105 էջ։
| Չերազը պատմական կերպար է՝ իր ազգային, մարդկային, բարոյական, հայրենասիրական, մանկավարժական գաղափարներով և գործունեությամբ։
Հայրենասեր, առողջ և ուժեղ սերունդ դաստիարակելու համար մենք պետք է Վահան Չերազի ժառանգությունը, նրա դաստիարակության յուրահատուկ ձևերն ու մեթոդները հասանելի դարձնենք մեր ժամանակների երիտասարդ սերնդին և ֆիզկուլտուրայի ապագա մասնագետներին։
Չերազը ուներ մեծերին բնորոշ հատկանիշ. որքան էլ փոքր ու թշվառ ժամանակներում ապրեր, ստեղծում էր մեծ ժամանակ և կարողացավ այնպիսի հայրենանվեր, բազմակողմանի գործունեություն ծավալել Ալեք-Պոլի ամերիկյան որբանոցներում, որն ուսումնասիրությունների կարիք ունի։
|
Ներածություն ՀՀ հյուսիսային ծալքավոր շրջանը զբաղեցնում է հանրապետության տարածքի ողջ հյուսիսային մասը ՝ հարավից սահմանակից լինելով կենտրոնական հրաբխային տարածաշրջանին: Որպես տիպիկ ծալքավոր տարածք ՝ այն ժամանակակից երկրաբանական փուլում ենթարկվել է խիստ տարբերակված ինտենսիվ տեկտոնական վերելքների և վայրէջքների, ինչը հստակորեն արտացոլվում է դրա ժամանակակից բարդ բլոկային կառուցվածքում: Այս ուղղությամբ կատարված ուսումնասիրությունների մեջ առանձնահատուկ նշանակություն ունի երկրի նստվածքային շերտի ՝ որպես երկրի ամենաբարձր, ամենադինամիկ շերտի կառուցվածքի ուսումնասիրությունը: Շեղվելով ավանդական երկրաբանական-երկրաֆիզիկական մեթոդներից ՝ մենք փորձել ենք կիրառել ժամանակակից տեկտոնական երկրաբանական մեթոդներ, որոնք հիմնականում հիմնված են ժամանակակից ռելիեֆի և դրա առանձին տարրերի վերլուծության վրա ՝ ուղղված երկրի բարձրագույն հորիզոնների կառուցվածքի ուսումնասիրությանը: , Նշված աշխատանքների շրջանակներում ձեռք բերված արդյունքները `թույլ տալով նրանց շարունակել և աստիճանաբար խորացնել այս ուղղությամբ կատարված աշխատանքները` իրենց ողջամիտ բնույթով և հուսալիությամբ: Հետազոտության Մեթոդաբանություն. Ինչպես մեր նախորդ աշխատանքում, այս դեպքում եւս այս ուսումնասիրությունն իրականացվել է ուսումնասիրվող տարածքի գետային ցանցի քանակական արժեքների վերլուծության միջոցով: Առաջնորդվելով Հորտոն-Շտրախլերի հայտնի դասակարգմամբ [1] ՝ մենք առանձնացրել ենք ուսումնասիրվող տարածքի 2-րդ և 3-րդ կարգի գետային հոսքերը: Մեր նախորդ աշխատանքը նվիրված է 2-րդ կարգի հոսքերի վերլուծությանը [2,3], որի շրջանակներում նախնական ենթադրությունը, որ 2-րդ կարգի գետային հոսքերից բաղկացած մեկուսացված դաշտը բնութագրում է միջանկյալ շերտի ամենաբարձր հորիզոնների կառուցվածքը: Աշխատանքի հիմնական նպատակն է ուսումնասիրել նստվածքային շերտի ավելի խոր հորիզոնների կառուցվածքը, ինչպես մեկուսացված եղանակի երկրաբանական մեկնաբանության տեսության մեջ, ըստ որի, գետի հոսքի արագության մեծացման հետ մեկտեղ, ուսումնասիրության խորությունը շերտը նույնպես մեծանում է, այս հոդվածում հիմնական շեշտը դրվում է երրորդ գետի վրա: , որոնք թույլ են տալիս ուսումնասիրել նստվածքային շերտի ավելի խոր հորիզոնները, որոնք ուղղակիորեն սահմանակից կլինեն բյուրեղային հիմքի մակերեսին: Վերջին պնդումը հիմնավորված էր Էմերի նախորդ աշխատություններում [4], երբ վերլուծում էին Վայք-Սյունիքի մարզը և կիրառվում էր նույն մոտեցումը: Հետազոտության հիմնական արդյունքները. Հաջորդ նկար 1-ը ցույց է տալիս ուսումնասիրության տարածքում գտնվող բյուրեղային ենթակառուցվածքի կառուցվածքը բնութագրող գրավիտացիոն մոդելը [5, 6]: Theովի մակերեսը բնութագրող 0-ի իզիպպերը սահմանվում են որպես սահման մոդելի «բարձրացված» կառուցվածքների միջև, որի վրա բյուրեղային հիմքի մակերեսը ունի բարձրացված գոտիներ կամ առանձին կառուցվածքներ, որոնք բնութագրվում են դրական կամ բացասական արժեքներով: Միևնույն ժամանակ, Նկար 1-ում կարելի է տեսնել բարձրացված և իջեցված գոտիների հաջորդականությունը, որոնք հիմնականում ունեն ընդհանուր կովկասյան ընդլայնում: Դրանցից առաջինը Շիրակի միջլեռնային գոգավոր տարածքն է, որտեղ բյուրեղային հիմքը գտնվում է ծովի մակարդակից 4 կմ խորության վրա: Դեպի արևելք ՝ հանրապետության տարածքի հյուսիս-արևմուտքից մինչև Արզականի ազդեցության գոտի, առկա է բյուրեղային հիմքի բարձրացման գոտի, որտեղ հիմքը ծովի մակարդակի համեմատ բարձրանում է 1-2 կմ-ով: Սպիտակի հատվածում այս գոտին ընդհատվում է -1 - -1,5 կմ համանուն կառուցվածքով, որը միացնում է Շիրակ և Բավրա-Վանաձոր-Դիլիջան-mbամբարակ ուղղությամբ ձգվող համանուն գոտին: Այստեղից դեպի արևելք զուգահեռ ուղղությամբ ձգվում է ՏաշիրԻջանի վերելքը, որն ավարտվում է արևելքից Նոյեմբերյան-Բերդ նահանջով: Ընդհանուր կովկասյան ուղղությունից բացի, նկատվում են հակովկասյան լարվածության որոշ կառույցներ, որոնցից հստակ արտահայտված են Գյումրի-Սպիտակ-Վանաձոր ձգվող, Արթիկ-Վանաձոր-Դիլիջան ձգվող և Հրազդան-Դիլիջան-Բերդ հատվածի կառույցները: Նման բարդ խճանկար պատկերը վկայում է ուսումնասիրվող ծալված շրջանի բարդ երկրաբանական-տեկտոնական պատմության մասին: Նկար 1. Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային ծալքված տարածաշրջանում երկրի բյուրեղային հիմքի մակերեսի ձգողական մոդելը Անդրադառնալով նստվածքային շերտի կառուցվածքային մոդելին ՝ նշենք, որ ավելի խորը հորիզոնները, որոնք ուղղակիորեն սահմանակից են գետի մակերևույթին բյուրեղային հիմք: Ելնելով առաջարկվող նստվածքային շերտի կառուցվածքի մոդելից (Նկար 2), դաշտի արժեքները տատանվում են 3-ից 16 կմ: Հիշեցնենք, որ ըստ կիրառվող մեկուսացման մեթոդի, դաշտի ցածր արժեքները բնութագրում են նվազող, իսկ բարձր արժեքները `բարձրացված կառուցվածքները: Առաջարկվող մոդելում 6 կմ երկարությամբ մեկ երկարությունը ընտրվում է որպես այդ կառույցների տարանջատման սահման: Կառուցվածքի վերլուծության նույն հաջորդականությամբ առաջնորդվելով ՝ հարկ է նշել, որ նստվածքի շերտի կառուցվածքային մոդելում հստակ նկատվում է իջնող-բարձրացված կառուցվածքային գոտիների նման տեղաշարժ, ինչպես բյուրեղային հիմքի դեպքում էր: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ գոտիների սահմանների ձգվածքում կան որոշակի համապատասխանություններ, որոնք, իհարկե, պետք է հաշվի առնվեին: Գծապատկեր 2. Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային ծալք ունեցող տարածաշրջանում երկրի նստվածքային շերտի կառուցվածքի մոդելը ՝ համաձայն 3-րդ կարգի իզոլոնգերների դաշտի տվյալների: Այսպիսով, ծայրահեղ արևմուտքում հստակորեն առանձնանում է Շիրակի իջեցումը, որը, Սպիտակի իջեցման հետ միասին, ընդգրկված է Ամասիայում ՝ mbամբարակ: Այդ տեսանկյունից այն համապատասխանում է Սեն-Շիրակի գեոսինկլինալին: Միևնույն ժամանակ, այս հսկայական գոտին որոշ տեղերում ընդհատվում է որոշ բարձունքներով, որոնք իրականում բյուրեղների հիմքում նկատվող հակովկասյան լարվածության Արթիկ-Վանաձոր-Դիլիջան կառուցվածքի արդյունք են: Ինչպես բյուրեղային հիմքի մակերեսային մոդելում, այստեղ նույնպես այս կառույցը միանում է արեւելքից Տաշիր-Իջ-բարձրությանը: Նավթի շերտի կառուցվածքի առաջարկվող մոդելը զուրկ է Ամասիա-Վանաձոր բարձրացված գոտուց, որը հստակ արտահայտված է բյուրեղային հիմքի մակերեսին: Այս փաստը չպետք է բացատրվի այն փաստով, որ բյուրեղային հիմքի մակերեսի մոդելը ձգողական մոդել է, որը հիմնված է տեղական ինքնահոս դաշտի վերահաշվարկի վրա, որը, ինչպես հայտնի է, մեծապես ազդում է ապարների խտության արժեքներից: Նշված Ամասիայի տարածքում, որը հանդիսանում է Սեն-Ամասիայի հյուսիս-արևմտյան օֆիոլիտային գոտու շարունակությունը, տարածված գերակառույցի ապարները ձգողական դաշտը հաշվարկելիս առաջացրել են ավելորդ խտություն, ինչը հանգեցրել է բյուրեղային հիմքի արհեստական բարձրացմանը: Դա ցուցադրվում է մոդելում: Դա են վկայում կայքի կողմից [7] այլ հեղինակների կողմից անցկացված որոշ ուսումնասիրություններ, ըստ որոնց ՝ բյուրեղային հիմքի մակերեսը գտնվում է ծովային ջրից 4-5 կմ խորության վրա: Նույնը կարելի է ասել Սան օֆիոլիտ տեղանքի համար: Մյուս կառուցվածքային գոտիներից Նոյեմբերյան-Բերդ գոտու շերտի կառուցվածքային մոդելն ավելի հստակ է արտահայտված Բերդի տարածքում, իսկ ինչ վերաբերում է Նոյեմբերյանի տեղանքին, ապա այստեղ նկատվում է Լալվարի ներխուժման էֆեկտ, որի շնորհիվ դաշտի արժեքներն այստեղ են մինչեւ 16 կմ: Վերջապես, իջեցված գոտին ՝ Հրազդան-Դիլիջան-Բերդ, առավելագույն արժեքով մինչև 5 կմ: Եզրակացություն Ամփոփելով վերը նշված համեմատական վերլուծությունը, պետք է եզրակացնել, որ Հայաստանի Հանրապետության հյուսիսային ծալք ունեցող տարածաշրջանում նստվածքային շերտի խորքային հորիզոնների կառուցվածքային առանձնահատկությունը հիմնականում ժառանգված է բյուրեղային հիմքից: Վերջինիս մակերեսի հիմնական խզվածքները `առանձին կառուցվածքային-տեկտոնական գոտիների և միավորների տեսքով, ազդել են վերևում նստվածքային շերտի խոր հորիզոնների կառուցվածքի վրա` դրան տալով համեմատելի կառուցվածք: Այս ամենի մեջ չպետք է անտեսել ներխուժող մարմինների ներդրման գործընթացի դերն ու նշանակությունը, քանի որ դրանք վճռական դեր են խաղացել տեղական մակարդակում անհատական կառույցների ձևավորման գործում: Գրականություն Չեխական մոտեցում քանակական ձևաբանությանը: Մ. Էդ. Ինոս Լիտ., 1948. 158 էջ 2: Սարգսյան RS Հայկական հրաբխային սարահարթի բյուրեղային հիմքի և նստվածքային շերտի կառուցվածքային կապերի վերլուծություն // ԵՊՀ գիտական տեղեկագիր, երկրաբանություն և աշխարհագրություն: 2015 թ. N3 էջ 20-24: 3. Սարգսյան Ռ.Ս. Հայաստանի հյուսիսային ծալքավոր գոտու երկրային-հյուսվածքային շերտի կառուցվածքի ուսումնասիրություն ՝ ձևաբանման տվյալներով // ԵՊՀ գիտական տեղեկագիր, երկրաբանություն և աշխարհագրություն: 2015 թ. N1 էջ 24-30: 4. Սարգսյան Ռ.Ս., Հովհաննիսյան Հ.Հ. Վայք-Սյունիքի մարզի նստվածքային շերտի կառուցվածքային առանձնահատկությունների ուսումնասիրություն `մեկանգամյա երկարության մեթոդով // ԵՊՀ գիտական տեղեկագիր, երկրաբանություն և աշխարհագրություն: 2017 թ. N2 էջ 97-102.գեոֆիզիկական տվյալներ // Izv. NAN RA, Գիտություն Երկրի վրա: ։
| Կիրառելով տեկտոնական երկրաձևաբանության արդի մեթոդները՝ հոդվածում ուսումնասիրվել և վերլուծվել է ՀՀ հյուսիսային ծալքավոր մարզի երկրակեղևի նստվածքային շերտի առավել խորը հորիզոնների կառուցվածքը, բյուրեղային հիմքի մակերևույթի հետ ունեցած կառուցվածքատեկտոնական կապերի համատեքստում։
|
ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ԲՈՒՆԴԵՍԹԱԳԻ` ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆԸՆԴՈՒՆՎԱԾ ԲԱՆԱՁԵՎԵՐԻ (2005 ԵՎ 2016 ԹԹ.) ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացն սկսվել է դեռևս1965 թ., երբ ցեղասպանության 50-ամյակի կապակցությամբ Ուրուգվայն առաջինանգամ ճանաչեց և դատապարտեց Հայոց ցեղասպանությունը։
Դրան հաջորդողտասնամյակների ընթացքում, մասնավորապես՝ Հայաստանի անկախացումից հետոտարբեր պետությունների խորհրդարաններ և կառավարութուններ, նահանգներ,քաղաքներ, միջպետական և ոչ պետական կազմակերպություններ, զանազան այլկառույցների ընդունել են Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող բազմաթիվ բանաձևեր, հայտարարագրեր և օրենքներ, որոնք, օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ բազմաթիվպատճառներով, կառուցվածքով և բովանդակությամբ երբեմն խիստ տարբերվում ենմիմյանցից։
Ներկայիս Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության իրավանախորդ Գերմանական Կայսրությունն Առաջին համաշխարհային պատերազմում ՕսմանյանԹուրքիայի ռազմական դաշնակից էր և, անշուշտ, տեղյակ էր տեղի հայ բնակչությաննկատմամբ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության և պետական ապարատի այլ մարմինների կողմից իրականացվող բնաջնջման քաղաքականությանը։
Հաշվի առնելով Գերմանիայի հանդեպ Օսմանյան Թուրքիայի ստորադաս կարգավիճակը, կարելի է հաստատել, որ Գերմանական Կայսրությունն ուներ բոլոր լծակները՝կանխարգելելու Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն, իր ռազմաքաղաքական շահերից ելնելով, այնուամենայնիվ, գերադասեց լռել և թողնել, որ մարդկության դեմ իրագործվի այդ մեծագույն ոճիրը։
Գերմանիայի խորհրդարանը երկարատև լռությունից հետո առաջին անգամՀայոց ցեղասպանության մասին բանաձև է ընդունել 2005 թ. հուլիսի 15-ին։
Գործընթացն սկսվել էր դեռևս նույն թվականի հունվարի 24-ին, երբ Բրանդենբուրգիերկրամասում պատմության դասագրքերի մեջ ներառված Հայոց ցեղասպանությանմասին հատվածը չեղյալ համարվեց։
Դա մեծ իրարանցում առաջացրեց գերմանականլրատվամիջոցներում, իսկ փետրվարի 22-ին քաղաքական շարունակություն ստացավ, երբ ընդդիմադիր ՔԴՄ/ՔՍՄ խմբակցությունը «1915 թ.-ի ապրիլի 24-ին հայերիտեղահանությունների և ջարդերի 90-րդ տարելիցի հիշատակի կապակցությամբԳերմանիան պետք է օժանդակի թուրքերի և հայերի հաշտեցմանը» [1] վերնագրովհայցադիմում ներկայացրեց խորհրդարանի քննարկմանը։
Գործին միացան նաև հայ համայնքը և Գերմանիայի հասարակական ու քաղաքական առաջադեմ գործիչները։
Ի վերջո, օրակարգ մտցնելուց հետո բոլոր խմբակցու-թյունների բանաձևը միաձայնընդունեցին։
Բանաձևի տեքստն ուշադիր կարդալիս հնարավոր չէ չնկատել, որ այնտեղ ոչհայանպաստ բազմաթիվ եզրույթներ և ձևակերպումներ կան։
Բանաձևում տեղ գտածորոշ կոչերից և առաջարկներից կարելի է եզրակացնել, որ դրա նպատակը ոչ այնքանՀայոց ցեղասպանության ճանաչումն է և դատապարտումը, որքան փոխադարձզիջումների միջոցով թուրք-հայկական հարաբերությունների կարգավորմանը, որումԳերմանիան պատրաստակամ էր միջնորդի դեր ստանձնել։
Բանաձևի, թերևս, ամենամեծ թերությունն այն է, որ ուղիղ կերպով ոչ մի անգամչի նշվում, որ Օսմանյան Կայսրությունում 1915 թ.-ից առաջ և հետո տեղի ունեցածգործողությունները հայ բնակչության նկատմամբ իրականցված ցեղասպանությունեն։
Փոխարենը գործածվել են «կոտորածներ», «բռնություններ», «տեղահանություններ», «վայրագություններ» եզրույթները, որոնք իրավական ոչ մի լուրջ նշանակությունչունեն։
Այդուհանդերձ, պետք է նկատել, որ բանաձևի` «Միջնորդության պատճառները» հատվածում վերոնշյալ դեպքերի` ցեղասպանություն որակելու հանգամանքնանուղղակիորեն մեջբերվում է հետևյալ ձևակերպմամբ` «բազմաթիվ անկախ պատմաբաններ, խորհրդարաններ և միջազգային կազմակերպություններ հայերի արտաքսումն ու բնաջնջումը նկարագրում են որպես ցեղասպանություն» [2]։
Տեքստում «Արևմտյան Հայաստան»-ի փոխարեն մեջբերվում է «Անատոլիա»եզրը, որն արհեստականորեն շրջանառության մեջ են դրել հենց թուրքերը` նպատակունենալով մոռացության մատնել տարածաշրջանի բնիկների առաջ քաշած տեղանունը։
Ինչպես հայտնի է, 2005 թ. ապրիլին Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ ԹայյիփԷրդողանը նամակ էր հղել ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին, որտեղ, ի թիվս այլոց,առաջարկում էր, այսպես կոչված, «պատմաբանների համատեղ հանձնաժողով»ստեղծել, որը պետք է Ցեղասպանության հարցին վերջնական լուծում տար [3]։
Հետաքրիրն այն է, որ մինչ նամակը կհասներ նախագահ Քոչարյանին, այն պաշտոնական խողովակներով արդեն տարածվել էր ԱՄՆ-ի օրենսդիր մարմիններում ևտարբեր լրատվամիջոցներում։
Սա ցույց է տալիս, որ այդ նամակը ոչ թե իրականփորձ էր երկխոսություն սկսելու, այլ Հայոց ցեղասպանության 90-ամյա տարելիցինընդառաջ միջազգային հանրությանը խաբելու և շեղելու նպատակ էր հետապնդում։
Դժբախտաբար, այդ նամակն իր կնիքը թողեց նաև Բունդեսթագի 2005 թ. բանաձևիվրա, քանզի այն սին հույսեր էր տվել, թե հնարավոր է թուրք-հայկական երկխոսություն։
Տեքստում մի քանի անգամ հիշատակվում է պատմաբանների ժողով գումարելու անհրաժեշտությունն, այնինչ պարզ էր, որ Հայոց ցեղասպանության հիմնահարցը վաղուց դուրս էր եկել պատմության ուսումնասիրության դաշտից և պահանջում էր իրավաքաղաքական լուծումներ, ինչը պատմաբանները, բնականաբար, չէինկարող ապահովել։
Բանաձևում նաև փորձ է արվում հայկական ջարդերը կապել զուտ Երիտթուրքական կուսակցության և դրա ղեկավարության հետ, որն ակներև է հետևյալձևակերպման մեջ. «բարձրաստիճան թուրք պաշտոնյաների՝ այս գործողություններինկատմամբ ցուցաբերած դիմադրությունը, ինչպես նաև Օսմանյան խորհրդարանիքննադատությունը դաժանաբար ճնշվեցին Երիտթուրքերի վարչակարգի կողմից» [2]։
Այնինչ հայտնի է, որ երիտթուրքերն արդեն իսկ սերտաճել էին պետական ապարատին և միակուսակցական համակարգի պարագայում ոչ մի դիմադրության մասինխոսք, այն էլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից, լինել չէր կարող։
Բոլոր թերություններին զուգահեռ բանաձևում առկա են մի շարք ձևակերպումներ, որոնք անուղղակիորեն հաստատում են Օսմանյան Կայսրությունում հայ բնակչության նկատմամբ իրականացված ջարդերի ցեղասպան բնույթը` դրանց կանխամտածված ու նախապես կազմակերպված լինելու հանգամանքը։
Բանաձևի` «Միջնորդության պատճառները» բաժնում պատմական ակնարկ էկատարվում, որի ընթացքում խոսվում է 1915 թ. ապրիլի 24-ին Կոստանդնուպոլսի հայմշակութային և քաղաքական գործիչների աքսորի և սպանության մասին, հայտղամարդկանց՝ թուրքական բանակ զորակոչելու, աշխատանքային ճամբարներումտեղավորելու, իսկ այնուհետև սպանելու, հատուկ հայ ազգաբնակչությանը ոչնչացնելու նպատակով ստեղծված միավորների (օրինակ` Թեշքիլաթ-ը Մահսուսե) մասինև այլն։
Ուշագրավ է, որ հայկական կոտորածների կազմակերպաման և իրագործմանմեջ առանձնահատուկ կերպով երիտթուրքական կուսակցությանը մեղադրելունզուգահեռ նշվում է նաև, որ «մինչ օրս և հակառակ փաստերին՝ Թուրքիայի կառավարությունը, որպես Օսմանյան Կայսրության իրավահաջորդ, հերքում է, որ այսվայրագությունները եղել են լավ ծրագրած և կազմակերպված և/կամ վերաբնակեցման երթերի ժամանակ տեղի ունեցած զանգվածային մահերն ու կոտորածներըցանկալի են եղել Օսմանյան կառավարության համար»։
Այսինքն, այս հատվածումնախ նշվում է, որ ժամանակակից Թուրքիան Կայսրության իրավահաջորդ է և,երկրորդ, խոսվում է կոտորածների լավ ծրագրված և կազմակերպված լինելուփաստերի մասին, որոնք ժխտում է Թուրքիայի մերօրյա կառավարությունը։
Հատուկ ուշադրության է արժանի Բունդեսթագի՝ հայկական կոտորածներումԳերմանական Կայսրության մասնակի մեղսակցության ընդունման փաստը։
Բանաձևում նշվում է, որ Գերմանական Կայսրությունը, որպես Օսմանյան Թուրքիայիգլխավոր դաշնակից, ի սկզբանե տեղյակ է եղել կատարվելիք դեպքերի մասին, և որԹուրքիայում Գերմանիայի դեսպանատան և հյուպատոսությունների զեկույցներըկրկին գալիս են փաստելու կոտորածների ծրագրավորված և կազմակերպվածբնույթը [2]։
Այսպիսով, կարելի է նշել, որ Գերմանիայի Բունդեսթագի՝ 2005 թ.-ի բանաձևըբնույթով չճափազանց հակասական է։
Այնտեղ վիճելի ձևակերպումներ և եզրույթներկան. հայ բնակչության զանգվածային սպանություններն ուղղակիորեն չեն բնու թագրվում որպես ցեղասպանություն, անընդհատ շեշտվում է ի սկզբանէ որևէ կառուցողական ելք բացառող և գործնականում անիրականալի «պատմաբանների հանձնաժողով» հրավիրելու անհրաժեշտությունը։
Սակայն, սրան հակառակ, առաջինանգամ խոսվում է նաև Հայոց ցեղասպանության մեջ Գերմանիայի մեղսակցության,Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության հարցով անկողմնակալ հետազոտողներինկատմամբ իրականացվող բռնաճնշումների մասին մասին, իսկ «Միջնորդությանպատճառները» բաժնում ներկայացված ձևակերպումները և փաստերը կասկածի տեղրեն թողնում, որ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ՕսմանյանԿայսրությունում հայերի նկատմամբ իրականացված տեղահանումն ու բնաջնջումըցեղասպանություն էր։
Բացի այդ, կարևոր է նաև այն, որ Գերմանիան 90 տարվաընթացքում առաջին անգամ նմանատիպ մակարդակով փաստացի ճանաչում է Հայոցցեղասպանությունը։
Արդեն 2016 թ. հունիսի 2-ին Գերմանիայի խորհրդարանում քվեարկությանդրվեց և ընդունվեց «Օսմանյան Կայսրությունում 101 տարի առաջ հայերի և մյուսքրիստոնյա փոքրամասնությունների ցեղասպանության և հիշատակի մասին» [4]բանաձևի նախագիծը։
Բանաձևը համատեղ մշակել էին իշխող կոալիցիայի մասկազմող Քրսիտոնեադեմոկրատական միություն (CDU) և Քրիստոնեականսոցիալական միություն (CSU), Սոցիալդեմոկրատական (SDP) և ընդդիմադիր Կանաչներիկուսակցությունները։
2005 թ. բանաձևի համեմատությամբ 2016 թ.-ի բանաձևը սկզբունքային միքանի տարբերություն ուներ. նախ բանաձևը, բացի հայերից, նվիրված է նաև մյուսքրիստոնյաների ցեղասպանության հիշատակին, ինչը նախորդ բանաձևում հստակշեշտադրում չուներ։
Երկրորդ, այլևայլ ձևակերպումների փոխարեն արդեն հստակորեն նշվում է ցեղասպանություն (գերմաներեն՝ Völkermord) բառը։
Երրորդ, բացակայում է «Անատոլիա» եզրույթը, որը փոխարինվել է «Օսմանյան Կայսրություն» ընդհանրական անվամբ։
Ցանկալի կլիներ, որ «Արևմտյան Հայաստան» անվանումընույնպես շեշտվեր, քանի որ այս տարբերակն, իհարկե, պատմական համատեքստում«Անատոլիայից» ավելի գերադասելի է։
Ի տարբերություն նախորդ բանաձևի, որտեղ նշվում էր «…Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ և հետո…» [2] հայ ժողովրդի նկատմամբ բռնության,կոտորածի և տեղահանության ենթարկվածների հիշատակը, 2016 թ. բանաձևումհայկական կոտորածների ժամանակագրությունը սահմանափակվում է 1915-16 թթ.ով, որով փաստացի հաշվի չեն առնվել Համաշխարհային պատերազմից հետոԹուրքիայի փաստացի ղեկավար Մուստաֆա Քեմալի հանցագործությունները`ուղղված ոչ միայն կիլիկիահայությանն ու արևմտահայությանը, այլև արևելահայությանը։
Բանաձևում կրկին հիշատակվում է Գերմանական Կայսրության մասնակիմեղսակցությունը կատարված ողբալի դեպքերին, ինչպես նաև բարձրաձայնվում էժամանակակից Գերմանիայի պատասխանատվության կարևորությունը։
Մի քանի պարբերություն ներքև նշվում է, որ …պետք է տարբերել ոճրագործների գործածմեղքը և այսօր ապրող մարդկանց կրած պատասխանատվությունը» [4]։
Սա փոքր-ինչտարօրինակ է, որովետև, եթե խոսքը գնում է ժամանակակից Թուրքիայի Հանրապետության մասին, ապա հարց է ծագում` ինչու՞ Գերմանական Կայսրության իրավահաջորդ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությունը կարող է պատասխանատվություն կրել իր նախնիների արարքների համար, իսկ Օսմանյան Կայսրության իրավահաջորդ Թուրքիայի Հանրապետությունը ոչ։
Մի փոքր տարօրինակ է հնչում նաև Բունդեսթագի կոչն` ուղղված Հայաստանիև Թուրքիայի Հանրապետություններին` վավերացնելու ցյուրիխյան արձանագրություններն այն պարագայում, երբ հենց Թուրքիան, խախտելով բոլոր պայմանավորվածությունները, արձանագրությունները վավերացնելու համար նորանոր նախապայմաններ էր առաջ քաշում [5]։
Հետքրքիր է նաև բանաձևի այն հատվածը, որտեղ խոսվում է ԹուրքիայիՀանրապետությունում սկսված հայկական հուշարձանների պահպանման գործընթացի մասին, որով կրկին անուղղակի կերպով ակնարկվում է, որ մինչ այդ թուրքական իշխանությունները, միտումնավոր չխնամելով հայկական պատմական հուշարձանները, իրականացնում էին մշակութային ցեղասպանություն։
2005 թ. բանաձևի համեմատությամբ սրանք էին հիմնական տարբերությունները։
Մնացած հատվածը, աննշան տարբերություններով, կրկնօրինակում է նախորդբանաձևի տեքստը։
Անշուշտ, պետք է արձանագրել` չնայած նոր բանաձևում առկամի շարք թերություններին, այն, դրական իմաստով, էապես գերազանցեց նախորդբանաձևը։
Եթե համեմատենք Գերմանիայի Բունդեսթագի 2005 և 2016 թթ.-ին ընդունածբանաձևերը, իրավական գնահատականներ տալու և եզրութաբանական ձևակերպումների տեսանկյունից վերջին բանաձևն առավել ամբողջական է և ճշգրիտ։
Իհարկե, վերոնշյալ բանաձևերը Հայոց ցեղասպանության փաստին պատմաիրավական ևքաղաքական գնահատականներ տալու անկաշկանդվածության տեսանկյունից զիջում են, որպես օրինակ՝ հարավամերիկյան պետություններին(Արգենտինա,Ուրուգվայ, Բոլիվիա), սակայն դրա համար կան օբյեկտիվ պատճառներ, որոնցիցամենակարևորն այն է, որ հարավամերիկյան պետությունները Թուրքիայից աշխարհագրորեն բավական մեծ հեռավորության վրա են գտնվում։
Աշխարհագրական հեռավորության և պետությունների միջև տնտեսական, քաղաքական և հասարակականհարաբերությունների ոչ խորը մակարդակը նշանակալի գործոն է, որը թույլ է տալիսհարավամերիկյան երկրներին ավելի ազատ գործելու Ցեղասպանության հարցում`տուրք չտալով Թուրքիայի հետ առնչվող շահերին ու Անկարայի հնարավոր հակաքայլերի բացասական ազդեցությանը։
Սրանից ելնելով պետք է արձանագրել, որչնայած բանաձևի տեքստում առկա հակասական և երկիմաստ ձևակերպումներին`Գերմանիայի Բունդեսթագի՝ 2016 թ. ընդունած բանաձևն առավել արժեքավոր է Հայոց ցեղասպանության հետևանքների քաղաքական և իրավական լուծմանտեսակետից հետևյալ պատճառներով` 1. Գերմանիան քաղաքական, տնտեսական, մշակութային տեսանկյուններիցաշխարհի առաջատար երկրներից է։
2. Իր իսկ խոստովանությամբ նա մասնակիորեն մեղավոր է եթե ոչ Հայոցցեղասպանության իրագործման, ապա, գոնե, այն չկանխարգելելու գործում։
3. Մինչ օրս Գերմանիան Թուրքիայի հետ կապված է քաղաքական, տնտեսականև այլ կապերով, ուստի այս հանգամանքում Բունդեսթագի՝ Հայոց ցեղասպանությանբանաձևի ընդունումն առավել արժեքավոր է։
Անկասկած, Գերմանիան սույն բանաձևերն ընդունելիս առաջին հերթին առաջնորդվել է սեփական շահերով՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հանգամանքըկրկին որպես գործիք օգտագործելով ընդդեմ Թուրքիայի (այսպես, Բունդեսթագի՝Հայոց ցեղասպանության մասին 2016 թ.-ի բանաձևն ընդունվեց ի պատասխան ԵՄի և Գերմանիայի հանդեպ թուրքական կառավարության շանտաժային քաղաքականության) [6]։
Այս պարագայում Հայաստանի Հանրապետության և հայկականսփյուռքի խնդիրն է ընդունել այս իրողությունը և փորձել հնարավորինս ճկուն խաղալԹուրքիայի և այլ պետությունների, տվյալ պարագայում՝ Գերմանիայի աշխարհաքաղաքական հակասությունների վրա։
Ի վերջո, եթե ապագայում այս բանաձևի հիմքիվրա ընդունվի օրենք, ինչը կրկին տեղի կունենա միայն աշխարհաքաղաքականիրողությունների համապատասխան պարագայում, ապա դա կարող է նախադեպդառնալ, որ այլ տերությունները Հայոց ցեղասպանության փաստին անդրադառնալիսառավել անկաշկանդ և օբյեկտիվ գնահատականներ տան։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] Խաչատրյան Ա., Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության Բունդեսթագի`Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի քննախոսություն, էջ 200URL։
http։
//www.ysu.am/files/21A_Khachaturyan.pdf (Հղումը կատարվել է՝ 15.12.2017)։
[2] Քոչարյան Վ., Հայոց ցեղասպանությունը միջազգային իրավական փաստաթղթերում փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու, Երևան, 2014, էջ 37, 41-2։
[3] Կրկին «պատմաբանների հանձնաժողով», «բաց արխիվներ», URL։
http։
//www.1in.am/1546005.html (Հղումն արվել է՝ 08.01.2018)։
[4] Գերմանիայի Բունդեսթագում ընդունված Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալբանաձևի ամբողջական տեքստը, URL։
https։
//news.am/arm/news/330248.html (Հղումը կատարվել է՝ 11.12.2017)։
[5] Թուրքիան նոր նախապայման է առաջ քաշում, URL։
http։
//www.a1plus.am/52129.html (Հղումը կատարվել է՝ 12.01.2018)։
[6] Եվրոպան անզոր է Թուրքիայի շանտաժի դեմ, URL։
http։
//galatv.am/hy/inozlmn/le-figaro-4/ (Հղումը կատարվել է՝ 08.01.2018)։
Պետրոսյան Գևորգ ԳԵՐՄԱՆԻԱՅԻ ԲՈՒՆԴԵՍԹԱԳԻ` ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆԸՆԴՈՒՆՎԱԾ ԲԱՆԱՁԵՎԵՐԻ (2005 ԵՎ 2016 ԹԹ.) ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ Բանալի բառեր` Գերմանիայի Բունդեսթագ, Հայոց ցեղասպանություն, Հայոցցեղասպանության վերաբերյալ բանաձև, պատմաբանների հանձնաժողով,Թուրքիա, երիտթուրքական կուսակցություն։
| Հոդվածում համեմատական քննության միջոցով փորձ է կատարվել հասկանալու` աշխարհաքաղաքական ինչ պայմաններում են ընդունվել Հայոց ցեղասպանության մասին Գերմանիայի Բունդեսթագի երկու բանաձևերը, և արդյոք ընդունված բանաձևերն իրենց բովանդակությամբ և իրավական նշանակությամբ ամբողջական են և ընդունելի։
Այս իարադարձությունների ներքո վերլուծել ենք նաև այս հարցում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Գերմանիայի՝ որպես երիտթուրքական կառավարության դաշնակցի և Հայոց ցեղասպանության իրագործման մեղսակիցի առանձնահատուկ դիրքորոշումը։
|
ԿԻՐԱՌՎԱ AC ՇԱՀԱԳՐԳՌՎԱ ԿԱCՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ Արագացված դատաքննության ընթացակարգի (այսուհետ `արագացված դատաքննություն) կիրառման էությունն այն է, որ դատարանը չի վարում քրեական գործի առարկայական քննություն, եթե ամբաստանյալը համաձայն է մեղադրանքի հետ: Արագացված դատաքննության նպատակն է նպաստել անչափահաս, միջին և ծանր հանցագործությունների գործերի հետապնդմանը `արդարադատության շուտափույթ և արդյունավետ իրականացումը ապահովելու համար: Այս ընթացակարգը սահմանելիս հաշվի են առնվել կողմերի, առաջին հերթին ՝ ամբաստանյալի շահերը: Վերջինս շահագրգռված է, որ դատարանն իր իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությունն իրականացնի առանց անհիմն ձգձգումների ՝ կիրառելով տարբեր իրավական միջոցներ (մասնավորապես ՝ կալանքը որպես խափանման միջոց) 1: Արագացված դատաքննության առանձնահատկություններից մեկը կիրառման դեպքում պատիժ նշանակելու կարգն է: Արագացված դատաքննության արդյունքում կատարված հանցագործության համար դատարանը նշանակում է առավելագույն պատժի երկու երրորդից պակաս պատիժ, իսկ եթե ավելի խիստ պատժի երկու երրորդը պակաս է հանցանքի համար ավելի փոքր պատժից, ապա ավելի փոքր պատիժը (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.3 հոդվածի 6-րդ մաս (այսուհետ ՝ ՔԴԿ): ՀՀ քրեական օրենսգրքի 67.1-ին հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված է պատժի նշանակման հատուկ ընթացակարգ, համաձայն որի `« Հանցագործությունների կրկնակի մեղադրանքով նշանակված պատիժը չի կարող պակաս լինել համապատասխան հոդվածով նախատեսված առավելագույն պատժի կեսից: ՀՀ քրեական օրենսգրքի հատուկ մասը. 1 Տե՛ս mbամբարյան Ա., Քրեական դատավարության պարզեցման խնդիրներ, գիտագործնական ձեռնարկ, Երևան, 2011, էջ: 106: Հանցագործությունների վտանգավոր կրկնահանցագործության համար նշանակված պատիժը չի կարող պակաս լինել ՀՀ քրեական օրենսգրքի Հատուկ մասի համապատասխան հոդվածի սանկցիաներով նախատեսված պատժի առավելագույն երկու երրորդից: Հանցագործությունների առանձնապես վտանգավոր կրկնահանցագործության համար պատիժը չի կարող պակաս լինել ՀՀ քրեական օրենսգրքի Հատուկ մասի համապատասխան հոդվածի սանկցիաներով նախատեսված առավելագույն պատժի երեք քառորդից: » Վերոնշյալ երկու նորմերի միջև առկա հակասությունը լուծվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից TD / 0071/01/13 քրեական գործով 31.05.2014 թ. «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն `նույն մարմնի նոր ընդունված իրավական ակտը չպետք է հակասի նախկին իրավական ակտերին` հավասար իրավական ուժով: Հավասար իրավական ուժով ընդունված իրավական ակտերի հակասությունների դեպքում կիրառվում են ավելի վաղ ուժի մեջ մտած իրավական ակտի նորմերը (...): Վճռաբեկ դատարանը հայտարարեց, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.3 հոդվածն ուժի մեջ է, ինչպես փոփոխված է «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» 2007 թվականի փետրվարի 21-ին ընդունված ՀՀ ՀՕ-93-Ն օրենքով, մինչդեռ ՀՀ քրեական օրենսգիրքը «2011 թ. Մայիսի 23-ին ընդունված« ՀՕ -143-Ն »օրենքում« Փոփոխություններ կատարելու մասին »ՀՀ քրեական օրենսգրքում կատարված փոփոխություններ է: Այսինքն ՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 9.1-րդ մասը, որը նախատեսում է արագացված դատաքննություն, ուժի մեջ է մտել 67.1-րդ հոդվածից շուտ, որը սահմանում է հանցագործությունների կրկնության դեպքում պատիժ նշանակելու կանոնները: Գնահատելով վերոհիշյալ եզրակացությունը «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համատեքստում `Վճռաբեկ դատարանը հայտարարեց, որ« ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին »ավելի վաղ իրավական ակտը պետք է կյանքի կոչվեր 2007 թվականի փետրվարին: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 375.3-րդ հոդվածը, լրացված է 21-ին ընդունված ՀՀ HO-93-N օրենքով: « Արագացված դատաքննությունն օգտագործվում է ներկայիս իրավական շրջանակներում `դատական պրակտիկայում մշակված հստակ իրավական պայմանների առկայության դեպքում: Սրանցից որևէ մեկի բացակայության դեպքում արագացված դատավարության օգտագործումն անթույլատրելի է: Առաջին պայմանն այն է, որ ամբաստանյալը (մեղադրյալը) համաձայնի իրեն առաջադրված մեղադրանքի հետ և միջնորդի միջնորդել արագացված դատաքննություն անցկացնել: Այս հաստատության հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ առաջնահերթությունը տրվի ոչ թե դատարանում գործի հանգամանքների համապարփակ և մանրակրկիտ ուսումնասիրմանը, այլ մեղադրյալի (մեղադրյալի) համաձայնությանը `իրեն առաջադրված մեղադրանքին: Դատարանում գործ լուծելու նման կառուցվածքը հիմնված է այն դրույթի վրա, որ երբ կողմը մրցակցային դատավարությունում ընդունում է վիճելի փաստը, դրա քննությունը չի պահանջվում: Արագացված ընթացակարգը կիրառվում է միայն այն դեպքում, երբ մեղադրյալը կամ ամբաստանյալը համաձայն են մեղադրական եզրակացության մեջ պարունակվող ենթադրություններին `արարքի փաստական հանգամանքների, մեղքի ձիու, դրդապատճառների, արարքի իրավական գնահատման, ինչպես նաև բնույթի և բնույթի մասին: պատճառված վնասի չափը: Քրեական գործերով, երբ քաղաքացիական հայցի առարկայի մեջ ներառված գույքային վնասը համընկնում է մեղադրանքի շրջանակներում ընդգրկված գույքային վնասի հետ, ամբաստանյալի կողմից քաղաքացիական հայցի ամբողջական կամ մասնակի ընդունումը նշանակում է, որ նա ամբողջությամբ կամ մասամբ չի համաձայն եմ մեղադրանքի հետ: Հետևաբար, նման դեպքերում դատարանը պետք է համարի ամբաստանյալի հայցի հետ չհամաձայնելը որպես ամբաստանյալի կամ մեղադրյալի լիակատար կամ մասնակի անհամաձայնություն մեղադրանքի հետ, և այդ հիմքով մերժի արագացված ընթացակարգ կիրառելու միջնորդությունը: Այլ կերպ ասած, եթե արագացված դատաքննության ընթացքում դատարանը գտնի, որ ամբաստանյալը համաձայն չէ մեղադրական եզրակացության մեջ ենթադրվող վնասի բնույթի և չափի հետ, դատարանը պետք է որոշում կայացնի արագացված դատաքննություն չկիրառել և ընդհանուր դատավարություն անցկացնել 2: , Երկրորդ պայմանը `գիտակցել ամբաստանյալի կամ մեղադրյալի կողմից ներկայացված միջնորդության բնույթն ու հետևանքները: Սա նշանակում է, որ ամբաստանյալը (մեղադրյալը) գիտակցում է արագացված դատաքննությանը դիմելու միջնորդության բնույթը: որոշումը. Դատավարության էությունը (քրեական գործով ձեռք բերված ապացույցների հետազոտումը չի իրականացվում ընդհանուր ընթացակարգին համապատասխան), հետևանքները, դատավճիռը կայացնելու կարգը սահմանափակում են դատավճռի բողոքարկման սահմանափակումները (նախատեսված հիմքը, որի հիման վրա բողոքարկված դատական ակտը բեկանվում կամ փոփոխվում է, եթե դատական սխալ է թույլ տրվել (այսինքն ՝ դատարանի եզրակացությունները գործի փաստական հանգամանքների վերաբերյալ չեն համապատասխանում վերաքննիչ դատարանի կողմից ուսումնասիրված ապացույցներին): Երրորդ պայմանը միջնորդությունն ինքնակամ ներկայացնելն է ՝ պաշտպանի հետ խորհրդակցելուց հետո, քրեական գործը դատարան ուղարկելու պահից մինչ դատաքննության սկիզբը: Միջնորդության կամավոր ներկայացումը ենթադրում է, որ ամբաստանյալի կամքի արտահայտման պիտանիության մեջ կասկածելու ողջամիտ հիմքեր չկան: Այս դեպքում գործում է կանխավարկածը, ըստ որի ՝ ամբաստանյալի կամքի արտահայտությունը համապատասխանում է նրա բունկին: Այնուամենայնիվ, այս ենթադրությունը կարելի է հաղթահարել, եթե դատարանը գտնի, որ ամբաստանյալը (ամբաստանյալը) միջնորդությունը ներկայացրել է սպառնալիքների ազդեցության տակ: Նման դեպքում դատարանը մերժում է միջնորդությունը, և դատաքննությունն ընթանում է ընդհանուր ձևով: Պաշտպանի հետ խորհրդակցելու նպատակն է ամբաստանյալին (մեղադրյալին) մանրամասն բացատրել արագացված դատաքննության էությունը, հետևանքները, դատավճիռ կայացնելու և այն բողոքարկելու կարգը: Ավելին, նախքան խորհրդակցությունը, պաշտպանը պետք է ծանոթանա գործի նյութերին, համոզված լինի, որ իր պաշտպանյալին առաջադրված մեղադրանքը հիմնավորված է, հաստատվի գործով հավաքված ապացույցներով: Հաջորդ պայմանը քրեական գործը կարճելու հիմքերի բացակայությունն է: Անհրաժեշտ է նաև, որ անձի նկատմամբ կատարված հանցագործության համար պատիժը չգերազանցի ազատազրկման 10 տարին: Արագացված դատաքննության պայմաններից մեկը արագացված ընթացակարգի կիրառման դեմ մեղադրողի չառարկելը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն այս հարցի վերաբերյալ արտահայտեց հետևյալ իրավական դիրքորոշումը: «Մեղադրողի կողմից արագացված ընթացակարգի առարկությունը բացառում է դատարանի կողմից դրա դիմումը, իսկ չառարկելը ենթադրում է մեղադրողի կողմից դրա« լուռ »համաձայնությունը այն կիրառելու վերաբերյալ: (...) Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ արագացված դատաքննությանը առարկելու դեպքում համապատասխան փաստարկները պետք է ներկայացնի մեղադրողը, հակառակ դեպքում մեղադրողին նման իրավունքով օժտելը կարող է հանգեցնել կամայականության, խախտում է նախկինում բոլորի հավասարության սկզբունքը: դատարանը, Վերոհիշյալ նպատակները, որոնք անթույլատրելի են, չեն բխում այդ ինստիտուտի տրամաբանությունից: (...) »: 3 CCP- ն չի սահմանում տուժող կողմի (ներառյալ տուժողի, տուժողի օրինական ներկայացուցչի, տուժողի իրավահաջորդի) ներգրավումը հարկադրելու կամ չկիրառելու հարցը լուծելու կարգը: Այլ կերպ ասած, տուժող կողմի դիրքորոշումը հաշվի առնելու պահանջը չի ամրագրվում ՔՊԿ-ում `ոչ մեղադրողի համար արագացված դատաքննությանը առարկելու առարկություն տալու կամ չխնդրելու հարցը լուծելու հարցում, ոչ էլ արագացված դատավարություն անցնելու որոշում կայացնելու հարցում: դատարանի համար: Վճռաբեկ դատարանն այս հարցի վերաբերյալ արտահայտեց հետևյալ իրավական դիրքորոշումը: Սահմանադրական «(...) [նրա] խախտված իրավունքները վերականգնելու համար» սահմանադրական ձևակերպումը վերաբերում է քրեական գործով տուժողին (նաև տուժողի իրավահաջորդին), քանի որ տուժող է համարվում այն անձը, ում իրավունքները ոտնահարվում են հանցագործությամբ: , Ավելին, տուժողի օրինական շահերի, նրան պատճառված վնասի վերականգնման, նրան վնաս պատճառած արարքի հանգամանքների ամբողջական բացահայտման և քրեորեն պատժելի քրեական իրավունքի, հանցագործություն կատարած անձի դատապարտման շրջանակներում: հանցագործություն և արդար պատժի կիրառում: Այդ շահերի ապահովման երաշխիքներից մեկը տուժողի `իր գործով դատաքննության իրավունքն է` «արդարադատության բոլոր պահանջներին համապատասխան»: 19. Տուժողի նկատմամբ «արդարության բոլոր պահանջները պահպանելով» նրա գործի քննությունը, inter alia, ենթադրում է, որ. Ա. Արագացված դատաքննությանը առարկել-չառարկելու որոշում կայացնելիս դատախազը (մեղադրողը) պետք է հաշվի առնի տուժողի ՝ որպես հետապնդման սուբյեկտի դիրքը (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդված, 21-րդ կետ), բ. Դատարանը չի կարող արագացված ընթացակարգ անցնել ՝ առանց պարզելու տուժողի դիրքորոշումն այդ հարցում, գ. Դատարանը կարող է մերժել ամբաստանյալի միջնորդությունը արագացված դատաքննություն կիրառելու մասին, եթե տուժողը առարկում է: Այդ դեպքում դատարանը կայացնում է առանձին որոշում, որում 3 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.06.2015 թ. ԼԴ / 0019/01/14 քրեական գործը: որոշում արդարացնում է այն փաստը, որ արագացված դատական քննության արդյունքում տուժողի օրինական շահերը վտանգվում են: 20. Դատախազի (մեղադրողի) և դատարանի համար, սույն որոշման նախորդ կետի հիման վրա, դատավարության արագացված ընթացակարգի դեմ առարկելու հարցը լուծելիս `համապատասխանաբար մերժելով ամբաստանյալի համապատասխան միջնորդությունը, տուժողի դիրքը պետք է լինի վճռական, հատկապես, երբ զոհը. ա. ողջամտորեն հիմնավորում է, որ իրեն պատճառված վնասը ամբողջությամբ չի հատուցվում, բ. հիմնավորված առարկություն գործի փաստական հանգամանքների դեմ (…) »4: Վերոհիշյալ որոշումից բխում է, որ տուժող կողմի (այսուհետ `տուժող կողմ) դիրքորոշումը պարտադիր չէ ո'չ դատախազի, ո'չ դատարանի համար արագացված դատաքննությունը, և դատարանը կարող է մերժել միջնորդությունը, եթե տուժողը դեմ է դրան): Նրանք այս հարցում ունեն հայեցողական լիազորություններ: Միևնույն ժամանակ, ընդհանուր կանոնից բացառություն է նախատեսվում: Տուժողի դիրքը որոշիչ է, երբ վերջինս ողջամտորեն հիմնավորում է, որ իրեն հասցված վնասը ամբողջությամբ չի հատուցվում կամ վիճարկում է գործի փաստական հանգամանքների դեմ: Մենք գտնում ենք, որ տուժողի դիրքին վճռական նշանակություն տալը միայն վերը նշված երկու դեպքերում չի բխում վերջինիս `իր գործը« արդարադատության բոլոր պահանջներին համապատասխան »քննելու իրավունքից, քանի որ դա բխում է օրինական շահերից: զոհը ոչ միայն վերականգնել հանցագործության պատճառած վնասը: ճիշտ քրեական որակավորում, նրա նկատմամբ հանցագործություն կատարած անձի դատապարտում արդար պատժի կիրառմամբ 5: Այսպիսով, նման սահմանափակում նախատեսելը խախտում է տուժողի `իր գործը քննելու« արդարադատության բոլոր պահանջներին համապատասխան »իրավունքը, ուստի այն պետք է վերացվի: Արագացված դատաքննություն կիրառելու կամ չկիրառելու հարցի լուծումը կանխորոշում է քրեական գործի արդյունքը: Տուժողի պաշտոնը պարտադիր չկատարելը, երբ մեղադրյալի պաշտոնը նման բնույթ ունի, խախտում է կողմերի հավասարության սկզբունքը: Համաձայն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի, 4 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական գործ, ESHD / 0097/01/09, 26.03.2010 թ. որոշումը. 5 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական գործ 26.03.2010 թ. ESHD / 0097/01/09: որոշումը. Կողմերի հավասարությունը արդար դատաքննությունն ավելի լայն ընկալման բաղադրիչներից մեկն է: Այն պահանջում է, որ յուրաքանչյուր կողմ ունենա ողջամիտ հնարավորություն `ներկայացնելու իր գործը մի իրավիճակում, երբ կողմերից որևէ մեկը չունի հստակ առավելություն մյուս կողմի նկատմամբ 6: Տուժողի դիրքը պարտադրվում է Ռուսաստանի Դաշնության Քրեական դատավարության օրենսգրքով, համաձայն 314-րդ հոդվածի, որի 1-ին մասի, արագացված դատաքննություն կիրառելու համար, միայն մեղադրյալի միջնորդությունը բավարար չէ, այլ համաձայնությունը պահանջվում է պետական կամ մասնավոր դատախազ: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն, եթե պետական կամ մասնավոր դատախազը և (կամ) տուժողը դեմ է մեղադրյալի միջնորդությանը, քրեական գործը քննվում է ընդհանուր ձևով: Այսպիսով, Ռուսաստանի Դաշնության քրեական դատավարության օրենսդրության համաձայն, տուժողի առարկությունը բավարար է միջնորդությունը մերժելու համար նույնիսկ այն դեպքերում, երբ տուժողը չի հիմնավորում իր առարկությունը: Ելնելով վերոհիշյալ փաստարկներից ՝ մենք գտնում ենք, որ անհրաժեշտ է արագացված դատաքննության համար որպես պարտադիր պայման սահմանել արագացված դատաքննության կիրառման դեմ տուժողի չառարկելը: Արագացված դատաքննության պայմանն այն է, որ մեղադրյալը կամ մեղադրյալը ենթադրյալ հանցագործություն կատարելու պահին տասնութ տարեկան է: Այս պայմանը սահմանվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից 7: Հաջորդ հարցը, որը գործնականում ծագում է այս հաստատության դիմումի հետ կապված, այն է, թե արդյո՞ք դատարանն իրավունք ունի արագացված դատաքննության դեպքում ուսումնասիրել ապացույցները: Ըստ ՔԴԿ 375.3 հոդվածի 5-րդ մասի ՝ «Արագացված դատաքննություն անցկացնելիս դատարանը չի կատարում քրեական գործով ձեռք բերված ապացույցների ընդհանուր հետազոտություն: Այնուամենայնիվ, այն ուսումնասիրում է ամբաստանյալի անհատականությունը բնութագրող տվյալները, պատժաչափը մեղմացնող և խստացնող հանգամանքները: » Համաձայն ՀՀ ՔԴԿ 107-րդ հոդվածի: «Միայն ապացույցների հիման վրա է այն հաստատվում. 6 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Cress ընդդեմ Ֆրանսիայի գործը, 07.06.2001 թ. Որոշումը: 7 ՀՀ վճռաբեկ դատարանի TD / 0145/01/11 քրեական գործով 08.06.2012 թ. Որոշումը: 5) քրեական օրենսդրությամբ նախատեսված մեղմացնող կամ ծանրացնող հանգամանքները: (...) »Չնայած արագացված դատաքննության ընթացքում ապացույցների ընդհանուր քննություն չի իրականացվում, դա չի կարող մեկնաբանվել որպես ապացույցների հետազոտման արգելք: Արագացված դատաքննության ընթացքում պետք է ուսումնասիրվեն ամբաստանյալին բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունը, պատժի մեղմացնող ու ծանրացնող հանգամանքները, որոնք կարող են հաստատվել միայն ապացույցների հիման վրա: Այսպիսով, արագացված դատաքննության դեպքում ապացույցները հետազոտվում են բացառապես ամբաստանյալի ինքնությունը, պատասխանատվությունը և պատժի մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները գրանցելու համար: Հարկ է նշել, որ ՔԴՕ 375.3 5 հոդվածը չի արգելում նոր ապացույցների ձեռքբերում, ուստի դատարանը կարող է կողմերի միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ ձեռք բերել նոր ապացույցներ վերը նշված հանգամանքները հաստատելու կամ հերքելու համար: Հաջորդ հարցը, որը ծագել է այս ինստիտուտի ներդրման օրվանից, դեռ վերջնական լուծում չունի `արդյո՞ք դատարանն իրավունք ունի արդարացված դատավճիռ կայացնել արագացված դատաքննության դեպքում: Նման իրավասություն ունենալու դատարանի տեսակետը հիմնավորված է հետևյալ փաստարկներով: Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորը և Սահմանադրական դատարանի անդամները անկախ են, ենթարկվում են միայն Սահմանադրությանը և օրենքին (Սահմանադրության 97-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 2005 թ. Փոփոխված): Արագացված դատաքննության ընթացքում դատարանը կայացնում է պատիժ, որը չի գերազանցում առավելագույն պատժի երկու երրորդը կատարված հանցագործության համար, իսկ եթե ավելի խիստ պատժի երկու երրորդը պակաս է հանցանքի համար նախատեսված մեղմ պատժաչափից, ապա ավելի շատ մեղմ պատիժ (ՔԴՕ 375.3 հոդված): Մաս 6): Ըստ վերոհիշյալ տեսակետի կողմնակիցների `ՔՊԿ-ի նշված նորմը չի պարտավորեցնում դատարանին կայացնել մեղադրական դատավճիռ: Այնտեղ միայն նշվում է պատժի նշանակման կարգը ՝ մեղադրական դատավճիռ կայացնելիս: Այսինքն ՝ դատարանը պարտավոր չէ մեղադրական դատավճիռ կայացնել, վերջինս իրավունք ունի կայացնել արդարացման դատավճիռ: Նրա գործի ջատագովներն աշխատում էին այս հայտարարության առցանց գրությունը հասանելի դարձնելու ուղղությամբ: Նրա գործի ջատագովներն աշխատում էին այս հայտարարության առցանց գրությունը հասանելի դարձնելու ուղղությամբ: Նման դեպքում, եթե դատարանը զրկված է արդարացման դատավճիռ կայացնելու հնարավորությունից, ապա պետք է կայացվի մեղադրական դատավճիռ, որը հակասում է քրեական դատավարության այն հարցերին, որոնք ներառում են անմեղ անձի դատապարտման անթույլատրելիություն (հոդված 2, մաս 2 , ՍԴԿ 2-րդ կետ): Կարծում ենք, որ օրենսգրքի նորմերի նման մեկնաբանությունը չի բխում դատավարության ինստիտուտի էությունից: Այս հաստատությունում «գործարքը» տեղի է ունենում քրեական դատավարության երկու կողմերի ՝ «պաշտպանական կողմերի» միջև, որում մեղադրյալը համաձայն է մեղադրանքի հետ, որի դիմաց երաշխավորվում է ավելի բարենպաստ պատիժ, քանի որ ամբաստանյալը արդարացվում է ՀՀ ՔԴԿ 168-րդ հոդվածի 1-ին մաս: 2-8-րդ կետերով նախատեսված դատական ծախսերից: Համաձայնելով արագացված դատաքննությանը ՝ ամբաստանյալը կամավոր հրաժարվում է նաև սահմանադրական մի շարք երաշխիքներից, մասնավորապես ՝ անմեղության կանխավարկածի սկզբունքից, հանրային լսումների այլ իրավունքներից: Մյուս կողմից, մեղադրողը հրաժարվում է իրականացնել մեղադրանքը ամբողջությամբ պաշտպանելու գործառույթը ՝ այդպիսով կարողանալով խնայել իր միջոցները, ինչպես նաև խրախուսել մեղադրյալին (ամբաստանյալին) համագործակցել քրեական հետապնդման մարմինների հետ 8: Այսպիսով, մեղադրյալը հրաժարվում է իր սահմանադրական երաշխիքներից, իսկ մեղադրողը հրաժարվում է մեղադրանքը ամբողջությամբ պաշտպանելու գործառույթից ՝ համոզված լինելով, որ դատարանը չի կարող կայացնել արդարացման դատավճիռ: Նման հանգամանքներում, դատավարության ընթացքում մրցակցության սկզբունքի համաձայն, ապացույցներն ամբողջությամբ ուսումնասիրելով, գնահատելով և արդարացնելով, արդարացման դատավճիռ կայացնելով `դատարանը խախտում է պետության, հասարակության օրինական շահերը, տուժողի իրավունքները (եթե վերջինս ներգրավված է քրեական դատավարության մեջ): Նման անորոշությունների առկայությունը հակասում է իրավական որոշակիության սկզբունքին: Ըստ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի ՝ «Օրենքի գերակայության հիմնարար ասպեկտներից մեկը իրավական որոշակիության սկզբունքն է, որը, inter alia, երաշխավորում է որոշակի կայունություն: 8 Տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանի SDO-931 որոշումը: իրավական իրավիճակներում և խթանում է հասարակության վստահությունը դատարանների նկատմամբ: Մյուս կողմից, հակասական դատական որոշումները ստեղծում են իրավական անորոշության վիճակ, որը, հավանաբար, կխաթարի հասարակության վստահությունը դատական համակարգի նկատմամբ, որը ակնհայտորեն օրենքի գերակայության ամենակարևոր բաղադրիչներից մեկն է: »9 Արագացված դատաքննության արդյունքում գործող իրավական դաշտում ակնհայտորեն նվազել է հանցագործության համար հանցագործության համար դատապարտվելու ռիսկը: Վճռաբեկ դատարանը նախատեսում է քրեական գործի կարճման հիմքերի բացակայություն `որպես արագացված դատաքննության պայման 10: Մենք համարում ենք, որ այս պայմանը վերաբերում է ինչպես արդարացնող, այնպես էլ չարդարացնող հիմքերին: Քրեական գործը վարույթ ընդունելուց հետո դատավորը քննում է գործի նյութերը ՝ բացահայտելով նյութական վարույթը բացառող մի հանգամանք, որի կիրառումը հնարավոր չէ առանց դատաքննության, նշանակում է դատական քննություն: Նման իրավիճակում, եթե ամբաստանյալը միջնորդություն ներկայացնի արագացված դատաքննության, այլ պայմանները բավարարված են, դատարանը պարտավոր է մերժել միջնորդությունը `պատճառաբանելով, որ քրեական գործը բացառող որևէ հանգամանք չկա: Դատաքննության ընթացքում արդարացում հաստատելուց հետո դատարանը պետք է կայացնի արդարացման դատավճիռ, իսկ չարդարացման դեպքում `քրեական գործի վարույթը կարճելու մասին որոշում: Այս հիմքով արագացված դատաքննությունը մերժելու մասին ամբաստանյալի (ամբաստանյալի) միջնորդության չարաշահումը բացասական հետևանքներ է ունենում ամբաստանյալների դատավճռի համար, մանավանդ, երբ կա հանցագործությունների կրկնություն: Դատարանների կողմից սխալ վարքագիծը բացառելու ամենաարդյունավետ միջոցը հետևյալ ընթացակարգի հաստատումն է. Այն դեպքերում, երբ դատարանը մերժում է ամբաստանյալի միջնորդությունը արագացված դատաքննություն անցկացնել այն հիմքով, որ քրեական գործը դժվար թե հայտնվի, բայց այդ փաստը չի հաստատվել ընթացքում: դատաքննությունը, պատիժը նշանակվում է նույն կերպ, ինչպես արագացված դատաքննության դեպքում: 9 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռը ՝ Mecdet Sahin և Perihan Sahin ընդդեմ Թուրքիայի: 10 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարանի EKD 0209/01/10 քրեական գործով 24.02.2011 թ. որոշումը. Նման պատժաչափը պետք է կիրառվի միայն այն դեպքում, եթե բավարարվեն արագացված դատաքննության մնացած պայմանները: Այն դեպքերում, երբ բացի վերը նշվածից, արագացված դատաքննության մեկ կամ մի քանի պայմաններ բացակայում են, պատժի այս ընթացակարգը չպետք է կիրառվի: Նշված ընթացակարգը ոչ միայն պաշտպանում է ամբաստանյալի իրավունքները և օրինական շահերը, այլև բխում է քրեական գործը ողջամիտ ժամկետում քննելու պահանջից: Արագացված դատաքննության ընթացքում կարող են առաջանալ նաև քրեական դատավարությունը բացառող հանգամանքներ (օրինակ ՝ ընդունվել է համաներման ակտ կամ լրացել է քրեական պատասխանատվության վաղեմության ժամկետը): Նման դեպքերում դատարանը պետք է որոշում կայացնի քրեական գործը կարճելու կամ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին: Սա է պատճառը, որ ՔՊԿ-ին զուրկ է դատարանի `արագացված դատաքննության արդյունքում միայն մեղադրական դատավճիռ կայացնելու դատարանի պարտավորությունից: Վերոնշյալ փաստարկներից հետեւում է, որ արագացված դատաքննության արդյունքում բացառվում է արդարացման հնարավորությունը: Արման Բաբախանյան ՇՏԱՊ ՕԳՏԱԳՈՐՄԱՆ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ԽԱASԵՐ ։
| Սույն հոդվածը նվիրված է դատական քննության արագացված կարգ կիրառելու ինստիտուտին։
Հոդվածում ուսումնասիրվել են այս ինստիտուտի նպատակները, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով և Վճռաբեկ դատարանի որոշումներով սահմանված պայմանները, դատական քննության արագացված կարգ կիրառելու արդյունքում պատիժ նշանակելու կարգը, վեր են հանվել ներկայումս առկա որոշ հիմնախնդիրներ։
Հաշվի առնելով ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումները, ՌԴ քրեական դատավարության օրենսգրքի նորմերը՝ կատարվել են համապատասխան առաջարկություններ՝ քննարկվող ինստիտուտի կատարելագործման համար։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԿԻՏՈՒԼ ԿԵՆՍԱԹՈՇԱԿԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ Հայաստանի Հանրապետությունը Սահմանադրությամբ հռչակվում է սոցիալական պետություն: Վավերացնելով 1966 թ. Դեկտեմբերի 16-ին կայացած «Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին» 1966 թ.-ի միջազգային դաշնագիրը - Հայաստանը ստանձնել է միջազգային պարտավորություն `ապահովելու անհատների սոցիալական անվտանգությունը: Ելնելով վերոհիշյալ իրավական նորմերից `պետության պարտականությունն է դարձել որոշակի միջոցներ հատկացնել նրանց, ովքեր ի վիճակի չեն ինքնուրույն հոգալ իրենց կարիքները: Այսպիսով, Սահմանադրության 37-րդ հոդվածը սահմանում է, որ «Յուրաքանչյուր ոք ունի օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում ծերության, հաշմանդամության, կերակրողին կորցնելու, գործազրկության, սոցիալական ապահովության իրավունք»: Պետության կողմից սոցիալական ապահովության իրականացման ամենատարածված ձևերից մեկը կենսաթոշակների վճարումն է: Մինչև 2014 թվականը 2012 թվականի հունվարի 1-ից ՀՀ-ում գործում էր միաստիճան կենսաթոշակային համակարգ, որը ենթադրում էր միայն բաշխիչ կենսաթոշակային բաղադրիչի բաշխում, ըստ որի `ընթացիկ կենսաթոշակները վճարվում էին պետական բյուջեի ընդհանուր եկամուտներից: , Այս դեպքում վարձու աշխատողների, գործատուների և անհատ ձեռնարկատերերի կողմից կատարված սոցիալական ապահովագրության վճարներն ուղղվում էին պետական բյուջե, այնուհետև օգտագործվում էին կենսաթոշակառուների կենսաթոշակները վճարելու համար 1: Այնուամենայնիվ, ՀՀ կառավարությունը 2005 թ. Նա նշեց, որ ներկայիս կենսաթոշակային համակարգի պահպանումը կարող է հանգեցնել համակարգային ճգնաժամի և խոչընդոտել երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը: Հաշվի առնելով միջազգային պրակտիկան `կատարվեցին արմատական բարեփոխումներ, որի արդյունքում բաշխիչ կենսաթոշակային համակարգից անցումը կատարվեց բազմամակարդակ, որի դեպքում, բաշխիչ կենսաթոշակից բացի, ստեղծվեց նաև կուտակային կենսաթոշակային նոր բաղադրիչ: ավելացրեց. 2011 ՀՀ Ազգային ժողովն ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքը 2: Օրենքի հիմնական նպատակը ՀՀ-ում իրենց աշխատանքային գործունեության ընթացքում կուտակային կենսաթոշակային վճար կատարած անձանց համար կենսաթոշակային տարիքում պետական կենսաթոշակից բացի կենսաթոշակային եկամուտ ստանալու հնարավորություն տալն էր `ապահովելով կենսաթոշակային վճարների և ստացված կենսաթոշակի չափը, ինչպես նաև կենսաթոշակառուին կենսաթոշակային վճարների վրա ազդելու հնարավորություն տալը: հնարավորություն ունենալով անձամբ ընտրել կուտակված միջոցները ղեկավարող անձին և նրանց կառավարման քաղաքականությունը 3: Կուտակային կենսաթոշակային համակարգը կարող է ներկայացվել 2 ձվով. Պար 1 Տես http: //www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64540, 2010: 2 Տե՛ս նույն տեղում: 3 Տե՛ս նույն տեղում: tadir և կամավոր: Օրենքի համաձայն, 1974 թ.-ին պարտադիր կուտակային կենսաթոշակի ընթացքում 2012 թ. Հունվարի 1-ից հետո ծնված անձը իր աշխատանքային գործունեության ընթացքում խնայում է որոշակի գումար, որը կուտակված է իր անհատական կենսաթոշակային հաշվին: Պետությունը կարող է որոշակի լրացում կատարել հաշվին: Արդյունքում, մասնագիտացված ներդրումային կազմակերպությունը, որն ունի անձի կուտակված եկամուտ, դրանք ներդնում է տարբեր ֆինանսական գործարքների մեջ: Ստացված եկամուտը ներառված է կենսաթոշակային հաշիվներում: Կենսաթոշակային տարիքի հասնելով ՝ անձը որպես կենսաթոշակ ստանում է իր խնայած եկամտի չափը, որը ավելացել է պետության կողմից և կառավարման արդյունքում: Ինչ վերաբերում է կամավոր կուտակային բաղադրիչին, ապա ի տարբերություն պարտադիրի, որի մասնակից կարող են դառնալ միայն 1974 թ.-ին: Հունվարի 1-ից հետո ծնվածները, այս դեպքում, ցանկացած մարդ, ով ցանկանում է անդամակցել նման համակարգ, կարող է ներգրավվել առանց տարիքային սահմանափակումների: ՀՀ Սահմանադրական դատարանն այս հարցում որոշակի լուծում է ստացել 2014 թ. Ապրիլի 2-ի 1-ի թիվ 1142 որոշմամբ, որը կանդրադառնա սույն հոդվածում: Պետության կողմից կամավոր հատկացումներ չեն արվում: Սոցիալապես կայուն ծերության ապահովումը չափազանց կարևոր է յուրաքանչյուր մարդու համար: Թվում է, որ «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքը շատ նպատակահարմար գործիք է այս խնդրի կարգավորման համար, բայց այն շահեց հասարակության անվստահությունը և բողոքների մեծ ալիք առաջացրեց: Նշենք, որ Հայաստանի Հանրապետության որդեգրած քաղաքականությունը պարտադիր կուտակային համակարգում գործում է միայն աշխարհի 5 երկրներում ՝ Չիլի, Kazakhազախստան, Սալվադոր, Մեքսիկա և Նիգերիա: Միայն այս երկրներում է, որ աշխատողի կենսաթոշակային վճարները կուտակվում են մասնավոր ֆոնդերում: Չիլին համարվում է այս համակարգի ներդրողը: 20-րդ դար Մինչև տարեվերջ Չիլիի պետական կենսաթոշակային համակարգը ճգնաժամի մեջ էր, քանի որ կենսաթոշակները ավելի շատ էին վճարվում և շատ ավելի քիչ էին ստանում: Բարեփոխումներն իրականացվել են կուտակային վճարների տեսքով, ինչը էլ ավելի հաջող է եղել, երբ համակարգը սեփականաշնորհվել է 2: Կենսաթոշակային համակարգի նկատմամբ մեծ հետաքրքրություն առաջացավ, երբ ՄԱԿ-ը հաշվարկեց, որ 2000-2050թթ. 60 տարեկանից բարձր մարդկանց թիվը եռապատկվելու է: Բազմիցս ասվել է, որ այս մոդելը լավագույնն է, բայց եկել է ժամանակը, երբ կուտակային վճարները պետք է փոխհատուցվեին Չիլիում ՝ խոստացված միջին աշխատավարձի 70-80% -ի փոխարեն, մասնակիցներն այժմ ստանում են 39% 4, ինչը որոշներին ստիպեց հրաժարվել կուտակային կենսաթոշակային համակարգից: պայմանները Այս համակարգի կարիքը ակնհայտ է, բայց հարց է առաջանում `խնդիրը համակարգի մեջ է, թե դրա ոչ պատշաճ կարգավորման և կիրառման: Պատճառներից մեկն այն է, որ այս համակարգը շատ ռիսկային է, մարդիկ պատրաստ չեն իրենց եկամուտները փոխանցել ցանկացած մասնավոր կազմակերպության: Կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ռիսկերից են ՝ 1 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 թ. 2 Տե՛ս http: //www.noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=5015, 2009: 3 Տե՛ս Brooks S., Սոցիալական պաշտպանություն և տնտեսական ինտեգրում: Կենսաթոշակային բարեփոխումների քաղաքականությունը կապիտալի շարժունակության դարաշրջանում, 2002, էջ. 491 թ. 4 Տե՛ս http: //zham.am/am/news/16933.html, 2013 թ. • Ֆինանսական շուկայի ռիսկ: Շուկան չի կարող խուսափել ճգնաժամերից, և եթե ճգնաժամից հետո աշխատողը հասնի կենսաթոշակային տարիքի, վերջինիս կենսաթոշակը շատ ցածր կլինի: • Աշխատանքի շուկայի ռիսկը: Եթե աշխատողը երկար ժամանակ աշխատանք չունի, նա ավելի քիչ գումար կխնայի և կենսաթոշակային տարիքում կստանա արդեն իսկ ցածր կենսաթոշակ: • Պարտադիր կուտակային ֆոնդերի կառավարումը շատ ավելի ծախսատար է, քան պետականները, ուստի մասնավոր ֆոնդերի կառավարիչները բարձր գանձումներ կվճարեն իրենց ծառայությունների համար: • Ռիսկը պետության կողմից տրված 5% -ն է, ինչը կարող է հանգեցնել պետական բյուջեի դեֆիցիտի աճին: ՀՀ սահմանադրական դատարանը 2014 թ. Ապրիլի 2-ի թիվ 1142 որոշումը կայացնելու նպատակով կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում եզրակացություն է արվել, որ այն երկրները, որտեղ նրանք կարողացել են ճիշտ համատեղել պետական բաշխումը, պարտադիր կուտակային կամավոր կուտակային կենսաթոշակային համակարգեր, սոցիալական ապահովության հարցում դրական արդյունքներ են գրանցել 1: Այս գիտական աշխատանքի շրջանակներում, որոշ չափով ուսումնասիրելով այս երկրների փորձը, կփորձենք գտնել առավել նպատակահարմար մոդել, քանի որ հնարավոր է արդիականացնել սոցիալական ապահովության կենսաթոշակային համակարգը և ժամանակագրական պահանջները բավարարելու համար, բայց ավելի կարևոր է մոդելի ճիշտ ընտրություն և վերահսկողության հստակ սահմանում: «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն `կոչված է սահմանել պարտադիր« կամավոր կուտակային կենսաթոշակային բաղադրիչները, կուտակային բաղադրիչների կառավարման գործընթացը », դրա կառավարման մեջ ներգրավված պետական մարմինների լիազորությունները, կենսաթոշակային ֆոնդի գործառույթները: մենեջերներ, կենսաթոշակային ֆոնդի պահառուներ, հաշվի գործավարներ: , ովքեր իրավունք ունեն մասնակցել կենսաթոշակային բաղադրիչին պարտադիր և կամավոր հիմունքներով, կուտակային կենսաթոշակային համակարգին վերաբերող մի շարք խնդիրներ: Վերոհիշյալ օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն, 2006 թ. Հունվարի 1-ից հետո ծնված 1974 աշխատողներ և պետական ծառայողներ (բացառությամբ զինծառայողների, նրանց հավասարազոր անձանց, ինչպիսիք են ոստիկանության սպաները, ժամկետային զինծառայողները, Հայաստանի Հանրապետության ռազմական գործողությունների մասնակիցները), քրեակատարողական հիմնարկների աշխատողներ, դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայություն) հարկադիր կատարողներ), նոտարներ և անհատ ձեռնարկատերեր պարտադիր մասնակցում են պարտադիր կուտակային բաղադրիչին: Նշենք, որ վարձու աշխատողները համարվում են պետական, քաղաքացիական և համայնքային ծառայողներ, ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորներ, ՀՀ կառավարության անդամներ: Մասնակիցները պարտավոր են կուտակային վճարներ կատարել պայմանագրային եկամուտներից: Խոսքը վերաբերում է նաև օտարերկրացիներին, քաղաքացիություն չունեցող անձանց, որոնք ՀՀ օրենսդրությանը համապատասխան հիմնական եկամուտ են ստանում: Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգը բաց է նաև մինչև 1974 թվականի հունվարի 1-ը ծնված և հանրային ծառայության մեջ գտնվող աշխատողներ 1 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 տարի անձինք (բացառությամբ զինծառայողների և նրանց հավասարազոր անձանց), նոտարներ և անհատ ձեռնարկատերեր: Վերջինիս մասնակցությունը կատարվում է կամավորության սկզբունքով: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ պարտադիր կուտակային բաղադրիչին կամավոր միանալու որոշումը պետք է վերջնական լինի, քանի որ համակարգին միանալով ՝ անձը այլևս հնարավորություն չի ունենա վերադառնալ նախորդ համակարգ ՝ անկախ այն բանից ՝ կփոխվեն, թե աշխատանքից կհեռացվեն , Սահմանադրական դատարանը այս նորմը ճանաչեց որպես սահմանադրական 1, իսկ նախագծողները այն ընտրեցին 1974 թ.-ին ՝ հաշվի առնելով պետության կողմից գումարները մասնակիցներին վերադարձնելու փաստացի հնարավորությունը: Մասնակից աշխատողների կուտակային վճարները կատարվում են հիմնական եկամտի 10% -ի չափով, որը ձևավորվում է հետևյալ կերպ. Եթե մասնակիցը ամսական ստանում է մինչև 500,000 դրամ հիմնական եկամուտ, ապա նա 5% կուտակային վճար է կատարում հիմնական եկամուտը ամեն ամիս, իսկ մնացած 5% -ը պետությունը վճարում է պետբյուջեից: Եթե մասնակցի հիմնական ամսական եկամուտը գերազանցում է 500 000 դրամը, ապա կուտակային վճարը կատարվում է հետևյալ կերպ. 25 000 դրամ վճարվում է պետական բյուջեից, իսկ մնացած վճարումը 10% -ի համար կատարվում է մասնակցի կողմից: Ինչ վերաբերում է անհատ ձեռնարկատիրոջը, ապա տարեկան մինչև 6,000,000 ՀՀ դրամ հիմնական եկամուտ ստանալու դեպքում 10% -ը կազմում է պետության կողմից պետական բյուջեից ստացված յուրաքանչյուր 5% -ը: Եթե տարեկան եկամուտը գերազանցում է 6,000,000 դրամը, պետությունը վճարում է ընդամենը 300,000, իսկ մնացած մասը վճարում է մասնակիցը ՝ 10% -ը լրացնելու համար: Մի քանի գործատուների հետ համատեղ աշխատելու կամ քաղաքացիական պայմանագրերով մի քանի աղբյուրներից եկամուտ ստանալու դեպքում յուրաքանչյուր գործատու կամ եկամուտ վճարող պարտավոր է առանձին հաշվարկել վճարված եկամտի պարտադիր կուտակային վճարը և փոխանցել այն: Այնուամենայնիվ, մեկ մասնակցի համար պետական բյուջեից ամսական վճարը չի կարող գերազանցել ամսական 25 000 դրամը, իսկ անհատ ձեռներեցների համար `տարեկան 300 000 դրամը 2: Մասնակիցներն իրենց գումարները կուտակում են կենսաթոշակային ֆոնդերում, որոնք ստեղծվել են կոլեկտիվ ներդրումային գործունեության համար, որի էությունը շատ ներդրողների միջոցներ ներգրավելն է, դրանք համատեղ ներդնելը տարբեր ակտիվներում և, այդպիսով, շահույթ ստանալ ներդրողների համար ՝ ըստ նրանց բաժանել «Ներդրումների ֆոնդի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի համաձայն `պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդը կարող է հանդես գալ միայն որպես բաց պայմանագրային ֆոնդ 3: Վերջինս կառավարվում է կառավարչի կողմից `ֆոնդի կառավարման պայմանագրերի հիման վրա: Պայմանագրային ֆոնդի ակտիվները, արժեթղթերը կամ այդ ակտիվներով ձեռք բերված գույքը և դրանց նկատմամբ իրավունքները գրանցվում են առանձին և գրանցվում են այդ ֆոնդի կառավարչի անունով, առանց վերջիններիս սեփականության իրավունքի վրա դրանց վրա: Սեփականության իրավունքը շարունակում է պահպանել ներդրում կատարած անձը 4: Ֆոնդերի կառավարման գործարքների հետ պայմանագրային ֆոնդի կառավարիչ 1 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 թ. 2 Տե՛ս http: //www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64546, 2010: 3 Տե՛ս http: //www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64518, 2010: 4 Տե՛ս նույն տեղում: Ստանձնած պարտավորությունների կատարման կարգը և պայմանները կարգավորվում են ֆոնդի կառավարչի համար նախատեսված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի դրույթներով 1: Ներկայումս Amundi-ACBA Asset Management ՓԲԸ-ն և J-Quadrat Amega Asset Management LLC- ը գրանցված են որպես կենսաթոշակային կառավարիչներ Հայաստանում: Հիմնադիրներից առաջինը Amudi ընկերությունն է, որը ղեկավարում է ավելի քան 750 միլիարդ ակտիվներ: Այն ունի հսկայական փորձ 2, իսկ երկրորդը ՝ ավստրիական «J-Quadrat» ներդրումային ընկերության և գերմանական «Talanx Asset Management» ընկերության համատեղ ձեռնարկություն 3: Այն փաստը, որ երկուսն էլ փորձառու կազմակերպություններ են, կարող է կարևոր դեր ունենալ մասնակիցների շրջանում վստահության ձևավորման գործում: Կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարչի լիազորությունները կենսաթոշակային ոլորտում սահմանվում են «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով: Վերոնշյալ օրենքի համաձայն, կառավարիչը պարտավոր է կատարել իր պարտավորությունները բարեխիղճ և ողջամիտ կերպով, պատշաճ մասնագիտական մակարդակով ՝ ի շահ մասնակցի: Օրենքով սահմանված պարտավորությունները չկատարելու դեպքում ՀՀ կենտրոնական բանկը կարող է կիրառել օրենքով նախատեսված ցանկացած պատժամիջոց: «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի 79-րդ հոդվածը թվարկում է հետևյալ պատժամիջոցները. Նախազգուշացում, տուգանք, որակավորման վկայականից զրկում, թույլտվության ուժը կորցրած ճանաչում: Սակայն, մեր կարծիքով, պատժամիջոցների առկայությունը շատ կարևոր է ինչպես մենեջերների արդյունավետ կառավարման, այնպես էլ մասնակիցների վստահության փոխհատուցման մեջ, ուստի միայն վերը նշված պատժամիջոցների կիրառումն է անարդյունավետ, ավելի լուրջ խախտումներ կառավարչի կողմից: անհրաժեշտ են Այս դեպքում կիրառեք վարչական կամ քրեական պատժամիջոցներ: Մասնակիցը չի կարող ուղղակիորեն որոշել իր միջոցների ներդրման քաղաքականությունը: Այնուամենայնիվ, քանի որ յուրաքանչյուր կենսաթոշակային ֆոնդ կղեկավարվի ֆոնդի կառավարչի կողմից հաստատված նախապես հրապարակված ներդրումային քաղաքականությամբ, յուրաքանչյուր մասնակից կարող է ընտրել նախընտրելի ներդրումային քաղաքականությունը այս կամ այն կառավարչի, այս կամ այն կենսաթոշակային ֆոնդի միջոցով: Կենսաթոշակային ֆոնդերի թույլատրելի ներդրումներ ումներիրագրերը Ներդրումների սահմանափակումները կսահմանվեն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ: Մասնակիցների կենսաթոշակային հաշվում գրանցված կենսաթոշակային ֆոնդերի բաժնետոմսերը համարվում են մասնակցի սեփականություն: Մասնակցի `պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդի բաժնետոմսերը տնօրինելու իրավունքը սահմանափակվում է մինչև մասնակիցը. • հասնում է կենսաթոշակային տարիքի, • ունի օրենքով սահմանված կարգով աշխատելու կարողության երրորդ աստիճանի սահմանափակում, ՀՀ քաղաքացիություն: 1 Տե՛ս http: //www.arlis.am/documentview.aspx?docid=29, 1998: 2 Տե՛ս http: //www.amundi-acba.am. 3 Տե՛ս https: //www.c-quadrat-ampega.am/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=73: «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով հստակ սահմանված թույլատրելի, անթույլատրելի ներդրումներ, որոնք կատարում է կառավարիչը, բայց 44-րդ հոդվածը լիազորել է Կառավարությանը սահմանել քանակական արժութային սահմանափակումներ: ՀՀ սահմանադրական դատարանը 2014 թ. Ապրիլի 2-ի որոշմամբ նա անդրադարձել է այս խնդրին `հանգելով այն եզրակացության, որ հիմք ընդունելով ՀՀ Սահմանադրության 83.5-րդ հոդվածը, ըստ որի` անձանց իրավունքների իրականացման և պաշտպանության կարգը և պայմանները իսկ իրավաբանական անձինք սահմանվում են բացառապես ՀՀ օրենքներով, սա համարվում է օրենք իրագործող նորմ: Հետևաբար, այն պետք է սահմանվի ոչ թե Կառավարության որոշմամբ, այլ օրենքով: Դատարանը հաշվի է առել նաև միջազգային փորձը, մասնավորապես ՝ Բուլղարիայի, Ռումինիայի, Լեհաստանի, որտեղ կենսաթոշակային ֆոնդի ակտիվները որպես երաշխիք սահմանելու շրջանակը սահմանվում է օրենքով: Կառավարությունն այս խնդրին անդրադարձել էր 2012 թ. Դեկտեմբերի 27-ի որոշմամբ: Մեր կարծիքով, խնդիրն այն չէ, թե ինչ պետք է սահմանի կառավարությունը, այլ այն, որ «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն, օրենքը կանոնակարգի նկատմամբ գերադասելի ուժ ունի ՝ Կառավարության որոշումը 2: Բացի այդ, օրենքում նշված նորմայի ամրագրումը կապահովի կայունություն, կամրապնդի մասնակիցների վստահությունը համակարգի նկատմամբ: Ինչպես նշվեց, օրենքը բազմաթիվ քննարկումների առարկա դարձավ, ինչին, ի վերջո, արձագանքեց ՀՀ Սահմանադրական դատարանը: Հատկապես քննարկվում է կուտակային կենսաթոշակի պարտադիր բաղադրիչի սահմանադրականության հարցը, որը Սահմանադրական դատարանը ճանաչեց ՀՀ Սահմանադրությանը հակասող 3: Որոշումը հիմնավորվեց հետևյալ կերպ. Սահմանադրության 8-րդ հոդվածը սահմանում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում և պաշտպանվում է սեփականության իրավունքը: ՀՀ Սահմանադրության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ սեփականության իրավունքի իրացումը հստակ կարգավորվում է. «Ավելի շատ ուշադրություն է դարձվում այդ իրավունքի սահմանափակմանը»: Սահմանադրության 43-րդ և 44-րդ հոդվածներից ոչ մեկը, որը նախատեսում է իրավունքների սահմանափակում, չի նշում սեփականության իրավունքի սահմանափակման մասին: Որոշ դեպքերում, սակայն, այդ իրավունքը սահմանափակ է, բայց այդ հանգամանքներն ամրագրված են միայն Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 31-րդ հոդվածում ՝ այն չվերապահելով անգամ օրենսդիրի իրավասությանը: Իհարկե, եթե վերը նշված հիմքերից մեկը գոյություն չունի, այն չի կարող սահմանափակվել: ՀՀ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի համաձայն ՝ «Բոլորը պարտավոր են վճարել հարկեր, տուրքեր, կատարել այլ պարտադիր վճարներ օրենքով սահմանված կարգով»: ՀՀ Սահմանադրական դատարանի հարցի վերաբերյալ ընդունված որոշման մեջ նա նշեց, որ պարտադիր վճարները կրում են հասարակական-իրավական բնույթ. դրանք մուտքագրվում են պետության կամ համայնքի բյուջե 4: Սա սեփականության իրավունքի սահմանափակում է, բայց պարտադիր կուտակային կենսաթոշակի կիրառման արդյունքում գույքային իրավունքների սահմանափակումը ներառված չէ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածում, ինչպես նաև չի կարող կիրառվել որպես վճար `Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի համաձայն, քանի որ այն վճարվում է մասնավոր կազմակերպության: Գույքի պատճառով 1 Տե՛ս http: //www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=80783, 2012: 2 Տե՛ս http: //www.parlament.am/legislation.php?sel=show&ID=1280, 2002: 3 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014: 4 Տե՛ս http: //www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=43955, 2008: Իրավունքը չի կարող սահմանափակվել Սահմանադրությամբ չնախատեսված հիմքերով, ուստի կուտակային կենսաթոշակի պարտադիր բաղադրիչը ճանաչվում է հակասահմանադրական: Ինչ վերաբերում է կամավոր բաղադրիչին, ապա դա հակասահմանադրական չէ, քանի որ այստեղ սեփականատերն իր հայեցողությամբ օգտագործում է իր գույքը: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ հոդվածի համաձայն `տնօրինման իրավունքը գույքի ճակատագիրը որոշելու համար իրավաբանորեն ապահովված հնարավորություն է 1: Աշխատողն իր հայեցողությամբ, որը նրա սեփականությունն է, որոշակի բաժնեմաս է տալիս կենսաթոշակային ֆոնդին, հասնում համապատասխան տարիքի հասնելուն, ստանում է ինչպես իր ներդրումը, այնպես էլ կառավարչի կառավարման արդյունքում ստացված եկամուտը: , Պարտադիր բաղադրիչը հակասահմանադրական ճանաչելով `ստացվում է, որ համակարգի նման կարգավորումը հակասում է ՀՀ իրավական համակարգին: Սակայն այս աշխատանքի հենց սկզբից բարձրաձայնվեցին մի շարք խնդիրներ, որոնց կարգավորումը առաջնահերթություն է դարձել ցանկացած պետության համար: Այդ պատճառով ստեղծված իրավիճակում անհրաժեշտ է մշակել մի համակարգ, որը դեռ կլրացնի չկարգավորված խնդիրները պետական կենսաթոշակային համակարգով: Մեր կարծիքով, այդ վճարների կարգաբերումը պետք է լիներ հետևյալը. Նախ ՝ մենք առաջարկում ենք այն սահմանել որպես սոցիալական ապահովության պարտադիր կուտակային վճար ՝ վերջինիս տալով Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի վճարումները: Այլ կերպ ասած, վերջինս կփոխանցվի ոչ թե մասնավոր ֆոնդերի, այլ պետական բյուջե, կձևավորվի նպատակային ֆոնդ, որը կառավարելու է կառավարությունը ՝ վճարումներ կատարելով հստակ սահմանված տարածքներում, որտեղից հնարավոր կլինի ստանալ կայուն եկամուտ: Իր հերթին, Կառավարությունը պայմանագրային հարաբերությունների մեջ է մտնելու մասնագիտացված մենեջերների հետ, որոնք արդյունավետ ներդրումներ են կատարելու, բայց գումարները ֆոնդի մասնակիցները կստանան ոչ թե ներդրումների ղեկավարներից, այլ պետությունից: Արդյունքում, սահմանված տարիքը լրանալուց հետո անձը կստանա Կառավարության կողմից կառավարման արդյունքում կուտակված գումարի գումարը: Այս համակարգը նման է Մալայզիայում Գործատուների Տրամադրման Հիմնադրամին, որտեղ ստեղծվում է համատեղ ֆոնդ, որը ղեկավարում է ինքը ՝ պետությունը 2: Նման կանոնակարգ ունի նաև Սինգապուրը, որտեղ գործում է Կենտրոնական ապահովագրության հիմնադրամը: Այս դեպքում մասնակիցներից յուրաքանչյուրի վարձավճարը բաժանվում է 3 մասի. Դրանք ուղղված են այնպիսի խնդիրների լուծմանը, ինչպիսիք են ֆինանսական գործիքների մեջ ներդրումը, մասնակցի առողջական խնդիրների լուծումը, ինչպես նաև կրթության հետ կապված խնդիրների կարգավորումը: , բնակության վայրը 3. Ուսումնասիրելով այդ երկրների կարգավորումը, համեմատելով այն իրավական համակարգի հետ, գտնում ենք, որ առավել նպատակահարմար է առավելությունները `կուտակումները ներկայացնել ոչ թե մասնավոր, այլ պետական ոլորտ: Համաձայն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի ՝ ինչպես պարտադիր, այնպես էլ կամավոր կենսաթոշակների դեպքում, անձը չի կարող իր հաշվին այդ գումարը ստանալ մինչ կենսաթոշակային տարիքը լրանալը: Մենք առաջարկում ենք բացառություն նախատեսել օրենսդրությունից: Պետական բյուջեում ֆոնդի յուրաքանչյուր մասնակից կունենա իր հաշիվը, որտեղ կսահմանվի վերջինիս կողմից կուտակված գումարը 1 Տե՛ս http: //www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=80061, 1998: 2 Տե՛ս http: //my.jobsdb.com/MY/EN/V6HTML/JobSeeker/handbook/regulation-of-employment/EPF.htm, 2012: 3 Տե՛ս http: //finsecurity.by/?p=1094, 2012: մարի չափը: Կսահմանվի նվազագույն գումար, որը չպետք է լինի հաշվից ցածր, բայց որոշակի իրավիճակներում, օրինակ ՝ ծանր հիվանդության դեպքում, անձը կկարողանա գումար ստանալ հաշիվից ՝ չխախտելով հաշվի նվազագույն չափը: Սինգապուրը իր կուտակային կենսաթոշակային համակարգում ներմուծել է մի առանձնահատկություն. Որքան մարդ աճում է, այնքան պակասում է նրա աշխատավարձի պահումները: Եթե 20 տարեկանում հանումը կատարվում է 20% -ով, ապա 50 տարեկանում այն հասնում է 5% 1: Մեր կարծիքով, սա շատ արդյունավետ կարգավորում է, քանի որ տարիքի հետ մասնակցի աշխատունակությունը նվազում է: Դա կարող է սահմանվել հետևյալ կերպ. Եկամտի կամայական x% -ը կվճարվի մինչև 25 տարեկան հասակը, ինչը ցածր կլինի 25 տարեկանից բարձր մարդկանց համար, քանի որ այս տարիքի մասնակիցները նոր են մուտք գործում աշխատաշուկա և զբաղվում են ցածր մակարդակով: -վճարովի աշխատանք `փորձի բացակայության պատճառով: Վճարը կավելանա 25-45 տարեկան հասակում, և արդեն դրանից հետո x% վճարը կրկին կկատարվի: Խնդիրն այն է, որ ֆոնդին գանձվող գումարը վճարվում է անվանական եկամտից: Նշենք, որ 2013 թվականին շահութահարկը գանձվում էր աշխատողների եկամուտների վրա: Վերջինս գանձվում է նախկինում գանձված եկամտահարկի և սոցիալական ապահովության վճարման փոխարեն: Արդյունքում, Հայաստանի Հանրապետությունում ներդրված պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի դեպքում եկամտահարկը հանվում է, իսկ հետո անվանական եկամտից կուտակային վճար: Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակները գանձվում են վարձու աշխատողի, նոտարի և անհատ ձեռնարկատիրոջ հիմնական եկամտից: Հիմնական եկամուտը, համաձայն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի, աշխատավարձն է և դրան համարժեք այլ վճարներ, աշխատանքի կատարման համար քաղաքացիական գործունեությունից ստացված եկամուտը, որը, «Եկամտահարկի մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն, ենթակա է հարկման 2: Ստացվում է, որ անձը, եկամուտ ստանալով, նախ վճարում է որոշակի եկամտահարկ, որը գանձվում է պետական բյուջեից: Քանի որ, ըստ ՀՀ Սահմանադրության, հարկերի հավաքագրումը հիմք է հանդիսանում անձի գույքային իրավունքները սահմանափակելու համար, մենք առաջարկում ենք կուտակային կենսաթոշակի պահում կատարել արդեն հարկվող եկամտից, քանի որ եկամտի հարկվող մասը այլևս վերջինիս սեփականությունը չէ, ուստի այն չի կարող օգտագործվել կենսաթոշակային վճարների հետ միասին: սկսած Վերջապես, այս կանոնակարգի առավելությունն այն կլինի, որ ՀՀ կառավարությունն այս ոլորտում ունենա հստակ սահմանված լիազորություններ, ի տարբերություն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի, որտեղ վերջինիս լիազորությունները շատ մեծ են: անորոշ Բացի այդ, ՀՀ Սահմանադրության 89-րդ հոդվածի համաձայն, ՀՀ կառավարությունը տնօրինում է միայն պետական սեփականությունը 3, իսկ կուտակային համակարգի դեպքում այն կուտակվում է մասնավոր ֆոնդերում, ինչը հանգեցնում է պետական վերահսկողության բացակայության: Batsidran- ից կապահովվի հասարակության վստահությունը, քանի որ մասնավոր ֆոնդերի դեպքում այն զգալիորեն կրճատվում է: 1 Տե՛ս http: //mycpf.cpf.gov.sg/Members/Gen-Info/mbr-Gen-info.htm: 2 Տե՛ս http: //www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64546, 2010: 3 Տե՛ս http: //www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1, 1995 թ. Ելնելով վերոնշյալ հանգամանքներից `գալիս ենք այն եզրակացության, որ այս իրավական ակտի անհրաժեշտությունն այժմ շատ կարևոր է, բայց օրենսդիր մարմնի կողմից ընտրված մոդելը չի համապատասխանում ՀՀ իրավական համակարգին, բացի այդ, մի շարք առաջնային լուծումների լուծումներ: խնդիրները թերի են: Մենք առաջարկեցինք որոշակի պայմաններ նոր մոդելի մշակման համար, որոնք հիմնված են ինչպես ներքին համակարգի, այնպես էլ մի շարք արտասահմանյան երկրների փորձի վրա, սակայն այդ պայմանների արդյունավետությունը պարզ կդառնա միայն ոլորտի ներդրման արդյունքում: իրավապահ. Անահիտ Սանթրոսյան ՀՀ-ում կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ Հիմնաբառեր. Կենսաթոշակային համակարգ, կուտակային կենսաթոշակային համակարգ, պարտադիր կամավոր կուտակային բաղադրիչներ, կենսաթոշակային ֆոնդ, կուտակային վճար: ։
| Հոդվածում քննարկվում է կուտակային կենսաթոշակային համակարգի վերափոխման արդիականությունը ՀՀ-ում։
Վերլուծվել են այս բնագավառում ընդունված օրենքի բացթողումները, համապատասխանությունը ՀՀ իրավական համակարգին, ինչպես նաև անդրադարձ է կատարվել ՀՀ Սահմանադրական դատարանի դիրքորոշմանը։
Ուսումնասիրվել է նաև արտասահմանյան մի քանի երկրների փորձը։
Հոդվածի նպատակն է նման կարևոր և բարձր ռիսկային գործոն ունեցող համակարգի՝ բավարար երաշխիքներով և ՀՀ իրավական դաշտին համապատասխան առավել մշակված կարգավորումը։
|
Արագածի լեռնազանգվածը զբոսաշրջության կարևոր օբյեկտ է, այդ պատճառով էլ նրա ռելիեֆը գնահատվել է ամառ-ձմեռ հանգստի համար: Միևնույն ժամանակ, գնահատվել է ձմեռային պայմանների խստությունը: Շատ դեպքերում, տեղյակ չլինելով տարածքի ներուժին, զբոսաշրջիկները չեն այցելում տարածք, ինչը խոչընդոտում է տարածաշրջանի զարգացմանը: Հաշվի առնելով վերոգրյալը, անհրաժեշտ է դառնում բնական պայմանների ռեկրեացիոն գնահատումը, ինչը թույլ կտա ուսումնասիրել այդ ամենը `հանրությանը ներկայացնելու տվյալ տարածաշրջանում հանգստի կազմակերպման հնարավորությունները: Քննարկվող տարածքի բնական պայմանները բավականին լավ ուսումնասիրված են, բայց դրանք արված չեն հանգստի տեսանկյունից: Համեմատաբար լավ ուսումնասիրված են Արագածի լեռնազանգի նախալեռներում տեղակայված պատմական հուշարձանները, որոնք հիմնականում սահմանափակում են զբոսաշրջիկների այցելությունները: Ընդհանրապես, հուշարձանների մեծ մասը տեղակայված է մինչև 2000 մ բարձրության վրա, որից վերև իրականացվում են միայն չկարգավորված լեռնագնացական ուղիներ: Այս հոդվածի նպատակն է ցույց տալ և գնահատել Արագածի լեռնաշխարհի լեռնաշխարհի հանգստի հնարավորությունները, ինչպես քարտեզագրել դրանք: Ուսումնասիրության մեթոդաբանություն: Ընտրելով Արագածի լեռնազանգվածը որպես ուսումնասիրության օբյեկտ ՝ մենք հաշվի ենք առել մի քանի հանգամանք: Երկրորդ, լեռնաշխարհի բնական լանդշաֆտները (2000 մ-ից բարձր) քիչ են փոփոխվել մարդկանց կողմից, այն ունի բազմազան ռելիեֆ: Developmentարգացման մեթոդաբանությունը հիմնված է այն սկզբունքի վրա, որ հանգստի յուրաքանչյուր տեսակ ունի բնական բարդույթների որոշակի «պահանջ»: Հաշվի առնելով այս հանգամանքը `մենք գնահատել ենք Արագածի լեռնաշխարհի ամառային հանգստի հնարավորությունները ինչպես քայլող-գեղագիտական տեսակի, այնպես էլ լեռնադահուկային սպորտաձևի համար: Ամառային և ձմեռային հանգստի համադրությունը կբարձրացնի տարածաշրջանում հանգստի օբյեկտների տնտեսական շահութաբերությունը: 2000 մ-ից բարձր մարզերում ամառային հանգստի կազմակերպումն իրականացվում է ֆիզիկապես առողջ մարդկանց համար, ովքեր կարող են մի քանի օր մնալ այդպիսի բարձունքներում: Այդ նպատակով անհրաժեշտ կլինի գնահատել տարածքի ռելիեֆը, որն ուղղակիորեն պայմանավորված է անանցանելիությամբ, կլիմայի ուսուցմամբ, ինչպես նաև տարածքի գեղագիտական ընկալմամբ: Դժվար է մեկ հոդվածում անդրադառնալ բոլոր բաղադրիչների գնահատմանը, ուստի նպատակահարմար է ներկայացնել ինքնազարգացման գնահատման մեթոդաբանությունը: Լեռնային տեղանքի բնույթը հանգստի համար պոտենցիալ ռեսուրս է: Վերջինը շատ գիտնականների կողմից ուսումնասիրվել է որպես ռեկրեացիոն ռեսուրս [1; 2; 3] Ռելիեֆի ռեկրեացիոն գնահատման ժամանակ ավելի է կարևորվում ռելիեֆի ցուցանիշների քանակական գնահատումը, որի հիման վրա կարելի է ասել, թե տվյալ ժամանակահատվածում հանգիստը որ ուղղությամբ կարող է զարգանալ [4]: Նման աշխատանքների դեպքում ամենակարևոր ցուցանիշներն են ուղղահայաց, հորիզոնական լանջը, թեքության լանջը և դիրքը: Հաշվի առնելով վերը նշվածը ՝ մենք հաշվարկել ենք ուսումնասիրված տարածքի ռելիեֆի չափային ցուցիչները 1: 50,000 մասշտաբի քարտեզների հիման վրա: Ավելին, հաշվարկը կատարվել է 2000 մ հորիզոնական բարձրությունից վեր տարածվող տարածքի համար: Ըստ քարտեզագրական տվյալների ՝ Արագածլերնի լեռնազանգվածի մակերեսը նշված սահմաններում 944 կմ 2 է: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ լեռնազանգվածի կոնի տեսք ունի, մեր ուսումնասիրած տարածքը բաժանված է 4 հատվածների (հատվածների) ՝ հյուսիսային, հարավային, արեւելյան և արևմտյան: Բաժանումը պայմանական է վել կատարվել է Արագածի գագաթից կառուցված ուղղությունների հիման վրա: Ավելին, դրանք գծագրվում են այնպես, որ համընկնեն որոշակի գծերի հետ: Օրինակ, հյուսիսային մասի տարածքը շրջապատված է գագաթից դեպի Հառիճբնակ տանող գծով, որն անցնում է Մանթաշ գետի հովտով դեպի Նիգավան: Նման սահմաններում հյուսիսային հատվածը զբաղեցնում է 192 կմ 2: Հարավային լանջը զբաղեցնում է ավելի մեծ տարածք, որը վերևից պարփակված է Արտաշավան և Դավթաշենթանի ուղղությունների միջև: Այն զբաղեցնում է 296 կմ 2 կամ ուսումնասիրական տարածքի 31.3% -ը: Աղյուսակ 1-ը ներկայացնում է ուսումնասիրվող տարածքի բարձրաչափական տվյալները: Աղյուսակ 1. Արագածի լեռնազանգվածի գրավված տարածքները Արագածի լեռնազանգվածի տարածք Բաժիններ Ոլորտներ Հյուսիս-հարավ-Արևմուտք Արխելյան 944 կմ 2192 կմ 2296 կմ 2292 կմ 2164 կմ 2 Աղյուսակի համաձայն, ամենամեծ տարածքները զբաղեցնում են հարավ-արևմտյան լանջերը, որոնք պայմանավորված են հարավ-արեւմտյան լանջերը: Հաշվեք լանջերի լանջերը լեռնաշղթայի բոլոր հատվածների համար, ինչը ամառային արշավային, լեռնագնացություն, լեռնագնացություն, դահուկներ և դահուկներ դահուկներ կազմակերպելու ամենակարևոր ցուցանիշն է: Թեքության տվյալները (կմ 2) ներկայացված են Աղյուսակ 2-ում: Աղյուսակ 2. Արագածի լեռնազանգվածի լանջի տվյալները 1 Լանջի լանջի լանջ (˚) Բաժին Հանգստի հանգստի տեսակ Առողջ դահուկներ Ալպինիզմ Ալպինիզմ Հյուսիսային հարավային քամին Հոդված Հոդվածների հսկողության հսկողություն Վերջինը ստանալու համար մենք օգտագործեցինք ներկառուցված բանաձևը, որն ունի հետևյալ ձևը. Որտեղ S հատվածի ընդհանուր տարածքն է, S1- ը ռելիեֆի չափային ցուցիչի առանձնացված տարածք է (այս դեպքում ՝ լանջերին): Աղյուսակ 2-ի տվյալների հիման վրա կարելի է պնդել, որ բոլոր հատվածներում գերակշռում են 1015 ներից թեքության լանջերը, ինչը առավել հարմար է զբոսաշրջային զբոսաշրջության զարգացման համար: 15-25 լանջերի լանջերը, որոնք զբաղեցնում են Արագածի հարավային հատվածի ամենամեծ տարածքները (211 կմ 2), ունեն զգալի գործակցություն `բարձր գործակիցներով և 0.88 ընդհանուր գործակիցով: Այս լանջերն առավել նպատակահարմար են լեռնադահուկային զբոսաշրջության զարգացման համար: Արագածի լեռնազանգվածում լեռնագնացության զարգացման հնարավորություններն ավելի փոքր են, քանի որ ավելի քան 40˚ լանջով լանջերը զբաղեցնում են ընդամենը 79 կմ 2 և ունեն 0.33 ընդհանուր գործակից: Արագածի հանգստի ռեսուրսներն ամբողջությամբ օգտագործելու համար անհրաժեշտ է օգտագործել ձմեռային հնարավորությունները, քանի որ 2000 մ բարձրությունից ձյան կայուն ծածկ է ձեւավորվում: 1 Հաշվիչը ցույց է տալիս տարածքը կմ 2-ով, հայտարարում է պիտանիության գործակիցը: SSK1 Հաշվի առնելով այս փաստը, անհրաժեշտ է բարձր լեռներում ներկայացնել ձմեռային եղանակի խստությունը, ինչը զբոսաշրջիկների անվտանգության նախապայման է: Ձմռան պայմանների խստությունը հաշվարկելու բազմաթիվ եղանակներ կան [5; 6; 7], որից օգտագործվել է Bodman- ի հաշվարկման մեթոդը Արագածի լեռնազանգվածի ձմեռային պայմանները գնահատելու համար, որն ունի հետևյալ ձևը. Որտեղ T օդի ջերմաստիճանն է (˚C), V - քամու արագությունը (մ / վ): Բոդմանի ինդեքսի հիման վրա գնահատումը կատարվում է ըստ աղյուսակ 3-ում ներկայացված սանդղակի: Օգտագործելով Բոդմանի առաջարկած մեթոդը, մենք հաշվարկեցինք Արագածի լեռնազանգվածի մի քանի դիտակետերի տվյալները, որոնց արդյունքները ներկայացված են Աղյուսակ 4-ում: Աղյուսակ 3. Բոդմանի սանդղակ ձմռան եղանակի բնութագրերի խստության ինդեքսը բնութագրվում է որպես միջին խստության պայմաններ: Համեմատելով այս ցուցանիշները ռելիեֆային լանջերի տվյալների հետ, կարելի է ասել, որ պայմանները բավարար են ձմեռային պայմանների, մասնավորապես ձմեռային հանգստի կազմակերպման համար: Աղյուսակ 4. Արագածի լեռնազանգվածի տարբեր բարձրություններում դիտակետերի օդերևութաբանական տվյալները: Դիտարկումները բարձր են. Դիրքը: հատվածում (Գառնահովիտ), որը պայմանավորված է ձմռան ամիսներին քամոտ եղանակի գերակշռմամբ: 3000 մ-ից ավելի բարձրությամբ գոտին առանձնանում է ձմռան ամենադաժան պայմաններով, որը բնութագրվում է որպես ամենածանր: Համեմատելով ռելիեֆի ցուցանիշները Բոդմանի ինդեքսի տվյալների հետ, կարելի է ասել, որ Արագածի լեռնազանգվածի բարձրլեռնային գոտին (3000 մ-ից բարձր) նպատակահարմար չէ օգտագործել ձմեռային հանգստի համար: Այս գոտում պայմաններն առավել բարենպաստ են ամառային հանգստի (արշավային, գեոտուրիզմ, էկոտուրիզմ), ինչպես նաև լեռնագնացության կամ ալպինիզմի համար տեղանքի նշանակալի լանջերի առկայության դեպքում: Հետազոտությունների համաձայն, մենք կազմել ենք Արագածի լեռնազանգվածի ռեկրեացիոն բնույթի օգտագործման սխեմատիկ քարտեզ, որը ներկայացված է ստորև: Եզրակացություն Ուսումնասիրությունների հիման վրա կարելի է ասել, որ ընդհանուր առմամբ Արագածի լեռնազանգվածը բարենպաստ պայմաններ ունի հանգստի զարգացման համար: Ավելին, 2000 մ-ից մինչև լեռնազանգվածի գագաթը պայմանները բավարար են ամառային հանգստի կազմակերպման համար: Արշավային երթուղիներից բացի հնարավոր է արձակուրդ կազմակերպել ՝ կապված գեոտուրիզմի, ալպինիզմի և ալպինիզմի հետ: Ձմեռային հանգստի համար առավել բարենպաստ են տարածքները մինչև 3000 մ հիպսոմետրիկ բարձրություններ, որտեղ Bodman Index- ն ունի փոքր ցուցանիշներ: Արագածի լեռնազանգվածի ձմեռային պայմանների խստության վերլուծությունը ցույց է տալիս մեկ առանձնահատկություն: Չկա կամ շատ քիչ է «խիստ» եղանակի տեսակը (ըստ Բոդմանի սանդղակի ՝ 3-4 միավոր), ինչը, մեր կարծիքով, պայմանավորված է քամու ռեժիմի առանձնահատկությամբ, քանի որ ջերմաստիճանի իջեցումը պարբերաբար տեղի է ունենում: Սխեման 1: Արագածի լեռնազանգվածի ձմռան դիմացկունության ցուցիչները ըստ բարձրաչափերի գոտիների: Մ 1 750,000 Գրաֆիկական ձմեռում: Вып.2. - Կարդացեք: Забайкальск. աշխարհագրական տեղեկություններ Հեղինակի մասին: Լեոն Մովսեսի Մարտիրոսյան - աշխարհագրական գիտնական: Թեկնածու, դոցենտ, Գյումրու մանկական ինստիտուտի աշխարհագրության և դրա դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոնի վարիչ: Էլ. Փոստ ։
| Ներկա պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական առաջընթացի կարևոր ուղղություններից մեկը զբոսաշրջության զարգացումն է, որը ենթադրում է այս ճյուղի համար կարևոր բոլոր ռեսուրսների գնահատում և քարտեզագրում, ինչը հնարավորություն կտա դրանք ներկայացնելու պոտենցիալ ռեկրեանտներին։
|
Սննդամթերքի անվտանգությունը 21-րդ դարի ամենակարևոր մարտահրավերներից մեկն է: Ographողովրդագրությունը ցույց է տալիս, որ մեր ընդհանուր դարաշրջանի սկզբում Երկրի բնակչությունը կազմում էր ընդամենը 300 միլիոն: Առաջին հազարամյակի ընթացքում այդ թիվն աճել է ընդամենը 30 միլիոնով, մինչդեռ երկրորդ հազարամյակի ընթացքում բնակչությունն աճել է 20 անգամ: 2017-ին բնակչությունը գերազանցել է 7,5 միլիարդը: Բնակչության աճի հետ մեկտեղ սննդի անվտանգության խնդիրն ավելի է սրվում: ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության (FAO) տվյալներով ՝ ներկայումս մոտ 1 միլիարդ մարդ սոված է մնում: Ամեն տարի սովից մահանում է 18-20 միլիոն մարդ: Սա նշանակում է, որ սննդամթերքի պակասությունը դարձել է ոչ միայն զարգացման խոչընդոտ, այլև լուրջ սպառնալիք սոցիալական և քաղաքական անկայունության համար: Վերջին տարիներին արտագաղթը «սոված» երկրներից աճել է, ինչը լուրջ ժողովրդագրական վտանգ է ներկայացնում: 53 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Սննդամթերքի մատակարարման հարցը հրատապ է նաև Հայաստանում: Չնայած ՀՀ բնակչությունը 1988-2017 թվականների 3.9 միլիոնից հասել է 3 միլիոնի, այսինքն `նվազել է 13% -ով, խնդիրը ոչ միայն չի թուլացել, այլ ձևավորվել են նոր մարտահրավերներ: Բնակչության միջին աճը 80-85 հազարից իջել է 18,8 հազարի, իսկ արտագաղթի աճի արդյունքում Հայաստանի բնակչությունն այժմ նվազում է: «Սննդամթերքի անվտանգության» հասկացությունը գիտական շրջանառության մեջ է մտել 1970-ականներին, երբ, ի տարբերություն զարգացած երկրներում սննդամթերքի ակնհայտ գերարտադրության, սովն ու թերսնուցումը լայն տարածում գտան «Երրորդ աշխարհի» երկրներում: Արդեն պարզ էր, որ սննդամթերքի պակասի խնդիրն արտացոլվում էր ոչ այնքան Մալթուսի «բերրիության անկման» տեսության կամ տնտեսության ագրարային հատվածի թերզարգացման տեսության մեջ, որքան բնակչության որոշակի հատվածների աղքատության մեջ, ինչը դժվարացնում էր սնունդ ձեռք բերել ընթացիկ գներով: Հարկ է նշել, որ «Սննդի անվտանգություն» անգլերենի հիմնական հայեցակարգը թարգմանվում է երկու մասի ՝ «սննդի անվտանգություն» և «սննդի անվտանգություն»: Ուստի անհրաժեշտ է առանձնացնել «հասարակության սննդի անվտանգություն» և «երկրի պարենային անվտանգություն» հասկացությունները: Համաձայն տարածված համոզմունքի ՝ «հասարակության սննդի անվտանգությունը» հասարակության բոլոր անդամներին բավարար և անվտանգ սննդի ապահովումն է, որի համար օգտագործվում են ոչ միայն երկրում արտադրվող ապրանքները, այլև սննդամթերքները: Իսկ «երկրի պարենային անվտանգությունը» սեփական ռեսուրսներով պայմանավորված `բնակչության սննդի ֆիզիկական և տնտեսական մատչելիության ապահովումն է` առողջապահական նորմերին համապատասխան, ինչպես սովորական, այնպես էլ արտակարգ իրավիճակներում [3, p. Փետրվարի 7-ի հրամանագրով հաստատված «Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ռազմավարություն» փաստաթղթում նշվում է, որ ՀՀ-ն, ի թիվս այլ կարևոր ոլորտների, կարևորելով գերատեսչական-ոլորտային բարեփոխումների համալիրը, նպատակ ունի «... ապահովել երկրի անվտանգությունը, ներառյալ գյուղատնտեսական ապրանքների և սննդամթերքի արտադրության ավելացումը, ներմուծման և արտահանման հավասարակշռության բարելավումը, սննդամթերքի անվտանգության միջազգային ստանդարտների ապահովումը, տարածքային համապարփակ ծրագրերի իրականացումը. Վերոգրյալից հետեւում է, որ պարենային անվտանգության խնդիրները պետք է լուծվեն ազգային մակարդակով: 2014-2016 թվականներին հանրապետությունում ապահովվել է ինքնաբավության բարձր մակարդակ կարտոֆիլի, բանջարեղենի, մրգերի և հատապտուղների, խաղողի, մանր եղջերավոր անասունների, ձվի համար, անասնակերի և խոշոր եղջերավոր անասունների միջինից բարձր մակարդակի համար: Մինչդեռ ցորենի, թռչնամսի և խոզի միսի ինքնաբավության մակարդակը մնում է ցածր: 2016-ին թարմ բուսական արտադրանքի արտահանումը, ըստ օպերատիվ տվյալների, կազմել է 76,7 հազար տոննա, ինչը մոտ 65% -ով ավելին է, քան 2014-ին: Ինչպես երեւում է Աղյուսակ 1-ից, հիմնական խնդիրը կապված է հիմնական սննդամթերքի ՝ ցորենի հետ: Չնայած այն հանգամանքին, որ 2016-ին, 2014-ի համեմատ, ցորենի արտադրությունն աճել է 12.2 հազար տոննայով, ցորենի ինքնաբավության մակարդակը Հայաստանում շարունակում է մնալ ցածր ՝ 53%: 2016 թվականի տվյալներով ՝ Հայաստանում կա 446,7 հազար հա վարելահող, որից 198,1 հազար հեկտարը հացահատիկ ցանելու տարածք է: Հարկ է նշել, որ հացահատիկի ցանքի տարածքները վերջին տարիներին ավելացել են, բայց դա չի լուծել ինքնաբավության հարցը: Հացահատիկային մշակաբույսերի ցանված տարածքները կարող են ավելացվել չմշակված վարելահողերի պատճառով, որոնք կազմում են Հայաստանում շուրջ 100 հազար հա: Այնուամենայնիվ, դրանք հիմնականում ցածր բերքատու հողեր են, որոնց միայն մի մասը կարող է օգտագործվել գյուղատնտեսական նպատակներով: 2016-ին միջին բերքատվությունը 30,7 ց / հա էր, այսինքն, եթե նույնիսկ չօգտագործված վարելահողերի 20% -ը մշակում է 55 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ հացահատիկ, ներմուծումը կնվազի մոտ 40-50 հազար տոննայով: Մեր կարծիքով, այս ճանապարհը չի կարող ամբողջությամբ լուծել խնդիրը, բայց կարող է միայն մեղմել այն: Կարտոֆիլի ոլորտում հանրապետությունն ունի ինքնաբավության բարձր մակարդակ: 2016-ին Հայաստանի արտահանումը գերազանցել է ներմուծումը, ինքնաբավությունը կազմել է 101%: Վերջին տարիներին կարտոֆիլը Հայաստան է ներմուծվում միայն որպես սերմ: Potatoesիշտ է, կարտոֆիլի մեջ Հայաստանը ինքնաբավ է, բայց դա դեռ չի արտացոլում Հայաստանի ամբողջ ներուժը: Ինչպես երեւում է Աղյուսակ 1-ից, Հայաստանն ունի մեծ թվով կարտոֆիլի կորուստներ: 2016-ին կորուստները կազմել են 82,4 հազար տոննա, ինչը 2016-ի արտադրության 13,5% -ն է: Բանջարեղենի պահանջարկն ամբողջությամբ բավարարվում է տեղական արտադրության կողմից: Վերջին տարիներին ինքնաբավությունը գերազանցել է 100% -ը: Վերամշակող ընկերությունների կարողությունների մեծացմանը զուգահեռ հումքի արտադրության ավելացման իրական նախադրյալներ և հնարավորություններ կան: Ոչ սեզոնային գների բարձր մակարդակը շարունակում է մնալ բանջարեղենի աճեցման խնդիր, որը հնարավոր է լուծել ջերմոցների աճի շնորհիվ: 2016-ի տվյալների համաձայն, Հայաստանի բնակչության 60.2% -ը սպառում է օրական 2100 կկալ-ից պակաս (հակառակ ազգային ստանդարտի `2232 կկալ / օր): 15% -ը սպառում է հացն ու կարտոֆիլը, որոնք կազմում են վերջինիս սննդակարգի 70% -ը: Ավելին, 0-ից 14 տարեկան և երեք կամ ավելի երեխա ունեցող տնային տնտեսությունների 86.6% -ը օրական ընդունում է 2100 կկալ-ից պակաս, իսկ 29.5% -ը հիմնականում ուտում է հաց և կարտոֆիլ (դիետայի 70%) [5]: Ինքնաբավարարություն, ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Միջազգային առևտրի ոլորտում առաջընթացը կարևոր գործոն է վերը նշված խնդիրների լուծման գործում: Մաքսային և հարկային օրենսդրության դերը շատ կարևոր է: Մաքսային միության երրորդ երկրից ներմուծման մաքսատուրքերը անհամեմատ բարձր են: Սա բավականին լուրջ խնդիր է: Սննդամթերքի մասով Հայաստանի և ՄՄ անդամ երկրների միջև նկատելի են մաքսային քաղաքականության տարբերությունները, որոնց մեխանիկական միավորումը հղի է որոշակի ռիսկերով: Նրանք փորձեցին ինչ-որ չափով կարգավորել այդ ամենը: Երրորդ երկրներից ապրանքներ ներմուծելիս Հայաստանի Հանրապետությունը կիրառում է Միության ընդհանուր մաքսային սակագնի սահմանած դրույքաչափերը, բացառությամբ այն ապրանքների, որոնք ներառված են Հայաստանի Հանրապետության մայիս ամսվա Եվրասիական տնտեսական միության պայմանագրի 4-րդ հավելվածում: 29, 2014 թ., Որի համար հավելվածում նշված դրույքաչափերը կիրառվում են հավելվածով սահմանված ժամկետում: Հարկ է նշել, որ հավելվածում նշված սննդամթերքի նկատմամբ կա նաև մաքսատուրքերի բարձրացում, ինչը բացասաբար է անդրադառնում ներմուծման վրա և մեծացնում է կախվածությունը ԵՏՄ երկրներից [7]: Հայաստանը խթանում է նաև երկրից արտահանումը: Ապրանքներ երրորդ (Մաքսային միության տարածքից դուրս) ապրանքների արտահանման դեպքում Հայաստանի Հանրապետությունը կիրառում է 0% արտահանման տուրք, քանի որ ՄՄ-ն արտահանման դրույքաչափերի որոշումը թողնում է անդամ պետության ազգային օրենսդրությանը: Վերոհիշյալ խնդիրները լուծելու համար մենք առաջարկում ենք. 1. Հացահատիկի ինքնաբավության բարձրացման համար մենք առաջարկում ենք 2. Արտադրության համապարփակ և կայուն ակտիվացում, 3. Կառուցվածքային և տարածքային բաշխման բարելավում, որը մեր կարծիքով պետք է մշակել ցորենի փոխարեն: և գարի ցածր ջրային տարածքներում: Չնայած դա կպահանջի լրացուցիչ ծախսեր, այն կլուծի հացահատիկային կերի ուժեղացման խնդիրը: ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ 4. Կարտոֆիլի արտադրության ամբողջ ներուժն օգտագործելու համար մենք առաջարկում ենք. Y Սերմնաբուծության արմատական բարելավում, որի արդյունքում Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է ամբողջությամբ հրաժարվել էլիտար սերմեր ներկրելուց: y Հայաստանում կարտոֆիլի կորուստները մեղմելու համար անհրաժեշտ է հիմնել պահեստներ և վերամշակող ձեռնարկություններ: 5. Բանջարեղենի և մրգերի մթերման խնդիրները լուծելու համար անհրաժեշտ է ներդնել պետություն-մասնավոր հատված համագործակցության արդյունավետ մեխանիզմներ: Անհրաժեշտ է պայմանագրեր կնքել արտադրողների և մատակարարների միջև: 6. Հաշվի առնելով երկրում մրգերի և բանջարեղենի աճեցման բարձր մակարդակը և հատկապես հայկական սննդի բարձր համբավը ԵԱՏՄ երկրներում, մենք առաջարկում ենք ստեղծել հայկական մշակաբույսերի համընդհանուր ապրանքանիշ, որի միջոցով հայկական մրգերն ու բանջարեղենը արտահանվել: Այդ դեպքում անհրաժեշտ կլինի լուրջ փորձաքննություն `միայն համապատասխան որակի արտադրանք արտահանելու համար, որը կհամապատասխանի Codex Alimentarius- ի և Global GAP- ի պահանջներին: Սա նաև թույլ կտա փոքր արտադրողներին արտահանել իրենց արտադրանքը: Հնարավորություններ կստեղծվեն նաև բեռնափոխադրող ընկերությունների համար `ավելի արդյունավետ գործելու համար: 7. Մենք առաջարկում ենք անասնաբուծական արտադրանքի անբավարարությունը լրացնել անասնաբուծության կառավարման գիտական համակարգի ներդրմամբ, ճյուղի համապարփակ և հետեւողական ակտիվացմամբ, կառավարման մշակույթի բարձրացմամբ, ագրոպարենային համակարգի ճյուղերի ինտեգրմամբ և շահերի ներդաշնակեցմամբ: Ներկայացնելով այն շուկա, կարգավորել կենդանիների վարքի հիգիենան, կերային բազայի ամրապնդում, տոհմային բիզնեսի բարելավում ՝ բնական վանդակների սեփականության ձևի արմատական վերանայումով: 8. Նոր տնտեսական իրավիճակում ԵՏՄ անդամակցության պայմաններում անհրաժեշտ է նաև փորձել վերանայել ներմուծման մաքսատուրքերը, քանի որ դրանք մեծացնում են Հայաստանի կախվածությունը ԵՏՄ անդամ երկրներից: 9. Ինչպես երեւում է Աղյուսակ 1-ից, արտադրության կորուստը բավականին մեծ է, նույնիսկ այն ապրանքների համար, որոնց ինքնաբավությունը ցածր է, ուստի անհրաժեշտ է ստեղծել պետության կողմից հովանավորվող բերքի պահեստավորման, պահեստավորման և սառնարանային սարքավորումներ: , ։
| Պարենային անվտանգության խնդիրը հանդիսանում է 21-րդ դարի կարեւորագույն հարցերից մեկը։
Այդ հիմնախնդիրը ավելի ու ավելի է լրջանում բնակչության աճին զուգընթաց։
ՄԱԿ-ի Պարենի եւ գյուղատնտեսության կազմակերպության տվյալներով այսօր մոտ 1 մլրդ մարդ սոված է։
Յուրաքանչյուր տարի սովամահ է լինում 18-20 մլն մարդ։
Պարենային անվտանգության հիմնահարցը ակտուալ է նաեւ Հայաստանում։
Հոդվածում ներկայացված են ՀՀ պարենային անվտանգության մի քանի հիմնահարցերի լուծման ուղղությունները։
|
«Մարդկանց հետ շփվելու ունակությունը նույն արտադրանքն է, ինչ շաքարն ու սուրճը: Ես պատրաստ եմ ավելի շատ վճարել այդ ունակության համար, քան աշխարհի ցանկացած այլ ապրանքի համար: Rockոն Ռոքֆելլեր Սոցիալական շփումը լեզվի օգտագործումն է սոցիալական համատեքստում: Սոցիալական փոխազդեցություն, սոցիալական ճանաչում, պրագմատիկա Բանավոր նյութի մշակում [10]: Այս փաստը, որը վերաբերում է մասնագետներին, ծնողներին և ուսուցիչներին, բազմաթիվ ուսումնասիրությունների առարկա է դարձել: Անձի սոցիալական հաղորդակցության զարգացումը միշտ եղել է փիլիսոփաների, մանկավարժների, հոգեբանների և սոցիոլոգների ուշադրության կենտրոնում: Սոցիալական կենտրոնում: կենդանի թեմայի արդիականությունն է: Հայտնի է, որ խոսքի և հաղորդակցության դժվարություններ ունեցող երեխաների թիվն ամբողջ աշխարհում աճում է `կապի բացակայության, երեխայի կյանք մտնող թվային տեխնոլոգիաների, ընտանեկան իրավիճակի, էկոլոգիական, ֆիզիոլոգիական և այլ խնդիրների պատճառով [ASHA- Սոցիալական հաղորդակցության խանգարումներ]: 21-րդ դարում հաղորդակցությունը հատկապես կարևոր է տեղեկատվության ձեռքբերման, գաղափարների և փորձի փոխանակման միջոցով և այլն: Այնուամենայնիվ, այս հարցը միշտ արդիական է խոսքի խանգարումներով մարդկանց համար, քանի որ այդ մարդիկ ունեն հաղորդակցության տարբեր խնդիրներ ՝ ինչպես բանավոր, այնպես էլ ոչ վերբալ հաղորդակցություն: Ակտիվ սոցիալականացման ուժը արտահայտվել է մի շարք այնպիսի մանկավարժների աշխատություններում, ինչպիսիք են YA Komensky, J.-J. Rousseau, A. Disterverg, KD Ushinsky, V. Ն. Շուլգինա ayայլք [9]: Անցում նախադպրոցական տարիքի երեխաների սոցիալական գործունեության ձևավորման խնդրին Անհրաժեշտ է հասկանալ, թե ինչ անձնական որակներ է ստանձնում սոցիալապես ակտիվ անձը: Դրանք ներառում են պատասխանատվություն, անկախություն, բարոյականություն: Նման այլ որակների համադրություն: Հատկանիշները, որոնցից շատերը երեխաների գործունեության անկախությունն են, ամբողջ դիդակտիկ համակարգի հիմնական սկզբունքներից մեկն է: «Ուսուցչի խնդիրն է ուսանողներին պատրաստել արդեն լուծված մտավոր-մտավոր գործունեության նրանց լուծմանը» [7]: Մի ուսումնասիրեք, ուղղեք: Մեր ուսումնասիրության նպատակն է. 1. Վերլուծել սոցիալական հաղորդակցման հմտությունների զարգացումը նորմայում խոսքի թերապիայի տեսանկյունից, 2. Պարզել նախադպրոցական և նախակրթական դպրոցականների աշակերտների սոցիալական հաղորդակցության էությունը, 3. որոշել ընթացքում սոցիալական հաղորդակցության ձեւավորման ուղղությամբ աշխատանքը: Բնության հմտությունների խոսքի թերապիա Վերոնշյալ նպատակների համար մենք դրել ենք հետևյալ խնդիրները. 1. ուսումնասիրել մասնագիտական գրականություն սոցիալական հաղորդակցության վերաբերյալ, 2. ծանոթանալ սոցիալական հաղորդակցության խանգարումների հետազոտման մեթոդներին `հնարավոր շտկման եղանակներով: Մեր հետազոտության համար օգտագործվել են հարցազրույցի, դիտելու մեթոդները և հետևյալ գործիքները. Հարցաթերթիկ: Harրույց, «հաղորդակցություն» տերմինը, ըստ Հարփեր Դուգլասի: «Հաղորդակցություն»: Ըստ առցանց ստուգաբանության բառարանի, այն գալիս է լատիներեն «communico» բառից, ինչը նշանակում է ընդհանուր դարձնել, կապել, հաղորդակցվել: Հաղորդակցության նպատակը տեղեկատվության փոխանցումն է, որը կարող է իրականացվել տարբեր ձևերով: Հաղորդակցումը տեղեկատվության փոխանցման գործընթաց է, որն իրականացվում է իմաստալից շարժումների (ժեստերի), դեմքի արտահայտությունների, բառերի, մամուլի կամ էլ-փոստի հաղորդագրությունների, հեռախոսի, ռադիոյի, հեռուստատեսության և այլնի միջոցով: Հենց այս աղբյուրներից են երեխաները լսում, տեսնում և վերցնում տեղեկատվությունը որոշակի բառապաշարով, քերականորեն ճիշտ և կապակցված բառը փոխանցում շրջակա միջավայրին: Հաղորդակցությունը հանրային կառույցների (անձի, սոցիալական խմբի) փոխազդեցության գործընթաց է, որի ընթացքում տեղեկատվության, փորձի, գիտելիքների, կարողությունների փոխանակումը արդյունքի արդյունքն է բերում [10, 11]: Ի՞նչ է նշանակում շփվել կարողանալը: Դա նշանակում է, որ կարողանաս ճանաչել մարդկանց, գնահատել նրանց գործնական կարողությունները և օգտագործել դրա հիման վրա հաղորդակցություն [1]: Հոգեբանկավարժական աշխատանքի հիմնական ուղղություններից մեկը նախադպրոցական տարիքից երեխաների հաղորդակցման հմտությունների զարգացումն է, նրանց հետ հարաբերությունների հաստատումը: Հաղորդակցման հմտությունները ենթադրում են երեխայի արագ կողմնորոշում տարբեր իրավիճակներում, խոսակցական ոչ վերբալ կապի միջոցների ազատ օգտագործում: Մեր գործնական փորձով մենք հաճախ ենք հանդիպում երեխաների, որոնց ընտանիքներում հնարավոր չէ զարգացնել մանկաբարձության հմտություններ: Սա մեզ թույլ է տալիս մեկ անգամ եւս արդարացնել Լ. Ս.Վիգոտսկու գաղափարը, ըստ որի, երեխայի խոսքը ձեւավորվում է սոցիալական հաղորդակցության մեջ, ակտիվ բանավոր միջավայրում: Այս դեպքում խոսքի թերապիայի աշխատանքում շեշտը պետք է դրվի երեխայի հոգեբանական պաշտպանության, նրա հարմարավետության, հասակակիցների հետ հուզական կապ ստեղծելու անհրաժեշտության վրա: Խոսակցական թերապիայի աշխատանքի ուսումնական գործընթացում հաղորդակցման հմտություններ զարգացնելու համար նպատակահարմար է բառապաշարը հարստացնել հույզեր արտահայտող բառերով: սոցիալական սոցիալական շփումը, բանավոր խոսքը, գրավոր խոսքը բարդ փոխազդեցություն ունեն: Սոցիալական հաղորդակցության հմտությունները անհրաժեշտ են ինչպես գրավոր, այնպես էլ խոսակցական լեզվով լեզուն արտահայտելու և հասկանալու համար: Գրավոր տալիս բանավոր հաղորդակցությունը հնարավորություն է տալիս արդյունավետ հաղորդակցվել տարբեր սոցիալական համատեքստերում, տարբեր նպատակներով [10]: Այս փաստը պետք է հաշվի առնել հատկապես մեր օրերում, երբ գրավոր խոսքի միջոցով հաղորդակցությունն ավելի արդիական է դառնում: Հաշմանդամություն, ինչպիսիք են սոցիալական շփումը, ինչպիսիք են աչքի շփումը, դեմքի արտահայտությունը, մարմնի լեզուն և ժեստերը `կապված սոցիալ-մշակութային և անհատական գործոնների հետ [Curenton & Justice, 2004; Inglebret, Jones, & Pavel, 2008]: Վերոնշյալի համար կա ընդունված նորմերի լայն շրջանակ `կախված տվյալ անձի անհատական հատկություններից, ընտանիքից, իհարկե, ազգությունից: Ըստ Ամերիկայի խոսքի ասոցիացիայի ՝ սոցիալական հաղորդակցության խանգարումները բնութագրվում են սոցիալական նպատակներով օգտագործվող խոսքային-ոչ-բանավոր հաղորդակցման դժվարություններով: Սոցիալական հաղորդակցության խնդիրներ չկան, երբ անձը. 1. Այն հաղորդվում է սոցիալական նպատակի համար, որը հատուկ է էկոլոգիական սոցիալական հատուկ իրավիճակին: 2. Փոխում է հաղորդակցության ռեժիմը `ունկնդրի« կարիքներին »համապատասխանելու համար: 3. Հետևում է երկխոսության և մենախոսության կանոններին: 4. Հասկանում է համատեքստը կամ երկիմաստ բառը: 5. Հասկանում է, թե ինչի մասին է խոսքը, նույնիսկ եթե ակադեմիկոսը հստակ ընդգծված չէ դիմացինի խոսքում: Սոցիալական հաղորդակցության խափանումը կարող է հանգեցնել հեռավոր խնդիրների `սոցիալական կարգավիճակ գտնելը, ընկերների հետ հարաբերությունները, հաջողության հասնելը, աշխատանքում հաջողությունը: Այս ամենը արվում է խոսքի զարգացման փուլում երեխաների սոցիալական հաղորդակցության զարգացմանը նպաստելու համար: Սոցիալական հմտությունների զարգացումը սկսվում է մանկուց, երբ երեխան սկսում է իմանալ շրջապատող աշխարհը: Ըստ Ամերիկայի խոսքի ասոցիացիայի, սոցիալական հաղորդակցության խանգարումները կարող են լինել առանձին խանգարում կամ կարող են կապված լինել այլ խնդիրների հետ. Մտավոր հետամնացություն, 2. զարգացման խանգարումներ 3. սովորելու խանգարումներ 4. բանավոր խոսքի խանգարումներ, 5. գրավոր խոսքի խանգարումներ, 6. ուշադրության պակաս Գերակտիվության խանգարում 7. Ուղեղի վնասվածքներ (երեխաներ և մեծահասակներ), 8. աֆազիա, 9. թուլություն, 10. Ուղեղի աջ կիսագնդի վնասվածքներ: Աուտիզմի սպեկտրի խանգարումների լայն շրջանակ կա, որոնք ներառում են սոցիալական հմտությունների խանգարում, սահմանափակ հետաքրքրություն և կրկնվող գործողություններ: Դա արտահայտվում է այս երեխաների նշանակալի հատկությունների մեջ, բայց հիմնական դերը խաղում են սոցիալականացման և հաղորդակցման հմտությունների խանգարումները: Աուտիզմի սպեկտրի խանգարումների դեպքում խանգարումները չունեն սոցիալական հաղորդակցության նշանակալի առանձնահատկություններ, որոնք ուղեկցվում են սահմանափակ, կարծրատիպերով, սոցիալական կապի խանգարումները կարող են ախտորոշվել աուտիստական սպեկտրի խանգարումների համատեքստում [8]: վարքով: Այսպիսով, կան որոշակի կանոններ, որոնք մենք կրկնում ենք, երբ խոսում ենք նրանց հետ, կախված իրավիճակից, որի հետ մենք խոսում ենք: Ակտիվ սոցիալական դիրք ամենաակնհայտ սոցիալական գործունեության մեջ: «Մեծահասակները» և «երեխաները» կարող են խնդիրներ ունենալ նախադպրոցական տարիքի երեխաների սոցիալական հաղորդակցության կանոնների օգտագործման դեպքում: Եկեք ներկայացնենք մի իրավիճակ, երբ ձեր ընկերոջը հրավիրել եք ճաշի: Ձեր երեխան, տեսնելով, թե ինչպես է փորձում թխվածքաբլիթներ վերցնել, ասում է. «Ավելի լավ կլինի չուտել, այլապես կշիռ կստանաք»: Դուք չեք հավատում, որ նա կարող է նման բան ասել: Թե՞ մեկ այլ իրավիճակ: Դուք հարևանի հետ խոսում եք իր նորմալ մեքենայի մասին: Նա դժվարանում է շարունակել զրույցը: Նա շեղվում է թեմայից, խոսում է իր նախընտրած հեռուստածրագրի մասին: Նա խոսելու ընթացքում ձեզ չի նայում, նույնիսկ չի ծիծաղում ձեր կատակների վրա: Նա շարունակում է խոսել նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նայում եք ժամացույցին ՝ հիշեցնելով, որ արդեն շատ ուշ է: Վերջապես հեռանում ես ՝ մտածելով, թե որքան դժվար է նրա հետ խոսելը: Եվ ձեր երեխան, և ձեր հարևանը լավ են խոսում: Բանն այն է, որ նրանք ունեն սոցիալական հաղորդակցության, սոցիալական ունակությունների տիրապետման խնդիրներ: Այս և շատ այլ օրինակներ երբեմն թյուրիմացությունների են հանգեցնում: Նման խանգարումները շփոթվում են մտավոր, մտավոր և այլ նմանատիպ խնդիրների հետ, մինչդեռ հաղորդակցման խնդիրը պահանջում է համապարփակ շտկման աշխատանք `հոգեբանի մասնակցությամբ լոգոպեդի հմտությունների բացակայության պատճառով: Գրականության մեջ առանձնացված սոցիալական հաղորդակցության հմտությունների 3 հիմնական խումբ: Լեզվի օգտագործումը տարբեր նպատակների համար. • Ողջունել: «Yeտեսություն, ցտեսություն»: • Տեղեկատվության համար. «Ես այսօր թատրոն եմ գնում»: • Պահանջել. «Ինձ ջուր տուր»: • Պլանավորելու համար. «Ես պատրաստվում եմ ձեզ տորթ գնել»: • Կիրառել. «Խնդրում եմ ջուր տուր»: Խոսակցական ոճի փոփոխություն ՝ կախված խոսողի իրավիճակից ՝ • երեխայի և մեծահասակի հետ, • թեմայից անտեղյակ անձի հետ, լավ տեղեկացված, • տանը, խաղահրապարակում դասարանում: Երկխոսության մեջ որոշակի կանոնների պահպանում ասելիք կա. • Իմացեք երբ խոսել, սպասեք ձեր հերթին: • Ներկայացրե՛ք, թե ինչի մասին եք խոսելու: • Մի շեղվեք թեմայից: • Եթե ինչ-որ մեկը չի հասկանում ձեզ, ուրեմն նույն գաղափարը ձևակերպեք այլ կերպ: • Խոսելիս օգտագործեք ժեստեր և մարմնի լեզու: • distanceրուցակիցների միջեւ որոշակի հեռավորության պահպանում: • Կերպարվեստի ընդօրինակում Աչքի կապի պահպանում: Իհարկե, այս կանոնները տարբեր են տարբեր մշակույթների համար: Մարդիկ, ովքեր կապի խնդիրներ ունեն, կարող են. • Սխալ խոսելիս ցուցաբերել անպատշաճ վարք: Օրինակ ՝ երբ խոսում կամ սկսում ես խոսել այլ բանի մասին: ծիծաղել • Պատմել անկապ կամ անիմաստ պատմություններ: • Խնայողաբար օգտագործեք բառը, սկսեք խոսակցությունը առանց հրաժեշտ տալու, շնորհակալություն մի ասեք, պարզապես ասեք այն, ինչ ուզում են: Ըստ I. Մ. Կորոտկովի խոսքով ՝ երեխայի սոցիալական հաղորդակցության կարիքների ձեւավորումը կարող է ներկայացվել 4 հիմնական փուլով: երեխայի մեծահասակի նկատմամբ երեխայի հետաքրքրության ի հայտ գալը պայմանավորված է .1. Արտահայտելով երեխայի հուզական արտահայտությունները մեծահասակի նկատմամբ: 2. Երեխայի կողմից նախաձեռնողական գործողություններ ՝ մեծահասակի ուշադրությունը գրավելով: 3. Մեծահասակների վերաբերմունքը երեխայի զգայունությունը գնահատելու նպատակով: 4. Երեխայի զգայունությունը `մեծահասակի վերաբերմունքը գնահատելու նպատակով: Ի վերջո, երեխաները մեծ ցանկություն ունեն շփվելու իրենց հասակակիցների հետ կյանքի առաջին տարիներին, նրանք սիրում են լինել այլ երեխաների ընկերությունում, չնայած նրանք դեռ չեն խաղում: Կյանքի երկրորդ տարվանից հասակակիցների հետ կապը ընդլայնվում է, 4-ամյա երեխայի համար այն դառնում է առաջատար կարիքներից մեկը: Միատարրությունը մեծանում է, այսինքն ՝ վարքն ավելի նպատակային է դառնում: Երեխայի հաղորդակցման կարիքներից ելնելով `անհրաժեշտություն է առաջանում ճանաչել (հասակակիցների զարգացում), որն աստիճանաբար բացահայտում է երեխայի ճանաչողական ոլորտի հնարավորությունները: Անկախություն մեծահասակներից »(առաջին հերթին նրանցից հետո: Ինչպես նշել է VS Mukhina- ն, հաղորդակցության ոլորտում կարևոր նշանակություն ունի զարգացման գործընթացում ձեռք բերված ճանաչողական գործընթացների կարիքը, որը որոշում է անձնական զարգացման դրական գործընթացը: Այն սովորեցնում է երեխային ձգտել այն բանի, ինչը հնարավոր է այն մշակույթում, որին երեխան պատկանում է: Հայտնի ռուս հոգեբաններ, Լ. Ս. Vygotsky- ի ուսանողներ LI Bozhovich և L. Ս. Սլավինայի ուսումնասիրությունը ապացուցում է, որ ավագ դպրոցների նախադպրոցական տարիքի երեխաների և շրջապատող իրականության միջև հարաբերությունների բազմազանությունը որոշվում է երեխաների և շրջապատի միջև գոյություն ունեցող հարաբերությունների ամբողջ համակարգի կողմից ստեղծված սոցիալական դրդապատճառներով: Այս սոցիալական դրդապատճառները հիմնականում կախված են ընտանիքից, երեխայի կյանքի հանգամանքներից, դպրոցում նրա դիրքից, դպրոցի նկատմամբ նրա ներքին վերաբերմունքից, դրանք ներառում են երեխայի ձգտումները, կարիքները, որոնք բխում են կյանքի բոլոր հանգամանքներից, կապված են անձի հիմնական կողմնորոշման հետ: Գրականություն Մասնագիտական հաղորդակցությունը հաղորդակցության ընթացքում համարվում է արագ ճշգրիտ կողմնորոշում, որը հիմնված է անհատի հաղորդակցման փորձի վրա: Հաղորդակցությունը երեխայի խոսքը հասկանալի դարձնելու և ուրիշների խոսքը հասկանալու պատրաստակամության կարևոր բաղադրիչն է [2]: Խոսքի խանգարումները երեխաների մոտ ունեն բանավոր ակտիվության ցածր մակարդակ, ինչը, իր հերթին, խոչընդոտում է մտածողական-ճանաչողական գործընթացների զարգացմանը, բացասաբար է անդրադառնում անհատական զարգացման և նախադպրոցական վարքի վրա: Այս ամենը բարդացնում է շփումը: Հաղորդակցման հմտություններ ձեռք բերելու մի քանի հիմնական աղբյուրներ կան. Կյանքի փորձ, արվեստ, ընդհանուր կրթական մակարդակ և գիտական հատուկ մեթոդներ [3, 4, 6]: Հմտությունների զարգացում: Երեխաների սոցիալական հաղորդակցության խնդիրը խոսքի թերապիայի տեսանկյունից բազմիցս ուսումնասիրվել է բազմաթիվ հոգեբանների կողմից: Bozhovich, I. Kon, L. Ս. Vygotsky, D. Feldstein, DB Elkonin, J. Piaget, K. Լևին, Շ. Buhler և այլն: Նրանցից շատերի կարծիքով `ժամանակակից հասարակության մեջ երեխայի հետագա սոցիալականացման գործընթացը մեծապես կախված է վերջնական զարգացման արդյունքներից: Գրեթե բոլոր հոգեբանները համաձայն են, որ հաղորդակցությունը անգնահատելի դեր է խաղում երեխայի անհատականության զարգացման գործում, ուստի երեխայի «բնութագրերը հնարավոր է» ուսումնասիրել: Հաշվի առնելով սոցիալական հաղորդակցության կարևորությունը ՝ գրականության տվյալների և մեր գործնական փորձի ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև ստորև բերված են լոգոպեդների, խոսքի խանգարում ունեցող երեխաների ծնողների կողմից անցկացված հարցման արդյունքների, որոնք ուսումնասիրում են տարրական դասարանների աշակերտների շրջանում: Հարցմանը ընդհանուր առմամբ մասնակցել է 70 մարդ ՝ լոգոպեդ: Հետազոտության մասնակիցները 18-32 տարեկան մարդիկ են, պատկանում են մեծահասակների տարիքային խմբին, որոնցից 47% -ը ՝ ակտիվ մասնագետներ, 33% -ը ՝ «ուսանող» աշխատողներ, 13% -ը ՝ մասնագիտական կրթություն ունեցող մասնագետներ, բայց չեն աշխատում: Հետևյալը հարցվածների մեկնաբանությունը սոցիալական հաղորդակցության վերաբերյալ, որում մասնակիցների 81.4% -ը հաղորդակցման հոգեբանական ձևակերպում է տվել: Գծապատկեր 1. Հարցվածների կողմից սոցիալական հաղորդակցության վերաբերյալ մեկնաբանությունների տոկոսը: Նախակրթարանների աշակերտների 56.3% -ը (70) տղաներ են, իսկ 43.7% -ը աղջիկներ են: Նրանց 73,2% -ը նշեց, որ հեշտությամբ են շփվում իրենց դասընկերների հետ, ունեն շատ ընկերներ, որոնց հետ հիմնականում հանդիպել են դպրոցում: Մեր հարցման շրջանակներում առաջարկվել են որոշակի տրամադրություններ նշող նկարներ: Երեխաները պետք է ընտրեին այն նկարը, որն արտահայտում էր այն ժամանակվա իրենց դուր եկած տրամադրությունը: եին Համեմատություններ արեց սեփական տրամադրությունների հետ: Նրանց 49,3% -ը նշել է, որ կան դեպքեր, երբ հնարավոր չէ արտահայտել սեփական մտքերը, այն, ինչ նրանք այդքան լավ են զգում, տեսնում և լսում: Գծապատկեր 2. Հարցված երեխաների ինքնարտահայտման մակարդակը տոկոսներով: Նրանք հիմնականում նշում էին, երբ նման դժվարություններ ունեն: Դասընթացների ժամանակ նրանք մոռանում են, թե ինչի մասին էին խոսում, ուսուցիչների հետ խոսելիս, խաղում էին, հարցերին պատասխանում էին, երբ ուզում էին ինչ-որ բան անել, բայց դժվարանում են բացատրել և համոզել, խոսել անծանոթների հետ և այլն: Հարցման արդյունքները հուսադրող էին, մինչև պարզ դարձավ, որ նախադպրոցական տարիքի երեխաների 59,2% -ը նախընտրում է ազատ ժամանակ խաղալ հեռախոսով կամ համակարգչով ՝ հետին պլան թողնելով բակային խաղերը ընկերների հետ: Նրանց միայն 19,7% -ն է պատրաստ սեփական նախաձեռնությամբ հանդիպել նոր մարդկանց: Այսպիսով, վերլուծելով ուսումնասիրության արդյունքները, կարելի է նշել, որ մասնակիցների մեծ մասը ՝ գրեթե 67,6% -ը, հայտնվել է մի իրավիճակում, երբ նրանց հաղորդակցման հմտությունները բավարար չեն արդյունավետ հաղորդակցման համար: Նրանց 88.7% -ը նշում է, որ գիտի մարդկանց, ովքեր ունեն սոցիալական հաղորդակցության խնդիրներ: Հարցվածների 45,7% -ը նախընտրում է ուղիղ կապը, բայց նրանցից շատերն օրական 2-4 ժամ են անցկացնում ինտերնետում `դժվարանալով պատասխանել այն հարցին, թե որքան ժամանակ են ծախսում ուղիղ կապի վրա: Նրանց 71,4% -ը նշում է, որ թվային տեխնոլոգիաները բացասաբար են ազդում հաղորդակցման հմտությունների վրա: Հարցվածների 70% -ը կարծում է, որ երեխաների հաղորդակցման հմտությունների վերաբերյալ նպատակային աշխատանքի անհրաժեշտություն կա: Այս հարցը միշտ հրատապ է `երեխայի խոսքի զարգացման որակի և ժամկետի առումով: Երբ խոսքի խանգարում ունեցող երեխայի ծնողի հետ խոսակցական թերապևտի զրույցից պարզ է դառնում, որ երեխան օրվա մեծ մասն անցկացնում է էկրանին առջև, նրա մոտ խոսքի խանգարում կա ոչ միայն արտասանության և բառապաշարի մակարդակում, այլև խոսքի քերականական կառուցվածքը: դիտվում է որպես արագ սովորելու լավ միջոց: Այնուամենայնիվ, դա թույլ է տալիս մեզ եզրակացնել, որ որքան էլ որ 21-րդ դարում տեխնոլոգիական միջոցները մեծ տեղ են գրավում մերկ աշխարհում, այնուամենայնիվ, խոսքը, բանավոր շփումը, այնուամենայնիվ, մարդկության դարաշրջանի ամենամեծ ձեռքբերումն է ՝ որպես մտածողության գործիք, միջոց ճանաչողական զարգացման: Հարկ է նշել, որ սոցիալական հաղորդակցության հմտությունների խանգարումները կարող են դիտվել ինչպես նորմալ զարգացման, այնպես էլ զարգացման խնդիրներ ունեցող երեխաների մոտ: Այդ պատճառով նպատակահարմար է զարգացնել երեխաների սոցիալական հաղորդակցության հմտությունները, ինչի մասին նշում են հարցման չափահաս մասնակիցները: Կանխարգելիչ-շտկող խոսակցական թերապիա, հատկապես մեր օրերում, երբ թվային տեխնոլոգիաները դարձել են ավելի առարկայական մեր առօրյա կյանքում, քան մարդկային կենդանաբանությունը ինչպես մեծահասակների, այնպես էլ երեխաների շրջանում: ։
| Սոցիալական հաղորդակցման կարողությունների զարգացման արդիականությունը պայմանավորված է հասարակության սոցիալական պահանջմունքներով՝ սոցիալապես ակտիվ անհատի ձևավորման համար։
հաղորդակցման դժվարություններ ունեցող երեխաների թիվը գնալով ավելանում է՝ կենդանի շփման պակասի, թվային տեխնոլոգիաների՝ երեխայի կենցաղ մտնելու, ընտանիքներում առկա լարված վիճակի, էկոլոգիական, ֆիզիոլոգիական և այլ խնդիրների պատճառով։
21-րդ դարում հատկապես այլ կերպ է կարևորվում շփումն ու հաղորդակցումը՝ տեղեկատվության ձեռքբերման, մտքերի ու փորձի փոխանակման և այլ առումներով։
Սակայն խոսքի խանգարումներ ունեցող անձանց համար այս հարցը մշտապես ակտուալ է, քանի որ այս անձինք ունեն թե՛ շփման, թե՛վերբալ ու ոչ վերբալ հաղորդակցման տարբեր խնդիրներ։
|
Կառավարման համաշխարհային պատմությունն առանձնացնում է երկու առաջատար մոդելներ` ամերիկյան և ճապոնական։
Յուրաքանչյուր երկրիկառավարման մոդելի կառուցում ենթադրում է տվյալ ազգի սովորույթներին, արժեքներին ու մենտալիտետին համապատասխանեցում։
Մինչ օրս ուսումնասիրությունները հաստատել են հայկական ձեռնարկությունների կառավարմանանհատական ամերիկյան մոդելի նկատմամբ հակվածությունը[1]։
Սակայնժամանակակից հետազոտությունները թույլ տվեցին ենթադրել դրա կիրառմանարդյունավետության ոչ լիարժեքությունն ու կոլեկտիվ կառավարման տարրերի հաշվառման անհրաժեշտությունը։
Այս ենթադրությունների համար հիմքհանդիսացան մեր հայրենակիցներ Ս. Հարությունյանի և Ն. Խաչատրյանի «Հայերի մշակութային արժեքային կողմնորոշումների միջմշակութային ուսումնասիրություն» հետազոտությունից ստացված արդյունքները, ըստ որի՝ Շվարցիառաջարկած մշակութային տարածքների քարտեզին Հայաստանը գտնվում էԱրևելյան Եվրոպայի և Հարավային Ասիայի մշակութային տարածքների միջև։
Միջմշակութային վերլուծությունը ցույց տվեց, որ Հայաստանի համար բնութագրական է պատկանելության արժեքների գերակայությունը ինքնավարությանարժեքների նկատմամբ, որն էլ կարևոր է կառավարման մոդելի կառուցմանհաշվառման համար [2, էջ 80-83]։
Ինչպես յուրաքանչյուր անձի «ես»-ն է առավելնկատելի դառնում սոցիալական իրադրություններում, այնպես էլ յուրաքանչյուր ազգի ներկայացուցչի իրական պատկերն առավել ընդգծված կարելի էտեսնել այլ ազգերի սոցիալական միջավայրերում։
Երկար տարիներ ապրելովաշխարհի բոլոր ծայրերում՝ հայերը դրսևորել են իրենց ազգային նկարագրինբնորոշ հոգեբանական առանձնահատկություններ։
Յուրաքանչյուր երկրում,որտեղ էլ որ հայն ապրում է, կառուցել ու կառուցում է դպրոցներ, եկեղեցիներ,որոնք վկայում են ոչ միայն ազգային դեմքի պահպանման, այլև ինքնահաստատման ու ինքնիրացման ճանապարհին մշտապես իրենց շուրջը հայկականոգու ստեղծման մասին, և այդ ամենը հայկական ազգային ներուժն առավելմոտ զգալու համար է։
Անկախ կառավարման մոդելների արդյունավետ համադրման հաջողությունից, կարևորագույն խնդիր է համարվում կառավարմանմոտիվացիոն կաղապարում ազգային կերպարի ճշգրիտ տեղակայումը։
Եթե ամերիկյան մոդելի անհատապաշտական, իսկ ճապոնականի հանրային բնույթները բխում են վերջիններիս ազգագոյացման ու ազգապահպանման գործընթացների յուրատիպությունից, ապա մեզ համար ընդունելի է այդ երկուսիներդաշնակ համադրումը։
Ձգտելով անհատական ներդրման առանձնացմանու գնահատման՝ միաժամանակ միտված ենք մեր շուրջը խմբային ոգու ստեղծման անհրաժեշտությանը։
Մարդկային էությունն ամբողջականացնող այսորակներին անդրադարձել է Է. Ֆրոմն իր «կապեր հաստատելու» և «արմատների նկատմամբ» գոյաբանական պահանջմունքներում, որոնց համաձայն՝մարդիկ իրենց աշխարհի անբաժանելի մասն զգալու հետ մեկտեղ կարիք ունենմիաժամանակ իրենց անհատականության առանձնացման ու պահպանման[12]։
Արդյունավետ կառավարման մոդել կարելի է կառուցել՝ հիմք ընդունելովմարդկային էության անհատական գնահատման ու հարգանքի սկզբունքները,միաժամանակ իր նմաններին մոտ լինելու, նրանց հետ մշտապես համեմատվելու պահանջմունքների ճշգրիտ հոգեբանական հարաբերակցման հաշվառումը։
Վերլուծելով ամերիկյան և ճապոնական կառավարման մոդելների առավելություններն ու թերությունները` կարելի է առանձնացնել մեր ազգային առանձնահատկությունների համար առավել նախընտրելի կառավարման հետևյալ սկզբունքներն ու դրույթները.1. Ամերիկյան կառավարման ձևայնացված կառուցվածքի նախընտրումը ոչձևայնացված ճապոնականից, ամերիկյան կառավարման մեծ թվով մակարդակների կրճատման միջոցով, որը հնարավորություն կտա առավել կառավարելի դարձնելու կառավարման առանձին մակարդակները և առավելարագ ու արդյունավետ անցկացնելու ամսական հաշվետվությունները։
2. Ամերիկյան մոդելի անհատական պատասխանատվության գերադասումըճապոնական կոլեկտիվ պատասխանատվությունից հնարավորություն կընձեռի յուրաքանչյուր աշխատակցի կատարած ներդրման չափման և իր գործունեության նկատմամբ ավելի մեծ ուշադրություն հատկացնելու համար։
3. Ղեկավարության որոշումների անհատական կայացման փոխարեն՝ աշխատակիցների հետ խնդիրների միասնական քննարկումը նպաստում է առաջին հերթին նրան, որ տվյալ աշխատանքային գործընթացում հմտացած աշխատակիցները կարող են առաջարկել առավել օպտիմալ լուծման տարբերակներ, երկրորդ` զգալ իրենց նշանակալիությունն ու կարևորությունը,որոշումների ընդունման մեջ սեփական ներդրումն ու պատասխանատվությունը։
Համատեղ քննարկված տարբերակների համադրմամբ ղեկավարիվերջնական որոշման կայացումը թույլ կտա ընտրել տվյալ խնդրի լուծմանհամար առավել ընգգրկուն և բազմակողմանիորեն հիմնավորված տարբերակ։
4. Որպես ղեկավարման անհատական վերահսկողության միջոց՝ կարծում ենք՝ճշմարիտ կլինի որակի և ծախսված ժամաքանակի հաշվառմամբ խմբիառանձին անդամների օրական, ամսական և տարեկան անհատական հաշվետվությունների անցկացումը, իսկ վեցամսյա հաշվետվությունների հիմանվրա խմբային խրախուսումը կնպաստի խմբի անդամների համեմատման ևմրցակցության պայմաններում խմբային վերահսկողության սահմանմանը ևանհատական ու խմբային վերահսկողությունների արդյունավետ զուգակցմանը։
5. Ղեկավարության կողմից հստակ ձևայնացված վերահսկողության կարգերիզուգակցումը խմբային վերահսկողության ոչ ձևայնացված կարգերին։
Վերահսկողության հստակ ձևայնացված կարգերը թույլ են տալիս աշխատակցին կատարել աշխատանքի մշտական գնահատում՝ ըստ սահմանվածստանդարտների, իսկ բոլոր աշխատակիցների գործունեության մասինմշտական իրազեկությունը ղեկավարությանն օգնում է ժամանակին համապատասխան հետադարձ կապ ապահովելու։
Ոչ ձևայնացված վերահսկողությունն իրականացվում է խմբային գործունեության պայմաններում, երբյուրաքանչյուր անհատ ազդում է, և ինքն էլ փոխազդեցության է ենթարկվումմյուսների կողմից [10]։
6. Աշխատանքի արդյունքների արագ գնահատում և հետադարձ կապի ապահովում համապատասխան հաշվետվությունների հիման վրա` անհատական արդյունավետության և մասնագիտացումների քանակի հաշվին։
7. Ղեկավարի ընտրումն ըստ տարբեր մասնագիտացումների քանակի և ճկունորակների տիրապետման։
Միևնույն ձեռնարկության ներսում երեքից հինգտարին մեկ աշխատակիցներին մի մասնագիտացված աշխատատեղից մեկայլ աշխատատեղի խմբային տեղափոխումը` ճապոնական անհատականտեղափոխության փոխարեն, հնարավորություն կտա բոլոր աշխատակիցներին հմտանալու մի քանի մասնագիտացումներում, իսկ աշխատակիցների ամսական և տարեկան անհատական հաշվետվությունների վերլուծությունը կօգնի տեսնելու տարբեր մասնագիտացումներում նրանցից յուրաքանչյուրի առավել բարձր ցուցանիշները, որն էլ թույլ կտա կողմնորոշվելղեկավարի կառավարման ոլորտի նախընտրման հարցում։
Որպես հետևանք՝ ավելի իրական և տեսանելի կդառնա աշխատակցի առավելզարգացած ընդունակությունների ու պոտենցյալ հնարավորությունների՝անհրաժեշտ ոլորտում տեղակայումը, որը երկկողմանի կարևորությունունի, ղեկավարության տեսանկյունից ճկուն և բազմակողմանիորեն զարգացած աշխատակցի ձեռքբերումը, բացի այդ, աշխատակիցը հնարավորություն կունենա ոչ միայն տարբեր ոլորտներում իր ուժերի փորձարկմանը,այլև ուսուցանմանն ու ձեռնարկության ներսում ինքնարդյունավետությանոլորտի հստակ նախընտրմանը [11]։
Հարկավոր է ղեկավար ընտրել ըստտարիների աշխատանքային գործունեության վերլուծության և տարբերմասնագիտացումների։
Տարբեր մասնագիտացումներում հմտացած անձը,որակի վերահսկողության և կառավարման պարագայում կկարողանա աշխատակիցներին առավել ճկուն միջոցներ առաջադրել, որոշումներ ընդունելիս հաշվի առնել արտադրական գործընթացի առանձնահատկությունններնու իր օրինակով յուրաքանչյուր աշխատակցի համար մոդել լինել։
8. Անհատական և խմբային կողմնորոշումների զուգակցմամբ ղեկավարմանոճի նախընտրում, որտեղ ամսական ու տարեկան հաշվետվություններընպատակաուղղված են ղեկավարության կողմից աշխատակիցների անհատական արտադրողականության, թերությունների ու ներդրումների նորմավորված, ստանդարտացված չափմանն ու ըստ տվյալների` աշխատավարձիճկուն համակարգի, խրախուսման մեխանիզմի և ծառայողական աճի ապահովմանը։
Երեքից հինգ տարին մեկ աշխատանքային խմբի տեղափոխությունը մի տեղից մյուսը նպաստում է աշխատակիցների միմյանց հետ համեմատման, մրցակցության և խմբային ֆասիլիտացիայի շնորհիվ տեղափոխված աշխատակիցների արագ ադապտացիային ու ուսուցման արագ տեմպերին, իսկ վեցամսյա խմբային հաշվետվությունների հրապարակումը թույլէ տալիս անհատական մրցակցությունը զուգակցել խմբայինին, որը կնպաստի աշխատակիցների կրկնակի խթանմանը։
9. Կառավարիչների կողմնորոշումը դեպի խմբային կաղապարում անհատական արդյունքների նվաճումը։
Աշխատակիցների խմբային աշխատանքն ուտեղափոխություններն ուղղված են աշխատողների՝ միմյանց մոտ զգալուն,խմբային ֆասիլիտացիային, աշխատակիցների միմյանց հետ համեմատվելուն, մրցակցությանն ու արագ ադապտացիային, սակայն յուրաքանչյուրաշխատակից պետք է գնահատվի ըստ իր ներդրման ու արդյունավետ արտադրողականության, հետևաբար խումբն անհրաժեշտ է համապատասխան աշխատանքային դրական դաշտի ստեղծման համար, իսկ ղեկավարությունը կողմնորոշված է այդ դաշտի ներսում աշխատակիցների արտադրողականության ու ակտիվության բարձրացմանը[9]։
10. Ենթակաների նկատմամբ ղեկավարության պաշտոնական և ոչ պաշտոնական հարաբերությունների ճշգրիտ զուգակցումը։
Ղեկավարության պաշտոնական հարաբերությունները թույլ կտան պահպանել արտադրական գործունեության կազմակերպում՝ ըստ սահմանված չափորոշիչների, ընկերական մոտեցման չարաշահման միտված աշխատակիցների գործունեությանհստակ և կանոնակարգված իրականացում, բոլոր աշխատակիցների նկատմամբ օբյեկտիվ դիրքորոշման ամրապնդում։
Ղեկավարի պերցեպտիվ ընդունակությունների զարգացածության պայմաններում աշխատակիցներիհետ ոչ պաշտոնական հարաբերությունները թույլ կտան փոխադարձ վստահելի հարաբերությունների ձևավորում, աշխատանքային խնդիրների բացահայտում՝ ժամանակին լուծում տալու նպատակով։
Պաշտոնական և ոչ պաշտոնական հարաբերությունների զուգակցման հաջողությունը բխում է ղեկավարի ճկուն և բազմակողմանիորեն զարգացած որակներից և թույլ տալիսխուսափել պաշտոնական և ոչ պաշտոնական հարաբերությունների առանձին կիրառման թերություններից` չանտեսելով ո՛չ աշխատակցի անհատականությունը, ո՛չ էլ արտադրական գործունեության ընկալման լրջությունը։
11. Աշխատակիցների անհատական արդյունավետությամբ և տարբեր մասնագիտացումների քանակով պայմանավորված ծառայողական աՃ։
Ամսականև տարեկան հաշվետվությունների համաձայն՝ անհատական արտադրողականության որոշում և ըստ մասնագիտացման քանակի` աշխատավարձիավելացում։
12. Երեքից հինգ տարին մեկ ներկազմակերպական ուսուցման համաձայն` իտարբերություն մասնագիտացման նպատակով ճապոնական մոդելում աշխատակցի անհատական տեղափոխելիության, աշխատակիցների խմբայինտեղափոխելիությունը ձեռնարկության այլ մասնագիտացված բաժին թույլկտա աշխատակիցներին մեկ մասնագիտացմամբ երկար տարիներ աշխատելու հետևանքով աշխատանքի նկատմամբ առաջացած անտարբերությունից ու հիասթափությունից խուսափել և կնպաստի աշխատակիցների իրական հնարավորությունների ճանաչմանն ու գնահատմանը, իսկ անհատականի փոխարեն՝ աշխատակիցների խմբային տեղափոխելիությունը կօգնիխմբային ֆասիլիտացիայի միջոցով առավել արագ հարմարվելու նոր մասնագիտացված բաժնի աշխատանքային առանձնահատկություններին և առավել արագ իրականացնելու մասնագիտական ուսուցումը։
13. Ձեռնարկության ներսում խմբային տեղաշարժերի հետևանքով աշխատակիցների մշտական ուսուցման ապահովումը կնպաստի ձեռնարկությաննկատմամբ նրանց նվիրվածության բարձրացմանը, իսկ սահմանված աշխատավարձի ճկուն համակարգը` ամբողջ ներուժով աշխատելու խթանմանը։
14. Ճապոնական հիերարխիկ կառավարման նախընտրումը ամերիկյան համընդհանուր կառավարումից թույլ կտա ղեկավարությանը հասնել արդյունավետ վերահսկողության սահմանմանն ու բոլոր բաժինների մասին մշտական տեղեկացվածության ապահովմանը։
Կառավարման հիերարխիկ բնույթի նախընտրումը բխում է մեր ազգային ընտանեկան մոդելի առանձնահատկություններից։
Ձեռնարկությունների կառավարման ցանկացած մոդելի հաջող իրագործումը մեծապես պայմանավորված է մարդկային ռեսուրսներին ուղղված ազդեցության միջոցների ու մեխանիզմների կիրառման արդյունավետությամբ։
Կառավարման մոդելի ամբողջականությունը որոշվում է մարդու էության համակողմանի ընդգրկունությամբ։
Հաշվի առնելով մարդկային բնության մոտիվացիոն ոլորտի դինամիկությունն ու մշտական փոփոխականությունը` անհրաժեշտ է բազմաշերտ և ճկուն մոտիվացիոն համակարգի ստեղծում, որը հնարավորություն կտա արտաքին միջավայրի փոփոխականների մշտական առկայության դեպքում կայուն մոտիվացիոն դաշտի պահպանում։
Գ Ր Ա Կ Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն 1. Ա. Մարկոսյան, Դ. Հախվերդյան, Կորպորատիվ կառավարում. ակնկալիքներ ևիրականություն։
Երևան, Տիգրան Մեծ, 2003. - 416 էջ։
2. Ն. Գ. Խաչատրյան, Ս. Ն. Հարությունյան, Հայերի մշակութային արժեքային կողմնորոշումների միջմշակութային ուսումնասիրություն/Տեսական և կիրառական հոգեբանության արդի հիմնախնդիրները։
Միջազգային գիտաժողովի նյութեր։
Երևան, «Էդիտ Պրինտ» հրատ., 2011, էջ 80-83։
3. Воловой Д. В. История менеджмента։
Учебное пособие, ИНФРА – М., 1997. – 256с. 4. Героник Н. Япония։
что такое побизненний найм. // Союз. 1990 N 17. С. 10.англ. – М.։
Экономика, 1991. – 319 с. 6. Кочетков Г. Б., Супян В. Б. Корпорация американская модель.СПб.։
Питер, 2005. 320 с.7. Левин К. Динамическая психология. Избранные труды. М.։
Смысл. 2001. - 246 с.8. Морито Акио. Сделано в Японии. М.։
Прогресс, 1993. -300 с.12. Fromm E.. The anatomy of human destructiveness. New York։
Holt, Rinehart and Winston.Տեղեկություններ հեղինակի մասինԵղիազարյան Սաթենիկ Էմինի - Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ, հոգեբանության ամբիոնի դասախոս, E-mail։
| Հոդվածում ներկայացված են ամերիկյան անհատական, ճապոնական կոլեկտիվ կառավարման հոգեբանական առանձնահատկությունները և մեր ազգային յուրահատկություններին համապատասխան առաջադրված հայկական ձեռնարկությունների համար առավել նախընտրելի սկզբունքներ ու դրույթներ։
Առաջարկվում է մեր ժամանակներին ու ազգային տիպին բնորոշ կառավարման մոդել, որը, հենվելով մարդկային ռեսուրսների մոտիվացիայի համակողմանի հաշվառման վրա, նպատակաուղղված է ձեռնարկությունների առավել բարձր արդյունավետության ապահովմանը։
|
ՀԱՅ-ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ 1991-2008թթ. Համաշխարհային տնտեսական զարգացման ներկա շրջանում կայուն միջազգային տնտեսական հարաբերությունների հաստատումը կարևոր նշանակություն ունի յուրաքանչյուր երկրի համար: Հայաստանի Հանրապետության և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության միջտնտեսական համագործակցության մակարդակի վերլուծությունը պետք է հիմնված լինի միջազգային առևտրի, աշխատուժի հոսքերի, կապիտալի արտահանման, միջազգային վարկի, միջազգային դրամավարկային հարաբերությունների, միջազգային գիտատեխնիկական-արտադրության վերլուծության վրա: համագործակցություն Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսությունը հետինդուստրիալ տնտեսություն է ՝ հիմնված սոցիալական շուկայական տնտեսության սկզբունքի վրա, որի արդյունաբերությունն առաջատար արդյունաբերություններից մեկն է: Գերմանիան տնտեսական հզորությամբ Եվրոպայում առաջատարն է `7ապոնիայից հետո ԱՄՆ-ից հետո G7- ում զբաղեցնելով երրորդ տեղը: 20-րդ դարի վերջին Գերմանիան, որպես Եվրոպայի ամենաազդեցիկ երկիրը, ստացավ հատուկ կարգավիճակ ՝ որպես տարածաշրջանի տնտեսական շարժիչ ՝ Եվրամիության զարգացող առաջնորդ 1: Ավանդաբար արդյունաբերությունը եղել է գերմանական տնտեսության առաջատար ճյուղերից մեկը, որը արտաքին առևտրի հիմնական շարժիչն է: Գերմանիայի տեղեկատվական և կենսատեխնոլոգիաները, էկոլոգիապես մաքուր տեխնոլոգիաները, որոնք կապված են էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրների օգտագործման հետ, աշխարհում բարձր դիրքեր են զբաղեցնում: Արտահանվող հիմնական ապրանքներն են մեքենաները, տրանսպորտային միջոցները, քիմիական արտադրանքը, մետաղները և տեքստիլը: Հայաստանի տնտեսությունը դեռ շուկայական տնտեսություն կառուցելու ճանապարհին է, բայց այն ԱՊՀ այն սակավաթիվ երկրներից է, որին հաջողվեց հաջողության հասնել 2000-2008 թվականներին: տնտեսական շրջափակման և տրանսպորտային սահմանափակումների պայմաններում համախառն ներքին արդյունքի կրկնապատկում: Արդյունքում, ձևավորվեց տնտեսական զարգացման եզակի մոդել, որն ապահովեց տնտեսական զարգացման բավականին բարձր տեմպեր ՝ մակրոտնտեսական կայունություն, մինչև 2008 թվականը: Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցությունը: Տող 1. Հայաստանի և Գերմանիայի տնտեսությունների կառուցվածքի համեմատություն (2008 թ. Տվյալների համաձայն) 22 Աղբյուր. Համաշխարհային զարգացման ցուցիչներ 2010, էջ 230-232: Այսպիսով, Գերմանիայի և Գերմանիայի տնտեսությունները, որոնք գտնվում են տնտեսական զարգացման տարբեր փուլերում, անհամեմատելի են տնտեսական կարողությունների տեսանկյունից, բայց Հայաստանի անկախության հենց սկզբից Գերմանիան պատրաստակամություն է ցուցաբերել աջակցել Հայաստանին շուկա կառուցելու հարցում: տնտեսություն 1990 Վերամիավորումից հետո Գերմանիան, իր քաղաքական նպատակներին զուգահեռ, փորձեց ուժեղացնել իր տնտեսական ազդեցությունը Անդրկովկասի նորանկախ հանրապետություններում, որոնք մաս էին կազմում նախկին ԽՍՀՄ-ի: Միևնույն ժամանակ, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հայաստանը հույսը դնում էր արևմտյան երկրների, այդ թվում ՝ Գերմանիայի աջակցության վրա: Այնուամենայնիվ, Հայաստանը, որը հարուստ չէ բնական պաշարներով և գտնվում է հաղորդակցության շրջափակման մեջ, անկախության առաջին տարիներին Գերմանիան չի դիտարկել որպես պոտենցիալ շահութաբեր գործընկեր: Մյուս կողմից, միշտ կար ռուսական գործոնը: Ինչպես նշում է Կ. Հաջի. «Կովկասում ցանկացած տերության տնտեսական ներթափանցումը ինքնին ընկալվում է որպես այս տարածաշրջանում Ռուսաստանի շահերի նեղացում»: 1990-ականներ 20-րդ դարի առաջին կեսին ԳԴՀ-ի և Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական համագործակցության հիմնական ասպեկտը ֆինանսական և տեխնիկական օժանդակությունն էր զինված հակամարտության հետևանքները վերացնելու համար, մրցակցային շուկայական տնտեսության հաստատում, արդյունավետ համակարգ: պետական կառավարման և աղքատության դեմ պայքարի և դրա սոցիալական հետևանքների դեմ 2: Գերմանիայի սոցիալական աջակցության ծրագրերի շեշտադրումը պատահական չէր, քանի որ այդ ժամանակահատվածում տնտեսական զարգացման գերմանական մոդելը բնութագրվում էր որպես սոցիալական շուկայական տնտեսություն, որը փոխզիջում էր տնտեսական աճի և հարստության առավել արդար բաշխման միջև: Հայաստանի կողմից Գերմանիային տրամադրված տեխնիկական աջակցության ծրագրերի հիմքը դրվել է 1993 թ., Իսկ ֆինանսական օժանդակության ծրագրերն իրականացվել են 1995 թ.-ի մայիսի 5-ից, երբ ՀՀ կառավարության և կառավարության միջև ֆինանսական համագործակցության առաջին համաձայնագիրը ստորագրվեց Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությունը: Տեխնիկական համագործակցության շրջանակներում նախագծերն իրականացնում է գերմանական տեխնիկական համագործակցության ընկերությունը (GTZ, այժմ ՝ GIZ) 4 կողմերի կողմից: Ֆինանսական համագործակցության ծրագրերը ֆինանսավորվում են KfW զարգացման բանկի կողմից `Գերմանիայի տնտեսական համագործակցության և զարգացման դաշնային նախարարության (BMZ) ֆինանսավորմամբ: Իրականացված ծրագրերի շարքում հարկ է նշել «Փախստականների օգնություն», «Էներգիայի անհապաղ աջակցություն», «Փոխանցման համակարգի վերականգնում», «Արմավիրի մարզում համայնքային ենթակառուցվածքների վերականգնում» և այլ ծրագրեր 6: Կարելի է ասել, որ 1990-ականներին: Հայ-գերմանական տնտեսական հարաբերությունները, չնայած մի շարք միջպետական համաձայնագրերի առկայությանը, հիմնականում սահմանափակվում էին Germa 1-ով Տե՛ս Gadzhiev K., Geopolitics of the Caucasus, Moscow, 2003, p. 295.2 Տե՛ս Die GTZ Վրաստանում, Ադրբեջանում, Հայաստանում // GTZ, հասանելի է www.gtz.de/de/weltweit/574.htm, հասանելի է ՝ 3 տե՛ս Pogorletsky A., закономика зарубежных էջ, Երկրորդ հրատարակություն, Սանկտ Պետերբուրգ, 2001, էջ 211.4 GFC- ը միջազգային համագործակցության դաշնային ինստիտուտ է, որը գործում է աշխարհի տարբեր երկրներում, որի նպատակն է նպաստել հարավ-արևելյան երկրների քաղաքական, տնտեսական զարգացմանը, բնապահպանական և սոցիալական խնդիրների լուծմանը `բարելավելով մարդկանց կենսապայմանները: , 5 Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների նախարարության զեկույցի ՝ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության հետ միջազգային ֆինանսատեխնիկական համագործակցության մասին, հասանելի է ՝ www.mfe.am/up/ifc/arm-german-ref2008.pdf: 6 Մանրամասների համար տե՛ս «ՀՀ Նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի այցը Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն», հավելված 2: Տեղեկանք Հայաստանի Հանրապետության և ԳԴՀ-ի զարգացման համագործակցության մասին, Արտաքին գործերի նախարարություն Հայաստանի Հանրապետության, Արտաքին գործերի նախարարության Եվրոպական վարչություն, Երեւան, 17 դեկտեմբերի, 2002 թ., էջ 52-58: Համաձայնագիր «ՀՀ կառավարության և ԳԴՀ կառավարության միջև ֆինանսական համագործակցության մասին» (Էներգետիկայի ոլորտում արտակարգ միջոցառումներ (Քանաքեռի հիդրոէլեկտրակայան) նախագիծ) - 1997 թ. Հուլիսի 25, Կառավարության միջև տեխնիկական համագործակցության մասին համաձայնագիր Հայաստանի Հանրապետության և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության Կառավարության կողմից: 1998 թ. Հուլիսի 27, ՀՀ կառավարության «ԳԴՀ կառավարություն» կառավարության 1997 թ. Ֆինանսական համագործակցության համաձայնագրի միջև, 1998 թ. Հուլիսի 27, ՀՀ կառավարության կառավարություն ԳԴՀ կառավարության և 1999 թ. 2000 թ. Ֆինանսական համագործակցության համաձայնագիր. 13 սեպտեմբերի, 1999 թ. ՀՀ կառավարություն «ԳԴՀ կառավարություն» Հայաստանի կողմից Հայաստանին տրամադրվող տեխնիկական և ֆինանսական օգնությամբ երկու երկրների միջև առևտրաշրջանառությունը դեռ ցածր էր: 1998 թ. Նոյեմբերի 1-ի դրությամբ ՀՀ պետական ռեգիստրում գրանցված 1299 օտարերկրյա ներդրում կատարած ձեռնարկությունների ընդհանուր թվից միայն 24-ն էին գերմանական մասնակցությամբ, որոնցից 16-ը հայ-գերմանական համատեղ ձեռնարկություններ: Դրանց մեծ մասում գերմանական մասնաբաժինը չի հասել 1% -ի: Ինչ վերաբերում է Գերմանիայի հետ համատեղ ձեռնարկությունների գործունեության մակարդակին, Հայաստանում գերմանական ընկերությունների առկայությանը, Հայաստանը մի քանի անգամ զիջում էր Վրաստանին և Ադրբեջանին 1: Դա պայմանավորված էր գերմանացի ներդրողների որոշ վերապահումներով `կապված Հայաստանում կապիտալ ներդրումների հետ, որոնք, ցավոք, պայմանավորված էին Հայաստանում ստեղծված ներքաղաքական իրավիճակով, ներդրումների իմիջի անբավարար մակարդակով և ներդրումների պաշտպանության երաշխիքներով: Երկու երկրների միջեւ տնտեսական հարաբերությունների ակտիվացման միտումները սկսվել են 2000 թվականից: Մասնավորապես, 2000 թ. Մայիսին Բունդեսթագի Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի պատվիրակության այցը, Բունդեսթագի Նախագահ Ա. Ֆուխսի գլխավորած պատվիրակության այցը, Բունդեսթագի նտեսության զարգացման հանձնաժողովի պատվիրակության այցը Հուլիս և դեկտեմբեր ամիսներին գործեցին Հանս Գեորգ Վագների հարցերով գլխավորած պատվիրակության այցը Անհրաժեշտ է առանձնացնել 2000 թվականը: Հայաստանի տնտեսությանը նվիրված գործարար համաժողովը, որը հաջողությամբ անցկացվեց 2012 թ. Մայիսի 11-ին Բեռլինում, կարող է համարվել Հայաստանի տնտեսական և ներդրումային միջավայրը պարզեցնելու և գերմանական ներդրումներ ներգրավելու առաջին մասշտաբային միջոցառումը: Հատկանշական է, որ 2000-ին «EXPO 2000» միջազգային ցուցահանդեսը անցկացվեց Գերմանիայի Հանովեր քաղաքում 2012 թվականի հունիսի 1-ից հոկտեմբերի 31-ը: Հայաստանին ներկայացվեց առանձին տաղավար: 2001 թվականի մայիսի 9-11-ը Բոննում: Regարգացման ոլորտում հայ-գերմանական համագործակցության հարցերի շուրջ կանոնավոր միջկառավարական բանակցություններ: Բանակցությունների արդյունքում որոշվեց, որ 2001-2002թթ. Համագործակցության համար Հայաստանին տրամադրել ընդհանուր առմամբ 49 միլիոն գերմանական մարկ ֆինանսական և տեխնիկական օգնություն, որից 5 միլիոնը `որպես դրամաշնորհ, իսկ մնացածը` որպես արտոնյալ վարկեր `Միջազգային զարգացման ասոցիացիայի պայմաններով 3: Ուսումնասիրելով 1998-2008 թվականներին երկու երկրների միջեւ ապրանքաշրջանառության դինամիկան `արձանագրում ենք հետևյալ պատկերը (տե՛ս Աղյուսակ 1): Աղյուսակ 1. Առևտրի շրջանառության ցուցանիշները ՀՀ և Դաշնային Հանրապետության միջև 4 ՀՀ արտահանում Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տեղը Հայաստանի Հանրապետության արտահանման մեջ (հազար ԱՄՆ դոլար) ՀՀ ներմուծում 2004 թվականից ի վեր Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությունից գրանցվել է բավականին բարձր աճ ՝ 6,5% -ից 11,5%: 1 Տե՛ս ՀՀ ԱԳՆ պատմական-դիվանագիտական արխիվ, ք. 16, ց .6, թ 5: 2 Տե՛ս ՀՀ ԱԳՆ պատմական-դիվանագիտական արխիվ, ք. 19, ց .7, թ. 24-28: 3 «Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի այցը Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն», էջ 40-41: 4 Աղյուսակը կազմվել է հեղինակի կողմից `Հայաստանի ազգային վիճակագրական ծառայության տարեկան վիճակագրական տարեգրքում հրապարակված արտաքին տնտեսական գործունեության վերաբերյալ տվյալների հիման վրա: 1998-2000 թվականների տվյալները, ըստ «Հայաստանի վիճակագրական տարեգրքի 2001» (էջ 451-458), 2001-2004թթ. Տվյալներն ըստ «Հայաստանի վիճակագրական տարեգրքի» 2005 թ. (Էջ 487-493), 2005-2008թթ. տվյալներն ըստ «Հայաստանի վիճակագրական տարեգրքի» 2009 թ. (էջ 457-463): Հաշվի առնելով Հայաստանի ներմուծման մեջ Գերմանիայի տեսակարար կշռի դինամիկան, հայկական շուկայում գերմանական ապրանքների պահանջարկի հարաբերական աճ է գրանցվել 2004-ից, իսկ արդեն 2005 թ.-ից: Բարձրագույն ժամանակահատվածի համար ցուցանիշը 7.8% էր: 2002 թվականից արտահանման մասնաբաժնի շարունակական աճը, որն առավել նկատելի է 2004 թվականից ի վեր, պայմանավորված էր մի շարք օբյեկտիվ գործոններով, այդ թվում ՝ ՀՀ Նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի 2003 թ. Հունվարի 14-15-ը Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն կատարած աշխատանքային այցի շրջանակներում տնտեսական համագործակցության ոլորտում ձեռք բերված մի շարք պայմանավորվածություններ (մասնավոր բիզնեսի ոլորտում ինտենսիվ համագործակցության, հայ-գերմանական խոշոր բիզնեսի իրականացման վերաբերյալ ֆորում և այլն): Հայ-գերմանական տնտեսական կապերի հետագա ընդլայնման գործում մեծ նշանակություն ունեցավ Ռ. Քոչարյանը 2004 թ. Նոյեմբերի 17-19-ը երկրորդ պաշտոնական այցը Գերմանիա, որի ընթացքում Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության կանցլեր Գ. Շրյոդերը գոհունակությամբ նշեց, որ Գերմանիայի և Հայաստանի միջև ապրանքաշրջանառությունն աճել է 40% 1-ով: Հայաստանի տնտեսության մեջ գերմանական ներդրումների դինամիկայի ուսումնասիրությունը (տե՛ս Գծապատկեր 2.4) ցույց է տալիս, որ 2004 թվականից ՀՀ և ԳԴՀ միջեւ ապրանքաշրջանառության ակտիվացմանը զուգահեռ ՝ գերմանական կապիտալի զգալի ներհոսք դեպի Հայաստան: տնտեսություն է նկատվել: Տող 2. Գերմանիայի ներդրումները ՀՀ տնտեսության մեջ (1998-2008) 2. Ընդհանրապես, 1998-2006թթ. ԳԴՀ-ն Հայաստանում ներդրել է 186 672,8 հազար ԱՄՆ դոլար, ինչը տվյալ ժամանակահատվածում կատարված ընդհանուր ներդրումների 7,65% -ն է և ուղղակի ներդրումների 10,91% -ը 3: Նկատենք, որ 2005-ին ներդրումների նվազումը 2006-ի համեմատ չի նշանակում երկու երկրների առևտրատնտեսական հարաբերությունների մակարդակի անկում: հենց 2005-ին Հայաստանի տնտեսության մեջ գերմանական ներդրումների մեծ ցուցանիշը պայմանավորված էր լեռնարդյունաբերության ոլորտում խոշոր ներդրումային ծրագրի մեկնարկով: Նշենք, որ 2006 և 2007 թվականներին գերմանական կապիտալով իրականացվել է համապատասխանաբար 47815,9 հազ. և 55251.9 հազ. 4 դոլարի ներդրումներ ուղղվել են միայն լեռնահանքային արդյունաբերությանը, ինչը հստակ ցույց է տալիս գերմանական ներդրումների դիվերսիֆիկացման անհրաժեշտությունը: 2008 թվականը շրջադարձային էր ոչ միայն Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության, այլև համաշխարհային տնտեսության համար ՝ համաշխարհային աննախադեպ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պատճառով: 2008-ին գերմանական տնտեսության համախառն ներքին արդյունքի տարեկան աճը կազմում էր 2%, սակայն այս ցուցանիշը 2008-ից ի վեր անկումային միտում է ցուցաբերել: Երրորդ եռամսյակից, և արդեն 2009-ին գրանցվեց տնտեսական անկում `մոտ 2,25%, ինչը կազմում է բացատրվում է առաջին հերթին գերմանական արտահանման զգալի կրճատմամբ: Համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հանգեցրեց գերմանական ընկերությունների արտադրանքի պահանջարկի անկմանը, ինչը արտացոլվեց արտահանման գրեթե բոլոր ոլորտներում: Մասնավորապես, մեքենաների քանակը մեծապես կրճատվեց: Հաշվի են առնվում տնտեսական ոլորտում կատարված ներդրումները: Ներդրումները ֆինանսական հատվածում ներառված չեն այս դեպքում: 3 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2007 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներին», էջ 82: 4 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2008 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներին», էջ 76 և «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2009 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներին»: Արդյունաբերական ապրանքների պահանջարկը, որոնք, ինչպես հայտնի է, գերմանական տնտեսության հիմնական ճյուղերն են 1: Սա մասամբ բացատրում է ՀՀ տնտեսության մեջ գերմանական ներդրումների զգալի կրճատումը 2008 թ. Գծապատկեր 2-ի համաձայն, 2008 թվականին Հայաստանում գերմանական ներդրումները նախորդ տարվա համեմատ նվազել են ավելի քան 57% -ով: Պատճառը համաշխարհային շուկայում հումքի պահանջարկի նվազումն էր, իսկ Հայաստանի տնտեսության իրական հատվածում գերմանական ներդրումների հիմնական ճյուղը լեռնահանքային արդյունաբերությունն է: Հայ-գերմանական տնտեսական կապերի ամրապնդման համատեքստում զգալիորեն ամրապնդվում է համագործակցությունը ֆինանսական հատվածում, մասնավորապես `բանկային ոլորտում: ՀՀ Կենտրոնական բանկից ստացված տվյալների հիման վրա ԱՎSS-ի ներկայացրած հաշվետվության համաձայն `2008 թ.-ին ոչ ռեզիդենտների կողմից ՀՀ բանկերի և վարկային կազմակերպությունների բաժնետիրական կապիտալում ներդրվել է 703786,2 հազար դոլար: ներդրումները կազմել են 45205,2 հազար դոլար կամ ներդրումների միայն 6,42% -ը 2, ինչը Գերմանիայի կողմից Հայաստանի բանկային կապիտալում կատարված ամենամեծ ներդրումն էր: Ֆինանսական համագործակցության տեսանկյունից էապես կարևոր են «Վերականգնվող էներգետիկայի աջակցություն» և «Բնակարանների կայուն ֆինանսավորման շուկայի զարգացում» ծրագրերը, որոնք իրականացվել են 2006 թվականից ի վեր Գերմանահայկական Managementրագրերի Կառավարման Գրասենյակի 3 (ACA) կողմից: 2008 թ.-ին Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության կառավարության և ՀՀ կառավարության միջև կնքվել է 2007-2008 թվականների ֆինանսական համագործակցության մասին համաձայնագիրը: Նախատեսվում էր Հայաստանին տրամադրել շուրջ 74 միլիոն եվրո ֆինանսական օգնություն (70 միլիոն եվրո) որպես վարկ ՝ 4 միլիոն եվրո որպես դրամաշնորհ): 2008 թ. Հայաստանի արտահանումը Գերմանիա կազմել է 183.7 մլն դոլար, իսկ ներմուծումը Գերմանիայից `255.6 մլն դոլար (տե՛ս Աղյուսակ 2.1), որը կազմել է 102.8 մլն` 134.3 մլն եվրո, ընդհանուր առևտուրը `237.1 մլն եվրո, մինչդեռ ապրանքաշրջանառությունը նույն տարվա համար: Վրաստան - Ադրբեջան դեպքում, ըստ Գերմանիայի Արտաքին գործերի նախարարության, դրանք կազմել են 358 միլիոն և 2.400 միլիոն եվրո 4: Այսպիսով, հայ-գերմանական տնտեսական համագործակցությունը Հայաստանի անկախության սկզբնական շրջանում ինտենսիվության բարձր մակարդակ ցույց չտվեց, մինչև 2000-ականների սկիզբը այն արտահայտվում էր հիմնականում Գերմանիայի կողմից Հայաստանին տրամադրվող ֆինանսական և տեխնիկական օժանդակության տեսքով, որը, չնայած մեծ աջակցություն ՀՀ տնտեսությանը: իրականացման գործընթացում, բայց բավարար չէր արդյունավետ առևտրի և գործընկերության համար: Երկկողմ տնտեսական հարաբերությունների զարգացմանը մեծ խթան են հաղորդել հատկապես «Կովկասյան նախաձեռնության» շրջանակներում իրականացվող փոքր «միջին» բանկային հատվածի աջակցության ծրագրերը, ինչպես նաև միջպետական այցերի հաճախականության ակտիվացումը, որը ՀՀ նախագահ Ռ.Քոչարյանը պաշտոնական այց կատարեց Գերմանիա, որը ՀՀ նախագահի առաջին պաշտոնական այցն էր Գերմանիա: 2004 թվականը շրջադարձային էր Գերմանիայի Հանրապետության և Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության տնտեսական համագործակցության շրջանակներում, որի ընթացքում տեղի ունեցավ հայ-գերմանական խոշոր գործարար համաժողով, որին հաջորդեց գերմանական կապիտալի զգալի ներհոսք ՀՀ տնտեսություն, մասնավորապես «geանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ընկերությունում: ներդրումների հաշվին: Միևնույն ժամանակ, ապրանքաշրջանառության աճ է գրանցվել ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներմուծման ոլորտներում: 2 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2009 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներին», էջ 77: 3 «Գերմանահայկական հիմնադրամ» ծրագրի կառավարման գրասենյակ »հիմնարկը ստեղծվել է ՀՀ կենտրոնական բանկի նախագահի սեպտեմբերի 14-ի թիվ 518 հրամանով: Հիմնարկի միակ հիմնադիրը Հայաստանի Կենտրոնական բանկն է: ACS- ի հիմնական նպատակն է իրականացնել և ղեկավարել գերմանահայկական հիմնադրամի վարկային ծրագրերը `Գերմանիայի Հանրապետության կառավարությունների և ԳԴՀ կառավարությունների միջպետական համաձայնագրերի շրջանակներում: 4 Տե՛ս Auswartiges Amt, Landerinformationen, Հայաստան, Վրաստան, Ադրբեջան, Wirtschaftsdatenblatt, հասանելի է http: // www. /www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Laenderinformen. 2008 Այսօրվա դրությամբ Հայաստանում գործում էին գերմանական կապիտալով ավելի քան 100 ընկերություններ, այդ թվում `համաշխարհային ճանաչում ունեցող մի շարք ընկերությունների ներկայացուցիչներ, և առևտրի ծավալը զգալիորեն ավելացել էր: Այնուամենայնիվ, տարածաշրջանում Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության հետ տնտեսական համագործակցության ոլորտում, մի շարք օբյեկտիվ գործոնների պատճառով, Հայաստանը դեռ շարունակում է զիջել հարևան Վրաստանին և Ադրբեջանին: Մարտին Թովմասյան ՀԱՅ-ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ 1991-2008 Հիմնաբառեր. Հայաստանի Հանրապետություն, Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն, Հայ-գերմանական տնտեսական հարաբերություններ, ներդրումներ: ։
| Սույն հոդվածը նվիրված է 1991-2008 թթ․ ընկած ժամանակահատվածում հայ-գերմանական տնտեսական համագործակցության ուսումնասիրությանը։
1990-ական թթ․ հայ-գերմանական տնտեսական կապերը, չնայած մի շարք միջպետական համաձայնագրերի առկայությանը, սահմանափակվում էին գլխավորապես Գերմանիայի կողմից ՀՀ-ին տրամադրվող տեխնիկական և ֆինանսական օժանդակությամբ, իսկ երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառության ծավալները դեռևս դրսևորում էին ցածր ցուցանիշներ։
Երկու երկրների միջև տնտեսական հարաբերությունների ակտիվացման միտումներ սկսեցին դրսևորվել 2000 թ․ և անցան զարգացման նոր փուլ։
|
Ս. ՖԻՉԵՐԱԼԴԻ «ՄԵRE ԳԵԹՍԲԻՆ» MODամանակակից էկրանավորում կամ օրիգինալիզացիա կամ «Ֆրենսիս Սքոթ քհնյ.» Վեպի «Մեծն Գեթսբի» փորձն ապրիլին: Գիրքը ցուցադրվել է հինգ անգամ ՝ 1926, 1949, 1974, 2000 և 2013: Ի սկզբանե Jեթին չի հաջողվել էկրանավորումների մեջ: Օուեն Դեվիսի «Մեծ Գեթսբին» առաջին անգամ բեմադրվել է Բորդոյում 1926 թվականին, իսկ ֆիլմի պրեմիերան նույն թվականին ՝ Գեթսբիի դերում, Ուորներ Բաքստերի, իսկ Դեյզիի դերում ՝ Լոիս Վիլսոնի դերում: Մենք ստացել ենք միայն այս լուռ ֆիլմի հոլովակը, որը թողարկվել է 2004 թվականին: Այս կարճ տեսանյութը պահվում է Կոնգրեսի գրադարանում: Սա վեպի հեղինակի միակ կինոդիտումն էր: Այնուամենայնիվ, Ֆիցջերալդը և նրա կինը հեռացան կինոթատրոնից ՝ առանց նույնիսկ ֆիլմը դիտելու մինչև վերջ: Eldելդա Ֆիցջերալդը անմիջապես գրեց դստերը, որ ֆիլմը զզվելի է ու սարսափելի: Ֆիլմի հաջորդ ցուցադրությունը տեղի է ունեցել 1949 թվականին ՝ հեղինակի մահից հետո: Այստեղ Գեթսբիի դերում Ալան Լեդն է: Ֆիլմի սյուժեն հարմարեցված է Ալան Լեդիի խաղացած մյուս դերերին: Այլ կերպ ասած, Գեթսբիի կերպարը տառապում է, մենք ֆիլմում Ալան Լեդին ավելի շատ ենք տեսնում, քան Գեթսբիին: 1949 թ.-ի ֆիլմի հաջորդ գլխավոր պրոդյուսեր Ռոբերտ Էվանսը շարունակեց Գեթսբիին ուղղորդել, որպեսզի Դեյզայդերը ֆիլմում մարմնավորի իր կնոջը ՝ Էլի Մակգրավին, բայց վերջինս հանկարծ փախավ Սթիվ Մակքուինի հետ: Նա երեխայի էր սպասում: Նրա մարմինը թաքնված է ազատ հագուստի մեջ, և հենց այդ պատճառով շատ ավելի մոտ են ֆիլմում մոտիկից, մոտիկից տեսարանները, որտեղ նա թարթում է աչքերը ՝ թողնելով հիմար երջանիկ կնոջ տպավորություն: Ավելին, նա և Ռոբերտ Ռեդֆորդը (ֆիլմում ՝ Գեթսբի) անտարբեր են խաղում ՝ ասես ոչինչ չզգալով: Ֆիլմը տևում է ավելի քան երկու ժամ, բայց Ռեդֆորդը խաղում է միայն կես Գեթսբիի հետ, այսինքն ՝ նա համեմատաբար լավ է խաղում միայն անհույս սիրեկանի դերը ՝ անտեսելով Գեթսբիի բնավորության առանձնահատկությունները: 2000 թվականին նկարահանված ֆիլմը շատ քիչ է տարբերվում նախորդ ֆիլմերից. Եթե մեկը, ով գիրք չի կարդացել, կզգա ձանձրույթ և անտարբերություն: Դեյզիի կերպարը կարելի է համարել համեմատաբար հաջողված ֆիլմում, ինչը, սակայն, առավելագույնս սենտիմենտալ է: Noiseուցադրումը, որն առաջացրել է ամենաշատ աղմուկը, առավելագույն շահույթը, ամենաշատ մրցանակները, 2013-ին է: Ֆիլմը նկարահանվել է 3D ձևաչափով ՝ տևողությունը 143 րոպե: Ֆիլմի դերասանական կազմը հետևյալն է. Լեոնարդո Դի Կապրիո-ayեյ Գեթսբի, Թոբի Մեգուար-Նիք Քարուեյ, Քերի Մալիգան-Դեյզի Բուչենան, Joոել Էդգերտոն-Թոմ Բուչենան, Էլիզաբեթ Դեբի-illիլ Ֆ. Այս սցենարը տարբերվում է բոլոր մյուս սցենարներից մի շարք առավելություններով, ուստի մենք օգտագործեցինք ԲազԼուրմանի ֆիլմը որպես հիմք ՝ գրքի համեմատության համար: Գրականագետները, վերլուծաբանները տարբեր կարծիքներ և տեսակետներ են հայտնել «Մեծ Գեթսբի» ֆիլմի վերաբերյալ, որը կարելի է գտնել հիմնականում ինտերնետում և թերթերում: Այն տեսակետը, որ ֆիլմը ավելի հաջող է, քան գիրքը, և զարմանալիորեն շատ են այս տեսակետի կողմնակիցները, բայց կա նաև հակառակ տեսակետը: Ստորև բերված են քննադատների որոշ կարծիքներ Սքոթ Ֆիցջերալդի «Մեծ Գեթսբի և Բազ Լյուրման» համանուն ֆիլմի վերաբերյալ: Գրող, կինոքննադատ Ալեքս Ակսլերը գրում է. «Մինչ ֆիլմը էկրանին հայտնվելը, դիտելով Լուրմանի մյուս ֆիլմերը, ես կարծում էի, որ« Մեծ Գեթսբիի »ցուցադրումը շատ ցավալի կլինի: Միևնույն ժամանակ, ես հույս ունեի, որ Լուրմանգոն կփորձի ֆիլմում պատկերել դարաշրջանը, որի դիտումը հետաքրքիր կլինի: Բայց Լուրմանը չարդարացրեց իմ սպասելիքները ՝ ներկայացնելով իմ պատկերացրածից վատ ֆիլմ: «Մեծ Գեթսբիի» նրա տարբերակը միանգամայն արցունքաբեր գռեհկություն է, որտեղ, ըստ էության, չկան կենդանի մարդիկ, այլ այլ կերպարներ, ովքեր փորձում են տարբեր դիրքեր զբաղեցնել ՝ ցուցադրելով դեկորատիվ միջավայր, խանդավառ պատանիների համար սիրո պատմություն խաղալով, «ազնիվ» «կանայք. Մի խոսքով, դա ինձ ընդհանրապես դուր չեկավ: Տառապող, սրտաճմլիկ և շատ պարզունակ ֆիլմ, որտեղ նույնիսկ գույնը, վարագույրները և, ընդհանուր առմամբ, ներքին տեսքը հաճելի չէ աչքին »[1]: Գրում է լրագրող, վերլուծաբան Անի Ասատրյանը: «Բացի ռասայական խտրականության մասին մի քանի զրույցներից (որոնք, ի դեպ, բնագրի առավելություններն են) և գործարաններից կամ արդյունաբերական երկաթուղուց մի քանի տեսարաններ, ֆիլմը չի շեշտում վեպի վրա տեղի և ժամանակի ազդեցությունը, ինչը Ֆիցջերալդի աշխատանքի հիմնական կետերից մեկը: Եթե մենք ուշադրություն դարձնենք ֆիլմի սաունդթրեքներին, ապա ռեփ երաժշտությունը շատ է, որի գոյությունը Ամերիկայի 20-ականների համատեքստում ռեժիսորը չի հիմնավորում: «[2] Թայ Բուրը The Boston Globe- ում գովերգում է Դի Կապրիոյին: «Հիանալի է. Միակ բառը, որը կարող է նկարագրել այս ներկայացումը: Սա «Գեթսբիի» լավագույն սցենարն է: գերմարդկային հմայքը և կաղապարը, որը վեր է երեւակայությունից: Նրա սրտում կա մի վտանգավոր խաբեություն, որը նա հույս ուներ կնոջ հետ: » Լրագրող, կինոքննադատ Նատալյա Գրիգորջանը գրում է. «Հարգելով վեպի հեղինակին ՝ Լուրմանը չի մոռանում իր մասին. Իր թեթեւ ձեռքով ֆիլմից անհետանում է ժամանակի գլխավոր խորհրդանիշը ՝ ջազը: Փոխարենը հերոսները պարում են Գերշվինի ու Բեյոնսեի հնարամիտ «ռետրո» երաժշտության ներքո, իսկ մեքենաների պատուհաններից լսվում է հիփ-հոփ երաժշտություն: Withoutամանակի ոգին հնարավոր է զգալ առանց տեսանելի նշանների: «Փոխանակ ցույց տալու, թե ինչ երաժշտությամբ էր հայտնի Ֆիցջերալդը, ռեժիսորը փորձում է մեր ուշադրությունը հրավիրել Ֆիցջերալդի ծաղրին իր ժամանակակիցների վրա»: Այնուհետև քննադատը ավելացնում է. «Դի Կապրիոյի և Մալիգանի դուետը շատ նուրբ և փխրուն ստացվեց their Իրենց շարժումների և հայացքների շնորհիվ նրանք ի վիճակի են փոխանցել այն ցավոտ ավարտը, որը պետք է որ լիներ վերջին կադրերում, որի մշակումն ակտիվորեն ընթացավ»: խանգարեց »Լուրմանը մինչև վերջին դրվագը ՝ համարձակորեն ստեղծելով պատկերներ ՝ զուգակցված« հուսալքված »երաժշտության հետ: Հետո, «Մեծ Գեթսբի» վեպը, ֆիլմը վերլուծելուն զուգահեռ, փորձենք ցույց տալ գրողի, ռեժիսորի, ստեղծագործական աշխարհների տարանջատումը: Նախևառաջ, չպետք է մոռանանք այն փաստը, որ գրողը շատ ժամանակ ունի. Նա ազատ է հատել տարբեր հերոսների անձնական կյանքում առկա պատմությունները: Գրողը հետզհետե զարգացնում է Գեթսբիի պատմությունը ՝ երբեմն շեղվելով հենց պատմությունից ՝ վեպը լրացնելով երկրորդական խոսակցություններով և դրվագներով: Բայց ռեժիսորը այդ ժամանակը չունի: նրան չի հաջողվում ավարտին հասցնել «Գեթսբիից դուրս» հերոսներին: Ֆիլմում, օրինակ, Նիկի անձնական կյանքից բաց են թողնված փաստերը, որոնք կապված չեն Գեթսբիի հետ, բայց նշված են գրքում, ուստի ֆիլմի Նիկի կերպարը Գեթսբիի համար ինչ-որ կերպ դառնում է «ծառայի» հերոս: Գեթսբիի պատմությունը վեր է բարձրանում ֆիլմի ալիքային ալիքի նման, ծովային փոթորկի ժամանակ ջնջվում են բոլոր փրփուրները, որոնք քիչ կապ ունեն Գեթսբիի մեծության հետ: Եվ եթե գրողը, Գեթսբի Մեծին անվանելով, ծաղրում է ՝ ցույց տալով իր ժամանակի ախտանիշը, ապա ռեժիսորը ստեղծում է մի պատմություն, որի վերնագիրը ոչ մի հեգնանք չի պարունակում: Ֆիլմն ավարտվում է Նիք Քարուեյի «Գեթսբի» վեպի վերնագրի փոփոխությամբ: Նիքն ավելացնում է «Մեծը» բառը ՝ «Մեծն Գեթսբին»: Դիտողի մտքով անգամ չի անցնում, որ «Մեծ» բառը պարունակում է հեգնական ենթատեքստ: Գրքում նկարագրությունները քիչ են: Կարելի է ասել, որ բնօրինակ նկարագրություններ չկան, հեղինակը հերոսներին պատկերացնելը թողնում է ընթերցողի երեւակայությանը: Կան միայն դեմքի արտահայտություններ, քարավանի նկարագրությամբ արտաքին մանրամասներ: Այդ պատճառով հերոսների ընտրության հարցում դժվարություններ են առաջացել: Օրինակ, Դեյզիի դերը ընտրվել է այնպիսի դերասանուհիների համար, ինչպիսիք են Նատալի Փորթմանը, Կիրա Նայթլին, Ռեբեկա Հոլը, Սքարլեթ Յոհանսոնը, Ամանդա Սեյֆրիդը, Բլեյք Լայվլին, Էբի Քորնիշը և Միշել Ուիլյամսը: Բրիտլի Կուպերը, ԲենԱֆլեքը և Լյուկ Էվանսը կարող են խաղալ Թոմ Բուչենանի դերը: Վեպում նկարագրված պատմական դարաշրջանը հայտնի է իր աննախադեպ տնտեսական և մշակութային բարգավաճմամբ, ջազ երաժշտության զարգացմամբ և նոր տեխնոլոգիաների հետ աճող կապով: Որոշ քննադատներ կարծում են, որ ֆիլմը չի պահպանել դարաշրջանի առանձնահատկությունները, որ որոշ դրվագներում երաժշտությունը չի համապատասխանում էպիկական ժամանակին ՝ անհավասարակշռություն առաջացնելով, բայց նրանք չեն փորձում բացատրություն գտնել այս կարևոր հարցի համար: Այս հարցը ունի արդիականացված ենթատեքստ, որը հիմնականում իրագործվում է երաժշտության միջոցով, հետևում է այն մտքից, որ վեպում բարձրացված հարցերն այսօր արդիական են, և մեր ժամանակների հետ կապը ենթադրվում է ձայնի, երաժշտության միջոցով, քանի որ հնչյունը շատ կարևոր է Ֆիցջերալդի համար: , Իրականում նա արտաքինով չի նկարագրում Դեյզիին, այլ միայն ընդգծում է իր ձայնը: Եթե համեմատենք ֆիլմի և վեպի գրառումները, ապա այդ տարբերությունը կտեսնենք հենց առաջին վայրկյաններից: Վեպում գրողը մեր երեւակայությանը տալիս է տեսարանի պատկերացում: Նրա դիմաց նստարանին նստած մեկը, ով տողեր էր գրում: Կենտրոնանալով ինչ-որ բան գրող այդ մարդու վրա `մենք մեր երեւակայությունը զրկում ենք տարածությունը պատկերացնելու հնարավորությունից, այն ժամանակ, երբ սեղանի մոտ նստածն իր առջև է: Ֆիլմը ինչ-որ կերպ նվազեցնում է կտրվածքը, քանի որ այն սկսվում է կանաչ լույսի տեսարանով, որը հետագայում դառնում է ֆիլմի մաս, և, համապատասխանաբար, Գեթսբիի էության մի մաս, այնուհետև լրացնում է կանաչ լույսը և ինչ-որ պահի `ձյունը, ցուրտ եղանակը: , որն ավելի սադրիչ է դառնում: որպեսզի առաջին բառերը հետագայում լսվեն: Այսպիսով, ֆիլմը սկսվում է նույն կարգով, ինչ գիրքը, բայց «նախնական լռությունը» այլ է: Այլ կերպ ասած, ֆիլմը հոգեբանորեն պատրաստում է նախաբանը, և մենք անմիջապես անցնում ենք վեպի ընթացքին: Ի տարբերություն գրքի, որտեղ, ինչպես նշեցինք, Նիքն իր պատմությունը գրում է առաջին դեմքով, ֆիլմը սկսվում է բժշկի հետ երկխոսությունից, որն ընդհատվում է «հիշողության փոթորիկով»: Նիք Քարուեյը, կանգնած պատուհանի մոտ («Ի վերջո, դու կյանքին շատ ավելի լավ ես նայում, երբ նայում ես այն միակ պատուհանից», - ասում է Նիքը գրքում, այնպես որ պատահական չէ, որ ֆիլմի ռեժիսորը նրան նետում է հիշողության մեջ պարզապես կանգնած միակ պատուհանի դիմաց, որից նա հիշում է իր ծանոթությունը Գեթսբիի հետ: Գրքի հերոսներն ապրում են West Egg և East Egg գեղարվեստական քաղաքներում: Պատահական չէ, որ հեղինակը ստեղծել է նոր քաղաքներ, իր քաղաքները (ինչպես Մաթոսյանը ՝ mմակուտ, կամ Ֆոլկները ՝ Յոկնապատուֆը և այլն), միմյանց հակառակ ՝ սկսած անուններից: Գրողի գաղափարները, ապրումները, ժամանակը բնակեցված են այդ քաղաքներում: Հեղինակի ստեղծած գոյությունը պետք է պատշաճ կերպով արտացոլվի ֆիլմում: Ռեժիսորը պետք է կարողանա ֆիլմում պատկերել մի տեսարան, մի քաղաք, որն իր նման վայրկյան չի ունենա, բայց կունենա իր հակառակը: Ընտրությունը դժվար է հատկապես այն պատճառով, որ, ինչպես նշեցինք, Ֆիցջերալդը դժվար թե նկարագրի այդ քաղաքները: Բազ Լյուրմանը հաստատեց ելքը: Բնության մեջ կրկնօրինակներ չկան, ուստի նա ընտրեց բնության գերակշռող կանաչ լանդշաֆտը, որտեղ Գեթսբի դղյակը գտնվում է անսահմանության մեջ, տարածությունից դուրս, աշտարակով, որը բարձրանում է, ինչը բարձրացնում է Գեթսբիին իրական, անտարբեր, ծաղրող աշխարհից: West Egg գրքում գոյություն չունեցող չգոյությունը գտավ այն կատարելությունը այն ֆիլմում, որում այն կարելի է ձևավորել: Հիշելով Գեթսբիի հետ իր ծանոթությունը, Նիկը դանդաղ հեռանում է միակ պատուհանից, ձյունը դանդաղում է, և նա տեղափոխվում է հիշողության մեկ այլ աշխարհ, երբ այցելում է Դեյզի և Թոմի տուն East Egg- ում: Կարելի է ասել, որ ռեժիսորը դիտավորյալ հեռացնում է Նիկին պատուհանից, քանի որ Գեթսբին առանձնանում է մյուսներից («Նրանք բոլորը ոչինչ են: «Դուք ինքներդ արժե այդ անիծյալ խումբը, միասին վերցրած», - ասում է Նիք Գեթսբին: Պատուհանը, որից առաջանում են Մեծն Գեթսբիի մասին հիշողությունները, չի կարող հանգեցնել մեկ այլ հուշարձանի, նույնիսկ Դեյզի: Նիկի հիշողությունը մի տեսակ հեքիաթ է, որը հիշեցնում է Գեթսբիի տնից Դեյզի անցումը: Նիկի հիշողությունը կայծակնային արագությամբ գնում է Գեթսբի տնից դեպի օվկիանոսի մեջտեղում գտնվող մի նավի առագաստ, որի սպիտակ ալիքների հետեւում Դեյզիի տունն է: Օպերատոր-նկարելու դրվագը պատահական չէ: Այն, ինչը Գեթսբին առանձնացրեց Դեյզիից, սպիտակ բան էր. Սպասման առագաստան, կորուստ, հույս, նորից սպասում և պատահական չէ, որ ֆիլմը Օսկար ստացավ լավագույն ռեժիսորի համար: Ֆիցջերալդը հետագայում ցույց է տալիս Թոմի կապը մյուսի հետ, բայց Լուրմանի համար այդ դրվագը կերպարը դարձնում է ավելի ամբողջական: Հեռախոսազանգի դրվագը փոխվել է ֆիլմում: Այն պահին, երբ Նիկը պատմում է Թոմի մասին, հեռախոսը զանգում է, և Թոմը դասավորում է: «Մի զանգեք իմ տունը»: Ռեժիսորը ստիպված է խարդավանել պատմությունը հենց առաջին րոպեներից, որպեսզի դիտողը լարված մնա: Այն սենյակը, որտեղ Դեյզի և Jordanորդանն էին, գրքում նկարագրված է հետևյալ կերպ. «Մենք անցանք լայն միջանցքով, մտնելով պայծառ, վարդագույն տարածք, որը հազիվ էր կապվում տան հետ, բարձր, երկկողմանի պատուհաններով գետնին էին հասնում: Լայն բաց պատուհանները սպիտակ տեղը զիջեցին դրսի խոտի վրա, որը կարծես ներխուժել էր տուն: Սենյակի քամու տակ վարագույրները հիշեցնում էին խունացած դրոշներ, երբեմն դրսում, մերթ ներսում: Մեր կարծիքով, այդ դրվագն ավելի ազդեցիկ է ֆիլմում, քանի որ վարդագույն բան չկա: Ամեն ինչ սպիտակ է, միաժամանակ պարզ ու շքեղ: Սպիտակ ճառագայթներից վեր փայլում են շքեղ ջահերը, որոնք, սակայն, չեն լուսավորում տարածքը: Քամին մի որոշ ժամանակ ամբողջ սենյակը լցնում է սպիտակով, որից ուղեկցվում է կանանց անհոգ քրքիջով: Ռեժիսորը սկսում է ներկայացնել իր երկրորդ կենտրոնական կերպարը նախ ձեռքերից, ավելի կոնկրետ մատանից (այսպես է սկսվում Գեթսբին նկարագրող տեսարանը. Նախ տեսնում ենք մատանին իր ձեռքում, ապա Գեթսբին իր ողջ հմայքով, մյուս ձեռքը ՝ իր գրպանի, բարակ, երկիմաստ, բայց տարբեր մատանիների հուշում է…): Հետո, երբ Նիկը ներկայացնում է իր բնակության վայրը, Jordanորդանն ասում է, որ ճանաչում է մեկին, ով ապրում է Նիկի կողքին Դա Գեթսբին է: Գրքում Դեյզիի պատասխանը շատ պարզունակ է, կարելի է ասել, որ այնտեղ ոչինչ չի ասվում ՝ «Գեթսբի՞»: Դեյզին հարցրեց. - Ի՞նչ Գեթսբին: Բայց ֆիլմում Դեյզիի արձագանքը սովորական չէ: նա հանկարծ շրջվում է մի մարդու անփութության վրա, որը լսում է ծանոթ, անմոռանալի անուն, կասկածելի աչքերով (համենայն դեպս Թոմի անորոշ հայացքից), որոնք տխուր խոնարհվում են, բայց միևնույն ժամանակ թաքնվում են վարագույրների ետևում, որոնք նորից բացվում են քամի ու բարձրանալ պատուհաններից վեր: Մի քանի գրառում այդ պահին հուշում է, որ Դեյզիի համար անունը պատահական չէր: Հետո վեպի իրադարձությունները ֆիլմում ներկայացվում են գրեթե անփոփոխ: Հատկապես ուշագրավ է Գեթսբիի հավաքույթների շքեղությունը: Այդ մարդաշատ տեսարանում կա հին-նոր բախում, հին պատկեր ՝ նոր աչքերով, մարդու հոգեբանության տարբեր ներկայացումներ, թաքնված ծաղրանք Գեթսբիի նկատմամբ, որը երբեք չի մասնակցել այդ հավաքույթներին, ինչը, իր հերթին, չի ծառայել իրենց նպատակին: Այս ամենին հաջորդում են ունայն առավոտներ, որոնց նախորդ օրը կարծես ոչինչ չէր, միայն տան ծառաներն էին ինչ-որ բան արել իրենց համար: Հավաքի ընթացքում օվկիանոսը պարբերաբար երգում է մեկ կամ երկու վայրկյան, լուռ, հանգիստ, համբերատար, ինչպես Գեթսբին խառնաշփոթի մեջ, դատարկ, ինչպես այդ տոները: Ամփոփելով, կարելի է ասել, որ ռեժիսորը անուղղակիորեն կարողացավ պատկերել գրողի հիմնական ուղերձը ՝ օգտագործելով ավելի տարածական նշաններ, համր կադրեր, որոնք ենթատեքստային են: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] URL. eco.msk.ru/blog/exler/1148252-echo/ (տվյալների ամսաթիվը): 18.05.2017): [2] Ասատրյան Ա., Մեծ Գեթսբի, 20 մայիսի, 2013 թ., 12: 05, URL: https: //hetq.am/hy/article/26636 (հասանելի է: 12.05.2017): [3] Մեծ Գուտսբին: Ֆիցջերալդ առանց ջազի, 16 մայիսի, 2013 թ., 10: 15, URL: https: //ria.ru/20130516/821768008.html?utm_source=freedly?utm_source=feedly(дадащения. 14.05.2017): [4] Ֆիցջերալդ Ս., Մեծ Գեթսբին (թարգմանիչ ՝ Սեֆերյան Ս.), Երեւան, 2014, էջ. 27 Բոցինյան ՄարիանաՍ. ՖԻՉԵՐԱԼԴԻ «ՄԵRE ԳԵԹՍԲԻՆ» IMEԱՄԱՆԱԿԱՈՒՅԹ ՆՈՎԵԼԻ ԲՆԱԿԱՆ ԿՈIGՄ ՆՈՐՎԱԻ ՓՈՐՁԸ Հիմնաբառեր. Վեպի սցենարներ, քննադատական պատասխան, կադրեր: ։
| Ինչպես «Մեծն Գեթսբին» վեպը, այնպես էլ ֆիլմը միանշանակ արձագանքի չեն արժանացել քննադատների կողմից։
Գրքի և ֆիլմի հիմնական հարցադրումները համընկնում են ընդհանուր գծերով։
Վեպը անուրանալիորեն իր ժամանակաշրջանի մեծագույն խնդիրները գեղարվեստորեն արտացոլելու լավագույն փորձերից մեկն է, ամերիկյան երազանքի կործանարար կողմը ցույց տալու և պատերազմի միջով անցած մարդկանց հոգեբանական անհաշտությունները, սեփական անձի ավելորդության գիտակցումը փոխանցելու լավագույն նմուշ, սակայն, ֆիլմում վեպի շեշտադրումները հարմարեցված և արդիականացված են՝ մեր ժամանակներին համապատասխան։
|
ՀՀ տնտեսության զարգացման ներկա փուլում կարևորագույն հիմնախնդիրներից մեկը երկրում ներդրումային գործընթացի ակտիվացումն է, որի լուծումը նախապայման է տնտեսության կայունության և հետտնտեսական աճի ապահովման համար: Ստեղծված իրավիճակում շատ կարևոր է ներդրումների արդյունավետության գնահատման և ներդրումային որոշումներ ընդունելու հարցը: Ներդրված միջոցների ստացման ժամկետը, ձեռնարկության զարգացման հեռանկարները կախված են նման գնահատման ճշգրտությունից, վստահելիությունից: Շուկայական տնտեսական պայմանների բարելավմանը զուգահեռ, հայկական ընկերությունները պետք է ներդնեն կառավարման ժամանակակից մեթոդներ `ուղղված իրենց մրցունակության բարձրացմանը` մոդելներ: Ներդրումների կառավարման արդյունավետությունը հատուկ կարևորություն ունի ընկերությունների երկարաժամկետ նպատակների իրականացման կայուն զարգացման համար: Ներդրումային նախագծերը թույլ են տալիս ընկերություններին զարգացնել նոր ապրանքներ, արդիականացնել արտադրությունը և բարելավել արտադրական գործընթացները, ստեղծել մրցակցային առավելություններ, բարելավել վաճառքի համար ապրանքների որակը, ամրապնդել իրենց դիրքերը շուկայում: Գործնականում ներդրումների վերաբերյալ որոշումների կայացման ծայրահեղ բարդությունը կապիտալի երկարատև օգտագործման պատճառով, ներդրումային նախագծերի արդյունքների անորոշության բարձր աստիճանը, ներդրումային գործընթացների բարդ բնույթը բարձրացնում է ներդրումների կառավարման սահմանափակ համակարգի հարցը ՝ առավելագույնի հասցնելու համար: սահմանափակ ֆինանսական, մարդկային և նյութական ռեսուրսների արդյունավետությունը: Միևնույն ժամանակ, փոքր և միջին ձեռնարկությունների համար այս խնդիրն առավել հրատապ է, քանի որ ավելի մեծ ընկերությունների հետ համեմատած, ավելի մեծ պաշարներ են ունենում ներդրումների սխալ որոշումների և դրանց վերացման ավելի քիչ ռեսուրսների պատճառով: Ներդրումային ծրագրի արդյունավետության գնահատումը հանգեցնում է դրա վերադարձի մակարդակի բացարձակ և հարաբերական արտահայտմանը: Ներդրումային նախագծերի արդյունավետությունը գնահատելու համար օգտագործվում են մի շարք քանակական և որակական ցուցանիշներ: Այդ նպատակով առավել հաճախ օգտագործվում է փոխկապակցված ցուցանիշների հետևյալ համակարգը. [1] 1. զուտ եկամուտ (NI), 2. զուտ զեղչված եկամուտ (NDI) կամ, ինչպես այլ կերպ է կոչվում, անբաժանելի արդյունք. 3. զուտ ներկա արժեքը (NPV), 4. շահութաբերության ինդեքսը (PI), 5. եկամտաբերության ներքին տեմպը (IRR), 6. մարման ժամկետը (PP), 7. ներդրումների արդյունավետության գործակիցը (ARR): Վերոնշյալ ցուցանիշներով մենք գնահատել ենք «Անի» ՍՊԸ-ի ներդրումային ծրագրի արդյունավետությունը: «Անի» ՍՊԸ-ն զբաղվում է աղյուսների և այլ շինանյութերի արտադրությամբ: Ընկերությունն այժմ արտադրում է 15 ապրանքների անվանում, որոնք ներառում են 10 տեսակի աղյուս, ներկեր, ցեմենտի բլոկներ, բջջային ապակի և այլ նյութեր: «Անի» ՍՊԸ-ն ցանկանում է ներդրումներ կատարել բիզնես ծրագրի իրականացման համար `ներգրավելով իր արտաքին ֆինանսավորման միջոցները: Բիզնես ծրագրի իրականացման համար անհրաժեշտ միջոցների աղբյուրները հետևյալն են. 1. Երկարաժամկետ վարկեր, 2. Սեփական ներդրումներ: Երկարաժամկետ վարկերը նախատեսված են սարքավորումների արտադրության համար շրջանառու միջոցներ ներգրավելու համար: Երկարաժամկետ վարկերի համար նախատեսվում է 500.5 մլն ՀՀ դրամ `տարեկան 14% տոկոսադրույքով` 5 տարի մարման ժամկետով: Վարկային միջոցներն ուղղվելու են աղյուսի և այլ ապրանքների արտադրության ընդլայնմանը և զարգացմանը: Ներդրումների ներգրավման արդյունքում հնարավոր կլինի տեղական շուկայում ավելացնել վաճառքի ծավալները, ինչպես նաև կազմակերպել արտահանում: Ընկերության ներդրումները կուղղվեն նաև շրջանառու միջոցների ձեռքբերման ծախսերի մասնակի և մասնակի փոխհատուցմանը `ընթացիկ ծախսերի համար: Ընկերության սեփական ներդրումների չափը 308 մլն ՀՀ դրամ է: Ընկերության կանխատեսվող շրջանառությունը բավարար կլինի վարկերի մարումը, արտաքին ֆինանսական ռեսուրսների վերադարձը և եկամտաբերությունն ապահովելու համար: Ներդրումների վերադարձը նախատեսվում է իրականացնել հինգ տարի հետո: Փոխառու կապիտալի մարման ժամկետն ընտրվում է այն սկզբունքով, որ շրջանառու միջոցներն ուղղվում են արտադրական հզորությունների աստիճանական բարձրացմանը, շրջանառու կապիտալի համալրմանը, ապրանքի շուկայական պահանջարկի մասնակի բավարարմանը, որի արդյունքում այն հնարավոր լինի միջոցները ուղղել արտադրությանը: Ներդրումների ուղղությունների աղյուսակ 1. Տոկոսադրույքները հաշվարկվում են վարկի մնացորդի հիման վրա, տոկոսների վճարումները կատարվում են հավասարապես առաջին ամսվանից, և վարկը մարվում է վարկի մարումից 6 ամիս անց: Պլանավորված ծրագրի հինգ տարիների ընթացքում, փոխառու միջոցների մարման արդյունքում, ընկերությունը կդառնա արդյունավետ կառավարման բիզնես կառուցվածք `նպաստելով համայնքում նոր աշխատատեղերի ստեղծմանը, գործազրկության մակարդակի իջեցմանը և մակարդակի բարձրացմանը: ապրելու «Անի» ընկերության ապրանքների վաճառքի ծավալների հաշվարկները կատարվում են կանխատեսված վաճառքի ծավալների և վաճառքի հաշվարկված գների հիման վրա: Վաճառքի եկամուտների ակնկալվող ցուցանիշները ներկայացված են ստորև ՝ աղյուսակ 2-ում. Վաճառքից ակնկալվող եկամուտների ցուցիչներ աղյուսակ 2. Աղյուսակ 1 1-ին տարի 2-րդ տարի 3-րդ տարի 4-րդ տարի 5-րդ տարի Ընկերության կողմից արտադրված ապրանքների ընդհանուր արժեքը ներառում է նյութական ծախսերը, ուղղակի աշխատավարձը, էլեկտրամատակարարումը, գազի մատակարարումը , ջրամատակարարման և այլ ուղղակի ծախսեր: Ապրանքի ինքնարժեքի հաշվարկը ներկայացված է Աղյուսակ 3-ում. Ապրանքի արժեքը հինգ տարվա համար Աղյուսակ 3. ԱՆՎԱՆՈՒՄԸ Արժեքը `1-ին տարի, 2-րդ տարի, 3-րդ տարի, 4-րդ տարի, 5-րդ տարի: 5 տարվա համախառն շահույթը կազմում է 2,586,228,750 ՀՀ դրամ: 4% Համախառն շահույթը հինգ տարվա աղյուսակում 4. Համախառն շահույթը համախառն շահութաբերությունը% 1 տարի 2 տարի 3 տարի 4 տարի 5 տարի զուտ շահույթն ու եկամտաբերությունը, որը նախատեսված է բիզնես ծրագրի կողմից նախատեսված 5 տարվա համար, ներկայացված են Աղյուսակ 5-ում: Աղյուսակ 5: Կանխատեսվող հինգ տարվա զուտ շահույթ և շահութաբերություն 1 տարի 2 տարի 3 տարի 4 տարի 5 տարի ¼ տոկոս% Netուտ շահույթը և շահութաբերությունը աճում են կանխատեսվող հինգ տարիների ընթացքում `արտադրության աստիճանական աճի պատճառով: Այսպիսով, ելնելով բիզնես պլանում նշված ցուցանիշներից, եկեք հաշվարկենք, թե որքան ժամանակ կվերադառնան նախնական ներդրումները, այսինքն ՝ ներդրման պարզ վերադարձի ժամանակահատվածը. I PP տարում դրամական միջոցների հոսքը կազմում էր 90,200,000, ինչը փոքր է նախնական ներդրումից, II II տարում դրամական միջոցների հոսքը եղել է I, II և III տարում. 490,700,000 + 481,434,000 = 972,134,000 Ներդրումները կվերադառնան 3 տարուց շուտ (բայց հիշեք, որ ներդրումների մարման պարզ ժամանակահատվածը հաշվի չի առնում արտարժույթի տատանումները): Մնացորդ = 1-972134000-808500000 / 481434000 = 0.66 Դրանից բխում է, որ Հետվճարման ժամանակահատվածը 2.66 տարի է: Եվ եթե հաշվի առնենք կանխիկի զեղչի դրույքը, ապա մենք պետք է հաշվարկենք մեկ այլ ցուցանիշ `DPP (փոխհատուցման զեղչի ժամանակահատված): Այս ցուցանիշը հաշվարկելուց առաջ հաշվարկեք ներդրումների ընթացիկ արժեքը (ՊՎ): 708155807 + 265161810 = 973317617> 808500000 Սա նշանակում է, որ նախնական ներդրումները կվերադառնան 4 տարի հետո: Ենթադրելով, որ դրամական միջոցների հոսքը հավասար է ամբողջ ժամանակահատվածի համար, մենք կարող ենք հաշվարկել մնացորդը չորրորդ տարվա համար: Մնացորդ = 1-973317617-808500000 / 265161810 = 0.378 Ինչպես տեսնում ենք, ներդրումները մարվում են 3.378 տարվա ընթացքում (DPP = 3.378), ինչը ավելի երկար է, քան պարզ հատուցման ժամանակահատվածի դեպքում: Այժմ հաշվարկեք ներդրումային ծրագրի (NPV) զուտ ներկա արժեքը: Դա անելու համար մենք օգտագործում ենք ընթացիկ արժեքները (ՊՎ), որոնք արդեն հաշվարկվել են յուրաքանչյուր տարվա համար: Որտեղի՞ց գիտենք: Մեր հաշվարկների համաձայն, ծրագրի ընթացիկ արժեքները հավասար կլինեն: Առաջին տարվա համար ՝ PV1 = 79122807 Երկրորդ տարվա համար ՝ PV2 = 308077000 Երրորդ տարվա համար ՝ PV3 = 320956000 Չորրորդ տարվա համար ՝ PV4 = 265161810 Հինգերորդ տարվա համար ՝ PV5 = 290435576 Արդյունավետ է: Հաշվեք այս նախագծի Discեղչի եկամտաբերության ինդեքսը (ՀPՏ): Այս ցուցանիշը փաստում է, որ նախագծում ներդրումներ կատարելը արդյունավետ է: Եկամտի ներքին տեմպը զեղչի տոկոսադրույքն է, որով NPV = 0: Անհնար է որոշել IRR- ն բանաձեւի տեսքով, ցուցանիշը որոշվում է նմուշառմամբ: Եկեք կազմենք հետևյալ աղյուսակը: Աղյուսակում նախնական ներդրումների ծավալը 808.5 մլն ՀՀ դրամ է, զեղչի տոկոսադրույքը `14%: Այս դեպքում NPV = 455 միլիոն, ինչը 0-ից մեծ է, բայց մենք պետք է զեղչի դրույք կիրառենք, որի դեպքում զուտ ներկա արժեքը հավասար է 0-ի: Կամայականորեն ընդունում ենք, որ զեղչի տոկոսադրույքը 30% է, այդ դեպքում `NPV = 48,95 մլն ՀՀ դրամ, իսկ եթե մենք ընդունում ենք զեղչի տոկոսադրույքը 40%, ապա NPV = -114,59 մլն ՀՀ դրամ: Ապա զեղչի դրույքը, որի դեպքում NPV = 0, գտնվում է 30 և 40% միջակայքում: Այս դեպքում մենք հաշվարկում ենք IRR- ն: Այսինքն ՝ IRR = 33%, դա առավելագույն սահմանն է, որից հետո ներդրումային ծրագիրն անշահավետ կլինի: Մինչ այդ ձեռնարկության համար շահավետ կլինի ֆինանսավորել տվյալ ներդրումային նախագիծը: Հարկ է նշել, որ ներդրումային նախագծի գնահատման ժամանակ պետք է հաշվի առնել ֆինանսական կախվածության գործակիցը, որը ցույց է տալիս ամուր կախվածություն արտաքին վարկերից: Հաշվարկման սխեման ենթադրում է փոխառու միջոցների և ընդհանուր ակտիվների հարաբերակցությունը: Որքան բարձր է ցուցանիշը, այնքան մեծ է փոխառու միջոցների մասնաբաժինը, ինչը վկայում է ձեռնարկությունում անվճարունակության, բարձր ռիսկի և դրամական պակասուրդի մասին: Կազմակերպությունում նշված ֆինանսական կախվածության գործակիցը հավասար է 0.619-ի կամ 62% -ի: Սա փաստում է, որ բիզնես ծրագրի իրականացման համար վարկի 62% -ը միջոցներ են, իսկ մնացած 38% -ը `սեփական: Սա նորմալ ցուցանիշ է նման բիզնես նախագիծ իրականացնելու համար, քանի որ ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ սեփական միջոցների մասնաբաժինը ընդհանուր ակտիվներում պետք է գերազանցի 25% -ը: Իսկ կազմակերպությունում դա հավասար է 38% -ի: Այդ ժամանակ ներդրումային նախագիծը կարող է իրականացվել: Եզրակացություն Ներդրումային նախագծերի կատարողականի գնահատման ցուցանիշները, չնայած իրենց գործնական նշանակալի նշանակությանը, ունեն զգալի թերություններ: Այսպիսով, դրանք հիմնականում մասնակի են. դրանք բնութագրում են ներդրումային նախագծերի տնտեսական արդյունավետությունը այս կամ այն տեսանկյունից: Հետևաբար, նախագծերի առավել համապարփակ գնահատման համար անհրաժեշտ է դիտարկել այս ցուցանիշները որպես համակարգային ամբողջություն, որի յուրաքանչյուր բաղադրիչ փորձում է լրացնել այլոց օգտագործման արդյունքում առաջացած բացը: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ դիտարկված բոլոր ցուցանիշների կիրառման դեպքում անհնար է խուսափել լուրջ բարդություններից: Այսպիսով, քանի որ դրանք բնույթով տարբեր են, դրանց արժեքները կարող են ստեղծել հակառակ պատկեր: Այս պարագայում առաջ է գալիս ցուցանիշներից մեկին նախապատվություն տալու խնդիր, որը, չնայած շատ հաճախ լուծվում էր հօգուտ NPV- ի, բայց մեր կարծիքով, այս լուծումը «թերի» է և չունի բավարար հիմնավորում: Գրականություն 3. Èãîíèíà,. Ë. "Ííèèèè" ": á ÷ åá. / ïîä ä-à íêíí. , ê, ïðîô. Â: Ա. À.–. , Ñòúêîíîìèñòú, 2004. - 478 .6. Âíîâ .À. '' Ííèèèíííàí ÿàòåãèÿ '': - Ì .: ÞÍÈÒÈ-àíà, 2003.– 158: Տեղեկատվություն հեղինակների մասին Թամարա Սիմոնյան Սիմոնյան - տնտեսագիտության գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, Գյումրու պետական մանկավարժական ինստիտուտի տնտեսագիտության ամբիոնի վարիչ Էլ. [email protected] Իսրայելցի Խաչատուր Սարգսի - Գյումրու պետական մանկավարժական ինստիտուտի տնտեսագիտության ամբիոնի դասախոս Էլ. ։
| Ներդրումային գործընթացի աշխուժացումն է, որի լուծումը կարևոր նախապայման է տնտեսության կայունության և հետագա տնտեսական աճի ապահովման համար։
Ներկայիս պայմաններում շատ կարևոր է նաև ներդրումների արդյունավետության գնահատման և ներդրումային որոշումներ ընդունելու հարցը։
Հոդվածում ուսումնասիրվում է ներդրումային նախագծի արդյունավետության գնահատման մեթոդները կոնկրետ կազմակերպության օրինակով։
|
ՉԿԱՆԳՆԱՎԵԼ Է economicԱՐԳԱATՄԱՆՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ տնտեսական վերլուծությունը (Լեռնային Karabakhարաբաղ, Աբխազիա, Մերձդնեստրիորինակով) Միջազգային տնտեսական հարաբերությունների ամենահետաքրքիր և ամենաքննարկվող ասպեկտներից մեկը `chchanachvatspetutyunnern de facto անկախ պետությունները, որոնք չնայած խոչընդոտներին և սահմանափակումներին, համառորեն անցնում են ժամանակներն ու զարգացումը: տոկոսադրույքները զիջում են ճանաչված և նույնիսկ զարգացող երկրներին: Իհարկե, չճանաչված երկրում տնտեսական կյանքն ունի իր թերությունները: Թվում է, որ մեկուսացումով առաջընթացը գրեթե անհնար է, բայց չճանաչված երկրների տնտեսությունը, դրա առանձնահատկություններն ու զարգացման հնարավորությունները ուսումնասիրելով `գալիս ենք այն եզրակացության, որ սահմաններն ու շրջափակումները տեղ չունեն այդ երկրների տնտեսական զարգացման մեջ: Խոսքը հատկապես Լ NKՀ-ի, Աբխազիայի և Մերձդնեստրի մասին է `գրեթե նույն ճակատագիր ունեցող երկրների, պատերազմից տնտեսապես մոխրացած երկիրներ, որոնք ջանք չեն խնայել փլուզված տնտեսությունը վերականգնելու համար: Այս հոդվածում կատարվում է նշված երկրների 2005-2016 թվականների տնտեսական ցուցանիշների համեմատական վերլուծություն: առումով: Ինչպես գիտենք, ցանկացած երկրի տնտեսության հիմնական բնութագրական ցուցանիշը մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն է: Այս ցուցանիշով 2012 թվականից ի վեր Լ sinceՀ-ն գերազանցել է մյուս երկու երկրներին, իսկ մինչ այդ Աբխազիան զբաղեցնում էր առաջատարի դիրքը: 2016 թվականին մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն Լ NKՀ-ում կազմել է 3282,7 ԱՄՆ դոլար, Աբխազիայում `3185,6, իսկ Մերձդնեստրում` 2854,3 դոլար: Լ NKՀ ոլորտի ծառայությունների ոլորտն առանձնանում է ՀՆԱ-ի կառուցվածքում իր բարձր մասնաբաժնով `2016 թ.-ին` 58.9%, որի կառուցվածքում մեծ մասն զբաղեցնում են ֆինանսական, ապահովագրական, տեղեկատվական, կապի, առողջապահության և սոցիալական ծառայությունները [1]: Երկրորդ տեղը ՀՆԱ-ում զբաղեցնում է արդյունաբերությունը ՝ 16,9%, որի մեջ զգալի մասն են կազմում էլեկտրաէներգիան, վերամշակող արդյունաբերությունը, լեռնահանքային արդյունաբերությունը և բաց արդյունահանումը: Երրորդ տեղը զբաղեցնում է գյուղատնտեսությունը ՝ 13,2%, որի կառուցվածքում գերակշռող բաժինը պատկանում է հացահատիկի արտադրությանը, որին հաջորդում են միսը և կաթը: 4-րդ տեղը զբաղեցնում է շինարարությունը `11.5%, հիմնականում տրանսպորտային և շինարարական աշխատանքների, պահեստավորման և անշարժ գույքի հետ կապված գործունեության ուղղություններով: Աբխազիայում ՀՆԱ-ն հաշվարկվել է միայն 2009 թվականից: 2009-2012 թվականներին Աբխազիայի ՀՆԱ-ի գերակշիռ մասն ապահովում էր շինարարությունը, իսկ 2013 թվականից `ծառայությունների ոլորտը` առևտուրը: 2016-ին այն կազմել է ՀՆԱ-ի 45.6% -ը: Ավելին, Աբխազիայում, ի տարբերություն մյուս երկու երկրների, տնտեսությունը հիմնված է զբոսաշրջության և մանրածախ առևտրի վրա: Tourismբոսաշրջությունը, կլիմայական բարենպաստ պայմանների պատճառով, ունի զարգացման լայն հնարավորություններ ՝ առողջարանային տուրիզմից մինչև լեռնագնացություն, և ապահովում է հարկային եկամուտների 1/3-ը: Երկրորդ տեղը զբաղեցնում է շինարարությունը `26.5%, հատկապես զարգացած է կապիտալ շինարարությունը: Արդյունաբերությունը երրորդ տեղում է ՝ 14,3%, որը հիմնված է վերամշակման, հանքարդյունաբերության, սննդի «թեթև» արդյունաբերության վրա, գինու արդյունաբերությունը զարգանում է ոլորտում Ռուսաստանի կողմից կատարված մեծ ներդրումների շնորհիվ: Փորձագետների կարծիքով, երկրում նավթի վերամշակման մեծ ներուժ կա, նավթի պաշարները գնահատվում են 200-500 միլիոն տոննա: Գյուղատնտեսությունը 8,6% -ով 4-րդ տեղում է, որը ներառում է հատկապես զարգացած բուսաբուծությունը, հիմնականում ցիտրուսային մշակությունը: Գյուղատնտեսության այսպիսի փոքր մասն ՀՆԱ-ում պայմանավորված է պատերազմի ընթացքում ոլորտին հասցված վնասներով: Ներկայումս 400,000 հա հողատարածքի ավելի քան 60% -ը չի մշակվում: Մերձդնեստրի ՀՆԱ-ի ամենամեծ մասնաբաժինը 2016-ին է: Այսօրվա դրությամբ զարգացած է 58%, հատկապես մետաղագործությունը, էներգետիկան, քիմիական և թեթեւ արդյունաբերությունները: 2-րդ տեղը զբաղեցնում է ծառայությունների առևտրի ոլորտը 2016 թվականին: Այսօրվա դրությամբ 21,6% -ը, հատկապես զարգացած թիմային ծառայությունը, գյուղատնտեսության հետ 3-րդ տեղում է `11%, իսկ 4-րդ տեղում` շինարարությունը `6%: Տնտեսական աճի տեմպերի առումով Լ NKՀ-ն զգալիորեն գերազանցում է մյուս 2 պետություններին: Պատահական չէ, որ դիտարկելով Լ growthՀ տնտեսական աճի տեմպերը, այն հաճախ անվանում են «անդրկովկասյան վագր»: 2016-ին Լ NKՀ-ում գրանցվել է 9,2% տնտեսական աճ ՝ 2015-ի 9,1% -ի փոխարեն: 2005-2016 թվականներին Լ NKՀ-ում տնտեսական աճի ամենաբարձր տեմպը գրանցվել է 2008 թ. ՝ 14,3%, իսկ ամենացածրը ՝ 2010 թվականին ՝ 5,5%: 2016-ին Աբխազիայում տնտեսական աճի տեմպը կազմել է 4,2% ՝ նախորդ տարվա 3,7% -ի փոխարեն, իսկ Մերձդնեստրում ՝ 7,8% ՝ նախորդ տարվա 7,4% -ի փոխարեն: Ուսումնասիրվող ամբողջ ժամանակահատվածում Լ declineՀ-ում տնտեսական անկում չի գրանցվել, մինչդեռ Աբխազիայում տնտեսական անկում է գրանցվել 2013-ին `-1.1%, իսկ Մերձդնեստրում` 2009-ին `-1.8%: 2005-2015 թվականների տնտեսական աճը,% Մերձդնեստրը բնակչության թվով առաջատարն է, ԼRՀ-ն զգալիորեն զիջում է մյուս 2 պետություններին: 2016-ին Լ NKՀ բնակչությունը կազմել է 146.1 հազար մարդ ՝ նախորդ տարվա 148.1 հազարի փոխարեն, Աբխազիայում ՝ 243.6 հազար մարդ ՝ նախորդ տարվա 243.2 հազարի փոխարեն, իսկ Մերձդնեստրում ՝ 475.7 հազար մարդ ՝ նախորդ տարվա 475.1 հազ. փոխարենը Նշված 3 երկրներում 1989-ին, 2005-ին և 2015-ին: Մարդահամարներ են անցկացվել 1989-ին, որի արդյունքում 1989-ին Լ NKՀ-ում եղել է 189 հազար մարդ, 2005-ին `137,7 հազար, իսկ 2015-ին` 148,1 հազար մարդ, համապատասխանաբար Աբխազիա ՝ 530 հազար, 214,6 հազար, 243,2 հազար մարդ, իսկ Մերձդնեստրում ՝ 750 հազար, 555,3 հազար, 475,1 հազար մարդ: Ավելին, ըստ այս 3 երկրների բնակչության խտության բաշխումը հետևյալն է. Լ NKՀ ՝ 13 մարդ / կմ », Աբխազիա ՝ 28 մարդ / կմ», Մերձդնեստրը ՝ 113 մարդ / կմ »: Բնակչության դինամիկան 2005-2016 թվականներին, հազար մարդ Լ NKՀ-ն առաջատար դիրքում է բնակչության բնական աճի տեսանկյունից. 1249 մարդ 2016 թ., 2005-2016թթ. Ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2009-ին, իսկ ամենացածրը `2005-ին: [4] Աբխազիայում 2016-ին բնական աճը կազմել է 482 մարդ, ամենաբարձր գագաթը գրանցվել է 2014-ին `537 մարդ, իսկ ամենացածրը` 2007-ին `11 մարդ: Մերձդնեստրում մահացությունը միշտ գերազանցում է պտղաբերությունը, 2016-ի բնական անկումը նախորդ տարվա -2135-ի փոխարեն կազմել է -2026: Բնակչության կյանքի միջին տևողությունը ըստ երկրների `հետևյալն է. Լ NKՀ ՝ 74,1 տարի, Աբխազիա ՝ 75 տարի, Մերձդնեստրում ՝ 71 տարի: Նշենք, որ պատմականորեն Լ NKՀ-ն և Աբխազիան հայտնի են եղել իրենց երկարակեցությամբ, ինչը, ցավոք, վերջին տարիներին այդքան էլ նկատելի չէր: Միջին ամսական կենսաթոշակը Լ $Հ-ում $ 90, Աբխազիայում $ 110, Մերձդնեստրում `$ 120: Ինչ վերաբերում է ծնելիության խթանմանն ուղղված միջոցառումներին, Մերձդնեստրում 1-2 երեխա ունեցող ընտանիքներին վերադարձվում է 1400 ռուբլի եկամտահարկ, իսկ 3 կամ ավելի երեխա ունենալու դեպքում `3000 ռուբլի, հողի հարկը և գույքահարկը կրկնակի նվազում են: միայնակ ծնողների համար: 2-ից 2 տարեկան և 2 տարեկան անչափահաս երեխաներ ունեցողներին, բացի հիմնական արձակուրդից, տրամադրվում է նաև լրացուցիչ 14-օրյա արձակուրդ: Մերձդնեստրում երրորդ երեխայի համար 2500 դոլար է տրվում, Աբխազիայում `1700 դոլար, իսկ Լ NKՀ-ում` 1000-1100 դոլար: 2015-ին Աբխազիայում ավելի քան 10 երեխա ունեցող ընտանիքներն անվճար ուղարկվեցին Ռուսաստանի տարածքում գտնվող Աբխազիայի առողջարաններ: Լ BirthՀ-ում իրականացվում են ծնելիության մակարդակի միջոցառումներ և ծրագրեր: Մասնավորապես, 5-ից 18 տարեկան երեխաներ ունեցող 5-ից 18 տարեկան երեխաների մեծ ընտանիքների կառուցման, վերանորոգման և ընդլայնման ծրագիր `135 ընտանիքի համար 5,3 միլիոն դոլար ընդհանուր արժեքով, ինչպես նաև մինչև 18 տարեկան երեխաներ ունեցող ընտանիքների գույքի տրամադրման ծրագիրը: 6500 ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժեքով տարիքի: Մեղվաբուծության ծրագիր մինչև 18 տարեկան երեխաներ ունեցող ընտանիքների համար `$ 187 հազ. ծրագիր, ընտանիքում ծնված երրորդ և հաջորդ երեխայի անունով նպատակային ավանդների բացման ծրագիր (3-րդ երեխա - 1000 դոլար, 4-րդ - 1500 դոլար) [5]: Մեխանիկական աճի առումով 2010-2015 թվականներին Լ NKՀ-ն գերազանցեց Աբխազիային և Մերձդնեստրին: 2016-ին մեխանիկական աճ է գրանցվել միայն Աբխազիայում `93 մարդ, իսկ ԼRՀ-ում` Մերձդնեստրում տեղի է ունեցել մեխանիկական անկում `-290 և -2113 մարդ: 2005-2016 թվականներին Լ MechanicalՀ-ում մեխանիկական կրճատում է նկատվել 2006-ին `-445, 2007-ին` 195, 2008-ին `367, Աբխազիայում` 2005-ին `349, 2006-ին` 70, 2007-ին `817, և ամբողջ Մերձդնեստրում [6]: Գործազրկության տեսանկյունից Լ NKՀ-ն զգալիորեն գերազանցում է Մերձդնեստրը ՝ զիջելով միայն 2014-ին ՝ կազմելով 2.5%, Մերձդնեստրի 3.2% -ի դիմաց: Լ unemploymentՀ-ում գործազրկության ամենաբարձր մակարդակը գրանցվել է 2005-ին `6,2%, իսկ 2014-ին ամենացածրը` 2,5%, Մերձդնեստրում գործազրկության մակարդակը 2015-ին 1,9% էր, ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել էր 2009-ին `5,7%, իսկ ամենացածրը` 2007 թվական - 1,09% Երկու երկրներում էլ գործազրկությունը բնական մակարդակի վրա է: 35,5 ԱՄՆ դոլարի գործազրկության նպաստներ տրամադրվում են Մերձդնեստրում, իսկ ԼRՀ-ում մինչև 2014 թվականը: Հունվարի 1-ին նպաստին տրվել է 38,5 ԱՄՆ դոլար, որից հետո հետ է վերցվել: Միջին և նվազագույն ամսական անվանական աշխատավարձերի համեմատությունը ցույց է տալիս, որ այս երկու ցուցանիշներն էլ ավելի բարձր են Մերձդնեստրում: Այս պահի դրությամբ դա $ 364 $ ամեն $ 118-ից, ամենացածրը `Աբխազիայում` $ 130,7 և $ 86, Լ NKՀ-ում միջին և նվազագույն ամսական անվանական աշխատավարձերը $ 317,8 և $ 114,5 դոլար են: Ավելին, բարձր աշխատավարձերն ըստ ոլորտների ունեն հետեւյալ տեսքը. Աբխազիա - ֆինանսական հատված, Մերձդնեստր - հաղորդակցության ոլորտ, ԼRՀ - կառավարման համակարգ: Աբխազիան և Մերձդնեստրը 2013 թվականից ի վեր գնաճի բարձր տեմպեր են ապրում: 2016-ին Լ DefՀ-ում գնանկում է գրանցվել `-1.4%` 2015-ի 3.5% -ի փոխարեն, Աբխազիայում `8%, 2015-ի 9.1% -ի փոխարեն, Մերձդնեստրում` 2.4%, 2015-ին `1.8% -ի փոխարեն: Գնաճի ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2008-ին Լ NKՀ-ում `10.4%, Աբխազիայում` 2008-ին `19.2%, իսկ Մերձդնեստրում` 2007-ին `29.4%, իսկ 2008-ին` 25.1%: Գնաճը 2005-2016 թվականներին, Մերձդնեստրի տոկոսը արտաքին առևտրի բարձր տեմպեր ունի, 2016-ին ՝ 2034,6 միլիոն դոլար ՝ 2015-ի 1750 միլիոն դոլարի փոխարեն, Աբխազիայում ՝ 360 միլիոն դոլար ՝ նախորդ տարվա 310,8 միլիոն դոլարի փոխարեն, իսկ ԼRՀ-ում ՝ 338 դոլար: միլիոն ՝ 2015-ի 315 միլիոն դոլարի փոխարեն: Մերձդնեստրի առևտրային գործընկերներն են Մոլդովան, Ռուսաստանը, Ուկրաինան, Իտալիան, Գերմանիան, Ռումինիան, Լեհաստանը և Ֆրանսիան: Այն հիմնականում արտահանում է մետաղ, էլեկտրաէներգիա, սնունդ, կոշիկ: Աբխազիայի առևտրային գործընկերներն են Ռուսաստանը, Թուրքիան, Ուկրաինան, Չինաստանը, Բրազիլիան և Բալթյան երկրները: Աբխազիան արտահանում է գինու արտադրանք, ձկնամթերք, ցիտրուսային մշակաբույսեր: Լ NKՀ առևտրային գործընկերներն են Հայաստանը, Ռուսաստանը, Բելառուսը, Ուկրաինան և Թուրքիան: Արտահանում է հումք, բուսական ծագման արտադրանք, մետաղներ և թանկարժեք քարեր: Լ NKՀ, Աբխազիայի և Մերձդնեստրի առևտրային հաշվեկշիռը բացասական է: Առևտրի դեֆիցիտը ավելի ցածր է ԼRՀ-ում և ավելի բարձր ՝ Մերձդնեստրում, իսկ վերջինիս առևտրային պակասուրդը փոխհատուցվում է Ռուսաստանի կողմից տրամադրվող սուբսիդիայի միջոցով, որը նախատեսում է անվճար տեղական գազի սպառում, և արդյունքում առաջացած պարտքը կրում է Մոլդովան: է Ավելին, պարտքի չափը, ըստ Մոլդովայի էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների, 2016-ին հուլիսին կազմել է 4,6 միլիարդ դոլար: Մերձդնեստրի առևտրի դեֆիցիտը 2016-ին կազմել է -464,8 մլն դոլար, նախորդ տարվա 527,2 մլն դոլարի համեմատ, Աբխազիայի առևտրային պակասուրդը կազմել է 243,5 մլն դոլար, նախորդ տարվա 186,7 մլն դոլարի դիմաց, իսկ ԼRՀ-ն ՝ 175,8 մլն դոլար նախորդ տարվա 190,4 մլն դոլարի փոխարեն: 2012-2014 թվականների պետական բյուջեի եկամուտների / ՀՆԱ ցուցանիշը ամենաբարձրը եղել է Աբխազիայում, 2014-2016 թվականներին ՝ Մերձդնեստրում, իսկ ամենացածրը ՝ ԼRՀ-ում: 2016 թվականի պետական բյուջեի եկամուտները / ՀՆԱ-ն Մերձդնեստրում կազմել է 23,6%, Աբխազիայում `21,3%, Լ NKՀ-ում` 14,7%: 2015 թվականը 3 երկրների համեմատ այս ցուցանիշը նվազել է: Լ NKՀ-ում, Աբխազիայում և Մերձդնեստրում պետական բյուջեի եկամուտների կառուցվածքում գերակշռում են հարկային եկամուտները, ավելին `Աբխազիայում, Մերձդնեստրում գերակշռում են ուղղակի հարկերը, իսկ Լ NKՀ-ում` 2014 թվականից սկսած `ուղղակի հարկերը: Հաշվի առնելով« Մասին »Լ NKՀ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց: Եկամտահարկ". Պետական բյուջեի ծախսերը / ՀՆԱ ցուցանիշը ամենաբարձրն է ԼRՀ-ում, իսկ ամենացածրը `Աբխազիայում: 2016 թվականի պետական բյուջեի ծախսերը / ՀՆԱ-ն Լ NKՀ-ում նվազել են 37.3% -ով [8]: Մերձդնեստրում այս ցուցանիշը 30,9% էր, իսկ Աբխազիայում `22,3%: 2015 թվականը 3 երկրների համեմատ այս ցուցանիշը նվազել է: Իսկ Լ NKՀ-ում, Աբխազիայում և Մերձդնեստրում պետական բյուջեի ծախսերի մեծ մասն ուղղվում է սոցիալական պաշտպանությանը: Պետական բյուջեի պակասուրդ / ՀՆԱ հարաբերակցությունը ամենաբարձրն է Մերձդնեստրում, իսկ ամենացածրը ՝ Աբխազիայում: 2016 թվականը Պետական բյուջեի պակասուրդը / ՀՆԱ-ն Մերձդնեստրում կազմել է -7,4%, Աբխազիայում `-1,5%, ԼRՀ-ում` -1,2%: 2015 թվականը ցուցանիշն աճել է միայն Աբխազիայում: Նշենք, որ Աբխազիայում 2009-2011 թվականներին գրանցվել է պետական բյուջեի հավելուրդ: Պետական բյուջեի հավելուրդ / ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմել է 0.6%, 0.9% և 4.5%: Վերոհիշյալ երկրները ստանում են ֆինանսական օգնություն: Մերձդնեստրն ու Աբխազիան Ռուսաստանից, իսկ Լ NKՀ-ն ՝ Հայաստանից: 2016 թվականն այսօրվա դրությամբ Հայաստանից Լ NKՀ-ին տրված միջպետական վարկը կազմել է $ 94 մլն, Աբխազիան `$ 155 մլն, իսկ Մերձդնեստրը` $ 52 մլն: Ինչ վերաբերում է ֆինանսական համակարգին, ապա Լ NKՀ-ն Հայաստանի հետ վարում է մեկ դրամավարկային քաղաքականություն: Հայաստանի Հանրապետությունում բանկային համակարգը ներառում է ՀՀ կենտրոնական բանկը և 17 առևտրային բանկեր, որոնցից 8-ը ներկայացված են ԼRՀ-ում: Հայկական դրամը շրջանառվում է ԼRՀ-ում: Աբխազիայի բանկային համակարգը ներառում է Աբխազիայի ազգային բանկը `15 առևտրային բանկ, երկրում շրջանառվում է ռուսական ռուբլին, իսկ 2008 թվականից ներդրվել է երկրի ազգային արժույթը` աբսարը, որն ավելի քիչ է շրջանառվում, քան ռուսական ռուբլին: , Մերձդնեստրն ունի իր սեփական ֆինանսական համակարգը, որը հիմնված է Մերձդնեստրի ռուբլու վրա: Այն կապված է ռուսական ռուբլու հետ 1/5-ով, երկրի բանկային համակարգը ներառում է Մերձդնեստրի պետական բանկը և 10 առևտրային բանկեր: Լ NKՀ-ն վարկերի / ՀՆԱ-ի առումով ունի բարձր տեմպեր, Մերձդնեստրը `ցածր: Վարկեր / ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2005-2016,% 2016 Վարկեր / ՀՆԱ Լ NKՀ-ում կազմել է 43,5%, Աբխազիայում `28,2%, Մերձդնեստրում` 27,6%: Նշված ցուցանիշը ԼRՀ-ում 2005-2016թթ. Այն իր ամենաբարձր կետին է հասել 2012-ին `52.9%, Աբխազիայում` 2014-ին `35%, իսկ Մերձդնեստրում` 2006-ին `30.5%: Հարկ է նշել, որ երկարաժամկետ վարկերը վարկային ներդրումների մեծ մասն են զբաղեցնում ԼRՀ-ում և Մերձդնեստրում, իսկ կարճաժամկետ վարկերը `Աբխազիայում [9]: Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքները ըստ երկրների հետևյալն են. Լ NKՀ-ում `6%, Մերձդնեստրում` 7%, Աբխազիայում `12%, այսինքն` վարկերն ավելի մատչելի են ԼRՀ-ում: Մերձդնեստրի հետ համեմատած ՝ Մերձդնեստրի Լ NKՀ-ն ավանդների / ՀՆԱ-ի առումով բարձր տեմպով է: 2016 թվականի ավանդները / ՀՆԱ-ն ԼRՀ-ում կազմել է 26,7%, 2015-ի 28% -ի փոխարեն, Մերձդնեստրում `13%, 2015-ին` 14,4%: Նշված ցուցանիշը 2005-2016թթ. 2013-ին այն առավելագույն կետին հասավ Լ NKՀ-ում և Մերձդնեստրում `2013-ին` 32,9% և 15,5%: Ինչպես Լ NKՀ-ում, այնպես էլ Մերձդնեստրում ցպահանջ ավանդները գերակշռում են քանակի, իսկ ժամկետային ավանդները ՝ փողի տեսանկյունից: Աբխազիան հարկերի / ՀՆԱ-ի առումով ունի բարձր տեմպեր, Լ NKՀ-ն `ցածր: 2016-ին Աբխազիայում հարկերը / ՀՆԱ-ն կազմել են 23,3%, Մերձդնեստրում `21,2%, ԼRՀ-ում` 13,9%: Նախորդ տարվա համեմատ ցուցանիշը նվազել է միայն Լ .Հ-ում: Աբխազիայում 20052016 թվականներին ցուցանիշը հասել է իր ամենաբարձր կետին 2011-ին ՝ 27,8%, Մերձդնեստրում ՝ 2013-ին ՝ 20,7%, ԼRՀ-ում ՝ 2009 թ.-ին ՝ 18,6%: Լ NKՀ-ն ունի ներդրումների / ՀՆԱ-ի բարձր տեմպեր, Մերձդնեստրը `ցածր: 2015 թվականը Լ NKՀ / ՀՆԱ-ում կատարված ներդրումները կազմել են 32,5%, Աբխազիայում `21,3%, Մերձդնեստրում` 17,5%: 2016 Նշված ցուցանիշը նվազել է Աբխազիայում և Մերձդնեստրում ՝ կազմելով 10,5% և 9,7%: Ոլորտների կողմից կատարված ներդրումները բաշխվում են հետևյալ կերպ. Արդյունաբերություն-շինարարական ոլորտ ԼRՀ-ում, շինարարություն-տրանսպորտ Աբխազիայում, արդյունաբերություն Մերձդնեստրում: Ներդրումների գրավչությունը բարձրացնելու համար բոլոր 3 երկրներում ձեռնարկվում են համապատասխան միջոցառումներ, տրվում են հարկային արտոնություններ: Աբխազիայում շահութահարկը 250 հազար դոլար ներդրումների դեպքում կրճատվում է մինչեւ 25%, 500 հազար դոլարի դեպքում `50%, 1 մլն դոլարի դեպքում` 100%: Մերձդնեստրում շահութահարկը 250 հազար դոլար ներդրումների դեպքում իջեցվում է 10% -ի, 500 հազար դոլարի դեպքում 30% -ի, 1 մլն դոլարի դեպքում `50% -ի: Ներդրումների ընդհանուր արժեքը ԼRՀ-ում սկսվում է առնվազն $ 250 հազար դոլարից, այնուհետև ռեզիդենտ եկամտահարկի գումարը իջնում է կիրառման տարում, իսկ հաջորդ երկու տարիներին `100% -ով, հաջորդ երկու տարիներին` 50-ով: %, բայց ոչ ավելին, քան ընդհանուր ներդրումը: Արժեքի 10% -ը: Այսպիսով, վերոհիշյալ 3 երկրներն ունեն տնտեսական զարգացման մակարդակի մի շարք նմանություններ և տարբերություններ, որոնց 25-ամյա պատմությունը ցույց է տալիս, որ հնարավոր է հաջողությամբ իրականացնել տնտեսական գործունեություն և զարգացնել արտաքին տնտեսական հարաբերությունները նույնիսկ որպես չճանաչված պետություն, համոզված է որ վաղ թե ուշ ճանաչումը տեղին է: և գիտակցելով, որ ճանաչման երկար գործընթացն արագացնող հիմնական գործոններից մեկը զարգացած տնտեսություն ունենալն է: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] ԼRՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն, ԼRՀ սոցիալ-տնտեսական իրավիճակ, 2016 URL: stat-nkr.am/ (Առկա է 09.08.2017-ի դրությամբ): Բալայան Նինոյի ճանաչված պետությունների համեմատական վերլուծություն համեմատական վերլուծություն (ըստ ԼRՀ, Աբխազիա, ՏրանսՆիստրիա) Հիմնաբառեր. Չճանաչված պետություն, տնտեսական ցուցանիշներ, տնտեսական զարգացում, տնտեսական ։
| Հոդվածում 2005-2016 թթ. կտրվածքով իրականացվել է երեք չճանաչված պետությունների` ԼՂՀ, Աբխազիայի և Մերձդնեստրի տնտեսական զարգացման ցուցանիշների համեմատական վերլուծություն։
Մասնավորապես վեր են լուծվել այնպիսի տնտեսական ցուցանիշներ, ինչպիսիք են նշված երկրների ՀՆԱ կառուցվածքը, տնտեսական աճը, բնակչության թվաքանակը, բնակչության խտությունը, բնական և մեխանիկական աճը, կյանքի միջին տևողությունը, ծնելիության խթանմանն ուղղված ծրագրերը, գործազրկության մակարդակը, միջին և նվազագուն ամսական աշխատավարձի չափը, միջին ամսական կենսաթոշակի չափը, գնաճի մակարդակը, արտաքին առևտրաշրջանառությունը, արտահանման կառուցվածքը, պետական բյուջեի եկամուտների, ծախսերի կառուցվածքը, դեֆիցիտի չափն ու ֆինանսավորման արտաքին աղբյուրները, բանկային, հարկային և ներդրումային համակարգերը։
Հոդվածի վերջում կատարվել է եզրահանգում, ըստ որի նշված երեք պետությունները տնտեսական զարգացման մակարդակով ունեն մի շարք ընդհանրություններ, առկա են նաև որոշակի տարբերություններ, իսկ ԼՂՀ-ն տնտեսական զարգացման առումով հիմնականում գերազանցում է մյուս երկու ուսումնասիրվող երկրներին։
|
«Էմինյան ազգագրական ժողովածուի» [5] առաջին հատորում ամփոփված են «Փշրանքներ Շիրակի գոմերից» կոչվող ազգագրական նյութերը, 1880 թվականին «Ալեքսանդր Աֆրիկացի, Ալեքսանդրապոլցի» (5, VIII) գրված հեքիաթները: Ըստ ժողովածուի խմբագրակազմի, բացի «բանահյուսության» նկատմամբ հետաքրքրությունից, նկատելի է, որ «ուսումնասիրության տեսանկյունից բարբառային առումով բառացիորեն ուսումնասիրվում է նոր լեզվական նշանակություն» [3, X]: ] Ընթերցելով Շիրակի ուսումնասիրությունների շարքը ՝ մենք պարզեցինք, որ բառերը, որոնք բնորոշ են միայն Կարնոյի բարբառին, բայց դրանք ընդհանուր լեզվական միավորներ են, որոնք օգտագործվում են Շիրակի հեքիաթների իրենց տարբեր արտահայտություններում, չպետք է ուսումնասիրվեն առանձին: Նպատակ ունենալով հայտնաբերել Շիրակի բարբառին բնորոշ Կարնոյի բարբառի բարբառները ՝ դրանք ուսումնասիրել համեմատական-համեմատական մեթոդաբանությամբ: Լեզվական հարաբերությունների Կարնո բարբառի հնչյունաբանական և հնչյունական առանձնահատկությունները քննության են առել Հ. Մկրտչյանի կողմից [5]: Այս աշխատության մեջ հատուկ ուշադրություն է դարձվել Կարնո բարբառի բառային միավորներին, որոնք բնորոշ են Շիրակի բարբառի բառերին, որոնք մենք դասակարգելու ենք ըստ բառապաշարի, զուգահեռաբար ուսումնասիրելով դրանց կազմի և կապի առանձնահատկությունները, քանի որ երկու իմաստներն էլ անհրաժեշտ է պարզաբանել այս բառերի իմաստները: են 1. Իրանշգոյանները ներկայացված են բնորոշ կապերով, ինչպիսիք են «չալի-չրտը» 2. Մաշված իրեր »[5, D, 368] օգտագործվում է որպես անփոփոխ սեռի« գագաթին »լրացում, որը մի դեպքում կարող է« վաճառվել », մյուս դեպքում ՝« այրվել », օրինակ ՝« Նա թռիչքի գագաթը բերում էր քաղաք, որը վաճառում էր, և որն այրում էր տունը »[5,22]: Հեքիաթներում օգտագործված բարբառագիտական բառարանները ապացուցված չեն, ինչպես և hatahut գոյականը, որը նշանակում է «աղմուկ, գոռոց»: Վերջինս որպես կանոն օգտագործվում է գործնական վանկի կողմից ՝ որպես հարսանեկան գոյականի վճռական լրացում, օրինակ ՝ Հատատուտովն ունեցել է հարսանիքի հարսանիք [5, 49]: «Գազար» բառը, որը նշանակում է «գազար», փոխառու-բուսական անուն է, որն օգտագործվում է Կարնոյի բարբառի բարբառներում ՝ na-parchulukh տարբերակում: Այն հայտնաբերված է Հաբերմանի հեքիաթում. «Կա, ինչու չէ, որքան գրություն եք ցանկանում»: [5, 33]: բարբառների շարք Durkearkhanay 1 տեղ, բարդ գոյականի առաջին բաղադրիչը, որը կազմված է բարբառներում տարածված durgal «հյուսն» բառից [6, 1, 362]: Շիրակի բարբառի տիպիկ փոփոխված տարբերակն է դուկարը, որից կազմավորվել է կազմը բառը, որն օգտագործվում է «Թագավորի փոքր տղան» հեքիաթում որպես բազմաթիվ ուղղանկյունների բաղադրիչներից մեկի տեղակալ, օրինակ ՝ Էլ բազազի դուքյան, mikita , ֆրունայր, ամբարտակներ,, 69]: Այս շարքում նույն կերպ է առանձնանում ծովային վանդակավոր կոմպոզիցիան: Բարբառներում դամիրչի բառի շիրական տարբերակը, որը թարգմանաբար նշանակում է «դարբին», դա դամրչի [6, Ա, 304] է, որով տեղանուն ածանցով կազմը վկայում է նաև բառարաններում: Արևմտյան բարբառներում Շիրակի բարբառում առանց վերջածանցի օգտագործվում է «բարակ ու երկար մազերով այծ» [6, Ե, 194] ֆիլիկ գոյականը, օրինակ ՝ Այս մորթին նման է մարիֆաթունի, որը, նրա խոսքով, մարմնի ոսկորից պալատ է կառուցում, բոլորն էլ լույս են ուտում [5, 53]: Քառասուն փիղ տալով ՝ նրանք իջան սարերից և ընկան ջրամբարները [5, 55]: Այսպիսով, փոխակերպման արդյունքում օգտագործվում է nafiliz irshish գոյական գոյությունը, որն ակնհայտորեն նշանակում է «գավազան» Habrman- ի հեքիաթում, օրինակ ՝ կնոջը Հաբերման անմիջապես վերածեց բարակ ծիլի, և նա ինքն իրենից դարձավ օձ ՝ այդ ծիլից կառչած ու խոնարհվեց [5]: Այս տողում առանձնանում է ղուլղթարի գոյականության անհատականությունը, որը կազմված է «ղուլուղ (ծառայություն) + թառ» կաղապարով, որն օգտագործվել է թագավորի կողմից թագուհուն ուղարկված ձկների արտահայտման համար [5, 6] «սուրհանդակ» իմաստով: , Հետաքրքիր է, որ Գ. Հոգնակի Գ. Ahահուկյանը Կարնոյի բարբառը չի համարում առանձնահատկություն, որը, սակայն, նկատվել է մասնագետների կողմից և գրանցվել է հետագա ուսումնասիրություններում [3, 20]: Կառնոտանման ածանցներով բայեր, ինչպիսիք են կազմը կառավարել, երբ էներգետիկ վանկը, պատճառահետեւանքային ածանց ստանալով, արտահայտում է ռեֆլեկտիվ գործողության իմաստը, օրինակ ՝… բարբառում օգտագործված 1 the Հավաքածուում կան դասական և բարբառային ուղղագրական ուղղագրություններ կազմավորումներ, որոնք մենք պատճենել ենք նույնությամբ: Թող նա ինձ մի բուռ ոսկի տա, բավական էր: Ես իշխեցի նվերի վրա [5,16]: Նշված նախադասությունը «Բաղդավոր տղա» հեքիաթի կրկնվող արտահայտություններից է, որը, սակայն, արտահայտվում է հաջորդ կապակցությամբ ես: Ես ծածկեցի գլուխս հոմանիշով [5,17], այսինքն ՝ «տեսնել գլխամաշկը»: Ի դեպ, նշված արտահայտությունը ներկայացված չէ բառարանում, և մեր որոնման ընթացքում մենք այն չգտանք նաև այլ բարբառներով գրված հեքիաթներում, այնպես որ վերապահումով կարող ենք արձանագրել, որ դա նաև Կարնոյին բնորոշ արտահայտություններից մեկն է: բարբառ Շիրակի բարբառին բնորոշ է կազմը կառավարել բայական ածանցով «իջնել» իմաստով: Ես նրան կտամ քո ամբողջ բաժինը [5, 4]: Ինչպես Շիրակի հեքիաթների դեպքում, կախարդական ոգու իմաստը հատուկ է f հնչյունական տառով սկսվող գոյականներին, իսկ ծածանվող գործողությունը հատուկ է կախարդական «չախերին» (առանցքի շուրջ պտտվող անիվը), օրինակ , նրանք եղբոր գլխից արծաթե շարխներ պատրաստեցին, և այդ չախերը թռան: նրանք կտրեցին [5, 58]: արմատավորելը: Հեքիաթներում Շիրակի բնորոշ օգտագործվող պելտկստալ բայը «փայլել, փայլել» բայի տարբերակն է ՝ «ճյուղավորվել, փայլել» իմաստով, հատկապես բարբառներում, հեքիաթի համեմատությամբ « որդի Շաչի Շաբուրի »: Այն այնքան հրեշավոր էր, որ փայլում էր ինչպես արեգակը [5, 51]: 2. Շիրակի բարբառին բնորոշ ածականներն արտահայտում են և՛ ուղիղ, և՛ անանձնական գոյականներ ՝ հայտնվելով որոշիչի կամ նշանակիչի շարահյուսական դիրքերում, քանի որ «Աուչի Շաբուրի որդուց» հեքիաթի կտրուկ հասկացությունը բնութագրվում է «ձու» իմաստով ՝ zilfikhar փոխառությամբ: -ձեւավորված »: [2, 312], օրինակ,…. Ասաց Ավջիի Շաբուրի որդին և քաշեց նրա զիլֆիքար թուրը, հասավ [5,58]: Բարբառային առանձնահատկությունն է na ած ve- ն, որը «Կատուն և առյուծը» առակում նկարագրում է փայտայինը, օրինակ `վերցնելով հաստ փայտ և ընկնելով առյուծի վրա ջ 5 [5,80]: Կարնոյի բարբառում ածական ածանցը օգտագործվում է «սարսափելի, վախեցնող» նշանակության համար [6, A, 34], օրինակ, վայր ընկած տեղերը շատ վտանգավոր էին [5, 39]: Սայմազ «Հիմար, հիմար» ածականը օգտագործվում է տղաների համար հնարամիտ, բայց անհասկանալի նկարագրելու համար [6, Ե, 261], օրինակ ՝ «Վերցրեք այդ Սայմազ տղային գլխից» [5, 10]: Ածականներն ունեն նաև միացություններ, որոնք ներկայացված չեն բառարաններում: Նրանցից շատերին հեքիաթներում հանդիպում են մեկնաբանները: Կարծես թե, գիտակցելով դրանց կիրառման հանգամանքը, պատմողը զուգահեռ ներկայացնում է էկզեմայի բացատրությունը: «Մարդանման ձուկ» ածականով նկարագրվել է տղայի անձնական գոյականը, որսորդը մեկնաբանել է «նա ոչինչ չգիտեր» արտահայտությամբ: Մակկելլանն ընդհանրապես ոչինչ չգիտեր [5, 39]: Բառարաններում չեն ներկայացվում նաև մի շարք հնչյունական տարբերակներ, ինչպիսիք են ածելիի ածելիի [6, A, 22] ածելիի ձուն, որն օգտագործվել է «սուր» ածականում «Աուչի Շաբուրի որդուց» հեքիաթում: , օրինակ, 58]: 3. Անցյալ ժամանակի մակդիրը ՝ «Հաջորդ օրը, ապագան, ապագան» կապն է ապարնիզմի ժամանակների հետ, օրինակ ՝…: [6, Ա, 375] - ի քերականական բառացի "իմաստալից, հատուկ, որին վերաիմաստավորված Շիրակի բարբառը բնութագրվում է նաև մի շարք արտահայտություններով, որոնք անհատական գոյականներին վերագրվող հիմնական բառակապակցություններ են, օրինակ ՝ շշմելու համար: «Beարմանալու համար G, 71] նկարագրում է թագավորի հրամանագիրը հեքիաթում.« Երբ Ռանչպարը իմացավ դա, կայծակը հարվածեց նրան [5: 4]: Դարտը «կապույտ էր ռանչո տղայից»: «Նպատակը փոփոխությունն էր» [6, A, 315] արտահայտությունն օգտագործվում էր «Ռանչե տղայից» հեքիաթում. «Հիմա ստամոքսի ցավն այլ էր` տեգը կապույտ էր »[5: 3]: Հեքիաթներում հետաքրքիր է արտահայտություն արտահայտությամբ արտահայտություն բացատրելու հանգամանքը, որի արդյունքում օգտագործվում են հոմանիշներ ՝ բառն ավելի պատկերավոր ու հասկանալի դարձնելով: Ar բաղադրիչով արտահայտությունները բազմաթիվ են բարբառներում, որոնք հիմնականում կապված են գեղեցիկի, լուսավորի, կյանքի մահվան հետ, օրինակ `ար, անել, անցնել, աչքեր, վերցնել, բարձրություն, հանել և այլն [6, Ա , 123]: Սակայն բառարաններում «լրացնել arderdik» արտահայտությունը չի վկայում, այն օգտագործվել է «Ռանչպարի որդին» հեքիաթում ՝ «ինչ է պատահել» իմաստով, ինչպես նաև «ի՞նչ օգուտ»: Ար-ի արդերդիկը կուշտ էր, նա ծնվել էր [5,10]: Phrasesրի բաղադրիչով շատ արտահայտություններ կան, որոնցից չի հաջողվում նույն հեքիաթում օգտագործված ջրաղացի կայուն արտահայտությունը «լինել» իմաստով [5, 15]: Այս շարքում առանձնանում է «Բաղդավոր տղա» հեքիաթում օգտագործված արտահայտությունը. Մնալ որպես սառեցված մարդ մեկնաբանություն ունեցողների հետ [5, 21]: ողջունել հայոց արտահայտությունների արքաներին: «Թամալլա» արտահայտությունը, որը նշանակում է «ողջունել», բառարաններում ապացուցված չէ: Այն օգտագործվել է «Ռանչպարային տղայից» հեքիաթում, ճիշտ այնպես, ինչպես «Ռանչ պարի տղայից» ուխտը տվեց Թեղթամալլահը [5: 7]: Չհիմնավորված փոխառությունները խոսքի մեջ հասկանալի են, ինչպես «տավարղ» բառը նշանակում է «ձանձրույթ»: [5,15]: Ումուզ նշանակում է «ուս» «Ումուզինը ստեց մորթին և ուրախ ընկավ ճանապարհի վրա և գնաց տուն» [5, 51]: Artgh նշանակում է «իր հերթին», օրինակ, տղան ասաց artgh [5, 51]: Խոսքի տարբեր մասերին պատկանող բարբառային բառերը ունեն տարբեր բառակազմական արտահայտություններ, որոնցում բառակապակցություններն ունեն իրենց առանձնահատկությունները: Ածանցներ, հաճախ ընդհատված օտար լեզուներով: Հեքիաթների բառագիտական միավորների ժողովրդական իմաստաբանության ուսումնասիրում ժողովրդական ստեղծագործություններում մտածողության հստակեցման գործում: Ուսումնասիրելով բարբառային բառերը ՝ մենք դժվարությունների հանդիպեցինք, քանի որ բառերի մեծ խումբ թաքնվեց բարբառի բառարաններում, այն հաճախ չի արձանագրվում, այն ծածկման կարիք ունի: Ուստի առաջարկում ենք, որ հայերենի բարբառի ոլորտի մասնագետները ստանձնեն այս շնորհակալ աշխատանքը: ։
| Բարբառային բառարանի վերլուծության արդյունքում պարզ է դառնում, որ բարբառային մի շարք բառեր բնորոշ են միայն Կարնո բարբառին։
Վերջիններս արտահայտում են այդ բարբառախոսների լեզվամտածողությունը, կենցաղն ու առօրյան։
Կատարելով այդ բառերի լեզվաբանական քննություն՝ դրանք դասակարգել ենք խոսքիմասային իմաստային խմբերով. 1. Գոյականներ` անձնանիշ և իրանիշ բառեր, տեղանուններ և այլն։
2. Ածականներ՝ անձնանիշ և իրանիշ գոյականներին բնութագրող բառեր։
3. Բայեր՝ անձնանիշ ենթակա պահանջող գործողություններ։
4. Մակբայ - ձևի և ժամանակի։
Կարնո բարբառում պահպանված եզակի կազմությունները երբեմն հնչյունական տարբերակներ են, որոնց զուգահեռ կան նաև հոմանիշ բաղադրիչով տարբերակներ։
|
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԵՐԻ ԴԵԱ HԱՅԱԿՈՎԻ Համեմատական արդյունավետության գնահատում Սոցիոտնտեսական համակարգերի արդյունավետության չափումը ժամանակակից գիտագործնական խնդիրներից մեկն է, որի հետաքրքրությունը մեծացել է 20-րդ դարի կեսերից: Տվյալների ծրարի վերլուծության (DEA) մեթոդը, որը հիմնված է մաթեմատիկական տնտեսագիտության հիմնական սկզբունքների վրա `Պարետոյի օպտիմալություն, արտադրության գործառույթների տեսություն, Լեոնտի արտադրության մոդելը, լայնորեն կիրառվում է տարբեր ոլորտներում տնտեսվարող սուբյեկտների համեմատական արդյունավետությունը գնահատելու համար: DEA մեթոդը պատկանում է գծային ծրագրավորման հիման վրա միատարր տնտեսվարող սուբյեկտների համեմատական արդյունավետությունը գնահատելու համար (որոնք օգտագործում են նույն ռեսուրսները և տալիս են նույն արդյունքները): Որոշումներ կայացնող յուրաքանչյուրը գնահատվում է ռեսուրսները արդյունքի վերածելու կարողության տեսանկյունից. Նկարագրեք DEA եղանակի գործնական մոդելներից մեկը: Հաշվի առեք առարկաները: Օրինակ, դիտարկվող ժամանակահատվածում տնտեսվարող սուբյեկտը օգտագործեց արկել ռեսուրսից մի միավոր թողարկված արտադրանք `r տեսակի քանակով: Յուրաքանչյուր առարկայի համար կառուցվում է «կշռված արդյունք» յուն «կշռված ռեսուրս», որտեղ են քաշի բազմապատկիչները, որոնք պետք է որոշվեն: Առարկայի գործունեության համեմատական արդյունավետության գնահատումը ձևավորվում է հետևյալ կոտորակային ծրագրավորման խնդրի տեսքով. Nj), ...., 2,1 (njimi, ..., 1ijx lr, ..., 1rjy0, 0rjijyxjnj, ..., 1lrrjryu1miijixv1rulr, ..., 1ivmi, ..., 1 0jmax), (11000 miijilrrjrjxvyuvuhnjxvyumiijilrrr ,, ... 1,111, 0, irvumilr, ..., 1 ;, ..., 1 Օբյեկտիվ ֆունկցիա (թողարկված առարկա ՝ «կշռված ռեսուրսի» քանակով միավորով: Կշռված արդյունքը օպտիմալ մեծությունն է, որը բավարարում է պայմանը և մեկնաբանվում է որպես գործունեության հարաբերական արդյունավետության գնահատում: Արժեքը համապատասխանում է լիարժեք արդյունավետությանը, երբ ռեսուրսներն առավելագույնս արդյունավետ են օգտագործվում, իսկ արժեքը նշում է կազմակերպության անարդյունավետությունը: Խնդրի արդյունքում ստացված օպտիմալ մեծությունները և ռեսուրսների միջոցով օպտիմալ արդյունք ստեղծող բազմապատկիչների լավագույն արժեքներն են: Որոշ փոփոխությունների պատճառով խնդիրը վերածվում է հետևյալ գծային ծրագրավորման խնդրի. Ակնհայտ է, որ դա բերում է Պարետո-Կուպմանսի արդյունավետության սկզբունքին, ըստ որի որոշումներ կայացնող միավորը լիարժեք արդյունավետության է հասնում միայն այն դեպքում, երբ ոչ մի ռեսուրս կամ արդյունք կարող է բարելավվել ՝ առանց որոշ այլ ռեսուրսների կամ արդյունքների փոխզիջման: Դա մոդելի կրկնապատիկն է: Ըստ երկակիության թեորեմի: Լուծելով երկակի խնդիրը `մենք կստանանք յուրաքանչյուր ռեսուրսի և արդյունքի ազդեցության մեծությունը VKM- ի գնահատված անարդյունավետության վրա: Արդյունքների կողմնորոշման խնդիրն է. (6) Խնդիրը բերվում է հետևյալ գծային ծրագրավորման խնդրի. (7) Գծային ծրագրավորման խնդրի կրկնակի վեկտորը հետևյալն է. 0 j * 0h10 * 0h1 * 0 h1 * 0h), (** irvuruivlrrjrjyuY1 * 00miijijxvX1 * 00 lrrjryuzz1 ** 0maxnjxvyumiijilrrjr, ..., 1,011 * 0 miijixv110,0, virvumilr, ..., 1 ;, ..., 1Srrjrjyuzh1 ** * 00000 րոպե, XxYyii ** z rrriiiyuxv00 / minnjyuxvrrjriiji, ..., 11 / ilmilrvuir, ..., 1 ;, ..., 1,0, miiixvq10minsrrrsrrjrmiijiyunjyuxv1111, ..., 1,00000 մաքս, * XxYyii Երկակի խնդիրներ լուծելով, անարդյունավետ օբյեկտները կարելի է նույնացնել: Տվեք նրանց համապատասխան հրահանգներ արդյունավետությունը բարելավելու համար. Դրանք են. - կողմնորոշված մոդելը, նույն արդյունքը կարող է արտադրվել նույնիսկ ռեսուրսների կրճատման միջոցով. Դիտարկենք ՀՀ մարզերում գյուղատնտեսական գործունեության համեմատական արդյունավետության գնահատումը DEA մեթոդով: ՀՀ գյուղացիական տնտեսությունների արդյունավետ գործունեության քաղաքականության արդյունքում և մինչև 2009 թվականը գյուղատնտեսությունում ապահովվել է տնտեսական աճ: Այնուամենայնիվ, համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն իր ազդեցությունն ունեցավ նաև գյուղատնտեսության վրա: Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի աճը նախորդ տարվա համեմատ կազմել է 99.5%, իսկ 2010 թ.-ին `86.4%, 2009 թ.-ին: Ինչ վերաբերում է (տող 1): Գծապատկեր 1. Համախառն գյուղատնտեսական արտադրանքի աճը նախորդ տարվա համեմատ (%), 2000-2013թթ. Գյուղատնտեսության ոլորտում որակական փոփոխություններ կատարելու համար ՀՀ Կառավարությունը 2010 թ. Հաստատեց «ՀՀ Գյուղ 201 գյուղատնտեսություն 2010-2020թթ. Կայուն զարգացում Ռազմավարություն », որը ամրագրեց գյուղատնտեսության զարգացմանն ուղղված պետական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները: Սկսեցին գործել տնտեսական լծակներ, ինչպիսիք են երկարաժամկետ և կարճաժամկետ տոկոսադրույքների սուբսիդավորումը, սերմերի զարգացումը, նոր տեխնոլոգիաների խթանումը և գյուղատնտեսական աջակցության այլ ձևերը: Ավելի մեծ ուշադրություն է դարձվել գյուղատնտեսության ոլորտում նորարարական տեխնոլոգիաների կիրառմանը, ոռոգման համակարգի զարգացմանը, հողերի բարելավմանը, արոտավայրերի ոռոգմանը, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի վնասատուների կենտրոնացված վերահսկմանը, կենդանիների առողջության պահպանությանը, էկոլոգիապես մաքուր գյուղատնտեսական ապրանքների արտադրությանը, գյուղական համայնքների զարգացմանը: զարգացում. 2011 թվականից ի վեր ՀՀ գյուղատնտեսությունում գրանցվել են զգալի դրական փոփոխություններ: 2011 թ. Համախառն գյուղատնտեսական արտադրանքի աճը նախորդ տարվա համեմատ կազմել է 114.1%: Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ում 2013-ին աճել է մինչև 21,53% ՝ 2008-ի համեմատ: 17,6% -ի համար (նկ. 2): Գծապատկեր 2. Համախառն գյուղատնտեսական արտադրանքի համախառն մասնաբաժնի դինամիկան ՀՆԱ-ում (%), 2000-2013թթ. * * Armenia Հայաստանում գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը տարածքի առումով ունի հստակ նկարագրված պատկեր (Նկար 3): ԱրարատԳեղարքունիքԿոտայքՍյունիքՏավուշ Հանրապետության գյուղատնտեսության ոլորտի գերակա ճյուղերից մեկը բուսաբուծությունն է: 1997 Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ամբողջ ցանված տարածքը կրճատվել է: Այնուամենայնիվ, 2013 թ.-ին գյուղատնտեսական ռեսուրսների ներուժի օգտագործման մակարդակի դրական տեղաշարժեր կան: 2013 գյուղատնտեսական մշակաբույսերի մակերեսը կազմել է 318.1 հազ. հա 2010-ին `283,6 հազար հա-ի դիմաց: Գծապատկեր 4-ը ցույց է տալիս գյուղատնտեսական մշակաբույսերի տարածքների կառուցվածքը (%) 2013 թ. 2010 թ. աճ. Գծապատկեր 3. ՀՀ մարզերի մասնաբաժինը գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ (%), 2010 և 2013 թվականներ Եթե 2008 թվականը Համախառն բերքի արտադրության ծավալը կազմում է գյուղատնտեսական արտադրանքի ծավալի 64,7% -ը, ապա հաջորդ տարիներին այն ցույց է տալիս նվազման միտում, հասնելով 58.5% (2009-ին `62.8%, 2010-ին` 61,7%, 2011-ին `58.5%): 2012-2013 թվականներին 2013 թվականին համախառն բերքի արտադրության ծավալը կազմել է գյուղատնտեսական արտադրանքի ծավալի 62,4%: Գծապատկեր 4. Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի կառուցվածքը (%), 2013-2013թթ., Ըստ ՀՀ ԱՎSS-ի, ցորենի և գարու բերքի աճը 2012 թ., Համապատասխանաբար 39% և 5.9% -ի համեմատ: 2013 թ.-ին կարտոֆիլի համախառն բերքը աճել է 2.1% -ով, բուսական մշակաբույսերի աճը `2013 թ.-ին: Բանջարեղենի համախառն բերքի աճը կազմել է 3.2%, իսկ բանջարաբոստանային կուլտուրաների համախառն բերքի աճը` 1.5%: Համախառն մրգի արտադրությունը 2012 թ. Մակարդակը գերազանցում է 1.9% -ը: 2013-ին խաղողի այգիների տարածքը 17,645 հա է, խաղողի արտադրությունը 2012-ին 0.3% -ով պակաս է համեմատած AragatsotnArmavirLori Համախառն բերքի արտադրության շուրջ 22,4% -ն արտադրվում է Արմավիրում, Գեղարքունիքում `19,3%, Արարատում` 19,6% (Նկար 5): Անասնաբուծության ոլորտում 2009-2013թթ. Շիրակում գրանցվել են ամենաբարձր ցուցանիշները ինչպես անասունների քանակի, այնպես էլ անասնաբուծական ապրանքների ծավալի ավելացման առումով: Վայոց Ձորի Երջանի անասնապահության բերք Նկար 5 2011: Համախառն անասնաբուծական արտադրանքի շուրջ 22.4% -ն արտադրվում է Արմավիրում, Գեղարքունիքում `19.3%, Արարատում` 19.6% (Նկար 4): 2013 Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ խոշոր եղջերավոր անասունների թիվն աճել է գրեթե 2,5% -ով (677,584 գլուխ), ոչխարների քանակը ՝ 6,3% -ով (717,574 գլուխ), խոզերի քանակը ՝ 3,6% -ով նվազելով ՝ կազմելով շուրջ 139,799 գլուխներ 2013-ին նախորդ տարվա համեմատ աճել են կենդանական ծագման ապրանքների արտադրության ծավալները: Միևնույն ժամանակ, մսի և թռչնամսի (կենդանի քաշ) համախառն արտադրությունն աճել է գրեթե 12,7% -ով (146,8 հազար տոննա), կաթիինը ՝ 6,3% -ով (657,0 հազար տոննա): Հանրապետությունում 2013 թվականին ձվի արտադրության ծավալները որոշ չափով նվազել են և 2012 թվականը դրա համեմատ արտադրվել է մոտ 6,5% պակաս ձու: ՀՀ կառավարությունը հավանություն տվեց «ՀՀ-ում ոչխարաբուծության զարգացման հայեցակարգին» `անասնապահության և տոհմաբուծության գործունեության առանձին ճյուղերի զարգացմանը խթանելու նպատակով: Հանրապետության արոտավայրերն արդյունավետ օգտագործելու համար ՀՀ կառավարությունը 2011 թ. Հաստատեց «Հայաստանի Հանրապետությունում արոտավայրերի և խոտհարքների օգտագործման կարգը սահմանելու մասին» որոշումը, որով սահմանվեցին ՀՀ կառավարման ռացիոնալ օգտագործման պայմանները: արոտավայրեր և խոտհարքներ պետական սեփականություն հանդիսացող հողերում: Մեր խնդրում որոշումներ կայացնող ստորաբաժանումները ՀՀ մարզերն են: Ռեսուրսներն էին գյուղատնտեսական նշանակության հողերը (հացահատիկային մշակաբույսեր, լոբազգիներ, բանջարեղեն, կարտոֆիլ, մրգերի և հատապտուղների տնկարկներ, խաղողի տնկարկներ), գյուղատնտեսությամբ, անասուններով, անասուններով, ոչխարներով, այծերով, խոշոր եղջերավոր անասուններով, գյուղատնտեսական տեխնիկայի առկա քանակով (տրակտորներ, բեռնատարներ, հացահատիկահավաք կոմբայններ, տրակտորային կցանքներ, հնձվորներ, թիավարողներ, հերկներ, կերային կոմբայններ, հացահատիկահավաք կոմբայններ, մշակողներ, բերքահավաքներ): Արդյունքում դիտարկվեց 2013 թ. Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը (ընթացիկ գներով, միլիարդ դրամ): Օգտագործելով DEA մեթոդը, ստացվել են արդյունավետության համեմատական գնահատումներ գյուղատնտեսության ոլորտում ՀՀ մարզերի գործունեության համար, և կառուցվել է արդյունավետ գործունեության ուրվագիծը (Նկար 6): Արարատ, Վայոց Ձոր 1, Արագածոտն n, 0.881 Սյունիքի, Տավուշի, Արմավիրի, 1 Ստացված արդյունքները ցույց են տալիս, որ 2013-ին ավելի արդյունավետ էին Արարատի, Արմավիրի և Գեղարքունիքի մարզերը: Այլ տարածաշրջաններում տնտեսությունը ղեկավարելու արտադրական հնարավորությունները մնում են անբավարար: Դրա հիմնական պատճառներից մեկը ոչ նպատակային վարելահողերն են: Հանրապետության 232,900 հա ոռոգելի հողերից իրականում ոռոգվում է 156,000 հա տարածք: Ավելի մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել նորարարական տեխնոլոգիաների օգտագործմանը, ոռոգման համակարգի զարգացմանը, հողերի բարելավմանը, արոտավայրերի և խոտհարքների թրջմանը, գյուղատնտեսական վնասատուների կենտրոնացված վերահսկմանը, կենդանիների առողջությանը, էկոլոգիական մաքրման արտադրությանը, գյուղատնտեսության զարգացմանը և գյուղատնտեսության զարգացման այլ ծրագրերին: Գծապատկեր 6. ՀՀ մարզերի գյուղատնտեսության ոլորտում արդյունավետության համեմատական գնահատումներ և արդյունավետ գործունեության և օգտագործման շրջանակներ Շիրակ, Կոտայք, Գեղարքունիք 1 Լոռի, 0.613 Սոնա Բալոյան, Կարինե Թավրիզյան ՀՀ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՇՐ REGԱՆՆԵՐԻ ԳՅՈՒԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԳՈՐCTՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ համեմատական արդյունավետության գրաֆիկա ըստ DEA եղանակի, MODE Պարետո-Կուպմանսյան արդյունավետության սկզբունքի, «կշռված ռեսուրս», «կշռված արդյունք»: ։
| Աշխատանքում դիտարկված է Data Envelopment Analysis (DEA) մեթոդը ՀՀ մարզերի գյուղատնտեսական գործունեության համեմատական արդյունավետությունը գնահատելու համար։
Քննարկված է այն խնդիրը, թե ինչպիսի արդյունավետությամբ են տնօրինվում ռեսուրսները (գյուղատնտեսական նշանակության հողեր, գյուղատնտեսության ոլորտում զբաղվածներ, կենդանիներ, առկա գյուղտեխնիկա) գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի ձևավորման գործընթացում։
ՀՀ մարզերի համար ստացվել են գործունեության համեմատական արդյունավետության գնահատականներ, կառուցվել է արդյունավետ գործունեության եզրագիծը։
|
Նախաբան Հակամարտությունների լուծումը համարվում է այսօր համաշխարհային հանրության առջև ծառացած հիմնական մարտահրավերներից մեկը `դրա լուծման ուղիների շուրջ տարաձայնություններ. , 21-րդ դարի սկզբին համաշխարհային հանրությանը հուզող ամենաբարդ խնդիրներից մեկը ՝ արաբա-իսրայելական հակամարտությունը, շարունակում է մնալ չլուծված: Ի հայտ գալով 1947 թ.-ին ՝ որպես հետսրայել-պաղեստինյան հիմնախնդիր, տարիների ընթացքում հակամարտությունը վերաճեց արաբա-իսրայելականի ՝ ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ներգրավելով Մերձավոր Արևելքի գրեթե բոլոր երկրներին, ինչպես նաև աշխարհի գերտերություններին, որոնք ունեն իրենց ռազմավարական շահերը տարածաշրջանում: , Այս առումով, հակամարտության կարգավորման ջանքերը մնում են միջազգային դիվանագիտության օրակարգում, և քննարկվող հարցը շարունակում է մնալ համաշխարհային գերակայություններից մեկը: Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել Արաբա-իսրայելական հակամարտության կարգավորման հարցում «Կամպ Դիդի» համաձայնագրի պատմական նշանակությունը, ինչպես նաև այն խնդիրները, որոնք առաջացել են դրան հաջորդող ժամանակահատվածում համաձայնագրի ստորագրման ժամանակ: Քեմփ Դ-Գործարքի համաձայնագրի կարևորությունն ու նշանակությունը չպետք է թերագնահատել, քանի որ դա նախադեպ էր ավելի ուշ ՝ 1983 թ., 1993 թ. Մայիսի 17-ին, Իսրայել-Լիբանանում, իսկ 1994 թ. ՝ 1945 թ. Հոկտեմբերի 26-ին, Իսրայելի և Հորդանանի միջև նմանատիպ առանձին հաշտեցումներ: Բացի այդ, ճամբար D-Road- ը ճանապարհ բացեց Մադրիդի համար 1991 թ.-ին [11] Օսլոյում, 1993-1995թթ. [12] Ուեյն Պլանտացիայում 1998-ին [13], Քեմփ adeեյդում ՝ 2000 թ.-ին, և Թեբայում ՝ 2001-ին [14], ծնված 2003 թ-ին: [15], Խաղաղության բանակցություններ Շարմ էլ-Շեյխում և 2000 թ. - Քլինթոն [17] , 2006 իտալա-ֆրանսիական [18] և 2011 իսրայելական նախաձեռնությունների համար: Փորձ է արվում ցույց տալ ԱՄՆ ղեկավարությանը համաձայնագրի ստորագրման գործընթացում: Արաբա-իսրայելական հակամարտության ուսումնասիրությունն իրականացրել են հայկական, ռուսական, արևմտյան և արաբահնագիտական դպրոցների կարկառուն ներկայացուցիչները: Քննարկվող հարցին իրենց աշխատություններում անդրադարձել են Ն. Հովհաննիսյանը, Է. Աբգարյանը, Ս. Ավանեսովը, Ա. Թոփալյանը, Ռ. Կարապետյանը, Շ. Կարամանուկյան, Հ. Սարգսյան, Ա. Հովհաննիսյան: [16] 1973, տեղական 2005 թ. Հոկտեմբերյան պատերազմի ավարտից հետո պարզվեցին այն գործոնները, որոնք խոսում էին արաբա-իսրայելական հակամարտության խաղաղ կարգավորման օգտին: 1. Պատերազմի ընթացքում արաբական երկրների աճող ուժը մեծացավ: 2. Արաբական երկրների կողմից հայտարարված նավթի էմբարգոն նպատակ ուներ կրճատել ինչպես նավթի արդյունահանումը, այնպես էլ արտահանումը դեպի արևմտյան երկրներ, որոնք այս կամ այն կերպ աջակցում էին Իսրայելին: 3. Վիետնամում կրած պարտությունը ԱՄՆ-ին ստիպեց բարձրացնել միջազգային լարվածությունը թուլացնելու իր դիրքերը [3, էջ. 128]: ԱՄՆ-ը քայլեր է ձեռնարկում իսրայելա-եգիպտական զորքերը Սիրիա տեղափոխելու ուղղությամբ, ինչը, ըստ Քիսինջերի, «նպատակ ուներ« ապահովել Իսրայելի գրաված տարածքների պաշտպանությունը »[2, էջ 129]: Միացյալ Նահանգների կողմից ավելի ու ավելի շատ միտումներ կային `ԽՍՀՄ-ը դուրս մղելու Մերձավոր Արևելքի կարգավորումից, իսկ Եգիպտոսը ավելի հակված էր համագործակցել միայն ԱՄՆ-ի հետ: E. Մ. Նշում է Պրիմակովը: «Officialsնեւի խորհրդաժողովում արդարացնելով իրենց ընթացքը ՝ ԱՄՆ պաշտոնյաներն ասացին, որ ժամանակին չկան պայմաններ, ընդհանրապես պայմաններ Մերձավոր Արևելքում համապարփակ կարգավորման համար: Այդ պատճառով անհրաժեշտ էր գնալ մասնակի լուծումների ուղիով: Այդ ուղու կողմնակիցները ԽՍՀՄ-ին մեղադրում էին ըստ փուլերի միջոցառումները խախտելու մեջ »[1, էջ 82]: 1973 թ. Համաձայնություն ձեռք բերվեց 1974 թ. Դեկտեմբերի 21-ին: Theորքերի բաժանման մասին իսրայելա-եգիպտական համաձայնագիրը ստորագրվեց 2011 թ. Հունվարի 11-18-ը Կահիրե-Սուեզ մայրուղու 101-րդ կմ-ում: Նման համաձայնագիր ստորագրվեց Geneնեւում ՝ սիրիա-իսրայելական զորքերը բաժանելու վերաբերյալ: Գոլանի բարձունքների մասը ՝ Կունեյտրան, վերադարձվեց Սիրիա ՝ ապառազմականացված գոտի ստեղծելու և ՄԱԿ-ի զինված ուժերի տեղակայման պայմանով: որ այստեղ 1975 թ.-ին: conferenceնևում սկսվեց նոր համաժողով 1945 թ. սեպտեմբերի 1-ին, իսկ սեպտեմբերի 4-ին Եգիպտոսը և Իսրայելը ստորագրեցին Սինայի համաձայնագիրը: Այն նախատեսում էր իսրայելական լեռնանցքի անցումը Եգիպտոսով: Նահանջում Milta դի GuideE Egypt- ը վերադարձավ Սինայի 10% -ը: Իսրայելական ռազմանավերին թույլատրվում էր ազատ նավարկել Սուեզի ջրանցքով: Երկրորդ փաստաթղթում Միացյալ Նահանգները պարտավորվել են հասնել Եգիպտոսի կողմից համաձայնագրի անխախտ կատարմանը և Իսրայելի դեմ նրա մասնակցությունն արգելելու մասին [4, p. 194]: Գործընթացների մասին համաձայնագրի ստորագրումից հետո ԱՄՆ-ԱՄՆ պետքարտուղարից հետո Սինայի քաղաքականության մեջ փոփոխություններ կատարվեցին: «Քարտերն ու պետքարտուղար Ս. Վենսը եկել են այն եզրակացության, որ փուլ առ փուլ լուծումը սպառել է իրեն և որոնել համապարփակ կարգավորման ուղիներ» [2, էջ 159]: ԱՄՆ-ի իմիտացիայի այս միտումները պայմանավորված էին հետևյալ գործոններով .1. Նախ անհրաժեշտ էր սերտ հարաբերություններ պահպանել արաբական պահպանողական վարչակարգերի հետ: 2. Հաշվի առնելով «նավթային էմբարգոյի» դառը փորձը ՝ խուսափեք այն կրկնելուց: 3. Անհրաժեշտ էր հաշվի առնել այն փաստը, որ Պաղեստինի հարցը որոշակի առաջընթացի կարիք ուներ: 4. ԱՄՆ-ը հասկանում էր, որ առանց ԽՍՀՄ մասնակցության անհնար էր հասնել լուրջ կարգավորման Մերձավոր Արևելքում: Հոկտեմբերի 1-ին թողարկվեց Մերձավոր Արևելքի վերաբերյալ սովետա-ամերիկյան համատեղ հայտարարությունը. «Անմիջապես կարգավորել արաբա-իսրայելական հակամարտությունը, իսրայելական զորքերը դուրս բերել 1967 թվականին գրավված տարածքներից և ապահովել արաբ բնակչության իրավունքները»: Խորհրդաժողովին պետք է մասնակցեին բոլոր շահագրգիռ կողմերը, ներառյալ պաղեստինյան կողմը: Թվում էր, թե ԱՄՆ-ն վերադառնում է ԽՍՀՄ հետ համագործակցության դիրքեր, բայց Միջին Արևելքում տեղի ունեցան իրադարձություններ, որոնք «թաղեցին» սովետա-ամերիկյան համատեղ հայտարարությունը: Իսրայելում 1977 թ.-ին խորհրդարանական ընտրություններում հաղթած «Լիխուդ» դաշինքը Մ. Բեգինին ծայրաստիճան կոշտ դիրքորոշում ցուցաբերեց Պաղեստինի հարցում: 1977 թ. Հուլիսին Բեգինը հանդիպեց Քարթերի հետ և հավաստիացումներ ստացավ, որ Քարթերն այլևս չի խոսելու «Պաղեստինյան հայրենիք» իսրայելական զորքերի դուրսբերման մասին: Բեգինը հրաժարվեց սառեցնել գրավյալ տարածքներում հրեական բնակավայրերի շինարարությունը: Բեգին վումի գլխավորած «Հերուտ» կուսակցությունը առաջնորդվել է «Մեծ Իսրայել» ստեղծելու գաղափարով: Նրանք ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 181 բանաձեւն անվանեցին բանաձեւ Արեւմտյան Պաղեստինը բաժանելու մասին: Արտաքին գործերի նախարար Դայանը պահանջեց շրջանառությունից հանել «Պաղեստինի հայրենիք» արտահայտությունը, եւ որևէ կերպ բացառել ՊԱԿ-ի համաժողովը: Թողարկվել է իսրայելա-ամերիկյան համատեղ հայտարարություն: ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Բժեզինսկու խոսքով ՝ այդ հայտարարությունը վրդովեցրել է նաեւ արաբներին: Հաջորդ գործոնը Եգիպտոսի նախագահ Սադաթի նամակն էր Քարթերին, որում ասվում էր, որ «ոչինչ չպետք է խոչընդոտի Եգիպտոսի և Իսրայելի միջև ուղիղ բանակցություններին»: Եվ վերջապես, ամենակարևոր գործոնը, որը ԱՄՆ-ին ստիպեց 70-ականներին սահել հարցաքննության առանձին դիրքերի: Վերջին շրջանում ԱՄՆ-ի միտում կա հեռանալ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության միջազգային լարվածության թուլացման ընթացքից: Դա պետք է արտացոլվեր Մերձավոր Արևելքի քաղաքականության մեջ: Վերոնշյալ գործոնները նպաստեցին այն փաստին, որ ԱՄՆ-ը ամեն կերպ կաջակցեր Պաղեստինյան խնդրի առանձին կարգավորմանը ՝ իր «դրոշակակիրներով» նվազագույնի հասցնելով ԽՍՀՄ մասնակցությունը այդ գործընթացին: ԱՄՆ պետքարտուղար Վենսը Եգիպտոսին ներկայացրեց Պաղեստինյան հիմնախնդրի իր սեփական ծրագրերը. Հանրաքվե ՝ Գազայի վերջնական ապագան որոշելու համար, Հորդանան գետի Արևմտյան ափը, էլ չասած իսրայելական զորքերի դուրսբերման մասին ՊԱԿ-ի տարածքներից: Անցումային շրջանում Հորդանան գետի Արևմտյան ափին պետք է հաստատվեր Իսրայել-Հորդանանի համատեղ կառավարումը: Իսրայելցի որոշ ազդեցիկ քաղաքական գործիչներ, Ի. Ալոնը, Շ. Պերեսը և մյուսները հանդես էին գալիս Հորդանանի հետ հարաբերություններ հաստատելով ՝ Հորդանանի հետ հարաբերություններ հաստատելու օգտին, բայց ոչ դրանց անմիջական անեքսիայի միջոցով: ԱՄՆ-ը ցանկանում էր ցույց տալ, որ առանձին բանակցությունները ոչ թե իր, այլ Իսրայելի նպատակն են: Նոյեմբերի 19-ին Սադաթը ուղևորվեց Երուսաղեմ և դիմեց Կնեսետին: Ձախ թևը պահպանելով ՝ Միացյալ Նահանգները դեռ խոսում էին «theնևի խորհրդաժողովի կենտրոնացված մասի մասին, բայց միևնույն ժամանակ պնդում էին Իսրայելի համար» կարգավորել հարաբերությունները ՝ նախ Եգիպտոսի, ապա պաղեստինցիների հետ Հորդանանում և, վերջապես, Սիրիայի հետ: 1978 թ. Մարտին Վաշինգտոնում կայացած Բեգին-Քարտեր հանդիպման ժամանակ Միացյալ Նահանգների նախագահը հայտարարեց, որ Իսրայելի պահանջները կավարտվեն «6 կետերով»: Իսրայելը չի ցանկանում լքել Հորդանան գետի ափը: 2. Գրավված տարածքներում հրեական նոր բնակավայրերի շինարարությունը չի դադարեցվում: 3. Իսրայելը չի հեռանա Սինայից կամ 4. չի հեռանա ՄԱԿ-ի և Եգիպտոսի հովանու ներքո: 5. Իսրայելը չի ընդունում, որ 242 բանաձեւը տարածվում է Արևմտյան ափի և Գազայի վրա: 6. Պաղեստինյան արաբներին հնարավորություն չի տրվելու որոշելու իրենց ապագան: 1978 թ.-ին Իսրայելի և Եգիպտոսի միջև բանակցությունները սկսվեցին ԱՄՆ-ում Քեմփ Դիդում, որը տևեց 13 օր: Բեգինի նպատակն էր հաշտեցման միջոցով ամենահզոր արաբական երկիրը դուրս բերել արաբական աշխարհի միացյալ ճակատից: Իր հերթին, Սադաթը հույս ուներ Սինայի թերակղզին «պատրաստ լինել աչք փակելու» Իսրայելի հավակնությունների վրա ՝ Հորդանան գետի արեւմտյան ափին, Գազայում: Բայց Սադաթը ստիպված էր թաքցնել այդ ամենը: Քարտերը մի կողմից համոզում էին Սադաթին, որ հաշտեցումը կվերադարձնի Սինային, իսկ մյուս կողմից ՝ Բեգինին համոզում, որ հաշտեցումը կբարձրացնի Իսրայելի անվտանգությունը: Բանակցությունների ընթացքում հիմնական խոչընդոտը Հորդանան գետի արեւմտյան ափին Գազայի ապագայի հարցն էր: Սեպտեմբերի 13-ին որոշում կայացվեց 2224 բանաձևից հանել «պատերազմի միջոցով տարածքների գրավման անընդունելիություն» արտահայտությունը: 242 բանաձևի տեքստը պարզապես կցվեց Միջին Արևելքի խաղաղության շրջանակին: Սա ճանապարհ բացեց Երկրորդ փաստաթղթի համար ՝ «Եգիպտոս-Իսրայել խաղաղության պայմանագրի հաշտեցման շրջանակ» վերնագրով: Երեք երկրների ղեկավարների նամակները կցված էին այդ շրջանակներին ՝ որպես պաշտոնական փաստաթղթեր: Քարտի վրա գրված էր. «Յուրաքանչյուր պարբերությունում, որտեղ օգտագործվում է« Արևմտյան ափ »արտահայտությունը, Իսրայելի կառավարության կողմից այն պետք է մեկնաբանվի որպես« Հուդա և Սամարիա »: Մանիպուլյացված դեպքեր: Հակամենաշնորհային շարժումը նույնպես անհանգստացրեց Սադաթին: Իրանում եռօրյա պաշարման ընթացքում Վենսը համաձայնեց, որ Սադաթը հրաժարվում է հստակ ժամկետ նշել Արեւմտյան ափին ընտրությունների համար, բայց նոր պահանջ ներկայացրեց: «Նախչըվանում ներմուծեք ինքնավարություն»: Իրանական խաղաքարտի գործարկումն արդյունք տվեց: 1979 թ. Եգիպտոսի և Իսրայելի միջև խաղաղության պայմանագիր ստորագրվեց Վաշինգտոնում 1979 թ. Մարտի 26-ին և ուժի մեջ մտավ 1979 թ. Դեկտեմբերի 25-ին: Ըստ պայմանագրի. 1. Իսրայելի և Եգիպտոսի միջև խաղաղություն է հաստատվում: 2. Դիվանագիտական հարաբերություններ են հաստատվում Իսրայելի և Եգիպտոսի միջև: 3. Իսրայելական զորքերը դուրս են գալիս Սինայից: 4. Եգիպտոսի ինքնիշխանությունը ճանաչվում է այն սահմաններում, որոնք Եգիպտոս-Պաղեստինյան տարածքի սահմաններն էին: 5. Իսրայելական նավերը ազատ նավարկելու են Պարսից ծոցի Սուեզի ջրանցքից: Աքաբայի առագաստային գոտի: 6. Եգիպտոսի կառավարությունն իրավունք ունի մեկ բաժին ունենալ Սուեզից 50 կմ դեպի արևելք: 7. Աքաբայի ծոցից 20-40 կմ դեպի արևմուտք գտնվող տարածք գտնվում է ՄԱԿ-ի ուժերի վերահսկողության տակ: 8. Իսրայելական զորքերը չեն լքի Հորդանան գետի ափը և Գազան, բայց կտեղակայվեն անվտանգության գոտիներում: 9. Բնակչության ինքնավարությունը պետք է ապահովվի այդ տարածքներում, ոչ թե տարածքային: Հարկ է նշել, որ այս վերջին կետը նշված էր ոչ թե պայմանագրի տեքստում, այլ Սադաթ և Սկիզբ քարտերին ուղղված համատեղ նամակում: Իհարկե, ամերիկյան դիվանագիտության պայմանագիրը Դա մեծ հաղթանակ էր, բայց ոչ հարցի վերջնական լուծում: Այսպիսով, կարելի է անել հետեւյալ եզրակացությունը .1. Campամբարի D- օրվա համաձայնագիրը բաժանեց արաբական աշխարհը, Սիրիան, Լիբանանը, Ալժիրը, Իրաքը, Եմենը, հայտարարեց ԿԳԲ-ն և խզեց դիվանագիտական հարաբերությունները Եգիպտոսի հետ: որ դա անօրինական է: անցկացնել ԱՄՆ-Եգիպտոս համատեղ զորավարժություններ: տվել է, 3. Բացի վերը նշվածից, Camp D-Deal- ը `Միացյալ Նահանգների համապարփակ ունակությունը` Մերձավոր Արևելքը Մերձավոր Արևելք տեղափոխելու, իր եվրոպական դաշնակիցների կամ Japanապոնիայի վրա ազդեցությունը պահպանելու համապարփակ ունակությունը, որը մեծապես կախված էր Մերձավոր Արևելքի նավթից: , ։
| 1973թ.֊1974թ. հունվարի արաբա-իսրայելական պատերազմից հետո մի շարք հանգամանքներ նպաստեցին հակամարտության կարգավորման շուրջ բանակցություններ սկսելուն։
Նախ՝ 11-18-ը ստորագրվեց զորքերի տարաբաժանման վերաբերյալ իսրայելաեգիպտական համաձայնագիրը [5], որից հետո 1975թ. սեպտեմբերի 1-ին Ժնևում սկսվեց կոնֆերանս [6], իսկ սեպտեմբերի 4-ին Եգիպտոսը և Իսրայելը ստորագրեցին Սինայի համաձայնագիրը [7]։
ԱՄՆ-ի ջանքերն ուղղված էին եգիպտա-իսրայելական սեպարատ հաշտություն կնքելուն, որի արդյունքում սկսվեցին Քեմփ-Դևիդյան բանակցությունները [8], և 1979թ. մարտի 26-ին Վաշինգտոնում ստորագրվեց խաղաղության պայմանագիր,որը ուժի մեջ մտավ 1979թ-ի դեկտեմբերի 25-ին։
|
Ամբաստանյալի դեմ հայց ներկայացնելու իրավունքը. Որոշման որոշման նոր օրենսգրքի նախագիծ Ամբաստանյալի խաչաձեւ հարցաքննության իրավունք ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը սահմանման իրավունք չէ, միևնույն ժամանակ, այն ամրագրված է ՀՀ կողմից վավերացված միջազգային իրավական ակտերում, ինչպիսիք են `Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիան (այսուհետ` Եվրոպական կոնվենցիա) ) և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագիրը: (Հոդված 14, կետ 3, ենթակետ): Այս ինստիտուտի հիմնական բովանդակությունը հետևյալն է. «Քրեական հանցագործություն կատարելու մեջ մեղադրվող յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի հարցաքննել իր դեմ վկաները կամ իրավունք ունենալ հարցաքննել վկաներին, իրավունք ունենալ զանգահարել և հարցաքննել ցուցմունք տված վկաներին: իր օգտին ՝ նույն պայմաններում, ինչ նրա դեմ վկաները »(հոդված 6, 3): կետ-կետ, ենթակետ դ): Մեղադրյալի կողմից հարցաքննության իրավունքի իրացումը կոչված է ապահովելու քրեական դատավարության այնպիսի սկզբունքների արդյունավետ իրականացումը, ինչպիսիք են արդար դատաքննության իրավունքը, կողմերի միջև մրցակցությունը և մեղադրյալի պաշտպանության իրավունքը: Հատկապես ակնհայտ է այս ինստիտուտի կապը մրցակցության սկզբունքի հետ: Ինչպես իրավացիորեն նշում է Հ. Հ. Ghուկասյանի խոսքով, նախագծի տրամաբանության համաձայն, մրցույթի մոդելի հիմնաքարերը դրված են մի քանի ելակետերում, որոնցից մեկը դատապարտման անընդունելիությունն է միայն այն անձի ցուցմունքների հիման վրա, որի պաշտպանյալը կամ նրա պաշտպանական կողմը խորհրդականը կամ ներկայացուցիչը հնարավորություն չունեին հակազդելու: Ակնհայտ է, որ մեղադրյալին զրկելով իր առարկությունը ներկայացրած անձին հարցաքննելու իրավունքից և դատաքննության փուլ 1 Տե՛ս Հ. Ukուկասյան, Մրցակցության գաղափարախոսությունը ՀՀ նոր դատավարության օրենսգրքի նախագծում // ՀՀ քրեական դատավարության նախագծի խնդիրները Օրենսգիրք, «ՀՀ փաստաբանների միություն», Երեւան, 2014, էջ 69-70: Միայն չհայտարարված վկայի ցուցմունքի հրապարակմամբ դատարանը կկատարի մեղավորության ապացուցման գործառույթ ՝ այդպիսով խախտելով կողմերի հավասարության և մրցակցության սկզբունքները: Նման դեպքում դատարանը կզրկվի գործի հանգամանքների օբյեկտիվ գնահատման, դրանց հիմնավորումը և ապացույցը հաստատելու, գործի դատաքննության ընթացքում ծագած հակասությունները վերացնելու հնարավորությունից `մեղադրյալին թույլ չտալով հակադարձ հարցման միջոցով ներկայացնել իր դիրքորոշումը: Եվ, որպես արդյունք, արդար դատաքննության սկզբունքների իրացում և դատարանի անաչառություն չի կարող ապահովվել ամբողջությամբ: Ազգային օրենսդրության մեջ այս հաստատությունն առաջին անգամ ստացավ իր ամրագրումը Սահմանադրության մակարդակում (6.12.2015) «Մեղադրանքից պաշտպանվելու իրավունք» վերնագրով հոդվածի ներքո: «Յուրաքանչյուր ոք, ով մեղադրվում է քրեական հանցագործության մեջ, իրավունք ունի հարցաքննվել, հարցաքննվել կամ հարցաքննվել, հարցաքննվել նույն պայմաններով, ինչ նրա դեմ ցուցմունք տվածները»: Սահմանադրության մեջ նման նորամուծություն կատարելը արդեն իսկ անհրաժեշտություն է առաջացնում ոլորտային օրենսդրության մեջ համապատասխան փոփոխություններ կատարելու համար: Ըստ այդմ, ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծը պարունակում է մի քանի դրույթներ `կապված մեղադրյալի` հարցաքննության իրավունքի հետ: Այսպիսով, 43-րդ հոդվածը սահմանում է. «Մեղադրյալն իրավունք ունի հարցաքննել այն անձանց, ովքեր սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իր դեմ ցուցմունք են տվել, կամ այդ խաչաձև հարցաքննվող անձինք ՝ կարծես իրեն կանչել և հարցաքննել նույն պայմանները, ինչ որ նա դեմ էր »: Ինչպես տեսնում ենք, օրենսգրքի առաջարկվող կանոնակարգը ինստիտուտը ներկայացնում է օրենքի ձևով, նախագիծը ուղղակիորեն չի պարտավորեցնում քննչական մարմնին մեղադրյալին հնարավորություն տալ հարց տալ վկային, եթե կողմը չի միջնորդում այն Միևնույն ժամանակ, Նախագծի 22 7 7-րդ հոդվածի համաձայն, մեղադրյալի դատապարտումը չի կարող հիմնված լինել բացառապես կամ այնպիսի վարքի վրա, որի հիման վրա մեղադրյալը կամ նրա պաշտպանը կամ ներկայացուցիչը հնարավորություն չեն ունեցել: խաչաձեւել Ստացվում է, որ այն դեպքում, երբ գործի լուծման համար զգալի գումար է ձեռք բերվել, բայց չի ապահովվել մեղադրյալի հակընդդեմ հայցի իրավունքը, ստեղծվում է գործի իրավիճակ: կան թույլատրելի և համապատասխան ապացույցներ, որոնք չեն կարող օգտագործվել բավարար չափով գործով վճիռ կայացնելու համար: Դրանից կարելի է եզրակացնել, որ այս հաստատությունը, մեղադրյալի համար իրավունք լինելով, քննչական մարմնի պարտականությունն է, քանի որ, ինչպես տեսնում ենք, հակընդդեմ հայցի իրավունքի իրացումը բխում է ՀՀ-ի ամբողջական, համապարփակ լուծման պահանջից: գործ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ `Եվրոպական դատարան) իր նախնական որոշումներում բազմիցս ընդգծել է, որ մեղադրյալներին պետք է հնարավորություն տրվի վկաներից հարցեր տալու: 2 Եթե վկային հարցաքննելու ամբաստանյալի միջնորդությունը պարտավորեցնող չէ, բայց միևնույն ժամանակ հիմնավորված, անմիջականորեն կապված մեղադրանքի հետ, կարող է ուժեղացնել պաշտպանությունը կամ նույնիսկ արդարացնել մեղադրյալին, հայրենի իշխանությունները պետք է ներկայացնեն համոզիչ փաստարկներ ՝ մերժելու համար միջնորդություն Մեկ այլ դեպք հաստատեց, որ մեղադրյալը դատարանում հնարավոր վկայի դիմակայելու հավանականությունը արդար դատաքննության հիմնական տարրերից մեկն է 4; եթե մեղադրանքը հիմնված է տարհանվածների ցուցմունքների վրա, ապա ամեն դեպքում անհրաժեշտ է մեղադրյալին հարցեր տալու հնարավորություն ընձեռել: Եթե մեղադրյալի և մեղադրող կողմի վկայի ցուցմունքների միջև որևէ անհամապատասխանություն կա, քննիչը պետք է հաշվի առնի առերեսման հնարավորությունը որպես պարտականություն 5: Այս հոդվածի շրջանակներում անհրաժեշտ ենք համարում քննարկել այն անձանց առարկան, որոնց նկատմամբ մեղադրյալին պետք է հնարավորություն տրվի հակաքննչական գործողություններ կատարել: Այսպիսով, ՀՀ Սահմանադրության տեքստում օգտագործվում են «ցուցմունք տվող անձ» հասկացությունները, Նախագծում `« ցուցմունք տվեց »անձը, իսկ Եվրոպական կոնվենցիայում ՝« ցուցմունք տվող »հասկացությունները: Եվրոպական դատարանը Դամիր Սիբգատուլինն ընդդեմ Ռուսաստանի գործով հայտարարել է, որ Եվրոպական կոնվենցիայի տեքստում օգտագործվող «վկա» տերմինը պետք է մեկնաբանվի որպես ինքնավար (ինքնավար) օրենք: Գործում Իվանովոյի մարզային դատարանը, ի թիվս այլ ապացույցների, դիտարկեց 10 վկաների, այդ թվում ՝ պրն. Ա.-ի կողմից ներկայացված մեղադրանքները, որպես հանցագործության ենթադրյալ հանցակից, երբ վերջինս վկայի կարգավիճակ չուներ: Ոչ վկաները, ոչ էլ պարոն Ա. 2 Տե՛ս Melnikov v. Ռուսաստանի Դաշնություն, 14.01.2010 թ., Բողոք N 23610/03, կետեր 77-82: 3 Տե՛ս Թեմա ընդդեմ Խորվաթիայի 10.10.2013 թ., Բողոք N 51355/10, 42-րդ կետ: 4 Տե՛ս Tarau v. Romania 24.05.2009, բողոք N 3584/02, կետ 74: 5 Տե՛ս Andandonsky v. Ռուսաստանի Դաշնություն, 28 սեպտեմբերի 2006 թ., Դիմում թիվ: 24015/02, կետ 52: Նրանք կանգնած չէին ժյուրիի կամ դատարանի առջև: Եվրոպական դատարանը նշում է, որ նրանց նշանակությունը նախաքննական փուլում, ունենալով էական նշանակություն, ձևակերպվել է գրավոր, ընթերցվել դատարանում և օգտագործվել որպես մեղադրյալի դեմ ապացույց 6: Ըստ էության, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային պրակտիկայում արտահայտված միտքն այն է, որ «վկա» տերմինը պետք է մեկնաբանվի ազգային օրենսդրության լույսի ներքո `հիմնվելով մեղադրյալի դեմ ցուցմունք տալու փաստի վրա: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը մի շարք նախադեպերով որոշում է կայացրել այն մասին, որ Եվրոպական կոնվենցիայի «իմաստով վկա» հասկացությունը ներառում է համահեղինակներ 7, մասնագետներ 8 և զոհեր 9: Տրոֆիմովն ընդդեմ Ռուսաստանի ներքին դատարանը մեղավորներին մեղավոր ճանաչեց թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության մեջ և դատավարության ընթացքում ապավինեց հանցագործներից մեկի ՝ Ս. Գործում, մասնավորապես, նշվում է, որ Ս-ն թմրանյութեր պահելու և իրացնելու միակ ուղղակի վկան էր, իսկ գործով մյուս վկաների ցուցմունքները անուղղակի էին: Մարզային դատարանն ընդգծեց, որ վերջինիս հարցաքննությունը վճռորոշ նշանակություն ունի մեղքի հաստատման համար: Նման պայմաններում ակնհայտ է, որ նախաքննական փուլում տրված ցուցմունքները հատուկ նշանակություն ունեն անձին մեղավոր ճանաչելու համար, չնայած այն բանին, որ իշխանությունները նրա հետ չեն առերեսվել: Արդյունքում, Եվրոպական դատարանը եզրակացրեց, որ նման դեպքում համազեկուցողը, հաշվի առնելով Կոնվենցիայի նպատակները, համարվում է վկա, և այդ դեպքում գոյություն ունի Կոնվենցիայի 6 3 3 (դ) հոդվածի միջև: Մեղադրյալի նախաքննության, այսպես կոչված, առճակատման իրավունքը նույնպես ամրագրված էր ԱՄՆ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի տեքստում: Մասնավորապես, այն սահմանում է, որ յուրաքանչյուր քրեական վարույթում մեղադրյալը պետք է իրավունք օգտագործի դիմակայել իր դեմ ցուցմունք տված վկաներին 10: Այնուամենայնիվ, «Քրոուֆորդն ընդդեմ Վաշինգտոնի» գործով այս ինստիտուտը ստացել է բավականին հետաքրքիր մեկնաբանություն և առանձնացվել են երկու կարևոր գործոններ 11.6 Տե՛ս Damir Sibgatullin v. Russia, 28.05.2014, բողոք N 1413/05, կետ 45: 7 Տե՛ս «Տրոֆիմովն ընդդեմ Ռուսաստանի» գործ, 02.03.2009 թ., Բողոք N 1111/02, կետ 37: 8 Տե՛ս Doorson ընդդեմ Նիդեռլանդների գործը, 26.03.1996 թ., Բողոք N 20524/92, կետ 72: 9 Տե՛ս Վլադիմիր Ռոմանովն ընդդեմ Ռուսաստանի գործ, 24.07.2008 թ., Բողոք N 41461/02, կետ 97: 10 Տե՛ս Միացյալ Նահանգների Սահմանադրության վեցերորդ փոփոխությունը, https: //www.law.cornell.edu/constitution/sixth_amendment (8.05.2016 թ.-ի դրությամբ): 11 Տե՛ս Crawford v. Washington, 2004https: //en.wikipedia.org/wiki/Crawford_v._Washington (2016 թվականի մայիսի 8-ի դրությամբ): Վկան այն անձն է, որը ցուցմունք է տալիս `նպատակ ունենալով պարզել գործին առնչվող փաստեր: Միևնույն ժամանակ պահանջ կար, որ ցուցմունքը լինի «բնութագրական» ՝ ներկայացնելով անձնական պատճեն: Այսպիսով, ցուցմունքները համարվում են ոչ «ցուցմունքային», եթե դրանք արվել են ոստիկանության կողմից հարցաքննության ընթացքում `այն պայմաններում, որոնք օբյեկտիվորեն ապացուցում են, որ դրա հիմնական նպատակը հնարավորինս մեծ օգնություն ցուցաբերել ոստիկանությանը` հրատապ հարցի լուծման գործում: Այն համարվելու է «վկայություն» անհետաձգելի, արտառոց հանգամանքների բացակայության պայմաններում. հիմնական նպատակն է հաստատել հետաքննության համար կարևոր փաստերն ու իրադարձությունները: Դրանից կարելի է եզրակացնել, որ, ըստ էության, ԱՄՆ-ում օգտագործվում է նաև ինքնավար մեկնաբանություն, և հիմնական չափանիշը գործին առնչվող հանգամանքների վերաբերյալ տեղեկատվության տիրապետումն է ՝ անկախ դատական կարգավիճակից: Այնուամենայնիվ, եթե կոնվենցիայով հաստատությունը ներկայացվում է որպես իրավունք, ապա այն սահմանվում է որպես պարտավորություն Ամերիկյան Սահմանադրության կողմից: Դրա շնորհիվ ապացույցների դասակարգումը ցուցիչ է և ոչ ցուցիչ: Demonstուցադրման օրինակ է այն իրավիճակը, երբ վկայություն է վերցվում `պարզելու նախկինում տրվածը, որի դեպքում հակընդդեմ հայց հարուցելու պարտավորություն չկա: Այսինքն ՝ նմանատիպ դասակարգումն ուղղված է գործի համար էական ցուցմունքների հետ կապված ինստիտուտի իրացման անհրաժեշտության շեշտադրմանը: Հաստատությունը որպես իրավունք ամրագրելով ՝ որոշակի միջնորդություններ կարող են առաջանալ այն դեպքում, երբ համապատասխան միջնորդությունը չի բավարարվում: Aիշտ է, նման դեպքում կա նաև բողոքարկման հնարավորություն, բայց մենք կարծում ենք, որ մեղադրյալի իրավունքների առավելագույն պաշտպանության պահանջը բխում է խաչաքննության իրավունքը որպես պարտավորություն համարելու պարտավորությունից: Արդար դատաքննության, մասնավորապես արդար դատաքննության իրավունքի համատեքստում, այնուամենայնիվ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը որոշակի իրավունքներ է սահմանել այդ իրավունքի օրինական սահմանափակման համար: Ընդհանուր առմամբ, Եվրոպական դատարանի դիրքորոշումն այն է, որ, համաձայն Եվրոպական կոնվենցիայի 6 3 3 (դ) հոդվածի, նրա դեմ ուղղված բոլոր ապացույցները պետք է քննարկվեն բաց դատարանում ՝ նախքան մեղադրյալին դատապարտելը, որպեսզի ապահովվի մրցակցության սկզբունքի իրականացումը: , Միևնույն ժամանակ, Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն, այս սկզբունքի բացառությունները հնարավոր են, եթե դա չի խախտում պաշտպանության իրավունքը, ինչը պահանջում է, որ մեղադրյալին բավարար «բավարար հնարավորություն տրվի առարկելու որևէ վկայություն: վկա; Վերոհիշյալ սկզբունքն ապահովելու համար առանձնացվել են հետևյալ պահանջները. Նախ ՝ անհրաժեշտ պատճառ չհայտնվելու լավ հիմք. երկրորդը, եթե մեղադրանքը հիմնված է բացառապես կամ հիմնականում այն անձի ցուցմունքի վրա, որին նախաքննության կամ դատաքննության ընթացքում մեղադրյալը չի կարողացել որևէ կերպ հարցաքննել, պաշտպանական իրավունքներն ավելի սահմանափակված են, քան թույլատրվում է 6-րդ հոդվածով: , Հարցը, թե կա՞ վկայի չներկայանալու հիմնավոր պատճառը, պետք է քննարկվի նախքան պարզելու ՝ այդպիսի ապացույցները միակ կամ վճռական են: Եթե վկան ինքը չի ներկայանում ցուցմունք տալու, ապա պարտադիր է պարզել նրա բացակայության հիմքերը 13: Դատական պրակտիկայում արտահայտված վերոնշյալ դիրքորոշումները Եվրոպական դատարանը վերահաստատեց «Գաբրիելյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործի շրջանակներում `նշելով, որ երկրից վկայի բացակայությունը դեռևս հիմնավոր և բավարար հիմք չէ արդարացնել այդ վկան չհարցաքննելը: Դատաքննության այն երկրից վկայի բացակայության դեպքում դա ինքնին բավարար չէ 6 3 3 (դ) հոդվածի պահանջները բավարարելու համար, որը Պայմանավորվող պետություններից պահանջում է դրական քայլեր ձեռնարկել ՝ թույլ տալով մեղադրյալին հարցաքննել: նրա դեմ վկաների կողմից: Նման միջոցները պետք է կազմեն Պայմանավորվող պետությունների կողմից կատարվելիք պարտավորությունների մի մասը, որոնք երաշխավորում են 614-րդ հոդվածով սահմանված իրավունքների արդյունավետ իրականացումը: Որպես նոր հանգամանք հարուցված Արտակ Գաբրիելյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով Եվրոպական դատարանի վճռի շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը բազմիցս շեշտել է, որ. «(,,,) եթե որևէ փուլում դատավարությունը մեղադրյալին հնարավորություն չի տրվում հարցեր ուղղել իր դեմ ցուցմունք տված վկային, 12 Տե՛ս Hummer v. Germany, 19.07.2012, բողոք N 26171/07, կետ 38: 13 Տե՛ս Al-Khawaja and Tahery v. Ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 15.12.2011, բողոք N 26766/05 և 22228/06, կետ 120: 14 Տե՛ս «Գաբրիելյանն ընդդեմ Հայաստանի», 10.07.2012 թ., Բողոք N 8088/05, կետեր 78, 8184: ապա նա զրկված է արդար դատաքննության իրավունքից: (Ժ) Նման ապացույցներ օգտագործելու համար պետք է բավարարել երկու պահանջ, այն է ՝ ա) որպես վկա չներկայանալու հիմնավոր պատճառ պետք է լինի. բ) անձի դատապարտումը չպետք է հիմնված լինի ամբողջությամբ կամ մասամբ այդպիսի ապացույցների վրա: Այլ կերպ ասած, վկայի ցուցմունք տալը, որն իրավունք չունի խաչաձեւ հարցաքննության որպես մեղադրական դատավճռի հիմք, չի հանգեցնի արդար դատաքննության իրավունքի խախտման, եթե վկայի բացակայությունն արդարացված էր, և եթե դա ապացույցները որոշիչ կշիռ չունեին ապացույցների մեջ: Ավելին, այդպիսի ապացույցներ օգտագործելու համար դատարանը պարտավոր է ներկայացնել համապատասխան պատճառներ: Եվրոպական դատարանն ընդգծել է, որ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ բացակա վկայի ցուցմունքները միակ կամ վերջնական ապացույցը չեն, վկային չհարցաքննելու համար հիմնավոր պատճառ չտրամադրելը հանգեցնում է արդար դատաքննության իրավունքի խախտմանը: »15 Այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ վկայի չներկայանալը հարգելի է, թե ոչ, պետության համար դրական պարտավորություն է, ավելին `պարզապես արձանագրելը, ինչպես նախորդ դատավճռում, որ վկան ներկայումս բացակայում է երկրից, ոչ միատարր կարող է մեկնաբանվել որպես վկա վկային չհարցաքննելու հիմնավոր արդարացում: Իրավիճակներ կարող են առաջանալ, երբ վկայի ներգրավմամբ հնարավոր չէ խաչաձեւ հարցաքննության իրավունքի իրականացումը. օգտագործելու անհրաժեշտություն կա հետաքննության ընթացքում ձեռք բերված ապացույցների օգտագործման համար, ինչպիսիք են վկայի մահը, կամ եթե նա օգտվում է լռելու իրավունքից. մարդուն բերելու համար, նրանք արդյունք չտվեցին: Եվրոպական դատարանը վճռել է, որ հաշվի առնելով այն փաստը, որ վկայի բացակայությունը կարող է բացասաբար ազդել պաշտպանության իրավունքի վրա, եթե դատաքննության նախորդ փուլերից ոչ մեկում չի քննվել, վկայի ցուցմունքի օգտագործումը պետք է օգտագործվի որպես ծայրահեղ միջոց: ուղղակի ցուցմունքի փոխարեն 16: Այս առումով պետք է նշել, որ Նախագծում ուղղակիորեն նախատեսվում են ցուցմունքներ, ինչպես նաև դրան կից հավելվածներ (նկարներ, գծագրեր, սխեմաներ, լուսանկարներ, ձայնագրություններ, տեսանյութեր, նկարներ: 15 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան, թիվ VB-04 քրեական գործ) / 13, 13.09.2013 թ 16 Տե՛ս Al-Khawaja and Tahery v. Ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 15.12.2011, N 26766/05 բողոք և 22228/06, կետ 125: Դատաքննության ընթացքում տեսանյութեր հրապարակելու հնարավորությունը հետևյալ դեպքերում. • Նախաքննական վարույթում գտնվող անձի ցուցմունքն ի պահ է հանձնվել սույն օրենսգրքի պահանջներին համապատասխան. , • Իրականացնելով իր սահմանադրական իրավունքը ՝ մեղադրյալը օրինական կերպով հրաժարվեց դատարանում ցուցմունք տալուց: • անձը մահացել է, և նախաքննական վարույթում ծանր հիվանդության հիմքով անձի ցուցմունքը հանձնելու անհրաժեշտությունը հիմնավոր կերպով բացակայում էր: Առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում ցուցմունքների դատական դեպոնացման դեպքի ինստիտուտը: Նախագծի 312-րդ հոդվածի համաձայն ՝ «ցուցմունքների դատական պահումն իրականացվում է ՝ 1) քննիչի միջնորդությամբ մեղադրյալի խոստովանության արժանահավատությունն ապահովելու համար. 2) քննիչի կամքի մասնավոր մասնակցի միջնորդությամբ դատավարությանը չներկայանալու ողջամիտ կանխավարկածի առկայության դեպքում `ցանկացած անձից հավաստի ցուցմունք ստանալու համար: « Դրանից կարելի է եզրակացնել, որ նման ինստիտուտի ներդրումը մեծապես նպաստում է հակահետաքննության իրավունքի իրացմանը: Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ մեղադրյալների հակընդդեմ հայցի իրավունքի ներմուծումը ազգային օրենսդրությունում բավականին առաջադեմ քայլ է, որը կնպաստի արդար դատաքննության իրավունքի արդյունավետ իրականացմանը: Լուիզա Մելիքսեթյան ՄԻCԱԴՐՎԱ ACԻ ԴԵՄ ՊԱՀԱՆԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆ ԸՍՏ ՆԱԽԱԳԱՅԻՆ Նոր օրենսգրքի նախագծի Հիմնաբառեր. Խաչաձեւ հարցաքննության, մրցակցության, հետապնդման, ցուցմունքների, դատապարտման իրավունք ։
| Մեղադրյալի հակընդդեմ հարցման իրավունքը արդար դատաքննության սկզբունքի իրացման կարևորագույն ձևերից մեկն է։
Ազգային օրենսդրության մեջ այս ինստիտուտն առաջին անգամ ամրագրվեց նոր Սահմանադրության մեջ` առաջացնելով ճյուղային օրենսդրության մեջ համապատասխան փոփոխություններ իրականացնելու անհրաժեշտություն, ինչն էլ նախատեսվեց Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծում։
Հոդվածում ուսումնասիրվել է նախագծով առաջարկվող կարգավորումը, վերլուծվել ՄԻԵԴ պրակտիկան` կապված կոնվենցիայով սահմանված մեղադրյալի այդ իրավունքի իրագործման հետ, որոշ համեմատականներ են անցկացվել ԱՄՆ-ում գործող կարգավորումների հետ։
|
ՀԵՆՐԻ ՄՈՐԳԵՆԹԱՈՒԻ ՀՈՒՇԵՐԸ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆՀայ ժողովրդի բազմադարյա պատմությունը գոյամարտի դժվարին պատմությունէ` հյուսված ամենահերոսականի ու ամենաողբերգականի տարրերով, գրված ստեղծագործ աշխատանքի համար նրա թափած քրտինքի ու գոյության մշտատև կռվումնրա հեղեղած արյան շաղախով։
Այդ պատմության նորագույն էջը գրվեց 20-րդ դ.սկզբին` Առաջին համաշխարհային պատերազմի աշխարհավեր թոհուբոհի մեջ։
Ճիշտ է, Առաջին աշխարհամարտը մեծագույն չարիք էր տարբեր երկրների և ժողովուրդների համար, սակայն ոչ մի ժողովուրդ իր տեսակարար կշռի համեմատ չկրեցայնպիսի խոշոր կորուստ, ինչպես հայ ժողովուրդը։
Վերջինս երիտթուրքերի մշակածու նախապատրաստած դժոխային ծրագրով, քաղաքակիրթ աշխարհի հզորների լուռհամաձայնությամբ և անտարբեր թողտվությամբ մորթվեց իր բնօրրանի մեջ։
Նա աշխարհում առաջինը ենթարկվեց կանխամտածված, հանգամանորեն ծրագրված ցեղասպանության (գենոցիդ), ինչն էլ մարդկության դեմ ուղղված ամենամեծ հանցագործությունն է, որը նպատակ է հետապնդում ոչնչացնելու ազգային, կրոնական կամ ռասայական խմբ(եր)ի։
Իր մեծ ողբերգության օրերին անտեսված լինելով մեծ տերությունների կողմից` հայ ժողովուրդն ամբողջությամբ մենակ չմնաց։
Վերջինիս նկատմամբ իրականացված դաժանություններն առաջացնում են համաշխարհային հասարակայնության և առաջադեմ գործիչների զայրույթն ու բողոքը։
Հրատարակվել են արխիվային և պաշտոնական փաստաթղթեր, հուշագրություններ, մենագրություններ,հոդվածների ժողովածուներ, վերապրողների վկայություններ և այլ գրականություն։
Առանձնակի նշանակություն ունեն Թուրքիայում միսիոներական և դիվանագիտական աշխատանք կատարած օտարերկրացիների կողմից բերված փաստավավերագրական վկայությունները։
Այդպիսի անգնահատելի նյութեր առկա են Օսմանյանկայսրությունում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի վկայագիր աշխատությունում։
Հ. Մորգենթաուն ծնվել է 1856 թ. ապրիլի 26-ին Գերմանիայում, ապա իր ընտանիքը 1865 թ. տեղափոխվել է ԱՄՆ։
1877 թ. ավարտել է Կոլումբիայի համալսարանիիրավագիտության ֆակուլտետը։
Հետագայում ԱՄՆ ժողովրդավարական կուսակցության գործուն անդամ է եղել, զբաղվել է ֆինանսական, դիվանագիտական ու հասարակական գործունեությամբ, 1899-1913 թթ. ֆինանսական խոշոր ընկերություններինախագահ եղել։
1912-1916 թթ. մասնակացել է ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնինախընտրական քարոզարշավին` գլխավորելով Դեմոկրատական կուսակցության ֆինանսական համակարգը։
1913-1916 թթ. եղել է ԱՄՆ դեսպանը Թուրքիայում, որտեղներկայացնում էր Թուրքիայի դեմ պատերազմող երկրների շահերը։
Հենց նրան էր վիճակված շփվել և հանդիպել բոլոր այն ոճրագործ թուրք պաշտոնյաների հետ, ովքերնախորդ դարասկզբին իրագործեցին Հայոց ցեղասպանությունը։
Նա միաժամանակՄերձավոր Արևելքի Ամերիկյան օգնության կոմիտեի փոխնախագահն էր։
Նրա կերպարում ամփոփված էին այդ տարիներին Թուրքիայում քրիստոնյաների պաշտպանիհատկանիշները և մարդկային խղճմտանքի վառ դրսևորումները1։
Հ. Մորգենթաուն1 “Электронная еврейская энциклопедия”, т. 5, кол. 457-459, տե՛ս http։
//www.eleven.co.il/article/12839։
չդիմացավ այդ ամենին և երբ հասկացավ, որ ինքն անկարող է, որպես դիվանագետ,աշխարհին ի ցույց դնել այդ ամենը, 1916 թ. գարնանը հրաժարական տվեց` ասելով.«Ես այլևս չէի կարող շարունակել իմ հարաբերությունները այնպիսի մարդկանց հետ,որոնք թեպետ սիրալիր և բարեկիրթ են, բայց կարող են մեկ միլիոն մարդու արյունհեղեղել»1։
Դեսպանը հավելում է. «Համոզված եմ, որ մարդկության ողջ պատմությանմեջ չկան այնքան զարհուրելի փաստեր, ինչպիսին այս կոտորածն էր։
Անցյալումնշված մեծ ջարդերն ու հալածանքները գրեթե աննշան են թվում 1915 թվականի հայազգի կրած տառապանքների համեմատությամբ»2։
Ի պաշտոնե Հ. Մորգենթաուն տեղեկություններ էր ստանում Արևմտյան Հայաստանում գործող ամերիկյան հյուպատոսներից, քարոզիչներից, շփվում տեղի հայության և այլ երկրների դիվանագետների հետ։
Հ. Մորգենթաուն թողել է հուշագրական հարուստ ժառանգություն, որն անհերքելի փաստագրական նյութ է ցեղասպանության վերաբերյալ։
Նրա վկայություններնանժխտելի ապացույցներ են, իսկ վերլուծությունները, որոնցով մերկացնում է թուրքական ժխտումների պատճառաբանությունների և արդարացումների նենգ սնանկությունը, հիմնավոր են, իրատես։
Նա տիկնոջ` Թ. Մորգենթաուի հետ միասին ամերիկյան և միջազգային հասարակայնությանը ծանոթացրեց Օսմանյան կայսրությունումհայերի դեմ կիրառվող տեղահանություններին և հալածանքներին, պաշտպանեցՀայկական հարցը։
Այդ ժամանակ էլ Հ. Մորգենթաուն գրեց իր հուշերը՝ «Հայաստանիեղեռնը պատմության մեջ մեծագույն արհավիրք» վերնագրով, որտեղ նշում է. «Քիչազգեր տառապած են Հայաստանի չափ, այնչափ զարհուրելի և շարունակականեղած են այն վայրագութիւնները, որոնց ան զոհ եղած է, որ նույնիսկ Հայաստանիանունը մեզմէ շատերուն աչքին` հոմանիշ դարձած է մարտիրոսության։
Ներկա աշխարհավերության մեջ իր կրած տառապանքները աշխարհի պատմութեան մէջ ծանոթ որևէ դեպքի ամէնամէծը եղած են։
Պատերազմի զանազան գոտիներու մէջ գործված ահավոր խժդժություններուն ոչ մէկը կրնա բաղդատիլ հայերու ողբերգական ճակատագրի հետ»3։
Հոդվածում ուրվագծում է Հայկական հարցը, բարձրացվում այնպատճառները, որոնց համար ներկա թուրք կառավարությունը ջանաց ոչնչացնել«…այս խաղաղասեր, ճարտարագործ, անվնաս և մտածի ժողովուրդը», ինչպես նաևայն մեթոդները, «…որոնց դիմեցին թուրք իշխանությունները անջատումի համար»4։
1919 թ. Կ. Պոլսում Ենովք Արմենի հայերեն թարգմանությամբ լույս տեսավ«Ամերիկյան դեսպան Հենրի Մորգենթաուի հուշերը և հայոց եղեռնի գաղտնիքները»խորագրով աշխատությունը, որը Երևանում հրատարակվել է 1990 թ.։
Գիրքը ելակետային դարձավ Եղեռնի պատմության ուսումնասիրությամբ զբաղվող մի շարք հայ ևօտար պատմաբաների համար։
Գրքի կարևորագույն արժանիքներից են փաստավավերագրական հավաստիությունը և հեղինակի` մինչև վերջ անկեղծ, անաչառ ու անկողմնակալ մնալու ընթացքը։
Գրքի թարգմանիչը նշում է. «Օսմանյան կայսրությունում ահավոր ոճրի իրականացման պահին գտնվեց մի զգայուն սիրտ, որը բողոքիձայն բարձրացրեց զարհուրելի դավի հեղինակների դեմ և աշխարհով մեկ բարձրացրած նրա աղաղակը ցնցող ազդակ եղավ Հայ դատի նկատմամբ հուզումնալից շարժումներ առաջ բերելու համար»5։
Գրքում նկարագրված է Հ. Մորգենթաուի հուշագրությունը Հայոց ցեղասպանության, դաժան սպանությունների, կտտանքների և ար1 «Հենրի Մորգենթաուն և հայ ժողովուրդը», խմբ.` Լ. Բարսեղյանի, Երևան, 1999, էջ 41։
2 Տե՛ս Ներսիսյան Մ., Հայոց ցեղասպանության անհերքելի փաստաթղթեր, Երևան, 2005, էջ 71։
3 «Հենրի Մորգենթաուն և հայ ժողովուրդը», էջ 10։
4 Տե՛ս նույն տեղում։
5 Տե՛ս Կարապետյան Մ., Գևորգյան Է., Մելքոնյան Է., Աբգարյան Ա., Հայոց մեծ եղեռնի պատմության հիմնահարցերը հայ պատմագրության մեջ, Երևան, 2010, էջ 33։
տագաղթի մասին։
Դիվանագետը խոր վերլուծության է ենթարկել արյունալի դեպքերը` իր տեսակետներն ամրապնդելով պաշտոնական աղբյուրների վկայակոչմամբ ուվերլուծությամբ։
Աշխատության մեջ առանձնակի տեղ է հատկացված Հայոց ցեղասպանության մեջ Գերմանիայի խաղացած դերին` նշելով. «…Գերմանիան պատասխանատու է Հայկական էջին համար ալ, որ անվիճելիորեն ամէնէն սև էջն է»1։
Նրա հավաստմամբ` դեռ Հերոդոտոսի ժամանակներից Ասիայի այս հատվածըՀայաստան անունն էր կրում։
Հայ ժողովուրդը 3000 տարի շարունակ ապրել է այդտարածքում։
Հ. Մորգենթաուն հավաստում է, որ թուրքի բռնապետության տակ ընկած Հայաստանը հայերի հայրենիքն է, և դա հաստատված է հայերի ամենամեծ քաղաքի` Վանի հնագույն սեպագիր արձանագրություններով։
Դեսպանը հավաստում է,որ հայերը Օսմանյան կայսրության արևելյան հատվածի ամենաքաղաքակիրթ ազգնեն, դեռ 4-րդ դ. ընդունել են քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, հետևապեսհայկական քրիստոնյա եկեղեցին հնագույնն է աշխարհում։
Նա շեշտում է նաև, որհայերն իրենց դրսևորել են որպես եվրոպացիներ, և որ գիտնականները նրանց դիտում են որպես հնդեվրոպական լեզվով արիական ծագում ունեցող ժողովուրդ2։
Հ. Մորգենթաուն վկայում է, որ թուրքական Հայաստան քաղաքականությունըպետականորեն կազմակերպված բնույթ ուներ։
Դեսպանի վկայագրերից մեկում կարդում ենք. «Պետության կողմից կազմակերպված և ղեկավարած ջարդով 2 միլիոնմարդկանց, կանանց և տղամարդկանց բնաջնջումը նրանց միակ միջոցը թվաց կայսրության հետագա քայքայումը կանխելու համար»3։
Հ. Մորգենթաուն իր հուշերում բացահայտում է նաև թուրքական ջարդարարական քաղաքականության շատ ուրիշ կողմեր։
Մերժելով հայերի տեղահանումներիպատճառների մասին կառավարության պաշտոնական վարկածը` գրում է. «Անհեթեթէ թուրքական կառավարության այն հավաստիացումները, թե ինքը մտադիր է հայերին վերաբնակեցնել նոր ավելի ապահով վայրերում։
Էնվերի և Թալեաթի իսկականնպատակն էր բնաջնջել հայերին»4։
Նա համոզված էր՝ «…տեղահանման իսկականնպատակը կողոպուտն ու ոչնչացումն էր։
Դա իրոք կոտորածի նոր մեթոդ էր։
Նրանքդա հիանալի հասկանում էին և ինձ հետ ունեցած խոսակցության ժամանակ չէին էլփորձում թաքցնել այդ փաստը»5։
Նա այդ տեղեկությունը հիմնավորում է թուրք պաշտոնյայի հետ ունեցած զրույցով և այս կապակցությամբ էլ գրում է. «Երիտթուրքերըհայկական կոտորածներում ավելի մեծ հնարագիտություն ցուցաբերեցին, քան Աբդուլ Համիդը»6։
Ավելին, մեջ բերելով Թալեաթի խոսքը, Հ. Մորգենթաուն նշում է. «Հայկական խնդիրը լուծելու տեսակետով երեք ամսվա մեջ ավելի մեծ գործ կատարեցին,քան Աբդուլ Համիդը 30 տարվա ընթացքում»7։
Այս ժամանակահատվածում դեսպան Հ. Մորգենթաուն բազմաթիվ հաղորդագրություններ է ուղարկել իր կառավարությանը` ներկայացնելով Հայոց ցեղասպանության ընթացքում կազմակերպված ամենասարսափելի գազանությունները։
Դեսպանըմեզ է փոխանցում ևս մի կարևոր վկայություն. որպեսզի ազգի բնաջնջումը հաջողություն ունենար, անհրաժեշտ էր բոլոր խոշոր ու փոքր քաղաքներում բոլոր հայ զինվորներին զրկել պաշտպանության միջոցներից։
Նախքան ոչնչացնելը հարկավոր էր1 «Ամերիկյան դեսպան Հ. Մորգենթաուի հուշերը և հայկական եղեռնի գաղտնիքները», Երևան, 1990, էջ 304։
2 Տե՛ս Սիմոնյան Ա., Հայոց ցեղասպանությունը և Հենրի Մորգենթաուն, էջ 6, www.armeniansgenocide.am/images/menus/304/Aram_Simonyan_Armenian_genocide.pdf։
3 Տե՛ս «Հենրի Մորգենթաուն և հայ ժողովուրդը», էջ 16։
4 Տե՛ս նույն տեղում։
5 Տե՛ս «Ամերիկյան դեսպան Հ. Մորգենթաուի հուշերը…», էջ 301-325։
6 Տե՛ս «Հենրի Մորգենթաուն և հայ ժողովուրդը», էջ 7։
7 Տե՛ս «Հուշամատյան Մեծ եղեռնի. 1915-1965», Բեյրութ, 1965, էջ 95։
զինաթափել հայերին։
Ամբողջ Օսմանյան կասրությունում ձեռնամուխ էին եղել պլանաչափ ոչնչացնելու բոլոր առողջ տղամարդկանց, որպեսզի ոչնչացնեին նոր սերունդվերարտադրելու ընդունակ ողջ արական բնակչությանը և բնակչության ավելի լայնմասը հեշտ ավար դառնար։
Բարձրաստիճան դիվանագետը վկայում է, որ բանակզորակոչված հայ երիտասարդները զինաթափ էին արվում և օգտագործվում, որպեսբանվորական աշխատուժ։
50-100 հոգանոց խմբերով նրանք դուրս էին բերվում ևամայի վայրում սպանդի ենթարկվում1։
«Այն պատիժը, որին ենթարկվեցին այս անսաստողները, չեմ կարծում, որ ամենախավար դարերում անգամ եղած լինեն այնպիսի զարհուրելի տեսարաններ, ինչպիսիք ներկայումս տեղի են ունենում Թուրքիայում։
Թուրք ոստիկան-զինվորները ոչ մի նվիրական բան չէին ճանաչում։
Պահված զենքերըփնտրելու անվան տակ նրանք կողոպտեցին եկեղեցիները, ամենածայրահեղ սրբապըղծությունների ենթարկեցին խորանները և նվիրական առարկաները, …քահանաներին գանակոծում էին ուշաթափության աստիճան` պատրվակով, թե եկեղեցիներըխռովության բուն էին։
Երբ զենք էին գտնում, երբեմն եպիսկոպոսներին ու քահանաներին հրացաններով, ատրճանակներով ու սրերով զինում էին, քարշ տալիս ռազմական դատարան, որպես զենք կրողների։
Արձանագրված են դեպքեր, որ իբր զենքպահելու մեջ ամբաստանված կանայք մերկացվել ու գանակոծվել են ծառերի նորկտրված ճյուղերով։
Անգութ արարքները, զենքի փնտրտուքները այնքան սովորականէին դարձել, որ հայ կանայք ու աղջիկները, ոստիկան-զինվորների գալու մասին լսելով, փախչում էին անտառներ, սարեր կամ քարանձավներ»2։
Ազդու են ամերիկյան դեսպանի գնահատականները երիտթուրք պարագլուխների մասին. «Ինչպես որ ոճիրը եղած էր այն միջոցը, որով այդ մարդիկ գերագույն իշխանության տիրապետացած էին, նույնպես ոճիրը մնաց իրենց գործիքը` այդ իշխանության մեջ դիրքերին պահպանելու համար»3։
Նա հուշագրություններում հատվածներ է զետեղել Էնվերի, Թալեաթի, Խալիլ բեյի հետ ունեցած զրույցներից, որոնց ժամանակ հարց է բարձրացրել տեղահանության և սպանդի մասին՝ փորձելով կանխելեղեռնը։
Թալեաթ փաշան կտրականապես հրաժարվել է խոսել հայերի մասին և պատասխանել. «Հայերի տարագրութիւնները արդիւնք էին երկար և խոհուն խորհրդակցութիւններու… Հայերը… մերժեցին զինաթափ ըլլալ… Անոնք մեզի դիմադրեցին Վանի և Զեյթունի մեջ եւ օժանդակեցին ռուսներուն։
Միակ միջոցը մը կայ`…զանոնք տարագրելն է»4։
«Մենք պարսաւեցանք` զանազանութիւն չդնելու համար` անմեղ եւ մեղավոր Հայերու միջեւ, բայց ատիկայ բացարձակորեն անկարել էր… անոնք, որ այսօրանմեղ էին, կրնային վաղը մեղավոր ըլլալ… Անօգուտ է ձեր փաստելը, մենք արդենՀայերու 3/4-ի այսինքն ավելի քան 1.5 միլիոնի գործը կարգադրած ենք… Բիթլիսի,Վանի և Էրզրումի մեջ բնավ մարդ մնացած չէ, թուրքերու եւ հայերու միջեւ ատելութիւնը ներկային այնքան ծավալուն է, որ ստիպված ենք հայերուն գործը լմնցնել, եթեատանկ չընենք հայերը իրենց վրեժը պիտի լուծեն…Անատոլուի որեւէ կողմն ալ Հայչենք ուզեր։
Անոնք կրնան անապատին մեջ ապրիլ, բայց ուրիշ ոչ մեկ տեղ… Ոչ մեկՀայ մեր բարեկամը կրնայ ըլլայ` Հայերուն մեր ըրածներէն ետքը… Մեր հայկականքաղաքականութիւնը բացարձակորեն որոշված է և ոչինչ չկրնար զայն փոփոխել»5։
Խոսակցությունն ավարտվում է նրանով, որ թուրքը ցինիկորեն պահանջում է իրենց1 Տե՛ս «Ամերիկյան դեսպան Հ. Մորգենթաուի հուշերը…», էջ 324։
2 Տե՛ս Պողոսյան Ս., Հայոց ցեղասպանության պատմություն, հ. 2, Երևան, 2008, էջ 546։
3 Տե՛ս «Ամերիկյան դեսպան Հ. Մորգենթաուի հուշերը…», էջ 18։
4 Տե՛ս Պողոսյան Ս., Պողոսյան Կ., Հայկական հարցի և հայոց ցեղասպանության պատմություն, հ. 2, գիրք1. Հայկական հարցը 1908-1914 թվականներին, Երևան, 2001, էջ 110։
5 Տե՛ս Պողոսյան Ս., Ցեղասպանության խնդիրը պետական քաղաքականություն և ազգային ընկալումներ,Երևան, 2001, էջ 34։
հանձնել հայերի` ամերիկյան ապահովագրական ընկերություններում գտնվող գումարները, քանի որ դրանց տերերն ու ժառանգները այլևս կենդանի չեն։
Դեսպանը հանդիպումներ է ունեցել նաև երիտթուրքական իշխանության այլգործիչների հետ, սակայն գործադրված բոլոր ճիգերը ապարդյուն էին։
Նկարագրելովերիտթուրքերի կազմակերպած և գերմանացիների հովանավորությամբ կատարվածտեղահանություններն ու կոտորածները` նա հանգեց հետևյալ համոզմանը. «Հայկական խնդիրը վերջնական լուծում կստանա միայն այն ժամանակ, երբ հայերը ազատագրվեն թուրքական տիրապետության լծից։
Իսկ դրա համար անմիջական վճռական քայլեր պիտի արվեն հինավուրց, ազնիվ և քաղաքակիրթ քրիստոնյա ժողովրդի`հայերի, բեկորները փրկելու համար թուրքի ճիրաններից»1։
Ուստի «…թուրքերինԵվրոպայից միայն քշելը բավական չէր։
Լինելով անուղղելի ազգ՝ թուրքերը պետք էզրկվեն իրենց հպատակ որևէ ժողովրդի կառավարելու իրավունքից, որի անհրաժեշտությունը պարտադրում է ոչ միայն Թուրքիան հիմնովին չեզոքացնել Եվրոպայում,այլև Ասիայի այն երկրի հիմնովին վերափոխում, որն այժմ կոչվում է Թուրքիա»2։
Չգոհանալով իր գործունեության արդյունավետությունից՝ 1916 թ. Հ. Մորգենթաուն պաշտոնաթող է լինում, վերադառնում ԱՄՆ ու Նյու Յորքում հայանպաստ գործունեություն ծավալում` ԱՄՆ-ի և այլ երկրների հասարակությանը ներկայացնելով Հայկական հարցը և Հայոց ցեղասպանության ժամանակ Թուրքիայի ու նրան հովանավորող տերությունների բռնած բացասական դիրքը։
Հ. Մորգենթաուն մահացավ 1946 թ. նոյեմբերի 27-ին և թաղվեց Էմանուէլ տաճարում։
Ի նշան երախտագիտության՝ Հայոց ցեղասպանության թանգարանին կիցհուշապատի վերջնամասում, ի թիվս այլ մտավորականների և գործիչների, ամփոփվել է նաև Հ. Մորգենթաուի շիրիմից բերված հողով սափոր։
Այսպիսով, ազգությամբ հրեա Հ. Մորգենթաուն, ով կոչված էր Թուրքիայում ԱՄՆպետական-դիվանագիտական շահերն արտահայտելու և պաշտպանելու համար՝ չկարողացավ անտարբեր մնալ Օսմանյան կայսրությունում հայերի դեմ կատարվող ցեղասպանության նկատմամբ։
Պատմաքաղաքական բարդ հանգամանքներում նա այնբացառիկ քաղաքական գործիչներից էր, որ հավատարիմ լինելով մարդասիրությանսկզբունքին՝ իր առաքելությունը ծառայեցրեց հանուն արդարության և քրիստոնյաժողովուրդների ապրելու տարրական իրավունքների պաշտպանության։
Իր օբյեկտիվտեղեկություններով Հայոց ցեղասպանության մասին ճշմարտությունը աշխարհին հասանելի դարձնելու, հետագա սերունդներին գիտական նյութ տրամադրելու, հայանպաստ գործունեություն վարելու շնորհիվ նա մեր ժողովրդի կողմից հիշվող և մեծարվող վառ անհատականություններից մեկն է։
Մերի ՆաջարյանՀԵՆՐԻ ՄՈՐԳԵՆԹԱՈՒԻ ՀՈՒՇԵՐԸ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆԲանալի բառեր՝ Հայոց ցեղասպանություն, Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաու, տեղահանություն, աքսոր։
| Հոդվածում քննարկվում են Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի հուշերը Հայոց ցեղասպանության մասին, որոնք հիմնված են իր դիտարկումների ու պաշտոնական հանդիպումների վրա։
Դրանք հայերի զանգվածային տեղահանման, հետապնդման և ցեղասպանության կազմակերպման վկայությունն ու մեկնաբանությունն են։
|
Սփյուռքի ազդեցությունը ՀՀ զբոսաշրջության զարգացման վրա Tourismբոսաշրջությունը դինամիկ զարգացող ոլորտ է, որն անընդհատ փոփոխվում է `հարստանալով նոր տարրերով: Tourismբոսաշրջությունն անընդհատ զարգանում է, և յուրաքանչյուր երկրի զբոսաշրջության ոլորտը պետք է ժամանակին զարգանա: Այն նաև զարգացող ոլորտ է Հայաստանի համար, որտեղ զբոսաշրջությունը հայտարարվել է տնտեսության գերակա ոլորտ: Հայաստանի Հանրապետությունում զբոսաշրջության ոլորտի զարգացմանն ուղղված պետական քաղաքականության նպատակները սահմանված են «Tourismբոսաշրջության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում: Փետրվարի 13-ին ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված Tourismբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգում: Փաստաթղթի համաձայն, զբոսաշրջության ոլորտում պետական քաղաքականության նպատակն է բարձրացնել զբոսաշրջության ներդրումը ազգային եկամուտների, տարածքային համաչափ զարգացման, բնակչության կենսամակարդակի բարձրացման, բնակչության կենսամակարդակի բարձրացման գործընթացում, տուրիստական այցելությունների աճի պատճառով աղքատության նվազեցում: , տուրիզմի եկամուտների ավելացում և աշխատատեղերի ստեղծում: Վերջին տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունը հայտարարեց կայուն տնտեսական զարգացման քաղաքականություն `մի շարք տնտեսական ցուցանիշների էական բարելավումներով [2, p. 25]: Ներկայումս զբոսաշրջության և հյուրընկալության արդյունաբերությունը Համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) շատ երկրների ներդրումային ոլորտներից մեկն է: Tourismբոսաշրջությանը բաժին է ընկնում համաշխարհային ՀՆԱ-ի 8% -ը: Չնայած Հայաստանում զբոսաշրջության և հյուրընկալության արդյունաբերությունը ՀՆԱ-ի տեսանկյունից շարունակում է մնալ երկրի տնտեսության ոչ առաջատար ճյուղերից մեկը, հարկ է նշել, որ դրանք Հայաստանի տնտեսության զարգացող, հեռանկարային, դինամիկ ոլորտներից են: Համաձայն Travelամփորդության և զբոսաշրջության համաշխարհային խորհրդի, 2012 թվականին Հայաստանի տնտեսության ՀՆԱ-ում զբոսաշրջության ուղղակի ներդրումը կազմել է 87,4 միլիարդ դրամ կամ ընդհանուր ՀՆԱ-ի 2,1 տոկոսը, և կանխատեսվում է, որ այս ցուցանիշը 2013-2023թթ. 2023-ին կդառնա 110,2 մլրդ դրամ: Tourismբոսաշրջության ընդհանուր ներդրումը ՀՆԱ-ում, ներառյալ տնտեսական ազդեցությունը, 2012 թ. Կազմել է 336.9 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ-ի 8.2% -ը, այսպիսով, կանխատեսվում է, որ 2023 թվականին այս ցուցանիշը կկազմի 444.8 մլրդ դրամ: Travelանապարհորդությունն ու տուրիզմը 2012-ին ուղղակիորեն ապահովել են 22,000 աշխատատեղ, կամ ընդհանուր աշխատատեղերի 1,9% -ը, բայց կանխատեսվում է, որ այս ցուցանիշը կնվազի 2023 թ .: 2012 թվական: Tourismբոսաշրջության ընդհանուր ներդրումը աշխատաշուկայում, ներառյալ արդյունաբերության կողմից անուղղակիորեն տրամադրված աշխատատեղերը, կազմել է ընդհանուր աշխատատեղերի 7.3% -ը կամ 87,000 աշխատատեղեր, - կանխատեսվում է, որ այս ցուցանիշը կնվազի մինչև 2023 թվականը: կազմելով 6.0% կամ 76,000 աշխատատեղ: Tourismբոսաշրջության ներդրումը 2012-ին կազմել է 29,6 մլրդ դրամ կամ ընդհանուր ներդրումների 2,7% -ը, և նախատեսվում է, որ 2023-ին կաճի մինչև 43,3 մլրդ դրամ կամ ընդհանուր ներդրումների 2,1% [6, էջ. 1] Հայաստանում զարգանում է զբոսաշրջությունը, ներգնա զբոսաշրջության հոսքերի աճ կա: Ներգնա տուրիզմը Հայաստանում բնութագրվում է տարեկան զբոսաշրջային այցելությունների կայուն աճով: Անցած տասնամյակների ընթացքում Հայաստանում մուտքային զբոսաշրջիկների թիվն աճել է տարեկան առավելագույնը մոտ 15-20% -ով: Օրինակ ՝ 2010-ին զբոսաշրջիկների թիվը կազմում էր 683.979, ինչը կազմում է երկրի բնակչության մոտավորապես 20-25% -ը, 2001-2010 թվականներին: Ներգնա տուրիզմի այցերի քանակի միջին տարեկան աճը կազմել է 24,3% [4, էջ. 95]: 2013 Հայաստան մուտքային զբոսաշրջային այցելությունների թիվը գերազանցել է մեկ միլիոնը: Սա փաստում է, որ տարեցտարի հետաքրքրությունը Հայաստանի ՝ որպես տուրիստական երկրի նկատմամբ, մեծանում է: Հայաստան է ժամանել 1,084,188 զբոսաշրջիկ ՝ 12,6% -ով ավելին, քան 2012-ին: Այս միտումը նկատվում է 2014 թ. Հունվար-հունիս ամիսներին ժամանել է 495,967 զբոսաշրջիկ: 2013 ցուցանիշը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է 17,3% -ով [5]: Ներգնա զբոսաշրջիկները ժամանում են ԱՊՀ երկրներից, ԱՄՆ-ից, Իրանից: Հյուրանոցների զեկույցների համաձայն, 2013-ին հունվար-դեկտեմբեր ամիսներին Հայաստան այցելած զբոսաշրջիկների 27.8% -ը բաժին է ընկել ԱՊՀ երկրներին, 36.3% -ը `ԵՄ երկրներին և 35.9% -ը` այլ երկրներին (տե՛ս Աղյուսակ 1) [4, էջ 97]: Աղյուսակ 1. Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկների աշխարհագրական բաշխման կառուցվածքը և 2012-2013 թվականների աճի տեմպերը: Հունվար-դեկտեմբեր [4, էջ. 97] touristsբոսաշրջիկների տեսակարար կշիռը (%) 2012 հունվար 2013 հունվար - դեկտեմբեր - դեկտեմբեր աճի տեմպ (%) ընդհանուր, ներառյալ ԱՊՀ երկրներ - Ուկրաինա - Ռուսաստան - ԱՊՀ այլ երկրներ - ԵՄ երկրներ - Ֆրանսիա - Ֆրանսիա - Գերմանիա - Միացյալ Թագավորություն - Այլ երկրներ - Միացյալ Նահանգներ - Այն համընկնում է այն շրջանների հետ, որտեղ կան մեծ թվով հայկական համայնքներ: Հայկական սփյուռքը Հայաստանի զբոսաշրջության ոլորտի զարգացմանը նպաստող գործոններից է: Սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների այցերը Հայաստան կազմում են ընդհանուր զբոսաշրջային այցելությունների 62% -ը, իսկ այցի միջին տևողությունը 25 օր է [2, էջ 42, կետ 4.1]: Սա ընդհանուր այցելությունների մասնաբաժնի բավականին բարձր ցուցանիշ է, որը ենթադրում է երթուղիների առանձնահատկությունը, բնակության վայրի ընտրությունը, Հայաստանում գտնվելու տևողության ցուցանիշները: Touristբոսաշրջային այցելությունների ընդհանուր պատկերը, այս առումով, բազմազան է դարձնում զբոսաշրջային առաջարկը ՝ մի կողմից ընտրելով սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների թիրախային խումբ, մյուս կողմից ՝ տարբեր արտասահմանյան նախասիրությունների զբոսաշրջիկներ: Սփյուռքահայ զբոսաշրջիկներին պետք է ավելի պատկերավոր ներկայացնել Հայաստանը, հայկական միջավայրը, հայրենիքում անցկացրած յուրաքանչյուր ժամը, ամեն օր պետք է պարունակել հիշողությունների մի ամբողջ շղթա, միևնույն ժամանակ սպասարկման բարձր որակ, առանց խաբեության հարգալից վերաբերմունք: Հայաստան այցի հիմնական նպատակներն են `այցելել հարազատներին` 65.6%, բիզնեսի համար `մոտ 7.4%, հանգստի համար` 6.8%: Ավելին, այցելությունները բավականին հաճախակի են: Սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների 66.2% -ը չորս կամ ավելի այցելություն է կատարել, և միայն 8.3% -ն է առաջին անգամ այցելել [2, էջ 13, կետեր 5.3, 5.4]: Դրանից կարելի է ենթադրել, որ այս ցուցանիշը դեռ երկար տարիներ կմնա բարձր: Սա փաստացի ցուցանիշ է: Սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների 98.8% -ը ցանկանում է կրկին այցելել և իր ընկերներին և հարազատներին առաջարկում է այցելել Հայաստան [2, էջ 13, կետ 8]: Touristsբոսաշրջիկների 67.3% -ը նախընտրում է Հայաստանի մասին տեղեկատվություն ստանալ ընկերներից և հարազատներից, 31.4% -ը `նախորդ այցելություններից: Միայն 2.8% -ն է ինտերնետն օգտագործում որպես ճանապարհորդական փաթեթների և ծառայությունների աղբյուր [2, էջ. 13, պարագրաֆներ 5, 6]: Որպես բնակության վայր, սփյուռքահայ զբոսաշրջիկներն ընտրում են ընկերներին և հարազատներին ՝ 79.9%, և միայն 9.8% -ը որպես բնակության վայր ընտրում է հյուրանոցային հաստատությունները [2, էջ 13, կետ 7]: Դա պայմանավորված է նրանով, որ հյուրանոցային հաստատություններում մատուցվող ծառայությունների գները մատչելի չեն, հատկապես երկարաժամկետ զբոսաշրջիկների համար: Հայաստանում յուրաքանչյուր սփյուռքահայ զբոսաշրջիկ ծախսում է օրական միջինում $ 27,9 կամ մեկ այցի համար $ 678,7 [2, էջ 13, կետ 5.9]: Հայաստան այցելող սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների հատուկ մասը բաղկացած է ամերիկահայերից, ովքեր, չնայած մեծ հեռավորությանը, այցելում են Հայաստան, ավելին ՝ դա ենթադրում է երկար այց: Ամերիկահայերի 52% -ը ասում է, որ իրենք շատ հետաքրքրված են Հայաստան այցելելու կամ կրկին այցելելու ցանկությամբ, իսկ ամերիկահայերի 48% -ը, ովքեր երբեք չեն եղել Հայաստանում, ցանկանում են այցելել առաջիկա տարիներին [2, p. 13, կետ 11]: Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ սփյուռքահայերի մասնաբաժինը Հայաստան կատարած իրենց այցելություններում կայուն բնույթ է ստանում, քանի որ կան զբոսաշրջիկներ, ովքեր այցելում են, պատրաստվում են կրկին այցելել, կան զբոսաշրջիկներ, որոնք դեռ չեն այցելել, ուզում են այցելել: Միգուցե նրանք նույնպես կրկին այցելու դառնան, եթե ծառայությունների որակը համապատասխանի գներին, դրանք չեն լինի խաբեությունների թիրախ, չեն հիասթափվի: Ամերիկահայերի 82% -ը ապրիլ-սեպտեմբեր ամիսներին այցելել է Հայաստան, հետագա այցելությունների ժամանակ նրանք ցանկանում են այցելել հայտնի տեսարժան վայրեր `86%, հուշարձաններ և եկեղեցիներ` 83%, և ծանոթանալ երաժշտությանը, գրականությանը և պարին `79% [2 , էջ 13, պարբերություններ 13, 15]: Այսպիսով, այս ամենից հետո ամերիկահայերը հիմնականում նախընտրում են ճանաչողական-էթնիկ տուրիզմը: Էթնիկ զբոսաշրջության զարգացումը կապված է ծննդավայր, հարազատներ և ընկերներ այցելելու հետ: Դա կարող է բնութագրվել էթնիկ զբոսաշրջության նոստալգիկ ենթատեսակով: Ամերիկահայերի միայն 28% -ն է հավատում, որ Հայաստանը միջազգային տուրիստական շուկայում պատշաճ կերպով ներկայացված է որպես զբոսաշրջային ուղղություն [2, p. 13, կետ 16]: Այս ցուցանիշը ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս Հայաստանում իրավասու մարքեթինգային քաղաքականության անհրաժեշտությունը: Հայաստան այցելող սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների 89% -ը բարձր կարծիք ունի Հայաստանի ՝ որպես տուրիստական ուղղության վերաբերյալ [2, էջ. 14, կետեր 17, 18]: Ամերիկահայերի 45% -ը նշել է, որ հավանաբար կօգտվի ԱՄՆ կամ Հայաստանի տուրօպերատորի ծառայություններից, իսկ մնացած 55% -ը կկազմակերպի իրենց ուղևորությունը կամ կդիմի Հայաստանում գտնվող իր հարազատներին և ընկերներին [2, p. 14, կետ 19] Այս ցուցանիշը արտացոլում է սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների առանձնահատկությունը: այցելություններ կազմակերպելու տեսանկյունից [1]: Այս առումով նշանակալից է հետևյալ իրադարձությունը: ԱՄՆ Մ'sԳ մասնավոր հատվածի մրցակցային ծրագիր Հայաստանի Մրցունակության հիմնադրամը նախաձեռնել է «Tourismբոսաշրջության խթանումը ԱՄՆ սփյուռքահայերի շրջանում» պիլոտային ծրագրի առաջին միջոցառումը. հատկապես նրանք, ովքեր դեռ չեն այցելել Հայաստան: Այս խթանման նախագիծը հիմնված է Հայաստանի մրցունակ զբոսաշրջության մասնավոր հատվածի ծրագրի կողմից մշակված մեթոդաբանության վրա, որը հիմնված է ծախսարդյունավետ մեթոդների վրա `նպատակային շուկաներում դեպի Հայաստան նպատակային այցելուների հոսքը ապահովելու համար: Այս մեթոդի հիմնական գործիքներից մեկը թիրախային երկրի հեղինակությունը վայելող լրատվամիջոցների միջոցով ակտիվ գովազդային-քարոզչական, լրատվական արշավն է: Հետևաբար, ծրագիրը սկսվեց Միացյալ Նահանգների հայաշատ պետությունների լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների այցով `նրանց հնարավորություն տալով անձամբ տեսնել Հայաստանը, ծանոթանալ երկրի զբոսաշրջության հնարավորություններին և լրագրողական օբյեկտիվ փորձով կիսվել իրենց տպավորություններով: Այսպիսով, 2010 թ. 2007-ի դեկտեմբերին Հայաստան էին այցելել 7 լրագրողներ The Armenian Reporter- ից, Asbarez- ից, Armenian Weekly- ից, IanYan Magazine- ից և KSEE Channel-24 NBC- ի նկարահանող խմբից: Միացյալ Նահանգներ վերադառնալուն պես նրանք անմիջապես սկսեցին լուսաբանել հայկական շրջագայությունը և պարբերաբար տեղեկատվությունը ներկայացնել իրենց հանդիսատեսին: [3] Ելնելով վերը նշված ցուցանիշներից, սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների առանձնահատկությունների նկարագրությունից, «Tourismբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի» ուսումնասիրություններից ՝ սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների առումով կունենանք հետևյալ հեռանկարային պատկերը. Մինչև 2030 թվականը սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների թիվը տարեցտարի կավելանա `հասնելով տարեկան 1.5 միլիոն մարդու, և նրանց մասնաբաժինը զբոսաշրջիկների ընդհանուր թվի մեջ կնվազի մինչև 50%, ինչը տեղի կունենա սփյուռքահայ շուկաներում գովազդի ուժեղացման միջոցով Հայաստան այցելուների թվի աճի պատճառով: Սփյուռքահայ համայնքներում նպատակային գովազդի շնորհիվ սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների ընդհանուր թվաքանակում առաջին անգամ Հայաստան այցելող սփյուռքահայերի մասնաբաժինը կավելանա 20% -ով մինչև 2020 թվականը: (էջ 42, կետ 4.2) Կանխատեսվում է, որ ապագայում Հայաստան առաջին այցելուները ավելի հավանական է հյուրանոցներում մնան, քան Հայաստան կանոնավոր այցելուները, և, հետևաբար, ավելի շատ գումար կծախսեն իրենց այցի ընթացքում: Այս եզակի շուկայի հետ աշխատելու համար անհրաժեշտ է կիրառել գովազդային հատուկ քաղաքականություն [2, էջ 42]: Այսպիսով, այս ամենից կարելի է եզրակացնել, որ. • Ապագայում դեռ շատ փոփոխություններ են սպասվում. անհրաժեշտ է ուսումնասիրության կենտրոնում պահել այն զբոսաշրջիկներին, ովքեր ունեն այդպիսի այցելությունների բարձր ցուցանիշ Հայաստանի Հանրապետություն: • Հնարավոր է, որ Հայաստան այցելող սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների ընդհանուր թիվը փոքր-ինչ նվազի, բայց այն դեռ երկար տարիներ մնա բարձր և կայուն, հատկապես բիզնեսի և էթնիկ տուրիզմի կարոտախտի ենթատեսակների շարունակական զարգացման հետ: • Անհրաժեշտ է նպատակային կերպով օգտագործել իրենց կողմից ծախսված գումարները, ինչպես նաև զարգացնել զբոսաշրջությունը `ներգրավելով ներդրումներ և համապատասխան օժանդակ ենթակառուցվածքային ցանց: • 2015 թ.-ին պետք է ապահովվի կազմակերպչական և սպասարկման բարձր որակ: Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումների կապակցությամբ, քանի որ սպասվում է ավելի քան մեկուկես միլիոն այց: Գրականություն 1. ԱՄՆ ՄIDԳ մրցակցային մասնավոր հատվածի ծրագիրը Հայաստանում, ԱՄՆ-Հայաստան ուսումնասիրություն: 2. Tourismբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգ, Երեւան, 2008: 3. «Մրցակցային մասնավոր հատված Հայաստանում» ծրագիրը, հասանելի է http: //www.caps.am/page.php?page_id=218: 4. ՀՀ ԱՎSS, ՀՀ սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը 2013-ի հունվար-ապրիլ ամիսներին, Երեւան, 2013: 5. ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության պաշտոնական կայք, հասանելի է http: // www. //mineconomy.am/arm/39/gortsaruyt.html: Հայարփի Շահինյան ՍՓՅՈՒՌՔԻ Ա IԴԵՈՒԹՅՈՒՆԸ URԲՈՍԱՇՐՈՒԹՅԱՆ ONԱՐԳԱՄԱՆ ՎՐԱ Հիմնաբառեր. Տուրիզմ, զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգ , ։
| Աշխատանքում վերլուծվում է Հայաստանի Հանրապետության զբոսաշրջության ոլորտը։
Մասնավորապես՝ տրվում են ՀՀ տնտեսության մեջ զբոսաշրջության ուղղակի և անուղղակի ներդրումների ցուցանիշները, ինչպես նաև աշխատաշուկայում ունեցած դերը։
Վերջին տարիներին ներգնա զբոսաշրջային հոսքերի կեսից ավելին բաժին է ընկնում սփյուռքահայ զբոսաշրջիկներին։
Սա ցույց է տալիս այն, որ սփյուռքահայ զբոսաշրջիկները մեծ ներդրում ունեն վերը նշված ցուցանիշների ապահովման հարցում, որը ՀՀ տնտեսության անմիջական մաս է և ունի իր ուրույն դերը դրա զարգացման մեջ։
Աշխատանքի նպատակն է ներկայացնել Հայաստանի տնտեսության, մասնավորապես՝ զբոսաշրջության զարգացման գործում սփյուռքահայերի ներդրումները։
Սույն աշխատանքի նպատակին հասնելու համար լուծվել են հետևյալ խնդիրները. ցույց տալ զբոսաշրջության ուղղակի և անուղղակի ներդրումների հետ կապված ցուցանիշները ՀՀ տնտեսության մեջ, ներկայացնել Հայաստան իրականացվող զբոսաշրջային հոսքերի վիճակագրությունը, վերլուծել սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների վիճակագրությունը ՀՀ զբոսաշրջային հոսքերի մեջ, ցույց տալ ՀՀ զբոսաշրջության զարգացման և սփյուռքահայ զբոսաշրջիկների կապը։
|
ՆԵՐՔԻՆ DEԱՐԳԱՈՒՄՆԵՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ AKԱՔԱՐՅԱՆՈՒՄ 1250-1260 - 13-րդ դարի 50-60-ականներ բարգավաճման Ինչպես հայտնի է, 13-րդ դարը նշանավորվեց մոնղոլական արշավանքներով, որի արդյունքում Հայաստանը ընդգրկվեց Մոնղոլական կայսրության սահմաններում: Մոնղոլները վարում էին Հայաստանում ուժերի անկայուն հավասարակշռություն պահպանելու քաղաքականություն: Շատ հայ ականավոր իշխաններ, տեսնելով, որ անհնար է ինքնուրույն դիմակայել մոնղոլական հորդաներին, իրենց հնազանդությունն արտահայտեցին մոնղոլ զորավարներին պայմանով, որ նրանք մնան իրենց դիրքերում և ճանաչեն մեծ խանի գերակայությունը 1: Իհարկե, նվաճողների համար առավելություն էր դաշնակցային հարաբերությունների ձևավորումը գրավյալ երկրների սեփականատերերի հետ, ըստ որի բոլոր պատերազմող խմբավորումները իրենց ջոկատներով պարտավորվում էին մասնակցել առաջիկա մոնղոլական արշավանքներին: Մեծ Խան Մանգուն, իշխանության գալով, որոշում է ավարտել Իրանի օկուպացիան: Գրավել հարեւան երկրները: Այդ նպատակով Մանգուի եղբայր Հուլավուի գլխավորությամբ առանձնացվեց մի մեծ բանակ, որը կարողացավ հաջողությամբ գրավել Հյուսիսային Իրանի հարեւան երկրները 2: Հուլավուի նվաճումների արդյունքում ստեղծված պետությունը կամ կառավարությունը ներառում էր Արքելյան Վրաստանը, Հյուսիսարևելյան կամ, ինչպես հայոց պատմագրության մեջ սովորաբար անվանում են, Zakաքարյան Հայաստանը, որը Վրաստանի նահանգի (Վրաստանի վիլայեթ) մաս էր կազմում 3: Վրացական նահանգում նրանց կառավարման վարչական, ֆինանսական, հարկային և դատական համակարգը ղեկավարում էին մոնղոլների վերահսկողության տակ գտնվող տեղական կառավարիչները: Վիլայեթ մուտք գործող 5 հայկական թումաները (ռազմավարական ստորաբաժանումները) գլխավորում էր Աթաբեկ Ավագ Գոնցայի, Աղբուղա Վահրամյանի, Սմբատ Օրբելյանի և Հասան alaալալի կնոջ ՝ Ամիր Շահսահլարի որդին ՝ Zakաքարեն: Նրանք համապատասխանաբար իշխում էին «Շահնշահյան», «Ավագյան» տների և Վահրամյանների տիրույթներում ՝ Սյունիքում և Ներքին Խաչենում: Zakաքարյան Հայաստանում ի սկզբանե գերակշռում էին Zakաքարյան իշխող տան ներկայացուցիչները, որոնց վրա ուղղակի գերակշռում էին վրացի Բագրատունիները 4: Այնուամենայնիվ, տեղի ունեցավ մի շրջադարձային պահ, որը մոնղոլների համար վրացական պետության, մասնավորապես Zakաքարյանի համար առիթ էր ստեղծելու հայկական էլիտայում ուժերի նոր, առավել բարենպաստ հավասարակշռություն ՝ նրանց ծառայելու համար: Այն ղեկավարում էր վրաց թագավոր Ուլու Դավիթը 1249-1251 թվականներին: Դա հայ-վրացական առաջին մոնղոլական ապստամբությունն էր 5: Անդրկովկասում իրավիճակը սրվեց 1247-1248 թվականներին: Մերձավոր Արևելքում հարկահավաքության պատճառով: Դաժան հարկային քաղաքականությունը թելադրված էր լայնամասշտաբ Մոնղոլական կայսրությունը պահպանելու շահերով: Իրանի և Անդրկովկասի հարկերի հավաքագրման գործը հանձնարարվել է Արղունուն և Բուղային 6: Հարկերի հավաքագրման արդյունքում երկրում իրավիճակը սրվել է: Zakաքարյան Հայաստանի, Արևելյան և Արևմտյան Վրաստանի ազդեցիկ կառավարիչները հավաքվում են Կոխթաստավիում և որոշում կայացնում, որ նրանք միասին պետք է ընդվզեն: 1 Գրիգորյան Գ., Սյունիքը Օրբելյանների օրոք 13-15-րդ դարերում, Երեւան, 1981, էջ. 66 2 Շահնազարյան Ա., Aryanաքարյան Հայաստանը իշխանության առաջին շրջանում, Handes amsoryay, 2010, p. 129: 3 Ստեփանյան Հ., Հայ ժողովրդի պայքարը թաթար-մոնղոլական լծի դեմ, Երեւան, 1990, էջ. 60 4 Շահնազարյան Ա., Zakաքարյան Հայաստանը իշխանության երկրորդ շրջանում, Պատմա-բանասիրական հանդես, № 3, 2010, էջ. 85 5 Ուլուբաբյան Բ., Խաչենի X-XVI դարերի իշխանությունը, Երեւան, 1975, էջ 197: 6 Ստեփանյան Հ., Էջ 81: Արդյունքում, կոտրվեց մոնղոլական լուծը: 1248 Իրավիճակն այնքան էր սրվել, որ նույնիսկ սերժանտ Ավագ Zakաքարյանն իր զորքով դուրս եկավ Բուղայի դեմ: Վերջինս, տեսնելով, որ Ավագը դուրս է գալիս իր դիմաց, փորձեց մեղադրել նրան խանի դեմ ըմբոստանալու մեջ: Փաստորեն, Ավագ Zakաքարյանը դեմ էր ընդվզում բարձրացնելուն: Դա պետք է առաջին հերթին մեկնաբանել այն փաստով, որ Ամիրսփասալար Ավագը ամուր դիրքեր գրավեց մոնղոլների շրջանում, և ապա նրա համոզմունքը, որ ապստամբությունը չի ավարտվի հաղթանակով և անխուսափելիորեն կհանգեցնի մոնղոլների կողմից նոր արշավանքների և հետապնդումների: Տեղեկանալով ապստամբության մասին ՝ մոնղոլները ճնշեցին այն: Սյունիքի մարզպետ Սմբատը և գործնականում մասնակցություն չունի ապստամբական գործողություններին: Սմբատը ՝ իր իշխանությունն ուժեղացնելու, մոնղոլ կառավարիչներին իր հավատարմությունն ապացուցելու համար «Օրբելյան-Zakաքարյան իշխող տների բախման պայմաններում Ավագ Zakաքարյանի կնոջ Գոնցայի հետապնդումից խուսափելու համար, որին կանդրադառնանք ստորև», 1251: Նա գնաց Մանգոլական պետության կենտրոն ՝ Կարակոր, Մանգուի մեծ խանի մոտ 3: Այստեղ է, որ ակնհայտ է Սմբատ Օրբելյանի փայլուն դիվանագիտական տաղանդը: Նա կարող է հմտորեն ապացուցել, որ ինքը չի մասնակցել ապստամբությանը: Սյունյաց իշխանը արքունիքից դուրս եկավ հաղթական: Դա նաև հաղթանակ էր Օրբելյանների թշնամիների Zakաքարյանների նկատմամբ: Բավական ուշագրավ է, որ Սյունյաց իշխանը մոտ 3 տարի մնաց Կարակորումում, բայց չազատազրկվեց: նա մոնղոլական արքունիքից ստացավ ռոչիկ: Կարակորումից նա վերադարձավ հայրենիք որպես «էնցու», այսինքն ՝ անկախ իշխան, որի երկիրն այլեւս չէր լինի Zakաքարյանների կամ վրաց թագավորների իշխանության տակ, բայց կհամարվեր ազնվական տան անձնական տիրույթ 4: Սա իր հերթին հանգեցրեց ուժերի վերաբաշխմանը Հայաստանի ավագանու Zakաքարյանների շարքերում և հօգուտ Օրբելյանների ՝ ի դեմս Սմբատ Օրբելյանի: Zakաքարյան Հայաստանի պատմության մեջ XIII դարի 50-60-ական թվականներին: Դա նշանավորվեց Zakաքարյան-Օրբելյան իշխանության տների բախմամբ: Orbelianshankhan- ի վերելքը մոտ էր պաշտոնում խաչ ինքն իրեն և մոտակայքում `մոտ բարձր պաշտոնում բարձր մակարդակի բարձրացման և թշնամանքի բարձր մակարդակի վրա: Այս պայքարը հատկապես սրվեց 1250-ականներին, երբ մահացավ Իվանի որդին ՝ Ավագը: Կառավարման Zakաքարյանի կառավարությունը ստանձնեց Ավագի կինը ՝ Գոնցան: Իր հերթին, Վրաստանի թագավոր Ուլու Դավիթը 1257 թ., Որպեսզի «Ավագյան տան» տիրույթները ներառի վրացական թագավորական կալվածքի մեջ: Նա ամուսնացավ ավագ այրի Գոնցայի հետ: Գոնզան միայն միակ միակ միակ միակ է .։
– –ը.ը.ը.թ. Ուլու Դավիթը Խոշակի խնամակալության իրավունքը հռետորաբանությամբ և լեզուների իմացությամբ հայտնի Սադուն Մահկանաբերդին հանձնեց Մահկանաբերդի այն ժամանակվա համեստ տիրոջը 5: Բնականաբար, Խոշակի ամուսնությունը հանգեցրեց Zakաքարյան իշխող տան դիրքերի թուլացմանը: Իր հերթին դիրքերն ամրապնդեց Սմբատ Օրբելյանը, որին գերադասում էին իշխանները: Zakաքարյան-Օրբելյան հակամարտության ավարտը եղավ այն, որ Սմբատը, Հուլավու խանի հրամանով, խեղդեց վրաց թագուհի Գոնցային Սանա լճում 6: Սմբատի երկարաժամկետ նպատակը Գոնզային իշխանությունից հեռացնելն ու իշխանությունը զավթել նրա նախկին Սյուզերների վրա: Այս մասին ակամայից վկայում է Ստեփանոս Օրբելյանը, ով ցանկալին ներկայացնելով որպես իրողություն, պնդում է, որ «Սմբատը դարձավ ավագ կառավարության հայր» 7: Բանն այն է, որ, ինչպես տեսանք, «Ավագյան տան» հայրը, այսինքն ՝ խնամակալը, Սադուն Մահկանաբերդն էր: Բացի այդ, մոնղոլները չէին հանդուրժի Սմբատ Օրբելյանի նպատակի իրագործումը, քանի որ Վրաստանի վիլայեթում կհայտնվեր հզոր կառավարություն, որը կխախտեր իրենց հաստատած ուժերի հավասարակշռությունը: Նա չէր հանդուրժի դա և Սադունի մահը 1 Նույն տեղում, էջ 83: 2 Ապստամբության մասին մանրամասների համար տե՛ս 80-93 էջերը: 3 Մանանդյան Հ., Երկեր, հ. Գ., Երեւան, 1977, էջ 295: 4 Օրբելյան Ս., Սյունիքի պատմություն, Երեւան, 1986, էջ: 324: 5 Շահնազարյան Ա., Zakաքարյան Հայաստանը իշխանության առաջին շրջանում, էջ. 133: 6 Օրբելյան Ս., Էջ 334: 7 Նույն տեղում, էջ 334: Կանաբերդից: Հետեւաբար, նա ստիպված էր հաղթել, քանի որ այս հարցում նրա մոնղոլների շահերը համընկնում էին: Սադուն Մահկանաբերդի ջանքերով էր, որ Խոշակն ամուսնացավ քաղաքական հզոր ծանրորդ Սահիբ Դիվանի հետ 1: Այս ամուսնությունը երկու կողմերի ՝ Սահիբ Դվանի և Խոշակ Ս-ի, Սադուն Մահկանաբերդցիի մանրամասն միջհաշվարկների արդյունք էր: Դա Խոշակին հնարավորություն տվեց զրոյացնել իր հայրական տիրույթների ՝ Ուլու Դավթի և Սմբատ Օրբելյանի, ինչու ոչ ՝ նրա սեփականությունը, Շահնշահյան տան հավակնությունները, ունենալով ամենակարող Սահիբ Դիվանի պես պաշտպան, վերականգնել Ավագյան տան 2 գերիշխող դիրքերը: Դա է վկայում այն փաստը, որ Խոշակը առաջին հայկական խորհուրդներից մեկն է, որը նախաձեռնել է Ձագավանի ժողովի գումարումը, նրա ամուսնությունից մեկ տարի անց, 1270 թ., Որը նախորդում էր Պռոշ Խաղբակյանին, Սադուն Մահկանաբերդցին և Սմբատ Օրբելյանին 3: Այս անուններից բացի, Zakաքարյանի իշխող տան մյուս ճյուղերի ներկայացուցիչների ՝ «Շահնշահյան տան», Վահրամյանների և Թմոգվելյանի անունների բացակայությունը վկայում է, որ դրանք այնքան թուլացած էին, որ լուրջ դեր չէին խաղում քաղաքական կյանքում: երկիր Այսպիսով, Խոշակի խոհեմ ամուսնության շնորհիվ ամրապնդվեցին «Ավագյան տան» դիրքերը: Սակայն, ինչպես ցույց տվեցին իրադարձությունները, դա ժամանակավոր էր, քանի որ վերոնշյալ պատճառներով Zakաքարյան իշխող տան դիրքերը անդառնալիորեն ցնցվեցին: Նարինե ohոհրաբյան ՔԱITԱՔԱԿԱՆ DEԱՐԳԱՈՒՄՆԵՐԸ AKԱՔԱՐՅԱՆՈՒՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ 1250-1260թթ. Հիմնաբառեր. Սմբատ Օրբելյան, Սադուն Մահկանաբերդցի, Հուլավու, Zakաքարյան Հայաստան, ներքաղաքական իրադարձություններ, ուժերի վերադասավորում: ։
| Սույն հոդվածի նպատակն է լուսաբանել ներքաղաքական իրադարձությունների զարգացումը Զաքարյան Հայաստանում 1250-1260-ական թթ.։
Այդ զարգացումների արդյունքում Զաքարյան Հայաստանում տեղի ունեցավ ուժերի վերադասավորում, քանի որ իրենց նախկին դիրքերը կորցրին Զաքարյանները, և ավելի բարձր դիրքի հասան Օրբելյաններն ու Մահկանաբերդցիները։
|
Համաշխարհային COVID-19- ի շնորհիվ մասսայական հեռավար ուսուցմանն անցումը խնդիրներ է հայտնաբերել ոչ միայն համալսարանական կրթության կազմակերպչական, այլև կառավարման հմտությունների հետ: Ավանդական կրթությունից առցանց կրթության տոտալ և հատկապես անպատրաստ անցումը ստեղծեց ցնցող իրավիճակ ակադեմիական միջավայրում: Նման իրավիճակում կրթության կառավարումը բախվեց նոր մարտահրավերների: Մասնավորապես, ակադեմիական միջավայրը պարտավոր էր ակտիվացնել այնպիսի գործառույթներ, ինչպիսիք են `մուլտիմեդիա գործիքների հասանելիությունը, ակադեմիական ինքնակազմակերպումը խթանելը, ուսանողների սոցիալական մեկուսացումը կանխելը և կրթության շահառուների միջեւ հետադարձ կապի ակտիվացումը: Առցանց ուսուցումն ամուր արմատ է գցել միջազգային համալսարանական կրթական միջավայրում `մրցակցելով ուսուցման ավանդական մեթոդների հետ: Եվ պատճառը ոչ միայն այն է, որ ուսուցման այս ձևը ավելի ցածր է, քան ավանդականը, այն ունի ուսանողների զանգվածային ընդգրկում, օգտագործում է ժամանակակից տեղեկատվական և հաղորդակցման համակարգեր և ունի կազմակերպման հարմարավետություն: Այսօր կրթական ծառայությունների շահառուները, լինեն նրանք ուսանողներ, դասախոսներ կամ գործատուներ, ձգտում են ավելի դինամիկ զարգացումներ տեսնել կրթության ոլորտում: Մի կողմից, գիտելիքն այժմ արագորեն «հնանում է», մյուս կողմից ՝ ուսանողի համար դառնում է ավելի բազմազան և բազմաշերտ, քանի որ շրջանավարտների հմտությունների ու կարողությունների շրջանակը ընդլայնվում է: [1] Եվ պարզվում է, որ աշխատաշուկայում մրցունակ շրջանավարտներին հնարավոր չէ պատրաստել միայն լսարանային դասախոսություններով և պարապմունքներով: Կրթությունը պահանջում է համապարփակ իրազեկում, լայնածավալ խմբային քննարկումներ, մասսայական ակադեմիական քննարկումներ, փորձի փոխանակում և այս գործընթացներում առցանց գործիքների օգտագործում: Առցանց ուսուցումը ժամանակի շահագրգիռ կողմերի համար դառնում է գրավիչ նաև ժամանակի կառավարման տեսանկյունից: Շփման պահանջների բացակայությունը հնարավորություն է տալիս մասնակիցներին սովորեցնել փոխադարձ ճկունություն և անհատական մոտեցում դասերի կազմակերպման հարցում: Եվ սա հատկապես կարևոր է այժմ, քանի որ ուսանողների մեծ մասը, հատկապես մագիստրատուրայի և ասպիրանտուրայի կուրսերում, աշխատում են ուսմանը զուգահեռ և ունակ են կարգավորել իրենց աշխատանքը առցանց ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ միջազգային պրակտիկայում առցանց կրթական համակարգն ավելի շատ ներգրավված է, հատկապես այն ուսանողները, ովքեր արդեն ունեն համալսարանական կրթություն, բայց մասնակցելով վերապատրաստման դասընթացների, ձեռք են բերում աշխատանքային նոր հմտություններ հատուկ դասընթացներում, որոնք չեն տալիս կրթական աստիճաններ (տե՛ս Նկար 1 ) Այնուամենայնիվ, միևնույն ժամանակ, առցանց կրթական ծրագրերի մասնաբաժինը մագիստրատուրայի և հետբուհական կրթության մեջ աստիճանաբար աճում է: Դոկտոր, մագիստրոս (35%) բակալավրիատ, նախաբակալավրական, (15%) հատուկ դասընթացներ առանց որակավորման (վկայականներով) (50%) Գծապատկեր 1. Աշակերտների բաշխում առցանց կրթական ծրագրերում ըստ կրթական մակարդակի Վերջին տարիներին, մոտ 29.7% ուսանողների բարձրագույն կրթության համակարգում մասնակցել է առնվազն մեկ հեռավար ուսուցման դասընթացի [2, էջ 4]: Նախքան բռնկումը, Հայաստանի Հանրապետությունում հեռավար ուսուցումը գուցե ներառված էր դպրոցական ծրագրերի մեջ, դասավանդում էր հեռավոր և սահմանամերձ գյուղերում, իսկ համալսարանական միջավայրում ՝ դա նոր է սկսվել, և արդյունքում ՝ ուսանողների շուրջ 2% -ը: գոնե մեկը հեռավար կուրս է անցել, նույնիսկ այդ դեպքում: Արդեն մի քանի տարի է, ինչ Հայաստանի Հանրապետությունում մշակվել են հեռավար ուսուցման ոլորտը կարգավորող մի շարք փաստաթղթեր: [3] COVID-19– ը ապացուցեց, որ հեռավար կրթությունը պետք է ավելի լուրջ ուշադրություն դարձնել, հատկապես, երբ համալսարանների դռները ժամանակավորապես փակ էին ուսանողների առջև: Ակնհայտ դարձան հեռավար ուսուցման անբավարար տեխնիկական հագեցվածությունը, էլեկտրոնային շտեմարանների բացակայությունը, ոլորտի հետ կապված դասավանդման փորձի պակասը, անվստահությունը կրթական այս տեխնոլոգիայի նկատմամբ: Այնուամենայնիվ, առցանց ուսուցման խնդիրները կապված էին նախ և առաջ դասավանդման մեթոդաբանության կառուցման և ուսուցման կազմակերպման հետ: Պետք է նշել, որ առցանց ուսուցումը հաճախ շփոթվում է հեռավար ուսուցման հետ: Հեռավար ուսուցումը կարող է կազմակերպվել էլեկտրոնային փոստով ՝ ուսանողներին ուղարկելով համապատասխան էլեկտրոնային նյութեր և ստանալով նրանցից ստացված հարցումների և թեստերի պատասխաններ: Հեռավար ուսուցումը կարելի է կազմակերպել տեսաուղերձների և տեսանկարահանված դասախոսությունների միջոցով, երբ ուսանողը տարբեր հարթակներում ունկնդրում է դասախոսի կողմից տրամադրված նյութը `վիդեոկոնֆերանսի գործիքի միջոցով: Այնուամենայնիվ, առցանց ուսուցումը, ներառելով վերոնշյալ ուսուցման մեթոդները, ավելի ընդգրկուն է և ձգտում է ավանդական կրթական տեխնոլոգիաները վերափոխել վիրտուալ աշխարհի: Ավելին, այս տեղափոխումը պետք է իրականացվի այնպես, որ ուսանողը չզգա ավանդական կրթական ծառայությունների մատուցման կորուստները և ավելին, վայելի էլեկտրոնային կրթության առավելությունները (տե՛ս Գծապատկեր 2): Այսպիսով, ի տարբերություն ավանդական ուսուցման, առցանց ուսուցման դեպքում սովորողի և դասախոսի միջև ուղղակի հաղորդակցություն չկա, ուսանողական խմբերում առկա է ակադեմիական մրցակցություն, լսարանին ուղղվածության խնդիրը բավականին բարդ է, մի շարք անհատական և մտավոր պահանջվում են պայմաններ, ինչպես նաև խիստ ինքնակարգապահություն: սովորողի ինքնուրույնությունից և ինքնագիտակցությունից, հատկապես, երբ կազմակերպվում է ուսանողակենտրոն ուսուցում [4: էջ 56]: Ավանդական ուսուցում առցանց ուսուցում Նկար 2. Ուսանողների վրա կենտրոնացած հակվածությունը առցանց ուսուցման ծրագրերին: Այնուամենայնիվ, մենք կարծում ենք, որ առցանց ուսուցման դեպքում ուսանողների մոտ ակադեմիական գործունեության դրդապատճառը պետք է ավելի մեծ լինի, քան ավանդական կրթությունը (տե՛ս Գծապատկեր 2.), այլապես առցանց ուսուցում կկորցնի իր գրավչությունը: Ունկնդիրների համար ձանձրալի կլինի, եթե համալսարանական միջավայրի բացակայությունը չլրացվի հեռակա ուսուցման հետաքրքրաշարժ և ժամանակակից կրթական տեխնոլոգիաներով: Փորձը ցույց է տալիս, որ հեռավար ուսուցման դեպքում ուսանողներին հեռացնելու դեպքերն ավելի շատ են, քան 173 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ավանդական դասընթացում: Օրինակ ՝ Միացյալ Նահանգների տարբեր քոլեջներում հեռավար ուսման մեջ ընդունված ուսանողների թիվը 20-50% է, իսկ շրջանավարտների թիվը 10-20% -ով ցածր է, քան ավանդական դասընթացներում: Բացի այդ, սոցիալական մեկուսացումը նաև բացասական գործոն է առցանց ուսուցման մեջ: Հաղորդակցման տեխնոլոգիաները հանգեցնում են ուսանողների մեկուսացմանը `նվազեցնելով դասախոսի կողմից վերահսկողությունը: Որպեսզի հեռավար ուսուցման մեթոդներն արդյունավետ լինեն, մասնագիտական գրականությունն առաջարկում է. - ավելի շատ ուշադրություն դարձնել սովորողին ՝ դաստիարակելով ուսանողակենտրոն, մանրակրկիտ պլանավորելով և կազմակերպելով սովորողի գործունեությունը, - սահմանեք ուսման նպատակներն ու խնդիրները, տրամադրեք անհրաժեշտ ուսումնական նյութեր, - Ապահովել առավելագույն փոխազդեցություն սովորողների և ուսուցիչների միջև, - Տրամադրել հնարավորություններ խմբային ուսուցման համար, - Իրականացնել սովորողների կարծիքը և ստեղծել ակադեմիական հետաքրքրության մթնոլորտ: [5, էջ. 45] Այս առումով, առցանց ուսուցման մեթոդաբանության մեջ պետք է օգտագործվեն մի շարք կարևոր ակադեմիական գործիքներ, ինչպիսիք են էլեկտրոնային առաջնորդվող դասախոսությունները, էլեկտրոնային դասընթացները, հեռավար սեմինարները (WEB սեմինարներ), հեռարձակվող դասախոսությունները, խմբային առցանց քննարկումները (տե՛ս Նկար 3): , .) Նշված գործիքները հնարավորություն կտան ապահովել ուսանողների ակադեմիական գործունեությունը առցանց ուսուցման համակարգում և ուսուցումը դարձնել գրավիչ: Բնականաբար, ակադեմիական կարգապահության և ակադեմիական ինքնակազմակերպման մակարդակը բարձրացնելու համար անհրաժեշտ է էլեկտրոնային համալսարանում հաստատել «ուսանողների հաճախման նորմեր» կամ ինտերնետում ուսուցման գործունեության պահանջներ: 174 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ էլեկտրոնային ուսուցման նյութերի խմբային առցանց քննարկումներ էլեկտրոնային վարժությունների հեռավար ուսուցման դասախոսությունների սեմինարներ Գծապատկեր 3. Առցանց ուսուցման մեթոդաբանության նվազագույն ակադեմիական գործիքակազմը Առցանց ուսուցման մեթոդաբանության արդյունավետության բարձրացման հիմնական պայմանը ուսուցման ավանդական տեխնոլոգիաների վերափոխումն ու հարմարեցումն է համալսարանին: միջավայր ուսանողների հետ կենդանի շփման բացակայություն, ուսանողական խմբերում չներառվել, որի արդյունքում խթանում է անհատական ուսուցման գործունեությունը և ուսանողի ներկայությունը ինտերնետում: Համալսարանում ակադեմիական միջավայրը միշտ էլ «հղկել» է ուսանողին ՝ տալով նրան մտավորականի հարիր վարք: Այս իմաստով `միջնադարից մինչև մեր օրեր համալսարան հաճախելը յուրաքանչյուր անձի համար պատիվ և ակադեմիական հպարտություն է: Միևնույն ժամանակ, այնուամենայնիվ, մեր օրերում առցանց կրթությունը դեմ է բուհեր հաճախելու այս տենդենցին, որը ուսանողին տալով մասնագիտական որակներ, կարծես նրան հեռացնում է ակադեմիական միջավայրում կենդանի շփումներից և կրթությունը փոխանցում ինտերնետին և դասընթացներին էլեկտրոնային դաշտը: Եվ պարզվում է, որ համալսարանական ավանդական կրթությունը, վերոնշյալ առավելությունների հետ մեկտեղ, այժմ «ճգնաժամ» է ապրում, քանի որ աճում է մոլորակի հեռավար ուսուցման ծրագրերում ընդունված ուսանողների թիվը, ովքեր համեմատաբար պասիվ հաճախում են համալսարաններ և նախընտրում են սովորել: էլեկտրոնային ուսուցում: միջավայրում: Մեր կարծիքով, ավանդական համալսարանական կրթության ներկայիս «ճգնաժամը» մի շարք պատճառներ ունի: Նախ, եթե նախկինում համալսարանը գիտելիքների աղբյուր էր և իմացաբանության դարբնոց, ապա այժմ այդ դերը աստիճանաբար իր տեղը զիջում է ինտերնետին: Եթե նախկինում ուսանողների բուհ հաճախելու հիմնական դրդապատճառը գիտելիքների ձեռքբերումն էր, ապա այժմ հնարավոր է այն ավելի մեծ և արագ ստանալ ինտերնետից, որտեղ, ի դեպ, և տեսական, և գործնական տեղեկատվության տիրույթը արագորեն աճում է: Եվ պատահական չէ, որ ժամանակակից պայմաններում պրոֆեսորադասախոսական կազմը չի կարող «մրցել» առցանցի հետ `զանգվածային գիտելիքների վրա հիմնված տեղեկատվություն տրամադրելու առումով: Բացի այդ, տեղեկատվական հասարակության դարաշրջանում ձևավորված գիտելիքները հնանում են ավելի արագ, քան ոչ վաղ անցյալում: Եվ եթե արդյունաբերական հասարակությունում շրջանավարտները տասնամյակներ շարունակ օգտագործում էին համալսարանական կրթության չորս կամ հինգ տարվա ընթացքում ստացած գիտելիքները, ապա համալսարանն ավարտելուց առաջ կրթության իմացաբանական տեղեկությունները հաճախ սկսում են զիջել աշխատաշուկայի փոփոխվող պահանջներին: Եվ պարզվում է, որ համալսարան հաճախելը և տարիներ շարունակ սովորելը պարունակում է «արագ հնացած գիտելիքներ» ձեռք բերելու որոշակի ռիսկեր, ուստի անհատի համալսարանում ներկայության պահանջն այդ առումով դառնում է անտեղի: Այնուամենայնիվ, առցանց ուսուցումը կատարյալ չէ նաև մեթոդաբանության տեսանկյունից: որը մասնագիտական գրականության մեջ բազմիցս հիշատակվում է: Այսպիսով, հեռավար ուսուցման թերությունների շարքում է նաև այն, որ սովորողի և ուսուցչի միջև ուղղակի հաղորդակցություն չկա, learn դժվար է սովորողների խմբում ստեղծել ստեղծագործ մթնոլորտ, և երբ սովորողի կողքին չկա մեկը, ով կարող է ոգեշնչել նրան, դա կարող է խիստ ազդել ուսման գործընթացի վրա: Բարձր պահանջներ են դրվում ուսուցման գործընթացի կազմակերպման և կառավարման վրա, ունկնդիրներին ուղղված թիրախը բավականին բարդ է, are անհրաժեշտ են մի շարք անհատական և հոգեբանական պայմաններ, ինչպես նաև խիստ ինքնակարգապահություն, որն ուղղակիորեն կախված է սովորողից: անկախություն և ինքնագիտակցում; որոշակի մասնագիտական գործնական հմտություններ ձեռք են բերվում միայն իրական (բայց ոչ վիրտուալ) գործնական և լաբորատոր աշխատանք կատարելով [6, էջ 15-19], Ումը Կապի տեխնոլոգիաների միջոցով ուսուցումը բերում է աշակերտների մեկուսացման, նվազեցնում ուսուցչի վերահսկողությունը, ուսանողները միշտ չէ, որ պատրաստ են ինտենսիվ, արդյունավետ անկախ աշխատանքի, ինքնակազմակերպման, ունակ են անձամբ պլանավորել ակադեմիական աշխատանք, չկա ինքնակարգապահություն [7]: ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Այս առումով, մենք առաջարկում ենք առցանց ուսուցման կառավարման հիմնական սկզբունքներ, որոնք փոխկապակցված են և միաժամանակ պետք է գործեն դասավանդման ողջ ընթացքում (տե՛ս Գծապատկեր 4.): Հետադարձ կապի դասախոսությունների խթանում, որոնք կհանգեցնեն սոցիալական ինքնամեկուսացման կանխարգելման առավելություններին. Ինքնակազմակերպման խթանում մուլտիմեդիա գործիքներով Նկար 4. Առցանց ուսուցման կառավարման հիմնական գործառույթներ Դասասենյակ հաճախելու հնարավորություն չունենալ և մենակ մնալ համակարգչի դեմ: Այս առումով, դասընթացի ցանկացած ձևավորման ժամանակ պետք է լսվեն դասախոսի խոսքերը, երբ դասավանդողը տեսաուղերձով ունկնդրին ներկայացնում է ուսուցման նպատակը, ուսումնառության ակնկալվող արդյունքները «178 ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ գիտելիք-հմտությունների կարողություն» տեսանկյունից: Այնուհետև ուսանողին ուղղված տեսաուղերձը պետք է ներկայացնի ուսանողի ուսուցման մեթոդները, գնահատման մոտեցումները և դասընթացին վերաբերող կազմակերպչական այլ խորհուրդներ և ուղեցույցներ: Կարևոր է նաև ուղղորդող դասախոսությունների շարքը, որը հնարավորության դեպքում պետք է տեսանկարահանվի, այլապես PDF տեքստի ձևաչափով: Ունենալով լայն հնարավորություններ համացանցից իմացաբանական տեղեկատվություն ստանալու համար, այնուամենայնիվ, առանց ուսուցողական դասախոսությունների, ուսանողը կխճճվի «տեղեկատվական ցանցում»: Այս կապակցությամբ հեռավար ուսուցման ընթացքում տրամադրվում են թեմատիկ և նպատակային դասախոսություններ, որոնք ուսանողին ուղղորդում են ուսման հետ կապված ինտերնետում առկա այլընտրանքային տեղեկատվության ընտրության հարցում: Ուստի առաջնորդող դասախոսությունների առկայությունը անհրաժեշտ դաս է առցանց դասընթացի ձևավորման գործընթացում (տե՛ս Գծապատկեր 2): Հեռավար ուսուցումը «ձանձրույթի ախտանիշ» զարգացնելու ռիսկ ունի, սակայն այն հնարավոր է հաղթահարել ակտիվ մուլտիմեդիա գործիքների օգտագործման դեպքում (տե՛ս Նկար 2): «Էլեկտրոնային» միջավայրում գտնվելը և ակադեմիական կենդանի լսարանի ջերմությունը չզգալը, հեռակա դասախոսությունների ունկնդրումը, մենակ էլեկտրոնային վարժություններ կատարելը, նրան ուղղված դասախոսի կամ դասընկերների գովասանքները չվայելելը, հեռավար ուսուցումը պարզապես դառնում է ձանձրալի ուսանողի համար: Այստեղ է, որ դասընթացը մշակելիս պետք է օգտագործվեն շահավետ ազդանշաններ, որոնք աշխուժություն կհաղորդեն ուսմանը: Դրանք կարող են լինել ուսանողների խմբի վարկանիշային սանդղակում, որը ներառված է հեռավար ուսուցման դասընթացում, սովորողի առաջընթացի դիրքի կանոնավոր շնորհանդեսներ, ճիշտ էլեկտրոնային վարժությունների լուծման հարցում հուզական տեսողական ազդակների վաստակ, մուլտիմեդիա ձևաչափի խթաններ և այլն: Ինքնակազմակերպման խթանումը նույնպես կարևոր սկզբունք է առցանց ուսուցման կառավարման գործընթացում: Կրթություն 179 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Ոլորտում կա ինքնակազմակերպում, որն ավելի հաջող է մեծահասակների տարիքային խմբերի շրջանում, և դա ավելի ռիսկային է երիտասարդների շրջանում: Հետևաբար, հեռավար ուսուցման ցանկացած գործընթաց պետք է ուղեկցվի հատուկ հրահանգով, որը մանրամասնում է էլեկտրոնային թեստերի ժամանակացույցը, վարժությունների ընթացիկ և ավարտական քննությունները, վեբինարային օրերը և առցանց խմբային բանավեճի ակումբներ կազմակերպելու ժամերը: Ուշագրավ են նաև յուրաքանչյուր գործընթացի համար ինտերնետում ուսանողների առավելագույն և նվազագույն ժամային ներկայության պահանջները: Ուսանողները չպետք է պասիվ դիրք զբաղեցնեն վեբինարների, առցանց բանավեճերի դեպքում, որոնք կարելի է վերահսկել այս ուսումնական գործընթացներում `իր իսկական ժամային ներկայությամբ ինտերնետում: Մյուս կողմից, թեստեր, էլեկտրոնային վարժություններ կամ քննության հարցեր հանձնելիս ուսանողներին ծանոթացնում են ինտերնետում գտնվելու առավելագույն սահմաններին: Բնականաբար, առցանց ուսուցման ժամերի սահմանափակումները ուսանողին կստիպեն ինքնակազմակերպվել և իրականացնել ժամանակի արդյունավետ կառավարում: Առցանց ուսուցումը ղեկավարելիս հաշվի է առնվում նաև ուսանողների սոցիալական ինքնամեկուսացման ռիսկերի կանխարգելումը: Այս առումով դասավանդման ընթացքում հնարավորինս պետք է օգտագործվեն տեսանկարահանված ուսուցողական նյութեր, վեբինարներ, ուսանողների քննարկումների առցանց ֆորումներ, խմբային առաջադրանքներ և ծրագրեր, որոնք կառաջնորդեն դասավանդման գործընթացը և չեն հանգեցնի հեռավար ուսուցման ինքնամեկուսացման միջոցով (տե՛ս Գծապատկեր 4) Առցանց ուսուցման կառավարման վերը նշված սկզբունքների կիրառման ամենակարևոր օղակը «ուսանող-դասախոս», «ուսանող-ուսանող», «ուսանող-էլեկտրոնային դեկանատ» հաղորդակցման կապուղիներում հետադարձ կապի տրամադրումն է: Հեռավար ուսուցման արդյունավետ կազմակերպումը մեծապես կախված է հաղորդակցման ուղիների սահուն գործելակերպից, որի միջոցով ավանդական ուսուցումը կկարողանա սահուն անցում կատարել էլեկտրոնային ուսուցման միջավայրին `հաստատուն կապ հաստատելով ուսումնական գործընթացի հիմնական շահագրգիռ կողմերի (ֆակուլտետ, ուսանողական խմբեր, համալսարանի ղեկավարում և այլն): Մեր կարծիքով, առցանց ուսուցման կառավարման կարեւոր գործընթացներից մեկը առցանց ուսուցման գնահատումն է: Այս առումով անհրաժեշտ է մշակել առցանց գնահատման չափանիշներ, որոնց միջոցով հնարավոր կլինի ավելի օբյեկտիվ գնահատել ուսանողի ուսումը: Այս չափանիշները կարող են ներառել տնային առաջադրանքների գնահատում, իրավիճակային խնդիրներ, խմբային քննարկումներ, թեստեր և առցանց քննությունների գնահատում: , ։
| Առցանց ուսուցման ծրագրերում իրականացված սոցիալական հարցումները վկայում են, որ ուսանողները ավանդական ուսումնական ծրագրերի համեմատ, առավել հաճախ են ընդհատում հեռավար ուսումնառությունը, համարելով այն դժվար, ակադեմիական առավել դժվարություններով ուղեկցվող, եւ անգամ՝ ձանձրալի [8]։
Հետեւաբար, ներկայումս խնդիր է առաջանում առցանց ուսուցումը կառավարելիս ստեղծել այնպիսի ակադեմիական միջավայր, որը հնարավորինս կապահովի համալսարանական կրթության ավանդույթները, ուսուցման ինտերակտիվությունը, ուսումնառության ինքնակազմակերպման բարձր աստիճանը, եւ որ ոչ պակաս կարեւոր է՝ ի վերջո կձեւավորի ուսանողակենտրոն ուսուցում։
|
ԲԱՐՁՐ ՏԱՐԱՔԻ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԼԵUՎԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ Բարձրակաշ Ս. Գրիգոր վանքը գտնվում է Դսեղ գյուղում: Մեզ ավերակների մեջ հասած արձանագրություններից պարզ է դառնում, որ այն կառուցվել է 13-րդ դարում: Վանական համալիրը բաղկացած է երկու եկեղեցուց, գավիթից, մատուռից, Մամիկոնյան ընտանիքի գերեզմանատնից, ձիթհանքից և խաչքարերի մնացորդներից: Սուրբ Սբ. Գլխավոր եկեղեցին Աստծո մայրն է: Շինարարությունը սկսել է Համազասպ Մամիկոնյանի թոռը և Սարգիսի որդին ՝ Մարտպան: Գավիթը հարավից հարող է եկեղեցուն: «Այն կոչվել է Բարձրակաշ` գյուղի նկատմամբ իր դիրքի պատճառով: հարթավայրից ներքև, ծանրանալով, փորձում էին մատնանշել 9-րդ դարում կառուցված եկեղեցու տեղը: Բարձր քաշը դարձել է տեղանուն »1: Հարավում գտնվում է միջնադարյան գերեզմանատունը, որի տարածքում Ս. Հարության մատուռը, որը կոչվում է նաև ագռավի տապան: Այն կառուցվել է Հովհաննես Վարդապետ և Նորայի եղբայր Սարգիսի կողմից 1234 թվականին: Ս. Հարություն մատուռի հարավային կողմում կար նավթաղաց, որից պահպանվել էր ստորին մասը: Այն կառուցել է Վարդապետ Գորգը 2: Այս հոդվածում մեր նպատակն է վերծանել վանքի պատերին արված արձանագրությունները, բացահայտել դրանց լեզվական և ոճական առանձնահատկությունները: Թեման այնքան արդիական է, որ արձանագրություններն ամփոփում են լեզվական, պատմական, հայագիտական և ազգագրական հարուստ նյութերը: Գրառումների միջոցով մենք կարող ենք պարզել, թե այդ շրջանում հայերի շրջանում ինչ տոներ են տարածվել, որ գերակշռում են անձնական անունները, դրանցից քանիսն են օգտագործվել այդ դարաշրջանում, ո՞րն է խորհրդանիշների գրման համակարգը և այլն: Ընդհանուր առմամբ, մենք գտել ենք տարբեր ծավալի և տարբեր բովանդակության 24 արձանագրություն: Բարձրակաշ անունը հանդիպում է 4 արձանագրություններում, 3-ը ՝ գավթի հարավային մասում, 1-ը ՝ Ս. Աստվածածին եկեղեցու հարավային պատին: Արձանագրությունները գրված են առաջին դեմքով `բաժանվում են կառուցվածքային խմբերի: 1. Առաջին հերթին դա կենսագրական տեղեկություններ է, որոնցից պարզվում է, թե ով է շինարարը, շինարարության նպատակը. 2. Արձանագրություններից առանձնացնում ենք անունները, որոնց մեջ նշված են գերակշռող տղամարդկանց անունները նշված են կանանց անուններ, 3. արձանագրություններն ամփոփում են հովանավորների անունները, 4. ընտանիքի սրբության գաղափարը պարզ է դառնում գրություններից, քանի որ հեղինակը ներկայացնում է ծնողներին, քրոջը, եղբորը: կնոջ անունները, 5. Հայտնի է դառնում, թե ով է թագավորել այդ շրջանում, ում օրոք կառուցվել է վանքը և այլն: Արձանագրությունների վերջում սովորաբար լինում են անեծքներ, նրանք, ովքեր ոչնչացնում են թիրախը, նրանք, ովքեր խափանում են իրենց աշխատանքը, իսկ վերջում նրանք խնդրում են Աստծո օրհնությունը իրենց կատարած աշխատանքի համար: Հետևյալ անունները կարդացվում են բարձր քաշի արձանագրություններում. Տոնի օրհնություն, Հռիփսիմեանց տոն, Սուրբ խաչի տոն, Համբարձում, Սուրբ Իգնատիոսի, Սուրբ Սարգսի, Սուրբ Թեոդոսիոսի, Դավթի, Սուրբ Գրիգոր, Քառասուն օր, Easterատիկ, Խաչվերացի տոն: Արձանագրություններում նշվում են շատ հատուկ անուններ, հիմնականում ՝ անձնական անուններ: Նրանցից ոմանք ունեն աստվածաշնչային ծագում, ինչպիսիք են Հուդան, Քրիստոսը, Կայենը: Հրաչյա Աճառյանը անհայտ է համարում շատ անձնական անունների ծագումը: Դրանց մեջ կան Աշոտ, Համլիկ, Պռաուշ, Սմբատ, Խաղբակ, Հռիփսիմե անունները: Հունական անուններն են ՝ Գրիգոր, Թեքլի, պարսկերեն ՝ Մարզպան (Մարցպան), Վասակ, Քուրդ, Համազասպ, Խորիշահ: Մարկոս ազգանունը լատինական ծագում ունի, Մլքան արաբերեն է: Գավկա և 1 Հայ վիմագրության դիվան, Պրակ 9, Երևան, 2012, էջ: 356 թ. 2 Տե՛ս Գ. Շախկյան, Լոռու պատմության քարքարոտ էջերը, Երեւան, 1986, էջ 36-38: Julուլբեկի անունների ծագման մասին մենք տեղեկություններ չունենք: Mamkananun- ը հայկական ծագում ունի, որը հիմնված է mam բառի վրա, և ինչպես է վերջավորությունը: Theուցակված անձնական անուններից են `Թեքղի, Խորիշահ, Հռիփսիմե, Մամկան, Մլքան 1: Այս անձնական անունների մեծ մասը օգտագործվել է 13-16-րդ դարերում, նրանցից շատերը Էլդրաից հետո չեն օգտագործվել հայերենում: Որոշ ընտանեկան անուններ ընդգրկված են արձանագրություններում: Հնագույն տոհմական անունների մեջ նշվում են Մամիկոնյան, Խաղբակյան, Համազասպյան, իսկ ավելի ուշ շրջանի ազգանունները ՝ Հակոբյան և Ունանյան: Հատուկ անունների մեջ արձանագրություններում հինգ տեղ ենք գտնում. Ողջաբերդ, Tsաղկուտ, Սերեկագոմ, Խրամ և Սանահին: Հապավումը լայնորեն կիրառվել է ինչպես հին մատենագրության, այնպես էլ վիմագրության մեջ: Ձեռագրերում մեջ Հին գրականության մեջ ընդունված էր միաժամանակ մի քանի տառ տպել: Այս իրադարձությունը կոչվեց ամփոփ կամ դիպլոմ: Հնում կար ընդամենը յոթ բառերի ամփոփում. Աստված, Հիսուս, Քրիստոս, Տեր, Սուրբ, Երուսաղեմ, Իսրայել 2: Ամփոփվել են միայն սրբազան բառերը, որոնց վրա դրվել է հնագույն հայերենի կետադրության համակարգին հատուկ պատվի նշանը (-), որից ծագում է պատիվ բառը: Հետագայում պատիվը դարձավ սովորական հապավում և օգտագործվում է յուրաքանչյուր բառի համար 3: Բարձր քաշի արձանագրություններում մենք տեսնում ենք հետևյալ կրճատումները. Պատվո նշանը հանդիպում ենք առանձին տառերի վրա: Բ. Սա մենք այլեւս չենք տեսնում որպես ամփոփում, քանի որ այստեղ գործ ունենք տառի թվային արժեքի հետ: Այդ նշանն ուներ իր սկզբնական իմաստը ՝ տեղադրելով թվային տառերի վրա: Արձանագրությունները վիմագրության բաղկացուցիչ մասն են: Կցորդը կամ կցորդը գրվածքի մի տեսակ է, որը բաղկացած է մեկ կամ մի քանի տառերի համադրությունից: Տեղ խնայելու համար նրանք աշխատում էին նույն տարածության վրա հնարավորինս շատ տառեր տեղադրել: Բարձր քաշ ունեցող գրությունների ամենամեծ խումբը նախորդ տառի աջ սյունակից կազմված կցորդներն են ՝ միանալով հաջորդ տառի ձախ սյունին: Հետևյալ տառերը միացվել են այս եղանակով. OR, AV, PA, EV, MI, AB, AR, KA, IS, U, PE, KA, YER, ME, AM, MA, AK, IR, ME, AK, TA , NA, IT, TI, MY, OR, KAR, պար, MAR, GOR, ամեն ինչ, տուբերկուլյոզ: Կցորդներ կան, երբ մի տառը նստում է մյուսի ուսին ՝ TAR, TE: Որոշ հավելվածներում տառերը դասավորված են այնպես, որ կարծես թե մի նամակ գրված է մյուսում: Նրանք կոչվում են Tsotsagir4: Ri, Any, En: Կցորդները կարող են խմբավորվել ըստ տառատեսակների քանակի: Ամենամեծ խումբը բաղկացած է երկու տառից բաղկացած կցորդներից, համեմատաբար ավելի քիչ կցորդներից, երբ երեք տառերը միանում են իրար: Չորս տառերով կցորդները հազվադեպ են լինում: Վերջիններս AMEN բառի հավելվածներն են: Արձանագրությունները մտնելուց հետո մենք հանդիպում ենք երկու տառից բաղկացած հավելվածի ՝ տուբերկուլյոզը, որը միևնույն ժամանակ հակիրճ ավարտ է: Սա կարող ենք համարել հավելված-ամփոփագիր: 1 Տե՛ս Հ. Աճառյան, Հայերեն անձնանունների բառարան, Երևան, 1942: 2 Տե՛ս Աբրահամյան Ա., Հայ գրականություն, Երեւան, 1973, էջ: 195 թ. 3 Տե՛ս Հ. Աճառյան, Հայոց լեզվի ամբողջական քերականություն, հ. 6, Երեւան, 1971, էջ 372: 4 Տե՛ս Abrahamyan A., p. 187 թ. Վերնագրում առավել հաճախ օգտագործվում են այն տառերը, որոնք ունեն սյունակային գծեր. A, K, M, R, O, S, R: Օժանդակ դեր են խաղում հետևյալ տառերը. D, E, T, I, X, J, N, P, U, P, Q. Z, Y, Ժ, L, Ծ, D, Ճ, Y, Sh, Ch, Ջ, V տառերը համեմատաբար հազվադեպ են օգտագործվում 1: Վերոհիշյալ արձանագրություններում հետեւյալ հավելվածը `Ռ. Այն գործում է որպես կապ U տառերի, այսինքն ՝ O տառերի միջև, իսկ որոշ դեպքերում պարզապես r: Արձանագրություններում կետադրական նշաններ գրեթե չկան: Արձանագրության վերջում դրված վերջաբանը հազվադեպ է, և միայն որոշ դեպքերում: Կետային նշանն առավել հաճախ կարելի է տեսնել տառերով ներկայացված թվերից աջ կամ ձախ: Օրինակ: Ֆ. Ա. կամ. ԱՅԼ և այլն Կետ կետից գրեթե չի օգտվում, եթե հաշվի չառնենք վերջին արձանագրությունը: Վերջին գրառումներից մեկում մենք տեսնում ենք կոտորակի նշանի օգտագործումը: Ստորև ավելի մանրամասն կխոսենք այդ երկու նշանների մասին: Արձանագրությունները հիմնականում արվել են 13-րդ դարում, բացառությամբ 2-ի: Մենք խորապես հավատում ենք, որ դրանք ավելի ուշ ժամանակաշրջանի են: Խոսքը շքամուտքի հարավային պատին արված հետեւյալ արձանագրությունների մասին է: «20 / V 28 Ա. Հակոբյան «և» Լեւ. Ունանյան « Այս արձանագրությունների մի ժամանակահատվածի առկայությունը բացահայտում է մի քանի հանգամանք: Առաջին հերթին դրանք գրված են ժամանակակից ուղղագրության մեջ: Գրաբարյան ուղղագրության դեպքում դրանք պետք է գրվեին «Հակոբյան» և «Ունանյան»: Մենք ականատես ենք նաև մի ամփոփագրի, որը, սակայն, արվել է ոչ թե պատվի նշանով, այլ բացով, որը խորթ էր տվյալ ժամանակահատվածին: Օգտագործվում է կոտորակի նշանը (/), որը բացակայում էր հին հայերենի կետադրական համակարգում: Արձանագրություններում համարները ներկայացված են տառերով, օրինակ ՝ ՈՉ կամ ԲՈԼՈՐ, և այստեղ մենք տեսնում ենք թվերով արտահայտված թվային թիվ ՝ 20, 28: Ոճական առանձնահատկություններից մեկը ինքնագլուխ ձիերի առկայությունն է: Նման բառերը նվաստացում են, աննշան և այլ բառեր: Որոշ արձանագրություններում մենք գտնում ենք ծառա բառի օգտագործումը որպես ինքնանվաստացման ձև: «Ես Սարգիսն եմ Տիրոջ ծառան» կամ «Ես Մարկոսն եմ Աստծո ծառան» և այլն: Փոխառված բառերում հատկապես տարբերվում են a2 ձայնավորների մեջ: Նման երեւույթ կա արձանագրություններից մեկում, երբ ատաբեկ բառը ներկայացված է աթապակի ձվով. Ուսումնասիրելով վանքի բոլոր արձանագրությունները ՝ եկանք այն եզրակացության, որ դրանց ուղղագրության հիմքը հնչյունական է: Պատմական ուղղագրության կանոնները չեն պահպանվում: Եվ այսպես, գրաբարում ձայնավորը գրվել է ձայնավորներից հետո, բայց փորագրված արձանագրություններում մենք նկատում ենք ձայնի նվազում, ինչպիսիք են Martspana, Ashoto, Hogo, Hamlka և այլն: Սա ապացուցում է, որ արդեն 13-րդ դարում y- ն այլ կերպ չէր արտասանվում: Իհարկե, կային որոշ բացառություններ, մասնավորապես `y բառը պահպանվեց Աստծո խոսքում, քանի որ այն կարող էր շփոթեցնող լինել, երբ կրճատում էր: Մի արձանագրության մեջ Սորադերա անունը գրված է Սորայի լեզվով, զուգահեռաբար օգտագործվել են «հոգի», «հոգի», «որդի», «որդիներ» և այլն: Երբեմն նույն արձանագրության մեջ մենք տեսնում ենք ուղղագրական վարկածներ, օրինակ ՝ նրանք հանդիպում են եկեղեցուն, միևնույն ժամանակ եկեղեցու անդամներին, կամ մերը լինելու փոխարեն ՝ դա մերն է: Նույն կերպ zsotsa դերանունը հանդիպում է zsatsa ձվի հետ: Վկան ականատես եղավ մեջքի մեջքին: Նույն բառը կարող է գրվել տարբեր գլանափաթեթներով: Օրինակ ՝ վանքերում արձանագրությունը հանդիպում է արտաքին հոլովով ի ի -i, արտաքին արտաքին վաններից // վանաց արտաքին տեսքով: Տարբեր հոլովույթներին պատկանող սովորական գոյականներն ավելի տարածված են, քան խոսքի մասերը, ի տարբերություն հատուկ գոյականների, որոնք հիմնականում ենթարկվում են արտաքին հոլովման: Բայց այստեղ նույնպես կան բացառություններ, ինչպիսիք են Հովհաննեսի, Հուդայի, Կայենի, Քրիստոսի անունները ենթակա են արտաքին հոլովման, Գրիգոր ոտ Աշոտ անունները ենթակա են արտաքին հոլովման և այլն: Ամենատարածված գոյականները ենթարկվում են oa և ia արտաքին նշանակություններին: Գոյություն ունեն նաև անցումների օրինակներ. Արի, տեր, և այլն: Բայերը և դերանունները հաճախ հանդիպում են գոյականներից հետո: Բայերը հիմնականում անցյալի կատարյալ ժամանակի ձևերն են, որոնք դրված են առաջին դեմքի եզակի մեջ, երբեմն 1 Տե՛ս Abrahamyan A., p. 187 թ. 2 Տե՛ս Հ. Աճառյան, Հայոց լեզվի ամբողջական քերականություն, հ. 6, էջ 838 թ. հոգնակի Կան նաև բացասական ցուցիչով օգտագործվող որոշ բացասական նշաններ, չեն ընկալում: Վերջին դերբիի կազմի հետ կապված ՝ կարելի է նշել, որ XIII դարում ավարտը զուգահեռ արդեն օգտագործվել է, ինչպես նաև զարդարվել ոսկով և մարգարիտներով: Դերանունները հիմնականում փոխադարձ են (իմ, նրա), ցուցադրական (սա, նա, այն) և անձնական (ես, մենք): Գոյություն ունեն որոշիչ (յուրաքանչյուր, ամեն, բոլոր) և հարցական դերանուններ (ով, ով, ով, ինչ): Ստացող դերանունները սովորաբար ավելի ուշ օգտագործվել են հին հայերենում, օրինակ ՝ մեր ազգի, և այս արձանագրություններում կան դրանց օգտագործման շատ նախադասություններ, օրինակ ՝ մեր ազգի: Ածականների և ածականների թիվը սահմանափակ է: Կա ընդամենը 3 մակաբա, այնտեղ, հիմա, նորից: Կապերը հազվադեպ են լինում, որոնցից ոմանք նախադրյալներ են ՝ հանուն, հանուն, ըստ, նախքան, համարի, որոնցից ոմանք նախադրյալներ են, հանուն, ետևի, համար: Գրաբարում հետագա կապեր գրեթե չկային, և վերոհիշյալ օրինակները վկայում են դրանց գոյության մասին արդեն XIII դարում: Մեկ արձանագրության մեջ կապը օգտագործվում է հետևյալ իմաստով. Մահվանից հետո հայրս: Կապերը հաճախակի են, բայց դրանք հաճախ կրկնվում են, հատկապես և երբեմն նաև այլ կապեր: Հղումները և հնչյունները չեն ստուգվում, և թվերն արտահայտվում են տառերով, բացառությամբ վերջերս կատարված գրության, որտեղ օգտագործվել են 28,20 համարները: Լիլիթ Ghուլինյան Բարձր ռեսուրսների արձանագրությունների լեզվաբանական առանձնահատկությունները Հիմնաբառեր. Բարձր քաշ, արձանագրություն, ամփոփագիր, կցորդ, գլխարկ: ։
| Բարձրաքաշի վանքը գտնվում է Դսեղ գյուղում։
Վանքի պատերին պահպանվել են արձանագրություններ, որոնք վկայում են, որ վանքը կառուցվել է 13-րդ դարում։
Այդ արձանագրություններն ունեն պատմական, լեզվական, հայագիտական և ազգագրական մեծ նշանակություն։
Դրանց միջոցով ծանոթանում ենք տվյալ ժամանակաշրջանի գրային նշանների, համառոտագրությունների համակարգին, ազգային տոներին, տեղեկանում, թե ինչ անձնանուններ են տարածված եղել հայոց մեջ։
|
1. Ներածություն. Մաթեմատիկական, ֆիզիկական, տեխնիկական և այլ մի շարք խնդիրներ լուծելը պահանջում է տարրական ֆունկցիաների արժեքների հաշվարկը փոփոխականի տարբեր արժեքների համար: Դրա պատճառով միջնադարում ստեղծվել են եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքների աղյուսակներ, ինչպես նաև որոշ գործառույթների արժեքների մոտավոր հաշվարկի բանաձևեր: Ավելի ուշ լայնորեն կիրառվել են շարքերի տեսությունը, շղթայի կոտորակները և այլն, որոնց միջոցով ներկայացվել են տարրական ֆունկցիաները և որոշվել են դրանց արժեքները: [1-4] Նորագույն տեխնոլոգիաների զարգացման ակնկալիքով, վերջին տարիներին մասնագետների կողմից ստեղծվել են համակարգչային մաթեմատիկական փաթեթներ, որոնք հզոր գործիք են տարբեր մաթեմատիկական խնդիրների լուծման համար, մասնավորապես `տարրական ֆունկցիաների արժեքները հաշվարկելու համար: Նմանատիպ փաթեթներն են `MAPLE, MATHEMATICA, MATLAB, MACSYMA և այլ համակարգչային փաթեթներ: Մասնավորապես, MAPLE փաթեթը հզոր և ճկուն գործիք է տարբեր մաթեմատիկական խնդիրներ լուծելու համար: Ավելի քան 2000 փաթեթային հրամաններ հնարավորություն են տալիս լուծել հանրահաշվի, մաթեմատիկական վերլուծության, դիֆերենցիալ հավասարումների և մի շարք այլ մաթեմատիկական ոլորտների խնդիրներ, մասնավորապես `տարրական գործառույթների արժեքները հաշվարկել փոփոխականի տարբեր արժեքներում [5 , 6]: Այս աշխատանքի առաջին մասը ներկայացնում է եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքները «շղթայական կոտորակների» միջոցով հաշվարկելու վերլուծական մեթոդները, իսկ երկրորդ մասը ներկայացնում է MAPLE համակարգչային փաթեթի որոշ առանձնահատկություններ, որոնք կարող են օգտագործվել արժեքները հաշվարկելու համար: եռանկյունաչափական ֆունկցիաների, ինտերպոլացիայի և այլնի: 2. Հաշվիր եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքները ՝ օգտագործելով շարաշղթաների կոտորակները: 2.1. Սինուսի և կոսինուսի արժեքների հաշվարկ: Ֆունկցիաների արժեքները հաշվարկելու համար մենք օգտագործում ենք այն փաստը, որ դրանք վերլուծվում են կարգի աստիճաններով [1-4]: (2) (1) Սերիան և (2) դանդաղորեն միաձուլվում են x մեծ արժեքների, բայց գործառույթները, հաշվի առնելով այն փաստը, որ դրանք պարբերական գործառույթներ են և հաշվի առնելով բանաձևերը, կարելի է եզրակացնել, որ բավարար է լինել ի վիճակի է հաշվարկել այդ գործառույթների միջեւ: Ավելին, հետևյալ արժեքները կարող են օգտագործվել որպես «կրկնվող բանաձևեր»: Գումարները որոշվում են հետևյալ հարաբերություններով: (4) Նմանապես: Որոշվելիք գումարները որոշվում են հետևյալ հարաբերություններով. (6) տիրույթում (1) սերիան հանդիսանում է nR մնացորդային անդամների հաջորդականություն `միօրինակ նվազող մոդուլով, որին հաջորդում է հետևյալ գնահատումը [1]: (7) Նմանապես (2) շարքի մնացորդային անդամի համար հետևյալ գնահատումը տեղի է ունենում. (8) Հետևաբար, գործառույթների արժեքների հաշվարկման գործընթացը կարող է դադարեցվել, եթե հաջորդ ստացված անդամը բացարձակապես փոքր է թույլատրելի սխալից: և Օրինակ 1. թվաբանություն ռադիո Օգտագործելով (4) -ը `մենք կունենանք` մինչև 510 ճշգրտություն: 510 ճշգրտություն: Այսպիսով, օրինակ 2. հաշվել: ռադիոյին: Օգտագործելով (6), մենք կունենանք: Այսպիսով, 0: 510 ճշգրտություն. Օրինակ 3. հաշվել ռադիոյին: Radian Օգտագործելով (6), մենք կունենանք: Այսպիսով, օրինակ 4. հաշվել մոտակա և 510-ին: radian radian. Օգտագործելով (4), մենք կունենանք: Այսպիսով, ցանկացած անկյան կոսինուսը կարող է հավասար հաշվարկվել: 2.2. Տանգենտ և կոտանգենտ արժեքների հաշվարկ: Շոշափելի կոտորակների միջոցով նպատակահարմար է որոշել տանգենցի արժեքը: Լամբերտի բանաձևի հիման վրա [2] մենք կունենանք. ի, մինչև եթե այդ դեպքում մենք կունենանք: 3. 10 բավականաչափ ճշգրտությամբ որոշման համար բավական է վերցնել 15-ը: 13 11 7 5 9 (11) y ունենալով `tgx- ը որոշում ենք 9-ից: Օրինակ 5. հաշվեք շառավիղը շառավղով: 510 շտկել ճշգրտորեն .15. 13 15 11 13 15 15 11 9 13 7 9 11 13 15 (11) -ի օգտագործմամբ մենք կունենանք .15: 13 11 9 7 5 3 5 7 9 11 13 15 Այսպիսով. Ունենալով անկյան տանգենս ՝ հեշտ է որոշել այդ անօրգանական տանգենսը: 3. Եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքների հաշվարկ ՝ համակարգչային MAPLE փաթեթի միջոցով: Համակարգչային MAPLE փաթեթում եռանկյունաչափական ֆունկցիայի արժեքը կարող է որոշվել evalf (f, n) զանգվածի միջոցով, իսկ n տասնորդական կետն է, որտեղ f է հաշվարկվող գործառույթը, օրինակ `a- ից հետո պահված թվանշանների քանակը: ստորակետ Այս հրամանի միջոցով x փաստարկի կամայական արժեքի համար հնարավոր է ակնթարթորեն ստանալ վերը նշված օրինակների պատասխանները ցանկալի ճշգրտությամբ [6]: Օրինակ 1. հաշվարկեք ֆունկցիայի արժեքը մոտակա 10-ին: Օրինակ 2. հաշվարկել գործառույթի արժեքը ներսում: Քննարկվող յուրաքանչյուր օրինակում պատասխանը (ֆունկցիայի արժեքը) ստացվում է վայրկյանների ընթացքում, և հեշտ է համոզվել, որ այն համապատասխանում է վերլուծականորեն հաշվարկված արժեքին: Գրականություն Տեղեկատվություն հեղինակների մասին Լիլիթ Մկրտչի Մարգարյան - Գիտության և հետազոտությունների ամբիոնի վարիչ, Բարձրագույն մաթեմատիկայի և մաթեմատիկայի դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոնի ասիստենտ, ֆիզ. Մաթեմատիկա: գիտնականի թեկնածու, էլ. [email protected] Սամվել Հովհաննեսի Սարգսյան - Բարձրագույն մաթեմատիկայի և մաթեմատիկայի դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոնի վարիչ, ՀՀ ԳԱԱ անդամ, ֆիզիկայի և մաթեմատիկայի դոկտոր, պրոֆեսոր, էլ. ։
| Մեթոդական բնույթի այս աշխատանքում ներկայացված է եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքների հաշվման անալիտիկ մեթոդները, որոնց հիման վրա լուծված են մի քանի տիպային վարժություններ։
Այնուհետև նկարագրված է եռանկյունաչափական ֆունկցիաների արժեքների հաշվման իրականացումը համակարգչային MAPLE փաթեթի միջոցով և դիտարկված են կոնկրետ օրինակներ։
|
ՔՐԵԱԿԱՆ ՔԱԱՔԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՆՈՐ ՆԱԽԱԳԻՈՎ ԳՐԱԴԱՐԱՆԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ՄԱՍԻՆ ՄԻ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄՆԵՐ Նախազգուշական միջոցները քրեական դատավարության նպատակների իրականացումն ապահովող երաշխիքներից մեկն են: Նախնական կալանքի համակարգում ընդգրկված միջոցառումներից մեկը գրավն է, որը կապված չէ մեղադրյալին ազատությունից զրկելու հետ: Ըստ ՔԴԿ-ի նախագծի 125-րդ հոդվածի 1-ին կետի ՝ «Գրավը իրավասու մարմնի որոշմամբ սահմանված գումար է, որը փոխանցվում է Հայաստանի Հանրապետությանը ՝ բանկի կամ այլ վարկային կազմակերպության ձևով պահպանման նպատակով, որպեսզի ապահովել մեղադրյալի պատշաճ վարքագիծը: Անշարժ գույքը կարող է ընդունվել որպես գրավ, եթե գրավի դիմումի որոշման մեջ հատուկ նշվում է դրա հնարավորությունը »1: Գործող օրենսգրքի համաձայն, գրավը կարող է կիրառվել միայն անչափահաս և միջին ծանրության հանցագործություններ կատարած անձանց նկատմամբ, մինչդեռ Եվրոպական դատարանն այս խնդրին անդրադարձել է «Կաբալերոն ընդդեմ Անգլիայի» վճռում: Այս դեպքում Կոնվենցիայի 5 3 3 2 2 հոդվածը (ցանկացած ձերբակալված կամ կալանավորված անձ պետք է ներկայացվի դատավորի կամ օրենքով լիազորված այլ պաշտոնյայի առջև ողջամիտ ժամկետում դատական իշխանություն իրականացնելու կամ մինչ դատավարության ազատումը): Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատարան ներկայանալու երաշխիքով: Քրեական օրենսգրքի 25-րդ հոդվածը, որը ավտոմատ կերպով արգելում է գրավ կիրառել հանցագործության համար մեղադրվող (սպանություն, սպանության փորձ, մարդասպանություն, բռնաբարություն, բռնաբարության փորձ) մեղադրվող անձի նկատմամբ, ով նախկինում դատապարտվել է այդ հանցագործություններից որևէ մեկի համար: , Նման իրավիճակում մագիստրատուրական դատարանը իրավասություն չուներ օգտագործել գրավը ՝ անձին կալանքից ազատելու համար: Այս որոշումը ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վկայակոչեց նաև 13.07.2007 թ. VB-11507 գործով ընդունված որոշման մեջ, որով ՀՀ դատարաններին թույլատրվում էր քննարկել բոլոր դեպքերում գրավ կիրառելու հարցը: Ի տարբերություն գործող օրենսգրքի, նախագծի հնարավոր ձեռքբերումներից է այդպիսի սահմանափակումի բացառումը, որը բխում է 125-րդ հոդվածի մեկնաբանությունից: Կարծում ենք, որ նախագիծը կարողացավ կարգավորել հարցը միջազգային նորմերին համապատասխան: Եկեք խոսենք հետևյալ ասպեկտների մասին: Նախ նշենք, որ նախագիծը ներառում է նախազգուշական միջոցներ, որոնք ներկայումս կիրառելի չեն: Դրանցից մեկը գրավն է, որը, կարելի է ասել, կալանավորվածի տնային կալանքից հետո նախագծի խափանման միջոցների հիերարխիայում զբաղեցնում է երրորդ տեղը: Ակնհայտ է, որ պատճառը ՔՊԿ-ի ակտիվ կառույցների անկատարությունն է: ՀՀ դատական դեպարտամենտի պաշտոնական կայքում ամրագրված տվյալների համաձայն ՝ 2014-ին դատարանը բավարարել է կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու 1091 միջնորդություն, իսկ գրավի դեպքում 220-ից բավարարվել է 42-ը: Փաստորեն, ստացվում է, որ իրավասու մարմիններն ավելի շատ հակված են կալանք կիրառել, քան գրավը: Ի տարբերություն դրա, եվրոպական որոշ երկրներում և Միացյալ Նահանգներում գրավը օգտագործվում է ավելի մեծ մասշտաբով, քան կարելի էր կարծել, և այն համարվում է կալանքի փոխարեն խափանման միջոց ընտրելու այլընտրանք: Նախագծում նման հանգամանքը վերացվել էր, ի տարբերություն գործող ՔՊԿ-ի: Նախագծի 115-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն `« Խափանման միջոցը կալանավորումն է `այլընտրանքային խափանման միջոցներ»: Դրանից բխում է, որ գրավը անկախ խափանման միջոց է, որը միանշանակ նպաստում է ինչպես այս միջոցի դերին, այնպես էլ դրա կիրառման սահմանափակումների վերացմանը: 1 Տե՛ս Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագիծը, հասանելի է http: // www. //www.justice.am/storage/files/legal_acts/legal_acts_5771447415_QrDat-_VERJNAKAN.pdf2 Հասանելի է http: //www.gov.am/u_files/file/kron/EuoroConvent-Arm.pdf: քո եղբոր հետ: Այժմ անդրադառնանք գրավի առավելություններին `այլ կանխարգելիչ միջոցառումների նկատմամբ: Ինչպես արդեն նշեցինք, դա մարդուն չի զրկում ազատությունից: Մյուս կողմից, պետությունը չի վատնում իր բյուջեի միջոցները կալանավորվածներին պահելու համար, մեղադրյալը չի ենթարկվում նրա նկատմամբ ուղղակի հարկադրանքի միջոցների, շարունակում է իր աշխատանքային գործունեությունը, որի արդյունքում կարող է փոխհատուցել իր արարքով պատճառված վնասը: Այնուամենայնիվ, որոշակի ռիսկերի պատճառով, նախագիծը նախատեսում է մեկ այլ կարևոր դրույթ. «Եթե մեղադրյալը թաքնվում էր վարույթն իրականացնող մարմնից կամ մեկնում էր այլ տեղ առանց թույլտվության, պարբերաբար չէր ներկայանում վարույթն իրականացնող մարմնի հրավերով կամ զգալիորեն խոչընդոտում էր վարույթ, վերահսկող դատախազի որոշում », ինչը հնարավոր երաշխիք է դատաքննությունը սահուն անցկացնելու համար: Գրավը պետության եկամուտը դարձնելու օտարերկրյա պետությունների փորձը արժանի է բավարար ուշադրության: Մասնավորապես, Ֆրանսիական քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 145-րդ հոդվածի համաձայն, գրավը ապահովում է մեղադրյալի մասնակցությունը բոլոր դատական գործընթացներին. դատավճռի կատարումը, քանի որ սահմանվում է, որ քաղաքացիական հայցվորի կողմից պատճառված վնասի, տուգանքի և այլ ծախսերի չափը 1: Նման փորձ է կատարվել Էստոնիայի ՔՊԿ-ում, որտեղ նշվում է, որ գրավը դառնում է պետության սեփականությունը միայն այդ գումարից դատական ծախսերը հաշվարկելուց հետո 2, իսկ Ուկրաինայի ՔՊԿ-ում հարցը լուծվում է հետևյալ կերպ. Գրավը կարող է լինել ամբողջությամբ ուղղված է վճռի կատարմանը և գույքային պահանջները, երբ գրավը վճարվել է մեկ այլ անձի կողմից, այն կարող է ուղղվել գույքային պահանջների կատարմանը միայն գրավատուի համաձայնությամբ 3: Մեր կարծիքով, ավելի արդյունավետ կլիներ, եթե ամրագրվեր գրավի նվազագույն չափը սահմանող նորմերի հետ նաև հետևյալը. «Քաղաքացիական հայցով գույքային հայցերը, հնարավոր դատական ծախսերը ծածկվում են գրավի չափով, եթե մեղադրյալը հանդիսանա Գրավատուն." Draftիշտ է, նախագիծը ամրագրում է այնպիսի հաստատություն, ինչպիսին է գույքի բռնագրավումը, որը վերաբերում է գույքի հնարավոր բռնագրավմանը, հնարավոր գույքային հայցը `հնարավոր դատական ծախսերը ծածկելու համար, բայց ավելի նպատակահարմար կլինի չիրականացնել անհարկի դատական գործողություն (բռնագրավում գույք), եթե գրավն արդեն կիրառվել է: փոխհատուցել այդ պահանջները գումարից: Նման լրացուցիչ երաշխիքների ստեղծումը կնպաստի «խափանման միջոցը պատշաճ կերպով կիրառելուն» և դատավարության սուբյեկտների իրավունքների և շահերի առավել արդյունավետ պաշտպանությանը: Ըստ ՔԴԿ-ի նախագծի ՝ մեղադրյալը կամ ցանկացած ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ կարող է հանդես գալ որպես գրավատան: Այս առումով անհրաժեշտ է անդրադառնալ որոշ հարցերի: Նախ, հաշվի առեք այն դեպքերը, երբ մեկ այլ անձ գործում է որպես գրավատուն: Այս դեպքում նախագծում նշվում է. «Եթե գրավը վճարում է մեկ այլ անձ, ապա նրան բացատրվում է մեղադրյալին առաջադրված մեղադրանքի էությունը, ինչպես նաև մեղադրյալի կողմից ոչ պատշաճ վարքի դեպքում հնարավոր հետևանքները» ՝ առանց հղման մեղադրյալի և գրավատուի հարաբերությունները: Մեր կարծիքով, ըստ էության, պետք է համարել բաց, որ փորձենք լուծել հարցը հետևյալ ձևով. Սահմանել նորմեր, որոնք թույլ կտան գրավատանը վերահսկողություն իրականացնել մեղադրյալի նկատմամբ, որոնք կարող են արտահայտվել որոշակի խոչընդոտների տեսքով: Կարծում ենք, որ քրեական արգելքների ընդհանուր քրեակատարողական համակարգը, քրեակատարողական-քրեական գործը կարող է հիմք հանդիսանալ նման արգելքների համար: Հնարավոր է նախատեսել հետևյալ արգելքները ՝ առանց գրավատանը տեղյակ պահելու, չփոխել բնակության, աշխատանքի, ուսման տեղերը, որոշակի վայրեր չայցելել, աշխատել և այլն: Վերջինս առավել բարենպաստ է մեղադրյալի կողմից նոր հանցագործությունների կամ իրավախախտումների կատարումը բացառելու համար: Այնուամենայնիվ, այդպիսի արգելքները չպետք է սահմանափակի կամ զրկեն անձին անձնական կյանքի անձնական իրավունքներից կամ նվաստացնեն կամ ոտնահարեն նրա պատիվն ու արժանապատվությունը: Նախագծում ներկայացված նորմերի վերլուծությունից հետեւում է, որ մեղադրյալը իրավասու մարմնի թույլտվությամբ կարող է մեկնել այլ տեղ: Կարծում ենք, որ պետք է որոշված լիներ, թե երբ և քանի ժամ 1 Տե՛ս Վարքական օրենսգիրք-Վարչական օրենսգիրք Ֆրանսիայի 1958 թ., VI Каминской, с изм հրամանով: եւ ավելին. 1 հունվարի 1966, Մոսկվա, 1967, էջ 80: 2 Տե՛ս Էստոնիայի Հանրապետության ընթացակարգի օրենսգիրք 12.02.2003 թ.-ից htpp: //estonia.newscity.info/docs/sistemsw/dok_iegblz/index.htm, հասանելի է 25.04.2013 թ. 3 Տե՛ս Ուկրաինայի Վարքական օրենսգիրքը, 2011 թվականի փետրվարի 15-ի դրությամբ, հասանելի է http: // www. //www.legislationline.org/: (խմբ. 19.06.2008-ից), այն մատչելի է, մեղադրյալը կարող է մեկնել այլ վայր: դա էլ ավելի կհստակեցներ այդ հարաբերությունների կարգավորումը: Իրավաբանական գրականության մեջ կա կարծիք, որ երբ գրավատուն այլ անձ է, նա պետք է պարտավոր լինի տեղեկացնել իրավապահ մարմիններին և դատարանին մեղադրյալի պատշաճ վարքագծի մասին, ինչը գրավատիրոջը թույլ կտա գիտակցել իր բնույթն ու նշանակությունը: խափանման միջոց 1-ի առումով: Մեր կարծիքով, նման հանգամանքը կարող է արտացոլվել նախագծում `հաշվի առնելով հետևյալ նախապայմանները. Նախ` գրավատուն, խափանման միջոց նշանակելու պահից մինչև դրա վերացումը կամ փոփոխումը, պետք է տեղյակ լինի դրա իրավական հիմքի և բնույթի մասին: դրա վրա դրված պարտավորությունները. երկրորդ, այն պետք է ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրի դատապարտյալի վարքագծի վերաբերյալ: Այս պարագայում մենք կարծում ենք, որ այն պետք է կարգավորվի օրենքի մակարդակով `սկսած այն պահից, երբ գրավատունը պետք է այդպիսի տեղեկատվություն տրամադրի: Ուսումնասիրելով որպես գրավատներ գործող անձանց շրջանակը `հարց է առաջանում` գրավատուն հնարավորություն ունի՞ հրաժարվել իր պարտավորությունները կատարելուց: Այս իրավունքի իրացման համար միասնական մոտեցում չկա: Մասնավորապես, որոշ հեղինակներ պնդում են, որ «գրավից հրաժարվելու, այն վերադարձնելու մասին գրավառուի դիմումը, որը ներկայացվել է արձանագրությունը կազմելուց և ստորագրելուց հետո, չի կարող հիմք հանդիսանալ խափանման միջոց չկիրառելու համար» 2: Կարծում ենք, որ նման մոտեցումն անընդունելի է, քանի որ այն սահմանափակում է Սահմանադրության 31-րդ հոդվածում ամրագրված սեփականության իրավունքը, որը նաև պետության պաշտպանության խնդիր է, ուստի արդար կլինի համաձայնել հեղինակների երկրորդ խմբի հետ, այսինքն ` , գրավատուին պետք է նման հնարավորություն տրվի: , վերադարձնելով արդեն վճարված գրավի գումարը 3: Նման իրավունքի վերապահումը մեղադրյալի նկատմամբ կարող է ավելի կարևոր համարվել: Նախագծի 296-րդ հոդվածի համաձայն `« Ձերբակալված ամբաստանյալը, նրա պաշտպանը »և նրա օրինական ներկայացուցիչն իրավունք ունեն դատարան ներկայացնել միջնորդություն կալանքը վերացնելու կամ այլընտրանքային խափանման միջոց կիրառելու մասին` ժամկետը լրանալուց յոթ օրվա փոխարեն: կալանքի ժամկետը: Միջնորդության պատճենն ուղարկվում է մինչդատական վարույթն իրականացնող քննիչին, վերահսկող դատախազին: » Այլ կերպ ասած, նախագիծը մեղադրյալին հնարավորություն է տվել փոխել կալանքը կամ վերացնել այն, կարծում ենք, որ նման դեպքում հարցը պետք է լուծվի, ինչպես վերը նշված գործով `միջնորդություն ներկայացնելով: Այնուամենայնիվ, այս դեպքում այն կարող է ներկայացվել ոչ միայն դատարանին, այլև քննիչին, դատախազին, քանի որ նրանք նաև իրավունք ունեն որպես խափանման միջոց գրավ կիրառել: Նման հնարավորություն ընձեռվել է ԱՊՀ որոշ երկրների ԿՊԿ-ների կողմից: Ուզբեկական ՔՊԿ-ն ամրագրում է գրավատուի իրավունքը հրաժարվել իր պարտավորություններից, եթե գրավադրումը պետական եկամուտ բերելու հիմքեր չկան 4: Խնդիրը կարգավորվել է նաև ուկրաինական ՔՊԿ-ում, բայց որոշ ընթացակարգային տարբերություններով: Մասնավորապես, այստեղ նույնպես գրավատունը կարող է հրաժարվել իր ստանձնած պարտավորություններից այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն հայտնաբերվել գրավը պետությանը վերադարձնելու հիմքերը, բայց ընթացակարգի առանձնահատկությունն այն է, որ գրավատունը պարտավոր է ապահովել մեղադրյալի ներկայությունը դատարանում կամ հետաքննող մարմիններում ՝ փոխելու համար: խափանման միջոցը: Գրավը վերադարձվում է միայն նոր խափանման միջոց կիրառելուց հետո 5: Ներկայացնելով վերոնշյալ երկրների օրենսդրական կարգավորումները այս խնդրի վերաբերյալ, կարծում ենք, որ անհրաժեշտ է գալ այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է HKHDO նախագծում ներդնել նման համակարգ `առաջարկելով հետևյալ կարգավորումը. Նախ, ներկայումս ընդամենը երկու նախագծում գրավի փոխհատուցման դեպքեր, այսինքն `երբ նախագծի 125 5 5-րդ հոդվածում նշված հանգամանքները չեն ապացուցվել, կամ գրավը հետ է վերցվել կամ փոխվել է որպես խափանման միջոց. 1 Տե՛ս Բուրյակով Ա.Դ., Գրավ, թե որքանով է խորհրդային օրենսդիր մարմինը միջամտել սովետական հակամարտության գործընթացին, Իրկուտսկ, 1969, էջ 281-282: 2 Տե՛ս Balanduk OV, Իրականացման ընթացքում գրավադրման պարտավորությունների կատարում էջ: 106 УПК РФ, 2014.3 Տե՛ս նույն տեղում: 4 Տե՛ս Ուզբեկստանի Հանրապետության վարքականոնների օրենսգիրքը (տե՛ս Օրենք Ռուզ ՝ 1994 թ. Սեպտեմբերի 22-ի № 2013-XII, փոփոխություններ ՝ համաձայն Ռուզի օրենքի, 2012 թ. Սեպտեմբերի 18-ի № 3RU-335), http: //www.fmc.uz/legisl.php?id=k_ ug_pr_28, հասանելի է 10.02.2013 թ .: 5 Հասանելի է http: // www. //www.legislationline.org/ru/documents/section/criminal-codes. չափը փոխելու կամ վերացնելու նորմերը: Կարծում ենք, որ հետագա գործընթացը պետք է կարգավորվի հետևյալ ընթացակարգով. Եթե կան մեկից ավելի գրավատներ, նրանցից մեկը կամ խումբը հրաժարվել է իրենց պարտավորություններից, գրավը կարող է կրճատվել միայն այն դեպքում, եթե բավարար լինի, որ ամբաստանյալը պատշաճ կերպով իրեն պահի: ապահովել խափանման միջոցի այլ նպատակները: , բայց գրավի անբավարար քանակի դեպքում այն կարող է մարվել այլ գրավատուների հաշվին կամ փոխվել այլ խափանման միջոցով: Գրավատից հրաժարվելու գրավատուի իրավունքը պետք է տարբերակել գրավի առարկան փոխելու իրավունքից: Վերջինս նշանակում է գրավի փոխարինում մեկ այլ համարժեք գույքով: ՔԴԿ նախագիծը չի նախատեսում նման իրավիճակ, բայց դա անուղղակիորեն բխում է 125-րդ հոդվածից: Այսպիսով, գրավը որոշակի դրամական միավոր է, որը փոխանցվում է պահառությանը դրամի, արժեթղթերի կամ այլ արժեթղթերի տեսքով ՝ որպես համապատասխան բանկի կամ այլ վարկային կազմակերպության ավանդ: Այս հոդվածի տրամաբանությամբ ենթադրվում է, որ այդ արժեքները փոխանցվում են ոչ թե բռնի վերցմամբ, այլ գրավատու սուբյեկտների կամքով: Այստեղից պարզ է դառնում, որ գրավի առարկայի փոփոխման հարցը պետք է լուծվի նման եղանակով: Առանձնահատուկ հետաքրքրություն է ներկայացնում այն մեխանիզմը, որով պետք է կարգավորվի գրավի առարկայի փոփոխման կարգը: Կարծում ենք, որ այս դեպքում, նախ և առաջ, պետք է գնահատել, թե գրավատուի պարտավորությունները պատշաճ կատարվե՞լ են, ապա միայն հնարավորության դեպքում լուծել գրավի առարկան փոխելու հարցը: Արդար կլինի այս հարաբերությունները կարգավորել հետևյալ կերպ. Վերապահել իրավունքը մինչդատական վարույթում գրավադրված գույքը փոխել քննիչ-դատախազի, իսկ գործի վարույթում `դատարան, քանի որ մի կողմից, այդ մարմինները դիմում են մյուս կողմից ՝ խափանման միջոցը, անմիջական կապ ունենալով գործի բոլոր հանգամանքների հետ և արդյունավետորեն լուծելու այնպիսի խնդիր, որը, իհարկե, բխում է գրավատան շահերից: Այնուամենայնիվ, եկեք մեկ վերապահում կատարենք. Քննիչը կարող է նման որոշում կայացնել միայն դատախազի համաձայնությամբ, ավելին ՝ գրավի թեման փոխելու միջնորդության իրավունքը պետք է պատկանի ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձանց, այդ թվում ՝ մեղադրյալին, եթե առարկան գրավը նրան է պատկանում: Եվ այն դեպքում, երբ ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք նման խնդիր են բարձրացնում, կարծում ենք, որ նրանք պետք է պարտավոր լինեն այդ մասին տեղեկացնել մեղադրյալին: Անհրաժեշտ է կատարել որոշ նկատառումներ `կապված գրավի առարկայի հետ: Մասնավորապես, համաձայն ՀՀ ՍԴ-ի նախագծի, գրավի առարկա կարող է լինել հայկական դրամը, արժեթղթերը կամ այլ արժեքներ և անշարժ գույքը, եթե գրավի կիրառման մասին որոշման մեջ հատուկ նշվում է դրա հնարավորությունը: Այս դեպքում որոշ խնդիրներ կարող են առաջանալ, եթե արժեթղթերն ընտրվեն որպես գրավ: Քաղաքացիական օրենսգրքի համաձայն, ապահովությունը գույքային իրավունքները հավաստող փաստաթուղթ է, որը ենթակա է պարտադիր պայմանների պահպանման, որի իրականացումը կամ փոխանցումը հնարավոր է միայն այն ներկայացնելիս, սակայն «Արժեթղթերի շուկայի մասին» ՀՀ օրենքը սահմանում է դրանց տեսակները. բաժնետոմսեր, պարտատոմսեր, ավանդային մուտքեր: Եկեք խոսենք բաժնետոմսերի մասին, որոնց միջոցով բաժնետերը իրավունք է ստանում մասնակցել բաժնետիրական ընկերության շահույթի բաժնետիրական ընկերության բաժնեմասի կառավարմանը և լուծարումից հետո մնացած գույքի բաժնեմասը ստանալու: Որպես կանոն, դրանք ամրագրվում են էլեկտրոնային եղանակով. դրա նկատմամբ իրավունքը ստուգվում է էլեկտրոնային լրատվամիջոցների միջոցով: Քննարկելով վերը նշված արժեքները ՝ մենք պետք է անցնենք բուն խնդրին: Նախագիծը չի կարգավորում, թե ինչպես վարվել, երբ մասնաբաժինը գրավի առարկա է: այս պահին սնանկ է ճանաչվել այն կազմակերպությունը, որի անդամը պատկանում է: Ասվածից կարելի է եզրակացնել, որ ժամանակի ընթացքում այդպիսի ապրանքները կարող են արժեզրկվել, որի արդյունքում մենք լուրջ խնդիրներ ունենք: Այլ կերպ ասած, ընտրված խափանման միջոցը կորցնում է իր նշանակությունը ՝ առանց առաջարկվող արդյունքների բերելու: Կարծում ենք, որ նման դեպքում կամ արժեթղթերը պետք է հանվեն գրավի շրջանակներում, ինչը հաստատ արդարացված չէ, քանի որ գրավի սահմանների անհիմն նեղացումը ենթադրվում է մի իրավիճակում, երբ անհատները, չունենալով համապատասխան միջոցներ, չեն կարող օգտվել այդպիսի իրավունքից, կամ պետք է տրամադրվի հատուկ: մարմիններ, որոնց որոշակի պարտավորություններ կսահմանվեն, պարբերաբար տեղեկացնել նշված արժեքների կայունության և սպասվող փոփոխությունների մասին: Կարծում ենք ՝ ավելի խելամիտ է հարցը նման եղանակով լուծելը: Բացատրելով գրավի առարկայի հետ կապված կարգավորումները `հարց է առաջանում` արդարացված է գրավի նվազագույն չափ սահմանելը, թե ոչ: Համաձայն ՀՀ ՔՊՔ նախագծի, գրավը չի կարող լինել նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից ցածր (գրավի չափը որոշելիս հաշվի է առնվում մեղադրյալին վերագրվող հանցանքի ծանրության աստիճանը և գույքի կարգավիճակը մեղադրյալի): Սակայն տեսական գրականության մեջ կա նաև հետևյալ կարծիքը. Գրավի չափը պետք է կախված լինի հնարավոր պատժից, որը ենթադրաբար պետք է նշանակվի մեղադրյալին ՝ ելնելով տվյալ գործի հանգամանքներից 1: Չնայած այս դիրքորոշման ենթադրյալ արդարացմանը, պետք է պնդել, որ այն հակասում է ՄԻԵԴ-ի դիրքորոշմանը, այսինքն ՝ խափանման միջոց, որը չի կարող կանխորոշել առաջադրվող մեղադրանքի բնույթը և քրեական պատիժ: Այսօր, մեր կարծիքով, գրավի նվազագույն չափը որոշելու հարցը մնում է չլուծված: Այսպիսով, Հայաստանի ազգային վիճակագրական ծառայության պաշտոնական կայքում տեղադրված տեղեկատվության համաձայն, Հայաստանում զբաղվածության մակարդակը 53,2% է, իսկ աղքատության մակարդակը `32% 2, ինչը նշանակալի ցուցանիշ է փոքր բնակչություն ունեցող երկրի համար: Ներկայացված թվերից ենթադրվում է, որ գրավադրման նվազագույն չափն անհասանելի է դարձել որոշ մարդկանց համար: Այս դեպքում խնդիր է առաջանում: Մասնավորապես, նկատվում է զգալի անհավասարություն կալանքի `որպես նյութական ապահովության համար խափանման միջոց կիրառելու հարցում` ի տարբերություն նրանց, ում նյութական միջոցները խոչընդոտում են գրավի կիրառումը որպես խափանման միջոց: Մենք կարծում ենք, որ ներկայիս իրավիճակը չի համապատասխանում Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի 5-14-րդ հոդվածներին, որոնք ամրագրված են. «Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձի անվտանգության իրավունք: Կոնվենցիայով սահմանված իրավունքներից և ազատություններից օգտվելը պետք է լինի առանց խտրականության ՝ լինի դա սեռի, ռասայի, գույնի, լեզվի, դավանանքի, քաղաքական կամ այլ կարծիքի, ազգային կամ սոցիալական ծագման, ազգության, ունեցվածքի, ծննդյան կամ այլ կարգավիճակի հիման վրա: , Հաշվի առնելով վերը նշվածը ՝ կարծում ենք, որ արդարացված կլինի գրավի նվազագույն չափ չնշանակելը: Սա թույլ կտա խելամիտ գրավ սահմանել ֆինանսապես խոցելի անձի վրա, որը ոչ միայն կապահովի մեղադրյալի կողմից իր պարտավորությունների կատարումը, այլ նաև նշանակալի արժեք կունենա նրա համար, միևնույն ժամանակ ՝ ոչ արժեզրկվում է ֆինանսական ապահովագրության կողմից: Ինչպես արդեն նշեցինք, գրավի չափը որոշելիս իրավասու մարմինը հաշվի է առնում հանցանքի ծանրության աստիճանը: ՔԴԿ նախագծի 117-րդ հոդվածում ասվում է. «Եթե խափանման միջոց կիրառելու ընթացքում դրա օրինականության պայմանները փոխվել կամ վերացել են, վարույթն իրականացնող մարմինը որոշում է կայացնում իր իրավասության շրջանակներում խափանման միջոցը փոխելու կամ վերացնելու մասին»: Արդեն 116-րդ հոդվածում, որը սահմանում է խափանման միջոցի կիրառման օրինականության հիմքերը, արարքի վերաորակումը հիմք չէ խափանման միջոցը փոխելու կամ վերացնելու համար: Փաստորեն, պարզվում է, որ նախագիծը պայմաններ չի նախատեսում նման դեպքերում գրավչությունը փոխելու համար: Այս դեպքում, նույնիսկ եթե մենք փորձենք վերացնել խափանման միջոցը և կիրառել գրավը `արդեն իսկ վերաորակված ակտի խստությանը համապատասխան, 116-րդ հոդվածի հետ հակասություն կլինի, քանի որ դրանում հստակ նշված օրինականության ոչ մի պայման հոդվածը փոխվել կամ հեռացվել է: Կարծում ենք, որ նման իրավիճակից միայն մեկ ելք կա. Նախագծի 125-րդ հոդվածում պետք է ամրագրվի հետևյալ դրույթը. «Գործի քննության ընթացքում կատարված արարքը վերաորակելու դեպքում գրավը որպես խափանման միջոց օգտագործած մարմինը իրավունք ունի փոխել դրա չափը»: Այսպիսով, հաշվի առնելով վերը նշվածը, մենք կարող ենք հավաստիացնել ձեզ, որ գրավը, որպես խափանման միջոց, ունի շատ նպատակներ. Անկասկած, օրենսդրական բարեփոխումները հետագայում արդիականացնելու են գրավի ինստիտուտը ՝ նպաստելով դրա արդյունավետությանը, քանի որ մեղադրյալին կալանավորելը արդարացված չէ, եթե փոխարենը կարող է ընտրվել այլընտրանք: խափանման միջոց, այդ թվում ՝ գրավ: 1 Տե՛ս Smirnov AV, Kalinovsky KB, Ռուսաստանի Դաշնության դատավարության օրենսգրքի վերաբերյալ գրառումները, գրառումը: AV Smirnova, SPS, 2012: 2 Աղքատության մակարդակ (ըստ 2009 թ. Մեթոդաբանության), հասանելի է http: // www. //www.armstat.am/am/?nid=126&id=15005: 3 Առկա է http: //www.gov.am/u_files/file/kron/EuoroConvent-Arm.pdf: Գարիկ Աբելյան ՈՐՈՇ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ՄԱՍԻՆ ՝ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՔՐԵԱԿԱՆ ԳՈՐCԸՆԹԱԻ ՆԱԽԱԳԻ ։
| Հոդվածում քննարկվում է ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծով նախատեսված այնպիսի ինքնուրույն խափանման միջոց, ինչպիսին է գրավը, դրա առավելություններն ու թերությունները։
Առաջարկվում է նախագծում նախատեսել գրավի առարկան փոփոխելու` գրավատուի իրավունքը և գրավատուի՝ իր իրավունքներից հրաժարվելու հնարավորությունը, այլ անձ լինելու դեպքում մեղադրյալի նկատմամբ հսկողություն սահմանելու, նրա ոչ պատշաճ վարքագիծ դրսևորելու մասին իրավապահ մարմիններին հայտնելու պարտականությունները։
Ինչպես նաև գրավի նվազագույն չափ չսահմանելու և արարքի վերաորակումը որպես գրավի չափի փոփոխման հիմք նախատեսելու հանգամանքները։
Ներկայացված առաջարկներն ու օրենսդրական բարեփոխումներն էլ ավելի կարդիականացնեն գրավի ինստիտուտը՝ նպաստելով դրա արդյունավետության բարձրացմանը։
|
ՍՏԵԱԳՈՒՅՆ ԻՆՔՆԱԽԱԳԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՝ ՈՐՊԵՍ ԳՈՐ HIGHՈՆ ՝ ԱՎԱԳ ԴՊՐՈԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ Ըստ արդեն ներդրված նոր կրթական համակարգի, ՀՀ դպրոցներում ուսումնական ծրագրերում փոփոխություններ են եղել: Նոր կրթական համակարգի համաձայն `Հայաստանում ընդհանուր միջնակարգ կրթությունը կիրականացվի 12 տարի: Անցումը 12-ամյա կրթությանը սկսվել է 2006-2007 ուսումնական տարում (տարրական դպրոց `4 տարի (14-րդ դասարաններ), միջնակարգ դպրոց` 5 տարի (5-9-րդ դասարաններ), ավագ դպրոց `3 տարի (10-12-րդ դասարաններ)) , Տարրական դպրոցի հիմնական նպատակն է զարգացնել սովորողի մտավոր, հուզական և ֆիզիկական ունակությունները, լեզվամտածողությունը, գրագիտությունը, տրամաբանությունը և աշխատանքային հիմնական հմտությունները: Տարրական դպրոցն ապահովում է ուսման համար անհրաժեշտ պայմանները, հիմք է դնում միջնակարգ դպրոցում շարունակական կրթությանը: Միջին դպրոցի հիմնական նպատակն է ապահովել մարդու, բնության, հասարակության գիտելիքներ, դրանք կյանքում կիրառելու կարողություն, հմտություններ, բարոյական և հոգատար արժեքներ, որոնք անհրաժեշտ է ուսանողին բարձր կրթությունը շարունակելու համար: դպրոց կամ մասնագիտական հաստատություն, ինչպես նաեւ աշխատել հարմար տարիքում: Միջին դպրոցում դասավանդումը նպատակաուղղված է առողջ ապրելակերպի, աշակերտների աշխարհի և բնության գիտական ըմբռնումին, անկախ աշխատանքի, կրթության և սոցիալական անկախ գործունեության համար անհրաժեշտ գիտելիքների նվազագույն քանակի ապահովմանը: Ավագ դպրոցի հիմնական նպատակն է ապահովել մասնագիտական կրթություն, գիտելիքներ, կարողություններ և հմտություններ, որոնք անհրաժեշտ են ինքնուրույն կյանքի համար 1: Ավագ դպրոցի աշակերտների տարիքային խումբը ներառում է 15-18 տարեկան երեխաներ (ուշ պատանեկություն և վաղ պատանեկություն): Ե՛վ պատանությունը, և՛ պատանությունը համարվում են տարիքային հոգեբանության ուսումնասիրության մասեր: Տարբեր հոգեբաններ և մանկավարժներ այս տարիքում տարբեր բաժանումներ են կատարել: Ա. Ռայանը դեռահասներին համարում է 11-15 տարեկան, դեռահասներին ՝ 16-19 տարեկան 2: Է. Էրիկսոնը իր սահմանած 8 տարիքային ճգնաժամերի շարքում առանձնացրեց պատանեկության և վաղ պատանեկության ճգնաժամը: Նա այս ճգնաժամն անվանում է «Դերերի նույնացում կամ խառնել» (ինքնություն - ինքնության կորուստ 1 Տե՛ս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության պաշտոնական կայք ՝ http: //www.edu.am. ճգնաժամ): Այլ կերպ ասած, դեռահասը ստանձնում է տարբեր սոցիալական դերեր, որոշում է յուրաքանչյուր նոր կերպարին բնորոշ պահանջներ, հնարավորություններ և իրավունքներ: Այս դերերում կան նաև բացասական օբյեկտներ, որոնք կարող են կոնֆլիկտային իրավիճակներ առաջացնել 1: Ըստ Էրիկսոնի, ճգնաժամեր, դրանք շրջադարձային պահեր են, որոնք ստիպում են մարդուն «ընտրություն» կատարել առաջընթացի, հետընթացի կամ զարգացման հետաձգման միջև: Հասնելով ավելի բարձր դասարանների (ավագ դպրոց) ՝ դեռահասներն ավելի շատ ուշադրություն են դարձնում, թե ինչպես են ուսուցիչները վերաբերվում իրենց: Դրանք հստակորեն տարբերակում են ուսուցիչների մասնագիտական և անձնական որակները և որակները, հաղթահարում ուսուցիչների ընկալման բացասական կարծրատիպերը, բացասական վերաբերմունքը անհատ ուսուցիչների նկատմամբ 3: Գրեթե բոլոր տարիքային հոգեբանության դասագրքերում դեռահասության և դեռահասի ճգնաժամի նկարագրությունները ներկայացված են շատ մանրամասն: Չնայած պատանեկությունը, կարծես, սահմաններ չունի, հստակ տարբերակում չկա ՝ դեռահասության փոփոխությունները պատանեկան տարիքում են, թե՞ հասուն տարիքում: I. Kulagina- ն ավագ դպրոցական տարիքի բաժանումը կատարել է հետևյալ ձևերով. 16-17 տարեկան - վաղ պատանեկություն, 17-ից 21-23 տարեկան - դեռահասություն: Վ.Մուխինան պատանեկությունը համարեց պատանեկությունից հետո ընկած ժամանակահատվածը, որից հետո գալիս է հասունությունը (15-16-ից 21-25 տարեկան): Պատանեկությունը համարվում է կյանքի ձև ընտրելու, այդ տարիքում ընտրված մասնագիտության ուղղությամբ քրտնաջան աշխատանքի, համալսարանում սովորելու, ընտանիքում, տղաների `զինվորական ծառայության շրջան: Ավագ դպրոցի աշակերտուհին արդեն կանգնած է անկախ կյանք անցնելու եզրին: Առաջադրված խնդիրների թվում են աշխատել սկսել, կյանքում սեփական տեղը գտնելը և այլն: Ի. Քոնիի պահանջները, ըստ ավագ դպրոցի աշակերտների, փոխվում են անհատի զարգացման պայմանները: Նա պետք է պատրաստ լինի աշխատանքի, ընտանեկան կյանքի, ամուսնական կյանքի, կրելու է մի շարք քաղաքացիական պարտականություններ և այլն: 4: V. Ըստ Սլոբոդչիկովի, պատանեկությունը անհատականացման փուլի վերջին փուլն է: Հիմնական նորագոյացություններից մեկը ինքնորոշումն է. Սեփական անձի գիտակցում, կյանքի պլանների ի հայտ գալ, ինքնորոշման պատրաստակամություն, կյանքի տարբեր ոլորտներ ներթափանցում և այլն: 5. Տարիքին բնորոշ առաջնային գործունեության տեսակը համարվում է ուսուցչի մասնագիտություն: Կա ընտրողական վերաբերմունք կրթական առարկաների նկատմամբ, մասնագիտություն ընտրելու ձգտում: Հիմնական նորագոյացությունները անկախությունն են, վճռականությունը, քննադատությունը `ինքնաքննադատությունը, լկտիությունը` կոպտությունը: Պատանեկությունը վճռական փուլ է աշխարհայացքի ձևավորման գործում: Պատանին հետաքրքրում են իրականության իրադարձությունները ՝ ելնելով տվյալ իրադարձության նկատմամբ սեփական հետաքրքրությունից և վերաբերմունքից: Աշխարհայացքը ներառում է անհատի սոցիալական կողմնորոշումը, ինքն իրեն որպես 1 Տե՛ս http: //bankrabot.com/work/work_6255.html?semble=1. 2 Խուդոյան Ս., Անհատական զարգացման ճգնաժամային դարաշրջաններ, Երեւան, 2004, էջ: 24 5 Սլոբոդչիկով Վ., Իսաև Ե., Հիմնական հոգեբանական մարդաբանություններ: Психология человека. Ներածություն սոցիալական հասարակության մի մասի (սոցիալական խումբ, ազգություն և այլն), ապագա սոցիալական դիրքի ընտրություն, դրան հասնելու հնարավորությունները: Դեռահասներին բնորոշ է թուլացումը, ինքնավերլուծությունը, հուզական բարձր մակարդակը, տրամադրության կտրուկ փոփոխությունները, անհանգստությունը և այլն: Ինքնագիտակցություն արը «Ես» -ի պատկերն ավելի կայուն է 1: Պատանություն արտաքին Դեռահասության շրջանում արտաքին ֆիզիկական փոփոխությունները ուղեկցվում են սուր անհանգստությամբ: Պատանեկության ամենակարևոր հոգեբանական առանձնահատկություններից մեկը ինքնագնահատականն է, այսինքն `իրական Իդեալական« Ես »-ի հակադրությունը: Աշխարհայացքի ձևավորման վրա ազդում է սոցիալական տարածքը, որտեղ ապրում է երիտասարդը: Ընտանիքը համարվում է այն վայրը, որտեղ նրանք իրենց ավելի հանգիստ ու վստահ են զգում: Parentsնողների հետ քննարկման հիմնական թեմաներից մեկը մասնագիտության ընտրությունն է: Նրանք կարող են կյանքի պլանների մասին խոսել ուսուցիչների, մեծահասակների հետ, որոնց կարծիքը նրանց համար ուժի մեջ է: Հասակակիցների հետ շփումը շատ կարևոր է անձնական զարգացման համար: Պատանիների ընկերությունը եզակի է 2: Մարդու մտավոր զարգացումը իր գագաթնակետին է հասնում 12-15 տարեկան հետո: Սա ապացուցված է երկար տարիների նպատակային փորձերի արդյունքում: Դեռահասության շրջանում ինտելեկտը ավելի արագ է զարգանում: Քանի որ դեռահասության և պատանեկության սահմանները պարզ չեն, որոշակի տարիքի համար մտքի զարգացումը դիտելը սխալ է: Highանաչողական գործընթացների զարգացումը ավագ դպրոցական տարիքում հասնում է այն մակարդակի, որ նրանք պատրաստ են կատարել այնպիսի մտավոր աշխատանք, ինչպիսին անում են մեծահասակները: Ուսանողների ճանաչողական գործընթացները ձեռք են բերում որակներ, որոնք նրանց ավելի լիարժեք ճկուն են դարձնում: Տեսական մտածողությունը զարգանում է ավագ դպրոցի տարիքում: Երիտասարդներն արդեն տրամաբանորեն մտածում են ՝ ունակ են տեսական քննարկումների կամ ինքնավերլուծության: Դեռահասների շրջանում ձեւավորվում է մտավոր գործունեության անհատական ոճ: Ավագ դպրոցի աշակերտների մտածողության ոճը էապես պայմանավորված է նրանց նյարդային համակարգի տեսակով: Իներտ նյարդային համակարգ ունեցող ավագ դպրոցի աշակերտները ավելին են սովորում, քան կրթական պահանջների բեռը, քանի որ նրանք չեն հետևում դասավանդման արագությանը: Ավագ դպրոցում երեխաները սովորում են բազմաթիվ գիտական հասկացություններ, որոնք ուսումնասիրում և կիրառում են շատ խնդիրներ լուծելիս: I. Քոնը նշում է, որ այս տարիքում աղջիկներն ավելի լավ են սովորում: ավելի հեշտ է լուծել կոնկրետը, քան վերացական խնդիրները 3: Շատերը գերագնահատում են իրենց գիտելիքները `մտավոր ունակությունների առանձնահատկությունները: Շատերի համար ուսուցումը անհետաքրքիր է թվում, նրանք հաճախում են դասերի կամ հաճախ բացակայում են: Ավագ դպրոցի աշակերտների ուշադրությունը ավելի շատ ուղղված է ինչ-որ կոնկրետ բանի վրա: Տարիքի ամենակարևոր «բաղադրիչներից» մեկը ինքնագիտակցության հիմնարար փոփոխությունն է: Ըստ Ի. Անանի, գիտակցությունը, անցնելով հարաբերությունների շատ օբյեկտների, դառնում է ինքնագիտակցության առարկա ՝ նպաստելով 2 Կուլագինա Ի., Կոլցկի Վ., Տարիքի հոգեբանությանը: Մարդկային զարգացման ամբողջական կյանքի ցիկլ, դպրոց: անձի զարգացմանը և կայունությանը: Ձևավորվում է «Ես» հասկացությունը 1: Կրթական հետաքրքրությունները առաջնային նշանակություն չունեն ավագ դպրոցի աշակերտների համար: Ինտելեկտի ճանաչողական պրոցեսների զարգացումը ընթանում է 2 ուղղությամբ ՝ քանակական - որակական: Մարդու ստեղծագործական ունակությունը կապված չէ նրա ինտելեկտի որակի հետ: Փորձարարական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ստեղծագործության նպատակային բնույթը: Մտավոր ստեղծագործությունը առարկայի ընդհանուր գործունեության մի մասն է: Ամերիկացի հոգեբաններ Մ. Պարլոֆը և Լ. Դատավորը հետազոտություն է անցկացրել ՝ համեմատելով ստեղծագործ մարդկանց մի քանի խմբեր ՝ ըստ նրանց չափահաս տարիքի և անձնական հատկությունների: Պարզվեց, որ առավել ստեղծագործ մարդիկ, անկախ տարիքից և հետաքրքրությունից, տարբերվում են իրենց անհատականության զարգացման իմաստով, շահույթ ստանալու ձգտմամբ, հուզականությամբ, ինքնուրույն աշխատելու ցանկությամբ, ինքնավստահությամբ, հավասարակշռությամբ և համառությամբ: Այս դեպքում տարիքային տարբերությունը որակապես հնարավոր չէ: Երկու խմբերի մոտ էլ առաջացել են «կարգապահական ազդեցության» խնդիրներ: Հետազոտության արդյունքները ենթադրում են, որ ստեղծագործականությունը մեզ թույլ է տալիս ազատվել նեղ գաղափարներից, խոչընդոտներից, ինքնատիրապետման ավելցուկներից, ինքնակարգավորվելու կարողությունից և այլն: Անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել այն փաստին, որ ստեղծագործական հաջողությունը կապված չէ ուսման առաջընթացի հետ: Շատ հայտնի մարդիկ դպրոցական տարիներին ունեցել են ցածր առաջադիմություն (Դարվին, Հեգել, Վագներ, Վերդի, Շիլլեր և այլն): Դա պայմանավորված է նրանով, որ դպրոցական ծրագիրը խստորեն քննարկվում է օրակարգում: Երեխաների ստեղծագործական հնարավորությունները լիովին և վառ կերպով ցուցադրվում են դասասենյակից դուրս: Ուսուցչի խնդիրն է բացահայտել և զարգացնել ուսանողի «ստեղծագործական ոլորտը» 2: ՀՀ կրթական համակարգում ավագ դպրոցներում դասավանդվող ուսումնական ծրագիրը շատ բարդ է, եթե ստեղծագործական զարգացմանը նպաստող առարկաները բացակայում են կրթական ծրագրերից: Ավագ դպրոցներում ուսումնական պլանում ընդհանրապես դասեր չկան, որոնց ընթացքում, բացի մասնագիտական դասերից, ուսանողը կկարողանա ստեղծագործական լինել և ստեղծագործական մոտեցում ցուցաբերել դասերին պատրաստվելիս: Ուսանողները ստեղծագործում են ավելի քիչ, քան պետք էր (տարիքային առանձնահատկությունների և պահանջների պատճառով), ինչը նշանակում է, որ նրանց մեջ կուտակված ստեղծագործական էներգիան ամբողջությամբ չի վատնում: Այնուամենայնիվ, կա մի այնպիսի հետաքրքիր դիտարկում, որ այդ տարիքի ուսանողները սիրով մասնակցում են ցանկացած արտադպրոցական ստեղծագործական աշխատանքի, ինչպիսիք են միջոցառման կազմակերպումը, աշխատանքների ձևավորումը, սցենարների պատրաստումը և CFI դպրոցական մրցույթներին մասնակցելը: Ստեղծման գործընթացը «կապում է» և դա մերձեցնում է մարդկանց, խմբերի և խմբերի: Խմբային աշխատանքի դեպքում մարդիկ ունեն ընդհանուր միավորող նպատակ: Գործում տարբեր մարդկանց հետ բարոյական կապի շնորհիվ բարոյական կապեր ունենալու պատճառով անձը զգում է իր ինքնությունը: «Ստեղծագործական խորացումը» բուժական ազդեցություն ունի մարդու վրա 3: Մի աշխատանք 2 Նույն տեղում, էջ 329-330: Ինքնարտահայտման դրական կողմերը նկատելուց հետո անհրաժեշտություն է առաջանում ստեղծել ինքնարտահայտման ստեղծագործական թերապիա: Այս թերապիան հոգեբուժության մեջ առաջին անգամ օգտագործվել է Մարկ Եվգենի Բուռնոյի կողմից: Նպատակը այն է, որ յուրաքանչյուրը ստեղծագործական ինքնարտահայտման թերապիայի ընթացքում գիտակցաբար և նպատակային բացահայտի իր ինքնությունը, անհատականությունը, տեղը մարդկանց մեջ և այլն: Ստեղծելով ՝ մարդը սկսում է զարգացնել հարստացնելով իր ստեղծագործական անհատականությունը ՝ մասնակցելու կյանքի իմաստի հավերժական որոնման գործընթացին 1: Մ. Բուռնոն այս թերապիան օգտագործել է մեծահասակների հոգեբանների ՝ շիզոֆրենիկ այցելուների բուժման ժամանակ: Այս մեթոդներից մի քանիսը կիրառելով ավագ դպրոցի աշակերտների վրա ՝ կարելի է ասել, որ նույնիսկ մի քանի անգամ կատարված կարճ աշխատանքը տալիս է ակնհայտ դրական արդյունքներ: Դպրոցում ինքնարտահայտման ստեղծագործական մեթոդներ օգտագործելիս ուսուցիչը կամ հոգեբանը նախ պետք է ցույց տան, թե որքան հեշտ է նկարել և բացատրել, որ նկարչության իմաստը ներքին «աշխարհը» լավ տեսնելն է, իսկ այդ աշխարհում `մենք: Նկարչության թեմաները կարող են տարբեր լինել («flowerաղիկն ինձ դուր է գալիս», «Անտեղյակության տեսարաններ», «Այն, ինչը չեմ սիրում» և այլն): Ուսուցիչը կամ հոգեբանը հնարավորություն են տալիս համոզվելու, որ բոլորը կարող են ստեղծագործել, այսինքն ՝ հետաքրքիր և եզակի բան: Սա ուժեղացնում է հավատը, վստահությունը սեփական ունակությունների և հնարավորությունների հանդեպ: Աշակերտները դպրոցում ավելի շատ հակված են երաժշտության և պոեզիայի: Այդ պատճառով Մ. Բուռնոն բուժման ընթացքում հաճախ դրանք համատեղում էր, օրինակ ՝ նա ընտրում էր երաժշտություն, որը համահունչ էր այցելուի ընտրած բանաստեղծություններին: Այս կերպ նա փորձեց ուժեղացնել բուժումը միանգամից կրկնակի դրական ազդեցությամբ: Ընդհանուր առմամբ, Բ. Բյուրնոյի առաջարկած ԱՀԿ-ն բավականին կիրառելի է շատ ոլորտներում, մասնավորապես `հոգեբանության և մանկավարժության ոլորտում: Դա կարելի է համարել ուսանողների հետ աշխատելու ժամանակակից մոտեցում: Օգտագործելով Բ. Բուրնոյի խորհուրդներից, մենք պարզեցինք, որ մեթոդները կիրառելուց հետո ուսանողներն ավելի շատ կենտրոնանում են իրենց, իրենց հետաքրքրությունների, անձնական հատկությունների, նույնիսկ այն փոքր հնարավորությունների վրա, որոնք բացահայտվում են մեթոդի կիրառման արդյունքում: Ուսուցիչներն ու ծնողները նաև վկայեցին, որ աշակերտները դարձել են ավելի հանգիստ, ավելի նպատակասլաց, հստակ դրված նպատակներ, և արդեն ավելի նպատակահարմար են համարում նպատակներին հասնելու նպատակները, ավելի շատ կենտրոնացած են դասերի վրա, կա որոշակի պատասխանատվություն նշանակված դասերը պատրաստելիս: , Toնշելով ստեղծագործելու ցանկությունը `անհնար է խուսափել մարդու վրա դրա բացասական հետևանքներից: Այդ պատճառով շատ հնարավոր է թույլ տալ երեխաներին ազատ արտահայտվել դպրոցներում ՝ ավելացնելով նոր դասեր, որոնք դրան կնպաստեն: Բացի այդ, անհրաժեշտ է մշակել և կիրառել մի շարք մեթոդներ, որոնք խթանում են ստեղծագործությունը հմուտ մասնագետների օգնությամբ: Ե՛վ անհատապես, և՛ խմբով ստեղծելու գործընթացն ինքնին «բուժում է», ուստի անհրաժեշտ է ամեն կերպ խթանել և զարգացնել մարդկային յուրաքանչյուր ստեղծագործություն: Էմմա Մաթոսյան ՍՏԵԱԳՈՐԱԿԱՆ ԻՆՔՆՇԱՈՒՄԸ ՈՐՊԵՍ ԳՈՐ SCHOOLՈՈՒԹՅՈՒՆ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴՊՐՈԻ ԱՌԱGRԸՆԹԱՈՒՄ Հիմնաբառեր. Ստեղծագործական ինքնարտահայտում, ստեղծագործական ավագ դպրոց, առաջադեմ, ստեղծագործ թերապիա ։
| Ավագ դպրոցի հիմնական նպատակը սովորողի մասնագիտական կրթություն ստանալու, ինքնուրույն կյանքի համար անհրաժեշտ գիտելիքների, կարողությունների և հմտությունների ապահովումն է, սակայն պետք է նշենք, որ ոչ պակաս կարևոր է տվյալ տարիքում ստեղծագործական ինքնարտահայտման տարբեր հնարավորությունների ստեղծումը։
Ավագ դպրոցներում ընդհանրապես առարկայացանկում չկան այնպիսի դասաժամեր, որոնց ընթացքում աշակերտը կարողանա ստեղծագործել և ստեղծագործական մոտեցում ցուցաբերել դասերին պատրաստվելիս։
Աշակերտները ստեղծագործում են ավելի քիչ, քան պետք է, իսկ դա նշանակում է, որ նրանց մեջ կուտակված ստեղծագործ էներգիան ամբողջությամբ չի պարպվում։
Հետևաբար այս թեմայով փորձում ենք բարձրացնել մի խնդիր, որով ցույց ենք տալիս, որ ստեղծագործական ինքնարտահայտումը կարող է նպաստել դասաժամերին պատրաստվելու, առաջադիմության լավացման, խմբում համախմբվածության ստեղծման և այլ գործընթացներում։
|
ՉՀԱՋՈՂՎԱԾ ՀԱՆՑԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐՑանկացած գիտական համակարգերում առկա են բազում չլուծված և վիճելի խնդիրներ։
Քրեական իրավունքում այդպիսի «ապորիա» է «չհաջողվածհանցակցություն»-ը։
Այն քրեական իրավունքի վիճահարույց և պրակտիկայում դժվարություններ առաջացնող հարցերից մեկն է։
Այդ մասին է վկայումնաև այն հանգամանքը, որ չհաջողված հանցակցության հարցը բազմիցս քննարկվել է իրավաբանական գրականության մեջ և մինչ օրս այս ինստիտուտիվերաբերյալ չի ձևավորվել միանշանակ մոտեցում։
Գործող քրեական օրենսդրությունը չի օգտագործում «չհաջողված հանցակցություն» եզրույթը։
Օրենսդիրը, փորձելով կարգավորել չհաջողված հանցացկության հետ կապված հարցերը, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 39-րդ հոդվածի5-րդ մասում շարադրել է հետևյալ դրույթը. «Եթե կազմակերպչի, դրդիչի, կամօժանդակողի գործողությունները չեն հաջողվում իրենցից անկախ հանգամանքներով, ապա այդ անձանց պատասխանատվությունը վրա է հասնում համապատասխան հանցագործության նախապատրաստության համար»։
Սակայն օրենսդրական նորմի տառացի մեկնաբանությունը և գործնական կիրառումը առաջ է բերում մի շարք խնդիրներ ու բարդություններ։
Հիմնական խնդիրը հանգում է նրան, որ հոդվածի ձևակերպումը հնարավորություն չի տալիս բացահայտելու չհաջողված հանցակցության ձևի շրջանակը։
Նորմի բովանդակային տարընկալումը մասնավորապես կապված է այնհանգամանքի հետ, որ օրենքում պարզաբանված չէ, թե ինչ հասկանալ կազմակերպչի, դրդիչի կամ օժանդակողի չհաջողված գործողություններ ասելով1։
Արդյո՞ք «չհաջողված գործողություններ» ասելով կարելի է հասկանալ միայնայն դեպքերը, երբ կազմակերպչին, դրդչին կամ օժանդակողին չի հաջողվումիրականացնել իրենց վարքագծի արտաքին դրսևորումը, այսինքն՝ օժանդակողը չի կարողանում գործիք կամ միջոց տրամադրել կատարողին, դրդիչին չիհաջողվում ենթադրյալ կատարողի մեջ հանցանքը կատարելու դիտավորությոն առաջացնել և այլն։
Իսկ եթե մյուս հանցակիցներին հաջողվում է իրա1 ՀՀ քրեական օրենսգրքի 39-րդ հոդված 5-րդ մասում ամրագրված «գործողություններ» եզրույթի ներքո օրենսդիրը, ըստ էության, նկատի է ունեցել նաև անձի վարքագծի պասիվ դրսևորումը։
Քանզի, անվիճելի է, որ հանցակցել հնարավոր է նաև անգործությամբ։
Ուստի՝ ավելի ճիշտ կլիներ, որ օրենսդրական ձևակերպման մեջ տեղ գտած «գործողություն» եզրույթը փոխարինվեր«արարք»-եզրույթով, որն իր մեջ ընգրկում է անձի վարքագծի ինչպես ակտիվ, այնպես էլ պասիվդրսևորումը։
կանացնել իրենց համապատասխան դերից բխող գործողությունները, սակայնկատարողը հետագայում կա՛մ ընդհանրապես ձեռնամուխ չի լինում հանցանքի կատարմանը, կա՛մ կամովին հրաժարվում է հանցագործությունից, այսդեպքերում ևս մյուս հանցակիցների գործողությունները պետք է համարելչհաջողված, թե՞ ոչ։
Կամ չհաջողված հանցակցությունը կարո՞ղ է ընդհանրապես հանցակցություն համարվել, իսկ անձանց քրեական պատասխանատվության հարցը լուծվել հանցակցության շրջանակներում։
Ուստի՝ այս ինստիտուտի էությունը բացահայտելու և իրավակիրառ պրակտիկայում կողմնորոշվելուհամար նախ հարկ է անդրադառնալ մասնագիտական գրականության մեջ առաջ քաշված եզրույթի տեսական, իրավագիտական մեկնաբանմանը։
Քրեական իրավունքի տեսությունում տարածված կարծիքի համաձայն՝չհաջողված հանցակցությունը բնորոշվում է որպես անարդյունք, անհետևանքհանցակցություն։
Եզրույթի ավանդական բնորոշումն ինքնին անորոշ է, ինչն էլավելի է բարդեցնում երևույթի հիմնական հատկանիշների և ձևի շրջանակիբացահայտումը։
Մասնագիտական գրականությունում չհաջողված հանցակցության գնահատման և ձևի վերաբերյալ քրեագետների կողմից առաջ են քաշվել տարբերմոտեցումներ ու դասակարգումներ։
Օրինակ՝ Բուրչակը, Տելնովը և Կովալյովըչհաջողված հանցակցությունը բաժանել են չհաջողված դրդչության, չհաջողված օժանդակության և չհաջողված կազմակերպչական գործունեության2։
Կոլոկոլովը չհաջողված հանցացկությունը դիտել է միայն դրդչության և կազմակերպչական գործունեության անհաջող դրսևորում3։
Կրիգեռը չհաջողվածհանցակցությունը սահմանափակել է միայն դրդչության շրջանակներում4։
Առավել հետաքրքրական մոտեցում է առաջ քաշվել Տրայնինի կողմից, ովչհաջողված հանցակցությունը բաժանել է չավարտվածի և ավարտվածի5։
Ըստ նրա՝ չավարտված չհաջողված հանցակցությունն առկա է այն դեպքում, երբ անձին չի հաջողվում ենթադրյալ կատարողի հետ ձևավորել սուբյեկտիվկապ և նրա մեջ հանցանք կատարելու մտադրություն առաջացնել։
Տրայնինըչավարտված չհաջողված հանցակցությունն առաջարկում է որակել որպեսհանցագործության նախապատրաստություն6։
Թեև որոշ ուսումնասիրողներպնդում են, որ այս դեպքում հանցագործության նախապատրաստություն որակելը հակասում է ըստ մեղքի պատասխանատվության սկզբունքին և խախ2 Տե՛ս Бурчак Ф. Г., Соучастие։
социальные, криминологические и правовые проблемы. Киев։
Вища школа, 1986, էջ 161; Ковалев М. И., Соучастие в преступлении. Екатеринбург, 1999, էջ.162; Наумов А. В., Российское уголовное право. Общая часть։
Курс лекций. М., 1996, էջ 312; идр.։
3 Տե՛ս Колоколов Г. Е., О соучастии в преступлении. М., 1881, էջ 120-124։
4 Տե՛ս Кригер Г. Л., Соучастие по уголовному праву. М.։
Госюриздат, 1959. С. 391; Тельнов П.Ф., Ответственность за соучастие в преступлении։
Дис. ... докт. юрид. наук. Харьков, 1973, էջ208։
5 Տե՛ս Трайнин А. Н., Учение о соучастии. М., 1941, էջ 109։
6 Տե՛ս Трайнин А. Н., Նշված աշխատ., էջ 109։
տում հանցագործությունների իրավաբանական որակման կանոնները։
Նրանքգտնում են, որ չավարտված չհաջողված հանցակցությունը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչանձի կողմից քրեորեն ոչ հետապնդելի հանցավոր դիտավորության բացահայտում։
Սակայն մեր կարծիքով, երբ անձի արարքներն ուղղվում են ենթադրյալ կատարողին հանցագործության մղելուն և նրա հետ համատեղ հանցանք կատարելուն, դադարում են զուտ դիտավորության բացահայտում լինելուց, և օբյեկտիվանում, առարկայանում են հանրորեն վտանգավոր կոնկրետ արարքներում։
Մյուս մասնակիցները հանդես են գալիս որպես հանցագործության ինքնուրույննախաձեռնողներ, փորձում կատարողի գիտակցության մեջ ստեղծել շարժառիթներ՝ նպատակ ունենալով նրան մղել հանցագործության։
Իսկ եթե նրանց արարքները չեն հանգեցնում ցանկալի արդյունքի, ապա դա կախված չի լինումնրանց կամքից։
Մյուս մասնակիցների արարքները սահմանփակվում են հանցանքի կատարման համար պայմաններ ստեղծելով, ուստի՝ միանշանակ ընդունելի կարելի է համարել Տրայնինի կողմից առաջ քաշած մոտեցումը, և չավարտված չհաջողված հանցակցությունը որակել որպես հանցագործության նախապատրաստություն։
Իսկ ավարտված չհաջողված հանցակցությունը Տրայնինի կարծիքով առկա է այն դեպքերում, երբ հանցակիցներին հաջողվում է ամբողջ ծավալովիրականացնել իրենց դերից բխող գործողությունները. կատարողի մոտ առաջանում է հանցանք կատարելու մտադրություն, սակայն նա ինչ-ինչ պատճառներով ձեռնամուխ չի լինում հանցանքի կատարմանը՝ գիտակցելով հանցագործությունն ավարտին հասցնելու սեփական հնարավորությունը7։
Ավարտված չհաջողված հանցակցության դեպքում Տրայնինն առաջարկում է անձինենթարկել քրեական պատասխանատվության որպես հանցագործության կազմակերպիչ, դրդիչ կամ օժանդակող՝ կախված նրանց դերից։
Մինչ խնդրո առարկայի վերաբերյալ մեր դիրքորոշումն արտահայտելը,հարկ ենք համարում անդրադառնալ այն հարցի պարզաբանմանը, թե կարելիէ ընդհանրապես չհաջողված հանցակցությունը համարել հանցակցություն։
Բանն այն է, որ հանցակցությունն առկա է այն դեպքում, երբ առկա են հանցակցության օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ բոլոր հատկանիշները, իսկ չհաջողվածհանցակցության պարագայում կա՛մ ընդհանրապես մասնակիցների և կատարողի միջև չի ձևավորվում սուբյեկտիվ կապ, կա՛մ էլ բացակայում է արարքների համատեղությունը։
Ուստի՝ չհաջողված հանցակցության դեպքում խոսք չիկարող գնալ հանցակցության մասին։
Քանի որ չհաջողված հանցակցությանդեպքում բացակայում է հանցակցությունը, ապա հանցակիցների մասին խոսելն անիմաստ է։
7 Տե՛ս նույն տեղում։
Հետևաբար՝ չհաջողված հանցակցության վերաբերյալ օրենսդրական ձևակերպման մեջ օգտագործված «կազմակերպիչ», «դրդիչ» և «օժանդակող» հասկացությունները բառիս դասական իմաստով կիրառելի չեն, ինչը ևս պետք է օրենսդրի կողմից վերանայման առարկա դառնա։
Այսպիսով՝ գտնում ենք, որ ավարտված չհաջողված հանցակցության պարագայում Տրայնինի առաջ քաշած արարքի իրավաբանական որակումը չիբխում օրենքից և դուրս է գալիս տրամաբանության շրջանակներից, քանի որ իրավաչափ չէ անձանց արարքը որակել որպես ավարտված հանցակցություն այնդեպքում, երբ հանցակցությունն ինքնին չի հաջողվել։
Բացի այդ, եթե անձի արարքը չի պարունակում ավարտված հանցագործության բոլոր հատկանիշները,նրա քրեական պատասախանատվության հարցը չի կարող լուծվել ավարտվածհանցագործության կանոններով։
Եվ ինչպես արդարացիորեն ընդգծում է Ա.Պիոնտկովսկին, .«Եթե կատարողը չի կատարել ոչ մի արարք կամ կատարած արարքները չեն պարունակում հանցակազմ, ապա մյուս մասնակիցների արարքները չեն կարող քննարկվել հանցակցության շրջանակներում»։
Ինչպես կատարողի մոտ հանցանքը կատարելու դիտավորություն չառաջանալը, այնպես էլ նրա կողմից տրված հանցանքը կատարելու հրապարակայինխոստումը չեն պարունակում որևէ հանցակազմ։
Կատարողի կողմից հանցանքըկատարելու համաձայնությունն իրենից ենթադրում է հանցավոր դիտավորության բացահայտում, իսկ մյուս մասնակիցների արարքները սահմանափակվումեն կոնկրետ հանցանքը կատարելու համար պայմաններ ստեղծելով՝ դուրս չգալով հանցագործության նախապատրաստության շրջանակներից։
Ուստի՝ գտնում ենք, որ ավարտված չհաջողված հանցացկությունը ևս պետք է որակվի որպես հանցագործության նախապատրաստություն։
Սակայն հարկ է նշել, որ եթե անձի համար առկա է լինում չհաջողված հանցակցություն, սակայն նա հետագայում անձամբ ձեռնամուխ է լինում այդ հանցանքի կատարմանը, ապա նրա արարքները պետք է որակվեն հանցագործությունների համակցությամբ։
Հնարավոր են դեպքեր, երբ անձի մեկ արարքըպարունակի, ինչպես չհաջողված հանցակցության, այնպես էլ այլ հանցագործության հատկանիշներ։
Օրինակ՝ չհաջողված կազմակերպչական գործունեության դեպքում, երբ անձը անհաջող փորձ է կատարում հանցավոր համագործակցություն կամ բանդա ստեղծելու ուղղությամբ՝ ավազակային հարձակումներ կատարելու նպատակաով, նրա արարքը պետք է որակվի որպես բանդիտիզմի կամ հանցավոր համագործակցություն ստեղծելու փորձ և այն բոլորհանցագործությունների նախապատրաստություն, որոնք ընդգրկված էին նրադիտավորությամբ։
Չհաջողված հանցակցության ձևի առավել ընդգրկուն դասակարգում էառաջարկել Տելնովը, ով առանձնացրել է չհաջողված հանցակցության հետևյալ դրսևորումները՝ չհաջողված կազմակերպչական գործունեություն, չհաջողված դրդչություն և չհաջողված օժանդակություն։
Նրա կարծիքով՝ կազմա կերպչի արարքները կարելի է համարել չհաջողված այն դեպքերում, երբ անձիք, ում ուժերը նա փորձում է համախմբել հանցագործության կատարմանհամար, չեն ընդունում առաջարկը, կամ սկզբում համաձայնվում են համագործակցել, սակայն հետագայում հրաժարվում են հանցանքի կատարումից, ինչպես նաև այն դեպքերում, երբ կազմակերպիչը առանց հաջողության փորձումէ ստեղծել կազմակերպված հանցավոր խումբ կամ հանցավոր համագործակցություն։
Դրդչությունը համարվում է չհաջողված, երբ ենթադրյալ կատարողըչի համաձայնում կատարել հանցանքը, կամ համաձայնվելուց հետո ընդհանրապես հանցագործություն չի կատարում։
Օժանդակությունը մատնվում է անհաջողության, երբ ենթադրյալ կատարողը սկզբում ընդունում է օժանդակողիաջակցությունը, իսկ հետագայում հրաժարվելով հանցագործությունից՝ չի նախաձեռնում անգամ նախապատրաստական գործողություններ, ինչպես նաևուշացած օժանդակության դեպքում, այսինքն՝ երբ օժանդությունը ուշանում է,և աջակցությունը ցույց է տրվում հանցագործությունից հետո։
Ըստ Տելնովի՝օժանդակությունը չհաջողված է համարվում նաև այն դեպքում, երբ օժանդակողը սխալվում է անձի հարցում և աջակցություն է ցույց տալիս այն անձին, ումմոտ ընդհանրապես առկա չէր հանցանքը կատարելու մտադրություն8։
Ըստ Վ.Պիտեցկու՝ չհաջողցած օժանդակություն առկա է նաև այն դեպքում, երբ օժանդակել ցանկացող անձը փորձում է միջոց կամ գործիք տրամադրել ենթադրյալ կատարողին, սակայն բռնվում է իրավապահ մարմիններիկողմից և չի կարողանում դրանք տրամադրել9։
Մեր կարծիքով՝ չհաջողված օժանդակություն առկա է նաև այն պարագայում, երբ օժադակողը միջոց, գործիք, տեղեկատվություն, խորհուրդ կամ ցուցումէ տրամադրում ենթադրյալ կատարողին, իսկ վերջինս չի օգտվում դրանցից։
Ու,եթե կատարողը հետագայում կատարի հանցանքը, այնուամենայնիվ օժանադակել փորձող անձի և հանցագործության միջև կբացակայի հանցակցությանօբյեկտիվ կողմի պարտադիր հատկանիշ պատճառական կապը։
Սակայն ուշագրավ է այն հանգամանքը, որ եթե դրդչության կամ կազմակերպչական գործունեության դեպքում կատարողին հանցագործության մղելուկամ նրան հանցանքի կատարմանը ներգրավելու նախաձեռնությունը պատկանում է դրդչին կամ կազմակերպչին, ապա օժանդակության դեպքում, երբկատարողի մոտ արդեն իսկ առկա է հանցանքը կատարելու դիտավորություն,օժանդակողին հանցագործության մեջ ներգարվելու նախաձեռնությունը, մեծմասամբ, կատարողինն է, ով դրդում է ենթադրյալ օժանդակողին բարենպաստպայմաններ ստեղծելու կամ այլ կերպ օժանդակելով՝ հեշտացնելու իր կողմիցհանցանքի կատարումը։
Ու եթե օժանդակողը չի համաձայնվում կամ այլ կերպ8 Տե՛ս Тельнов П. Ф., Ответственность за соучастие. М., 1974, էջ 157։
9 Տե՛ս Питецкий В., Неудавшееся соучастие в преступленииhttp։
//www.juristlib.ru/book_2794.html հրաժարվում է նրա հետ համագործակցելուց, կատարողի համար առկա է լինում չհաջողված հանցակցություն։
Հետագայում կատարողի կողմից հանցանքը կատարելու դեպքում, նրա արարքը պետք է որակվի հանցագործությունների համակցությամբ՝ որպես համապատասխան հանցագործության նախապատրաստություն՝ չհաջողված հանցակցության մասով (եթե այդ արարքըծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործություն է) և ավարտված հանցագործություն։
Սակայն եթե նախապատրաստվող հանցագործությունը ծանրկամ առանձնապես ծանր հանցագործություն լինի, ապա ենթադրյալ օժանդակողը պետք է ենթարկվի քրեական պատասխանատվության հաստատապեսհայտնի նախապատրաստվող ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործության մասին չհայտնելու համար (ՀՀ քր.օր-ի հոդված 335, 1-ին մաս)։
Տեսական և գործնական կարևոր նշանակություն է ներկայացնում կատարողի կողմից հանցագործությունից կամովին հրաժարվելու՝ որպես չհաջողվածհանցակցության ձևի հետ կապված հարցերի պարզաբանումը։
Այս երևույթիվերաբերյալ ևս մասնագիտական գրականությունում բացակայում է միասնական դիրքորոշում։
Շատ քրեագետներ չհաջողված հանցակցություն են համարում միայն այն դեպքերը, երբ հանցակիցներին չի հաջողվում կատարողի մեջհանցանք կատարելու մտադրություն առաջացնել։
ԵՎ եթե դա հաջողվում է,բայց կատարողը հետագայում կամովին հրաժարվում է հանցագործությունից,ապա հանցակցությունը չի կարելի չհաջողված համարել։
Սակայն կարծումենք, որ հանցակցությունը, այսպես ասած, շարունակվող գործընթաց է. այնսկսվում է պարտադիր հատկանիշների (օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ) կայուն միասնության ձևավորումից և ավարտվում հանցանքի կատարմամբ։
Օժանդակողիկողմից միջոցի և գործիքի տրամադրումը կամ դրդող անձի կողմից ենթադրյալկատարողի մոտ հանցանքը կատարելու դիտավորություն առաջացնելը բավարար պայմաններ չեն հանցակցությունն ավարտված և միաժամանակ հաջողված ճանաչելու համար։
Հանցակիցների նպատակը ոչ թե կատարողի մոտհանցանքը կատարելու դիտավորություն առաջացնելն է կամ նրա համաձայնությունը ստանալը, այլ նրա հետ հանցակցությամբ կոնկրետ հանցանք կատարելն է։
Որոշ քրեագետներ էլ գտնում են, որ չհաջողված հանցակցություննառկա է նաև այն դեպքերում, երբ կատարողի մոտ հանցանք կատարելումտադրություն առաջանում է, նա ձեռնամուխ է լինում հանցանքի կատարմանը, սակայն հետագայում կամովին հրաժարվում է հանցագործությունից10,11։
10 Տե՛ս ՀՀ քրեական իրավունք. Ընդհանուր մաս, Երևան, 2012, էջ 286։
11 Դժվար է միանշանակ ասել, թե «չհաջողված գործողություններ» ասելով՝ օրենսդիրը որ տեսակետի տրամաբանությամբ է շարժվել։
Ուստի օրենքի միատեսակ կիրառության, մասնավորապես՝իրավունքի զարգացման գործառույթի ապահովումն իրացնելու նպատակով անհրաժեշտ է, որօրենսդրորեն հստակեցվեն չհաջողված հանցակցության ձևի հետ կապված հարցերը։
Կամ օրենսդրական նորմը այնպես պետք է ձևակերպվի, որ չհաջողված հանցակցության ձևի վերաբերյալտարընկալման առիթ չստեղծվի։
Մեր կողմից ընդունելի է երկրորդ տեսակետը, քանի որ կատարողի կողմիցհացագործությունից կամովին հրաժարումը հանգեցնում է հանցակցությանկազմալուծման, և մյուս մասնակիցների արարքներն՝ ուղղված կատարողի հետհանցանքը կատարելուն, մատնվում են անհաջողության, ինչն էլ կախված չի լինում նրանց կամքից կամ իրականացվում է նրանց կամքին հակառակ։
Այդ ամենն ի չիք է դարձնում հանցակիցների վերջնական նպատակի իրականացումըև հանգեցնում չհաջողված հանցակցության։
Բացի այդ՝ հայրենական քրեականօրենդրությունը հանցակցության դեպքում բոլոր հանցակիցների արարքը դիտում է ամբողջության մեջ, որի կենտրոնում կատարողի արարքն է։
Նրանք ենթակա են պատասխանատվության նույն սահմաններում՝ Հատուկ մասի այնհոդվածի սանկցիայի շրջանակներում, որով որակվում է կատարողի արարքը։
Առանց կատարողի՝ հանցակցության մասին խոսք լինել չի կարող։
Ուստի՝ եթեչկա կատարող և չի կատարվում հանցագործության օբյեկտիվ կողմը, ապա բացակայում է նաև հանցակցությունը։
Սակայն հարց է առաջանում՝ ինչպե՞սպետք է լուծվի մյուս մասնակիցների քրեական պատասխանատվության հարցըկատարողի կողմից հանցագործությունից կամովին հրաժարվելու դեպքում։
Քրեական իրավունքի տեսությունում այս հարցի վերաբերյալ ձևավորվելեն երկու հիմնական մոտեցումներ։
Մասնագետների մեծ մասը հակված են այնտեսակետին, որ չհաջողված հանցակցությունը նախապատրաստական գործունեության տեսակ է, հանցանքը կատարելու համար պայմաններ ստեղծելուինքնատիպ դրսևորում, և առաջարկում են չհաջողված հանցակցության բոլորձևերը, այդ թվում կատարողի կողմից հանցագործությունից կամովին հրաժարումը, որակել որպես հանցագործության նախապատրաստություն12։
Մյուս տեսակետի կողմնակիցներն առաջարկում են չհաջողված հանցակցությունը դիտել որպես հանցագործության հանցակցության փորձ և առաջ ենքաշում մասնակիցների արարքների համարժեք իրավաբանական որակում։
Օրինակ՝ անձի արարքներն՝ ուղղված այլ անձի սպանության դրդելուն, եթե չենհաջողվում` ենթադրյալ կատարողը չի համաձայնում կամ համաձայնվում է հետագայում կամովին հրաժարվում է հանցագործությունից, պետք է որակվենորպես սպանության դրդչության փորձ։
Սակայն, այս տեսակետի դեպքում, որքան էլ մեր կողմից ընդունելի է չհաջողված հանցակցությունը՝ որպես հանցակցության փորձ դիտելը, միևնույն էկարծում ենք, որ մյուս մասնակիցների արարքի իրավաբանական որակումը չիբխում օրենքից։
Քանզի հանցափորձ հնարավոր է միայն այն հանցավոր արաք12 Այս մոտեցումն իր օրենսդրական կարգավորումն է ստացել ՌԴ քրեական օրենսգրքի 34-րդհոդվածի 5-րդ մասում, համաձայն որի՝ «Հանցագործության նախապատրաստության համարքրեականպատասխանատվություն է կրում նաև այն անձը, ով իր կամքից անկախ հանգամանքներով չի կարողացել հակել այլ անձի հանցանք կատարելու»։
Սակայն ուսումնասիրողներըգտնում են, որ օրենսդրական բաց կարելի է համարել այն հանգամանքը, որ օրենսդրական կարգավորում են ստացել միայն չհաջողված դրդչության դեպքերը, և օրենքում ոչինչ ասված չէչհաջողված օժանդակության և չհաջողված կազմակերպչական գործունեության մասին։
ների դեպքում, որոնք ուղղակիորեն նախատեսված են քրեական օրենսգրքիՀատուկ մասում, իսկ եթե մասնակցի արարքներն ինքնին չեն պարունակում քր.օր-ի Հատուկ մասով նախատեսված հանցագործության փորձի հանցակազմիհատկանիշները, չեն կարող որակվել այս կանոններով։
Բացի այդ չհաջողվածհանցակցության պարագայում հանցակցության բացակայությունը ոչ իրավաչափ է դարձնում արարքների նման որակումը։
ՀՀ Օրենսդիրը, շարժվելով այն տրամաբանությամբ, որ չհաջողված հանցակցությունը հանցագործության նախապատրաստության յուրատիպ դրսևորում է, ՀՀ քր.օր-ի 39-րդ հոդված 5-րդ մասում նախատեսել է համարժեք կարգավորում։
Սակայն գտնում ենք, որ նման իրավակարգավորումը չհաջողվածհանցակցության ոչ բոլոր ձևերի դեպքում կարելի է համարել հարցի իրավաչափ լուծում։
Մեր կարծիքով՝ կատարողի կողմից հանցագործությունից կամովին հրաժարվելու դեպքում մյուս մասնակիցների արարքների իրավաբանական որակման հարցը լուծելիս պետք է առաջնային ելակետ ընդունել հանցագործությանփուլը, որում տեղի է ունեցել կատարողի կամովին հրաժարումը, և մյուս մասնակիցների հանցավոր նպատակի իրականացման աստիճանը։
Մասնակիցների արարքը որպես համապատասխան հանցագործությաննախապատրաստություն որակելը խնդիր չի առաջացնում և թվում է արդարացված այն պարագայում, երբ կատարողի կամովին հրաժարումը տեղի է ունենում հանցագործության նախապատրաստության փուլում։
Այս դեպքումմյուս մասնակիցների արարքները կրկին սահմանափակվում են կոնկրետ հանցագործության նախապատրաստության շրջանակներում, իսկ հանցագործության օբյեկտի նկատմամբ անմիջական ներգործություն տեղի չի ունենում։
Սակայն երբ կատարողի` հանցագործությունից կամովին հրաժարումը տեղի է ունենում հանցափորձի փուլում, մյուս մասնակիցների արարքները դուրս են գալիս հանցագործության նախապատրաստության շրջանակներից և անմիջականորեն ուղղվում հանցագործության օբյեկտի դեմ։
Չհաջողված հանցակցության այս ձևի դեպքում, չնայած այն հանգամանքին, որ հանցագործության օբյեկտիվ կողմը (դրա մի մասը) փաստացի իրականացանում է կատարողը, մյուս մասնակիցների արարքները չեն սահմանփակվում հանցավոր գործնեության առավել վաղ փուլում, այլ նրանց արարքները, «միանալով» կատարողի արարքներին, անցնում են դիտավորյալ հանցագործության բոլոր փուլերը։
Եթե կատարողի արարքները հանցագործությաննախապատրաստության փուլից անցում են կատարում հանցափորձի փուլ, ապա մյուս մասնակիցների արարքներն ինքնին հայտնվում են այդ փուլում։
Հանցակցությամբ հանցանքը կատարել ձգտող անձանց և ենթադրյալ կատարողի ընդհանուր դիտավորության առկայությունը և նրանց արարքները՝ ուղղված ընդհանուր նպատակի իրականացմանը, ստեղծում են պատճառականկապ, ինչպես մասնակիցների և կատարողի արարքների, այնպես էլ կատարո ղի կողմից իրականացվող հանցագործության միջև։
Յուրաքանչյուր մասնակցի արարքի և ընդհանուր հանցավոր արդյունքի միջև առկա պատճառականկապը կազմում է նրա վարքագծի օբյեկտիվ կողմի անբաժանելի հատկանիշը։
Հետևաբար, եթե կատարողի արարքներն ուղղվում և անմիջականորեն ներգործություն ունենալով՝ վնաս են պատճառում հանցագործության օբյետին, ապա ստացվում է, որ այդ վնասը պատճառվեց ոչ միայն կատարողի, այլև մյուսմասնակիցների կողմից։
Սակայն, քանի որ հանցագործությունից կամովինհրաժարումն ունի անհատական բնույթ, ապա քրեական պատասխանատվությունից կազատվի միայն այն հանցակիցը (տվյալ դեպքում կատարողը), ով կամովին հրաժարվել է հանցագործությունն ավարտին հասցնելուց։
Եթե կատարողի կամովին հրաժարումը ինքնին չի հանգեցրել մյուս մասնակիցների կամովին հրաժարմանը, ապա մասնակիցների արարքների իրավաբանական որակումը պետք է իրականացվի չավարտված հանցագործության կանոններով՝կախված նրանից, թե կատարողը որ փուլում է ընդհատել հանցագործությունը։
Այսպես՝ եթե կատարողի կամովին հրաժարումը տեղի է ունենում հանցագործության նախապատրաստության փուլում, ապա մյուս հանցակիցները ենթարկվում են քրեական պատասխանատվության հանցագործության նախապատրաստության համար, բայց եթե կատարողի կամովին հրաժարումը տեղիէ ունենում հանցափորձի, առավել ևս ավարտված հանցափորձի փուլում,ապա մյուս մասնակիցները պետք է ենթարկվեն քրեական պատասխանատվության իրենց դիտավորությամբ ընդգրկված հանցագործության փորձի համար։
Ուստի՝ գտնում ենք, որ չհաջողված հանցակցության օրենսդրական կարգավորման շրջանակներում անձանց քրեական պատասխանատվության հարցըլուծելիս, պատասխանատվության պետք է նախատեսվի ոչ միայն հանցագործության նախապատրաստության, այլ նաև հանցագործության փորձի համար։
Մեր կարծիքով՝ չհաջողված հանցակցություն առկա է նաև այն դեպքում,երբ անձը հանցագործության է մղում մեկ այլ անձի՝ չգիտակցելով վերջինիսքրեաիրավական առումով «անպիտան» լինելու հանգամանքը։
Եթե կատարվում է հանրորեն վտանգավոր արարքը, ապա դրդող անձը պետք է ենթարկվիքրեական պատսախանատվության, ոչ թե հանցագործության նախապատրաստության, այլ համապատասխան հանցագործության փորձի համար։
Հարկ ենք համարում նշել, որ մասնագետների մի խումբ չհաջողված է համարում նույնիսկ այն հանցակցությունը, երբ կատարողը հանցագործություննավարտին չի հասցնում իր կամքից անկախ հանգամանքներով13։
Կարծումենք, որ այս դեպքերը ոչ այնքան տեղավորելի են չհաջողված հանցակցությանձևի շրջանակներում, քանի որ չհաջողված հանցակցության դեպքում բացակայում են հանցակցության հատկանիշների կայուն միասնությունը, իսկ տվյալ13 Տե՛ս ՀՀ քրեական իրավունք, Ընդհանուր մաս, Երևան, 2012, էջ 286-287։
պարագայում այդ հատկանիշներն ամբողջովին առկա են։
Այս տեսակետըբխում է նաև առկա օրենսդրական կարգավորումներից և համահունչ է մերօրենսդրի դրսևորած կամքին14։
Չհաջողված հանցակցության հետ է առնչվում, այսպես կոչված, հանցակցի սահմանազանցման (Էքսցես) խնդիրը։
ՀՀ քր․օր-ի «Հանցակցի սահմանազանցումը» վերտառությամբ 40-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հանցակցի սահմանազանցում է համարվում անձի կողմից այնպիսի հանցանք կատարելը, որը չիընդգրկվում մյուս հանցակիցների դիտավորությամբ»։
Սակայն, սահմանազանցման ոչ բոլոր դեպքերն են, որ հանգեցնում են չհաջողված հանցակցության։
Չհաջողված հանցակցություն առկա է միայն այն պարագայում, երբ հանցակիցը, պայմանավորվածի փոխարեն, իրականացնում է իր բնույթով բոլորովին այլ հանցանք (որակական սահմանազանցում), և եթե այդ արարքը հանցակիցների դիտավորության մեջ ընդգրկված հանցանքի բաղկացուցիչ մասըչէ ու չի կլանվում կատարված հանցագործությամբ։
Հանցացկի որակականսահմանազանցման դեպքում հանցակցությունը մատնվում է անհաջողության,քանի որ պատճառական կապը մասնակիցների արարքների և կատարողիկողմից իրականացրած հանցագործության միջև կա՛մ բացակայում է, կա՛մ էլկրում է ձևական բնույթ15։
Որակական սահմանազանցման դեպքում, եթե չի իրականացվում մասնակիցների դիտավորությամբ ընդգրկված հանցանքը, նրանց արարքը որակվում է որպես համապատասխան հանցագործության նախապատրաստություն։
Այս հարցի հետ կապված հարկ ենք համարում անդրադառնալ այն իրավիճակին, երբ կատարողը տուժողի առողջությանը վնաս պատճառելու փոխարեն կյանքից զրկում է նրան. ապա թեև կյանքը և առողջությունը քրեաիրավական պաշտպանության տարբեր օբյեկտներ են, սակայն մասնակիցների քրեական պատասխանատվության հարցը պետք է լուծվի ոչ թե որակական, այլ քանակական սահմանազանցման կանոններով, այսինքն՝ մյուս մասնակիցներըպետք է պատասխանատվության ենթարկվեն ոչ թե առողջույթանը վնասպատճառելու հանցագործության նախապատրաստության, այլ իրենց դիտավորության մեջ ընդգրկված հանցագործությանը, այն է` տուժողի առողջությանը վնաս պատճառելուն հանցակցելու համար։
Հանցակցի քանակական սահմանազանցման պարագայում, երբ առավելմեծ վնաս է հասցվում մյուս հանցակիցների դիտավորությամբ ընդգրկվածօբյեկտին, չհաջողված հանցակցության մասին խոսք լինել չի կարող, քանզի,14 Տե՛ս ՀՀ քրեական օրենսգիրք, 2003, հոդված 39, մաս 4-րդ։
15 Տե՛ս Корчагина А. Ю., Эксцесс исполнителя преступления. / А. Ю. Корчагина. Дис. канд. юрид.наук. Москва, 2004, էջ 196։
այն օբյեկտը, որին ուղված էր հանցակիցների արարքը, ոտնձգվում է և վնասվում, իսկ նրանք հասնում են իրենց առջև դրված նպատակին։
Սակայն այնդեպքում, երբ կատարողն ավելի թեթև վնաս է պատճառում, քան պայմանավորված էր (ի դեպ սա էլ մասնագիտական գրականության մեջ համարվում էքանակական սահմանազանցում16), ապա ևս առկա է չհաջողված հանցակցություն, և հարցը պետք է լուծվի չհաջողված հանցակցության կանոններով։
Պետիկ ՄկրտչյանՉՀԱՋՈՂՎԱԾ ՀԱՆՑԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐԲանալի բառեր՝չհաջողված հանցակցություն, չհաջողված հանցակցության ձև, ավարտվածև չավարտված չհաջողված հանցակցություն, ենթադրյալ կատարող, ենթադրյալ դրդիչ,ենթադրյալ կազմակերպիչ, ենթադրյալ օժանդակող, հանցագործությունից կամովինհրաժարում, կատարողի սահմանազանցում, որակական սահմանազանցում, քանակականսահմանազանցում, հանցագործության նախապատրաստություն, հանցափորձ։
| Հոդվածում քննարկվում են չհաջողված հանցակցության գնահատման տեսական և գործնական դժվարություններ առաջացնող որոշ հիմնախնդիրներ, վերլուծվում են խնդրո առարկա հարցի վերաբերյալ առկա տեսական մոտեցումները, կոնկրետացվում է չհաջողված հանցակցության ձևի դրսևորման շրջանակը։
Հիմնավորվում է կատարողի կամովին հրաժարումը և հանցակցի որակական սահմանազանցումը՝ որպես չհաջողված հանցակցության ձևի դրսևորում։
Հոդվածում նաև քննարկվում են հանցակիցների քրեական պատասխանատվության որոշ հարցեր, առաջարկվում չհաջողված հանցացկության դեպքում, նախապատրաստությունից, քրեական պատասխանատվություն նախատեսել նաև հանցափորձի համար։
Քննարկվող ինստիտուտի կիրառման արդյունավետությունը բարձրացնելու, այս ոլորտում առկա օրենսդրական խնդիրները լուծելու նպատակով առաջարկվում են համապատասխան օրենսդրական փոփոխություններ։
|
ՄՐETՈՒՅԹԸ ԵՎ ՀԱՄԱԳՈՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐՊԵՍ ՄԻERNԱԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿ Ներկայացված հոդվածում քննարկվում է արտաքին քաղաքականության մրցակցային-համագործակցային հայեցակարգը: Այս հայեցակարգի շրջանակներում պետությունների և միջազգային հարաբերությունների այլ դերակատարների կողմից վարվող քաղաքականությունը (այսուհետ `դերակատարներ) մոդելավորվում է ընդհանուր գնահատման չափանիշի` մրցակցային-համագործակցության համակարգի միջոցով: Մենք փորձում ենք համատեղել միջազգային հարաբերությունների հիմնական տեսությունները `ռեալիզմը` լիբերալիզմը, հիմնվելով դրանց ընդհանրությունների վրա, - մշակել դերակատարների կողմից իրականացվող քաղաքականությունը գնահատելու ընդհանուր համակարգ: Մրցակցությունը և համագործակցությունը, մեր կարծիքով, միջազգային հարաբերությունների էությունն են, որի հիմքում մրցակցություն-համագործակցություն հասկացությունն է: Միջազգային հարաբերությունների տեսություններն ունեն երկու հիմնական գործառույթ. 1. Նկարագրել միջազգային հարաբերությունների հարաբերությունները, դրանց օրինաչափությունները և առանձնահատկությունները տեսական մակարդակում, 2. տալ գործնական մարտավարություն արտաքին քաղաքականության արդյունավետ մարտավարության և առաջնորդման սկզբունքների վերաբերյալ: Երկու տեսությունների միջև զգալի տարբերություններ կան ինչպես միջազգային հարաբերությունների բնույթի, այնպես էլ արդյունավետ քաղաքականության սկզբունքների վերաբերյալ: Սակայն դա չի նշանակում, որ իրատեսությունն ու լիբերալիզմը լիովին բացառում են միմյանց: Այսպիսով, դասական ռեալիզմը բխում է միջազգային հարաբերությունների քաոսային բնույթից, որը եղել է, կա, միշտ կլինի քաոսային և ձևավորում է նման պայմաններում պետությունների կողմից իրենց շահերի պաշտպանության առավել իրատեսական մոդելը 1: Միևնույն ժամանակ, լիբերալիզմը չի ժխտում միջազգային հարաբերությունների քաոսային բնույթը, բայց նաև բարձրացնում է որոշակի հիերարխիա հաստատելու հնարավորությունը ՝ ապագայում միջազգային հարաբերություններում միջազգային կառույցների զարգացման արդյունքում 2: Ինչպես իրատեսական, այնպես էլ ազատական մոտեցումները արտացոլվում են միջազգային հարաբերություններում. որքան շատ են հակադրվում, այնքան ավելի են լրացնում միմյանց: Գործնականում կիրառվում են երկու տեսություններն էլ, բայց իրատեսական հետազոտությունները պարզապես դերասաններին սովորեցնում են արդյունավետ մրցակցել իրենց արտաքին հարաբերությունների մեջ: 1 Տե՛ս Morgentau H., Thompson K., Politics Among Nations, հակիրճ հրատարակություն, NY, 1993: 2 Nye J., Keohane R., Անդրազգային հարաբերություններ և համաշխարհային քաղաքականություն: Ներածություն 25-ամյա միջազգային կազմակերպությունը ՝ այլ դերակատարների հետ արդյունավետ համագործակցելու և լիբերալիզմը: Ավելին, երկու տեսությունները ներառում են նաև հակառակ հմտությունների տարրեր, ինչպիսիք են դաշինքների ուժը ռեալիզմում և ազատ տնտեսական մրցակցության ուժը լիբերալիզմում: Ե՛վ հմտությունները, և՛ մրցակցությունը, և՛ համագործակցությունը միշտ անհրաժեշտ են եղել միջազգային հարաբերությունների դերակատարների միջև հարաբերություններում: Մրցակցության և համագործակցության կարևորությունը միջազգային հարաբերություններում այն հիմքն է, որի վրա հնարավոր է ձևակերպել համընդհանուր հայեցակարգ `հիմնված հետևյալ սկզբունքների վրա: 1. Միջազգային հարաբերությունների յուրաքանչյուր դերասան ունի որոշակի շահեր և հետապնդում է որոշակի նպատակներ: 2. Այդ շահերը պաշտպանելու, նպատակներին հասնելու համար յուրաքանչյուր դերասան մշակում է իր քաղաքականությունը, որը սովորաբար ներառում է զարգացման մի քանի հնարավոր տարբերակ. ապա իրականացնում է քաղաքականության տարբերակներից մեկը: 3. Կախված որոշակի քաղաքականության շրջանակներում մեկ դերակատարի կողմից մյուս դերակատարի (գործողությունների) նկատմամբ վարվող քաղաքականության բնույթից, քաղաքականությունը կարող է գնահատվել որպես մրցակցային կամ համագործակցային: 4. Քաղաքականության մրցակցային և համագործակցային կողմնորոշումներն իրենց հերթին բաղկացած են քաղաքականության հատուկ տարբերակներից, որոնք նույնպես փոխկապակցված են: Այսինքն ՝ քաղաքականության մի տարբերակը կարող է լինել ավելի մրցունակ, քան մյուսը, երկուսն էլ ունեն մրցակցային ուղղվածություն: 5. Իրենց նպատակներին հասնելու համար դերասանները մշտապես բախվում են քաղաքական տարբերակների լայն ընտրության ՝ սկսած ծայրահեղ մրցակցությունից (օրինակ ՝ հակամարտություն) մինչև ծայրահեղ համագործակցություն (օր. Միևնույն ժամանակ, դերասանները ի սկզբանե բացառում են քաղաքականության շատ անիրատեսական տարբերակները, որոնց միջոցով շատ փոքր է նախանշված նպատակին հասնելու հավանականությունը: 6. Այս կամ այն տարբերակի ընտրությունը մեծապես կախված է ժամանակի գործոնից: Յուրաքանչյուր քաղաքական տարբերակ պետք է հանգեցնի որոշակի ժամանակահատվածից հետո սահմանված նպատակների իրականացմանը: Ըստ այդմ, դերասանները, որպես կանոն, ավելի շատ հակված են ընտրելու ավելի քիչ ժամանակ պահանջող տարբերակը: 7. Ապագայի վերաբերյալ գաղափարների վրա ազդում է նաև դերասանի նախկին քաղաքականության հետագիծը: Նախկինում որքան երկար է համագործակցության քաղաքականության պատմությունը, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ դերասանը կրկին կգնա համագործակցության: Եվ հակառակը ՝ որքան ծայրահեղ են դերասանական քաղաքականության մրցակցային դրսևորումները, այնքան մեծ է դրա կրկնության հնարավորությունը: Այսպիսով, դերակատարների կողմից արտաքին քաղաքականության զարգացումը կարելի է համարել որպես երկաստիճան գործողություն. Իրատեսական քաղաքականության սահմանների որոշում - այս տարբերակներից մեկի ընտրություն: Կարելի է տեսնել, որ քաղաքականության ընտրության այս գործընթացի միջև առկա են նմանություններ բանակցությունների առանցքային հասկացությունների, պոտենցիալ համաձայնության գոտու համար, որը լավագույն տարբերակն է բանակցային համաձայնագրին և 1: Այսպիսով, այս հասկացություններն օգնում են պետություններին հաջող բանակցություններ վարել, և, ընդհանուր առմամբ, արտաքին քաղաքականության զարգացման տարբերակների իրատեսությունը գնահատելիս նրանք փորձում են նույն սկզբունքներով նույնականացնել պոտենցիալ համաձայնության ոլորտը, եթե գտնեն համագործակցության քաղաքականություն կամ փորձեն գտնել լավագույն այլընտրանքը, եթե նրանք հրաժարվում են համագործակցել: մասնակցեք մրցույթին: Մրցակցություն-համագործակցության համակարգի մոդելավորում: Գնահատման այս համակարգի հիման վրա դերասանների արտաքին քաղաքականությունը կարելի է մոդելավորել երկչափ քաղաքականության սանդղակի միջոցով: Երկչափ սանդղակի ուղղահայաց չափումը ժամանակն է (0-ը ներկա է, բացասականը `անցյալ, իսկ դրականը` ապագա), իսկ հորիզոնական չափումը `քաղաքականության մրցակցային-համագործակցային ուղղություններ (0-ը չեզոք քաղաքականություն է, դրականը կոոպերատիվն է, բացասականը ՝ բացասականը): մրցակցային) Եթե նախկինում իրականացվող քաղաքականությունը օբյեկտիվ իրողություն է, այն կարող է հստակ պատկերվել, ապա մշակված, բայց դեռ չիրականացված քաղաքականությունը կարող է ներառել մի շարք հնարավոր տարբերակներ, որոնք համապատասխանաբար նշվելու են որպես մասշտաբի տիրույթ: Քաղաքականության այն տարբերակները, որոնք դերասանը համարում է անիրատեսական, դուրս են մնում ձախից և նա չի պատրաստվում իրականացնել: Համակարգը կարող է ներառել մեկ մեկ չափում, որը ցույց է տալիս, թե որքան ժամանակ է պետք, որպեսզի դերակատարը հետապնդի տարբեր քաղաքականություններ ՝ նպատակներին հասնելու համար: Չափումը բաղկացած կլինի կետերը կապող գծից: Եթե մրցակցային խնդիրներն ավելի կարճ ժամանակ են պահանջում խնդիրների լուծման համար, տոկոսների չափումը նման կլինի գծի ներքևի ձախից վերև աջ անկյունին, և եթե գործընկերությունը խոստանում է արդյունքներ առաջիկայում, գիծը կուղղվի աջից դեպի աջ վերին ձախ անկյուն: Այս մոդելավորման համակարգը ներկայացնում է սուբյեկտիվ գաղափարների ամրագրում այն քաղաքականության վերաբերյալ, որը պետք է իրականացվի պետության ղեկավարության կամ միջազգային հարաբերությունների այլ դերակատարի կողմից: Օրինակներ խաղաղապահ գործողությունների պատմությունից: Մենք կփորձենք ներկայացնել ներկայացված մոդելավորման մեթոդը ՄԱԿ-ի խաղաղապահ գործողությունների պատմությունից վերցված մի քանի օրինակներով: Մենք այն կարծիքին ենք, որ ՄԱԿ-ի գործակալությունները պետք է նման մոդելավորում իրականացնեն խաղաղապահ առաքելությունների մանդատի մշակման ողջ ընթացքում, առաքելությունների տեղակայման ընթացքում, որպեսզի բացեն բացասական զարգացումները շուտով, օգտագործեն խաղաղության կառուցման լրացուցիչ հնարավորությունները: Հակամարտության երկրներում տեղակայված խաղաղապահ ուժերի համար համեմատաբար հեշտ է պարզել, թե դերասանը ինչ պատկերացում ունի իրենց շահերի և նպատակների մասին, որոնք են նրանց կարողությունները և որքան ժամանակ է պահանջում նրանց այս կամ այն նպատակի իրականացման համար: 1 Տե՛ս Fisher R., Ury W., Getting to yes. բանակցային համաձայնագիր ՝ առանց տեղի տալու, Լոնդոն, 2011, էջ 62-81, 99-109: Վիճակագրության համաձայն ՝ միայն 1945-1993թթ. Ստորագրված խաղաղ պայմանագրերի շուրջ կեսը ձախողվեց դրանց ստորագրումից ոչ ուշ, քան հինգ տարի անց 1: Ուստի պատահական չէ, որ խաղաղապահ առաքելությունները հաճախ բախվում են կնքված պայմանագրերը խախտելու խնդրի հետ: Որոշ դրական զարգացումներից հետո տեղի է ունենում հակառակ գործընթաց. Իրավիճակի լարվածություն և հակամարտության վերսկսում 2: Հակամարտության կողմերը չեն ցանկանում խարխլել ձեռք բերված պայմանավորվածությունները բավարար փոխադարձ վստահության բացակայության պատճառով կամ պարզապես նոր օգուտներ փնտրել 3: Ստորև ներկայացնում ենք հակամարտությունների ընդհանուր մոդելավորումը, որոնք ներառում են խաղաղապահ առաքելություններ: 1 Անկերսեն Չ., Քաղաքացիական-ռազմական համագործակցություն հետհակամարտային գործողություններում: Emerարգացող տեսություն և պրակտիկա, NY, 2008, էջ. 53.2 Տե՛ս David Ch.- Ph., Արդյո՞ք խաղաղության կառուցումը խաղաղության ազատական (սխալ) քայլեր է կառուցում խաղաղության գործընթացում, 30 անվտանգության երկխոսություն 25 (1999), էջ 29-31: Օրինակ ՝ Անգոլա (UNAVEM II), Սոմալի (UNOSOM II), Ռուանդա (UNAMIR), Բալկաններ (UNPROFOR), Լիբերիա (UNOMIL), Կամբոջա (UNTAC), Հաիթի (UNMIH), Սիեռա Լեոնե (UNAMSIL): Պատկերի առանձնահատկությունն այն է, որ առաջին հերթին կա խորը մրցակցության տանող պատմություն, և շահերի իրացման կորը բավականին մեծ հակում ունի դեպի մրցակցություն: Այդ պատճառով քաղաքականության հնարավոր տարբերակները կներառեն նաև ավելի մրցակցային տարբերակներ, քան համագործակցային տարբերակները: Սա հետկոնֆլիկտային շրջանում դերասանների մեծ մասի քաղաքականության մոդելն է, ուստի ՄԱԿ-ի թիվ մեկ խնդիրն է պարզել, թե որքանով է այս կամ այն դերակատարը համարում իր մրցակցային քաղաքականություն վարելու հնարավորությունը: Օրինակ ՝ 1994-ին Ռուանդայի ցեղասպանությունը հութուներն առաջին անգամ չէին, որ իրականացնում էին թութսիների կոտորած: Itselfեղասպանությունն ինքնին շատ նման էր 1963 թ. Թութսիների կոտորածներին 1: Սա պետք է հաշվի առնվեր ՄԱԿ-ում UNAMIR- ի խաղաղապահ առաքելության ընթացքում, և «նախապես արդյունավետ քայլեր (առաքելության անձնակազմի ավելացում և այլն)» պետք է ձեռնարկվեին ցեղասպանությունը անիրատեսական քայլ դարձնելու համար: Եթե հետ է մնում միջազգային հանրությունը, ապա հակամարտության կողմերն իրենց հերթին հետևում են խաղաղապահ գործողությունների պատմությանը ՝ փորձելով պատկերացնել, թե որոնք են խաղաղապահ գործողությունների սահմանները: Unfortunatelyավոք, ՄԱԿ-ի ցանկացած ձախողում համոզում է այլ հակամարտությունների մասնակիցներին, որ նրանց դեպքում նույնպես կարող է խափանվել խաղաղապահների գործունեությունը: Ոչ ՄԱԿ-ը, ոչ էլ հակամարտության կողմերը չպետք է հույս ունենան, որ խաղաղության կարգավորման ծրագիրը կարող է իրականացվել կողմերի համագործակցության միջոցով: Նման ինքնախաբեությունից խուսափելու համար անհրաժեշտ է հստակ գնահատել կամ մոդելավորել դերակատարների կողմից իրականացվող քաղաքականությունը: Եթե խաղաղապահ առաքելություններ են գործի դրված ՝ կողմերի անցանկալի խաղաղության ծրագրերից մեկը դիտարկելու համար, ապա խաղաղապահ անձնակազմը: ռեսուրսները պետք է համարժեք լինեն հակամարտության կողմերի վրա գործադրվող քաղաքական ճնշմանը, որպեսզի այլախոհը կարողանա պահպանել բանակցություններում արտահայտված համագործակցությունը խաղաղ գործընթացում: Օրինակ ՝ Սիեռա Լեոնեում 2000 թվականին տեղական խաղաղության ծրագիրը փլուզման եզրին է: այստեղ էին գտնվում միայն 6 հազ. խաղաղապահներ, որոնք դառնում են ապստամբների խմբի անմիջական թիրախը ՝ RUF2: 2000 Մայիսին UNAMSIL- ը ճգնաժամային վիճակում էր, քանի որ հարյուրավոր խաղաղապահներ առեւանգվել էին ապստամբների կողմից: Սակայն այս դեպքում իրավիճակը շտկվում է Միացյալ Թագավորության կողմից ուղարկված զորքերի միջամտության շնորհիվ: Արդյունքում, խաղաղապահներն ազատ են արձակվում, UNOMSIL- ը իրականացնում է զինաթափման ծրագիր, աջակցում է խորհրդարանական նախագահական ընտրությունների անցկացմանը, և հակամարտությունն, ըստ էության, կարգավորվում է 4: Որոշ դեպքերում հակամարտության կողմերից մեկի համագործակցության քաղաքականությունը դիտվում է որպես նշան այն բանի, որ մյուսը չունի բավարար ուժեր պայքարը շարունակելու համար: Սա հիմնականում վերաբերում է հետամնաց խմբերին, որոնք կկորցնեին հակամարտությունը շարունակելու դեպքում: 3 ՄԱԿ, UNAMSIL ֆոն, տե՛ս http: //www.un.org/hy/peacekeeping/missions/past/unamsil/background.html: 4 Նույն տեղում: (օրինակ, Գվատեմալայում, MINUGUA): Հակամարտության վերսկսումը կանխելուն զուգահեռ, այս դեպքում պետք է աշխատանքներ տարվեն կառավարության ու «ապստամբների» միջեւ համագործակցության խորացման ու ինտեգրման ուղղությամբ: Վերջապես, խաղաղապահ առաքելությունները պետք է դիտարկվեն որպես խաղաղություն պահպանելու ժամանակավոր միջոցներ: Խաղաղապահների դուրսբերումը որոշ չափով մեծացնում է կողմերի մրցակցային քաղաքականությունը: Այս պարագայում անհրաժեշտ է նախ հաշվարկել, թե խաղաղապահների դուրսբերումը կարո՞ղ է բերել հակամարտության վերսկսման: Բազմաթիվ դեպքեր կան, երբ ՄԱԿ-ը հետ է կանչել իր խաղաղապահ առաքելությունը և ստիպված է եղել մի քանի տարի վերադառնալ այդ երկիր, օրինակ ՝ Արևելյան Թիմոր (UNMISET, UNUNIT), Լիբերիա (UNOMIL, UNMIL), Կոնգո (ONUC, MONUC), Հայիթի ( ՄԻՊՈՆՈՒՀ, ՄԻՆՈՒՍՏԱՀ): Մեր կարծիքով, մրցակցային-համագործակցային մոդելը կիրառելի է արտաքին քաղաքականության ցանկացած ոլորտի համար. բավարար տեղեկատվության առկայության դեպքում այն կարող է բավականին ճշգրիտ կանխատեսում ներկայացնել: Մենք բերեցինք ՄԱԿ-ի խաղաղապահ գործողությունների օրինակներ, բայց համակարգը կարող է ոչ պակաս օգտակար լինել հակամարտության կողմերի համար, որպեսզի վերջիններս անիրատեսական սպասումներ չունենան խաղաղապահ ծրագրերից այն դեպքերում, երբ դրանք չեն ամրապնդվում խաղաղապահների իրական ուժով և հակառակ կողմը հակված է մրցակցային քաղաքականության: Համակարգը կարող է նաև հիմք հանդիսանալ միջազգային հարաբերությունների տեսությունների խմբավորման համար ՝ կախված տեսությունների կողմնորոշումից, և կարող է նաև դասավանդվել որպես մրցակցային հմտությունների, ճիշտ համագործակցության հմտությունների տեսություն: Մակար Մելիքյան ՄՐETՈՒՅԹԸ ԵՎ ՀԱՄԱԳՈՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՈՐՊԵՍ ՄԻERNԱԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿ Բանալի բառեր. Միջազգային հարաբերությունների տեսություն, մրցակցային-համագործակցության հայեցակարգ, հակամարտությունների ուսումնասիրություն, խաղաղապահ գործողություններ: ։
| Աշխատանքում ներկայացված է միջազգային հարաբերություններում դերակատարների վարած քաղաքականության ուսումնասիրման մրցակցա-համագործակցային համակարգը, որում որպես դերակատարների գործունեության հիմնական գնահատման միջոց կիրառվում է դրանց պատկանելությունը մրցակցային կամ համագործակցային ուղղվածությանը։
Այս համակարգի վրա հիմնվելով` կարելի է նաև մոդելավորել դերակատարների վարած քաղաքականությունը և կատարել կանխատեսումներ հետագա զարգացման վերաբերյալ։
Աշխատանքում որպես վերլուծության փաստական հիմք օգտագործվում է խաղաղապահ գործողությունների փորձը։
|
Հայտնի է, որ հայ միջնադարյան գիտական միտքը հիմնավորապես գեներացվում էր եկեղեցական գործիչների գրվածքներում։
Գիտնական վարդապետները, եպիսկոպոսները եւ հոգեւոր առաջնորդները պետության բացակայության պայմաններում իրենց ուսերին էին կրում նաեւ կրթական-լուսավորչական պատվաբեր ու պատասխանատու գործը։
Եկեղեցու հոգեւոր ծոցից դուրս եկած երախտավորները ստեղծում, արարում եւ ուղենշում էին հասարակական կյանքի տարբեր բնագավառների հիմնական միտումները՝ խարսխելով մասնատված ժողովրդի հավաքականությունը։
Միջնադարյան հայ իրավաքաղաքական մտքի 3ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ այդպիսի մեծանուն ներկայացուցիչներից էր աստվածաբան, իրավագետ Մխիթար Գոշը [3, էջեր 732-736]։
Նա ապրել եւ իրավաստեղծ գործունեություն է ծավալել պետականազուրկ ժամանակներում, երբ հայ իշխանների եւ հոգեւոր դասի ռազմական եւ դիվանագիտական ջանքերով փորձ էր արվում հնարավորինս ինքնուրույնություն ապահովել։
Գոշի հիմնադրած Նոր Գետիկ [5, էջ 154] վանական համալիրը լինելով ազգային ինքնատիպ կրթօջախ՝ ծառայում էր դարի լուսավորչական մտքի հոգենորոգմանը։
Թեեւ բազմաբեղուն է Գոշի ստեղծագործական կյանքը, բայց այս գիտական հոդվածում մեզ հատկապես հետաքրքրում են նրա իրավաքաղաքական հայացքները, աստվածային իրավունքի նրա ընկալումը, որոնք գլխավորապես ամփոփված են նրա կոթողային Դատաստանագրքում։
Վերջինս, իբրեւ հայ իրավունքի անկրկնելի հուշարձաններից մեկը, իր բովանդակային կառուցվածքով, համարձակ լուծումներով երկար դարեր չկորցրեց իր այժմեականությունը՝ իմպլեմենտացվելով այլ պետությունների ներքին օրենսդրության մեջ։
Բավական է միայն նշել, որ Գոշի դատաստանագիրքը չունենալով պետական հովանավորություն՝ պետության բացակայության պարզ պատճառով, գործածվեց ոչ միայն բուն Հայաստանում, այլեւ Կիլիկյան Հայաստանում, Լեհաստանի, Ղրիմի, Վրաստանի, Ռուսաստանի հայկական գաղթօջախներում [1, էջ 19]։
Բայց ամենից առաջ Դատաստանագիրքը հայոց պետականության բացակայության տարիներին գրված իրավական ակտ էր՝ ուղղված հասարակական ամենատարբեր հարաբերությունների կարգավորմանը։
Դատաստանագրքի հղացման արդիականությունը եւ հրատապությունը Գոշը պայմանավորում է մի շարք պատճառներով։
Նախ դատաստանագիրքը կոչված էր չեզոքացնելու հայերի հասցեին հնչող պարսավանքները, ըստ որի՝ հայերը չունեն դատական համակարգ եւ օրենսդրություն։
Սրանով լուծվում է նաեւ օտար իրավական աղբյուրներից եւ արդարադատություն իրականացնող մարմիններից զերծ մնալու եւ կախվածություն չունենալու խնդիրը։
Բացի այդ, հույժ կարեւոր է մարդկանց վարքը կանոնակարգելու, արմատացած սովորույթները իրավական որոշակիության բերելու հանգամանքը, որը մարդկանց հեղգության եւ տգիտության պատճառով խաթարել է հանրային կյանքը։
Սուրբգրային պատվիրանները, որոնք անշուշտ պայմանավորում են մարդկանց վարքը՝ ասես կատարելով Սահմանադրության առաքելու4ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ թյուն՝ արդյունավետորեն չեն սաստում մարդկանց անօրեն ընթացքը, չեն ապահովում կայուն իրավակարգ, հետեւաբար, կարիք ունեն ժամանակի ոգուն պատշաճ մասնավորեցումների եւ մեկնաբանության, քանի որ կյանքն առաջ է ընթանում եւ պահանջում է համարժեք իրավական լուծումներ։
Դատաստանագիրքը գրելիս հեղինակը չի առաջնորդվել այն կատարյալ տեսնելու մոլուցքով, այլ համեստաբար խոստովանել է, որ այն կարող է վերանայվել եւ լրամշակվել, ինչը անշուշտ բխում է ժամանակի ոգուն համընթաց քայլելու անհրաժեշտությունից։
Գոշի իրավաքաղաքական ուսմունքը իր բնույթով բնաիրավական է, որտեղ սկզբունքային նշանակություն ունի աստվածաբանական ուղղությունը։
Մարդկանց հավասարությունը Գոշի տեսանկյունից հավասարություն է նախ եւ առաջ Աստծո, ապա նաեւ օրենքի առաջ, թեեւ այս հարցում նկատելի են որոշ վերապահումներ եւ դասակարգային մոտեցումներ՝ հատկապես տիրոջ եւ ծառայի փոխհարաբերություններում, հանցագործ մահմեդականների եւ դավանանքով պայմանավորված այլ դեպքերի առնչությամբ։
Աստծո առջեւ հավասարությունը հանրային կյանքի սոցիալ-տնտեսական պայմանների ուժով ծնում է սոցիալական անհավասարություն։
Աստված մարդուն ստեղծել է ազատ կամքով, սեփական ճակատագիրը տնօրինելու ազատ հայեցողությամբ։
Բայց մարդը ոչ միայն աստվածային օրենքների անվերապահ ենթական է, այլ պետության սահմանած օրինադրումների՝ այլ կերպ ասած դրական իրավունքի։
Վերջինս մարդաստեղծ է, փոփոխական, մինչդեռ բնական իրավունքը հավերժ է եւ մնայուն։
Գոշը թագավորական հզոր իշխանության կողմնակից է, որը ի զորու է համախմբել ապագա պետության մասնատված բեկորները։
Բայց այդ իշխանությունը որոշակի սահմանափակումներ ունի, քանի որ ի բնե սահմանված է Աստծո կողմից։
Դժվար չէ նկատել ժամանակի աստվածաբանական մտքի ազդեցությունը Գոշի իրավաքաղաքական հայացքների ձեւավորման վրա, մասնավորապես, երբ խոսքը վերաբերում է պետական իշխանության եւ առհասարակ պետության աստվածադիր էությանը։
Ահա այսպիսի մոտեցումը, ինչպես նաեւ անհատական շահերի ստորադասումը համազգային խնդիրներին միտված էին ամրացնելու երկրի ներքին համերաշխությունը եւ կայությունը։
Կենտրոնաձիգ պետության համար հարկավոր են պետական ինստիտուտներ եւ իրավական համակարգ, որոնց միջոցով կչեզոքացվեն անիշխանության լո5ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ կալ դրսեւորումները։
Իրավական համակարգի եւ արդարադատության արդյունավետ գործարկումից է կախված պետության արդարության մթնոլորտը։
Այս իմաստով դատաստանագրքում առաջ է քաշվում քրեական իրավունքի եւ առհասարակ իրավակարգի անխզելի սկզբունքը՝ օրինականության սկզբունքը։
Օրենքով չսահմանված արարքը չի կարող դիտարկվել հանցագործություն։
Ընդ որում, Գոշին քաջածանոթ են սուբյեկտիվ կողմի հատկանիշները՝ «գիտությամբ» եւ «անգիտությամբ» կատարված հանցանքները, անհրաժեշտ պաշտպանությունը, պատժի անհատականացումը, դատավորի անկախությունը եւ այլն։
Այս իմաստով պատիիժը՝ որպես պատասխանատվության միջոց հիմնված պետք է լինի նախեւառաջ կրոնաբարոյական դաստիարակությամբ հանցագործի ուղղման, այլ ոչ թե նրա հանդեպ վրեժխնդրության ցուցաբերման միջոց։
Հատկանշական է, որ իրավախախտի ուղղման գործում ծանրակշիռ է եկեղեցու դերակատարությունը։
Թագավորական իշխանության ժառանգականությունը արտահայտվում է ավանդական «հորից որդուն» կարգով, բայց Գոշը մի քանի արու զավակի պարագային նախապատվությունը տալիս էր առավել արժանավորին, թեեւ, միաժամանակ, չի բացառում թագավորի եղբոր՝ որպես գահի հավակնորդ լինելու հանգամանքը, ինչը իհարկե ներկա իրողությունների ուղղակի ազդեցությունն էր Գոշի հայացքների վրա։
Խոսքը, մասնավորապես, Զաքարյան եղբայրների իշխանության հաջորդականության մասին էր, որոնց հետ Գոշը մեծ հույսեր էր փայփայում։
Ուշագրավ է նկատել, որ Դատաստանագրքում ամուսնաընտանեկան հարաբերությունները եւս աստվածային իրավունքին բնորոշ հատկանիշներով են օժտված։
Ըստ Գոշի՝ ամուսնությունը աստվածային հաստատություն է, կնոջ եւ տղամարդու կամավոր միություն։
Պսակադրության պարտադիր պայման էր դիտարկվում զույգերի եւ նրանց ծնողների համաձայնությունը, ազգակցական հեռավորությունը (մինչեւ չորրորդ աստիճան), նույնադավանությունը, մենամուսնությունը, սահմանված տարիքը (տղամարդունը՝ 14, կնոջինը՝ 12)։
Ինչ վերաբերում է նշանադրությանը, թեեւ այն պարտադիր չէր, բայց իրականացվելուց հետո իրավական հետեւանքներ էր առաջացնում։
Աստվածաբանական մոտեցումները լիովին չեն կաշկանդում Գոշին հստակ տարանջատել աշխարհիկ եւ հոգեւոր իշխանությունները [2, 6ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ էջ 341]։
Եկեղեցին պետք է զբաղվի հոգեւոր գործերով եւ չմիջամտի պետական իշխանության իրականացմանը եւ հակառակը։
Ավելորդ չենք համարում մեջբերել Գոշի դիրքորոշումը պետություն-եկեղեցի փոխհարաբերությունների կապակցությամբ, որում էլ ամբողջանում է նշանավոր մտածողի աշխարհիկ իրավաընկալումը աշխարհիկ պետության հայեցակարգի վերաբերյալ. «Եպիսկոպոսը չպետք է խառնվի աշխարհիկ հոգսերին, այլ պետք է զբաղվի եկեղեցական գործերով։
Քաղաքական իշխանությունը պետք է լինի աշխարհիկ, իսկ դրա կրողը պետք է լինի պետությունը։
Հոգեւոր դասը պետք է լինի ինքնուրույն։
Նա հանուն հայրենիքի ու ժողովրդի բարօրության պետք է սերտորեն համագործակցի իշխանությունների հետ»։
Ընդ որում եկեղեցու եւ պետության գործառույթների տարանջատումը չի ենթադրում, որ պետության մեջ եկեղեցին կղզիացած կառույց է։
Ճիշտ հակառակը՝ ակնհայտ է նրանց փոխլրացնող կապերը պետության եւ հասարակության կարեւորագույն հարցերում, ինչպես օրինակ՝ գահի ժառանգորդի ընտրության համար Հայոց հովվապետի պարտադիր երաշխավորությունը եւ համաձայնությունը։
Նմանապես, միապետի պաշտոնանկության եւ պատասխանատվության հարցը եւս չի շրջանցում եկեղեցու առաջնորդի կամահայտնությունը։
Ավելին, վերջինս որեւէ կերպ կաշկանդված չէ ցանկացած ժամանակ նստել թագավորական սեղանի շուրջ, մինչդեռ հայրապետականն աթոռին բազմելու նման առանձնաշնորհ թագավորին վերապահված չէ։
Այս սահմանազատումը վերաբերում է նաեւ եկեղեցական կանոնին եւ պետական օրենքին՝ երկուսի հիմքում էլ ըստ էության դնելով աստվածային օրենքը։
եկեղեցական կանոնը ապաքինում է հոգին, իսկ օրենքը՝ մարմինը։
Թեեւ գործելաոճի տարբերությանը՝ ի վերջո երկուսն էլ միեւնույն նպատակին են ծառայում՝ այն է մարդկային վարքագծի հղկումը։
Գոշը առանձնացնում է կրոնական բովանդակություն ունեցող կանոնախախտումները՝ մեղքերը, որոնք հոգեւոր դատարանի քննման իրավազորության տիրույթում են եւ որպես կանոն պատժվում են ապաշխարհությամբ, բանադրանքով՝ ինչպես, օրինակ, անասնապղծությունը, նույնասեռականությունը։
Մինչդեռ, մեղք չհամարվող իրավախախտումները աշխարհիկ իշխանության են ընդդատյա եւ պատժվում են ընդհուպ մինչեւ ազատազրկմամբ, իսկ բացառիկ դեպքերում նաեւ մահապատժով։
Եթե արարքը միաժամանակ եւ մեկն է եւ մյուսը, ապա պա7ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ տիժը գործադրվում է աշխարհիկ եւ հոգեւոր իշխանությունների համատեղությամբ։
Այդպիսին է, օրինակ աստվածհայհոյությունը, որի համար նախատեսված է մահապատիժ։
Հոգեւոր դատարանի ընդդատյա գործերի շրջանակը բացի եկեղեցական եւ կրոնաբարոյական իրավախատումներից ընդգրկում էին նաեւ ամուսնաընտանեկան եւ ժառանգման հետ կապված վեճերը։
Բոլոր դեպքերում, որքան էլ Գոշի մոտ նկատելի է կրոնական եւ պետական ինստիտուտների գործառութային տարանջատումը, այդուհանդերձ ականավոր գիտնականը իրավական որոշ սահմանափակումներ է նախատեսում դավանաբանական հարցերում։
Այսպես ամուսնացողները պարտավոր էին դավանել միեւնույն կրոնը, որոշ հանցանքների դեպքում քրիստոնյա լինելը դիտարկվում է պատիժը մեղմացնող հանգամանք, այլադավանի վկայությունը համարվում է «անօրինաց» վկայություն։
Եվ սա բնական էր, քանզի լինելով բավականին առաջադեմ, Գոշը չէր կարող մերօրյա պատկերացումներով չափել աշխարհը եւ թերեւս մենք էլ չունենք այդ հարցում նրան մեղադրելու իրավունքը։
Մխիթար Գոշը մեծ տեղ է հատկացնում նաեւ եկեղեցու ազգային կոչմանը՝ չթաքցնելով, որ հաճախակի սրվող կրոնական հարցադրումները հստակ քաղաքական շարժառիթներով են պայմանավորված, եւ ուրեմն, եկեղեցին պետք է լինի անկախ, զերծ այլադավանական ազդեցություններից եւ խմորումներից՝ հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է քաղկեդոնական եկեղեցիների հետ միավորմանը։
Այլ խոսքով՝ յուրաքանչյուր պետություն պետք է հարգի այլոց իրավունքը ընտրելու սեփական երկրի զարգացման իր ուղին, ինչպիսին էլ, որ այն լինի։
Փոխադարձ հարգանքը եւ հանդուրժողականությունը ազգային-կրոնական հարցերում մեկ անգամ եւս ընդգծում են Գոշի առաջադիմական մղումները [4, էջեր 78-82]։
Ինչ վերաբերում է ազգամիջյան բախումներին, այս տեսանկյունից Գոշը միայն արդար պատերազմի, ասել է թե՝ սեփական պետության անկախության համար մղված պայքարի ջատագովն ու պաշտպանն է։
Այսպիսով, պարզորոշ նկատվում է, որ Մխիթար Գոշը աստվածային նորմերին զգալի նշանակություն է վերապահում՝ համարելով դրանք իրավակարգի հենքը։
Սակայն Գոշը իր ժամանակներից բավականին առաջ անցնելով բարձրացնում է նաեւ ապագա ստեղծվելիք պետության եւ այդ շրջանում հայ ինքնության բեռը կրող ազգային եկեղեցու անկա8ԻՐԱՎԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ խության խնդիրը՝ յուրաքանչյուրը իր գործառույթների ոլորտում։
Փաստորեն, Գոշը լեգալ առումով արդեն իսկ ամրագրում էր աշխարհիկ պետությունը, այն դեպքում, երբ այդ գաղափարը արեւմտյան եվրոպայում միայն Վերածնունդի եւ լուսավորականության դարաշրջանում միս ու արյուն ստացավ։
| Հետազոտությունը նվիրված է միջնադարյան հայ անվանի մտածող Մխիթար Գոշի դատաստանագրքի իրավական արժեքի վերհանմանը՝ մասնավորապես պետութուն-եկեղեցի-կրոն հարաբերությունների տեսանկյունից։
Խնդիր է դրվել բացահայտել պատմական այդ ժամանակահատվածում աստվածային նորմերի դերակատարությունը հանրային իրավահարաբերություններում, ցույց տալ պետության եւ եկեղեցու գործառութային տարանջատումը hայ օրենսգետի հռչակավոր երկում։
Կիրառել ենք իրավահամեմատական, անալիզի եւ սինթեզի, պատմական եւ տրամաբանական մեթոդները։
Արդյունքում եկել ենք այն եզրահանգման, որ թեեւ կրոնական պատվիրանները զգալի ազդեցություն են գործել հանրային-իրավական հարաբերությունների վրա, այդուհանդերձ առաջ է մղվել նաեւ իր ժամանակի համար առաջադեմ համարվող պետություն եւ եկեղեցի տարանջատման կոնցեպտը։
|
Subsets and Splits