text
stringlengths 2.42k
61.9k
| target
stringlengths 138
2.93k
|
|---|---|
ԱՊՐԱՆՔՆԵՐԻ, ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԿԱՄ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻԹԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ՊԱՏՃԱՌՎԱԾ ՎՆԱՍԻՀԱՏՈՒՑՄԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸՀայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի1 (այսուհետ` Օրենսգիրք) 1088-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ քաղաքացու կյանքին, առողջությանը կամ գույքին կամ իրավաբանական անձի գույքին` ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների կառուցվածքային, բաղադրամասային կամ այլ թերությունների, ինչպես նաև ապրանքի, աշխատանքի, ծառայության մասին ոչ ճիշտ կամ ոչ բավականաչափ ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրելու հետևանքով պատճառված վնասը ենթակա է հատուցման ապրանք վաճառողի կամ արտադրողի, աշխատանք կատարողի կամ ծառայություններ մատուցողի կողմից` անկախ նրանց մեղքից և նրանց հետ տուժողի պայմանագրային հարաբերությունների մեջ գտնվելու պարագայից։
Ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների թերություններովպատճառված վնասի համար պատասխանատվության առաջացման հիմքըվնասի առկայությունն է, որի դեպքում առաջ է գալիս դրա հատուցման խնդիրը։
Ապրանքների, ծառայությունների և աշխատանքների թերություններովվնաս կարող է պատճառվել քաղաքացու կյանքին, առողջությանը կամ գույքին, ինչպես նաև իրավաբանական անձի գույքին, ուստի առաջանում է այդվնասները հատուցելու անհրաժեշտություն։
Վնասը լինում է նյութական և ոչ նյութական։
Նյութական վնասն այն է, որը կարելի է հաշվել, իսկ ոչ նյութականը հաշվելը անհնար է։
Նյութական վնասի դեպքում տուժողը կարող է կորցնել աշխատավարձը, աշխատունակությունը, լրացուցիչ ծախսեր կատարել բուժման, դեղեր գնելու, առողջարանային բուժման և այլ նպատակներով, կերակրողինկորցնելու դեպքում առաջանում են թաղման ծախսեր. փոխհատուցվում է կերակրողին կորցնելու հետևանքով ծագած վնասը։
Եթե վնասը պատճառվել էգույքին, ապա տուժողը կարող է պահանջել հատուցել գույքը վերականգնելունուղղված վնասները կամ գույքը փոխարինելու համար կատարվող ծախսերը և1 Տե´ս ՀՀՊՏ 1998.08.10/17(50), ընդունվել է 05.05.1998, ուժի մեջ է մտել 01.01.1999։
այլն։
Եթե վնասը չի կարող գնահատվել դրամական ձևով, ապա այն դառնում էոչ նյութական կամ ոչ գույքային վնաս2։
Քանի որ դելիկտային իրավունքի նպատակը տուժողին փաստացի պատճառված վնասի փոխհատուցումն է, հատուցման չափը սովորաբար չափվում էվնասի աստիճանով։
Դրամական արտահայտությամբ նրանք ընդգրկում ենոչնչացված ունեցվածքի փոխարինումը, կորսված աշխատավարձի փոխհատուցումը, բժշկական ծախսերի հատուցումը և գումարը, որը պետք է թեթևացնի կրած տառապանքները։
Այս վնասների համար հատուցումը կոչվում էփոխհատուցողական3։
Օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վնասներ են իրավունքը խախտված անձի ծախսերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարիխախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուստը կամվնասվածքը (իրական վնաս), չստացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կստանար քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում, եթենրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված օգուտ), ինչպես նաև ոչ նյութական վնասը։
Իսկ նույն հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է, որ ոչ նյութականվնասը ենթակա է հատուցման միայն օրենքով նախատեսված դեպքերում։
«Ոչ նյութական վնասի» հասկացությունը տրված է Օրենսգրքի հոդված162.1-ոմ, որի համաձայն՝ ոչ նյութական վնասը ֆիզիկական կամ հոգեկանտառապանք է, որն առաջացել է անձին ի ծնե կամ օրենքի ուժով պատկանողնյութական կամ ոչ նյութական բարիքների դեմ ոտնձգող կամ նրա անձնականգույքային կամ ոչ գույքային իրավունքները խախտող որոշմամբ, գործողությամբ կամ անգործությամբ։
Սակայն, ապրանքների, ծառայությունների և աշխատանքների թերություններով պատճառված վնասի հատուցման դեպքումօրենսդիրը դեռ չի նախատեսում ոչ նյութական վնասի հատուցում։
Մինչդեռարտասահմանյան երկրների փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որտվյալ դեպքում նախատեսվում է նաև ոչ նյութական վնասի, որոշ դեպքերում՝նույնիսկ պատժիչ վնասի հատուցում։
Վնասը՝ որպես դիտարկվող ոլորտում պատասխանատվության պայման,հատուկ սպեցիֆիկա չունի։
Այն կարող է արտահայտվել տուժողի ունեցվածքիփչացման կամ ոչնչացման մեջ, առողջության վերականգնման ծախսերում,աշխատունակության նվազման (կորստի) հետ կապված աշխատավարձի (եկամտի) կորստում և այլն4։
2 Տե´ս Գ. Բեքմեզյան, ՀՀ քաղաքացիական օրենսդրությամբ ոչ նյութական վնասի հատուցմանմի շարք հարցերի շուրջ, ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի պրոֆեսորադասախոսական կազմի գիտաժողովի նյութերի ժողովածու, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2015, էջ 191։
3 Տե´ս Don Mayer, Daniel Warner, George Siedel and Jethro K. Lieberman, նշված աշխատությունը, էջ 280։
4 Տե´ս Гражданское право, учеб., том 3, 4-е изд., перераб. и доп., под ред. А. П. Сергеева, Ю. К.Толстого, М., Изд. Проспект, 2005, էջ 73։
Վնասը կարող է պատճառվել ունեցվածքին (գույքային վնաս) կամ անձին։
Անձին վնաս պատճառելու դեպքում, այդ թվում՝ այնպիսի ոչ նյութական բարիքներին, ինչպիսին են կյանքը և առողջությունը, հատուցման ենթակա է գույքային վնասը տուժողի առողջության և գույքային ոլորտի վերականգնմանծախսերի տեսքով, որը նվազել է առողջության կորստի արդյունքում։
Այլ է իրավիճակը, երբ հատուցվում է բարոյական վնասը, որն առաջացել էբարոյական, ֆիզիկական տանջանքների հետևանքով և չունի նյութական համարժեք։
Նրա փոխհատուցումը ի վիճակի է միայն օգնել հարթելու կրած տառապանքները, տուժողի մոտ ստեղծել վերականգնված արդարության զգացում5։
Հարց է ծագում, թե տվյալ իրավունքների նկատմամբ ոտնձգության դեպքում կոնկրետ ինչում կարող է արտահայտվել գույքային վնասը։
Ակնհայտ է, որ մարդու կյանքը կամ առողջությունը ենթակա չեն դրամական կամ այլ գույքային գնահատման։
Չի կարելի, սակայն, հաշվի չառնել, որմարդու առողջության վիճակով է պայմանավորված նրա ունակությունը աշխատանքին (աշխատունակությունը), հետևաբար նյութական (գույքային) ապահովության հնարավորությունը, իր պահանջմունքների բավարարումը։
Այդունակության նվազեցումը սովորաբար առաջացնում է նաև քաղաքացու գույքային դրության վատթարացում այն բանի ուժով, որ նա ժամանակավորապեսկամ նույնիսկ մշտապես չի կարող աշխատել ինչպես առաջ նույն ծանրաբեռնվածությամբ, նույն պաշտոնում և այլն։
Դրա հետ մեկտեղ վնաս պատճառողիգործողությունները պարտադիր իրենց արտացոլումն են գտնում տուժողի գիտակցությունում, առաջացնում են որոշակի հոգեբանական ռեակցիա։
Ընդորում՝ օրենքով պահպանվող բարիքներում անբարենպաստ փոփոխությունները մարդկային գիտակցությունում արտացոլվում են բացասական զգացողությունների ձևով, որոնք առաջացել են ֆիզիկական տառապանքների կամբարոյական ապրումների արդյունքում։
Ապրումների բովանդակությունը կարող է լինել վախը, ամոթը, նվաստացումը կամ հոգեբանական տեսանկյունիցայլ անբարենպաստ վիճակը։
Այդպիսի ռեակցիան կարող է առաջանալ նաևքաղաքացու գույքային իրավունքների խախտմամբ։
Այդպիսի հանգամանքներում ապրումները կարծես «երկրորդային» վնաս են, սակայն չի կարելի չընդունել, որ այդպիսի բնույթի բացասական հետևանքները գտնվում են պատճառահետևանքային կապի մեջ հակաիրավական գործողության հետ և պետք է հատուցվեն կրած տառապանքների աստիճանին համապատասխան։
Դրանում էհենց արտահայտվում ոչ գույքային վնասը, որը ենթակա է հատուցման համապատասխան փոխհատուցում վճարելու ճանապարհով6։
5 Տե´ս Гражданское право Российской Федерации։
Учебник. Том II, под ред. О. Н. Садикова, Изд.«КОНТРАКТ»։
«ИНФРА-М», М., 2006, էջ 255։
6 Տե´ս Репьев Г.А., К вопросу о понятии и составу деликтных обязательств, Бизнес в законе.Экономико-юридический журнал, № 1-2 / 2006, М., էջ 78։
Բարոյական վնասը մասնավորապես կարող է կայանալ բարոյական ապրումներում կապված հարազատի կորստի, ակտիվ հասարակական կյանքըշարունակելու անհնարինության, աշխատանքի կորստի, ընտանեկան, բժշկական գաղտնիքի բացահայտման, քաղաքացու պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը արատավորող իրականությանը չհամապատասխանող տեղեկությունների տարածման, որևէ իրավունքի ժամանակավորսահմանափակման կամ զրկման հետ, ֆիզիկական ցավի, որը կապված է խեղման, առողջության այլ վնասման կամ հիվանդության հետ, որը կրել է բարոյական տառապանքների արդյունքում և այլն7։
Այդպիսի տառապանքները դրսևորվում են բացասական ֆիզիկական զգացողությունների, հոգեկան ապրումների ձևով, որոնք այս կամ այն չափով զրկում են անձին հոգեկան բարեկեցությունից, հոգեկան հավասարակաշռությունից։
Բարոյական վնասի առկայությունը կապվում է տուժողի ոչ գույքային ոլորտում վնաս պատճառողի գործողությունների բացասական հետևանքների առաջացման հետ8։
Հոգեկան տառապանքները կարող են վերականգնվել, եթե դրանք ֆիզիկական վնասի արդյունք են։
Որոշ երկրներ այժմ թույլ են տալիս միայն հոգեկանտառապանքների վերականգնում (մոր ցնցումը իր որդուն վթարից վնասվածտեսնելիս, երբ երկուսը փողոց էին անցնում)9։
«Սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին» ՌԴ օրենքը10բարոյական վնասի հատուցում է նախատեսում նաև գույքին վնաս պատճառելու դեպքում։
15-րդ հոդվածի համաձայն քաղաքացի-սպառողները բարոյական վնասի հատուցման իրավունք ունեն նաև այն դեպքում՝ երբ այն առաջացել է նրանց գույքային իրավունքների խախտման հետևանքով։
Սակայն օրենքը նախատեսում է, որ այն ենթակա է հատուցման միայն վնաս պատճառողիմեղքի առկայության դեպքում։
Նշված մոտեցումը, մեր կարծիքով, ճիշտ է։
Բնական է, որ տվյալ դեպքումխոսք է գնում այնպիսի գույքային վնասի մասին, որը կարող է հոգեկան տառապանքներ պատճառել անձին։
Մեր կարծիքով՝ ոչ զգալի գույքային վնասի դեպքում խոսք չի կարող լինել բարոյական վնասի հատուցման մասին։
Այսինքն`գույքային վնասի հատուցման դեպքում բարոյական վնասի հատուցման ինստիտուտի կիրառությունը սահմանափակ բնույթ պետք է կրի։
7 Տե´ս Постановления Пленума ВС РФ от 20 декабря 1994 г., № 10, «Некоторые вопросы приhttp։
//www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_5677/։
8 Տե´ս Гражданское право Российской Федерации, под ред. О.Н. Садикова, М., Изд.«КОНТРАКТ»։
«ИНФРА-М», 2006, էջ 276։
9 Տե´ս Don Mayer, Daniel Warner, George Siedel and Jethro K. Lieberman, նշված աշխատությունը, էջ 279։
10 Տե´ս Закон РФ от 07.02.1992 N 2300-1 (ред. от 13.07.2015) "О защите прав потребителей"։
«Վնասի» հասկացությունը տրված է նաև ԵՄ դիրեկտիվի (85/374/EEC, 25հուլիսի 1985)11 9-րդ հոդվածում, որի համաձայն «վնաս» բառի ներքո հասկացվում է`ա) մահվամբ կամ առողջության վնասմամբ առաջացած վնաս,բ) ցանկացած գույքի վնասում կամ ոչնչացում (բացի ինքնին թերություններով ապրանքից) ոչ պակաս, քան 500 եվրոպական արժույթային միավոր(ECU) արժողությամբ, պայմանով, որ նշված գույքը.(1) վերաբերում է սովորաբար անձնական օգտագործման կամ սպառմանհամար նախատեսված տիպին և(2) հիմնականում օգտագործվում էր տուժողի կողմից իր անձնական մասնավոր օգտագործման կամ սպառման համար։
Պետք է նշել, որ տարաձայնություններ են առաջացել գույքի վնասման,ոչնչացման համար հատուցման նվազագույն շեմ նախատեսելու հետ կապված։
Ֆրանսիական կառավարությունը չի տրամադրել պատասխանատվության այդպիսի սահմանափակում ապրանքի թերություններով պատճառվածվնասի համար, քանի որ, նրա կարծիքով, այդ տիպի դրույթը կհակասի «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին»եվրոպական կոնվենցիայի 6(1)-րդ հոդվածին, կլինի անհամատեղելի ֆրանսիական պետական քաղաքանության հետ և վերջապես, կխախտի մի կողմիցսպառողների մյուս կողմից` արտադրողների շահերի հավասարակշռությունը։
Կոմիսիան պնդում է, որ 500 եվրոպական արժութային միավորի չափովնվազագույն շեմը ունեցվածքին վնաս պատճառելու դեպքում չի հանգեցնումարդարադատության մերժմանը, որտեղ կա պատասխանատվություն, քանիոր վնաս կրած անձը ցանկացած դեպքում ունակ է հայց հարուցելու արտապայմանագրային պատասխանատվության ընդհանուր կանոններով։
Վերջապես, Կոմիսիան նշեց, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքը ընդգրկում է համաչափության սկզբունքը12, որի ներքո որոշակի սահմանափակումներ դատարան դիմելու իրավունքիհարցում կարող են սահմանվել պայմանով, որ նրանք հիմնված են օրինականհիմքերի վրա13։
Այս գործում հիմքը, որի մասին խոսք է գնում, ցանկությունն է11 Տե´ս Council Directive 85/374/EEC of 25 July 1985 on the approximation of the laws, regulationsand administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products։
12 Տե´ս Opinion of Mr. Geelhoed, Cases C-52/00 and C-1 83/00, opinion of advocate Generalhttp։
//curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf?text=&docid=46583&pageIndex=0&doclang=en&mode=re q&dir=&occ=first&part=1&cid=659176։
13 Տե´ս Stubbings and others v United Kingdom, Appl. № 22083/93, judgment of 2 October 1996,http։
//hudoc.echr.coe.int/eng#{"fulltext"։
["Stubbings։
andothers"],"documentcollectionid2"։
["GRANDCHAMBER","CHAMBER"],"itemid"։
["001-58079"]} խուսափելու դատական գործերի աճից14։
Ըստ էության, նման սահմանափակում նախատեսելը զուրկ չէ տրամաբանությունից և արդյունավետ միջոց է գերծանրաբեռնվածությունից խուսափելու համար։
Իսկ մեր ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ՀՀ դատարաններում նման գործերը այնքան շատ չեն, որ առաջանա գերծանրաբեռնվածության խնդիր, ուստի և նման սահմանափակում նախատեսելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։
Մեր կարծիքով՝ նման սահմանափակում նախատեսելու անհրաժեշտություն կարող է առաջանալ այն դեպքում, երբ նախատեսվի բարոյական վնասիհատուցում։
Այդ պարագայում արդարության շահերից կբխի նման սահմանափակում նախատեսել այն դեպքերի համար, երբ բարոյական վնասի հատուցում է տրամադրվում գույքին պատճառված վնասի դիմաց։
Վնասի առկայության հարցը անխզելիորեն կապված է նրա չափի սահմանման անհրաժեշտության հետ։
Պատճառված վնասի փոխհատուցման չափը պետք է լինի իրական և շոշափելի, չնայած կարող է դժվար լինել ամրագրել գումարը հաստատապես,հատկապես դեպքերում, որոնք կապված են այնպիսի պահանջների հետ, ինչպիսին են ցավը և տառապանքը կամ էմոցիոնալ խանգարումը։
Արտասահմանյան պրակտիկայում հայցվորը կարող է ստանալ ինչպեսներկայիս, այնպես էլ ապագա ֆիզիկական ցավի և տառապանքների համարվնասի հատուցում։
Ապագա ցավի փոխհատուցումը թույլատրվում է, երբ առկա է բավական հավանականություն, որ հայցվորը կկրի դա։
Հայցվորին թույլ չիտրվում ստանալ ապագա ցավի և տառապանքների վերականգնում, որը կասկածելի է15։
Բարոյական վնասի փոխհատուցման չափը որոշվում է դատարանի կողմից՝ անկախ գույքային վնասի հատուցման չափից, ինչի հետ կապված, որպեսբարոյական վնասի հատուցում, գանձվող դրամական փոխհատուցման չափըչի կարող կախվածության մեջ դրվել ապրանքի (աշխատանքի, ծառայության)արժեքից կամ որպես տուժանք բռնագանձման ենթակա գումարից։
Սպառողին տրամադրվող բարոյական վնասի փոխհատուցման չափը յուրաքանչյուրկոնկրետ դեպքում պետք է որոշվի դատարանի կողմից սպառողի բարոյականև ֆիզիկական տառապանքների բնույթի հաշվառմամբ` ելնելով ողջամտության և արդարության սկզբունքից16։
14 Տե´ս Opinion of Mr. Geelhoed, Cases C-52/00 and C-1 83/00, opinion of advocate Generalhttp։
//curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf?text=&docid=46583&pageIndex=0&doclang=en&mode=re q&dir=&occ=first&part=1&cid=659176։
15 Տե´ս The free dictionary by Farlex, 2003, http։
//legal-dictionary.thefreedictionary.com/damages։
16 Տե´ս Постановление Пленума Верховного Суда РФ от 28.06.2012 N 17, "О рассмотрениисудами гражданских дел по спорам о защите прав потребителей", www.consultant.ru։
Բացի այդ՝ շատ երկրներում ի լրումն հատուցման վերոնշյալ տեսակների,որոնք ընդունված է անվանել փոխհատուցողական, կիրառվում է նաև պատժիչ վնասների հատուցումը։
Պետք է նշել, որ պատժիչ կամ տուգանային վնասների հատուցումը ամենևին էլ նոր ինստիտուտ չէ։
Դրա ակունքները գալիս ենդեռևս հնագույն ժամանակներից։
Այսպես՝ հռոմեական իրավունքում անօրինական արարքի կատարման համար օրենքով պետք է նախատեսված լիներկա՛մ վնասների հատուցում, կա՛մ էլ տուգանք (օրինակ` Ակվիլիայի օրենքով(մ.թ.ա. 286թ.), եթե դելիկտի արդյունքում վնաս էր պատճառվում քաղաքացունյութական բարիքներին, ապա դելիկվենտը կատարում էր միայն վնասներիհատուցում, իսկ եթե վնաս էր պատճառվում ոչ նյութական բարիքներին, ապավճարվում էր օրենքով կամ դատարանի որոշմամբ սահմանված տուժանքը17։
Այսպիսով՝ կարող ենք ասել, որ տուգանային վնասների հատուցումըհայտնի է եղել դեռևս հին հռոմեական իրավունքին։
Ընդհանուր առմամբ պատժիչ վնասների հատուցումը շնորհվում է՝ պատժելու անձին ծայրահեղ կամ վրդովիչ արարքների համար և զսպելու այդ անձին և մյուսներին ապագայում նման գործողություններ կատարելուց18։
Բացի այդ՝ վնասի հատուցումը, որն ավելին է, քան կորուստները, ստեղծում է ռիսկերը նվազեցնելու լրացուցիչ խթաններ։
Եթե վնասի հատուցումը գերազանցում է կորուստները, հոգածության աստիճանը միտում կունենա լինելուավելին19։
Պատժիչ վնասները հատուցվում են այն դեպքերում, երբ պատասխանողիգործողությունն այնքան արտառոց է, որ արդարությունը կարող է իրականանալ միայն փոխհատուցողական վնասների հատուցումից, բացի տուգանքավելացնելով։
Ինչպես երևում է «պատժիչ» եզրույթից, նպատակը պատասխանողի գործողությունները պատժելն է։
Քանի որ պատժիչ վնասի հատուցումը (երբեմնանվանվում է տուգանային վնաս) հակասում է դելիկտային իրավունքի ընդհանուր նպատակին, այն թույլատրելի է միայն վատթար իրավիճակներում։
Երկրների մեծ մասում օրենքը թույլատրում է պատժիչ վնասների հատուցում միայնայն դեպքում, երբ պատասխանողը դիտավորությամբ կատարել է իրավախախտում, չարամտորեն կամ այլ կերպ կատարել է ինչ-որ արտառոց բան։
Պատժիչ վնասների հատուցումն այդ պատճառով հազվադեպ է թույլատրվում անփութության դեպքում։
Բայց երբ ինչ-որ մեկը նպատակամղված և չարամտորեն մտադրվում է վնաս պատճառել այլ անձի, պատժիչ վնասի հատուցումը կլինի տեղին։
Պատժիչ վնասների հատուցումը միտված է ոչ միայն17 Տե´ս Վ. Դ. Ավետիսյան, Հռոմեական մասնավոր իրավունք, ԵՊՀ հրատ., Երևան, 2010, էջ 97։
18 Տե´ս Thomas J. Collin, Punitive Damages and Business Torts։
A Practitioner’s Handbook,American Bar Association, USA, 1998, էջ 2-3։
19 Տե´ս Steven Shavell, Economic Analysis of Accident Law, Haarvard, John M. Olin center for law,economics and business, Discussion Paper No. 396, 2002, էջ 56։
պատժելու իրավախախտին` բռնագանձելով լրացուցիչ և երբեմն ծանր վճար(հստակ չափը թողնված է դատարանի կամ երդվյալների հայեցողությանը),այլև հետ պահելու ուրիշներին նման վարքագծից։
Դատարանի կողմից տրամադրված փոխհատուցողական վնասների հատուցումները միայն մոտավոր են իրականացնում արդարություն վնաս պատճառողի կողմից պատճառված վնասվածքների կամ ունեցվածքի վնասի համար։
Դելիկտային իրավունքը մեկ քայլ առաջ է գնում կանխման տեսանկյունից` ի լրումն հայցվորի փոխհատուցման երբեմն ընդդեմ պատասխանողիպատժիչ վնասի հատուցում տրամադրելով։
Դրանք գրեթե միշտ այն դեպքերում են, երբ դիտավորյալ դելիկտ է կատարվել20։
Հատուցման ենթակա պատժիչ վնասի չափը ընկած է գործը քննողի հայեցողության վրա, որը պետք է հաշվի առնի իրավախախտի վարքի բնույթը,հայցվորի կորստի կամ վնասվածքի աստիճանը, և ինչ աստիճանի է պատասխանողի վարքը հակասում արդարության ու բարեպաշտության հասարակական ընկալմանը21։
Պատժիչ վնասների հատուցումը քննադատության է արժանացել տարբերպատճառներով, ներառյալ դրանց հատուցման և չափի որոշման անորոշստանդարտների պատճառով22։
Բազմաթիվ են պատժիչ վնասի կիրառման դեպքերը արտասահմանյանպրակտիկայում, մանավանդ ԱՄՆ-ում, որտեղ պատժիչ վնասի հատուցումըաչքի է ընկնում իր նշանակալի չափերով։
Այսպես՝ Liebeck v. McDonald’s գործում հայցվորը երրորդ կարգի այրվածք էր ստացել՝ պատահաբար տաք սուրճը իր վրա թափելով։
Liebeck-ը երդվյալների որոշմամբ ստացավ 2,7 միլիոն ԱՄՆ դոլարի չափով պատժիչ վնասի հատուցում և 160,000 ԱՄՆ դոլար բժշկական ծախսերի համար23։
2002 թվականին «Ֆիլիպ Մորիս» ընկերության դեմ մեղադրանք առաջադրվեց կնոջ կողմից, ով ուներ թոքի քաղցկեղ, և պնդում էր, որ իր հիվանդության պատճառը ծխախոտն է, և որ նրա ծխախոտային կախվածությունը առաջացել է այն պատճառով, որ ընկերությունը չի նախազգուշացրել ծխելուվնասի մասին։
Ընկերությանը պարտավորեցրել էին վճարել 28 միլիարդ ԱՄՆդոլար տուգանային վճար և 850,000 ԱՄՆ դոլարի չափով փոխհատուցողական վճար24։
20 Տե´ս Don Mayer, Daniel Warner, George Siedel and Jethro K. Lieberman, նշվ. աշխ., էջ 280։
21 Տե´ս The free dictionary by Farlex, 2003, http։
//legal-dictionary.thefreedictionary.com/damages։
22 Տե´ս David G. Owen, Products Liability, Thomson West, 2008, USA, էջ 42։
23 Տե´ս Liebeck v. McDonald's Restaurants, P.T.S.,https։
//caselookup.nmcourts.gov/caselookup/app։
24 Տե´ս Bullock v. Philip Morris, USA, № B222596., 198 Cal.App.4th 543 (2011), Court of Appealshttp։
//blogs.harvard.edu/exemplarydamages/files/2011/08/B222596.pdf։
Գ. Բեքմեզյանը նշում է, որ նպատակահարմար կլինի ՀՀ օրենսդրություններառել այնպիսի վնասի ինստիտուտ, որը կլինի պատժիչ ու կոմպենսացիոնվնասների միաձուլումը և ուղղված կլինի ոչ նյութական վնասի հատուցմանը։
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վնասի հատուցման ինստիտուտի հիմնական նպատակներից մեկն էլ վնասի պատճառման կանխումն է, առաջարկվում է նոր վնասի ինստիտուտը անվանել կանխարգելիչ վնաս։
Կարևորվում է այն, որ կանխարգելիչ վնասի հատուցման համար պետք էհիմք հանդիսանա միայն վնաս պատճառողի մոտ դիտավորությունը կամ կոպիտ անզգուշությունը։
Կանխարգելիչ վնասի հատուցում շնորհելու համարպետք է հաշվի առնվեն իրավախախտման բնույթը, վտանգավորությունը, հասարակական հնչեղությունը, արարքի տնտեսական բացասական արժեքը,այն, թե ինչ եկամուտ է ստացել դրանից իրավախախտը և այլն։
Կանխարգելիչ վնասի հատուցման հիմնական խնդիրներից է նաև վնասիհատուցման չափի որոշումը։
Դատարաններին ոչ թե պետք է հնարավորություն տալ իրենց հայեցողությամբ շնորհելու ցանկացած գումար, այլ օրենսդրորեն հստակ ամրակցելու այն գումարային սահմանները, որոնց սահմաններումդատարանները, հաշվի առնելով իրավախախտման բնույթն ու վերոնշյալ մյուսհանգամանքները, կսահմանեն վնասի հատուցման չափը25։
Մեր կարծիքով՝ նույնպես առավել նպատակահարմար է ներդնել կանխարգելիչ վնասի հատուցման ինստիտուտը, որն ավելի է համապատասխանում քաղաքացիական իրավունքի էությանը։
Ընդ որում՝ այն պետք է հատուցվի պարտապանի մոտ դիտավորության կամ կոպիտ անզգուշության առկայության դեպքում։
Բացի այդ՝ կամայականություններից զերծ մնալու համար անհրաժեշտ էսահմանել նաև դրա հատուցման գումարային սահմաններ, ինչպես նաև այնչափանիշները, որոնցով պետք է ղեկավարվեն դատարաններն այդպիսի վնասի հատուցում տրամադրելիս։
Պատժիչ վնասների հատուցման ուսմունքը բնութագրվում է որպես անոմալիա։
Նրա երկու նպատակները` պատժիչ և կանխարգելիչ, նմանեցվում ենքրեական իրավունքի նպատակներին։
Եվ քանի որ պատժիչ վնասների հատուցումը առկա է քաղաքացիական իրավունքում, բայց իր բնույթով քրեականէ, այդ ուսմունքը բնութագրվում է որպես «քվազի-քրեական»։
Հենց այդ հատկանիշն է առաջացրել երկարատև բանավեճեր դրա պատշաճ լինելու վերաբերյալ26։
25 Տե´ս Գ. Բեքմեզյան, ՀՀ քաղաքացիական օրենսդրությամբ ոչ նյութական վնասի հատուցմանմի շարք հարցերի շուրջ, ԵՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի պրոֆեսորադասախոսական կազմի գիտաժողովի նյութերի ժողովածու, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2015, էջ 203-204։
26 Տե´ս Thomas J. Collin, Punitive Damages and Business Torts։
A Practitioner’s Handbook,American Bar Association, USA, 1998, էջ 2, 3։
Ուստի, մեր կարծիքով, կանխարգելիչ վնասի նման ընկալումը, որը, ըստէության, պատժիչ և կոմպենսացիոն վնասների միաձուլումն է, առավել համահունչ է քաղաքացիական իրավունքի էությանն ու նպատակներին։
Անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ նաև «վնասի հատուցման ծավալ» և «չափ» հասկացությունների հարաբերակցությանը։
Գրականության մեջ նշվում է, որ հատուցման «ծավալ» և «չափ» հասկացություննեը ինքնուրույն իրավական կատեգորիաներ են, որոնց միջև տարբերությունները արտահայտվում են նրանում, որ հատուցման ծավալը հաստատուն կատեգորիա է, որն ընդգրկում է հատուցման ենթակա վնասի ամբողջկազմը (իրական վնաս, չստացված եկամուտներ, բարոյական վնաս)։
Հատուցման չափը ծավալի այն մասն է, որը ենթակա է հատուցման յուրաքանչյուրկոնկրետ դեպքում։
Հետևաբար, հատուցման չափը կարող է փոփոխվել որոշակի իրավաբանական փաստերի ազդեցության ներքո. ինչպես նվազեցվել,այնպես էլ ավելացվել27։
Նշված մոտեցումը ճիշտ է։
Այդ է ցույց տալիս նաև Օրենսգրքի համապատասխան հոդվածների ուսումնասիրությունը։
Օրենսգիրքն ամրագրում է լրիվծավալով պատճառված վնասը հատուցելու սկզբունք (1058-րդ, 1064-րդ հոդվածներ), իսկ այնուհետև անդրադառնում է հատուցման չափը որոշելու խնդրին (հոդվածներ 1058, 1066, 1074, 1076, 1079, 1083, 1084 և այլն)։
Այս տեսանկյունից Օրենսգրքի հոդված 1078-ի 3-րդ մասը շտկման կարիք ունի։
Սույն հոդվածի 1-ին մասը, թվարկելով այն ամենը, ինչը ենթակա է հատուցման քաղաքացուն հաշմություն կամ նրա առողջությանն այլ վնաս պատճառելու դեպքում, ըստ էության, նկատի ունի իրական վնասները և բաց թողնված օգուտը։
Ակնհայտ է, որ այստեղ խոսք կարող են գնալ վնասի հատուցմանչափի մասին միայն։
Իսկ 3-րդ մասը նշում է, որ տուժողին պատճառված վնասի հատուցմանծավալը և չափը կարող է մեծացվել օրենքով կամ պայմանագրով։
Մեր կածիքով՝ երրորդ մասում «ծավալ» բառի կիրառությունը ճիշտ չէ, քանի որ ծավալը հաստատուն է և ենթակա չէ մեծացման կամ նվազեցման։
Այստեղ նկատի է ունեցվել միայն վնասի հատուցման չափը, ինչի մասին է վկայումնաև Օրենսգրքի մյուս նորմերի վերլուծությունը։
Ինչ վերաբերում է վնասի հատուցման չափին, ապա այն, մեր կածիքով,կարող է կողմերի համաձայնությամբ փոփոխվել` ավելացվել, նվազեցվել, եթեկողմերը իրավաբանական անձինք են։
Քաղաքացիների դեպքում նման համաձայնությունն ուղղակիորեն արգելված է օրենքով։
27 Տե´ս Шабунина И. С., Понятие и особенности возникновения обязательства вследствиепричинения вреда, 2004, Ульяновск, http։
//www.dissercat.com/content/ponyatie-i-osobennostivozniknoveniya-obyazatelstva-vsledstvie-prichineniya-vreda#ixzz3yMgZa0yO։
Օրենսգրքի 416-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ միանալու կամայլ պայմանագրով, որով պարտատերը սպառող քաղաքացի է, պարտապանիպատասխանատվության չափը սահմանափակելու մասին համաձայնություննառոչինչ է, եթե պարտավորության տվյալ տեսակի կամ տվյալ խախտման համար պատասխանատվության չափը սահմանված է օրենքով, կամ համաձայնությունը կայացվել է մինչև պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու համար պատասխանատվության հանգեցնող հանգամանքների ի հայտ գալը։
Մեր կարծիքով՝ ամբողջ ծավալով վնասը ենթակա է հատուցման միայնքաղաքացու կյանքին և առողջությանը վնաս պատճառելու դեպքում։
Բարոյական վնասի հատուցում նախատեսելու դեպքում ճիշտ կլինի նախատեսել գույքի վնասման, ոչնչացման դեպքում վնասի հատուցման նվազագույն շեմ։
Նմանսահմանափակում նախատեսելը գույքային վնասի դեպքում բարոյական վնասի հատուցում տրամադրելիս բխում է արդարության շահերից։
Իրավաբանական անձանց կամ անհատ գործարարների գույքին վնասպատճառելու դեպքում, եթե առկա չէ վնաս պատճառողի մեղքը, մեր կարծիքով, ճիշտ կլինի սահմանել միայն իրական վնասը հատուցելու պարտականություն։
Քրիստինե ԳաբուզյանԱՊՐԱՆՔՆԵՐԻ, ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԻ ԿԱՄ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԹԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՀԵՏԵՎԱՆՔՈՎ ՊԱՏՃԱՌՎԱԾ ՎՆԱՍԻ ՀԱՏՈՒՑՄԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸԲանալի բառեր` ապրանք, աշխատանք, ծառայություն, թերություն, վնաս, պատժիչ, կանխարգելիչ, վնասի հատուցումԱմփոփում։
| Սույն հոդվածում քննարկվում են ապրանքների, աշխատանքների կամ ծառայությունների թերությունների հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման տարբեր տեսակների հետ կապված խնդրահարույց հարցեր։
Ուսումնասիրվել է նաև արտասահմանյան որոշ երկրների փորձը սույն ոլորտում։
Ուսումնասիրության արդյունքում առաջարկություններ են արվում ոչ նյութական վնասի հատուցումը ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսելու և դրա հետ առնչվող խնդրահարույց հարցերը լուծելու ուղղությամբ, ինչը ներկայումս խիստ արդիական հիմնախնդիր է։
|
«ԲԱՐԵԳՈՐՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ» ԲԱԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ՀԱՐԻ ՄԱՍԻՆ Այսօր գիտական գրականության շրջանակներում «սոցիալական պետություն» տերմինի բովանդակության հստակ մեկնաբանություն չկա: Այս տեսանկյունից շատ կարևոր է հետևյալ հարցերի քննարկումը, որոնց մինչ այժմ լիարժեք պատասխան չի տրվել: Որքանո՞վ է նպատակահարմար օգտագործել «սոցիալական պետություն» տերմինը, որո՞նք են առանձնահատկությունները, որոնք տարբերակում են սոցիալական պետությունը այլ պետություններից, որքանո՞վ է նպատակահարմար «բարեկեցություն» բառը կցել «պետություն» բառին, եթե փաստորեն բոլոր ժամանակակից զարգացած երկրներն այդպիսին են , Այս բովանդակային հարցը կապված է նախ և առաջ «սոցիալական պետություն» անգլերեն հասկացության հետ, որը լայնորեն օգտագործվում է ամբողջ աշխարհում: Երբ մենք ասում ենք «սոցիալական պետություն», մենք նկատի ունենք այն պետությունները, որտեղ կառավարությունը ապահովում է բարեկեցության անհրաժեշտ մակարդակը: Քանի որ բոլոր ժամանակակից զարգացած երկրները ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ապահովում են բարեկեցության որոշակի նվազագույն մակարդակ իրենց քաղաքացիների որոշակի հատվածի համար, «բարեկեցիկ պետություն» տերմինը կարծես ամբողջովին կորցնում է իր բացատրական և տարբերակիչ գործառույթը: Վերոնշյալ տերմինի փոխարեն մենք կարող ենք օգտագործել ցանկացած այլ տերմին, որը բնութագրում է ժամանակակից զարգացած պետությունը: Այս տերմինն օգտագործվում է Գոստա Էսպինգ Անդերսենի կողմից ՝ սոցիալական պետություն նկարագրելու համար: Վերջինս իր «Բարեկեցության կապիտալիզմի երեք աշխարհները» հայտնի աշխատության մեջ պատասխանում է այն հարցին, թե ինչ է բարեկեցությունը: «Բարօրության պետության նկատմամբ իրական հետաքրքրության պակասը բնորոշ է գիտական գրականությանը: Այլ տեսական հետաքրքրություններով առաջնորդվող հետազոտողները չեն առաջացնում այն հայեցակարգային հարցը, թե որ դեպքերում է պետությունը իրականում կարող համարվել բարեկեցիկ պետություն »2: Որքան էլ տարօրինակ թվա, Անդերսեննայան չի պատասխանում այն հարցին, թե ինչ է սոցիալական պետությունը: «Սոցիալական պետության համընդհանուր սահմանում գոյություն չունի: Դասագրքերում սոցիալական պետության ընդհանուր սահմանումը ենթադրում է, որ վերջինս պատասխանատու է իր քաղաքացիների բարեկեցության որոշակի մակարդակի ապահովման համար »3: Այնուամենայնիվ, վերը նշված սահմանման դեպքում հետևյալ հարցերը մնում են անպատասխան: Եվ ո՞ւմ համար ՝ աղքատ կամ հարուստ, այդ բարեկեցությունը պետք է ապահովվի: Բարօրության ո՞ր մակարդակի մասին է խոսքը, ինչպե՞ս տարբերակել սոցիալական և ոչ սոցիալական պետությունները: Քննադատորեն վերլուծելով Էսպինգ Անդերսենի ուսումնասիրությունը ՝ Դեբորա Միտչելը 4 առաջացնում է հավանական հարց, թե որքանո՞վ է նպատակահարմար սոցիալական տիպի պետությունների տիպավորումը, եթե նրանք վարում են նույն սոցիալական քաղաքականությունը: Ըստ Միթչելի, բոլոր ժամանակակից նահանգները բարեկեցության պետություններ են: Վերջինս իր տեսակետը հիմնավորում է Լյուքսեմբուրգի եկամտի հետազոտության (LIS) մեթոդաբանության տվյալների, այսինքն `բնակչության անձնական եկամուտների անհավասարության վիճակագրական չափման վրա: Այնուամենայնիվ, LIS մեթոդաբանությունը թույլ չի տալիս բացահայտել աղքատության իրական պատկերը: Բայց այս 1 Տե՛ս Esping-Andersen G., The Three Worlds of Well Capitalism. Քեմբրիջ Polity Press, 1990: 2 Տե՛ս նույն տեղում, Պ. 3 Տե՛ս նույն տեղում: 4 Տե՛ս Միտչել Դ., Բարօրության պետությունները և բարեկեցության արդյունքները 1980-ականներին // Սոցիալական ապահովություն: 50 տարի անց Բեվերիջից (Միջազգային գիտաժողովի նյութեր), Յորքի համալսարան, էջ 47-67: Հետազոտողը անդրադառնում է հետևյալ կարևոր հարցին. Ո՞վ է հանդես գալիս որպես սոցիալական պետության սուբյեկտ ՝ պետությունը կամ կառավարությունը: Մեկ այլ հետազոտող ՝ anոան Հիգինսը, փորձում է պատասխանել Միթչելի առաջադրած հարցին: Վերջինիս խոսքով ՝ «նույն երկրի սոցիալական քաղաքականության ուղղվածությունը կարող է կտրուկ փոխվել շատ կարճ ժամանակահատվածում» 1: Վառ օրինակ է Նոր alandելանդիան, որը հասուն բարեկեցիկ պետությունից վերածվեց նեոլիբերալ քաղաքականության բազմանկյունի ՝ 1990 թ. Իշխանափոխությունից հետո: Սոցիալական քաղաքականության տեսաբաններից մեկը ՝ Ռիչարդ Տիտմուսը իր «Բարօրության պետություն.« Անձնավորություններ և իրականություն »հոդվածում նա նշում է, որ« 1951 թ. Դրանից հետո այս տերմինը այլ կերպ է մեկնաբանվում: » Վերջինս այս հասկացության բովանդակությունն այնքան խնդրահարույց համարեց, որ կարծում էր, որ այդ հասկացությունը պետք է կիրառել չակերտների մեջ: Տիտմուսը կարծում էր, որ սոցիալական պետությունների դասակարգումն ըստ սոցիալական ծրագրերի տեսակների (սոցիալական քաղաքականության միջոցներ) նպատակահարմար չէ, քանի որ դրանք սոցիալական պետության տարբերակիչ առանձնահատկությունը չեն: Ներկայումս Արևմուտքի շատ զարգացած երկրներում սոցիալական ծրագրերի իրականացումը համարվում է պետության կարևորագույն պարտավորություններից մեկը 2: Այնուամենայնիվ, սոցիալական պետության քաղաքականության նպատակները կարող են բավականին տարբեր լինել ՝ սոցիալական ներառումից մինչև բնակչության որոշակի հատվածի (պարտադիր չէ, որ ամբողջ բնակչության) անձնական եկամտի մակարդակի բարձրացումը: Քանի որ բոլոր ժամանակակից զարգացած երկրները հետապնդում են վերը նշված նպատակներից մեկը կամ մի քանիսը, հետազոտողները բոլոր այդպիսի երկրները համարում են սոցիալական պետություններ: Հարկ է նշել, որ այլ լեզուներում ավելի վաղ օգտագործվել էին անգլերենի «սոցիալական պետություն» եզրին համարժեք տերմիններ: Վերլուծելով «սոցիալական պետություն» տերմինի պատմությունը ՝ Լոուն նշել է, որ Գերմանիայում և ԱՄՆ-ում այս տերմինը բացասական երանգ ուներ, մինչ վերջինս դրական նշանակություն կստանար Մեծ Բրիտանիայում սոցիալական օրենսդրության հետպատերազմյան բարեփոխումների արդյունքում: Վեյմարի հանրապետության տարիներին օգտագործված «Վոբլֆաբրծշտատ» տերմինը քննադատվեց իր իմաստային անորոշության համար: Ավելի ուշ, Գերմանիայում, պետության բարեկեցությունը բարձրացնելու սկզբունքային, միևնույն ժամանակ իրատեսական պարտավորությունները նախընտրվում էր սահմանել «Sozialstaat» տերմինով 3: Ֆրանսիայում «l'etat նախախնամություն» տերմինի շուրջ բանավեճը տեղի ունեցավ բոլորովին այլ դիսկուրսի շրջանակներում: Հետեւաբար, այս տերմինի բովանդակությունը ամբողջովին չի համընկնում անգլերենում օգտագործվող «սոցիալական պետություն» տերմինի բովանդակության հետ 4: «Բարեգործական պետություն» տերմինը մեծ ճանաչում ձեռք բերեց Մեծ Բրիտանիայում `շնորհիվ արքեպիսկոպոս Ուիլյամ Թեմփլի, որը 1941 թ. Նա փորձեց տարբերակել մարդկանց բարեկեցության խթանման և տխրահռչակ« ուժային պետության »(իշխանության պետություն) գործունեությունը կամ ոմանք նախընտրում են այն անվանել «պատերազմական պետություն»: Անգլերենից «սոցիալական պետություն» տերմինը հայտնի դարձնելուց գրեթե քսան տարի անց, սոցիոլոգ Դորոթի Վեբերբերնը Լեյբորին կապեց իշխանության հետ 1964 թ.-ին: Նա գրեց իր «Բարգավաճման պետության փաստերն ու տեսությունները» հոդվածը, որում նկարագրում էր բանավեճերը «բարեկեցիկ պետություն» հասկացության ծագումը: Վերլուծելով անգլերենում հետազոտողների աշխատանքը բարեկեցության վիճակի վերաբերյալ ՝ Ուեդբերնը եկել է այն եզրակացության, որ այս տերմինի բովանդակությունը այլ կերպ է մեկնաբանվում: Այնուամենայնիվ, վերջինս նշում է, որ «հիմնական խնդրի շուրջ որոշակի պայմանավորվածություն կա: Սոցիալական պետությունը ձգտում է մեղմել շուկայական ուժերի խաղը. 1 Տե՛ս Higgins J. բարեկեցության պետություններ: Համեմատական վերլուծություն սոցիալական քաղաքականության մեջ: Օքսֆորդ Բլեքվել, 1981, էջ 44-45: 2 Տե՛ս Titmuss R., The Social State. Պատկերներ և իրողություններ // Սոցիալական ծառայության ակնարկ: 1963. հատոր. 37, էջ 6: 3 Տե՛ս Low R. Ներածություն: ճանապարհը 1945 թվականից // Բրիտանիայում բարեկեցիկ քաղաքականություն: The Road from 1945 / H. Fawcett, R. Low (խմբ.)., Macmillan, 1999, p. 3 Justիշտ այնպես, ինչպես անգլիական ավանդույթի համաձայն, աղքատությունը ենթադրում է եկամտի անբավարար մակարդակ, իսկ ֆրանսիական ավանդույթի շրջանակներում ՝ ավելի հաճախ սոցիալական մեկուսացում ՝ առանց եկամտի մակարդակը հաշվի առնելու: յուրաքանչյուրին իրական եկամտի նվազագույն մակարդակ ապահովելը »1: Այնուամենայնիվ, այս դեպքում առաջանում է հետևյալ վիճահարույց հարցը. Կառավարության ո՞ր գործունեությունը պետք է համարվի որպես եկամտի նվազագույն մակարդակի ապահովմանն ուղղված գործունեություն: Բնակչության իրական եկամտի նվազագույն մակարդակի ապահովումը նեղ իմաստով կարելի է դիտարկել որպես աշխատավարձերի, հարկային արտոնությունների հաստատող, սոցիալական օգնություն տրամադրող հաստատությունների գործունեություն: Այնուամենայնիվ, խորհուրդ է տրվում ընդլայնել այս հայեցակարգի շրջանակը `ներառելով տնտեսական աճի, շրջակա միջավայրի, առողջապահության, կրթության ենթակառուցվածքների, բնակարանային հատվածի խթանմանն ուղղված միջոցառումներ, ինչպես նաև զբաղվածության ծրագրեր, այսինքն` այն ամենը, ինչը խոչընդոտում է բարեկեցության անկմանը, նպաստում է անձնական եկամուտներին: , մակարդակի բարձրացում: Այսպիսով, սոցիալական պետության առանձնահատկություններից մեկը աղքատության կանխարգելմանն ուղղված քաղաքականությունն է, ինչպես նաև աղքատներին օգնություն ցուցաբերելը: 1961 Պատմաբան Էիսա Բրիգսը իր «Բարգավաճման վիճակը պատմական տեսանկյունից» գրքում նշում է, որ «Բարգավաճման պետություն» տերմինը օգտագործվել է 1945 թ .: Այստեղից այն տարածվեց ամբողջ աշխարհով մեկ: Այս տերմինը ազատորեն օգտագործվել է քաղաքական և լրագրողների կողմից `տարբեր տարբեր մակարդակներում գտնվող հասարակությունները նկարագրելու համար: Այնուամենայնիվ, «սոցիալական պետություն» տերմինը հազվադեպ էր օգտագործվում: Պատմաբանները փոխառել են այս տերմինը: Վերջինս փորձեց վերաշարադրել 19-20-րդ դարերը: պատմությունը, հատկապես Մեծ Բրիտանիայի պատմությունը ՝ այն ներկայացնելով որպես «ծագման» և բարեկեցության «զարգացման» գործընթաց: Այս տերմինն օգտագործվել է ինչպես սոցիալական, այնպես էլ տնտեսական փոփոխությունները նկարագրելու համար: »2 Բրիգսը հավատում էր, որ իր պատմական վերլուծությունը արդարացնում է սոցիալական պետությունը որպես պետություն սահմանելու իր փորձը, որում կանխամտածված կերպով օգտագործվում է կազմակերպված իշխանություն (քաղաքականության և կառավարման միջոցով) շուկայի կանոնները առնվազն երեք ուղղություններով փոխելու համար: Ըստ Բրիգսի, այդ ոլորտներն են. • երաշխիքների ստեղծում նվազագույն եկամտի համար, • ռիսկերի պաշտպանություն եկամտի ակնկալվող կորստից, • յուրաքանչյուրի կյանքի հնարավորինս բարձր մակարդակի իրավունքի իրացում: Բրիգսի առաջարկած այս երեք չափանիշները վերաբերում են ոչ միայն դրամական եկամուտներին, այլ նաև իրական եկամուտներին, մինչդեռ Ուեդբերնը օգտագործում է միայն դրամական եկամուտներ: Այսպիսով, Բրիգսի առաջարկած «բարեկեցիկ պետության» սահմանումը ավելի հակիրճ է: Այնուամենայնիվ, և՛ Բրիգսը, և՛ Վեբերբերնը, այս հայեցակարգի բովանդակությունը վերլուծելիս, գալիս են այն եզրակացության, որ սոցիալական պետությունն ապահովում է բոլորի բարեկեցությունը միայն նվազագույն չափով ՝ ինչպես կանխարգելիչ, այնպես էլ շտկող (շտկող) միջոցների միջոցով: Փաստորեն, գիտնականների շրջանում հնարավոր է ընդհանուր համաձայնության հասնել «բարեկեցիկ պետության» բովանդակության հստակեցման հիմնական սկզբունքի շուրջ: Վերլուծելով «ժամանակակից սոցիալական պետություն» տերմինի իմաստը իրենց ժամանակակիցների աշխատություններում ՝ Ուդերբերն ու Բրիգսը պարզել են, որ վերջիններս օգտագործել են այդ տերմինը նույն իմաստով, չնայած ակնհայտ է, բայց գիտակցել են չափանիշների առկայությունը, որոնք բնութագրում են բարեկեցության իմաստային տարբերությունները: պետություն Այս համաձայնեցված մոտեցումն օգտագործում է կամ նվազագույն իրական եկամտի երաշխիքը, կամ յուրաքանչյուրին հնարավորինս բարձր կենսամակարդակ ապահովելու գաղափարը: Բոլոր ժամանակակից զարգացած երկրները հանուն իրենց բարեկեցության փորձում են մեղմել շուկայական ուժերի ազդեցությունը իրենց բնակչության խմբերի շահերի համար: Ըստ Վեբերբերնի, նրա ժամանակակիցները համաձայն են, որ սոցիալական պետության սոցիալական քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի աղքատներին, սոցիալապես մեկուսացվածներին, մարգինալացվածներին, տնտեսական իրավունքներից լիովին զրկվածներին: Ուդերբերնը գտավ, որ շատ քչերն են օգտագործում 1 Տե՛ս Wedderburn D., Social and Register of the Social State // the Socialist Register 1965 / R. Miliband, J. Saville (eds.), L. MerlinPress, 1965, p. 127 -128: 2 Տե՛ս Briggs A., The Wolf State in Historical Perspective // // European Journal of Sociology, 1961, p. 221: 3 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 228: Այս տերմինն օգտագործվում է նույնքան լայնորեն, որքան օգտագործվում է տնտեսագետ Jamesեյմս Միդը: Ըստ Միդիի սահմանման ՝ «սոցիալական պետությունը ներառում է հարուստների եկամուտներից հարկերի հավաքագրում աղքատների եկամուտների ուղղակի կամ անուղղակի սուբսիդավորման նպատակով» 2: Այսպիսով, աղքատներին նայելը որպես «բարեկեցիկ պետության» բովանդակությունը սահմանելու անհրաժեշտ չափանիշ, բոլորի բարեկեցության ապահովումը ենթադրում է նվազագույն արդյունավետությամբ աղքատների սոցիալական պաշտպանության համակարգի ստեղծում, որը կաշխատի մնացորդային հիմք: Այս հանգամանքն արդեն վերապահում էր «բարեկեցության պետություններ» կոչվելու իրավունքը նույնիսկ ոչ հավասարության, հիերարխիկ ինտեգրացիոն մոդելի վրա կառուցված պետությունների համար 3: Ընդհակառակը, հավասարազոր համարվող ցանկացած պետություն (օրինակ ՝ ԱՄՆ), որն ապահովում էր իր բնակչության մեծ մասին, չէր կարող հավակնել բարեկեցիկ պետություն կոչվելուն, եթե բնակչության որևէ խմբին բացառեր աջակցության ոլորտից: Անդրադառնալով հետազոտական նախագծերի հայեցակարգային խառնաշփոթությանը `հարկ է նշել, որ իրականում խնդիրների առաջացումը հիմնականում պայմանավորված է նրանով, որ որոշ հեղինակներ չեն բացատրում, թե ինչ ծրագիր (նախագիծ) են օգտագործում« բարեկեցիկ պետություն »հասկացությունը կիրառելիս: , Բարօրության պետության վերաբերյալ գիտական գրականության վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ տարբեր հեղինակների առաջարկած մոտեցումների միջև եղած անհամապատասխանությունը հիմնականում պայմանավորված է նրանով, որ վերջիններս հավանաբար գիտակցաբար փորձում են անհամատեղելի դիսկուրսների շրջանակներում իրականացնել անհամեմատելի ծրագրեր 4: Առնվազն վեց այդպիսի ծրագրեր կարելի է առանձնացնել. • Որոշել սոցիալական պետության տեսակները, որը վերացական նախագիծ է: Վերջինս ենթադրում է իմաստային չափանիշների մշակում: • Նկարագրեք սոցիալական պետության հիմնական բնութագրերը `համաձայն վերոհիշյալ տեսակների, որը էմպիրիկ նախագիծ է: • Դասակարգել պետության գործառույթները սոցիալական քաղաքականության ոլորտում: Այս դեպքում նախագիծը դառնում է ավելի վերլուծական, քան նկարագրական: • Նշեք պետության գործողությունները սոցիալական քաղաքականության ոլորտում: Այս դեպքում գործ ունենք ծրագրի, նորմատիվային նախագծի հետ: • Բացատրեք, թե ինչպես պետությունը սկսեց իրականացնել սոցիալական քաղաքականություն: Այս մոտեցումը ենթադրում է պատմական վերլուծության իրականացում: • Գնահատեք, թե որքան արդյունավետ է պետությունը կատարում իր գործառույթները սոցիալական քաղաքականության ոլորտում: Նման նախագիծը պահանջում է ֆունկցիոնալ արդյունավետության չափանիշների մշակում: Վերը նշվածի թերությունը պարզապես նախագծերի իդեալական դասակարգումն է: Բայց իրականում տարբեր հեղինակներ տարբեր ձևերով կարող են համատեղել նախագծերի տարրերը: Բայց արդյո՞ք դրանք գործում են նույն մտավոր դիսկուրսի շրջանակներում: Նույնիսկ եթե վերջիններս խոսում են «նույն լեզվով», արդյո՞ք դրանք նկատի ունեն նույն նախագծերը: Վերոնշյալ հարցերի առկայության դեպքում և՛ գիտական հետազոտությունը, և՛ սոցիալական քաղաքականությունը էապես կօգտվեն այնպիսի չափանիշների օգտագործումից, ինչպիսիք են այն տերմինները, որոնց բովանդակության վերաբերյալ կա որոշակի համաձայնություն, ինչը թույլ կտա. • Հստակ տարբերակել միայն որոշակի մասի համար: բնակչություն Քաղաքացիներ, ովքեր ունեն բարեկեցության պետություններ այն նահանգներից, որոնք բարեկեցություն են ապահովում բոլոր քաղաքացիների համար: • Այս դեպքում շատ ավելի հեշտ կլինի գնահատել բարեկեցիկ պետության արդյունավետությունը: Ամփոփելով, կարելի է եզրակացնել, որ սոցիալական պետության հետ կապված գիտական գրականության շրջանակներում մինչ օրս չկան հստակ չափորոշիչներ, որոնք կօգնեն 1 Միդը ոչ միայն գիտնական էր, այլև Ֆինանսների նախարարության պաշտոնյա: Այսպիսով, վերջինիս առաջարկած սահմանման շրջանակներում օգտագործվել է նաև կառավարության դիրքորոշումը: 2 Տե՛ս Wedderburn D., 1965, p. 128 3 Եվրոպական մայրցամաքում այդպիսի երկրներ էին, օրինակ, Ֆրանսիան և Գերմանիան: 4 Աղքատության խնդիրը ժամանակաշրջանում Պետության սոցիալական քաղաքականության վերլուծության ընթացքում, ըստ Միշել Ֆուկոյի, միաժամանակ օգտագործվում են մի քանի հակասական դիսկուրսներ, որոնք կարող են որոշել հետազոտության արդյունավետությունը կամ արդյունավետությունը: Հնարավոր է նկարագրել սոցիալական պետությունը: Ավելին, գիտնականների շրջանում չկա ժամանակավոր համաձայնություն այն հարցի շուրջ, թե որ դիսկուրսն է նպատակահարմար աշխատել `պատմական, գաղափարական, ինստիտուցիոնալ, ֆունկցիոնալ և այլն: Մարինե Յարմալոյան «ԲԱՐԵԳՈՐՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ» ԲԱ CONԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ՇՇՏՄԱՆ ԽՆԴՐԻ ՄԱՍԻՆ Հիմնաբառեր. Բարեկեցիկ պետություն, սոցիալական քաղաքականություն, աղքատություն, կենսամակարդակ, իրական եկամուտներ: ։
| Բարեկեցության պետությանն առնչվող գիտական գրականության վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մինչ այժմ այս եզրույթի` բոլորի կողմից ընդունված սահմանում գոյություն չունի։
Ավելին՝ գիտական գրականության շրջանակներում բացակայում է այս եզրույթի բովանդակության հստակ մեկնաբանումը։
Այս տեսանկյունից շատ կարևոր է որոշակի չափանիշների մշակումը, որոնց հիման վրա հնարավոր է տարբերել բարեկեցության պետությունները մյուս պետություններից։
Բացի այդ, «բարեկեցության պետության» բովանդակության հստակեցման հարցում կարևոր է ընդհանուր համաձայնության ձեռքբերումը գիտնականների շրջանում հիմնական սկզբունքի առնչությամբ։
|
ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ Բունդեսթագի ՀԱՅՈ ԵԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱՆԱՁԵՎԵՐԻ ՀԱՄԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ՎԵՐԼՈՒՈՒԹՅՈՒՆ (2005 ԵՎ 2016) Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը սկսվել է 1965 թվականին, երբ Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը Հետագա տասնամյակների ընթացքում, մասնավորապես, տարբեր պետությունների ՝ կառավարությունների, նահանգների, քաղաքների, միջպետական - հասարակական կազմակերպությունների խորհրդարանները, Հայաստանի անկախացումից հետո, ընդունել են տարբեր բանաձևեր, հռչակագրեր, օրենքներ, օրենքներ, որոնք օբյեկտիվորեն, սուբյեկտիվորեն ՝ շատ պատճառներ տարբերվում են միմյանցից: Ներկայիս Գերմանական կայսրությունը, որը ԳԴՀ-ի իրավահաջորդն էր, Առաջին աշխարհամարտում Օսմանյան Թուրքիայի ռազմական դաշնակիցն էր և, իհարկե, տեղյակ էր տեղական «Հայկական առաջընթաց» կուսակցության և այլ պետական ապարատների ոչնչացման քաղաքականության մասին: Հաշվի առնելով Օսմանյան Թուրքիայի ստորադաս կարգավիճակը Գերմանիային, կարելի է պնդել, որ Գերմանական կայսրությունն ուներ բոլոր լծակները `կանխելու Հայոց ցեղասպանությունը, բայց իր ռազմաքաղաքական շահերից ելնելով, այնուամենայնիվ, գերադասեց լռել` այդ մեծագույն հանցագործությունը կատարելու համար: մարդկությունը Երկար լռությունից հետո առաջին անգամ գերմանական խորհրդարանը 2005 թ. Հուլիսի 15-ին բանաձեւ ընդունեց Հայոց ցեղասպանության մասին: Գործընթացը սկսվեց նույն տարվա հունվարի 24-ին, երբ Բրանդենբուրգի երկրամասի պատմության դասագրքերում ընդգրկված Հայոց ցեղասպանության մասին հատվածը չեղյալ հայտարարվեց: Դա իրարանցում առաջացրեց գերմանական լրատվամիջոցներում, և փետրվարի 22-ին այն շարունակվեց քաղաքականապես, երբ ընդդիմադիր CDU / CSU խմբակցությունը «Գերմանիան պետք է աջակցի թուրքերի և հայերի հաշտեցմանը` Հայոց ցեղասպանության 90-րդ տարելիցի կապակցությամբ `ապրիլին 24, 1915 »[1] միջնորդությունը ներկայացրեց խորհրդարան քննարկմանը: Հայ համայնքը և Գերմանիայի առաջադեմ հասարակական-քաղաքական գործիչները միացան աշխատանքներին: Վերջապես, այն օրակարգ մտցնելուց հետո բոլոր խմբակցությունների բանաձեւը միաձայն ընդունվեց: Բանաձեւի տեքստը ուշադիր կարդալիս անհնար է չնկատել, որ կան բազմաթիվ ոչ հայկական տերմիններ և արտահայտություններ: Բանաձևում պարունակվող կոչերից և առաջարկներից կարելի է եզրակացնել, որ դրա նպատակը ոչ այնքան Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն ու դատապարտումն է, որքան հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը փոխզիջումների միջոցով, որում Գերմանիան պատրաստ էր խաղալ միջնորդի դերը: Բանաձևի ամենամեծ թերությունն այն է, որ երբեք ուղղակիորեն չի նշվում, որ Օսմանյան կայսրությունում 1915-ից առաջ և հետո տեղի ունեցած գործողությունները ցեղասպանություն էին հայ բնակչության դեմ: Փոխարենը օգտագործվել են «կոտորածներ», «բռնություն», «տեղահանումներ», «վայրագություններ» հասկացությունները, որոնք չունեն լուրջ իրավական նշանակություն: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ բանաձևի «Միջնորդության պատճառները» բաժնում վերոհիշյալ դեպքերը ցեղասպանություն որակվող փաստը ուղղակիորեն մեջբերվում է հետևյալ կերպ. «Բազմաթիվ անկախ պատմաբաններ, խորհրդարաններ և միջազգային կազմակերպություններ նկարագրում են բռնագաղթը և հայերի ոչնչացումը որպես ցեղասպանություն »: Տեքստը մեջբերում է «Արեւմտյան Հայաստանի» փոխարեն «Անատոլիա» տերմինը, որը արհեստականորեն շրջանառության մեջ դրվեց թուրքերի կողմից ՝ նպատակ ունենալով մոռանալ շրջանի բնիկներին տրված տեղանունը: Ինչպես հայտնի է, 2005-ին 2007-ի ապրիլին Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը նամակ էր հղել Հայաստանի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին, ի թիվս այլ բաների, առաջարկելով ստեղծել այսպես կոչված «պատմաբանների համատեղ հանձնաժողով» `izeեղասպանության հարցը վերջնական տեսքի բերելու համար: Հետաքրքիրն այն է, որ մինչ նամակը հասնում էր նախագահ Քոչարյանին, այն արդեն տարածվել էր ԱՄՆ օրենսդիր մարմնի պաշտոնական ալիքներով և տարբեր լրատվամիջոցներով: Սա ցույց է տալիս, որ նամակը ոչ թե երկխոսություն սկսելու իրական փորձ էր, այլ խաբելու և շեղելու միջազգային հանրությանը Հայոց ցեղասպանության 90-րդ տարելիցի նախօրեին: Letterավոք, այդ նամակն իր հետքը թողեց նաև Բունդեսթագում 2005 թ., Որովհետև այն զուր հույսեր էր տալիս, որ հնարավոր է հայ-թուրքական երկխոսություն: Տեքստում նշվում է մի քանի անգամ պատմաբանների ժողով գումարելու անհրաժեշտության մասին, մինչդեռ պարզ էր, որ Հայոց ցեղասպանության հարցը վաղուց լքել էր պատմության դաշտը և պահանջում էր իրավական և քաղաքական լուծումներ, որոնք պատմաբանները, իհարկե, չէին կարող տալ: Բանաձևը նաև փորձում է հայկական ջարդերը կապել երիտթուրքական կուսակցության, նրա ղեկավարության հետ, որը ակնհայտորեն հետադարձ հայացքում է: «Թուրք բարձրաստիճան պաշտոնյաների դիմադրությունը այս գործողություններին, ինչպես նաեւ Օսմանյան խորհրդարանի քննադատությունը դաժանորեն ճնշվեց երիտթուրքական ռեժիմի կողմից»: Մինչդեռ հայտնի է, որ երիտթուրքերը արդեն միացել էին պետական ապարատին. միակուսակցական համակարգի դեպքում դիմադրության մասին խոսք անգամ լինել չէր կարող, անգամ բարձրաստիճան պաշտոնյաների կողմից: Բոլոր թերություններին զուգահեռ բանաձևում կան մի շարք հայտարարություններ, որոնք անուղղակիորեն հաստատում են Օսմանյան կայսրությունում հայ բնակչության ջարդերի ցեղասպան բնույթը, դրանց կանխամտածված և նախապես կազմակերպված լինելը: Բանաձևի «Միջնորդության պատճառները» բաժնում կատարվում է պատմական ակնարկ, որի ընթացքում 1945 թ. Ապրիլի 24-ին Պոլսում հայ մշակութային և քաղաքական գործիչների սպանության մասին 1945 թ. Ապրիլի 24-ին `թուրքական բանակում տղամարդկանց հավաքագրելու մասին, տեղակայումը աշխատանքային ճամբարներում, այնուհետև հատուկ ստորաբաժանումների (օրինակ ՝ Թեշքիլաթ Մահսուսե) սպանությունը և այլն: Հատկանշական է, որ բացի երիտթուրքերի կուսակցությանը հայկական ջարդերի կազմակերպման և իրականացման մեջ մեղադրելուց, նշվում է նաև, որ «մինչ օրս, հակառակ փաստերին, Թուրքիայի կառավարությունը, որպես Օսմանյան կայսրության իրավահաջորդ, հերքում է, որ վայրագությունները լավ պլանավորված էին »: Այդ ընթացքում տեղի ունեցած կոտորածներն ու կոտորածները ցանկալի էին Օսմանյան կառավարության համար: » Այլ կերպ ասած, այս հատվածում նախ նշվում է, որ ժամանակակից Թուրքիան կայսրության իրավահաջորդն է. երկրորդ ՝ դա խոսում է կոտորածների լավ պլանավորված և կազմակերպված փաստերի մասին, որոնք հերքում է Թուրքիայի ներկայիս կառավարությունը: Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել այն փաստին, որ Բունդեսթագը ընդունեց գերմանական կայսրության մասնակի մեղսակցությունը հայկական կոտորածներին: Բանաձևում նշվում է, որ Գերմանական կայսրությունը, որպես Օսմանյան Թուրքիայի կարևոր դաշնակից, ի սկզբանե տեղյակ էր իրադարձություններին, իսկ Թուրքիայում Գերմանիայի դեսպանության և հյուպատոսությունների զեկույցները կրկնում էին կոտորածների պլանային բնույթը: Այսպիսով, կարելի է նշել, որ Գերմանիայի Բունդեսթագի 2005 թ. Բանաձևն իր բնույթով ծայրաստիճան հակասական չէ: Կան հակասական ձևակերպումներ և տերմիններ: Հայ բնակչության զանգվածային սպանությունները ուղղակիորեն չեն որակվում որպես ցեղասպանություն, անընդհատ շեշտվում է «պատմաբանների հանձնաժողով» հրավիրելու անհրաժեշտությունը, որը բացառում է կառուցողական լուծում, որը գործնականում անիրատեսական է: Այնուամենայնիվ, առաջին անգամ խոսվում է Հայոց ցեղասպանության մեջ Գերմանիայի մեղսակցության, Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության անկողմնակալ քննիչների կողմից բռնաճնշումների և «Միջնորդության պատճառների» մեղադրանքների մասին `կասկածի տակ դնելով հայերի տեղը Օսմանյան կայսրությունում: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ոչնչացումը ցեղասպանություն էր: Բացի այդ, հնարավոր է, որ 90 տարվա ընթացքում առաջին անգամ Գերմանիան փաստացի ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը նման մակարդակում: Արդեն 2016 թվականին ՝ 1945 թվականի հունիսի 2-ին, Գերմանիայի խորհրդարանը կողմ քվեարկեց «101 տարի առաջ Օսմանյան կայսրությունում հայերի և այլ քրիստոնյա փոքրամասնությունների ցեղասպանության մասին» բանաձևի նախագծին [4]: Բանաձեւը համատեղ մշակվել է իշխող Քրիստոնեա-դեմոկրատական միության (CDU), Քրիստոնեա-սոցիալական միության (CSU), Սոցիալ-դեմոկրատների (SDP) և ընդդիմադիր Կանաչների կողմից: 2005 Բանաձևի համեմատ, 2016 թ. Որոշումը հիմնովին տարբերվում էր: Առաջին հերթին բանաձեւը, բացառությամբ հայերի, նվիրված է այլ քրիստոնյաների ցեղասպանության հիշատակին, ինչը նախորդ բանաձևում հստակ ընդգծված չէր: Երկրորդ, այլ ձևակերպումների փոխարեն արդեն հստակ նշված է ցեղասպանություն (գերմ. ՝ Völkermord) բառը: Երրորդ, բացակայում է «Անատոլիա» տերմինը, որը փոխարինվել է «Օսմանյան կայսրություն» ընդհանուր անվամբ: Westernանկալի կլիներ շեշտել նաեւ «Արեւմտյան Հայաստան» անվանումը, քանի որ պատմական համատեքստում այս տարբերակը, իհարկե, ավելի նախընտրելի է, քան «Անատոլիան»: Ի տարբերություն նախորդ բանաձևի, որը նշում էր «Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ» [2] 2016-ին բռնության, կոտորածի և տեղահանության ենթարկվածների հիշողությունը. 2016-ին բանաձևում հայկական ջարդերի ժամանակագրությունը սահմանափակվում է 1915-16թթ., Որը հաշվի չէր առնում Համաշխարհային պատերազմից հետո Թուրքիայի փաստացի առաջնորդ Մուստաֆա Քեմալի հանցագործությունները, ուղղված էր ոչ միայն Կիլիկիայի և Հայաստանի, այլ նաև հայերի դեմ: Բանաձեւում կրկին նշվում են գերմանական կայսրության մեղսակցության ողբերգական իրադարձությունները, ինչպես նաև ժամանակակից Գերմանիայի պատասխանատվության կարևորությունը: Ստորև բերված մի քանի պարբերություններում նշվում է, որ «պետք է առանձնացնել հանցագործների մեղքը» և այսօր ապրող մարդկանց պատասխանատվությունը: Սա մի փոքր տարօրինակ է, քանի որ երբ խոսքը վերաբերում է ժամանակակից Թուրքիայի Հանրապետությանը, հարց է առաջանում. Ինչու Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությունը ՝ Գերմանական կայսրության իրավահաջորդը, կարող է պատասխանատվություն կրել իր նախնիների և Թուրքիայի Հանրապետության գործողությունների համար: Օսմանյան կայսրության իրավահաջորդ Թուրքիան չի՞ կարող: Դա նույնպես մի փոքր տարօրինակ է հնչում. Բունդեսթագի կոչը Հայաստանի և Թուրքիայի Հանրապետություններին ՝ վավերացնել Zյուրիխի արձանագրությունները, մինչդեռ Թուրքիան, խախտելով բոլոր պայմանավորվածությունները, առաջ քաշեց Արձանագրությունների վավերացման նոր նախադրյալներ: Հետաքրքիր է բանաձևի այն մասը, որը վերաբերում է Թուրքիայի Հանրապետությունում հայկական հուշարձանների պահպանման գործընթացին, ինչը ևս անուղղակիորեն ակնարկում է, որ մինչ այդ թուրքական իշխանությունները, դիտավորյալ չխնամելով հայկական պատմական հուշարձանները, կատարում էին մշակութային ցեղասպանություն: 2005 թվականը սրանք հիմնական տարբերություններն էին բանաձևի համեմատ: Հատվածի մնացած մասը, փոքր տարբերություններով, կրկնօրինակում է նախորդ բանաձևի տեքստը: Իհարկե, հարկ է նշել, որ չնայած նոր բանաձևում առկա թերություններին, այն, դրական իմաստով, զգալիորեն գերազանցեց նախորդը: Եթե համեմատենք Գերմանիայի Բունդեսթագի կողմից 2005-2016 թվականներին ընդունված բանաձևերը, ապա վերջին բանաձևն ավելի ամբողջական և ճշգրիտ է իրավական գնահատականներ տալու առումով: Իհարկե, վերոհիշյալ բանաձևերը զիջում են Հարավային Ամերիկայի պետություններին (Արգենտինա, Ուրուգվայ, Բոլիվիա) Հայոց ցեղասպանության պատմական և իրավական գնահատական տալու դյուրինության տեսանկյունից, բայց դրա համար կան օբյեկտիվ պատճառներ, որոնք հեռու են աշխարհ գտնվում է. Աշխարհագրական հեռավորության երկրների միջև տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական հարաբերությունների սակավ մակարդակը նշանակալի գործոն է, որը թույլ է տալիս Հարավային Ամերիկայի երկրներին ավելի ազատ գործել Genocideեղասպանության հարցում, առանց ուշադրություն դարձնելու Թուրքիայի շահերին և Անկարայի հնարավոր հակաքայլերի բացասական ազդեցությանը: Ելնելով դրանից, հարկ է նշել, որ չնայած բանաձևի տեքստի հակասական և երկիմաստ ձևակերպմանը, 2016 թ.-ի Գերմանիայի Բունդեսթագը Ընդունված բանաձևը ավելի արժեքավոր է Հայոց ցեղասպանության հետևանքների քաղաքական և իրավական տեսանկյունից ` հետևյալ պատճառները. 1. Գերմանիան աշխարհի առաջատար երկրներից է քաղաքական, տնտեսական և մշակութային տեսանկյունից: 2. Իր իսկ խոստովանությամբ, նա մասամբ մեղավոր է, եթե ոչ Հայոց ցեղասպանություն կատարելու մեջ, ապա, համենայն դեպս, դրան չկանխելու մեջ: 3. Մինչ օրս Գերմանիան ունի քաղաքական, տնտեսական և այլ կապեր Թուրքիայի հետ, ուստի այս պարագայում Բունդեսթագի կողմից Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի ընդունումն առավել արժեքավոր է: Անկասկած, այս բանաձևերն ընդունելիս Գերմանիան հիմնականում առաջնորդվում էր իր սեփական շահերով ՝ կրկին օգտագործելով Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը որպես գործիք ընդդեմ Թուրքիայի (այսպիսով, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ Բունդեսթագի 2016 թ. Բանաձևն ընդունվեց ի պատասխան ԵՄ-ի կողմից շանտաժի քաղաքականության Գերմանիա): ] Այս պարագայում Հայաստանի Հանրապետության, հայկական սփյուռքի խնդիրն է ընդունել այս իրողությունը, փորձել հնարավորինս ճկուն խաղալ Թուրքիայի, այլ պետությունների, տվյալ դեպքում ՝ Գերմանիայի աշխարհաքաղաքական հակասությունների վրա: Ի վերջո, եթե ապագայում այս բանաձևի հիման վրա ընդունվի մի օրենք, որը կրկնվելու է միայն աշխարհաքաղաքականության դեպքում, ապա դա կարող է նախադեպ դառնալ մյուս տերությունների համար `ավելի հանգիստ և օբյեկտիվ գնահատականներ տալու Հայոց ցեղասպանությանը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Խաչատրյան Ա., Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության Բունդեսթագի կողմից Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձեւի քննարկում, էջ. 200URL. http: //www.ysu.am/files/21A_Khachaturyan.pdf (Հղումը ՝ 15.12.2017): [2] Քոչարյան Վ., Նյութերի և նյութերի ժողովածու միջազգային իրավական փաստաթղթերում, Երեւան, 2014, էջ 37, 41-2: [3] Կրկին «Պատմաբանների հանձնաժողով», «Բաց արխիվներ», URL: http: //www.1in.am/1546005.html (Հղումը արվել է 08.01.2018): [4] Գերմանիայի Բունդեսթագում ընդունված Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձեւի ամբողջական տեքստ, URL: https: //news.am/arm/news/330248.html (Հղումը կատարվել է 11.12.2017): [5] Թուրքիան առաջադրում է նոր նախապայման ՝ URL: http: //www.a1plus.am/52129.html (Հղումը կատարվել է 12.01.2018): [6] Եվրոպան անզոր թուրքական շանտաժի դեմ, URL: http: //galatv.am/hy/inozlmn/le-figaro-4/ (Հղումը կատարվել է 08.01.2018): ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ Բունդեսթագի (ՀԱՅՈ ԵOCԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԲԱՆԱՁԵՎԵՐ (2005 ԵՎ 2016)) ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ Բունդեսթագի համեմատության վերլուծություն Հիմնաբառեր. Գերմանիայի Բունդեսթագ, Հայոց ցեղասպանության հարցերով կոմիտե, Թուրքիայի ցեղասպանություն, Հայոց ցեղասպանություն ։
| Հոդվածում համեմատական քննության միջոցով փորձ է կատարվել հասկանալու` աշխարհաքաղաքական ինչ պայմաններում են ընդունվել Հայոց ցեղասպանության մասին Գերմանիայի Բունդեսթագի երկու բանաձևերը, և արդյոք ընդունված բանաձևերն իրենց բովանդակությամբ և իրավական նշանակությամբ ամբողջական են և ընդունելի։
Այս իարադարձությունների ներքո վերլուծել ենք նաև այս հարցում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Գերմանիայի՝ որպես երիտթուրքական կառավարության դաշնակցի և Հայոց ցեղասպանության իրագործման մեղսակիցի առանձնահատուկ դիրքորոշումը։
|
ԱՍԻԱ-ՀԱՆՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՏԵACEԱԴՐՎԵԼ ՄԵ INT ՄԻATIONԱERNԳԱՅԻՆ-ՄԻ INTԱ TOԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ Ինչպես անվանումն է հուշում, ՀԱՊԿ-ը գործում է միջազգային տնտեսական հարաբերություններում, Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում, որն ավելի ու ավելի մեծ նշանակություն է ձեռք բերում համաշխարհային առևտրում `տարածվելով Ռուսաստանի արևելյան մասից մինչև Ավստրալիա, Չինաստանից մինչ Կանադա և Լատինական Ամերիկա: ՀԱՊԿ անդամները միջազգային տնտեսական համակարգում զգալի կշիռ ունեցող պետություններ են: Երկրագնդի բնակչության 40% -ը ՝ մոտ 2,7 մլրդ մարդ, ապրում է ՀԱՊԿ անդամ տնտեսություններում, համաշխարհային առևտրի 44% -ը 1: Կազմակերպության ստեղծումից ի վեր այս երկրների ՀՆԱ-ն կրկնապատկվել է: Ռուսաստանը աշխարհի ամենամեծ երկիրն է էներգետիկ ռեսուրսների, արտադրության և արտահանման տեսանկյունից. Ռուսաստանի Դաշնություն, աշխարհի ամենամեծ բնակչությունը, ամենադինամիկ զարգացող երկիրը ՝ Չինաստանը (ՉCՀ), աշխարհի ամենամեծ տնտեսական տերությունները, ներառյալ Միացյալ Նահանգները - Japanապոնիա 2: Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպությունը ստեղծվել է 1989 թվականին: Նախաձեռնված է Ավստրալիայի կողմից: Դրա առաջին անդամներն էին 6 զարգացած երկրներ (Ավստրալիա, Կանադա, Նոր Zeելանդիա, ԱՄՆ, Հարավային Կորեա, Japanապոնիա) և Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների ասոցիացիայի (ASEAN) 6 զարգացող երկրներ (Բրունեյ, Ինդոնեզիա, Մալայզիա, Սինգապուր, Թաիլանդ, Ֆիլիպիններ) , Ավելի ուշ նրանց միացան Հոնկոնգը, Չինաստանը և Թայվանը (Չինական Տայպեյ) 1993 թ., Մեքսիկան և Պապուա Նոր Գվինեան 1994 թ., Չիլին 1995 թ., Ռուսաստանի Դաշնությունը, Վիետնամը և Պերուն 1998 թ. Փաստորեն, ՀԱՊԿ-ն այս պահին ունի 21 անդամ, բայց հետագայում նրանց թիվը կարող է աճել, քանի որ Հարավային, Հարավ-Արևելյան, Արևելյան Ասիայի, ինչպես նաև Լատինական Ամերիկայի մի շարք երկրներ, ներառյալ Հնդկաստանը, Պակիստանը, Շրի Լանկան, արդեն ունեն ցանկություն հայտնեց միանալ: Կամբոջա, Մակաո, Մոնղոլիա, Գվատեմալա, Կոլումբիա, Պանամա, Կոստա Ռիկա և Էկվադոր 3: 1 Ձեռքբերումներ և օգուտներ, APEC- ի պաշտոնական կայք, http: //www.apec.org/About-Us/About-APEC/Achievements3 Նույն տեղում, էջ 2-3: Մինչ ՀԱՊԿ-ի ստեղծումը, տարածաշրջանում արդեն մի շարք փորձեր էին արվել ստեղծել տնտեսական համագործակցության կառույցներ, որոնք հիմնականում կրում էին ոչ պետական բնույթ: Միայն ՀԱՊԿ ստեղծմամբ հնարավոր դարձավ տարածաշրջանի երկրների պաշտոնական պետական մակարդակով համապարփակ, համապարփակ տնտեսական համագործակցությունը: FTA- ն ունի երեք հենասյուն ՝ առևտրի ազատականացում, ներդրումների դյուրացում, տնտեսական և տեխնիկական համագործակցություն: Դրանցից ամենակարևորը առաջինն է, որն արտացոլված է առևտրի ազատականացման ծրագրում: Այն ամրագրվել է 1994 թ.-ին: Ինդոնեզիայի Բոգոր քաղաքում ՀԱՊԿ գագաթնաժողովի շրջանակներում ընդունված հռչակագիրը նախատեսում է տարածաշրջանում ստեղծել «ազատ առևտրի գոտի» մինչև 2010 թվականը: զարգացած երկրներ և մինչև 2020 թվական զարգացող երկրների համար 1: Այս ծրագիրը հայտնի է որպես Բոգորյան նպատակներ: 1995 Osապոնիայի Օսակա քաղաքում կայացած գագաթնաժողովի ընթացքում հայտնաբերվեցին 15 հիմնական ուղղությունները, որտեղ անդամ երկրները պետք է փոփոխություններ կատարեն Բոգորյան նպատակներին հասնելու համար: Այսպիսով, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի անդամներն ընդունեցին Օսակայի գործողությունների ծրագիրը: ՀԱՊԿ-ը ստեղծվել և գործում է որպես ոչ քաղաքական ֆորում, որի հիմնական նպատակը տարածաշրջանի երկրներում «կայուն տնտեսական աճին և բարգավաճմանը» նպաստելն է 2: Դա է վկայում այն փաստը, որ ՀԱՊԿ անդամներին պաշտոնապես չեն անվանում անդամ պետություններ կամ անդամ պետություններ, ինչպես դա տեղի է ունենում այլ միջազգային միջկառավարական կազմակերպությունների անդամների, այլ անդամ տնտեսությունների դեպքում: ՀԱՊԿ անդամներն առաջնորդվում են Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում լայնորեն կիրառվող մի սկզբունքով. Քաղաքական տարաձայնությունները չպետք է խոչընդոտեն պետությունների միջև տնտեսական նորմալ հարաբերությունների զարգացմանը: Դրա կազմը խոսում է կազմակերպության տնտեսական բնույթի մասին: Այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Չինաստանի People'sողովրդական Հանրապետությունը և Չինաստանի Հանրապետությունը (Թայվան), հնարավորություն ունեն այստեղ միմյանց հետ տնտեսապես համագործակցել: Կազմակերպության առանձին անդամ է նաև Հոնկոնգը (Սյանգանգ), հատուկ վարչական շրջան, որը գտնվում է ՉCՀ-ի կազմում: Այն փաստը, որ տարեկան ոչ ֆորմալ գագաթաժողովներն հիմնականում անցկացվում են կազմակերպության նախագահող երկրի տարածքում գտնվող քաղաքներում, բայց չեն հանդիսանում դրա մայրաքաղաքը, վկայում է այն մասին, որ դա հնարավորինս տնտեսական համագործակցության ապաքաղաքականացված մեխանիզմ է: Մինչ օրս անցկացված 23 գագաթնաժողովներից 14-ը մայրաքաղաքներում չեն անցկացվել, ներառյալ վերջին 5 անընդմեջ հանդիպումները (2010 թ. ՝ Յոկոհամա, Japanապոնիա, 2011 թ. ՝ Հոնոլուլու, ԱՄՆ, 2012 թ. ՝ Վլադիվոստոկ, Ռուսաստան, 2013 թ. ՝ Բալի, Ինդոնեզիա, 2014 թ.) Նանպո, Չինաստան): Անդամ տնտեսությունների զարգացման մակարդակի տարբերությունը կարելի է առանձնացնել FTA- ի ՝ որպես միջազգային տնտեսական կազմակերպության առանձնահատկություններից: Այս կազմակերպությունը միավորում է ինչպես մի շարք նոր արդյունաբերական երկրներ, այնպես էլ արդեն առաքելության 2 հայտարարություն, APEC- ի պաշտոնական կայք, http: //www.apec.org/About-Us/About-APEC/ Առաքելություն- Պետական հսկաներ կամ զարգացող տնտեսություններ: Այս խայտաբղետ կազմի պայմաններում կազմակերպության ձևավորման ընթացքում ստեղծվել են ավելի պաշտոնական մեխանիզմներ, քան, օրինակ, տարածաշրջանային ինտեգրացիոն կազմակերպությունների դեպքում, ինչպիսիք են Եվրամիությունը, MERCOSUR- ը կամ NAFTA1- ը: Ի սկզբանե ՀԱՊԿ-ը ձեւավորվեց որպես ազատ խորհրդատվական ֆորում, առանց կոշտ կազմակերպական կառուցվածքի, մեծ բյուրոկրատական ապարատի: Հիմնական մշտական կառույցը ստեղծվել է 1993 թ.-ին: քարտուղարություն է, որը գտնվում է Սինգապուրում: Եվ չնայած ՀԱՊԿ գործունեությունն իրականացվում է հիմնականում ոչ ֆորմալ մեխանիզմների, կազմակերպության դինամիկ զարգացման հիման վրա 2: ՀԱՊԿ-ի մեկ այլ առանձնահատկությունը անդամ տնտեսվարողների և անդամ տնտեսությունների ղեկավարների միջև շարունակվող երկխոսությունն է 3: Սա անհրաժեշտ նախապայման է կազմակերպության երկրորդ հիմնարար զարգացման համար, այն է ՝ խթանել ձեռնարկատիրության դյուրացումը: Աշխարհաքաղաքական առումով ՀԱՊԿ-ի հիմնական առանձնահատկությունը ավանդական մրցակիցների առկայությունն է մեկ կազմակերպությունում: Մի կողմից ԱՄՆ-ն է ՝ իր դաշնակիցներով, որոնց թվում տարածաշրջանի երկրներն են ՝ Japanապոնիան, Ավստրալիան, Ֆիլիպինները, Թաիլանդը, մյուս կողմից ՝ տարածաշրջանում ԱՄՆ ավանդական մրցակիցները ՝ Ռուսաստանը և Չինաստանը: Եթե մեկ այլ համաշխարհային կազմակերպության ՝ Եվրամիության, դրան նախորդող տնտեսական համայնքի ստեղծումը հիմնված է տարածաշրջանի երկու ամենահզոր երկրների ՝ Ֆրանսիայի և Գերմանիայի համագործակցության վրա, ապա այս երկու երկրների ջանքերը եվրոպական տնտեսական զարգացման համար, ապա դժվար է գտնել այդպիսի կոնսենսուս: Որպես տնտեսվարող սուբյեկտ ՝ ԱՊՀ-ն սերտ համագործակցում է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) հետ: Դա առաջին հերթին վերաբերում է առաջնահերթության ազատականացմանն ուղղված քայլերին: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն իր առջև խնդիր է դրել ազատականացնել Բոգորյան նպատակների տեսքով, բայց չի ստեղծել մեխանիզմներ այն իրականություն դարձնելու համար: Մյուս կողմից, ԱՀԿ-ն ունի այդպիսի մեխանիզմներ. Այն զարգացնում է ազատականացման գործընթացները, դրանք ավելի գործնական է դարձնում: ՀԱՊԿ անդամներն արդեն ապացուցել են, որ իրենք անկարող են մշակել կամավոր ազատականացման մեխանիզմներ. ԱՀԿ-ն երբեք չի կարողանա խաղալ այն դերը, որը ԱՀԿ-ն է խաղում միջազգային տնտեսական հարաբերություններում, քանի որ այն ստեղծված չէ դրա համար: ՀԱՊԿ-ը օժտված չէ պարտադիր լիազորություններով `հակամարտությունները լուծելու համար (ի տարբերություն ԱՀԿ-ի): Այն գործում է միայն հաստատված կոնսենսուսի կառուցման խորհրդատվությունների հիման վրա 5: 2 Նույն տեղում, Պ. 3 Միզերովովսկա-Ու., Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցություն: Сведения о ՄԻERNԱԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱՈՈՎ, http: //geo.1september.ru/view_article.php?id=200203204: 4 Ավստրալիայի APEC ուսումնական կենտրոնը թողարկում է թուղթ 15: ԱՀԿ բանակցությունների կարևորությունը APEC- ի և Ավստրալիայի հետ կապված ազգային շահերի համար, http: //www.apec.org.au/docs/iss15.htm: ԱՀԿ-ն և ԱՀԿ-ն առևտրի ազատականացումը դրել են իր հիմնական նպատակներից մեկը: Այնուամենայնիվ, սա երկու կազմակերպությունները միավորող միակ գործոնը չէ: Հատկանշական է, որ ինչպես ՀԱՊԿ-ը, այնպես էլ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունը մշտական հարթակ են դարձել չին-ամերիկյան տնտեսական վեճերի քննարկման համար: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի շրջանակներում Չինաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները հատկապես սրվեցին 2011 թ. Նոյեմբերի 12-13-ը Հավայան կղզիներում անցկացված ՀԱՊԿ անդամ պետությունների ղեկավարների հերթական գագաթնաժողովի ընթացքում: Գագաթնաժողովի նախօրեին Չինաստանի կառավարությունը բողոքեց տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի քաղաքականության դեմ, մասնավորապես ՝ «Տրանսխաղաղօվկիանոսյան գործընկերություն» նախաձեռնության, որի շուրջ բանակցություններ պետք է վարվեին ՀԱՊԿ մի շարք երկրների միջև, բայց Չինաստանին առաջարկ չեղավ միանալ: այն 1 Հարկ է նշել, որ Տրանսխաղաղօվկիանոսյան գործընկերությունը ներառված է 2011 թվականին: Այն ԱՄՆ-ի միջքաղաքային նոր ռազմավարության կարևոր մասերից մեկն է: Այն հայտնվել է 2006-ին: Բրունեյում, Նոր Zeելանդիայում, Սինգապուրում և Չիլիում ձեռք բերված ազատ առևտրի համաձայնագրի արդյունքում, իսկ 2009-ին ԱՄՆ-ը ցանկություն հայտնեց միանալ այս նոր կառույցին: Անդամագրվելու մտադրություն են հայտնել նաև տարածաշրջանի այլ երկրներ, ներառյալ Միացյալ Նահանգների հիմնական դաշնակիցները: Չինաստանի և ԱՄՆ-ի միջև մրցակցությունն աճում է: Երկու տերություններից յուրաքանչյուրը ձգտում է թույլ չտալ մյուսին համախմբել իր դիրքերը տարածաշրջանային կազմակերպություններում ՝ արգելափակելով հակառակորդի մուտքը հավանական դաշնակիցներ 3: ԱՄՆ-ը ձգտում է հակակշռել Չինաստանին իր Տրանսխաղաղօվկիանոսյան գործընկերության միջոցով, որը մասնակցում է տարածաշրջանային ինտեգրման գործընթացներին այնպիսի մեխանիզմների միջոցով, ինչպիսիք են ASEAN +1, ASEAN +3, ASEAN +6, մինչդեռ ԱՄՆ-ը մասնակցում է ASEAN- ին: + 6 ԱՄՆ-ը անդրախաղաղօվկիանոսյան գործընկերությունը գնահատում է որպես Արևելյան Ասիայի և Ամերիկայի արևմտյան ափերի միջև տարածաշրջանային նոր միության տնտեսական հիմք 4: Չին-ամերիկյան հարաբերություններում լարված իրավիճակն ավելի սրվեց 2011-ին: ՄԱԿ ՓԳՀ գագաթնաժողովի մեկնարկից հետո: ԱՄՆ նախագահը սպառնաց չինական կողմին, որ տնտեսական պատժամիջոցներ կկիրառի Չինաստանի դեմ, եթե այն վերջապես չսկսի «խաղալ կանոններով» 5: Նման կոշտ դիրքորոշման հիմնական պատճառը ԱՄՆ անհանգստությունն էր Չինաստանի աճող տնտեսության վերաբերյալ: Այնուամենայնիվ, առաջիկա նախագահական ընտրություններում Օբամային վերընտրելու ցանկությունը մեծ դեր խաղաց: Օբամայի հակառակորդները նրան մեղադրում էին Չինաստանի նկատմամբ շատ մեղմ քաղաքականություն վարելու մեջ 6: http: //online.wsj.com/article/SB10001424052970204554204577023460833102898.html: 2 Depillis L., Այն ամենը, ինչ դուք պետք է իմանաք Trans Pacific Partnership- ի մասին, 11 դեկտեմբերի, 2013, http: //www.wa4 Նույն տեղում: 5 «Աճող լարվածություն առևտրի օրակարգերի շուրջ APEC գագաթնաժողովում», 13 նոյեմբերի, 2011 թ., France 24, http: //www.fran6 Նույն տեղում: Ռուսաստանի Դաշնությունը, որը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո երկար տարիներ պայքարեց ՄԱԿ ՓԳՀ-ի անդամ դառնալու համար, ԽՍՀՄ-ում նույնպես մեծ դեր ունի ՉՀ-ի հետ: Ռուսաստանը կազմակերպության անդամ դարձավ միայն 1998 թվականին: Նման հետաձգման հիմնական պատճառներից մեկը Կուրիլյան կղզիների շուրջ տարածքային վեճերի շուրջ ՀԱՊԿ հիմնադիր անդամ Japanապոնիայի հետ քաղաքական վեճն էր: ՀԱՊԿ-ի առաջին օրերին Ռուսաստանի Դաշնությունը շատ պասիվ դեր էր խաղում կազմակերպության ներսում տեղի ունեցող գործընթացներում, բայց այսօր այն կազմակերպության ղեկավարներից մեկն է: ՀԱՊԿ-ին անդամակցությունը Ռուսաստանի համար չափազանց բարենպաստ է: Աշխարհի ամենամեծ երկիրն օգտագործում է իր անդամակցությունը այս կազմակերպությանը `իր սիբիրյան Հեռավոր Արևելքի ներուժը ակտիվորեն ներգրավելու ԱՊՀ-ում տնտեսական ինտեգրման մեխանիզմներում: 2012 թվականը Ռուսաստանի համար վճռորոշ պահ էր, երբ Ռուսաստանը նախագահում էր ՀԱՊԿ-ում, հատկապես 2012 թ.: Վլադիվոստոկում կայացած հանդիպումը: Դա ազդարարում էր Ռուսաստանի քաղաքական և տնտեսական ակտիվացումը Հեռավոր Արևելքում: Արտաքին քաղաքական կուրսի նման փոփոխության պատճառներից մեկը Ռուսաստանի և Եվրամիության հարաբերությունների սառեցումն է 3: Ռուսաստանի համար Վլադիվոստոկի գագաթնաժողովի կարևորության մասին վկայում է այն փաստը, որ նախապատրաստման ծախսերը կազմել են ավելի քան 20 միլիարդ դոլար 4, ինչը ՀԱՊԿ գագաթնաժողովների պատմության մեջ աննախադեպ էր: Գագաթնաժողովի ընթացքում ակնհայտ էր ռուս-չինական մերձեցումը: Երկու տերությունները ակնհայտորեն ձգտել են և շարունակում են ձգտել տարածաշրջանում որոշիչ դեր ունենալ ՝ թույլ չտալով Միացյալ Նահանգներին հաստատել միանձնյա ինքնիշխանություն Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում: Ռուսաստանի և Չինաստանի միջև ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի շրջանակներում բարեկամական հարաբերությունները պայմանավորված են մասնավորապես նրանով, որ ԱՄՆ-ը `կազմակերպության մեկ այլ հիմնական անդամ, ձգտում է միավորել կազմակերպության որոշ անդամների` Տրանս-խաղաղօվկիանոսյան շրջանակներում: Գործընկերություն, որի շուրջ երկու տերությունները պայքարում են միասին: Մաքսային միությունը հատուկ տեղ է զբաղեցնում ՀԱՊԿ-ի հետ Ռուսաստանի հարաբերություններում: Եվրասիականության գաղափարներին հետևելով ՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը փորձում է միջնորդի դեր խաղալ ԵՄ-ի և Ասիայի միջև: Այսօր խոսվում է այն մասին, որ Մաքսային միությունը կարող է կամրջի դեր խաղալ Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի, այսինքն ՝ հիմնականում ՀԱՊԿ «ԵՄ» անդամ երկրների միջեւ: Դեռևս 2012 թ. Օգոստոսին Մաքսային միությունը նմանեցնում էր Ռուսաստանի տնտեսական զարգացման նախարարության Ասիա-Աֆրիկա վարչության պետ Սերգեյ Չերնիշովին: ՀԱՊԿ-ի և Մաքսային միության կապերի ընդլայնման վերաբերյալ Վլադիվոստոկում կայացած հանդիպման ժամանակ 1 Քրիստոֆերսեն Գ., APEC 2012: Ռուսաստանի պետության կողմից կառավարվող ինտեգրումը Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում, էլեկտրոնային միջազգային հարաբերություններ, 18 սեպտեմբերի, 2012 թ., Http: //www.e-ir.info/2012/09/18/apec-2012-russias-state-managed-integration-into-as-asia3 3 Richardson P., Eastern Promises. Ռուսաստանը և 2012 թ.-ի APEC- ի գագաթնաժողովը, էլեկտրոնային միջազգային հարաբերություններ, 8 սեպտեմբերի, 2012 թ., Http: //www.e-ir.info/2012/09/08/ արևելյան-խոստումները-Ռուսաստան-և -2012-գագաթնաժողովը /. 4 «Շուվալով. Վլադիվոստոկում կայացած ATGS գագաթնաժողովում ծախսվել է 20,7 միլիարդ դոլար », 28.08.2012, http: //www.forbes.ru/news5 «ԽՍՀՄ-ը Եվրոպայում ընկալվում է որպես կամուրջ: Կարծիք », 28 օգոստոսի 2012 թ., Http: //www.iarex.ru/news/28632.html: Նախ խոսեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը: 2013 թ. Բալիում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հերթական գագաթնաժողովի ժամանակ, Ռուսաստանի արտգործնախարար Ս. Ֆորումը գրված հոդվածում Լավրովը նշեց, որ ՀԱՊԿ «Մաքսային միության» մերձեցումը պետք է տեղի ունենա հնարավորինս շուտ: Լավրովի խոսքով ՝ դա օգտակար կլինի երկու կողմերի համար էլ: Ռուսաստանի արտգործնախարարն ասաց, որ Եվրասիական տնտեսական միությունը կարող է կապող դեր ունենալ Եվրոպայի եւ Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի միջեւ: Եթե Մաքսային միությունը, իսկ հետագայում Եվրասիական տնտեսական միությունը իսկապես դառնան այնպիսի կառույց, ինչպիսին պատկերացնում է ռուսական կողմը, դա մեծապես կնպաստի ավելի ուժեղ, ավելի փոխկապակցված համաշխարհային տնտեսական համակարգի ձևավորմանը: Այնուամենայնիվ, դեռ դժվար է ասել, արդյոք Մաքսային միությունը կկարողանա այդպիսի հետաքրքրություն ցուցաբերել միջազգային տնտեսական հարաբերությունների համակարգում: Այսպիսով, այսօր ՀԱՊԿ-ը շարունակում է ակտիվ գործունեություն ծավալել միջազգային տնտեսական հարաբերությունների համակարգում `գրանցելով նոր ձեռքբերումներ: Կազմակերպության անդամների միջեւ տարաձայնություններն ու վեճերը չեն վերածում այս կառույցը անօգուտ գործիքի: Տարածաշրջանի պետությունները գիտակցում են, որ այսօր համաշխարհային տնտեսական համակարգը ենթադրում է փոխկապակցվածություն պետությունների տնտեսությունների միջև, ուստի տնտեսական համագործակցությունը չպետք է տուժի առկա քաղաքական տարաձայնություններից: Առանց ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի նման համապատասխան կազմակերպության առկայություն, ավանդական քաղաքական հակառակորդների միջև նման համագործակցությունը գրեթե անհնար կլիներ: Վեներա Հովհաննիսյան Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական Համագործակցություն ՄԻELԱԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԹԵHԵZԱՄԱՆԱԿԱԿԻIT ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ ԳՈՐanՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ Բանալի բառեր, Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցություն, միջազգային տնտեսական հարաբերություններ, Չինա-ամերիկյան հարաբերություններ, Ռուսաստանի Հեռավոր Արևելքի քաղաքականություն: ։
| Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցությունը (ԱԽՏՀ) ստեղծվել է 1989 թ.՝ որպես տնտեսական ֆորում։
ԱԽՏՀ առանձնահատկություններից կարելի է նշել անդամ տնտեսությունների զարգացման մակարդակների տարբերությունը և ավանդական մրցակիցների ներկայությունը մեկ կազմակերպության կազմում։
ԱԽՏՀ-ն սերտորեն համագործակցում է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության հետ։
Կազմակերպությունը նաև հանդիսանում է չին-ամերիկյան տարաձայնությունների քննարկման հարթակ։
ԱԽՏՀ-ում կարևոր դեր է խաղում Ռուսաստանի Դաշնությունը։
|
Նախաբան Սարսանգի ջրամբարը գտնվում է Արցախում ՝ Մարտակերտի շրջանում, Թարթառ գետի հոսանքն ի վար: Կառուցվել է 1970 թ.-ին: վել շահագործվել է 1976 թվականին: Սարսանգի ջրամբարի ջրամբարը 2 է (հզորությունը ՝ 110 մեգավատ): 1 հիդրոջրային, ջրով աշխատող 2 ՀԷԿ - Հիդրոէլեկտրակայան - throughրի միջոցով էներգիա ստանալու համար նախատեսված կայանը ծառայում էր ոչ միայն էլեկտրաէներգիա ստանալու, այլև դաշտերը ոռոգելու համար: Ստեփանակերտից մոտ 60 կմ հյուսիս գտնվում է Արցախի Հանրապետության ամենամեծ ջրամբարը ՝ Սարսանգի ջրամբարը, որն ապահովում է հանրապետության էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի 60% -ը: Պատվարի բարձրությունը 120 մետր է, երկարությունը ՝ 550 մետր, իսկ ստորին մասի լայնությունը ՝ մոտ 500 մետր: Resրամբարի տարողությունը կազմում է շուրջ 600 մլն. խորանարդ մետր, որից կարող է օգտագործվել մոտ 550 մլն. խորանարդ մետր, այսինքն `գրեթե 50 մլն-ը ջրամբարի ծավալն է, որը չի թույլատրվում օգտագործել այլ նպատակներով [1]: Աշխարհում շատ քիչ նման ամբարտակներ կան, դրանք պարզապես չեն կառուցում: Պատնեշի կառուցման ժամանակ բետոն չի օգտագործվել: Jrek- ը բաղկացած է երկու միավորից, յուրաքանչյուրը 25 մեգավատ հզորությամբ: Կայանը Արցախի առաջին ջրհորն է: Այն ապահովում է հանրապետության էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի 40-ից 60% -ը, իսկ նոր ջրհորերի հետ միասին `70% -ը: Theուրն օգտագործվում է սեզոնային եղանակով: Մարտից գետի մակարդակը սկսում է բարձրանալ, համապատասխանաբար, ջրամբարի ջրի մակարդակը: Կայանի աշխատանքը սեզոնային է: Ձմռանը, երբ էլեկտրաէներգիայի սպառումն ավելանում է, ջրի ընդունումն ավելանում է: Ավելի քիչ էլեկտրաէներգիա է արտադրվում տարվա շոգ եղանակներին: Ոռոգման սեզոնը սկսվում է ապրիլին և ավարտվում օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին: Waterուրը հավաքվում է ամռանը: Sarsang և Trghe-1 Ներկայումս Ընկերությունն էլեկտրաէներգիա է արտադրում ջրային ինքնաթիռների միջոցով: Ընկերության հիմնական ակտիվը Սարսանգի ջրբաժանն է, որը կառուցվել է 1976 թ.-ին: ԼRՀ մայր գետի ՝ Թարթարի վրա, այն համարվում է նախկին ԽՍՀՄ լավագույն սարքավորումներով հագեցած ջրհորերից մեկը: Սարսանգի ջրամբարը գտնվում է Սարսանգի ջրամբարի վրա: Վերջինս ունի 500 մլն. մ 3 արդյունավետ ծավալ: Պատնեշի բարձրությունը և լայնությունը համապատասխանաբար 730 մ և 550 մ են, ինչը համարվում է ամենաբարձրերից մեկը նույնիսկ եվրոպական երկրների շրջանում: «Trghe-1 ջրհորը շահագործման է հանձնվել 2010 թվականի ապրիլին»: Ընկերությունն այսօր մասշտաբային ներդրումներ է կատարում երեք ջրհորների `« Մատաղիս -1 »,« Մատաղիս -2 »,« Թրղե -2 »կառուցման մեջ: Րագրի շրջանակներում նախատեսվում է 2011 թվականին ավարտել կառուցվող ջրամբարների կառուցումը: Trghe-1 ջրառի կառուցման նախագծի արժեքը կազմել է շուրջ 832,5 մլն. Դրամ, որն իրականացվել է բաժնետոմսերի առաջին տեղաբաշխման հաշվին: Ստորև բերված են Տղրե -1, Տրղե -2, Մատաղիս -1 և Մատաղիս -2 ջրամբարների տեխնիկական ցուցիչները [2]: Մեր կարծիքով, այս դեպքում ջրմուղկոյուղու աշխատանքը հրատապ է, լուրջ ներդրման դեպքում դա կլուծի ամբողջ Արցախի համար էլեկտրաէներգիայի մատակարարման հասանելիության հարցը, ինչը հսկայական նշանակություն ունի Արցախի համար: Այնուամենայնիվ, այս պարագայում պետք է զգույշ և հետևողական լինել, որպեսզի Թարթառ գետին էկոլոգիական վնաս չպատճառվի: 130 մ հողի ամբարտակ ունեցող հսկայական ջրամբարում `ավելի քան 600 մլն. խորանարդ մետր ջուր [3]: Resրամբարը այժմ լցված է այնքան ջրով, որքան թույլ են տալիս ռիսկերը: Իսկ ռիսկերը վերացնելու համար անհրաժեշտ է լուրջ վերականգնողական աշխատանքներ իրականացնել, բայց դա դեռ բավարար չէ: միայն տեխնիկական թերությունները, ըստ նախնական գնահատման արդյունքների, 35-40 մլն. Դա կարժենա դոլար: Աղյուսակ 1.Tghre -1, -2 Թրղե, Մատաղիս -1 եւ -2 jrek Մատաղիս-ները tekhnikakantsutsanishnereBnutagrerChapmanmiavorTrghejrek Trghejrek -1 -1 -2 MataghisMataghisjrek jrek -2 DrvatskayinbnutagrermvtEl.energiayi mijinBazmamyaartadrankmln.kvt / zhamHashvarkayin chnshummHashvarkayin yelkm 3 / vrkTarpkan jrhoskitsavalmln: մ 3 unitsրային միավորների քանակը Շեղման խողովակաշարի տևողությունը Մեկ միավոր / մմ ածանցման խողովակաշար Արծախը վերականգնել է իր միջոցներով որոշ հատվածներ և այժմ այն օգտագործում է էներգետիկ նպատակներով: Համոզված ենք, որ եթե հնարավորություն ունենայինք ջրամբարը լցնել և այդ ջուրն օգտագործել ոռոգման նպատակով, Մարտակերտում կլիներ 7000 հա հող, մենք այն կմշակեինք և հսկայական բերք կունենայինք, որի նախագիծը ներկայումս մշակման փուլում է: Այնուամենայնիվ, ենթակառուցվածքների հիդրոտեխնիկական կառույցների անմխիթար վիճակը դա թույլ չի տալիս: Մենք կարող էինք հասնել այնտեղ: Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ ամբողջ ջրամբարը ջրով լցնելը հղի է մեծ վտանգներով: Եվ եթե հաշվի չառնենք վտանգները, ապա ջրամբարը կլցնենք մինչև վերջ և այն կփլուզվի, հետևանքներն ավելի աղետալի կլինեն Ադրբեջանի համար, քանի որ այդ հատվածներում շատ ավելի շատ ադրբեջանական բնակավայրեր կան, քան հայկական կողմում: Եվ վնասված հողերը պարզապես անօգուտ կդառնան: Մեր նպատակը պետք է լինի Թարթառ գետի ջուրը հիմնականում Շան տեղափոխելը, բայց մինչ այժմ այդ ուղղությամբ քայլեր անհրաժեշտ չեն: Սարսանգի ջրային հանգույցը, որն ընդգրկում է Սարսանգիջրամբարի ջրամբարը, ՀԷԿ-ը, Մատաղիսի ջրամբարը և ոռոգման համակարգը `իր բոլոր ջրանցքներով և ջրատարներով, շահագործման է հանձնվել 1977-ի վերջին: Այս ջրային հանգույցը կառուցվել է հիմնականում ոռոգման համար: Սարսանգի ջրամբարով սնվող ջրանցքները ոռոգում էին ավելի քան 100 հազար հա տարածք: Այնուամենայնիվ, դրա մեծ մասը գտնվում էր նախկին ինքնավար շրջանի սահմաններից դուրս: Ավելի պարզ ՝ համակարգի մեծ մասը գտնվում էր ինքնավար շրջանի տարածքում, բայց դրա հիմնական նպատակը տարածաշրջանին հարակից տարածքների ոռոգումն ապահովելն էր: Եվ էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը, այսպես ասած, այդ հանգույցի երկրորդական աշխատանքն էր: Եթե նախորդ տարիներին մենք արտադրում էինք ընդամենը 92-93 միլիոն կվտ / ժամ էլեկտրաէներգիա, ապա 2014-ին Սարսանգում կարտադրվի ավելի քան 100 միլիոն կՎտ / ժամ: Հաջորդ տարվանից ցուցանիշը կաճի: 2015-ին մենք կարտադրենք մոտ 112 մլն. Անկայուն էլեկտրաէներգիայի արդյունքում առաջացած էլեկտրաէներգիայի մոտ 41% -ը, ավելի քան 47% -ը: Resրամբարը կառուցված է Արցախի տարածքում ՝ Թարթառ գետի մեջտեղում: Ատամնաքարը ոչ միայն ամենաերկարն է Արցախում, այլև Հայաստանում: Մեր Արփան սկիզբ է առնում Սյունիքի սարահարթի հյուսիսարևմտյան մասից, անմիջապես արևելյան մասից, համարյա նույն աղբյուրներից, բացառությամբ, որ Թարթառ գետը սկսվում է ջրբաժանի հակառակ մասից ՝ 3100-3200 մ բարձրության վրա: Սարսանգի ջրամբարը կառուցվել է սրա մեջտեղում: Այս գետը մոտավորապես իր երկարությամբ համապատասխանում է մեր Ախուրյան գետին, նույնիսկ մի փոքր ավելին: Բայց եթե մենք կարողանանք համեմատել Ախուրյանի և Թարթարի ծախսերը ջրի հետ, համեմատած գերբեռնվածության հետ, Ախուրյանը մի փոքր ավելին է: Բոլոր ջրամբարները ռազմավարական նշանակություն ունեն, քանի որ ջուրը կուտակվում է: Եվ մոտ ապագայում, կլիմայի գլոբալ փոփոխության համատեքստում, մենք պետք է ունենանք հսկայական ռազմավարական կարևորություն: Ավելի շատ մեր տարածաշրջանի, մեր աշխարհաքաղաքական դիրքի առումով (մենք գերիշխող դիրքում ենք), մենք մեծ առավելություններ ունենք մեր հարևանների, հատկապես Ադրբեջանի նկատմամբ: Պատկերացրեք, որ Սարսանգի ջրամբարը գտնվում է մոտ 1000 մ բարձրության վրա, իսկ իջնելիս թափվում է Կուր ՝ Ադրբեջանի տարածք, այսինքն ՝ այն զրոյական է ՝ ծովի մակարդակից գրեթե 3 մ բարձրության վրա: Նման բարձր դիրքում մենք կուտակել ենք հսկայական քանակությամբ ջուր ՝ մոտ 560 միլիոն: խորանարդ մետր (500 միլիոնը օգտակար ծավալն է, միայն 60 միլիոնն է մեռած ծավալը): Եթե միասին վերցնենք Հայաստանի բոլոր ջրամբարները, կուտակվել է շուրջ 1,2 միլիարդ խորանարդ մետր ջուր: Բայց միայն Սարսանգինը գրեթե 600 միլիոն: խորանարդ մետր ջուր: Պատկերացրեք, թե ինչ ահռելի ծավալ է դա: Ընդհանուր մեռած ծավալը Ազատի ջրամբարի չափն է ՝ մոտ 60 միլիոն խորանարդ մետր: Այդքան ջուր ռազմավարականորեն կուտակվում է մեր և հարևան երկրների, այդ թվում ՝ Ադրբեջանի համար: Ի դեպ, ասեմ, որ այսօր, բնականաբար, կուտակված ռազմական գործողությունների պատճառով այս թիվը գրեթե կիսով չափ կրճատվել է: [1] Մեր կարծիքով, «Սարսանգի ջրամբարը, եվրոպական տեսանկյունից լինելով համապարփակ կառույց, լինելով ինժեներական համալիր, համարվում է առաջին կարգի կառույց: Resրամբարի անվտանգ շահագործման համար անհրաժեշտ է իրականացնել շահագործման գործառույթներ, որոնք հաճախ բաց են թողնում մեր կողմից: » Դա հայկական երկու հանրապետությունների տարածքում ամենամեծ ջրամբարն է: Հայաստանի ամենամեծ ջրամբարը ՝ Ախուրյանը, որն օգտագործվում է Թուրքիայի հետ համատեղ, ունի 525 մլն. խմ, որից օգտակար է համարվում 510 մլն. խորանարդ մետր (ընդհանուր ծավալը բաժանված է օգտակար և մեռած: չկա, բայց Արցախին հանձնված առաջին Սարսանգիարաջը `Սաոչմիալինը ջրի ծավալի է, որը հաշվարկվում է օգտագործել, իսկ մեռած ծավալը` այն մասը, որը ծածկված է ցեխ, ջուր և ժամանակի ընթացքում դառնում է անօգտագործելի): Մինչդեռ 565 միլիոն ընդհանուր ծավալը շահագործման է հանձնվել Մարտակերտի շրջանում ՝ Թարթառ գետի ափին, 1976 թ.-ին: խորանարդ մետր, օգտակարը ՝ 495 միլիոն: խորանարդ մետր: Ռեկորդը նույնպես պահում է Սարսանգի ջրամբարը ՝ 126 մ բարձրությամբ ամբարտակով (երկարությունը ՝ 550 մ): Շեղման համակարգով ջրամբարից «Սարսանգ» կարող է մղվել մինչեւ 70 խորանարդ մետր ջուր: Բացի այդ, ջրամբարի ոռոգման փականները, անհրաժեշտության դեպքում, կարող են օգտագործվել բարելավման նպատակով վայրկյանում 30 խմ ջուր հանելու համար: Ervրամբար (մեր կարծիքով տեղակայված ՝ Սարսանգի ամբարտակի տեսակի նման կառույցները պահանջում են կայունության դինամիկայի մշտական ուսումնասիրություններ, որոնք մենք հաճախ բաց ենք թողնում: Նման կառույցների ամրությանն ու կայունությանը սպառնում են ամբարտակի մարմնի ֆիզիկական և մեխանիկական հատկությունների փոփոխությունները և ամբարտակի մարմնով ֆիլտրման հոսքերը, որոնք պատնեշների փլուզման հիմնական պատճառն են: Լայն ուսումնասիրություններ են իրականացվել Սարսանգիշաշի շահագործման վեց տասնամյակների ընթացքում կուտակված բերքի ծավալը պարզելու, գետի երկարությամբ դրա գտնվելու վայրը որոշելու և ջրային ռեժիմի զարգացումը կանխատեսելու համար: Այս աշխատանքներն իրականացնելու համար անհրաժեշտ է ունենալ ջրամբարի տեղում գետի հունի տեսքը (հատվածը) մինչ ամբարտակի գործարկումը: Այս տվյալները վերականգնել են հիդրավլիկ մասնագետների մի խումբ, որոնք ստուգվել են վերլուծությունների և համեմատությունների արդյունքում: Theրամբարի համար կատարված հաշվարկների արդյունքները ներկայացված են աղով: 2-ում: Գետերի հունի ուսումնասիրությունների ընթացքում (2012 թ. Հունիս) ջրամբարի մակարդակը զգալիորեն իջել է (698-699 մ): Արդյունքում, ջրի հորիզոնը հատեց գետի հունը Դրմբոնի հանքավայրի դիմացի բնական նեղացման տարածքում `բացահայտելով ջրամբարի ընդհանուր երկարության մոտ 1/3-ը` ստեղծելով բարենպաստ պայմաններ կուտակումների, դրանց հացահատիկի կազմի և այլնի մանրամասն ուսումնասիրության համար: ժայթքումը բնութագրող մեծություններ: Օգտագործելով ստացված տվյալները և գետի հունի բնական հատկությունները, որոնք հաշվառվել են ուսումնասիրության վայրում `նախքան ջրամբարի շահագործումը չափման առանցքի յուրաքանչյուր կետում, տեղանքի բնական հունի երկայնքով կուտակված նստվածքների առավելագույն հաստությունները ետ են բերվել այդ կուտակումների ծավալից: Աղյուսակ 2. Սարսանգի ջրամբարում կուտակված ջրի ծավալի հաշվարկը առանցքի համարը Առանցքի լայնությունը (մ) Տեղանքի ընդհանուր երկարությունը (մ) Բաժնի տարածքը (հազար մ 2) Տվյալ տարածքում կուտակված տարածքների ծավալը ( միլիոն մ 3) Ընդհանուր ծավալը (միլիոն մ 3) այդ գումարը կազմում է մոտ 28,4 միլիոն: մ 3 Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ ջրամբարը պատրաստվել է ստորերկրյա ջրերից `ավազե կավի միջուկով: Ավազոտ կավե հողերը ներկայացված են 610–670 նիշերի տիրույթում մինչև 10% մանրախիճ խառնուրդներով, իսկ 670–728 նիշերը ներկայացված են մինչև 35% խառնուրդներ [4]: Սարսանգի ջրամբարի ամբարտակի ներքին վերին պրիզմաները ներկայացված են մանրախիճով հողերով (նկ. 1): Ars4.28WWi Նկար .1 Սարսանգի ջրամբարի ամբարտակի հատում Նման դեպքում դիտակետիկական տեխնիկական կառույցներում անոմալիաների գենեզի հայտնաբերումը բարդ ինժեներական խնդիր է: Այն ավելի է բարդանում, երբ անկանոնությունները գալիս են մի քանի անկապ պատճառներից: Ամբողջական գնահատումը կարող է սխալ լինել: Այդ դեպքում անհրաժեշտ է մեկուսացնել հնարավոր անկանոնությունները, փորձել յուրաքանչյուր առանձին խախտման պատճառահետեւանքային կապը: Հնարավոր է նաև ուսումնասիրել հնարավոր ձախողումների զարգացման սցենարը `հիմնված կառուցվածքի հետազոտության և վիճակի գնահատման արդյունքների վրա: Ներկայացրեք հնարավոր ձախողումները `կառուցելով այսպես կոչված ձախողման ծառ, որը թույլ է տալիս կանխատեսել գործընթացի հետագա զարգացումը, գնահատել դրա ազդեցությունը կառուցվածքի հուսալիության վրա: Տեղեկատվության վերլուծության և նախորդ հետազոտությունների հուսալիությունը կարելի է գտնել այստեղ [4]: Սարսանգի ջրամբարը, լինելով Եվրոպայի մայրցամաքի ամենաբարձր ցամաքային ամբարտակը, լինելով ինժեներական տեսանկյունից համալիր կառույց, իրականացվում է բարդ ինժեներական պայմաններում, համարվում է իր ռիսկի տակ գտնվող առաջին կարգի կառույց: Չափից շատ անհանգստանալու կարիք չկա, բայց ջրամբարի անվտանգ շահագործման համար անհրաժեշտ է կատարել գործառնական գործառույթներ, որոնք հաճախ բաց են թողնվում մերկ կողմից: Նշենք, որ Վարանդա գետի վրա միանգամից երեք ջրամբար կա ՝ Վարանդա -1, Վարանդա -2, Վարանդա -3: Դրանք բոլորը կառուցվել են նախախորհրդային տարիներին: Առաջինը գտնվում է ամենացածր կետում: Այս պահին այն կուտակում է չկուտակող ջուր, որը դուրս է գալիս մյուսների մեջ: որի մեջ Կառուցվում են Վարանդա -1-ը և Վարանդա -2-ը `ուղղակի հարությամբ: Այս տարի Սարսանգ-Մատաղիս հատվածում կմեկնարկի մեկ նախագիծ, որի շրջանակներում ավելի քան 100 միլիոն դոլար կներդրվի տեղական և արտասահմանյան ընկերությունների կողմից: Արդյունքում կկառուցվեն ջրամբարներ, որոնք կօգտագործվեն էլեկտրաէներգիայի և զբոսաշրջության նպատակներով [1]: Ձկների արտադրություն, 12 միլիոն տարի առաջ Քաշաթաղի շրջանում: 5,5 մեգավատ հզորությամբ ջրամբարի կառուցումը կավարտվի այս տարի: Ավելին, սա անկախ Հայաստանի պատմության մեջ ջրամբարով հիդրոէլեկտրակայանի կառուցման առաջին դեպքն է: Ervրամբարը կօգտագործի Fishery Gorgoman- ը `օտարերկրյա սեփականություն հանդիսացող ներդրողը, որը տասնյակ միլիոնավոր դոլարներ է ծախսել ծրագրի վրա: նպատակների համար: Ուշագրավ եզրակացություն. Սարսանգի ջրամբարը ոչ միայն հանրապետության տնտեսության կարևոր մասն է, այլև ռազմավարական օբյեկտ: Այսօրվա մեր հիմնական խնդիրն է Սարսանգի ջրամբարի ջուրն ուղղել Հայաստանի մարզեր, ինչը մեզ հնարավորություն կտա ամբողջությամբ շահագործել ջրամբարը, որը ամենամեծ ջրամբարն է, որպեսզի կարիք չլինի այն գնել դրսից: Այսօր մեր տարածքից մոտ 9 միլիարդ խորանարդ մետր հոսում է դեպիմ հարևանների տարածքներ, որից մենք կարող ենք պահեստավորել ընդամենը 1,5 միլիարդ, և տարիների ընթացքում այդ թիվը նվազում է: Եվ մոտ ապագայում, կլիմայի գլոբալ փոփոխության համատեքստում, մենք պետք է ունենանք ջրամբարի ջրի հսկայական քանակություն, որը ռազմավարական նշանակություն կունենա, հատկապես մեր տարածաշրջանի համար: Կառուցվածքները, ինչպիսիք են Սարսանգի ամբարտակի տեսակը, պահանջում են կայունության դինամիկայի մշտական ուսումնասիրություններ, որոնք մեզ հաճախ բաց են թողնում, մեծապես պետք է մեծ ուշադրություն դարձնել այս խնդրին: ։
| Սարսանգի ջրամբարը ոչ միայն հանրապետության տնտեսության կարևոր մասն է, ռազմավարական օբյեկտ, այլև հարևան Ադրբեջանի կողմից տարատեսակ հարձակումների զսպաշապիկ։
Ջրամբարը ոչ միայն Արցախի, նաև Հայաստանի այլ մարզերի համար մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն ոռոգման և էներգետիկ տեսանկյունից, այլև ռազմավարական։
Այժմ տվյալ ջրամբարը մենք հիմնականում օգտագործում ենք էներգետիկ նպատակներով։
Ներկայումս արդիական են խմելու և ոռոգման համար նախատեսված ջրերի հետ կապված խնդիրները և պետք է մտածել այդ ահռելի կառույցի ջրերը ուղղել դեպի Սևանա լիճ, որպեսզի հնարավոր լինի օգտագործել այս ջրամբարի ամբողջական ռեսուրսները։
Նաև հետագայում լուրջ հետևանքներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է քայլեր ձեռնարկել ամբարելու մեր երկրից հոսող ջրերը, քանի որ այն մեր կողմից չօգտագործվելու դեպքում կարող ենք կորցնել նրանց նկատմամբ վերահսկողությունը։
Այդ առումով Սարսանգի ջրամբարը կարևոր նշանակություն ունի ոչ միայն Արցախի, այլ նաև ՀՀ համար։
|
Առաջին կուրսեցիների հարմարվելու հիմնական ասպեկտներից մեկը նոր միջավայրում մշտական և ամուր սոցիալական կապերի հաստատումն է, նոր փոքր խմբերի ձևավորումը, պաշտոնական և ոչ ֆորմալ խմբերի ներգրավումը: Նոր միջավայրում դերի բաշխումն իրականացվում է նորովի, ում հարաբերությունների նոր համակարգում ուսանողը պետք է ինքնուրույն ամրապնդի իր դիրքերը: Քանի որ Կ. Մարքսը ճիշտ նշեց, որ մարդու զարգացումը պայմանավորված է բոլոր այն անհատների զարգացմամբ, որոնց հետ նա ուղղակի կամ անուղղակի շփման մեջ է: Այս գործընթացում տեղի է ունենում համոզմունքների, գաղափարների, վերաբերմունքի, հետաքրքրությունների, գործունեության փոխանակում, մշակվում է «առարկա-առարկա» հարաբերությունների համակարգը / 6, էջ 7 /: Գաղտնիք չէ, որ ուսանողը կազմավորվում է ուսանողական անձնակազմում, և անձնակազմի բարենպաստ հոգեբանական մթնոլորտը բարձր փոխըմբռնման բարձր մակարդակը նպաստում է բարեկամությանը, վստահությանը, փոխօգնությանը, դրական անձնական հատկությունների զարգացմանը, գիտական դժվարությունների հաղթահարմանը և հաջողությունների հասնելուն սովորելը Ուսանողների մարմինը ունի իր առանձնահատկությունները և տարբերվում է մյուսներից. Ա) գործունեության հիմնական տեսակ / կրթություն /, բ) տարիքը, միատարր կրթական անձնակազմը, գ) անձնակազմի կայունությունը, դ) կրթական գործունեության պլանավորում և հաջորդականություն, ե) ընդհանուր նպատակ: , այսինքն ՝ ստանալու մասնագիտություն: Հոդվածի նպատակն է բացահայտել առաջին կուրսեցիների հաղորդակցման գործընթացում միմյանց հասկանալու առանձնահատկությունները, հարմարվողականության դժվարությունները: Խնդիրն է ուսումնասիրել առաջին կուրսեցիների հաղորդակցման ոլորտը, փոխըմբռնման գործընթացը, հարմարվողականության դժվարությունները հաղթահարելը: Միմյանց հասկանալու գործընթացը հաղորդակցության նախապայման է. այն կարելի է անվանել հաղորդակցության ընկալման կողմ: Եվ ի՞նչ է դա նշանակում: Մեկի կողմից մեկ ուրիշի ընկալումը կոչվում է սոցիալական ընկալում: Այս գաղափարը առաջին անգամ օգտագործվել է J. Bruner- ի կողմից 1947 թվականին, երբ նա մշակեց «Նոր տեսք», «Նոր հայացք»: Հետագայում սոց. Խմբերը սոցիալական ընկալումներն անվանեցին «սոցիալական օբյեկտների» ըմբռնման գործընթացներ, ինչպես նաև այլ մարդկանց, սոցիալական խմբերի և սոցիալական համայնքների կողմից ընկալելի գործընթացներ: 138}: Հասարակական ըմբռնումը հնարավոր է ճանաչել և հասկանալ դիմացինին, որի ընթացքում որքան ավելի լիարժեք է անձը հայտնաբերում դիմացինին, այնքան ավելի ամբողջական է դառնում ինքն իր մասին գաղափարները: Առաջին կուրսեցիները աստիճանաբար սկսում են ակտիվորեն ներգրավվել ուսանողական խմբի միջանձնային խմբի կառուցվածքում, նրանք սկսում են ճանաչել միմյանց անձնական անձնական որակները, որոնք տեղի են ունենում ինչպես հաղորդակցության ընթացքում, այնպես էլ ճանաչողական գործունեության ընթացքում: Դրանք դառնում են ավելի հանգիստ և հավասարակշռված: Այլ մարդկանց հետ անմիջական շփումը կարևոր դեր ունի միմյանց ճանաչելու, կարողությունները գնահատելու և պատշաճ վարք ցուցաբերելու հարցում: 128}: Հաղորդակցության միջոցներն ու բովանդակությունը որոշում են այդ հարաբերությունների մեջ ներգրավված մարդկանց սոցիալական գործառույթները, նրանց դիրքը հասարակական հարաբերությունների համակարգում, տվյալ դեպքում ՝ ուսանողների հետ կապերը: Կապը, ինչպես նշել է Կ. Ստանիսլավսկին, «հակառակ հոսանքն է»: Դրա յուրաքանչյուր փուլ գործում է որպես կապակցված գործողություն, որի ընթացքում մասնակիցների գործողությունները միավորվում են մի ամբողջության մեջ, որը կրում է նոր որակներ: Առաջին կուրսեցին համագործակցում, շփվում է խմբի անդամների հետ, հիմնված է այս կամ այն գործունեության ընթացքում ձեռք բերված փորձի վրա, և քանի որ տարբեր մարդկանց կյանքի փորձը տարբեր է, ուրիշներին ճանաչելու և հասկանալու հնարավորությունները նույնպես տարբեր են: Եվ ըստ տվյալների ՝ առկա է մեծ անհանգստություն, սոցիալական սթրես, հասակակիցների հետ շփման որոշակի ճգնաժամ {2, 135}: Այնուամենայնիվ, դրանք նվազում են երկրորդ տարվա սկզբին, երբ դասընկերները աստիճանաբար ավելի լավ են ճանաչում միմյանց, ամրապնդվում են միջանձնային շփումները, հաղորդակցման ոճերը, փոխըմբռնումն ու փոխըմբռնումը: Միջանձնային հարաբերությունները ներառում են ուսանողների փոխազդեցության 3 բաղադրիչ: 1. վարքային, 2. հուզական, 3. ճանաչողական: Վարքագիծը ներառում է գործողությունը արդյունքների, գործողությունների, գործունեության ոճերի, գործողությունների, դեմքի արտահայտությունների, ժեստերի, շարժումների և վերջապես խոսքի արդյունքների, այսինքն ՝ այն ամենի մասին, ինչ արտահայտում է տղամարդը և կարող է դիտվել այլ մարդկանց կողմից: Emգացմունքայինը ներառում է այն ամենը, ինչ կապված է իրավիճակների հետ: միջանձնային բախումների պատճառով հուզական վիճակներ և այլն: Ognանաչումը ներառում է փոխազդեցության մեջ գտնվող անձի բոլոր մտավոր գործընթացները, որոնք կապված են ինչպես շրջապատը, այնպես էլ դիմացինը իմանալու հետ / 6, էջ. 161 /: Միջանձնային ընկալման սոցիալ-հոգեբանական առանձնահատկությունների իմացությունը, համոզված ենք, կօգնի ուսանողներին ավելի հեշտ հարմարվել, ճիշտ հարաբերություններ կառուցել, նվազեցնել անխուսափելի հակամարտությունները, բարելավել ուսումնական գործընթացը: Հիմնավորելու այդ ամենը ՝ VSPI ֆիզմաթ ֆակուլտետի ֆիզկուլտուրայի ամբիոնի առաջին կուրսեցիների շրջանում 2010-12թթ. Մենք անցկացրել ենք հետազոտություններ, հարցումներ, քննարկումներ, դիտարկումներ, թեստեր, բանավեճեր: զգացողություն, որը կապված է ուսանողի նոր սոցիալական միջավայրում ներգրավվելու հետ: Մենք առաջարկեցինք նրանց նշել այն խնդիրները, դժվարությունները, որոնք առաջանում են հատկապես ուսումնական տարվա սկզբին `առաջին տարվա ընթացքում միմյանց չհասկանալու, միմյանց չճանաչելու, մրցակցության, հակառակ նպատակների, դրդապատճառների կամ այլ պատճառների պատճառով: Մենք ուսանողներին խնդրեցինք մատնանշել այն ուղիները, որոնք նրանց հնարավորություն կտան շրջանցել, մեղմել կամ վերացնել առկա խնդիրները: Վերոնշյալը պայմանավորում է հոդվածի հրատապությունն ու անհրաժեշտությունը: Նոր պայմաններում առաջին կուրսեցիների շրջանում առկա է ազատության կեղծ զգացողություն, ինչը պայմանավորված է աշխատանքի ինքնակազմակերպման անհրաժեշտությամբ, սեփական ուժերի ճիշտ բաշխմամբ: Հայտնի է, որ յուրաքանչյուրին կարելի է համոզել կատարել որոշ գործողություններ, եթե դրանք ուղղված են մեր հոգեբանական կարիքների բավարարմանը: Գոյություն ունեն 14 հիմնական պահանջներ, որոնցից երկուսը հատկապես կարևոր են: 1. անձնական ուժ, 2. «ես» -ի բավարարում (հպարտություն, ինքնագիտակցություն), հետաքրքրասիրություն, հուզական անվտանգություն, խմբին պատկանելություն, սեր, սիրված լինել, ճանաչում, հասակակիցների կողմից քաջալերանք, ստեղծագործելու ունակություն, գաղտնիության անձեռնմխելիություն, նյութ անվտանգություն, ինքնագնահատական, բարձր ինքնագնահատական, հաջողություն / 3, էջ 174-175 /: Առաջին կուրսեցիների ըմբռնումը բարելավելու հիմնական գործոններից է. Սա հատկապես ճիշտ է կոշտ ուսանողների համար: • Առաջին կուրսեցիների սոցիալական ընկալման արդյունավետությունը կախված է դիտորդ-առարկայի անհատական տեսակից, խմբի անհատական ընկալումից, այսինքն `ինչպես է խումբը ընկալվում անհատի կողմից, • հարմարվելու խնդիր, • ինքնաճանաչում, ճանաչում և ճանաչում: հասկացողություն 2-րդ կուրսի սկզբից վերոհիշյալ խնդիրները աստիճանաբար սկսում են նվազել, դասընկերների հարաբերություններում բավարարվածության մակարդակը սկսում է բարձրանալ: Այդ փուլում նրանք կարծում են, որ խումբը գիտի միմյանց մասին ավելին, և այժմ նրանք ավելի շատ հետաքրքրված են դրանով, քան առաջին տարում: Մենք համարեցինք առաջին կուրսեցիների հաղորդակցման առանձնահատկությունները և ընդհանրացնելով, կարող ենք ասել, որ. Հասկացողությունը ծագում է բնական շփման, միմյանց հասկանալու, մարդկային փոխգործակցության պայմաններում: Դա կախված է զուգընկերոջ հույզերից, կարծիքներից, վերաբերմունքից, համոզմունքներից և այլն: Հաղորդակցող կողմի վրա ազդելով ՝ անձը ձգտում է փոխակերպել իր գաղափարներն իր մասին անհրաժեշտ, բարենպաստ ուղղությամբ: Մեկ անձի կողմից մեկ այլ անձի ընկալումը հաղորդակցության պարտադիր պայման է, ուստի սոցիալական ըմբռնումը ենթադրում է `ինքնաճանաչում, հաղորդակցման գործընկերոջ ճանաչում, համատեղ գործունեության կազմակերպում փոխըմբռնման հիման վրա, հուզական հարաբերությունների հաստատում և այլն: Հոդվածում քննարկված առաջին կուրսեցիների սոցիալական ընկալման, հաղորդակցության և հարմարվելու հոգեբանական դժվարությունների պատճառները պարզելը և գիտելիքները կօգնեն ուսանողներին ավելի հեշտությամբ ճանաչել միմյանց, շփվել, հարմարվել, ինչը կօգնի ոչ միայն բարելավել նրանց կրթությունը: գործընթաց, այլ նաև անհատականություն զարգացնելու համար: Գրականություն 1. Андреева Г. М. Социальная հոգхология / М.: խմբ. MGU, 1980. 414 էջ: 2. Բոդալև Ա.Ա., Մարդ մարդու խորաթափանցություն և խնամք: Մ. խմբ .3. Թոմսոն Պ., Ինքնուս ուսուցիչ / SPb: Peter, M. 2000. 242 էջ: միջին սոց. սովորել заведений, ըստ պատվերի: И. В. Դուբրովինոն, Մ. Творческий5. Խնդրի ընդհանրացումը հոգեբանության մեջ, ըստ հերթականության: E. Ф. Լոմովան, Մ. ։
| Հոդվածում դիտարկվում են առաջին կուրսեցիների հաղորդակցման, և հարմարվողականության դժվարությունների պատճառները, որոնք կապված են սոցիալական ընկալման և հաղորդակցման հոգեբանական խոչընդոտների հետ։
Այդ պատճառների բացահայտումն օգնում է ուսանողներին ճանաչելու դրանք և համագործակցելու միմյանց հետ այնպես, որ առավել հեշտ հարմարվեն շրջապատող միջավայրին, ինչը կնպաստի ուսումնական պրոցեսի բարելավմանը։
Հոդվածում դիտարկվում են այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են առաջին կուրսեցիների անհանգստությունը, հաղորդակցման մակարդակի և միմյանց հետ համեմատվելու անբավարարվածությունը և այլն։
|
Տեղեկատվության և կապի տեխնոլոգիաների բաժնի միջնակարգ դպրոցում աշխարհագրական դասընթացների արդյունավետության բարձրացում: Հասարակության զարգացման ներկա միտումները կանխատեսում են, որ ապագայում սոցիալ-քաղաքական և տնտեսական ոլորտները կունենան բարձր տեխնոլոգիական հագեցվածություն: Սա հավասարապես վերաբերում է հանրակրթությանը: Կրթական բարեփոխումների ներկա փուլում տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) օգտագործումը կրթության արդյունավետության բարձրացման պայմաններից մեկն է: Ուստի կարծում ենք, որ հանրակրթության ոլորտում ժամանակակից տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների օգտագործումը մեծապես կնպաստի կրթության ապահովմանը: Հանրակրթության ժամանակակից համակարգը անհնար է պատկերացնել առանց տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների: Խնդիրը չի սահմանափակվում միայն ուսումնական գործընթացի տեխնիկական միջոցներով ապահովմամբ և դրանց օգտագործման մեթոդների պարզ ուսուցմամբ: Դասավանդման գործընթացում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառման մեթոդաբանական աջակցության կարիքը նույնպես կա: Ուսուցչի համար դա պետք է ծառայի որպես դասապրոցեսի ակտիվացման, դասը պատրաստելու, դասավանդման գործընթացի արդյունավետությունը բարձրացնելու միջոց: Ներկայումս հանրային դպրոցների մեծ մասը հագեցած է համակարգչային դասասենյակներով, որոնք ապահովում են ՏՀՏ կիրառական ծրագրերի լայն շրջանակ: Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների օգտագործումը դասապրոցեսում պետք է իրականացվի `ելնելով ուսանողների տարիքային-անհատական առանձնահատկություններից, ստացված գիտելիքներից: ՏՀՏ հնարավորությունների օգտագործման արդյունավետությունը կախված է ուսուցչի համապատասխան ունակություններից, հմտություններից և կարողություններից, ՏՀՏ տիրապետման մակարդակից, ինչպես նաև դասավանդման գործընթացում դրանք նպատակային օգտագործելու հմտությունից: Ուսումնական գործընթացում ուսանողների մտավոր ներուժի փոխկախվածությունը պարզելու համար անհրաժեշտ են գիտականորեն հիմնավորված համապատասխան մեթոդական ուղեցույցներ `համապատասխան գործնական փորձով: Միևնույն ժամանակ, կրթական համակարգում ներկայացված կրթական համակարգի պահանջները պետք է պահպանվեն ՝ ապահովելով դրանց իրականացման հնարավոր ողջամիտ միջոցները: Այս առումով «Աշխարհագրություն» դասընթացը առանձնահատուկ դեր ունի հանրակրթության մեջ, որը կազմում է ամբողջական համակարգված գիտելիքներ մարդկության «ընդհանուր տան» ՝ Երկիր մոլորակի մասին: Մեր կարծիքով, աշխարհագրության դասավանդման արդյունավետությունը պայմանավորված է դասավանդման մեթոդների և դասավանդման ժամանակակից տեխնոլոգիական մոտեցումների արհեստավարժորեն ճիշտ համադրությամբ, ինչը կապահովի սովորողների կողմից ուսման գործընթացում ՏՀՏ-ի առավել արդյունավետ օգտագործումը `նպաստելով հմտությունների և կարողությունների զարգացմանը [ 2, էջ 53-55]: Աշխարհագրության դասերին, կախված ուսանողների տարիքային առանձնահատկություններից, ուսուցման գործընթացը կարող է կազմակերպվել տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների հետևյալ միջոցների միջոցով. գրադարաններ, - դպրոցական աշխարհի GIS: Տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների օգտագործումը ուսումնական գործընթացում, մասնավորապես `համակարգչային սարքավորում, թույլ է տալիս կատարելագործել և արդիականացնել աշխարհագրության դասավանդման գործընթացը: Դեռ 1989 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջազգային կոնգրեսի կողմից հաստատված «Կրթության մասին տեղեկատվության մասին» հռչակագրում նշվում էր, որ նոր տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, որոնք ժամանակակից հասարակական մշակույթի բաղկացուցիչ մասն են, ուղղված են կրթական համակարգի արդյունավետության բարձրացմանը: Այս ուղղությամբ վերջերս կատարված գիտական և գործնական աշխատանքը հիմնավորել է ուսուցման գործընթացում տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների օգտագործման արդյունավետությունը [3, p. 48]: Աշխարհագրություն ծրագրաշարը նախատեսված է ուսանողների գիտելիքների, ստեղծագործականության, հմտությունների և փորձի զարգացման համար: Համակարգչային ծրագրերի միջոցով հնարավոր է արագ փոխել ուսուցանվող թեմային վերաբերող ցուցադրական նյութը ՝ քարտեզներ, աղյուսակներ, գծապատկերներ, սլայդներ և այլն: Դա հնարավորություն է ուսուցանվող թեման ավելի պատկերավոր կերպով ներկայացնելու համար: Միևնույն ժամանակ, օգտագործելով ինտերնետը, հնարավոր է ցուցադրել օդատիեզերական լուսանկարներ, ստեղծել գծապատկերներ, գծապատկերներ, աշխարհագրական երևույթների պատկերներ, որոնք փոխվում են ժամանակի և տարածության մեջ: Անհրաժեշտության դեպքում ուսման գործընթացում կարող է օգտագործվել թեմայի բովանդակությանը համապատասխան տեսանյութ: Ի դեպ, հարկ է նշել, որ ՏՀՏ-ի արդյունավետ օգտագործումը աշխարհագրության դասավանդման գործընթացում կտա ցանկալի արդյունք, եթե դասարանը հագեցած լինի համապատասխան նյութատեխնիկական միջոցներով, իսկ ուսուցիչն ունի անհրաժեշտ տեղեկատվություն դասավանդվող թեմայի և մեթոդաբանության վերաբերյալ: այդ գործիքներն օգտագործելու հմտություններ: Յուրաքանչյուր աշխարհագրական դաս կամ դասավանդվող թեմա պահանջում է համապատասխան ծրագրակազմ: Դրանք կազմելիս պետք է հետևել հետևյալ դրույթներին. - Նոր նյութին տիրապետելիս պետք է օգտագործել ցուցադրական ծրագիր, որն ուսանողների համար թեման ավելի պարզ և պարզ կդարձնի: Դա ավելի մատչելի կլինի: Օգտագործեք նախօրոք կազմված ուրվագծերի քարտեզներ, գծապատկերներ, լուսանկարներ, կարճ տեսանյութեր և այլն [1, էջ 35-39] Դասավանդման գործընթացում տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների օգտագործումը, ուսուցման և ուսուցման ավանդական մեթոդները փոխելը հնարավորություն է տալիս արդյունավետ ուսուցում կազմակերպելու համար օգտագործել «տեղեկատվական դարաշրջանին» համահունչ մեթոդներ: Ակնհայտ է, որ այս տեխնոլոգիաների օգտագործումը դասավանդման գործընթացում խնայում է ժամանակը, պահպանում է ուսանողների կարգապահությունը, ակտիվացնում է նրանց, հետաքրքրություն է առաջացնում առարկայի նկատմամբ, խթանում է ուսանող-ուսուցիչ համագործակցությունը, ինչպես նաև բարձրացնում է ուսումնական գործընթացի հրատապությունն ու արդյունավետությունը: ՏՀՏ-ի օգտագործումը միաժամանակ զարգացնում է ընկալումներ, բնության արդյունավետ օգտագործման կայուն գիտելիքներ, էկոլոգիայի ոլորտում աշխարհագրության պրագմատիկ-գործնական նշանակություն: Դասավանդման մատչելիությունն ապահովելու համար ուսանողների գործնական աշխատանքը կազմակերպելու համար ցանկալի է օգտագործել Microsoft Office ծրագրային փաթեթի «PowerPoint» ծրագիրը: Processingանկալի է օգտագործել «Excel», «Word» ծրագրերը և այլ տպագիր նյութեր նյութերի մշակման համար: Համակարգչային տեխնոլոգիաների միջոցով հնարավոր է անցկացնել գիտելիքների թեստ: Այդ նպատակով կարող են օգտագործվել ինչպես պատրաստի, այնպես էլ ուսուցիչների կողմից պատրաստված համակարգչային թեստեր: Ուսանողների գիտելիքները կարելի է ստուգել ինչպես անհատապես, այնպես էլ խմբերում [4, էջ. 46]: Աշխարհագրություն առարկայի նկատմամբ ուսանողների հետաքրքրության և պատասխանատվության բարձրացման համար ստեղծագործական աշխատանքը կարող է առաջ քաշվել `անկախ տնային առաջադրանքների, սլայդ շոուների և համակարգչային ներկայացումների պատրաստման հետ: Ուսուցման կարողությունների զարգացում և Ուսանողների ստեղծագործական գործունեությունը դասերին ուղղակիորեն կապված է համակարգչային տեխնոլոգիայի օգտագործման նպատակների հետ Նպատակային առարկայի ուսուցում: ՏՀՏ գործնական կիրառումը հատկապես կարևոր է, երբ աշխատում են աշխարհագրական քարտեզների և շրջայցային դիտարկումների հետ: Այսպիսով, օգտագործելով տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաները, ուսուցիչը. • հոգեբանորեն նպաստում է ուսանողների կողմից նյութի յուրացման գործընթացին և բարձրացնում է դասի արդյունավետությունը, • մեծացնում է ուսանողների ուսումնառության գործունեությունը, • հետաքրքրություն է առաջացնում առարկայի նկատմամբ, • նպաստում է առարկայի ձևավորմանը: տարածական աշխարհայացքը, • գնահատում է աշխարհագրության գործնական նշանակությունը, • նպաստում է դասի հեշտ ընկալմանը, • մեծացնում է առարկան ուսումնասիրելու ցանկությունը, • նպաստում է տեսական նյութի առավել ամբողջական յուրացմանը, • սովորողներին հնարավորություն է տալիս ինքնուրույն ձեռք բերել աշխարհագրական տեղեկատվություն, զարգացնում է այն օգտագործելով համակարգչային տեխնոլոգիան, • հստակ զարգացնում է ուսանողների սեփական տեսակետը և արտահայտելու կարողությունը: Այս խնդիրների նպատակային լուծումը ենթադրում է նոր մեթոդական ցուցումներ և ծրագրեր, որոնք կապահովեն ուսանողների վերարտադրողական մտածողությունից ստեղծագործական անցումը, կզարգացնեն մտածողության կառուցողական ձև, տեղեկատվական մշակույթ, այն գնահատելու ունակություն: Գրականություն 1. Գալստյան Ս., Երկխոսություն համակարգչի հետ: Microsoft Office 2010, Երեւան, 2010, էջ 35-39: 2. Մինասյան Ա., Աշխարհագրության դասավանդման մեթոդներն ու միջոցները, Երեւան, 2011, էջ 53-55: 4. Таможняя E., Համակարգչային տեխնոլոգիաներ: возможности использования, «География в Armen AjamoghlyanASHKHARHAGRUTYAN BARDZRATSUMEHANRAKRTAKAN արդյունավետությունը դպրոցական կրթության, տեղեկատվության եւ HAGHORDAKTSAKANTEKHNOLOGIANERI KIRARMAMBOBS ։
| Ժամանակակից կրթությունն անհնար է պատկերացնել առանց տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) կիրառության։
Հանրակրթության ոլորտում աշխարհագրության դասավանդման գործընթացում այն դարձել է արդյունավետության ապահովման կարևոր պայման։
Հոդվածում հիմնավորվում է ՏՀՏ կիրառության անհրաժեշտությունը, որոնք անհրաժեշտ են աշխարհագրության ուսուցման արդյունավետության բարձրացման գործում։
Աշխարհագրական երևույթների ու գործընթացների մոդելավորումը համակարգչային տեխնոլոգիաների կիրառությամբ ուսումնական նյութը աշակերտների համար դարձնում է ավելի հետաքրքիր, մատչելի, աշակերտներն ուսուցման գործընթացում ստանում են գործնական և կիրառական նշանակություն ունեցող աշխարհագրական գիտելիքներ։
|
Աշխատանքի նպատակն է ցույց տալ 30-ականների իրականության մեջհայ գրողների և մտավորականների միայն մի փոքրիկ խմբի անցած ճանապարհը, նորագույն փաստերի հիման վրա ներկայացնել գրական մի քանիճակատագրեր։
Լեռ Կամսարն իր օրագրություններում (և ոչ միայն), Վալտեր Արամյաննիր «Կոլիմա» գրքում, Գուրգեն Մահարին աքսորավայրից գրած իր նամակներում և «Ծաղկած փշալարեր» վիպակում, Վահրամ Ալազանը «Տառապանքիուղիներով» հուշագրությունում հայ գրականություն բերեցին փաստեր, որոնք,որքան էլ գեղարվեստականացված, բայց և իրական են (այս անունները՝ միայնմեր հոդվածի շրջանակներում)։
Նրանցից յուրաքանչյուրն ընտրել է փաստերըերևան հանելու ուրույն ձև. մեկը՝ օրագրությամբ և ծիծաղով, երկրորդը՝ հուշապատումի տեսքով, երրորդն էլ՝ արտասվախառն հումորով։
Այս ստեղծագործությունները կարող էին և շատ ավելի վաղ երևան գալ, սակայն երբեմն ժամանակներն առավել քան պարտադրող են, և ոչ թե մարդն է ժամանակի տերը, այլճիշտ հակառակը. թելադրողը պատմական պահն է։
«Մենք շարունակ անիծումենք ընկեր Ստալինին, և հասկանալի է՝ ըստ արժանվույն։
Բայցևայնպես, եսցանկանում եմ հարցնել. ո՞վ է գրել չորս միլիոն մատնագրերը։
(Այս թիվն էրշրջանառվում գաղտնի կուսակցական փաստաթղթերում)։
Ձերժինսկի՞ն։
Եժո՞վը։
Աբակումո՞վն ու Յադոգա՞ն։
Ոչ մի դեպքում։
Դրանք գրել են շարքայինսովետական մարդիկ։
Դա նշանակո՞ւմ է արդյոք, որ ռուսները մատնիչներ ուլրտուներ են։
Ոչ մի դեպքում։
Պարզապես ազդեցություն են ունեցել պատմականպահի միտումները» /4, էջ 56/։
Ահա մի ուշագրավ փաստ. «…Մի քաղաքացիհամառորեն ուզում էր ուսումնասիրել իր հոր «գործը», որպեսզի պարզի՝ ով է իրժամանակին նրան մատնել… Նրան թույլ տվեցին նայել արգելված էջերը։
Պետքէր տեսնել, թե ինչ էր նրա հետ կատարվում, երբ նա կարդում էր, որ հայրն ինքնէր ցուցմունք տվել ուրիշների դեմ… Ոչ բոլորն են ուզում հաշվի նստել այնփաստի հետ, թե որքան ծանր ժամանակներ էին, և ինչ խոշտանգումների տակէին տալիս ցուցմունքները» /8, էջ 13/։
Մեր օրերում ժամանակի թելադրանքովերբեմնի «արգելված պտուղները» արժանանում են հետաքրքրության, և երևանեն գալիս կարևոր բացահայտումներ։
Մեր օրերում արդեն այս իրականությանըբազմաթիվ անդրադարձներ եղել են։
Նշենք միայն դրանցից մի քանիսըժամանակագրական հերթականությամբ՝ Դավիթ Գասպարյան, Փակ դռներիգաղտնիքը (Չարենցը, Բակունցը և մյուսները), Եր., 1994թ., Սևակ Արզումանյան,Արդի հայ վեպը, հատոր 5-րդ, ՀԳՄ հրատ., Եր., 2004թ., Халатова Каринэ, ДелоNo…, С пожелтевших страниц трагических судеб, Ереван, 2012։
«… Ճակատագի՞ր, թող լինի ճակատագիր. բայց այսքան երկար տեքստ ճակատի՞ վրա… պետք է որ լայն, բաց, չափազանց լայն ու բաց լինեն մեր ճակատները…»։
Գուրգեն Մահարի1936 թվականի մայիսի վերջին Աղասի Խանջյանը մեկնեց Մոսկվա՝մասնակցելու Կոմկուսի կենտկոմի հունիսյան պլենումին… «Ես այդ պլենումիցարյան հոտ առա…» /1, էջ 3/- արդեն շատ տարիներ անց Աղասի Խանջյանիխոսքերին է անդրադառնում Վահրամ Ալազանը։
Իրականում Ա. Խանջյանիմարգարեական խոսքերը հավասարազոր եղան բացարձակ ճշմարտության, ևարդյունքում բազմաթիվ փշրված կենսագրություններից մեկն էլ իրեն՝ հենցԽանջյանին վիճակվեց. «Հուլիսի իննին Բերիան Խանջյանին հրավիրեց Թիֆլիս՝Անդրերկրկոմի նախագահության նիստին։
Այդ նիստում Բերիան պահանջում է,որ Խանջյանը խոստովանի, թե ինքը նացիոնալիստ է և հովանավորել է Ն. Ստեփանյանի նացիոնալիստական խմբակը։
Նիստից հետո Բերիան իր առանձնասենյակում սպանում է Աղասի Խանջյանին և պաշտոնապես հայտարարում, որԽանջյանը «դեմոնստրատիվ կերպով Թիֆլիսում ինքնասպանություն գործեց,որպեսզի դրանով հայ ժողովրդին վրաց ժողովրդի հետ գժտեցնի» /1, էջ 4/։
Ի դեպ,այս և բազմաթիվ այլ վկայություններ (30-40-ական թվականների բանտայինռեժիմի մասին) Վ. Ալազանի այս հուշագրությունը դարձնում են արժեքավորնաև փաստական նյութի առումով։
1990թ. տպագրվեց Վահրամ Ալազանի «Տառապանքի ուղիներով» հուշապատումը, որը գրվել էր դեռևս 1961-1965 թվականներին. պարզապես ավելի վաղ տպագրվել չէր կարող՝ հար և նման ԳուրգենՄահարու, Լեռ Կամսարի, Վալտեր Արամյանի և շատերի ստեղծագործություններին։
Անգամ մարդկային մեկ ճակատագիրը կպատմի պատմական իրականության մասին՝ առանց բառ անգամ աղավաղելու մտավախության, քանզիորքան տարբեր են անհատականություն-սիբիրականների «ձեռագրերը», այնքան նույնն են նրանց անցած տառապանքի ուղիները. Վորկուտա, Բասարգեչար, Կոլիմա, Բոգուչան, Կրասնոյարսկ, Կուռայ… և բազմաթիվ այլ սառցաստաններ, որոնք միայն աքսորականի շնչով տաքացան։
Փաստը դիպուկ է բնութագրում մեծ երգիծաբանը՝ Լեռ Կամսարը. այնքան շատ մարդ են աքսորելՍիբիր, որ «բուղ» է բարձրանում այնտեղից, և աքսորականները, տաքությանըչդիմանալով, «բաց են արել Սիբիրի դուռն ու պատուհանը, որ այրեցյալ գոտուց մի փոքր զովություն ներս թափանցի…» /5, էջ102/։
Լեռ Կամսարը, որ ֆելիետոնիստ էր, սովորույթի ուժով ամեն օր պիտիարձագանքեր իրադարձություններին՝ մատը ամուր սեղմած օրվա զարկերակին։
Իսկ երբ արդեն նրան արգելում էին արտահայտել մտքերը, նա այդ նույնսովորույթի ուժով «արձագանքում» է իրադարձություններին՝ այս անգամ արդենայլ կերպ՝ օրագրության տեսքով։
Երգիծաբանն օրագրել է նաև աքսորավայրում,սակայն, ցավոք, օրագրային այդ պատառիկները չեն պահպանվել։
Իսկ այն, որնա իրոք գրել է, բավականին ժլատ փաստերով, բայց որոշակիորեն արձանագրված է արդեն 1953-1958թթ. արտացոլող օրագրության մեջ։
Ահավասիկ դրանից մի քանի պատկեր. «Բասարգեչարում ես գրել եմ բացօթյա, արևկող խոտիդեզի տակ, ծալապատիկ։
Բանտում… շուռ տված կոշկիս ներբանի վրա։
Աքսորում իմ բարի ընկեր Դավիթ Ղարագյոզյանի կռնակի վրա։
Խե՜ղճ մարդ,ժամերով կռանում էր առաջս և անմռունչ գրասեղանում» /5, էջ 411-412, 77, 184/։
Լեռ Կամսարը գրում էր վտանգավոր բոլոր ժամանակներում, այնինչ նրա ժամանակակիցն ու բախտակիցը ամենայն զգուշությամբ ասում է. «Ես օրագիր չեմունեցել։
Ի՞նչ օրագիր պահելու տարի էր, երբ Բերիայի և Ստալինի լրտեսներըփորձում էին նույնիսկ մարդկանց մտքերը կարդալ» /1, էջ 38/։
Ինքը՝ Ալազանը,ուղղակի մտովի էր «օրագրում»։
Խորհրդային երկրի մյուս քաղաքացիների հուշերում պիտի պատմվեր նրանց «ազատության» մասին, և որպես բնաբան պիտիհնչեր մի մեծ ասույթ, որը այդ տարիներին, հիրավի, ծաղր էր՝ ժամանակիերեսին շպրտված. «Մարդը ամենաթանկ կապիտալն է» (Ի. Ստալին) /1, էջ 79/։
Եվ այդ նույն ծաղրին արդյոք ծաղրով չի՞ արձագանքում Ալազանը՝ նշելով. «Այո՛,մարդը ամենաթանկ կապիտալն է։
Նա ճանապարհ է բացում ձիու համար...» /1,էջ 118-119։
Ճամբարից երեք կիլոմետր դեպի հյուսիս գտնվում էր ընդարձակ միանտառ։
Ամռան ամիսներին այդ անտառի խորքերում վառելափայտ էին պատրաստել՝ ձմռանը սահնակներով ճամբար փոխադրելու համար, սակայն տեղացող առատ ձյունն ու բուքը փակել էին անտառ տանող միակ ճանապարհը, ևսահնակին լծված ձին չէր կարող ձյան միջով քայլել… Մնում էր ոտքերով ձյունըտրորել, ճանապարհ հարթել ձիու համար/։
Իսկ Վալտեր Արամյանն ուղղակի հակադարձում է. «Մարդն էս կյանքիծաղրն է միայն» /2, էջ 17/։
Եվ նրան՝ մարդուն, առավել քան տանջում է սեփականմարդկային արժանապատվությունը ոտնահարելը։
Ալազանի տառապանքիուղին երկար է եղել՝ լի անորոշությամբ, ինչը առավել քան տանջալի է, բայց հենցդա էլ ղեկավարության կիրառած բազում հնարքներից մեկն էր։
Բանտարկության առաջին իսկ պահից, այնպես, ինչպես և բոլորը, Ալազանը միայն ցնցվումէ՝ բանտի պատին տեսնելով 37 խազ։
«Տեր աստված, մի՞թե իմ նախորդը 37 օրդիմացել է այս պայմաններին, իսկ ես կարծում էի՝ մի քանի օրից տուն կվերադառնամ» /1, էջ 17/։
Ի դեպ, այս նույն վիճակում հայտնվում է նաև ԳուրգենՄահարին. «Ես այն կարծիքին էի, որ օրերով էլ կվերջանա այս պատմությունը,կստուգեն և բաց կթողնեն» /7, էջ 3/։
Նույն պատկերը, թեև այլ արտահայտությամբ, հայտնվում է նաև Վալտեր Արամյանի վեպում. «նորընծա» բանտարկյալները հրաժարվում են անգամ սննդից՝ հայացքները միշտ դռանը՝ «թյուրիմացության» բացահայտմանը սպասելով։
Բայց հնչում է կծու ծաղրը. «Ոչինչ, ոչինչ,միայն առաջին տասը տարին է դժվար» /2, էջ 12/։
Հասկանալի է, որ սա համընդհանուր բնույթ էր կրում՝ մեն-մի տրամաբանությամբ՝ փորձությունները հարևանինն են, ինչպես ասում են։
Սակայն անխտիր բոլորի առջև էլ նույն (կամկրկնակի և եռակի երկար) տառապանքի ուղին էր՝ դեպի մահվան հովիտները,ուր «ապրում» էին կիսամեռ, կիսաթաղ և կամ թե կիսակենդան մարդիկ։
Ներկայացնելով իր տառապանքի ուղին՝ Ալազանն ընթերցողի (և պատմության) համար բացահայտում է լայնահորիզոն մի տարածություն, բացահայտում է բարքեր, օրենքներ, անգամ սննդակարգ /տե՛ս 1, էջ 189-190/։
Ամեն ինչ նույնն էամբողջ խորհրդային մեծ երկրում։
Ալազանը պատմում է նաև մարդկանց մասին, որոնք, անկախ սեռից, տարիքից ու ազգային պատկանելությունից, նույնացած են ձեռք բերած կարգավիճակով։
Գրողն ամենայն մանրամասնությամբնկարագրում է ստալինյան բռնատիրության տարիներին մարդու անհատականու համայնական դրաման՝ բանտարկության առաջին օրերից մինչև աքսոր,մինչև արդարացում, «ազատություն» և երկրորդ աքսոր և մինչև բաղձալի…«մահ, որը կյանք տվեց տասնյակ միլիոնավոր մարդկանց» /1, էջ 226/։
Ապա,որպես ամփոփում, առանձնացվում են նշանակալից օրերն ու տարեթվերը.«1954թվի հուլիսի 9-ին մենք ազատվեցինք և արդարացվեցինք» /1, էջ 238/։
Եվ ԼեռԿամսարը «ուսերն է թոթվում» դառը քամահրանքով. «Ի՞նչ տարբերություն.մարդն իր կենդանությա՞մբ է երջանկացնում ժողովրդին, թե՞ իր մահով» /5, էջ65/։
Ալազանը իրերն իրենց անուններով է կոչում, իսկ գեղարվեստականմիջամտությունը գրեթե բացակայում է։
Գնահատելով ստալինյան վարչակարգի գործունեությունը՝ գրողը հանգում է հետաքրքրական ու սուր մի բնորոշման. «Ստալինի ջարդարարականքաղաքականության կողմերից մեկն էլ այն էր, որ նա մարդկանց մի խմբի միջոցով ոչնչացնում էր մի այլ խմբի, որն արդեն կատարել էր իր կամքը, և մի ուրիշխմբի միջոցով ոչնչացնում էր այդ խմբին։
Ամատունի-Ակոպով-Մուղդուսի ոհմակի բանտարկությունը Ստալինի այդ քաղաքականության դրսևորումն էր» /1,էջ 53/։
Եվ սա դեռ հրեշավոր այդ քաղաքականության մի կողմն էր։
«Գիշերը ինձքննությամբ էին տանջում, ցերեկը՝ անքնությամբ», իսկ մյուս կողմից՝ «խորհրդավորությունը, անորոշությունը և գաղտնիքը հատուկ էին ստալինյան էպոխային»/1, էջ 38,80/,- նշում է գրողը։
Այդ շրջանին բնորոշ «հայտնագործություններից»մեկն էլ այն էր, որ Գողգոթայի այդ ամբողջ ճանապարհին քաղաքական կալանավորներին, որպես ստվեր և որպես պատժի գերագույն «եղանակ», ուղեկցումէին քրեականները… Իսկ միակ և անհերքելի ճշմարտությունն այն էր, որ նրանք՝իրենց առաջնորդ կարծողները, իրոք «չէին ուզում հաշտվել մեռնող մտավորականների մահվան հետ։
Ուզում էին իրենց ձեռքերով ոչնչացնել նրանց։
Նրանք գիտեին իրենց առաջնորդի «ընտիր ճաշակը»» /2, էջ 49/։
Աշխատել որքան հնարավոր է կորստի և մոռացության մատնել մարդկային դեմքն ու արժանապատվությունը, ոտնակոխ անել ինքնասիրությունը(ինչի՞ համար էր բանտերում արգելված առաջին հերթին հայելին…)։
Իսկ դրահամար հնարքներ՝ որքան ասես։
Ճամբարային՝ արդեն ավանդական դարձածայդպիսի անթիվ հնարքներից բացի, օրեցօր հորինվում էին նորերը, իսկ հաջողության չափանիշը դաժանությունն էր. որքան դաժան, այնքան անգնահատելի։
«Եթե այսօր տրակտորով վարեն Կոլիմայի լայնարձակ հողը, ձեր առջև կկանգնեն տանջահար կալանավորների ոսկորների վիթխարի բուրգեր» /1, էջ 110/,գրում էր Վալտեր Արամյանը։
Ռուս գրող Սոլժենիցինը նշում է խորհրդայինբանտերում և աշխատանքային ուղղիչ ճամբարներում այդ տարիներին կիրառվող պատժի 31 ձև։
Ինչի ասես որ ընդունակ չէր Ստալին-Բերիա ջարդարարմեքենան, միայն թե հասներ իր նպատակին։
«Անհատի պաշտամունքի գաղափարախոսության ու գործնական քարոզչության հայեցողությունը մարդկայինանհատականության, նրա ներքին անսպառ հնարավորությունների անտեսումնու համահարթումն էր, նրա դերի հանգեցումը սովորական «պտուտակի», որինկարելի էր հարմարեցնել կամ շուռ տալ ուզած ձևով, երբ կամենաս, ինչպեսհնարավոր ես գտնում» /3, էջ 30/։
«Ստալինիզմի մղձավանջը նույնիսկ այն չէ, որմիլիոնավոր մարդիկ զոհվեցին։
Ստալինիզմի մղձավանջն այն է, որ բարոյազրկեց» /4, էջ 153/ միլիոնավոր մարդկանց։
Իսկ պատասխանատվություն, միևնույնն է, ոչ ոք չէր կրելու։
Այս միտքը սեփական ներկապնակով ներկայացնում էԳուրգեն Մահարին. «Ի՞նչ եք անում, տղանե՛ր, ինչո՞ւ հեռուն չեք նայում, ախրպատմություն կա, պատասխանատվություն կա… Քննիչներից մեկը ծխախոտըհանգցրել է՝ սեղմելով իր պրոֆեսորի ճակատին և ասել. «Քանի մենք կանք,պատմություն չի լինի, իսկ երբ պատմությունը լինի, մենք չենք լինի»» /6, էջ 175/։
…Նրանք նույն ժամանակաշրջանի քուրայով անցած մարդիկ են, որոնքնման են նրանով, որ ընդունակ են մտածելու և (ուստի և) աքսորականներ են։
Նշված գրողները մի-մի վառ անհատականություններ են, բայց և նման են միմյանց և հազարավորներին. նրանց միացրել է ճակատագիրը։
Երևույթը դիպուկ էբնորոշում Լեռ Կամսարը. «Բոլոր ինքնուրույն մտածող մարդկանց բանտըլցրեցին, դռները փակեցին։
Մի քանի նոր ծնված երեխաներ կան, որոնք դեռ չենսկսել խոսել։
Հենց որ թոթովեցին՝ նրանց էլ կբանտարկեն…» /5, էջ 56/, ապա,իբրև ամփոփում, ավելացնում է. «Հավանաբար պատերազմում ով գրավի Սիբիրը, նա կժառանգի ողջ Ռուսաստանի ուղեղը» /5, էջ 105/։
…Հարցաքննություններից մեկի ժամանակ կից «վանդակներում», փաստորեն, ամբողջ մի գիշեր իրար կողքի կուչ են եկել Վահրամ Ալազանն ու Գուրգեն Մահարին։
Մահարու ստեղծագործության անտիպ ու անհայտ մնացածէջերն արդեն ամփոփված են մեկ գրքում, որը բավականին խոսուն վերնագիրունի՝ «Սիբիրական»։
Գուրգեն Մահարի աքսորականն էր, որ ստեղծեց «ծաղկածփշալարեր» «եզրույթը», որը, շատ տպավորիչ ու դիպուկ լինելով, այսօր գործածվում է որպես ամբողջ այդ շրջանը ներկայացնող գրականության ընդհանրականբնորոշում /տե՛ս 3/։
Սիբիրը Մահարու կյանքում զբաղեցնում է գրեթե երկուտասնամյակ. նա մեկուսացվեց ընտանիքից, շրջապատից, գրական կյանքից։
Մահարին, բնականաբար, մենակ չէր. նրա հետ ժամանակային ոչ մեծ տարբերությամբ նույն բախտին արժանացան Եղիշե Չարենցը, Ակսել Բակունցը, Վահան Թոթովենցը, Զապել Եսայանը, Լեռ Կամսարը, Վաղարշակ Նորենցը, Վահրամ Ալազանը… Երեկվա համբավավոր գրողը վերածվեց իրավազուրկ կալանավորի, որի դեմ կարելի է հարուցել ցանկացած մեղադրանք և ստիպել, որ նաընդունի։
Իսկ դրա մասին հոգում էին մեղադրող մարմինները՝ նախապես պատրաստելով մեղադրանքը. այդպիսի օրինակներ՝ այնքան, որքան մեղադրյալ։
§Եթե ինքդ քեզ համար հանցանք ճարեցիր՝ լա՛վ. կնայեն հանցանքիդ ու քեզկդատապարտեն։
Իսկ եթե չես ճարում, նրանք իրենց մոտ կախած ունեն ամենտեսակ պատրաստի հանցանքներ, կհագցնեն, որն որ վրադ նստավ՝ դրանով էլքեզ կդատապարտեն» /5, էջ 217/,-ասվածի ակնհայտ ապացույցները նկատումենք Լեռ Կամսարի գործում։
Կալանավորի կարգավիճակին էլ վարժվելը դժվարչէր. բանտային յուրաքանչյուր օրը գալիս էր ապացուցելու, որ կատարվածըբացառություն չէ, այլ հերթական մի էջ աննախընթաց ողբերգական կատակերգության։
Իսկ հեռավոր սառցաստանների բնորոշ «բանաձևը» տալիս է Գրիգոր Աճեմյանը. «Սիբիր… Երկիր՝ բնակեցված բազմազգ մարդկանցով, երկիր՝հարուստ բնական պաշարներով և… ստալինյան ճամբարներով, որոնք ստեղծում էին իրական կյանքի տպավորություն՝ ծխածածկույթով շղարշելով զուգահեռ հոսող աշխարհիկ մեկ այլ կյանք։
Սիբի՛ր… Նովոիվանովյան ճամբար կամ«Կրասլագ» հիդրա-«տրեստի» բաժանմունքներից մեկը» /7, էջ 3-24/։
Կրկին դիմենք Լեռ Կամսարին. «Ռուսաստա՜ն… Դամբարան ամեն ազատության, կողպեքնոր խոսքի, զնդան բոլոր արժեքավոր մարդկանց ու վերջապես բանտե՜ր, բանտե՜ր ու բանտե՜ր, այնքան, որ կարելի է քեզ անվանել բանտ-երկիր ու կառափնարան» /5, էջ 239-240/։
Ասվածն ամբողջացնում է Մահարին՝ շինծու անտարբերությամբ. «Կարելի էր մի լավ ծիծաղել, եթե այս ամենը չափազանց ողբերգականչլիներ» /7, էջ 693/։
Անհատի պաշտամունքի տարիների կենդանի ու անկենդանվկաներին ոչ ոք չի կարող մոռացության տալ անգամ ամենամեծ ցանկությանդեպքում։
Մահարու կերպարները նույնպես իրական են, որոնց նա անդրադարձել է նաև սիբիրյան պատմվածքներում։
Իսկ կերպարների կողքին ինքը՝ գրողնէ՝ սեփական մտորումներով ու հուշերով։
Ամենևին էլ չխորանալով գրողի«սիբիրականի» էջերում՝ միայն ներկայացնենք Մահարի-սիբիրականի խոսքը՝ուղղված ապագային և պատմությանը. «…Հուր-հավիտյան թող կանգնած մնաայն արձանը, որի ստեղծումը ես տեսա, ու որը հիմա էլ կանգնած է սառցեոտներով իմ սրտի վրա։
Այդ պատահեց բևեռում, հավիտենական սառույցներիդաժան գոտում։
Մահվան ճամբարից դուրս, ճամբարից տեսանելի սառցե միբարձրության վրա կանգնեցրին երիտասարդ կալանավորին, դույլերով ջուրկրել տվին և ողողեցին նրան։
Ջուրն արագ սառեց, և բարձրության վրա կանգնածմնաց մարդկային ձևերով սառցե մի հուշարձան։
Մահացած ու մահացող միլիոնավոր կալանավորների հիշատակը հավերժացնող միակ հուշարձանն էր դա։
Թող հավերժ կանգուն մնա այդ սարսափելի հուշարձանը։
Մահացածների սառած ճիչն էր դա, որ սերունդները լսեն նրանց ձայնը, հիշեն, չմոռանան, հիշեն ութույլ չտան, որ կրկնվի այս ահավոր պատմությունը» /6, էջ 56/։
Մի հեռաստան ևս՝ Կոլիման, որտեղից գրեթե ոչ ոք չէր վերադարձել, բայցվերադարձել էր Վալտեր Արամյանը։
Գրողը մյուսների նման փաստերի և իրադարձությունների մասին խոսում է ականատեսի բանիմացությամբ, սակայն նաիմաստնացած է և երևույթներին տալիս է բյուրեղացած գնահատական. նա չիբավարարվում սոսկ վավերագրողի գրչով։
Նրա հերոսը ինքն է, բայց կողքից,ասել է՝ երրորդ դեմքով։
Խոսելով աքսորավայրի մասին՝ գրողն ընդհանրացնումէ. «Այստեղ այն միակ տեղն է աշխարհի վրա, որտեղ մարդ «ազատ» է ոչ միայնզգացմունքների զեղումներից, այլև մտածելու անհրաժեշտությունից ու կարողությունից։
Լիակատար «ազատություն» է այստեղ նույնիսկ ապրելու կամ չապրելու հարցը լուծելու համար։
Ոչ ոք ոչ մեկին չի խանգարի, եթե նա ուզում էսպանել, եթե լաց է լինում, եթե նույնիսկ ուզում է երգել…» /2, էջ 45/։
…Աղասի Խանջյանի կինը, որը նույնպես կալանավորված էր, գաղտնի մինամակում իր հորդորն է հղում բախտակիցներին. «Արի մնացեք և տոկացեքբոլոր դժվարություններին, շուտով կգա այն օրը, որ կուսակցությունը մեզ բոլորիս կարդարացնի և հայրենիք կվերադարձնի…» /1, էջ 111/։
Նրա խոսքերը իրականություն դարձան, «ու սկսեցին վերադառնալ նրանք, որոնք կարողացանչմեռնել, նրանք, որոնք ժպտում են, իսկ աչքերը տխուր են…» /6, էջ 411/։
Այսպիսով, մենք փորձեցինք մի պատկեր ներկայացնել 30-ականներիիրականությունից և գծել սիբիրյան տառապանքի ուղիներն անցած մի քանի հայգրողների՝ դեպի մահվան հովիտները տանող ճանապարհը՝ իբրև հիմք ունենալով նրանց ստեղծագործությունները։
репрессий. Статья основывается на их же произведениях։
дневник Лера Камсараwriters during Stalin Regime. The following works serve as the basis for the article։
“RedԳ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1. Ալազան Վ., Տառապանքի ուղիներով /Հուշեր/, Եր., Խորհրդ. գրող, 1990թ., 239 էջ։
2. Արամյան Վ., Կոլիմա, Վեպ, Եր., ՀԳՄ հրատ., 2006թ., 239 էջ։
3. Արզումանյան Ս., Արդի հայ վեպը, հ. 5-րդ, ՀԳՄ հրատ., Եր., 2004թ., 411 էջ։
4. Դովլաթով Ս., Զոնա, Վիպակ, Եր., Գրական Հայրենիք, 2008թ., 200 էջ։
5. Լեռ Կամսար, Կարմիր օրեր, Եր., «Նաիրի», 2000թ., 470 էջ։
6. Մահարի Գուրգեն, Երկերի ժողովածու, հ. 5-րդ, Եր., «Խորհրդային գրող», 1989թ., 672 էջ։
7. Մահարի Գուրգեն, Սիբիրական /Չափածո, արձակ, նամակներ/, Աշխատասիրությամբ՝ Գրիգոր Աճեմյանի, Եր., ԵՊՀ հրատ., 2009թ., 848 էջ + 16 էջ ներդիր։
Տեղեկություններ հեղինակի մասինՄարտիրոսյան Կարինե Համլետի - Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետականմանկավարժական ինստիտուտի հայ գրականության ամբիոնի հայցորդE-mail։
| Հոդվածում խոսք է գնում ստալինյան բռնապետության տարիներին մի քանի հայ գրողների ճակատագրի մասին՝ քաղված իրենց իսկ գործերից։
Աշխատանքում օգտագործված են նրանց ստեղծագործությունները՝ Լեռ Կամսարի «Կարմիր օրեր» օրագրային նյութերի ժողովածուն, Վահրամ Ալազանի «Տառապանքի ուղիներով» հուշապատումը, Վալտեր Արամյանի «Կոլիմա» վեպը, Գուրգեն Մահարու «Սիբիրական» ժողովածուն և «Ծաղկած փշալարեր» վիպակը։
Բոլոր գրողներն էլ սիբիրյան ողբերգությունը ներկայացնում են իբրև ականատես-վկաներ, ինչը նրանց ստեղծագործությունը առավել արժեքավոր է դարձնում։
|
Մեր ժամանակներում կրթության պահանջները փոխվել են: Հիմնական գիտելիքներից բացի, նոր գիտելիքների մշտական ձեռքբերումը, ժամանակակից ուսուցիչը պետք է ծանոթ լինի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների դասավանդմանը և նրանց հետ գրագետ աշխատելու հմտություններ ունենա: 6; 7]: Պատրաստ գիտելիքների ստացումը և ընդհանրացումը դառնում է ոչ թե անձի մտավոր զարգացման նպատակը, այլ օգնում է այդ զարգացմանը: Մաթեմատիկայի առարկայից բարդ գրաֆիկական աշխատանքներ պարունակող առաջադրանքներն ավելի լավ կատարելու համար անհրաժեշտ է բարձրացնել դիտողական նյութերի օգտագործման մակարդակը: Որպես այդպիսին, ամենաարդյունավետ միջոցը համակարգչի ցուցադրումն է, որը ստեղծվել է MS PowerPoint- ով: Համակարգչային պրոյեկցիոն էկրաններին ցուցադրման գործընթացը ներառում է. 1. Տրված թեմայի նպատակի որոշում և հետազոտում 2. Աուդիովիզուալ նյութերի մի շարք խմբագրում (տեքստեր, աղյուսակներ, գծապատկերներ, ձայն և այլն): , սցենար և ձևավորում, 3. օդաչուի ցուցադրում: Բոլոր տարրերի աշխատանքային կարողության ստուգում, 4. վերջնական զննում: MS PowerPoint- ի կառուցվածքը թույլ է տալիս աշխատել ինչպես ամբողջ էկրանով, այնպես էլ անհատական թափանցիկությամբ: Վերջինս թույլ է տալիս արագ կողմնորոշվել: շարժվել կիսաթափանցիկ թաղանթների միջով, ինչպես նաև փոփոխություններ մտցնել կառուցվածքի մեջ և նյութի մատակարարում: Թափանցիկ պատկերների հաջորդականությունը կարող է ուղեկցվել ձայնային և անիմացիոն էֆեկտներով: Ուսումնական ցուցադրությունների նախապատրաստման հիմնական պահանջներն են. [2]. ներկայացումը պետք է լրացնի ուսուցչի խոսքը, այլ ոչ թե կրկնօրինակ ներկայացման սլայդերը պետք է պարունակի ուսումնասիրվող նյութը արտահայտող թեմայի հիմնական դրույթները ՝ պահպանելով միասնական ոճը նույն գույնի սլայդներում: Ոչ ավելի, քան 3 տառատեսակ օգտագործել այնպես, որ տեղեկատվությունը ընթերցելի լինի, ներկայացված տեքստի ծավալը չպետք է մեծ լինի (որքան հնարավոր է նյութը պետք է ներկայացվի հակիրճ), մշակել հայեցակարգի վրա հայեցակարգի վրա ազդելու հայեցակարգ: հատուկ նպատակի գործողություն, հնարքների, լուծումների միջոցով տպավորություն թողնել (եզակի) արդյունավետ, Անհրաժեշտ է ճշգրիտ հաշվարկել այս կամ այն թափանցիկ պատկերի ցուցադրման ժամանակը: Մեկ թափանցիկ ֆիլմի ներկայացման համար անհրաժեշտ օպտիմալ ժամանակը 1-2 րոպե է, իսկ ամբողջ նյութը ներկայացնելու համար `15-25 րոպե, ներկայացման թափանցիկությունների ընդհանուր քանակը չպետք է գերազանցի 25-ը, Շնորհանդեսի թափանցիկ պատկերները չպետք է ծանրաբեռնված լինեն տարբեր հատուկ էֆեկտներով, քանի որ սովորողների ուշադրությունը կենտրոնացած է այդ էֆեկտների վրա ՝ շեղվելով բուն թեմայից, հավասարապես օգտագործվել որպես մուտիմեդիա պրոյեկտոր, աշխատասեղան, եպիսկոպոս, տպագիր նյութեր ՝ որպես ուսումնական նյութ Հայեցակարգ Ստեղծագործության մեջ ներառված առաջադրանքի տեսքը հետեւյալն է. որտեղ MS PowerPoint- ով (1) հավասարումը ավելի գրաֆիկորեն ներկայացնելու համար, պարամետրային արժեքների դեպքում, այն կարող ենք լուծել գրաֆիկորեն, որի համար (1) հավասարումը ներկայացնում ենք համակարգի տեսքով: որտեղ խնդիրը գրաֆիկորեն լուծելու համար պետք է կառուցել (2) համակարգի հավասարումների գծապատկերներ. գծապատկերների ընդհանուր կետերը (հավասարումների գծապատկերների հատման կետերը կամ համակցված կայքերի կետերը կարող են օգտագործվել անիմացիան ավելի պատկերավոր դարձնելու համար) [1; 3; 4]: (2) Համակարգի ֆունկցիայի գծապատկերների կառուցում և MS PowerPoint անիմացիոն էֆեկտներով թափանցիկ պատկերներ կարող են ստեղծվել հետևյալ հաջորդականությամբ .1. նախ կառուցել գործառույթի գրաֆիկը պարամետրի արժեքի դեպքում, օգտագործելով գրաֆիկի շարժման կանոնները: Ստացված գրաֆիկը վերանայելուց հետո առաջարկվում է այդ գրաֆիկի կառուցման մեկ այլ եղանակ (պարամետրերի արժեքների դեպքում գրաֆիկի կառուցվածքի արդյունավետության հետագա բարձրացման համար), որի կառուցվածքի նկարագրությունը հետևյալն է. Առանցքի վրա կետ է ընտրվում ՝ զրոյական դառնալու և այս կետով մենք առանցքին զուգահեռ գծ ենք գծում, որը սիմետրիայի առանցք է (պարամետրի ցանկացած արժեքի դեպքում): առանցքին զուգահեռ, որին մենք տանում ենք kxbxx00b0k00constxbkxybxxy00b0k00constxbxxy001bbX00xx0xx կետը Y0Y01bX0 ձեռքով պարամետրը հորիզոնական անվանելու համար: Համաչափության այս հորիզոնական առանցքի առանցքը հատվում է մի կետում, որը պայմանականորեն կոչվում է պարամետրի հիմնական կետ (նկ. 1): (Նկ. 1) 3. սիմետրիայի առանցք սիմետրիայի առանցք Պարամետրի հորիզոնական հորիզոնական կետը ՝ պարամետի հիմնական կետից ձախ և ձախ, կստանանք B և C կետերը (գծապատկերի կետերը և առանցքը), և ձախ կետում տեղադրված A1 հիմնական կետը մենք կտեղադրենք B1 և C1 կետերը: Բ; X0; C կետերը սահմանային կետեր են, որոնցով կոորդինատային հարթությունը բաժանվում է 4 մասի (նկ. 2), (նկ. 2) 1 A1b0x1b12bB; 0; xBCx; 0; C4 չորս և B կայքերի հարևանությամբ; B1 և X0; X0 և C; C և C1 կետերը միացրեք ուղիղ գծերով, BB1- ին զուգահեռ A1C- ին և A1B տողին զուգահեռ C1C- ին: X և Y առանցքների հատման կետերը համապատասխանաբար կլինեն (նկ. 3): (Նկար 3) Պարամետրի տարբեր արժեքների գծապատկերներ կառուցելու համար գտեք այդ արժեքներին համապատասխանող պարամետրի հորիզոնական պարամետրերը, ապա պարամետրի հիմնական կետերը: Պարամետրական հիմնական կետերից անհրաժեշտ է զուգահեռ գծեր գծել A1 կետից սկսած A1B և A1 C գծերին, մինչև դրանք հատվեն X առանցքի հետ, ապա զուգահեռ գծերը գծվում են հատման կետերից դեպի BB1 և C C1 գծերին: պարամետրային IV գծագրերի `կառուցված գծապատկերի արժեքի և արժեքի դեպքում: Տողի հիմնական A0 (X0; 0) կետը համընկնում է X0 կետի հետ, ապա դուրս են գալիս II և III բաժինները, մնում է այդ կետից գծեր զուգահեռ վերցնել BB1 և CC1 գծերին (նկ. 4): Ֆունկցիայի գծապատկերը կոորդինատային ծագմամբ անցնող ուղիղ գիծ է, որը դիրքավորվում է. Արժեքի դեպքում կարող է գրավել հետևյալ հին հ. 10 bxB0; 10bxC10; 0bxEb00bkxy0k Համաչափության առանցք (նկ. 4) ա. Աբսիսսայի առանցքի նկատմամբ թարախակույտի դեպքում շեղումը տատանվում է: Պարամետրի տարբեր արժեքների դեպքում ֆունկցիայի գրաֆիկը հատում է առնվազն երկու կետ և առավելագույնը չորս կետ: բ որի դեպքում այն անցնում է A2 ( ; բ 2) կետերում: Գծի և պարամետրի տարբեր արժեքների դեպքում, ֆունկցիայի գծապատկերները կունենան մեկ ստորաբաժանում, բացառությամբ արժեքի, որի դեպքում նրանք կունենան համակցված գծապատկեր, այսինքն ՝ մի շարք լուծումներ, գ. Այս դեպքում աբսցիսայի առանցքի նկատմամբ անկյունը տատանվում է միջակայքում: Գործառույթների գծապատկերները կունենան հատման մեկ կետ (նկ. 5): Նկար .5 Նկարագրված բոլոր կետերում անհրաժեշտ է, որ շինարարական գծերը, հիմնական գծերը, գործառույթների գծապատկերը, խաչմերուկը և օժանդակ կետերը պատկերված լինեն տարբերակված ըստ գույնի, ձվի, անիմացիաների: Այդ պատճառով համակարգչի ցուցադրմամբ նյութի ներկայացման մատչելիությունը, պարզ տրամաբանական կառուցվածքը և անբարդ շարադրանքը ճանաչողականորեն դյուրացնում են ուսուցման գործընթացը: Որպեսզի ցուցադրություններն արդյունավետ լինեն, անհրաժեշտ է ընտրել համապատասխան տեխնիկական միջոցներ `ելնելով դասասենյակի չափից, որոշել ուսանողների նստատեղերը, ճիշտ ընտրել օպտիմալ տեսադաշտը, նախադիտել կազմակերպել` էկրանին բնութագրերը կարգավորելով: , դասարանում ցուցադրելու ժամանակը որոշելու համար: , Informationամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների միջոցով ուսուցման առաջարկվող մեթոդը կնպաստի ուսուցման գործընթացին. 1. բարձրացնել ուսուցման գործընթացի արդյունավետությունը, 2. խթանել հետաքրքրությունը դասի նկատմամբ, որի համար առաջարկվում են դասավանդման նոր ուղղություններ և մեթոդներ, 3. ավելի հեշտ ուսանողների կողմից դասի ընկալում, անգիր և վերարտադրություն, 4. միջառարկայական հարաբերությունների իրականացում, 5. ուսանողների մտավոր և ստեղծագործական զարգացում: Գրականություն 1. Կ.Գ Առաքելյան, Մաթեմատիկայի առաջադրանքների շտեմարան, Էդիթ Պրինտ, Երեւան, 2012. 119 էջ: 2. Կ.Գ.Սուլթանյան, Informationամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաները կրթական գործընթացում, Էլդորադո, Գյումրի, 2013, 132 էջ: 3. Лурье М.В. Հանրահաշիվ Խնդիրների լուծման տեխնիկա: Սովորելը Posobie.-M. ՄԱԿ-ի դասընթացների հրատարակում: Մուլտ Быш Շկ., 2003. - 493 էջ 7.7: http: //dpir.mskh.am/, Համակարգչի և ինտերնետի ներառումը կրթության մեջ, 2010 թ. Տեղեկատվություն հեղինակների մասին Արտաշես Գուրգենի Մանուկյան - բ.գ.թ. Դոցենտ, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ Խաչատուր Գուրգենի Սուլթանյան - դոցենտ, Գյումրու Մ. Նալբանդյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ, էլ. ։
| Մաթեմատիկա առարկայից որոշակի առաջադրանքներ համակարգչի կիրառմամբ ավելի լավ մատուցելու համար մշակվել է դրանց լուծման գրաֆիկական մեթոդ։
|
Այսօրվա ուսանողը, որը առօրյա կյանքում անընդհատ կապված է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հետ, ուսման գործընթացում շատ քիչ է շփվում նրանց հետ, կարծես թե գտնվում է իր իրական աշխարհից օտարված միջավայրում [1, 2, 3]: Դասավանդման գործընթացում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ակտիվ օգտագործումը նպաստում է ուսուցման արդյունավետության բարձրացմանը [4, 5, 6]: Informationամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հետ կապված փորձը ցույց է տվել, որ դասավանդման օգտագործումը դասավանդման գործընթացում նպաստում է հետաքրքրության կտրուկ աճին [5]: Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացումը և զանգվածի 11-ը և 12-ը ուսանողների կողմից ուսումնասիրվող նյութի հասանելիությունն այժմ հնարավորություն են տալիս դասարանում մշակել «ֆիզիկա» առարկայի նոր մոտեցումներ `թույլ տալով մեղմել ավանդական դժվարությունները` դասընթացը մատչելի, գրավիչ և դարձնելու համար: տեսողական Ներկայումս կան բազմաթիվ աշխատանքներ, որոնք ներկայացնում են և՛ խնդրի լուծման, և՛ խնդրի լուծման գործողություններ [7, 8, 9, 10], որոնցում օգտագործվում են տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, որոնք նվիրված են ֆիզիկայի դասավանդմանը ՝ օգտագործելով ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաները ֆիզիկայում, որում նյութերը ներկայացված կամ նկարազարդված են: Ֆիզիկայի որոշ խնդիրներ, որոնք մշակվել են Power Point [9, 10, 12] –ի կողմից, որտեղ որոշվում են միջառարկայական կապերը: Երբեմն առաջադրանքները, որտեղ կատարվում են խնդիրները, քննարկվում և ներկայացվում են համակարգչային բարդ ծրագրերի միջոցով [11, 12, 13]: Վերոնշյալ աշխատանքները տալիս են փաստացի գիտելիքների և տեղեկատվության տեսողական ներկայացում, բայց չեն կարող ներկայացնել տվյալ գործընթացի դինամիկան, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ է համակարգչային խորը գիտելիքներ, ինչը լուրջ խոչընդոտ է զանգվածային կիրառման տեսանկյունից: Բացի այդ, նման դեպքերում կատարողի հիմնական ուշադրությունը և ջանքերը դրված են ծրագրավորման խնդիրների վրա, ուստի խնդրի էությունը մնում է ստվերում: Ներկայումս ժամանակի հրամայականով թելադրված կենսական հրամայականների իրականացումը գործնականում անհնար է առանց ծանոթանալու տարբեր առարկաների հետազոտական մեթոդների ընդհանրություններին, միջառարկայական կապերի: Ներկայացված թեմայում առաջարկվում է բարդ համակարգ `պարզ համակարգչային ծրագրերի միջոցով խնդիրների լուծման գործընթացի լուծման բարդ գործընթացի համար, որտեղ ներկայացված են դասավանդման մեթոդները` տեսական նյութեր, վարժություններ, վիկտորինաներ, համակարգչային թեստեր `կապված որոշակի կարգով , Մուլտիմեդիա մեդիայի կշիռների հնարավորություն Ներկայացված նյութը հնարավորություն է տալիս ցանկացած ծանոթի (լինի դա ուսուցիչ, թե ուսանող) ստեղծագործականորեն կատարելագործելու ուսումնասիրված թեման ՝ առանց համակարգչային հատուկ լեզուների իմացության: Ներկայացված աշխատանքի հիմնական նպատակներն են. • բարձրացնել ուսման գործընթացի արդյունավետությունն ու որակը, • ստեղծել ծրագրավորման հնարավորություններ, զարգացնել այս թեման, ստեղծել լեզուներ ՝ առանց համակարգչային հմտությունների • ստեղծել միջառարկայական կապեր, ստեղծել իհարկե ավելի ամբողջական և նպատակասլաց: Այդ պատճառով առաջարկվում է առաջադրել առաջադրանքներ `խնդիրների լուծման մոտեցումներ, որոնք ցույց կտան ֆիզիկայի, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, մաթեմատիկայի և ֆիզիկայի, ֆիզիկայի կապերը: Առաջադրանքների «Ֆիզիկա» առարկայի շրջանակներում լուծումների անիմացիոն ներկայացումները հետագայում հնարավոր կլինի այն կիրառել նաև մյուս մաթեմատիկական առարկաների համար ՝ ապահովելով ուսուցում-համակարգում: Մի սահմանափակվեք նկարչության մեթոդների փոխկապակցմամբ: մշակում, լուծում, լուծումների վերլուծություն - պատրաստել տեսական նյութի մուլտիմեդիա ներկայացում Microsoft Office Power Point- ի և / կամ iSpring Suite ծրագրերի հետ, որոնք կազմված են վերը նշված 4-րդ բաժինների համար; 6; 20; 9 և 12 մասեր, յուրաքանչյուր մասը տևում է 15 րոպե, - պատրաստել մուլտիմեդիա շնորհանդես, որը ցույց է տալիս MicrosoftOffice Power Point ծրագրի անիմացիաների հետ կապված խնդիրների լուծման դինամիկան, որոնք կազմված են վերոնշյալ 5 բաժինների համար. 7; 24; 10 և 14 մասեր, յուրաքանչյուր մասը տևում է 10 րոպե - պատրաստել վիկտորինաներ Microsoft Office Power Point- ի և / կամ iSpring Suite ծրագրերի հետ, որոնք կազմված են վերը նշված բաժինների համար 1; 2; 7; 3 և 4 մասերից յուրաքանչյուր մասը տևում է 20 րոպե, - պատրաստել համակարգչային թեստեր iSpring Suite ծրագրով, որոնք կազմված են վերոնշյալ բաժինների համար, համապատասխանաբար 8; 12; 40; 18 և 10 թեստ, որոնցում յուրաքանչյուր թեստ բաղկացած է 20 հարցից: 10 բաժին յուրաքանչյուր բաժնի համար - պատրաստել վիկտորինաներ Microsoft Office Power Point- ի և / կամ iSpring Suite ծրագրակազմի հետ, որոնք կազմված են վերը նշված բաժինների համար 1; 2; 7; 3 և 4 մասերից յուրաքանչյուր մասը տևում է 20 րոպե, - պատրաստում է համակարգչային թեստեր iSpring Suite ծրագրով, որոնք կազմված են վերը նշված բաժինների համար, համապատասխանաբար 8; 12; 40; 18 և 10 թեստ, որոնցում յուրաքանչյուր թեստ բաղկացած է 20 հարցից: 10 բաժին յուրաքանչյուր բաժնի համար - պատրաստել վիկտորինաներ Microsoft Office Power Point- ի և / կամ iSpring Suite ծրագրակազմի հետ, որոնք կազմված են վերը նշված բաժինների համար 1; 2; 7; 3 և 4 մասերից յուրաքանչյուր մասը տևում է 20 րոպե, - պատրաստել համակարգչային թեստեր iSpring Suite ծրագրով, որոնք կազմված են վերոնշյալ բաժինների համար, համապատասխանաբար 8; 12; 40; 18 և 10 թեստ, որում յուրաքանչյուր թեստ բաղկացած է 20 հարցից: որոնք վերը նշված բաժինների համար կազմված են համապատասխանաբար 8; 12; 40; 18 և 10 թեստ, որոնցում յուրաքանչյուր թեստ բաղկացած է 20 հարցից: որոնք վերը նշված բաժինների համար կազմված են համապատասխանաբար 8; 12; 40; 18 և 10 թեստ, որոնցում յուրաքանչյուր թեստ բաղկացած է 20 հարցից: 11-րդ դասարանում, 12-րդ դասարանում, ֆիզիկայի մուլտիմեդիա ցուցադրություններ պատրաստելու համար ավելի նպատակահարմար է ուշադրություն դարձնել հետևյալ հիմնական պահանջներին. ներկայացումը պետք է լրացնի ուսուցչի խոսքը, այլ ոչ թե կրկնօրինակը, պետք է պարունակի ուսումնասիրության հիմնական դրույթները: պահպանում է համասեռ ոճի պահպանում (օգտագործելով ոչ ավելի, քան 3 գունավոր նույն գույնի երանգներ և տառատեսակներ), եզակի և արդյունավետ հնարքներ, լուծումներ սովորողների տպավորության համար հատուկ գործողությունների մշակում, տպավորություն թողնել . Ներկայացված նյութը չպետք է ծանրաբեռնված լինի էֆեկտներով, որոնք չեն վերաբերում թեմային, քանի որ և ուսանողների ուշադրությունը կենտրոնացած է այդ էֆեկտների վրա ՝ շեղվելով բուն թեմայից, Them դրանց հիման վրա նոր ներկայացման ստեղծման փոփոխությունները պետք է կատարվեն հնարավորինս պարզ; հայտնի աշխատանքների հղումներով, օրինակներ. ներգրավված օրինակներ: ներգրավված օրինակներ: Բավականին Բավական ժամանակ է խնայվել, ինչը հնարավորություն է տալիս յուրաքանչյուր դասի ընթացքում գնահատել բոլոր ուսանողներին, ինչպես նաև անհրաժեշտության դեպքում օգնել այս կամ այն ուսանողին: , Ուսուցիչը հնարավորություն ունի հաշվի առնելու այն ժամանակահատվածը, որի ընթացքում այս կամ այն աշակերտը ստանում է ճիշտ պատասխան: Թեստավորման ընթացքում սուբյեկտիվ մոտեցման ռիսկը բացառվում է: Լայն Գիտելիքների գնահատման լայն շրջանակ կարող է օգտագործվել: , Պատահականորեն ընտրված առաջադրանքները ստուգելու ունակություն: Teachingանկալի է ուսուցման վերոհիշյալ մեթոդը համատեղել ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հետ ինչպես ավանդական, այնպես էլ առցանց ուսուցման մեթոդի հետ: այսինքն ՝ մենք կունենանք հիբրիդային մեթոդների համադրություն: Դասավանդում. Ավանդական-նորարարական. Մուլտիմեդիա շնորհանդեսներ «Ֆիզիկա» առարկայից 11 և 12-րդ դասարաններում, վիկտորինաների համալիր կրթական գործընթացում, որոշակի հաջորդականությամբ կիրառման դեպքում, կունենան հետևյալ առավելությունները. Դրանք ավելի հեշտ են ինտեգրվում ուսուցման գործընթացը, քան ավանդական ուսուցման դեպքում: Նյութն ավելի լավ է ընկալվում; Զարգացնում է սովորողի ստեղծագործական, վերլուծական մտածողությունը, խթանում դժվար իրավիճակներին լուծումներ գտնելու կարողությունը. նպաստում է ուսուցման ինտերակտիվությանը. հնարավորություն Սովորողին հնարավորություն է տալիս խորացնել նյութը: Սովորողին հնարավորություն է տալիս միավորել գիտելիքներն ու հմտությունները. Մուլտիմեդիա ներկայացումների կառուցվածքը զարգացնում է համակարգված, վերլուծական մտածողություն; զարգացնում է տեղեկատվության հետ աշխատելու ունակությունը. արգացնում է միջառարկայական կապերը: վերապատրաստում, որտեղ վերապատրաստման մեթոդներ: ։
| Ներկայացվող թեմայում առաջադրանքների լուծման գործընթացի ամբողջական է համակարգչային պարզ ծրագրերի միջոցով դասավանդման համալիր մեթոդ, որտեղ ուսուցման մեթոդները՝ տեսական նյութի հաղորդումը, վարժությունների լուծումները, վիկտորինաները, համակարգչային թեստերը, ներկայացվում են փոխկապակցված, որոշակի հերթականությամբ որոշակի բաշխվածությամբ։
Ներկայացված նյութը հնարավորություն ցանկացած ծանոթացողին՝ լինի ուսուցիչ թե աշակերտ, առանց համակարգչային հատուկ լեզուների իմացության ստեղծագործաբար զարգացնել ուսումնասիրվող թեման։
|
ՊՈԼԻԱՄԻՆԻ ՔԱՆԱԿԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒՄԸ ԱՐԳԻՆԱEԻ ԻՍՈՖԵՐԵՆՄՆԵՐԻ INԱՆԱՉՄԱՆ ԸՆԹԱՔՈՒՄ. Ներածություն. Պոլիամինները բջիջի անփոխարինելի բաղադրիչներն են, որոնք ունեն էֆեկտների լայն շրջանակ: Նրանց կենսասինթեզի նախորդը L-ornithine ամինաթթուն է, որը կազմվում է L-arginine ամինաթթվից ՝ արգինազ ֆերմենտով: Օրնիտինից օրնիտին դեկարբոքսիլազը սինթեզում է էվտրեսին պոլիամինը, որից հետո սերմնաբջիջը վերափոխվում է սպերմիդինի ՝ սերմնահեղուկի սինթազի, ապա ՝ սերմինի [13, 15]: Պոլիամինները հայտնաբերված են համարյա բոլոր էուկարիոտների և պրոկարիոտների բջիջներում: Դրանք պոլիցիկլային միացություններ են ՝ փոքր մոլեկուլային քաշով, ինչը որոշում է դրանց կենսաբանական ազդեցության բազմազանությունը [9, 11,12]: Պոլիամինի կենսասինթեզի մեխանիզմի վերաբերյալ կան անհասկանալի կողմեր: Մասնավորապես, հստակեցված չէ այն հարցը, թե որ արգինազն է ներգրավված պոլիամինի կենսասինթեզում: Բնության մեջ կա արգինազի երկու իզոտոպ: Մեկը `ureothelial arginase- ն է, որը հայտնաբերվել է միզուկային օրգանիզմների լյարդում, օրնիտինի ցիկլի վերջին ֆերմենտն է, ամոնիակի չեզոքացման հիմնական մեխանիզմը, իսկ մյուսը` ոչ ureotelicarginase- ն է, որը կենսաբանորեն տարածված է գրեթե բոլոր օրգանիզմներում: , նյութափոխանակության մեջ [5, 8]: Մասնավորապես, եզրակացություն է արվել, որ ոչ միզածորանային արգինազը, մի կողմից, ներառում է արգինինի ածխաջրածնային կառուցվածքը պրոլինի, պոլիամինի, գլուտամատի կենսասինթեզում ՝ ապահովելով վերջիններիս բիոսինթեզի գործընթացները արգինինի հիդրոլիզով. ինչպես նիգերի քարերի արգինինով հարուստ խմբակցություններում: Սույն խնդիրն է պարզել արգինազի բնույթը, որը ներգրավված է պոլիամինի (միզածորանային կամ ոչ միզուկային) կենսասինթեզում [6, 7]: Պետք է նշել, որ պոլամինների հետ կապված արգինազի բնույթի վերաբերյալ գրականությունը սակավ է, ունի թերություններ և շատ դեպքերում հակասական է: Չնայած պոլամինի և արգինազայի փոխհարաբերությունների վերաբերյալ հրատարակվել են մի շարք գիտական հոդվածներ, պոլիամինի կենսասինթեզի համար օրնիտին ապահովող իզոֆերմենտ արգինազը դեռ չի հայտնաբերվել [12, 17]: Ենթադրում ենք, որ պոլիամինի կենսասինթեզի համար անհրաժեշտ օրնիտինը արտադրվում է ոչ միզուկային արգինազի գործողությամբ, մինչդեռ ուրեոտելի արգինազը օրնիտինը տրամադրում է urea սինթեզի համար: L- արգինինից NO և ցիտրուլին ստեղծելու միջանկյալը NG-hydroxy-L-arginine է [10]: Ույց է տրվել, որ NG-hydroxy-L-arginine- ը արգելակում է բոլոր ոչ միզուկային իզոֆերմենտները, որոնք ընդհանրապես ազդեցություն չունեն ureoteric isoenzyme- ի վրա [1]: Ուստի այն օգտագործվել է ոչ-ուրեոտինազային արգինազի գործունեության փոփոխությունների ֆոնի վրա պոլիամինի քանակի փոփոխությունները գնահատելու համար: Նյութեր և մեթոդներ Կենդանիներ և ռեակտիվներ Ուսումնասիրության օբյեկտը լաբորատոր սպիտակ արու առնետներն էին (200-220 գ): Առնետներին պահում էին 23 ± 2 ° C ջերմաստիճանում 12 ժամ: ամենօրյա լուսավորության պայմաններում ՝ ստանդարտ դիետայով: Կենդանիներին անզգայացրել են, ապա գլխատել: Գիտափորձում օգտագործվել են սերմնաբջիջների տետրահիդրոխլորիդ, պուտրեսցին դիհիդրոքլորիդ, սպերմիդին տրիհիդրոկլորիդ, 2,3-բուտան մոնոքսիմ և ցելյուլոզա (Sigma Aldrich Co. Ltd. (Taufkirchen, Գերմանիա)): Բարակ քրոմատագրման միջոցով պոլիամինի որոշում: Փորձարկվող հյուսվածքը հոմոգենացվում է HC1O4- ի 5% սառը լուծույթում `100 մգ / մլ արագությամբ [6]: 1 օրից + 4 ° C ջերմաստիճանի արդյունահանումից հետո նմուշները ցենտրիֆուգում են 15,000 գ ջերմաստիճանում 20 րոպե + 4 ° C ջերմաստիճանում: 200 մկլ HC1O4 էքստրակտին ավելացվել է 400 μl թարմ պատրաստված դենսիլ քլորիդի լուծույթ (5 մգ 1 մլ ացետոնում) 200 HC1O4- ին համապատասխան 200 մկլ նատրիումի կարբոնատի լուծույթ: Պոլիամինի իլ դենսիլ քլորիդի միջև ռեակցիան հանգչում է 100 μl պրոլինի լուծույթով (100 մգ / մլ) և ինկուբացվում 30 րոպե: Densilpolyamines- ը արդյունահանվում է 0,5 մլ էթիլացետատով և խառնվում 30 վայրկյան: Ստանդարտը պատրաստելու համար քայլերը կատարվում են նույն ձվով. Պատրաստվում է պոլիամինի խառնուրդ `յուրաքանչյուրից վերցնելով 20 նմ: 50 մկտ densilpoliamine- ն տեղումներ է կատարում քրոմատագրական թիթեղների նախաադսորբցիոն հատվածում (PTSH-AF-B, silica gel KSKG, RF): Քրոմատագրությունն իրականացվել է քլորոֆորմ / տրիեթիլամին (25/2, V / V) շարժական փուլի միջոցով: Քրոմատագրությունից հետո դեղին-շագանակագույն բծերը հանվում են ափսեներից և լուծվում 2 մլ էթիլացետատում: Պոլիամինի քանակը որոշվում է սպեկտրաֆոտոմետրիկորեն 505 նմ ալիքի երկարության վրա (Genesys 10, Thermo Scientific, ԱՄՆ): ՌԴ արժեքները որոշվում են հետևյալ բանաձևով. Կետային թռիչքի երկարություն / փուլային թռիչքի երկարություն: Արգինազի իզոենզիմների մեկուսացում և մաքրում: Sephadex G-150- ով (Potte - Elvehjem Glass, Գերմանիա) լցված աշտարակին ավելացվել է առնետի լյարդ (0,5 × 50 սմ), որը ստացվել է 1500 գ ցրտի պայմաններում ցրտահարումից հետո (CLP): -1, ՌԴ) [2, 3]: Համասեռացումն իրականացվել է 0.2M գլիցինի բուֆերում (pH-9.5): Աշտարակը հավասարակշռված էր ֆոսֆատային բուֆերի հետ (pH-7.2): Հավաքվել էին 40 խմբակցություններ: Առնետի լյարդի լյարդի իզոֆերմենտներ պարունակող խմբակցությունները, որոնք ստացվել են հելի ֆիլտրմամբ, տեղադրվել են CM- ով լցված բջջի վրա (1,5 × 35 սմ): Գրադիենտային արտազատումն իրականացվել է KCl- ի 0,05 Մ, 0,1 Մ, 0,15 Մ, 0,2 Մ և 0,25 Մ լուծույթներով: Հավաքվել էին 32 խմբակցություններ: Կոտորակները (4 մլ) հավաքելուց հետո յուրաքանչյուրում արգինազի ակտիվությունը որոշվեց Արչիբալդ մեթոդով, քանակը ՝ սպիտակուցների քանակական վերլուծություն 280 նմ ալիքի երկարության վրա (Genesys 10, Thermo Scientific, ԱՄՆ): Արգինազի գործունեության որոշման կոլորիմետրիկ մեթոդ: Պատրաստվել է փորձանմուշի 10% համասեռանյութ, որը ցրտահարվել է 3000 պտ / րոպե 10 րոպե 0-4 ° C ջերմաստիճանում: Մեկուսացված մնացորդը ծառայում է որպես ֆերմենտի աղբյուր: Պատրաստվել են փորձարարական և թեստային տարբերակներ: Փորձանոթին ավելացվել են 1,5 մլ գլիցինի բուֆեր, 0,5 մլ գերբնական նյութ, 0,2 մլ MnCl2 × 4H2O, 0,4 մլ L-արգին: 2.6 մլ փորձանմուշային տարբերակները ինկուբացվել են ուլտերմերմոստատում (Ռուսաստան, 1982 թ.) 37 ° C ջերմաստիճանում 60 րոպե, անընդհատ ցնցվելով: Ֆերմենտի կատալիզացումը դադարեցվել է 1 մլ 20% ԵՆԿ-ի ավելացմամբ: Կատալիզի վերջնական արտադրանքը որոշվեց մեկուսացված վերածնում Արչիբալդի մեթոդով (1949): Փորձանոթներին ավելացվել են 2.5 մլ թթվային խառնուրդ, 1 մլ գերբնական նյութ, 0.2 մլ 3% DAMO եւ խաշել մթության մեջ 45 րոպե ջրային բաղնիքում: Արդյունքում ստացված դեղին գույնի ինտենսիվությունը չափվեց սպեկտրաֆոտոմետրով (Genesys 10, Thermo Scientific, ԱՄՆ) 478 նմ ալիքի երկարությամբ: Ֆերմենտի ակտիվությունը գնահատվել է սինթեզված urea- ի միկրոմոլներով 1 մլ ֆրակցիայի մեջ `1 րոպե կատալիզի ընթացքում: 0.2 μM NG-hydroxy-L-arginine- ին ավելացվել է ֆերմենտային ինկուբացիոն միջավայր [10]: Արդյունքների մշակում Statistica 10 (StatSoft) ծրագրով: Արդյունքները ներկայացված են անդ ստանդարտ շեղման (M ± SD) միջին արժեքներով: Արդյունքները վերլուծվել են Student t-test- ի միջոցով (մեկ նմուշ): Արդյունքներ և քննարկում: Այս ուսումնասիրության նպատակն էր ուսումնասիրել լյարդում պոլիամինի քանակի փոփոխությունները `ուսումնասիրելու հետևանքից հետո` NG-hydroxy-L-arginine (NOHA) ոչ միզածորան արգինազի արգելակումը: Cefadex G-150- ով helfiltration- ից հետո լյարդի սպիտակուցային-արգինազային ակտիվության սպեկտրը ներկայացված է երկու գագաթներով `13 և 25 խմբակցություններում: 13-րդ կոտորակում պարունակվող իզոֆերմենտը ureothelial arginase- ն է, իսկ 25-րդ կոտորակում `ոչ ureotic իզոֆորմը (ոչ ureothelial arginase 1): Նախորդ ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ առնետի լյարդի բարձր մոլեկուլային քաշը, երբ կոտորակվում է CM ցելյուլոզայի իոնափոխանակիչ քրոմատագրությամբ, բաժանված է երկու հստակ գագաթների: առաջինը `ցածր ֆերմենտային ակտիվությամբ, երկրորդը` բարձր [1, 6, 7] -ով: Վերջինս erginase- ի միզասեռական իզոֆերմենտ է `մի շարք ֆիզիկաքիմիական հատկություններով (Km, Mn2 +, մոլեկուլային զանգված, ներբջջային տեղայնացում, հորմոնալ ինդուկցիա), իսկ առաջինը` ոչ ureoteric: Ելնելով նշված փաստից ՝ hel- ֆիլտրումից հետո KM- ցելյուլոզայի միջոցով իրականացվել է լյարդի բարձր մոլեկուլային իզոզիմի կոտորակում: Իոնափոխանակման քրոմատագրությունից հետո ստացվում են արգինազի երկու գագաթներ `համապատասխանաբար 8-րդ և 21-րդ կոտորակները: 8-րդ ֆրակցիան պարունակում է ոչ-ureothelial isoenzyme arginase (ոչ ureothelial arginase II), իսկ 21-րդը պարունակում է ureothelial isozyme: Լյարդի ոչ ureothelial arginase 1-ի ինկուբացիոն միջավայրը ավելանում է NOHA- ի 8.5% -ով `0.2 μg NOHA- ի առկայության դեպքում, ոչ ureothelial arginase 2-ի արգելքը` 27,48%, իսկ ureothelial arginase- ը `1,3% -ով: ով (նկ. 1): Վերջինս ցույց է տալիս, որ ureothelial arginase- ը չի արգելակում NG-hydroxy-L-arginine- ը, կամ որ արգելակումն աննշան է, ինչը կարող է լինել ֆերմենտի մասնակի մաքրման արդյունք: Հետագայում ուսումնասիրությունները նպատակ ունեին դիտարկել պոլիամինի քանակի փոփոխությունը ոչ միզածորան արգինազի արգելակման ֆոնի վրա: Իոնի փոխանակման քրոմատագրման միջոցով հելիոնի ֆիլտրումից հետո ստացված ֆրակցիաներում պոլիամինի քանակը որոշվում է բարակ շերտ քրոմատագրությամբ (NCR) (նկ. 2, աղյուսակ 1): Գծապատկեր 1. Լյարդի ureothelial և ոչ ureothelial arginase- ի գործունեությունը նորմալ է և NOHA- ի ազդեցությունից հետո, p <0,05; n = 7. * - ոչ ուրոթելիալ արգինազի 1 ակտիվություն նորմայում, ** - ոչ ուրոթելիալ արգինազի 1 ակտիվություն NOHA- ի ազդեցությունից հետո, x - ոչ ուրոթելիալ արգինազի 2 ակտիվություն նորմայում, xx - ոչ միզուկային արգինազի 2 ակտիվություն տակ ապա NOHA- ի ազդեցությունը, + - լյարդի ureotellicarginase- ի գործունեությունը նորմալ է, ++ - լյարդի ureothelial arginase- ի գործունեությունը NOHA- ի ազդեցությունից հետո: Վերջինս ենթադրում է, որ պոլիամինի սինթեզի առաջին ֆերմենտը ՝ օրնիթին դեկարբոքիլազը, զրկված է օրնիտինից, ինչը իր հերթին հանգեցնում է էվտրեսցինի, սերմնաբջիջների և սպերմիդինի քանակի նվազմանը: Արդյունքները հաստատում են, որ առնետի լյարդում պոլիամինի սինթեզի համար անհրաժեշտ էնդոգեն օրնիտինի աղբյուրը ոչ նեյրոհաղորդիչ արգինազի կողմից սինթեզված օրնիտինն է: Նախաձևից որոշակի շեղում է նկատվում լյարդի ոչ միզուկային արգինազ 2-ում, որի դեպքում արգելակումը չի նկատվում սերմնաբջջի պոլիամինի քանակի փոփոխություն: Բացի այդ, նկատվում է, որ այլ պոլիամինի քանակը նվազում է ավելի փոքր չափով, քան լյարդի ոչ միզուկային արգինազ 1-ի դեպքում: Այս բացառությունը ուսումնասիրվում է, սակայն, հաշվի առնելով լաբորատոր աշխատանքների արդյունքները, կարելի է ասել, որ լյարդի ոչ միզուկային արգինազի նախընտրած իզոֆերմենտը պոլիմամինների կենսասինթեզի համար օրնիտինի նախընտրելի աղբյուրն է: Նախորդ հետազոտությունների արդյունքները թույլ են տալիս նման եզրակացություն անել [5, 6]: Պոլիամինի ազդեցության տակ լյարդի ոչ միզածորան արգինազի առաջին իզոֆերումը արգելակվում է խառը արգելակման մեխանիզմով, իսկ ոչ միզածորան արգինազի երկրորդ իզոֆերումը արգելվում է ոչ մրցակցային արգելակման մեխանիզմով: Խառը արգելակման ժամանակ պոլիամիները կապվում են ինչպես ոչ միզուկային արգինազի, այնպես էլ ոչ միզուկային արգինազ-արգինինային համալիրի հետ, իսկ ոչ մրցակցային արգելակման ժամանակ պոլիամինները կապվում են միայն ֆերմենտ-սուբստրատային բարդույթին: Այս փաստը որոշակի առավելություն է տալիս լյարդի ոչ ureothelial arginase- ի 1-ին իզոֆերմենտին, որը կարող է հանգեցնել նման արդյունքի: AB Նկար 2. Սովորաբար նորմալ է լյարդում Densyl polyamines- ի համար և NOHA- ի ազդեցությունից հետո: N 25 կոտորակում (A, Sephadex G-150- ի կողմից հելֆիլտրացիայից հետո) և N8 կոտորակում (CM- ցելյուլոզայի հետ իոնային փոխանակման քրոմատագրությունից հետո) (p <0,05, n = 5): SPM - սերմնահեղուկ, SPD - սպերմիդին, PUT - putrescine, LNUA - ոչ լյարդի ureothelicarginase, NOHA - NG-hydroxy-L-arginine, ՌԴ արժեքները նորմայի և NOHA- ի համար: Ամփոփելով, լյարդում ոչ միզաքարային արգինազի իզոֆերմենտների զսպման դեպքում պոլիամինի քանակը նվազում է: Արդյունքների հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ կաթնասունների բջիջներում պոլիամինի սինթեզի համար անհրաժեշտ էնդոգեն օրնիթինի աղբյուրը ոչ միզածորանային արգինազի կողմից սինթեզված օրնիտինն է: Աղյուսակ 1. Հելիումի զտման իոնափոխանակիչ քրոմատագրումից հետո լյարդում պոլիամինի քանակը նորմալ է ազդում ոչ-ureothelial arginase- ի իզոֆերմենտային գործունեության վրա NOHA- ի ազդեցությունից հետո (p <0,05, n = 5): Պոլիամինի քանակը ներկայացված է nM- ի 50 μl պոլիեսթեր լուծույթում: PA. Պոլիամիններ, SPM - սերմնահեղուկներ, SPD - սպերմիդիններ, PUT - պուտրեսցին, LOWA - լյարդի ոչ ֆիբրինային արգինազ, NOHA - NG-hydroxy-L-arginine: PALUA 1 նորմLOWA 1+ NOHA LOUA 2 նորմալ NormalLOWA 2+ NOHA PUTSDPDSPM Հիմնական արժեքից բացի, աշխատանքը կարող է նաև ունենալ գործնական նշանակություն: Ոչ ureothelial arginase- ի գործունեության փոփոխությունը պաթոլոգիական պայմաններում (քաղցկեղ, նեյրոդեգեներատիվ, աուտոիմունային-վիրուսային հիվանդություններ) կարող է փոխել պոլիամինի քանակը `այդպիսով ազդելով հիվանդության ընթացքի վրա: Մասնավորապես, ornithine decarboxylase- ի ակտիվության աճը կամ քաղցկեղի պոլիամինի քանակի ավելացում է, որտեղ պոլիամինը գործում է որպես աճի գործոն [11, 12, 14], կարող է կանխվել ոչ ureothelial arginase- ի արգելակմամբ: Միևնույն ժամանակ, կենտրոնական նյարդային համակարգի նեյրոդեգեներատիվ հիվանդություններում պոլիամինի քանակի իջեցում (պահպանել պոտենցիալ տարբերությունը, մասնակցել նեյրոհաղորդիչների կենսասինթեզի վերականգնման նեյրոնների վերականգնմանը [16, 17]) կարող է կանխվել ոչ հորմոնի միջոցով ureothelial arginase հորմոն: Գրականություն Archibald R., urea- ի գունաչափական որոշումը / J. Biol. Քիմ., 1945, 167: 507. Բունիաթյան Հ., Դավթյան Մ., Ուղեղի ուրեների սինթեզ: J. Neurochem., 1966, 13: 743-753.բիոսինթեզ, NG-հիդրօքսի-Լ-արգինին: ազդեցությունները կարգավորման ազոտի օքսիդի biosynBiochem 269. 4317-25, 2002.14: Moinard C., Cynober L., de Brandt J., (2005) Polyamines. նյութափոխանակություն և անմարդկային հիվանդություններ: Կլին Nutr 24: 184-197.15թթ. Մորիս Ս., Արգինինի նյութափոխանակության վերջին նվաճումները: Արգինազների դերերն ու կարգավորումը .16. Pegg A., McCann P., Պոլիամինի նյութափոխանակությունը և գործառույթը: Am J Physiol 1982, 243: C212J 376 (Pt 1): 1-14. Մարիամ Սարգսյան, Նիկոլայ Ավթանդիլյան, Սուսաննա Կարապետյան ՊՈԼԻԱՄԻՆՆԵՐԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ ԼՅԱՐԴԻԱՐԳԻՆԱEԱՅԻՆ ԻՍՖԵՐՄԵՆՏՆԵՐԻ EMԱՄԿԵՏՈՒԹՅԱՆ IMEԱՄԱՆԱԿԸ. ։
| Աշխատանքի նպատակն է NG-հիդրօքսի-L-արգինինի միջոցով ոչ ուրեոթելիկ արգինազի արգելակումից հետո կատարել պոլիամինների քանակության փոփոխության գնահատում։
Առաջին անգամ առնետի լյարդում պարզաբանվել է պոլիամինների քանակության փոփոխությունը ոչ ուրեոթելիկ արգինազի արգելակումից հետո։
Բացահայտվել է, որ ոչ ուրեոթելիկ արգինազի արգելակմանը զուգընթաց բջջում պակասում է նաև պոլիամինների քանակությունը։
Տվյալ աշխատանքը ցույց է տալիս, որ ոչ ուրեոթելիկ արգինազի նորագույն ֆունկցիան է պոլիամինների կենսասինթեզի կարգավորմանը մասնակցելը։
|
«ՄԻERNԱԳԱՅԻՆ ԱՊՐԱՆՔՆԵՐԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԱՅԻՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐՈՎ ՊԱՏENԱՌՈ ՎՏԱՆԳՆԵՐԻ ՓՈԽՀԱՏՈՒՈՒՄ» ՄԻԱՅԱԼ Ա NԳԵՐԻ ԿՈՆՎԵՆԻԱ 1964-ին ուժի մեջ մտան Միջազգային առևտրային համաձայնագրերի (այսուհետ ՝ Unidrua սկզբունքներ) սկզբունքները, որոնք չկարողացան իրականացնել միջազգային առևտրային կանոնակարգը: Սա հանգեցրեց նոր փաստաթղթի մշակմանը: Արդյունքն ստացվեց 1980 թվականին: Ապրանքների միջազգային առևտրի մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան (այսուհետ `AMAP կոնվենցիա), որն ուժի մեջ է մտել 1988 թ .: Ի թիվս այլ նորմերի, AMAP կոնվենցիան պարունակում է մի շարք դրույթներ, որոնք վերաբերում են պայմանագրի խախտման հետևանքով պատճառված վնասներին: Փոխհատուցումը պայմանագրի խախտման դեպքում դատական գործողության ամենատարածված միջոցներից մեկն է, բայց միակը չէ: Տուժող կողմը կարող է պահանջել պարտավորության կատարում, գնի իջեցում կամ նույնիսկ կարող է հայտարարել պայմանագիրը լուծված: Այդ միջոցները, սակայն, առկա են միայն պայմանագրի խախտման որոշակի դեպքերում: Փոխհատուցման պահանջը ընդհանուր ազդեցության միջոց է, որը կարող է կիրառվել ցանկացած տիպի խախտման դեպքում: Հետևաբար, կողմը, հնարավորության դեպքում, կարող է պահանջել վնասի փոխհատուցում `այլ գործողությունների միջոցների հետ միասին: Որոշ դեպքերում վնասները AMAP- ի կոնվենցիայով փոխհատուցման միակ միջոցն են, հակառակ գերմանա-ամերիկյան օրենսդրությանը, կողմը կարող է փոխհատուցում ստանալ նույնիսկ պայմանագիրը լուծելու դեպքում: Այսպիսով, պայմանագրային պարտավորությունները խախտելու դեպքում վնաս պատճառած կողմը պարտավոր է փոխհատուցել վնասները: AMAP կոնվենցիայի 45-րդ հոդվածի առաջին մասը 65-րդ հոդվածի առաջին մասը սահմանում է, որ երբ կողմերից յուրաքանչյուրը չի կատարում իր որևէ պարտավորություն, մյուս կողմը կարող է պահանջել հատուցում, ինչպես նախատեսված է 74-77-րդ հոդվածներով: Հարկ է նշել, որ այս դրույթները տարածվում են միայն վաճառողի և գնորդի միջև գոյություն ունեցող իրավական հարաբերությունների վրա և չեն կարող տարածվել միջազգային առևտրային պայմանագրի երրորդ կողմերի վրա: Համաձայն AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածի `պայմանագրի խախտման կողմերից մեկի կողմից պայմանագրի խախտման համար վնասները հավասար են մյուս կողմի կրած վնասներին` ներառյալ կորցրած օգուտը: Ինչպես բոլոր ազգային իրավական համակարգերում, այս դեպքում էլ AMAP կոնվենցիայում վնասը ներառում է իրական ծախսերը, որոնք պետք է կրի տուժող կողմը `պարտավորության խախտման անցանկալի հետևանքները վերացնելու համար: AMAP կոնվենցիան ուղղակիորեն չի բացառում ոչ նյութական վնասի համար պատասխանատվությունը: Հետեւաբար, վնասները, որոնք բացառապես ոչ նյութական են, կարող են փոխհատուցվել, երբ հիմնավորվի, որ համապատասխան վնասը առաջացել է պարտավորության չկատարման արդյունքում: 1 Թերի ապրանքների պատճառով կյանքի կամ առողջության վնասը չի ծածկվում AMAP կոնվենցիայի 74-րդ և ԱՄ-ում: Համաձայն AMAP կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի ՝ Կոնվենցիան չի տարածվում վաճառողի պատասխանատվության վրա `արտադրանքի պատճառով անձի առողջությանը վնաս հասցնելու կամ մահվան համար: Խնդիրն այլ է, երբ գնորդը պահանջում է փոխհատուցել իր հաճախորդներին արատավոր ապրանքների պատճառով մահվան կամ առողջությանը հասցված վնասի: Սա ոչնչով չի տարբերվում այլ ֆինանսական կորուստներից, ուստի այս հարցը կարգավորվում է նաև AMAP կոնվենցիայի շրջանակներում: AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածը տարածվում է գույքային վնասի վրա: Փոխհատուցման ենթակա վնասների տեսակները ներառում են չկատարող (չկատարող) կորուստ, պատահական կորուստ և դրա հետևանքով կորուստ պայմանագրի խախտման հետևանքով: Պարտավորություն 1 Լրացուցիչ մանրամասների համար տե՛ս Ingeborg Schwenzer and Simon Manner, The Pot Potting the Kettle Black. http: //www.cisg.law.pace.edu/cisg/biblio/schwenzermanner.html: տվյալների շտեմարան Չկատարելու արդյունքում վնասի հասկացությունը ներառում է օգտագործման կորուստ: 2 Չկատարողականության կորուստը բաղկացած է պարտապանի առաջնային կամ ուղղակի վնասներից: Չկատարման արդյունքում իրական կորուստը վերաբերում է գնորդին, որը չի ստացել վաճառքի գինը վճարելու դիմաց այն, ինչն իրավունք ուներ ստանալու: Եթե պայմանագիրը լուծվում է, ապա պարտավորության չկատարման պատճառած վնասը հաշվարկվում է AMAP կոնվենցիայի 75-րդ և 76-րդ հոդվածների համաձայն, այսինքն `այն հիմնված է գործարքի գնի կամ ուղղակի շուկայական ընթացիկ գնի վրա: Եթե առաքված ապրանքները թերություն ունենան, վնասը ներառում է արատավոր ապրանքների իրական արժեքի և արժեքի տարբերությունը, որը ապրանքները կունենային հաշվարկման պահին, եթե նրանք համապատասխանեին պայմանագրին: 3 Եթե առաքված ապրանքները ենթակա են վերականգնման, պարտավորությունը չկատարելու պատճառով պատճառված վնասը կարող է հաշվարկվել `անհրաժեշտ ծախսերին համապատասխան: Պատահական վնասը պարտապանի կողմից կրած ծախս է, որը կապված չէ իր սպասելիքների իրականացման հետ, որոնք տեղի են ունեցել `լրացուցիչ բացասական հետևանքներից խուսափելու համար: 5 Հետևյալ վնասի հասկացությունը, բացի այլ կորուստներից, ներառում է նաև լրացուցիչ վնասներ, որոնք առաջացել են դեֆոլտի արդյունքում: Դրանք հիմնականում ներառում են պարտապանի պատասխանատվությունը երրորդ անձանց նկատմամբ `պարտավորության խախտման արդյունքում: Վնասի համար պատասխանատվության ընդհանուր սկզբունքների համաձայն, երրորդ կողմի հետ վեճի դեպքում պարտապանի վրա կատարված դատական ծախսերը `լինի արտագնա կամ արտագնա, ընդհանուր առմամբ, պարտատերը կարող է վերականգնել 74-րդ հոդվածի համաձայն: AMAP կոնվենցիայի: 6 AMAP կոնվենցիան սահմանում է օբյեկտիվ պատասխանատվության սկզբունքը: Միայն պայմանագիրը խախտելու պատճառով 2 Տե՛ս Ingeborg Schwenzer (խմբ.), Schlechtriem & Schwenzer, Ապրանքների միջազգային վաճառքի մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի մեկնաբանություն (CISG), 3-րդ հրատարակություն, Oxford 2010, էջ: 1006 թ. 3 Տե՛ս Martin Karollus, CISG- ի դատական մեկնաբանությունը և կիրառումը Գերմանիայում 1988-1994թթ., Էջ 156, 223: 4 Տե՛ս Martin Karollus, նույն տեղում, էջ 223: 5 Տե՛ս Ingeborg Schwenzer (խմբ.), Schlechtriem & Schwenzer, Ապրանքների միջազգային վաճառքի մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի մեկնաբանություն (CISG), 3-րդ հրատարակություն, Oxford 2010, էջ: 1009 թ. 6 Լրացուցիչ մանրամասների համար տե՛ս Peter Huber, The CISG: Նոր դասագիրք ուսանողների և գործնականների համար, արվեստ 74, պար. 44: Վնասները ենթակա են հատուցման: Անհրաժեշտ է, որ խախտումը, ընդհանուր առմամբ, նախապայման հանդիսանա վնասի առաջացման համար (conditio sine qua non, «բայց օրենքի համար»): Հնարավոր չէ, որ խախտումը ուղղակի կամ անուղղակիորեն վնաս է պատճառել: Պարտապանի պատասխանատվությունից դուրս երկարաժամկետ վնասների համար պատասխանատվությունը կարող է բացառվել միայն կանխատեսելիության սկզբունքի հիման վրա, համաձայն AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածի: 7 Վնասների փոխհատուցման մասին AMAP կոնվենցիան ստեղծում է եզակի մեխանիզմ: Մասնավորապես, AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածը պարունակում է երկու հիմնական հասկացություն. Այն է, որ լրիվ փոխհատուցման սկզբունքը (principe de la reparation integral) սահմանափակում է պատասխանատվության սահմանափակման սկզբունքը կանխատեսելիության կանոնի միջոցով: Ներքին իրավական շատ համակարգեր սահմանում են վնասների ամբողջական փոխհատուցման սկզբունքը: 8 Կանխատեսելիության սկզբունքը բխում է ֆրանսիական օրենսդրությունից (Ֆրանսիայի քաղաքացիական օրենսգրքի 1150-րդ հոդված) ՝ անգլիական Hadley v Baxendale 9 նախատիպից, որն իր տեղը գտավ անգլո-ամերիկյան առևտրային իրավունքի ծածկագրում: Ավելին ՝ Unidrua սկզբունքները (հոդվածներ 7.4.2 և 7.4.4) և 1999 թվական Եվրոպական պայմանագրային իրավունքի սկզբունքները (հոդվածներ 9): 502 և 9: 503), ինչպես նաև փոխադրման իրավունքի վերաբերյալ միջազգային կոնվենցիաները հստակորեն սահմանում են վնասի լիարժեք փոխհատուցման սկզբունքը կանխատեսելիության կանոնի միջոցով: 10 Ըստ AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածի, կողմերից մեկի կողմից պայմանագրի խախտման վնասները չեն կարող գերազանցել այն պայմանները, որոնք պայմանագրի կողմը նախատեսել էր կամ պետք է կանխատեսեր պայմանագրի կնքման պահին որպես հնարավոր խախտում `հաշվի առնելով հաշվի առնել այն հանգամանքները, որոնց մասին նա գիտեր կամ պետք է իմանար: իմանալ. Փաստորեն, AMAP կոնվենցիան նախատեսում է վնասի կանխատեսելիության սկզբունքը, որն ունի օբյեկտիվ բնույթ: 117 Տե՛ս CM Bianca, MJ Bonnell, Մեկնաբանություն միջազգային վաճառքի մասին օրենքի վերաբերյալ - 1980 թ. Վիեննա //www.jus.uio.no/pace/en/html/cisg_laid_bare_lucid_guide_to_a_muddy_code.artur_rosett/s1.html: 8 Լրացուցիչ մանրամասների համար տե՛ս Stoll, Haftungsfolgen, էջ 179–181, 323–341: 9 Տե՛ս Franco Ferrari, Comparative Ruminations on պայմանագրային իրավունքի վնասի կանխատեսելիությունը, 53 La L. L. Rev. (1993), էջ: 305 թ. 10 Տե՛ս Lajos Vékás, Պայմանագրային վնասի դեպքերում կանխատեսելիության դոկտրինը, Acta JuridicaHungarica (2002), էջ 170–172: 11 Տե՛ս Kostin A. А., Взыскание убытков и Mayorovit вранской конвенции в praktke Այսպիսով, պարտապանի խիստ պատասխանատվությունը պայմանագրային պարտավորությունների կատարման համար մեղմվում է այն փաստով, որ AMAP կոնվենցիան փոխհատուցումը սահմանափակում է կանխատեսելի վնասների համար: Կանխատեսելիության կանոնը սահմանափակում է պարտատիրոջ պատասխանատվությունը վնասի չափը չափելու համար, որը նա կարող էր կանխատեսել պայմանագրի կնքման պահին `հաշվի առնելով պայմանագրի նպատակները և պայմանները: Քննարկվող կանոնը կիրառվում է նույնիսկ այն դեպքում, երբ պարտապանը դիտավորյալ խախտել է իր պայմանագրային պարտավորությունները: 12 Հարկ է նշել, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 417-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն `պարտավորությունը դիտավորյալ խախտելու համար պատասխանատվությունը վերացնելու կամ սահմանափակելու մասին նախկինում կնքված պայմանագիրը անվավեր է: Նման դրույթ ամրագրված է շատ երկրների օրենսդրությունում, մինչդեռ AMAP կոնվենցիան չի նախատեսում որևէ դրույթ հանցագործի կողմից պատճառված դիտավորյալ վնասի համար: Ամեն դեպքում, պետք է հիշել, որ AMAP կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածի առաջին մասի դրույթը պարտավորեցնում է հաշվի առնել միջազգային բիզնեսում բարեխղճության սկզբունքի անվերապահ կիրառման անհրաժեշտությունը: Չնայած կանխատեսելիության կանոնի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել անգլո-ամերիկյան «խորհրդածության կանոնը», երկու կանոնների մեջ կան էական տարբերություններ: Այդ պատճառով, անգլո-ամերիկյան ներքին իրավական համակարգի նախադեպային իրավունքը չի կարող օգտագործվել AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածի երկրորդ նախադասությունը մեկնաբանելու համար: 13 Ի հակադրություն, անգլո-ամերիկյան «խորհուրդը» վճռորոշ նշանակություն ունի երկու կողմերի համար էլ. Վնասի կանխատեսելիությունը ՝ հոդված 74-ի համաձայն: 2-ը որոշվում է միայն պայմանագրի խախտման հավանականությամբ: Պայմանագրի կնքման պահը որոշիչ է կանխատեսելիության սահմանման համար: Այսպիսով, կանխատեսելիությունը կապված է միայն պայմանագրի կնքման փուլի հետ, եթե կողմը կանխատեսում է իրավունքը, որտեղ տարբերվում է: կիրառման պրակտիկա Ռուսաստանում և կարմրախտի համար (խմբ. Կարմիր. AS Կոմարով): Walter Clover.2007, էջ 120: 12 Տե՛ս Franco Ferrari, Comparative Ruminations on պայմանագրային իրավունքի վնասի կանխատեսելիությունը, 53 La. L. Rev. (1993), էջ: 160 13 Տե՛ս TeeVee Toons, Inc. & Steve Gottlieb, Inc. v Gerhard Schubert GmbH, US Dist Ct (SD NY), 23 օգոստոսի 2006, CISG- առցանց 1272: 14 Տե՛ս GH Treitel Remedies for պայմանագրի խախտման համար: A Comparative Account (Oxford University Press, Incorporated, 1988), էջ. 88-ը պայմանագրի կատարման ընթացքում վնասներ, ապա AMAP կոնվենցիայի 74-րդ հոդվածի իմաստով, այս հանգամանքը հաշվի չի առնվի: Ընդհանուր առմամբ, կանխատեսելիությունը պետք է որոշվի օբյեկտիվ չափանիշների հիման վրա: Պետք է հաշվի առնել այնպիսի տարրեր, ինչպիսիք են պայմանագրում ռիսկերի բաշխումը, պայմանագրի նպատակը և պարտավորության հստակ կատարման երաշխիքները: Վճռական հարցն այն է, թե ինչ է կանխատեսելու կապալառուի փոխարեն ողջամիտ մարդը, որը կտեղեկացվի պայմանագրի կնքման պահին առկա հանգամանքների մասին 15: Միայն վնասները պետք է լինեն կանխատեսելի և պայմանագրի խախտում, ինչը փոխհատուցման հիմք է: Միևնույն ժամանակ, անհրաժեշտ չէ կանխատեսել վնասի ճշգրիտ չափը: Ընդհանուր չափը, այնուամենայնիվ, պետք է կանխատեսելի լինի: Վճռաբեկ դատարանն իր նախադեպային որոշումներից մեկում նշել է, որ, չնայած վնասի հաշվարկման որոշիչ վերլուծությանը, վնասի ճշգրիտ չափը որոշ դեպքերում կարող է բավարար չափով պարզ չլինել կամ չի որոշվել ողջամիտ հավաստիությամբ: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման դեպքերում անձը չի կարող ընդհանրապես զրկվել կորցրած շահույթի փոխհատուցման իրավունքից, քանի որ նման պաշտոնը հակասում է բիզնեսի էությանը, սահմանադրական և կոնվենցիայի մի շարք դրույթների: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման իրավիճակներում դատարանները որոշում են, ըստ հայեցողության, փոխհատուցվող հատուցման չափը: Նման կարգավորումը գործում է նաև միջազգային պրակտիկայում: Մասնավորապես, Unidrua սկզբունքների 7.4.3 3 3-րդ հոդվածի համաձայն, եթե վնասի չափը հնարավոր չէ պարզել ողջամիտ ողջամտությամբ, ապա գումարը որոշվում է դատարանի հայեցողությամբ 16: Պարտավորությունների չկատարման արդյունքում առաջացած վնասները, ընդհանուր առմամբ, կանխատեսելի են 17: Սա ներառում է ապրանքների անհամապատասխանության պատճառով գնի իջեցում, ինչպես նաև պարտապանին այնպիսի դիրքի վերադարձնելու համար կատարված ողջամիտ ծախսեր, որում նա կգտնվեր պայմանագրային պարտավորությունների պատշաճ կատարման դեպքում (օր. ՝ վերանորոգման կամ վարձակալության ծախսեր) 18: Վարկի փոխհատուցման ծախսերը ուշ վճարման դեպքում, ընդհանուր 15 տե՛ս Huber, Peter and Mullis, Alastair, The CISG: Նոր դասագիրք ուսանողների և գործնական մասնագետների համար: Մյունխեն: Sellier European Law Publishers, 2007. Pp. 408, էջ. 274: 16 Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի թիվ ESHD / 0177/02/11 քաղաքացիական գործը: 17 Տե՛ս Neumayer / Ming, Art 74, նշում 4. (ովքեր խոսում են «dommage direct» - ի մասին); Roßmeier, RIW 2000, էջ 407, 411: 18 Տե՛ս Peter Huber, The CISG: Նոր դասագիրք ուսանողների և գործնականների համար, էջ 274, 275: Այնուամենայնիվ, դրանք կանխատեսելի են 19: Նույնը վերաբերում է փոխարժեքի կորուստներին 20: Կանխատեսելիության կանոնը մեծ կարևորություն ունի հետևողական վնասի համատեքստում, քանի որ դրանց վրա պարբերաբար ազդում են պարտապանի որոշակի կարգավիճակը, նրա կողմից ձեռնարկված միջոցառումները կամ տնտեսական միջավայրը: Երբ վաճառվող ապրանքները վաճառվում են առևտրային առևտրականներին, ապրանքների վերավաճառքից ստացված շահույթը սովորաբար կանխատեսելի է 21: Պայմանագրով նախատեսված տույժերի ողջամիտ չափը, ընդհանուր առմամբ, կանխատեսելի է այնքանով, որքանով այն համապատասխանում է կողմերի սովորութային պրակտիկային կամ բիզնեսից բիզնեսի համապատասխան պրակտիկային (AMAP կոնվենցիայի 9-րդ հոդված) 22: Հեղինակության կորուստը կարող է կանխատեսելի լինել, երբ գնորդը մատակարարում է զգայուն շուկա 23: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը չի նախատեսում պայմանագրի խախտման հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման կանխատեսելիության սկզբունքը: Այսպիսով, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է հետևյալը. «Վնասներ այն անձի կողմից կատարված իրավունքը, որը նա կրել է կամ կրելու է խախտված իրավունքը, նրա գույքի կորուստը կամ վնասը (իրական վնաս) վերականգնելու համար, չվաստակած եկամուտը, որը Մարդը կստանար քաղաքացիական շրջանառության բնականոն պայմաններում, եթե իր իրավունքը չէր խախտվել (բաց թողնված նպաստ), ինչպես նաև ոչ նյութական վնաս: » Երբեմն կարծիքներ են հնչում, որ ՀՀ իրավական համակարգում տեղի է ունեցել կանխատեսելիության սկզբունքը `Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումների պատճառով: Մասնավորապես, Julուլիետա Պետրոսյանը, Կարեն Դավթյանը և Արման Դավթյանն ընդդեմ Թոսոս Սաֆարյանի քաղաքացիական գործով 3-691 / ՎԴ (վնասի հատուցման պահանջ) դատարանին անհրաժեշտ էր պարզել դատավարության հանգամանքները 19 Տե՛ս Արևելյան Ֆինլանդիայի Վերաքննիչ դատարան, մարտի 27 1997, CISG- առցանց 782 (ամսական 7% և ապառքների 0,5%), http: //www.unilex.info/case.cfm?pid=1&do=case&id=489&step=FullText: 20 Տե՛ս Legfelsóbb Birósághttp: //www.globalsaleslaw.org/content/api/cisg/urteile/1687.pdf. 21 Տե՛ս Delchi Carrier SpA v Rotorex Corp., US Ct App (2nd Cir), 6 դեկտեմբերի 1995 թ., CISG- առցանց 140; http: //www.globalsaleslaw.org/content/api/cisg/display.cfm?test=140. 22 Տե՛ս Russian CCI, 23 դեկտեմբերի 2004 թ., CISG- առցանց 1188, http: //cisgw3.law.pace.edu/cases/041223r1.html: 23 Տե՛ս Huber, Peter and Mullis, Alastair, The CISG: Նոր դասագիրք ուսանողների և գործնական մասնագետների համար: Մյունխեն: Sellier European Law Publishers, 2007. Pp. 408, էջ. 279: պետք է հաշվի առնել `պարզելու համար, արդյոք կա բաց թողնված օգուտ: Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ բաց թողնված նպաստի առկայությունը, այսինքն `անձի իրավունքը չխախտելու դեպքում եկամուտ ստանալու հնարավորության որոշումը, յուրաքանչյուր դեպքում ինքնագնահատման խնդիր է, որի ընթացքում դրա առանձնահատկությունները գործը պետք է հաշվի առնել: Մասնավորապես, կորած օգուտի առկայությունը պարզելու համար նախ պետք է հաշվի առնել քաղաքացիական շրջանառության մեջ գտնվող համապատասխան գույքի կարգավիճակը `նախքան իրավունքի խախտումը կամ սեփականատիրոջ իրական մտադրության միաժամանակ գոյությունը և տնօրինումը: այդ գույքը (օրինակ ՝ իրավունքը ոտնահարող մեկ այլ անձ): համապատասխան առաջարկը, որն ուղարկվել է անձանց) 24. Թիվ ESHD / 0177/02/11 քաղաքացիական գործով Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ընկերության իրական մտադրությունը կարող է հաստատվել ընկերության գործունեության բնույթի ուսումնասիրությամբ (օրինակ, կանոնադրական փաստաթուղթ այլ փաստաթղթեր): Դրանք կարող են հաստատվել նաև համապատասխան պայմանագրային հարաբերությունների բնույթի բացահայտմամբ `ուսումնասիրելով ընկերության բիզնես պլանները: Բացի այդ, սա կարող է վկայել ընկերության գործունեության շրջանակի կամ շրջանակի ավելացման մասին (պահեստավորում, ապրանքների արտադրության համար սարքավորումների ձեռքբերում կամ ծավալի ավելացում): Այս ամենը հիմնավորում է ընկերության իրական մտադրությունը: Ընկերության իրական ներուժը կարող է հաստատվել օգուտի համապատասխան իրական կամ ողջամիտ հավանական վկայությամբ: Օրինակ, կարող են լինել ընկերության շրջանառության տվյալներ, որոնք ցույց են տալիս ընկերության եկամուտները համանման ապրանքներից կամ ծառայություններից, որոնք կարող են արտացոլվել ընկերության հաշվապահական հաշվառման կամ այլ փաստաթղթերում կամ տարբեր պետական գործակալությունների (հարկային, մաքսային և այլն) տվյալների 25: Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ վերոնշյալ նախադեպերը որևէ կերպ չեն կարող ապացուցել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում կանխատեսելիության սկզբունքի առկայությունը հետևյալ պատճառներով. Նախ `կանխատեսելիության սկզբունքը պատասխանատվությունը սահմանափակելու եզակի մեխանիզմ է. ներսում: Միևնույն ժամանակ, վերոհիշյալ դատական նախապայմանները վերաբերում են միայն վճռաբեկ դատարանի 24 Տե՛ս քաղաքացիական գործ թիվ 3-691 / ՎԴ: 25 Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի թիվ ESHD / 0177/02/11 քաղաքացիական գործը: հանգամանքները, մասնավորապես `բաց թողնված օգուտի առկայությունը պարզելու համար պարզելու ենթակա հանգամանքները: Փաստորեն, վկայակոչված նախադեպերը նպատակ ունեն պարզաբանել բաց թողնված օգուտի հայեցակարգը և սահմանել այն չափորոշիչները, որոնք կօգնեն պարզել դրա գոյությունը: Շարունակելով ներկայացված մեկնաբանությունները, թիվ ESHD / 0177/02/11 քաղաքացիական գործով Վճռաբեկ դատարանը հայտարարեց, որ պատճառված վնասի համար քաղաքացիական պատասխանատվության պատճառով տուժողի գույքային դրությունը պետք է բարելավվի այնքանով, որքանով նա կլիներ իր իրավունքները չեն խախտվել: Վճռաբեկ դատարանը հավելեց, որ պայմանագրային պարտավորությունները չկատարած կամ դրանք պատշաճ կերպով չկատարած կողմը չպետք է փոխհատուցի այն վնասը, որը չի եղել կամ չի կարող երբևէ լինել: Փաստորեն, Վճռաբեկ դատարանի կողմից սահմանված չափանիշների վերլուծության նպատակն այն է, որ տուժող կողմը չպետք է օգուտ քաղի իրավիճակից `պարտավորության խախտման արդյունքում, որի պայմաններում որևէ հարց չի կարող լինել: պատասխանատվության սահմանափակման Այսպիսով, նույնիսկ քննարկվող համատեքստում Վճռաբեկ դատարանը եւս մեկ անգամ հաստատեց ՀՀ քաղաքացիական օրենսդրության մեջ վնասի հատուցման լրիվ փոխհատուցման սկզբունքի առկայությունը: Համաձայն AMAP կոնվենցիայի 77-րդ հոդվածի, պայմանագրի խախտման կողմը պետք է ձեռնարկի խախտումներ կատարելու հանգամանքներում ողջամիտ միջոցներ, ներառյալ պայմանագրի խախտման արդյունքում կորցրած օգուտի նվազեցումը: Նույն հոդվածը նախատեսում է բազմաթիվ պատժամիջոցներ նշված պահանջը չկատարած կողմի նկատմամբ `սահմանելով հետևյալը.« Եթե նա նման միջոցներ չձեռնարկի, պայմանագիրը խախտած կողմը կարող է պահանջել փոխհատուցված վնասի նվազեցում այն չափով, որը կարող էին կրճատել: « Քննարկվող հոդվածով սահմանված նվազեցման գործողությունների պարամետրերը պարզ չեն: Դա չի ազդում պայմանագրի խախտման համար հայց հարուցելու իրավունքի վրա `պատվի ակնհայտ խախտման կամ էական խախտման դեպքում: Ամեն դեպքում, այս դրույթը պետք է իրականացվի `հաշվի առնելով AMAP կոնվենցիայի ընդհանուր կառուցվածքը, ինչպես նաև բարեխղճության և ընդհանուր սկզբունքները, որոնց վրա հիմնված է AMAP կոնվենցիան 26: 26 Տե՛ս Ziegel JS and Claude Samson, Report to the Uniform Law Conference onCISG տվյալների շտեմարան Կանադայում: http: //www.cisg.law.pace.edu/cisg/wais/db/articles/english2.html: AMAP կոնվենցիան սահմանում է երկու դեպք, երբ պայմանագիրը դադարեցնելուց հետո տուժող կողմը կարող է վնասի փոխհատուցում պահանջել լուծված պայմանագրի մյուս կողմից: AMAP կոնվենցիայի 75-րդ հոդվածը սահմանում է. «Եթե պայմանագիրը լուծվում է, եթե եթե խելամիտ ժամկետում լուծարվելուց հետո գնորդը գնում է ապրանքը, կամ վաճառողը ապրանքը վերավաճառում է, վնաս պատճառող կողմը կարող է տարբերություն գանձել պայմանագրի գնի և գնի միջև: փոխարինված գործարքի գինը, ինչպես նաև ցանկացած լրացուցիչ վնաս, որը կարող է վերականգնվել 74-րդ հոդվածի համաձայն: »: Անհրաժեշտ է նախ պարզել, թե ինչ է նշանակում «ողջամիտ ձու» հասկացություն: Ըստ Շլեգրիմի, «ողջամիտ ձին» կարող է գոյություն ունենալ, երբ պարտապանը գործում է որպես խոհեմ «հետբիզնես» և ուսումնասիրում է համապատասխան առևտրային պրակտիկան 27: Կողմերը կարող են միմյանցից պահանջել պայմանագրի գնի տարբերություն (ինչը նրանց համար բացասական է) միայն այն դեպքում, եթե հետագայում իրենց կնքած գործարքը եղել է հիմնավորված: Այստեղ AMAP կոնվենցիան կրկին կոչ է անում կողմերին բարեխղճորեն վարվել ազնիվ գործարար պրակտիկա: Եթե պարզվի, որ կողմի կողմից կնքված գործարքը խելամիտ չէ տվյալ պայմաններում, այսինքն `յուրաքանչյուր գնորդ կամ վաճառող այդ պայմանագրով գործարք չի կնքի, համապատասխան կողմը իրավունք չի ունենա պահանջել տարբերություն պայմանագրի գնի և գործարքի գինը, որը բացասական էր նրա համար: Հարց է առաջանում, թե ինչ է նշանակում «ողջամիտ ժամկետ», երբ այդ ժամկետում կողմը պետք է կնքի հաջորդ գործարքը: Այս խնդիրը կարող է լուծվել միայն գործի հատուկ հանգամանքները վերլուծելուց հետո: Այս ողջամիտ ժամկետը սկսվում է այն ժամանակ, երբ տուժող կողմը հայտարարում է պայմանագիրը լուծելու մասին 28: Այն դեպքում, երբ պայմանագիրը դադարեցնելուց հետո տուժող կողմը չի կնքում ապրանքների վերավաճառքի գործարք կամ չի կնքում գործարք ՝ ուղղված նոր ապրանքի գնմանը, կարող է պարզվել, որ գործարքը չկնքած կողմը կորուստ ունեցավ: Համանման դեպքերի դեպքում, AMAP կոնվենցիայի 76-րդ հոդվածի առաջին մասը սահմանում է. «Եթե պայմանագիրը լուծվում է», եթե տվյալների նյութն ունի ընթացիկ գին, վնասի հայցող կողմը կարող է, եթե նա գնում չի կատարել կամ վերավաճառք ՝ 75-րդ, 27-րդ հոդվածի համաձայն, տե՛ս Peter Schlechtriem, ապրանքների միջազգային վաճառքի մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի մեկնաբանություն (Օքսֆորդ, 1998), էջ: 576 թ. 28 Տե՛ս Haykyants AM, Ապրանքների միջազգային առևտրի իրավական կարգավորում: Գիտագործնական ձեռնարկ / Խմբ. Վ.Ենգիբարյան, -Եր., «Ասողիկ», 2011, 334 էջ, էջ 262: պահանջել պայմանագրում նշված գինը, պայմանագրի լուծման պահին առկա գնի տարբերությունը, ինչպես նաև 74-րդ հոդվածի համաձայն գանձվող ցանկացած լրացուցիչ վնաս: Այնուամենայնիվ, եթե վնասի փոխհատուցում պահանջող կողմը ապրանքը ընդունելուց հետո լուծարել է պայմանագիրը, ապա ընդունման պահին գործող գնի փոխարեն կիրառվում է պայմանագրի լուծման պահին առկա գինը: » Հատկանշական է, որ ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգիրքը սահմանում է դրույթներ, որոնք նման են AMAP կոնվենցիայի 75 և 76 հոդվածներին: AMAP կոնվենցիայում շարադրված վնասների վերաբերյալ դրույթները քննարկելիս չպետք է անտեսվեն վնասի հատուցման պահանջի դեպքում ապացույցի բեռի խնդիրները: Ապացույցի բեռի բաշխումը, չնայած ուղղակիորեն նախատեսված չէ, կարգավորվում է AMAP կոնվենցիայով: Գերակշռող տեսակետի համաձայն, պարտապանն ապացուցելու բեռը կրում է առնվազն իր վնասի չափի, ինչպես նաև դրանք պայմանագրի խախտում պատճառելու համար 29: Մի շարք դատարաններ և տեսաբաններ համարում են, որ ապացույցի բեռի համար պահանջվող ստանդարտների հարցը ենթակա է դատավարական կարգավորման, և, հետևաբար, գտնում են, որ այն պետք է կարգավորվի lex fori- ի միջոցով (Delchi Carrier SpA v Rotorex Corp., US Ct App (2-րդ շրջ.) ), 1995 թվականի դեկտեմբերի 6-ին): Հարկ է նշել, որ ապացույցների ներկայացման եղանակը, մասնավորապես ապացույցների թույլատրելիությունը, որոշվում է lex fori դատավարական կանոններով 30: Այնուամենայնիվ, ապացույցների կանոնների ՝ որպես զուտ ընթացակարգային կամ բովանդակային որակումը չի կարող որոշիչ լինել 31: Միջոցների ապացույցի տարբեր ներքին կանոնների կիրառումը թույլատրելը կխաթարի AMAP կոնվենցիայի կիրառումը, ինչպես նաև լրիվ փոխհատուցման ընդհանուր սկզբունքի ընդհանուր մեկնաբանությունը: Ինչպես ապացույցի բեռի դեպքում, այնպես էլ ապացույցի ստանդարտները պետք է բխեն AMAP կոնվենցիայից 32: Գրիգոր Չոբանյան «ՄԻERNԱԳԱՅԻՆ ԱՊՐԱՆՔՆԵՐԻ ԱՌԵՎՏՐԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՊԱՐՏԱԳՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐՈՎ ԱՌԱԱԴՐՎԱ Վնասների հատուցում» 1980 ՄԻԱՅԱԼ Ա NԳԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ՄԻԱՎՈՐ ԿՈՆՎԵՆԻԱ 29 Տե՛ս Peter Huber, The CISG. Նոր դասագիրք ուսանողների և գործնական մասնագետների համար, էջ 281: 30 Լրացուցիչ մանրամասների համար տե՛ս Stoll / Gruber, այս աշխատանքի 4-րդ գերմանական հրատարակություն, http: //www.globalsaleslaw.org/db/1/182.pdf. 31 Տե՛ս CISG-AC, Op 6 Gotanda, մեկնաբանություն 2.3; Schwenzer / Hachem, Scope of Damages, p. 99 32 Տե՛ս Ապրանքների միջազգային վաճառքի պայմանագրերի կոնվենցիայի վերանայումը (CISG), KluwerLaw International (2000-2001), ԱՊՊԱ-ի ներքո ապացուցված բեռ, Ֆրանկո Ֆեռարի, պարբերություն 2: Հիմնաբառեր. Փոխհատուցում «Ապրանքների միջազգային առևտրի փոխհատուցման սահմանափակման մեխանիզմ. Ամփոփում ։
| Սույն աշխատանքը կատարելիս նպատակ է դրվել ուսումնասիրել և համակարգային վերլուծության ենթարկել ԱՄԱՊ կոնվենցիայում առկա այն դրույթները, որոնք առնչվում են պայմանագրի խախտման հետևանքով պատճառված վնասների հատուցմանը։
Ներկայացված են վերլուծություններ տարածական մեկնաբանությունների տեղիք տվող դրույթների վերաբերյալ, քանզի չափազանց կարևոր է ԱՄԱՊ կոնվենցիայի միասնական կիրառումը։
Հեղինակի կողմից առանձնահատուկ ուշադրության է արժանացել կանխատեսելիության սկզբունքը` որպես վնասների հատուցման սահմանափակման համար յուրօրինակ մեխանիզմ։
|
Հասարակության զարգացման ներկա տեղեկատվական փուլում,երբ գլոբալիզացումը, կյանքի տեմպի աճը, անկայուն քաղաքական ևսոցիալ-տնտեսական վայրիվերումները, գոյաբանական խնդիրներըմարտահրավերներ են նետում հոգեկան առողջ անձի ձևավորմանը,սոցիալական ադապտացիայի հարցը արդիական է դառնում։
Մարդիկբախվում են բացասական իրավիճակներին, դառնում են անզոր,անօգնական, կորցնում են բարոյական կողմնորոշիչները։
Առավելկարևորվում է այն հարցը, որ այդ ազդեցություններին ենթարկվում են ոչմիայն մեծահասակները, այլև երեխաները, ինչի արդյունքում էլ նրանցէ։
Այսմոտ կարող է ձևավորվել այնպիսի համակարգային բնութագիր,ինչպիսին անձնային անօգնականություններևույթիուսումնասիրության արդիականությունն առաջին հերթին պայմանավորված է նրա նախազգուշացման և հաղթահարման ուղիներիմշակմամբ, քանի որ անօգնականությունը շոշափում է երեխայիհոգեկան զարգացման բոլոր կողմերը՝ կոգնիտիվ, հուզական ևվարքային, նպաստում սոցիալական միջավայրում նրա ապահարմարմանը։
Մեր աշխատանքի նպատակն է մշակել հոգեբանականուղիներ կրտսեր դպրոցական տարիքի երեխաների մոտ անձնայինանօգնականությամբ պայմանավորվածխնդիրներըհաղթահելու համար։
վարքայինխախտվածընտանեկանՀոգեբանական գիտության մեջ անօգնականության պրոբլեմը այսկամ այն չափով քննարկվել է տարբեր հոգեբանական տեսություններիկողմից։
Հոգեվերլուծությունը այն դիտարկում է հոգետրավմատիկփորձի,փոխհարաբերություններիտեսանկյունից (Զ. Ֆրոյդ, Ա. Ադլեր, Դ. Վինիկոտ), հումանիստականուղղությունը անօգնականությունը կապում է անձի ինքնագնահատմանմեջ իրական և իդեալական ես-պատկերների, հասարակությանպահանջների և(Կ. Ռոջերս, Ա. Մասլոու, Է. Ֆրոմ)։
Էքզիստենցիալ հոգեբանությունըանօգնականությունը համարում է դժվար կենսաիրավիճակում որոշմանընդունման,որոնման անընդունակություն,պատասխանատվությունից խուսափելու եղանակ (Լ. Բիսվանգեր, Վ.Ֆրանկլ, Ռ. Մեյ)։
Առավել համակարգված կերպով անօգնականությանպրոբլեմը«յուրացված անօգնականության»տեսության շրջանակներում, որտեղ այն դիտարկվել է որպեսանվերահսկելի բացասական իրավիճակների արդյունքում ծագածհոգեվիճակ, ինչը ուղեկցվում է վարքի պասիվությամբ և իրավիճակըփոխելու փորձերի բացակայությամբԴ. Հիրոտո, Ջ. Թիսդեյլ, Լ. Աբրամսոն)։
Յուրացրած անօգնականությանսինդրոմն առաջին անգամ նկարագրվել է ամերիկացի հոգեբաններՄարտին Սելիգմանի և Սթիվեն Մայերի կողմից՝ շների վրա կատարածփորձերի հիման վրա, երբ շներն էլեկտրական հոսանքի հարվածներստանալուց հետո այլևս փորձ չէին անում դրանցից խուսափել։
Հետագայում բազմաթիվ հետազոտություններ այս երևույթի գոյությունըբացահայտեցին նաև մարդկանց մոտ (Բ. Հանուսա, Ռ. Շուլց, Դ. Հիրոտո)։
Անօգնականության երևույթը ուսումնասիրվել է նաև անձնայինուսումնասիրվել սպասումների անհամապատասխանության հետ կյանքիիմաստիէ(Մ. Սելիգման, Ս. Մայեր, անօգնականության տեսության ներկայացուցիչների կողմից (Դ. Ա.Ցիրինգ, Ե. Վ. Վեդենեևա, Ե. Վ. Զաբելինա, Ի. Վ. Պոնոմորյովա, Յու. Վ.Յակովլևա) [1, 2]։
իրավիճակային«Անձնային անօգնականություն» եզրույթը գիտական շրջանակ էներմուծել Ն. Ա. Բատուրինը, ով առանձնացրել է անօգնականությաներկու տիպեր՝և անձնային։
Իրավիճակայինանօգնականությունը անվերահսկելի իրավիճակների նկատմամբ անձիժամանակավոր հակազդումն է։
Անձնային անօգնականությունը անձիկայուն մոտիվացիոն բնութագիր է, որը ձևավորվում է զարգացմանընթացքումփոխհարաբերություններիազդեցությամբ [3]։
Անձնային անօգնականությունն արտահայտվում էերկփեղկվածությամբ, հուզական անկայունությամբ, գրգռականությամբ,երկչոտությամբ, հոռետեսական աշխարհընկալմամբ, մեղքի զգացմանհակմամբ, ցածր ինքնագնահատականով և ցածր հավակնություններիմակարդակով, անտարբերությամբ, պասիվությամբ։
շրջապատողներիհետՄ. Սելիգմանը նշում է, որ անօգնականությունը ձևավորվում է ութտարեկանին մոտիրգործողությունների արդյունավետության նկատմամբ։
Նա առանձնացնում է անօգնականության ձևավորման երեք աղբյուրներ.և արտահայտումէ անձիհավատը1. Անբարենպաստ իրադարձությունների վերապրման փորձը,այսինքն՝ սեփական կյանքի իրադարձությունների վերահսկմանհնարավորության բացակայությունը։
Ընդ որում՝ այդ փորձը սկսում էանդրադառնալ անձի կյանքի այլ իրադարձությունների վրա ևս, այնդեպքում, երբ դրանք իրականում հնարավոր է վերահսկել։
Ըստ Մ. Սելիգմանի՝ անվերահսկվող իրավիճակներին են պատկանումհասցվողծնողներիվիրավորանքները, սիրելի անձի կամ կենդանու մահը,լուրջհիվանդությունը, ծնողների ամենօրյա վեճերն ու ամուսնալուծությունը,աշխատանքի կորուստը։
դաստիարակների)(ուսուցիչների,կողմից2. Անօգնականմարդկանցդիտմանփորձը(օրինակ՝հեռուստատեսային սյուժեները անօգնական զոհերի մասին)։
3. Մանկության շրջանում ինքնուրույնության բացակայությունը,ծնողներիփոխարենանելուերեխաներիպատրաստակամությունը [4]։
ամենինչԸնտանիքը երեխայի անձի ձևավորման կարևոր միջավայրն է։
Ընտանեկան դաստիարակության ոճերը՝ գերհովանավորչությունը,բարոյական պատասխանատվությանդաժանչափազանցումը,վրա։
էեներեխայինկատմամբևձևավորմանվերաբերմունքըդաստիարակությանհակասական ոճը իրենց ազդեցությունն են թողնում երեխայիանօգնականությանԴաստիարակությանգերհովանավորչության դեպքում ծնողները ձգտում են կատարել իրենցհովանավորյալի ամենաչնչին ցանկությունները, երեխայի ցանկացածառանցպահանջմունքկատարվումքննադատության։
Ծնողներըդուրսուշադրություն, հոգածություն և խնամք երեխայի նկատմամբ։
Դրափոխարենսահմանափակումները,վերահսկողությունը,երեխաներին չեն սովորեցնում ինքնուրույնության ևպատասխանատվության։
Դաստիարակության այսպիսի ոճի դեպքումերեխան հնարավորությունչունի ցուցաբերել նախաձեռնություն,ակտիվություն, ինքնուրույնություն, ինչն էլ հիմք է հանդիսանումերեխայի անօգնականության ձևավորմանը։
անվերապահորեն,ցուցաբերումարգելքները,ենչափիցառատդեպքումերեխայիցպահանջումԴաստիարակության բարձր բարոյական պատասխանատվությանազնվություն,ոճիենկարգապահություն, պատասխանատվություն, ինչըչի համապատասխանում երեխայի տարիքին։
Անտեսելով երեխայի հետաքրքրությունները և հնարավորությունները՝ երեխայի վրա են դնում մյուսներիբարօրության պատասխանատվությունը։
Ծնողները մեծ հույսեր ենկապում իրենց զավակի հետ, իսկ նա էլ վախենում է հիասթափեցնելծնողներին։
Երեխայի սպասումներն իրականանում են. նա շատ հաճախէ սկսում հիասթափեցնել և վշտացնել ծնողներին, ինչի պատճառով էլընկնում է երեխայի ինքնագնահատականը, ինքն իրեն անկարող էհամարում և աստիճանաբար դառնում է անօգնական։
Երեխայինկատմամաբ դաժան վերաբերմունքը կարողէ արտահայտվելակնհայտորեն, երբ երեխայի նկատմամբ չարությամբ են վերաբերվում,նրան ենթարկում են բռնության կամ իրենց քավության նոխազն ենդարձնում, կամ էլ կարող է լինել թաքուն, երբ ծնողների և երեխայի միջևկանգնում է հուզական սառնության, անտարբերության և թշնամությանպատը։
հոգեկան անկայունությանԴաստիարակության հակասական ոճը երեխայի մոտ ձևավորում էերբանօգնականության,դաստիարակության մեթոդները, խրախույսներն ու պատիժներըխախտում են երեխայի հոմեոստազի վիճակը։
Այսպիսի ծնողներիերեխաները վստահ են, որ կենսաիրավիճակները և իրադարձություններն իրենցից կախված չեն, իրենք ոչինչ չեն կարող որոշել ու անել,վիճակ,արդենհասունկյանքումպահպանելայդ պատճառով էլ ոչ մի փորձ չեն կատարում իրավիճակը փոխելուհամար՝ դրանով պահպանելով թվացյալ կոմֆորտ վիճակը։
Անձնականանօգնականության այսպիսի պաշտպանական գործառույթը թույլ էտալիսկայունինքնագնահատականը, քանի որ անձը խուսափում է որոշմանընդունման իրավիճակներից, դրանց համար պատասխանատվությունկրելուց, ինչն անձնային անօգնականության կարևոր ցուցանիշներից է։
Հետաքրքիր է, որ դաստիարակության այսպիսի ոճերի ազդեցություննավելի ակնառու է հենց կրտսեր դպրոցական տարիքում, քանի որ այստարիքում երեխան ամբողջովին կախված է ծնողներից, և անձնայինանօգնականությունն ավելիունենում։
Բնականաբար այսպիսի երեխաներին հարկավոր է հոգեբանականաջակցություն՝ պայմանավորված երեխայի զարգացման առանձնահատկություններով և վարքային դրսևորումներով։
դրսևորումներվառէՊետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ վարքային խնդիրներըսերտորեն փոխկապակցված են հուզակամային և հաղորդակցմանխնդիրների հետ, և կրտսեր դպրոցականներին աջակցությունըպահանջում է համապարփակ մոտեցում, հակառակ դեպքում ﬔկպատճառի հետ աշխատանքը դժվար թե տանի ցանկալի արդյունքի։
Վ. Վ. Շիպովսկայան անձնային անօգնականությունը դիտում է որպեսհատկանիշ, որը բաղկացած է վեց բաղկացուցիչ մասերից՝ վարքային,իմացական, հուզական, խուսափողականգերլարվածության և շփոթվածության [5]։
Անձնային անօգնականությամբպայմանավորված՝ վարքային խնդիրների հաղթահարման համարտարվող հոգեբանական աշխատանքները պետք է ընթանան տարբերուղղություններով.(էսկապիզմ),1. Երեխայի հուզակամային ոլորտի կայունացում՝ ցածրացնելովտագնապայնության և ֆոբիաների մակարդակը։
Տագնապայնությանցածրացման համար պետք է կիրառել ռելաքսացիոն տեխնիկաներ,որպեսզի մկանային լարվածությունը թուլանա, այնուհետև աշխատանքտանել երեխայի ինքնագնահատականի բարձրացման ուղղությամբ։
Շատ արդյունավետ է երեխայի հույզերի խոսքայնացման տեխնիկան,երբ երեխան պատմում է իր հույզերի մասին՝լարվածությունըթուլացնելով։
Իռացիոնալ վախերի՝ ֆոբիաների հաղթահարմաննուղղված տեխնիկաներն ու հոգեթերապիաները բազմազան են՝վարքաբանական (դեսենսիտիզացիայի մեթոդ), կոգնիտիվ թերապիա,ՆԼԾ և այլն։
2. Համարժեքձևավորում։
ինքնագնահատականիՑածրինքնագնահատականը նպաստում է անձնային անօգնականությանձևավորմանը։
Այդ պատճառով աշխատանքներ պետք է տանելծնողների հետ՝ դաստիարակության ավտորիտար և հակասականոճերի, գերհովանավորչության կամ դաժան վերաբերմունքի փոփոխմաննպատակով։
Երեխայինէ ներկայացնել իր տարիքինանհամապատասխան պահանջներ և սպասումներ, քանի որ չափիցդուրս պահանջները հիասթափեցնում, ֆրուստրացնում են երեխային,է հանդիսանում անձնային անօգնականությանինչնձևավորմանը։
Շատ ավելիեն դաստիարակությանխրախուսման մեթոդները, որոնք չեն առաջացնում մեղքի զգացում,բարձրացնում են երեխայի ինքնագնահատականը, նպաստում երեխածնողդրականադապտացիային։
փոխհարաբերություններիբարելավմանըօգտակարչպետքէլ հիմքև3. Ինքնապաշտպանական հմտությունների զարգացում։
Կրտսերդպրոցականի ինքնագնահատականը կարող է համարժեք լինել, սակայննաչտիրապետի ինքնապաշտպանական հմտություններին։
Շատերեխաների համար դպրոցը այն առաջին սոցիալական միջավայրն է,որտեղ նա մնում է առանց ծնողական վերահսկման և պետք է սովորիինքնուրույն պաշտպանել իրեն։
Սկզբնական շրջանում երեխանունենում է հուզական և սոցիալական դեպրիվացիայի (զրկվածության)ապրումներ (իրենլքել են, դպրոցից էլ չեն տանելու), աճում էտագնապայնությունը, երեխան մեկուսանում է համադասարանցիներից։
Այս դեպքում երեխային պետքէ սովորեցնել կոնֆլիկտայինիրավիճակներում,վարքիռազմավարություններ ընտրելու եղանակները, պնդել սեփականկարծիքը, զրուցել, լսել դիմացինին։
ժամանակ արդյունավետվեճերի4. Հաղորդակցման հմտությունների մշակում։
Երեխայի ուսուցմանմեջ մեծ է ընդօրինակման դերը։
Այս պատճառով կարևոր է, որուսուցիչները և ծնողները մեկուսացված երեխաներին անընդհատներգրավեն խմբային աշխատանքների մեջ՝ դրանով հաղորդակցմանդաշտ ստեղծելով երեխայի համար։
Հաղորդակցվելով, դիտելով,միմյանցից սովորելով՝ երեխաները փորձարկում են տարբեր դերեր,խաղում,անձնայինանօգնականության ձևավորմանը։
համագործակցում,կխոչընդոտիինչը5. Ռեսուրսների ակտիվացում։
Անվստահությունը շրջապատինկատմամբ, պահանջմունքների անբավարարվածությունը, հուզականդեպրիվացիան, ընտանեկան անբարենպաստ հարաբերությունները,կոնֆլիկտները, ամուսնալուծությունը կրտսեր դպրոցականի մոտանձնային անօգնականության դրսևորման հիմնական պատճառներն են։
Դրանք կարող են առաջացնել նաև նյարդայնություն, էնուրեզ, ագրեսիվվարքագիծ։
Այդ պատճառով երեխայի ներքին և արտաքին ռեսուրսներիբացահայտումը, մոբիլիզացումը, ակտիվացումը կարևոր դեր են խաղումվարքային խնդիրների հաղթահարման գործում։
ապահովում։
6. Զբաղվածությանզբաղեցնելերեխաներին՝ ընդգրկելով կենցաղավարման, ինքնասպասարկմանոլորտ, ինչը երեխայի մոտ կձևավորի պիտանելիության և ինքնավստահության զգացում, ընդլայնել երեխաների հետաքրքրություններիշրջանակը։
Սրանք այն կարևոր քայլերն են, որոնք կտանեն անձնայինանօգնականության դրսևորման ցածրացմանը։
ԱնընդհատանձնայինԱյսպիսով,անօգնականությամբկրտսերդպրոցականների հետ հոգեբանական աշխատանքներ տանելիսանհրաժեշտ է ցուցաբերել համալիր մոտեցում՝ աշխատել թե՛ ծնողների,թե՛ կրտսեր դպրոցականների հետ, և ուշադրություն դարձնել երեխաների իմացական, հուզակամային, մոտիվացիոն ոլորտներիառանձնահատկություններին։
Այսկտանբարձրացնելադապտացիայիունակությունները ժամանակակից կյանքի անորոշ և անընդհատփոփոխվող պայմանների նկատմամբ։
դպրոցականներիքայլերը թույլկրտսերբոլորвоздействия։
психотерапия, игры, саморегуляция поведения, поощрениеформах։
| Հոդվածում վեր է հանվում կրտսեր դպրոցականների մոտ հոգեվիճակով պայմանավորված անձնային անօգնականության Կրտսեր վարքային խնդիրների դպրոցականների անձնային անօգնականությունն արտահայտվում է նախաձեռնողության, վարքային ինքնուրույնության բացակայություն, հոգեկան անկայունության վիճակ, նեգատիվիզմ, կամակորություն, պասիվություն։
Վարքային այսպիսի խնդիրների հաղթահարման համար անհրաժեշտ են ազդեցության համալիր մեթոդներ և եղանակներ՝ հոգեթերապիաներ, խաղեր, վարքի ինքնակարգավորում, դրական գծերի շեշտադրում վարքի խրախուսում, պիտանելիության զգացման, որոշման կայացման ընդունակության ձևավորում, ընտրության հնարավորության տրամադրում։
|
ԿՈՒՏԱԿԱՅԻՆ ԿԵՆՍԱԹՈՇԱԿԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ ՀՀ-ՈՒՄ Հայաստանի Հանրապետությունը Սահմանադրությամբ սոցիալական պետություն է հռչակված։
Վավերացնելով 1966 թ. դեկտեմբերի 16-ի Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը՝ Հայաստանըստանձնել է միջազգային պարտավորություն՝ հոգալու անձանց սոցիալական ապահովությունը։
Վերոնշյալ իրավական նորմերից ելնելով՝ պետության պարտքն է դարձելառանձնացնել որոշակի միջոցներ այն անձանց համար, ովքեր անկարող են հոգալիրենց կարիքները սեփական ուժերով։
Այսպիսով, Սահմանադրության 37-րդ հոդվածով սահմանվել է, որ «Յուրաքանչյուր ոք ունի ծերության, հաշմանդամության, կերակրողին կորցնելու, գործազրկության և օրենքով նախատեսված այլ դեպքերումսոցիալական ապահովության իրավունք»։
Պետության կողմից սոցիալական ապահովության իրականացման ամենատարածված ձևերից է կենսաթոշակների վճարումը։
Մինչև 2014 թ. հունվարի 1-ը ՀՀ-ում գործում էր միաստիճան կենսաթոշակայինհամակարգ, որը ենթադրում էր միայն բաշխողական կենսաթոշակային բաղադրիչիառկայությունը, ըստ որի ընթացիկ կենսաթոշակները վճարվում էին պետական բյուջեի ընդհանուր եկամուտներից։
Այս դեպքում վարձու աշխատողների, գործատուներիև անհատ ձեռնարկատերերի կատարած սոցիալական ապահովության պարտադիրվճարներն ուղղվում էին պետական բյուջե և այնուհետև օգտագործվում ներկակենսաթոշակառուների կենսաթոշակները վճարելու համար1։
Սակայն ՀՀ կառավարությունը 2005 թ. արձանագրեց, որ կենսաթոշակային գործող համակարգի պահպանումը կարող է հանգեցնել համակարգային ճգնաժամի և կխոչընդոտի երկրի սոցիալտնտեսական զարգացմանը։
Հաշվի առնելով միջազգային պրակտիկան՝ կատարվեցին արմատական բարեփոխումներ, որոնց արդյունքում բաշխողական կենսաթոշակային համակարգից անցում կատարվեց բազմաստիճանի, որի դեպքում, բացի բաշխողական կենսաթոշակից, ավելացավ նոր՝ կուտակային կենսաթոշակային բաղադրիչը։
2011 թ. ՀՀ Ազգային ժողովն ընդունեց «Կուտակային կենսաթոշակների մասին»ՀՀ օրենքը2։
Որպես օրենքի հիմնական նպատակ ամրագրվեց ՀՀ-ում աշխատանքային գործունեության ընթացքում կուտակային կենսաթոշակային վճար կատարած անձանց` կենսաթոշակային տարիքում պետական կենսաթոշակից զատ կենսաթոշակային եկամուտների ստացման հնարավորության ստեղծումը` ապահովելով կատարվածկենսաթոշակային վճարների և ստացվող կենսաթոշակի չափի միջև ուղղակի կապ,ինչպես նաև հնարավորություն ընձեռելով վճար կատարողին ազդելու կուտակայինկենսաթոշակների չափի վրա՝ հնարավորություն ունենալով անձամբ ընտրելու կուտակած միջոցները կառավարող անձին և դրանց կառավարման քաղաքականությունը3։
Կուտակային կենսաթոշակային համակարգը կարող է դրսևորվել 2 ձևով՝ պար1 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64540, 2010 թ.։
2 Տե՛ս նույն տեղում։
3 Տե՛ս նույն տեղում։
տադիր և կամավոր։
Համաձայն օրենքի՝ պարտադիր կուտակային կենսաթոշակիժամանակ 1974 թ. հունվարի 1-ից հետո ծնված անձն իր աշխատանքային գործունեության ընթացքում պարտադիր վճարների միջոցով խնայում է որոշակի գումար, որըկուտակվում է նրա անհատական կենսաթոշակային հաշվում։
Հաշվում որոշակի հավելում կարող է կատարել նաև պետությունը։
Արդյունքում մասնագիտացված ներդրումային կազմակերպությունը, որի մոտ գտնվում են անձի կուտակված եկամուտները, ներդնում է դրանք տարբեր ֆինանսական գործարքներում։
Ստացված եկամուտները ևս ներառվում են կենսաթոշակային հաշիվներում։
Արդեն հասնելով կենսաթոշակային տարիքի՝ անձը, որպես կենսաթոշակ, ստանում է իր խնայած, պետությանավելացրած և կառավարման արդյունքում ստացված եկամտի հանրագումարը։
Ինչվերաբերում է կամավոր կուտակային բաղադրիչին, ապա ի տարբերություն պարտադիրի, որի մասնակից կարող են դառնալ միայն 1974 թ. հունվարի 1-ից հետո ծնվածները, այս դեպքում նման համակարգին անդամակցել ցանկացող յուրաքանչյուր անձկարող է ներգրավվել՝ առանց տարիքային սահմանափակման։
Այս հարցի շուրջ որոշակի կարգավորում ունի ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 2014 թ. ապրիլի 2-ի թիվ1142 որոշմամբ1, որին անդրադարձ կկատարվի սույն աշխատանքում։
Կամավորիդեպքում չեն կատարվում նաև հատկացումներ պետության կողմից։
Յուրաքանչյուր անձի համար չափազանց կարևոր է սոցիալապես կայուն ծերության ապահովումը։
Թվում է «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքըշատ նպատակահարմար գործիք է այս հարցի կարգավորման համար, սակայն այնարժանացավ հասարակության անվստահությանը և բողոքի մեծ ալիք առաջացրեց։
Հարկ է նշել, որ այն քաղաքականությունը, որը որդեգրել է Հայաստանի Հանրապետությունը, պարտադիր կուտակային համակարգում գործում է աշխարհի միայն 5երկրներում՝ Չիլիում, Ղազախստանում, Էլ Սալվադորում, Մեքսիկայում և Նիգերիայում։
Միայն այս երկրներում է, որ աշխատողի կենսաթոշակային վճարումները կուտակվում են մասնավոր ֆոնդերում։
Չիլին համարվում է այս համակարգի ներդրողը։
20-րդ դ. վերջում Չիլիի պետական կենսաթոշակային համակարգը գտնվում էր ճգնաժամում, քանի որ կենսաթոշակներ ավելի շատ վճարում և շատ ավելի քիչ ստանումէին։
Կատարվեցին բարեփոխումներ՝ կուտակային վճարների առաջացման տեսքով,որն էլ ավելի մեծ հաջողություններ արձանագրեց, երբ համակարգը մասնավորեցվեց2։
Կենսաթոշակային համակարգի հանդեպ մեծ հետաքրքրություն առաջացավայն ժամանակ, երբ ՄԱԿ-ը հաշվարկեց, որ 2000-2050 թթ. 60-ից ավելի տարիք ունեցող մարդկանց թիվը եռապատկվելու է3, և կենսաթոշակային խնդիրը լուծելու համարմի շարք երկրներ դիմեցին Չիլիի փորձին։
Բազմիցս նշվեց, որ այս մոդելը լավագույննէ, սակայն եկավ ժամանակը, երբ Չիլիում արդեն պետք է վերադարձվեին կուտակային վճարները, և խոստացված միջին աշխատավարձի 70-80 %-ի փոխարեն մասնակիցներն այժմ ստանում են 39 %4, որն էլ առաջացրել է կուտակային կենսաթոշակային համակարգից հրաժարվելու համար որոշակի պայմաններ։
Այս համակարգի անհրաժեշտությունն ակնհայտ է, բայց հարց է առաջանում` արդյո՞ք խնդիրը համակարգի, թե՞ դրա ոչ համապատասխան կարգավորման և կիրառման մեջ է։
Պատճառներիցմեկը թերևս այն է, որ այս համակարգը շատ ռիսկային բնույթ ունի, և մարդիկ պատրաստ չեն իրենց եկամուտը հանձնել որևէ մասնավոր կազմակերպության։
Կուտակային կենսաթոշակային համակարգի ռիսկերից են. 1 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 թ.։
2 Տե՛ս http։
//www.noravank.am/arm/articles/detail.php?ELEMENT_ID=5015, 2009 թ.։
3 Տե՛ս Brooks S., Social Protection and Economic Integration։
The Politics of Pension Reform in an Era of CapitalMobility, 2002, էջ 491։
4 Տե՛ս http։
//zham.am/am/news/16933.html, 2013 թ.։
• Ֆինանսական շուկայի ռիսկը։
Շուկան չի կարող խուսափել ճգնաժամներից,և եթե աշխատողը հասնի կենսաթոշակային տարիքի ճգնաժամից հետո,ապա վերջինիս թոշակը շատ ցածր կլինի։
• Աշխատանքային շուկայի ռիսկը։
Եթե աշխատողը երկար ժամանակ աշխատանք չունենա, քիչ գումար կկուտակի և կենսաթոշակային տարիքում արդենցածր թոշակ կստանա։
• Պարտադիր կուտակային ֆոնդեր կառավարելը շատ ավելի ծախսատար է,քան պետականը, ուստի մասնավոր ֆոնդերի կառավարիչներն իրենց ծառայությունների համար կգանձեն բարձր գումարներ։
• Ռիսկ է նաև պետության կողմից տրվող ևս 5 %-ը, ինչը կարող է հանգեցնելպետական բյուջեի դեֆիցիտի ավելացման։
ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 2014 թ. ապրիլի 2-ի թիվ 1142 որոշման կայացման նպատակով կատարված հետազոտությունների արդյունքում եկել է այն եզրահանգման, որ այն երկրները, որտեղ կարողացել են ճիշտ համադրել պետականբաշխողական, պարտադիր կուտակային և կամավոր կուտակային կենսաթոշակայինհամակարգերը, դրական արդյունքներ են արձանագրել սոցիալական ապահովությանհարցում1։
Սույն գիտական աշխատանքի շրջանակներում որոշ չափով այս երկրներիփորձն ուսումնասիրելով՝ կփորձենք գտնել առավել նպատակահարմար մոդել, քանիոր կարևոր է սոցիալական ապահովության կենսաթոշակային համակարգի թարմացումը և ժամանակագրական պահանջներին համապատասխանեցումը, սակայն առավել առաջնային է մոդելի ճիշտ ընտրությունն ու վերահսկողության հստակ սահմանումը։
Համաձայն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի՝այն կոչված է սահմանելու պարտադիր և կամավոր կուտակային կենսաթոշակայինբաղադրիչների կառուցվածքը, կուտակային բաղադրիչի կառավարման գործընթացըև դրա կառավարմանը ներգրավված պետական մարմինների լիազորությունները,կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարիչների, կենսաթոշակային ֆոնդի պահառուի,հաշվի օպերատորների գործառույթները, այն անձանց շրջանակը, ովքեր իրավունքունեն մասնակցելու կենսաթոշակային բաղադրիչին պարտադիր ու կամավորությանսկզբունքով, և կուտակային կենսաթոշակային համակարգի հետ առնչվող մի շարքհարցեր։
Համաձայն վերոնշյալ օրենքի 6-րդ հոդվածի՝ 1974 թ. հունվարի 1-ին և դրանից հետո ծնված վարձու աշխատողներն ու հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձինք (բացառությամբ զինվորական ծառայողների և նրանց հավասարեցված անձանց, ինչպիսիք են՝ ոստիկանները, վարժական հավաքների կանչված զինապարտները, ՀՀ պաշտպանության մարտական գործողությունների մասնակիցները, քրեակատարողական հիմնարկների ծառայողները, դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության հարկադիր կատարողները), նոտարները և անհատ ձեռնարկատերերը պարտադիր կուտակային բաղադրիչին մասնակցում են պարտադիր կարգով։
Հարկ է նշել, որ վարձու աշխատողներ են համարվում նաև հանրային, քաղաքացիական և համայնքային ծառայողները, ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորները,ՀՀ Կառավարության անդամները։
Մասնակիցները պարտավոր են կուտակայինվճարներ կատարել նաև պայմանագրային եկամուտներից։
Սա վերաբերում է նաևայն օտարերկրացիներին և քաղաքացիություն չունեցող անձանց, ովքեր ՀՀ օրենսդրության սահմանած կարգով ստանում են բազային եկամուտ։
Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգին մասնակցել կարող են նաև մինչև 1974 թ.հունվարի 1-ը ծնված վարձու աշխատողներն ու հանրային ծառայության մեջ գտնվող1 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 թ.։
անձինք (բացառությամբ զինվորական ծառայողների և նրանց հավասարեցված անձանց), նոտարները և անհատ ձեռնարկատերերը։
Վերջիններիս մասնակցությունըդրսևորվում է կամավորության սկզբունքով։
Սակայն հարկ է նշել, որ պարտադիր կուտակային բաղադրիչին կամավոր միանալու որոշումը պետք է լինի վերջնական, քանիոր միանալով համակարգին՝ անձն այլևս հնարավորություն չի ունենա վերադառնալնախկին համակարգին՝ անկախ այն հանգամանքից, որ կփոխեն կամ կազատեն աշխատանքից։
Սահմանադրական դատարանն այս նորմը ճանաչել է սահմանադրական1, իսկնախագիծ մշակողներն ընտրել են 1974 թ.՝ հաշվի առնելով պետության՝ գումարներըմասնակիցներին վերադարձնելու փաստացի հնարավորությունը։
Մասնակից վարձու աշխատողների համար կուտակային վճարները կատարվումեն բազային եկամտի 10 %-ի չափով, որը ձևավորվում է հետևյալ կերպ. եթե մասնակիցն ամսական ստանում է մինչև 500 000 դրամ բազային եկամուտ, ապա ամենամիս բազային եկամտից կատարում է 5 % կուտակային վճար, իսկ 10 %-ը լրացնելուհամար մնացած 5 %-ը վճարում է պետությունը պետական բյուջեից։
Եթե մասնակցիամսական բազային եկամուտը գերազանցում է 500 000 դրամը, ապա կուտակայինվճարումը կատարվում է հետևյալ կերպ. պետական բյուջեից վճարվում է 25 000դրամ, իսկ 10 % լրացնելու համար մնացած վճարը կատարում է մասնակիցը։
Ինչ վերաբերում է անհատ ձեռնարկատիրոջը, ապա տարեկան մինչև 6 000 000 դրամ բազային եկամուտ ստանալու դեպքում 10 % կազմվում է մասնակցի և պետության կողմից պետական բյուջեից ստացվող 5-ական %-ից։
Եթե տարեկան եկամուտը գերազանցում է 6 000 000 դրամը, ապա պետությունը վճարում է միայն 300 000, իսկ10 % լրացնելու համար մնացած մասը վճարում է մասնակիցը։
Համատեղության կարգով մի քանի գործատուների մոտ աշխատելու կամ քաղաքացիական պայմանագրերով մի քանի աղբյուրից եկամուտ ստանալու դեպքում յուրաքանչյուր գործատու կամ եկամուտ վճարող պարտավոր է ինքնուրույն հաշվարկելանձին վճարված եկամուտներից պարտադիր կուտակային վճարը և փոխանցել այն։
Սակայն մեկ մասնակցի օգտին պետական բյուջեից կատարվող ամսական վճարի չափը չի կարող գերազանցել ամսական 25 000 դրամը, իսկ անհատ ձեռնարկատերերիհամար՝ տարեկան 300 000 դրամը2։
Մասնակիցներն իրենց գումարների կուտակումը կատարում են կենսաթոշակային ֆոնդերում, որոնք ստեղծվում են կոլեկտիվ ներդրումային գործունեություն իրականացնելու համար, որի էությունն է բազմաթիվ ներդրողների միջոցները ներգրավելը, դրանք տարբեր ակտիվներում միասնաբար ներդնելը և այդ միջոցով ներդրողներիհամար շահույթ վաստակելը՝ յուրաքանչյուրին իր ներդրած մասնաբաժնին համապատասխան։
Համաձայն «Ներդրումային ֆոնդի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի՝ պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդը կարող է հանդես գալ միայն որպես բաց և պայմանագրային ֆոնդ3։
Վերջինս կառավարվում է կառավարչի կողմից՝ ֆոնդի կառավարման պայմանագրերի հիման վրա։
Պայմանագրային ֆոնդի ակտիվները, այդ ակտիվներով ձեռք բերված արժեթղթերը կամ գույքն ու դրա նկատմամբ իրավունքներնառանձին հաշվառվում և գրանցվում են այդ ֆոնդի կառավարչի անունով ՝ առանցդրանց նկատմամբ վերջինիս սեփականության իրավունքի։
Սեփականության իրավունքը շարունակում է պահպանել այն անձը, ով կատարել է ներդրումը4։
Պայմանագրային ֆոնդի կառավարչի՝ ֆոնդի կառավարման հետ կապված գործարքներով1 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 թ.։
2 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64546, 2010 թ.։
3 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64518, 2010 թ.։
4 Տե՛ս նույն տեղում։
ստանձնած պարտավորությունների կատարման կարգն ու պայմանները կարգավորվում են ՀՀ Քաղաքացիական օրենսգրքի՝ ֆոնդի կառավարչի համար նախատեսվածդրույթներով1։
Այժմ, որպես կենսաթոշակային կառավարիչներ, ՀՀ-ում գրանցված են«Ամունդի-Ակբա ասեթ մենեջմենթ» ՓԲԸ-ն և «Ցե-Կվադրատ Ամեգա ասեթ մենեջմենթ» ՍՊԸ-ն, որոնցից առաջինի հիմնադիրներից է 750 միլիարդից ավելի ակտիվներկառավարող «Ամուդի ընկերությունը, որը բնականաբար այս ոլորտում ունի հսկայական փորձ2, իսկ երկրորդն ավստրիական «Ցե-Կվադրատ» ներդրումային ընկերության և գերմանական «Տալանքս ասեթ մենեջմենթ» ընկերության համատեղ ձեռնարկություն է3։
Այն հանգամանքը, որ երկուսն էլ բավականին մեծ փորձ ունեցող կազմակերպություններ են, կարևոր նշանակություն կարող է ունենալ մասնակիցների շրջանում վստահության բարձրացման համար։
Կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարչի լիազորությունները կենսաթոշակայինբնագավառում սահմանված են «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով։
Համաձայն վերոնշյալ օրենքի՝ կառավարիչը պարտավոր է իրականացնել իր պարտավորությունները բարեխիղճ ու ողջամիտ կերպով, պատշաճ մասնագիտական մակարդակով՝ ի շահ մասնակցի։
Օրենքով նշված պարտականությունների չկատարմանդեպքում ՀՀ Կենտրոնական բանկը կարող է կիրառել օրենքով նախատեսված պատժամիջոցներից որևէ մեկը։
«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի 79-րդհոդվածով թվարկված են հետևյալ պատժամիջոցները՝ նախազգուշացում, տուգանք,որակավորման վկայականից զրկում, թույլտվության ուժի կորցրած ճանաչում։
Սակայն մեր կարծիքով պատժամիջոցների առկայությունը չափազանց կարևոր է թե՛ կառավարիչների՝ ֆոնդերի արդյունավետ կառավարման, թե՛ մասնակիցների վստահության և վճարների վերադարձելիության մեջ, հետևաբար միայն վերը նշված օրենքովպատժամիջոցների կիրառումը անարդյունավետ է, և անհրաժեշտ է կառավարչի կողմից առավել կոպիտ խախտումների, ինչպես նաև մասնակիցներին դիտավորությամբխոշոր չափերի վնաս պատճառելու դեպքում կիրառել նաև վարչական կամ քրեականպատժամիջոցներ։
Մասնակիցը չի կարող ուղղակիորեն որոշել իր միջոցների ներդրման քաղաքականությունը։
Սակայն քանի որ յուրաքանչյուր կենսաթոշակային ֆոնդ կառավարվելու է ֆոնդի կառավարչի կողմից նախապես հաստատված և հրապարակված ներդրումային քաղաքականությամբ, ապա յուրաքանչյուր մասնակից կարող է ընտրել իրհամար նախընտրելի ներդրումային քաղաքականությունը այս կամ այն կառավարչի,և այս կամ այն կենսաթոշակային ֆոնդի միջոցով։
Կենսաթոշակային ֆոնդերի թույլատրելի ներդրումները և ներդրումների սահմանափակումները սահմանվելու են ՀՀկառավարության որոշմամբ։
Մասնակիցների կենսաթոշակային հաշվում հաշվառված կենսաթոշակային ֆոնդերի փայերը համարվում են մասնակցի սեփականությունը։
Պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդի փայերի նկատմամբ մասնակցի տնօրինման իրավունքը սահմանափակվում է մինչև մասնակցի՝ • կենսաթոշակային տարիքը լրանալը,• օրենսդրությամբ սահմանված կարգով աշխատանքային գործունեությամբզբաղվելու կարողության երրորդ աստիճանի սահմանափակում ունենալը,• մշտական բնակության նպատակով արտասահման մեկնելը և ՀՀ քաղաքացիությունից հրաժարվելը։
1 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/documentview.aspx?docid=29, 1998 թ.։
2 Տե՛ս http։
//www.amundi-acba.am։
3 Տե՛ս https։
//www.c-quadrat-ampega.am/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=73։
«Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքով հստակ սահմանված ենթույլատրելի և ոչ թույլատրելի ներդրումները, որոնք կատարվում են կառավարչիկողմից, սակայն 44-րդ հոդվածը քանակային և արժութային սահմանափակումներիսահմանման պարտականությունը լիազորել է Կառավարությանը։
ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 2014 թ. ապրիլի 2-ի որոշմամբ անդրադարձել է այս հարցին՝ գալովայն եզրակացության, որ, հիմք ընդունելով ՀՀ սահմանադրության 83.5 հոդվածը,ըստ որի՝ բացառապես ՀՀ օրենքներով են սահմանվում ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց իրավունքներն իրականացնելու և պաշտպանելու կարգն ու պայմանները, սա ևս համարվում է իրավունք իրականացնող նորմ, հետևաբար պետք է պարտադիր սահմանվի օրենքով, և ոչ թե Կառավարության որոշմամբ։
Դատարանը հիմք էընդունել նաև միջազգային՝ մասնավորապես Բուլղարիայի, Ռումինիայի, Լեհաստանիփորձը, որտեղ կենսաթոշակային ֆոնդի ակտիվների սահմանման շրջանակը, որպեսերաշխիք, սահմանված է օրենքով։
Այս հարցին Կառավարությունն անդրադարձել է2012 թ. դեկտեմբերի 27-ի որոշմամբ1։
Մեր կարծիքով այստեղ խնդիրն այն չէ, թե ինչէ սահմանել կառավարությունը, այլ այն, որ համաձայն «Իրավական ակտերի մասին»ՀՀ օրենքի՝ օրենքն ունի գերակա ուժ ենթաօրենսդրական ակտերի՝ Կառավարությանորոշման նկատմամբ2։
Բացի այդ՝ օրենքում նշված նորմի ամրագրումը կօժտի նրանկայունությամբ, կամրագրվի նաև համակարգի նկատմամբ մասնակիցների վստահությունը։
Ինչպես նշվեց, օրենքը դարձավ բազմաթիվ քննարկումների առարկա, որոնց, իվերջո, պատասխան տվեց ՀՀ Սահմանադրական դատարանը։
Հատկապես շատ էրքննարկվում կուտակային կենսաթոշակի պարտադիր բաղադրիչի սահմանադրականության հարցը, որը Սահմանադրական դատարանի կողմից ճանաչվեց ՀՀ Սահմանադրությանը հակասող3։
Որոշումը հիմնավորվեց հետևյալ կերպ՝ Սահմանադրության 8-րդ հոդվածով սահմանվել է, որ ՀՀ-ում ճանաչվում և պաշտպանվում է սեփականության իրավունքը։
ՀՀ Սահմանադրության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ սեփականության իրավունքի իրացումը հստակորեն կարգավորվում է, ևառավել մեծ ուշադրություն է հատկացվում նաև այս իրավունքի սահմանափակմանը։
Սահմանադրությունում իրավունքների սահմանափակում նախատեսող 43-րդ և 44րդ հոդվածներից ոչ մեկում չի նշվում սեփականության իրավունքի սահմանափակման մասին։
Որոշ դեպքերում, այնուամենայնիվ, այս իրավունքը սահմանափակմանենթակա է, սակայն այդ հանգամանքներն ամրագրված են միայն ՀՀ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածում՝ դա չվերապահելով նույնիսկ օրենսդրի իրավասությանը։
Բնականաբար, եթե առկա չէ վերը նշված հիմքերից որևիցե մեկը, այն սահմանափակվել չի կարող։
Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի՝ «Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով և չափով մուծել հարկեր,տուրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարներ»։
ՀՀ սահմանադրական դատարաննայս հարցի շուրջ կայացրած որոշման մեջ նշել է, որ պարտադիր վճարները կրում ենհանրային-իրավական բնույթ և մուտքագրվում են պետության կամ համայնքի բյուջե4։
Սա ևս սեփականության իրավունքի սահմանափակում է, սակայն պարտադիրկուտակային կենսաթոշակի կիրառման արդյունքում սեփականության իրավունքիիրացման սահմանափակումը չի ներառվում ո՛չ Սահմանադրության 31-րդ հոդվածումև ո՛չ կարող է կիրառվել որպես Սահմանադրության 45-րդ հոդվածով նշված վճար,քանի որ վճարվում է մասնավոր կազմակերպությանը։
Քանի որ սեփականության1 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=80783, 2012 թ.։
2 Տե՛ս http։
//www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1280, 2002 թ.։
3 Տե՛ս www.concourt.am/armenian/decisions/common/2014/pdf/sdv-1142.pdf, 2014 թ.։
4 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=43955, 2008 թ.։
իրավունքը չի կարող սահմանափակվել Սահմանադրությամբ չնախատեսված հիմքով, հետևաբար կուտակային կենսաթոշակի պարտադիր բաղադրիչը ճանաչվել էհակասահմանադրական։
Ինչ վերաբերում է կամավոր բաղադրիչին, ապա այն հակասահմանադրական չէ, քանի որ այստեղ սեփականատերն օգտվում է իր հայեցողությամբ իր սեփականությունը տնօրինելուց։
Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ հոդվածի՝ տնօրինման իրավունքը գույքի ճակատագիրը որոշելու՝ իրավաբանորեն ապահովված հնարավորությունն է1։
Աշխատողն իր իսկ հայեցողությամբիր եկամտից, որն իր սեփականությունն է, որոշակի մասնաբաժին տալիս է կենսաթոշակային ֆոնդին, և համապատասխան տարիքի հասնելուց հետո ստանում թե՛ իրներդրածը, թե՛ կառավարչի կառավարման արդյունքում ստացած եկամուտը։
Պարտադիր բաղադրիչը հակասահմանադրական ճանաչելով՝ ստացվում է, որհամակարգի նման կարգավորումը հակասում է ՀՀ իրավական համակարգին։
Սակայն սույն աշխատանքի հենց սկզբում բարձրացվեցին մի շարք խնդիրներ, որոնցկարգավորումը ցանկացած պետության համար դարձել է առաջնային։
Այդ իսկ պատճառով ստեղծված իրավիճակում անհրաժեշտ է մշակել մի համակարգ, որն այնուամենայնիվ կլրացնի պետական կենսաթոշակային համակարգով չլուծվող հարցերը։
Մեր կարծիքով այս վճարների կարգավորումը պետք է լիներ հետևյալ կերպ.նախ առաջարկում ենք այն սահմանել որպես սոցիալական ապահովության պարտադիր կուտակային վճար՝ տալով վերջիններիս ընդհանուր հատկանիշներ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի վճարներին։
Այսինքն, վերջիններս կփոխանցվեն ոչ թե մասնավոր ֆոնդեր, այլ՝ պետական բյուջե, և կձևավորվի նպատակային ֆոնդ, որն էլ կառավարության կողմից կկառավարվի՝ վճարումներ կատարելով հստակ սահմանվածոլորտներում, որտեղից հնարավոր կլինի ստանալ կայուն եկամուտ։
Իր հերթին Կառավարությունը պայմանագրային հարաբերություն կստանձնի մասնագիտացվածկառավարիչների հետ, որոնք հենց կիրականացնեն արդյունավետ ներդրումներ, սակայն գումարը ֆոնդի մասնակիցները կստանան ոչ թե ներդրում իրականացնող կառավարիչներից, այլ պետությունից։
Արդյունքում սահմանված տարիքին հասնելուցհետո անձը կստանա իր կուտակած և Կառավարության կողմից կառավարման արդյունքում ստացված գումարների հանրագումարը։
Այս համակարգը նմանվում է Մալայզիայի Աշխատողների խնայողության ֆոնդին(Employers Provident Fund), որտեղ ևս ձևավորվում է միասնական ֆոնդ, որի կառավարմամբ զբաղվում է հենց պետությունը2։
Նման կարգավորում ունի նաև Սինգապուրը, որտեղ գործում է Կենտրոնական խնայողության ֆոնդը (Central ProvidentFund). այս դեպքում մասնակիցներից յուրաքանչյուրի վճարները իրենց հաշվում բաժանվում են 3 մասի և ուղղվում այնպիսի խնդիրների լուծման, ինչպիսիք են ֆինանսական գործիքներում ներդրումներ կատարելը, մասնակցի առողջական խնդիրներիլուծումը, ինչպես նաև կրթության, բնակության վայրի հետ կապված խնդիրների կարգավորումը3։
Ուսումնասիրելով այս երկրների կարգավորումը և համադրելով այն ՀՀիրավական համակարգի հետ՝ գտնում ենք, որ առավելությունները՝ կուտակումները,ոչ թե մասնավոր, այլ պետական ոլորտ մտցնելն առավել նպատակահարմար է։
Համաձայն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի՝ թե՛ պարտադիր,թե՛ կամավոր կենսաթոշակների դեպքում անձը չի կարող ստանալ իր հաշվում եղածգումարը մինչև կենսաթոշակային տարիքի հասնելը։
Առաջարկում ենք օրենսդրիննախատեսել բացառություն։
Պետական բյուջեում գտնվող ֆոնդում յուրաքանչյուրմասնակից կունենա իր հաշիվը, որտեղ սահմանված կլինի վերջինիս կուտակած գու1 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=80061, 1998 թ.։
2 Տե՛ս http։
//my.jobsdb.com/MY/EN/V6HTML/JobSeeker/handbook/regulation-of-employment/EPF.htm, 2012 թ.։
3 Տե՛ս http։
//finsecurity.by/?p=1094, 2012 թ.։
մարի չափը։
Կսահմանվի նվազագույն գումար, որից ցածր հաշվում չպետք է լինի, իսկարդեն որոշակի իրավիճակներում, օրինակ՝ ծանր հիվանդության դեպքում բժշկականօգնություն ստանալու համար, անձը հաշվից գումար ստանալու հնարավորությունկունենա՝ չխախտելով հաշվում նվազագույն չափով գումարի առկայությունը։
Սինգապուրն իր կենսաթոշակային կուտակային համակարգում սահմանել էառանձնահատկություն՝ որքան անձը մեծանում է, այնքան իր աշխատավարձից կատարվող պահումը նվազում է. եթե 20 տարեկանում պահում կատարվում է 20 %-իչափով, ապա արդեն 50 տարեկանում այն հասնում է 5 %-ի1։
Մեր կարծիքով սա շատարդյունավետ կարգավորում է, քանի որ ծերացման հետ մեկտեղ նվազում է նաևմասնակցի աշխատունակությունը։
Այն կարելի է սահմանել հետևյալ կերպ. մինչև 25տարեկանը կվճարվի եկամտից կամայական x % վճար, որը կլինի ավելի ցածր, քան25 տարեկանից բարձր անձանց պարագայում, քանի որ այս տարիքում մասնակիցները նոր են մտնում աշխատաշուկա և փորձի բացակայության պատճառով զբաղվում են ցածր վարձատրվող աշխատանքով։
Արդեն 25-45 տարեկանում վճարը կշատանա, իսկ արդեն դրանից հետո նորից կկատարվի x % վճար։
Խնդրահարույց է այն հարցը, որ ֆոնդ գանձվող գումարը վճարվում է անվանական եկամտից։
Հարկ է նշել, որ 2013 թ. աշխատողների եկամտից գանձվել է նաևեկամտային հարկ։
Վերջինս գանձվում է նախկինում գանձվող եկամտահարկի և սոցիալական ապահովության վճարի փոխարեն։
Արդյունքում ստացվում է, որ ՀՀ-ումներդրված պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի դեպքում նախգանձվում է եկամտային հարկ, այնուհետև անվանական եկամտից՝ կուտակայինվճար։
Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակները գանձվում են վարձու աշխատողի,նոտարի և անհատ ձեռնարկատիրոջ բազային եկամտից։
Բազային եկամուտը, համաձայն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի, աշխատավարձն ու դրանհավասարեցված այլ վճարումների, աշխատանքների կատարման դիմաց քաղաքացիաիրավական գործունեությունից ստացված եկամուտն է, որը, ըստ «Եկամտայինհարկի մասին» ՀՀ օրենքի, ենթակա է հարկման2։
Ստացվում է, որ անձը, ստանալով եկամուտ, նախ վճարում է որոշակի եկամտային հարկ, որը գանձվում է պետական բյուջե։
Քանի որ ՀՀ Սահմանադրության կարգավորման համաձայն՝ անձի սեփականության իրավունքի սահմանափակման հիմք էհարկերի գանձումը, հետևաբար առաջարկում ենք կուտակային կենսաթոշակայինպահումը կատարել արդեն հարկված եկամտից, քանի որ որպես եկամտային հարկգանձվող մասն արդեն վերջինիս սեփականությունը չէ, հետևաբար այն չի կարողանձին սեփականության իրավունքով պատկանող կենսաթոշակային հաշվի մեջ եղածվճարների հետ օգտագործվել կառավարչի կողմից։
Ի վերջո, այս կարգավորման առավելությունը այն կլինի, որ ՀՀ Կառավարությունը տվյալ ոլորտում կունենա հստակ սահմանված լիազորություններ՝ ի տարբերություն «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» ՀՀ օրենքի, որտեղ վերջինիս լիազորությունները շատ անորոշ են։
Բացի այդ, համաձայն ՀՀ սահմանադրության 89-րդհոդվածի, ՀՀ Կառավարությունը կառավարում է միայն պետական սեփականությունը3, իսկ կուտակային համակարգի դեպքում այն կուտակվում է մասնավոր ֆոնդերում, ինչն էլ հանգեցնում է պետական վերահսկողության բացակայության։
Բացիդրանից՝ կապահովվի հանրային վստահությունը, քանի որ մասնավոր ֆոնդերի դեպքում այն զգալի չափով նվազում է։
1 Տե՛ս http։
//mycpf.cpf.gov.sg/Members/Gen-Info/mbr-Gen-info.htm։
2 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/documentview.aspx?docID=64546, 2010 թ.։
3 Տե՛ս http։
//www.arlis.am/DocumentView.aspx?docID=1, 1995 թ.։
Հիմք ընդունելով վերոնշյալ հանգամանքները՝ գալիս ենք այն եզրահանգման, որայս իրավական ակտի անհրաժեշությունն այժմ չափազանց կարևոր է, սակայն այնմոդելը, որ ընտրել էր օրենսդիր մարմինը, չի համապատասխանում ՀՀ իրավականհամակարգին, բացի դրանից՝ մի շարք առաջնային խնդիրների լուծումները թերի են։
Մեր կողմից առաջարկվեցին որոշակի պայմաններ նոր մոդելի մշակման համար,որոնք հիմնված են թե՛ ներպետական համակարգի, թե՛ մի շարք արտասահմանյաներկրների փորձի հիման վրա, սակայն այդ պամանների արդյունավետությունը պարզկդառնա միայն իրավակիրառման դաշտ մտցնելու արդյունքում։
Անահիտ Սանթրոսյան ԿՈՒՏԱԿԱՅԻՆ ԿԵՆՍԱԹՈՇԱԿԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ ՀՀ-ՈՒՄԲանալի բառեր՝ կենսաթոշակային համակարգ, կուտակային կենսաթոշակային համակարգ, պարտադիր և կամավոր կուտակային բաղադրիչներ, կենսաթոշակային ֆոնդ, կուտակային վճար։
| Հոդվածում քննարկվում է կուտակային կենսաթոշակային համակարգի վերափոխման արդիականությունը ՀՀ-ում։
Վերլուծվել են այս բնագավառում ընդունված օրենքի բացթողումները, համապատասխանությունը ՀՀ իրավական համակարգին, ինչպես նաև անդրադարձ է կատարվել ՀՀ Սահմանադրական դատարանի դիրքորոշմանը։
Ուսումնասիրվել է նաև արտասահմանյան մի քանի երկրների փորձը։
Հոդվածի նպատակն է նման կարևոր և բարձր ռիսկային գործոն ունեցող համակարգի՝ բավարար երաշխիքներով և ՀՀ իրավական դաշտին համապատասխան առավել մշակված կարգավորումը։
|
ՔԱՋԱՐԱՆԻ ՀԱՆՔԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐԱԿԱՆ ԱՂՏՈՏՎԱԾ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐՈՒՄ ԱՃՈՂՎԱՅՐԻ ԲՈՒՅՍԵՐԻ՝ ՊՂԻՆՁԸ ՖԻՏՈՌԵՄԻԴԻԱՑԻԱՅԻ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒՊՈՏԵՆՑԻԱԼԻ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄԸՄեր օրերում հանքարդյունաբերության հետևանքով շրջակա միջավայրը աղտոտվում է ծանր մետաղներով՝ մեծ սպառնալիք ստեղծելով էկոհամակարգերի ևմարդու առողջության համար։
Ծանր մետաղներով աղտոտված հողերի մաքրմանտարբեր մեթոդներ են մշակվել։
Այդ մեթոդներից է ֆիտոռեմեդիացիան։
Գործնականև գիտական փորձերի արդյունքում ֆիտոռեմեդիացման մի քանի հիմնականմեթոդներ է ներառում, որոնցից երկուսը պատկանում են պղնձով աղտոտված հողերիմաքրմանն և վերականգնմանը։
Այդ մեթոդներից են ֆիտոստաբիլիզացիան ևֆիտոէքստրակցիան։
Այս մեթոդը մտնում է հողերի մաքրման տեխնոլոգիաների այնխմբի մեջ, երբ օգտագործվում են բույսեր, որոնք կարող են գենետիկորեն ձևափոխված լինել։
Ֆիտոռեմեդիացիայի պոտենցիալ ունեցող վայրի բույսերի տեսակների հայտնաբերումը հնարավորություն կընդձեռի մաքրել ծանր մետաղներովաղտոտված տարածքներն էկոլոգիապես մաքուր մեթոդներով։
Մեր ուսումնասիրությունների նպատակն է բացահայտել վայրի բույսերի՝ պղինձը ֆիտոռեմեդիացիայիենթարկելու պոտենցիալը։
Ուսումնասիրության նյութը և մեթոդները։
Ուսումնասիրման տարածքը ևբույսերի նմուշառումը. Հիմնվելով մեր՝ նախկինում իրականացրած հետազոտությունների վրա` ուսումնասիրությունների համար ընտրվել են առավել ռիսկային (Q-F-01- N 39° 09' 36,9'' և E 46° 08' 43''; Q-OM-03 - N 39° 09' 13,5'' և E 46° 07' 87,9''; Q-F-11- N 39° 09' 24,1'' և E 46° 08' 52,0'') և մեկ ստուգիչ (Q-CONT - N 39° 13' 01,8'' և E 46°13' 96,0'') երեք շրջաններ։
Նմուշառման հիմնական նյութ են հանդիսացել հողը ևբույսերը։
Հողի նմուշառում կատարվել է հողաշերտի վերին մասից (0-25 սմ) բույսերիմոտակայքից։
Հողի բոլոր նմուշները երկու շաբաթ չորացվել են սենյակայինպայմաններում, մանրացվել են, մաղվել (0.15 մմ) և ընդհանուր պղնձի պարունակության որոշման համար լուծվել HNO3+HClO4+HF լուծույթում (5։
Պղնձիպարունակությունը որոշվել է ատոմային-ադսորբցիոն սպեկտրոֆոտոմետրի միջոցով(Atomic-absorption spectrometer PG990)։
Ջրի և թթվի մեջ լուծվող ծանր մետաղները, օրինակ՝ կարբոնատները կոչվում ենկենսամատչելի։
Հողում կենսամատչելի պղնձի որոշման համար օգտագործվել էքացախաթթու, մասնավորապես 1 գ արդեն մանրացված հողանմուշը (ինչպես նշվածէ վերևում) լցվում է 50 մլ տարողությամբ կոլբաների մեջ, փուլ առ փուլ ավելացվում է40 մլ 0.11 M CH3COOH, և 16 ժամ սուսպենզացվում է սենյակային ջերմաստիճանում։
Այնուհետև ֆիլտրվել է և քաշվածում ատոմային-ադսորբցիոն սպեկտրոֆոտոմետրովորոշվել է պղնձի պարունակությունը։
Բույսերի նմուշառումը կատարվել է բուռն աճման ժամանակահատվածում(հունիս)։
Նմուշառման տարածքից ամեն մի նմուշառվող բույսից վերցվել է 3 նմուշ։
Ամեն նմուշառվող տարածքի համար հավաքվել են տասն առանձին բույսեր ևդրանցից պատրաստվել է մեկ ընդհանուր նմուշ։
Նմուշառված բոլոր բույսերըմանրակրկիտ լվացվել են հոսող, որից հետո երկու անգամ՝ թորած ջրով՝ բույսերիցամեն տեսակի օտարածին մասնիկները հեռացնելու համար։
Բուսերը բաժանվել ենմասերի՝ արմատ և ցողուն, և կշռվել են։
Ապա բույսերի վերգետնյա և ստորգետնյամասերը չորացվել են 70° C պայմաններում մինչև հաստատուն կշռի հասնելը։
Չորացված արմատները և ցողունները կշռվել են, որից հետո բոլոր նմուշները մանրացվել են և մաղվել են (0.15 մմ նեյլոնե մաղերով)։
Այդ բոլոր նմուշները լուծվել են HNO3 և HClO4լուծույթներում (4։
1) փակ անոթներում 150° C-ից մինչև 200° C (բույսի 0.1 գրամ արմատը կամ ցողունը 10 մլթթուների խառնուրդում) [14]։
Ստացված լուծույթում ընդհանուր պղնձի պարունակությունը որոշվել է ատոմային աբսորբցիոն սպեկտրաչափային մեթոդով։
Բույսերի ֆիտոռեմեդիացիայի ներուժի որոշումը. Երկու ցուցանիշները՝արմատների կենսակուտակման գործակիցը (BCFարմատ) և տրանսլոկացիայի գործակիցը (TF), հաշվարկվում էին բույսերի ֆիտոռեմետիդացիոն ներուժը որոշելու համար[8]։
BCFարմատ կարող են օգտագործել արմատների պղինձ կլանելու հատկությունըուսումնասիրելու ժամանակ։
Արմատների BCF հաշվվում է հետևյալ բանաձևիօգնությամբ՝ BCFարմատ= Cuարմատ/Cuհող, որտեղ Cuարմատ պղնձի կոնցենտրացիան էնմուշառված բույսերի արմատներում և Cuհող հողում կենսամատչելի պղնձի կոնցենտրացիան է [7]։
TF-ը հաշվվում է օգտագործելով վեր նշված երկու թվերը՝ TF=Cuցողուն/Cuարմատ,որտեղ Cuցողուն պղնձի կոնցենտրացիան է նմուշառված բույսերի ցողուններում ևCuարմատ պղնձի կոնցենտրացիան է նմուշառված բույերի արմատներում։
Եթե BCFարմատ արժեքը բարձր է 1.0-ից, ապա դա ցույց է տալիս, որ բույսն ունիպղինձ կուտակելու ներուժ և կարող է օգտագործվել ֆիտոստաբիլիզացիայինպատակով։
Եթե BCFարմատ արժեքը ցածր կամ հավասար է 1.0-ի, ապա բույսն ուղղակիադսորբում է պղինձը։
Իսկ TF-ի դեպքում այն բույսերը, որոնց մոտ TF-ի արժեքը մեծէ մեկից, կարելի է օգտագործել ֆիտոէքստրակցիայի, բայց ոչ ֆիտոստաբիլիզացիայինպատակով։
Եվ հակառակը, եթե TF-ի արժեքը փոքր է մեկից, ապա կարելի էօգտագործել ֆիտոստաբիլիզացիայի, և նպատակահարմար չէ օգտագործել ֆիտոէքստարակցիայի նպատակով։
Վայրի բուսատեսակների ֆիտոռեմեդիացոն պոտենցիալի բացահայտումը.Ֆիտոռեմեդիացիան համարվում է շրջակա միջավայրից աղտոտիչների, մասնավորապես՝ ծանր մետաղների, հեռացման կամ այլ օրգանիզմների համար ոչ մատչելիձևի փոխակերպման անվնաս միջոց։
Բույսերն օգտագործվում են ֆիտոռեմեդիացիայի մեջ, քանի որ դրանց կիրառումն ունի ցածր ինքնարժեք, էկոլոգիապեսանվնաս է, հասարակության կողմից ընդունելի է և արդյունավետորեն կանխարգելումէ օդի և ջրի հետագա աղտոտումները [13]։
Կախված այն բանից, թե բույսը ծանրմետաղները կուտակում է վերգետյա կամ ստորգետնյա հյուսվածքներում, բացահայտվում է տվյալ բույսի ֆիտոստաբիլիզացիայի և ֆիտոէքստրակցիայի ունակությունները։
Ֆիտոռեմեդիացիայի պոտենցիալի բացահայտման համար կարևոր ցուցանիշներ են համարվում BCFարմատ-ը և TF-ը։
Բույսերի արմատներում ծանր մետաղների բարձր կեսակուտակման ցուցանիցշըէական նշանակություն ունի ֆիտոստաբիլիզացիայի համար։
Եթե BCFարմատ-ի արժեքը ˂ 1-ից, ապա կենսամատչելի պղինձը պարզապեսֆիզիկական տարբեր ուժերի հաշվին հողից անցնում է բույսի մեջ, իսկ եթե BCFարմատի արժեքը ˃ 1-ից, ապա կենսամատչելի պղնձի կլանումը տեղի է ունենում ակտիվձևով` համապատասխան պոմպերի միջոցով (այդ բուսատեսակները պոտենցիալհնարավորություն ունեն ֆիտոստաբիլիլիզացիայի նպատակով օգտագործմանհամար)։
Ռիսկային երեք շրջանների 16 դոմինանատ բուսատեսակների BCFարմատ-իարժեքները բերված են Աղյուսակ 3-ում։
BCFարմատ-ի առավել մեծ արժեքներ նկատվելէ Q-F-01 շրջանում աճող ուրց Կոչիի (Thymus Kotschyamus) (BCFարմատ=4.84), սիզախոտմարգագետնայինի (Phleum pretense) (BCFարմատ=4.64) և Q-OM-03 շրջանում աճողհազարատերևուկ սովորականի (Achillea millefolium) (BCFարմատ=3.94) մոտ։
Այսբուսատեսակները նշված տարածքներում բավականին լավ զարգանում են և կարողեն օգատգործվել ֆիտոստաբիլիզացիայի նպատակով։
Արդյունքում հողում կենսամատչելի պղնձի պարունակությունը կնվազի, որով և կկրճատվի ինչպես գրունտայինև մակերևույթային ջրերի աղտոտւմը, այնպես էլ կսահմանափակվի թունավորչափաքանակներով պղնձի անցում սննդային շղթա։
Բարձր տրանսլոկացիոն գործոնը կարևոր նշանակություն ունի այն բույսերիհամար, որոնք օգտագործում են ֆիտոէքստրակցիայի համար, սակայն ֆիտոստաբիլիզացիայի համար անհրաժեշտ են ավելի ցածր տրանսլոկացիոն գործոն ունեցողբույսեր։
TF-ի առավել բարձր արժեքներ (˃ 1-ից) նկատվել է սրոհունդ սովորականի(Hyperikum perforatum) (TF = 1.27) և մանդակ արևելյանի (Astrodaucus orientalis) (TF=1.19) մոտ։
Սա խոսում է այն մասին, որ այս բույսերը պղինձը ակտիվորենտեղափոխում են բույսի վերգետնյա մաս (բերքահավաքի միջոցով պղինձը կարելի էհեռացնել հողից)։
Սակայն մանդակ սովորականի (Astrodaucus orientalis) մոտնկատվել է BCFարմատ-ի շատ փոքր արժեք (BCFարմատ=0.12), որը և սահմանափակում էայս բուսատեսակի օգտագործումը ֆիտոէքստրակցիայի նպատակով։
Իսկ սրոհունդսովորականի (Hyperikum perforatum) մոտ BCFարմատ հավասար է 0.65-ի և այսբուսատեսակի ֆիտոէքստրակցիայի նպատակով օգտագործման պոտենցիալիբացահայտման համար անհրաժեշտ է լաբորատոր հետագա ուսումնասիրություններ՝բացահայտելու այն հավանական գործոնները, որոնք կարող են նպաստել BCFարմատ ևTF-ի արժեքների բարձրացմանը։
Այս ճանապարհով կարելի է կենսամատչելի պղինձըհեռացնել հողից և թույլ չտալ, որ այն անցնի սննդային շղթա և թունավորազդեցություն ունենա կենդանի օգանիզմների և մարդու առողջության վրա։
Իսկ Q-F01 շրջանում աճող ուրց Կոչիի (Thymus Kotschyamus), սիզախոտ մարգագետնյանինը(Phleum pratense) և Q-OM-03 շրջանում աճող հազարատերևուկ սովորականը (Achilleamillefolium), որոնք ունեին BCFարմատ-ի բարձր արժեքներ, նկատվել է TF-ի փոքրարժեքներ (համապատասխանաբա՝ր 0.08, 0.35 և 0.16), որոնք բավարար հիմք ենֆիտոստաբիլիզացիայի նպատակով նշված բուսատեսակների կիրառման համար։
Բույսի անվանումըՕշինդր սովորականՄասրենի շան (Roza canina)Լվածաղիկ կուսատերևՀազարատերևուկսովորական (AchilleaԻշառվույտ դեղատուԱղբուկ Լյոզելի (SisymbricumՈւրց Կոչիի (ThymusԵրեքնուկմարգագետնային(TrifoliumՍրոհունդ սովորականՏատրակ սովորականԳազ ոսկեզօծ (AstragalusԳազ լճային (AstragalusԼերդախոտարևելյան(Teucrium orientale)BCFարմատ BCFարմատ BCFարմատ Սիզախոտ մարգագետնայինԹանթռնիկ կովկասյանՄանդակ արևելյանԱղյուսակ 3. Երեք ռիսկային տարածքնրում աճող 16 բուստեսակների BCFարմատ-ի և TF-իարժեքներըՌիսկային երեք շրջանների դոմինանտ 16 բուսատեսակների վերգետնյա ևստորգետնյա հյուսվածքներում պղնձի պարունակության ուսումնասիրություններիցպարզվել է, որ ուսումնասիրվող բուսատեսակներն իրարից տարբերվում են պղինձկուտակելու հատկություններով։
14 բուսատեսակների վերգետնյա մասերի հյուսվածքներն ավելի քիչ են կուտակում պղինձ, քան արմատային հյուսվածքները։
Սապայմանավորված է բույսի մեջ պղնձի տեղաշարման սահմանափակմամբ։
Սաիրականացվում է մետաղթիոնինների, ֆիտոխելատների, օրգանական թթուների հետպղնձի կապման միջոցով, ինչպես նաև վակուոլներում կուտակմամբ։
Սա խոսում էբույսերի այն հատկությունների մասին, որոնք բավականին հավասարակշռվածկլանում և տրանսլոկացնում են պղինձը բարձր աղտոտված տարածքներից։
Ուրց Կոչիին (Thymus Kotschyamus), սիզախոտ մարգագետնայինը (Phleumpretense) և հազարատերևուկ սովորականը (Achillea millefolium) (կախված հողիբնութագրերից վերջինիս մոտ այս հատկությունը տարբեր շրջաններում տարբերկերպ է դրսևորվել) իրենց արմատներում ցուցաբերում են պղնձի կուտակման ավելիբարձր ցուցանիշ, քան 13 տեսակի բույսերը։
Այս բուսատեսակների մոտ նկատվել էնաև TF-ի փոքր արժեքներ, որոնք ավելի են լավացնում նշված բուսատեսակներիֆիտոստաբիլիզացիայի հատկությունները։
Ֆիտոստաբիլիզացիոն պոտենցիալնավելի մեծ է ուրց Կոչիի (Thymus Kotschyamus) և սիզախոտ մարգագետնային (Phleumpretense) բույսերի մոտ, քանի որ այս բույսերը բազմամյա են և ձևավորում ենարմատային հզոր համակարգ։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] Baker D. E., Amacher M. C., Nickel, Copper, Zinc, and Cadmium. In։
Page AL, Miller,[2] Blaylock M. J., Huang J. W., Phytoextraction of Metals. In։
Raskin I, Ensley BD (eds)Phytoremediation of Toxic Metals։
Using Plants to Clean up the Environment. Wiley, New[4] ICSG International Copper Study Group։
the World Copper Factbook 2013. ICSG,using amendments - a review, Waste Manage 28, doi։
10.1016/j.wasman.2006.12.012,Remediation at the Former ‘Pertusola Sud’ Zinc Smelter։
Evaluation of Native Species for[9] Peters T. H., Revegetation of the Copper Cliff Tailings Area. In։
Gunn J (ed) Restoration[11] Rascio N., Navari-Izzo F., Heavy Metal Hyperaccumulating Plants։
How and Why DoThey Do It? And What Makes Them So Interesting? DOI։
10.1016/j.plantsci.2010.08.016,Անտոնյան ՍուսաննաՔԱՋԱՐԱՆԻ ՀԱՆՔԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐԱԿԱՆ ԱՂՏՈՏՎԱԾ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐՈՒՄ ԱՃՈՂՎԱՅՐԻ ԲՈՒՅՍԵՐԻ՝ ՊՂԻՆՁԸ ՖԻՏՈՌԵՄԻԴԻԱՑԻԱՅԻ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒԲանալի բառեր՝ հանքարդյունաբերություն, աղտոտում, վայրի բույսեր, պղինձ,ՊՈՏԵՆՑԻԱԼԻ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄԸֆիտոռեմեդիացիա։
| Ուսումնասիրության նպատակն է եղել Քաջարանի հանքարդյունաբերական աղտոտված տարածքներում աճող վայրի բույսերի՝ պղինձը ֆիտոռեմիդիացիայի ենթարկելու պոտենցիալի բացահայտումը։
Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ որոշ բույսեր պղնձի մեծ քանակություն կուտակում են իրենց ստորգետնյա կամ վերգետնյա հատվածներում։
Ստացված տվյալների հիման վրա կարելի է ենթադրել, որ որոշ բույսեր կարող են օգտագործվել աղտոտված հողերի մաքրման ժամանակ։
|
Հ. Թումանյան, Թումանյանագիտություն, գրական վարկած, հնագիտություն, գեղագիտական իդեալ, հնէաբանության համակարգ, մշակութային-գրական հնէաբանություն, հնատիպ դրդապատճառներ, միջտեքստայնություն: Թումանյանագիտության հետազոտությունների նոր հայեցակարգի ճանապարհին: Այս տարի լրանում է հայ մեծ գրող Հովհաննես Թումանյանի / 1869-1923 / 150-ամյակը: Գրական մեծ ժառանգության ուսումնասիրության պատմությունն անցել է դարավոր ճանապարհ, և այն շարունակվում է մինչ օրս: Թումանյանագիտությունն այս ընթացքում մեծ նվաճումներ է ունեցել: Գրականագետների յուրաքանչյուր նոր սերունդ, մեծ գրողների գործերն ուսումնասիրելիս, կատարում է նոր ճշգրտումներ, նոր հայտնագործություններ և մեկնաբանություններ: Հանճարեղ լոռեցի նկարչի գեղարվեստական մտածողության, գեղագիտական սկզբունքների, ազգային և համաշխարհային գրականության հետ սերտ կապի բացահայտման և դրանց գրական վերլուծության շահերը մինչ օրս պահպանվում են: Մասնավորապես, մեր դիտարկումների արդյունքում եկել ենք այն եզրակացության, որ Թումանյանի մի շարք գործեր, գեղարվեստական մտածողության և աշխարհայացքի մի շարք առանձնահատկությունների դրսևորումները հիմք են տալիս դրանք քննարկելու մշակութային-հնագիտական տիպի հարաբերությունների ոլորտում: արխետիպեր Գրականագետ Ազատ Եղիազարյանը մեր օրերում պահանջել է ավելի խորությամբ և նորովի ուսումնասիրել գրող-Թումանյանի ստեղծագործական գործունեության տարբեր շերտերն ու կապերը: Նա Թումանյանի ստեղծագործություններում շեշտը դնելով եվրոպական և արևելյան մշակույթների եզակի համադրության վրա, նա գրում է. «Բայց արևելյան հարաբերությունների ցուցակը բավարար չէ Թումանյանին հասկանալու համար: Անհրաժեշտ է այդ հարաբերությունների համակարգված, խորը ուսումնասիրություն: Թումանյանը, իհարկե, չպետք է կտրված լինի Եվրոպայից, եվրոպական մշակույթից և այլանդակությունից: Բայց նրա մարդկային անհատականության «գրական ժառանգության» ամենակարևոր հատկանիշներից մեկը «եվրոպականի» և եվրոպականի այդ զարմանալի համադրությունն է: «[2] Անդրադառնալով Թումանյանի գիտության ամբողջությամբ ուսումնասիրված թեմաների հիշատակմանը ՝ նա իրավացիորեն նշում է. «Ընթերցողը հասկանում է, որ Թումանյանի ստեղծագործության ուսումնասիրության խնդիրները չեն սպառվում թվարկված հարցերով: Նրա ժառանգությունը նոր հարցեր է առաջացնում: »[2] Եվ, իրոք, մենք հավատում ենք, որ նման ժամանակակից նշանակության ամենակարևոր թեմաներից մեկը մեծ գրողի ստեղծագործություններում արխետիպերի ուսումնասիրությունն է: մշակութային-գրական, հնարավոր մշակութային-գրական հնէաբանությունները և դրանց համակարգը: Modernամանակակից հումանիտար գիտություններում թվաբանությունն ի հայտ է եկել որպես գիտության ճյուղ, որն առավել արդյունավետորեն դրսեւորվում է գրականության ոլորտում: Գրականության միջ-պարադիգմների ուսումնասիրությունն արտահայտությունների միջոցով (անփոփոխ գրողի ստեղծագործություններում բացահայտվում են պատմական անցյալում կոլեկտիվ անգիտակցականի հետ խոր կապեր, համընդհանուր մշակութային արժեքներ, գեղարվեստական փորձի մտածողության աղբյուրներ: Դրանց ֆունկցիոնալ առանձնահատկությունների բազմազան արտահայտումը), ինչպես նաև բնական (երկկողմանի) կառուցվածքային բնույթը (օրինակ ՝ Քաոս / Տիեզերք, Գյուղ / Քաղաք և այլն) Հնագիտությունները ուսումնասիրող ժամանակակից տեսաբաններից մեկը ասում է. «Արխետիպերի հիմնական (հիմնական) հասկացությունները, կերպարները, գաղափարները. Գ. Խ.), Որոնք մարդկանց համար հիմք են համարվում, առաջնորդում են նրանց կյանքի ճանաչման գործընթացում և ունեն անուններ» [7, 48]: Մենք պետք է ուսումնասիրենք Թումանյանի ստեղծագործությունների մշակութային-գրական արտեֆակտները այն պատճառով, որ գրողի `համաշխարհային մշակույթի և գրականության հետ հարաբերությունների շրջանակներում, ակնհայտ է նրա բացառիկ սերտ կապը ժողովրդական աշխարհայացքի, աշխարհայացքի և առհասարակ բանահյուսության հետ: Իսկ հնագույն հասկացությունները, այսինքն ՝ մարդկության «հավաքական անգիտակցականի» (Ք. Յունգ) ոլորտում ի հայտ եկած հիմնական փիլիսոփայական դրդապատճառներն առավել անմիջականորեն են հայտնվում ստեղծագործություններում, հատկապես առասպելներում, դիցաբանություններում: Հայտնի է, թե որքան հարուստ են Թումանյանի ստեղծագործությունները ժողովրդի կյանքում ու կյանքում, որքանով են դրանք լցված իրենց կենսական հոգսերով: Նրա բարձրարժեք արձակ բանաստեղծություններում անմոռանալի դաժանությունն ու հեղինակի կողմից ընկալվող հովվերգական ասպեկտները: Պատկերված են գյուղ-գյուղական պարերը, Թումանյանի գեղարվեստական աշխարհում արտահայտվել են նրա ազգային ու համընդհանուր նվիրական իդեալներն ու երազանքները: Նրա գրական ստեղծագործություններում բացահայտվում էին ազգային ոգու առանձնահատկությունները, իսկ քառյակների մեջ բացահայտվում էին իրեն ստեղծած գրական աշխատողի բարձրագույն և խորը մտորումները կատարյալ գեղարվեստական մակարդակում: Այդպիսին են հայ ընթերցողների բազմաթիվ սերունդներին լայնորեն հայտնի լավագույն բանաստեղծությունները, բալլադները, բանաստեղծությունները: Եվ ահա Հ. Թումանյանի ստեղծագործություններում մշակութային հնագիտությունների պատկերման ուսումնասիրությունը օգնում է բացահայտել գրողի հոգեբանության և գեղագիտական սկզբունքների և «ստեղծագործական գործընթացի սուբյեկտիֆիգուրայի» հնագիտական ընկալման [5, 241] հարաբերությունները: Նման հետազոտության շնորհիվ մենք կարող ենք նաև ցույց տալ մի շարք ասպեկտներ (պատկերներ, պատկերներ, խորը նմանություններ), որոնք հայտնվել են համաշխարհային արվեստում (հատկապես Եվրոպայում և Արևելքում): Ի վերջո, մշակութային-գրական հնէաբանությունները, իրենց բնույթով, հավաքական անգիտակցականի արտահայտություններ են `պայմանավորված բոլոր ազգերի, մասնավորապես` գրականության մշակույթներում էթնոմշակութային դրսեւորումներով: Գրականության համընդհանուր մտածողության գաղափարները) և հետագայում ՝ բարիտոնները: Իսկ արվեստի շատ արժեքավոր գործերի հարաբերությունները գրողի հնագիտության և հոգեբանության հետ առանձնահատուկ կերպով մատնանշում են այն շվեյցարացի հոգեբան, փիլիսոփա Կ., Որն առաջին հերթին այն դրել է գիտական լայն շրջանառության մեջ: Յունգ Մարդկության հոգու մեջ առկա «հավաքական գիտակցության» տիրույթի բաղկացուցիչ մասերը համարելով արխետիպերը ՝ նա գրում է. «Անհատն անկարող է լիարժեք զարգացնել իր լիազորությունները, քանի դեռ իր օգնությանը չի հասնում հավաքական գաղափարներից մեկը, որը մենք անվանում ենք իդեալ: , այն ամբողջ ուժը, որի գիտակցական կամքի բանալին սովորաբար երբեք ի վիճակի չէ ինքնուրույն գտնել »[9, 230]: Ուշադրություն դարձրեք հետևյալին. Յունգը կարծում էր, որ գրողի խնդիրն իր ստեղծագործություններում պետք է լինի հնարավորինս `կողմերի հզոր օրթոգոնալ կարծրատիպերը լիարժեքորեն բացահայտելու համար` ինչպես կայուն, այնպես էլ տարբեր (անփոփոխ-տարբերակ) արտահայտություններում: Ստեղծագործական հայտարարությունից հետևում է, որ հնագույն կերպարները, դրդապատճառները և գաղափարները գրողի քննադատության առարկա դարձնելով գրողի աշխատանքում ՝ մենք կարող ենք տեսնել խորը և համապարփակ հարաբերությունները, որոնք ի հայտ են գալիս տարբեր ազգերի մշակույթներում, որոնք խթան են հանդիսանում մասնավորապես, Թումանյանի համար: Հնատիպերի գրական ուսումնասիրությունները տեսանելի են դարձնում այն ներքին շփումները, որոնք ի սկզբանե հայտնվելով համաշխարհային մշակույթի շերտերում պատմական անցյալում, յուրահատուկ գեղարվեստական մարմնացում են ստանում յուրաքանչյուր նոր մեծ գրողի ստեղծագործություններում: «… Մենք, գրում է Ա. Բոլշակովան, կարող է հատկապես առանձնացնել մշակութային անգիտակիցը որպես ոլորտ, որտեղ իդեալները, շարժառիթները, որոնք հետագայում ակտիվ դեր են խաղում, 12]: Գրականության մեջ դրսեւորվող մշակութային-գրական հնէաբանության կարևոր դերը մեզ դրդում էր հիմնվելով վերոհիշյալ տեսական, ելակետային գաղափարների, մոտիվների, մոտիվների և գրական ազգային հնագիտական նիշերի կիրառման վրա: Թումանյանի ստեղծագործություններում: Նախնական հնագիտական աշխատանքներ »՝ դիտարկումների միջոցով պարզելու համար, որ հնագիտության տեսական թեմաները գրականության մեջ հատկապես տարածված են վերջին տասնամյակների ընթացքում: Այդ գործընթացում հատկապես նշանակալի է ժամանակակից ռուս գրականագետ Ա. Բոլշևիկյան ներդրում: Ուսումնասիրելով հնագետների առանձնահատկությունները փիլիսոփայության, մշակութաբանության և գրականության փիլիսոփայական տեսանկյուններից ՝ նա նաև փորձեց համակարգված գաղափար ստեղծել երեւույթի դրսևորումների վերաբերյալ: Ըստ նրա ՝ հնատիպերը կարելի է բաժանել երեք հիմնական խմբերի ՝ (հեթանոսական աստվածներ, Հիսուս. Աստվածային հնություն Քրիստոս), բ. Բնական փիլիսոփայական հնէաբանությունները (տիեզերք, քաոս, համաշխարհային ջրհեղեղ), գ. մարդկային արխետիպեր (մայր, հայր, երեխա, հովիվ, բանաստեղծ): Նման խմբի հիմքը վերոհիշյալ ոլորտներում մարդկային մտքի և հոգեբանության ընթացքում ծագող հիմնական հետաքրքրությունների ոլորտների առկայությունն է: Բնություն, մարդկային գոյություն, աստվածային հասկացություններն արտահայտվել են տարբեր ձևերով (փոխաբերական կերպով, ընդհանրացնող դատողություններով) տարբեր էթնիկական խմբերի նախնադարյան մշակութային գործունեության մեջ, մարդկանց հոգու խորքում, որոնք փոխանցվում են սերնդեսերունդ , ինչպես նաև տարբեր ազգերի շփումների միջոցով: Ըստ Կ. Յունգի ՝ «կոլեկտիվ անգիտակցականի» տիրույթն է, որտեղ հնէաբանությունները ի հայտ են գալիս որպես նախնադարյան կերպարներ, գաղափարներ, ընդհանուր հասկացություններ: Դրանք արտահայտված են տարբեր ժողովուրդների գեղարվեստական մշակույթում, յուրահատուկ գրականություն են մշակել գրողների կողմից: Իհարկե, չի բացառվում, որ հնատիպերի հիմնական տեսակների համադրություններով ծնված հնիշները կարող են առաջացել (օրինակ `սուրբ մարդու հնագույն կերպարը` որպես աստվածային և մարդկային համադրություն): Քանի որ հնագույն հերոսներն առաջին անգամ լայնորեն կիրառվել են առասպելներում (առասպելներ), դրանք օգտագործվում են որպես հնագույն մոտիվներ (օրինակ ՝ վիշապամարտը) գրական ստեղծագործություններում ՝ միկրո առասպելների տեսքով: Եվ ահա, ըստ մեզ, հետաքրքիր դիտարկումներ կարող են կատարել Հ. Հենց Թումանյանի ստեղծագործություններում վերոհիշյալ հնագիտական խմբերին պատկանող հերոսների և գաղափարների գեղարվեստական եզակի մարմնավորման հետ կապված կամ դրանց համադրմամբ ձևավորված: Մի քանի մշակութային-գրական հնագետների դրսեւորումներ Հ. Թումանյանի աշխատություններում: Մշակութային-գրական հնէաբանությունները դրսեւորվել են Թումանյանի ստեղծագործություններում ՝ իրենց տարբեր առանձնահատկությունների շնորհիվ ՝ յուրովի բացահայտելով գրողի գեղագիտական իդեալի մի շարք ուշագրավ կողմերն ու բովանդակությունը: Գրողի ստեղծագործություններում հայտնվել են հնատիպ համակարգի տարբեր բաղադրիչներ ՝ տարբեր զուգակցումներով (բարդ հնէաբանություն, տարածքային հնություն, առանձին պատկեր, հնատիպ մոտիվ): Այստեղ մենք կանդրադառնանք դրանցից մի քանիսի գեղարվեստական մարմնացումներին Թումանյանի ստեղծագործություններում: Գյուղ / քաղաք յուրաքանչյուր հնագույն զույգը պատկերվում է տարբեր կերպ `ինչպես տարբեր ազգությունների, այնպես էլ հայ գրականության մեջ: Էյնհ Թումանյանի չափածո եւ արձակ գործերում: Արխետիպի վերոհիշյալ բովանդակությամբ դա ներքին-արտաքին անտագոնիզմ է: Բանաստեղծն ավելի հաճախ էր անդրադառնում Գյուղական հնէաբանության ներքին անտագոնիզմին ՝ մի կողմից պատկերելով հայկական գյուղական աշխարհի դաժան իրողությունը, դրամատիկ իրավիճակները ՝ իրենց ողբերգական հետևանքներով, մյուս կողմից ՝ իդեալական, հովվերգական կողմերը, դրսեւորումները: քաջություն և քաջություն: Հնատիպ զույգի բաղադրիչների արտաքին հակասությունների տեսանկյունից գյուղը հակադրվում է այն քաղաքին, որին մասնակիորեն անդրադարձավ Թումանյանը: Գյուղում տիրող կոպիտ բարքերը, սոցիալական անարդարությունը, խավարն ու տգիտությունը, հայրապետական բարքերի ողբերգական հետևանքները, «ավանդույթները» պատկերված են հայտնի բանաստեղծություններում («Մարոն», «Լոռվա Սաքո», «Հառաչանք», «Անուշ»), «Աղք» Նեսոյի Karabakhարաբաղյան «Գայլ» պատմվածքներում), հեքիաթներում («Քաջ Նազար», «Կիկոսի մահ», «Հիմար մարդը»): Ներկայացնենք հայկական գյուղի դաժան իրականությունը բացահայտող մեկ-երկու օրինակ: Հայկական գյուղում սոցիալական իրականության և ցարական իշխանությունների մեղքով հարցաքննությունների յուրօրինակ խտացումը «Բողոք» -ի ծերունու սուգն ու ագրարիզմն է: «Վա isյ ինձ «Աղքատի պատիվը» պատմվածքում գյուղի, արհեստավորի ՝ Սիմոնը, գեղեցկուհի կնոջը ամուսնու բացակայության դեպքում բռնաբարում է գյուղի «լոտի» երիտասարդներից մեկը ՝ Սանդրոն: Սիմոնի ընտանիքի վնասված պատիվը պաշտպանելու համար նա պահանջում է դատի տալ մեղավորին ՝ նախապես հրաժարվելով խնդրի լուծման առաջարկից որոշակի գումար վերցնելուց: Այնուամենայնիվ, գյուղի ամենահարուստ մարդկանցից մեկը ՝ տանտերը Պետրոս Աղենը և նույնիսկ մյուս գյուղացիները, պնդում են, որ նա գնա նավարկելու առաջարկված գումարը: Գյուղական համայնքի կողմից իրականացվող նման անարդար հարկադրանքը ստիպում է անպաշտպան և անողոք գյուղացուն վերցնել փողերը և ամաչելով ու ստորացնելով հեռանալ: Գյուղում բռնաբարված կնոջ պատիվը վաճառվել է փողի դիմաց: «Թափահարելու համար, գնա, դա մուֆթին է, դրիր գրպանդ»: Եթե մեկ տարի տառապեք, պատ տեղադրեք, այդքան չեք աշխատի, - ասում են նրանք: Կամ ՝ «Դուք ասում եք ՝ մի բան արեք ինձ հետ, առաջ գնացեք» [3, 33]: Գյուղի հնագիտության ներքին կառուցվածքի մյուս կողմը `այն դիտել որպես ուղղափառ, հովվերգական, ինչպես նաև հերոսական: Թումանյանի համար Լոռու գյուղական աշխարհը `հայրենի Դսեղ գյուղը, հանդես է գալիս որպես փոքրիկ հայրենիք, որպես ծննդավայր, մտերիմ մարդկանց շրջապատ, որտեղ անցել է նրա մանկությունը: Գրողի ստեղծագործություններում գյուղը ներկայացվում է իդեալիստական ձևով, քանի որ այստեղ նա հանդիպում էր բարոյապես մաքուր, հասարակ և ազնիվ, առատաձեռն, առատաձեռն մարդկանց: Ուստի գյուղը լքած բանաստեղծը հոգնել է իր բաղձալի մարդկանցից ու տեղերից: Նա գյուղի հանդեպ կարոտը, ինքնաբուխ կարոտը և սերը բացառիկ ջերմությամբ արտահայտեց «Անուշ» պոեմի հետևյալ մասում: Նա ճչում է ծղրիդներին, անդադար լաց է լինում այդ հիանալի երկրի կարոտից, անքուն, Եվ թևերը տարածվում են վարպետի նման, Հոգիս թռչում է, թռչում տուն Որտեղ նրանք երկար ժամանակ սպասում էին ինձ իրենց հայրենիքի առջեւ, Եվ ձմռան երկար գիշերը նստած, նրանք խոսում են Լոռվա ծեր քաջերի մասին: Գյուղը բանաստեղծի համար գրավիչ էր ժողովրդի հետ սերտ կապի, ազգային կյանքի, ինչպես նաև մարդու անմիջական կապը բնության հետ զգալու, մարդու հարազատությունը բնության հետ պահպանելու, հետհավիտենական կենդանի աշխարհը պահպանելու, պահպանելու տեսանկյունից: միասնության տիեզերական զգացումը: Այս ամենը բանաստեղծի կյանքի զգացմունքի, նրա աշխարհայացքի և ներաշխարհի էությունն էր: Ուստի իր աշխարհագրական առանձնահատկություններով, հատկապես Լոռիով ՝ լեռներով և հովիտներով, այն դառնում է աշխարհի, հայրենիքի և ժողովրդի ճակատագրի վերաբերյալ ցավոտ, տխուր մտքերի, վշտերի ու մտահոգությունների գեղարվեստական պատկերման միջոց, համեմատության եզրեր: Այս առումով ուշագրավ է նրա հայտնի «Պրելյուդը» բանաստեղծությունը: Լեռներ, նորից քեզնից ոգեշնչված, Իմ հոգին կյանքով լի որոտ է, Եվ բախտից հալածված իմ ջերմ ցանկությունները կրակոտ հոտով թռչում են դեպի քեզ: Հովիտներ, ձորեր ՝ լայն բաց, սրտիս խորը վերքերի պես: Դուք նույնպես Աստծո հարվածի հետքերն եք, ես գալիս եմ ձեզ մոտ, ուզում եմ երգել: Դու էլ խոսեցիր, ասացիր նաեւ, թող չափվես քո անդունդներով, դու էլ ես, տեսնում եմ, այնքան մեծ ու խորն ես, Որքա terribleն սարսափելի է հոգուս վիշտը… Գյուղական աշխարհի նահապետական արատավոր սովորությունները դատապարտեցին Հ. Թումանյանի տարբեր ժանրի գրական ստեղծագործություններում այնուհետև նկարվել և մեծ ոգեշնչմամբ ներկայացվել են գյուղական համայնքում պահպանված գեղեցիկներն ու ազնիվները: Այս առումով հատկապես հատկանշական է «Անուշ» բանաստեղծությունը: Անուշի և Սարոյի սերը և միմյանց նկատմամբ բացառիկ հավատարմությունը բանաստեղծության մեջ արտահայտվել է հին հայկական ժողովրդական հավատալիքների բնորոշ պատկերով, բանահյուսության մեջ արտահայտված ֆանտաստիկ գաղափարներով: Մահից հետո երկնքում համբուրվում են աստղերի վերածված սիրահարները: Նրանք նվիրված կլինեն հիանալի գիշերվա վեհ պահին, Երկնքի անհատակ, հեռավոր խորքերից, Անմահորեն մահացած սիրահարների աստղերը հավաքվում են միասին, Արի, համբուրիր մի կարոտ համբույր Աշխարհից հեռու, կապույտ կամարի մեջ: Գյուղ / քաղաք archetype զույգի բնորոշ կողմերից մեկը արտաքինի արտահայտումն է, այսինքն `գրողի ստեղծագործություններում միմյանց հակադրվելու միտման արտահայտումը: Մի քանի բացառություններով Թումանյանի ստեղծագործություններում գեղարվեստական միջավայրը գյուղն է: Իզերկերում գյուղի և քաղաքի հակադրությունը ակնհայտ գեղարվեստական և գաղափարական իրողություն է: Գրողի ուշադրությունը կենտրոնացած է հայկական գյուղական աշխարհի, նրա ժողովրդի, բարոյահոգեբանական խնդիրների, դրամատիկ և ողբերգական իրողությունների վրա գոնե այն պատճառով, որ ժողովրդամետ բանաստեղծն ու մտածողը հայ ժողովրդի մեծամասնության հետ կապը զգում են յուրահատուկ ճանապարհ Եվ նրանց մեծ մասը տվյալ պատմական շրջանում (19-րդ դարի վերջ, 20-րդ դարի սկիզբ), ինչպես նախկինում, հիմնականում ապրում էին իրենց հայրենիքի գյուղական բնակավայրերում: Ինչքան էլ Թումանյանը սրտի ցավով ներկայացներ գյուղական աշխարհում ապրող հայ մարդու հետամնացությունը, արատավոր սովորությունները ՝ դրանց ողբերգական հետևանքներով, այնուամենայնիվ, նա տեսավ իր որոշ իդեալների իրագործումը բնության հետ սերտ կապի մեջ ապրող հայ գյուղացու հետ, բարձր մարդկային բարոյական արժեքներ: «Գիքոր» պատմվածքը գյուղացիների տարբեր տեսանկյունից հետաքրքիր է գյուղի և քաղաքի հակադրությունը ներկայացնելու, քաղաքը գովաբանելու տեսանկյունից, որտեղ քիչ թե շատ ծանոթ հայ գյուղացի Գիքորի մոր բացասական վերաբերմունքն է: արտահայտվում է քաղաքը, ինչպես նաև ամուսնու ՝ Համբոյի օրինակը: «Ես չեմ ուզում, որ իմ դիակ երեխային տանեն անարդար աշխարհ, ես դա չեմ ուզում», - լաց էր լինում կինը: Բայց Համբոն չլսեց: « Կարծում ենք, որ երբ նա իրեն պատահական է արտահայտում, դա համարում է «անարդար աշխարհ»: Մեծ քաղաքը (մինչդեռ, այդուհանդերձ, բացասաբար էր կապված «Համբոյիկ» գիտակցության «դրական, Թիֆլիսի դեպքում») հետ, ոչ թե գյուղացիների, այլ քաղաքային հեռանկարների ասպարեզի հետ է: Այս թեմայի շրջանակներում ուշագրավ է նաեւ «Ոսկե քաղաքը» հեքիաթը ՝ հատկապես գրողի աշխարհընկալման բնորոշ կողմերը նկարագրելու տեսանկյունից: Հեքիաթների առումով նա անդրադարձել է Ա.Եղիազարյանին [1, 32-64]: Մենք կորցրել ենք մեկ այլ հանգամանք: Հեքիաթում պատկերված «Կանաքարա, Գոհար թագուհի, քաղաքի բնակիչներ» Դիվանա պատկերների միջոցով, ըստ էության, բացահայտվում են Թումանյանի որոշակի երազանքները հասարակության ու ժողովրդի ապագայի մասին: Քաղաքաբնակները երջանիկ են, քանի որ այստեղ շահագործում չկա, թագուհին մտածում է երջանիկ ապրող բնակիչների մասին: Եվ դրանով հատկանշական է, որ քաղաքի երջանիկ բնակիչների հիմնական զբաղմունքը, աշխատանքային գործունեությունը ներկայացվում է այգեգործությամբ, որը հիմնականում գյուղական բնակչության աշխատանքային միջավայրն է: Հեղինակը օգտագործեց այն ամենը, ինչ կապված էր գյուղացու կյանքի հետ: Եվ ահա «Բանաստեղծը և մուսան» պոեմում բանաստեղծը հետապնդվում և չի գնահատվում նրանց կողմից, ովքեր չեն կարող գնահատել նրան քաղաքային միջավայրում: Ըստ արժանի պոեզիայի, հնագետները, ընդհանուր առմամբ, սերտորեն կապված են գրողների գեղագիտական իդեալի հայտնագործությունների և գեղարվեստական պատկերման հետ: Սա մեզ համար գրական օրինաչափությունների արտահայտման խնդրին անդրադառնալու կարևոր նախապայմաններից մեկն է: Գյուղ / քաղաք հնատիպ զույգի հետ կապված վերոնշյալ աշխատությունները նույնպես վկայում են այն փաստի մասին, որ դրանք, իհարկե, չեն սպառում Լոռվա-Լուսատական հանճարեղ իդեալի ամբողջ կարողությունը: Գյուղական պատկերներն ամբողջությամբ, ըստ էության, Հայրենիքի բարդ հնագիտության արտահայտման միջոց են: Թումանյանի գեղագիտական իդեալի տարբեր կողմերը կարտահայտվեն այլ հնագիտական կերպարների միջոցով: Հաշվի առեք հնագետ գրողի ՝ Chaos / Cosmos- ի աշխատանքները: Theույգի աշխատանքներում Թումանյան գիտնականներն արդեն նկատել են, որ գրողի «Դեպի հավերժ» բանաստեղծությունների մի մասը, բալլադներից ոմանք `հերոսներ, հետապնդվում են մարդկանց միջավայրում, վերափոխվում երկնային մարմինների (աստղերի): կամ թռչուններ, հանգստանալով բնության մեջ: Մենք հավատում ենք, որ կոլեկտիվ անգիտակցականից բխող Քաոս (անկարգություն, խառնաշփոթ) հնագույն հասկացությունները տարբերակված արտահայտություններով տեղափոխվել են մարդկային հարաբերություններում հայտնվող Քաոսի դրսեւորում (տարբերակային դրսեւորում): Եվ դա հակադրվում էր Տիեզերք հասկացությանը (կարգ, տիեզերքի ներդաշնակ գոյություն), որը, ի տարբերություն հասարակական կյանքում տիրող քաոսի, վերագրվում էր բնության օրինաչափություններին: Այս իմաստով է, որ մարդկանց կողմից հալածված Անուշն ու Սարոն մահից հետո վերածվում են աստղերի ՝ փրկելով իրենց սերը ՝ ապաստանելով երկնքում: Եվ մարդկանց կողմից հալածված բալլադներում, թշնամուն գերի, անմեղ, միմյանց սիրող, ազատության կարոտ, նրանք «վերածվում են բնական էակների», հաճախ թռչունների դառնում, նորից ապաստանում բնության մեջ («Դժբախտ վաճառականներ», «Ախթամար» »,« Անիծյալ հարսնացուն »,« Որբ »,« Փարվանա »,« Աղավնավանք »): Կարծում ենք, որ Թումանյանի վերոհիշյալ աշխատություններում նման վերափոխումների գեղարվեստական հնարքի իմաստը պետք է գնահատել արժեքային մոտեցման տեսանկյունից: Ի վերջո, նրա և ժողովրդի համար բարոյական մեծ արժեք ունեցող իրադարձությունները (Սարոյի և Անուշի փոխադարձ նվիրվածության ուսերը / «Անուշ»), հայ գերիներին («Աղավնավանք») ազատելու գաղափարը, ապրելու երազող հարսնացուն զերծ իր չար սկեսուրի հալածանքներից («Անիծյալ հարսնացուն») Թուրքերից («Որբ») ազատվելու ձգտող աղջիկը, չար խորթ մոր հետապնդումից խուսափող եղբայրները կերպարներ են այնպիսի բարոյահոգեբանական արժեքների մարմնացում են, որոնց հեղինակը ձգտում է պահպանել տիեզերքի քաոս / տիեզերք արխետիպը: («Պողոս-Պետրոս») Մայրություն Նախկինում, հատկապես բանահյուսության մեջ, կային կերպարներ ՝ տարբեր հնէաբանական հատկությունների համադրությամբ: Այդպիսին են սուրբ մարդկանց պատկերները: Սրբերի գրական պատկերները, ըստ էության, համատեղում են որոշ գաղափարներ թեիստական արխետիպերի, իրական մարդու արտաքինի և գործողությունների մասին: Նման համեմատության արդյունքն է ՝ ընդհանուր կյանքի տեսանկյունից, Իմաստուն ծերուկի / ծեր կնոջ հնատիպ զույգը, որի բաղկացուցիչ անդամները հաճախ առանձին են հանդես գալիս գրական ստեղծագործություններում: Եվ ամեն դեպքում, բանաստեղծը գեղարվեստորեն ներկայացնում է իր գեղագիտական իդեալը տարբեր գաղափարական կարողությունների միջոցով ՝ իր ստեղծած մշակութային հնէաբանությունների միջոցով: Այսպիսով, օրինակ, «Օղավնի վանքը» Դումցերունյան բալլայի իմաստուն ծերունի Օհանի հնագույն տարբերակն է: Բանաստեղծը նրան ներկայացրեց որպես մտահոգ ազգայնականության հերոս ՝ աղոթելով «իր հոգու / իր ազգի, աշխարհի համար»: Նա իր գերբնական ունակություններն օգտագործում է իր ժողովրդի գերիներին Լենկթեմուրի ձեռքերից ազատելու համար: Տարված «մեծ գող» Լենկթեմուրը, որը տարված է երկրներ նվաճելով, կառավարելով և ոչնչացնելով մարդկանց, սուրբ մարդուն, ծեր վանականին, որը բալլադում հակառակ հեղինակի իդեալն է: Վերջինս չի մտածում իր բարեկեցության, այլ գերեվարված հայ ժողովրդի փրկության մասին: Եվ այսպես, երբ թաթար գեներալը հարցնում է. «Ի՞նչ ես ուզում, ո holyվ սուրբ ալոր, Գանձ, զորությո՞ւն, թե՞ փառավոր կյանք», տեր Օհան պատասխանում է. «Քեզ փառքն ու գանձը պետք չէ, ես ուզում եմ իմ ժողովրդին քեզնից, ուզում եմ դու թույլ կտաս նրանց գնալ ուր ուզում են, և թող նրանք իրենց կյանքն ազատ ապրեն այս աշխարհում, իջնեն… Սուրբն ասաց մեծ ավազակին: Լենկթեմուրը սուրբ մարդու ցանկությունը կատարելու համար հրամայում է, որ հայ գերիներն ազատ արձակվեն միայն մեկ վանքում տեղավորված մարդկանց քանակով: Եվ ահա հայ մեծ բանաստեղծը դավաճանական բռնապետի այդպիսի «առատաձեռնությունը» հակադրեց իր աստվածահաճո, ազգային շահերին նվիրված անձի իր իդեալը մարմնավորելու հրաշագործ կարողությանը: Բոլոր գերիները, ովքեր մտնում են վանքը, հայր Օհան աղոթքով վերածվում են աղավնիների ու թռչում պատուհանից դուրս: Աստվածայինը դրսեւորվեց մարդկային տեսքով տեսլականի նման ապուշի տեսքով, որը հայտնվեց «Հազարան բլբուլ» հեքիաթային պոեմում, որը «պայծառ ու վսեմ» է, ինչպես սուրբ J.. Տեսիլքը: Քայլը թեթև է , դեմքը ուրախ է, իսկ հայացքը ՝ իմաստուն »: Կարծում ենք, որ այս տեսլական ծեր մարդը իմաստուն իմաստուն ծեր մարդ է: Դա անմիջականորեն կապված է Թումանյանի գեղագիտական իդեալի, նրա նվիրական գաղափարներն արտահայտելու գաղափարի հետ: Poemumais- ը ծերունին հայտնվում է, երբ Ալամ թագավորի խնդրանքով, երկրի տարբեր մասերի գիտնականները չեն կարողանում վերականգնել փշերի և տատասկերի վերածված արքայական ծաղկանոցը նրա պահապաններին `վերածվելով իրենց նախկին տեսքով գազանների, այսինքն ՝ փուշերը ծաղիկներ դարձնել, իսկ գազանները ՝ մարդ: Տեսլական ծերունին թագավորին առաջարկում է խնդրի լուծման բանալին: Նրա խորհրդով հնարավոր է կատարել ցանկալի վերափոխում ՝ Հազարան բուլգա թռչնին բերելով պարտեզ, որտեղ նա երգելու է հազար ձայնով: Այս կախարդական թռչունը հեքիաթային երգում, երաժշտության մեջ, շոուում: Հեղինակի կարծիքով, մարդու մեջ հնարավոր է պահպանել մարդկային գծերը, ինչպես արվեստը կարող է գազանային քնքուշ ու խելացի մարդ դարձնել: Այս կերպ, Թումանյանի թերահավատությունը `կապված տեխնոլոգիայի և նվաճումների միջոցով հասարակության զարգացման ապահովման հետ, արտահայտվեց առհասարակ արվեստի խորհրդանշական առաջընթացում: Բանաստեղծությունը շեշտում է, որ երկրի հայտնի գիտնականները ի վիճակի չեն լուծում գտնել առաջարկվող խնդրին: Մասնավորապես, մարդու միջանձնայինը պահպանելու գործընթացներում, ըստ այս բանաստեղծության հիմնական գաղափարի, օգտագործվում է երաժշտության (առհասարակ արվեստի) դերն ու նշանակությունը: Բանաստեղծության մեջ այս գաղափարը հաստատելու համար հեղինակը օգտագործել է նաև Իմաստուն ծերունու (տեսիլքի պես հայտնված ծերունու) հնագույն պատկերը: Խորհրդի արդյունավետության միջոցով հեղինակը փորձեց օգտագործել նախապատմական ժամանակներում արվեստի մասին գաղափարների իմաստն ու հեղինակությունը: Հայտնի է, օրինակ, որ Հունական դիցաբանության ամենահայտնի դեմքերից մեկի ՝ Օրփեոսի երգը հրաշք ազդեցություն ունեցավ աստվածների և մարդկանց պաշտամունքի վրա: Երգելու իր հմայիչ ունակության շնորհիվ նա կարողանում է հին մահացածների աշխարհից վերադարձնել իր սիրելի կնոջը ՝ Եվրիդիկային: «Օրփեոսը փառավորվեց որպես երգիչ ՝ Գերաժիշտ, որի արվեստը օժտված էր այնպիսի կախարդական ազդեցությամբ, որ հնազանդվում էին ոչ միայն մարդիկ, այլև աստվածները և հնազանդությունը» [8, 262]: Թումանյանի ստեղծագործություններում մշակութային և գրական արխետիպերի օգտագործման տեսանկյունից ուշագրավ է վիշապամարտի օգտագործումը, որը նախատիպային շարժառիթ է, իշխան Թաթուլի երազում, որը նկարագրված է «Տմկաբերդը վերցնելը» պոեմում: Այն յուրահատուկ գեղարվեստական դեր ունի գլխավոր հերոսի հոգեբանական խորքերը, անգիտակցականի տիրույթները երազների միջոցով բացահայտելու գործում: Այս տեսանկյունից պարզ է դառնում, որ երազի վճռական պահին հերոսի կանխազգացումը կնոջ դավաճանությունը, ինչպես նաև դրդապատճառի ամբողջ բովանդակությունը: Նման մոտեցումը հիմնավորված է հետևյալ գաղափարով. «Անգիտակցականի տեսությունը առաջնորդվում է նրանով, որ մարդու նախնական ինքնագիտակցությունը, իմանալով իր մասին ամեն ինչ, չի կարող դա արտահայտել տրամաբանության միջոցով, այլ միայն սոցիալ-մշակութային մակարդակում» [6, 12]: Հետաքրքիր է, որ նա ստեղծագործական գործընթացի առարկա է (անփոփոխականի տարբերակ), մասնավորապես բանաստեղծի բանաստեղծական-գեղարվեստական պոեմում Թումանյանի «Թմկաբերդի առումը» պոեմում `ի դեմս ժողովրդական աշուղական կերպարի անմահի» (Ս . Մելքոնյան) [4, 16]: Վերջին երկու թեմաների նյութը ծավալուն է, այն կարող է ներկայացվել մեկ այլ հոդվածում: Այսպիսով, այս հոդվածում, որպես գրական վարկած, առաջարկում ենք ուսումնասիրել Թումանյանի ստեղծագործությունները դրանցում մշակութային և գրական հնագիտությունները պատկերելու տեսանկյունից: Նման մոտեցումը նպաստում է գրողի տեղայնացման խորը խորությանը `փոխատեքստայնությանը վերաբերող թեմաները դարձնել ազգային և համընդհանուր մշակութային ժառանգություն, մատնանշել գրական հարաբերությունների արտահայտման տարբեր հնարավորություններ, դրանք գեղագիտական քննարկել: Հարստությունը գաղափարապես հետևում է գրական տարբերակին: ։
| Հոդվածում կարևորել ենք Հ. Թումանյանի ստեղծագործության ուսումնասիրության բնագավառում նոր մոտեցումներ հանդես բերելու անհրաժեշտությունը։
Այս նպատակով ներկայացրել ենք արքետիպի մեջ տեսության արտահայտված և վերլուծաբար զարգացրել ենք գրականագիտական հետևյալ վարկածը, այն է՝ Հ. Թումանյանի ստեղծագործություններում բացահայտել մշակութային-գրական արքետիպերի պատկերման ինքնատիպությունը, մատնանշել դրանց արժեբանական, ճանաչողական, գեղագիտական նշանակությունը, առնչությունները համամարդկային մշակութային ժառանգության հետ։
|
ԹԵԿՐԱՏԱԿԱՆ ԵՎ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐՆԵՐ Քաղաքական-իրավական գրականության մեջ «աստվածապետությունը» հասկացվում է որպես պետություն և այլն: 1. Սովորաբար կրոնի օրոք գերագույն իշխանությունը պատկանում է իշխող կրոնական կազմակերպության առաջնորդին, որը երկրում հայտնի է որպես «կենդանի Աստված» կամ «աստծու փոխարինող», «քահանայապետ» և այլն: Հոգեւորականները զբաղվում են պետական գործունեությամբ: Օրենքի համաձայն, պետության ղեկավարը (եկեղեցու առաջնորդը) նա է, ով կատարում է «Աստծո կամքը»: Հին կամ ստրկության դարաշրջանի կրոնի օրինակներ են Եգիպտոսը, Բաբելոնը, հրեական թագավորությունը, միջնադարում, արաբական խալիֆայությունը, Հռոմի պապի իշխանությունը: Ընդունված է, որ Վատիկանը և Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը համարվում են ժամանակակից շրջանի կրոններ 2: Կրոնական երկրներում մարդկանց աշխարհայացքը սովորաբար ավելի սահմանափակ է, քանի որ նրանք ամեն ինչին նայում են կրոնական տեսանկյունից: Մարդիկ դարեր շարունակ ապրել են շերտավորված համայնքներում, որոնց ղեկավարում են կառավարիչները: Որքան աղքատ է երկիրը և փակ, այնքան բարձր է մտահոգության մակարդակը (նկատի ունենք կրոնը): Այս ամենը հանգեցրեց աստվածապետական պետությունների առաջացմանը: Եգիպտոսում աղքատները չէին էլ կարող մտածել հետմահու կյանքի մասին, քանի որ եթե նրանց նվեր չստանային և համապատասխան ծիսական իրեր, ապա չէին կարող: Երկու դեպքում էլ պետական իշխանության կազմակերպումը ղեկավարում է դրա ղեկավարը `առաջնորդը: Այնուամենայնիվ, գրականության մեջ կա հիմնավորված տեսակետ, որ ժամանակակից հասարակության աստվածապետական հակումները բացահայտելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել պետական իշխանության և սոցիալական ինստիտուտների հարաբերությունների ամբողջ բարդությունը, և ոչ միայն բարձրագույն իշխանության կառուցվածքը: , անցնել մահացածների աշխարհը: Մի մոռացեք, որ մումիֆիկացիան էլ էժան հաճույք չէր: Նման քաղաքակրթական խտրականություն եղել է նաև այլ քաղաքակրթություններում: Համաշխարհային կրոնների գալուստով պատկերը փոխվում է: Հասարակական-քաղաքական կառուցվածքի աստվածապետական մոդելը ենթադրում է բարձրագույն աստվածության ճանաչում, որը պետական կառավարման լիազորությունները փոխանցում է հատուկ անձանց (ինքնիշխան ղեկավար): Արդյունքում, աստվածապետության բնութագրական առանձնահատկությունները ներառում են գերագույն իշխանի կերպարի աստվածացումը, հավատացյալների տիեզերական, անսահման պետության գաղափարը, որը հրահրում է այլ պետությունների ներքին գործերին միջամտության լուծը, ահաբեկչական գործողությունները: Թեոկրատիայի առանձնահատկություններից են կրոնի գերակայությունը պետության նկատմամբ հասարակության նկատմամբ, կրոնի գերակայությունը քաղաքականության նկատմամբ, քաղաքական կառավարումը և հասարակության և անհատի նկատմամբ իշխանության օտարումը: Սոցիալական կարգավորման համակարգում հասարակական կյանքի հիմնական ասպեկտների կարգավորումն իրականացվում է ոչ թե օրենքով, այլ կրոնական նորմերով, որոնք ապահովված են թեոկրատական պետության պարտադրանքով, որը բացառում է մարդու ազատության և իրավունքների իդեալները: Իրականում, կրոնական նորմերն այս դեպքում նույնն են ՝ «ճիշտը»: Աստվածապետականորեն կազմակերպված հասարակության մեջ գոյություն չունի ոչ թե պետական կրոն, այլ կրոնական պետություն, այսինքն ՝ պետությունը համայնքային մասշտաբով կրոնական կազմակերպություն է ՝ օժտված պետական իշխանության բոլոր հատկանիշներով: Արդյունքում, ղեկավարությունը ձեռք է բերում միատարրի հատկություններ: Պայմանականորեն, աստվածապետությունը կարելի է բաժանել երկու տեսակի ՝ ուղղակի և պատվիրակված: Ուղղակի աստվածապետության օրինակ է դատավորների ժամանակաշրջանի հին Իսրայելը (Սավուղ թագավորի իշխանությունից առաջ), քահանայապետների, քահանայապետերի իշխանությունը մ.թ.ա. 5-1 դդ. Ուղղակի աստվածապետությունը Հին Եգիպտոսն էր (փարավոնները մարմնավորում էին երկնային և երկրային տերությունները), Հին Չինաստանը և Japanապոնիան: Չինաստանում կայսրերին անվանում էին երկնքի որդիներ և քահանայապետներ: Պատվիրակված աստվածապետության մեջ անձին իշխանություն է տրվում որոշակի խնդիրներ լուծելու համար: Օրինակ ՝ Աստծո կողմից հաստատված մի կայսրություն թագավորության օծման միջոցով: Արատտա նահանգը հանդիսանում էր աստվածապետական միապետություն ՝ որպես առաջին պետական կազմավորում Հայկական լեռնաշխարհում: Այն գոյություն է ունեցել մ.թ.ա. 28-27-րդ դարերում: Արատտան թեոկրատական միապետություն էր, այսինքն ՝ աշխարհիկ իշխանությունը կենտրոնացած էր մեկ անձի ՝ թագավորի ձեռքում: Արատտայի արքան նաև երկրի քահանայապետն էր: Թագավորը բոլոր հարցերը քննարկեց ժողովի երեցների հետ: Արատտայում կրոնը բազմազանությունն էր, գլխավոր աստվածը Հայկն էր ՝ Հայայի որդին: Բոլոր պաշտոնյաները, այդ թվում ՝ զինվորականները, դասվում էին որպես հոգևորականներ 3: Հայկական լեռնաշխարհի ցեղային միություններում և պրեֆեկտուրաներում գործում էր սովորական իրավական համակարգ, որի ընդհանուր հայտարարը հայկական լեռնաշխարհի ցեղերի սովորույթներն էին: Աշխարհաքաղաքական, տնտեսական, էթնիկական կառուցվածքի առանձնահատկություններից ելնելով ՝ հայկական լեռնաշխարհում սովորական իրավական իրավական համակարգը գոյություն է ունեցել երկար ժամանակ: Արատտան Հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետական կազմակերպությունն է, որի սոցիալ-նորմատիվ կարգավորման համակարգը աստվածապետական սովորույթ էր, իսկ նորմատիվային ձևը ՝ սրբացված սովորույթներ 4: Modernամանակակից աշխարհում գրեթե չկա աստվածապետական պետություններ: Ընդունված է համարել Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը որպես այդպիսին: 1979 թվականին Իրանում Իսլամական հեղափոխության արդյունքում ստեղծվեց կառավարման համակարգ, որում իսլամական հոգևորականությունը նշանակալի դեր խաղաց: Իրանի պետական կրոնը իսլամի շիական ուղղությունն է 5: Իրանում երկրի փաստացի ղեկավարը համարվում է ժամանակավոր առաջնորդը, որին անվանում են «Ռահբար Մոազամ»: Նա ¢ ¢ ԻԻՀ զինված ուժերի հրամանատար է · »· ·. Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության 19-րդ հոդվածը հայտարարում է, որ «իրանցիները, անկախ իրենց ազգությունից, ցեղից, էթնիկ պատկանելությունից, հավասար են օրենքի առջև. Մաշկի գույնը, ծագումը կամ լեզուն, նման այլ հատկությունները չեն կարող համարվել արտոնություն»: Եվ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածը հայտարարում է, որ բոլոր մարդիկ, անկախ սեռից, իրավունք ունեն օգտվել հավասար քաղաքական, տնտեսական, հասարակական, հումանիտար և մշակութային իրավունքներից և լիազորություններից, իհարկե իսլամական սկզբունքների սահմաններում: « Այսպիսով, կրոնը ճանաչվում է որպես ազգի միավորող հատկություն ՝ անտեսելով հավատացյալների բազմազանությունն ըստ ազգային առանձնահատկության: 3 Տե՛ս https: //sergeyboyakhchyan.wordpress.com/2015/12/05/: Սերգեյ Բոյախչյան, Առատտա: 4 Տե՛ս Vagharshyan A., Aratta. Սրբադասված սովորությունների երկիր, zinազինյան Գ., Վաղարշյան Ա., Հայ իրավունքի պատմության հիմնախնդիրներ: Հին ժամանակներից մինչ օրս: Երեւան, 2014, էջ 20: Այսօր Իրանը աշխարհում ամենամեծ թվով շիա հետևորդներ ունեցող երկիրն է: Շիա մահմեդականները կազմում են բնակչության մոտ 89% -ը: Ադրբեջանի և Բահրեյնի բնակչության մեծ մասը շիաներ են: 1979 թ.-ին Իսլամական Սահմանադրությունն ընդունվեց իր նախորդին հետևելով: Սահմանադրության համաձայն, այն ճանաչում էր երկրի ոչ մահմեդական ազգային փոքրամասնությունները որպես կրոնական փոքրամասնություններ: Սահմանադրության 13-րդ հոդվածում ասվում է. «Oroրադաշտական, հրեա-քրիստոնյա իրանցիները պաշտոնապես ճանաչվում են կրոնական փոքրամասնություններ, որոնք օրենքի սահմաններում ազատ են կատարելու իրենց կրոնական ծեսերը, ինչպես նաև դավանելու նոտարական դավանանք և կրոնական գործեր»: Սահմանադրության 14-րդ հոդվածը հրահանգում է Իրանի մահմեդական բնակչությանը. Theուրանի հրամանով Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարությունը. «Մուսուլմանները պարտական են մուսուլմաններին ոչ մուսուլմանների հետ վարվել բարի, արդար և արդար կերպով, միաժամանակ հարգելով նրանց մարդու իրավունքները »: Նույն հոդվածում պարզաբանվում է, որ այս «սկզբունքը վերաբերում է այն մարդկանց, ովքեր դավադրություն չեն անում իսլամի, Իսլամական Հանրապետության դեմ» 7: Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրության 26-րդ հոդվածը սահմանում է, որ «կուսակցությունների, միությունների, քաղաքական և արհմիությունների, ինչպես նաև պաշտոնապես ճանաչված իսլամական փոքրամասնությունների գործունեությունն ազատ է, պայմանով, որ դրանք չեն խախտում անկախության, ազատության, ազգային սկզբունքները: միասնությունը, իսլամական նորմերը և Իսլամական Հանրապետության հիմքերը »: , Ոչ մեկին չպետք է արգելել մասնակցել դրանց, ինչպես որևէ մեկին չպետք է ստիպել մասնակցել դրանց: »8 Կրոնական (հոգևորական) պետությունները միջանկյալ դիրք են գրավում աշխարհիկ «աստվածապետական պետությունների» շարքում: Այս պետությունները կառուցվածքով չեն համընկնում կրոնական հաստատությունների հետ, բայց դրանցում կան իրավական նախադրյալներ պետության և կրոնական կազմակերպության (կազմակերպությունների) և իրական պրակտիկայի փոխադարձ ազդեցության համար: Այս երկրներն ակնհայտորեն նախընտրում են մեկ կրոն (հազվադեպ ՝ մի քանի): Հիմնական կրոնի և կրոնական հաստատությունների ներկայացուցիչները ազդում են պետության քաղաքական գործընթացների վրա: Այլ կերպ ասած, հոգեւոր պետության ինստիտուտներն ունեն նշանակալից կազմակերպչական գործառույթ: 6 Տե՛ս Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրությունը (Հիմնական օրենք), (Գ. Բադալյանի ոչ պաշտոնական թարգմանությունը, Թեհրան, 2005, էջ 39-40): 7 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 42: 8 Տե՛ս Իրանի Իսլամական Հանրապետության Սահմանադրությունը (Հիմնական օրենք), ոչ պաշտոնական թարգմանություն Գ. Բադալյան, Թեհրան, 2005 թ., Հոդված 26: Թաիլանդի անկախությունը եկեղեցուց: Այստեղ, որպես կանոն, հռչակվում է խղճի ազատություն, բայց պետությունը սատարում է այս կամայական կրոնական դավանանքը, դրա տարածումը իր տարածքում: Կրոնական կազմակերպություններին թույլատրվում է մասնակցել կամ ազդել քաղաքական իշխանության իրականացման վրա, այսինքն `կրոնական հաստատությունները` առանց ուղղակիորեն մասնակցելու պարտադիր որոշումների ընդունմանը, անուղղակիորեն ազդել պետության քաղաքական գործընթացների վրա և կատարել պետության կողմից իրեն վստահված մի շարք հասարակական գործառույթներ 9 , Հոգևոր պետությունն այն պետությունն է, որում պետական և իրավական ինստիտուտների ձևավորումը, պետական մարմինների, պաշտոնատար անձանց, պետական կրթական համակարգը և պետական կյանքի այլ ոլորտները կրոնի ազդեցության տակ են: Հոգևորական պետությունում դավանանքներից մեկը սովորաբար օրինականորեն ճանաչվում է որպես պետական (պաշտոնական, գերակշռող, ազգային), կամ պետական մարմինը դե ֆակտո արտոնյալ դիրք է ստեղծում նման դավանանքի համար: Հոգևորականության առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ այնտեղ կրոնական կազմակերպությունները, քահանաները մասնակցում են պետական մարմինների գործունեությանը, ղեկավար պաշտոններ կարող են զբաղեցնել միայն որոշակի դավանանքի մարդիկ: Modernամանակակից աշխարհում հոգևորական պետություններ կարելի է համարել Քուվեյթ, ԱՄԷ, Հորդանան, այլ մահմեդական երկրներ, ինչպիսիք են Իսրայելը, Լատինական Ամերիկայի որոշ երկրներ: Որոշ երկրներում, որտեղ չկա պաշտոնական կրոն (եկեղեցի), շատ պետական իրադարձություններ ուղեկցվում են կրոնական ծեսերով, պետական իշխանությունը եկեղեցու համար ստեղծում է արտոնյալ դիրք, տրամադրում է բարոյական և նյութական աջակցություն, իսկ եկեղեցին մասնակցում է քաղաքական կյանքին: Սա նշանակում է, որ կան բավարար հիմքեր `պնդելու այդ երկրներում պետական հոգևորականության և հասարակական կյանքի վրա: Իրոք, ժամանակակից սահմանադրություններից շատերը, գործող օրենսդրությունը և քաղաքական պրակտիկան պարունակում են պետական հոգևորականության տարրեր: Ավելին, նույնիսկ այն պետություններում, որոնց սահմանադրություններում քիչ թե շատ հետևողականորեն հռչակվում են աշխարհիկ պետության սկզբունքները, կան իրավական նորմեր կամ գործնական երևույթներ, որոնք վկայում են այս կամ այն կրոնի և համապատասխան կրոնի մասին: pois- ի ընտրական հաշվեկշիռը (Alebastrova IA) http: //xn----7sbbaj7auwnffhk.xn--p1ai/article/23326 կազմակերպության հատուկ դերի մասին: Այսպիսով, չնայած Իտալիայի գործող Սահմանադրությունում աշխարհիկ պետության գաղափարը օրինակելի է համարում որոշ սահմանադրագետների կողմից, կան դրույթներ, որոնք շեշտում են Կաթոլիկ եկեղեցու կարգավիճակը: «Պետությունը ՝ Կաթոլիկ եկեղեցին, իրենց ոլորտներում անկախ և ինքնիշխան են: «Նրանց հարաբերությունները կարգավորվում են Լատերան դաշնագրերով», - ասվում է Սահմանադրության 7-րդ հոդվածում: Հոգևորականության տարրերը պետությունն արտահայտում է կրոնական կազմակերպությանը գաղափարական, նյութական, մշակութային, քաղաքական, իրավական, վարչական նախապատվություններ տալով: Նշված նախապատվությունների ծավալների և համադրությունների միջև տարբերությունը որոշում է որոշակի պետությունների հոգևորացման աստիճանը 10: Հոգևոր պետությունը միջանկյալ տարբերակ է աշխարհիկ «աստվածապետական պետությունների» միջև: Պետական իշխանությունը միաձուլվում է եկեղեցու հետ: Նման նահանգներում մի կրոնը մյուսին վերաբերվում է որպես պետության կարգավիճակի ՝ պետությունից հարկային արտոնություններ և սուբսիդիաներ ստանալով: Հոգևորական պետություններ կարելի է համարել. Մեծ Բրիտանիա, Դանիա, Նորվեգիա, Շվեդիա, Իսրայել, գրեթե երեսուն իսլամական պետություններ: 1984-ին Իտալիայում կառավարությունը և Վատիկանը ստորագրեցին համաձայնագիր, որով վերացվում է կաթոլիկ կրոնի `որպես միակ պետական կրոնի կարգավիճակը: Այնուամենայնիվ, կաթոլիկության դիրքերը այդ նահանգում դեռ շատ ամուր են: Մանուել Սարգսյան ԹԵԿՐԱՏԱԿԱՆ ԵՎ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐՆԵՐ Հիմնաբառեր. Աստվածապետություն, կրոնական գերակայություն, կրոնական պետություն, դաշնագիր Ամփոփում: ։
| Սույն հոդվածում ներկայացվում են թեոկրատական և կրոնականացված պետությունները, դրանց հասկացությունը, դրսևորումները, տարբերությունները։
Ներկայացվում է նաև ժամանակակից աշխարհում շատ քիչ իրական թեոկրատական պետություն մնացած Իրանի 10 Տե՛ս Процессы секуляризации и клерикализации в современном мире։
поиски конституционного баланса (Алебастрова И.А.) http։
//potapovm.com/tema-4-tipologiya-gosudarstva Իսլամական Հանրապետությունը, որտեղ 1979 թ. Իրանի իսլամական հեղափոխության արդյունքում հիմնադրվեց աստվածապետական (թեոկրատական) պետություն։
|
Անկախության հռչակումից հետո Հայաստանում իրականացվեցին արմատական ագրարային վերափոխումներ: Մասնավորեցման առաջին տարիները համընկնում էին շրջափակման տարիների հետ: «Արտադրության անմիջական անկման հետ մեկտեղ, գյուղատնտեսության գիտական բազան և դրա գենային ֆոնդի արտադրությունը խոր ճգնաժամ ապրեցին: Ագրարային արմատական վերակառուցման առաջին երեք տարիների ընթացքում, բացի գյուղացիական կոլտնտեսություններից, սեփականաշնորհվել են նաև Հայաստանի Հանրապետության կոլեկտիվ գյուղատնտեսական պետական ձեռնարկություններին պատկանող արտադրության այլ հանրային միջոցները: Գյուղատնտեսական կոլեկտիվների լուծարման պատճառով վերացվեց գյուղատնտեսության պահպանման միասնական, կենտրոնացված համակարգը, լուծարվեց մասնաճյուղի ժամանակակից տեխնիկական բազան, որով մեխանիկական ինտենսիվ գյուղատնտեսությունը տեղը զիջեց ընդարձակ գյուղատնտեսությանը 1: Գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվող հաստոցային տրակտորի հավաքածուի շուրջ 90% -ը օգտագործվել է նորմատիվային ժամկետից 10-15 տարի ավելի երկար 2: Անդրադառնալով գյուղտեխնիկայի սեփականաշնորհմանը, հարկ է նշել, որ արտադրական գործընթացների մեքենայացման խնդիրը հատկապես դժվար է լուծել գյուղացիական տնտեսություններում: Գոյություն ունեցող հին սարքավորումները կարող էին բուժել միայն ստորին, լավագույն դեպքում խաղողի այգիները `փոքր տնտեսությունների պայմաններում: 1 Տե՛ս Մանասերյան Ն., Ագրարային հարցը երեկ և այսօր, Երևան, 2005, էջ: 111 2 Տե՛ս Մովսիսյան Վ., Հողի ճակատագրի մասին: Մտորումներ սպանդի մասին, Երեւան, 2001, էջ: 248 թ. 248 թ. Տեխնիկական ֆերմերային տնտեսություններին տեխնիկական աջակցությամբ սպասարկելու տեսանկյունից հնարավոր էր հիմնել գյուղատնտեսական տեխնիկայի շահագործման կայաններ «Հայագրոսերվիսի» և «Հայբերրիություն» արտադրամասերին հարող տարածքում 1: Հանրապետության գյուղատնտեսական մեքենաների պարկը տարիներ շարունակ չէր նորացվում: Մեքենաների մեծ մասը հին էին, ֆիզիկապես և բարոյապես մաշված: Նրանցից ոմանք լավ վիճակում չէին, ուստի դրանք չօգտագործվեցին: Օգտագործված մեքենաների ցածր արտադրողականություն և աշխատանքի արդյունավետություն: Գյուղատնտեսական տեխնիկայի օգտագործման ցածր արդյունավետությունը, ավելին, պայմանավորված էր սեփականաշնորհված հողակտորների մասնատմամբ: Արդյունքում, ձեռքի աշխատանքի մեջ գերակշռում էր ֆիզիկապես ծանր, ցածր արտադրողականությունը, ինչը անհնար էր դարձնում սեզոնային գյուղատնտեսական աշխատանքը կարճ ժամանակահատվածում սկսելը և ավարտելը: Հատկանշական է, որ սեփականաշնորհման սկզբնական փուլում գյուղատնտեսական տեխնիկայի, սարքավորումների և այլ միջոցների մեծ մասը պետք է հանձնվեին տեղական խորհուրդներին ՝ գյուղացիական տնտեսություններին սպասարկելու նպատակով: Սա թուլացրեց արտադրողների նյութական շահը և այդ միջոցները արդյունավետ պահելու և օգտագործելու պատասխանատվությունը: Մյուս կողմից, այդ միջոցները միշտ չէ, որ պատշաճ կերպով սպասարկում են արտադրողների շահերը: Շատ հաճախ գյուղատնտեսական տեխնիկայի առանձին մասեր վաճառվում էին բարձր գներով, և մեքենաները վերածվում էին թափոնների: Գյուղատնտեսական տեխնիկայի բազայի փոշոտումը մեծ հարված հասցրեց գյուղմթերքների արտադրությանը: Գյուղում տեխնիկական կենտրոնը կենտրոնացած էր առանձին մարդկանց ձեռքում, որոնք այնպիսի գներ էին առաջարկում, որ գյուղացին հնարավորություն չունենա իր հողը մշակելու: Հանրապետությունում չկար նույնիսկ պարզունակ գյուղատնտեսական գործիքների կազմակերպված զանգվածային արտադրություն: Ըստ սեփականաշնորհման սկզբունքի ՝ նրանք, ովքեր օգտագործում էին սարքավորումները, սեփականաշնորհման առաջնային իրավունք ունեին: Նրանք դարձան գյուղտեխնիկայի տերեր: Անհրաժեշտ է 1 Տե՛ս Մկրտչյան Հ., Հողի հետ կապերի հիմնական modernամանակակից ագրարային քաղաքականության հիմնական ուղղությունները Հայաստանում, Երևան, 1997, էջ: 18 Հարկ է նշել, որ դրա պատճառներից մեկն այն էր, որ այդ տարիներին փախստականները վճարունակ չէին, իսկ նրանք, ովքեր նվազագույն հնարավորություն ունեին, մի քանի օր առաջ էին տեղափոխվել քաղաք, նույնիսկ արտերկիր: Այսպիսով, փախստականներով բնակեցված գյուղերի մեծ մասը զրկված էին գյուղատնտեսական տեխնիկայից 1: Գյուղատնտեսական տեխնիկա գնելու համար ՀՀ կառավարությունը մի շարք համաձայնագրեր է կնքել տարբեր երկրների հետ: Այսպիսով, ՀՀ կառավարության «betweenապոնիան և Չինաստանը» ստորագրած համաձայնագրերի համաձայն, 1998 թ. 5ապոնիայից հանրապետություն են բերվել 8,5 միլիոն դրամի 15 հատ հացահատիկային կոմբայն: 1999-2000թթ. Japanապոնիայի տրամադրած 300 միլիոն գումարի չափով հանրապետություն են ներմուծվել մինչև 4 տասնյակ մանր հացահատիկահավաք կոմբայնների և պահեստամասերի նոր խմբաքանակներ: 1999 թվականից Չինաստանից բերվել է 100 տրակտոր, որոնք կոմբայնների հետ միասին վաճառվել են շրջաններում բաց աճուրդով: 2 2000 78 տեսակի փոքր տրակտորներ (պահեստամասեր) Չինաստանի կառավարությունը 3 միլիոնով ներմուծել է հանրապետություն: Ե՛վ Japaneseապոնիայի, և՛ Չինաստանի կառավարությունները դրանք տրամադրեցին կառավարությանը 2000 թ. Հունվարի 26-ի որոշմամբ, որը որակվեց որպես հումանիտար օգնության ծրագիր: 3 Նրանք ապահովում էին բավարար արտադրողականություն: 2000 թ.-ին հանրապետության ավելի քան 333 հազար գյուղացիական տնտեսությունների նյութատեխնիկական բազան Հաջորդ պատկերն է. Էլեկտրաշարժիչներ, հանրապետություն • տրակտորներ ՝ 13.1 հազար հատ, բեռնատարներ ՝ 12.7 հազար հատ, • տրակտորային հերկներ ՝ 3.6 հազար հատ, • տրակտորային ցանքսեր - 1,6 հազար հատ, մշակողներ ՝ 2 հազար հատ, հնձվորներ ՝ 0,8 հազար հատ, 1 Աղքատություն և ժողովրդավարություն Հայաստանում, Երևան, 2000 թ., Էջ 14: 2 Մինասյան Ե., Սոցիալ-տնտեսական վերափոխումները Հայաստանի Հանրապետությունում (1990-2003), Երեւան, 2003, էջ. 93 3 ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր, հ. 2, 2000 թ. Փետրվարի 14, էջ 50-51: ժամանակակից Հայաստանում • տրակտորային հնձվորներ ՝ 1,4 հազար հատ 1: Գյուղատնտեսական հացահատիկահավաք կոմբայններ ՝ 1.3 հազար հատ, սիլոսահավաք կոմբայններ ՝ անասնակեր բերքահավաքներ - 0.4 հազար հատ Փոքր ֆերմերային տնտեսություններ են պահանջվում (համաձայն լեռնահանքային արդյունաբերության, փոքր արտադրության պահանջների) ՝ մեքենաներ կառուցելու համար: Ուստի անհրաժեշտ է հոգ տանել հանրապետությունում արտադրական միջոցների խնամքի և պահպանման մասին, բարձրացնել դրանց օգտագործման արդյունավետությունը: Այս տեխնիկան կարող է կենտրոնացված լինել ընդհանուր օգտագործման համար: Միևնույն ժամանակ, բարդ ծրագիր մշակելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել 50 ձիաուժ հզորությամբ տրակտորների պահանջարկը. Այն փաստը, որ գյուղատնտեսական տեխնիկայի հավաքածուն մի քանի տարի չի թարմացվել, որի միայն 2.7% -ը թողարկվել է 1994 թվականին: Այնուհետև չկար օժանդակ սարքավորում, չկային նյութեր ներկրող տարբեր միջնորդ ընկերություններ, ընկերություններ, սարքավորումների վարձակալման կետեր: Փաստորեն, գյուղատնտեսական ծառայություններն անարդյունավետ էին վճարման չլուծված խնդիրների պատճառով: Արտադրական և ոչ արտադրական ֆոնդերի մասնավորեցման տեմպերը ցածր էին: Teաշարանները մասնավորեցվել են, վերանորոգման խանութները մասնավորեցվել են 30.5% -ով, իսկ վարչական շենքերը `11.9% -ով: Ոչ մասնավորեցված հիմնական միջոցները մնացել են առանց սեփականատերերի և չեն օգտագործվել 2: Սեփականաշնորհման ընթացքում հանրապետության ագրոարդյունաբերական համալիրում վերանորոգման արտադրամասերի 52840 քմ օգտակար տարածքից 1682-ը մասնավորեցվել է: 1116 թ. Բացի այդ, նույն ժամանակահատվածում հանրապետությունում 931 անասնակեր բերքահավաքից 450-ը մասնավորեցվել է, միջինը մոտ 9762 ռուբլի, 4865 տրակտորային հերկներից `2602` մոտ 447 ռուբլի 1 Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք 1999-2000, Երևան, 2001: 2 Մամիկոնյան Հ., Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսական արտադրանքի զարգացման հիմնախնդիրները, Երեւան, 1997, էջ 20: 39,2%, ոչխարների փոշին ՝ 34,8%, միջին գնով, 2344 սերմ ցանվել է մեքենաներից ՝ 1176 մոտ 1163 ռուբլի 1 միջին գներով: Եթե հաշվի առնենք այդ տարիներին ռուբլու արժեզրկումը, ապա թվերից դժվար չէ կռահել, քանի որ սեփականաշնորհված արտադրական ռեսուրսները վաճառվել էին բավականին ցածր գներով, որոնք չէին արտացոլում դրանց իրական արժեքը: Մյուս կողմից, թվերը ցույց են տալիս, որ հանրապետության հիմնական պետական գյուղատնտեսական ֆոնդերի ավելի քան երկու երրորդը այդ տարիներին (1991-1994) սեփականաշնորհված չեն: Itիշտ է, չսեփականաշնորհված հիմնական միջոցների մի մասը մնաց դեռ պահպանված ֆերմերային տնտեսություններում, որոնք օգտագործվում էին նրանց կողմից, իսկ մի մասն էլ կցվում էր գյուղապետարաններին ՝ նորաստեղծ ֆերմերներին սպասարկելու համար: , Նրանց մեծ մասը չի օգտագործվել գյուղատնտեսական արտադրության մեջ: Այլ կերպ ասած, Հանրապետության ազգային հարստության զգացումը վերածվեց մեռած կապիտալի: Արտադրության գյուղատնտեսական միջոցների մասնավորեցումն, ըստ էության, իրականացվել է առանց ագրոարդյունաբերական համալիրի մյուս հնարավոր ճյուղերի միաժամանակ սեփականաշնորհման 2: Արդյունքում, գյուղատնտեսությունը երկար ժամանակ աշխատում էր որպես մասնավոր սեփականություն, իսկ այն որպես պետական սեփականություն ծառայող ճյուղերը, ինչը բացասաբար էր անդրադառնում ամբողջ ագրոպարենային համալիրի արդյունքների վրա: Ամփոփելով կարելի է փաստել, որ հանրապետության գյուղական բնակավայրերի մեծ մասում իրականացված ագրարային վերափոխումները հանգեցրին ինքնաբավ բնական-տնտեսական համակարգի ձևավորմանը: Ինտենսիվ գյուղատնտեսությունը գործնականում անհնար էր կտրված հողակտորներում, որոնք գտնվում էին միմյանցից մեծ հեռավորության վրա: Գյուղացիությունը չունեցավ տնտեսություն, մեծ հնարավորություններ, չէր կարող կազմակերպել վաճառքը: անհրաժեշտություն, արդյունքներ, խնդիրներ, Երեւան, 2003, էջ. 142: 2 Տե՛ս Manaseryan N., նշվ. աշխատանք., էջ 105: Առաջարկով գյուղատնտեսական գործունեության արդյունավետությունը, բնականաբար, իջեցվեց: ԸՆԹԱՔԻ ԳՅՈՒԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ԱՅԼ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐ ։
| Հոդվածում քննարկվել է ՀՀ-ում ագրարային վերափոխումների գյուղատնտեսական համատեքստում մեքենաների սեփականաշնորհման գործընթացը և արդյունքները։
Վերլուծության արդյունքում պարզ որ համատարած թալանվեցին տասնամյակներով ստեղծված ֆերմաներն ու տեխնիկան` ընդ որում մեծ մասամբ հայտնվելով գյուղատնտեսության հետ կապ չունեցող մարդկանց ձեռքում։
Սեփականաշնորհման հետևանքով զրկվելով գյուղտեխնիկայից, պարարտանյութերի օգտագործման հնարավորություններից` գյուղացին մնաց մենակ իր փոքր հողակտորի հետ` հույսը դնելով ձեռքի անարդյունավետ աշխատանքի վրա, ինչն էլ հանգեցրեց անկումային հանրապետության գյուցատնտեսության երևույթների խորացմանը։
|
Սյունիք-Արցախ բարբառային տարածքում պահպանված բույսերի անունների մեծ մասը հանդիպում են հին հայերենում, իսկ նրանցից ոմանք նմանություն ունեն հնդեվրոպական լեզուների հետ: Timeամանակի ընթացքում տարաբնույթ փոփոխությունների ենթարկվելիս բարբառային խումբը պահպանել է բառերը և բառային իմաստները, որոնք մասնակի կամ ամբողջական տեղեկատվություն են տրամադրում բառերի պատմական զարգացման մասին: Բարբառային տվյալների միաժամանակ և պարբերաբար ուսումնասիրությունը ստուգաբանական փորձ է կատարում հացահատիկային բառերի շուրջ: Կարծում ենք, որ միայն գրական լեզվի պաշարը բավարար չէ բառերի մանրակրկիտ քննություն անցկացնելու համար: Հետևաբար, բարբառային խմբում պահպանված բառի իմաստային արտահայտությունների ամբողջական ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև մատենագիտական տեղեկատվության համեմատությունը այլ լեզուների հետ, կարող են օգտակար լինել բառի և իմաստով մուրացող այլ գոյականների ստուգաբանության համար: և և ար ար ար հաճություն ար ար հաճելի հաճույք: 1. Հղումներ: Հացահատիկ բառը վկայվում է NHB- ում որպես «խոշոր, խաշած ցորեն, սորգա կամ գարի» [5, 148]: AB- ն միավորում է ձավար և բուլղուր բառերը [4, 516]: (հղում կատարմանը ՝ Հ. Աճառյան): «Վաստակի գիրքը» նշում է «հացահատիկ պատրաստել». Հացահատիկ պատրաստել: Պատրաստիր աշորայի մի պատառ, այն տրորել կարագով և դնել ջեռոցում և տալ…, «յաղագ զմաթղաշ, տարեկանի (գարի), աղացած գարի կերակրելու համար: «Տվեք վեց ունցիա գարի» [7, 207] (շեշտադրումն ավելացված է): Այլ մատենագիտական տվյալներ չկան, օրարական բառարաններում բնօրինակներից վկայություններ չկան [13, 444] [որոշ բառեր, որոնք ունեն հնչյունական կազմ և իմաստ ՝ մուրացկաններ ունեցող բառի հետ: Օրինակ, Ն.Հովհաննիսյանը XII-XVII դդ. Նա ձեռագիր բառարաններից առանձնացրեց ցիրեալ բառը: «Իւրեալ.ծմրեալ. ծ γγ / կեալ. ճնշված մաշված. հիւծեալ. հաշիվ քամեալ. նուաւղ / զ (ել) », որը մենք չենք կարող նախապես ընդհանրացնել քննվող բառի հետ [11,36]: Եվ ահա XVIII դարը: Նույնացուցիչների ձեռագիր բառարանում «Karabakhարաբաղյան բարբառով,« պատռելու »իմաստով հոդվածում դրված հարցը, հոդվածում դրված հարցը», Karabakhարաբաղի բարբառով ՝ «արցունք» իմաստով, բարբառը, բարբառում ՝ «34-35] բարբառում օգտագործված իմաստները ՝ բարբառային տվյալների առկայությամբ: ծիվ [ւ] -ծիվ [ւ] անէլ (Շին. և այլուր) || ՝ sprout-sprout, բայց twitch-twist իմաստով շարահյուսական տարբերակները գործնական են (հնարավոր է ՝ ցիվիլ բառի բարբառային տարբերակները): Նրանց իմաստով «մուրալ» բառը գործածվում է մուրացկանության իմաստով, այն օգտագործվում է «փայտ կտրել, քար կտրել, կտրել» իմաստներով, ինչը նշում է նաեւ Ա. Կազմված բառարանում: Մարգարյանի կողմից, ցղգան «կացնաշերտ փայտ - չհոն» (Արտ. Նա - «խոտ չոր, կոշտ»), ցղանելը «փայտը կտրեց, չոն սարքեց» [14, 406]: Իմ բարբառում ղղել և ղղել գրեթե բառերը գործածվում են գրեթե նույն իմաստով, տե՛ս Hat ghats կամ Tsghatskar, Tat- ի ջրանցքի հայտնի արձանագրությունը (այս մասին կարող եք տեսնել [24, 227]]): «Գորիսիմասը կտոր-կտոր անել» «պոկել, պոկել» Բառը բացատրելու առաջին փորձը հայտնաբերվել է Ա. Բագրատունու Վերգիլիոսի թարգմանության մեջ («Մշակություն»). «Ցորենի մոխիր ցանել, որը հացահատիկ է» [22, 15]. «Աշթիպ» (արտասանվում է մոխիր «չոր հաց»), որը Հ. Աճառյանը համարում է «անխոս» [2, 222]: Հացահատիկը հանդիպում է նաև թարգմանական աշխատանքներում || հացահատիկ, որը համապատասխանում է անգլերեն Գրոտին (արտասանվում է հացահատիկային «հատիկ») »1. քաշը հավասար է գարի մեկ կամ կեսին, 2. երեքնուկ, հատիկ» [15, 321]: Գրուայի («1. հատիկ, 2. բարձրորակ ալյուր») ֆրանսերեն թարգմանությունը նշանակում է «վարսակի ալյուր աղացած և կոպիտ աղացած - ցորեն, գարի» [6,494]: Ռուսերեն Обрушать թարգմանաբար նշանակում է «կեղևը հանիր, հացահատիկ պատրաստիր» [28,624]: «Էրքանք» բառի բացատրություններից մեկում մենք գտնում ենք. «Մի զույգ կարծր քարեր, հարթ և ամբողջ քարե քարեր, որոնք օգտագործվում են վիկմանտր պատրաստելու համար» [17, 120]: 2. Բարբառ և օտարերկրյա տվյալներ: Հացահատիկը տարածված է հայկական բարբառներում. «1. կեղևազերծված ցորեն, 2. կովերի աղացած գարի »[9, 320]: ՀԲՄ-ի «Գավառական» բաժնում օգտակար տեղեկություններ կան: Դրանից նրանք հացահատիկ էին պատրաստում ՝ «բամբասանք, բամբասանք», հացահատիկ հավաքելու «բամբասելու» համար, հացահատիկ աղալու «բամբասելու» համար, աղալ «երազել», աղալ «մեծ խոսելու համար» [2, 147]: Այս վերջին տառերը տրված են նաեւ «Հայ գավառական բառարանում», որի գործածությունը ներառված է Յերի բարբառում: Նույն տեղում «մեծացնելու» համար տրվում է հարցական նշանով. [?]: Այն հիշատակվում է նաև որպես «ցորենի ցորեն», «բարակ և բարակ ցորենի մի տեսակ», որն օգտագործվում է Արցախում [1, 681]: Արարատյան բարբառով «ծեծված ցորեն» բառի փոխաբերական օգտագործումը հացահատիկ է դարձրել «բամբասել», միմյանցից հացահատիկ հավաքել «միմյանց հետ անհարկի վիճաբանելու համար» [16,69]: Բարբառային բառի բացատրությունը մենք գտնում ենք 19-րդ դարի վերջին: «Եփած հացահատիկը (պարսկահայերն անվանում են եգիպտացորեն) պատրաստվում է նաև ցորենից» [8, 200]: Ասում են, որ Գորիսումցարը ցորենի տեսակ է, ուստի «ցար» բառը նշանակում է «Ի՞նչ ես անում ivիվարում», «artիվարում արտեն, ի՞նչ ես անում»: Այն ունի նույն անունը, ինչ թաքցնել բառը: «Կանաչ Ապարոշիդմեում, / օձի մռութի մեջ: / Ալպասլանի հոգին քեզ պսակելու է» (Դ. Վարուժան, «Կոտորած», Դ.): «Բամբասելու համար բառն անօգուտ է» (նշվում է, պարսկերեն փոխառություն) «ձավար» բառը հոմանիշ է «կորկոտ», «աշթիպ» [21, 677]: Վերջինս լայն տարածում է գտել Միջին Արևելքում [25,27-37] (պարսկերեն ĵou / وج / բառի նմանությունները չեն նշում լեզվական պատկանելությունը), բայց նաև հայերենում, որը հավանաբար թուրքական փոխառությունների շարքում է ՝ չնշելով վարկառուի մասին և միջնորդ լեզուներ b /, արաբերեն: bārğul / لغر ب /, թուրքերեն: bulgur || ՝ bulğur, հայերեն burghuli / ბურღული / և այլն: Սյունիք-Արցախ բարբառային խումբը նոր բառ է: Այսօրվա կյանքում հացահատիկը կոչվում է «խաշած», իսկ «զանգվածային» ցորենը ՝ «խաշած, կոտրված կամ աղացած»: Հ. Կարծում ենք, որ Աճառյանի «* պլորտել» [1, 912] բառը, որը վկայում է Արցախում ՝ «ամպերի կույտեր հավաքելով անձրև տալու համար», կազմվել է ոչ թե թութ բառի իմաստից ՝ «հասած խաղողի թթի խյուս» , բայց pirto gh || պլտօ ղ || ՝ պուլտօ ղ || ՝ purto gh = կազմից ՝ պղտորության ռազմական իմաստով: «Տարեկան», հայոց լեզվի վերջին վկայությունները Գորիսում ունեն Պարսկերենի հետ կապված խնդրագրերը ենթադրում են, որ «հատիկ» բառը հին բարբառի փոխառություն է, որը պահպանել է ոչ մասնավոր իմաստը ՝ «հատիկ, հատիկ»: Բայց ավելի հավանական է, որ դա ընդհանուր բառ է տարածաշրջանի ժողովուրդների համար, հմմթ: Քրդական սավար «հատիկ (նաեւ ուտեստ [23, 531]), բլուր», թուրք. çavdar (թուրք. ՝ çavdar նշանակում է «տարեկանի, տարեկան», բայց Հ. Աճառյանը տարբերակում է թուրքերենը մամուլից. բարբառային բառեր ՝ Mes. T. et al., zavar «հատիկ» [2, 148]), կամ «բլուր», հայերեն , ավիվավի (ներ) «hachar»: Վերջին կապի մեջ այն օգտագործվում է նաև «բամբասել, խոսքը երկարացնել» - շտապել, Արցախում դրան զուգահեռ ՝ սափրվել / շտապ անել իմաստներով, իմաստն արտահայտվում է կոշտ բառով կոմպոզիցիա - շտապել «արագ խոսել» [20, 245]: Հարկ է նշել, որ Գորիսում հացահատիկ բառն առավելապես ընկալվում է որպես «հացահատիկ, ցորեն» (ցորենը հիմնականում օգտագործվում է Արցախում [8, 488]), բայց «հացահատիկ» ՝ տարբեր կազմավորումներում առանձին օգտագործմամբ: «Wheatորեն» բառի իմաստը հոմանիշ է «կոտրված հացահատիկ, կենդանիներին հատիկ հատկացված» բառին (այն օգտագործվում է նաեւ Արցախում || դա «հացահատիկ, կուտ» է (<danā / ه ناد / »սերմ, 3: սերմ, 4. կաթիլ, 5. փաթիլ, 6. հատիկ »): Կարծում ենք, որ Սյունիք-Արցախ բարբառային խումբը || «« լոբի »բառը,« բայց գարու հատիկը, գարու պատիճները հատիկավոր են, հատիկները հասունանում են », հենց այդ արմատից է): Պահպանվել է հին աղոթք, երկրպագության խոսք: «Etaետա, նշիր, հացահատիկը չոր է, ուռուցիկ կա, տերևները նման են տերևների, հացահատիկը լամպի պես է, այրվում է այծի պես»: Գարի, ցորենի այլ հացահատիկներ չեն օգտագործվում բույսերի այլ անվանումների ներքո: նշեք հարցերը: Յ Պոկորնին 3. Geneագումնաբանական հարցեր: Գալով բառի ծագման մասին հարցին `նշենք, որ, այնուամենայնիվ, ստուգաբանության մեջ բառերի վերլուծության մեջ չի նշվում Jimիմաստ արմատի« հատիկը »[27, 512] առանց հայերեն տարբերակի, մասնավորապես , «գարի» ապացույցներ: Հ.Աճառյանը էության մեջ բառի ծագումը էականորեն թողնում է անորոշության մեջ, ներկայացնում ուրիշների մեկնաբանությունները, որոնցում արմատը մուրում են ցորեն - սանսկ բառով: յավա, պրսկ. ĵav «գարի», հուն. ζειά «ցորեն» [եւ այլն. [2, 147]: Գ Ahահուկյանը չի նշում «Հայոց լեզվի պատմություն» գրքում հատիկ բառը, բայց ՀՍՍՀ-ում այն համարում է «աղքատ»: ծագումը ՝ «* iuo-: * ieuo-« հացահատիկ, գարի, կորեկ, լիտվերեն ջավայական «հացահատիկի» հիմքից, * i> * j> d նախածանցով [19, 474]: էլեկտրոնային թաղամասի գյուղատնտեսություն 4: Եզրակացություններ Հաշվի առնելով հնդեվրոպական լեզուների հետ հայերենի բարբառներում հայտնաբերված բառերի նմանությունները, ավելի հավանական է, որ պահպանվեն Սյունիք-Արցախ բարբառի տարածքում առավել հաճախ օգտագործվող անունները. Կարծում ենք, որ այդ բառերից մեկը Կորկոտն է (հոմանիշ Կապանում ՝ Մեղրի, որը հիմնականում հանդիպում է Կապանում, Մեղրիում), այսինքն ՝ «ծեծված կամ աղացած ցորեն կամ գարի», Սյունիք-Արցախ, Կուրկուտ: Հնդեվրոպական ծագում: «G2rod- արմատից, որը բազմիցս տվել է enakhhinchpeskarkut <* kakrut <hnkh. g2ag2rōdo- »[2, 650]: Գ Ahահուկյանը համարում է նաև HK ծագում. * Gogrod- * gred- արմատից «քերել, քերել» [19, 424]: Հ.Աճառյանը մանրամասն ներկայացրեց հարակից լեզուներում կորկոտ բառի իմաստալից մուրացկանները ՝ «հատիկ, կորկոտ» 2 այլ իմաստներով [2, 650]: Հ.Աճառյանին փոխանցվածը, հավանաբար, համարում է * կոպիտ կոպիտ, Անդրադառնալով հացահատիկի || «Հացահատիկ» բառի գրավոր-բարբառային աղբյուրների տվյալների համաձայն ՝ մենք նկատում ենք, որ դրա երկրորդական իմաստը ՝ աղալ, աղալ «աղալ, աղալ», Սյունիքում ՝ աղալ, աղալ, «աղալ, երկարացնել », առաջնային էր, որից կազմավորվեց« աղացած հացահատիկի »իմաստը, որը հետագայում դարձավ հիմնական իմաստը: Ի դեպ, այդ նույն դիմումը պետք է լինի քրքրված || «բամբասել», բայց «հացահատիկը մաքրել, հացահատիկ պատրաստել»: Կարծում ենք, որ «հատիկ, ցորենի մի տեսակ» իմաստը պետք է որպես ելակետ ընդունվի հատիկ բառի ուսումնասիրության համար, որից Սյունիքում պահպանվել է բարակ կարմրավուն ցորենի տեսակ: Նույնը ճիշտ է «կորկոտ» բառի համար `կորկոտ կամ կուրկուտ <կոտ-կոթ« հատիկ-հատիկ », ապաշխարությամբ` կորկոտ || կուրկուտ Իմաստաբանական քննությունը թույլ է տալիս հակված լինել այն կարծիքին, որ հացահատիկ և կորկոտ, համապատասխանաբար ցար, քուրկուտ բառերը ունեն հնդեվրոպական գրավչություն: Հացահատիկ բառը հայերեն տարբերակներում տարածվել է «ընդհանրացված բուսական հատիկ» իմաստով: (հմմտ. պարսկ. ՝ çavdar / radwach / «աշորա, տարեկան» [2, 15]): Ս. Գրքում հայտնաբերված hajar (–օհոլ.) Բառի իմաստները վերաբերում են նաև ցորենի որոշակի տեսակի. «Եվ ցորենն ու տաշտը չէին կերել, քանի որ դրանք անագ էին» (Ելք 932), և, ահա, այնտեղ կար մի կտոր հաց և մի կուժ ջուր »),« Կորեա և ոսպ իր սահմաններում »(Isa 2825),« Ոսպ և ոլոռ, Կորեերեն և ոսպ »(Եզեկ 49), որը Գ. ahահուկյանը համարում է դա «թերի հնդեվրոպական - * ades / * ados-« հաճար », * ad- արմատից * -io- վերջածանցով» [19, 440], որն անցավ կովկասյան ձիերին: (H <y) աճ-ար. * I eu o-) Գ. Խնդիր կա Գ. Ahահուկյանի առաջարկած * i »* ĵ> d [19, 474] հատվածի անցման վերաբերյալ: * ad-io-, և ձավ-ար `* iuo- (* ieuo Առաջարկում ենք հարցը նայել * ad- արմատ * da- ձ> ձա ածականով, որը հետագայում զարգացավ ինքնուրույն` բառային տարբերակներից վերածվելով առանձին իմաստայինի բառեր Հետագայում հացահատիկը ենթարկվեց -i-aholovma- ին, ինչը, հնարավոր է, հանգեցրեց ոչ վանկային [18, 117] հնչյունական կապին. Ձավար * * ad-io - / * aud-io (լատ. Ador "hachar"): Մենք լատինական զուգահեռը վերցրել ենք Գ. Ahահուկյանից [19, 440]) = brb: ցիվարի || ցիվարի || ցավարի Դա նույնպես կարելի է լուծված համարել: * dh (> ճ)> * gh (ձ> ծ) անջատման խնդիր: հմթ. ՝ աղանձ, խինդ, (խնծիղ || խնձիղ) և այլ [3, 538]: Այսպիսով, (ը) աղարը ՝ «ցորենի փոքր տեսակ», բխում է հացահատիկ «մանրացված ցորեն կամ գարի» բառի իմաստից (տարբեր կարծիքներ կան գարի բառակազմության վերաբերյալ: Մ. Ֆասմերը և մյուսները «* аŋk-» - ը դնում են «ծալել, ծալել» իմաստի տակ [29, 571-572]) - ծուռ, իսկ Սյունիք-Արցախ բարբառի տարածքում պահպանվել է նախնական իմաստը ՝ «ցորենի մի տեսակ» , getreide «հացահատիկ», getreideart «հացահատիկ», գոթ: ատիսկ (* ադես-կո-) «ցանք, հացահատիկ ցանել», հմտ. ածիկ և հացահատիկ և այլն, որոնք բոլորը ծագում են նա * ades- կամ * ados- [27, 45] «հացահատիկ» արմատից: ։
| Սյունիք-Արցախ բարբառային տարածքում հանդիպող հիմնական բուսանունները հիշատակվում են նաև հին հայերենի բնագրային սկզբնաղբյուրներում։
Մատենագրական տեղեկությունները, օտար լեզուներում առկա ձևերը և հայերենի բարբառային տվյալները հնարավորություն են տալիս ոչ միայն քննելու ձավար և հաճար բառերի ձևիմաստային ընդհանրությունները, այլև նրանց առնչակից այլ բառեր։
Պարզվում է, որ Սյունիք-Արցախ բարբառային տարածքում գործածվող ծա վա ր (ձավար) բառը տարածված է ոչ միայն հայերենում, այլև հարևան ենք՝ հաճար արմատի դրափոխությամբ է առաջ եկել ձավար բառը, որոնց հիմքը գալիս է հնդեվրոպական մայր լեզվից՝ *ad-io-/*aud-io «հացահատիկ» արմատից։
|
«ԾԱՂԻԿ» ԲԱՌԸ ԵՎ ԴՐԱ ԽՈՐՀՐԴԱՆՇԱՆԱՅԻՆ ԻՄԱՍՏՆԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԻՍՊԱՆԵՐԵՆՈՒՄ ԵՎ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄԺամանակակից լեզվաբանության մեջ մեծ տեղ է հատկացվում բառային միավորների իմաստային քննությանը։
Կան ծաղկանունների իմաստային ուսումնասիրությանը նվիրված բազմաթիվ աշխատություններ, սակայն նշված ոլորտը դեռևս բավարար չափով ուսումնասիրված չէ, և դրա ուսումնասիրությունը համարվում է արդիական։
Հարկ է նշել, որ առաջին անգամ փորձ է արվում զուգադրել իսպաներենում ևհայերենում «ծաղիկ» հասկացության իմաստային ոլորտները, ինչից էլ հենց բխում էորպես ազգամշակութային բաղադրիչ «ծաղիկ» հասկացության դիտարկումը։
Այստեղպետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ յուրաքանչյուր մշակույթի մեջ այնկարող է ներկայանալ յուրովի և ունենալ իր խորհրդանշական դերը, որը տվյալ մշակույթից դուրս կարող է գոյություն չունենալ։
Հայտնի է, որ ծաղիկները բոլոր մշակույթներում համարվել են շատ ազդեցիկ ուարտահայտիչ խորհրդանիշներ։
Դեռ վաղ ժամանակներից ծաղիկները եղել են զգացմունքները փոխանցող առավել տարածված միջոց։
Ծաղիկների լեզվի արմատներըգալիս են դեռևս Արևելքից՝ փոխանցվելով սերնդեսերունդ և մշակույթից մշակույթ,ինչն ստացել է «սելամ» անվանումը։
Համաձայն սելամի՝ յուրաքանչյուր ծաղիկ և բույրունեցել է իր խորհրդանշական արժեքը։
Յուրաքանչյուր լեզվում ցանկացած հասկացություն արտահայտվում է բառայինմիջոցներով։
Ըստ Է. Աղայանի՝ ամեն մի բառ, որ արտահայտում է հասկացություն,ունի անվանողական դեր, որը պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե բառայինտվյալ ձևը, ամրանալով այս կամ այն հասկացությանը, անվանում է այդ հասկացությամբ միավորված բազմաթիվ միատեսակ առարկաների կամ դրանց տեսակների,սեռերի ու այլնի ամբողջ դասեր և ոչ թե ամեն մի առարկա առանձին։
Այսպես, օրինակ, ծառ բառն իր հասկացության մեջ միավորում է բոլոր կարգի ծառերն անխտիր1։
Բուսական աշխարհի նշանակումների դեպքում, ինչպես նշում է Գ. Ջահուկյանը,առկա են հավաքական հասկացություններ, որոնց դեպքում տարբերվում են նշանային և ոչ նշանային (իրական) հավաքական գոյականներ։
Այսպես, ծառ բառը հավաքական է՝ նշանային մակարդակով՝ նշանակելով ինչպես ծառերն ընդհանրապես, այնպեսէլ՝ ամեն մի առանձին ծառ2։
Միևնույն օրինակին հետևելով՝ կարող ենք անդրադառնալ նաև «ծաղիկ» բառին,որը կարող է լինել և՛ հավաքական, և՛ իր մեջ կարող է ներառել բոլոր ծաղիկները՝առանձին վերցրած։
Հարկ է նշել, որ այստեղ անհրաժեշտություն է առաջանում դիտարկել §Í³ÕÇϦ բառի իմաստային դրսևորումները իմաստային դաշտերի տեսու1 Տե՛ս Աղայան Է., Լեզվաբանության հիմունքներ, Երևան, 1987, էջ 358։
2 Տե՛ս Ջահուկյան Գ., Ժամանակակից հայոց լեզվի իմաստաբանություն և բառակազմություն, Երևան,1989, էջ 134։
թյան հայեցակետից։
Բառերի իմաստային դաշտերը ուսումնասիրվել և մեկնաբանվելեն ինչպես իսպանագիտության, այնպես էլ հայագիտության մեջ։
Իսպանացի լեզվաբան Կառետերը իմաստային դաշտերի տեսության մեջ հիմնվում է իմակի գաղափարիվրա։
Ըստ Կառետերի՝ իմաստային դաշտը այնպիսի բառերի մի խումբ է, որոնք արտահայտում են նույն իմաստային բովանդակությունն այնպես, որ բառերից յուրաքանչյուրը հակադրվում է մյուսներին իրեն բնորոշ իմաստային տարբերակիչ գծով կամգծերով, և այդ տարբերակիչ գծերից յուրաքանչյուրը նա կոչում է իմակ1։
Ծաղկանունների իմաստային դաշտի մեջ կարող են ներառվել տարբեր ծաղիկների անվանումներ, ինչպես օրինակ՝ իսպաներենում՝ amapola, rosa, margarita և այլն,իսկ հայերենում՝ վարդ, մեխակ, մանուշակ, կակաչ, արևածաղիկ, անմոռուկ, մարգարտածաղիկ, շուշան, ձնծաղիկ և այլն։
Ինչպես արդեն նշել ենք, իմաստային դաշտեր ենանվանվում այն բառախմբերը, որոնք կարող են միավորվել միևնույն իմաստով՝պատկանելով միևնույն հասկացական ոլորտին։
Եվ վերը նշված բառերում վարդը,կակաչը, մանուշակը համալրում են «ծաղիկ» հասկացական ոլորտի իմաստայինդաշտը։
Ծաղկանունները, որպես լեզվական միավորներ, ինչպես իսպաներենում, այնպեսէլ հայերենում, արտահայտում են հասկացություններ։
Ծաղկանունների խորհրդանիշների մասին խոսելիս անհրաժեշտ է առանձնացնել այն ծաղկանունները, որոնք կիրառություն ունեն որոշակի կառույցների, դարձվածքների մեջ և կարող են արտահայտելորակ, զգացմունք կամ վիճակ։
Այսպես օրինակ՝ “ponerse como amapola” (հայերեն բառացի թարգմանությամբ՝«կակաչ դառնալ») արտահայտությունը, որ նշանակում է ամոթից կարմրել, կարող էցույց տալ վիճակ (օրինակ՝ Cuando la chica advirtió que se había introducido por erroren las duchas de caballeros, se puso como una amapola)2։
Միևնույն նշանակությունըկարող է ունենալ նաև “quedar colorado como una rosa (las propias rosas)” դարձվածքը։
Հայերենում մենք ունենք նշված դարձվածքին համարժեք վարդ դառնալ, վարդկտրել դարձվածքները։
Հարկ է նկատել, որ իսպաներենում միևնույն նշանակությունըարտահայտվում է երկու ծաղիկների՝ (rosa) վարդի և (amapola) կակաչի անուններով, այնինչ հայերենում մենք ունենք համարժեք տարբերակը՝ արտահայտված միայնվարդ ծաղկի միջոցով։
Ստորև ներկայացնում ենք մի շարք կառույցներ, որոնք ծաղկանունների միջոցովկարող են ցույց տալ վիճակ. 1. “criar margaritas” դարձվածքը՝ արտահայտված մարգարտածաղկի միջոցով,որը նշանակում է մահացած լինել (Los cantantes preferidos del abuelo están yatodos criando margaritas y nadie se acuerda de ellos)3։
2. “estar una cosa como la rosa en el rosal” դարձվածքը՝ արտահայտված վարդծաղկի միջոցով, որ հայերենում թարգմանաբար նշանակում է տեղին, համապատասխան լինել։
3. “sentirse/estar/encontrarse como las propias rosas” դարձվածքը թարգմանաբար նշանակում է լավ զգալ։
4. “ver rosas y jazmínes donde no hay más que cardos y ortigas” դարձվածքընշանակում է լավատես լինել՝ իր մեջ ներառելով վարդ և հասմիկ ծաղկա1 Տե՛ս Սարոյան Լ., Ժամանակային իմաստ արտահայտող բառերի իմաստային դաշտերի խնդրի շուրջ,«Օտար լեզուները բարձրագույն դպրոցում», Երևան, 2004, էջ 131-140։
3 Նույն տեղում։
նունները։
Այս դարձվածքին որպես համարժեք կարող ենք նշել նաև “ver elmundo de color de rosa” դարձվածքը, որի առանցքում ոչ թե վարդ ծաղիկն է,այլ ծաղկի գույնը։
Իսկ հայերենում ծաղիկ բաղադրիչը ընդհանրապես բացակայում է՝ աշխարհին վարդագույն ակնոցներով նայել։
Ուսումնասիրությունների ընթացքում առանձնացրել ենք նաև ծաղկանուններովարտահայտված մի շարք դարձվածքներ, որոնք, ինչպես արդեն նշել ենք, արտահայտում են որակ, ինչպես օրինակ՝5. “como las rosas de abril/de mayo” դարձվածքը նշանակում է գեղեցիկ, ծաղկողև օգտագործվում է կանանց գեղեցկությունը նկարագրելու համար։
Հայերենում կարող է համարժեք լինել վարդի պես/վարդի նման դարձվածքին, որընշանակում է բարվոք, լավ, հանգիստ, բարեկեցիկ։
6. “como rosa de invierno” դարձվածքը ունի երկու փոքր-ինչ իրարամերժիմաստներ. 1-ին իմաստով այն նշանակում է երեսառած, իսկ 2-րդ իմաստով՝փխրուն, նուրբ։
Վարդ ծաղկի անունով արտահայտված և զգացմունք արտահայտող դարձվածքներից կարող ենք նշել հետևյալը՝ “olerle/saberle a rosas una cosa a uno”, որը նշանակում է չափից շատ դուր գալ։
Ինչպես արդեն նշել ենք, ծաղիկները համարվում են բնության հոգևոր դրսևորումները։
Դրանք տարբեր մշակույթներում կարող են ներկայացնել մարդկային արժեքների տարբեր հատկանիշներ ու որակներ։
Յուրաքանչյուր ծաղիկ ունի իր նշանակությունը, և ամեն մի առանձին ծաղիկ տարբերվում է ըստ ձևի, չափի, տեղի, մշակույթի, մարդու ընկալման ու պատկերացման։
Հարկ է նշել նաև, որ միևնույն ծաղկանունը խորհրդանշում է տարբեր երևույթներ, ինչպես օրինակ՝ մեխակը կարող է խորհրդանշել և՛ սեր, և՛ թովչանք, և՛ ուրախություն, և՛ կիրք։
Եվ հակառակը, մի շարք ծաղիկներ կարող են ունենալ միևնույնխորհրդանիշը, ինչպես օրինակ՝ մեխակ, արևածաղիկ, վարդ, անմոռուկ, խոլորձ ծաղիկները սեր են խորհրդանշում տարբեր մշակույթներում։
Ծաղիկների նշանակությունը սովորաբար տարբերակիչ հատկանիշ կարող է համարվել նաև մշակույթի մեջ և դիտարկվել որպես ազգամշակութային բաղադրիչի ցուցիչ։
Օրինակ՝ վարդը Արևելքում համարվում էր սիրո խորհրդանիշ, իսկ Հունաստանում՝ անմար կրքի խորհրդանիշ, մինչդեռ Իսպանիայում կրքի խորհրդանիշ համարվում է մեխակը։
Անյուտայի աչիկներ ծաղիկը դեռևս հին միջնադարում համարվել էՍուրբ Երրորդության ծաղիկ, քանի որ իր մեջ գտնվող մուգ գծի վրա քրիստոնյաներըտեսնում էին եռանկյունի և համեմատում այն Սուրբ Երրորդության հետ։
Եթե ծաղիկների անվանական տարբերությունները փորձենք բացահայտել ըստտեղի, ձևի կամ չափի, ապա մեծ մասամբ դրանք կարող ենք ճշգրտել ստուգաբանական վերլուծությամբ։
Մենք փորձել ենք տարբերակել ըստ մշակութային գործոնի՝հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ շատ ծաղկանուններ փոխառյալ են, ևնրանց անվանումների բացահայտումը պահանջում է մեծ ստուգաբանական աշխատանք։
Հարկ է նշել, որ շատ անվանումներում առկա են կոնկրետ իմաստային տարրեր։
Այսպես, օրինակ՝ հայերենի «կակաչը» (կակաջ, «պոպ», խաշխաշ, լալա), իսպաներենում՝ “amapola” (habapaura, papaver, al-habba, grano, semilla), խորհրդանշում էերազանք ու մահ։
Մի լեգենդի համաձայն՝ կակաչները ծնունդ են առել պատերազմումզոհված զինվորների արյունից։
Հավանաբար սա է պատճառը, որ կակաչը կարող է լինել անուրջի, երազանքի ու մահվան խորհրդանիշ միաժամանակ։
Հայկական աղբյուրներում կակաչը մոռացության ու մշտական քնի խորհրդանիշ է, կարմիր կակաչը՝ բավականության, իսկ դեղինը՝ հարստության ու հաջողության։
«Մեխակը» (փոխառություն պ. “Mexak”), իսպաներենում՝ “Clavel” (Cat. clavell(clavo de clavar), cat. clavell (flor del clavel), cast. clavel (flor del clavel), սովորաբար զուգորդվում է ուրախության, թովչանքի, հմայքի հետ, որից էլ բխում են սերն ու վայելքը։
Մեխակը իսպանական մշակույթում ամենաճանաչված և տարիներ շարունակ ամենաշատ պահանջված ծաղիկն է։
Իսպանիայում տարբերում են մեխակի clavelina և clavelտեսակները, որոնց տարբերակիչ հատկանիշներից թերևս ամենաէականը գույնն է։
Օրինակ՝ կարմիր մեխակով մարդ կարող է արտահայտել իր հիացմունքը, իսկ սպիտակ մեխակով՝ անկեղծ սերը։
«Անմոռուկ» (իսպ.՝ “Nomelovides”)։
Ըստ մի լեգենդի՝ մի երիտասարդ իր սիրելիիհամար անմոռուկ քաղելիս խեղդվում է գետում, և որպես հառաչ հնչում են «Ինձ չմոռանա՛ս» բառերը։
Հարկ է նշել, որ անմոռուկի համարժեքը իսպաներենում հետևյալնէ՝ “No me olvides”, որի թարգմանությունը նույնն է՝ «Ինձ չմոռանա՛ս»։
Անմոռուկը հուսալքված սիրո խորհրդանիշ է։
Հայկական աղբյուրներում անմոռուկը հիշատակվում էորպես լուռ կարոտի, գաղտնի տենչի ու անկեղծության, որպես հիշողության, իրականսիրո ու հավատարմության խորհրդանիշ։
«Վարդը» (փոխառ. իրան.` “Vard”, իսպ.՝ “Rosa”) գրեթե ցանկացած մշակույթումունի միևնույն նշանակությունը՝ մաքրություն, կատարելություն, երկրային սեր, վերածնունդ։
Հին ժամանակներում կարմիր վարդը եղել է սիրո և գեղեցկության ցուցանիշ։
Սպիտակ վարդը համարվում է լուսնի կամ լույսի ծաղիկ և խորհրդանշում է մաքրություն, խոհեմություն և հմայք։
Դեղին վարդը սովորաբար զուգորդվում է խանդի ևանհավատարմության հետ, թեև հնարավոր է, որ դա չլինի այն տեղեկույթը, որը ցանկանում են փոխանցել։
«Արևածաղիկը» (իսպ.՝ “Girasol”) խորհրդանշում է կիրք ու սեր, իսկ հայկականմշակույթում՝ հպարտություն և միաժամանակ հեզություն։
«Մարգարտածաղիկը» (իսպ.՝ “Margarita”) խորհրդանշում է անմեղություն ումաքրություն, երկրայինի ու երկնայինի ամբողջությունը։
Այն ուրախության ծաղիկ է։
Հայկական մշակույթում մարգարտածաղիկը գարնան ու Զատկի ավետաբերն է ևհենց իր մեջ է ամփոփվում վերածաղկումի և հարության խորհուրդը։
«Ձնծաղիկը» (իսպ.՝ “Campanilla de invierno”) հայկական մշակույթում խորհրդանշում է հույսը, նրբությունն ու երիտասարդությունը։
Համարվում է գարնան ավետաբեր։
Եվրոպական երկրներում նույնպես հույսի խորհրդանիշ է։
Ապրիլի 19-ը համարվում է ձնծաղիկի օր։
«Խոլորձը» (իսպ.՝ “Orquídea”) խորհրդանշում է գեղեցկություն ու քաղցրություն,սեր ու նրբաճաշակություն։
Չինաստանում այս ծաղիկը համարվում է կատարելության խորհրդանիշ, իսկ Անգլիայում խորհրդանշում է Քրիստոսի արյունը։
«Շուշանը» (իսպ.՝ “Azucena”) համարվում է մաքրության ու կատարելության, ինչպես նաև խաղաղության, անմեղության խորհրդանիշ։
Հայերենում կան մի շարք ծաղիկներ, որոնց համարժեքները իսպաներենում չենառանձնանում իրենց խորհրդանշային իմաստների գործածության արդյունավետությամբ։
Այդպիսի ծաղիկներ են, օրինակ՝ զանգակածաղիկը, որը համակերպվածության, հնազանդության ու հաստատունության խորհրդանիշն է, յասամանը, որը գեղեցկության, նրբազգացության, հարուստ ներաշխարհի ու օգնության խորհրդանիշնէ, համասփյուռը, որը, լինելով բացառապես հայկական ծաղիկ, ներառում է միշտ առաջ ձգվելու, բարձրանալու տենչանքը, մանուշակ, որն առանձնանում է իր խորհրդանշանային իմաստների բազմազանությամբ։
Համաձայն հունական առասպելի՝ մի դիցուհի, որ փորձում էր փախչել Ապոլոնից, վերածվում է մանուշակի՝ խորհրդանշելովարժանապատվություն ու համեստություն։
Այն նաև բերկրության, բարության, երիտասարդության ու խաղաղության խորհուրդն ունի։
չ ա կ ա կ կ ա խ ե մ կ ւ ո ռ ո մ ն ա դ ր ա վ կ ի ղ ա ծ ա և ր ա կ ի ղ ա ծ ն ձ կ ա շ ւ ո ն ա մ ա տ ր ա գ ր ա մ կ ի ղ ա ծ ձ ր ո լ ո խ ն ա շ ւ ո շ ն ւ ո ն ա կ ղ ա Ծ ր ե ս ք ն ա զ ա ր ե յ ն ւ ո թ ւ ո ց ա ռ ո մ յ ն ւ ո թ ւ ո ղ ո ջ ա հ յ ն ւ ո թ ւ ո տ ս ր ա հ յ ն ւ ո թ ւ ո խ ա ր ւ ո ք ն ա չ վ ո թ ք լ ե ա վ յ ր ե ս ծ ա վ ք լ ա ս ւ ո հ յ ն ւ ո թ ւ ո ղ ո շ ի հ յ ն ւ ո թ ւ ո ծ ղ ե կ ն ա յ ն ւ ո թ ւ ո բ ր ն յ ն ւ ո թ ւ ո զ ե հ յ ն ւ ո թ ւ ո կ ց ե ղ ե գ ք ր ի կ յ ն ւ ո թ ւ ո լ ե ր ա տ ա կ յ ն ւ ո թ ւ ո տ ր ա պ հ ս յ ւ ո հ դ ն ւ ո ն ծ ա ր ե վ ք կ ա մ հ յ ն ւ ո թ ւ ո մ ե ո խ յ ն ւ ո թ ւ ո մ ա կ ա տ ա տ ս ա հ յ ն ւ ո թ ւ ո մ ր ա տ ա վ ա հ յ ն ւ ո թ ւ ո ր ք ա մ յ ն ւ ո թ ւ ո կ ա շ ա ճ ա բ ր ն յ ն ւ ո թ ւ ո ղ ե մ ն ա յ ն ւ ո թ ւ ո տ ս ե մ ա հ յ ն ւ ւ ո թ ւ ո վ տ ա պ ա ն ա ժ ր ա «Ծաղիկ» հասկացության խորհրդանիշների իմաստային դաշտերը պատկերելով՝որպես իմակ վեր ենք հանել այն տարբերակիչ հատկանիշները, որոնք կարող են հանդես գալ իբրև ազգամշակութային գործոն։
Այս դեպքում հաշվի է առնվում այն հանգամանքը, որ կախված մշակույթից՝ ծաղիկը, որպես բնական երևույթ, ներկայացնումէ մարդկային արժեքների տարբեր որակներ (տե՛ս աղյուսակում)։
Աղյուսակում ներկայացրել ենք միաժամանակ հայերենի և իսպաներենի ուսումնասիրության արդյունքները։
Այսպիսով, «ծաղիկ» հասկացությունը, բաժանելով ըստ հատկանիշների և նկատիունենալով նաև մշակութային գործոնը, կարելի է ասել, որ այդ հասկացության իմաստային դաշտերում գոյություն ունեն այնպիսի իմակներ, որոնք կարող են բնորոշ լինելշատ ծաղիկների, բայց ոչ բոլորին։
Մեր աշխատանքում որպես այդպիսի իմակառանձնացրել ենք «սերը», որն ընդհանրական է մեխակի, անմոռուկի, վարդի, արևածաղկի ու խոլորձի համար։
Ինչպես արդեն նշել ենք, միևնույն ծաղիկը կարող է կրելդրական խորհրդանիշ մի երկրի մշակույթում, իսկ ուրիշ երկրում ունենալ բացասական իմաստ։
Եթե փորձենք «արևածաղիկ» և “girasol” (la flor de sol) բառերը ստուգաբանորեն վերլուծել, ապա և՛ հայերենում, և՛ իսպաներենում այն կհամարվի արևի ծաղիկ, սակայն միևնույն խորհրդանիշը չի ունենա. իսպանական մշակույթում այն նշանակում է կիրք ու սեր, իսկ հայկական մշակույթում՝ հպարտություն։
Ներկայացնենքմեկ այլ օրինակ. հայերեն «անմոռուկ», իսկ իսպաներենում՝ “nomelovides” ծաղիկն ունի միևնույն նշանակությունը երկու լեզուներում էլ, սակայն առանձնանում է տարբերխորհրդանիշներով՝ հայերենում՝ լուռ կարոտի, անկեղծության, իսկ իսպաներենում՝հուսալքված սիրո։
Ուսումնասիրությունից կարող ենք հետևություն անել, որ և՛ իսպանական մշակույթում, և՛ հայկական մշակույթում ծաղիկներն ունեն իրենց ուրույն տեղը։
Կարողենք եզրակացնել, որ վարդ (rosa) ծաղիկը երկու մշակույթներում էլ համարվում է գեղեցկագույնը, բոլոր ծաղիկների թագուհին, իսկ շուշանը (azucena) համարվում է անբիծը, ճերմակն ու անմեղը։
Մարգարտածաղիկը իսպանական մշակույթում համարվում է թանկարժեք իր, իսկ հայերեն բացատրական բառարաններում դրա նշանակությունը չի տրվում, թեև Աստվածաշնչյան հայերեն թարգմանության մեջ այն ևս հիշատակվում է որպես թանկարժեք և կարևոր իր։
Որքան էլ հայկական լեռնաշխարհում տարածված են կակաչ, մեխակ և արևածաղիկ ծաղկատեսակները, դրանց բացատրությունները ևս հայերեն բացատրականբառարաններում ներկայացված չեն, փոխարենը կան իսպանական աղբյուրներում՝իրենց ուրույն նշանակություններով։
Է. Աղայանի բացատրական բառարանում հանդիպել ենք «անմոռուկ» ծաղկանվանը, որը բնորոշվում է որպես «անմոռանալի»,«միշտ հիշելու արժանի» արտահայտություններով։
Այսպիսով, ամփոփելով կարելի է ասել, որ միևնույն ծաղկանունը կարող է արտահայտել միևնույն խորհրդանշանային իմաստը հայերենում և իսպաներենում։
Առավելհաճախ, սակայն, դրանք կարող են տարբերվել, ինչը բխում է ուսումնասիրվող լեզուներին բնորոշ առանձնահատկություններից, լեզվամշակութային տարբերություններից և տվյալ լեզուն կրող ժողովրդի աշխարհընկալումից։
Գրականություն1. Աղայան Է., Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, 1976։
2. Աղայան Է., Լեզվաբանության հիմունքներ, Երևան, 1987։
3. Նազարյան Ա., Լեզվաբանական տերմինների ֆրանսերեն-ռուսերեն-հայերեն ուսումնական բառարան, Երևան, 1993։
4. Ջահուկյան Գ., Հայերեն ստուգաբանական բառարան, Երևան, 2010։
5. Ջահուկյան Գ., Ժամանակակից հայոց լեզվի իմաստաբանություն և բառակազմություն, Երևան, 1989։
6. Սարոյան Լ., Ժամանակային իմաստ արտահայտող բառերի իմաստային դաշտերիխնդրի շուրջ, «Օտար լեզուները բարձրագույն դպրոցում», Երևան, 2004, էջ 131-140։
7. Սիմքէշեան Է., Քնքուշ ծաղիկներ և մշակույթի սպասարկուներ, Իսթանպուլ, 2001։
8. Սուքիասյան Ա., Հայոց լեզվի դարձվածաբանական բառարան, Երևան, 1975։
Մարիաննա Կարապետյան«ԾԱՂԻԿ» ԲԱՌԻ ԵՎ ԴՐԱ ԽՈՐՀՐԴԱՆՇԱՅԻՆ ԻՄԱՍՏՆԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ ԻՍՊԱՆԵՐԵՆՈՒՄ ԵՎ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄԲանալի բառեր՝ ծաղկանուն, խորհրդանիշ, «ծաղիկ» բաղադրիչով դարձվածք, իմակ, ծաղիկհասկացության իմաստային ոլորտ, իմաստային դաշտ։
| Սույն հոդվածը նվիրված է «ծաղիկ» բառի խորհրդանշային իմաստների համեմատական քննությանը իսպաներենում և հայերենում, որտեղ զուգադրվել են իսպաներենում և հայերենում «ծաղիկ» հասկացության իմաստային ոլորտները։
Ծաղկանունների խորհրդանիշների մասին խոսելիս, հարկ է ասել, որ կատարվել է իմակային վերլուծություն, առանձնացվել են այն ծաղկանունները, որոնք կիրառություն ունեն որոշակի կառույցների, դարձվածքների մեջ և կարող են արտահայտել որակ, զգացմունք կամ վիճակ։
|
Փոխհատուցումն ավանդաբար դիտվում է որպես ոտնահարված սուբյեկտիվ իրավունքը պաշտպանելու միջոց, որով վերականգնում է այն: Իրավունքի պաշտպանության այս միջոցը կիրառելի է այն դեպքում, երբ հնարավոր չէ իրականում վերականգնել իրավիճակը, որը գոյություն ուներ մինչ իրավունքի խախտումը, բացասական հետևանքների համար կարող է տրամադրվել միայն փոխհատուցում: Համաձայն Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի (այսուհետ ՝ ՄԻԵԴ) ՝ յուրաքանչյուր ոք, ում կողմից ոտնահարված են սույն Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքներն ու ազատությունները, իրավասու է արդյունավետ միջոցի դիմել պետական մարմնի առջև, նույնիսկ եթե հանցագործ անձինք: [1] Սիլվերն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ ՝ ՄԻԵԴ) վճռեց, որ ազգային մակարդակում դատական միջոց ունենալը (հակառակ դեպքում ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածում ամրագրված Կոնվենցիայի օրենքը) ներառում է ինչպես պահանջը, այնպես էլ խախտված իրավունքի վերականգնումը որևէ ձևով, անհրաժեշտության դեպքում: [2, պարբ. 113] Այս դիրքորոշումը զարգացնելիս ՝ «Ակսոյն ընդդեմ Թուրքիայի» գործով, ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածը պահանջում է ներքին իրավական պաշտպանության միջոց, որը թույլ կտա իրավասու ազգային մարմնին լսել ինչպես Կոնվենցիայի, այնպես էլ Կոնվենցիայի պահանջները: , համապատասխանաբար բավարարել այն: Ընդունելով, որ խախտված իրավունքների վերականգնման մեթոդը կախված է յուրաքանչյուր կատարված խախտման բնույթից, և որ պետություններին պետք է որոշակի ազատություն տրվի իրենց ընտրության հարցում, ՄԻԵԴ-ը գտավ նույն դեպքում, որ ցանկացած դեպքում տրամադրվող միջոցը պետք է լինի ինչպես փաստացի, այնպես էլ արդյունավետ: իրավական առումով: [3, պարբ. 95] Keenan ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով ՄԻԵԴ-ը վճռեց, որ Կոնվենցիայի իրավունքների ոտնահարման պատճառով պատճառված վնասի փոխհատուցումը սկզբունքորեն պետք է մատչելի լինի որպես հնարավոր միջոց: Ընդունվել է, որ ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածը փոխհատուցում է պահանջում մեկ այլ կոնվենցիայի խախտման համար: [4, 123, 130-133 պարբերություններ] Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի գործի վերաբերյալ ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ «Դիմումատուն պետք է իրավունք ունենար փոխհատուցում պահանջել իրեն չհամապատասխանող վերաբերմունքի պատճառով պատճառված ոչ նյութական վնասի համար: , Քանի որ Հայաստանի օրենսդրությունը չի նախատեսում այդպիսի փոխհատուցում, դիմումատուն զրկվել է արդյունավետ միջոցից: Հետևաբար, տեղի է ունեցել 13-րդ հոդվածի խախտում: [5, Բաժին 2, պարբերություններ 44-48] Եթե Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածից բխում է, որ ազգային օրենսդրությունը պետք է նախատեսի փոխհատուցման հնարավորություն, ապա դա նշանակում է, որ ազգային մակարդակում անձը պետք է իրավունք ունենա պահանջել վնասի հատուցում: Այսպիսով, 195 Իրավագիտության կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածը պարտավորեցնում է պետությանը վնաս փոխհատուցման դեպքում անձին փոխհատուցում տրամադրել Կոնվենցիայի խախտման դեպքում: ՄԻԵԴ-ի դիրքորոշումից Կուդլանն ընդդեմ Լեհաստանի գործից բխում է, որ տրամադրվելիք նյութական միջոցները կարող են արդյունավետ համարվել, եթե դրանք կարող են կանխել, դադարեցնել կամ համարժեք հատուցում ապահովել արդեն իսկ կատարված հանցագործության համար: [6, կետեր 157-158] Արդեն տեղի ունեցածը կանխելու անհնարինության դեպքում խախտված սուբյեկտիվ իրավունքը վերականգնելու համար անհրաժեշտ արդյունավետ միջոցն է պատշաճ փոխհատուցումը կորուստների, զրկանքների, այսինքն `հիմնարար իրավունքի խախտմամբ պատճառված վնասի: Արդյունավետ միջոց ունենալու հնարավորությունը չի սահմանափակվում իրավունքի վերականգնման պատշաճ ձևով ապահովմամբ. Անձը պետք է իրավասու մարմնի առջև օժտված լինի իրական դատավարական երաշխիքներով `իր իրավունքի վերականգնմանը հասնելու համար: «Իովչեւն ընդդեմ Բուլղարիայի» գործով ՄԻԵԴ-ը գտավ, որ խախտվել է Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածը, չնայած որ ազգային օրենսդրությունը նախատեսում էր վատ վերաբերմունքի պատճառով պատճառված վնասի հատուցում (ՄԻԵԴ 3-րդ հոդված) ՝ որպես միջոց: Ներքին մակարդակում բողոքարկողը փաստորեն ի վիճակի չէր փոխհատուցում ստանալ իրեն ընթացակարգային պատճառներով պատճառված վնասի համար (անհամաչափ բեռ էր դրվել անձի վրա `ապացուցելու համար, որ խախտումն է պատճառված վնասի), ինչը ՄԻԵԴ-ը համարեց «անուղղակիորեն ֆորմալիստական»: Խախտվել է ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածը, քանի որ չնայած հատուցումը սահմանվել էր ազգային օրենսդրությամբ `որպես հնարավոր միջոց, անձը փաստորեն ի վիճակի չէր դա անել, քանի որ ընթացակարգն անարդյունավետ էր: [7, պարբերություններ 144-148] «Jonka ընդդեմ Բելգիայի» գործով, հղում կատարելով ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածին, ՄԻԵԴ-ը կրկնել է, որ դատական հայցը պետք է արդյունավետ լինի ինչպես իրավունքի տեսանկյունից, այնպես էլ գործնականում 196 ԴԱՏԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ: Դատարանը նշում է, որ ՄԻԵԿ-ի 13-րդ հոդվածի իմաստով միջոցի պաշտպանության արդյունավետությունը չի պահանջում, որ դիմումատուն երաշխավորվի ցանկալի արդյունքը: Հոդվածում նշված «պետական մարմինը» չպետք է պարտադիր լինի դատարան, բայց եթե դա այդպես չէ, ապա նրա իրավասությունը և տրամադրված երաշխիքները համապատասխան հանգամանքներ են այդ մարմնի առջև արդյունավետ միջոցի առկայությունը գնահատելու համար: [8, պարբ. 75] Այսպիսով, ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածը թույլ է տալիս տուժող կողմին, մի կողմից, արդյունավետ փոխհատուցում պահանջել Բարձր պայմանավորվող կողմից, որը խախտել է իր Կոնվենցիան, իսկ մյուս կողմից, այդ իրավունքը ենթադրում է արդյունավետ պաշտպանություն տրամադրելու իրավասություն ունեցող իրավասու ազգային մարմին: և ում անձը պետք է ունենա բավարար ընթացակարգային երաշխիքներ `համապատասխան հատուցում ստանալու համար: Իրավունքի վերականգնումը, ի թիվս այլոց, իրականացվում է վնասի հատուցման տեսքով, և, հետևաբար, ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածը իրեն իրավունք է վերապահում դիմել փոխհատուցում ստանալու համար և ճանաչում է անձի համար այդպիսի իրավական հնարավորության առկայությունը: Բոլոր դեպքերում, երբ անձը, ի վերջո, չի կարողանում արդարացի փոխհատուցում ստանալ ներքին մակարդակում իրեն պատճառված վնասի համար, ՄԻԵԴ-ի 13-րդ հոդվածը խախտվում է: Միայն երկու առանձին հոդվածներում հատուկ է սահմանված հատուցման իրավունքը: Դրանք են 5 5 5-րդ հոդվածը, որը նախատեսում է փոխհատուցման իրավունք ազատությունից ապօրինի զրկելու դեպքում (խախտելով 5-րդ հոդված 1- 1- 1-4) և թիվ 7 արձանագրության 7-րդ հոդվածը, որը նախատեսում է հատուցման իրավունք: ապօրինի դատապարտման համար: [2] Մի կողմ թողնելով այս հոդվածների նեղ առանձնահատկությունները, որոնց ներկայացումը վեր է սույն հոդվածի շրջանակից, շեշտենք, որ նշված դրույթները ՄԻԵԿ-ի 13-րդ հոդվածի ընդհանուր կանոնի հատուկ առանձնահատկություններ են (lex specialis): Վասինկն ընդդեմ Նիդեռլանդների գործով ՄԻԵԴ-ը գտավ, որ հոդված 5-ը: ՄԻԵԴ-ի 5-ը համարվել է պաշտպանված, 197 ԴԱՏԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ, եթե հնարավոր է փոխհատուցման հայց ներկայացնել, երբ անձը զրկվել է ազատությունից `նույն հոդվածի 1-4-րդ կետերի խախտման համար: Նույն որոշմամբ դատարանը հայտարարեց, որ փոխհատուցման հարցը չի կարող բարձրացվել, եթե ՄԻԵԴ-ի 5 1-4-րդ հոդվածի 1-4-րդ մասի խախտումը չի հանգեցրել նյութական կամ ոչ նյութական վնասի, որը պետք է փոխհատուցվի: [9, պարբերություններ 36-38] Այսպիսով, ՄԻԵԴ-ի 5 5 5-րդ հոդվածով նախատեսված փոխհատուցումը կրկին նպատակ ունի փոխհատուցել պատճառված վնասը: Դատարանի կողմից այս դրույթի մեկնաբանությունը կարող է տարածվել ընդհանուր կանոնի վրա: Կոնվենցիայի իրավունքի խախտման համար փոխհատուցում նախատեսված է ոչ թե անձի իրավունքի ոտնահարման համար, այլ արդյունքում պատճառված վնասը հատուցելու նպատակով: Նման վնասի առկայության հարցը յուրաքանչյուր անգամ պետք է դառնա քննարկման առանձին առարկա: Brogan ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործի վերաբերյալ ՄԻԵԴ-ը գտավ, որ ՄԻԵԴ-ի 5-րդ հոդվածի այլ դրույթների հաստատման փաստին նախորդող կամ անմիջապես հետո, ազգային օրենսդրությունը չի նախատեսել փոխհատուցում պահանջել մինչ այդ ներքին դատարանները: վերաբերում է ներքին դատարաններին », և այդ հիմքով խախտում գտավ ՄԻԵԴ-ի 5 5 5-րդ հոդվածով: [10, կետեր 66-67] Թեյմուրազյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված ՄԻԵԴ-ի 5-րդ հոդվածով նախատեսված ոչ նյութական վնասի հատուցման հնարավորության բացակայությունը անձին զրկում է փոխհատուցում ստանալու իրավունքից: ինչպես նյութական, այնպես էլ իրավական հիմքերով: արձանագրել է ՄԻԵԴ-ի 5 5 5-րդ հոդվածի խախտում: [11 ,, 77, 77-79] Այսպիսով, ՄԻԵԴ-ի 5-րդ հոդվածի 5-րդ հոդվածը պահանջում է, որ անձը ներքին մակարդակով իրավունք ունենա փոխհատուցում ստանալ նույն հոդվածի այլ դրույթների խախտմամբ պատճառված վնասի համար, նման հայցով դատարան: Վերջապես, օգտագործեք իրավական պաշտպանության որոշ միջոցներ: «Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի» վերոհիշյալ գործով ՄԻԵԴ-ն արդեն արձանագրել է 13-րդ հոդվածի խախտում `այն հիմքով, որ ՀՀ օրենսդրությունը չի նախատեսում ոչ նյութական վնասի հատուցման հնարավորություն, որը բխում է 3-րդ հոդվածի խախտմամբ: ՄԻԵԴ Այսպիսով, երկու դեպքում էլ Կոնվենցիայի դրույթները նախատեսում են խախտված իրավունքի վերականգնում ՝ պետությունից պահանջելով վերականգնել այն: Եթե կա հատուկ կոնվենցիայի նորմ, ապա վերջինս կիրառվում է, և եթե չկա կոնվենցիայի խախտման համար փոխհատուցման առանձին կոնվենցիայի դրույթ (օրինակ ՝ 2,3 հոդվածների դեպքում), ապա գործում է 13-րդ հոդվածը, որը ենթադրում է, ի թիվս այլոց ՝ վնասներ: փոխհատուցման հնարավորությունը: Տեսական աղբյուրները նաև հետևում են, որ Կոնվենցիայի 5-րդ մասը 5-ը և թիվ 7 արձանագրության 7-րդ հոդվածը համարվում են 13-րդ հոդվածի հատուկ դրսևորումներ: [12 էջ 240] Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորություններին համահունչ ՝ ՀՀ Սահմանադրության 62-րդ հոդվածը ճանաչում է անձանց իրավունքը պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից ապօրինի գործողությունների կամ անգործության միջոցով փոխհատուցվելու, իսկ դեպքերում օրենքով սահմանված, նաև օրինական կառավարման միջոցով: ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, 2017 թվականի նոյեմբերի 7-ի թիվ ՍԴՈ -1383 որոշմամբ, նշել է, որ «յուրաքանչյուր իրավունքի ամրագրումն արդեն ենթադրում է ոչ միայն այդ իրավունքի պաշտպանություն և պատասխանատվության սահմանում դրա խախտման դեպքում , այլ նաև դրա խախտման արդյունքում պատճառված վնասի հատուցում: Միայն այդ դեպքում իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության համակարգը կլինի ամբողջական և արդյունավետ: [14, կետ 5] Վերոհիշյալից բխում է, որ վնասի հատուցումը իրավունքների և ազատությունների լիարժեք և արդյունավետ պաշտպանության ձևավորման անհրաժեշտ տարրերից մեկն է, և որևէ սուբյեկտիվ իրավունքի ամրագրումը ենթադրում է դրա պատճառած վնասի հատուցում: խախտում ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, վկայակոչելով վնասի փոխհատուցման մասին Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության դրույթները, ինչպես փոփոխված է 27.11.2005 թ. ՍԴՈ -929 որոշմամբ, նշել է. «Ինչ վերաբերում է արտահայտության բովանդակությանը» ՀՀ Սահմանադրության 16-րդ հոդվածի 4-րդ մասում և 20-րդ հոդվածի 5-րդ մասում նշված օրենքի համաձայն `Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ Սահմանադրությունը, հղում անելով օրենքին, միևնույն ժամանակ առաջարկում է փոխհատուցել տուժողին: կարգ սահմանել, որը պետք է երաշխավորի խնդրո առարկա իրավունքի արդյունավետ իրականացման արդյունավետ մեխանիզմ: [15, կետ 7] Ընթացիկ խմբագրության մեջ ՀՀ Սահմանադրության 62-րդ հոդվածը նաև ասում է, որ վնասի հատուցման կարգը և պայմանները պետք է սահմանվեն օրենքով: Սա նշանակում է, որ պետությունը պետք է երաշխավորի սուբյեկտիվ իրավունքի պաշտպանությունը վնասի հատուցման տեսքով, և, հետևաբար, սահմանադրական իմաստով վնասի հատուցման իրավունքը ենթադրում է դրա իրականացման համար արդյունավետ դատական և արտադատական մեխանիզմի ապահովում: ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, վկայակոչելով թիվ SDO-1257 որոշմամբ դատարան մուտքի իրավունքը, որպես դրա հիմնական տարրերից մեկը նշեց հայց հարուցելու, փոխհատուցում պահանջելու և դատարանի որոշումը ստանալու օրինական հնարավորությունը: [16, պարբերություն 9] Jacobson- ն ընդդեմ Շվեդիայի գործով ՄԻԵԴ-ը գտավ, որ անձին պատկանող հողամասի կառուցման արգելքի օրինականության հարցը լուծելը խախտում է գործադիրի բացառիկ իրավասությունը 6 1 1-ին հոդվածի համաձայն: Կոնվենցիայի, քանի որ զրկված էին դատարանում նման որոշումները վիճարկելու հնարավորությունից: Նույն դեպքում, ՄԻԵԴ-ը հետագայում նշեց, որ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահանջները ավելի քան 200 ՓԱՍՏ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ են, ուստի ներծծված են Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում, և այդ դեպքում անհրաժեշտ չէ առանձին դիտարկել: [17, պարբերություն 78]: Դրանից բխում է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը կլանում է Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի դրույթները `դատարանի կողմից արդյունավետ պաշտպանության միջոցների առկայության առումով: Բոլոր դեպքերում, երբ դատարանը իրավասություն չունի որոշելու անձին պատճառված վնասի (նյութական և ոչ նյութական) փոխհատուցումը, խախտվում է վնասի հատուցման իրավունքը: Իր հերթին, օրենսդրական նման բացը, թույլ չտալով վնասի հատուցման սահմանադրական իրավունքի իրացում, ստեղծում է հակասահմանադրական իրավիճակ: Երբ դատարանն իրավունք ունի պաշտպանություն ապահովել վնասի տեսքով, բայց դատարանի մուտքը ձի սահմանափակվում է անհամաչափորեն կամ առանց օրինական նպատակի, վնասի սահմանադրական իրավունքը կրկին խախտվում է: Այսպիսով, պարզվում է, որ վնասի հատուցման սահմանադրական իրավունքի բովանդակությունը երկու դրսեւորում ունի: Առաջին դրսեւորումն այն փաստն է, որ անձը իրավունք ունի դատարան կամ այլ անկախ մարմին պահանջել իրեն տրամադրել իրավունքների պաշտպանության անհրաժեշտ միջոցներ ՝ պատճառված վնասի հատուցման տեսքով: (վնասի հատուցման պահանջի առկայություն): Երկրորդ դրսեւորումն այն փաստն է, որ խախտված անձը իրավունք է ստանում փոխհատուցում ստանալ Հայաստանի Հանրապետությանը կամ համայնքին: Եթե իրավունքի խախտում է հաստատվել, փոխհատուցում ստանալու իրավունքը չի կարող սահմանափակվել, քանի որ դա կխաթարի փոխհատուցման իրավունքի էությունը: Վնասի հատուցման սահմանադրական իրավունքի բաղկացուցիչ մաս հանդիսացող պետության կողմից վնասի փոխհատուցման ձևով պաշտպանության հնարավորությունը կարող է արդեն որոշակիորեն սահմանափակվել, և սույն հոդվածի հետագա ձևակերպումը նվիրված է այս հարցի քննարկմանը: 201 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆ «Լինդերն ընդդեմ Շվեդիայի» գործով ՄԻԵԴ-ը նշեց, որ երբ անձը վիճելի հայց է ներկայացնում ՝ Կոնվենցիայով նախատեսված իր իրավունքների ոտնահարման զոհ դառնալու համար, ապա նրան պետք է տրվի ընտանեկան միջնորդություն վերականգնել նրա հայցը: Կապահովվեն իրավունքի պաշտպանության անհրաժեշտ միջոցներ: [18, պարբերություն 77] Բոյլ և Ռայս ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ 13-րդ հոդվածից չի բխում, որ պետությունը, ամեն դեպքում, պետք է համապատասխան միջոցներ տրամադրի անձանց ՝ առանց հաշվի առնելու բողոքի էությունը: , Ներկայացված բողոքը պետք է ունենա հիմնավորման համապատասխան աստիճան, այսինքն ՝ այն պետք է լինի վիճելի պահանջ: Նույն որոշմամբ դատարանը հրաժարվեց տալ վերաքննիչ բողոքի բողոքարկման վերացական չափանիշները և պնդեց, որ յուրաքանչյուր հատուկ դեպքում պետք է առանձին գնահատական տրվի այդ հանգամանքին: [19, 52 52 52, 55] Միայն եթե ՄԻԵԴ-ը գտնի, որ բոլոր ներքին պաշտպանության միջոցներն սպառելուց հետո իրեն ներկայացված անհատական գանգատը կարող է համարվել վիճելի պահանջ, 13-րդ հոդվածը կիրառելի կլինի և ենթակա է բովանդակային քննարկման: խնդիր կդարձնի կենցաղային մակարդակում անձին պաշտպանելու արդյունավետ միջոց տրամադրելու հարցը: Եթե Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան հիմնարար իրավունքի խախտման մասին բողոք չի բավարարում վերը նշված ընդունելիության չափանիշը, ապա ՄԻԵԴ-ը, առանց գործի նյութը ուսումնասիրելու, կպարզի, որ անձի կենցաղային միջոցի նկատմամբ չեն խախտվել Վերադառնալով վնասի հատուցման սահմանադրական իրավունքին և վերոգրյալի հիման վրա պետք է նշել, որ հասարակական գործունեության արդյունքում ենթադրաբար տուժած անձանց պատճառված վնասի հատուցման սահմանադրական իրավունքի խախտում կարող է գրանցվել ոչ միայն այն դեպքում, երբ խախտումը փաստացիորեն հաստատված է, բայց նաև փոխհատուցում չի տրամադրվում: Երբ անձի գանգատը հիմնավորվել է կենցաղային մակարդակում, բայց նա չի կարողացել պնդել իր հայցը, նրան չեն տրամադրվել բոլոր հնարավոր միջոցները, որոնք անհրաժեշտ են ներքին մակարդակում ենթադրյալ վնասի փոխհատուցում ստանալու համար: Որպես դրա հիմնավորում ՝ եկեք ներկայացնենք ՎBRԵԲ-ի դիրքորոշումը Babbins v. Միացյալ Թագավորության գործով: Այս գործի նախապատմությունը ցույց էր տալիս, որ ոստիկանության կողմից մահաբեր ուժ էր գործադրվում, իսկ մահացածի քույրը բողոք էր ներկայացրել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան: Ազգային մակարդակով անցկացվել է հետաքննություն, որի արդյունքում ոստիկանության գործողությունները համարվել են օրինական: Այս դեպքում Եվրոպական դատարանը չի գտել, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի խախտում, բայց Դատարանը գտել է, որ դիմումատուի բողոքը վիճելի պահանջ է, ուստի վկայակոչում է Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահպանումը: Դատարանը գտավ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում այն հիմքով, որ ներպետական օրենսդրությունը չի նախատեսում այնպիսի դրույթներ, որոնք թույլ կտան քրոջը պահանջել փոխհատուցել իրեն պատճառված ոչ նյութական վնասի (ցավի, տառապանքի) փոխհատուցումը: եղբոր մահը: [20, 170,177 պարբերություն] Այսպիսով, նույնիսկ եթե ի վերջո պարզվեց, որ պետական մարմինը գործել է օրինական կերպով, վնասի հատուցման հասնելու համար բավարար պայմանների բացակայությունը խոսում է փոխհատուցման հիմնարար իրավունքի խախտման մասին: Պաուել և Ռայներ ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով ՄԻԵԴ-ը «վիճելի հայց» տերմինը կապեց Կոնվենցիայի 35 3 3 հոդվածի «ակնհայտորեն անհիմն» եզրույթի հետ: Դատարանը պատճառաբանեց, որ եթե ընդունելիության փուլում պարզվի, որ բողոքն այնքան անհիմն է, որ միջազգային մակարդակում բողոք ներկայացուցչին մերժել են ըստ էության քննելը (գործը չի բավարարվել), ապա մասնակից պետությունը պարտավոր չէ պարտավորվել հետևել պահանջներ ազգային մակարդակով: ապահովել համապատասխան միջոցների առկայությունը: [21, կետ 33] Ընդհանուր իմաստով, «ակնհայտորեն անհիմն» տերմինը կարելի է հասկանալ որպես «ակնհայտ անհիմն» կամ «առանց հիմնավորման»: Այդ դեպքում Եվրոպական դատարանը պետք է քննարկի բոլոր այն բողոքները, որոնք առաջ են բերում իրական իրավական խնդիր (մասնավորապես, երբ կա օրենքի խախտում և պետք է քննվի սահմանափակման օրինականությունը), նույնիսկ եթե ընդհանուր առմամբ պարզ է, որ որևէ խախտում չկա: կոնվենցիան: [22, էջ 896] Կարելի է ասել, որ բոլոր այն դեպքերը, որոնք մենք կարծես եզրակացնում ենք, երբ դրանք քննվում են, հետագա քննարկման կարիք ունեն, կարծես թե «ակնհայտ անհիմն» չեն համարվում: Տերմինը մեկնաբանող մեկ այլ գաղափար կարող է լինել այն, որ բողոք բերողի բողոքը բացահայտում է իր սուբյեկտիվ իրավունքի ոտնահարման հնարավորությունը: Չնայած վերը նշվածին, Եվրոպական դատարանի պրակտիկայում կան բազմաթիվ դեպքեր, երբ բողոքը ճանաչվում է որպես «ակնհայտ անհիմն» խորը, համապարփակ և երկարաժամկետ ուսումնասիրությունից հետո, այսինքն, երբ առաջին հայացքից պարզ չէր, որ դա անհիմն է: Այս հանգամանքը շատ դեպքերում պայմանավորված է դատարանի գերբեռնվածությամբ: Չնայած վերոգրյալին, եթե դատարանը բողոքարկման ընդունելի փուլում եզրակացնում է, որ տվյալ Կոնվենցիայի խախտման վերաբերյալ բողոքն ակնհայտորեն անհիմն է և, հետևաբար, լրացուցիչ քննարկման կարիք չունի, նման բողոքարկման համար համապատասխան միջոցներ ունենալու հարցը այլևս չի դիտարկվում և պետությունը ճանաչում է: առանց վնասելու Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածը: Հնարավոր չարաշահումներից խուսափելու համար մենք գտնում ենք, որ ներքին մակարդակում պետությունները պարտավոր են առաջին հայացքից պաշտպանել բոլոր այն պահանջներից, որոնք պետք է լուծվեն, որոնք կարող են նաև փոխհատուցման հետ կապված լինել: «Ակնհայտ անհիմն» հայցի վերաբերյալ ՀՀ օրենսդրությունում կան նաև որոշ իրավական կարգավորումներ: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածից բխում է, որ յուրաքանչյուր ոք, ով կարծում է, որ իր իրավունքները ոտնահարվել են կամ կարող են ուղղակիորեն խախտվել պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի վարչական ակտով, գործողություններով կամ անգործությամբ, կարող է դիմել վարչական դատարան: , Համաձայն ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի `վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի վարույթը, եթե դրա վրա ակնհայտորեն իրավունք չունեցող անձը հայց է ներկայացրել դատարան: [23] Այս երկու նորմերի համակարգված վերլուծությունից բխում է, որ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ անձը գտնում է, որ իր իրավունքը խախտվել է կամ կարող է ուղղակիորեն ոտնահարվել, վերջինս չի կարող դատական հայց ներկայացնել, եթե դատարանի գնահատմամբ, նա հստակ չի իրավունք ունեն դա անել: Օրենսդիրն օգտագործում է «ակնհայտորեն դատական հայց ներկայացնելու իրավունք չունենալ» եզրույթը: Հայտնի է, որ հայցադիմումը բովանդակային և դատավարական հասկացություն է, որի բովանդակային կողմը արտահայտվում է հայցվորի կողմից պատասխանող կողմին ներկայացված դատական հայցում, իսկ հայցվոր կողմը դատարանին ուղղված հայցն է `քննելու և լուծելու վեճը կողմերը, իսկ դատական գործընթացը արտահայտման արտաքին ձև է: Սա նշանակում է, որ անձը պետք է համարվի «հայց հարուցելու իրավունք չունի» ինչպես այն դեպքում, երբ չկա համապատասխան բովանդակային հայցի իրավունք, այնպես էլ երբ այդպիսի իրավունքը նրան չի պատկանում, և վերջինս չունի իրավական շահ: Մասնավորապես, ստացվում է, որ եթե և՛ հայցադիմումի, և՛ դրան կից փաստաթղթերի ընդհանուր քննությամբ դատարանին պարզ է դառնում, որ առկա են վարչական վեճեր իրավական ակտերի, մարմնի գործողությունների կամ անգործության և դրանց պատճառած վնասների վերաբերյալ: անհիմն են, կամ հայցվորն իրավունք չունի նման հայցի: Վերջինս կարող է չդիտարկել հայցը և կարող է անձին չտրամադրել այն միջոցները, որոնք օբյեկտիվորեն պետք է բավարարեին հատուցում ստանալու համար: ՀՀ Սահմանադրական դատարանն իր թիվ SDO-1022 որոշմամբ անդրադարձել է վերոնշյալ խնդիրներին և արձանագրել հետևյալը. «Օրենսգրքի վիճարկվող դրույթում« ակնհայտորեն »բառը ամրագրելով ՝ օրենսդիրը նպատակ ունի ստուգել նյութական իրավունքի խախտում հայցադիմումի ընդունելի փուլում, բայց այն փաստը, որ իբր խախտված իրավունքը պատկանում է այդ անձին, այսինքն `հայցվորը« շահագրգիռ անձ է »: [24, կետ 7] ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նման դիրքորոշում է հայտնել 2014 թվականի դեկտեմբերի 26-ին թիվ ՎԴ / 3477/05/13 վարչական գործով կայացված որոշմամբ: Սահմանադրական դատարանի վերոնշյալ որոշումից բխում է, որ «ակնհայտորեն դատական հայց ներկայացնելու իրավունք չունենալ» արտահայտությունը վերաբերում է միայն անձին հայց ներկայացնելու հարցում իրավական հետաքրքրության ակնհայտ բացակայությանը: Այլ կերպ ասած, ի սկզբանե պարզ է, որ հայցը չի վերաբերում հայցվորի իրավունքներին և պարտականություններին: Միևնույն ժամանակ, նույնիսկ եթե առաջին հայացքից ակնհայտ է, որ անձի հայցը նյութապես անհիմն է, վերջինիս պետք է տրամադրվեն պաշտպանության բոլոր միջոցները, որոնք ընդհանուր առմամբ կարող են հանգեցնել անձի իբր խախտված իրավունքի վերականգնմանը: Մեր գնահատմամբ, ՀՀ Սահմանադրական և վճռաբեկ դատարանները սուղ մեկնաբանեցին ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը `առանց վկայակոչելու այն փաստը, որ հայցվորը դատարանի միջոցով պատասխանող կողմի նկատմամբ նյութական հայց է: Մենք գտնում ենք, որ ՀՀ վարչական դատավարության 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված նորմայի բառացի մեկնաբանությունից բխում է, որ դատարանը կարող է մերժել հայցը և սահմանափակել անձին դատարան մուտք գործելու իրավունքը նույնիսկ հայցադիմումի գործը և կցումը: Ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ հայցն անհիմն է նյութական իրավունքի տեսանկյունից: Այս ակնհայտությունն առաջին հերթին արտահայտվում է նրանում, որ վարչական մարմնի ակտը վերացվել է կամ վնասի հատուցման հայցով դատարան է ներկայացվել նման հայց: Խնդրի մեկ այլ դրսեւորման հանդիպում ենք ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.2 հոդվածի 9-րդ մասում: [25] Սույն դրույթի համաձայն, անձը կարող է հայց ներկայացնել ոչ նյութական վնասի հատուցման պահանջը հանրային մարմինը միայն այն դեպքում, եթե միևնույն ժամանակ եղել է իրավական ակտերի, գործողությունների կամ պետական մարմինների անգործության հիմնական պահանջը: ներկայացվել են, կամ դրանք արդեն ճանաչվել են որպես անօրինական: Գոյություն ունի հանրային իշխանության գործունեության օրինականության կանխավարկած, և քանի դեռ այն չի մերժվել իրավական ուժ ունեցող պետական ակտով, վնասի հատուցման հայցն ակնհայտորեն անհիմն է բովանդակային իմաստով, ի սկզբանե ակնհայտ կլինի, որ իրական չկա: նման պահանջը բավարարելու հնարավորություն: Դատարանը կքննարկի վնասի հատուցման առանձին հայցը, եթե համապատասխան մարմնի գործողությունը նախօրոք անօրինական է ճանաչվել: հակառակ դեպքում, վնասի հատուցման առանձին հայցը կմերժվի: Ելնելով վերոգրյալից ՝ մենք գտնում ենք, որ ներքին մակարդակում հնարավոր չարաշահումներից խուսափելու համար պետությունները պարտավոր են պաշտպանության միջոց տրամադրել բոլոր հայցերին, որոնք առաջին հայացքից հետագա քննության կարիք ունեն (նյութական և ընթացակարգային առումով ակնհայտորեն անհիմն չեն համարվում): ), որը կարող է տարածվել նաև փոխհատուցման վրա: Միայն ներկայիս իրավիճակում պետության կողմից ակնհայտ անհիմն հայցադիմում ունենալու իրավունքի սահմանափակումն իրավաչափ կհամարվի, և հատուցման հիմնական իրավունքի խախտում չի գրանցվի: Մնացած բոլոր 207 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ ազգային օրենսդրությամբ հատուցման իրավունքի բացակայությունը, ինչպես նաև դատարանի կամ այլ իրավասու մարմնի առջև արդյունավետ ընթացակարգի բացակայությունը կհանգեցնի փոխհատուցման իրավունքի խախտման: , ։
| Սույն հոդվածում փորձ է արվել ցույց տալ վնասի հատուցման սահմանադրական իրավունքի համակարգային կապն իրավունքների պաշտպանության արդյունավետ միջոցներ ունենալու եւ արդար դատաքննության սահմանադրական իրավունքների հետ։
Նշված կապի լույսի ներքո հոդվածում ներկայացվում են վնասի հատուցման իրավունքի սահմանափակման հիմնահարցերը՝ հաշվի առնելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի պրակտիկան։
Հոդվածում փորձ է արվել ցույց տալ Մադրու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայում նախատեսված ակնհայտ անհիմն պահանջի մասին դրույթի հնարավոր ազդեցությունն ազգային օրենսդրության վրա։
|
ԵՂԵՌՆԻ ՊԱՏԿԵՐԸ ԵՐՎԱՆԴ ՕՏՅԱՆԻ «ԹԻՎ 17 ԽԱՖԻԵՆ»ՎԵՊՈՒՄ ԵՎ «ԱՆԻԾՅԱԼ ՏԱՐԻՆԵՐ» ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋՑեղասպանությունը մարդկության դեմ ուղղված ամենամեծ հանցագործությունն է, որը նպատակ էհետապնդում ոչնչացնել ազգային, կրոնական կամ ռասայական մի խմբի կամ խմբերի։
Թուրքերիկողմից 1915-1923 թթ. Արևմտյան Հայաստանում իրականացված ցեղասպանությունը ոչ միայն հայժողովրդի, այլև մարդկության նորագույն պատմության ամենաարյունալի էջերից է։
Այդ ահավոր ողբերգության ժամանակակիցներից ու ականատեսներից էր Երվանդ Օտյանը, ումվիճակված էր իր ժողովրդի հետ տանել այդ տառապանքները՝ աքսորվել, սովալլուկ ու տանջվածդեգերել Դեր-Զորում, տեսնել մահն ու զրկանքը մոտիկից։
Երվանդ Օտյանի թողած գրական ժառանգությունը բավականին մեծ է՝ «լայնակտավ վեպեր, բազմաթիվ վիպակներ, քրոնիկներ, պամֆլետներ,հրապարակախոսական անթիվ հոդվածներ»1, բայց դրանք դեռևս լավ ուսումնասիրված չեն, լայն հասարակությանը հայտնի չեն։
Իսկ Օտյանի կյանքին և ստեղծագործությանը նվիրված հայալեզուգրքերը քիչ են. դրանք, թերևս, կարելի մատների վրա հաշվել։
Հոդվածը գրելիս հիմնականում օգտվելենք բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Սամվել Մուրադյանի «Երվանդ Օտյան. Կյանքը և գործը» մենագրությունից, որի երկրորդ լրամշակված հրատարակությունը նվիրված է Հայոց Մեծեղեռնի 100-րդ տարելիցին և դրա անմեղ զոհերի հիշատակին։
Իր հուշերում, նամակներում, հոդվածներում, գեղարվեստական գործերում՝ «Ընկ. Բ. Փանջունի»վեպի երրորդ մասում, «Թիվ 17 խաֆիեն» քառահատոր վեպում և «Անիծյալ տարիներ» հուշագրության մեջ Օտյանը պատկերել է Եղեռնի զարհուրելի դեպքերը, կարծես՝ վավերագրի աչքով արձանագրել ճշգրիտ փաստերը։
Ս. Մուրադյանի խոսքով՝ Օտյանի նկարագրած «դրվագներն ու պատումներըճշգրտորեն համընկնում են պատմական վավերագրերին, մյուս ականատեսների վկայություններին ուհիշողություններին»2։
«Անիծյալ տարիներ» հուշագրությունը հրատարակվել է 2004 թ. Գր. Հակոբյանի ջանքերով և շատքիչ է ուսումնասիրված։
Այստեղ սկսած ապրիլքսանչորսյան գիշերվա անցուդարձից ճշգրտորեն պատկերված են Եղեռնի չարաշուք դեպքերը։
Օտյանը 1915 թ. ապրիլի 11 (24)-ի գիշերը չի ձերբակալվել,այլ ավելի ուշ, որովհետև պահվել է մի ապահով թաքստոցում։
«Ցանկության դեպքում Օտյանը գուցեևկարող էր երկար մնալ այդ թաքստոցում և նույնիսկ չմատնվել թուրք դահիճների ձեռքը»,- նշում է Ս.Մուրադյանը, «բայց Օտյանը չուզեց ճակատագրով տարբերվել իր ժողովրդից»3։
Ապրիլի 24-ի գիշերնսկսվում են ձերբակալությունները. սկզբում Օտյանին թվում է, թե ձերբակալում են միայն դաշնակցականներին՝ հասկանալի պատճառներով, սակայն շուտով պարզ է դառնում, որ ձերբակալություններըզանգվածային բնույթ են կրում։
«Ազատամարտ»-ի խմբագրատանն էր Օտյանը՝ «Ամեն ներս մտնողձերբակալյալի նոր անուններ կհաղորդեր։
Միքայել Շամտանճյանը, Կոմիտաս Վարդապետը, հետո նորանուններ՝ Համբարձում Համբարձումյանը, Ատոմ Յարճանյանը, Շավարշ Քրիսյանը, Տիգրան Չեոկուրյանը, Մելքոն Կյուրճյանը…ձերբակալյալներու թիվը որոշապես գիտցող չկար։
Երկու հարյուրեն վեցհարյուր կը հաշվեին…»4,-գրում է Օտյանը։
Այնուհետև Օտյանը ներկայացնում է իր և նախարարՈսկան Մարտիկյանի զրույցը, որը սարսափեցրել էր նրան. այս զրույցն արտացոլում է երիտթուրքերիդավադիր ծրագիրը, անգամ վախեցած և աքսորից հազիվ մազապուրծ եղած հայերն արդեն գլխի էինընկել, որ գործ ունեն արյունարբու դավադրության և այն իրականացնելու լավ մշակված ծրագրի հետ։
«Այս մարդոց նպատակն է մեզ մտավորապես և նյութապես բնաջինջ ընել։
Առաջինը ըրին աքսորելով»5,-ասում է Մարտիկյանը։
Լավատես Օտյանը չի ուզում հավատալ, որ աքսորը նախապես պլանավորված է եղել և դավադրության մաս է կազմում։
Օտյանի նման մտածում էին շատերը՝ հավատովսպասելով աքսորվածների վերադարձին։
Մարտիկյանը հայտնում է, որ հիմա էլ «հայերու հարստու1 Մուրադյան Ս., Երվանդ Օտյան, Երևան, 2012, էջ 3։
2 Նույն տեղում, էջ 69։
3 Նույն տեղում, էջ 71։
4 Նույն տեղում, էջ 73։
5 Նույն տեղում, էջ 76։
թյունը պիտի առնեն ձեռքերնեն…այս մարդիկն ամեն բան ընելու կարող են…»։
«Հունիս 21-ի առավոտյան լսեցինք թե քսան հնչակյաններ կախաղան հանվեր են։
Այս լուրը սարսափ մը սփռեց ամբողջ Պոլսոհայության մեջ»1։
Օգոստոսի 24-ին Օտյանը դուրս է գալիս թաքստոցից և հենց նույն օրը ձերբակալվում. սկսվում էաքսորների, տառապանքների ու չարչարանքների դժոխային շրջանը։
Մինչև սեպտեմբերի 13-ը մնում էբանտում, հետո՝ աքսորվում Գոնիա, ապա՝ Էրեյլի։
«Անիծյալ տարիների» գլուխների անվանումներըհայ ժողովրդի անցած չարաշուք ճանապարհի արձանագրումն են, այդօրյա տառապանքների քարտեզագրությունը՝ «Բանտարկություն և աքսոր», «Տարսոնի մեջ», «Հալէպի մեջ», «Հալէպեն Տէր-Զօր», «ԷլՊուսէրա» և այլն։
Օտյանին և աքսորված մյուս մտավորականներին թուրքերը շարունակում էին հետևել։
Աքսորավայրերում և մահվան ճամբարներում հրաշքով վերապրած Արամ Անտոնյանն իր «Մեծոճիրը» գրքում մեջբերում է մի փաստաթուղթ. «Ծածկագիր ներքին գործոց նախարարության, ուղղված Հալեպի կուսակալության. Կիմանանք, թե մեկ քանի հայ թերթերու թղթակիցներ այդ կողմերըշրջելով կարգ մը եղերական դեպքեր ներկայացնող լուսանկարներ ու թուղթեր կազմած և զանանքտեղվույդ ամերիկյան հյուպատոսին հանձնած են։
Այս կարգի վնասակար անձերը ձերբակալելովփճացնեք։
Ներքին գործոց նախարար Թալեադ»2։
Սա ապացուցում է, որ թուրք պաշտոնյաները ոչմիայն տեղյակ են եղել տեղահանություններից ու սպանություններից, այլև իմացել են տեղահանվածների, մանավանդ մտավորականների գտնվելու վայրերը և նրանց մասին կոնկրետ մանրամասներ։
«Այս խմբագիրը Հայոց մեծագույն երգիծաբանն էր, պ. Երվանդ Օտյան… Իր մասին հրապարակված էրձերբակալման հրամանագիր մը…»3։
Սկզբնական շրջանում ո՛չ Օտյանը, ո՛չ էլ մյուս բռնագաղթվածները չէին պատկերացնում աղետիմեծությունը, որովհետև ամեն մեկին միայն իր տեսածն էր հայտնի։
«Իր սկզբնավորության մեջ, չէիըմբռնած աղետին մեծությունը, ու երբ 1915 թվի սեպտեմբերի 13-ին տարագրվեցա ու ականատեսեղա հարյուրավոր մեռնողներու, նոր զգացի, որ ամեն մեկ անհետացող հայու փոխարեն իմ ալ հոգիեսմաս մըն է որ կը պակսի»4։
1915 թ. դեկտեմբերին Օտյանը հասնում է Իսլահիե կոչված աքսորավայր,ուր 40-50 հազար հայեր հայտնվել էին աննկարագրելի ողորմության մեջ։
Քաղցը, տիֆը, դիզինտերիանօրական 5-6 հազար հայ մարդու կյանք էին խլում։
Սեպիլում անզգայացած, մահվան հանդեպանտարբեր դարձած մարդիկ, սառնասրտորեն, իրենց մեռած կամ կիսամեռ հարազատներին նետումէին աղբահավաք կառքերի մեջ, բայց դեռ չափազանց զգայուն էին իրենց գրկից խլվող երեխաներինկատմամբ։
5 Եվ Սեպիլում է, որ Օտյանն առաջին անգամ ականատես է լինում սահմռկեցուցիչ մի գործողության՝ տղա երեխաների վաճառքին։
«Մանուկներու վաճառումը տեղահանության ահռելի եղեռնին ամենեն զահանդեցնող դրվագներեն մեկն է։
Երբեք կարելի չէ մարդկության ավելի մեծ նվաստացում մը երևակայել»6,- սրտի կսկիծով գրում է Օտյանը։
Համա ավանում գտնվելու ժամանակ վրա է հասնում մի ուրիշ պատուհաս՝ մահվան սպառնալիքիտակ հարկադրում են, որ Համայում և նրա շրջակայքում ապաստանած բոլոր հայերն իսլամ ընդունեն։
Ս. Մուրադյանը մեջբերում է Ա. Անտոնյանի վկայությունն այն մասին, որ «հայերի «թրքացումը» մի շատհետաքրքիր զավեշտախաղ էր, որ թուրք երիտասարդ պաշտոնատար մը, Ֆերուզան պեյ, ամենայնպաղարյունությամբ խաղայ տեղվույն արաբներուն և մասամբ նաև Թալեաթ փաշայի քթին»7։
Թուրքպաշտոնյաների համար մի ամբողջ ժողովրդի ցեղասպանությունը մի խաղ էր՝ խաղում էին բոլորպաշտոնյաները՝ ամեն մեկն իր կանոններով, խրախուսվում էին դաժանությունն ու ավազակությունը,յուրօրինակ մրցախաղ էր՝ ով ավելի դաժան կլինի, ով ավելի վայրագ ձևով կսպանի, ով ավելի շատկսպանի։
Համայից արտաքսվելու ճանապարհին հայերը Ֆերուզան բեյից լսում են «անբեկանելի վճիռը՝12 ժամվա մեջ մինչև հետին մանուկը թրքանալու մասին»8։
Ֆերուզան բեյը կանխատեսել էր, որ 12ժամ հետո Թալեաթից բոլոր հայերին Համայից արտաքսելու հրաման պիտի գա, ուստի՝ անհրաժեշտէր համարել մինչև այդ ավարտել թուրքացման գործընթացը։
Սարսափած հայերի դժգոհությանն իպատասխան՝ Ֆերուզան բեյն ասում է, որ «միայն պարզ անվանափոխություն է»՝ «…քրիստոնյա պիտիմնաք, պարզապես քրիստոնյա թուրքեր պիտի ըլլաք, բայց անուններդ պիտի փոխեք, Մարկոս, Կիրակոս չպիտի գտնվի, այլ Ահմետ, Մահմետ»9։
Այսպես հազարավոր հայեր ընդունում են թուրքական1 Մուրադյան Ս., էջ 76։
2 Մանուկյան Ս., Երվանդ Օտյան, Երևան, 1997, էջ 297։
3 Նույն տեղում, էջ 297։
4 Մուրադյան Ս., էջ 78։
5 Նույն տեղում, էջ 78։
6 Նույն տեղում, էջ79։
7 Նույն տեղում, էջ 83։
8 Նույն տեղում, էջ 85։
9 Նույն տեղում, էջ 85։
անուններ. Օտյանը դառնում է Ազիզ Նուրի, իսկ Լևոն Մոլյանը՝ Ալի Նութթին։
Ֆերուզան բեյը Թալեաթին հեռագրում է. «Համայի ամբողջ շրջանակին մեջ հայու անուն կրող կաթընկեր մանուկ մը անգամ չէմնացած»1։
Հայության այդ հատվածի բախտը բերում է, բայց այլ տեղերում թրքացումը ձևական բնույթչի կրել, և բռնի իսլամ են ընդունել շատ հայեր։
1917 թ. ապրիլի վերջին կամ մայիսի սկզբին Օտյանին աքսորում են Դեր-Զոր կամ Օտյանի գրությամբ՝ Տեր Էզզոր։
Ս. Մուրադյանի խոսքով՝ սա «հայկական եղեռնադժոխքի վերջին մեծ պարունակնէր, որ մյուսներից տարբերվում էր և՛ սպանության բազմազան ձևերի դաժանությամբ, և՛ զոհերիքանակով»2։
Ինչպես ուրիշ տեղերում, այստեղ առավել ևս Օտյանի մահն անխուսափելի պիտի լիներ,եթե նրան չճանաչեին ու չօգնեին դժոխային պայմաններում անգամ գրողի հանդեպ հարգանքով լցվածծանոթներն ու անծանոթները։
Սահակ Մեսրոպն ու Հայկ Կոչկարյանը մեծապես օգնում են Օտյանին։
Նա փախչում է Պուսերայից, հասնում Դեր-Զոր և նրանց օգնությամբ աշխատանքի անցնում՝ իբրևզինվորական։
Այստեղ մնում է մինչև 1918 թ. հունվար, հետո փախչում է Հալեպ՝ ցերեկները քայլելով,գիշերները՝ թաքնվելով։
Հալեպում նրան ձերբակալում են, ուղարկում Գոնիա, հետո՝ Սուլթանիե։
1918 թ. նոյեմբերի 11-ին ավարտվում է Առաջին Համաշխարհային պատերազմը, կնքվում է զինադադար, որից հետո «ներում է շնորհվում հրաշքով փրկված ողջերին»3։
Բայց ցեղասպանությունը պատերազմ չէր, թուրքերն ու հայերը չէին պատերազմում միմյանց դեմ, թուրքերը դաժանաբար սպանումէին հայերին ոչ հանցանքների, գողության կամ այլ բանի համար, այլ այն պատճառով, որ նրանք հայէին, սա թուրքերի «անողոք պատիժն» էր ազգային պատկանելության համար։
Երեքուկես տարվա տաժանակրությունից, իր ժողովրդի հետ սովն ու տառապանքը կիսելուց հետոՕտյանը վերադառնում է Պոլիս։
«Անիծյալ տարիներ» հուշագրության մեջ դեպքերը նկարագրված ենմինչև այդ պահը՝ 1918 թ. նոյեմբերի 17-ը։
Գրիգոր Հակոբյանն իր «Գոյութենական ողբերգութեանվկայագրութիինը» հոդվածում գրում է, որ «Անիծյալ տարիները» վկայագրում է աղետի և աքսորի ամբողջական պատկերը։
Օտյանը բաց չի թողել ոչ մի մանրամասն, տարեգրության ոչ մի դետալ՝ աքսորիճանապարհին ոտքով և կառքով քայլելուց, արաբների ագարակում սովամահությունից խուսափելուհամար տաժանակիր աշխատանքներ կատարելուց մինչև զանազան հնարամիտ միջոցներով մեծաշխարհից լուրեր ստանալը4։
Գ. Հակոբյանը նշում է, որ հուշագրությունը ունի վիթխարի աղբյուրագիտական, մշակութաբանական, հոգեբանական, հասարակական-քաղաքական, իրավական նշանակություն և դա շնորհիվ «անխառն, սկզբունքային վկայագրության»5։
Հուշագրությունը կատարվածիդրվագումն ու արձանագրությունն է, ուղղակի փոխանցումը՝ առանց գրական մշակման6։
Վերադարձից անմիջապես հետո Օտյանի գրած հոդվածն սկսվում է այսպես. «Ողջույն քեզ, հայժողովուրդ, մեղա՜, ողջույն ձեզ Հայության մնացորդներ, հեռվեն, շատ հեռվեն կուգամ7… Կուգամ եղեռնի այն դժոխային վայրերեն, ուր Զոհրապներ, Ակնունիներ, Խաժակներ, Զարդարյաններ, Սիամանթոներ, Վարուժաններ, Սևակներ, Տաղավարյաններ, վերջապես ամբողջ ազգի մը ըղեղը ջարդ ու փշուրեղավ Ճենկիլ խաներու և Լենկ Թեմուրներու արժանավոր հաջորդներուն ձեռքով…»8։
Բայց Օտյանըլավատես էր. 1925 թ. նա գրում է. «Տասը տարիներ անցան չարաշուք այդ օրեն ի վեր ու դեռ տասըտարիներ ալ պիտի անցնեն և Վարուժաններու, Սիամանթոներու, Հրանդ Կյուրճյաններու, ՏիրանՔելեկյաններու, Ակնունիներու, Զարդարյաններու, Տաղավյաններու, ուրիշ այնքեան տաղանդներութողած պակասը կարելի պիտի չըլլա լրացնել։
Բայց ցեղը կապրի՝ այդ տաղանդներուն սերմն իր մեջ, ունորեն հայ հանճարը պիտի ցոլա ավելի շողշողուն, քան երբեք»9։
Օտյանը շարունակում էր ստեղծագործել, զբաղվում էր ոչ միայն գրական-գեղարվեստական, այլև հասարակական գործունեությամբ։
Կ.Պոլսում, Բուխարեստում, Տրիպոլիում մասնակցում էր որբացած հայ մանուկների փրկագրմանհավաքագրմանը, հայկական կրթօջախների և պարբերականների ստեղծմանը։
Առաջինն Օտյանն էր,որ առաջարկեց Եղենի զոհերի հիշատակի օր սահմանել։
Հենց աքսորից վերադարձի առաջին օրերինմամուլում հանդես եկավ Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գևորգ Ե-ին ուղղված հարցադրումով՝ սահմանելհամազգային օր՝ ի հիշատակ մեծ եղեռնի նահատակների՝ «մեր նոր և գերագույն մարտիրոսության»10։
Այդ գերագույն մարտիրոսության կազմակերպիչներին և իրագործողներին թուրքական նոր կառավա1 Մուրադյան Ս., էջ 86։
2 Նույն տեղում, էջ 87։
3 Նույն տեղում, էջ 94։
4 Երվանդ Օտեան, Անիծեալ տարիներ, Երևան, 2004, էջ 39։
5 Նույն տեղում, էջ 59։
6 Նույն տեղում, էջ 60։
7 Մուրադյան Ս., էջ 94։
8 Նույն տեղում, էջ 95։
9 Մանուկյան Մ., Երվանդ Օտյան, Երևան, 1965, էջ 301։
10 Նույն տեղում, էջ 305։
րությունը 1918 թ. նոյեմբերի 11-ին իբրև թե որոշեց դատի տալ։
Նույն թվականի հուլիսի 5-ին հաստատվեց դատավճիռը։
Բայց մեղավորներից շատերը բացակայում էին, նախապես հեռացել էին՝թաքնվել հուսալի ապաստաններում։
Միայն հեռակա կարգով մահվան դատապարտվեցին մեծագույնոճրագործներից ներքին գործերի նախարար Թալեաթը, ռազմական նախարար Էնվերը, ծովայիննախարար Ջեմալը և այլք։
Սակայն դատվածների թվում չկար Դեր-Զորի հայկական սպանդն իրականացնող դահիճ Սալիհ Զեքին և ոչ միայն նա։
«Բայց փախչողներուն ու մնացողներուն մեջ ի՞նչ եղավԶաքին, ու՞ր մնաց Զաքին, այդ մեծ ոճրագործներուն ամենուն զարհուրելին…1»,- գրում է Օտյանը։
Սալիհ Զեքին, ով հայ սպանելը սխրանք էր համարում, ասում էր, թե «տաս հազարը (հայը) ինչ է, ինքընամուս ունի, մի քիչ վերև բարձրացիր»2։
Այս վկայությունը հենց դատավարության նյութերի մեջ է եղել,բայց այդ խոսքերի հեղինակը չի պատժվել։
Հայ ժողովուրդն այդ անարդարության փորձն արդեն ուներ՝1909 թ. Ադանայի ջարդի համար ոչ մի թուրք պաշտոնյա պատասխանատվության չենթարկվեց։
Այդջարդից հետո Օտյանը «Մարդախոշոշ թաքթիք» պամֆլետում զայրութով գրում էր, թե «այս մարդախոշոշները, որոնց ձեռվըները դեռ արյունով ներկած կը մնան, անարատության վկայական մը ուզելուչափ աներեսություն ունեցան…մարդախոշոշները կը պոռան այնուամենայնիվ, անարա՜տ ենք, անարա՜տ»3։
Հարյուր տարի է անցել, թուրքերը շարունակում են գոռալ, թե անարատ են, մեղավոր չեն, անպատիժ մնացած հանցագործության հեղինակները են անարատության վկայական պահանջում։
1924թ. հոկտեմբերին Ազգերի լիգայի՝ Ժնևում տեղի ունեցած հինգերորդ համաժողովի մասին գրած իր հոդվածում Օտյանը գրում է. «Գեղեցիկ ճառեր շատ խոսվեցան հոն և ասկե ետքն ալ պիտի խոսվին անշուշտ»4, բայց «ամենուն կողմե ընդունված այդ գեղեցիկ բանաձևը պզտիկ պակասություն մըունի…բոլորովին օդային է»5։
Այս խոսքերը կարող են վերաբերել բոլոր խաղաղարար կոնվենցիաներին, Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող բոլոր փաստաթղթերին, որոնք գրված են պերճախոսու գեղեցիկ բառերով, դատապարտում են անարդարությունն ու սպանությունը, խաղաղության և մարդասիրության սրտառուչ կոչեր են անում, բայց «օդային են», մնում են թղթի վրա։
Հայ ժողովրդի պատմության ամենաաղետալի դեպքերին նվիրված ևս մեկ ստեղծագործությունունի Օտյանը՝ «Թիվ 17 խաֆիեն» քառահատոր վեպը։
Այն առաջին և ամենածավալուն վեպն է՝ գրվածՀայոց Մեծ եղեռնի թեմայով, ընդգրկում է 1913-1916 թթ. գլխավորապես իրական-պատմական դեպքերը։
Այս վեպում Օտյանն առաջինը հայ գրականության մեջ «բացահայտում է թուրքական պետության իրական դեմքը, երիտթուրքերի հայակործան քաղաքականության, ծայրահեղ ազգայնամոլության, դավադիր և նախահարձակ ագրեսորի իրական էությունը, հայերի ցեղասպանության՝ պետականորեն գաղտնի կազմակերպման և իրագործման քաղաքական, կրոնական, ազգայնամոլական ուհոգեբանական շարժառիթները»6։
Ընդ որում, վեպում Եղեռնի պատկերները և մնացած դեպքերըներկայացված են ընդհանրացված, տարագրության պատկերներում Օտյանը ոչ մի տեղ չի նկարագրելսպանություն, ջարդ ու կոտորած։
Ա. Մակարյանի կարծիքով՝ դրա պատճառը «մի կողմից գեղարվեստական մեծ տակտն է, մյուս կողմից՝ այն, որ Օտյանը սուբյեկտիվորեն անկարող էր նորից վերարտադրել այն զարհուրանքն ու սարսափները, որ կրել էր ողջ աքսորի ընթացքում»7։
Ըստ Ս. Մուրադյանի՝ վեպում Օտյանի գլխավոր խնդիրներից մեկը «երիտթուրքերի կեղծ ժողովրդավարության քննադատումը, իթթիհատական պետության մասին տարածված պաշտոնականպատկերացումների փշրումն ու պատմական ճշմարտության վերհանումն է»8։
Պոլսի այն ժամանակվա միջավայրը, Առաջին աշխարհամարտի նախօրյակը և հատկապես՝ պատերազմի ժամանակը խիստ նպաստում էին լրտեսական գործունեությանը և «լրտեսները, մանավանդ՝հայ լրտեսները չարիքը կրկնակի ու եռակի էին դարձնում»9։
Այդ շրջանն Օտյանն անվանում է «լրտեսների ոսկեդար», Պոլիսը վխտում էր հայ լրտեսներով, նրանք մեծ ծառայություններ էին մատուցումիթթիհատին, նրա «աչքերն ու ականջներն էին»։
Թուրքական քաղաքականության այս շրջանի նկարագրությունը թերի կլիներ, եթե Օտյանն իրականության այս կողմին չանդրադառնար։
«Թիվ 17խաֆիեն» վեպը Հակոբ Սիրունու խոսքով՝ «ազգային կյանքե քաղված է և հանդես է բերում բազմաթիվ իրական անձնավորությունների՝ թափանցիկ ծածկանուններու տակ, կամ իրենց իսկական անուն1 Մանուկյան Մ., էջ 307։
2 Նույն տեղում, էջ 308։
3 Էլոյան Ռ., Երվանդ Օտյանի քաղաքական երգիծանքը, Երևան, 1999, էջ 100։
4 Մանուկյան Մ., էջ 314։
5 Նույն տեղում, էջ 315։
6 Մուրադյան Ս., էջ 380։
7 Մակարյան Ա., Երվանդ Օտյան, էջ 421։
8 Մուրադյան Ս., էջ 382։
9 Մակարյան Ա., էջ 402։
ներով»1 ։
Վեպը հենց լրտեսներից մեկի թվահամարով էլ անվանված է՝ «Թիվ 17 խաֆիեն»։
Տասնյոթթվահամար կրող լրտեսն Աստիկ Մարկոսյանն է, ով իրականում գոյություն է ունեցել (իրական անունը՝Ասատուր Մաթևոսյան)։
Վեպում գործում են ուրիշ հայ մատնիչներ ևս՝ Արթին Մկրտիչյան, ԱրշավիրՍահակյան (Արթուր Եսայան), Հմայակ Արամյանց, Գամիկ Սիրունյան և այլ իրական անձինք2։
«Դժբախտաբար,- գրում է Ս. Մուրադյանը,- «Թիվ 17 խաֆիեն» վեպում կերպավորված հայ լրտեսներըԵրվանդ Օտյանի հնարածը կամ երևակայության արդյունքը չէին, այլ ցավալի իրողությունն էր,մարդիկ, որոնց անձամբ ճանաչել է նա, և որոնց մասին ժամանակի մամուլում կան արժանահավատայլ տեղեկություններ»3։
Վեպի նախաբանում Օտյանը գրում է 1914 թ. սկզբներին «ազգային շրջանակի» մեջ առաջացած հուզումի մասին, դրա պատճառը թուրքական ներքին գործերի նախարարությանը Հայոց պատրիարքարանի գաղտնիքների հայտնի դառնալն էր։
Ազգային ժողովում այդ հարցըքննվել էր, «բայց կարելի չեղավ երևան հանել այն լրտեսը, որուն թիվ 17 խաֆիե անուն տրված էր»,«լրտեսության կասկածը տարածվեցավ շատ մեծ անձերուն վրա», հետո «դիպվածը մարեցավ»՝ապրիլի 24-ին սկսվեցին ձերբակալություններ, որոնց հաջորդեց աքսորը։
«Խորհրդավոր 17 խաֆիեին»Օտյանը հանդիպում է Էրեյլիում, որը «բախտին մեկ հեգնությամբ թուրք կառավարութենեն ամենենավելի հալածվող հայերեն մեկը եղավ և ի վերջո շղթաներուն մեջ մեռավ…»4։
Օտյանի կերպավորածլրտեսները Մեծ Եղեռնի շրջանում աքսորվող և ջարդվող հայերի ցանկերը կազմելու գործում ստոր դերխաղացին։
Բայց, ինչպես արդարացիորեն նշում է Մուրադյանը. «…եթե Աստիկ Մարկոսյանը, ԱրթինՄկրտիչյանը, Արշավիր Սահակյանը, Էմին, Աբգար և Սերովբե էֆենդիները, Արշակ Ալլյանը, Հիդայեթկոչված հավատուրաց հայը չլինեին, մի՞թե թուրք կառավարությունը պիտի հրաժարվեր հայերինտեղահանելու և բնաջնջելու իր ոճրամիտ ծրագրից։
Կամ այն ժամանակվա տասներեք հազար հայերիմեջ դժվա՞ր էր գտնել սրանց փոխարինողներ»5։
Եսամոլությունը, հարստանալու ցանկությունը կամ էլստրկամտությունն ու բնազդական վախը թշնամուց այս մարդկանց ստիպում են դառնալ կամակատար։
Վեպի գլխավոր հերոս Թիվ 17 խաֆիեն՝ Աստիկ Մարկոսյանը, հարուստ, բարդ և հակասական կերպար է։
«Հակառակ իր բազմադիմի կարողություններուն՝ Աստիկ Մարկոսյան չէր կրցած փայլուն դիրք մը ստեղծել իրեն համար» և հիմա միակ անելիքը դրամ շորթելն էր. «Դրամաշորթություննարվեստի մը բարձրության հասցուցած էր»6։
Թուրքական կառավարությունը հենց նրան է վստահում«պետության համար վտանգ ներկայացնող» հայ մտավորականների ցուցակը կազմելը։
Այն ճակատագրական պահին, երբ վեպի անձնվեր գործիչները՝ Գրիգոր Զոհրապը, Զավեն Պատրիարքը, հեղափոխական Շավարշ Միսաքյանը և մյուսներն ամեն գնով ջանում էին չեզոքացնել հայության գլխին կախվածմահացու վտանգը, Աստիկը և մյուս հայ լրտեսներն իրենց գործունեությամբ սարսափն ավելի էինսաստկացնում, թալանում և խաբում էին առանց այդ էլ ծանր վիճակի մեջ գտնվող իրենց հայրենակիցներին։
Անգամ աքսորի ճանապարհին նրանք շարունակում են իրենց սև գործը։
Տարագրությանմեջ, ջանալով փրկել իր կաշին, հպարտությամբ խոստովանում է, որ հենց ինքն է Թիվ 17 խաֆիեն ևխոստովանության դիմաց փրկություն է ակնկալում։
Սակայն նրա սպասումները չեն արդարանում։
Աստիկն ստանում է իրեն արժանի պատիժ՝ սատկում է աքսորի ճանապարհին գտնվող մի գյուղիախոռում՝ ձեռքերը մի պարանով կապած։
Լրտեսի զազրելի մի ուրիշ կերպար է գրաքննիչ լրտես Արթին Մկրտիչյանի կերպարը, ով «հայերինհայտնաբերելը և դահիճների ձեռքը հանձնելը մաքրագործում էր անվանում և ուզում էր «արմատենչորցնել հայ հեղափոխականներուն»7։
Լրտեսների հակառակ բևեռում գործում էին ազնիվ ու շիտակ մի քանի հեղափոխականներ։
Նրանցից էր Շավարշ Միսակյանը, ով թուրքական ոստիկանության դաժան հարցաքննություններին ևնրանց խոստացած փրկության առաջարկներին տեղի չի տալիս, չի մատնում իր հեղափոխականընկերներին. «Իմ ամբողջ ընկերներս արդեն մեռցուցիք, զիս ալ կրնաք մեռցնել, կյանքն ինծի համարնշանակություն չունի»,- այս է նրա պատասխանը թուրք նենգ ոստիկանին8։
Պոլսո Զավեն պատրիարքընույնպես արդար և բարի կերպար է։
Նա ամեն կերպ ջանում է գաղթական հայերին հանել ողորմելիկացությունից, չի ընկրկում Սերովբե էֆենդիի և Արթին Մկրտիչյանի նման հայատյացների առաջ։
Այդպատճառով էլ նրան աքսորում են Դեր-Զոր։
Այստեղ հատկանշական է այն փաստը, որ հայ կրոնավո1 Մանուկյան Մ., էջ 326։
2 Նույն տեղում, էջ 326։
3 Մուրադյան Ս., էջ 392։
4 Նույն տեղում, էջ 393։
5 Նույն տեղում, էջ 394։
6 Նույն տեղում, էջ 396։
7 Մակարյան Ա., էջ 411։
8 Մուրադյան Ս., էջ 399։
րին մահից փրկում է թուրք հազարապետ Ֆիքրի բեյը։
Թուրքերի մեջ էլ էին դեռ մարդիկ մնացել, բոլորը չէին դարձել երիտթուրքերի քաղաքականության կույր կամակատարներ։
Եվս մի հատկանշական փաստ, որ առանձնացնում է «Թիվ 17 խաֆիեն» վեպն Օտյանի մնացածստեղծագործություններից և ընդհանրապես՝ հայ գրականության մեջ առանձնահատուկ տեղ տալիս,այս վեպում Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար Թալեաթի կերպարն է։
Այստեղ Թալեաթը ներկայացված չէ միայն որպես երիտթուրքերի պարագլուխներից մեկը, այլ որպես կենդանի մարդկային բնավորություն։
Նույն կերպ նաև առանձնանում է Գրիգոր Զոհրապի կերպարը, նա էլ որպես հայ գրող,հրապարակախոս, Ազգային ժողովի երեսփոխան վիպական գործողությունների մեջ ներկայացված էբոլորովին այլ գեղարվեստական միջոցներով։
Երվանդ Օտյանի «Թիվ 17 խաֆիեն» վեպը և «Անիծյալ տարիներ» հուշագրությունը կարևոր դերունեն հայ գրականության և հայոց պատմության մեջ, որովհետև ճշգրտորեն ներկայացնում են Եղեռնիամբողջ ողբերգությունը։
Մարինե ՍարգսյանԵՂԵՌՆԻ ՊԱՏԿԵՐԸ ԵՐՎԱՆԴ ՕՏՅԱՆԻ «ԹԻՎ 17 ԽԱՖԻԵՆ»ՎԵՊՈՒՄ ԵՎ «ԱՆԻԾՅԱԼ ՏԱՐԻՆԵՐ» ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋԲանալի բառեր՝ Անիծյալ տարիներ, հուշագրություն, հայ, ցեղասպանություն,երիտթուրքեր, աքսոր, «Թիվ 17 խաֆիեն» վեպ, լրտես։
| Երվանդ Օտյանի՝ ականատեսի աչքով գրած հուշերի և վկայությունների հիման վրա հոդվածում ներկայացված է 19-րդ դարավերջի և 20-րդ դարասկզբի Թուրքիայի հասարակական-քաղաքական կյանքը, հայ ժողովրդի ծանր վիճակը, հայոց ցեղասպանության՝ պետականորեն ծրագրված լինելը, երիտթուրքական կառավարության դաժանությունները։
Ներկայացված են պատմական անձանց կերպարներ՝ Գրիգոր Զոհրապ, Թալեաթ, լրտես Ասատուր Մաթևոսյան, Արթին Մկրտիչյան և այլք։
Օտյանը նրանց ճանաչել է անձամբ և կերպավորել՝ հավաստի և ճշգրիտ։
|
Գեղի ջրամբարը գտնվում է Սյունիքի մարզում՝ Գեղի գյուղի մոտ՝ Ողջիգետի ձախափնյա Գեղիի վտակի վրա։
Ջրամբարի պատվարը սալաքարակոպճային է, ավազակավային միջուկով, ունի 70 մետր բարձրություն և 244 մետր երկարություն, կատարային մասում` 10 մետր։
Պատվարի շրջանում ֆիլտրացիոներևույթների կանխման նպատակով 20-60 մետր խորության սահմաններումկատարվել են ցեմենտացման աշխատանքներ։
Ջրամբարի ընդհանուր ծավալը15 միլիոն խորանարդ մետր է, իսկ օգտակար ծավալը` 12 միլիոն խորանարդմետր, ջրի հայելին զբաղեցնում է 50 հա տարածություն։
Ներքին բիյեֆից ներքևբնակավայրերում բնակվող մարդկանց քանակը` 4300։
Ջրի հայելին գտնվում է1402 մետր բարձրության վրա [3]։
Ըստ գործող նորմերի սեյսմիկ շրջանացման քարտեզի՝ Գեղի ջրամբարիտարածքը գտնվում է 2-րդ գոտում (amax=0.3g առավելագույն հորիզոնականշարժում ունեցող գոտում) [1]։
Ջրամբարը նախագծվել է «Հայհիդրոէներգանախագիծ» ինստիտուտում1980 թվականին և կառուցվել է 1989 թվականին։
Որպես հնարավոր վթարի ազդեցություն՝ դիտարկվում են այն շենքերի,շինությունների, ճանապարհների, կամուրջների և այլ օբյեկտների հնարավորփլուզումները, որոնք գտնվում են ճեղքվածքի ալիքի ազդեցության գոտում։
Օգտագործված “Volna 2” ծրագիրը հնարավորություն է տալիս որոշելուտեղանքի ջրածածկման պարամետրերի առավելագույն մեծությունները` ջրածածկման խորությունը, ջրածածկման լայնությունը և հոսքի արագությունը, ինչպես նաև ճեղքվածքի ալիքի ճակատի, կատարի և պոչի հասնելու ժամանակները։
Բացի այդ, որոշվում են նաև ուղղահատածքում ջրի ելքի առավելագույնմեծությունը, ալիքի բարձրությունը (ջրի մակարդակի գերազանցումը կենցաղային հոսքի մակարդակին) և ջրածածկման առավելագույն նիշը։
Հաշվարկիարդյունքներով կառուցվում են ուղղահատածքներ։
Խնդրի լուծման համար օգտագործված են տվյալներ հիդրոհանգույցի, տեղանքի` ջրամբարի պատվարից դեպի վերև և ներքև` գետի հոսքի ուղղությամբ։
Այդ նպատակով տեղանքը բաժանված է, այսպես կոչված, ուղղահատածքների`գետի հոսքի ուղղությամբ ուղղահայաց կտրվածքների։
Համապատասխանկտրվածքներում որոշված են անհրաժեշտ պարամետրերը, որոնցից կարևորագույն են համարվում հեռավորությունը հիդրոհանգույցի ուղղահատածքից,տեղանքի հորիզոնական նիշերը և դրանց միջև հեռավորությունները։
Հիդրոհանգույցի և ջրամբարի համար կարևորագույն են համարվում նաև ջրամբարիծավալը, ջրամբարի լայնությունը և խորությունը պատվարի մոտ և ներքին բիյեֆում։
Կարևոր են համարվում հիդրոհանգույցի փլուզման ենթադրվող պարամետրերը, որոնք են հիդրոհանգույցի փլուզման աստիճանը և ճեղքվածքի շեմիբարձրությունը։
Այս մեծությունները որոշվում են կախված հիդրոօբյեկտի տեղադիրքից [2]։
Գեղի ջրամբարի և պատվարի անհրաժեշտ տվյալները ներմուծվել ենծրագրով պահանջվող պայմաններին համապատասխան, և հաշվարկները կատարվել են գետի 16 ուղղահատածքների համար, կազմվել են դրանց համապատասխան սխեմաները։
Ելնելով ծավալային նպատակահարմարությունից՝ աշխատանքի արդյունքում ստացված 16 ուղղահատածքների սխեմաներից ներկայացված են միայն 4-ը (նկար 1)։
Նկար 1. Ուղղահատածքների պրոֆիլներըՍտացված տվյալների հիման վրա GIS ծրագրային փաթեթի միջոցովկազմվել է Գեղի ջրամբարի պատվարի փլուզման հետևանքով հնարավոր ջրածածկված տարածքների սխեմատիկ քարտեզը (նկար 2)։
Նկար 2. Գեղի ջրամբարի պատվարի փլուզման հետևանքով հնարավորջրածածկված տարածքների սխեմատիկ քարտեզԸստ ստացված տվյալների՝ ջրածածկման ենթակա է 659 հա տարածք։
Նկար 2-ից երևում է, որ ջրի տակ են մնալու Կավճուտ և Անդոկավան համայնքներն ամբողջությամբ, Սյունիք, Կապան և Շղարշիկ համայնքները։
Ընդհանրացնելով արված է հետևյալ եզրակացությունը`• “Volna 2” և GIS համակարգչային ծրագրերի կիրառման արդյունքում կառուցվել են Գեղի և Ողջի գետերում տեղադրված ուղղահատածքների պրոֆիլները։
Ստացված տվյալների հիման վրա կառուցվել է հնարավորջրածածկման ենթակա տարածքը, ըստ որի՝ ջրի տակ կհայտնվեն Կավճուտ և Անդոկավան համայնքներն ամբողջությամբ, Սյունիք, Կապան ևՇղարշիկ համայնքները` մասնակի, մոտ 10 հատ կամուրջ, 45 կմ միջպետական և միջհամայնքային ճանապարհներ, կառույցներ և վարելահողեր`պատճառելով զգալի վնասներ ընդհանուր 659 հա տարածքում։
• Ստացված արդյունքների հիման վրա որոշվել է շենքերի, տարբեր տիպիշինությունների, կամուրջների, ճանապարհների, փոխադրամիջոցների,մերձափնյա պարիսպների (պատերի) և արդյունաբերական ձեռնարկությունների՝ ջրի տակ մնալու հավանականությունը։
• Ստացված տվյալները հիմք են հանդիսանում պլանավորելու անհրաժեշտծավալի վթարային-փրկարարական և այլ անհետաձգելի աշխատանքներ։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1. ՀՀՇՆ.II-6.02-2006.Սեյսմակայուն շինարարություն։
Նախագծման նորմեր։
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության նախարարություն, Երևան, 2006,120 էջ։
Տեղեկություններ հեղինակների մասինԳևորգյան Անի Համբարձումի – ԵՊՀ, Աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետի ասպիրանտ, ՀՀ ԱԻՆ աշխատակազմի «ՍՊԾ» գործակալության ՇՇՍ բաժնի առաջին կարգի մասնագետ։
E-mail։
[email protected]Ռոբերտ Սարիբեկի Մինասյան – Երկրաբանական գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր, ԵՊՀ, Աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետի երկրաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ, E-mail։
[email protected] Խոնդկարյան Վալերի Սերգեյի – Երկրաբանահանքաբանական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԱԻՆ «ՍՊԱրմԾ» ՊՈԱԿ-ի ԿՍԿ-ի գլխավոր մասնագետ, ՃԿԱ դոցենտ։
E-mail։
[email protected]Անտոնյան Արմեն Նորիկի – ՀՀ ԱԻՆ աշխատակազմի «ՍՊԾ» գործակալության ՇՇՍ բաժնի պետ, E-mail։
| Հայտնի է, որ ջրամբարների պատվարները խիստ վտանգ ներկայացնող հիդրոտեխնիկական կառույցներ են։
Պատվարի յուրաքանչյուր վթարի դեպքում բարձր է պատվարից ներքև բնակվող մարդկանց սպառնացող վտանգի աստիճանը։
Աշխատանքի նպատակն է գնահատել Սյունիքի մարզի Գեղի ջրամբարի պատվարի հնարավոր փլուզման հետևանքով ջրածածկված տարածքի որոշումը` կիրառելով ժամանակակից համակարգչային ծրագրեր (“Volna 2” և GIS)։
|
Պետական կառավարման մարմինների ֆունկցիոնալ վերլուծության շնորհիվ հնարավոր է բացահայտել պետական մարմինների գործառույթների կրկնօրինակումներ և զուգահեռներ, կրճատել կրճատումները, լուծել համակարգային և ինստիտուցիոնալ խնդիրներ, ինչը պայմաններ կստեղծի կառավարման կազմակերպական կառուցվածքների արդիականացման համար: ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ ՀՀ պետական կառավարման մարմիններում ֆունկցիոնալ վերլուծության նպատակը ՀՀ պետական կառավարման կազմակերպչական մոդելի ձևավորումն է, որը հնարավորություն կտա պետական կառավարման մարմիններին ավելի արդյունավետ իրականացնել միայն վերապահված միայն անհրաժեշտ գործառույթները: նրանց Մի շարք երկրների միջազգային փորձ [1: 2], նշում է, որ պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների իրականացումը պետք է սկսվի պետական կառավարման մարմիններում գործառույթների նկարագրման և վերլուծության գործընթացից, որի իրականացման համար է «Ֆունկցիոնալ վերլուծության ընդհանուր մեթոդաբանությունը [1, էջ 24-44]: օգտագործված »: Այս մեթոդաբանությունն օգտագործվել է նաև ՀՀ պետական կառավարման բարեփոխումների հանձնաժողովի կողմից 1999-2001թթ., Ինչպես նաև մեր կողմից ՝ 2018 թ .: ՀՀ պետական կառավարման մարմինների գործառույթների ուսումնասիրության և վերլուծության ընթացքում: Ըստ «Ֆունկցիոնալ վերլուծության ընդհանուր մեթոդաբանության» գործառույթները դասակարգվում են. Ա «Ա» - քաղաքականության և ռազմավարության մշակման գործառույթներ, ներառյալ քաղաքականության վերլուծություն, գնահատում և կանխատեսում, ռազմավարական պլանավորում, օրենքների մշակում, պայմանագրերի, ստանդարտների և նորմերի մշակում: միջոցով «B» - ծառայության մատուցման գործառույթներ: Այս խումբը ներառում է այլ պետական մարմինների կողմից տարբեր ծառայությունների մատուցում այլ պետական մարմիններին, անհատներին և իրավական-կազմակերպական այլ կառույցներին: Ապակենտրոնացման և ապակենտրոնացման արդյունքում այդպիսի գործառույթները պետք է իրականացվեն տարբեր պետական գերատեսչությունների կողմից, ինչպիսիք են գործակալությունները և տեսչությունները, ինչպես նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինները: «C» - կարգավորող և կարգավորող գործառույթներ, ներառյալ լիցենզավորումը, լիցենզավորումը, քվոտաները, աուդիտը, ֆինանսական աուդիտը: ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ «D» - կոորդինացման, վերահսկման և կատարողականի գնահատման (մոնիտորինգի) գործառույթներ: Այս խումբը ներառում է աշխատանքների համակարգումը, աշխատանքային գործընթացի վերլուծությունը և տարբեր արդյունքների համադրումը, սահմանված ժամկետներում և կատարվող աշխատանքների կատարման գործընթացի վերահսկումը, աշխատանքների կատարման մոնիտորինգը: Ե «Ե» - Աջակցող (սպասարկման) գործառույթներ, ներառյալ տեղեկատվական համակարգերը, հասարակայնության հետ կապերը, ենթակառուցվածքները և քարտուղարության ծառայությունները: 2000 ՀՀ պետական կառավարման բարեփոխումների հանձնաժողովը «Հայաստանի պետական հատվածի բարեփոխումների ծրագրի» շրջանակներում իրականացրել է ՀՀ պետական կառավարման մարմինների գործառույթների վերլուծություն [3, էջ 22-26] , 2018 Մեր կողմից իրականացված ՀՀ նախարարությունների գործառույթների ուսումնասիրությունն ու վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ 2008-2018թթ. Պատկերը ժամանակի ընթացքում որոշակիորեն փոխվել է (տե՛ս Աղյուսակ 1): 2018 թ. մեր կողմից իրականացված ՀՀ պետական կառավարման մարմինների գործառույթների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ 18 տարվա բարեփոխումների արդյունքում պատկերը դեռ չի փոխվել. ՀՀ նախարարությունները հիմնականում իրականացնում են քաղաքականության մշակման և ռազմավարության, մոնիտորինգի և համակարգման գործառույթներ: Deliveryառայությունների մատուցման և պահպանման, օժանդակ գործառույթների տեսանկյունից նույն պատկերն է, դրանք շատ ցածր տոկոս են կազմում նախարարությունների գործառույթներում (տե՛ս Աղյուսակ 1): ՀՀ վերոհիշյալ պետական կառավարման մարմինների կողմից իրականացվող գործառույթների ընդհանուր ուսումնասիրությունն ու վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ հանրապետության կառավարման պետական մարմիններում դրանց բաժանման և բաշխման սկզբունքները դեռ պարզ չեն: Այս հարցի վերաբերյալ 2018 թ. Եվ 2000 թ. ՀՀ նախարարություններում անցկացված ուսումնասիրությունների ամփոփ արդյունքները ներկայացված են Աղյուսակ 2-ում: 157 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Աղյուսակ 2 ՀՀ նախարարությունների կողմից կատարված յուրաքանչյուր գործառույթի մասնաբաժինը 2000 թ. Գործառույթների ընդհանուր քանակում: և 2018 թ. Ֆունկցիայի տեսակ (Ա) քաղաքականության և ռազմավարության մշակման գործառույթ ) Համակարգող և կատարողականի մոնիտորինգի գործառույթ (Ե) Աջակցող / սպասարկող / գործառույթ Ընդհանուր ՝ 2000 [4, էջ 20] Քանակի տոկոսը 2018 2018 Քանակի տոկոսը Ըստ 2001 թ.-ի տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Ե. 20], շուրջ 200 գործառույթներ (ընդհանուր գործառույթների 25% -ը) ենթակա են ապակենտրոնացման և ապակենտրոնացման տեղական ինքնակառավարման մարմինների և կառավարման ցածր մակարդակների վրա: Այնուամենայնիվ, 3-րդ աղյուսակը ցույց է տալիս, որ 2000-2018թթ. Նախարարությունների կողմից իրականացվող ընդհանուր գործառույթների քանակը նվազել է 17.5% -ով (140): Ավելին, եթե նկատի ունենանք նաև այն փաստը, որ 2018-ին գործող նախարարությունների ցանկում չեն ընդգրկվում մի շարք նախարարություններ (ՀՀ պետական եկամուտների նախարարություն, ՀՀ վիճակագրության նախարարություն, պետական ռեգիստր և վերլուծություն, ՀՀ մասնավորեցման նախարարություն, ՀՀ քաղաքաշինության նախարարություն ), որոնք ներկայումս ՀՀ կառավարությանը կից մարմիններ են: Հետազոտության արդյունքների համաձայն (տե՛ս Աղյուսակ 2) 158 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Գործառույթների 17.5% անկումը հիմնականում պայմանավորված է այս նախարարությունների կարգավիճակի փոփոխությամբ: Ավելին, եթե հաշվի առնենք, որ կառավարությանն առընթեր մարմինների գործառույթները գրեթե չեն տարբերվում նախարարությունների գործառույթներից, այս փաստը նաև հաստատում է, որ գործառույթների թվի կրճատումը տեղի է ունեցել որպես դրանց թվի կրճատման արդյունք: նախարարություններ: Ավելին, 2000 թ.-ին ուսումնասիրված 17 նախարարությունների ցանկում ներառված չեն ՀՀ պաշտպանության նախարարության և ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության գործառույթները: Նշված նախարարություններն ընդգրկված են մեր հետազոտության մեջ: Աղյուսակ 2-ի տվյալները ցույց են տալիս, որ 2000 և 2018 թվականներին ընդհանուր գործառույթների շարքում քաղաքականության մշակման գործառույթներն ունեն ամենաբարձր տեսակարար կշիռը, իսկ ամենացածրը `2000 թ.-ը: ծառայությունների մատուցման գործառույթներն են, իսկ 2018-ին` օժանդակ (սպասարկող) գործառույթները: , Այսպիսով, պետական կառավարման համակարգի արդյունավետությունը բարձրացնելու համար կարելի է իրականացնել ապակենտրոնացման և ապակենտրոնացման մոդել, որի դեպքում բարձրագույն կենտրոնական կառավարման մարմինները կատարում են միայն պետական քաղաքականության և ռազմավարության մշակման գործառույթը, դրա իրականացման համակարգումը, ինչպես նաև ընթացիկ գործունեության մոնիտորինգը: Բնակչությանը պետական ծառայությունների իրականացում, մատուցում, սպասարկում, կարգավորում, կարգավորում իրականացնում են ցածր կառավարման պետական մարմինները և տեղական ինքնակառավարման մարմինները: Ինչ վերաբերում է օժանդակ գործառույթներին, ապա կարող ենք ասել, որ վերջիններս գոյություն կունենան առանձին դրսևորումներ պետական կառավարման բոլոր մակարդակներում: Մեր դիտարկումների համաձայն, շուրջ 300 գործառույթներ (գործառույթների ընդհանուր թվի 45% -ը) ենթակա են ապակենտրոնացման և ապակենտրոնացման տեղական ինքնակառավարման մարմինների և կառավարման ցածր մակարդակների: , ։
| Ներկայումս ՀՀ-ում կենտրոնացման, ապակենտրոնացման եւ ապահամակենտրոնացման հարաբերակցությունները գնահատելու, ինչպես նաեւ ապակենտրոնացման ու ապահամակենտրոնացման արդյունավետության աստիճանը որոշելու եւ դրա բարձրացման ուղղությամբ համարժեք քաղաքականություն եւ կառուցակարգեր մշակելու համար անհրաժեշտ է կատարել պետական կառավարման համակարգի մարմինների գործառույթների համալիր վերլուծություն։
Այդպիսի գործառութային-կառուցվածքային վերլուծության անհրաժեշտություն է զգացվում եւ՛ ապակենտրոնացման, եւ՛ ապահամակենտրոնացման համար։
Նման վերլուծության միջոցով կարելի է պարզել, թե որքանով է հիմնավորված գործառույթների բաշխման այժմյան համակարգը, ճի՞շտ են արդյոք որոշված պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավասությունները, որքանով են արդյունավետ գործում տեղական ինքնակառավարման մարմինների պատվիրակված, պարտադիր եւ կամավոր լիազորությունները, ինչպիսի հնարավորություններ ու ուղղություններ են ուրվագծվում գործառույթների նոր վերաբաշխման համար։
|
ԱՐԱՐԱՏ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐՈՒՄ Tայրահեղ ջերմաստիճանի բաշխման և կառավարման խնդիրների առանձնահատկությունները տարածաշրջանի տնտեսության, մասնավորապես գյուղատնտեսության զարգացման համար անհրաժեշտ է ծայրահեղ օդի ջերմաստիճանի տարածական-ժամանակային բաշխման օրինաչափությունների մասին: Ընդհանուր առմամբ, օդի ջերմաստիճանի ուսումնասիրությունը կարող է օգտագործվել ոչ միայն տնտեսության տարբեր ճյուղեր պարզաբանելու, այլ նաև գործնական նշանակություն ունեցող տարբեր հիդրոլոգիական խնդիրներ: Օդի ջերմաստիճանը կլիմայական համակարգի օղակներից մեկի ՝ մթնոլորտի բնութագիրն է: Օդի ջերմաստիճանի դերը մեծ է սառույցի երևույթների ձևավորման, գոլորշիացման, ձևավորման և վերացման, ջերմամեկուսացման շրջանառության, ինչպես նաև ցրտահարության, երաշտի և անապատացման գործընթացներում: Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ջրի սպառման և բերքի ձևավորման գործում ջերմաստիճանի ռեժիմի դերը բացառիկ կարևոր է: Հետևաբար, այս աշխատանքի նպատակն է քննարկել, պարզել օդի ջերմաստիճանի ծայրահեղ արժեքների տարածական բաշխման օրինաչափությունները (բացարձակ նվազագույն և բացարձակ առավելագույն), դրանց փոփոխության դինամիկան, հետևանքների կառավարման խնդիրները: Նյութ և մեթոդաբանություն Համապատասխան գիտահետազոտական ուսումնասիրությունները [1-2, 4-6] հանդիսանում էին դրված խնդիրների լուծման տեսական հիմքը [1-2, 4-6]: Որպես ելակետ օգտագործվել են ԱԻՆ հիդրոմետ ծառայության դիտարկումների արդյունքները: Արարատյան գոգավորություն, որը կազմում է Միջին Արաքսի դեպրեսիայի հյուսիսարևմտյան մասը, որը բնորոշ ֆիզիկական-աշխարհագրական տարածաշրջան է ՝ իր ուրույն բնական գործընթացներով: Սայրոտ լեռնաշղթաներով և սարահարթերով գոգավորությունը մեկուսացված ամանի մեջ է ՝ 2.5–3.0 կմ խորության վրա, որի վրա ազդում է տարածաշրջանի կլիման, հիմնականում ՝ ջրի տաքացման ռեժիմը: Աշխատանքում օգտագործվել են աշխարհագրական, ընդհանուր գիտական, նկարագրական, վիճակագրական, վերլուծական, փոխկապակցման մեթոդներ: Արդյունքներ և քննարկում Placeանկացած վայրում օդի ջերմաստիճանի ձևավորման վրա ազդում են մի շարք ֆիզիկա-աշխարհագրական գործոններ, որոնցից ամենակարևորը լայնությունն է, ընդհանուր մթնոլորտային շրջանառությունը, ռելիեֆային բնույթը, լեռնաշղթայի դիրքերը և ուղղությունները, լանջերի կողմնորոշումները և լանջերը: Հետեւաբար, չնայած իր զբաղեցրած փոքր տարածությանը, գոգավորությունն առանձնանում է ջերմային ռեժիմների մեծ բազմազանությամբ: Տեղանքի ազդեցությունը օդի ջերմաստիճանի վրա հատկապես արտահայտվում է ցուրտ ամիսներին: Տարվա ընթացքում նկատվում է օդի ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույն և նվազագույն արժեքների լավ արտահայտված ընթացք (նկ. 1): Այսպիսով, տարվա ընթացքում ուսումնասիրված տարածքում դիտվում է մեկ առավելագույն և մեկ նվազագույն ջերմաստիճանի արժեք: Առավելագույն արժեքները սովորաբար դիտվում են հուլիսին, իսկ նվազագույն արժեքները ՝ հունվարին: Այնուամենայնիվ, որոշ տարիների ամենացածր ջերմաստիճանը կարելի է դիտել փետրվարին կամ դեկտեմբերին: Երբեմն կարող են լինել տարիներ, երբ հուլիսի և օգոստոսի միջև օդի ջերմաստիճանի հավասար արժեքներ են գրանցվում, կամ տարվա ընթացքում առավելագույն արժեքները ՝ օգոստոսին: Ուսումնասիրվող տարածքում տարվա ընթացքում օդի ջերմաստիճանի ծայրահեղ ամսական արժեքները կտրուկ աճում են մարտից `բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանից, իսկ ապրիլից` բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը: Ինչպես հանրապետությունում, այնպես էլ ուսումնասիրվող տարածքում օդի ջերմաստիճանի տարեկան ընթացքի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ աշնանային ամիսներն ավելի տաք են, քան գարնանային ամիսները `հոկտեմբերից ապրիլ, սեպտեմբերից մայիս: Սա վերաբերում է ոչ միայն միջին ջերմաստիճանի արժեքներին, այլև ծայրահեղ արժեքներին, որոնք պարզաբանված են Նկար 1-ից: Դրա պատճառը գարնան ամիսներին լեռներում ձյան առկայությունն է և մեծ ամպամածությունն ու տարեկան տեղումների առավելագույն քանակը, որի արդյունքում ակտիվ մակերեսը և օդը բավարար չափով չեն տաքանում: Սեպտեմբերին ամպամածությունը ցածր է, անձրևոտ օրերն ավելի շատ են, տեղումների քանակն ավելի քիչ է, քան օգոստոսին: Արագած b / lTalinAmberdAshtarakYerjan "Arabkir" Yerjan "agro" ArmavirArtashatUrtsadzorAraratFoods Aragats b / lTalinAmberdAragats e / gashtarakYeran "Arabkir" Yergav "Agro" ա ճ: ի: տ: s: ա մ: r: ե: ժ: n: ա ճ: ի: տ: s: ա մ: r: ե: ժ: Ամիսները Նկար 1. Արարատի գոգավոր տարածքում օդի տարեկան բացարձակ առավելագույն և նվազագույն ջերմաստիճանը յ: ւ: o: գ: ա զ: ա զ: n: k: ա ձ: r: ա ց: ա բ: ի: դ: Oh: n: յ: ւ: o: գ: ա լ: ե: զ: ա ռ: ա k: ա ձ: r: ա ց: ա բ: ի: դ: Oh: Ուսումնասիրվող տարածքում օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը փոխվում է -21,0 ...- 33,6 ºC, իսկ բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը `21,0 ... 42,6 ºC: Ստացվում է, որ ի տարբերություն օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի, բացարձակ առավելագույն օդի ջերմաստիճանը տատանվում է ավելի լայն տիրույթում: Պատճառն այն է, որ ձմռան ամիսներին օդի ջերմաստիճանի բաշխումը էապես պայմանավորված է ռելիեֆի ազդեցությամբ. Արդյունքում, օդի ջերմաստիճանի և բարձրության բացարձակ նվազագույն արժեքները հավասարեցվում են: Նշենք, որ հանրապետության ամենաթեժ տարին (նորմայից բարձր ՝ 2.9ºC) 2010 թվականն էր, իսկ երկրորդ ամենատաք տարին (նորմայից բարձր ՝ 2.0 ºC) ՝ 1998 թվականը: 2011 թ. Հուլիսի 31-ին Մեղրիում գրանցվել է 43.7 ºC, ինչը Հայաստանի Հանրապետության բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանն է: Այն 0.7 ºC բարձր է նախորդ օդի ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույն արժեքից [1, 4]: Ընդհանուր առմամբ, բացարձակ առավելագույն օդի ջերմաստիճանը նվազում է վայրի բացարձակ բարձրության բարձրացման հետ (նկ. 2): Ըստ բարձրության, բացարձակ օդի նվազագույն ջերմաստիճանը փոխվում է հետևյալ օրինաչափությամբ. Այսպիսով, մինչև 1200-1300 մ բարձրությունների վրա, գոգավորության սահմաններում դիտվում է օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը, և ընդհակառակը ՝ 1300 մ-ից բարձր բարձրություններում, ընդհակառակը: n: ա ճ: ի: տ: s: ա մ: r: ե: ժ: ի: դ: Oh: Բարձրություն (մ) Գծապատկեր 2. Արարատյան դաշտում տեղական բարձրությունից բացարձակ առավելագույնը (1) կախված Բացարձակ նվազագույն (2) ջերմաստիճանից կախվածությունը: Հետազոտության արդյունքում ձեռք է բերվել փոխկապակցվածություն տարեկան բացարձակ բարձրության տարեկան բացարձակ բարձրության միջև: Համեմատաբար թույլ է օդի բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի համար մինչև 1200-1300 մ: Պտուտի մեջ ուղղահայաց ջերմաստիճանի ծայրահեղ գրադիենտի տարեկան արժեքը բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանի համար 1.680C / 100 մ է, բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանի համար ՝ -3,220C / 100 մ (մինչև 1200-1300 մ) և 1,100C / 100 մ (ավելի քան 1300 մ) բարձրությունների վրա) , Աղյուսակ 1. Օդի ջերմաստիճանի բնութագրիչների տարեկան միջին և ծայրահեղ մեծությունները ըստ հոսանքի վերին գոտիների օդային գոտիների (մ) բնութագրերը º Բացարձակ նվազագույն բացարձակ օդային գոտիների (մ) բնութագրերը, º C Բացարձակ բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը A Այն հնարավորություն է տալիս գնահատել չհետազոտված և քիչ ուսումնասիրված տարածքների ջերմային ռեժիմը `տարածական բաշխման քարտեզներ կազմելու համար: Աշխատանքն ուսումնասիրում է Երեւանի «ագրո» և Արագածի բ / լ օդերևութաբանական կայանների օդի ջերմաստիճանի ծայրահեղությունների փոփոխության դինամիկան: Ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ Երևանի «ագրո» -ի տվյալների համաձայն, գոգավորության տարածքում առկա է օդի ջերմաստիճանի բացարձակ առավելագույն տարեկան մեծությունների մեծացման միտում, բացարձակ նվազագույնի նվազման միտում: տարեկան արժեքներ: Արագածի բ / լ օդերևութաբանական կայանի տվյալների համաձայն ՝ առկա է միայն օդի ջերմաստիճանի տարեկան ծայրահեղ մեծությունների մեծացման միտում: Եզրակացություններ և առաջարկություններ Ուսումնասիրությունների արդյունքում մենք եկել ենք հետևյալ եզրակացությունների. Ուսումնասիրված տարածքում դիտվում է օդի ջերմաստիճանի ծայրահեղ արժեքների տարեկան արտահայտված միտում, - ինչպես մյուս օդերևութաբանական տարրերը, օդի ջերմաստիճանը փոխվում է հորիզոնական, վերևի ուղղություններով: Լեռնային երկրներում օդի ջերմաստիճանի տարածական տարածումը ենթակա է վեր գոտիավորման օրենքների. Բացարձակ առավելագույն օդի ջերմաստիճանը նվազում է գոգավորության մեջ բացարձակ բարձրության բարձրացման հետ, բացարձակ օդի նվազագույն ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչև 1200-1300 մ, և հակառակը ՝ ավելի բարձրություններում: քան 1300 մ նվազում է, - ստացվում են սերտ փոխհարաբերություններ բացարձակ բարձրության վրա տեղի ունեցող օդի ծայրահեղ ջերմաստիճանի արժեքների միջև, և բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճան. - 3.22 0C / 100 մ (մինչև 1200-1300 մ) և 1.10 0C / 100 մ (բարձրությունները 1300 մ-ից բարձր); - ուսումնասիրվող տարածքում առկա է օդի ջերմաստիճանի ծայրահեղ մեծությունները մեծացնելու միտում: երկար տարիների ընթացքում. Ըստ այդմ, անհրաժեշտ է - Համապարփակ, համակարգված և շարունակական մոնիտորինգի ապահովում. - Կլիմայի մոնիտորինգի ցանցի, համակարգի պահպանում, մոնիտորինգ, ուժեղացում, ընդլայնում և կատարելագործում; Գրականություն 1. Կլիմայական ծառայությունների արդի վիճակը և զարգացման հեռանկարները Հայաստանում, ՀՀ ԱԻՆ հիդրոօդագնացական ծառայության պետական մոնիտորինգի ծառայություն, Երևան, 2013 թ. 2. Կլիմայական տեղեկագիր, ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարարություն, «Հայպետհիդրոմետ» ծառայություն, Երեւան, 2011, 150 էջ: 3. ՀՍՍՀ ֆիզիկական աշխարհագրություն, ՀՍՍՀ ԳԱ, Երեւան 1971, 470 էջ: 4. Մարգարյան Վ., Սյունիքի մթնոլորտային օդի ցամաքային շերտի ջերմային ռեժիմի առանձնահատկությունները, ԵՊՀ գիտական տեղեկագիր, № 1 Երկրաբանություն - աշխարհագրություն, Երեւան, 2015, էջ 47-54: 5. Ներսեսյան I, Հայաստանի կլիմա, Երեւան, 1954, 304 էջ: մթնոլորտային օդը Հայաստանում (Սյունիքի մարզի օրինակով): տեխնոլոգիական վերամշակում Անուշ Մանվելյան Tայրահեղ ջերմաստիճանի բաշխման և կառավարման խնդիրների բնութագրեր ամենաբարձր աստիճանի պայմաններում `ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ՄԵREԱ temperature ջերմաստիճանի ընդհանուր ուղղությամբ` ջերմաստիճանի բացարձակ նվազագույնում: ։
| Աշխատանքում քննարկվել, բացահայտվել և վերհանվել է ուսումնասիրվող տարածքի օդի ջերմաստիճանի էքստրեմալ (բացարձակ նվազագույն և բացարձակ առավելագույն) արժեքների տարածական բաշխման օրինաչափությունները, դրանց փոփոխության դինամիկան և կառավարման հիմնախնդիրները։
Որպես ելակետային նյութ օգտագործվել է ԱԻՆ Հիդրոմետ ծառայության օդի ջերմաստիճանի դիտարկումների արդյունքները։
|
Տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրման խմբավորման և ներդաշնակ աճի զարգացումը հիմնված է ինտեգրվող երկրների տնտեսությունների փոխլրացման բարձր մակարդակի ապահովման վրա: Ինտեգրվող երկրների տնտեսական փոխլրացման մեխանիզմներից ամենակարևորը փոխադարձ առևտրի ծավալների ընդլայնումն է: Հայտնի է, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունների միջև առևտրային հարաբերությունները վատթարանում էին, ինչը, մի կողմից, պայմանավորված էր նորանկախ երկրներում տնտեսական իրավիճակի վատթարացմամբ և նախկինում հաստատված տնտեսական կապերի թուլացմամբ, մյուս կողմից ՝ նոր շուկաներ թափանցելու ակտիվ գործընթացներին: Դա տեղի էր ունենում նախկին ԽՍՀՄ գործընկեր երկրների հետ առևտրի հաշվին 14 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ: Isիշտ է, հետագա տարիներին այդ երկրների միջև գործընկերության տարբեր մակարդակներում և մակարդակներում փորձեր արվեցին վերականգնել նախկին առևտրատնտեսական կապերը, սակայն դրանք ավելի մեծ թափ ստացան հատկապես ԵՏՄ ձևավորումից հետո մի շարք հետխորհրդային երկրների միջև երկրներ ԵՏՄ անդամ երկրների կոմպլեմենտար մեթոդաբանությունը համատեղում է միջազգային տնտեսական հարաբերությունների բոլոր բնագավառների բազմազանությունը, որոնք հիմնված են համատեղ առևտրի քաղաքականության, ֆինանսական հատվածի, գյուղատնտեսական արտադրության, հեռահաղորդակցության տեխնոլոգիաների, բնական պաշարների կառավարման, միգրացիայի հոսքի կարգավորման, արտադրության միջոցով ինտեգրման զարգացման մեխանիզմների բացահայտման վրա: համագործակցություն և այլն: 1, էջ. 127]: ԵԱՏՄ անդամ պետությունների տնտեսական փոխլրացման բարձր մակարդակի շնորհիվ է, որ հնարավոր է ապահովել Միության տնտեսական զարգացման մակարդակի վրա ինտեգրման ազդեցության բարձր ազդեցությունը: Այս ազդեցությունը Միության համար գնահատվում է 210 միլիարդ դոլար մինչև 2030 թվականը ՝ յուրաքանչյուր մասնակից երկրի համար ապահովելով ՀՆԱ-ի լրացուցիչ աճ մինչև 13% [2, էջ. 26]: Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, սակայն, որ այս ինտեգրացիոն խմբի անդամ երկրների միջև առևտրային հարաբերությունների ընդլայնման ինտենսիվությունը դեռևս բավարար չէ ինտեգրման գործընթացների ամբողջ ներուժը բացահայտելու և օգտագործելու համար, ինչի վկայությունն է այն փաստը, որ ինչպես արտահանումն ու ներմուծումը, այնպես էլ ընդհանուր Առևտրի շրջանառության մասով ԵԱՏՄ երկրների ընդհանուր առևտրի մասնաբաժինը այդ երկրների արտաքին առևտրի ընդհանուր ծավալում դեռ չի փոխվել, չնայած այն հանգամանքին, որ ԵՏՄ երկրների փոխադարձ առևտրի ծավալը որոշակի աճ է արձանագրել: Նկար 1-ը ցույց է տալիս, որ 2015-2018թթ. Ինչպես փոխադարձ (ԵԱՏՄ երկրներում), այնպես էլ արտաքին (ԵՏՄ անդամ չհանդիսացող երրորդ երկրներ) առևտրի ծավալներն աճել են տարվա ընթացքում, սակայն փոխադարձ առևտրի աճի տեմպերը զիջել են արտաքին առևտրի աճի տեմպերին: Մասնավորապես, եթե նշված ժամանակահատվածում փոխադարձ առևտրի շրջանակներում արտահանման, 15 տնտեսության վճարման և ընդհանուր առևտրի շրջանառության աճի տեմպերը կազմում էին համապատասխանաբար 30,9, 27,6 և 29,3%, ապա արտաքին առևտրի շրջանակներում գրանցվել են աճի ավելի բարձր տեմպեր: - համապատասխանաբար 31.2, 27.9 և 30.0%: Ավելին, 2017-ին ՝ 2018-ի համեմատ, դեպի երրորդ երկրներ արտահանման աճի տեմպը գրեթե 3 անգամ գերազանցել է ԵԱՏՄ շրջանակներում արտահանման աճի տեմպը: Այսպիսով, եթե 2018-ին արտասահմանյան արտահանման աճի տեմպը 2017-ին կազմել է շուրջ 491 միլիարդ ԱՄՆ դոլար: Փոխադարձ արտահանման աճի տեմպը կազմել է շուրջ 60 միլիարդ դոլար, նախորդ տարվա համեմատ աճելով ընդամենը 9,2 տոկոսով: Ինչ վերաբերում է ներմուծմանը, ապա երրորդ երկրներից ներմուծման աճի տեմպերը, ընդհակառակը, ավելի ցածր են, քան ԵԱՏՄ ներկրման տեմպերը: եթե 2018-ին երրորդ երկրներից ներմուծումը 2017-ին կազմել է 263 միլիարդ ԱՄՆ դոլար 2017 թ.-ին ԵԱՏՄ ներմուծման ծավալը կազմել է 58 միլիարդ դոլար ՝ նախորդ տարվա համեմատ աճելով 8.3% -ով: Արտահանման ներմուծում Առևտրի ընդհանուր ցիկլը Գծապատկեր 1. Փոխադարձ առևտուր ԵԱՏՄ անդամ երկրների և երրորդ երկրների հետ 2015-2018 թվականներին: [3] Չնայած վերը նշվածին, Նկար 2-ի տվյալները ցույց են տալիս, որ 2015-2018թթ. Արտաքին առևտրի ընդհանուր ծավալում ԵԱՏՄ անդամ երկրների փոխադարձ առևտրային բաժնետոմսերը մնացին գրեթե նույն մակարդակի վրա: Այսպիսով, ԵՏՄ ձևավորումից ի վեր արտահանման ընդհանուր ծավալի մեջ փոխադարձ արտահանման մասնաբաժինը պահպանվել է (11-12)%, ներմուծման ընդհանուր ծավալի մեջ փոխադարձ ներմուծման մասնաբաժինը (17-18)% և ընդհանուր առևտրի մեջ փոխադարձ առևտրի ծավալը: (14-15)% -ի սահմաններում: Սա նշանակում է, որ երրորդ երկրների հետ արտահանումը, ներմուծումը և առևտուրը շարունակում են գերազանցել փոխադարձ առևտրի նույն տեմպերը, համապատասխանաբար, 8,2, 4,5 և 6,4 անգամ, ինչը վկայում է այն մասին, որ ԵԱՏՄ անդամ երկրները դեռ ավելի կողմնորոշված են դեպի երրորդ երկրներ, քան փոխադարձ: Առևտրի զարգացումը, որն իր հերթին վկայում է ԵԱՏՄ երկրների տնտեսական փոխլրացման ցածր և դեռ անփոփոխ մակարդակի մասին: Արտահանման ներմուծում Երրորդ երկրներ (արտաքին առևտուր) ԵԱՏՄ երկրներ (փոխադարձ առևտուր) Առևտրի ընդհանուր ցիկլ Գծապատկեր 2. ԵՏՄ անդամ երկրների փոխադարձ և առևտրային բաժնեմասերը արտաքին առևտրի ընդհանուր ծավալում 2015-2018թթ. [3] Ինչպես երեւում է Աղյուսակ 1-ից, ԵՏՄ անդամ երկրների փոխադարձ առևտուրը 2018 թվականին կազմել է շուրջ 59,7 միլիարդ ԱՄՆ դոլար 2017 թվականին ՝ 9,2 տոկոսի դիմաց: Հատկանշական է, որ մինչ ԵՏՄ ձևավորումը այդ երկրների միջև 17 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ է գրանցվել փոխադարձ առևտրի ավելի մեծ ծավալի: Այսպիսով, դեռ 2013-ին: Այն կազմել է 69.3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, որը նվազել է հաջորդ տարիներին, 2016-ին: հասնելով մինչև 43.0 միլիարդ դոլարի, ինչը պայմանավորված էր այդ ժամանակ Ռուսաստանի դեմ տնտեսական պատժամիջոցներով, նավթի միջազգային գների անկմամբ, տրանսֆերտների կրճատմամբ: անդամ երկրներից և այլն: Նշենք, որ 2013-2018թթ. ԵՏՄ երկրների միջեւ փոխադարձ առևտրի անկման ամենամեծ տեմպը գրանցվել է 2015 թ. (25,4%), իսկ ամենամեծ աճը ՝ 2017 թ. (27,4%): Ինչ վերաբերում է անդամ երկրների փոխադարձ առևտրի շարժին ԵՏՄ կազմավորումից հետո, ապա հարկ է նշել, որ կայունորեն աճում են միայն Հայաստանը, Բելառուսը և Kyrրղզստանը, և tradeազախստանի և Ռուսաստանի հետ փոխադարձ առևտրի ծավալը սկսել է աճել: միայն 2016 թվականից: Հատկանշական է, որ 2017-ին 2018-ի համեմատ `ԵՏՄ երկրների հետ փոխադարձ առևտրի աճի ամենաբարձր տեմպը գրանցվել է Հայաստանում (աճել է 20,6% -ով` 2017-ի 571,1 մլն ԱՄՆ դոլարի դիմաց), իսկ ամենացածր ցուցանիշը գրանցվել է Բելառուսում ( աճելով 1.8% -ով `13.651.1 մլն ԱՄՆ դոլարի չափով 2017 թ.): Ի դեպ, ԵՏՄ անդամ մյուս երկրների համեմատ, 20162018 թվականներին Հայաստանում փոխադարձ առևտրի աճի ամենաբարձր տեմպերը գրանցվել են 2016 թվականի ընթացքում (53,7% 2016 թ., 45,0% 2017 թ., 45,6% 2017 թ., 20,6% 2018 թ.): Աղյուսակ 1 ԵԱՏՄ անդամ պետությունների փոխադարձ առևտուրը 2013-2018թթ. Ընթացքում [3], [4, էջ. 19,] միլիոն ԱՄՆ դոլար Հայաստան Բելառուս Kazakhազախստան gyրղըզստան Ռուսաստան 43,905,5 36,887,6 28,821,2 26,804,3 34,685,6 6,668,79,9 ԵՏՄ 69,249,2 61,183,3 45,615,7 7,79,93,3 54,711,8 59,721,1 18 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌՈՒՅ Ըստ տվյալների, Ռուսաստան ( զգալի մասնաբաժինը ԵԱՏՄ երկրների փոխադարձ առևտրում: Մինչդեռ ներմուծման ցուցանիշով առաջին տեղում Բելառուսն է (39,1%), երկրորդը ՝ Ռուսաստանը (32,7%), երրորդում ՝ Kazakhազախստանը (22,7%) (Նկար 3): Հայաստան Kazakhազախստան Հայաստան Kazakhազախստան Բելառուս Kyrրղըզստան Արտահանում Բելառուս Kyrրղզստան Ներմուծում Նկար 3. ԵՏՄ փոխադարձ առևտրի կառուցվածքը (արտահանում և ներմուծում) ըստ անդամ երկրների մասնաբաժնի 2018 թ. (%) [3] Չնայած ԵԱՏՄ փոխադարձ առևտրի վերը նշված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այն եղել է Վերջին երեք տարիներին քանակապես աճող ԵՏՄ փոխադարձ առևտրի որակական գնահատումը կարևոր է `հաշվի առնելու դրա ազդեցությունը խմբի ներսում ինտեգրման գործընթացների ինտենսիվության վրա: , Այդ նպատակով մի շարք ինդեքսներ օգտագործվում են `հիմնվելով ՄԱԿ-ի Առևտրի և զարգացման համաժողովի (UNCTAD) մեթոդաբանության վրա [5], որը, համատեղելով տարածաշրջանային ինտեգրման խմբերի առևտրային տվյալները արտաքին և առևտրի ամբողջական համաշխարհային տվյալների հետ: Այս խմբերից ապահովեք աղավաղում 19 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Նկարագրեք խմբի ներսում փոխադարձ առևտրի իրական միտումներն ու վիճակը: Նման ցուցանիշներից մեկը տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվության ինդեքսն է (RTII), որը խմբի կամ նրա անդամ երկրի տարածաշրջանային ինտեգրման մասն է արտաքին ընդհանուր առևտրի շրջանառության մեջ և այդ խմբի տարածաշրջանային շրջանառության մասնաբաժինը համաշխարհային առևտրում: Ինտեգրման խմբի անդամ երկրի ինտեգրման առևտրի ինդեքսները և ինտեգրման խմբի տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվությունը որոշվում են հետևյալ բանաձևերով. Անդամի տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվության ինդեքս (RTII i) ինտեգրման խմբի անդամի անդամ [6, էջ. 129]: ավորմանրագրավորման ինտեգրման խմբավորման տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվության ինդեքս (RTII ժ), որտեղ X ijt- ը y- երկիր արտահանման տարեկան (t) ծավալն է դեպի տարածաշրջան, M ijt- ը i-country ներմուծման տարեկան (t) ծավալն է y տարածաշրջանից, X t - տարածաշրջանի փոխադարձ արտահանման տարեկան (t) ծավալը, M t - տարածաշրջանի փոխադարձ ներմուծման տարեկան (t) ծավալը, X jt - ընդհանուր արտահանման տարեկան (t) ծավալը j տարածաշրջան (դեպի երրորդ երկրներ), M jt- ը j տարածաշրջանից (երրորդ երկրներից) ներմուծման տարեկան ծավալն է (t), X wt- ը համաշխարհային արտահանման տարեկան ծավալն է (t), Եթե ցուցանիշը հավասար է 1 կետի, դա նշանակում է, որ տարածաշրջանային ինտեգրման խմբի անդամ երկրների միջեւ փոխադարձ առևտրի ինտենսիվությունը հավասար է երրորդ երկրների հետ արտաքին առևտրի ինտենսիվությանը: Եթե ցուցանիշը 1-ից մեծ է, դա նշանակում է, որ առկա է «աշխարհագրական ռոլ», այսինքն `առևտրային ուղղվածություն դեպի 20 ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ երկրների խմբավորում` տարածաշրջանային նախապատվությունների պատճառով (աշխարհագրական մերձեցում, տրանսպորտային ցածր ծախսեր, պատմամշակութային ընդհանրություն և այլն): ) Եվ եթե ցուցանիշը 1-ից պակաս է, ապա երրորդ երկրների հետ արտաքին առևտրի ինտենսիվությունն ավելի բարձր է, քան խմբի ներսում փոխադարձ առևտրի ինտենսիվությունը, այսինքն `առևտրի ինտեգրման մակարդակը ցածր է: Հաշվարկները ցույց են տալիս, որ Ռուսաստանը, Բելառուսը և Kazakhազախստանը ավելի ինտենսիվ արտաքին առևտուր են իրականացնում ԵԱՏՄ գործընկեր երկրների հետ, չնայած այն հանգամանքին, որ 2016-2018թթ. Այս տարիների ընթացքում այդ երկրների ինտենսիվության ինդեքսները նվազում են, ինչը նշանակում է, որ վերջիններս հակված են բարձրացնել արտաքին առևտրի ինտենսիվության մակարդակը երրորդ երկրների հետ: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին և Kyrրղզստանին, ապա այս երկրներում տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվության ցուցանիշները 1 մակարդակից ցածր են, այսինքն `վերջիններիս հետ փոխադարձ առևտրի ինտենսիվությունը, ԵՏՄ անդամ երկրները բավականին ցածր են, ընդ որում` Հայաստանում և Kyrրղզստանում նույնպես 2016-2018թթ. , Տարվա ընթացքում տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվությունն աստիճանաբար նվազում էր: Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ ընդհանուր առմամբ ԵՏՄ-ի ՝ որպես ինտեգրացիոն խմբի, տարածաշրջանային առևտուրը ունի բարձր մակարդակի ինտենսիվություն (10.2 2018 թ.), Որը նույնպես աստիճանաբար նվազում է (աղյուսակ 2): Աղյուսակ 2 Տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվության ինդեքսը ԵԱՏՄ երկրներում 2015-2018 թվականներին [3], [7] 1 Հայաստան Բելառուս Kyrազախստան gyրղըզստան Ռուսաստան ԵՏՄ Հեղինակի կողմից կատարված հաշվարկները 10.19 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՏՄ փոխադարձ առևտուրը աճում է, բայց այս աճին զուգընթաց, տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվությունը նվազում է: Վերոգրյալից կարելի է եզրակացնել, որ այս խմբի ներսում տնտեսական ինտեգրման ներուժը ամբողջությամբ չի օգտագործվում: Հաջորդ կարևոր ցուցանիշը սիմետրիկ առևտրի ինտրովերսիայի ինդեքսն է (STJ), որը տարածաշրջանային արտաքին առևտրի հարաբերական ինտենսիվության ցուցիչ է, որը համեմատում է տարածաշրջանային ինտեգրման խմբի ներքին և արտաքին առևտրի ինտենսիվությունը և բացահայտում տարածաշրջանի փոխադարձ կամ արտաքին առևտուրը: , ինտենսիվությունն աճում է ավելի բարձր տեմպերով [8, էջ 6-7]: Այն որոշվում է հետևյալ բանաձևով. Կամ STJ HITI i- ը ներքին առևտրի ինտենսիվության միատարր ցուցանիշ է, որը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով. HETI i- ը արտաքին առևտրի ինտենսիվության միատարր ցուցանիշ է, որը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով. Որտեղ ՏՏ-ն է տարածաշրջանում ներքին առևտուր, T - Տարածաշրջանի ընդհանուր առևտրաշրջանառություն, T - համաշխարհային առևտրի ծավալ, ET - տարածաշրջանում արտաքին առևտրի ծավալ, որը որոշվում է հետևյալ բանաձևով. T, ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ - արտաքինն է երկրի ապրանքաշրջանառությունը տարածաշրջանից դուրս գտնվող երկրների հետ: Առևտրի ներխուժման համամասնական ինդեքսը տատանվում է միջակայքում [-1; 1], որտեղ -1 գործակիցը ցույց է տալիս ներտարածաշրջանային առևտրի բացակայությունը, 0-ը ենթադրում է «աշխարհագրական չեզոքություն», այսինքն `առևտրի հավասարություն ներքին և երրորդ երկրների հետ, իսկ 1-ի դեպքում չկա տարածաշրջանի առևտուր երրորդ երկրների հետ: Աղյուսակ 3-ում բերված տվյալները ցույց են տալիս, որ ԵՏՄ-ում 2015-2018 թվականների Համամասնական առևտրի ներխուժման ինդեքսը տատանվում է (0.85-0.88) սահմաններում, ինչը նշանակում է, որ ԵՏՄ երկրներում փոխադարձ առևտրի ինտենսիվությունն աճում է ավելի բարձր տեմպերով, քան Երրորդ երկրների հետ առևտրի ինտենսիվությունը, այլ կերպ ասած ՝ ներտարածաշրջանային ներքին առևտուրն առավել կարևոր է անդամ երկրների համար: քան երրորդ երկրների հետ արտաքին առևտուրը: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ ինչպես տարածաշրջանային առևտրի ինտենսիվության ինդեքսը, այնպես էլ համամասնությամբ առևտրի ներխուժման ինդեքսը աստիճանաբար նվազում են 2016 թվականից ի վեր, ինչը ԵԱՏՄ շրջանակներում փոխադարձ առևտրի ինտենսիվության նվազման մեկ այլ ազդանշան է: Աղյուսակ 3 Համապատասխան առևտրի ներխուժման ինդեքս ԵԱՏՄ երկրներում 2015-2018 թվականներին [3], [7] 2 Ինդեքս Ինչ վերաբերում է ԵՏՄ անդամ երկրների ապրանքային կառուցվածքին, դրա վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ԵՏՄ փոխադարձ առևտրի գրեթե 1/3-ը (28,7% կամ $ 17,1 միլիարդ) բաժին է ընկնում «Հանքանյութեր» Ապրանքների հաշվարկները հեղինակի կողմից կատարվել են 23 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ խմբում, որոնց գերակշիռ մասը (85,1% -ը կամ 14,6 մլրդ դոլար) տրամադրում է Ռուսաստանը (հիմնականում հանքային վառելիքի և նավթի ոլորտում): Ռուսաստանը (60,5% կամ 6,9 մլրդ ԱՄՆ դոլար) և Բելառուսը (35,5% կամ 4,0) համեմատաբար բարձր տեսակարար կշիռ ունեն փոխադարձ առևտրում (մեքենաներ, սարքավորումներ և տրանսպորտ) (19,0% կամ 11,4 մլրդ դոլար): միլիարդ ԱՄՆ դոլար): Երրորդ տեղում «Պարենային և գյուղատնտեսական հումք» խմբին պատկանող ապրանքներն են, որոնց բաժին է ընկնում առևտրի կեսից ավելին (51,4% կամ 4,5 մլրդ դոլար), և ավելի քան 1/3-ը (37,1% կամ 3,3 մլրդ դոլար) Ռուսաստանին: , «Մետաղներ և իրեր» (13,1%) և «Քիմիական արդյունաբերության արտադրանք» (11,6%) ապրանքային խմբերը նույնպես զգալի մասնակցություն ունեն ԵԱՏՄ երկրների փոխադարձ առևտրում (Աղյուսակ 3): Աղյուսակ 3 ԵԱՏՄ անդամ երկրների փոխադարձ առևտուրը ըստ ընդլայնված ապրանքային խմբերի 2018 թ. [3] միլիոն ԱՄՆ դոլար Ապրանքի անվանումը Հանքանյութեր Մեքենաներ, սարքավորումներ և տրանսպորտ Սննդամթերք և գյուղատնտեսական հումք մետաղներ և արտադրանքներ ՝ քիմիական նյութերից, այդ թվում ՝ ԵԱՏՄ Russian Տուն և կոշիկ Փայտ, pulp և թղթե արտադրանք Կաշվե հումք, մորթիներ և իրեր Այլ ապրանքներ 3,629,6 Ընդհանուր 59,721.1 689,0 13,891.8 5,891.9 568,4 38,679.9 Հաշվի առնելով այն փաստը, որ ԵՏՄ փոխադարձ առևտուրը բավականին մեծ է, փոխադարձ առևտրի դինամիկան զգալիորեն ազդվել է այս ապրանքախմբում ընդգրկված ապրանքների համաշխարհային գների փոփոխության վրա. Մի կողմից այդ գների բարձրացումը կարող է հանգեցնել փոխադարձ առևտրի աճի, իսկ մյուս կողմից `դրանց նվազումը կարող է էապես նվազեցնել փոխադարձ առևտրի մակարդակը: Սա նշանակում է, որ ԵԱՏՄ փոխադարձ առևտրի կայուն աճ ապահովելու համար խմբի անդամ երկրներում ոչ հանքային արտադրության ընդլայնումը կարևոր խնդիր է, որը պահանջում է, առաջին հերթին, բարձրացնել արտադրանքի մրցունակության մակարդակը ԵԱՏՄ երկրներ: Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ ապրանքների մրցունակության մակարդակի բարձրացումը կարող է հանգեցնել դրանց արտահանման աճին դեպի երրորդ, ավելի զարգացած երկրներ `փոխադարձ արտահանման կրճատման պատճառով: Դրա ապացույցն այն փաստն է, որ «15-20 տարի առաջ ԵԱՏՄ ձևավորումը, բոլոր գործող անդամ պետությունների միջև փոխադարձ առևտրի ծավալը ավելի մեծ էր, քան ԵՏՄ կազմավորումից հետո ընկած ժամանակահատվածում, ինչը, սակայն, չի մատնանշում ինտեգրման անբավարար մակարդակը ԵԱՏՄ-ում. «Քանի որ 20 տարի առաջ այդ երկրներում արտադրվող ոչ հումքը ավելի քիչ մրցունակ էր օտարերկրյա պետություններում: 25 և, հետեւաբար, հիմնականում արտահանվում էր ԵՏՄ անդամ անդամ երկրներ, մինչդեռ նրանց մրցունակության աճի հետ մեկտեղ ԵՏՄ շուկայի մասնաբաժինը անդամ երկրների ընդհանուր առևտրում աստիճանաբար նվազում էր »: [9, էջ 86-87]: Նշվածն ավելի պատկերավոր ներկայացնելու համար նշենք, որ 2015-2018թթ. Տարվա ընթացքում ԵՏՄ շրջանակներում ոչ հանքային արտադրանքի փոխադարձ առևտուրը գրանցեց շարունակական աճի միտում (Նկար 4): Այդ ժամանակահատվածում այն աճել է 39.9% -ով, իսկ ընդհանուր փոխադարձ առևտուրը (ներառյալ հանքային արտադրանքը) `ընդամենը 30.9% -ով: Հատկանշական է, որ եթե 2015-ին ՝ 2016-ի համեմատ, ԵՏՄ փոխադարձ առևտրի ընդհանուր ծավալը նվազել է 5,8% -ով ՝ 45,6 մլրդ դոլարից մինչև 43,0 մլրդ դոլար, ապա նույն ժամանակահատվածում առանց հանքային արտադրանքի (աղ, ծծումբ, օգտակար հանածոներ, հանքաքար, խարամ և այլն) ընդհակառակը, փոխադարձ առևտրի ծավալն աճել է 3.1% -ով `$ 30.4 մլրդ-ից $ 31.4 մլրդ: Գծապատկեր 4. ԵԱՏՄ անդամ պետությունների փոխադարձ առևտուրը (բացառությամբ հանքային արտադրանքի) 2015-2018թթ. (3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար) [3] 26 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Նշելով տնտեսական ինտեգրման խմբի ներսում փոխադարձ առևտրի ինտենսիվությունը, անհրաժեշտ է նաև բացահայտել անդամ երկրների տնտեսության այն ճյուղերը, որոնց զարգացումը կարող է մեծացնել ինտեգրման ազդեցությունը: Ըստ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի հրապարակած զեկույցի, այդ ոլորտներն ըստ անդամ երկրների ՝ հետևյալն են. Հայաստան. Տրանսպորտ և կապ, գյուղատնտեսություն, մեքենաշինություն, էլեկտրաէներգիայի և ջրի արտադրություն և բաշխում, բնական գազի բաշխում (տարանցում), տար Բելառուս. Նավթամթերքների, քիմիական նյութերի, կաուչուկի և պլաստմասսայի և այլ ոչ մետաղական ապրանքների արտադրություն, մեքենաշինություն, մետաղագործություն, էլեկտրաէներգիայի և ջրի արտադրություն և բաշխում, Kazakhազախստան. մետաղագործություն, մեքենաշինություն, նավթամթերք, քիմիական արտադրություն, կաուչուկի և պլաստմասսայի արտադրություն, ոչ մետաղական օգտակար հանածոների արտադրություն, տրանսպորտ և կապ, Kyrրղզստան. մեքենաներ, տրանսպորտ և կապ, նավթամթերք, Ռետինե և պլաստմասե և այլ ոչ մետաղական ապրանքների արտադրություն, մետաղագործություն, Ռուսաստան. Մեքենաշինություն, մետաղագործություն, նավթամթերքների, քիմիական նյութերի, կաուչուկի և պլաստմասսայի և այլ ոչ մետաղական ապրանքների արտադրություն [10, p. 12-13]: Ի դեպ, վերոհիշյալ զեկույցի համաձայն, մեքենաշինությունը, նավթի արդյունահանումը, քիմիական արտադրությունն ու մետաղագործությունը կազմում են ԵՏՄ-ում ինտեգրման հնարավոր ազդեցության ընդհանուր գնահատման ավելի քան 60% -ը [10, էջ. 11-12]: Այսպիսով, ներմարզային առևտրային հոսքերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ԵԱՏՄ շրջանակներում տեղի ունեցող գործընթացներում կան հակասական միտումներ: Մի կողմից նկատվում է ԵԱՏՄ փոխադարձ առևտրի դինամիկ աճ, մյուս կողմից `անդամ երկրների ընդհանուր արտաքին առևտրում փոխադարձ առևտրի մասնաբաժնի անփոփոխ մակարդակ` առևտրի ինտեգրման դեռ անբավարար տեմպերի վերաբերյալ: Սա հանգեցնում է այն եզրակացության, որ ԵՏՄ շրջանակներում ինտեգրացիոն գործընթացների հետագա զարգացումը և կառույցի միջազգային մրցունակության աճը պայմանավորված են անդամ տնտեսությունների դիվերսիֆիկացմամբ և արդիականացմամբ, արդյունաբերության հագեցվածության աճով, բոլոր անդամ երկրների միջև տնտեսական կապերի ընդլայնմամբ, համատեղ ներդրումային ծրագրերի իրականացում, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացում: ինչը կնպաստի ոչ միայն այդ երկրների կողմից նոր արտաքին շուկաների նվաճմանը, այլ նաև տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրման ընձեռած հնարավորությունների շնորհիվ փոխադարձ առևտրի հետագա ընդլայնմանը: , ։
| Հոդվածում ներկայացված է ինտեգրացիոն խմբավորման շրջանակներում տնտեսական փոխլրացման անհրաժեշտությունը եւ այդ համատեքստում Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ երկրների փոխադարձ առեւտրի ընդլայնման հնարավորությունները։
Վերլուծելով ԵԱՏՄ փոխադարձ եւ երրորդ երկրների հետ առեւտրի շարժընթացը եւ աշխարհագրական ու ապրանքային կառուցվածքը` վեր են հանվել կառույցի շրջանակներում ձեւավորված առեւտրատնտեսական կապերի միտումներն ու արդի առանձնահատկությունները։
Տարածաշրջանային առեւտրի ինտենսիվության եւ Համաչափ առեւտրի ներխուժման ինդեքսների հաշվարկման հիման վրա գնահատվել է ԵԱՏՄ անդամ երկրների փոխադարձ առեւտրի ինտենսիվությունը եւ դրա արդյունքում կատարվել համապատախան եզրակացություններ։
|
ՏԵՂԱԿԱԼՎԱԾ ՈՐՈՇ ՊՈԼԻԱՆԻԼԻՆՆԵՐԻ ՍԻՆԹԵԶԸ ԵՎՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ Արդի բարձրամոլեկուլային միացությունների քիմիայի և ֆիզիկայի զարգացմանկարևորագույն ուղղություններից մեկը կիրառական որոշակի հատկություններովօժտված պոլիմերների սինթեզի և հատկությունների ուսումնասիրությունն է։
Այդպատճառով շատ արագ զարգանում է օրգանական էլեկտրաակտիվ նոր պոլիմերների սինթեզը և ուսումնասիրությունը։
Էլեկտրաակտիվ պոլիմերները զուգորդվածեն, և տարբեր վեր-օքս, աղագոյացման, փոխազդեցությունների հետևանքով (անվանում են դոպացում) բարձրացնում են էլեկտրահաղորդականությունը մինչև 10-12կարգով։
Պետք է նշել, որ չդոպացված վիճակում այս դասի պոլիմերները մեկուսիչներեն և ունեն շատ փոքր էլեկտրահաղորդականություն։
Օրգանական էլեկտրաակտիվ պոլիմերները զուգորդված համակարգեր են,որոնց շղթան կարող է կազմված լինել միայն ածխածնի ատոմներից (կարող էպարունակել նաև հետերո ատոմ)։
Սրանք ֆիզիկամեխանիկական յուրահատկություններիշնորհիվ գիտակիրառական մեծ նշանակություն ունեն։
Անօրգանական կիսահաղորդիչներից տարբերվում են այնքանով, որ էժան են, թեթև և հեշտ ենենթարկվում մշակման, ինչի շնորհիվ իրենց ուրույն տեղն են զբաղեցնում տեխնիկական տարբեր բնագավառներում։
Այդ պոլիմերներից մասնավորապես պոլիանիլինը (ՊԱՆԻ)՝ շնորհիվ իր հեշտսինթեզի, մոնոմերի ցածր գնի, կառավարվող հատկությունների և շրջապատիհանդեպ կայունության, կիրառվում է որպես անտիկոռոզիոն ծածկույթ, անտիստատիկ միջոց, բիո ու քեմոսենսորների բաղադրիչ, որպես տպագրական թանաք և այլուր[1]։
Սակայն, ՊԱՆԻ-ի հիմնական թերությունը այն է, որ այն գրեթե անլուծելի է, ինչըդժվարացնում է նրա մշակումը և օգտագործումը որոշ ոլորտներում։
1990 թ․-իվերջերից սկսած առևտրային վաճառքի համար հասանելի են օպտիկամանրաթելային ՊԱՆԻ-ները։
Պարզվել է, որ ՊԱՆԻ-ն, կախված օքսիդացման աստիճանից, կարող էգոյություն ունենալ երեք տարբեր ձևերով [2]։
Լեյկոէմերալդին (y=1) - ՊԱՆԻ-ի լրիվ վերականգնված ձևն է։
Այն անգույն նյութէ, որը դանդաղորեն օքսիդանում է օդում։
• Պերնիգրոանիլին հիմք (y=0) - ՊԱՆԻ-ի ամբողջությամբ օքսիդացված ձևն է։
կապտամանուշակագույննրա աղը անկայուն,Պերնիգրոանիլինը ևմիացություններ են։
Էմերալդին հիմք (y=0․5) – ՊԱՆԻ-ի միջին օքսիդացված ձևն է։
Այն մուգմանուշակագույն նյութ է, որն ուժեղ թթուներով դոպացնելով ստացվում է կանաչգույնի աղ՝ մոտ 10-1 Ս/սմ և ավելի բարձրէլեկտրահաղորդականությամբ։
Պոլիանիլինի օքսիդացման աստիճանը որոշվում է y-ի արժեքով։
Եթե y=0համապատասխանում է լրիվ օքսիդացված՝ պերնիգրանիլին ձևին, y=0.5 համապատասխանում է էմերալդին ձևին, իսկ y=1 համապատասխանում է ՊԱՆԻ-ի լրիվվերականգնված լեյկոէմերալդին ձևին։
Պերնիգրանլինը և էմերալդինը կարող ենունենալ աղային կամ հիմք ձևեր։
Լեյկոէմերալդինն անգույն նյութ է։
Այս պոլիմերը պարունակում է միայնֆենիլենային և ամինային խմբեր, դանդաղորեն օքսիդանում է օդում, ինչը դժվարացնում է նրա ստացումը և օգտագործումը։
Պերնիգրոանիլինը բաղկացած է ֆենիլենային և խինինոդիիմինային միավորներից։
Խինինոդիիմինային խումբը շատ ռեակցիունակ է և անկայուն նուկլեոֆիլների, հատկապես՝ ջրի նկատմամբ։
Պենիգրանիլինը և նրա աղերը հեշտությամբքայքայվում են օդում։
Էմերալդին ձևը ՊԱՆԻ-ի ամենակայուն ձևն է և կազմված է ֆենիլենամինային ևխինոնոդիիմիային միավորներից։
Հաղորդիչ է ՊԱՆԻ-ի էմերալդին ձևի աղը, որըստացվում է օրգանական և անօրգանական թթուներով էմերալդին հիմքի պրոտոնացման ընթացքում։
Վերջինիս շնորհիվ Էմերալդինի էլեկտրահաղորդականությունը մեծանում է մինչև 10 կարգի։
Հաղորդիչ պոլիմերների բնագավառի հետագա զարգացման համար կարևոր էստանալ նոր պոլիմերներ, որոնք կունենան բարձր էլեկտրոհաղորդականություն ևհեշտ մշակելիություն։
Վերջին տասնամյակներում մեծ հետաքրքրություն է առաջացել տեղակալվածպոլիանիլինների հանդեպ, քանի որ շղթայում տեղակալիչի առկայության շնորհիվպոլիմերը կարող է ձեռք բերել նոր հատկություններ։
Հայտնի է,որ շղթայում սուլֆոխմբերի առկայությունը մեծացնում է պոլիանիլինի լուծելիությունը և գրեթե չի ազդումպոլիմերի էլեկտրահաղորդականության վրա։
Սուլֆո խմբերի շնորհիվ պոլիանիլինըկարող է ինքնադոպացվել և ձեռք բերել սեփական տեսակարար էլեկտրահաղորդականություն` մինչև 10-1 Ս/սմ կարգի [3]։
Պոլիմեր 1-ի փոխազդեցությունը Na2S2O3 x 5H2O-ի հետ 1։
2 մոլային հարաբերությամբ մրջնաթթվում. 0․0208 գ (1․155 մմոլ) պոլիմեր 1-ի և 15 մլ մրջնաթթվիխառնուրդի վրա ավելացվել է 0.576 գ (2.32 մմոլ) Na2S2O3 x 5H2O ու խառնվել 150 C-ում66 ժ, 14 օրվա ընթացքում։
Այնուհետև ռեակցիոն խառնուրդը հիմնայնացվել էNaHCO3-ի ջրային լուծույթով մինչև pH-ը 9, 0-50 C-ում։
Խառնվել է 8 ժ, ֆիլտրվել է,նստվածքը լվացվել է թորած ջրով մինչև չեզոք միջավայր և S2O3 2- իոնների բացակայությունը։
Նյութը (պոլիմեր 2) չորացվել է վակուումով P2O5-ի վրա մինչև հաստատուն կշիռ։
Ելքը 0.224 գ է։
Պոլիմեր 2-ի փոխազդեցությունըխHCl-ի հետ. 0.0707գ (0.2 մմոլ) պոլիմեր 2-իև 0.9 մլ ԴՄՍՕ-ի խառնուրդի վրա ավելացվել է 0.053 մլ (0.6 մմոլ) խHCl։
Խառնվել է3 ժ, 80-850 C-ում։
Այնուհետև ռեակցիոն խառնուրդը հիմնայնացվել է Na2CO3-ով մինչևpH-ը 9-ը։
Խառնվել է 4 ժ սենյակային ջերմաստիճանում, որից հետո ֆիլտրվել է,նստվածքը լվացվել է թորած ջրով մինչև չեզոք միջավայր և Cl-, SO4 2- իոններիբացակայությունը։
Նստվածքը (պոլիմեր 3) չորացվել է վակուումով P2O5-ի վրա մինչևհաստատուն կշիռ։
Պոլիմեր 3-ի փոխազդեցությունը 43 % H2O2-ի հետ. 0.036 գ (0.17 մմոլ)պոլիմեր 3-ի վրա ավելացվել է 0.121 մլ (1.53 մմոլ) 43 % H2O2 ու խառնվել 4 ժ,սենյակային ջերմաստիճանում։
Այնուհետև ռեակցիոն խառնուրդի վրա ավելացվել է5 մլ թորած ջուր։
Ֆիլտրվել է, նստվածքը լվացվել է թորած ջրով մինչև H2O2-իբացակայությունը։
Նյութը (պոլիմեր 4) չորացվել է վակուումով P2O5-ի վրա մինչևհաստատուն կշիռ։
Ելքը՝ 0.032 գ։
Պոլիմեր 2-ի փոխազդեցությունը 43 % H2O2-ի հետ. 0.06355 գ (0.18 մմոլ)պոլիմեր 2-ի վրա ավելացվել է 1.16 մլ (14.6 մմոլ) 43 % H2O2 ու խառնվել 12 ժ, սենյակային ջերմաստիճանում։
Մշակումը կատարվել է վերը նշված ձևով։
Ելքը՝ 0.042 գ։
Դոպացում. Լավ մանրացված պոլիմերի վրա ավելացվել է հաշվված քանակի0.178 Ն յոդի լուծույթ, այնուհետև խառնուրդը 5 օր դրվել է մթության մեջ։
Հետոնստվածքը ֆիլտրվել է, լվացվել CCL4-ով մինչև յոդի անհետացումը։
Նյութը չորացվելէ ջրային և յուղային վակուումներով։
Դոպացման խորությունը հաշվված է հետևյալբանաձևով` Y=յոդի մոլերը/պոլիմերի կրկնվող կառուցվածքային միավորի մոլերին։
Ստացված տվյալների քննարկումը. Տեղակալված պոլիանիլիններ ստանալունպատակով որպես ելանյութ ընտրվել է ՊԱՆԻ-ի լրիվ օքսիդացված՝ պերնիգրանիլինի նման կառուցվածք ունեցող պոլիմերը (պոլիմեր 1)։
Այս պոլիմերը ստացվում էէժան և միափուլ եղանակով՝ օրգանական միջավայրում պ-ֆենիլենդիամինի (ՊՖԴԱ)օքսիդացմամբ պոլիկոնդենսմամբ, որը նման կառուցվածքով պոլիմերի սինթեզիմիակ միափուլ եղանակն է [4]։
Քանի որ պոլիմեր 1-ում խինոնոդիիմինային խմբերըշատ ռեակցիոունակ են և կարող են ծայրային ամինոխմբերի հետ ինքնակոնդենսվել[5], վերցվել է ծայրային ամիդային խմբեր պարունակող պոլիմերը՝ կողմնակիռեակցիաներից խուսափելու համար (Նկար 1)։
Սխեմա 1Նկար 1Այնուհետև պոլիմեր 1-ի բազայի հիման վրա նպատակ է դրվել ստանալու օրգանական լուծիչներում ավելի լավ լուծելիություն ունեցող, տեղակալված ՊԱՆԻ-ներ։
Այդնպատակով պոլիմեր 1-ը թթվային միջավայրում փոխազդեցության մեջ է դրվելնատրիումի թիոսուլֆատ պենտահիդրատի հետ։
Ստացվել է մինչև 100 % փոխարկմամբ թիոսուլֆատային խմբերով տեղակալված պոլիանիլին (պոլիմեր 2)։
Նկար 2Ստացված պոլիմեր 2-ի լուծելիությունն օրգանական լուծիչներում և ջրում փոքրէ, այդ պատճառով նպատակ է դրվել փոխարկումների միջոցով թիոսուլֆատայինխմբերը վերածել սուլֆո խմբերի, քանի որ ըստ գրականության` սուլֆո խմբերըմեծացնում են պոլիանիլինի լուծելիությունը [6]։
Թիոսուլֆատային խմբի փոխարկումը սուլֆոթթվային խմբի իրականացնելունպատակով [7] նախ S-S կապի թթվային հիդրոլիզով, (խHCl)-ով, ստացվել է թիոլայինխմբեր պարունակող միացություն, այնուհետև ստացված միացությունմ օքսիդացվել է1։
9 43 % H2O2։
Սակայն ստացված միացությունը նույնպես վատ լուծելի էր օրգանականլուծիչներում՝ ԴՄՖԱ, ԴՄՍՕ, ինչի պատճառ կարող էր լինել ծծմբային հնարավորկամրջակների առաջացումը [7]։
Այնուհետև փորձ է արվել պոլիմեր 2-ն անմիջապես օքսիդացնել ավելի մեծմոլային հարաբերությամբ 43 % H2O2-ով, նույն պայմաններում, ինչի հետևանքով իրոք ստացվել է ՆՄՊ, ԴՄՖԱ, ԴՄՍՕ լուծիչներում լուծելի պոլիմեր (պոլիմեր 5)։
Հավանական է, որ օքսիդիչի մեծ քանակությունը կարող է հանգեցնել նաև ֆենիլեն ամինայինխմբերի օքսիդացմանը՝ կրկին առաջացնելով խինոնոդիիմինային խմբեր։
Նկար 3Ուսումնասիրվել է ստացված պոլիմերների դոպացումը յոդով (Աղյուսակ 1)։
ՆյութԴոպացման խորություն ՏեսակարարԱղյուսակ 1էլեկտրահաղորդականություն, Ս/սմՊոլիմեր 1-ի և թիոսուլֆատ խմբի փոխազդեցությունն ուսումնասիրելու համարհարմար եղանակ է էլեկտրոնային կլանման սպեկտրոսկոպիան։
Քանի որ պոլիմեր 1ն ունի բնութագրական կլանումներ 270-290 նմ մարզում, որը բնորոշ է ֆենիլենամինային խմբերին և 410-420 նմ տես. մարզում և բնութագրական է խինոնոդիիմինային խմբերին [5], ապա ռեակցիայի արդյունքում վերջինիս անհետացումըկամ ինտենսիվության նվազումը վկայում է այն մասին, որ ռեակցիան ընթացել էընդհուպ 100 %։
Նկար 4-ում ներկայացվել է ստացված պոլիմերների Ում-տեսսպեկտրերի փոփոխությունը։
Նախնական տվյալներով պոլիմեր 5-ի Իկ և ՈՒՄ-տես.սպեկտրերը նման են նախկինում սինթեզված սուլֆատային խումբ պարունակողպոլիանիլինի սպեկտրներին։
Պոլիմեր 5-ում խինոնոդիիմինային խմբերի առաջացման մասին է վկայում այն փաստը, որ ՈՒՄ-տես. Սպեկտրում 410-420 նմ մարզումկլանում է առաջացել։
Նկար 4. 1, 2, 3, 4, 5 պոլիմերների ՈՒՄ-տես սպեկտրԱյսպիսով մշակվել է նոր, միափուլ եղանակ՝ թիոսուլֆատային խմբերով տեղակալված պոլիանիլինից սուլֆո խմբեր պարունակող, օրգանական որոշ լուծիչներումլուծելի պոլիանիլին ստանալու համար։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] Boeva Zh․, Sergeyev V․, Polyaniline։
Synthesis, Properties, and Application, PolymerScience Series C, 56 (1), 2014, DOI։
10.1134/S1811238214010032․ Բաղդասարյան Մարիամ, Միրաքյան Նաղաշ ՏԵՂԱԿԱԼՎԱԾ ՈՐՈՇ ՊՈԼԻԱՆԻԼԻՆՆԵՐԻ ՍԻՆԹԵԶԸ ԵՎՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ Բանալի բառեր՝ պոլիանիլին, էլեկտրահաղորդականություն, նատրիումիթիոսուլֆատ, ինքնադոպացում, սուլֆոխմբեր։
| Մշակվել է նոր միափուլ եղանակ՝ խիտ ջրածնի պերօքսիդով օքսիդացման եղանակով թիոսուլֆատային խմբերով տեղակալված պոլիանիլինից սուլֆոխմբեր պարունակող, օրգանական որոշ լուծիչներում լուծելի պոլիանիլին ստանալու համար։
Ուսումնասիրվել են ստացված պոլիմերների էլեկտրական հատկությունները։
|
ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՁԵՎԱՅԻՆ ՈՐՈՇԱԿԻՈՒԹՅՈՒՆԸԻրավական որոշակիությունը դրսևորվում է, երբ իրավունքի նորմերի բովանդակության մեջ հստակ նշվում է, թե ինչ պայմաններում է գործում տվյալ նորմը, ինչիրավունքներ և պարտականություններ են առաջանում այդ նորմի հիման վրա, ևիրավական ինչ հետևանքներ կարող են առաջանալ տվյալ նորմի չիրականացմանդեպքում։
Այն հիմք է այնպիսի մեթոդների մշակման համար, որոնց օգնությամբ պետքէ ընդունվեն և կիրառվեն իրավական ակտերը [1]։
Իրավական որոշակիության սկզբունքի կարևոր չափորոշիչներից է այն պահանջը, որ իրավական սահմանափակումներ նախատեսող իրավական յուրաքանչյուրակտ պետք է հրապարկված լինի։
Այս մեկնաբանությունը նշանակում է, որ պետությունը պետք է պարտավորություն կրի՝ հրապարակելու սահմանափակումներ նախատեսող իրավական բոլոր ակտերը։
Նշված մեկնաբանության մասին իր դիրքորոշումնէ հայտնել նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, որի կայացրածվճիռներից մեկում տրվել է հետևյալ սահմանումը. ‹‹Օրենքը պետք է լինի ողջամտորեն հասանելի, այսինքն՝ քաղաքացիները պետք է հնարավորություն ունենան կանխատեսելու այն վարքագիծը, որն առկա իրավիճակում առավել արդարացված էհամապատասխան իրավահարաբերություններ կարգավորող օրենսդրության շրջանակներում›› [2]։
Իրավական որոշակիության սկզբունքի կառուցվածքային պահանջները վերաբերում են որոշակիության ներքին որակի հատկանիշներն։
Դրանցից մեկի վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը արտահայտել է հետևյալկարծիքը. ‹‹Իրավանորմը չի կարող ընդունվել որպես օրենք, քանի դեռ այն չիկազմվել այնպիսի հստակությամբ, որ դրա հասցեատիրոջը հնարավորություն էտալիս, որոշ դեպքերում նաև մասնագիտական օգնության շնորհիվ, կանխատեսելուայն հետևանքները, որոնք կարող են առաջանալ իրավական ակտով իրեն պատվիրակված վարքագիծը դրսևորելու դեպքում›› [3]։
Տեղին է մեջբերել, որ իրավական որոշակիության կարևորագույն չափորոշիչներից է իրավական ակտերի հստակության և կանխատեսելիության պահանջը,որն իրավական ակտում չպահպանելու դեպքում կարող է հանգեցնել տվյալ ակտըհակասահմանադրական ճանաչելու գործընթացին։
Պետության իրավական համակարգն, ըստ երևույթին, պետք է բացառի իրավակարգավորման այնպիսի երևույթները, ինչպիսիք են տարակարծությունների տեղի տվող ու թերի, հակասական իրավական ակտերի ընդունումը։
Մեր օրերում, սակայն, ոչ մի երկրի իրավականհամակարգ դեռ ամբողջությամբ ապահովագրված չէ նշված թերություններից, իսկիրավական ժամանակակից զարգացումների պարագայում, երբ հարկ է լինումարմատապես ընդլայնել իրավակարգավորման շրջանակները և ավելի հաճախ դիմելօրենսդրական փոփոխությունների, իրավիճակն ավելի է բարդանում։
Իրավական որոշակիության սկզբունքն առանցքային է ժողովրդավարականբոլոր հասարակությունների համար։
Այս սկզբունքի մասին իրենց դիրքորոշումներնեն հայտնել շատ մասնագետներ։
Միացյալ Թագավորության Բիրմինգեմյանիրավաբանական դպրոցի պրոֆեսոր Անտոնի Արնուլն առանձնացնում է իրավականորոշակիության հետևյալ չափանիշները՝1. Օրենքները պետք է լինեն հստակ և պարզ.2. Օրենքները պետք է լինեն հրապարակային և հասանելի, 3. Օրենքները պետք է կազմվեն առանց երկիմաստ արտահայտությունների ևպետք է լինեն կանխատեսելի,4. Օրենքները պետք է լինեն կայուն, և դրանցում փոփոխություններ պետք էարվեն միայն այն ժամանակ, երբ առաջանում կամ զարգանում են հասարակականայնպիսի հարաբերություններ, որոնք անհնար է կարգավորել գոյություն ունեցողօրենքներով, 5. Դատական որոշումները պետք է լինեն փոխկապակցված և պարտադիր,6. Անձանց իրավունքների սահմանափակումները և իրավական ակտերին հետադարձ ուժ տալը պետք է կիրառվեն այն դեպքերում, երբ այլ միջոց չկա այդ հարաբերությունները կարգավորելու համար,7. Անձանց իրավաչափ ակնկալիքները պետք է պաշտպանվեն [4]։
Մեր համոզմամբ նման պահանջների սահմանումները պետք է տեսականգրականության մակարդակից բարձրանան և հստակ ամրագրվեն ժողովրդավարական յուրաքանչյուր պետության օրենսդրությունում, ունենան պրակտիկ կիրառում՝թղթի վրա ամրագրված լինելուց զատ։
Ժամանակակից պատկերացումների տեսանկյունից վճռորոշ նշանակություն էտրվում հասարակության չափանիշներով իրավական ակտի որակին, սակայն պետքէ նշել այն հանգամանքը, որ անտեսվում է այդ հիմքով իրավական ակտերն անվավերճանաչելը՝ հանգեցնելով մարդու իրավունքների իրավաչափ պաշտպանությանանհարկի ձգձգումների։
Արդի իրավական մշակույթն այնպիսին է, որ իրավականորոշակիության սկզբունքին վերաբերող իրավական կոնկրետ ակտի կիրառմանհետևանքով մարդկանց իրավունքների խախտման պարագայում տուժող կողմը ևսհակված է լինում պարզապես վիճարկելու տվյալ իրավական ակտը։
Այդ դեպքումնախապատվությունն առավել հաճախ տրվում է իրավական ակտը վիճարկելու բարդև տևական ընթացակարգին, մինչդեռ առավել խելամիտ կլիներ, եթե պարզապեսպահանջվեր թերի ակտի առկայության պարագայում իրավաչափ անալոգիայի կիրա ռում։
Այս դեպքում հնարավոր կլինի որոշակի սահմաններում հաղթահարել իրավական համակարգում առկա թերությունները և երաշխավորել իրավունքի իրացմանբնականոն ընթացքը։
Իրավական որոշակիության սկզբունքը ենթադրում է res jսdicata սկզբունքի, այնէ` դատական ակտերի վերջնական լինելու սկզբունքի պահպանում։
Այդ սկզբունքըպահանջում է, որ կողմերից ոչ մեկը չունենա իրավունք պահանջելու վերջնական ևպարտադիր դատական ակտի վերանայում` ուղղակի գործի կրկնակի քննության ևգործով նոր ակտի կայացման նպատակով։
Այսինքն, հարցի առնչությամբ երկու կարծիքի առկայության հնարավորությունը չպետք է հիմք հանդիսանա կրկնակի քննության համար։
Նահանջն այդ սկզբունքից արդարացված է միայն այն դեպքում, երբդա անհրաժեշտ է էական և անհերքելի բնույթ ունեցող հանգամանքներում [5]։
Վերոհիշյալ սկզբունքի բովանդակությունը ներառում է հետևյալ դրույթները՝• Դատարանների կողմից կայացված վերջնական, այսինքն՝ օրինական ուժիմեջ մտած դատական որոշումները ենթակա չեն վերանայման,• Անթույլատրելի է դատարանի կողմից արդեն մեկ անգամ լուծված գործիկրկնակի քննություն,• Կողմերից ոչ մեկը չի կարող պահանջել վերջնական, այսինքն՝ օրինական ուժիմեջ մտած դատական ակտերի վերանայում՝ միայն կրկնակի քննության իրականացման և նոր ակտի կայացման նպատակով,• Վերջնական դատական ակտի վերանայումը նահանջ չէ իրավական որոշակիության սկզբունքից, եթե այն իրականացվում է դատական սխալի, արդարադատության սխալն ուղղելու նպատակով,• Վերանայումը չի կարող լինել բողոքարկման քողարկված ձև, իսկ գործինկատմամբ կողմերի հակադիր հայացքների առկայությունն ինքնին չի կարող հիմքծառայել դատական վերջնական ակտի վերանայման համար։
Հայկական իրավական համակարգը նույնպես զերծ չի մնացել իրավականորոշակիությանն առնչվող խնդիրներից։
Ինչպես նշվեց, իրավական որոշակիությանդրույթներին լիարժեքորեն չհամապատասխանող դատավարության փուլերի առկայությունը հանգեցնում է գործի քննության ժամկետների ավելացմանը, ինչն ակնհայտորեն ուղեկցվում է գործերի թվաքանակի աճով. այստեղ Մարդու իրավունքներիեվրոպական դատարանը տեսնում է ողջամիտ ժամկետներում դատական վեճերիքննության սկզբունքի խախտում։
Առանց այն էլ հայկական իրականության մեջ դատարան հայց ներկայացնելիսհարկ է լինում սպասել բավականին երկար ժամանակ, քանի որ դատարաններըծանրաբեռնված են, և գործերը պարզապես հնարավոր չէ քննել արագ և ողջամիտսահմաններում։
Սա խախտում է ողջամիտ ժամկետներում գործերի քննության իրավունքը։
Դրան ավելանում է նաև այն փաստը, որ բողոքարկված գործերի ահռելիմասը, մեր համոզմամբ, վերաբերում է իրավունքի ձևային որոշակիությանը։
Ստեղծ ված իրավիճակն առաջացնում է նաև քաղաքացիների անվստահությունը սեփականպետության իրավական համակարգի նկատմամբ։
Իրականացնելով հետազոտություններ, ուսումնասիրելով միջազգային փորձը՝խնդրի համար առաջարկում ենք հնարավոր երկու լուծում. 1. Կազմել մեթոդական ցուցումներ, որոնք հնարավորություն կտան նմանիրավիճակները բացառելու,2. Իրավական ակտերը գրել այնքան հստակ, որ մասնագետների համար լինենդյուրըմբռնելի, և բացառեն նման խնդիրները։
Առաջարկվող լուծումները կլինեն խելամիտ այնքանով, որ անձը կկարողանապաշտպանել իր իրավունքները՝ իմանալով և հասկանալով դրանք. նա նախ և առաջպետք է պատկերացնի, թե ինչ է ենթադրում այն նորմը, որն իր համար իրավունք էստեղծում, կարողանա եթե ոչ անձամբ, ապա գոնե մասնագետի օգնությամբ,պատկերացնել, թե ինչ հետևանքներ կարող է առաջացնել իրավական այդ նորմը,իսկ դրա համար անհրաժեշտ է, որ իրավական նորմը համապատասխանի իրավունքի ձևային որոշակիության սկզբունքին։
Կազմելով մեթոդական ցուցումներ՝ իրավական համակարգում կլինեն ուղղորդող, առաջնորդող ձեռնարկներ, որոնք, պարունակելով հնարավոր բոլոր եղանակները, կկանխատեսեն առաջացող խնդիրները ևկառաջարկեն հնարավոր լուծումներ, իսկ հստակորեն շարադրելով իրավականակտերը՝ հնարավորություն կընձեռնվի ստանդարտ քաղաքացիներից իրավագիտակցության մակարդակով տարբերվող մասնագետներին կռահելու իրավունքիձևային որոշակիությանը վերաբերող սպասվելիք խնդիրը և ձեռնարկելու միջոցառումներ, որոնք զերծ կպահեն խնդրին բախվելուց։
Կարծում ենք՝ առաջարկվողմեթոդները կլինեն խելամիտ և կիրառելի հնարավոր պայմանների նախաձեռնմանպարագայում։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[5] ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը քաղաքացիական գործ թիվԱՐԴ/0062/02/09, URL։
https։
//www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=50544 (Հղումըկատարվել է՝ 16.05.2018)։
Թադևոսյան Լեյլի ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՁԵՎԱՅԻՆ ՈՐՈՇԱԿԻՈՒԹՅՈՒՆԸԲանալի բառեր՝ իրավական որոշակիություն, սկզբունք, ժողովրդավարականհասարակություն, ՄԻԵԴ որոշումներ։
| Իրավական որոշակիությունը դրսևորվում է, երբ իրավունքի նորմերի բովանդակության մեջ հստակ նշվում է, թե ինչ պայմաններում է գործում տվյալ նորմը, և իրավական ինչ հետևանքներ կարող են առաջանալ տվյալ նորմի չիրականացման դեպքում։
Այս սկզբունքի դրույթներին չհամապատասխանող դատավարության փուլերի առկայությունը հանգեցնում է գործի քննության ժամկետների ավելացմանը, ինչն ակնհայտորեն ուղեկցվում է գործերի թվաքանակի աճով։
Հոդվածում ներկայացվում են հիմնահարցի առնչությամբ դիրքորոշումներ։
|
Գոյություն ունեցող քիմիական ռադիոպրոտեկտորների կողմնակի ազդեցությունները և բնական ռադիոպրոտեկտորների ազդեցության կարճ տևողությունը հիմք են հանդիսացել կենսաբանական ծագման միացությունների ճառագայթային պաշտպանական հատկությունների ուսումնասիրության համար: Բույսերի վրա հիմնված մի շարք ռադիոպրոտեկտորներ, ինչպիսիք են Aloe Vera- ն, curcumin- ը, ունեն կողմնակի բարդություններ, մասնավորապես ալերգիկ ռեակցիաներով և ստամոքս-աղիքային խանգարումներով [1-3], և քիմիական ճառագայթային պաշտպանների օգտագործումը հաճախ սահմանափակվում է դրանց բարձր թունավորությամբ: , իր կողմնակի ազդեցությունների պատճառով, որոնք զեկուցվել են մի շարք հեղինակավոր ամսագրերում: Բնական ռադիոպրոտեկտորներն այն նյութերն են, որոնք ունեն ամենամեծ պաշտպանիչ ազդեցությունը, երբ ներմուծվում են ճառագայթումից որոշ ժամանակ առաջ: Կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի ոլորտում վերջին տասնամյակների ուսումնասիրությունները պարզել են Ca-ds RNA- ի չափազանց կարևոր դերը մարմնի դիմադրությունը կարգավորելու անբարենպաստ ազդեցություններին և իմունային անբավարարության պայմանները շտկելու գործում: Այս ազդեցությունները հիմնված են մարմնում ինտերֆերոնի ակտիվ խթանման մեխանիզմների վրա [5, 6]: Նրանք ի վիճակի են գործել որպես 252 իմունոմոդուլացնող ՝ պատվաստանյութերի, իմունային հավելանյութերի, հակամուտագենների և ճառագայթապաշտպանական հատկություններով միացությունների դեպքում [7,8]: Կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի վրա հիմնված պատրաստուկների մշակում, որոնք ի վիճակի են բարձրացնել մարմնի ռադիոընդունումը ՝ առանց թունավոր ազդեցություն թողնելու, խոստումնալից ուղղություն է ճառագայթահարման պաշտպանության միջոցների որոնման համար: Քանի որ իմունային խանգարման կարգավորումը կարևոր դեր է խաղում ճառագայթային սթրեսի պաթոգենեզում, տեսական և գործնական հետաքրքրություն էր ներկայացնում ուսումնասիրել բարձր արդյունավետության R-modipad-doped RH-modd c տիպի բարձր արդյունավետության R- ձևափոխված մոդելը, որի արտադրանքն է մեր լաբորատորիան (Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտ, Մոլեկուլային ֆերմենտաբանության լաբորատորիա), որը ստեղծվել է մեր լաբորատորիայի կողմից: Նյութեր եւ մեթոդներ. Ca-ds RNA- ն կարելի է ձեռք բերել նատրիումի նուկլեինից (Biosynthesis OJSC, Penza, Ռուսաստան) կամ առանձնացնել մարդասպան խմորիչ Saccharomyces cerevisiae- ից `Ca- ի հետագա փոփոխությամբ [6]: Պատրաստումը դեղին գորշ փոշի է, որը հեշտությամբ լուծվում է ջրի մեջ: Այն պարունակում է 13,6% ազոտ (N), 7,8% ֆոսֆոր (P), 01 գ սպիտակուց ըստ չոր զանգվածի, N / P հարաբերակցությունը 1,74 է: Ca փոփոխությունը կատարվել է `ավելացնելով կալցիումի քլորիդի ստերիլ լուծույթ, մինչև 40 րոպեում տեղի է ունեցել կայուն թարախացում: Պատրաստումը լուծույթում ակտիվ է 30 օրվա ընթացքում `4-10 ° C ջերմաստիճանի պայմաններում: Ինտերֆերոնի ինդուկտիվը (պայմանականորեն կոչվում է իմունոմոդուլատոր), որը պարունակում է երկփողային ՌՆԹ-ի Ca- ձևափոխված ՌՆԹ ածանցյալ, որը մեկուսացված է չիլի խմորիչ Saccharomyces cerevisiae- ից, մեր կողմից նախկինում օգտագործվել է որպես անասունների և անասունների դեմ կանխարգելիչ միջոց: , Այս ուսումնասիրության նպատակն էր ուսումնասիրել Ca-ds ՌՆԹ-ի ռադիոպրոտեկտիվ հատկությունները 630 R մեկ իոնացնող ճառագայթման ժամանակ: Փորձերը կատարվել են 40 արական առնետների վրա, որոնց քաշը կազմել է 200-220 գ: Կենդանիներին պահում էին սովորական դիետայի մեջ, նրանց ամենօրյա սննդակարգը պարունակում էր սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր և վիտամիններ: Փորձարարական խմբում իոնացնող ճառագայթումից 24 ժամ առաջ ներծծվելով ներմաշկային ներարկվել է 40 մգ / 200 գ չափաբաժնով 1 մլ ստերիլ թորած ջրի մեջ լուծված Ca-ds RNA, իսկ համապատասխան հսկիչ խմբի կենդանիներին տրվել է կալցիումի քլորիդ լուծույթ: ՀՀ առողջապահության նախարարության ճառագայթային բժշկության և այրվածքների գիտական կենտրոնում կատարվել է 253 իոնացնող ճառագայթում: Խմբերում հավասարաչափ բաշխված կենդանիները (n = 20) ենթարկվել են մեկ ընդհանուր ճառագայթման «RUM-17» ռենտգենյան ապարատի ՝ 630 R ենթալետային դոզանով, LD 50/30 ═630 R (դոզայի հզորությունը ՝ 178 R / րոպե, լարում ՝ 200 կՎ, հոսանք ՝ 20 մԱ, Cu-Al ֆիլտր, կիզակետային հեռավորություն ՝ 50 սմ): Կենդանիների կենսունակությունը նկատվել է իոնացնող ճառագայթումից (դիտարկման ժամանակաշրջանից) հետո 30 օրվա ընթացքում: Վիճակագրական տվյալների մշակման համար օգտագործվել է SPSS STATISTICS 16 ծրագրային փաթեթի Kaplan-Meyer կենսունակության մոդելը: Տվյալները համարվել են հավաստի p <0,05 մակարդակում: Ստացված արդյունքները և դրանց քննարկումը: Ca- փոփոխված ds RNA- ն ունի բարձր կենսաբանական ակտիվություն: Այս առավելությունը պայմանավորված է նրա մեմբրանի ներթափանցման հատկությունների մեծացմամբ և էնդոնուկլեազներին դիմադրողականությամբ ՝ կապված Ca 2+ իոնի առկայության հետ [9–13]: Ca-ds RNA- ի բարձր թափանցելիության պատճառով Ca- փոփոխության պատճառով ներմուծվող պատրաստուկի դոզան նույնպես ավելի արդյունավետ է: Ds ՌՆԹ-ի չափազանց կարևոր դերը մարմնի դիմադրության կարգավորման գործում պայմանավորված է դրա էնդոգեն β-ինտերֆերոնի ակտիվ խթանմամբ: Ca-ds RNA- ի ռադիոպրոտեկտիվ ազդեցությունն իոնացնող ճառագայթման մեջ առաջին անգամ ցուցադրվել է: Kaplan-Meyer- ի կենսունակության մոդելի վիճակագրությունը ներկայացված է աղյուսակում և նկարում: Կենդանիների փորձարարական և փորձարարական խմբերի գոյատևում ճառագայթահարումից հետո 30 օրվա ընթացքում 254 Ինչպես երեւում է աղյուսակից և նկարից, որոնք ցույց են տալիս փորձի արդյունքները ճառագայթահարումից հետո 30-օրյա դիտարկման շրջանում, ճառագայթումից հետո վերահսկիչ խմբում կենդանիների մահացությունը սկսվում է 7-րդ օրը: այն դեպքում, երբ փորձարարական խմբում կենդանիների անկումը սկսվում է 2 օր անց ՝ 9-րդ օրվանից, ինչը վկայում է փորձարարական խմբի կենդանիների ճառագայթահարման դիմադրության մասին: Ավելին, վերահսկիչ խմբում կենդանիների մահացությունը շարունակվում է մինչև ճառագայթահարումից հետո 28-րդ օրը, մինչ փորձարարական խմբում դրանց անկումը դադարում է ճառագայթահարումից հետո 18-րդ օրը: 19-րդ օրվանից կենդանիների կենսունակությունը կայունանում է, վերականգնվում է ֆիզիկական ակտիվությունը, բնականոն կենսագործունեությունը, այսինքն կենդանիների ֆիզիկական վիճակը կայունանում է: Այս տվյալները ենթադրում են, որ Ca-ds ՌՆԹ-ով հարմարեցված առնետներն ավելի հարմարվող են սթրեսի գործոնին, քան համապատասխան վերահսկիչ խումբը: Radiationառագայթումից հետո ամենահաճախակի մահացությունը երկու խմբերի մոտ նկատվել է հետճառագայթային 13-17 օրերին: Վերահսկիչ խմբում, որտեղ 20 առնետից միայն 4-ն էր ապրում, մահացությունը գերազանցեց փորձարարական խումբը, որտեղ 20 առնետներից 11-ը ողջ մնացին: -Առագայթումից (դիտարկման ժամանակահատված) 30 օրվա ընթացքում Ca-ds RNA (փորձարարական խումբ) և կալցիումի քլորիդի լուծույթ (հսկիչ խումբ) ստացող կենդանիների կենսունակությունը: 255 Ըստ Կապլան-Մեյերի կենսունակության մոդելի, Cads RNA- ն ցուցադրել է 40% ճառագայթապաշտպանական ազդեցություն ՝ էապես գերազանցելով որոշ բնական ռադիոպրոտեկտորների արդյունավետությունը, որը միջինում կազմում էր 15-30% ճառագայթապաշտպանիչ ազդեցություն: Ներկայումս հայտնի է, որ տարբեր ռադիոակտիվ պաշտպանական միջոցներ փորձարկվում են առնետների կենսունակության մոդելների վրա, ներառյալ գենիստեյինը: Դա բուսական ծագման իզոֆլավոնների դասին պատկանող օրգանական նյութ է, որն ունի բարձր ճառագայթային պաշտպանական ազդեցություն, բայց, ըստ գրականության, այն նաև ունի բացասական կողմնակի ազդեցություն, մասնավորապես մարսողական համակարգի վրա և խթանող ազդեցություն ունի աճի վրա: մարմնում ուռուցքների: Այսպիսով, Ca-ds RNA- ն կարելի է բնութագրել որպես արդյունավետ, արագ գործող և երկարաժամկետ ռադիոպրոտեկտիվ միջոց: Այն ունի հստակ ճառագայթային պաշտպանական հատկություններ և կարող է բարձրացնել մարմնի դիմադրությունը իոնացնող ճառագայթման նկատմամբ: , ։
| Ստեղծվել է նոր պատրաստուկ` Ca-մոդիֆիկացված dsՌՆԹ-ն (Ca-dsՌՆԹ), որը օժտված է բարձր կենսաբանական ակտիվությամբ, ինչը պայմանավորված է նրա մեմբրան-պենետրացիոն հատկությունների բարձրացմամբ եւ էնդոնուկլեազների նկատմամբ կայունությամբ։
Ուսումնասիրվել են Ca-dsՌՆԹ-ի ռադիոպաշտպանիչ հատկությունները 630 Ռ միանվագ ընդհանուր իոնիզացնող ճառագայթման ժամանակ։
Ստացված տվյալների համեմատական վերլուծությունը ցույց տվեց, որ CadsՌՆԹ ստացած կենդանիների խմբում ճառագայթումից հետո մահացությունը սկսվում է ավելի ուշ եւ դադարում ավելի վաղ, քան համապատասխան ստուգիչ խմբում, իսկ ռադիոպաշտպանիչ էֆեկտն կազմում է 40%։
Ca-dsՌՆԹ-ի ռադիոպաշտպանիչ էֆեկտը իոնիզացնող ճառագայթման ժամանակ ցույց է տրվել առաջին անգամ։
Այսպիսով, Ca-dsՌՆԹ-ն օժտված է նշանակալի ռադիոպաշտպանիչ հատկություններով եւ ունակ է բարձրացնելու օրգանիզմի ռեզիստենտությունն ու հարմարվողականությունն իոնիզացնող ճառագայթման նկատմամբ։
|
ԳՈՒՐԳԵՆ ՅԱՆԻԿՅԱՆԸ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱIԱՏԱԳՐՄԱՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳԱ SECՏՆԻ ԲԱՆԱԿ Սուլթանն այնքան ատելությամբ էր լցված հայերի հանդեպ, որ նույնիսկ հայտարարեց. «Հայերը կարող են գլուխս կտրել պարանոցիցս, բայց ոչ երբեք Հայաստանը իմ կայսրությունից» 2: Հայ ժողովուրդը ցեղասպանության է ենթարկվում թուրքական երեք վարչակարգերի կողմից ՝ Համիդյան և Երիտթուրք-Քեմալ: Երիտթուրք հանցագործների կողմից 1915-1916թթ. 1.5 միլիոն հայեր ցեղասպանության զոհ դարձան, իսկ մնացած հայերը տարածվեցին ամբողջ աշխարհով մեկ `ստեղծելով« Սփյուռք »նոր հասկացություն մեր մեջ: Մեծ տերությունները ոչ միայն ոչինչ չեն ձեռնարկում հայ ժողովրդին փրկելու համար, այլև ելնելով նրանց աշխարհաքաղաքական շահերից ՝ փորձում են «թաղել» հայկական հարցը և հայ զոհերին: Չնայած թուրքական դատարանը մահապատժի է դատապարտում Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչները, այն ոչինչ չի ձեռնարկում պատիժը կատարելու համար: Հայ վրիժառուները, ովքեր 1920-1922 թվականներին իրականացրեցին «Նեմեսիս» վրեժխնդիր գործողությունը և վերջ տվեցին ցեղասպանության որոշ կազմակերպիչների կյանքին 3: 1915 Նույնիսկ ազգային մեծ ողբերգությունից հետո հայ ժողովուրդը շարունակում է պայքարել `պահանջելով լուծել հայկական հարցը և ճանաչել ցեղասպանությունը: Պայքարի քաղաքակիրթ մեթոդները, սակայն, ոչ մի արդյունք չեն տալիս: Աշխարհը սառը անտարբերությամբ նայեց այս ամենին: Նույնիսկ եթե առաջադեմ մտավորականությունը դատապարտեր Հայոց ցեղասպանությունը, պետությունները ամեն կերպ աչք էին փակում այդ հանցագործության վրա: Չցանկանալով վատթարացնել իրենց հարաբերությունները Թուրքիայի հետ ՝ նրանք խուսափում են ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Մինչդեռ իրենց նախնիների հողերից տեղահանված ու աշխարհով մեկ սփռված հայերի սերունդները դեռ սպասում են արդարության: 1923-1973թթ. Հայոց ցեղասպանության ճանաչման տեսանկյունից այն կարելի է բնորոշել որպես լռության և անտարբերության շրջան: Ոչ մի լուրջ ձեռքբերում չի գրանցվել, որ աշխարհի տարբեր երկրներում ապրող հայերի բեկորները, հաղթահարելով կյանքի նոր պայմանների դժվարությունները, ստեղծելով համայնքներ իրենց գործը պաշտպանելու համար, դիմեցին բոլոր հնարավոր միջոցներին, կազմակերպեցին բողոքի ցույցեր և երթեր, հեղեղեցին Լիգայի լիգան: Ազգեր ՝ խնդրագրերով: Պերճ Պողոսյան փող. 1, Հայկական հարցի և ցեղասպանության պատմություն, Երևան, 2005, էջ 51 2 Պետրոսյան Վ., Հայաստան: Չմոռանանք, Երեւան, 2006, էջ 38: գրքեր, հոդվածներ, լուսանկարներ և այլն թուրքական ոճրագործությունների մասին: Աշխարհն այս ամենին նայում էր անտարբերության ապակե աչքերով: Հռչակավոր օտարազգի մտավորականների բարոյական աջակցությունը հնարավոր չէր: Իսկ Խորհրդային Հայաստանում նման թեմայի բարձրացումը օրակարգից դուրս էր, նույնիսկ հղի վտանգներով: Եվ ահա, սպառելով քաղաքակիրթ մեթոդներով իրենց ձայնը լսելի դարձնելու միջոցները, հայերը դիմում են պայքարի վերջին ձիուն ՝ զենքին: Մեծ եղեռնը մոռացության մատնվեց մինչև այդ անտարբերությունը ՝ 1973 թվականը: Հունվարի 27-ին 78-ամյա Գուրգեն Յանիկյանի գնդակահարությունը սկիզբ է դնում հայ ժողովրդի զինված պայքարի պատմության նոր փուլի `ցնցելով ամբողջ աշխարհը և կողմնորոշելով միջազգային հանրությանը զարմանալու համար, թե ինչու է տեղի ունեցել այս «տարօրինակ ահաբեկչական գործողությունը» 1: Գ Յանիկյանի հարվածը դառնում է ազդանշան, որի արդյունքում առաջանում է մի բռունցք, որն իրեն անվանում է «Հերոս Գուրգեն Յանիկյանի բանդա»; Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ՝ այդ նույն տերություններին և ստիպելով ճանաչել և դատապարտել Հայոց ցեղասպանությունը Թուրքիայում: Ով էր Գ. Ինչո՞ւ Յանիկյանը սպանեց երկու թուրք դիվանագետի: Այս հարցերին պատասխանելու համար քննարկենք նրա կենսագրությունը: Գ Յանիկյանը ծնվել է 1895 թվականին: wasնվել է դեկտեմբերի 24-ին Կարինում (Էրզրում): Նա հազիվ վեց ամսական էր, երբ տեղի ունեցավ Արևմտյան Հայաստանի պատմական մեծ ջարդը: Գուրգենի հայրը սերտ կապեր ուներ Կարինի պարսիկ հյուպատոսի հետ, «դրանից օգտվելով ՝ նրանց ընտանիքն ու 28 հարազատները ապաստանեցին Պարսկաստանի հյուպատոսություն, ապա տեղափոխվեցին Կարս 2»: Տարիներ անց ՝ վեց տարեկան հասակում, Գուրգենը մոր և եղբոր ՝ Հակոբի հետ վերադարձավ Էրզրում ՝ իրենց գոմում գտնելու զարդերն ու տուփը, որոնք փաստաթղթեր էին պարունակում, և տեղափոխեցին Կարս: Սակայն երկու թուրք ներս մտան, բռնեցին Հակոբին և դանակով կտրեցին նրա գլուխը: Գուրգենը փորձում է սարսափահար բղավել, բայց մայրը անմիջապես ափով ամուր փակում է բերանը, որպեսզի նա զոհ չդառնա: Որոշ ժամանակ անց, նրա աչքի առաջ, թուրքերը մորթեցին ընտանիքի 26 անդամների: Շուտով Առաջին համաշխարհային պատերազմի բռնկումը, և Գ. Յանիկյանը կարծում է, որ եկել է ժամանակը, որ հայ ժողովուրդը վրեժ լուծի իր եղբորից: Նա հավաքագրում է հայ, ռուս, վրացի և այլ ազգությունների կամավորներին և մեկնում է Կովկասյան ճակատ: Նրան հանձնարարված է վերակառուցել ավերված կամուրջները և հետախուզություն իրականացնել թշնամու թիկունքում: 1930 Յանիկյանը Թավրիզում հիմնեց առաջին ձուլարանը: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբին նրան հանձնարարվեց մայրուղի կառուցել Պարսից ծոց-ԽՍՀՄ սահմանին ամերիկյան օգնություն հասցնելու համար, որի համար ԱՄՆ կառավարության կողմից պարգևատրվեց մեդալով: 1 Յանիկյան Գ., Նպատակը և ճշմարտությունը, Երևան, 1999, էջ 60: 2 Նույն տեղում, Պ. Նշենք, որ Գ. Յանիկյանը հակաթուրքական նախաձեռնությունների պատճառով մի քանի անգամ ենթարկվել է հալածանքների ամերիկյան իշխանությունների կողմից, ինչպես նաև նրան մղել է դեպի հայ ազատագրական պայքարը, նրան դարձրել պայքարի այդ նոր ժամանակաշրջանի ռահվիրա: Գ Յանիկյանը որոշում է թիրախավորել Լոս Անջելեսում Թուրքիայի հյուպատոս Մեհմեդ Բայդարին և հյուպատոսի տեղակալ Բահադր Դեմիրին: Հյուպատոսություն գնալու համար անհրաժեշտ էր գտնել շատ լավ և լուրջ պատճառ: 1935 Գ. Յանիկյանը ազատ մուտք էր հաստատել Եգիպտոսում, Սիրիայում և Լիբանանում Պարսկաստանի դեսպանատուն և բարեկամական կապեր հաստատել դեսպանի և շահի եղբոր հետ: Այդ պատճառով նրան հրավիրեցին գրեթե բոլոր երկրների դեսպանատների հավաքների: Տարբեր պաշտոնյաներ, այդ թվում ՝ Թուրքիայի նախկին պաշտոնյաներ, ներկա էին այդ հավաքույթներին: Գ Յանիկյանը որոշում է հավաքել այդ «մեծ» մարդկանց ստորագրությունները թղթադրամի վրա, որոնք դարձել էին թանգարանին արժանի փող: Գ Յանիկյանը որոշել էր ներկայանալ որպես հարուստ մարդ, գերադասելի է պարսիկ, որը խելքը կորցրել էր ծերության տարիներին և ցանկանում էր բազմաթիվ մեդալներ ունենալ տարբեր երկրներից, այդ թվում ՝ Տաջիկստանի կառավարությունից: Բացի այդ, նա պատրաստվում էր թուրք դիվանագետներին ներկայացնել Աբդուլ Համիդի ննջասենյակում կախված նկարը, որը գողացել էին պալատից հեղափոխության ժամանակ: Եվ ահա, Գ. Յանիկյանը համաձայն է դեսպանի հետ հանդիպել դեսպանի հետ Սանտա Բարբարայի «Բալթիմոր» հյուրանոցում վարձած սենյակում: Երկու թուրք դիվանագետներին սպանելուց հետո նա զանգահարեց ոստիկանություն և ասաց. «Ես ոչնչացրել եմ իմ սենյակում գտնվող երկու չարիք»: Գ Յանիկյանը երիտասարդությամբ տարված անձնավորություն չէր: Գործողության պահին նա 78 տարեկան էր: Դա նշանակում է, որ նա կշռել էր ամեն ինչ, չէր կարող գործել պահի ազդեցության տակ: Նա իր մաշկի վրա զգաց թուրքական արյունալի սպանդի պատճառած ցավը, առաջնորդվեց «Մահը հայտնի է անմահություն» կարգախոսով: Նրա գործողությունները տարածվում են ցեղասպանությունը վերապրածների և նրանց սերունդների վրա, որոնք սփռված են աշխարհով մեկ: Գ Յանիկյանը դատապարտվեց ցմահ ազատազրկման, բայց 1981-ի հուլիսի 28-ին նա ազատվեց բանտից և տնային կալանքի ենթարկվեց ՝ մահանալով 1984 թվականին: Փետրվարի 28-ին ՝ 89 տարեկան հասակում: Դատարանում նա ասաց. «Ես բացեցի գիրքը կանգնած, մի փոքր թերթելուց հետո թերթը, դեսպանը տեսավ, որ զենքը դուրս է եկել գրքից և մտել է տակառ ՝ միաժամանակ սկսելով կրակել: Դեսպանի օգնականը մի քայլ արեց, բայց երկու փամփուշտ ստանալուց հետո նա ընկավ հատակին: Օգտագործելով բոլոր ինը փամփուշտները ՝ նա դատարկ զենքը դրեց սեղանին: դեսպանի գանգին ՝ ասելով, որ սա նվեր է հայ ժողովրդի, որի 1.5 միլիոն չթաղված դիակները մինչ օրս ցրված են ամենուր: « Գ Յանիկյանը գնում է այս քայլին, քանի որ անհնար էր դիմանալ տասնամյակների սառը անտարբերությանը և թուրքերի անբարո արհամարհանքին աշխարհի հայության տրամադրությունների նկատմամբ: «People'sողովրդական պայքար» թերթը հունվարին իր 23-րդ համարում գրում է 1987 թ. «Յանիկյանի արձակած փամփուշտների հարվածները լսվում էին 60 տարի քարացած լռության մեջ ՝ վերջապես խախտելով քար լռությունը»: 1 Յանիկյան Գ., Էջ 61: Պողոսյան փող. 2, էջ 74-75: Գ Դատախազ Դեյվիդ Միները, ով մեղադրում է Յանիկյանին, վճիռը կայացնելուց հետո ասաց հետեւյալը. «Յանիգյանը ցանկանում էր իր դատավարությամբ նախաձեռնություն վերցնել« Հայկական Նյուրնբերգ »-ին, քանի որ Թուրքիայի իշխանությունները չեն ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը» 1: Գ Յանիկյանի կողմից վառոդի փոխարեն արձակված փամփուշտները լցված էին «մոտ երկու միլիոն հայ նահատակների արյունով, և մի ամբողջ ազգի երկաթե կամքով»: Դրանք այդ ժողովրդի պոռթկումն էին, ովքեր այլևս չէին հավատում մարդկային ուժերի մարդկությանը: » Վերջապես, Գ. Այս քայլով Յանիկյանը փորձում էր «արթնացնել մարդկային խիղճը, ստիպել իմ ցեղի դեմ կատարված հանցագործությունը անպատիժ չմնալ, գողերին ստիպել վերադարձնել տերերից իրենցից գողացվածը» 2: Գ Յանիկյանը, սակայն, տարբերում է թուրք ժողովրդին թուրքական կառավարությունից: Նա համոզված է, որ թուրք ժողովուրդը զոհ է դարձել իր հանցավոր կառավարության: Նա համարում է, որ Թուրքիայի կառավարությունը սուլթանների, երիտթուրքերի, քեմալականների իրավահաջորդն է, որը չի հրաժարվում իր նախորդների հանցագործություններից, ոչ միայն պաշտպանում է դրանք, այլև նույնիսկ հերքում է ցեղասպանության փաստը: Գ Յանիկյանը հանդես է գալիս որպես անհատ ՝ ոչ մի կապ չունենալով այս կամայական կուսակցության հետ: Այս ամենի արդյունքում 1975 թ. Ծնվեց 1945 թ. Հունվարի 20-ին Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակը: Այն փորձեց աշխարհի ուշադրությունը հրավիրել Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության վրա `վախեցնելով թուրք դիվանագետներին և ոչնչացնելով թուրքական դիվանագիտական հաստատությունները , Այսպիսով, 1975-ին, ցեղասպանության 60-րդ տարում, պահանջատիրության հայկական շարժման մեջ որոշիչ շրջադարձ տեղի ունեցավ: Հյուծված բոլոր միջոցներով `իրենց գործը լսելու տերությունները, վիրավորված այդ նույն պետությունների անտարբերությունից, հայ երիտասարդները ստիպված են դիմել պայքարի վերջին միջոցներին` զենքին: Կուսակցականությունից ազատված նոր սերունդ մտել էր հրապարակ ՝ սկսելով Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման նոր շրջանը: Այս սերունդն առաջին պլան է մղում Հայաստանի ազատագրման հայ գաղտնի բանակը, որը ստեղծում է յուրօրինակ պատմություն, ավանդույթ, գործունեության ոճ, միջազգային հարցում շատ արագ է ձեռք բերում, կապերի մեծ ցանց է կազմում: ՀԱԿ-ի գործունեության շնորհիվ տարբեր երկրներում ստեղծվում են գործողությունների խմբեր, ստորաբաժանումներ, շարժումներ `ազգային-ազատագրական պայքարին մասնակցելու և հանրահավաքների, ցույցերի և քաղաքական պայքարի միջոցով« սփյուռքահայերին մոբիլիզացնելու »համար: ՀԱԿ-ի հիմնադրումից մեկ տարի անց ՝ 1976 թ.-ին, Գ. Յանիկյանը Սան Լուիս Օբիսպոյի բանտից իր վերաբերմունքն արտահայտում է հետևյալ կերպ. աշխարհը, որ ծնվել է Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակը: Նրանց սերունդը վառեց իմ խուցը ... Նրանք ունեն մեկ թշնամի `գազան Թուրքիան, և մեկ նպատակ` հետ վերցնել մեր պապենական երկրները »3: 1 «Սփյուռք», 1998, թիվ 1-3, էջ 10-11: 2 Յանիկյան Գ., Էջ 32: 3 «People'sողովրդական պայքար», 1984, թիվ 11, էջ 20: Այսպիսով, Գ. Յանիկյանի գործողությունը ցնցում է աշխարհասփյուռ հայությանը, որի արդյունքում սկսվում է հայ ժողովրդի զինված պայքարի պատմության նոր փուլ: Կազմավորվում են Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակը և Հայոց ցեղասպանության արդարադատության մարտիկների կազմակերպությունը, որոնք իրենց գործողություններով աշխարհին և Թուրքիային ապացուցում են, որ մահապատժի դատապարտված և թաղված մարդիկ շուրջ 60 տարի առաջ հարություն են առել: Աշխարհը հասկանում է, որ հայերը կենդանի են և կարող են պաշտպանել իրենց հողային գործը և մարդու իրավունքները: Լիանա Մամյան ԳՈՒՐԳԵՆ ՅԱՆԻԿՅԱՆԸ ԵՎ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱIԱՏԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳԱ SECՏՆԻ ԲԱՆԱԿԻ ՆՈՒՆԴԸ Հիմնաբառեր. Հայկական հարց, Հայոց ցեղասպանություն, Հայ դատ, Թուրքիայի իշխանություններ, զինված պայքար: ։
| Հայ ժողովուրդը ցեղասպանության է ենթարկվել թուրքական երեք վարչակարգերի կողմից, որոնցից, սակայն, իր ծավալով և հետևանքներով ամենախոշորը 1915-1916 թթ. երիտթուրքերի կողմից կազմակերպված և իրագործված Հայոց մեծ եղեռնն էր։
Թուրքական դատարանը թեև մահապատժի վճիռ է կայացնում Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչների նկատմամբ, սակայն ոչինչ չի անում այդ որոշումն իրականացնելու համար։
Հայոց ցեղասպանության հարցի շուրջ ստեղծված երկարատև լռության ու անտարբերության շղարշում Գուրգեն Յանիկյանն առաջինն էր, որ բարձրացրեց աշխարհի կողմից մոռացված Հայկական հարցը։
1973 թ. հունվարի 27-ին Լոս Անջելեսի Բալթիմոր հյուրանոցում նա սպանում է թուրք երկու դիվանագետների՝ ստիպելով աշխարհին հետաքրքրվել, թե ինչու կատարվեց այդ «տարօրինակ ահաբեկչությունը»։
Այս գործողությունը դառնում է այն ազդակը, որի արդյունքում 1975 թ. ստեղծվում է մի բռունցք, որն իրեն անվանում է «Հերոս Գուրգեն Յանիկյանի խմբակ» և կարճ ժամանակ անց վերանվանվում Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակ, որն ստեղծում է յուրօրինակ պատմություն, գործունեության ոճ և իր գործողություններով ստիպում աշխարհին հասկանալ, որ հայությունը կենդանի է և կարող է պաշտպանել իր հողային ու մարդկային դատը։
|
ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՍՈIOԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ՐԱԳԻՐԸ «AԱՆԱՊԱՐՀՄԱՆ» ԷAGԵՐՈՒՄ Սիմեոն Լեհացին իր «oyանապարհորդություն» -ում անդրադարձել է նաեւ Օսմանյան Թուրքիայի սոցիալ-տնտեսական պատմության որոշ հարցերի: Որպես ճանապարհորդ ՝ նա ականատես էր, լսում կամ ուղղակիորեն կատարում էր որոշ գործողություններ, որոնք նկարագրում են 17-րդ դարի առաջին կեսի Օսմանյան Թուրքիայի սոցիալ-տնտեսական կյանքի առանձնահատկությունները: Օսմանյան Թուրքիան տնտեսապես հետամնաց երկիր էր: Մասնավորապես 17-րդ դարում Օսմանյան կայսրության տնտեսական ճգնաժամն իր արտահայտությունն գտավ խոշոր հողակենտրոն հողատերերի ընդվզումների մեջ: Եթե այս խնդրին նայենք քաղաքական տեսանկյունից, ապա պետք է նշենք, որ 16-րդ դարից սկսած Թուրքիան պատերազմ հրահրեց Սեֆյան Պարսկաստանի դեմ, որը տևեց բավականին երկար և ավարտվեց Թուրքիայի պարտությամբ, ինչը, իհարկե, ունեցավ իր անդառնալի հետեւանքները: նման լավ կյանքի վրա: Օսմանյան կայսրության սոցիալ-տնտեսական փլուզման և խորացող ճգնաժամի պատճառներից մեկը բնակչության արագ աճն էր: Սա նշանակում էր, որ հողերը չեն կարող բավարար լինել: Տեղի ունեցավ «հողային սով», և Անատոլիան լցվեց, ըստ էության, հողազուրկ գյուղացիներով, որոնք ապրուստի միջոց չունեին: Արդյունքում երկրում հայտնվեցին մեծ թվով «չիֆթբոզաներ», այսինքն ՝ գյուղացիներ, որոնք ստիպված էին լքել իրենց հողերը: Միևնույն ժամանակ, քաղաքներում, առանց որևէ աշխատանք գտնելու, նրանք միացան անօրինությունների, խռովությունների և ապստամբությունների կախվածություն ունեցող կամ պարզապես թալանող թալանող քարավաններով զբաղվող կամ իրենց ավազակախմբեր կազմող մարդկանց շարքին: 1 Տե՛ս 16-17-րդ դարերի տնտեսական դժվարություններ, խմբ. ՝ Մալքոլմ Էդուարդ Յապ, Լոնդոն, 2000, http: //www.britannica.com/place/Ottoman-Empire/The-Decline-of-the-Ottoman-Empire-1566-1807/02.02.2016//: 2 Տե՛ս Suraiya Faroqhi, Քաղաքային տարածքը որպես վիճելի հիմքեր: 16-18-րդ դարի արհեստագործական կոֆլիկտի տարածքային ասպեկտները Ստամբուլ, Ստամբուլ, 2002, էջ 222-232: Արդեն 16-րդ դարի սկզբին գյուղացիների անխնա ճնշման պատճառով Օսմանյան կայսրությունում սկսվեցին գյուղացիական ապստամբություններ և բողոքի տարբեր դրսեւորումներ: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ 15-րդ դարից (որը շարունակվեց մինչև 18-րդ դար) օսմանյան սուլթանները փորձեցին որոշակի բարեփոխումներ կատարել երեք երկրների սոցիալ-տնտեսական կյանքում, մասնավորապես ՝ կարգավորել առկա հին կանոններ և օրենքներ: Նրանք փորձում էին կրճատել 4 Կ. Պոլսի ուռճացված կենտրոնական բյուրոկրատիան, սակայն, այնքան էլ արդյունավետ չէր 5: Օսմանյան Թուրքիայում իրականացված այդ բարեփոխումների վերաբերյալ տարածված կարծիքը առաջ է քաշել Բ. Բարտոլդը: Նա նշեց, որ բարեփոխումները նույնիսկ տեսականորեն անհնարին էին, քանի որ «պետական և հասարակական կյանքում յուրաքանչյուր նորամուծություն համարվում է կրոնի դեմ ուղղված հանցագործություն»: Եվ արդեն 16-րդ դարի երկրորդ կեսին պետական հարկերը բավականին արագ աճեցին, հայտնվեցին նոր հարկեր, սկսվեց կիրառվել գյուղմթերքների հարկադիր վաճառք, ինչը, փաստորեն, դարձավ գյուղացիությունը թալանելու դաժան միջոցներից մեկը: Կաշառակերությունը լայն տարածում գտավ երկրում, հատկապես փողերով պաշտոններ նշանակելը 7: Եվ արդեն 16-րդ դարի վերջին, 17-րդ դարի սկզբին սով էր մոլեգնում ամբողջ Անատոլիայում 8 Նման պայման 3 Բարթոլդի հայտարարությունը այս բարեփոխումների վերաբերյալ հաստատում է թուրք պատմաբան Տ. Թունայանը, ասելով, որ Օսմանյան, ինչպես ցանկացած այլ մահմեդական պետություն, որևէ բարեփոխում անհրաժեշտ չի համարել, քանի որ դրա կառուցվածքն ու մարդկային հարաբերությունները միշտ և անփոփոխ են տրված Qur'anուրան և theուրան: Այդ պատճառով նրանք արդյունքի չեն հասել այդ հարցում: Տե՛ս Ինճիկյան Հ., Օսմանյան ֆեոդալիզմի որոշ բնութագրական հատկանիշների մասին, «Պատմական հանդես», № 2, 1982, էջ 40: 4 Տե՛ս Suraiya Faroqhi, The later Ottoman Empire 1603-1839, The Cambridge History of Turkey, The administrative elites, Vol. 3, Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակչություն, 2006, էջ 140-141: 5 Տե՛ս Sevket Pamuk, The Factor շուկաների էվոլյուցիան Օսմանյան կայսրությունում, 1500-1800, Տնտեսական ինստիտուտներ, էջ 7-8: 6 Տե՛ս Բարդուղիմեոս Վ., Թուրքիա, իսլամ և քրիստոնեություն: Soc., T. 6, M., 1966, էջ: 413 թ. 7 Մասնավորապես, Ֆ. Բեռնին 17-րդ դարում հաստատված սովորույթ է դրել պետության, վարչաշրջանի և այլ վարչական ծառայությունների պաշտոնների կանխիկ վաճառքը: Նա այս երեւույթը գրանցեց Հնդկաստանում և Պարսկաստանում ՝ նշելով, որ Օսմանյան Թուրքիայում «ավելի հաճախ դա տեղի է ունենում հրապարակավ»: Նա եզրակացնում է ներկայացված փաստերից, որ եթե Հնդկաստանում և Իրանում «նահանգապետերի երեխաները երբեմն ժառանգում են իրենց հայրերի պաշտոնները, որի արդյունքում ժողովուրդը չի ենթարկվում այնպիսի ճնշման, ինչպես Թուրքիայում»: Եվ իսկապես, Թուրքիայում ղեկավարները վաճառում էին վարչական պաշտոններ, վճարում հարկեր և կապում դրանք և պահանջում, որ այդ պաշտոնները զբաղեցրած անձինք որոշակի գումար կանխիկ վճարեն պետական գանձարան: Տե՛ս Bernie F., History of the Last Politics in the Great Mughal Empire, M., 1936, p. 205-206թթ. 8 Այս մասին ավելին տե՛ս Suraiya Faroqhi, XVII Century Agricultural Crisis and the Art of FlutePlaying. Մեվլեվի դերվիշների խոսքային գործերը (1595-1652), Թուրքիկա: 20, Ստամբուլ, 1988, էջ 43-70: Կայսրությունում ծնունդ առան գյուղացիական նոր իրարանցումներ: Allիշտ է, այս բոլոր ընդվզումները պարտություն կրեցին, բայց, այնուամենայնիվ, դրանք խոր հետքեր թողեցին և խարխլեցին Օսմանյան կայսրության հիմքերը: Թուրքիան առավել ցնցված էր alaալալների շարժումներից 10: Այս աննախադեպ ընդվզումները, որոնք սկսվել են 1590-ականներին, արագորեն տարածվեցին ամբողջ Փոքր Ասիայում ՝ հասնելով մինչ Անդրկովկաս: Նա նաև անդրադարձավ Jալալի ապստամբությանը 11 իր լեհական Սիմեոն 12 աշխատության մեջ, որում նա խոսեց նրանց կործանարար գործողությունների մասին, ասելով, որ «բայց ավելի քան քառասուն հազար տուն եկավ Ստամբուլ և Գալաթասարայ և Սկուտարի: Քանի որ նրանցից յոթը ոչնչացրել էին destroyedելալիկին: բոլոր հալածվածներն ու փախածները փախան այնտեղ: « Այնուհետև լեհացին ավելացնում է, որ այս ամենի պատճառով ՝ Պուլթանից մինչ Ստամբուլ, Ուրումելի, մինչև Վանատիկ, չկար քաղաք, գյուղ կամ տնտեսություն, որտեղ հայեր չապրեին, այսինքն ՝ նրանք ցրվեցին այս դաժան շարժման միջոցով 13: Այլ կերպ ասած, Սիմեոն լեհը ևս մեկ անգամ հաստատում է այն փաստը, որ lalելալ շարժումը բացասական է կայսրության ենթակա ժողովուրդների, մասնավորապես հայերի համար: Ռազմաքաղաքական համակարգի կազմալուծման գործընթացը, որի նշաններն ի հայտ եկան XVI դարի առաջին կեսին, Թուրքիայում ներքին ճգնաժամի հասունացման ազդանշան էր: Եվ Թուրքիան հետզհետե կորցնում էր իր նախկին ռազմական հզորությունը, որի արդյունքում պարտություն կրեց տարբեր պատերազմներում: 9 Մասնավորապես 1572 թ.-ին Ապստամբություն բռնկվեց Մոլդովայում, 1594-ին ՝ Վալախիայում, 1596-1598-ին ՝ Բուլղարիայում, և արդեն 16-րդ դարի վերջին և 17-րդ դարի սկզբին հարավային Սերբիայում, Չեռնոգորիայում, Հերցեգովինայում և այլ վայրերում: Այս մասին Новичев А. D., History of Turkey, M., 1965, p. 36 17-րդ դարի սկզբին Օսմանյան Թուրքիան, ինչպես նաև Հայաստանի պատմության վերաբերյալ եվրոպական աղբյուրները, հատուկ տեղ են զբաղեցնում 1605-1610 թվականներին: Պոլսում Ֆրանսիայի դեսպան Բարոն դե Սալինյակի նամակները ֆրանսիական թագավորին: Նամակներն անդրադառնում են այդ տարիների Թուրքիայի քաղաքական պատմության ամենակարևոր հարցերին. Theալալ շարժում, թուրք-իրանական, թուրք-ավստրիական պատերազմներ և այլն: Հաղորդված նյութերը բացարձակ ճշգրիտ են: 17-րդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրությունում իրավիճակն այնքան սարսափելի էր, որ Բարոն դե Սալինյակին թվում էր, որ այդ պետության վերջնական կործանումը մոտ է: Բարոն դե Սալյնյակին նվիրված նամակների ժողովածուն ներառում է նաև Ֆրանսիայի թագավորի (1607 թ. Մարտի 26) և Յանիսարների պետի (նույն տարվա սեպտեմբերի 10) դեսպանին ուղղված նամակները, որոնք անդրադառնում են alaալալ շարժմանը վերաբերող հարցերին: , 11 Տե՛ս Stanford J. Shaw, Social Unrest, USA, Minnesota, 2006.URL. http: //www.britannica.com/place/Ottoman-Empire/The-Decline-of-the-Ottoman-Empire-15661807 (02.02.2016): 12 Տե՛ս George Bournoutian, նշվ. աշխատանք, էջ 302: 13 Տե՛ս նույն տեղում, Պ. Օսմանյան կայսրության այս սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը բացասական ազդեցություն ունեցավ Անդրկովկասի ժողովուրդների վրա, քանի որ արդեն 1590 թ. Վերջինս կարողացավ հաստատել իր ինքնիշխանությունը, «սկսեց պարտադրել իր հասարակական-քաղաքական համակարգը, ինչպես նաև դաժանորեն ճնշել ժողովուրդներին տարածաշրջանի »: Այս առաջին քայլն այն էր, որ թուրքերը տարածքը բաժանեցին սանջակների, վիլայեթների և փաշաների 14: Օկուպացված տարածքներում թուրք պաշտոնյաները կատարում էին մարդահամարներ, կազմում հարկային ցուցակներ, դաժան միջոցներով իրականացնում էին ինչպես պաշտոնական, այնպես էլ լրացուցիչ հարկահավաքություն և այլն: Միևնույն ժամանակ, Օսմանյան Թուրքիան, գտնվելով անընդհատ պատերազմների մեջ, մեծ ուշադրություն էր դարձնում առաջին հերթին զինվորականությանը: Այդ պատճառով նրանք ստեղծեցին մեծ հզոր բանակ, բարձր ռազմական տեխնիկա: Այդ ժամանակ Յանիսարի կորպուսը, որը թուրքական բանակի կորիզն էր, մեծ դեր էր խաղում սուլթանական բանակում: Հարկ է նշել, որ տարածաշրջան ներխուժած հիմնականում մահմեդական զավթիչները իրենց առջև խնդիր էին դնում բռնի իսլամականացնել բնիկ քրիստոնեական մեծամասնությունը, ինչը դարձավ նրանց պետական քաղաքականության հիմնաքարը: Վերջիններս իրականացնելու համար նրանց կողմից օգտագործվել են բազմաթիվ մեթոդներ (մահվան սպառնալիքից մինչև հարկային և իրավական սպառնալիք): Ընդունելով բռնի իսլամը ՝ հայերի այդ հատվածը ժամանակի ընթացքում, տարբեր պատճառներով, կամավոր կամ ակամա թողեց իր մայր արմատները, իրենց քրիստոնյա հարազատներին, ինչը, ի վերջո, հանգեցրեց նրանց մասնակի կամ ամբողջական ձուլմանը: Հայերը, լինելով Օսմանյան կայսրության հիմնական ոչ մահմեդական ազգերից մեկը, պարբերաբար ենթարկվում էին հարկադիր իսլամացման, որը տարբեր ժամանակներում ունեցել է տարբեր ծավալների: 14 Տե՛ս Bartold V. В., Место Прикаспийцких квастей в истории мусульманского мира, Баку, 1925, стр. 145 թ. Այս բաժանումների վերաբերյալ մանրամասների համար տե՛ս Gabor Agoston and Bruce2009, էջ 14-15, Suraiya Faroqhi, Քաղաքացիական հասարակություն և քաղաքական իշխանություն Օսմանյան կայսրությունում: AUniversity Press, էջ 112-114: Նշված վարչական բաժանումների մասին կա մեկ այլ հոդված. Zուլալյան Մ., Էվլիյա Չելեբու «Սեյաեհեթ անուն» -ը ՝ որպես 17-րդ դարի Արևմտյան Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական պատմության աղբյուրներից մեկը, «Պատմական հանդես», № 9, 1986, էջ , 132: 15 Պետք է նշել, որ թուրքերը հսկայական եկամուտներ էին ստանում նվաճված շրջաններից: Օրինակ, վրացի հեղինակ Բիդլիսը նշեց, որ միայն Թավրիզի (հետագայում Մարաղա) նահանգից օսմանյան պետական գանձարանում ներառված էր 15,000 ունցիա ոսկի (համարժեք է 300 կգ-ի): Իսկ նոր նվաճած երկրներից ստացված ընդհանուր եկամուտը, ըստ թուրք պատմաբանների կրճատված թվերի, կազմում էր մոտ 25 միլիոն 200 հազար ակր, այսինքն ՝ 420 հազար ոսկե դրամ: Օսմանյան պետությունում սուլթանության հենասյունը ավատարների դասն էր: Երկրի ամբողջ բնակչությունը բաղկացած էր երկու հիմնական խմբից: Առաջին խմբում ընդգրկվածներին անվանում էին հարցնում (այսինքն ՝ զինվորներ) 16: Այս խմբում ընդգրկված էին բոլոր նրանք, ովքեր ներկայացնում էին սուլթանի իշխանությունը: Նրանք հիմնականում զինվորական, ծառայողական վասալներ էին, որոնց ձեռքում էին կենտրոնական կառավարման մարմինները, պալատականները, հոգևորականները ՝ «ուլեմա» 17: Իսկ գլխավոր դերը պատկանում էր ռազմական կավատներին: Երկրորդ խումբը Օսմանյան կայսրությունում այն հպատակներն էին (Ռայա) 18, ովքեր արհամարհված էին (քրիստոնյա-հրեա), նրանց թույլ չտվեց հագնել իրենց թույլ տված հագուստը, կրել այն, ինչը նախատեսված էր մահմեդականի համար: Եթե դա տեղի ունենար, կախյալին սպառնում էր դարձի կամ մահապատժի ենթարկում: Այս ամենը հաստատում է Սիմեոն լեհը, ով ասաց, որ ինքը իրավունք չունի քրիստոնեական Օսմանյան կայսրությունում. Բայց բոսդելը, չարուխը և հին ու մեկ չուլագան, բայց ոչ ազատ իրենց ձեռքում: միայն գլխում »: Նա հավելում է, որ նման կարգ կար ամբողջ երկրում, բայց մի փոքր խաղաղություն կար, այդ առումով Կ.-ն հանգիստ էր: Պոլսում, ինչպես նա արեց Հալեպում 20: Նրանց նույնիսկ արգելված էր այցելել իրենց սրբավայրերը կամ եկեղեցին, որոնք շատ դեպքերում վերածվել էին մզկիթի: Թուրքերը թույլ չեն տվել կառուցել կամ նույնիսկ վերանորոգել եկեղեցիներ: 16 Լրացուցիչ մանրամասների համար տե՛ս վերոնշյալ հոդվածը. Suraiya Faroqhi, քաղաքական գործունեություն Արևելքի տնտեսական և սոցիալական պատմություն, N. 35, Քեմբրիջի համալսարանի մամուլ, Լոնդոն, 1992, էջ: 1 17 Տե՛ս Gabor Agoston and Bruce Masters, Encyclopedia of the Ottoman Empire, Old Bazaar, Georgetown University, Washington, DC, USA, 2009, էջ 577-578, տե՛ս նաև SuraiyaFaroqhi, նույն հոդվածը, էջ 20-24: 18 Տե՛ս Suraiya Faroqhi, նույն տեղում, Պ. 19 Տե՛ս E. Keomurjian, Blog, ed. Մ. Նշանյան, Երուսաղեմ, 1939, էջ 66: 20 Տե՛ս Ակինյան Ն., Նշվ. աշխատանք, էջ 207: 21 Դա է վկայում Սիմեոն լեհը, որ քրիստոնյաները, անընդհատ անհանգստության մեջ լինելով, ժամեր էին պետք ՝ գնալու և աղոթելու: Բայց երբ նրանք գնում էին եկեղեցի աղոթելու, գործընթացը շատ արագ արվում էր, քանի որ եթե թուրքերը տեսնեին նրանց եկեղեցում աղոթելիս, նրանց կսպանեին կամ, լավագույն դեպքում, կտտանքների ենթարկեին: Ապա նա ավելացրեց, որ հայերը «Նմանապես, մարդիկ ժամերով չէին գնում, բայց մոռանում էին Աստծուն բազում հոգիների և հարկերի, անվանումների և այլ բաների առջև, որովհետև նրանք հանգստություն և խաղաղություն չունեն: Տե՛ս Ակինյան Ն., Նշվ. աշխատանք, էջ 208: 22 Տե՛ս E. Keomurjian, Blog, ed. Մ. Նշանյան, Երուսաղեմ, 1939, էջ 71: Էվլիյա Չելեբին վկայում է նաև այն մասին, որ թուրքերը Կարսի հայկական եկեղեցին վերածել էին «Սուլեյման էֆենդու» անունով մզկիթի: Տե՛ս. Չեյ Իրան », Մ., 1983, էջ. 197 թ. հին 23-ը: Նրանք օգտագործում էին ամեն պատրվակ ՝ քանդելու համար հոյակապ կրոնական շենքերը, և կայսրության բոլոր եկեղեցիները, որոնք ավելի բարձր էին մզկիթներից, թուրքերը հրամայում էին կանգնեցնել եկեղեցին կամ գմբեթը իջեցնել 24: Բացի այդ, կայսրության պարտությունից հետո, հատկապես կայսրությունում կրած պարտությունից հետո, բռնությունն ու ճնշումը սաստկացան, իսկ հետո նրանք իրականացրեցին նոր մարդահամար 25, որին հաջորդեց հարկերի ավելացումը, նրանց արգելվեց ուրախանալ կամ գնալ քայլել, նույնիսկ գերեզման այցելել: Ինչպես լեհն է նշում քրիստոնյաների հուղարկավորության մասին. «Թող մյուսին և մահացածներին պատվով չընկալեն և Մաշտոց կարդալով, բայց որպես դիակ նրանք տախտակը տանեն առանց տրտնջալու: և նա նաև անմարդկային փողոց է, ինչպես հրեան Լեում, որ եթե մեկը հանդիպի, շորթում կամ թափառում է Տիրամոր դագաղի նման, բայց նաև հայհոյում է հավատացյալներին ՝ ասելով «Նասրան, pարպուլ, Քելբ, Խինձիրե», որոնք տաջիկներն ասում են միայն «կավուր» և «նրբացնում են» 26: Քրիստոնյա հպատակները, նույնիսկ հոգևոր առաջնորդը ՝ պատրիարքը, ֆիզիկական անվտանգություն չունեին: Նա կարող էր բանտարկվել, խոշտանգումների ենթարկվել և այլն: 27. Այս ամենը խոսում էր այն մասին, որ Հայաստանի մյուս քրիստոնյա ժողովուրդները բոլորովին իրավունք չունեին օսմանյան պետությունում: Հարկ է նշել, որ նյութական զրկանքներն այս քրիստոնյա հպատակների համար ավելի ծանր էին, բացի թուրքական անվերջ ճնշումներից ու ճնշումներից: Christiansենքի ուժով նվաճած քրիստոնյաները վճարում էին հատուկ գլխավոր հարկ ՝ «ջիզյեն» կամ «խարաջ», որը գանձվում էր Օսմանյան կայսրությունում զորակոչի փոխարեն (ինչպես Իրանում), իսկ քրիստոնյա կանայք և աղջիկները ազատվում էին այդ հարկից 28: Միևնույն ժամանակ, թուրքերի այս կանխամտածված ներքին քաղաքականությունը կայսրության ենթակա ժողովուրդների նկատմամբ հանգեցրեց աշխարհի բաժանմանը ՝ խորացնելով թշնամանքը մահմեդականների և քրիստոնյաների միջև: Նվաճված երկրներում թուրքերը ստրկացնում ու ստրկացնում էին գյուղացիներին ու արհեստավորներին 29: 23 Տե՛ս Վ. Փափազյան, Հայերի վիճակը ըստ օսմանյան տնտեսությունների (16-18-րդ դարեր), «Պատմական հանդես», 1976, էջ: 127: 24 Մասնավորապես, ըստ Երեմիա Քյոմուրջյանի, այդ պատճառով հարձակման ենթարկվեցին Եվդոկիայի և Բրուսայի հայկական եկեղեցիները: 25 Տե՛ս Sevket Pamuk, The Evolution of Factor շուկաների զարգացումը Օսմանյան կայսրությունում, 1500-1800, Տնտեսական ինստիտուտներ, Ստամբուլ, 2005, էջ: 2 26 Տե՛ս Ակինյան Ն., Նշվ. աշխատանք, էջ 207: 27 Խոսելով թուրքերի կամայականության մասին ՝ Լեհաստանը նշում է, որ իր թագավորության տարիներին Թոխատում (1613) կար մի վատ կարգ, համաձայն որի եկեղեցիներն ու վանքերն այլևս չպետք է մոմ վառեին, այլ վառեին յուղային լամպեր: Իսկ եթե տեղ էին գտնում, տուգանում էին: 28 Տե՛ս A. Հովհաննիսյան, նշվ. գործողություն cit., p. 18, Փափազյան Վ., Հայ հայերի վիճակն ըստ օսմանյան տնտեսությունների (16-18-րդ դարեր), «Պատմական հանդես», 1976, էջ: 134: 29 Տե՛ս A. Հովհաննիսյան, նշվ. աշխատանք., էջ 21: Օսմանյան կայսրության (նաև Պարսկաստանում) քրիստոնյա բնակչությանը թույլ չէին տալիս ձի, ջորին կամ ուղտ նստել, բայց թույլատրվում էր միայնակ նստել ավանակի վրա: Մասնավորապես, այս առիթով Սիմեոն Լեհացին իր աշխատության մեջ նշեց, որ դա կապված է այն ավանդույթի հետ, որ «որպեսզի ասեն, որ ուղտը հեծել է Մահմաթին, որպեսզի պատվեն ուղտը և փառաբանեն այն, բայց նաև, եթե նրանք թույլ մի տվեք, որ քրիստոնյաները գլխարկ, շալ կամ որևէ այլ բան կրեն, թող ուրիշները դրեն դրանք իմ գլխին և դեն նետեն: Էշի վրա մզկիթի, մզկիթի կամ քաղաքի դիմաց քայլելու այլ պատվիրան չկա, բայց ոտքով: և երբ ես տեղյակ չէի իմ մեծ աղետից, ես էշի վրա նստեցի Մսիր: « Հենց այդ ժամանակ էր, որ թուրք ոստիկանները հասան լեհ Սիմեոնին և ուժեղ հարվածեցին նրա գլխին և նետեցին գետնին: Եվ երբ ժանտախտը հայտնվեց նրա վրա, ներկաներն ասացին նրան. «Այլևս էշի վրա չեք նստելու, որովհետև դա պատվիրան չէ, այլ զբոսանք»: Այնուհետև Սիմեոն լեհը Մուշ կատարած ճանապարհորդության ժամանակ պատմում է թուրքերի վարած քաղաքականության մասին, որոնք ձիեր են ձգում դեպի հայերը (ինչպես կայսրության մնացած քրիստոնյաները) և նրանց հագուստի մասին ՝ նշելով, որ Խարբերդում մի վանական երկու հոգու վարդապետ ունի: շաբաթներ Նա ասաց. «Միգուցե ձեր ձին չվերցնեք ձեզ հետ, թող նա մնա այստեղ ինձ մոտ, փոխի ձեր հագուստը, հագեք հին, ձանձրալի բրդե վերարկու, քանի որ սա Քուրդիստան է»: Եվ լեհն արեց այնպես, ինչպես աշակերտն էր իրեն հրահանգել խուսափել հետագա դժվարություններից: Սակայն Սիմեոն լեհը վերջինիս հետ կապված ավելացնում է, որ թուրքերի երկիրն ամբողջովին այդպիսին է, իսկ Խարբերդը բոլորին նման է: Նա նշում է, որ Կ. Պոլսում քրիստոնյաները մի փոքր մխիթարություն և շքեղություն ունեն, քանի որ տեղի հայերն ունեն պայծառ եկեղեցիներ, տոնախմբություն ձայնով, նրանք ձի են նստում, հագնում հարյուր քաջ, ասում են յոթանասուն քաջ, ուտում, խմում, ուրախանում 31: Եվ արդեն Կ. Ամիտից առաջ Կոստանդնուպոլսում նրանց թույլատրվում էր ավանակ և ուղտ ունենալ, հետո ավելացնում է, որ Սեբաստացու տանը նույնիսկ ավանակ չկա, բոլորը ստիպված եզներ են պատրաստում և աղ աղում: Եվ սա էր պատճառը, որ Սիմեոն լեհը տուգանք վճարեց իր ձիու համար, երբ նա գնում էր ցանկացած քաղաք կամ ցանկացած այլ վայր: Նրանց կողմից իրականացված բերդի կառուցումը թուրքական օկուպացիոն քաղաքականության ապացույցն էր: Նրանց անհրաժեշտ էր ամրոցներ ՝ ժողովրդի դիմադրությունը ճնշելու համար 33: 30 Տե՛ս Ակինյան Ն., Նշվ. աշխատանք, էջ 207: 31 Տե՛ս Ակինյան Ն., Նշվ. աշխատանք., էջ 192: 32 Տե՛ս նույն տեղում, էջ 22: 193-194թթ. 33 Տե՛ս Sevket Pamuk, նշվ. աշխատանք., էջ 9: Օսմանյան ամրոցի կառուցման մասին տե՛ս A. Հովհաննիսյան, նշվ. աշխատանք., էջ 21: Օսմաններն ունեին հսկայական, ուռճացված բյուրոկրատական համակարգ և այլասերված պետություն, որը պահանջում էր ահռելի ծախսեր դատարանի, բանակի և փաշայի գերատեսչությունների կարիքները հոգալու համար: Եվ արդեն գանձարանի բացակայությունը 34 սպառնում էր էիչերիների, վարձու սիփահիների ՝ սովորական ասորիների ապստամբությանը: Սա էր Շիրվանի, Արեշի և Georgiaորջիայի ենթակա բնակիչների նրանց մշտական կողոպուտի հիմնական պատճառը 35: Նշված դարաշրջանում ՝ Օսմանյան պետությունում, երկիրը բաժանված էր երեք մասի ՝ օշրիե, խարաջի և արզ memleket36: Ուշրիան պատկանել է մահմեդականներին, Խարաջիյան ՝ ոչ մահմեդականներին, իսկ արդեն մեմլեկեթը ՝ պետական հողերին: 37: Թուրքիայում հողերի պաշտոնավարումը կապված էր թուրքական ռազմական բռնապետության համակարգի հետ, ըստ որի այն բաժանվում էր երեք խմբի ՝ ոչ ազատ վասալներ, ազատ վասալներ, սուլթան վեզիրներ, խասեր: Այս խմբերը տարբերվում էին իրենց հարկային իրավունքներով 38: Այսպիսով, երբ 17-րդ դարում Օսմանյան կայսրության փլուզման նախանշաններն ակնհայտ էին, ինչպես տեսանք, այդ պետության հարևանությամբ տագնապի զգացողություն կար երկրի ճակատագրի վերաբերյալ: Սուլթաններն ու վեզիրները չէին կարողանում ընկալել պետության փլուզման իրական պատճառները, բայց վերջիններս ակնհայտորեն տեսնում էին դրա արտաքին դրսևորումները, հարկային եկամուտների կրճատում, ապստամբություններ, խռովություններ, մյուս կողմից ՝ փաշաների և արվարձանային տանտերերի եսասիրություն, Դա դասական կաշառակերության և կոռուպցիայի երկիր էր: Մայրաքաղաքի բյուրոկրատիայի կողմից գանձապետական միջոցների ծախսումը լայն տարածում էր ստանում: Եվ գանձապետարանի նոր համալրումն ապահովելու համար օսմանյան իշխող շրջանակներն իրականացնում էին կայսրությանը ենթակա ժողովուրդների դաժան հարկային քաղաքականությունը, որն իսկական չարիք էր այդ ժողովուրդների համար: Կ. Պոլսի բյուրոկրատիայի տարիներին կոռուպցիան այնքան տարածված էր, որ այնքան սովորական էր դարձել, որ նույնիսկ Օսմանյան գանձարանում կաշառքի գործերով զբաղվող հատուկ կառույց կար «կաշառքի հաշվառում»: Փաստորեն, սրանով պետական գանձարանն օրինականացրեց կաշառքի «բաշխման» համակարգը ՝ վերցնելով դրա որոշակի մասը: 35 Տե՛ս Sevket Pamuk, նշվ. աշխատանք., էջ 8: 36 Տե՛ս Zulalyan M., Evliya Çelebi «Seyahet Name» - ը `որպես 17-րդ դարի Արեւմտյան Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական պատմության աղբյուրներից մեկը,« Պատմագրական հանդես », № 9, 1986, էջ: 130 37 Օսմանյան Թուրքիայի հողային բաժանումների վերաբերյալ ավելի մանրամասն տե՛ս Ֆերիդուն բեյի «Սուլթանների գրությունները» բաժինը: Տե՛ս Սաֆրաստյան Ա., Թուրքական աղբյուրները Հայաստանի հայերի, Անդրկովկասի ժողովուրդների մասին, հ. Բ, Երեւան, 1964, էջ 240-241: 38 Այս մասին ավելին տես տե՛ս վերոնշյալ հոդվածը. Սուրայա Ֆարոխի, Քաղաքական գործունեություն 4-6: որի մասին Սիմեոն լեհը նշեց իր աշխատության մեջ: Եվ քանի որ այս ամենն անմիջական ազդեցություն ունեցավ պետության սուլթանի գանձարանի պետության վրա ՝ միևնույն ժամանակ սպառնալով նրանց գահի կայունությանը, օսմանյան պետական գործիչները ժամանակ առ ժամանակ փորձում էին գտնել ճանապարհներ բարելավելու երկրի ֆինանսները, ռազմական գործերը և վարչարարությունը: , բայց գրեթե բոլոր դեպքերում դա անհաջողություն էր, որը հետագայում կհանգեցներ Օսմանյան կայսրության վերջնական վերացմանը: Մելիք Մկրտչյան ՕՍՏԱՆԱԿԱՆ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՍՈIOԻԱԼ-ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԻ ՀԱՐUԸ «AԱՆԱՊԱՐՀՈՒԹՅԱՆ» Է PԵՐՈՒՄ Հիմնաբառեր. Ճանապարհորդություն, alaալալ ապստամբություն, Պոլսի հայոց օսմանյան Թուրքիա: ։
| Սիմեոն Լեհացու «Ուղեգրություն»-ում առկա են սոցիալ -տնտեսական բնույթի բազմաթիվ հարուստ տեղեկությունները, մասնավորապես 17-րդ դարի առաջին չորս տասնամյակների Օսմանյան Թուրքիայի վերաբերյալ։
Հատկապես ուշագրավ են այդ երկրի բնակիչների կենցաղի, ծիսական սովորույթների և առհասարակ ներքին կյանքի վերաբերյալ նրա հաղորդումները։
«Ուղեգրությունը» կարևոր աղբյուր է 17-րդ դարի Օսմանյան Թուրքիայի քաղաքական կյանքի շատ կողմերի, կայսրության լծի տակ գտնվող իրավազուրկ ժողովուրդների, մասնավորապես հայերի ու հույների մասին։
«Ուղեգրության» տվյալները արժեքավոր են նաև Կ. Պոլսի հայկական գաղութի ներքին կյանքի տեսանկյունից ուսումնասիրման համար։
|
ՕՊԵՐԱՏԻՎ-ՀԵՏԱԽՈՒԶԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԿԱՏԱՐՄԱՆԵՎ ԴՐԱՆՑ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՄՐԱԳՐՄԱՆՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸՕպերատիվ-հետախուզական գործունեությունը մարդու և քաղաքացուիրավունքներն ու ազատությունները, պետական ու հասարակական անվտանգությունը հակաիրավական ոտնձգություններից պաշտպանելու նպատակովօրենքով նախատեսված օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների կողմից օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների անցկացումն է (հոդ. 3)։
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ հետաքննությանմարմինը հանցագործությունը և կատարող անձանց բացահայտելու, հանցագործությունը կանխելու և խափանելու նպատակով ձեռնարկում է համապատասխան օպերատիվ-հետախուզական և քրեադատավարական միջոցառումներ, իսկ քննիչը լիազորված է իր իրավասության սահմաններում նախապատրաստվող նյութերով և քրեական գործով տեղեկություններ ստանալ օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների իրականացման և հանցագործությունների բացահայտման մասին, ինչպես նաև իր կողմից նախապատրաստվող նյութերով և քրեական գործով հետաքննության մարմնին նրա համար պարտադիր գրավոր հանձնարարություններ տալ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների անցկացման մասին։
Սա վկայում է հանցագործությունների քննության և բացահայտման գործում դրա կարևոր դերը։
Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության ընթացքում կարող են անցկացվել հետևյալ միջոցառումները՝ օպերատիվ հարցում օպերատիվ տեղեկությունների ձեռքբերում, արտաքին դիտում, նամակագրության, փոստային,հեռագրական և այլ հաղորդումների վերահսկում, անձի նույնացում և այլն։
«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 34-րդհոդվածի համաձայն՝ դատարանի որոշմամբ են կատարվում ներքին դիտում,նամակագրության, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումների վերահսկում, հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում, ֆինանսական տվյալների մատչելիության ապահովում, կաշառք ստանալու կամ տալու նմանակում,արտաքին դիտում օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումները։
Նշված միջոցառումները դատական վերահսկողության ոլորտ ընդգրկելը բխում է ՀՀՍահմանադրությունից, ինչպես նաև ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմա նագրերից, որոնցով պաշտպանվում է մարդու անձնական և ընտանեկանկյանքը։
Դատարանը քննում է քննչական, օպերատիվ-հետախուզական գործողություններ կատարելու և անձի սահմանադրական իրավունքները և ազատությունները սահմանափակող դատավարական հարկադրանքի միջոցներ կիրառելու վերաբերյալ միջնորդությունները, ինչպես նաև ոչ միայն հետաքննությանմարմինների, քննիչի և դատախազի, այլև օպերատիվ-հետախուզական գործողություններ իրականացնող մարմինների որոշումների և գործողություններիօրինականության վերաբերյալ բողոքները։
Ընդ որում՝ օպերատիվ-հետախուզական գործունեության նկատմամբ իրականացվում է ոչ միայն դատական վերահսկողություն, այլև դատախազական հսկողություն, մասնավորապես,«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 35-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատախազի պահանջով օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների ղեկավարները պարտավոր են նրան ներկայացնել այդ միջոցառումների անցկացման համար հիմքհանդիսացող փաստաթղթերը և անհրաժեշտ այլ տեղեկատվություն։
Սակայնհարկ է նկատել, որ նույն օրենքի նշյալ հոդվածի 1-ին մասից հետևում է, որ դատախազական հսկողության ոլորտից դուրս են օպերատիվ-հետախուզականգործողությունների կազմակերպման և իրականացման եղանակները։
Կարծում ենք` այն հանգամանքը, որ օպերատիվ-հետախուզական գործունեությունը գտնվում է և՛ դատական, և՛ դատախազական հսկողության ոլորտում, իրական երաշխիք է մարդու սահմանադրական իրավունքների պաշտպանությանհամար։
«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը, որովկարգավորվում է միջոցառումների իրականցման կարգը, չի պարունակումմարդու իրավունքների պաշտպանության կառուցակարգեր, չի համապատասխանում միջազգային չափանիշներին, որի հետևանքով համապատասխանմիջոցառումներն իրականացնելիս խախտվում են անձանց իրավունքները։
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Եվրոպական դատարան) իր նախադեպային իրավունքում ընդգծել է նախադեպային իրավունքում. «Հսկողության գաղտնի միջոցները կարգավորող օրենսդրականնորմերը պետք է բավականաչափ հստակ ձևակերպված լինեն, որպեսզի քաղաքացիներին պատշաճ կերպով ուղղություն տրվի, թե որոնք են այն հանգամանքներն ու պայմանները, որոնց դեպքում և որոնց ներքո հանրային մարմիններն իրավունք ունեն դիմելու գաղտնի և իրենց անձնական կյանքի ու նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունքին պոտենցիալ վտանգավորմիջամտող միջոցների»1։
1 http։
//hudoc.echr.coe.int. Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն իր վճռում փաստել է.«Դատարանը գաղտնի վերահսկողական միջոցառումների վերաբերյալ իր նախադեպային իրավունքում կատարելագործել է հետևյալ նվազագույն երաշխիքները, որոնք պետք է սահմանված լինեն օրենքում՝ բացառելու համար իշխանության չարաշահումը դրանք են. այն հանցագործությունների բնույթը, որոնք կարող են հիմք ծառայել միջատության թույլտվություն ստանալու համար, անձանց կատեգորիաների հստակեցումը, որոնց հեռախոսային հաղորդակցությունը կարող է վերահսկվել, հեռախոսային հաղորդակցության վերահսկման տևողության սահմանափակումը, ստացված տվյալների հետազոտման, օգտագործման և պահպանման համար պարտադիր գործընթացիառկայությունը, ստացված տվյալներին այլ անձանց ծանոթացնելիս նախազգուշական միջոցառումների ձեռնարկումը և ստացված տվյալները ջնջելուկամ ոչնչացնելու հանգամանքների հստակեցումը։
«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը չի պարունակում վերոնշյալ երաշխիքներից մի քանիսը։
Անդրադառնանք դրանցից յուրաքանչյուրին առանձինառանձին.Նշյալ օրենքի 31-րդ հոդվածի համաձայն՝ ներքին դիտում, նամակագրության, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումների վերահսկում, հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում, ֆինանսական տվյալների մատչելիության ապահովում և ֆինանսական գործարքների գաղտնի վերահսկում միջոցառումները կարող են անցկացվել միայն այն դեպքում, երբ անձը, որի նկատմամբ պետք է դրանք անցկացվեն, կասկածվում է ծանր և առանձնապես ծանրհանցագործություն կատարելու մեջ, և եթե կան հիմնավոր ապացույցներ, որայլ եղանակով օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումն անցկացնել մարմնի կողմից իր վրա դրված խնդիրների իրականացման համար անհրաժեշտտեղեկատվության ձեռքբերումն անհնարին է։
Սակայն այս ձևակերպումը, մերկարծիքով, հստակ չէ, քանի որ նշված չէ այն անձանց շրջանակը, որոնց նկատմամբ կարող են անցկացվել օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ։
Քրեական դատավարության նոր օրենքի նախագիծը լրացրել է այդ բացը. 250րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ գաղտնի քննչական գործողություններիցներքին դիտումը, արտաքին դիտումը, նամակագրության և ոչ թվային այլ հաղորդումների վերահսկումը, թվային, այդ թվում` հեռախոսային հաղորդակցության վերահսկումը, կարող են կատարվել. 1) այն անձի նկատմամբ, որոնց վերաբերյալ առկա են ենթադրյալ հանցանք կատարելու մասին վկայող փաստեր.2) մեղադրյալի նկատմամբ.3) այն անձի նկատմամբ, որի վերաբերյալ առկա է հիմնավոր ենթադրություն այն մասին, որ նա պարբերաբար անմիջականորեն հաղորդակցվել է կամ ողջամտորեն կարող է հաղորդակցվել մեղադրյալի հետ։
4) այն իրավաբանական անձի նկատմամբ, որի վերաբերյալ առկա էհիմնավոր ենթադրություն այն մասին, որ դրա գործունեությունն ամբողջությամբ կամ վերաբերելի մասով կարող է կառավարվել, վերահսկվել կամորևէ կերպ փաստացի ուղղորդվել են սույն մասի 1-ին կամ 2-րդ կետովնշված անձանց կողմից։
Առանձին դեպքերում օրենսդրությամբ հստակ կարգավորում չի ստացելնաև օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների ժամանակային սահմանափակումը։
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 284-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատարանի որոշման գործողության ժամկետը հաշվարկվում է դրակայացման օրվանից և չի կարող գերազանցել վեց ամիսը, եթե որոշմամբ այլբան նախատեսված չէ։
Իսկ օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի համաձայն՝ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառում անցկացնելու մասին որոշման ժամկետի հաշվարկումը սկսվում է դրաընդունման օրից և չի կարող 2 ամսից ավելի լինել։
Ներքին դիտում, արտաքինդիտում, նամակագրության, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումներիվերահսկում, հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում, ֆինանսականտվյալների մատչելիության ապահովում և ֆինանսական գործարքների գաղտնի վերահսկում օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների իրականացման ընդհանուր ժամկետը չի կարող 12 ամսից ավելի տևել։
Որոշման ժամկետը կարող է երկարաձգվել օպերատիվ-հետախուզական միջոցառման անցկացման մասին որոշման ընդունման համար օրենքով սահմանված կարգով։
Գործող օրենսգրքով սահմանված չէ որոշման գործողության ընդհանուրժամկետը, որի դեպքում խնդիր կառաջանա, եթե դատարանը, հիմք ընդունելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 284-րդ հոդվածի 7-րդ մասը միջոցառումների կատարման ժամկետը սահմանի 12 ամսից ավելի ժամկետով։
Միջոցառումների անցկացման ժամանակի սահմանափակման, ինչպեսնաև միջոցառումների կատարման նկատմամբ դատարանի վերահսկողության և միջոցառումների պարբերական վերանայման հարցն իր կարգավորումն է ստացել քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծով, որի250-րդ հոդվածի համաձայն՝ նույն անձի նկատմամբ գաղտնի քննչական գործողության կատարման ընդհանուր ժամկետը չի կարող գերազանցել տասներկու ամիսը, իսկ դատարանը յուրաքանչյուր անգամ ժամկետի երկարաձգմանհամար թույլտվությունը կարող է տալ երեք ամիսը չգերազանցող ժամկետում2։
Եթե գործող օրենսդրության ժամկետը որոշում է դատարանն իր հայեցողությամբ (քանի որ օրենքով միայն սահմանված է, որ այն չպետք է գերազանցիվեց ամիսը, եթե որոշմամբ այլ բան նախատեսված չէ), ապա նախագծով հստակեցվում է ժամկետը, որը յուրաքանչյուր անգամ կարող է տրվել երեք ամ2 ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագծի հիմնախնդիրներին նվիրված գիտականհոդվածների ժողովածու, –Եր.։
«ՀՀ իրավաբանների միություն», 2014, էջ 134։
սից ոչ ավելի ժամկետ։
Սահմանելով ընդհանուր ժամկետը՝ տասներկու ամիս,հնարավորություն է ընձեռվում ժամկետի երկարաձգման յուրաքանչյուր միջնորդություն քննելիս անդրադառնալու գործողությունները շարունակելու հիմնավորվածությունը։
Հաջորդ խնդիրը, որը, մեր կարծիքով, արդիական է, վերաբերում է օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքների ամրագրմանը։
ՀՀքրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում ստացված տվյալները ապացույց չեն հանդիսանում։
Դրանք կարող են որպես ապացույց օգտագործվել միայն քրեականդատավարության օրենսգրքով սահմանված կանոններով ստուգվելուց հետո։
«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 40-րդ հոդվածի համաձայն՝ օպերատիվ-հետախուզական գործունեության արդյունքները, որոնք ձեռք են բերվել օրենքով սահմանված կարգով, հանդիսանում են ապացույց։
Այստեղ հակասություն կա երկու օրենքների միջև։
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ օրենսգրքիկարգավորման իրավահարաբերությունների ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության մյուս բոլոր օրենքները պետք է համապատասխանեն օրենսգրքերին։
Տվյալ դեպքում կգործի դատավարության օրենսգիրքը։
Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության արդյունքների ապացույց չհանդիսանալուդեպքում (քանի որ դրանք այլ փաստաթղթերի հետ հանդիսանում են ապացույց) անհրաժեշտություն է առաջանում միևնույն տվյալները ձեռք բերելու համար իրականացնել լրացուցիչ քննչական և դատավարական այլ գործողություններ, որոնք ոչ միայն հանգեցնում են ռեսուրսների ավելորդ ծախսի, այլնաև շատ դեպքերում կատարվելով ժամանակից ուշ՝ լինում են անարդյունավետ։
Նախագծով գաղտնի քննչական գործողությունների արդյունքում ձեռքբերված տվյալները քրեական վարույթում ունեն ապացուցողական նշանակություն։
Գործողության արդյունքների ապացույց համարելու հիմնավորվածությանկապակցությամբ կարող ենք առաջադրել հետևյալ հիմնավորումները.1. Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության նկատմամբ իրականացվում է դատական վերահսկողություն և դատախազական հսկողություն։
Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի 189-րդ հոդվածի համաձայն՝ հետաքննությունը կատարվում է քննիչի գրավոր համաձայնությամբ։
Հետաքննության մարմինն իրավասու է կատարել միայն հանձնարարության մեջնշված գաղտնի քննչական գործողությունները։
Օրենսգրքով նախատեսվածփոփոխությունը ապահովում է դատախազի՝ օպերատիվ-հետախուզականգործունեության նկատմամբ հսկողության իրականացումը։
Թե՛ դատական վերահսկողությունը, թե՛ դատախազական հսկողությունը երաշխիք են մարդու իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության, ինչպես նաև օպերա տիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքներն ապացույց համարելուհամար։
2. Հաջորդ կարևոր նախադրյալները սահմանված են նախագծով, մասնավորապես դրանք են անձանց շրջանակի հստակեցում, որոնց նկատմամբ կարողեն իրականացվել օպերատիվ-հետախուզական գործունեությունը և դրանց իրականացման ժամկետների սահմանափակումը։
3. Մեր կարծիքով՝ կարևոր նախադրյալ է նաև այն, որ նախագծով սահմանվում է դատարանի հնարավորությունը պարբերաբար վերահսկողություն իրականացնելու գործողությունները շարունակելու հիմնավորվածության վերաբերյալ՝ երկարաձգելով միջոցառումների իրականացման ժամկետը։
Օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների ընթացքում սահմանափակվում են անձանց իրավունքները և համապատասխան միջոցառումներնիրականացվում են գաղտնի, ինչը զրկում է քաղաքացիներին իրենց իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման հիմնավորվածությունն ինքնուրույն գնահատելու հնարավորությունից այն դեպքերում, երբ նրանց հայտնի չիդարձել իրենց նկատմամբ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների իրականացնելու կամ օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինների կողմից իրենց վերաբերյալ որոշում կայացնելու մասին։
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ օպերատիվ-հետախուզական գործողություններ իրականացնող մարմինների որոշումների և գործողությունների օրինական և հիմնավոր չլինելու դեմ բողոքները դատարան կարող են ներկայացվել կասկածյալի, մեղադրյալի, պաշտպանի, տուժողի, քրեական դատավարության մասնակիցների, այլ անձանց կողմից, որոնց իրավունքները և օրինական շահերը խախտվել են այդ որոշումներով ու գործողություններով, և եթե նրանց բողոքները չեն բավարարվել դատախազի կողմից։
Բողոքարկման ինստիտուտի առկայությունը հանդիսանում է երաշխիք մարդու իրավունքների պաշտպանության, օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների կատարման օրինականության ապահովման համար։
«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 40-րդհոդվածի համաձայն, եթե օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների իրականացման ընթացքում ձեռք են բերվում այնպիսի տեղեկություններ, նյութերև փաստաթղթեր, որոնք չեն վերաբերում այն անձին, որի նկատմամբ իրականացվում են այդ միջոցառումները, և որոնց ստացումը նախատեսված չէրտվյալ միջոցառումներն անցկացնելու մասին որոշմամբ, ապա դրանք չեն հանդիսանում ապացույցներ և ենթակա են ոչնչացման՝ բացառությամբ, եթե`1) օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող մարմինները գործել են բարեխղճորեն, և2) ստացված տեղեկությունները պարունակում են ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործության կամ դրա նախապատրաստման վերաբերյալտեղեկություններ, և 3) այդ տեղեկությունների ձեռքբերման համար սույն օրենքով թույլատրվում է իրականացված օպերատիվ-հետախուզական միջոցառման անցկացումը3։
Կարծում ենք նախատեսված բացառությունների դեպքում բացակայումեն անհրաժեշտ երաշխիքները մարդու իրավունքների և շահերի պաշտպանության համար։
Մասնավորապես հնարավոր է, որ այդպիսի տեղեկություններիձեռքբերման համար իրականացվում են օրենքով նախատեսված օպերատիվայնպիսի միջոցառումներ, որոնց համար անհրաժեշտ է դատարանի թույլտվություն։
Իսկ օրենքով սահմանված դեպքում այլ անձին վերաբերող տեղեկությունները ձեռք են բերվում մեկ այլ գործով տրված թույլտվության սահմաններում, ինչը սահմանափակում է այն անձի իրավունքների պաշտպանությանհնարավորությունը, որի վերաբերյալ ձեռք են բերվել տեղեկություններ, քանիոր այս միջոցառումների անցկացման համար առանձին թույլտվություն չի տրվում։
Անձը զրկվում է օպերատիվ միջոցառումների անցկացման մասին դատարանի որոշումը բողոքարկելու իր իրավունքից։
Նաև միջոցառումների ընթացքում ձեռք բերված տվյալները վերածվում են անթույլատրելի ապացույցի։
Իսպանիայի քրեական դատավարության օրենսգիրքն այդ խնդրին տվել էհետևյալ լուծումը. միջոցառումն իրականացնող մարմինը համապատասխանտեղեկություններ հայտնաբերելու դեպքում միջնորդություն է ներկայացնումդատարան նոր բացահայտված կամ նախապատրաստվող հանցագործության առնչությամբ գաղտնի քննչական գործողություններ կատարելու թույլտվություն ստանալու համար։
Մեր կարծիքով տարակարծության տեղիք է տալիս օպերատիվ-հետախուզական մարմինների բարեխղճորեն գործելու հարցը, քանի որ օպերատիվ-հետախուզական գործողությունները գաղտնի են և գործող օրենսդրությամբ դատախազական հսկողությունը չի տարածվում միջոցառումներիկազմակերպման և իրականացման եղանակների նկատմամբ։
Տվյալ դեպքում մարմինների բարեխիղճ լինելու կամ չլինելու հարցը դժվար է պարզել։
Ամփոփելով աշխատանքը առաջարկում ենք.1. Քրեական գործի հարուցումից հետո իրականացվող այն օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքները համարել ապացույց, որոնց անցկացման համար դատարանը տվել է թույլտվություն, այսինքն՝ առկա են բավարար երաշխիքներ։
2. Դատարանի թույլտվությամբ իրականացվող միջոցառումների անցկացման ընթացքում այլ անձին վերաբերող տեղեկություններ ձեռք բերելու դեպքում դիմել դատարան՝ բացահայտված կամ նախապատրաստվող3 «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենք, ընդունված 22 հոկտեմբերի2007 թ.։
հանցագործությունների առնչությամբ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ իրականացնելու թույլտվություն ստանալու համար,3. Հստակեցնել անձանց շրջանակը, որոնց նկատմամբ կարող են իրականացվել միջոցառումները։
«Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 31-րդ հոդվածի համաձայն՝ ներքին դիտում, նամակագրության, փոստային, հեռագրական և այլ հաղորդումների վերահսկում, հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում, ֆինանսականտվյալների մատչելիության ապահովում և ֆինանսական գործարքներիգաղտնի վերահսկում միջոցառումները կարող են անցկացվել միայն այնդեպքում, երբ անձը, որի նկատմամբ պետք է դրանք անցկացվեն, կասկածվում է ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործություն կատարելու մեջ, ևեթե կան հիմնավոր ապացույցներ, որ այլ եղանակով օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումն անցկացնել մարմնի կողմից իր վրա դրված խնդիրների իրականացման համար անհրաժեշտ տեղեկատվության ձեռքբերումն անհնարին է։
Անձանց հստակ շրջանակի բացակայությունը շատդեպքերում կարող է հանգեցնել նրան, որ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներն անձի նկատմամբ իրականացվեն առանց անհրաժեշտության, նաև ձևակերպումը չի ենթադրում անձի որևէ կոնկրետ դատավարական կարգավիճակ։
Տիրուհի ՎարդանյանՕՊԵՐԱՏԻՎ-ՀԵՏԱԽՈՒԶԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ԵՎ ԴՐԱՆՑԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՄՐԱԳՐՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸԲանալի բառեր` օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ, ժամանակի սահմանափակում, անձանց շրջանակի հստակեցում, մարդու իրավունքների պաշտպանությունԱմփոփում։
| Աշխատանքը նվիրված է օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների կատարման և դրանց արդյունքների ամրագրման հիմնախնդիրներին։
Աշխատանքի շրջանակում անդրադարձել ենք այնպիսի արդիական խնդիրների, ինչպիսիք են՝ միջոցառումների կատարման ժամանակի սահմանափակումը, այն անձանց շրջանակի հստակեցումը, որոնց նկատմամբ կարող են իրականացվել միջոցառումները, միջոցառումների կատարման արդյունքում ձեռք բերված տվյալների ապացույց համարվելուն։
Փորձելով տալ առաջադրված խնդիրներին լուծում՝ մեր նպատակն է ապահովել մարդու իրավունքների և շահերի պաշտպանությունը, ինչպես նաև բարձրացնել միջոցառումների կատարման և արդյունքում ձեռք բերված տվյալների օգտագործման արդյունավետությունը։
|
Հասարակության զարգացման ներկայիս միտումները կանխատեսում են, որ ապագայում սոցիալ-քաղաքական և տնտեսական ոլորտները կունենան բարձր տեխնոլոգիական հագեցվածություն: Սա հավասարապես վերաբերում է հանրակրթությանը: Կրթական բարեփոխումների ներկա փուլում տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) օգտագործումը դասավանդման արդյունավետության բարձրացման և գործնական կողմնորոշման ապահովման պայմաններից մեկն է: Տեղեկատվական դարաշրջանում կրթության ոլորտում տեղի ունեցող արմատական փոփոխությունները սերտորեն կապված են ժամանակակից ՏՀՏ գործիքների մշակման և տարածման հետ: Այս կապակցությամբ կրող կրթության բնույթի փոփոխություն է տեղի ունեցել (1,2): Կրթության մեջ ՏՀՏ օգտագործման առանձնահատկությունների ուսումնասիրությունը պետք է ներառի կրթության ոլորտում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներդրման տարբեր գործոնների հետ ծանոթություն: Մասնավորապես, անհրաժեշտ է մանրամասն ուսումնասիրել կրթության մեջ օգտագործվող տեխնիկական, ինչպես նաև ծրագրակազմը և լրացնել դրանց բովանդակությունը: Տարբեր համակարգչային ծրագրեր և ինտերնետը փոխում են գիտելիքներ ստանալու եղանակներն ու միջոցները: Դասավանդման նորարար մեթոդները փոխակերպում են դասարանում դասավանդելու մեր ձևը: Հարկ է նշել, որ ոչ բոլոր մեթոդներն ու ծրագրերը ներդաշնակորեն ներգրավված են ուսումնական գործընթացում, ինչը բացատրվում է ինչպես օբյեկտիվ, այնպես էլ սուբյեկտիվ գործոններով: Հաճախ համակարգիչը (մի քանի բացառություններով), որն օգտագործվում է դասարանում, որպես ցուցադրման միջոց, լիովին չի ապահովում ուսանողի գործունեությունը: Այստեղ մենք աշխատում ենք «կեղծ» ուսուցման հետ, երբ համակարգիչը արհեստականորեն ներգրավված է ուսման գործընթացում: Այս վտանգը ստեղծում է նոր մեթոդների խաբեություն, ըստ էության, ավելի հաճախ նվազեցնում է ուսումնական գործընթացի արդյունավետությունը: Դասավանդման ճանաչողական գործընթացում ուսուցչի համակարգչային մշակույթը ենթադրում է ՏՀՏ գործիքների չափավոր, տեղին և ժամանակին բարդ կիրառում (3,4): Հարկ է նշել, որ համակարգչային տեխնոլոգիաների ուսուցումը պետք է իրականացվի միայն համապատասխան նյութական բազայի `նորագույն ծրագրակազմի, ուսուցչի համակարգչային գրագիտության` մշակույթի առկայության դեպքում: Համակարգչի բազմակողմանիությունն այն է, որ կարողանա մշակել տարբեր տեսակի տեղեկատվություն, ինչպես նաև կատարել տարբեր գործողություններ նույն տեսակի տեղեկատվության հետ (5,6): Կենսաբանության մեջ համակարգչի օգտագործումը որպես ուսուցողական գործիք հետևում է հետևյալ նպատակներին. Ա) տարածական կառուցվածքի, կենսաբանական օբյեկտների գործառույթների և առանձնահատկությունների ներկայացում և հայտնաբերում, բ) կենսաբանական գործընթացների մեխանիզմների դինամիկայի ներկայացում, գ) փորձեր է) կենսաբանական օբյեկտի կամ երեւույթի համակարգչային մոդել, է) սովորողի սեփական գիտելիքների գնահատում և այլն. Սովորաբար սովորողը ուրախությամբ է միանում գնահատման գործընթացին, երբ նա հնարավորություն է ունենում ինքնուրույն ընտրել իր գիտելիքների, իրազեկության և դժվարընկալելի առաջադրանքը: Կենսաբանության դասավանդման մեջ համակարգչային տեխնոլոգիայի օգտագործման նպատակը դասավանդվող նյութի հիման վրա ճանաչողական հմտությունների զարգացումն է. երկրորդ `նյութը դասավանդել տարբեր համագործակցության եղանակներով, ինչը, իր հերթին, զարգացնում է սովորողների հաղորդակցման հմտությունները: Օրինակ ՝ մուլտիմեդիա տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս մտածված, ներդաշնակորեն ինտեգրվել տեղեկատվության բազմաթիվ տեսակների, ինչը թույլ է տալիս համակարգչային կենսաբանության դասերը ներկայացնել տարբեր ձևերով, ինչպիսիք են շարժական պատկերները ձայնային էֆեկտներով, ներառյալ ուրվագծերը, գծանկարները, սլայդները և երաժշտությունը , տեսանյութեր, անիմացիաներ և անիմացիաների իմիտացիաներ: Այստեղ հարկ է նշել, որ մուլտիմեդիա մեդիայի միակ հեշտությամբ հաղթահարելի բացասական կողմը կենսաբանության ուսուցչուհուց պահանջվող լրացուցիչ դասընթացն է `դրա հետ աշխատելու համար: Կենսաբանության դասավանդման մեջ համակարգչային տեխնոլոգիայի օգտագործումը մի շարք առավելություններ է ապահովում. • Կենսաբանական օբյեկտների և գործընթացների մոդելավորման հնարավորություն; գիտելիքների ստուգման անաչառություն; • արագ արձագանքում է սովորողի գործողություններին. • ապահովում է անհատական աշխատանք (ուսուցում), • ապահովում է տեղեկատվության ռեսուրսների հասանելիությունը նյութի խորը ուսումնասիրման համար. • Ապահովում է աշխատանքի անկախ պլանավորման ռացիոնալ իրականացում: Այսպիսով, մենք կարող ենք հստակ ասել, որ համակարգչային տեխնոլոգիայի օգտագործումը կենսաբանության դասավանդման մեջ անվիճելի առավելություններ ունի այլ ուսումնական նյութերի նկատմամբ: Ուսումնական գործընթացի հաջողությունը կախված է ՏՀՏ համակարգված օգտագործումից: Վերջինս ենթադրում է համատեղ էլեկտրոնային դասընթացների ստեղծում կենսաբանների, ծրագրավորողների, ուսուցիչների, հոգեբանների կողմից `ուսուցման դիդակտիկ սկզբունքներին համապատասխան, որոնք պետք է բավարարեն հետևյալ սկզբունքները. Modernամանակակից ձեռքբերումները պետք է տարբերվեն կառուցվածքի պարզությամբ և օգտագործման արդյունավետությամբ, , պետք է օգտագործվեն բարձրորակ համակարգչային ծրագրեր, որոնք մշակված կամ հարմարեցված են կենսաբանության դասընթացին (հաշվի առնելով յուրաքանչյուր տարիքային խմբի առանձնահատկությունները): Եզրակացություն Ակնհայտ է, որ բնական գիտությունների դասավանդման արդյունավետությունը բարձրանում է, երբ տեսական գիտելիքները ուժեղանում են լաբորատոր-գործնական աշխատանքներով: Դա նախապայման է ուսանողների համար գիտելիքներ ձեռք բերելու, ընդհանրացումներ կատարելու, վերլուծական մտածողություն կատարելու, սեփական եզրակացություններ անելու, բնության երևույթները մեկնաբանելու ունակության զարգացման համար: Ներկայումս ուսումնական հաստատությունների անբավարար նյութատեխնիկական բազայի առկայությունը կարող է փոխհատուցվել մեթոդաբանական նորմերի ներդրմամբ: ՏՀՏ-ի ինտեգրման միջոցով վերոնշյալ մոտեցումները ուսանողներին կօգնեն զարգացնել գիտական հետազոտություններ իրականացնելու, փորձի արդյունքները վերլուծելու և ընդհանրացումներ կատարելու հմտություններ: урока обьяснении նոր го материала, закреплении его и проверке знаний, умений, դաս: նոր նյութի բացատրություն, դրա ամրացում և գիտելիքների, հմտությունների ստուգում, գրականության բակալավրիատի գիտության կրթություն: Կենսաբանության նոր կրթություն քսանմեկերորդի համար 2: Cookson P. (2000) Ինտերնետային տեխնոլոգիաների ազդեցությունը բարձր կրթության համար: Հյուսիս 3. Տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների տեղեկատվական ծրագիր, էջեր 1296-1319: www.mes.gov.ge/uploads/gegmebi/8.docx: в школе и ВУЗЕ », 8 - 10 նոյեմբերի 2007 г. - Մոսկվա, MGU: 2007. С. 63-64 թթ. Տեղեկատվություն հեղինակների ՝ Ալվարդ Գ. Կիրակոսյանի մասին - կյանք: գիտնական թեկնածու, ՀՊՄՀ դոցենտ, էլ. [email protected], Հակոբյան Մամիկոն alալիբեկ - տեխ. գիտնական թեկնածու, ՀՊՄՀ դոցենտ, էլ. ։
| Աշխատանքում հիմնավորված է, որ ավանդական ուսուցման մեթոդներին զուգահեռ` կենսաբանության դասերին տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառումը ուսուցման գործընթացում համեմատաբար նոր մոտեցում է և ապահովում է առավել մեծ ծավալի ուսումնական տեղեկատվության փոխանցման հնարավորություն։
Ուսուցման տեղեկատվական տեխնոլոգիաները կարող են ընդգրկվել դասի հիմնական՝ նոր նյութի հաղորդման, ամրապնդման և սովորողների գիտելիքների, հմտությունների ու կարողությունների ստուգման փուլերում։
|
Կրիմինալոգիայում«հանցավոր անձի»ավանդականորեն հատուկ տեղ է գրավումտեսությունը։
Այդ տեսությունըմերհետաքրքրության առարկա հանդիսացող իրավապահ մարմիններինախկին աշխատակից հանցավոր անձանց հետ։
սերտորեն առնչվումէԳրականության մեջ նշված տեսության վերաբերյալ բազմաթիվտեսաբանների կողմից առանձնացվում է հանցավոր անձին բնութագրողմի շարք հատկանիշներ, ուստի այդ նկատառումներից ելնելով՝կներկայացնենք առանձին տեսաբանների մոտեցումներ այդ հարցում,այնուհետև լրացման կամ բացառման մեթոդներով կփորձենք կառուցելայդ հատկանիշների հիմնական խմբերը և դրանցից ամեն մեկիշրջանակում ընդգրկված հատկանիշները։
Նպատակը։
Իրավապահ մարմինների նախկին աշխատակիցհանցավոր անձանց բնութագիրը իր քրեական, կրիմինալոգիական ևքրեակատարողական կողմերով ամբողջական ու համալիր վեր հանելունպատակով այդ խմբի հանցավոր անձանց խնդիրը կդիտարկենք«հանցավոր անձի» ընդհանուր ուսմունքի համատեքստում։
Արդիականությունը։
Այսուղղությամբիրականացնելուպայմանավորված է երկու հիմնական գործոնով.արդիականությունըևհետազոտությունանհրաժեշտությունըշրջանակի հարցը վիճելիա) «հանցավոր անձի» ուսմունքում անձի կառուցվածքայինէ։
Տարբեր հեղինակներտարրերիառանձնացնում են անձին բնութագրող հատկանիշների զանազանխմբեր, իսկ միևնույն խմբում երբեմն նաև իրենց շրջանակով տարբերվողհատկանիշներ և որակներ,բ) «հանցավոր անձի» կառուցվածքը հետազոտելիս անհրաժեշտ է,մեր կարծիքով, համաձայնել մի շարք քրեագետների այն մոտեցմանհետ, որ ցանկացած անձի ուսումնասիրության գործում ելակետայինպետքէ համարել նրա՝ որպես ամբողջական կազմավորմանբովանդակությունը, որպես անհատի և սոցիալական միջավայրի (այնմիջավայրի, որում ապրում և դաստիարակվում է մարդը, և որում նադրսևորում է իրեն) փոխկապակցվածությունը, վերջինս արտացոլողբոլոր որակների ու հատկությունների միասնությունը։
Այդ դեպքումանհատի առանձին վերցրած ոչ մի որակ չի որոշում և չի կարող որոշելվարքագծի,վարքագծիբովանդակությունը։
մասնավորապես՝հանցավորԿրիմինալոգիայում «հանցավոր անձը» որպես հետազոտությանօբյեկտ դիտարկվում է համընդհանուր առումով, այսինքն՝ որպեսընդհանրապես հանցագործության սուբյեկտ, և հատուկ առումով՝ ըստհանցագործությունների տեսակների կամ հանցավոր անձանց խմբերի(օրինակ` զինվորականներ, անչափահասներ և այլն)։
Իհարկե, մերհետազոտական խնդիրը չէ բազմակողմանի դիտարկել և ամփոփելկրիմինալոգիայումբոլորհիմնահարցերը, հատկապես, որ դրանք տեսության մեջ դեռևսխորհրդային շրջանից բավական խորը և լայնորեն ուսումնասիրված են[1,10,11]։
Այդ ուսմունքի մեջ մեզ հետաքրքրում է «հանցավոր անձ»հասկացության բնորոշումը և նրա անհատական բնութագրիչ տարրերը։
Այսինքն՝ ընդհանուր տեսությանը մենք անդրադառնալու ենք այն մասովմիայն, որը վերաբերում է «հանցավոր անձ» հասկացությանը։
Այդգիտական հասկացությունը հիմք պետք է հանդիսանա իրավապահ«հանցավորանձի»տեսությանմարմինների նախկին աշխատակից հանցավոր անձի հասկացությանբացահայտման համար։
«Հանցավոր անձի» տեսության մեջ ավանդաբար քննարկվողտեսական հիմնահարցերից է այդ անձին բնութագրող հատկանիշներիհամակցությունը, որ կազմում է նրա հանցավոր կերպարի տարրերը,առանձնահատկությունները և բնութագրերը։
Այս հարցը, սակայն,կդիտարկենք ոչ թե հանցավոր անձի ընդհանուր ուսմունքիշրջանակում, այլ առանձին խմբերիհանցավոր անձանցհետազոտությանը նվիրված ուսումնասիրությունների համատեքստում։
Տեսական հետազոտությունների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որիրավապահ մարմինների նախկին աշխատակից հանցավոր անձանցխմբին նվիրված ընդհանուր հետազոտություններչկան, սակայնիրավապահ առանձին ոլորտների հանցավոր աշխատակիցների(ծառայողների) անձիևքրեակատարողական հատկանիշների հետազոտություններ կատարվելեն [2,8,12]։
կրիմինալոգիական,քրեաիրավականմենքկփորձենք այդՀետևաբարիրավապահ առանձինոստիկանության աշխատողներհետազոտություններումոլորտների(քննիչներ,առաջադրվածպետավտոտեսուչներ,և այլն)հանցավոր անձանց նկարագրի տարրերը համադրելով՝ ստանալիրավապահ մարմինների նախկին աշխատակից դատապարտյալհանցավոր անձի բնութագրի առավել ամբողջական ու լրիվ տարրերիհամակցությունը։
Այդ տարրերի ամբողջությունը մեզ հետաքրքրում էնախ՝ իրավապահ մարմինների նախկին աշխատակից հանցավոր անձինկարագիրը կառուցելու համար, իսկ այնուհետև՝ այդ տարրերինհամապատասխան տվյալ խմբի մեջ ազատազրկման դատապարտվածիրավապահ մարմինների նախկին աշխատակից անձանց հետազոտմանմեթոդիկայի կառուցման համար։
Բացի այդ, պետք է հաշվի առնելկրիմինալոգիական հայտնի տեսությունը, որ հանցավոր անհատի, նրաանձի ու հատկանիշների բնութագիրը թույլ է տալիս որոշել հանցավորարարքի բնույթը և հասարակական վտանգավորության աստիճանը, վերհանել կոնկրետ հանցագործության և ընդհանրապես հանցավորությանպատճառները, մշակել գիտականորեն հիմնավորված կանխատեսում ևհանցագործությունների կանխման համալիր միջոցներ։
«Հանցավորիանձը»կրիմինալոգիայիամենաբարդևբազմազանությամբ աչքի ընկնող հասկացություններից է [3,13]։
կամանձիբնութագրական[4]։
Այդ որակներն ու հատկանիշները«Հանցավոր անձի» տեսության տարրերից է այդ անձի բնութագրիկառուցվածքըհատկանիշներիհամակցությունը։
Այս տեսական հարցն ունի մեծ գործնականնշանակություն, քանի որ հանցավոր անձի վերլուծությունը ենթադրումէ անհրաժեշտ և բավարար կրիմինալոգիական տեղեկատվությունհանցագործություն կատարած անձի որակների ու հատկանիշներիմասինելակետայիննշանակություն ունեն «հանցավոր անձի» ուսմունքում, որովհետև դրանցվերաբերյալ տեղեկատվության միջոցով հնարավոր է դառնումհասկանալ հանցավոր անձի, այսպես կոչված, դերը հանցավորությանմեջ, մշակել հանցագործությունների ճիշտ և բավարար կանխարգելիչմիջոցառումներ։
Հետևաբար անհրաժեշտ ենք համարում հատուկ կանգառնել հանցավոր անձի կառուցվածքի կամ հանցավոր անձիբնութագրերիչ տարրերի, անձին բնութագրող(հատկանիշների ուորակների շրջանակի) հիմնահարցի հետազոտության վրա։
Այսուղղությամբ հետազոտություն իրականացնելու արդիականությունը ևանհրաժեշտությունը պայմանավորված է երկու հիմնական գործոնով.շրջանակի հարցը վիճելիա) «հանցավոր անձի» ուսմունքում անձի կառուցվածքայինտարրերիէ։
Տարբեր հեղինակներառանձնացնում են անձին բնութագրող հատկանիշների զանազանխմբեր, իսկ միևնույն խմբում երբեմն նաև իրենց շրջանակով տարբերվողհատկանիշներ և որակներ,բ) «հանցավոր անձի» կառուցվածքը հետազոտելիս անհրաժեշտ է,մեր կարծիքով, համաձայնել մի շարք քրեագետների այն մոտեցմանը, որ«ցանկացած անձի ուսումնասիրության գործում ելակետային պետք էհամարել նրա՝ որպես ամբողջական կազմավորման բովանդակությունը,որպես անհատի և սոցիալական միջավայրի (այն միջավայրի, որումապրում և դաստիարակվում է մարդը, և որում նա դրսևորում է իրեն)փոխկապակցվածությունը, վերջինս արտացոլող բոլոր որակների ուհատկությունների միասնությունը։
Այդ դեպքում անհատի առանձինվերցրած ոչ մի որակ չի որոշում և չի կարող որոշել վարքագծի,մասնավորապես՝ հանցավոր վարքագծի բովանդակությունը» [4]։
Այսպիսով, հանցավոր անձի հատկանիշների շրջանակի տեսականբազմազանությունըներկայացնելառանձին տեսաբանների մոտեցումներն այդ հարցում, այնուհետևլրացման կամ բացառման մեթոդներով կառուցել այդ հատկանիշներիհիմնական խմբերը և դրանցից ամեն մեկի շրջանակում ընդգրկվածունենալով՝ փորձենքնկատիհատկանիշները։
Մոտեցումներից մեկի համաձայն՝ հանցագործի անձիկրիմինալոգիականէ երեք հիմնականբաղադրատարրերի բացահայտում և ուսումնասիրություն.բնութագիրը ներառումա) սոցիալ-ժողովրդագրական հատկանիշներ (սեռատարիքայինառանձնահատկությունները, սոցիալական ծագումը և դրությունը,ընտանեկան և պաշտոնեական դրությունը, ազգային և մասնագիտականպատկանելությունը, նյութական ապահովվածության մակարդակը),բ)հատկանիշներըբարոյահոգեբանական(արժեքայինդիրքորոշումները և կողմնորոշումները, սոցիալական դիրքերը ևակնկալիքները, բնավորությունը և խառնվածքը, բարոյական ևիրավական գիտակցության մակարդակը, պահանջմունքները, շահերը,հայացքները, համոզմունքները և սովորությունները, որոնք ընկած ենհանցավոր վարքագծի շարժառիթների հիմքում),գ) քրեաիրավական բնութագիրը(հանցավոր գործունեությանուղղվածության, բովանդակության ու շարժառիթների, միանձնյա կամխմբային բնույթի, դրա շարունակականության ու ինտենսիվությանվերաբերյալ տվյալները) [4]։
Պրոֆեսորներ Ա. Ռ. Ռատինովը և Գ. Խ. Եֆրեմովը հանցագործանձի հատկանիշները ամփոփում են երեք խումբ բաղադրատարրերում. ա) սոցիալական կարգավիճակը(սեռը, տարիքը, ընտանեկանդրությունը, կրթական մակարդակը և այլն),բ) սոցիալական գործառույթները, որոնք արտահայտվում են անհատիգործունեության հիմնական ոլորտներում իրական դրսևորումներիցուցանիշների(մասնագիտական-աշխատանքային,սոցիալական-մշակութաբանական, սոցիալ-կենցաղային),միջոցովվերաբերմունքնգ) բարոյահոգեբանական դիրքորոշումները, որոնք արտահայտում ենհիմնականմարդուտեսակներին (վերաբերմունքն օրենքի, աշխատանքի, ընտանիքի,մշակութային արժեքների և այլնի նկատմամբ) [5]։
Պրոֆ. Ա. Բ. Սախարովն առանձնացնում է հանցավոր անձիգործունեությանիրքրեագիտական բնութագրի հետևյալ տարրերը՝ ա) սոցիալ-ժողովրդագրական հատկանիշները, բ) քրեաիրավական բնութագրերը, գ) հոգեֆիզիկական առանձահատկությունները, դ) հոգեբանական առանձահատկությունները [6]։
Քրեագետներ Կ. Ա. Պրոխորովը և Ե. Ա. Բրայացևան, դիտարկելովպրոֆ. Ա. Բ. Սախարովի առաջարկած հանցավոր անձի հատկանիշներիյուրահատուկ բնութագրերովայս խմբերը, համաձայնվում են նրա դասակարգման և առաջարկածհատկանիշների շրջանակին, սակայն անհրաժեշտ են համարում դրանքլրացնել[7, 8]։
Կ. Ա. Պրոխորովնէ պրոֆ. Ա. Բ. Սախարովի հանցավոր անձիառաջարկումհատկանիշների բովանդակությունըլրացնել քրեակատարողական,շարժառիթային և հարբած վիճակում հանցագործություն կատարելուբնութագրերով։
Ե. Ա. Բրայցևան դրանցից բացի առաջարկում էհատկանիշների շրջանակում ներառել հոգեկան առողջության վիճակը,ինչպես նաև ոչ միայն հարբած վիճակում, այլև թմրանյութերօգտագործած վիճակում հանցագործության կատարումը [8]։
հետոբնութագրականհատկանիշները,Կ. Ա. Պրոխորովի և Ե. Ա. Բրայցևայի մոտեցումներն առանձնանումեն նրանով, որ առաջարկում են հանցավոր անձի հատկանիշներիշարքում ավելացնել այդ անձի քրեակատարողական բնութագրերը։
Այսմոտեցումը կարելի է համարել ընդունելի, որովհետև այն ամբողջացնումէ հանցավոր անձի հատկանիշները, որոնցում ներառվում են ոչ միայնմինչև հանցագործությունը նրան բնութագրական, այսպես կոչված,հետադարձ հատկանիշների ամբողջությունը, այլև դատապարտվելուպահիցհատկապեսվերաբերմունքը պատժին և դրա կատարման գործընթացին։
Հանցավորանձի բնութագրերի շարքում քրեակատարողական հատկանիշներ եններառում նաև Վ. Ա. Ֆեսունովը [9] և մի շարք այլ տեսաբաններ։
Վ. Ա.Ֆեսունովը հատուկ քննարկման առարկա չի դարձնում իրավապահմարմինների նախկին աշխատակիցների որպես հանցավոր անձանցհատկանիշների դասակարգման խմբերի ևյուրաքանչյուր խմբումդրանց շրջանակի հարցը, այլ միանգամից ներկայացնում է այդհանցավոր անձանցսոցիալ-ժողովրդագրականցուցանիշները, քրեաիրավական, քրեակատարողական հատկանիշները,հատուկհոգեբանական առանձնահատկությունները։
Հարբածվիճակումհանցագործություն կատարելը որպես հանցավոր անձի բնութագրիտարր համարելու առաջարկության մասին կարելի է ասել, որ այն ունիռացիոնալ իմաստ, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ այդ հատկանիշըչենք կարող ընդգրկել բոլոր հանցագործությունների և բոլոր վայրերումկամկատարվածհանցագործությունների և դրանք կատարած անձնաց բնութագրերիշարքում, որովհետև այն տարբերակված դրսևորումներ ունի ըստազգային-ժողովրդագրականկրիմինալոգիականևհետազոտությանմիջավայրում(կամթմրանյութօգտագործած)հանցագործության սուբյեկտների, հանցագործությունների տեսակների,ժողովրդագրական առանձնահատկությունների։
նախկինմաիմիններիաշխատակիցԱյսպիսով, փորձենք թվարկման միջոցով ամփոփել տարբերգիտնականների կողմից առաջարկվող հանցավոր անձի (ներառյալիրավապահանձանց)կառուցվածքում առաջադրվող հատկանիշների խմբերը՝ սոցիալժողովրդագրական (հանցավոր անձի այս խմբի հատկանիշներն Ա. Ռ.Ռատինովը և Գ. Խ. Եֆրեմովն անվանում են սոցիալականկարգավիճակ) [5], բարոյահոգեբանական (Ա. Բ. Սախարովն այսհատկանիշը վերաձևակերպում«հոգեֆիզիկական ևհոգեբանական առանձնահատկություններ» հատկանիշների խումբ) [6],քրեաիրավական, սոցիալական գործառույթներ, քրեակատարողական,շարժառիթային, հարբած կամ թմրանյութ օգտագործած վիճակումհանցագործություն կատարելը։
է որպեսՎերջին հատկանիշը մենք արդեն բացառեցինք ՀՀ-ում իրավապահմաիմինների նախկին աշխատակից հանցավոր անձանց բնութագրերիշարքից։
Թվարկված հատկանիշների մեջ առանձնահատուկ տեղ ենզբաղեցնում սոցիալական գործառույթները և հանցագործությանշարժառիթները՝կառուցվածքիբաղադրատարրեր։
«Սոցիալական գործառույթները» ՝ որպես հանցավորանձի կառուցվածքային տարր, առաջարկում են Ա. Ռ. Ռատինովը և Գ. Խ. Եֆրեմովը՝մասնագիտական,աշխատանքային, սոցիալ-մշակութաբանական և սոցիալ-կենցաղայինորակները [5]։
դրա տակընդգրկելովհանցավորորպեսանձիխմբում,հատկանիշներիՈւսումնասիրության արդյունքում ակնհայտ է դառնում, որ այսխմբի՝ որպես հանցավոր անձի կառուցվածքային տարրի, և դրահատկանիշների մի մասը մյուս գիտնականների մոտ ներառված էսոցիալ-ժողովրդագրականօրինակ՝մասնագիտությունը, աշխատանքը, կրթությունը և այլն։
Ուրեմն,կարծում ենք, որ կարիք չկա այս հատկանիշներն առանձնացնել հատուկխմբում։
Մյուս կողմից՝ սույն հետազոտությունը վերաբերում էիրավապահ մարմինների նախկին աշխատակից հանցավոր անձիկառուցվածքային տարրերին, որոնց միավորում է մեկ սոցիալականգործառույթ. նրանք բոլորն էլ նախկինում կամ էլ հանցագործությանկատարման պահին ունեցել են մեկ միավորող հատկանիշ, կատարել ենաշխատանք իրավապահ մարմիններից որևէ մեկում։
Այսպիսով,աշխատանքային-մասնագիտական չափանիշով այս անձանց միջև չկաէական սկզբունքային տարբերություն, ինչպես կարող է լինել, օրինակ,դիտավորյալ սպանություն կատարած հանցավոր անձանց համախմբիմեջ։
Ինչ վերաբերում է հանցավոր շարժառիթներին, որը որպեսհանցավոր անձի բնութագրի կառուցվածքային մաս առաջարկում է Կ. Ա. Պրոխորովը [7], ապա մեր կարծիքով, եթե հանցավոր անձիկառուցվածքային բնութագրերի շարքում հատուկ առանձնացվում ենքրեաիրավականոր հանցագործության շարժառիթներն արդեն իսկ ներառվում են այսխմբում, իսկ որոշ դեպքերում քրեական օրենքը դրանք արժևորում կամհանցագործության, կամ հանցակազմի հատկանիշ է համարում։
Հետևաբար կարիք չկա այդ մեկ հատկանիշն առանձնացնել կամդիտարկել հանցավոր անձի կառուցվածքի առանձին տարր։
հատկանիշները, ապաենթադրվումէ,Այսպիսով, ամփոփելով կարող ենք իրավապահ մարմիններիհանցավոր անձինախկին աշխատակիցդատապարտյալներինկարագրի կամ կառուցվածքի տարրեր համարել՝ ա) սոցիալ-ժողովրդագրական հատկանիշները, բ) բարոյահոգեբանական հատկանիշները, գ) քրեաիրավական հատկանիշները, դ) քրեակատարողական հատկանիշները։
Եզրահանգում։
Իրավապահ մարմինների նախկին աշխատակիցհանցավոր անձի հատկանիշների համախումբն են կազմում՝ ա) սոցիալ-ժողովրդագրական հատկանիշները, բ) բարոյահոգեբանական հատկանիշները, գ) քրեաիրավական հատկանիշները, դ) քրեակատարողական հատկանիշները։
Այս համախումբը կառուցելիս մենք օգտագործեցինք առանձինգիտնականների՝ հանցավոր անձի կառուցվածքի տարրերի վերաբերյալառաջարկած դրույթները, որոնք մշակվել էին դասակարգման որոշակի,գրեթե համընկնող չափանիշների հիման վրա։
Այդ դասակարգումներըտեղայնացնելովժողովրդագրական առանձնահատկությունների և իրավապահ մարմինների նախկին աշխատակիցհանցավոր անձիյուրահատկությունների հետ՝ հնարավորությունընձեռվեց կառուցել այդ խմբի հանցավոր անձանց կառուցվածքի ամփոփև միջինացված նկարագիրը։
Սակայն պետք է նկատի ունենալ, որկրիմինալոգիական գրականության մեջ կան նաև հանցավոր անձիկառուցվածքային տարրերի դասակարգման այլ հայեցակարգայինՀայաստանիչափանիշներ, որոնք էականորեն տարբերվում են վերը բերվածտեսաբանների մոտեցումներից։
слова։
| Կրիմինալոգիայում «հանցավոր անձը» որպես հետազոտության օբյեկտ դիտարկվում է համընդհանուր առումով։
«Հանցավոր անձի» տեսության մեջ ավանդաբար քննարկվող տեսական հիմնահարցերից է այդ անձին բնութագրող հատկանիշների համակցությունը, որոնք կազմում տարրերը, առանձնահատկությունները և բնութագրերը։
|
ԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ։
ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻԱՌԱՎԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԹԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԴատական ակտերի արագ, պատշաճ և ժամանակին կատարումը իրավունքի գերակայության սկզբունքի կարևորագույն դրսևորումներից մեկն է։
Դեռևս Հռոմեական իրավունքի ժամանակաշրջանից հայտնի է հետևյալսկզբունքը՝ ubi ius, ibi remedium, որը ենթադրում է, որ չի կարող գոյություն ունենալ իրավունք՝ առանց իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների։
Դատական ակտի կատարման հիմնահարցերին հիմնական անդրադարձիրականացվում է ինչպես ներպետական, այնպես էլ միջազգային մակարդակներում։
Նշված հարցի կապակցությամբ իր դիրքորոշումներն է արտահայտելնաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը՝ նշելով, որ դատականակտերի կատարումը Կոնվենցիայի իմաստով ենթադրում է արդար դատաքննության հիմնարար իրավունքի բաղկացուցիչ և անբաժանելի մասը, որիապահովումը և պաշտպանությունը յուրաքանչյուր իրավական պետությանգործունեության հիմքն է1։
Նշված հիմնահարցի արդիականության վերաբերյալ դիրքորոշում է արտահայտվել նաև Եվրոպայի արդարադատության նախարարների՝ «Եվրոպական ստանդարտներին համապատասխան դատականակտերի կատարման» խորագրով 24-րդ կոնֆերանսի ընթացքում, որի համաձայն՝ «դատական ակտերի պատշաճ, արդյունավետ և հետևողական կատարումը անհրաժեշտ պայման է յուրաքաչյուր պետության ուժեղ և հարգված դատական համակարգի ստեղծման, ամրապնդման և զարգացման համար»2։
Դատական ակտերի ոչ պատշաճ կատարումը կարող է հանգեցնել միիրավիճակի, երբ անձանց քաղաքացիական իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությունը կարող է լինել անիրատեսական և երևութական։
Սակարող է հանգեցնել պետական ինստիտուտների հանդեպ անվստահությանառաջացման, ըստ որում՝ անկախ այն հանգամանքից, թե օրենքները որքան1 Տե՛ս ECHR 1997 case Hornsby v. Greece,Estima Jorge v. Portugal (1998), Immobiliare Saffi v. Italy(1999) and Georgiadis v. Greece (2000)։
2 Տե՛ս Resolution No. 3 of the 24th Conference of European Ministers of Justice։
հստակ և որոշակի են կարգավորում այս ոլորտում առաջացող իրավահարաբերությունները, և որքան խիստ ու օրինական է դատարանի իրավական դիրքորոշումը։
Դատական պաշտպանության իրավունք ունեցող յուրաքանչյուրանձի համար «արդարադատությունը պետք է տեսանելի և կիրառելի լինի իրգործունեության մեջ և ոչ թե գրված լինի միայն թղթի վրա»3։
Ուստի նշված հիմնախնդրի կարգավորման համար կարևոր է դառնումայնպիսի մեխանիզմի ընտրությունը, որը կապահովի դատական ակտերիպատշաճ և արդյունավետ կատարումը։
Սույն թեմայի շրջանակներում կփորձենք ներկայացնել մեր կողմից կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում վերհանված խնդիրները և դրանց լուծման կապակցությամբ ներկայացնել այնպիսի մեթոդներ, որոնք կապահովեն հանրային և մասնավոր շահերիներդաշնակեցումը դատական ակտերի կատարման գործընթացում։
Ներկայումս Հայաստանի Հանրապետությունում ձևավորված դատականակտերի հարկադիր կատարման համակարգը օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով հնարավորություն չի տալիս ապահովելու բոլոր դատական ակտերիհարկադիր կատարումը։
Հարկադիր կատարողների ցածր աշխատավարձը,ծանրաբեռնվածությունը, ոչ բարձր որակավորումը մեծ հաշվով հանգեցնումեն վերջիններիս աշխատանքի անարդյունավետության։
Որպես վերոհիշյալհանգամանքի հիմնավորում՝ կարող ենք վկայակոչել 2008 թ. դեկտեմբերի ՀՀհարկադիր կատարման մասնավոր համակարգի իրագործելիության ուսումնասիրության հաշվետվությունը (այսուհետ՝ Հաշվետվություն), որում նշվում է, որհարկադիր կատարողների աշխատավարձը, ի լրումն այլ օրինական վարձատրության, հիմնված է նաև բռնագանձված ակտիվների տոկոսադրույքի վրա,ինչը կազմում է բավականին փոքր գումար։
Հաշվետվությամբ նաև փաստվումէ, որ այս գումարը բավարար չէ՝ կոռուպցիայի ռիսկը նվազեցնելու կամ պարտատիրոջը մատուցվող արագ և արդյունավետ ծառայությանը խթանելու համար։
Դրանով պայմանավորված բավականին մեծ է անձնակազմի հոսունությունը, կատարողների կողմից իրենց աշխատանքն լքելը այլ աշխատանքիանցնելու նպատակով4։
Բացի այդ՝ Հաշվետվության մեջ խոսվում է այդ ժամանակահատվածում դատական ակտերի հարկադիր կատարման պետական համակարգում առկա վերահսկողության թերությունների և կոռուպցիոն գործոնների մասին՝ մասնավորապես նշելով, որ «համակարգի կառուցվածքը խրա3 Տե՛ս Dr Alan Uzelac Professor, The role played by the profession of bailiffs in the proper andLecture delivered at the Council of Europe seminar։
The Role, Organisation, Status and Training ofBailiffs – Strengthening the Enforcement of Court Decisions in Civil and Commercial Cases, 2002, էջ 3։
4 Տե՛ս Արդարադատության նախարարություն ծրագրերի իրականացման գրասենյակ 2008 թ.դեկտեմբերի 16, ՀՀ հարկադիր կատարման մասնավոր համակարգի իրագործելիության ուսումնասիրության հաշվետվություն, էջ 19։
խուսում է կոռուպցիան և վտանգում է պարտատերերի շահերն ու իրավունքները։
Նման մթնոլորտը հարվածում է այն պարտատերերի իրավունքներին,որոնք ի վիճակի չեն կամ չեն ցանկանում «աջակցել» գործակալներին` վերջիններիս լրացուցիչ «ռեսուրսներ» տրամադրելով»5։
Հետևաբար, արդարադատության համակարգի նկատմամբ հասարակության մեջ շարունակաբար զարգացող անվստահությունը ի վերջո վերաճում է համընդհանուր իրավական նիհիլիզմի։
Պետք է նշել, որ տարբեր պետությունների դատական ակտերի հարկադիրկատարման մարմինների համակարգերը կրում են ազգային բնույթ և յուրաքանչյուր երկրում ձևավորվում են տարբեր գործոնների ազդեցությամբ։
Հարկադիր կատարման համակարգերը բաժանվում են երեք խմբի՝ պետական,մասնավոր և խառը։
Հարկադիր կատարման պետական համակարգը գործում է Բելառուսում,Գերմանիայում, Դանիայում, Իսրայելում, ԱՄՆ-ում, Ֆինլանդիայում, Շվեյցարիայում և, իհարկե, մեր երկրում։
Այսպես՝ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 2-րդմասի համաձայն՝ «Հարկադիր կատարման ծառայությունը պետական ծառայության հատուկ տեսակ է, որի առանձնահատկությունները սահմանվում ենսույն օրենքով»։
Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Հարկադիր կատարման ծառայությունը գործում է Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության համակարգում»։
Պետական ծառայողի կարգավիճակը հարկադիր կատարողին օժտում էհանրային իշխանությամբ և իշխանական լիազորություններով։
Ռուսաստանում, ԱՄՆ-ում, Ֆինլանդիայում ևս հարկադիր կատարման մարմիններըմտնում են գործադիր իշխանության համակարգի մեջ։
Հարկադիր կատարման մասնավոր համակարգը բնորոշվում է նրանով, որդատական կատարողը իր գործունեությունը ինքնուրույն կազմակերպողազատ մասնագետ է, որը կրում է լրիվ գույքային պատասխանատվություն իրգործունեության համար։
Բելգիայում, Իտալիայում, Լատվիայում, Լիտվայում,Լյուքսեմբուրգում, Նիդերլանդներում, Լեհաստանում, Ռումինիայում, Սլովակիայում, Սլովենիայում, Ֆրանսիայում, Էստոնիայում դատական կատարողներըմասնավոր անձինք են, որոնց գործունեությունը ենթակա է լիցենզավորման։
Այս համակարգում դատական կատարողների կառավարումն իրականացվումէ տարածաշրջանային և ազգային պալատների կողմից՝ որպես ինքնակառավարման մարմիններ։
5 Տե՛ս նշվ. Հաշվետվությունը, էջ 21։
Պետության համար տվյալ համակարգի հարմարությունը պայմանավորված է նրանով, որ պետությունը որևէ կերպ չի ֆինանսավորում դատականակտերի կատարողների գործունեությունը, այլ հակառակը՝ վերջիններիս վրաէ դրվում ինչպես ինքնաֆինանսավորման բեռը, այնպես էլ հաճախորդներիառջև լրիվ գույքային պատասխանատվությունը։
Քանի որ մասնավոր-իրավական համակարգի պարագայում դատական կատարողի վարձատրության չափը կախված է իր աշխատանքի արդյունքներից, ուստի դատական կատարողըշահագրգռված է իր գործունեության առավելագույն արդյունավետությամբ6։
Ֆրանսիայում կատարողական վարույթը իրագործվում է ոչ միայն մասնավոր դատական կատարողների կողմից, այլև գլխավոր դատախազների,դատախազների, ոստիկանության հրամանատարների և սպաների կողմից։
Մասնավոր կատարողների թեկնածուներին ներկայացվում են խիստ պահանջներ՝ իրավաբանական կրթության առկայություն, երկու տարվա աշխատանքային փորձ դատական կատարողի գրասենյակում, պետական որակավորմանքննության հանձնում։
Ֆրանսիական համակարգում մոտեցումն այնպիսին է,որ մասնավոր կատարողը չի իրականացնում հօգուտ պետության կայացվածդատական ակտերը, որոնք կայացնում են վարչական դատարանները։
Նիդերլանդներում դատական կատարողների գործառութային պարտականություններում միավորվում են թե՛ պետական, թե՛ մասնավոր անձին բնորոշ առանձնահատկությունները։
Նրանք իրավունք ունեն զբաղվելու պարտքերի բռնագանձման մասնավոր գործունեությամբ՝ կատարողական վարույթիկողմերի փոխադարձ համաձայնությամբ, տալիս են իրավաբանականխորհրդատվություն, դատարանում հանդես են գալիս որպես վստահված անձ,և կազմակերպում են իրենց գործունեությունը հաստատված բիզնես-ծրագրիհիման վրա։
Այսպիսի ծրագրի առկայությունը պարտադիր պահանջ է7։
Ինչ վերաբերում է հարկադիր կատարաման խառը մոդելին, այն բնորոշ է այնպիսիերկրների, ինչպիսիք են՝ Բելգիան, Բուլղարիան, Մեծ Բրիտանիան, Ղազախստանը և Կանադան։
Ղազախստանի Հանրապետությունում, օրինակ,մասնավոր հարկադիր կատարման համակարգը՝ պետականից տարբերվում էհետևյալով.• մասնավոր հարկադիր կատարողների իրավասությանն են վերապահվում բոլոր տեսակի՝ հարկադիր կատարման ենթակա ակտերը՝ բացառությամբ այն ակտերի, որոնցով մի կողմը պետությունն է,6 Տե՛ս Ярков В. В., Небюджетная (частная) организация принудительного исполнения։
"за" и"против" // «Вестник Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации», 2007, N 9։
7 Տե՛ս Рескьюexecution_eu.html, 05.05.2017թ.։
груп, պաշտոնական կայքէջ, հասանելիէ` http։
//resq-group.com.ua/ • կատարողական գործողությունները իրականացվում են վճարովի հիմունքներով,• մասնավոր հարկադիր կատարողների վրա նաև չեն տարածվում կատարողական վարույթի ընթաքցում կիրառվող սանկցիաները կարգավորող օրենսդրական դրույթները8։
Առանձնակի հետաքրքրություն է ներկայացնում բուլղարական հարկադիրկատարման խառը համակարգը։
Այստեղ մասնավոր կատարողները մասնավոր անձինք են, որոնք իրականացնում են մասնավոր գույքային պահանջներիհարկադիր կատարումը։
Սակայն առանձնահատուկ է այն հանգամանքը, որօրենքը թույլ է տալիս, որ պետությունը առաձնին դեպքերում մասնավոր հարկադիր կատարողների վրա դնի նաև հօգուտ պետության կայացված դատական ակտերի կատարումը։
Բուլղարիայի մասնավոր հարկադիր կատարման ինստիտուտը գործում էբավականին արդյունավետորեն, ինչի մասին է վկայում այն փաստը, որ կատարողական փաստաթղթերի ճնշող մեծամասնությունը գտնվում է մասնավորկատարողների գործունեության ներքո։
Դրան առաջին հերթին նպաստում ենմասնավոր կատարողներին օրենքով վերապահված լիազորությունների բազմաթիվությունը, նաև մատուցվող ծառայության համար սահմանվող բարձրդրույքաչափերը։
Բացի այդ՝ բոլոր պետական մարմինները, պաշտոնատարանձինք և կազմակերպությունները պետք է մասնավոր կատարողների հետհամագործակցեն և օժանդակեն վերջիններիս իրենց լիազորություններն իրականացնելիս9։
Անդրադառնալով դատական ակտերի կատարման համակարգերի վերլուծությանը՝ տեսնում ենք, որ, ընդհանուր չափանիշի հաշվառմամբ, չենք կարողասել, թե որ համակարգն է արդյունավետ, որը՝ ոչ, քանի որ գոյություն չունիայնպիսի համակարգ, որը գերադասելի է քան մյուսը, և որի կիրառումը ցանկացած իրավիճակում ու հանգամանքներում կարող է ունենալ միանման ևարդյունավետ հետևանքներ։
Այսպիսով՝ քննարկվող հիմնախնդրի վերաբերյալ տարբեր երկների փորձիուսումնասիրության արդյունքում, մեր կարծիքով, կարելի է վեր հանել մասնավոր հարկադիր կատարման համակարգի ներքոհիշյալ առավելությունները.• այս ինստիտուտի ներդրումը, առաջին հերթին, հնարավորինս արագ ևարդյունավետորեն կապահովի դատական ակտերի կատարումը,8 Տե՛ս Частный судебный исполнитель։
плюсы и минусы, հասանելի է`http։
//articlekz.com/article/9702, 05.05.2017թ.։
9 Տե՛ս ՌԴ դատական կարգադրիչների պաշտոնական կայքէջ, հասանելի է` http։
//fssprus.ru/inter_razdel11/?print=1, 05.05.2017թ.։
• պետությունը ազատվում է դատական ակտերի հարկադիր կատարմանծառայության ֆինանսավորման բեռից և դրանով պայմանավորված՝ այդ ոլորտում իրականացվող բյուջետային քաղաքականությունից, քանի որ այս համակարգը աշխատում է ինքնաֆինանսավորման սկզբունքով՝ պարտատիրոջ ևպարտապանի հաշվին,• ի տարբերություն պետական հարկադիր կատարման համակարգ ունեցող երկրների՝ մասնավորի պարագայում ճնշող մեծամասնությամբ ապագակատարողներին ներկայացվում են մասնագիտական և որակավորման ավելիխիստ պահանջներ,• մասնավոր հարկադիր կատարման ծառայությունը՝ որպես շահույթստանալու նպատակ հետապնդող մասնագիտական գործունեության տեսակ,ենթադրվում է, որ կնպաստի այս սուբյեկտների միջև մրցակցության առաջացմանը, ինչը և կբարձրացնի դատական ակտերի հարկադիր կատարման որակը,• մասնավոր կատարողների շահագրգռվածությունը և մոտիվացվածությունը աշխատանքի արդյունավետ կատարման մեջ՝ պայմանավորված այնհանգամանքով, որ այս համակարգի պայմաններում իրենց վարձատրությունըուղիղ համեմատական է կատարման արդունքներին,• մասնավոր կատարողների ինքնուրույն գույքային պատասխանատվությունը՝ իրենց սեփական բացթողումների համար՝ ի տարբերություն պետական հարկադիր կատարման մոդելի, որտեղ պետությունն է անմիջականորենկրում պատասխանատվությունը,• մասնավոր հարկադիր կատարողները ինքնուրույն պետք է կազմակերպեն իրենց գրասենյակի գործունեությունը, մասնավորապես վարձեն իրենցաշխատակիցներին, ձեռք բերեն անհրաժեշտ սարքավորումներ և տեխնիկական միջոցներ,• մասնավոր հարկադիր կատարման ծառայության նկատմամբ ոչ միայնիրականացվում է պետական վերահսկողություն, այլև վերջինիս բնորոշ է որոշակի ինքնակառավարման համակարգի առկայությունը (ազգային և տարածաշրջանային մակարդակի պալատներ)։
Ինչ վերաբերում է մասնավոր հարկադիր կատարման համակարգի թերություններին, ապա դրանց շարքում թերևս կարելի է նշել հետևյալները.• խնդրահարույց է ընդհանրապես պաշտոնատար անձ չհանդիսացողմասնավոր կատարողներին պաշտոնատար անձին բնորոշ՝ հարկադրանքի կիրառման իրավասությամբ օժտելը,• հօգուտ պետության կատարման ենթակա դատական ակտերի հիմանվրա բռնագանձումների իրականացումը չի կարող վերապահվել մասնավորկատարողներին, • մասնավոր կատարողների և արադարադատությանն օժանդակող այլմարմինների փոխհամագործակցության հիմնախնդիրը՝ կապված, օրինակ,պարտապանի և (կամ) նրա գույքի հետախուզման հետ,• որպես գործարարական գործունեության տեսակ՝ մասնավոր կատարումը, առաջին հերթին, հետապնդելու է շահույթ ստանալու նպատակ, ինչըկարող է ոչ մեծ գույքային պահանջների դեպքում նվազեցնել մասնավոր կատարողի շահագրգռվածությունը (տիպական են ալիմենտի բռնագանձմանպահանջները),• մասնավոր կատարողների ինքնաֆինանսավորման բացակայությունը՝պայմանավորված որոշակի տարածաշրջաններում բնակչության սակավաթվությամբ (օրինակ՝ ՀՀ մարզերի ճնշոող մեծամասնությունում),• ընդհանրապես խնդրահարույց է նաև «մասնավոր» կատարողներիգործունեության լիցենզավորումից և ենթադրաբար նրանց՝ պետության կողմից նշանակումից, ինչպես նաև նրանց գործունեության նկատմամբ պետական վերահսկողության իրականացումից հետո այս անձանց «մասնավոր» կոչելը,• վերջին հաշվով, մասնավոր հարկադիր ծառայողների համակարգիներդրումը կարող է հանգեցնել իրավաբանական օգնության մեխանիզմներիթանկացման և արդյունքում իրավունքների պաշտպանության համակարգիհասանելիության սահմանափակման։
Դատական ակտերի կատարումն ինքնին չի իրականացվում քաղաքականև սոցիալական վակոումում, այսինքն՝ զերծ է քաղաքական և սոցիալականգործոններից։
Պետք է արձանագրել, որ հենց այս գործընթացքում է, որ բազմաթիվ հանգամանքներ իրենց թե՛ դրական, թե՛ բացասական էական ազդեցությունն են ունենում կատարման վրա՝ ենթարկելով այն բազմաթիվ փոփոխությունների։
Անցումային փուլում գտնվող պետության համար ցանկացած տեսակիիրավական գործընթաց կարող է ընթանալ անարդյունավետ կերպով ոչ միայնդատական ակտերի կատարման, այլև ուրիշ գործընթացներում։
Այդպիսիանարդյունավետության պատճառ կարող է հանդիսանալ իրավական գործընթացների (ներառյալ դատարանի վարույթում գտնվող գործերի) բազմաթվությունը, ինչպես նաև այդ գործընթացների զարգացման երկարատևությունը։
Այս հանգամանքները ստեղծում են մի այնպիսի իրավիճակ, որը իր բացասական ազդեցությունն է ունենում կատարման գործընթացի վրա։
Հաջորդ խնդիրները կապվում են իրավական գործընթացների որոշակիության, թափանցիկության և կանխատեսելիության բացակայության հետ։
Այսխնդիրների հետ զուգահեռ առկա է ինչպես համապատասխան ինստիտուտների նկատմամբ փորձի և վստահության բացակայությունը, այնպես էլ արտա քին միջամտությունը և (կամ) կոռուպցիոն գործոնը։
Եթե վերոհիշյալ հանգամանքները հանգեցնում են դատարանների կողմից կայացված դատական ակտերի որակական հատկանիշների նվազեցմանը, ապա, դրանով պայմանավորված, ինքնըստինքյան բարդություններ են առաջանում դատական ակտերիպատշաճ և արագ հարկադիր կատարման գործընթացում, որը, ամբողջովինվերցրած, ազդում է արդարադատության իրականացման արդյունավետության վրա։
Հարկադիր կատարման ընթացքում ծագող խնդիրների լուծումը պետք էհնարավորինս իրականացվի իրար հակասող շահերի ներդաշնակեցմամբ, այսինքն՝ համապարփակ իրավական կարգավորումը պետք է ապահովի պարտատեր և պարտապան հանդիսացող անձանց իրավունքների և օրինականշահերի համակողմանի պաշտպանությունը։
Այսպիսով՝ ամբողջացնելով վերը շարադրվածը՝ կարծում ենք, որ ներկայիս պայմաններում ավելի նպատակահարմար է հարկադիր կատարմանխառը համակարգի ներդրումը Հայաստանի Հանրապետությունում։
Այս դեպքում խոսքը ոչ թե հարկադիր կատարման պետական համակարգի վերացմանմասին է, այլ, ըստ էության, յուրաքանչյուր պարտատիրոջը ընձեռվող ընտրության հնարավորության մասին. այսինքն՝ թույլ տալ պարտատիրոջը որոշել իրօգտին կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտի կատարմանպետական կամ մասնավոր ձևը։
Ընդհանուր առմամբ առաջարկվող համակարգի ներդրման համար, կարծում ենք, անհրաժեշտ կլինի օրենսդրորեն հավասարակշռել հարկադիր կատարմանը նախորդող բոլոր փուլերի իրավակարգավորումները (ներառյալնաև սնանկության մասով օրենսդրությունը)։
Միևնույն ժամանակ անհերքելիէ, որ ինքնին մասնավոր կատարողների ինստիտուտի ներդրման պարագայումկբարելավվի դատական ակտերի կատարումը, քանի որ մասնավոր կատարողների շահագրգռվածությունը դատական ակտի արագ և արդյունավետ կատարման մեջ միշտ էլ (ինչպես ցույց է տալիս այլ երկրների փորձի հետազոտումը) անհամեմատ ավելի բարձր է, քան պետական կամ «բյուջետային» հարկադիր կատարողներինը։
Այնուամենայնիվ, մասնավոր հարկադիր կատարողների ինստիտուտիներդրումը անխուսափելիոորեն կարող է առաջացնել մի շարք խնդիրներ։
Այսառումով տեղին է նաև հիշատակել գրականության մեջ արտահայտված հետևյալ տեսակետը. «Անցումային շրջաններում գտնվող պետություններում իրականացվող իրավական բարեփոխումների գործընթացների նկատմամբ մոտեցումները կարող ենք անվանել «ճոճանակային» (pendulum approach), քանի որնման պարագայում արմատական տարբեր դիրքորոշումների մեջ անհնար էգտնել այնպիսի տարբերակ, որն ավելի հավասարակշռված է և ողջամիտ։
Նման բարեփոխումների իրականացման հետևանքները երբեմն չեն համապատասխանում սկզբնական իրավական սպասելիքներին»10։
Մասնավոր կատարողի գործունեությունը լիցենզավորվելու է պետության կողմից, ուստի առաջին հերթին անհրաժեշտ կլինի սահմանել մասնագիտական որոշակի չափանիշներ, ինչպես օրինակ՝ բարձրագույն իրավաբանական կրթություն, մասնագիտական պատրաստվածություն, որակավորման քննությունների հանձնում,որակավորում, լիցենզիայի տրամադրում։
Այս դեպքում օրենսդրորեն պետք էտարբերակվեն մասնավոր հարկադիր կատարողների և պետական հարկադիրկատարողների իրավական կարգավիճակները, նրանց կողմից տրված կատարողական փաստաթղթերը պետք է ունենան հավասար իրավաբանական ուժ։
Անհրաժեշտ կլինի նաև տարբերակել, թե որ գործերն են ենթակա միայն պետական համակարգի հարկադիր կատարողներին և այլն։
Չնայած մեր կողմից նշված մտավախություններին, այնուհանդերձ, պետքէ փաստել, որ Հաշվետվության մեջ դեռևս 2008 թվականի դրությամբ, ըստպետական վիճակագրական տվյալների, խոսվում է չլուծված գործերի քանակի շարունակական ավելացման և ֆինանսավորման առկա պայմաններումծառայության ներկա աշխատակիցների կողմից հանրության կարիքներինչանդրադառնալու հիմնահարցերի մասին11, ինչը չի կարելի անտեսել։
Պատահական չէ, որ նշված Հաշվետվության մեջ կատարվել է եզրահանգում մասնավոր հարկադիր կատարման համակարգի ներդրման վերաբերյալ՝ առաջարկելով հնարավոր լուծումները և տարբերակները։
Գտնում ենք, որ Հաշվետվությունում արծարծված հիմնախնդիրը առավել քան արդիական է այսօր և հարկադիր կատարման խառը համակարգի ներդրումը կնպաստի դատական ակտերի արդյունավետ, ողջամիտ ժամկետում և հնարավորինս արագ իրականացմանը մեր հանրապետությունում։
Մարտուն Ստեփանյան, Քրիստինե ԳալստյանԴԱՏԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ։
ՄԱՍՆԱՎՈՐ ՀԱՐԿԱԴԻՐ ԿԱՏԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԱՌԱՎԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԹԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ հարկադիր կատարում, դատական ակտ, մասնավոր հարկադիր կատարողներ, հարկադիր կատարման համակարգ, դատական պաշտպանության իրավունք ։
| Հոդվածում վերլուծվում են դատական ակտերի հարկադիր կատարման ՀՀ-ում ձևավորված պրակտիկան, առկա հիմնախնդիրները և միջազգային պրակտիկան, ինչպես նաև առաջարկվում են լուծումներ՝ առաջադրված հիմնախնդիրները հաղթահարելու համար։
Քննարկվել են մասնավոր հարկադիր կատարման համակարգը, դրա տեսակները, առավելությունները և թերությունները, ՀՀ-ում դրա ներդրման անհրաժեշտությունը և արտասահմանյան երկրների օրենսդրությամբ նախատեսված կարգավորումները։
Հոդվածում նախատեսված լուծումները կնպաստեն դատական ակտերի արագ և արդյունավետ կատարմանը և արդարադատության համակարգի հանդեպ վստահության բարձրացմանը։
|
Ընթերցանության հրահանգների բոլոր փուլերում ուսանողների ուշադրությունը նոր բառապաշարի վրա կենտրոնացնելը, ներմուծվող բառերի հետագա օգտագործումը և դրա վրա աշխատելը շատ կարևոր է [3, p. 24]: Այնուամենայնիվ, սովորողների համար ավելի կարևոր է զարգացնել բառախմբերի իմաստը բացահայտելու ունակությունը: Նոր բառի իմաստի հայտնաբերումն իրականացվում է երկու հիմնական եղանակով: 1. ոչ լեզվաբանական, 258 ՄԱՆԿԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ 2. լեզվաբանական: Ոչ լեզվաբանական մեթոդը ներառում է առարկայի քննության միջոցներ: ա) առարկաներ, նկարներ, գործողություններ և իրադարձություններ պատկերող ֆիլմեր, բ) ժեստեր, գ) տարազներ: Այս մեթոդներն իրականում բարելավում են բառի հիշողությունը, նրանք ավելի լավ են տպավորում առարկայի կերպարը կամ գործողությունը ուսանողների գիտակցության մեջ: [1, էջ 120-138] Օրինակը նկարների միջոցով ցույց է տալիս «կամուրջ» բառի իմաստը: (Օրինակներ ՝ www.google.com– ից) Նկար 1 Այնուամենայնիվ, բառի նույնացման ոչ լեզվական եղանակը սահմանափակ հնարավորություններ ունի, քանի որ շատ բառերի իմաստները տեսողականորեն չեն կարող արտահայտվել: Բացի այդ, պատկերների օգտագործումը հաճախ բարդացնում է ընդհանրացման գործընթացը: Օբյեկտիվության սկզբունքի մյուս թերությունը կայանում է վերը նշվածում. Եվ՛ նկարը, և՛ թեման երկիմաստ են: Լեքսիկոն հայտնաբերելու լեզվական ուղիները ներառում են թարգմանված և չթարգմանված ձևեր: Բառաբանական նույնականացման ոչ թարգմանական մեթոդը ներառում է այնպիսի միջոցներ, ինչպիսիք են `ա) սահմանումը (ծանոթ բառերի միջոցով բառի իմաստը հայտնաբերելը): բ) թվարկում: 259 ՄԱՆԿԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ գ) բառի իմաստի հայտնաբերում հոմանիշների / հականիշների օգնությամբ: դ) միջազգային բառերի վրա հիմնված բառերի իմաստի գուշակություն: Շատ միջազգային բառեր նման են միմյանց: Միջազգային բառերի հիման վրա բառերի իմաստը գուշակելու կարողությունը զարգացնելու համար մենք առաջարկում ենք հետևյալ առաջադրանքների տեսակները. Գրիր հետևյալ միջազգային բառերի հայերեն համարժեքները. Մեթոդ ե) բառի վերլուծության հիման վրա գուշակելով բառի իմաստը. կազմավորման մոդելներ (բաղադրիչներ) Որպեսզի ուսանողը կարողանա ճանաչել բառին պատկանող բառը, համապատասխան հմտություն զարգացնելու համար կարող են առաջադրվել հետևյալ առաջադրանքները. Դարձ Կազմիր հետևյալ բառերը ՝ ածականները, նախադասությունների մեջ ճիշտ օգտագործելով վերջինները: 260 ERՈՐԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ գտնել Գտիր B սյունի այն բայերը, որոնք համապատասխանում են Ա սյունի գոյականներին: Առանձնություն Նշիր տրված բառապաշարում: - գոյականներ, - ածականներ, - բայեր: Տրված բառերի մեջ գտնել նույն արմատով բառերը: Առանձն Հաջորդ բառապաշարից առանձնացրու պարզ գոյականները (NT), անձնանունները (NP), ածականները (Adj) և բայերը (V): Նշի՛ր տրված նախադասությանը համապատասխանող բառը: գ թույլ ՈՒՍՈՒՈՒՄ Եցնել Համապատասխանիր բառերը իրենց սահմանումներով: Տեղադրիր հետևյալ բառերը նախադասությունների մեջ ՝ հիմնվելով դրանց իմաստի վրա: [2, դ. 215] Լեքսիկոնը բացահայտելու թարգմանության մեթոդը արտահայտվում է երկու եղանակով: ա) բառի ուղղակի թարգմանությամբ, բ) թարգմանություն / բացատրություն. Այսպիսով, ոչ բոլոր դեպքերում է անհրաժեշտ դիմել երկլեզու բառարանի օգնությանը: Ընթերցանության գործընթացում երկլեզու բառարանի հաճախակի օգտագործումը նույնպես խոչընդոտում է տեքստի բովանդակության ընկալմանը: Այնուամենայնիվ, դա պահանջում է նաև համապատասխան կարողությունների զարգացում: Երկլեզու բառարան օգտագործելու կարողությունը զարգացնելու համար SK Folomkina [2, p. 132-134] տարբերակում է վարժությունների հետևյալ տեսակները. 1. Բառերը դասավորեք այբբենական կարգով: Քանի որ լեզվական նյութը կարող է ծառայել. Ա) տարբեր տառերով սկսվող բառեր, բ) նույն տառերով սկսվող բառերը (երգ, արև, ժարգոն), գ) նույն տառերի համադրություններով սկսվող բառերը (դեռ 262 ՈՒՍՈՒՄԱՆ ExՈՐԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ կատարվում են սահմանափակ ժամանակը 2. Գտեք հետևյալ բառերի նախնական / բառարանային ձևերը. 3. Որոշեք, թե որ բառաբանություններին են պատկանում հետևյալ բառերը և թարգմանեք դրանք. 4. Գտեք տրված բազմանդամ բառը բառարանից ՝ ընտրելով տրված նախադասությանը համապատասխան բառի իմաստը: Անծանոթ բառերի վրա աշխատանքը կարող է ներկայացվել ստորև ներկայացված գծապատկերով, որը Viberlauer- ի առաջարկած դիագրամի մի փոքր փոփոխված տարբերակն է [4, p. 96]: Անծանոթ բառեր պարունակող տեքստի ընթերցում: Հիմնվելով անգլերենի հետ բառի հայտնաբերման վրա Բառի հոմանիշների, հականիշների երկլեզու բառարանի բառի հայտնաբերման վրա: Ուղղակի բառերի թարգմանություն, թարգմանություն-բացատրություն Գծապատկեր 1. Անծանոթ բառերի վրա աշխատելու փուլեր 263 ՈՒՍՈՒՈՒՄ Սակայն նոր բառերի վրա աշխատանքը շատ կարևոր է, քանի որ այն օգնում է ուսանողներին ոչ միայն ընդլայնել իրենց բառապաշարը, , ։
| Հաշվի առնելով այն փաստը, որ բառապաշարի իմացությունը օտար լեզվի ուսումնառության համար կարեւոր բաղադրիչ է, ամենաբարդ խնդիրներից մեկը օտար լեզվի ուսուցման ընթացքում նոր բառապաշարի հետ տարվող աշխատանքն է։
Յուրաքանչյուր բառ բառարանից նայելը ամենատարածված ձեւերից է։
Սակայն երբեմն բառարանից շատ օգտվելը խաթարում է հասկանալու գործընթացը։
Այսպիսով, եթե տեքստը ներառում է բառեր, որոնք նոր են սովորողների համար, այնուամենայնիվ կարեւոր իմաստի ըմբռնման տեսանկյունից, կան մի շարք ռազմավարություններ, որոնք պետք է կիրառվեն նախքան բառը բառարանում փնտրելը։
Հոդվածը ընդգծում է այս ռազմավարությունների կիրառման կարեւորությունը օտար լեզվի դասավանդման ընթացքում։
|
Ըստ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի տվյալների ՝ ամբողջ աշխարհում կա շուրջ 93 միլիոն ԿԱՊԿ երեխա: Եթե ոչ ԿԱՊԿ երեխաների 13% -ը դպրոց չի հաճախում, ապա ԿԱՊԿ երեխաների մոտ 50% -ը: Այսպիսով, ԿԱՊԿ ունեցող ավելի շատ երեխաներ զրկված են հավասար կրթության իրավունքից: [1] Ներառական կրթությունը միգուցե ամենաարդյունավետ միջոցն է բոլոր երեխաներին կրթություն հավասար հասանելիություն ապահովելու համար: Ներառական կրթությունը ենթադրում է բոլոր երեխաների ՝ և՛ ԿԱՊԿ-ների, և՛ ոչ ԿԱEN-ների կրթություն նույն դպրոցում և դասարանում: 455 ՈՒՍՈՒՈՒՄ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի աջակցությամբ Հայաստանը նախատեսում է անցնել համընդհանուր ներառական կրթության մինչև 2025 թվականի օգոստոսի 1-ը, որը կարգավորվում է համապատասխան օրենքներով: International: right Երեխայի իրավունքների մասին 1989 թ. Կոնվենցիա [2] ՄԱԿ-ի Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին 2006 թ. Կրթության մեջ խտրականություն 1996 [6] կայուն Կայուն զարգացման օրակարգ մինչև 2030 թ. 2015 թ. [7] Տեղական. ՀՀ Սահմանադրություն - Հոդված 35. Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի կրթության իրավունք [8] «Երեխայի իրավունքների մասին» ՀՀ օրենք, հոդված 11 [9 ] Education «Կրթության մասին» ՀՀ օրենք, 19-րդ հոդված, 3-րդ կետ [10] Ներառական կրթության ընդհանուր սկզբունքները հետևյալն են. Ներառական կրթությունը ենթադրում է համակարգ. Կրթական հետազոտությունների և խորհրդատվության կենտրոնի կողմից 2013 թ. Տարվա առաջին վեց ամիսների ընթացքում ներառական կրթությունը գնահատվել է Հայաստանի Հանրապետության 5 թիրախային մարզերում գործող 34 օրինակելի ներառական դպրոցներում `պարզելու, թե որքանով է Հայաստանը պատրաստ համընդհանուր ներառականին անցնելու համար: կրթություն Գնահատման արդյունքում նրանք եկել են այն եզրակացության, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ներառական կրթության մոդելն իր բոլոր գործառույթներով ավելի շատ նման է ինտեգրված կրթության: Գնահատվել է բազմամասնագիտական թիմի, ինչպես նաև բազմամասնագիտական թիմի աշխատանքը ծնողների և ուսուցիչների հետ: Գնահատող խումբը եկել է այն եզրակացության, որ արդյունքները շատ գոհացուցիչ չեն, ուստի Հայաստանը պատրաստ չէ անցնել համընդհանուր ներառական կրթության: Գնահատող խումբը նաև առաջարկություններ է ներկայացրել ֆիզիկական և նյութատեխնիկական չափանիշների, ինչպես նաև ԿԱEN ունեցող երեխաների ռացիոնալ գնահատման և արդյունքների վերահսկման վերաբերյալ: [13] Unfortunatelyավոք, այս գնահատումը անտեսեց ներառական կրթության հոգեբանական գործոնը: Հիմա տեսնենք, թե ինչ է կատարվում այս ուղղությամբ այսօր Հայաստանում: Համապատասխան կառույցների կողմից KGMSN- ի անմիջական մասնակցությամբ արդեն իրականացվում են համապարփակ գործունեություն. Միջավայրի հարմարեցում, ուսուցիչների ներգրավմամբ դասընթացներ, մանկավարժահոգեբանական կենտրոնների կողմից մատուցվող ծառայություններ: [14] Մասնավորապես ՝ 2019 թ. 2012 թ. Սեպտեմբերին, ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության նախաձեռնությամբ և ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի ֆինանսավորմամբ, «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամն իրականացրեց « Ուսուցիչների ներառական դասավանդման կարողությունների զարգացում »ծրագիրը: [15] Արդյունքում ստացված 60 մենթորները վերապատրաստման և մենթորական օգնություն ցույց տվեցին Երևանում, Արագածոտնի և Շիրակի մարզերում: Դասընթացների երկրորդ փուլն այսօր արդեն մեկնարկել է: Մարզերում դասընթացները տրամադրվում են Մանկավարժական 457 ՊԵԴԱԳՈԳԻԱ հոգեբանական աջակցության կենտրոնների կողմից: Դասընթացավարների և մենթորների մի խումբ աշխատում է ուսուցիչների հետ `ներառելու մի շարք ընդհանուր ներառականության խնդիրներ` սկսած հաշմանդամություն ունեցող երեխային գնահատելուց մինչև նրանց հետ աշխատելու մեթոդներն ու ռազմավարությունները: Այլ կերպ ասած, ընթացքի մեջ է ուսուցիչներին համապատասխան գործիքներով զինելու գործընթացը, և Հայաստանը քայլ առ քայլ անցնում է համընդհանուր ներառական կրթության ծրագրի իրականացմանը: [12] Այնուամենայնիվ, SEN երեխայի տեղափոխումը հատուկ դպրոցից միջնակարգ դպրոց նոր բարենպաստ կրթական միջավայրում և ուսուցիչների համար համապատասխան մեթոդաբանությունը պակաս կարևոր չէ, քան միջնակարգ դպրոցների աշակերտների, նրանց ծնողների և ընդհանրապես հասարակության դիրքը, որը դասընթացն ուղղակիորեն ազդում է գործընթացի հաջողության վրա: անհաջող իրականացման դեպքում: Այլ կերպ ասած, ներառական կրթությունը համարվում է միայն մասնագիտական խնդիր, և դրա հետ կապված բոլոր նախապատրաստական աշխատանքներն ու քննարկումներն իրականացվում են բացառապես նեղ մասնագետների շրջանում: [14] Այսինքն ՝ անԿԵԿ երեխաների և նրանց ծնողների կարծիքները անտեսվում են: Այլ կերպ ասած, տիրույթն անտեսվում է ՝ սկսած համայնքից, վերջացրած դպրոցի ողջ անձնակազմով, ոչ թե ԿԱEN երեխաների և նրանց ծնողներով: Իհարկե, միջավայրը կարող է նպաստել ներառական կրթության քաղաքականության հաջող իրականացմանը: Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ եթե ուսանողների ծնողների հետ նախապատրաստական աշխատանք չի կատարվում, դա կարող է խոչընդոտել ներառմանը և խոչընդոտել հետագա բնականոն աշխատանքին: Ներառական կրթության պրոֆեսոր Մարա Սապոն-Չևինը խնդրեց ուսուցիչներին դասերի ընթացքում օգտագործել ԿԱՊԿ երեխաների մասին գրքեր `ոչ ԿԱ non երեխաներին կրթելու համար` համապատասխան վերաբերմունք զարգացնելով իրենց դասընկերների նկատմամբ: Առաջարկի նպատակներից մեկն այն էր, որ նվազեցնեն ԿԱՊԿ երեխաների նկատմամբ նախապաշարմունքը և թույլ տան հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին մուտք գործել դպրոց ՝ որպես կրթության լիիրավ անդամ: Այնուամենայնիվ, Սապոն-Չևինի առաջարկը մեծ ուշադրության չարժանացավ: Ներառական կրթության հարցը զբաղեցրել է ոլորտի այլ մասնագետներին, և փորձագետներ Մոնսոնը և Շարթլեֆը 1979 թ. Ուսումնասիրություն են իրականացրել ոչ ԿԱEN երեխաների վրա, որպեսզի տեսնեն, թե ինչպես է փոխում վերաբերմունքը ԿԱEN երեխաների նկատմամբ նրանց վերաբերմունքի մասին: Երեխաներ ունեցող ոչ ԿԱՊ երեխաները դիտեցին ֆիլմ քառակի ֆոկոմելիայով տառապող երեխայի մասին (վերջույթների թերզարգացում, երբ բոլոր չորս վերջույթները բացակայում են), այնուհետև դասարանական քննարկում անցկացրեցին մասնագետների հետ: Արդյունքում, ոչ CBDU- ից ավելի շատ երեխաներ հայտարարեցին, որ կցանկանային նման խնդիրներ ունեցող ընկեր ունենալ, քան ֆիլմը դիտելուց և քննարկելուց առաջ: Մոնիտորինգի մեկ տարին ցույց տվեց, որ արդյունքը պահպանվում է մեկ տարի: Արդյունքն առավել նշանակալի էր նաև այն դասարաններում, որտեղ ուսուցիչը խոսում էր ֆիզիկական հաշմանդամություն ունեցող երեխաների խնդիրների մասին: [11] Այս փորձի արդյունքում պարզ է դառնում, որ նախքան ներառական կրթությունը անհրաժեշտ է նախ կազմել համապատասխան նյութեր և իրականացնել տեղեկատվական և հոգեբանական նախապատրաստական աշխատանքներ ոչ ԿԱՊ երեխաների հետ: Ուսումնասիրելով միջազգային փորձը ՝ պարզ է դառնում, որ ներառական կրթություն անցնելուց առաջ անհրաժեշտ է. 1. Մասնագիտական թիմը, օգտագործելով տարբեր մեթոդներ և ռեսուրսներ, իրազեկելու և հոգեբանական դասընթացներ իրականացնելու համար communities բոլոր համայնքներում, ոչ միայն ուսուցիչները, այլև դպրոցի ամբողջ անձնակազմը, դասարանի ծնողներն էլ ընդգրկված էին անհատապես ոչ ԿԱՊ դասընկերների մեջ: 2. Այն համայնքներում, որտեղ ներառական կրթությունն արդեն իրականացվում է, անցկացրեք հետազոտություններ և համապատասխան բարելավման միջոցառումներ: 459 ՄԱՆԿԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ 3. Վերանայել կրթության, դասագրքերի և ուսումնաօժանդակ նյութերի բովանդակությունը, որի միջոցով իրականացվում է գիտելիքների փոխանցում, կարողությունների և հմտությունների զարգացում, ինչը հիմք է նախապատրաստում համապատասխան վերաբերմունքի և վարքի դրսևորման համար: 4. Ռեսուրսներ (գրքեր, կինոնկարներ, բրոշյուրներ, տեսանյութեր) տրամադրել դպրոցներին ՝ լսարանի տեղեկացվածությունն ու նախատրամադրվածությունը բարձրացնելու համար: 5. Ռեսուրսների պարտադիր օգտագործման և դրանց արդյունավետության մասին հաշվետվություններ պահանջել դրանց ղեկավարներից: Դպրոցը, մասնավորապես նրա հետ աշխատող ուսուցիչները, պրոֆեսիոնալ թիմը և դասընկերները, պետք է կրթական, ֆիզիկական, սոցիալական և հոգեբանական աջակցություն ցուցաբերեն ԿԱՊԿ աշակերտին: Այն կապը և աջակցությունը, որը ԿԱՊԿ երեխան կարող է ստանալ իր հասակակիցներից և շրջապատող աշխարհից, նրա համար կստեղծեն առողջ ֆիզիկական, մտավոր և հոգեբանական միջավայր, ինչը կնպաստի ներառմանը: Այսպիսով, խորհուրդ է տրվում իրականացնել վերոնշյալ նախապատրաստական աշխատանքները նախքան համընդհանուր ներառական կրթությանն անցնելը ՝ այդպիսով խթանելով արդյունավետ ներառումը: , ։
| Աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել եւ վերլուծել ներառական կրթության վերաբերյալ հետազոտությունները, Հայաստանում համընդհանուր ներառական կրթության անցման մոտեցումները եւ ներկայացնել առաջարկություններ հնարավորինս սահուն անցման վերաբերյալ՝ հեշտացնելով կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող (ԿԱՊԿՈՒ) աշակերտների արդյունավետ ինտեգրումը նոր միջավայրին, ինչպես նաեւ բացառելով հոգեբանական խնդիրների առաջացումը եւ՛ ԿԱՊԿՈՒ, եւ՛ ոչ ԿԱՊԿՈՒ երեխաների շրջանում։
Աշխատանքի համար ուսումնասիրել ենք պրոֆեսոր Մարա Սապոն-Շեվինի եւ էքսպերտներ Մոնսոնի ու Շարթլեֆի հետազոտությունները, ինչպես նաեւ Հայաստանում համընդհանուր ներառական կրթության անցման մոտեցումները, կատարել ենք վերլուծություններ եւ դրանց հիմնան վրա ներկայացրել առաջարկություններ։
|
Մոտիվացիան մարդկային վարքի շարժիչ ուժն է: Գործատուի կողմից աշխատողի մոտիվացումը ենթադրում է շարժառիթային գործոններ, որոնք որոշում են վարքը `դրդելու նրան հասնել կազմակերպության առջև դրված նպատակներին: Մոտիվացիայի հայեցակարգը համապարփակորեն սահմանելու համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել, թե ինչն է կախված անձի գործունեության ընթացքում դրդապատճառային ազդեցությունից և ինչպես է դրդապատճառը կապված անձի գործունեության արդյունքների հետ [1]: Կազմակերպության աշխատակիցները նրա մրցակցային առավելության հիմնական աղբյուրն են, և կազմակերպության գործունեության արդյունքը ուղղակիորեն կախված է նրանցից, բայց, ցավոք, ոչ բոլոր գործատուներն են գիտակցում դրանց կարևորությունը և արդյունքում չեն փորձում լիարժեք մոտիվացնել իրենց աշխատակիցներին: Այսօր Հայաստանում գործող կազմակերպությունների մեծ մասում ղեկավարությունը աշխատողի նկատմամբ չի կիրառում դրդապատճառների որոշակի ձևեր: Շեշտը դրվում է մեկ կամ երկու դրդապատճառների վրա, որոնք միշտ չէ, որ բավարար են աշխատողին լիարժեք խթանելու և նրան ծառայելու համար ՝ ի շահ ընկերության: Հայաստանի Հանրապետությունում գործատուների կողմից մոտիվացիոն գործոնների ոչ լիարժեք օգտագործման հիմնական պատճառներից մեկն են. Առանձնահատկություն ՀՀ աշխատաշուկայի կառուցվածքի առանձնահատկությունը: Ավելորդ աշխատուժը և գործազրկության չափազանց բարձր մակարդակը գործատուներին թույլ են տալիս ավելի քմահաճ դառնալ աշխատողներ ընդունելիս, թափուր տեղերի համար սահմանել ավելի բարձր չափանիշներ, սահմանել ավելի շատ աշխատանքային պարտականություններ, քան սպասվում էր, և միևնույն ժամանակ ՝ սահմանել ցածր աշխատավարձեր ՝ առանց դրդապատճառների օգտագործման: այլ ձևեր: Ների Գործատուների (հատկապես փոքր բիզնեսի) կողմից աշխատավարձերն արդեն համարվում են աշխատողի խթանող գործոն: Դա հիմնականում բացատրվում է նրանով, որ բիզնես միջավայրն արդեն այնքան էլ բարենպաստ չէ, որի պատճառով շահութաբերության մակարդակը շատ դեպքերում թույլ չի տալիս աշխատակիցներին օգտագործել նյութական լրացուցիչ մոտիվացիայի այլ ձևեր: Գործատուների գիտելիքների և թերի տեղեկատվության պակասը կարող է նաև համարվել որպես մոտիվացիայի բացակայության պատճառ: Շատ դեպքերում, ղեկավարները մեծ նշանակություն չեն տալիս մոտիվացիային և քանի որ նրանք չունեն լիարժեք ըմբռնում և բավարար գիտելիքներ կառավարման այս հզոր գործիքի վերաբերյալ: Պատճառների ցանկը կարելի է շարունակել, բայց պետք է նաև նշել, որ մենք դեռ ունենք ընկերություններ, որոնք հաջողությամբ ներմուծել են մոտիվացիոն գործիքների շարք, որոնցում աշխատողների մոտիվացիայի մակարդակը բավականին բարձր է: Նման ընկերությունները ներառում են հիմնականում օտարերկրյա ընկերություններ `իրենց 134 ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ անձնակազմի կառավարման մոդելներով: Նրանց անձնակազմի կառավարման ռազմավարությունը հիմնականում ուղղված է կազմակերպության հիմնական նպատակների իրականացմանը `աշխատողների և ղեկավարների արդյունավետ և կառուցողական համագործակցության միջոցով: Նման արժեքներին հավատացող կազմակերպություններում մարդիկ և նրանց կարողությունները դիտվում են որպես կազմակերպության ամենաարժեքավոր ռեսուրսները, և դրանց կառավարումը դառնում է ռազմավարական գերակայություն: Մարդկային ռեսուրսների զարգացումը դառնում է ոչ թե ծախսային, այլ ներդրում, ինչպես դա տեղի է ունենում ավանդական, բարձր հիերարխիկ կառավարման մոդելի դեպքում: Նման կազմակերպության օրինակը մեր ուշադրության կենտրոնում է հայտնվել և դարձել ուսումնասիրության առարկա: Ինգո Արմենիան ապահովագրական շուկայի առաջատարներից է: Մոտ 20 տարվա գործունեության արդյունքում ընկերությունը ուրույն տեղ է զբաղեցնում ՀՀ ապահովագրական շուկայում և շուկայի առաջատարներից է: Ընկերությունը բարձրորակ ապահովագրական ծառայություններ է մատուցում ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ իրավաբանական անձանց ՝ պաշտպանելով նրանց տարբեր ռիսկերից: «Ինգո Արմենիա» ընկերությունը 2012 թվականին Ազգային մրցանակների կողմից անցկացված հետազոտության արդյունքներով ճանաչվել է «Տարվա լավագույն ապրանքանիշ», իսկ 2015 թ. Արժանացել է Արդյունաբերական պալատի «Մերկուրի» մրցանակին Հայաստանի Հանրապետությունը ՝ որպես «համամասնորեն և կայուն զարգացող ընկերություն» [2]: Ուսումնասիրվել է «Ինգո Արմենիա» ապահովագրական շարժառիթների համակարգը, աշխատակիցների շրջանում անցկացվել է հարցում, որի արդյունքները ներկայացված են ստորև: Գործ Հագուստի գործնական ոճի գործնականությունը: Արագ Տեխնիկական ծառայության արագ արձագանքման համակարգ: Աշխատանքային պայմանների ամբողջականություն (ժամանակակից սարքավորում, անվտանգության համակարգ, հարմարավետ գույք և այլն): Newly Նոր վարձու աշխատողը առաջին աշխատանքային օրը կցվում է հեռանկարային համակարգին, որին հաջորդում է շնորհավորական ուղերձը, որտեղ աշխատակցին շնորհավորում են Ingo Armenia թիմի անդամ դառնալու կապակցությամբ: Ուղարկվում է նաև էթիկայի նորմերի և կանոնների ուղեցույց: , Յուրաքանչյուր աշխատողի նկատմամբ անհատական մոտեցում: Տարեվերջյան կորպորատիվ միջոցառում: Տարեվերջյան մրցանակներ ՝ օրինակելի մեխանիզմի միջոցով: Նվիր Ոչ ստանդարտ կիսաթանկարժեք խորհրդանշական զարդերի նվիրում կին աշխատողներին մարտի 8-ի առթիվ: Դրական Թիմի դրական բարոյահոգեբանական մթնոլորտը: Վճար `հետագա ուսման վարձավճարների վճարում` որպես թիմի անդամ, սահմանափակ ժամանակահատվածում պատասխանատու պաշտոններ զբաղեցնող աշխատակիցներին: «Ինգո Արմենիա» ընկերության աշխատակիցների մոտիվացիան թուլացնող գործոններից մեկը ցածր աշխատավարձն է: Աշխատակիցների մի մասը մեծապես դրդված է անձնակազմից, ոմանք ՝ կարգապահությունից, ոմանք էլ ՝ վարչության պետի աշխատաոճից: Ֆրեդերիկ Հերցբերգի մոդելի համաձայն ՝ աշխատողների մոտիվացիայի վրա ազդում են գործոնների երկու խումբ ՝ հիգիենիկ և մոտիվացիոն: Հիգիենիկ գործոնների բացակայությունը կամ անհարկի մակարդակը կարող է դժգոհություն առաջացնել, բայց դրանց առկայությունն ինքնին չի կարող գոհունակության զգացում առաջացնել և շարժառիթ հանդիսանալ մարդու համար: Ի տարբերություն դրա, մոտիվացիոն գործոնների բացակայությունը չի կարող դժգոհություն առաջացնել աշխատանքից, բայց դրա առկայությունը գոհունակություն է առաջացնում և դառնում աշխատողի արդյունավետ աշխատանքի կատարման շարժառիթ [3], [c 317]: Եթե վերլուծենք վերոնշյալ գործոնները ՝ հաշվի առնելով Ֆրեդերիկ Հերցբերգի մոտիվացիոն գործոնների մոդելը, կարելի է փաստել, որ գործատուն շեշտը դրել է հիգիենիկ մոտիվացիոն գործոնների վրա, և միևնույն ժամանակ կարող ենք ասել, որ աշխատավարձը դիտվում է որպես հիգիենիկ գործոնը մեր օրինակում, այնուամենայնիվ, ցածր աշխատավարձն արդեն թուլացրել է մոտիվացիան, որը մատնանշել են աշխատակիցները: Սակայն, միևնույն ժամանակ, մատնանշվեցին նաև մոտիվացիան բարձրացնող գործոններ: Այստեղ հոգեբանական գործոնն իր ազդեցությունն ունի, աշխատակիցներն իրենց զգում են որպես թիմի անդամներ և գոհ են աշխատանքային պայմաններից: Ընկերության ղեկավարությունը չի անտեսել աշխատանքի արդյունքների գնահատումը, որն ուղեկցվում է բոնուսներով, խրախուսվում է նաև մասնագիտական առաջխաղացման հնարավորությունը: Ամփոփելով, կարելի է ասել, որ որքան էլ աշխատավարձը համարվի որպես դրդապատճառի հիմնական հիգիենիկ գործոն, պետք է հաշվի առնել, որ կառավարիչը բարեգործ չէ և չի կարող առավելագույնի հասցնել ծանրաբեռնվածությունն ու աշխատավարձը: Այնուամենայնիվ, անհերքելի է այն փաստը, որ թիմում հաստատված հարաբերությունների բնույթը կախված է միայն ղեկավարից: Անկեղծությունն ու պարզությունը, յուրաքանչյուրի մասնակցությունը որոշումների կայացմանը նույնպես կարևոր նախապայմաններ են աշխատանքում արդյունավետության հասնելու համար: , ։
| Հոդվածում ուսումնասիրվել է մոտիվացիայի էությունը եւ դրա դերը անձնակազմի կառավարման արդյունավետության գործում։
Ներկայացվել են մոտիվացիայի հիմքում ընկած գործոնները։
Վերլուծվել են Հայաստանի Հանրապետությունում գործատուների կողմից մոտիվացիոն գործոնների ոչ լիարժեք կիրառման հիմնական պատճառները։
Ներկայացվել է Հայաստանում օտարերկրյա կապիտալով գործող արդյունավետ մոտիվացիոն համակարգ կիրառող ընկերության օրինակ։
Վերլուծվել են ընկերության կողմից մշակված եւ կիրառվող մոտիվացիոն գործոնների համախումբը եւ դրանց դրական արդյունքները։
|
ԲԱՑԱՌԻԿ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄԸնդհանուր իրավասության դատարաններին ենթակա քաղաքացիական գործերի ընդդատությունը որոշվում է տարածքային ընդդատության կանոնների միջոցով։
Տարածքային ընդդատությունը նպատակուղղված է միևնույն օղակի դատարաններիմիջև գործերի համաչափ բաշխմանը՝ կողմերի տնտեսական և անձնական շահերիհաշվառմամբ՝ ապահովելով կողմերի համար արդարադատության մատչելիություն,տնտեսվար և արագ դատավարություն [1]։
Տարածքային ընդդատության առանձին տեսակների սահմանման նպատակները տարբերվում են իրարից. մի դեպքում ընդդատության կանոնների սահմանմանհիմքում դրված է դատարանի շահը, մյուս դեպքում՝ կողմերի մասնավոր շահը, մեկայլ դեպքում՝ և´ դատարանի, և´ կողմերի շահերը։
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը1, սահմանելով ընդհանուրտարածքային ընդդատություն, որի համաձայն՝ հայցը հարուցվում է պատասխանողիբնակության (գտնվելու) վայրի դատարան (ՀՀ ՔԴՕ 82 հոդված), միաժամանակ սահմանել է նաև տարածքային ընդդատության այլ տեսակներ, այդ թվում՝ շահագրգիռանձանց հնարավորություն տալով փոխադարձ համաձայնությամբ փոխելու տարածքային ընդդատությունը, բացառությամբ՝ բացառիկ ընդդատության։
Բացառիկ ընդդատությունը տարածքային ընդդատության հատուկ տեսակ է,որի կանոնները սահմանում են որոշակի գործերի շրջանակ, որոնց քննությունը և լուծումը իրականացվում է օրենքով հստակ սահմանված դատարանների կողմից՝ բացառելով այլ դատարանում տվյալ գործերի քննության վերաբերյալ կողմերի համաձայնության հնարավորությունը։
Իրավաբանական գրականության մեջ տարբեր կարծիքներ են առկա բացառիկընդդատության կանոնների սահմանման նպատակների և ընդդատության այս տեսակի որոշման չափանիշների վերաբերյալ։
Այսպես, տարածված է այն տեսակետը, որ բացառիկ ընդդատության կանոններով հարուցվող հայցերը կարող են ավելի արագ և ճիշտ քննել այն դատարանները,որտեղ գտնվում է վեճի առարկա հանդիսացող գույքը, քանի որ այդ գործերի քննությունը, որպես կանոն, կապված է լինում տեղում ստուգողական մանրակրկիտ գործողությունների իրականացման, շինությունների զննման, հարևաններին հարցաքննելու1 Ընդունվել է 17.06.1998 թ., ուժի մեջ է մտել 01.01.1999 թ.։
Տե'ս ՀՀՊՏ 1998.09.09/20(53)։
Այսուհետ՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրք կամ ՀՀ ՔԴՕ։
հետ [2]։
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բացառիկ ընդդատության կանոններով սահմանվող գործերով վեճի առարկան հիմնականում վերաբերում է անշարժգույքին, որը գտնվում է սահմանված դատարանի տարածքում, այդ պատճառով այլդատարանի կողմից գործի քննությունն էականորեն կարող է երկարացնել դատավարությունը, դատական հանձնարարությունների իրականացման անհրաժեշտությունառաջացնել, բացասաբար անդրադառնալ դատական քննության անմիջականությանսկզբունքի վրա [3]։
Չնսեմացնելով վերը նշված բոլոր տեսակետների արդիականությունը, այնուամենայնիվ, կարծում ենք, որ բացառիկ ընդդատության սահմանման հիմքում նախև առաջ դրված է դատարանի շահը։
Այլ կերպ ասած, բացառիկ ընդդատության սահմանման հիմնական նպատակը դատարանի համար մատչելիության ավելի բարձրաստիճան սահմանելն է, այն է՝ դատարանը գործը քննում է այն վայրում, որտեղգտնվում է վեճի առարկան։
Դա հեշտացնում է դատարանի աշխատանքն ապացույցների հավաքման և հետազոտման ընթացքում, և օրենսդրի մոտեցմամբ այն պետք էհանգեցնի գործի ավելի արագ և ճիշտ լուծման։
Ընդ որում, բացառիկ ընդդատությանհիմքում դնելով դատարանի շահը, այն վերջին հաշվով ուղղված է հենց դատավարության մասնակիցների սուբյեկտիվ իրավունքների պաշտպանության արդյունավետության բարձրացմանը։
Այսպես, քաղաքացիական դատավարությունում դատարանի հանրային-իրավական հիմնական գործառույթը գործի՝ ժամանակին և պատշաճ քննության և լուծման ապահովումն է, որն ուղղված է շահագրգիռ անձանց իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի պաշտպանությանը։
Չնայած այնհանգամանքին, որ քաղաքացիական գործի հարուցման հիմքը հայցվորի ներկայացրած հայցն է, սակայն քաղաքացիական գործով դատական պաշտպանությունտրվում է ոչ միայն հայցվորին, այլև գործին մասնակցող մյուս անձանց։
Բացառիկ ընդդատության կանոնների առանձնացման համար որոշիչ նշանակություն ունի նաև ընդդատության այս տեսակի սահմանման չափանիշների պարզումը։
Կարծում ենք, որ բացառիկ ընդդատության կանոնի սահմանման չափանիշպետք է հանդիսանա նախ, հայցի օբյեկտը, այսինքն` այն առարկան, որինուղղված է հայցի առարկայի բովանդակությունը կազմող պահանջը։
Երկրորդ, այդօբյեկտի հետ կապված պահանջը՝ այն նյութաիրավական պահանջը, որը հայցվորը ներկայացնում է պատասխանողի դեմ։
Ասվածի հիման վրա կարծում ենք, որ որպես օբյեկտ պետք է դիտարկվի անշարժգույքը, իսկ որպես այդ օբյեկտի հետ կապված պահանջ՝ անշարժ գույքի նկատմամբսեփականության իրավունքի և գույքային այլ իրավունքների վերաբերյալ պահանջը։
Թեև ՀՀ ՔԴՕ-ի 85-րդ հոդվածն ամբողջությամբ նվիրված է բացառիկ ընդդատությանը, այնուամենայնիվ, հոդվածում բացակայում են ընդդատության այս տեսակի հետ կապված մի շարք հարցերի վերաբերյալ կարգավորումներ։
Այսպես, ՀՀ ՔԴՕով կարգավորված չէ այն հարցը, թե որ դատարանին է ընդդատյա այն հայցը, որի շրջանակներում միացված են մի քանի հայցապահանջներ, որոնք ունեն տարբեր ընդդատություն։
Բարձրացված հարցը խնդրահարույց է մասնավորապես այլընտրանքային ընդդատության և բացառիկ ընդդատության նորմերի փոխհարաբերակցությանդեպքերում, այսինքն՝ այն դեպքերում, երբ ներկայացված հայցադիմումի պահանջներից մեկն ընդդատյա է այլընտրանքային, մյուսը՝ բացառիկ ընդդատության կանոններով սահմանվող դատարաններին։
Ասվածը հավասարապես վերաբերում է նաև այնիրավիճակներին, երբ հայցադիմումում միացված պահանջներից հիմնական ևածանցյալ պահանջներն ունեն տարբեր ընդդատություն։
Նշված հարցը կարգավորվել է ՀՀ արդարադատության նախարարության աշխատանքային խմբի մշակած և շրջանառության մեջ դրած «ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություն կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով [4] (այսուհետ՝ նաև Նախագիծ), որի «Բացառիկ տարածքային ընդդատություն» վերտառությամբ 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանվել է, որ միաժամանակբացառիկ և տարածքային այլ ընդդատություն ունեցող պահանջներով հայցը հարուցվում է սույն հոդվածով սահմանված առաջին ատյանի դատարան։
Մեր կարծիքով, այլընտրանքային կամ բացառիկ ընդդատության կանոններիցմեկին նախապատվություն տալու հարցը պետք է դիտարկել վերոգրյալ նորմերիփոխհարաբերակցության պարզումով։
Դրա արդյունքում հնարավոր կլինի որոշել, թենշված նորմերի մրցակցության արդյունքում որին պետք է տրվի նախապատվություն։
Կարծում ենք, որ նշված նորմերից մեկին նախապատվություն տալու հարցը պետք էլուծվի նախ և առաջ այդ նորմերով սահմանված կանոնների սահմանման նպատակիև այդ կանոնների իրավական բնույթի հաշվառմամբ։
Այսպես, այլընտրանքային տարածքային ընդդատությունը բնութագրվում է նրանով, որ հայցվորին իրավունք է վերապահվում ընդհանուր կանոնի` պատասխանողիբնակության (գտնվելու) վայրի դատարանին զուգահեռ, որպես այլընտրանք, հայցներկայացնել օրենքով սահմանված այլ դատարան (դատարաններ)։
Այդպիսի դեպքերում օրենսդիրը հատուկ արտոնյալ պայմաններ է ստեղծում հայցվորների համարայն գործերով, որոնք շոշափում են քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների առավել էական շահերը և որոնք, հատուկ հանգամանքների առկայության պատճառով, առաջնակարգ պաշտպանության կարիք ունեն։
Այլ կերպ ասած, այլընտրանքային ընդդատությունը հայցվորներին որոշակի գործերով տրված արտոնություն է։
Բացառիկ ընդդատության դեպքում դատարանի ընտրությունը, որը իրավասու էքննել տվյալ գործը, իրականացվում է օրենսդրությամբ և կախված չէ կողմերի հայեցողությունից, հարմարությունից կամ ցանկությունից։
Ասվածի հիման վրա, կարող ենք եզրահանգել, որ այլընտրանքային տարածքային ընդդատության կանոններն իրենց բնույթով խրախուսող են, հայցվորների վիճակը որոշակի գործերով բարելավող։
Մինչդեռ, բացառիկ ընդդատության պարագայում գործ ունենք ոչ թե խրախուսող, այլ սահմանափակող նորմի հետ։
Հետևաբար, բացառիկ և այլընտրանքային ընդդատության նորմերի մրցակցության դեպքում դրանցից մեկին նախապատվություն տալու հարցը պետք է լուծել հետևյալ հարցադրման միջոցով. ՀՀ օրենսդրությունն ընդհանրապես ո՞ր նորմին է նախապատվություն տալիս՝ խրախուսո՞ղ, թե՞ սահմանափակող նորմին։
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի2 78-րդ հոդվածի համաձայն. «1. (…)։
Հետադարձ ուժ չի կարող տրվել իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձանցիրավունքները կամ ազատությունները սահմանափակող, դրանց իրականացմանկարգը խստացնող կամ պատասխանատվություն սահմանող կամ պատասխանատվությունը խստացնող կամ (…)։
2. Իրավախախտման համար սահմանված պատասխանատվությունը վերացնող կամ մեղմացնող կամ իրավախախտում կատարած իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց դրությունն այլ կերպ բարելավող իրավական ակտը տարածվում էմինչև դրա ուժի մեջ մտնելը ծագած հարաբերությունների վրա, այսինքն` ունի հետադարձ ուժ, եթե օրենքով կամ այդ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ»։
Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը նախապատվությունը տալիս է բարելավող նորմին։
Ընդ որում, հարկ է նկատի ունենալ,որ օրենքի հետադարձ ուժի արգելքը տարածվում է ոչ միայն պատասխանատվությունսահմանող օրենքների վրա, այլև ընդհանրապես որևէ կերպ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքների վրա։
Սա ենթադրում է, որ նշված սահմանադրականդրույթում ամրագրված արգելքը վերաբերում է ոչ միայն նյութական իրավունքին, այլևվարույթային իրավունքի նորմերին։
Վկայակոչվածի հիման վրա կարծում ենք, որ այլընտրանքային ընդդատություննիր բնույթով բարելավող, այլ կերպ ասած՝ խրախուսող բնույթի նորմեր է պարունակում, իսկ բացառիկ ընդդատությունն, ընդհակառակը՝ սահմանափակող բնույթի։
Հետևաբար, այլընտրանքային և բացառիկ ընդդատության կանոնների միջև ընտրությունը պետք է կատարվի այլընտրանքային ընդդատության կանոններին նախապատվություն տալով։
Ասվածի հիման վրա գտնում ենք, որ անհրաժեշտ է ՀՀ ՔԴՕ-ով սահմանել, որայն դեպքում, երբ ներկայացված հայցապահանջները (այդ թվում՝ հիմնական ևածանցյալ) ունեն տարբեր ընդդատություն, այսինքն՝ միաժամանակ ընդդատյա են և´բացառիկ, և´ այլընտրանքային տարածքային ընդդատության կանոններով սահմանված դատարաններին, ապա հայցը հարուցվում է այլընտրանքային ընդդատությանկանոններով սահմանված դատարան։
ՀՀ ՔԴՕ-ով նախատեսված են բացառիկ ընդդատության հետևյալ դեպքերը.«1. Հողամասերի, շենքերի, շինությունների նկատմամբ սեփականությանիրավունքը ճանաչելու, հողամասերը, շենքերը, շինություններն ուրիշի ապօրինի2 Ընդունվել է 03.04.2002 թ., ուժի մեջ է մտել 31.05.2002 թ.։
Տե'ս ՀՀՊՏ N 49(224),ՀՕ-320։
տիրապետումից հետ պահանջելու, սեփականատիրոջ կամ այլ օրինական տիրապետողի` տիրապետումից զրկելու հետ չկապված իրավունքների խախտումներըվերացնելու վերաբերյալ հայցերը հարուցվում են հողամասերի, շենքի, շինությանգտնվելու վայրի դատարան»։
վերաքննիչդատարանը,քաղաքացիականՆշված նորմի վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը բացառիկ ընդդատության այս կանոնի օբյեկտ դիտարկում է ոչ թե ցանկացած անշարժ գույք, այլ միայնհողամասեր, շենքեր, շինություններ։
Ասվածի մասին է վկայում այն հանգամանքը, որհոդվածում «անշարժ գույք» ընդհանրական հասկացության փոխարեն օրենսդիրըգործածում է «հողամասեր, շենքեր, շինություններ» հասկացությունը, ինչը պրակտիկայում հաճախ խնդիրներ է հարուցում անշարժ գույքի նկատմամբ քննվող հայցերով։
Այսպես, ՀՀօրինակ, թիվԵԱԴԴ/0768/02/11 քաղաքացիական գործով 24.08.2011 թ. կայացրած որոշմամբ նշելէ, որ բնակարանի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջը չիկարող նույնացվել հողամասերի, շենքերի, շինությունների նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի հետ, և նշված պահանջը պետք է քննվիընդհանուր տարածքային ընդդատության կանոնով։
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշվածգործի շրջանակներում 18.01.2012 թ. կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ ՀՀքաղաքացիական օրենսգրքով բնակարանը բնորոշվում է որպես բնակության համարնախատեսված տարածք (շինություն)։
Այսինքն, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված բացառիկ ընդդատության կանոնը կիրառելի է նաևբնակարանի` որպես շինության նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելուվերաբերյալ հայցի նկատմամբ։
Հետևաբար, կարծում ենք, որ բացառիկ ընդդատության այս կանոնի օբյեկտ պետք է դիտարկել ընդհանրապես անշարժ գույքը։
Հետևաբար, անհրաժեշտ է վկայակոչված նորմում գործածվող «հողամասեր, շենքերև շինություններ» արտահայտությունը փոխարինել «անշարժ գույք» հասկացությամբ,ինչը կբացառի տվյալ կանոնի կիրառման անհարկի սահմանափակումները կամպրակտիկայում դրա չափազանց նեղ մեկնաբանումը։
Բացառիկ ընդդատության վկայակոչված կանոնն այլ սահմանափակում ևս ունի։
Մասնավորապես, բացառիկ ընդդատության տվյալ կանոնը կիրառվում է միայն հողամասերի, շենքերի, շինությունների նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու, հողամասերը, շենքերը, շինություններն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետպահանջելու (վինդիկացիոն հայց), սեփականատիրոջ կամ այլ օրինական տիրապետողի` տիրապետումից զրկելու հետ չկապված իրավունքների խախտումները վերացնելու (նեգատոր հայց) պահանջների վերաբերյալ հայցերով։
Սա նշանակում է, որ օրենսդիրը բացառիկ ընդդատության կանոնի կիրառումըպայմանավորել է ոչ միայն վեճի օբյեկտ հանդիսացող հողամասերի, շենքերի, շինությունների, այլև այդ գույքի նկատմամբ ներկայացված պահանջի հետ։
Այսինքն,անգամ այն դեպքերում, երբ հայցի օբյեկտը հողամաս է, շենք կամ շինություն, սակայն ներկայացված պահանջը վկայակոչված պահանջներից որևէ մեկը չի ներառում, ապա հայցը պետք է հարուցվի ընդհանուր տարածքային ընդդատությանկանոններով։
Մինչդեռ դատական պրակտիկայում հանդիպում են բազմաթիվ դեպքեր, երբանշարժ գույքի հետ կապված մի շարք պահանջներով ընդհանուր տարածքայինընդդատության կանոնները կիրառելու փոխարեն հայցերը սխալմամբ ներկայացվումեն բացառիկ ընդդատության կանոններով։
Օրինակ, թիվ ԵՄԴ/2814/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը 24.10.2014 թ. կայացրած որոշմամբ փաստել է, որ բաժնային սեփականության ներքո գտնվող գույքըբաժանելու և դրանից բաժին առանձնացնելու պահանջն իր բովանդակությամբ չիկարող նույնացվել վինդիկացիոն, նեգատոր և սեփականության իրավունքի ճանաչման հայցերից և ոչ մեկի հետ, ուստի ենթակա է հարուցման և քննության ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 82-րդ հոդվածով սահմանված տարածքային ընդդատության ընդհանուր կանոնով, ինչի պայմաններում հայցը հարուցելու բացառիկ ընդդատության կանոնը տվյալ դեպքում կիրառելի չէ։
Թիվ ԵԷԴ/3788/02/16 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի Էրեբունի ևՆուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը10.11.2016 թ. «Հայցադիմումը վերադարձնելու մասին» որոշմամբ նշել է, որ ընդհանուր համատեղ սեփականություն հանդիսացող գույքից պարտապանի մասն առանձնացնելու և հանցագործությամբ պատճառված վնասի չափով բռնագանձում տարածելու պահանջների նկատմամբ կիրառելի են ՀՀ քաղաքացիական դատավարությանօրենսգրքի 85-րդ հոդվածով սահմանված` բացառիկ ընդդատության կանոնները։
Մեկ այլ գործով Երևան քաղաքի Ավան և Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը նշել է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 85-րդ հոդվածում (բացառիկ ընդդատություն) խոսք է գնում անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ճանաչման, և ոչ թե վերականգնման վերաբերյալ։
Դատարանը գտել է, որ այդ պահանջի դեպքում բացառիկընդդատությունը կիրառելի չէ [5], մինչդեռ մեկ այլ գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն արձանագրել է, որ սեփականության իրավունքը դադարեցնելու պահանջը պետք է քննվի բացառիկ ընդդատության կանոններով [6]։
Այսպես, եթե բացառիկ ընդդատությունը սահմանված է անշարժ գույքի նկատմամբ ծագող վեճերն առավել արագ և արդյունավետ լուծելու համար, ապա պետք էնշել, որ «անշարժ գույքի հետ կապված վեճեր» կատեգորիան ներառում է ոչ միայնվկայակոչված երեք հայցերը, այլև անշարժ գույքի նկատմամբ այլ գույքային իրավունքների վերաբերյալ վեճերը, օրինակ՝ անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարեցնելը, անշարժ գույքի նկատմամբ սահմանվող սերվիտուտները, անշարժ գույքի անժամկետ օգտագործման իրավունքը, հողամասի օգտագործման իրավունք ձեռք բերելը և այլն։
Նշված հարցի կարգավորման հետ կապված առկա են երկու հիմնական մոտեցումներ։
Այսպես, մի շարք պետություններում բացառիկ ընդդատության կանոնըսահմանվում է անշարժ գույքի նկատմամբ հարուցվող բոլոր տեսակի պահանջներինկատմամբ՝ առանց առանձնացնելու պահանջի բնույթը։
Օրինակ, Ուկրաինայի ՔԴՕ114-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հայցերը, որոնք ծագում են անշարժ գույքիկապակցությամբ, հարուցվում են անշարժ գույքի կամ դրա հիմնական մասիգտնվելու վայրի դատարան [7]։
Պետությունների մյուս մասում բացառիկ ընդդատության կանոնի սահմանումըպայմանավորված է անշարժ գույքի նկատմամբ հարուցվող պահանջի բնույթով։
Օրինակ, Ֆրանսիայի ՔԴՕ 44-րդ հոդվածի համաձայն՝ անշարժ գույքի նկատմամբգույքային հայցերն ընդդատյա են բացառապես այդ անշարժ գույքի գտնվելու վայրիդատարանին [8]։
Էստոնիայի ՔԴՕ 99-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված են այն հայցերը, որոնցառարկան անշարժ գույքի նկատմամբ գույքային իրավունքների հետ կապված վեճերնեն։
Այդ հայցերի ընդդատությունը որոշվում է բացառիկ ընդդատության կանոններով։
Այսպես, դրանց թվին են դասվում այն հայցերը, որոնց առարկան կազմում են՝ անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ճանաչումը կամ դրա հետկապված այլ պահանջները, անշարժ գույքի սահմանների որոշումը կամ դրաբաժանումը և այլն3։
ՀՀ և ՌԴ միջև վավերացված «Քաղաքացիական, քրեական և ընտանեկան գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին» 1993 թվականի հունվարի 22-ի Մինսկի կոնվենցիայի4 20-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի և գույքային այլ իրավունքների վերաբերյալ հայցերը բացառապես ընդդատյա են գույքի գտնվելու վայրիդատարաններին։
Ինչպես վերևում նշեցինք, բացառիկ ընդդատության վերաբերյալ այս կանոնինախատեսման նպատակը վեճի օբյեկտ հանդիսացող անշարժ գույքի գտնվելուվայրում գործի առավել արագ և ճիշտ, կողմերի ու դատարանի համար ժամանակի ևմիջոցների խնայումով լուծումն է, քանի որ այդ գործերի քննությունը, որպես կանոն,կապված է տեղում ստուգողական մանրակրկիտ գործողությունների իրականացման,շինությունների զննման, հարևաններին հարցաքննելու և այլ գործողություններիկատարման հետ։
Իսկ վկայակոչված գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունն առաջանում է ոչ միայն ՀՀ ՔԴՕ 85-րդ հոդվածի 1-ին մասում ներառվածպահանջներով գործերի քննության, այլև անշարժ գույքի նկատմամբ ներկայացվողայլ պահանջներով գործերի քննության ընթացքում։
Հետևաբար, կարծում ենք, որ3 Ավելի մանրամասն տե´ս Гражданский процессуальный кодекс Эстонии4 Հայաստանի Հանրապետության համար ուժի մեջ է մտել 1993 թվականի հունիսի 22-ին, իսկՌուսաստանի Դաշնության համար՝ 1994 թվականի դեկտեմբերի 10-ին։
բացառիկ ընդդատության այս կանոնը պետք է տարածվի անշարժ գույքի նկատմամբ գույքային իրավունքների հետ կապված այն պահանջների նկատմամբ,որոնց քննության ընթացքում առաջանում է նշված գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունը։
Դրանց թվին կարող են դասվել նաև անշարժ գույքինկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարեցնելու, անշարժ գույքի նկատմամբսահմանվող սերվիտուտների վերաբերյալ ներկայացվող պահանջները և այլն։
Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ անշարժ գույքի վերաբերյալ վեճերով ընդդատության որոշումը հաճախ կարող է դժվարություններ առաջացնել։
Օրինակ, եթեներկայացվում է հողամասի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ, որը գտնվում է երկու կամ ավելի դատարանների իրավաբանական տարածքում, ապա հարց է առաջանում, թե որ դատարան պետք է դիմի հայցվորը։
Ասվածըհավասարապես վերաբերում է նաև այն դեպքերին, երբ հայցադիմումում ներկայացված պահանջներից երկուսը կամ ավելին ընդդատյա են բացառիկ ընդդատությանկանոններով որոշվող տարբեր դատարաններին։
ՀՀ ՔԴՕ-ով այս հարցը ևս կարգավորված չէ։
Մի շարք երկրների օրենսդրությամբ ընդունված է այն մոտեցումը, թե այդ դեպքում պետք է առաջնորդվել գույքիհիմնական մասի գտնվելու վայրով, այսինքն՝ հայցն այդ դեպքերում հարուցվում էգույքի հիմնական մասի գտնվելու վայրի դատարանին։
Նման մոտեցում է առկա նաևգործով ՀՀ ՔԴՕ-ում՝ ժառանգական գույքի նկատմամբ ներկայացված պահանջներիդեպքում։
Եթե ընդունենք, որ նշված դեպքերում պետք է առաջնորդվել անշարժ գույքիհիմնական մասի գտնվելու վայրով, ապա առաջ են գալիս մի շարք հարցեր։
Նախ, ՀՀօրենսդրությամբ տրված չէ «գույքի հիմնական մաս»-ի հասկացությունը։
Հետևաբար,հարց է ծագում, թե ինչը պետք է դառնա «անշարժ գույքի հիմնական մասը» որոշելուչափանիշ՝ գույքի տվյալ մասի արժեքը, ծավալը, ձեռնարկատիրական գործունեության մեջ նրա խաղացած դերը, թե այլ չափանիշներ։
Եթե ընդունենք, որ անշարժգույքի հիմնական մասը որոշելու չափանիշը դրա շուկայական արժեքն է, ապա այդդեպքում անհրաժեշտություն կառաջանա կարգավորել նաև այն հարցը, թե ինչպեսպետք է որոշվի այդ գույքի արժեքը, մասնավորապես՝ ով պետք է որոշի գույքիարժեքը, անհրաժեշտ է արդյոք անշարժ գույքը գնահատողի ներգրավելը, որի արդյունքում արդեն ում վրա պետք է դրվի գույքի հիմնական մասը որոշելու պարտականությունը, և ըստ դրա՝ որ դատարանը պետք է քննի գործը։
Բացի այդ, եթե գույքիհիմնական մասը որոշվի գույքի շուկայական արժեքով, ապա առաջանում է հաջորդհարցը՝ որ պահի դրությամբ պետք է որոշվի գույքի շուկայական արժեքը։
Ավելին,բացառված չէ, որ տարբեր վայրերում գտնվող անշարժ գույքի հիմնական չափըանհնար լինի որոշել՝ դրանց գրեթե հավասար լինելու պատճառով։
Հաշվի առնելով վերոգրյալը, կարծում ենք, որ վկայակոչված դեպքերում պետքէ գործի այլընտրանքային–բացառիկ ընդդատությունը, այսինքն՝ հայցվորն ինքըկարող է ընտրություն կատարել այն դատարանների միջև, որոնց տարածքում գտնվում է վիճելի անշարժ գույքը։
Ընդ որում, իրավասու դատարանի ընտրությունըսահմանափակված է միայն այն դատարաններով, որոնք գործում են անշարժգույքերի գտնվելու վայրերում և, հետևաբար, այդ դատարաններից մեկին դիմելըբացառում է մյուս դատարան դիմելու իրավունքը։
Հետևաբար, հայցվորի կողմից իրգործը քննելու իրավասություն ունեցող բացառիկ ընդդատության կանոններով սահմանված դատարաններից մեկին դիմելու դեպքում այդ դատարանը պարտավոր էհայցադիմումն ընդունել վարույթ։
Միակ բացառությունն այս կանոնից, մեր կարծիքով, պետք է սահմանվի այն դեպքերի համար, երբ իրավասու դատարանններիցմեկը համընկնում է պատասխանողի բնակության (գտնվելու) վայրի դատարանիհետ։
Այդ դեպքում, հայցը կհարուցվի պատասխանողի բնակության (գտնվելու) վայրիդատարան, որտեղ գտնվում է անշարժ գույքերից մեկը կամ մի քանիսը։
2. Ժառանգատուի պարտատերերի հայցերը հարուցվում են ժառանգականգույքի կամ նրա հիմնական մասի գտնվելու վայրի դատարան (ՀՀ ՔԴՕ 85-րդհոդված, 2-րդ մաս)։
Հարկ է նշել, որ Նախագծով բացառիկ ընդդատության այս կանոնը գրեթե ամբողջությամբ խմբագրվել է։
21-րդ հոդվածի 3-րդ մասում սահմանվել է, որ ժառանգատուի պարտատերերի հայցերը հարուցվում են ժառանգի կամ կտակակատարիհաշվառման (գտնվելու) կամ բնակության, իսկ նշված անձանց բացակայությանդեպքերում՝ ժառանգության բացման վայրի առաջին ատյանի դատարան։
Թեև Նախագծով սահմանված իրավակարգավորումը տրամաբանական է այնիմաստով, որ ժառանգատուի պարտատերերի հայցերը հիմնականում ուղղված են ոչթե ժառանգական գույքի, այլ հենց ժառանգների դեմ (քանի որ նրանցից են ակնկալում ստանալ իրենց պահանջների բավարարումը), սակայն, մեր կարծիքով, այսկանոնն արդեն չի կարելի դիտարկվել որպես բացառիկ ընդդատության կանոն։
Նախագծի քննարկվող նորմի առաջին մասով հայցի հարուցումը կապվում է ժառանգիկամ կտակակատարի հաշվառման կամ բնակության վայրի հետ, որն ինքնին ընդհանուր տարածքային ընդդատության կանոն է։
Երկրորդ մասով հայցի հարուցման վայրի դատարան է դիտվում ժառանգության բացման վայրի առաջին ատյանի դատարանը, որոնցից երկուսն էլ կարող են չհամընկնել ժառանգական գույքի գտնվելուվայրի հետ։
Ավելին, բացառված չէ, որ ժառանգները լինեն մի քանիսը և նրանցհաշվառման (գտնվելու) կամ բնակության վայրերը գտնվեն տարբեր տեղերում։
Այդդեպքում հարց է ծագում, թե որ վայրի դատարանը պետք է քննի ներկայացվածհայցը։
Հետևաբար, գտնում ենք, որ նշված կանոնը չի կարող համարվել բացառիկընդդատության կանոն, քանի որ այն չի բավարարում բացառիկ ընդդատությանկանոնի սահմանման չափանիշներին։
3. Գույքն արգելանքից հանելու վերաբերյալ հայցերը հարուցվում են այդգույքի գտնվելու վայրի դատարան (ՀՀ ՔԴՕ հոդված 85, մաս 3)։
Ինչպես կարելի է նկատել, վկայակոչված հոդվածում օրենսդիրը գործածում է«գույք» բառը, այսինքն՝ տվյալ դեպքում խոսքն ինչպես շարժական, այնպես էլ անշարժ գույքի մասին է։
Ընդ որում, նշված բացառությամբ հիմք է ընդունվում գույքիգտնվելու և ոչ դրա հաշվառման վայրը։
Մինչդեռ, եթե հոդվածում խոսքը վերաբերումէ նաև շարժական գույքին, ապա ավելի ճիշտ կլիներ սահմանել, որ հայցը կարող էհարուցվել ոչ միայն գույքի գտնվելու, այլև հաշվառման վայրի կամ գույքն ի պահհանձնված անձի բնակության (գտնվելու) վայրի դատարան։
Հարկ է նշել, որ Նախագծով բացառիկ ընդդատության այս կանոնը ենթարկվելէ որոշակի փոփոխության, որի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ անշարժ գույքնարգելանքից հանելու վերաբերյալ հայցերը հարուցվում են անշարժ գույքի գտնվելուվայրի առաջին ատյանի դատարան։
Կարծում ենք, տվյալ կարգավորումը արդարացված պետք է համարել, քանի որ շարժական գույքի պարագայում կիրառելով բացառիկընդդատության կանոնը, կողմերն իրենք կարող են ընտրել ընդդատյա դատարանը՝գույքի գտնվելու վայրը փոխելով։
Ընդհանրացնելով վերոշարադրյալը` առաջարկում ենք ՀՀ քաղաքացիականդատավարության օրենսգրքի 85-րդ հոդվածը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. «1. Անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի և գույքային այլիրավունքների վերաբերյալ հայցերը բացառապես ընդդատյա են այդ գույքի գտնվելուվայրի դատարաններին։
Այն դեպքերում, երբ ներկայացված պահանջները վերաբերում են մի քանիանշարժ գույքերի, որոնք գտնվում են տարբեր դատարանների տարածքներում, հայցը պետք է հարուցվի այդ անշարժ գույքերից որևէ մեկի գտնվելու վայրի դատարան՝հայցվորի ընտրությամբ, բացառությամբ այն դեպքի, երբ այդ վայրի դատարաններիցմեկը պատասխանողի բնակության (գտնվելու) վայրի դատարանն է։
Այդ դեպքումհայցը հարուցվում է պատասխանողի բնակության (գտնվելու) վայրի դատարան, որտեղ գտնվում է անշարժ գույքը։
2. Անշարժ գույքն արգելանքից հանելու վերաբերյալ հայցերը հարուցվում են անշարժ գույքի գտնվելու վայրի առաջին ատյանի դատարան։
3. Միաժամանակ բացառիկ և այլընտրանքային ընդդատություն ունեցողպահանջներով հայցը հարուցվում է այլընտրանքային ընդդատության կանոններովսահմանված դատարանին»։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [4] Հայաստանի Հանրապետության Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքինախագիծ, URL։
http։
//www.moj.am/storage/files/legal_acts/legal_acts_7886870405861_K-1041.pdf(Accessed։
08.11.2017)։
[5] Թիվ ԵԱՆԴ/4477/02/16 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի Ավան և ՆորՆորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 07 նոյեմբերի2016 թ. «Հայցադիմումը վերադարձնելու վերաբերյալ» որոշում։
[6] Թիվ ԵԱՆԴ/1635/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16 դեկտեմբերի 2010 թ. որոշում։
[7] Гражданский процессуальный кодекс Украины от 18.03.2004 № 1618-IV։
Միքայելյան ԱնիԲԱՑԱՌԻԿ ԸՆԴԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄԲանալի բառեր՝ բացառիկ ընդդատություն, այլընտրանքային ընդդատություն,կապված վեճեր։
| Հոդվածը նվիրված է տարածքային ընդդատության տեսակներից մեկի՝ բացառիկ ընդդատության ուսումնասիրությանը։
Հոդվածում հեղինակը փորձ է կատարել առանձնացնելու բացառիկ ընդդատության սահմանման նպատակը և ընդդատության այս տեսակի որոշման չափանիշները։
Քննարկման առարկա է դարձել նաև բացառիկ և այլընտրանքային ընդդատության կանոնների փոխհարաբերակցության հարցը, որի արդյունքում հեղինակը եկել է այն եզրահանգման, որ նախապատվություն պետք է տրվի այլընտրանքային ընդդատության կանոններին։
Մանրամասն վերլուծվել են ՀՀ ՔԴՕ-ի սահմանած բացառիկ ընդդատության առանձին կանոնները։
Հոդվածի շրջանակներում հեղինակը ձևակերպել և հիմնավորել է բացառիկ ընդդատության կատարելագործմանն ուղղված մի շարք դիտողություններ և առաջարկություններ։
|
ՀԱՐԱՎԱՅԻՆ ԽՈՐՀՐԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ-ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ Հայ Առաքելական եկեղեցու յոթ սրբազան խորհուրդներից մեկը ամուսնության պսակն է, որն օծվում է տղամարդու և կնոջ միության միջոցով ՝ ըստ ուկրաինական ծիսակարգի, ըստ աստվածային օրհնության: Պսակը մարդկային ցեղի շարունակականության խորհրդանիշն է: Ոչ մի մարդկային ուխտ կամ կապ չի կարող տղամարդուն և կնոջը մոտեցնել ամուսնության ամուսնությանը: Այսպես է խոսում մեծ Գրիգոր Թաթացին Պսակի մասին: «Պսակը երկու արժանի անձանց արդար փոխհատուցումն է միասին: Բացի այդ, պսակը արդար ամուսնություն է և կինը `զույգը անբաժան պահելով: Արդար զույգ `հանուն այն բանի, որ անհրաժեշտ չէ լինել, եթե ոչ Աստծո ծառայության մեջ երեխա լույս աշխարհ բերելու համար: »[1] Պսակն իր արժանի տեղն է գտել եկեղեցու խորհուրդների շարքում, իր կարևորության պատճառով դրա նշանակությունը ապացուցող շատ տեղեր ՝ նախ Հին, ապա Նոր Կտակարանում: Ամուսնության էության դրսևորումները նկատվում են «ննդոց» գրքում: Տիեզերքի ստեղծման առաջին պատմության մեջ մարդկանց Աստծո պատկերով ստեղծվելու փաստին անմիջապես հաջորդում է տղամարդ լինելու փաստը (maleննդ. 1:27): Դրան անմիջապես հաջորդում է աստվածային ուղերձը, որով Աստված, այսպես ասած, հաստատեց պսակի խորհուրդը, Հենց Նա ցույց տվեց դրա ուժն ու արտոնությունը: Աստված օրհնեց նրանց և ասաց. «Պտղաբեր եղեք, բազմացեք և երկիրը լրացրեք»: և տիրապետել դրան: իշխեք ձկների, ծովի և օդի թռչունների և բոլոր անասունների վրա: և ամբողջ երկիրը, և երկրի վրա սողացող բոլոր սողացողները »(.ննդ. 28): Այս տողերում Աստծո հրամանն ու ուղերձը օգտագործվում են երկրի բարիքները օգտագործելու, դրանք կառավարելու, ընտանիք կազմելու, սերունդների փոփոխությունն ապահովելու համար: Երբ Եվան իջավ Ադամի կողից, այդ ժամանակ նա դարձավ նախորդը: Սա այժմ իմ ոսկորների ոսկորն է և իմ մարմնի միսը: նա կկանչի նրան, որովհետև տարավ նրան »(Genննդ. 2:23): Այդ պատճառով նա «թողեց իր հորն ու մորը և հետևեց իր կնոջը» (.ննդ. 2:24): Եվ նրանք կլինեն մեկ մարմին (Genննդ. 2:25): Բացի այս խոսքերից, Մատթեոս ավետարանիչն ասում է. «Հիմա, երբ Աստված միացավ, ոչ ոք թող չթողնի» (Մատթ. 19: 6): Նոր Կտակարանի հաջորդ ուշագրավ հատվածը, որը խոսում է այս խորհրդի էության մասին, Կանայի հարսանիքն է Հովհաննեսի ավետարանում, որին անձամբ մասնակցում է Հիսուս Քրիստոսը, որտեղ Նա կատարում է իր առաջին աստվածային հրաշքը ՝ ջուրը գինի դարձնելով (Հովհաննես 2: 1-12): , Պողոս առաքյալը եբրայեցիներին ուղղված իր նամակում տալիս է ամուսնության հաղորդության հետևյալ գնահատականը. «Ընդհանրապես պատվավոր ամուսնություն և սուրբ մահճակալ. Բայց իմ երեխաները և իմ պոռնիկները դատվում են Աստծո կողմից» (Եբր. 13: 4): Եվ Եփեսացիներին ուղղված իր նամակում նա հորդորում է կանանց հնազանդվել իրենց ամուսնուն, որովհետև կնոջ գլուխը ամուսին է, քանի որ Քրիստոսը եկեղեցու գլուխն է, և նա հրահանգում է ամուսիններին սիրել իրենց ամուսիններին, քանի որ Քրիստոսը պետք է դավաճաներ եկեղեցու դավաճանած ինքն իրեն: նրա համար (Եփես. 22: 22): 23, 25): Եվ իրոք, տղամարդու և կնոջ փոխհարաբերությունն իր արտահայտությունն է գտնում Քրիստոսի և եկեղեցու միջև հարաբերությունների մեջ: Կորնթացիներին ուղղված իր առաջին նամակում նա խորհուրդ է տալիս առաքյալներին և այրիներին չամուսնանալ իր նման, բայց եթե նրանք զսպվածություն չունեն, թող ամուսնանան, «քանզի ավելի լավ է ամուսնանալ, քան չամուսնացած լինել» (Ա Կորնթացիս 5: 8) Նույն նամակում առաքյալը շեշտում է այն փաստը, որ նա թույլ է տալիս քրիստոնյային ապրել հեթանոսի հետ ՝ հուսալով, որ խորհրդի շնորհքով անհավատը կմաքրվի (Ա Կորնթացիս 5.14): Ամուսնությունը կատարում է օծյալ քահանան, իսկ խորհրդակցության վայրը եկեղեցին է: Այն իրականացվում է այն դեպքում, երբ չկա դա արգելող օրենք ՝ համաձայն եկեղեցու կանոնադրության: Ստորև նշենք դրանցից մի քանիսը: ա) նորապսակների կողմից եկեղեցում հաստատված փոխադարձ սերը, բ) նրանց միությունը պետք է համաձայնեցվի երկու կողմերի կողմից, գ) նրանք պետք է ունենան մեծահասակների տարիք ՝ հիմնվելով եկեղեցական կանոնների վրա, դ) ոչ ոք չպետք է բռնություն գործադրի ամուսնությունը կատարելու համար, ) թագադրումն անթույլատրելի է, եթե ամուսիններից մեկը թագադրմամբ կապված է ինչ-որ մեկի հետ և այն դեռ լուծարված չէ. զ) եթե փեսան կուսակրոն է, է) եթե պատվերը կատարվում է անթույլատրելի օրերին, ը) եթե կա որևէ կրոնական կամ կրոնական արգելք, և, վերջապես, i) եթե կա ազգակցական կապ, խնամակալություն կամ հայրական անհասություն [3]: Ստորև, ըստ մեր աշխատանքի թեմայի, եկեք կանգ առնենք արյան կապի խոչընդոտների վրա ՝ տեսնելով, թե ինչպես է այս խնդիրը զարգացել հին ժամանակներից մինչև մեր օրերը: Հարազատությունը համարվում է միմյանցից կամ ընդհանուր նախնուց ունեցող անձանց արյան փոխհարաբերություն: Հարազատությունը անհատների արյան փոխհարաբերությունն է [4]: Դա կարող է լինել մոտ կամ հեռու: Մտերիմ կամ հեռավոր ազգակցական կապը որոշվում է ազգակցական կապի աստիճանից: Այն կոչվում է ժառանգ կամ սերունդ: Աստվածաշնչի արեւելահայերեն թարգմանության մեջ այս բառը թարգմանվում է որպես «կրակից այրվող»: մեկ մարդու հեռավորությունը մյուսից `ըստ ծննդյան: Հարազատության աստիճանը հաշվարկելիս պետք է սկսել կապող անձից, այսինքն `այն մարդուց, ում հետ որոշվելու է արյան հեռավորությունը: Հայրը և մայրը չեն համարվում առանձին աստիճաններ, քանի որ ըստ աստվածային օրենքի, նրանք համարվում են մեկ մարմին (.ննդ. 2:24): Աստիճանները միացված են գծով: Այդ գիծը դառնում է տողատակում, երբ մենք հաշվում ենք ծնունդները կապող անձից դեպի ներքև, օրինակ ՝ պապը, որդին, թոռը, ծոռը, թոռը, զարմիկը, redline- ը, երբ հաշվում ենք զրկանքները, օրինակ ՝ ծոռը, նախապապը , ծոռը (նախապապը) պապը), թոռան պապի հայրը (որդին), կողային գիծ, օրինակ ՝ զարմիկներ, զարմիկներ և այլն [3]: Մոտ ազգականների ամուսնությունն ու համատեղ կյանքը արգելող օրենքները նշված են Մովսեսի կողմից տրված «Օրինաց երկիր» գրքում: Վերջինս հստակ հրահանգում է չմոտենալ իր հորը, մորը, զարմիկին, թոռանը, մորաքույրը, մորաքույրը, զարմիկը, փեսան, հարսը, նրա զարմուհին, եղբորորդին, զարմուհին կամ զարմիկը, փեսան (XIX 17: 6-18): Դրանից հետո Մովսեսը տեղադրեց չորրորդ սերնդի արգելքը: Այստեղ մենք մի հետաքրքիր փաստ բաց չթողեցինք: Մովսեսի կողմից հաստատված ազգակցական կապի արգելքը կապված է միայն կապող անձի հետ, այսինքն ՝ ի տարբերություն դեպքերի, որոնք մենք ավելի մանրամասն կքննարկենք ստորև, նա չի նախատեսում, որ նրանք չեն կարող ամուսնանալ երկու եղբայրների թոռների կամ երկու թոռների հետ: եղբայրներ, բայց միայն այն անձը, ով թագը կապում է իր հարազատների հետ, իրավունք չունի ամուսնանալ: իր թոռանը և եղբոր թոռը: Եվ ահա այստեղ է, որ խաղի մեջ է մտնում զարմուհու չորրորդ արգելքը: Եղբոր և քրոջ ամուսնությունը նկատելի է Հայաստանի հնագույն պատմության մեջ: Նման զույգի օրինակ են հայ թագավոր Տիգրան IV- ը և Erato- ն, ովքեր քույր և եղբայր էին (Eraton- ը Տիգրան IV- ի խորթ քույր էր, նրանք զարմիկներ էին), ամուսիններ ամուսիններ: Հ.Մանանդյանը նշում է, որ եղբոր և քրոջ ամուսնությունը թույլատրվում է ըստ որոշակի հույն դավանանքի, Հունական որոշակի օրենսդրության համաձայն [5]: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ այդ շրջանում (մ.թ.ա. I - մ.թ.ա. I դ.) Մեր նախնիները հեթանոս էին, պարզ է դառնում հեթանոսական կրոնի հետ այդպիսի միության անձեռնմխելիությունը: Դա ոչ միայն զզվելի ու դատապարտելի երեւույթ էր հայերի շրջանում, այլ նաև խոչընդոտում էր առողջ սերնդափոխության ապահովմանը: Սակայն օբյեկտիվ լինելու համար պետք է նշել, որ դա երկնային կամ ծիսական ամուսնություն էր, տարածված չէր հասարակ մարդկանց շրջանում: Հիմա փորձենք այս պատմության արտացոլման դրվագները տեսնել ժամանակագրական կարգով: Առաջին կանգառը Առաքելական ժողովն է, որի LG- ն: Կանոնն ամբողջությամբ կապված է մեր խնդրի հետ: Այս կանոնը հաստատում է Մովսեսի տված հաղորդագրությունը չորրորդ սերնդի ազգակցական կապի արգելքը պահպանելու վերաբերյալ: «Յուրաքանչյուր մարդ թող մոտենա իր մարմնի յուրաքանչյուր ընտրությանը, բացահայտի իր հարևանի արյունը, մի բացահայտի քո երեխային քո դստերը, մի բացահայտի քո երեխային քո սկեսրոջը կամ սկեսրոջդ, Քո աներոջը քո կնոջը մի հայտնիր, քեռուդ մերկությունը չբացահայտես, քո անմաքուր անմաքրության մերկությունը նրանց համար չբացահայտես: Հետաքրքիր է, որ կանոնը սահմանում է Մովսեսի կողմից տրված օրենքների վավերացումը, բայց այստեղ հստակ երեւում է միայն առաջին, երկրորդ և երրորդ սերունդների արգելքը: Համենայն դեպս, թվարկված ազգականության մեջ չորրորդ զարմիկի արգելք չկա: Նպատակահարմար է նշել, որ առաջին սերունդը հոր դստեր, մոր և որդու, ինչպես նաև հոր և հարսնացուի (որդու կին) և ամուսնությունն է: Հոր և հարսնացուի ամուսնության դեպքում առաջին սերունդը համարվում է այն փաստը, որ հարսը և մեկ մարմինը համարվում են: Երկրորդ սերունդը դիտվում է քրոջ և եղբոր, խորթ քրոջ եղբոր, խորթ եղբոր և քրոջ, եղբոր և եղբոր կնոջ, քրոջ և քրոջ ամուսնու և այլնի միջև: Եվ երրորդ զարմուհին ասելով ՝ պետք է հասկանալ ազգականությունը մորաքրոջ, մորաքրոջ, քեռու, զարմիկի, զարմուհու, զարմիկի, զարմուհու, զարմիկի հետ: Այն փաստը, որ մեր երրորդ սերնդի զարմիկը համարվում է անկյունագծային ձու, այստեղ չափազանց կարևոր է: Երրորդ թոռը համարվում է թոռը, պապից հաշվելով, տողատակում: Հատկանշական է, որ Ն. Մելիք Թանկյանը ուշադրության արժանի է համարում այն փաստը, որ քրիստոնյաները, ըստ այս կանոնի, հետևում են հուդայականությանը, բայց զարմանալի բան չկա այս հանգամանքի մեջ, քանի որ Քրիստոսն ինքն ասաց. «Ես եկել եմ ոչ թե ոչնչացնելու, այլ կատարելու»: (Մատթ. 5:17): Նույնիսկ Հովհաննես Մկրտիչը հետևեց Մովսեսի տված օրենքին Նա նախատում է չորրորդապետ Հերովդեսին ՝ իր եղբոր կնոջ ՝ Հերովդիասի ՝ Ֆիլիպի հետ ապօրինի ամուսնացած լինելու համար (Մատթ. 14: 3-4): Հայ իրականության մեջ մեզ հայտնի առաջին կանոնական որոշումը կայացրեց Ներսես Մեծ կաթողիկոսը ՝ թագի դեպքում, արյան ազգակցական կապի հեռավորությունը սահմանելով հինգերորդ եղբորորդուն: Այս առումով, IB. Կանոնում մենք մասնավորապես կարդում ենք. «Թող հինգերորդ կանոնը չթողնի, չորրորդը թող ապաշխարի, իսկ երրորդը թող գնա ու ապաշխարի»: [7] Ի դեպ, կանոնը հստակ չի նշում, թե ինչպես է կատարվում հաշվարկը չորրորդ եղբորորդու արգելքը ասելով, քանի որ ոչ մի օրինակ չի նշվում: Բայց հավանական է, որ կանոնը վերահաստատեց Մովսեսի ուղերձը և արեց հենց դա: Հայերի շրջանում հաջորդ կանոնական որոշումը հաստատվեց Շահապիվանում ՝ 444 թվականին: Canon XIII: Որոշման մեջ մասնավորապես ասվում է. «… Ոչ ոք չի կարող երկրպագվել քրիստոնեության և քրիստոնեության մեջ և մկրտվել որպես տեր, կնքել և կնքել թագավորի, քրոջ կամ զարմիկի կամ եղբորորդու կամ որևէ այլ ազգի, որը պետք է այնտեղ լինի մինչև կնոջ չորրորդ ծնունդը »: Ի տարբերություն Առաքելական ժողովի LG: Որոշման համաձայն, որում նշվում էր նույն ազգակցությունը, Շահապիվանի ժողովի վերոնշյալ կետը հստակ արգելում է չորրորդ, այլ ոչ թե չորրորդ եղբորորդու ամուսնությունը ՝ թույլ տալով չորրորդ եղբորորդու ամուսնությունը: Փաստորեն, Շահապիվանի հանդիպումը մեկ աստիճանով իջեցրեց արգելքը: Դա կարող է պայմանավորված լինել այն փաստով, որ կարգը բազմիցս խախտվել է, եկեղեցին այն պարզապես սրբացրել է: Նույն աստիճանի անհասունության արգելքի հաջորդ կանգառը Vachagan Pious Constitution J.- ն է: «Մի՛ արեք երրորդ ազգի մարդ և մի՛ եղբայրացրեք»: [7] Տարբեր ժողովներում երրորդ սերնդի անհասունության արգելքի անընդհատ կրկնությունը հուշում է վճռական փաստի մասին, որ չնայած արգելքներին, այս կանոնը չի պահպանվել, որ խնամիական ազգակցական կապը արգելող հաղորդագրությունը խախտվել է անհիշելի ժամանակներից: Նույն արգելքը մենք հանդիպում ենք Partavi 786- ում: Բ. Հանդիպումը `որպես կանոն: Կարող ենք եզրակացնել, որ մինչև 8-րդ դարի կեսերը չի նկատվում արյան կապի երրորդ զարմիկի արգելքը, որի պատճառը, կարծում ենք, զրադաշտական, պարսիկ և մահմեդական արաբների երկարատև իշխանությունն էր հայերի վրա: , Այդ ժողովուրդների կրոնների արյան ամուսնության սահմանափակումները շատ ավելի նեղ էին: Վ.Հակոբյանը նշում է, որ եթե վերոհիշյալ Առաքելական, Շահապիվան և Վաչագանի կանոններում խնդիրը վերաբերում է հասարակության բոլոր շերտերին, ապա Պարտավի հանդիպմանը հատկապես շեշտվում է իշխանների ամուսնության փաստը: «Հիմա մենք կտեսնենք խնդրի լուծումը, հատկապես ազատագրված, կանոնավոր հարցը, նրանց հարևանի և նրանց անկարգ ամուսնության տարբերությունը: Այսուհետ չորրորդ սերնդին թույլ չեն տա ամուսնանալ: «[9] Եթե նրանք չհնազանդվեին պատվիրանին, նրանք անիծված կլինեին, քանի որ Աստծո դատաստանի ժամանակ նրանք պետք է պատասխանեին: Ներսես Շնորհալին կաթողիկոսը մանրամասնորեն անդրադարձավ այս խնդրին «Թուղթ ընդհանուր» -ում: Նա մասնավորապես նշում է. «Ոչ ոք միավորված չէ, որի արյունը մոտ է, օրհնության պսակ չի տալիս, բայց քանի դեռ երկու կողմերի չորրորդ ազգի առաջնորդները կատարյալ չեն»: [10] Այսպես է բացատրում Շնորհալին, թե ինչու են եկեղեցու հայրերը կարգավորում չորրորդ սերնդի սահմանները: Մարմնի մարմնի բնական տարրերի համար ՝ չորս տարրերից չորրորդը, մինչև չորրորդը, որն այսպիսին է. Բաժանված են միաժամանակ երկու եղբայրների, նրանք հավասար են իրենց ստեղծածով: և նրանց սերունդներին ՝ եղբայրության արյան կեսը: և երրորդ ծնունդը, որ եղբայրների որդիները արյան միակ կեսն են: և չորրորդ ծնունդը ՝ սոցիալականը, արյունահեղության չորրորդ մասը: Եվ սա արյան մերձեցման սահմանն ու կետն է »[10]: Դրանից պետք է եզրակացնել, որ Շնորհալին արգելք է դրել չորրորդ եղբորորդու վրա ՝ թույլ տալով հինգերորդ սերնդի ամուսնությունը: Ավելի կարևոր է այն փաստը, որ իր հաստատած չորրորդ հորեղբորորդու արգելքը բոլորովին տարբերվում էր Մովսեսին տրված նույն հեռավորության հետնորդի ամուսնությունը արգելող օրենքից: Հայոց կաթողիկոսը, արգելելով չորրորդ սերունդը, թույլ տվեց պապի երկու տարբեր ճյուղերի ամուսնությունը, երբ երկու եղբայրները թոռներ էին: Այսինքն ՝ նա թույլ տվեց իններորդ և տասներորդ աստիճանի ամուսնություն: Ասածը հասկանալի դարձնելու համար բերենք ճյուղը: Եթե մենք կապող մարդուն ընդունում ենք որպես պապիկ, ապա պետք է հաշվել նրա որդիներին (I և II աստիճան), թոռներ (III և IV աստիճան), թոռներ (V և VI աստիճան), թոռներ կամ թոռներ [11] (VII և VIII աստիճաններ) ), շերտավարագույրներ (IX և X աստիճան): Հարկ է նշել, որ չորրորդ զարմիկի արգելք ասելով `պետք է նկատի ունենալ, որ անթույլատրելի է պապի երկու թոռների (տարբեր որդիների երեխաներ) ամուսնությունը, նրա եղբոր կամ քրոջ եղբոր հետ ամուսնանալը: Եվ հինգերորդ սերնդի արգելքը ասելով `կարելի է հասկանալ պապի թոռան-թոռան ամուսնության անթույլատրելիությունը, ինչպես նաև կապող անձի ամուսնությունը եղբոր կամ քրոջ կամ թոռան հետ, չնայած որ մեկ հանգամանք ակնհայտ է, որ վերջին երկուսը ֆիզիկապես անհնարին են: Հետաքրքիր է նաև նշել, որ իր աշխատանքում Շնորհալին սահմանում է, որ ամուսնության թույլատրելի տարիքը տղաների համար 15-ն է, իսկ աղջիկների համար `12-ը: Չորրորդ զարմուհու արգելքը հանդիպում է նաև Մխիթար Գոշի «Դատաստանագիրք» գրքում, որտեղ հեղինակը թույլ է տալիս ամուսնության հինգերորդ սերունդը ՝ հաշվի առնելով իրականությունը, ինչպես ասաց Ներսես Շնորհալին: «Ասացեք նրանց. Հինգերորդի սկիզբը, քանի որ մանկատները սիրված էին բնության կողմից, նրանք ստեղծվել էին ողորմածությամբ, մեղմացնում էին սահմանները, բայց ամենալավը բնիկն է, որի մասին տեղյակ է ձեր սրբությունը» [12]: Ըստ մեր ուսումնասիրության, Հայաստանում վերջին կանոնական որոշումը Ssi 1243 B.- ն էր, մի ժողովում, որում Հ. Կանոնն ասում է. «Թագը կատարվի ըստ ընտրության, վեց ծնունդների արյունը հանվի ընտանիքից: փեսան չէ տասներեք տարուց պակաս, իսկ հարսը տասներկու տարեկանից պակաս է »[13]: Կանոնական որոշումից պարզ է դառնում, որ ամուսնության թույլատրելի սահմանը յոթերորդ սերունդն է, այսինքն ՝ նույն պապի որդու թոռը կարող է ամուսնանալ, մյուս որդու թոռը ՝ նույն կերպ, մեկ թոռ կամ մյուս թոռը: Թերեւս խնդիրն այն է, որ այստեղ Շնորհալու կողմից սահմանված տարիքային սահմանը մեկ տարով իջնում է ՝ 14 տարեկան: Ինչպես տեսնում ենք, Սսի Բ. Assemblyողովը խախտեց Ներսես Շնորհալու կողմից հաստատված կարգը, որի պատճառը, կարծում ենք, մոնղոլների արշավանքների պատճառած մարդկային անդառնալի կորուստներն էին: Հատկանշական է, որ Ձագավանը 70ողովի Ընդհանուր Կանոնների 1270 թ. Գ. Որպես կանոն, փեսայի հարսնացուն տարիքը սահմանում է 15, 14 տարեկան, բայց հարսնացուն թույլատրվում է ամուսնանալ 12 տարեկանում: Տեսանելի է, որ վերականգնվել է Ս. Ներսես Շնորհալին սահմանված է որոշակի խմբագրությամբ. Անհրաժեշտ էր սերնդափոխություն ապահովել: Հասկանալի է, որ այդ տարիքը շատ փոքր է այսօր: Ընտանեկան օրենսգրքի 10-րդ հոդվածը ամուսնացած անձանց համար սահմանում է 18 տարեկան: Այնուամենայնիվ, նշվում է, որ անձը կարող է ամուսնանալ 17 տարեկանում ՝ իր ծնողների, որդեգրողների կամ խնամակալի համաձայնությամբ: Նշվում է, որ անձը կարող է ամուսնանալ 16 տարեկանում, եթե առկա է վերոհիշյալ անձանց համաձայնությունը, մյուս ամուսնացող մյուս անձը առնվազն 18 տարեկան է [15]: Սսի Բ ժողովի որոշումը արյան հեռավորության վերաբերյալ Հայաստանում օգտագործվել է բավականին երկար ժամանակ ՝ մոտ յոթ դար: «Ochtport» գաղափարը շատ տարածված է մարդկանց շրջանում: Ինչպես նշել է Ն. Մելիք-Թանկյանը - Մկրտիչ Խրիմյան կաթողիկոսը 1899 թ. Դեկտեմբերի 17-ին Սինոդը հրաման տվեց ամուսնանալ ազգակցական կապի յոթերորդ աստիճանում: Եվ արդեն նույն որոշումը 1900 թ. Այն կրկնվում է փետրվարի 24-ին `վերջավորությամբ: Փաստորեն, Խրիմյան Հայրիկը վավերացրեց Սսի 1243 Բ ժողովի համապատասխան կանոնը: Պատճառը նշված համարում կատարված տարատեսակ արատներն ու խախտումներն էին: Մեր հետագա որոնումները հանգեցին այն բանի, որ հարցի վերաբերյալ հաջորդ որոշումը կայացվեց 1919 թ.-ին: Օգոստոսի 28-ին, երբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գորգ Ե. Սուրենյանցը իջեցրեց հարազատների միջև համատեղ կյանքի արգելքը հինգերորդ աստիճանի, այսինքն ՝ դա թույլ տվեց վեցերորդ զարմիկի ամուսնությունը: [16] Փաստորեն, դա հետընթաց էր նախորդ որոշումներից: Պատճառները շատ ակնհայտ են: 1915 թվականին իրականացված մարդկության դեմ հանցագործությունը, Հայոց ցեղասպանության մեկուկես միլիոն հայերը և Առաջին աշխարհամարտում զոհված հայերի անդառնալի կորուստները: Հայերը ժողովրդագրական վերարտադրության կարիք ունեին `շարունակականությունն ապահովելու և սերնդափոխությունը պահպանելու համար: 1919 Օգոստոսի 28-ին սահմանված կարգը օրվա վերջին և անփոփոխ իրադարձությունն է: Ազգագրագետ Լիլյա Վարդանյանն իր «Տավուշցիների ընտանեկան ծեսը» աշխատության մեջ նշում է, որ այժմ ամուսնության ընթացքում յոթ հարազատներին զարմացնելու սովորույթն այլևս խստորեն չի պահպանվում. Ասվածից պարզ է դառնում, որ նույնիսկ այն բնակավայրերում, որտեղ եկեղեցական կարգը չի պահպանվում, մարդիկ չեն կատարում աստվածային պատգամը սովետական աթեիզմի ազդեցության տակ: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Մեր օրհնյալ սրբազան հայր Գրիգոր Տաթեւացու հարցումների գիրք, Կ. Պոլիս, 1729, էջ. 609 թ. [2] hazազարյան Ռ., Գրաբար բառարան, հատոր Բ, Երեւան, 2000, էջ: 428 թ. [3] Մելիք Թանկյան Ն., Հայ եկեղեցական իրավունք, Էջմիածին, 2004, էջ 911-2, 919,529: [4] «Հայաստանի Հանրապետության ընտանեկան իրավունք», Երեւան, 2008, էջ. 94 [5] Մանանդյան Հ., Հայ ժողովրդի պատմության քննական տեսություն, հատոր Ա, Երեւան, 1977, էջ: 292: [6] «Հայկական օրենսգիրք», հատոր Ա, ջանասիրաբար ՝ Վազգեն Հակոբյանի, Երեւան, 1964, էջ 48, 446-7: [7] «Հայկական օրենսգիրք», հատոր Բ, ջանասիրաբար ՝ Վազգեն Հակոբյանի, Երեւան, 1971, էջ 260-1, 96, 12: [8] Նամակ Երեք օրհնված սրբազան հայրապետ Ներսիս Շնորհալու ընդհանուր ստեղծողին, Սուրբ Էջմիածին, 1868, էջ 85, 84: [9] Մալխասյանց Ս., Հայերեն բացատրական բառարան, Երեւան, 1944, էջ: 230 [10] Գոշ Մ ․, Դատաստանի գիրք, Երեւան, 1975, էջ: 386: [11] Գանձակեցի Կ Հայոց, Հայաստանի պատմություն, աշխատ. Կ.Մելիք-Օհանջանյան, Երեւան, 1961, էջ 304-5: [12] «Ձագավանքի ժողովը և նրա կանոնը», առաջաբան և թարգմանիչ ՝ Ս. Մխիթարյան, «Հայ աստվածաբան», Ե, Երևան, 2013, էջ 106: [13] «Հայաստանի Հանրապետության ընտանեկան օրենսգիրք», ՀՕ-123-Ն, ԱՐՊԱ 2005, 01, 19/4 (376), 09.11.2004: [14] Փաստաթղթեր Հայ եկեղեցու պատմության մասին, Գիրք XIII, Երեւան, 2005, էջ: 495 թ. [15] Վարդանյան Լ., Տավուշ, Սոցիալ-մշակութային գործընթացներ, 2014, էջ. 171: Գալստյան Գոռ Ամուսնության խորհրդատվության ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԵRE ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Հիմնաբառեր. ։
| Ներկայումս ոչ միայն աստվածաբանական, այլև պատմաիրավական ու ազգագրական տեսանկյուններից չափազանց կարևոր է պսակի խորհրդակատարության արգելքների ուսումնասիրությունը, որին էլ միտված է սույն աշխատանքը։
Կատարված քննությամբ վեր է հանվում պսակի խորհրդի էությունը, պատմահամեմատական վերլուծությամբ ներկայացվում է արյունակցական-ազգակցական կանոնական արգելքների փոխհարաբերությունների ամբողջ ընթացքը՝ վաղնջական ժամանակներից ընդհուպ մեր օրերը։
Բերվում են նաև զարմերի հաշվարկման տարբեր եղանակներ։
|
ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ ԲԻԶՆԵՍՄԵՆԻ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅԱՆԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸՄարդկային գործունեության բոլոր բնագավառներում մեծ դերակատարում է վերագրվում նրա հաղորդակցման կարողությանը, հետաքրքրություններին, պահանջմունքներին, որոնք մարդուն ուղեկցում են իր գիտակցական ողջկյանքի ընթացքում։
Հետազոտությունները հանգում են այն եզրակացության,որ օրինաչափության իրազեկությունը, յուրօրինակ հաղորդակցումը, տալիս ենմեծ հնարավորություններ միջանձնային շփումներին և հաղորդակցություններին։
Պարզվում է նաև, որ բնականոն, հաջող հաղորդակցման արդյունքումձևավորվում են այնպիսի հարաբերություններ, ինչպիսիք են՝ նյարդահոգեբանական կայունություն, կարեկցություն, ռեֆլեքսիա, մարդասիրություն։
Այստեղից բխում է, որ ընտրած մասնագիտությունը իր կնիքն է դնում անձի շփմանյուրահատկության վրա և խթան է հանդիսանում որոշակի կողմնորոշում ունեցող անձանց շրջանակների հետազոտությանը (այդ թվում մանկավարժական,իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ, բժշկական սպասարկման աշխատակիցներ, ինչպես նաև սոցիալական և սպորտի բնագավառի աշխատակիցներ)։
Իսկ վերջին տարիներին հետազոտությունների արդյունքում ի հայտ է եկել գործարարին բնորոշ անձնային հատկությունների հայտնագործում։
Միևնույն ժամանակ կատարվող հետազոտությունները թույլ չեն տվել կազմել ամբողջական կարծիք գործարարի հոգեբանական զարգացման, հաղորդակցմանհմտությունների վերաբերյալ, ինչն էլ շոշոփվում է սույն հոդվածում։
Կարծում ենք՝ գործարարի անձի հաղորդակցման հատկանիշները հոգեբանական բարդ կազմավորումեն և ունեն ընդհանուր առանձնահատկություններ։
Գործարար անձի հաղորդակցության առանձնահատկությունը կարող էկրել տարաբնույթ դասակարգումներ1. • գիտելիքների հաղորդակցման բնագավառում հաղորդակցման միջոցների տիրապետման, հաղորդակցման կանոնների և սկզբունքների իմացությամբ, հաղորդակցման նյութի տիրապետման և հաղորդակցի գիտելիքներիկիրառմամբ, • կարողություն և հմտություն շփման բնագավառում,• կարողություն և հմտություն՝ դիմացինին հակազդելու, 1 Бородина Г. В., Психология делового общения։
Учебное пособие. М.։
ИНФРА-М, 1998, 224 с. • մարդկանց հետ ճիշտ հարաբերությունների հաստատում, նրանց մոտհետաքրքրության առաջացում սեփական անձի նկատմամբ, պլանների և գործողությունների մասին տեղեկացնել զրուցակցին, սեփական անձը տեսնել այլոց աչքերով, լսելու կարողության զարգացման, հարմարվել իրավիճակներին,ուրիշին ճիշտ զգալու կարողություն, ընդունել սեփական անձի և մյուսներիշփումը, հակադրությունների և բացասական երևույթների հարթման կարողություն,• հաղորդակցման հմտությունների առկայություն, հումանիզմի դրսևորում, ծրագրավորման և կազմակերպչական հմտություններ, ճիշտ հաղորդակցություն, ժամանակին հայտնաբերելու և արդյունավետ շփման հասնելու, խոչընդոտը կանխելու հմտություն, հաղորդակցման քայլերի հերթագայում, հանդուրժողականությունը պահպանելու կարողություն։
Վերոնշյալից էլ բխում է գործարարի դերը կառույցում.- հաղորդակցման նախապատրաստման դրսևորման հմտություն, պատրաստակամություն, հաղորդակցման կազմակերպման (ծրագրավորման) հմտություն, մարդկանց հետ հարաբերությունները պահպանելու կարողությունշփման կանոնների և կարգի իմացության, հաղորդակցման բովանդակային մոտեցում, հաղորդակցման քայլի կանխատեսման հմտություն, - հաղորդակցման նախապատրաստման դրսևորման հմտություն, պատրաստակամություն, հաղորդակցման կազմակերպման (ծրագրավորման) հմտություն, մարդկանց հետ հարաբերությունները պահպանելու կարողությունշփման կանոնների և կարգի իմացության, հաղորդակցման բովանդակային մոտեցում, հաղորդակցման քայլի կանխատեսման հմտություն, - հաղորդակցման հիմքում ընկած գործընթացի հմտություն. մարդկանցհետ կապ հաստատելու ունակություն, մարդկանց մոտ սեփական անձի նկատմամբ հետաքրքրություն առաջացնելու հմտություն. հաղորդակցման քայլիշտկման հմտություն, ժամանակին հայտնաբերելու արդյունավետ շփման հասնելու խոչընդոտը կանխելու հմտություն, քեզ զրուցակցիդ աչքով նայելու կարողություն, զրուցակցիդ լսելու կարողություն, սեփական անձի և զրուցակցի՝միմյանց ճիշտ ընկալելու կարողություն։
Շփման գործընթացում արտահայտվելու կարողություն, շփման իրավիճակը գնահատելու կարողություն, հակասությունները և բացասական երևույթներ կանխելու ունակություն, հիասթափության կանխում և հանդուրժողականության դրսևորում, շփման ճկունություն և ինքնատիրապետում հաղորդակցման ժամանակ, ինչպես նաև մասնագիտական խնդիրների լուծման հմտություն, ուրիշների վրա ազդելու ունակություն, իր հետաքրքրություններըպաշտպանելու ունակություն, մտքերն ու գործողությունները զրուցակցինհասցնելու կարողություն։
Հաղորդակցման դասակարգում շփման որակի բարձրացման, բարելավման միջոցով՝ շփման պատրաստակամությունը, հաղորդակցման կանոնների և սկզբունքի իմացությունը, մարդկանց ճանաչելու կարողությունը, սեփականանձի և դիմացինի շփման իրատեսությունը, շփման իրավիճակին հարմարվելու կարողություն, հակասություններ և բացասական երևույթներ կանխելու ունակություն, հիասթափություն հանդուրժողականություն, հակասության ճկունություն, շփման ինքնատիրապետում, մասնագիտական խնդիրների լուծմանհմտություն՝ ուրիշների վրա ազդելու ունակություն, իր հետաքրքրություններըպաշտպանելու կարողությունը, սեփական մտքերն ու գործողություններըզրուցակցին հասցնելու ունակությունը։
Կարևոր գործոններ են նաև հաղորդակցման ընթացակարգը, կազմակերպչական (ծրագավորման) կարողությունը, հաղորդակցման հերթական քայլերի ուղղումը, պարզելու և ժամանակինկանխելու ունակության հաջողությանը հասնելու խոչընդոտը, բացասականերևույթները և հակասությունները (վեճերը) կանխելու հմտությունը, շփմանճկունությունը, մարդկանց վրա ազդելու կարողությունը։
Հաղորդակցման դասակարգման կարևոր տեսակ է նաև, ըստ էության իրականացվող շփման գործընթացը, այդ թվում` հաղորդակցմանը պատրաստակամությունը հաղորդակցման կանոնների և սկզբունքի իմացությունը, մարդկանց ճանաչելու ունակությունը, շփման ճկունությունը, հիասթափությունը և հանդուրժողականությունը2։
Գործարար անձի հաղորդակցման հատկանիշներն ի հատ են գալիսհիմնականում երեք ուղղություններով։
Տարբեր բնագավառի գործարարների հաղորդակցությունը ցույց է տալիս,որ նրանց մոտ առաջանում է հաղորդակցման համալիր. հիմնական յուրահատկությունը նրա ունակությունն է՝ ժամանակին և ճիշտ որոշումներ կայացնելու հօգուտ սեփական բիզնեսի արդյունավետության։
Դրան նպաստում ենհաղորդակցությունների կարգավորման գործընթացը, ինչպես նաև իր կարգավիճակը հասնելու կայունության և որոշակի ազդեցություն թողնելու զրուցակցի վրա3;4.Գործարարի հաղորդակցման զարգացման առանձնահատկություններըմեծ ազդեցություն են թողնում նաև նրա մասնագիտական շփման զարգացման վրա, որոնք տարբերվում են ըստ բիզնեսի զարգացման բնագավառի՝ առևտրի, ծառայություններ մատուցելու, արդյունաբերական և այլն։
- Արդյունաբերական բնագավառի բիզնեսի, հաղորդակցուման մեջ գերակշռում են ենթակաների հետ համաչափ զարգացումը, կանոնակարգումը, որոնք մեծ դեր են խաղում ղեկավարման գործում։
- Ծառայություններ մատուցող գործնեություն հաղորդակցումը հաճախորդների, ենթակա աշխատողնորի, բիզնեսի աշխատակիցների հետ. շատկարևոր է հասկանալ և ընդունել հաճախորդի ցանկությունը և ըմբռնումը, ի2 Завялова Е. К., Посохова С. Т., Психология предпринимательства։
Учеб. Пособие. Слб., Узд նքնակառավարման կարևորությունը, ստեղծագործ բաղադրիչը, և հաղորդակցումը ոչ ավանդական պայմաններում։
Այսպիսով՝ հաջողակ գործարարի հաղորդակցման առանձնահատկությունները փոփոխվում են այն բիզնեսի տեսակից ելնելով, որով նրանք զբաղվում են։
- Արտադրությամբ զբաղվող գործարարը դրսևորում է ինտելեկտի բազմազանություն, տիրապետում է քաղաքականությանը, գիտությանը, կենցաղային պայմաններին։
Նրանք բավականին անվստահ են հեղինակություններինկատմամբ ձգտում են վերլուծել ամեն ինչ, իրենց կարծիքով՝ թերահավատ են,համբերատար են հակակարծիքների և անճշտությունների նկատմամբ։
Հանգիստ ընդունում են ուրիշների կարծիքները և առաջարկությունները, իրենքշատ հեշտությամբ փոխում են իրենց կարծիքը, գործում են ազատ, գերադասում են ամեն ինչում իրենց մասնակցությունը, կայացնում են ինքնուրույն որոշումներ, նպատակային են, կրում են պատասխանատվություն, պատրաստ ենզոհաբերել բոլոր հարմարավետությունները՝ միայն թե պահպանելու համար իրենց անկախությունը, ամենայն հավանականությամբ ունեն կոշտ բնավորություն, միշտ չէ որ ամբողջությամբ համոզված են իրենց գրավչության առումով։
Ընդունակ են տեղեկատվության հանդեպ և ցուցաբերում են զգուշություն։
Որոշակի սոցիալական խավերի մեջ ունեն ինքնահաստատված պահվածք, որոշդեպքերում ցուցաբերում են հուզական դրսևորումները, ինքնաներկայացմանդրսևորումներ առկա են։
- Առևտրային բնագավառի գործարարը շփման մեջ կարող է չվստահել,կասկածամիտ և զգույշ լինել շրջապատի նկատմամբ՝ դրսևորելով թերահավատություն։
Շատ քիչ է ընկնում ուրիշի ազդեցության տակ, դրսևորում է դոմինանտություն, ցուցաբերում է բնավորության տատանում, հարմարվում էտվյալ պահին, մարդամոտ է։
Տարբեր ծառայություն մատուցող ձեռնարկատերերը բնութագրվում են նյարդահոգեբանական բարձր աստիճանով (բարձրաստիճանի նյարդահոգեկան կայունությամբ և պահելաձևի կառավարման,բարձր ադեկվատ ինքնագնահատականով և իրական գործունեության ըմբռնումով), հավասարակշիռ հույզերով, հանգիստ, ինքնավստահ, լուրջ պլաններով և գործերով, իրական են ընդունում իրենց շրջապատը, լիովին գիտակցումեն իրականության պահանջարկը։
Կայուն են պատահական փոփոխվող տրամադրությունից, ամեն ինչին վերաբերվում են մտածված։
Հաղորդակցման ժամանակ գրագետ են, քաղաքավարի, զգույշ, բավականաչափ համբերատար ենշրջապատի հանդեպ։
Կարողանում են բավականին լավ ինքնաղեկավարվել՝հարմարվելով իրավիճակներին։
Ձեռնարկատիրական գործունեությունը կատարում են ճշգրտված նախագծով, ճկուն վարքագծով և բավականին փոփոխական հայացքներով, խորամանկ, կարող են գրավել ժեստերով և հաղորդակցման մեջ նենգությամբ հարուստ փորձով։
Փափուկ են, բարձրաշխարհիկ,քաղաքավարի, հետևում են իրենց խոսքին և սովորույթներին, համարձակ են, էներգիայով լեցուն, ակտիվ, ձգտում են ապրել իրենց համոզմունքներով և կանոններով4։
Կարող են ագրեսիվ պնդել իրենց իրավունքները ինքնուրույնության համար, պահանջում են ինքնուրույնություն շրջապատից։
Շփվող են, ընդունակ են հաստատել պարզ և անկեղծ փոխհարաբերություններ շրջապատիհետ։
Կառուցում են փոխադարձ համագործակցություն շրջապատի հետ, գործընկերոջ հետ հաղորդակցման ժամանակ արագ են կողմնորոշվում, չխառնելով անձի ինքնաբացահայտումը, ինքնաներկայացման հետ՝ նախընտրում ենփոխազդեցությունների անձնային ձևերը։
Ձեռներեցի հաղորդակցման հատկությունների բացահայտումը տեղի է ունենում հոգեբանական այն առանձնահատկությունների միջոցով, որը կապված է տվյալ գործունեության ոլորտին,արհեստավարժ մակարդակով։
Հոգեբանների համար, որոնք զբաղվում են ձեռներեցության հոգեբանությամբ, մշակված են հետևյալ խորհուրդները՝ • արտադրության ոլորտում աշխատող ձեռնարկատերերի համար, շեշտըպետք է դնել ձեռնարկատիրոջ ինքնավստահության, հաղորդակցմանճկունության, շրջապատող մարդկանց վստահելու կարողության,նրանց ոչ խոսքային դրսևորումների վրա։
• առևտրային ոլորտում աշխատող ձեռնարկատերերի համար մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել շրջապատող միջավայրի վրա վստահություն գրավելու, անձնային տագնապայնության իջեցման, հակասականիրավիճակներում խնդրի արդյունավետ լուծման վրա։
սպասարկման ոլորտի ձեռնարկատերերի համար առաջին հերթին կարևոր էհարգանքը միջանձնային փոխհարաբերությունների նորմերին և բարձր հանդուրժողականությունը շրջապատի հանդեպ։
Հասմիկ ՄանասյանԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ ԲԻԶՆԵՍՄԵՆԻ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԲանալի բառեր` հաղորդակցում, կարողություններ, միջանձնային, գործարար, անձնայինհատկություններ, կազմակերպչական հակասություններ, դրսևորում, հոգեբանական,առևտրային, արդյունաբերական սպառումԱմփոփում։
| Հոդվածում վերլուծվում է անձի հաղորդակցման յուրահատկությունները պայմանավորված իր մասնագիտական գործունեությամբ։
Մասնակիորեն` ընդգրկված անձի գործարարության ոլորտում հաղորդակցման առևտրային , սպառման և արտադրման բնագավառները։
Քննարկվում է նաև հաղորդակցման դասակարգման մեջ նրա կանոնների և սկզբունքների իմացությունը, մարդկանց ճանաչելու կարողությունը, հակասությունների և բացասական երևույթներ կանխելու ունակություն, մասնագիտական խնդիրների լուծման հմտություն, ուրիշների վրա ազդելու ունակություն, իր մտքերն ու գործողությունները զրուցակցին հասցնելու ունակություն։
|
Անչափահասի հետ կապված հանցագործության բնութագրերը Այս հոդվածում մենք անդրադարձել ենք անչափահասին վերագրվող հանցագործության վերաբերյալ վարույթի առանձնահատկություններին: Այս հաստատությանը դիմելու ցանկությունը պայմանավորված է նրանով, որ դա առանձին քրեական դատավարություն է, օժտված է մի շարք հատկանիշներով, հաշվի առնելով անչափահասի ֆիզիոլոգիական-հոգեբանական առանձնահատկությունները որպես առանձին կատեգորիա, ինչպես նաև այն փաստով, որ անչափահասների հանցագործության դեպքը մեծ հետաքրքրություն և կարողություն է առաջացնում, քանի որ ապագայում նոր հանցագործությունների կանխարգելման համար այնպիսի կարևոր խնդրի լուծումը կախված է դրա իրականացման ճիշտ ուղղությունների մշակումից, ինչը հիմնական նպատակներից մեկն է: քրեական իրավունքի, քրեական դատավարության և քրեակատարողական օրենսդրության: Բացի այդ, անչափահասների արդարադատությունը սահմանվում է որպես սոցիալական արդարության համակարգի բաղկացուցիչ մաս 1, ուստի այս հաստատությունը միշտ պետք է լինի գիտական հետազոտությունների կենտրոնում `զարգացնելով նոր, երեխաների համար բարենպաստ մոտեցումներ: Գործող Քրեական դատավարության օրենսգիրքը, սակայն, մանրամասնորեն չի կարգավորում այս հարցը `տվյալ ինստիտուցիոնալ կարգավորմանը նվիրելով ընդամենը հինգ հոդված, որոնք մակերեսորեն անդրադառնում են տվյալ վարույթի առանձնահատկություններին` բովանդակային առումով: Փորձ է արվել լրացնել այս բացը Քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագծում (այսուհետ `Նախագիծ), որում ավելի մանրամասն քննարկվում են անչափահասի նկատմամբ քրեական դատավարության առանձնահատկությունները: Փորձենք անդրադառնալ այս հաստատության վերաբերյալ գործող օրենսգրքին և Կանոնակարգերի նախագծերին: 1 Տե՛ս ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 40 33 բանաձևը, Անչափահասների արդարադատության կառավարման նվազագույն ստանդարտ կանոններ (Պեկինի կանոններ) (1981 թ. Նոյեմբերի 29): խնդիրներ. Անչափահասների վարույթի առանձնահատկություններին անդրադառնալիս նախ անհրաժեշտ է հստակորեն սահմանել, թե ում վրա են կիրառվում կիրառվող կանոնները. Այն անձը, որը հանցագործության պահին անչափահաս է եղել, կամ անչափահասը, որը ձերբակալվել կամ մեղադրվել է: Գործող քրեական դատավարության օրենսգիրքը սահմանում է 18 տարեկանում հանցագործություն կատարելը նախքան ընթացակարգ կիրառելու բովանդակային չափանիշները, մինչդեռ Նախագիծը սահմանում է ընթացակարգը կիրառելու չափանիշ `նախքան ձերբակալվելը կամ մեղադրվելը 2: Նախագծի նկատմամբ մոտեցումն ավելի տրամաբանական է, այն ամբողջովին հիմնված է գործի էության և առանձնահատկությունների վրա, քանի որ օրենսդրության առանձնահատկությունները տարածվում են միայն անչափահասների վրա, դրանք կիրառվում են ձերբակալման կամ մեղադրական եզրակացության պահից, ուստի դրանք պետք է կիրառվեն անձինք, որոնք ձերբակալման կամ մեղադրական եզրակացության պահին անչափահաս են: Նման մոտեցումը գտնվում է նաև միջազգային իրավունքի հիմքում, մասնավորապես ՝ ԱՀԽ-ի թիվ Rec (2003) 20 հանձնարարականի 1-ին հոդվածում անչափահասների հանցակազմի, անչափահասների արդարադատության դեմ պայքարի նոր ձևերի առումով ՝ հատուկ ընթացակարգ կիրառելու տեսանկյունից: նրանց. , ովքեր հասել են քրեական պատասխանատվության տարիքի, բայց չեն հասել մեծամասնության տարիքի: Եթե Նախագծով ստեղծվում են անչափահաս ամբաստանյալների իրավունքների, օրինական շահերի և երաշխիքների պաշտպանության միջազգային չափանիշներին համապատասխան կառույցներ, ապա նույնը չի կարելի ասել անչափահաս զոհերի համար: Մյուս կողմից, միջազգային իրավական նորմերը ստեղծում են անչափահաս զոհերի և վկաների իրավունքների պաշտպանության կառույցներ ՝ ելնելով նրանց տարիքից: Մասնավորապես, այն սահմանում է, որ հանցագործության զոհ դարձած երեխաների գործերով արդարադատությունը պետք է իրականացվի մեղադրյալի իրավունքները երաշխավորելու համատեքստում 4, և որ յուրաքանչյուր երեխա (հատկապես տուժողը) իրավունք ունի պահանջել իրենից առաջնահերթությունը տրվում է լավագույն շահերին: Այն նաև ամրագրում է, որ հանցագործության և լիազորությունները չարաշահող անձանց գործերում արդարության հիմնական սկզբունքները 2 Տե՛ս ՀՀ քրեական օրենսգրքի նախագծի հիմնախնդիրներին նվիրված գիտական հոդվածների ժողովածու, ՀՀ փաստաբանների միություն, Երեւան, 2014, էջ 525-526: 3 Տե՛ս ԿԸՀ թիվ Rec (2003) 20 հանձնարարականը: 4 Տե՛ս ՄԱԿ-ի 2005/20 բանաձևը: Հռչակագրին համապատասխան, պետությունները պետք է ձգտեն ապահովել, որ տուժող երեխաները ունենան բավարար արդարադատություն և արդարացի վերաբերմունք, հատուցում, փոխհատուցում և սոցիալական օգնություն: Անչափահաս զոհերի իրավունքների պաշտպանությանն անդրադառնալիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել անչափահաս գործերում մասնավոր մեղադրանքների կիրառման հարցը, հատկապես երբ զոհը անչափահաս է: Որքան գիտենք, մասնավոր մեղադրանքների դեպքում տուժողը լիովին պաշտպանված է, իսկ անչափահաս տուժողների շահերից ելնելով ՝ հաշվի առնելով միջազգային իրավունքի պահանջները, անչափահասի դեպքում ճիշտ կլինի այլ մոտեցում ցուցաբերել: զոհեր: Այս առումով անհրաժեշտ ենք համարում վկայակոչել Վճռաբեկ դատարանի 6 նախադեպերից մեկը, որը բացառություն է նախատեսում այն անձանց անձնական մեղադրանքների դեպքերում, որոնց իրավունքները ոտնահարվում են, բայց այդ անձինք չեն կարող պաշտպանել իրենց իրավունքներն ու օրինական շահերը: իրենց անօգնականության կամ այլ օբյեկտիվ պատճառներից ելնելով: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման իրավիճակում քրեական գործ հարուցելու պատճառը օրինական է, և եթե հիմքերը բավարար են, քրեական գործ հարուցելու որոշում պետք է կայացվի հանրային մեղադրանքներ հարուցելու համար սահմանված ընդհանուր ընթացակարգի համաձայն: Կարծում ենք, որ ավելի մանկամիտ կլինի Վճռաբեկ դատարանի այս դիրքորոշումը անչափահաս տուժողների վրա տարածելը: Ի տարբերություն գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքի, նախագիծը նախատեսում է ապացույցների ավելի լայն շրջանակ անչափահասների գործերով: Leveարգացման մակարդակ այլ Անձի այլ բնութագրեր, անչափահասի վրա տարեցների ազդեցություն, ենթադրյալ հանցագործության պատճառներ, դրան նպաստող պայմաններ: Նման գաղափարախոսությունը միջազգային չափանիշների, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումների հիմքում է: Ապացույցների շրջանակն ընդլայնելը բխում է անչափահասի հոգեֆիզիոլոգիական բնութագրերից, ծայրաստիճան 5 Տե՛ս ՄԱԿ-ի ուղեցույցները: 6 Տե՛ս Աբրահամյանի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2008 թվականի դեկտեմբերի 26-ի թիվ ՎԲ -73 / 08-ի որոշում: հասունությունը ՝ որպես բարդ և հատուկ տարիք: Անդրադառնալով անչափահաս իրավախախտների նշմանը `Լ. Գոլուբյանը նշում է, որ անչափահաս հանցագործների տարիքային առանձնահատկությունները ներառում են կյանքի փորձի պակաս, արագ ներշնչում և որոշումների կայացում որոշակի իրավիճակում` հույզերի կամ հեղինակային ընկալումների ազդեցության ներքո, որոնք կազմում են դժվար է ճիշտ վարք ընտրել: Հաշվի առնելով տեսաբանի նշած առանձնահատկությունները `պարզ է դառնում, որ անչափահասի նկատմամբ կատարված հանցագործությանը համարժեք միջոցներ կիրառելու համար անհրաժեշտ է ապացույցների լայն շրջանակ սահմանել: Անչափահաս հանցագործներին բնորոշ է հուսահատությունը, պոռթկումներն ազդելու միտում: Շատ հանցագործություններ նրանց կողմից կատարվում են ոչ ադեկվատ դրդապատճառներով ՝ չարության կամ այլ մարդկանց, հատկապես մեծահասակների ազդեցության տակ: Ուստի շատ կարևոր է ապացույցների մեջ ներառել անչափահասի վրա տարեց մարդկանց ազդեցությունը պարզելու պարտավորությունը: Նախագծին մոտենալը ապացուցելի հանգամանքների ընդլայնման առումով նաև Վճռաբեկ դատարանի նախադեպերից մեկի հիմքն է 9, մասնավորապես Վճռաբեկ դատարանը նշում է, որ վերը նշված հանգամանքները ենթակա են անչափահաս յուրաքանչյուր գործի համապարփակ քննության: Միայն դրանց համապարփակ վերլուծության արդյունքում դատարանը կարող է կազմել անչափահասի անձնական և տարիքային առանձնահատկությունների ամբողջական պատկերը և ընտրել այնպիսի ազդեցության միջոց, որն ուղղված կլինի նրա ուղղմանը և դաստիարակությանը: Այս առումով, Վճռաբեկ դատարանը շեշտում է, որ պատժի ընդհանուր նպատակներից բացի (սոցիալական արդարության վերականգնում, դատապարտված անձի ուղղում, հանցագործությունների կանխարգելում), անչափահասի նկատմամբ կիրառվող քրեական ազդեցության միջոցը պետք է հետապնդի բնական մտավոր և անչափահասի ֆիզիկական զարգացում: , նրա բարեկեցությունն ապահովելու հատուկ նպատակ: 7 Տե՛ս Golubeva LM, Sudoproizvodstvo po delem nesoсоershennolenitih vististeme sovsogo gogolovnovo proceva // Pravovedenie, 1985/6, s. 52 8 Տե՛ս Рыбальская В. .., Արտադրության առանձնահատկությունները ոչ ինքնիշխան ոչ ինքնիշխանների բաժանմամբ, Իրկուտսկ, 1972, էջ. 5-6: 9 Տե՛ս Նունուշյանի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2015 թվականի օգոստոսի 28-ի թիվ ՆԵՎԱՆԴ / 0094/01/13 որոշումը: Անչափահասները, գտնվելով զարգացման փուլում և լիովին զարգացած չլինելով որպես անհատ, ավելի են հակված ընկնել այլ մարդկանց բացասական ազդեցության տակ: Հետևաբար, բոլոր դեպքերում, երբ անչափահասի կողմից հանցագործություն կատարելը պայմանավորված է նրա վրա ուրիշների ազդեցությամբ, անհրաժեշտ է մանրամասնորեն վերլուծել նրանց միջև գոյություն ունեցող հարաբերությունների բնույթը, անչափահասի վրա բացասական ազդեցության աստիճանը և հետեւանքները. Վճռաբեկ դատարանը նշում է, որ նման ազդեցությունը, կախված գործի հանգամանքներից, կարող է ունենալ տարբեր քրեական նշանակություն: Մասնավորապես, եթե հանցագործությունը կատարվել է սպառնալիքի, հարկադրանքի կամ նյութական, ծառայողական կամ այլ կախվածության ազդեցության տակ, ապա այն պետք է գնահատվի որպես մեղմացուցիչ հանգամանք ՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի իմաստով: Եթե ապացուցելի հանգամանքների շրջանակի ընդլայնումը լիովին համապատասխանում է միջազգային ստանդարտներին, հիմնված է երեխայի իրավունքների պաշտպանության, երեխայի օրինական շահերի վրա և հակասությունների տեղիք չի տալիս, ապա նույնը չի կարող ասվում է Նախագծում տեղ գտած դրույթի մասին, որը նախատեսում է արագացված վարույթ առանց անհարկի ձգձգումների: , որի պատճառով արգելվում է քրեական հետապնդման ժամկետների երկարացումը նախաքննության փուլում: Չնայած արագացված ընթացակարգի սկզբունքը հիմնավորված է միջազգային իրավական ակտերով, բայց, մեր կարծիքով, խորը լինելով այդ խնդրի մեջ, կարող ենք փաստել, որ նման կարգավորումը չի լինի այնքան անչափահասի, որքան ինքը: արդարություն Քրեական դատավարության նպատակներն են հանցագործությունների բացահայտումը, մանրակրկիտ, համապարփակ և օբյեկտիվ հետաքննություն իրականացնելը, հետագա հանցագործությունները կանխելը, հանցագործին ուղղելը, որոնք բոլորը բերում են արդարության վերականգնմանը: Այս պարագայում քրեական հետապնդման ժամկետի երկարացման արգելքը չի՞ խոչընդոտում գործի բոլոր ապացույցների բացահայտմանը և հետազոտմանը, որոնց բացակայությունը կխոչընդոտի գործի լիարժեք, համապարփակ և օբյեկտիվ քննությանը: Քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագիծը սահմանում է անհարկի հապաղման անհապաղ վարույթի պահանջ, միևնույն ժամանակ արգելելով քրեական հետապնդման ժամկետի երկարացումը, բայց երկարաձգումը չի կարող ավելորդ լինել: չունի. Նախագիծը սահմանում է հիմնավորված հանգամանքների ընդլայնված շրջանակ, որոնցից յուրաքանչյուրը բխում է անչափահասի շահերից, բայց կարող են լինել պահեր, երբ ժամկետները բավարար չեն բոլոր ապացույցները հաստատելու համար, որի դեպքում օբյեկտիվ արդյունքը դառնում է խիստ կասկածելի Մենք պետք է ընդունենք այն փաստը, որ նախաքննության ողջ նպատակը և էությունը գործի հանգամանքների բացահայտումն է, իսկ անչափահասի ներգրավմամբ դեպքերում `պարզել վերջինիս դաստիարակությունը, կրթությունը, ընտանեկան պայմանները, պատճառներն ու պայմանները, որոնք նպաստում են դրան: հանցագործություն, տարեց մարդկանց ազդեցությունը անչափահասի վրա հեշտ չէ: Հետևաբար, կարծում ենք, որ որքան էլ սխալ է անչափահասների գործերով քրեական հետապնդման դեպքերի երկարացումը բացառելը, ավելի իրատեսական է նախատեսել երկարացման հնարավորությունը, որը կարող է կատարվել միայն այն դեպքում, եթե դա բխում է անչափահասի և արդարադատության շահերից: , Եթե արագացված ընթացակարգի կիրառումը և քրեական հետապնդման ժամկետի երկարացումը արգելելը պայմանավորված են անչափահասի օրինական շահերի պաշտպանությամբ, ապա դրանք բխում են այն կարծիքից, որ մինչդատական վարույթի ընթացքում ձեռնարկված գործողությունները բացասական հետք չեն թողնում: անչափահասի հոգեբանության հետագա զարգացման մասին: ոչ թե անդրադառնալ նախաքննական վարույթի պայմաններին, այլ այդ վարույթի ընթացքում ձեռնարկվելիք գործողությունների բնույթին. Եթե վարույթն իրականացնող մարմնի գործողությունները բացասաբար են ազդում անչափահասի հոգեբանության վրա, ապա այդ բացասական ազդեցությունը կգտնվի օրենքով սահմանված ժամկետում, այս դեպքում դա կախված չէ ժամկետի երկարացումից: Ուստի անհրաժեշտ է ավելի շատ ուշադրություն դարձնել վարույթն իրականացնող մարմինների առանձնահատկություններին և նրանց կողմից ձեռնարկված գործողություններին, ուստի մեր մյուս առաջարկին ՝ անչափահասների գործերի արդարադատության համակարգ հաստատելուց հետո: Անչափահասների իրավունքների նպատակներին և իրավական շահերի առավելագույն պաշտպանությանը և քրեական դատավարություններին հասնելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել անչափահասների արդարադատության համապարփակ համակարգ և ապահովել դրա արդյունավետ գործունեությունը: Ինչպես նախատեսված է EIC- ի 40-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, Մասնակից պետությունները պետք է նպաստեն անչափահասների նկատմամբ կիրառվող հատուկ օրենքների, ընթացակարգերի, մարմինների և հաստատությունների ստեղծմանը `խախտելով քրեական օրենսդրությունը: Անչափահասների արդարադատության համապարփակ համակարգը պահանջում է ստեղծել մասնագիտացված ստորաբաժանումներ ոստիկանությունում, դատական համակարգում և դատախազությունում, ինչպես նաև մասնագիտացված փաստաբաններ կամ այլ ներկայացուցիչներ, որոնք իրավական կամ համապատասխան օգնություն են տրամադրում անչափահասներին 10: Պեկինի կանոնների 12-րդ կանոնը ուշադրություն է հրավիրում անչափահասների արդարադատության իրականացման մեջ ներգրավված բոլոր իրավապահների հատուկ վերապատրաստման անհրաժեշտության վրա: Այս տեսանկյունից, քանի որ ոստիկանությունը անչափահասների արդարադատության համակարգի առաջին շփման կետն է, շատ կարևոր է, որ ոստիկանության աշխատակիցները տեղեկացված լինեն և գործեն պատշաճ կերպով: ՀՀ-ում անչափահասների արդարադատության համատեքստում «Քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտ» ՀԿ-ն նախաքննության ընթացքում խոշտանգումների և դաժան վերաբերմունքի ուսումնասիրության շրջանակներում նշում է անչափահասների նկատմամբ բռնության դեպքերը, այնուհետև մասնագիտանում է անչափահասների արդարադատության ոլորտում ` անչափահասների դեպքերի նկատմամբ ավելի խիստ և ավելի հստակ վերահսկողություն իրականացնելը: Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը 11 ցույց է տալիս, որ շատ երկրներ, ինչպիսիք են Ավստրիան, Կանադան, Խորվաթիան, Չեխիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան, Հունաստանը, Հունգարիան, Իտալիան, Նիդեռլանդները, Սերբիան, Սլովենիան, Շվեյցարիան և այլ երկրներ, ունեն անչափահասների դատարաններ: կամ դատավորներ: Այլ երկրներում անչափահաս դատավորներին օրենքը լրացուցիչ պահանջներ է դնում: Օրինակ ՝ փորձագիտական գիտելիքներ (Հունաստան), արդարադատության դասընթացներ (Ֆինլանդիա, Իտալիա), մասնագիտացում (Թուրքիա): Որոշ երկրներում (Ռումինիա, Կոսովո, Գերմանիա) գործում են անչափահաս դատախազներ և անչափահաս ոստիկաններ (Թուրքիա): Եթե ընդունենք, որ անչափահասների գործերով հատուկ դատարաններ հիմնելը մեր երկրում կապված է ֆինանսական միջոցների հետ, միևնույն ժամանակ, այն դեռ իրատեսական է: 10 Տե՛ս Անչափահասների դատավարությունների ակնարկ (զեկույց), Երևան, 2011, էջ: 33 11 Տե՛ս նույն տեղում: Եթե չկա, ապա գոնե դատական, ոստիկանության և դատախազության համակարգերում մասնագիտացված կադրերի պատրաստումը, մեր կարծիքով, անհրաժեշտություն է, բխում է միջազգային իրավական ակտերից, անչափահասների իրավունքների պաշտպանությունից, օրինական շահերից, շահերից: արդարություն Երեխայի իրավունքների կոմիտեի համաձայն, այն դեպքերում, երբ մասնագիտացված դատարանների ստեղծումը գործնականում անիրատեսական է, պայմանագրային կողմերը պարտավոր են երաշխավորել անչափահասների արդարադատության գործերը վարելու համար հատուկ դատավորների և մագիստրատուրաների նշանակում: Այս մոտեցումը բխում է նաև պետության շահերից, քանի որ մասնագիտացված մարմինների արդյունավետ գործունեությունը հետագայում կկանխի այնպիսի աղետալի իրադարձություններ, ինչպիսիք են կրկնահանցագործությունը, հասարակության անվստահությունը և հատկապես բացասական վերաբերմունքը երկրի իրավական համակարգի նկատմամբ և այլն: Ամփոփելով աշխատանքը: Հարկ ենք համարում նշել, որ դեռահասությունը ամենադժվար «խնդրահարույց տարիքային շրջանն է», անչափահասները ՝ որպես հատուկ կատեգորիա, միշտ պետք է լինեն հասարակության և պետության հոգածության ներքո: Ինչպես նշվում է Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրի 24 1 1-ին հոդվածում, «յուրաքանչյուր երեխա խտրականության իրավունք ունի ՝ անկախ ռասայից, գույնից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, ազգային կամ սոցիալական ծագումից, գույքի կարգավիճակից և ծնունդից»: Նա ունի պաշտպանության միջոցներ, որոնք ընտանիքի և հասարակության կարիքն ունեն նրանից մանկության տարիներին: » Սա պետությունների անուղղակի պահանջն է անչափահասների նկատմամբ ոչ խտրական վերաբերմունքի վերաբերմունքի ՝ ամեն դեպքում հաշվի առնելով անչափահասի տարիքային-անհատական առանձնահատկությունները: Սրա շարունակությունն ու հիմնավորումը մեկ այլ միջազգային փաստաթուղթ է, մասնավորապես, համաձայն Անչափահասների արդարադատության կառավարման ՄԱԿ-ի ստանդարտ նվազագույն կանոնների 5-րդ կետի («Պեկինի կանոններ»). «Անչափահասների արդարադատության համակարգը հիմնականում ուղղված է Անչափահաս հանցագործների վրա ազդող որևէ միջոցառում կատարելու համար անչափահասները միշտ պետք է համապատասխան լինեն ինչպես հանցագործի անհատական հատկություններին, այնպես էլ հանցագործի հանգամանքներին »: Ինչպես տեսնում ենք, անչափահասները, որպես հատուկ կատեգորիա, միշտ գտնվում են միջազգային կազմակերպությունների ուշադրության կենտրոնում, և այդ պատճառով պետությունները պարտավոր են անընդհատ վերանայել ներքին օրենսդրությունը ՝ անչափահասների նկատմամբ ավելի արդյունավետ, երեխաների համար ավելի բարենպաստ մոտեցումներ հաստատելու համար: Ապագան կերտողներն անչափահասներն են, ուստի անչափահասների հետ կապված խնդիրները միշտ պետք է լինեն ինչպես հասարակության, այնպես էլ պետության ուշադրության կենտրոնում: Նույնիսկ ավելի կարևոր է անչափահաս իրավախախտների բնութագրերի և խնդիրների ուսումնասիրությունը, քանի որ ապագայում ռեցիդիվի կանխարգելումը, և ընդհանրապես, իրավական համակարգը կախված է անչափահաս հանցագործության դեմ պատշաճ գործողությունների կիրառումից `ելնելով նրա տարիքից և անհատական առանձնահատկություններից: Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ամենավտանգավոր ռեցիդիվիստների մեծ մասը հանցագործություն է կատարել նախքան 18, 12 տարեկան դառնալը, ուստի անչափահասների արդարադատությունը խնդիրներ ունի, որոնք լուծման կարիք ունեն: Մենք կցանկանայինք ՄԻԵԴ-ի նախադեպային դատարանում ամփոփել աշխատանքը միջազգային մտավոր իրավական ակտերի պահանջների հստակ գաղափարի հետ, ըստ որի ՝ անչափահասները, իրենց հասունության, ֆիզիոլոգիական, սոցիալ-հոգեբանական և այլ հատկությունների պատճառով, համարվում են հատուկ սուբյեկտներ: քրեական-քրեական հարաբերություններ: պաշտպանիչ, վերականգնող և մանկամետ: Հասմիկ Հակոբյան ՀԵIMEԻՆԱԿԻ ՀԵՏ ՀԱՆIMEԱԳՈՐՈՒԹՅԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐ Հիմնաբառեր ՝ անչափահաս, անձնական մեղադրանք, արագացված վարույթ, նախաքննություն, կրկնահանցագործություն, արդարադատության համակարգ: Ամփոփում ։
| Սույն աշխատանքում քննության ենք առել «Անչափահասին վերագրվող հանցանքի վերաբերյալ վարույթի առանձնահատկությունները» թեման։
Շեշտը դրել ենք տվյալ ինստիտուտին վերաբերող հիմնախնդիրներին և առաջարկել ենք դրանց լուծման հնարավոր եղանակները։
Թեման արդիական է, և ցանկալի է, որ այն մշտապես գտնվի գիտական ուսումնասիրությունների կենտրոնում։
Աշխատանքում տեղ են գտել մի քանի հիմնական առաջարկություններ, որոնցից յուրաքանչյուրը նպատակ է հետապնդում անչափահասների գործերով վարույթը հնարավորինս համապատասխանեցնելու անչափահասի հոգեֆիզիոլոգիական առանձնահատկություններին, երեխայամետ և պաշտպանիչ։
դարձնելու ավելի 12 Տե՛ս Է. Ա.Գրին, Իրավաբանական հոգեբանություն, «Զանգակ-97», 2004, էջ197։
|
ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՆԵՐԻ ԱՆՁՆԱԿԱՆ Սպասելիքների փոխակերպման փորձնական ուսումնասիրություն Վերջերս հաճախակիացել է հասարակության ուշադրությունը երիտասարդության սոցիալական սպասումների, կյանքի հեռանկարների և վերաբերմունքի վրա: Դա, մի կողմից, պայմանավորված է սոցիալ-քաղաքական պայմաններում որակական փոփոխություններով, տնտեսական անկայունությամբ, միջազգային խմորումներով, իսկ մյուս կողմից `ժողովրդագրական ուսումնասիրություններով, գլոբալ ծերացումով և տարիքային սահմանների վերանայումներով: Այս հանգամանքներն ազդում են երիտասարդների ընկալումների, միջանձնային հարաբերությունների, իրենց մասին ընկալումների վրա, որոնք միշտ չէ, որ համապատասխանում են իրականությանը կամ անձի հնարավորություններին: Վերջերս տարբեր բնագավառների մասնագետներ բարձրաձայնում են 21-րդ դարի երիտասարդների սոցիալական, հոգեբանական խնդիրների, նույնիսկ երիտասարդության առանձնահատուկ ճգնաժամի մասին: Այսպիսով, Թիմ Ուրբանը մի հետաքրքիր դիտարկում արեց: Նա նշում է, որ 1970-ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին ծնված սերունդը, այժմ 25-40 տարեկան, չափազանց մեծ սպասելիքներ ունի 1: Նա այդ սերունդին անվանում է «քաղաքաշինության երիտասարդ մասնագետների սերունդ»: Իհարկե, այս երեւույթն ունի իր սոցիալ-հոգեբանական հիմնավորումը, ինչը ազդանշան էր մեզ համար պարզելու, թե ինչ վերափոխումներ են տեղի ունենում անձնական և սոցիալական ծառայությունների բովանդակային ասպեկտներում ամբողջ երիտասարդության շրջանում: Այսօր տարիքային վերջին սահմանափակումներն ավելի ու ավելի են ընդլայնում երիտասարդության սահմանները: Այսպիսով, 1982 թվականին ՄԱԿ-ը իր «Միջազգային տարիքի կարգավորման միջանկյալ ուղեցույցում» նշում է 15-24 տարեկան երիտասարդների չափահասությունը: Սահման 2 և Համաշխարհային առողջություն 1 Տե՛ս Tim Urban. Ինչու սերունդ Yuppies- ը դժգոհ է, սպասեք, բայց ինչու, 2013: 2 Տե՛ս Համաշխարհային երիտասարդական զեկույց, Երիտասարդների անցում դեպի հասունություն: Առաջընթաց և մարտահրավեր, ՄԻԱITՅԱԼ Ա NԳԵՐ, 2007 թ. 2009 թ.-ին կազմակերպությունը երիտասարդության համար սահմանեց 25-44 տարեկան տարիքային խումբ: Մենք մեր հետազոտության համար որպես մեթոդաբանական հիմք ենք ընդունել Վ. Quinn- ի տարիքի կանոնակարգ 3, որում երիտասարդությունը սահմանվում է որպես 18-40 տարեկան: GraceCraig- ը այս նույն տարիքային փուլն անվանում է վաղ հասունություն (20-40) 4: Քանի որ երիտասարդությունը բավականին մեծ է, մենք աննպատակահարմար համարեցինք այն բաժանել տարիքային հետևյալ փուլերի. Երիտասարդության սկիզբը `18-25 տարի, իրական երիտասարդությունը` 25-32 տարի: Ushուշ երիտասարդ, 33-40 տարեկան: Երիտասարդությունը մարդու ես ձեռք բերելու, մարդուն որպես անհատ հաստատելու, անձի յուրահատկությունը գիտակցելու ժամանակաշրջան է: Այս ընթացքում մարդը սկսում է փնտրել իր ուրույն կյանքի ուղին, մտածում է հաջողության հասնելու և նպատակներին հասնելու մասին: Այնուամենայնիվ, նպատակներ դնելիս նա դեռ ապահովագրված չէ սխալներից, խոչընդոտներից և հետևանքներից, նա դեռ չունի բավարար փորձ ՝ դրանց դիմակայելու, ճիշտ որոշումներ կայացնելու համար: Սակայն այդ սխալների գիտակցումը և դրանցից հետագա դասեր խաղալու միտումը ձևավորում են երիտասարդի կյանքի փորձը: Եթե դիտարկենք երիտասարդության փիլիսոփայական մեկնաբանությունները, կտեսնենք, որ այս գիտություններում երիտասարդությունը համարվում է հնարավորությունների, ապագա կողմնորոշման շրջան: Երիտասարդությունը մի ժամանակաշրջան է, երբ դեռ ոչինչ չի արվել, երբ հնարավոր է ամեն ինչի հասնել 5 5: Այս պնդումները հիմք հանդիսացան այս հետազոտությունն իրականացնելու համար, որպեսզի հնարավոր լինի պարզել հայ երիտասարդի ապագայի սպասելիքները, նրանց իրատեսությունը, որոշակիությունը, երիտասարդության տարբեր ենթաազդանշաններում դրանց դրսեւորման քանակական-որակական առանձնահատկությունները: Մեր հետազոտության մեջ ակնկալիքները ներկայացված են երեք մակարդակներում. Միջանձնային հարաբերությունների ակնկալիքներ, կյանքի հեռանկարների ակնկալիքներ սպասում են անձնական ներուժի ակնկալիքներից, կամ, այլ կերպ ասած, ինքն իրենից սպասելիքներ Սպասումների ձևավորման հարցը որոշ չափով կապված է անձի դերի վարքի հետ: Այսինքն ՝ անձը հասարակության մեջ գոյություն ունենալու համար, ապա 3 Տե՛ս Quinn VN, Համապատասխան հոգեբանություն, SPb., 2000, էջ 118: 4 Տե՛ս Kraig G., զարգացման հոգեբանություն: SPb., 2000 թ. 5 Տե՛ս նույն տեղը, հ. 543: 6 Տե՛ս Карина О. Վ., Կիսելևա Մ. Ա., Шустова Н. Ե., Հեղինակային գիտության ակադեմիայի հայեցակարգային ուսումնասիրություն, հ. 12, №5, 2010, 118-125: Հովվացնելու, այլ մարդկանց հետ համագործակցելու հնարավորությունը նման համագործակցությունը ենթադրում է վարքի նորմերի յուրացում: Ամերիկացի հոգեբանները ՝ Դ. Acksեքսոնը և Լ. Կոլբերգը, ուսումնասիրելով դերի ընդունման մեխանիզմները, եկել են այն եզրակացության, որ դերի յուրացումը և ընդունումը տեղի են ունենում միայն միջանձնային հարաբերություններում, որոնք հաշվի են առնում և՛ դերերի նշանակումը, և՛ ստուգումները, խրախուսական պատիժը: պատժամիջոցներ, վերահսկողություն, նմանություն և նման ձգտումներ: , Եվ ահա, Ա.Ա. Բոդալյովը կարծում է, որ սոցիալական սպասումները կապված են կարծրատիպային վարքի հետ, որի շրջանակներում դրանք խաղում են երկակի, հակառակ դերեր 7: Այսպիսով, իմանալով նշանակալի մարդկանց ակնկալիքները սեփական անձի վերաբերյալ `անձը ձգտում է հանդիպել նրանց և կառուցել սեփական բիզնեսը` իրենց նմանությամբ: Մյուս կողմից, սոցիալ-հոգեբանական սպասումները արտացոլվում են գիտակցության մեջ, դրանք կազմում են իրենց յուրահատուկ նորմատիվ հասկացությունները: Ա.Շուտցը կարծում էր, որ մարդը, կատարելով որոշակի գործողություններ, բխում է գործողությունների կանխատեսումներից կանխատեսելուց: Իրադարձությունների կանխատեսումը սպասելը թույլ է տալիս որոշել նշանակալի իրադարձությունների հորիզոնները: Նման սպասումներն ուրվագծում են ապագա փորձի սահմանները, որոնք անընդհատ փոխվում և հարստանում են: Ներկայումս գրագետ թիրախավորումը բավականին ճշգրիտ է կանխատեսում իրադարձությունների ընթացքը: Այդ պատճառով մարդը կարող է հստակ գիտակցել, թե ինչ սոցիալական դերեր են իրեն անհրաժեշտ իր ստուգման մոդելներն իրականացնելու համար: Բ. Լոմովը կարծում էր, որ կենսական հեռանկարների սպասումը հնարավորություն է տալիս գործել, կայացնել այս կամ այն որոշումը ապագա, սպասվող իրադարձությունների վերաբերյալ 8: Այլ կերպ ասած, սրանք այն սպասելիքներն են, որոնք մարդն իրականացնում է ՝ լինելով այս կամ այն հասարակության անդամ: Դրանք են ՝ կրթություն, ընտանիք, աշխատանք, սերունդների միջև կապեր և այլն: Իսկ դու. Լեոնտը կարծում էր, որ այդ ակնկալիքները ներառում են որոշակի հանգամանքներ և կյանքի պայմաններ, որոնք այլ հավասար պայմանների դեպքում ապահովում են անձի հետագա առաջընթացը: Բայց անձնական ներուժից սպասելիքները վերաբերում են անձի կարողությանը: 7 Տե՛ս Бодалев А. Ա., Անհատականությունը և հասարակությունը: - Մ. Մանկավարժության միջազգային ակադեմիա, 1995, 328 էջ: 8 Տե՛ս Քրեստոմատիան հոգեբանության մեջ: Լոմով Բ.Ֆ., Ընդհանրության խնդիրները հոգեբանության մեջ, - Մ., 1987, էջ 108-117: 9 Տե՛ս Leontyaev A. А., Психология общения. - 2 & е изд., Испр. եւ ավելին. - Մ. Smysl, 1997. - 365 էջ: - (սեր. «Հոգեբանություն ուսանողի համար», թիվ 4): ինչպես նաև այն սպասելիքները, որոնք անհատը վերագրում է իրեն հասարակության կողմից: Գրականության մեջ սա կոչվում է «սպասման սպասումներ»: Մեր ուսումնասիրության նպատակն է բացահայտել երիտասարդների սոցիալ-անձնական սպասումների բովանդակության արտահայտման առանձնահատկությունները, դրանց բաղադրիչների քանակական-որակական բնութագրերը, ինչպես նաև նրանց հնարավոր վերափոխումները ողջ երիտասարդության շրջանում: Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք ստորև ներկայացված հիստոգրամում, միջանձնային հարաբերությունների ակնկալիքները ամենաբարձր արտահայտությունն ունեն հենց երիտասարդության փուլում, ինչը կարելի է բացատրել տարիքային առանձնահատկություններով `իրենց հասակակիցների և մեծահասակների հետ շփման մեջ: Այսպիսով, սա մասնագիտական կողմնորոշման և մասնագիտական գիտելիքների, հմտությունների ձեռքբերման հիմնական տարիքն է, երբ մարդը, շփվելով այլ մարդկանց հետ, կարող է հաստատվել որոշակի ոլորտում իր ընտրած ոլորտում: Ի վերջո, պատանեկությունը համարվում է չափահասության սկիզբ, երբ մարդը ձեռք է բերում չափահասի սոցիալական համապատասխան սոցիալական ակնկալիքներին բնորոշ բոլոր իրավունքներն ու պարտականությունները: Հասարակությունը նրանից ակնկալում է օրինապաշտություն, հայրենիքի պաշտպանություն, կրթություն, մասնագիտական պատրաստվածություն, մեծահասակների խնամք և այլն: Հենց այս տարիքում է, որ մարդու սոցիալական դերերը որոշ չափով բարձրանում են ՝ միաժամանակ ավելացնելով նրանց տիպիկ սոցիալական սպասումները: Այս տարիքում է, որ հայ երիտասարդը ստեղծում է իր սեփական ընտանիքը, սկսում է մասնագիտական կարիերա, ձեռք է բերում համապատասխան որակավորում, ճանաչում իր ընտրած ճանապարհով: Ինչպես տեսնում ենք հիստոգրամից (տե՛ս Histogram No. 1), այդ սպասումները նվազում են հաջորդ ենթաֆազում (33-45 տարի), ինչը կարելի է բացատրել այն փաստով, որ այս տարիքում երիտասարդը, որը սոցիալական պատասխանատվություն է կրում հասարակությունը, արդեն տիրապետել է վարվելակերպի համար ընդունելի որոշակի մակարդակի `ակնկալվող համապատասխան դերերը ստանձնելու համար, և այդ պատճառով այդ դերերին վերագրվող սոցիալական սպասումներն այլևս այդքան արդիական չեն և հստակորեն չեն արտահայտվում: Պետք է նշել, սակայն, որ այստեղ սպասելիքները, ունենալով քանակական հետընթաց, ենթարկվում են որակական վերափոխումների: Այսինքն ՝ անձը դառնում է նա, ով ձևավորում է միջանձնային ոլորտի սպասելիքները, նա իր սպասելիքները փոխանցում է աճող սերնդին, իր երեխաներին, աշխատանքի ոլորտի սուբյեկտներին, կարելի է ասել, որ մարդը դառնում է ոչ թե վարքային օրինաչափությունների վարպետ, բայց հաղորդիչ: 10 Տե՛ս Hell L., Ziegler D., Անհատականության տեսություններ: - SPb 1997 թ. Ինչ վերաբերում է սեփական անձնական սպասումներին, որոնք վերաբերում են սեփական կարողությունների սահմաններին, սեփական անձից սպասելիքներին, իրավիճակից և ընդհանուր ակնկալիքներից սեփական անձից: Սա ավելի շատ կապված է կյանքի փորձի և հոգեբանական հասունության հետ: Կանխատեսվում է, որ վաղ երիտասարդության սպասելիքն ավելի ցածր կլինի, քան մյուս ենթափուլերում, քանի որ ենթադրվում է, որ 18-25 տարեկան անձը դեռ չունի բավարար կյանքի փորձ ՝ համապատասխան անձնական հասունությանը: Եվ հաջորդ երկու փուլերում, համապատասխանաբար 26-32 և 33-40 տարեկան հասակում, դրանք արտահայտվում են փլուզումներով: Այսպիսով, 26-32 տարեկան հասակում դրանք ամենաբարձրն են, ինչը կարելի է բացատրել այն փաստով, որ մարդու հաջողությունը անձնական և մասնագիտական ոլորտներում բարձրացնում է նրա ինքնագնահատականը, ինչպես նաև հասարակության սպասելիքները նրանից, ինչը ուղղակիորեն ազդում է այդ աճի վրա: , Ինչ վերաբերում է երիտասարդության վերջին ենթափուլին, ապա այս տարիքում կենսական ներուժի սպասելիքները նվազում են ՝ հասնելով վաղ երիտասարդության ցուցանիշներին: Մենք դա հիմնավորում ենք տարիքային ճգնաժամով `հասունության բնորոշ հոգեբանական առանձնահատկություններով: Հարկ է նշել, որ ակնկալիքների արտահայտման առումով ամենաբարձրը ակնկալիքներն են կենսական տեսանկյունից: Այսպիսով, մեր առարկաների պատասխաններում մենք կարող ենք նկատել հետևյալ հատկությունները: 18-25 տարեկան կյանքի հեռանկարների սպասելիքները համեմատաբար ցածր են, ինչը հուշում է, որ այս տարիքի ենթախմբում ավելի անորոշ ապագայի հեռանկարները, իհարկե, նա պատկերացնում է կյանքում իրեն սպասվող մեծ իրադարձությունները, բայց չի կանխատեսում դրանց առանձնահատկությունները: դեռ , Նա գիտակցում է, որ պետք է սովորի, մասնագիտություն ստանա, ընտանիք կազմի, լայնամասշտաբ մասնագիտական գործունեություն, բայց դեռ գաղափար չունի, թե ինչպես, ինչ պայմաններում, որ ոլորտներում: 11 Տե՛ս Հարությունյան Ն.Ս., Մեծահասակների արտացոլման և սպասումների հարաբերակցությունը Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ 90-ամյակին նվիրված գիտաժողովի նյութերը, մանկավարժ 2013, էջեր 143-146: N 1 հիստոգրամա: Բայց տարիքային այլ փուլերում, հատկապես միջին փուլում, մարդն ավելի հստակ սպասումներ ունի իր հետագա կյանքի իրադարձություններից: Նա արդեն մասնագետ է կամ ունի իր ընտանիքը, իրականացնում է համապատասխան աշխատանքային գործունեություն, հետեւաբար, իրական ակնկալիքներ ունի կյանքի այս կամ այն ոլորտի վերաբերյալ: Բոլոր տեսակի սպասումները զուգորդվում են ընդհանուր չափանիշների հետ, որոնք հնարավորություն են տալիս որոշել մարդու սպասելիքների առանձնահատկությունները: Դրանք սպասումների դրական կամ բացասական գունավորումն են (պոզիտիվիզմ / բացասականություն), ճկունություն կամ կոշտություն, իրատեսություն կամ անիրականություն, տարածում կամ կոնկրետություն: Միջանձնային հարաբերությունների ակնկալիքները հիմնականում դրական են բոլոր ենթափուլերում, բայց համեմատաբար ավելի ճկուն են 26-32 տարեկան երիտասարդների համար, մինչդեռ 33-40 տարեկան երիտասարդների սպասելիքները կոշտ են: Տարիքի հետ մեկտեղ, նույն միջնադարում միջանձնային ակնկալիքներն ավելի իրատեսական են դառնում, ի տարբերություն վաղ ուշ ենթաֆազերի, որտեղ սպասելիքները համեմատաբար ավելի անիրատեսական են: Եվ այստեղ դիֆուզիոն առանձնահատկության չափանիշն իր դրսևորումը գտնում է տարբեր ենթափուլերում հետևյալ կերպ. 18-25 տարեկան հասակում սպասում 33-40 տարեկան հասակում ակնկալիքները ավելի ցրված են միջանձնային հարաբերություններում, մինչդեռ 26- 33 դրանք ավելի կոնկրետ են: Այստեղ սպասումներն ավելի պարզ ու նպատակային են: Դրանք վերաբերում են աշխատանքային հատուկ գործողություններին, որոշակի նպատակների իրականացմանը, այսինքն ՝ սպասումներն այլևս անորոշ ու անդեմ չեն: Եթե մենք անդրադառնանք կենսական տեսանկյուններից սպասելիքներին, ապա պատկերը նույնն է միայն առաջին չափանիշի `դրականության կամ բացասականության արտահայտության դեպքում: Մյուս չափանիշներում զգալի փոփոխություններ կան: Այսպիսով, կենսական հեռանկարների սպասումները 33-40 տարեկանների համար ավելի իրատեսական են, իսկ 18-28 տարեկանների համար `ավելի անիրատեսական: Դա կանխատեսելի է և բնականաբար: Փաստն այն է, որ 18-25 տարեկան հասակում ապագայի ծրագրերը դեռ անորոշ են, հաճախ ուռճացված, դրանք սովորաբար հազվադեպ են համապատասխանում իրական իրավիճակին: Մյուս կողմից, որոշակի կյանքի փորձ կուտակելուց, որոշակի չափով իր անձնական ներուժը գիտակցելուց հետո, մարդը ավելի հստակ պատկերացնում է, թե իր կյանքի հեռանկարներից ինչ է պետք, ինչի կարող է ձգտել: Ակնկալիքների օրինաչափությունը կապված է նախորդ չափանիշի հետ: Որքան մեծանում եք, այնքան ավելի առանձնահատուկ են դառնում սպասելիքները կյանքի տևողության կանխատեսման ոլորտում: Պատկերն ամբողջովին այլ է `անձնական ներուժի ակնկալիքների դեպքում: Այսպիսով, եթե ակնկալիքների նախորդ երկու բլոկներում հատուկ փլուզումներ չեն նկատվել սպասումների դրական կամ բացասական գունավորման մեջ: Եթե դրանք հիմնականում դրական էին, ապա դրանք արդեն առկա են իրենց իսկ ներուժից ակնկալիքներում: Այսպիսով, 26-32 տարեկան անձի սպասելիքները սեփականատիրոջից ավելի լավատեսական են, քան մյուս տարիքային ենթաֆազերում: Կարծում ենք, որ դա բացատրվում է նրանով, որ 25-32 տարեկան անձը մարդու կյանքի ամենաարդյունավետ, զբաղված դարաշրջանն է, երբ մարդը գիտակցում է իր ներուժը, հաջողության հասնում կյանքի այս կամ այն փուլում, ծրագրեր կազմում, դնում իր նպատակները: Այնուամենայնիվ, անձնական ներուժից սպասելիքները համեմատաբար կոշտ են, քան նախորդ դաշինքի սպասելիքները: Հետաքրքիր տվյալներ են ստացվել այս դաշինքի իրատեսության և սպասումների անիրատեսականության վերաբերյալ: Անձի կողմից ինքնանպատակ սպասումներն ավելի անիրատեսական են, քան մեկ այլ անձից կամ կյանքի հեռանկարներից ակնկալիքները: Միևնույն ժամանակ, այս բլոկի սպասելիքները 26-32 տարեկան երիտասարդների շրջանում ավելի ցրված են, քան տարիքային այլ փուլերում, չնայած տարիքային փուլի ավարտին այդ սպասումներն ավելի առանձնահատուկ են դառնում: Այսպիսով, մենք կարող ենք ամփոփել, որ սպասումները դինամիկ և փոփոխական են երիտասարդության տարբեր ենթաֆազերում: Նրանք ենթարկվում են ինչպես քանակական, այնպես էլ որակական վերափոխումների ՝ կախված երիտասարդի զարգացման սոցիալական վիճակից, մասնագիտական գործունեությունից և անձնական հատկություններից: Այս իմաստով, երիտասարդությունը անընդհատ որոնում է անկայունության, փոփոխությունների, քննադատության, նորության, որն իր արտահայտությունն է գտնում գաղափարների ակնկալիքների և կենսական հեռանկարների մեջ: Նաիրա Հարությունյան ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՆԵՐԻ ԱՆՁՆԱԿԱՆ ԱԿՆԿԱԼԻՔՆԵՐԻ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ ։
| Վերջին ժամանակներս ավելի ու ավելի շատ հարցեր են ծագում երիտասարդության սոցիալական ակնկալիքների, կենսական հեռանկարների և դիրքորոշումների վերաբերյալ։
Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել հայ երիտասարդների սպասումների փոխակերպման առանձնահատկությունները, տալ դրանց քանակական և որակական բնութագրերը, տարբեր ենթափուլերում վերջիններիս նմանություններն ու տարբերությունները։
Հոդվածում ամփոփված են գիտական հետազոտության արդյունքները, որոնք որոշակի պատկերացում են տալիս 18-40 տարեկանների ապագայի հեռանկարների, սոցիալական սպասումների, դրանց հնարավոր հոգեբանական մեկնաբանությունների ու զարգացման միտումների վերաբերյալ։
|
Հոդվածի նպատակն է հասարակական աշխարհագրության ժամանակակից մեթոդաբանության դիրքերից մեկնաբանել ազգային ինքնության և ազգային աշխարհաքաղաքական պատկերացումների ձևավորման փոխազդեցությունները։
Ակնհայտ է, որ այս հասկացություններն իրենց բարդությամբ և բազմաշերտությամբ նախ պարտադրում են առանձին-առանձին մեկնաբանել հասկացությունների գիտական ընկալման ժամանակակից ասպեկտները, որից հետո նոր միայն հնարավոր կլինի բացահայտել վերջիններիս փոխառնչություներնու փոխազդեցությունները։
Ըստ այդմ, կարող ենք ձևակերպել հոդվածումառանձնացվող հետազոտական խնդիրների տրամաբանական ենթակարգությունը.• գիտական տեսությունների համատեքստում քննարկել «ազգային ինքնություն» հասկացության էությունը, մեկնաբանման ժամանակակից տեսանկյունները՝ ելակետ ընդունելով հայի նույնականացման (իդենտիֆիկացիա)աշխարհագրական հիմքերը,• վերլուծել «ազգային աշխարհաքաղաքական պատկերացումներ» հասկացության գիտական բովանդակությունը՝ մեկնակետ ընդունելով հայկական աշխարհաքաղաքականության ներուժը պայմանավորող ակտորների գործունեությունը, • բացահայտել ազգային ինքնության և աշխարհաքաղաքական պատկերացումների ձևավորման փոխադարձ կապը՝ հիմք ընդունելով ազգային առաջնահերթությունների ճշգրտման անհրաժեշտությունը։
Խնդիրների լուծման համար որպես դիտակետ ընտրել ենք հասարակական աշխարհագրության՝ տարածական, համակարգային, տարածաժամանակային և հիմնախնդրային հետազոտական մոտեցումները։
Իսկ նրանց առանձնակի բարդությունը պարտադրում է օգտվել ինչպես համագիտական՝ վերլուծության, համադրման, տեսական ընդհանրացման, այնպես էլ կոնկրետ աշխարհագրական՝ համեմատա-աշխարհագրական, հաշվեկշռային, աշխարհագրական գիտական նկարագրման մեթոդներից։
Ազգային ինքնության խնդրի մեկնաբանումը ժամանակակից տեսականհետազոտությունների առանցքային և բարդ հարցերից մեկն է։
Սակայն հայրենական գիտական շրջանակներում խնդրի լուծման կայուն ավանդույթներ դեռևս ձևավորված չեն։
Դա առաջին հերթին պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ խորհրդային կարգերից ժառանգած գիտական դպրոցում, օբյեկտիվ ևսուբյեկտիվ գործոնների ազդեցությամբ, բացակայել են մեր էթնիկ ինքնությանըվերաբերող հետազոտությունները։
Անկախությունից հետո փորձ կատարվեցայս բացը լրացնելու, սակայն գիտական կայուն հիմքի բացակայության պատճառով, ազգային ինքնության թեմայով հրապարակումները, առանձին բացառությունները հանած, հաճախ առանձնանում էին ոչ մասնագիտական, երբեմնպաթետիկ ձևակերպումներով։
Ուշագրավ է, որ մեզանում ազգային ինքնությանպաթետիկ գերագնահատումն ընթանում է համատեղաբար նույն ինքնությանպաթետիկ թերարժևորման հետ։
Արդյունքում թեմայի վերաբերյալ առաջանումէ բևեռացման տանող բանավեճ, որի ընթացքում հնարավոր չի լինում հասկանալ, թե որոնք են հայկական ազգային ինքնության օբյեկտիվ բնութագրերը [5]։
Հասարակական կյանքի կազմակերպման ժամանակակից միտումները՝գլոբալացումն ու անդրազգային գործընթացները, համահարթեցնում են (համահարթեցրել են) անհատների և սոցիալական խմբերի արժեքային կողմնորոշումները։
Տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական, սոցիալ-տնտեսական և մշակութային վերափոխումների ադեցությամբ ձևավորում են նոր տիպի հանրություններև նոր ինքնություններ։
Որպես հետևանք՝ փոփոխություններ են տեղի ունենումնաև հանրությունների կոլեկտիվ ինքնագիտակցության ավանդական մոտեցումներում։
Առանձին մասնագետներ հենց այս հանգամանքով են հիմնավորում ինքնության դիսկուրսի ակտիվացումը՝ ընդունելով, որ ի հակազդեցություն խմբային սահմանների վերանայման ու վերաձևման շարունակական գործընթացների՝ ակտուալացվում են սեփական խմբի սահմանները պահպանելու ջանքերը,գործարկվում են էթնոպաշտպանական մեխանիզմները [6]։
Ժամանակակից տեսական հետազոտություններում էթնիկ ինքնությանառանցքային հարցը վերաբերում է նրա էության բացահայտմանը, այն է՝ էթնիկինքնագիտակցությունն ընդունել սուբյեկտիվ ցանկություն, թե օբյեկտիվ պահանջ։
Դրանցից յուրաքանչյուրը որպես գիտական պարադիգմ ընդունելով՝հետազոտությունների արդյունքում ստացվում են հակադիր արդյունքներ։
Գիտական այս դիլեմայի հիմքը գալիս է ընդհանրապես «ազգ» հասկացությանժամանակակից բնորոշման հակասական մոտեցումներից [3, էջ 46-48]։
Ընդհանուր ձևով նշենք, որ «ազգ» հասկացության վերաբերյալ ժամանակակից մասնագիտական գրականության մեջ առանձնացվում է երկու մոտեցում։
Նրանցից մեկը, որը պայմանականորեն անվանվում է «ֆրանսիական», հիմնվում է ազգային պատկանելության կամավոր ընտրության վրա և ուղղված է«ազգ»-ի էթնոմշակութային մեկնաբանման դեմ։
Այս հայեցակարգի համաձայն՝ժխտվում է «ռասա» հասկացության օբյեկտիվությունը, հետևաբար ոչ մի պետություն կամ ազգ էթնոմշակութային կամ ռասայական տեսանկյունից չի կարողդիտարկվել միատարր։
Դրանք բոլորը ձևավորվել են սոցիալական տարբերխմբերի անընդհատ միախառնման հիմքի վրա, ապրելով միևնույն տարածքում՝սերնդափոխել են միմյանց։
Հաջորդ հայեցակարգը, որը մասնագիտական գրականության մեջ շրջանառվում է որպես «գերմանական» ուղղություն, հիմնվում է կենսաբանականկամ մշակութային հայեցակարգի վրա, որտեղ առանցքայինն օբյեկտիվսկզբունքն է։
Ըստ այդմ՝ ազգը դիտարկվում է որպես օբյեկտիվ հանրություն, որըկազմված է միևնույն խմբին պատկանող անդամներից։
Իսկ խումբը` կախվածկոնկրետ իրավիճակից, կարող է բնորոշվել միասնական՝ լեզվի, արյան, ռասայիև ծագման հիմքով։
Սակայն խմբի բնորոշման ինչպիսի տարբերակ էլ ընտրվի,մարդկանց պատկանելությունն այս կամ այն ազգին որոշված է նախօրոք ևժամանակի ընթացքում չի կարող ժխտվել։
Առաջինը բնորոշվում է որպես ազգի քաղաքացիական, իսկ երկրորդը`էթնիկ կամ մշակութային հայեցակարգեր։
Ընդ որում, առաջին հայեցակարգիհիմքը ժողովրդի տարածքային իրավունքն է, իսկ երկրորդինը` արյանիրավունքը։
Նախորդիվ մեր հետազոտություններում, անդրադառնալով խնդրին, նշելենք, որ սուբյեկտիվ ցանկությունը բխում է գենետիկորեն ձևավորված օբյեկտիվպահանջից։
Հետևաբար, մեր կարծիքով, ինքնության խնդրի բացահայտումը ոչմիայն և ոչ այնքան պայմանավորված է էթնիկ հավակնությունները բավարարելու սուբյեկտիվ ցանկությամբ, այլ կոլեկտիվ և անհատական մակարդակումսեփական ներուժի ճիշտ և լիարժեք իրացման օբյեկտիվ պահանջով։
Քանի որանհատի լիարժեքության համար էթնիկ բավարարվածությունը ոչ ամբողջական, բայց կարևորագույն բաղադրիչ է։
Այսպիսով, էթնիկությունը շարունակում է մնալ խմբային ինքնությանկարևորագույն ձևերից մեկը, որն ապահովում և սնուցում է սկիզբ, արմատներունենալու և դրանց կապված լինելու անհատի ապրումը, հոգեբանական անվտանգության և կայունության զգացումը։
Այս առումով էթնոսն անհատի համարներկայանում է որպես հոգեբանական հանրույթ, իսկ էթնիկ ինքնությունը՝ դրահիմնարար բնութագրիչներից մեկը։
Մարդիկ, բնականորեն, անկախ իրենց «տեղակայումից», փորձում են նույնականանալ սեփական էթնիկական խմբին, ևհակառակը՝ դրական էթնիկ ինքնություն կառուցելու դժվարությունները առաջեն բերում խնդիրներ թե՛ ներանձնային մակարդակում, թե՛ ներխմբային ևմիջխմբային հարաբերություններում [6]։
Նման պնդման համար հիմք է նաև այն իրողությունը, որ սեփական էթնիկ ինքնությանը սպառնող անդրազգային գործընթացների հանդեպ որոշակիտագնապ են դրսևորում գրեթե բոլոր ազգային միավորները, նույնիսկ այնպիսիք, որոնց համար ազգապահպանումը գերակա խնդիր չէ։
Համահայկական իրականությունում խնդրի հրատապ հետազոտությանանհրաժեշտությունն արտահայտվում է նախ այն հանգամանքով, որ հայ ազգիմեծ մասը բնակվում է հայրենիքի սահմաներից դուրս՝ ձևավորելով հայկականհզոր սփյուռք։
Իսկ սփյուռքյան հանրություններ ունեցող ազգերի համար ինքնապահպանման խնդիրն առավել քան սուր է արտահայտվում, որովհետև ազգայինինքնության հիմնական, տեսանելի և արտահայտիչ չափորոշիչների (լեզու,կրոն, մշակույթ, հայրենիքի ընկալում) հարցում առկա է երկփեղկվածություն։
Այսինքն՝ նույն էթնիկ հանրությանը նույնականանալու օբյեկտիվ գործոններին(ծագումնաբանական ընդհանրություն, աշխարհընկալման գենետիկ փոխանցվող կոդեր և այլն) զուգահեռ, առկա են դրանց արդյունավետ իրացման խոչընդոտներ՝ ոչ միահենք լեզվամտածողության, մշակութային արժեքների, հայրենիքի տարածական ընկալման տեսքով։
Հավելենք նաև, որ անհատի ինքնակատեգորիզացիան արտահայտվում է ոչ միայն էթնիկ, այլև սոցիալական ու քաղաքացիական ինքնությամբ։
Հետևաբար, հայկական միջավայրից կտրված արտերկրաբնակ հայերի համար օտար՝ սոցիալական և քաղաքացիական նույնականացումներն ազդում են նաև էթնիկ ինքնագիտակցության վրա։
Սփյուռքահայերիհամար ազգային «մենքը» միակը չի դառնում, քանի որ նրանք օբյեկտիվորենպետք է նույնականանան այլ «մենքեր»-ի, քաղաքացիական և սոցիալական այլ՝ոչ ազգային խմբերի հետ։
Ուստի ազգային ինքնության արտահայտման առանցքային չափանիշները՝ լեզվամտածողություն, հավատք, մշակույթ, հայրենիքի ևպետության ընկալում, մնում են միայն զգայական տիրույթում, դառնում են վարքագծի ցանկալի, բայց ոչ պարտադիր կողմ։
Իսկ դա իր հերթին պարտադրում էազգային ինքնության արտահայտման՝ անհատի լիարժեքության ազգային բաղադրիչի օբյեկտիվ պահանջի բավարարման, առավել պարզ մեխանիզմներփնտրել, ինչը հայերի մոտ արտահայտվում է հակաթրքությամբ։
Ակնհայտ է, որվերջինիս ձևավորման համար կան որոշակի օբյեկտիվ տարրեր։
Մասնավորապես, Ցեղասպանության գործոնը, աշխարհով մեկ հայերի սփռվելը և տևականժամանակ հայկական ինքնուրույն պետականության բացակայությունը կարելիէ համարել օբյեկտիվ նախապայմաններ, որպեսզի հակաթրքությունն ընտրվերազգային ինքնության արտահայտման գլխավոր միջոց։
Այն սփյուռքում դարձավհայապահպանության և ազգային համախմբման առանցքային չափանիշ։
Ավելին, հակաթրքությունն իր ազդեցությունն ունեցավ Խորհրդային Հայաստանումազգային ինքնության, մտածելակերպի և ազգայնական տրամադրություններիարտահայտման վրա։
Խնդիրն արմատապես պետք է փոխվեր նորանկախ Հայաստանի պարագայում։
Հայկական ինքնուրույն պետականության վերականգնումը պետք էդառնար ազգային ինքնության արտահայտման միակ առանցքը, քանի որ, մերկարծիքով, միայն պետականության պարագայում է հանրությունը ձեռք բերումազգին` որպես մարդկային հանրության զարգացման բարձրագույն աստիճանի,բնորոշ հատկանիշներ։
Պետականության բացակայությունը, էթնիկ խմբինզրկելով սեփական ներուժի լիարժեք իրացման հնարավորությունից, դարձնումէ ավելի ցածր ենթակարգային միավոր՝ ժողովուրդ, ազգություն, բայց ոչ ազգ։
Այսպիսով, հայի ազգային «մենքի» արտահայտման առաջին չափանիշըհայկական պետականության հետ ռեալ կապն է։
Այսինքն՝ ազգային ինքնությանհամար հայրենիքի զգայական ընկալումը պետք է ունենա կոնկրետ աշխարհագրական (տարածական) արտահայտվածություն1։
Հետևաբար, յուրաքանչյուրանհատի հայ լինելու չափանիշն առաջին հերթին արտահայտվելու է հայկականպետականության հետ ռեալ կապի մեծությամբ։
Ըստ այդմ, հայ լինելու օբյեկտիվպայման կարող ենք սահմանել ժառանգականությունը, իսկ հայկականությունարտահայտելու սուբյեկտիվ նախապայման՝ պետականության հետ կապը։
Ազգային ինքնության մյուս չափանիշները` լեզվամտածողություն, մշակույթ,հավատ, ավանդույթներ և այլն, քանի որ կենսունակ են միայն առաջնայինչափանիշի՝ ազգային պետականության պարագայում, հետևաբար ազգայիննույնականացման համար դրանք դառնում են անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար1 Հատուկ ընդգծենք, որ պետականություն ասելով՝ ի նկատի ունենք միայն հայկականաշխարհագրական տարածության վրա ձևավորված հայկական պետականությունը,քանի որ, ինչպես պատմությունն է ցույց տալիս, սփյուռքի հզոր օջախներում կարող ենձևավորվել ինքնուրույնության, նույնիսկ պետականության ձևեր։
Սակայն, դրանքկարող են միայն ժամանակավոր էֆեկտ ապահովել՝ նույնիսկ խանգարելով բունհայկական պետականության ձևավորմանը։
պայման։
Վերջիններս, անհատի, առավել մեծ սոցիալական խմբի՝ ազգի էթնիկինքնության իրացման գործիքներն են և բխում են օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվնախապայմաններից։
Ազգային ինքնության չափանիշների նման ենթակարգության սահմանումը և հանրային գիտակցության ու վարքագծի մեջ արմատավորումը նախհնարավորություն կտան չեզոքացնելու այն վտանգավոր տրամադրությունները, որ այսօր (պատմության ընթացքում էլ անընդհատ) առկա են մեր իրականության մեջ։
Մասնավորապես, հայկական պետականությունից դուրս, թեկուզևազգային ինքնագիտակցության տեսանելի չափանիշների պահպանմամբ, հնարավոր է լիարժեք արտահայտել հայկական էությունը։
Այս կերպ, դեռ ենթագիտակցական մակարդակում հնարավոր կլինի կանխել արտագաղթը և խթանելներգաղթը։
Բացի դրանից, հնարավոր կլինի ազգային ներուժի իրացումն ուղղորդելհայկական պետականության հզորացմանը, ինչն իր հերթին որակական նորմակարդակի կբարձրացնի ազգային աշխարհաքաղաքական պատկերացումների ձևավորումն ու իրացումը։
Նախորդ հետազոտություններում [3,190-320], անդրադառնալով հայկական աշխարհաքաղաքականության բովանդակությանը, փաստել ենք, որ այնհամարում ենք կարևոր գործիք՝ բացահայտելու մեր երկրի ադապտացիոն հնարավորությունները տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական գործընթացներինկատմամբ։
Եթե հետևենք ընդհանուր տրամաբանությանը, ապա և' անցյալում, և'ներկայում աշխարհաքաղաքականությունը հասարակական ընկալման մեջ դիտարկվում է որպես «գիտություն տարածքը տիրապետելու մասին»։
Ակնհայտ է,որ նման ձևակերպումը ոչ միայն նոր տարածքների տիրապետմանն է վերաբերում, այլև սեփական։
Հետևաբար` աշխարհի քաղաքական քարտեզի յուրաքանչյուր սուբյեկտ կամա թե ակամա ձևավորելու է աշխարհաքաղաքականսեփական պատկերացումների համակարգը, որը կարող է ամփոփել սոսկ սեփական տարածքի տիրապետման անհրաժեշտ միջոցները, իսկ մեծ ներուժունեցող սուբյեկտների պարագայում՝ նաև աշխարհաքաղաքական հավակնությունների ձևակերպումները։
Հավելենք նաև, որ համաշխարհային հասարակության զարգացման ներկայիս մակարդակը փաստում է, որ տարածքների տիրապետումը ոչ միայն ֆիզիկական բռնագրավմամբ է արտահայտվում, այլև գաղափարական, մշակութային, բարոյաարժեքային, տնտեսական և այլ էքսպանսիաներով։
Իսկ դա ենթադրում է, որ վերարժևորվում են աշխարհաքաղաքականության հետազոտության օբյեկտի և հետազոտության մեթոդների վերաբերյալ ավանդական մոտեցումները։
Այսինքն` վերջիններս բովանդակային իմաստով խիստ ընդգրկուն ենդարձել` ներառելով հասարակական կյանքի կազմակերպման ժամանակակիցմիջոցները և դրանց վրա ազդելու հնարավոր լծակները [3, էջ 201]։
Այսպիսով` աշխարհաքաղաքական պրակտիկ հետազոտություններըհնարավորություն կտան ոչ միայն բացահայտելու մեր երկրի ադապտացիոններուժը աշխարհաքաղաքական գործընթացների նկատմամբ, ինչը նույնպեսխիստ կարևոր է, այլև գնահատելու մեր երկրի (ամբողջության մեջ ի նկատիունենք հայ ազգի) հնարավորությունը` ազդելու այդ գործընթացների վրա։
Այսպարագայում, անհրաժեշտ է ձևակերպել ազգային աշխարհաքաղաքականպատկերացումների շրջանակը, որտեղ հստակ պետք է արտահայտվեն հայկական աշխարհաքաղաքականության ակտորների գործունեության առաջնահերթությունները1։
Ըստ այդմ, հայկական աշխարհաքաղաքականության դասական ակտորների՝ սփյուռքի, եկեղեցու և բանակի գործունեությունը պետք է միտված լինիհայկական պետականության հզորացմանը։
Այսինքն՝ Հայաստանի Հանրապետությունը հայկական աշխարհաքաղաքականության ակտորների շղթայումպետք է հանդես գա ոչ թե որպես առանձին օղակ, այլ այդ օղակների գործունեության միակ հարթություն։
Ազգային աշխարհաքաղաքական պատկերացումների արդյունավետ մշակման, իրացման և արտահայտման համար անհրաժեշտ է հայկական պետականության հզորացումը, որի գիտակցումը և համապատասխան վարքագծի դրսևորումը պետք է դիտարկվեն ազգային ինքնությանառաջնային չափանիշ։
Ընդհանրացնելով հետազոտության արդյունքները՝ կարող ենք փաստել.• Համաշխարհայնացման ժամանակակից միտումներն այսօր առավել պահանջված են դարձնում ազգային ինքնության խնդրի դիսկուրսը գիտատեսական հետազոտություններում։
Դա պայմանավորված է ոչ միայն ազգերիէթնոպաշտական սուբյեկտիվ ցանկությամբ, այլև անհատական և խմբային1 Աշխարհաքաղաքականության մեջ ակտորների շարքին դասվում են այն բոլոր անհատականությունները, խմբերն ու կառույցները, որոնք «աշխարհաքաղաքական ցանկություններն ու պատկերացումները մշակում, արտահայտում և դնում են գործողությանմեջ»։
Ակտորների վերաբերյալ մանրամասն տե՛ս [3, 7, 8]մակարդակներում ներքին օբյեկտիվ (ժառանգաբար փոխանցվող) պահանջիբավարարման անհրաժեշտությամբ։
• Ազգային ինքնության չափանիշների սահմանազատման մեջ առաջնային էհամարվում պետականության հետ ռեալ կապը, քանի որ պետականությանբացակայությունը, էթնիկ խմբին զրկելով սեփական ներուժի լիարժեք իրացման հնարավորությունից, դարձնում է «ազգից» ցածր ենթակարգայինմիավոր։
• Հայաստանի Հանրապետությունը՝ համահայկական միասնական օրակարգձևավորելու բացառիկ իրավունքով և հանրային գիտակցության համապատասխան մշակույթ ձևավորելու լծակներով, պետք է սահմանի ազգային ինքնության չափանիշների ենթակարգությունը։
Ըստ այդմ, հայ լինելու օբյեկտիվպայմանը ժառանգականությունն է, իսկ հայկականությունն արտահայտելուսուբյեկտիվ նախապայմանը՝ պետականության հետ կապը։
• Ազգային ինքնության արտահայտման սուբյեկտիվ տիրույթում պետականության վերաարժևորումը մեծ ազդեցություն կունենա ազգային աշխարհաքաղաքականության արդյունավետ իրացման հարցում։
Վերջինս միակ նախապայմանն է ոչ միայն ադապտացվելու ժամանակակից աշխարհաքաղաքական գործընթացներին, այլև ազդելու այդ գործընթացների զարգացմանվրա։
политика государства։
обеспечить необходимый уровень индивидуального иimplementation of conclusions a basis is the target policy of the state։
to provide theԳ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1. Ներսիսյան Ա. Հ. Հայ քաղաքակրթական ինքնատիպության բացահայտմանանհրաժեշտությունըինքնուրույնությաննախապայման // ԳՊՄԻ, Հանրապետական գիտական նստաշրջանի նյութեր,Գյումրի, «Վան Արյան» հրատ., 2011, էջ 538-539։
որպես աշխարհաքաղաքական2. Ներսիսյան Ա. Հ. Հայկական պետականությունը որպես ազգային աշխարհաքաղաքական պատկերացումների արտահայտման գլխավոր ակտոր // ԳՊՄԻԳիտական տեղեկագիր, Բ պրակ, Գյումրի, 2013, էջ 97-105։
3. Ներսիսյան Ա. Հ. Հայաստանը աշխարհաքաղաքական մեծ խաղատախտակում,Վանաձոր, «Սիմ տպագրատուն» հրատ, 2013, 320 էջ։
4. Ներսիսյան Ա. Հ. Հայկական սփյուռքի աշխարհագրություն, Վանաձոր, «Սիմտպագրատուն» հրատ, 2014, 207 էջ։
5. ԵՊՀ ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոն, «Էթնիկական ինքնություն» հասկացությունն ու դրա վերաբերյալ հայկական ընկալումները,07.10.2015։
http։
//www.armcsr.com6. Մանուսյան Ս. Ինքնության պահպանման խնդիրները սփյուռքում. սոցիալհոգեբանական տեսանկյուն։
«Նորվանք» հիմնադրամ, 10.06.2010։
http։
//www.noravank.am/arm/issues/detail.php?ELEMENT_ID=48438. Желтов В. В., Желтов М. В., Геополитика։
История и теория. М.։
Изд-во «ВузовскийՏեղեկություններ հեղինակի մասինՆերսիսյան Արմեն Հովհաննեսի – ՇՊՀ, Աշխարհագրություն և նրա դասավանդման մեթոդիկայի ամբիոնի դոցենտ, աշխ. գիտ. թեկնածու,E-mail։
| Հոդվածում քննարկվել են ազգային ինքնության և աշխարհաքաղաքական պատկերացումների ձևավորմանն առնչվող խնդիրները։
Վերջիններիս վերլուծության համար ընտրվել է հասարակական աշխարհագրության մեթոդաբանական տեսանկյունը։
Ըստ այդմ, բացահայտվել են հայկական պետականության հետ ունեցած ռեալ կապի մեծությունը՝ որպես ազգային ինքնության առաջնային չափանիշ ընդունելու օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ նախադրյալները։
Քննարկվել են նաև ազգային աշխարհաքաղաքականության ակտորների նպատակային գործունեության ուղղությունները, որտեղ առաջնային դերը նույնպես վերապահվում է հայկական պետությանը։
Եզրակացությունների գործնական իրացման համար հիմք պետք է ծառայի պետության նպատակային քաղաքականությունը՝ անհատական, հանրային գիտակցության անհրաժեշտ մակարդակ ու համապատասխան վարքագիծ ձևավորելով։
|
Պետական իշխանության համակարգը օրենսդրական դաշտի, պետական կառավարման համակարգի և պետական ծառայության ամբողջությունն է, որի շնորհիվ իրականացվում են պետության հիմնական գործառույթները և լուծվում երկրի առջև ծառացած խնդիրները: Պետական կառավարումն ուղղված է երկրի տնտեսության ամրապնդմանը, անկախ պետականության ամրապնդմանը, բնակչության կենսամակարդակի բարձրացմանը և հանրային կապերի կայուն զարգացման ապահովմանը: Այն պետք է դիտարկել ինչպես համակարգ, որը ներառում է պետական կառավարման մարմինները և նրանց կողմից գործառույթները, կիրառման մեթոդներն ու միջոցները, առարկաների և օբյեկտների միջև փոխհարաբերությունները, այնպես էլ որպես գործընթաց, քանի որ դա կառավարության լիազորությունների շարունակական կիրառում է, որը, արդյունք, տեղի են ունենում սոցիալական կյանքի և երևույթների փոփոխություններ: Պետությունը կատարում է մի շարք կարևոր ներքին և արտաքին գործառույթներ: Հիմնական գործառույթը սոցիալական և քաղաքական կայունության հասնելն է, ընդհանուր բարիքին ծառայելը: Այն ապահովում է հետևյալ ներքին ծառայությունները. 9 տնտեսական, տնտեսական գործընթացները կարգավորող հիմնական համակարգողի դերը, 9 սոցիալական, սոցիալական ապահովության համակարգը երաշխավորող, սոցիալական փոխհատուցումներ, սոցիալական խնամակալություն, առողջապահության զարգացում: 9 Կրթամշակութային, հանդես գալով որպես ազգային մշակույթի և գիտության, հանրակրթության համակարգի զարգացման հիմնական երաշխավոր, 9 Էկոլոգիական ՝ իր տարածքում շրջակա միջավայրի պահպանության համար պատասխանատու: Պետության արտաքին գործառույթներն ուղղված են միջազգային ասպարեզում նրա շահերի և նպատակների իրականացմանը: Դրանցից հիմնականներն են ազգային անվտանգության ապահովումը, պետական շահերի պաշտպանությունը, փոխշահավետ միջազգային համագործակցության զարգացումը և մասնակցությունը ընդհանուր խնդիրների լուծմանը: Այս գործառույթներն իրականացնելու համար պետությանը, առաջին հերթին, անհրաժեշտ են կառավարման գործառույթների գիտելիքներ և կիրառում [1]: Կառավարման գործառույթներն իրենց հերթին շատ են և բազմազան: Կառավարման գործընթացի բովանդակության համաձայն `կառավարման հիմնական կամ ընդհանուր գործառույթներն առանձնացված են: Organizationանկացած կազմակերպության ամենակարևոր տարրը մարդն է: Նույն աշխատանքը կատարող մարդիկ միշտ առաջնորդության կարիք ունեն: Managementանկացած կառավարման գործընթաց ավարտվում է վերահսկողությամբ: Առանց հսկողության անհնար է պարզել ՝ դրված նպատակը իրագործվա՞ծ է, թե՞ ոչ: Կառավարման հիմնական կամ ընդհանուր գործառույթներն արտացոլում են կառավարման մեկ, հակիրճ, ամբողջական փուլի բովանդակությունը: Ընդհանուր կառավարման գործառույթները պարբերական են: Կառավարման գործառույթների ծագումը ղեկավարման գործունեության և առհասարակ աշխատանքի բաժանման արդյունք է: Պարզ աշխատանքի դեպքում ընդհանուր կառավարման կիրառումը բավարար է: Այնուամենայնիվ, արտադրության ծավալների ավելացման հետ մեկտեղ կա կառավարման գործունեության մասնագիտացում ՝ կառավարման գործառույթներ: Ըստ կառավարման ընդհանուր տեսության, կառավարման գործառույթների ուսումնասիրության արդյունքները առաջին անգամ ներկայացրեց ֆրանսիացի գիտնական Ա.Ֆայլը և դրանք առանձնացրեց հետևյալ հաջորդականությամբ (տե՛ս Գծապատկեր 1.). Y կանխատեսում, y պլանավորում, y կազմակերպում, y համակարգ, y վերահսկում: Նկար 1. Ընդհանուր կառավարման գործառույթների ժամանակահատվածը [2]: 130 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ Ըստ Ամերիկյան տեսական դպրոցի, կառավարման գործառույթների հետևյալ դասակարգումը տարածված է. Պլանավորում, կազմակերպում, շարժառիթ և վերահսկողություն: Ըստ ռուսական դպրոցի ՝ առանձնացվում են հետևյալ գործառույթները. Թիրախավորում, վերլուծություն, կանխատեսում, պլանավորում, կազմակերպում, համակարգում, շահագործում, վերահսկում և վերահսկում, հաղորդակցում, որոշում կայացնում: Հայացքների և մոտեցումների բազմազանության մեջ շեշտենք, որ .3⁄4 անհրաժեշտ է տարբերակել կառավարման, կառավարման մարմինների և ղեկավար կազմի գործառույթները, կառավարման 3⁄4 գործառույթները առաջնային, հիմնական և հիմնարար են կառավարման մարմինների գործառույթները սահմանելու համար: և կառավարման անձնակազմ, 3⁄4 կառավարման բոլոր գործառույթները փոխկապակցված են, համակարգված և արտացոլում են կառավարումը Համակարգի ձևավորման ներքին տրամաբանությունը, հետևաբար, կառավարման համակարգը մի համակարգ է, որտեղ կատարվում են կառավարման գործառույթներ: Ընդհանրացնելով և սեփականաշնորհելով, կարող ենք ասել, որ պետական կառավարման գործընթացը գիտակցված և նպատակային գործունեություն է ՝ կապված պետական իշխանությունների կողմից պետական լիազորությունների և իրավական նորմերի իրականացման հետ, որի արդյունքում հասարակության մեջ սոցիալական իրադարձությունների, երևույթների և իրավիճակների փոփոխություն տեղի է ունենում ուղղակիորեն: Այլ կերպ ասած, պետական կառավարման գործընթացում ձեռնարկվում են որոշակի գործողություններ ՝ բերելով վարչական արդյունքների ցանկալի դինամիկային: Մասնավորապես, ընդունված օրենքները և պետական մարմինների որդեգրած քաղաքականությունը պետք է իրականացվեն: Որպես պետական գործունեության անկախ ձև, պետական կառավարումը բնութագրվում է առանձնահատկություններով, որոնք բխում են նրա հրամանատարական և գործադիր իշխանության իրականացումից: Պետական կառավարման բովանդակությունը բաղկացած է 131 ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ գործառույթների համադրությունից, որոնք պետական գործունեության համեմատաբար անկախ տարրեր են, որոնք իրականացվում են օրենքի կամ այլ իրավական ակտի հիման վրա `հատուկ մարմինների համակարգի և իր սեփական մեթոդների միջոցով: Փորձելով իրավիճակը շտկել, Հայաստանի իշխանությունները կենտրոնանում են պետական ապարատի արդյունավետության և բնակչությանը մատուցվող ծառայությունների որակի բարելավման վրա: Այդ նպատակով 2008 թվականին ստեղծվեց և շարունակում է իր գործունեությունը ՀՀ պետական կառավարման բարեփոխումների հանձնաժողովը: Մշակվել է «ՀՀ պետական կառավարման համակարգի կառուցվածքային բարեփոխումների հայեցակարգը» և իրականացվում են լայնածավալ աշխատանքներ `կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ բարեփոխումներ իրականացնելու ուղղությամբ` համաձայն ՀՀ նախարարություններում և կառավարության այլ գերատեսչություններում մշակված հայեցակարգային դրույթների: , Համաշխարհայնացման նման պայմաններում նոր հայեցակարգի մշակումն ու կիրառումը կարևոր է նաև Հայաստանի Հանրապետության համար, բայց դրա համար անհրաժեշտ են ժամանակ և համապատասխան ռեսուրսներ (ֆինանսական, մարդկային և այլն) `անհրաժեշտ հետազոտություններ կատարելու, նոր կառույցներ մշակելու համար: Հարկ է նշել, որ Հայաստանում գործող պետական կառավարման համակարգը չի համապատասխանում ժամանակի պահանջներին և բարեփոխման կարիք ունի: ՀՀ անարդյունավետ պետական կառավարումը կառավարության ընդհանուր «հիվանդությունների» հետևանքն է, որի Հայաստանը բնութագրվում է պետական կառավարման պաշտոնական գաղափարախոսության, նպատակի, կառավարման ճյուղերի միջև առկա և անհրաժեշտ տեղեկատվության փոխանակման մեխանիզմների բացակայությամբ, անճշտություններով: գործադիր հրամանները և գործառույթների կրկնօրինակումը: Հանրությունը հաճախ չի հասկանում կառավարման տարբեր մակարդակներում կայացված որոշումների նպատակը և անհրաժեշտությունը, ինչը կառավարության գործունեության թափանցիկության պակասի և ձեռնարկվող գործողությունների մասին նախապես հասարակությանը չտեղեկացնելու արդյունք է: Այսօր Հայաստանում չկա պետական կառավարման արդյունավետ համակարգի ձևավորման ռազմավարություն, որը պետք է հիմք հանդիսանա պետական կառավարման համակարգի (ԱԿՊ) կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ բարեփոխումների և հանրային ծառայության կատարելագործման համար: ՓԴP կառուցվածքային բարեփոխումների համալիրը պետք է նպատակաուղղված լինի: 3⁄4 Կառավարության հստակ և հայեցակարգային ընդհանուր սկզբունքներով համակարգի ստեղծում, 3 bodies4 կառավարման մարմինների կազմակերպական կառուցվածքների միասնական մոտեցման ձևավորում, 3 մոնտաժ 4 `թափանցիկության և կառավարման մարմինների բոլոր գործառույթների փոխկապակցված իրականացման ապահովում, նպատակները, խնդիրները և գործառույթները `միմյանցից հստակ սահմանազատում: Պետական կառավարման արդյունավետ համակարգի հիմքում պետք է ամրագրվեն հետևյալ սկզբունքները. անձի իրավունքի և ազատության գերակայությունը, բ. Ժողովրդավարություն - պետական մարմինների ձևավորմանը և կազմակերպմանը հասարակության անմիջական մասնակցության ապահովում, գ. Կառավարության ճյուղերի խնդիրների և գործառույթների հստակ տարանջատում, դ. Գործունեության թափանցիկություն, ե. Քաղաքացիական ծառայողների արհեստավարժությունը, զ. Կենտրոնացման և ապակենտրոնացման մակարդակների օպտիմալ հարաբերակցությունը, է. Պետական կառավարման մարմինների հիերարխիայի հստակ կառուցվածքը: Մինչ այժմ, ավելի ռազմավարական հարցերի վրա կենտրոնանալու փոխարեն, իրականացվել են միայն մարտավարական առաջադրանքներ, ներառյալ կառավարման մարմիններում մասնակի կառուցվածքային փոփոխություններ, բյուջեի կրճատումներ, որոնք հանգեցրել են հանրային ծառայությունների որակի անկմանը: ՀՀ պետական կառավարման մարմինների կողմից իրականացվող գործառույթների ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կառավարման տարբեր մակարդակներում հաճախ նկատվում են ինչպես խնդիրների, այնպես էլ գործառույթների կրկնություններ: Մասնավորապես, նախարարությունների կողմից իրականացվող գործառույթներում կան ծառայություններ և ստուգումներ, որոնք, համաձայն Հայաստանի Հանրապետության պետական կառավարման համակարգի բարեփոխումների հայեցակարգի, պետք է իրականացվեն գերատեսչությունների և տեսչությունների կողմից: Ներկայումս իրականացվում է գործառույթների տարանջատման համապարփակ վերլուծություն `Հայաստանի Հանրապետության գործադիր մարմինների լիազորությունների ապակենտրոնացման աստիճանը գնահատելու և գործառույթների իրականացման մեխանիզմներ մշակելու համար: Կարևոր է կառավարմանը նայել որպես բարդ և միասնական ամբողջություն (իր բոլոր տարրերով և առանձնահատկություններով): Այլ կերպ ասած, պատահական չէ, որ կառավարման ամենամեծ դժվարությունը ոչ միայն դրա հիմնական և հիմնական սկզբունքների և գործառույթների իմացությունն է, այլ կիրառումը: Պետական կառավարման տեսությունը նպատակ ունի բացահայտելու պետական գործունեության մեջ առկա օբյեկտիվ օրինաչափությունները `դրանց հիման վրա առաջարկություններ ձևավորելու համար, մինչդեռ վարչական իրավունքի գիտության առարկան այդ առաջարկությունների և երաշխիքների գործող իրավական նորմերն են: Կարող ենք առանձնացնել մի քանի հիմնական խնդիրներ, որոնց հետ այսօր զբաղվում է պետական կառավարման տեսությունը [3]: Առաջինը ՝ պետական կառավարման ռազմավարական հարցերի մշակումն է, որը ենթադրում է պետության քաղաքական ռազմավարության ձևավորում, քաղաքական որոշումների կայացում, պետական ռազմավարական կառավարման պետական ծրագրերի մշակում: Երկրորդը `պետական կառավարման կազմակերպումը տարբեր մակարդակներում: Դա տարբեր մակարդակներում պետական ապարատի գործառույթների զարգացումն է, պետական կառավարման համակարգի ՝ որպես ամբողջ համակարգի համակարգումը, իրականացումը: Երրորդ, խնդիրների մեծ խումբը ղեկավար կազմի հավաքագրումն ու վերապատրաստումն է: Այստեղ ուսումնասիրվում են պետական ապարատի պաշտոնյաների օպտիմալ և իրատեսական անձնակազմի, պետական կազմակերպություններում անձնակազմի կառավարման խնդիրները, հմուտ և արհեստավարժ քաղծառայողների աշխատաոճի և մտածելակերպի պահանջները, ղեկավարության և բյուրոկրատիայի հետ կապված խնդիրները: Չորրորդը ՝ պետական կառավարման սարքավորումների հետ կապված խնդիրներն են: Այս խումբն ընդգրկում է պետական կառավարման որոշումների կայացման տեսությունը, քաղաքական կանխատեսումների, ճգնաժամային և արտակարգ իրավիճակներում վարչական և պետական կառավարման մեթոդների մեթոդները, պետական կառավարման (վարչակազմի) և massԼՄ-ների միջև հարաբերությունների տեխնոլոգիաները: Կառավարության վարչություններում ժամանակակից փոփոխությունները նախորդներից տարբերվում են նրանով, որ դրանք հիմնված են բանականության և տնտեսության պահանջների վրա, այլ ոչ թե անձնակազմի ուռճացման և գործունեության ոլորտի անհարկի ընդլայնման: Պետական մարմինների ղեկավարներին խորհուրդ է տրվում կառավարել `ելնելով արտաքին փոփոխության գործոններից: Այս մեթոդը թույլ է տալիս ավելի լավ հարմարվել շրջակա միջավայրի պահանջներին, կանխատեսել իրադարձությունների ընթացքը, կանխատեսել դրանք և ըստ այդմ կազմակերպել աշխատանքը: Սա մասնավոր հատվածում օգտագործվող ռազմավարական պլանավորման ամենակարևոր մեթոդն է: Պետդեպարտամենտում դրա օգտագործումը դժվար է `կապված այն բանի հետ, որ այնտեղ աշխատանքը կապված է քաղաքական գործընթացների հետ: Դժվար է հարմարվել պետական հիմնարկների արտաքին ճնշումներին `դրանց կառուցվածքի բնույթի և խնդիրների պատճառով: Պետական մարմինների առջև դրված նպատակները սովորաբար շատ են և շատ պարզ չեն: Դրանք կարող են փոխարինվել ուրիշներով և նույնիսկ բոլորովին հակառակ: Նրանք նույնպես չունեն հստակ չափորոշիչներ ՝ դրված նպատակներին հասնելու համար: Հաջողությունը պետական կառավարման ոլորտում կայանում է ոչ միայն ճիշտ որոշում կայացնելու, այլ նաև ակտիվ քաղաքական աջակցություն ստանալու ձգտման մեջ: , ։
| Յուրաքանչյուր նպատակաուղղված համատեղ գործունեություն կառավարման կարիք ունի։
Պետական կառավարման մարմինների չհիմնավորված ուռճացումը հիմնականում պայմանավորված է աշխատողների խնդիրների, գործառույթների, լիազորությունների ոչ հստակ սահմանմամբ եւ տարանջատմամբ, կազմակերպական կառուցվածքների ոչ հիմնավորվածությամբ, պետական ծառայության համակարգի անարդյունավետությամբ եւ, թերեւս ամենակարեւորը` պետական կառավարման համակարգի կազմավորման եւ կառուցվածքային կազմակերպման պետական միասնական հայեցակարգի բացակայությամբ։
Հոդվածում ուսումնասիրվել են ՀՀ պետական կառավարման համակարգը, պետական կառավարման մարմինների գործունեությունները, ինչպես նաեւ նրանց վարած քաղաքականությունը, առաջարկվել է դրան ուղղված միջոցառումների համալիր։
|
ՔԱITԱՔԱԿԱՆ ԳՈՐ ACԸՆԹԱԻ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԸՍՏ ՄԱՐՏԻԿԱՄԱՆ ԳՈՐԸՆԹԱՆԵՐԻ ՆԵՐԱՈՒԹՅՈՒՆ Ներքին աշխատանքներում նկատվում են քանակական գործընթացներ, որոնք համապատասխանում են martingale գործընթացներին: Մասնավորապես, հաշվի են առնվում 0 կետի նկատմամբ հավասար բաշխված մարտինգեյի գործընթացները: Ուցադրվում է, որ martingales- ի քանակները ժամանակ առ ժամանակ ավելանում են: Նմանատիպ արդյունք հեշտությամբ կարելի է ստանալ վերջավոր կրող martingale պրոցեսների համար (այսինքն ՝ martingales- ի, որոնց կրիչը ցանկացած պահի կոմպակտ տիրույթ է): Լրացուցիչ սահմանափակումներ են պահանջվում այս խնդիրը լուծելու համար անվերջ կրող մարտիկների համար: Սկզբնական լրացուցիչ սահմանափակումն է բաշխումների համաչափությունը 0 կետի և միատարրության (մեկ ռեժիմ ունեցող) նկատմամբ: Մարտինգալային պրոցեսներին համապատասխան քվանտային պրոցեսների համար նման հատկությունը հատկապես հետաքրքիր է քվանտային ռեգրեսիաների, քվանտային ինքնահեռացման դեպքում, ինչպես քվանտային փոխկապակցվածության մոդելների դեպքում (տես [1]): Վերջիններս փորձում են բացատրել (հիմնականում գծային) պայմանականորեն պատահական մեծության պայմանական մեծությունները (տե՛ս [2], [3]): Որպես լանջի գործակից այս դեպքերում նրանք հաճախ ստանում են ժամանակից կախված աճող գործակիցներ նույն մակարդակի քվանտիլների համար (տես [2]): Ինչ-որ իմաստով, բավարար տվյալներ չկան այդպիսի հետընթացներ կատարելու համար martingale գործընթացների համար: Որոշ գործընթացների համար այդպիսի հետընթացների նշանակությունը ժամանակի ընթացքում կհանգեցնի տվյալների գործընթացի գծայինությանը: Այնուամենայնիվ, martingale գործընթացների դեպքում նույնիսկ ֆունկցիոնալ կախվածություն չկա: Հիմնական արդյունքը Դիտարկվելու են միայն շարունակական բաշխմամբ martingale գործընթացները: Այսինքն, եթե {𝑋𝑡} 0 [0, 𝑇] գործընթացը մատրիցա է, ապա յուրաքանչյուր ստացում կունենա շարունակական բաշխում: Նման պրոցեսներին համապատասխան քվանտային գործընթացների համար օգտագործվում է 𝑄𝛼, է նշանակումը, որտեղ α քվանտայի մակարդակն է, իսկ s- ը `ժամանակի պահը: Process, բ գործընթացը բավարարում է պայմանը 𝑃 (𝑋𝑠 ≤ 𝑄𝛼, 𝑠) = :. Պնդել Ենթադրենք, որ մենք ունենք վերջավոր ժամանակային միջակայք [0, T] որոշակի որոշակի մարթինգալ, որը սահմանված է այդ ընդմիջման վրա, համաձայն բնական σ-հանրահաշիվների հոսքի (այսինքն ՝ 𝐸 (𝑋𝑡 | 𝑋𝑠) = 𝑋𝑠, ցանկացած 𝑡 𝑠 𝑠): Ենթադրենք, որ 𝑋𝑡-ը բոլոր 𝑡 ∈ -ի համար [0, 𝑇] ունեն սիմետրիկ բաշխումներ 0 կետի նկատմամբ: Ենթադրենք, ի հավելումն, որ ներկայացումը տեղի է ունենում այնտեղ, որտեղ ℎ ′ ′ (𝑢) <𝑓 ′ ′ (𝑢) (այստեղ 𝑓𝑡 | 𝑠 (𝑢 | 𝑥) պայմանական բաշխման խտությունն է): Այդ դեպքում կա 𝛼> այնպիսի, որ 𝑄𝛼, 𝑡> 𝑄𝛼, 𝑠 բոլորի համար 0 ≤ 𝑠 <𝑡 ≤ :. Նշում. Առաջին հերթին հարկ է նշել, որ մարտական գործընթացը, որը համապատասխանում է վերը նշված պայմանին, միշտ առկա է: Օրինակ ՝ Լապլասի բաշխիչ դպրոցը: Կարելի է վստահ լինել, որ վերը նշված պնդումը ճիշտ է այդ գործընթացի համար: Պնդումը ճշմարիտ է բնական մարգինալների համար, միայն «քվանտային նշանների արանքում»: Ապացույց Ապացույցի համար նախ նշենք, որ 𝑄1 , Այստեղ անհրաժեշտ է օգտագործել այն փաստը, որ կետադրական կետադրմամբ հավասարաչափ բաշխման համար ՝ մաթեմատիկա: ակնկալեք, որ միջինը նույնն է: Մյուս կողմից, martingale- ի գործընթացի միջին ցուցանիշը նույնն է ցանկացած պահի համար: Վերանայելով այս ամենը ՝ կարելի է գրել: Մյուս կողմից, օգտագործելով միատարրություն, կարելի է պնդել, որ երբ, 𝑡 և 𝑋𝑠 ≥ 𝑄 1 , 𝑠, 𝑓𝑡 (𝑥), 𝑓𝑠 (𝑥) նվազում են: Եթե 𝑓𝑡 (𝑄1: , 𝑠), ապա գոյություն ունի 𝑦> 1 , այնպես, որ 𝑓𝑡 (𝑦) = 𝑓𝑠 (𝑦) (հակառակ դեպքում otherwise (𝑥) <𝑓𝑠 (𝑥) միշտ մեծ լինի, վերը նշվածը չի պատահի): Ակնհայտ է, որ, 𝑠 ≤ 𝑋𝑠 ≤ 𝑦): Մնում է ցույց տալ, որ 𝑓𝑡 (𝑄1 , 𝑠): Դրա համար մենք օգտագործում ենք մարտարվեստի վիճակը: Նշենք, որ 𝑃 (𝑋𝑡 ≤ 𝑦) <𝑃 (𝑋𝑠 ≤ 𝑦): Այսինքն, եթե y- ն ընդունենք որպես կետ), ապա առաջին կետը, որտեղ 𝑦 (=) = 𝑓𝑠 (𝑦) 𝑄1 է ից (𝑄1: բավական կլինի ցույց տալ, որ և ∈ [𝑄1: համար 𝑦] 𝑓𝑡 (𝑥) <𝑓𝑠 (𝑥): Ինգգ մարտ մարտինգի պայմանից հետեւում է, որ. Այս պայմանը կարող է գրվել նաև հետևյալ կերպ. Փաստորեն, այս պայմանը տեղի է ունենում ցանկացած տիրույթում: Նշենք, որ =: Մասնավորապես, վերը նշված ինտեգրալային օպերատորը կարող է ունենալ սահմանափակ թվով միջուկներ (𝑓𝑡 | 𝑠 (𝑢 | 𝑥)): Այնուամենայնիվ, օգտագործելով ենթադրությունը, մենք կարող ենք ստանալ որտեղից, նշելով, որ ունենք ՝ 𝑔𝑡, 𝑠 (𝑥) = 𝑎𝑡, 𝑠𝑥 the Օգտագործելով պայմանը, մենք ստանում ենք Այժմ հիշենք, որ հիշելը (𝑢) նվազում է, երբ 𝑢> 1 , Հետևաբար, և և (𝑢): Ավելին ՝ 𝑓𝑡 (𝑢) = ℎ𝑡, 𝑠 (𝑢): Օգտվելով այն փաստից, որ h (u) - ն ավելի դանդաղ է նվազում, քան (𝑢), պնդումն ապացուցվեց: Գրականություն Վարդան Բարդախչյան ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎԱANT ՔԱՆԱԿԱՅԻՆ ԳՈՐCԸՆԹԱՆԵՐԻ MՈՒՄԱՆ ՈՐԱԿՆԵՐ Բանալի բառեր. ։
| Այստեղ մարտինգալների մի շատ փոքր խմբի համար ցույց է տրվում է իրենց համապատասխանող քվանտիլային պրոցեսների համար, ինչ-որ տեղից ըստ ժամանակի չնվազող լինելը։
Մարտինգալային պրոցեսներում կախվածության ֆունկցիոնալ բնույթը հայտնի չէ։
Այդ պատճառով այս տիպի պրոցեսների համար, քվանտիլային ռեգրեսիայի արդյունքները կարող են նշանակալի չլինել։
Այնուամենայնիվ ունիմոդալ սիմետրիկ բաշխումներով մարտինգալային պրոցեսների համար ճիշտ է այն, որ սկսած ինչ-որ վստահության մակարդակից քվանտիլները չեն նվազում։
|
ԿԱՐԼՈՍԻ ՄԵRE ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ Կառուցվածքը Հռոմեական կայսրության անկումից (մ.թ. 476 թ.) Եվրոպական մայրցամաքը ընկավ մութ ժամանակաշրջան: Եվրոպական մայրցամաքում տիրում էին անօրինականությունն ու անկարգությունները: Փաստորեն, Արևելյան Հռոմեական կայսրությունը (մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիս) շարունակում էր գոյություն ունենալ Արևելքում, և Արևմուտքը բաժանվեց բազմազգության, կառավարման տարբեր համակարգերով ՝ փոքրից միջին պետությունների: Այդ նահանգներից ամենաքիչը կենդանի էր Ֆրանկների նահանգը: Թագավոր Պիպին Կարճի մահից հետո (768) թագավորությունը բաժանվեց նրա երկու որդիների ՝ Կառլոս Մեծի միջև: 771 թ. – ին նրա մահից հետո ամբողջ իշխանությունն անցավ Կառլոս Մեծին: Բազմաթիվ հաղթական պատերազմներից հետո Կառլոս Մեծն իր իշխանությունը տարածեց Արևմտյան Եվրոպայի մեծ մասի վրա: Այսպիսով, 773-774թթ. Լանգոբարդների թագավորությունը նվաճվեց հյուսիսային Իտալիայում, ապա ՝ Բավարիայի դքսություն: 770-ականներ Ֆրանկները հպատակեցրեցին արևմտյան սաքսոններին, վեստֆալացիներին և օստֆալներին: 778 Կառլոս Մեծը ներխուժեց Իսպանիա և հասավ Սարագոսա: Երկար պատերազմից հետո Հյուսիսային Իսպանիան գրավվեց Բարսելոնայի մայրաքաղաքով: 772-804-ին, գրեթե 30 տարվա պայքարից հետո, Կառլոս Մեծը նվաճեց Սաքսոնիան, որին հաջորդեց Բավարիան: Ընդհանուր առմամբ, կազմակերպվել էր մոտ հիսուն արշավանք, որոնցից երեսունը ղեկավարում էր ինքը ՝ կայսրը: Արշավանքների երկարաժամկետ ռազմավարության նպատակը դրանց հնարավորինս հասնելն էր, քանի որ Շառլոտ Մեծը, որը հետագայում մեծապես կախված էր իրենց հաղթանակներից, հետագայում կայսր կդառնար: Կառլոս Մեծի բանակներում կար բարձր կարգապահություն, ինչը չափազանց կարևոր էր հաղթանակների ապահովման համար: Փաստորեն, այս նվաճումների արդյունքում Արևմտյան Եվրոպայի մեծ մասը անցավ ֆրանսիական տիրապետության տակ, որն իր տարածքով համարյա համապատասխանում էր 2 Նույն տեղում, էջ 692. Արևմտյան Հռոմեական կայսրության խան: Այսպիսով, Կառլոս Մեծ արշավանքների արդյունքում ընդլայնված ֆրանկյան պետությունը կայսրություն դառնալու հնարավորություններ ստացավ: Փաստորեն, թագավորի տիտղոսն այլևս բավարար չէր Ֆրանսիայի թագավորին: Այժմ անհրաժեշտ էր օգտագործել յուրաքանչյուր հնարավորություն կայսեր կոչումը նվաճելու համար: Միևնույն ժամանակ, 799 թ. Հռոմի պապ Լեո III- ը հարձակվեց իր քաղաքական հակառակորդների կողմից: Կառլոս Մեծը շտապեց օգնության ՝ վերջիններին հաղթելով և ձերբակալելով 3: 800 Կառլոս Մեծը ապստամբների հետ գնաց Հռոմ, որոնք մահապատժի ենթարկվեցին Պապի կողմից: Մի քանի օր անց ՝ դեկտեմբերի 25-ին, Սուրբ ննդյան արարողության ժամանակ Հովհաննես III Պապը Սուրբ Պետրոսի տաճարում թագադրեց Կառլոս Մեծին: Երբ թագավորը ծնկաչոք աղոթում էր, Հռոմի պապը հանկարծ պսակը դրեց գլխին: Դրանով Կառլոս Մեծն ու Հովհաննես III- ը ամրապնդեցին իրենց փոխշահավետ համագործակցությունը: Շատ գիտնականներ կարծում են, որ թագադրումը խորհրդանշական էր: Այնուամենայնիվ, կասկած չկա, որ Լեոն երրորդ շքանշանով ապահովեց պապական գահի ռազմական պաշտպանությունը. Կառլոս Մեծը հասկանում էր, որ եկեղեցին պետք է միավորեր իր տիրապետության տակ գտնվող տարբեր գերմանական ցեղերին, տարածեր իր ազդեցությունն այդ ցեղերի վրա և վերականգներ Հռոմեական կայսրությունը և ենթակառուցվածքները, որոնք նրա հիմնական նպատակներն էին: Կառլոս Մեծի պապի կողմից թագադրումը հանգեցրեց ռազմական աջակցության, և Կառլոս Մեծը իշխանություն ստացավ միջնադարյան Եվրոպայում վերակենդանացնելու Հռոմեական կայսրությունը: Պսակը հաստատեց կայսեր անկախությունը Աստծո ընտրյալի պապից: Կառլոս Մեծի թագադրման շնորհիվ և՛ պապը, և՛ թագավորը իշխանություն ստացան իրենց համապատասխան դերերում: Այսպիսով, Արեւմուտքում ստեղծվեց նոր կայսրություն, որին վիճակված էր հաստատել եվրոպական ինքնություն: Իրականում, կայսր հռչակվելը իր գլխավոր խնդիրը լուծելիս Կառլոս Մեծը պետք է զբաղվեր կայսրության ներքին գործերով, ինչը կառավարելն ամենադժվարն է: Թագավորը, որը, չնայած կատարելապես ընդլայնում էր իր երկրի սահմանները, շարունակում էր նույն վճռականությամբ հետապնդել իր ներքին կյանքը ՝ հանուն իր երկրի: Հռոմեացիներն ունեին օրենքներ, կրթական համակարգ, ճանապարհներ, առևտուր: Լայն իմաստով քաղաքակրթության կառուցվածքը լուծվեց նրանց կողմից: Այսպիսով, Կառլոս Մեծը պետք է պարզեր, թե ինչպես վերակառուցել այդ հասարակության կառուցվածքը, որը պետք է հիմնվեր հին հռոմեական կառույցի վրա, որը կկառավարեր հսկայական կայսրությունը: Ձևերից մեկը հասարակությանը կրթելն էր: «Սա այն բանալին էր, որը դուռ կբացի քրիստոնեական մշակույթի համար»: Այսպիսով, աշխարհի տարբեր անկյուններից սկսած գիտնականները սկսեցին հավաքվել դեպի Ֆրանկյան Կարոլինգիա նահանգ (Կառլոս Մեծի անունով): Կառլոս Մեծի Էյնհարդի կենսագրողը գրել է. «Նա« հետապնդեց »ազատ գիտնականներին. Նա պահեց գրքերը բարձի տակ. Ազատ ժամանակ ունենալուն պես նա սկսեց գրել: Կառլոս Մեծը փորձում էր լատիներենը վերադարձնել իր դասական ձիուն, քանի որ այն շատ փոփոխությունների ենթարկվեց ՝ դառնալով տեղական բարբառներ, որոնք հիմք են հանդիսանում ժամանակակից ֆրանսերենի, իսպաներենի, իտալերենի, պորտուգալերենի և եվրոպական այլ լեզուների: Լատիներենը պետք է դառնար եկեղեցու պետության պաշտոնական լեզուն, իսկ բարբառային տարբերակները ՝ խոսակցական: Դա իրագործելու համար կայսրը դպրոցներ հիմնեց ամբողջ երկրում: Ստեղծվեցին գրարաններ, որտեղ ընդօրինակվեցին հին ձեռագրերը: Քերոլինգյան շրջանում ձեռագրերի քանակը մեծապես աճեց (եթե 4007-ից պահպանվել էր 500-ը, ապա 750-900-ից `7000 ձեռագիր): Կառլոս Մեծի Էյնհարդի կենսագիր, խոսելով այդ աշխատանքի դժվարության մասին, ասում է. «Երեք մատ գրում են, մինչ ամբողջ մարմինն աշխատում է, և ինչքան որ նավաստիի համար հաճելի է նավահանգիստ հասնել, այնպես էլ գրողն է գրել վերջին տողի վերջին խոսքը »: Գրելու համակարգը ճշգրտվեց, ինչը նպաստեց ընթերցանության բարձրացմանը: Այսպիսով, Կարոլինգյան Վերածնունդը հայացք էր անցյալում, հատկապես Հռոմեական Կյուրոսի մշակույթը: Սա արևմտաեվրոպական մշակույթի նոր վերածնունդ էր: Չնայած իր ահռելի չափերին ՝ Կառլոս Մեծի կայսրությունը փխրուն պետական կառույց էր ՝ բազմազան էթնիկական կազմով: Հիմնականում իր սեփական հեղինակության շնորհիվ էր, որ հնարավոր էր պահպանել կայսրության ամբողջականությունը, որում առաջնային էր թագավորական իշխանությունը: աշխատել էր Հզորությունը և ցուցումները կենտրոնից ուղարկվում էին վասալներին 9: Ինչպես տեսնում ենք, այս համակարգում պալատին ավելի մոտ կանգնած վասալը հիմնական օղակն էր կենտրոնական «տեղական ինքնակառավարման» միջեւ: Յուրաքանչյուր շրջանի պատասխանատու վարչական ծառայողը պատասխանատու էր այդ շրջանի համար: Այլ կերպ ասած, միշտ կար իրական վտանգ, որ այդ պաշտոնյաները կարող էին ուժեղանալ և ժամանակին կայսերական կառավարությանը սպառնալու համար: Այսպիսով, Կառլոս Մեծը ստեղծեց հատուկ խումբ (missi dominici), որը վերահսկում էր նրանց գործունեությունը: Կայսրը պահում էր էլիտար մարտիկների մի խումբ (vassidominici), որը նրա «շքերթն» էր ՝ խռովությունները վերահսկելու հիմնական գործիքը: Փաստորեն, չունենալով հսկայական տերության հստակ կառավարման համակարգ, կայսրը դեռ իշխանություն հաստատելու լծակներ ուներ: Չնայած նրան հաջողվեց լավ հարաբերություններ հաստատել արտաքին աշխարհի հետ, հաջողության հասնել բոլոր դիվանագիտական բանակցություններում («Ֆրանկներին պահիր որպես ընկեր, բայց ոչ որպես հարևան» 10), իրավիճակն իր երկրում անկայուն էր: Նվաճված ցեղերից և ժողովուրդներից յուրաքանչյուրը, դեմ առ դեմ կայսեր ինքնիշխանության հետ, ուներ իր սովորույթները, որոնց մեջ հետևում էր: Կեսարի նվաճումները հարուցեցին կարոլինգյան ժողովուրդների դժգոհությունը, ուստի կայսրը չէր կարող վերահսկել նրանց առանց ռազմական ուժի կիրառման: Այդ պատճառով նա անընդհատ շարժման մեջ էր, շարժվում էր այն ուղղությամբ, որտեղ իրական սպառնալիք կար: Սա նշանակում է, որ կայսրության էթնիկ շրջանակների կողմից նրա իշխանության ճանաչումը եղել է զուտ ձևական: Փաստորեն, կայսեր կողմից իրականացված բարեփոխումները մեծապես նպաստեցին մշակույթի և տնտեսության զարգացմանը, բայց չկարողացան կանխել կայսրության փլուզումը Կառլոս Մեծի մահից մի քանի տարի անց, ինչը նշանակում է, որ կենտրոնական կառավարման մեխանիզմի բացակայությունը աստիճանաբար հանգեցրեց կայսրության հետագա փլուզմանը: Անահիտ Ավագյան ԿԱՐԼՈՍ ՄԵRE ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌՈՒՅ Հիմնաբառեր. Կառլոս Մեծի արշավանքների արդյունքը ՝ կայսր հռչակվելով որպես եկեղեցի-պետություն հարաբերությունների առանցքը Ամփոփում ։
| Հոդվածի նպատակն է ցույց տալ Կառլոս Մեծի արշավանքների արդյունքում էականորեն ընդլայնված և հետագայում կայսրություն դարձած Ֆրանկական տերության ներքին էությունը։
Ներկայացվում են կայսեր փորձերը կայսրության ներքին կյանքի կազմակերպման բնագավառում։
Փորձ է արվում՝ բացահայտելու տերության ներքին միասնականությանը խոչընդոտող հանգամանքները։
Հետազոտության արդյունքում եկել ենք այն եզրակացության, որ չնայած արտաքին ասպարեզում գրանցած ռազմական և դիվանագիտական հաջողություններին՝ տերությունը տառապում էր ներքին միասնականության բացակայությունից և իր չափերի համեմատ ուներ պարզունակ կառավարման համակարգ ինչն էլ հանդիսացավ աստիճանական քայքայման և անկման պատճառ։
|
ՔՐԻՍՏՈՆԵԱԿԱՆ Հավատքի ընկալումը 19-րդ դարի արևելյան և արևմտյան աստվածաբանության դարում ծես, քրիստոնյա Արևմուտքում և Արևելքում քրիստոնեական հավատքի ընկալումը փոխվեց, ինչը հատկապես ակնհայտ էր 19-րդ դարի սկզբին: Առաջնահերթությունը տրվեց անհատի անձնական փորձին կրոնական կյանքում, կամքի ազատությանը, «Աստված-մարդ հարաբերություններում» միջնորդների անհրաժեշտության մերժմանը: Միևնույն ժամանակ, ավանդական կաթոլիկ «Ուղղափառ եկեղեցիների աստվածաբանները» խնդիր ունեն պահպանել և միաժամանակ ներկայացնել քրիստոնեական ուղղափառ հավատքի նոր ըմբռնում: Վերջինս գիտակցեց, որ այդ հակումների տարածումը, առաջին հերթին, սպառնալիք է քրիստոնեական եկեղեցու դոգման, եկեղեցու դերը և առհասարակ դրա գոյությունը: Այսպիսով, 19-րդ դարից սկսած, կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիներում սկսվեց հավատքի պահպանման գործընթաց: Այս գործընթացը տարբեր կերպ է իրականացվել հայկական ավանդական եկեղեցիներում: Քրիստոնեական հավատը կենտրոնացած էր Արեւելյան եկեղեցում, ի տարբերություն քրիստոնեական եկեղեցու, որը քրիստոնեակենտրոն էր: Ինչու՞ են ուղղափառ և կաթոլիկ եկեղեցիները տարբեր քաղաքականություններ որդեգրում հավատի ավանդական տեսակետը պահպանելու համար: Կաթոլիկ ականավոր աստվածաբան Կառլ Ռահները իր աստվածաբանությունը կառուցում է հավատքի վրա: Լինելով հոգևորական ՝ նրա խնդիրն էր ոչ միայն ամրապնդել կաթոլիկ եկեղեցու դիրքերը, այլև հավատացյալներին հավատքի բերել և պահել նրանց եկեղեցում: Ռուս Ուղղափառ եկեղեցու հոգևոր-աստվածաբանների քննարկման հարցը Ուղղափառ հավատքի պահպանման խնդիրն էր, որում կարևոր դեր խաղացին Ուղղափառ եկեղեցու ականավոր աստվածաբաններ Սերգեյ Բուլգակովը և Պավել Ֆլորենսկին: Քահանաների խնդիրն էր ցույց տալ, որ քրիստոնեական հավատը ճշմարիտ է, երբ կենտրոնում Քրիստոսի աստվածության գաղափարն է: Իսկական քրիստոնյան պետք է Քրիստոսին ճանաչի որպես Աստված: Ռաբբիների աստվածաբանության մեջ ճշմարիտ քրիստոնեական հավատքը կապված է Եկեղեցու հետ: Նրա համար Եկեղեցին հաստատ ունի իր կարևոր դերը կրոնական կյանքում `որպես Քրիստոսի հիմնադրած կառույց: Դա հավատացյալին տանում է դեպի փրկություն: Փաստն այն է, որ Ռահները զարգացրեց իր աստվածաբանությունը մի ժամանակաշրջանում, երբ լայնորեն քննարկվում էին Քրիստոսի անձի հետ կապված հարցեր: Բողոքական աստվածաբանությունը մշակեց մի տեսություն «պատմական Հիսուսի» մասին, որը կասկածում էր Քրիստոսի աստվածային բնույթի գաղափարի վրա: Ուստի Ռահները նպատակ ուներ պաշտպանել Քրիստոսի ՝ Աստված լինելու գաղափարը: Բողոքական եկեղեցու չափազանց մեծ շեշտը անհատական հավատքի վրա, Աստծո և մարդու հարաբերությունների ուղղափառ մերժումը, մարտահրավեր նետեց Ուղղափառ եկեղեցուն `ցույց տալու Եկեղեցու դերի առաջնությունը` որպես Քրիստոսի փրկությունը ճանաչելու միակ և իրական միջոց: Առաջնագծում, պաշտպանելով եկեղեցու դերը, ուղղափառ աստվածաբանները մշակեցին քրիստոնեական հավատքի եկեղեցակենտրոն մոդելը: Իհարկե, և՛ արևելյան, և՛ արեւմտյան աստվածաբանները չեն անտեսել անհատի անձնական փորձը ՝ ազատ կամքի ազատությունը կրոնական կյանքում, բայց դրա հիմքում ընկած էին Ավետարանն ու Եկեղեցին: Փորձելով ընդգծել հավատի անհատական և միևնույն ժամանակ համընդհանուր բնույթը, Քահանայական Հավատքն այն անվանել է անանուն հավատ: Այս պարագայում հավատը ճշմարիտ է, բայց ոչ հստակ: Մինչդեռ հավատը որոշակի է, երբ հավատացյալը ճանաչում է Քրիստոսին որպես Աստված հասնում է ճշմարիտ քրիստոնեական վարդապետությանը 1, իսկ իրական քրիստոնեական հավատքը պահվում է եկեղեցում: Բուլգակովը հավատքը նկարագրում է հետևյալ կերպ. Այն գալիս է ներսից, սուբյեկտիվ է, բայց ուղղված է դեպի օբյեկտիվ իրականություն 2: Հետեւաբար, ճշմարիտ հավատը չի կարող լինել անհատական, քանի որ այն տրված է ոչ միայն անհատներին, այլև ամբողջ մարդկությանը: Արևելյան եկեղեցու աստվածաբաններն իրենց աստվածաբանությունը հիմնեցին Եկեղեցու նահապետական վարդապետության վրա, համաձայն որի `Եկեղեցին Քրիստոսի մարմինն է, իսկ Քրիստոսը` դրա գլուխը, ուստի Եկեղեցուց դուրս ճշմարիտ քրիստոնեություն չի կարող լինել, միայն միայն եկեղեցին կարող է բերել փրկության: Յուրաքանչյուր անհատ կարող է իմանալ Քրիստոսին Աստծո հետ կապվելը միայն Եկեղեցում: Ուստի նա, ով ճանաչում է Քրիստոսին, չի կարող մերժել քրիստոնեական եկեղեցու դավանանքը 3: Երկու կողմերն էլ հիշատակեցին մարդկությանը տրված աստվածային Հայտնությունը որպես ճշմարիտ հավատի աղբյուր: Ռահները դա բացատրեց հետևյալ կերպ. Քրիստոսը ՝ մարմնավոր Աստվածը, ինքնին Հայտնությունն է: Քրիստոսի միջոցով որոշակի պատմական ժամանակահատվածում Աստված գործ է ունեցել մարդու հետ 4: Այսօրվա մարդու համար աստվածային հայտնությունը պարունակվում է Ավետարանում, քրիստոնեական եկեղեցում: Քրիստոսի հայտնությունը նախ տրվում է մարդուն: Գրքի միջոցով ՝ որպես աստվածային ճշմարտություն: Հայտնությունը ներկա է եկեղեցական կյանքում, աղոթքում, դավանանքի մեջ, ծիսական, եկեղեցական սրբություններում և այլն: Ի տարբերություն արևելքի աստվածաբանների, Ռահները տարբերակում էր տրանսցենդենտալ և կատեգորիկ հայտնությունները: Նրա համար Քրիստոսի Ավետարանի միջոցով տրված Հայտնությունը կատեգորիկ է, որը պահվում է Եկեղեցում, և տրանսցենդենտալը կրկին աստվածային Հայտնությունն է, որը մարդուն տրվում է անհատապես 5, իր կյանքի ինչ-որ պահի: Ըստ Ռահների, առանց կատեգորիկ Հայտնության անհատը չի կարող հասնել ճշմարիտ աստվածաբանության, և առանց տրանսցենդենտալ Հայտնության Աստծո և մարդու անձնական փոխհարաբերությունները չեն կարող լիովին իրացվել: Մատնանշելով տրանսցենդենտալ հայտնությունը ՝ Ռահները փորձեց ցույց տալ, որ ավանդական եկեղեցին չի մերժում հավատի անհատականության գաղափարը, հավատի կյանքում անհատի անձնական փորձը: Ըստ Բուլգակովի ՝ յուրաքանչյուրն ունի անհատական կրոնական զգացում իր անհատական փորձի պարագայում, մինչդեռ այս դեպքում անտեսվում է համընդհանուր Աստվածային հայտնությունը, որը տրվել է ամբողջ մարդկությանը: Առաջնորդվելով անձնական փորձով ՝ խաթարվում է քրիստոնեական եկեղեցու միասնության գաղափարը, հավատացյալը կորցնում է էկոլոգիական տրամաբանությունը, առաջնորդվում է միայն հույզով: Ըստ Բուլգակովի ՝ կրոնական կյանքում միայն հույզով առաջնորդվելը վտանգ է ոչ միայն քրիստոնեական կրոնի, այլև քրիստոնյայի համար: Այսպիսով, ի վերջո, կարելի է հասնել կրոնական սուբյեկտիվիզմի, մինչդեռ կրոնը օբյեկտիվ է: Պատահական չէ, որ արեւելյան աստվածաբանները միշտ շեշտը դրել են կրոնի, հավատքի եւ նրանց միջեւ եղած տարբերությունների հասկացությունների վրա: Սա, իհարկե, չի նշանակում, որ Բուլգակովը մերժեց կրոնական զգացմունքները. նա դա անհրաժեշտ չհամարեց կրոնական կյանքում, պարզապես նա, ինչպես Ֆլորենսկին, դա կապեց դոգմայի հետ: Ուղղափառ եկեղեցու աստվածաբանների կարծիքով, անհատական հավատի, անձնական փորձի և կամքի ազատության գաղափարների գերակայության դեպքում քրիստոնեական դավանանքը մղվեց ծրագրի մեջ. Եկեղեցու դոգմա, վարդապետություն, ծիսակատարություն Գայլ Եվ այս ամենը կարող է հանգեցնել մի շարք բացասական երեւույթների կրոնական կյանքում, որոնք կարող են հանգեցնել քրիստոնեական դոկտրինից դուրս գալուն: Ըստ Արելյան 2 Բուլգակով Ս., Գիշերների աշխարհ: Խորհեր և զզվանք, Մոսկվա, 1994, գլ. 5, http: //vehi.net/bulgakov/svet/index.html.3 Նույն տեղում: 5 Նույն տեղում, էջ. 87-88թթ. Ըստ աստվածաբանների ՝ կրոնը պատմական բնույթ ունի, որի ընթացքում ձեւավորվել են դրա դոգմատիկաները, ծեսերը և այլն, բայց դա չի նշանակում, որ այն ճիշտ չէ: Եկեղեցին ուղղափառություն է տալիս մարդուն, որը ձևակերպվում է դոգմաների միջոցով: Հավատը մարդու համար ենթադրում է տրանսցենդենտալ իրականության բացահայտում և երկրպագում այդ Իրականությանը: Թե՛ Աստված, թե՛ հավատացյալը չեն կորցնում իրենց ինքնությունը, երբ մարդը տրամաբանորեն տարբերակում է իր պաշտած Աստվածությունը: Մերժելու գաղափարը, որ դոգմաները հավատացյալին ստիպում են կորցնել իր ազատ կամքը, ձուլել քրիստոնեական հավատը, Ֆլորենսկին բացատրում է, որ դոգմաները հավերժական կյանքի ուղեցույց են: Դրանք որոշում են քրիստոնեական հավատքը, իսկ իրական քրիստոնեությունը ոչ թե ստրկացնում է, այլ ազատագրում: Պարզապես ժամանակակից մարդը, ըստ Ֆլորենսկու, կորցրել է դոգմայի կենդանի ընկալումը 1: Ֆլորենսկին տարբերակում է դոգմատիկան և դոգմատիզմը: Երբ հավատը տրվում է մարդուց, այն դառնում է դոգմայի ստրուկ, որն ավարտվում է նրա երկրպագությամբ, որը դոգմատիզմ է: Դոգման հավատացյալի կողմից պետք է հնարավորինս ընկալվի, որպեսզի չդառնա անշունչ իրականություն: Այն պետք է կենդանի լինի, պետք է ապրի հավատացյալի հոգում և տանի դեպի փրկություն: Ֆլորենսկին սա անվանում է դոգմատիկա, որը իսկական քրիստոնեական հավատքն է: Այն սուբյեկտիվ օբյեկտիվն ու օբյեկտիվը դարձնում է սուբյեկտիվ 2: Վերադառնալով Ռահներին, հարկ է նշել, որ վերջինս, հիմնվելով քրիստոնեական ստեղծագործության մեջ սիրո և ազատության սկզբունքի վրա, զարգացնում է աստվածային շնորհի, անհատական ազատության համագործակցության միջոցով իրական քրիստոնեական հավատքին հասնելու սքոլաստիկ մտածողություն, որն ավարտվում է հավատի շնորհով, չբացառելով անհատական ազատությունը: Ըստ նրա ՝ հավատքի պարգևը տրվում է միայն Քրիստոս-Աստծո գիտելիքների միջոցով: Հետաքրքիր է հասկանալ Սուրբ Հոգու դերը հավատքի Քրիստոսակենտրոն, եկեղեցակենտրոն տարբերակներում: Ըստ քրիստոնեական վարդապետության ՝ Սուրբ Հոգին դիտվում է որպես նվեր տվող, դեպի աստվածային փրկություն տանող անձնավորություն: Արեւմտյան աստվածաբանության մեջՍ. Հոգին գործում է առհասարակ աշխարհում, այն ամենուր է, և արևելյան աստվածաբանները հատկապես շեշտում են Սուրբ Հոգու գոյությունը եկեղեցական միջավայրում ՝ շեշտելով այն տեսակետը, ըստ որի Սուրբ Հոգին առաջնորդում է եկեղեցին, ուստի եկեղեցին չի կարող լինել ոչ իրական: Եվ արեւելյան, եւ արեւմտյան աստվածաբանները, ի վերջո, հավատում են ոչ միայն Աստված-մարդ հարաբերությունների, այլ նաեւ քրիստոնեական արժեքային համակարգի, որը զուգորդվում է հույսով ու սիրով: Աստծո հանդեպ իրական հավատը փրկության հույսն է. սիրեք ոչ միայն Աստծուն, այլև Աստծուն: Ամփոփելով այս հեղինակների մոտեցումները ՝ կարելի է ասել, որ Արևմտյան և Արևելյան եկեղեցիներում հավատքի ընկալման տարբերությունները կախված են նրանից, որ Կառլ Ռահներն ավելի շատ կենտրոնացավ Քրիստոսի Աստված լինելու ելակետի վրա ՝ փորձելով հաշտություն գտնել կուսակցություններ ՝ առաջ մղելով Քրիստոսի աստվածության գաղափարը: և հարցին նայելով ոչ միայն կաթոլիկ քրիստոնյայի, այլև հասարակ քրիստոնյայի տեսանկյունից: Ինչ վերաբերում է Արևելյան եկեղեցու աստվածաբաններին, վերջիններս ոչ միայն փորձեցին աշխուժացնել վաղ քրիստոնեական հավատքի ընկալումը, չշեղվել հայրապետական եկեղեցաբանության սկզբունքներից, այլև մատնանշելով եկեղեցու երեք դերերը ՝ փորձեցին ցույց տալ Ուղղափառ եկեղեցու անսխալականությունը: 2 Նույն տեղում: 3 Ս. Բուլգակով և Պ. «Եկեղեցի» ասելով ՝ Ֆլորեսնկին նկատի ուներ Ուղղափառ եկեղեցին, ի տարբերություն Կ. Ռահների, որի տակ նա նկատի ուներ Համընդհանուր եկեղեցի: Արփի Ալեքսանյան ՔՐԻՍՏՈՆՅԱՆ Հավատքի ԸՆԿԱՆՈՒՄԸ 19-րդ ԴԱՐԻ ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ԵՎ ԱՐԵՎՄՏՅԱՆ ԱՍՏՎԱԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏ ։
| Հոդվածն անդրադառնում է 19-րդ դարում քրիստոնեական ավանդական եկեղեցիներում իրականացվող գործընթացին, որի նպատակն էր պաշտպանել քրիստոնեական հավատքի ավանդական ընկալումը բողոքականության հետևանքով ավանդական եկեղեցի ներթափանցած նոր ազատական մոտեցումներից։
Ուսումնասիրության համար հիմք են ծառայել Կ. Ռահների, Պ. Ֆլորենսկու և Ս. Բուլգակովի աշխատությունները։
Արևելյան և Արևմտյան եկեղեցիներում հավատքի ընկալման գործընթացն ընթանում էր տարբեր կերպ. Արևմտյան եկեղեցում հավատքը քրիստոսակենտրոն էր, քանի որ Կաթոլիկ եկեղեցու աստվածաբանները փորձում էին պաշտպանել Քրիստոս-Աստծո գաղափարը, իսկ Արևելյան եկեղեցում՝ եկեղեցակենտրոն։
Վերջինս ճշմարիտ քրիստոնեական հավատքը տեսնում էր միայն Ուղղափառ եկեղեցու գրկում։
|
Ամբողջ աշխարհում ինտեգրացիոն գործընթացների խորացումը բերում է առևտրի ծավալների ավելացման, ինչը հանգեցնում է մաքսային մարմինների աշխատանքի ավելացմանը: Միևնույն ժամանակ, երկրների տնտեսական անհավասար զարգացումը որոշ երկրներ ստիպում է ավելի մեծ կախվածություն ունենալ ղեկավարներից, ինչը, իհարկե, հանգեցնում է առևտրային վեճերի, նպաստում է մաքսային ռիսկերի առաջացմանը: Փորձը ցույց է տալիս, որ այսօր միջազգային ապրանքաշրջանառությունը մի քանի անգամ գերազանցում է առավել զարգացած, փորձառու և տեխնիկապես հագեցած երկրների մաքսային ծառայություններին: Մաքսային ծառայությունը, մի կողմից, պետք է պաշտպանի սպառողների շահերը, իսկ մյուս կողմից `բավարարի գործարար միջավայրի շահերը` վերացնելով վարչական խոչընդոտները: Այս դեպքում մաքսային մարմինների գործունեության ավանդական մեթոդները անարդյունավետ են դարձնում մաքսային մարմինների աշխատանքը: Այս առումով անհրաժեշտ է օգտագործել բոլորովին նոր մոտեցումներ, ինչպիսիք են մաքսային ծառայության ռիսկերի կառավարման համակարգը, որը նպաստում է առևտուրի արագացմանը, ծախսերի կրճատմանը, արտաքին տնտեսական գործունեության արդյունավետության բարձրացմանը, ինչը հանգեցնում է պետության վիճակի բարելավմանը: տնտեսություն Տնտեսական գրականության մեջ «ռիսկ» հասկացությունը տարբեր հեղինակների կողմից տարբեր կերպ է մեկնաբանվում 1: Նրանց ուսումնասիրության արդյունքում մենք կարող ենք «ռիսկը» ներկայացնել հետևյալ ձևով. Դրական, բացասական արդյունք ստանալու ռիսկ կամ այլ ինչ: Ա. Բայանկինը ռիսկը մեկնաբանում է որպես հնարավորություն, վտանգը ՝ որպես: Ըստ Լ.Ն. Լեպեշկինայի, ռիսկը անորոշություն է `կապված հնարավոր կորուստների հետ: Ըստ Տ.Բալաբանովի, ռիսկը հնարավոր կորստի վտանգն է, որը բխում է մարդկային հասարակության գործունեության տեսակներից և բնության այս կամ այն ֆենոմենի առանձնահատկություններից: Ըստ Ռայսբերգի BA. Ըստ ռիսկի, ռիսկն այն է, որ տնտեսավարող սուբյեկտը կորուստներ կկրի նախապես պլանավորված գործողությունների ծրագրի շրջանակներում լրացուցիչ ծախսերի տեսքով, կամ կստանա սպասվածից ցածր եկամուտներ: Ըստ MV Grach- ի ռիսկի `ռեսուրսների մի մասի կորստի հավանականությունը, եկամտի թերիությունը կամ լրացուցիչ ծախսեր առաջացնելը, կամ, ընդհակառակը, որոշակի նպատակային գործունեության արդյունքում էական օգուտ (եկամուտ) ստանալու հնարավորությունը: Ըստ AM Stolyarenko- ի, ND Amaglobeli- ի ռիսկը անորոշության պայմաններում ցանկալի արդյունքի հասնելու սպառնալիքի հավանականությունն է: արդյունք չստանալու հավանականությունն է, կամ առարկայի կողմից ակնկալվող արդյունքից շեղվելու հավանականություն է: Մաքսային օրենսգրքի համաձայն, ռիսկը Մաքսային միության կամ (կամ) ՄՄ անդամ պետությունների մաքսային օրենսդրության խախտման հավանականությունն է 1, իսկ ռիսկերի կառավարումը ռիսկերի կանխարգելման և մեղմացման միջոցառումների մշակման և գործնական իրականացման կանոնավոր աշխատանքն է ՝ գնահատելով դրանց կիրառման արդյունավետությունը և մաքսազերծումը: , շարունակական թարմացումներ, մաքսային մարմիններում առկա տեղեկատվության վերլուծություն - վերանայում: Կարծում ենք, որ ռիսկերի ընկալումը և՛ Եվրասիական տնտեսական միությունում, և՛ ՀՀ մաքսային ոլորտում ռիսկերի կառավարման համակարգի կատարելագործման առաջնային խնդիրներից մեկն է 2: Ռիսկը միայն մաքսային օրենսդրությունը խախտելու հնարավորությունը չէ, մաքսային համակարգում կարող են լինել ռիսկեր, որոնք չեն համարվի մաքսային օրենսդրության խախտում: Մաքսային համակարգի ռիսկերը նախ և առաջ պետք է բխեն մաքսային մարմինների հիմնական խնդիրներից, որոնք ներառում են այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են տնտեսական ինքնիշխանությունը, տնտեսական անվտանգությունը, տնտեսական շահերի պաշտպանությունը, ներքին շուկան, արտաքին տնտեսական հարաբերությունների զարգացման աջակցությունը, աջակցությունը: ներմուծվող ապրանքների որակի ապահովման համար: Կարող են լինել ռիսկեր, որոնք չեն համարվում մաքսային օրենսդրության խախտում: Այս իմաստով, մենք կարծում ենք, որ ռիսկը մաքսային տարածքում արտաքին տնտեսական գործունեության իրականացման ընթացքում տեղի ունեցած վթարի հավանականությունն է: Ներկայումս ՀՀ մաքսային համակարգը ավելի շատ ուշադրություն է դարձնում այնպիսի ռիսկերի, որոնք կարող են վնասներ պատճառել մաքսային վճարումներին: մասնավորապես `ապրանքների մաքսային արժեքի, ծագման երկրի, ապրանքների դասակարգման հետ կապված ռիսկերի սխալ հայտարարագրման ռիսկերը: Մի շարք երկրներում (ԱՄՆ, Սինգապուր, Մեծ Բրիտանիա) մաքսային ծառայության մեջ կարող են հայտնվել հատուկ ուշադրության արժանի ռիսկեր. Դրանք են. Մի շարք երկրներում (ԱՄՆ, Սինգապուր, Մեծ Բրիտանիա) ռիսկերի կառավարման համակարգն այնքան է զարգացել, որ ցանկացած գործունեություն իրականացնելիս կամ գործունեությունը մաքսային ծառայության մեջ, այն նախ վերլուծվում է այդ համակարգում ՝ որոշելով դրա ռիսկի ասպեկտները, ապա զարգանում: Իրականացման հիմնական ուղղությունները. Ապրանքների ներմուծման ռիսկեր, տեղական արտադրողների մրցունակության նվազման ռիսկ (կախված ներմուծումից), ռիսկային ապրանքների ներմուծում: Մասնավորապես, զարգացած երկրներում մեծ ուշադրություն է դարձվում այն ապրանքներին, որոնք ներմուծվում են ներքին սպառման համար: Կարծում ենք, որ մաքսային քաղաքականություն մշակելիս մաքսային մարմինների ռիսկերի կառավարման գործընթացում անհրաժեշտ է ուսումնասիրել, ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել այդպիսի ռիսկերին և մաքսային քաղաքականությունն ուղղել ներքին շուկայում սպառողների պաշտպանությանը: Մասնավորապես, այդ ռիսկերի կառավարման հզոր գործիքներն են արտադրանքի սերտիֆիկացման և ոչ սակագնային կարգավորման գործիքները: 2012 թվականին հանվել է Հայաստան ներմուծվող ապրանքների սերտիֆիկացումը, բայց ԵՏՄ անդամակցությունից հետո այս ինստիտուտը կրկին ներդրվել է: Մենք կարծում ենք, որ սպառողներին պաշտպանելու համար, այսինքն `սպառողների ռիսկերը կանխելու համար, ներմուծվող որոշ ապրանքների որակը պետք է ենթարկվի հատուկ վերահսկողության մաքսային սահմանին, ինչը միշտ չէ, որ իրականացվում է ժամանակի ընթացքում: Օրինակ, այդպիսի ապրանքները կարող են լինել փափուկ խաղալիքներ, փափուկ կահույք, կոսմետիկ արտադրանք և այլն: Իհարկե, նման ապրանքների որակը հնարավոր է վերահսկել, երբ դրանք վաճառվում են ներքին շուկայում, բայց մենք կարծում ենք, որ դա միշտ չէ, որ կարող է արդյունավետ լինել, քանի որ ներմուծվող ապրանքները միշտ չէ, որ կարող են վաճառվել ներքին շուկայում, կամ որոշակի ապրանքներ թողնել: դուրս է եկել հսկողությունից. տեսադաշտից: ԱՏԳ ռիսկերը (տնտեսվարող սուբյեկտների տեսակետից) մաքսային համակարգի մաքսային օրենսդրությանը չհամապատասխանելու ռիսկերը: 1. Մաքսային համակարգի ռիսկերի ռիսկերը Կարծում ենք, որ ռիսկի գործոնները պետք է դիտարկել ոչ միայն պետության, այլև արտաքին տնտեսվարող սուբյեկտների տեսանկյունից, քանի որ նրանց գործունեության ռիսկերը կարող են հանգեցնել ռիսկերի: մաքսային համակարգ (Նկար 1): Միևնույն ժամանակ, տնտեսավարող սուբյեկտի տեսակետից, մաքսային ռիսկերը մաքսային վճարների լրացուցիչ տեսակների ներդրման ռիսկն է, առկա մաքսատուրքերի դրույքաչափերի բարձրացման ռիսկը, արտասահմանյան մաքսային և հարկային ռիսկերի գործընկերների հետ համագործակցության ռիսկը: ; Եկեք քննարկենք մաքսային ծառայության ռիսկերի կառավարման համակարգի արդյունավետության բարձրացման մի քանի հնարավորություններ: ՀՀ մաքսային մարմինների խնդիրներից է օտարերկրյա ներդրումների ներգրավումը, որի համար մաքսային ընթացակարգերի պարզեցումը, մաքսազերծման արագացումը, ինչը մեծ նշանակություն ունի ԱՏԳ մասնակիցների և բիզնեսի սպասարկման որակի համար: Մասնավորապես, մաքսային ընթացակարգերը պարզեցնելու համար մաքսային համակարգում ներդրվում է «Մեկ պատուհան» սկզբունքը, որը թույլ է տալիս առևտրային տեղեկատվություն և / կամ փաստաթղթեր ներկայացնել միայն մեկ անգամ մեկ կետից `ապահովելով տեղեկատվության մատչում` արագ վերամշակում , Այն նաև նվազեցնում է տնտեսվարող սուբյեկտների շփումը պաշտոնատար անձանց հետ `այդպիսով նվազեցնելով կոռուպցիոն ռիսկերը: Փորձը ցույց է տալիս, որ ռիսկերի կառավարման ընդհանուր համակարգը այնքան էլ արդյունավետ չէ `պայմանավորված այն փաստով, որ տարբեր ռիսկեր կարող են առաջանալ տարբեր մաքսային կետերում, և դրանք կարող են ունենալ տարբեր մակարդակներ: Մասնավորապես, կարծում ենք, որ ավելի արդյունավետ կլինի մաքսային համակարգում ռիսկերի կառավարումը չորս մակարդակներում: միավորված ՝ ընդդեմ ԵՏՄ-ի, կենտրոնացված ՝ ընդդեմ ՀՀ ՊՆ-ի, տարածքային ՝ մաքսայինի, տեղական ՝ մաքսային կետերի տեսքով: Այն ենթադրում է, որ յուրաքանչյուր մաքսատուն կունենա ռիսկերի կառավարման առանձին ստորաբաժանում, ինչպես նաև ռիսկերի կառավարման առանձին ենթահամակարգ, որը նրանց թույլ կտա բացահայտել և կառավարել մաքսակետին կամ տարածաշրջանին վերաբերող հատուկ ռիսկերը, քանի որ յուրաքանչյուր մաքսակետ ունի իր առանձնահատկությունները: աշխարհագրական դիրքը: փոխադրվող ապրանքների տեսակների, տրանսպորտային միջոցների, խախտումների հետ, որոնց համաձայն հատուկ ռիսկեր են առաջանում: Տարբեր երկրներում այժմ ներդրվում է մաքսային հսկողության համակարգ, որի համաձայն մաքսային ծառայության աշխատակիցները պետք է նախապես իմանան, թե որ ապրանքներն ինչ ուղղություններով և ինչ ծավալներով պետք է փոխադրվեն, որի միջոցով հնարավոր կլինի հակազդել ռիսկերին մինչ դրանց իրականությունը: Նման համակարգի ներդրման նպատակն է `նպաստել առևտրին և տրանսպորտին և բարձրացնել սահմանների անվտանգությունը: Ռիսկերը արդյունավետորեն կառավարելու համար, այն մտադիր է ռիսկերի գնահատումներ կատարել յուրաքանչյուր առևտրային կազմակերպության համար անհատապես, և որ ամենակարևորն է ՝ նախնական տեղեկատվություն ստանալ մաքսային միջոցով տեղափոխվող ապրանքների վերաբերյալ և անդրսահմանային փոխադրումների արդյունավետ վերահսկողություն իրականացնել: ԵԱՏՄ մաքսային համակարգում գործում է նախնական հայտարարագրման ինստիտուտ, որն օգտագործվում է ապրանք տեղափոխող անձի նախաձեռնությամբ 1: Այս առումով, մենք առիթը օգտագործում ենք բարելավելու համար նախաքննական ինստիտուտը: Մասնավորապես, նախնական հայտարարագիրը պարտադիր դարձնել ԱՏԳ հիմնական մասնակիցների (հատկապես ԱՏԳ մեծ մասնակիցների համար), ստեղծել համապատասխան պայմաններ այս ինստիտուտի հետագա զարգացման համար, ինչը կլինի նախնական տեղեկատվության ապահովման միջոց, որը իր հերթին հնարավորություն կտա հակազդել ռիսկերին մինչ դրանց իրականությունը դառնալը: Ռիսկերի կառավարման համակարգի հնարավորություններից մեկը ռիսկերի վերլուծության հիման վրա թողարկումից հետո հսկողությունն է: 84 երկրներում այդ նպատակով ներդրված ASYCUDA համակարգի ընտրության մոդուլը նախատեսում է նաև «կապույտ երթուղու» կարգը, որը ենթադրում է վերահսկողություն ավելի ուշ փուլում `մաքսային ստուգման միջոցով: Նախքան ԵՏՄ-ին անդամակցելը, Հայաստանի Հանրապետությունում գործում էր հետազատումից հետո հսկողությունը 2: Այժմ գործում է մաքսային ստուգման համակարգ, որը հավաստագրերն ազատելուց հետո ենթադրում է պալատ և արտագնա մաքսային ստուգում: Հետբացթողումային հսկողության բարելավումը կարող է նվազագույնի հասցնել մաքսային սահմանի վերահսկողությունը ներմուծման պահին, և դյուրացնել որոշակի մաքսային գործառույթների փուլային դադարեցումը, տեղայնացնել սահմանված կարգով ՝ դրանք հետհամալցման վերահսկողության ներքո: Այս իմաստով մենք դիտարկում ենք ընտրության համակարգում «կապույտ ճանապարհ» կարգի ներդրումը, մաքսային տեսչության ինստիտուտի կատարելագործումը: Մաքսային ծառայության ռիսկերի կառավարման համակարգի կատարելագործումը թույլ է տալիս արագացնել մաքսային ընթացակարգերը ՝ միևնույն ժամանակ չնվազեցնելով մաքսային հսկողության արդյունավետությունը, ապահովելով դրա իրականացումը ընտրողականության սկզբունքի հիման վրա, ֆինանսական, տեխնիկական և «մարդկային ռեսուրսների» օպտիմալ օգտագործման համար: կառավարման համակարգը նպաստում է առևտրի շրջանառության արագացմանը, ծախսերի կրճատմանը, օտարերկրյա ներդրումների ներգրավմանը, արտաքին տնտեսական գործունեության արդյունավետության բարձրացմանը, ինչը հանգեցնում է ազգային տնտեսության վիճակի բարելավմանը: 2 ՀՀ մաքսային օրենսգիրք, գլուխ 21, գլուխ 1501, ընդունված 10.07.2000 թ. Լիա Հայրապետյան ՀՀ մաքսային համակարգում ռիսկերի կառավարման արդյունավետության բարձրացման հնարավորությունները. Հիմնաբառեր. Մաքսային ռիսկ, ռիսկերի կառավարում, արդյունավետության բարձրացում: ։
| Մաքսային ոլորտում ռիսկերի կառավարման համակարգը հզոր գործիք է արտաքին առևտրի վերահսկման, ինչպես նաև միջազգային առևտրի և ներդրումների խթանման գործում, ուստի՝ մեծ նշանակություն է ստանում դրա արդյունավետության բարձրացման ուղիները։
Ներկայումս մեր մաքսային համակարգում ռիսկերի կառավարման համակարգը բազմաթիվ գործոններով համապատասխանում է միջազգային չափանիշներին, սակայն, կարծում ենք, ռիսկերի կառավարման համակարգ ունի նաև կատարելագորման կարիք, որը թույլ կտա բարձրացնել մաքսային գործի և մաքսային վարչարարության արդյունավետությունը։
Աշխատանքի նպատակն է՝ բացահայտել ՀՀ մաքսային համակարգում ռիսկերի կառավարման արդյունավետության բարձրացման հնարավորությունները։
|
Պոպուլիզմը ժամանակակից աշխարհի ամենակիրառական եւ տարածված բառերից մեկն է դարձել։
Խնդիրը պայմանավորված է քաղաքական, սոցիալական իրողություններով, որոնք իրենց արձագանքն են թողնում նաեւ արվեստաբանության եւ գրականագիտության բնագավառներում։
Պոպուլիզմ բառը 50մեկնելի է հիմնականում երկու մոտեցմամբ՝ ավանդական եւ ժամանակակից։
Ըստ ավանդական ընկալման՝ պոպուլիզմը մեկնաբանվում է որպես ամբոխավարություն, էժանագին ժողովրդավարության պատրանք, ժողովրդահաճություն։
Այլ են պոպուլիզմի մասին ժամանակակից ընկալումներն ու սահմանումները, ըստ այդմ՝ պոպուլիզմն ընկալվում է որպես գաղափարաբանություն՝ ուղղված հասարակության ցածր սոցիալ-տնտեսական խավերին, անցյալի պոպուլիզմի ընդհանուր հատկանիշների կուտակմամբ [1]։
Ժամանակակից պոպուլիզմը նաեւ հակադրությունն է էլիտիզմին, ըստ որի՝ ժողովուրդը դիտվում է որպես վտանգ եւ այն պետք է ղեկավարվի էլիտայի միջոցով [2]։
Եվ կամ պոպուլիզմը քաղաքականություն է սովորական ժողովրդի համար, որը վարում են արտասովոր (extraordinare) առաջնորդները՝ ստեղծելով պարզության, սովորականության, հասարակության պատրանք [3, էջ13]։
Ըստ վերոնշյալի՝ պոպուլիզմը ավանդական ընկալմամբ հանդես է գալիս որպես ոճ՝ հռետորաբանություն, ըստ ժամանակակից ընկալման՝ որպես նեղ գաղափարախոսություն՝ իր երկու թեւերով՝ աջ պոպուլիզմ եւ ձախ պոպուլիզմ։
Ըստ երկրորդ սահմանման՝ որպես նեղ գաղափարախոսություն, պոպուլիզմը կառուցվում է դիխատոմիայի՝ հակադրության վրա՝ մենք եւ նրանք՝ հասարակ, մաքուր ժողովուրդը եւ քաղաքական, կոռումպացված էլիտան։
Սակայն այս հակադրությունը երբեմն հիմնվում է ոչ միայն ազգային պայմանների եւ սահմանների վրա, այլ քաղաքակրթական բեւեռների, ինչը շատ բնորոշ է հատկապես արեւմտյան քաղաքակրթություններին, հատկապես երբ խոսքը քրիստոնեություն եւ իսլամիզմ հակադրության մասին է, օրինակ՝ պոպուլիստական բնույթ կրող այնպիսի շարժումներ, ինչպիսիք են Քրիստիանիզմը (Christianism), սեկուլյարիզմը (secularizm` աշխարհիկություն) եւ լիբերալիզմը [3, էջ17-18]։
Տեսաբանները ժամանակակից պոպուլիզմի նախադրյալները կապում են քաղաքական որոշ իրադարձությունների, մասնավորապես բրիտանական Brexit-ի քվեարկության եւ ԱՄՆ-ում Դոնալդ Թրամփի նախագահ ընտրվելու փաստերի հետ։
Ըստ այդմ` 2017 թվականին պոպուլիզմ բառը Քեմբրիջի բառարանում հռչակվում է տարվա բառ։
Առաջանում են նոր ձեւակերպումներ, որոնք անմիջականորեն առնչվում են պոպուլիզմ երեւույթի հետ, օրինակ՝ Չավիզմը (Վենեսուելայի նախագահ Ուգո Չավեսի անվամբ), երեւույթ, որն ընդգրկում է սոցիալիզմը եւ պոպուլիզմը, Օրբանիզմը (Հունգարիայի վարչապետ Վիկտոր Օրբանի անունով), մեկնաբանվում է որպես պոստկոմունիստական պոպուլիզմ, որը ավտորիտարիզմի եւ նատիվիզմի խառնուրդն է [3, էջ16]։
Պոպուլիզմ բառի կիրառությունը հայ իրականության մեջ հատկապես մեծ տարածում գտավ 2018 թվականի ապրիլյան հեղափոխության ընթացքում եւ դրանից հետո։
Այս կապակցությամբ բավական է միայն որոնել «պոպուլիզմ» բառը youtube-յան հարթակում. «Փաշինյանը վարչապետ դառնալու համար կարող է անդամագրվել ՀՀԿ-ին, մնացած քայլերը պոպուլիզմ է»։
«Սա բռնապետությունից դեպի ժողովրդավարություն գործընթաց էր. պոպուլիզմի դոզան պետք է թուլացնել», «Փաշինյանի պոպուլիզմի դոզան «բիզ է սրել». ժողովրդական հուզումներ են հասունանում» եւ այլն։
Ըստ էության, ժամանակակից հայ իրականության մեջ 51պոպուլիզմը շարունակում է մնալ զուտ որպես հռետորաբանություն՝ կիրառվելով իր ամենանախնական իմաստով։
Բացառություն կարելի է համարել «Բուն TV»-ի՝ «Պոպուլիզմը եւ պրոպագանդան Հայաստանում՝ ի ցույց» թեմայի շրջանակներում կազմակերպած դասախոսությունների շարքը։
Այս առումով նաեւ ուշագրավ է Հրանտ Տէր-Աբրահամեանի «Այս քաղցր բառը՝ պոպուլիզմ» հոդվածը, որում հեղինակը փորձում է արդիական հարցադրումների տեսանկյունից մեկնաբանել վերջին շրջանում այդքան շատ շահարկվող պոպուլիզմ երեւույթը. «Ի՞նչ բան է վերջապես այդ չարաբստիկ պոպուլիզմը։
Հիմքում լատիներեն «populus»` «ժողովուրդ» բառն է։
Այսինքն՝ պոպուլիզմ նշանակում է պարզապես ժողովրդականություն։
Զարմանալի քաղաքական հայհոյանք է մի դարի համար, որի պաշտոնական դավանանքը ժողովրդավարությունն է։
Ինչո՞ւ է «ժողովրդականությունը» ոչ միայն պարզապես վատ բան (ինչը նույնպես զարմանալի կլիներ), այլեւ առավել պարսավելի, բացասական քաղաքական գնահատականը «ժողովրդավարության» դարում։
Ինչպե՞ս կարող է ժողովրդականությունն իրոք այդքան հակադիր լինել ժողովրդավարությանը։
Այստեղ մի գաղտնիք պետք է լինի, մի քողարկված դրամա, նույնիսկ ողբերգություն՝ կատակերգության երանգներով...Հետաքրքիր կապ է ստեղծվում Հայաստանի եւ համաշխարհային «պոպուլիստական» միտման միջեւ։
Ոչինչ տեղի չի ունենում իր ժամանակից դուրս եւ իր ժամանակի ոգուն հակառակ։
Հայկական հեղափոխությունը համընկավ աշխարհում մթնոլորտի փոփոխության հետ։
Նույնիսկ աշխարհի թիվ մեկ պետությունում իշխանության է եկել «պոպուլիստը»։
Այսինք՝ Ամերիկայի ժողովուրդը «սխալ» ընտրութուն է կատարել։
Եթե ճիշտ ընտրություն կատարեր, ընտրյալը կլիներ «դեմոկրատ», բայց սխալ ժողովրդական ընտրությունը «պոպուլիզմ է»։
Մեզ ամենեւին կարեւոր չէ տվյալ դեպքում Թրամփի լավ կամ վատ լինելը, մենք անձերին չենք քննարկում, այլ միտումները եւ կառուցվածքները...Իրական խնդիրը, իհարկե, պարզ է։
Սա «ավգուրների ժպիտի» խնդիրն է կամ «թագավորը մերկ է» հեքիաթը։
Ավգուրները հին հռոմեական քրմերի դաս էին, որոնք պետական կարեւոր հարցերով գուշակություններ էին անում թռչունների թռիչքին հետեւելով։
Սա ավանդաբար համարվում էր պետական բարձր գործառույթ, դրա համար ավգուրներ էին լինում բարձրաստիճան պաշտոնյաները եւ լավագույն ընտանիքների որդիները։
Հռոմի ծաղկման շրջանում, բնականաբար, ոչ ոք լուրջ չէր հավատում, որ թռչունների թռիչքի դիտարկուների արդյունքներով կարելի է լուրջ պետական հարցեր լուծել։
Բայց ավանդույթը պահպանվում էր, եւ ըստ Կիկերոնի (Քոչարյանի ֆեյքերի լեզվով՝ Ցիցիռոնը), որն ինքն էլ ավգուր էր եղել, քրմերը ծեսն իրացնելիս չէին կարողանում զսպել ժպիտները՝ միմյանց նայելիս» [4]։
Մեզ հետաքրքրող մյուս խնդիրն այն է, թե ինչպես են հարաբերվում պոպուլիզմը եւ մշակույթը։
Ըստ Յանսմա Յուդիթի (Jansma Judith)՝ պոպուլիզմը «մերժում է մշակույթը»՝ համարելով այն ժամանակի եւ փողի անիմաստ վատնում։
Այնինչ, մշակույթը ընկալում է պոպուլիզմը որպես իրեն հակասող, իրեն օտար տարր, երեւույթ։
Այս տեսանկյունից մշակույթը հաճախ միջոց է 52ավելի լավ հասկանալու, ընկալելու եւ ըմբռնելու համար պոպուլիզմի օրինաչափությունները եւ վտանգները [3]։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ պոպուլիզմի գաղափարախոսության ուժեղացումը տարբեր երկրներում ուղեկցվում է գեղարվեստական գրականության անմիջական արձագանքով, այսպես՝ ԱՄՆ-ում 2016թ. նախագահական ընտրություններից հետո Ջ. Օրուելի «1984» անտիուտոպիան ամազոնյան լավագույն վաճառված գրքերի ցուցակում երկար ժամանակ համարվում էր բացարձակ առաջատարը։
Նման մեծ արձագանք ստացավ Ֆրանսիայում Միշել Ուելբեքի «Հնազանդություն» վեպը։
Նմանատիպ «գրքային բում» առաջացավ Նիկոլ Փաշինյանի «Երկրի հակառակ կողմը» վեպի կապակցությամբ Հայաստանում ։
Պոպուլիզմ եւ գեղարվեստական գրականություն փոխհարաբերության հարցում մեզ առավելապես հետաքրքրում է երեք հարց. ա. հնարավո՞ր է արդյոք գրականությունը, դառնալով գործիք իշխող հասարակարգի ձեռքում, ձեռք բերի պոպուլիստական շեշտադրումներ՝ զանգվածներին գաղափարապես մանիպուլյացնելու, ուղղորդելու քաղաքական նպատակադրմամբ, բ. որքանո՞վ է գրականությունը մասնակից դառնում պոպուլիստական գաղափարախոսության ձեւավորմանը եւ տարածմանը, գ. հնարավո՞ր է արդյոք, որ գրականությունն ինքնին լինի պոպուլիստական։
ա. Առաջին հարցադրման համատեքստում մենք, թերեւս, կանդրադառնանք «Սոցիալիստական ռեալիզմ»-ին. ուղղություն, որն առաջին անգամ իր մասին ազդարարել է 1923թ. մայիսին «Լիտերատուրնայա գազետա» թերթի համարներից մեկում։
Թերթը զետեղել է «Ապահովենք գրական խմբակների ստեղծագործական գործունեության բոլոր պայմանները» տեղեկատվությունը, որում մասնավորապես ասված է. «Մեթոդի մասին հարցն անհրաժեշտ է վերացականորեն չներկայացնել, այդ գործին չմոտենալ այնպես, որ գրողը նախ պարտադրաբար անցնի դիալեկտիկական մատերիալիզմի դասընթացները, հետո նոր ստեղծագործի։
Գրողներին առաջադրվող հիմնական պահանջն է` գրել ճշմարտության մասին, ճշմարտացիորեն արտացոլել մեր իրականությունը, որ ինքնին դիալեկտիկական է։
Ուստի՝ խորհրդային գրականության հիմնական մեթոդը սոցիալիստական ռեալիզմն է» [5, էջ 249]։
Սոցռեալիզմի գեղագիտական նպատակն էր՝ Սոցիալիստական անհատականության դաստիարակությունը (Գորկի)։
Իրականության ճշմարտացի, կոնկրետ-պատմական արտացոլումը` նրա հեղափոխական զարգացման մեջ։
Անցյալի թունավոր, մղձավանջային նողկանքի լիովին լուսաբանումը։
Գիրքը լույս է տեսել 2018թ. մայիսի 31-ին։
Գրեթե մեկ տարի անց էլ գիրքը շարունակում է մնալ լավագույն վաճառվող գրքերի ցուցակում բացարձակ առաջատարը։
Մինչ օրս վաճառվել է գրքի 7000 օրինակ։
Հպարտ ուրախ պաթոսի արթնացումը, որը գրականությանը նոր երանգ պիտի հաղորդեր։
Սոց-ռեալիզմի պոպուլիստական երագները դրսեւորվում էին նաեւ հետեւյալում՝ եւ' արվեստում, եւ՛ մշակույթում պետք է գործեր մեկ հիմնական սկզբունք՝ նա, ո՛վ մեզ հետ չէ, մեզ դեմ է, ինչը եւ թույլ տվեց մարքսիստներին հաղթած երկրներում իշխանության գալուց հետո ստեղծագործող մտավորականության նկատմամբ իրականացնել ճնշումներ, հալածանքներ, նրանց պիտակներ կպցնել, սահմանափակել ազատասիրության եւ հումանիզմի դրսեւորումները [5]։
բ. Ըստ երկրորդ հարցադման՝ այն է, թե որքանով է գրականությունը մասնակից դառնում պոպուլիստական գաղափարախոսության ձեւավորմանը եւ տարածմանը, որոշ վերլուծաբաններ կարծում են, որ գրականությունը կարող է «վառելանյութ» հանդիսանալ քաղաքական պոպուլիստական գաղափարախոսության համար, օրինակ՝ Միշել Ուելբեքի «Հնազանդություն» վեպի ազդեցությունը Մարին Լը Պենի (Marine Le Pen) նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ։
«Հնազանդություն», ոչ թե բորբոքող խոսքեր են, այլ համոզիչ տեսություն՝ եվրոպական քաղաքակրթության, նրա մշակույթի եւ նրա դեմոկրատիայի ավարտի մասին (Begle) [3]։
Այս կապակցությամբ հետաքրքրիր է հենց Ուելբեքի խոստովանությունը, ըստ որի. «Պոպուլիզմ բառը հորինվել է, իսկ ավելի ճիշտ նորոգվել է, քանի որ այլեւս անհնար էր որոշ կուսակցությունների մեղադրել ֆաշիզմի մեջ, ինչը կլիներ շատ սխալ։
... Այսպիսով, նոր անարգանք է ստեղծվում՝ պոպուլիզմ։
Այո, կարծում եմ, որ ես պոպուլիստ եմ։
Ես ուզում եմ, որպեսզի ժողովուրդը լուծի բոլոր հարցերը» [3, էջ 41]։
Հայ իրականության մեջ, թերեւս, այդպիսի «վառելանյութի» դեր կատարեց Ն. Փաշինյանի «Երկրի հակառակ կողմը» վեպը, որն, ինչպես գիտենք, նաեւ հանդիսացել է հեղափոխության դրդապատճառներից մեկը. «2018 հունվար...Վեպի ընթերցումը 10 տարի անց ինձ տակնուվրա արեց պարզապես։
Իմ ներսում մի իսկական փոթորիկ սկսվեց, մի իսկական հեղափոխություն։
Եվ հասկացա, որ ժողովրդի հաղթանակի ժամը եկել է»[6]։
Վեպն ամբողջովին կառուցված է դիխատոմիայի սկզբունքի վրա՝ գեղարվեստական մակարդակում հակադրելով բարձր եւ ցածր գաղափարները, իսկ քաղաքական մակարդակում՝ հակադրելով մենք եւ նրանք պոպուլիստական գաղափարաբանության սկզբունքը՝ «Մենք պետք է կերտենք մեր ազատ հայրենիքը, մենք պետք է կերտենք մեր Հայրենիքի ապագան»։
Բայց սպասեք, ովքե՞ր են այդ «Մենքը» (ընդգծումը մերն է-Ա.Ս-Բ), ովքե՞ր են մտնում նրա կազմի մեջ։
Գուցե «Իմպիչմենտ» դաշինքում ներգրավված ուժերը՝ «ՀՀՇ»-ն, «ՀԺԿ»-ն, գուցե «Հանրապետությունը» կամ Հայ ազգային կոնգրեսում Վեպը զարմանալի զուգադիպությամբ լույս է տեսել 2015թ-ի հունվարի 7 –ին, ճիշտ այն օրը, երբ Ալ Քաիդան կատարեց ահաբեկչական հարձակում ֆրանսիական «Չարլի Հեբդո» օրաթերթի վրա, ինչի արդյունքում մահացան 12 աշխատակից։
Հենց այդ իսկ օրը թերթի համարը լույս էր տեսել Ուելբեքի նկարով, որի տակ գրված էր՝ «2022-ին ես արեցի «Ռամադան»։
54ներգրավված ուժերը։
Ինչպիսի անհեթեթությու՜ն։
Մտքերի ինչպիսի՜ զազրելի ընթացք, ինչպիսի՜ գայթակղություն, որին անհուսալիորեն տրվել են այսօր Հայաստանում իշխողները։
Նրանք՝ կոալիցիայի մեջ մտած ուժերը եւ նրանց ուղղակի եւ անուղղակի սատարողները ուրիշ բան չեն անում, նրանք կառուցում են իրենց երազած երկիրը, «Մենք կառուցում ենք մեր երազած երկիրը»ասում են նրանք։
Ո՞րն է, ուրեմն, խնդիրը։
Խնդիրն այն է, որ նրանց ասած «մենքի» մեջ մտնում են մի քանի կուսակցությունների վերնախավի ներկայացուցիչներ՝ օլիգարխներ, պալատական մտավորականներ։
Նրանց (ընդգծումը մերն է-Ա.Ս-Բ) Մենքի մեջ 10000, լավ 20000, լավ 100000 մարդ է մտնում, այն դեպքում, երբ երկիրն ունի 3000000 քաղաքացի, Հայաստանում կամ նրա սահմաններից դուրս։
Նրանց կառուցած երկիրը համապատասխանում է այդ 100000 ցանկություններին։
Դա 100000 երազած երկիրն է... Իսկ ովքե՞ր պետք է մտնեն «Մենք»-ի մեջ. Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի...Մեր երազած երկիրը երեք միլիոն մարդու երազած երկիրն է, եւ այդ երեք միլիոնից յուրաքանչյուրը պետք է ունենա իր երազանքի մասին բարձրաձայնելու, իր երազանքը ուրիշների երազանքին խառնելու, ընդհանուր երազանքին խառնելու, ընդհանուր երազանքի ձեւավորմանը մասնակցելու ազատություն եւ հնարավորություն»[6, էջ 65-67]։
գ. Անդրադառնալով երրորդ հարցադրմանը՝ գրականության ինքնին պոպուլիստական լինելու հանգամանքին, հարկ է դիտարկել պոպ-արտ երեւույթը, որը արվեստի եւ գրականության պոպուլիզացիայի հիմնական ձեւերից մեկն է։
Պոպ-արտը (popular-populus` բռց. ժողովրդական, հանրամատչելի արվեստ) առաջացել է ԱՄՆ-ում 1950-ական թվականներին։
Պոպարտը հակադրվում է էլիտար՝ անառարկա, աննյութական արվեստին, հռչակում է վերադարձ իրականության սկզբունքը։
Հիմքում ընկած է վավերագրականության սկզբունքը՝ իրականությունը ներկայացնել իր լուսանկարչական, վավերագրական ճշգրտությամբ։
Պատկերման հիմնական առարկան են դառնում իրական, անվանի մարդիկ, իրադարձությունների հանրածանոթ, տպագիր պատկերներ եւ այլն։
«Սակայն պոպ-արտ-ը, ինչպես եւ նրան պատմականորեն նախորդած մոդեռնիզմի հոսանքները, ներփակված է ինքնաբավ ձեւական փորձերի շրջանակում եւ նույնպես հեռու է իրականության ռեալիստական վերապատկերումից եւ, ըստ էության, հակարվեստ է [7]։
Ինչպես տեսնում ենք, գրականությունը եւ արվեստը մոդելավորող համակարգեր են, նկատի ունենք այն, ինչ սկիզբ է առել արվեստում, մի քանի տասնամյակ հետո նոր միայն բացահայտ դրսեւորվում է քաղաքականհասարակական կյանքում։
Պոպ-արտի հիմնական սկզբունքներից են նաեւ հակաէլիտիզմը։
Մարկո Բարավալլը (Marco Baravalle)վկայում է, որ դոկումենտալությունը եւ հակաէլիտիզմը պոպուլիզմի դրսեւորումներից են գեղարվեստական գրականության եւ արվեստի մեջ [8]։
Արվեստում պոպուլիստական ձեւերի կիրառումը սովորաբար հանգեցնում է հակաինտելեկտուալ կողմնորոշման՝ ազգային ֆոլկլորի պարզունակ կիրառումներով [3]։
Վերոնշյալի համատեքստում ուսումնասիրելով հայ գրականության մեջ վերջին իրողությունները՝ ակնհայտ է դառնում վավերագրականության, հակաէլիտիզմի եւ 55ֆոլկլորային տարրերի հաճախակի կիրառումը գրական տեքստերում։
Այսպես՝ ակնհայտ վավերագրականության տարրեր են պարունակում Կարեն Ղարսլյանի վերջին՝ «Ռեժիմը խուճապի մեջ է» վավերագրական տրագիկոմեդիան (2019), Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Երրորդ սեռ» «կիսադոկումենտալ» պատմություններով չորս գործողությամբ վեպը, Վարդան Դանիելյանի «Դոկումնետալ պոեզիա» ժողովածուն (2018) Մենք, որ միշտ հենվում ենք մետրոյի դռներին, քանի որ երկրում ուրիշ հենարան չկա, մենք, որ միշտ մոլորվում ենք Բարեկամության գետնանցումում, ուր բրազիլիական սուրճ աղալն անվճար է, մենք, որ սովոր ենք միտինգներին կանգնելուն, քանի որ ամեն օր մարշրուտկեքում կանգնած ենք, մենք, որ փափագում ենք նստել նույն այդ մարշուտկում ու չնստել միտինգից հետո մենք ապրում ենք մի երկրում, ուր հանրապետականները հիվանդանոց չեն գնում Քանի որ Հանրապետականը հիվանդանոց է։
[9, էջ 23] Ակնհայտ վավերագրական շեշտադրում ունի Արփի Ոսկանյանի՝ հեղափոխության օրերի ընթացքում ստեղծած «Հեղափոխություն» շարքը, որը զուգահեռաբար լույս էր տեսնում «Հրապարակ» թերթի մշակութային հավելվածում, իսկ նույն հեղինակի դեռեւս 2012 թվականից համացանցում եւ մամուլում պարբերաբար հրապարակվող «Այն ո՞վ է, այն ո՞վ» քաղաքական հանելուկների շարքը, որը պոպ-արտին բնորոշ ազգային ֆոլկլորի պարզունակ իրացումներից է՝ Նա շատ նուրբ է ու շատ կիրթ է, Սովորած դրսում, Եզերի հետ բռի, բիրտ էն Նիստի է նստում։
Նախագահի համար եղել Մամուլի խոսնակ, Լրագրողին ծեծ է տվել, Ինչպես մի բոսյակ։
Բայց վաղուց ընդդիմադիր է, Կանգնած է հերթի, Նրա կինը խմբագիր է Մի հայտնի թերթի։
Գրողներ էին պապն ու տատը Եվ աներն էր գրող, Համեստությամբ բայց մի հատ է՝ Լուռ համակարգող։
56Բանագնացն էր մարդկանց մոտ Չաղ ու բախտավոր, Բայց աղոտ էին ու մշուշոտ Հույսերը բոլոր։
Իսկ ռեժիմը գտնվում է Դեռ խուճապի մեջ, Ճաք է տված իշխանական Բուրգը սնամեջ։
Նույն դոկումենետալության միտումն ունեն Մարինե Պետրոսյանի գրեթե ամեն օր գրվող «բանաստեղծական» տեքստերը՝ Էսօր, երբ գրում եմ էս տողերը 2019 թվի մայիսի 17-ն ա Քոչարյանի խափանման միջոցի հարցով դատական նիստը շարունակվում ա չեմ ուզում նայել, տհաճ ա բայց որոշ կադրեր, մեկ ա, նայում եմ Հայաստանի 2-րդ նախագահը ոնց որ դինոզավր լինի տխուր ա։
Հարկ է նշել, որ հայ նորագույն գրականության մեջ վավերագրականության, հակաէլիտիզմի, ֆոլկլորային տարրերով հագեցած տեքստեր սկսել է գրել Արմեն Շեկոյանը «Անտիպոեզիա»(2000թ.)գրքում, «Երեւան Հյուրանոց» (20002001թ.) պոեմում, ինչպես նաեւ «Հայկական ժամանակ» վեպում։
Ինձ մի քիչ գիտեր Գեղամ Սարյանը, ինձ շատ լավ գիտեր Համո Սահյանը, ինձ մի քիչ գիտեր ինքը` Գորիկը, ինձ շատ լավ գիտեր Դքի Նորիկը, ինձ գիտի Սոսը, գիտի Խորիկը, գիտի Սերոժը, գիտի Բորիկը, գիտեն Լիպոն ու Ղումարբազ Ճանը, գիտեին Նանսենն ու Դեմիրճյանը, որ էս վայրերում մեզ նման հուսաց. նա մի բան գիտեր, սակայն ինձ չասաց։
[12, էջ 284] Այսպիսով՝ գրականությունը, դառնալով գործիք իշխող հասարակարգի ձեռքում, կարող է ձեռք բերել պոպուլիստական շեշտադրումներ, նաեւ կարող է մասնակցել պոպուլիստական գաղափարախոսության ձեւավորմանը եւ տարածմանը, ինչպես նաեւ գրականությունն ինքնին կարող է լինել պոպուլիս57տական։
Միեւնույն ժամանակ, գրականությունը եւ՛ իրականությունն արտացոլող եւ վավերացնող երեւույթ է, եւ՛ ապագա զարգացումները կանխատեսող եւ մոդելավորող համակարգ է։
| Կարո՞ղ է արդյոք գեղարվեստական գրականությունը լինել պոպուլիստական՝ դառնալով «գործիք» իշխող դասակարգի ձեռքում՝ հասարակությանը, մասսաներին գաղափարապես ուղղորդելու նաեւ մանիպուլյացնելու քաղաքական նպատակադրմամբ, որքանո՞վ է գրականությունը մասնակից դառնում պոպուլիստական գաղափարախոսության ձեւավորմանը եւ տարածմանը, եւ, վերջապես, հնարավո՞ր է արդյոք, որ գրականությունն ինքն իրենով լինի պոպուլիստական։
Այս հարցադրումներին ըստ էության պատասխանելու համար հարկ է նաեւ հասկանալ, թե ինչ է նշանակում «պոպուլիզմ» ժամանակակից աշխարհում։
Պոպուլիզմ բառի կիրառությունը հայ իրականության մեջ հատկապես մեծ տարածում գտավ 2018 թվականի ապրիլյան հեղափոխության ընթացքում եւ դրանից հետո, եւ սա հետաքրքիր է նաեւ նրանով, որ որոշակի կապ է ստեղծ ։
|
ՍԻՐՈ ՊԱՐԱԴՈՔՍՆԵՐԸԴժվար է պատկերացնել մարդու կյանքն առանց այնպիսի հասկացությունների, ինչպիսիք են՝ազատությունը, սերը, կյանքի իմաստի փնտրտուքը, երջանկությունը, հավատը, մահը։
Եվ քանի որփիլիսոփայության ուսումնասիրության կենտրոնական սուբյեկտը մարդն է, ուստի այս հասկացություններն ինքնին դառնում են փիլիսոփայական խորհրդածությունների օբյեկտ։
Սակայն մեկ հոդվածիշրջանակներում անդրադառնալ այս բոլոր հասկացություններին հնարավոր չէ, ուստի փորձենք քննարկել մարդկային սիրո թեման, որը սերտ կապ ունի մարդու կյանքը բնութագրող մյուս առանցքային հասկացությունների հետ։
Առանց սիրո մարդը, կարծում եմ, ոչ ամբողջական էակ է՝ զրկված իրական կյանքի խորությունիցև անընդունակ արդյունավետ գործունեության. նա չի կարող համարժեք կերպով հասկանալ իրեն ևմյուսներին։
Սերը մեծապես նպաստում է անձի սոցիալ-հոգեբանական հասունացմանը, ուրիշի վիճակիմեջ մտնելու ընդունակությանը՝ էմպաթիայի զարգացմանը1։
Սերը մարդու սոցիալականացման համարխիստ անհրաժեշտ է, քանի որ ներգրավում է մարդուն հասարակական համակարգ, որը հիմնված էներքին շարժառիթ ունեցող պահանջի՝ դեպի ավելի բարձր արժեքների։
Արդի ժամանակներում, երբբուռն ընթացք են ստացել սոցիալական փոխակերպումները և գիտատեխնիկական զարգացումները,մարդկանց մոտ նկատվում են ագրեսիվ դրսևորումներ, համամարդկային արժեքների նկատմամբ անտարբերություն, մարդկանց մասսայական ոչնչացման դեպքեր և այլ անմարդկային իրողություններ։
Այս ամենը, կարծում եմ, վկայում է սիրո պակասի մասին, որի հետևանքն էլ նախանձի, թշնամանքիառաջացումն ու տարածումն է։
Պետք է փաստել, որ սիրո ուսումնասիրումը բարդ, բազմասպեկտխնդիր է, որի տիրույթները եզերվում են արվեստի, հոգեբանության և փիլիսոփայության միջև։
Հոգեբանության ոլորտում սիրո երևույթը քննարկման թեմա է դառնում, երբ խոսքն առնչվում էմարդկային հույզերին և զգացմունքներին։
Սիրո հոգեբանական ուսումնասիրությունների արդյունքներն անհրաժեշտ են մարդկանց ճիշտ հասկանալու, ինքնիմացության և ուրիշների հետ մեր փոխհարաբերությունները կառուցելու համար։
Հարկ է նկատել, որ սիրո ուսումնասիրությունը մարդու ճանաչողության ուղիներից է՝ հատկապես, որ այդ զգացմունքն ու նրա դրսևորումները կապված են անձիկառուցվածքի գրեթե բոլոր կողմերի հետ։
Գեղարվեստական գրականության և արվեստի ոլորտում առհասարակ սիրո թեմային բազումքննարկումներ են նվիրված։
Սակայն այս հոդվածի շրջանակներում փորձենք գտնել արվեստին, հոգեբանությանը և փիլիսոփայությանն առնչվող ընդհանուր գծերը և տալ սիրո փիլիսոփայականվերլուծությունը՝ որպես պարադոքսալ երևույթի։
Հին ժամանակների մտածողներից սիրո էությունն առավել խորը, նրբորեն ու վարպետությամբներկայացրել է Պլատոնը։
Համաձայն անտիկ դիցաբանության` մարդը եղել է անդրոգին՝ կնոջ և տղամարդու միասնությամբ։
Բայց քանի որ նրանք զայրացրել են Զևսին, վերջինս նրանց բաժանել է երկումասի և նետել տարբեր անկյուններ, և երբ նրանք միմյանց գտնում են, առաջանում է սերը։
Ահա այդժամանակներից սկսած նրանք փնտրում են մեկը մյուսին2։
Այս դժվարին և գրեթե անհնար միասնությունը հանգեցրել է նրան, որ մարդիկ հաճախ մտածում են, որ սիրո դրսևորումները հազվադեպ ենհանդիպում, և շատ դեպքերում այն ընդամենն իմիտացիա է։
Սրան էլ գումարվում է այն, որ հաճախառանձնացնում են սիրո մի քանի տեսակ։
Հին Հունաստանում տարբերում էին սիրո չորս տեսակ՝ստորգե, ապագե, ֆիլիան, էրոս։
Որևէ մարդու հետ հուզական կապվածությունն ու հիացական վերաբերմունքը նրա նկատմամբ անվանում էին ստորգե։
Ապագե անվանում էին մեծահոգի վերաբերմունքը,որի դրսևորման դեպքում մարդն առատաձեռն է ու բարեգործ։
Սա նուրբ զգացմունքային սեր է, որնապրող անհատը կարծես ցանկանում է հոգեպես ձուլվել իր սիրած էակին։
Ֆիլիան ըմբռնվում էրորպես ընկերություն կամ բարեկամություն։
Իսկ կրքոտ, ռոմանտիկ սիրո դրսևորումը նրանք անվանում էին էրոս։
Դա բնութագրվում էր սիրո օբյեկտին ֆիզիկապես մոտ լինելու ցանկությամբ։
Արդի1 Տե՛ս Նալչաջյան Ա., Հոգեբանության հիմունքներ, Երևան,1997, էջ 464։
2 Տե՛ս Պլատոն, Խնջույք, երկեր չորս հատորով, h.1-ին, Երևան, 2006, էջ 168-170։
մասնագիտական գրականությունում ներկայացվում է սիրո դրսևորումների մի քանի տարբերակ՝մայրական սեր, եղբայրական սեր, սեր առ Աստված, սեր սեփական անձի նկատմամբ, սեր հակառակսեռի նկատմամբ և այլն։
Սիրո դրսևորման այս վերջին տեսակի պարադոքսներին է նվիրված սույնքննությունը։
Հաշվի առնելով սիրո տարատեսակությունը՝ դրան սահմանում տալը դառնում է բավական բարդև ոչ ամբողջական։
Սակայն խոսելով հակառակ սեռի նկատմամբ սիրո դրսևորումից՝ փորձենք տալգրականության մեջ ընդհանրություն գտած մի քանի սահմանում։
Նալչաջյանը, առանձնացնելով սիրոիմացական-արժեքային կողմը, նշում է, որ եթե որևէ մեկը մեզ համար այնպիսի մեծ նշանակություն էձեռք բերում, որ մեր կյանքն այլևս չենք պատկերացնում առանց նրա, ապա կարող ենք ասել, որսիրում ենք այդ մարդուն։
«Նման բարձր գնահատականի դեպքում մենք ունենում ենք հատուկ տեսակիհուզական վիճակներ և դրանց շարքեր՝ ապրումներ, և առօրյա կյանքում հենց այդ ապրումներն էլանվանում են սեր»1։
Սերն անմիջական, նեղ անձնական խորքային զգացում է, որի առարկաննախևառաջ մարդն է, բայց կարող են լինել այլ օբյեկտներ, որոնք ունեն հատուկ կենսական նշանակություն։
«Սերը մեկ այլ մարդու կեցության հաստատումն է, նրա լինելու, զարգանալու և երբեք չմահանալու ցանկությունը, որով էլ այն հակադրվում է ատելությանը, որը ցանկանում է ոչնչացնել իր օբյեկտը»2։
Ընդհանրական ասված՝ «սերը կարելի է բնութագրել որպես հակում, պոռթկում, ոգեշնչում, կամք առիշխանություն և դրա հետ մեկտեղ հավատարմության ձգտում, որպես ստեղծագործության յուրահատուկ ոլորտ և միևնույն ժամանակ այլ ոլորտներում ազդակ դեպի ստեղծագործությունը, որպես անձիխորքային արտահայտության և ազատության առարկայական դրսևորում, որում նա պատրաստ էինքնակամ տրվել ստրկության, որպես բարդ, բազմաշերտ կենսաբանական և սոցիալական, անհատական և հասարակական նշանակությունների առանձնացում, ինտիմ, թաքնված և դրա հետ մեկտեղբաց, որոնող հավակնություն»3։
Այսպիսի բնութագրումն ինքնին ակնհայտ է դարձնում սիրո բազմասպեկտ և պարադոքսալ դրսևորումը, որը փորձենք ներկայացնել առավել հանգամանալից։
«Պարադոքս» բառն ունի հունական ծագում և նշանակում է տարօրինակ, անսպասելի, անսովոր,բառացի թարգմանությամբ՝ «շեղված կարծիք»։
Առաջին անգամ այդ տերմինը կիրառել են ստոիկները,և պարադոքս բառի տակ նկատի են ունեցել ինքնատիպ հայացքներ։
Երբեմն պարադոքս են անվանելայն դատողությունները, որոնք, ըստ էության, լինելով ճշմարիտ, հակասել են գոյություն ունեցող տեսակետներին և հենց այդ պատճառով էլ տարօրինակ են թվացել։
Գիտական գրականության մեջ առավել հայտնի են տրամաբանական, մաթեմատիկական կամ,այսպես կոչված, բազմությունների տեսության պարադոքները։
Հետաքրքրական են նաև լեզվաբանական, ինչպես նաև «գրական» պարադոքսները։
Սիրո պարադոքսները սկզբունքորեն առանձնանում են վերոնշյալ պարադոքսներից և պետք էքննարկվեն առանձին համատեքստում։
Նախ պետք է նկատել, որ գրեթե հնարավոր չէ սիրո մեկ ընդհանրական սահմանում գտնել։
Պետք է նաև նշել, որ մինչ օրս հստակ սահմանազատում չկա անգամսիրահարվելու և սիրելու միջև։
Սիրել և սիրահարվել երևույթներն այս հոդվածում նույնական են։
Սաբացատրվում է նրանով, որ, կարծում եմ, սիրել երևույթը հաջորդում է սիրահարվելուն և հնարավոր չէպատկերացնել դրանցից մեկն առանց մյուսի։
Գաղտնիքների գաղտնիքը հենց այն է, թե ինչու սիրահարվել այս և ոչ մյուս մարդուն։
Իհարկե, փորձ է կատարվում սա բացատրել կենսաքիմիական ռեակցիաների միջոցով, սակայն այն դեռևս լավ ուսումնասիրված չէ։
Սիրո պարադոքսալ առաջին դրսևորում որպես կարելի է նշել նրա հակվածություն լինելուփաստը։
Մի կողմից, ասվում է, որ սերը մարդու ազատ դրսևորում է, որ հնարավոր չէ հարկադրաբարսիրել4, բայց այն նաև հակվածություն է, որը ենթադրում է հարկադրում։
«Ազատությունը ևկախվածությունը սերտ միաձուլված են սիրո զգացմունքում և մենք կարող ենք ասել, որ այնինքնառկա է»5։
«Կարելի է մտածել, որ սերը պատմության մեջ առաջացել է որպես հոգեբանականմիախառնում կնոջ ստրկությանը, ենթարկելով նրան, տղամարդն ինքն է ընկնում գերության մեջ»6։
Սիրո պարադոքսի երկրորդ դրսևորումը խանդի արտահայտման ձևով է հանդես գալիս։
Սիրահարվածը մի կողմից ցանկանում է, որ հիանան իր սիրելիով, բայց երբ նման հիացմունք և ուշադրություն է նկատում, իսկույն առաջանում է զգուշացում և զայրույթ, միով բանիվ՝ խանդ7։
Այս բարդապրումը հատկապես ուժեղանում է այն դեպքում, երբ սիրած էակն իր հերթին սկսում է հետաքրքրություն դրսևորել հնարավոր մրցակիցների նկատմամբ։
Այս երևույթն զգացմունքների բար1 Տե՛ս Նալչաջյան Ա., 1997, էջ 464։
2 Տե՛ս Золотухина-Аболина Е., Философская антропология, Москва, 2006, էջ 213։
3 Տե՛ս Философия любви, Ч.1 (под общ. ред. Горского Д.), Москва, 1990, էջ 7։
4 Տե՛ս Фромм Э., Искусство любить, Москва, 2014, էջ 43։
5 Տե՛ս Золотухина-Аболина Е., 2006, էջ 220։
6 Տե՛ս Философия любви1990, էջ 16։
7 Տե՛ս Նալչաջյան Ա., 1997, էջ 467։
դույթ է, որի մեջ մտնում են մի քանի հիմնական բաղադրիչներ՝ սերը «ընտրյալ» անձի նկատմամբ,թշնամանք նույն սիրած մարդու նկատմամբ, թշնամանք և ատելություն մրցակիցների նկատմամբ,տագնապ՝ հնարավոր կորստի կանխատեսման հետևանքով1։
«Խանդող սիրահարվածն ատում է իրմրցակիցներին, միաժամանակ սիրում և ատում իր ընտրյալին և խորը զրկանքներ է ակնկալում»2։
Մեկ այլ պարադոքս էլ նկատվում է սիրած էակի հանդեպ հավատարմության պահպանման և ճանաչողության միջև։
Մի կողմից, մարդը պետք է հավատարիմ մնա իր սիրուն, բայց, մյուս կողմից,մարդը ճանաչող, նորություն տենչացող էակ է և դժվար է գտնվել բարոյականության այս երկու մոտեցումների միջև «ճանաչե՞լ», թե՞ «հավատարիմ մնալ»։
Այս կապակցությամբ հաճախ է նշվում, որ սերընաև կամային դրսևորում է, և եթե այն լիներ միայն զգացմունք, հարկ չէր լինի հավերժ սիրո խոստումտալ։
Սիրո մեկ այլ պարադոքս ի հայտ է գալիս, երբ քննարկվում է սիրո օբյեկտի հարցը։
Մարդկանցմեծամասնությունը հակամետ է այն կարծիքին, թե ֆիզիկական գեղեցկությունը զուգընկեր գտնելուամենահուսալի միջոցն է։
Բայց հետազոտությունները փաստում են, որ դա ամենևին էլ այդպես չէ։
Իհարկե, ֆիլմերում և սիրավեպերում փորձում են այդպես ներկայացնել, բայց իրականությունըհաճախ այլ բան է փաստում։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մենք զուգընկեր «ընտրումենք» նրանց, ովքեր գրավիչ են այնչափ, որքան և մենք ինքներս։
Այդ դեպքում ավելի բարձր է հավակնությունն այն բանի, որ զուգընկերը երկար կմնա մեզ հետ։
Այդ ձևով նախապատվություն տալըբնածին է, քանի որ նույնիսկ մանկիկները մղվում են դեպի միջին դեմքերը, այլ ոչ թե կուրացուցիչգեղեցկությամբ դեմքերը3։
Սա հակադրությունն է այն հանրանշանակ կարծիքի, թե գեղեցկությանառկայությամբ է, որ հնարավոր է գտնել սիրած էակին։
Փիլիսոփայության տեսանկյունից սերը բացատրվում է ոչ թե սիրո օբյեկտի միջոցով, այլ սիրելու կարողությամբ։
Այլ պատճառներով սիրո առաջացումը բացատրել տակավին հնարավոր չէ։
Արմեն ԽաչատրյանՍԻՐՈ ՊԱՐԱԴՈՔՍՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ սեր, պարադոքս, ազատություն, ճանաչողություն, խանդ։
| Արդի ժամանակներում, երբ բուռն ընթացք են ստացել սոցիալական փոխակերպումները և գիտատեխնիկական զարգացումները, մարդկանց մոտ նկատվում են ագրեսիվ դրսևորումներ, համամարդկային արժեքների նկատմամբ անտարբերություն, մարդկանց մասսայական ոչնչացման դեպքեր և այլ անմարդկային իրողություններ։
Այս ամենը վկայում է սիրո պակասի մասին, որի հետևանքն էլ նախանձի, թշնամանքի առաջացումն ու տարածումն է։
Սույն հոդվածը նվիրված է սիրո՝ որպես մարդկային կյանքի կարևորագույն երևույթի ուսումնասիրությանը։
Հոդվածում առանձնացվում են սիրո մի քանի պարադոքսներ, որոնք մարդու ճանաչողության առումով կարող են որոշակի հետաքրքրություն առաջացնել։
|
Շարադասությունը շարահյուսության այն բաժինն է, որն ուսումնասիրումէ նախադասության անդամների դիրքը միմյանց նկատմամբ։
«Նախադասություն ձևավորելու համար անհրաժեշտ են ստորոգում, հնչերանգային ավարտվածություն և բառերի որոշակի դասավորություն։
Նախադասության միավորների դասավորության կարգը կոչվում է շարադասություն»։
[4, էջ 263]Հանրակրթական դպրոցի շարահյուսության դասընթացում «Շարադասություն» թեման հատուկ ուսումնասիրության առարկա չէ, և նախադասությանանդամների շարադասության հարցին անդրադարձ է կատարվում շարահյուսական այն թեմաների շրջանակում, որտեղ լեզվական այս երևույթը հատուկդրսևորում ունի։
Շարադասությունը կախված է նախադասության բովանդակությունից,կառուցվածքից, ծանրաբեռնվածությունից, խոսքի մասերի հանդիպադրությունից, հոլովման ձևից, ստորոգյալի կազմությունից և այլն։
Նկատի ունենալով, որ նախադասության շարադասության փոփոխությունը պայմանավորված է տրամաբանական շեշտով, և սրանք փոխադարձաբար կապված են միմյանց հետ, ուստի «Շարադասություն» և «Տրամաբանականշեշտ» թեմաներն ուսուցանում ենք համատեղ։
Նախադասության անդամների շրջուն շարադասության մասին գաղափար ենք տալիս՝ աշակերտների ուշադրությունը հրավիրելով գրատախտակին գրված նախադասություններին։
1) Նախաճաշից հետո Վարդուհին միանում է կանանց ու աղջիկների խմբին ևգնում ծովեզրը՝ լողանալու /ՀՍ/։
2) Գյուղից դուրս կանգնած սպասում էին նանը, Զանին, Միկիչը, Մոսին… /ՀԹ/3) Օդը լցվել էր երփներանգ ծաղիկների բուրմունքով։
4) Երգ էր կարծես արևը հին՝ իրիկնային հրով վառված /ԵՉ/։
Նշված նախադասությունների քննարկումից հետո աշակերտները պարզում են, որ նախադասության մեջ բառերը որոշակի հերթականությամբ հաջորդում են իրար։
Դասավորության այդ ընդունված կարգը կոչում ենք շարադասություն։
Հայոց լեզուն ունի շարադասության իր օրենքները։
Սովորաբար ենթականդրվում է ստորոգյալից առաջ 1, 3 նախադասություններում, լրացումը՝ լրացյալից առաջ, իսկ բացահայտիչը՝ բացահայտյալից հետո։
Բայց սա քարացած օրենքչէ, և խոսքի մեջ երբեմն բառերի դասավորության սովորական կարգը փոխվումէ 2, 4 նախադասություններում՝ առանց բովանդակության վրա ազդելու։
Օր.՝եթե փոխենք 3-րդ նախադասության անդամների տեղերը, բովանդակությունը չիփոխվի. «Երփներանգ ծաղիկների բուրմունքով էր լցվել օդը»։
«Երփներանգ ծաղիկների բուրմունքով օդն էր լցվել»։
«Օդը երփներանգ ծաղիկների բուրմունքովլցվել էր»։
Այս փոփոխություններով կստացվեն ոճական տարբերակներ։
Ուրեմն՝ շարադասությունը լինում է երկու տեսակ՝ ուղիղ սովորական ևշրջուն։
Ուղիղ շարադասությամբ ենթակայի հատկացուցիչը և որոշիչը շարադասվում են ենթակայից առաջ, ենթակային հաջորդում են ժամանակի, պատճառիպարագաները, որոնց հետևում է ստորոգյալը, ապա՝ տեղի, նպատակի պարագաները։
Այսպիսին է սովորական շարադասությունը։
Այս կարգը խախտելու,որևէ անդամ առաջ կամ հետ տանելու դեպքում կստանանք շրջում։
Սրանիցօգտվում են գրողները և ոճական նկատառումով ստեղծում են միևնույն նախադասության բազմաթիվ փոփոխակներ։
«Նայած շրջում կատարող գրողի վարպետությանը՝ շրջված նախադասությունն օժտվում է հուզարտահայտչական խորլիցքավորումով, քնարական շնչով, հնչերանգային բազմազանությամբ, կշռույթով։
Շրջումով նախադասության այս կամ այն բառը առանձին կշիռ է ստանում՝շնորհիվ իր շեշտվածության։
Սովորական շարադասությամբ նախադասությանառանձին անդամների շեշտվածությունն աննկատելի է մնում, իսկ շրջման մեջնախադասության որևէ անդամ տրամաբանական շեշտ է ստանում։
Երբ անհրաժեշտ է ծաղկուն ոճ, առաջ են տարվում նախադասության որակական տարրերը, գործողությունների արագ փոփոխությունները, հաջորդումները դրսևորվում են ստորոգյալների առաջաբերումով և այլն» [1, էջ 263]։
Շրջուն շարադասության պատճառները մի քանիսն են։
Նշենք դրանք։
1) Հիմնական պատճառը տրամաբանական շեշտի տեղափոխությունն է։
Նախադասության այս կամ այն անդամը խոսողի կողմից կարող է շեշտվել, որիպատճառով այն առաջ է ընկնում, և ստացվում են նախադասության զանազանտարբերակներ։
Օր.՝ Պայծառ արևի ջինջ շողերը սենյա՛կ ընկան առավոտյան։
Պայծառ արևի՛ ջինջ շողերը սենյակ ընկան առավոտյան։
Պայծառ արևի ջինջշողերը սենյակ ընկան առավոտյա՛ն։
Պայծառ արևի ջի՛նջ շողերը սենյակ ընկանառավոտյան։
2) Բանաստեղծական հանգը. օր.՝Ահա եկան աշնանային թուխպ օրեր,Մաղմղում են մանրահատիկ կաթիլներ… /ՂԱ/Եկան, մաղմղում են ստորոգյալներն ընկել են օրեր, կաթիլներ ենթականերից առաջ։
«Արձակ ստեղծագործություններում նույնպես երբեմն շրջումով հեղինակները բանաստեղծական են դարձնում իրենց խոսքը։
Այդ միջոցին է դիմում,օրինակ, Ակսել Բակունցը, որի պատմվածքներում հաճախ կարելի է հանդիպելշրջունության։
Ինչպես՝ Գյուլբահարն այրի, գիշերին անլուսին, միրուքը՝ մեջնսպիտակ, Դըմբոն նահապետական, օրորվում էին եղեգները, ծփում են դրոշակները և այլն» [4, էջ 265]։
3) Շրջուն շարադասության պատճառ կարող է լինել հավելադրությունը։
Եմ բայի ձևերը, որոնք հաջորդում են շեշտի տակ եղած բառով նախադասությանը, կազմում են մի հավելագրական նախադասություն, որին հաջորդում էոր հարաբերականով կապակցված նախադասությունը։
Օր.՝ Սրտե՛ր էին, որհալվում էին նրա հմայիչ տեսքից։
Լևո՛նն էր, որ կարողանում էր դիմանալ։
4) Համադաս բազմակի անդամների կուտակումից խուսափելու համարնրանց մի մասը տարվում է լրացյալից հետո։
Օր.՝ Լուսամփոփի պես աղջիկ, աստվածամոր աչքերով, Թոքախտավոր, թափանցիկ, մարմնի պես երազի… /ԵՉ/Բերանն արնոտ մարդակերը էն անբանՀազար դարում հազիվ դառավ մարդասպան։
/ՀԹ/Դու պիտի հնչե՛ս, հնչես հաղթակա՛ն,Իմ հին հայ լեզու՝ քաղցր ու սրտաբո՛ւխ։
/ԱԻ/Դիտարկված օրինակներով սովորողները մեկնաբանում են շրջուն շարադասության պատճառներն ու դրսևորումները՝ ըստ նախադասության տարբերանդամների։
Քանի որ թեման քննարկված չի եղել նախորդ դասարաններում, ուստիուսուցումը տանում ենք լեզվական կոնկրետ փաստերից դեպի դրանց ճանաչումը, ընդհանրացումը, այսինքն՝ ինդուկտիվ մակածական եղանակով։
ԵՆԹԱԿԱՅԻ ԵՎ ՍՏՈՐՈԳՅԱԼԻ ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸՍովորական շարադասությամբ ենթական դրվում է ստորոգյալից առաջ։
Օր.՝ Արյուն է կաթում սևակնած սրտից,Եվ կերպարանքը փոխված է բոլոր։
/ՀԹ/Եվ աշխարհը պայծառ է նորից։
Երկիրը հարազատ է դարձյալ։
/ՎՏ/Եվ ո՞վ կլինի զարթուն այս ժամին, Եվ ի՞նչն է հաստատ աշխարհքի վրա։
/ՀԹ/Բնականաբար, սրանից հետևում է, որ սովորական շարադասությամբստորոգյալը դրվում է ենթակայից հետո։
Տեսական նյութը բացահայտվում է գեղարվեստական գրականությունիցընտրված խոսուն օրինակներով։
Ենթական կարող է օգտագործվել նաև հետադաս, այսինքն՝ շրջուն շարադասությամբ, երբ հատուկ նպատակով ստորոգյալը գործածվում է նախադաս.ենթական գործածվում է տողի վերջում՝ ապահովելով չափածո խոսքի ռիթմն ուհանգավորումը։
Օր.՝ Կանչո՛ւմ են գարնան հավքերն անհամար,Գնա՛նք, ի՛մ ընկեր, թռչենք դեպի սար… /ՀԹ/Հատե՛լ են մարդիկ ծառը հսկա… /ԳԷ/Նրանց ոտքերում գազազած գալի,Գալարվում է գիժ Դեբեդը մոլի։
/ՀԹ/Լինե՜ր հեռու մի անկյուն,Լինե՜ր մանկան արդար քուն,Երազի մեջ երջանիկՀաշտ ու խաղաղ մարդկություն։
/ՀԹ/ՈՐՈՇՉԻ ԵՎ ՈՐՈՇՅԱԼԻ ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸՍովորական շարադասությամբ որոշիչը դրվում է որոշյալից առաջ, իսկշրջուն շարադասությամբ՝ նրանից հետո։
Գյուղում Ավին լավ որսորդի համբավ ուներ։
Բերդանի գնդակը վարազիճարպոտ կողքին մեծ վերք էր բացում։
սովորական /ԱԲ/Հայրենիքում իմ արնաներկԳիշերն իջավ անլույս ու լուռ,Այնտեղ, ուր կար այնքան սիրերգ,Ե՛վ վարդի բույր, և՛ սրտի հուր։
շրջուն /ՎՏ/Արնաներկ որոշիչ մակդիրը շարադասված է հայրենիք լրացյալից հետո,որով շեշտվում է հայրենիքի արնաներկ վիճակը, որը բխում է բանաստեղծության տրամադրությունից, իսկ անլույս ու լուռ ձևի պարագաները իջավ ստորոգյալից հետո նույնպես ընդգծվում, շեշտվում են, քանի որ արտահայտում ենբանաստեղծության տրամադրությունը։
Դու պիտի հնչես, հնչե՛ս հաղթական,Իմ հին հայ լեզու՝ քաղցր ու սրտաբուխ։
/ԱԻ/Պառավ Իզերգիլը խոսում էր երգելով, և նրա ձայնը՝ ճռճռան ու խուլ, պարզպատկերում էր անտառի աղմուկը։
/ՄԳ/Այդ մի խարտյաշ եղնիկ էր՝ խորունկ, սև ու ջինջ աչքերով…/ԱԻ/Հետադաս որոշիչնրը, եթե ծավալուն են, որոշյալից տրոհվում են բութով,նախադասության մյուս անդամներից՝ ստորակետով։
ՀԱՏԿԱՑՈՒՑԻՉ ԵՎ ՀԱՏԿԱՑՅԱԼԻ ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸՍովորական շարադասությամբ հատկացուցիչը դրվում է հատկացյալիցառաջ, իսկ շրջուն շարադասությամբ՝ նրանից հետո և չի տրոհվում։
Օր.՝ Վաղուց մթնել էին սարերի կատարները, և արևի շողերը դուրս էին եկելլեռնային կապույտ լճակի ջրերից։
սովորական /ՎԹ/Եվ քո սրտի մեջ վառում եմ ահաՀուրն ազատության և իրավունքի,Կանգնեցնում եմ բազուկդ ահա՛, Ինչպես ոխակալ օձն անապատի… շրջուն /ԱԻ/Ցավով թեքվեիր դու վերքին նրա, շրջունԱրյունոտ կուրծքը վիրակապեիր,Հետո առնեիր թևերիդ վրաՈւ երկու կաթիլ արցունք թափեիր։
/Ս.Խ./Հատկացուցիչը հատկացյալից տրոհվում է բութով հատկապես այնդեպքում, երբ նրանց միջև կա դերբայական դարձվածով արտահայտված որոշիչ,և այդ բութը դրվում է իմաստային շփոթը կանխելու նպատակով։
Օր՝. Արևիկը թախծոտ ժպիտով նայեց աղջկա՝ իր վրա հառած պարզաչքերին։
/ՍԽ/Հանճարեղ բանաստեղծի՝ հայ գյուղի կենցաղը պատկերող երկերը մերանցյալ կյանքի հանրագիտարանն են։
ԲԱՑԱՀԱՅՏՉԻ ԵՎ ԲԱՑԱՀԱՅՏՅԱԼԻ ՇԱՐԱԴԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸՍովորաբար բացահայտիչը դրվում է բացահայտյալից հետո, նրանիցտրոհվում է բութով, նախադասության մյուս անդամներից՝ ստորակետով։
«Ծանոթության կարգով ուսուցիչը ցույց է տալիս, որ մի երկու դեպքումշարադասությունը հայերենում ունի քերականական արժեք։
Դրանցից մեկըբացահայտիչ-բացահայտյալ կապակցության շարադասությունն է։
Հայերենումմիշտ բացահայտիչը հետադաս է լինում, եթե դարձնենք նախադաս, այն կփոխվիբացահայտյալի»[3, էջ 293]։
Համոզվելու համար բերենք օրինակներ և փորձենք բացահայտչի ուբացահայտյալի տեղերը փոխել. կտեսնենք, որ փոխվում են նաև պաշտոնները.Օմար Խայամը՝ Խորասանի վշտահար բանաստեղծը, կավե գավաթիցգինի էր խմում։
Եթե փոխենք, կլինի՝ Խորասանի վշտահար բանաստեղծը՝ ՕմարԽայամը…Սահակը՝ Ակուռի գյուղացիներից մեկը, չէր վախենում ո՛չ ցրտից, ո՛չ սառցակույտից։
/ԱԲ/ Ակուռի գյուղացիներից մեկը՝ Սահակը…Մեր անվանի քնարերգուները՝ Պ Դուրյանը, Մ. Մեծարենցը, Հովհ. Թումանյանը և ուրիշներ, միշտ էլ կմնան մեր ժողովրդի սրտում։
Ապառաժների մեջ չէ՞ր արդյոք, որ բնությունը թաքցնում էր իր գանձերը՝ոսկու անգին երակներն ու ադամանդի բյուրեղները։
/ՎԱ/Այնուհետև աշակերտները պետք է համոզվեն, որ միայն մասնական բացահայտիչն է, որ կարող է բացահայտյալի նկատմամբ լինել նախադաս, միջադաս և հետադաս։
Օրինակ՝Որպես դավադրության ղեկավարի՝ նշանավոր զորավար Սմբատ Բագրատունուն որոշում են գցել գազանների առաջ։
Նշանավոր զորավար Սմբատ Բագրատունուն որոշում են գցել գազանների առաջ՝ որպես դավադրության ղեկավարի։
Նշանավոր զորավար Սմբատ Բագրատունուն՝ որպես դավադրությանղեկավարի, որոշում են գցել գազանների առաջ։
Բայական լրացումների շարադասությունն ավելի ազատ է։
Դրանք կարողեն դրվել բայից և՛ առաջ, և՛ հետո, իսկ եթե ունենում են տրամաբանական շեշտ,բայից պարտադիր առաջ են դրվում։
Օրինակ՝Մեր սարերե՛ն, խոր ձորերե՛նՊղտոր-պղտոր կուգաս, Արա՛զ,Մեր սրտերե՛ն, խոր աչքերե՛նԱրուն քամել, կերթաս, Արա՛զ…/ԱԻ/Արևն ելավ կամար-կամար,Զուլոն կապեց ոսկե քամար,Արևն ընկավ ամուր բերդին,Քո սերն ընկավ մեջ իմ սրտին։
/ժող./Այս բացատրություններից հետո օրինակներով համոզում ենք, որ շրջունշարադասությունը բնորոշ է գեղարվեստական խոսքին, այն ինքնանպատակ չէ,անպայման ունենում է ոճական-արտահայտչական ու գեղագիտական արժեք։
Ինչպես տեսանք, 4-5 բառից կազմված նախադասությունը բառերի տարբեր դասավորությամբ կարող է ունենալ տասնյակ տարբերակներ, որոնք արտահայտում են տարբեր իմաստներ և իմաստային նրբերանգներ։
Սա արտահայտչական մեծ հարստություն է, որ գրողին հնարավորություն է տալիս ընտրելու շարադասական այն տարբերակը, որն արտահայտում է իմաստային իրցանկացած նրբերանգը։
Յուրաքանչյուր շրջում գեղագիտորեն պետք է պատճառաբանված լինի։
Բանաստեղծական խոսքին է ավելի բնորոշ շրջուն շարադասությունը, որըխոսքը դարձնում է հուզական, երաժշտական, կարգավորում է հանգը, հնչողությունը։
Մեր աշակերտների գրավոր, առավել ևս բանավոր խոսքում շատ են շարադասական սխալները, ուստի շարադասության ուսուցումն ունի խիստ գործնական նշանակություն։
Այդ իսկ պատճառով այս բոլորի ուսուցումը տանումենք համապատասխան օրինակներով և վերջում կատարում ամրապնդող վարժություններ։
1.Նախադասության անդամները շրջուն շարադասությամբ վերադասավորելայնպես, որ ամփոփ միտք արտահայտեն։
ա Աշնան դալուկ տերևները օրորվելով թափվում էին ծառերից։
բ Ծառերի ճյուղերն արդեն բողբոջել էին։
գ Թռչունները ողջունում էին գարնան գալուստը։
2. Ընդգծել գլխավոր անդամները և բացահայտել դրանց շարադասությունը։
ա Քաղցր էր թռչունների վաղորդյան աղմուկը, քաղցր էր տերևների մեղմսոսափյունը, և քաղցր մրմնջում էր լեռնային գետակը։
/Ր/բ Հանկարծ լռությունը սրի պես կտրեց աղմուկը։
Հաճելի էր անձրևը իր թախիծով։
/ԴԴ/գ Մեղմիկ քայլում է երեկոն քնքուշ,Ծովը մետաքսե քղանցքն է փռել,Նոճիներն ափից շրջում են անուշ,Ճայերն այրերում նիրհել են, լռել։
/ԱԻ/3. Ընդգծված որոշիչները դարձնել հետադաս և տրոհել։
ա Աղջիկը հագել էր նուրբ բրդյա կտորից նորաձև մի շրջազգեստ։
/ԱԲ/բ Թափանցիկ ու անձև մի ճերմակ ամպ հանդարտ լողում էր լազուրի մեջ։
/ԱԲ/գ Քիչ հեռվից գալիս էր մետաքսե ծաղկավոր շրջազգեստով, ոսկեհեր գանգուրներով մի աղջիկ։
/ԹՎ/4. Ընդգծել հատկացուցիչներն ու հատկացյալները, բացատրել դրանց շարադասությունը։
Նրա ձիու սմբակները չէին պղտորում աղբյուրների ադամանդը, չէինտրորում քնքուշ ծաղիկները ճանապարհների եզերքների։
Բանաստեղծի հոգինլսում էր շարունակ լուսե նվագները հեռավոր աստղերի։
Լոտոսների բողբոջներում մարգարիտներ էին ցոլում։
Նրա հոգին բռնկված էր արևի պայծառ հրճվանքով։
/ԱԻ/5. Գտնել որոշիչները և հատկացուցիչները, բացատրել դրանց շարադասությունը։
ա Վաղուց մթնել են սարերի կատարները, և արևի շողերը դուրս են եկել լեռնային կապույտ լճակի ջրերից։
/ՎԹ/բ Նոր բացվող ծաղիկների ձայնն է, պտտվող կոկոնների քաղցրագույն ցավիճիչը։
գԿուզեի լիներ երկրիս ապագան Այնքան լուսավոր և այնքան մաքուր, Որքան աչքերիդ ժպիտը պայծառ, Եվ հմայքը քո դեմքի և հոգու։
/ԵՉ/6. Ընդգծել ուղիղ խնդիրները, բացատրել դրանց շարադասությունը։
ա Շուշանիկը հարգում էր նրա խելքը, զարգացումը։
Նա ոչ ոքի չի ատում, ոչմեկի չի արհամարհում, պատրաստ է հարգել բոլորին։
/Շիրվ./բԲարձրության վրա խորունկ է այնպես Մարդկային հոգի անհունը սիրում… /ԵՉ/գ Քամին բաշը փռփռացնում էր, և ձին լայն կրծքով լեռնային օդի սառն ալիքներն էր ճեղքում։
դԼսե՞լ ես արդյոք այս երգը դյութող, Երբ այրում է քեզ մի անուշ թախիծ,Երբ քարն ես գրկում, օրհնում ջուրն ու հող,Երբ հեկեկում ես անբարբառ բախտից… /ՎՏ/ԴԱՍԻ ՊԼԱՆԱռարկա- Հայոց լեզուԴասի թեման - Նախադասության անդամների շրջուն շարադասություն։
Ենթակայի և ստորոգյալի շարադասության ուսուցումը։
Դասի նպատակը - 1. Աշակերտները կսովորեն սովորական և շրջունշարադասությունը։
2. Աշակերտների մեջ կձևավորվի շրջուն շարադասությունը վերլուծելուկարողություն։
3. Աշակերտների մեջ կարմատավորվեն սովորելու, մտքերը ճիշտ արտահայտելու, միմյանց լսելու, դիմացինին հարգելու ու հանդուրժելու և այլ անձնային որակներ։
Չափորոշիչներ - աԿազմել գրավոր խոսք՝ ճիշտ արտահայտելով մտքերըև պահպանելով շարահյուսության, ուղղագրության և կետադրության կանոնները։
բ Խոսել՝ պահպանելով հայերենի շարահյուսական, ուղղախոսական կանոնները, բացառել բարբառային և օտարալեզվյան արտասանությունը։
գ Հասակակիցների, կրտսերների ու ավագների հետ հաղորդակցվել քաղաքավարական, հարգալից ձևով։
Արժեքային համակարգ - ա հայոց լեզուն ճանաչելու, սիրելու, ուսումնասիրելու ձգտում։
բ Համագործակցության կարողություն, հանդուրժողականություն, հարգանք ուրիշի տեսակետի նկատմամբ։
Օգտագործած մեթոդներ - «Ուսուցում ուղեղային գրոհի միջոցով» [6, էջ 35], «Զույգերով քննարկում», «Զույգերով ամփոփում», [6, էջ 53], «Անդրադարձ ուղեղային գրոհին կամ մտագրոհին»[6,էջ 35],«Հինգրոպեանոց շարադրանք»[6, էջ 26]։
Ուսումնական նյութեր - Շարադասությանը վերաբերող աղյուսակներ,պաստառներ։
Դասի տիպը - Նոր նյութի հաղորդման դաս։
Դասի ընթացքը. I փուլ - Մինչև նոր նյութի հաղորդում կամ խթանում։
Այսփուլի համար օգտագործում ենք «Ուսուցում ուղեղային գրոհի միջոցով» մեթոդը։
Աշակերտներին խնդրում ենք մտովի հիշել այն, ինչ գիտեն շարադասությանմասին։
Քննարկում են իրենց իմացածը զույգերով և արտահայտում իրենցկարծիքները։
Հնչած կարծիքները գրում ենք գրատախտակի ձախ անկյունումկամ պաստառի վրա։
Չկան ճիշտ և սխալ պատասխաններ։
Դասարանի համաձայնությամբ՝ յուրաքանչյուրի արտահայտած կարծիքը գրի է առնվում առանցմտածելու սխալական լինելու մասին, որը հետո հենց իրենք կպարզեն։
II փուլ –Նոր նյութի հաղորդում կամ իմաստավորում։
Այս փուլումօգտվում ենք «Զույգերով քննարկում, զույգերով ամփոփում» մեթոդից։
Այսպես՝հանձնարարում ենք սովորել դասը՝ տալով 15 րոպե։
Զույգերից մեկը կարդում է,մյուսը հարցեր է տալիս, հետո տեղերը փոխում են։
Ժամանակը լրանալուց հետոայն, ինչ արել են զույգերով, ամեն շարքից երկու-երեք զույգ բացատրում էբարձրաձայն՝ շարունակելով իրար։
Այսպես՝1. Ուղիղ կամ սովորական շարադասությամբ ենթական դրվում է ստորոգյալից առաջ։
Օր.՝ Ատոմի խոսելու այդ ձևը մի փոքր վստահեցրեց Առաքելին։
2. Ենթական իր տեղը չի փոխում, երբ անվանական ստորոգյալի վերադիրըենթակայի քերականական ձևավորվածություն ունի։
Օր.՝ Իմ թշնամու թշնամինիմ բարեկամն է։
3. Ենթակայի շարադասությունն անփոփոխ է, երբ անվանական ստորոգյալի հանգույցը զեղչված է։
Օր.՝ Աղբյուրներդ՝ բյուրեղ զանգեր։
4. Ենթակայի շարադասությունը նախադաս է, երբ անորոշ դերբայ է, իսկստորոգյալը կապակցվում է այս, ահա, նշանակել բառերով։
Օր.՝ Սիրել նշանակում է միլիոնավոր մարդկանց կյանքով ապրել։
5. Ենթական ստորոգյալից հետո է շարադասվում, երբ պետք է խոսքին տալհանդիսավորություն, գործողություններին՝ կարևորություն, երբ պատմվում ենիրար հաջորդող եղելություններ։
Օր.՝ Մի օր էլ Հարութը շատ խմած-հարբածանզգա ընկել էր գյուղում՝ փողոցի մեջտեղը, նրան տուն բերեցին գյուղացիք,պատեհ վայրկյանը գտան տանեցիք, որ կապեն ու տանեն Կաղզվան, բայց մեկէլ ուշքի եկավ Հարութը, հայհոյեց բոլորին, գազազած սրան էր խփում, ձեռքնընկած իրը կոտորում, ջարդում։
6. Ենթական պարտադիր ստորոգյալից հետո է շարադասվում, երբ հեղինակի խոսքն ընկած է ուղղակի խոսքի մեջ կամ վերջինից հետո և նշում է, թեուղղակի խոսքը ում է պատկանում։
Օր.՝ Ի՞նչ, Ուստան Հայաստա՞ն կուզեէրթալ,-զարմացումով հարցրեց Մարուքը։
7. Թվարկման միալարությունից խուսափելու համար երբեմն ենթականշարադասվում է բազմակի ստորոգյալ ունեցող նախադասության առաջին ստորոգյալից հետո, ապա ենթակային հաջորդում են մյուս ստորոգյալները։
Օր.՝Գնում էր Համբոն ու մտածում։
8. Ուղիղ շարադասությամբ ստորոգյալը հաջորդում է ենթակային։
Օր.՝Արեգակը վաղուց արդեն մայր էր մտել։
9. Եթե անվանական ստորոգյալը առանց հանգույցի է, ապա միշտ ենթակայից հետո է դրվում։
Օր.՝ Նա՝ մի առյուծ, ես՝ մի գառ։
Գեղարվեստական խոսքի նմուշները դիտարկելով՝ սովորողները ճանաչում են շրջուն շարադասության օրինաչափություններն ու դրսևորումները։
Գիտելիքը կվերածվի հմտության, եթե ամրակայվի մարզողական վարժություններով։
Աշխատանքի վերջում անդրադառնում ենք խթանման փուլում հնչած կարծիքներին, և աշակերտները հենց իրենք ճշտում են նախնական իմացածն ու նորսովորածը։
Եթե նախնական կարծիքների մեջ սխալ մտքեր են եղել, ուղղում են։
Տնային աշխատանք - Սովորել դասը. դասագրքի նյութը (Հովհ. Բարսեղյան, Փ. Մեյթիխանյան, հայոց լ., 8-րդ դաս., Եր., 2012, էջ 84-87), կատարել հանձնարարված առաջադրանքը՝ գեղարվեստական գրականությունից դուրս գրելենթակայի և ստորոգյալի շրջուն շարադասության նմուշներ։
Անդրադարձ - Աշակերտները հիշում են դասի սկիզբը և մեկ առ մեկ նշումայն աշխատանքները, որոնք կատարեցին դասի սկզբից մինչև վերջ։
Դասի վերջում կատարվում են որոնողական, տրամաբանական աշխատանքներ։
Առաջադրվում են՝1. Բանաստեղծական հատվածում շրջադասված է ենթական։
Ինչպիսի՞ արտահայտչականություն է հաղորդել շրջուն շարադասությունը խոսքին։
Մեր հույսի դուռն է մայրս.Մեր տան մատուռն է մայրս,Մեր օրորոցն է մայրս,Մեր տան ամրոցն է մայրս։
ՀՇ2. Կարո՞ղ ենք շրջել ենթակայի և ստորոգյալի շարադասությունը տվյալհատվածում։
Պատճառաբանել։
Մայրս՝ փոքրիկ, մայրս՝ խեղճ,Մայրս՝ մի մայր հասարակ,Մայրս՝ այս մայր երկրի մեջԳիշեր ու զօր արեգակ։
ՀՇ3. Արտահայտչական ի՞նչ միջոցով է պայմանավորված բանաստեղծականխոսքի հանդիսավորությունը։
Կանչում է կրկին, կանչում անդադարԷն չքնաղ երկրի կարոտը անքուն,Ու թևերն ահա փռած տիրաբար՝Թռչում է հոգիս, թռչում դեպի տուն։
ՀԹԵղել է հնում, պերճ արևելքումՄի քաջ զորավար հայրենապաշտպան։
ԱՎԱմեն վայրկյան սիրով տրտում ասում եմ ես՝ մնաս բարով,Բորբ արևին իմ բոց սրտում ասում եմ ես՝ մնաս բարով։
(ՎՏ)Հ ա մ ա ռ ո տ ա գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ԱԲ –Ակսել ԲակունցԱԻ – Ավետիք ԻսահակյանԳԷ – Գևորգ ԷմինԴԴ – Դերենիկ ԴեմիրճյանԵՉ - Եղիշե ՉարենցԺող - ԺողովրդականՀմՍ – Հմայակ ՍիրասՀԹ – Հովհաննես ԹումանյանՂԱ – Ղազարոս ԱղայանՄԳ – Մաքսիմ ԳորկիՇիրվ - ՇիրվանզադեՍԽ – Սոնիկ ԽաչատրյանՎԱն – Վախթանգ ԱնանյանՎՏ – Վահան ՏերյանՎԹ – Վահան ԹոթովենցՐ –ՐաֆֆիԳ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 1. Աբրահամյան Ս.Գ, Առաքելյան Վ.Դ, Քոսյան Վ.Ա., Հայոց լեզու II մաս, Եր.,«Լույս» հրատ., 1975, 478 էջ։
2. Ասատրյան Մ.Ե., Ժամանակակից հայոց լեզու շարահյուսություն, Եր., ԵՊՀհրատ.,1987, 365 էջ։
3. Գյուլբուդաղյան Ս.Վ., Հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկա, Եր., «Լույս»հրատ., 2-րդ հրատ., 1987, 335 էջ։
4. Գյուլբուդաղյան Ս.Վ., Ժամանակակից հայոց լեզու պարզ նախադասություն, Եր., ԵՊՀ հրատ., 1988, 288 էջ։
5. Իշխանյան Ռ.Ա., Արդի հայերենի շարահյուսությունը, Եր., ԵՊՀ հրատ., 1986, էջ 386։
6. Խաչատրյան Ս.Գ., Ժամանակակից մեթոդների կիրառումը դպրոցում, Գյումրի, «Անանիա Շիրակացի համալսարան» հրատ., 2006, 100 էջ։
7. Խաչատրյան Ս.Գ., Հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկա, Օգնությունուսուցչին, Գյումրի, «Անանիա Շիրակացի համալսարան» հրատ., 2008, 94 էջ։
Տեղեկություններ հեղինակի մասինԶաքարյան Սուսաննա Հրանտի – բան. գիտ. թեկն., ԳՊՄԻ հայոց լեզվի և նրա դասավանդման մեթոդիակայի ամբիոնի դասախոս, E-mail։
| Աշխատանքում քննարկված են շրջուն շարադասության պատճառները՝ համեմված դիպուկ օրինակներով, ինչից հետո ներկայացված են ենթակայի և ստորոգյալի, որոշիչ և որոշյալի, բացահայտիչ և բացահայտյալի, ինչպես նաև բայական լրացումների շարադասությունը։
Վերջում տրված է դասի պլան։
|
1960-ԻՆ ԼԻԲԱՆԱՆ-ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄԱՄՈՒԼՈՒՄ ԱATIONԳԱՅԻՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԴՐՍԵՎՈՐՈՒՄՆԵՐԸ Ազգային սփյուռքի ամենօրյա խնդիրն է ազգային ինքնության պահպանումը: Մի կողմից, հայկական տեսակը պետք է պահպանվի այլ բարքերով ապրող օտար միջավայրում; մյուս կողմից, պետք է ընդունել սոցիալական մեկուսացումը. մյուս կողմից, պետք է մոռանալ ազգայինը, ընդունել նոր մշակույթ. Իմ երրորդ տարբերակը կարող է լինել Ըստ ekեքիյանի, խաղը կանոնների համաձայն է [1]: Ի վերջո, այլ էթնիկ համայնքների հետ շփումը ազգի մտածողության աղբյուրն է, որի միջոցով վերագնահատվում են մշակութային ավանդույթները, սովորույթներն ու գաղափարները [2]: Տեղի են ունենում ինքնության տատանումներ ըստ Գ. Ըստ Պլտյանի, այն, ինչ իրեն հարազատ է, դառնում է օտար, միայն թե նորից մտերիմ դառնա [3]: Հարց է առաջանում. Անհրաժեշտ չէ՞ տարբերակել սփյուռքում ապրողների սփյուռքյան ինքնությունը `ընդհանրացված ազգային ինքնության փոխարեն: Դա մի տեսակ հիբրիդ է, չի քարացած, փոխվում է, ընդլայնվում, իր մեջ ներառում է նոր արժեքներ, որոնք, սակայն, համահունչ են ինքնությանը և լրացնում են այն: Ըստ Ս. Հոլի ՝ անցյալում և՛ համոզված լինելու, և՛ ապագայում մեկ ուրիշը դառնալու արդյունք է: Հայ տեսաբան Խ. Խոսելով «Սփյուռք» իրադարձության մասին ՝ Տոլոլյանն առանձնացնում է «բազմապատկերի» գաղափարը ՝ ապրել կամ կապվել շատ տեղերում, երբ Սփյուռքի ներկայացուցիչը գիտակցում է, որ կա մեկ կարևոր տեղ, որի հետ ինքը ոչ թե ֆիզիկապես, այլ հոգեպես կապված 5]: V. Ըստ Սահակյանի, ինքնությունը իրավիճակային է: որոշակի հանգամանքներում մեկը ի հայտ է գալիս, մեկ այլ միջավայրում ՝ մյուսը: Բերենք մի օրինակ: Լիբանանի պետության կողմից իր քաղաքացիների համար կազմակերպված ցանկացած միջոցառում (լինի դա ընտրություն կամ հանդիպում), հայը մասնակցում է որպես լիբանանցի, քանի որ կայացված որոշումները կանդրադառնան նրա քաղաքացիական գործունեության վրա: Եվ որպես հայ մասնակցում է Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված ոգեկոչման միջոցառումների կազմակերպմանը: Այսպիսով, Սփյուռքում ապրելու պատկերի երկփեղկումը դառնում է անխուսափելի: Քննարկեք ինքնության հարցը Լիբանանի հայ համայնքի օրինակով և դրա արտացոլումը կուսակցական պարբերականներում 1960-ականներին: 1960-ականներին Լիբանանի հայ համայնքը համարվում էր Սփյուռքի կենտրոն, որն ուներ հստակ ինքնակազմակերպվող կառույցներ ՝ դպրոցից կուսակցական ակումբ, որը պատրաստում էր ապագա հոգևորականների, ուսուցիչների, բժիշկների և կուսակցական գործիչների այլ գաղութների համար: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ Լիբանանում դժվար է խոսել ընդհանուր ինքնության կամ լիբանանահայության ինքնության մասին: Կուսակցական պատկանելության բաժանումը, քրիստոնեության ճյուղերի իրավահաջորդությունը, ՀՅԴ, Ռամկավար կամ Հնչակ թաղամասերի, մշակութային, կրթական և հասարակական հաստատությունների տարբերակումը ըստ քաղաքական կողմնորոշման հանգեցնում է այն ենթադրության, որ լիբանանահայերի դեպքում գործ ունենք: ոլորտային ինքնություններով: Առաջին շերտին ՝ էթնիկական ինքնությանը, կյանքի բոլոր ոլորտներում հաջորդում են տարբեր քաղաքական-գաղափարական կողմնորոշումներ, որոնք պայմանականորեն կարելի է անվանել «կուսակցական» ինքնություն: Արաբական աշխարհում մեծացնելով առօրյան `պարզվում է, որ արաբահայ ինքնությունն անբաժան է լիբանանահայությունից: Հաշվի առեք շղթայի հաջորդ օղակը: Ազգությունը մի բան է Լիբանանում հայտնվածների համար, և մեկ այլ բան ԱՄՆ-ում հայտնվածների համար ՝ նրանց մեջ հաստատ առկա օտարերկրացու պատճառով, տեսնելով օտարերկրացու հետ ազգային հարաբերությունների տեսակը: Բացի այդ, ԽՍՀՄ-ում ձեւավորվում էր Սովետական հայերի ինքնությունը, որն աստիճանաբար տարածվում էր Սփյուռքում `հակակշռելով սփյուռքի ինքնությանը` ձգտելով պահպանել ազգային տեսակը `բնապահպանական արժեքների փոխանակմանը զուգահեռ: Վերջինիս համար առանցքային էին լեզուն, մշակույթը, Հայդատը, ազգային տեսակը, և «յուրաքանչյուր հայի հայրենիքը Խորհրդային Հայաստանն է» գաղափարը ոչ միանշանակ ընկալվեց բոլորի կողմից: Լիբանանահայ ինքնության խմորումը չէր կարող չարտացոլվել տեղի հայկական մամուլում: Սփյուռքահայերի, այս դեպքում ՝ Լիբանանում ապրող հայերի բազմաշերտ ինքնության արտահայտումը կարելի է տեսնել նաև թերթերի հրատարակություններում: Իրար հետ անմիջական առնչությամբ նկատելի են մամուլի ուղղակի և անուղղակի ջանքերը `բազմաշերտ ինքնության ձևավորման գործում ինքնության հասկացությունների վրա ազդելու համար: Տարբերակումներից մեկը կատարվում է կուսակցական պատկանելության կամ գաղափարական կողմնորոշման հիման վրա, որն իր հերթին թելադրում է տարբերակումը `ըստ տվյալ կուսակցության կրթական, մշակութային, կրոնական, երիտասարդական, երիտասարդական և նույնիսկ մարզական կառույցների հաճախումների: «Ազդակը» ներկայացնում է Լիբանանում հայ համայնքի կյանքը հիմնականում ՀՅԴ-ի, «artարթոնքը» `ՌԱԿ-ի, իսկ« Արարատը »` Հնչակյան կուսակցության դպրոցի, մարզական ակումբի, կանանց միության և նմանատիպ կառույցների նախաձեռնությունների միջոցով: Ստացվում է, որ յուրաքանչյուր կուսակցության գաղափարախոսության հետևորդները տարբեր արժեքներով ձևավորված ինքնությունների կրողներ են: Կուսակցական թերթերը, կարծես, թելադրում են համապատասխան ապրելակերպ ՝ հրատարակությունների միջոցով հաղորդագրություն հաղորդելով ընթերցողին: Արտացոլելով «համատեղ» ինքնության կրողների իրական կյանքը ՝ թերթերն այդպիսով ստեղծում են ինքնության մոդել: Մեկ այլ վարկածը բխում է Խորհրդային Հայաստանի ընկալման շուրջ տարաձայնություններից: Հնչակյաններն ու Ռամկավարները իրենց պարբերականներում Խորհրդային Հայաստանը համարում էին հայրենիք, հայության կենտրոն, իսկ Լիբանանի ու Սփյուռքի հայերը ՝ այնտեղ տեղի ունեցող իրադարձությունների անմիջական հետևորդ: «Արարատն» ու «artարթոնքը» նույնիսկ խոսում են սովետական մարդու ինքնության մասին ՝ վերացնելով փորձելով ընթերցողի ինքնությունը նույն մակարդակի վրա դնել Հայաստանում ապրող սոցիալիզմի գաղափարախոսի կամ սոցիալիստական հանրապետությունների քաղաքացու ինքնության հետ: տարածքային բաժանումը [7]: Խորհրդային Հայաստանը ներկայացվում է որպես ճնշված ժողովուրդների խաղաղության հույսերի մարմնացում [8], որը կրկին բոլշևիկյան գաղափարախոսության արդյունք է: Դաշնակցական «Ազդակը», չժխտելով հայրենիքի գոյությունը, այնուամենայնիվ կենտրոնում դրեց միավորված, ազատ, անկախ հայ ազգին, սփյուռքի հայերին և ռեժիմի կողմից չտարված հարազատներին: Թերթը սուր քննադատության է ենթարկում սփյուռքահայերին կոմունիստական գաղափարախոսությամբ ՝ նշելով, որ նրանք նույնպես հրաժարվում են հայրենիքից, հողից, ազգից, պատմությունից: Նրանց համար նույնն է. Արցախը հայկական հող է, հետխորհրդային երկիր, քանի որ պատկանում է «սովետական հայրենական ընտանիքին» [9]: «Ազդակը» չի կապում հայ ժողովրդի ներկան ու ապագան Խորհրդային Միության հետ; այն խստորեն քննադատում է նրանց, ովքեր ընդունում են մեկ կայսրության մաս դառնալու գաղափարը: [10] Անցյալի նկատմամբ վերաբերմունքի տարբերությունից `պատմությունը, ընկալումը, սփյուռքահայության ոլորտային ինքնության մեջ դրանց արտացոլմանը նրբերանգներ տալու խնդիրն է առաջանում պարբերականներում: Օրինակ ՝ Հնչակ պարբերականում անտեսվեց Առաջին Հանրապետության դերը: «Հոկտեմբերը Միջագետքի պետություն էր» [7], «1918-ից 1920 թվականներին Հայաստանն անսահման էր ՝ աղետալի, համաճարակային, սովի, անզորության և ահաբեկչական բռնատիրության ողբերգական մակարդակներով: Բայց նա չուներ տարրական «ազատություն» [»[11]: Ռուսամետ դիրքորոշմանը համահունչ ՝ Սարդարապատի պատմական շրջադարձերն աղավաղվեցին ՝ հաղթանակի փառքը վերագրելով բոլշևիկյան բանակին, մյուս կողմից ՝ ինքնապաշտպանական մարտերի համբավը վերագրվեց ՀՅԴ-ին ՝ թաքցնելով ներողությունները այդ կուսակցության որոշակի գործիչների: Պարբերականները ցույց չէին տալիս առանձնացված անջատողականություն հայկական մշակույթ սերմանելու, հայկական կրթության և դաստիարակության հարցում: Նրանք մի կողմից ներկայացնում էին ազգային արժեքներն ու մեծ հայերը, մյուս կողմից ՝ նպաստում այդ ժառանգության գիտակցության ձևավորմանը, ազգային հպարտությանը: Ընդհանրապես, երեք թերթերում էլ շրջանառվում է միավորված ազգի, հայրենիքի և հայկական ինքնության գաղափարը: Պարզապես, թերթերից երկուսը տեսնում են այդ միավորված հայրենիքի իրացումը խորհրդային ռեժիմի հաստատման միջոցով, իսկ մյուսը `պայքարի միջոցով: Արդյունքում, սփյուռքահայերի դիրքորոշումների և արժեքային կողմնորոշումների երկփեղկումը հանգեցնում է Խորհրդային Հայաստան-հայրենիքի տարանջատմանը: Շրջակա միջավայրի ազդեցությունը, միջնորդավորված հաղորդակցությունը այլ մշակույթի հետ, անխուսափելիորեն հետք են թողնում անհատի ինքնության վրա: Սփյուռքի ինքնությունը ճկուն է, իրավիճակային, այն ցանկացած պահի կարող է դրսեւորվել այս կամ այն կերպ: Քաղաքական կուսակցությունների և կրթական և մշակութային համապատասխան կառույցների կազմակերպված գործունեությունը մի կողմից նպաստեց հայերի դաստիարակությանը, ազգային արմատների պահպանմանը և, մյուս կողմից, համայնքում խմբերի ձևավորմանը տարբերություններ Այս գաղափարական տարաձայնությունները վերածվեցին բանավեճերի կուսակցությունների պաշտոնական թերթերում, որոնք ակամայից ներգրավեցին ընթերցողներին: Թերթի դիրքն ընդունելի էր յուրաքանչյուր հանդիսատեսի համար, ինչը, ի վերջո, հանգեցրեց ինքնության բազմաշերտ արտահայտման: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Zekian PL, Հայ ինքնություն, «Ինքնության խնդիրներ» տարեգիրք, Երեւան, 2002, էջ 42: [2] Մարգարյան Մ., Ազգային միտք և ինքնակառավարում, «Ինքնության խնդիրներ» տարեգիրք, Երևան, 2002, էջ. 58 [3] Բելդիան Գ., Ինքնության փորձը Սփյուռքում, Ինքնության խնդիրների տարեգիրք, Երեւան, 2002, էջ: 104 [4] Սրահ Ս., Մշակութային ինքնություն և սփյուռք, ինքնություն: Համայնք, մշակույթ և տարբերություն: [5] Տոլոլյան Խ., Մաս 1, URL: https: //www.youtube.com/watch?v=xvZ74kGxA5w (դասախոսության ձայնագրություն, հղումը կատարվել է 16-05-2018): [6] Սահակյան Վ., «Սփյուռքի փոփոխություն. Հասկացություններ և մոտեցումներ» ամառային ծրագիր, Հայկական բարձրագույն կրթության նախաձեռնություն, ՀԱՀ, Երևան, 2017 թ. Հուլիսի 10-21: [7] Վանիկ, Հոկտեմբերյան հեղափոխության հիսնամյակի առթիվ, Անտոն Քոչինյան խոսք, «Արարատ», թիվ 8, 24.11.1967: [8] Վանիկ, Հին մարդկանց նոր վերելքը, «Արարատ», հուլիսի 8, թիվ 201, 1967: [9] Արմեն Ազատ, Հայաստանի եւ սփյուռքի հայերի հարաբերությունների մասին, «Ազդակ», թիվ 117, 22 հուլիսի 1963: [10] Փափազեան Բ., ՀՅԴ 75-ամեակի առթիւ »,« Ազդակ », թիւ 244, 18 Դեկտեմբեր 1965: [11] Անդրեասյան Ա., Հայ դատի նոր նշաձողը, «artարթոնք», թիվ 275, 25 օգոստոսի, 1967: [12] agաղեթի Գ., ՀՅԴ շեֆերից Հայաստանից գողացված փողերը և զեկույցը, «artարթոնք», թիվ 122, 20 փետրվարի 1968 թ., Աղան Տարոնեցի, «Պատասխանատուներ Տարոնի ցեղասպանության համար», «artարթոնք», ոչ: 151, 1968 թ. Մարտի 26-ին: Թորգոմ Վեզիրյան, Որոշ փաստեր խմբի ղեկավար Սեպուհու ազգային գործունեությունից, «artարթոնք», թիվ 78, 27 դեկտեմբերի, 1968: Գայանե Ավագյան ԱATIONԳԱՅԻՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԴԵՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԼԻԲԱՆԱՆԱԿԱՆ-ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԱՄՈՒԼՈՒՄ 1960-ականներ Հիմնաբառեր. ։
| Հոդվածում ներկայացվում է ազգային ինքնության կողքին սփյուռքյան ինքնություն տարանջատելու անհրաժեշտությունը։
1960-ական թվականներին Լիբանանում տպագրվող հայկական պարբերականների («Արարատ», «Զարթոնք» ու «Ազդակ») ուսումնասիրությունը վերհանում է սփյուռքյան ինքնության հատվածայնության խնդիրը։
Բացահայտվում են նաև մամուլի ջանքերը՝ երանգ հաղորդելու ինքնության մասին պատկերացումներին։
Լիբանանի հայ համայնքի գաղափարական տարասևեռումները կուսակցությունների պաշտոնաթերթերում 1960-ականներին վերածվում էին բանավեճերի՝ ինքնության բազմաշերտ դրսևորումների առիթ դառնալով։
|
Անձի՝ պաշտպանական մեխանիզմներով հագեցած վարքագծի հիմնախնդիրը հանդիպում է ամենուրեք. այն արդիական է ինչպես կլինիկական 42հոգեբանության, այնպես էլ սոցիալական ու զարգացման հոգեբանության ոլորտներում, ներկայացված է թե՛ տեսական ուղղություններում եւ թե՛ կիրառական հոգեբանության շրջանակներում։
Ժամանակակից հոգեբանական գիտակարգում պաշտպանության մեխանիզմների հայեցակարգը այս կամ այն առումով ներկայացված է տարբեր հոգեբանական դպրոցներ եւ ուղղություններ ներկայացնող հետազոտողների կողմից [ 1, 2, 3, 4, 5, 6 ]։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հոգեբանական պաշտպանությունն ապահովում է անձի սուբյեկտիվ հարմարումը բոլոր տեսակի լարվածության դրսեւորումներում (Զ. Ֆրեյդ, Ա. Ադլեր, Է. Էրիկսոն, Ռ. Լազարուս, Ռ. Պլուտչիկ, Ֆ. Վ. Վասիլյուկ, Լ. Դ. Դեմինա, Ա. Նալչաջյան, R. Plutchik, Տեսամեթոդաբանական վերոնշյալ հետազոտությունների արդյունքներում առաջ քաշված եզրակացությունները դառնում են առավել արդիական սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչության համար՝ հոգեբանական պաշտպանության համակարգային հիմնահարցերը բարձրացնելու եւ քննության առնելու, ինչպես նաեւ ինքնառեալիզացիայի եւ ազգային ինքնագիտակցության հիմնադրույթները ձեւակերպելու տեսանկյունից։
Հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների ուսումնասիրության թիրախ է ընտրվել Արցախի բնակչությունը։
Փորձարարական հետազոտությունն անցկացվել է 2 փուլով. 1-ին փուլն իրագործվել է 2015-2016 թթ., իսկ 2-րդ փուլը՝ 2017-2018 թթ.։
Հետազոտության մասնակիցների ընտրազանգվածը կազմել է 4707 մարդ, որից (ներկայացված է ըստ շրջկենտրոնների) Ստեփանակերտի շրջանում՝ 805 մարդ, որից 462-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 443-ը՝ 2-րդ փուլին, Մարտունու շրջանում՝ 680 մարդ, որից 341-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 339-ը՝ 2-րդ փուլին, Մարտակերտի շրջանում՝ 720 հոգի, որից 368-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 352-ը՝ 2-րդ փուլին, Հադրութի շրջանում՝ 752 հոգի, որից 383-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 369-ը՝ 2-րդ փուլին, Ասկերանի շրջանում՝ 655 հոգի, որից 321-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 334-ը՝ 2-րդ փուլին, Քարվաճառի շրջանում՝ 402 հոգի, որից 184-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 218-ը՝ 2-րդ փուլին, Բերձորի շրջանում՝ 231 հոգի, որից 122-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 109-ը՝ 2-րդ փուլին, Շուշիի շրջանում՝ 462 հոգի, որից 225-ը մասնակցել է հարցման 1-ին փուլին, իսկ 237-ը՝ 2-րդ փուլին։
Հետազոտության մասնակիցների ընտրազանգվածը բաժանվել է երեք տարիքային խմբերի՝ 1-ին խումբ՝ 18-29 տարեկան (1-ին փուլ՝ Խումբ Ա, 2-րդ փուլ՝ Խումբ Դ) 2-րդ խումբ՝ 30-59 տարեկան (1-ին փուլ՝ Խումբ Բ, 2-րդ փուլ՝ Խումբ Ե) 3-րդ խումբ՝ 60-ից բարձր (1-ին փուլ՝ Խումբ Գ, 2-րդ փուլ՝ Խումբ Զ)։
Հետազոտության նպատակն է բնութագրել եւ բազմակողմանի վերլուծել սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչության հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների դրսեւորման առանձնահատկությունները։
43Փորձարարական մաս Հոդվածում առանձնացրել ենք փորձարարական հետազոտության մասնակիցների պատասխանները՝ ըստ տարիքային եւ ժամանակագրարական հատկանիշների։
Աղյուսակի տեսքով ներկայացված տվյալները ստացվել են Ռ. Պլուտչիկի-Հ. Քելլերմանի «Կյանքի ոճերի ինդեքս»-ի մեթոդական գործիքակազմի շնորհիվ։
Ստորեւ ներկայացված են հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների արտահայտվածության տոկոսային ցուցանիշները՝ ըստ վերոնշյալ հատկանիշների (Աղյուսակ1)։
Աղյուսակ 1. Պաշտպանության մեխանիզմների արտահայտվածության տոկոսային ցուցանիշները՝ ըստ տարիքային եւ ժամանակագրական հատկանիշների 1-ին փուլ. 1-ին փուլ. 1-ին փուլ. 18-29 տ. 30-59 տ. 60 եւ բարձր Խումբ Ա Խումբ Բ Խումբ Գ Պրոյեկցիա Ժխտում Փուլեր 2-րդ փուլ. 18-29 տ. Խումբ Դ 2-րդ փուլ. 30-59 տ. Խումբ Ե 2-րդ փուլ. 60 եւ բարձր Խումբ Զ Արտամղում 30 3 7 23 13 18 Ռացիոնալիզացիա 2 38 25 4 49 34 Ռեակցիա 5 12 17 6 8 9 Ռեգրեսիա 8 4 8 19 2 4 Կոմպենսացիա Տեղափոխում 1 29 19 3 21 12 Ինչպես երեւում է աղյուսակից, Ա խմբի պատասխաններում գերիշխում են պրոյեկցիայի եւ արտամղման ցուցանիշները, ինչը բնութագրական է հետպատերազմյան շրջանի երիտասարդության համար՝ հաշվի առնելով սթրեսածին պայմանների ճնշող ազդեցությունն ու դրանցով պայմանավորված՝ երիտասարդ անձանց մոտ բացահայտված պաշտպանական մեխանիզմների ոչ կոնստրուկտիվ պատկերը։
Նկատենք նաեւ մնացած բոլոր պաշտպանական մեխանիզմների համեմատաբար միատարր բաշխվածության փաստը՝ բացառությամբ իրականության ժխտման, ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի մեխանիզմների արտահայտված ցածր մակարդակի։
Հատկանշական է նաեւ 2-րդ փուլում նույն տարիքային խմբի մոտ արձանագրված պատասխանների դինամիկան (Խումբ Դ)։
Այստեղ թեեւ նկատում ենք պրոյեկցիայի եւ արտամղման մակարդակների որոշակի թուլացում՝ 43%-ից 35%, եւ, համապատասխանաբար, 30%-ից 23%, սակայն միջավայրի նկատմամբ ոչ կոնստրուկտիվ վերաբերմունքը հիմնականում 44շարունակում է մնալ թելադրող։
Ժամանակագրական 2-րդ փուլում, որը, ինչպես գիտենք, ընդգրկում է 2017-2018 թվականները, երիտասադ անձանց շրջանում ակնհայտ է դարձել ռեգրեսիայի տեսակշիռ աճը, ինչը պայմանավորված է թվարկած նախորդ երկու տեսակի մեխանիզմների աստիճանական թուլացմամբ, ինչի արդյունքում մնացած բոլոր մեխանիզմների դրսեւորման մակարդակները գրեթե չեն փոփոխվել։
Բ խմբի (30-59 տարեկան) 1-ին փուլով գրանցված ցուցանիշները ցույց են տվել հետեւյալ պատկերը (Աղյուսակ 1)։
Գերիշխող դիրքում են հայտնվել ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի արտահայտման մակարդակները՝ ռացիոնալիզացիայի թեթեւակի առաջնահերթությամբ։
Այս պատկերն առավել վառ արտահայտվեց 40-55 տարեկան անձանց մոտ, ինչը հուշող գաղափար է տալիս այս շրջանում պաշտպանական մեխանիզմների արդիականության վերաիմաստավորման վերաբերյալ։
Նշենք նաեւ ռեակտիվ կազմավորման նշանակալիության բավականին արտահայտված դրական դինամիկան։
Այս պատկերը հնարավոր է բացատրել սահմանամերձ գոտում «առանց պատերազմի, առանց հաշտության» սոցիալ-քաղաքական իրավիճակի հոգեբանական ընկալումների արձագանքներով, որոնք հաստատվել են նաեւ նույն տարիներին հավաքագրված հարցազրույցների ընթացքում, արձանագրել են անորոշության իրավիճակում պատերազմի հավանական վերսկսման հնարավորության չեզոքացման միտումը եւ վտանգի սպասման սթրեսածին պայմանները կոմպենսացնող Արցախի Հանրապետության պետական կառույցների նկատմամբ դրական, ազգային-կոնսոլիդացնող վերաբերմունքի արդիականացումը։
Երկրորդ փուլի ընթացքում գրանցված ցուցանիշները եւս արժանի են մեկնաբանման։
Նույն տարիքային խմբում (Խումբ Ե) պաշտպանական մեխանիզմների արտահայտվածությունը որոշակի փոփոխություններ է կրել։
Եթե Բ խմբի 30-59 տարեկան անձինք ցուցադրում էին գերազանցապես ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի մեխանիզմների ակտիվությունը, ապա Ե խմբի նույն տարիքային ընտրազանգվածը ներկայացավ հետեւյալ դինամիկայով։
Ռացիոնալիզացիայի մեխանիզմի ցուցանիշներնը ամրապնդվեցին՝ աճելով 38%-ից 49%։
Փոխարենը, կոմպենսացիայի մեխանիզմը սկսեց աստիճանաբար կորցնել իր նշանակությունը, ինչը նույնպես արտահայտվեց գրանցումների համապատասխան տոկոսային հարաբերակցությամբ՝ 29%-ից իջնելով 21%։
Թուլացավ նաեւ ռեակտիվ կազմավորման դերակատարությունը հոգեբանական պաշտպանության համակարգում։
Անհանգստացնող փաստ է նաեւ արձանագրվել այդ տարիքային խմբի համար արտամղման ցուցանիշի աճով։
Դա վկայում է սթրեսածին պայմաններում երկար մնալու հետեւանքով ռիսկային եւ վտանգավոր գործոնների ապագիտակցականացման կամ դեպի անգիտակցականը արտամղման ռազմավարության մասին։
Ինչ վերաբերում է Գ խմբի ցուցանիշներին, հարկ է ներկայացնել ապակառուցողական գնահատականները։
Այն է՝ 60-ից բարձր տարիքային խմբում գրանցված արդյունքները ցույց են տալիս ոչ միայն ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի մեխանիզմների աստիճանական թուլացումը, այլեւ մնացած 45գրեթե բոլոր ցուցանիշների աչքի ընկնող ակտիվացումը։
Հավելենք նաեւ Զ խմբում (60-ից բարձր անձինք 2-րդ փուլում) շարունակվող արտամղման տեսակշռի բարձրացման փաստը։
Այս միտվածությունը թեեւ բացատրվում է հետպատերազմյան տարիների սոցիալ-քաղաքական իրադրության ամորֆ ընկալումներով, այնուամենայնիվ ներկայանում է անաշխատունակ տարիքային խմբի սոցիալ-հոգեբանական եւ անձնային առանձնահատկությունների գերակայությամբ։
Այժմ ներկայացնենք հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների դինամիկան առանձին-առանձին (Գծապատկերներ 1-8)։
Ներկայացված թվային տվյալներն ստացվել են ընտրազանգվածի պատասխանների միջինացման արդյունքում, որոնք իրենց տոկոսային ցուցանիշներով ներկայացված են Աղյուսակ 1-ում։
Գծապատկեր 1. Պրոյեկցիայի պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Ինչպես երեւում է Գծապատկեր 2-ում տրված պատկերից, սահմանամերձ գոտում պրոյեկցիայի հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի դրսեւորումն առանձնանոմ է յուրաքանչյուր տարիքային խմբի ներսում ժամանակագրական առումով նվազման միտվածությամբ։
Բացառություն է կազմում 30-59 տարեկանների խումբը, որտեղ թե՛ 1-ին, թե՛ 2-րդ փուլերում պրոյեկցիան դրսեւորվել է պասիվ եւ ստվերված դիրքում։
46Գծապատկեր 2. Իրականության ժխտման պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 2-ը ներկայացնում է իրականության ժխտման պաշտպանական մեխանիզմի համեմատաբար կայուն արտահայտվածությունը թե՛ ժամանակագրական առումով՝ տարիքային խմբերի ներսում, եւ թե՛ գրեթե բոլոր տարիքային խմբերի միջեւ։
Այս մեխանիզմի գործառութային առանձնահատկությունն այն է, որ այն ցուցադրեց արդիականության բավական ցածր մակարդակ՝ բացառությամբ 2-րդ փուլի 60-ից բարձր անձանց տվյալների։
Այլ խոսքերով, ուսումնասիրվող ընտրազանգվածի մոտ դրսեւորվում է իրականության նկատմամբ իրատեսական պատկերացում։
Պատճառը նույնպես պետք է տեսնել արցախահայության՝ սահմանամերձ գոտում բնակվելու հանգամանքում, որտեղ դժվար է անտեսել հետպատերազմյան ժամանակաշրջանի ապակայունացնող հետեւանքները՝ ռազմական գործողությունների վերսկսման վտանգը, այդ վտանգով պայմանավորված կամավոր ուժերի «միշտ պատրաստ» լինելը, քաղաքական անորոշ մթնոլորտը եւ այլն։
Հետաքրքիր փաստ է նաեւ այն, որ իրականության ժխտման մեխանիզմի ներկայությունը տոկոսային առումով բարձր տվյալների տեսքով գրանցվեցին միայն 2-րդ փուլում, տարեց մարդկանց մոտ, որոնք վերոնշյալ ապակայունացնող սպառնալիքները ներկայացնում են քողարկված եւ իրականության ժխտման կամ աղավաղման արդյունքում բացահայտում են «առանց 47պատերազմի, առանց հաշտության» անորոշ իրավիճակի նկատմամբ իրենց բացասական վերաբերմունքն ու դիրքորոշումները։
Գծապատկեր 3. Արտամղման պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 3-ը ներկայացնում է արտամղման հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի դինամիկան տարիքային եւ ժամանակագրական կտրվածքներով։
Ուշադրության է արժանի այն փաստը, որ արտամղման մեխանիզմի ամենաբարձր ցուցանիշը վերաբերում է ուսումնասիրվող հետպատերազմյան շրջանի առաջին փուլին, այն էլ արտահայտվել է երիտասարդության շրջանում։
Այդ ժամանակաշրջանը առավելագույնս կրում է պատերազմական գործողություններից հետո սոցիալական, հոգեբանական, տնտեսա-քաղաքական եւ ժողովրդագրական փոփոխությունների բացասական հետեւանքները, որոնք իրենց հետքն են թողնում անձի ինքնության կառուցվածքում եւ նպաստում են երիտասարդ տարիքում անձի սոցիալականացման ընթացքի ապակառուցողական զարգացմանը։
Գրաֆիկ 3-ի միջոցով հնարավոր է դառնում կատարել մեկ այլ եզրակացություն նույնպես. 1-ին փուլի հասուն տարիքում արտամղման պաշտպանության մեխանիզմի գործառութային նշանակությունը կտրուկ նվազում է։
Այն աննշան կերպով ակտիվանում 48է միայն 60-ից բարձր տարիքային խմբում։
Սակայն հետաքրքիր պատկեր է ստեղծվում ժամանակագրական երկու փուլերը համեմատելիս։
Ինչպես տեսնում ենք, 2-րդ փուլի ներսում տարիքային մյուս խմբերի համեմատությամբ 18-29 տարեկան անձինք ցույց են տալիս նույնպես ամենաբարձր ցուցանիշները, թեեւ դրանք 1-ին փուլի նույն տարիքային խմբից տարբերվում են ուժգնության նվազմամբ։
Իսկ հաջորդ տարիքային խմբերի մոտ գրեթե կրկնվում է արտամղման մեխանիզմի աստիճանային արդիականացումը՝ արտահայտված պաշտպանության այդ մեխանիզմի ցուցանիշների թեթեւակի աճով։
Այս պատկերը թույլ է տալիս կատարելու հետեւյալ եզրակացությունները. 1. արտակարգ իրավիճակային պայմանների պահպանման պարագայում արտամղման հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմն առավել արդիական է երիտասարդության շրջանում. 2. սահմանամերձ գոտում արտամղման մեխանիզմի արդիականությունը շարունակում է պահպանվել երիտասարդների մոտ նաեւ սոցիալական եւ պետական ինստիտուտների համեմատաբար կայունացման պայմաններում (ուսումնասիրման 2-րդ փուլ), սակայն ավելի թույլ դրսեւորմամբ։
Ուստի կարող ենք փաստել երիտասարդության շրջանում ժողովրդավարական ինստիտուտների կայունացման հետեւանքով պետականության ամրապնդման եւ արտամղման մեխանիզմի գործառութային արդիականացման բացասական կոռելացիոն կապի մասին. 3. տարիքային երկրորդ (30-59 տարեկաններ) եւ երրորդ (60 եւ բարձր) խմբերում արտամղման մեխանիզմի նշանակությունը, ի սկզբանե լինելով բավական ցածր մակարդակում, տարիների ընթացքում ցույց է տալիս աճի միտվածություն։
Այս երեւույթը բացահայտում է արտամղման կումուլյացիայի հնարավորությունները համապատասխան միջավայրային պայմանների ներքո եւ կարող է բացատրվել նրանով, որ հետպատերազմյան շրջանի անցումային փուլում, երբ դեռ չեն ձեւավորվել պետականաշինության ավանդույթները եւ կենսակայունության հասնելու միջոցներից շարունակում է արդիական մնալ անհատական մոբիլիզացիոն ներուժը, արտամղման մեխանիզմը չի հանդիսանում հոգեբանական պաշտպանության բավարար միջոց։
Այն դառնում է առավել անհրաժեշտ արտաքին պայմանների համեմատաբար ավելի անվտանգ դառնալու ժամանակ, երբ կենսակայունության հիմքերը կապվում են ժողովրդավարական ինստիտուտների գործառույթների հետ՝ թուլացնելով անհատական մոբիլիզացիոն պոտենցիալը, ինչի հետեւանքով հնարավոր վտանգի գիտակցումն արտամղվում է եւ չեզոքանում. 4. ժամանակային երկու փուլերում էլ այս մեխանիզմի արտահայտվածությունն ավելի ցածր է երիտասարդների խմբի համեմատությամբ, ինչը կապվում է այդ խմբերում պաշտպանական այլ մեխանիզմների ավելի ակտիվ լինելու հետ, որոնք խոչընդոտում են արտամղման կումուլյացիան եւ վերարտադրումը։
49Գծապատկեր 4. Ռացիոնալիզացիայի պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 4-ի միջոցով կարելի է բացահայտել ռացիոնալիզացիայի հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի առանձնահատկությունները։
Այս մեխանիզմի գործառութային դրսեւորումները կարելի է դիտարկել որպես նախորդ՝ արտամղման մեխանիզմի հակապատկեր։
Ի հակադրություն արտամղման մեխանիզմի արտահայտությունների՝ այստեղ տեսնում ենք երիտասարդության տարիքում ռացիոնալիզացիայի կիրառման նվազագույն մակարդակը, որը պահպանվում է ժամանակագրական երկու փուլերում։
3059 տարեկան անձանց ընտրազանգվածը 1-ին փուլից արդեն իսկ ցույց է տալիս ռացիոնալիզացիայի բավական բարձր աստիճան, որը կումուլյացիայի միտվածություն է դրսեւորում ժամանակագրական 2-րդ փուլում։
Հաշվի առնելով այդ փուլի կարեւորագույն առանձնահատկությունը՝ որպես սահմանամերձ գոտում խաղաղության կայունացման եւ պետականաստեղծ գործունեության տեսանելիության ձեռքբերում, ռացիոնալիզացիայի հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի ակտիվ դերակատարումը կարելի է դիտարկել որպես կոնստրուկտիվ, սոցիոմետ պաշտպանության մեխանիզմ։
Նշենք եւս մի հանգամանք՝ տարիքային երրորդ խմբում երեւում է ռացիոնալիզացիայի գրեթե նույնպիսի բարձր արտահայտվածություն՝ այդ տարիքին բնորոշ գործառութային նշանակալիության որոշակի մեղմացման պատկերով։
50Գծապատկեր 5. Ռեակտիվ կազմավորման պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 5-ում ստացված տվյալները նույնպես ուշագրավ են։
Այս պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածությունը կարելի է տարանջատել, նախեւառաջ, ըստ ժամանակագրական փուլայնության։
Առաջին փուլում տեսնում ենք ռեակտիվ կազմավորման անհամաչափ բաշխվածություն տարբեր տարիքային խմբերում՝ երիտասարդների մոտ նվազագույն ցուցանիշներից մինչեւ երկրորդ եւ երրորդ տարիքային խմբերի մոտ արձանագրված ցուցանիշների կտրուկ աճը։
Այս պատկերը միանգամայն համընկնում է այդ խմբերում հետպատերազմյան շրջանին հատուկ աննախադեպ ծանր սոցիալ-հոգեբանական եւ անձնային խնդիրների հաղթահարման ռազմավարությանը։
Այդ մեխանիզմի արդիականացման կտրուկ փոփոխությունը տեսնում ենք ուսումնասիրման 2-րդ փուլում։
Արտաքին պայմանների փոփոխման աստիճանական եւ ոչ լիարժեք ուղղվածությունը դեպի կայունացում եւ պետականաշինություն ուղեկցվում է ռեակտիվ կազմավորման կիրառելիության կտրուկ նվազման։
Հետաքրքիր է, որ այդ միտումը տեսնում ենք հասուն եւ տարեց մարդկանց մոտ։
Երիտասարդության շրջանում նկատելի է ռեակտիվ կազմավորման մեխանիզմի թեկուզ թեթեւակի, բայց, այնուամենայնիվ, աչքի ընկնող ակտիվացման միտվածություն։
Այդ ակտիվացման մակարդակը գրեթե անփոփոխ է մնում տարիքային մյուս երկու խմբերում։
51Գծապատկեր 6. Ռեգրեսիայի պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 6-ի միջոցով ներկայացված են ռեգրեսիայի հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի միջինացված ցուցանիշները։
Հաշվի առնելով այդ մեխանիզմի գործառութային նշանակության ընդհանուր առմամբ ցածր ցուցանիշները՝ վստահաբար կարող ենք փաստել այն, որ ռեգրեսիայի մեխանիզմը հիմնականում չի արտահայտում սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչության հոգեբանական պաշտպանության կարիքները։
Բացառություն են կազմում միայն երիտասարդության շրջանում 2-րդ փուլով գրանցված ցուցանիշները։
Անհանգստացնող փաստ է այն, որ այս տարիքային խմբում նկատվում է ռեգրեսիվ հակազդումների նման զարգացում։
Այս միտումը թեեւ կարելի է ներկայացնել որպես զուտ սոցիալականացման տարիքային առանձնահատկություն, սակայն, կարծում ենք, տարիների ընթացքում ռեգրեսիայի պաշտպանական մեխանիզմի արդիականացման կումուլյացիան միանգամայն փոխկապակցված է երիտասարդության արժեքային համակարգի բովանդակային եւ կառուցվածքային առանձնահատկությունների հետ, ինչն ակներեւաբար բացահայտվեց փորձարարական հետազոտության համար առանձնացված մեթոդների արդյունքների մշակման հաջորդ փուլերում։
52Գծապատկեր 7. Կոմպենսացիայի պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 7-ի ցուցանիշները ներկայացնում են կոմպենսացիայի հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի դրսեւորման մանրամասները։
Այն է՝ ամենաանհանգստացնող արդյունքը եղավ այն, որ ժամանակագրական երկու փուլերում էլ կոմպենսացիան նվազագույնս արժեւորվեց երիտասարդության շրջանում։
Իսկ ինչ վերաբերում է Գծապատկեր 7-ի միջոցով ստացված արդյունքների մեկնաբանմանը, ապա հարկ է նշել ուսումնասիրության երկու փուլերում էլ երկրորդ եւ երրորդ տարիքային խմբերի մոտ գրանցված բավական բարձր ցուցանիշների առկայությունը՝ տարեցների մոտ կոմպենսացիայի դրսեւորման որոշակի նվազման միտումով։
Հատկանշական է, որ կոմպենսացիայի բարձր ցուցանիշները գրանցվել են ուսումնասիրվող հետպատերազմյան շրջանի հենց սկզբում՝ մատնանշելով այդ մեխանիզմի կոնստրուկտիվ դերակատարությունը սթրեսածին իրավիճակի հաղթահարման իմաստով։
Բնութագրական է նաեւ այն, որ Արցախի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական եւ քաղաքական իրավիճակի համեմատական կայունացման շրջափուլում կոմպենսացիայի գործառութային նշանակալիությունը համապատասխանաբար թուլանում է։
Այս հետեւությունը հիմք է հանդիսանում ինչպես երիտասարդների, այնպես էլ տարեցների մոտ արտակարգ իրավիճակային պայմաններում ադապտացիայի կոնստրուկտիվ մեխանիզմների արդիականացմանն ու արժեւորմանն ուղղված կարեւոր մեթոդաբանական եւ գործնական հետեւություններին եւ համապատասխան հոգեբանական աշխատանքների իրականացման համար։
53Գծապատկեր 8. Տեղափոխման պաշտպանական մեխանիզմի արտահայտվածության միջինացված տվյալները Գծապատկեր 8-ը մեկնաբանում է տեղափոխման նշանակալիության դինամիկան ուսումնասիրության տարբեր փուլերում։
Ինչպես երեւում է գրաֆիկից, տարիքային առաջին խումբը կտրուկ առանձնանում է մնացած մյուս խմբերից։
Թեեւ ժամանակագրական 2-րդ փուլում նկատում ենք երիտասարդների մոտ տեղափոխման մեխանիզմի որոշակի ապաարժեւորման երեւույթ, այնուամենայնիվ այս մեխանիզմի դերակատարությունը շարունակում է մնալ երիտասարդների համար խիստ կարեւոր եւ արդիական։
Տարիքային մյուս երկու խմբերում հանդիպում ենք ավելի հանգստացման արտահայտություններին. տեղափոխման մեխանիզմի դերակատարությունը փոքր-ինչ ազդեցիկ է 1-ին փուլում, ինչը նվազում է 2-րդ փուլում ավելի տեսանելի դարձած սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչության արժեքային համակարգի փոփոխություններին զուգահեռ։
Ակնհայտ են դառնում պետականաշինության գործընթացի խորացմանը զուգընթաց տեղափոխման պաշտպանական մեխանիզմի ապաարժեւորումն ու չեզոքացումը։
Այժմ ներկայացնենք հոգեբանական պաշտպանական մեխանիզմների արտահայտվածության գումարային ցուցանիշները SPSS ծրագրային համակարգչա-մաթեմատիկական վերլուծության արդյունքում (Աղյուսակ 12.)։
54Աղյուսակ 2. Հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների արտահայտվածության գումարային ցուցանիշները Պրոյեկցիա Ժխտում Արտամղում Ռացիոնալիզացիա Ռեակցիա Ռեգրեսիա Կոմպենսացիա Տեղափոխում Գումար 6 Նշ. Ստ. Շեղում % ընդ. գումար % ընդ. N Ինչպես երեւում է Աղյուսակ 2-ում, Արցախի Հանրապետության սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչության շրջանում ուսումնասիրվող հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմներից առավել արտահայտված են պրոյեկցիան, ռացիոնալիզացիան, արտամղումն ու կոմպենսացիան։
Այս արդյունքն ամրապնդվեց զույգերով պաշտպանական մեխանիզմների վիճակագրական փոխկապվածության ցուցանիշների օգնությամբ (Աղյուսակ 3.)։
Աղյուսակ 3. Հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների վիճակագրական փոխկապվածության զույգ ցուցանիշները Զույգ 1 Զույգ 2 Պրոյեկցիա Ռացիոնալիզացիա Արտամղում Ստ. սխալի նշ. Նշ. 6 Ստ. Շեղում Զույգ 3 Կոմպենսացիա Ռեակցիա 14.17 Զույգ 4 Ռեգրեսիա Ժխտում 7.50 Տեղափոխում 5.33 6 2.582 1.054 Աղյուսակ 3-ում առանձնացվել են հետեւյալ զույգ մեխանիզմները՝ պրոյեկցիա – ռացիոնալիզացիա, արտամղում – կոմպենսացիա, ռեակտիվ կազմավորում – ռեգրեսիա իրականության ժխտում – տեղափոխում։
Մեխանիզմների զույգերի բաժանման համար հիմք են հանդիսացել դրանց միջինացված արտահայտությունների թվային համեմատելիությունն ու մոտիկ 55կլաստերային խմբերում գտնվելը։
Այս զույգերի թվային արտահայտվածությունը ոչ միայն ամրապնդում է առաջին երկու զույգ մեխանիզմների դրսեւորման առաջնահերթությունը, այլեւ ներկայացնում է դրանց տարրերի միջեւ կոռելացիոն փոխազդեցությունները։
Փոխազդեցությունների բովանդակային ուղղվածությունը երեւում է նույն աղյուսակում ներկայացված ստանդարտ շեղումների թվային ցուցիչներով։
Ստորեւ ներկայացնում ենք վերոնշյալ կոռելացիաների մանրամասն հաշվետվությունը (Աղյուսակ 4.)։
Աղյուսակ 4. Հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների զույգ ցուցանիշների միջեւ կոռելացիոն հաշվետվություն Զույգ 1 Պրոյեկցիա&Ռացիոնալիզացիա N 6 Կոռելացիա -.980 Նշանակ. Զույգ 2 6 -.955 .003 Արտամղում&Կոմպենսացիա Զույգ 3 Ռեակցիա&Ռեգրեսիա 6 -.277 .595 Զույգ 4 Ժխտում&Տեղափոխում 6 .137 .795 Ինչպես երեւում է Աղյուսակ 4-ից, բացասական կոռելացիոն փոխկապվածության առավել արտահայտիչ ցուցանիշներն են դրսեւորում «պրոյեկցիա – ռացիոոնալիզացիա» եւ «արտամղում–կոմպենսացիա» պաշտպանական մեխանիզմների զույգերը։
Սույնով ապացուցվեց վարկածն այն մասին, որ սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչության առավել արտահայտված հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմներն են ռացիոնալիզացիան, կոմպենսացիան, արտամղումն ու պրոյեկցիան։
Վերոգրյալը թույլ է տալիս նաեւ բնութագրել պաշտպանական զույգ մեխանիզմներից ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի առավել կոնստրուկտիվ դերակատարությունը հետպատերազմյան շրջանում սթրեսածին պայմանների հաղթահարման եւ պրոյեկցիայի ու արտամղման մեխանիզմների «գործառութային չեզոքացման» իմաստով։
«Իրականության ժխտում–տեղափոխում» զույգի պարագայում նկատվեց ինչպես նշանակալիության պասիվություն, միաժամանակյա դերակատարության պարագայում՝ նաեւ դրական փոխկապվածություն։
Եզրակացություն Սահմանամերձ գոտում հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմների դրական կոնստրուկտներից առավել արտահայտված են կոմպենսացիան եւ ռացիոնալիզացիան, որոնք նկարագրվում են սոցիոմետ նշանակություններով եւ դրսեւորվում են պետականաստեղծ վարքագծի համատեքստում։
56Բացասական կոռելացիոն փոխկապվածության առավել արտահայտիչ ցուցանիշներն են դրսեւորում «պրոյեկցիա – ռացիոնալիզացիա» եւ «արտամղում–կոմպենսացիա» պաշտպանության մեխանիզմների զույգերը։
Ի հակադրություն արտամղման մեխանիզմի արտահայտությունների՝ երիտասարդության տարիքում տեսնում ենք ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի կիրառման նվազագույն մակարդակը, որը պահպանվում է ժամանակագրական երկու փուլերում։
Հաշվի առնելով հետպատերազմյան շրջանի 2-րդ փուլի կարեւորագույն առանձնահատկությունը՝ որպես սահմանամերձ գոտում խաղաղության կայունացման եւ պետականաստեղծ գործունեության տեսանելիության ձեռքբերում, ռացիոնալիզացիայի եւ կոմպենսացիայի հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմի ակտիվ դերակատարումը կարելի է դիտարկել որպես կոնստրուկտիվ, սոցիոմետ պաշտպանության մեխանիզմ։
Հատկանշական է, որ կոմպենսացիայի բարձր ցուցանիշները գրանցվել են ուսումնասիրվող հետպատերազմյան շրջանի հենց սկզբում՝ մատնանշելով այդ մեխանիզմի կոնստրուկտիվ դերակատարությունը սթրեսածին իրավիճակի հաղթահարման իմաստով։
Բնութագրական է նաեւ այն, որ Արցախի Հանրապետության սոցիալ-տնտեսական եւ քաղաքական իրավիճակի համեմատական կայունացման շրջափուլում կոմպենսացիայի գործառութային նշանակալիությունը համապատասխանաբար թուլանում է։
Այս հետեւությունը հիմք է հանդիսանում ինչպես երիտասարդների, այնպես էլ տարեցների մոտ արտակարգ իրավիճակային պայմաններում ադապտացիայի կոնստրուկտիվ մեխանիզմների արդիականացմանն ու արժեւորմանն ուղղված մեթոդաբանական եւ գործնական կարեւոր հետեւությունների եւ համապատասխան հոգեբանական աշխատանքների իրականացման համար։
| Սույն աշխատանքում առանձնացվել են հոգեբանական պաշտպանության հետեւյալ բաղադրիչները՝ արտամղումը, իրականության ժխտումը, տեղափոխումը, կոմպենսացիան, ռեակտիվ կազմավորումը, պրոյեկցիան, ռացիոնալիզացիան եւ ռեգրեսիան։
Փորձարարական հետազոտությունը անցկացվել է՝ ապացուցելու համար այն գիտական վարկածը, որ Արցախի բնակչության շրջանում հոգեբանական պաշտպանության մեխանիզմներից առավել արտահայտված են կոմպենսացիան, ռացիոնալիզացիան, պրոյեկցիան եւ արտամղումը։
Էմպիրիկ հետազոտությունն անցկացվել է Ռ. Պլուտչիկի 41«Կյանքի ոճերի ինդեքս»-ի մեթոդական գործիքակազմի, համեմատական SPSS վերլուծության, հարցազրույցի եւ դիտման մեթոդների միջոցով։
|
ՌԿ(բ)Կ ԿՈՎԿԱՍՅԱՆ ԲՅՈՒՐՈՅԻ ՊԼԵՆՈՒՄԻ 1921 Թ. ՀՈՒԼԻՍԻ4-Ի ԵՎ 5-Ի ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԸ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՄԱՍԻՆ20-րդ դարի 20-ական թթ. այսրկովկասյան հանրապետությունների միջևծավալվեցին քաղաքական գործընթացներ, որոնք, եթե մի կողմից ուղղված էին տեղական վարչակարգերի վերափոխմանը, մյուս կողմից նրանց միջև առկա տարածքային խնդիրները հաճախ վերածվում էին քաղաքական և ռազմական առճակատումների։
Այսրկովկասում երևան եկած նոր վարչաքաղաքական միավորը՝ 1918 թ. հռչակված Արևելակովկասյան մուսուլմանական հանրապետությունը (հետագայում՝ Ադրբեջան), տարածքային հավակնություններսկսեց ցուցաբերել մի շարք տարածքների, այդ թվում՝ նաև Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ։
Վերջինս 1917 թ. ցարական վարչակարգի տապալումից հետո հավակնում էր դառնալ ինքնուրույն վարչաքաղաքական միավոր։
19181920 թթ. Ղարաբաղում ձևավորված ժողովրդական պատգամավորների խորհուրդն իր վրա էր վերցրել երկրամասի կառավարման գործը։
1918 թ. հուլիսի 22-26-ին Շուշիում հրավիրված երկրամասի հայության 1ին համագումարում Ղարաբաղը հռչակվեց վարչատարածքային անկախ միավոր, ընտրվեց Ազգային խորհուրդ և ժողովրդական կառավարություն։
Հայաստանի առաջին հանրապետության ռազմաքաղաքական օժանդակությամբ արցախահայությանը հաջողվեց դիմակայել 1918-1920 թթ. ճակատագրականփորձություններին՝ անգլիական զավթիչների և մուսավաթական ավազակախմբերի ավերածություններին։
1920 թ. ապրիլի 23-29-ին տեղի ունեցածՂարաբաղի հայության 9-րդ համագումարը երկրամասը հայտարարեց Հայաստանի անբաժանելի մաս։
Սակայն նույն պահին տարածաշրջանում ընթացողիրադարձությունները կտրուկ փոխեցին ռազմաքաղաքական իրադրությունը։
1920 թ. ապրիլի 28-ին Ադրբեջանում խորհրդային կարգերի հաստատումը նորարհավիրքներ բերեց արցախահայությանը։
Երեկվա մուսավաթականներըմորթափոխվելով դարձան բոլշևիկներ։
Ապրիլի 29-ին Սուլթանովը ստեղծեցինՂարաբաղի հեղկոմ և իրեն հռչակեց նրա նախագահ։
Արցախահայությանպայքարը թևակոխեց մի նոր շրջան։
Այս անգամ Ադրբեջանը փորձում էրԽորհրդային Ռուսաստանի աջակցությամբ տիրանալ Լեռնային Ղարաբաղին։
Խորհրդային Ադրբեջանի կառավարությունը և 11-րդ կարմիր բանակի հրամանատարությունը Հայաստանի Հանրապետությանը վերջնագիր ներկայացնումանհապաղ մաքրելու Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը1։
Այսպիսով՝ բոլշևիկյան Ռուսաստանը հենց այս պահանջով դեմ գնաց իր իսկ սկզբունքներին՝ազգերի ինքնորոշման իրավունքին։
Արցախահայության 10-րդ համագումարում Լեռնային Ղարաբաղում հաստատվեցին խորհրդային կարգեր։
Այս հանգամանքը Ադրբեջանի խորհրդայինկառավարության ղեկավարները օգտագործեցին իրենց օգտին՝ ձեռնամուխ լինելով Արցախը Ադրբեջանին բռնակցելու սև գործին։
Ստեղծվել էր պատեհ առիթ. Ադրբեջանը «խորհրդային» էր, իսկ Հայաստանը «միջազգային իմպերիալիզմի գործակալ»։
Իսկ միջազգային իմպերիալիզմի դեմ կռվում էր խորհրդային կարմիր բանակը։
Ղարաբաղի հարցում բոլշևիկյան կուսակցությունը ևխորհրդային պետության որոշ գործիչներ՝ Ս. Կիրովը, Գ. Չիչերինը, Բ. Լեգրանը, արդարացիորեն գտնում էին, որ Ղարաբաղը, Զանգեզուրը, Նախիջանը,պատմականորեն կազմում են Հայաստանի անքակտելի մաս, և հետևապեսպետք է վերամիավորվեն նրա հետ2։
Արցախի հարցի շուրջ վիճաբանությունները նոր ընթացք ստացան Հայաստանում խորհրդային կարգերի ընդունումից հետո։
Նոյեմբերի 30-ին՝ Հայաստանի խորհրդայնացումը հռչակելու հաջորդ օրը, եղբայրական հայ ժողովրդի ցնծության առթիվ Բաքվում գտնվող Կիրովի, Օրջոնիկիձեի Այսրկովկասը խորհրդայնացնելու համար այստեղ գործուղված քաղաքական ու ռազմական ուրիշ գործիչների ճնշման տակ Ադրբեջանի ղեկավար Նարիման Նարիմանովը հայտարարեց, որ այլևս վերանում են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջևտարածքային վեճերը։
Լեռնային Ղարաբաղը, Նախիջևանը, Զանգեզուրը Հայաստանի Սոցիալիստական Հանրապետության մաս են կազմում3։
Հայաստանի առաջին և երկրորդ հանրապետությունները վճռական էինտարածքային միասնականությունը պահպանելու հարցում։
Սակայն իրադարձություններն այլ ընթացք են ստացան. թուրք-ադրբեջանա-բոլշևիկյան խմբավորմանը հաջողվեց կասեցնել խնդրի արդարացի լուծումը և Լեռնային Ղարաբաղը անջատել մայր Հայաստանից։
1921 թ. մարտի 16-ին Մոսկվայում կնքված ռուս-թուրքական պայմանագրով Նախիջանն Ադրբեջանին պարգևելուց հետո առկախ էր մնացել Ղարաբաղի հարցը։
Հայաստանում իրավիճակը զսպելու համար այնտեղ Կովկասյանբյուրոն 1921 թ. հունիսի 3-ին ընդունեց որոշում, որով Հայաստանին հանձնարարվում էր ընդունել հռչակագիր, որով Ղարաբաղը պետք է ներառվեր Խորհր1 Բալայան Վ., Արցախի պատմություն, Երևան, 2011, էջ 227։
2 Բալայան Վ., նշվ. աշխ. էջ 229։
3 Ուլուբաբյան Բ., Արցախի պատմությունը սկզբից մինչև մեր օրերը, Երևան, 1994, էջ 235։
դային Հայաստանի սահմանների մեջ4։
Այսինքն՝ այդ որոշումը կայացվել էր երկու հանրապետությունների պայմանավորվածության հիման վրա։
Հռչակագրի կապակցությամբ Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծվեց արտակարգ լիազոր մարմին՝ Ա. Մռավյանի գլխավորությամբ։
Ա. Մռավյանը և Ադրբեջանի ռազմածովային ժողկոմ Ալիհեյդար Կարաևը Թիֆլիսից Լեռնային Ղարաբաղ ուղևորվեցին, որպեսզի մարզը Հայաստանին տալու գործը կարգավորեն։
Սակայն երբ հասան Եվլախ, Կարաևը հայտարարեց, թե իրենց հրամայված է գնալ Բաքու, քանի որ հարցը նոր պարզաբանման կարիք ունի։
Պարզվեց, որ Նարիմանովն ու գործակիցները հրաժարվել են տված համաձայնությունից և պահանջում են, որ Անդրերկրկոմը վերստին անդրադառնա Ղարաբաղի խնդրին5։
Ադրբեջանական կողմն այս անգամ վստահ էր, որ կրկին անդրադառնալով նշված խնդրին՝ Խորհրդային Ռուսաստանի միջամտությամբկարողանալու էր Հայաստանից տարածքներ կորզել։
Ու եթե Ադրբեջանն այդպահին չունենար հզոր դաշնակից, ինչպիսին Խորհրդային Ռուսաստանն էր, ապա դժվար թե համարձակվեր նորից բարձրացնել այդ հարցը։
1921 թ. հունիսի 25-ին Թիֆլիսում հրավիրված Անդրկովկասի հանրապետությունների ներքին սահմանները որոշող հատուկ հանձնաժողովի անդրանիկ նիստում ադրբեջանական կողմը Ղարաբաղի հարցում որդեգրեց անզիջում վարքագիծ6։
Հանձնաժողովում Հայաստանի միակ ներկայացուցիչ Ա.Բեկզադյանը նիստի մասնակիցներին ներկայացրեց վերջին տարիներին հայժողովրդի կրած կորուստների, Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական ներկա դժվարին կացության, երկրում գաղթականության խնդրի, ինչպես նաև Մոսկվայիռուս-թուրքական պայմանագրով Հայաստանի համար ստեղծված ծանր վիճակը։
Բեկզադյանն առաջարկեց Ադրբեջանից և Վրաստանից հայկական տարածքների կտրակցումներ անել Հայաստանի օգտին7։
Հանձնաժողովի ադրբեջանցի և վրացի ներկայացուցիչները կտրականապես մերժեցին տարածքային փոփոխությունների մասին Բեկզադյանի առաջարկը՝ որակելով ազգայնական դիրքորոշում։
Հանձնաժողովի նախագահն էրՍ. Կիրովը, որն աջակցում էր վրաց-ադրբեջանական թևին, նրա խոսքերով՝ «քաղաքական նկատառումներից ելնելով՝ ներկայումս տարածքային կտրակցումների մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել»8։
4 Նույն տեղում, էջ 242։
5 Նույն տեղում։
6 Խաչատրյան Կ., Սուքիասյան Հ., Բադալյան Գ., Խորհրդային Հայաստանի և ԼՂԻՄ-իտարածքային կորուստները 1920-1930 թթ., Երևան, 2015, էջ 119։
7 Խաչատրյան Կ., Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ ՌԿ(բ)Կ կովկասյան բյուրոյի պլենումի 1921թ. հուլիսի 4-ի և 5-ի որոշումների շուրջ, «Հայոց պատմության հարցեր», թիվ 11, գիտականհոդվածների ժողովածու, Երևան, 2010, էջ 349։
Տեղին է հիշատակել նաև Ստալինի կշտամբանքը՝ ուղղված Ս. Կիրովին,որ պետք չէ լարախաղացություն անել կողմերի միջև։
Պետք է վճռականորենպաշտպանել կողմերից մեկին, տվյալ դեպքում՝ Ադրբեջանին Թուրքիայով հանդերձ9։
Ի. Ստալինի այս խոսքերը պարզաբանում էին հետևյալը, որ անկախ իրավիճակից ու դրությունից՝ այս հարցը անքննարկելիորեն պետք է լուծվեր միայնու միայն Ադրբեջանի օգտին։
Կովկասյան բյուրոյի նիստը սկսվեց 1921թ հուլիսի 2-ից։
Լեռնային Ղարաբաղի պատկանելիության հարցը քննության դրվեց Կովկասյան բյուրոյի հուլիսի 4-ի նիստում։
Ներկա էին 8 անդամները (Օրջոնիկիձե, Կարաև, Մախարաձե, Կիրով, Նարիմանով, Մյասնիկյան, Նազարեթյան, Օրախելաշվիլի, Ֆիգատներ)։
Անցկացված քվեարկության ձայների մեծամասնության հիման վրա որոշվեց. «Լեռնային Ղարաբաղը մտցնել ՀՍԽՀ կազմ»։
Այս որոշմանը դեմ արտահայտվեց Ն. Նարիմանովը, որը պահանջում է, որ հարցը փոխադրվի ՌԿ(բ)Կկենտկոմ, այն տրամաբանությամբ, որ այն լուրջ տարաձայնություններ է առաջացրել, ուստի պետք է տեղափոխել ՌԿԿ վերջնական որոշմանը10։
Հաջորդ օրը՝ հուլիսի 5-ին, բյուրոն նույն կազմով ու Ստալինի մասնակցությամբ նորից անդրադարձավ Լեռնային Ղարաբաղի հարցին։
Առանց քվեարկության դնելու որոշվեց. «Ելնելով մուսուլմանների և հայերի միջև ազգայինխաղաղության և Վերին և Ներքին Ղարաբաղների տնտեսական կապի անհրաժեշտությունից, Ադրբեջանի հետ նրա մշտական կապից՝ Լեռնային Ղարաբաղը թողնել ԱդրԽՍՀ սահմաններում՝ նրան տրամադրելով մարզային լայն ինքնավարություն…»11։
Փաստորեն՝ Լեռնային Ղարաբաղի ճակատագիրը որոշվեց ոչ սահմանադրական և իրավասություն չունեցող կուսակցական մարմնի՝ Ռուսաստանի կոմկուսի Կովկասյան բյուրոյի 1921թ հուլիսի 5-ի կամայական որոշմամբ։
Այս առիթով հայտնի է ռուս մեծ գրող Ալեքսանդր Սոլժենիցինի խոսքը. «Իլյիչն առաջինն է սահմանների հարցը համարել «նույնիսկ տասներորդական»։
Այսպես ենՂարաբաղը կտրել միացրել Ադրբեջանին, ի՞նչ տարբերություն, թե որտեղ, այնժամանակ հարկավոր էր սիրաշահել սովետների սրտակից բարեկամին՝ Թուրքիային»12։
Ադրբեջանական կողմը հասել էր իր նպատակին. Խորհրդային Ռուսաստանի աջակցությամբ նվաճել էր Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը։
Այսպիսով՝հայկական կողմից ձեռնարկվելիք հետագա քայլերը ապարդյուն էին. Ադրբե9 Ուլուբաբյան Բ., նշվ. աշխ., էջ 241։
11 Խաչատրյան Կ., Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ ՌԿ(բ)Կ Կովկասյան բյուրոյի պլենումի1921 թ. հուլիսի 4-ի և 5-ի որոշումների շուրջ, էջ 351։
12 Բալայան Վ., նշվ. աշխ. էջ 229։
ջանը հայտարարել էր, որ եթե Հայաստանը պահանջի Ղարաբաղը, ապա ինքընավթ բաց չի թողնի13։
Ու Հայաստանն այս պարագայում անզոր էր պայքարելու, քանի որ թե՛ ռազմական, թե՛ տնտեսական առումով պատրաստ չէրԽորհրդային Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները սրելու։
Փաստորեն՝Խորհրդային Ռուսաստանի տնտեսական ու քաղաքական շահերը հակադրվեցին իրավական ու բարոյական բոլոր նորմերին։
Ադրբեջանական պատմագրությունը, փորձելով փաստարկներ ներկայացնել իր հավակնությունները Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ, կառչում է վերոնշյալ փաստաթղթերում տեղ գտած «մտցնել» և «թողնել» բառերից։
Մերկարծիքով՝ փաստաթղթերի հեղինակների կողմից պատրաստված ծուղակինպատակը Այսրկովկասում ծավալված նորաստեղծ պետության՝ Ադրբեջանիտարածքային հավակնություններին համոզիչ տեսք տալն էր։
Ցայսօր Լեռնային Ղարաբաղի հարցում Ռուսաստանի դիրքորոշումը մնացել է անփոփոխ։
Տարածաշրջանային շահը ստիպում է Ռուսաստանի Դաշնությանը դեմ գնալ իրականության և արդարության հաստատմանը Անդրկովկասում։
Իսկ Հայաստանին ու հայությանը պատմության դասը ուսուցանել է , որՀայաստանը չունի և չի կարող ունենալ հովանավորներ կամ մեծ եղբայր, մերերկիրը ունի բարեկամներ ու ռազմավարական գործընկերներ, Հայաստաննունի նվիրյալ հայորդիներ աշխարհի բոլոր մասերում, և հենց դա է մեր զենքըու հաղթանակների գրավականը։
Մերի ՍարդարյանՌԿ(բ)Կ ԿՈՎԿԱՍՅԱՆ ԲՅՈՒՐՈՅԻ ՊԼԵՆՈՒՄԻ 1921 Թ. ՀՈՒԼԻՍԻ 4-Ի ԵՎ 5-Ի ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԸ ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՄԱՍԻՆԲանալի բառեր` Լեռնային Ղարաբաղ, բռնակցում, Արևելակովկասյան մուսուլմանականհանրապետություն, Ա. Բեկզադյան, բոլշևիկյան Ռուսաստան, Խորհրդային Ադրբեջան,Խորհրդային Հայաստան, ՌԿ(բ)Կ կովկասյան բյուրո, Ն. Նարիմանով, Ի ՍտալինԱմփոփում։
| Հոդվածում քննության է ենթարկվել 1921 թ. Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանին բռնակցելու տխրահռչակ որոշման նախապատմությունը, մասնավորապես հուլիսի 4-ի որոշմանը՝ հուլիսի 5-ի որոշման հակադրումը։
Լուսաբանվել է 1921 թ. հուլիսի 5-ի որոշման նախապատմութունը։
Հատկանշվել է այն հանգամանքը, որ ՌԿ(բ)Կ կենտկոմի Կովկասյան բյուրոյի պլենումի Լեռնային Ղարաբաղին վերաբերող որոշումն այդ կառույցի լիազորությունների շրջանակների շահագործման հերթական դեպքն էր։
Քննության առնված հիմնահարցում շեշտադրումներ են արվել որոշման անօրինության ապացուցման ուղղությամբ։
|
ԻՆՉՈՒ ԵՐԵԽԱՆԵՐԸ ՊԱՐ ԵՆ ԷԹՆՈԼՈԳԻԱԿԱՆ Դիտորդություններ Ազգային ինքնության և դրա բաղադրիչների վերաբերյալ ազգագրական հետազոտությունների քանակը բավականին մեծ է և շարունակում է աճել: Դա պայմանավորված է ինքնության կառուցման մեխանիզմների ակտիվացմամբ, հատկապես ինքնության դերի աճով `հակամարտությունների պայմաններում: Հայաստանում կան տարբեր ուսումնասիրություններ, հոդվածներ և մենագրություններ այս հրապարակի վերաբերյալ, բայց մենք դեռ չենք կարող փաստել, որ հարցն արդեն համապարփակ ուսումնասիրվել է: Այս զեկույցում մենք կփորձենք ներկայացնել մեկ բարդույթ, որը մեծ ազդեցություն ունի ազգային ինքնության կառուցման վրա, այսինքն `ազգային կամավոր պարը, բայց ոչ որպես մասնագիտական մշակույթի արտաքին մաս, այլ որպես առօրյա ինքնություն կառուցող կամ ցուցադրող տարր: կյանք, ժամանց, տարբեր միջոցառումներ: Թեմայի ընտրությունը պայմանավորված է վերջերս ազգային պարի մասսայականացմամբ, ինչպես նաև դրա վերածննդով: Ըստ այդմ, մենք կփորձենք պարզաբանել, թե ինչով են դրանք պայմանավորված, ինչ դեր է խաղում ազգային պարը, մասնավորապես երեխաների առօրյա կյանքում: Մենք կփորձենք պարզել ազգային պարի դաստիարակչական գործառույթը, ծնողների սպասելիքներն ու նպատակները: Եկեք նայենք այնպիսի հարցերի, ինչպիսիք են. Հետազոտության համար օգտագործվել են ազգագրական երկու հիմնական մեթոդներ `դիտարկումներ և խորը հետազոտություններ: Հարցումներն անցկացրել ենք «Կարին» ավանդական երգի պարի խմբի դստեր ՝ «MENQ» պարախմբի ծնողների ու հարազատների հետ: Հետազոտության հենց սկզբից «ժողովրդական», «ազգային» կամ «ազգագրական» պարերը տարբերելու դժվար խնդիր առաջացավ: Դրանք կարծես բառացի իմաստով նույնն են, բայց բանասերների մեծ մասը հստակ տարբերակում է: Նրանք կարծում են, որ ժողովրդական պարերը հիմնված են ազգային պարի վրա: «Նրանք խառնեցին ազգայինը դասականի հետ, բեմադրեցին ժողովրդականը» 1: Դրանք արհեստականորեն կառուցված են ազգագրական, ինչպես նաև օտար պարերի տարրերից, և «սկզբում կարելի է շփոթել համարել առանցքային ազգային ՝ նախքան այդ (ազգային) պարերին ծանոթանալը» 2: Եվ ազգային պարերը «բխում էին մաքուր արմատներից» 3: «Ազգային պարերը պատահական շարժումներ չեն, այլ առօրյա կյանքից ծնված ... մեր ազգային պարը պահանջում է, որ դուք լինեք ձեր սովորական կեցվածքում ՝ կրկին ուս ուսի, կրկին ուղիղ, բայց ոտքի նորմալ, ոչ արհեստական դիրքում, թեկուզ ենթագիտակցորեն, բնազդաբար այն ուղղված էր ինչ-որ ֆիզիկական շտկման »4: Ավելին, բանասերները կարծիք են կազմել, որ արևելահայ կողմը զուրկ է մշակույթից, և այն, ինչի շուրջ մենք այսօր պարում ենք, Արևմտյան Հայաստանի պարերն են, որտեղ մշակույթն ավելի հարուստ և բարձր էր: Եվ այդ պարերը «կորել են Խորհրդային Միությունում դաստիարակության տարիներին» 5: Հետաքրքիր է, որ ինչպես ծնողները, այնպես էլ երեխաները սովորաբար առիթի առիթով պատմում են պարի մասին ՝ այն սկսելով հակադրել ընդունված «ժողովրդական» պարերին: Բանասերներից մեկը ազգային պարը նկարագրել է որպես «ուժ, ասես արյան մեջ լինի» 6: «Այս ազգագրականն ավելի մոտ է, ավելի մտերիմ, որտեղ նա այնքան էլ հղկված չէ, ինչպես էր, այո, նա մնաց նույնը: Շուտ Դուք մոտիկությունն ավելի շուտ եք զգում »7: Բանասերներից մեկը նշեց, որ կարծես պարիգալացին արթնացնում է սերը «ազգայինի» նկատմամբ: «Դա ցանկացած հայերենի մեջ է, այն պետք է հայտնաբերել»: Ստացվում է, որ պարը դիտվում է որպես արյան կամ գեների միջոցով ժառանգված շարունակական տարր, որը դարեր շարունակ պահպանել է մաքուր ազգային պատկերը: Հարցումների արդյունքում պարզվել է, որ ազգագրական պար բերելու որոշումը բոլոր դեպքերում կապված է ծնողի կամ հարազատի անձնական փորձի հետ: Այսինքն ՝ ծնողների առաջին «հանդիպումը» և նրանց հետաքրքրությունը կամ դրանում ներգրավվածությունը երեխաների պարելու առիթ են դառնում: Նրանցից ոչ ոք չառանձնացրեց պարի դիտարկումը որպես մասնագիտական ռազմավարություն, բայց նրանց միակ սպասումը երեխա է 1 Հովհաննիսյան Մ., ԴԱՆ, Երչան, 2015 Օհանջանյան /: 2 Մ. Հովհաննիսյան, ՄՊԻ, Երևան, 2016 / բանասեր Մ. Արզումանյան /: 3 Նույն տեղում: 4 Նույն տեղում: 5 Նույն տեղում: 6 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2016 / բանասեր Հ. Կարոյան /: 7 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2015 / բանասեր Ե. Սարգսյան /: 8 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երեւան, 2016 / բանասեր Ա. Օհանջանյան /: պարել սովորելը, և հանգամանքը զուտ նրանց համար է ՝ զերծ իր ցուցադրական կողմերից: «Ոչ, ես ուզում էի, որ նա պարեր սովորեր, վերջ: Եվ նա նույնպես մեծ խանդավառությամբ պարեր է սովորում: »9 Պարուսույցի կերպարը օգտագործվում է երեխային պարելու համար: Բանասերներից մեկը շեշտեց, որ նա առանձնահատուկ նշանակություն է տալիս ուսուցչին, նրա «մարդկային որակն ուսուցչինն է»: Նողները ուսուցչի կերպարի մեջ տեսնում են հայրենասեր, ով պետք է երեխաներին նման ոգով մեծացնի: Այսինքն ՝ պար բերելիս նրանք ակնկալում են, որ, որպես հեղինակություն, տվյալ ուսուցիչը օրինակ է ծառայելու երեխաների, հատկապես տղաների համար: Որոշ բանասերներ ընդգծում են իրենց որդիների մոտ ազգային պար բերելու կարևորությունը: «Տղաների դաստիարակության մեջ ազգագրական պարը շատ խորը եւ շատ կարեւոր դեր է խաղում ՝ լինել ուժեղ մարմնով, իսկ մարմնով ուժեղ: Իմ կարծիքով, նա նույնիսկ մարզում է բանակը: Parentsնողների համար պարը հատկապես օգտագործվում է որպես «ազգը ճանաչելու, հարգելու, ազգի նկատմամբ ճիշտ վերաբերմունք ունենալու, արմատները ճանաչելու, պատշաճ հայ լինելու» միջոց 11: Մենք փորձեցինք հասկանալ ՝ արդյո՞ք երեխաների, օրինակ ՝ ծնողների կամ ընտանիքի անդամների, փոփոխություն կա, որ երեխաները սկսեցին պարել: Այլ կերպ ասած, մենք փոփոխությունները դիտեցինք երկու մակարդակով. Պարի ակտիվ մասնակիցների շրջանում `երեխաներ, պասիվ մասնակիցների շրջանում` ընտանիքի անդամներ: Theնողների խոսքով ՝ պարի շնորհիվ երեխաները ֆիզիկապես ձգվել են, ինչպես իրենք էին ակնկալում: Բանասերներից մեկը, ով մասնագիտությամբ կինեզիոլոգ է, գտնում է, որ պարը, որպես շարժիչ գործունեություն, համակողմանիորեն մարզում է բոլոր մկանները, ստորին և վերին վերջույթները, քանի որ շտկում է կեցվածքը: Բացի այդ, նա գտնում է, որ ազգային պարերը օգտակար են ոտքերի անոթների ու հոդերի համար: Երեխաների մասին խոսելիս բանասերները շեշտեցին, որ նրանք դարձել են ավելի բաց, շփվող, համարձակ և ավելի ինքնավստահ: Բանախոսներից մեկը նշեց շրջակա միջավայրի կարևորությունը երեխայի բարոյական կերպարը կերտելու գործում: Այն տարբերվում է դպրոցից և տնից և ընդլայնում է նրանց ընկալումը ուրիշների, թիմի համար, ընդլայնում է նրանց հայացքները «գալուց, պարելուց, շփվելուց, այն ամբողջությամբ բացում է Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2015 / բանասեր Օ. Թերզյան /: 10 Մ. Հովհաննիսյան, ՄՊԻ, Երևան, 2016 / բանասեր Մ. Արզումանյան /: 11 Նույն տեղում: ա »12. Բացի այդ, «խանդավառությունն ու հետաքրքրությունը ազգային իրերի նկատմամբ մեծանում են. Այս ազգային ոգին այլ բան է, ամբողջական» 13: Ինչպես նշեցին, երեխաները ստացան նախաձեռնություն, նրանք նախաձեռնություն են վերցնում տնային երեկույթներում ՝ պարեր ցուցադրելով, ուրիշներին սովորեցնելով: Նրանց համար օրհնություն է, որ նրանք «գիտեն մի բան, որ ոչ բոլորը գիտեն և մի բան, որն ունի մեծ արժեք» 14: Հատկապես նոր միջավայրում «նա ուրախ է, որ կծելու է, և այն կկիրառվի» 15: Ինչպես «Կարին» խմբի ղեկավար Գագիկ Գինոսյանն իր խոսքում հաճախ է նշում. «Պարելով ՝ նա հայ ազգի հպարտությունն է վերադարձնում հայ ազգին» Սա է հիմքում ընկած վերջին շրջանում «Կարին» -ը `ակտիվորեն տարածելու պարեր: Դասընթացի ընթացքում տեղի ունեցածը տուն է ներթափանցում: Ըստ բանասերների մեծամասնության ՝ «Ես շատ բան սովորեցի նրանց մեկնումից, բայց երբ նրանք գնացին և սկսեցին այն բերել տուն, սկսվեց քննարկվել» 17: Այս խմբում օտար բառերի օգտագործումն արգելված է, երեխաները սկսում են այն օգտագործել տանը: Բացի պարելուց, երեխաները սովորում են պարին ուղեկցող երգերը, որոնք հաճախ շարունակում են երգել տանը: Themselvesնողներն իրենք են սկսում ավելի շատ լսել ազգագրական երգեր: Որոշ բանասերների կարծիքով ՝ նրանց երաժշտական ճաշակը փոխվել է: ավելի մեծ նշանակություն է տալիս ազգային երգին ու երաժշտությանը: Նրանցից մեկն այնքան ոգեշնչված է ազգային երգ-երաժշտությունից, որ իր խոսքերով `ամեն կիրակի« Skype »- ով կապվում է իր արտասահմանյան ընկերների հետ, նրանք միասին լսում են: Բանասերներից մեկը նշեց, որ երբեմն աշխատանքից տուն վերադառնալիս իրենց երեխաների հետ պարային շարժումներ են սովորում ՝ լիցքաթափվելու համար: Բոլոր բանասերները ոգևորությամբ են խոսում իրենց շրջապատի և հարազատների արձագանքը նկարագրելիս: Ինչպես նրանցից մեկն ասաց. «Բոլորը մեծ բավականություն են ստանում: Նախ հարցնում են ՝ ինչպե՞ս է, ի՞նչ է: Հետաքրքիր է, քանի որ դա տեղի չի ունեցել, ծանոթ չէ: Մենք այս ոճի պարող կամ պարող չունենք: Մենք շատ քիչ ենք կապված մշակույթի հետ: Այդ պատճառով բոլորը հետաքրքրված են, բոլորը հարցնում են, և բոլորը 12 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2015 / բանասեր Ե. Սարգսյան /: 13 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երեւան, 2015 / բանասեր Օ. Թերզյան /: 14 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2016 / բանասեր Մ. Արզումանյան /: 15 Նույն տեղում: 16 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2016 / դիտարկումներ Պարի միջազգային օրվա իրադարձությունից: 17 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2016 / բանասեր Մ. Արզումանյան /: ճելի ա »18: Շատ բանասերներ ասում են, որ նման պարերը նախկինում իրենց ծանոթ չէին, և այժմ այդ պարերը համարվում են «հատուկ», ի տարբերություն «պարզ» պարերի, որոնք ձեռքերով շարժվում են օդում: Բանասերներից մեկի խոսքով ՝ իրենց ընտանիքի երիտասարդ սերունդն այն դեռ «եզդիական» համարեց 80-ականներին, երբ տան մեծերից մեկը պարում էր այդպիսի պարեր 19: Եղել է երկու դեպք, երբ հայրերը նման պարերի հաճախել են դեռ փոքր ժամանակ, բայց տարիներ անց նրանք նորից հայտնաբերել են դրանք, քանի որ ազգագրական պարը հաճախելիս այդքան տարածված չէր, և այսօր հայրերը իրենց որդիներին տանում են պարելու: Հետաքրքիր է նաև հայրերի վերաբերմունքը պարերի նկատմամբ: Վերջիններս հաճախ մասնակցելու ցանկություն են հայտնում, հաճախ հաճախում են որոշ անհատական դասընթացների: Մայրերը պակաս համարձակ են և դրա համար ժամանակի խնդիր ունեն: Նրանք պարզապես սահմանափակվում են պարեր լսելով: Նման ազգային պարերը օգնում են թեթեւացնել լարվածությունը, հոգնածությունը, ավելի արագ կատարել տնային գործեր, քանի որ դրանք օգնում են շաբաթը հեշտացնելուն: Այսպիսով, հետազոտության այս փուլի համաձայն, կարելի է եզրակացնել, որ այն, ինչ կրթական է, զուտ գիտելիքների տեսանկյունից է, այն կրթական գործիք է, որպես ազգային ինքնության հնարավոր բաղադրիչ: Այն համարվում է ոչ միայն որպես գեղագիտական դաստիարակության մաս, այլև որպես համակարգային կրթություն: «Սա պար չէ, ես դա համարում եմ կրթություն: Ինչպես մենք պետք է գրագետ լինենք, այնպես էլ պարը պետք է իմանանք: ”20 Համարելով այն որպես ինքնության բաղադրիչ, օգտագործելով կոնստրուկտիվիստական գաղափարը, կարելի է ասել, որ ազգային պարի տարածման հետ մեկտեղ կառուցվում է նոր հետխորհրդային ինքնություն, որը հակադրվում և մերժում է սովետական մշակույթը, ժողովրդական պարը: Դեռ հետխորհրդային շրջանում ժողովրդական պարերին զուգահեռ հայտնվում էին ազգային պարի խմբեր, բայց վերջին պարերն, որոնք առավել տարածված էին, ավելի բարձր կարգավիճակ ունեին: Վերջին տարիներին ազգային պարերի նկատմամբ առկա հետաքրքրությունը վկայում է նրա կարգավիճակի փոփոխության մասին: Մենք տեսանք, թե ինչպես է այն խմբային պատրաստվածության մակարդակից անցնում առօրյա կյանք, դառնում երջանիկ պահեր կիսելու, ինչպես նաև լարվածությունը թուլացնելու միջոց: Նրանք երգում են գրավիչ պար և «Վարա 18 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2015 / բանասեր Ե. Սարգսյան /: 19 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2015 / բանասեր Ե. Հայրապետյան /: 20 Մ. Հովհաննիսյան, MPI, Երևան, 2016 / բանասեր Մ. Արզումանյան /: «Կիչ» հատկանիշը և դրանից բխող փոփոխությունները երեխաների, ինչպես նաև հարազատների մոտ: Տեսականորեն, հարցին մոտենալով Մայքլ Բիլիգի «Բանական ազգայնականության» տեսության 21 տեսանկյունից, մենք տեսնում ենք, թե ինչպես է պարի միջոցով երեխաների մեջ առաջ բերվում «իսկական հայ, հայկական տեսակ» գաղափարը, որը, մտնում է առօրյա իրականություն: , անընդհատ հիշեցնում է «ով ենք մենք»: Եվ, իհարկե, մտնելով առօրյա կյանք ՝ պարն իր հետ բերում է մշակութային այնպիսի երեւույթներ, ինչպիսիք են ազգային երգերը, խաղերը, տոները, որոնք դառնում են ինքնության կարևոր բաղադրիչ: Գրականություն 1. Հովհաննիսյան Մ., Դաշտային ազգագրական նյութեր (MPI) 2015-2016: Մարիամ Հովհաննիսյան ԻՆՉՈՒ ԵՐԵԽԱՆԵՐԸ ՊԱՐ ԵՆ ԷԹՆՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԴԻՏԱՐԿՈՒՄՆԵՐ Հիմնաբառեր. Ազգային պար, ինքնություն, դաստիարակություն, առօրյա կյանք: Ամփոփում ։
| Սույն հոդվածում անդրադարձել ենք ազգային ինքնության մաս կազմող կարևոր մի բաղադրիչի՝ ազգային պարին։
Փորձել ենք հասկանալ դրա դերը երեխաների դաստիարակության գործում։
Կատարել ենք մի շարք հարցումներ երեխաների հարազատների հետ։
Փորձել ենք պարզել երեխաներին պարի բերելու դրդապատճառներն ու ակնկալիքները։
Արդյունքում երեխաներին պարի բերելու հիմնական նպատակն ազգային մշակույթին հաղորդակցվելն է, դրա միջոցով «իսկական հայ» լինելու ինքնությունը կառուցելը։
Բացի այդ՝ արձանագրել ենք մի շարք փոփոխություններ, որոնք տեղի են ունեցել ինչպես երեխաների, այնպես էլ հարազատների առօրյայում։
|
ԱՍՏ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ EDԼՄ-ներում (ՀԵՆՐԻՉ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆԻ ՕՐԻՆԱԿ) Կան «աստղերի» շատ սահմանումներ, որոնցից մեկը պատկանում է տեսաբան Քրիստին Գլադիլին, ով, խոսելով կինոաստղերի մասին, ասում է. «Դերասանները դառնում են աստղեր, երբ նրանց անհատականությունը ոչ էկրանային կենսակերպը հավասար է կամ գերազանցում է նրանց գործող կարողությունը »: Աստղի կերպարը ստեղծվում է ոչ միայն կինոնկարում կամ հեռուստաներկայացման մեջ, այլ նաև այն բոլոր այլ նյութերի միջոցով, որոնցում դրանք հայտնվում են, այսինքն `հյուրընկալություն, հրապարակումներ, բամբասանքների սյուններ և այլն: Լրատվամիջոցների աստղերը պետք է լայնորեն ընկալվեն որպես ապրանքներ, որոնք «արտադրվում են» մեդիաընկերությունների կողմից `լսարանը սպառելու նպատակով շահույթ ստանալու համար: Աստղերն ու հայտնիները ներկայանում են որպես մայրաքաղաք: դրանք կա՛մ ստուդիաների, ձայնագրման ընկերությունների, գործակալությունների կամ անհատների «սեփականությունն են», կա՛մ պարզապես վճարվել են նրանց կողմից: Աստղերի կարգավիճակը կապված է նաև շուկայի կազմակերպման գործում նրանց տնտեսական գործառույթի հետ, այն իմաստով, որ դրանք ապահովում են մեդիա տեքստերի գնում, տոմսերի գնում և այլն: Այսպիսով, կարելի է պնդել, որ աստղերը կենսական նշանակություն ունեն լրատվական դաշտի համար ՝ համարվել իրենց արտադրանքը: Այսինքն, ինչպես բոլոր մեդիա արտադրանքները, այնպես էլ աստղերի պատկերները կառուցվում են: Աստղերի պատկերը կառուցված է մի շարք առաջնային և երկրորդական տարրերով: Երկրորդային տարրերը (օրինակ ՝ պաստառները, կրծքանշանները, հագուստը, ինտերնետային էջերը) ստեղծվում են խթանման գործընթացում և ձայնագրման ստուդիաների, հասարակայնության հետ կապերի (հասարակայնության հետ կապերի) բաժինների կամ ֆան ակումբների դիտավորյալ տեքստային կառուցվածքներ: Այն, ինչ թվում է բնական, ակամա, նույնպես կառուցված է: Յուրաքանչյուր հերոսի կառուցման հիմնական տարրերը հիմնական տեքստերն են `կինոնկարներ, տեսանյութեր, երգեր, հեռուստաներկայացումներ և այլն: Քանի որ աստղերի պատկերը տարածվում է այդքան լայն դաշտում, այն բնութագրվում է բազմազանությամբ: Աստղը սահմանող հիմնական տեքստերը կարող են սահմանափակել կամ մեծացնել իմաստների բազմազանությունը խարսխել կամ ստիպել «նախընտրած» ընթերցումները: Աստղերը սպառողների համար նաև ինքնորոշման կարևոր պատկերներ են: Աստղի հետ նույնանալու համար հանդիսատեսը պետք է լեզու գտնի: Մի կողմից, աստղը ինչ-որ առումով պետք է որևէ կերպ «բնորոշ» լինի, այսինքն ՝ ներկայացնի հանդիսատեսի ունեցած պատկերացումները մարդու մասին: Այս իմաստով նրանք պետք է հավասարակշռեն սովորականին: արտառոց տարրեր: Մյուս կողմից, եթե աստղը չափազանց սովորական է, ապա այն այլևս չի կարող լինել աստղ լինելու համար: Աստղերի հայտնվելը սպորտաձևերի առևտրայնացման հնարավոր գործոն էր: Ակնհայտ է, որ այսօր ֆուտբոլային խաղերի սիրահարների մեծ մասը երկրպագում են աստղի ամբողջ խաղին ՝ հետևելով նրա գործունեությանը: Ակնհայտ է, որ ֆուտբոլային գործակալները, շատ լավ հասկանալով այդ փաստը, արհեստականորեն (այսինքն ՝ ֆուտբոլիստի ոչ ֆուտբոլային որակների և հմտությունների հաշվին) ստեղծում են նոր աստղեր ՝ հսկայական լսարանը չկորցնելու համար ՝ կախված շահույթից: , Նշենք, որ սպորտի առեւտրայնացման ընթացքում օտարերկրյա «աստղերի» ինստիտուտը հայտնվեց ֆուտբոլում, երբ ակումբային թիմերում խաղում էին այլ երկրների ներկայացուցիչներ: Այս երեւույթը ծագել է ֆուտբոլի համաշխարհայնացման, սահմանների ընդլայնման համար, որի նպատակն, իհարկե, ավելի շատ եկամուտ ապահովելն է, ինչը վկայում է ֆուտբոլի տրանսֆերային շուկայում շրջանառվող հսկայական գումարների մասին: Ֆուտբոլիստ Հենրիխ Մխիթարյանը, ով խաղում է Հայաստանի ազգային հավաքականում (նա թիմի ավագն է) անգլիական «Մանչեսթեր Յունայթեդ» ակումբում, իր ֆուտբոլային կարիերան սկսել է 1995 թվականից: Մխիթարյանը, ով իր կարիերայի ընթացքում խաղացել է «Փյունիկում», Դոնեցկի «Մետալուրգում», Դոնեցկի «Շախտյորում» ու Դորտմունդի «Բորուսիայում», տեղափոխվել է «Մանչեսթեր Յունայթեդ» 2015-ի հուլիսի 6-ին ՝ 42 միլիոն եվրո ռեկորդային փոխանցմամբ: Տարածաշրջանի երկրների ամենաթանկ ֆուտբոլիստը: Ֆուտբոլասեր հասարակության համար գաղտնիք չէ, որ Մխիթարյանի տեղափոխությունը կատարում էր ֆուտբոլային գործակալ Մինո (Կարմինե) Ռայոլան, ով փոխանցումների միջոցով ամսական ավելի քան 30 միլիոն դոլար էր վաստակում [5] (սա եւս մեկ անգամ ապացուցում է աստղերի կապիտալ լինելու փաստը): ) «Անգլիայի Պրեմիեր լիգայում» Մխիթարյանի հայտնվելը միանգամից փոխեց հայկական լրատվական դաշտի բովանդակությունը: Եթե նախկինում անգլիական թիմերի խաղերը ցուցադրվում էին միայն մեկ հեռուստացույցով, և լուրերը տպագրվում էին միայն մասնագիտացված պարբերականների էջերում, ապա այժմ անգլիական ակումբների համար գրեթե բոլոր բարձրագույն պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային առաջնությունները: Լրատվամիջոցները լուսաբանում են Անգլիայի Պրեմիեր լիգան և Մխիթարյանը, և հանդիսատեսին գերում են այն փաստարկով, որ Մխիթարյանը միջազգային հանրությանը ներկայացնում է մեր երկիրը, մեր ավանդույթներն ու մշակույթը ՝ մոռանալով, որ դրանք ֆուտբոլի դաշտում չեն երեւում, և տեղեկություններ մեր երկրի ֆուտբոլի մասին: ավանդույթները մատչելի են բոլորին: 2 Մխիթարյանի կերպարի կառուցման հիմնական տարրերից մեկը `նրան որպես պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստի ցույց տալն է, որն արվում է նրա թիմային խաղերի ցուցադրմամբ (նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա չի խաղում), խաղերի դրվագներ, մարզման ընթացքում արված լուսանկարներ, խաղերի ընթացքում շեշտադրումներ, այսինքն ՝ գոլերը հարվածներով և փոխանցումներով, ինչպես նաև մարզչի և թիմակիցների կարծիքների տարածմամբ և տարածմամբ (խաղի որակների մասին): Նրա պատկերի կառուցման երկրորդական տարրերն առավել բազմազան են: Khանկանալով օրինակելի որդու կերպար ստեղծել ՝ Մխիթարյանն իր հարցազրույցներում հաճախ է նշում այն փաստը, որ իր հայրը ՝ Համլետ Մխիթարյանը, «Արարատ» ֆուտբոլային ակումբի հարձակվողներից էր, որ ինքը ցանկանում է ֆուտբոլիստ դառնալ ՝ հետևելով իր հոր օրինակին: , Եվ նա ջանք չէր խնայում այդ նպատակին հասնելու համար: Իր հարցազրույցներից մեկում Մխիթարյանը նշեց. «Դուք չեք կարող պատկերացնել, թե ինչպես ես կցանկանայի, որ նա տեսներ իմ խաղը: Եթե հայրս կողքիս լիներ, շատերը ավելի հեշտ լուծումներ կստանային, էլ չեմ ասում մասնագիտական խորհուրդներ: Սակայն պարզվեց, որ նա շատ շուտ հեռացավ մեզանից: Ես գիտակցաբար ոչինչ չեմ վերցրել նրանից, քանի որ երբ նա մահացավ, ես 8 տարեկան էի: Բայց բոլորը, ովքեր տեսել են հայրիկիս, ասում են, որ մենք վազում ենք խաղադաշտում ու նույն կերպ հարվածում: Այսպիսով, ես կժառանգեմ շատ բաներ, որոնք հիմա ունեմ: »[6] Օրինակելի որդու կերպար ստեղծելուց բացի, Մխիթարյանի կերպարի կերտման երկրորդական տարրերից մեկը նրան ներկայացնելը որպես համամարդկային արժեքների կրող, համաշխարհային խնդիրներով հետաքրքրված և մարդկային խնդիրներով մտահոգված: Սոցիալական մեդիայի պաշտոնական էջերը (որոնք նույնպես ուղղված են պատկերի պատկերի ամրապնդմանը) հաճախ պարունակում են գրառումներ պատերազմների և ցեղասպանությունների մասին, նրա բարեգործական գործողությունների և իրադարձությունների լուսանկարներ, և երբ Մխիթարյանը դարձավ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի Հայաստանում բարի կամքի ազգային դեսպան, նրա էջերում կարող է գտնել ավելի ընդհանուր, ավելի ունիվերսալ գրառումներ (օրինակ ՝ «բոլոր երեխաները պետք է ունենան անհոգ մանկություն», «բոլոր երեխաները պետք է առողջ լինեն» և այլն): 2 Հայաստանի հավաքականը FIFA- ի դասակարգման աղյուսակում 123-րդն է: Այլ կերպ ասած, մի կողմից կառուցվում է պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլիստի կերպար, ով էներգետիկայով հասել է Անգլիայի Պրեմիեր լիգա, քրտնաջան աշխատում է, ջանք ու եռանդ է խնայում նոր բարձունքներ նվաճելու համար, ունի շատ երկրպագուներ, իսկ մյուս կողմից , «սովորական» մարդու կերպարը, ով ցանկանում է Նա նման է իր հորը, նա հոգ է տանում մարդկային խնդիրների մասին, օգնում է կարիքավորներին: Հետաքրքիրն այն է, որ պատկերի կառուցման տարրն է, որ երկրպագուները, ոչինչ չգիտելով Մխիթարյանի մարդկային իրական հատկությունների մասին, նրան ներկայացնում են որպես «խելացի», «համեստ», «աշխատասեր», «հայ ազգի հպարտություն» `նմանատիպ այլ հատկություններով և հպարտությամբ: հագնել ազգային հավաքական կամ «Մանչեսթեր Յունայթեդ» ակումբի տարբերանշանի վերնաշապիկներ, որոնց վրա փորագրված է ֆուտբոլիստի ազգանունը, և ասեղնագործված է նրա համարը (ինչպես ստեղծվել է պատկերը կառուցելու համար): Օրինակ ՝ իսպանական «Ռեալ Մադրիդ» ակումբի հայ երկրպագուները իրենց պաշտոնական կայքում [7] քննարկելով «Ռեալ Մադրիդ» - «Մանչեսթեր Յունայթեդ» հնարավոր հանդիպումը բաժանվել են 2 խմբի: Նրանցից ոմանք պնդում էին, որ պետք է հավատարիմ մնան ակումբին, ոմանք էլ հավաստիացնում էին, որ պետք է բացառություն անեն մրցակից ակումբի համար, հակառակ դեպքում դա կդիտվեր որպես հայրենիքի դավաճանություն: Աստղերի մեկ այլ ընդհանուր կոդ `արտադրանքի գովազդն է: Շատ պրոֆեսիոնալ մարզիկներ ապրանքի գովազդից շատ ավելի շատ գումար են աշխատել, քան նրանք կանեին իրենց սպորտում: Ինչու են աստղային գովազդներն այդքան կարևոր սպառման շուկայի համար: Այս հարցի պատասխանը կարող է լինել այն, որ գիտակցաբար կամ ենթագիտակցորեն սպառողները ցանկանում են հնարավորինս ընդօրինակել հայտնիներին: Օրինակ, Հենրիխ Մխիթարյանը, գովազդելով «Նոյ» ջուրը, ասում է. «Դա նաև ուժ է տալիս» [8], կամ, ինչպես շեշտվում է Մայքլ Jordanորդանի ցուցադրած «Gatorade» գովազդում, թույլ է տալիս սպառողին «նմանվել Մայքին» ՝ թույլ տալով սպառողին խմել գովազդվող ապրանքը: Այսինքն, եթե նույնիսկ սպառողները մարզիկներ չեն, նրանք կինոաստղեր կամ հայտնիներ չեն լինի, նրանք դեռ կարող են սպառել նույն ապրանքները, որոնք աստղը պնդում է, որ սպառում է: Ամփոփելով, աստղերը կառուցված կերպարներ են, որոնց գոյությունը միայն շահույթ է հետապնդում, որ աստղը, որը մարմնավորում է աստղի պատկերը, չպետք է նույնացվի աստղի հետ: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Gledhill, C., Stardom. Industry of Desire, Routledge, London, 1991, 366 էջ: URL. https: //is.muni.cz/el/1421/jaro2017/FAVBKalt1/um/68312072/Christine_Gledhill__editor_ [2] Long, P. and Wall, T., Media Studies: Տեքստեր, Արտադրություն, Համատեքստ, Routledge, Լոնդոն, [3] Ուհաննել, Գ., Մեդիա սպորտային աստղեր: Masculinities and Moralities, Routledge, London, [4] Brown, A., Fanatics. Հզորությունը, ինքնությունը և ֆանտազիան ֆուտբոլում, Լոնդոն, 2002, 312 էջ: [5] Մինո Ռայոլա, Վիքիպեդիա ազատ հանրագիտարան, https. //hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%B8_%D5%8C%D5%A1%D5 EVOSweZ8491kIZ7l5dPUP4 (հասանելի է: 05.07.2017): [6] Մխիթարյան. Ես ամբողջ կյանքս նվիրել եմ ֆուտբոլին, զարմանալի նվաճումների եմ հասել, 21 դեկտեմբերի, 2016 թ., 19: 48, URL: http: //www.armsport.am/hy/news/2016/12/21/mkhitaran/761847 (հասանելի է: 15.07.2017): [7] Լրացուցիչ մանրամասների համար տե՛ս URL- ը: http: //realmadrid.am/: [8] Հենրիխ Մխիթարյան - Նույնն ինձ ուժ է տալիս, 4 ապրիլի, 2012 թ., URL: https: //www.youtube.com/watch?v=j3R9V_Z-83c,13.06.2017): URL. https: //www.youtube.com/watch?v=b0AGiq9j_Ak, տևողությունը: 1 00 (հասանելի է: 13.07.2017): (Հասանելի է 0 ՄԻՍԱԿՅԱՆԻ ԱՍՏԵՐԻ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ 15 ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ EDԼՄ-ներում (Հենրիխ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆԻ ՕՐԻՆԱԿ) Հիմնաբառեր. Աստղ, մեդիա արտադրանք, աստղերի կառուցում, շահույթ, նույնականացում, Հենրիխ Մխիթարյան, ֆուտբոլ, սպորտ: ։
| Աստղերը կենսական նշանակություն ունեն մեդիա դաշտի համար և համարվում են դրանց արտադրանքը։
Այսինքն՝ ինչպես բոլոր մեդիա արտադրանքները, այդպես էլ աստղերի կերպարները կառուցվում են հիմնական և երկրորդային մի շարք տարրերով։
Ասղտերը սպառողների համար նաև նույնականացման կարևոր կերպարներ են։
Նրանց հետ նույնանալու համար լսարանը պետք է շփման եզրեր գտնի. մի կողմից աստղը պետք է որոշ ձևով «տիպական» լինի, այսինքն՝ ներկայացնի մարդկայինի վերաբերյալ այնպիսի գաղափարներ, որոնք ունի լսարանը (այս իմաստով նրանք պետք է հավասարակշռեն սովորական և արտասովոր տարրերը), մյուս կողմից, եթե աստղը չափազանց սովորական է, նա այլևս բավարար չափով կարևոր չէ աստղ լինելու համար։
|
ԲԱTՄԱՀԱՈՐ ԱՀԱԲԵԿՉՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀՐԱPRԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԻՐ Սահմանման գործընթացում Ահաբեկչությունը նոր երեւույթ չէ մարդկության պատմության մեջ: Այս խնդրի ուսումնասիրությանը նվիրված բազմաթիվ գիտական աշխատություններ կան, որոնց մի մասը վերաբերում է դասակարգման խնդրին: Չնայած այս հարցի վերաբերյալ ծավալուն և բազմաբնույթ աշխատանքներին, դրանցում պարունակվող սահմանումները (ներկայումս ազգային օրենսդրության մեջ կա «ահաբեկչության» շուրջ 400 սահմանում 1), ահաբեկչության համապարփակ, ընդունելի ընդհանուր սահմանում դեռ չկա: Դա պայմանավորված է մի շարք գործոններով, որոնք խանգարում են մեզ գտնել մի սահմանում, որը կբացահայտի այս երեւույթի բնույթը և կհամապատասխանի դրա հետ կապված բարձրացված պահանջների պահանջներին: Խնդիրը հրատապ է, այն ունի տեսական և գործնական նշանակություն, քանի որ առաջին հերթին դրանից է կախված դրա դեմ պայքարի արդյունավետությունը: Ավելորդ է ասել, որ միջազգային ահաբեկչությունը ժամանակակից անվտանգության անվտանգության սպառնալիքների առաջնագծում է: Հասկանալի է, որ որդերի դեմ պայքարը համաշխարհային հանրության ամենակարևոր խնդիրներից մեկն է: Այնուամենայնիվ, այս երեւույթի համապարփակ սահմանման բացակայությունը զգալի բացասական ազդեցություն է ունենում ահաբեկչության դեմ պայքարում պետությունների ջանքերը համակարգելու վրա: Գոյություն ունեցող տարաձայնությունների, տարբեր սահմանումների և մոտեցումների շնորհիվ այն, ինչը մի կողմին ներկայացվում է որպես ահաբեկչություն, կարող է բոլորովին այլ գնահատական ստանալ մեկ այլ առարկայի կողմից: Հետևաբար, ահաբեկչության, մասնավորապես `միջազգային ահաբեկչության բնույթը հասկանալու համար, այս երեւույթի էությունը նույնն է, ինչ սահմանման հստակեցման անհրաժեշտությունն ու անհրաժեշտությունը: Ահաբեկչության բազմազանության պատճառներից մեկն այն է, որ դրան նվիրված ուսումնասիրություններ իրականացվում են տարբեր ոլորտներում (քաղաքագիտություն, սոցիոլոգիա, իրավունք և այլն), որոնցից յուրաքանչյուրն ունի հետազոտության իր մեթոդաբանությունը: Խնդիրը դիտվում է իր սեփական տեսանկյունից: Այսպիսով, օրինակ, ռուս հետազոտող Յու. Ավդեն կարծում է, որ համաշխարհային գիտական շրջանակներում «ահաբեկչություն» հասկացությունը բացատրելու երկու հիմնական մոտեցում կա: Կենսաբանական մոտեցումը դա բացատրում է մարդու «բռնակալ» բնույթով, մարդկանց «բնական» ցանկությամբ `սպառնալ ուրիշի շահերին, օգտագործել բոլոր հնարավոր միջոցները այդ նպատակին հասնելու համար: Սոցիալական մոտեցումը հիմնված է սոցիալական գործընթացների կարևոր նշանակության վրա, չնայած այն բնութագրվում է այդ կամայական սոցիալական գործոնների դերի գնահատման մեխանիզմների և մեխանիզմների մեծ բազմազանությամբ, որոնք պայմանավորված են ահաբեկչական գործողություններով: Այս մոտեցումը գերակշռում է «ահաբեկչություն» հասկացության էությունը բացահայտելու տարբեր մոտեցումներում 2: Մեկ այլ մոտեցման համաձայն, ահաբեկչության սահմանման բազմազանությունը պայմանավորված է տարածաշրջանի առանձնահատկությամբ, ազգային և պատմական ավանդույթներով, ժողովրդավարության մակարդակով, այս կամ այն երկրում քաղաքական իրավիճակի կայունության աստիճանից, իրավաբանական դպրոցների առանձնահատկություններից 3 , Պատահական չէ, որ հետազոտողները տարբեր մոտեցումներ ունեն ահաբեկչությունը սահմանելու հնարավորության վերաբերյալ: Նրանցից ոմանց կարծիքով ՝ մի շարք պատճառներով ընդհանուր սահման գտնելու ջանքերը (որոնք կքննարկվեն ստորև) չեն կարող հանգեցնել վերջնական արդյունքի: Մյուս մասը, հաստատելով, որ ահաբեկչության համընդհանուր բնորոշումը դեռ մեծ հաջողությունների չի հասել գիտական շրջանակներում, այնուամենայնիվ վստահեց 2 Grachev S., Ահաբեկչություն և հակաահաբեկչական գործունեություն: вопросы теории, Нижний Новгород, 2010, с. 9. Նրանք ասում են, որ դա բոլորովին անհնար չէ: Ավելին, առանց երեւույթի ընդունելի սահմանման, դրա դեմ պայքարում միջազգային համագործակցությունը դառնում է ծայրաստիճան դժվար, ուստի այդ ուղղությամբ հետազոտությունները պետք է շարունակվեն: Սահմանման բազմազանության հնարավոր պատճառն այն է, որ ահաբեկչությունն իր պատմական զարգացման մեջ զգալի փոփոխություններ է կրել ՝ ձեռք բերելով նոր որակներ և ընդլայնելով դրա շրջանակն ու արտահայտչական միջոցները: Սա է մատնանշում ամերիկացի հետազոտող Ուոլտեր Լաքյորը ՝ պնդելով, որ ահաբեկչության համընդհանուր սահմանում գտնելու բոլոր փորձերը դատապարտված են ձախողման: «Ահաբեկչության մեկնաբանությունը բարդ է մի շարք պատճառներով: Նույնիսկ անցյալ դարի ընթացքում ահաբեկչության բնույթը էապես փոխվել է: Սա վերաբերում է ոչ միայն դրա մեթոդներին, այլ նաև դրանում ներգրավված մարդկանց պայքարի նպատակների բնույթին ... Ահաբեկչությունը չի կարող ներառել ահաբեկչության բոլոր տեսակները, որոնք տեղի են ունեցել պատմության ընթացքում ... »1: Նույն բարդությունն ընդգծում է ամերիկացի վերլուծաբան Բրյուս Հոֆերը: «Ահաբեկչությունը սահմանելու դժվարությունն այն է, որ վերջին 200 տարվա ընթացքում տերմինի բովանդակությունը հաճախակի է փոխվել»: Նշելով ահաբեկչությունը սահմանելիս հաջողության հասնելու դժվարությունը, այս մոտեցման կողմնակիցները, ամեն դեպքում, կարծում են, որ կան ահաբեկչության առանձնահատկություններ, որոնք առկա են ցանկացած ահաբեկչության դեպքում, բայց դրանք նաև բավարար չեն երեւույթի համընդհանուր բնութագիր տալու համար: Մյուս մոտեցման կողմնակիցները, համաձայնվելով ներկայումս ահաբեկչության սահմանման բազմաթիվ խոչընդոտների, դրանց հաղթահարման դժվարությունների հետ, համոզված են, որ անհրաժեշտ է շարունակել աշխատանքներն այդ ուղղությամբ, հասնել ընդհանուր սահմանման: «Ահաբեկչության օբյեկտիվ սահմանումը ոչ միայն հնարավոր է, այլև հակաահաբեկչական ցանկացած լուրջ փորձի անհրաժեշտ տարր», - ասաց Բոոզ Գանորը, Հակաահաբեկչական միջազգային ինստիտուտի տնօրենը: Ահաբեկչության և քաղաքական բռնության կենտրոնի գիտաշխատող, պրոֆեսոր Ալեքս Շմիդտը պաշտպանում է նույն մոտեցումը: Ավելին, երկու հեղինակներն էլ պնդում են, որ պետք է հետազոտություն անցկացվի ՝ գտնելու համար սահմանում, որը կպատասխանի ակադեմիական, ռազմավարական իրավական ոլորտների հարցերին 4: Այս դեպքում, ահաբեկչության սահմանման բազմազանությունը կարևորում է դրա ուսումնասիրության մոտեցումների բազմազանությունը `հետազոտական բնագավառներում առկա տարբերությունների վերաբերյալ: Կախված ուսումնասիրության ուղղությունից ՝ հարցերը կարող են էապես տարբերվել, ինչը լրացուցիչ դժվարություններ է ստեղծում «ահաբեկչություն» հասկացության սահմանման հարցում: Ահաբեկչության սահմանման բարդությունն ակնհայտ է նաև այն պարզելու հարցում միջազգային կազմակերպությունների ունեցած դժվարություններում: Հատկանշական է, որ երբ 1937 թ.-ին Ազգերի լիգան ներկայացրեց սահմանման նման նախագիծ, այն ընդունվեց միայն մի երկրի ՝ Հնդկաստանի կողմից, իսկ մյուս անդամ պետությունները խուսափեցին ընդունել: ՄԱԿ-ը փորձում է գտնել այդպիսի բնորոշում 1972 թվականից, բայց չստացվեց: Նույն իրավիճակն է միջազգային իրավաբանական ասոցիացիայում, որտեղ այդ ջանքերն էլ ապարդյուն են: Շատ երկրներ նախընտրում են ինքնուրույն որոշել ահաբեկչության սահմանները: Նման մոտեցումը բացատրվում է մի շարք գործոններով, որոնցից մեկն այն է, որ նրանցից ոմանք չեն ցանկանում կաշկանդվել ահաբեկչության որոշակի սահմանմամբ, քանի որ դա կարող է խոչընդոտել նրանց գործողություններին հատուկ իրավիճակներում: Միևնույն ժամանակ, համաշխարհային հանրության մի մասը մտահոգված է, որ ահաբեկչության դեմ պայքարը կարող է ուղղված լինել բոլոր ընդդիմադիր խմբերին, որոնց մի մասը պայքարում է իրենց իրավունքների և ազատությունների համար, ուստի նրանք բավական զգուշորեն են վերաբերվում ՝ փորձելով կանխել համապատասխան օրենքներ Բնականաբար, բացի վերը նշվածից, կան մի շարք գործոններ, որոնք այս կամ այն կերպ էականորեն բացասաբար են ազդում նմանատիպ գործընթացների վրա: Ահաբեկչության բնորոշման մեջ մատնանշված խնդիրների շարքում առանձնահատուկ դեր է խաղում սուբյեկտիվության և գնահատման զգայական մոտեցումների ծանրակշիռ դերը: Հետազոտող Էփշտեյնի խոսքով ՝ «Ահաբեկչություն տերմինը չափազանց բարդ է http: //www.transnationalterrorism.eu/tekst/publications/WP3%20Del%204.pdf. 4 Նույն տեղում, Պ. էջ 8-ը մատչելի է սահմանելու համար, քանի որ այն իր մեջ կրում է բովանդակության բազմազան ծանրաբեռնվածություն: Ավելին, այն իր մեջ կրում է հուզական վարագույր, որն ավելացնում է դրա սահմանման բարդությունը »1: Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ միևնույն կազմակերպությունը, կախված սուբյեկտիվ մոտեցումներից, կարող է ահաբեկիչ կոչվել որոշների կողմից, ովքեր գնահատում են դրա գործունեությունը, որակվում են որպես մարտիկներ, պայքարում են իրենց իրավունքների համար կամ նման այլ բան այն կողմում: Ավելին, նրանցից յուրաքանչյուրը, որպես կանոն, ունի իր հիմնավորված հիմնավորումը և տալիս է իր գնահատականները, որոնք կախված են սուբյեկտիվ մոտեցումներից: Մասնավորապես, միջազգային հանրության կողմից ընդունելի ահաբեկչության ընդհանուր սահմանում գտնելը չափազանց դժվար է, քանի որ հաճախ նույն երեւույթին կարող են տրվել տարբեր որակումներ `ելնելով քաղաքական նպատակահարմարությունից կամ աշխարհընկալման տարբերություններից: Դրա վառ արտահայտությունն է, օրինակ, Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջաններում իրավիճակի գնահատման տարբեր վարկածներ: Արևմտյան քաղաքական շրջանակներում և լրատվամիջոցներում նույն տեղացիներին անվանում են «անջատողականներ», մինչդեռ ռուսական կողմը նրանց նկարագրում է որպես «զինյալներ», իսկ Կիի կառավարությունը ՝ որպես «ահաբեկիչներ»: Այս առումով, ռուս հետազոտող Օվչիննիկովան նշում է, որ ահաբեկչության սահմանման և դրա դեմ պայքարում միջազգային համաձայնեցված միջոցառումներ իրականացնելու դժվարությունների շարքում նա առանձնացնում է այս հարցում առկա գնահատականների ծայրահեղ քաղաքականացումը 2: Ահաբեկչության բնորոշման մեջ բազմազանության առկայության վրա էականորեն ազդում է այն փաստը, որ տարբեր գերատեսչությունների կողմից դրա դեմ պայքարին ուղղված այս հայեցակարգի սահմանումը հարմարվում է իր իսկ գործառույթների իրականացմանը: Օրինակ ՝ ԱՄՆ Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն ահաբեկչությունը սահմանում է հետևյալ կերպ. «Հասարակական կամ քաղաքական նպատակներով անձի կամ ունեցվածքի նկատմամբ ուժի կամ բռնության անօրինական կիրառում ՝ կառավարությանը կամ քաղաքացիական հասարակությանը կամ դրանց մի մասի վախեցնելու կամ հարկադրելու համար» 3: Մինչդեռ ԱՄՆ Պաշտպանության նույն նախարարությունում ահաբեկչությունը սահմանվում է հետևյալ կերպ. «Անօրինական բռնության կամ անօրինական բռնության սպառնալիքի միջոցով վախ տարածելու, կառավարություններին կամ հասարակություններին վախեցնելու և քաղաքական, կրոնական կամ գաղափարական հետապնդումներ կատարելու համար, որպես կանոն «4 Այս երեւույթը կարելի է գտնել նաև այլ երկրներում: Սահմանումն այս դեպքում համահունչ է բաժնի նպատակներին և գործառույթներին: Բնականաբար, այս ամենն իր ազդեցությունն է թողնում ահաբեկչության գիտական սահմանումների ձևակերպման վրա, քանի որ տվյալ պարագայում գործնականում արդյունավետ պայքարի առումով սահմանումը նշանակալի դեր է խաղում: Ընդհանուր սահմանման բացակայությունը կարելի է բացատրել մեկ այլ պատճառով. «Հայեցակարգի հետազոտողները հաճախ կենտրոնանում են ահաբեկչական գործողություններում օգտագործվող մեթոդների վրա» ՝ անտեսելով այն փաստը, որ նախ պետք է գտնել որևէ ահաբեկչական գործողության բնորոշ ընդհանրություններ, այլ ոչ թե դրա ընդհանուր հայտարարները: , Չնայած վերոհիշյալ խնդիրներին և ահաբեկչության բնորոշման սահմանումների բազմազանությանը, ահաբեկչության որոշակի առանձնահատկություններ կան, որոնք առավել հաճախ մատնանշվում են հետազոտողների աշխատանքում: Օրինակ ՝ հետազոտողների մեծ մասը հակված է ահաբեկչության սահմանման մեջ օգտագործել «բռնություն», «ուժի կիրառում», «քաղաքական», «վախ», «սպառնալիք», «հրապարակայնություն», «նպատակասլացություն» հասկացությունները: Այս տեսանկյունից առկա սահմանումների միջև տարբերությունները կարելի է գտնել ընտրության և շեշտադրումների մեջ: Եթե փորձ է արվում տեսականորեն ձևակերպել ահաբեկչության այն երևույթը, որը կիրառելի կլինի ցանկացած ահաբեկչական գործողության համար, ապա, մեր կարծիքով, պետք է հաշվի առնել ցանկացած ահաբեկչական գործողության մեջ շահերի կամ շահերի բախում (կրոնական) , քաղաքական, ազգայնական և այլն): հակասություն. Ուստի ուղղության հարցը չպետք է գերադասվի սահմանման մեջ. նախապատվությունը պետք է տրվի շահերի բախման, շահերի բախման ապահովմանը: Էջ 1 Epstein W., Ահաբեկչություն: Գումարի որոշման խնդիր, TISBI sp2 թերթ, 2001, Կազան, հասանելի է http: // www. //old.tisbi.org/science/vestnik/2001/issue2/vest2_6جب1]. html.4 Նույն տեղում, էջ. 31 «Քաղաքական դրդապատճառ» և «Քաղաքական դրդապատճառներ» սահմանումները կարելի է տեսնել իմաստների մեջ, մինչդեռ «քաղաքական մտադրությունն» ըստ էության նույնական է առկա շահերին: Միևնույն ժամանակ, հայտնի է, որ ահաբեկչությունը ուժեղի դեմ պայքարում համարվում է թույլի զենք (այստեղ, իհարկե, արդարության կամ օրինականության սկզբունքը չի դիտարկվում): Հետեւաբար, ահաբեկչական կուսակցությունը համոզված է, որ իր նպատակներին հասնելու, սեփական ծրագրերում առաջընթաց գրանցելու այլ տարբերակ չկա: Ավելին, մենք կարծում ենք, որ ահաբեկչության «զանգվածային» կամ «անհատական» բնույթը չպետք է գերակա լինի գիտական սահմանման մեջ, այն առավել կիրառելի է օրենսդրության մեջ այս գործողությունը արտացոլելու դեպքում: Եթե փորձենք համատեղել վերը նշվածը, միավորել մեր տեսակետը, ապա կստանանք ահաբեկչության սահմանումը. Գոնե մեկ անձ անհնար է համարում այլ կերպ համաձայնության գալ կամ հաջողության հասնել սեփական նպատակներին հասնելու համար: » Կարծում ենք, որ այս ձևակերպումը կարող է առավել լիարժեք արտացոլել «ահաբեկչություն» հասկացության էությունը, օգտակար լինել դրա բազմաբնույթ բնույթի խոչընդոտները հաղթահարելուն, հեշտացնել դրա գործնական վերլուծությունը: Արամ Մանուկյան ԱՀԱԲԵԿՉԱԿԱՆ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԻՐ ՀԱՍՏԱՏՄԱՆ ԳՈՐCԸՆԹԱՈՒՄ Բանալի բառեր. բազմազանություն, բռնության սպառնալիք, միջազգային անվտանգություն , ։
| Հոդվածում վերլուծության են ենթարկվել ահաբեկչության սահմանման բազմաբովանդակության վրա որոշիչ ազդեցություն ունեցող մի շարք գործոններ։
Առանց դրանց մանրամասն ուսումնասիրության դժվարամատչելի է դառնում ահաբեկչության համընդգրկուն սահմանում գտնելուն ուղղված փորձերում հաջողություն ունենալու հնարավորությունը։
Դրա հետ մեկտեղ, ահաբեկչության միասնական սահմանման բացակայության հիմնական պատճառները հաշվի առնելով, առաջարկվել է ահաբեկչության սահմանման հարցում նորովի մոտեցում, որը կարող է օգտակար լինել գիտական շրջանակներում տվյալ խնդրի վերաբերյալ գոյություն ունեցող բազմաբովանդակության խոչընդոտները հաղթահարելիս։
|
Արտաշես Հարությունյանը հայահայ գրականության երախտավոր մարդկանցից է, ում գրական և հասարակական կյանքը համընկնում էր Թուրքիայի բռնապետության հակահայկական քաղաքականության տարիներին, երբ ազգային և մտավոր ինքնություն արտահայտելու յուրաքանչյուր փորձ արյունոտ էր: Հասարակական և քաղաքական կյանքի այս շրջանում արևմտահայ մշակույթի հզոր ուժերը հիմնականում տեղահանվել են: Իր սթափ կանխատեսումներով և անաչառ գրական-հրապարակախոսական հոդվածներով Արտաշես Հարությունյանը ղեկավարում էր հայ-հայկական մշակութային միտքը ՝ վառ պահելով հուսալքված մտավոր կյանքը: 1908-1910 թվականներին Արտաշես Հարությունյանը (1873-1915) ազգային-քաղաքական համարներ է տպագրել «Ազատամարտ», «Հայ գրականություն», «Հայրենիքի ձայն», «Բյուզանդիա» պարբերականներում: Երիտթուրքերի հեղաշրջումը և հուլիսյան Սահմանադրությունը հայերի մեջ ռոմանտիկ պատրանքներ էին ներշնչում: Արտաքսված մտավորականներից շատերը ճանապարհ ընկան հետ վերադառնալու ճանապարհին: Սահմանադրությունից ընդամենը քսան օր անց Հարությունյանը գրում է «Ազատության լավը» հրապարակախոսական հոդվածում: «Աստված իմ, ի whatնչ սարսափելի երազ է արթնանալ»: ... Մենք կապրե՞նք: Դա համր, հանցավոր նահատակություն էր: Մենք պետք է գրենք, մենք պետք է գրենք այս երեսնամյա նահատակության պատմությունը: «[2] Ներքին տագնապով Արվեստ. Հարությունյանը կանխատեսեց, որ 1908-ի համապետական հանրահավաքներն ու տոնակատարությունները ազգային սուգի ու ավերածության տեղիք կտային: 1909-ի Կիլիկիայի իրադարձությունները հաստատեցին գրողի մտահոգությունները: Միասին բերելով հայ ժողովրդի պատմական անցյալն ու դաժան ներկան ՝ նա գրում է. «Առանց քնարականության, առանց հռետորական հիասթափության ... մենք պետք է կարողանանք ոչ զգացմունքային լրջությամբ փաստել, որ կարմիր գինու բաժակների շարքում փառաբանող մարդկության պատմության դրվագները ՝ Հայկական արյունը միակն է, որն առավել առատորեն սափրված է ՝ բավարարելու համար արյունահեղության կանոնավոր հեշտամիտ պապիկներին »: Հանրային խոսնակը թվարկում է որոշակի փաստեր: «Inkինկիզ Խանը այդ արյունով ներկեց իր մսոտ ու ցանցավոր մորուքը, Լենկթիմուրը դրանով օծեց իր խայթող գազանի մաղձի մաշկը: Բուղան հայկական արյունով լոգանք ընդունեց ՝ վագրի և կատաղության կատաղությունը ճնշելու համար: Ներկայ ժամանակի մռայլ խաբեբան ՝ Կորիլլան, դիմացավ իր երկդիմի հիբրիդի կանոնավոր մոլուցքին [7 էջ]: Երիտթուրքերի հուլիսյան Սահմանադրությունը խոստանում էր վերջ տալ գոյատևման պայքարի բոլոր ձևերին. «Հայի արյունը նույնպես չպետք է փչի», «հրաշքով վեց հարյուր տարվա բաց վերքը» պետք է խնայել: Սակայն սպասումները մարում են, քանի որ «Սահմանադրությունը», - գրում է Հարությունյանը, - «ուժ չէր, դա լիակատար հաղթանակ չէր, այլ միայն խոստում էր, ժպիտ»: [3] Ի վերջո, 95-96թթ. Արյունոտ կոտորածների ժամանակավոր դադարեցումը «նոր թափով և բարբարոսությամբ» կրկին արյունոտվեց, արյունոտվեց անօրինակ սարսափելի արյունահոսությամբ, անորոշ ժամանակով անորոշ կանաչիները, որոնք բողբոջում էին խեղդելու համար: «[3] Արտաշես Հարությունյանը Թուրքիայի կառավարությունից պահանջում է վերջ տալ բոլոր «քաղաքական, դիվանագիտական կամ բարբարոսական» որոշումներին, որոնք «ծառայելով հանդերձ նույն մահկանացուների յուրօրինակ և դաժան բնազդներին բավարարելուն», հատկապես ընկնում են հայերի գլխին: Հրապարակախոսը քողարկում է Թուրքիայի կառավարության «բարոյականության» քարոզչությունը, բացահայտում է Թուրքիայի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային զարգացման ծայրահեղ հետամնացությունը: Գրողի վրդովմունքը վերածվում է բողոքի պոռթկման: «Ինչո՞ւ է ամբոխը կոտրում մեզ»: Նա հարցնում է և ավելացնում. «Հնացած, անժամկետ ... դա բարոյականության հակասություն է ...» [4, էջ 1]: «Onեոն թուրքերի» վարած քաղաքականությունը անխնա քննադատելուց հետո, երեք տարվա փորձից հետո, Ա.Հարությունյանը գալիս է այն եզրակացության, որ «... բացառությամբ որոշակի շռայլության, համեմատաբար խաբուսիկ ազատության», սահմանադրությունը չի բերել նորություն կա. Իրականության պատճառների որոնումը հանգեցնում է այն եզրակացության, որ թուրքական պետությունը առաջադեմ երկրներին անդամակցելու եզր չունի: Արվեստի համաձայն. Ըստ Հարությունյանի, սահմանադրությունը կոչված էր ոչ միայն Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող ժողովուրդների համար լավ իրավիճակ ստեղծելու, այլեւ թուրքերի հետամնացության կապանքները կոտրելու համար: Հրապարակախոսը ճշգրիտ բացատրություն տվեց թուրք ազգի ատելության պահվածքին: դա բխում է ազգային էգոիզմի զգացումներից, որոնք արմատավորված են բռնի, վայրենի դասերի մեջ: Governmentողովուրդների ազգային ինքնության ոչնչացմանն ուղղված Թուրքիայի կառավարության քաղաքականությունը ակտիվացրեց ազգային-ազատագրական պայքարի յուրաքանչյուր բռնկում: Օսմանյան կառավարության գործնական քաղաքականությունը ՝ ազգային ճնշում, բռնի տեղահանություն, դարձի գալ, ջարդեր այդ ընթացքում, ուղղված էր հայերի, արաբների, հույների, բուլղարների, սերբերի, քրդերի ոչնչացմանը: Արվեստ Հարությունյանը քողարկում է Թուրքիայի ռազմական-ֆեոդալական բյուրոկրատիայի քաղաքականությունը, գրում. , բայց ցանկացած զգացմունքի, ցանկացած հողի, ցանկացած հաշվի համար, առանց խտրականության և բացարձակ արդարադատություն արդարության համար »[5, էջ 248]: Ինչպես նկատում ենք, Հարությունյանը հանդես է գալիս որպես մարդկության երջանկություն և բարեկեցություն: Իսկ որտե՞ղ է քաղաքակիրթ Եվրոպան ՝ օմբուդսմենը, մարդկության քարոզիչը: Հրապարակախոսը քննադատում է եվրոպական պետությունների անտարբերությունը, հարցն ուղղում է աշխարհի ժողովուրդներին: Արդյո՞ք բարբարոս ցեղի արյունոտ ճիրաններից բարբարոս ցեղի արյունոտ ճիրաններից հայի փրկելու հարցը դատապարտված է «Տոնկիշոտի հետ գերեզման մտած» ազնվականության: «Բարգավաճ և խաբուսիկ պաշտոնական Եվրոպա, ... Մենք զգացինք, որ նրա երբեմն լացող պոռնիկի արցունքները, թափվելով հայատյաց արժանապատվության վրա, ավելացնում են նրա վիշտը կեղծավորության ծաղկուն թույնով»: [3] Գրողը անխնա քննադատում է, Վարուժանի խոսքերով, «եվրոպական պետությունների մարմնավաճառ դիվանագիտությունը» և զարմանում, թե ինչպես է Եվրոպան արատավորում առաջընթացի իր անունը: Բայց ազատագրական գաղափարախոսության մեր մյուս գրողների նման, նա համոզված է, որ քաղաքակիրթ Եվրոպայի շահերը չեն համընկնում «հայերի» հետ, որ «եվրոպական դիվանագիտությունն անտարբեր է մեր նահատակության արյունոտ տեսարանի նկատմամբ»: Ադանայի աղետը Հարությունյանին ստիպում է վերլուծել երիտթուրքերի իրականացրած հեղաշրջման արդյունքները: 1910-ին «Հայրենիքի ձայնը» էջերում «Ռուսաստանի հեղափոխական պատմության շահավետ էջերը» հոդվածում, Արվեստ. Հարությունյանն անդրադառնում է ցարական Ռուսաստանի քաղաքական կյանքի ներքին փոփոխություններին: Նա հայերին հիշեցնում է Ռուսաստանում հեղափոխական իրավիճակի որոշ դրվագներ 1879-1880 թվականների ցար Ալեքսանդր Երկրորդի, ներքին գործերի նախարար կոմս Սիպյակինի, Պոբեդանոցի, «Ռուսաստանի բռնապետ Ֆոն Պլեհվիի», Կովկասի մարդասպան, իշխան Բոբ Գոլիկովի , Ինչպես տեսնում ենք, քաղաքական հարցերով զբաղվող հրապարակախոսը դառնում է Արևմտյան Հայաստանի եզակի մտածողներից մեկը, որը պաշտպանեց հեղափոխական պայքարի գաղափարը հասարակական և քաղաքական հեղափոխությունների ժամանակ: Ազնիվ հայրենասերի ոգով, Արվեստ. Հարությունյանը մասնակցել է գեներալ Անդրանիկի կամավորական ջոկատի կողմից մղված ազգային-ազատագրական մարտերին: Անդրանիկ oraորավարի մշակած ռազմավարության շնորհիվ, թուրքական բանակին մեծ վնաս հասցվեց անհամեմատ փոքր ուժերով, և սպարապետ Յավեր փաշան գրավվեց և ուղարկվեց խայտառակ ձիով Բուլղարացիների ցար Սոֆիա [6, p. 75]: Թուրքերը վրեժ լուծեցին Արտաշես Հարությունյանից, ով Բալկանյան որբ պատերազմի ժամանակ «մասնակցում էր այն գործողություններին, որոնք ուղղված էին հաղթող պետություններին խնդրելու թույլատրել Մալկարային Պուլկար սահմանը»: Նրանց կողմից քաղաքի վերագրավումը տեղի է ունենում այնքան արագ, որ Հարությունյանների ընտանիքը ժամանակ չունի անցնելու Բուլղարիա: Թուրքերի բարբարոսական վրեժխնդրությունը քաղաքում մղձավանջային իրավիճակ է ստեղծում: «Districtինված հայ տղամարդիկ հայկական թաղամասում տնից տուն էին անցնում ՝ զգոնորեն նայում էին, որպեսզի թուրքերը չնահանջեն»: Եվ թուրքերը փորձեցին դա: Մալքարանը բուլղարացիներին հանձնելուց առաջ նրանք ցանկանում էին կոտորել հայերին, բայց հայերը պատրաստվում էին ... Դպրոցի տնօրեն Հ. Օշական, բանաստեղծ Արտաշես Հարությունյան, նրա եղբայր, գրող Վահան, և նույնիսկ նրանց հայրը ՝ Հաջի Արթի աղան, զինված էին և որոշեցին դիմադրել ՝ համոզված լինելով, որ բուլղարական բանակը գտնվում է Մալկարայի դարպասների մոտ… »[7]: Մարզերում սկսվել էին հայերի տեղահանություններն ու կոտորածները: «Հայ մտավորականության թիմը քայլում էր դեպի Գողգոթա» [8]: Թուրքական աշխարհիկ շարժումը հայ ժողովրդի պատմական կենսագրության էջը լցրեց նոր «կարմիր գինու գրքով» (Արտ. Հարությունյան): Արվեստի մեծ քահանաները կացիններով ընկան: Հարյուրավոր հայեր ձերբակալվեցին: Հայոց աշխարհը վերածվում է հսկայական սպանդանոցի: Հանցագործությունը շարունակվում է օր ու գիշեր: Իր բանտարկված որդուն փրկելու համար Հարությունյանի հայրը գնում են Պոլսում: Հայերի սարսափը դարձած մալկարցի Ալի Ռիզան Հուսեյն էֆենտի կոչվող բռնապետի թոռն էր: Aliանաչելով Արթինաղան ՝ Ալի Ռիզան անմիջապես ձերբակալեց նրան: Պոլսի բանտերի նախկին տնօրեն Իբրահիմ չի հրամանով դաժան կտտանքները վերսկսվում են: Հակոբ Սարգսյանը վկայում է, որ գրողը համարձակորեն դիմանում է սարսափելի տանջանքներին: «Արտաշեսը տեսել էր իր ծեր հոր աղաղակը, բայց դահիճներին աղաչանքի խոսք անգամ չէր ասել»: [9] Նրանք ասում են, որ համեմատաբար լավ զգալու օրերին Արվեստը: Հարությունյանը խանդավառությամբ խոսեց գրականության մասին: Գրողի բարոյական նկարագիրը ներկայացված է ժամանակակիցների հիշողություններից: «Տառապանքի ամենադառը վիճակում, տառապանքի պահերին նա սենյակի պատուհանից դուրս նայեց դրսի բակի կանանց ու տղաներին, և նրա մոռացված ցավերը լցվեցին իրենց ցավերով», - գրում է Ա. Մուբահեչյան: - Քանի՞ անգամ է նա ինձ հարցրել: «Ի՞նչ կլինի նրանց հետ, երբ ամուսինները աքսորվեն: Այս կանայք և երեխաները սովից կմահանան: »[10] Գիշերը, երեք զինված թուրք պահակների հսկողության տակ, երկու անպաշտպան հայերին տարան, որոնք, արդարության համար արդար ասած, մահից բացի այլ բան չէին կարող սպասել: «Մահվան դեմ, ինչքան էլ փակես աչքերդ, ո bestվ իմ լավագույն մարդ, համոզված եմ, Արիայի ուրախությունը ոսկու պես բացվեց քո մաքուր արյան մեջ, և քո վրա սիրված Motherlink հոգու ժապավենը իջավ քեզ վրա: « «Հակառակ այն փաստին, որ հանցագործությունը քեզ արթուն պահեց, քո երիտասարդությունը դարձավ ժպիտ, Metterlink ժպիտ», [11] գրում է Հակոբ Օշականը: Արտաշես Հարությունյանը չկարողացավ աստվածատուր կյանքով ապրել բնականոն ճանապարհով. Նա դարձավ 1915-ի անասելի ցեղասպանության զոհերից մեկը `կիսելով թուրքական ջարդերի արդյունքում նահատակված անթիվ հայերի ճակատագիրը: Արվեստ Հարությունյանի թողած արժեքավոր գրական էջերում այսօր ներկայացված են տեսաբան-վերլուծաբանի և ակտիվ քաղաքացիության առաջադեմ դիրքերը `ժամանակի հասարակական-քաղաքական իրավիճակի ընկալման և գնահատման լայն տեսանկյունից: Նա չի անդրադարձել երիտթուրքերի խոստացած ազգային ինքնավարության հեռանկարներին, քողարկել է Օսմանյան կայսրության, երիտթուրքերի հակաժողովրդական պրակտիկան և իմպերիալիստական պետությունների դիվանագիտական մանիպուլյացիաները ՝ ներկայացնելով իր գեղարվեստական առաջադեմ դիրքի ակտիվ քաղաքացիություն: Գրականություն 1. ԳԱԹ, Արտաշես Հարությունյանի արխիվ, դեպք №23, էջ 14: 2. Հարությունյան Ա.Հ., «Լավը ազատության համար», «Արևելյան մամուլ», Պոլիս, 1908, №34, էջ 793-796: 3. Հարությունյան Ա.Հ., «Անթափանց շունչը», Կ. Պոլիս, «Ազատամարտ» 1909, №11,12: 4. Հարությունյան Ա.Հ., «Կորած հրաշք», «Հայ գրականություն», yrմյուռնիա, 1912, №7, էջ 1-5: 5. Հարությունյան Ա.Հ., «Ռուսաստանի հեղափոխական պատմության օգտակար էջերը», «Ձայն հայրենիքի», 1910, №13, էջ 248: 6. Փանիկյան Օ.Ս., Մահից կյանք, Երեւան, 1965, 334 էջ: 7. ԳԱԹ, Արտաշես Հարությունյանի արխիվ, գործ 63: 8. Պարսամյան Մ.Ա., Արտաշես Հարությունյան «Նրա կյանքն ու գործը», «Հայրենիք», Բոստոն, 1928, №49, 50: 9. Աղասյան Մ., «Արտաշես Հարությունյան», «Նոր օր», Աթենք, 1930, ապրիլի 20: 10. ԳԱԹ, Արտաշես Հարությունյանի արխիվ, գործ -66-68: 11. Օշական Հ.Հ., «Արտաշես Հարությունյան», «Հուշեր», «Battleակատամարտ», Պոլիս, 1919, հունիսի 15: Տեղեկատվություն հեղինակների մասին Անահիտ Գ. Նահապետյան - մի բան: գիտնական թեկնածու, դոցենտ, GSPI- ի հայ գրականության, դասավանդման մեթոդիկայի և լրագրության ամբիոնի դասախոս: Մարի Ս. Սողոմոնյան - «№ 7 հիմնական դպրոց» ՊՈԱԿ-ի ուսուցիչ ՀՊՏՀ քոլեջի ուսուցիչ `հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչ: ։
| Հոդվածում երևակվում է XX դարասկզբին հայ ժողովրդին բաժին ընկած աննախադեպ ոճրագործության սահմռկեցուցիչ ողբերգությունը։
Ներկայացվում է 1908-1910թթ.-ին «Ազատամարտ», «Հայ գրականություն», «Ձայն հայրենյաց», «Բյուզանդիոն» պարբերականներում Արտաշես Հարությունյանի (18731915)՝ ազգային-քաղաքական հարցեր քննարկող հրապարակախոսությունը որպես Օսմանյան կայսրության և երիտթուրքերի անողոք քննադատության վավերագրեր՝ լուսաբանելով գրողի առաջադեմ դիրքորոշումն ու ակտիվ քաղաքացիությունը։
|
Խորվաթական ֆաշիզմի գաղափարախոսական առանձնահատկությունները և դերը երկրորդ սերբ-խորվաթական հարաբերությունների մեջ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից Այստեղ, Հարավսլավիայի Թագավորությունը, որը ղեկավարում էր թագավորի պաշտոնակատար Պավլե Կարաջորջիչը, վարչապետ Դրագիսա vetվետկովիչի գլխավորությամբ, միացավ Առանցքին 1941 թ. Մարտի 25-ին, բայց ընդամենը երկու օր անց հեղաշրջումը տապալեց անչափահաս Պետար Կարաջորջին: Ապրիլի 6-ին Հարավսլավիայի Թագավորության վրա հարձակումը: Արդեն ապրիլի 17-ին Երրորդ Ռեյխը, Իտալիան, Ալբանիան, Հունգարիան և Բուլղարիան գրավեցին Հարավսլավիայի ամբողջ տարածքը, բացառությամբ Խորվաթիայի շրջանի: Վերջինիս տարածքում ապրիլի 10-ին հայտարարվեց Խորվաթիայի անկախ պետությունը ՝ ֆաշիստական ուժերի հովանու ներքո: Այս հոդվածը ուսումնասիրում է Խորվաթիայի անկախ պետության (այսուհետ `CPF) ստեղծման նախադրյալները, երկրում առկա պաշտոնական ֆաշիստական գաղափարախոսության առանձնահատկությունները և դրանց հնարավոր ազդեցությունը սերբ-խորվաթական ժամանակակից հարաբերությունների վրա: Այս պետության ստեղծման համար կային ինչպես գործնական, այնպես էլ գաղափարական հիմքեր, որոնք գոյություն ունեին 1941-1945 թվականներին: Գործնական հիմքերը հայտնվեցին. 1. Հարավսլավիայի Թագավորության հաստատման ժամանակ, երբ Խորվաթիայի Գյուղացիական կուսակցությունը, ինչպիսիք էին Խորվաթական գյուղացիական կուսակցությունը, Ստյեպան Ռադիչի գլխավորությամբ, դեմ էին սերբ-խորվաթական պետության նորաստեղծ սլովեններին, խորվաթներին և սերբերին (ԽՄԿԿ): ), դեմ էին Հարավսլավիայի միավորմանը և ստեղծմանը 1, քանի որ նրանք դրանում տեսնում էին ազգային ձուլման վտանգ: Այնուամենայնիվ, հնարավոր դարձավ միասնական պետության ստեղծումը, քանի որ ԽՍՀՄ ժողովրդի միակ մանդատ ունեցող Ազգային միությունը ՝ Ազգային խորհուրդը, երկրորդական համարեց այս միության հակամարտությունը ՝ առաջնահերթություն տալով նրանց ներքին տնտեսական խնդիրների անհապաղ լուծմանը, մնացած հարավսլավական հողերի ազատագրումը և պաշտպանությունը նոր հարձակումներից: 2. 1918-ի բռնակցումից հետո տեղի ունեցած քաղաքական գործընթացների արդյունքում, ինչպիսիք են. • Սահմանադրության ընդունումը: Խորվաթիայի քաղաքական ուժերը ձգտում էին ստեղծել երկրի դաշնային, հաճախ նույնիսկ դաշնային մոդել ՝ վախենալով լիակատար սերբական տիրապետության հաստատումից և ազգային ձուլումից: Սակայն նրանց առաջարկած մոդելը չի ընդունվել Սահմանադրական ժողովում, փոխարենը ընդունվել է ժողովրդավարական, արմատական կուսակցությունների ներկայացրած ծրագիրը: Վերջինս առաջարկել է սահմանադրական կառավարության համատեղ առաջարկ ՝ ավելի քիչ ինքնակառավարման լիազորություններով վարչական բաժանմունքներով 2: Պնդում էին, որ հարավային սլավոնական ժողովուրդների միջև բոլոր նախկին մշակութային և սովորութային տարաձայնությունները պետք է հաղթահարվեին, քանի որ, ըստ այդ տեսակետի, հարավային սլավոնները ծագել էին նույն էթնոսից ՝ իլլիրացիներից, և գոյություն ունեցող սահմանները համարվում էին պարտադրված կեղծ ու օտար ճնշողներ: • Միասնության հաստատում: Այն բանից հետո, երբ Սերբիայի խորհրդարանը հաստատեց FSBS ST- ի բռնակցումը, Հարավսլավիայի ներքին գործերի առաջին նախարար Սվետոզար Պրիբիչը օգտագործեց իր ողջ ներուժը Խորվաթական Sabor- ի կողմից նույն փաստաթղթի վավերացումը կանխելու համար: Այս կերպ նա նպատակ ուներ կանխել դաշնայինների և միության դեմ ուժերի հնարավոր ակտիվացումը և ներքաղաքական անկարգությունները: Իրավական տեսանկյունից խորվաթական Sabor- ի կողմից միավորումը հաստատելու անհրաժեշտություն չկար, քանի որ այդ ժամանակ ԽՍՀՄ ժողովրդի մանդատ ունեցող միակ պետական մարմինը ՝ Ազգային խորհուրդը, արդեն համաձայնել էր միավորմանը: • Թագավորի հաստատության դերի բարձրացում: Մեծ ներդրում ունեցավ իշխան Ալեքսանդրը, որը շուտով պետք է թագավոր դառնար: Նա մերժեց ժամանակավոր կառավարության առաջարկը ՝ Նիկոլա Փաշիչին (վարչապետ) առաջադրել վարչապետի պաշտոնում: Այս քայլով Ալեքս 1 I. Banac, Ազգային հարցերը Հարավսլավիայում: ծագումը, պատմությունը, քաղաքականությունը, Նյու Յորք, Քորնելի համալսարան 2 Ա. Պավկովիչ, Հարավսլավիայի բաժանումը, Երեւան, 2007, էջ: 48 Սանդարը բարձրացրեց թագավորի ինստիտուտի դերը նորաստեղծ երկրում ՝ մատնանշելով, որ դա նման չի լինի սահմանադրական միապետության օրինակին, երբ արքաները ունեն խորհրդանշական բնույթ: Այսպիսով, սերբական Կարայորգների իշխանությունը նորաստեղծ պետությունում բնավ ձևական չէր: Այս և այլ գործընթացները խորվաթ քաղաքական գործիչներին դրդում էին սերբական հեգեմոնիայի հնարավոր հաստատման, Մեծ Սերբիա ստեղծելու սպառնալիքի դեմ, որի դեմ պայքարը խորվաթ ազգի ինքնագիտակցությունը և ինտեգրումն ավելի կենսունակ էր դարձնում, քան կարող էր անել պայքարը հարավսլավական միացյալ գաղափարախոսության դեմ: , Այս քաղաքական պայմաններում «Ուստաշա» (Խորվաթական հեղափոխական ծրագիր) կոչվող շարժումը դե յուրե դե ֆակտո կիրառվում էր նորաստեղծ Հարավսլավիայի խորվաթների շրջանում 1929 թ., Որն ի սկզբանե կրում էր ահաբեկչական բնույթ: Օրինակ ՝ 1932 թվականի հունվարին Բրյուսանեի ոստիկանական զորանոցները ՝ Անդրիա Արթիկովչի գլխավորությամբ, հարձակվեցին 10 կին աջակիցների կողմից: Նշենք, որ «Ուստաշան» 19343-ին Ալեքսանդր Կարաջորջիչի թագավորի սպանության կազմակերպիչներից էր: 3. Միջազգային բարենպաստ իրավիճակի պայմաններում: Բարենպաստ պայմաններ ասելով `մենք նկատի ունենք ֆաշիզմի իտալիա ի հայտ գալը 1919-ին և արդեն 1930-ականներին: տարածվել է Եվրոպայում, հատկապես Գերմանիայում: Ուղղակի ազդեցությունը կապված է թագավորի 1929 թ. Հունվարի հրամանի հետ, որով բոլոր ազգային կուսակցությունները պետք է փակվեին: Այս որոշումից հետո Իտալիայում հաստատված «Ուստաշայի» առաջնորդ Անտե Պավլիչը տեղահանվեց և սկսեց սերտ համագործակցել Բ. Մուսոլինիի հետ: Վերջինս շահագրգռված էր «Ուստաշայի» միջոցով վերականգնել իր ազդեցությունը Դալմատիայում: Որպես գաղափարական հիմք ՝ նրանք գործեցին: 1. Խորվաթ պատմաբան-քաղաքական գործիչ դոկտոր Միլան ֆ ուֆլայի գաղափարները, համաձայն որոնց Խորվաթիան դարեր շարունակ եղել է արևմտյան քաղաքակրթության հենասյունը, կորցրել է իր ուժն ու հեղինակությունը 1918 թվականին ՝ Սերբիայի բռնակցմամբ: 2. Խորվաթ պատմաբան, Խորվաթական կաթոլիկ եկեղեցու հայր Վերապատվելի Կրունոսլավ Դրագանովիչի գաղափարները, ով կարծում էր, որ 16-17-րդ 4-ը Ռ. Սաբրինա, Երեք Հարավսլավիան: Պետականություն և օրինականություն, 1918–2005, Բլումինգթոն, Դարերի ընթացքում հարավային Հերցեգովինայի շատ կաթոլիկներ ստիպված էին ընդունել ուղղափառ քրիստոնեություն: 3. Ուստաշայի շարժումը բավականին լայն ազդեցություն ունեցավ իտալական ֆաշիզմի և գերմանական նացիզմի ազդեցության տակ: Նախ և առաջ, Անտե Պավլիչի ՝ Պոգլավնիկի պաշտոնում ընդունումը քաղաքականապես ամբողջովին նույնական էր Հիտլերին Ֆյուրերի և Մուսոլինիի դքսուհու պաշտոնում ընդունելու հետ: Ինքնությունն արտահայտվում էր նաև ընդհանրապես ՝ անհատի իրավունքների նկատմամբ կոլեկտիվ իրավունքների գերակայության մեջ, տնտեսության կորպորատիվության մեջ, մի շարք բնութագրական հատկանիշներով ՝ բարի գալուստի կարգից մինչև պոպուլիզմ և վիճակագրություն: ՔՀՖ ստեղծման համար գոյություն ունեցող գործնական և գաղափարական հիմքերը ուսումնասիրելով ՝ ակնհայտ են դառնում ապագա պետության պաշտոնական գաղափարախոսության երկու հիմնական առանձնահատկությունները. Հարավսլավիայի Թագավորության հիմնադրման հենց սկզբից Խորվաթական ազգայնականությունը դեմ էր սերբական հեգեմոնիայի սպառնալիքին, և արդեն անկախ պետության մեջ «Ուստաշայի» գաղափարախոսությունը խորվաթներին համարում էր դինարական ցեղի անդամ, բայց հերքում էր, որ խորվաթները սլավոնական և գերմանական էին: ցեղերի. Սեփական ազգին արիական համարող գաղափարախոսությունը սերբերին համարում էր օտար, արևելյան տարր, որն իր ներկայությամբ փչացրեց խորվաթների արիականությունը և ենթակա էր ոչնչացման: 1941-ի մայիսին ԽԿԿ օրենսդիր մարմնի ներկայացուցիչ Միլովան Zanանիչը հայտարարեց, որ ժամանակն է ունենալ էթնիկապես մաքուր Խորվաթիա, որը միայն խորվաթների համար էր: Ուստաշայի ծրագրի իրականացման համար ընդունվեց նախարար Միլե Բուդակի առաջարկած եռաքայլ ռազմավարությունը. 6. • սերբերի 1/3 ֆիզիկական բնաջնջում, • սերբերի 1/3 արտաքսում, տարածքի էթնիկ մաքրում, • 1/3 սերբերի բռնի կաթոլիկացում: • Բացարձակ դավանանքի դերը: Քանի որ խորվաթ գաղափարախոսները կարծում էին, որ խորվաթների մեծ մասը ձուլվել է, կորցրել է իր ազգային ինքնությունը իսլամ դառնալու և Ուղղափառություն ընդունելու պատճառով, ԽԿԿ-ն մեծ դեր խաղաց կաթոլիկ եկեղեցում: Կաթոլիկ եկեղեցին կարևոր դեր խաղաց երկրի ներքին կառավարման գործում ՝ մասնակցելով ուղղափառ և հրեական հավատքի ոչնչացմանը: Օր 5 Նույն տեղում, էջ 126: 6 S. Jacobs, rontեղասպանությանը դիմակայելը: Հուդաիզմ, քրիստոնեություն, իսլամ, Lexington Books, 2009, էջ 158–159: Այնուամենայնիվ, կուսակրոն կաթոլիկ հայր Տիմոսլավ Ֆիլիպովիչ-Մաիստորովիչը (հայտնի է որպես Յասենովացի սատանա) ղեկավարեց 1941 թ .: Ընդհանուր առմամբ, 1941-1945 թվականներին ԽԿԿ տարածքում կոտորված հրեաների, գնչուների և սերբերի թիվը կազմում է մոտ 1 միլիոն 700 հազար 7: Ըստ սերբական աղբյուրների `սպանվել է ավելի քան 800,000 սերբ 8, ինչը խորվաթական աղբյուրները հերքում են, և խոսքը 197,000 սպանվածի մասին է: Վատիկանի պաշտոնական փաստաթղթերում նշվում է, որ միայն 1942-ի վերջին CPF10- ում ոչնչացվել է 350,000 էթնիկ սերբ: Serboամանակակից սերբ-խորվաթական հարաբերություններում խորվաթական ֆաշիզմի ազդեցությունը ուսումնասիրելիս պետք է հիշել, որ Հարավսլավիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո վերակազմավորվեց Հարավսլավիայի People'sողովրդական Դաշնային Հանրապետություն (1963 թվականից ՝ Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Դաշնային Հանրապետություն): Մինչև 1980 թվականը երկիրը ղեկավարում էր Մարշալ ԻԲ-ից Տիտոն, որի անձի պաշտամունքը մինչև 1948 թվականը աշխարհում երկրորդն էր Ստալինի պաշտամունքից հետո, իսկ 1948 թ.-ին `առաջինը: Մարշալ Տիտոյի «Երկաթե ձեռքի» օրոք, Հարավսլավիայում ազգայնականության բոլոր դրսեւորումները դատապարտված էին ոչնչացման, քանի որ Սոցիալիստական Հարավսլավիայում ազգային միասնության բանաձեւը (narodno jedinstvo) ամբողջովին գործում էր 11: Ազգայնականությունը Հարավսլավիայում սկսեց վերստին հայտնվել 1980-ականներին: Josephոզեֆ Բրոզ Տիտոյի մահից ի վեր, երբ ժողովրդավարական ընտրությունները իշխանության բերեցին ապակենտրոնացման ձգտող ազգայնական առաջնորդներին: 1989 Խորվաթիայի Նախագահ Ֆրանջո Թուջմանը, որն իր երկիրը վտարեց անկախությունից հետո, հստակ դիրքորոշում ունեցավ Ուստաշայի և ՔՊՖ-ի նկատմամբ, համաձայն որի ՝ նոր ժամանակների պատմության մեջ ՔՊՖ-ն թույլ էր տալիս խորվաթներին ունենալ իրենց սեփական անկախությունը հայրենիքում: ՀՖԿ-ում Հոլոքոստի ժխտման վերաբերյալ նրա գաղափարներն արտահայտված են նրա «Պատերազմի սարսափը. Պատմական իրականություն և փիլիսոփայություն» գրքում: Խորվաթիայի նորանկախ Հանրապետությունը ՝ Թուջմանի գլխավորությամբ, պատճենեց «Ուստաշայի» բոլոր խորհրդանիշները ՝ ռազմական համազգեստից մինչև «Ուստաշա» շախմատի գլխավոր խորհրդանիշ: Պավկովիչ, Հարավսլավիայի բաժանումը, Երեւան, 2007, էջ 75-76: դրոշի վրա: Որպես պետական արժույթ ընտրվեց CPF- արժութային միավորը ՝ Կունան: 1990-ականներին երկրում ոչնչացվեցին ցեղասպանության շուրջ 3000 հակաֆաշիստական հուշարձաններ 12: Zagագրեբի և այլ քաղաքների շատ փողոցներ վերանվանվել են ԽԿԿ հանցավոր զորավարների անունով, օրինակ ՝ մինչև 2013 թվականը դեռ կան նախարար Միլե Բուդակի անունը կրող փողոցներ: «Ապրիլի 10» կոչվող փողոց կար ՝ ի հիշատակ ԽԱՊ ստեղծման: Խորվաթիայի Հանրապետության անկախության տարիներին Ուստաշայի թողած գաղափարական և պատմական ժառանգությունը որպես զենք օգտագործվեց Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Դաշնային Հանրապետության դեմ, քանի որ անկախության համար պատերազմ էին մղում Խորվաթիայի ժողովրդական բանակը, տեղական խորվաթական ուժերը: Թուջմանի կառավարությանը անհրաժեշտ էր կենսունակ գաղափարախոսություն, որը կարթնացներ Խորվաթիայի նոր սերունդների ազգային ոգին, որոնք ծնվել էին Միացյալ հարավսլավական գաղափարախոսության ազգային տարաձայնությունների լուծարման տարիներին: Այսպիսով, Խորվաթիայի Հանրապետությունը ձեռք բերեց իր անկախությունը 1990-ականներին սերբական հեգեմոնիայի հնարավոր հաստատման դեմ պայքարում: Վերոհիշյալ քաղաքական գործընթացների արդյունքում Խորվաթիայի Հանրապետության տարածքում սերբերի էթնիկական զտումներ են տեղի ունեցել 13: 1990-ականներից մինչ օրս «Ուստաշայի» թողած գաղափարական և պատմական ժառանգությունը խոր ազդեցություն ունի Խորվաթիայում, ինչպես պետական հաստատություններում, այնպես էլ սոցիալական ոլորտում: Դա արտահայտվում է բազմիցս, ինչպիսիք են 2012 թ.-ին ռազմական հանցագործներ Անտե Գոտովինան և Մլադեն Մարկաչը հանրային փառաբանելը, Խորվաթիայում նեոնացիզմ-նեոֆաշիզմի ի հայտ գալը 14: Վերոհիշյալ բոլոր գործոնները բացասաբար են անդրադառնում սերբ-խորվաթական միջպետական հարաբերությունների միջպետական հարաբերությունների վրա, որոնք բազմիցս արտահայտվում են տարբեր ոլորտներում մարզական խաղերի ընթացքում ՝ զանգվածային բախումներից մինչև պետական մակարդակի փոխադարձ դատարանի դիմումներ Միջազգային դատարան 15: 12 T. Judah, The Serbs. Պատմություն, առասպել և Հարավսլավիայի կործանում, Լոնդոն, 2009, էջ 19-22.13 Նույն տեղում: 151999 Խորվաթիան դատական հայց է ներկայացրել Սերբիայի դեմ ՝ ցեղասպանության մեղադրանքով: 2010 թվականը նույն մեղադրանքով Սերբիան պատասխան դիմում ուղարկեց Խորվաթիայի դեմ: 2015 Երկու դիմումներն էլ մերժվեցին: Էդիկ Հարությունյան Խորվաթական ֆաշիզմի գաղափարախոսական առանձնահատկությունները և դերը ժամանակակից սերբ-խորվաթական հարաբերությունների մեջ Հիմնաբառեր. Հարավսլավիայի Թագավորություն, Խորվաթիայի պետություն, Խորվաթական ֆաշիզմ ։
| 1918 թ. Հարավսլավիայի Թագավորության ստեղծումից հետո սրվեցին սերբ-խորվաթական ներքաղաքական հարաբերությունները պետության որդեգրած միասնական հարավսլավոնական գաղափարախոսության շուրջ, որն ուղղված էր տարրալուծելու ազգային բոլոր տարբերությունները միասնական պետության կազմում։
Այս պայմաններում առաջ եկավ խորվաթական «Ուստաշա» կազմակերպությունը, որը Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներից ղեկավարեց Խորվաթիայի անկախ պետությունն իր ողջ գոյության ընթացքում (1941-1945)։
Սույն հոդվածը քննության է առնում Խորվաթիայի անկախ պետության ստեղծման համար առկա նախադրյալները, երկրում գոյություն ունեցած պաշտոնական ֆաշիստական գաղափարախոսության առանձնահատկությունները և դրանց հնարավոր ազդեցությունը ժամանակակից սերբ-խորվաթական հարաբերություններում։
|
ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՌԱԻՆ Տպագրված գրքերի մաթեմատիկական տերմինոլոգիական համակարգերի համեմատական քննություն 17-րդ դարը հայոց լեզվի զարգացման կարևոր հանգրվան է, այն համարվում է աշխարհի սկիզբ: Հայ գրական լեզվի բաժանման շրջանում այս շրջանը կոչվում է վաղ համաշխարհային լեզվի կազմավորման, համաշխարհային լեզվի կազմավորման, ժամանակակից հայոց լեզվի ձեւավորման շրջան: Նորվեգերեն գրված բազմաթիվ ձեռագրերի շարքում սկսեցին տպագրվել առաջին համաշխարհային գրքերը: Դրանցից երկուսը ՝ «Արհեստների դիտարկման կատարյալ կատարելությունը» (1675), «Ամբողջ աշխարհի չափի, քաշի, թվերի և փողի գանձը» (1699), որին նվիրված է սույն հրատարակությունը, ճշգրիտ գիտությունները ներկայացնում են հետաքրքիր պատահականություն «Բոլորը կատարյալ են արհեստների հաշվարկի համար» մաթեմատիկայի դասագիրք է, որը նախատեսված է հայ վաճառականների համար: Գիրքն օգտագործում է մի շարք մաթեմատիկական տերմիններ `տերմինային բառեր, չափը` քաշի միավորներ: Այն բաղկացած է նախաբանից (Նախաբան), հինգ գլուխ (պայմանականորեն կարող ենք անվանել 1-ին բաժին), որին հաջորդում է «երեք գլուխ (պայմանականորեն կարող ենք անվանել 2-րդ բաժին)» և ավարտից (Վերջ): Դիտարկվող մյուս գիրքը ՝ «Չափի, քաշի, թվերի և փողի գանձը ամբողջ աշխարհի», տպագրվել է հատկապես հայ վաճառականների համար: Նախաբանում («Դեպի իմ հայ վաճառական սիրող եղբայր») նշված է գրքի նպատակը, հուշագրությունը վերահաստատում է այն: «Հօգուտ մեր սիրելի Banaser վաճառական եղբայր Ts. 1 «Չափի, քաշի, փողի քանակի գանձ ամբողջ աշխարհում» երկուսն էլ օգտագործում են մաթեմատիկական տերմիններ, տերմինային բառեր, ավելի մեծ խումբը բաղկացած է տարբեր չափման միավորներից, որոնք բխում են բովանդակությունից: Գիրքը բաղկացած է ներածությունից, երեք գլուխներից և հուշագրությունից: Կարծում ենք, որ այս երկու գրքերի բովանդակության նմանությունը, աշխարհագրագետի տեսքը, մեծ թվով մաթեմատիկական տերմինների առկայությունը լավագույն հնարավորությունն է համեմատական քննություն կատարելու `զարգացման աստիճանը պարզելու համար: հայկական մաթեմատիկական տերմինաբանական համակարգի (տերմինները, տերմինները, չափը և քաշը): Հնարավոր է նաև պարզել, թե աշխարհում առաջին գրքերում որն է արտահայտված միավորների մաթեմատիկական տերմինը, որը բնութագրվում է մաթեմատիկական բովանդակությամբ, և արդյո՞ք միավորներն օգտագործվում են այսօր, կա՞ արդյոք ընդհանուր «տարբեր եզրեր մաթեմատիկական տերմինաբանական նույն դարաշրջանի վերոհիշյալ գրքերում օգտագործվող համակարգեր »: Պետք է ընդգծել, որ այս դարը, շրջանաձեւ լեզու լինելուց զատ, նոր սկիզբ է հայ գիտական մտքի պատմության համար, և որ, մասնավորապես, 17-րդ դարի հնագույն գրքերը, ինչպես նշում են գիտնականները, «դեռ պետք է մանրակրկիտ գիտական ուսումնասիրություն »: Մաթեմատիկական տերմինները ային տերմինային բառեր են «Ամբողջ աշխարհում« արհեստի կատարելություն »,« Չափի, քաշի, փողի քանակի գանձ ամբողջ աշխարհում »գրքերում: Տերմինաբանության տեսանկյունից ոչ վերջնական բառերը առանձնանում են բառապաշարում (դրանք չունեն նշանակված օգտագործման տերմին), տերմինային բառեր (ընդհանուր իմաստ ունեցող բառ, «հատուկ օգտագործման և նշանակության տերմին»), տերմիններ (ունեն միայն տերմինաբանական իմաստ) 3. Մաթեմատիկական տերմիններ բառերը «Արհեստի ամբողջ և կատարելագործումը» գրքում շարունակական տերմիններն անընդհատ օգտագործվում են 1 Vanandetsi եցի, Չափի, քաշի, քանակի գանձ ամբողջ աշխարհում, Ամստերդամ, 1699, էջ: 80 Այսուհետ մենք նշելու ենք միայն էջը `այս գրքից բերված օրինակներով: Օրինակները հիմնականում ներկայացվում են բնագրին համապատասխան ուղղագրությամբ: 2 Միրզոյան Հ., 17-րդ դարի հայ փիլիսոփայական մտքի քննություն, Երեւան, 1983, էջ: 126: 3 Աղայան ԵԲ, Լեզվաբանության հիմունքներ, Երեւան, 1987, էջ: 430 թ. բոլոր գլուխներում և մասերում, և «Չափի, քաշի, թվերի և փողի գանձը ամբողջ աշխարհում» գրքում ՝ «Կարճ պատմություն Ռագամի դռներին» բաժնում, որը գրքի երրորդ գլխի մի մասն է, «Յաղագսի վազքը»: Եկեք նայենք «կատարյալ» արհեստի «կատարյալ արհեստի» մեջ օգտագործված մաթեմատիկական տերմիններին զուգահեռ, թե ինչպես են արտահայտվել այդ արտահայտությունները «Չափի, քաշի, թվերի և ամբողջ աշխարհի գանձը» գրքում, որոնք են նմանություններն ու տարբերությունները: երկու գրքերի արանքում , Հաստատակամություն բառը, որը նաև «Արհեստի թվաբանություն» գրքի վերնագրի բաղկացուցիչ է, նշանակում է 1. թվաբանական արվեստ, 2. էթնիկական թիվ 2: Այն լայնորեն օգտագործվում է գրքում: Հանդուրժողականություն տերմինի իմաստով բարդ բաղադրիչները (թվային արհեստ (AH1) 3 և (զ) թվային արհեստ (AH2) մոտ են, որոնք հոմանիշ կապի մեջ են: «Գանձ» -ում հանդիպում է «թվային արհեստ» արտահայտությունը: «Հիմնական այբուբենը բոլոր չորս լաթերն են, կամ 4 դուռը դեպի Հաշվողական արհեստներ to»: (C 63): «Արհեստների քննարկում» գրքում «սպանդ» տերմինի փոխարեն օգտագործվել է «սպանդեր» բառը (ադրբեջանական այբուբենի նախաբանը): Բեկորը կամ կոտորակը մեկնաբանվում է որպես կոտորակ, որը նշանակում է մի կտոր, որը ձեռք է բերվում իրը բաժանելով, պատռելով, կտրելով 4: Որպես մաթեմատիկական տերմին ՝ դա վկայվում է ժամանակակից հայերենի բացատրական բառարաններում («Armenianամանակակից հայերենի բառարան», «Modernամանակակից հայերենի բացատրական բառարան»), բայց, ինչպես նշում ենք, 17-րդ դարում այն արդեն օգտագործվել է որպես տերմին - «թ. Թուոց և կոտորեցելոց» (Ադրբեջանի Հանրապետության առաջաբան): «Գանձ» -ում այս իմաստով օգտագործվում է կտոր համարի բարդ տերմինը: «Եւ. Եվ եթե կտորի դուռը համար է» (C 64): «Հաշվելու արհեստի» առաջին գլուխը կոչվում է «Յաղագս, ի՞նչ է հաշվում, և քանի՞ տառ ունի»: Գրքում թվանշանը կոչվում է տառ, որի արդյունքում տառ բառը այստեղ ստանում է մաթեմատիկական տերմինի արժեքը. «Եվ դա տաս տառ ունի, այսինքն. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.9. 0 »(ԱՀ 1): Այնուամենայնիվ, երգի ամբողջ ընթացքում օգտագործվում է «համար» տերմինը, որը գրքում հանդիպում է կրկնակի գրությամբ `թիվ: թիվ. Երկուսում էլ օգտագործվել են մի շարք ամսաթվեր: 4-րդ էջում բերված օրինակներից թվերը բացատրվում են մեկ, տասնյակ, հարյուրավոր, հազարավոր, հազարավոր թվանշանների հերթականությամբ (ԱՀ 4): , j biuravor -800 000 000, j biuravor -900 000 000, j միլիարդատեր -1 000 000000, j միլիարդատեր -20 000 000 000, j միլիարդատեր -300 000 000 000, միլիարդատեր -4 000 000 000000 (AH 4): Միլիարդավոր և միլիարդ տերմիններ, ըստ Գ. Ըստ Պետրոսյանի, դրանք օգտագործվում են առաջին անգամ 5: Դրանք «Գանձ» -ում չեն հանդիպում: Մեր ուսումնասիրած երկու գրքերում առանձնացվում են հաշվարկային արհեստների չորս տեսակներ: «Արհեստի» երկու տերմիններում դրանք կոչվում են հետևյալը. Բարդացնել, հանել, բազմապատկել, բաժանել, «Գանձում» անունները նույնն են, բացառությամբ արհեստի տեսակի հանումից, որը ներկայացված է հանումով ձի (C63): «Արհեստագործություն» գրքի երկրորդ գլուխը կոչվում է «Յաղագներ, որն է բարդ թվերի խնդիրը»: Համակարգչային արհեստի այս տեսակը մեկնաբանվում է հետևյալ կերպ. «Դժվար է սովորեցնել խմբով գրված թվերը, որոնք միասին հավաքվում են» (AH 5): «Գանձ» ռմբակոծության բացատրությունը հետեւյալն է. «Դժվար կլինի ասել, որ բարդ կլինի, երբ դրա մեջ շատ թվեր հավաքես» (G 64): Այսպիսով, bardel տերմինն օգտագործվում էր որպես փոխառված ձև (C66, 75, 76) (ջեմ - արաբ. Ğam - փող, ջեմ ՝ ավելացնելու համար): «Արհեստների դիտում» գրքում հանդիպում է ջեմ բառը (AH 117, 118), որը արաբերենից փոխառված ջեմ բառի հնչյունական տարբերակն է, բառի սկզբի մ> ջ: Բարդության ճիշտ արդյունքի դեպքում օգտագործվում է շիտակ արտահայտությունը, իսկ սխալ արդյունքի դեպքում `նկարագրությունն աղավաղվում է: Sum տերմինի փոխարեն օգտագործվում է բարդ թվեր արտահայտությունը, իսկ հանրագումարի փոխարեն `բարդ թիվ: Երբ մի քանի թվեր ավելացնելիս օգտագործվում են նման աշխատություններում: Հեշտ ընթերցման համար, բնօրինակների կողքին նշված էջերի կողքին, մենք կներկայացնենք գրքերի վերնագրերը հետևյալ պայմանական տարբերակներով. «Ամբողջական և կատարյալ արհեստ» - ԱՀ, «Գանձի չափը, քաշը, ամբողջ գումարի քանակը աշխարհը »- Ք. 2 Հայկազյան լեզվի նոր բառարան, Վենետիկ, 1837, հ. 2, էջ 24: 3 Արհեստի կատարյալ կատարելություն, Մարսել, 1675, էջ 1: Այսուհետ, այս գրքից բերված օրինակների կողքին, մենք հիշատակում ենք էջը տվյալ աղբյուրից: Օրինակները հիմնականում ներկայացված են բնագրին համապատասխան ուղղագրությամբ: 4 Հայկազյան լեզվի նոր բառարան, Վենետիկ, 1837, հ. 1, էջ 1117 թ. 5 Petrosyan GB, Հայ մաթեմատիկական գրականությունը XVII-XVIII դարերում, Պատմա-բանասիրական հանդես, Երեւան, 1959, N 1, էջ: 191 թ. Պայմաններ. Բարդացնել մեկ տող (ներ) ը, բարդ երկրորդ տող (ներ) ը, բովանդակային միացություններ (ներ) ը, քաղվածքներ տողերը (ը), և ընդհանուր գումարը արտահայտվում է հետևյալով. Պարունակության մնացած բաղադրիչներից (ԱՀ 15) ) օգտագործված մնացած բովանդակության հետ (n 16): Ամբողջ թիվ հասկացությունները միահյուսված են, ի տարբերություն «Գանձ» -ի, որտեղ օգտագործվում է միայն ամբողջ թիվ հասկացությունը: «Եթե համարը լայն է, և եթե դուռը կտոր է» (G 64): «Գանձում» բաղադրյալ թիվ տերմինը կարելի է համարել որպես կիսաբարդ բաղադրյալ տերմինի հակադրություն: «Անկախ նրանից, թե դա լրիվ է, թե կիսով չափ» (C 66): «Արհեստների դիտում» գրքում պարունակության բովանդակությունը ձեռք է բերել տերմինային արժեք: «Բովանդակությունը քսաներեք հազար յոթ հարյուր հիսուն երկու էր» (AH 9): Այս բառը հանդիպում է նաեւ «Գանձ» -ում: «Ինչպե՞ս գրել հայկական բովանդակություն J.»: (C64), բայց այստեղ չունի վերջնական արժեք: Հաշվարկի ժամանակ հանվում են այն կետերը, որոնք այլևս անհրաժեշտ չեն, այս դեպքում ՝ «Արհեստների հաշվարկ» գրքում հանման իմաստն օգտագործվում է հարակից բայը բացառելու համար: «Յոթը դուրս կգցենք, քանի որ շատ բան կա»: (ԱՀ 11): Այս մակդիր բայը հանդիպում է «Գանձ» -ում `քաշելու համար (C 64) և դուրս բերելու համար (C 66): Երկու գրքերը չեն օգտագործում գումարած նշան: «Արհեստների հաշվարկ» երրորդ գրքի «Յաղագս, որն է ամբողջ թվի հանում» ներկայացված է հետևյալ կերպ. «Հանումն է սովորեցնել փոքր թվին հանվել մեծ թվից կամ հավասար թվից հավասար թվից» ( ԱՀ 17): Սա մեկնաբանվում է «Գանձ» -ում: «Արտաքսում է, երբ մեծ թվից հանում ես մի փոքր թիվ» (C 64): Ինչպես նկատում ենք, առաջինում բացատրությունը տրվում է թիվ տերմինի օգտագործմամբ, իսկ երկրորդում `թիվ: «Արհեստագործություն» գրքում ՝ հանում սահմանման ժամանակ, փոքր քանակի բառերը գործածվում են հանման, հանման (ԱՀ 17) հասկացությունների փոխարեն, իսկ «Գանձ» -ում ՝ փոքր թիվ, մեծ թիվ (C 64) օգտագործվում է. «Գանձ» -ում հանդիպող հարակից բայը հանել, հանել, ձեռքերով հանել, «Հաշվարկի արհեստ» գրքում ձեռք է բերել տերմինային արժեք, հանել հարակից բայը, որն օգտագործվել է «հանել» եզրույթի իմաստով: (F) փոխառություն (n) տերմինը (ԱՀ 20) օգտագործվում է փոխառված իմաստով, երբ հանման ընթացքում միավորը փոխառվում է համարի մյուս բաղադրիչից: Այն հանդիպում է մակագրության հետ. (Զ) վերցնել (n) (AH 21): Հավասարություն և անհավասարություն հասկացություններն օգտագործվում են չափ և փոքրություն հասկացությունների հետ համատեղ: «Արհեստների քննարկումը» գրքում մնացածը կոչվում է մնացածը (AH 18), այն մնում է (AH 20), «Գանձում» մնացածը (C 67): Երկու գրքերում էլ հեռացման հետք չկա: Մեկնաբանվում է «Արհեստների հաշվարկ» չորրորդ գլուխը ՝ «Յաղագս, ո՞րն է ամբողջ թվի բազմապատկումը»: «Բազմապատկումն այն է, ինչը սովորեցնում է մի թվին ավելացնել մյուսով» (AH 32): Բազմապատկել Տերմինի փոխարեն օգտագործվում է բազմապատկում տերմինը: «… .Այդ դեպքում մենք վերը նշված 4-ից երեքը կբազմապատկենք 12-ով» (ԱՀ 35), «… .հետո մենք կբազմապատկենք երրորդ տառով»: »(AH 39): Նման կիրառման արդյունքում հոմանիշների տերմինը բազմապատկվում է: «Գանձ» -ում բազմապատկումը մեկնաբանվում է այսպես. «Բազմապատկումը, որպեսզի այն գռեհիկորեն արվի, այն է, երբ մենք մեկ այլ մեծ թիվ բազմապատկենք մեկ փոքր թվով»: (C 65): Այստեղ նույնպես, որպես հոմանիշների տերմիններ, կարելի է տեսնել և ragham- ի բազմացումը (բայը կազմված է օտարերկրյա ռաղամից `անել հայերեն): Եթե արհեստագործական գրքում բազմապատկման փոխարեն օգտագործվում են բազմապատկման տառեր (PC 34), բազմապատկման փոխարեն բազմապատկման տառեր (PC 34), ապրանքի փոխարեն բազմապատկման համարներ (PC 34), «Գանձում» կան համապատասխանաբար բազմապատկող, բազմապատկման տառեր: և բազմապատկած պայմաններ (C65): Ոչ մի գրքում չի օգտագործվում բազմապատկման նշան: «Արհեստների հաշվարկի» հինգերորդ գլուխը «Յաղագս ինչ է ամբողջ թվի բաժանումը» բացատրում է բաժանման գործողությունը. «To. Սովորեցնել մի համարը մյուսի չափը կտրել» (AH 51) Եվ այստեղ, և «Գանձ» -ում բայը բաժանվում է որպես տերմին օգտագործվող տերմինի փոխարեն: «Բաժանումը, որը նշանակում է գռեհիկ կտրել, այն է, երբ մենք որոշակի թիվը բաժանում ենք որոշակի թվի» (G 65): Բաժանվող և բաժանարար տերմինների փոխարեն «բաժանարար թիվ» տերմինը օգտագործվում է և «Արհեստների հաշվարկի» ժամանակ: «Երբ ուզում ենք թիվ բաժանել թվին, պետք է բաժանարար թիվը դնել համարի տակ ՝ ձախ»: (AH 53), իսկ «Գանձ» –ում օգտագործվում են բաժանարար, բաժանարար, բաժանված հասկացությունները (C66): Երկու գրքերում բաժանման նշան չկա: «Արհեստների քննարկում» գրքի երկրորդ մասը բաղկացած է երեք գլուխներից: «Յաղագս ինչ համարակալված համար է» գլուխը նվիրված է համարակալված համարի բացատրությանը. «Համարակալված համարը ամբողջ թիվն է» (AH 80): Մենք համարում ենք, որ հատվածի համարը բարդ տերմին է: Երկրորդ և երրորդ գլուխները բացատրում են թվաբանական խնդիրները: Երկրորդ գլուխը նվիրված է երեքի կանոնին, ընկերության բացատրությունը. «Յաղագս, ո՞րն է երեքի կանոնը, որն է ընկերությունը», իսկ երրորդ գլուխը նվիրված է վաճառականների առևտրին. «Յաղագս վաճառականներից մինչև վաճառականներ »: «Գանձ» -ը վերաբերում է երեք ընկերությունների կանոններին: Երրորդության բացատրության վերաբերյալ երկու գրքերը շատ ընդհանրություններ ունեն: Հմմթ. «J.. Ճանապարհ է, որը հայտնի է երեք թվով: Մեկ ուրիշը չգիտի, թե ինչպես գտնել թիվ: (AH 106),« Այս երեք կանոններով, յուրաքանչյուր մրցավազքում, կարելի է գտնել անհայտ թիվ 3 հայտնի թվերով, կամ գտնել 3 հայտնի թվերով անհայտ թիվ »(C68): Եվ ընկերության բացատրության հիմքը երկու գրքերում էլ կարելի է նույնական համարել: Հմմթ. «Երանի ոչ ոք չկարողանա ինձ հետ ընկեր լինել»: Յուրաքանչյուր մարդ իր ամենօրյա կարողության վրա փող է դնում »: (Ա.Հ. 116),« Ասենք, որ մի քանի հոգի մի տեղ ընկերներ են ձեռք բերում, որոնցից յուրաքանչյուրն ամենալավն է դնում: նրա կարողությունը »(C 76): Հաշվի առնելով այս մեկնաբանությունների ընդհանրությունը, կարելի է կարծել, որ «Գանձ» գրքի վրա մաթեմատիկական տեսանկյունից ազդել է «Արհեստի դիտարկումը» գիրքը: Վերոնշյալ բառերի և տերմինների մեծ մասը այսօր չի օգտագործվում: Տերմինների և տերմինային բառերի դասակարգում: Քանակական թվեր կօգտագործվեն մեր ուսումնասիրած գրքերում, որոնք, իհարկե, այդ գրքերի մաթեմատիկական տերմինաբանական համակարգի մաս են կազմում, բայց ստորև ներկայացված դասակարգման մեջ մենք կներառենք միայն այն թվերը, որոնք հատուկ օգտագործում են մեր ուսումնասիրած գրքերում: , հազարավոր (AH 3), թվային (AH 3), միլիարդներ (AH 4), միլիարդներ (AH 4), ավելին (AH 17, C 64), ձախ (AH 18), բաժանված (C 66), բարդ (C66), փորձված (C72), խառը (C66), -li- բաժանելի (C66), -elik- բարդ (C66), ազատ-բաժանարար (C66), 3. միաժամանակ նախածանց և վերջածանցային կետեր. անհավասարություն (AH 17), 4. Միջանկյալ միավորներ `-ac-- բազմապատկել (PC 32, C 64), բազմապատկել (C 65), -նշում` -բարձրացնել (PC 32), -at- - կտրել (PC 51, C 65), -dice: բազմապատկել (AH 35), 5. միևնույն ժամանակ միջանկյալ և վերջածանցային միավորներ. -Ոցն- և -ելի ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- և -ogh ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C 65 ), գ) բարդը կազմվում է բառակազմությամբ: բարդ (C66), փորձված (C72), խառը (C66), -li- բաժանվող (C66), -elik- բարդ (C66), չամրացված-բաժանվող (C66), 3. միաժամանակ նախածանց և վերջածանցներ. անհավասարություն (AH 17 ), 4. Միջանկյալ միավորներ. բազմապատկել (PC 32, C 64), բազմապատկել (C 65), -ինդիկացիա ՝ -բարձրացնել (PC 32), -at- - կտրել (PC 51, C 65),-զառ ՝ բազմապատկել (AH 35), 5. ժամը միևնույն ժամանակ միջանկյալ և վերջածանցային միավորները. -ոցն- և -էլի-բազմապատկիչ (C65), -atsn- և -ogh- բազմապատկիչ (C65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C65), գ) բարդ և բարդ ածանցյալները կազմված է բառակազմությամբ: բարդ (C66), փորձված (C72), խառը (C66), -li- բաժանվող (C66), -elik- բարդ (C66), չամրացված-բաժանվող (C66), 3. միաժամանակ նախածանց և վերջածանցներ. անհավասարություն (AH 17 ), 4. Միջանկյալ միավորներ. -At- բազմապատկել (PC 32, C 64), բազմապատկել (C 65), -նշում-ավելացնելու համար (PC 32), -at- կտրել (PC 51, C 65), - ծալել բազմապատկելու համար (AH 35), 5. միևնույն ժամանակ միջքաղաքային և վերջածանցային միավորներ. -ոցն- և -էլի-բազմապատկիչ (C65), -atsn- և -ogh- բազմապատկող (C65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C65), գ) բարդ և բարդ ածանցյալները կազմվում են բառակազմությամբ: բազմապատկել (C 65), -նշել-աճել (AH 32), -at- կտրել (AH 51, C 65), -dice բազմապատկել (AH 35), 5. միաժամանակ միջանկյալ և վերջածանցային միավորներ ՝ -ոցն- և -eli-multiplicative (C65), -atsn- և -ogh-multiplier (C65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C65), գ) բարդ և բարդ ածանցյալները կազմվում են բառակազմությամբ: բազմապատկել (C 65), -նշել-աճել (AH 32), -at- կտրել (AH 51, C 65), -dice բազմապատկել (AH 35), 5. միաժամանակ միջանկյալ և վերջածանցային միավորներ ՝ -ոցն- և -ելի ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- և -ogh ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C 65), գ) բարդը կազմվում է բառակազմությամբ: -otsn- և -eli- բազմապատկիչ (C65), -atsn- և -ogh- բազմապատկիչ (C65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C65), գ) բարդ և բարդ ածանցյալները կազմվում են բառակազմությամբ: բազմապատկել (C 65), -նշել-աճել (AH 32), -at- կտրել (AH 51, C 65), -dice բազմապատկել (AH 35), 5. միաժամանակ միջանկյալ և վերջածանցային միավորներ ՝ -ոցն- և -ելի ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- և -ogh ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C 65), գ) բարդը կազմվում է բառակազմությամբ: -otsn- և -eli- բազմապատկիչ (C65), -atsn- և -ogh- բազմապատկիչ (C65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C65), գ) բարդ և բարդ ածանցյալները կազմվում են բառակազմությամբ: բազմապատկել (C 65), -նշել-աճել (AH 32), -at- կտրել (AH 51, C 65), -dice բազմապատկել (AH 35), 5. միաժամանակ միջանկյալ և վերջածանցային միավորներ ՝ -ոցն- և -ելի ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- և -ogh ՝ բազմապատկող (C 65), -atsn- ած -s բազմապատկած (C 65), գ) բարդը կազմվում է բառակազմությամբ: Ածանցը մասնակցում է բարդ ածանցի տիպի ստեղծմանը: Այս խմբերի պատկանող մաթեմատիկական տերմինները չեն առանձնացվել մեր դասակարգման ընթացքում և տերմինային բառերը չեն տարանջատվել. դ) Բաղադրյալ տերմինների խմբում առանձնանում են երկբաղադրիչ, էներգետիկ, բազմանդամ ենթախմբերը ՝ ըստ բաղադրյալ տերմինի բաղադրիչների քանակի: Ստորև ներկայացնում ենք բարդ մաթեմատիկական տերմինները բառաբառ բառեր. 1. Կոմպոզիտային հայտի մաթեմատիկական տերմիններ բառի տերմինները. Ամբողջ թիվ (նախաբան), հաշվարկային արհեստ (PC1, C63), թվային արհեստ (PC2), ամբողջ թիվ (PC5, C64) ), Մասնակի համար (C66), բարդ թիվ (ԱՀ 10), բարդ թիվ (ԱՀ 10), բացառել (ԱՀ 11.1) Օրինակներում նշված տերմիններ բառերը Բառ բառերը օգտագործվել են համապատասխան գրքերի տարբեր էջերում, մենք հիմնականում նշել ենք մեկը ութ հարյուր երեք հազար: հարյուր հիսուն երկու (AH 37), երկու միլիարդ: հինգ հարյուր ութսուներկու միլիարդ: հարյուր և մեկ միլիոն: երկու հարյուր վաթսունյոթ հազար: հարյուր երեսուներկու (AH 42): որ մենք մաթեմատիկական տերմինաբանության համակարգում չենք ներառի քանակական թվեր, բացառությամբ նրանց, որոնք հատուկ օգտագործում են (հատուկ կիրառություն) վերոհիշյալ գրքերում ՝ յոթ հարյուր յոթանասունյոթ հազար երկու հարյուր երեսուն (ԱՀ 7), չորս միլիոն: ութ հարյուր երեք հազար: հարյուր հիսուն երկու (AH 37), երկու միլիարդ: հինգ հարյուր ութսուներկու միլիարդ: հարյուր և մեկ միլիոն: երկու հարյուր վաթսունյոթ հազար: հարյուր երեսուներկու (AH 42): հարյուր երեսուներկու (AH 42): որ մենք մաթեմատիկական տերմինաբանության համակարգում չենք ներառի քանակական թվեր, բացառությամբ նրանց, որոնք հատուկ օգտագործում են (հատուկ կիրառություն) վերոհիշյալ գրքերում ՝ յոթ հարյուր յոթանասունյոթ հազար երկու հարյուր երեսուն (ԱՀ 7), չորս միլիոն: ութ հարյուր երեք հազար: հարյուր հիսուն երկու (AH 37), երկու միլիարդ: հինգ հարյուր ութսուներկու միլիարդ: հարյուր և մեկ միլիոն: երկու հարյուր վաթսունյոթ հազար: հարյուր երեսուներկու (AH 42): հարյուր երեսուներկու (AH 42): որ մենք մաթեմատիկական տերմինաբանության համակարգում չենք ներառի քանակական թվեր, բացառությամբ նրանց, որոնք հատուկ օգտագործում են (հատուկ կիրառություն) վերոհիշյալ գրքերում ՝ յոթ հարյուր յոթանասունյոթ հազար երկու հարյուր երեսուն (ԱՀ 7), չորս միլիոն: ութ հարյուր երեք հազար: հարյուր հիսուն երկու (AH 37), երկու միլիարդ: հինգ հարյուր ութսուներկու միլիարդ: հարյուր և մեկ միլիոն: երկու հարյուր վաթսունյոթ հազար: հարյուր երեսուներկու (AH 42): հինգ հարյուր ութսուներկու միլիարդ: հարյուր և մեկ միլիոն: երկու հարյուր վաթսունյոթ հազար: հարյուր երեսուներկու (AH 42): հինգ հարյուր ութսուներկու միլիարդ: հարյուր և մեկ միլիոն: երկու հարյուր վաթսունյոթ հազար: հարյուր երեսուներկու (AH 42): Չափ և քաշի միավորներ: «Արհեստների դիտում» և «Աշխարհի չափի, քաշի, թվերի և փողի գանձ» գրքերում օգտագործվել են չափի և քաշի տարբեր միավորներ: Ստորև մենք նախ ներկայացնում ենք այդ գրքերում օգտագործվող հայերեն բացատրական բառարաններում ապացուցված չափի ված քաշի միավորները ՝ դրանք խմբավորելով ըստ փոխառված լեզուների 1: 1. Պարսկերեն փոխառված բառեր. Դրախմա (G 7, 8) - Պարոն derhām - քաշի չափ, դրամական չափման միավոր, թանկ (C16) միջին հայերենում - ոսկե ոսկի արծաթե կշիռ, գազ (G 28, AH 93) - պարսկերեն: gaz - երկարության, թղթի (C 30) չափման միավոր - միջին հայերենի թուխպրսկում: tuxt - քաշ (15. 449 գ), թուման (G 35, AH 80) - պարսկերեն: t ՝ mān ՝ պրսկ. Դրամ, միավոր ՝ 10 000 արծաթ կամ ոսկի դինար, տոկոս (G18) // տոկոս (G21) - ս.թ. šāhi (արքայական մետաղադրամի անվանումը) - պարսկական մանրադրամ, փող (C 33) - պարսկերեն: nūl - փոքր արժեք ունեցող շատ փոքր մետաղական մետաղադրամ, abasi (G 70) -1.Պարսկական արծաթե մետաղադրամ, 2. Հին վրացական արծաթե մետաղադրամ, 3. Անդրկովկասում, 20 կոպեկ արծաթ կամ պղինձ, Sarma- ից (AH 126), Sarmia- պարսկերեն: sār-maye - դրամական կապիտալ, 2. արաբերեն փոխառված բառեր. ղանթարն (Գ 9, 10, ԱՀ 143 ևն) - արաբերեն, թուրքերեն qantar, պարսկերեն ğentar. քաշի չափը ՝ 100 կգ, մսխալ (Գ 9) // մսղալ (Գ 12 , ԱՀ 135) - արաբ. mitğāl, պարսկերեն mesğal, թուրքերեն miskal - քաշը ՝ մոտ 1,5 և 4,8 գրամ, tult (C 14) - արաբերեն: tult - մեկ երրորդ, երրորդ մաս, ushur (C 30) -arab. us¯r, թուրք. öšür (տասանորդ տուրք) տասանորդ տուրքի երկրից, 3. Թուրքերեն փոխառված բառեր. ըստ (C 22) // ստակ (AH 80) - ամենափոքր տաջակ դրամ, գրուշեթ (C 42) - ղրուշ, ղուրուշ - տաճկ: guruš - Tachkan դրամ, Օխայ (AH 135) -Թուրք: Քաշը `1 կգ 225 գ, մանգո (AH 123) -Թուրք: մանգիր, երկարության չափման միավոր, 4. եվրոպական լեզուներից փոխառված բառեր. dukat (C 22) - daukat-ital միջին հայերենում: dukato - իտալական ոսկե մետաղադրամ, միավոր, flor (C32) - flor միջին հայերենում, florin - միջին լատինական florenus - եվրոպական արծաթե մետաղադրամ, marshmallow (C40, AH 80), օգտագործվել է narchil տարբերակը - միջին հայերենի marchil - (իտալ. Marsili) - եվրոպական արծաթե դրամ, fli (C 56) - տե՛ս flor, fiorin (C 71) - flor - իտալերեն: florino - մետաղադրամ, ֆրանս. ֆլորին - տարբեր արժեք ունեցող արծաթե մետաղադրամ, կախված երկրից ՝ ունցիա (C7, 8) // ունց (C27) // ունցիա (C10, 12) - ունցիան նույնն է ունցիան. 1. Եվրոպայում հին մետաղադրամների անվանումը, ունցիա, 2. քաշի միավոր, քարտ (AH 80) -ֆր. սայլի քարտ, 1 քարտը 50 կույտ է, ghitr (AH 93) - հուն. լիտր - 12 ունցիա քաշ, քաշի միավոր, լիրա (AH 97) - հին ֆր. լիվր, իտալ. լիրա - սկզբում որոշակի քաշ, հետագայում այդ քաշը, 5 լիրա 1 ունցիա է, Դինար (AH 97) - Դենար-լատինական դենար - տասնյակ, քաշը մեկ դրամ, 5. Ռուսերենից փոխառված բառեր. Արշին (C 30) - ռուսերեն: аршин - ռուսական երկարության երկարությունը, միացնել (C 36) - ռուսերեն: կոպեկ - ռուսական պղնձե մետաղադրամ: Բացի վերոնշյալ խմբերից, օրինակ, մեր ուսումնասիրած գրքերում կան չափի և քաշի մի շարք միավորներ, որոնք վկայված չեն հայերեն բացատրական բառարաններում, բայց բնօրինակներից 1 Գտնված չափի և քաշի միավորները երկու գրքերում հայտնաբերված հայերեն բացատրական բառարաններում խմբավորված էին միասին: Նշենք, որ «Արհեստների դիտարկումը» գրքում դրանք անհամեմատ ավելի քիչ են: Նրանց աղբյուրը բերված է օրինակների կողքին, որպեսզի դուք կարողանաք պատկերացում կազմել այս հարաբերակցության մասին: Հասկանալի է, որ դրանք քաշի միավորներ են, երբեմն միավորների դեպքում նշվում է, որ դրանք օգտագործվում են տեսական երկրներում, օրինակ ՝ Կշեռք (C9) // Կշեռք (C9, 10) // Կշեռք (C14): " Ամբողջ Իտալիայում Մեկ ֆունտն ունի 12 ունցիա »(C9),« Բաղդադը վաղվանից ունի 50 կոլոլակ, ինչը 75 դրամ է »(C20): Եզրակացություն Ուսումնասիրելով վերոհիշյալ գրքերի մաթեմատիկական տերմինաբանության համակարգերը ՝ կարելի է նշել, որ կան տերմիններ և բառեր, բառակապակցություններ, որոնք բնօրինակներում տրված գործածություններով կարող են համարվել մաթեմատիկական տերմինային բառեր: Քննությունը ցույց է տալիս, որ երկու գրքերի մաթեմատիկական տերմինաբանության համակարգերի միջև ընդհանրություններ կան, օրինակ ՝ երկու դեպքում էլ թվաբանական նշաններ չեն օգտագործվում, Արհեստների գրքում փոքրաթիվ բառերը օգտագործվում են ցածր, շարժական տերմինների փոխարեն: 17), իսկ «Գանձ» –ում տրված բառերը օգտագործում են փոքր թիվ, մեծ թիվ (C 64) տերմինը, եթե «Արհեստների հաշվարկ» գրքում բազմապատկման տերմինի փոխարեն օգտագործված է բազմապատկման տառ (ԱՀ 34), փոխարեն բազմապատկիչ - բազմապատկման նամակ (ԱՀ 34), արտադրանքի փոխարեն ՝ բազմապատկած թիվ (ԱՀ 34), ապա «Գանձում» կան համապատասխանաբար բազմապատկող, բազմապատկած-բազմապատկած տերմիններ (C 65): Բանաստեղծություններում օգտագործվող տերմինների մեծ մասը, բառերը տերմիններն այսօր չեն օգտագործվում, կամ Գ. Պետրոսյանը նշում է, որ մաթեմատիկական աշխատություններում օգտագործված տերմինների մեծ մասը, որոնք մեզ հասել են 17-ից 18-րդ դարերից, մտել են գիտական բառարան հայոց լեզվի, «այն այսօր հաջողությամբ օգտագործվում է» 1: Armenianամանակակից հայերենում հիմնականում օգտագործվում են վերոհիշյալ գրքերում օգտագործվող հետևյալ միավորները. Քաշ (C3), չափ (PC 51, C3), թիվ (PC 2), թիվ (C3), հանել (PC 17), բաժանել ( PC 51, C) 64), կանոն (AH 106), պակաս (C66), խնդիր (C73), քաշ (80), հավասարություն (AH17), մեծություն (AH17), լայնություն (C72), բաժանելի (C66), անհավասարություն (AH 17), բազմապատկել (AH 35), ամբողջ թիվ (AH նախաբան), մեծ թիվ (AH 17), փոքր թիվ (C 65), հավասար թիվ (AH 17), Պյութագորասի աղյուսակ (AH 32): Թվերն, իհարկե, օգտագործելի են, բացառությամբ միլիարդների, միլիարդներ (AD 42), իսկ «ավոր» ածանցով ածականներն օգտագործվում են տարիներից ՝ միավորներ, տասնյակներ, բացառությամբ միլիարդների, միլիարդների (AD 4): Տերմինների և տերմինային բառերի բառաբանական ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ հնարավոր է տարբերակել պարզ, ածանցյալը (նախածանց, վերջածանց, միևնույն ժամանակ նախածանց և վերջածանց, միջերեսային, միևնույն ժամանակ միջքաղաքային և վերջածանցային միավորներ) և բարդ խմբեր (բարդ երկբառ միավոր), բազմանդամ Գրքերում օգտագործված չափի և կշռի միավորները, որոնց մասին տեղեկատվություն են տրամադրում հայերենի բացատրական բառարանները, ծագում են պարսկերեն, արաբերեն, թուրքերեն, եվրոպական լեզուներից, ռուսերենից: Համեմատաբար մեծ խմբերը պարսկերենից և եվրոպական լեզուներից փոխառված միավորներն են, ռուսերեն երենից փոխառված միավորների քանակը չափերով և քաշով ամենափոքրն է: Թամարա Պողոսյան ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՌԱԻՆ Տպագրված գրքերի մաթեմատիկական տերմինոլոգիական համակարգերի համեմատական քննություն Հիմնաբառեր. 17-րդ դար, ամբողջ աշխարհում, «Բոլոր արհեստները «Կատարյալ», «Չափի, քաշի, ամբողջ աշխարհի դրամների գանձ» , ։
| Սույն աշխատանքը նվիրված է աշխարհաբար առաջին տպագիր գրքերի, մասնավորապես «Արհեստ համարողութեան ամբողջ և կատարեալ» (1675), «Գանձ չափոյ, կշռոյ, թւոյ և դրամից բոլոր աշխարհի» (1699) երկերի մաթեմատիկական տերմինաբանական համակարգերի համեմատական քննությանը։
Այս գրքերում գործածված մաթեմատիկական տարաբնույթ տերմինների և տերմինային բառերի համեմատական քննության արդյունքում պարզ է դառնում, որ դրանցում առկա են թե՛ ընդհանուր եզրեր, թե՛ տարբերություններ, որոնք ներկայացվել են աշխատանքում։
Երկերում կիրառված տերմինների և տերմինային բառերի մեծ մասն այսօր գործածական չէ։
Տերմինների և տերմինային բառերի բառակազմական քննությունը ցույց է տալիս, որ նրանց մեջ հնարավոր է առանձնացնել պարզ, ածանցավոր և բաղադրյալ խմբեր։
Ածանցավոր և բաղադրյալ խմբերը բաղկացած են համապատասխան ենթախմբերից։
Վերոհիշյալ գրքերում գործածված և հայերենի բացատրական բառարաններում վկայված չափի և կշռի փոխառյալ միավորները դասակարգվել են ըստ փոխատու լեզուների։
Այդ միավորները ծագում են պարսկերենից, արաբերենից, թուրքերենից, եվրոպական լեզուներից, ռուսերենից։
Համեմատաբար մեծ խմբեր են կազմում պարսկերենից և եվրոպական լեզուներից փոխառյալ միավորները, ռուսերենից փոխառյալ չափի և կշռի միավորների թիվն ամենափոքրն է։
|
ՎՐԱՑ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԴԻՆԱՄԻԿԱՆ 2003-2013 ԹԹ.1990-ական թվականներին ԽՍՀՄ-ի փլուզմանը զուգահեռ՝ Վրաստանը 1991 թ. մարտի 31-ինանցկացված հանրաքվեի արդյունքում 89,9 տոկոս կողմ քվեարկությամբ դարձավ ինքնիշխան պետություն։
1991 թ. մայիսի 26-ին առաջին համապետական ընտրություններում հավաքելով ձայների 86,52տոկոսը՝ Վրաստանի առաջին նախագահ ընտրվեց Զվիադ Գամսախուրդիան՝ դրանով ձեռք բերելովլայն հնարավորություններ՝ իրականացնելու ինքնուրույն ներքին ու արտաքին քաղաքականություն1։
Վրաստանն անկախանալուց ի վեր գտնվում էր քաղաքական ու տնտեսական ծանր կացությանմեջ, որը պայմանավորված էր ոչ միայն վրաց-աբխազական և վրաց-օսական հակամարտություններով,այլև Վրաստանի նորընտիր նախագահի դեմ ձևավորված քաղաքական ընդդիմության պայքարով, որը1991 թ. վերջին հանգեցրեց քաղաքացիական պատերազմի2։
Բացի այդ, Զ․ Գամսախուրդիան, չդիմանալով ընդդիմության ճնշմանը, հեռացավ երկրից և ապաստան խնդրեց Ադրբեջանից, սակայն, մերժում ստանալով, եկավ Հայաստան և ապաստանել է Իջևանի շրջանում3։
Ի տարբերություն իր նախորդի՝ Վրաստանի երկրորդ նախագահ Էդուարդ Շեվարդնաձեն ավելի հավասարակշռված ու բազմակողմանի արտաքին քաղաքականություն է վարել. դրա առաջին ցուցիչներից էր բոլոր հարևան երկրների,այդ թվում՝ Թուրքիայի բարիդրացիական հարաբերությունների հաստատումն էր։
Թուրքիան ԽՍՀՄ-ի փլուզումից անմիջապես հետո աշխարհում առաջինը ճանաչեց Վրաստանիանկախությունը 1991 թ. դեկտեմբերի 16-ին4։
Վրաստանի և Թուրքիայի միջև դիվանագիտական հարաբերութուններ հաստատվել է 1992 թ. մայիսի 21-ին։
Կողմերի միջև կանոնավոր տեղի էին ունենումբարձր մակարդակի հանդիպումներ5։
Վրաստանի և Թուրքիայի իշխանությունների վարած արտաքինքաղաքականության շնորհիվ՝ ամրապնդվել է կողմերի միջև բարեկամական հարաբերությունները ինչպես տնտեսական, մշակութային, քաղաքական, այնպես էլ՝ ռազմական ոլորտում։
Թուրք-վրացական հարաբերությունները զարգանում են փոխշահավետ սկզբունքների հիմանվրա․ ունեն ազատ մուտքի վերաբերյալ ստորագրած համաձայնագիր6։
Երկու երկրներն ունեն սերտհամագործակցության լայն շրջանակ՝ էներգետիկ, տնտեսական, քաղաքական, գիտակրթական, մշակութային և այլն։
Թուրքիան Վրաստանի ամենախոշոր առևտրային գործընկերն է։
2010 թ. նրանցմիջև առևտուրը կազմել է 1,4 մլրդ դոլար7։
2003 թ. կեսերից Վրաստանի ու Թուրքիայի միջև քաղաքական, ռազմաքաղաքական ու տնտեսական կապերի ամրապնդման ակտիվություն նկատվեց։
Այն պայմանավորված էր Վրաստանում 2003 թ.«Վարդերի հեղափոխության» արդյունքում իշխանության եկած «Միացյալ ազգային շարժում» կուսակցության ղեկավար Մ. Սաակաշվիլու քաղաքականությամբ8։
Վրաստանի արդեն նախկին նախագահ1 Вачнадзе М., Гурули В., Бахтадзе М., История Грузии - с древнейших времен до наших дней, Часть вторая, Глава XXII։
է՝http։
//www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Vachn/28.php. 2 Nodia C., Political Turmoil in Georgia and the Ethnic Policies of Zviad Gamsakhurdia, Chapter II։
Contested borders in the CaucasusBrussels, 1996, http։
//poli.vub.ac.be/publi/ContBorders/eng/ch0201.htm. 3 Յալանուզյան Մ., «1992 թվականի քաղաքացիական պատերազմը Վրաստանում», Ռազմ.info, 09.07.2012 թ., հասանելի է՝ http։
//razm.info/6500#more-6500։
4 Տե՛ս Վրաստանի կառավարության պաշտոնական կայք, հասանելի է՝ http։
//gov.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=193.5 Տե՛ս Թուրքիայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք, հասանելի է՝ http։
//www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-georgia.en.mfa. 6 Chikvadze I., Zero problems with neighbors։
The case of Georgia, 2011, p. 6-7.7 Տե՛ս Թուրքիայի ԱԳՆ պաշտոնական կայք։
8 Kandelaki K., Georgia’s Rose Revolution։
A Participant’s Perspective United States Institute of Peace, Special Report 167, July2006, հասանելի է՝ http։
//www.usip.org/sites/default/files/sr167.pdf.հասանելի Սաակաշվիլու խոսքերով՝ Թուրքիան Վրաստանի համար «ընկեր» ու «Եվրոպա տանող պատուհան»է1։
Սաակաշվիլու նախագահության տարիներին (2003-2013 թթ.) կողմերի միջև իրականացվել ենմի քանի ռազմավարական նշանակության ծրագրեր` Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղ, ԲաքուԹբիլիսի-էրզրում գազամուղ և այլն2։
Բացի դրանից, ընթացքի մեջ է Արևելք-Արևմուտք «Նոր մետաքսեճանապարհի» մասը կազմող Բաքու-Թբիլիսի-Ախալքալաք-Կարս երկաթգծի կառուցման գործընթացը,որի շինարարության ավարտը նախատեսված էր 2012 թ., սակայն քաղաքական ու ֆինանսականխնդիրների պատճառով այն Ջավախքում և Կարսում դեռևս շարունակվում է3։
2003-2013 թթ. կողմերի միջև կնքվել են մի շարք պայմանագրեր, որոնք համարվում են Վրաստանի տնտեսության զարգացման շարժիչ ուժը։
Այսպես, 2006 թ. Բաթումիում կնքվել է օդանավակայանկառուցելու շուրջ պայմանագիր, որի ղեկավարման իրավունքը 20 տարով հանձնվել է թուրքականTepe-Akfen-Vie (TAV) ավիաընկերությանը4։
Պայմանագրի համաձայն՝ օդանավակայանի կառուցումըհովանավորել է թուրքական կողմը։
Այն տեղափոխելու է թուրք-վրացական արտադրության ապրանքներ։
Վրաստանի, Ադրբեջանի ու Թուրքիայի նախագահների մասնակցությամբ 2007 թ. ազդարարվել էԲաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգծի կառուցման աշխատանքների մեկնարկը5։
2007 թ. փետրվարինԹբիլիսում Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանը մասնակցել է Թուրքիա-Վրաստան-Ադրբեջան եռակողմհանդիպմանը, որտեղ ստորագրվել են «Թբիլիսյան հռչակագիր` ընդհանուր տարածաշրջանային համագործակցության մասին» և «Համատեղ հայտարարություն` փոխըմբռնման ու էներգետիկ ոլորտումհամագործակցության վերաբերյալ»6։
Այնուհետև՝ 2007 թ. նոյեմբերին՝ Թուրքիայի նախագահ Ա.Գյուլի՝ Վրաստան այցի ժամանակ, կրկնակի հարկումից խուսափելու համար կողմերի միջև կնքվել էազատ առևտրի մասին պայմանագիր, որը ուժի մեջ է մտել 2008 թ. նոյեմբերի 1-ից7, իսկ 2012 թ. հունվարի 20-ին Թբիլիսիում կողմերը ստորագրել են էլեկտրաէներգիայի առևտրի վերաբերյալ համաձայնագիր, որի համաձայն՝ ստեղծվել է Ախալցիխե-Բորկա էլեկտրաէներգիայի փոխադրման ուղին8։
Այսհամաձայնագրի հիմնական նպատակն է՝ կառուցվող ջրաէլեկտրակայանի շահագործմամբ ավելացնելԹուրքիայի ազդեցությունը Վրաստանում, հատկապես մեծամասամբ հայերով բնակեցված շրջաններում՝ Ջավախքում։
Սա, անշուշտ, չի բխում ՀՀ ազգային շահերից։
Թուրքիան Վրաստանի 10 խոշոր ներդրումներ իրականացնող երկրներից մեկն է․ 2010 թ. դրությամբ Թուրքիայի ներդրումները կազմել են շուրջ 113,7 մլն դոլար։
Բացի ներդրումներից՝ Թուրքիանմեծ ռազմական աջակցություն (թե՛ զինտեխնիկայի, թե՛ ֆինանսական օժանդակության իմաստով) էցուցաբերում Վրաստանին։
Չմոռանանք, որ վրաց-թուրքական հարաբերությունների ամրապնդմաննխթանել է նաև վրաց-ռուսական լարված հարաբերությունները։
Թուրքիան նույնիսկ ռուս-վրացական«հնգօրյա» պատերազմի ժամանակ կարողացավ օգնություն ցուցաբերել Վրաստանին՝ «չնեղացնելով»Ռուսաստանի Դաշնությանը։
Թուրքիան, 2008 թ. օգոստոսյան վրաց-օսական, վրաց-ռուսական, պատերազմներում զբաղեցնելով չեզոք դիրք, ԱՄՆ-ի ռազմանավերին թույլ տվեց մոտենալ Վրաստանիափ, հատկացրեց 100 հազար տոննա հումանիտար օգնություն, ինչպես նաև փախստականներիհամար վերակառուցվեց 100 բնակարան Վրաստանի Գորի քաղաքում9։
Գաղտնիք չէ, որ Թուրքիան պատմության ողջ ընթացքում ցանկացել է գրավել կամ իր ազդեցության ներքո պահել Անդրկովկասը։
Այժմ ևս Թուրքիան շարունակում է Հարավային Կովկասում քաղաքական ու տնտեսական ազդեցություն ձեռք բերելու իր քաղաքականությունը։
Թուրքիան, որպեսՆԱՏՕ-ի անդամ երկիր, ձգտում է ամրապնդվել տարածաշրջանում։
Անկարայի հետ երկկողմ հարաբեIstanbul, հասանելի է՝ http։
//www.bp.com/content/dam/bphttp։
//www.bsyr.org/download/2010/Chkhikvadze-01.pdf.http։
//www.golosarmenii.am/article/25167/zheleznaya-doroga-baku---tbilisi---kars. 6 «Из истории грузино-турецких отношений», Стратегический-аналитический центр “Аревелк”, November 10, 2011 г., հասանելիէ՝ http։
//arevelkcenter.com/archives/2222,7 Տե՛ս Թուրքիայի հանրապետության Էկոնոմիկայի նախարարության պաշտոնական կայք։
Republic of Turkey, Ministry ofէ՝ http։
//economy.gov.tr/index.cfm?sayfa=tradeagreements&bolum=fta&country=GE®ion=0։
8 Տե՛ս Agreement between Georgia and Republic of Turkey concerning cross-border electricity trade via Akhaltsikhe-Borckahttp։
//www.gse.com.ge/new/wpհասանելիէ՝ հասանելիէ՝հասանելիէ՝ հասանելի րությունների սերտացմանը, հատկապես ռազմական բնագավառում, ձգտում է նաև Վրաստանը։
Թուրք-վրացական ռազմական ու ռազմատեխնիկական համագործակցությունը սկսվել է դեռ 19921993 թթ., իսկ կողմերի միջև առաջին ռազմական համագործակցության վերաբերյալ փաստաթուղթստորագրվել է 1997 թ. մարտին։
Վերջինի համաձայն՝ Վրաստանում չպետք է տեղակայվեին թուրքական բազաներ։
Այս մասին 1999 թ. հայտարարել է Վրաստանի այդժամյա նախագահ Է. Շեվարդնաձեն՝ ընդգծելով, որ դա կարող է վտանգ ներկայացնել Վրաստանում ռուսական բազաների երկարամյա ներկայությանը1։
Մյուս պայմանագիրը կողմերի միջև ստորագրվել է 1997 թ. հունիսին՝ ռազմական կրթության վերաբերյալ, իսկ 1999 թ. մարտին ռազմական համագործակցության համաձայնագիր է ստորագրվել,որոնց համաձայն՝ թուրք սպաները կազմակերպելու էին վրաց զինվորականների, ռազմական ոստիկանների ու սահմանային պահակախմբերի համար դասընթացներ2։
Ավելին, 1999 թ. Թուրքիան 1,7մլն դոլար ռազմական աջակցություն է ցուցաբերել նաև Վրաստանի սահմանային պահակախմբերիմարտունակությունը բարձրացնելու համար3։
ՆԱՏՕ-ի քողի ներքո Թուրքիան կարողացել է Վրաստանին հատկացնել մեծածավալ ռազմական օգնություն։
Միայն 1998-1999 թթ. ընթացքում ԹուրքիանՎրաստանին ցուցաբերել է 9,3 մլն դոլար ռազմական օգնություն ռազմական և տեղեկատվականօբյեկտների ու տեխնիկայի, ինչպես նաև 1999 թ. այդ ծրագրի շրջանակներում ՊՆ Կոջորի ուսումնական կենտրոնի արդիականացման համար։
2000 թ. Թուրքիան Վրաստանին տրամադրել է 4 մլն դոլարի ռազմական օգնություն, իսկ դեռ 1998 թ. ապրիլի 15-ի «Ռազմական համագործակցության և փոխըմբռնման հուշագրի» շրջանակներում Թուրքիայում վրաց զինվորականների համար անցկացվել էրանվճար ռազմական դասընթացներ, որը մինչև 2006 թ. ընդգրկել էր 911 վրաց զինծառայող4։
1997-2007 թթ. Թուրքիայից Վրաստան է ներկրվել 730 հազար դոլար ընդհանուր արժողությամբ60 հատ RN-94 զրահապատ փոխադրամիջոց, 2 հատ UH-1 «Iroquois» ուղղաթիռ, 2500 հատ MP5A1(K)ավտոմատ, 1500 հատ G3 A3 (A4) գրոհային հրացաններ, 500 հատ T-40 գնդացիր, 4000 հատ 122MM հրթիռներ, 20,000 հատ 155-MM հրթիռներ, 169,5 հազար դոլարին համարժեք 21,6 հզ հատ12,7x99 MM չափի և 320 հազար հատ 9x19 MM չափի փամփուշտներ, մեծ թվով նռնակներ, հակահետևակային ու ականանետային ականներ, պարեկային նավակ «Քութաիսի» («Turk» AB-30 նախագիծ),կապի ու նավիգացիոն սարքավորումներ, ռադիոտեխնիկական սարքավորումներ, 7 միավոր GPS արբանյակային նավիգացիոն համակարգեր, կապի տեխնոլոգիաներ, ռազմատեխնիկական սարքավորումներ, «Land Rover» մակնիշի մի քանի մեքենա, 10 միավոր ջրասուզվող սարքավորումներ, ռազմական գույք և այլ տեխնիկա5։
Իսկ 2009 թ. հուլիսի 25-ին Թուրքիան Վրաստանին է հանձնել նոր արագընթաց պարեկային նավակներ, որոնք նախօրոք պատվիրված էր Վրաստանի Ներքին գործերի նախարարության կողմից6։
Ընդհանուր առմամբ, 1997-2008 թթ. Թուրքիան 45 մլն դոլար ռազմական օգնություն է ցուցաբերել Վրաստանին, իսկ 2010 թ. կողմերի միջև ռազմական շրջանառությունը կազմել է 3մլն 350 հզ դոլար7։
Թուրքիան հավանաբար շարունակել է ռազմական աջակցություն ցուցաբերելՎրաստանին նաև 2010-2012 թթ.։
Բացի այդ, արդեն հստակեցվում և տարեցտարի զգալի արդյունքներ է տալիս Թուրքիա-Վրաստան-Ադրբեջան եռյակի համագործակցությունը՝ ռազմական և ռազմատեխնիկական ոլորտներում։
Այննոր լիցք ստացավ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի գործարկմանը զուգընթաց, քանի որ խնդիրէր առաջացել համատեղ ապահովելու նավթամուղի անվտանգությունը։
Թուրքիան, Վրաստանը ևԱդրբեջանը ծրագրում էին ռազմական համագործակցություն իրականացնել նաև ՎՈՒԱՄ-ի շրջանակներում8։
Վրաց-թուրքական հարաբերություններն էլ ավելի են ամրապնդվում «Սևծովյան տնտեսականհամագործակցություն» (ՍԾՏՀ), կազմակերպության շրջանակներում։
1992 թ. հունիսի 25-ին Ստամբուլում Սևծովյան տարածաշրջանի 11 պետությունների, այդ թվում՝ Թուրքիայի, Վրաստանի, ինչպեսնաև՝ Հայաստանի կողմից ստեղծված ՍԾՏՀ-ն տնտեսական կազմակերպություն է, որը նպատակունի՝ նպաստել անդամ երկրների միջև փոխգործակցության ամրապնդմանն ու խորացմանը, ապhttp։
//www.ispionline.it/it/documents/PB_196_2010.pdf.5 Иванов В., Грузино-турецкие отношения։
реалии и переспективы (II); «Взаимодействие в военной сфере»; Еврозеская информационная лига; Грузия; 26 февраля 2013 г., հասանելի է՝ http։
//eurasianinfoleague.com/topic.php?id=21148.6 Նույն տեղում։
7 Bodewig K., Economic and political transition in Georgia, NATO Parliamentary Assembly official website, հասանելի է՝ http։
//www.nato-pa.int/default.asp?SHORTCUT=1171.8 Davies C., Azerbaijan-Georgia-Turkey։
Trilateral Alliance and the Future of Regional Politics, SAM Center for Strategic Studies. րանքների, ծառայությունների, կապիտալի և աշխատուժի ազատ տեղաշարժին, բարիդրա ցիական հարաբերությունների հաստատմանը, ինչպես նաև Սևծովյան տարածաշրջանում հաստատելխաղաղություն, կայունություն ու բարգավաճում և համաշխարհային տնտեսությանն ինտեգրում։
ՍԾՏՀ-ի շրջանակներում թուրքական 100-ից ավելի ընկերությունների տարեկան ներդրումներըՎրաստանի տնտեսությունն անցնում է 125 մլն դոլարի սանդղակը 1։
Վրաստանի ընդհանուր ապրանքաշրջանառությունը 2005-2006 թթ. կազմել է 899,7 մլն դոլար։
Թուրքիան Վրաստանի տնտեսությունում չորրորդ ամենամեծ ներդրումներ անող երկիրն է․ 2006 թ.թուրքական ներդրումները կազմել են 127,08 մլն դոլար, որը 6 անգամ գերազանցում է 2005 թ․ ցուցանիշը2։
Արդեն 2007 թ. «ազատ առևտրի» մասին պայմանագրով կողմերի միջև ապրանքաշրջանառությունը նախորդ տարիների համեմատ աճել է 4 անգամ, և տարեվերջին կազմել մոտ 830 մլն դոլար3։
2010 թ. Թուրքիայի ապրանքների արտահանումը Վրաստան հասել է մոտ 500 մլն դոլարի4։
2011 թ.կողմերի միջև ապրանքաշրջանառության ծավալն ավելացել է մոտ 33,9 %-ով։
Ըստ Թուրքիայի էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների՝ 2012 թ. դրությամբ Թուրքիայում Վրաստանի ներդրումներըկազմել են 23 մլն դոլար, իսկ Վրաստանում Թուրքիայի ներդրումները 1,1 մլրդ դոլար5։
Չնայած թուրք-վրացական ձևավորված ռազմավարական համագործակցությանը՝ երկու երկրների միջև առկա են նաև որոշ տարաձայնություններ։
Այն մասնավորապես վերաբերում է թուրք մեսխեթցիների խնդրին։
Բացի այդ, Թուրքիան Ճորոխ գետի վրա ցանկանում է կառուցել հիդրոէլեկտրակայան, որի շահագործումն առաջացնում է լուրջ բնապահպանական խնդիրներ Աջարիայի հանգստյան գոտիներում։
«Կանաչ այլընտրանք» հասարակական կազմակերպության նախագահ Մանան Քոչլաձեի խոսքերով՝Վրաստանի այլ գետերի վրա թուրքական ընկերությունների կողմից կառուցվող հէկ-երը կարող ենպատճառ դառնալ Վրաստանում 27 գյուղերի ոչնչացման և 528 ակրից ավելի բերքատու հողերի հեղեղման6։
Վրաստանի համար որոշակի խնդիրներ են առաջացնում նաև Թուրքիայում բնակվող 400-500հզ7 աբխազները, որոնք հնարավորության դեպքում բարձրաձայնելով Աբխազիայի խնդիրը՝ մթագնումեն վրաց-թուրքական հարաբերությունները։
Թուրքիայի աբխազները, լինելով միասնական, կարողանում են տեղի իշխանություններին ստիպել հաշվի նստել իրենց հետ, ինչն էլ իր հերթին անընդունելի էՎրաստանի իշխանությունների կողմից։
2011-2012 թթ. թուրք-վրացական հարաբերությունները լարվեցին, երբ քննարկվում էր դեռևս1863 թ.8 Բաթումում Ազիզ Սուլթանի կողմից կառուցված և խորհրդային տարիներին ավերված մզկիթի վերականգման հարցը։
Վրացական հասարակության մի զգալի հատված բացասական ընդունեցպաշտոնական Թբիլիսիի այդ քաղաքականությունը9։
Թուրքական իշխանություններն իրենց հերթինհայտարարեցին, որ եթե մզկիթի վերականգման հարցը չլուծվի, ապա նույն ճակատագրին կարժանանան Թուրքիայում գտնվող վրացական եկեղեցիները։
Թբիլիսին հայտնվել էր բարդ իրավիճակում․ նախընտրական տարում Մ. Սաակաշվիլին աշխատում էր մի կողմից՝ հարաբերությունները չվատթարացնել վրացական եկեղեցու, իսկ մյուս կողմից՝ Արևմուտքին և Թուրքիային ցուցադրել իր հանդուրժողականությունը10։
Տե՛ս Թուրքիայիհանրապետության1 Turkish business in the BSEC region, Foreign Economic Relations Board of Turkey, DEIK; Istanbul; February 2005, p. 8., հասանելիէ՝ http։
//www.oecd.org/turkey/34479020.pdf.http։
//www.nato-pa.int/default.asp?SHORTCUT=1171.4 Մջեդլիձե Կ., «Վրաց-թուրքական տնտեսական համագործակցությունը խորանում է», Ազատություն ռադիոկայան. վրաց.՝ კახაհասանելի է՝ http։
//www.radiotavisupleba.ge/content/article/2174469.html.http։
//economy.gov.tr/index.cfm?sayfa=tradeagreements&bolum=fta&country=GE®ion=0.6 Քոչլաձե Մ., «Նոր էլեկտրակայաններ-բնության դեմ հարձակում». վրաց.՝ მანანა ქოჩლაძე; «ახალი ჰესები - შეტევა ბუნებისhttp։
//www.safespace8 Դևդարիան Ն., «Ազիզ մզկիթ – կենդանի հուշարձանի թուրքական բռնազավթումը», «Վրաստանն ու աշխարհը». վրաց.՝ ნანაհասանելի է՝ http։
//geworld.ge/View.php?ArtId=3433&Title=azizies+meCeTi+%E2%80%93+Turquli+okupaciis+cocxali+Zegli&lang=ge.февраля 2012 г., հասանելի է՝ http։
//www.kavkaz-uzel.ru/articles/201009/.10 Աչբա Ս., «Ազիզ Մզկիթի շուրջ առաջացած վեճը»։
նախարարության պաշտոնականԷկոնոմիկայիհասանելիկայք,հասանելիէ՝է՝ Թերևս, թուրք-վրացական հարաբերությունների ամենադժվարլուծելի թնջուկը թուրք մեսխեթցիների վերադարձի հարցն է։
Նրանց թուրքերը անվանում են «ախիսկի թուրքեր»1։
1999 թ. ապրիլի 27ին դառնալով Եվրոպայի խորհրդի անդամ՝ Վրաստանը պարտավորվեց 12 տարվա ընթացքում ապահովել դեռևս 1944 թ. աքսորված թուրք-մեսխեթցիների վերադարձը2։
2007 թ. հուլիսի 11-ին ընդունվեց «Թուրք-մեսխեթցիներին հայրենիք վերադարձնելու մասին» որոշումը3։
Ջավախքում մեսխեթցիների վերաբնակեցման հարցը լուրջ վտանգ է ներկայացնում ինչպես վրացահայության, այնպես էլ Հայաստանի ազգային անվտանգության համար, քանի որ կարող է փոխել հայաբնակ Ջավախքի ծողովրդագրական վիճակը և կձևավորվի մահմեդականներով բնակեցված Թուրքիա-Աջարիա-Ջավախք-ՔվեմոՔարթլի-Ադրբեջան հատվածը։
Իսկ միջազգային կազմակերպություններում կողմերը դեմ չեն քվեարկելիրենց կողմից առաջ քաշված բանաձևերին, որի վառ օրինակն է Թուրքիայի կողմից իր դիրքորոշմանվերահաստատումը 2008 թ. մայիսի 15-ին ՄԱԿ-ի ԳԱ-ի 62-րդ լիագումար նիստում, որտեղ Թուրքիայիներկայացուցիչը արտահայտվելով Վրաստանի տարածքային ամբողջականության պահպանման օգտին, միևնույն ժամանակ ԳԱ/10708 բանաձևում ձեռնպահ քվեարկեց՝ չսրելով հարաբերություններըինչպես Վրաստանի, այնպես էլ Ռուսաստանի հետ4։
Այսպիսով, կողմերի միջև հարաբերությունների զարգացմանն ու ամրապնդմանը զուգահեռ առկաեն բազում խնդիրներ, որոնք այս կամ այն կերպ թույլ չեն տալիս լիարժեք «եղբայրական» ու բարեկամական հարաբերություններ ստեղծել կամ եղածն ամուր պահել՝ անկախ իշխանությունների կամքից։
Ելնելով նյութի հետազոտությունից, պարզ է դառնում, որ վրաց-թուրքական հարաբերությունների ամրապնդման ու սերտացման հիմնական պատճառն է Հարավային Կովկասում նոր աշխարհաքաղաքական զարգացումները, մասնավորապես՝ վրաց-ռուսական հարաբերությունների վատթարացումն ունոր ռազմավարական նշանակություն ունեցող ծրագրերի՝ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի և Բաքու-Թբիլիսի-էրզրում գազամուղի կյանքի կոչումը։
Անհերքելի է նաև այն, որ Թուրքիան, լինելով ՆԱՏՕի ակտիվ ու ազդեցիկ անդամներից մեկը, չէր կարող չհետաքրքրել Վրաստանի ղեկավարությանը՝հատկապես այն դեպքում, որ վերջինս բազմիցս ՆԱՏՕ անդամակցության ցանկություն է հայտնել։
Այսառումով Թուրքիան պոտենցիալ դաշնակից է, քանի որ միշտ պաշտպանել է Վրաստանի՝ ՆԱՏՕ անդամության հայտը և ցուցաբերել համապատասխան աջակցություն Վրաստանի զինված ուժերին ՆԱՏՕ-իչափանիշներին համապատասխանեցնելու համար։
Ինչևէ, Թուրքիան մշտապես «բարի կամք» է դրսևորում Վրաստանի նկատմամբ՝ աջակցելովտարբեր հարցերում՝ չբորբոքելով ՌԴ հետ հարաբերությունները։
Թուրքիան միշտ կարողացել է հաջողությամբ դուրս գալ երկընտրական իրավիճակներից՝ չկորցնելով կողմերից ոչ մեկին։
Սրա վառ օրինակն է վրաց-ռուսական «հնգօրյա» պատերազմը․ Թուրքիան պահպանելով չեզոքություն՝ չվատթարացրեց հարաբերությունները ՌԴ հետ, սակայն միաժամանակ կարողացավ հումանիտար և այլ տեսակի օգնություն ցուցաբերելով «սիրաշահել» Վրաստանի արևմտամետ ղեկավարությանը։
Ամփոփելով՝ նշենք, որ վրաց-թուրքական հարաբերություններում առկա են ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական տարրեր, որոնցից ՀՀ-ն պետք է ճիշտ օգտվի և վրացական կողմին հասկացնի, որՀայաստանի Հանրապետությունը Վրաստանի համար հուսալի դաշնակից են։
1 «Ախիսկա»-ն Վրաստանի հարավում գտնվող տարածաշրջանի թուրքական անվանում է, որը մտել է Օսմանական Կայսրությանկազմի մեջ 16-րդ դարում, իսկ 19-ում անդամակցել է Ռուսական կայսրությանը։
Այդ ժամանակ, Վրաստանի ծայրամասային հասարակությունը ենթարկվել է ձուլման և ընդունել իսլամը, ինչպես նաև այնտեղ բնակություն են հաստատել էթնիկ թուրքեր, քրդեր ևայլն։
1944 թ. հիմնականում Ադիգենում, Ասպինձայում, Ախալցխայում և Ախալքալաքում ինչպես նաև Բոգդանովկայում (ներկայիսՆինոծմինդայում) ապրող մոտավորապես 70.000-80.000 մարդ բռնի ուժով տարահանվել էին Միջին Ասիա։
Ավելի մանրամասնտե՛ս Քամուշաձե Գ., Մեսխեթցիների պատմական խնդիրները. վրաց.՝ გიგა ქამუშაძე, მესხეთის ისტორიის საკითხები, BURUSI,25/07/2010, հասանելի է՝ https։
//burusi.wordpress.com/2010/07/25/giga-kamushadze/.2 Տե՛ս Եվրոպայի Խորհրդի պաշտոնական կայք, հասանելի է՝ http։
//www.coe.int/ru/web/portal/georgia.3 «2008 թ. հունվարի 1-ին ուժի մեջ է մտել «Թուրք-մեսխեթցիներին հայրենիք վերադարձնելու մասին» օրենքը»,; «Из историигрузино-турецких отношений»; Стратегический-аналитический центр “Аревелк”, November 10, 2011 г., հասանելի է՝http։
//arevelkcenter.com/archives/2222, 4 Տե՛ս UN official website; «General Assembly adopts resolution recognizing Right of return by refugees, internally displaced personsto Abkhazia, Georgia»; GA/10708; 15 May 2008, հասանելի է՝ http։
//www.un.org/press/en/2008/ga10708.doc.htm.Էդկար ՉախոյանՎՐԱՑ-ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԴԻՆԱՄԻԿԱՆ 2003-2013 ԹԹ.Բանալի բառեր՝ Վրաստան, Թուրքիա, ռազմական ու տնտեսական համագործակցություն, ՍԾՏՀ, ։
| Հոդվածում քննարկվում են Վրաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների զարգացման դինամիկան, ամրապնդման տարրերն ու խոչնդոտող կողմերը։
Վերհանվել և ուսումնասիրվել են թուրք-վրացական հարաբերություններում առկա խնդիրները՝ քաղաքական, տնտեսական, կրոնական և այլ։
Մանրամասնորեն լուսաբանված են կողմերի միջև հարաբերությունների ամրապնդման միտումներն ու Վրաստանին Թուրքիայի գործուն աջակցության մակարդակը, ինչպես տնտեսական, այնպես էլ ռազմական առումով։
Հոդվածում նաև կարևոր տեղ են զբաղեցնում կողմերի միջև կնքված պայմանագրերի ու դրանց բնույթի վերլուծությունը։
|
ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԱՌԵՎՏՐԱՅԻՆ ԲԱՆԿԵՐՈՒՄՏնտեսական առաջընթացի և աճի կայուն տեմպերի ապահովման գործում չափազանց կարևոր էբանկային համակարգի դերը։
Լինելով ֆինանսական համակարգի առանցքային օղակը` բանկային համակարգի կողմից իրականացվում է ֆինանսական շուկայի թերևս ամենաբարդ և պատասխանատուգործառույթներից մեկը՝ ավանդների ներգրավման և վարկերի տրամադրման ծառայությունը։
Այնբանկն առանձնացնում է ֆինանսական համակարգի այլ մասնակիցներից՝ բանկային համակարգըդարձնելով խիստ կարգավորվող ոլորտներից մեկը։
Հատկապես ֆինանսատնտեսական վերջին ճգնաժամի տարիներին բանկերը բախվեցին իրացվելիության և ակտիվների արժեզրկման լուրջ խնդիրներիհետ, որոնք շատ արագ փոխանցվեցին տնտեսության իրական հատված՝ բերելով վարկավորման ծավալների և իրացվելիության մակարդակի նվազման և, ի վերջո, տնտեսական անկման։
Այս ամենը նշանակում է, որ վերահսկող մարմիններն ու բանկերի համապատասխան ծառայություններն առանձնակիկարևորություն պետք է տան հսկողության հարցերին՝ արագորեն արձագանքելով բանկերում և ընդհանրապես ֆինանսական համակարգում տեղի ունեցող փոփոխություններին՝ զարգացնելով և ավելիբարձրացնելով ֆինանսական հսկողության համակարգի արդյունավետությունը։
Ֆինանսական հսկողությունը, համարվելով յուրաքանչյուր ընկերության անբաժանելի մաս, հետապնդում է տնտեսվարող սուբյեկտի ֆինանսական վիճակի գնահատման, այլ սուբյեկտների ֆինանսական վիճակի հետ համեմատական վերլուծության իրականացման, ինչպես նաև արդեն իսկ ձևավորված անցանկալի վիճակների մեջ հայտնվելու պատճառների բացահայտման և տվյալ վիճակից դուրսգալու միջոցառումների մշակման նպատակ։
Այսպիսով` ֆինանսական հսկողությունը համալիր գործառույթների ամբողջություն է՝ միտված հետազոտելու և գնահատելու տնտեսվարող սուբյեկտի գործունեության արդյունքների համապատասխանությունը տրված պահանջներին, ստանդարտներին, նորմատիվներին, գտնելու այդ ընթացքում բացահայտված շեղումների, թերացումների պատճառներն ուառաջարկելու դրանց վերացմանն ուղղված լուծումներ։
Այն շարունակական գործընթաց է, որը պահանջում է ամենօրյա հսկողություն ընկերության առջև դրված նպատակների իրականացման համար։
Բնականաբար, այդ նպատակները կարող են լինել տարբեր՝ կախված օբյեկտի գործունեության ոլորտից, կարգավորող իրավական դաշտի առանձնահատկություններից, սակայն կան նաև ընդհանրականնպատակներ, որոնք կարող են վերագրվել տնտեսվարող ցանկացած սուբյեկտի։
Դրանք խմբավորվումեն ըստ հետևյալ հատկանիշների`Գործառնական նպատակներ՝• ակտիվների կառավարման արդյունավետություն,• շահութաբերության բարձր ցուցանիշներ,• առավելագույն պաշտպանվածություն հնարավոր ռիսկերից և ֆինանսական կորուստներից։
Տեղեկատվության նկատմամբ պահանջներ՝• ամբողջականություն,• արժանահավատություն,• ժամանակին տրամադրելու անհրաժեշտություն։
Այս պահանջներն անհրաժեշտ են, որ ընկերության կառավարման մարմինները կարողանան ժամանակին ընդունել որոշումներ՝ հիմնված արժանահավատ և համալիր տեղեկատվության վրա։
Ընդ որում, ընկերության նպատակները պետք է համապատասխանեն`• օրենսդրական դաշտի պահանջներին,• վերահսկող մարմնի կողմից սահմանված իրավանորմատիվային ակտերին,• մայր կազմակերպության կողմից սահմանված ներքին ընթացակարգերին։
Երրորդ խմբի նպատակների ապահովումն ընկերությանը թույլ է տալիս պաշտպանելու իր անուննու համբավը։
Ընկերության անունը, համբավը չափազանց կարևոր հասկացություններ են. նույնիսկչնչին բիծը կարող է բերել ֆինանսական ահռելի կորուստներ։
Որքան մեծ է կազմակերպությունը, որքան շատ է դրա կողմից մատուցվող ծառայություններիքանակը կամ արտադրանքի տեսականին, այնքան դժվար է վերահսկել և կանխել վերոնշյալ անցանկալի երևույթներն առանց առանձնացված ստորաբաժանման առկայության, որը կհսկի անցանկալի երևույթների ի հայտ գալու ռիսկերը կամ կնվազեցնի հավանականությունը, իսկ բացահայտման դեպքում՝ կկանխարգելի դրանք։
Ֆինանսական հսկողության կազմակերպումը պահանջում է բանկում հետևյալ 2 երևույթներիառկայություն՝Անկախություն։
Ֆինանսական հսկողություն իրականացնող մարմինը նախ և առաջ պետք էլինի անկախ, որը ենթադրում է ֆինանսական հսկողության արդյունքում բացահայտված սխալների, թերացումների մասին տեղեկատվության հաղորդում կառավարման մարմիններին՝ բացառելով այլ ստորաբաժանումների և աշխատակիցների հնարավոր ազդեցությունները և ամեն տեսակի շահերի բախումը։
Ֆինանսական հսկողության իրականացման անկախությունն ու օբյեկտիվությունն ապահովելու նպատակով դրա կազմակերպումն իրականացվում է բանկի ֆինանսականտնօրենի կամ անմիջապես գործադիր տնօրենի (տնօրինության) ենթակայության ներքո։
Սա հնարավորություն է տալիս արագ և արդյունավետ կերպով վերացնելու բացահայտված խնդիրներն ութերացումները։
Ռիսկ1։
Այն ֆինանսական հսկողության անբաժանելի մասն է. բնութագրում է այս կամ այնիրադարձության (երևույթի) ի հայտ գալու հավանականությունը։
Բանկային ռիսկերի առկայությունը բխում է բանկային գործի առանձնահատկություններից, և ֆինանսական հսկողությանգլխավոր նպատակներից մեկը դրանց բացահայտումն ու ֆինանսական հնարավոր կորուստներիցբանկի պաշտպանվածության ապահովումն է։
Հետազոտենք այն կատեգորիաները, որոնք կանխորոշում են բանկերում իրականացվող ֆինանսական հսկողության առանձնահատկությունները։
Օրենսդրական միջավայր։
ՀՀ-ում ներդրված է ֆինանսական համակարգի կարգավորման ևվերահսկման միասնական համակարգ, որն իրականացվում է Հայաստանի ՀանրապետությանԿենտրոնական բանկի կողմից։
Ընդ որում, ՀՀ Կենտրոնական բանկը սահմանում է «Բանկերիներքին հսկողության իրականացման նվազագույն պայմանները» կանոնակարգը, որը նպատակ էհետապնդում ՀՀ առևտրային բանկերում բարձրացնելու ներքին հսկողության համակարգերիարդյունավետությունը։
Բանկային գործի առանձնահատկությունները։
Բանկային համակարգում ֆինանսականհսկողության նկատմամբ առանձնահատուկ մոտեցումը պայմանավորված է երկրի տնտեսությունում, ինչպես նաև ֆինանսական համակարգում բանկային համակարգի ունեցած ակտիվ ևառանցքային դերակատարմամբ։
Տնտեսության մեջ բանկային համակարգի դերը կարելի էհամեմատել արյունատար անոթների՝ մարդու մարմնում ունեցած դերակատարման հետ։
Այսպիսով` բանկերի համակարգային բնույթը ստեղծում է մի միջավայր, որտեղ բանկային համակարգումտեղի ունեցող իրադարձություններն իրենց անմիջական ազդեցությունն են թողնում ինչպես ֆինանսական համակարգի, այնպես էլ երկրի տնտեսության վրա։
Այդ պատճառով բանկերումֆինանսական հսկողությունը կրում է խիստ կանոնակարգված բնույթ։
Մյուս կողմից, բանկայինգործի անկայուն բնույթն իր հերթին պահանջում է մեծ կենտրոնացում ֆինանսական հսկողության համակարգերի վրա։
Բանկային գործի անկայունություն։
Սա պայմանավորված է բանկի եկամուտների ևծախսերի մեծ կախվածությամբ մեկ կամ մի քանի խոշոր ավանդատուներից և վարկառուներից։
Այդպիսի ավանդատուների և վարկառուների չնախատեսված արտահոսքը բանկին կարող էկանգնեցնել իրացվելիության խնդիրների առջև։
Ֆինանսական լևերեջի բարձր մակարդակի առկայություն։
Համեմատած այլ ոլորտներումտնտեսվարող ընկերությունների հետ` բանկերը ձևավորում են սեփական կապիտալը մի քանիանգամ գերազանցող պարտավորություններ՝ առաջացնելով ֆինանսական լևերեջի ռիսկ, որըբանկի՝ իր առջև ստանձնած պարտավորությունները ժամանակին չկատարելու հավանականությունն է։
Նպատակ ունենալով սահմանափակելու բանկի` ֆինանսական լևերեջի արդյունքումծագած ռիսկերի հնարավոր բացասական ազդեցությունը` ՀՀ կենտրոնական բանկը սահմանում էտնտեսական հետևյալ երեք նորմատիվները`1. Բանկի կանոնադրական կապիտալի և ընդհանուր կապիտալի նվազագույն չափերը,2. Բանկի կապիտալի համարժեքության երկու նորմատիվները՝1 Ռիսկ-ը ծագել է արաբերեն “risque” բառից, որը մեկնաբանվում է որպես անցանկալի իրադարձության, վնասի ի հայտ գալուհավանականություն։
• հիմնական կապիտալի և ռիսկով կշռված ակտիվների գումարների միջև սահմանային հարաբերակցությունը,• ընդհանուր կապիտալի և ռիսկով կշռված ակտիվների գումարների միջև սահմանային հարաբերակցությունը,3. Ակտիվների և պասիվների ժամկետայնության տարբերություններ և ակտիվների և պարտատավորությունների արտարժութային դիրքերի տարբերություններ1։
Ընդգծենք, որ ավանդատուների վստահությունը կախված է ոչ միայն կոնկրետ բանկից, այլև ընդհանուր բանկային համակարգում առկա իրավիճակից, և մեկ բանկում առկա խնդիրները ձևավորումեն համակարգային խնդիրներ, և ավանդատուների անվստահության դրսևորումը մեկ բանկի նկատմամբ սկիզբ է դնում ամբողջ բանկային համակարգի նկատմամբ անվստահության դրսևորմանը։
Այդիսկ պատճառով բանկերը և վերահսկող մարմինները պետք է անեն առավելագույնը` նշված ռիկսերը ևբացասական ազդեցությունները սահմանափակելու համար։
Տարբեր տարածաշրջաններում գործող առևտրային բանկերի ֆինանսական հսկողության իրականացման մոտեցումների հիմքում միանշանակ ընկած են ընդհանուր դատողություններ և նպատակներ, որոնցով բանկերն առաջնորդվում են իրենց գործունեության ընթացքում։
Ձգտելով լինել ֆինանսապես ապահով, ունենալ պրոֆեսիոնալ կառավարման անձնակազմ և ղեկավարվել ռիսկ-եկամուտհարաբերակցության ցանկալի մակարդակի պահպանմամբ` բանկերում ներդվում է ֆինանսականհսկողության ֆունկցիան, որն իրականացվում է հետևյալ սկզբունքների հիման վրա՝• Ֆինանսական հսկողության իրականացումը շարունակական գործընթաց է, որն իրագործվումէ առաջին մակարդակում բանկի յուրաքանչյուր աշխատակցի կողմից և երկրորդ մակարդակում` արդեն կենտրոնացված կերպով համապատասխան ստորաբաժանման կողմից։
Այսպիսով` այն ընդունումէ երկմակարդակ մոդել, որտեղ առաջին մակարդակում բանկի յուրաքանչյուր աշխատակից իր աշխատանքային պարտականությունների կատարման ընթացքում իրականացնում է հսկողություն, իսկերկրորդ մակարդակում արդեն կենտրոնացված կերպով հսկողություն է իրականացնում համապատասխան առանձնացված ստորաբաժանումը։
• Ֆինանսական հսկողության կազմակերպումն անհրաժեշտ է իրականացնել այլ ստորաբաժանումների աշխատանքներից անկախ, որպեսզի նախադյալներ ստեղծվեն աշխատանքների իրականացման անկողմնակալության և շահերի հնարավոր բախման բացառման համար։
Այս ամենն ապահովումէ բացահայտված սխալների, թերացումների արձանագրումը և, որպես հետևանք, դրանց ուղղմանը ևվերացմանը միտված միջոցառումների իրականացումը։
Այսպիսով` ֆինանսական հսկողությունիրականացնող մարմինը բնորոշվում է իր ինքնուրույնության աստիճանով, որով էլ պայմանավորվումեն իրականացվող հսկողության որակը և օբյեկտիվության մակարդակը։
• Ֆինանսական հսկողության իրականացումն ունի հստակ նպատակաուղղվածություն, այն է՝ապահովել բանկի համար ցանկալի ֆինանսական վիճակ և ծավալած գործունեության համապատասխանությունն օրենսդրությանը և իրավանորմատիվային այլ ակտերին։
Գծապատկեր 1. Ֆինանսական հսկողության երկմակարդակ կառուցվածքը1 Արտարժույթի տնօրինման նորմատիվների սահմանաչափերը և հաշվարկման եղանակները ներկայացվում են ԿԲ խորհրդիկողմից հաստատված (Տե՛ս «Բանկերի գործունեության կարգավորումը, բանկային գործունեության հիմնական տնտեսական նորմատիվները» կանոնակարգ 2-ում, 2007 թ. փետրվարի 16, Երևան)։
Ամփոփելով նշենք, որ ֆինանսական հսկողությունը համապատասխան բաժնի կողմից իրականացվող անընդհատ գործընթաց է, որը կազմակերպվում է այլ ստորաբաժանումների աշխատանքներից անկախ՝ նպատակադրված ապահովելու բանկի կողմից իրականցվող գործառնությունների համապատասխանությունը բանկային օրենսդրությանը և նվազեցնելու բանկի` ֆինանսական կորուստներ կրելու հավանականությունը։
Հովհաննես ԳևորգյանՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԱՌԵՎՏՐԱՅԻՆ ԲԱՆԿԵՐՈՒՄ Բանալի բառեր՝ ֆինանսական հսկողություն, առևտրային բանկեր, վերահսկողություն։
| Հոդվածը նվիրված է առևտրային բանկերում և բանկային համակարգում ֆինանսական հսկողության իրականացման սկզբունքների և առանձնահատկությունների ուսումնասիրմանը։
Աշխատանքի շրջանակներում իրականացվել է բանկային համակարգում և տնտեսության այլ ոլորտներում իրականացվող ֆինանսական հսկողության կազմակերպման մոտեցումների համեմատական վերլուծություն, ընդգծվել են բանկերում ֆինանսական հսկողության համակարգի անհրաժեշտությունը և առանցքայնությունը։
Ներկայացվել և քննարկվել է բանկային համակարգում իրականացվող ֆինանսական հսկողության կազմակերպման երկմակարդակ մոդելը, որի ընթացքում ընդգծվել է ֆինանսական հսկողության ստորաբաժանման աշխատանքների կարևորությունը։
|
ՀՀ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐԿԻ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄԸ Անհնար է պատկերացնել քաղաքացիական-իրավական հարաբերությունների զարգացում առանց ֆինանսական կամ այլ նյութական օժանդակության, քանի որ անընդհատ անհրաժեշտություն կա փողեր կամ գույք փոխանցել քաղաքացիական հարաբերությունների մի սուբյեկտից մյուսը: Այս հարաբերությունները կարգավորվում են Քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված վարկային պայմանագրի դրույթներով: Վարկի պայմանագրի իմաստն այն է, որ մի կողմը (փոխատուը) մյուս կողմին (վարկառուին) փոխանցի կտակով որոշված այլ գույք, և վարկառուն պարտավորվում է նույն գումարը (վարկի գումարը) վերադարձնել փոխատուին ` նույն չափով և որակով, ինչ վարկատուից ստացված գույքը: սեփականություն Պայմանագրից բխող պարտավորությունը խիստ միակողմանի է, քանի որ փոխատուը ձեռք է բերում միայն պահանջի իրավունք, իսկ վարկառուն ստանձնում է պարտքը մարելու պարտավորությունը: Որպես կանոն, վարկը մարվում է: Օրենքը սահմանում է, որ փոխատուն իրավունք ունի վարկառուի կողմից տոկոսներ ստանալու վարկի գումարի դիմաց, եթե վարկային պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ: Քաղաքացիական օրենսգրքի համաձայն, վարկի պայմանագիրը ենթադրում է անտոկոս, եթե այլ բան նախատեսված չէ, եթե պայմանագիրը կնքվում է քաղաքացիների միջև նվազագույն աշխատավարձի հիսունապատիկի չափով, այն չի առնչվում կողմերի որևէ ձեռնարկատիրական գործունեության: այլ գույք: Վարկի պայմանագիրը ունի որոշակի առանձնահատկություններ, որոնք առանձնացնում են այն քաղաքացիական այլ գործարքներից: Առաջին հերթին, վարկային պայմանագրի առարկա են փողը կամ տեսակի բնութագրերով որոշված իրերը, որոնց օգտագործումը հնարավոր է միայն վաճառքի միջոցով 1: Հետևաբար, վարկառուն չի կարող պարտավոր լինել վերադարձնել նույն գումարը կամ գույքը, ինչ գույքը անհատույց օգտագործման, վարձակալության կամ այլ գործարքների դեպքում: Պայմանագրի առարկա համարվող գույքը կամ գումարը դառնում է նրա սեփականությունը վարկառուն փոխանցելու պահից, քանի որ նա պետք է կարողանա տնօրինել ստացված գույքը: Անշարժ գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագրով գույքը փոխանցվում է ոչ թե սեփականության իրավունքով, այլ օգտագործման և տիրապետման իրավունքով: Գույքի անվճար օգտագործման պայմանագրից փոխառությունը տարբերվում է նաև այլ հատկանիշներից: Նշված պայմանագիրը կնքվում է միայն անհատույց պայմանագրով, իսկ դրա դիմաց 1 Տե՛ս Braginsky M., Vitrinsky V., Contract Law, գիրք: 5, տ. 1, Փոխառության պայմանագրեր, բանկային վարկեր Կոլեկտիվ կրթության ստեղծման վերաբերյալ պայմանավորվածություններ, Մոսկվա, 2006, էջ. 45 Դա կարող է լինել ինչպես անհատույց, այնպես էլ հատուցող: Գույքի անհատույց օգտագործման պայմանագիրը կնքվում է միայն օգտագործողի շահերից ելնելով, եթե վարկը ձեռնտու է երկու կողմերին: Գույքի պատահական կորստի կամ վնասման ռիսկը ընկնում է վարկառուի վրա, որպես դրա սեփականատիրոջ, և անհատույց օգտագործման դեպքում `անհատույց տրամադրողի վրա` սեփականատիրոջ վրա 1: Միևնույն ժամանակ, գույքի անհատույց օգտագործողը կարող է պարտավոր լինել փոխհատուցել գույքի վնասը, մինչդեռ վարկային պայմանագրի դեպքում պարտավորությունը խիստ միակողմանի է: Վարկը դասվում է որպես իրական պայմանագիր: Այն համարվում է կնքված `առաքման պահից` որոշված ՀՀ դրամով կամ 2-րդ տիպով: Վարկառուի գրավոր համաձայնության դեպքում: վարկատուը, որով վերջինս ստանձնում է վարկառուն գումար կամ իր գույքի բնութագրերով որոշված գույքը տրամադրելու պատասխանատվությունը, նա պարտավոր չէ կատարել այդ գործողությունները, քանի որ պայմանագիրը ինքնին չի կարող համարվել կնքված մինչև փաստացի վճարումը: Այսինքն ՝ կողմերի միջեւ կնքված պայմանագիրը չի կարող օրինական ուժ ունենալ, քանի դեռ գումարը կամ գույքը չի փոխանցվել: Այնուամենայնիվ, որոշ դեպքերում կողմերի նախնական համաձայնությունը կարող է իրավական ուժ ունենալ: Խոսքը նախնական պայմանագրի մասին է, որի կնքումը չի արգելվում քաղաքացիական օրենսդրությամբ: Այնուամենայնիվ, նախնական համաձայնագիրը կողմերին չի պարտավորեցնում փոխանցել գումարը կամ գույքը, բայց նախատեսում է կողմի պարտավորությունը պայմանագրային վարկի պայմանագիր կնքել նախնական պայմանագրով նախատեսված ժամկետներում 3: Հարկ է նշել, որ պայմանագիրը համարվում է կնքված գումարի փոխանցման պահից, այսինքն, եթե նախնական պայմանագրով որոշվեն գումարի տրամադրման կոնկրետ ժամկետը, կարգը և պայմանները, կողմերը պարտավորվում են ստորագրել այն նախնական պայմանագրի պայմանները: Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 445-րդ հոդվածի: «Նախնական պայմանագրով կողմերը պարտավոր են ապագայում գույք, աշխատանքի կամ ծառայությունների փոխանցման պայմանագիր կնքել նախնական պայմանագրով սահմանված պայմաններով»: Այն դեպքում, երբ նախնական պայմանագիրը կնքած կողմը խուսափում է հիմնական պայմանագրի կնքումից, մյուս կողմն իրավունք ունի դիմել դատարան `այն հարկադիր կնքելու պահանջով: Հայեցակարգը ենթադրում է, որ նախնական պայմանագրի կնքումը բնորոշ է միայն համաձայնեցված գործարքների համար: Այնուամենայնիվ, նախնական պայմանագրի իրավական ուժը կարող է տարածվել վարկային պայմանագրի վրա: Մասնավորապես, եթե մենք կողմերին պարտավոր ենք նախապես պայմանագիր կնքել, դա կնշանակի, որ կողմը պարտավոր կլինի փոխանցել գումարը կամ գույքը, քանի որ վարկը կնքված կլինի պայմանագրի առարկան փոխանցելու պահից: Այսինքն, եթե նախնական պայմանագրով նախատեսվում են հիմնական պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ բոլոր հատուկ էական պայմանները, ապա մենք կարող ենք կողմին պարտավորեցնել ստորագրել վարկային պայմանագիրը: Այնուամենայնիվ, չնայած վարկային պայմանագիրը իրական է համարվում, կարծում ենք, հաշվի առնելով քաղաքացիական իրավահարաբերությունների զարգացման միտումները, այն փաստը, որ գործնականում շատ հաճախ կողմերը 1 Տե՛ս «Քաղաքացիական իրավունք», դասագիրք, էջ 22: II, հատորի 2 հատ, ըստ կարգի: E. Суханова, Москва, 2000, էջ 204: 2 Տե՛ս «ՀՀ քաղաքացիական իրավունք», մաս 2, 2-րդ հրատարակություն, խմբ. ՝ Ս. Մեղրյան, Երեւան, 2009, էջ: 399: 3 Տե՛ս Braginski M., Vitryansky V., p. 49 Մենք նախապես համաձայն ենք փողի տրամադրման հետ, կատարում ենք որոշակի գործողություններ, կարծում ենք, որ Քաղաքացիական օրենսգիրքը պետք է կողմերին հնարավորություն տա ընտրել պայմանագրի կնքման ճանապարհը: Ըստ այդմ, նրանք կկարողանան նախապես որոշում կայացնել ՝ պայմանագիր կնքել, այդ դեպքում նրանք կանխատեսում են գումարի տրամադրման և վերադարձման հետ կապված բոլոր էական պայմանները (համաձայնության պայմանագիր կնքելը) կամ պայմանագրի փոխանցման պահից: Առաջին դեպքում վարկառուն կունենա երաշխիք, որն անպայման կստանա այն գումարը կամ գույքը, որի շուրջ ձեռք է բերվել համաձայնություն. Այս դեպքում վարկի պայմանագիրը վիճարկելու կարգը ավելի դյուրին կլինի, այսինքն `կողմերից յուրաքանչյուրը կկարողանա ապացուցել պայմանագրի կնքումը: Պայմանագրային բնույթի դեպքում գումարի փոխանցման և անդորրագրի ստացման ժամկետները չեն համընկնում, ուստի լիովին արդարացված կլինի վարկի պայմանագրին տալ համաձայնեցված բնույթ և կողմերին թույլ տալ ինքնուրույն որոշում կայացնել: Ըստ այդմ, 877-րդ հոդվածը կարող է շարադրվել հետևյալ կերպ. «Վարկի պայմանագիրը համարվում է կնքված գումար կամ այլ գույք փոխանցելու պահից, եթե պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ»: Պայմանագրի ձիու հետ կապված մեկ նկատառում: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 295-րդ հոդվածի առաջին մասը սահմանում է, որ գործարքը, որի օրենքը կամ կողմերի համաձայնությամբ չի սահմանում գրավոր (սովորական կամ նոտարական կարգով հաստատված) ձև, կարող է կնքվել բանավոր: Նորմի վերլուծությունից հետեւում է, որ օրենքը թույլ չի տալիս պայմանագիրը բանավոր կնքել, եթե օրենքը հստակ սահմանում է գրավոր ձևը պահելու պահանջը: ՀՀ քաղաք. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 878-րդ հոդվածի համաձայն `վարկի պայմանագիրը կնքվում է գրավոր: Այս օրենսդրական ձևակերպումը հրամայական է, այն թույլ չի տալիս կողմերին բանավոր համաձայնության գալ: Այսինքն, այս դեպքում նա չի կարող օգտագործել մկնիկը: Քրեական դատավարության օրենսգրքի 297-րդ հոդվածը, համաձայն որի քաղաքացիների միջեւ նվազագույն աշխատավարձի քսանապատիկը գերազանցող գործարքները պետք է կնքվեն սովորական գրավոր ձևով: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով վարկի պայմանագրի վավերականությունը և կիրառելիությունը, հարկ է նշել, որ գրավոր ձիու պահպանումը երբեմն անիրատեսական է, և կողմերն, ըստ էության, պատշաճ կերպով չեն ձևակերպում իրենց պայմանագիրը, ինչը բերում է անբարենպաստ հետևանքների: Հետագայում նրանք չեն կարող ապացուցել պայմանագրի կնքման փաստը 1: Եթե գրավոր պայմանագիրը չի պահպանվում, փոխատուն իրավունք չի ունենա վարկառուից պահանջել գումարի վերադարձը, քանի որ, երբ պատշաճ պայմանագրով պայմանագիր չկա, վարկառուի կողմից կատարվելու պարտավորություն չկա: Ենթադրվում է, որ վարկի գումարը նույնիսկ չի փոխանցվել, ինչպես դա պետք է պատահեր պայմանագրի կնքման պահին: ՀՀ քաղաք. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 878-րդ հոդվածի համաձայն. «Վարկի պայմանագիրը ստորագրվում է գրավոր: Նշված ձին չպահելը կհանգեցնի գործարքի անվավեր ճանաչմանը: Նման համաձայնությունն անվավեր է: » Ոչինչ չասելով ՝ մենք հասկանում ենք, որ այն ի սկզբանե հակասում է օրենքին, օրենքի ուժով անվավեր է ճանաչվում: Փաստորեն, եթե կողմերը չենթարկվում են գրավոր պահանջներին, ապա պայմանագիրը կհամարվի չստորագրված, այսինքն ՝ պայմանագիրը չի կատարվել: Վարկի պայմանագրի գրավոր ձևը չկատարելը չի կարող որևէ ձևով վիճարկվել: Կողմերը հնարավորություն չունեն, քանի որ 1 Տե՛ս Braginsky M., Vitryansky V., p. 94 Ներկայացրե՛ք վկաների թե բանավոր ցուցմունքները, թե գրավոր ապացույցները: Հաշվի առնելով այս ամենը ՝ մենք առաջարկում ենք կողմերին թույլ տալ բանավոր կնքել վարկային պայմանագիրը: Բանավոր գործարքներ կնքելիս իրավաբանական կամք տրվում է գործողություններով կամ լռությամբ արտահայտված կամքին 1, այսինքն ՝ որոշակի գործողության կատարումը (փողի փոխանցում) բավարար կլինի վարկային պայմանագիր կնքելու համար: Քաղաք Քրեական օրենսգրքի 295-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «Եզրակացության պահին կատարված բոլոր գործարքները կարող են կնքվել բանավոր, բացառությամբ այն գործարքների, որոնց համար հաստատվել է նոտարական ակտ, այն գործարքների համար, որոնց գրավոր ակտի պարզապես չպահպանումը հանգեցնում է դրանց անվավերության, եթե այլ կողմերի կողմից այլ համաձայնություն չկա: « Եթե մենք չենք պարտավորեցնում կողմերին գրավոր պայմանագիր կնքել «վարկը» կարգավորող հոդվածում, ապա մենք կարող ենք վկայակոչել այս նորմը `կողմերին հնարավորություն տալով բանավոր եզրակացնել իրենց համաձայնությունը: Կամք հայտնելուց բացի, բանավոր պայմանագիր կնքելու համար ձեզ հարկավոր է կամքի արտահայտություն, որն արտահայտվում է որոշակի գործողությունների կատարմամբ: Նախատեսվում է իրավական գործողությունների միջոցով սեփական կամքի արտահայտման հնարավորությունը: Քրեական դատավարության օրենսգրքի 294-րդ հոդվածի համաձայն `բանավոր կնքված գործարքը համարվում է կնքված, երբ կասկածի տակ է առնում անձի կողմից գործարք կնքելու կամքը: Փողերի իրական փոխանցումը կարելի է դիտարկել որպես կամքի արտահայտություն: Այնուամենայնիվ, ոչ բոլոր վարկային պայմանագրերը կարող են կնքվել բանավոր, այսինքն `հնարավոր է առավելագույն գումար սահմանել և թույլ տալ կողմերին բանավոր կնքել պայմանագիրը` տվյալ սահմանը գերազանցող վարկի դեպքում: Մենք կարող ենք հիմք ընդունել Քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված դրույթը, համաձայն որի հիսունապատիկը գերազանցող գումարի դեպքում վարկը կնքվում է առանց տոկոսների: Այլ կերպ ասած, օրենքը սահմանում է թույլատրելիության որոշակի սահման, որը կարող է ընդունվել որպես չափանիշ, համաձայն որի կնքված պայմանագրի նկատմամբ կիրառվելու են բանավոր պայմանագրի կանոններ, եթե օրենքով կամ պայմանագրով նախատեսված չէ գրավոր եզրակացություն. Օրենսդրական ձևակերպումը կարող է ունենալ հետևյալ տեսքը. «Բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի, վարկային պայմանագրերը կնքվում են գրավոր ՝ • կնքված ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց միջև, • որի չափը գերազանցում է նվազագույն աշխատավարձի հիսունապատիկը”: Նշենք, որ Քրեական դատավարության օրենսգրքի 878-րդ հոդվածի համաձայն `գրավոր գրանցում չպահելը հանգեցնում է վարկային պայմանագրի անվավերության: Նման համաձայնությունն անվավեր է: Հոդվածը տարաձայնությունների տեղիք է տալիս: Անվավեր գործարքն այն է, որ ի սկզբանե անվավեր է, այն ճանաչվում է որպես օրենքին հակասող, և, փաստորեն, չի կարող առաջացնել իրավունքներ և պարտականություններ: Քաղաքացիական օրենսգրքի 298-րդ հոդվածի համաձայն. «Վեճի դեպքում գործարքի գրավոր ձևը չպահելը կողմերին զրկում է գործարքի և դրա պայմանների հաստատումից` վկայակոչելով վկայի ցուցմունքները, բայց նրանց չի զրկում այլ գրավոր ապացույցներ տրամադրելու իրավունքից »: Բանն այն է, որ նշված հոդվածը կիրառելի է վիճահարույց գործարքների դեպքում, իսկ անվավերության դեպքում որևէ ապացույց չի կարող ներկայացվել, քանի որ այդ դեպքում գործարքն ի սկզբանե համարվում է օրենքին չհամապատասխանող: Անվավեր գործարքը, անկախ վեճի առկայությունից, համարվում է անվավեր: Անվ 1 Տե՛ս «ՀՀ քաղաքացիական իրավունք», մաս 1, 3-րդ հրատարակություն, խմբ. ՝ Տ. Բարսեղյան, Երեւան, 2009, էջ: 211: Ոչ մի դեպքում դրա եզրակացությունը չի կարող հիմնավորվել որևէ ապացույցով: Քաղաքացիական օրենսգրքի 305-րդ հոդվածը, համաձայն որի `գործարքը, որը չի համապատասխանում օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի պահանջներին, անվավեր է, քանի դեռ օրենքը չի սահմանում, որ այդպիսի գործարքն անվավեր է, կամ չի նախատեսում խախտման այլ հետևանքներ: սխալ ձեւակերպված, ինչը հանգեցրեց սխալ մեկնաբանության: Այս դեպքում պետք է ստեղծվի ռուսական քաղաքը: Քրեական օրենսգրքի 168-րդ հոդվածը, որը սահմանում է, որ գործարքը, որը չի համապատասխանում կամայական իրավական ակտերին, անվավեր է, քանի դեռ օրենքը չի նախատեսում, որ այդպիսի գործարքն անվավեր է կամ չի նախատեսում խախտման այլ հետևանքներ: Մինչդեռ ՀՀ օրենսդիրը, անտեսելով Քաղաքացիական օրենսգիրքը: օր 303-րդ հոդվածի անվավեր գործարքների անվավերության կանոններն անտեղի են 305-րդ հոդվածում, ինչը կոպիտ սխալ է: Ելնելով վերոգրյալից `հարկ է նշել, որ վարկային պայմանագրի գրավոր ձևի չպահպանումը չի կարող հանգեցնել դրա կնքման փաստը ապացուցելու պարտավորության, քանի որ այն օրենքի ուժով չի կնքվել, անվավեր է: , Այսինքն ՝ օրենքին հակասող գործարքն ինքնին անվավեր է, չկա այն անվավեր ճանաչելու անհրաժեշտություն, կողմերն ընդհանրապես չեն կարող վիճարկել դրա իրավական ուժը 1: Անվավեր գործարքները չեն առաջացնում որևէ իրավական հետևանք (իրավունքներ և պարտականություններ) կողմերի համար: Փաստորեն, դրանք չեն կարող անվավեր ճանաչվել, քանի որ անվավեր են ճանաչվել միայն կնքված և գործող գործարքները: Դրանք կնքված չլինելու պատճառով հնարավոր չէ պահանջել տույժեր, մյուս կողմից տոկոսներ `որոշակի պարտավորություններ չկատարելու դեպքում 2: Անվավեր գործարքների բողոքարկման համար կիրառվող նորմերը չեն կարող կիրառվել անվավեր գործարքների նկատմամբ, քանի որ անվավեր է ճանաչվել միայն կնքված գործարքը 3: Ռուսաստանի Դաշնության Քաղաքացիական օրենսգիրքը չի նախատեսում, որ վարկի պայմանագիրն անտեղի է, բայց ուղղակիորեն սահմանում է, որ գրավոր ձևը չպահելը հանգեցնում է անվավերության: Դրանից բխում է, որ Ռուսաստանի մկնիկը: Եթե օրենսգիրքը թույլ է տալիս վիճարկել պայմանագրի կնքումը, քանի որ անվավեր պայմանագրի առկայությունը կարող է հաստատվել ցանկացած գրավոր ապացույցով: Իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը, նախատեսելով պայմանագրի անվավերությունը չգրանցելու դեպքում, կողմերին զրկում է բոլոր հնարավոր միջոցներով վիճարկելու դրա կնքումը: Հարկ է նշել, որ վարկային պայմանագրի կիրառելիությունն այնքան հրատապ է, որ գրավոր պայմանագիրը չկատարելու դեպքում հարաբերությունների կանխատեսումը միանգամայն անիմաստ է թվում: Ամեն դեպքում, ճիշտ կլինի չհամընկնել հարաբերությունները որպես վարկի պայմանագրի հետ մնացորդ, և եթե կողմերին օրենքով թույլատրվում է բանավոր կնքված գործարքներ կնքել, նրանք կկարողանան վիճարկել պայմանագրի իրավական ուժը: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը նախատեսում է վարկային պայմանագիր կնքելու հնարավորություն, բայց չի նշում, թե ինչպես: Այս հարցում կան որոշ տարաձայնություններ: Կողմերի միջեւ պայմանագիր կնքելու փաստը հաստատվում է պայմանագրով, բայց չպետք է մոռանալ վարկի պայմանագրի բնույթի մասին, երբ վարկային պայմանագիրը համարվում է կնքված `ըստ տեսակի որոշված գումարի կամ այլ գույքի փոխանցման պահից: Դրանից բխում է, որ կողմերի միջև վարկային պայմանագիրը պարտադիր է 1 Տե՛ս «Մեկնաբանություն Ռուսաստանի Դաշնության Քաղաքացիական օրենսգրքի վրա», էջ 22 1, ըստ կարգի: T. Абовой, А. Կաբալկինա, Մոսկվա, 2002 թ. 2 Տե՛ս Rabinovich N., գործողության անբավարարությունը և դրա հետևանքները, Լենինգրադ, 1996, էջ 22: 21 3 Տե՛ս Դաշնային արբիտրաժային դատարանի ձևավորումը 14.08.2006 թ. Ф04-5105 / 2006 (25350-А03-5): հարաբերություններ է ստեղծում փողի փաստացի փոխանցման պահից, ինչը կարող է հաստատվել անդորրագրով կամ այլ փաստաթղթով, իսկ պայմանագիրը ներառում է միայն փողի փոխանցման առաջարկ և մյուս կողմի համաձայնություն 1: Հնարավոր է, որ գումարի փոխանցման պայմանները չեն համընկնում, ինչը կարող է լուրջ հետևանքներ առաջացնել, իսկ ստացման դեպքում հատուկ նշված է գումարի փոխանցման ամսաթիվը: Կարող են լինել դեպքեր, երբ միջոցները փոխանցվում են անմիջապես պայմանագրի կնքման պահին, և նշված է դրանց ստացման ամսաթիվը: Այս դեպքում, իհարկե, անդորրագիր ներկայացնելու անհրաժեշտություն չի լինի: Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանը, ուսումնասիրելով նման գործը, եկել է այն եզրակացության, որ պայմանագրի գրավոր ձևը հաստատում է պայմանագրի առկայությունը, բայց ոչ դրամական միջոցների փոխանցումը: Նման մոտեցումը հիմնավորված է հետևյալ կերպ. «Եթե պայմանագիրը կնքվում է, և միջոցները չեն փոխանցվում վարկառուին, ապա անբարեխիղճ վարկատուն ունի բոլոր հնարավորությունները վարկառուից գումարի վերադարձը պահանջելու» 2: Այլ կերպ ասած, եթե կա գրավոր պայմանագիր, բայց անդորրագիր չկա, ապա միջոցների փոխանցման փաստ չկա, վարկի տրամադրման մասին համաձայնություն չկա: Միայն պայմանագրի առկայությունը կարող է լինել վարկի կնքումը հաստատող փաստ, այն դեպքում, երբ պայմանագրում հատուկ նախատեսվում է փողի փոխանցման փաստ, այսինքն `երբ գումարը փոխանցվել է անմիջապես պայմանագրի կնքման պահին: Այնուամենայնիվ, կան հիմնականում դեպքեր, երբ պայմանագրի կնքման պայմանները և միջոցների փոխանցումը չեն համընկնում, որի դեպքում պայմանագրի առկայությունը կարող է հաստատվել միայն անդորրագրի միջոցով: Անհրաժեշտ ենք համարում նշել, որ օրենքով գրավոր ձևը համարվում է պաշտպանված, եթե նշված է դրա բովանդակության վրա, և առկա են գործարքն ավարտող անձանց ստորագրությունները: Նրանք, ովքեր գործարք են կնքում, կարող են ցանկացած կերպ արտահայտել իրենց կամքը, քանի որ բովանդակության համար հատուկ պահանջներ չկան: Պարտադիր պահանջ է, որ փաստաթուղթը պարունակի գործարքի բովանդակությունը կազմող անհրաժեշտ պայմաններ. Կողմերի տվյալներ, գործարքի առարկա, փոխադարձ իրավունքներ և պարտավորություններ, գործարքի կողմերի բնութագրեր և ստորագրություններ 3: Գործարքից հետո կնքված գործարքն իրավական ուժ ունի ստորագրումից հետո: Քաղաք Քրեական դատավարության օրենսգրքի 878-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն. «Վարկի պայմանագրի ստացման և դրա պայմանների դեպքում` վարկառուի կողմից տրված անդորրագիրը կամ փոխատուի փողը հավաստող այլ փաստաթուղթ կամ որոշակի գույքի վճարումը հավաստող այլ փաստաթուղթ կարող է ներկայացվել »: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշման մեջ նշել է, որ անդորրագիրը պարտապանի փաստաթուղթ է, որը թողարկվել է պարտապանի կողմից `որպես պարտավորության հաստատում, որով պարտապանն ընդունում է պարտքը պարտատիրոջ առջև: Ստացում տալը պարտապանի կողմից պարտքի ճանաչումը հաստատող գործողություն է, որի առկայության դեպքում ոչ թե այն հանգամանքն է, որի ներկայությամբ կամ որտեղ է կատարվել գործողությունը, այլ այն, որ պարտապանն ընդունել է (ճանաչել) իր պարտքը պարտատեր 4: Այնուամենայնիվ, անդորրագրում պետք է նշվի, որ մի կողմը գումարը փոխանցել է 1 Տե՛ս «Քաղաքացիական իրավունք», էջ 429: 2 Տե՛ս Braginski M., Vitryansky V., p. 78 3 Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական իրավունք», մաս 1, էջ 213: 4 Տե՛ս ՀՀ վճռաբեկ դատարան 3-152 (ՎԴ), 02.03.2007 թ. որոշումը. մյուս կողմին, որը պարտավորվել է այն վերադարձնել անդորրագրում նշված ժամկետում: Ռուսաստանի արբիտրաժային դատարանը, վարկային պայմանագրի գրավոր ձևին չհամապատասխանելու գործը քննելուց հետո, եզրակացրեց, որ հայցվորի կողմից ներկայացված անդորրագիրը չի կարող վկայել պայմանագրի կնքման մասին, քանի որ այն չի պարունակում գրություն ` պատասխանողի `հայցվորին գումար տրամադրելու պարտավորությունը: , քանի որ նա չի ապացուցել գումարը փոխատուի կողմից փոխանցված լինելու փաստը 1: Եթե այլ բան նախատեսված չէ, փաստաթուղթը կարող է համարվել մուրհակ: Այսինքն, անդորրագիրը պետք է հստակ նշի փոխատուի իրավունքները, որը պահանջում է վարկառուն մարելու պարտավորությունը, հակառակ դեպքում փաստաթուղթը կարող է համարվել որպես քաղաքացիական իրավունքի սուբյեկտների միջև ցանկացած իրավահարաբերություն կնքելու փաստ: Վարկի պայմանագրի կողմերը վարկատուն են և փոխառուն: Պայմանագրի մասնակից կարող են լինել ֆիզիկական անձինք, իրավաբանական անձինք, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետությունը, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները: Քանի որ գումարի փոխանցումը ներառված չէ բացառիկ բանկային գործառույթների մեջ, այս գործունեության համար հատուկ թույլտվություն չի պահանջվում: Հենց այս հատկանիշով է տարբերակվում վարկի պայմանագիրը, որտեղ ցանկացած իրավաբանական անձ կարող է հանդես գալ որպես կողմ ՝ «վարկային պայմանագրի» միջև, երբ կազմակերպությունը կարող է լինել միայն բանկ կամ մեկ այլ վարկային կազմակերպություն 2: Երրորդ կողմը կարող է համարվել վարկի պայմանագրի կողմ, որն, ըստ էության, պայմանագրի առարկա չէ, բայց դառնում է այս իրավական հարաբերությունների անմիջական կողմը: Դա հնարավոր է, երբ փողը կամ գույքը փոխանցվում են ոչ թե ուղղակիորեն փոխատուին, այլ երրորդ կողմին, որն այլ իրավական հարաբերություններ ունի փոխառուի հետ: Այս իրավիճակը կդիտարկվի որպես ֆակտորինգ բանկի մասնակցությամբ հատուկ սուբյեկտի հետ: Այնուամենայնիվ, այս դեպքում, երբ իրավական հարաբերությունների մասնակիցները ֆիզիկական անձինք են, պետք է կնքվի վարկային պայմանագիր: ՀՀ քաղաք. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 877-րդ հոդվածի համաձայն. «Վարկի պայմանագրով մի կողմը (փոխատուը) մյուս կողմին (վարկառուին) գույք է փոխանցում դրամով կամ տեսակի բնութագրերով որոշված իրերով, և վարկառուն պարտավորվում է վերադարձնել փոխատուին նույնքան գումար (վարկի գումարը) կամ նույն տեսակի իրերի հավասար քանակ »: Հասկացությունից բխում է, որ վարկը պետք է փոխանցվի վարկառուին: Այնուամենայնիվ, կան դեպքեր, երբ կողմերը համաձայն են, որ փոխատուն պետք է գումարը փոխանցի ոչ թե ուղղակիորեն վարկառուին, այլ երրորդ կողմին, ինչը գործնականում շատ տարածված է: Նման հարաբերությունները կարող են դիտվել որպես նվիրատվություն, քանի որ այն պայմանագրի տեսակն է, որը սահմանում է, որ մի կողմը մյուս կողմին գույք է փոխանցում կամ պարտավորվում է անվճար փոխանցել կամ ստանձնել գույքի իրավունքներ իրեն կամ երրորդ կողմին (կամ ազատել կամ պարտավորվել է ազատ արձակել իրեն կամ երրորդ կողմին): գույքային պատասխանատվություն): Բայց այստեղ մենք գործ ունենք մեկ այլ խնդրի հետ: Նվիրատվությունը կատարվում է միայն անվճար: Հետևաբար, եթե վերը նշված իրավունքը 1 Տե՛ս Արևմտյան-Սիբիրյան շրջանի Դաշնային արբիտրաժային դատարանի ձևավորումը 2002 թվականի օգոստոսի 8-ին: NFO4 / 2745-549 / A46-2002: 2 Տե՛ս Braginski M., Vitryansky V., p. 67 Եթե հարաբերությունները կարգավորենք նվիրատվության կանոնների համաձայն, ապա վարկառուն կհայտնվի անբարենպաստ իրավիճակում և չի կարող փոխառություն պահանջել փոխառուից, քանի որ այն համարվելու է անվճար ձվով կնքված: Ուստի վարկի պայմանագիրը պետք է կազմվի այնպես, որ վարկատուն հնարավորություն ունենա գումարը փոխանցել ոչ միայն ուղղակիորեն վարկառուին, այլ նաև նրա կողմից նշված անձին: Դա կարող է նման լինել. «Վարկի պայմանագրով մի կողմ (փոխատու) մյուս կողմին (փոխառուին) փոխանցում է սեփականությունը կամ փող, կամ տեսակների կողմից որոշված իրեր, կամ երրորդ կողմի գույքային իրավունքներ, կամ ազատում կամ պարտավորվում է ազատել իրեն կամ երրորդ կողմին. վարկառուն պարտավոր է կամ նույն գումարը (վարկի գումարը) փոխատուին վերադարձնել, կամ նույն տեսակի և որակի իրեր, կամ կատարել համապատասխան գործողություններ: Վարկի պայմանագրի առարկան առավել հաճախ հանդիսանում է դրամով արտահայտված դրամական գումարը, ինչպես նաև հատուկ առանձնահատկություններով որոշված իրերը: Վարկառուն պարտավորվում է ոչ թե վերադարձնել նույն իրերը, այլ նույն «որակի» ու քանակի իրերը: Նույնը վերաբերում է փողին, այսինքն ՝ վերադարձվում է նույն չափով, բայց ցանկացած թղթադրամով: Վարկի պայմանագրի օբյեկտի առանձնահատկությունն այն է, որ միջոցների և իրերի օգտագործումը ենթադրում է դրանց վաճառք: Այդ պատճառով վարկատուից փոխանցված իրերը կամ միջոցները դառնում են վարկառուի սեփականությունը: Միայն այս դեպքում վարկառուն իրավունք կունենա օգտագործել և տնօրինել դրանք: Քանի որ օրենքը սահմանում է, որ «դրամի» և «տիպի» հատկանիշներով որոշված իրերը շարժական են, ուստի դրանց նկատմամբ սեփականության իրավունքն առաջանում է փոխանցման պահից: Տեղափոխում ասելով ՝ մենք նկատի ունենք կուսակցությանը գույքի տրամադրումը: Այն համարվում է փոխանցված `կուսակցության կտակով նշված անձին փաստացի տիրապետելու պահից 1: Ֆոնդերի տեսակները որպես փոխառության առարկա համարելու հարցը հակասությունների տեղիք է տալիս: Խոսելով փողի մասին ՝ որպես պարտավորության առարկա, հարց է առաջանում ՝ խոսքը կանխիկ, թե՞ անկանխիկ փողի մասին է: Իրավական բնույթից ելնելով ՝ կանխիկ և անկանխիկ միջոցները քաղաքացիական իրավունքի տարբեր օբյեկտներ են: Կանխիկ դրամը դասակարգվում է որպես ապրանք (բաժանելի, որոշվող ըստ տեսակի, օգտագործելի վաճառքի միջոցով) և կարող է լինել և՛ գույքի, և՛ պատասխանատվության առարկա: Իսկ կանխիկ դրամի դեպքում մենք չենք կարող խոսել այն իրերի մասին, որոնք իրականում կան, մենք կարող ենք խոսել միայն հայցադիմումի իրավական մասի մասին, որն ունի պարտադիր իրավական բնույթ: Իրավաբանական գրականության մեջ կարծիք է արտահայտվել, որ վարկի պայմանագրի առարկա կարող է լինել միայն կանխիկ դրամը, քանի որ անկանխիկ միջոցները, լինելով բանկային փոխանցմամբ պահանջարկի իրավունք, կարող են լինել միայն վարկային պայմանագրի առարկա 2: Այնուամենայնիվ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը չի արգելում անկանխիկ միջոցների փոխանցումը որպես վարկային պայմանագրի առարկա: Այդ 1 Տե՛ս Braginsky M., Vitryansky V., p. 70 2 Տե՛ս Քաղաքացիական իրավունք, էջ 206: Հայաստան քաղաքը վկայում է Քրեական դատավարության օրենսգրքի 880-րդ հոդվածի 3-րդ մասի մասին: «Վարկի գումարը վերադարձված է համարվում այն վարկատուին հանձնելու կամ նրա բանկային հաշվին փոխանցելու պահին, եթե օրենքով կամ վարկային պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ:»: Դրանից բխում է, որ գումարը կարող է փոխանցվել ինչպես կանխիկ, այնպես էլ անկանխիկ ձվերով: Վ.Բելովը նշում է, որ եթե վարկային պայմանագրի առարկան անկանխիկ գումարներն են, ապա մենք կարող ենք խոսել պայմանականորեն դրամական պարտավորությունների կատարման մասին: Այս դեպքում փողի փաստացի ֆիզիկական փոխանցում տեղի չի ունենում, և երկրորդ `հարաբերությունների մեջ ներգրավված է երրորդ անձ` բանկը, որը փոխանցում է միջոցները 1: Կարծում ենք, որ չպետք է տարանջատել կանխիկ և անկանխիկ միջոցների միջև, քանի որ դրամի ներհոսք բանկ կամ դրա փոխանցում, դուրսբերում խոսում է միայն իրավահարաբերության փոփոխության մասին, որի իրավական փաստը դրա կատարումն է: դրամական պարտավորություններ: Եթե փոփոխությունը միջոցների փոխանցում է մի հաշվից մյուսին, ապա մենք գործ ունենք նորացման միջոցով իրավական հարաբերությունների փոփոխության հետ, երբ փողը մի հաշվից մյուսը փոխանցելը փոխանցում է վարկառուի պարտավորությունը բանկի պարտավորությանը: Այսինքն ՝ իրավական հարաբերությունների մասնակիցների մեջ փոփոխություն է տեղի ունեցել, համապատասխանաբար ՝ իրավահարաբերությունը նորացվում է: Խոսելով վարկի պայմանագրի մասին ՝ չպետք է չնշել դրա ժամկետայնությունը և կիրառելիությունը: Փաստորեն, դա Քաղաքացիական օրենսգրքով կարգավորվող գրեթե ամենահեշտ գործարքներից մեկն է, բայց պրակտիկան ցույց է տալիս, որ սխալ կարգավորման պատճառով որոշ դեպքերում օրենքը հանգեցրել է նորմերի բացարձակ հրամայականին ՝ թույլ չտալով կողմերին ընտրել իրենց կանոնները վարվելակերպ Քաղաքացիական օրենսգիրքը հաստատել է վարկային պայմանագրի իրական բնույթը `իրավական, որն անվավեր է ճանաչում կողմերի նախնական համաձայնությունը, որն ընդհանրապես արդարացված չէ: Սահմանելով պայմանագրի համապատասխանությունը այդ պահանջը գրավոր չկատարելու դեպքում `օրենսդիրը զրկեց կողմերին ցանկացած եղանակով ապացուցելու պայմանագրի կնքումը: Ամփոփելով վերոնշյալը ՝ կարծում ենք, որ վարկային պայմանագիրը կարգավորող նորմերի որոշակի օրենսդրական փոփոխություններով վարկային պայմանագրերը կնքվածը կդարձնեն ավելի հետևողական և տեղին: 1 Տե՛ս Belov V., Today's Objectives, Moscow, 2001, p. 152 Սոնա Խաչատրյան ՀՀ օրենսդրության համաձայն գործարքի պայմանագրի իրավաբանական կարգավորումը Հիմնաբառեր. Վարկային պայմանագիր, փոխատու, վարկառու, միակողմանի գործարք, համաձայնություն, գործարքի անվավերություն, նախնական պայմանագիր, անվավեր գործարք: ։
| Հոդվածում քննարկվում են փոխառության պայմանագրի հետ կապված որոշ հարցեր, որոնք անհրաժեշտ է կարգավորել՝ պրակտիկայում խնդիրներից խուսափելու համար։
Վերլուծվում են ոչ միայն պրակտիկայում հաճախ հանդիպող իրավիճակներ, խնդիրներ, այլև առաջացող հարցերի տարբեր լուծումներ։
Քննարկելով նշված խնդիրները՝ առաջարկվում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում կատարել որոշակի փոփոխություններ` կապված փոխառության պայմանագիրը կոնսեսուալ որակելու հետ` դրանից բխող բոլոր հետևանքներով, ինչպես նաև կարգավորել բանավոր փոխառության գործարքի առանձնահատկությունները, նաև հնարավորություն տալ փոխատուին գումարը փոխանցել ոչ միայն անմիջապես փոխառուին, այլև նրա կողմից մատնանշված անձին։
Հոդվածը նպատակ է հետապնդում բարձրացնել փոխառության պայմանագրի դերը և նշանակությունը, ապահովել պայմանագրի լայն և ճիշտ կիրառելիությունը` խուսափելով խնդիրների առաջացումից։
|
Փիլիսոփայության մեջ «միտք» և «միտք» տերմինների բովանդակային համայնապատկերի լուսաբանումը պարտադիր է, քանի որ դրանց իմաստային սահմանումները միշտ շփոթվել են: Հարկ է նշել, որ մինչ այժմ նման հայալեզու հետազոտություն չի կատարվել, և այդ պատճառով ոլորտի ներկայացուցիչը հնարավորություն չունի հասկանալու, թե ինչ է պարունակում 320 փիլիսոփայության բովանդակությունը: Մեր գիտական ոլորտում տերմինները գոյություն ունեն որպես բառեր, բայց էական տարբերակում չի դրվում: Հոդվածի նպատակն է հասկանալ մարդու մտավոր կառուցվածքի հիմքը, որը աշխարհի գիտելիքների մեկնակետն է: Արդյունքում, բացահայտվում է, թե «պատասխանատվության» որ շրջանակն ունի այդ դեպքում քննարկվող տերմիններից յուրաքանչյուրը: Օգտագործվել է անգլալեզու և ռուսալեզու գոյություն ունեցող գրականության փոքր քանակ: Վերլուծության մեթոդը ներկայացված է նամակից: դա պատմական-համեմատական է: Արիստոտելի ժամանակներից սկսած, խելացի էակի առաջին մտավոր փորձերը նպատակ ունեին բացահայտելու աշխարհի ինչպես գոյաբանական, այնպես էլ իմացաբանական ծագումը: Եթե մետաֆիզիկական կենսաբանական աշխարհում հետազոտության թիրախ են դարձել պիտակի կատեգորիաները (տարածություն, ժամանակ, գոյություն, նյութ), որոնք ավելի քան երկու հազար հինգ հարյուր տարի «դասական» պիտակավորված են, ապա ճանաչողության ներուժի մեկնաբանությունը անխուսափելիորեն կապված է եղել հետախուզության և գիտակցության հետ: Differentամանակի տարբեր հարթակներում մարդը այս կամ այն կերպ պայմանավորել է իր գոյության ճանաչողական կողմնորոշումը, մի դեպքում գործելով սոցիալական «թելադրության» համաձայն ՝ մշակույթի, կրոնի և հոգևոր ծառայության այլ աղբյուրների տեսքով, և մյուս դեպքը `ընտրելով ազգային-գաղափարական ուղեցույցը: Բայց ակնհայտ է, որ երկու կողմերից յուրաքանչյուրը լիովին վերահսկում է իր մտածելակերպը այն դեպքում, երբ նա հնարավորություն ուներ բացահայտելու իր ճանաչման հնարավորությունները ՝ անկախ իրեն ենթադրաբար տրված խոչընդոտների բարդությունից և պարտադրված այդ իմաստով: Եվ վերջին և, հավանաբար, ամենահիմնականը լեզվականն է: Անդրադառնալով 17-րդ դարի սահմանափակումների կամ «ուրվականների» համաշխարհային ճանաչման գործընթացում հրատարակող Ֆ. հակված են դադարեցնել մտածողության և, մասնավորապես, ճանաչողության գործընթացը: Կենտրոնական առանցք վերագրելով այս 321 փիլիսոփայության այս գործունեության մեջ գիտելիքների մշակման գործընթացում ընտրված մեթոդին `նա իր« Նոր օրգանո »աշխատությունում նշում է չորս« ուրվականների »կամ« կուռքերի »: Մտածողի համար թեստի թիրախը բառերի սխալ օգտագործման արդյունքում սխալ մտածողության իրականությունն է: Ըստ ամենայնի, նա կցանկանար մտածել, որ բառերը վերագրվում են երևույթներին `զանգվածային մշակույթի անձնագիր ստացած ամբոխի հոգեբանությամբ օժտված հասարակության անհիմն որոշումների արդյունքում: Եվ սա «զարմանալիորեն ձուլում է ինտելեկտը» [1, p. 19]: Անցյալի ճանաչողական այս տեսակետը ենթադրում էր, որ մարդն իր հաղորդակցության առաջնագծում խոսքի լիարժեք դեր է հատկացրել, որն ապահովում էր միմյանց միավորելու կենսական փաստը: Բայց հիմա, ժամանակակից աշխարհում, որտեղ գրանցվել է «քաղաքակրթության մայրամուտը», կորած կերպարը ներկայացվում է որպես մի այնպիսի անձնավորություն, որը կարծես չի կրում իր նախնիների գենետիկ ծածկագիրը և ստեղծում է իր հումանիզմը ՝ ձեռք բերելով «բանավոր «հումքը ոչ թե պատմական պատճառով, այլ իր սեփական: շահույթի առաջնորդության ներքո: Միմյանց չհասկանալու ժամանակակից պատկերում ստեղծվեց բնության հետ անհամատեղելի միջավայր, որում «իմ» բառը նույնական չէ «ձեր» իմաստալիցի հետ: Երեք անգամ սնուցվող բառերի երկիմաստությունը կոտրված է: Գիտական համայնքում այդպիսի նմանությունը միշտ քննարկվել է բարդության քողի տակ, երբ տեսությունը հիմնավոր փաստարկային հիմք չուներ, և տեսակետը չէր տարբերվում կարծիքից: Եվ սա է պատճառը, որ այսօր, առավել քան երբևէ, հարցնողը իր գործունեության մեջ ազնվության հայտ է ներկայացնում ՝ կառուցելով գիտական լեզվական ապարատ ՝ ապահովելով ուսումնասիրության մեջ օգտագործված տերմինների ստուգաբանական ճշգրտությունն ու իմաստային բեռը: Վերը նշվածը պայմանավորված է «մտքի» և «մտքի» տերմինների բովանդակային համայնապատկերը սահմանելու մտադրությամբ: Պարզաբանումները այն հարցերի վերաբերյալ, թե ինչպես է ձևավորվում անհատի հոգեկան էությունը և արդյոք դա ինքնին գոյություն ունի, թե արդյո՞ք դա պարզապես մշակույթի, հասարակության և, թերևս, ընդգրկուն գոյության փորձի վկայությունն է, կարող են ամփոփվել որոշակի իմաստով այս երկու ժամկետների շրջանակներում: Մտքի առաջին իմաստային մեկնաբանությունը տրվեց ամերիկացի փիլիսոփա Ռ. Էմերսոնի կողմից, երբ նա վերագրեց հոգու հիմնական փիլիսոփայական նշանակությունը որպես արժեքների և ճշմարտության աղբյուր [6, p. 25]: Ես ուզում եմ ասել, որ միտքը վկայությունն է այս երկու կյանքի հիմքերի համոզման: Ուսումնասիրելով «մտքի» հասկացությունը ՝ հետազոտության առաջին քայլերը պարունակում են ձևակերպումներ գիտության և փիլիսոփայության պատմության տարբեր դրվագներում այս տերմինի անորոշության վերաբերյալ: Եվ իրոք, եթե մենք անդրադառնանք տերմինների ստուգաբանական մեկնաբանություններին, ապա կնկատենք, որ մասնագիտական գրականության մեջ կա դրանց ընկալման բարդ պատկեր, և երբեմն նաև իմաստային նույնականացում: Մասնավորապես, մտածելակերպը արձանագրվում է որպես կոլեկտիվ գիտակցության խոր մակարդակ, «որը ներառում է նաև անգիտակիցը» [4, p. 525] և մտածելակերպը (մտածելակերպ), «նախատրամադրվածությունների և մտադրությունների ամբողջություն, որոնք ծառայում են, որպեսզի անհատը որոշակի կերպով ընկալի աշխարհը» [4, p. 525] բացատրություն: Գոյության հիմնավորվածությունը բացահայտելու տեսանկյունից հարկ է նշել, որ հասկացությունը որպես անհատական գիտակցության հիմնասյուն կար նաև պատմափիլիսոփայական հարթակում, բայց ծայրահեղ բևեռացման ակնարկը արտացոլում է դրա քննադատական տեսլականը սոցիալական եւ անհատական: Աշխարհի մտավոր կառուցվածքի մոդելում միտքը երբեմն վերագրվում է փարոսի դերին ազգային բնութագրերի ձևավորման համար փարոսի դերին, որոնք անհրաժեշտ են կենդանի աշխարհում մարդու բնակության ապահովման համար: Անկախ նրանից, թե որքանով է այսօր մոդայիկ «մարգինալ» իրականությունը արտահայտությունը, տեղին է այս առումով շեշտել Մ.Լուցցևին: տե՛ս Lutcev filos. գիտություն Մ., 2005, էջ 22-24: 323 Փիլիսոփայություն Տեսանելիորեն ընկալելի բախումները բարձրաձայն հռչակում են հատկապես մշակութային մասնատվածությունը: Եվ այս առումով մտքի և կառուցվածքի պատճառահետեւանքային կապի հայտնաբերումը համարվում է արդիական ՝ հակառակ վերը նշված երկուական հակադրության սկզբունքին: Միտքը ազգին «ազգային» դարձնող տարրերի միասնությունն է, որը գոյություն ունի, քանի որ կա այդ գաղափարի գոյության գաղափարը, պատճառը: Հակառակ այս մեկնաբանություններին, մասնագիտական գրականությունը և, մասնավորապես, անգլիական փիլիսոփայական միտքը, լիարժեք համընկնում են քննարկվող տերմինների սահմանման մեջ: Կիրառելով «Հոգեկանությունը» երկուսի վրա էլ ՝ այն սահմանվում է որպես «մտքի որակ, որը բնութագրում է անհատին կամ անհատների խմբին» [7, p. 484]: «Մտածմունք» բառն առաջին անգամ որպես գիտական հասկացություն օգտագործվել է ֆրանսիացի փիլիսոփա և ազգագրագետ Լ.Լեվի-Բրուլի կողմից: Նա առանձնացնում է մտածողության երկու տեսակ ՝ նախատրամաբանական և տրամաբանական: Առաջինը վերագրվում էր ցեղային համայնքին ՝ որպես հասարակության նախատիպ, հիմնականում ավստրալացիներ և աֆրիկացիներ, իրենց պահպանողականությամբ և ձևավորումից ի վեր ընդունված սովորական պրակտիկայով: Մտածելակերպ, որը անհամաչափ էր Եվրոպայի ժողովրդի ռացիոնալ մտածողության հետ [3, էջ. 24-37]: Հեղինակը, հավանաբար, միտում ուներ մատնանշելու, որ մարդկային մտքի ձևավորման հիմքը պարտադիր կախված է իր բնակության վայրի աշխարհագրական, սոցիալական և ժամանակագրական չափանիշներից: Այս տեսակետը, կարծես, կողմ է դիտարկման, որը զարգացնում է գաղափարների փիլիսոփայական մեկնաբանությունը, ինչը բարձրացնում է գաղափարների տեսակները համակարգելու հնարավորությունը: Այնուամենայնիվ, այս մոդելում թեման ցույց է տալիս կախվածությունը արտաքին աշխարհը հասկանալու ձևից, երբ, մասնավորապես, դրա էությունը պայմանավորված է կրոնական և լեզվական դրսևորման ձևերով 26: Հարցի քննության այս տեսակետը առաջին անգամ ներկայացրեց նեոկանտյան փիլիսոփայության փաստաբան Է. Կասիրը տե՛ս Cassirer J., Selected: 324 Փիլիսոփայություն Ինչ վերաբերում է մտքի փիլիսոփայական դիտարկման հիմքերին, դրանք ի հայտ են եկել XX դարի 30-ականներին: ֆրանսիական «Անալ» պատմական դպրոցի մտածողներին: Լ. Ֆևրը, դպրոցի համահիմնադիր կամ առաջին սերնդի ներկայացուցիչ, գաղափարը բացատրում է սոցիալ-պատմական հոգեբանության տեսանկյունից: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մարդիկ ձեռք են բերում իրենց մտածողության սովորությունները, ընկալումները և հույզերը ՝ առանց դա գիտակցելու, և հենց այդ «ժառանգությունն» է, որ ամենայն հավանականությամբ ձևավորում է մարդուն: Նման հաստատուն հասկացությունները «մտցվում են» մարդկանց մտքի մեջ մշակույթի, ինչպես նաև դաստիարակության միջոցով սոցիալական փոխազդեցության միջոցով: Արդյունքում, մտածողը մտքի ըմբռնումը ներկայացնում է ոչ թե որպես կենսաբանորեն կայուն, այլ որպես պատմականորեն ձևավորված կառուցվածքային միավոր, որը որոշում է մարդկանց վարքը, արժեքները, զգացմունքներն ու մտքերը: Տարիներ անց վերոհիշյալ դպրոցի երկրորդ սերնդին պատկանող Dub. Դուբեյը տալիս է մտքի ավելի հստակ սահմանում. «Դա գաղափարների համակարգ է, ... որը ... հիմքում ընկած է մարդու տեսակետները աշխարհը և նրա տեղը դրանում, և որը որոշում է մարդկանց վարքագիծը և ձեռնարկվելիք քայլերը »[2, p. 52]: Հետաքրքիր է նշել, որ 1993 թ.-ին Ռուսաստանի գիտափիլիսոփայական ոլորտում Ռուսաստանի գիտափիլիսոփայական ոլորտում առաջին անգամ անցկացվեց մասնագիտական կլոր սեղան `մտքի և մտքի բովանդակության հարաբերակցության երկիմաստությունը պարզելու մեթոդական խնդրի վերաբերյալ, որի եզրափակիչ դրույթները հրապարակվել են «Փիլիսոփայական խնդիրներ»: Անդրադառնալով հայեցակարգային կառուցվածքին ՝ պետք է նշել, որ այն գիտության մեջ շրջանառվում է որպես անկախ ուսումնասիրության առարկա 19-րդ դարի 40-ականներից, սակայն ֆենոմենի ուսումնասիրության որոշ ասպեկտներ տարբեր մտավոր դպրոցների և դպրոցների ուշադրությանն են արժանացել ավելի վաղ ժամանակաշրջան. Մի շարք փիլիսոփաների մոտ (Ս. Մոնտեսկյո, Her. Հերդեր, Գ. Հեգել, Իմ. Կանտ և այլն) երբեմն միտքը զարգանում էր այս կամ այն «ազգի ոգու» գաղափարի համատեքստում ՝ նույնականացնելով միտքը և ազգային առանձնահատկությունը: Դրանից հետո XIX դարի վերջին և XX դարում ապահովվեց «հոգեբանական-փիլիսոփայական ազգագրության» զարգացումը: 19-րդ դարի սկզբին ռուսական կրոնական փիլիսոփայության ներկայացուցիչներ, ինչպիսիք են Վ. Սոլովյովը, Լ. Լոսկինը, Գ. Ֆեդոտովը: Եվ արդեն սոցիալական փիլիսոփայության ոսպնյակը լրջորեն դիտարկվել է Ն. Բերդյաևի, Ս. Ֆրենկի և Ա. Դմիտրիևայի գրություններում: Պետք է նշել, որ տերմինների գոյության ամենաակնհայտ իմաստային մեկնաբանություններից մեկը, միմյանց միջոցով կամ միմյանց շնորհիվ, խոսում է մտքի ծավալային ընդգրկման մասին, երբ գոյության սոցիալական, պատմական, տարածքային, կրոնական մակարդակները բացահայտվել է [5, էջ 17-30]: Մտքի կառուցվածքն ուսումնասիրելիս վստահելի է պնդել այն տեսակներից մեկի վերաբերյալ, որում առանցքային է համարվում սուբյեկտի և հասարակական գիտակցության օբյեկտի փոխհարաբերությունը: Եվ սա, տերմինի բովանդակության բազմաբևեռությունը կարող է ամփոփվել կառուցվածքային մակարդակների հետևյալ տարանջատմամբ, որտեղ կառուցվածքը պարունակում է. մասնավոր (մասնավորապես) շերտ կամ, այսինքն, անգիտակից: Այն արտացոլում է անձնական կյանքի ընդհանուր միտումները և մեծապես ազդում է մարդու սոցիալական դերերի ձևավորման, ինչպես նաև ուրիշների հետ հարաբերությունների բնույթի վրա: Այս մակարդակում ամենօրյա հարաբերությունները զուգորդվում են ծեսերի, սոցիալական նորմերի, արժեքների հետ: Փաստորեն, մակարդակներից առաջինը ներկայացնում է սոցիալական փոխազդեցությունների աշխարհը, որին անհնար է կիրառել վերադարձի «սեղմիչը» `այն փոխակերպելու իմաստով. «Հոգևոր ինքնության» շերտ շերտ: որոշակի սոցիալական համայնքի մշակույթը, դրա յուրահատկությունը, հարմարվողականությունը և 326 փիլիսոփայությունը, որոնք արտահայտվում են արտացոլման մակարդակում. սոցիալական պատասխանի շերտ. անհատի կամ հասարակության արձագանքը քաղաքական իրողություններին և, ընդհանուր առմամբ, պետական իշխանությանը: Metasocial շերտ. Էթնոմշակութային կողմնորոշումը (օր. ՝ ազգային գաղափարախոսություն), որը պետք է ձեւավորվի արտաքին միջավայրի և ներաշխարհի շուրջ մտորումներ անելով: Ահա չորս բաղադրիչները, որոնց հանրագումարը ներկայացնում է տերմինների երկրորդի իմաստն ու էությունը: Արդյունքում բացահայտվեց ոչ թե միմյանց վրա շրջանառվող հասկացությունների իմացաբանական գերակշռությունը, այլ դրանց բովանդակության հատուկ շրջանակները: Ամփոփելով տերմինների պատմափիլիսոփայական մեկնաբանությունը `կարծես թե հայեցակարգը բխում է հիմքի դիրքից` որպես անհատական սոցիալականացման իրականության տեսանելի դրսևորման հիմք, և որպես կատեգորիա ընդունելի է համարում մտքի որակի սահմանումը: հայեցակարգի համար, որը նախադրյալ է կոլեկտիվ գիտակցության գոյության համար: Այսպիսով, միտքն արտահայտում է իր փիլիսոփայական արժեքը սոցիալական կոլեկտիվության ոլորտում, և մտքի գոյությունը հիմնականում պայմանավորված է փիլիսոփայական մարդաբանության մեջ ժամանակակից մարդու սոցիալ-կենսաբանական, անտրոպոսոցիոգեն գործընթացն ապրելու հրամայականով: , ։
| Խնդրի լուսաբանման պատճառը պայմանավորված է ժամանակակից աշխարհում մարդու՝ ինքն իրեն անդադար որոնելու ու բացահայտածի հետ անհաշտ պայքարի հետ։
Հոգեւոր ճգնաժամ ապրող աշխարհաքաղաքացին ջանում է վերծանել կեցության գաղտնագիրը։
Եվ որպես դրա անդրադարձ նա քննադատական հայացք է նետում մտածականի ստեղծման ֆենոմենին ու վերջինիս ակունքներին։
Սրանով պայմանավորված՝ հոդվածում փորձ է արվում ներկայացնել մտակերտվածքի կառուցվածքաբանական պատկերը հասարակական գիտակցության օբյեկտի ու սուբյեկտի փոխհարաբերության դիրքերից, որն իրականացվում է մինչ այդ հնչեցված գաղափարական դիտարկումների տրամաբանական հավաքագրմամբ։
Այնուհետ, վեր է հանվում այլ եզրույթի՝ մտակեցվածքի իմացական ծանրաբեռնվածությունը ու բացորոշվում է վերջինիս կարգավիճակն իբրեւ նախապայման նախորդ հասկացույթի գոյության համար։
Վերջում բխեցվում է դրանց փիլիսոփայական նշանակությունը։
|
Անձի կյանքի ազատ կառավարումը համարվում է կյանքի իրավունքի բաղկացուցիչ: Կյանքի իրավունքի սահմանափակումն այն պատճառով, որ մարդը ծանր հիվանդ է, կոչվում է Էվթանազիա 1: «Էվթանազիա» տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է Ֆրենսիս Բեկոնը 16-րդ դարում ՝ «լավ մահ» նշանակելու համար: Որոշ գիտնականներ գտնում են, որ. «Մահանալու իրավունքը նույն բնական իրավունքն է, ինչ կյանքի իրավունքը, և էվթանազիան պետք է համարվի մարդու մահվան իրավունքի իրացման ձև»: 210.]: «Մահանալու իրավունքը օրենքով պաշտպանված անձի բացարձակ, բնական, անբաժանելի իրավունքն է ՝ իր կամքով դադարեցնել իր կյանքը: Նա իրավունք ունի ինքնուրույն որոշել կյանքի սահմանափակման մեթոդները: [2] [էջ 16]: Cancerիգմունդ Ֆրեյդը էվթանազիա է իրականացրել 1939 թվականի սեպտեմբերի 23-ին, Լոնդոնի իր բնակարանում, բժիշկ Շուրի օգնությամբ, որպեսզի չտուժի քաղցկեղի ցավից: 1989-1998 թվականներին ԱՄՆ-ում բժիշկ Jackեք Գևորգյանն իր «meritron» սարքի միջոցով (սարքը մահացու քանակությամբ թույն է ներարկում) օգնեց 130 մարդու վերջ տալ իրենց կյանքին: Էվթանազիան այժմ օրինական է եվրոպական մի շարք երկրներում, մասնավորապես Բենելյուքսի երկրներում, Շվեյցարիայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում և Միացյալ Թագավորությունում, անբուժելի հիվանդ մարդիկ իրավունք ունեն հրաժարվել բուժումից: Էֆթանազիայի երկու տեսակ կա ՝ պասիվ և ակտիվ: Պասիվ է այն դեպքում, երբ մահացու հիվանդ հիվանդը կանխամտածված կանգնեցվում է կամ անջատվում է կյանքի ապահովման սարքը: Ակտիվ է համարվում հիվանդին մահացու թմրանյութ ներարկելը կամ մահվան պատճառ հանդիսացող այլ գործողություններ, որի արդյունքում կա հանկարծակի և արագ մահ: Կան նաև էվթանազիայի կամավոր և ակամա տեսակներ: Կամավոր էվթանազիան իրականացվում է հիվանդի համաձայնությամբ կամ նախապես պայմանավորված իրավական համաձայնությամբ (տրամադրվում է անդառնալի կոմայի դեպքում): «Ոչ էվթանազիա» բառը հունարեն է և նշանակում է լավ մահ, մարդուն կյանքից զրկելու պրակտիկա, երբ նա գտնվում է մահացու հիվանդության մեջ: 207 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅՈՒՆԸ Կամավոր էվթանազիան կատարվում է անկախ հիվանդի կամքից, եթե նա անգիտակից վիճակում է և չի կարող արտահայտել իր կամքը: 2002 ՄԻԵԴ-ը իր դատավճիռներից մեկում պնդում է, որ հայցվորի պնդումն այն մասին, որ կյանքի իրավունքը ներառում է մահվան իրավունք, այն է, որ Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը նշում է, որ պետության կյանքը պաշտպանելու պարտավորությունը չի տարածվում սեփական կյանքը կառավարելու որոշումների վրա և որ 2-րդ հոդվածը չի կարող մեկնաբանել աղավաղումները այնպես, որ կտրվի տրամագծորեն հակառակ մահվան իրավունք: Ուսումնասիրելով ԵԽ անդամ երկրների պրակտիկան ՝ Գեորգ Պուպպինկը 3 նկատեց, որ որոշ պետություններ չեն պահպանում էֆթանազիայի արգելքը և նույնիսկ թույլ են տալիս օգտագործել էվթանազիան: Ըստ Պուպպինկի, շատ երկրներ ցանկանում են ՄԻԵԴ-ին ստիպել ճանաչել «մահվան իրավունքը» կամ «ինքնասպանության իրավունքը»: Դեռ 2011-ին ՄԻԵԴ-ը թույլատրեց էֆթանազիան և ինքնասպանությունը 4 և պնդեց, որ դա բխում է անձի անձնական կյանքի իրավունքից, որը պաշտպանված է Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով: Մասնավորապես, նա նշեց, որ մարդ կարող է ինքնուրույն որոշել, թե ինչպես և որ պահին կավարտվի իր կյանքը, եթե նա ի վիճակի է ինքնուրույն որոշում կայացնել 5: Սակայն սա վերաբերում էր միայն այն դեպքին, երբ հիվանդը կարողացավ իր կարծիքն արտահայտել այդ հարցի վերաբերյալ: Այնուհետև 2012 թ.-ին ՄԻԵԴ-ի դիրքերը փոխվել են. Հետևյալ երկու գործերը ՝ «Կոխն ընդդեմ Գերմանիայի» և «Գրոսն ընդդեմ Շվեյցարիայի» 6 դեպքերի ուսումնասիրությունը, ցույց են տվել, որ էվթանազիայի խնդիրն իրեն չի սպառել և վերանայման կարիք ունի: Մասնավոր ՄԻԵԴ, Pretty ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [Pretty v. Միացյալ Թագավորության] (թիվ 2346/02), 2002 թ. Ապրիլի 29-ին, Հայցվորը տառապում էր մահացու շարժիչային-նեյրոնային դեգեներատիվ հիվանդությունից, որը կաթվածահար արեց նրան պարանոցի տակ: Նա ցանկանում էր, որ ամուսինը օգնի իրեն ինքնասպան լինել: Իրավունքի և արդարադատության եվրոպական կենտրոնի տնօրեն Ստրասբուրգ Հասն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 20 տարի տառապում է բևեռային հոգեկան հիվանդությամբ և երկու անգամ ինքնասպանության փորձ է կատարել: Նա համարեց, որ իր հիվանդությունը երկար բուժման կարիք ունի և բացառեց արժանապատիվ կյանքը: 19.07.2012 Koch v. Germany, բողոք 497/09 և 14.03.2013 թ. Գրոսը ընդդեմ Շվեյցարիայի 208 ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ նման, Կոխն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով, դատարանը մերժեց դիմումատուներին ինքնասպանության գործին աջակցելու թույլտվություն տալ 7, իսկ Գրոսն ընդդեմ Շվեյցարիայի դեպքում, ընդհակառակը, թույլ տվեց օգտագործել էվթանազիան նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա հիվանդ չէր: Երկու դեպքերն էլ վերաբերում են այն դեպքին, երբ որբերը ցանկանում են պետության աջակցությունը նրանց կյանքից զրկելու հարցում: 2012 թվական: 1859 թվականի հունվարի 25-ին Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովը ընդունեց «Մարդու իրավունքների և արժանապատվության պաշտպանություն ՝ հաշվի առնելով հիվանդի ցանկությունները» վերնագրով 1859 բանաձեւը, որում ասվում էր, որ էվթանազիան հաշմանդամ մարդու կանխամտածված սպանություն է: պարապ 9: Սա արդեն առաջընթաց էր, քանի որ մինչ այդ ԵԽԽՎ հանձնարարականները արգելում էին օգնել անբուժելի հիվանդին ինքնասպան լինել 10: Արդեն 2013 թ.-ին ՄԻԵԴ-ը քննել էր մեկ այլ գործ 11, որը վերաբերում էր շվեյցարական օրենսդրության մեջ հստակ սկզբունքների բացակայությանը `պարզելու, թե հնարավոր է արդյոք էֆթանազիան և ինչ հանգամանքներում, երբ դիմումատուն մահացու հիվանդ չէր, բայց հոգնել էր կյանքից: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ԵԽԽՎ-ի և Եվրոպայի խորհրդի 47 անդամ երկրների մեծ մասը ի սկզբանե դատապարտել են էվթանազիան, և միայն Բենելյուքսի երկրներն ու SchweCoch- ը կաթվածահար են եղել և բժիշկներից ամուսին են ուզում: Նա մահացու դեղամիջոց ընդունեց և մերժվեց: Մադամ Կոխն ու նրա ամուսինը խնդրի լուծում չեն ստացել և մեկնել են Շվեդիա ՝ Գերմանիա, որտեղ կազմակերպել են նրա ինքնասպանությունը: Մադամ Գրոսը բնական ծերացման գործընթաց է ապրում, բայց դիմադրելու ուժ չունի: Նա ուզում է, որ բժիշկները իրեն մահացու դեղ տան, և կարծում է, որ դա գալիս է իր արժանապատվության իրավունքից, և պետությունը պարտավոր է իրեն ապահովել ինքնասպանության բոլոր պայմաններով, և նա կյանքից հեռացավ և անվտանգ մահացավ: 25.01. 2012 թվական: ԵԽԽՎ 1859 հանձնարարական ԵԽԽՎ 1418 (1999 թ.) Հանձնարարականը մարդու իրավունքների պաշտպանության և մահացու հիվանդ «Գրոսն ընդդեմ Շվեյցարիայի» 209 ԴԱՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ »ընդունեց և իրագործեց այն, բայց վերջերս շատ երկրներ հանդես եկան էվթանազիայի օգտին: 2002 թ. Ապրիլի 1-ին, Նիդեռլանդները աշխարհում առաջին անգամ ընդունեցին էվթանազիայի մասին օրենքը, որը ասում է, որ էվթանազիան կարող է օգտագործվել 12 տարեկանից բարձր հիվանդների վրա, միայն նրանց ցանկությամբ և միայն անբուժելի հիվանդությունների դեպքում, երբ ցավը անտանելի է ու անտանելի: Հիվանդի նման ախտորոշումը պետք է հաստատեն առնվազն երկու բժիշկ: 2018 Նիդեռլանդներում Ավրելիա Բրաուվարսը մահացավ էֆթանազիայից: Նա մահացու հիվանդ չէր, հոգեկան հիվանդ, բայց մահացավ իր կամքով: 2002-ին Բելգիան աշխարհում երկրորդ երկիրն էր: 2007-ի սեպտեմբերին ընդունվեց մի օրենք [8], ըստ որի ՝ բժշկական միջամտությամբ մարդը կարող է զրկվել կյանքից միայն այն դեպքում, եթե տառապում է ֆիզիկական և հոգեբանական անտանելի ցավերից: Հիվանդը պետք է չափահաս լինի, իսկ նրա կայացրած որոշումը պետք է լինի կամավոր, գրավոր և մտածված: 2009 թ. Մարտին Լյուքսեմբուրգում օրինականացվեց էֆթանազիան [10], ըստ որի ՝ անբուժելի հիվանդ հիվանդների վրա էվթանազիա իրականացնող բժիշկները չեն կարող ենթարկվել քրեական պատասխանատվության կամ պատասխանատվության ենթարկվել դատարանում: 2014 Բելգիայի խորհրդարանը ընդունեց օրենք մանկական էվթանազիայի մասին, [4], որում ասվում էր, որ եթե երեխան տառապում է անբուժելի հիվանդությունից և ցավեր ունի, նրան կարող են էվթանալիզացնել: Այս օրենքի ընդունմամբ Բելգիան դարձավ աշխարհում առաջին երկիրը, որը վերացրեց էֆթանազիայի տարիքային սահմանափակումը: ԱՄՆ-ում էվթանազիայի կողմնակիցներից է Jackեք Գևորգյանը, որը մահացել է 1989 թ.-ին: Նա ստեղծեց հատուկ սարք `օգնելու նրանց, ովքեր չէին կարող ինքնուրույն ինքնասպան լինել, բայց ցանկանում էին ինքնասպան լինել: Նա միջամտել է ավելի քան 130 մարդու կյանքին, ինչի համար 1991 թ. Նա գրել է նրան մահից առաջ: «Ես 29 տարեկան էի, և նա ինքնակամ որոշեց հեռանալ կյանքից: Я 210 ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ զրկվեց բժիշկ աշխատելու իրավունքից, իսկ 2000-ին նա դատապարտվեց 25 տարվա ազատազրկման, 2007-ին [11] նա ազատ արձակվեց վատառողջության պատճառով, իսկ 2011 թվականին նա մահացավ [12]: 2001 ԱՄՆ գլխավոր դատախազը հրաման արձակեց, ըստ որի ՝ բոլոր բժիշկները, ովքեր օգնում են մարդկանց ինքնասպանություն գործել, կդատապարտվեն Քրեական օրենսգրքի համաձայն: 2006 թ. ԱՄՆ Գերագույն դատարանը այդ որոշումն ապօրինի ճանաչեց Վերջին տարիներին ԱՄՆ-ում փորձեր են արվել օրինականացնել էֆթանազիան: ԱՄՆ Գերագույն դատարանի որոշումից հետո Կալիֆոռնիա նահանգում պասիվ էվթանազիան լայնորեն կիրառվում է 1976 թվականից: 1977 Հանրաքվեով ընդունվեց օրենք մահացու մարդու իրավունքի մասին: Էվթանազիան օրինականացվել է ԱՄՆ-ում 1998 թ.-ին: Օրեգոն, իսկ 2009 թ.` Վաշինգտոն նահանգներում: Երկու դեպքում էլ որոշումներն ընդունվում էին հանրաքվեի միջոցով: Շվեյցարիայում էվթանազիան արգելված է, բայց բժիշկները կարող են օգնել հիվանդներին, ովքեր կարող են անբուժելի հիվանդին տալ մահացու դեղ, որը հիվանդը պետք է ինքը ներարկի: Հնարավոր է օգնել ոչ միայն Շվեյցարիայի քաղաքացիներին, այլ նաև նրանց, ովքեր շրջագայության են 13: Այս երկրում էվթանազիայի մասին օրենքի բացակայության պատճառն այն է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք, և յուրաքանչյուրը կարող է որոշել, թե ինչպես մահանալ, և պետությունը չի կարող միջամտել այս գործին: Շվեյցարիայում կան էֆթանազիայի բազմաթիվ կազմակերպություններ, որոնք «օգնում են» մարդկանց, մասնավորապես Dignitas- ին և Exit- ին: 2011 Zյուրիխի կանտոնի բնակիչները կողմ են քվեարկել էֆթանազիայի օրինականացմանը: Պասիվ էվթանազիան լայն տարածում է գտել Շվեյցարիայի շատ կանտոններում, որտեղ հիվանդին օգնելը չէ մեռնելը, այլ օգնել նրան ապրել, նրանք կարող են պահանջել անջատել կյանքի ապահովման սարքավորումները: Ֆրանսիայում կա նաև օրենք, որը կանխում է հիվանդի մահը: 2014 թվականի Ֆրանսիայի Գերագույն դատարանի 211 իրավասության վարչական դատարանը թույլ տվեց բուժել էվթանազիան 2006 թ.-ին: Իսրայելում ընդունվեց օրենք, որը թույլ է տալիս անբուժելի հիվանդներին զերծ մնալ սարքավորումներ օգտագործելուց, այսինքն `պասիվ էվթանազիա, և ակտիվ էվթանազիան արգելվեց: Հիվանդը կարող է հրաժարվել էլեկտրաշոկից, թթվածնային դիմակից, ցանկացած տիպի վերակենդանացումից, բայց կա՛մ նա կարող է դա ասել պարզունակ, եթե անհնար է ասել պարզապես, նա նախապես պետք է գրեր նման ցանկություն ունենալու մասին, կամ այդպիսի ցանկություն պետք է արտահայտվի նախկինում խնդրած հարազատները: 2010 Շվեդիայի առողջապահության նախարարությունը հայտարարեց, որ հիվանդը կարող է հրաժարվել վերակենդանացման սարքավորումներից: Շվեդացի բժիշկները կարող էին անջատել սարքավորումները միայն հիվանդի կամքով, քանի որ ըստ շվեդական մեկնաբանության ՝ հետագա բժշկական օգնությունից հրաժարվելու իրավունքը հիվանդի իրավունքն է, և բժիշկները պետք է հաշվի առնեն հիվանդի ցանկությունները: 2010 թ. Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության վերաքննիչ դատարանը որոշեց, որ անբուժելի հիվանդների կյանքի ապահովման սարքավորումների անջատումը հանցագործություն չէ, եթե դա արվել է հիվանդի պահանջով: Սա չի տարածվում ակտիվ էվթանազիայի վրա, որը Գերմանիայում դեռ հանցագործություն է և պատժում է առավելագույն պատժաչափը մինչև հինգ տարի ազատազրկում: 2011 թվականը Ռուսաստանում Ռուսաստանի քաղաքացիների առողջության պահպանման մասին Օրենքն արգելում է ինչպես ակտիվ, այնպես էլ պասիվ էվթանազիան: Այժմ անդրադառնանք Հայաստանի Հանրապետությունում առկա մոտեցմանը: Համաձայն «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի, մոտոցիկլետի վթարից հետո 40-ամյա Վենսան Լամբերը 7 տարի կոմայի մեջ էր: Ֆրանսիայի Գերագույն վարչական դատարանը թույլ տվեց սարքավորումներն անջատել, որից հետո ՄԻԵԴ-ը ուժի մեջ թողեց ֆրանսիական դատարանի որոշումը: «Նա բոլորովին չի վայելում կյանքը», - ասաց կինը, ով ցանկանում էր սարքավորումներն անջատված լինել: 212 ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ խախտվել է 06.10.15-ին ՀՕ-113-Ն-ի կողմից: «Հայաստանի Հանրապետությունում էվթանազիան արգելված է ՝ ցանկացած գործողությամբ և միջոցներով արագացնելով հիվանդի մահը: Այն անձինք, ովքեր գիտակցաբար հիվանդին դրդում են էվթանազիայի կամ այն կատարում են, պատասխանատվություն են կրում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: » Մինչ այժմ ՀՀ քրեական օրենսգիրքը որևէ կերպ չի անդրադարձել էֆթանազիա եզրույթին, օրենսգրքի տրամաբանությունը ցույց է տալիս, որ այն դիտվել է որպես պարզ սպանություն: Միայն 62 1 1 5 5 հոդվածի համաձայն ՝ հանցագործություն կատարելը կյանքի լուրջ հանգամանքների համակցության արդյունքում կամ կարեկցանքով համարվում է մեղմացուցիչ հանգամանք: Այժմ e-draft.am կայքում տեղադրված է ՀՀ քրեական օրենսգրքի նոր նախագիծ, համաձայն որի `մեղմացուցիչ հանգամանք է համարվում 71-րդ հոդվածը, որի 6-րդ մասը նույնպես հանցագործություն է կատարում` կարեկցանքի դրդապատճառով: Այնուամենայնիվ, նախագծի 162-րդ հոդվածը սահմանում է, որ հանցագործությունը պետք է թույլատրվի սպանության համար ՝ տուժողի պահանջով, համաձայն որի. «Անձի սպանությունը ֆիզիկական տառապանքներից ազատելու նրա գիտակցաբար և կամավոր պահանջով պատժվում է ազատազրկմամբ ՝ առավելագույնը հինգ տարի »: Ակնհայտ է, որ քրեական օրենսգիրքը դանդաղ քայլեր է ձեռնարկում էվթանազիան ապաքրեականացնելու ուղղությամբ: Համաձայն «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի, որը 06.10.15 թ. Փոփոխվել է ՀՕ-113-Ն-ով: «Հայաստանի Հանրապետությունում էվթանազիան արգելված է ՝ ցանկացած գործողությամբ և միջոցներով արագացնելով հիվանդի մահը: Այն անձինք, ովքեր գիտակցաբար հիվանդին դրդում են էվթանազիայի կամ այն կատարում են, պատասխանատվություն են կրում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: » Մարդու մահվան իրավունքը Հայաստանում օրենքով սահմանված չէ, բայց e-draft.am կայքում տեղադրված է «Առողջապահության մասին» ՀՀ օրենքի հայեցակարգը [20], որը նախատեսում է, որ հանրապետությունում էվթանազիան արգելված է: Միևնույն ժամանակ, սահմանվում են չափանիշներ կամ ցուցանիշներ, որոնց դեպքում առողջության և ծառայությունների ոլորտում գործունեություն իրականացնող անձի միակողմանի որոշմամբ դադարեցվում են հիվանդի վերակենդանացման և կյանքի արհեստական աջակցության միջոցառումները: Այսինքն, ըստ էության, արգելվում է միայն ակտիվ էվթանազիան, և պասիվ էվթանազիան թույլատրվում է: Մենք համաձայն չենք այս մոտեցումների հետ և հաշվի առնելով տարբեր երկրների, ինչպես նաև ՄԻԵԴ-ի նախադեպային իրավունքը, և այդ տարածքում Հայաստանի Հանրապետությունում պետք է թույլատրվի ակտիվ էվթանազիա ՝ հստակ սահմանելով չափանիշները, որպեսզի դա չհանգեցնի: հանցանք. , ։
| Ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս վերլուծել էվթանազիան որպես համալիր սոցիալ-իրավական ինստիտուտ, բացահայտել նրա հատկանիշները, ձեւերը եւ տեսակները։
Կյանքի իրավունքը դա մարդու անձեռնմխելիության պաշտպանության եւ այն ազատ տնօրինելու իրավական նորմերով երաշխավորված իրավունք է։
Վերջինս ունի բարդ կառուցվածք, որի հիմնական բաղադրիչներից մեկը պետք է համարվի ազատորեն տնօրինելու իրենց կյանքը։
Հոդվածում հիմնավորվում է, որ Հայաստանում օրենքով սահմանված չէ մարդու մահանալու իրավունքը, սակայն e-draft.am կայքում դրված է «Առողջապահության մասին» ՀՀ օրենքի հայեցակարգ [5], որով սահմանված է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում էֆթանազիան արգելվում է։
Միեւնույն ժամանակ սահմանվում են այն չափանիշները կամ ցուցիչները, որոնց առաջացման պարագայում առողջապահության բնագավառում բժշկական օգնության եւ սպասարկման ոլորտում գործունեություն իրականացնողի կողմից միակողմանի որոշմամբ դադարեցվում են պացիենտի վերակենդանացման եւ արհեստական կենսապահովման միջոցառումները։
Այսինքն` ըստ էության արգելվում է միայն ակտիվ էվթանազիան, իսկ պասիվ էվթանազիան թույլատրվում է։
Մենք համամիտ չենք հայեցակարգի այս մոտեցման հետ եւ հաշվի առնելով ինչպես տարբեր պետությունների, այնպես էլ ՄԻԵԴ-ի նախադեպային պրակտիկան, այդ ոլորտում, Հայաստանի Հանրապետությունում պետք է թույլատրվի նաեւ ակտիվ էֆթանազիան, հստակ սահմանելով չափորոշիչները, որպեսզի այն չհանգեցնի հանցագործության։
|
Economicամանակակից տնտեսական հետազոտությունները, ի վերջո, հիմնված են հասարակության կարիքների անսահմանափակության և դրանց բավարարման հնարավորությունների սահմանափակման սկզբունքների վրա: Այս առումով մարդկության համար գերակա խնդիր է դարձել արժեքային համակարգը վերամշակելու և տնտեսական մտածելակերպը և պրակտիկան փոխելու անհրաժեշտությունը: Հակառակ դեպքում, ապագայում մարդկությունը կարող է հայտնվել փակուղու առջև: « Նման կանխատեսումը սովորաբար հիմնված է այնպիսի գերակա խնդիրների առկայության վրա, ինչպիսիք են աննախադեպ ժողովրդագրական պայթյունը, մի շարք բնական ռեսուրսների գրեթե սպառումը, էկոլոգիական հավասարակշռության անցանկալի խախտումը և այլն: Վերոնշյալ աշխատանքում ուսումնասիրվում են հասարակության կյանքի ցիկլերի փուլերը `համապատասխան զուգահեռներ անցկացնելով, որոնք հատկապես նկատելի են սոցիալ-տնտեսական վերարտադրության առումով: Այսպիսով, 21-րդ դարում «նոր տնտեսություն» հասկացությունը լայնորեն օգտագործվում էր տնտեսագետների կողմից: Նեղ իմաստով «նոր տնտեսությունը» տնտեսության այն մասն է, որն ընդգրկում է բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերություն ՝ նոր տեխնոլոգիաներ, ինչպես նաև տեղեկատվություն ՝ հեռահաղորդակցման տեխնոլոգիաներ: Եվ լայն իմաստով, «նոր տնտեսություն» նշանակում է մակրոտնտեսական միջավայր ՝ հիմնված նոր տեխնոլոգիաների վրա, որը տարբերվում է «հին տնտեսությունից» թե՛ հիմնարար սկզբունքների գործարկման, թե՛ հետագա զարգացման տեսանկյունից: Հնարավորությունների տեսանկյունից, այժմ առավել քան երբևէ, այն գաղափարը, որ փոխկապակցված կայուն առաջընթացը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում պայմանավորված է ոչ միայն առհասարակ նյութական արտադրության տնտեսական զարգացման մակարդակով, այլև ազատ և համապարփակ մարդու համար անհրաժեշտ պայմաններով: զարգացումը նոր թափ է ստանում: Կամ, ինչպես գիտենք, տնտեսական զարգացումը շատ ավելի լայն հասկացություն է, քան տնտեսական աճը: Տնտեսական զարգացումը հիմնված է տնտեսական աճի վրա, ներառյալ բաշխման կառուցվածքային փոփոխությունները, որոնք ենթադրում են մարդկանց կենսամակարդակի բարելավում: Մասնավորապես, մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի աճը, որը հանգեցնում է բնակչության կենսամակարդակի բարձրացմանը, հիմնականում կապված է ոչ միայն տնտեսական աճի, այլ նաև տնտեսական զարգացման հետ: Երբ մի երկրի ՀՆԱ-ն աճում է ավելի արագ, քան նրա բնակչությունը, մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն աճում է: Որպես կանոն, մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի աճը, իր հերթին, որակվում է կենսամակարդակի այլ ՝ ավելի լայն ցուցանիշների, ինչպիսիք են կյանքի տևողությունը, գրագիտությունը և առողջությունը: Եթե տնտեսության հին դասական ուղղության առաջին ներկայացուցիչները երկրի բնական կապիտալը համարում էին տնտեսական աճի հիմնական երաշխիք, ապա տնտեսագիտության համեմատական տեսություններում ավելի քիչ տեղ է հատկացվում բնական ռեսուրսներին, բայց փոխարենը շեշտը դրվում է ֆիզիկական կապիտալի կուտակում: Modernամանակակից տնտեսագիտության մեջ մարդկային կապիտալը շեշտվում է որպես տնտեսական զարգացման առանցքային դերակատար: Ըստ էության, մարդկային կապիտալը ներառում է մարդկային գիտելիքների, հմտությունների և ունակությունների ամբողջությունը, որոնք նպաստում են նրա աշխատանքի արդյունավետության բարձրացմանը: Մարդկային կապիտալը բաղկացած է ձեռք բերված գիտելիքներից, հմտություններից, դրդապատճառներից, էներգիայից, որոնք օժտված են մարդկանց կողմից, որոնք կարող են օգտագործվել որոշակի ժամանակահատվածում ապրանքներ և ծառայություններ արտադրելու համար [3]: «Ինչպես ցույց են տվել հետազոտությունները, տնտեսական աճն այսօր մեծապես կախված է մարդկային ռեսուրսներից, ինչպես քանակական, այնպես էլ որակական: Այժմ գրեթե համընդհանուր ընդունված է, որ մարդկային կապիտալում ներդրումները, առողջապահության ոլորտի ծախսերը, կրթության մեջ ներդրումները, մասնագիտական ուսուցումը և այլն, կայուն տնտեսական աճի առավել կենսունակ աղբյուր են: Գիտական և տեխնոլոգիական առաջընթացի պայմաններում մարդկային կապիտալի `որպես սոցիալ-տնտեսական զարգացման կարևոր գործոն, աճող դերը հրամայական անհրաժեշտություն է դարձնում տնտեսության կողմնորոշումը դեպի անձը և սոցիալական զարգացման կողմնորոշումը դեպի տնտեսություն [4]: բնույթ հասարակության մեջ առկա խնդրի բնույթը կարող է զգալիորեն պարզվել միջառարկայական հիմնավորումների դեպքում: Նման զուգահեռների անցկացման զուգահեռները հատկապես նկատելի են սոցիալ-տնտեսական վերարտադրության առումով: «Եվ ամբողջը, և անհատը ՝ որպես սոցիալական հասարակություն, որպես անհատ, իրենց կենսաէվոլյուցիայի ընթացքում անցնում են զարգացման նույն փուլերը. ծնունդ, մանկություն, պատանեկություն, երիտասարդություն, հասունություն, ծերություն, մահ Միակ տարբերությունը զարգացման մասշտաբն է `ինչպես ժամանակի, այնպես էլ ծավալի առումով: Որպես կանոն, ժամանակաշրջանը սկսվում է: Իր զարգացման սկզբնական փուլում մարդը հարմարվում է միջավայրին `հանդես գալով որպես սպառող: Կյանքի ամենաարդյունավետ «երիտասարդությունից», երբ նա գիտակցաբար ստանձնում է ակտիվ արտադրողի դերը ՝ թե՛ ֆիզիոլոգիապես վերարտադրության, թե՛ տնտեսական եկամտի տեսանկյունից, իհարկե, առանց դադարեցնելու սպառողի դերը: Ավելին, ժամանակի ընթացքում, հասունության փուլում, հարստության ստեղծման տնտեսական գործառույթը գերակշռում է կենսաբանական վերարտադրության գործառույթի վրա: Կյանքի ավարտին ՝ ծերության տարիներին, անհատը հիմնականում սպառում է իր կամ ուրիշների ստեղծած հարստությունը: Դժվար չէ նկատել, որ մանկության և ծերության տարիներին մարդու կարիքները համեմատաբար սահմանափակ են այս կամ այն պատճառով: Ինչ վերաբերում է բավարարման հնարավորություններին, ապա մանկության տարիներին մարդը դեռ ունի կամ չի գիտակցում այդ հնարավորությունները, իսկ ծերության տարիներին այդ գործընթացը զգալիորեն բարդանում է: Այսպիսով, տիպիկ անհատի դիրքերից կարիքների սահմանափակումների և գործնականում հնարավորությունների սահմանափակման խնդիրն ավելի ակտիվ է նրա կյանքում երիտասարդների շրջանում: Խնդրի բովանդակությունը հասունության փուլերում փոխվում է կամ դառնում է պակաս կարևոր, հատկապես ծերության տարիքում: Suchարգացման նման ներքին տրամաբանությունը գոյություն ունի հասարակության մասշտաբով: Այսպիսով, մարդկային հասարակության ի հայտ գալուց հետո երեւակայական տնտեսությունը գերակշռել է հարյուր հազարավոր տարիներ, և հասարակության կազմը էապես չի փոխվել ոչ քանակապես, ոչ էլ որակապես: Ընդլայնված վերարտադրմամբ տնտեսական զարգացման շրջանում, որը շարունակվում է մեր ժամանակներում, անկախ հատուկ սոցիալ-տնտեսական և հատուկ ասպեկտներից, կան երիտասարդության վիճակի առանձնահատկություններ: Երկրագնդի բնակչության աճի հետ մեկտեղ աճում է հարստությունը: Եվ դեռ, այս փուլում է, որ սրվում է սահմանափակ ռեսուրսների խնդիրը: Բնակչության աճը դանդաղում է, երբ հասարակությունը հասունանում է, բայց հարստությունը շարունակում է աճել: Oldերության ժամանակ, որպես կանոն, երկուսի աճն էլ դադարում է: Հասարակությունը հոգ է տանում միայն իր գոյատևման կարիքների մասին, աստիճանաբար նվազող հնարավորություններով: Իհարկե, ինչպես անհատների, այնպես էլ առանձին քաղաքակրթությունների կյանքի ցիկլը կարող է շեղվել իրադարձությունների նման ընթացքից: Բայց այստեղ, ինչպես ամենուր, բացառությունները միայն հաստատում են ընդհանուրությունը: Եզրակացության մեջ վերոհիշյալ մարդկային հասարակությունը: Այսպիսով, դատողություններից մենք եզրակացնում ենք, որ երիտասարդության ժամանակակից զարգացման շրջանում, որին, մեծ հաշվով, դեռ չի սպառնում վերացումը ծերության պատճառով: Այնուամենայնիվ, պարզ է, որ կան սպառնալիքներ ՝ տարբեր օբյեկտիվ, սուբյեկտիվ պատճառներից և հանգամանքներից ելնելով: Մարդկությանը սպառնացող անմիջական վտանգների մասին ահազանգերը չեն վերաբերում ժամանակակից հասարակության արդի խնդիրներին, և դրանց լուծումը հնարավոր է միայն բոլոր ժողովուրդների և երկրների համատեղ ջանքերով `գլոբալիզացիայի և մարդկային զարգացման միջոցով: Մարտահրավերը զարգանում է օրգանական էվոլյուցիան: ։
| Հոդվածում ներկայացվել է ռեսուրսների սահմանափակության հիմնախնդիրը։
Քանի որ ռեսուրսները սահմանափակ են, իսկ պահանջմունքները՝ անսահմանափակ, ապա յուրաքանչյուր անհատ օպտիմալ որոշումներ և առավելագույնս ձգտում արդյունավետ միջոցները։
Այս տեսանկյունից քննարկվել են անհատի և հասարակության զարգացման փուլերը դրանց օրգանական էվոլյուցիայի գործընթացում՝ ծնունդ, մանկություն, պատանեկություն, երիտասարդություն, հասունություն, ծերություն, մահ։
|
ՀԱՅԻ ԿԵՐՊԱՐՆ ԱՐԴԻ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԱԿՆԱՐԿԳեղարվեստական գրականության անբաժանելի և կարևոր մասն է կազմում մանկական գրականությունը, որն ունի նոր սերնդին կրթելու և դաստիարակելու գործառույթ։
Թվում էր, թե անկախանալուց հետո Ադրբեջան կոչվող հանրապետությունում գրողները պետք է շարունակեին պահպանել մանկական գրականության այս հիմնական գործառույթը, սակայն ականատեսն ենք, որ բավական կոպիտկերպով խախտվում են այդ գրականության համար ընդունված բոլոր սահմանները և չափանիշները։
Ճիշտ է՝ անկախության առաջին տարիներին դժվար էր միանգամից կոտրել բոլոր այն արժեքները,որոնք սերմանվել էին խորհրդային շրջանում, սակայն հետզհետե նկատվեցին փոփոխություններ։
21-րդ դարի սկզբի քաղաքական իրադարձություններին զուգահեռ փոխվեց նաև արդի ադրբեջանական մանկական գրականությունը. այն այլևս միտված էր առաջին հերթին երեխաների մեջ ազգայնամոլության սերմանմանը։
Այս խնդրի հետ է անմիջականորեն կապվում ազգային հերոսի կամ ազգային առաջնորդի կերպարի ստեղծման կարիքը։
Եվ թերևս այս հանգամանքով է բացատրվում այն, որադրբեջանական մանկական գրականության մեջ աստիճանաբար իրենց կայուն տեղն են սկսումզբաղեցնել ոչ միայն ներկայում հերոսացված առաջնորդները, այլև անցյալի կեղծ հերոսական կերպարները։
Նկատենք, որ քաղաքական առաջնորդ Հեյդար Ալիևի հերոսացման միտումն սկսվել է դեռանցյալ դարի վերջին, իսկ մանկական գրականության ասպարեզում, զարգացման մեծ թափ ստացավ2000-ական թվականներից։
Երեխաների և դեռահասների համար նախատեսված գրականության մեջազգային ինքնագիտակցության ամրապնդմանն է ուղղված նաև ադրբեջանցի զինվորի ուռճացված ևֆետիշացված կերպարը, որը հիմնականում ներկայացվում է իբրև «պատմական հայրենիքի» համարպայքար մղող մարտիկ, ում համար ազգային արժեքները, ժողովուրդն ու նրա ազատությունը վեր ենամեն ինչից։
Հատկանշական է, որ այս ստեղծագործություններում ադրբեջանցի զինվորներն օժտվածեն նաև կեղծ մարդասիրությամբ, նույնիսկ թշնամու հանդեպ «կարեկցանքի» զգացումով, ինչից թշնամին և գերազանցապես հայերը, օգտվում են և չեն գնահատում։
Այդ «մարդասիրությունն» է պատճառը, որ ադրբեջանցի զինվորներին չի հաջողվել պահել «պապական հողերը»։
Ազգայնամոլության սերմանման երկարատև քաղաքականությանը զուգահեռ է ընթանում մանկական գրականության միջոցով թշնամի հայի կերպարի ձևավորումն ու զարգացումը։
Ուսումնասիրելովադրբեջանական հեքիաթները, երեխաների համար նախատեսված պատմվածքներն ու չափածոստեղծագործությունները` տեսնում ենք, որ դրանցից շատերի մեջ կան հային որպես ընդգծված թշնամի ներկայացնելու օրինակներ։
Հոգեբանության տեսանկյունից անընդունելի դաժան տեսարաններովլի մանկական պատմվածքներում ու հեքիաթներում հայերին զանազանելու համար օգտագործված եննույն հնարքները, ինչ մեծահասակների համար նախատեսված գրականության մեջ։
Սակայն ասելիքն,ի տարբերություն մեծահասկաների համար նախատեսված գրականության, ավելի ուղիղ է, առանցթաքնված ենթատեքստերի։
Հեքիաթների, պատմվածքների ու բանաստեղծությունների միջոցով ադըրբեջանցի գրողները սուտն ու կեղծիքը ցանկալիի և իրականության անվան տակ հրամցնում են երեխաներին, նրանց դարձնում հայատյաց, ինչն ապագայում «ռամիլսաֆարովներ» մեծացնելու երաշխիքէ։
Այս քաղաքականությունը համակարգված բնույթ է կրում, և մանուկ հասակից երեխաներին սովորեցնում են, որ հայի արյուն թափելը համարվում է սխրագործություն։
Նման անթույլատրելի և հակամարդկային քարոզչության ազդեցությունն առավել ուժեղացնելունպատակով Ֆ. Քոչարլիի և Ս. Վուրգունի անվան Բաքվի կենտրոնական մանկական գրադարանի մեթոդական բաժինը մշակել է նախադպրոցական և դպրոցական տարիքի երեխաների շրջանում «հայրենասիրություն քարոզելու մեթոդական ձեռնարկ»1։
Այդ ձեռնարկի անգամ հպանցիկ ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանում հայրենասիրության ու հայատյացության միջև հավասարու1 Տե՛ս Məktəbli oxucularin vətənpərvərlik tərbiyəsi (metodik vəsait), Bakı, 2009, www.clb.az/files/mv/vetenperver1.pdf։
թյան նշան է դրվում։
Նշված ձեռնարկից մեջբերենք մի քանի կետ` ասածն ավելի հիմնավոր դարձնելուհամար։
Այսպես. «Երդվե՛նք, որ մեր շեհիդների թափած արյան ամեն կաթիլի համար մենք վրեժխնդիրկլինենք։
Երդվե՛նք, որ եթե նույնիսկ աշխարհը շրջվի, մեր թշնամու թշնամական ձեռքերը կկտրվեն»։
Ձեռնարկի երկրորդ մասում նշվում են թեմաներ՝ երեխաներին հայրենասիրական ոգով դաստիարակելու և նրանց մեջ քաղաքացիական կամք ձևավորելու համար. «1. Ովքե՞ր են հայերը, և ո՞րն է մեր քաղաքացիական պարտքը։
2. Ի՞նչ է նշանակում լինել լավ մարդ։
3. Ե՞րբ է իրականացվել Խոջալուի ողբերգությունը»1։
Հիստերիայի հասնող այս քարոզչության արդյունքն է նաև այն, որ 2015 թ. Ադրբեջանի ԱզգայինԺողովի հովանու ներքո անցկացվել է առաջին հանրապետական թատերական փառատոնը երեխաների և երիտասարդության համար, որի հիմնական թեման եղել է հայրենասիրությունը։
Բեմադրությունների մեծ մասի թեման եղել է Արցախյան պատերազմը, իսկ հիմնական կերպարը` թշնամի հայը։
Ի դեպ, այս փառատոնին հաղթած բեմադրություններից մեկը Շ. Խեյրուլլայի «Իմ թշնամական խաղալիքը» մոնոներկայացումն էր, որի հերոսն Անդրանիկ անունով խաղալիքն է2։
Այս համատեքստում ուսումնասիրության ուշագրավ նյութ են տալիս նաև հեքիաթները։
«ՀեքիաթԻլհամի մասին», «Վատ հարևան», «Անմեղ կինը» հեքիաթներն այն մանկական ստեղծագործությունների շարքին են դասվում, որտեղ հնարավորին չափով բացասական կերպով է ներկայացված հայի կերպարը։
Առաջին ստեղծագործությունն ադրբեջանցի հերոս Իլհամի «հոգու մաքրության», «ազնըվության», տաղանդի և հայ հերոսի «հավատուրացության», «դաժանության» մասին է։
«Իլհամի և Ֆարիզի հեքիաթը» ստեղծագործության հեղինակը Գյուլզար Իբրահիմովան է, ով Ադրբեջանում բավականմեծ ճանաչում վայելող մանկագիր է3։
Ադրբեջանցի հերոսի անունն Իլհամ է, ինչը բնականաբար պատահականորեն չի ընտրված։
Նա ազնիվ ու աշխատասեր երիտասարդ է, ով աշխատում և իր քրտինքով պահում է ընտանիքը։
Մի օր ռուսներն ու հայերը միավորվելով հարձակվում են խաղաղ բնակչության վրա ու անխնա կոտորում ադրբեջանցիներին։
Ջարդերի թեժ պահին Իլհամն, ով դարբին է,գտնվում է իր դարբնոցում, ուր հանկարծակիորեն ներխուժում են իր նախկին ընկերներ ազգությամբռուս Ստեփանն ու հայազգի Վալոդը։
Նրանք դաժանաբար հանգուցալուծման են հասցնում սկսածջարդերը և սպանում Իլհամին։
Հեքիաթն առավել հետաքրքիր դարձնելու համար նկարագրվում է նաևԻլհամի սիրո գեղեցիկ պատմությունը, որը դժբախտ ավարտ է ունենում կատարված «վայրագությունների» արդյունքում։
Հետաքրքրական է նաև այն հանգամանքը, որ այս հեքիաթում հայերի հետ զուգահեռ թշնամու կերպարում ռուսներն են։
Հետևաբար, ճիշտ ենք համարում փաստել, որ ադրբեջանականքարոզչության մեջ որոշակի տեղ ունի հակառուսական տրամադրությունների սերմանումը, ընդ որում`երեխաների շրջանում ևս։
Ինչպես հակամարտությանը վերաբերող ցանկացած ստեղծագործությանմեջ, այստեղ ևս ադրբեջանցիները ներկայացվում են միայն զոհի կարգավիճակում. ինչպես գրված էհեքիաթում՝ ադրբեջանցիները հանկարծակիի են գալիս հայերի և ռուսների հարձակումներից, քանիոր հայերին միշտ համարել են «կրտսեր եղբայր», իսկ ռուսներին` «ավագ»։
Հեքիաթը, որը մեծ տարածում ունի ադրբեջանցի երեխաների շրջանում, յուրատեսակ քարոզ է, թե ադրբեջանցիները «կոտորվելեն» ու պատերազմում էլ պարտություն են կրել միայն ու միայն իրենց` հայերի ու ռուսների նկատմամբեղբայրական տրամադրվածության համար, քանի որ, ինչպես Իլհամը, այնպես էլ Ադրբեջանի իշխանություններն ու ժողովուրդը հանկարծակիի են եկել նրանց «դավաճանական» պահվածքից։
Նույն հեղինակի մեկ այլ ստեղծագործությունն է «Վատ հարևան» հեքիաթը, որում նույնպեսթըշնամու կերպարում ներկայացված է հայը4։
Բայց, ի տարբերություն նախորդ ստեղծագործության,այս հեքիաթում գործողությունները կատարվում են վաղ դարերում։
Գլխավոր հերոսը Վարդան անունով հայ է, ով ներկայացվում է իբրև ստախոս, գող ու խաբեբա։
Նրա համար գոյություն չունի ոչ միմարդկային արժեք։
Լրիվ հակառակ կերպարում է ներկայացված ադրբեջանցի հերոսը` Ռովշանը։
Դեպքերը կատարվում են Ատրպատական պետությունում, որն ինչպես ներկայացված է ստեղծագործության մեջ, Ադրբեջանի հին անվանումն է։
Այն պատմում է այդ պետության կավագործ ու բրուտ արհեստավորների մասին։
Հեքիաթի ադրբեջանցի հերոս Ռովշանը հայտնի կավագործ է, ով նաև վայելում էհամաքաղաքացիների սերն ու հարգանքը, խիզախ է, արդարամիտ։
Հայազգի Վարդանին հաջողվում էհամոզել Ռովշանին և նրա հետ մեկնել օտար երկրներ` ապրանք վաճառելու։
Զանազան իրադրությունների միջոցով հեղինակն ցույց է տալիս Ռովշանի հանդեպ Վարդանի նախանձն ու ատելությունը։
Իսկ ահա Ռովշանը, չնայած այս ամենին, հոգատար է, կարեկցող և ընկերասեր. «Ռովշանը չգիտեր, որ2 Xeyrulla Ş., Mənim düşmən oyuncağım, http։
//yazarklub.org/?p=955.3 İbrahimova G., İlham və Fərizənin nağılı, http։
//www.gulzarnene.com/index.php?id=228.4 Նույնի, Pis qonşu, http։
//www.peeep.us/6bc527d1։
«ընկերոջ» սիրտը վառվում է նախանձի և նենգության կրակով, և այդ պատճառով հավատում էրնրան»1։
Ի վերջո Վարդանը խաբում ու թալանում է Ռովշանին` նրան նետելով ջրհորը, որտեղից, սակայն, վերջինիս փրկում է իր սիրեցյալը` հասկանալով Վարդանի նենգ քայլերի հերթականությունը։
Նմանատիպ հայատյաց գաղափարներով է լի «Անմեղ կինը» հեքիաթը2, որտեղ կրկին իրադարձությունները կատարվում են մի քանի դար առաջ։
Հեքիաթն այն մասին է, թե ինչպես նենգ հայուհի Սիրանույշը, շահելով Նադիր շահի վստահությունը, մտնում է արքունի պալատ և զանազան նենգությունների արդյունքում փորձում վերջ տալ շահի իշխանությանը, սպանել նրա միակ զավակին։
Սիրանույշըներկայացվում է իբրև Հայաստան պետության լրտես, ով կատարում է իր պետության առաջնորդիհրամանները. «Սիրանույշն ատելությամբ է լցված շահի միակ արու զավակի հանդեպ, սակայն արտաքինից ցույց է տալիս հակառակը։
Բացի այդ, Սիրանույշը կարևոր առաքելություն և առաջադրանքուներ, որ նրան իր երկրի առաջնորդն էր տվել. այն է` իր վստահված անձին մտցնել արքունիք, հասնելշահի վստահությանը և կործանել ողջ կայսրությունը»։
Հեքիաթում բացասական կերպարների թվումեն ներկայացված հայ քրիստոնյա հոգևորականները, որոնք ադրբեջանական գրականության մեջ մեծմասամբ նույնացվում են քրիստոնեության և «անհավատության» հետ։
Դեռ մանուկ հասակից ադրբեջանցի երեխաների մեջ ներարկվում է այն գաղափարը, որ Հայաստանը թշնամական տրամադրություններ ունի իրենց պետության նկատմամբ, իսկ հայ հոգևորականները նենգ ու ստոր են։
Սակայն այս հեքիաթում կա նաև մեկ փաստ, որը հակասում է ադրբեջանական պաշտոնական քարոզին. Հայաստանըվաղ դարերում ներկայացված է որպես պետություն, մինչդեռ ըստ այդ քարոզի նախկինում իբրև թեՀայաստան պետություն գոյություն չի ունեցել։
Այս օրինակներն առավելագույնս արտահայտում են այսօր հասարակ ժողովրդին, հատկապես՝երեխաներին ու երիտասարդությանը քարոզվող հակահայկական տրամադրությունները։
Այս բոլորստեղծագործությունների ընդհանուր կողմն այն է, որ դրանցում ուղիղ կամ անուղղակի կերպովառանցքային գիծ է համարվում Արցախյան պատերազմն ու դրանից բխող ատելությունը հայությաննկատմամբ։
Դիանա ԿարապետյանՀԱՅԻ ԿԵՐՊԱՐՆ ԱՐԴԻ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԱԿՆԱՐԿԲանալի բառեր՝ մանկական և նախադպրոցական տարիք, մանկական հոգեբանություն, հայատյացություն, թշնամու կերպար, պետական քարոզչություն, Արցախյան պատերազմ ։
| Մանկական գրականության գլխավոր նպատակն է երեխաներին հաղորդակից դարձնել համամարդկային բարոյական արժեքների հետ։
Սակայն հետխորհրդային ադրբեջանական գրականությունը լիովին հակադրվում է համաշխարհային միտումներին։
Նենգափոխելով պատմական փաստերն ու սերմանելով հայատյացություն՝ դրանցում ներկայացվում է հայի թշնամական կերպարը, իսկ օգտագործվող սյուժետային հիմնական գծերը միտված են ադրբեջանական քարոզչության կույր հետևորդներ դաստիարակելուն՝ անգամ երեխաների հոգեբանության խաթարման գնով։
Ակնհայտ է, որ ադրբեջանական ազգային գաղափարախոսության քարոզի թիրախում են ոչ միայն մեծահասակները, այլև մանուկները։
|
Մայրենիի ուսուցման շարունակականության սկզբունքը պայմանավորված է լեզվի մակարդակների հետեւողական սովորմամբ: Դասավանդման ընթացքում հայոց լեզվի բովանդակությունը, լեզվի մակարդակի աստիճանական յուրացումը սովորողների մոտ զարգացնում է խոսքը կառուցելու, իրենց խոսքը վերահսկելու, տարբեր իրավիճակներում համապատասխան բանավոր վարք ցուցաբերելու, ինչպես նաև բավարար, առողջ գիտելիքներ ապահովելու կարողություն: լեզվական համակարգի բոլոր բաժինների: Լեզվի առանձին միավորների համակարգված ուսուցումը նպաստում է սովորողների վերլուծական հմտությունների զարգացմանը [1]: Հատկանշական է, որ ժամանակակից լեզվաբանության մեջ խոսքի մասերի վերաբերյալ մեծ թվով գիտական ուսումնասիրություններ առանձնահատուկ տեղ են գրավում, որի արդյունքում քերականական փոփոխություններ են կատարվում ոչ միայն բառերի, դրանց հետ կապված խոսքի մասերի, այլև դրանց քերականական առանձնահատկությունների օգտագործված Սովորողները ձեռք են բերում լեզվի քերականական կառուցվածքի և դրա տարրերի իմացություն, որի արդյունքում նրանք կարողանում են տարբերակել խոսքի մասերը ըստ իրենց արտահայտած ընդհանուր իմաստների ք ըստ քերականական առանձնահատկությունների [2]: Դասընթացի ընթացքում ուսանողներին նկատեցինք այն փաստը, որ գոյականը, որպես խոսքի մաս, առհասարակ ցույց է տալիս նյութական առարկաներ: Գոյական հատուկ քերականական կատեգորիաները պարզ են և պարզ, ունեն որոշակի և անորոշ իմաստներ, բաղաձայնի քերականական կարգը, համարի քերականական կարգը և այլն: Նախնական վերլուծության արդյունքում նշում ենք, որ գոյական համարի քերականական կարգը ցույց է տալիս առարկաների քանակը: Դրանից բխում է, որ գոյականն ունի երկու եզակի թվեր, որոնք նշում են մեկ առարկա ՝ քար, տուն, վանք, դուռ և այլն: Ինչպես նշեց Ս. Աբրահամյանը [3], եզակի գոյականի որոշ գործածություններում եզակի-հոգնակի հակադրությունը չեզոքացվում է, և եզակիը կարող է արտահայտել ա) անորոշ հոգնակի իմաստը, բ) հավաքականը: Իսկ հոգնակի թիվը ցույց է տալիս մեկից ավելի առարկա ՝ գրքեր, քաղաքներ, այգիներ և այլն: Մենք գոյականի հոգնակի թիվ կազմելու մասին հոդվածում փորձել ենք օգտագործել սովորողների նպատակային ուսուցումը, ինչը, կարծում ենք, դժվար է սովորողների գիտելիքների տեսանկյունից: Խոսքի մասերը և դրանց քերականական առանձնահատկությունները դասավանդվում են միջնակարգ դպրոցի 7-րդ դասարանում: Կենտրոնանալով գոյականի քերականական հատկությունների հիմնական տեսական գիտելիքների քերականական կարգի վրա, հատկապես հոգնակիի կազմի վրա, մենք հարց ենք տալիս, թե որքանով սովորողները կարող են իրենց ստացած գիտելիքները դարձնել սոցիալական հմտություններ: Lessonանկացած դաս արդյունավետ ում ծառայում է իր նպատակին, եթե այն կառուցված է ժամանակակից մեթոդական հնարքներով: Դասընթացի ընթացքում ուսուցիչը ստեղծում է խնդրահարույց իրավիճակներ, երբ ուսանողներն ինքնուրույն են գտնում հարցերի պատասխանները, հարցում են կատարում: [1] «Գոյական թիվ» ենթաընդհանուր միջնակարգ դպրոցի առարկայական ծրագիրը նախատեսում է չորս դաս: Դասը արդյունավետ կազմակերպելու համար դասավանդումն իրականացվում է դեդուկտիվ եղանակով: Առաջին դասում տրվում է ընդհանուր տեղեկատվություն գոյականների, -ների թվերի ածանցների մասին, այնուհետև թվարկվում են ուղեղի փոթորկի մեթոդով ուսուցանվող թեմային վերաբերող բառերը և արտահայտվում գաղափարներ: Յուրաքանչյուր ուսանող ազատ է արտահայտել իր տեսակետը: Բոլոր մոտեցումներն ու գաղափարները գրառվում են գրատախտակին: Այնուհետև ուսուցիչը գրատախտակին գրում է գոյականների երկու տող ՝ միավանկ և միավանկ, ապա առաջարկում է գրել հոգնակի թվերը ՝ շեշտը դնելով վերջավորությունների վրա, ինչպիսիք են ծառերը - ծառերի սենյակը - սենյակները - պատերը - գիրքը - գիրքը - տունը - տունը - անկյուն - սիրտ - սրտեր - գարուն - գարուն Սովորողները նկատում են տարբերությունը, այնուհետև ուսուցչի օգնությամբ որոշում են, որ եզակի գոյականների հոգնակի թիվը կազմվում է -s, իսկ բազմանդամ գոյականների հոգնակի թիվը կազմվում է -s վերջավորությամբ: Ուսանողներից մեկը կարդում է դասագրքի համապատասխան մասը, նրանք ուժեղացնում են կանոնը ՝ չքննարկելով: Հաջորդ քայլը վերապատրաստման վարժությունների կատարումն է, ինչպես նաև տնային առաջադրանքի կատարումը: Երկրորդ դասի նպատակն է ուսանողներին տրամադրել հիմնավոր տեղեկատվություն հոգնակի շեղումների մասին: Վերոհիշյալ սկզբունքի համաձայն, գրատախտակին հանձնարարվում է գոյականների երեք շարք գրել. Ձուկ - արոտավայր - ժամագործ մուկ - դասագիրք - արձակագիր - սայթաքուն - մեծ բեռի հացաթխում - հանքագործ: է Երկրորդ շարքի բառերի հոգնակի թիվը կազմվում է -er վերջավորությամբ, այնուհետև դրան հաջորդում է նշելով, որ այս շարքի բառերը բարդ են կազմով, վերջին բաղադրիչները միավանկ են, հոգնակիը կազմվում է -er վերջավորությամբ: Երրորդ շարքի բարդ բառերի վերջին բաղադրիչները երկուսն էլ միավանկ են, բայց պարունակում են գործողության իմաստ, քանի որ արձակագիրը նշանակում է արձակագիր և այլն: Ուսուցչի առաջատար խնդիրներից է գիտելիք հաղորդել հոգնակի կազմի կանոնավորությունից շեղվող այլ բառերի մասին, ինչպիսիք են ռուսերենը, տղամարդը, կինը և այլն: Երրորդ դասը խմբային հետազոտության մեթոդով բաժանվում է ենթաթեմաների: Հետազոտական խմբերին հանձնարարվում է կատարել տվյալ ժամանակահատվածում առաջադրանքները: Առանձնացված մասերի համադրությունը կազմում է հետազոտության ընդհանուր պատկերը, որից հետո յուրաքանչյուր խումբ ընտրում է մեկ բանախոս, որի միջոցով պարզում է խմբի անդամների ներգրավվածությունը հանձնարարված թեման յուրացնելու աստիճանի աստիճանում: Առաջին խումբը ներկայացնում է միավանկ գոյականների խումբը, որի բաղաձայնը երկրորդ վանկում է, որ այս բառերի հոգնակի թիվը կազմվում է –ի մասնիկներով, օրինակ ՝ վագր-տեգ-աստղ-տետր տուփ կայսր-դուստր-սանր գոյականների խումբը; որի բաղաձայնը առաջին վանկում է, և կազմվում է –ների վերջավորությամբ, ինչպիսիք են դպրոցը, մկրատը, փողկապը, սփռոցը, կրծքավանդակը և այլն: Երրորդ խումբը ներկայացնում է ժամանակակից հայերենի տեսակետը, - մենք, -ոնք, օնք, - գոյականների խումբ ունենք վերջավորությամբ, որոնցից -enk կազմավորումները կանոնավոր են, իսկ onk-ounk-ovdz- ն ունի խոսակցական տոն և սահմանափակ գործածություն, պապերի և տատերի նման, ձերն է Նպատակ Չորրորդ խմբի նպատակն է ներկայացնել գոյականների հոգնակի ձևի առանձնահատկությունները `առանձնացնելով երեք խմբեր. գիրք և այլն: բ) գոյականները, որոնք ունեն միայն եզակի թիվ և թվ, սովորաբար չեն օգտագործվում: Դրանք անհոգ գոյականներ են ՝ կաթ, հաց, խմոր, ձեթ և այլն: գ) գոյականները, որոնք ունեն միայն հոգնակի թիվ և չեն կարող օգտագործվել եզակի թվով: Նրանք չեզոք գոյականներ են ՝ Անդեր, Կարպատներ և այլն: Սովորողներին ժամանակակից հայերենում ներկայացվում է նաև գոյականների հոգնակի ձևը q մասնիկով, որը կարող է օգտագործվել -tsi, -etsi, -atsi վերջավորությամբ բառեր կազմելու համար, ինչպիսիք են lorietsi-q, Citizen -q, դրանք նույնպես զուգահեռ ունեն: ածանցներ -s: որոնցից կազմված են ավելի կանոնական գրական լեզվի համար, մինչդեռ առաջինները բնորոշ են ժողովրդական լեզվին: Հաջորդ խումբը ներկայացնում է հնչյունափոխության դեպքերը հոգնակի թվի կազմման ընթացքում: ա Միավանկ բառերի փակ վանկը դառնում է h: Գրքեր, գներ, սրտեր: բ Միավանկ բառերի փակ վանկը և հոգնակի թիվը դառնում են h: Դռներ, թուրեր, ջուր: գ Վերջին և միավանկ բառերը դառնում են ընդդեմ ձու-ձու, լու-լվեր: Չորրորդ դասը թեմայի ամփոփ դաս է, որն իրականացվում է GUS աղյուսակի միջոցով ինքնագնահատման միջոցով: Ակնհայտ է դառնում, թե ինչ գիտելիքներ, կարողություններ և հմտություններ են ձեռք բերում սովորողները թեման յուրացնելիս: Որպես տնային առաջադրանք ՝ հանձնարարվում է կազմել «ծնկ», «միտք», «հոսք», «պարտեզ», «բեռ», «հրաձիգ» բառերի հոգնակի թիվը, այնուհետև հորինել կարճ պատմվածք: Գրականություն 1. Հայոց լեզու և գրականություն: Ուսուցիչների վերապատրաստման 5-օրյա ծրագիր և նյութեր: Այո՛ 2006 թ. 30 էջ: 2. Abrahamyan S. Գ. Modernամանակակից հայերենի քերականություն: Այո՛ «Լույս» հրատարակչություն: 1969 թ. 438 էջ: 3. Աբրահամյան Ս.Գ. Modernամանակակից գրական հայերեն: Այո՛ 1981 թ. 418 էջ: 4. Եզեկյան Լ. Հայոց լեզու: Այո՛ Երեւանի ղեկավար: Համալսարանի մամուլ: 2007 թ. 402 էջ: 5. Խլղաթյան Ֆ. Հայոց լեզու: 7-րդ դասարան: Այո՛ «Angանգակ -97» հրատարակչություն: 2006 թ. 160 էջ: 6. Մանուկյան Ալ., Խոսքի զարգացում հայոց լեզվի դասավանդման ընթացքում: Այո՛ «Լույս» հրատարակչություն: 1969 թ. 249 էջ: 7. Սարուխանյան Ս., Միրումյան Մ., Դիշաղաջյան Ն., Քայլ առ քայլ ուսուցման մեթոդ: Այո՛ «Angանգակ» հրատարակչություն: 2014 թ. 158 էջ: 8. Asatryan ME Armenianամանակակից հայերեն լեզու: Այո՛ «Լույս» հրատարակչություն: 1983 թ. 432 էջ: ։
| Գոյականի հոգնակի թվի մասին ձեռք բերված գիտելիքները նպաստում են սովորողների խոսքի ճիշտ կառուցմանը, հոգնակի թվի կազմության վերաբերյալ հիմնավոր գիտելիքների տիրապետմանը, դրանք խոսքում գործածելու կարողությանը։
|
Տնտեսագետները երկար ժամանակ հետաքրքրված էին մարդկային հասարակության առանցքային ոլորտներում տնտեսական և մշակութային համագործակցության հարցերով: Նոր հազարամյակի սկզբին տնտեսական մտածողության մեջ գերակշռող գաղափարն այն է, որ տնտեսությունն ու մշակույթը բարդ դիալեկտիկական հակասությունների պատճառով փոխգործակցության շղթա են: Եվ մեր օրերում դժվար է անտեսել մշակութային կապիտալի կարևորությունը երկրի տնտեսական առաջընթացի, սոցիալական զարգացումների և հասարակության առջև ծառացած հրատապ սոցիալ-տնտեսական խնդիրների լուծման գործում: Ավելի հետաքրքիր և արդիական է մշակութային ոլորտին նայել հոգևոր և բարոյական արժեքների և մարդկանց կողմից մշակութային ապրանքների և ծառայությունների սպառումից ձևավորված «վարքի» տեսանկյունից, որն անմիջական ազդեցություն ունի զարգացման զարգացման վրա: տնտեսական միջավայրը և առհասարակ մարդկային քաղաքակրթությունը: Պարզապես, ի տարբերություն արտադրության ոլորտի, մշակույթի ոլորտը գերակշռող ոչ նյութական, արտադրության հոգևոր ոլորտ է: Մշակութային գործունեության արդյունքները բավարարում են ոչ միայն նյութական, այլ հիմնականում մարդկանց մտավոր, գեղագիտական և հոգևոր կարիքները, քանի որ ցանկացած մտածող մարդու համար այդ արժեքները պակաս կարևոր չեն, քան նյութականները: [1] Առաջադեմ մշակութային արժեքները դառնում են հասարակության մեջ նորարարության և տնտեսական հաջողության ուղեկիցները: Այս համատեքստում մշակութային կապիտալի ազդեցությունը տնտեսական գործունեության վրա անվիճելի է, և, ինչպես նշում է Մարկ Կասոնը, «Տնտեսությունը սովորում է հաշտվել մշակույթի հետ»: [2] Վերջապես, պետական մտածողությունը, որը հիմնված է մշակութային արժեքների վրա, ապահովում է երկրի ռազմավարական նպատակների իրականացումը, հասարակության մեջ արդարության և բարոյական ընդհանուր սկզբունքների հաստատումը և, ամենակարևորը, շահերի ներդաշնակումը տվյալ տնտեսական միջավայրում: Տեղին է հիշատակել Խուան Խուան Մայքլ Սյաոյի մոտեցումը այս հարցում. «Մշակութային գործոնները չպետք է մեկնաբանվեն որպես անհատական սոցիալական վարք, այլ պետք է դիտարկվեն որպես կարգավորվող, ինստիտուցիոնալացված մշակութային կրթական համալիր համայնքի մակարդակում»: [3] Միայն այս մակարդակում, ըստ նրա, մշակութային վարքը կարող է զուգորդվել տնտեսական գործունեության հետ: Մարդկային քաղաքակրթության զարգացման ճանապարհին մշակույթը աստիճանաբար ենթարկվում է շուկայական խաղի կանոններին և վերածվում է կապիտալի, բացառիկ և բազմակողմանի կապիտալի, որն իր մեջ ներառում է. Ամբողջ մարդկության քաղաքակրթության այս փուլը արտացոլող հավատալիքների, սովորույթների, ավանդույթների ամբողջություն, որոնք սերնդեսերունդ փոխանցվում են ՝ ազդելով և ազդելով տնտեսական մտածողության վրա: Մշակութային ժառանգություն, Սոցիալական արժեքներ / վստահություն, կոռուպցիա /, Հարստություն / ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով, ազգային հարստություն /, հիմնական գիտելիքներ, Կրթություն: Իհարկե, թվարկումը կարելի է շարունակել, բայց հոդվածի նպատակն է վերլուծել մշակութային կապիտալի ձևերից մեկը ՝ օբյեկտիվ (նյութականացված) ձևը և գնահատել դրա վերափոխումը մշակութային կապիտալի այլ ձևերի ՝ ներառյալ և ինստիտուցիոնալ: Խնդրին առնչվող աղբյուրների ուսումնասիրությունը [4] արդեն ապացուցում է մշակութային կապիտալի ՝ որպես բազմաբնույթ գործոնի դժվարությունը, դրա գնահատման համար մեկ ընդհանուր ընդհանուր չափանիշի մշակման անհնարինությունը: Վիճակագրության շրջանակներում, մշակութային կապիտալի գնահատման մեթոդաբանության համաձայն, հաշվարկվել են մի շարք մասնակի ցուցանիշներ, որոնք բնութագրում են մշակույթի ոլորտում առանձին կազմակերպությունների (գրադարաններ, թանգարաններ, թատրոններ, կինոթատրոններ և այլն) գործունեությունը: ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ. Գրադարանի գործունեությունը բնութագրվում է ինչպես բացարձակ, այնպես էլ հարաբերական ցուցանիշներով: Բացարձակ ցուցանիշներն են գրադարանների քանակը, գրադարանային ֆոնդը (միլիոն օրինակ), ընթերցողների ընդհանուր թիվը (հազար մարդ), հաճախելը, տեմպը (մատուցվող գրականություն, միլիոն օրինակ): Գրադարանի գործունեության հարաբերական ցուցանիշներն են `ինտենսիվության ցուցանիշները, ինչպիսիք են` գրադարանային ֆոնդ 1000 մարդու համար (օրինակ), գրադարանային ֆոնդ մեկ գրադարանի համար (օրինակ), գրադարանային ֆոնդ մեկ ընթերցողի համար (օրինակ), ընթերցողների քանակ ըստ գրադարանի (անձի) , հատոր մեկ ընթերցողի համար (ընթերցող յուրաքանչյուր ընթերցողի համար, օրինակ), ընթերցողի միջին հաճախում, գրքի միջին տպաքանակ: Աղյուսակ 1-ում ներկայացված տվյալներից երեւում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գրադարանների գործունեությունը բնութագրող հիմնական ցուցանիշները նվազման միտումներ են ունեցել: 2001-2015 թվականներին գրադարանների թիվը տարեկան 21-ով կրճատվել է `1131-ից դառնալով 830: Հակառակ գրադարանների քանակի նման փոփոխություններին, գրադարանային ֆոնդի փոփոխությունն աննշան էր կամ գրեթե անփոփոխ: 2001 թվականին գրադարանի ֆոնդը կազմում էր 19,7 մլն. օրինակ, իսկ 2015-ին `19.1 մլն. օրինակ. Նվազող միտումներ գրանցվեցին ընթերցողների, սպասարկվող գրականության (հաճախումների) և հաճախումների քանակի մեջ: Նշված ժամանակահատվածում անցորդների թիվը տարեկան միջին հաշվով նվազել է 16,44 հազար մարդով, հաճախումները ՝ 269,52 հազարով, վճարը ՝ 0,34 միլիոնով: օրինակ. Theուցանիշների նման փոփոխությունները իրենց ազդեցությունն են թողել հարաբերական ցուցանիշների փոփոխության վրա: Ուսումնասիրված տարիներին գրադարանների քանակի կրճատման և գրադարանային ֆոնդի գրեթե անփոփոխ մնալու արդյունքում գրադարանային ֆոնդը մեկ գրադարանի համար 2015-ին 2011-ի համեմատ աճել է 5,6 հազար օրինակով, և ավելացել է 1187,7 օրինակով: 1000 բնակչի հաշվով: 143 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ ֆոնդ, օրինակ, Ընդհանուր աղյուսակ 1. 2001-2015 թվականներին Հայաստանի Հանրապետությունում գրադարանների գործունեությունը բնութագրող հիմնական բացարձակ ցուցանիշները: [5] 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2009 2010 2011 2012 թվական: 2013 2014 2015 1131 Ընթերցողների թվի նվազումն իր հետևանքներն ունեցավ այլ հարաբերական ցուցանիշների ձևավորման վրա: 2015-ին, 2001-ի համեմատ, յուրաքանչյուր գրադարանի ընթերցողների քանակը նվազել է 41 մարդով ՝ կազմելով 611 մարդ, իսկ ընթերցողի ծավալը ՝ 19,5 օրինակից, դարձել է 19,1 օրինակ (Աղյուսակ 2): Վերլուծությունները ցույց են տվել, որ 2001-2015թթ. Հաճախողների թիվը պակասեց ընթերցողների թվից ավելի արագ, որից 144 ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ընթերցում ընթերցողի գրադարանում), որի արդյունքում տարեկան մեկ տարեկան ընթերցողի միջին տարեկան հաճախումը նվազեց 2001-ի 11,7-ից ՝ 2015 թ.-ին 9,6-ի: Նշված փոփոխություններն ազդել են նաև գրքերի շրջանառության ինդեքսի վրա: 2001-ին մեկ գրքի միջին տպաքանակը 0.7 էր, իսկ 2015-ին այս ցուցանիշը նվազեց `հասնելով 0.5-ի: Աղյուսակ 2 Հայաստանի Հանրապետությունում գրադարանների գործունեությունը բնութագրող հիմնական հարաբերական ցուցանիշները 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2008 2009 2010 2011 2012 թվականներ: 5182.5 145 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ 2013 2014 2015 Գրադարանների գործունեությունը հիմնականում պայմանավորված է կրթության և գիտության ոլորտում գործունեությամբ, հետևաբար գրադարանների ընթերցողների թիվը և հաճախելը հիմնականում կախված են ուսումնական հաստատություններում ուսանողների, գիտական հետազոտություններ իրականացնողների քանակից: գիտության ոլորտը: Գծապատկեր 1 [6] 2001-2015 թվականներին ՀՀ բուհերում ուսանողների թվի դինամիկա, հազար մարդ, Գծապատկեր 1-ում ներկայացված տվյալներից երեւում է, որ ՀՀ բուհերում ուսանողների թիվն ընդհանուր առմամբ աճել է 2001 թ.-ի համեմատ. 19.0 հազար մարդ կամ 28.9%: Չնայած, 2001-2015թթ. 2009 թվականին գրանցվել է բուհերում ուսանողների թվի առավելագույն մակարդակ `114,6 հազար ուսանող: 20092015 ՀՀ բուհերում ուսանողների թիվը նվազել է միջինը 6000-ով կամ տարեկան 14.1% -ով: Ուսումնասիրված տարիների ընթացքում ՀՀ-ում գիտական հետազոտություններում ներգրավված աշխատողների թիվը նույնպես նվազման միտում ուներ, չնայած որոշ տարիներ գրանցված աճին: 146 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ Գծապատկեր 2 [7] Հայաստանի Հանրապետությունում 2001-2015 թվականներին գիտական հետազոտություններ և մշակումներ իրականացնող կազմակերպությունների աշխատողների թվի դինամիկա, Գծապատկեր 2-ում ցույց տրված ցուցանիշը ցույց է տալիս, որ 2007-ին, 2001-ի համեմատ, աշխատողների քանակը հետազոտության մեջ նվազել է 18,6% -ով ՝ մինչև 2009 թվականը: այն ավելացել է ՝ կազմելով 6960,0 մարդ: 2009-2015 թվականներին գիտական հետազոտություններով զբաղվողների թիվը կրճատվել է 1182 մարդով և կազմել 5044 մարդ: Ուսումնասիրության ընթացքում ՀՀ բուհերում ուսանողների թվի դինամիկան և գիտական հետազոտություն և մշակում իրականացնող կազմակերպությունների աշխատակիցների դինամիկան իրենց ազդեցությունն են թողել գրադարանների ընթերցողների թվի և հաճախումների քանակի փոփոխությունների վրա: Նշված ցուցանիշների փոխազդեցությունը պարզելու համար մենք կառուցեցինք հետաչափ ռեգրեսիայի եռաչափ մոդելներ, որտեղ. X 1 տ - ՀՀ բուհերի ուսանողների քանակը տարվա մեջ, հազար մարդ (գործոնային հատկանիշ) 147 ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ x 2 տ - աշխատողների քանակը Հայաստանում գիտական հետազոտություններ և մշակումներ իրականացնող կազմակերպությունների t- 1-ին տարում մարդ (գործոնային հատկանիշ), y 1 t - t տարում գրադարանների ընթերցողներ, հազար մարդ (ելքային հատկություն), y 2 t - գրադարանների հաճախում t տարի, հազար (ելքային հատկանիշ), y ˆ 1 t և y ˆ 2 t - ելքային հատկությունների տեսական մակարդակներն են t տարում, որոնք հաշվարկված են կառուցված ռեգրեսիայի մոդելներով, a 0; ա 1; ա 2 և բ 0; բ 1; b 2 - համապատասխան ռեգրեսիայի մոդելների պարամետրերն են. Աղյուսակը ներկայացնում է ռեգրեսիայի վերլուծության արդյունքները: Աղյուսակ 3 ՀՀ ընթերցողների թվի ռեգրեսիայի վերլուծության արդյունքներ և ՀՀ գրադարաններ հաճախելու ցուցանիշներ icուցանիշներ Մոդելի տեսքը Բազմաթիվ փոխկապակցման գործակիցներ Բազմակի որոշման գործոն Ըստ ՀՀ գրադարանների ընթերցողների քանակի ըստ ՀՀ գրադարանների հաճախումների քանակի 148 ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ Նշանակալից մոդել Աղյուսակ 3-ում ներկայացված վերլուծության արդյունքները ցույց են տալիս, որ ՀՀ բուհերում ուսանողների թվի ավելացմանը զուգահեռ `ուսումնառության ընթացքում 1000 մարդով, այլ հավասար պայմաններում, գրադարանների ընթերցողների թիվը նվազել է 1.29 հազար մարդով (a 29 1.29), իսկ հաճախումների քանակը ՝ 22.48 հազարով (b 1 22. 48): 2001-2015թթ. ՀՀ գրադարաններ այցելությունների, ընթերցողների և ՀՀ գիտական հետազոտությունների և զարգացման կազմակերպությունների աշխատակիցների թվաքանակը նվազման միտում ուներ, դրանց զարգացումն ընթանում էր նույն ուղղությամբ: Ներկառուցված ռեգրեսիայի մոդելների համաձայն `ՀՀ-ում գիտական հետազոտությունների և զարգացման կազմակերպությունների աշխատողների թվի կրճատմանը զուգահեռ, ՀՀ գրադարանների ընթերցողների թիվը նվազել է 0,077 հազար մարդով կամ 77 մարդով, և թիվը հաճախումների քանակը `1,29 հազարով կամ 1290-ով: Ընտրված գործոնի և արդյունքի հատկությունների կապը ուժեղ է: Որոշման հաշվարկված գործակիցները ցույց են տալիս, որ ուսումնասիրության ժամանակահատվածում ՀՀ գրադարանների ընթերցողների թվի տատանումների շուրջ 66.7% -ը և ՀՀ գրադարանների հաճախումների թվի տատանումների շուրջ 73.3% -ը պայմանավորված են դրանց թվի համատեղ տատանումով: ուսանողները ՀՀ բուհերում և աշխատողների թիվը: , Մոդելի նշանակությունը գնահատելուց բացի անհրաժեշտ է գնահատել ռեգրեսիայի մոդելի ռեգրեսիայի գործակիցների նշանակությունը: Մեր հետազոտության մեջ ՀՀ-ում գիտական հետազոտություններ և մշակումներ իրականացնող կազմակերպությունների ՏՆՏԵՍԱԳԻՏԱԿԱՆ 149 աշխատակիցների քանակն էական ազդեցություն ունի ինչպես ՀՀ գրադարանների ընթերցողների, այնպես էլ ՀՀ գրադարաններ այցելուների քանակի վրա: Այս գործոնի հատկության պարամետրերը կարող են նշանակալի համարվել երկու մոդելներում: Վերլուծության արդյունքների համաձայն, ՀՀ բուհերում ուսանողների քանակը էական ազդեցություն չունի ՀՀ գրադարաններում ընթերցողների թվի վրա, այս պարամետրը կարող է համարվել աննշան, բայց էական ազդեցություն ունի գրադարանների քանակի վրա, երկրորդ մոդելը, որը մենք կարող ենք համարել էական գործոն: Այս ամենը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ ՀՀ բուհերի ուսանողների մի մասը դառնում է գրադարանային ծառայություններ օգտագործող, հետևաբար ուսանողների թվի կրճատումն ուղղակիորեն ազդում է ոչ թե ընթերցողների թվի, այլ հաճախումների փոփոխության վրա: Ակնհայտ է, որ գրադարանային ծառայություններից օգտվողների թիվը պայմանավորված է նաև նոր տեխնոլոգիաների զարգացմամբ, մասնավորապես `ինտերնետային ծառայությունների մատչելիության մակարդակով: 2009 թվականից ի վեր ՀՀ ԱՎSS-ն հրապարակում է ինտերնետային ծառայություններ մատչելիության վերաբերյալ ՀՀ բնակչության վերաբերյալ տվյալներ: Գծապատկեր 3 [9] Հայաստանում ինտերնետ հասանելիության բաժանորդների թիվը 2009-2015 թվականներին 2015 ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ Ինչպես երեւում է Գծապատկեր 3-ում ներկայացված տվյալներից, 2015-ին, 2009-ի համեմատ, ինտերնետ հասանելիության բաժանորդների թիվն աճել է շուրջ 1,79 անգամ `1227,5-ից: հազարից 2199,8 հազար բաժանորդ: Կառուցվել է ռեգրեսիայի երկու մոդել `ուսումնասիրելու համար ՀՀ գրադարանների ընթերցողների թվի (y 1) և գրադարաններ այցելուների քանակի (y 2) ազդեցությունը ինտերնետ հասանելիության բաժանորդների քանակի վրա (xt). Ընթերցողների թվի դեպքում: ՀՀ գրադարանների, ՀՀ գրադարաններ այցելուների քանակի դեպքում, երկու դեպքում էլ նրանց միջեւ կապը հակադարձ է և ուժեղ: Ըստ ներկառուցված ռեգրեսիայի մոդելների, ուսումնասիրված ժամանակահատվածում ինտերնետ հասանելիության բաժանորդների թվի 1000-ով աճը, բայց հավասար պայմաններով, ՀՀ գրադարանների ընթերցողների քանակը կրճատում է 0,088 հազար մարդով կամ 88 մարդով և այցելություններ ՀՀ գրադարաններ 1.247 հազ. Վերլուծության արդյունքներից կարելի է եզրակացնել, որ ինտերնետ բաժանորդների թվի աճը ընդլայնել է առցանց գրադարաններից օգտվելու հնարավորությունները, ինչը նաև նվազեցրել է գրադարանների ընթերցողների և հաճախումների թիվը: Այսպիսով, մշակութային կապիտալի գնահատման չափանիշներից մեկը գրադարանային գործունեությունն է, որը հիմնականում պայմանավորված է կրթության և գիտության ոլորտում գործունեությամբ, ուստի գրադարանների ընթերցողների թիվը և հաճախելը հիմնականում կախված են ուսումնական հաստատություններում ուսանողների, հետազոտողների քանակից: գիտության մեջ և գործնականում այդ հարաբերությունները նվազում են: Ավելին, այսօր գրադարանային ծառայություններից օգտվողների թիվը պայմանավորված է նաև նոր տեխնոլոգիաների զարգացմամբ, մասնավորապես `ինտերնետային ծառայությունների մատչելիության մակարդակով, ինչը, անշուշտ, իր ազդեցությունն է թողնում վերը նշված գործընթացների վրա: , ։
| Նոր հազարամյակի սկզբին տնտեսագիտական մտածելակերպում իշխող է այն գաղափարը, որ տնտեսությունն ու մշակույթը բարդ դիալեկտիկական հակասություններով պայմանավորված փոխառնչությունների շղթա են։
Այս իսկ պատճառով մեր օրերում դժվար է անտեսել մշակութային կապիտալի կարեւորությունը երկրի առջեւ դրված սոցիալ-տնտեսական հրատապ խնդիրների լուծման գործում։
Հոդվածում վերլուծված է մշակութային կապիտալի տարրերից մեկը՝ առարկայացվածը, եւ դրա փոխակերպումը մշակութային կապիտալի մեկ այլ` ինկորպորատիվ եւ ինստիտուցիոնալ ձեւերի։
Կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մշակութային կապիտալի գնահատման չափորոշիչներից մեկը գրադարանային գործունեությունն է, որն հիմնականում պայմանավորված է կրթության եւ գիտության ոլորտի գործունեությամբ։
Հոդվածում հեղինակը եզրահանգում է, որ գրադարանային գործունեությունը բնութագրող ցուցանիշների նվազումը պայմանավորված է ուսումնական հաստատություններում սովորողների, գիտության ոլորտում գիտահետազոտական աշխատանքներ իրականացնողների թվից։
|
ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳԸ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԴԻԿՏՈՐԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ Նացիզմը երրորդ ռեյխի պաշտոնական քաղաքական գաղափարախոսությունն է, որը ֆաշիզմի ձևերից մեկն է և ներառում է հակասեմականության և գիտական ռասիզմի տարրեր: Որոշ գիտնականներ նացիստական գաղափարախոսությունը նկարագրում են որպես ծայրահեղ ազգայնականության և «սոցիալիզմի» միջև կապող օղակ; մյուսները պնդում են, որ այս գաղափարախոսությունը չի կարող սոցիալիստական լինել, քանի որ այն հերքում է սոցիալական դասերի գոյությունը: Անկախ նրանից, թե ինչպես է այդ գաղափարախոսությունը սահմանվում, այն դարձել է Ա. Հիտլերի լիակատար իշխանությունը Գերմանիայում և զենքը ՝ միլիոններ ղեկավարելու համար: Հասկանալու համար, թե ինչպես Հ. Հիտլերի օրոք, Գերմանիայում հաստատվեց նացիստական լիակատար իշխանություն, և անհրաժեշտ էր հետ նայել 1933 թ. Մի շարք փոխկապակցված իրադարձությունների հետ: Ազգային սոցիալիստական գերմանական բանվորական կուսակցությունը (ի սկզբանե ՝ գերմանական բանվորական կուսակցություն) հիմնադրվել է 1919 թվականին: Անտոն Դրեքսլերը հունվարին է: Վերջինս նպատակ ունի ստեղծել ազգայնական կուսակցություն, որի հասարակական հիմքը կլինեն բանվորները, ի տարբերություն այլ կուսակցությունների, որոնք հիմնված էին միջին խավի վրա: 1920 Փետրվարի 24-ին Ա. Հիտլերը ներկայացրեց 25 կետից բաղկացած ծրագիր, որը ապրիլի 1-ից դարձավ կուսակցության պաշտոնական ծրագիրը: Առաջին իսկ կետից շեշտադրվում է ծրագրի ազգայնական ուղղվածությունը. «Մենք պահանջում ենք բոլոր գերմանացիների միավորումը Մեծ Գերմանիայում ՝ հիմնված ազգերի ինքնորոշման իրավունքի վրա»: Բացի այդ, պետական պաշտոնները պահանջվում է վստահել միայն Գերմանիայի քաղաքացիներին (կետ 6): 1 Տե՛ս Galkin, AA, German Fascism, -M., Science, 1989, http: //scepsis.net/library/id_2737.html: Հարկ է նշել ծրագրի 4-րդ կետը: «Միայն նա, ով պատկանում է գերմանական ազգին, կարող է լինել պետության քաղաքացի: Միայն այն մարդը, ով իր երակներում ունի գերմանական արյուն առանց կրոնական խտրականության, կարող է պատկանել գերմանական ազգին: Այդ պատճառով հրեաները չեն կարող պատկանել գերմանական ազգին: « Փաստորեն, հակասեմական գաղափարախոսությունն արդեն սկսվել էր հիտլերականների շրջանում 1920 թվականին: Կարծում ենք, որ 25-րդ կետը պետության կառուցվածքի վերաբերյալ Հիտլերի գաղափարների հիմնական հիմնասյունն է: «... Մենք պահանջում ենք ստեղծել ուժեղ կենտրոնական կառավարություն, կենտրոնական քաղաքական խորհրդարանի անսահմանափակ իշխանություն ամբողջ կայսրության բոլոր կազմակերպությունների վրա ...»: Այլ կերպ ասած, Գերմանիան չպետք է լինի անկախ պետությունների միություն, այլ միավորված կայսրություն, որի վրա գերմանացիները ոչ միայն ապրում են կողք կողքի, այլ ղեկավարվում են մեկ կենտրոնական ազգային տերության կողմից: 1929 Համաշխարհային ճգնաժամ է սկսվում, հատկապես Գերմանիայում, որը լիակատար պարտություն կրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմում: Նման պայմաններում նացիստական կուսակցությունը իր շովինիստական, ռասիստական գաղափարներով սկսում է գրավել Գերմանիայի ֆինանսական կապիտալիստների ուշադրությունը: Մեծ մագնատների ՝ հիտլերականների միջեւ մերձեցում կա: Ըստ 1930-ին Բեռլինում ԱՄՆ դեսպանության ներկայացուցիչ Դ. Գորդոնի 1945 թ. Սեպտեմբերի 23-ին «անկասկած է, որ Հիտլերը զգալի ֆինանսական աջակցություն է ստացել որոշակի խոշոր արտադրողների կողմից»: Այսպիսով, նացիստական կուսակցության գործունեության համար բավականին մեծ ֆինանսական հիմք է տրամադրվում: Բնականաբար, այս ճգնաժամն ավելի խիստ ազդեցություն ունեցավ միջին խավի վրա, որի վրա ավելի հեշտությամբ ազդեցին նացիստական քարոզչությունը (պետք է նշել, որ մեծ էր Joseոզեֆ Գեբելսի դերը քարոզչության իրականացման մեջ, որը ժամանակի ընթացքում կարողացավ կենտրոնացնել հիմնական գերմանացիներին ռադիոյի, մամուլի, կինեմատոգրաֆիայի բնագավառներում այդ ժամանակի կառավարման լծակների մշակույթը): Այդ քարոզչության արդյունքն այն էր, որ 1930 թ. Խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ մատենագիրները 8 անգամ ավելի շատ ձայն ստացան, քան 1928 թ. Ի վերջո, Ա. Հիտլերը 1933 թ. 1945 թ. Հունվարի 30-ին Նախագահ ֆոն Գինդենբուրգի կողմից նշանակվեց կանցլեր: Նախկին կանցլեր ֆոն Պապենը այս իրադարձությունը մեկնաբանեց որպես «հանուն նացիստներ վարձելու»: Այնուամենայնիվ, նման տեսակետը չափազանց անհեռատես և անհիմն էր, եթե հաշվի առնենք, որ Հիտլերը մինչ իշխանության գալը բազմիցս ցույց էր տվել իր դիրքը և ծրագրերը ՝ կապված պետական կառավարման և պետական խնդիրների հետ: Որպես օրինակ, մենք կարող ենք նշել 1930 թվականը. Ա. Հիտլերի արտասանած բառերը. «Սահմանադրությունը կանխորոշում է միայն պայքարի ասպարեզը, ոչ թե նպատակը: Մենք մասնակցում ենք իրավաբանական կազմակերպություններին ՝ մեր կուսակցությունը թելադրող գործոն դարձնելու համար: «Երբ մենք ունենանք սահմանադրական իշխանություն, մենք կփոխենք պետությունը, ինչպես մեզ հարմար է»: Հիտլերը նոր էր ստանձնել կանցլերի պաշտոնը, երբ անմիջապես պահանջեց համաձայնություն օգտագործել նախագահի լիազորությունները: Արտակարգ լիազորությունները ամրագրված էին Վեյմարի Հանրապետության Սահմանադրության մեջ `նպատակ ունենալով պահպանել հանրապետության ժողովրդավարական հիմքերը անհրաժեշտության դեպքում, բայց պատմությունը ցույց է տվել, որ այդ լիազորությունների իրականացումը իրականում հակառակ արդյունքն է ունենում: Որպեսզի այդ լիազորությունները ստանձնելու ճանապարհին չխանգարեն, Հիտլերն առաջարկում է լուծարել Ռայխստագը և անցկացնել նոր ընտրություններ: Սակայն ընտրություններից առաջ Ռայխստագի շենքի շենքը հրկիզվեց 1933-ին: Փետրվարի 23-ին: Նացիստները մեկնաբանեցին այս իրադարձությունը որպես կոմունիստների կողմից հեղաշրջում կատարելու փորձ: Օգտվելով առիթից ՝ նրանք ձերբակալեցին հազարավոր կոմունիստների: Նացիստական հաջող քարոզչության շնորհիվ լայն հասարակությունը ողջունեց կոմունիստների դեմ ահաբեկչությունը: Հրդեհի մեջ մեղադրվում է Մարինուս վան դեր Լյուբը: Նա մեղադրվում է մահվան ՝ իր հանցակիցներին չդավաճանելու համար: 4 Որոշ պատմաբաններ կարծում են, որ կոմունիստ Մարինուս վան դեր Լյուբը շենքում էր, բայց նացիստները հրկիզեցին որպես կոմունիստների դեմ սադրանք: 4 Դիմիտրով Գ.Մ., Լայպցիգի գործընթաց: Բառեր, նամակներ և փաստաթղթեր / Գ. Դիմիտրով: –Մ .: Գոսպոլիի Ռայխստագի հրդեհի հենց հաջորդ օրը Հիտլերը պնդում է, որ նախագահը հրամանագիր ստորագրի «պետության անվտանգությունը սպառնացող ազգային պետության և կոմունիստական ահաբեկչության պաշտպանության միջոցների մասին»: Այս հրամանագիրը սահմանափակում էր քաղաքացիների հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները (միտք, տպագրություն, հավաքույթ և այլն): Այսպիսով, գրեթե հաստատվեց ռեժիմը, որը գոյատևեց մինչև 1945-ի Երրորդ ռայխի անկումը: 1933 թ. Մարտի 21-ին նոր գումարված խորհրդարանի բացման ժամանակ իր ելույթում Ա. Խոսելով Գերմանիայում աղքատության և թշվառության մասին, Հիտլերը դրանց առաջացման պատճառը համարում է գերմանական միասնության բացակայությունը, ընդհանուր գաղափարներն ու նպատակները: Նա նշեց, որ նացիստական կուսակցությունը պատրաստ է իրականացնել խոշոր բարեփոխումներ ՝ ուղղված Ռայխի և ժողովրդի վերափոխմանը, և հույս հայտնեց, որ խորհրդարանում ընտրված կուսակցությունների անդամները կկարողանան հաղթահարել առկա կուսակցական տարաձայնությունները ՝ խիստ անհրաժեշտության և թելադրանքների պահանջով 5: Նոր խորհրդարանի նիստը հրավիրվել էր մարտի 23-ին: Նոր խորհրդարանում նացիստներին հաջողվեց ապահովել տեղերի ընդհանուր թվի 2/3-ը ՝ շնորհիվ Ռայխստագի շենքի այրման գործով ձերբակալված 81 կոմունիստ պատգամավորների: Արտակարգ դրություն հաստատելու մասին օրենք ընդունվեց: Կառավարությունը հնարավորություն ստացավ փոփոխություններ կատարել սահմանադրության մեջ, ինչպես նաև օրենքներ ընդունել: Օտարերկրյա պետությունների հետ պայմանագրերն այլևս չեն վավերացվի խորհրդարանի կողմից: Օրենքի գործողության ժամկետը սահմանվեց 4 տարի: Ֆաշիստական կուսակցության կառավարման ընթացքում ոչ մի նոր սահմանադրություն չի ընդունվել: Փաստորեն, այն շարունակեց գործել 1919-ին: Դաշնակիցների կողմից Վեյմարի Սահմանադրությունը, որը պաշտոնապես չեղյալ հայտարարվեց միայն 1945-ին: 1934 թ. Ապրիլի 1-ին, Նախագահ Գինդերբուրգի մահից հետո, կառավարությունն ընդունեց կանցլերի պաշտոնը միավորող օրենք: Այս օրենքը հաստատվեց համապետական հանրաքվեի միջոցով ՝ այդպիսով ձեռք բերելով բարձրագույն սահմանադրական ուժ: Արդյունքում, նույն տարվա օգոստոսից Հիտլերը ոչ միայն կառավարության ղեկավարն էր, այլև զինված ուժերի հրամանատարը, երկրի ներկայացուցիչը արտաքին հարաբերություններում: Նա նշանակեց պաշտոնյաների, նախարարների, հայտարարեց արտակարգ դրություն, համաներում շնորհեց, մշակեց կուսակցություն-պետություն աշխարհայացքի հիմնական սկզբունքները: Փաստորեն, Ա. Հիտլերին հաջողվեց կենտրոնացնել իր ձեռքում գտնվող կառավարությունը: Հիտլերի կառավարման տարիներին պետական կարգը կարելի է նկարագրել «պետություն» հասկացությունների միասնությամբ `« կուսակցություն »և« Ֆյուրեր »6: Հիտլերը հռչակեց երկկուսակցական կարգախոսը պետական միասնություն էր: Այս ամենը բացատրում է երկրում տոտալիտար ռեժիմի հաստատումը, որտեղ իշխում էր նացիստական գաղափարախոսությունը, պատժվում էին հալածանքները, այլախոհությունները, արգելվում էր նոր կուսակցությունների ստեղծումը: Գերմանիայի ՆԳ նախարար Վիլհելմ Ֆրիկը ճիշտ նկարագրել իշխող հրամանը: «Modernամանակակից Գերմանիան ոչ միապետություն է, ոչ էլ հանրապետություն: Այն առաջատար պետություն է»: Բռնապետության օրոք, նացիստները ստեղծեցին հետևյալ մարմինները ՝ երկիրը կառավարելու համար., Պետական գաղտնի ոստիկանությունը (ավելի հայտնի է որպես Գեստապո), • կայսերական անվտանգության գլխավոր կառավարման մարմինը ՝ Գիմմլերի գլխավորությամբ: Անհրաժեշտ ենք համարում խոսել դատական համակարգի մասին, որը նույնպես էական փոփոխությունների ենթարկվեց այս շրջանում: Երրորդ ռեյխի բարձրագույն դատական մարմինը Ազգային դատական պալատն էր, որը հիմնադրվել է 1934 թվականին: Այն քննում էր ազգային դավաճանության, լրտեսության և այլ քաղաքական հանցագործությունների դեպքեր: Պալատի անդամները նշանակվել են անձամբ Հիտլերի կողմից ՝ 5 տարի ժամկետով: Այստեղից ակնհայտ է դառնում, որ դատարանը կախված է Ռայխի ղեկավարությունից և որ նրա որոշումները կանխորոշված են: Որոշ փաստեր ցույց են տալիս, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի նախօրեին պալատն արդեն դատապարտել էր 225 հազար մարդու, որոնցից 5000-ը դատապարտվել էին մահապատժի: Ընդհանրապես, այս ժամանակահատվածում ստեղծվել է http: //znaniya-sila.narod.ru/solarsis/zemlya/earth_21_06.htm: Դատարանները շատ ընդհանրություններ ունեն միջնադարյան ֆեմինիստական դատարանների հետ (ֆեմինիստական դատարանները դատարանների գաղտնի համակարգ էին, որոնք հիմնադրվել էին Վեստֆալիայում 12-րդ դարի վերջին և 13-րդ դարի սկզբին): Եկեք նշենք այս ընդհանրություններից մի քանիսը. • Դատարանի որոշումները բողոքարկման ենթակա չէին, • Դատավճիռներն անմիջապես կայացվեցին, Սուրբ Հռոմեական կայսրությունում դա այսպես կոչված ժյուրիի դատարան էր, իսկ նացիստների շրջանում ՝ Գեստապո և այլն: 7: Միակ նշանակալի տարբերությունն այս երկու դատական համակարգերի միջև այն էր, որ ֆեմինիստական դատարանները քննում էին կրոնական հանցագործությունների հետ կապված գործեր, մինչդեռ Ազգային դատական պալատը, ինչպես նշվեց, զբաղվում էր պետական դավաճանության, լրտեսության և այլ պետական հանցագործությունների գործերով: Այսպիսով, ակնհայտ է դառնում գերմանական դատական համակարգի քայլը համաշխարհային իրավական մտքի նվաճումներից: Ազգային գենը մաքրելու և ազգը միավորելու Հիտլերի երազանքները, ի վերջո, հանգեցրին նրա ծայրահեղ ազգայնականության արտահայտմանը: Արդեն 1935-ին ընդունվեցին «Ռեյխի քաղաքացիության» և «Գերմանական արյան պաշտպանության մասին» «Նյուրնբերգյան օրենքները»: Կարդալով օրենքների բովանդակությունը, ակնհայտ է դառնում դրանց հակահրեական, խիստ շովինիստական կողմնորոշումը: Որպես օրինակ կարելի է համարել Ռայխի քաղաքացիության մասին օրենքի 2-րդ հոդվածը, որում ասվում է, որ Ռեյխի քաղաքացին գերմանացի է կամ արյունակից ազգական, ով իր վարքագծով ապացուցել է, որ պատրաստ է ծառայել գերմանական ազգին ՝ Ռայխին: Քաղաքացիությունը շնորհվում է Ռայխի քաղաքացիության վկայական տալու միջոցով: Միայն Ռեյխի քաղաքացին ունի օրենքով իրեն տրված բոլոր քաղաքական իրավունքները 8: Նշված նորմայի բովանդակությունը գրեթե նույնն է, ինչ 1920-ին: Փետրվարին ներկայացված «25 միավոր» ծրագրի 4-րդ կետով: «Միայն գերմանացի ազգին պատկանող անձը կարող է լինել պետության քաղաքացի: Միայն մի մարդ, ով իր երակներում ունի գերմանական արյուն, առանց կրոնական խտրականության, կարող է պատկանել գերմանական ազգին: Այդ պատճառով հրեաները չեն կարող պատկանել գերմանական ազգին: » Գերմանիայի արյան արյան պատվո մասին օրենքը արգելում էր ամուսնությունները գերմանացիների և հրեաների միջև (հոդված 1), հրեաներին արգելվում էր բարձրացնել Ռայխի դրոշները կամ կրել ազգային դրոշներ (հոդված 4) և այլն: Փաստորեն, մենք կարող ենք եզրակացնել, որ Ա. 15 տարի Հիտլերը շատ նպատակային գործունեություն էր ծավալում իր հակասեմական, ծայրահեղ շովինիստական գաղափարները պաշտոնապես կյանքի կոչելու համար: Ակամայից վերոհիշյալ օրենքները հիշեցնում են հին աշխարհի որոշ երկրների հասարակական կարգը, որտեղ նույնպես միայն ազգայնական ներկայացուցիչները կարող էին լիովին օգտվել իրենց քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքներից: Փաստորեն, Հիտլերը սահմանափակում էր քաղաքացիական ազատությունները ոչ միայն հրեաների, այլև իր ազգի ներկայացուցիչների համար: Որպես օրինակ, մենք կարող ենք բերել գերմանացիների հետ նոր ամուսնության արդյունքը, որ 35 տարեկանից ցածր մաքուր գերմանուհիները չեն կարող աշխատել հրեական տնակներում 10: Այլ կերպ ասած, Հիտլերի հռչակած սկզբունքները պարզապես հետընթաց էին համաշխարհային իրավական մտքի նվաճումներից, ինչպես 1919 թ.-ին Գերմանիայում: Վեյմարի Սահմանադրության ժողովրդավարական դրույթներից: Աստղիկ Խուդինյան ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՏՎԵՐ ԵՎ ՕՐԵՆՔ ՆԱIԻ ԴԻԿՏՈՐԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ Հիմնաբառեր. Նացիստական կուսակցություն, հակասեմիտիզմ, միակուսակցական իշխանության բռնազավթում, ոչ իրավական օրենքներ Ամփոփում: ։
| Հոդվածը նպատակ ունի լուսաբանելու նացիստական դիկտատուրայի շրջանում Գերմանիայում ձևավորված հետադիմական պետական կարգը և ցույց տալու, թե պետական և իրավական համակարգի համար որքան վատթար հետևանքներ կարող է ունենալ դոգմատիկ գաղափարներ և աշխարհայացք ունեցող անձի կողմից իշխանության լիակատար զավթումը։
Այն ամփոփ կերպով ներկայացնում է նաև որոշակի նախադրյալներ, որոնք հիմք հանդիսացան նմանատիպ դիկտատուրայի հաստատման համար։
|
ԾԱՂԿԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԴԱՎԻԹ ՍԱԼԱՁՈՐՑՈՒ «ԳՈՎԱՍԱՆՔ ԾԱՂԿԱՆՑ» ՏԱՂՈՒՄՈւշ միջնադարի հայ տաղերգու Դավիթ Սալաձորցու ծննդյան և մահվան տարեթիվն անհայտ է։
Ղ.Ալիշանն այն կարծիքին է, որ Սալաձորցին ապրել է ԺԶ–ԺԷ դարերում։
Կենսագրության և ծննդավայրիմասին տեղեկություն քաղում ենք նրա հեղինակած «Գովասանք ծաղկանց»1 տաղից, որում բանաստեղծն ասում է.Երկրիս Արզրում կասեն,Սալաձոր գեղս իմ օթևան։
Տարբեր առիթներով հեղինակը ներկայանում է որպես քահանա, դպիր, աբեղա, սարկավագ, նաևերկար ժամանակ բացակայել է հայրենիքից։
Հեղինակել է հոգևոր («Երգ Աստուածածնի», «ՀայրԱրարիչ» և այլն), սիրային («Խաղ մոլորեալ խանումին», «Տաղ ի վերայ գուզալին») տաղեր և այլչափածո երկեր։
Մեր աշխատանքը նվիրված է Սալաձորցու «Գովասանք ծաղկանց» գողտրիկ տաղին. այն ամբողջովին բնության գովքն է, բնական զարթոնքի ձոն։
Տաղն սկսվում է հետևյալ տողերով՝ «Օրհնեալ եսդու, Հայր երկնաւոր, անքննելի աստվածութիւն,…»2, որից հետո նկարագրում է իր «ուժասպառ» վիճակը և Աստծուց խնդրում է, որ գարնան զարթոնքի հետ իրեն էլ «արթնացնի», բժշկի, աշխուժությունպարգևի։
Բայց ամենից առաջ ցանկանում է, որ Աստված նրան իմաստություն շնորհի, որ կարողանաճանաչել չարն ու բարին և գոհանա աշխարհով։
Ըստ էության՝ տաղը բնության զարթոնքի գովքն է։
Եվդա արտահայտված է տեսակ-տեսակ ծաղիկների նկարագրությամբ՝ մեկը մյուսից գույնզգույն ու սիրուն։
Սկզբում արթնանում են ձնծաղիկն ու չիկտամը, իսկ հետո՝ բարփն ու խաժուակնը, և այս չորսն էլմիաբերան ձայն են տալիս մնացած ծաղիկներին, զարդարվում ու ծաղկով է լցվում աշխարհը, և այդհրաշալի զարթոնքին մասնակից են դառնում դեռ չարթնացած բույսերը։
«Դրախտային» բնութագրումն ստացած տաղում թվարկված են 80 ծաղիկներ, որոնցից յուրաքանչյուրն իր հերթին խանդավառում է ամբողջ աշխարհը։
Իր տաղում Սալաձորցին ծաղկանուններիմիջոցով գեղեցիկ պատկերներ ու բառախաղեր է կերտում, ինչպես`Ծիլ ու ծլուանն ու ծարուրիկն սուրմա են քաշել աչերուն,Շատ գունզգուն ներկեր ունին, ինչ նման դեղձան ծարուրուն։
Հօրօտ – մօրօտն մաւի ներկած, ժանկառի` նման սուրմայուն,Աչեր հազար պիտի հայիս, խառնուել հետ ախլախնծորուն,Հիմի ծաղկունքն զորացան չեմ գիտեր որն է հետ որուն,Խառնուել են յիրար և կու ցնծան և փառք կու տան Տիրանց Տիրուն։
Տաղում անձնավորված ծաղիկները ողջունում են մեկը մյուսին, նեկտար են տալիս մեղուներին,սար ու ձոր երանգածուփ են զարդարում և աշխարհը լցնում ծաղկաբույրով։
Այս ծաղիկները նաև անօգուտ չեն ծաղկում. մեկի արմատն է օգտակար, մյուսի` թերթերը, իսկ մի քանիսը մեռոնի պատրաստելուն են «մասնակցում»։
Իր տաղի վերջում Սալաձորցին, մի տեսակ ամփոփելով ծաղիկների գովքը,ինքն իրեն է դիմում.Ծօ՛, Սալաձորցի սարկավագ, դաստան արիր ծաղկներուն,Ծաղկունքն, որ դու ես գովեր, օրինակ երկնից աստղերուն,Քանի դատիս ի հետ մեղաց, կու նմանիս նանիր ծաղկուն,Առաւօտուն ցանեն՝ բուսնի, ծաղկի, չորնայ յիրիկուն։
Խև Դավիթն եմ, շատ դատեցայ գլուխ առնեմ ծաղկներուն,Սակաւ ծաղկունքն ես եմ գովեր, բազում մնաց վարպետներուն։
1 Սահակյան Հ., Ուշ միջնադարի հայ բանաստեղծությունը, հ. II, Երևան, 1987, էջ 350-357։
2 Նույն տեղում, էջ 350։
«Գովասանք ծանկանց» տաղում, այսպիսով, հեղինակը գործածել է 80-ից ավելի ծաղկանուններ,որոնց մի մասը հայտնի են և համագործածական են հայերենում (անթառամ, բալասան, բրաբիոն, գոհարվարդ, երիցուկ, լոշտակ, խաշխաշ, խոլորձ, կաթնուկ, կակաչ, համասփիւռ, ձնծաղիկ, նարդոս, շուշան, ոսկեծաղիկ, չինար, ռէհան, սինձ, սմպուլ, վար և այլն)։
Մի մասը կիրառվել է ոչ տարածված բառակազմական կամ հնչյունական տարբերակով (գինարբին, եզնածաղիկ, եղերդակ, խնծոր, ծափծալ, մատուտիկ, մոր, պտվակ և այլն)։
Տաղում հանդիպում են մեծ թվով ծաղկանուններ, որոնք թեև կարելի էգտնել տարբեր աշխատություններում, սակայն այսօր քիչ գործածական են, և գեղեցիկ բառային միավորներ են ներկայացնում։
Մենք կանգ ենք առնում նման ծաղկանունների քննության վրա։
Մեր քաղածբառերը համեմատել ենք Ղ. Ալիշանի «Հայբուսակ», Կ. Գաբիկյանի «Հայ բուսաշխարհ» և Ստ. Մալխասյանցի «Հայերեն բացատրական բառարան»-ի տվյալների հետ։
Մի շարք դեպքերում ծաղկանուններն ունեցել են ձեռագրական, գրչագրական մի քանի ուրույն տարբերակներ, որոնք ներկայացնումենք գրխաբառին կից փակագծում։
1. Ախլախնծոր - կարմիր ձնծաղիկն է, շատ տարածված։
Բառի առաջին մասն անհայտ է, իսկերկրորդը՝ խնծոր > խնձոր, պատկանում է երեքնուկ մարգագետնայինների դասին։
2. Ակնևտուկ - Կազմված է հայ. ակն+և+տուկ բաղադրիչներից, ցեղային դասակարգումն անհայտ է։
3. Ասպուզան - Այս գեղեցիկ ծաղկի մասին առաջին անգամ հիշատակել է Ագաթանգեղոսը՝ ծաղիկն անվանելով «Ասպուզան»։
Բառի ծագումն անհայտ է, պատկանում է գնարբուկազգիների դասին։
4. Բարձվենիկ (բարձմենակ, բարձուենեկ, բարձուինեակ, բարձումենեկ, բարձնակ, բացմենակ,բըրթվինակ, համբարձում)։
Համարվում է վրացական փոխառություն։
Ղ. Ալիշանը նշում է որայն շատ տարածված է Տայքում, Արդվինում, Խոտրջուրում, Թորթումում, Կարինում1։
Այս ծաղիկն ունի դեղին և սպիտակ գույն։
Հատկապես դեղին ծաղիկը շատ անուշահոտ է։
Պատկանում է մորմազգիների դասին։
5. Բանգեր - ունի պարսկ. ծագում։
Աճում է Պարսկաստանում։
Բույսն ունի թմրեցնող հատկություն և շատ չափաբաժնի դեպքում կարող է մահացու լինել։
Լինում է 3-4 ցեղատեսակի, պատկանում է մորմազգիների դասին։
6. Բարփ - Ալիշանը վկայում է, որ այս ծաղիկը պետք է լինի բարթ կամ բարդ՝ բարփ գրելու փոխարեն2։
Այս բույսի մասին այլ տեղեկություններ չկան։
7. Բաքռօշ - Բամբուշ, Բեբղոշ։
Գարնանաբեր ծաղիկ է։
Այլ տեղեկություններ չկան։
8. Գամուտաշ - Կապտասևավուն խոտ է։
Այլ տեղեկություններ չկան։
9. Գառինդմակ (գառնադմակ, գառնադմակիկ, գառանադմակիկ)։
Բույսն ամբողջությամբ բոսորագույն կարմիր է։
Աճում է խոնավ սարերի կողմը՝ մամռախոտերի մոտ։
Արմատները շատբարակ են, այդ իսկ պատճառով հաճախ պոկվում և ընկնում են։
Այս ծաղկի տերևները գառան դմակի պես տափակ և մսալիր են, իսկ ծաղիկները՝ վառ ծիրանագույն։
Աճում է հուլիս –օգոստոս ամիսներին և ծաղկուն է մնում երեք ամիս։
Կազմված է գառին (գառն)+դմակբաղադրիչներից։
Պատկանում է բարձրատերևազգիների դասին։
10. Գոհարվարդ - «Վարդ» ծաղկանվան հետ կապակցվում է նաև լուսափայլ քարի անունը`«Գոհար»։
Այս ծաղկանունը գործածել է դեռևս Նարեկացին «Տաղ Վարդավառի»-ի մեջ, որումգոհարը ոչ թե մակդիր է, այլ վարդի տեսակ։
Բառը պրսկ. փոխառ. է՝ գոհար (վարդ)+վարդ,ծաղիկների ցեղակցական կապն անհայտ է։
11. Գուզել (կիւզել)։
Բառն ունի թրք. ծագում, իսկ ծաղիկների ցեղակցական կապն անհայտ է։
12. Գուլիասապահ - ծագում է պարսկ. գուլ (վարդ) բառից, երկրորդ բաղադրիչն անհայտ է։
Պատկանում է գիշերածինազգիների դասին։
13. Եզնածաղիկ - Թվում է, թե դեղին Եզնակն է, սակայն այս ծաղիկն էլ ենք հիշատակում առաջին անգամ։
Կազմված է` եզն+ծաղիկ բաղադրիչներից, իսկ ցեղակցական կապն անհայտ է։
14. Զամբիւղ (զէմպիլ չիչէյի (թրք.), սիւմպուղ, զամբեղ ծաղիկ, սմբուլ, թիթրէ)։
Աճում է անտառային վայրերում, մարգերում, պատերի և տանիքների վրա։
Ունի բարակ և երկար ցողուն, մեծծաղիկներ, թերթիկների ծայրերը բոլորվում են, լինում է կարմիր և դեղին գույնի, ծաղկաբույրը թույլ է, բայց անուշահոտ։
Պատկանում է աստղածաղկազգիների դասին (բարդածաղկավորներ)։
15. Թուրթ (թորթ, թորթիկ)։
Այս նուրբ ծաղիկն աճում է և՛ մշակված, և՛ անմշակ վայրերում։
Ունիերկնագույն շեփորանման ծաղիկներ։
Ծաղկի նյութն օգտագործում են բժշկության մեջ։
Բառիծագումն անհայտ է, պատկանում է գաղտիկազգիների դասին։
1 Ալիշան Ղ., «Հայբուսակ կամ հայկական բուսաբառութիւն», Վենետիկ, 1895, էջ 85։
2 Նույն տեղում, էջ 87։
16. Լալազար - Վնասակար բույս է, պտուղները քառակուսի ձևով։
Այնքան վնասակար է, որ եթեպտուղները լցնեն ջրի մեջ և խմեն, ապա գինովության նման կթմրեն։
Աճում է Տարոնի և Բադրոշի (Թաքեալդու) լեռներում։
Բառի ծագումն անհայտ է, պատկանում է շուշանազգիների դասին։
17. Խալինճ (խաճ)։
Բառի ծագումն անհայտ է, պատկանում է հավամրգազգիների դասին։
18. Խոլորձ (խոյլորձ խոտ)։
Ցողունը բարակ է, իսկ տերևները՝ երկար ու նեղ։
Աճում է դաշտավայրում, անասունների ամենասիրելի ուտելիքներից է։
Օգտագործում են բժշկության մեջ։
Բառիծագումն արաբ. է (խոխ` դեղձ), պատկանում է խոլորձազգիների դասին։
19. Ծափծալ - Ծագել է հայ. ծափ+ծալ բառերից, ծաղիկների ցեղակցական կապն անհայտ է։
20. Ծափծիլ (ծիլծափ)։
Ծագել է հայ. ծափ և վրաց. ծիլ բառերից, ցեղային կապն անհայտ է։
21. Ծափկոտրուկ (Հյ.-են նշանակում է՝ Հողեղեն, Աման, Պտուկ, այդ իսկ պատճառով էլ ասում էինՊտուկկոտրուկ, Կճըճակոտրիկ, Հառկուր ծաղիկ, Ծարուրիկ և այլն)։
Լինում է երկու տեսակ՝Լալա (Կակաչ), և Շաղայիղ (Շագայիգն) նույն Արջվարդ կամ Խաչափայտն է։
Այն նշանակում էգարու հասկերի գագաթներ։
Ծագել է (հյ.) ծափ + (վրց.) կոտր+ուկ բաղադրիչներից, ցեղայինկապն անհայտ է։
22. Կաքւեղեգ (Կաքավու եղէգ)։
Օգտագործվում է բուսաբուժության մեջ։
Բառի բուն ծագումնանհայտ է, սակայն ակնհայտ է, որ բառը կազմված է հայերեն բաղադրիչներից՝ կաքաւ+եղեգ,բարդ բառ։
Ծաղիկների ցեղակցական կապն անհայտ է։
23. Կինամո (Կինամոմոն, Դարիճենիկ, Կասիա, Դարչին (карица))։
Բույսի մասին հիշատակում ենվաղ ժամանակաշրջանից։
Օգտակար է և՛ կեղևը, և՛ այն հյութը, որը ստանում են ծաղկից։
Բառն ունի հուն. ծագում, պատկանում է դափնազգիների դասին։
24. Կոճակ (Կոճոկիկ, Կճակուկ)։
Ծաղիկ է, որն աճում է արտերում։
Տարածված է արտերկրում։
Պրսկ. փոխառ. է, պատկանում է աստղածաղկազգիների դասին (բարդածաղկավորներ)։
25. Կռնկուկ (Խունկ, Կակվեղիկն, Կանկուկ)։
Ծագել է (հյ.) կռունկ+ուկ ձևից։
26. Կօկռօշ (Հաղարջ)։
Ծորի տեսակ է։
Ունի կանաչ և կարմիր տեսակ։
Ռուսերեն կարմիր տեսակնանվանում են смородина, իսկ կանաչին՝ крыжоник։
Խաղողանման է և տարատեսակ։
Բառնունի լատին. ծագում, պատկանում է քարբեկազգիների դասին։
27. Հազրէվարդ (Փենվային)։
Հայաստանի գեղեցիկ ծաղիկներից է (rozmarinus)։
Ծագել է՝ (արբ.)հազրի > հազրէ (վարդ) + վարդ։
Պատկ. է աստղածաղկազգիների դասին (բարդածաղկավորներ)։
28. Հօրօտ (Մօրօտ, Հորուտ, մրուտ), Խօրաւտ (մօրաւտ)։
Ալիշանը վկայում է, որ այս ծաղիկը լայնտարածում ունի հայերի մեջ, սակայն ում հարցնում են ոչ մի տեղեկություն չի հաղորդում1։
Այնպատկանում է դաշտային ծաղիկների խմբին և ցեղակից է Ասպուզանին։
Փոխառվել է իրանական դիցաբանությունից, նշանակում է Մանուշակ, պատկանում է գնարբուկազգիների դասին։
29. Հոռոմ (Գաբիկյանը վկայում է, որ մի քանի տեսակ է, ինչպես՝ Թաղթիկ, Հոռոմ Սպաննախ, Հոռոմ Աղվոսյակ, Հոռոմ Աննուխ, Հոռոմ Խունկ2)։
Այս բոլոր տեսակներն օգտագործվում ենբժշկության մեջ։
Պարզ բառ է, ունի հյկ. ծագում, պատկանում է նեխուրազգիների դասին (հովանոցավորներ)։
30. Ղարանֆիլ (Շահոքրամ)։
Գեղեցիկ, տարատեսակ ծաղիկ է, որոնցից մի քանիսը վայրի են։
Ծիրանագույն տեսակը «Dianthus Armenia» է, իսկ ճեղքված ծաղկաթերթերով սպիտակտեսակը՝ «D. Carthusianorum»։
Բառն թրք. փոխառ. է, ծաղիկների ցեղակց. կապն անհայտ է։
31. Մատիֆա։
Թրք. փոխառ. «Թավշածաղիկ», այլ տեղեկություններ չկան։
32. Մաշկին (Ճաշգին, Ճաշակ, Ճաշիկ)։
Բառն ունի պհլվ. ծագում, այլ տեղեկություններ չկան։
33. Մամուռ (Գորտնբուրդ, Լոռ, Խօզ, Խօզխոտ, Ջրիմուռ, Քարի շանգ, Քարափառթառ, Կանաչխոտ, Կամարկապցին և Անխախտ արմատ)։
Այս մակաբույծն աճում է ամենուր։
Փխռ. է ռուսերենից` լօռաբույս (мамура), պատկանում է պարմելազգիների դասին։
34. Մեղրիկ (Տանձի մանր տեսակ է)։
Խոտրջուրի բարբառով ասում են Մեղրիկ կամ Մեղրուկկ՚՚։
Ծագել է` (հյ.) մեղր+իկ բաղադրիչներից, պատկանում է գաղտրիկազգիների դասին։
35. Մոշ (Մօշա, Մօշէփայտ, Մօշավայր, Գազ՝ վայրի, անտառային ծառատեսակ է)։
Օգտագործումեն բժշկության մեջ։
Շատ լավ են ճանաչում Հեր (Խոյ) գավառում։
Պարզ բառ է հյկ. ծագմամբ,պատկանում է վարդազգիների դասին (վարդածաղկավորներ)։
1 Նույն տեղում, էջ 380։
2 Նույն տեղում, էջ 132։
36. Մուրտ (Մրտենի, Մրտի, Անթառամ)։
Տերևներն աճում են միմյանց հակադիր, ծաղիկներըսպիտակ են և հոտավետ, իսկ պտուղը՝ սև։
Բառն ունի պհլվ. ծագում, այլ տեղեկություններչկան։
37. Մօռ (Ֆոռոտ, Մոշ)։
Այս ծաղիկն աճում է Գեղարքունիքում։
Ճյուղերը գզգզված են, արմատնաղվեսանման է։
Կարմիր գույնի է։
Բառն ունի հյկ. ծագում, պատկանում Է մորմազգիներիդասին։
38. Նաֆ (Նաֆնաֆ, Ֆաֆ)։
Պրսկ. ծագում ունի, ծաղիկների ցեղակցական կապն անհայտ է։
39. Նունուֆար (Նոնոփոր, Նիլուֆար, Ջրային Շուշան)։
Աճում են ջրի երեսին, տերևները սփռվումեն ջրի մակերեսին, առէջները շատ են։
Լինում է կապույտ, սպիտակ, կարմիր, դեղին գույնի։
Ծաղկի անունը դրել են Եգիպտոսի Նիլ (Նիլոս) գետի պատվին։
Ծաղկում է հունիս – օգոստոսամիսներին։
Բառն ունի արաբ. ծագում, պատկ. է հարսնամատազգիների դասին (ջրաշուշանազգիներ)։
40. Չատրծաղիկ (Վրանածաղիկ)։
Ծաղկեպսակը վրանաձև է, լինում է վառ կարմիր գույնի ևսպիտակը կանաչի հետ համատեղ։
Թրք. փոխառ. է, պատկանում է պատուտակազգիներիդասին։
41. Չիկտամ (Չիքիտամ, Չգիտամ, Չիքիտամ, Չիվտէօն, Չքիտամ, Քրքում)։
Փոքր սոխուկովբարակ բույս է, ունի երկար թելակերպ տերևներ, լինում է կարմիր և սպիտակ գույների։
Կանև՛ աշնանային, և՛ գարնանային Չիկտամներ։
Գարնանայինի արմատն ուտելու է, աճում է Զեյթունում, Բրգնիքում, իսկ աշնանայինը զույգով է աճում։
Բառի ծագումն թրք.-ն է։
Պատկ. է հիրիկազգիներին։
42. Պտվակ (պտուակ)։
Հյ. բառ է` պուտ+ուակ, ցեղակցական կապն անհայտ է։
43. Պուտ (Պուտպուտ, կապույտ Շուշան, Ձիթենու ծաղիկ, Սասն. բրբռ. Խակակութ, վայրի բանջար, որին ասում են նաև «Յաղվանս պուտ»։
Ունի կարմրավառ ծաղիկներ։
Հյկ. բառ է, պատկ.է բազոտիազգիների դասին։
44. Տուղտ (Թուղթ)։
Որթանման է և բաղկացած է 5 թերթից, սպիտակավուն ծաղիկ է։
Բառն ունիվրց. փոխառ., պատկանում է մոլոշազգիների, փիփերթազգիների, տուղտազգիների դասին։
ՏԱՐԲԵՐԱԿՆԵՐ ունեցող ծաղկանուններՆերկայացնում ենք նաև տաղում հանդիպող մի քանի ծաղկանուններ, որոնք ունեն ձեռագրականտարբերակներ. անթառամ - խնկածաղիկ, թօրան ծաղիկ, մեռոնի ծաղիկգինարբին - գինարբ, գինարփ, գինարբուեղերդակ - եղերդ, եղերդակն, հիւեղերդակ, ապաւել, ապաւէն, իշու ձութ, ձըթլըխ աւել, ճաթռտուքի խոտ, ճառճռուկ, եղիրդլօշտակ - մրմնատակ, մարդատակ, մարդայտակ, մարդախոտ, մարդածաղիկխաշխաշ - պրինգ, շախրուն, խաչխաչմատուտիկ - մատուտակ, մանակ, մարուխ, մարախ, մետընիկմոր - մորի, մորմենի, մորմիկ, մորմինոսկեծաղիկ - քիմիա, արեգակնամայր, ոսկեմայր, խնդահար խոտռԷհան - զարթար, զարթրիք, բազիլիք, թրք. ֆէսիլքէն։
Ամփոփելով պետք է ասել, որ ծաղկանուններից շատերը դուրս են եկել գործածությունից, օրինակ՝Գուզել, Ծափկոտրուկ, Չիկտամ և այլն։
Պահպանվել է վերոգրյալ ծաղկանունների քիչ քանակություն,ինչպես՝ Անթառամ, Ձնծաղիկ, Կակաչ, Շուշան, Վարդ և այլն։
Վիճակագրության միջոցով բացահայտեցինք, որ Ղ. Ալիշանի «Հայբուսակ»-ում առկա է 62 ծաղկանուն, Հր. Աճառյանի «Հայերենի արմատական բառարան»-ում՝ 77, Ռ. Ղազարյանի «Հայերեն - լատիներեն բառարան»-ում՝ 53, իսկ Կ. Գաբիկյանի «Հայ բուսաշխարհ»-ում՝ 41։
Վերոհիշյալ ծաղկանունների մասին ինչ-ինչ տեղեկություն ստանումենք, սակայն մեզ հանդիպեցին 10-ը ծաղկանուններ, որոնք վերասացյալ բառարաններում արձանագրված չեն՝ Բուրազան, Զաֆրան, Լեզուակ, Խազալ, Խաժ, Խասթութիա, Ղատիֆա, Սուտվարդ,Ցինկ, ֆենահ։
Դիանա ՀակոբյանԾԱՂԿԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐԸ ԴԱՎԻԹ ՍԱԼԱՁՈՐՑՈՒ «ԳՈՎԱՍԱՆՔ ԾԱՂԿԱՆՑ» ՏԱՂՈՒՄԲանալի բառեր՝ ծաղիկ, բույս, երկ, դասակարգում, վիճակագրություն, բառի կազմություն, բնություն։
| 17-րդ դարի հայ բանաստեղծ Դավիթ Սալաձորեցին իր «Գովասանք ծաղկանց» երկում գործածել է բազմաթիվ բուսանուններ և ծաղկանուններ, որոնք այլ աղբյուրներում չեն հիշատակվել։
Այդպիսի անուններից են, օրինակ՝ ղարանֆիլ, մեղրիկ, մաշկին, շարուրիկ, չատրծաղիկ, ոսկեծաղիկ, տուղտ և այլն։
Բացի այդ՝ կան այնպիսի ծաղկանուններ և բուսանուններ, որոնց մասին տվյալներ այլ բառարաններում և աղբյուրներում չենք հանդիպել, օրինակ՝ զաֆրան, լեզվակ, խազալ, խասթութիա, ցինկ, ֆենահ և այլն։
Կան նան այնպիսինները, որոնք մեզ քաջ ծանոթ են և այսօր էլ առկա մեր ակտիվ բառապաշարում, օրինակ՝ վարդ, բալասան, չինար, լօշտակ, կակաչ, շուշան, մոշսինձ, սուսամ և այլն։
Դ. Սալաձորցու ոտանավորից դուրս ենք գրել այդ ծաղկանունները և բուսանունները, նաև ենթարկել վերլուծության՝ ըստ ծագման, բառի կազմության, ծաղիկների ցեղային պատկանելության, վերջում ներկայացրել համառոտ վիճակագրություն։
|
Միգրացիան դիտարկել ենք որպես հիմք ներառականության ևսոցիալական համախմբման համար, որն իր հետ բերում է զարգացում ևնոր հնարավորություններ։
Հոդվածում քննման ենք ենթարկել Շիրակիմարզիշարժունությունը,միգրանտների բարեկեցությունը։
Որպես դրական դրդապատճառ՝առանձինսոցիալ-տնտեսականզարգացումը, քաղաքական հասունացումը, տեխնոլոգիական զարգացումը, ազատձեռքբերումը։
Սոցիումիուշադրությանը ներկայացվող հոդվածում առանձնացրել ենք մի շարքխնդիրներ՝ նպատակին ամբողջապես հասնելու, թեմայի շրջանակներում համակողմանի վերլուծություններ անելու և տվյալներիհավաստիությունը ցույց տալու համար.հանրայինենթարկելկապերիքննմաննաևենք երիտասարդության շրջանում կարիքի գնահատում, հստակեցնել Շիրակի մարզից երիտասարդների միգրացիանորոշող դրդապատճառները՝ թե՛ժամանակավոր, թե՛ հիմնական, բացահայտելերիտասարդներիմիգրացիայի պատճառով՝կրթական, սոցիալ-ժողովրդագրական, տնտեսական և քաղաքական զարգացման դրական և բացասական կողմերը, մշակել և ներկայացնել առաջարկություններ՝ Շիրակի մարզից ևգյուղական բնակավայրերից երիտասարդության միգրացիայիբացասական հետևանքները նվազագույնի հասցնելու համար։
ևտեխնոլոգիականհետ։
Մենք ապրում ենք համաշխարհայնացման(գլոբալիզացիա),անընդհատ փոփոխությունների դարաշրջանում։
Այն է՝ ավելի լավմասնագիտական, տնտեսական հնարավորությունների և ավելի լավկյանքի որոնում երիտասարդության շրջանում։
Այս համատեքստումարված վերլուծությունները և Շիրակի մարզում իրականացվածհարցումները մասնավորապես փաստում են, որ երիտասարդներիհոսունությունը կապված է գլոբալ տնտեսական, սոցիալական,քաղաքականԸստ արված հարցումների՝ Շիրակի մարզում յուրաքանչյուր երրորդհարցված երիտասարդ պլանավորում է մեկնել Հայաստանից, իսկյուրաքանչյուր չորրորդը՝ տեղափոխվել Հայաստանում այլ բնակավայրում ապրելու։
Գյուղական բնակավայրերում ապրող երիտասարդներնեն հիմնականում ցանկանում փոխել իրենց բնակավայրը։
Գյուղերումապրող երիտասարդների 38, իսկ Գյումրի քաղաքում ապրողերիտասարդների 10 տոկոսն է պլանավորում տեղափոխվել այլբնակավայր։
Տվյալները մեր անձնական հետազոտության արդյունքն են(հարցումներն իրականացվելեն թեկնածուական աշխատանքիշրջանակներում)։
Թե՛ ներքին և թե՛ արտաքին միգրացիայի համարերիտասարդները նշել են հետևյալ պատճառները.վերափոխումների ավելի բարեկեցիկ կյանքին ձգտելը, աշխատանքի ավելի լավ հնարավորություններ ունենալը, ավելի լավ կրթություն ունենալու հնարավորությունը, ընտանիքի նվազագույն կարիքները բավարարելը, աշխարհաքաղաքական վիճակը։
Հարցվածերիտասարդների 35 տոկոսը նախընտրում էՌուսաստանը, 24 տոկոսը՝ ԱՄՆ-ը, 13 տոկոսը՝ Ֆրանսիան, 10 տոկոսը՝Անգլիան, և ևս 10 տոկոսը՝ Գերմանիան։
Ի դեպ, երիտասարդտղամարդկանց մեծ մասը նախընտրում է Ռուսաստանը, իսկ կանայք՝Եվրոպան և ԱՄՆ-ն։
Եթե համակցենք մեկնելու երկիրը և դրապատճառները, ապա երևում է, որ երիտասարդներն ավելի բարեկեցիկկյանք ունենալու համար նախընտրում են ԱՄՆ-ը, իսկ աշխատանքգտնելու համար՝ Ռուսաստանը։
Հայաստանը լքել պատրաստվողներիկեսը դեռ քայլեր չի ձեռնարկել, իսկ յուրաքանչյուր երրորդը արդեն կապէ հաստատել արտասահմանում ապրող իր բարեկամների հետ։
Երիտասարդների 14 տոկոսն էլ գումար է հավաքում իր արտագաղթըկազմակերպելու համար, իսկ 9 տոկոսն էլ մասնակցում է տարբերերիտասարդական ծրագրերի։
Ինչպեսգիտենք,համարվումերիտասարդությունըէհասարակության շարժիչ ուժը, միևնույն ժամանակ սոցիալականփոփոխությունները կրող հիմնական օղակը։
[3] Թե՛ քաղաքաբնակ, թե՛գյուղաբնակ երիտասարդներն ունեն բազում խնդիրներ՝ ելնելովտարածքային, սոցիալական, տնտեսական, կրթական գործոններից,հնարավորությունների բացակայությունից։
Կատարված հետազոտությունները և փորձագետների վկայակոչումները ցույց են տալիս, որգյուղում ծնված և մեծացած երիտասարդները տարբերվում ենքաղաքում ապրող ու կենցաղավարող երիտասարդներից իրենցկարիքներով, ծրագրերով, խնդիրներով ու այդ ամենի մասին ունեցածմտահայեցակարգմամբ։
Առաջին արտահայտիչ անջրպետը զբաղվածության հիմնախնդիրն է։
Մարզի երիտասարդներըհամայնքներում առկագործազրկության բարձր մակարդակն են հենց մատնանշում որպեսերիտասարդության առանցքային խնդիրներից մեկը։
Շիրակի մարզիգյուղական համայնքներում իրականացված հարցմանն համաձայն՝երիտասարդների մեծ մասն իրեն համարումէ գործազուրկ՝մատնանշելով մշտական աշխատանք չունենալու փաստը։
Ելնելովսրանից՝ առանձնացվում են՝գյուղական մշտական աշխատանք ունեցող երիտասարդներ, ժամանակավոր աշխատանք ունեցող երիտասարդներ։
Այս դրույթները քննելիս հարկավորէ նկատել, որ, ՀՀօրենսդրության համաձայն, գյուղական տարածքներում ապրողբնակիչները չեն համարվում գործազուրկ՝ սեփական հողատարածքունենալու և այդ հողատարածքից ենթադրվելիք օգուտ ունենալուհիմնավորմամբ [3]։
Գյուղերում բնակվող երիտասարդների մեծ մասըներգրավված է հենց երկրագործական աշխատանքների մեջ, որն էլհամարվում է նրանց հիմնական զբաղմունքը։
Վերոգրյալի մասին են փաստում նաև համայնքների ղեկավարներիև նրանց աշխատակիցների հետ անցկացված ֆոկուս-խմբայինհարցազրույցները. դրանք առավել ցայտուն կերպով վկայակոչում ենայն փաստը, որ անկախ կրթական աստիճանից՝ գյուղականերիտասարդների մեծ մասի հիմնական զբաղմունքը երկրագործություննէ։
Հենց այստեղ էլ առաջանում է ծագման երկրի՝ տվյալ դեպքում ՀՀ-ի(մասնավորապես Շիրակի մարզի գյուղական համայնքների) հիմնականխնդիրը՝ մարդկային կապիտալը, որը անփոխարինելի ռեսուրս է։
նշել90 տոկոսըԳյուղական բնակավայրերի երիտասարդության գործազրկությանպատճառ հարցմանը մասնակցածներիենաշխատատեղերի պակասը, իսկ մնացած 10 տոկոսը հավելել են նաևցածր վարձատրությունը։
Գյուղական բնակավայրերում հիմնականաշխատատեղերն են համայնքապետարանները, դպրոցները, բուժկենտրոնները,ընկերությունները,խանութները,բանկերը,նաևոստիկանության բաժանմունքները։
Ըստ մեր կողմից իրականացվածսոցիոլոգիական հարցումների՝ հիմնականում տվյալները փոքր-ինչտարբերվում են այն համայնքներում, որոնց մոտակայքում գործում ենարտադրամասեր, ձեռնարկություններ, որոնք էլ ապահովում են մեծթվով աշխատատեղեր երիտասարդների համար։
մասնավորհամայնքներում՝մանկապարտեզները,առանձինբացատրում են ինչպես գործազրկությանԵրիտասարդների մի ճնշող հատված արտագնա աշխատանքըհամարում է գյուղական համայնքների հրատապ խնդիրներից, ինչը2019-2020թթ.բարձրմոտիվացիայի,մակարդակով, այնպեսզբաղվածության և հետաքրքրության նվազմամբ։
Ըստ մեր կողմիցարված վերջին հետազոտությունների՝ արտագնա աշխատանքի էմեկնումչունիհամապատասխան կրթություն պետական կամ հասրակական ոլորտումաշխատելու համար, իսկ համայնքում զբաղվում է հիմնականումշինարարությամբ, հողագործությամբ և այլ երկրներում (հիմնականումՌուսաստան և ԱՄՆ) բարձր վարձատրվող նմանատիպ աշխատանքով։
երիտասարդությաներիտասարդներիհատվածը,որըէլայնԸստ վերջին հետազոտությունների՝ արտագնա աշխատանքիէ սեզոնայինմեկնող երիտասարդների 30 տոկոսը զբաղվումաշխատանքով և շարունակաբար վերադառնում է գյուղ։
Սակայն այսիրողությունը չի մեղմացնում իրավիճակը, քանի որ տարեցտարի աճումէ արտագնա աշխատանքի մեկնող այն երիտասարդների թիվը, որոնքնախընտրում են ընտանիքի հետ միասին բնակություն հաստատելՌուսաստանում և ԱՄՆ-ում։
Շիրակի մարզի գյուղերում բնակչության թվաքանակի նվազումըպայմանավորված է ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին միգրացիայիմեծ տեմպերով։
Այս դիտանկյունից՝ ներքին միգրացիան ներկայացվումէ որպես գյուղական համայնքների բնակիչների՝ իրենց գյուղերիցքաղաքայինբնակավայրեր տեղափոխվելուգործընթաց՝ մշտական բնակություն հաստատելու նպատակով։
քաղաքամերձկամՆերքին միգրացիայի տեմպերը ևս բարձր է հատկապեսերիտասարդների շրջանում, որոնք, չունենալով համապատասխանռեսուրսներ,կազմակերպելուհնարավորություններ, հեռանում են մոտակա քաղաքներ, մշտականբնակություն հաստատում քաղաքում, աշխատանք գտնում, ընտանիքկազմում, որոշ դեպքերում նաև ընտանիքով տեղափոխվում քաղաք։
աշխատանքըևժամանցըբուհերի առկայության դեպքումԱյս ամենի հետ մեկտեղ՝ գյուղից քաղաք միգրացիային նպաստումէ երիտասարդների՝ կրթություն ստանալու հանգամանքը։
[7] Ըստ մերկողմից իրականացված հետազոտության արդյունքների՝ նույնիսկմարզում(բուհերը և միջինմասնագիտական հաստատությունները գործում են միայն Գյումրիքաղաքում) երիտասարդների 50-60 տոկոսը նախընտրում է կրթությունստանալ մայրաքաղաքում։
Որպես մայրաքաղաքում բարձրագույնկրթություն ստանալու պատճառ՝ հարցվածների մեծ մասը նշել էմասնագիտական ընտրության պակասը, կրթության որակը, ինչպեսնաև բուհ-գործատու համագործակցությունը, որը մայրաքաղաքում, ըստիրենց (ըստ հարցմանը մասնակցած բնակիչների), ավելիլավ էկազմակերպվում։
Այսպիսով՝հանգամանքները,են դառնում, որհարցմանըստվերոգրյալմասնակիցների, պատճառերիտասարդներըտեղափոխվեն մայրաքաղաք, իսկ ուսումն ավարտելուց հետո նաևիրենց մոտ տանեն ընտանիքի մնացած անդամներին։
Նման դեպքերումշատ քչերն են հետ վերադառնում գյուղ(որոշները դպրոցում,նախակրթարանում աշխատելու, կամ մի մասն էլ ինքնադրսևորման ևաշխատավայրում խնդիրներ ունենալու պատճառով)։
Այսօր Շիրակի մարզի երիտասարդները արտագնա աշխատանքիչներգրավվելու,մեկնում են նաև՝ պայմանավորված ՏԻՄ-երումինքնարտահայտվելու և իրացման հնարավորությունչունենալուպատճառով։
Այս դիտանկյունից՝ միգրացիան համարվում է դրականչենորոնքհարմարվելկարողանումերևույթ, որովհետև երիտասարդները հնարավորություն են ունենումազատ արտահայտվելու և իրենց իրավունքները իրացնելու։
Իսկ այներիտասարդները,կամաշխատավայրում խնդիրներ են ունենում, վերադառնալուց հետո ավելիհեշտ են ինքնակազմակերպվում հայրենիքում և հեշտությամբ ստեղծումեն իրենց փոքրիկ բիզնեսը կամ գտնում համապատասխան աշխատանք։
Մենք միգրացիան դիտարկել ենք ոչ միայն որպես բացասականերևույթ. մյուս կողմից` այն կարող է զարգացում ապահովել, օրինակ՝Սփյուռքի ռեսուրսները Հայաստանում ներդնելով կամ բազմաթիվ այլծրագրեր իրականացնելով։
Այն երկրների համար, որտեղից կաբնակչության արտահոսք, օգուտն այն է, որ վերադառնալուց հետո այդմարդիկ բերում են իրենց խնայողությունները, որոնք կարող եններդրումներ կատարել իրենց բիզնեսում։
Ներգաղթողները նպաստումեն որոշ աշխատուժ ունեցող արդյունաբերությունների բնականոնգործունեությանը, որոնք բնակչության կողմից ցածր պահանջարկ ունեն։
Այժմ որոշ երկրներում տվյալ ոլորտում աշխատող օտարերկրյաաշխատողների մասնաբաժինը այնքան մեծ է (մոտ 32%, որ նրանքպարզապես չեն կարող հրաժարվել իրենց ծառայություններից, ևնորմալ, սահուն գործունեության համար պահանջվում է ավելի ու ավելիշատ ներգաղթյալներ։
Միգրանտներ հյուրընկալող երկրների համար մեկ այլ օգուտ է այն,որ նրանք գումար են խնայում իրենց երկրում իրենց մասնագետներիվերապատրաստմանորակավորվածանձնակազմի հաշվին։
Բացի այդ, որպես կանոն, այդպիսիաշխատողներն արդեն ունեն աշխատանքային փորձ և հաստատվել եննույն աշխատավայրում լավագույն կողմում։
համար՝ արտասահմանիցԵրկրները՝ աշխատանքային ռեսուրսների արտահանողները,օգտվում են այս երկրում գործազրկության կրճատումից։
Ոլորտումկատարված բազմաթիվ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որաշխատուժի մի մասի արտահոսքը դրականորենէ ազդումաշխատաշուկայի վրա, և բնակչության աղքատ հատվածների եկամտիմիջինգտնվողարտագաղթողները ձեռք են բերում նոր գիտելիքներ և փորձ տարբերբնագավառներում, որոնք կարող են կիրառել իրենց երկրում։
Նրանքտիրապետում են նոր տեխնոլոգիաների, միանում են արտադրությանկազմակերպման նորչափանիշներին։
Վերադառնալով հայրենիք՝Արտերկրումմակարդակըմեծանումէ։
նրանք կարող ենառհասարակ սոցիալ-տնտեսական զարգացումը։
բարելավել արտադրական գործընթացը ևՄիգրանտ աշխատողների տրանսֆերտները կարևոր դեր ենխաղում։
Վաստակած գումարի մի մասը նրանք ուղարկում են իրենցընտանիքին, հարազատներին, որը ծախսում են այն հարազատները,ովքեր, բնականաբար, արդեն իրենց երկրի տարածքում են։
Նմանփոխանցումները մեծ նշանակություն ունեն աղքատ երկրներիտնտեսությունների համար և նպաստում են ֆինանսական իրավիճակիբարելավմանը։
ժամանակաշրջանումՀամաձայն հետազոտության արդյունքների՝ երիտասարդներըսեփական խնդիրների լուծումը տեսնում են հիմնականում պետականկամ միջազգային կազմակերպությունների կողմից աջակցության մեջ։
Որոշ երիտասարդներ (հարցվածների երեք տոկոսը) խնդրի լուծումըտեսնում են մեծամասամբ միայն պետական կամ միջազգայինկազմակերպությունների կողմից աջակցության մեջ։
Նրանց հինգտոկոսը կարծում է, որ խնդրի լուծումը կապված է նախաձեռնող ևլավատես տրամադրված երիտասարդների գործունեության հետ։
Հարցմանը մասնակցած երիտասարդների միայն քառասուն (40) տոկոսնէ, որ խնդիրների լուծումը տեսնում է սեփական գաղափարների,կարողությունների և հմտությունների շրջանակների մեջ։
Նույնիսկհամաշխարհայնացման այսգյուղականերիտասարդները խնդիր ունեն տեղեկատվության ստացման ևտարածման հետ կապված։
Ինչպես պետական ենթակառուցվածքներ,այնպես էլ ինֆորմացիայի ստացման և տարածման աղբյուրներգյուղերում չեն գործում։
Այստեղ հարկ է մատնանշել այն փաստը, որգյուղական համայնքներում բացակայում է տպագիր մամուլը։
Միայնհամացանցիլայն տարածման միտումներից ելնելով՝ գյուղականհամայնքների երիտասարդների համար համացանցն ավելի քանհասանելի է, սակայն հատկապես գյուղաբնակ երիտասարդությանմեծամասնությունը չունի տարրական գիտելիքներ տեղեկատվությունԳյուղաբնակգտնելու,մասին։
երիտասարդության մեծամասնության մոտ դեռևսչի ձևավորվելհամացանցից օգտվելու մշակույթը։
Ըստ մեր ձեռք բերած արդյունքների՝շատ երիտասարդների համար համացանցը ոչ թե տեղեկատվությունստանալու միջոց է, այլ ընկերների, հարազատների հետ շփվելու և նործանոթություններ հաստատելու։
Տեղեկատվության պակասը գյուղերիբնակիչների մոտ հանգեցնում է գյուղական երիտասարդությանստանալուև տարածելուկտրվածությունը ինչպես հասարակական, քաղաքական, այնպես էլառօրյա կյանքի այլ գործընթացներից, որոնք կարևոր ձևաչափեր ենկյանքի կենսամակարդակի բարձրացման համար։
Հոդվածի շրջանակներում արված հետազոտություններում առավելհետաքրքրական էին համայնքային երիտասարդության կարծրատիպերը, որոնք հիմնականում կապված էին աղջիկ-տղա դերայինբաշխման հետ, որտեղ գյուղական սոցիումն ինքն է ստեղծել առանձինդերեր, որոնց չկատարումը դիտարկվում է որպես ոչ ընդունելի։
Համայնքային երիտասարդության պասիվությունը շատ ժամանակակկապվում է նաև ինքնավստահության և շփման պակասի հետ։
Այստեղհարկ է նկատել նաև ընտանեկան դաստիարակությունը, որը մեծ դերունի երիտասարդության ինքնավստահության պակասի մեջ[4]։
Ինքնավստահությունը գալիս է ինքնարտահայտման և ինքնակազմակերպման դրսևորումներից, սակայն երիտասարդը, որը մշտապեսծնողների հսկողության տակ է և նաև ֆինանսապես է կախվածծնողներից, ինքնըստինքյան կորցնում է իր ինքնուրույնությունը ևինքնադրսևորվելու հնարավորությունը, ինչը և հանգեցնում է սեփականուժերի նկատմամբ անվստահության։
Սրանով պայմանավորված՝ շատ երիտասարդներ (հատկապեսարական սեռի) դիմում են և՛ արտաքին, և՛ ներքին միգրացիայի,որպեսզի դառնան անկախ։
Այդ անկախլինելը առաջին հերթինարտահայտվում է մասնագիտության և աշխատանքի շնորհիվ, իսկաշխատանքով ապահովված մարդը այլևս դառնում է տվյալ՝ ընդունողերկրի հիմնական բնակիչ։
միայնՀարկավորէնաևխոչընդոտ։
Ներկաօրերումէ անգամվերաբերումբազմաթիվ են տարբերությունները, երբհամեմատությունըգյուղականհամայնքներին։
Հարցմանը մասնակցած երիտասարդների 18 տոկոսըաշխարհագրական դիրքը համարում է զարգացման և կարգավիճակիփոփոխությանդիտարկելաշխարհագրական գործոնն ու դրա ազդեցությունը հեռավոր, լեռնայինգյուղերի տեսանկյունից, որոնք գտնվում են ծայրահեղ վատ սոցիալտնտեսական վիճակում։
Նմանատիպ գյուղերի հիմնական մասըգտնվում էլեռնային և նախալեռնային տարածքներում, որտեղգոյություն ունի նմանատիպ կտրվածություն։
Հարցմանը մասնակցածերիտասարդները նշել են, որ գյուղերում բացակայում են անգամ մթերքիխանութները, քանի որ գյուղացիների ծանր սոցիալական վիճակը չիխթանում ձեռներեցությունը։
ՀՀ ներկայիս իրավիճակում գյուղական երիտասարդությանմիգրացիայի կարգավորման գործում, բացի պետության կողմիցկատարվող և ծրագրված միջոցառումներից և գործողություններից,կարծում ենք հարկավոր է առաջին հերթին դրսևորել քաղաքականկամք։
Սա հատկապես հարկավոր է ՀՀ-ից բնակչության շարունակվողարտագաղթի սուբյեկտիվ պատճառները վերացնելու համար։
Երկրումտիրող կոռուպցիոն համակարգը, տնտեսության տարբեր ճյուղերումառկա մենաշնորհային իրավիճակը, քաղաքական իշխանություններիկոմից կառավարման ավտորիտար միտումները և այլ հիմնախնդիրներհանդիսանում են այն սուբյեկտիվ գործոնները, որոնք կապված չեն ՀՀաշխարհաքաղաքական դիրքի, տնտեսական ներուժի կամ այլ օբյեկտիվիրողությունների հետ, սակայն մեծապես ազդում են մարդկանցմիգրացիոն այնպիսի որոշումներ կայացնելու գործում, որոնք հակասումենԱյլ մարզերի համեմատությամբ՝ Շիրակի մարզում աղքատությանմակարդակը բավականին բարձր է։
Գործազրկության մակարդակը ևտնտեսական ծանր վիճակը նպաստում է աղքատության մակարդակիբարձրացմանը։
Աղքատության մակարդակը հատկապես բարձր էգյուղական համայնքներում՝ պայմանավորված աշխատատեղերիբացակայությամբ, ենթակառուցվածքների բացակայությամբ և սոցիալտնտեսական վատ պայմաններով։
Իսկ այս ամենը հենց իր ուղիղազդեցությունն է թողնում երիտասարդների, իրենց ապագան այլ՝քաղաքային կամ մեկ ուրիշ երկրում կառուցելու գործում։
ՀՀ պետականշահինև ազգային անվտանգությանը։
Արվածհանգումհետազոտությունների արդյունքումենքհետևյալին. մոտակա տարիներին բնակչության միգրացիայի առկամիտումները պահպանվելու են, քանի դեռ չեն վերացել միգրացիոնհոսքերը ձևավորող սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական գործոններն ուպայմանները։
Կոնկրետ Շիրակի մարզի միգրացիոն հոսքերիկառուցվածքում կմեծանա առավել գյուղաբնակլեռնային գոտուբնակչության միգրացիոն ակտիվությունը։
Դա նշանակում է, որարտագաղթի կրճատմանն ուղղված սոցիալ-տնտեսական զարգացմանծրագրերի (ներդրումներ, նոր աշխատատեղեր ու ենթակառուցվածքներ,հարկայինկարգավորմանհայեցակարգերի մշակման դեպքում անհրաժեշտ է հաշվի առնել ՀՀտարածաշրջանային առանձնահատկությունները։
միգրացիայիև այլն)զեղչերևԱյսպիսով՝ կատարված հետազոտություններից և վերլուծություններից եզրակացնում ենք, որ միգրացիան կանխորոշված է՝ աշխարհի քաղաքական զարգացման հիմնական զարկերակդառնալով, գյուղական բնակավայրերի կայուն սոցիալ-տնտեսական զարգացման անհրաժեշտությամբ, գյուղական համայնքների սոցիալական և ժողովրդագրականվերարտադրությամբ, գյուղական բնակչության սոցիալ-կրթական միջավայրի զարգացման ժամանակակից հիմնախնդիրներով։
Մեր կողմից ներկայացված առանձնահատկությունները բերում ենգյուղի երիտասարդության ակտիվ հատվածի արտաքին հոսունության,իշխանություններիմիջև փոխհամագործակցությանանբավարար արդյունավետության, երիտասարդների մոտիվացիայի ևկյանքի պայմանների ձևավորման անհամաչափության։
բիզնեսիևԵլնելով մեր կողմից արված հետազոտությունների բովանդակությունից և թեմայի կարևորությունից՝ անում ենք հետևյալառաջարկությունները. Խթանել համայնքային երիտասարդության մասնակցությունըքաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքում, Կարգավորել երիտասարդության զբաղվածության հիմնախնդիրները և ապահովել սոցիալ-հոգեբանական կայուն մթնոլորտ, զարկ տալ առողջ ապրելակերպին, խորացնել ռազմահայրենասիրական և հոգևոր արժեքներիուսուցումը, խթանել ոչ ֆորմալ կրթությունը, ներգրավել երիտասարդությանը հասարակության կյանքի բոլորոլորտներում։
| Ներկայացվող հոդվածը նպատակ ունի ցույց տալու մարդասիրական ու կանոնավոր միգրացիայի օգուտները ինչպես երիտասարդ միգրանտների, այնպես էլ հասարակության համար։
Ինչպես նաև՝ որակական, քանակական մեթոդների և ֆոկուս-խմբային հարցումների միջոցով իրականացնել Շիրակի մարզի գյուղական և քաղաքային համայնքների երիտասարդների ներքին և արտաքին միգրացիայի հնարավորությունների վերլուծություն։
Ներդրել ենք ողջամիտ ջանքեր՝ սույն հոդվածում նշված տվյալները ճշտելու և ապացուցելի միջավայր ստեղծելու համար։
|
Գեղի ջրամբարը գտնվում է Սյունիքի մարզում ՝ Գեղի գյուղի մոտակայքում, Ողջիգետի ձախ ափին գտնվող Գեղի վտակի վրա: Theրամբարի ամբարտակը սալաքար է, ավազե կավե միջուկով, այն ունի 70 մետր բարձրություն և 244 մետր երկարություն, կատարային մասում ՝ 10 մետր: Theեմենտացման աշխատանքներն իրականացվել են 20-60 մետր խորության վրա `ամբարտակի տարածքում ֆիլտրումները կանխելու համար: Theրամբարի ընդհանուր ծավալը 15 միլիոն խորանարդ մետր է, իսկ օգտակար ծավալը ՝ 12 միլիոն խորանարդ մետր, ջրի հայելին զբաղեցնում է 50 հա տարածք: Բնակավայրերում ներքին կյանքից բնակվողների թիվը 4300 է: Mirrorրի հայելին գտնվում է 1402 մետր բարձրության վրա: Ըստ ներկայիս սեյսմիկ գոտիավորման քարտեզի ՝ Գեղիի ջրամբարը գտնվում է 2-րդ գոտում (amax = 0,3 գ առավելագույն հորիզոնական շարժման գոտով) [1]: Resրամբարը նախագծվել է «Հայհիդրոէներգետիկայի նախագիծ» ինստիտուտում 1980 թվականին և կառուցվել է 1989 թվականին: Հնարավոր փլուզումը համարվում է շենքերի, շինությունների, ճանապարհների, կամուրջների և այլ օբյեկտների փլուզում, որոնք գտնվում են կոտրվածքային ալիքի ազդեցության գոտում: Օգտագործված «Վոլնա 2» ծրագիրը թույլ է տալիս որոշել կայքի ջրածածկույթի պարամետրերի առավելագույն արժեքները. Ջրի խորություն, ջրի ծածկույթի լայնություն, հոսքի արագություն, ինչպես նաև ճեղքի ալիքի առջևին ՝ պոչին հասնելու ժամանակը: Բացի այդ, որոշվում են ջրի ելքի առավելագույն ծավալը ուղղահայացում, ալիքի բարձրությունը (ջրի մակարդակը գերազանցելով ներքին հոսքի մակարդակին) և ջրի առավելագույն ծածկույթը: Հաշվարկի արդյունքների համաձայն, կառուցվում են ուղղահայաց տարածքներ: Խնդիրը լուծելու համար օգտագործվել են տվյալներ հիդրոտեխնիկական միավորի, ջրամբարի տեղակայման վայրում հոսանքն ի վեր և հոսանքն ի վար: Այդ նպատակով տարածքը բաժանված է այսպես կոչված ուղղահայաց հատվածների, գետի հոսքի ուղղությամբ ուղղահայաց հատվածների: Անհրաժեշտ պարամետրերը որոշվում են նամակագրություններում, որոնցից ամենակարևորը `ուղղահայացից մինչև հիդրոտեխնիկական միավորի հեռավորությունը, տեղի հորիզոնական նշանները, դրանց միջև հեռավորությունները: Theրամբարի ծավալը, ջրամբարի լայնությունը, ամբարտակի խորությունը ամբարտակի մոտ համարվում են ջրամբարի համար ամենակարևորները: Հիդրավլիկ բլոկի փլուզման ենթադրյալ պարամետրերը կարելի է համարել, որոնք հիդրավլիկ բլոկի փլուզման աստիճանն է, ճեղքի բարձրությունը: Այս մեծությունները որոշվում են կախված հիդրոտեխնիկական օբյեկտի գտնվելու վայրից [2]: Գեղիի ջրամբարի և ամբարտակի անհրաժեշտ տվյալները մուտքագրվել են ծրագրի կողմից պահանջվող պայմաններին համապատասխան, գետի 16 ուղղահայաց հատվածների համար կատարվել են հաշվարկներ, կազմվել են դրանց համապատասխան սխեմաները: Theավալային նպատակահարմարությունից ելնելով ՝ աշխատանքի արդյունքում ստացված 16 օրթոգոնալ սխեմաներից միայն 4-ն է ներկայացված (Նկար 1): Գծապատկեր 1. Ուղղագծային տարածքների պրոֆիլներ Ստացված տվյալների հիման վրա կազմվել է Գեղի ջրամբարի ամբարտակի փլուզման հետևանքով հնարավոր ջրհեղեղի տարածքների սխեմատիկ քարտեզ ՝ GIS ծրագրային փաթեթի միջոցով (Նկար 2): Գծապատկեր 2. Գեղիի ջրամբարի փլուզման հետեւանքով հեղեղված տարածքների սխեմատիկ քարտեզ: Ստացված տվյալների համաձայն `659 հեկտարը ենթակա է ջրհեղեղի: Նկար 2-ը ցույց է տալիս, որ Կավճուտ, Անդոկավան, Սյունիք, Կապան և Շղարշիկ համայնքները կմնան ջրի տակ: Ընդհանուր առմամբ, արվել է հետևյալ եզրակացությունը. • «Վոլնա 2» և GIS ծրագրակազմի օգտագործման արդյունքում կառուցվել են Գեղի և Ողջի գետերում տեղակայված ուղղահայաց հատվածների պրոֆիլները: Ստացված տվյալների հիման վրա կառուցվել է հնարավոր ջրհեղեղի ենթակա տարածքը, ըստ որի `Կավճուտ և Անդոկավան համայնքները, ընդհանուր առմամբ, Սյունիք, Կապան և Շղարշիկ համայնքները ջրասույզ կլինեն, շուրջ 10 կամուրջ, 45 կմ միջպետական միջհամայնքային ճանապարհներ, կառույցներ ընդհանուր վարելահողեր ՝ առաջացնելով զգալի վարելահողեր: 659 հա տարածքում: • Արդյունքների հիման վրա որոշվել է շենքերի, տարբեր տեսակների, կամուրջների, ճանապարհների, տրանսպորտային միջոցների, առափնյա ցանկապատերի (պատերի) և արդյունաբերական ձեռնարկությունների ՝ ջրի տակ ընկնելու հավանականությունը: • Ստացված տվյալները հիմք են հանդիսանում անհրաժեշտ լայնածավալ արտակարգ իրավիճակների փրկարարական և այլ հրատապ աշխատանքների պլանավորման համար: Գրականություն 1. ՀՀՇՆ. II-6.02-2006 Սեյսմիկ շինարարություն: Դիզայնի նորմեր: ՀՀ քաղաքաշինության նախարարություն, Երեւան, 2006.120 էջ: Տեղեկատվություն հեղինակների մասին ՝ Անի Համբարձում Գ.Գորգյան - ԵՊՀ աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետի ասպիրանտ, ՀՀ ԱԻՆ «ՈՒԳԸ» գործակալության առաջին կարգի մասնագետ: Էլ. Փոստ [email protected] Robert S. Minasyan - Երկրաբան. Դոկտոր, պրոֆեսոր, ԵՊՀ, աշխարհագրության և երկրաբանության ֆակուլտետի երկրաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ, էլ. [email protected] Խոնդկարյան Վալերի Սերգեյ - Երկրաբանական և հանքային գիտությունների թեկնածու, ԱԻՆ «ՍՊարմ» ՊՈԱԿ-ի Կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր մասնագետ, CMA դոցենտ: Էլ. Փոստ [email protected] Անտոնյան Արմեն Նորիկի - ՀՀ ԱԻՆ ՊՊSS վարչության պետ, էլ. ։
| Հայտնի է, որ ջրամբարների պատվարները խիստ վտանգ ներկայացնող հիդրոտեխնիկական կառույցներ են։
Պատվարի յուրաքանչյուր վթարի դեպքում բարձր է պատվարից ներքև բնակվող մարդկանց սպառնացող վտանգի աստիճանը։
Աշխատանքի նպատակն է գնահատել Սյունիքի մարզի Գեղի ջրամբարի պատվարի հնարավոր փլուզման հետևանքով ջրածածկված տարածքի որոշումը` կիրառելով ժամանակակից համակարգչային ծրագրեր (“Volna 2” և GIS)։
|
Որպես հուսալի գիտելիք, նախ պետք է նշել, որ Արարատի լեռները, երկիրը և Սուրբ Գրքում նշված թագավորությունը համապատասխանում են Հայաստանին, և երկրորդ, որ Միջագետքի սուրբ առանցքների տապանող սարը (Կորդվաց լեռներ): ) Ուրարտու-Հայաստան-Հայաստանն է: Տե՛ս մատենագիտական տեղեկատվության վերաբերյալ վերջին հոդվածները [1-3]: Theրհեղեղի հրեական ավանդույթի կրողը և տարածողը հիմնականում հրեաներն են հայրենիքում և սփյուռքում և ընդհանրապես հրեաները: Եթե Միջագետքի լեգենդը հունահռոմեական աշխարհում տարածվել է որպես ճանաչողական գիտելիք, ապա հրեական սփյուռքում Նոյի առասպելը ՝ որպես կրոնական սուրբգրային գիտելիքներ: Հետևաբար, նրանց նախաքրիստոնեական շրջաններն անհամեմատելի էին Միջագետքի օգտին, նույնիսկ եթե հաշվի առնենք, որ հելլենիստական ժամանակաշրջանում եբրայերենից կտրված հրեաները սուրբ կրոնական տեղեկատվություն էին քաղում իրենց կողմից թարգմանված Հունական Աստվածաշնչից (Յոթանասնից առաջ = Ք.ա. յոթանասուներորդ III): Ես դդ.) Կարող է պատահել, որ այս պահից հետագա քրիստոնյաների շրջանում շատ տարածված մի երեւույթ ՝ աշխարհը «բիբլիֆիկացնելու» կամ այլ կերպ ասած ՝ համաշխարհային պատմությունը Աստվածաշնչին հարմարեցնելու միտում: Հասկանալի է, որ այս միտումը պետք է հիմնված լիներ Սուրբ Գրությունների, հատկապես «esisննդոց» գրքի և մարգարեությունների վրա: Վերոնշյալ միտումը, բնականաբար, դրսեւորվեց Սփյուռքի այն բնակավայրերում, որտեղ հրեաներն ապրում էին համայնքում: 246 Հայտնի է, որ մ.թ.ա. Ես դ. Առաջին եռամսյակում հայոց արքա Տիգրան Մեծը մեծ թվով հրեաների տեղավորեց Հայաստանի քաղաքներում, ներառյալ Կապադովկյանները, Կիլիկացիները, Հույները և Հրեաները: Վերջիններս նախկինում էլ էին Հայաստանում բնական, ցրված տեղահանության (միգրացիայի) միջոցով (տե՛ս Demողովրդագրական շարժումները Հայաստանում Ք.ա. 1-ին դարում [4], էջ 156166), ուստի դրանք ոչ մի նշանակալից հետք չթողեցին հայ իրականության մեջ: , բայց ահա Ք.ա. I դ. II կեսին, երբ հրեա գաղթականները, որոնք V դ. Հայկական իրականության մեջ նրանց անվանում են հրեաներ, նրանք զանգվածաբար բնակություն են հաստատել և ինտեգրվել նոր սոցիալ-տնտեսական և մշակութային միջավայրում: Դժվար չէ պատկերացնել, որ այս առումով գաղութը «Հայահրեից» բերեց գաղութը, քանի որ Սուրբ Աստվածաշունչը հարուստ հնարավորություն տվեց հրեաներին փառաբանել իրենց նոր բնակավայրը որպես «դրախտ» և Նոյի տապանի հանգստավայր: , Ավելին, սուրբ գրությունների հիշատակումների և աշխարհագրական և տեղանունային տվյալների «բարենպաստ» համադրությունը հնարավորություն էր տալիս գերազանցել ոչ միայն աշխարհի հրեական գաղութները, այլև հյուրընկալող երկրի այլ հրեական համայնքները: Ավելորդ է ասել, որ իրենց գաղութի և երկրի գովազդները Հայաստանի հրեաները փոխանցում էին տարբեր առևտրի կենտրոններ և Երուսաղեմ ուխտավորներ ՝ բոլոր հրեաների լուրերի համար: Փաստորեն, եթե դարեր առաջ Արարատ-Հայաստան երկիրը հայտնվել է Սուրբ գրքում [5], ապա մ.թ.ա. I- AD I cc. Սուրբ գիրքը հայտնվում է Հայաստանում, քանի որ հրեական համայնքների միջոցով հայերը յուրացրել են ոչ միայն Սուրբ Գրքի որոշ տեղեկություններ, այլև համայնքի նորաստեղծ ավանդույթներն ու մեկնաբանությունները: Փավստոս Բուզանդի «Պատմությունից» հայտնի է, որ Գողթնի Նախչըվան քաղաքում կար «հրեական» համայնք, որը բոլոր մյուս համայնքների հետ միասին IV դ. 60-ականները գրավված պարսկական Շապուհ II- ի կողմից: Մեծ Հայքի հրեական գաղութը գոյություն ունի շուրջ չորս հարյուր տարի, և այդքան երկար ժամանակ Նախիջևանի գաղութի գաղափարը, որ Նոյի տապանը հայտնվեց Մասիս-Արարատի գագաթին կամ Տարոնի հրեաների համոզմունքը, որ իրենց նախնին ՝ Սեմը Սիմ լեռան վրա ապրող կարող էր տարածված լինել: ստորոտում, և որ նրանք սկսեցին ցրվել directionsրոնքից տարբեր ուղղություններով և այլն: Հետաքրքիր է, որ Սիմ-Քրոնքի կեղծ ստուգաբանական ավանդույթին հետեւած հրեաները Կորդուկի Judուդիթ լեռը համարում էին Նոյյան տապանի հանգրվանը, քանի որ վերջինս նրանցից 247-ով ավելի մոտ էր և հրապարակավ ընդունված էր տարածքում: Միևնույն ժամանակ, հնարավոր էր, որ Գողթնի բնակիչները իրենց գավառի անվանումը ընկալում էին որպես «գաղթ» բառի փոփոխված ձև, քանի որ Նոյի հետնորդների գաղթը սկսվել էր այնտեղից և այլն: Կասկած չկա, որ շատ հրեական համայնքներ իրենց շրջանի ամենաբարձր լեռները դիտում էին որպես Նոյյան տապանի հավանական հավակնորդներ, քանի որ նրանք բոլորն էլ լավ հասկանում էին, որ իրենց Աստվածաշունչը որոշակի վայր չի անվանում («Արարատ լեռան վրա»), ուստի այն պետք էր գտնել , Դրա համար, ինչպես ասվեց, շրջակա միջավայրում բարձր լինելը բավարար չէ, անհրաժեշտ է լրացուցիչ սեղմիչ: Եվ Նախչըվանի «հրեաները» գտան այդ պայքարը: Նրանք ուշադրություն են դարձրել այն փաստի վրա, որ ամենաբարձր Ավագ-Ազատ-Մասիսի (5165 մ) ստորոտում գտնվող քաղաքը կոչվում է ... Նախիջեւան: Ենթադրաբար փոքր է, լեռան լանջին գտնվող գյուղը կոչվում է նաև ... Ակորի (Արկուրի): Ահա ձեզ համար հզոր մարտեր `տապան լեռը հիմնավորելու և աշխարհին և տեղի հայերին տեղեկացնելու համար, որոնց համար Ազատ-Մասիսը առասպելական և մութ լեռ է, հերոսների և դևերի հանգրվան: Փորձենք այս դիտարկումները տեղադրել համապատասխան փաստերով պատմական հիմքի վրա: Արեւելյան Հայաստանում պատմական Գողթ գավառի հայտնի կենտրոն Նախչըվան, որը հայերենում հիշատակվում է V դարից, ժողովրդական լեզվով մինչ օրս կոչվում է Նախիջեւան: Տեղանվան նախնական և վերջնական տարբերակների միջև պետք է ենթադրել, որ «Նախճավան» / «Նախճևան» կապը կապող օղակ էր, ինչը կարելի է տեսնել ոչ միայն քաղաքի և գավառի թուրքական արտասանությունից, այլև հայերենից: ժողովրդական բարբառներ և խոսակցական լեզու: Դատելով հանրաճանաչ վարկածից («Ես մի փոքր ուշ գնացի Շիրվանա, նրանք եկան Նախչըվան» 1), որ XIX-XX դդ. Այն տարածվել էր Ելիզավետպոլի նահանգի hazազախ նահանգում, Նախիջևանին զուգահեռ, անունը նույնպես օգտագործվել է անցյալ դարում: Նախիջեւան> Նախիջեւան խաչմերուկի հնությունը կարելի է կռահել ՝ որոշելով Նախիջևանի ձևի հնությունը: Ասվածը (= կարծես թե նրանք Շիրվանից քիչ լինեին, հիմա եկել են Նախիջևանից) հաճախ օգտագործում էին պապիկիս ծնողները ՝ XX դարի սկզբին ծնված, որոնցից լսել էր հայրս ՝ Սամվել-Անդրանիկ Սահակյանը (1930-2013): Բացատրելով վերջինիս ՝ ասացվածքն օգտագործվում էր այն ժամանակ, երբ տարբեր տեղերից անսպասելի հյուրեր գալիս էին տուն, իսկ հյուրասիրելու բան չկար: 248 Դրանից առաջ պետք է հիշեցնել, որ Նախչըվան անունը իրանական փոխառություն է հայերենում, հավանաբար, նախաարշակունյան ժամանակաշրջանից: Իհարկե, տեղանունի ստուգաբանության առկա փորձերը համոզիչ չեն, որոնք անունը բխում են կովկասյան ազգանունից «նախ» կամ նախճիրի իմաստից (= սպանդ, որս): Տողերս գրողը ամերիկացի իրանագետ Jamesեյմս Ռասելին հարցրեց տեղանվան մասին իր ասպիրանտուրայում, երբ վերջինս մասնակցում էր Երևանում հայագիտության առաջին միջազգային սիմպոզիումին: Ի պատասխան նա կասկածելիորեն հայտնեց ենթադրություն, որ «նախչուանը» կարող է նշանակել ամենակարևորը, ամենակարևորը, առաջինը: Այս կասկածը, սակայն, կարող է փարատվել, եթե այդպիսի տեղանուն կիրառվի կառավարության նստավայրի վրա: Օրինակ, ցանկացած իշխանական նահանգում անունը լիովին արդարացված կլիներ, եթե այն ընդգծեր գյուղի կամ քաղաքի, ինչպես նաև թագավորական ընտանիքի և արքունիքի իշխանական բնույթը: Եվ իսկապես, այդ իմաստի դեպքում հնարավոր է, որ նույն տեղանունը կրկնվի տարբեր տարածքներում ՝ Գողթ, Շիրակ և այլն: Այդ տեղանունների շարքում է նաև Մամիկոնյանների Տայքից հայտնի Իշխան (հիշեք Ներսես Տայեց կամ Իշխան կաթողիկոս) գյուղի անունը, որը պետք է հասկանալ իշխանամետ իմաստով: Օրինակ, ըստ պատմաբան Մովսես Խորենացու (III դ., Լ. Բ.), Շիրակ Նախչուան գյուղը, որը Արշակունիների տոհմի ժամանակ Կամսարականի իշխանների նստավայրն էր, իսկապես իշխան էր ոչ միայն անունով, այլ նաև այլ հատկություններով (բնակավայր Կամսարական մարդկանց, ստորգետնյա մառան և այլն): Երբվանի՞ց Նախիջևանը հայերենով Նախիջևան հնչեց: Առողջ դատողությունը ենթադրում է, որ փոխառված անունը ստեղծվել է ժողովրդական լեզվով: Այսինքն, եթե վարկը տրվել է Երվանդյանների ժամանակ, ապա ամենաուշը մ.թ.ա. III դար Մենք կունենայինք Նախիջևանի ձև: Բարեբախտաբար, այս հարցում միայն տրամաբանությամբ չենք առաջնորդվում: Մենք ունենք AD I դ. Josephոզեֆուս Պլավիուսի հեղինակած վկայությունը: Իր «Հրեական հնություն» գրքում, պատմելով ջրհեղեղի սյուժեն, նա գրում է. «Երբ տապանը կանգ առավ Հայաստանի լեռան վրա, Նոկոսը (= Նոյ) ... մնաց այնտեղ: Եվս յոթ օր սպասելուց հետո նա բաց թողեց տապանի կենդանիներին, և նա դուրս եկավ իր ընտանիքի հետ, զոհեր մատուցեց Աստծուն և իր ընտանիքի հետ հյուրասիրեց: Հայերը դեռ այս վայրն անվանում են վայր իջնելու տեղ (Αποβατηρίον-Α.Σ.), Քանի որ այնտեղ տապանը փրկվել է, և բեկորները մինչ այժմ ցուցադրվում են այդ վայրում »([6], էջ 54): Գիտնականները գրեթե միաձայն համաձայն են, որ հունարեն Αποβατηρίον բառը հայերեն Նախիջևանի 249 օրինակների թարգմանություն է ([3], էջ 274 և ուրիշներ, [7]): Հետագայում, ըստ Հովսեփոսի, «Ապոբաստերիոնը» որպես տեղանուն օգտագործվել է Եվստատիոս Անտիոքացու կողմից (IV դար) [8], և Հիերոնիմոսը, թարգմանելով այն լատիներեն, գրում է. կամ ծագում) (Hieronimus, Opera omnia, Ed. Vallarsi, vol. III, p. 125 (մեջբերում ըստ [2]): Հասկանալի է, որ հայերը մինչ օրս այդ տեղն անվանում են Նախիջեւան: Այդ դեպքում ո՞վ որոշեց, որ դա Նոյի հետ կապ ունի և զեկուցեց reportedոզեֆին: Միանշանակ Նախիջևանի հրեական համայնքի ներկայացուցիչները, ովքեր Երուսաղեմ էին գնացել ուխտագնացությամբ: Josephոզեֆուսի կողմից տրամադրված այս տեղեկատվությունը անգնահատելի է նաև այլ առումներով: Նախ, որ հաստատվում է «Նախիջևան» ձևի վաղ գոյությունը, երկրորդ, որ Հայաստանի «հրեաները», արագ տիրապետելով խոսակցական հայերենին, կեղծ կամ այսպես կոչված ստուգաբանությունների միջոցով հորինել են Աստվածաշնչին համապատասխանող լեգենդներ, և որ Նախիջևանն ընկալվել է որպես Նոյի առաջին ապաստարանը մ.թ. .ա. Ես դ. Երկրորդ կեսից սկսած, երրորդը, որը ամենակարևորն է, հետագայում նրանք ակամայից ստեղծեցին տապան խորհրդանիշ Մասիս-Արարատը, որը քրիստոնյա հայ ժողովրդի համար դաստիարակեց իր ազգային ինքնությունը: Բայց ասվում էր, որ տապանակ լեռան լեգենդի իրական հիմքը ծառայում էր ոչ միայն Նախիջևանը, այլև Ակորի անունը: Չնայած Աքորի անունը նշված չէ, բայց Աստվածաշունչը անուղղակիորեն ենթադրում է, որ Աքորը լեռան լանջին պարտեզ տնկեց: Համենայն դեպս, վերջինը բխում է առաջինից, ուստի կա՛մ հրեաները ամրապնդեցին տապան պահող Մասիսի փաստը, կա՛մ, ամենայն հավանականությամբ, տեղի հայերը, Նոյի և Նախիջևանի լեգենդների ազդեցության տակ, մտերմացան հարեւան հրեաները: Փաստն այն է, որ որթատունկի մասին հնագույն տեղեկությունները դեռ հին են (1-ին դար), ինչը վկայում են Josephոզեֆ Պլավիոսի աշխատություններում, որը, ցավոք, տեղ չգտավ հայերեն թարգմանության մեջ (հմմ. [6] և Հովսեփոս Ֆլավիուս, Antiq Jud., (163) (մեջբերված է [2], էջ 35) և Հոբելյանների գրքում [9]: Այնուամենայնիվ, նրանք, որպես S. բերանի բայեր ուղղակիորեն գրքից, ոչ մի կապ չունեն հայերի կամ հայ հրեաների հետ: Ինչ վերաբերում է Հոբելյանական գրքին, ապա պետք է ասել, որ քննարկվող որթատունկի պատմությունը եկել է նույն բանավոր ավանդույթից, բացառությամբ Կորդուկի, քանի որ այն վերաբերում է Լյուբար լեռին ([9], էջ 9): Կարելի է ենթադրել, որ եթե Մասիս լեռան ստորոտում գտնվող քաղաքի անունը Նախիջեւան չլիներ, ապա Մասիսը տապան լեռ չէր լինի, կամ էլ 250 այլ լեգենդներ կլինեին հորինված: Կամ եթե հրեական կամ հրեական համայնք լիներ Նախիջևանի Շիրակ բնակավայրում կամ Վանանդի Իջավան գյուղում, միգուցե Արագածը դառնար տապանակ լեռան թեկնածուն և այլն: Սա պատմվածքի ժանրի պոեզիայից ստացված եզրակացություն է, այլ ոչ թե կանխատեսում: Հնարավոր է ՝ Նախիջեւան անվան «ապացուցողական» ուժն այնքան մեծ էր, որ նրա ազդեցության տակ «բնակավայր քաղաք» նշանակող մեկ այլ տեղ հետագայում հայտնվեց Կորչայք նահանգում ՝ արդեն քրիստոնեական կամ իսլամական միջավայրում: Փաստորեն, բոլոր վեճերը, որոնք արվել են այն հարցի շուրջ, թե երբ է Մասիսը տապան լեռ ճանաչվել, քանի որ այդ ավանդույթը սկիզբ է առել մ.թ.ա. Այն գոյություն է ունեցել անընդմեջ 1-ին դարից մինչև այսօր: Համեմատության համար հիշենք, որ հայկական Կորչայք կամ Կորդուկ նահանգի տապանակակիր Judուդի լեռան ավանդույթը սկիզբ է առել հին ժամանակներից, գուցե մ.թ.ա. II հազարամյակից սկսած, քանի որ այն ժամանակ, երբ Միջագետքի վեպը ջրհեղեղ էր հյուսվում, տարբեր սեմական էթնիկ տարրեր արդեն ապրում էին Արարատ-Ուրարտու-Հայաստանի հարավային շրջաններում: Այդ պատճառով Կորդովաց լեռների բարձր գագաթին տրված բոլոր անունները սեմական ծագում ունեն 2, ուստի Արարատ և Քարդու անունները հորինված են, և Սարարադը պետք է համարվի գրական թյուրիմացության արդյունք, ինչպես Մ. Էմին, Սբ. Մալխասյանց, Ֆրիդրիխը և ուրիշներ: Համաձայն մշակութային ավանդույթների ժառանգության և ներթափանցման օրենքների, միանգամայն սպասելի էր, որ Միջագետքի լեգենդի օրինակը և նրա տապան լեռը տեղայնացնեին Կորդուքում Նոյի տապանի պատմությունը, քանի որ դա գուցե առաջինն էր գուշակել Նիկողայոսին Դամասկոս դ.) Սակայն այս բնական մշակութային ֆենոմենը շեղեցին Հայկի կենտրոնում բնակվող հրեաները, ովքեր աշխարհին զեկուցեցին, որ Ազատ-Մասիսը տապանի նման սար է ՝ ցույց տալով Նոյի նախահայրի էջի և Նախիջևանի կապը: Այս լուրը դեռ հայտնի չէ «Հոբելյանների գրքի» հեղինակին, բայց միևնույն ժամանակ, նա արդեն հայտնի է Josephոզեֆոս Պլավիոսին: Վերջինս բազմակողմանի հեղինակ է, ով գիտի թե՛ Միջագետքի տապան լեռը, թե՛ եբրայերենը: Արդյո՞ք Kordu (+ q) տեղանունը նույն ծագումը չունի: Հարցը հիմնավորված է, եթե հաշվի առնենք, որ նրա նմանությունը Գուդրոնին պատահական չէ, իսկ եթե ոչ ՝ հարցը ավելորդ է, մի խոսքով ՝ դա պատմական-համեմատական հնչյունաբանության խնդիր է: 251 վեպերից բաղկացած նոր տապանակ սարը, հետեւաբար, ինքնին կապող դեր է ստանձնում երկու ավանդույթների միջեւ: Վերոհիշյալ դրույթներից խնդիր է առաջանում: Ի՞նչ մտածեց Josephոզեֆը, երբ տեսավ, որ Նոյի պատմությունը չի համընկնում Միջագետքի հեղինակների հետ: Հաշվի առնելով, որ երկու պատմությունները վերաբերում են Նոյին ՝ միայն անունը փոխելով, նա փորձեց հաշտեցնել և հաշտեցնել դրանք: Եվ դա պարզ երեւում է նրանից, որ Հովսեփոսը նախ պատմում է Նոկոսի մասին, հետո բերում է Միջագետքի ավանդույթի պատմողների կարծիքները, կարծես թե ցույց է տալիս, որ խոսքը նույն ջրհեղեղի մասին է: Սա կարող է հաստատվել այն փաստով, որ Josephոզեֆոսը եբրայերեն պատմության մեջ ներմուծել է Միջագետքի պատմության որոշ տարրեր: Դրանց թվում են, օրինակ, երբ նա գրում է, որ «մարդկանց մեծ մասը չի կարողացել խուսափել ջրհեղեղից, քանի որ նրանք չեն կարողացել փրկվել» ([6], էջ 54), կամ երբ նա գրում է, որ «այն դեռ ցույց է տրված այդ վայրում (տապանը) բեկորներ »[6]: Ավելին, Հովսեփին թվաց, որ իր նախորդներից ոմանք կարող են մանրամասներ իմանալ, ինչպիսիք են տապանի գտնվելու վայրը կամ տապանի վայր ընկնելու վայրը: Իզուր չէ, որ «Հոբելյանների գրքի» հեղինակը կարծում էր, որ Նոյյան տապանը վայր ընկնելու վայրը Լուբար լեռն է, որն իրականում Միջագետքի էպիկական տարրերից մեկն է: Ահա այս երկու դյուցազներգական պատմությունների և դրանց տարբերությունների հաշտեցման համադրությունը, որը մենք տեսնում ենք սաղմնային վիճակում «Հրեական հնություն» և «Հոբելյանական գիրք» աղբյուրներում, շուտով կպատկերացվի և կդառնա ոճական հնարք Քրիստոնյա պատմաբաններ (Եվսեբիոս Կեսարացի, Մովսես Խորենացի և ուրիշներ): Քրիստոնեության տարածման հետ մեկտեղ ավելացան հրեական ավանդույթի հետևորդները, բայց նրանց մեծ մասը վաղ դարերում դեռ հակված էին ցույց տալ Կորդուկի տապան լեռները: Ինչպես վկայում են Բուզանդը, Խորենացին և այլոք: Սակայն հետզհետե ավելի ու ավելի արմատավորվում և տարածվում է կենտրոնական Հայաստանի հրեաների և տեղի քրիստոնյա հայերի կարծիքը, թե Մասիսը տապան լեռ է: Մրցակցային մշակույթի այս հետաքրքիր դրսեւորումը երկու լեռների համար աշխարհագրական նոր անուն է ծնել: Արարատի Judուդի լեռան դեպքում, Արարատի Մասիսի դեպքում: Ինչո՞ւ Երբ գիրքը տիրապետում էին տեղի քրիստոնյաները, սկզբում մի քանի լեզուներով (ասորերեն, հունարեն), ապա թարգմանվում էր հայերեն, աստվածաշնչյան «Արարատի լեռներում» արտահայտությունը բառացիորեն ընկալվում էր Արարատի լեռներում ՝ որպես հողատարածք , բայց սկսեց հասկանալ, ավելի ճիշտ ՝ իմաստավորել: որպես լեռան անուն Արարատ լեռան 252 թ. Այս համոզմունքն աստիճանաբար ամրապնդվեց վեպի զուգահեռ շրջանառության շնորհիվ, բայց ավելի վաղ վկայություններ են պահպանվել Կորդուկից, ինչը երեւում է նրա հիշատակումներից (Եփրեմ Ասորի, Հակոբ Մծբնացի, Փավստոս Բուզանդ, Մովսես Խորենացի): Հետաքրքիր է, որ Հակոբ Մծբնացու պահվածքի հրաշքի էպիկական տարրերը, որոնք պատմվել են Կորդուկ լեռան շուրջ (ասորական Քարդու լեռ, որը հորինվել է գավառի անունից և Judուդի-Գուդ անունն է), հետագայում տեղափոխվել են դեպի Մասիս, այնպես որ մինչ օրս հիշատակվում է Մասան: Հակոբ աղբյուր: Այնուամենայնիվ, Մասիսը հավանաբար արդեն ուշ էր Արարատ անունը գործածելու համար, քանի որ մենք գտնում ենք Գր – ի ամենավաղ վկայություններից մեկը: «Նարեկացի» գրքում (X դ.), Որտեղ Արարատ լեռը փոխաբերական իմաստով ընդունվում է ոչ թե որպես մասշտաբ, ինչպես սխալմամբ է թարգմանվել, այլ որպես բարձրության չափանիշ ՝ բարձր կետ ([10], էջ 127): Նույնիսկ եթե դիտարկենք Եղիշեից եկող Վարդան Արեւելցու վկայությունը, մենք կունենանք ոչ միայն V դ. նշել, բայց նաև երկու զուգահեռ անունների փաստարկ: «Ոմանք քրդերին ասում են Արարատ լեռը, բայց թող ճշմարիտ ճշմարտությունը հայտնի լինի նրան Մասիս Գոլում» ([11], էջ 245): Ինչու Մասիս, քանի որ, ըստ հեղինակի, գավառի անունը Այրարատ է, որից էլ գալիս է Արարատ անունը: Սա հիմք է տալիս պնդելու, որ գավառից լեռնանուն ստանալու օրինակը վերցվել է Այրարատից ՝ օգտագործված Կորդուկում (տե՛ս Այրարատ> Արարատ, Կորդուկ> Կորդու> Քարդու), իսկ մինչ այդ երկուսն էլ ստացել են նույն լեռանունը. Արարատ / Արարատ: Ապագայում տապանակ սարը ավելի շատ կապվելու է Այրարատ նահանգի, քան Կորդուկի հետ, մինչ վերջինիս վտարելը: Ամենահին վկայություններից է Հիերոնիմոսի հիշատակումը (IV դար), որում, սակայն, լեռան անունը չի նշվում 3, բայց որը մեծ դեր կխաղա տապան-կրող Մասիս-Արարատը արմատավորելու գործում Քրիստոնեական Եվրոպա: , ։
| Ցույց է տրվում, թե ինչպես Հայկական լեռնաշխարհից իբրեւ տապանակիր լեռներ ընտրվեցին Կորդված լեռների Ջուդի լեռը՝ միջագետքյան (շումերա-աքքադաԱյս փաստի եւ լեռնանունների գործածման հետաքրքիր վերլուծություն է տվել Ա. Մուշեղյանը (տե՛ս [2], էջ 11-16, 31-33)։
253բաբելոնյան) վիպական ավանդույթում, Մասիս-Արարատը՝ եբրայական ավանդույթում։
Հետագայում, երբ քրիստոնեության եւ իսլամի շնորհիվ տիրապետող դարձավ միայն Նոյան տապանի առասպելը, Նոյի տապանակիրը դարձավ ՄասիսԱրարատը՝ քրիստոնեական աշխարհում եւ Ջուդի լեռը՝ իսլամական աշխարհում։
Այս իրավիճակը պահպանվում է մինչեւ մեր օրերը։
|
Ներածություն։
Սիբիրախտը` որպես զոոանտրոպոնոզային հիվանդություն, միշտ եղել է ոչ միայն առողջապահության եւ անասնաբուժական բժշկագիտության ոլորտի աշխատողների ուշադրության կենտրոնում, այլ նաեւ, համարվելով սոցիալ-տնտեսական եւ ռազմավարական նշանակության ինֆեկցիոն հիվանդություն, հետաքրքրել է տարբեր զբաղմունքի տեր մարդկանց։
Ներկայումս գործնական անասնաբուժության ոլորտում համաճարակաբանական եւ իմունաբանական բարձր արդյունավետությամբ օգտագործվում է սիբիրախտի հարուցիչի (Bacillus anthracis) թուլացված եւ պատիճազրկված մանրէներից պատրաստված թիվ 55 տարատեսակի վակցինան։
Չնայած դրա բարձր արդյունավետությանը, այնուամենայնիվ, այն զերծ չէ թերություններից։
Բացի այդ, վերջին տարիներին բնական պայմաններում նկատվել են իրենց հատկանիշներով տիպիկ շտամի հետ չհամընկնող սիբիրախտի հարուցիչի շտամներ, որոնք ունակ են հաղթահարելու սպեցիֆիկ իմունիտետը եւ վարակելու նույնիսկ պատվաստված մարդկանց եւ կենդանիներին, 102ինչպես նաեւ Bacillus anthracis-ի շտամներ, որոնք կայուն են ներկայումս կիրառվող հակաբիոտիկների նկատմամբ [1, 2 ]։
Հաշվի առնելով այդ հանգամանքը, կարեւորվում է այն մոտեցումներից մեկը, որը կտանի մակրոօրգանիզմի կայունության բնական գործոնների խթանմանը։
1996 թ. ակադեմիկոս Ա. Գալոյանի կողմից հիպոթալամուսի նեյրոսեկրետոր գրանուլներից անջատված պրոլինով հարուստ պոլիպեպտիդների հայտնաբերումը հիպոթալամիկ նեյրոպեպտիդների նոր շարք է, որոնք համարվում են օրգանիզմի իմունաիրավասու համակարգի ակտիվության կարգավորիչներ [3]։
Ուղեղը ոչ միայն կարգավորում է իմուն համակարգի ֆունկցիաները, այլ նաեւ այդ համակարգի օրգաններից մեկն է [4]։
Հիպոթալամուսի նեյրոսեկրետոր նեյրոններում ( N.Paraventricularis and N. Supraopticus) նոր ցիտոկինների (PRP- proline rich peptides) եւ մի շարք ինտերլեյկինների կենսասինթեզի տվյալները վկայում են, որ հիպոթալամուսի նեյրոսեկրետոր կորիզը հանդիսանում է կենտրոն ուղեղի նեյրոսեկրետոր իմուն համակարգի համար Հայտնի է նաեւ այդ պեպտիդի հակաբակտերիալ ազդեցությունը Bacillus anthracis-ի վրա [4,8-10]։
Ինչպես տարբեր հակածինների, այնպես էլ մանրէական ծագման հակածնի ներարկման դեպքում մակրոօրգանիզմում կատարվում են իմունակենսաբանական պրոցեսներ, որոնք անդրադառնում են, առաջին հերթին, սպիտակուցների ֆրակցիոն կազմի վրա, հետեւաբար մեր ուսումնասիրության ժամանակ մեծ ուշադրություն ենք դարձրել սպիտակուցների, դրանց բաղադրամասերի դինամիկային եւ փոփոխության աստիճանին, քանի որ սպիտակուցներն օրգանիզմում իրականացնում են մի շարք ֆունկցիաներ. պահպանում են օսմոտիկ ճնշումը, արյան PH-ը, հանդիսանում հորմոնների, ազոտային միացությունների, ածխաջրերի կրողը եւ ունեն որոշակի նշանակություն օրգանիզմի տարբեր հյուսվածքների սնուցման ընթացքում, իմուն պրոցեսներում [11]։
Արյան սպիտակուցներն էապես կապված են օրգանիզմի առանձնահատուկ անընկալունակությունը պայմանավորող հակամարմինների հետ, որը դրսեւորվում է 103օրգանիզմի իմունացման եւ վարակիչ հիվանդությունների ժամանակ։
Այդ պատճառով աշխատանքի նպատակը իմունածնության ընթացքում սիբիրախտի թիվ 55 շտամով վարակված եւ գալարմին ներարկած սպիտակ մկների արյան շիճուկի ընդհանուր սպիտակուցի եւ սպիտակուցային ֆրակցիաների ուսումնասիրումն է [12]։
Նյութը եւ մեթոդը։
Հետազոտման համար վերցվել են 18-20-ական միջին զանգվածով ոչ գծային սպիտակ մկներ, որոնց գրամ մարմնի ենթամաշկային եղանակով ներարկվել է նախապես որոշված մինիմալ լետալ դոզայով (50 մլն սպոր) սիբիրախտի թիվ 55 շտամի վակցինան։
Գալարմինը, որի առաջնային կառուցվածքն է Ala-Gly-Alaմկգ/մուկ բաժնեչափով, 10 օր եւ ներմկանային ներարկվել է 16 30 օր հետո սրտից վերցվել է արյուն` որոշելու իմունածնության ընթացքում օրգանիզմի իմուն կարգավիճակի այնպիսի ցուցանիշներ, ինչպիսիք են արյան շիճուկում ընդհանուր սպիտակուցը, սպիտակուցային ֆրակցիաները։
Սպիտակուցային նյութի կազմի մեջ են մտնում ալբումինը եւ գլոբուլինը, որոնք տարբերվում են միմյանցից իրենց ֆիզիկաքիմիական եւ կենսաբանական առանձնահատկություններով։
Արյան շիճուկի հակամարմինների եւ -գլոբուլինների ֆիզիկաքիմիական հատկություններն այնքան մոտ են միմյանց, որ դրանց մոլեկուլյար զանգվածներն ու իզոէլեկտրիկ կետերը համընկնում են [13]։
Էլեկտրոֆորեզի մեթոդով սպիտակուցները տարանջատվել են հինգ ֆրակցիայի` ալբումինների եւ α 1-, α 2-, β- եւ -գլոբուլինների։
Արդյունքներ եւ քննարկում։
Առողջ, ինչպես նաեւ 50 մլն սպոր բաժնեչափով սիբիրախտի թիվ 55 շտամով վարակված սպիտակ մկների արյան շիճուկում ընդհանուր սպիտակուցի ու սպիտակուցային ֆրակցիաների հետազոտության արդյունքները ներարկումից տասն օր անց բերված են աղյուսակ 1-ում։
104Աղյուսակ 1 Սպիտակ մկների արյան շիճուկում ընդհանուր սպիտակուցի եւ սպիտակուցային ֆրակցիաների կոնցենտրացիաները վակցինային մանրէների ներարկումից 10 օր անց Սպիտակուցային ֆրակցիաները Սպիտակուցային ֆրակցիաները Ալբումին սպիտակուց Գլոբուլիններ Գլոբուլիններ 30 օր անց (գ/լ) 10 օր անց (գ/լ) Ծանոթություն` նորմա - առողջ մկներ, ստուգիչ - սիբիրախտի թիվ 55 վակցինային շտամով վարակված մկներ։
Ինչպես երեւում է, օգտագործված վակցինան օրգանիզմ ներարկելու արդյունքում դիտվում է արյան շիճուկի ընդհանուր սպիտակուցի եւ դրա բաղադրամասերի փոփոխություն։
Նորմայի համեմատությամբ, վակցինացումից հետո բարձրացել է ընդհանուր սպիտակուցների քանակը 19.3 %-ով։
Նկատելի է ալբումինների կոնցենտրացիայի զգալի նվազում 14.7%-ով։
Գլոբուլինների քանակը զգալիորեն ավելացել է ոչ միայն ալբումինների նվազման, այլ նաեւ ընդհանուր սպիտակուցի կոնցենտրացիայի ավելացման հաշվին։
105Սիբիրախտի թիվ 55 վակցինային շտամով վարակված եւ միաժամանակ գալարմին ստացած սպիտակ մկների արյան շիճուկի ընդհանուր սպիտակուցի եւ սպիտակուցային բաղադրամասերի կոնցենտրացիաների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ, ի տարբերություն ստուգիչի, որտեղ 30 օր անց դիտվում նորմայի սպիտակուցային համեմատությամբ, բաղադրամասերի վերոնշյալ ցուցանիշների ավելացում է այստեղ ընդհանուր կոնցենտրացիաների սպիտակուցի նորմավորման եւ հակվածություն կա (աղ. 2)։
Աղյուսակ 2 Սիբիրախտի թիվ 55 վակցինային շտամով վարակված եւ միաժամանակ գալարմին ստացած սպիտակ մկների արյան շիճուկի ընդհանուր սպիտակուցի եւ սպիտակուցային Ընդհանուր սպիտակուց Գլոբուլիններ Ինչ վերաբերում է Սպիտակուցային ֆրակցիաները 30 օր անց (գ/լ) Գլոբուլիններ Սպիտակուցային ֆրակցիաները 10 օր անց (գ/լ) ֆրակցիաների կոնցենտրացիաները -գլոբուլինների քանակի ավելացմանը, ապա այն իր արտացոլումն է գտնում հակամարմինների կոնցենտրացիայի աճման մեջ։
106մգ/դլ Իմունագլոբուլին G –ի կոնցենտրացիան սպիտակ մկների արյան շիճուկում, մգ/դլ։
A - 10 օր, B - 30 օր։
1- նորմա (առողջ մկներ), 2 - ստուգիչ (սիբիրախտի թիվ 55 վակցինային շտամով վարակված մկներ), 3 - փորձնական (սիբիրախտով վարակված եւ գալարմին ստացած մկներ) ։
Եզրակացություն։
Սիբիրախտի թիվ 55 շտամով վարակված սպիտակ մկների արյան շիճուկում ալբումինների պարունակությունը իջնում է, իսկ ընդհանուր սպիտակուցի եւ գլոբուլինների կոնցենտրացիան` բարձրանում։
Ի դեպ, իմունագլոբուլինների կոնցենտրացիայի բարձրացումը տեղի է ունենում ինչպես ալբումինների իջեցման, այնպես էլ գլոբուլինների բարձրացման հաշվին։
30 օր հետո գալարմին ստացած մկների մոտ հակվածություն կա այդ ցուցանիշների նորմավորման։
| Հաշվի առնելով -գլոբուլինների հատկությունները` որպես արյան շիճուկի հակամարմիններ, որոշվել են սիբիրախտով վարակված մկների մոտ սպիտակուցների քանակական փոփոխությունները գալարմինի ազդեցությամբ։
Ցույց է տրվել, որ իմունագլոբուլինների շատացումը տեղի է ունենում ինչպես ալբումինների քանակի իջեցման, այնպես էլ ընդհանուր սպիտակուցի ավելացման հաշվին։
Գալարմինի ազդեցությամբ վերոնշյալ սպիտակուցների մակարդակը 30-րդ օրը մոտենում է նորմային։
|
ՀԵՏԱՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱԼԻՐ Հետազոտություններ ՖՐԱԳԻ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐՈՒՄ Տարբեր տրամաբանական համակարգերում ապացույցների ավտոմատացման պատճառով արտանետումների բարդության ուսումնասիրությունները հատկապես կարևոր են արհեստական բանականության զարգացումներում, ինչպիսիք են գաղտնագրությունը: Ապացուցելու համար, որ դժվար է ապացուցել, այս կամ այն կոմբինացիոն խնդրի պնդումները, դատողությունները կրում են կառուցողական (ինտուիցիոնիստական) բնույթ, և երբեմն դրանք սահմանափակվում են նվազագույն տրամաբանության շրջանակներում: Այս հանգամանքների, ինչպես նաև դասական և ոչ դասական տրամաբանությունների մի շարք տարբերությունների պատճառով ոչ դասական տրամաբանություններում էքստրապոլացիաների բարդության ուսումնասիրությունը պակաս կարևոր է: Կան տրամաբանության մեջ ապացուցված որոշ արդյունքներ, որոնք չեն հանդիպում ինտուիտիվ «Նվազագույն տրամաբանության» մեջ: Համակարգի սահմանումներ: Մենք կօգտագործենք բուլյան խորանարդը: Ապացուցված է, որ դասական տրամաբանության որոշակի հատկություններ, ինչպիսիք են միօրինակության բացակայությունը, էապես հավասար ինքնությունների արտահայտման բարդության հնարավոր էական տարբերությունը, առկա են ինտուիցիոնիստական-մինիմալ տրամաբանություններում, բայց A v B բանաձևերի հայտնի սահմանում A և B ինքնությունների համար E (cid) է: 2924): Դասական տրամաբանության frege (cid. 2320) համակարգերում, որտեղ A (cid. 2869), Ա (նշ. 2870) ... Ա (նշ. 2924) և B- ը բանաձեւեր են (առանց որոնց օգտագործվում են հաշվարկելի թվով տրամաբանական փոփոխականներ և որոշ տրամաբանական գործողությունների վերջավոր, ամբողջական համակարգ: Բանաձևերը սահմանվում են ընդունված ձևով ՝ տրամաբանական փոփոխականներից, տրամաբանական գործողություններից մինչև փակագծեր: Արտահանման կանոնները տրված են հետևյալ սխեմայով. N = 0 դեպքում արտահանման կանոնները օժանդակ սխեմաներ են): Բեռնաթափման համակարգերը անվիճելի և ամբողջական են: (խնամել 2885) (նշ. 3117), (նշ. 2885) (նշ. 3118) ..., (նշ. 2885) (նշ. 3172) (խնամել 2886) Ելքի կանոնը հայտնի modus ponens- ն է (cid): 2885), (նշ. 2885) ⊃ (նշ. 2886) (նշ. 2886) (տ.մ.) Նվազագույն տրամաբանության ML համակարգը պարունակում է ընդամենը 1-7 հինա: Նշենք Ֆրեգեի կողմից դասական տրամաբանության հետևյալ համակարգը. Արտահայտությունների սխեմաները A, B և C բանաձևերից յուրաքանչյուրի համար `1) A⊃ (cid): 4666) ԲԻԱ (նշ. 4667) 2) (նշ. 4666) A⊃B (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 4666) (նշ. 4666) A⊃ (բծ. 4666) B⊃C (նշ. 4667) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 4666) A⊃C (նշ. 4667) (նշ. 4667) 3) A⊃ (նշ. 4666) B⊃A∧B (նշ. 4667) 6) (A⊃C) ⊃ (նշ. 4666) (նշ. 4666) B⊃C (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 4666) A∨B⊃C (նշ. 4667) (նշ. 4667) 7) (նշ. 4666) A⊃B (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 4666) (նշ. 4666) A⊃ (բծ. 3411) Բ (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 3411) Ա (նշ. 4667) 8) (նշ. 3411) (նշ. 3411) Ստացվում է ինտուիցիոնիստական տրամաբանության A⊃A IL համակարգը (cid. 3411) (նշ. 3411) A⊃A աջակցություն (cid. 3411) A⊃ (բծ. 4666) A⊃B (նշ. 4667) սյունով փոխարինելը. սյուններ Ներմուծվել է ML (cid): 1635) հաստատուն (նաև կեղծ) և (cid): 3411) Ա-ի փոխարեն սովորաբար գրվում է A⊃ (cid): 1635): Նամակի մեջ բանաձևի արդյունահանումը: Ինչպես ընդունվում է, F- ի A բանաձևի արտահայտիչը կնշվի EF A- ով: [1] -ից հետո նշենք, որ A բանաձեւը կոչվում է ինտուիցիոնիստական նյութ), եթե ⊢ (cid): 1783) (նշ. 1786) Ա (⊢ (նշ. 2897) (նշ. 2896) Ա) Aանկացած A բանաձեւի համար A- ն արտահայտվում է CL- ով (⊢ (cid): 1777) (նշ. 1786) Ա) միայն երբ (cid. 3411) (նշ. 3411) (նշ. 1775) արտահայտվում է IL- ով (⊢ (cid. 1783) (նշ. 1786) (նշ. 3411) (նշ. 3411) (նշ. 1775), որն իր հերթին համարժեք է (cid. 4666) (նշ. 1775) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) ML- ում (⊢ (նշ. 1787) (նշ. 1786) (նշ. 4666) (նշ. 1775) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667): | φ |. Ո՞վ է նշելու φ բանաձեւի երկարությունը, քանի որ դրանում առկա բոլոր տրամաբանական գործողությունները սահմանափակվում են գծային ֆունկցիայով ՝ կախված | φ | Ենթադրենք, որ Ֆ ելքային համակարգ է իր հիմքերով և ելքային կանոններով: Տողերի վերջավոր հաջորդականությունը, երբ ցանկացած տող կա՛մ ստորակետ է, կամ Φ – ի որոշակի ելքային կանոնով ստացվում է նախորդ տողերի վերջնական հավաքածուից, Φ համակարգում (Ф- ելք) մենք կկանչենք մուտքերի քանակը վերջին գլանային գործողությունը: Ակնհայտ է, որ բանաձևի ընդհանուր երկարությունը, որն իր մեջ ներառում է բոլոր փոփոխականների ներդրումները տրամաբանության մեջ. I- ինքնություն (նվազագույն ինքնություն ՝ M- ինքնություն և Վերը նշված երեք համակարգերում բանաձևերի ցուցիչության միջև կապը հայտնի է [1] որպես արտահայտման բարդությունը: Արտահանման բարդության տեսության մեջ արտահանման բարդության հետ հաշվի են առնվում հետևյալ հիմնական հատկությունները. բոլոր ելքային գծերի երկարությունների հանրագումարը, որտեղ կրկնվող գծերի չափը հաշվարկվում է մեկ անգամ: F- ը արդյունահանման փուլերի քանակն է (t- բարդություն) արդյունահանման կանոնի հենարանների կիրառման քանակն է: Սահման 1. Ф- ելքի երկարությունը ((cid. 1812) -բարդություն) սահմանը հավասար է 2. Ենթադրենք, որ Ֆ ելքային համակարգ է, և φ - այդ համակարգի համակարգում թողարկվող բանաձև: տ (սիդ. 2957) (նշ. 2982) (լ (նշ. 2957) (նշ. 2982)) կնշանակի Φ համակարգում բոլոր ցուցիչների t- բարդույթների (l- բարդույթներ) նվազագույն արժեքը: (l- բազմանդամ) համարժեք, եթե 3 հավաքածուներից մեկում տրված համակարգերից յուրաքանչյուրում t- բազմանդամի ելք կոչված երկու ելքային համակարգերը կարող են փոխարկվել նույն համակարգի բանաձևի ելքի մյուս համակարգում `համարի բազմապատկված աճով: քայլերի երկարությունը: Հետևելով Մինցին [2] և Սայադյանին և Չուբարյանին [3], եկեք հետևյալ սահմանումը տանք. Սահմանում 4. Համակարգը, որում միայն IL (ML) արտահայտված բանաձևերը, որոնք համարժեք են IL (ML) բազմապատկվում են այս բանաձևով, կոչվում է Frege System FIL (FML): Հիմնական արդյունքների սահմանում 1. FIL- ում և FML- ում էապես հավասար ինքնությունների արտահայտման բարդությունների համեմատություն: Ընդունված սահմանումներից հետո փոփոխականները և դրանց մերժումները մենք կկոչենք բառացի: K կապը բառերի մի ամբողջություն է բառերի սահմանման 1.1-ում բառի հաշվի յուրաքանչյուր ψ բանաձևի համար (կցորդը չի կարող պարունակել այդ փոփոխականի ինչպես փոփոխականը, այնպես էլ ժխտումը): Մենք տարրական փոփոխություններից յուրաքանչյուրը կանվանենք փոխարինման կանոն, հետևելով [6] -ին, տալիս ենք հետևյալ սահմանումները. 0∧ ψ (cid): 3404) 0, ψ∧0 (cid. 3404) 0,1∧ψ (cid. 3404) ψ, ψ∧1 (cid. 3404) ψ, 0∨ψ (cid. 3404) ψ, ψ∨0 (cid. 3404) ψ, 1∨ψ (cid. 3404) 1, ψ∨1 (cid. 3404) 1,0⊃ψ (նշ. 3404) 1, ψ⊃0 (cid. 3404) (նշ. 3411) ψ, 1⊃ψ (cid. 3404) ψ, ψ⊃1 (cid. 3404) 1, (նշ. 3411) 0 (նշ. 3404) 1, (նշ. 3411) 1 (նշ. 3404) 0, (նշ. 3411) (նշ. 3411) ψ (cid) 3404) q. Որպես փոխարինման կանոն, բանաձևերի ցանկացած ենթաբանաձև, որը կարծես փոխարինման կանոնի ձախակողմյան կողմն է, կարող է փոխարինվել աջ զանգվածի համապատասխան բանաձևով: Ենթադրենք, φ- ը բառերի հաշվարկի բանաձեւն է, և P (cid): 3404) (նշ. 4668) p (նշ. 2869), p (նշ. 2870), ..., էջ (նշ. 2924) (նշ. 4669) - ը այդ բանաձևի բոլոր փոփոխականների բազմությունն է: P ′ (սիդ. 3404) (նշ. 4668) p (նշ. 2919) (նշ. 3117), p (նշվ. 2919) (նշ. 3118), ..., էջ (նշ. 2919) (նշ. 3171) (նշ. 4669) (նշ. 4666) 1 (նշ. 3409) մ (նշ. 3409) n (cid) 4667) նշանակում է P- ի ցանկացած ենթաբազմություն: (1 կամ 0) ՝ անկախ մյուս փոփոխականների արժեքներից: Նրանք գերության մեջ կարող են զգալիորեն տարբերվել: Բարդությունների համար կա հետևյալ թեորեմը. Դրանք սարեր են, եթե φ- որոշիչ յուրաքանչյուր զուգակցումը նույնպես և որոշիչ է և հակառակը: FIL- ում և FML- ում էապես հավասար ինքնությունների արտահայտումը [11] վկայում է, որ էապես հավասար ինքնությունների սահմանման մեջ 1.3. φ և ψ դասական ինքնությունները էապես հավասարեցվում են 1.2 Հաշվի առնելով σ (cid): 3404) (նշ. 4668) σ (cid) 2869), σ (նշ. 2870), ..., σ (cid. 2922) (նշ. 4669) (E (նշ. 2924-ի համար) K (նշ. 2978) (նշ. 3404) (նշ. 4668) p (նշ. 2919) (նշ. 3117) (նշ. 2978) (նշ. 3117), p (նշվ. 2919) (նշ. 3118) (նշ. 2978) (նշ. 3118), ..., էջ (նշ. 2919) (նշ. 3171) (նշ. 2978) (նշ. 3171) (նշ. 4669) զանգահարել φ -1-որոշիչ (φ -0-որոշիչ) զուգորդիչը, եթե յուրաքանչյուր p (cid): 2919) (նշ. 3168) -in σ (cid. 2920) (նշ. 4666) 1 (նշ. 3409) ժ (նշ. 3409) մ (նշ. 4667) նշանակելուց հետո, կիրառելով փոխարինման կանոնները, մենք ստանում ենք φ- ի արժեքը φ-1- որոշիչ կապի համար և φ-0- որոշիչ կապակցիչ `φ- որոշիչի համար φ- ի համար: Ֆրեգեի դասական տրամաբանության արտահայտման բարդությունները (cid. 2320) համակարգԹեորեմ 1. Գոյություն ունեն φ (cid. 2924) (նշ. 2893) (նշ. 4666) φ (cid) 2924) (նշ. 2897) (նշ. 4667) և ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) (նշ. 4666) ψ (cid) 2924) (նշ. 2897) (նշ. 4667) I- ինքնություններ (M- ինքնություններ), որոնք ըստ էության հավասար են, | φ (cid) 2924) (նշ. 2893) | (խնամել 3404) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) | (խնամել 3397) գ (| φ (ցիդ. 2924) (նշ. 2897) | (խնամել 3404) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2897) | (խնամել 3397) գ), բայց t (cid: 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3409) գ (նշ. 2869), տ (նշ. 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2984) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3410) գ (նշ. 2870) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) |: (տ (նշ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3145) (նշ. 3409) գ (նշ. 2869), տ (նշ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2984) (նշ. 3172) (նշ. 3145) (նշ. 3410) գ (նշ. 2870) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2897) |) լ (ցիդ. 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3409) գ (նշ. 2871) | φ (cid) 2924) (նշ. 2893) |, լ (ցիդ. 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2984) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3410) գ (նշ. 2872) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) | (խնամել 2870) լ (cid. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3145) (նշ. 3409) գ (նշ. 2871) | φ (cid) 2924) (նշ. 2897) |, լ (ցիդ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2984) (նշ. 3172) (նշ. 3145) (նշ. 3410) գ (նշ. 2872) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2897) | (խնամել 2870)), որտեղ c, c (cid. 2869), գ (նշ. 2870), գ (նշ. 2871), գ (նշ. 2872) դրական հաստատուններ են: (խնամել 4666) p∨ (սիդ. 3411) p (նշ. 4667), ψ (նշ. 2924) (նշ. 2893) (նշ. 3404) (նշ. 3411) (նշ. 3411) ... (նշ. 3411) φ (cid) 2924) (նշ. 2893) (նշ. 3404) (նշ. 3411) (նշ. 4666) p∨ (սիդ. 3411) p (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 3411) (նշ. 3411) ... (նշ. 3411) (խնամել 4585) (նշ. 4589) (նշ. 4586) (նշ. 4589) (նշ. 4587) (նշ. 2870) (նշ. 3172) (խնամել 4585) (նշ. 4589) (նշ. 4586) (նշ. 4589) (նշ. 4587) (նշ. 2870) (նշ. 3172) (խնամել 4666) p∨ (սիդ. 3411) p (նշ. 4667), և FML- ի համար (cid: 4585) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4586) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4587) φ (cid) 2924) (նշ. 2897) (նշ. 3404) (նշ. 4666) (նշ. 4666)… (նշ. 4666) (նշ. 4666) p∨ (սիդ. 4666) p⊃ (սիդ. 1635) (նշ. 4667) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ... ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ⊃ (սիդ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667), ψ (նշ. 2924) (նշ. 2897) (խնամել 2870) (նշ. 3172) (խնամել 4585) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4586) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4587) (խնամել 3404) (նշ. 4666) (նշ. 4666)… (նշ. 4666) (նշ. 4666) p∨ (սիդ. 4666) p⊃ (սիդ. 1635) (նշ. 4667) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ... ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) (խնամել 2870) (նշ. 3172) [7] ցույց է տալիս, որ FCL ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) հետեւյալ ցածր t- ի համար (cid): 2890) (նշ. 2887) (նշ. 2896) (նշ. 2984) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3410) գ (նշ. 2870) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) |: և l (cid. 2890) (նշ. 2887) (նշ. 2896) (նշ. 2984) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3410) գ (նշ. 2872) | ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) | (խնամել 2870), հետևաբար դրանք հանդիպում են նաև FIL և FML ψ (cid): 2924) (նշ. 2897) բանաձևերի համար: Մյուս կողմից φ (cid. 2924) (նշ. 2893 բանաձևը) FIL- ով արտահայտվում է ֆիքսված քայլերով: Մենք նախապատրաստում ենք (cid): 3411) (նշ. 3411) (նշ. 4666) p∨ (սիդ. 3411) p (նշ. 4667) (նշ. 4667) ինքնությունը, ապա մենք օգտագործում ենք (cid): 3411) A⊃ (բծ. 4666) A⊃B (նշ. 4667) սյունից. FML- ում և մենք արտահայտում ենք p⊃p ինքնությունը, այնուհետև (cid): 4666) p⊃p (սիդ. 4667): φ (cid) 2924) (նշ. 2897) ստացված է սյունից φ (cid): 2924) (նշ. 2897): Այս արդյունքի համար մատչելի են հետևյալ t- ը (cid): 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3409) գ (նշ. 2869), (t (նշ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3145) (նշ. 3409) գ (նշ. 2869)) և l (cid. 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3141) (նշ. 3409) գ (նշ. 2871) | φ (cid) 2924) (նշ. 2893) |, լ (ցիդ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3145) (նշ. 3409) գ (նշ. 2871) | φ (cid) 2924) (նշ. 2897) |:, որն ավարտվում է Proof- ով: Հաշվի առեք FIL- ի հետևյալ բանաձևերը. Բանաձևեր: Գնահատումներ, պայմաններ, ապացույց: 1.2 FIL և FML համակարգերի ոչ միատարրություն Սահմանում 2.1 Նույնությունը (I- ինքնություն, M- ինքնություն) կկոչվի նվազագույն, եթե այն ձեռք չի բերվում ավելի կարճ գտնվելու վայրի ինքնությունից (I- ինքնություն, M- ինքնություն): Նշանակել S (cid): 4666) φ (cid) 4667) - ը բոլոր բանաձևերի բազմությունն է, որը ձեռք է բերվում ցանկացած փոփոխության բանաձևի հետ φ- ն փոխարինելու միջոցով: Սահմանում 2.2. Φ համակարգը կոչվում է t-monotone (l-monotone), եթե φ ψ∈S (cid) ցանկացած φ ինքնության: 4666) φ (cid) 4667-ի համար) տ (նշ. 2957) (նշ. 2982) (նշ. 3409) տ (սիդ. 2957) (նշ. 2984) (լ (նշ. 2957) (նշ. 2982) (նշ. 3409) լ (ցիդ) 2957) (նշ. 2984)): [10] ցույց է տալիս, որ FCL- ը ոչ t- մոնոտոն է, ոչ l- մոնոտոն: Թեորեմ 2.2. FIL և FML համակարգերը ոչ t- մոնոտոն են, ոչ l- մոնոտոն: Ապացույց Հաշվի առեք հետևյալ բանաձևերը q∨ψ (cid): 2924) (նշ. 2893) (q∨ψ (cid. 2924) (նշ. 2897)), որտեղ ψ (cid. 2924) (նշ. 2893) (նշ. 3404) (խնամել 4585) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4586) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4589) (նշ. 4587) (խնամել 4666) p∨ (սիդ. 3411) p (նշ. 4667) (ψ (նշ. 2924) (նշ. 2897) (նշ. 3404) (նշ. 4666) (նշ. 4666)… (նշ. 4666) (նշ. 4666) (նշ. 4666) p∨ (սիդ. 4666) p⊃ (սիդ. 1635) (նշ. 4667) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) ... ⊃ (նշ. 1635) (նշ. 4667) (նշ. 4667) (խնամել 3411) (նշ. 3411) ... (նշ. 3411) (խնամել 4585) (նշ. 4589) (նշ. 4586) (նշ. 4589) (նշ. 4587) (նշ. 2870) (նշ. 3172) ) Նշենք, որ (cid. 4666) p⊃p (սիդ. 4667): ψ (cid) 2924) (նշ. 2893) ((նշ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ∨ψ (սիդ. 2924) (նշ. 2897)) որոշումները ստացվում են դրանք տեղադրելով: [10] ցույց է տալիս, որ q∨ψ (cid. 2924) (նշ. 2893) ունի FCL- ի ավելի ցածր գծային t- բարդություն և պակաս գծային l- բարդություն: Բնականաբար, նույնը պատահում է FIL- ի և FML- ի հետ: (խնամել 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ∨ψ (սիդ. 2924) (նշ. 2893) ((նշ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ∨ψ (սիդ. 2924) (նշ. 2897) բանաձևերը կարող են արտահայտվել FIL (FML) `անընդհատ t- բարդությամբ և գծային l- բարդությամբ: Դա անելու համար օգտագործելով A⊃ A∨B, աջակցության սխեմայից, արտահայտված (cid. 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ⊃ (նշ. 4672) (նշ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ∨ψ (սիդ. 2924) (նշ. 2893) (նշ. 4673) (նշ. 4666) (նշ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ⊃ (նշ. 4666) (նշ. 4666) էջ p (cid) 4667) ∨ψ (սիդ. 2924) (նշ. 2897))) բանաձև, ապա (նշ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667), որտեղից այն կցուցադրվի (cid. 4666) p⊃p (սիդ. 4667) ∨ψ (սիդ. 2924) (նշ. 2893) ((նշ. 4666) p⊃p (սիդ. 4667): ψ (cid) 2924) (նշ. 2897)): (խնամել 2870) (նշ. 3172) Արտահանման բարդության բարդության վերին ցուցիչի առկայության դեպքում [4] ապացուցվում է, որ. 2.3 էական տարբերությունները FCL և FIL և FML համակարգերի միջև: A. FCL- ում քառակուսի միավորներից ոչ ավելին հայտնի են յուրաքանչյուր ինքնության արտահայտման բարդության վերևից ցածր միավորներով, ուստի կամ ավելի ցածր կամ վերին գնահատականների վերաբերյալ հետազոտությունը շատ կարևոր է, որոշ արդյունքների հետ [8, 9]: FIL (FML) - ում յուրաքանչյուր I-Identity (M-Identity) պնդում Ա. Գոյություն ունեն φ (cid): 2924) բանաձևեր, որոնց համար l (cid): 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3410) 2 | (խնամել 2982) (նշ. 3172) |, տ (նշ. 2890) (նշ. 2893) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3410) 2 | (խնամել 2982) (նշ. 3172) |: (լ (նշ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3410) 2 | (խնամել 2982) (նշ. 3172) |, տ (նշ. 2890) (նշ. 2897) (նշ. 2896) (նշ. 2982) (նշ. 3172) (նշ. 3410) 2 | (խնամել 2982) (նշ. 3172) |): Ա (cid) 2924) և B (նշ. 2924) Ա (նշ. 2924) ∨B (նշ. 2924) t- բարդությունները և FCL- ի բարդությունները զգալիորեն պակաս են, քան A (cid): 2924) և B (նշ. 2924) բանաձեւերը: Հայց Բ. Եթե FIL- ում (FML) կառուցված ելքում ոչ մի բանաձև չի կրկնվում, յուրաքանչյուր A eachB բանաձևի նման ելքը պարունակում է կամ A կամ B ելք: Հետևյալ պնդումը ապացուցված է [5] -ում: Բ. [9] -ն ապացուցում է, որ կան համանուններ, որոնք ակնհայտորեն բխում են այս հայտարարությունից. Հայց 2.3.1. Յուրաքանչյուր A և B I ինքնությունների (M- ինքնություններ) համար FIL- ում A∨B արտահայտության t և l- բարդությունը ( FML) չի կարող պակաս լինել բանաձևերի A- ի t- բարդույթների նվազագույն արժեքներից և B- ից, համապատասխանաբար, FIL- ում (FML) l- բարդությունների նվազագույն արժեքներից: Ապացույցը կայանում է նրանում, որ t և l- բարդությունները առկա են ոչ կրկնվող բանաձևի արտահայտություններում: ՖՐԵREԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐՈՒՄ ԳԱՐԻԿԱ ԱՐՏԱԴՐԱՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԱԼԻՐՆԵՐԻ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏՐՈՍԻԿԱԿԱՆ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ Հիմնաբառեր. Ֆերժային համակարգեր, արտահանման բարդության բնութագրեր, ըստ էության հավասար ինքնություններ, արտահանման համակարգ: ։
| Սույն հոդվածում արտածումների բարդությունների տեսանկյունից հետազոտվել են Ֆրեգեի՝ դասական, ինտուիցիոնիստական և մինիմալ տրամաբանությունների համակարգերի որոշակի հատկությունների նմանությունները և տարբերությունները։
|
ՏԱԹԵՎԻ ՎԱՆՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԼԻՐ ՝ ՈՐՊԵՍ ԱՇԽԱՐՀ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ HԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ «Ակնհայտորեն կարևոր է մարդկության համար» Մշակութային ժառանգության օբյեկտներ կարելի է համարել հուշարձաններ, շենքեր `կառույցների այն խմբերը, որոնք ունեն պատմական, գեղագիտական, հնագիտական, գիտական կամ էթնոլոգիական արժեք: Բնական ժառանգության օբյեկտներ կարելի է համարել եզակի բնական, կենսաբանական-երկրաբանական կազմավորումներ, հազվագյուտ բնական վտանգված բուսական և կենդանական աշխարհ, ինչպես նաև գիտական, էկոլոգիական կամ գեղագիտական արժեք ներկայացնող տարածքներ: Inառանգությունը անցյալից ժառանգած գույքն է, որը պատրաստվում ենք փոխանցել մեր ապագա սերունդներին: Մշակութային և բնական ժառանգությունը կյանքի ոգեշնչման անփոխարինելի աղբյուր է: Դա մեզ համար չափանիշ է, մեր ելակետն է և ընդգծված բնութագիրը: Heritageառանգությունը պատկանում է մեզ, ամբողջ մարդկությանը, անկախ նրանից, թե մեզանից ով է դրա մեջ: Heritageառանգության պահպանման դրդապատճառն առաջացել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո `հիմնվելով Աբու Սիմբելի տաճարի` հին եգիպտական քաղաքակրթության գանձերից մեկի փրկության վրա: Եգիպտոսում Ասուանի ջրամբարը կառուցելու որոշումը մտահոգիչ էր միջազգային հանրությանը, քանի որ շինարարությունը մեծ վտանգ էր ներկայացնում հովտի վրա, որի վրա գտնվում էին տաճարները: 1959-ին սկսվեց միջազգային գիտական արշավախումբը `օբյեկտը փրկելու համար: Այս պատմության մեջ ամենացնցողն այն է, որ Աբու-Սիմբելը բաժանված է 1036 բեկորների, որոնք կշռում են 20-40 տոննա, ամբողջությամբ հանվել են գտնվելու վայրից, տեղափոխվել անվտանգ տարածք և հավաքվել նույն եղանակով: Այս ամենի արժեքը 80 միլիոն դոլար է, որի կեսը տրամադրել են ավելի քան 50 երկրներ: Աբու Սիմբելի տաճարների փրկությունը հստակ ընդգծեց միմյանց նկատմամբ ազգերի պատասխանատվությունը: Այս ամենի արդյունքում, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նախաձեռնությամբ, Հուշարձանների պաշտպանության միջազգային խորհրդի (ICOMOS) աջակցությամբ, Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի միջազգային խորհուրդը (ICOMOS) նախապատրաստում է Համաշխարհային ժառանգության մասին համաձայնագիր: Վերջնական համաձայնության արդյունքում մշակութային և բնական ժառանգության պահպանության մասին համաձայնագիրն ընդունվեց 1972 թվականի նոյեմբերի 16-ին Լոնդոնի Գերագույն ժողովում: Համաձայնագրի ամենակարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ բնության և մշակութային արժեքների պահպանության հետ կապված բոլոր հասկացությունները ներառված են մեկ փաստաթղթում: Համաձայնագիրը ճանաչում է մարդկային բնության փոխազդեցությունը միմյանց հետ և անհրաժեշտ է համարում նրանց միջև ներդաշնակության պահպանումը: Համաձայնագիրը հստակ սահմանում է, թե որ բնական և մշակութային օբյեկտները կարող են ստանալ համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ: Համաձայնագիրը սահմանում է այդ օբյեկտների նկատմամբ պետությունների պարտավորությունները, ինչպես նաև դրանց դերը օբյեկտների պահպանման գործում: Ստորագրելով պայմանագիրը ՝ պետությունը պարտավորվում է պահպանել ոչ միայն իր տարածքում ցուցակում ընդգրկված օբյեկտները, այլև ամբողջ ազգային ունեցվածքը: Համաշխարհային ժառանգության պահպանման հիմնական խնդիրն իր վրա է վերցնում «ՅՈՒՆԵՍԿՕ» -ն, որը, ինչպես բոլորս գիտենք, ՄԱԿ-ի հատուկ գործակալությունն է, որը ստեղծվել է ավելի քան կես դար առաջ ՝ 1945 թվականին: Կազմակերպության հիմնական առաքելությունը խաղաղապահությունն է, աղքատության հաղթահարումը, կրթության, գիտության, մշակույթի, հաղորդակցության և տեղեկատվության զարգացումը միջմշակութային երկխոսության միջոցով, երկրների ճիշտ հարաբերությունները միմյանց հետ: Կազմակերպության հիմնական խնդիրն է պահպանել մարդկային մտքի անդորրը: «Քանի որ պատերազմներն առաջին հերթին հայտնվում են մարդու մտքում, այդ պատճառով խաղաղության պաշտպանությունը պետք է իրականացվի մարդու մտքում»: Այս գաղափարը ներառված է «ՅՈՒՆԵՍԿՕ» -ի կանոնադրության մեջ, այն լավագույնս արտացոլում է կազմակերպության գործունեությունը: Համաշխարհային ժառանգության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջկառավարական մարմինը հավաքվում է տարին մեկ անգամ և կազմված է Կոնվենցիայի 21 Մասնակից պետությունների ներկայացուցիչներից, որոնք ընտրվում են վեց տարի ժամկետով: Համաձայնագիրը պահանջում է, որ կոմիտեն հաճախակի հաշվետվություններ ներկայացնի օբյեկտների պահպանության կարգավիճակի վերաբերյալ, քանի որ այդ զեկույցներում գնահատվում է հաստատության վիճակը և մշակվում են ընթացիկ խնդիրները լուծելու ծրագրեր: Կոմիտեն կառավարում է ժառանգության ֆոնդը և ֆինանսական օգնության բաշխումը: Համաշխարհային ժառանգության ցուցակը օբյեկտը ներառելու կամ հանելու որոշումը պատկանում է կոմիտեին: Կոմիտեն իրավունք ունի նաև հետաձգել ժառանգության մեջ օբյեկտի ընդգրկումը, տվյալ պետությունից օբյեկտի վերաբերյալ լրացուցիչ տեղեկություններ հայցել: Համաձայնագիրը խրախուսում է պետությունների գործողությունները, որոնք կնպաստեն հասարակության աչքում օբյեկտի արժեքի բարձրացմանը, կրթության և տեղեկատվական ծրագրերի միջոցով պաշտպանության ամրապնդմանը: Հիմնական առավելություններից մեկը, որը պետությունը ստանում է համաձայնագրի ստորագրմամբ, միջազգային հանրության հետ համագործակցությունն է: Threeառանգության պաշտպանության համար պետություններին տարեկան հատկացվում է երեք միլիոն դոլար: Վտանգված Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտը անմիջապես գտնվում է ուշադրության կենտրոնում և հնարավորինս շուտ ֆինանսական օգնություն է ստանում ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային համայնքներից: Լրացուցիչ, մասնագետները կարող են տրամադրել տեխնիկական և տեղեկատվական աջակցություն: Գիզայի բուրգերը (Եգիպտոս), Չիտվանի Թագավորական ազգային պարկը (Նեպալ), Դելֆիի (Հունաստան) ճարտարապետական հուշարձանները, Էլ Վիսկաինո արգելոցը (Մեքսիկա), Քենիա լեռան ազգային պարկը և Անտառային արգելոցը ընդամենը մի քանի օրինակներ են: ամենալավ գոյատևումը: Համաշխարհային ժառանգության մեջ ընդգրկվելը օգնում է տեղեկատվություն տարածել օբյեկտի մասին, որն իր հերթին մեծ խթան է զբոսաշրջության զարգացման համար: Եթե տեղեկատվության տարածումը լավ պլանավորված և կազմակերպված է, այդ օբյեկտը կարող է դառնալ տեղական տնտեսության ֆինանսական ռեսուրսներից մեկը: Միայն ստորագրող պետությունները կարող են ժառանգության ցուցակում ներառել իրենց տարածքում գտնվող օբյեկտները: Առաջին քայլը, որ պետությունը պետք է ձեռնարկի, թվարկելն է իր տարածքում գտնվող բոլոր մշակութային և մշակութային օբյեկտները, որը կոչվում է նախնական ցուցակ: Այն պարունակում է բոլոր թեկնածու օբյեկտները, որոնք առաջիկա 5-10 տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ընդգրկվել ժառանգության ցուցակում: Նախնական ցուցակը կարող է թարմացվել ցանկացած պահի: Նախնական ցուցակում ընդգրկվելը շատ կարևոր քայլ է, քանի որ Կոմիտեն չի ընդունի այն օբյեկտները, որոնք ավելի վաղ չեն ներառվել նախնական ցուցակում: Համաշխարհային ժառանգության կենտրոնը առաջարկում է խորհրդատվական աջակցություն պետություններին `առաջադրումներ մշակելու հարցում, որը, որքան հնարավոր է, սպառիչ լինի և ներառի բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերը, ներառյալ քարտեզագրումը: Այս դեպքում կենտրոնը այն ներկայացնում է համապատասխան խորհրդատվական մարմիններին, որպեսզի վերջիններս կարողանան գնահատել տվյալները: ICOMOS- ը, IUCN- ը (Բնության պահպանության միջազգային միություն) և ICCROM- ը (Մշակութային արժեքների պահպանման և վերականգնման ուսումնասիրության միջազգային կենտրոն) խորհրդատվական ընկերություններ են: Որպեսզի օբյեկտը ստանա Համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ, այն պետք է բավարարի առնվազն մեկ չափանիշ: Չափանիշները ներառված են համաձայնագրի ընդունման ուղեցույցում: Դրանք պարբերաբար անցկացվում են ՝ Համաշխարհային ժառանգության հասկացությունների զարգացումը պատշաճ կերպով արտացոլելու համար: Մինչև 2004 թվականը հաստատություններն ընդունվում էին 6 մշակութային և 4 բնական չափանիշների հիման վրա: Բայց այսօր ուղեցույցն ուժի մեջ մտնելուց հետո կա մեկ ընդհանուր ցուցակ, որը բաղկացած է 10 չափանիշներից: Այսպիսով, Համաշխարհային ժառանգության թեկնածու օբյեկտը պետք է լինի .1. Եղեք մարդու ստեղծագործական հանճարի գլուխգործոց, 2. Արտացոլեք մարդկային արժեքների էական ազդեցությունը ճարտարապետական կամ տեխնոլոգիական, մոնումենտալ արվեստի, քաղաքաշինության կամ լանդշաֆտային պլանավորման վրա տվյալ ժամանակահատվածում կամ որոշակի մշակութային տարածքում. 3. Եղել գոյություն ունեցող կամ արդեն վերացած քաղաքակրթությունների եզակի կամ բացառիկ վկայություն. 4. Դա շենքի, ճարտարապետական, տեխնոլոգիական համալիրի կամ լանդշաֆտի ակնառու օրինակ է, որը կներկայացնի մարդկության պատմության մի կարևոր ժամանակաշրջան. 5. Եղիր ավանդական մարդկային կառուցվածքի վառ օրինակ, որը ներառում է ավանդական հող և ջուր, ինչը, իր հերթին, կլինի մշակույթի կամ շրջակա միջավայրի հետ մարդկային փոխազդեցության մոդել, 6. անմիջականորեն կամ էապես կապված լինեն գոյություն ունեցող սովորույթների, գաղափարների, հավատալիքների, գեղարվեստական կամ գրական ստեղծագործությունների, իրադարձությունների, Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում ընդգրկումը դեռ չի ավարտվել: Գործարանի կառավարումը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները մշտապես աշխատում են օբյեկտների կառավարումը բարելավելու ուղղությամբ `վերահսկելով դրա պաշտպանությունը: Պետությունները պարտավոր են պարբերաբար զեկուցել օբյեկտի պահպանության վիճակի մասին: Եթե օբյեկտը կորցնում է իր որակը, որն իր համաշխարհային արժեքի բնույթն էր կրում, Կոմիտեն կարող է որոշում կայացնել օբյեկտը հանել ժառանգության ցուցակից: Մինչ օրս Համաշխարհային ժառանգության ցուցակից հանվել է ընդամենը երկու վայր ՝ Դրեզդենի Էլբե հովիտը և Օմանի արաբական սրբավայր կոչվող անապատային տարածքը: Հայաստանի Հանրապետությունը Համաշխարհային ժառանգության մասին համաձայնագիրը ստորագրել է 1993 թվականի սեպտեմբերի 5-ին: Կազմվել է նախնական ցուցակը, որից Հաղպատավանքը ստացել է համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ և Սանահին վանական համալիրի կարգավիճակ, ըստ երկրորդ և չորրորդ չափանիշների, 1996 թ. Էջմիածնի տաճարը երեք եկեղեցիով, vվարթնոց տաճարի ավերակները `ըստ երկրորդ և երրորդ չափանիշների: 2000 թ. Գեղարդի վանք Ազատ գետի գետի վերևում և երկրորդ չափանիշի համաձայն `2000 թ. [10]: 1995 թ.-ին ՀՀ նախնական ցուցակում ընդգրկվել են մի շարք օբյեկտներ, որոնք դեռ չեն ստացել համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ: Երվրուկի, Նորավանքի և Ամաղուի վերին հովտի Դվին և հնագիտական տեղանքները: Թաթվանի համալիրը նույնպես ներառվել է նախնական ցուցակում, Թաթ անապատի և Որոտանի հովտի հետ միասին, համաձայն վեց չափանիշների. (I) (ii) (iv) (vi) (vii) (ix), բայց մինչ օրս այս գործընթացը չի շարունակվել [10]: Թաթվանի համալիրն ինքնին համապատասխանում է առավելագույն թվով չափանիշների ՀՀ տարածքում `նախնական, ինչպես նաև Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում ընդգրկված օբյեկտների ցանկում: Գտնվելով Տաթ գյուղում ՝ Տաթ գյուղի Սիսիան քաղաքից 35 կմ հարավ, հայտնի հայ միջնադարյան միջնադարյան վանական համալիրը ՝ Թաթը, մեծ ներուժ ունի զբոսաշրջության տարբեր ձևերի զարգացման կենտրոն դառնալու համար: Թաթը բավականին հարուստ պատմաճարտարապետական համալիր է ՝ աշխարհիկ և աշխարհիկ կառույցների համադրությամբ: Համալիրի ամենահին պահպանված կառույցը Պողոս-Պետրոս տաճարն է, 1087 թվին Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է որպես երկրորդ հարկ, իսկ 1787 թվականին տաճարի հարավային մուտքի դիմաց կառուցվել է Գրիգոր Տաթատը: , Թաթվանի համալիրը հնարավորություն ունի զարգանալու ճանաչողական տուրիզմի տեսանկյունից: Հայտնի միջնադարյան կրթական հաստատությունը ՝ Թաթ համալսարանը, զարգացել է իր ժամանակներում, ավելի մեծ հեղինակություն ու բարձր առաջադիմություն է ունեցել Հովհան Որոտնեցու և Գրիգոր Թաթացու դասավանդման տարիներին: Բացի զգույշ կրթությունից, դասավանդվում էին նաև աշխարհիկ առարկաներ: Թաթի ճարտարապետությունն առանձնանում է մի շարք առանձնահատկություններով: Արևելյան ճակատում, խորշերով բաժանված, կան Աշոտգահերեց իշխանի և նրա կնոջ ՝ արքայադուստր Շուշանի արձաններ: Նիշերի պսակներում կան վիշապ օձերի քանդակներ, ավանդական պահպանողական այլմոլորակայիններ, որոնք վկայում են տեղի բնակչության եզակի հավատալիքների մասին: Թաթ վանական համալիրը, ընդհանուր առմամբ, բաղկացած է երեք եկեղեցուց, գրախանութից, սեղանատնից, զանգակատնից, դամբարանադաշտից և տնտեսական և օժանդակ շինություններից: Համալիրից դուրս կան մի շարք կառույցներ ՝ շատրվանը, Թաթ դպրոցը, ինչպես նաև Հովակիմ արքեպիսկոպոսի կառուցած չորս սենյականոց յուղաղացը, որը գտնվում է վանքի պարսպից հյուսիս-արևելք, որը միջնադարյան նման կառույցներից լավագույնս պահպանված է: , Ուշ միջնադարի աշխարհիկ կառույցները, որոնք բնույթով խիստ տարբերվում են հին եկեղեցիներից, ոչ միայն չեն խանգարում ընդհանուր համալիրին, այլև, լինելով ցածրադիր, միօրինակ, ավելի են շեշտում, ընդգծում են հիմնական, բարակ ծավալները բարդ Վանական համալիրի բակի կենտրոնում 10-րդ դարի ճոճվող հուշարձանն է, որն առավել հայտնի է որպես Գավազան: Դա միակ կառույցն է, որը պահպանվել է անձեռնմխելի ՝ չնայած բազմաթիվ երկրաշարժերին: Այս փաստը խոսում է հայկական ճարտարապետության կառուցողական մեծ հմտության մասին: Թաթ գյուղի մոտակայքում կան բազմաթիվ հին խաչքարեր և տապանաքարեր, որոնցից ոչ բոլորն են ուսումնասիրված: Թաթվանի համալիրի 93 արձանագրությունները, որոնք հայտնաբերվել են տարբեր հուշարձանների և սալաքարերի վրա, առանձնանում են հիմնականում Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցու պատերում ՝ ամենահայտնի վայրերում: Արձանագրությունները արվել են շինարարության ընթացքում, ուստի դրանք թվագրվում են 9-10-րդ դարերում: Դրանք, մասնավորապես, պարունակում են շինարարների, պատվիրատուների անուններ, տեղեկություններ են տրամադրում վանքի և հարակից շենքերի կառուցման, վերանորոգման, նվիրատվությունների, կալվածքների, վանահայրերի և մտավորականների մասին: [5] 2008-ի մայիսին մեկնարկեց Tat վերածածկի վերածնունդ նախագիծը, որի երեք հիմնական բաղադրիչներն էին ՝ Թաթվանի համալիրի բոլոր շենքերի վերականգնումը, որն ավարտվում է 2017 թ. Երրորդ բաղադրիչը Tat Gates նախագիծն է, որի նպատակն է զարգացնել Tater ճոպանուղու զբոսաշրջային համալիրը ՝ ստեղծելով անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներ: Վերջինը կառուցվել է հիմնադրամի միջոցներով, իսկ բացումը տեղի է ունեցել 2010 թվականի հոկտեմբերի 16-ին: «Թաթերը» Գինեսի ռեկորդների գրքում գրանցված աշխարհի ամենաերկար հետադարձելի ճոպանուղին է (5752 մ), որի ռեկորդային շինարարության ժամկետը կազմում է 10 ամիս: Peոպանուղու ինժեներական ժամանակակից լուծումները պատրաստվել են ավստրիո-շվեյցարական Doppelmayr / Garaventa կազմակերպության կողմից: Halոպանուղին ձգվում է Հալիձոր գյուղից մինչև Թաթվան վանական համալիր: Peոպանուղու գործարկումից ի վեր ավելի քան 250,000 զբոսաշրջիկ է այցելել Թաթվանի համալիր: Theոպանուղու կառուցումից առաջ Թաթ այցելուների թիվը գերազանցում էր 7000-ը: Թաթ համալիրի ներսում ՝ Որոտան գետի 500 մետրանոց կիրճում, գտնվում է Հայաստանի բնական հրաշալիքներից մեկը ՝ Սատանայի կամուրջը: Այն ստեղծվել է հազարամյակների ընթացքում ջրի և քամու մշտական ազդեցության տակ, որոնք փայլեցնում և փորում էին լավայի սառեցված զանգվածները: Բնական կամրջի լայնությունը 60 մետր է, երկարությունը `30: Որոտանի գեղեցիկ կիրճը հարուստ է բուժիչ աղբյուրներով, հնագույն քարանձավներով և ճգնավորներով: Ձորի ստորին հատվածում լանջերին թաքնված են անցյալ դարի կեսերին պատկանող գյուղեր: Շինուհայրը Սյունիքի հնագույն գյուղերից է, որտեղ լավ վիճակում պահպանվել է 17-րդ դարի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին: Գյուղում կա բազմաթիվ գերեզմաններով գերեզմանատուն, որոնց շարքում առանձնանում է 13-րդ դարի երեք մետրանոց խաչքարը: Մյուսը Երիցաթումբ գյուղն է, որը հայտնի է Սուրբ Մինաս եկեղեցու, ջրվեժի և ջրավազանի համար: Մրգաձոր Խաչ եկեղեցին պահպանվել է Հին Խոտ գյուղում: 10-րդ դարի սկզբին գյուղը նվիրաբերվեց Թաթ վանքին, մինչև 19-րդ դարը այն վանքի սեփականությունն էր: Հալիձոր հին գյուղը հայտնի է իր ավերակ մատուռով, խորանով, 10-րդ դարի խաչքարերով, 17-րդ դարի Սուրբ Մինաս եկեղեցով: Այստեղ ժայռոտ տները միմյանց շարունակությունն են: Դրանք Հայաստանի լեռնային գյուղերի տիպիկ կառույցներն են, երբ մի տան տանիքը մեկ այլ տան բակ է ՝ ձորն իջնող տների կասկադ ստեղծելով: [10] Այսպիսով, Թաթվանի համալիրը մշակութային լանդշաֆտ է, որը բաղկացած է մշակութային, պատմաճարտարապետական, պատմահնագիտական, գեղագիտական «բնական տարրերի» համադրությունից, բնության և մարդու համատեղ ստեղծագործական արտադրանքից, պատմականորեն հավասարակշռված համակարգից, որում բնական է » տեխնածին տարրեր »-ը անբաժանելի են երկարատև փոխազդեցության ներքո: Թաթվանի համալիրը լի է իր անբաժանելիությամբ և ներդաշնակությամբ շրջակա լեռնային բնության հետ: Թաթվանի համալիրն ունի բոլոր հատկությունները, որոնցով կարող է գրավել տարբեր հետաքրքրությունների, տարիքի, ազգության զբոսաշրջիկներ և նրանց ցանկություն առաջացնել այցելել: Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում ներառված `Թաթվանի համալիրի վերաբերյալ տեղեկատվությունը ինտենսիվորեն և արդյունավետորեն կներթափանցվի միջազգային զբոսաշրջության ոլորտ, կաճի զբոսաշրջիկների ակտիվ հոսքը, և վտանգի դեպքում նա կստանա անհապաղ ֆինանսական, տեխնիկական և տեղեկատվական օգնություն: միջազգային հանրություն Գրականություն 1. ianուլիան Հաքսլի- Յունեսկոն դրա նպատակը և փիլիսոփայությունը, Փարիզ 1947, էջեր: 64. 1972, էջեր: 16.3. Յունեսկոյի համաշխարհային ժառանգության կենտրոն. Համաշխարհային ժառանգության տեղեկատվական հավաքածու, Փարիզ 2008, էջեր: 32.5 Ս. Գ Բարխուդարյան, Հայ վիմագրության դիվան, Պրակ 2, Գորիսի, Սիսիան Ghaափանի շրջաններ, Երեւան 1960, 244 էջ: 6. Ս.Սաղումյան, Նորահայտ վիմագրեր, Հասարակական գիտությունների տեղեկագիր, № 1. էջ 93-103, Երեւան 2001, 11 էջ: 7. Թաթ վերածած Revival Project Report - Թաթ Գեյթս, 2013 թ. Ապրիլի 1-ից սեպտեմբերի 30-ը 2013 թ. 8. Ս. Խ. Մնացականյան, Թաթ և, Երևան «Հայաստան» 1987, 15 էջ: 9. URL. http: //www.tatever.am/hy- Tat- պարանների պաշտոնական կայք: 10. URL. http: //whc.unesco.org/- Համաշխարհային ժառանգության պաշտոնական կայք: Մարի Մելիքյան TATG ՎԱՆՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱԼԻՐԸ ՝ ՈՐՊԵՍ ԱՇԽԱՐՀ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ HԱՌԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ Հիմնաբառեր. ՅՈՒՆԵՍԿՕ, Համաշխարհային ժառանգություն, Siteառանգության հուշարձան, uteութ: ։
| Հոդվածի նպատակը համաշխարհային ժառանգության գաղափարի, ցանկում ընդգրկվելու առավելությունների և պարտավորությունների բացահայտումն է, ինչպես նաև նախնական ցուցակում առկա և վեց չափանիշներին համապատասխանող Տաթև վանական համալիրի` համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ ստանալու անհրաժեշտության ներկայացումը։
Հաշվի առնելով բոլոր առավելությունները, որոնք ստանում է օբյեկտը՝ ընդգրկվելով ժառանգության ցանկ, մեր պետությունը պետք է պատշաճորեն կատարի բոլոր համապատասխան քայլերը, որոնց արդյունքում Տաթև վանական համալիրը նախնական ցուցակից մի քանի քայլ առաջ կկատարի և կստանա իրեն արժանի համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակը։
|
ԱՐՅԱՆ ՇԻՃՈՒԿԻ ԱՐԳԻՆԱԶԻ ԱԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՊՈԼԻԱՄԻՆՆԵՐԻՔԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԱՐԴՈՒ ՍՏԱՄՈՔՍ-ԱՂԻՔԱՅԻՆՈՒՂՈՒ ՉԱՐՈՐԱԿ ՆՈՐԱԳՈՅԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՊՔՈՒՄ Վերջին տարիների հետազոտությունների ընթացքում համոզիչ կերպով ցույց էտրվել արգինազի կարևորագույն դերն ուռուցքի իմունակենսաբանությունում [4, 14]։
Նախորդ ուսումնասիրություններն ընդգծում են պոլիամինների կենսասինթեզի միջոցով վերոբերյալի խթանիչ դերն ուռուցքի աճի գործընթացում [8, 10]։
Պոլիամիններըփոքր մոլեկուլային զանգվածով ալիֆատիկ ամիններ են, որոնք առաջանում են Lարգինինի կատաբոլիզմում։
Արգինազ ֆերմենտը կատալիզում է L-արգինինի հիդրոլիզը L-օրնիթինի և միզանյութի։
Արգինազային ռեակցիայի արդյունքում առաջացածL-օրնիթինից օրնիթին դեկարբօքսիլազ ֆերմենտի միջոցով սինթեզվում ենպոլիամինները [3]։
Պոլիամինները տարածված են բոլոր էուկարիոտիկ բջիջներում ևմի շարք պրոկարիոտներում։
Գրականության տարբեր տվյալների վերլուծությունըցույց է տվել, որ չարորակ նորագոյացությունների առկայության դեպքում արգինազիակտիվությունը բարձրանում է [11]։
Բացահայտվել է, որ օրնիթինի (պոլիամիններինախանյութ) մեծ քանակությունը՝ պայմանավորված արգինազի բարձր ակտիվությամբ, նպաստում է կարցինոգենեզի զարգացմանը [13]։
Պոլիամինների քանակությանաճը խթանում է ուռուցքի անգիոգենեզը և մետաստատիկ գործընթացները։
Տարբերօրգաններում չարորակ ուռուցքների առկայության ժամանակ ցույց է տրվել պոլիամինների (պուտրեսցին, սպերմիդին, սպերմին) քանակության կտրուկ աճը մեզումև արյան շիճուկում [12]։
Օրնիթին դեկարբօքսիլազ ֆերմենտն առաջին ուղղակի թիրախն է, որը նույնականացվել է Myc օնկոգենի համար։
Պոլիամինների մեծ քանակությունը կարևոր ներդրում ունի քաղցկեղի բջիջների արագացված աճի մեջ։
Իմունային բջիջների կողմից պոլիամինների հափշտակումը ճնշում է հակաուռուցքայինցիտոկինների արտադրությունը և ադհեզիայի մոլեկուլների քանակը, ինչն ի վերջոդադարեցնում է իմունային բջիջների ցիտոտոքսիկ գործունեությունը։
Սա թույլ է տալիս քաղցկեղային բջիջներին շրջանցել իմունային համակարգը [6]։
CD44 և E-կադգերինն ադհեզիվ մոլեկուլներ են, որոնց սինթեզը պոլիամինների բարձր կոնցենտրացիայի հետևանքով հիպօքսիայի պայմաններում ճնշվում է, ինչը նպաստում է մետաստազների առաջացմանը և տարածմանը, քանի որ հեշտանում է բջիջների անջատումը մայր ուռուցքից։
Անոթի պատին ամրանալուց հետո պոլիամինների մեծաքանակ սինթեզի շնորհիվ ուռուցքային բջիջներն արագ աճում և բաժանվում են [6, 15]։
Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության, պայմանավորված տարիքային շեմով, յուրաքանչյուր 100.000 մարդու հաշվով ՀՀ-ում մահացությունըկազմում է 39.8` Հայաստանը դարձնելով քաղցկեղի մահվան ցուցանիշով աշխարհումառաջին երկիրը։
Հասկանալով քաղցկեղի ժամանակ արգինազի և պոլիամիններիազդեցության տարբեր ուղղությունները, կարելի է մշակել կանխարգելման և բուժմանորոշ մոդելներ։
Տվյալ աշխատանքի նպատակն է մարդու արյան շիճուկում ուսումնասիրել պոլիամինների քանակության և արգինազի ակտիվության փոխկապակցվածությունը մարդու ստամոքս-աղիքային ուղու չարորակ նորագոյացությունների դեպքում։
Հիվանդներ։
Հետազոտություններն իրականացվել են Վ. Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի տրամադրած ստամոքս-աղիքայինուղու քաղցկեղով հիվանդների արյան շիճուկի նմուշներում։
Հետազոտվել է 25 հիվանդի արյան շիճուկ (I-IV աստիճան, 48-75 տարեկան, G1 և G2 տարբերակման աստիճան, տղամարդկանց և կանանց արյան շիճուկում ստացված արդյունքները չեն տարանջատվել)։
Հիվանդների մոտ դեռևս քիմիական և ճառագայթային թերապիա չիիրա-կանացվել, ինչպես նաև չի հետազոտվել այն հիվանդների արյան շիճուկը, որոնցմոտ դեռևս չի ախտորոշվել այլ հիվանդություն։
Ստուգիչ խումբը բաղկացած էր 51±15տարիքային խմբում գտնվող 7 առողջ անձանցից (4 կին և 3 տղամարդ)։
Քաղցկեղիաստիճանավորումը կատարվել է TNM (ուռուցք, հանգույց, մետաստազ) համակարգիմիջոցով։
Կերակրափողի, ստամոքսի և հաստ աղիքի քաղցկեղով հիվանդների արյանշիճուկում կատարված հետազոտությունների արդյունքները ներկայացվել են համագումարի տեսքով։
Ստամոքս-աղիքային ուղու տարբեր օրգանների չարորակ նորագոյացություն ունեցող հիվանդների մոտ ախտորոշված են զարգացման հետևյալ փուլերը. 6 հիվանդ՝ I աստիճան (62±7, T1 կամ T2, N0, M0), 7 հիվանդ՝ II աստիճան (56±12,T3 կամ T4, N0, M0), 7 հիվանդ՝ III աստիճան (63±11, T1-4, N1/N2, M0) և 5 հիվանդ՝ IVաստիճան (71±15, T1-4, N1-2, M1)։
Ռեակտիվներ։
Փորձի ընթացքում օգտագործվել է L-արգինին, գլիցինայինբուֆեր, MnCl2×4H2O, ԵՔՔ, ԴԱՄՕ, թթվային խառնուրդ, HClO4, դենսիլքլորիդ, Na2CO3,պրոլին, էթիլացետատ, քրոմատոգրաֆիկ թիթեղիկներ, քլորոֆորմ/տրիէթիլամինշարժուն ֆազ։
Արգինազի իզոֆերմենտների տեսակի, ակտիվության և սպիտակուցի քանակության սպեկտրի որոշում։
Արգինազի իզոֆերմենտների տեսակի և սպեկտրիորոշման համար իրականացվել է ժել-ֆիլտրացիա (Sephadex G-150, էլյուցիան կատարվել է ֆոսֆատային բուֆերի (0.2 Մ, pH 7.2) անընդհատ հոսքով) և իոնափոխանակային քրոմատոգրաֆիա (CM-cellulose, կատարվել է գրադիենտային էլյուցիա 0.05Մ, 0.1 Մ, 0.15 Մ, 0.2 Մ, 0.25 Մ KCl-ի լուծույթներով, 5 մՄ Tris-HCI-ում, pH 7.5)` օգտագործելով Կոսսմանի մեթոդը [14]։
Ակտիվության որոշման համար որոշ մոդիֆիկացիաներով կիրառվել է Վանսլայկի և Արչիբալդի մեթոդը [1, 2, 14]։
Դեղին գույնի ինտենսիվությունը չափվել է սպեկտրաֆոտոմետրիկ եղանակով` 487 նմ ալիքի Սպիտակուցի քանակական անալիզ։
Սպիտակուցի քանակությունը որոշվել էՊոլիամինների ԴԷՆՍԻԼացում և նրբաշերտ քրոմատոգրաֆիա։
Որոշերկարությամբ (Genesys 10, USA)։
Ֆերմենտի ակտիվությունը արտահայտվել է մոլ xվրկ-1 (kat)։
Լոուրիի մեթոդի համապատասխան [7]։
մոդիֆիկացիաներով կիրառվել է Մորգանի մեթոդը [9]։
Արդյունքների մշակում Statistica 10 (StatSoft) ծրագրով։
Ստացված արդյունքները ներկայացված են միջին±ստանդարտ շեղում (M±SD) արժեքներով։
Մշակված էStatistica 10 ծրագրի օգնությամբ։
Արդյունքները վերլուծվել են Student t-test-ի (singlesample) միջոցով։
Տվյալ աշխատանքի նպատակն է ուսումնասիրել արգինազի ակտիվության ևպոլիամինների քանակության փոխկապակցվածությունը, ինչպես նաև պարզաբանելև որոշել արգինազի իզոֆերմենտային կազմը մարդու արյան շիճուկում ստամոքսաղիքային ուղու (կերակրափող, ստամոքս և հաստ աղի) չարորակ նորագոյացությունների տարբեր աստիճաններում։
Փորձարարական աշխատանքների առաջին փուլում իրականացվել է բարդացման տարբեր աստիճան ունեցող հիվանդների արյան շիճուկում արգինազի ակտիվության որոշում (Գծ. 1)։
Հետազոտական աշխատանքները ցույց են տվել, որ ստամոքս-աղիքային ուղու օրգանների քաղցկեղ ունեցող հիվանդների արյան շիճուկի արգինազի ակտիվությունն առողջ մարդու արյան շիճուկի արգինազի ակտիվության համեմատ բարձրանում է՝ I աստիճանի դեպքում՝ 2.18, II աստիճանի դեպքում` 2.5, IIIաստիճանի դեպքում՝ 2.71, իսկ IV աստիճանի դեպքում՝ 2.94 անգամ։
Արգինազի ակտիվությունն աճում է քաղցկեղի բարդացման աստիճանի աճին զուգահեռ։
Գծ. 1. Արյան շիճուկում արգինազի ակտիվության փոփոխությունը մարդու ստամոքսաղիքային ուղու չարորակ նորագոյացությունների ժամանակ (n= տես հիվանդներիբնութագրում, p<0.001)։
Արգինազի ակտիվության աճը պետք է որևէ կերպ արտացոլվի նաև պոլիամինների քանակության վրա։
Այս ենթադրությունը հաստատելու նպատակով աշխատանքի հաջորդ փուլում առողջ և հիվանդ մարդու արյան նմուշներում իրականացվել է պոլիամինների քանակական որոշում։
Գծ. 2. Արյան շիճուկի պոլիամինների քանակական և որակական անալիզը նրբաշերտքրոմատոգրաֆիայի մեթոդով։
Ձախ սյուն – նորմա, Աջ սյուն - II աստիճանի ստամոքսիքաղցկեղ, RFՍՊՄ – 0.21, RFՍՊԴ – 0.85, RFՊՈՒՏ – 0.89, Origin – սկիզբ, SPM - սպերմին,SPD - սպերմիդին, PUT - պուտրեսցին։
Քրոմատոգրաֆիկ պատկերը ցույց է տալիս, որ քաղցկեղի յուրաքանչյուրփուլում արգինազի ակտիվությանը զուգահեռ աճում է նաև պոլիամինների քանակությունը (Գծ. 2 և Աղյուսակ 1)։
Աղյուսակ 1. Պոլիամինների քանակության փոփոխությունն առողջ և ստամոքս-աղիքայինուղու օրգանների քաղցկեղ ունեցող մարդու արյան շիճուկում (n=5, p<0,05)։
Պոլիամիններիքանակությունը ներկայացված է նՄ պոլիամին 1 մլ արյան շիճուկում։
ՍՊՄ-սպերմին, ՍՊԴսպերմիդին, ՊՈՒՏ-պուտրեսցին։
Պոլիամինների քանակության գումարային աճը քաղցկեղի ժամանակ նորմայիհամեմատ կազմում է 59.3 %, 68.4 %, 80.3 % և 113.3 %` համապատասխանաբար I, II,III և ІV աստիճաններում։
Իրականացվել է առողջ և ստամոքս-աղիքային ուղու քաղցկեղ ունեցող հիվանդների արյան շիճուկում արգինազի իզոֆերմենտային կազմի որոշում։
Ի տարբերություն նորմայի, հիվանդների արյան շիճուկի սպիտակուցի քանակության և արգինազիակտիվության քրոմատոգրամներում ժել և իոնափոխանակային քրոմատոգրաֆիաներից հետո ստացված գագաթները շեղվում են աջ, իսկ մասնակի մաքրված արգինազի ակտիվությունը գագաթներին համարժեք ֆրակցիաներում աճում է։
Կաթնասունների լյարդի արգինազի (արգինազ I) իզոէլեկտրիկ կետի (pI) արժեքը տատանվում է 8.8-9.4 սահմաններում [5]։
pH < pI դեպքում սպիտակուցները ստանում ենդրական լիցք։
Մեր լաբորատորիայում իրականացված ուսումնասիրությունները (էլյուցիան իրականացվել է 5 մՄ Tris-HCI-ով, pH 7.5, Գծ.3 Գ և Դ) միայն կատիոնայինսպիտակուցների ֆրակցիաներում են ցույց տվել արգինազի ակտիվություն, ինչըհամապատասխանում է գրականության տվյալներին։
Ստացված արդյունքները վկայում են, որ արյան շիճուկում արգինազի 2 իզոֆերմենտներից միայն արգինազ I-ն էառկա (Գծ. 3)։
Գծ. 3. Արյան շիճուկի արգինազի ակտիվության (▲) և սպիտակուցի քանակության (■)կորերը ժել (Ա՝ Ve=92մլ և Բ՝ Ve=108մլ, Sephadex G-150 աշտարակ (2 x 40 cm)) ևիոնափոխանակային (Գ՝ Ve=96մլ և Դ՝ Ve=104մլ, CM-cellulose աշտարակ (1 x 18 cm))քրոմատոգրաֆիաներից հետո (n=3, p<0,05, քաղցկեղի բարդացման II աստիճան)։
Այսպիսով, ստամոքս-աղիքային ուղու օրգանների քաղցկեղի դեպքում արյան շիճուկի արգինազի ակտիվությունը զգալիորեն աճում է և կորելյացվում քաղցկեղի փուլերի հետ։
Մեր արդյունքները ցույց են տվել, որ պոլիամինների քանակությունը ևսհիվանդության փուլերին զուգահեռ աճում է։
Մենք ենթադրում ենք, որ կարելի է արգինազի ակտիվության և պոլիամինների քանակության վերահսկումն օգտագործելքաղցկեղի հնարավոր բուժման համար։
Հաշվի առնելով վերոնշյալը, այս ֆերմենտիարգելակիչների կիրառմամբ մյուս հետազոտությունների ընթացքում լաբորատորիայում առնետների մոտ ուսումնասիրվում է արգինազի ակտիվության արգելակմանհակաուռուցքային հատկությունները՝ ի հակադրում 7,12-դիմեթիլբենզանտրացենով(ԴՄԲԱ) խթանված կրծքագեղձի քաղցկեղի։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [3] Bonavida B., Nitric Oxide and Cancer։
Pathogenesis and Therapy, Springer InternClin Cancer Res, 2011, 30։
95.[11] Munder M., Arginase։
an Emerging Key Player in the Mammalian Immune System.Cells and Tolerance in Cancer։
Mechanisms and Therapeutic Perspectives. Immunol Rev.,Գևորգյան Արևիկ ԱՐՅԱՆ ՇԻՃՈՒԿԻ ԱՐԳԻՆԱԶԻ ԱԿՏԻՎՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՊՈԼԻԱՄԻՆՆԵՐԻՔԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԱՐԴՈՒ ՍՏԱՄՈՔՍ-ԱՂԻՔԱՅԻՆՈՒՂՈՒ ՉԱՐՈՐԱԿ ՆՈՐԱԳՈՅԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՊՔՈՒՄԲանալի բառեր՝ քաղցկեղ, պոլիամին, արգինազ, հակաուռուցքային պոտենցիալ։
| Հիվանդության վաղ փուլերում արյան շիճուկում արգինազի ակտիվության և պոլիամինների քանակության աճը և հետագա բարձրացումը զարգացման աստիճանին զուգահեռ` հաստատում է L-արգինինի նյութափոխանակային ուղու այս մետաբոլիտների կարևորագույն դերը քաղցկեղի զարգացման գործընթացներում։
Մենք եզրակացնում ենք, որ արգինազի ակտիվության արգելակման ճանապարհով պոլիամինների քանակության նվազումը քաղցկեղի զարգացման գործընթացներում կարող է ունենալ հակաուռուցքային ազդեցություն, մասնավորապես՝ անգիոգենեզի և մետաստազի գործընթացներում։
|
ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՁԱՆՑ ՔՐԵԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆԸ Մեր օրերում լուծված չէ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության հարցը։
Այն համարվում է ամենավիճահարույց հարցերից մեկը իրավականպրակտիկայում և քրեական իրավունքի տեսության մեջ։
ՀՀ օրենսդրությունը մնում էավանդական դասական դպրոցի դիրքում, որի համաձայն քրեական պատասխանատվության ենթակա են միայն ֆիզիկական, մեղսունակ, օրենքով սահմանված քրեական պատասխանատվության տարիքի հասած անձինք։
Նշված խնդիրը չի կարելիվերջնականապես լուծված համարել թե՛ գործնական և թե՛ տեսական առումով։
Չնայած այս ամենին՝ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ինստիտուտը ստացել է միջազգային հանրության հավանությունը։
Մասնավորապես 1978 թ. Եվրամիության երկրներում հանցավորության խնդիրներով եվրոպական հանձնաժողովը խրախուսեց եվրոպական երկրներին իրավաբանական անձանց՝ բնապահպանական հանցագործությունների համար ճանաչել որպես քրեականպատասխանատվության սուբյեկտ։
Ներկայումս այս ինստիտուտն ամրագրված է մի շարք երկրների օրենսդրությանմեջ (անգլո-սաքսոնական և մայրցամաքային իրավական համակարգի երկրներում)։
Դրանց թվին են պատկանում Ավստրալիան, Բելգիան, Անգլիան, Դանիան, Իսրայելը,Իսլանդիան, Իռլանդիան, Նիդեռլանդները, Կանադան, ԱՄՆ, Ֆինլանդիան, Ֆրանսիան և այլն։
Համաձայն Նիդեռլանդների քրեական օրենսգրքի՝ քրեորեն պատժելի գործունեություն (անգործություն) կարող են կատարել և՛ ֆիզիկական, և՛ իրավաբանականանձինք1։
Նիդեռլանդների քրեական օրենսգրքում սահմանվում է նաև, որ հանրորենվտանգավոր արարքը պետք է բխի իրավաբանական անձի շահերից։
Եթե իրավախախտումը կատարվում է իրավաբանական անձի կողմից, ապա քրեորեն հետապնդվել և պատասխանատվության կարող է ենթարկվել ոչ միայն իրավաբանական անձը, այլև այն անձը, ով կարգադրել է նման գործունեություն կատարել և իրավախախտում առաջացրել։
Որոշ դեպքերում պատասխանատվության կարող է ենթարկվել նույնիսկ այն անձը, ով ընկերության տնօրենի կողմից տրված կարգադրության հիման վրա ղեկավարել է գործունեությունը։
Նիդեռլանդների քրեական օրենսդրության համաձայն՝ իրավաբանական անձըկարող է պատասխանատվության ենթարկվել ցանկացած հանցագործություն կատարելու համար, սակայն պրակտիկայում որոշ հանցագործությունների (օրինակ՝ սեռական) համար դա բացառվում է։
Որպես կանոն` նրանց նկատմամբ առավել հաճախկիրառվող պատժի տեսակ է համարվում տուգանքը։
Ֆրանսիայի քրեական օրենսգիրքը մանրամասն կարգավորում է ինչպես իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ենթարկելու կարգը, այնպեսէլ նրանց նկատմամբ նշանակվող պատժի տեսակները։
Ըստ քրեական օրենսգրքի1 Տե՛ս “Уголовный кодекс Нидерландов”, հասանելի է՝ http։
//law.edu.ru/։
121-2 հոդվածի՝ իրավաբանական անձինք ենթակա են քրեական պատասխանատվության` իրենց մարմնի կամ ներկայացուցչի կողմից իրականացված այն հանցավոր գործունեության համար, որը կատարվել է հօգուտ նրա (իրավաբանական անձի)1։
Պետությունը չի համարվում քրեական իրավունքի սուբյեկտ և չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել։
Բանն այն է, որ եթե նրանից տուգանք գանձվի, ապա նպատակահարմար չի լինի այն գանձել պետական բյուջեից և հետո նորից ուղարկել այնտեղ։
Երկրորդ պատճառն էլ այն է, որ պետությունը կկորցնի իր որոշակի դիրքն ու հեղինակությունը, ինչը միանշանակ բացասաբար կանդրադառնա պետական իշխանության վրա։
Տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու դրանց միավորումները, ունենալով իրավաբանական անձի կարգավիճակ, ենթակա են պատասխանատվության միայն իրենց պատվիրակված լիազորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար։
Օրենսգիրքը նախատեսում է պատասխանատվություն այն ֆիզիկական անձանց համար, որոնք իրավաբանական անձի կողմից կատարվող հանցագործության ընթացքում հանդես են եկել որպես հանցագործություն կատարող կամ հանցակից։
Իրենց ամրագրումն են ստացել նաև այն ոլորտները, որոնց դեմ ոտնձգությունը հանգեցնում է քրեական պատասխանատվության (անձի կյանքի և անձեռնմխելիության դեմ ուղղված հանցագործություններ, արտադրության, փոխադրման, մարդկանց վրա փորձեր կատարելու, ահաբեկչության համար և այլն)։
Օրենսգիրքը սպառիչթվարկում է այն արարքների շրջանակը, որոնց կատարման համար իրավաբանականանձը ենթակա է պատասխանատվության։
Իրավաբանական անձի նկատմամբ որպես պատժի միջոց կարող են կիրառվել տուգանք, որևէ ոլորտում գործունեությունիրականացնելու արգելք (առավելագույնը 5 տարի ժամկետով), համապատասխանընկերությունը ժամանակավոր (առավելագույնը 5 տարի ժամկետով) կամ վերջնականլուծարելու որոշում, պետական կազմակերպությունների հետ գործարք կնքելու հնարավորությունից զրկում և այլն։
Անհրաժեշտ է ներկայացնել նաև անգլո-սաքսոնական իրավական համակարգիերկրներում իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ինստիտուտի կիրառությունն ու առանձնահատկությունները։
Այդպիսի երկրների շարքին էդասվում Անգլիան, որտեղ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ինստիտուտը արմատավորվել է 19-րդ դ. կեսին։
Անգլիայում բացակայում է իրավաբանական անձանց մեղքի ինստիտուտը2, որըգոյություն ունի մայրցամաքային համակարգի երկրներում (եթե հանցանքը կատարվել է նրա մարմնի կամ ներկայացուցչի և այլ անձի կողմից՝ ի շահ իրավաբանականանձի)։
Այստեղ հարցը կարգավորվում է միայն հանցագործության օբյեկտիվ կողմիկատարմամբ, երբ ապացուցված է այն փաստը, որ օրենքը խախտվել է, ինչն էլ պատասխանատվության հիմք է հանդիսանում։
Նման լուծումը մի շարք տարակարծությունների տեղիք էր տվել, և այն կարգավորելու համար մտցվեց «նույնականացման»(իդենտիֆիկացիայի) սկզբունքը, համաձայն որի՝ այն գործունեությունը (անգործությունը), որը կատարվել է իրավաբանական անձի ղեկավարի (ղեկավարների) կողմից,ինչպես նաև անձի հոգեկան վիճակն արարքը կատարելու պահին նույնացվում ենիրավաբանական անձի հոգեկան վիճակի հետ, օրինակ՝ եթե ղեկավար անձը մասնակցում է որևէ հանցանքի կատարմանը՝ որպես կազմակերպիչ, ապա իրավաբանական անձը պատասխանատվության է ենթարկվում՝ որպես հանցագործության կազմակերպիչ։
Բացի այդ՝ չի բացառվում, որ ֆիզիկական անձը կարող է իրավաբանա1 Տե՛ս “Уголовный кодекс Франции”, հասանելի է՝ http։
//law.edu.ru/։
2 Տե՛ս Минин Р., Уголовная ответственность юридических лиц в Англии, “Бизнес в законе”, 2006, № 3-4, с. 9192։
կան անձի հետ ենթարկվել պատասխանատվության՝ որպես հանցակից կամ համակատարող։
Անգլիական օրենսդրության մեջ նախատեսված չեն այն պատժի ու պատասխանատվության տեսակները, որոնք կիրառելի են իրավաբանական անձանց համար։
Այստեղից հետևում է, որ նրանց նկատմամբ կիրառվում են այն նույն պատժատեսակները, ինչ ֆիզիկական անձանց նկատմամբ։
Այսպիսով, անգլիական մոդելի առանձնահատկությունն այն է, որ այստեղ բացակայում է մեղքի ինստիտուտը, օբյեկտիվ կողմի հիմքում ընկած է «նույնականացման»սկզբունքը, և սպառիչ չէ այն հանցագործությունների շրջանակը, որոնց կատարմանհամար կարելի է քրեական պատասխանատվության ենթարկել իրավաբանականանձանց։
Արտասահմանյան երկրների փորձը ցույց է տալիս, որ ոչ միայն հնարավոր է, այլևանհրաժեշտ է ստեղծել իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության համակարգ՝ թե՛ տնտեսության զարգացման, թե՛ հանցագործություններն ավելիարդյունավետ կանխելու համար։
Կարծում ենք, որ այն միանշանակ արդյունավետկլինի ՀՀ իրավական համակարգի համար։
Մեր երկրի համար առավել նպատակահարմար է կիրառել ֆրանսիական մոդելը,որտեղ սպառիչ կերպով նախատեսվում է այն հանցավոր արարքների շրջանակը,որոնց համար իրավաբանական անձինք ենթարկվում են պատասխանատվության։
Այսօր ավելացել են իրավաբանական անձանց կողմից կատարվող հանրորենվտանգավոր արարքները։
Դրանց թվին կարելի է դասել ահաբեկչությունը, շրջակամիջավայրը աղտոտող գործունեությունը, հարկային ոլորտի մի շարք հանցագործություններ, թմրանյութերի ապօրինի շրջանառությունը, փողերի լվացումը և այլն։
Կարծում ենք, որ նման խնդիրներն ունակ է լուծելու իրավաբանական անձանց քրեականպատասխանատվության ինստիտուտը, և այս հոդվածում կփորձենք հիմնավորել այնընդունելու անհրաժեշտությունը։
Նախ նշենք, որ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվությանոլորտում բարդ խնդիրներից է նրա՝ որպես քրեական իրավունքի սուբյեկտի հարցը։
Հեղինակների մի խումբ գտնում է, որ քրեական պատասխանատվության սուբյեկտկարող է լինել միայն ֆիզիկական անձը, և եթե նախատեսվի իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվությունը, ապա դա կհակասի ըստ մեղքի պատասխանատվության սկզբունքին (մեղքը անձի հոգեբանական վերաբերմունքն է իր կատարած արարքի նկատմամբ)։
Դրա հետևանքով անհրաժեշտ է քրեական օրենսգրքիմեջ փոփոխություններ կատարել, ստեղծել երկհամակարգ քրեական օրենսդրություն՝ֆիզիկական անձանց պատասխանատվության և իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար։
Ե. Անտոնովան իր աշխատությանմեջ տալիս է «կորպորատիվ հանցանքի» սահմանումը. «Իրավաբանական անձի կողմից կատարվող հանցանքը պետք է ճանաչվի որպես հանրորեն վտանգավոր գործունեություն, որն իրականացվել է ի շահ նրա, նրա անունից կամ այն անձանց կողմից,որոնք ղեկավարում են իրավաբանական անձը, իրականացնում վերջինիս իրավունքներն ու պարտականությունները»1։
Հեղինակների մի մասն էլ գտնում է, որ իրավաբանական անձի արարքն էլ կարողէ օժտված լինել հանցակազմի այնպիսի հատկանիշներով, ինչպիսիք են պատճառական կապն ու մեղքը։
Այս առնչությամբ Ա. Նիկիֆորովը նշում է. «Հանցագործությունըհամարվում է իրավաբանական անձի կողմից կատարված, եթե այն կատարվել է (ուղղակիորեն կամ այլ անձանց (անձի) միջոցով) իրավաբանական անձը ղեկավարող ան1 Տե՛ս Антонова Е., Юридическое лицо как субъект преступления։
опыт зарубежных стран и перспективыприменения в России, Владивосток, 1998, էջ 18։
ձի (անձանց) կողմից, ովքեր իրականացնում են նրա իրավունքներն և պարտականությունները, գործում դրանց շրջանակներում»1։
Վերը նշված բնորոշման դեպքում իրավաբանական անձի մեղքը դրսևորվում էմիջնորդավորված կերպով՝ իր աշխատողների կամ մարմնի հանցավոր գործունեությամբ, որոնք իրականացնում են նրա իրավունքներն ու պարտականությունները։
Այս տեսակետն էլ ավելի արդարացված և միևնույն ժամանակ իրատեսական է՝հաշվի առնելով այն փաստը, որ իրավաբանական անձը, վերջին հաշվով, ստեղծվումէ ֆիզիկական անձանց կողմից՝ նրանց պահանջմունքները բավարարելու համար։
Որոշ հեղինակներ (օրինակ՝ Ա. Նաումովը) գտնում են, որ իրավաբանական անձինք պետք է ճանաչվեն քրեական իրավունքի սուբյեկտ, երբ նրանք կատարում ենտնտեսական, էկոլոգիական, խաղաղության և մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ։
Հաշվի առնելով իրավաբանական անձանց կողմից կամ ի շահ նրանց կատարվողհանցագործությունների թվի անընդհատ աճը՝ պետք է համաձայնել, որ համակարգըարդյունավետ չի գործում։
Ճիշտ է, հարցը վիճահարույց է և ոչ կատարյալ, բայց պետքէ նկատի ունենալ, որ իրավաբանությանը խորթ չեն նորամուծությունները։
Որոշքրեագետներ գտնում են, որ իրավաբանական անձանց կարելի է պատասխանատվության ենթարկել վարչական կամ քաղաքացիական նորմերով։
Այս տեսակետի հետհամամիտ է Ա. Ժալինսկին՝ նշելով, որ «քաղաքացիական և վարչական իրավունքինորմերը ի վիճակի են ամբողջությամբ կենսագործելու իրավաբանական անձանցկողմից կատարված հանցագործությունների դեմ արդյունավետ միջոցներ»2։
Մերկարծիքով՝ այս տեսակետն այդքան էլ համոզիչ չէ, քանզի անընդունելի է քրեականիրավունքի առարկա հանդիսացող հասարակական հարաբերությունները պաշտպանել վարչական կամ քաղաքացիաիրավական նորմերով, իսկ որոշ դեպքերում քաղաքացիական և վարչական օրենսդրության մեջ ամրագրված սանկցիաները անարդյունավետ են։
Բանն այն է, որ իրավաբանական անձի կողմից կատարված արարքովհասցրած վնասի չափը մի քանի անգամ գերազանցում է նրա նկատմամբ նշանակված տուգանքի չափին։
Ինչ վերաբերում է այն խնդրին, որ իրավաբանական անձանցքրեական պատասխանատվության ինստիտուտը հակասում է քրեական իրավունքիանձնական պատասխանատվության սկզբունքին, ապա պետք է հասկանալ, որ այն ոչմիայն չի բացառում նշված սկզբունքը, այլև գալիս է փոխլրացնելու դրան։
Այսօր «կորպորատիվ հանցանքները» համարվում են «հաջող կատարված» այնպատճառով, որ դրանց համար պատասխանատվության են ենթարկվում մեկ կամ միքանի անձ, իսկ այդ ժամանակ իրական հանցագործները մնում են ստվերում։
Օրինակ՝ հանցագործ հիմնադիրներն ընկերությունը դիտավորյալ սնանկ են ճանաչում՝պարտավորությունների կատարումից խուսափելու համար, և պատասխանատվություն է կրում բնականաբար գործադիր տնօրենը՝ չկարողանալով ապացուցել այնփաստը, որ ինքը կատարել է հիմնադիրների կարգադրությունները։
Անհրաժեշտ էհաշվի առնել մի կարևոր հանգամանք ևս. մենք կարող ենք հազար գործադիր տնօրենի ենթարկել քրեական պատասխանատվության, օրինակ՝ ահաբեկչության ֆինանսավորման, փողերի լվացման կամ ջրերն աղտոտելու համար, սակայն պետք է հասկանալ, որ դրանով վիճակը չի փոխվի։
Կազմակերպությունը, ի շահ որի գործել է տնօրենը, մի նոր տնօրեն կգտնի ու կշարունակի իր հանցավոր գործունեությունը։
Սա միշրջան է, որից ազատվելու համար միայն մեկ ելք կա՝ իրավաբանական անձանց հար1 Տե՛ս Никифоров А., Современные тенденции развития уголовного законодательства и уголовно-правовойтеории, “Государство и право”, 1994, № 6, Էջ 65։
2 Տե՛ս Круглый стол «Введение института уголовной ответственности юридических лиц։
pro et contra», հասանելի է՝ http։
//pravo.hse.ru/announcements/35750330.html։
կավոր է ճանաչել հանցագործության սուբյեկտ, ինչն էլ թույլ կտա ընկերության մասնակիցների դեմ գործի դնել իրավական համակարգը։
Իհարկե չի կարելի կարծել, որընկերության բոլոր մասնակիցները պետք է անխտիր ենթարկվեն պատասխանատվության։
Եթե գործի քննության ընթացքում նրանց մասնակցությունը տվյալհանցանքի կատարմանը չապացուցվի, ապա նրանց դեմ որևէ մեղադրանք չի կարողհարուցվել։
Սա կարևոր է, քանի որ այն անձինք, որոնք առաջ մնում էին ստվերում,այժմ կենթարկվեն պատասխանատվության, իսկ կազմակերպությունն իր գործադիրտնօրենների՝ պատասխանատվության ենթարկվելու հաշվին չի շարունակի իր հանցավոր գործունեությունը։
Այնուամենայնիվ, իրավաբանական անձանց ճանաչումը՝ որպես քրեական իրավունքի սուբյեկտ արմատական փոփոխություններ է ենթադրում քրեական օրենսդրության մեջ։
Իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվությունը կամ պետքէ կարգավորվի առանձին օրենքով, կամ քրեական օրենսգրքի ընդհանուր և հատուկմասերում պետք է նախատեսվեն առանձին գլուխներ, ինչը, մեր կարծիքով, ավելինպատակահարմար կլինի՝ որոշակի հակասություններից խուսափելու համար։
Այսպիսով, կարելի է հավաստել, որ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվությունը հանցավորության դեմ պայքարի արդյունավետ ուղի է, արդյունավետ միջոց՝ կանխելու և հատուցելու հասարակությանը հասցրած ահռելիվնասները։
ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՁԱՆՑ ՔՐԵԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆԸԳարիկ Աբելյան Բանալի բառեր՝ իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ինստիտուտ,իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության սուբյեկտ, քրեականպատասխանատվություն, «կորպորատիվ հանցանք», հանցանք, ինստիտուտի արտասահմանյան երկրների կողմից կարգավորումը, ինստիտուտի արդյունավետությունը։
| Հոդվածում քննարկվում են իրավաբանական անձանց քրեական պատասխանատվության ինստիտուտի ընդունումը հիմնավորող դրույթներ, որոնք անհրաժեշտ են այս ինստիտուտի ներդրման ու կիրառման համար։
Արտասահմանյան երկրների հարուստ փորձն ու օրենսդրության վերլուծությունը վկայում են այս ինստիտուտի ընդունման, ինչպես նաև կարգավորման տարաբնույթ եղանակների ամբողջության մասին։
Քննարկվում են իրավաբանական անձանց՝ որպես քրեական պատասխանատվության սուբյեկտ ճանաչելու, ՀՀ իրավական համակարգում այս ինստիտուտի կիրառման ֆրանսիական մոդելի նպատակահարմարության, ինստիտուտի արդյունավետության ու կանխարգելիչ մեծ ազդեցության հարցերը։
Հոդվածի նպատակն է որոշակիացնել իրատեսական և միևնույն ժամանակ անհրաժեշտ մի շարք փոփոխությունների կատարումը ՀՀ քրեական նոր օրենսգրքի նախագծում։
|
Փայտանյութի արտադրության և կիրառման էկոլոգիական խնդիրներ Փայտանյութը նյութ է, որը հարուստ է կոշտ, ծակոտկեն ածխածնով `ստացված փայտի չոր թորումից` 450-550 ° С: Փայտանյութը ձեռք է բերվում փայտը վառելու վառարանում կամ փայտե կույտում տաքացնելով `առանց օդանցքի առկայության: Փաստորեն, երբ փայտածուխ է ստացվում, փայտը պիրոլիզացվում է առանց ջերմային ներթափանցման կամ չոր թորման: Փայտը ստացվում է կույտերում, փոսերում, խարույկներում և տակառներում: Կույտ եղանակով ածուխ ձեռք բերելու համար նախընտրելի է հարթ տարածք, մինչդեռ մեկ մետր երկարությամբ փայտի կտորները դասավորված են 2-4 մ տրամագծով, 1-2 մ բարձրությամբ կույտի ձվի մեջ, որից հետո վերևը ծածկված 10-20 սմ հողի շերտով և այրված: Փայտանյութ ստանալու փոսային մեթոդը նման է կույտի մեթոդի ՝ այն տարբերությամբ, որ փայտը դասավորված է փոսի մեջ և վերևից ծածկված է հողի շերտով: Հարմար տեղն ընտրվում է խարույկի մեթոդով, և խարույկը վառվում է մանրացված փայտով: Բարելի մեթոդը կատարվում է երկու եղանակով [1-6]: Առաջինում օգտագործվում է մեկը, իսկ երկրորդում `երկու բարել: Համապատասխան չափի մանրացված փայտը դրվում է հերմետիկ տակառի մեջ: Բարելի շուրջ փայտ է դասավորված, կրակը վառվում է: Երկրորդ մեթոդով նրանք վերցնում են մեծ և փոքր երկաթյա տակառներ: Մեծ տակառի կողքին բացվում է 50 սմ լայնությամբ և 30 սմ բարձրությամբ ճեղք: Փոքր տակառի մեջ փոքր անցքեր են բացվում: Հերմետիկ փոքր պահարանում տեղադրվում է համապատասխան չափի մանրացված փայտ: Փոքր տուփը դրվում է մեծ տակառի մեջ: Հրդեհը մեծ տակառի տակից այրվում է մոտ 9 ժամ: Փայտը քայքայելու գործընթացը շատ բարդ է, քանի որ այն բաղկացած է մի շարք քիմիական նյութերից: Չոր փայտը պարունակում է ցելյուլոզա, լիգնին, հեմոցելյուլոզա, խեժեր, եթերայուղեր, որոնք կազմում են չոր փայտի մոտ 90-95% -ը և մի շարք անօրգանական նյութեր: Կախված փայտի տեսակից `1 մ 3 չոր փայտանյութ արտադրում է 0.13-0.25 մ 3 փայտածուխ: Փայտից փայտածուխ արտադրելու համար այն պետք է անցնի ջերմային քայքայման երեք փուլեր: Առաջին փուլը փայտի չորացման գործընթացն է: Եվ 150 oC ջերմաստիճանում խոնավությունը դուրս է գալիս փայտից: Երկրորդ փուլում տեղի է ունենում չոր թորման գործընթաց: 150-350 oC ջերմաստիճանում արտանետվում են մի շարք օրգանական գազեր: Այսպիսով, 150 oC ջերմաստիճանում քսիլենի քայքայումը սկսվում և ավարտվում է 250 oC ջերմաստիճանում, քացախաթթու, ֆուրֆուրոլ և այլ գազեր են արտանետվում: Էլիգինի քայքայումը սկսվում է 200 oC- ից, որն ուղեկցվում է ցնդող ցածր մոլեկուլային քաշի նյութերի արտազատմամբ, հիմնականում `առաջին կարգի կայուն օրգանական աղտոտիչների` բենզապիրենի արտանետմամբ: Cellելյուլոզայի տարրալուծումը սկսվում է 300 oC- ից, ազատվում են մեթիլ սպիրտ, ացետոն և այլն: 280 oC- ից սկսած, գործընթացը դառնում է ջերմային, և պիրոլիզը արագանում է: Ածուխը հիմնականում արտադրվում է այս փուլում: Երրորդ փուլում (350–550 oC) հիմնականում բաժանվում են խեժ նյութերը [3, 5]: Վերոգրյալից հետեւում է, որ փայտածուխ ստանալիս մթնոլորտը աղտոտվում է բենզոպիրենով, քացախաթթվով, մեթանոլով, ացետոնով և ֆուրֆուրոլով: Ներկայումս ածուխի պահանջարկը զգալիորեն աճել է, ուստի այն արտադրվում է շատերի կողմից: Հայաստանում 2012 թվականից զբաղվում է ակտիվացված փայտածուխի և ածխի վաճառքով: Հիմնադրել է «Արմաունտ կարբոն» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերություն: Կազմակերպության կողմից առաջարկվող ապրանքների ցանկը ներառում է `Diablo, EcoSystems, ակտիվացված նարգիլե ածուխ: Ածուխի գործարաններ կան Տավուշի մարզի Ազատամուտ, Վազաշեն, Սկար և Կիրանց գյուղերում: Իջջանի շրջանի Ազատամուտ գյուղը նախկինում ունեցել է քաղաքային բնակավայրի կարգավիճակ: Բազմաթիվ ժայռեր են բարձրանում Աղստ գետի ափին ՝ հիշեցնելով 19-րդ դարի Ալավերդու պղնձաձուլարանը: Նրանք «ժայթքում են» ծխից ՝ թունավորելով ինչպես շրջակա միջավայրը, այնպես էլ այնտեղ աշխատող բանվորները: Փայտը ունի մեծ ծակոտկենություն, որը որոշում է դրա բարձր կլանման հատկությունները: Մեկ գրամ ածուխի հատուկ մակերեսը 160-400 մ 2 է: Հատուկ խտությունը `0.2-03 գ / սմ 3: Ածուխի կալորիականությունը `7500-8200 կկալ / կգ: Ածուխի խոնավությունը 2-4% է: Պահելուց հետո այն կարող է աճել մինչև 7-15%: Osակոտկենությունը չպետք է գերազանցի 3% -ը, իսկ ցնդող միացությունները ՝ 20% -ը: Ածխի մեջ կան ածխածնի ցնդող և ոչ ցնդող միացություններ: Ոչ ցնդող միացությունները ածխածին, ջրածին, ազոտ և թթվածին պարունակող ալիֆատիկ-անուշաբույր միացություններ են, որոնց քիմիական կազմը տրված է աղյուսակ 1-ում: Ածուխը պարունակում է Na-K, Na, Ca, Mg, Si, Al, Fe- օքսիդներ և կարբոնատներ [4, 6]: Աղյուսակ 1.450oC ջերմաստիճանում ստացված փայտածուխի քիմիական բաղադրությունը: Տարրերի կազմը.% Փայտը պարամագնիսական հատկություններ ունի ՝ շնորհիվ բարձր մոլեկուլային քաշի կայուն մակրո արմատականների: Ակտիվ - Rк * և պակաս ակտիվ Rcp *, որի կոնցենտրացիաներն առավելագույնն են համապատասխան 550 և 325 ° С- ում: Երբ ածուխի ջերմամշակումը առանց 400-900 ° C ջերմաստիճանի առանց օդի մուտքի, վերջինս խտանում է հետևյալ ռեակցիաների պատճառով. R * + R *: - R - R Ածուխում մակրո արմատականների առկայությունը որոշում է վերջիններիս թթվածնի հետ արձագանքելու կարողությունը: Այսպիսով, 30-90 ° C ջերմաստիճանում մեկ ժամվա ընթացքում ածուխի զանգվածի թթվածնի պարունակության 0,5-2% -ը քիմիազերծվում է, և միաժամանակ հանվում է 0,3-1,5% ջուր: Թթվածնի առկայության դեպքում տեղի է ունենում ճյուղավորված շղթայի ինքնաօքսիդացման գործընթաց, որը կարող է հանգեցնել ածխածնի ինքնայրացման: Ածուխն օգտագործվում է բյուրեղային սիլիցիումի, ածխածնի դիսուլֆիդի, գունավոր մետաղների, ակտիվացված ածխածնի արտադրության մեջ, ինչպես նաև ռեստորանային բիզնեսում `որպես կենցաղային վառելիք: Օրինակ ՝ ածուխն օգտագործվում էր պղինձ պատրաստելու համար: 10 գ պղնձի օքսիդը 100 ° C տաքացնելուց հետո ավելացրեք 1 գ մանրացված ածուխ և տաքացրեք այն տապակի մեջ: Փայտածուխն օգտագործվում է որպես վառելիք և սննդի գունանյութ E153 ծածկագրով: Այն ավելացվում է կենդանիների կերերին: Այն օգտագործում է նաև փայտածուխ ՝ էթանոլը մաքրելու համար: Ածուխի կլանման հատկությունը հաճախ օգտագործվում է որպես տհաճ հոտերը վերացնելու միջոց: Այսպիսով, եթե ստիպված եք երկար ժամանակ անջատել սառնարանը կամ սառնարան դնել կծու կերակուր, որի հոտը արագ տարածվում է, ապա կարող եք պարզապես ածուխի մի կտոր տեղադրել: Նույն կերպ, վերացվում է մեքենայի սրահի տհաճ հոտը: Այսպիսով, ցույց է տրվել, որ փայտածուխի արտադրության ընթացքում մթնոլորտը աղտոտվում է բենզոպիրենով, քացախաթթվով, մեթանոլով, ացետոնով և ֆուրֆուրոլով: Բացահայտվել են փայտածուխի օգտագործման էկոլոգիական խնդիրները, որոնք հատկապես կարևոր են գլոբալ կլիմայի փոփոխության, մթնոլորտային ծխի և տեղումների աղտոտման տեսանկյունից: ԳրականությունՄանե Մուշեղյան Լուսավորության արտադրության և կիրառման էկոլոգիական խնդիրներ Հիմնաբառեր. Ածուխ, էկոլոգիա, օդի աղտոտում, ներծծում: ։
| Փայտածխի կիրառումը կենցաղում դեռևս բավականին մեծ է։
Ցույց են տրվել փայտածխի ստացման և կիրառման էկոլոգիական որոշ հիմնահարցեր, որոնք այժմեական են կլիմայի գլոբալ փոփոխման, մթնոլորտում սմոգի առաջացման և տեղումների աղտոտվածության տեսանկյունից։
Ապացուցված է, որ փայտածխի ստացման ժամանակ մթնոլորտն աղտոտվում է մրով, բենզապիրենով, քացախաթթվով, մեթանոլով, ացետոնով և ֆուրֆուրոլով։
|
ՇՈՒՇԻԻ ԱԶԱՏԱԳՐՄԱՆ ԱՐՁԱԳԱՆՔՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՄԱՄՈՒԼՈՒՄ1985 թ. ապրիլին ԽՄԿԿ Կենտկոմի գլխավոր քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովըհայտարարեց Վերակառուցման քաղաքականության մասին, ինչը խորհրդային կայսրության փոքր ժողովուրդներին, այդ թվում՝ հայերին ազգային հարցերի շուրջ խոսելու հնարավորություն տվեց։
Ղարաբաղը դարձավ «Վերակառուցման քննություն»կամ «Վերակառուցման փորձաքար», և ճանապարհ բացվեց ղարաբաղյան պայքարինոր ու վճռական փուլի համար։
Արգելված բազմաթիվ խնդիրներ դարձան հանրայինքննարկման և հասարակական ակտիվության առարկա1։
Հայաստանի համար այդպիսին էր նախևառաջ հենց Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը։
1988 թ. փետրվարից սկսվեց հայ մամուլի պատմության նորագույն շրջանը. այդօրերին էր, որ ծնունդ առավ համաժողովրդական շարժումը, որը նշանավորվեց 1988թ. փետրվարի 20-ին ԼՂԻՄ մարզային խորհրդի արտահերթ նստաշրջանով և նրակողմից ընդունված պատմական որոշմամբ։
Այն նոր ու կարևոր շրջափուլ բացեց նաևհայաստանյան մամուլի, լրագրողների և հրապարակախոսների համար։
Սահմանադրական ճանապարհով ընթացող պայքարը որոշ ժամանակ անց պիտի վերածվեր պատերազմական գործողությունների, հետո նաև դառնար Արցախյանգոյամարտ։
Զինված հարձակումներ, հայ բնակչության ջարդ ու բռնի տեղահանություն, պարետային ժամ, փոքրիկ հաղթանակներ ու անդառնալի կորուստներ։
Այլևսհանրահավաքները, ցույցերը, գործադուլներն անզոր էին որևէ բան փոխելու։
Փոխարենն ադրբեջանական կողմն այդ ամենին արձագանքում էր սումգայիթյան եղեռնագործությամբ և Ասկերանի, Շահումյանի, Մարտակերտի, Մարտունու, Հադրութիշրջանների տարբեր ուղղություններով լայնածավալ հարձակումներով2։
Զինված պայքարի մասին առավել մանրամասն տեղեկություններ փոխանցում ենպատմական աղբյուրները. այդ շրջանի հայաստանյան մամուլն առավելապես արձանագրողի դերում էր։
Կամավորական ջոկատների կողմից հերթական գյուղի ազատագրումը կամ նահանջը մամուլում տեղ էր գտնում հիմնականում հաղորդագրությունների տեսքով։
1991 թ. նոյեմբերից ի վեր Շուշիից ադրբեջանցիների կողմից արձակվող հրթիռները (մինչև 1992 թ. մայիսի 8-ը՝ շուրջ 15.000 արկ ու հրթիռ) ավերում էին ԼՂՀ մայրաքաղաք Ստեփանակերտը։
Շուշիի ազատագրումը դարձավ օրախնդիր։
Նախապատրաստական աշխատանքները ավարտված էին, և ամեն ինչ ծրագրված էր իրականացնել դեռևս ապրիլին, բայց եղանակային պայմանների ու մի շարք այլ գործոնների պատճառով մի քանի անգամ հետաձգվեց։
Շուշիի ադրբեջանական զորախմբիինժեներասակրավորական ծառայությունը բավական թույլ էր։
Հակառակորդը համոզված էր, որ պետք է գրավի Ստեփանակերտը, և ականապատմանը լուրջ ուշադրություն չէր դարձրել3։
1 Մկրտիչյան Ա., Ղարաբաղյան շարժման ծնունդը և մամուլը, «Ակունք», 2011, թ. 3, էջ 79։
2 Տե՛ս http։
//www.nkr.am/hy/decision--of the-special-of the-nkao-council-of-peoples-deputies-of-xx-session/41/։
3 «Մեր հաղթանակները», հ. Դ, Երևան, 2012, էջ 294-295։
1992 թ. մայիսի 8-ի գիշերը՝ ժամը 20։
23-ին, տրվեց հարձակման հրամանը, ևշուրջ 2000 մարտիկներ չորս ուղղություններով սկսեցին բերդաքաղաքի գրոհը։
Շուշիի ազատագրման օպերացիան կոչվում էր «Հարսանիք լեռներում»։
Մայիսի 9-ի առավոտյան Շուշին ազատագրված էր։
Լուրն առաջինը հայտնեց ՀՅԴ պաշտոնաթերթ«Երկիր»-ը հենց մայիսի 9-ի համարում` գրելով. «Լույս 9-ի ժամը 2։
30 տվյալներովքաղաքն ազատագրվել է»։
Թերթի թղթակիցը դեռ կեսգիշերին էր կապվել ԼՂՀ ԳԽնախագահի պաշտոնակատար Գեորգի Պետրոսյանի և ՀՀ ՊՆ Վազգեն Մանուկյանիհետ, ճշտել մանրամասները, գրառել քաղաքն ազատագրած մի քանի մարտիկներիխոսքեր։
Իսկ հաջորդող համարներում թերթը հետևողականորեն անդրադարձավ ազատագրման մանրամասներին, ներկայացրեց Շուշիի ազատագրման գործողությանսխեմատիկ քարտեզը, տպագրեց լուսանկարներ բերդաքաղաքի բարձունքից («ԼՂՀմայրաքաղաքը մի քանի տարի այստեղից լուսանկարել հնարավոր չէր» մակագրությամբ)։
ՀՀ Գերագույն խորհրդի պաշտոնաթերթը` «Հայաստանի Հանրապետություն»-ը, հաղթանակի լուրն աննշան և ուշադրություն չգրավող տեղում տպագրեց։
Այդ օրերին Հայաստանի պաշտոնական պատվիրակության՝ Թեհրան կատարած այցիմանրամասների կողքին հայտնվեց «Արմենպրես»-ի հաղորդագրությունը, ըստ որի՝«Ինքնապաշտպանության ուժերը մտել են Շուշի»։
Միայն օրեր անց թերթի 3-րդ էջումհայտնվեց տեղեկատվություն, որ «Շուշին լիովին գրավելուց հետո վերահսկվում էքաղաքը». ազատագրման մանրամասներին թերթի ընթերցողները ծանոթանալուհնարավորություն այդպես էլ չունեցան։
«Ազդարար» թերթում «Հաղթանակի ղողանջներ» վերնագրով տպագրված հոդվածը ամբողջությամբ հայրենասիրական կոչ, հորդոր էր սերունդներին. «Շուշի՜, Շուշա՜, Շոշ, Շուշվա բերդ…..Աշխարհի բոլոր թերթերն ու ամսագրերը, ռադիոյի և հեռուստատեսության անխտիր բոլոր կայաններն այս օրերին խոսում են Շուշիի մասին։
Ոմանց համար դա դավաճանություն է (ադրբենջանցիներ), ոմանց համար…. Շուշին ազատագրված է, Շուշին հայկական է, Շուշին վերջապես շնչում է հայերեն, այն այլևս չի կարող եղբայրասպան լինել՝ սա է ճշմարտությունը։
Շուշին ազատագրված է, Շուշին մերն է։
Սա է ամենամեծ «պատճառը»։
Մյուս տասնիննի վրապարզապես պետք է ծիծաղել…»1։
«Ազդարար» օրաթերթի մեկ այլ համարում գովաբանվում էին մեր ազգի հերոսները, նրանց սխրանքը. «Վերջապես Շուշին կրկին եղավ հայերինը և այդպես էլպետք է լիներ, քանի որ այն, ինչ պատկանում է մեզ, չէր կարող լինել ուրիշինը»2։
«Հայք» օրաթերթը մի քանի օր անց հայտարարեց. «Թե՛ հայերի, թե՛ ազերիներիկորուստները ավելի քիչ եղան, քան սպասելի էր, ըստ ամենայնի, Ադրբեջանը հոգեբանորեն պատրաստ էր Շուշիի անկմանը»։
Ադրբեջանը չէր կարող հանգիստ տանել Շուշին հանձնելու գաղափարը և շարունակում էր հայերի նկատմամբ հալածանքները։
Հակառակորդը մի քանի օր շարունակուժեղ գրոհներ ձեռնարկեց Արցախի և ՀՀ խոցելի կետերի վրա, և դրանց դարձյալպետք էր դիմակայել։
Հայ ազատամարտիկների հուժկու գրոհների ներքո ադրբեջանական զորամիավորումները թողեցին Շուշին և զինամթերքի զանազան տեսակներով գերլեցուն մոտակա ռազմաբազաները։
Նրանք ականապատեցին զինապահեստներն ու մերձատար ճանապարհները։
Հակառակորդի այդ խարդավանքն էլ նոր անմեղ զոհերի պատճառ դարձավ3։
«Հայք»-ը հետագա համարներում անդրադարձավայդ օրերին կատարվող դեպքերին՝ մանրամասն ներկայացնելով դրանց ընթացքը։
1 «Ազդարար», 1992, N 1-26, 15.V-30.XII, Պակ.՝ 23, 22-28 մայիսի, թիվ 2, «Հաղթանակի ղողանջներ»։
2 «Ազդարար», 1992, N 1-26, 15.V-30.XII, Պակ.՝ 23, 6-12 մայիսի, էջ 1, «Շուշին ազատագրվել է»։
3 «Հայք», 1992, N 1-25, 15.I- 24.VI, մայիս 13-19, «Իրադրությունն Արցախում և Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում»։
Ադրբեջանական կողմը մեղադրանքներ էր հնչեցնում ԼՂՀ իշխանություններիհասցեին՝ Շուշիի գնդակոծության ժամանակ իբրև թե քիմիական զենք օգտագործելու համար։
Դրան հետևեցին ռուսական հեռուստատեսության «Վեստի» հեռուստածրագրի ցուցադրած «հավաստի» կադրերը Շուշիից։
Պայթած արկերի մնացորդներիցմի քանի հոգի արտազատում էին մասնիկներ, որոնք իբր բարձր խտության քիմիական թունավոր նյութեր են։
ԼՂՀ ղեկավարությունը կտրականապես հերքեց այդ մեղադրանքը և ափսոսանք հայտնեց ռուսական հեռուստատեսությամբ փաստերի խեղաթյուրման կապակցությամբ։
Միաժամանակ ԼՂՀ ղեկավարությունը պահանջեց չեզոք պետությունների անկախ փորձագետների հրավիրում Շուշի` քարոզչական սադրանքը հերքելու։
Պատասխան, ինչպես սպասվում էր, չկար1։
Շուշիի ազատագրումը ռազմաքաղաքական և հոգեբանական առումով շրջադարձային նշանակություն ունեցավ։
Այս հաղթանակի շնորհիվ ազատագրվեց նաևԲերձորը, ինչը թույլ տվեց վերականգնել ցամաքային կապը ՀՀ հետ և այդպիսովմիացնել հայկական երկու պետությունները։
Վերացվեցին նաև Ստեփանակերտին,Քարինտակ ու Շոշ գյուղերին ուղղված սպառնալիքները2։
«Ազդարար» և «Երկիր» պարբերականները տեղադրել էին հոդվածներ ոչ միայնհաղթանակի ու տիրող իրավիճակի մասին, այլև կային հոդվածներ, որտեղ ներկայացված էին ազատամարտիկների խոսքերը հաղթանակից հետո. «Մտանք Շուշի, երբհետևակն արդեն ոչնչացրել էր թշնամու հիմնական կրակակետերը։
Մեզ մնում էրվնասազերծել և հալածել վերջին թուրքին։
Ժամը 4-ին քաղաք մտնելուն պես կրակներ վառեցինք, և Ստեփանակերտում իմացան, որ Շուշին մեր ձեռքում է։
Հիշողությանս մեջ ապրող թշնամու գազանությունները իմ հոգում արթնացնում են արդարվրիժառության զգացումը։
Այս համոզմունքով այսօր ինձ հետ է միացել եղբայրս,քրոջս որդին, տասնյակ ընկերներ` Արցախից և Հայաստանից» (Ռուբեն Օհանյան,պարետային դասակի 1-ին ջոկատի հրամանատար)։
«Ինչպես բոլորը, ես էլ ներքին վախով էի մասնակցում Շուշիի գրավմանը։
Տեսնեի՜ք, ինչպես էին կռվում մեր Արցախի տղաները, ովքեր ողջ կյանքում մրջյուն էլ չէինսպանել։
Մեզ հետ էր Վրեժ անունով մի տղա, վտիտ մարմնով, մի քանի անգամ փոքր,քան ես։
Բայց կռվելու մեջ գերազանցում էր ինձ։
Ես ուղղակի ապշել էի նրա անսահման համարձակությունից, ֆիզիկական ուժից։
Ասես, ի ծնե զինվոր էր»3։
Շուշիի իրադարձությունների՝ արտասահմանյան առաջին արձագանքներն ումեկնաբանություններն առանձնապես աղմկալից չէին։
Մայիսի 9-ին մոսկովյան «Նովոստի» ծրագրի մեկնաբան Սերգեյ Դորենկոն նախ իր որոշ հիասթափությունը հայտնեց հայերից, որոնք պնդում էին, թե 366-րդ գունդը Արցախից հանելուն պես այստեղկոտորած կսկսվի, իսկ իրականում ռուսների հեռանալուց հետո գյուղ գյուղի ու քաղաք քաղաքի ետևից են գրավում։
Ապա երկմտանքով ասաց, թե կամ ադրբեջանական բանակ կոչվածը թույլ ու անկազմակերպ ջոկատներ են, որոնք հանձնեցին «անմատչելի Շուշին», կամ հայկական զինված խմբավորումները լավ կազմակերպված ևուժեղ բանակ են։
Շուշիի ազատագրումից հետո ռազմական գործողությունները վերածվեցին ԼՂՀև Ադրբեջանի միջև սահմանային պատերազմի, իսկ ԼՂՀ փաստական անկախությունը դարձավ անշրջելի։
Շուշիի հաղթանակով ու Լաչինի միջանցքի բացմամբ ավարտվեց ԼՂՀ անկախության համար պայքարի առաջին փուլը։
Ղարաբաղյան հիմնահարցը լուսաբանելու տեսանկյունից նոր փուլ նախանշվեց նաև հայաստանյան մամուլիհամար։
1 «Հայք», 1992, N 1-25, 15.I- 24.VI, մայիս 6-12, «Հայկական կողմը հերքում է»։
2 «Մեր հաղթանակները», հատոր Դ, էջ 299-300։
3 «Ազդարար», 1992, N 1-26, 15.V-30.XII, Պակ.՝ 23, մայիս 22, «Պատմում են ազատամարտիկները»։
Մելինե ՀովհաննիսյանՇՈՒՇԻԻ ԱԶԱՏԱԳՐՄԱՆ ԱՐՁԱԳԱՆՔՆԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՄԱՄՈՒԼՈՒՄԲանալի բառեր՝ Շուշիի ազատագրում, հայաստանյան մամուլ, «Հայք», «Ազգ», «Ազդարար»,«Երկիր», «Հայաստանի Հանրապետություն» պարբերականներ, իրադարձություններիլուսաբանում, 1992 թ. մայիսի 9, պաշտպանական գործողություններ, ազգային շարժում,հանրահավաքներ, կամավորական ջոկատներ, արտասահմանյան մամուլ։
| Շուշիի ազատագրումը (1992 թ. մայիսի 9) հայ ժողովրդի պատմության փայլուն էջերից մեկն է. հայերն ապացուցեցին թշնամիներին մեր քաջությունն ու հայրենասիրությունը, մեր մարտնչող ոգին, որի շնորհիվ ազատագրեցինք Շուշին։
Հայաստանյան մամուլը, բնականաբար, չէր կարող չանդրադառնալ այդ դեպքերին, ճշգրիտ և հանգամանորեն չլուսաբանել պատերազմական գործողությունները, մեր հաղթանակը։
Այդ ժամանակի հայտնի պարբերականները («Հայք», «Ազգ», «Ազդարար», «Երկիր», «Հայաստանի Հանրապետություն» և այլն) իրենց հոդվածներում ճշգրիտ լուսաբանում էին իրադարձությունները, և դրանց շնորհիվ հայ ժողովուրդը տեղյակ էր պատերազմի բոլոր մանրամասներին։
|
ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐԸ ԳԵՐՄԱՆԱԲՆԱԿ ԹՈՒՐՔ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ 1990-2000-ԱԿԱՆ ԹԹ.Գերմանիայում այսօր բնակվում է մոտ չորս միլիոն թուրք։
Ըստ Գերմանիայի դաշնային վիճակագրական տվյալների վարչության` միջին վիճակագրական թուրքը Գերմանիայում բնակվում է 24 տարի։
Ինքնության ձևավորման համար սա բավական լուրջ ժամանակ է։
Այսինքն, երիտասարդ թուրքերնիրենց սոցիալական կայացման փուլն ամբողջությամբ անց են կացրել գերմանական մշակութայինդաշտում։
Այս փաստին հակառակ, թուրքերի մեծ մասը ո՛չ գերմանական, ո՛չ էլ թուրքական միջավայրում ամբողջապես ադապտացված չէ։
Որևէ խմբին չպատկանելը հանգեցնում է սեփական «ես»-իմշտական փնտրտուքի։
Վերջին քսան տարում ինքնության ձևափոխման, պահպանման խնդիրները կենտրոնական տեղեն զբաղեցնում գերմանաբնակ թուրք գրողների ստեղծագործություններում։
Ինքնության փնտրտուքում թուրք գրողները մերթ ընդ մերթ անդրադառնում են անցյալին, գովաբանում Օսմանյան պետությունը, պանթյուրքիստական գաղափարներ արծարծում. «Հայրս բարկացավ, - ասում է երիտասարդթուրք գրող Քարա Յադեի բեսթսելլեր «Սելամ Բեռլին» վեպի հերոսը, - Մի՛ հիմարացիր։
Թուրքին հնարավոր չէ գաղութացնել։
Հնդիկին, աֆրիկացուն՝ այո։
Բայց թուրքին՝ երբեք։
Անհնար է։
Ոչ ոք թուրքերին չի կարող տիրել և ուծացնել։
Հակառակ դեպքում մի միլիարդ չինացիները մեկ միլիոն ույղուր-թուրքերին վաղուց հաջողությամբ ուծացրած կլինեին։
Չկա նման բան։
Չինաստանի հյուսիսում դեռ թուրքույղուրներ կան, և նրանք ոչ թե չինարեն, այլ թուրքերեն են խոսում, ճիշտ և ճիշտ ինձ և քեզ նման։
Հասկացա՞ր»1։
Նմանատիպ միտում ենք տեսնում նաև մեկ այլ հայտնի գերմանաբնակ թուրք կին-գրողԷմինե Սևգի Օզդամարի հետևյալ տողերում. «Ինչ լավ է, ինչ հաճելի է, որ բուլղարներն այլևս չեննեղանում դարավոր օսմանյան տիրապետության համար։
Այժմ բուլղարները ԵՄ-ում են, իսկ թուրքերըդեռ խնդրում են մուտքի մոտ։
Դա պետք է որ նրանց համար փոքրիկ մխիթարանք լինի։
Նույն պատճառով տարիներ առաջ ուրախացել էի նաև ԵՄ մտած Հունաստանի համար»2։
Ազգայնական գաղափարներով տարված թուրք գրողները գերմանական հասարակությունը մի օրհեղափոխելու ցանկություններ են փայփայում։
Գրող Հաթիջե Աքյունն իր «Ապագային անցյալից հայացք» վեպն այսպես է ավարտում. «Մերվեն [գրքի գլխավոր հերոսուհին, - Ն. Պ.] թող մեծանա առանցհասկանալու ձեռքի կտորի, եղևնու և նրբերշիկի տարբերությունը։
Մերվեն գլխաշոր չի կրելու և պասպահել էլ ստիպված չի լինելու։
Ապագայում էլ Ձմեռ պապը, Սուրբ Նիկոլասը և զատկի նապաստակնսկսելու են մեր տուն գալ ու գնալ։
Ես ու աղջիկս նվերների փաթեթները բացելուց առաջ թուրքականմանկական երգ ենք երգելու կամ թուրքական երաժշտության տակ պարելու ենք։
Գուցե մի օր էլ, ինչպես մեր գերմանացի ընկերներն են հարցնում, ինչպես ենք տոնում Նոր տարին, մենք էլ նրանց կհարցնենք, ինչպես են պատրաստվում Շեքեր բայրամին»։
Թուրք գրող Զաֆեր Շենոջաքի «Վտանգավոր բարեկամություն» վեպի հերոսներից Ալին ասում է.«Հիվանդներ։
Գերմանացիները հիվանդ են։
Ամենալավ երկրներից մեկում եք ապրում... ամենահարուստներից եք... Ո՞րտեղից է այդ անհանգսությունը... Ձեզ լա՛վ նայեք, որովհետև մենք գալիս ենք....Մենք Գերմանիայի նոր հայրենասերներն ենք... Մենք հեռու երկրում ծնվածներս այս երկրում 30 տարիբանվորություն ենք անում... Մի՛ վախեցեք, ձեզ չենք խեղդի, քանի որ հարամ մսին ձեռք չենք տալիս...Մենք վաղվա գերմանացիներն ենք... Նամուս, աբլաք և ամոթի զգացումը մեզնից կարող եք սովորել»3։
Ազգայնականությունը, սակայն, միշտ չէ, որ բավարարում է թուրք հեղինակներին։
Հակառակ ծայրահեղությանը հասնելով՝ մի շարք գրողներ սկսում են լիովին հրաժարվել և մոլեգնորեն ժխտել թուրքական ամեն ինչ։
Օրինակ, Ալև Թեքինայի «Ալի Շտերն» պատմվածքի հերոս Ալի Յըլդըզը փորձում էամեն գնով տարրալուծվել, միախառնվել գերմանական հասարակությանը։
Փոխում է անունը, Յըլդըզ [աստղ] բառը փոխարինելով գերմաներեն «շտերն» համարժեքով1։
Ծանոթ թուրքերի հետ բացառապեսգերմաներեն է խոսում։
Նա համաձայն է տանել օտարերկրացիների նկատմամբ արհամարհական վերաբերմունքը։
Արդյունքում՝ դառնում է օտար օտարների մեջ, մշակութային անդամալույծ։
Ինքնության ճգնաժամին յուրօրինակ մարտահրավեր է դառնում որոշ գրողների լրիվ հրաժարումըմիգրանտական թեմատիկայից։
Օրինակ, Աքիֆ Փիրինչչիի դետեկտիվ վեպերի հերոս դառնում է Ֆրենսիս կատուն2, իսկ Զեհրա Չըրաքը հայտարարում է, որ չի ցանկանում թուրքականության արկղիկի մեջփակված մնալ։
Միգրանտական թեմատիկային գրեթե չեն անդրադառնում վերջին տարիներին տպագըրվող այնպիսի հեղինակներ, ինչպես օրինակ՝ Էրգին Օզգենը, Դիլեք Զափթըջըօղլուն, Սելիմ Օզդողանը3։
Իսկ որոշ թուրք գրողներ, ձգտելով ազատվել թուրքական և գերմանական արժեքների մշտական պայքարից, իրենց հերոսներին կարծես միտումնավոր հեռացնում են Գերմանիայից՝ ստիպելովբնակություն հաստատել երրորդ երկրում։
Թուրք-գերմանական ինքնության հարցը յուրովի է մեկնաբանվում հայտնի գրող Ֆերիդուն Զաիմօղլուի ստեղծագործություններում։
Գրականագետ Թ. Չիզմանը գրում է. «Ֆերիդունը ներկայացնումէ այս խառը թուրք-գերմանական ինքնությունը։
Ի տարբերություն իր որոշ կոլեգաների՝ նա խնդիր չունի նախ և առաջ գերմանացի լինելու հետ։
Նա նաև հանգիստ հայտարարում է իրեն ոչ օրթոդոքս մուսուլման լինելու մասին։
Նա իր յուրահատուկ ձևով է իսլամ դավանում և չի վախենում քննարկմանառարկա դառնալ»։
Իր գործերից ամեն մեկում նա ներկայացնում է ինքնության խնդրի մի կոնկրետկողմ, թուրք-գերմանական մշակութային հակասությունների հաղթահարման, համադրման մի տարբերակ։
«Քանաք շփրաք» գրքի հերոսները սոցիալական սանդուղքի ամենացածր մակարդակում կանգնած քանաքեր թուրքերն են՝ գողեր, կավատներ, տղամարդ-մարմնավաճառներ, թմրամոլներ, հոգեբուժարանի հիվանդներ, տրանսեքսուալներ, աղբ հավաքողներ, մի քանի գործազուրկ և այլն4, այսինքն՝մարդիկ, ում ձայնը հասարակության մեջ ավանդաբար լսելի չէ։
Նրանց հետ իրականացված հարցազրույցների հիման վրա տպագրված գիրքը, ըստ Թ. Չիզմանի, իսկական «գետտոյական խոսակցություն» է, ընդ որում շատ օրիգինալ քանաք գերմաներենով լի հիփ-հոփի ռիթմերով, բանահյուսականտարրերով5։
Ինքը Ֆ. Զաիմօղլուն ասում է. «Դա սկզբի պատմությունն էր։
Ես անդրադառնում եմ մանկությանս միջավայրին… Մեզ Գերմանիայի նեգրեր էին ասում։
Գերմանացիները միշտ այս միգրացիային որպես տեխիկական գործի էին վերաբերվում և ծուղակն ընկան։
Մի ուսուցիչ մի անգամ «արվեստագետ եմ ուզում դառնալ» նախադասությանս պատասխանեց. «օդում ես սավառնում, մարդու պեսմեխանիկ դարձիր, դա թուրքի համար հերիք է»6։
«Liebesmale, Scharlachrot» նամակագրական վեպում Ֆ. Զաիմօղլուն ցույց է տալիս արդեն սոցիալական հարթության երկու ծայրերում գտնվող թուրքերի խնդիրները։
Նրա հերոսներից Հաքանըգանգստերական խմբավորման անդամ է, տիպիկ քանաքեր, իսկ Սերդարը՝ գերմանական մշակույթինև ապրելակերպին հնարավորինս ասիմիլացված կերպար։
Երկու հերոսների հակադրությամբ Ֆ. Զաիմօղլուն ցույց է տալիս Գերմանիայի թուրք երիտասարդության երկվության խնդիրը։
Սրա հետ մեկտեղ, տարբերություններին հակառակ՝ նրանց ամուր ընկերությունը, սակայն, թուրքական միասնության յուրօրինակ խորհրդանիշ է. գերմանական հակազդեցության պայմաններում նրանք միշտ պատրաստ են միավորված հանդես գալ։
Երկու ծայրահեղություններ ցույց տալով՝ Ֆ. Զաիմօղլուն ոչ մեկինբացահայտ նախընտրություն չի տալիս։
Նա ցանկանում է ցույց տալ, որ ունիվերսալ լուծում գոյությունչունի, որ կարևորը մարդիկ են, ոչ թե խմբակային մոտեցումը։
Հերոսներն իրենց անատոլիացի են անվանում, Գերմանիան՝ Ալմանյա՝ կարծես պահպանելով կապը հայրենիքի հետ, դեմ դուրս գալով ուծացման անխուսափելիությանը և ցույց տալով, որ թուրքերի դերը գերմանական մշակույթում և պատմության մեջ անհերքելի է։
Հեղինակը փորձում է ցույց տալ, որ այս մարդիկ ունիկալ միջմշակութային ինքնություն ունեն, որը վեր է թե՛ թուրքական, թե՛ գերմանական կարծրատիպերից։
«Գերմանական խելագարություն» վեպում գերմանաբնակ թուրք արվեստագետի պատմության համատեքստում Ֆ. Զաիմօղլուն ներկայացնում է գերմանական մշակույթը, որ իրականում հեռու է կատարյալ լինելուց, սակայնգերմանացիները փորձում են այն պարտադրել բոլոր փոքրամասնություններին։
Որպես օտարերկրացիմիգրանտ՝ գերմանական մշակույթի քննադատումն իրական մարտահրավեր էր։
Հատկապես, որ Ֆ.науки и образования, № 3, 2009, с. 126-127, http։
//www.science-education.ru/download/2009/03/2009_03_099.pdf.2 Ekiz T., Avrupa Turk edebiyati ve bir temsilcisi։
Emine Sevgi Ozdamar, Journal of Arts and Science, Çankaya Üniversitesi, № 7, 2007, ss.Dergisi, № 12, 2010, ss. 329-349, http։
//hutad.hacettepe.edu.tr/index.php/hutad/article/viewFile/121/87.4 Adelson L., The Turkish Turn in Contemporary German Literature։
Toward a New Critical Grammar of Migration, Palgrave Macmillan,5 Նույն տեղում, էջ 97։
Զաիմօղլուն ներկայացնում է իր կարծիքն առանց հարցնելու կամ քննարկելու որպես բացարձակճշմարտություն։
Կիրառելով էքսպրեսիոնիզմի և նատուրալիզմի տարրեր՝ նա ստեղծում է այնպիսիվառ կերպարներ ու նկարագրություններ, գռոտեսկի հասնող դրվագներ, որ ընթերցողը մնում է ապշահար։
Ըստ հայտնի գրականագետ Լ. Ա. Անդերսենի՝ այս կերպ Զաիմօղլուն հարթում է ճանապարհ դեպի նոր ռեալիզմ։
Ցույց տալով, որ թե մարգինալները, թե հասարակության ամենաբարձր մակարդակում ապրող մարդիկ նույն բնազդներով ու ցանկություններով են առաջնորդվում, նույն մտքերն ուպահվածքն են ցուցաբերում՝ հեղինակը փորձում է ապացուցել, որ մարդը մարդ է անկախ սոցիալական կարգավիճակից, կրթությունից, ազգությունից։
«Գերմանական խելագարություն» գրքում Ֆ. Զաիմօղլուն հատուկ ընդգծում է, որ բոլոր հասարակությունների ու սոցիալական շերտերի ներկայացուցիչների համար սեքսուալ ցանկություններն ու հաճույքներն են պահվածք ձևավորում։
Ֆ. Զաիմօղլունմերժում է գերմանաթուրքական գրականության բազմաթիվ ավանդական մոտեցումներ։
Նա դեմ էդուրս գալիս միջմշակութային հասարակություն հասկացությանը։
Ֆ. Զաիմօղլուն գտնում է, որ այդ բոլոր խնդիրների ուռճացումը միտված է իրական խնդիրներից, սոցիալական ու քաղաքական անարդարություններից ուշադրություն շեղելուն։
Թուրք գրողները փորձում են նաև քննադատել արևմտյան արժեքները։
Վերջին տարիներին լուրջճանաչում ձեռք բերած թուրք գրող Ֆերիդուն Զաիմօլուի և գերմանացի գրող Գյունթեր Շենքելի համատեղ տպագրած «Սև կույսեր» թատերական մենախոսությունների շարքում մուսուլման կանայք, խոսելով իրենց սեքսուալ փորձառության մասին, նշում են, որ երիտասարդների համար գլխաշորը դառնում է խոչընդոտ։
Այս ստեղծագործության մեջ Ֆ. Զաիմօղլուն փորձում է ցույց տալ, որ մուսուլմանները բացարձակապես հեռու չեն կյանքի հաճույքներից, իսկ արևմտյան հասարակություններն ավելիշատ կոմպլեքսներ ունեն։
Այսպիսով, 1990-ականների կեսերից մինչ մեր օրերն ինքնության խնդիրն ամենատարբեր արտահայտումներով առանցքային դեր ունի Գերմանիայի թուրք գրողների ստեղծագործություններում։
Սեփական «ես»-ի փնտրտուքներում նրանք մերթ ժխտում են թուրքականությունը, մերթ հայտնվում ազգայնամոլության ճիրաններում, մերթ ընդհանրապես փորձում հրաժարվել այս թեմայի քննարկումից։
Նաիրա ՊողոսյանԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐԸ ԳԵՐՄԱՆԱԲՆԱԿ ԹՈՒՐՔ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ 1990-2000-ԱԿԱՆ ԹԹ.Բանալի բառեր՝ Գերմանիայի թուրքական համայնք, թուրքական գրականություն, ինքնության խնդիր, մշակութային ճգնաժամ, գասթարբայթերներ։
| Այժմ Գերմանիայում ապրում է ավելի քան չորս միլիոն թուրք։
Նրանցից շատերը ծնվել, մեծացել են Գերմանիայում և երբեք չեն եղել Թուրքիայում։
Չնայած այս հանգամանքին՝ նրանք հաճախ ինտեգրված չեն գերմանական հասարակության մեջ։
Սակայն թուրքական մենթալիտետը ևս խորթ է նրանց համար։
Հայտնվելով երկու լիովին տարբեր մշակույթների միջև՝ այս մարդիկ մշտապես գտնվում են իրենք իրենց որոնումներում։
Պատահական չէ, որ ինտեգրման հիմնախնդիրն առանցքային է 1990-ականների կեսերի և 2000-ական թթ. Գերմանիայի թուրք գրողների ստեղծագործություններում։
Իրենց «ես»-ի, կյանքում իրենց տեղի որոնումներում այս գրքերի հերոսները երբեմն ամբողջությամբ մերժում են ամեն թուրքականը, իսկ երբեմն՝ դառնում մոլի ազգայնականներ։
Ավելին, որոշ գրողներ առհասարակ հրաժարվում են անդրադառնալ միգրանտների թեմաներին՝ գերադասելով գերմանական հիմնախնդիրներն ու համամարդկային հարցերը։
|
ԴԱՏԱԿԱՆ ԴԱՏԱԽԱՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԻ ԽՆԴԻՐԸ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱԽԱՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ Դատական քննության սահմանները դատական քննության կարևորագույն պայմանն են: Դրանք նախանշում են դրա արդյունքում դատարանի կողմից որոշվելիք քրեական գործի սահմանները, որոնք կանխորոշվում են ամբաստանյալի մեղադրանքով ՝ նախաքննության ընթացքում քրեական դատավարության պահանջները բավարարելու, մեղադրական եզրակացության կազմած մեղադրական եզրակացությամբ: դատախազ, դատավարության ընթացքում դատախազի կողմից պաշտպանված մեղադրանքը: Դատաքննության սահմանների բաղկացուցիչ մասերն են `դատաքննության առարկայի առումով սահմանափակումները (անձամբ), այսինքն` դատավարությունն իրականացվում է բացառապես այն անձի դեմ, որի դեմ դատարանը որոշում է կայացրել դատաքննության նշանակման մասին, սահմանափակում է սահմանափակումները: դատավարության ՝ մեղադրական եզրակացության մեջ իրեն վերագրվող հատուկ մեղադրանքներով. վերագրվող փաստերով (ի պատասխան) մամբ ՝ իրեն տրված քրեական իրավաբանական որակավորմամբ, ինչպես նաև մեղադրանքի հիմքում ընկած ապացույցներով: Այսպիսով, դատարանը չի կարող ուսումնասիրել այլ դատապարտյալների վերաբերյալ ապացույցները, որոնք մեղադրվում են նրանց դեմ, քանի որ դատավճիռը կայացվել է բացառապես մեղադրյալ ամբաստանյալի վրա, դատարանը չի կարող վկայակոչել դատավճիռը և գնահատել նրանց նկատմամբ, ովքեր չեն հարուցվել դատարան: , Միևնույն ժամանակ, իրավական պրակտիկայում հաճախ անհրաժեշտ է հետաքննել ամբաստանյալի հետ համատեղ հանցագործություն կատարած անձանց մեղավորությունը, որոնք տարբեր պատճառներով չեն ենթարկվել քրեական պատասխանատվության: Նման կարիքը ծագում է հանցագործության կամ հանցագործությունների փաստական հանգամանքներից կամ քրեական որակումից: Այս աշխատանքում մեղսակիցների կողմից կատարված հանցագործությունների գործերով դեռևս քրեական հետապնդում չիրականացրած մեղսակիցների հանցավոր արարքների քննության առարկան դարձել է առարկա մանրակրկիտ հետաքննություն: Նախ նշենք, որ որոշակի իրավիճակներում քրեական գործի մի մասը մի քանի անձանց մասնակցությամբ առանձնացնելու, այն առանձին քննելու կամ դատարան ուղարկելու հնարավորությունն ընդհանուր առմամբ նախատեսված է սույն օրենքի 28-րդ հոդվածի 2-րդ մասով: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք: Այն առանձնացվում է քննիչի, դատախազի կամ դատարանի որոշմամբ, եթե դա անհրաժեշտ է գործի հանգամանքներից ելնելով, դա չի կարող ազդել գործի ամբողջականության և օբյեկտիվության վրա: » Վերլուծելով օրենքի դրույթը ՝ կարելի է եզրակացնել, որ քրեական գործերը առանձնացնելու իրավասությունը հայեցողական է, բայց դրա օրինականության համար անհրաժեշտ է որոշակի պայմանների միաժամանակ գոյություն, այսինքն ՝ 1) գործի հանգամանքներից ելնելով ՝ դրա անհրաժեշտությունը կա: , 2) դա չի կարող ազդել գործի ամբողջականության և օբյեկտիվության վրա: , Գործի հանգամանքներից ելնելով ՝ դեպքերը տարանջատելու անհրաժեշտությունը կարող են վկայել գործնականում ծագող տարբեր իրավիճակներ, օրինակ ՝ հետախուզվում է խմբի անդամներից մեկը, անձի մոտ ախտորոշվում է ծանր հիվանդություն, վերականգնման ժամանակը պահանջվում է, հանցագործությունը կատարվել է խելագար վիճակում: Կիրառվելու են հարկադիր բժշկական միջոցներ, որոնց դեպքում գործը վերջնական լուծում չստանալու դեպքում կխախտվեն մյուս մեղադրյալի (մեղադրյալի), հատկապես կալանավորվածի (մասնավորապես `ողջամիտ ժամկետում) իրավունքները: Անկախ նախաքննական մարմնի կամքից առաջացող այս հանգամանքները օբյեկտիվորեն անհրաժեշտ են առանձնացնում են քրեական գործը առանձին վարույթով: Այնուամենայնիվ, նախադեպային իրավունքի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ երբ նախաքննական մարմինը որոշում կայացնի քրեական գործից առանձնանալ առանց դրա համար օբյեկտիվ հիմքերի, ինչը դատավարության ընթացքում բազում խնդիրների է հանգեցնում (սա ավելի մանրամասն կքննարկվի ստորև): Հետևաբար, քրեական գործերի կարճման դեպքերը պետք է բացառություն լինեն, այլ ոչ թե կանոն, ավելին `յուրաքանչյուր նման որոշում պետք է հստակ հիմնավորված լինի, այսինքն` գործի ամբողջականության և օբյեկտիվության պահանջից բացի, պետք է հաշվի առնվեն բոլոր մրցակցային շահերը: հաշիվ Մի խումբ անձանց կողմից կատարված հանցավոր արարքների համատեղ բնույթի պատճառով երբեմն անհնար է առանձնացնել նրանց գործողությունները և առանձնացնել այն արարքը, որը մեղադրվում է կոնկրետ մեղադրյալի վրա: Այսինքն ՝ այդ դեպքերում անհնար է կատարել լիարժեք, օբյեկտիվ, բազմակողմանի քննություն: Այլ անձի հետ միասին հանցագործություն կատարելու փաստը, հանցանքի կատարման մեխանիզմում նրա դերը, հանցագործությանը մասնակցության աստիճանը, բնույթի հաստատումը կարող են ազդել մեղադրյալ արարքի քրեական որակավորման, ինչպես նաև պատժի կիրառում: Միևնույն ժամանակ, դատավարության ընթացքում մեղադրյալի հանցակիցների գործողությունների քննության դեպքում, եթե նրանց դեմ գործը չի նշանակվել դատաքննության, կխախտվեն դատավարության սահմանները, ինչպես նաև իրավունքների իրավունքները: այդ անձինք: Այսպիսով, առանձին գործով դատարան չներկայացած անձանց տվյալները `նկարագրելու գործողությունները կոնկրետ ամբաստանյալի դեմ առաջադրված մեղադրանքում, դրանք դատաքննության առարկա դարձնելու, դատական ակտով հաստատելու համար: , խախտել անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը: Այն դեպքում, երբ ամբաստանյալին առաջադրված մեղադրանքը հաստատվում կամ ապացուցվում է դատարանի կողմից, բացի նշված իրավունքների ոտնահարումից, առանձնացված գործի ելքը որոշվելու է փաստական դատողության ուժով, ինչը վտանգում է դատավորի անկախությունն ու անկողմնակալությունը: քննելով գործը: Հաշվի առնելով վերը նշվածը `առաջանում են հետևյալ հարցերը, որոնք համապարփակ վերլուծության կարիք ունեն: • Արդյո՞ք օրինական է հետապնդող մարմնի կողմից այդքան լայն հայեցողություն տալ գործը կարճելու համար: • Կարո՞ղ է արդյոք քրեական հետապնդման մարմինը առանձնացված գործի մեղադրական եզրակացության մեջ նշել այն անձանց անհատականացման մանրամասները, որոնց վերաբերյալ գործը չի հանձնվել դատաքննության: • Կարո՞ղ է նախաքննության մարմինը մեղադրական եզրակացության մեջ նկարագրել այն անձանց գործողությունները, որոնք չեն հետապնդվում, և եթե այո, ապա ինչ սահմաններում: • Դատարանը կարո՞ղ է քննել մեղադրյալի գործողությունները, որը դատավարության ընթացքում առանձին գործով չի ներկայացել դատարան, և եթե այո, ապա ո՞ր սահմաններում: • կարո՞ղ է արդյոք դատարանը վճռում օգտագործել առանձնացված գործով մեղադրյալի անհատականացված տվյալները: Այսպիսով, առաջին հարցը, որը մենք ուզում ենք քննարկել, քրեական գործերն առանձնացնելու համար վարույթն իրականացնող մարմնի լիազորությունն է: Ինչպես արդեն նշվեց, քրեական գործը կարճելու լիազորության օրինականությունը կախված է գնահատող բնույթի այնպիսի պայմաններից, ինչպիսիք են `կախված գործի հանգամանքներից, դրա անհրաժեշտությունից, լրիվության« օբյեկտիվության »վրա անդրադառնալու կարողությունից: այն դեպքն է. Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագիծը նման մոտեցում է ցույց տալիս, որ «նոր վարույթները կարող են առանձնացվել մեկից ավելի անձանց կողմից մեկ կամ մի քանի ենթադրյալ հանցագործությունների կատարման համար հարուցված վարույթներից, եթե դա թելադրված է արդարության շահերը պաշտպանելու անհրաժեշտությամբ»: և չի կարող բացասաբար ազդել վարույթի արդարադատության վրա: 2-րդ հոդվածի 2-րդ մաս): Հարկ է նշել, որ դատական պրակտիկայում նշված լիազորությունները հաճախ չարաշահվում են, հիմնական գործի մի մասն առանձնանում է առանց օբյեկտիվ հիմքերի, այն ուղարկվում է դատարան: Այս դիտարկումը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ ենք համարում մեջբերել Ավան-Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավճիռը (այսուհետ `Դատարան) Արմեն Աբրահամյանի գործով Արմեն Աբրահամյանի գործով` ինչը Դատարանը համարեց իրավիճակն անընդունելի: երբ մի քանի անձանց կողմից կատարված ենթադրյալ հանցագործությունների դեպքերում (ներառյալ խումբը), երբ բոլոր մեղադրյալները մեղադրվում են նույն բանի համար (փաստեր և իրավական գնահատական), դա իրականում հիմնված է նույն ապացույցների վրա, բայց մասամբ առանձնացված է գործը և ուղարկվել դատարան, իսկ մնացածը Քննությունը շարունակվում է, հատկապես, երբ ոչ միայն հայտնի են ենթադրյալ հանցագործները, նրանք ներգրավված են որպես մեղադրյալներ, այլ նաև գտնվում են վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ: Այս կապակցությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ `Եվրոպական դատարան)` Navalny et al. Վ.Ռուսաստանը նշեց, որ եթե մեղադրանքի բնույթը թույլ չի տալիս դատավորին խուսափել հանցագործության երրորդ անձանց վերաբերյալ եզրակացություններ անելուց առանձին վարույթներում, այդ եզրակացությունները կարող են ազդել երրորդ կողմերի վրա: Քրեական պատասխանատվության ենթարկելու որոշում կայացնելիս նման իրավիճակը կարող է դիտվել որպես էական խոչընդոտ քրեական դատավարության տարանջատման համար: Որոշ միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ առանձին երկրների քրեական դատավարության օրենսգրքերում, առանց սպառիչ ցուցակ տրամադրելու հավակնության, որոշակի հիմքեր առանձնացված են: Այսպիսով, օրինակ, ՌԴ քրեական դատավարության օրենսգրքի 154-րդ հոդվածը սահմանում է, որ. «1. Քննչական մարմինը, քննիչը կարող է առանձնացնել ընթացիկ վարույթը նոր վարույթից. 1) անհատ մեղադրյալների հետ կապված հանցագործությունների դեպքում, եթե մեղադրյալը անհայտ է, որ ներգրավվի անձը, մեղադրյալը թաքնվել է հետաքննությունից կամ նրա գտնվելու վայրը հայտնի չէ այլ պատճառներով, մեղադրյալը ծանր հիվանդ է չի կարող մասնակցել դատավարությանը, հայտնի է մեղադրյալի կամ կասկածյալի գտնվելու վայրը, բայց նրա մասնակցությունը դատավարությանը հնարավոր է: 2) անչափահաս ամբաստանյալի նկատմամբ, որը հետապնդվում է միասին մեծահասակի հետ; 3) այլ անձանց, մեղադրյալին կամ կասկածյալին, եթե հայտնաբերվել են այլ հանցագործության հատկություններ. 2. Քրեական գործից թույլատրվում է առանձնացնել առանձին վարույթ, եթե դա չի ազդում գործի ամբողջական, օբյեկտիվ, բազմակողմանի քննության վրա: » Հաշվի առնելով վերը նշվածը ՝ մենք առավել նպատակահարմար ենք գտնում նախատեսել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում քրեական գործերի տարանջատման նման հիմքեր: Չնայած վերը նշվածներից մի քանիսը նախատեսված են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի տարբեր հոդվածներով, բայց հաշվի առնելով քրեական գործերի տարանջատման արդյունքում առաջացող հնարավոր իրավիճակները, կարծում ենք, որ առավել նպատակահարմար է դրանք մեկ հոդվածում նախատեսել որպես հիմք: քրեական գործերի տարանջատում: Քրեական գործից անջատելը պետք է բացառություն լինի, ոչ թե կանոն: Այժմ անհրաժեշտ ենք համարում քննարկել այն հարցերը, թե դատարանը կարո՞ղ է օգտագործել առանձին գործով ամբաստանյալների անհատականացված տվյալները, անդրադառնալ ամբաստանյալների գործողություններին առանձին գործով, և եթե այո, ապա որքանո՞վ: Գործնականում ընդունված է, որ եթե մեղադրանքի փաստական հանգամանքները թույլ են տալիս հանցակիցների վերաբերյալ առանձին քրեական գործեր քննել առանձին, ապա քննիչը, օրինակ, քրեական գործի մի մասը բաժանում է ենթադրյալ հանցակիցի (մեղադրյալի) վրա, կասեցնում է քննությունը և ուղարկում հիմնական քրեական գործը դատարան: Գործնականում, նման դեպքերում, դատարանը հաճախ նշում է առանձին գործով հետախուզվող մեղադրյալի անձնական տվյալները, ինչը տպավորություն է ստեղծում, որ մեղավոր է ճանաչվում ոչ միայն հիմնական գործով մեղադրյալը, այլ նաև առանձին գործով հետախուզվող ենթադրյալ հանցակիցը: [4] Ուսումնասիրելով Եվրոպական դատարանի դիրքորոշումը արդեն նշված գործով Navalny և ուրիշներն ընդդեմ Ռուսաստանի գործի, մենք եկել ենք այն եզրակացության, որ հանցագործը պարզելու համար ներկայացնելով համանախագահի հետ կապված հանգամանքները (դատավարությանը չմասնակցելը) Դատավարության ընթացքում ամբաստանյալի պատասխանատվությունը ինքնին չի խախտում մարդու իրավունքները: Եվրոպական կոնվենցիայի պահանջներին, եթե ՝ նախ, դատաքննությանը մասնակցող ամբաստանյալի գործողությունները գնահատելու համար անհրաժեշտ է նման հանգամանքների վերլուծություն. Դատավճռում անթույլատրելի է նկարագրել դատավարությանը չմասնակցած հանցակիցների հետ կապված հանգամանքները, որոնք անմիջականորեն կապված չեն դատավարությանը մասնակցող ամբաստանյալի գործողությունների հետ: Երկրորդ, մեղսակցության կատարված հանցագործությունների վերաբերյալ գլխավոր դատավճիռը չի կանխորոշում մեղադրյալի մեղավորությունը, որը չի մասնակցել դատավարությանը (խուսափելով հետաքննությունից). Երրորդ, հիմնական գործով դատավճիռը չի պարունակում տեղեկատվություն մեղադրյալի մասին, որը չի մասնակցել դատավարությանը: Ավելին, վերջին հարցի նպատակի համար քրեական դատավարությունում առաջարկվում է դատավճռում նշել հանցակիցների տվյալները ոչ ամբողջությամբ (անուն, ազգանուն, հայրանուն), այլ, օրինակ, միայն անուն կամ առաջին տառեր: անուն-ազգանունը [5]: Որոշ տեսաբաններ առաջարկել են, որ առանձին գործի մյուս մեղսակիցներին պետք է անվանել «անհայտ անձինք»: Կամ, օրինակ, Ա. Ըստ mbամբարյանի, հիմնական գործով դատավճիռը չպետք է ներառեր ենթադրյալ հանցակցի անունը, որը չի մասնակցել դատավարությանը, այլ ցանկացած տեղեկատվություն, որը թույլ կտա նույնականացնել (անձնավորել) ենթադրյալ հանցակցին, որը չի մասնակցել: մասնակցել դատավարությանը: [7] Վերջին դիրքորոշումն արտահայտվում է նաև «Նավալնի մյուսներն ընդդեմ Ռուսաստանի» գործով արդեն մեջբերված գործով, որտեղ հայրենի դատարանը նշեց դատավարությանը չմասնակցած մեղսակիցների ազգանվան առաջին տառերը, նրանք անկասկած ցուցմունք տվեցին որպես ում նրանք խոսում էին ՝ նշելով նրանց մասնակցությունը հանցագործությանը, որի համար դատապարտվել էր դիմումատուն: Հաշվի առնելով այն դիրքորոշումը, որ չպետք է լինեն երրորդ անձանց նույնականացնող տվյալներ, միևնույն ժամանակ, կարծում ենք, որ «անորոշ անձինք» կամ «անհայտ անձինք» արտահայտությունների օգտագործումը նույնպես աննպատակահարմար է: Նշված տերմինների օգտագործման դեպքում անհնար կլինի զանազանել հանցակիցներին: Հետեւաբար, նման դեպքերում մենք առաջարկում ենք օգտագործել պայմանական խորհրդանիշ, ինչպիսիք են X, Y և այլն, ինչը թույլ կտա ձեզ տարբերակել հանցակիցներին ՝ առանց օգտագործելու անհատականացնող տվյալներ: Անդրադառնալով դատավճռում այլ հանցակիցների գործողությունները նկարագրելու խնդրին և տվյալների անհատականացմանը `անհրաժեշտ է նշել, որ արարքի քրեական բնութագրման հարցում որոշակի խնդիր է առաջանում: Պատճառն այն է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի հատուկ մասի հոդվածների մեծ մասում ծանրացուցիչ հանգամանք է նախատեսվում այն մասին, որ արարքը կատարել են մի խումբ անձինք `նախնական համաձայնությամբ կամ կազմակերպված խումբ: Մի խումբ անձանց կամ կազմակերպված խմբի կողմից մեղադրական եզրակացության մեջ արարքի որակման դեպքում նշված հանգամանքը, ինչպես պահանջում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 309-րդ հոդվածը, պետք է դառնա դատաբժշկական փորձաքննության առարկա. Եվրոպական դատարանը հստակ արտահայտել է իր դիրքորոշումը, որ մանկատունը պետք է զերծ մնա այլ անձանց մեղքի ապացուցումից: Փաստորեն, եթե դատարանը հաստատված համարի այն փաստը, որ մեղադրյալի արարքը կատարվել է մի խումբ անձանց կողմից, Եվրոպական դատարանի կողմից ընդունված իրավական դիրքը կխախտվի: Նույնիսկ եթե օգտագործվի «անհայտ անձինք» տերմինը, այն միայն կուսակցությանը կտրամադրվի: Բացի այդ, այս դեպքում խախտվում է դատավճռի պատճառաբանման պահանջը, կասկածի տակ է դրվում դրա արդարացիությունը: Կարծում ենք, որ անհայտ մարդիկ տերմինի օգտագործումը չպետք է ինքնանպատակ լինի: Եթե ենթադրյալ հանցակիցներն անհայտ են, ապա ընդհանուր առմամբ այդ ծանրացուցիչ հանգամանքը չի կարելի մեղադրել անձի վրա: Բացի այդ, եթե հանցակիցներն անհայտ են, անհնար կլինի որոշել նրանցից յուրաքանչյուրի, մասնավորապես ՝ ամբաստանյալի հանցագործության մեջ ներգրավվածության աստիճանը, հանցագործության մեխանիզմի դերը, գործողությունների բնույթը, ինչը նույնպես անհրաժեշտ է հաստատել: Այս հարցի կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը 08.05.2013 թ. Նախադեպային դատարանով EEKD / 0168/01/12 արտահայտեց այն դիրքորոշումը, որ անձի գործողության որակումը մի խումբ անձանց կողմից նախնական համաձայնության հատկանիշով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 18-ը: Դա անձի մեղավորության կանխավարկածից չհենվելու սկզբունքի խախտում է, ինչպես նաև մեղադրյալի օգտին բոլոր չբացահայտված կասկածները, այն դեպքերում, երբ խմբի մյուս անդամների ինքնությունը պարզված չէ: Միևնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ ցանկացած դեպք եզակի է, բոլոր դեպքերում դժվար է կիրառել այս մոտեցումը: Այնուամենայնիվ, նշված գործերով դատի չհարուցված անձանց իրավունքները չխախտելու համար մենք առաջարկում ենք լուծում, որ այս դեպքերում դատարանը պետք է վճիռ կայացնի մեղավորության տեսանկյունից քրեական որակավորման մեղմացման մասով և ոչ որակյալ հանցագործության համար քրեական պատասխանատվություն սահմանող նորմ: Միանշանակ, այս իրավիճակում հնարավոր է տուժողի շահերի որոշակի խախտում, քանի որ ավելի մեղմ հոդվածի դեպքում ամբաստանյալը կդատապարտվի ավելի մեղմ պատժի: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով այնպիսի վտանգավոր հետևանքների հնարավորությունը, ինչպիսիք են անմեղության կանխավարկածի խախտումները, մեղադրյալի իրավունքը, արդար դատաքննության սկզբունքները և դատավարության սահմանները, կարելի է ասել, որ այդ հայտնի սկզբունքները գերակշռում են այս դեպքում. Վերոգրյալի համատեքստում կարելի է եզրակացնել, որ նման անհամաձայնությունների պատճառն այն է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքում մի խումբ անձանց կողմից նախնական համաձայնությամբ հանցագործություն կատարելը համարվում է որակավորված հանցագործության հատկանիշ: Այնուամենայնիվ, եկեք զերծ մնանք այս հարցի խորը քննարկումից, քանի որ այն այս ուսումնասիրության առարկան չէ: Հարցը, թե նախաքննական մարմինը կարո՞ղ է օգտագործել նրանց անհատականացված տվյալները, որոնց դեպքում գործը չի ուղարկվում դատարան, նկարագրում է այդ անձանց գործողությունները, և եթե այո, ապա ինչ սահմաններում, անհրաժեշտ է քննարկել: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 196-րդ հոդվածի համաձայն `նախաքննությունն ավարտելու ուղիներից մեկը մեղադրական եզրակացություն կազմելն է: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը Սահմանադրական դատարաններն իրենց բազմաթիվ որոշումներում անդրադարձել են մեղադրական եզրակացության նշանակությանը, իսկ դատավճիռների համապարփակ վերլուծության արդյունքում մենք եկել ենք այն եզրակացության, որ մեղադրական եզրակացությունը դատական փաստաթուղթ է, որն ավարտվում է նախնական քննություն: մեղքի մասին իր գործողությունների իրավաբանական որակումը: Այն փաստը, որ այն ընդգծում է դատաքննության սահմանները, ապացուցում է մեղադրական եզրակացության կարևորությունը: Բացի այդ, մեղադրական եզրակացության նշանակությունն այն է, որ այն մեղադրյալին հնարավորություն է տալիս իրականացնել իր պաշտպանության իրավունքը: Հաշվի առնելով մեղադրական եզրակացության կարևորությունը `դատաքննության սահմանները շեշտելու և մեղադրյալի ինքնապաշտպանության իրավունքն ապահովելու հարցում, կարծում ենք, որ նախաքննության մարմինները պետք է պարտավոր լինեն համապատասխանել Եվրոպական դատարանի կողմից սահմանված չափանիշներին: Ուստի մենք առաջարկում ենք մեղադրական եզրակացության բովանդակության պահանջների ցանկին ավելացնել հետևյալ պահանջները .1. Մեղադրական եզրակացության մեջ չպետք է նշվեն առանձնացված գործով անձանց անձնական տվյալները, որոնց վերաբերյալ գործը դատարան չի ուղարկվում. 2. Մեղադրական եզրակացությունը չպետք է պարունակի որևէ ձևակերպում, որը, եթե վճիռը հաստատի, որոշի դատավարությանը չմասնակցած մեղադրյալի մեղքը, կխախտի նրանց պաշտպանության իրավունքը, անմեղության կանխավարկածը, երրորդ անձանց գործողությունները պետք է լինեն նկարագրված է մեղադրական եզրակացության մեջ միայն այն չափով, թե որքանով է անհրաժեշտ ապացուցել մեղադրյալի մեղավորությունը, գնահատական տալ այն գործողություններին, որոնցում նա մեղադրվում է: Երրորդ կողմերի գործողությունները պետք է նկարագրվեն այնպես, որ հնարավոր լինի, որ որդն իրականացնի օբյեկտիվ, լիարժեք, Մեր քննարկած հարցերի մյուս խումբն այն է, թե դատարանը կարող է քննության առնել մեղադրյալի գործողությունները դեռ չդատված գործով, դատաքննության ընթացքում, որքանո՞վ է ուղարկված գործով այդ անձանց իրավական կարգավիճակը: , Այս հարցերը սերտորեն փոխկապակցված են, և վերջնական եզրակացության համար անհրաժեշտ է կատարել դրանց համապարփակ վերլուծություն: Դատարանում արդեն նշված գործը միայն ամբաստանյալի դեմ վարելու իրավական պահանջից կարելի է ենթադրել, որ առանձնացված գործով մեղադրյալը, որը դեռ նախաքննության փուլում է, չի կարող դատվել, և կայացվել է դատավճիռ: Միևնույն ժամանակ, ինչպես արդեն նշեցինք, դատավարության ընթացքում երբեմն կարող է անհրաժեշտություն առաջանալ անդրադառնալ այլ մարդկանց գործողություններին: Բացի այդ (հատկապես եթե որակավորում կա նախնական համաձայնությամբ մի խումբ անձանց կողմից կամ կազմակերպված խմբի կողմից), սա պահանջում է գործի լիարժեք, օբյեկտիվ և համապարփակ քննություն: Վերոգրյալի կապակցությամբ նախ անհրաժեշտ է նշել, որ ինչ կարգավիճակով, ինչ իրավունքներով և պարտականություններով են օժտված նշված անձինք, նրանց գործողությունները պետք է քննվեն այնքանով, որքանով դա անհրաժեշտ է ամբաստանյալի գործողությանը իրավական գնահատական տալու համար: Տեսական գրականության մեջ այս մարդկանց կարգավիճակի վերաբերյալ տարբեր մոտեցումներ կան: Կարծիք կա, որ նրանք ունեն մեղադրյալի և դատավորի կարգավիճակ, ըստ որի ՝ նրանք իրավունք ունեն լռել, զերծ են կեղծ ցուցմունքներ տալու պատասխանատվությունից: Նրա գործի ջատագովներն աշխատում էին այս հայտարարության առցանց գրությունը հասանելի դարձնելու ուղղությամբ: Նրա գործի ջատագովներն աշխատում էին այս հայտարարության առցանց գրությունը հասանելի դարձնելու ուղղությամբ: Որոշ գիտնականներ հակված են այդ անհատներին տալ լիարժեք իրավունքներ և պարտականություններ: Համաձայնվենք նշված անձանց վկայի կարգավիճակ տալու մոտեցման հետևյալ հիմնավորմամբ. Նախ ՝ որպես վկա հարցաքննվելու դեպքում կարող է սահմանափակվել անձի ՝ որպես մեղադրյալ, լռելու իր իրավունքը: Փաստորեն, եթե մեղադրյալի գործով դատաքննության ընթացքում կարելի է օգտագործել նրա ցուցմունքը, ապա այդ ցուցմունքը կարող է օգտագործվել նաև նրա դեպքում, որքան էլ որ դատարանը փորձի ապահովել, որ նա այլևս չի անդրադառնում այլ անձանց գործողությունների վրա, փաստորեն , դա անհնար է համատեղ կյանքի դեպքում, քանի որ օբյեկտիվ, լրիվ համապարփակ հետաքննություն Դատարանը պետք է պարզի հանցակիցների մասնակցության աստիճանը, գործողությունների բնույթը և այլն: Երկրորդ, եթե անձինք հանցակից են, մենք կարծում ենք, որ աննպատակահարմար է նրանց տարբեր կարգավիճակներ տալ միայն այն պատճառով, որ նրանք գտնվում են տարբեր վարույթներում: Եվ վերջապես, եթե անձը մասնակցել է տվյալ հանցագործության կատարմանը, նա չի կարող վկա լինել: Առանձնացված քրեական գործով կասկածյալի կամ մեղադրյալի ցուցմունքները նախատեսվում են որպես ապացույցների անկախ տեսակ (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 1131-րդ հոդված): Օրենքի համաձայն, հանցագործության մասին անձի կողմից տրամադրված տեղեկատվությունը կատարվել է, նա կարող է հարցաքննվել ինչպես այդ դեպքում, այնպես էլ այն գործով, որում նա ներգրավված է եղել հարցաքննության մեջ, մեկ այլ քրեական գործով կասկածյալը կամ մեղադրյալը կամ հարցաքննվում է մեղադրյալը: , ամբաստանյալի հարցաքննության սահմանված կարգի համաձայն: Վերլուծելով այս իրավական կարգավորումը `կարելի է եզրակացնել, որ օրենսդիրը, նախատեսելով այս տեսակի ապացույցներ, նախատեսում էր ապահովագրել այս կատեգորիայի անձանց հարցաքննությունից վկայի համար սահմանված կարգով: Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ Քրեական դատավարության օրենսգիրքը չի նախատեսում դրանց ձեռքբերման պատշաճ ընթացակարգ: Մենք կարծում ենք, որ այս կատեգորիայի անձինք պետք է իրավունք ունենան մասնակցելու դատավարությանը, որն իրականացվում է հանցակցի դեմ, հարցեր տալու հանցակցին, ինչպես նաև ցուցմունք տալ: Միևնույն ժամանակ, հաշվի առնելով ցուցմունք տալուց հրաժարվելու հնարավորությունը, մենք առաջարկում ենք հաստատել մեղադրյալի ցուցմունքի հրապարակման հնարավորությունը մեկ այլ քրեական գործով, որը բացակայում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածում, որը սահմանում է ընթացակարգը: և մեղադրյալի հրապարակման հիմքերը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Բրավիլովա Է.Ա., fateակատագրական հասկացողության երկրներ: դիս կանդ юрид Արմեն Աբրահամյանի գործով `Երեւան քաղաքի Ավան-Նոր Նորք վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի վճիռը, թիվ EN / 0030/01/16: [3] ՄԻԵԴ Navalny և ուրիշներն ընդդեմ Ռուսաստանի գործ թիվ 46632/13, 04/07/2016: [4] mbամբարյան Ա., Մեղադրյալների մեղադրանքների փոխազդեցությունը դատական ակտերի արդարացման դատական ակտերի օրինականության համատեքստում »2017, թիվ 97, էջ. 13 [5] Հայրապետյան J.., Դատավճռի խնդիրները որպես արդարադատություն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում: Թեկնածուի ատենախոսություն, 2015 թ., Էջ 70: [7] mbամբարյան Ա., Մեղադրյալների մեղադրանքների փոխազդեցությունը դատական ակտերի բացառիկ բնույթի համատեքստում, «Օրինականություն», 2017, թիվ 97, էջ. 13 [8] Մ. Թիվ ԵԿԴ / 0168/01/12 գործով Հակոբյանի գործով վճռաբեկ դատարանի որոշումը 2013 թ. Մայիսի 8-ին: ՍԱՀՄԱՆԻ ԽՆԴԻՐԸ ԿՐԿԱՆԳՈՐ DԵՐԸ ԲԱԱՀԱՅՏՈՒՄ ԵՆ Պետրոսյան Լարադատական վերանայելու գործընթացում KARGAVORUMNERIHAMATEKSTUM Բանալի բառեր, սահմանում է քրեական գործերի դադարեցման, նախադիտելիության, անմեղության կանխավարկածի դատավճիռ, ամբաստանյալը ցուցմունք տվեց: ։
| Սույն գիտական հոդվածը նվիրված է դատական քննության սահմանների առումով քրեական գործերի անջատման քրեադատավարական ինստիտուտի կիրառման արդյունքում առաջացող որոշ խնդիրների։
Հոդվածում տեսական նյութի և դատական պրակտիկայի ուսումնասիրության հիման վրա փորձ է արվել պատասխանել այն հարցին, թե ինչպիսի սահմաններում կարող են հետազոտվել դեռևս նախաքննության փուլում գտնվող անջատված քրեական գործով մեղադրյալ հանդիսացող հանցակցի արարքները դատական քննության ընթացքում։
Հոդվածում վեր են հանվել իրավապահ մարմինների գործունեության ընթացքում առաջացող որոշ խնդրահարույց իրավիճակներ, առաջարկվել են հնարավոր լուծումներ։
|
Առանց սոցիալական շփման հնարավոր չէ անձնական զարգացում: Միայն սոցիալական փոխազդեցության և գործնական գործունեության միջոցով զարգանում են երեխայի խոսքը և մտավոր գործընթացները [4]: Ելույթը օգնում է զարգացնել մտավոր գործընթացներ, ինչպիսիք են գիտակցությունը, երեւակայությունը, գործողությունների պլանավորումը, տրամաբանական «փոխաբերական մտածողությունը», իհարկե, հաղորդակցությունը: Դա մարդու ամենահզոր մտավոր գործընթացներից մեկն է (VP Belinin 2003): Թեմայի արդիականությունը: Հայտնի է, որ երեխայի անհատականության համակարգում առանձնահատուկ տեղ է գրավում ձայնի, ձայնի զարգացումը, որը սերտորեն կապված է անձի մտավոր զարգացման հետ: Քերականական, բարի շարժիչ հմտությունների խախտումները լուրջ խոչընդոտ են նախադպրոցական տարիքում երեխայի խոսքի զարգացման համար: Բարձր նախադպրոցական տարիքում խոսքի զարգացումը դպրոց հաճախելու արագ ցուցիչ է: Խոսքի խանգարումները վերաբերում են ոչ միայն մասնագետներին (լոգոպեդ, հոգեբան, մանկավարժ), այլև երեխայի շրջապատի մարդկանց: Մեր ուսումնասիրության նպատակն է ուսումնասիրել և զարգացման ուշացումով նախադպրոցական տարիքի երեխաների հետ լոգոպեդ աշխատելու ամենաարդյունավետ ձևերն ու հնարքները: Թեմայի հետ կապված խնդիրներ. Վերլուծել մասնագիտական գրականության տվյալները, speech ներկայացնել խոսքի թերապիայի աշխատանքի խոսքի զարգացման հետաձգման առանձնահատկությունները, բացահայտել երեխաների խոսքի զարգացմանը նպաստող օրինաչափությունները: Մեր ուսումնասիրությունների համար մենք օգտագործել ենք զրույցի, հարցազրույցի, դիտման, հացի հարցման մեթոդները: Դա բարդ ֆունկցիոնալ համակարգ է: Մարդը ծնվում է անխոս ռեսուրսից: Երեխայի կյանքի առաջին ամիսներին ծնողների և հարազատների միջև հաղորդակցության հիմնական միջոցը հուզական պոռթկումներն են: Յուրաքանչյուր ժամանակահատված դուք դեր եք ունեցել խոսքի զարգացման գործում, առանց դրանց կարող է խաթարվել խոսքի զարգացումը: Կյանքի առաջին ամիսներին երեխան «անգիտակցաբար» ձայներ է արտադրում ՝ աստիճանաբար պատրաստելով հոդային ապարատը խոսքի համար: 9-10 ամսից մինչեւ 1-1,2 տարեկան հասակում հայտնվում են առաջին բառերը, որոնք կարող են «ճիշտ» լինել «թերություններով» ՝ պահպանելով վանկերի ընդհանուր կառուցվածքն ու ռիթմը: Երեխան կարողանում է պարզեցմամբ արտասանել բառերը: Այս փուլում երեխայի արտասանած խոսքը վերաբերում է ամբողջ իրավիճակին: Նույն բառով նա կարող է նկարագրել առարկան, գործողությունը, նրա վերաբերմունքը, զգացումը: Այսինքն ՝ սկզբնական շրջանում բառը երկիմաստ է, բացի այդ, այն արտահայտում է նաև ամբողջ միտքը (բառ-նախադասությունը): Այս ժամանակահատվածը համընկնում է մտավոր զարգացման նոր փուլի հետ, երբ երեխան սկսում է քայլել: Ձեռքերի ակտիվ մանիպուլյացիոն գործունեությունը զարգանում է, բութը և ցուցամատը սկսում են մասնակցել դաստակի բռնումին: Որոշ տարբերություններ կան տղաների և աղջիկների միջև: Աղջիկների առաջին բառերը հայտնվում են 8-9 ամսականում, տղաները `11-12 ամսականում [1]: Խոսքի զարգացման հետաձգման պատճառները սոցիալական գործոնն է, որը ներառում է երեխայի միկրո սոցիալական միջավայրը, այսինքն `ընտանիքը, որտեղ երեխայի խոսքի զարգացումը չի խթանվում, չի ապահովվում երեխայի խոսքի ակտիվ միջավայր, առկա է երեխայի հուզական հաղորդակցություն: , կապ և այլն Այս երեխաների ուշադրությունն անկայուն է: Խաղի գործողությունը նպատակային չէ: Այս խնդրով երեխաները հիմնականում ունեն թերի զարգացած ձեռքի շարժումներ, ինչպիսիք են բռնելը, պոկելը, քաշելը (TA Dateshidze 2004): Երբեմն երեխան կարող է բառի փոխարեն արտասանել վանկ կամ բառի բեկորներ: Հիմնականում նրանց խոսքերը արտահայտիչ չեն: Երբեմն երեխաների խոսքերը կարող են անհասկանալի լինել դիմացինի կողմից: Եթե ընդհանրապես խոսքի պակաս կա, դա նշանակություն չունի, երեխայի պասիվ բառապաշարում կա որոշակի բառապաշար, որը նա կուտակել է իր բանավոր փորձի միջոցով: ADF- ի առանձնահատկությունն այն է, որ երբ երեխան արտասանում է սխալ ձայնային կառուցվածքով մի բառ, այն այդպիսով ամրապնդվում է: Հետագայում շտկողական աշխատանքներում դժվարություններ կառաջանան: Օգտագործելով խոսքի զարգացման ontogenesis- ը, հատկապես ADHD- ով տառապող երեխաների մոտ, մենք կատարեցինք ինքնազննում `պարզելու համար, թե որքանով են ծնողները տեղյակ խոսքի զարգացման առանձնահատկությունների և դրանց պատճառների մասին: Հարցմանը մասնակցել են խոսքի դանդաղեցմամբ տառապող երեխաների 16 ծնողներ և ADHD- ով տառապող երեխաների հետ աշխատող 20 լոգոպեդներ: Հարցմանը մասնակցող ծնողների 68.8% -ը տեղյակ է խոսքի զարգացման առանձնահատկությունների մասին, իսկ 31.3% -ը `ոչ: Հարցմանը մասնակցող երեխաների տարիքը տատանվում էր 3-5 տարեկանների շրջանում: Նրանց 50% -ը հաճախում է մանկապարտեզ, 38% -ը `զարգացման կենտրոն, 6% -ը` այլ ակումբներ, իսկ մնացած 6% -ը `ոչ մի հաստատություն: Parentsնողների 70% -ը ասում է, որ ժամանակի պատճառով շատ քիչ ժամանակ են անցկացնում իրենց երեխաների հետ, իսկ մնացած 30% -ը `օրական 2-3 ժամ: Ստորև բերված գծապատկերը ցույց է տալիս, որ երեխաների 50% -ը օրվա մեծ մասն անցկացնում է հեռախոսի, հեռուստացույցի վրա «նմանատիպ սարքերի» առջև, 40% -ը `4-5 ժամ, իսկ մյուս 10% -ը ասում է, որ չի օգտագործում այդ սարքերը (գծապատկեր 1 ) Գծապատկեր 1. Երեխայի զբաղվածությունը օրվա ընթացքում տեխնիկական միջոցներով `որպես տոկոս: Երեխաների 75% -ը չի շփվում իր հասակակիցների հետ, իսկ դեպքերի 25% -ում նրանք շփվում են: Գծապատկեր 2. Երեխաների հաղորդակցության առանձնահատկությունները տոկոսներով: Վերլուծելով արդյունքները ՝ կարող ենք ասել, որ երեխաներն առաջին խոսքերն ասել են 3 տարեկանից հետո: Parentsնողների 75% -ը դիմում է լոգոպեդ-հոգեբանի `հասկանալու, թե ինչու է իրենց երեխայի խոսքը ուշանում, իսկ մնացած 25% -ը չի դիմել ոչ մի մասնագետի: Նողները նշում են, որ հիմնական անհանգստացնող ախտանիշը երեխայի խոսքի բացակայությունն է: Լոգոպեդների 78.9% -ը չի ունեցել խոսքի հետաձգում, զուգորդվում է այլ խանգարումների հետ, իսկ 21.1% -ը ունեցել է: 90% դեպքերում այս խնդիրը հանդիպում է տղաների մոտ, իսկ աղջիկների մոտ `հազվադեպ: Այս խնդրի դեպքում մասնագետները կողմ են թիմային աշխատանքին, նրանք գտնում են, որ անհրաժեշտ է համագործակցել հոգեբանի հետ: Developmentարգացում Օգտագործելով թիմային աշխատանք, պետք է նշենք, որ դաստիարակչի դերը հարցվածների հաղթահարման հարցում խնդրի 95% -ն է: ։
| Խոսքի զարգացման հապաղում (ԽԶՀ) ունեցող երեխաների խոսքի խանգարումը կրում է բազմակողմանի բնույթ, խնդրի հաղթահարումը պահանջում մեթոդական, կազմակերպչական, շտկողական աշխատանքներ, որոնց լուծման համար մշակվել են հատուկ մեթոդներ և տեխնոլոգիաներ։
Այդ մեթոդներից մեկը համալիր մեթոդն է, որն իր մեջ ներառում է մի շարք համակարգերի համատեղում։
Խոսքի զարգացման համար բարենպաստ ժամանակը վաղ տարիքն է՝ 0-3 տարեկանը։
Խոսքի միջոցով են զարգանում ընկալումը, ցանկությունները և, մտածողությունը, հիշողությունը, հույզերը, հակառակը, հոգեկան գործընթացների շնորհիվ զարգանում է խոսքը, այսինքն՝ հոգեկան գործընթացները խոսքի զարգացման համար միջնորդավորող դեր ունեն։
|
ԱԴՐԲԵJԱՆԻ ՏԵFORԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՔԱOLԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ «ԱՊՐԻԼԻ ՊԱՏԵՐԱՄԻ» ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ Տեղեկատվական քաղաքականությունը տեղեկատվական պատերազմի բաղկացուցիչ մասն է: «Տեղեկատվական քաղաքականություն» հասկացությունն ի հայտ է եկել «տեղեկատվական պատերազմ» հասկացության հետ ՝ ժամանակի ընթացքում գրանցելով հայեցակարգային էվոլյուցիա: 1990-1991 թվականներին ոչ միայն «տեղեկատվական պատերազմը» սկսվեց Իրաք-Քուվեյթ պատերազմից հետո, այլև «տեղեկատվական քաղաքականություն» տերմինը ուսումնասիրելու ժամանակահատվածը: Մասնագիտական գրականության մեջ վերջինիս համապարփակ մեկնաբանություններն ու սահմանումները ի հայտ եկան որպես տերմին, որն ի հայտ եկավ համաշխարհայնացման համատեքստում, չորրորդ սերնդի պատերազմից դուրս: Տեղեկատվական ոլորտում արդյունավետ տեղեկատվական քաղաքականությունը հաջողության գրավականներից մեկն է: Այս առումով, ադրբեջանական քարոզչամեքենան ակտիվ է բոլոր հնարավոր հարթակներում ՝ փորձելով ստեղծել, տարածել հակահայկական առասպելներ, ադրբեջանամետ հայտարարություններ, բայց ավելի շուտ փորձում է տպավորություն ստեղծել, որ որոշակի հաջողությունների է հասնում: Այս աշխատանքի նպատակն է ներկայացնել Ադրբեջանի տեղեկատվական քաղաքականությունը ՝ իր մանիպուլյացիոն հնարքներով, որը հիմնված է տեղեկատվական պայքարի առանձնահատկությունների վրա, ապրիլյան քառօրյա պատերազմի լուսաբանումն ադրբեջանական մի շարք հեղինակավոր լրատվամիջոցների կողմից, ինչպես նաև դրական և բացասական կողմերը տեղեկատվական անվտանգության ոլորտում: 1 «Տեղեկատվական պատերազմը» գիտական, քաղաքական, ռազմական տերմին է, տեղեկատվական գործողությունների ամբողջություն, որի նպատակն է պաշտպանել թշնամու պետական «ռազմական կառավարման համակարգը» և դրա ղեկավարները, ինչպես նաև սեփական տեղեկատվական և տեղեկատվական համակարգերը: Տեղեկատվական պատերազմը, բացի տեղեկատվական գրոհներ իրականացնելուց, ունի նաև տեղեկատվության պաշտպանություն և անվտանգություն: Հոդվածի աղբյուրը լրատվամիջոցների հրապարակումներն էին: Գաղտնիք չէ, որ 21-րդ դարում mediaԼՄ-ները դարձել են հակամարտությունների կառավարման ամենահզոր գործիքներից մեկը, ժամանակակից տեղեկատվական պատերազմի իրականացմանը դիմադրելու ամենահզոր միջոցներից մեկը: Նրանք մի կողմից կարող են հակամարտություն հրահրել, մյուս կողմից ՝ կարող են նպաստել կարգավորման գործընթացին: Այս համատեքստում Ադրբեջանի ներկայիս իշխանությունները մեծ դեր են խաղում theԼՄ-ներում արցախյան հակամարտությունում `այն ակտիվորեն օգտագործելով իրենց հակահայկական գործունեության մեջ: Ստեղծված իրավիճակում տեղեկատվական ճիշտ քաղաքականությունը տեղեկատվական ոլորտում հաջողության հասնելու նախապայմաններից է, որին ձգտում են երկու կողմերը: Այսպիսով, ղարաբաղյան հակամարտության անկայուն պայմաններում հայ-ադրբեջանական կողմերը, գտնվելով անընդհատ տեղեկատվական պատերազմում, փորձում են անել հնարավորը շոշափելի հաջողությունների հասնելու համար: Հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն ավարտվեց հրադադարի ռեժիմի հաստատումից հետո: այն մտավ տեղեկատվական ոլորտի նոր փուլ: Այստեղ Ադրբեջանը քարոզչություն է իրականացնում երեք հիմնական ուղղություններով, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր ռազմավարությունն ու մարտավարական նպատակները: Դրանք են. • ներքին լսարանի քարոզչություն, որի ռազմավարական գերակայություններից մեկը «թշնամի» հայի կերպարի նկատմամբ թշնամանքի խորացումն է, հայ-ադրբեջանական տնտեսապես թույլ բանակի համոզմունքը կառուցելը, ադրբեջանականը հոգեբանորեն պատրաստելը: հասարակությունը ՝ հանուն հաղթական պատերազմի, • քարոզչություն հայ հանդիսատեսի համար, որի ռազմավարական խնդիրներից մեկը «գրավյալ» տարածքները Ադրբեջանին հանձնելու գաղափարի հասունացումն է հայ հասարակության մեջ շարունակական տեղեկատվական և հոգեբանական ճնշումների միջոցով, և այդ դեպքում հնարավոր պատերազմի համար ՝ հոգեբանորեն նախապատրաստվել հայկական կողմի պարտությանը: Հակաարցախյան դիրքերը նպատակ ունեին տարածել «գրավյալ տարածքների» տրամադրումը և ներկայացնել Հայաստանը որպես «ցեղասպանություն իրականացնող» և «զավթիչ»: Այս համատեքստում 2016 թ. Ապրիլյան քառօրյա պատերազմը դարձավ այն հարթակը, որի վրա ադրբեջանական քարոզչամեքենան իր տեղեկատվական քաղաքականությունը նոր մակարդակի հասցրեց: Ապրիլյան պատերազմից առաջ երկրում ներքաղաքական իրավիճակը բավականին լարված էր, որի արդյունքում երկրում անհնազանդության ալիքը կարող էր դուրս գալ վերահսկողությունից, ուստի անհրաժեշտ էր շեղել հասարակության ուշադրությունը: Այս առումով, Արցախի հիմնախնդիրն ու Արցախի առաջնագիծը միշտ եղել են Ադրբեջանի համար լավագույն հարթակը: Նման իրավիճակում, իհարկե, ադրբեջանական կողմը զերծ չմնաց ապատեղեկատվություն տարածելուց: Հիշենք, որ 2015 թ. Դեկտեմբերի 5-ին ադրբեջանական Oxu լրատվական գործակալությունը տեղեկացրեց, որ ՊԲ զորամասերից մեկի հրամանատարի տեղակալ, գնդապետ alaալալ Հարությունյանը սպանվել է հայկական դիրքերի ուղղությամբ հրետանային ռմբակոծության արդյունքում: «Սպանվելուց» րոպեներ անց գնդապետ Harutyun.Հարությունյանն անձամբ մեկնաբանեց իր «մահվան» մասին կեղծ լուրերը [2] ՝ բացահայտելով բացահայտ, բացահայտ ստի վրա հիմնված ադրբեջանական քարոզչամեքենայի գործելաոճը: Հասկանալով լրատվամիջոցների նշանակալի ազդեցությունը հասարակության գիտակցության վրա ՝ Ադրբեջանը իր տեղեկատվական քաղաքականության բոլոր հնարավոր միջոցներով փորձեց ազդել ինչպես իր հասարակության, այնպես էլ միջազգային հանրության ընկալումների ձևավորման վրա: Ապրիլյան պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական հակահայկական քարոզչության մեջ գերակշռում էին կեղծիքները, հերյուրանքները, անհանդուրժողականությունն ու ատելությունը ՝ ուղղված նախկինում ձևավորված «թշնամի հայի» իմիջի ամրապնդմանը, ինչպես նաև դրա մեջ Ադրբեջանի դերի բարձրացմանը: սեփական հասարակությունը: Այս առումով, Ադրբեջանի ղեկավարության մտադրությունը պարզ էր ներքին լսարանում 2 ՝ շեղել հասարակության ուշադրությունը այլ թիրախների վրա Ալի ընտանիքի անվան հետ կապված օֆշորային խնդիրներից, և դա հնարավոր էր Արցախի դեմ կայծակնային պատերազմի միջոցով 3: Այս համատեքստում, բացի ռազմական գործողություններից, Ադրբեջանը սկսեց տեղեկատվական պատերազմ ՝ ապատեղեկատվության միջոցով շեղելով ներքին լսարանի ուշադրությունը: 2 Արցախի դեմ զանգվածային հարձակման որոշումը կայացրեց Իլհամ Ալին այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանի անվտանգության ծառայությունները հաղորդեցին ապրիլի սկզբին Հետաքննող լրագրողների միջազգային կոնսորցիումի համատեղ նախագծի արդյունքների հրապարակման մասին: Բաքուն Panama Magate- ի մասին գիտեր փետրվարից, ինչը միջազգային լրագրողական հետաքննություն է օֆշորային գոտիներում գրանցված ֆինանսական մեքենայությունների վերաբերյալ: Արդյունքում, Իլհամ Ալիի և նրա գործընկերների անունները շրջանառվում են միլիարդավոր դոլարներով օֆշորային գործունեության մեջ, ինչը կարող է միջուկային ռումբի ազդեցություն ունենալ Ադրբեջանում, որը տուժում էր նավթի գներից: Անհնար էր ուղղակի լռությամբ շեղել հասարակության ուշադրությունը, հարկավոր էր ավելի մեծ ռազմական հրաման արձակել, ուստի Ալին փորձում էր ադրբեջանցիների ուշադրությունը շեղել Պանամայի մագաթից: Տեսեք https! //www.panorama.am/hy/news/2016/04/04/corruption-scandal-Ali և / 1556787: 3 Կայծակնային պատերազմ, ինչը նշանակում է թշնամուն հաղթել ամենակարճ ժամանակահատվածում (օրեր կամ ամիսներ): Նման պատերազմը նախատեսվում էր անցկացնել նացիստական Գերմանիայի կողմից Խորհրդային Միության դեմ 1,5 ամսվա ընթացքում: Սակայն ապրիլյան պատերազմից առաջ ՝ 2014 թ. Սեպտեմբերի 24-ին «Հայաստանի Հանրապետության և ԱՀ զորքերի շփման գծում անվտանգության մի շարք կանոնների մասին» Ադրբեջանի Նախագահի հրամանագրի ստորագրումից հետո, Ադրբեջանի ռազմական ղեկավարությունը տեղեկատվական քաղաքականության մեջ դրեց նոր, ավելի բարձր հենանիշ: Միևնույն ժամանակ, շփման գծում տիրող իրավիճակի մասին ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային ամբողջությամբ աղավաղելու և Հայաստանին և Լեռնային Karabakhարաբաղին ներկայացված փաստերը և ակնհայտ ապատեղեկատվություն տարածելու հետ մեկտեղ, այդ երկրի ՊՆ-ն ամբողջությամբ կասեցրեց Ադրբեջանի զինված ուժեր: անհաջողությունների հետ կապված տեղեկատվության հրապարակում: Այս գործելաոճը լիովին համահունչ էր ազգային մակարդակում իրականացվող տեղեկատվական քաղաքականությանը: Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի առաջին իսկ օրերից պարզ էր, որ ադրբեջանական լրատվամիջոցները գործում էին նախապես հրահանգավորված, որով պետք է տեղեկատվությունը վերցնել: Բացի այդ, Հայաստանը ներկայացվել է որպես պետություն «սադրիչ, միջազգային իրավական նորմերը խախտող, հրադադարի ռեժիմը խախտող, ադրբեջանական հողերը հավակնող»: Նման քաղաքականությամբ Ադրբեջանը նպատակ ունի թաքցնել սեփական բանակի ձախողումներն ու մասշտաբային կորուստները: Ադրբեջանական լրատվամիջոցներում իրական պատկերը ճիշտ հակառակն էր: Հենց սկզբից կեղծ տեղեկություններ էին ներկայացվում հայկական կողմի զոհերի և բանակի անկարողության մասին: Խաբեությունը մի կողմից սեփական բանակին վստահություն ներշնչելն էր, իսկ մյուս կողմից `հայկական բանակի հեղինակությունը վարկաբեկելը: Պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի տեղեկատվական քաղաքականությունը որդեգրեց մի շարք մանիպուլյատիվ մարտավարություն, որի նպատակն էր տեղեկատվությունն ավելի համոզիչ դարձնել: News.az- ի կողմից ադրբեջանական սոցիալական ցանցերում հրապարակված ուշագրավ ապատեղեկատվություն, ըստ որի `ապրիլի 2-5-ը Լալաթեպե բլուրը գրավելուց հետո ադրբեջանական զինվորները« հասել »են raրականի (abաբրաիլ) և Վարանդայի (Ֆիզուլի) շրջանների վարչական սահմանները: Ադրբեջանական կողմի ցուցանակները օգտագործվել են որպես փաստեր կեղծելու գործիք, որի կողքին «լուսանկարվել» են ադրբեջանցի զինվորները: Նման տեղեկատվությունը կարող էր ծառայել միայն ադրբեջանական հասարակության ամրապնդմանը, վերջիններիս աչքում ադրբեջանական բանակի թվացյալ դերի բարձրացմանը: Ադրբեջանական քարոզչամեքենայի մեկ այլ կեղծ օրինակ է `Հայաստանի պաշտպանական ոլորտում գաղտնի փաստաթղթի« ձեռքբերումը »: Արցախի Պաշտպանության նախարարի «փաստաթղթի» լուսանկարները ՝ ուղղված ՀՀ Պաշտպանության նախարարին, շատ արագ շրջանառվեցին համացանցում: Ըստ ադրբեջանական լրատվամիջոցների կողմից հրապարակված «փաստաթղթի» բովանդակության ՝ ադրբեջանական կրակի ուժգնության պատճառով Արցախի մի քանի շրջանների բնակիչները լքում են իրենց բնակավայրերը ՝ տեղափոխվելով Հայաստան, իսկ դասալքության դեպքեր գրանցվում են հայկական զինված ուժերում: Ուժեր «Փաստաթղթի» կայքի հայերեն տեքստը զինանշանի առկայությունը կարող էր պաշտոնական աղբյուրի տպավորություն ստեղծել ադրբեջանական հանդիսատեսի համար, բայց «փաստաթղթի» ուղղագրական, կետադրական և քերականական սխալները վկայում էին ակնհայտ կեղծիքի մասին: թշնամի Նման բովանդակությամբ «փաստաթղթի» հրապարակումը կարող էր հոգեբանական ազդեցություն ունենալ հայ հանդիսատեսի վրա, եթե այն արագ չհերքվեր: Ադրբեջանական քարոզչամեքենայի կեղծիքները արագ տեմպերով փոխարինում են միմյանց: Մեկ այլ խայտառակ ապատեղեկատվություն կարելի է ծիծաղելի համարել: Ադրբեջանական «Baku.ws» կայքը հաղորդավարուհի Նազենի Հովհաննիսյանին ներկայացրել է որպես հայ դիպուկահար այն բանից հետո, երբ իտալական «RAI News24» լրատվական հեռուստաալիքի թղթակից Աննամարիա Էսպոզիտոն պատրաստել է զեկույց սահմանային իրավիճակի վերաբերյալ Արցախի դիրքից, որի ընթացքում զրուցել է հաղորդավարի հետ [7] Հաշվետվությունից վերցնելով կադրերը ՝ «Baku.ws» կայքը նկարագրել է առաջնագծում «վարձու դիպուկահարի» առկայությունը. «Հայերը, ովքեր ի վիճակի չեն դեմ առ դեմ պայքարել ադրբեջանական բանակի հետ, պաշտպանվում են ՝ ուղարկելով կանանց, երեխաներ ու ծերեր ՝ ռազմաճակատ »: Նույնիսկ զինադադարից հետո ադրբեջանական լրատվամիջոցները շարունակում էին իրենց հակաքարոզչությունը ՝ այս անգամ ներկայացնելով ռեպորտաժներ իբր գրավված Թալիշից, որտեղ ինչ-որ տեղ տեղադրվելու էր ադրբեջանական ցուցանակ: Ադրբեջանական հակահայկական ANSpress հեռուստաալիքը իր «ANS- ն ազատագրված Թալիշ սարահարթում» հոդվածում նշում է, որ Հայաստանի զինված ուժերը շատ թույլ են, և որ Ադրբեջանի զինված ուժերը կարող են վերահսկել Ագդերի շրջանի Թալիշ գյուղը, քանի որ գտնվելու վայրը այնքան կարևոր Ադրբեջանը գնաց ամեն գնով անճիշտ տեղեկատվության ստեղծմանն ու տարածմանը `ներքին լսարանի նկատմամբ սեփական բանակի նկատմամբ վստահությունը բարձրացնելու համար` տարածելով կեղծ լուրեր հայկական կողմում տիրող խուճապի և սահմանամերձ բնակավայրերից հայ բնակչության փախուստի մասին: Նշենք, որ «Թալիշի բռնազավթման» մասին ապատեղեկատվությանը նախորդել էր մեկ այլ հոդված `« Հայերն ամբողջովին փախչում են Ադրբեջանի գրավյալ տարածքներից »վերնագրով: Քառօրյա պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի վարած տեղեկատվական քաղաքականությունը ցույց տվեց, որ ադրբեջանական հասարակությունը հեշտությամբ ենթարկվում է ղեկավարության շահարկումներին ՝ հաճախ աչք փակելով բացահայտ կեղծիքի վրա: Այնուամենայնիվ, պատերազմի երկրորդ օրը աշխարհը ցնցվեց պանամական փաստաթղթերից, որոնք հրապարակեցին նաև փաստաթղթեր Ալի ընտանիքի բազմամիլիարդանոց օֆշորային գույքի մասին: Հայտնի էր, որ օֆշորային սկանդալում ներգրավված ղեկավարները նախապես տեղեկացված էին դրանց հրապարակման մասին: Գիտակից ադրբեջանցիները սկսեցին կասկածել, որ Ալին հրահրել է պատերազմը, որպեսզի ժողովրդի ուշադրությունը շեղեն իրեն ստորացնող փաստաթղթերից և պատերազմի միջոցով չեզոքացնի դժգոհության ալիքը: Նման պայմաններում Ալիի քաղաքականությունը մնում էր զոհերի իրական պատկերը: Այնուամենայնիվ, ադրբեջանցի ակտիվիստներն ու առցանց լրատվամիջոցները, որոնք քառօրյա պատերազմի ընթացքում զոհերի հարազատներից տեղեկություններ էին ստանում, անընդհատ հրապարակում էին ադրբեջանցի զինծառայողների լուսանկարներ, անուններ, ծննդավայրեր և ոչնչացման վայրեր: Ադրբեջանական լրատվամիջոցների ցանկից բացառություն էր Բեռլինում տեղակայված ընդդիմադիր կայքերից մեկը ՝ անկախ Meydan.tv ինտերնետային հեռուստատեսությունը, որը պնդում էր, որ ադրբեջանական կողմը հարձակվում է [11] ՝ փորձելով տեղեկություններ գտնել իրական թվաքանակի մասին: Ադրբեջանական զոհեր սոցիալական ցանցերում: Նշենք, որ ադրբեջանական «Meydan.tv» - ի դեմ հարուցվել էր քրեական գործ [12], քանի որ վերջինիս հրապարակած տեղեկատվության համաձայն ՝ ադրբեջանական կողմում զոհերի թիվը հասնում էր 93-ի, մինչդեռ պաշտոնական տեղեկատվության մեջ խոսվում էր միայն 31 զոհ [13]: Նայելով կայքում հրապարակված ադրբեջանցի զոհերի ցուցակին `կարելի է հստակ պատկերացում կազմել ադրբեջանցիների կրած կորուստների աշխարհագրության մասին: 2016 Ապրիլին ադրբեջանական ագրեսիան Արցախը բերեց բոլորի ուշադրության կենտրոնում: Գրեթե չորս օրվա ընթացքում գրեթե բոլոր լրատվամիջոցներից լուրերը սկսվում էին Արցախում և Արցախում: Քառօրյա պատերազմը լուսաբանվել է միջազգային հեղինակավոր լրատվամիջոցների կողմից, ինչպիսիք են իտալական RaiNews24, Euronews, Reuters, New York Times, The Guardian, BBC, AlJazeera, CNN, որոնք իրենց թղթակիցներն ունեին Արցախում: , Ստեփանակերտում միաժամանակ այդքան շատ արտասահմանցի լրագրողներ չկային: Նրանք իրավիճակը ներկայացնում էին առաջնագծից ՝ առավել հաճախ հղում անելով հայկական աղբյուրներին: Փաստորեն, օտարերկրյա լրագրողները տեսան և մատնանշեցին այն իրողությունը, որը խեղաթյուրում է Բաքվի քարոզչությունը: Հիմնական թեզերը, որոնց դեմ Բաքուն այլ բան չի կարող անել, հետևյալն էին. • Ադրբեջանը սանձազերծեց պատերազմը, • Թուրքիան առանձնահատուկ հետաքրքրություն և դեր ունի այս ամենում, • Ալիի կայծակնային պատերազմը ձախողվեց: Այս իմաստով, քառօրյա պատերազմի ընթացքում հայկական կողմը հնարավորինս բաց էր բոլոր լրագրողների առջև, պատրաստ էր ընդունել նաև ադրբեջանցի լրագրողներին: Տեղեկատվական շտաբը գործում էր Ստեփանակերտում, որի շնորհիվ հայկական կողմը առավելագույնս ներկայացված էր միջազգային լրատվական դաշտում: Հեղինակավոր լրատվամիջոցները Ադրբեջանի պաշտոնական տեսակետին կից ներկայացնում էին պաշտոնական Ստեփանակերտի տեսակետը: Արցախի պաշտոնյաները մի ամբողջ շաբաթ միջազգային լրատվական հարթակում էին: Սա նախադեպ էր, գուցե ակնարկ Բաքվին այն մասին, որ Ստեփանակերտը կարող է լիովին խոսել իր անունից: Ադրբեջան-հայկական տեղեկատվական պատերազմի պատճառով աշխարհը, փաստորեն, վերագտավ Արցախը, Հայաստանը և Ադրբեջանը: «EurasiaNet» լրատվական կայքը, որը տեղեկատվություն է տրամադրում Կենտրոնական Ասիայի, Կովկասի տարածաշրջանի, Ռուսաստանի և «Հարավ-արևմտյան Ասիայի» երկրների մասին, անդրադառնալով քառօրյա պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից վարվող լրատվամիջոցների քաղաքականությանը, նշում է, որ Ադրբեջան մուտք գործող որոշ լրագրողներ ձերբակալվել են կամ արտաքսվել է Եթե ադրբեջանական կողմում ռազմական գործողությունների լուսաբանումը ծայրաստիճան սահմանափակ էր, ապա Լ was-ում հնարավոր էր կազմակերպել լրատվամիջոցներ: Անդրադառնալով միջազգային լրատվամիջոցների կողմից քառօրյա պատերազմի լուսաբանմանը, նշենք, որ որոշ լրատվամիջոցներ Արցախը ներկայացնում են որպես «Ադրբեջանում հայկական անկլավ 4», իսկ որոշ լրատվամիջոցների կողմից հրապարակված տեղեկատվության մեջ մենք տեսնում ենք որդեգրված տեղեկատվական քաղաքականության հետքերը: Ադրբեջանի կողմից: Մի կողմից, երբ Հայաստանը ներկայացվում է որպես «օկուպանտ երկիր», մյուս կողմից ՝ հայկական ուժերը որպես «անջատողականներ», ովքեր «սրում են իրավիճակը» հարձակվում են ադրբեջանական դիրքերի վրա: Այս առիթով բրիտանական «The Guardian» թերթը գրում է, որ «Լեռնային Karabakhարաբաղը, որը պաշտոնապես Ադրբեջանի կազմում է, գտնվում է հայկական զինված ուժերի վերահսկողության տակ 1994 թվականից, երբ հայկական ուժերը գրավեցին 4 օտարերկրյա պետությունների տարածք պետությանը չպատկանող տարածք. որոշ տարածքներ: «[15] Մեդիա հարթակում նման հակահայկական տեղեկատվության ի հայտ գալը, կարծում ենք, խոսում է մի կողմից Ադրբեջանի տեղեկատվական քաղաքականության մեջ զգալի առաջընթացի մասին, մյուս կողմից `հայկական լսափողի արտաքին լսարանի վրա ազդեցության բացակայության մասին, Ամփոփելով վերը նշվածը, հարկ է նշել, որ նույնիսկ ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո Ադրբեջանը, կորցնելով բանակցությունների ընթացքում հայկական կողմի վրա ճնշում գործադրելու հնարավորությունը, ստիպված էր կրկին դիմել փաստերը խեղաթյուրելու քաղաքականությանը ՝ համոզելով հասարակությանը, որ հայկական կողմը հարձակողական գործողություններ էր ձեռնարկել: Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարար ..Հասանովը ռուսական «ՌիաՆովոստի» -ին տված հարցազրույցում նշում է, որ ապրիլյան պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի զինված ուժերի միայն 15-20% -ը դուրս է բերվել ռազմի դաշտից, մինչդեռ հայկական կողմը հետ է վերցրել իր բոլոր զենքերը ՝ հարձակվելով ադրբեջանական դիրքերի վրա երեք օր. Իհարկե, այդպիսի «հավաստի» տեղեկատվություն կարելի էր ստանալ միայն Ադրբեջանի պաշտպանության ոլորտի ներկայացուցիչներից `լրատվամիջոցներից, մինչդեռ փաստերը լրիվ հակառակն են վկայում: Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ ենք համարում անդրադառնալ 2016-ին: 2012-ի ապրիլի 1-ի առավոտյան հայ դիրքապահ Նարեկ Մալխասյանի կողմից խփված ադրբեջանական MI-24G ուղղաթիռում հայտնաբերված փաստաթղթերը վկայում են, որ Ադրբեջանը նախատեսում էր իրականացնել նախապես դուրս բերել լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ: Հակառակ ադրբեջանական քարոզչամեքենային, ինչպես հայկական, այնպես էլ միջազգային լրատվամիջոցները առաջնագծից հաղորդում էին, որ բացի թույլատրված զենքից, ադրբեջանական կողմը նույնիսկ օգտագործել է զանգվածային ոչնչացման զենք, որն արգելված է միջազգային կոնվենցիաներով, օրինակ `Սմերչը (Ադրբեջանը մերժում է օգտագործումը): «Փոթորիկ», հեռահար համազարկային կրակային համակարգեր (GDRS), որոնք հայտնի են որպես «Գրադլար», TOS-1A «Solntsepyok» ծանր հրետանային համակարգեր, «Spike LR» տիպի հակատանկային հրթիռային համակարգեր, իսրայելական ընկերության արտադրած «Harop» տեսակ «Aerospace Industries» հետախուզական-հարվածային «ինքնասպան» ԱԹՍ-ներ, որոնք առաջին անգամ օգտագործվել են ապրիլյան պատերազմում: Այսքանից հետո էլ շարունակվում է Բաքվի քարոզչությունը: Ապրիլյան պատերազմից հետո Ադրբեջանը շարունակում է ներկայացնել որպես հաղթող կողմ, որը երբեք չի հաշտվի «իր հողերի օկուպացիայի» հետ: Ադրբեջանական CBC հեռուստաալիքը, որն իրականացնում է հակահայկական քարոզչական գործառույթ 4, այս մասին հոդված է հրապարակել Նախագահ Իլհամ Ալիին տված հարցազրույցում: «Ապրիլյան մարտերը թող լինեն մեր պատմական փառահեղ հաղթանակը, ադրբեջանցի զինվորների, Ադրբեջանի պետությունը: Մի անգամ մենք ամբողջ աշխարհին ապացուցեցինք, որ ադրբեջանական բանակը աշխարհի ուժեղագույն բանակներից մեկն է: Դա նշվում է նաև միջազգային վարկանիշների կողմից: Մենք մեկընդմիշտ ապացուցեցինք, որ Ադրբեջանը երբեք չի ընդունի առկա իրավիճակը և հաստատ կվերականգնի իր տարածքային ամբողջականությունը: «[17] Ըստ մեր դիտարկումների, ապրիլյան քառօրյա պատերազմին հաջորդող օրերին, ա) Ադրբեջանի ներքին և արտաքին տեղեկատվական քաղաքականության նպատակը հետևյալն էր. Հայաստանը դասարանում ներկայացնել որպես ապրիլյան պատերազմ հրահրող «ագրեսոր», Ներկայացնել Ադրբեջանը որպես օկուպացված երկիր, հայկական «ագրեսիայի» զոհ. • խորացնել նախկինում ատելի վերաբերմունքը հայերի նկատմամբ ՝ ներկայացնելով «թշնամի» հային որպես «հրեշ», • ներկայացնել մարտավարական որոշ հաջողություններ ՝ որպես ռազմավարական կարևոր ձեռքբերումներ, • ներկայացնել ադրբեջանական բանակի ուժը խեղաթյուրված իրողությունների միջոցով ՝ այլմոլորակայինների ընտանիքի հետ կապված օֆշորային թեմաներից ուշադրությունը շեղելու համար. զինված ուժերի կորուստների իրական պատկերը; • բարձրացնել զինված ուժերի հեղինակությունը մեր սեփական ժողովրդի աչքում. բ) ՀՀ տեղեկատվական քաղաքականության առանձնահատկությունները հետևյալն էին. 4 Ալիքը պատկանում է Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերությանը (SOCAR): Այն արտացոլում է Ադրբեջանի իշխանությունների հակահայկական քաղաքականությունը: Արշավ է իրականացնում հինգ լեզուներով ՝ ադրբեջաներեն, ռուսերեն, անգլերեն, պարսկերեն և հայերեն: Ամեն օր հայերեն հաղորդվում են նորություններ, որոնք հիմնականում վերաբերում են Արցախյան հակամարտությանը, Հայաստանի ֆինանսատնտեսական իրավիճակին, հայ-թուրքական, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների վերաբերյալ ադրբեջանական տեսակետների տարածմանը: Հեռուստաալիքի պաշտոնական կայքը քարոզչություն է իրականացնում հայերենով: • Հայկական կողմը առավելագույն բաց էր բոլոր լրագրողների համար, պատրաստ նույնիսկ ադրբեջանցի լրագրողներին ընդունելու համար. • Գործում էր տեղեկատվական շտաբը, որի շնորհիվ հայկական կողմը առավելագույնս ներկայացված էր միջազգային լրատվական դաշտում, • արդյունավետ համագործակցություն կար լրատվամիջոցների “մասնագետների” միջև: , • Պահպանվել է գործողությունների խիստ գաղտնիությունը. Չնայած մասնագիտական հմտությունների առկայությանը և հակառակորդին դիմակայելու կարողությանը, հայկական կողմում որոշ բացեր կային: Նախ, ընդհանուր տեղեկատվական ոլորտում թարգմանիչներ գրեթե չկային, մինչդեռ բացի հայկական աղբյուրներից, անհրաժեշտ էր իրադարձությունների մեկնաբանությունը ներկայացնել օտար լեզուներով, բացի այն, որ ակտիվ էին մի շարք միջազգային լրատվամիջոցների թղթակիցներ նախագծում: Հայկական կայքերը վարում էին հակաադրբեջանական ոչ զանգվածային քարոզչություն: Ապրիլյան պատերազմից հետո Ադրբեջանը դեռ շարունակում է շարժվել ռազմական ոլորտում ՝ արդեն մշակված տեղեկատվական մարտավարությամբ: Ադրբեջանը քաջատեղյակ է, որ իր սահմանամերձ բնակավայրերից հայկական դիրքերի ուղղությամբ կրակ բացելու դեպքում հայկական ուժերը միանշանակ պատասխան քայլեր են ձեռնարկելու: Արդյունքում զոհերը, փաստորեն, դառնում են Ադրբեջանի համար քարոզչական գործիք: Ասես հայկական ուժերը ռմբակոծում են ադրբեջանական բնակավայրերը: Բացի այդ, Ադրբեջանի Պաշտպանության նախարարությունը ամեն օր հրապարակում է «պատերազմի ռեպորտաժներ», որոնք տարածում են նրա վերահսկողության տակ գտնվող բոլոր լրատվամիջոցները: Այդ հայտարարությունների բովանդակությունը նույնն է, այսինքն ՝ հայկական զինված ուժերը «խախտել են» հրադադարի ռեժիմը ՝ կրակ բացելով ոչ միայն զինվորականների, այլ նաև խաղաղ բնակչության ուղղությամբ: Հայաստանի եւ Արցախի պաշտպանության նախարարությունները ստիպված են ամեն անգամ հերքել Ադրբեջանի ապատեղեկատվությունը: Բայց դա խնդրի լուծում չէ: Ավելին, Ադրբեջանն ամեն օր համապատասխան շեշտադրումներով ներկայացնում է սահմանային իրավիճակը, օրինակ ՝ օգտագործելով «Հայաստանի զինված ուժեր» արտահայտությունը ՝ Բաքուն փորձում է լարվածությունը ներկայացնել որպես Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտություն, բայց նման դիրքորոշումը բխում է Հայաստանի և Արցախի շահերից: , և հայկական կողմը դրան շատ հաճախ չի անդրադառնում: սահմանային լարվածության խնդրին: Պաշտպանության նախարարությունը դա հազվադեպ է լուսաբանում, իսկ Արցախի ՊՆ-ն լուսաբանում է միայն շաբաթական կտրվածքով, ինչը բավարար չէ; Չի բացառվում, որ որոշ «պրոֆեսիոնալ» լրագրողներ ու վերլուծաբաններ սկսեն օգտագործել Ադրբեջանի տեղեկատվությունը ՝ ակամայից վնասելով մեր պաշտոնական դիրքը: Փաստորեն, այսօր ռազմական ոլորտում Ադրբեջանը զարգացնում է «տեղեկատվական հնարավորություն» արցախյան հակամարտության ընթացքի վերաբերյալ: Մարտադաշտը շահելը քիչ է, անհրաժեշտ է տեղեկատվական պատերազմում առավելություն ստանալ: Այս առումով, հայկական կողմը պետք է ավելի ուշադիր լինի Ադրբեջանի տեղեկատվական քարոզչության նկատմամբ, գրագետ և համարժեք կերպով արձագանքի նրա կիսապրոֆեսիոնալ քաղաքականությանը, կարողանա չեզոքացնել թշնամու տեղեկատվական-հոգեբանական ազդեցությունը հայ հասարակության վրա: Անհրաժեշտ է շարունակաբար պատրաստել ոլորտի մասնագետներ, համալրել բազան: Վերջապես, տիրապետելով տեղեկատվական պատերազմի մարտավարությանը և մարտավարությանը, մենք կարող ենք հասնել պատերազմի ռազմավարական և քաղաքական նպատակներին ՝ հոգեբանորեն ջախջախելով թշնամու զինված ուժերը և տապալելով քաղաքական պատվերը: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Դեմոյան Հ., «Քարոզչության, կազմակերպման և իրականացման ուղիների մասին, Լեռնային Karabakhարաբաղի հիմնախնդրի վերաբերյալ հակաքարոզչություն», Երևան, 2005, էջ. 52 URL. http: //voskanapat.info/?p=13071&l=ru (կիրառման ամսաթիվը): 11.11.2017): [3] Գալստյան Դ., Քառօրյա պատերազմի լուսաբանման առանձնահատկությունները ադրբեջանական լրատվամիջոցներում, «Գլոբուս» վերլուծական հանդես 4, Երեւան, 2017, էջ: 25 URL. https: //news.az/articles/karabakh/106502 (հասանելի է. 12.11.2017) .URL. https: //haqqin.az/news/67332 (հասցեի ամսաթիվը): 11.11.2017): [6] Ադրբեջանցի քարոզիչների հերթական հիմարությունը ՝ URL: http: //nkrmil.am/news/view/178 (Հղումը կատարվել է 11.11.2017-ին): URL. http: //www.rainews.it/dl/rainews/media/Resta-tesa-la-situazione-in-Nagornoa95ab5be76f5.html (հասանելի է. 13.11.2017): [8] armyարաբաղում հայկական բանակի դիպուկահարը, URL: http: //az.baku.ws/hot_news/9822qarabada-doyun-ermni-qadn-snayper-vdeo.html (հասանելի է. 11.11.2017) .URL. http: //www.anspress.com/siyaset/08-04-2016/ans-azad-edilen-talis-yuksekliyinde( Հասանելի է: 11.11.2017) .URL. http: //www.anspress.com/siyaset/07-04-2016/ermeniler-isgal-altinda-olanazerbaycan-erazilerinden-birdefelik-qacir (հասանելի է. 12.11.2017) .URL. https: //www.meydan.tv/ru/site/politics/13225 (հրապարակման ամսաթիվը): 12.11.2017) .URL. https: //tvrain.ru/teleshow/here_and_now/azerbajdzhanskih_zhurnalistov_nazvali_nats predateljami-408142 / (հասցեի ամսաթիվը): 12.11.2017): [13] Սև: 93 hərbçi şəhid olub, 6 mülki şəxs dünyasını dəyişib, URL. https: //www.meydan.tv/az/site/opinion/13405/ (հասանելի է: 12.11.2017): [14] Լեռնային Karabakhարաբաղ: Ո՞վ է շահել մեդիայի պատերազմը, URL: http: //www.eurasianet.org/node/78346 (հասանելի է. 17.11.2017) .URL. https: //www.theguardian.com/world/2016/apr/02/conflict-erupts-betweenaz Azerbaijani-and-armenian- ուժերի (հասանելի է. 17.11.2017): [16] Zakաքիր Գասանով: Փոխանցումը Լեռնային Karabakhարաբաղի պատկերի URL- ին փակված է: https: //ria.ru/interview/20170713/1498376245.html (տվյալների ամսաթիվը: 17.11.2017): [17] Ադրբեջանը երբեք չի հաշտվի իր հողերի օկուպացիայի հետ, URL: http: //cbc.az/arm/arm/news/1511946107 (Հղումը կատարվել է 30.11.2017): Hazազարյան Լիպարիտ ՏԵFORԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՔԱICԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԳԵՏՏԻԿԱ ԱՊՐԻԼԻ ՊԱՏԵՐԱՄԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ Հիմնաբառեր. Տեղեկատվական պատերազմ, Ադրբեջան, քառօրյա պատերազմ, տեղեկատվական քաղաքականություն, լրատվամիջոց, քարոզչություն ։
| Հոդվածում քննարկվում են Ադրբեջանի տեղեկատվական քաղաքականության առանձնահատկություններն «Ապրիլյան պատերազմի» համատեքստում։
Սկզբնամասում պատմական ակնարկ է կատարվել Ադրբեջանի իրականացրած տեղեկատվական քաղաքականության հիմնական ուղղություններին մինչև 2016 թ. ապրիլյան իրադարձությունները։
Ներկայացվել են Ադրբեջանի քարոզչության ռազմավարությունն ու մարտավարական նպատակները։
Հոդվածում ներկայացվել են նաև ապրիլյան պատերազմի և դրան հաջորդած օրերին Ադրբեջանի տեղեկատվական քաղաքականության նպատակները և ՀՀ տեղեկատվական քաղաքականության առանձնահատկությունները։
Փորձ է կատարվել վեր հանելու նաև տեղեկատվական հարթակում հայկական կողմի թերությունները՝ կարևորելով դրանց դերն ազգային անվտանգության տեսանկյունից։
|
Անցյալի ներկայությունը և նախկին ստրուկների ինքնախնդիրը Տոնի Մորիսոնի վեպում Մարդը պետք է քննադատի, փորձարկի, դիմադրի, հասկանա, որպեսզի ձեռք բերի ճշմարիտ, հասուն իմաստություն: » Թոնի Մորիսոն Վերոնշյալ տողերը, թերևս, լավագույնս ներկայացնում են աֆրո-ամերիկյան գրականության էությունը, գրականություն, որը միջազգային քննադատության է ենթարկվել հատկապես 1970-ականներին, մասնավորապես Թոնի Մորիսոնի գրական աշխատանքի պատճառով: Այս գրականության հիմնական նպատակը ներկայում սեփական ինքնության հաստատումն է ՝ անցյալը հաղթահարելու պատճառով: Նման հարց է բարձրացվել Մորիսոնի «Սիրվածը» վեպում, որում բոլոր սպանդի ենթարկված հերոսները ՝ սիրո հասարակության ներկայացուցիչները, դարձել են իրենց զոհերը, կարծես չեն կարող ազատվել դրանից: Էլիոտ Բաթլեր-Էվանսը նշում է, որ Մորիսոնի վեպերի հումքը «սեւամորթների անցյալի իրողությունն է»: Մորիսոնը իր աշխատանքում համատեղում է ամերիկյան գրականության ավանդույթները, պոստմոդեռնիստական հակումները և աֆրո-ամերիկյան էության առանձնահատկությունները: Նրա եռագրությունը («Սիրվածը» - 1987, «Սեր» - 2003, «Խղճահարություն» - 2008) ներկայացնում է «սերը, ստրկությունը, դրա կործանարար ազդեցությունը կնոջ բնույթի և մայրական զգացմունքների վրա կին գրողի աչքերով» [2 ] «Սիրվածը» ֆիլմի հիմքում ընկած է փախած ստրուկ Մարգարեթ Գարների իրական պատմությունը, որը սպանում է իր երեխաներից մեկին ՝ դանակահարելով նրան կոկորդին, որպեսզի երեխան կարողանա խուսափել ստրուկի ճակատագրից: Վեպի ամբողջ ընթացքում մենք ծանոթանում ենք ստրկության սարսափելի պատմություններից մնացած հիշողություններին: Կենտրոնում Սեթի պատմությունն է, որը զուգահեռ է Ohioինցինատի քաղաքում, Օհայո նահանգի Վերակառուցման դարաշրջանում (1873) այլ նախկին ստրուկների կյանքին: Այս ամենը ներկայացվում է պոստմոդեռնիստական հնարքով, այսինքն ՝ ժամանակի սահմանների խախտմամբ, որոշ տեղերում հերոսների գիտակցության հոսքով: Մենք մեր առջև ունենք ստրուկներ, որոնց անցյալը նրանց հանգստություն չի տալիս. Սեթը, Պոլ Դին, Բեյբին Սագզ Յուրիշը, ինչպես նաև նրանց առանց այդ էլ ազատ սերունդը, որոնք անգիտակից մակարդակում դեռ կրում են ստրկության հետքերը ՝ Դենվեր: Դա ապացուցվում է Սեթի հետ կապված հետեւյալ բառերով. «Ես կարծում էի, որ դա իմ հիշողությունն է: Գիտեք, ոմանք մոռանում եք, բայց ոմանք երբեք: Բայց դա այդպես չէր: Տեղը, տեղերը դեռ այնտեղ են: Եթե մի տուն այրվի, ուրիշ ոչ ոք չկա, բայց տեղն է, նրա կերպարը մնում է ոչ միայն իմ հիշողության մեջ, այլ նաև աշխարհում: Այն, ինչ հիշում եմ, մի պատկեր է, որը լողում է գլխիցս: Ես նկատի ունեմ, նույնիսկ եթե չեմ մտածում, նույնիսկ եթե մեռնեմ, իմ արածի կամ իմացածի կամ տեսածի պատկերը կմնա: «Հենց այնտեղ, որտեղ դա տեղի ունեցավ»: Սեթ և 18-ամյա Դենվերը ապրում են 124 տանը ՝ Սեթի մահացած դստեր մշտական ուղեկցի հետ: Սեթը անընդհատ պայքարում է անցյալից ազատվելու համար, մինչեւ հայտնվի ուրվականը վռնդող «Քաղցր տան» նրա ընկերը ՝ Փոլ Դինը: Մորիսոնը նշում է, որ «մեռելներն ընկալվում են որպես կենդանի, ողջերն ապրում են նույն աշխարհում»: Այդ մասին վկայում է վեպի հաջորդ դրվագը, երբ Փոլ Դինը լսում է մահացածների բողոքներն ու լացերը գերեզմանոցի կողքով անցնելիս: Mia Մայամիում մահացածների անկարգություններով լի երկնային գերեզմանատուն, որոնք այլևս չեն բավարարվում իրենց ծածկող բլուրների տակ հանգստանալով: […] Նրանք վրդովված աղաղակում էին Սիրող գետի ափին, տնքում էին Քեթրին փողոցի ծառերը և պտտվում էին խոզերի հոտերի վրա: «[3] Առօրյա կյանքում մահացածների առկայության մեկ այլ «ապացույց» է հետ-հատվածը, որում մենք տեսնում ենք մահացածների այն համոզմունքը, որ մահացածները դեռ շարունակում են ակտիվորեն մասնակցել իրենց կյանքին: «Կենդանի գործունեությամբ բնակեցված տուն…» [3]: Նման գիտակցություն ունեցող մարդիկ չեն կարող ազատվել իրենց անցյալից, նույնիսկ եթե այդ անցյալի հիշողությունը միայն ճնշում և խաթարում է նրանց կյանքի բնականոն ընթացքը: Նա մենակ թողեց Սեթին (cid): 0) նա կարող է նայել ապագային: Դստերը ՝ Պոլ Դի Ուրվականին վտարելուց հետո, թվում է, թե անցյալն արդեն Հանովերի հետ է: Բայց շուտով նրանց կյանքում հայտնվեց 20-ամյա մի աղջիկ, որն իրեն անվանում էր «Սիրված», որը բացի անունից ոչինչ չէր հիշում: Գրքում պարբերաբար ակնարկվում է այն փաստը, որ Բելը Սեթի սպանված երեխան է, որը վերադարձել է հասուն աղջկա տեսքով: Միանգամից խոր կապ է առաջանում Սեթի «Բել» -ի ՝ տարօրինակ սիրո միջեւ, որի մասին Պոլ Դինհեթն արտահայտվում է հետևյալ կերպ. «Դա վտանգավոր է», - մտածեց Պոլ Դինը: Նախկին ստրուկի համար վտանգավոր է այդքան շատ բան սիրելը, հատկապես երբ նրա երեխաները այդ սիրո առարկան են: Ամենալավ բանը `պարզապես մի քիչ ավելի շատ սիրել, որպեսզի երբ նրանք խառնեն քո մեջքը շփոթության տոպրակի մեջ, մի քիչ էլ սեր մնա` մյուսին տալու: »[3] Բելն իր գոյությունը հասկացավ միայն Սեթի միջոցով: «Դա ինձ ժպտում է, դեմքս ժպտում է» [3]: «Դու իմ դեմքն ես, ես ես եմ: Ինչու ես ինձ լքում, որովհետև ես ես եմ: »[3] Տասներեք տարեկան հասակում վաճառված Գարներների ընտանիքին ՝ դառնալով նրանց «Քաղցր տան» անդամ, Սեթը հետո անցնում է ծանր փորձությունների միջով: Գարների «Քաղցր տունը» մի տեսակ մեղմ ստրկություն էր: Անունն ընտրվում է հեգնական տոնով: Տունը ստրուկների համար կոչվում է «քաղցր» այն պահից, երբ Գառները դառնում են դրա տերը: Սակայն ստրուկների հարաբերական ազատությունն այստեղ պահանջում էր ծանր փոխհատուցում: Քաղցր տան մասին Սեթն այսպես մտածեց. «Նրան պատկերում էին անամոթ գեղեցկությամբ: Երբեք այդքան սարսափելի չէր եղել, ուստի նրան ստիպեց մտածել, թե դժոխքն էլ է գեղեցիկ տեղ: »[3] Միստր Գարները ստրուկների նկատմամբ մեղմ կանոններ ուներ: նրանք իրավունք ունեին արտահայտելու իրենց կարծիքը: Այդ պատճառով տունը նրանց համար քաղցր էր համարվում: Բայց վեպը կարդալիս հասկանում ենք, որ «Քաղցր տուն» անունն իրականում ունի կրկնակի հեգնական նշանակություն: Այդ վայրը չէր կարող համարվել նրանց տունը, քանի որ այնտեղ նրանք չէին գնահատվում մարդկության տեսանկյունից: Գնահատվեց միայն նրանց աշխատանքը: Մենք դա տեսնում ենք գոնե Բեյբի Գարների օրինակում, որը միստր Գարները ազատեց բանտից, պայմանով, որ Հալլին հավերժ ծառայեր իրեն, ինչպես և իր երեխաները, որոնք հետագայում կդառնային նրա աշխատակիցները: Գարների մահից հետո միստեր Ուսուցիչը ՝ միսիս Գարներ մականունը, այնքան անտանելի դարձրեց ստրուկների կյանքը, որ նրանք որոշեցին փախչել: Նրանք, ովքեր ձախողվում են ՝ Փոլ Դինը և Սիքսոնը, ստանում են իրենց պատիժը: Փոլ Դինը ֆիզիկական խոշտանգումների է ենթարկվել, իսկ Սիքսոնը սպանվել է: Սպիտակները թույլ չեն տալիս, որ սեւամորթները մոռանան իրենց անցյալը, սկսեն նոր կյանք, դառնան հասարակության լիարժեք անդամներ: Ինչպես ասում է Սեթը, սեւերի համար «աշխարհում ավելի մեծ դժբախտություն չկա, քան սպիտակ տղամարդիկ»: Դա է վկայում գրքում առկա բազմաթիվ փաստերի թվարկումը, հատկապես այն փաստը, որ Փոլ Դինը միշտ վախենում էր, երբ թերթում տեսնում էր ինչ-որ սեւ դեմքեր: Ի վերջո, նրանք չէին տպի մաշկի պատկերը հենց այնպես: Միայն երբ նրանց մասին լուրերը կարող էին հետաքրքրել incինցինատիի բնակիչներին, նրանց հաճույք և գոհունակություն պատճառեց: Կորցնելով իրենց ազատությունը ՝ սեւերը կորցնում են նաև իրենց ինքնությունը: Դա է վկայում այն փաստը, որ Սեթն այլևս չէր հիշում իր մայրենի լեզուն: «Լեզվի կորուստը ներկայացնում է ստրուկների կողմից մշակութային խաթարումը: Գաղութարարների քաղաքականությունը հանգեցրեց սպանված ստրուկների, բնիկ աֆրիկյան լեզվի և ավանդական մշակույթի մոռացության: »[6] Մեր կարծիքով, ինքնությունը կորցնելու ամենաազդեցիկ օրինակն այն է, երբ Սեթը սպանում է իր երեխային `ստրկատերերի ճիրաններից ազատվելու համար: Երբ նա արդարացնում է իր քայլը, Փոլ Դինը պատասխանում է հետևյալ կերպ. «Դուք երկու ոտք ունեք, Սեթ, ոչ թե չորս»: Կամ Սեթը պնդում է, որ այս քայլին գնացել է մայրական սիրուց դրդված, բայց Փոլ Դիի խոսքերից մենք հասկանում ենք, որ նա իրեն կենդանու պես էր պահում ՝ շարժվելով բնազդորեն: Եվ ի՞նչ պետք է սպասել այն մարդուց, ում հետ վարվում էին կենդանու պես, որը թույլ չի տալիս գիտակցել, որ ինքը մարդ է: Փոլ Դինն այդպիսի զգացողություն ունի կենդանիների նման պայմաններում: Նրան անհանգստացնում է բակում ազատ շրջող աքլորներին նայելու հիշողությունը, մինչդեռ երկաթի կտորը բերանում պատժվում էր փախուստի փորձ կատարելու համար: Այդ դեպքից հետո Պոլ Դինն իրեն արժեքավոր մարդ չհամարեց, ոչ էլ զգաց: Նախկին ստրուկներին, ովքեր իրենց անարժան են կոչվել մարդ կոչվելիս, Աղեղնավոր քարոզների ընթացքում խրախուսվում է սիրել իրենց ՝ այդպիսով դուրս գալով ստրկության այն մտքի դեմ, որ ստրուկները ցածր են մարդուց: Այդպիսին է Պոլ Դիի կոչը պատմության վերջում ՝ ուղղված մահամերձ Սեթին: - Դու քո ամենալավ բանն ես, Սեթ: Դա դու ես. »[3] Իսկ սպիտակներն այդպես էին մտածում սեւերի մասին: «Սպիտակ մարդիկ հավատում էին, որ անկախ իրենց վարքից ՝ յուրաքանչյուր մաշկ թաքնված է մաշկի տակ: Արագ նավարկելի ջրեր, ճոճվող ու ճչացող կապիկներ, քնած օձեր, կարմիր խեժեր, պատրաստ իրենց քաղցր սպիտակ արյան համար: Ստրուկները կտրված են իրենց հայրենիքից, օտարացել են իրենց լեզվից և մշակույթից, զրկվել են իրենց ազատությունից, կորցնում են իրենց ժամանակի զգացումը, խառնվելով անցյալի և ներկայի հետ, և ապագայի մասին ընդհանրապես խոսք չկա: Անցյալը հետ է նայում Փոլ Դինի հայտնվելու պահից: Վերջինս կարող էր ապագայի հույս դառնալ, փոխել Սեթի կյանքը, բայց անցյալն ավելի ուժեղ է: Նա նաև անցյալի գերին է և յոթ տարվա թափառելուց հետո հայտնվում է incինցինատիում: Անցյալի գիտակցությունն այնքան ուժեղ է վեպի հերոսների մեջ, որ Մորրիոզոնը նույնիսկ գալիս է նոր տերմինով `նկարագրելու իրավիճակը, երբ անցյալն ու ներկան միանում են մարդու գիտակցության մեջ.« Հիշողություն »… Դուք ընկղմվում եք հիշողության մեջ: դա մեկ ուրիշին է պատկանում Եթե գնաք ու նույն տեղում կանգնեք, դա նորից կլինի: Այն ձեզ համար կլինի, սպասում է ձեզ: […] Այն այնտեղ կլինի, որը հավերժ սպասում է ձեզ: »[3] Հիշողությունը հիշողություն կամ մոռացություն չէ, այլ կրկնվող հիշողություն (կրկնության վախ): դա ոչ գոյական է, ոչ բայ, բայց երկուսի համադրություն է: Հիշողությունը ստրկության հիշողությունը վերանայելու, հիշելու միջոց գտնելու Մորիսոնի փորձն է, այլ կերպ ներկայացնել այն, ինչը մինչ այժմ փորձել է ճնշել մի ամբողջ մշակույթ: Նրանց համար կա ներկայի մեջ ընկղմված ներկայի հնարավորություն, այլընտրանքային այլ փուլի հնարավորություն չկա: «Ամեն ինչ հիմա է, միշտ կա հիմա, երբեք չի լինի մի պահ, երբ ես չխոնարհվեմ և տեսնեմ, թե ինչպես են մարդիկ խոնարհվում»: [248] «Բայց նրա ուղեղը չէր հետաքրքրվում ապագայով: Լցված անցյալով, ձգտելով ավելին, այն տեղ չէր թողնում երեւակայության համար, առավել եւս ՝ կազմելու հաջորդ օրագիրը: «[3] Հնարավոր է, որ Սեթին և Փոլ Դին փրկություն չլինեն, նրանք գուցե չկարողանան տեսնել ապագան: Բայց Մորիսոնը հերոսուհի ունի, որի փրկությանը կարող ենք կասկածել: Դա Դենվերն է: Նա միակ դերասանական կերպարն է, ով չի կորցրել հույսը և հավատը ապագայում ՝ անվերջ սպասելով իր հայրիկի վերադարձին: Եղբայրների հեռանալուց հետո մեկուսացած մանկություն ունեցող աղջիկը կտրվեց հասարակությունից: Սակայն տատիկի ՝ Բեբի Սագզի դաստիարակությունը թույլ տվեց նրան մարդ մնալ: Սիրելով մորը ՝ նա գիտակցաբար փորձում է հեռու մնալ նրանից, որպեսզի նա իր մորը նման չդառնա իր զոհը: Երբ Բելը հայտնվում է Սեթի կյանքում, Դենվերը հետին պլան է մղվում ՝ շարունակելով սիրել ինչպես մորը, այնպես էլ քրոջը, որը վերադարձել է Բելի տեսքով: Հանուն մոր վերականգնման ՝ նա պատրաստ է կատարել իր տարիքին համապատասխան աշխատանք: Նա առաջինն է գիտակցում, որ Բելվաթն իր ազդեցությունն է ունենում իր մոր վրա ՝ սպառելով նրա առողջությունն ու կյանքը: Baby Sagz- ի խորհրդին հետեւելով ՝ Դենվերին հաջողվում է փրկվել: Նա թողնում է 124 տուն, որի վրա անցյալի խարան էր: Այսպիսով, Սիրվածի մեջ Մորիսոնը մեզ ներկայացնում է երկու սերունդ, ովքեր կորցրել են իրենց կյանքի իմաստը և տառապում են ստրկության հետևանքներից, Սեթ և Փոլ Դին պատրաստ են նրանց, ովքեր պատրաստ են ազատվել ստրկությունից և փնտրում են the future, Դ Denver. Եթե նախկինի դեպքում անցյալը դարձել է նրանց էությունը, սարսափ-հիշողությունները ճնշում են նրանց, նրանք ի վիճակի չեն գիտակցել իրենց ինքնությունը, ապա երկրորդ սերունդը ՝ Դենվերը, պատրաստ է ընդունել իր ինքնությունը, դրա հետ կապված անցյալը, տեղափոխվելուց առաջ: Դա Մորիսոնի ուղերձն է `ինքներդ ձեզ միայն ընդունելու համար` միայն այդ ճանապարհը զարգացնելու համար: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ [1] Էլիոթ ԲԵ, ցեղ, սեռ և ցանկություն: Պատմական ռազմավարություններ Թոնի Քեյդ Բամբարայի, Թոնի Մորիսոնի և Ֆիլադելֆիայի Ալիս Ուոքերի գեղարվեստական գրականության մեջ: Temple UP, 1989, էջ. 59. [2] Карасик О. Բ., «Տխրություն» Թոնի Մորիսոնը: Գաղափարական արվեստ [3] Մորիսոն Թ., Սիրված: Կրոյդոն Vintage, 2005, էջ 51, 182, 35, 75, 254, 256, 7, 194, [7] Հիրշ Մ., Մայրություն և հիշողություն: Թոնի Մորիսոնի սիրելին, Մարկոսյան Արմինեի ներկայացուցչությունները ANZYAL ներկայությունը և նախկին ստրուկների խնդիրը TONY MORRISON'S "NOVEL" NOVEL Հիմնաբառեր. Աֆրոամերիկացի ։
| Սույն հոդվածում փորձ է արվել վերլուծելու աֆրոամերիկացի առաջին կին Նոբելյան մրցանակակիր Թոնի Մորրիսոնի «Սիրեցյալը» վեպն՝ անցյալի ներկայության և կերպարների ինքնության խաթարման խնդրի տեսանկյունից։
Գլխավոր կերպարների դիտարկման միջոցով ցույց է տրվել, թե անցյալն ինչպես և ինչքանով է ներկա նախկին ստրուկների կյանքում, ինչու նրանք չեն կարողանում ազատվել դրանից, և ինչ լուծում է առաջարկում Մորրիսոնը սեփական ինքնության գիտակցմանը հասնելու համար։
|
Նախաբան։
Վերջին տասնամյակներում բազմաթիվ ուսումնասիրություններ են արվել առոգանությանն առնչվող խնդիրների հետկապված։
Առավել արդիականհատկապես այնուսումնասիրությունները, որոնք տարվում են գործաբանական հիմքիվրա՝ կարևորելով խոսքային ներգործման խնդիրը և, որ առավել կարևորէ, մարդկային գործոնը։
Հայտնի է, որ խոսքային ներգործումն անհնար էանջատել առոգանությունից։
Այս հիմքի վրա էլ առաջացել էհնչագործաբանությունը, որը հատկապեսլայն ուշադրության էարժանանում վերջին տարիներին։
Գործաբանական լեզվաբանությանհիմնական խնդիրը, ըստ Լ. Ֆոմիչենկոյի, խոսքի օրինաչափություններիբացահայտումն է, որոնք կիրառվում են հասարակության և առանձինանհատների կողմից մարդու մտքի, զգացմունքների և հոգեկանաշխարհի վրա ազդելու համար, որը վերջնական արդյունքում ազդեցություն է գործում մարդկանց վարքագծի վրա։
Բանախոսը փորձում էներգործել լսարանի վրա, իսկ լսարանը գնահատողական վերաբերմունքէ դրսևորում բանախոսի նկատմամբ՝ կարևորելով, թե ինչ է ասումբանախոսը, ինչպես է ասում, և թե ինչպիսին է հենց իր՝ ելույթ ունեցողիկերպարը։
Այդ գնահատականից է կախված այն, թե որքանով կընդունվիկամ կմերժվի առաջարկվող տեղեկատվությունը, որքանով հաղորդվողտեղեկատվությունը կազդի ունկնդրի դիրքորոշման, հետագագործողությունների վրա և այլն։
Հաշվի առնելով բառային ևշարահյուսական միջոցների կարևորությունը՝ անհրաժեշտ է նշելառոգանության առանձնահատուկ դերը խոսքային գործաբանությանձևավորման գործում։
Բանախոսի ճիշտ ու հստակ առոգանությամբլսարանի վրա ներգործող հնչող խոսքի բովանդակության վերաբերյալորոշակի վերաբերմունքի ձևավորումը մեծապես կարևոր է խոսքիընկալման համար [13]։
Լինելով հարաբերականորեն նոր՝ գործաբանականլեզվաբանությանը համահունչ ուղղություն՝ հնչագործաբանությունն առաջացել էհնչյունաբանության և գործաբանության հիմքի վրա և ընդգծում էարտալեզվական գործոնի կարևորությունը։
Գործաբանության կարգիներգրավումը հնչյունաբանության մեջոչ միայնհնչյունաբանական հետազոտությունների դաշտն ընդլայնելու, այլևասույթի կառուցվածքային և խորքային ոլորտները թափանցելու ևունկնդրի վրա ներգործելու մակերեսային և խորքային մեխանիզմներըբացահայտելու հնարավորության մասին։
Այդ առումով առոգանությանդերն անգնահատելի է։
վկայումէԱնտիկ շրջանի հռետորները գնահատում էին ոչ միայն խոսքիբովանդակությունը տրամաբանորեն կառուցելու ունակությունը, այլևհատուկ ուշադրություն էին դարձնում հնչող խոսքին՝ ամեն տեսակիռիթմային կառույցներին, տոնի բարձրության փոփոխությանը, հնչյունիարտաբերման ուժգնացմանն ու թուլացմանը, տեմպի արագացմանն ուդանդաղեցմանը, դադարներին, տրամաբանական շեշտին [11]։
Կարևորվում է նաև հնչող խոսքի գնահատումը այն ընկալողսուբյեկտի կողմից՝ ելնելով այն բանից, թե որքանով գեղագիտորենհաճելի տպավորություն է ստեղծվում հնչող տեքստն ընկալելիս,ինչքանով նշանակալից և տեղեկատվական է տեքստի իմաստը, ևորքանով է այն համապատասխանում արտահայտված հույզերին, որոնքդրսևորվում են կիրառված հնչյուններով, տեքստի առոգանությամբ,խոսքային ձայնի որակներով, քանի որ հենց այս համապատասխանությունն է, որ ավելի հաճելի է դարձնում ընկալման գործընթացը։
Միանգամայն հնարավոր է, որ տարբեր հասցեագրողներ տարբերհանգամանքներում միևնույն բառերն օգտագործելիս նկատի ունենանտարբեր երևույթներ։
Իսկ այն բոլոր հարցերին, թե ինչպես է դահնարավոր, և թե որն է կոնկրետ բառիմաստի, խոսքի որոշակիհանգամանքների, բառն արտաբերելիս խոսողի նկատի ունեցած իմաստի, նրա մտադրությունների, գործողությունների և արդյունքում արտահայտված մտքի միջև եղած կապը, պատասխանում է գործաբանությունը(http։
//plato.stanford.edu/entries/pragmatics/)։
Որպեսզի հասցեագրողն ուհասցեատերը տվյալ հաղորդակցական իրավիճակում իրար ճիշտհասկանան, անհրաժեշտ է, որ նրանք ոչ միայն տիրապետեն խոսքիքերականական, բառային և իմաստային կառույցներին, այլև այդ գիտելիքներն ընկալեն առոգանության հիմքի վրա՝ գործաբանական առումով։
Ստացվում է, որ խոսքի այն իմաստը, որն առաջնային է հասցեագրողիհամար, լիարժեքորեն հասնում է հասցեատիրոջը։
Ուրեմն, կարևորվումէ ոչ թե այն, թե ինչ է ասվում, այլ այն, թե ինչպես է ասվում։
Այսինքն՝կարևորվում է խոսքի գործաբանական ուղղվածությունը։
Ընդ որում՝ խոսողը նախապես պլանավորում է, թե ինչ ազդեցություն է գործելու իրխոսքը հասցեատիրոջ վրա, այսինքն՝ նա կարող է նաև կռահել, թեինչպիսին կլինի հասցեատիրոջ արձագանքը։
Այս պարագայում դժվար էասել, թե հասարակական խոսքում որ գործառույթն է գերիշխող՝հաղորդմա՞ն, թե՞ ներգործման (հարցի հնչագործաբանական հայեցակերպի հետ կապված (տե՛ս 9-10)։
Ներկայումս կարծիք կա, որ մեղեդայնության միջոցով հնարավոր էվեր հանել խոսքում արտահայտված իմաստի և իրադրությամբպայմանավորված նախադրյալների, ինչպես նաև հաղորդակցմանկոնկրետհաղորդակցականմտադրությունների միջև եղած առնչությունները և դրանց տարբերակիչհատկանիշները [8]։
մեջ խոսակիցներիիրադրությանկամ այնիսկիմաստները,Առոգանության շնորհիվ տարբերվում են խոսքային միավորներիայսբանավոր խոսքի արտահայտչականությունը պայմանավորված է արտահայտչամիջոցների ևառոգանության փոխազդեցությամբ։
Չի կարելի անտեսել առոգանությանդերը, քանի որ հատկապես վերջինիս շնորհիվ է, որ հասցեագրողիխոսքը լիարժեքորեն հասնում է հասցեատիրոջը։
Վ. Արտյոմովը առոգանությունը համարում է հենք, որի վրաասեղնագործվում են հնչերանգն ու բառը [8]։
Խոսքում գործածվող առոգանական միջոցները լսարանի վրաներգործելու հնարավորություն են ստեղծում և անգամ կարող են փոխելլսողների անձնական կողմնորոշումը։
Նման ներգործումը շատ հաճախկանխամտածված բնույթ է կրում և որպես վերջնանպատակ ծառայում էմատուցված տեղեկատվության նկատմամբ որոշակի վերաբերմունքիձևավորմանը [9-10]։
Առոգանական միջոցների հմուտ կիրառությանշնորհիվ է միայն, որ հաջողվում է կոնկրետ իրադրությունում լիարժեքներգործում իրացնել՝ հիմնական շեշտը դնելով հենակետային, այսինքն՝կարևորագույն տեղեկատվություն կրող բառերի վրա։
Առոգանությամբ կարելիմտածողականէ դատել խոսողի մասին՝ նրախառնվածքի,ընդունակության, տրամադրության։
Առոգանության միջոցով բանախոսին հաջողվում է հասցեատիրոջըհասանելի դարձնել բառերով չարտահայտված իմաստը, ինչպես նաևհաղորդակից դարձնել իր մտորումներին ու մեկնաբանություններին։
Առոգանությունը ոչ միայն ընդլայնում է խոսքի իմաստը, այլև վերջինիսհաղորդում է առանձնահատուկ նրբերանգներ։
Միևնույն բառը կարող էարտաբերվել բազում ձևերով։
Սովորական բարև բառը, ինչպես նշում էԻ. Անդրոնիկովը, կարելի է ասել չարամտորեն, կտրուկ, մտերմիկ, չոր,մռայլ, քնքուշ, անտարբեր, անհամարձակ, ամբարտավան, ինքնահավանև այլ ձևերով (http։
//www.scienceforum.ru/2014/pdf/1002.pdf)։
Առոգաբանական բազմազանության շնորհիվ գրավոր խոսքիհամեմատ կտրուկ աճում է բանավոր խոսքի արտահայտչականությունըմտքեր, զգացմունքներ և տրամադրություն հաղորդելիս։
Ինչպես նշում էԲեռնարդ Շոուն, գոյություն ունի այո կամ ոչ ասելու հիսուն, եղանակսակայն(http։
//www.scienceforum.ru/2014/562/1155)։
Իսկ ըստ Դ. Քրիսթըլի՝ դեռևս ոչ ոքի չի հաջողվել նկարագրել հնչերանգով արտահայտվածիմաստի բոլոր նրբերանգները [2-5]։
ընդամենըգրելու՝դրանքմեկԴադարը առոգաբանական բաղադրիչների մեջ առանձնահատուկտեղ է գրավում։
Գործառական առումով լինելով վերհատույթայիներևույթ՝ ֆիզիկապես այն յուրահատուկ՝ դատարկ տարածություն է [12],որը, սակայն, բանավոր խոսքում միշտ կարելի է լցնել դիմախաղով,հայացքով,և այլն։
Այնհասցեագրողին թույլ է տալիս հավաքել մտքերը և խոսքն ավելինպատակային դարձնել, իսկ հասցեատիրոջը՝ ժամանակ ունենալշարժումներովինտենսիվժեստով,ասվածի ուղղվածությունն ու իմաստը լավ ըմբռնելու համար։
Ավելի հաճախ այն բնութագրվում է որպես արտասանական ժամանակավորդադար։
Ինչպես Կիպլինգն է նշում, դադարներով կարելի է խոսել(http։
//www.edgarcaysi.narod.ru/karnegi_kvu_6.html)։
Ճիշտ և տեղինարված դադարները բանախոսի վարպետության մասին են վկայում։
Հրապարակային խոսքի՝ որպես բանավոր հաղորդակցությանմիջոցի հաջողությունը ևս մեծ մասամբ կախված է առոգաբանականձևավորումից, քանի որ, ինչպես բազմիցս հաստատվել է, բանավորխոսքում բովանդակության ճիշտ մեկնաբանումը լսարանի կողմիցիրականացվում է հատկապես առոգանության միջոցով։
Հրապարակային ելույթներում առատ են այն բառերը, որոնքառանձնանում են հուզական-արտահայտչական շեշտադրությամբ։
ԸստԼ. Վ. Շչերբայի՝ հուզական-արտահայտչական շեշտադրումը խոսքինհաղորդում է վերաբերմունքային երանգ, որով էլ նյութականանում էխոսողի դրական կամ բացասական վերաբերմունքը այս կամ այներևույթի նկատմամբ [14]։
Հուզական-արտահայտչական շեշտադրությունը հաճախ օգտագործվում է հակադրությունն ընդգծելու համար։
Այն,անկասկած, ազդում է հիմնական տոնի հաճախության, տևողության ևուժգնության փոփոխության վրա։
Քաղաքական խոսքի նպատակը քաղաքական իշխանությաննվաճումն ու պահպանումն է։
Լեզվաբանական գրականության մեջքաղաքական խոսքը ներկայացվում է որպես բազմակողմանի ևբազմապլանային երևույթ (Շեյգալ, Բառանով, Յուդինա, Կոստոմարով ևայլք)։
Վ. Զ. Դեմյանկովը գտնում է, որ քաղաքական խոսքը, որը գտնվումէ գիտության տարբեր ճյուղերի հատման կետում (քաղաքագիտություն,սոցիալականհանրալեզվաբանություն և այլն), ուսումնասիրության բարդ առարկա է և կապված էքաղաքական խոսքի ձևի, խնդրի և բովանդակության հետ, որնօգտագործվում է որոշակի քաղաքական իրադրություններում։
Քաղաքական խոսքի ընդհանուր բնութագիրն օգնում է սահմանել դրաառանձնահատկություններն ու գործառույթները։
լեզվաբանություն,հոգեբանություն,Քաղաքական գործիչներին հատուկ է հռետորական պատկերավորարտահայտությունների հաճախակի կիրառումը հատկապես կարևորտեղեկատվությունն ընդգծելու նպատակով, որպեսզի այն հասանելիլինի ունկնդիրների առավել լայն շրջանակի, որպեսզի կարողանանգրավել նրանց ուշադրությունը, կապ հաստատենլսարանի հետ,վերջինիս նկատմամբ համակրանք դրսևորեն, ինչպես նաև ասվածն ամԲոլորնշված առանձնահատկություններըրապնդեն ունկնդրի գիտակցության մեջ։
Նրանց խոսքը նաև հարուստ էհռետորական հարցերով, որով խոսողը հրավիրում է ունկնդրին կիսելուիր մտահոգությունը գոյություն ունեցող հարցերի առնչությամբ,ուշադրություն դարձնելու որոշակի մտքերի, գաղափարների և այլն։
բնորոշումևբնութագրում են հռետորի խոսքը մեծ արտահայտչականությամբ։
Նրանց ելույթները հաճախ ուղղված են հասցեատիրոջ զգացմունքներին,որոնք էլ ազդեցություն են ապահովում բանականության ու գիտակցության վրա։
Որպեսզի խոսքն իր նպատակին ծառայի, այն պետք էաչքի ընկնի ճիշտ և գեղեցիկ առոգանությամբ, գեղեցիկ և լիարժեքհնչողությամբ։
Ելույթիմեղեդայնությունը, խոսքի արտահայտչականությունը հնարավորություն են տալիս հուզականորեն գրավելունկնդրին, նպաստել ասելիքի բովանդակության ընկալմանը և ոչ թեքննադատական մոտեցմանը։
Երբեմն խոսքին բնականություն հաղորդելու կամ ուշադրությունըկարևոր մտքերի վրա սևեռելու նպատակով ելույթ ունեցողը դիմում էդադարների օգնությանը։
տիրույթումդերակատարություն ունի։
առանձնահատուկառոգանություննԱյսառոգանությանայնպիսիառնչություններԲրագան և Մարկեսը կենտրոնացել են այն բանի վրա, թեքաղաքական քննարկումների ժամանակ ինչպես են առոգանականմիջոցները նպաստում ունկնդրի ուշադրությունը կենտրոնացնելուն ևուղերձի մեկնաբանմանը [1]։
Մոցիկոնաչին լայն առումով քննության էառնումևհարաբերություններ, որոնք ներազդում են իրականացնում։
Ասելու ձևըներառում է առոգանությունը՝ շեշտը, տոնային առանձնահատկությունները, խոսքի տեմպը, դադարները և այլն, իսկ խոսքի հուզականերանգավորումն արտահայտվում է ուրախությամբ, տխրությամբ,զայրույթով, հուզմունքով և այլն [6]։
Ինքնադրսևորման օրինակներ ենհանդգնությունը, անկեղծ հուզական դիմումը և այլն։
Բացի այդ,հռետորը կարող է կիրառել այլ տրամաբանական և հռետորականմիջոցներ։
Առոգաբանական բոլոր այս միջոցները խոսքը դարձնում ենբարդ, բազմազան և հզոր հաղորդակցական զենք։
Անկասկած,հասարակական տիրույթում առավել մշակված խոսք է պահանջվում։
Խոսողի համար խիստ կարևորվում են հստակ արտասանությունը,ձայնի բավարար ծավալը, ձայնի ուժգնության տատանումները, ոչմիապաղաղ տոնը, ճիշտ շեշտադրումներն ու դադարները, խոսքիտեմպը,սահունությունը,համապատասխանառոգանականբազմազանությունը, արտահայտչականությունը։
Անձնային որակներումկարևորվում են խոսողի ներգրավվածությունը, խանդավառությունը,խոսողի անձնական գրավչությունը, հանդարտ, հավասարակշիռ խոսքը,անհատականությունը, դրական վերաբերմունքը, հումորի զգացումը,ինքնավստահությունը, համոզվածությունը։
Խոսողը պետք է կարողանակապ հաստատել ունկնդրի հետ, վերջինիս նկատմամբ պետք է լինիզգայուն, հարգալից, այլ ոչ թե իր տեսակետը պարտադրող։
Քաղաքական գործչի խնդիրն է ելույթի ընթացքում լսարանին ոչմիայն տեղեկատվություն հաղորդել հասարակական կյանքի այս կամայն երևույթի մասին, այլև, որ ավելի կարևոր է, համոզել ունկնդրինընդունել այս կամ այն դիրքորոշումը և ստանալ քաղաքացիներիաջակցությունը։
Ըստ էության՝ քաղաքական ելույթն ունի որոշակիիշխանամետության ենթատեքստ։
Հռետորը նպատակ ունի շահելունկնդիրների վստահությունը, որով էլ որոշվում են ելույթի հիմնականգործառույթներն ու իրականացման միջոցները։
Ինչպես պատկերավորկերպով ներկայացնում է Հ. Ապրեսյանը, չնայած հռետորը բանաստեղծ և նկարիչ է, նա իր խոսքը ընթերցանության չպետք է վերածի, այլ պետք էաշխատի խոսքի բարեհունչության, սեփական ձայնի ճիշտ կիրառման,բառերի իմաստները չաղավաղելու և հստակ արտաբերելու վրա։
Ինչպես գրիչը բանաստեղծի զենքն է, այնպես էլ ձայնը՝ հռետորի [7]։
Քաղաքական ելույթը հատկապես կարևորվում է, քանի որ առաջատարքաղաքական գործիչների հասարակական գործունեությունը միշտառանձնահատուկ դեր է կատարել հասարակության կյանքում։
Որոշակի քաղաքական դիրքորոշումից և իրադրությունից է կախվածերկրի դերը միջազգային ասպարեզում, նրա փոխհարաբերություններըայլ պետությունների հետ, նրա դերը համաշխարհային հասարակայնության գործունեության մեջ։
Երկրի դիմագիծը որոշելու հարցում մեծդերակատարություն ունեն քաղաքական առաջնորդները։
Ելույթներիմիջոցով քաղաքական գործիչները հնարավորություն են ունենում դիմելինչպես իրենց երկրի քաղաքացիներին, այնպես էլ միջազգայինհանրությանը։
Դիտարկենք Բ. Օբամայի 2011թ. մայիսի 25-ի ելույթից մի հատված՝ուղղված Բրիտանիայի խորհրդարանին (ելույթն ամբողջությամբ տե՛սհետևյալ հղումով՝ https։
//www.americanrhetoric.com/speeches/barackobama/barackobamabritishparliament.htm)։
Ելույթը նախ և առաջ ուշագրավ է նրանով, որ Բ. Օբաման առաջինամերիկացի նախագահն է, որին մեծագույն պատիվ է շնորհվելՈւեսթմինսթերյան դահլիճից դիմելու Բրիտանիայի խորհրդարանին։
Բ. Օբաման, հիշատակելով նախկինում այդ պատվին արժանացածգործիչների անունները, հումորով նշում է, որ սա կա՛մ շատ բարձրնշաձող է, կա՛մ էլ մի շատ զվարճալի կատակի սկիզբ՝ ˈI ˈhave ˎknown ≀ funny ˎjoke։
Ելույթի սկիզբն արդեն իսկ հաջողված է և աշխարհիամենախիստլսարանը՝ թիրախավորված։
Հասցեատիրոջ դրականնախատրամադրվածությունն արդեն իսկ ապահովված է։
Ամբողջդահլիճըիրգոհունակությունն է արտահայտում նաև ելույթ ունեցողը։
Նրաինքնավստահ խոսքը, հստակ շեշտադրումներն ու դադարները, խոսքինկշիռ հաղորդող վարընթաց տոները վստահություն ու հարգանք են ներշնչում աշխարհի ամենաքմահաճ լսարանին, որին գրեթե անհնար էգոհացնել։
բուռն արձագանքումէ։
ԴիմախաղիմիջոցովհետագաբացառելուբացասականՆա փորձում է բազմիցս ընդգծել այն փաստը, որ այդ երկուերկրների միջև գոյություն ունեցող կապը ամենահինն է, ամենաամուրը,որ աշխարհը երբևէ ճանաչել է։
Դա առանձնահատուկ բարեկամությունէ (ˈa ˈspecial reˎlationship), իսկ երբ որևէ աննշան լարվածություն էառաջանում, այն անմիջապես քննարկման ու վերլուծության առարկա էդառնում՝զարգացումները։
Բանախոսի ելույթում գերիշխող են վարընթաց տոները, սակայն˅overanalyzed բառն արտաբերելով վարընթաց-վերընթաց տոնով՝ նափորձում է ընդգծել այն հանգամանքը, թե որքան կարևոր են այդհարաբերություններն իրենց համար՝ փորձելով հասկացնել հասցեատիրոջը, որ դրանք հավասարապես կարևոր են նրանց համար ևս, և որնրանք նույնպես պետք է փորձեն փայփայել այդ հարաբերությունները։
Բ. Օբաման հիշատակում է նաև որոշ անհաջողություններ իրենց հարաբերություններում՝ Of course, ˈall reˈlationships have their ˈups and ˎdowns. ∥it’s been ˈsmooth ˈsailing ever since։
Վարընթաց-վերընթաց տոնովարտաբերելով ˅admittedly բառը՝ նա լսելի է դարձնում այն, որ այդվայրիվերումների պատճառը հենց Բրիտանիան է եղել, սակայնասելիքը մեղմում է հավասար տոնի կիրառությամբ՝→may, այնուհետևխոսքին հումորային երանգ հաղորդելով՝ նշում է, որ 1812 թ.պատերազմից ի վեր նրանց բարեկամությունը սահուն ընթացք էունեցել։
Սահուն առոգանական անցումներիշնորհիվ հմուտճառասացին հաջողվում է պահպանել լսարանի մոտ արդեն իսկձևավորված դրական վերաբերմունքը։
Ի թիվս բազում ընդհանրությունների (լեզու, մշակույթ, գործընկերայինհարաբերություններ և այլն) ՝ բանախոսը հատկապես ընդգծում է, որիրենց բարեկամությունը, շնորհիվ ընդհանուր հավատի և արժեքների,դարեր ի վեր միավորել է երկու ժողովուրդներին՝ Our re lationship is ˈthrough the ˎages, որն ավելի համոզիչ է հնչում բարձր վարընթաց տոնիկիրառության շնորհիվ։
Նա հատուկ անդրադարձ է կատարում Ազատությունների մեծխարտիային՝ կարևորելով վերջինիս դերը մարդու հիմնարարիրավունքների և ազատությունների հարցում՝ նշելով, որ դրանիցհատկապես ներշնչվել են Ատլանտյան օվկիանոսից այն կողմ գտնվողվերաբնակիչները։
Հղում կատարելով Ուինսթոն Չերչիլին՝ նշում է՝Declaˎration of Indeˎpendence։
Հմտորեն փառաբանելով բրիտանացիներին, միաժամանակ ընդգծելով նաև իր երկրի հզորությունը՝աստիճանաբար ամրապնդումդիրքերը։
Բրիտանականխորհրդարանը քար լռությամբ և ամենայն ուշադրությամբ հետևում էնրա ամեն մի բառին։
Սա այն արտալեզվական հիմքն է, որը Օբամայինինքնավստահությունորևէխտրականություն չի դնում հասարակության ամենատարբեր խավերըներկայացնող անդամների միջև։
Շեշտադրվում է այն միտքը, որհատկապես Ամերիկան և Բրիտանիան պետք է աջակցեն այնպիսիարժեքների տարածմանը, ինչպիսիք են հանդուրժողականությունը,ինքնորոշումը, որոնք հանգեցնում են խաղաղության ու արժանապատվության, նա ընդգծում է այն գաղափարը, որ ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի միջևդաշինքը շարունակելու է ձևավորել այնպիսի աշխարհ, որտեղկարևորվում և սրբորեն պահպանվում են մարդկային ազատությունն ուարժանապատվությունը, իսկ նման ձգտումը ո՛չ ամերիկյան է, ո՛չներշնչում։
Նաելույթումէիրէիրբրիտանական, ո՛չ էլ արևմտյան. այն համամարդկային է, այն դիպչում էշատերի սրտերին, այն հնարավորություն է տալիս ազգերին ծաղկել ուբարգավաճել։
Նրա միտքն առավել համոզիչ է հնչում հստակշեշտադրումների, դադարների և վարընթաց տոների կիրառությամբ։
Շարունակելով՝ Օբաման կարևորում է նաև դաշնակից երկրների դերըտևական խաղաղության հաստատման հարցում։
Օբամայի այս ելույթը հնչագործաբանական և առոգաբանականտեսանկյունից փայլուն ելույթ է։
Ասելիքը հստակ հասնում էնպատակակետին։
Նրա խոսքը կշռադատված է և ինքնավստահ։
Թե՛արծարծված թեմաները (տնտեսությանն առնչվող հարցեր, միջուկայինզենքի տարածում, կրթություն և այլն) և թե՛ նրա խոսքի տոնայնությունըհարիր են հմուտ, հեռատես, հզոր պետական գործչին։
Օբամայի այսելույթում կա և՛ ուժ, և՛ զսպվածություն, և՛ ջերմություն, և՛ ակնհայտդրսևորված հարգանք։
Նրա հաջողության պերճախոս վկայությունըբրիտանական խորհրդարանի հոտնկայս ծափահարություններն ուժպիտներն են։
Եզրակացություն։
Այսպիսով՝ քաղաքական ճառը համոզիչ խոսքիարվեստ է, որին կարելի է հասնել պատկերավոր արտահայտությունների, ինչպես նաև առոգանական հատուկ միջոցներիկիրառությամբ։
Քաղաքական ճառերին բնորոշ է հուզականությունը,քանի որ իրենց նպատակին հասնելու, ինչպես նաև ունկնդրի վրա ուժեղտպավորություն գործելու համար քաղաքական գործիչները բառերն ունախադասությունները օգտագործում են՝ ունկնդրին ծառայեցնելովսեփական նպատակներին։
Հենակետային բառերի շեշտադրությամբ,ինչպես նաև համապատասխան առոգանության կիրառմամբ՝ խոսքըբանախոսի համար դառնում է հզոր զենք՝ սեփական նպատակներինհասնելու գործում։
Հարկ է մեկ անգամ ևս ընդգծել, որ վերոհիշյալ ոճում կարևորվումեն և՛ հաղորդման, և՛ ներգործման գործառույթները, սակայններգործման գործառույթն այստեղ որոշակիորեն գերիշխող-տիրապետող է և միևնույն ժամանակ հաղորդման գործառույթի հետ միասինկազմում է մեկ ընդհանուր հակադրամիասնություն, այսինքն՝ մեկնառանց մյուսի չի կարող գոյություն ունենալ հրապարակախոսականոճում։
Իսկ ինչ վերաբերում է արտասանական կոնտուրին, հաղորդմանգործառույթ իրականացնելիս այն չեզոք է, այսինքն՝ այստեղ գերիշխող էչեզոք առոգանությունը, իսկ ներգործման գործառույթն իրականացնելիսառաջին պլան է մղվում հուզական/արտահայտիչ առոգանությունը, որըդուրս է գալիս շարահյուսական առոգաբանության սահմաններից՝ ներառելով փոխաբերական խոսքը, խոսողի մտադրությունը, շարժառիթըև զգացմունքները։
| Հայտնի է, որ խոսքային ներգործումն անհնար է անջատել առոգանությունից։
Խոսքի միևնույն բառային և իմաստային բեռնվածության պայմաններում միայն առոգանությունն է ցույց տալիս հենց այն իմաստը, որն առաջնային է, այսինքն՝ հաղորդակցման մեջ հաճախ ոչ խոսքային իմաստն առավել մեծ կարևորություն է ձեռք բերում։
Ամեն դեպքում, իրադրություններից խուսափելու համար անհրաժեշտ է ճիշտ մեկնաբանել խոսքը, և, որ ամենակարևորն ուղղվածությունը։
Առոգանությունը ոչ միայն ընդլայնում է խոսքի իմաստը, այլև վերջինիս հաղորդում է առանձնահատուկ նրբերանգներ։
|
Գիտ. Headեկավար ՝ Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆ. Ա. Առաքելյան Անցումային շրջանում Հայաստանում միգրացիոն գործընթացները հասան մեծ մասշտաբների ՝ հանգեցնելով հասարակության մտավոր ներուժի կրճատմանը և մի շարք բացասական սոցիալ-տնտեսական հետևանքների: Միևնույն ժամանակ, արտերկրից ստացվող տրանսֆերտները եկամտի պոտենցիալ աղբյուր են Հայաստանի Հանրապետության բնակչության մի մասի համար: 2004 թվականից սկսած Հայաստանում արտերկրից փոխանցված տրանսֆերտների ինդեքսում գրանցվել է միջին տարեկան 40% աճ մինչ 2009 թվականը: Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամ: Արտերկրից դեպի Հայաստան տրանսֆերտների ներհոսք 2009-ին `769, 2010-ին` 996, 2011-ին `1.254 միլիոն ԱՄՆ դոլար 1: Հետազոտություններ են անցկացվել `արտաքին ֆինանսավորման, մասնավորապես` տրանսֆերտների, տնտեսական զարգացման վրա հնարավոր ազդեցությունները վերլուծելու համար: Այս վերլուծության նպատակն է գնահատել տրանսֆերտների ազդեցությունը մի շարք մակրոտնտեսական ցուցանիշների վրա: Վերլուծությունն իրականացվել է 1996-2014թթ. Վիճակագրական տվյալներ եռամսյակային կտրվածքով: Մոդելներում օգտագործվել են հետևյալ ցուցանիշները. Անվանական ՀՆԱ, միլիոն դրամ (ՀՆԱ), եկամտի iniինի գործակից (GIN), աղքատության մակարդակ,% (POV), ընթացիկ փոխանցումներ ռեզիդենտ և ոչ ռեզիդենտ տնային տնտեսությունների միջև, միլիոն ԱՄՆ դոլար (TR), տնային տնտեսության սպառման ծախսեր, միլիոն դրամ (CONS), հաշվարկային փոխարժեք ՀՀ դրամ / ԱՄՆ դոլար (NRATE), իրական արդյունավետ փոխարժեք, ինդեքս (1997 = 100) -RRATEC, ՀՆԱ-ի իրական աճի տեմպ (GDPGR): Հիմնական մոդելները. Աղյուսակ 1-ը ցույց է տալիս մոդելներում ներառված փոփոխականների փոխկապակցման գործակիցները: 1 Համաշխարհային բանկի միգրացիայի և դրամական փոխանցումների տարեգիրք, 2011 թ. 2 Քոչինյան Ն., Խառատյան Ա., «Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական աճը և սոցիալական խնդիրները», Տեղեկագիր Հայաստանի ճարտարագիտական ակադեմիայի, Երևան, 2013, Հ 10, N1, էջ 5-11: Աղյուսակ 1. Անվանական ՀՆԱ-ն կախված է 1-ին մոդելի փոխկապակցվածության մատրիցից: Դրամական փոխանցումներ և Սպառման բացատրական փոփոխականությունների գործակիցները վիճակագրորեն նշանակալի են `1% նշանակության մակարդակում: Մոդելի հստակեցումն է. Մոդել 1. Կախված փոփոխական: D (L_GDP) մեթոդ: Նվազագույն հրապարակներ Ներառված դիտարկումներ 59 Սպիտակ փորձարկումն ավարտելուց հետո մոդելի մնացորդները հոմոսեդաստիկ են: Բրեյշ-Գոդֆրի թեստը ցույց է տալիս, որ չի մերժվում այն վարկածը, որ մոդելի մնացորդները ինքնագրանցում չեն: Սպիտակ հետերոսկեդաստիկության թեստ. Breusch-Godfrey- ի սերիական կապի LM թեստ: Ըստ Jarque-Bera թեստի ՝ մոդելի մնացորդները ունեն նորմալ բաշխում: Այսպիսով, Գաուս-Մարկովի պայմանները բավարարված են: Գծապատկեր 1. arարկ-Բերայի թեստը Հետընթացի հավասարումները (2) և (3) ներկայացնում են աղքատության ազդեցությունը և փոխանցումների և տնտեսական աճի վրա անհավասարության վրա: Մոդել 2. Մոդել 3. Համաձայն Գրեյնջեր պատճառահետեւանքային թեստի ՝ իրական արդյունավետ փոխարժեքը չի հանդիսանում արտերկրից տրանսֆերտների փոփոխության պատճառը, իսկ արտերկրից ստացվող տրանսֆերտները իրական արդյունավետ փոխարժեքի փոփոխության պատճառ են հանդիսանում: Նմուշ 1996 թ. 1 2015 թ. 3 Լագեր 2 Null վարկած. Դրսից դրամական փոխանցումներ, անվանական ՀՆԱ. Մենք կառուցել ենք VAR մոդել ՝ իրական փոխարժեքի իրական փոխկապակցվածությունն ուսումնասիրելու համար: VAR– ը կայուն է, չունի արմատային միավոր (Նկար 2.): 02468101214-0.10.00.1 Սերիա: Մնացորդներ նմուշ 1999 թ. 2 2013 թ. 4 Դիտումներ 59Mean 3.06E-18Median -0.006911Maximum 0.135449Minimum -0.148232Std. Dev. 0.057705 Skewness 0.247762Kurtosis 3.177908Jarque-Bera 0.681438 Հավանականություն 0.711259 Գիծ: 2. Նմուշ (ճշգրտված): 1996 թ. 4 2014 թ. 4VAR մոդել: 3. shնցումների ազդեցությունը մոդելի էնդոգեն փոփոխականների վրա ofնցումների ազդեցությունը մոդելի էնդոգեն փոփոխականների վրա հետևյալն է. ՀՆԱ-ն արտերկրից փոխանցումները թույլ են արձագանքել փոխարժեքի իրական արդյունավետ ցնցմանը, ուժեղ է եղել ՀՆԱ-ի և տրանսֆերտների արձագանքը ՀՆԱ-ի ցնցմանը: Տրանսֆերտային շոկի ազդեցությունը ՀՆԱ-ի իրական արդյունավետ փոխարժեքի վրա բավականին թույլ է: Եզրակացություն Արտերկրից փոխանցումներն էական ազդեցություն ունեն Հայաստանում ՀՆԱ-ի վրա: Ըստ Մոդել 1-ի, տրանսֆերտների 1% աճը հանգեցնում է ՀՆԱ-ի 0.14% աճի, իսկ սպառման 1% աճը `ՀՆԱ 0.52% աճի: Արտերկրից փոխանցումները նպաստում են Հայաստանի Հանրապետությունում աղքատության և անհավասարության նվազմանը: 2 և 3 մոդելները տվել են հետևյալ արդյունքները. Այլ գործոններից տրանսֆերտների 1% աճը նպաստում է 0.35% -ով աղքատության նվազմանը, իսկ տնտեսական աճը 0.2% -ով: Տրանսֆերտների 1% աճը նվազեցնում է եկամտի անհավասարությունը 0.21% -ով, իսկ տնտեսական աճը `0.09% -ով: Սա չի հակասում իրականությանը, քանի որ ՀՀ բնակչության մեկ երրորդը սնվում է տրանսֆերտներով, իսկ տնտեսական աճի պտուղները անհավասար բաշխված են: D (RRATEC) - ից D (RRATEC) - 3-2-1012345612345678910 D- ի (RRATEC) - ից D (GDPSA) - 3-2-1012345612345678910D - ի պատասխանը (RRATEC000040060000000000000000000000000000000000000000 - D (GDPSA) - ից D (RRATEC) -40000-20000020000400006000012345678910 D- ի (GDPSA) - ից D (GDPSA) --40000-20000020000400006000012345678910R12 (TR) (D)) - ից D (RRATEC4) 247121010121210412104121010 ) D (GDPSA) -12-8-40481216202412345678910 Պատասխան D (TRSA) դեպի D (TRSA) պատասխան Cholesky One SD Innovations ± 2 SE VAR մոդելի արդյունքների Ըստ նրա ՝ նախորդ ժամանակահատվածում տրանսֆերտների աճը նպաստում է աճին ներկայիս իրական արդյունավետ փոխարժեքի, մինչդեռ վերջինս չի ազդում արտերկրից փոխանցումներ կատարելու վրա: Նախորդ երկու ժամանակահատվածների տրանսֆերտների աճը հանգեցնում է ընթացիկ ՀՆԱ-ի աճի: Հայկ Համբարձումյան ՀՀ միգրանտների դրամական փոխանցումներ և նրանց տնտեսական հետևանքների գնահատում Հիմնաբառեր. Միգրացիա, փոխանցում, ՀՆԱ, աղքատություն: ։
| Էկոնոմետրիկ վերլուծության միջոցով հետազոտվել է արտերկրից ստացվող տրանսֆերտների ներգործությունը ՀՀ մի շարք սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշների վրա։
Ստացված արդյունքների համաձայն` տրանսֆերտները նպաստում են ՀՆԱ-ի աճին, կրճատում են աղքատության մակարդակը և եկամուտների անհավասարությունը։
VAR մոդելի կիրառմամբ հետազոտվել է անվանական ՀՆԱ - իրական արդյունավետ փոխարժեք և արտերկրից տրանսֆերտներ փոփոխականների փոխկախվածությունները։
Իմպուլսի ֆունկցիայի կիրառմամբ ներկայացվել է շոկերի ազդեցությունը։
|
15-16-րդ դդ. ՕՍՏԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ Եվրոպական, ռուս և թուրք գրականագետների կողմից ներկայացված օսմանյան գրականության տարբեր բաժանումների համատեքստում 15-16-րդ դարերը համարվում են որպես գրական զարգացման առանձին ժամանակաշրջան: Այն համընկնում է Օսմանյան կայսրության ամենամեծ վերելքի ժամանակաշրջանի հետ [1], երբ քաղաքական և տնտեսական նվաճումներին զուգընթաց զարգացավ գիտամշակութային, մասնավորապես գրական կյանքը: Հայտնի երկրաբան E. Ջ. Գիբը 1453-1600 թվականները համարում է օսմանյան մշակույթի, մասնավորապես գրականության զարգացման առանձին ժամանակաշրջան: 1453 Պոլսի գրավումը շրջադարձային պահ դարձավ սուլթանության հետագա զարգացման համար: Այս կերպ օսմանները ձեռք բերեցին ռազմավարական կարևոր մշակութային կենտրոն ՝ «ոսկե կամուրջը» արևմուտքի և արևելքի միջև: Այս երեւույթն իր ազդեցությունն ունեցավ սուլթանության գիտական և մշակութային կյանքի վրա: Գիտությունը, արվեստի և մշակույթի տարբեր ճյուղեր սկսեցին արագ զարգանալ: Օսմանյան բազմաթիվ աշխատություններ են ստեղծվել աստղագիտության, մաթեմատիկայի, ճարտարապետության, գեղագիտության, աստվածաբանության, իրավունքի, բժշկության, քիմիայի, աշխարհագրության, պատմության, կենսագրության և իսլամական արևելքում ուսումնասիրված բոլոր գիտությունների վերաբերյալ: Օսմանյան պետությունը, տարածվելով երեք մայրցամաքների վրա, կարողացավ միավորել Արևելքի շատ հայտնի գիտնականների և արվեստագետների: Ըստ ամենայնի, Գիբի շրջանը համընկնում է Եվրոպայում Վերածննդի դարաշրջանի հետ: Ենթադրվում է, որ համաշխարհային գիտության և արվեստի մեջ տեղի ունեցող գործընթացները ազդեցություն կունենան օսմանյան մշակույթի վրա, մինչդեռ այս ոլորտում ուսումնասիրությունները հակառակն են ապացուցում: Ինչպես նշում է Գիբը. «Վերածնունդը, որը փոփոխություններ մտցրեց Արեւմուտքի գիտական ու բարոյական կյանքում, չհասավ իսլամի ափերին: Արևելք-Արևմուտք, որը նախկինում գնացել էր նույն ճանապարհով, բաժանվեց: Արեւմուտքը գնում էր աջ, իսկ արեւելքը շարունակում էր հին ճանապարհով: « Խորհրդային շատ հնէաբաններ համաձայն են: Մասնավորապես, հայտնի թուրքագետ Ա. «Եվրոպական վերածննդի դարաշրջանի գաղափարները ոչ մի ազդեցություն չունեին օսմանյան գրական մտքի վրա», - ասաց Կրիմսկին: Այդ պատճառով չկա օսմանյան գրականության ոսկե դարաշրջան: «[5] Հակառակ Կրիմսկու կարծիքին, չպետք է անտեսել, որ Արիական Վերածնունդը, որը լայնորեն զարգացավ արաբա-պարսկական գրականության մեջ VII- VIII դարերից, իր խոր հետքը թողեց Օսմանյան կայսրության գրական մտքի զարգացման մեջ: Այդ մասին գրում է հայագետներից մեկը ՝ Ա. «16-րդ դարում օսմանյան մշակույթի, մասնավորապես գրականության վերաբերյալ դիտարկումները հակասում էին միմյանց, բայց միանշանակ կարելի է ասել, որ այսպես կոչված« Արևելյան Վերածննդի »միտումները համարժեք չէին Եվրոպական Վերածննդին»: Այս առումով հատկապես ուշագրավ է սովետական հնագետ Ռ. Մոլովի օսմանյան պոեզիայի փուլերի բաժանման սկզբունքը: Վերջինս, պայմանավորված Արեւելյան Վերածննդի դարաշրջանի ազդեցությամբ օսմանյան մշակույթի վրա, բաժանում է գրականությունը զարգացման երկու ժամանակաշրջանների ՝ ա. նախածննդյան ժամանակահատվածը (12-15-րդ դարեր): Իրանական Վերածննդի դարաշրջանը, որպես մշակութային ժառանգություն, զգալի դեր խաղաց սելջուկյան կառավարության գրականության ձևավորման գործում, Փոքր Ասիան վաղ ժամանակներում Օսմանյան պետության առաջին շրջանում հայտարարեց 1 Փոքր Ասիայի մշակույթ և գրականություն: բ Վերածննդի դարաշրջան (16-17-րդ դարեր): Արդեն տարածված վերածննդի միտումները դրսեւորվում են Օսմանյան պետության զարգացման և դրա փլուզման սկզբնական փուլում [7]: Թե՛ օսմանյան քաղաքակրթությունը, թե՛ գրականությունը սելջուկները փոխառել են պարսիկներից, ուստի միանգամայն բնական է, որ օսմանյան պարսիկ գրողների ստեղծագործություններում կան մի շարք նմանություններ: Մասնավորապես, այս երկու ժողովուրդների պոեզիայում մենք հանդիպում ենք նույն ձայնի, զգայականության, խոսքի ձևերի և բանաստեղծական կառուցվածքի: Այդ պատճառով օսմանյան պոեզիան համարվում է գրականության զուտ պարսկական ճյուղ: Երբ սելջուկները ներխուժեցին Փոքր Ասիա, նրանք այստեղ սուլթանություն հիմնեցին, իրենց կրթությունը ստացան պարսիկներից, ծանոթացան պարսկական գրականությանը: Հիմնադրման օրվանից թե սելջուկյան, թե օսմանյան գրականությունը ազդվել է «Իրանի ոսկե դար» դասականների կողմից: 13-14-րդ դարերում alaալալադդին Ռումին ամենամեծ ազդեցությունն է ունեցել օսմանյան գիտական և գրական մտքի վրա: Թիմուրի կողմից Փոքր Ասիայի գրավումից հետո (1402), մի շարք պարսից սովետական հնագետներ, ներառյալ Ռ. Մոլոուի աշխատությունները, հաճախ օսմանյան մշակույթն ու գրականությունը անվանում են «թուրքական», ինչը, սակայն, անընդունելի է. Ավելի նպատակահարմար է ճիշտ օգտագործել «թուրք» և «թուրք» տերմինները ՝ սահմանելու համար ոչ թե օսմանյան, այլ Թուրքիայի Հանրապետության տարածաշրջանը: Գաղափարական և գրական ազդեցության նոր փուլ: Նիզամին, Սաադը, Հաֆեզը և այլն մեծ ազդեցություն են ունեցել Օսմանյան կայսրությունում գրականության վրա: Պարսկական գրական դպրոցն ամենամեծ ազդեցությունն է ունեցել 15-րդ դարի երկրորդ կեսի օսմանյան պոեզիայի վրա: Օսմանյան գրականության վերաբերյալ պարսկական գրականությունը վերջապես ամրապնդվեց amiամիի (1414-1492) կողմից: Նա ուներ այլաբանական լեզու և գրում էր միստիկայի շրջանակներում: Նույնիսկ Է. Գիբը համարում է, որ օսմանյան պոեզիան պարսկական գրականության իրաքյան դպրոցի ճյուղերից մեկն է, որը ժամանակի ընթացքում փոքր-ինչ բարելավվել է և ձեռք բերել որոշակի անկախություն: Այս տեսակետը կիսում է ռուս հնագետ Վ. Սմիրնովը [13]: Sargsyanամանակի օսմանյան պոեզիայի թեմատիկ-ժանրային առանձնահատկությունների մասին գրում է Ա. «Օսմանյան գրականությունն այս շրջանում որոնում էր նոր բովանդակություն: Թուրք գրողները ընդօրինակել են արաբա-պարսկական գրական ժանրերը, մեթոդներն ու թեմաները ՝ հաճախ «հարմարվելով» օսմանյան միջավայրին: Գրական ժանրերը փոխառված էին օսմանյան-արաբ-պարսկական գրականությունից: Այդ պատճառով օսմանյան հեղինակները գրել են իրենց ստեղծագործությունները ՝ օգտագործելով արաբա-պարսկական բանաստեղծական չափսերը: Արաբական ուղղագրության ավանդույթները մտան պարսկական գրականություն և լայն տարածում գտան հնդեօսմանական պոեզիայում: Հետագայում սկսվեց կիրառվել բանաստեղծական նոր հարթություն ՝ aruz, որը կառուցվել է օգտագործելով երկար, կարճ ձայնավորներ: Քանի որ թուրքերենում այս համակարգը գոյություն չունի, օսմանյան բանաստեղծները ստիպված էին օգտագործել արաբերեն և պարսկերեն բառերը: 16-րդ դարում օսմանյան աշխատություններում արդեն թուրքերեն բառերը բացակայում էին, միայն որոշ հեղինակներ էին երբեմն օգտագործում թուրքերեն բայեր: Օսմանյան հեղինակներն այս շրջանում սկսեցին շեշտը դնել ոչ թե բովանդակային, այլ օտար բառերը շփոթելու տարբեր հնարքների վրա: Օգտագործվել են բարդ բառեր, կրոնական տերմիններ, որոնք ամբողջովին օտար էին: Սա սկիզբ դրեց «տեխնիկական պոեզիային»: Սկսեցին գրվել ստեղծագործություններ, որոնք հիմնված էին բառախաղերի վրա, մասնավորապես հանելուկներ, տարեգրություններ (tarih) և հանելուկներ (muamma): Հարկ է նշել, որ չնայած այդ ժամանակաշրջանի թուրքական գրականության մեջ նկատվող որոշ դրական միտումների, առկա էին նաև մեծ թվով բացասականներ: Մասնավորապես, հարկ է նշել, որ օտար ազդեցության պատճառով թուրք բանաստեղծները ամեն կերպ կառչած էին օտարալեզու փոխառություններից: Քանի որ պարսկական պոեզիան այդ ժամանակ շատ տարածված էր, որպեսզի թուրք բանաստեղծները «հանճար» համարվեին, նրանք պետք է ստեղծագործեին պարսկական պոեզիայի ավանդույթներին համապատասխան: Բանաստեղծները օգտագործում էին արաբերեն և պարսկերեն բարդ բառեր և քերականական կառուցվածքներ: Ստեղծագործության մեջ արտահայտված իմաստն ու գաղափարը հետին պլան էին մղվել: Շատ դեպքերում, բառի տարբեր հնարքները և դրանց խճճվածությունը անհասկանալի էին դարձնում ստեղծագործության իմաստը: Դա հանգեցրեց ճգնաժամի օսմանյան գրականության մեջ: Թե՛ օսմանյան, թե՛ պարսկական գրականության մեջ այս շրջանում պոեզիան գերազանցում էր արձակը: Այս բանաստեղծություններն առանձնանում են ծայրաստիճան էլեգանտությամբ, էլեգանտ բառապաշարով և գեղեցիկ ներդաշնակությամբ: Բայց մյուս կողմից, դրանք շատ արհեստական են, զգացողությունը հաճախ ծայրահեղ է, մտքերը պարզ են, լեզուն աղավաղվում է շատ շքեղ արտահայտություններով: Հայտնի հնագետ Ս. Լեյն-Պուլը նշում է, որ այս շրջանում գրված բանաստեղծությունների հիմնական թեման սերն էր ՝ իր հաճույքներով և տառապանքներով, ինչպես նաև գարնանային հմայքների նկարագրությամբ, սոխի քաղցր երգով, ծաղիկների գեղեցկությամբ և բնության այլ հիանալի երեւույթներ: Այս ամենը կրոնական միստիկայի ենթատեքստ ուներ 2: 15-րդ և 16-րդ դարերում, սիրված և փիլիսոփայական ամենահայտնի թեմաներից բացի, օսմանյան սուլթանների պալատում ծաղկում էր բանաստեղծական բնույթի պոեզիան: Հիմնականում Քասիդ ժանրում դիվան բանաստեղծները գովերգում էին օսմանյան բանակի հաղթանակները, հաջողությունները, զենքի ուժը, սուլթանի առատաձեռնությունն ու ողորմածությունը: Չնայած գաղափարական և թեմատիկ սահմանափակումներին, այս ընթացքում զարգանում էին գրական նոր ժանրեր և ձևավորվում էին նոր կերպարներ: Մասնավորապես, 15-րդ դարում օսմանյան գրականության մեջ հայտնվեց գրական նոր ձև, կեղև, իսկ արդեն 16-րդ դարում սկսվեց զարգանալ ռոմանտիկ-ռոմանտիկ դասերի ժանրը: 16-րդ և 17-րդ դարերում օսմանյան գրականությունը ստացավ նոր բովանդակություն, որը վկայում է սոցիալական և գեղագիտական նոր ընկալումների, արվեստում առկա անտագոնիզմի փոփոխության մասին: [7] Մասնավորապես գրական աշխատություններում սկսում է ձևավորվել քննադատական մոտեցում. 2 Միստիզմը (սուֆիզմը) որպես կրոնական-փիլիսոփայական աշխարհայացք ՝ հին, խոր արմատներով: Այն միշտ ուղեկցել է համաշխարհային կրոններին ՝ հարմարվելով դրանց և փոխվելով: Դա, թերևս, պայմանավորված է սուֆիզմի գաղափարական բարդությամբ, քանի որ Արաբական Արևելքում այս ճգնաժամային շարժումը, որը հակված է ուղղափառ իսլամին, իր մեջ ներառում է փիլիսոփայական կատեգորիաներ, ինչպիսիք են նեոպլատոնիզմը և գնոստիզմը: Սակայն, չնայած գաղափարական դրսևորման տարբեր ձևերին, միստիկայի հիմնական գաղափարը հոգու լուսավորության միջոցով Աստծո հետ իռացիոնալ շփումն է: Խորհրդավորությունը ծայրերից մեկն է, որը Արևելքն ու Արևմուտքը մոտեցնում է իսլամական և քրիստոնեական աշխարհներին: Տե՛ս Ա. Կոզմոյան, Հայ-պարսկական միջնադարյան պոեզիայի համեմատական պոետիկա (1016-րդ դարեր), Երեւան, 1997, էջ: 64, Հին թուրքական պոեզիայից, կոմպոզիցիա I. Բորոլինո, ս. 262, դեպի սոցիալական իրադարձություններ: Պոեզիան մռայլ ու հոռետեսական բնույթ է ստանում: Նման տրամադրություններ իրենց ստեղծագործություններում արտահայտել են Նիքսարը, Ուսուլին, Շոհրեթը, Ռիյազը, Ռուհին, Նեֆին և այլ բանաստեղծներ: Սիրո թեմայի շրջանակներում զարգանում են անհատի ինքնագիտակցության գաղափարները, սիրելու իրավունքը և անձի երկրային երջանկությունը: Այնուամենայնիվ, ինչպես նշում է Ռ. Ըստ Մոլովի, Վերածննդի դարաշրջանի գաղափարները օսմանյան գրականության մշակույթի վերաբերյալ չէին կարող ամբողջությամբ զարգանալ և լիովին դրսեւորվել, ինչը տեղի է ունեցել Արևմուտքում: Այս առումով, մասնավորապես, միջնադարյան Թուրքիան մնաց ճանապարհի կեսին: 16-րդ դարը համարվում է կայսրության վերելքի ժամանակաշրջանը, գրականության «ոսկե դարաշրջանը» [18], բայց նաև այն ժամանակաշրջանն է, երբ խորացել է մարդկանց օտարացումը օսմանյան վերնախավից: Սա հատկապես վերաբերում է լեզվին, քանի որ 16-րդ դարում օսմաներեն լեզուն այնքան հեռու էր իր թյուրքական ծագումից ՝ խոսակցական լեզվից, որ հասարակ հասարակության համար պարզապես անհասկանալի էր: 15-րդ դարում ստեղծված գրական գործերից թվում է, որ սոցիալական տարբերությունների պատճառով լեզվական մակարդակները սկսում են ի հայտ գալ: Սակայն օսմաներենի նման զարգացումը ոչ միայն սոցիալական, այլ նաև քաղաքական և մշակութային պատճառներ ուներ: Սա մի ժամանակաշրջան էր, երբ պարսկերենը համարվում էր տարածաշրջանի հիմնական լեզուն, իսկ արաբերենը, ինչպես հայտնի է, իսլամի լեզուն էր: Թուրք հայտնի գրականագետ Ս. Օսմանյան գրականության պատմության մեջ Շահաբ ալ-Դինը նկարագրում է լեզվի տարբեր մակարդակների զարգացման պատմությունն ու պատճառները ՝ նշելով, որ օսմանները նախ իրենց լեզուն մաքրեցին կոշտ բառերից ՝ պարսկերենով, ապա ՝ արաբերենով ՝ գեղեցկացնելով այն: կատարելության: Արդյունքում, 16-րդ դարում ձևավորվեց լեզվի երեք մակարդակ. 1. գեղեցիկ թուրքերեն - օսմաներեն (Fasıh Türkçe, Sâde Türkçe, Lisan-iOsmaniye), որը դասական գրականության լեզուն էր (divan edebiyatı); լեզու (Orta Türkçe), որը հասարակ մարդկանց համար մատչելի էր, 3. Կոպիտ կամ գռեհիկ թուրքերեն (Kaba Türkçesi) [21]: Ինչպես նշեց MF Kyoprulu- ն, այդ շրջանում լեզուն բաժանվել էր երկու մասի: Մեկը սովորական մարդկանց լեզուն էր, իսկ մյուսը `պալատի: Վերջինս ՝ օսմանյան լեզուն, հանդես էր գալիս որպես պետական-հանրային, միևնույն ժամանակ խիստ աշխարհիկ գրական լեզու ՝ 15-16-րդ դարերում դառնալով օսմանյան գրականության հիմնական լեզուն: Ըստ լեզվաբան Ա. Ն. Ըստ Կոնոնովի, օսմաներենը որպես լեզու վերջապես զարգացել է 15-րդ և 16-րդ դարերում: Այս ժամանակահատվածը համարվում է դասական օսմաներեն լեզվի վաղ շրջանը (Klasik Osmanlı Türkçesi) [23]: Դա օսմանյան արաբերենի, պարսկերենի և թուրքերենի սինթեզ է: Այս լեզվի բառապաշարի մեծ մասը արաբերեն և պարսկերեն փոխառություններ էին [9, 20]: Արդեն 16-րդ դարում օտարալեզու բառերը և քերականական ձևերը ավելի լայնորեն օգտագործվում էին լեզվում, քան բուն թյուրքական ձևերը, չնայած որ օսմանյան լեզվի հիմքն ինքնին թյուրքական է: Այն կատարելության է հասել արաբական և պարսկերեն փոխառությունների շնորհիվ (zirve-i tekamülle): Ինչպես հայտնի է, լեզվի զարգացման և տարածման ամենակարևոր միջոցը գրականությունն է: Այնուամենայնիվ, գրականությունը ոչ միայն չի լուծել այս խնդիրը, այլեւ խորացրել է այն: Օսմանյան գրականության վրա օտար ազդեցությունները մեծ են: Այն հատկապես ազդվել է պարսկական և արաբական գրականության, հատկապես պոեզիայի կողմից: Ենթադրվում է, որ 15-րդ դարում օսմանյան գրականությունը ազդվել է Չագաթայի գրականության [12] վրա, մասնավորապես Ալիշեր Նավոյի, որը տևեց մինչև 16-րդ դարի սկիզբը: Օսմանյան լեզվի բարդությունը, ինչպիսին օտարերկրյա ազդեցություններն էին, պատճառ դարձրին դիվանագիտություն, որը 15-րդ դարից սկսած աստիճանաբար հեռացավ ժողովրդական մշակույթից, որպեսզի հասկանալի լինի միայն վերնախավը: Այդ պատճառով 15-րդ դարը համարվում է օսմանյան գրականության անցումային շրջան: Սա պատճառ դարձավ, որ ժողովրդական գրականությունն ու պալատական դիվանագիտությունը տարանջատվեն և զարգանան միմյանցից անկախ: Այսպիսով, հարկ է նշել, որ 15-րդ և 16-րդ դարերում օսմանյան պոեզիան որոշակի հաջողությունների է հասել, հատկապես չափածո ժանրերում, բայց թեմատիկ, ժանրային-լեզվական առումով մեծապես ազդվել է օտար, հատկապես պարսկական պոեզիայի կողմից: Չնայած այն պնդումներին, որ Դիվանի գրականությունը մեծ զարգացում է ապրում այս շրջանում, այնուամենայնիվ, մենք այստեղ տեսնում ենք ճգնաժամային երևույթներ ՝ կապված տեխնիկական պոեզիայի լայն կիրառման զարգացման հետ: Բացի այդ, բացասական երեւույթ կարելի է համարել այն, որ դիվանի գրականությունը հասարակության համար մատչելի չէր: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Kadlümüne Kadar, Անկարա, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988-ականներ: 474, Բայբուրդյան Վ.Ա., Օսմանյան կայսրության պատմություն, Երեւան, ԵՊՀ, 2011, էջ: 242: Գազիս Օսմանյան կայսրության վերելքն ու անկումը (1280-1808), Քեմբրիջ, Քեմբրիջ [6] Սարգսյան Ա.Հ., 16-րդ դարի օսմանյան պոեզիայի զարգացման առանձնահատկությունները Բաքվի դիվանում, հնագիտության հիմնախնդիրներ, Երեւան, 2014, էջ: 178, URL: http: //publications.ysu.am/wp-content/uploads/2014/07/Sargsyan-A.pdf.rors9] Inalcık H., Դասական օսմանյան գրականության ակունքները: Պարսկական ավանդույթ, դատարան 5-75: URL. http: //www.inalcik.com/images/pdfs/792062ORiGiNSOFCLASSiCALOTTOMANLiTERATUR E.pdf (հասանելի է. 13.10.2017): [15] Deo A., Kiparsky P., Poetries in Contact. Արաբերեն, պարսկերեն և ուրդու, էջ 1: URL. http: //www.stanford.edu/~kiparsky/Papers/tartu.pdf (հասանելի է. 26.09.2017): [17] Էնդրյուս Գր. Օսմանյան գրականությունը ժամանակակից Թուրքիայում, Անկարայի հանդես, էջ 12-13, URL: http: //faculty.washington.edu/walter/aside.pdf( Հասանելի է: [18] Սարգսյան Ա., 16-րդ դարի օսմանյան պոեզիայի որոշ առանձնահատկությունների մասին, Հնագիտության հիմնախնդիրներ, հատոր 7, Երեւան, 2014, էջ: 176, URL: http: //publications.ysu.am/wp-content/uploads/2014/07/Sargsyan-A.pdf (հասանելի է. 19.10.2017): [21] Սարգսյան Ա., XVI դարի թուրք բանաստեղծ Բաքվի դիվանի լեզվի առանձնահատկությունների մասին, Իրան անուն, հնագիտական հանդես, էջ. 87 [25] Սոլմազ Ս., Բառերի ընտրության գործոնները Դիվանի պոեզիայում, էջ. 42, URL: http: //www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s15/solmaz.pdf (հասանելի է. 15.09.2017) .http: //www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli_arastirmalari_dergisi/osman l% C4% B1_sy26 / 2005_26_BATIISLAMHD.pdf (հասանելի է ՝ 22.09.2017), Կոլչակ Օ., Դիվան Մելքոնյան Մարիամ 15-16-րդ դարերի ՕՍՏԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ Հիմնաբառեր. Օսմանյան պոեզիա, վերածնունդ, գրական ժանր, թեմա, գրական միտք: ։
| Սույն հոդվածի շրջանակներում անդրադարձել ենք 15-16-րդ դարերում օսմանյան պոեզիայի վրա արևելյան վերածննդի ազդեցությանը, և այդ համատեքստում` դիվանի գրականության թեմատիկ և լեզվաոճական որոշակի առանձնահատկություններին։
Այս հարյուրամյակներում գրականությունը հասել է որոշ հաջողությունների հատկապես չափածո ժանրերում, սակայն մեծապես կրել է օտար, հատկապես պարս-կական պոեզիայի ազդեցությունները։
Դիվանի գրականության մեջ մենք տեսնում ենք ճգնաժամային երևույթներ` կապված «տեխնիկական պոեզիայի» լայն տարածման և զարգացման հետ։
|
ՂՐԻՄԱՀԱՅԵՐԻ ԳԱՂԹԸ ԵՎ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ՀԻՄՆԱԴՐՈՒՄԸՌուսաստանում հայկական խոշոր գաղթավայրերից Նոր Նախիջևանը նշանակալի դեր է կատարել հայ հասարակական-քաղաքական և մշակութային կյանքում։
Ռուս-թուրքական 1768-1774 թթ. պատերազմի հետևանքով Ղրիմի խանությունըՕսմանյան կայսրությունից անջատելուց և անկախ հռչակելուց հետո ռուսական դիվանագիտությունը հնարավոր բոլոր միջոցները օգտագործում էր` Ղրիմը խաղաղ ճանապարհով իրեն միացնելու համար։
Ռուսաստանի հարավային անմշակ երկրամասիտնտեսապես յուրացնելու, բնակչությունը ստվարացնելու, Ղրիմը միացնելու նպատակով տարվող լարված պայքարի պայմաններում հղացավ և հասունացավ թերակղզուքրիստոնյա բնակչության տեղահանման խնդիրը։
Քրիստոնյա բնակչությունը Ղրիմիցդուրս բերելը կնշանակեր նյութական մեծ վնաս հասցնել խանին, զրկել նրան գլխավոր եկամուտների աղբյուրներից, տնտեսական կախման մեջ դնել Ռուսաստանից։
Դրանով միաժամանակ Նովոռոսիայի անմարդաբնակ տափաստանները առևտրի,արհեստների և երկրագործության մեջ հմտացած ժողովուրդներով բնակեցնելու, դարերով խոպան հողերը մշակելու, տնտեսական կյանքը աշխուժացնելու հնարավորություն էր ստեղծվում։
Եվ 1778 թ. գարնանամուտից Ղրիմի քրիստոնյա բնակչությանգաղթեցումը դարձավ Եկատերինա 2-րդ կայսրուհու կառավարության` ՀարավայինՌուսաստանում տարվող քաղաքականության կարևոր օղակներից մեկը։
Այսպիսով, Պետրոս 1-ինի քաղաքականությունը Կովկասում շարունակեց Եկատերինա 2-րդը (1762-1796)` «հայտնելով իր համաձայնությունը Ռուսաստանի հովանավորության տակ hայկական պետության վերականգնման հարցում»։
Դա էլ իր հերթին ենթադրում էր Կովկասում ուժեղացնել քրիստոնեական տարրը, այն օգտագործելռուսական աշխարհաքաղաքականության հարավային ուղղության մեջ1։
1778 թ. Ղրիմից հայերին ու հույներին արտագաղթեցնելու հարցին այս կամ այնառթիվ անդրադարձել են թե՛ հայ և թե՛ ռուս հեղինակները։
Նրանց մեծամասնությունը, այդ թվում` Լեոն, Ա. Մարկևիչը, Մ. Ներսիսյանը, Պ. Նադինսկին, Գ. Պատկանյանը, գտնում են, որ ռուսական կառավարությունը այդ քայլին է դիմել իր արտաքինքաղաքական հաշիվներն արագորեն և ավելի հեշտ ճանապարհով իրագործելու համար, իսկ մի քանիսը` Ռ. Պատկանյանը, Հ. Տեր-Աբրահամյանը, տեղի տալով Եկատերինա 2-րդի` իբրև քրիստոնյաների «պաշտպանի» և «ազատության կողմնակցի» մասին տարածված կեղծ մտայնությանը, այն կարծիքին են, որ իբր ռուսական կայսրուհին գաղթը կատարել է քրիստոնյա ժողովուրդների նկատմամբ ունեցած սիրո և բարի զգացմունքներից մղված2։
1872 թ. ղրիմագետ Ա. Մարկևիչը գրում է, թե ռուսական կառավարությունը նպատակ ուներ խանին իր ձեռքը վերցնել, նրան կանգնեցնելռուսական արքունիքի ռոճիկից և առհասարակ բարեգործություններից օգտվելու անհրաժեշտության առաջ։
Այս կարծիքը անվերապահորեն կիսում է Ք. Քուշներյանը, որը2 Միքայելյան Վ., Ղրիմի հայկական գաղութի պատմություն, Երևան, 1964, էջ 340։
քաջատեղյակ է եղել վերաբնակեցմանը վերաբերող փաստաթղթերին։
Հայերին ևհույներին Ղրիմից հանելու ցարական կառավարության նպատակը նույն գնահատականն է ստացել ակադեմիկոս Մ. Ներսիսյանի կողմից1։
Մինչ այժմ ուսումնասիրողների մոտ ընդունված է եղել Ղրիմի բնակչության տեղահանման պատմությունն սկսել 1778 թ. մարտի սկզբներից` Եկատերինա 2-րդի արձակած երկու հրամանագրերից, որոնք ուղղված էին ֆելդմարշալ Ռումյանցևին և Պոտյոմկինին։
Կայսրուհին, Գ. Պոտյոմկինին հղած հրամանագրում տեղեկացնելով Ռումյանցևին տրված հրամանագրի բովանդակությանը, պահանջում էր պատշաճ ձևովտնօրինություն անել, որպեսզի նոր գաղթականները ռուսական սահմանը մտնելուցհետո ոչ միայն պաշարեղենի կարիք չունենան, այլև նրանց տրվի ինչպես բավարարչափով հող, այնպես էլ` արքունական նպաստ` իրենց տները կառուցելու համար։
Կայսերական բարձրագույն հրամանագրերի հիման վրա Պոտյոմկինը և Ռումյանցևը պաշտոնական հրամաններ են արձակում Ղրիմի զորքերի հրամանատար Պրոզորովսկուն, խանի մոտ ռուսական լիազոր-ներկայացուցիչ Կոստանդինովին, նահանգապետին և մյուս պաշտոնյաներին` նախապատրաստելու գաղթը։
Կոստանդինովը, որը,երկար ժամանակ ապրելով Ղրիմում, շատ լավ ուսումնասիրել էր խանության կարգ ուկանոնը, իր մոտ է կանչում հույների մետրոպոլիտ Իգնատիոսին և հորդորում նպաստել այդ գործին` խոստանալով մեծ արտոնություններ ժողովրդին և մեծ պատիվներիրեն2։
Նմանատիպ խոստումներ է տալիս հայ առաքելականների հոգևոր առաջնորդՊետրոս վարդապետ Մարկոսյանին և կաթոլիկ հայերի առաջնորդ Հակոբ վարդապետ Վարդերեսովիչին։
Վերջիններս տալիս են իրենց համաձայնությունը, բայց հաջողություն չեն խոստանում, որովհետև գործը շատ բարդ էր, և նրանք կամենում էինխորհրդակցել իրենց համայնքի ղեկավարների հետ, քննարկել գործի մանրամասները, այնուհետև իրենց որոշումը հայտնել և մի քանի պայման առաջարկել3։
Գաղթագնացություն կազմակերպելու գործը որոշակի ընթացք է ստանում, երբ1778 թ. ապրիլին վերաբնակեցման կառավարական քաղաքականության մեջ Պրոզորովսկուն փոխարինում է արդեն ճանաչում ունեցող, վճռական և եռանդուն գեներալԱլեքսանդր Վասիլևիչ Սուվորովը։
1778 թ. մայիսի 17-ին իշխան Պոտյոմկինը հատուկհրամանագրով կարգադրում է Սուվորովին անհապաղ սկսել Ղրիմի քրիստոնյաների`հայերին և հույներին գաղթեցնելու գործը և ըստ հնարավորին շուտ վերջացնել այն4։
Գաղթը արագացնելու նպատակով Սուվորովը գնում է գաղթողների պարենամթերքը, խոստանում անշարժ գույքի արժեքը վճարել պետական գանձարանից, բավարարում է քրիստոնյաներին երկմտելու տեղիք տվող մյուս խնդիրները և 1778 թ.օգոստոսի 18-ին Ռումյանցևին զեկուցում, որ գաղթողների առաջին խումբը (3896մարդ) Ռուսաստան է ճանապարհվել։
Հայերը մտովին հաշտվել էին գաղթելու գաղափարի հետ, սակայն իրականում հեշտ չէր թողնել այն երկիրը, որտեղ ապրել էին դարեր ի վեր, ստեղծել իրենց կյանքը, հարուստ մշակույթը։
Գաղթողների երկրորդ խումբը ճանապարհվում է օգոստոսի 22-ին, իսկ երրորդ` վերջին քարավանը` սեպտեմբերի18-ին, թեպետ հետագա ամիսներին էլ շարունակվում է փոքր խմբերով քրիստոնյաների մեկնումը դեպի ռուսական սահմանը` Պերեկոպ բերդավանը։
Ղրիմի քրիստոնյաների թիվը 40.000 էր։
Նրանցից Ղրիմից դուրս է եկել 31.386 մարդ. հույները կազմումէին 18.407, հայերը` 12.598, վրացիները` 219, վալախները` 1625։
1 Ներսիսյան Մ., Սուվորովը և հայ-ռուսական հարաբերությունները, Երևան, 1944։
2 Շահազիզ Ե., Նոր Նախիջևանը և նոր-նախիջևանցիք, Թիֆլիս, 1903, էջ 31։
3 Նույն տեղում։
4 Ներսիսյան Մ., էջ 7։
5 Багдыков Г., Краткая история Нахичевани-на-Дону, Ростов-на-Дону, 2013, с. 9. Բարխուդարյան Վ., ՆորՆախիջևանի հայկական գաղութի պատմություն (1779-1861), Երևան, 1967, էջ 36։
Հետագա իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ ռուսական կառավարությունըմիանգամայն քիչ բան է արել նորեկներին տեղավորելու ուղղությամբ, և նման վիճակը հանգեցրեց մեծ կորուստների, զրկանքների և զոհերի։
Ի զարմանս գաղթականների, երբ նրանք աստիճանաբար հասնում են Դնեպր, Սամարա և Օրյոլ գետերի միջևընկած հարթավայրի` բնակության համար նախատեսված վայրը, պարզվում է, որազատ տարածություն չկա, մի մասն արդեն բնակեցված է, իսկ մյուս մասը բնակեցվում է այլ գաղթականներով։
Մեղմ կլիմային վարժված ղրիմահայերը չէին դիմանումտափաստանային ձմռան սառնամանիքներին, և նրանցից շատերը զոհ են գնումցրտերին ու տարածված հիվանդություններին։
1779 թ. ղրիմահայերի կողմից Սուվորովին, Պոտյոմկինին և Ազովի նահանգի գեներալ-նահանգապետ Չերտկովին գրված բազմաթիվ խնդրագրերում և բողոքներումլիակատար արտահայտություն է գտել գաղթեցված հայերի աղետալի վիճակը1։
Մեծ դժվարություններով անցկացնելով ձմեռը` 1779 թ. սկզբներին հայերը ընտրովի երկու պատվիրակներ են ուղարկում Պետերբուրգ` տեղափոխման գործը գլուխբերելու համար։
Նրանք էին փառակեցի Տեր Ոսկանի որդի Կարապետը կամ Կարապետ Ոսկանովը և փառակեցի Իգնատիոսի որդի մահտեսի Հարությունը, որը Պետերբուրգում մահացավ։
Նրանց ջանքերը հավանաբար շոշափելի արդյունքներ չեն տալիս, թեև Կարապետի` Պոտյոմկինին ուղղված նամակից երևում է, որ հայերը ստացելէին Պոտյոմկինի համաձայնությունը` 1779 թ. գարնանը ամբողջ համայնքով ՍուրբԴմիտրի Ռոստովսկու ամրոցի մոտ տեղափոխվելու մասին։
Եվ քանի որ այդ խոստումը չէր իրագործվել, հայերը շարունակում են դիմումներ ուղղել Պոտյոմկինին` չմոռանալով նաև դիմել Սուվորովի, Լազարյանների ու Արղությանի օգնությանը։
Մի ուրիշպատգամավորություն գաղթողների քարավանից առաջ ուղարկվում է տեղանքի ևպայմանների հետ ծանոթանալու, մշտական բնակության որոշակի տեղ ընտրելու համար։
Պատգամավորությունը կանգ է առնում Դոն գետի ափին` Սուրբ Դմիտրի Ռոստովսկու ամրոցի մոտ, որտեղ էլ հաստատվելուց հետո կառուցում են Նոր Նախիջևանքաղաքը (ներկայումս` Դոնի Ռոստով քաղաքի մի մասը)2։
Պատգամավորներիխնդրանքն ուշադրությամբ ունկնդրում են Լազարյանները, հատկապես` ՀովհաննեսԼազարյանը, ինչպես և ռուսահայերի հոգևոր առաջնորդ Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղությանը, որն այդ ժամանակ Պետերբուրգում էր` տեղի հայկական նորակառույց եկեղեցին օծելու համար։
Նպատակավրեպ փորձերից հետո, Արղությանի խորհրդով,օգոստոսի վերջին հայ գաղթականության անունից դիմում են մայրաքաղաքումգտնվող Պոտյոմկինին և նրա միջոցով հասնում խնդրի կարգավորմանը3։
1779 թ. նոյեմբերի 14-ին Եկատերինա 2-րդը ստորագրում է «Բարձրագույն հրովարտակը»` բավարարելով Սուրբ Դմիտրի Ռոստովսկու ամրոցի շրջակայքը տեղափոխվելու վերաբերյալ ղրիմահայերի խնդրանքը։
Նոյեմբերի 26-ին պատգամավորներԿարապետ Ոսկանովը և Հովհաննես Աբրահամյանը ստանում են հրովարտակը ևուղևորվում գաղթող բնակչության մոտ։
Գարունը բացվելուն պես ժողովուրդը ձեռնամուխ է լինում շինարարական աշխատանքներին։
Ղրիմի 6 քաղաքներից դուրս եկածբնակիչները միանում են և հիմնադրում Նոր Նախիջևան քաղաքը և Չալթր, Թոփտի,Մեծ Սալա, Սուլթան Սալա և Նեսվիտա գյուղերը քաղաքի շրջակայքում4։
1 Միքայելյան Վ., էջ 370։
2 “Армяне юга России։
История, культура”, общее будущее, под. ред. Г. Матишова, Ростов-на-Дону, 2012, с.269. Աբրահամյան Ա., Համառոտ ուրվագիծ հայ գաղթավայրերի պատմության, հ. 1, Երևան, 1964, էջ 375։
3 Դիլոյան Վ., Լազարյանների հասարակական, քաղաքական գործունեության պատմությունից, Երևան,1966, էջ 144։
4 Բարխուդարյան Վ., Էջեր հայ գաղթավայրերի պատմության, Երևան, 1996, էջ 37։
“Армяне юга России։
История, культура, общее будушее”, с. 140։
Բարխուդարյան Վ., Ոսկանյան Վ., Հայ-ռուսական պատմականկապերը և Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին, Երևան, 1978, էջ 146։
1780 թ. մարտի 9-ին Հ. Արղությանը և Հ. Լազարյանն այցելում են կայսրուհուն,ապա` թագաժառանգին և շտապում Նոր Նախիջևան` տեղում բնակչության կարիքները հոգալու։
Հ. Արղությանի գալուստով քաղաքի և գյուղերի շինարարությունըզգալի չափով կարգավորվում է։
Պետերբուրգից բերվել էր քաղաքի` հայտնի ճարտարապետ Ի. Ստարովի կազմած և արդեն հաստատված հատակագիծը, որի համաձայնսկսվում է քաղաքի կառուցումը, թեև կա վարկած, որ այդ հատակագծի հեղինակըՌիգելմանն է` Դմիտրի Ռոստովսկու ամրոցի կառուցողը և պարետը1։
Նոր Նախիջևանը, հատակագծի համաձայն, ուներ խաչաձևվող հրապարակ և քաղաքներին անհրաժեշտ այլ մասեր։
Քաղաքի կենտրոնական մասում առանձնացվում է ընդարձակքառակուսի հրապարակ, ուր 1783 թ. դրվում է կենտրոնական եկեղեցու հիմքը։
Քաղաքի կենտրոնական մասում էին գտնվում բոլոր գլխավոր վարչական և հասարակական շենքերը2։
Սկսում են կառուցել քարե և աղյուսե տներ, գյուղերից դուրս բաց տարածությունների վրա` թևավոր հողմաղացներ, իսկ գյուղերում ավելի ուշ բացվեցինխանութներ, եկեղեցիներին կից տեղական վարժարաններ։
Եկատերինա 2-րդի շնորհած հրովարտակի 1-ին կետով կառավարությունն իրվրա էր վերցնում տեղափոխման հոգսերը։
2-րդ կետը որոշում էր հավերժաբար հայերին տրվող տարածքների սահմանները. Սուրբ Դմիտրի Ռոստովսկու ամրոցի շրջակայքի հողերը տրվում են հայերին` բացառությամբ 3000 դեսյատինի, որը մնում էրամրոցին` իբրև արոտավայր։
Հայերին էր պատկանում վերոհիշյալ հողերի սահմաններում Դոն գետում ձկնորսությամբ զբաղվելու իրավունքը` բացառությամբ գետի ¼ մասի, որն առանձնացվում էր տեղացիների ձկնորսության համար3։
Առաջին տարումունեզուրկներն ստանալու էին պարենամթերք, սերմացու, անասուններ և տնտեսությանն արնհրաժեշտ այլ օգնություն, որը վերադարձնելու էին 10 տարուց հետո, իսկտների կառուցման համար անտառանյութը և անհրաժեշտ շինանյութը տրվում էինանվճար։
Ունևորներին իրավունք էր վերապահվում իրենց հատկացված հողաբաժնում սեփական միջոցներով կառուցել կրպակներ, շտեմարաններ և այն ամենը, ինչկցանկանային։
Շնորհագրի 4-րդ կետը վերաբերում է դավանանքի հարցին։
Ղրիմահայերի ամբողջ համայնքի հոգևոր պետքերը հոգալը ցմահ հանձնարարվում էր Պետրոս Մարկոսյանին։
Թույլատրվում էր կառուցել եկեղեցիներ և զանգակատներ, ազատորեն կատարել հայ եկեղեցական ծիսակատարությունները` գտնվելով Մայր Աթոռիմիասնական գերիշխանության տակ։
Հրովարտակի 3-րդ հոդվածը հայերին դասումէր պետական բնակիչների շարքը։
Հայերը 10 տարով ազատվում էին հարկերից։
Հրովարտակի 5-րդ հոդվածի համաձայն` պետք է ստեղծվեր մագիստրատ, որը պետք էլիներ ընտրովի և գործեր ըստ ազգային «օրինաց և սովորությունների»։
Այս նույնկետով հայերին իրավունք տրվեց ազատ առևտուր անելու ինչպես երկրի ներսում,այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս։
Հայերին թույլատրվում էր սեփական ծախսերովնավեր կառուցել, գինիներ և ֆրանսիական օղի (շամպայն) արտադրել4։
Այլ խոսքով,խրախուսվում էր զարգացնել ամեն տեսակ արդյունաբերություն` սեփական ցանկություններին և ունակություններին համապատասխան։
Այսպիսով, Նոր Նախիջևանի հայաբնակ գաղութը, իրեն տրված կայսերականհրովարտակին և առանձնաշնորհումներին համապատասխան, ինքնավար դարձավ`ստեղծելով ներքին կառավարման կառույցներ, որոնք հենվում էին ազգային ավանդույթների վրա։
Շուրջ հարյուրամյա ինքնուրույնության ընթացքում Նոր Նախիջևանի1 “Армяне юга России։
История, культура, общее будущее”, с. 266.3 Միքայելյան Վ., էջ 380։
4 Գալոյան Գ., Հայաստանը մեծ տերությունների աշխարհակալական առճակատումներում (XVI դարից1917), Երևան, 2004, էջ 139։
«բարձրագույն շնորհագրով» հաստատված ինքնավարությունն այն կռվանն է եղել,որով գաղութը պայքարել է գոյատևման համար։
Նոր Նախիջևանի հայկական մագիստրատը բացվեց 1780 թ. Արտոնության հրովարտակի 5-րդ հոդվածի հիման վրա։
Այն իր մեջ ընդգրկում էր և՛ քաղաքի, և՛ գյուղերի բոլոր կառավարչական հաստատությունները։
Դատավարությունն իրականացվում էր «Հայկական դատաստանագրքի»հիման վրա, որը 1782 թ. Աստրախանից Նոր Նախիջևան էր բերել Հ. Արղությանը։
Աշխարհիկ կառավարչությունից զատ ձևավորվում է նաև գաղութի հոգևոր վարչությունը։
1781 թ. հայ հին եկեղեցական կանոններից ծաղկաքաղ անելու և ռուսահայ կյանքի տեղական պահանջներին հարմարեցնելու եղանակով Հ. Արղությանըկազմում է հոգևոր դատարանի կանոնները։
Հ. Արղությանի կազմած կանոնները բաղկացած էին վեց մասից և վերաբերում էին եկեղեցու աստիճանավորների պարտականություններին ու իրավասություններին, ժողովրդից հասույթ գանձելու կարգին, Երուսաղեմից եկած նվիրակներին, հոգևոր դատարանի կառավարման եղանակին։
Հոգևոր դատարանի կանոնադրությամբ ռուսահայերի առաջնորդը փորձում էր կարգավորել եկեղեցու և աշխարհիկ իշխանության փոխհարաբերությունները1։
Հ. Արղությանը կազմում է 13 հոդվածից բաղկացած «Դաշնագրության միաբանություն» վերտառությամբ կանոնադրությունը, որի հիման վրա 1795 թ. մայիսի 26ին կազմակերպվում է հոգաբարձությունը` քաղաքային դուման կամ խորհրդարանը2։
Նոր Նախիջևանի քաղաքային խորհրդարանը կազմված էր 24 հոգաբարձուներից,որոնք եռամյա ժամկետով ընտրվում էին հայ հասարակության «պատվավոր» քաղաքացիներից և մագիստրատի հինգ դատավորներից։
Հոգաբարձությունը պետք է հոգար քաղաքի բարեկարգման, ճանապարհների ու կամուրջների շինարարության, քաղաքագլխի ֆինանսական հաշվետվության ստուգման խնդիրները։
Այն իր պարտավորությունները կատարում էր ժողովրդի մեջ պահպանված սովորություններով ուսկզբունքներով, որոնք 1817 թ. ամփոփվում են 39 գրավոր հոդվածների մեջ։
Փաստորեն, ղրիմահայերի գաղթը և Նոր Նախիջևանի հիմնադրումը տարերայինչէր, այլ կազմակերպված էր ռուսական կառավարության կողմից և պայմանավորվածէր Ռուսաստանի տնտեսական ու ռազմաքաղաքական ձգտումներով։
Դատելով նրանից, որ 1894 թ. Դոնի Նախիջևանում հայերը կանգնեցրին Եկատերինա 2-րդի հուշարձանը, կարելի է կարծել, որ նա բարյացկամ վերաբերմունք է ունեցել հայերինկատմամբ։
Արձանի պատվանդանին կային մի գրություն` «Երախտապարտ հայերիցկայսրուհի Եկատերինային», հուշարձանի կառուցման թվականը, Հ. Արղությանի հարթաքանդակը և Նախիջևանի զինանշանը։
Թեև խորհրդային շրջանում արձանը քանդվել է, բայց հետխորհրդային շրջանում տեղի հայերն այն վերականգնել են3։
Արթուր ՎարդանյանՂՐԻՄԱՀԱՅԵՐԻ ԳԱՂԹԸ ԵՎ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ՀԻՄՆԱԴՐՈՒՄԸԲանալի բառեր՝ ղրիմահայերի գաղթ, 1768-1771 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմ,Եկատերինա 2-րդ, Նոր Նախիջևան, Գ. Պոտյոմկին։
| Աշխատանքում ներկայացվում է, որ ղրիմահայերի գաղթը և Նոր Նախիջևանի հիմնումը կազմակերպվել են Ռուսական կայսրության տնտեսական և քաղաքական շահախնդրություններից ելնելով։
|
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ՝ ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅԱՑՄԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐԱԳՈՒՅՆ ՆԱԽԱՊԱՅՄԱՆՔաղաքական մասնակցությունը ժողովրդավարական քաղաքականությանստեղծման և իրականացման ողջ մեխանիզմն է, քաղաքականության սուբյեկտներիգործունեությունը՝ իր բազմաճյուղ դրսևորումներով։
«Քաղաքական մասնակցություն» հասկացությամբ նկատի է առնվում մարդկանց, քաղաքացիների մասնակցությունը քաղաքական կյանքին, քաղաքականությանը, քաղաքական գործունեությանը։
Քաղաքական կյանքին մարդկանց մասնակցության փաստի վրա ուշադրություն էդարձվել անտիկ ժամանակներից սկսած։
Արիստոտելը, խոսելով քաղաքականությանմասին, գտնում էր, որ քաղաքականությունը մարդկանց միջև շփման յուրահատուկձև է, և փաստում, որ քաղաքական շփումը ենթադրում է առանձին մարդկանց փոխհարաբերությունը պետության հետ՝ որպես առանձին մասնիկների փոխազդեցությունհասարակական ամբողջի հետ1։
Արիստոտելը նշում է, որ մարդը հասարակականքաղաքական էակ է, որը միշտ ձգտում է միասնական կյանքի։
Ըստ նրա՝ մարդու մոտմիշտ առկա են իշխելու և ենթարկվելու պահանջմունքները2։
Մասնակցությունը քաղաքական կյանքին պահանջում է լրացուցիչ աշխատանք,գիտելիքներ, նյութական միջոցներ, մրցակցության համար անհրաժեշտ հոգեբանական պատրաստվածություն և այլն։
Արդիականացման ներկայիս գործընթացներումգոյություն ունեն քաղաքական մասնակցության երկու հիմնական մոտեցումներ՝ազատական և պահպանողական։
Ազատական ուղղվածության կողմնակիցներըգտնում են, որ ժողովրդավարական քաղաքական մասնակցության ընդլայնումը քաղաքական իշխանության լեգիտիմության հուսալի միջոց է, մրցակից քաղաքականկուսակցությունների փոխադարձ անվտանգության պահպանման լավագույն ձև։
Պահպանողական ուղղվածության կողմնակիցները քաղաքական մասնակցության մասշտաբների ընդլայնման մեջ տեսնում են ազգային միասնության և համակարգի կայուն հիմքերի խաթարման վտանգ։
Նրանք գտնում են, որ քաղաքականմասնակցության մասշտաբները պետք է հասցնել նվազագույնի և թույլ տալ, որ քաղաքական որոշումները կայացնեն այն մարդիկ, ովքեր առավել տեղեկացված և ընդունակ են` հետևելու քաղաքական զարգացման գծին։
Քաղաքական մասնակցությունը դիտարկվում է որպես հասարակության անդամների ներգրավվածություն քաղաքական հարաբերություններում` անհատական, դասային, էթնիկական, կրոնական կամ այլ հիմքերով, քաղաքական կյանքին, մասնակցություն քաղաքական որոշումների ընդունման և իրականացման գործընթացներին`ելնելով շահերից, հոգևոր պահանջմունքներից ու նպատակներից3։
1 Տե՛ս Aристотель, Сочинения, Москва, 1983, т. 4, էջ 376-383։
2 Տե՛ս նույն տեղում։
3 Շափաղաթյան Հ., Քաղաքական մասնակցության արդի հիմնախնդիրներ, Երևան, 2007, էջ 16-17։
Քաղաքական գործընթացներում մարդկանց ներգրավվածությունը միանշանակչէ։
Հասարակության որոշ անդամներ ակտիվ մասնակցում են քաղաքական կյանքին,առավելագույն չափով հետաքրքրված են տեղի ունեցող գործընթացներով, իսկ հասարակության որոշ անդամներ էլ հետաքրքրված չեն դրանցով։
Ոմանք էլ ո´չ ակտիվ,ո´չ էլ պասիվ մասնակցություն են ունենում քաղաքական կյանքին։
20-րդ դ. վերջինտասնամյակից սկսած բազմաթիվ երկրներ նոր մեխանիզմներ են որոնում՝ զարգացման նախաձեռնություններում և կառավարման գործընթացներում քաղաքացիներիներգրավվածությունն առավել ուղղակի և արդյունավետ դարձնելու համար` սկսածապակենտրոնացված ինստիտուտներ ստեղծելուց մինչև մասնակցային և խորհրդատվական գործընթացների բազմաթիվ ձևերի կիրառումը։
Ընդհանուր առմամբ զարգացմանն ուղղված նախաձեռնությունները հաջողված են, եթե դրանք իրականացվում են քաղաքացիների ներգրավվածությամբ և ակտիվ մասնակցությամբ։
Մասնակցությունը իրականացվող քաղաքականությանն առավել զգայուն է դարձնում աղքատների կարիքների նկատմամբ, իսկ ծրագրերը` առավել արդյունավետ։
«Քաղաքացիական ներգրավվածության» և «մասնակցության» մասին խոսելիսպետք է նշել, որ դրանք հաճախ օգտագործվում են որպես փոխադարձաբար փոխարինելի հասկացություններ, այսինքն` գրեթե նույնացվում են։
Այս պարագայում դժվարէ հստակ տարանջատում կատարել տվյալ հասկացությունների բովանդակության միջև։
Մի շարք մոտեցումների համաձայն` «մասնակցություն» հասկացությունը դիտարկվում է որպես «քաղաքացիական ներգրավվածություն» հասկացության մի մաս,դրա առավել ինտենսիվ և կազմակերպված դրսևորում։
Զարգացման նախաձեռնությունների և դրանց մասը կազմող հայեցակարգերի` քաղաքացիական ներգրավվածության և մասնակցության քաղաքականության կենսագործման ընթացքում արդիական է դրանց իրագործելիության ու փաստացի դրսևորումների չափման խնդիրը։
Որպես կանոն, քաղաքական մասնակցության ձևերը երկուսն են` ակտիվ և պասիվ։
Պասիվի դեպքում մարդիկ տեղեկություններ կամ խորհրդատվություն են ստանում, մասնակցում են գործընթացին, բայց փոխադարձ կապ չկա։
Մեկ այլ տեսակ է մասնակցությունը հանուն նյութական խթանների։
Այս պարագայում հավաքվում է համայնքը, նյութական աջակցություն է տրամադրվում, և մարդիկ մասնակցում են հանուն նյութական խթանների։
Քաղաքական մասնակցությունը արտահայտվում է երկու ձևով՝ անմիջական ևներկայացուցչական։
Անմիջական մասնակցության ձևերն են ընտրությունները, հանրահավաքները։
Ներկայացուցչական մասնակցության ժամանակ զանգվածներն ընտրում են իրենց ներկայացուցիչներին` պատգամավորներ, պաշտոնատար և լիազորված անձինք՝ քաղաքական իշխանության իրականացման և իրենց շահերը ներկայացնելու համար։
Ժողովրդավարությունն իրականանում է, երբ քաղաքացիներն ակտիվորեն նվիրվում են քաղաքական կյանքին։
Քաղաքացիների ակտիվ մասնակցությունը պետության կառավարմանը քաղաքացիական հասարակության կայացման հիմնականսկզբունքներից մեկն է։
Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը ամրագրում է. «Յուրաքանչյուր ոք ունի անմիջականորեն կամ ազատորեն ընտրված ներկայացուցիչների միջոցով իր երկրի կառավարմանը մասնակցելու իրավունք։
Կառավարության իշխանության հիմքում պետք է լինի ժողովրդի կամքը»1։
Քաղաքացիներիկամքի արտահայտությունը ժողովրդավարության հիմքն է։
Սակայն նշենք պատճառները, որոնց դեպքում քաղաքացիները չեն մասնակցում հասարակական կյանքին.• Նրանք չեն հավատում իրենց արածի արդյունքին,1 «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր», 10.12.1948 թ., հոդված 4։
• Հասարակական կյանքը չի ազդում իրենց անձնական կյանքի վրա,• Այդ հարցերը բարդ են թվում։
Նկարագրելով քաղաքացիական ներգրավվածության և մասնակցության հասկացությունները՝ փորձենք տալ դրանց սահմանումները։
Քաղաքացիական ներգրավվածությունը սահմանվում է որպես մասնավոր անձանց մասնակցություն հանրայինկյանքին, որը տեղի է ունենում քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների, քաղաքացիների լայն շրջանների և պետության, բազմապրոֆիլ ինստիտուտների ու բիզնես հաստատությունների միջև ուղղակի և անուղղակի փոխազդեցությունների միջոցով` որոշումների կայացման վրա ազդեցություն ունենալու կամհամընդհանուր նպատակներ հետապնդելու դեպքում։
Դա մի գործընթաց է, որը համախմբում է և կազմակերպում քաղաքացիներին կամ նրանց կողմից վստահված ներկայացուցիչներին «ազդելու, ձևավորելու և վերահսկելու հանրային խնդիրները ևզարգացման նախաձեռնությունները, դրանց իրականացումն ու ռեսուրսները»1։
Համաձայն ՄԱԿ (Glossary) սահմանման` մասնակցությունը զարգացման կամ կառավարման մոտեցում է, որի համաձայն քաղաքավարության կամ միջամտությանառանցքային շահագրգիռ կողմերը ներգրավված են հիմնախնդիրների և գերակայությունների սահմանման գործընթացում ու նշանակալիորեն վերահսկում են ծրագրերի պլանավորումը, իրականացումը2։
Ինչպես նշվում է բրիտանական INTRAC ուսուցողական և հետազոտական կենտրոնի` Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ ԹագավորությանՄիջազգային զարգացման նախարարությանը ներկայացված հաշվետվությունում,մասնակցությունը դիտարկվում է որպես լայն հասկացություն, որը տարբեր մեկնաբանությունների է ենթարկվում։
Նպատակ չունենալով միասնական հստակ սահմանում տալ այդ հասկացությանը` հաշվետվությունում նշվում է, որ այն տեխնիկականկամ գիտական հասկացություն չէ և առավելապես պետք է դիտարկվի որպես զարգացման քաղաքականությունների և պրակտիկաների կազմակերպման ու մոտիվացման սկզբունք։
Մասնակցությանը վերաբերող ՄԶՆ տեխնիկական գրառումներումներկայացվում է մասնակցության չորս առանցքային տարր՝ տեղեկացում, խորհրդատվություն, գործընկերային հարաբերություն, վերահսկողություն3։
Մասնակցությունը կարող է տարաբնույթ լինել։
Այն կարող է դրսևորվել`• Տարբեր ոլորտներում (քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական և այլն),• Տարբեր ձևերով (ուղղակի-անուղղակի),• Տարբեր կերպով (ըստ իր կազմակերպվածության աստիճանի՝ սկսած պատժամիջոցներից, վերջացրած քաղաքացիական հասարակության կայուն սուբյեկտների ձևավորմամբ և գործառնությամբ),• Տարբեր խորությամբ (այսինքն` սովորաբար հասկացվում է այն աստիճանը,որով քաղաքացիական հասարակության սուբյեկտները հնարավորությունունեն ներթափանցելու կառավարության ներսը և մասնակցելու որոշումներիկայացման բուն գործընթացին),• Ըստ ընդգրկման տարբեր աստիճանների (մասնակցության գործընթացումառավել բազմաբնույթ խմբերի ներառում, մասնակցության շրջանակի ընդլայնում` կառավարող ընտրախավին իրենց բնութագրիչներով` ոչ նման խմբերիընդգրկմամբ), 2 Տե՛ս www.un.org։
• Ազդեցության մասշտաբով (նախագծի, զարգացման ծրագրի և քաղաքականության շրջանակներում),• Միտված լինելով որոշակի օբյեկտի (ըստ որևէ հատկանիշի առանձնացվածգործողության ոլորտ, որին առնչվում է տվյալ մասնակցային գործողությունը),առարկայի (խնդիր, որի բացահայտմանն ու լուծմանն է նպատակամղվածտվյալ մասնակցային գործողությունը),• Որոշակի սուբյեկտների միջոցով1։
Մասնակցային գործընթացը ընթանում է երեք փուլով՝ նախապատրաստում,հզորացում, ինստիտուցիոնալացում։
Մասնակցային մեխանիզմները կարող են ամրագրվել օրենքներում՝ պարտադրելով կառավարությանը կամ նրա առանձին կառույցներին, հասարակական դերակատարներին ներգրավել հանրային քաղաքականության այս կամ այն գործընթացում։
Ընդհանուր առմամբ, մասնակցությունը դառնում է անիմաստ, քանի դեռ իշխանություն ունեցող սուբյեկտները չեն թույլատրում մյուսներին մասնակցել առաջնահերթությունների սահմանման, որոշումների կայացման, ռեսուրսների կառավարման ևվերահսկման գործընթացներին։
Քաղաքացիական մասնակցությունը, որպես կամավոր քայլի դրսևորում, օգնում է համերաշխ հայացքներ ձևավորել և հզորացնել ժողովրդավարական կառավարումը։
Զարգացման գործընթացներում քաղաքացիներիմասնակցությունը հանգեցնում է առավել արդյունավետ և կայուն ծրագրերի իրականացմանը` մասնակիցներին «սեփականության զգացում» հաղորդելով և տեղականփորձն ու առաջնահերթությունները դարձնելով ծրագրերի ընտրության, նախագծմանև իրականացման մաս։
«Քաղաքացիական ներգրավվածություն» և «մասնակցություն» հասկացությունների հարաբերակցության մասին խոսելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ «քաղաքացիական ներգրավվածություն» հասկացությունն ավելի լայն է, քան «մասնակցությունը», այսինքն` մասնակցությունը քաղաքացիական ներգրավվածության առավել ակտիվ դրսևորումներից է։
Մասնակցությունը այնպիսի պայմանների ստեղծմաննուղղված ջանքերի գործադրումն է, որոնք կարող են նպաստել հզորացնելու հասարակության այն անդամներին և խմբերին, ովքեր իրենց կյանքը պայմանավորող ուժերիվերահսկման գործում նվազ հսկողություն ունեն2։
Քաղաքացիների մասնակցության աստիճանը մեծացնելու առումով կարևորնշանակություն ունեն նաև հասարակական կազմակերպությունները։
Հասարակական կազմակերպություններին անդամագրվելով` քաղաքացիներն ակտիվորեն մասնակցում են հասարակական կյանքին։
Խոսելով քաղաքական մասնակցության մասին՝ մենք չենք կարող չանդրադառնալ հաշմանդամներին։
Նրանց մասնակցության աստիճանը բավականին ցածր է։
Մեր հանրապետության շատ հաշմանդամների համար առաջնային խնդիր է իրենցիրավունքների իմացությունը և դրանցից օգտվելու հնարավորությունը։
Այսօր ՀԿ-ներից մի քանիսն զբաղվում են հաշմանդամների օրինական իրավունքների պաշտպանությամբ։
Եկել է ժամանակը, որ հաշմանդամներն ինտեգրվեն հասարակության մեջև ակտիվ մասնակցություն ունենան հասարակական կյանքին։
Պետք է նշել, որ քաղաքացիների ներգրավվածությունը քաղաքական կյանքինկախված է կոնկրետ իրավիճակից, քաղաքական համակարգի բնույթից, ինչպես նաևմարդուց։
Մարդն ինքն է ստեղծում քաղաքական կեցություն՝ սեփական քաղաքականգործունեության և հասարակության մեջ իր վարվելակերպի միջոցով։
1 «Մասնակցային գործունեության ուղեցույց», Երևան, 2004, Էջ 23-24։
Քաղաքական մասնակցության բնույթի և ուղղվածության վրա էական ազդեցություն ունի հասարակության քաղաքական մշակույթի մակարդակը1, որն արտացոլվում է ժողովրդավարական արժեքների և ինստիտուտների ընդունման ու ընկալմանմեջ։
Այստեղից կարող ենք ենթադրել, որ հասարակական գիտակցության մեջ որքանբարձր են ժողովրդավարական արժեքները, այնքան բարձր է քաղաքական մասնակցության աստիճանը։
Եվ հակառակը, որքան ցածր է ժողովրդավարական իրավունքների և ազատությունների նշանակության աստիճանը, այնքան բնակչության զգալիմասի մոտ նկատվում է համակրանք և օտարում քաղաքական կյանքից։
Քաղաքական կյանքին ավելորդ ներգրավվածությունը նպաստում է նյարդայինլարվածությանը։
Իսկ մյուս կողմից մարդկանց երկարատև օտարումն իշխանությունից ձևավորում է իրենց իսկ պահանջմունքների իրականացման անկարողություն,ծայրահեղականության հակումներ և այլն։
Քաղաքական մասնակցության մեջ անձիներգրավման պատճառները կարող են տարբեր լինել։
Առհասարակ, քաղաքականությամբ հետաքրքրվող մարդիկ փոքրամասնություն են կազմում։
Մարդկանց մեծամասնությունը անտարբերություն է ցուցաբերում քաղաքականության նկատմամբ։
Այդ մարդիկ կորցնում են իրենց հավատը սեփական հնարավորությունների նկատմամբ և կարծում են, որ իրենց մասնակցությամբ ոչինչ չի կարող փոխվել քաղաքականության մեջ։
Նրանք, հիասթափվելով քաղաքական կուսակցությունների տված խոստումներից, ինքնաբերաբար օտարվում են քաղաքականությունից։
Չմասնակցելու երևույթի պատճառները բացատրվում են քաղաքական և սոցիալական համակարգի ոչ բավարար գործունեությամբ, որը և նպաստում է մարդկանցորոշ մասի օտարմանը քաղաքականությունից, այսինքն՝ հասարակության մեջ չկանբավարար ակտիվ ուժեր, որոնք ընդունակ լինեն խթանելու բոլորի ակտիվությունը։
Քաղաքական կյանքին մարդկանց չմասնակցելը, ընդհանուր առմամբ, չի դիտվումորպես դրական երևույթ։
Դա ամենևին հիմք չի տալիս քաղաքական կյանքին չմասնակցելը բոլոր դեպքերում համարել անընդունելի և քաղաքակիրթ կյանքին անհարիրերևույթ։
Չմասնակցության երևույթը բավականին տարածված է մեր օրերում, հատկապես՝ ժողովրդավարական պետություններում։
Հարկ է նշել, որ չմասնակցությունը գնահատվում է ոչ միանշանակ։
Շատերը այնդիտում են որպես հասարակության կայունությունը խարխլող վտանգ, պետությանըսպառնացող բացասական երևույթ, իշխանության լեգիտիմության նվազման միտում,իսկ ոմանք էլ հակառակ կարծիքին են՝ այն դիտելով որպես պետությունից անկախքաղաքացիական հասարակության զարգացման արտահայտություն։
Դա վկայում էբնակչության ժողովրդավարական ազատության, քաղաքականության նկատմամբսեփական վարքի հնարավորության առկայություն։
Ընդհանրապես ժողովրդավարությունը` ժողովրդաիշխանությունը, և չմասնակցությունը` մասնակցությունից քաղաքացիների հրաժարումը, վատ համատեղվողերևույթներ են2։
Այդ իսկ պատճառով էլ հասարակությունը կարևորում է յուրաքանչյուր անդամի ակտիվ մասնակցությունը և ներգրավվածությունը հասարակականքաղաքական կյանքին, քանի որ միայն ակտիվ մասնակցությամբ է պայմանավորվածժողովրդի ու իշխանության միջև գոյություն ունեցող անջրպետի հաղթահարումը ևժողովրդավարական երկրների կայացումը։
2 Շափաղաթյան Հ., էջ 116։
Առնակ Սարգսյան ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆԸ՝ ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅԱՑՄԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐԱԳՈՒՅՆ ՆԱԽԱՊԱՅՄԱՆԲանալի բառեր` քաղաքական մասնակցություն, չմասնակցություն, ժողովրդավարություն,քաղաքացիական հասարակություն, քաղաքացիական ներգրավվածություն, գործնական քաղաքականություն, քաղաքական մշակույթ։
| Հոդվածում ուսումնասիրվել են քաղաքական մասնակցության հիմնահարցերը։
Քաղաքական կյանքին մարդկանց մասնակցության փաստի վրա ուշադրություն է դարձվել անտիկ ժամանակներից սկսած։
Պետք է նշել, որ քաղաքական կյանքին մասնակցությունը նպաստում է անհատի քաղաքացիական հատկանիշների ձևավորմանը և պայմաններ է ստեղծում, որ անհատն իրեն զգա պետության լիարժեք քաղաքացի։
Քաղաքական մասնակցությունը (չմասնակցությունը) անհատի քաղաքական սոցիալականացման և քաղաքական ակտիվության զարգացման կարևորագույն գործոն է հանդիսանում։
Դա է պատճառը, որ ժամանակակից պայմաններում քաղաքական մասնակցության հիմնահարցը դարձել է գործնական քաղաքականության իրականացման կենտրոնական խնդիրներից մեկը։
|
ԲԱՅԻ ՊԱՐԶ ԵՎ ԲԱՂԱԴՐՅԱԼ ԺԱՄԱՆԱԿԱՁԵՎԵՐՆ ԱՐՃԻՍԻ ԽՈՍՎԱԾՔՈՒՄԳրական լեզուն իր մաքուր և անարատ ձևով ծառայում է ավելի սահմանափակթվով մարդկանց։
Իսկ բարբառները, բնական կերպով մշակված, պատմական որոշակի ժամանակահատվածում առաջացած լեզվական երևույթներ լինելով, ծառայումեն ժողովրդի ավելի մեծ զանգվածների։
Ինչպես գրում է Ա. Ղարիբյանը, «Բարբառները տեղական խոսվածքի բնույթ ունեն, սահմանափակվում են որևէ մարզով կամ մեկերկու գյուղերով»1։
Հայ բարբառների մեջ կան բազմաթիվ տարբերություններ։
Նույնիսկ աշխարհագրորեն միմյանց հարևան բարբառները էապես տարբերվում են միմյանցից։
Մեծ են տարբերությունները նաև գյուղից գյուղ խոսվածքների մեջ։
Ինչը բնորոշ է մի գյուղի խոսվածքին, հաճախ բնորոշ չէ հարևան բնակավայրի խոսվածքին։
Հր. Աճառյանը և մյուս բարբառագետները հատուկ նշանակություն են տալիսսահմանական եղանակի ներկայի կազմության տարբերություններին2։
Բարբառներիդասակարգման և ուսումնասիրության այս մոտեցումը գիտական է, արդարացվածպատմությամբ։
Հոդվածում փորձել ենք քննել բայի պարզ և բաղադրյալ ժամանակաձևերը Տավուշի մարզի Արճիս գյուղի խոսվածքում։
Եվ, քանի որ բայը նախադասության գլխավոր անդամներից մեկն է, ապա տվյալ խոսվածքի մասին ավելի խոր ևհամապարփակ պատկերացում կազմելու համար անհրաժեշտ է ներկայի կազմությանառանձնահատկությունները ուսումնասիրելուց զատ կանգ առնել նաև լծորդությունների, դերբայների կազմության և գործածության, ապառնիի, կատարյալի, ժխտականի կազմության առանձնահատկություններրի վրա։
Բայական համակարգում ժամանակակից գրական հայերենի համեմատ Արճիսիխոսվածքի հանդես բերած հիմնական տարբերությունները կարելի է արտահայտելհետևյալ կետերով՝• Ել և իլ լծորդությունների անածանց բայերի խոնարհման ձևերի տարբերակվածություն,• Ուլ գրաբարատիպ լծորդության առկայություն,• Ել լծորդության անածանց բայերի ըղձականի եզակի 3-րդ դեմքի տարբերակված վերջավորություն,• Այսպես կոչված ձևի դերբայի առկայություն,• Անցյալ անկատար ժամանակի պարզ կազմություն,• Ժխտական մասնիկների ետադաս գործածություն,• Օժանդակ բայերի ժխտական ձևերի ետադաս գործածություն,• Սահմանական եղանակի անցյալ անկատար ժամանակաձևի նմանությունըղձականի անցյալ ապառնի ժամանակաձևին։
Արճիսի խոսվածքում ժամանակակից հայերենի 8 դերբայներից առկա են 7-ը՝անորոշ, ենթակայական, համակատար (ժամանակի), հարակատար, անկատար, վա1 Ղարիբյան Ա., Հայ բարբառագիտություն, Երևան, 1947, էջ 5։
2 Ջահուկյան Գ., Հայ բարբառագիտության ներածություն, Երևան, 1972, էջ 104։
ղակատար և ևս մեկ՝ ձևի դերբայ։
Ապառնի դերբայը բացակայում է, քանի որ սահմանականի ապառնի ժամանակների իմաստն արտահայտվում է հարկադրական եղանակի ժամանակաձևերի միջոցով։
Այսպես, բերելու եմ, բերելու էի ձևերին Արճիսիխոսվածքում համապատասխանում են բերել տիմ, բերել տէի ձևերը։
Սակայն խոսվածքում հանդիպում ենք խմելու ջուր, շպրտելու շոր, կարդալու գիրք և նմանատիպբազմաթիվ ձևերի, և առաջին հայացքից հակասություն է առաջանում վերը նշվածապառնի դերբայի բացակայության փաստի վերաբերյալ։
Այսպիսի ձևերի գոյությունըբացատրվում է անորոշ դերբայի սեռական հոլովաձևի գործածությամբ, որը նախադասության մեջ կիրառվում է որպես որոշիչ։
Անորոշ դերբայն Արճիսի խոսվածքում ունենում է ե (իէ), ա, ի և ու լծորդությունները, օրինակ՝ բըժանել, լվանալ, առնուլ, խոսիլ, նըստիլ։
Անորոշ դերբայի այսպիսիկազմություն ունի ոչ միայն Արճիսի խոսվածքը, այլ նաև Ալավերդու և Նոյեմբերյանիմի շարք գյուղեր, օրինակ՝ Կոթի, Բերդավան, Շնող և այլն։
Այս խոսվածքներում, փաստորեն, պահպանվել են գրաբարի բոլոր լծորդությունները։
Ե լծորդության բայերը մեծթիվ են կազմում Արճիսի խոսվածքում և հիմնականում համապատասխանում ենժամանակակից գրական հայերենի ե լծորդության բայերին։
Ի լծորդության բայերըհամեմատաբար փոքր թիվ են կազմում, որոնցից են՝ նստել//նստիլ, խոսել//խոսիլ,քնել//քնիլ, տանել//տանիլ։
Ի լծորդությունը պահպանվել է նաև ունեմ բայի մեջ՝ ունիմ։
Գրաբարյան ի լծորդության բայերի մեծ մասը Արճիսի խոսվածքում, ի տարբերությունգրական հայերենի, որում գերակշռողը ե լծորդության բայերն են, բայերի մեծամասնության դեպքում փոխվել է ու լծորդության, օրինակ՝ ագանիլ//հագնել-հագնուլ, գտանել//գտնել-գըդնուլ, հասանիլ//հասնել-հասնուլ, մտանել//մտնել-մտնուլ։
Գրաբարյանառնուլ բայը, ի տարբերություն հարակից այլ բնակավայրերի խոսվածքների, պահպանել է իր ձևը։
Արբենալ և վախենալ բայերը դարձել են պարզապես հարփել, վախիլ։
Գրաբարյան ու լծորդությունը հանդես է գալիս նաև թողուլ//թողնել բայի մեջ։
Անորոշի մասնիկներից խոսվածքում կենդանի և գործուն են միայն իլ, ել, ալ, անալձևերը1։
Մյուս մասնիկները՝ նիլ, նուլ, չիլ նալ, էնալ քարացած են, գործածվում ենմիայն մի քանի բայերի մեջ, և դրանցով նոր բառեր չեն կազմվում։
Ստորև բերենքայդպիսի քարացած ձևերի որոշ օրինակներ.նուլպըռծնուլգըդնուլառնուլչիլթըռչիլուռչիլկորչիլնալդառնալտէնալէվէլանալէնալգիդէնալանց կէնալԱրճիսի խոսվածքին բնորոշ է այն երևույթը, երբ համադրական կազմություններըվերածվում են հարադրությունների, օրինակ՝ կախել//կախ անել, լալ//լաց ըլիլ, վերցնել//վիր ունիլ, բանալ//բաց անել, անցնել//անց կենալ, թափահարել//թափ տալ, նայել//մըտիկ անել և այլն։
Խոսվածքում անորոշ դերբայը գործածվում է գոյականաբար ևորպես բայ։
Գոյականաբար գործածվելիս անորոշ դերբայը հոդ է ստանում ու հոլովվում ու հոլովմամբ՝ նախադասության մեջ զբաղեցնում ենթակայի, խնդրի և այլ պաշտոններ, օրինակ՝ «Լաց ըլիլը լավ բան չի» (ենթակա), «Ուտել-խմելու մասին ա մտածում» (խնդիր)։
Բայական գործածության ժամանակ անորոշ դերբայը մասնակցում էմի շարք ժամանակաձևերի՝ հարկադրական եղանակի ապառնի և անցյալ ապառնի,պայմանական եղանակի ժխտական ապառնի, ժխտական անցյալի ապառնի ևարգելական հրամայականի կազմությանը։
Անկատար դերբայն Արճիսի խոսվածքում կազմվում է ում վերջավորությամբ՝խափում, թողում, գնում, խոսում և այլն։
Միայն երկու բառ՝ գալ և տալ անկատար1 Ասատրյան Մ., Լոռու խոսվածք, Երևան, 1968, էջ 116։
դերբայը կազմում են իս վերջավորությամբ, որ դրվում է անորոշ ձևի վրա՝ գալիս,տալիս։
Անկատար դերբայն ունի միայն բայական գործածություն։
Նա մասնակցում էսահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմությանը՝ գալիս եմ, տալիս եմ,խոսում եմ, լաց եմ ըլում և այլն։
Վաղակատար դերբայն Արճիսի խոսվածքում, ինչպես նաև հարակից շրջաններիայլ խոսվածքներում, կազմվում է էլ//ել ածանցի միջոցով, որ դրվում է իլ, ել վերջավորվող բայերի անորոշի, իսկ նուլ, չիլ, ալ, անալ-ով վերջավորվող բայերի անցյալիհիմքի վրա, օրինակ՝ նստիլ-նստել, խոսիլ-խոսել, լսիլ-լսել, հագնուլ-հագել, առնուլառել, փախչիլ-փախել, լըվանալ-լըվացել, բըրձրանալ-բըրձրացել և այլն։
Վաղակատար դերբայն ունի միայն բայական կիրառություն. Այն մասնակցում է սահմանականեղանակի վաղակատար և անցյալ վաղակատար ժամանակաձևերի կազմությանը,օրինակ՝ տեհել եմ, տեհել էի//տեհել ի, վիր եմ կացել, վիր էի կացել և այլն։
Հարակատար դերբայը Արճիսի խոսվածքում կազմվում է ած ածանցով, որըդրվում է բայի հիմքի վրա նույն կանոններով, ինչպես վաղակատար դերբայի ժամանակ, օրինակ՝ նստած, լսած, հագած, առած, փախած, լվացած, բըրձրացած և այլն։
Հարակատար դերբայ կազմում են կրավորական և չեզոք սեռերի բոլոր բայերը, որոնքցույց են տալիս դրություն կամ հետևանք, օրինակ՝ կարդացած, գրած, նստած, վառված և այլն։
Ներգործական սեռի բայերը, որոնք նշված հատկանիշները չեն արտացոլում՝ գործածական չեն։
Հարակատար դերբայը, ինչպես ժամանակակից գրականհայերենում, Արճիսի խոսվածքում ևս կարող է ունենալ անվանական կիրառություն՝նախադասության մեջ հանդես գալով ենթակայի, որոշչի, խնդրի պաշտոններով,օրինակ՝ կարդացած գիրք, կարդացածը մոռանալ չես և այլն։
Ենթակայական դերբայը կազմվում է -ող ածանցով, որ դրվում է բոլոր բայերիանորոշի հիմքի վրա, անորոշ դերբայի -իլ, -ել, -ալ և -ուլ ածանցների փոխարեն,օրինակ՝ ըզատել-ըզատող, գըրել-գրող, դիզել-դիզող։
Ենթակայական դերբայը չի մասնակցում ժամանակների կազմությանը և ունի միայն անվանական գործածություն՝նախադասության մեջ հանդես գալով որպես որոշիչ, ենթակա, խնդիր, օրինակ՝ մեռնող մարդ, փախչողը բըռնվեց և այլն։
Համակատար դերբայը կազմվում է -իս ածանցով, որը դրվում է անորոշի հիմքիվրա, օրինակ՝ ասելիս, գընալիս, գալիս, տալիս և այլն։
Համակատար դերբայը Մ.Ասատրյանի «Լոռու խոսվածք» գրքում կոչվում է ժամանակի դերբայ, քանի որ ցույց էտալիս գլխավոր գործողության կատարման ժամանակը, օրինակ՝ Տանիցը դուսգալիս բըլանիքնին մոռացավ//Տնից դուրս գալիս բանալիները մոռացավ։
Համակատար դերբայը նախադասության մեջ գործածվում է ըլիլ//լինել բայի հետ՝ բաղադրելովերկրորդական ժամանակաձևեր՝ գալիս ա ըլում//գալիս է լինում, կարդալիս աըլում//կարդալիս է լինում, զրից անելիս ա ըլում//զրուցելիս է լինում և այլն։
Ձևի դերբայը կազմվում է -էն ածանցով, որը դրվում է անորոշի վրա, ընդ որում,իլ-ով վերջավորվող բայերի դեպքում -իլ-ը փոխվում է -էլ-ի, օրինակ՝ նստիլ-նստելէն,խոսիլ-խոսելէն և այլն։
Ձևի դերբայը ցույց է տալիս գործողության կատարման ձևը՝երգելէն գալիս ա//երգելով գալիս է։
Էն-ով ձևերը նմանվում էն անորոշի սեռականհոլովաձևին։
Արճիսի խոսվածքում բայն ունի 5 եղանակ՝ սահմանական, ըղձական, պայմանական, հարկադրական և հրամայական։
Սահմանական եղանակը Արճիսի խոսվածքում ունի 5 ժամանակ՝ ներկա,անկատար անցյալ, վաղակատար, անցյալի վաղակատար և անցյալ կատարյալ։
Եթեժամանակակից գրական հայերենում առաջին 4-ը բաղադրյալ են և կազմվում ենդերբայով և օժանդակ բայով, իսկ անցյալ կատարյալը՝ պարզ և կազմվում էբայահիմքով և դիմային վերջավորություններով, ապա Արճիսի խոսվածքում պարզ է նաև անցյալ անկատար ժամանակը՝ գրէի, կարդէի, խոսէի, ասէի և այլն։
Օժանդակբայի ներկա ձևերն են՝ եմ, ես, ա, ենք, եք, են։
Օժանդակ բայի անցյալ ձևերն են՝ էի,էիր, էր, էինք, էիք, էին։
Գործածական են նաև այն ձևերը, երբ, բացի եզակի 3-րդդեմքից, մյուս դեմքերում ընկնում է օժանդակ բայի է-ն՝ ի, իր, էր, ինք, իք, ին։
Որոշլեզվաբաններ սահմանական եղանակի խորնարհման հարացույցում նշում են նաևհարակատար և անցյալի հարակատար ժամանակները։
Մենք մեր հոդվածում նույնպես կներկայացնենք այդ ժամանակների կազմությունն ու խոնարհումը։
Դրական խոնարհման ժամանակ սահմանական եղանակի ներկա ժամանակըկազմվում է անկատար դերբայի և օժանդակ բայի ներկա ձևերի միջոցով, օրինակ`հըվաքում եմ//վաքում եմհըվաքում եսհըվաքում ահըվաքում ենքհըվաքում եքհըվաքում են։
Անցյալ անկատարը, ինչպես արդեն նշեցինք, ի տարբերություն ժամանակակիցգրական հայերենի, պարզ ժամակաձև է և նմանում է գրաբարյան անկատարին, այսինքն՝ ոչ թե կազմվում է դերբայով և օժանդակ բայով, այլ՝ բայահիմքով և վերջավորություններով, օրինակ՝խոսէիխոսէիրխոսէրխոսէինքԽոսէիքԽոսէին։
Անցյալ անկատարի այս ձևը, լինի գրաբարյան անկատարի անմիջական շարունակությունը, թե բարբառային հիմքի վրա զարգացած քերականական նոր ձև, Արճիսի խոսվածքի ամենահետաքրքիր երևույթներից մեկն է։
Վաղակատար ժամանակը կազմվում է վաղակատար դերբայով և օժանդակ բայիներկայի ձևերով, օրինակ՝գընացել եմգընացել եսգընացել ագընացել ենքգընացել եքգընացել են։
Անցյալի վաղակատար ժամանակը կազմվում է վաղակատար դերբայով ևօժանդակ բայի անցյալի ձևերով, օրինակ՝լըվացել էի//իլըվացել էիր//իրլըվացել էրլըվացել էինք//ինքլըվացել էիք//իքլըվացել էին//ին։
Անցյալ կատարյալը իլ//ել-ով վերջավորվող բայերի դեպքում ցոյական է՝ էցմասնիկով և ունի -ի, -իր, -, -ինք, -իք, -ին վերջավորությունները, օրինակ՝նըստէցինըստէցիրնըստէցնըստէցինքնըստէցիքնըստէցին։
Ա խոնարհման բայերի դեպքում անցյալ կատարյալը դարձյալ ցոյական է՝ ացմասնիկով և նույն վերջավորություններով, օրինակ՝կարդացիկարդացիրկարդացկարդացինքկարդացիքկարդացին։
Նուլ, չիլ վերջավորությամբ բայերը անցյալ կատարյալում և դրա հիմքիցկազմվող ձևերում կորցնում են ն, չ ածանցները։
Անցյալ կատարյալը կազմվում է ոչցոյական, արմատական հիմքով և կրավորաձև վերջավորություններով՝ -ա, -ար, -ավ, անք, -աք, -ան, օրինակ՝փախափախարփախավփախանքփախաքփախան։
Արճիսի խոսվածքի ա խոնարհման –ան- միջնամասնիկ ունեցող ձևերի խոնարհումը ա խոնարհման պարզ բայերից տարբերվում է նրանով, որ անցյալ կատարյալում և դրա հիմքից կազմվող ձևերում ածանցի ն-ն փոխվում է ց-ի, որի ժամանակեզակի 3-րդ դեմքը ստանում է -ավ վերջավորությունը, օրինակ՝բըրձրացաբըրձրացարբըրձրացավբըրձրացանքբըրձրացաքբըրձրացան։
Ինչպես արդեն նշել ենք՝ որոշ լեզվաբաններ սահմանական եղանակի ժամանակների մեջ են դասում նաև հարակատարը և անցյալի հարակատարը։
Հարակատարներկա ժամանակը կազմվում է հարակատար դերբայով և օժանդակ բայի ներկայիձևերով։
Սովորաբար հարակատար ժամանակներ ունեն կրավորական բայերը և չեզոք սեռի բայերի մի մասը1, օրինակ՝ բըժանված եմբըժանված եսբըժանված աբըժանված ենքբըժանված եքբըժանված եքԱնցյալի հարակատար ժամանակը կազմվում է հարակատար դերբայով և օժանդակ բայի անցյալի ձևերով, օրինակ՝բըժանված էի//իբըժանված էիր//իրբըժանված էինք//ինքբըժանված էիք//իքբըժանված էրբըժանված էին//ին։
Ըղձական եղանակը իր կազմությամբ և դրսևորումներով բավականին մոտ էգրական հայերենի ըղձական եղանակին։
Ըղձական եղանակի ապառնի ժամանակըել-ով վերջավորվող բայերի դեպքում կազմվում է բայահիմքով և -էմ, -էս, -է, -էնք, -էք, էն վերջավորություններով, օրինակ՝ ԲըժանէմԲըժանէսԲըժանէբըժանէնքԲըժանէքԲըժանէն։
Իլ-ով, չիլ-ով վերջավորվող բայերի դեպքում բայահիմքին գումարվում են -իմ, -իս,-ի, -ինք, -իք, -ին վերջավորությունները, օրինակ՝նըստիմնըստիսնըստինըստինքնըստիքնըստին։
1 Ասատրյան Մ., էջ 123։
Ալ-ով, անալ-ով վերջավորվող բայերի դեպքում բայահիմքին գումարվում են -ամ, աս, -ա, -անք, -աք, -ան, օրինակ՝մոռանամմոռանասմոռանամոռանանքմոռանաքմոռանան։
Ուլ-ով վերջավորվող բայերի դեպքում բայահիմքին գումարվում են -ում, -ուս, -ու,-ունք, -ուք, -ուն վերջավորությունները, օրինակ՝առնումառնուսառնուառնունքառնուքառնուն։
Քանի որ արդեն նշել ենք, որ Արճիսի խոսվածքում անցյալ անկատարը նմանվումէ ըղձական եղանակի անցյալի ապառնիին, ապա ըղձականի համար առանձին անցյալ ապառնի ժամանակ չենք առանձնացնում։
Ըղձականի անցյալի ապառնիի իմաստը կարող է արտահայտվել անցյալի վաղակատարի միջոցով, օրինակ՝Էռնակ ինձ էլ էր հետը տարել//Երանի ինձ էլ էր տարել իր հետ, Ի՞նչ կըլէր վիր էիրկալել//Ի՞նչ կլիներ՝ վերցնեիր։
Պայմանական եղանակը կազմվում է ըղձականի ապառնուց՝ կը եղանակիչով,օրինակ՝կըխոսիմկըխոսիսկըխոսիկըխոսինքկըխոսիքկըխոսին։
Ընդ որում՝ հարադիր բայերի դեպքում կ կամ կը եղանակիչը, բնականաբար,ստանում են հարադրության երկրորդ՝ բայ-մասնիկները, օրինակ՝կախ կանէնքկախ կանէքկախ կանէն։
կախ կանէմ//կկախեմկախ կանէսկախ կանէՀարկադրական եղանակը կազմվում է անորոշ դերբայից և տ եղանակիչից, որիվրա դրվում են դիմային վերջավորությունները։
Հարկադրական եղանակի ապառնիիժամանակ տ եղանակիչը դրվում է ներկայի դիմային վերջավորությունների վրա,օրինակ՝նըկարել տիմնըկարել տիսնըկարել տինըկարել տինքնըկարել տիքնըկարել տին։
Հավասարապես գործածական է նաև պետք ա + ըղձական եղանակի ներկաժամանակ կառույցը, օրինակ՝պետք ա նկարէմպետք ա նկարէսպետք ա նկարէպետք ա նկարէնքպետք ա նկարէքպետք ա նկարէնՀարկադրական եղանակի անցյալի ապառնին կազմվում է անորոշ դերբայից և տեղանակիչից, որ ստանում են անցյալի դիմային վերջավորությունները, օրինակ՝նըկարել տէինըկարել տէիրնըկարել տէրնըկարել տէինքնըկարել տէիքնըկարել տէին։
Անցյալի ապառնիի համար ևս գործածական է պետք ա + անցյալի վաղակատարժամանակ կառույցը։
Հրամայական եղանակը Արճիսի խոսվածքում անալ, չիլ, նուլ-ով վերջավորվողբայերը կազմում են անորոշի հիմքից՝ ի, իսկ հոգնակի հրամայականը անցյալկատարյալի հիմքից՝ էք վերջավորություններով, ինչպես գրական հայերենում,օրինակ՝նստի՛խոսի՛նըստէ՛քխոսէ՛ք։
Ա խոնարհման բայերի հրամայական եզակին կազմվում է ներկայի հիմքից՝ ավերջավորությամբ, իսկ հոգնակին՝ անցյալ կատարյալի հիմքից՝ էք վերջավորությամբ,օրինակ՝գընա՛մընա՛գընացէ՛քմընացէ՛ք։
Ե խոնարհման բայերի հրամայական եզակին կազմվում է ներկայի հիմքից էվերջավորությամբ. իսկ հոգնակին՝ անցյալ կատարյալի հիմքից՝ էք վերջավորությամբ,օրինակ՝ գըրէ՛, գըրէ՛ք։
Հետաքրքրական է բերել բայի հրամայական եզակիի կազմությունը, այն է՝ բի՛։
Արճիսի խոսվածքում, ի տարբերություն գրական հայերենի, ժխտական մասնիկները դրվում են դերբայական ձևերից և խոնարհվող բայաձևերից հետո։
Սա Արճիսիխոսվածքի ամենավառ կերպով դրսևորված առանձնահատկություններից մեկն է։
Օժանդակ բայի ժխտականը կազմվում է չ մասնիկի միջոցով.ներկաանցյալչէմչէսչիչէնքչէի//չիչէքչէնչէիր//իրչէրչէինք//ին քչէիք//իքչէին//ին։
Սահմանական եղանակի բաղադրյալ ժամանակների ժխտականի կազմությանժամանակ ժխտական է դառնում միայն օժանդակ բայը՝ դրվելով դերբայից հետո,օրինակ՝ էկէլ էմ-էկէլ չէմ, խոսէլ էմ-խոսէլ չէմ, վի կացած եմ-վի կացած չէմ և այլն։
Անցյալ կատարյալի և ըղձական եղանակի ապառնու ժխտականը կազմվում է վոչմասնիկի միջոցով, որը դարձյալ դրվում է խոնարհված բայից հետո, օրինակ՝ գըրէցիվոչ, մընացի վոչ, էկա վոչ և այլն։
Պայմանական եղանակի ապառնի և անցյալիապառնի ժամանակների ժխտականը կազմվում է անորոշ դերբայի ու օժանդակ բայիներկայի կամ անցյալի ժխտական ձևերի միջոցով, որոնք դարձյալ ետադաս են,օրինակ՝ կըգըրէմ-գըրէլ չեմ, կըխոսի-խոսիլ չի, զըրից կանենք//կըզրուցենք-զըրից չենքանիլ և այլն։
Հարկադրական եղանակի ապառնի և անցյալի ապառնի ժամանակներիժխտականը կազմվում է անորոշ դերբայի և տ եղանակիչի ժխտական ձևի միջոցով ևդարձյալ ետադաս է։
Այս եղանակիչի ժխտականներն են՝ներկաանցյալչտիմչտիսչտիչտինքչտիքչտինչտէիչտէիրչտէրչտէինքչտէիքչտէին։
Արգելական հրամայականը կազմվում է անորոշ դերբայի և մի, մէք մասնիկներիմիջոցով, որոնք ետադաս դիրք ունեն, օրինակ՝ գընա՛լ մի//մէք, կա՛րդալ մի//մէք,բըրա՛խէլ մի//մէք և այլն։
Երկրորդական բաղադրյալ ժամանակաձևերը Արճիսի խոսվածքում բավականինլայն տարածում ունեն։
Դրանք կազմվում են համակատար և հարակատար դերբայներով և լինել//ըլիլ բայի խոնարհված ձևերով, օրինակ՝ գընալիս եմ ըլում, կարդալիսէլա, երգելիս ա ըլում և այլն։
Մարիամ ՄարտիրոսյանԲԱՅԻ ՊԱՐԶ ԵՎ ԲԱՂԱԴՐՅԱԼ ԺԱՄԱՆԱԿԱՁԵՎԵՐՆ ԱՐՃԻՍԻ ԽՈՍՎԱԾՔՈՒՄԲանալի բառեր՝ դերբայ, խոնարհում, եղանակ, եղանակիչ, մասնիկ, լծորդություն, խոսվածք, պարզ և բաղադրյալ ժամանակ։
| Հոդվածում քննվող Արճիսի խոսվածքը զարմանալիորեն հանդես է բերում բազմաթիվ նմանություններ գրաբարի և տարբերություններ՝ ժամանակակից հայերենի և նույնիսկ հարակից խոսվածքների նկատմամբ։
Սրանով էլ պայմանավորված՝ հետաքրքիր է դառնում այս խոսվածքի ուսումնասիրությունը՝ հատկապես ձևաբանության մեջ։
Առավել հետաքրքրական է բայական համակարգի՝ պարզ և բաղադրյալ ժամանակների ուսումնասիրությունը, որի արդյունքում հանդիպում ենք ինչպես գրաբարատիպ, այնպես էլ՝ բարբառային հիմքի վրա զարգացած նոր քերականական ձևերի։
|
2016 Ապրիլյան ռազմական գործողությունների արդյունքում մեր տարածաշրջանում ստեղծվեց որակապես նոր ռազմաքաղաքական իրողություն: Ապրիլյան քառօրյա մարտերից երեք տարի անց տեղին է այս թեմային անդրադառնալ քաղաքագիտության և ռազմական հոգեբանության տեսանկյունից ՝ որոշ եզրակացություններ անելով: Նախևառաջ, 2016-ին ապրիլյան ռազմական գործողությունները պետք է դիտարկել որպես Ադրբեջանի հետ ռազմական հակամարտության երկարաժամկետ և երկար ցիկլերից մեկը: Ըստ այդմ, տեղի ունեցածը վերջին ռազմական բախումը չէ [1, էջ 27-37; 2]: 2016-ի ապրիլին մեր պաշտպանությունը ճեղքելու համար հակառակորդը խաղաց մի շարք մարտավարական հնարքներ, որոնք արդեն իսկ զտված են հետ ապրիլյան շրջանում հերթական զորավարժությունների ժամանակ: Բնականաբար, հակառակորդը դասեր է քաղելու իր ձախողումից ՝ հաջորդ մարտական գործողություններին նախապատրաստվելու հարցում: Միեւնույն ժամանակ, կամա թե ակամա, թշնամին բացահայտեց իր մարտավարական գաղափարները ապրիլյան մարտերի ընթացքում: Ըստ այդմ, ես կարծում եմ, որ ես 259 հոգեբանություն եմ, աններելի կարճատեսություն կլիներ բացառել թշնամու նոր ագրեսիան: Նմանապես, ռազմական գործողությունների հավանականությունը սահմանափակ ուժերի և միջոցների կիրառմամբ պետք է համարել մեծ: Հատկապես շեշտենք, որ ապրիլին հակառակորդի հարձակման խմբերի առջեւ դրված խնդիրները չեն լուծվել: Ավելին, հետապրիլյան շրջանում Բաքուն հետեւողական ջանքեր է գործադրում զինված ուժերի մարտական կարողությունները վերականգնելու ուղղությամբ: Պարբերաբար անցկացվող զորավարժությունները դրա վառ ապացույցն են: Հետեւաբար, չպետք է տրվել ինքնախաբեությանը, ցանկալին չպետք է ընկալվի որպես իրականություն: Հուսալի և տևական խաղաղություն, ցավոք, տեսանելի ապագայում անհնար է: Որպեսզի հանկարծ չգանք, արագ մոբիլիզացվենք և ուժեղ պատասխանով հակառակորդին կանգնեցնենք մեր սահմաններում ՝ ստիպելով նրան խաղաղություն հաստատել մեր սահմաններից դուրս, մենք պետք է հոգեբանորեն պատրաստ լինենք նոր ագրեսիային: 2016 Ապրիլին մենք ականատես եղանք, որ ագրեսիային հաջող դիմադրության գրավականը հասարակության պատրաստակամությունն է: Այս ամենի հետ մեկտեղ կարծում եմ նաև, որ ապրիլյան մարտերը սթափեցնող ազդեցություն ունեցան Ալիևների կլանի վրա: Որքան էլ Բաքվում մարտերի արդյունքը ներկայացվի որպես հաղթանակ, այնուամենայնիվ ես ենթադրում եմ, որ Ալիևի նեղ շրջանում մեր դեմ իրական հաղթանակի հավատը ցնցվեց: Իհարկե, նախագահ Ալիևը չհրաժարվեց իր ագրեսիվ նկրտումներից: Ըստ ամենայնի, Բաքվում եզրակացություն է արվել, որ անհրաժեշտ է ավելի լավ պատրաստվել հաջորդ հարվածին: Այնուամենայնիվ, ես համոզված եմ, որ ապրիլյան մարտերի արդյունքը ճնշող տպավորություն թողեց Նախագահ Ալիևի և նրա շրջապատի վրա, մասնավորապես խորացնելով ապագայում ձախողման վախը: Ակնհայտ է, որ ապագայում նախագահ Ալիևի համար շատ ավելի դժվար կլինի ռազմական գործողությունների վերսկսումը պատվիրել, բարձրաստիճան զինվորականների նկատմամբ թերահավատությունը կխորանա, մասնավորապես կասկածը, որ վերջիններս խեղաթյուրում են իրականությունը և ներկայացնում այն որպես իրականություն 260 ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ. Վստահաբար կարելի է ասել նաև, որ ռազմական գործողությունների նման ընթացքն ու ելքը Բաքվի համար անսպասելի էր: Տեղին է մանրամասնել այստեղ: Կարծում եմ, որ ագրեսիան սանձազերծելու պահին Նախագահ Ալիևը համարժեք պատկերացում չուներ Արցախի Պաշտպանության բանակի և սեփական զինված ուժերի մարտունակության մասին: Բաքուն պարզապես ռազմական գործողություններ չէր սկսի, եթե բարձրաստիճան զինվորականները իր գլխավոր հրամանատարին ներկայացնեին ուժերի հավասարակշռության իրատեսական պատկերը, և որ ամենակարևորն է, եթե նախագահ Ալիևը գոնե մոտավորապես պատկերացներ ռազմական գործողությունների իրական արդյունքը: Ըստ ամենայնի, Բաքվում ագրեսիայի որոշումը կայացվել է զեկույցների հիման վրա `ցանկալին որպես իրականություն ներկայացնելու տրամաբանությամբ: Ավտորիտար համակարգերում դա հաճախ է պատահում, երբ առաջնորդի զայրույթից վախենալով հաղորդվում է նրա համար ցանկալիի մասին: Բոլոր հիմքերը կան ենթադրելու, որ Ադրբեջանի զինված ուժերում իրականությունից գերազանց տեղեկատվությունը ներկայացվում է կորպուսի վերադաս հրամանատարությանը, որը վերջապես խեղաթյուրվում և զտվում է ՝ բավարարվելով գերագույն գլխավոր հրամանատարին ներկայացնելիս ցանկալի շեշտադրումներով: Ըստ այդմ, նախագահ Ալիևին ներկայացվում է ցանկալի կերպար, որը հեռու է իրականությունից: Որքան էլ ասենք, որ Բաքվում ռազմական կյանքն անօգուտ է, միևնույն է, չեմ կարծում, որ նման համեստ արդյունքի համար Նախագահ Ալիևը պատրաստ կլինի զոհաբերել իր առավել պատրաստված անձնակազմը մի քանի հենակետերի համար: Փաստ է, որ Բաքվում սպասվում էին շատ ավելի մեծ արդյունքներ: Այս իմաստով մեր մի քանի հենակետերի գրավումը բառացիորեն փրկեց նախագահ Ալիևի դեմքը: Եվ ինչպե՞ս որակավորել ապրիլյան մարտերի արդյունքը: Իհարկե, ճիշտ չէր լինի դա որակել որպես ամբողջական հաղթանակ: Ռազմական գործողությունների արդյունքը հաջող էր մեզ համար, և, ընդհանուր առմամբ, որոշ վերապահումներով, այն կարելի է որակել որպես հաղթանակ: Այն, ինչ կարելի էր անել երեքուկես օրվա ընթացքում, արվեց: 261 ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԻ ի վեր պետք է հաշվի առնել, որ շատ կարճ ժամանակահատվածում կանխվեց «մեծ պատերազմը»: Պատկերավոր ասած ՝ թշնամին գրավեց մի քանի հենակետեր, բայց պարտվեց ճակատամարտում, իսկ մենք կորցրեցինք մի քանի հենակետեր, բայց հաղթեցինք ճակատամարտում: Այո, այդ մի քանի հենակետերի կորուստը ցավալի էր մեզ համար: Հասարակության այդ արձագանքը պետք է լիովին առողջ համարել: Իհարկե, «մեծ պատերազմի» սպառնալիքի պայմաններում, որքան շատ մեր դիրքերը առաջ մղվեն, այնքան կարճ կլինի հնարավոր կոտրել հակառակորդի հարձակման թափը: Սակայն այս պարագայում սկզբունքորեն կարևոր է շեշտել, որ գրավելով պաշտպանության առաջին էշելոնի մի քանի հենակետեր ՝ ադրբեջանական կողմը վճռական առավելություն չստացավ մեր նկատմամբ: Պաշտպանական համակարգի ամբողջականությունը պահպանվել է, պետական սահմանի ուրվագիծը փոքր-ինչ փոխվել է: Իհարկե, այս ամենը չի նշանակում, որ մեզ այլեւս այդ հիմքերը պետք չեն: Նշեմ, որ այդ կորուստը սկզբունքորեն կարելի է վերականգնել, և ես առավել քան համոզված եմ, որ մեր ժողովուրդը առիթի դեպքում չի հապաղի «վերականգնել արդարությունը»: Եվ հակառակորդը նման հնարավորություն կտա: Ավելին, այս պարագայում էապես կարևոր է ռազմական խնդրի լուծումը առանց կորուստների կամ նվազագույն կորուստների: Նա ապրիլյան մարտերը միանգամայն տեղին որակեց որպես Արցախի դեմ ադրբեջանական երկրորդ ագրեսիան: ագրեսիա, որը կրկին ձախողվեց: Սանձազերծելով Արցախի դեմ երկրորդ ագրեսիան, և կրկին ձախողվելով ՝ պաշտոնական Բաքուն օրինականացրեց Արցախի ներկայիս սահմանները: Հատուկ շեշտենք, որ Արցախի ներկայիս սահմանները գծագրվել են ադրբեջանական երկու ագրեսիաները հետ մղելու արդյունքում: Այս համատեքստում, իհարկե, մադրիդյան սկզբունքներն այժմ հնացած են, և, իհարկե, դրանք պետք է վաղ թե ուշ չեղարկվեն: Պետությունների սահմանները գծվում են, այնուհետև միջազգային ճանաչում են ստանում ուժի օրենքով: Ապրիլին հենց այդ օրենքով վերականգնվեց Արցախի պետական սահմանը: Հատկապես պետք է շեշտենք, որ Արցախի իրավաբանական անձի ճանաչումն առանց ներկայիս սահմանների կոպեկի արժեք չունի [3, էջեր 241-257]: Թուրք-ադրբեջանական 262 հոգեբանական կայուն նկրտումների ֆոնին, հայկական պետականության կենսունակության երաշխիքը ներկայիս սահմաններում Արցախի իրավաբանական անձի ճանաչումն է, ինչը դժվար, ժամանակատար, բայց իրագործելի նպատակ է [ 5]: 2016-ի ապրիլին կարեւոր քայլ կատարվեց այդ ուղղությամբ: Ըստ այդմ ՝ Արցախի Պաշտպանության բանակը երկրորդ անգամ հետ մղեց ադրբեջանական ագրեսիան և 2016-ին վերականգնեց Արցախի սահմանները: Դա ապրիլյան ռազմական գործողությունների հիմնական ռազմաքաղաքական արդյունքն է: Երկու տարի առաջ արցախահայությունը, համայն հայության օգնությամբ, վաստակեց արժանապատիվ ապրելու իրավունքը ներկայիս սահմաններում գտնվող իր պատմական հայրենիքի մի հատվածի վրա ՝ ստիպելով աշխարհին հաշվի առնել Արցախի հայկականությունը: Եվս մեկ հիմնարար հարց. Ապրիլյան ռազմական գործողություններից հետո Նախագահ Ալիևը կորցրեց իր շանտաժի հիմնական գործիքը ՝ արագ հաղթական պատերազմով զինվորականներին վախեցնելու խաղաքարտը: Ապրիլին պարզ դարձավ, որ ադրբեջանական բանակի մարտունակությունը, մեղմ ասած, չափազանց ուռճացված է: Ի դեպ, այն կարծիքը, որ Ադրբեջանի ռազմական ներուժը բավարար չէ Արցախի տարածքը գրավելու համար, գերակշռում է նաև ռուսական և ռուսալեզու փորձագիտական համայնքում (K. Կեդմի, Մ. Խոդորյոնոկ և այլք) [7, 8]: Թշնամուն ընդհանրապես չթերագնահատելով հանդերձ, հասկանալի է, որ նախագահ Ալիևը այլևս չի կարող համոզիչ լինել որպես հաշվարկվող ուժ: Սա, հավանաբար, ապրիլին ադրբեջանական ագրեսիայի ձախողման ռազմաքաղաքական հաջորդ արդյունքն է: Եվս մեկ նկատառում. Այն փաստը, որ թշնամին կրկին պարտվեց, արդեն պարզ էր ապրիլի 4-ին, երբ հյուսիսարևելյան ուղղությամբ պետական սահմանը մասամբ վերականգնվեց, կանխվեց լայնամասշտաբ հարձակումը Ակնայի ուղղությամբ, և հակառակորդի հարձակման ռեսուրսը գրեթե սպառվեց: , Եվ սա այն դեպքում, երբ թշնամին իր առավել պատրաստված անձնակազմին էր նետել մարտի: Ապրիլի 4-ից հետո թշնամին խնդիր ուներ ամեն գնով պահելու մեր որոշ ամրոցներ: Ըստ այդմ, ապրիլի 4-ին, 5-ին, առանց չափազանցության, պատերազմական գործողությունների յուրաքանչյուր ժամ 263 ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ավելի ու ավելի ծանրացրեց պարտության հետևանքները: Հենց այդ հանգամանքի գիտակցումն էլ ստիպեց հակառակորդին հրադադար խնդրել: Իրականությունն այն է, որ ապրիլի 5-ին ՝ հրադադարի ստորագրման պահին, ադրբեջանական հարձակողական խմբերը արդեն կորցրել էին իրենց մարտունակությունը և իրականացնում էին զուտ պաշտպանական առաջադրանքներ: Ուստի տեսակետը միանշանակ է, որ ապրիլի 5-ին հրադադարի ստորագրումը պետք է դիտարկել որպես հայկական կողմի կողմից արված մեծ փոխզիջում: Այսպիսով, ադրբեջանական երկրորդ ագրեսիայի տապալումից հետո բանակցային գործընթացում հայկական կողմի դիրքերը զգալիորեն ամրապնդվել են: Այժմ իշխանության դիրքերից գործելու մենաշնորհը պատկանում է հայկական կողմին: , ։
| Հոդվածում քաղաքագիտության եւ ռազմական հոգեբանության դիրքերից վերլուծության են ենթարկվել 2016թ.-ի մարտական գործողությունների արդյունքում տարածաշրջանում ձեւավորված որակապես նոր իրողությունները։
Ապրիլյան մարտական գործողությունները դիտարկում են որպես Ադրբեջանի հետ տեւական հակամարտության ռազմական ցիկլերից մեկը /եւ բնավ ոչ վերջինը/՝ նկատի ունենալով թուրք – ադրբեջանական ագրեսիվ նկրտումների հաստատունությունը։
|
Մերօրյա աշխարհակարգի իրարամերժ ըմբռնումների համատեքստում կոնֆլիկտը շարունակում է հանդես գալ որպես սոցիալական ժամանակի բոլոր չափումներում (անցյալ, ներկա, ապագա) գոյություն ունեցող երեւույթ։
Կոնֆլիկտի թեման արդիական է, քանի որ այսօր ապրող մարդը, անկախ ընթացիկ դարաշրջանի սկզբից հայտարարագրված «համալիր հանդուրժողականության» բանաձեւումից, կրում է պայքար, ըմբոստություն, ագրեսիա ոչ միայն դեպի արտաքին աշխարհ, այլեւ դեպի սեփական անձը։
Ժամանակակից մարդը առավել քան կոնֆլիկտային է, առաջին հերթին, ինքն իր նկատմամբ։
Ներքին կոնֆ516ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ լիկտի կարեւորության ընդգծման մարտահրավերը մերօրյա հասարակության ու նրա անբաժանելի տարր համարվող անձի կերպարն է։
Վերջինս կոնֆլիկտային է։
Ինչու՞ է առկա կոնֆլիկտը եւ որո՞նք են կոնֆլիկտի գոյապահպանությունն ապահովող ներքին ուղղորդիչները։
Սույն հոդվածի խնդիրն է բացահայտել այն խթանիչները, որոնք դեր են խաղում ներքին կոնֆլիկտի ձեւավորման ու դրա զարգացման վրա։
Մարդու կոնֆլիկտայնությունը խթանող անտեսանելի դրդապատճառների վերհանման նպատակով մեթոդական հիմքեր են ընտրվել պատմահամեմատականը, նկարագրականը եւ համադրականը։
Նախկինում խնդրի ուսումնասիրությունը տեղ գտել է փիլիսոփայության ոլորտում, բայց միայն հատվածականորեն։
Ի տարբերություն դրա՝ այս վերլուծության մեջ ընտրված մոտեցումների, տեսակետների՝ միմյանց հետ միաժամանակյա քննության, դրանց զուգորդման իմաստով կատարված եզրակացությունը դրույթների տեսքով ներկայանում է որպես նորույթ։
Կոնֆլիկտային խոսույթի իմաստավորման փորձերը սկսել են դեռեւս անտիկ շրջանից։
Փիլիսոփայության պատմության մեջ Հերակլիտեսն, ըստ էության, առաջինն է, ով խոսել է կոնֆլիկտի լինելիության անհրաժեշտության մասին՝ նկատելով, որ ցանկացած շարժում իր մեջ բովանդակում է փոփոխություն։
Բոլոր երեւույթների գոյությունը հնարավոր համարելով դրանցում առկա հակադիր սկզբների մշտական բախման ու պայքարի շնորհիվ՝ նա հայտարարում է. «...պատերազմն ամեն ինչի հայրն ու թագավորն է...» [1, с. 230]։
Անտիկ փիլիսոփան փաստորեն ազդարարում է փոփոխության, հակադրության (պատերազմի) ու դրանցից ածանցվող կոնֆլիկտի բնութենական լինելու գաղափարը՝ պնդելով, որ ամեն մի գոյավորի բնույթը կոնֆլիկտածին է։
Հիշյալ թեմայի մասին խորհրդածելը փիլիսոփայության տեսանկյունից մեզ միանշանակորեն ուղղորդում է դեպի մարդն ու նրա բնույթը։
Կոնֆլիկտային խոսույթն իր էությամբ ծավալվում է փիլիսոփայական այն հարցադրման շուրջը, թե ինչպիսին է մարդն իրեն ներհատուկ ապրումներով ու աշխարհի հետ հաղորդակից դառնալ ու բնածին կանխադրույթներով։
Ինքնաճանաչման գործընթացն է հենց առաջին կոնֆլիկտը, երբ մարդը հայացք նետելով դեպի ինքն իրեն, բախվում է իր ներաշխարհի ու իրենից դուրս գտնվող իրականության հետ։
Մարդու էությանը հարիր հակասականության բացահայտման ամբողջակա517ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ նությունը քննելը թերեւս պետք է կապել «Ճանաչիր ինքդ քեզ» հայտնի սկզբունքի համապարփակ քննության հետ։
Կոնֆլիկտ գոյություն ունի, երբ առկա է հակադրություն։
Իսկ հակադրությունն ապրում է մեզնից յուրաքանչյուրի մեջ։
Նկատենք, որ կոնֆլիկտային խոսույթի մասին մտորումները չեն սահմանափակվում միայն փիլիսոփայական գիտակարգի շրջանակներում։
Հետաքրքրված լինելով կոնֆլիկտի այս կամ այն կողմով՝ խնդրո առարկան դառնում է հետազոտության օբյեկտ կենսաբանության, հոգեբանության, մանկավարժության, քաղաքագիտության, մշակութաբանության, պատմության, սոցիոլոգիայի մասնագետների համար։
Վերացարկելով դասագրքային սահմանումների բազմազանությունից՝ բովանդակապես կոնֆլիկտ ասելով կարող ենք հասկանալ հակառակ ուղղվածություն ունեցող եւ փոխադարձաբար իրար բացառող շարժառիթների, հայացքների, նպատակների, պահանջմունքների, դիրքորոշումների, շահերի բախում։
Կարեւոր է հասկանալ, որ կոնֆլիկտում վճռորոշ դեր են կատարում վերջիններիս հենց տարաբեւեռ, հակընդդեմու միմյանց բացառող եւ ոչ թե պարզապես դրանց տարբեր լինելը։
Անգիտակցականի բնույթը որպես կոնֆլիկտայնության վկայություն Թեմատիկ վերլուծությունը մեզ ուղղորդում է դեպի մտածողության՝ «դասական» համարվողկացարանի՝ հոգեկանի իմաստային եւ բովանդակային բացորոշում։
Եվ իրոք,նախորդ դարի առաջին կեսին հոգեվերլուծության մեջ մարդու հոգեկանի նոր քարտեզագրման մեջ դերակատարում տրվեց ոչ միայն գիտակցությանն, այլեւ անգիտակցականին։
Մարդու էության, մասնավորապես, հոգեկանի կառուցվածքում հակասական բեւեռների լինելիության նկատմամբ առանձնակի ուշադրության գրավումը ժամանակագրական առումով բոլորովին պատահական չէ։
Մարդու վարքագծում անգիտակցականի կողմից որոշ դեպքերում առաջնորդության ստանձման մասին թեզն ունեցավ հիմք՝ ի դեմս երկու համաշխարհային պատերազմների բնութենական ակունքների քննարկման։
Ամբողջ աշխարհը ցնցած այդ քաղաքական երեւույթների կայացումը կապելով մարդկային ագրեսիայի հետ՝ փորձ կատարվեց դրա սաղմը որոնել անգիտակցականի մեջ։
Սրանով ստեղծվեց մտահայեցողական կամուրջ անգիտակցականի ու ագրեսիայի թեմա518ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ների միջեւ՝ ակնարկելով դրանց միջեւ առկա պատճառահետեւանքային հարաբերակցության մասին։
Ժամանակին հնչեցված ֆրոյդյան անսպասելի հայտարարությունն առ այն, որբանական էակն իր գործողություններում կառավարվում է անգիտակցականով կամ նախագիտակցությամբ, տակնուվրա արեց բանական էակի գիտակից «դասական» մոդելը։
Սրան հաջորդած բժշկագիտական հետազոտությունները լույս սփռեցին այն դրույթի վրա, որում բանական էակը հոգեւոր հակադրությունների մեջ եփվող անձ է՝ իր վարքագծի մոդելի «անսովոր»՝ գիտակցականության տիրույթից դուրս առկա շարժառիթներով հանդերձ։
Եվ այսու, կոնֆլիկտի լինելիության ներքին հիմնավորումը հարկ ենք համարում սկսել մարդու հոգեկանի կառուցվածքից, որում կարող ենք բացորոշել մարդու մեջ ընթացող պայքարը սեփական ցանկությունների, մղումների ու այն արգելքների միջեւ, որոնք պարտադրվում են սոցիալական միջավայրի կողմից։
Այն, թե ինչպես է ընթանում ու զարգանում այս բախումը, անգիտակցականի ու գիտակցության հնարավոր ու անհնարին երկխոսության հարթակում է։
Սեփական անձը ճանաչելը ենթադրում է գիտակցել, որ մարդն ապրում է անգիտակցականի մակարդակում,եւ սա այն իրավիճակում, երբ կա մշտական պայքար գիտակցաբար չընդունելու այն, ինչը գիտակցության տիրապետության տակ չի գտնվում։
Քննարկվող եզրույթի ներքին դրդիչների մասին առաջինը խոսել է Զիգմունդ Ֆրոյդը։
Նրա տեսության մեջ, բացի շատ վիճարկելի ու ժամանակին ոլորտի այլ ներկայացուցիչների համար անընդունելի դրույթները, հայտարարագրվեց մարդու բնույթին հարիր ու նրա հետ մշտապես առկա ներքին հակասականության գաղափարը։
Ֆրոյդյան ինքնաճանաչողության գործընթացը բարդանում է էլ ավելի, երբ մտածողը օգնության է կանչում ոչ միայն բանականությանն, այլեւ սրտին։
Բովանդակապես բարդ, բայց եւիրականացման տեսակետից երկարաժամկետ այս իրողության մեջ մարդը, լինելով հետեւողական, կհաջողի՝ ազատագրվելով այս կամ այն զգացումը/ապրումն իրենից հեռու վանելու կամ դուրս մղելու անհրաժեշտությունից։
Փաստորեն, որքան խորն է անձը ներթափանցում ինքն իր իրականության մեջ, այնքան նա ավելի զգոն է դառնում իր գիտակցության մեջ.գիտակցությունը դառնում է երեւացող, իսկ ներքին հակասականությունը՝ կոնֆլիկտայնությունը, քչացող։
Վերոգրյալով հանդերձ «հոգեվերլուծությունը չի կարող գիտակցությունը համարել հոգեկանի կառուցվածքի էությունը, 519ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ բայց փոխարենը պետք է այն համարի հոգեկանի հատկանիշը, որըկա՜մ կմիանա կա՜մ չի միանա դրա (այս.՝ հոգեկանի, հեղ.) մնացյալ հատկանիշներին»[7, с. 841]։
Անգիտակցականը լինելով բնատուր տարր՝ իր մեջ է ամփոփում բոլոր այն ցանկությունները, անհանգստություններն ուապրումները, որոնք մարդն ամեն կերպ փորձում է մոռանալ՝ դրանք չգիտակցելու ճանապարհով։
Բանական էակի ամբողջ կյանքը ներկայացնելով հոգեկանի տիրապետության տակ՝ Ֆրոյդն ընդգծում է գիտակցության կամ «Ես»-ի կազմավորումը որպես անհատի սոցիալականացման մոդելի (իր տարաբնույթ պահանջմունքներով հանդերձ) ու դրա հետ հակասականության մեջ հայտնվող ցանկություններիառճակատման, եւ որպես ավարտ՝ վերջիններիս արտամղման համատեքստում, որը «համարվում է հոգեկան կառուցվածք ունեցող մարդու պաշտպանողական հնարքներից մեկը» [6, с. 358]։
Անդրադարձ կատարելով մարդու կոնֆլիկտայնությունը սնուցող տարրերին՝ արժանահավատ է հիշատակել անգիտակցականում ծաղկող կոնֆլիկտն ապահովող երկու տեսակի բնազդների՝ կյանքի ծարավի ու մահվան բնազդի մասին։
Ֆրոյդյան հոգեփիլիսոփայական համայնապատկերում մահվան բնազդով վեր է հանվում մարդու մեջ առկա ապակառուցողական, քայքայիչ կողմը։
Պետք է ընդունել, որ յուրաքանչյուր անձ թշնամական, չարակամ վարգագիծ ցուցաբերելու հակվածություն ունի։
Կարծելով, որ մարդու առաջնաշարժիչը սերն է կյանքի նկատմամբ ու կործանարարությունը, մտածողը հանդես է գալիս բնազդաբանական տեսության դիրքերից։
Դրանք պայքար են մղում անգիտակցականի տիրույթում ու փաստորեն պատճառավորում մարդու բարի կամ չար լինելը։
Որքան մահվան ու կյանքի բնազդները առավել ցայտուն են դրսեւորվում մարդու հոգեկանում, այնքան տվյալ մարդը ձգտում է արտաքին՝ սոցիալական միջավայրում կայացման։
Հենց այս եղանակով է դրսեւորվում ներքին կոնֆլիկտն օբյեկտիվ աշխարհում։
Անգիտակցականում առկա ներքին այս հակասությունը կազմավորում է մարդկային բնույթի «ի սկզբանե կոնֆլիկտային լինելը» [4,с.84]։
Մտածողն, այնուհանդերձ, ամբողջապես չի բացառում այս կամ այն սկզբի գերակայության հարցում որոշակի աշխատանք տանելու շատ փոքր հնարավորությունը։
Սակայն, դա ընդունելու պարագայում ձեւավորվում է եւս մեկ հակասություն, այն է՝ անգիտակցականի վրա ազդեցության անհնարինության ու դրա ներսում առկա երկու սկզբների 520ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ «չափաբաժինների» կարգավորման առարկան։
Սրանով պայմանավորված, հավանաբար, հոգեվերլուծության մեջ կրկնակի հակասականության արգելքը հաղթահարելու նպատակով առաջ է բերվում «սուբլիմացիա» 1 հասկացույթը, երբ մի մարդ իր լիբիդոն, որը ամենահաճախն է ճնշման ենթարկվում, փոխակերպում է հիմնականում սոցիալական նշանակություն ունեցող նպատակների իրականացման։
Իմաստային առումով փաստորեն մասնագիտական գրականության մեջ կոնֆլիկտի ներքին դրդապատճառներից ազատագրվելու հնարավորությունը կապվում է «սուբլիմացիա»եզրույթի հետ։
Բանական էակի արարումն արձանագրելով կոնֆլիկտի հետ միաձույլ՝սուբլիմացիայի մեխանիզմը դիտարկվում է ոչ այնքան մարդու բնույթի հակասականության հաղթահարման, այլ դրա շրջանցման ազդակ, ինչի օգնությամբ հնարավոր է դառնում գոնե միառժամանակ խուսափել անգիտակցականի ապակառուցողական տարազան, անկանխատեսելի դրսեւորումներից։
Թեպետ պետք է նկատել, որ սուբլիմացիան, ի սկզբանե, համարվել է «փրկության օղակ» կոնֆլիկտներից ամենավտանգավորի՝ ներանձնային կոնֆլիկտի կառավարման համար, ինչը հետագայում անհուսալիորեն հերքվել է։
Բնատուր ագրեսիան որպես կոնֆլիկտի ներքին ցուցիչ Զ.Ֆրոյդը միակը չէ, ով մարդու կոնֆլիկտային էության դրդիչները կապում է ֆիզիոլոգիական պատճառավորվածության հետ։
Կարծել, որ ծնվելուն պես մեզ կանխատրված էոչ ավել ու ոչ պակաս ագրեսիան, վարքագծի բեւեռայնությունը, եւ որ ամենակարեւորն է, դա է այս աշխարհում ապրելու բնականոն ուղին, ժամանակին պնդում էր Ք.Լորենցը, ում «Այսպես կոչված չարը.դեպի ագրեսիվության բնական պատմություն» աշխատությունը հրատարակման պահից վայելեց հասարակական մեծ հետաքրքրություն։
Թեպետ թե՜ Ֆրոյդը, թե՜ Լորենցն իրենց տեսություններում բացորոշել են ագրեսիան որպես բանական էակին հասկանալու կարեւոր տարր, սակայն իրենց հայացքներում կա մեկնաբանության էական Ըստ էության, սուբլիմացիան անցանկալի մղումների եւ բնազդների վերափոխումն է սոցիալական տեսանկյունից առավել ընդունելի ձեւերի. տե'ս Բժշկական հոգեբանություն.ուսումնական ձեռնարկ. խմբ.Գասպարյան Խ.Վ., էջ 159։
521ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ տարբերություն։
Լորենցի պնդմամբմարդը գործնականության դրսեւորման հարցում առավել հաջողակ է այն դեպքում, երբ ագրեսիվ է։
Ագրեսիվ լինելը օգտակար է։
Ագրեսիվ լինելը, նույնն է թե՝ ֆիզիոլոգիապես մարդու բնույթի կոնֆլիկտայնությունը, լորենցյան ըմբռնմամբ բացասական իմաստ չի ենթադրում՝ ի տարբերություն Ֆրոյդի, ով համոզված էր, թե ագրեսիան, պարունակելով վնասի շարժառիթային փոխանցման տարրեր, ծառայում է կոնֆլիկտայնության խթանմանն ու աստիճանաբար սնուցվող ապակառուցողական ապրելակերպին։
Նրա մոդելում մարդը գոյություն ունի «ինքն իրեն քայքայելու ու նորից վերածնվելու ճանապարհով»։
Միաժամանակ, ագրեսիային որպես բնազդ բնորոշում է ակամա դրսեւորվելու հատկությունը եւ «...այդ բնազդի վտանգը հենց ինքնաբերական լինելն է»[3, с.26]։
Ագրեսիան չի սնուցվում արտաքին գործոնների ազդեցությամբ։
Բայց եւ ներսից այն դրսեւորման պահանջ ունի, ու ինչ-որ միպահի այն պետք է դուրս հորդի։
Այս վերջին դիտարկման տրամաբանությունը որսալը միանգամայն դյուրին է, երբ ակնարկ է կատարվում Լորենցի՝ Դարվինի էվոլյուցիայի տեսությանն ու բնական ընտրության պայքարի գաղափարին։
Եվ եթե այս մտքին զուգորդենք նրա կողմից առաջ քաշված դրույթընախնիներից ագրեսիայի հավանական «ժառանգորդվածության» մասին [3, с.23], կարելի է ենթադրել, որ ագրեսիան դարձել է բնատուր եւ միեւնույն ժամանակ մարդը կոփվել է՝ լինելով ագրեսիվ։
Մարդն իր ագրեսիան ձեռք է բերել բնապատմական, հազարամյակների տեւականություն ունեցող զարգացման արդյունքում։
Այս որակը մարդուն տրվել է ոչ թե ինքնաբերաբար, այլ կյանքի համար մղված պայքարին ի պատասխան։
Սա, ամենայն հավանականությամբ, Լորենցի կողմից իր տեսության օգտին կիրառված ամենաակնհայտ փաստարկներից մեկն է։
Թեպետ հաճախ է թմբկահարվում այս հեղինակի կողմից կենդանիներին հետազոտելու փաստը,եւ ստացված արդյունքները բանական էակի վրա արտատպելու նրա քայլը, սակայն ակնհայտ է, որ մտածողն իր տեսության մեջ միայն չի նույնացրել կենդանուն մարդու հետ, այլ շատ ընդգծված ցույց է տվել հենց մարդու զարգացումը՝ երբեմն ցուցադրելով վարքի նմանություններ դրանց միջեւ, հատկապես երբ վերլուծության էր ենթարկում նախաքաղաքակրթական պատմական ժամանակաշրջանը։
Սրանով պայմանավորված՝ կարծում ենք նաեւ, որմտածողը չի ծավալել մարդու ագրեսիայի դրսեւորման կենսաբանական 522ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ակունքների քննարկում, ինչը պարբերաբար սխալմամբ վերագրել են իրեն տեսության թերի ըմբռնման արդյունքում 2 ։
Այսպես՝ մարդ-կոնֆլիկտ-ագրեսիա եռյակի փոխպայմանավորվածությունը ենթադրում էանընդհատ պատերազմական վիճակում գտնվելու իրողություն։
Այս միտքը կարող ենք դիտարկել որպես ակնարկ է առ այն, որ ագրեսիան չպետք է մնա մեռյալ վիճակում. անհրաժեշտ է դրանից ձերբազատվել։
Լորենցն առհասարակ համոզված է, որ «...ժամանակակից քաղաքակիրթ յուրաքանչյուր մարդ տառապում է բնազդային-ագրեսիվ դրդապատճառների անբավարար լիցքաթափումից» [3, с. 117]։
Կոնֆլիկտը կա, ու այն սրվում է, որովհետեւ մարդու էության ագրեսիվ-կազմաքանդող էներգիան անընդհատ ավելանում է, եւ այն մարդու տիրապետության տակ հավետ չի մնում։
Ի հեճուկս վերոգրյալի՝ կոնֆլիկտային դրսեւորման այս ներհատուկ տեսակը՝ ագրեսիան, կարող էնաեւ ծառայել հօգուտ մարդու։
Ի պաշտպանություն մարդու համար կարեւորություն ունեցող երեւույթների, շահերի՝ կոնֆլիկտային ագրեսիվությունն իր դրսեւորմամբ եւս տեղ ունի [8, с. 35]։
Իսկ սա նշանակում է, որ ագրեսիան մշտնջենական չէ, ինքնաբուխ չէ, բայց այդուհանդերձ կա։
Է.Ֆրոմն առհասարակ կարեւորում էր մարդու տեսակը՝ ըստ սոցիալականացման բնույթի, եւ դրանից էր ածանցում ներանձնային կոնֆլիկտի որակական գիծը։
Կախված նրանից, թե մարդը կյանքի նկատմամբ ունի լավատեսական, սիրառատ, թե սպառողական ուչարորակ վերաբերմունք, նա խթանում է առաջընթաց ապահովող ու քայքայիչ հատկություն ունեցող կոնֆլիկտների առաջացումը 3 ։
Ինչ վերաբերում է Լորենցի դիտարկմանն այս առնչությամբ, ապա նրա հայացքներում ագրեսիայի ուղղվածությամբ պրակտիկ վարժանքներ ամենեւին չկան։
Մտածողը միամտաբար հակված է հավատալ, որ ինքնաճանաչման մասին լոկ տեսական գիտելիքներ կուտակելը, այդ Այս առնչությամբ տեղին է հիշատակել Դ.Լերմանին ու Լ.Հայզենբերգին.տե'սLehrmann Behavior, in։
Quarterly Review of Biology, Vol. 28, N.4, New York 1953, էջ337Washington 1972, էջ123-128։
Է.Ֆրոմն օգտագործում է «բիոֆիլիա» եւ «նեկրոֆիլիա» տերմինները. տե'ս Фромм Э. Москва 1994, էջ 280-318։
523ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ թվում՝ բնատուր ագրեսիայի գոյության մասին տեղեկություն ունենալն, ավելի քան բավարար է։
Ինչ վերաբերում է գիտելիքին, ապա այն հատկապես պետք է վերաբերի «մեր վարքագծի մեջ առկա պատճառական կապերի» օբյեկտիվ հետազոտությանը, չէ որ «...աշխարհում առկա բոլոր երեւույթների հիմքում ընկած են բնության օրենքները եւ այս իմաստով մենք բոլորս հանգեցված ենք բնական օրենքներին» [2, с.56]։
Շարժվելով այս ճանապարհով՝ Լորենցը, մասնավորապես, փորձ է կատարում ըմբռնել, թե ինչպես կարելի է փոխատեղում իրականացնել ագրեսիա առաջացող օբյեկտի ու ագրեսիայի հետ որեւէ առնչություն չունեցողի միջեւ կոնֆլիկտի վերացման նպատակով [2, с.176]։
Որոշակի վերապահմամբ կարելի է ընդունել, որ մտածողն այս կերպ խոսել է սուբլիմացիայի մասին, որի վերաբերյալ սակայն իր գլխավոր աշխատության մեջ չկան վերլուծություններ։
Կարծում ենք, որ Լորենցի՝ ագրեսիայի մասին տեսությունը, հենքում ունենալով վերոնշյալ դարվինյան հայեցակետը, չենթադրեց դրա գոյության պատճառների քննարկումը։
Եվ անգամ դրա համար Լորենցը չկարեւորեց մարդու մտահայեցողական հնարավորությունները։
Ի հեճուկս Լորենցի, Ֆրոյդը դարձավ «մարդասեր». նահայտարարեց մարդու բնածին անսահման ունակությունների մասին։
Ամեն մեկիխնդիրն իր հոգեկանում է, բայց խնդրի վրա խոշորացույց պահելը եւս մարդու ներուժն է։
Հեռու փախչելով մեր կոնֆլիկտային էությունից՝ մենք ավելի շատ ենք թաթախվում դրա մեջ ու հակառակը, ընդառաջ գնալով դեպի խորքը, ունակ ենք լինում ճանաչելով այն ղեկավարել։
Կոնֆլիկտից պետք է ոչ վախենալ եւ առավել եւս ոչ էլ խուսափել. դրա հետ պետք է կարողանալ աշխատել՝«գործարքի մեջ» մտնելով եւ գտնելով առավել օգտակար որոշումն այս կամ այն իրավիճակի առնչությամբ։
Հատկանշական է, որ փիլիսոփա, սոցիոլոգ Մ.Ֆոլլեթը կարեւորում էր կոնֆլիկտի հետ սովորել աշխատելու հմտությունը՝շեշտադրելով ոչ թե կազմաքանդող, այլ կառուցողական հետեւանքներին դրա հանգեցումը։
Ընդգծելով գործողություններից դեպի մտածողության փոփոխության ճանապարհը՝ նա մոդելավորում է հեղափոխական հետեւյալ կարգախոսը. «քանի դեռ չեք փոխելմարդկանց վարքագծի մոդելը,Դուք չեք կարող փոխել հենց մարդկանց» [5, с. 75]։
Փաստորեն այն կոնֆլիկտները, որոնց առաջացման հիմքում ընկած է ագրեսիան, սկզբունքորեն կարող են եւ՜ զարգանալ եւ՜ անկում 524ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ ապրել։
Ագրեսիան մարդու վարքագծի տեսակը պատճառավորող բնատուր հատկություն է, ինչով պայմանավորված այն տեղ ունի յուրաքանչյուրիս կյանքում։
Սակայն լինելով մեզ կանխատրված՝ դրա ակտիվացումն ու պասիվացումը ենթակա են արտաքինից ղեկավարվող մի շարք գործոնների։
Դրանց շարքում հրատապություն է ձեռք բերում հուզական սովը։
Կարիք չունենալով ժառանգել հույզ՝ ժամանակակից մարդը գործի է դնում իր բանականությունը. խոսքն այստեղ հուզական այն որակազրկման մասին է, երբ կա հաճույք, բայց չկա ուրախություն։
Սրանցից առաջինն անցողիկ է ու իր կարճաժամկետ լինելը ենթադրում է տրված առանց չարչարանքի։
Ի հեճուկս դրա՝ ուրախությունը հաճախ երկարատեւ աշխատանք ու ջանք պահանջող ապրում է։
Ընդ որում, ներդրվելիք ուժը գրեթե միշտ պահանջում է անհարմարության ապրում։
Հաշվի առնելով վերհիշյալ մտածողների միջեւ առկա տարբերությունները թեմատիկ առնչությամբ, ակնհայտ է մի կարեւոր փաստ՝ իրենք համոզված են, որ մենք ունենք բնատուր ագրեսիա, իսկ դա նշանակում է, որ մարդը չի կարող ընտրել չլինել կոնֆլիկտային.նա այդպիսին է ծնվել։
Տարբերիչ գիծը կայանում է այն հանգամանքի մեջ, թե ուր եւ ինչպես է մարդը ուղղորդում ագրեսիան՝ դեպի կյանքի կառուցարկո՞ւմ, թե կազմաքանդում։
Եզրակացություն Ի վերջո, ապրելով օբյեկտիվ իրականության ու ներաշխարհի պահանջածի/արգելածի, եւ համապատասխանաբար, ցանկացածի կոնֆլիկտային իրողության միջեւ, մարդու համար կշեռքի ո՞ր նժարն է դառնում ծանրակշիռ։
Հաշվի առնելով, որ մեզնից յուրաքանչյուրը ակամա հայտնվում է մշակութային խճանկար ներկայացնող իրականության մեջ, ստացվում է, որ այս երկուսի միջեւ պայքարը կարող է ավարտվել հօգուտ ներանձնայինի այն պարագայում, եթե սոցիումն իրեն անհրաժեշտը ներկայացնի մարդուն հաճոյապաշտ թվացող պահանջների առաջ քաշման հաստատակամության համատեքստում՝ փոխարենը հերքելով պատժելու ֆենոմենը։
Ամփոփելով կարող ենք ասել, որբովանդակապես կոնֆլիկտները մեծ հաշվով մակաբերված են կյանքի բնութենականությունից։
Այսպիսով, հանգում ենք հետեւյալին՝ 525ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆ Էությամբ կոնֆլիկտները, անկախ իրենց ուղղվածությունից ու բնույթից, ծառայում են որպես կյանքի վերաթարմացման ազդակ՝ ամեն ինչ կամ տվյալ դրվագը նորից սկսելու, անելու հնարավորության համատեքտում։
Որքան ակտիվ է կոնֆլիկտը մարդու ներսում, այնքան մեծ է հավանականությունը, որբանական էակնարտաքին աշխարհում կհայտնվի կոնֆլիկտային հակամարտության մեջ։
Իսկ քանի որ բոլորս ներսում ապրումակցում ենք կոնֆլիկտի հետ, ստացվում է, որ արտաքին աշխարհում կոնֆլիկտ միշտ լինելու է, եւ մենք դրանում ներգրավված ենք լինելու։
Ոչ մի բանական էակ ներքին կոնֆլիկտից փախչել չի կարող։
Փիլիսոփայական տեսանկյունից կոնֆլիկտից չխուսափելու իմաստը կայանում է դրա հետ մեկտեղվող ու ենթադրվող փոփոխության հանգամանքն անբեկանելիորեն ընդունելու մեջ։
Իսկ թե այդ փոփոխությանն ինչ ուղղվածություն, երագ ու բովանդակություն կհաղորդվի, մնում է հուսալ, որ պատասխանատություն կրողը մարդն է։
| Ներքին կոնֆլիկտի ուսումնասիրության կարեւորությունը պատճառավորված է արդի հասարակության եւ նրա անբաժանելի տարր հանդիսացող մարդու սոցիալական կերպարով։
Ժամանակակից մարդը հաճախ ներկայանում է կոնֆլիկտի հետ «ձեռք ձեռքի բռնած»։
Այսօր մարդու ներքին ակնկալիքները հակասության մեջ են գտնվում սոցիալական պահանջմունքների հետ։
Այս զարգացող բախումը հետզհետե դառնում է ավելի ուժգին, եւ դրա դրդիչը մարդու՝ ինքն իր հետ պայքարի մշտական գործընթացն է։
Վերլուծության ընթացքում վեր են հանվում մարդու ներքին կոնֆլիկտի լինելիությունն ապահովող գլխավոր ազդակները։
Դրանց համադրական նկարագրությամբ ցույց է տրվում, որ այն մարդու մեջ ներարկված «կոդ» է. գոյավորվելով՝ այն արմատավորվում ու զարգանում է հենց մարդու ջանքերի շնորհիվ։
Բխեցվում է եզրակացություն, որ ներքին կոնֆլիկտից փախչել հնարավոր չէ։
Իմաստազրկելով դրա դեմ պայքարելը՝ առաջարկվում է հասկանալ կոնֆլիկտի «լեզուն» ու այն ծառայեցնել հօգուտ մեզ։
|
ՄԱՐԶԱՅԻՆ ԼՐԱԳՐՈՂՆԵՐԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ(Լոռու մարզի օրինակով)Մարզերում գործունեություն ծավալող լրագրողներին կարելի է բաժանել3 խմբի՝ լրագրողներ, որոնք թղթակցում են միայն հանրապետական ԶԼՄ-ներին, լրագրողներ, որոնք միաժամանակ համագործակցում են և´ տեղական, և´հանրապետական լրատվամիջոցների հետ, լրագրողներ, որոնք աշխատում ենմիայն տեղական ԶԼՄ-ների համար։
Լրագրողներ, որոնք թղթակցում են միայն հանրապետական ԶԼՄ-ներին։
Միայն հանրապետական ԶԼՄ-ներին Լոռու մարզից թղթակցողների թիվըշատ չէ։
Նրանք համագործակցում են հանրապետության տեղեկատվականգործակալությունների հետ կամ թղթակցում են հանրապետության մի քանիԶԼՄ-ների։
Պատրաստում են հիմնականում իրադարձային, հազվադեպ՝ հրապարակախոսական կամ վերլուծական նյութեր որոնք հիմնականում մշակութային ինչ-որ իրադարձությունների մասին են։
Լրագրողներ, որոնք միաժամանակ համագործակցում են և´ տեղական,և´ հանրապետական լրատվամիջոցների հետ։
Նրանք, տեղական լրատվամիջոցներում աշխատելուն զուգահեռ, հիմնականում հանդես են գալիս որպես որևէ հանրապետական լրատվամիջոցի սեփական թղթակիցներ։
Շատ է կարևորվում մարզային լրագրողների դերը հանրապետական լրահոսում մարզային լրատվության ապահովման գործում. «Շատ կարևոր ու անհրաժեշտ է սեփական թղթակիցների ինստիտուտը, որըթույլ է տալիս թողարկումներում ապահովել տեղեկատվության լայն աշխարհագրություն։
Որպես կանոն` թղթակիցները պետք է լինեն ավելի փորձված,բազմակողմանի զարգացած, տիրապետեն տարբեր թեմաների, քանզի նրանքսկզբունքորեն ի վիճակի պետք է լինեն անդրադառնալ ցանկացած թեմայի, որը կհետաքրքրի հեռուստաընկերությանը՝ երաժշտությունից մինչև քաղաքականություն»1։
Տեղեկատվական դաշտում, բացի սեփական թղթակիցներից, շատ է արժևորվում նաև հատուկ թղթակիցների աշխատանքը։
Հատուկ թղթակիցներըկարող են աշխատել ինչպես արտասահմանում, այնպես էլ հանրապետության1 Երիցյան Ս., Հեռուստատեսային մասնագիտություններ. կրթությունից մինչև վարպետություն,Եր., 2007, էջ 97։
տարբեր մարզերում։
Որոշ լրատվամիջոցներ հատուկ թղթակիցներ են գործուղում այս կամ այն վայր՝ ինչ-որ թեմայով նյութ պատրաստելու համար։
Ի տարբերություն սեփական թղթակիցների՝ հատուկ թղթակիցներ Լոռումարզում չկան։
Սեփական թղթակիցների համեմատությամբ՝ հատուկ թղթակիցները որոշակի առանձնահատկություններ ունեն։
Սեփական թղթակիցները միջավայրին, կատարվող դեպքերին, խնդիրներին ծանոթ, մոտ կանգնած ու դրանցհետ անընդհատ առնչվող լրագրողներ են, մինչդեռ հատուկ թղթակիցները «թարմ և սուր աչք» են. միանգամից կարող են նկատել նոր թեմաներ, խնդիրներ, լուսաբանելու արժանի դեմքեր կամ դեպքեր, որոնք սովորական կարող էին թվալ սեփական թղթակցի համար։
Բացի այդ՝ շատ հավանական է, որփոքր տարածաշրջանում աշխատող լրագրողը ինչ-ինչ պատճառներով կաշկանդված լինի, չցանկանա որևէ թեմա լուսաբանել, որևէ խնդիր բարձրացնել(փոքր տարածաշրջաններում բոլորը բոլորին ճանաչում են և ինչ-որ տիպի՝ շահերից բխող, բարեկամական կամ այլ բնույթի կախվածություն ունեն միմյանցից)՝ խուսափելով ինչ-որ խոչընդոտների հանդիպելուց։
Հատուկ թղթակիցնայս ամենից «ազատված» է։
Նա հանգիստ կարող է գալ և լուսաբանել ցանկացած թեմա՝ առանց հնարավոր «վտանգներից» վախենալու։
Իհարկե, պարտադիր պայման չէ, որ հատուկ թղթակիցը այլ բնակավայրից գա որևէ տարածաշրջան՝ նյութ պատրաստելու նպատակով։
Հնարավոր է,որ հատուկ թղթակիցը ապրի տվյալ բնակավայրում։
Այս պարագայում սեփական թղթակցից նա տարբերվում է թեմաների ընտրությամբ, նյութերի բովանդակությամբ։
Նա ավելի հաճախ ներկայացնում է վերլուծություններ, հետաքննություններ, գնում է լուրջ խնդիրների ու թեմաների հետքերով։
3. Լրագրողներ, որոնք աշխատում են միայն տեղական լրատվամիջոցների համար։
Նրանք աշխատում են ինչպես մարզկենտրոնի, այնպես էլ մարզիտարբեր համայքների լրատվամիջոցներում։
Նրանցից ոմանք, բացի իրենցլրատվամիջոցից, թղթակցում են վանաձորյան ԶԼՄ-ներին, ոմանք աշխատումեն միայն իրենց լրատվամիջոցի համար։
Մարզի այն լրագրողները, որոնք նաև հանրապետական ԶԼՄ-ների սեփական թղթակիցներ են, նյութերի բովանդակության ավելի լայն սպեկտր ունեն.նրանց աշխատանքներն ավելի են համապատասխանում տեսաբանների մշակած լրագրողական օրենքներին, առավել խորքային ու համակողմանի են, գերակշռում են թեմատիկ, խնդրային նյութերը։
Նշված առումներով նրանց զիջում են երկրորդ խմբի լրագրողների աշխատանքները։
Կարելի է նկատել, որ մարզի լրատվամիջոցների մատուցած տեղեկատվությունը բազմազան ու բազմաբնույթ չէ։
Սա հաճախ պատճառաբանվում էայն հանգամանքով, որ համեմատաբար փոքր տարածաշրջանում կատարվողիրադարձությունները շատ չեն, և դրանք միաժամանակ հայտնվում են տեղական գրեթե բոլոր լրատվամիջոցների ուշադրության կենտրոնում։
Այս պայման ներում օպերատիվության առումով ավելի է դժվարանում մարզի պարբերական մամուլի աշխատանքը, քանի որ նրանց լույսընծայման պարբերականությունը թույլ չի տալիս առաջինը ներկայացնել այս կամ այն իրադարձությունը.մինչև շաբաթաթերթի կամ հանդեսի հերթական համարի լույս տեսնելը հեռուստաընկերությունները իրենց ամենօրյա եթերում արդեն հայտնում ենտվյալ իրադարձության մասին2։
Այստեղ թերթերի հաղթաթուղթը դառնում էմիայն լսարանին արդեն հայտնի իրադարձությունները վերլուծելը, նոր եզրահանգումներ կատարելը, պատճառահետևանքային կապեր գտնելը և այլն։
Այսառումով, սակայն, մարզի թերթերը աչքի չեն ընկնում։
Թերթերի էջերում քիչ ենխորը վերլուծությունները, մնացած լրատվամիջոցների համեմատությամբ՝ գերակշռում են խնդրային կամ թեմատիկ նյութերը։
Դրանք, սակայն, մեծ մասամբ հուսադրող ու արժանահավատ չեն. «Ուսումնասիրելով այսօր Վանաձորում լույս տեսնող տասն անուն մամուլը՝ դժվար չէ տեսնել, որ լրատվականբնույթ ունեցող թերթերում չոր-ցամաք տեղեկատվությունը գերակշռում է, թեմատիկան կաղապարված է»3։
Հեռուստաընկերությունների մատուցած տեղեկատվության մեջ մեծ մասամբ տեղական իրադարձային լուրեր են, թեև հանդիպում են նաև թեմատիկ նյութեր, վերլուծություններ։
Ընդհանուր միօրինակության և նույն իրադարձությունների հաղորդման ֆոնին հեռուստաընկերությունների մատուցած նյութերը փոքր-ինչ կարող են տարբերվել հենց զանազան խնդիրների ու թեմաների սեփական ընտրությամբ, դրանց վերլուծությանու ներկայացման ձևով։
Այստեղ, սակայն, լրագրողական աշխատանքը զգալիկերպով կաղում է։
Տեղեկատվության միօրինակության, նյութի պակաս լինելուպատճառները ավելի շատ արդարացումներ են դառնում լրագրողների համար։
Վերլուծության կամ թեմատիկ նյութի պատրաստման հումք դառնում են միայնծեծված ու բազմիցս քննարկված թեմաներ ու խնդիրներ (դրանք նկատելուհամար պարտադիր չէ լրագրողի աչք ու հոտառություն ունենալ, օրինակ՝ միջավայրի աղտոտվածություն, ճանապարհների քարուքանդ վիճակ և այլն)։
Ընդ որում՝ այս թեմաների վերլուծություններն էլ են թերի, ոչ լիարժեք ու համակողմանի։
Լրագրողը բավարարվում է միայն կոնկրետ նյութի պատրաստմամբ,մի քանի կարծիքներ է ներկայացնում ու սահմանափակվում այդքանով։
Այդպես էլ անհայտ է մնում՝ ինչ է լինում խնդրի հետ նյութի հրապարակումից հետո։
Լրագրողի սուր աչք ասվածը կա´մ ընդհանրապես բացակայում է, կա´մ էլհանդիպում է հազվադեպ։
Լրագրողը պիտի անընդհատ զգոն լինի, ակնհայտից ու սովորականից բացի, պիտի կարողանա տեսնել առավել խորքայինը,տողատակը։
Երբեք չի կարելի արդարացնել այն լրագրողին, որը նյութի պակաս է զգում. նյութ ու դիտարժան թեմա կարելի է գտնել ամենուր։
2 Շաբաթական 2 անգամ պարբերականությամբ տպագրվում է միայն «Լոռու մարզ» թերթը։
3 Հարցազրույց լրագրող Հովհաննես Սարդարյանի հետ։
Ներկայումս մարզերում (և ոչ միայն) գործունեություն ծավալող մարզայինլրագրողներից շատերի ամենամեծ թերությունը գրագիտության, ինտելեկտի,լայն մտահորիզոնի բացակայությունն է, որից էլ բխում են մասնագիտականոլորտի հիմնական թերությունները։
Տեղական ԶԼՄ-ներում աշխատող լրագրողների մեծ մասը համապատասխան մասնագիտական կրթություն չի ստացել։
Կրթություն ստացած մի քանի լրագրողներ էլ, այնպիսի տպավորություն է,որ մոռացել են անընդհատ կարդալու, զարգանալու, կատարելագործվելու,ժամանակի հետ քայլելու մասին։
Խնդիր է նաև այն, որ քիչ աշխատավարձերի,աշխատանքային նեղ հնարավորությունների ու դաշտի լճացման պատճառովորակյալ մասնագետները հեռանում են մարզից։
Այս ամենի առկայության պարագայում վստահորեն կարելի է ասել, որ տեղական ԶԼՄ-ները առավել արժեքավոր տեղեկատվություն, վերլուծություններ, հետաքննական և այլ տիպինյութեր կներկայացնեին։
Քիչ է ուշադրություն դարձվում նաև մարզում կատարվող որոշ իրադարձություններին, որոնք արժանի են լրատվամիջոցների ուշադրությանն արժանանալուն։
Օրինակ՝ տեղական լրահոսում քիչ են հանդիպում մարզի գիտնականների գիտական ձեռքբերումների մասին պատմող նյութեր (բացառությունեն «Լոռու մարզ» և «Վանաձորի պետական համալսարան» (նախկինում՝«Ապագա մանկավարժ») թերթերը)։
Մեծամասշտաբ իրադարձությունները չեն տեղայնացվում։
Դրանք կարողեն լինել աշխարհում կամ հանրապետությունում տեղի ունեցած կարևորագույն իրադարձություններ՝ օրենքների ընդունում կամ փոփոխում, միջազգայինպայմանագրերի կնքում, տարածվող հիվանդություններ, համաճարակներ ևայլն։
Այս ամենի մասին մասնագետների կարծիքներն ու սեփական վերլուծությունները համադրելով՝ կարելի է անել կանխատեսումներ, եզրակացություններ անել, որոնք առավել հետաքրքիր ու արժեքավոր կլինեն, քան կենցաղային մակարդակի մի քանի ծեծված հարցեր անընդհատ բարձրացնելը։
Դիտարկենք, օրինակ, ակտուալ ու շատ քննարկվող միջազգային հարցերից մեկը՝ Ռուսաստան-Թուրքիա տարաձայնությունները։
Հակամարտությունըօրեցօր հասունանում է, ամեն օր նոր իրադարձություններ են գրացվում,խնդրի հետ մեկտեղ ռուսական բոլոր լրատվամիջոցներով պարբերաբարշեշտվում են Հայաստանի, հայկական բանակի անունները։
Մարզի տեղականլրատվամիջոցներին սա ընդհանրապես չի հետաքրքրում։
Ի՞նչ վտանգ կարող էապառնալ մարզին, եթե ռազմական գործողություններ սկսվեն, որքա՞ն է հավանական ռազմական գործողությունների սկսվելը, ի՞նչ կարող է (կամ չի կարող) անել Հայաստանը, ինչպե՞ս այս ամենը կազդի երկրի տնտեսության, անվտանգության վրա, մի քանի ամիս առաջ Հայաստանի հետ կնքած ընդհանուրՀՕՊ համակարգի ստեղծման պայմանագիրը ինչպե՞ս կօգտագործի Ռուսաստանը, հերթական անգամ խաղալիք կդառնա՞նք մեծ տերությունների ձեռքին և այլն։
Հազարավոր հարցեր են առաջանում, որոնց պատասխանները ցանկալի կլիներ գտնել տեղական լրատվամիջոցներում։
Լոռու մարզում գործունեություն ծավալող 10-ից ավելի լրագրողների հետզրուցելով՝ փորձեցինք առանձնացնել տեղական լրատվամիջոցների, մարզային լրագրության առանձնահատկությունները, զարգացման միտումները,լրագրողական աշխատանքի թերությունների պատճառները և այլն։
Լրագրողների կարծիքները տեղ-տեղ համընկնում էին, կային հակադիր կարծիքներ,տարբեր տեսակետներ։
Լրագրողներից մի քանիսը տեղական ԶԼՄ-ների առանձնահատկություններից առաջինը համարեցին լսարանի շատ ավելի փոքր ու սահմանափակ լինելը հանրապետական լրատվամիջոցների համեմատությամբ։
Այս հանգամանքը ունի և՛ դրական, և՛ բացասական կողմեր։
Սա թույլ է տալիս ավելի հեշտությամբ ճանաչել լսարանը, պարզել նրա հետաքրքրությունները, պահանջները։
Փոքր տարածաշրջանում ապրող մարդկանց հիմնականում առնչվում են միևնույն խնդիրները, դրանք համընդհանուր հետաքրքրության են արժանանումլսարանի կողմից։
Հանրապետական լրատվամիջոցների աշխատանքը այս առումով փոքր-ինչ ավելի բարդ է, քանի որ նա գործ ունի տարբեր տարածաշրջաններում ապրող, հիմնականում տարբեր խնդիրներ, պահանջներ, սովորություններ ու հետաքրքրություններ ունեցող մարդկանց հետ։
Հանրապետական լրատվամիջոցները իրենց առջև դրված լուրջ խնդիր ունեն՝ հնարավորինսառավելագույն կերպով բավարարել հանրապետության տարբեր ծայրերումապրող բոլոր մարդկանց պահանջները։
Մյուս կողմից, փոքր տարածաշրջանում քիչ թեմաներ են, չնայած ՍերգոԵրիցյանը իրավացիորեն նկատում է, որ որտեղ մարդկային կյանք կա, այնտեղչի կարող չլինել հասարակական հնչեղության տեղեկատվություն4։
Փաստորեն՝թեմաներն ամենուր են և անընդհատ։
Այստեղ լրագրողի գործը նշանավորվումու առավել ընդգծվում է նրանով, որ նրա աչքը պիտի կարողանա փոքր տարածաշրջանում գտնի, նկատի ու վեր հանի այս կամ այն թեման, որը հրատապ էու նշանակալից։
Լրագրող Նելլի Դավթյանը, որ երկար տարիներ աշխատել է և´ տեղական,և´ հանրապետական տարբեր լրատվամիջոցներում, այս մասին նշեց. «Իմ կարծիքով չհետաքրքրող նորություն չկա, կարևորն այդ նորությունները մատուցելու, հետաքրքրություն առաջացնելու բառեր գտնելն է։
Իմ ուսուցիչ և հորեղբայր Համլետ Դավթյանն ինձ ասում էր, որ ռեպորտաժն այնքան հետաքրքիրպետք է լինի, որ խոհանոցում աման լվացող տնային տնտեսուհին, ռեպորտաժի առաջին բառերը լսելով, խոհանոցից հյուրասենյակ գա և ինքնամոռաց ունույնիսկ առանց բազմոցին նստելու պիտի նայի այդ տեսանյութը, նույնը վերաբերում է տպագրված հոդվածին՝ այն առաջին բառից մինչև վերջինը պիտի4 Տե՛ս Երիցյան Ս., Հեռուստատեսային մասնագիտություններ. կրթությունից մինչև վարպետություն, Եր., 2007, էջ 96։
կլանող ու հետաքրքիր լինի, ընթերցողը պիտի նյութը կարդալիս մոռանամնացած բոլոր բաների մասին։
Լրագրողը նյութ պետք է գրի, երբ իրոք ասելիքկա»5։
Տեղական լրատվամիջոցները հրաշալի դպրոցներ են լրագրողի հմտանալու համար։
Սա փաստում են գրեթե բոլոր այն լրագրողները, որոնք աշխատելեն դրանցում։
Նրանք իրենց ճանապարհն սկսել են տեղական ԶԼՄ-ներում,ապա աշխատել և աշխատում են հանրապետական տարբեր լրատվամիջոցներում («Հ1» ՀԸ և «Ազատություն» ՌԿ, «Շանթ» ՀԸ, «Կենտրոն» ՀԸ , «Առավոտ», «Ասպարեզ» թերթեր և այլն)։
Տեղական լրատվամիջոցի տված փորձը շատ արժեքավոր է, հատկապես,եթե լրագրողն իր առաջին քայլերն է անում։
Սա լավ հարթակ է տեսական գիտելիքները գործնականում կիրառել սովորելու համար։
Նա ինքը պիտի հետաքրքիր թեմաներ, վառ հերոսներ գտնի, շփվի մարդկանց հետ, տեղեկատվություն հավաքի, մտածի, թե ինչ հետաքրքիր մեթոդներ ու ճանապարհներկան՝ այդ տեղեկատվությունը հետաքրքիր ձևով մատուցելու համար։
Առաջինքայլերը կարևոր են ոչ միայն աշխատանքի բովանդակային տեսանկյունից,այլև տեխնիկական. ինչպե՞ս տեսախցիկի հետ աշխատել, ինչպե՞ս պետք էբռնել բարձրախոսը, ընտրել ճիշտ կադրեր, դրանք մոնտաժել, մշակել ձայնագրությունը, ընտրել ճիշտ ու ընկալելի արտահայտչամիջոցներ, ձևակերպելխոսքը, մշակել տեքստը և այլն։
Լրագրողը սովորում է նաև աշխատել թիմում։
Մարզի լրատվամիջոցներում աշխատող լրագրողը մի քանի նոր մասնագիտությունների է սկսում տիրապետել։
Այս դպրոցն ավարտելուց հետո մարզայինլրագրողների համար բավական հեշտանում է ավելի մեծ լսարան ունեցողլրատվամիջոցների աշխատանքին ինտեգրվելը։
Ներկայումս «Ազատություն»ռադիոկայանում աշխատող Նարե Ստեփանյանը այն բազմաթիվ լրագրողներից մեկն է, որն իր աշխատանքային ուղին սկսել է տեղական լրատվամիջոցներից. «Քանի որ իմ առաջին հեռուստատեսային քայլերն սկսել եմ Վանաձորի«ՄԻԳ» հեռուսատաընկերությունում, կարող եմ հստակ ասել, որ այն ինձ համար իսկապես եղել է մեծ դպրոց, որտեղ ես սովորել եմ ամենահասարակ բաները։
Մոտ 6 ամիս տեղական հեռուստաընկերությունում աշխատելով՝ ստացել եմ բավական մեծ փորձ նաև ինքնավստահություն հանրապետական ԶԼՄներում աշխատելու համար»6։
Համեմատելով տեղական և հանրապետական լրատվամիջոցներում ծավալած գործունեությունը, հանդիպած արգելքները՝ Նարե Ստեփանյանը նշեց.«Պետք է ասեմ, որ «ՄԻԳ» հեռուստաընկերությունում աշխատելու ընթացքումչեմ հիշում գոնե մեկ դեպք, որ որևէ արգելքի եմ հանդիպել։
Պատճառը երևիթե այն էր, որ հիմնականում իրադարձային թեմաներ էի լուսաբանում։
Նույնըչեմ կարող ասել «Ազատություն» ռադիոկայանում աշխատելու մասին, քանի5 Հարցազրույց լրագրող Նելլի Դավթյանի հետ։
6 Հարցազրույց լրագրող Նարե Ստեփանյանի հետ։
որ մարզային իրադարձային թեմաները, որոնք կհետաքրքրեն իմ լրատվամիջոցին, այնքան էլ շատ չեն, հիմնականում հեղինակային նյութեր եմ պատրաստում, երբեմն հետաքննական։
Վերջինիս դեպքում երբեմն արգելքներ լինումեն։
Որպես օրինակ կարող եմ նշել Վանաձոր Քիմպրոմի դեպքը. գործարանիաշխատողները ամիսներ շարունակ աշխատավարձ չէին ստանում, բազմիցսբողոքի ցույցեր էին անում, մինչդեռ գործարանի ղեկավարությունը որևէ քայլչէր ձեռնարկում, հրաժարվում էր ԶԼՄ-ների հետ հանդիպումից, մեկնաբանություններ տալուց։
Բազմաթիվ անգամ փորձել եմ մեկնաբանություն ստանալղեկավարությունից և ընդամենը մեկ անգամն է հաջողվել։
Ասածս վկայում է,որ երբեմն պատկան մարմինները դժկամությամբ են հարցազրուցներ տալիս,քանի որ իրենց համար ցավոտ խնդիրների եմ անդրադառնում, որոնց մասինչէին ցանկանա բարձրաձայնել»7։
Չի կարելի ասել, որ հանրապետական լրատվամիջոցների մատուցած տեղեկատվությունը փայլում է թեմաների ու բարձրացրած խնդիրների բազմազանությամբ, անկողմնակալությամբ։
Լրագրող, հեռուստամեկնաբան ԼուսինեՍարգսյանը նման կարծիք հնչեցրեց. «Մարզային ու հանրապետական լրագրողների գործունեության մեջ միանշանակ տարբերությունները շատ են՝ և´բարդություններ, և´ նրբություններ։
Իմ կարծիքով՝ մարզում աշխատող լրագրողն ավելի ազատ է թեմայի ընտրության ու դրանց լուսաբանման հարցում։
Հանրապետական լրատվամիջոցներում աշխատող լրագրողները, իմ կարծիքով, ավելի շատ կենտրոնացած են իրադարձային նյութերի վրա։
Սա, իհարկե,վատ է այն առումով, որ լրագրողը մեխանիկորեն կենտրոնանում է միայն կայանալիք իրադարձությունների վրա և մոռանում «աշխատեցնել սեփականուղեղը»։
Հանրապետական լրատվամիջոցներին քիչ են հետաքրքրում նաևմարզերում առկա հիմնախնդիրները։
Հենց միայն Վանաձոր քաղաքում կանլուրջ հիմնախնդիրներ, որոնք հանրապետական լրատվամիջոցների հետաքրքրության շրջանակից դուրս են մնում»8։
Շատ լրագրողներ նշեցին, որ մարզերում կա տեղեկատվության տրամադրման կաշկանդվածություն։
Սրա համար տարբեր պատճառներ կարող են լինել՝ անտարբերություն, վախ, անիրազեկություն և այլն. «1996-1998 և 20032005 թթ.-ին աշխատելով մայրաքաղաքում՝ հայկական լրագրության «հիմքերում» եմ եղել։
Դրանք այն ժամանակներն էին, երբ բնակիչները դեռ կաշկանդված էին և չէին պատասխանում լրագրողների հարցերին, պահանջատեր չէինիրենց իրավունքների պաշտպանության առումով։
Այս առումով նախկինումհանրապետական լրատվամիջոցների աշխատանքն էլ ավելի բարդ էր։
Հետոկամաց-կամաց պատկերն ավելի մեղմացավ։
Մինչև հիմա, սակայն, մարզերիցշատերում (եթե ոչ բոլորում) նույն մթնոլորտն է՝ վախի, կաշկանդվածությանպատճառով։
Մի մասը վախենում է անիրազեկության պատճառով, չի տիրա7 Նույն տեղում։
8 Հարցազրույց լրագրող Լուսինե Սարգսյանի հետ։
պետում այն օրենքներին, որոնցով կարող է իրեն պաշտպանել, և վերջին տարիներին ձևավորված մի նոր տեսակի վախ էլ կա՝ հանկարծ չվնասել պետական օղակում աշխատող բարեկամին, բարեկամի բարեկամին կամ հարևանիբարեկամին»9։
Փոքր տարածաշրջաններում «բարեկամական» շրջանակներից բխողխնդիրերն ավելի վառ են արտահայտված։
Որքան փոքր է տարածքը, այնքանմեծ է հավանականությունը, որ բոլորը բոլորին ճանաչում են։
Թեև կան լրագրողներ, որոնք պնդում են, թե համառորեն փորձում են անտեսել բոլոր հնարավոր ծանոթ-բարեկամական կապերն ու հնարավորինս օբյեկտիվությունապահովել, այնուամենայնիվ այս գործոնը մեծ խոչընդոտ է թեկուզ միայն տեղեկատվություն հավաքելու ճանապարհին։
Մարդկանց մի մեծ խումբ ուղղակիվախենում է խոսել ինչ-որ խնդրի մասին, նա կարող է որևէ թեմայի շուրջ հյութեղ մանրամասներով ու ապացույցներով խոսել լրագրողի հետ, բայց միայն,եթե ձայնագրիչն անջատված է։
Երբ հերթը հասնում է բարձրաձայնելուն, մարդիկ ուղղակի վախենում են։
Իհարկե, չի կարելի հերքել, որ կան այնպիսի մարդիկ, որոնք խոսելու համար են և օգտակար (հնարավոր է ոչ միշտ ասեն այն,ինչ հարկավոր է և պիտի օգտագործվի այդ թեմայի լուսաբանման համար, սակայն պետք է հիշել, որ ոչ մի տեղեկատվություն երբեք ավելորդ չէ) տեղեկատվության անսպառ աղբյուր են։
Բնական է, որ ինչքան շատ է բնակչությունը,այնքան ավելի հնարավոր է, որ «խոսող» մարդիկ շատ լինեն։
Մյուս տեսանկյունից սա կարող է արգելք լինել ոչ միայն տեղեկատվությունը հավաքելու ճանապարին՝ կախված այն տրամադրողներից, այլև լրագրողը կաշկանդվի ինչ-որ մեկին վնասելու մտքից և փորձի խուսափել իրականությանը բաց աչքերով նայելուց ու անհրաժեշտ հարցերն ուղղելուց կամ էլարդեն հավաքած տեղեկատվությունը հրապարակելուց։
Որոշ լրագրողներ էլ առաջ են քաշում հակառակ կարծիքը, թե երբ բոլորըծանոթ են, տեղեկատվություն ստանալն ավելի հեշտ է դառնում։
Ծանոթ մարդիկ, արդեն իմանալով լրագրողի որակները, վստահում են նրան և տրամադրում անհրաժեշտ տեղեկատվություն (եթե, իհարկե, լրագրողի որակներն իսկապես վստահություն ներշնչող են)։
Նշված երկու կարծիքների ճշմարտացի լինելը միանշանակ չէ և կարող էկախված լինել տարբեր հանգամանքներից՝ անհրաժեշտ տեղեկատվությանբնույթից, այդ տեղեկատվությունը տրամադրող անձի հասարակական դիրքից,նրա մտածելակերպից, խառնվածքից, լրագրողի որակներից, այն լրատվամիջոցի հեղինակությունից, որը ներկայացնում է տվյալ լրագրողը և այլն։
Լրագրողական աշխատանքի օբյեկտիվության մասին խոսելն ավելորդ էնաև մեկ այլ ակնհայտ պատճառով՝ հովանավորության։
Պարզ է, որ «քեզ սնողձեռքը չես կտրի»։
Մարզի պարագայում շատ հաճախ նույնանում են միջադեպերի, խնդիրների առաջացման պատճառների համար պատասխանատուները9 Հարցազրույց լրագրող Նելլի Դավթյանի հետ։
և ԶԼՄ-ներին հովանավորող աղբյուրները, ուստի հաճախ խնդիրները լուծելու,անօրինականությունները բացահայտելու փոխարեն ԶԼՄ-ները միալար գովեստի, բացահայտ քարզչության ու գովազդների տարածման առաքելությունն ենստանձնում. «Մարզի լրագրողը կարող է ազատորեն թեմա ընտրել ու դրանքհնարավորինս օբյեկտիվ լուսաբանել միայն այն դեպքում, երբ աշխատում էայնպիսի լրատվամիջոցում, որը որևէ հովանավորչության տակ չէ, մեր ժամանակակից խոսակցական լեզվում շատ տարածված արտահայտությամբ ասած՝տանիք չունի, չի ներկայացնում ինչ-որ քաղաքական ուժի շահեր»10։
Ամփոփելով՝ նշենք, որ մարզի լրագրողների գործունեության առանձնահատկությունները պայմանավորված են մի քանի օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվպատճառներով. փոքր տարածաշրջանում փոքր լսարանի հետ աշխատելնավելի բարդ է, լրագրողների աշխատանքը խոչընդոտում են մարզի բնակիչների՝ տեղեկատվություն տրամադրելու կաշկանդվածությունը, տարածաշրջանում կատարվող իրադարձությունները շատ չեն, ուստի շատ ավելի անհրաժեշտ են դառնում սեփական վերլուծություններ անելը, նոր թեմաներ, լուսաբանելու արժանի դեմքեր ու դեպքեր գտնելը, բացահայտելը։
Տեղական ԶԼՄները լրագրողական անփոխարինելի դպրոց են լրագրողների համար։
Յանա ԵղշատյանՄԱՐԶԱՅԻՆ ԼՐԱԳՐՈՂՆԵՐԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ մարզային լրագրություն, մարզային (տեղական) լրատվամիջոցներ,սեփական և հատուկ թղթակիցներ, փոքր լսարան, օբյեկտիվություն, օպերատիվություն,մասնագիտական կրթությունԱմփոփում։
| Ուսումնասիրության նպատակն է գիտականորեն անդրադարձ կատարել Լոռու մարզի լրագրողական դաշտին, մարզային լրագրողների գործունեության առանձնահատկություններին։
Մարզային լրագրողներին կարելի է բաժանել 3 խմբի՝ լրագրողների, որոնք. • թղթակցում են միայն հանրապետական ԶԼՄ-ներին։
Նրանք պատրաստում են հիմնականում իրադարձային նյութեր, • միաժամանակ համագործակցում են և՛ տեղական, և՛ հանրապետական լրատվամիջոցների հետ։
Նյութերի բովանդակության ավելի լայն սպեկտր ունեն. ավելի շատ են թեմատիկ նյութերը, • աշխատում են միայն տեղական ԶԼՄ-ների համար։
Անդրադառնում են տեղական նորություններին, լուսաբանում որոշ խնդիրներ։
Մարզի տեղեկատվական դաշտում գերակշռում են իրադարձային նորությունները, դրանցում պակասում են լրագրողների մասնագիտական լուրջ մոտեցումը, քիչ են վերլուծական նյութերը, լրագրողները հետևողական չեն իրենց բարձրացրած խնդիրների լուծման հարցում։
|
ԻՈՆՆԵՐԻ ԼՈՒՄԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԻՄԵԹԻԼ ՍՈՒԼՖՈՔՍԻԴԻ QՐԱԿԱՅԻՆ ԼՈՒOLՈՒՄՆԵՐՈՒՄ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԿԱՄԱԿԵՐՊՄԱՆ ՄԵԹՈԴՈՒՄ Ներածություն: Իոնային լուծիչի փոխազդեցությունները տրամադրում են տեղեկատվություն, որն անհրաժեշտ է էլեկտրոլիտային լուծույթների տրանսպորտային հատկությունները ուսումնասիրելու համար: Այս հատկությունները պարզելու համար լայնորեն կիրառվել է էլեկտրական հաղորդունակության մեթոդը, որը օգտագործվում է ոչ միայն քիմիական, այլ նաև կենսաբանական ռեակցիաների ուսումնասիրման համար: Լինելով դասական մեթոդ ՝ այն շարունակում է անփոխարինելի լինել լուծումների կառուցվածքն ուսումնասիրելու համար: Solutionրային լուծույթի կառուցվածքի վրա ազդում է օրգանական հավելանյութերի առկայությունը (օր. ՝ դիօքսան, դիմեթիլսուլֆօքսիդ, ացետոնիտրիլ): Դրանք նվազեցնում են ջրային լուծույթի դիէլեկտրական թափանցելիությունը, որն ազդում է լուծույթում իոնների լուծման վրա ՝ հնարավոր դարձնելով իոնների զույգերը: Օրգանական հավելանյութի առկայությամբ փոխելով ջրային լուծույթի կառուցվածքը ՝ հնարավոր է դրանցում տեղի ունեցող գործընթացները դարձնել կառավարելի [1, 3]: DMSO ջրային լուծույթների կառուցվածքային առանձնահատկությունն այն է, որ DMSO- ի ցածր կոնցենտրացիաների դեպքում նկատվում է ջրի կառուցվածքի կայունացում: DMSO- ի բարձր կոնցենտրացիաների դեպքում ջրի ասոցիատիվ կառուցվածքը ոչնչացվում է, ձեւավորվում են նոր տեսակի DMSO- ջրային միավորումներ: Լուծույթի կառուցվածքը 1 DMSO է: 2 ջուր, 1 DMSO: 3 ջրային միացությունների առաջացում [2, 5]: Հնարավոր է ստեղծել այլ տեսակի ասոցիացիաներ: Լուծույթի կառուցվածքը նման եղանակով փոխելով ՝ դրանցում տեղի ունեցող գործընթացները կարելի է կառավարել [4, 6]: Այս աշխատանքում մենք ներկայացնում ենք իոնների լուծման ուսումնասիրություն `օրգանական հավելանյութի` դիմեթիլսուլֆօքսիդի (DMSO) ջրային լուծույթներում էլեկտրական հաղորդունակության մեթոդով: Օգտագործված նյութեր և մեթոդներ: Ուսումնասիրություններում օգտագործվել են DMSO (Sigma ընկերություն,> 99,5%, ԱՄՆ), կալիումի աղեր KCl, KBr, KI և KNO3 (REAHIM ընկերություն, «BCM» ապրանքանիշ): Աղի լուծույթների նախնական կոնցենտրացիան 0,1 Մ էր, լուծույթները պատրաստվել էին կրկնակի հագեցած ջրով: -Ուր-աղ տր DMSO- ջրի աղի համակարգերի էլեկտրական հաղորդունակությունը չափվել է Jenway 4330 (Անգլիա) էլեկտրական հաղորդունակության հաշվիչի միջոցով: Լուծումները պատրաստելու համար օգտագործվել է կրկնակի թորած ջուր: Չափման սխալը ≈ 2% է: Աղի լուծույթների հատուկ հաղորդունակությունը (κ) բոլոր ջերմաստիճանների համար չափվել է սարքի միջոցով: Մենք հաշվարկել ենք մոլային էլեկտրական հաղորդունակությունը `հիմնվելով հատուկ էլեկտրական հաղորդունակության արժեքների վրա` համաձայն ստորև ներկայացված հավասարման: Էլեկտրական հաղորդունակություն ուժեղ էլեկտրոլիտների դեպքում ( ) որոշվում է ըստ Կոլրաուշի օրենքի: որտեղ է էլեկտրական հաղորդունակությունը անսահման նոսրացման դեպքում, C- ն աղի կոնցենտրացիան է, իսկ B- ը հաստատուն արժեք է, որը կախված է էլեկտրոլիտի լուծիչի բնույթից, ինչպես նաև ջերմաստիճանից: Անսահման նոսր լուծույթներում, երբ իոնային փոխազդեցությունները թուլանում են, և մոլային էլեկտրամագնիսական հաղորդունակությունը ձգտում է սահմանային արժեքի: Այսպիսով, որոշվում է զրոյական կոնցենտրացիան: Սարքի զգայունությունը 5.10-9 C է: կոորդինատներով գծապատկերից, ուղղակիորեն արդյունահանելով արդյունքների ներկայացմանը և քննարկմանը: Մենք ուսումնասիրել ենք հավասարաչափ աղերի (KCl, KBr, KI, KNO3) ինչպես ջրային, այնպես էլ DMSO պարունակող լուծույթների էլեկտրական հաղորդունակության օրինաչափությունները: Նկար 1-ը ցույց է տալիս KBr ջրի-DMSO լուծույթների մոլային հաղորդունակության փոփոխությունը `կախված աղի կոնցենտրացիայից 25 oC- ով: Նկար 1. KBr ջրի- DMSO լուծույթների մոլեկուլային էլեկտրական հաղորդունակությունը `կախված 25oC ջերմաստիճանի աղի կոնցենտրացիայից: 1. C (DMSO) = 0.59 M, 2. C (DMSO) = 1.57 M, 3. C (DMSO) = 2.49 Ինչպես տեսնում ենք Նկար 1-ից, KBr- ի ջրային լուծույթների մոլային հաղորդունակությունը, կախված աղի կոնցենտրացիայից, կազմում է գծային. , Էլեկտրոլիտի լուծույթի սահմանային հաղորդունակությունը ներկայացնում է անհատական իոնների շարժումների հանրագումարը անսահման նոսրացման դեպքում: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ բոլորը կալիումի աղերի լուծույթներ են, դա նշանակում է, որ էլեկտրական հաղորդունակության տարբերությունները պայմանավորված են անիոնով: 1000C0CB000C00C0.10.20.30.40.50.620406080100120140ê.Ù-1C1 / 2 (KBr), (ÙáÉ / Կ) 1/2123 Պարզելու համար, թե ինչպես է աղի լուծույթների սահմանային հաղորդունակությունը փոխվում DMSO- ի առկայության դեպքում, մենք չափեցինք կալիումի աղերի հատուկ հաղորդունակությունը (KCl, KBr, KI, KNO3) ինչպես ջրային, այնպես էլ DMSO պարունակող լուծույթներում: , ապա գրաֆիկորեն, ելնելով Կոլրաուշի «քառակուսի արմատ» օրենքից, մենք որոշեցինք. Կալիումի աղի լուծույթների սահմանային հաղորդունակության կախվածությունը DMSO- ի կոնցենտրացիայից տրված է Նկարում: 2-ում: Գծապատկեր 2. Կալիումի աղերի սահմանային հաղորդունակության կախվածությունը DMSO կոնցենտրացիայից: t = 25 oC Ինչպես տեսնում ենք, քանի որ DMSO- ի կոնցենտրացիան մեծանում է, բոլոր աղերը նվազում են, որոնք փոխվում են ըստ հետևյալ կարգի. DMSO- ի առկայության դեպքում կալիումի աղերի ջրային լուծույթների սահմանային էլեկտրական հաղորդունակությունը նվազում է: Ավելին, DMSO- ն մեծացնելիս այդ արժեքը կտրուկ նվազում է, որից հետո DMSO- ի հետագա բարձրացումը հանգեցնում է փոքր փոփոխության: Լուծումների էլեկտրական հաղորդունակության կախվածությունը DMSO- ի կոնցենտրացիայից ունի նույն դասավորությունը, ինչ ջրային լուծույթներում: Էլեկտրական հաղորդունակության սահմանափակումը նվազում է այն փաստի արդյունքում, որ DMSO- ի ավելացման հետ իոնալվաց լուծույթի կառուցվածքը փոխվում է DMSO մոլեկուլների ներառմամբ: DMSO- ի կոնցենտրացիայի ավելացման հետ մեկտեղ լուծվող թաղանթի չափը մեծանում է: DMSO- ն էլեկտրաքիմիական տիրույթում ջրից առաջ է, ուստի DMSO մոլեկուլները ջրի մոլեկուլները դուրս են մղում իոնների ջրածածկ թաղանթից ՝ զբաղեցնելով իրենց տեղը: Solvate թաղանթի ընդլայնում փոխարինում Ավելի ծանր մոլեկուլներով փոխարինելը բացասաբար է ազդում իոնների շարժունակության վրա: Ահա թե ինչու այս համակենտրոնացման տիրույթում DMSO- ի կոնցենտրացիայի բարձրացումը հանգեցնում է իոնների շարժունակության նվազմանը: Այսպիսով, ստացված արդյունքներից կարելի է ենթադրել, որ DMSO- ի 0-1.15 Մ կոնցենտրացիայի տիրույթում իոնների լուծվող թաղանթի կառուցվածքային փոփոխությունը տեղի է ունենում DMSO մոլեկուլների ներդրմամբ: 00.00.51.01.52.02.53.03.54.04.5506070709090100110120130140150C (¸Øêú), áÉ.É-1ê.ëÙ2.ÙáÉ-1KNO3KClKIKBroKBrKJKClKNO3o Գրականություն 3. Arakawa T. , Ejima D., Kita Y., Tsumoto K., Փոքր մոլեկուլի դեղաբանական կապերոններ: Հասմիկ Շիլաջյան, Մերի Մկրտչյան Հետազոտություն ԴԻՄԵԹԻՍՈՒԼՖՈՔՍԻԴԻ ԼՈՒUTՈՒՄՆԵՐՈՒՄ ԻՈՆՆԵՐԻ ԼՈՒOLՄԱՆ ՄԱՍԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ. ՄԵԹՈԴՈԼՈԳԻԱՆԵՐ ։
| Ուսումնասիրվել են կալիումի աղերի (KCl, KBr, KI, KNO3) ջրային և ջուր-ԴՄՍՕ լուծույթների էլեկտրահաղորդականության օրինաչափությունները 25 oC ջերմաստիճանում։
Որոշվել են այս լուծույթների սահմանային էլեկտրահաղորդականությունները։
ԴՄՍՕ-ի կոնցենտրացիայի մեծացման հետ բոլոր աղերի սահմանային էլեկտրահաղորդականությունը փոքրանում է ըստ հետևյալ շարքի՝ ։
Այս արդյունքների վերլուծությունից կարելի է եզրակացնել, որ ԴՄՍՕ-ի 0-1.15 Մ կոնցենտրացիայի տիրույթում տեղի է ունենում իոնների սոլվատ թաղանթի կառուցվածքային փոփոխություն՝ ԴՄՍՕ-ի մոլեկուլների ներդրմամբ։
|
ՀՀ տնտեսության զարգացման ներկայիս փուլում կարևորագույն հիմնախնդիրներից մեկը երկրում ներդրումային գործընթացի աշխուժացումն է, որիլուծումը կարևոր նախապայման է տնտեսության կայունության և հետագատնտեսական աճի ապահովման համար։
Ներկայիս պայմաններում շատ կարևոր է նաև ներդրումների արդյունավետության գնահատման և ներդրումայինորոշումներ ընդունելու հարցը։
Այդպիսի գնահատման ճշտությունից և արժանահավատությունից են կախված ներդրված միջոցների հետ ստացման ժամկետները և ձեռնարկության զարգացման հեռանկարները։
Տնտեսավարման շուկայական պայմանների կատարելագործմանը համընթաց հայաստանյան ընկերությունների մոտ անհրաժեշտություն է ծագում ներդնելու դրանց մրցունակության բարձրացմանն ուղղված կառավարման ժամանակակից մեթոդներ ևմոդելներ։
Ընկերությունների երկարաժամկետ նպատակների իրագործման ևկայուն զարգացման համար առանձնահատուկ նշանակություն ունի ներդրումային գործունեության կառավարման արդյունավետությունը։
Ներդրումայիննախագծերն ընկերություններին թույլ են տալիս մշակել նոր արտադրանք, իրականացնել արտադրության տեխնիկական վերազինում և կատարելագործել արտադրական գործընթացները, ստեղծել մրցակցային առավելություններ, բարձրացնել վաճառքի հանված ապրանքների որակը, ամրապնդել սեփական շուկայական դիրքը։
Գործնականում ներդրումային որոշումների կայացման ծայրահեղ բարդությունը, որը պայմանավորված է կապիտալի օգտագործման երկարատև ժամկետով, ներդրումային նախագծերի արդյունքների անորոշությանբարձր աստիճանով և ներդրումային գործընթացների համալիր բնույթով,առանձնակի սրությամբ է դնում ընկերության սահմանափակ ֆինանսական,մարդկային և նյութական ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետությանմաքսիմալացմանն ուղղված ներդրումային նախագծերի կառավարման ամբողջական համակարգի մշակման անհրաժեշտության հարցը։
Ընդ որում, այսխնդիրն էլ ավելի արդիական է փոքր ու միջին ձեռնարկությունների համար, քանի որ դրանք, խոշոր ընկերությունների համեմատ, բախվելով ավելի կոշտ սահմանափակումների, օժտված են սխալ ներդրումային որոշումների հետևանքների վերացման ավելի փոքր պաշարներով։
Ներդրումային նախագծի արդյունավետության գնահատումը հանգում էբացարձակ և հարաբերական առումներով դրա եկամտաբերության մակարդակի որոշմանը։
Ներդրումային նախագծերի արդյունավետության գնահատմաննպատակով կիրառվում են քանակական և որակական մի շարք ցուցանիշներ։
Առավել հաճախ այդ նպատակով օգտագործվում է փոխկապակցված ցուցանիշների հետեւյալ համակարգը.[1] 1. զուտ եկամուտ (net income-NI),2. զուտ դիսկոնտավորված եկամուտ (net discounted income-NDI) կամ, ինչպեսայն այլ կերպ անվանվում է, ինտեգրալային արդյունք,3. զուտ բերված (կամ ընթացիկ) արժեք (net present value-NPV),4. եկամտաբերության (շահութաբերության) ինդեքս (profitability index-PI),5. եկամտաբերության (շահույթի) ներքին նորմա (internal rate of return-IRR),6. հատույցի (միանվագ ծախսերի վերադարձման) ժամկետ (payback period-PP),7. ներդրումների արդյունավետության գործակից (ARR)։
Մեր կողմից կատարվել է «Անի» ՍՊԸ-ի ներդրումային ծրագրի արդյունավետության գնահատում վերը նշված ցուցանիշներով։
«Անի» ՍՊԸ-ն զբաղվում է աղյուսի և շինարարական այլ նյութերի արտադրությամբ։
Ներկայումս ընկերությունը թողարկում է ապրանքատեսականու 15անվանում, որն ընդգրկում է 10 տեսակի աղյուսներ, ներկեր, ցեմենտե թեթևբլոկներ, բջջային ապակի և այլ նյութեր։
«Անի» ՍՊԸ-ն ցանկանում է գործարար ծրագրի իրականացման համարկատարել ներդրումներ սեփական և արտաքին ֆինանսավորման միջոցներիներգրավմամբ։
Գործարար ծրագրի իրականացման համար անհրաժեշտ միջոցների գոյացման աղբյուրները հետևյալն են` 1. երկարաժամկետ վարկային միջոցներ, 2. սեփական ներդրում։
Երկարատև վարկային միջոցները նախատեսվում են սարքավորումներիև արտադրության համար շրջանառու միջոցների ներգրավման համար։
Երկարատև վարկային միջոցների համար նախատեսվում է 500,5 մլն ՀՀ դրամ 5տարի մարման ժամկետով 14% տարեկան տոկոսադրույքով։
Վարկային միջոցներն ուղղվելու են աղյուսի և մյուս արտադրանքների արտադրության ընդլայնման ու զարգացման ուղղությամբ։
Ներդրումների ներգրավման արդյունքումհնարավոր կլինի ավելացնել իրացման ծավալները տեղական շուկայում, ինչպես նաև կազմակերպել արտահանում։
Ընկերության ներդրումները նույնպես ուղղվելու են հիմնական և շրջանառու միջոցների ձեռքբերման ծախսերի մասնակի փոխհատուցման և ընթացիկծախսերի իրականացման ուղղությամբ։
Ընկերության սեփական ներդրումներիչափը կազմում է 308 մլն ՀՀ դրամ։
Ընկերության կանխատեսվող ապրանքաշրջանառությունը կբավականացնի վարկային միջոցների մարումների, արտաքին ֆինանսական ռեսուրսների հետվերադարձի և շահութաբերության ապահովման համար։
Նախատեսվող ներդրումների հետվերադարձը նախատեսվում է իրականացնել հինգ տարում։
Փոխառու կապիտալի հետվերադարձի ժամանակահատվածն ընտրված է այն սկզբունքով, որ շրջանառու միջոցներն ուղղվեն արտադրական հզորությունների աստիճանական ավելացմանը, շրջանառու միջոցների համալրմանը և արտադրանքի հանդեպ շուկայի պահանջարկի մասնակի բավարարմանը, որի արդյունքում հնարավոր կլինի միջոցներն ուղղել արտադրանքի արտադրությանը։
Ներդրման ուղղություններըԱղյուսակ 1. ÐáõÙùÇ ¨ շñç³Ý³éáõ ÙÇçáóÝ»ñÇՏոկոսադրույքների հաշվարկն իրականացվում է վարկի մնացորդայինգումարի հիման վրա, տոկոսագումարի վճարումներն իրականացվում են հավասարաչափ` սկսած առաջին ամսից, իսկ վարկի մարումը՝ վարկի տրամադրումից 6 ամիս անց։
Պլանավորած ծրագրի հինգ տարիների ընթացքում փոխառու միջոցներիհետ վերադարձման արդյունքում ընկերությունն արդեն սեփական ուժերով արդյունավետ բիզնեսի կառավարմամբ կառույց կդառնա` նպաստելով համայնքում նոր աշխատատեղերի բացմանը, գործազրկության ցուցանիշի նվազեցմանը և կենսամակարդակի բարձրացմանը։
«Անի» ընկերության արտադրանքի իրացման ծավալների հաշվարկներըիրականացված են կանխատեսվող վաճառքի ծավալների և նախատեսվողիրացման գների հաշվարկի հիման վրա։
Իրացումից ակնկալվող հասույթի ցուցանիշները ներկայացված են ստորև աղյուսակ 2-ում `Իրացումից ակնկալվող հասույթի ցուցանիշներըԱղյուսակ 2. 1-ին տարի 2-րդ տարի3- րդ տարի4- րդ տարի 5- րդ տարի Ընդամենը Ընկերության կողմից թողարկվող արտադրանքի ինքնարժեքը ներառում էնյութերի ծախսը, ուղղակի աշխատավարձը, էներգամատակարարման, գազամատակարարման, ջրամատակարարման և այլ ուղղակի ծախսերը։
Արտադրանքի ինքնարժեքի հաշվարկը ներկայացված է աղյուսակ 3-ում`Արտադրանքի ինքնարժեքը հինգ տարիների կտրվածքովԱղյուսակ 3. ԱՆՎԱՆՈՒՄԸԻնքնարժեք1-ին տարի2-րդ տարի3-րդ տարի4-րդ տարի5-րդ տարիՀամախառն շահույթը հինգ տարիների հաշվով կազմում է 2,586,228,750 ՀՀդրամ, իսկ համախառն շահութաբերությունը կազմում է միջինը 42,4 %։
Համախառն շահույթը հինգ տարիների հաշվովԱղյուսակ 4. Համախառն շահույթըՀամախառնշահութաբերությունը %1-ինտարի2-րդտարի3-րդ տարի4-րդ տարի5-րդ տարիԳործարար ծրագրով կանխատեսված զուտ շահույթն ու շահութաբերությունը կանխատեսվող հինգ տարիների համար ներկայացված են աղյուսակ 5-ում. Աղյուսակ 5.Զուտ շահույթն ու շահութաբերությունը կանխատեսվողհինգ տարիների համար1-ին տարի 2-րդ տարի 3-րդ տարի 4-րդ տարի 5-րդ տարի¼áõï ß³ÑáõÛÃի տոկոս Զուտ շահույթն ու շահութաբերությունը աճում է կանխատեսումային հինգտարիների ընթացքում, որը պայմանավորված է արտադրության ծավալներիհետզհետե ավելացմամբ։
Այսպիսով, ելնելով բիզնես պլանում նշված ցուցանիշներից` հաշվենք, թեսկզբնական ներդրումները ինչքան ժամանակում հետ կգան, այսինքն` ներդրումների փոխհատուցման պարզ ժամանակահատվածը` PP I տարում դրամական հոսքերը կազմել են 90.200.000, որը փոքր է սկզբնական ներդրումներից, I և II տարում դրամական հոսքերը կազմել ենI , II և III տարում՝ 490.700.000+481.434.000=972.134.000 Ներդրումները հետ կգան 3 տարուց շուտ (բայց ի նկատի ունենանք, որներդրումների հատուցման պարզ ժամկետի ցուցանիշը հաշվի չի առնում փողիարժեքային տատանումները)։
մնացորդ= 1-972134000-808500000/481434000=0.66Հետևում է, որ Payback period-ը 2.66 տարի է։
Իսկ եթե հաշվի առնենք նաև դրամական միջոցների դիսկոնտավորմանարժեքը, ապա պետք է հաշվենք մեկ այլ ցուցանիշ՝ DPP (հատուցման դիսկոնտային ժամանակաշրջան)։
Մինչ այս ցուցանիշը հաշվելը հաշվենք ներդրումների ընթացիկ արժեքը (PV)Հաշվենք այն տարին, երբ սկզբնական ներդրումները կհատուցվեն.I և II տարում 79122807+308077000=387199807< 808500000I, II և III տարում 387199807+320956000=708155807<808500000I, II, III և IV տարում 708155807+265161810=973317617> 808500000Սա նշանակում է, որ սկզբնական ներդրումները հետ կգան 4 տարուց շուտ։
Եթե ենթադրենք, որ դրամական միջոցների հոսքը ամբողջ ժամանակահատվածի համար գալիս է հավասարաչափ, ապա կարող ենք հաշվել չորրորդ տարվա մնացորդը.Մնացորդը=1-973317617-808500000/265161810=0.378Ինչպես տեսնում ենք, ներդրումները հատուցվում են 3.378 տարում(DPP=3.378), որը ավելի երկար է, քան պարզ հատուցման ժամկետի դեպքում։
Այժմ հաշվենք ներդրումային նախագծի զուտ ընթացիկ արժեքը (NPV)։
Դրա համար մենք օգտվում ենք արդեն իսկ յուրաքանչյուր տարվա համար հաշվարկված ընթացիկ արժեքներից (PV)։
Ինչպես գիտենք. Ըստ մեր հաշվարկների՝ նախագծի ընթացիկ արժեքները հավասար կլինեն.Առաջին տարվա համար` PV1=79122807Երկրորդ տարվա համար` PV2=308077000Երրորդ տարվա համար` PV3=320956000Չորրորդ տարվա համար` PV4=265161810Հինգերորդ տարվա համար` PV5=290435576, ստացվածից հետևումէ, որ տվյալ նախագծում ներդրումներ կատարելը արդյունավետ է։
Այս նախագծի համար հաշվենք նաև եկամտաբերության դիսկոնտայինինդեքսը (DPI)։
Այս ցուցանիշը ևս վկայում է այն մասին, որ նախագծում ներդրումներկատարելն արդյունավետ է։
Եկամտաբերության ներքին նորման դիսկոնտային դրույքի այն մեծությունն է, որի դեպքում NPV=0։
Բանաձևային տեսքով IRR որոշելը անհնար է, այսցուցանիշը որոշվում է ընտրանքի կարգով։
Կազմենք հետևյալ աղյուսակը.Աղյուսակում սկզբնական ներդրումների ծավալը 808.5 մլն ՀՀ դրամ է, դիսկոնտավորման տոկոսադրույքը` 14%։
Այս դեպքում NPV=455 մլն, որը մեծ է 0ից, բայց մեզ անհրաժեշտ է կիրառել դիսկոնտի այնպիսի դրույք, որի դեպքումզուտ ընթացիկ արժեքը հավասարվի 0-ի։
Կամայական ընդունենք, որ դիսկոնտավորման տոկոսադրույքը 30% է, այդ դեպքում NPV=48.95 մլն ՀՀ դրամ, իսկեթե ընդունենք դիսկոնտավորման դրույքը 40%, ապա NPV=-114.59 մլն դրամ։
Հետևապես դիսկոնտավորման այն դրույքաչափը, որի դեպքում NPV=0,գտնվում է 30 և 40 տոկոսների միջակայքում։
Այս դեպքում IRR-ը հաշվում ենք. Այսինքն` IRR=33%, այն առավելագույն սահմանն է, որից հետո ներդրումային ծրագիրը կլինի ոչ շահութաբեր։
Հետևաբար մինչ այդ սահմանը ձեռնարկության համար շահավետ կլինի ֆինանսավորել տվյալ ներդրումային նախագիծը։
Նշենք նաև, որ ներդրումային նախագծի գնահատման մեջ պետք է հաշվիառնել նաև ֆինանսական կախվածության գործակիցը, որը ցույց է տալիս ֆիրմային կախվածությունը արտաքին փոխառություններից։
Հաշվարկման սխեման ենթադրում է փոխառու միջոցների մասնաբաժնի և ամբողջական ակտիվների հարաբերակցությունը։
Ինչքան մեծ է ստացվում ցուցանիշը, այնքան փոխառու միջոցների բաժինն ավելի մեծ է, իսկ դա վկայում է անվճարունակության,բարձր ռիսկի և ձեռնարկությունում դրամական դեֆիցիտի մասին։
Կազմակերպությունում նշված ֆինանսական կախվածության գործակիցըհավասար է 0.619 կամ 62%։
Սա վկայում է այն մասին, որ բիզնես ծրագրի իրականացման համար 62%-ը վարկային միջոցներն են, իսկ մնացած 38%-ը` սեփական։
Սա նման բիզնես նախագիծ իրականացնելու համար նորմալ ցուցանիշ է,քանի որ հիմնականում ընդունված է, որ սեփական միջոցների բաժինը ընդհանուր ակտիվներում պետք է գերազանցի 25%-ը։
Իսկ կազմակերպությունում այնհավասար է 38%-ի։
Հետևաբար ներդրումային նախագիծը կարելի է իրականացնել։
Եզրահանգում. Ներդրումային նախագծի արդյունավետության գնահատման ցուցանիշները, իրենց կարևոր կիրառական նշանակությամբ հանդերձ,ունեն նաև էական թերություններ։
Այսպես, դրանք գլխավորապես մասնակիբնույթ ունեն և ներդրումային նախագծերի տնտեսական արդյունավետությունըբնութագրում են այս կամ այն տեսանկյունից։
Այդ իսկ պատճառով նախագծերիառավել ընդգրկուն գնահատման համար անհրաժեշտ է այս ցուցանիշները դիտարկել որպես համակարգային ամբողջություն, որի բաղադրիչներից յուրաքանչյուրը փորձում է լրացնել մյուսների կիրառման արդյունքում առաջացածբացը։
Սակայն նույնիսկ դիտարկված բոլոր ցուցանիշների կիրառման դեպքումհնարավոր չէ խուսափել լուրջ բարդություններից։
Այսպես, քանի որ դրանքտարբեր բնույթ ունեն, ուստի դրանց արժեքները ևս կարող են հակառակ պատկեր ստեղծել։
Այս դեպքում ծագում է ցուցանիշներից որևէ մեկին նախապատվություն տալու խնդիրը, որը չնայած շատ հաճախ լուծվում է NPV-ի օգտին, սակայն, մեր կարծիքով, այս լուծումը ևս թերի է և չունի բավարար հիմնավորվածություն։
Գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն 3. Èãîíèíà, Ë. Ë. “Èíâåñòèöèè’’։
ó÷åá. ïîñîáèå / ïîä ðåä. ä-ðà ýêîí. íàóê, ïðîô. Â. À. Ñëåïîâà.– Ì. ։
Ýêîíîìèñòú, 2004. – 478 ñ.6. ×åðíîâ Â.À. ‘’Èíâåñòèöèîííàÿ ñòðàòåãèÿ'. — Ì.։
ÞÍÈÒÈ-Äàíà, 2003.– 158 ñ.Տեղեկություններ հեղինակների մասին Սիմոնյան Թամարա Սուրիկի- տնտ. գիտ. թեկն, դոցենտ, Գյումրու պետական մանկավարժական ինստիտուտի տնտեսագիտության ամբիոնի վարիչ E-mail։
[email protected]Իսրայելյան Խաչատուր Սարգսի - Գյումրու պետական մանկավարժականինստիտուտի տնտեսագիտության ամբիոնի դասախոս E-mail։
| Ներդրումային գործընթացի աշխուժացումն է, որի լուծումը կարևոր նախապայման է տնտեսության կայունության և հետագա տնտեսական աճի ապահովման համար։
Ներկայիս պայմաններում շատ կարևոր է նաև ներդրումների արդյունավետության գնահատման և ներդրումային որոշումներ ընդունելու հարցը։
Հոդվածում ուսումնասիրվում է ներդրումային նախագծի արդյունավետության գնահատման մեթոդները կոնկրետ կազմակերպության օրինակով։
|
ՀԵՏԱՈՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՕՏԱՐԱՄԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ԳՈՅԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ Կյանքի անիմաստությունը հաստատելուց ավելի մեծ իմաստ չկա. Ալբեր Քամյուն, «Սիսիֆոսի առասպելը». Մեզ նետել են մի աշխարհ, որտեղ ոչ ոք պատասխանատվություն չի կրում: Մենք վտարված ենք մեր գոյությունից: Մենք ապրում ենք գոյությանը իմաստ հաղորդելու համար, իսկ գոյությունն անիմաստ է: Եթե մարդու գոյությունն անհեթեթ է, այն ավարտվում է մահով, կարո՞ղ է դրանից ինչ-որ արժեքավոր բան հանել: Եթե մեզ նետում են հուսահատ ու լքված գոյության մեջ, արժե՞ ինչ-որ բան անել: Պետք չէ՞ ինքնասպան լինել ՝ անխուսափելի մահվան սպասելու փոխարեն: »[1] Անգամ սերը չի հաղթահարում անհեթեթությունը: Մենք փնտրում ենք մեր անկյունը `ապացուցելու համար, որ այն գոյություն ունի: Եթե ընդունենք, որ կա Աստվածաբանություն, ապա աբսուրդիզմը, որպես փիլիսոփայական ուղղություն, հակասում է բոլոր կրոնական դրույթներին, բայց այս հոդվածի նպատակը Աստծո գոյության գաղափարը մերժելը կամ հաստատելը չէ: Մենք օտարված ենք հասարակությունից, մեր ստեղծած իրերից և օբյեկտներից, և, վերջապես, օտարվում ենք ինքներս մեզանից: Այս պարագայում մեզ ոչ թե տանջում է Աստծո գոյության հարցը, այլ անհեթեթ էությունը: Որպես էքզիստենցիալ հարց, նույնիսկ Համլետի «Լինե՞լ, թե՞ չլինել» մենախոսությունը: Վերջնական պատասխան չի տալիս: Այն մնում է հավերժական առեղծված, որին դեռ ոչ ոք չի պատասխանել: Կունդերան ասում է, որ կեղտը ավելի բարդ աստվածաբանական խնդիր է, քան չարը: Աստված մարդուն ազատություն է տվել, ուստի կարելի է ենթադրել, որ նա պատասխանատու չէ վերջերս կատարած հանցագործությունների համար: Մինչդեռ կեղտի պատասխանատվությունն ամբողջությամբ ընկնում է մարդու ստեղծողի վրա: Կառլ asասփերսը իր «Մեղավոր խնդիրը» -ում արտահայտում է հետևյալ գաղափարը. «Չի կարող լինել մեկ ազգի մարդկանց մի խմբի հավաքական մեղք, բացի քաղաքական պատասխանատվությունից ՝ ոչ որպես բարոյական, ոչ էլ որպես մետաֆիզիկական մեղք: Բարոյական տեսանկյունից միայն անհատը միշտ կարող է դատապարտվել, կոլեկտիվը երբեք չի կարող դատապարտվել: »[3] Իսկ քննադատ Ռ. Լերոյն ասում է. «Անհեթեթ աշխարհում մեղքի գաղափարը գործնականում կորցնում է ցանկացած իմաստ»: Հիմա փորձենք հասկանալ, թե ինչ է նշանակում աբսուրդ հասկացությունը: Աբսուրդը փիլիսոփայական հասկացություն է, որը նշանակում է հակասություն կյանքի իմաստի որոնման, կյանքի իմաստի որոնման, այդ իմաստը գտնելու ունակության միջև: Աբսուրդն առաջանում է կյանքի իմաստի որոնման հիմնարար աններդաշնակությունից `բացելով կյանքի իմաստի բացակայությունը: Անհեթեթությունն առաջանում է եթերային և մարդկային մտքի միաժամանակ գոյության հակասությունից: Աբսուրդը չի նշանակում անզորություն, անհնարինություն, քանի որ այն հաճախ մեկնաբանվում է: դա անիմաստության և գոյության բացակայությունն է: Աբսուրդիզմը, որպես փիլիսոփայություն, բացահայտում է աբսուրդի հիմնարար բնույթը, թե ինչպես պետք է աբսուրդը գիտակցող մարդը փորձի պատասխանել մարդկային կյանքի և արժեքների գոյության հարցերին: Աբսուրդիստ փիլիսոփա Ալբերտ Կամյունգը կարծում է, որ անհատները պետք է ընդունեն մարդկային գոյության անհեթեթ բնույթը `միևնույն ժամանակ շարունակելով կյանքի իմաստը որոնել և հայտնաբերել: Աբսուրդիստական տեսական կարծրատիպերն ու հասկացությունները նման են էքզիստենցիալիզմին և ջնիհիլիզմին: Այն սկիզբ է առել 19-րդ դարի դանիացի փիլիսոփա Սորեն Կիերկեգարդի աշխատանքներից, որտեղ նա ընտրում է դիմակայել մարդ-աբսուրդի ճգնաժամին ՝ զարգացնելով իր իսկ էկզիստենցիալիստական փիլիսոփայությունը: Աբսուրդիզմը ՝ որպես համոզմունքների համակարգ, առաջացավ եվրոպական էքզիստենցիալիզմիզմի ուղղությամբ այժմ, հատկապես, երբ Կամյուն մերժեց էկզիստենցիալիզմի որոշ կողմեր և հրատարակեց իր «Սիսիֆոսի առասպելը» էսսեն: Եթե փորձենք լքել Սիզիփոսը լեռան ստորոտում, կտեսնենք, որ յուրաքանչյուր մարդ ունի իր ժայռը: Սիզիփոսը մեզ սովորեցնում է գերագույն հավատարմություն, որը ժխտում է, որ աստվածները ժայռեր են բարձրացնում: Բարձր գագաթներ հասնելու ջանքերը բավարար են մարդու սիրտը լցնելու համար: Սիզիփոսը պետք է երջանիկ պատկերացնել: Մենք բոլորս ունենք Սիզիփոսի նման խաչ, այն ամեն օր բարձրացնում ենք, բայց դա անում ենք մեր կամքով, գագաթին հասնելու ցանկությամբ: Իհարկե, կա ինքնասպանություն կամ գոյությունից խուսափում, երբ անհատն ավարտում է իր կյանքը ՝ չգտնելով կյանքի իմաստը, բայց «Կիերկեգորը» և «Կամյուն» բացառում են այդ լուծման կենսունակությունը, քանի որ ինքնասպանությունը չի հակադրվում աբսուրդին: Ավելին, ինչ-որ մեկի գոյության դադարեցումն ամեն ինչ ավելի աբսուրդ է դարձնում: Կրոնական, հոգևոր կամ վերացական հավատը մեկ այլ գաղափարի, վայրի, էության գոյության մեջ լուծում է, երբ մարդը հավատում է աբսուրդից այն կողմ այլության գոյությանը, որն ունի իմաստ: Կիերկեգորը կարծում է, որ անհեթեթից այն կողմ որևէ բանի հավատալու համար անհրաժեշտ է անգիտակցական և կրոնական ձևով ընդունել անապացուցելի բանի առկայությունը: Կամյունը և մյուսները այս լուծումը անվանել են «փիլիսոփայական ինքնասպանություն» 1: Կա նաեւ «անհեթեթության ընդունում» հասկացությունը, երբ մարդն ընդունում է կյանքի անհեթեթությունը եւ շարունակում է ապրել հակառակը: Կամյունը գնահատում է այս լուծումը ՝ հաշվի առնելով, որ աբսուրդն ընդունելով կարելի է հասնել նրա ազատության գագաթնակետին: Կրոնի այլ բարոյական պարտադրանքի մերժումը Ապստամբության դեմ ըմբոստությունը մարդուն գոհունակություն է պատճառում: Կիերկեգորը, սակայն, այս լուծումն անվանեց «խելագարություն»: Եթե փորձենք աբսուրդիզմի շրջանակներում հասկանալ էկզիստենցիալիզմ և նիհիլիզմ հասկացությունները, ապա կտեսնենք, որ էկզիստենցիալիզմը կենտրոնանում է անհատի ազատ կամքի, իմաստի կառուցման վրա: Մինչդեռ նիհիլիզմը գտնում է, որ «անիմաստ է իմաստ որոնել այնտեղ, որտեղ անհնար է գտնել»: Աբսուրդիզմը, ըստ Կամյուի, թույլ է տալիս իմաստի որոշակի գոյություն, բայց կառուցված իմաստը չի գնահատում այնքան, որքան էկզիստենցիալիզմը: Կամյուի աբսուրդիզմը արժեզրկում և հերքում է ազատ կամքի առկայությունը: Կամյուն իր «Ըմբոստ մարդը» էսսեում դեմ է նիհիլիզմին, ի տարբերություն «էքզիստենցիալիստական» պիտակի, չնայած շատերի համար մինչ օրս Կամյուն էկզիստենցիալ փիլիսոփա-գրող է: Ե՛վ էկզիստենցիալիզմը, և՛ աբսուրդիզմը կապ ունեն էքզիստենցիալ նիհիլիզմի գործնական կիրառման, ճշմարտության ընդունման հետ: Էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայական հիմքը կարելի է համեմատել Վերածննդի դարաշրջանի հետ, որը նման է երեխայի, որի ծնողը կենդանի է, առողջ, կատարում է ծնողական բոլոր պարտականությունները: Երեխային մնում է միայն ինքնուրույն կյանք մտնել ՝ զգալով ծնողի մշտական հոգատարությունը: Մինչդեռ էկզիստենցիալիզմը և մոդեռնիզմը նման են երեխայի ճակատագրի, որի ծնողը մահացել է: Տիեզերքի (ծնողի) Աստծո գոյության (բացակայության) փաստը գտնվում է էկզիստենցիալիզմի դիտարկման տակ, քանի որ այդ մարդու բացակայության դեպքում նա անպաշտպան է և միայնակ, քանի որ նրան նետել են աշխարհ ՝ առանց գիտության կամ համաձայնության: Էքզիստենցիալիզմն ինքնին արդեն ուներ իր նախապատմությունը, քանի որ մարդիկ հասկանում էին, որ մարդկության զարգացման հետ մեկտեղ մարդկությունն անցնում է հուսահատության և օտարացման: Եվ այդ իրավիճակում ոչ ոք մարդուն ցուցումներ չի տալիս, ոչ ոք բարոյական չափանիշներ չի պարտադրում: Միևնույն ժամանակ, ազատ և անկախ մարդը բացարձակապես անպաշտպան է: Մարդու հիմնական խնդիրը դրա գոյության հետ է կապված, ինչպես ասում է Սարտրը: Ես պատասխանատու եմ ամեն ինչի համար, բացի իմ գոյությունից, քանի որ ես չեմ իմ գոյության բուն պատճառը: Ես-ի հետ հանդիպումը կարող է ավարտվել հուսահատությամբ, լիակատար հիասթափությամբ, և նույնիսկ մահվան ելքը դադարում է լինել մարդկային մեծ ողբերգություն: Schopenhauer 1 Lat sui - իրեն և caedare - սպանել բառերից, որպես ֆենոմեն, ինքնարտահայտում, վարքային դրսևորում, պաթոլոգիական վիճակ: Ինքնասպանության հարցը ուսումնասիրում է ինքնասպանության գիտությունը: Ըստ նրա ՝ մղձավանջի կիզակետում մարդը արթնանում է վատ երազը ընդհատելու համար, և նույն կերպ ՝ վատ հանգամանքների առկայության դեպքում, նա կարող է մղձավանջի նման ընդհատել իր կյանքը: «Ողբերգական դժբախտության ժամանակ մենք գիտակցում ենք, որ նույնիսկ կյանքը կարող է լինել վատ երազ և արթնանալու անհրաժեշտություն»: Ի վերջո, էկզիստենցիալիզմը առաջ քաշեց այն թեզը, որ ի վերջո մահացությունը գոյության միայն վերջն է, երբ իրականում և՛ մահը, և՛ կյանքը մարդու գործողություններում տիրույթներ են: Անհրաժեշտ է տարբերակել էկզիստենցիալիզմը ընդհանուր էքզիստենցիալ փիլիսոփայությունից, քանի որ մենք ամենուր կարող ենք տարբերակել էքզիստենցիալ փիլիսոփայության դրվագները: Էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայական հիմքերը դրվել են Մարսելի, Յասպերսի և Հայդեգերի աշխատություններում: Տերմինաբանության մեջ հաճախ հստակություն չկա: Շատերը հրաժարվեցին օգտագործել «էքզիստենցիալիստ» եզրույթը: Սարտն ասաց, որ ինքը էկզիստենցիալիստ չէ: Սիմոնա Բովուարը հրաժարվեց լինել էկզիստենցիալիստ: Եվ Կամյուն պնդում էր, որ ինքը ոչ էկզիստենցիալիստ է, ոչ էլ աբսուրդիստ: Սարտրը նկարագրում է մեկ դրվագում: «Մի կին մոտեցավ ինձ և ասաց.« Ես վերջերս այնքան եմ վատացել, այնքան եմ վատացել, որ ինձ թվում է, որ ես աստիճանաբար դառնում եմ էկզիստենցիալիստ »: Սարտրը խորապես վիրավորված էր տերմինի նման մեկնաբանությունից, բայց «էկզիստենցիալիստ» ասելով նա նկատի ուներ հերքումը, որոշակի հուսահատությունը, ընկճվածությունը, որը գերակշռում էր Եվրոպայում: Էքզիստենցիալիզմի աղավաղված ընկալմանը հակազդելու համար Սարտրը արեց եզակի էքզիստենցիալիստական մանիֆեստ, որի հիմքերը բյուրեղացրեց «Էկզիստենցիալիզմը հումանիզմ է» դասախոսության մեջ: Ո՞րն է մարդու նախնական առաքելությունը, էությունը կամ գոյությունը: Էկզիստենցիալիզմը շատ հստակ պատասխան տվեց այս հարցին. Մարդը նախ գոյություն ունի, այսինքն ՝ նախ գալիս է գոյությունը, հետո ՝ էությունը: Իր աշխատանքներից մեկում Թեյլորը ձևակերպում է հետևյալ գաղափարը. «Մարդը ինքն իրեն մեկնաբանող կենդանի է», և սա իսկապես ամենահզոր ձևակերպումն է, որը երբևէ կարելի էր պատկերացնել էկզիստենցիալ փիլիսոփայության մեջ: Եթե մենք փորձենք վերաիմաստավորել գոյատևող անձի վիճակը, ապա արհամարհենք, որ «Աբրահամի տագնապ» արտահայտությունը առաջարկում է մարդուն հետապնդելու շատ տարբերակ: 1. Իսկապե՞ս նա հրեշտակ էր: 2. Կա՞ Աստված, որը հրեշտակ է ուղարկում: Եվ վերջապես ՝ ամենակարևոր հարցը էկզիստենցիալիզմի տեսանկյունից: 3. «Ես Աբրահամն եմ»: Դա գրված էր Դանթեի Դժոխքում: «Թող յուրաքանչյուր ոք, ով մտնում է այստեղ, հույսը կորցնի»: [7] և Սարտրը բառ առ բառ կրկնում է Դանթեի խոսքերը. «Եվ մենք վերջապես պետք է սովորենք ապրել մեր գոյության լիարժեք գնահատմամբ, մենք պետք է սովորենք ապրել առանց հույսի»: Գոյության դաշտից մարդը մտնում է դժոխք, որտեղ նա պետք է սովորի ապրել առանց հույսի: Այստեղ բարձրանում է ընդհանուր դժոխքի գաղափարը: Տիեզերագիտության մեջ խախտվում է մեծ օրինաչափություն: Մարդը գնում է դժոխք, և այդ դժոխային գոյությունը, ներքին աշխարհը, որտեղ մարդն ապրում է առանց հույսի: Մարդը մտնում էր գոյության դժոխք. նա պետք է մնա այնտեղ մինչև այդ գոյության ավարտը, չնայած նաև ազատ է որոշելու ՝ դա վերջն է, թե ոչ: Դժոխքն այն տեղն է, որտեղ անցում չկա դեպի ավելի բարձր ոլորտներ, - դա է դժոխքի մեծությունը, որովհետև մարդը կտրուկ հասկանում է, որ դրախտի հույս չունի: Կամյուի «Սիզիփոսի առասպելը» գալիս է խորհրդանշելու դժոխքը: Մարդը նետվում է գոյություն, նա անիմաստ է որբից ամեն ինչից, առաջին հերթին, քանի որ նա վերջանալու է մահվան: Birthնունդը, գոյությունը, էքզիստենցիալ ընտրությունները անորոշ են, քանի որ մարդն ազատ է ընտրության հարցում, բայց նա տեղյակ չէ, թե ինչ է ընտրելու ՝ չունենալով հեռանկար և հրահանգ: Ազատ ընտրություն կատարելիս մարդը կորած վիճակում է: Նույնիսկ հեքիաթներում կան հրահանգներ, մինչդեռ մարդկային գոյության մեջ չկա ուղեցույց, մարդ իր կյանքում մեկ բան գիտի ՝ նա կմահանա, ամեն ինչ կավարտվի նրա համար: Սիզիփոսն ապրում է առանց վերը նշված գոյության իմաստի, առանց այդ իմաստն ունենալու հույսի: Նա գիտի, որ չի կարող ավարտել իր գործը, բայց այդ ամբարտավան բեռը նրա կյանքի իմաստն է: Ըստ խորհրդանիշների համապատասխան մեկնաբանության ՝ քարը շատ նման է նրան, ինչ էքզիստենցիալիստները կոչեցին մեր գոյության աբսուրդություն: Մարդը նախ և առաջ կրկնվող և մոնոլիտ իրականության զոհն է: Մարդիկ ապրում են ՝ կրկնելով նույն գործողությունները, որոնք կազմում են գոյության տիեզերքը, որովհետև մարդն ապրում է գոյությանը իմաստ հաղորդելու համար, և այս կրկնվող շրջանը գոյության անիմաստության ամենաակնհայտ ապացույցն է: Բայց եթե Սիզիփոսին այլ տեսանկյունից նայենք, կտեսնենք, որ նա ոչ թե պատժվում կամ տառապում է, այլ երջանիկ է, քանի որ ընտրությամբ, պայքարով և որոշմամբ նա բարձրացնում է քարը ՝ կանգնելով լեռան գագաթին ՝ նվաճելով հաղթական ու երջանիկ պահը: , նա արդեն բարձրացրել էր բեռը: Գոյության այդ բեկորը կրկին սկսվում է և նույն կերպ ավարտվում ամենօրյա տանջանքներով և հաղթանակով: Սա էքզիստենցիալ պայքարի ազատության բարձրագույն կենտրոնացումն է: անձը ընդունում և ստանձնում է պատասխանատվություն: Եվրոպական ողջ մշակույթը ինքնաբացատրման գործընթաց է, որի ընթացքում մարդը փորձել է հասկանալ իր գոյության օբյեկտիվ-սուբյեկտիվ պատճառները: Չդադարելով լինել իր գոյության դժոխքում ՝ սովորելով ապրել առանց հույսի, անհեթեթության ձանձրույթում ՝ նա հասկանում է, որ ազատությունը ոչ միայն շնորհ է, այլև դատապարտում: «Դժոխքը ուրիշների համար է», - ասում է Սարտրը: Մեկը չի կարող իրեն այլ վայրում տեսնել, քան ուրիշի աչքում, ոչ ոք չի կարող հասկանալ, թե ով է նա: Սարտրը հայտնաբերում է, որ նույնիսկ դժոխքում կա դուռ, և նույնիսկ գոյության փաստացի ավարտից հետո մարդն ունի ազատ ընտրության իրավունք: Նույնիսկ գոյության ավարտից հետո մարդուն մնում է միայն մեկ բան ՝ իր ազատությունը ՝ լինի դա գոյության, թե գոյության ազատություն: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում գաղափարը, որ մարդու գոյությունն ավարտվում է երկրորդով, և որ ակնթարթային մահը կրում է կյանքի անիմաստության խորհրդանիշը: Այս օբյեկտիվ նախադրյալները նպաստեցին աբսուրդի ժանրի զարգացմանը: Կամյուի «Սիզիֆոսի առասպելը» ցույց տվեց, որ մարդկային գոյությունն անհեթեթ է, «գոյատևում է» ՝ միայն բողոքով և կրքով դրդված: Մարդն ապրում է առանց ենթատեքստի ՝ անհայտ պատճառներով նետվելով երկիր: Մարդը ծնվում է, կամավոր ու անգիտակցաբար մահանում է: դա մարդու գոյության անխուսափելիության և անիմաստության միաժամանակ ծուղակն է: Աբսուրդի ժանրը և աբսուրդի թատրոնի դրամայի հասկացությունները մեզ փակուղի են մտցնում: Մոդեռնիզմի աշխարհայացքի ոլորտում Նիցշեի փիլիսոփայությունը գործի է դնում ժամանակակից մտածողության սկզբունքները: «Ինչ էլ որ ես ստեղծել եմ, որքան էլ սիրում եմ իմ ստեղծածը, շուտով ստիպված կլինեմ հրաժարվել դրանից»: Աբսուրդի թատրոնի առանձնահատկությունն այն է, որ դրամայի ժանրում աբսուրդի գաղափարը արտահայտվում է ոչ այնքան հուսահատության, մոտալուտ մահվան սարսափով, որքան գոյության կրկնությամբ: Մարդիկ շփվելիս միմյանց չեն հասկանում: Մարդու և աշխարհի միջև կապը խզված է: Աբսուրդի թատրոն կառուցելու սկզբունքը միշտ ենթադրում է նվազագույն թվով դերասաններ, քանի որ նրանց առատությունն անհամատեղելի է կյանքի աբսուրդի միօրինակ ձանձրույթի հետ: Դրանք միմյանց հետ կապված չեն բառերի գործողությամբ կամ տրամաբանությամբ: Իրական իմաստը պետք է փնտրել անհեթեթության մեջ: Աբսուրդի թատրոնում օտարումը երկաստիճան է: Առաջին փուլը պատկերի օտարումն է իր իսկ անձից, այսինքն `պատկեր չունենալը, իսկ երկրորդ փուլը, այսինքն` կրկնակի, երկու չափումներով `հանդիսատես-դերասանի օտարումն է: Ավանդական թատրոնը կառուցվել է կարեկցանքի հիման վրա, հունական թատրոնը գիտեր, որ հանդիսատեսը պետք է կատարսարիզ ապրի: Աբսուրդի թատրոնը քանդեց այս միությունը: Անհնար է կարեկցանքով ապրել միապաղաղ մարդու համար, ով չի գիտակցում իր շրջապատը և իրեն: Հանդիսատեսը ի վիճակի չէ հետեւել պատկերի հոգեբանական զարգացմանը, քանի որ նկարի հոգեբանական զարգացում չկա: Աբսուրդի թատրոնի բոլոր հերոսները մոռանում են անցյալը կամ չունեն անցյալ: Մարդը ստրկության մեջ է հավերժ կախված իր անձի և գոյության անիմաստությունից, անհնար է նույնիսկ այդ սիրով վերացնել այդ անիմաստությունն ու օտարումը: Այդ պատճառով ինքնասպանության թեման, որը նշվում է աբսուրդի թատրոնի գրեթե բոլոր ներկայացումներում, սպանության խնդիրը չի ընկալվում որպես հանցագործություն, քանի որ աբսուրդի թատրոնը ոչ միայն վերացնում է բարոյական-ճանաչողական սահմանը, այլ նաև սահմանում է գոյության և գործողության պատրանքային բնույթը: «Աբսուրդի թատրոն» տերմինն առաջին անգամ օգտագործեց թատերագետ Մարտին Էսլինը ՝ դարձնելով արտահայտությունն իր գրքի վերնագիրը: Վերջինիս առաջարկած «Աբսուրդի թատրոն» տերմինը նկարագրում է 1950-ականները: ֆրանսիացի դրամատուրգներին: Այսպիսով, Աբսուրդի թատրոնը կամ աբսուրդի դրաման 1950-ականների արևմտաեվրոպական թատրոնի դրամատուրգիայում համարվում է աբսուրդիստական ուղղվածություն: «Աբսուրդ» հասկացությունը, որը ծագել է էքզիստենցիալիզմի փիլիսոփայությունից (Ալբեր Կամյու, Jeanան-Պոլ Սարտր), աբսուրդի դրաման դարձնում է իրականության հիմնական առանձնահատկությունը, որը հասարակական ճգնաժամի պատճառով զրկված է ներքին իմաստից " պատճառ և հետևանք »: Այս ուղղության պիեսներում աշխարհը ներկայացված է լի անիմաստ, անտրամաբանական փաստերով, գործողություններով և ճակատագրերով: Տերմինի առավել ցայտուն արտահայտությունը եղավ ֆրանսիացի գրող Սամուել Բեքեթի «Ռոտինա-ֆրանսիացի դրամատուրգ Եվգենի Իոնեսկոյի« Սպասում է գոդոյին »ներկայացման« dաղատ երգիչը »ներկայացման փարիզյան պրեմիերայից հետո: Դրանցում բացահայտվում են աբսուրդի դրամայի հիմնական գծերը. Արտաքին (լեզվական) արտաքին ձևերի կեղծիքի և անիմաստության պատկերացում գրոտեսկային, զավեշտական միջոցների միջոցով, որոնցում տեղի է ունենում «միջին մարդու» առօրյան, որով նա փորձում է մեկուսացնել իրեն, որոնք բխում են կյանքի արժեքների անիմաստության գիտակցումից `կապված մահվան և դաժանության հետ: Աբսուրդը նաև էքզիստենցիալիստական գրականության հիմնական դրդապատճառներից մեկն է, ուստի մենք փորձեցինք այստեղ հասկացությունը մեկնաբանել էկզիստենցիալիզմի այլ դրդապատճառների համատեքստում. Այս շարժառիթների համատեքստում լինել լինելու անհեթեթության էքզիստենցիալիստական ընկալումը օրինական է թվում: Էքզիստենցիալիստական գրականության մեջ այս դրդապատճառներն արտահայտվում են միասին ՝ միմյանց բացահայտելով: Էքզիստենցիալիզմը աբսուրդի կողմից ընկալվում է որպես մարդկային գոյության անիմաստության և աբսուրդի փորձ, որն արտահայտվում է մարդկային հոգու տագնապներով, սարսափի իմաստով: Էքզիստենցիալիզմի և գրականության փիլիսոփայության առանցքային խնդիրը գոյության խնդիրն է: Մարդը լքված է, նա չունի աջակցություն ոչ իր ներսում, ոչ էլ արտաքին աշխարհում: Այդ լքումը նրան ազատություն է տալիս: Մարդը ազատ է կամ, ավելի ճիշտ, դատապարտված է ազատության: Այս լքումն է, որ առաջնորդում է մարդուն: Սյուրռեալիստները ոչ միայն նվազագույնի հասցրեցին ժանրային սահմանափակումները սահման չունենալու մտածելակերպում, այլև սկսեցին զարգացնել «բանաստեղծական ակտի» համապարփակության խնդիրը: Կյանքը ՝ որպես էքզիստենցիալ միավոր, դառնում է բանաստեղծական ձևակերպում: Սա իր հերթին կապում է սյուրռեալիզմը և դիցաբանությունը: Իզուր չէ, որ հետսյուրռեալիստները մշակեցին նախնական քաոսի առասպելական թեման: Աշխարհը, որն անհայտ կետից սկսվեց աստվածային արարչագործության ձվով, համընկնում է պոեզիայի հետ ՝ բանաստեղծ-ստեղծողի միջոցով ծնունդ առնելով ենթագիտակցության քաոսից: Իր օրագրերում Կաֆկան գրում է. «Theամացույցը շարժվում է: Ինտերիերը սատանայական, անմարդկային տեմպերով առաջ է շարժվում, իսկ արտաքինը` նորմալ: Հնարավո՞ր է պնդել, որ այս երկու տարբեր աշխարհները բաժանված չեն, նրանք իրոք ամենասարսափելի կերպով պատառոտում են միմյանց: » Կաֆկայի հերոսների անհեթեթ աշխարհն ի սկզբանե խորթ է, անհասկանալի ու անբացատրելի: Գրոտեսկը ցուրտ է, հաճախ սարսափեցնող: Արտաքին օբյեկտիվ աշխարհը գոյություն ունի այնքան ժամանակ, քանի դեռ արտացոլում է հերոսի ներքին եսը: Էկզիստենցիալիզմը Ֆրանսիայում մտավոր կյանքի փաստ դարձավ 1910-ականներին, երբ ստեղծվում էին Գաբրիել Մարսելի փիլիսոփայական աշխատանքներն ու պիեսները: Բայց ֆրանսիական փիլիսոփայական ինստիտուտներում էկզիստենցիալիզմի պաշտոնական աճը կապված է 1930-ականների կեսերի հետ: Պատերազմից առաջ էքզիստենցիալիզմը չէր կարող մեծ ուշադրություն գրավել: Էկզիստենցիալիզմի գաղափարները տարածվել են Ֆրանսիայում առաջատար գրողների ՝ Սարտրի և Կամյուի ստեղծագործությունների միջոցով: Շուտով Սարտրը և Կամյուն հայտարարեցին, որ մարդը ներգրավված է պատմական շարժման մեջ, պատասխանատու է ոչ միայն իր, այլ նաև այլ մարդկանց առջև: Սարտրի ստեղծագործությունները ՝ «Սրտխառնոց» վեպը, «Կյանքի ոչինչ» փիլիսոփայական աշխատանքը, «liesանճեր», «Փակ դռների հետեւում» դրամաները, մասամբ «Ազատության ճանապարհներ» վեպը և այլն, էկզիստենցիալիզմի բարձրագույն արտահայտություններն են: Էկզիստենցիալիստ մարդ Սարտրինը ներկայանում է որպես ինչ-որ կոնկրետ բան ՝ իր կյանքով, իր գոյությամբ, իր գործողություններով այս կամայական կյանքի պայմաններում: Ամենակարևորը `տվյալ անձի նրա« ընտրություններն »են, նրա գոյությունն ընդհանուր առմամբ` զգացմունքներով և ցանկություններով: Սարտրն իր էկզիստենցիալիստական հոդվածներում նշում է, որ գրողը պարտավոր է հերոսին օժտել գործողության լիակատար ազատությամբ: Այդ պատճառով նա նախընտրում է Դոստոեւսկուն, քան Մորյակը: Ըստ Սարտրի, Դոստոեւսկու հերոսը «ազատ է»: «Ես չգիտեմ, թե նա ինչով է զբաղվելու հետո, ինքը ինքը դա չի պատկերացնում», իսկ Մորիակի հերոսը «ստրուկ» է: նրան ճնշում է բացարձակ ճշմարտությունը, որի ներկայացուցիչն իրեն գրագիր է համարում: Սարտրը անհատ չէ, այլ գաղափար է, մեկընդմիշտ տրված գաղափարների կրող: Սարտրը ստեղծում է հերոսական ազատության պատրանք, բայց Ռոկանտենը բացարձակապես զերծ է ազատությունից, քանի որ այն անքակտելիորեն կապված է նրան անհատականությունից զրկող էքզիստենցիալիստական դոգմաների հետ: Սարտրը իր ստեղծած էքզիստենցիալիստական տիեզերքի աստվածն է: Ռոկանտենը չի կարող դուրս գալ այդ տիեզերքի նեղ սահմաններից: Նա դատապարտված է բացահայտել միայն այն, ինչ իրեն թույլ կտա Սարտրը: Ռոկանտենը բացահայտում է էքզիստենցիալիզմի հիմնական գաղափարները ՝ «գոյություն», գոյություն: Արտաքին աշխարհին ուղղված դիտավորյալ գիտակցությունը գտնում և հաստատում է իրեն ՝ «լինելով» և «ոչինչ» հայտնաբերելով, աշխարհն ինքը: Դա այն է, ինչ կա ՝ նյութի քարացած, թերզարգացած աշխարհը: «Իր համար» -ը գիտակցություն է, դա ոչինչ է, գոյություն առանց էության, ազատություն և ընտրություն, նախագիծ, հավերժական շարժում, որը երբեք չի հասնում նպատակին `վերածվելով էության: Իսկ գոյությունը գիտակցության կենտրոնացումն է արտաքին աշխարհի հետ, այդ դատարկությունը, վախեցնող բացարձակ ազատությունը, որից հերոսը ցանկանում է խուսափել, բայց որին խարսխված է ՝ որպես իր գոյության միակ նշանը: Փիլիսոփայությունը փորձառու է Սարտրի վեպում, և փորձը փիլիսոփայական է: Աշխարհն ինքնին բացահայտվում է զգայական ձևով: Գոյության զգացումը ֆիզիկական է, էրոտիկ, թաքնված: Վեպում ամենուր, սեփական մարմինը, հերոսը ներթափանցող կպչուն նյութի զգացողությունը բոլոր կողմերից շրջապատված է, բաներ, որոնք գիտակցվում են որպես դատարկություն, անիմաստություն, զուգադիպություն: Գիտակցելով գոյության իմաստն ու անհեթեթությունը `գիտակցությունը հասկանում է, թե ինչ է դա, հասկանում է դրա ազատությունը: Մահը մարդուն խլում է ազատությունն ու ազատ ընտրությունը, միակ նվերը: «Պատը» վեպում Սարտրը ցույց է տալիս մարդու վերափոխումը «առարկայի» ՝ մարմնի, որը, զգալով մահվան անխուսափելիությունը, քայքայվում ու տառապում է: Սարտրի վեպի կենդանի դիակները ամեն կերպ անտարբեր են: Էքզիստենցիալ հերոսը կատարում է իր «ընտրությունը» «բնական» գոյության սահմաններում մարդկանց նկատմամբ, բոլոր մյուսների նկատմամբ, որոնք որոշվում են հերոսի մեջ առաջացող ցանկությունների բնույթով: Սարտրի աշխատանքները ծայրաստիճան նատուրալիստական են: Նա պատկերում է խիստ անձնական, մտերիմ հարաբերություններ, որոնք ցույց են տալիս մարդու օտարացումը, մեկին հնազանդվելու ցանկությունը, սադիստական զայրույթը: Էկզիստենցիալիզմը բացահայտում է իր անհատապաշտական, հակասոցիալական առանցքը բոլոր դեպքերում, երբ մոտենում է ուրիշների կյանքին և սոցիալական կյանքին: Ինչպիսի ատելություն կա մարդկանց, բոլորի հանդեպ «Հերոստրատ» վեպում: Այս վեպի եսը տարված է Հերոստրատի օրինակով, կործանման և ավերածությունների կրքով: Ինքնին հասկանալի է, որ ատելության հատուկ պատճառ չկա: Ամբողջ հարցն այն է, որ «դժոխքը ուրիշների համար է»: Այս միտքն արտահայտված է Սարտրի «Փակ դռների հետեւում» [8] պիեսում, որն ամբողջովին հիմնված է նույն եզրակացության վրա: Ներկայացումը տեղի է ունենում այդ աշխարհում, այսպես կոչված, դժոխք: Բոլոր երեք հերոսներն էլ դժոխք են գնացել այս աշխարհում իրական իրական հանցագործությունների համար: Նրանք բոլորը գիտեն, թե ինչ է տեղի ունեցել, նրանց հրաշալի, հեքիաթային հնարավորություն տրվեց գնահատելու իրենց գործողությունները: Նրանք հավատարիմ են մնում իրենց, մնում են հասարակ մարդիկ, որոնք անհավատալի տառապանքներ են պատճառում միմյանց, նրանք կյանքը դժոխքի են վերածում այն պարզ պատճառով, որ դժոխքը յուրաքանչյուր մարդու համար «ուրիշներ» է: Էքզիստենցիալիստական դժոխքում արտաքին ոտնձգություններից ազատվելու այլ տարբերակ չկա, քան ինքնահաստատվելը ՝ տրորելով ուրիշների կամքը: Պատմության մեջ Հերոստրատը, տարված իրեն գտնելու, իրեն ցույց տալու, ազատ ընտրություններ կատարելու ցանկությամբ, նույնիսկ ձեռքը բարձրացնում է իր հարազատների դեմ: Նա զենք է գնել և տարված է սպանության մոլուցքով: Երեք փամփուշտ արձակվեց պատահական մարդկանց ուղղությամբ: Ինչպես Մերսոն Կամյուի վեպում, այնպես էլ Հերոստրատը լիցքաթափվում է զուտ ֆիզիոլոգիական, մարմնական գործողությամբ: Սարտրի աշխատանքում նատուրալիզմի առավել ծայրահեղ ձևերը վերամիավորվում են արդիականացված առասպելի վերացական ձևերի հետ: Այս վերամիավորման նախապայմանը էքզիստենցիալիզմի մեջ է, կարծես մետաֆիզիկական «կյանքի փիլիսոփայության» մեջ: Բնականորեն պատճենված էակը միաձուլվում է զարգացման ուժից դուրս գիտակցության բացարձակ կատեգորիաներին ՝ էմպիրիկ նյութից ստեղծելով փիլիսոփայական այլաբանության քարացած օրինաչափություններ: Սարտրի առասպելական հակումի բարձրագույն արտահայտությունը նրա երկու բռունցքներն են ՝ «Fանճեր» և «Փակ դռներից այն կողմ»: Մարդկանց ամենից շատ անհանգստացնում է այն, որ նրանք հասկանում են, որ ազատ են: Ազատություն ձեռք բերելով ՝ «liesանճերի» հերոսը դառնում է միանգամայն միայնակ անձնավորություն, ձեռք բերում «ինքն իրեն գնալու» ունակություն, այսինքն ՝ իր գոյությունը փակելու կարողություն, կարծես մի ճշմարտության մեջ: Նա ձեռք է բերում ազատություն, ինչը թույլ է տալիս իրեն զգալ որպես էկզիստենցիալիստ հերոս, գիտակցել գոյությունը «իր համար»: Հարաբերությունները տանջալից են, քանի որ յուրաքանչյուրը հաստատում է իրեն, ազատորեն արտահայտում է իր կամքը ուրիշի հաշվին: Մարդիկ անվերահսկելիորեն ձգտում են միմյանց: Այս բոլոր նկրտումները սեռական բնույթ ունեն, բայց էքզիստենցիալ հերոսներն ամենաշատը գնահատում են իրենց ազատությունը ՝ ամեն կերպ փորձելով չընկնել ուրիշների ազդեցության տակ: Նրանք ապրում են առօրյա կյանքի ուժի ներքո, կյանքի ինտիմ-ֆիզիոլոգիական հարաբերությունների ճիրաններում: Բոլորը դժգոհ են, բոլորին տանջում է անտանելի տխրությունը: «Տարկետում» վեպում Սարտրը զարգացնում է այն միտքը, որ մարդիկ կախված են արտաքին հանգամանքներից: Մարդը ընտրում է իրեն, բայց ընտրությունը որոշվում է հանգամանքներով: Մարդը բացարձակապես ազատ է անհրաժեշտության որոշակի սահմաններում: Մարդիկ կախված են ժամանակաշրջանից, իրենց իրավիճակից: Մարդը կարող է ծնվել աղքատ կամ հարուստ ընտանիքում, նա չի կարող ընտրել իր ծագումը և սոցիալական կարգավիճակը: Մարդը պատասխանատու է ոչ միայն իր համար, այլ բոլոր մյուս մարդկանց համար: Քեզ ընտրելով ՝ դու ընտրում ես ուրիշներին, ամբողջ մարդկությանը, այսինքն ՝ ընտրությունը միշտ սոցիալական գործողություն է: Էքզիստենցիալիզմի ներքին հումանիզմի ամփոփումը լրացվում է Կամյուի «գերմանացի ընկերոջը նամակներից» մեջբերումով: «Ոչ ոք ի վիճակի չէ իմաստալից գոյություն ունենալ այնտեղ, ուր խաչվում է հանուն գոյության»: Սարտրը ընտրության գոյապաշտական հասկացությունը սահմանեց Անդրե Գիդեի «աննպատակ, անիմաստ գործողություն» հասկացությունից: Ազատությունը հերթական վերացական դրոշն էր: Սարտրը սկսեց գրել պատմական որոշակի հանգամանքներում այն նվաճելու մասին: Սարտրը բարձրաձայն հայտարարեց իր դիրքորոշման մասին այն վեճի ընթացքում, որը բռնկվեց նրա և Կամյուի միջև `« Ըմբոստ մարդը »վերնագրով էսսեի հրապարակումից հետո: «Մեր այսօրվա ազատությունը ոչ այլ ինչ է, քան ազատ ընտրություն ազատագրման պայքարում», - գրել է նա 1952 թ.-ին օգոստոսին «Արձագանք Ալբերտ Կամյուին» հոդվածում: Միայն պայքարին մասնակցելը իսկապես ուժեղացնում է մարդուն: Նա, ով երես է թեքում պատմությունից, գտնվում է իր վերահսկողության տակ, բայց նա չի ազդում դրա վրա: Սարտրը Կամյուի «իդեալական խռովությունը» հակադրեց կոնկրետ նպատակների համար պայքարին, սոցիալական պայմանների փոփոխությանը, ի տարբերություն քաղաքական հետամնացության, շահագործման և աղքատության: Գեներալը տրված է բետոնի մեջ: «Միայն պատմական գործողությունների մեջ է տրված պատմության ըմբռնումը», - գրում է Սարտրը: 1947 թ. «Ի՞նչ է գրականությունը» վերնագրով հոդվածներում: լույս տեսած 2006 թ. Սարտրը խոսում է գրողի պատասխանատվության, գրականության սոցիալական գործունեության մասին `դրա ներգրավվածության մասին մարդկանց կյանքում: «Գրականությունը ստեղծագործություն է, այն շարժվում է», - ասում է Սարտրը `միացնելով մտքերը արվեստի մի քանի գործերի մեջ (« The Undead Dead »,« Սիրելի մարմնավաճառ »,« Կեղտոտ ձեռքեր »,« Satan the Lord God »,« Necros »,« Alton's »): Միայնակ »): Մարդու անհետացումը որպես գոյություն հասկանալու համար անհրաժեշտ է դիտել Դոստոևսկու ստեղծագործության մեջ տրված մարդկային հոգեբանական քայքայման պատկերը: 19-րդ դարի երկրորդ կեսը կապված է եվրոպական գրականության և արվեստի իրողությունների հետ, որոնք ցույց են տալիս մարդու ծագումը, նրա արտաքսումը ստեղծագործական տեղեկատվական համակարգից `դարձնելով նրան կամ խորհրդանիշ կամ կենսաբանական միավոր: Մարդու այս իրավիճակը նախ ձեւակերպեց Նիցշեն «Աստված մեռած է» արտահայտությամբ [11], որտեղ Աստծո փոխարեն պետք է կարդալ «մարդ», ամեն ինչ պարզ կդառնա և հասկանալի կլինի, մանավանդ, եթե հիշենք նրա մեկ այլ խոսք. «Մարդ մի բան է, որը պետք է հաղթահարել »: Ըստ Նիցշեի, Կաֆկան չի քննադատում մարդուն: Աբսուրդ է քննադատել գոյություն ունեցողին, ումից դուրս է հանել նրա կյանքը ՝ տեղում թողնելով մարդկային միօրինակությունը, որը ցանկացած պահի կարող է անհետանալ: Սարտրը հավելեց, որ ամեն ինչ հնարավոր է: Արտաքին աշխարհի հսկայական հիմարությունը, կյանքի անիմաստ բնույթը, նպատակի բացակայությունը, նպատակի բացակայությունը, օտար թշնամիների առկայությունը, գոյության կատարյալ անհեթեթությունը ստեղծում են առասպելական մթնոլորտ, որտեղ մարդը ներկա է որպես դատապարտյալ, կողմնակի անձ , ավելի անպաշտպան օգնական, քանի որ նա ի սկզբանե դատապարտված է ոչնչացման: Դանթեն տեսնում է մեղավորներին դժոխքում, Կաֆկային ՝ գոյության, որտեղ մեղավորներ չկան, պատիժ չկա: Գոյությունն ինքնին պատիժ է, և պատիժը չունի պատիժ: Նա պատժվում է հանցագործությամբ, իսկ Կաֆկայի հերոսները պատժվում են առանց հանցագործության: Նրա ոչ մի կերպար մեղավոր չէ, բայց բոլորը պատժվում են: Պատիժ, երբ հանցագործությունը բացակայում է: Հանցագործություն չկա, բայց կա պատիժ: Դոստոեւսկում հանցագործություն կա, բայց պատիժ չկա: Կաֆկայի խնդիրն է ցույց տալ այդ ուժերի կործանարար ազդեցությունը մարդու կյանքի վրա: Դա ոչ թե բարոյական հոգեբանության կամ էթիկայի խնդիր է, այլ գոյության: Մարդը օտարված է գոյությունից, և գոյություն մտնելու նրա ջանքերը նրան ավելի են հեռացնում: Անհեթեթ մտքի կամ գիտակցության ընդունում: Աշխարհը հիմարության տեղ է, քաոսային ուժերի գերակայություն, որտեղ գիտակցությունը չի կարող ներկա լինել, այն վտարվում է այդ աշխարհից, նրա տեղը մարդու ներքին աշխարհն է, որը կամ փորձում է դիմակայել օտար ուժերին, բայց դատապարտված է պարտության: սկզբից. Հետևաբար, քանի՞ մարդ է նրանց գիտակցությունը դատապարտված արտաքսման, անհետացման: այն գոյություն ունի միայն իր գիտակցության մեջ, ապավինում է միայն իր գիտակցությանը, իր փակ էությանը, բայց «էությունը դեռ գոյություն չունի»: Մեղքը, որպես գիտակցության ընդհանուր գիծ և ակամա վաստակ, առկա է ինչպես Կաֆկայի, այնպես էլ նրա շատ հերոսների մտածելակերպում: «Օրջը» պատմում է կենդանին: «Ես ինձ նետում եմ փշոտ թփերի մեջ, որպեսզի պատժեմ ինձ համար անհասկանալի մեղքի համար»: ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Գլուխ 15, URL: https: //s3.amazonaws.com/aws-website-jamesleonardpark---freelibrary3puxk/AU60.html (հասանելի է. 25.07.2017): [2] Կունդերա Մ., Գոյության անտանելի թեթեւությունը, Անտարես, 2015, 384 էջ: URL. http: //www.dhspriory.org/kenny/PhilTexts/Camus/Myth%20of%20Sisyphus-.pdf: [6] Սարտր JP, լինելը և ոչնչությունը: Էսսեն ֆենոմենոլոգիական գոյաբանության մասին, 1956. [7] Դանթե Ա., Աստվածային կատակերգություն, 3-րդ հրատարակություն, ԵՊՀ հրատարակչություն, Երեւան, 1983, 600 էջ: [8] Sartre JP No Exit և երեք այլ պիեսներ, URL: http: //www.vanderbilt.edu/olli/classmaterials/Jean-Paul_Sartre.pdf (հասանելի է 23.06.2017): [9] 20-րդ դարի օտար դրամատուրգիա, հատոր 2, ԵՊՀ, Երեւան, 1986: [10] Камю А., Пикьма к немецкому другу (թարգմանությունը: Волевич И. ).), Альбер Камю (թարգմանիչ) Mairet P.): Ամալյա Սողոմոնյան Աբսուրդի և օտարման խնդիրները Գոյության ցուցակում Հիմնաբառեր. Աբսուրդ, օտարացում, էքզիստենցիալիզմ, Ալբեր Քամյու, չգոյություն, աստվածաշնչյան մեղք, ազատություն, Սարտր, մահ , ։
| Սույն հոդվածում քննարկվում են բիբլիական մեղքի և ազատության, կյանքի հաղթահարման, օտարման և ինքնաօտարման, ինքնասպանության խնդիրները։
Հոդվածի նպատակն է տարբերակել էքզիստենցիալիստական գրականությունն աբսուրդի գրականությունից և փիլիսոփայությունից։
Հոդվածում անդրադարձ է կատարվում նաև աբսուրդի թատրոնի գրականությանը։
Աստծո գոյության և ամենաթողության, բիբլիական մեղքի և Աստծո պատժի գաղափարները սկսում են հետաքրքրել ժամանակակից մարդուն, հատկապես պատերազմների ժամանակ, երբ կյանքի անիմաստության զգացումը սրվում է։
|
ԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՌԵԿՐԵԱՑԻՈՆ-ԶԲՈՍԱՇՐՋԱՅԻՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸԶբոսաշրջությունը Հայաստանի տնտեսության արագ զարգացող և հեռանկարային ճյուղերից է, որն իր առաջխաղացմամբ ոչ միայն մեծ դեր կարող է խաղալտնտեսության զարգացման համար, այլև նպաստել սոցիալ-տնտեսական մի շարքխնդիրների լուծմանը։
Հայաստանը միջազգային զբոսաշրջային շուկայում նոր երկիրէ։
Այս բնագավառում մեր հանրապետությունն ունի զգալի ներուժ՝ շնորհիվ գեղեցիկբնության, պատմամշակութային արժեքների և պահպանված ավանդույթների։
Զբոսաշրջությունը Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության գերակա ճյուղերից է։
1998 թ.-ից գտնվում է առանձնահատուկ ուշադրության ներքո, ինչի արդյունքումհանրապետությունում վերջին տարիներին նկատվում է հանգստի և զբոսաշրջայինոլորտի ակտիվություն։
Այդ ակտիվությունն ուղղակի արդյունքն է ոլորտի ծրագրայինբարեփոխումների, որոնց շնորհիվ զբոսաշրջային այցելությունները ՀայաստանիՀանրապետություն դինամիկորեն աճում են [8]։
Վերջին տարիներին զբոսաշրջության ոլորտի մարքեթինգային քաղաքականության շրջանակներում ծրագրային միջոցառումները հիմնականում ուղղված են եղելհամաշխարհային շուկայում Հայաստանի՝ որպես զբոսաշրջության համար բարենպաստ և գրավիչ երկրի, նկարագրի ձևավորման շարունակական կատարելագործմանը։
Հայաստանում մոտ 20 հազար մարդ աշխատում է զբոսաշրջության ոլորտում(ընդհանուր աշխատուժի 1.7 %-ը)։
Ներկայումս զբոսաշրջությունն ապահովում էՀայաստանի ՀՆԱ-ի մոտ 4.7 %-ը, իսկ ըստ 2008 թ․-ի փետրվարի 13-ին ՀՀ կառավարության հավանությանն արժանացած «Զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի»՝ մինչև 2030 թ․-ը նախատեսվում է ցուցանիշը հասցնել 12 %-ի։
Ակնկալվումէ, որ մինչև 2020 թ․-ը Հայաստան կայցելեն 1․5, իսկ մինչև 2030 թ․-ը՝ մինչև 3 միլիոնզբոսաշրջիկ։
Արդյունքում զբոսաշրջության ոլորտի եկամուտները զգալիորեն կավելանան [13]։
Հանրապետությունում զբոսաշրջության զարգացման համար կարևորվում էառանձին մարզերի ներգրավվածությունը, ինչպես նաև ենթակառուցվածքներիզարգացվածության մակարդակը, ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների հասանելիությունը, դրանց ճիշտ գնահատումն ու օգտագործումը։
Ռեկրեացիոն ռեսուրսներն անուղղակի սպառման ռեսուրսներ են, որոնքօգտագործվում են ոչ արտադրական ոլորտում [4]։
Դրանք բնական և մարդածին օբյեկտներ են, որոնք ունեն եզակիություն, պատմական կամ գեղարվեստականարժեք, գեղագիտական գրավչություն, առողջարար-կազդուրիչ նշանակություն ևկարող են օգտագործվել հանգստի ու զբոսաշրջության կազմակերպման համար։
Առանձնացնում են ռեկրեացիոն ռեսուրսների չորս տեսակ` ռեկրեացիոն-բուժիչ,ռեկրեացիոն-կազդուրիչ, ռեկրեացիոն-մարզական և ռեկրեացիոն-ճանաչողական։
Առաջին երկու տեսակներն անվանում են նաև վերականգնողական ռեսուրսներ [7]։
ՀՀ-ում ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների բազմազանությամբ աչքի էընկնում Կոտայքի մարզը, որն իր կենտրոնական դիրքի և Երևանից ունեցած փոքրհեռավորության շնորհիվ բարենպաստ նախադրյալներ ունի մարզում զբոսաշրջության զարգացման համար։
Սույն աշխատանքի նպատակն է ընդգծել մարզի բնական պայմանների ուհարստությունների մեծ բազմազանությունը, ներկայացնել առկա ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսները, որոնք իրական նախադրյալ են զբոսաշրջության զարգացման համար։
Աշխատանքում քննարկվել են նաև այդ ռեսուրսների օգտագործմանհետ կապված խնդիրները։
Կոտայքի մարզում համեմատաբար սահմանափակ տարածության վրահանդիպում են և´ բարձրաբերձ լեռնագագաթներ ու խոր կիրճեր, և´ լայնարձակգետահովիտներ ու մեղմաթեք սարավանդներ։
Մարզի տարածքում կան ռեկրեացիոնռեսուրսների բոլոր չորս տեսակի օրինակները։
Վերարտադրողական ռեսուրսներից մարզի տարածքում առկա են հանքայինջրի աղբյուրներ, որոնք օգտագործվում են և´ բուժման համար, և´ որպես սեղանիջուր։
Դրանք Գեղամա լեռները կազմող հրաբխային ապարների մեջ ներծծվող ջրերնեն, որոնք աղբյուրների տեսքով դուրս են գալիս լեռների ստորոտներում, ինչպես նաևՀրազդան և Ազատ գետերի կիրճերում։
Հռչակված են Քառասունակնի, Արզնիի ևԳառնիի աղբյուրները, որոնց սառնորակ ջրերը հատուկ խողովակներով հասնում եննաև քաղաքամայր Երևանի բնակչությանը։
Ռեկրեացիոն-մարզական ռեսուրս է Ծաղկաձորը, որն աստիճանաբար դառնումէ միջազգային նշանակության զբոսաշրջային կենտրոն, որտեղ նախատեսվում էանցկացնել լեռնադահուկային և այլ մարզաձևերի միջազգային մրցույթներ [9]։
Մարզը Հայաստանի հնագույն տարածքներից է․ այն բնակեցված է եղել դեռևսհազարամյակներ առաջ։
Դրա շնորհիվ մարզի տարածքը հարուստ է ռեկրեացիոնճանաչողական ռեսուրսներով։
Այստեղ կան տարբեր դարաշրջաններին պատկանողպատմամշակութային, հոգևոր կառույցներ։
Մարզում գրանցված են պատմամշակութային ավելի քան 2024 արժեքներ և հուշարձաններ [12]։
Հայկական հելլենիստական ճարտարապետության անկրկնելի գոհար է արևի աստված Միհրի պատվինI դ. կառուցված Գառնու տաճարը։
Հայկական վիմափոր ճարտարապետությանեզակի կոթող է Այրիվանք-Գեղարդը։
Մարզը հարուստ է բազիլիկ և ուշ շրջանիքրիստոնեական գեղեցիկ տաճարներով։
Մարզում է գտնվում Աբովյանի (Էլար)կիկլոպային ամրոցը, Գառնիի Միհր աստծո ամրոցը և տաճարը (I դ), Գառնիի Մաշտոցի մատուռը, Ողջաբերդի գմբեթավոր եկեղեցին (V դ), Արզնու եկեղեցին (VIդ), Գեղարդի վանքը (XII-XIII դդ), Կարենիսի վանքը (VII դ), Բջնիի Աստվածածնիվանքը (XI դ), Մաքրավանքը (XIII դ), Կեչառիսի վանական համալիրը (XI-XIII դդ),որտեղ ներկայումս գտնվում է Կոտայքի թեմի առաջնորդարանը, ԵղվարդիԱստվածածին եկեղեցին (V դ), Արզականի նեղուցի Աստվածածին եկեղեցին (XIII դ),Բուժականի Թեղենյաց վանքը, Սոլակի Մայրավանքը (VII դ.) և այլն [2]։
Նկար 1. Կոտայքի մարզի պատմական հուշարձանների քարտեզ-ուղեցույցԸնդհանուր առմամբ ռեկրեացիոն ռեսուրսները բաժանում են երկու խոշոր խմբի`բնածին և մարդածին։
Այստեղ առկա են բնածին և մարդածին ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային բազմազան ռեսուրսներ, որոնք մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում։
Կոտայքի մարզի տարածքում առանձնացնում ենք բնածին հետևյալ ռեսուրսները՝1․ Արարատ լեռան շքեղ տեսարանը Կոտայքի սարավանդի ցանկացած կետից,2․ Հրազդան գետի կիրճը` բազալտե բնական հրաշագեղ սյուներով,3․ Ծաղկաձորի, Հանքավանի, Աղվերանի հրաշագեղ անտառները,4․ «Արզնի», «Հանքավան» հանքային ջրի աղբյուրները։
Մարդածին ռեսուրսներից առավել հայտնի են՝1․ պատմաճարտարապետական հնագույն կոթողները` Կեչառիսի, Բջնիի,Գեղարդի եկեղեցական համալիրները, 2․ անտառապատ Ծաղկաձոր քաղաքը` կուրորտային, հանգստյան, սպորտայինհամալիրներով, եզակի ճոպանուղիներով, որոնցով կարելի է բարձրանալ Թեղենիսլեռան գագաթը,3․ անտառապատ Հանքավանի կուրորտային, հանգստյան համալիրները,4․ անտառապատ Աղվերանի հանգստյան համալիրները։
Ուսումնասիրելով և վերլուծելով Կոտայքի մարզի ռեկրեացիոն-զբոսաշրջայինռեսուրսները, մարզի տարածքում կարող ենք առանձնացնել ռեկրեացիոն չորս գոտիներ, որոնք աչքի են ընկնում ինքնատիպությամբ և գրավչությամբ։
Նկար 2. Պայմանական նշաններ 1. Հանքավան-Մարմարիկի ռեկրեացիոն գոտի 2. Ծաղկաձորի ռեկրեացիոն գոտի 3. Բջնի-Արզաքան-Աղվերան ռեկրեացիոն գոտի 4. Արզնու ռեկրեացիոն գոտի Հանքավան-Մարմարիկի ռեկրեացիոն գոտի. Հանքավան-Մարմարիկի գոտինՀՀ-ի էկոլոգիապես ամենից մաքուր գոտին է, գտնվում է Երևանից 70-85 կմ հյուսիս։
Այն տարածվում է Մարմարիկ գետի հովտում 1750-1960 մ բարձրություններում,ընդգրկում է Փամբակի հարավային գագաթները, Ծաղկունյաց լեռների հյուսիսարևելյան գագաթները՝ ձգվելով հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք։
Հանքավանի բարձրլեռնային կուրորտային շրջանն ընդգրկում է Մարմարիկիգետահովտի բարձրադիր նեղ հատվածի գեղատեսիլ լանդշաֆտը՝ մինչև 1957 մբարձրությունը։
Գետի կիրճում գտնվում են հանքային աղբյուրների բնական ելքեր։
Հանքավանը շրջապատված է 3000-3100 մ բարձրություն ունեցող լեռնաշղթաներով, որոնք ծածկված են ալպիական մարգագետիններով, անտառներով, թփուտներով։
Լանդշաֆտն անհարթ է, լեռնային, մասնատված կիրճերով և գետերով, որոնքունեն մշտական կամ ժամանակավոր հոսք։
Հանգստյան գոտին Երևանից գտնվում է68 կմ հեռավորության վրա, կապը մայրաքաղաքի հետ հաստատվում է ավտոմոբիլային մայրուղու միջոցով։
Այս բարձրադիր տարածքն ունի առողջարար նշանակություն՝ շնորհիվբարենպաստ կլիմայական պայմանների՝ թթվածնով հարուստ մաքուր օդ, թավ անտառ, ինչպես նաև հանքային տաք ջրեր։
Հանքավանի առողջարանային կենտրոնի տարածքին բնորոշ է բարձրլեռնայինանտառային գոտու կլիման. խոնավ ամառ և չափազանց ցուրտ ձմեռ։
Ամռանը, երբԱրարատյան դաշտում, այդ թվում նաև Երևանում, շոգ եղանակ է, Հանքավանումձևավորվում են բավական հարմարավետ եղանակային պայմաններ հանգստի ևբուժման համար։
Դա է պատճառը, որ Հանքավան-Մարմարիկ ռեկրեացիոն գոտումկարճաժամկետ հանգստացողների թիվն այդ շրջանում բավական մեծ է լինում։
Մեծթիվ են կազմում հանգստի ու առողջարանային ճամբարները [10]։
Արզնու ռեկրեացիոն գոտի. Գտնվում է Հրազդան գետի գեղատեսիլ կիրճում,ծովից 1262 մ բարձրության վրա։
Շրջապատված է Ծաղկունյաց լեռներով, Արագածիլեռնավահանով և Գեղամա լեռներով։
Այս գոտին բլրապատ ընդարձակ տարածք է,ռելիեֆը մասնատված է խոր կանիոններով։
Հրազդան գետի միջին հոսանքըտարածքը բաժանում է աջափնյա և ձախափնյա մասերի։
Ձախափնյա հատվածում էլհենց գտնվում է կուրորտային քաղաքն առողջարաններով, պանսիոնատներով,կուրորտային պոլիկլինիկաներով։
Արզնի առողջարանը գտնվում է Երևանից 24 կմհյուսիս։
Երևանի հետ տրանսպորտային կապ հաստատվում է Երևան-Սևան մայրուղու միջոցով։
Այստեղ առկա են առողջության համար կարևոր նախադրյալներ՝ բարեխառնգոտու կլիմայական նպաստավոր պայմաններ և ածխաթթվական, քլորիդ-հիդրոկարբոնատային, նատրիումական, ցածր ջերմաստիճանի հանքային ջուր։
Կլիման բնորոշվում է ցուրտ, երբեմն սաստիկ, անհողմ ձմեռներով, շոգ և չոր ամառներով։
Այստեղբավական զարգացած է կլիմայաբուժությունը։
Ձմռանը` հունվար-փետրվար ամիսներին, 25 օր առանց սահմանափակման կարելի է կիրառել ձմեռային կլիմայաբու ժության բոլոր տեսակները։
Ձմռանն այստեղ բնական որոշակի պայմաններիառկայության շնորհիվ կարելի է զբաղվել լեռնադահուկային սպորտաձևերով։
Ամռանը նույնպես զբաղվում են կլիմայաբուժությամբ (մայիսից հոկտեմբեր ամիսներնընկած ժամանակահատվածում) [10]։
Բջնի-Արզաքան-Աղվերան ռեկրեացիոն գոտի. Գոտին կազմում է Հրազդանգետի միջին հոսանքի ավազանը։
Այստեղ է գտնվում Դալար գետի գեղատեսիլ կիրճը։
Այն գտնվում է ծովի մակարդակից 1500-1700 մ բարձրության վրա։
Այստեղ տարածվում են լեռնատափաստանային և լեռնանտառային լանդշաֆտային գոտիները։
Գտնվում է Երևանից 40 կմ հեռավորության վրա և մայրաքաղաքին միանում է մայրուղու միջոցով։
Ծաղկունյաց լեռները ծածկված են անտառաթփուտային բուսականությամբ, հարուստ են անտառային հատապտուղներով և սնկերով։
Առողջության համար կարևոր պայմաններ են համարվում մեղմ, հաճելի կլիման,հարուստ անտառածածկը, բնական և հանքային բազմաթիվ աղբյուրները՝ ֆիզիկաքիմիական, միկրոէլեմենտային և գազային տարբեր կազմերով։
Կլիման ձմռանը մեղմէ, իսկ ամռանը՝ թույլ խոնավ։
Այս գոտու տարածքում է գտնվում Բջնի գյուղը` Հրազդան գետի աջ ափին, 14701700 մ բարձրության վրա։
Եթե Երևանի մոտակայքում Հրազդանը վեր է ածվումխոշոր գետի, ապա այստեղ այն փոքրիկ հանդարտ առվակի է նման, որի ափերիխորքից սառնորակ աղբյուր է բխում։
Դրանք Օզոնլարյան սառը ածխային աղբյուրներեն, որոնք ունեն բուժիչ հատկություն։
Բջնի գյուղից հյուսիս-արևելք` բարձր բլուրի վրաէ գտնվում 11-րդ դարի հին բնակավայրը և ամրոցը։
Բջնիում պահպանվել են նաև 1618-րդ դդ. բազմաթիվ խաչքարեր, որոնք իսկական գլուխգործոց են և հետաքրքրումեն զբոսաշրջիկներին։
Բջնի-Աղվերան-Արզական ռեկրեացիոն գոտու Արզական և Քարաշամբգյուղերում ևս առկա են քլորիդհիդրոկարբոնատային, նատրիումական, կալցիումայինհանքային ջրեր։
Կլիմայական բարենպաստ պայմանները և ձնածածկույթը հնարավորություն են ստեղծում ձմեռային կլիմայաբուժության կազմակերպման համար։
Հնարավոր է կազմակերպել ձմեռային զբոսանքներ, սպորտային մրցույթներ, խաղերթարմ օդային պայմաններում։
Այստեղ կարելի է պլանավորել և´ կարճաժամկետ, և´երկարաժամկետ հանգիստ [10]։
Ծաղկաձորի ռեկրեացիոն գոտի. Այս գոտին հիմնականում փռված է Թեղենիսլեռան արևելյան լանջին։
Համարվում է հանրապետության զբոսաշրջության առաջատար շրջաններից մեկը։
Մայրաքաղաք Երևանից հեռավորությունը կազմում է 50 կմ։
Ծաղկաձորը բարեկարգ հրապարակներով, փողոցներով, գիշերային շքեղ լուսավորությամբ, ժամանակակից հյուրանոցներով, հանգստյան տներով քաղաք է ևհրապուրիչ է ինչպես ամռանը, այնպես էլ ձմռանը։
Քաղաքի անբաժանելի մասն էկազմում ճոպանուղին, որի հինգ կայանները կառուցվել են 2004-2007 թթ. ընթացքում` ավստրո-իտալական «Լայտներ» ընկերության կողմից։
Այս հինգ կայաններնիրենց տեխնիկական հագեցվածությամբ և սպասարկման մակարդակով համապա տասխանում են միջազգային այժմյան չափանիշներին։
Հարմարավետ ճոպանուղինԹեղենիսի բարձունք է հասնում ընդամենը 40 րոպեում։
Թեղենիսի բարձունքիցձգվում են մշակված տարբեր բարդությամբ սահուղիներ։
Սահուղիների ընդհանուրերկարությունն ավելի քան 30 կմ է։
Անընդհատ սահել կարելի է մոտ 6800 մ։
Այստեղձմռան ամիսներին իրենց հանգիստն են անցկացնում ինչպես հանրապետությանբնակիչները, այնպես էլ այլ երկրներից ժամանած ձմեռային մարզաձևերի հազարավոր սիրահարներ։
Քաղաքում գործում են բարձրորակ ծառայություն մատուցողժամանակակից հյուրանոցներ և հանգստյան տներ։
Հյուրանոցներն այստեղցանկացած ճաշակի և կարգի են, ունեն միջազգային մակարդակի ընդունելություններկազմակերպելու փորձ և տարվա բոլոր եղանակներին պատրաստ են հյուրերընդունել։
Ծաղկաձորի կրոնա-մշակութային օջախը Կեչառիսի վանական համալիրն է, որնամբողջությամբ վերանորոգվել է 2001 թ-ին։
Այն ոչ միայն հանրապետության բնակչության, այլև հանրապետություն այցելած զբոսաշրջիկների սիրած վայրերից է։
Այստեղ է գտնվում Հայ առաքելական եկեղեցու Կոտայքի թեմի առաջնորդարանը։
Քաղաքում է գտնվում հայ ժողովրդի տաղանդավոր զավակների` Օրբելի եղբայրներիտուն-թանգարանը, ուր փոխադրվել են նրանց գործունեությանն առնչվող մեծաթիվցուցանմուշներ Երևանից, Մոսկվայից և Սանկտ-Պետերբուրգից [10]։
Ծաղկաձորը Հայաստանի ամենասիրելի և պետության սահմաններից դուրսամենահայտնի հանգստյան գոտին է։
Քաղաքը եզակի է, քանի որ գրավում էզբոսաշրջիկներին ամբողջ տարին. ձմռանը` լանջերի շլացուցիչ ճերմակությամբ, իսկտարվա մնացած եղանակներին` գունագեղ և բուրումնավետ բնությամբ։
Աքյսառանձնահատկությունը քաղաքը դարձնում է հրապուրիչ ու հիշարժան։
Կոտայքի մարզի բնածին և մարդածին ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներով հարուստ շրջաններ մեկնելու համար առաջարկվում են հետևյալ ուղիները՝• Երևան-Գառնի, Գեղարդ,• Երևան-Չարենցավան-Հրազդան-Ծաղկաձոր,• Երևան-Չարենցավան-Հրազդան-Հանքավան։
Մարզն ունի ավտոճանապարհային բավարար ցանց, լիովին ընդգրկում է թե´մարզի բոլոր համայնքները, թե´ պատմամշակութային օջախները։
Ընդ որում, հանրապետական նշանակության ավտոճանապարհների վիճակը և սպասարկումը հիմնականում բավարարում են միջազգային չափանիշներին, իսկ մարզային ու համայնքային նշանակության ավտոճանապարհների վիճակը հետզհետե բարելավվում է [6]։
Ունենալով զգալի ներուժ և տուրիզմի տարբեր տեսակների զարգացման հնարավորություններ՝ մարզում միաժամանակ առկա են զբոսաշրջության զարգացմանըխոչընդոտող մի շարք գործոններ, որոնցից կարելի է առանձնացնել՝ 1) զբոսաշրջային ենթակառուցվածքների անհամաչափ տեղաբաշխումը, 2) մարզի զբոսաշրջության զարգացման հայեցակարգի բացակայությունը, 3) մարզի, ինչպես նաև ճարտարապետական առանձին կառույցների մասինգովազդային-տեղեկատվական գրքույկների բացակայությունը, մարզային զբոսավարների ինստիտուտի բացակայությունը, 4) պատմամշակութային առանձին հուշարձանների անմխիթար վիճակը, 5) համայնքային ճանապարհների դեռևս ոչ բավարար վիճակը, 6) միջազգային շուկայում զբոսաշրջային ծառայությունների մատուցման ոչմրցունակ լինելը, 7) զբոսաշրջության համար Հայաստանը միջազգային հանրությանը համակողմանիորեն բարենպաստ, գրավիչ և ապահով երկիր չներկայացնելու հանգամանքը, 8) զբոսաշրջության բնագավառում ներդրումային ծրագրերի ոչ բավարարմակարդակը [3]։
Կոտայքի մարզում ռեկրեացիոն-զբոոսաշրջային ռեսուրսների առավել ինտենսիվ օգտագործման և զբոսաշրջության զարգացման համար առաջարկում եմ առաջնորդվել հետևյալ ռազմավարությամբ․ 1) զբոսաշրջության զարգացման համար առաջնահերթ պայման է ենթակառուցվածքների համաչափ զարգացումը` հյուրանոցային համալիրների, հանգստյանտների վերանորոգումը, վերակառուցումը, ինչպես նաև դեպի պատմամշակութայինհուշարձաններ տանող ավտոճանապարհների վերանորոգումը։
Հետևաբար, պետք էմիջոցառումներ ձեռնարկել մարզի տարածքում ենթակառուցվածքների համաչափզարգացման ուղղությամբ։
2) Այլընտրանքային հանգստի կենտրոն դարձնել Հանքավանի ձորը, ինչըԾաղկաձորի հետ համատեղ կամբողջացնի միջազգային նշանակության հանգստի,առողջարանային և զբոսաշրջության կենտրոն ստեղծելու հեռանկարը, քանզի վերջինտարիներին այնտեղ կառուցված Մարմարիկի ջրամբարը լրացուցիչ նպաստավորպայմաններ է ստեղծել լողափնյա հանգստի համար։
3) Անհրաժեշտ է իրականացնել ծրագիր, որը կհամատեղի Աղվերան, Արզական, Արալեռ տարածքների հնարավորությունները։
4) Մարզի տարածքում պետք է խթանել էկոտուրիզմի զարգացումը, որի համարհիմք կարող է դառնալ Գառնիի քարի «սիմֆոնիաները»։
5) Մոտ ապագայում Եղվարդի ջրամբարի կառուցմանը զուգահեռ մշակել ևկյանքի կոչել նաև հատուկ ծրագիր՝ կառույցը տուրիստական կենտրոնի վերածելունպատակով, մասնավորապես՝ ջրամբարի տարածքում կառուցել հանրային սպասարկման, հանգստի և զվարճանքի կենտրոններ։
Ի տարբերություն Սևանի երկուամսվա տևողությամբ հանգստի, այս ջրային մակերեսների հնարավորությունիցկօգտվեն առնվազն չորս ամիս, և Երևանին ավելի մոտ գտնվելու հանգամանքն ավելիմեծ թվով հանգստացողների ուշադրություն կգրավի։
6) Պետք է մշակել Կոտայքի մարզում զբոսաշրջության զարգացման համալիրծրագիր, որը կներառի առկա ներուժի ամբողջական ուսումնասիրությունը, իրավիճակի գնահատականը և զարգացման ուղղությունները։
7) Անհրաժեշտ է ստեղծել Կոտայքի մարզի տուրիստական համացանցայինկայք։
8) Պետք է խթանել մարզում ագրոտուրիզմի կամ գյուղական տուրիզմիզարգացումը, քանի որ մի կողմից այստեղ կան բոլոր նախադրյալները այս ճյուղիզարգացման համար, մյուս կողմից` տուրիզմի այս տեսակը բավական մատչելի է ուքիչ ծախսատար [11]։
Այս առումով շատ կարևոր է ստեղծել գյուղական տուրիզմիզարգացման միասնական հայեցակարգ։
Նման փորձ իրականացվել է Սոլակ, Քաղսի,Արզնի, Քարաշամբ գյուղերում [1]։
Ամփոփելով կարող ենք նշել, որ Կոտայքի մարզն իր ռեկրեացիոն-զբոսաշրջայինռեսուրսների շնորհիվ հրաշալի նախադրյալներ ունի տեղում զբոսաշրջությունըզարգացնելու համար, իսկ միջազգային չափանիշներին համապատասխան պայմաններ ստեղծելու համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել ռեկրեացիոն յուրաքանչյուրգոտում առկա խնդիրներն ու առաջնորդվել լուծման վերը նշված ուղիներով։
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ[1] Գրիգորյան Վ., Ոսկանյան Ա., ՀՀ տնտեսական աշխարհագրություն, Երևան,2016, էջ 292։
[2] ՀՀ Կոտայքի մարզ. պատմական հուշարձանների քարտեզ ուղեցույց, Երևան,2015։
[3] ՀՀ Կոտայքի մարզի 2015-2018 թթ․-ի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագիր,Հրազդան, 2014, էջ 41։
[4] Մանասյան Մ., Աշխարհագրության ներածություն, Երևան, 2012, էջ 381։
[5] Մանասյան Մ., Հասարակական-աշխարհագրական հետազոտություններիմեթոդները, Երևան, 2008։
[6] Մանասյան Մ., Սայադյան Հ., Հայաստանի աշխարհագրություն, Երևան, 2016,էջ 330։
[8] Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի 2015-2018 թթ․-ի սոցիալտնտեսական զարգացման ծրագիր, Հրազադան, 2014, էջ 39, URL։
https։
//www.e-gov.am/u_files/file/decrees/kar/2015/01/15_0040.pdf (հղումը կատարվել է՝13․11․2018)։
[9] URL։
http։
//www.findarmenia.com/arm/armenia/kotayk (հղումը կատարվել է՝13․11․2018)։
[10] ՀՀ կուրորտաբանության և ֆիզիկական բժշկության գիտահետազոտականինստիտուտի պաշտոնական կայք․ Տեղեկատվություն պացիենտների և մասնագետների համար, URL։
http։
//fizecomed.com/hy/page.php?id=56 (հղումը կատարվել է՝12․10․2018)։
[11] URL։
http։
//kotayk.gamk.am/?p=1508 (հղումը կատարվել է՝ 14․111․2018)։
[12] Կոտայքի մարզպետարանի պաշտոնական կայք․ Ընդհանուր տեղեկություններ,URL։
http։
//kotayk.mtad.am/general-information/ (հղումը կատարվել է՝ 17․11․2018)։
[13] URL։
http։
//www.mineconomy.am/uploades/Caxkadzor_cragir.pdf (հղումը կատարվելէ՝ 20․09․2018)։
Մուրադյան ՆելիԿՈՏԱՅՔԻ ՄԱՐԶԻ ՌԵԿՐԵԱՑԻՈՆ-ԶԲՈՍԱՇՐՋԱՅԻՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸԲանալի բառեր՝ զբոսաշրջություն, ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներ,Կոտայքի մարզ, Հանքավան, Մարմարիկ, Արզնի, Բջնի, Արզական, Աղվերան,Ծաղկաձոր, հիմնախնդիրներ։
| Զբոսաշրջությունը Հայաստանում տնտեսության դինամիկ զարգացող և հեռանկարային ճյուղերից է։
Այստեղ զբոսաշրջության զարգացման համար կարևոր նախադրյալ են ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսները։
Աշխատանքը նվիրված է Կոտայքի մարզի ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսների և դրանց օգտագործման հետ կապված խնդիրների վերլուծմանը։
Մարզի տարածքում առկա են բնածին և մարդածին բազմազան ռեկրեացիոն-զբոսաշրջային ռեսուրսներ, որոնք մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում։
Այստեղ կարելի է առանձնացնել ռեկրեացիոն չորս գոտիներ՝ Հանքավան-Մարմարիկի, Արզնու, ԲջնիԱրզական-Աղվերանի և Ծաղկաձորի։
Դրանցից յուրաքանչյուրը բնութագրվում է ինքնատիպությամբ, գրավչությամբ և առկա խնդիրներով։
|
Subsets and Splits