id
stringlengths
8
35
url
stringlengths
35
203
title
stringlengths
10
144
summary
stringlengths
7
428
text
stringlengths
246
41.2k
amakuru-48961151
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-48961151
Inama ya gisirikare iri ku butegetsi muri Sudani yaba iri gukoreshwa n'amahanga?
Abakuru b'abatavuga rumwe n'ubutegetsi muri Sudani bavuga ko abategetsi ba gisirikare bari gukoreshwa n'ibihugu by'amahanga bishishikajwe n'umutungo kamere w'iki gihugu ndetse n'agace giherereyemo.
Abanya-Sudani bishimiye amasezerano aheruka kwemezwa yo gusangira ubutegetsi Hari amasezerano aherutse kwemeranywa hagati y'inama ya gisirikare iyoboye Sudani by'inzibacyuho n'abigaragambya - ariko haracyari urujijo kuri ejo hazaza h'iki gihugu. None, ni ibihe bihugu bikorana na Sudani kandi ni izihe nyungu byizeye kubona? Ni nde ugura umutungo kamere wa Sudani? Imibare yo mu mwaka ushize wa 2018 itangazwa na Banki nkuru ya Sudani igaragaza ko Leta Zunze Ubumwe z'Abarabu ari cyo gihugu cya mbere kigura byinshi mu byo Sudani yohereza mu mahanga. Zigura nyinshi muri zahabu iri mu byinjiriza amafaranga menshi Sudani. Ubushinwa ni bwo buza ku mwanya wa kabiri, bukaba bugura byinshi mu bikomoka kuri peteroli bivuye muri Sudani. Ibikomoka kuri peteroli byigeze kuba ari byo bigize ahanini cyane kurushaho ubukungu bwa Sudani, ariko kuva Sudani y'Epfo yavuka mu mwaka wa 2011 ivuye kuri Sudani, yajyanye na byinshi mu birombe bicukurwamo ibikomoka kuri peteroli. Kuri ubu, ibikomoka kuri peteroli bigize gusa 1% by'ubukungu bwa Sudani, ugereranyije nuko mu mwaka wa 2011 byari ku kigero kigera hafi kuri 20%. Ikindi gihugu gikurikiraho kigura ibicuruzwa biva muri Sudani, ni Arabie Saoudite igura ahanini ibikomoka ku matungo. Mu gihe habayeho kugabanuka ku bikomoka kuri peteroli Sudani yohereza mu mahanga, Sudani yashatse kongerera imbaraga urwego rw'ubuhinzi - ibi bikaba byaratumye yatisha (ikodesha) ubutaka bumwe ku bihugu by'amahanga. Sudani yashyize umukono ku masezerano yo kwatisha ubutaka bufite ubuso bwa 'are' zibarirwa muri za miliyoni ku bihugu bya Arabie Saoudite, Bahrain, Turukiya n'Ubushinwa. Ndetse Sudani iri no mu nzira yo kugirana amasezerano yo kwatisha ubundi butaka ku bindi bihugu birimo Jordan, Misiri na Leta Zunze Ubumwe z'Abarabu. Ibihugu bihanganye byo mu karere biri guhatanira kubona za kontaro Igice cya Sudani gikora ku nyanja itukura, ni igice cy'ingenzi gikoreshwa nk'inzira y'ibicuruzwa, cyegereye intambara ikomeje muri Yemeni, kandi ibihugu bitandukanye biri gushaka kukigiramo ijambo. Bwinshi mu bucuruzi bwo muri Sudani kuri ubu bunyura ku cyambu cya Sudani. Ariko kontaro ifite agaciro ka miliyari ebyiri na miliyoni 400 z'amadolari y'Amerika yo kubaka no gukoresha icyo cyambu, yahawe kompanyi yo muri Philippines, ubu yahagaritswe n'inama ya gisirikare iri ku butegetsi, nyuma y'imyigaragambyo y'abakozi mu ntangiriro y'uyu mwaka. Agace ka Suakin, kari ku nyanja itukura Ndetse n'indi kontaro nini kurushaho yaremejwe mu rwego rwo kubaka ahandi hantu hegeranye n'icyambu, mu mujyi wa Suakin, mu majyepfo y'iki cyambu cya Sudani. Mu kwezi kwa gatatu k'umwaka ushize, Turukiya na Qatar byashyize umukono ku masezerano ya miliyari enye z'amadolari y'Amerika yo gufasha Sudani mu gutunganya icyo cyambu. Ibi bibonwa icyarimwe nk'ikintu gikomeye mu mibanire y'ibihugu ndetse no muri politiki - kuko bishobora gufasha Turukiya gushyira ikigo cya gisirikare muri aka karere k'inyanja itukura. Ariko Turukiya na Qatar ni ibihugu byombi bidacana uwaka muri politiki ku bijyanye n'ibihugu bikomeye bikomeje gushyigikira Sudani, ibihugu bya Arabie Saoudite na Leta Zunze Ubumwe z'Abarabu. Kandi iyi Arabie Saoudite na Leta Zunze Ubumwe z'Abarabu, byombi byahaye inama ya gisirikare muri Sudani inkunga igera hafi kuri miliyari eshatu z'amadolari kuva yagera ku butegetsi mu kwezi kwa kane, bikomeje kotsa igitutu iyi nama ngo iburizemo ayo masezerano. Annette Weber, ukora mu kigo cy'Ubudage gikora ubushakashatsi ku bubanyi n'amahanga no ku mutekano, agira ati: "Birikugaragara ko Leta Zunze Ubumwe z'Abarabu ziri kugira ijambo rikomeje mu nama ya gisirikare iri ku butegetsi muri Sudani". Sudani kandi ishorwamo imari itubutse n'Ubushinwa mu bikorwa-remezo, bigamije kubaka inzira icamo ubucuruzi bw'Ubushinwa mu bice bitandukanye by'isi. Abasirikare ba Sudani muri Yemen Abasirikare ba Sudani mu ntambara yo muri Yemen Ibikorwa byo mu rwego rw'ubukungu na politiki bya Arabie Saoudite na Leta Zunze Ubumwe z'Abarabu bikomeje kwiyongera muri Sudani, ntaho bigaragara cyane nko mu bufasha bwa gisirikare Sudani ikomeje gutanga mu ntambara yo muri Yemen. Abasirikare ba Sudani bakomeje kurwanira muri Yemen bashyigikira urugaga ruyobowe na Arabie Saoudite ruhanganye n'inyeshyamba z'aba Houthi ziterwa inkunga na Irani. Dr Weber agira ati: "Sudani ifite abasirikare 16,000 barinze umupaka Arabie Saoudite ihana na Yemen". Ni amakuru acyesha umutegetsi wo ku rwego rwo hejuru muri leta. Aba basirikare bahabwa amategeko na Jenerali Mohammed "Hemeti" Hamadan, umwe mu bategetsi bakomeye mu nama ya gisirikare ya Sudani. Uku kohereza abasirikare muri Yemen, kwatangiye mu mwaka wa 2015, bibonwa nk'impinduka ikomeye mu buryo Sudani ibana n'amahanga arimo Arabie Saoudite ndetse n'ibindi bihugu by'inshuti, yirengagiza Irani yari isanzwe ari inshuti yayo ya hafi.
amakuru-46418567
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46418567
Erdogan asaba Arabie Saoudite guha Turukiya abikekwa mu rupfu rwa Khashoggi
Perezida wa Turukiya Recep Tayyip Erdogan yasavye ubutegetsi bwa Arabie Saoudite gutanga abiketswe mu rupfu rw'umwanditsi Jamal Khashoggi.
Bwana Erdogan avuga ko atipfuza kugirira nabi ingoma ya cami ya Arabie Saoudite Avugira mu nama ya G20 - ibihugu 20 vya mbere bitunze kw'isi - yabera muri Argentine, yavuze ko urupfu rwa Khashoggi rutavuzwe mu biganiro, ko umushikiranganji wa mbere wa Canada Justin Trudeau wenyene ariwe yavuze ivy'ico kibazo. Ubutegetsi bwa Arabie Saoudite bwagirije abantu 11 ko aribo bari inyuma y'urwo rupfu, ariko ntiburigera buvuga ko bwoba bwiteguye kubarungika muri Turukiya aho bociribwa urubanza. Burahakana ko igikomangoma Mohammed bin Salman yoba afise uruhara muri ubwo bwicanyi. Umumenyeshamakuru Jamal Khashoggi yiciwe mu biro vy'ubuserukizi bwa Arabie Saoudite biri i Istanbul mu kwezi kwa Cumi. Perezida Donald Trump (i buryo) avuga ko ata cemeza ko igikomangoma Mohammed afise uruhara mu rupfu rwa Jamal Khashoggi Perezida Donald Trump yarahakanye ibivugwa n'ibinyamakuru vyo muri Amerika ko CIA izi neza ko ubwo mbwicanyi bwategerezwa kuba bwemejwe n'igikomangoma Mohammed. Hagataho umushikiranganji w'imigenderanire ya Amerika Mike Pompeo, yabwiye itororokanirizo ry'amakuru CNN ko yabonye amabanga yose Amerika ifise ku bijanye n'urwo rupfu, ariko ko ata na kimwe cemeza ko igikomangoma Mohammed yarugizemwo uruhara. Jamal Khashoggi yari umuntu ki? Yari umumenyeshamakuru w'imena yakoze ku madosiye akomakomeye arimwo igitero c'aba Soviets muri Afuganistani n'iduga rya Osama Bin Laden, mu binyamakuru vyinshi vyo muri Arabie Saoudite. Jamal Khashoggi yishwe agiye mu biro vy'ubuserukizi bwa Arabie Saoudite agiye kurondera ivyangombwa vyo gukora ubugeni Yaramaze imyaka mirongo acuditse n'ingoma ya cami ya Arabie Saoudite, araba n'umuhanuzi wa leta. Munyuma ntiyabaye acumvikana n'ubutegetsi bwa Saudi, aca ahungira muri Amerika mu mwaka uheze. Ari muri ico gihugu, yaranditse amakuru menshi mu kinyamakuru Washington Post, anebagura uburongozi bw'igikomangoma Mohammed bin Salman.
amakuru-54068702
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54068702
Paul Rusesabagina: Ni iki abunganizi be basabye ONU?
Babiri mu banyamategeko bashyizweho n'umuryango wa Paul Rusesabagina ngo bamwunganire bandikiye umuryango w'abubimbye (ONU/UN) basaba ko ukora iperereza ku kibazo cye.
Paul Rusesabagina yerekwa abanyamakuru ku wa mbere w'icyumweru gishize Aba banyamategeko baregeye Dr. Nils Melzer, intumwa idasanzwe ya UN ishinzwe kugenzura iyicarubozo n'ibikorwa by'ubugome, ibitari ibya kimuntu cyangwa gufata nabi no guhana kubi, nk'uko bivugwa n'ishyirahamwe Hotel Rwanda Foundation. Aba banyamategeko bavuga ko Rusesabagina "yashimuswe, akabura, akoherezwa mu Rwanda aho afungiye mu buryo butazwi adasurwa cyangwa ngo avugane n'abe." Perezida w'u Rwanda Paul Kagame yavuze ko Bwana Rusesabagina, uregwa ibyaha by'iterabwoba, "ari we ubwe wagize uruhare mu kwizana mu Rwanda kurusha undi uwo ari we wese". Abo banyamategeko be bavuga ko uwo bunganira yimwe "uburenganzira bwo kwitwa umwere" nk'uko UN isanzwe "isaba abategetsi kwirinda kuvuga amagambo aca urubanza mbere y'iburanisha". Bakavuga ko imvugo ya Perezida Paul Kagame imuhamya "kuyobora imitwe y'iterabwoba yishe abantu", ihonyanga uburenganzira bw'uregwa bwo kwitwa umwere mu gihe atarahamwa n'icyaha. Rusesabagina ni umukuru wungirije w'ihuriro ry'amashyaka ya politiki atavuga rumwe na leta MRCD-Ubumwe, rifite umutwe wa gisirikare wa FLN wigambye ibitero ku butaka bw'u Rwanda mu 2018, ibitero byaguyemo abantu. Ni ibiki abo banyamategeko babwiye UN? Mu nyandiko yasinyweho n'abanyamategeko Jared Genser na Brian Tronic bo muri Amerika bari muri barindwi bashyizweho kunganira Bwana Rusesabagina, bavuga ko kuva tariki 31 z'ukwezi gushize kwa munani yerekwa abanyamakuru "leta y'u Rwanda nta kimenyetso irerekana ko akiriho". Bemeza ko umugore wa Rusesabagina yahamagaye stasiyo ya polisi ya Remera aho afungiye asaba ko bamumuha bakavugana, bakamwangira, ndetse ko abahagarariye leta y'u Bubiligi, igihugu afitiye ubwenegihugu, nabo bangiwe kumusura. Aba banyamategeko bavuga ko uko yafashwe akagezwa mu Rwanda n'uko afunze nta wumugeraho cyangwa ngo amuvugishe "bimushyize mu kaga k'iyicarubozo n'ubugome, gufatwa nabi no guhanwa kubi". Aba banyamategeko bagaragaza ibimenyetso bavuga ko Bwana Rusesabagina yazanwe mu Rwanda n'indege bwite isanzwe ikoreshwa na leta y'u Rwanda, bityo atazanywe ku bushake bwe. Mu kiganiro kuri Televiziyo y'u Rwanda ku cyumweru, Bwana Kagame yavuze ko uko Rusesabagina yazanywe ari nko "guha umuntu amakuru y'ibyo asanzwe yizeye ashaka, akisanga yageze aha". Aba banyamategeko, bo banditse ko mu ifatwa rye, Rusesabagina "yashimuswe akaburirwa irengero" mu gihe cy'iminsi mu buryo bumwambuye uburenganzira bwe. Bavuga ko kugezwa mu Rwanda agafatwa nabyo binyuranyije n'amahame mpuzamahanga avuga ko "gufata umuntu akoherezwa ahandi mu buryo butanyuze mu mategeko ari icyaha gikwiye kuregerwa mu rukiko". Basabye Dr. Nils Melzer gukora iperereza ku bibazo bamugejejeho "agahita asaba leta y'u Rwanda kwerekana ko Bwana Rusesabagina akiriho", "akarindwa ihohoterwa ry'umubiri no mu mutwe kandi akemererwa gusurwa no kuvurwa". Ntihazwi igihe Bwana Rusesabagina azagezwa imbere y'ubucamanza, ubugenzacyaha buvuga ko "bitazatinda kuko yafashwe ikusanya ry'ibimenyetso ku byo aregwa ryarabanje gukorwa". Ku rubanza rwe, ku cyumweru Bwana Kagame yagize ati: "Tuzi neza inshingano zacu, no mu rubanza nk'uru rukurikiwe cyane... Ruzabera mu ruhame, abitaye ku mucyo, kutabogama n'ibindi…rwose turumva neza iyo nshingano yo kubikora nabyo".
amakuru-51556160
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-51556160
Sudani y'epfo: Inzige zageze mu gihugu gisanzwe gifite ikibazo cy'ibiribwa bidahagije
Inzige zimaze igihe zibasira ibihingwa mu burasirazuba bw'Afurika ubu zimaze kugera no muri Sudani y'Epfo, nkuko bitangazwa n'ishami ry'umuryango w'abibumbye ryita ku buhinzi n'ibiribwa (FAO).
Muri rusange, uruzige rushobora kwangiza ibihingwa bishobora gutunga abantu 2,500 ku mwaka, nkuko bitangazwa na FAO Abaturage ba Sudani y'Epfo babarirwa muri za miliyoni basanzwe bugarijwe n'inzara, mu gihe iki gihugu gikomeje kugorwa no kuva mu bihe by'intambara cyanyuzemo. FAO yaburiye ko hashobora kubaho ikibazo cy'ibura ry'ibiribwa muri aka karere k'Afurika y'uburasirazuba niba nta gikozwe ngo ikibazo cy'inzige gishakirwe umuti. Mike Pompeo, umunyamabanga wa leta y'Amerika uri mu rugendo muri Afurika, yasezeranyije ko igihugu cye kizatanga inkunga ya miliyoni 8 z'amadolari yo gufasha mu rugamba rwo guhashya izo nzige. Bwana Pompeo yemeye iyo nkunga ku munsi w'ejo ku wa kabiri mu biganiro na Abiy Ahmed, Minisitiri w'intebe wa Ethiopia, igihugu - cyo kimwe na Somalia, Kenya na Uganda - cyugarijwe n'ibitero by'inzige. Icyo gitero cy'inzige ni cyo kibi cyane kibayeho muri Kenya mu myaka 70 ishize ndetse ni nacyo kibi cyane kibasiye Somalia na Ethiopia mu myaka 25 ishize. Ibikorwa byo guhashya izo nzige kugeza ubu nta musaruro byari byatanga. IBITERO BY'INZIGE Uburyo bwo gutera umuti wica inzige uterewe mu kirere nibwo butanga umusaruro cyane ariko ibihugu byo mu karere ntabwo bifite ibikoresho bya ngombwa byo kubikora. Ubu noneho hari ubwoba bwuko izo nzige - zisanzwe zibarirwa muri za miliyari amagana - zizarushaho kwiyongera. 'Ubutumwa bwo kuneka' FAO ivuga ko hafi inzige 2,000 zikuze zinjiye muri Sudani y'Epfo zinyuze mu karere ka Magwi ko mu majyepfo ya Uganda. Ibiro ntaramakuru AFP bisubiramo amagambo ya Meshack Malo, uhagarariye FAO muri Sudani y'Epfo, agira ati: "...Bivuze ko zizaguma hano ahanini zineka uturere two gutereramo amagi". Onyoti Adigo Nyikuac, Minisitiri w'ubuhinzi wa Sudani y'Epfo, yavuze ko leta y'iki gihugu iri kwigisha abaturage uburyo bwo gutera umuti wica inzige. Yabwiye AFP ati: "Kandi tunacyeneye imiti yo gutera n'ibyo kuyiteresha. Hanacyenewe imodoka zo kugendamo mu gihe haterwa umuti, ndetse na nyuma yaho mu gihe ikibazo cyaba gikaze kurushaho, twacyenera indege". Byibazwa ko izo nzige zageze muri Afurika y'uburasirazuba zivuye muri Yemen mu mezi atatu ashize Hafi 60% y'abaturage ba Sudani y'Epfo bugarijwe n'ikibazo cyo kutihaza mu biribwa - kandi kwangirika kw'ibihingwa kubera inzige bishobora gutuma habaho kugabanuka mu ndyo n'imirire y'abana, nkuko umuryango uharanira uburenganzira bw'abana Save the Children ubivuga. Hatari n'izi nzige, Save the Children iteganya ko abana barenga miliyoni 1.3 bafite munsi y'imyaka itanu bazagira ikibazo cy'imirire mibi ikabije muri uyu mwaka. FAO ivuga ko inzige, buri munsi zirya ibingana n'uburemere bwazo, ziri kororoka vuba cyane kuburyo umubare wazo ushobora kwikuba inshuro 500 bitarenze mu kwezi kwa gatandatu uyu mwaka. Mu cyumweru gishize, FAO yasabye amahanga inkunga ya miliyoni hafi 76 z'amadolari y'Amerika yo gufasha mu bikorwa byo gutera umuti mu bice byugarijwe n'inzige. Byibazwa ko izo nzige zakwirakwiriye zivuye mu gihugu cya Yemen mu mezi atatu ashize.
amakuru-52430276
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52430276
Leta ya New York igiye kwemerera inzu zicuruza imiti kujya zinapima coronavirus
Guverineri wa leta ya New York avuga ko agiye kwemerera inzu zicuruza imiti (pharmacies) kujya zinapima icyorezo cya coronavirus.
Guverineri wa leta ya New York avuga ko intego ari ugupima abantu 40,000 buri munsi Iyi leta ni yo ndiri ya coronavirus muri iki gihugu. Andrew Cuomo yavuze ko za 'pharmacies' zigera ku 5,000 zizajya zipima coronavirus, hagamijwe ko abantu bagera ku 40,000 bazajya bapimwa buri munsi. Umubare w'abamaze kwemezwa ko barwaye Covid-19 - indwara yo mu myanya y'ubuhumekero iterwa n'ubu bwoko bushya bwa coronavirus - muri Amerika barenga 939,000. Hafi kimwe cya gatatu cy'abantu bose hamwe 53,934 imaze kwica muri Amerika ni abo muri leta ya New York yonyine. Abarenga 105,000 bamaze kuyikira muri Amerika, nkuko imibare ya Kaminuza ya Johns Hopkins ibigaragaza. Hagati aho, Perezida Donald Trump ntabwo yakoresheje ikiganiro cye cya buri munsi cyo gutanga amakuru yuko coronavirus ihagaze mu gihugu. Yavuze ko bitamutwarira "igihe cyangwa imbaraga". Ku rubuga rwa Twitter ku munsi w'ejo ku wa gatandatu, Bwana Trump yavuze ko abanyamakuru "nta kindi bakora kitari ukubaza ibibazo byo kwibasira". Trump yamaganwe Yanenzwe bikomeye ubwo ku wa kane mu kiganiro n'abanyamakuru yavuga ko harebwa niba umuti wa 'disinfectant' wica udukoko twa virusi na 'microbes' udashobora gukoreshwa mu kuvura coronavirus. Abaganga n'inganda zikora imiti bamaganye ayo magambo ye bavuga ko ateye impungenge kandi yateza ibyago, bavuga ko imiti nk'iyo ya 'disinfectants' ari iyo kwitondera kandi ishobora kuba uburozi mu gihe yaba imizwe. Mu mujyi wa New York, umubare w'abahamagara kuri nimero itishyurwa basaba ubutabazi kubera ko hari ibinyabutabire (chemicals) byabagizeho ingaruka, wikubye inshuro zirenga ebyiri mu masaha 18 ya nyuma yaho Bwana Trump avugiye ayo magambo. Ni ukuvuga abantu 30 ugereranyije n'abantu 13 bakoresheje uwo murongo basaba ubwo butabazi mu gihe nk'icyo mu mwaka ushize. Ibiganiro n'abanyamakuru bya Bwana Trump afatanyije n'itsinda ryo mu biro bye bya White House ryo kurwanya coronavirus, ubusanzwe byashoboraga kumara amasaha arenga abiri. Ariko uko yitwaye mu kiganiro cyo ku wa kane byateye ipfunwe no muri bamwe mu bamushyigikiye, nkuko umunyamakuru wa BBC muri Amerika ya ruguru Peter Bowes abivuga. Uyu munyamakuru yongeraho ko agendeye ku butumwa bwo kuri Twitter bwa Bwana Trump, bisa nkaho bwemeza ko ibiganiro nk'ibyo bishobora kuba birangiriye aho kuko amakusanyabitekerezo agaragaza ko bitongereye gukundwa kwe mu batora. Ku wa gatanu, ikiganiro cya Bwana Trump cyari kigufi mu buryo budasanzwe - cyamaze iminota irenga gato 20 - ndetse ntabwo yemereye abanyamakuru kumubaza ibibazo.
amakuru-46374842
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46374842
Umuganga yabaze 'yasomye' yishe umuvyeyi n'umwana mu Buhindi
Igipolisi cabwiye BBC ko umuganga wo mu ntara ya Gujarat mu burengero bw'Ubuhindi yafashwe n'igipolisi inyuma yaho abagiye umugore aje kwibaruka "yasomye akarenza urugero".
Umuvyeyi n'umwana bapfuye haheze amasaha umuganga ahejeje kubaga Inyuma y'ico gikorwa co kuvyaza umuntu abanje kubagwa (césarienne), basanze umwana yapfuye, umuvyeyi nawe acikana haheze umwanya muto. Igipolisi kivuga ko casuzumye uwo muganga gikoresheje igipimo bahumekeramwo, gisanga uwo mugabo yari aborewe. Kiriko kirakora itohoza ryo kumenya kw'izo mpfu zoba zatewe n'ugusamara canke ko zishingiye ku mvo z'amagara. Dr PJ Lakhani ni umuganga wo ku rwego rwo hejuru afise ubuzobere, amaze imyaka 15 akora mu bitaro vya leta vy'i Sonavala. Abaganga bariko bavura abagore mu Buhindi Umuvyeyi Kamini Chachi, yari yazanywe ku bitaro ku munsi wa mbere ku mugoroba afise ububabare butewe n'imbanyi. Ikinyamakuru co muri ako gace cavuze ko umuryango wari urindiriye hanze wabwiwe ko umwana yacikanye, mu gihe nyina nawe yariko aravirarana. Kibandanya kivuga ko umuryango wafashe ingingo yo kumujana ku bitaro vy'abigenga ariko apfira mu nzira. Igipolisi kandi cabwiye BBC ko Dr Lakhani yagihamagaye asaba ngo kimufashe afise ubwoba ko umuryango w'uwo mugore wohava umugirira nabi wumvise ivy'izo mpfu. "Twasanze aborewe igihe dushikiye munyuma turamufata," niko umupolisi HR Goswami yavuze. Ibitaro vyagenye umugwi ugiye gutohoza icatumye izo mpfu.
amakuru-44599751
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44599751
Umupadiri aririmba rap yahagaritswe muri Kenya
Umupadiri umwe wo muri katolika mu gihugu ca Kenya yabaye rurangiranwa kubera uburyo akoresha umuziki mu gukosora abantu yahagaritswe mu mabanga yiwe.
Paul Ogalo batazira 'Sweet Paul' yahora akoresha umuziki wa rap nk'inzira yo kwiyegereza urwaruka rwinshi kugira rwitabire imisa Paul Ogalo batazira 'Sweet Paul' yahora akoresha umuziki wa rap nk'inzira yo kwiyegereza urwaruka rwinshi kugira rwitabire imisa. Yavuga ko umuziki ari inzira nziza cane, atari gusa kugira kwiyegereza urwaruka ahubwo gukwiragiza ijambo ry'Imana. Zimwe mu ndirimbo ziwe nk'akarorero:"Nimuze mw'isengero hari imigisha, nimuze mw'isengero hari umugisha..." Ariko iyo ngendo yiwe ntiyanezereje abamutwara muri katolika mu burengero bwa Kenya aho baciye bamuhagarika mu mabanga yiwe mu kiringo c'umwaka kugira ngo "yisubireko". Musenyeri w'iyo diyoseze Bay Philip Anyolo yavuze ko uwo mupadiri ategerezwa guhitamwo kuririmba umuziki wa rap canke kuba padiri. Yavuze ko uwo mupadiri ata burenganzira afise bwo gusubira gusoma misa mu kiringo c'umwaka umwe, ariko ararekuriwe kuyijamwo no kuyisoma mw'ibanga. Padiri Ogalo yahora ahindura impuzu zo gusoma misa, imisa isohotse agaca yambara igitambara kirekire gifise amabara atukura n'ayirabura mu mutwe, ipataro itamufata, agaca atangura kuririmba nka kurya abaririmvyi ba rap bagira. Ivyo vyahora binezereza urwaruka rwinshi eka mbere n'abandi bakristu bakuze. Musenyeri Anyolo avuga ko ingingo yo kumuhagarika mu mabanga yiwe yafashwe mu kwezi guheze. Ariko kandi yavuze ko uwo mupadiri afise uburenganzira bwo kubandanya gukoresha umuziki wa rap nk'uburyo bwo kwigisha ijambo ry'Imana urwaruka "ariko ko atarekuriwe kubigirira kuri arutari." "Ivyisi n'ivyidini ntibishobora kujana. Padiri Ogalo afise ikiringo c'umwaka kugira yisubireko, kugira afate ingingo ko akwiye gukurikirana ubuzima yahisemwo bwo kuba padiri," ni ko uwo musenyeri yavuze. Uwo mupadiri yabwiye BBC ko abamutwara bataramumenyesha ko yahagaritswe mu mabanga yiwe, ariko ko izo nkuru yazumvise ku mbuga ngurukanabumenyi. Yagize ati: "Nasanze urwaruka rukunda umuziki, ari na co gituma baja iyo batamba, hanyuma ndibwira nti nimba ari vyo bakunda, reka ndabibakorere nanje." "Jewe ndirimba indirimbo zose, iz'Imana, riddimsm, hip-hop, raga, reggae kugira ndabavangire." "Abantu benshi nta ngorane babibonamwo, babona ko ari ingabirano, ntegerezwa kubandanya. Ariko bake ni bo babibonamwo ikibazo, ariko ikibazo ni kumenya nimba ishengero riri mu bantu canke abantu bari mw'ishengero, kuri ivyo rero nta kibazo kuko ibintu vy'idini bijanye n'ivy'isi, igikenewe n'uko bigishwa ibintu vyiza mu buzima bwabo."
imikino-51742734
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-51742734
Ihiganwa rya mbere rya Basketball Africa League ryasibijwe muri Senegal kubera coronavirus
Intango y'ihiganwa ku nshuro ya mbere rya Basketball Africa League (BAL) yasibijwe kubera ubwoba bw'ikiza ca coronavirus.
Basketball Africa League ni ihiganwa rishasha NBA yafashije gutanguza Ihiganwa rya mbere rya BAL ryagomba gutangura ku murwa mukuru wa Senegal, Dakar, itariki 13 z'ukwa gatatu, kandi nta tariki nshasha yatanzwe. Iri higanwa rishasha ry'ababigize umwuga, ryavutse ku gufashanya hagati y'ishirahamwe mpuzamakungu rya basketball, International Basketball Federation, na NBA ryagomba kwitabirwa n'amakipe 12 yo muri Afrika. Umukuru wa BAL, Amadou Gallo Fall yagize ati: "Twisunze impanuro za leta ya Senegal mu bijanye n'umwitwarariko utewe n'ugukwiragira kw'ikiza ca coronavirus, inkino zitanguza ihiganwa BAL zigijwe inyuma. "Birambabaje kuba tudashoboye gutanguza iri higanwa ry'amateka nk'uko twari twabiteguye ariko turindiranye igishika ko BAL itangura ku tariki izoza hanyuma." Umuyobozi wa Basketball Africa League, Amadou Gallo Fall, avuga ko vyamubabaje Abateguye ihiganwa bavuga ko umutekano w'abafana, abakinyi, amakipe hamwe n'abakozi ari kirumara cane kandi ko bazovyihweza neza imbere y'uko batangaza iyindi tariki mu minsi iri imbere. Gushika isaha 08:00 ku masaha mpuzamakungu ya GMT, hari hamaze kwemezwa abantu babiri banduye coronavirus muri Senegal. Inkino hirya no hino kw'isi zarahuye n'ibibazo kubera coronavirus, ariko BAL ibaye ihiganwa rya mbere rikomeye muri Afrika ryigijwe inyuma kubera iki kiza. Kubuzwa guhana amaboko Ahandi, ishirahamwe ry'umupira w'amaguru muri Tanzania, TFF, ryabujije abakinyi guhana amaboko imbere y'uko inkino zitangura. Perezida Magufuli (i buryo) asuhuzanya akoresheje ikirenge n'umunyapolitiki atavuga rumwe n'ubutegetsi TFF ivuga ko iriko irakurikiza impanuro z'ubushikiranganji bujejwe amagara zo kwirinda guhana amaboko mu ntumbero yo kubuza iki kiza gukwiragira mu gihugu. Kuwa kabiri, haragaragaye amafoto yerekana umukuru w'igihugu ca Tanzania John Magufuli akozanyako ibirenge mu kuramukanya n'uwundi munyepolisi hako bohanye ibiganza. Ntawanduye coronavirus araboneka muri Tanzania gushika ubu, mu gihe abakekwa bose basanze atayo bafise nyuma yo gupimwa.
amakuru-49950990
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49950990
Papa Francis arashobora kwemera ko abarongoye babahabwa isakaramentu ry'ubusaserdoti?
Abepiskopi Katolika bava mu mpande zitandukanye z'isi bakoraniye i Vaticano kugira bahanahane ivyiyumviro kuri kazoza ka Ekleziya mu karere ka Amazonie kari muri Amerika y'Ubumanuko.
Hari ubukene bw'abapatiri mu burere bwa kure muri Amazonie Mu kiringo c'indwi zitatu ziri imbere, abashika 260 bari muri iyo nama bazokwigira hamwe ibijanye n'ibibazo vy'ihindagurika ry'ikirere, abimukira, hamwe n'ivugabutumwa. Ariko hari kikibazo kigize iminsi kivugwa cane: nimba abubatse bashobora guhabwa isakaramentu ry'ubusaserdoti. Kimwe mu bigize igitabo c'integuro bazokorerako - instrumentum laboris - ni iciyumviro kivuga ko mu bice vyo mu misozi ya kure mu karere ka Amazonie, abagabo bahumuye kandi barongoye, bohabwa ubusaserdoti. Abo rero, ngo botegerezwa kuba abantu biyubashe, kandi, nk'uko iyo nteguro ibivuga, bakaba bava mu burere bipfuza gukoreramwo. Abasenyeri bakomoka muri Amerika y'Ubumanuko nibo bashikirije iki ciyumviro mu twigoro two gutorera inyishu ikibazo c'ubukene bw'abapatiri muri ako karere. Amategeko ya Katolika avuga ko abapatiri bonyene ari bo bemerewe kugira Isakaramentu ry'Ukaristiya, kimwe mu bice nyamukuru bigize imisa. Bivugwa ko imitumba igera ku bice 85 % muri ako karere ka Amazonie bataronka imisa buri ku ndwi kubera ubukene bw'abapatiri, imwe muri yo ikaba ishobora kubona umupatiri nka rimwe mu mwaka wose. Uburere bumwe bumwe muri Amerika y'Epfo bushobora kubona umupatiri nka rimwe gusa mu mwaka wose Gregory Ryan, umwigisha wo ku kigo cigisha ivyigwa bijanye na Katolika, avuga ati: "Papa Francis nk'uwusanzwe yamuka muri Amerika y'Ubumanuko, asanzwe azi neza bimwe mu bibazo bihanze ako karere". Kubera iki ico kibazo kidahurizwako? Kuri benshi, ubwerentegerwa ni ikintu gikomeye kugira ngo umuntu yemererwe kuba patiri. Umupatiri azwi ko aba yihebeye Imana kandi ko adategerezwa gusamazwa n'ivyitwa ko ari ivy'isi, nk'ukugira canke umuryango. Prof. Linda Woodhead MBE umuhinga mu bijanye n'amadini, avuga ko hampande y'ubwerentegerwa, abapatiri n'ababikira ba Katolika "bahabwa ivya nkenerwa bibabeshaho kugira ngo biteho kurangura ivyo bategerezwa kurangura". Ku bagendera ku mico y'akaranga, ikibazo ni ukumenya inzira Papa Francis ariko atwaramwo Ekleziya. Umukardinali wo mu Budagi Walter Brandmueller avugwa ko yamenyesheje y'uko iyo sinode ya Amazonie ishobora gutuma "Ekleziya yo nyene yisambura". Bamwe mu bamunegura babona ko kurondera kwemerera abarongoye kuba abapatiri muri ako karere ka Amazonie ari icitwazo co kurondera gukuraho umugenzo w'ubwerentegerwa, kimwe mu bisabwa mu kuba umupatiri. Bafise amakenga kandi ko iyo sinode "ishobora kuba irondera uburyo abagore bashobora guhabwa burenganzira kanaka bw'ukuyobora imisa" bagatinya ko iyo ishobora kuba intango y'ukurondera kubaha ubusaserdoti. Ariko, Prof. Woodhead avuga ko abo bantu bavuga uko bibagira ko Ekleziya Katolika ari ishirahamwe rigenda rihinduka. Ati: "Ekleziya Katolika yamye igenda ihinduka, nk'ayandi mashirahamwe yose amaze igihe kirekire". "Yarahindutse cane n'imbere y'ikinjana ca 20. Akarorero, yarigeze kuba iterekwa ibijanye n'intwaro rusangi, ubwigenge hamwe n'ibijanye n'agateka ka zina muntu, ariko ubu ifata iya mbere mu kurwanira agateka ka zina muntu". Yongera ati: "Yama ihinduka buri gihe, ariko bikaba mu bwitonzi, ibanje kwihweza kahise kayo". None twoba twiteze kubona abapatiri barongoye? Hariho ababona ko mu gihe abarongoye bokwemererwa ubusaserdoti muri ako karere ka Amazonie, no mu bundi burere bukenye abapatiri bishobora kuba gutyo, nko mu mazinga ya Pasifike. Hagati aho, umwigisha Ryan avuga ko "ari nka hamwe vyoshika vyoba ari imbonekarimwe ata handi vyitezwe kuboneka". Ati: "Ikinti giteye amakenga cane abantu, ni uko bishitse abubatse bagahabwa isakaramentu ry'ubusaseredoti muri ako karere bishobora kuba nk'itegeko. Aho naho ndibaza ko Ekleziya izobirwanya bikomeye. Umuco w'ubwerentegerwa uratsimbataye cane muri Eklezioya".
amakuru-55976770
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55976770
Covid-19: Rwandair yahagaritse ingedo muri South Africa, Zambia na Zimbabwe
Rwandair, kompanyi y'indege ya leta y'u Rwanda yatangaje ko kuva uyu munsi kuwa mbere ihagaritse by'agateganyo ingendo zijya i Johannesburg, Lusaka na Harare kubera ubwoko bushya bwa Covid-19.
Iyi kompanyi ivuga ko izasubukura ingendo muri ibyo bihugu mu gihe hazaba "hari umucyo ku buryo ibintu byifashe". OMS/WHO ivuga ko ubwoko bushya bwa Covid-19 bwabonetse bwa mbere muri Africa y'Epfo aribwo buri gutera inkubiri ya kabiri y'ubwandu bw'iki cyorezo muri Africa. WHO ivuga ko ubu bwoko bushya bumaze kuboneka muri Botswana, Ghana, Kenya, Comoros, Zambia, no mu bindi bihugu 24 bitari ibyo muri Africa. Ibihugu birimo Leta zunze ubumwe za Amerika, Ubwongereza, Ubuholandi, Emira zunze ubumwe z'Abarabu n'ibindi byo muri Amerika y'Epfo byahagaritse ingendo z'indege z'abagenzi muri Africa y'Epfo kubera ubu bwoko bushya. U Rwanda, u Burundi, DR Congo na Tanzania nabyo biri mu bihugu Ubwongereza bwahagaritse abagenzi babiturukamo, mu kwirinda ubwo bwoko bushya bwa Covid-19. Kompanyi ya Rwandair mbere y'uko ihagarika ingendo zimwe na zimwe kubera coronavirus yari isanzwe ijya mu byerekezo hafi 30 muri Africa, Asia, Iburayi no mu burasirazuba bwo hagati. Mu minsi ishize, iyi kompanyi yatangije urugendo rushya rugana i Bangui muri Centre Afrique.
amakuru-40143388
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-40143388
Igitero cya Kabul: Igitero cyishe abantu bari mu muhango wo gushyingura uwapfiriye mu myigaragambyo
Abategetsi muri Afuganistani baravuga ko umwiyahuzi w'ibisasu bya bombe yishe abantu barindwi bari mu ishyungura ry'umugabo wishwe ku wa Gatanu mu murwa mukuru Kabul.
Igitero cyatewe n'abiyahuze batatu Umugabo yishwe mu gieh cy'imyigaragambyo. Abandi bantu 100 bakomerekeye mu gitero cyagabwe mu gihe c'ishyingura ry'umwe mu bantu batanu bapfuye igihe polisi yarasaga ku bantu bigaragambyaga. Umuyobozi mukuru wa Afuganistani, Abdullah Abdullah, yarokotse igitero. Igitero kije mu gihe cy'ibihe bikomeye i Kabul aho umwuka utameze neza ndetse n'umujinya wa rubanda kuri guverinoma. Guverinoma yari yavuriye abaturage kwirinda kujya mu myigaragambyo ivuga ko bashobora kwibasirwa n'abarwanyi. Amabariyeri yashyizweho i Kabul ndetse ibimodoka bitambirijwe intwaro biri kugenzura imihanda. Abo mu rwego rw'ubuzima bavuga ko igitero cyakomerekeje abantu 118. Perezida wa Afuganisitani Ashraf Ghani yakoresheje urubuga rwe nkoranyambaga rwa Twitter avuga ko ibyabaye bikomeye. Yagize ati: "Igihugu cyugarijwe n'ibitero. Tugomba kwishyira hamwe tugakomera." Amafoto yashyizwe ku mbuga nkoranyambaga yerekanye imirambo y'abantu bapfiriye ahabere igitero. Umwe mu batangabuhamya yabwiye ibiro ntaramakuru APF ati: "abantiu bari bacitsemo ibice". Kabul yabaye izingiro ry'ibitero bikomeye mu minsi ine ishize. Abaturage baracyari mu gahinda k'ibitero by'ubwicanyi bwakorewe abantu barenga 90 bishwe muri iki cyumweru. Igitero cyari kibasiye ishyingura ry'umuhungu w'umusenateri. Aba Talibani bahakanye uruhare muri iki gitero kandi nta cyo umutwe wiyita Islamic State wari watangaza. Ubusanzwe ni wo mutwe wihutira kwigamba ibitero. Ubutaka burenga kimwe cya gatatu cy'igihugu buri hanze y'ubugenzuzi bwa guverinoma. Leta Zunze Ubumwe za Amerika zifite abasirikare bagera ku 8.400 muri Afuganistani, mu gihe Umuryango w'ibihugu by'Uburayi na Amrika mu butabazi, NATO, bifite 5.000 muri icyo gihugu.
amakuru-52712049
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52712049
Burundi - Amatora: ONU na AU zifise impungenge z'ivyaranze imyiyamamazo
Ishirahamwe ry'ubumwe bw'ibihugu vya Afrika (UA) be n'ishirahamwe mpuzamakungu ONU aratewe impungenge n'icuka kidahumuriza kiri hagati y'abadasangiye imigambwe mu Burundi mu gihe hasigaye iminsi ibiri ngo habe amatora mu Burundi.
Mw'itangazo ryasohowe na komisiyo ya UA hamwe n'ubunyamabanga bwa ONU, ayo mashirahamwe yompi avuga ko yakurikiraniye hagufi imyiyamamazo yaraye irangiye, akavuga ko atewe impungenge n'iterabwoba n'imishamirano yibonekeje . Imyiyamamazo yarangiye ejo ku wa Mungu yaribonekejemwo ibikorwa vy'ukutihanganiranira cane cane hagati y'abanywanyi ba CNDD-FDD na CNL. Muri iryo tangazo, ayo mashirahamwe mpuzamakungu asaba abategetsi b'u Burundi gushiraho icuka ciza cotuma Abarundi bagira uburenganzira bwabo bwa politike n'ugukunda igihugu mu kwihanganiranira no mu mahoro. UA na ONU zisaba inzego zifise uruhara muri ayo matora yo ku wa 20 z'uku kwa gatanu, inzego z'umutekano n'ibinyamakuru vyegamiye leta, gutanga intererano yavyo mu gukomeza umutekano, wo nkingi y'amatora meza ahurikiyemwo bose kandi yizigiwe mu Burundi. Asaba abanyapolitike bose kwirinda ivyo vyose vyotuma umutekano uhungabana, amajambo abiba urwanko, bagashira imbere inama n'ingingo kugira ko habe amatora meza imitima iri mu nda. Mu gihe ibitigiri vy'abandura wa mugera wa Covid-19 bigenda vyiyongera mu gihugu, UA na ONU zisaba abategetsi b'u Burundi gufata ingingo zo gukingira abanyagihugu uwo mugera. Iryo tangazo risohowe inyuma y'irindi ryasohowe n'ishirahamwe riraba agateka ka zina muntu ku Burundi, Initiative pour les droits humains au Burundi (IDHB), aho rivuga ko habaye imishamirano ikomeye ya politike hagati y'abadasangiye ivyiyumviro. Iryo shirahamwe rivuga ko ryabonye amabi menshi harimwo n'ubwicanyi bwakorewe abanywanyi b'umugambwe CNL, rikagiriza umuhari wegukira umugambwe uri ku butegetsi, Imbonerakure, ko ari wo wabikoze. Rivuga ko amatangazo yasohowe n'umuvugizi w'igipolisi Pierre Nkurikiye, aho avuga ko "ibice 95% vy'ibikorwa bibi vyaranzwe mu myiyamamazo vyakozwe n'abanywanyi ba CNL ata n'umwe yovyemera kandi ko vyerekana y'uko igipolisi c'igihugu gifise uruhande cegamiye". Mu gihe amashirahamwe avuga ko abanywanyi b'uwo mugambwe CNL bashika 260 bapfunzwe, iryo shirahamwe rimenyesha ko ico gitigiri gishobora kuba kirenga, ngo kuko si bose bamenyekana. Rivuga ko utunenge twibonekeje kuri ayo matora twatumye Abarundi benshi bata icizere bafitiye umurwi ujejwe gutegura no guhagarikira ayo matora, CENI, mu gihe ata n'indorerezi mvamakungu zizoba zihari. Leta y'u Burundi yaragirije abanywanyi b'umugambwe CNL ko bashatse kudurumbanya umutekano w'amatora mu gusotora abo mu yindi migambwe, cane cane abo mu mugambwe CNDD-FDD uri ku butegetsi. Umuvugizi w'igipolisi, Pierre Nkurikiye, be n'umushikiranganji w'intwaro yo hagati, Pascal Barandagiye, baragirije bikomeye abanywanyi b'umugambwe CNL ko ari bo batumye iyo mishamirano iba. Bwana Nkurikiye yaranagirije umukuru w'uyo mugambwe ko yahamagariye abanywanyi biwe gutera abo mu yindi migambwe, cane cane CNDD-FDD, ku munsi w'iyugururwa ry'iyo myiyamamazo, ivyo uyo mugambwe uhakana. Ku ruhande rwawo, umugambwe CNL waramiriye kure ivyashikirijwe n'abo bategetsi bompi, aho wagirije abanywanyi b'umugambwe CNDD-FDD, cane cane Imbonerakure, ko ari bo nkwezi y'amarere. Terence Manirambona avugira uyo mugambwe aheruka kubwira BBC ko abo bategetsi bahengamiye ku mugambwe uri ku butegetsi, akavuga ko barenza uruhu rw'amaso ku mabi abanywanyi bawo bakorerwa n'abo muri CNDD-FDD, bamwe mu bategetsi n'abajejwe umutekano. Yavuze ko abanywanyi b'umugambwe uri ku butegetsi bakora ibitero ku banywanyi babo, bigatuma haba uguhangana n'imishamirano, mu nyuma abanywanyi b'umugambwe CNL bakaba ari bo baca bahagarikwa bakongera bagafungwa.
amakuru-53646744
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53646744
Indege za Boeing 737 Max zateye intambwe yerekeza ku kongera kuguruka
Abagenzuzi b'iby'indege muri Leta Zunze Ubumwe z'Amerika batangaje urutonde rw'impinduka zigomba gukorwa ku ndege zo mu bwoko bwa Boeing 737 Max zakoze impanuka mu bihe bishize.
Indege ya Boeing 737 Max iri kugwa nyuma yo kuguruka by'igeragezwa ku kibuga cya kompanyi ya Boeing i Seattle muri Amerika Inyandiko y'ikigo cy'Amerika cy'ubugenzuzi bwo gutwara abantu mu ndege (kizwi mu mpine nka FAA) ikubiyemo ibyo gishaka ko bikorwa mbere yuko izo ndege zongera gukora ubucuruzi bwo gutwara abantu. Kuva mu kwezi kwa gatatu mu mwaka ushize wa 2019, indege za kompanyi ya Boeing zo mu bwoko bwa 737 Max zabujijwe kuguruka. Hari nyuma y'impanuka ebyiri - muri Ethiopia no muri Indonesia - zahitanye abantu 346 bose hamwe, zabaye zikurikiranye mu gihe cy'amezi atageze kuri atandatu. Kompanyi ya Boeing yizeye ko indege zayo za 737 Max zizongera kogoga ikirere mu ntangiriro y'umwaka utaha nyuma yo gukora izo mpinduka. Muri izo mpinduka zisabwa harimo kuvugurura 'software' (logiciel) igenzura kuguruka kw'indege, kuvugurura amabwiriza y'abapilote no kuvugurura ibijyanye n'ikoranabuhanga ryo mu ndege. Mu yindi raporo bijyanye yatangajwe ejo ku wa mbere, ikigo FAA cyavuze ko amavugurura yari yasabwe n'ubuyobozi bwa Boeing ubwabwo nyuma yo kwisuzuma, yacyemuye bihagije ibibazo byateje izo mpanuka ebyiri. Ibyo bisabwa nibimara gutangazwa ku mugaragaro, Boeing yahita itangira ku bishyira mu bikorwa no gutegura indege zayo ngo zongere kuguruka. Ayo mavugurura mu miterere y'izo ndege agomba gukorwa ku ndege zose zamaze kugurishwa ku zindi kompanyi zo gutwara abagenzi ndetse n'izitaragurwa cyangwa zitarakorwa. Umuvugizi wa Boeing yabwiye BBC ati: "Dukomeje gutera intambwe mu nzira yo kongera kuguruka mu mutekano, dukorana bya hafi n'ikigo FAA ndetse n'abandi bagenzuzi mpuzamahanga". "Nubwo tugifite byinshi byo gukora, iyi ni intambwe ikomeye itewe mu rugendo rwo guhabwa uruhushya". Mu gihe kompanyi ya Boeing yizeye ko indege zayo za 737 Max zongera gukora ubucuruzi bwo gutwara abantu mu ntangiriro ya 2021, kompanyi z'indege zishobora gukomeza kugira ikibazo cy'ubucye bw'abazitega kubera icyorezo cya coronavirus n'amabwiriza y'ingendo. Hari n'izindi ngorane, zirimo gushyiraho gahunda zo guhugura abapilote, abagenzuzi b'imikorere bigenga ndetse n'ibyavuye mu magerageza y'izo mpinduka. Biteganyijwe ko Boeing izageragereza impinduka ku gutwara 737 Max ku kibuga cy'indege cya Gatwick mu Bwongereza, ahakorera cyane indege za kompanyi y'Ubwongereza ya British Airways. Mu mwaka ushize, kompanyi IAG, nyiri kompanyi ya British Airways, yashyize umukono ku ibaruwa igaragaza ubushake bwo kugura indege 200 za Boeing 737 Max. Igenzura rikomeye Ibisabwa n'ikigo FAA bimaze igihe cy'amezi arenga 18 byegeranywa. Byakozwe n'abarimo ba 'ingénieurs' (engineers), abagenzuzi, abapilote n'abandi bakozi bafasha mu bya tekinike bose hamwe barenga 40. Ikigo FAA cyagize kiti: "Ni igikorwa cyafashe amasaha arenga 60,000 y'akazi k'ubugenzuzi bwa FAA". Ikibazo cy'impanuka z'indege za 737 Max cyashegeshe icyizere kuri Boeing, ubu ikomeje gukorwaho amaperereza muri Amerika. Ibyo byasabwe n'ikigo FAA bishobora gusuzumwa na rubanda mu gihe cy'iminsi 45, mbere yuko gifata umwanzuro wa nyuma.
amakuru-54884250
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54884250
Kuba Trump yaranze kwemera ko yatsinzwe 'biteye isoni' – Biden
Joe Biden yavuze ko kuba Perezida Donald Trump yaranze kwemera ko yatsinzwe amatora ya perezida yo mu cyumweru gishize "biteye isoni".
Ariko uyu perezida watowe - ukomeje kuvugana n'abategetsi batandukanye ku isi - yashimangiye ko nta kintu na kimwe kizabuza ko habaho ihererekanya ry'ubutegetsi. Hagati aho, Bwana Trump yanditse kuri Twitter ko bizarangira atsinze aya matora televiziyo zikomeye zose zagaragaje, zigendeye ku mibare, ko yayatsinzwe. Nkuko bisanzwe bigenda buri myaka ine, ibitangazamakuru byo muri Amerika bigereranya uza gutsinda amatora bigendeye ku mibare y'ibarura ry'amajwi. Nta byavuye mu matora na bimwe byo muri buri leta byari byemezwa ndetse hakomeje gusubirwamo ibarura ry'amajwi ahantu henshi. Kandi ibyavuye mu matora bizemezwa gusa mu buryo budasubirwaho ubwo akanama k'intumwa zitora (electoral college) kazaba kateranye ku itariki ya 14 y'ukwa 12. Biden yavuze iki nyirizina? Ku wa kabiri, uyu perezida watowe yabajijwe n'umunyamakuru icyo atekereza ku kuba Perezida Trump yaranze kwemera ko yatsinzwe amatora. Bwana Biden, wari uri iwe mu mujyi wa Wilmington muri leta ya Delaware, yasubije ati: "Ntekereza ko biteye isoni, rwose mvugishije ukuri". "Ikintu cyonyine navuga, ese nabivuga nte nigengesereye, ntekereza ko bitazafasha ku murage we nka perezida". Akomoza ku muhango w'iharira, yongeyeho ati: "Bizarangira neza, urabizi, ku itariki ya 20 y'ukwezi kwa mbere". Bwana Biden yahamagaye abategetsi batandukanye bo hanze y'Amerika, muri iki gihe yitegura gutangira imirimo. Minisitiri w'intebe w'Ubwongereza Boris Johnson, Perezida Emmanuel Macron w'Ubufaransa n'umukuru w'Ubudage Angela Merkel ni bamwe mu bategetsi yavuganye na bo ku wa kabiri. Avuga ku biganiro bagiranye, Bwana Biden yagize ati: "Ndimo kubabwira ko Amerika igarutse. Tugiye kugaruka mu mukino". Ariko mu gihe we na Visi Perezida watowe Kamala Harris barimo kugerageza gutera intambwe muri gahunda zabo, ikigo cya leta kitazwi cyane kiyoborwa n'uwashyizweho na Trump, kirimo gutinza ihererekanya-bubasha. Ikigo 'General Services Administration' (GSA) gihuza ibikorwa byo gutera inkunga no kugera ku nzego zitandukanye za leta ku butegetsi bushya. Ariko, kugeza ubu cyanze kwemeza mu nyandiko ko Bwana Biden ari perezida watowe. Mu bihe by'inzibacyuho (cyangwa imfatakibanza mu Kirundi) byabanje, ikigo GSA cyagiye cyemera perezida watowe nyuma gato yuko intsinzi itangajwe. Aho bitagenze gutyo honyine ni mu matora ataravuzweho rumwe yo mu mwaka wa 2000 ubwo cyategereje kugeza mu kwezi kwa 12 urukiko rw'ikirenga rugatanga umwanzuro k'uwatsinze amatora, icyo gihe George W Bush aba Perezida atsinze Al Gore bari bahatanye. Nubwo bimeze gutyo ariko, umudemokarate Biden yagize ati: "Nta kintu na kimwe tubona ko kidutinza, rwose mvugishije ukuri". Trump n'abamushyigikiye bavuze iki? Ejo ku wa kabiri, Bwana Trump yagiye kuri Twitter yandika ubutumwa bwinshi mu nyuguti nkuru avuga ku "kubara nabi cyane amajwi", aremeza ati: "Tuzatsinda!" Ubwo butumwa bwe bwashyizweho ikirango na Twitter ko ibibuvugwamo bitavugwaho rumwe. Trump amaze igihe avuga, nta gihamya atanga, ko Bwana Biden yatsinze amatora binyuze mu buriganya, ariko kugeza ubu nta bimenyetso biragaragara byo guhamya icyo kirego cye. Mike Pompeo, umunyamabanga wa leta y'Amerika akaba n'ushyigikiye Trump, ku wa kabiri yabwiye abanyamakuru ko ubwo buri jwi "ryemewe n'amategeko" rizaba ryabazwe "ubutegetsi bwa kabiri bwa Trump" buzatangira. Muri rusange, bagenzi ba Bwana Trump bo mu ishyaka ry'abarepubulikani birinze kwemera ko Bwana Biden byagaragaye ko yatsinze amatora. Abajijwe ku wa kabiri impamvu atarashimira Bwana Biden ku ntsinzi, senateri Ron Johnson wa leta ya Wisconsin yagize ati: "Nta kintu na kimwe gihari cyo kumushimira". Senateri Roy Blunt wa leta ya Missouri yavuze ko Bwana Trump "bishoboka ko atatsinzwe na busa". Mitch McConnell, ukuriye abarepubulikani muri sena, yavuze ko Bwana Trump afite uburenganzira bwose bwo gutanga ibirego mu bucamanza bijyanye na leta nyinshi z'isibaniro nka leta ya Pennsylvania.
50039397
https://www.bbc.com/gahuza/50039397
DR Congo: Habonetse indege bikekwa ko ari imwe yabuze kuwa kane
Mu cyaro ahitwa Okoto, mu karere ka Kole mu Ntara ya Sankuru hagati muri repubulika ya demokarasi ya Congo habonetse indege yahakoreye impanuka iri muri 7Km uvuye aho abantu batuye.
Impanuka y'indege y'ubwikorezi yaguye hambere mu gace ka Shabunda Radio Okapi y'umuryango w'abibumbye ikorera muri DR Congo ivuga ko iyi ndege yabonwe n'abaturage kuri iki cyumweru. Kugeza ubu nta makuru y'abategetsi aremeza ko iyi ndege ari imweyabuze kuwa kane w'icyumweru gishize yarimo gutwara ibikoresho by'umukuru w'igihugu wari mu ruzinduko mu burasirazuba bwa Congo. Agace iyi ndege yaguyemo nta tumanaho rya telephone rihari. Radio Okapi ivuga ko yavuganye n'umukozi wa Catholic Relief Services uri ahitwa Kole wahawe amakuru na mugenzi we uri Okoto ku itumanaho rikoresha imiringo migufi. Amakuru avayo avuga ko abaturage babonye imirambo ine, n'imbunda umunani iruhande rw'ibisigazwa by'iyi ndege. Umutegetsi w'ibanze wo muri aka gace ngo yategetse ko iyo mirambo yariho ibora ihita ishyingurwa. Bavuga ko aho iyi ndege yaguye hanuka cyane, bakeka ko hari indi mirambo ikiri muri iyo ndege batarabona. Umuyobozi w'inama y'ubutegetsi y'intara ya Sankuru yabwiye Radio Okapi ko kuri iki cyumweru bahise boherezayo polisi, abashinzwe iperereza hamwe n'abasirikare. Kugeza ubu indege ya gisirikare y'ubwokorezi yari ivuye i Goma kuwa kane igana i Kinshasa ikaburirwa irengero ntabwo iraboneka.
42392599
https://www.bbc.com/gahuza/42392599
Trump arabeshuza ko ashaka kwirukana umunyamategeko Mueller
Prezida wa Amerika Donald Trump yabeshuje ibivugwa ko ashaka kwirukana mu kazi umushikirizamanza adasanzwe Robert Mueller, ariko aragira amatohoza ku bivugwa ko Uburusiya bwivanze mu matora yo mu 2016 muri Amerika.
Prezida Trump yabeshuje izo nkuru imere y'abamenyeshamakuru agarutse muri Maison Blanche Ukutumvikana kuguma kwongerekana hagati y'ibiro vy'umukuru w'igihugu hamwe n'umushikirizamanza Mueller n'abakozi biwe. Ku wa gatandatu, umushingwamanza w'abafashije imyiyamamazo prezida Trump yavuze ko ibihumbi n'ibihumbi vy'ubutumwa bwa mail zafashwe hadakurikijwe amategeko n'umugwi ufasha Mueller. Fynn yagirijwe 'gutanga inkuru z'ibinyoma' Yishura ku bibazo vyerekeye ayo matati, prezida Trump yavuze ko "ibintu bitifashe neza cane" kandi ko abamushigikiye " babona ko barenganywa". "Sinshobora kwibaza ko hari ikirimwo(muri izo mail) mu vyo ukuri, kubera nk'uko twamye tubivuga, ntitwigeze dukorana na bo (Uburusiya)", ni ko yavuze agarutse avuye mu karuhuko i Camp David. Ubutegetsi bwiwe burahakana ko bakoranye n'Uburusiya mu gihe c'amatora mu 2016 kandi na Trump avuga ko ivyo ari ivyo kumucafuza gusa. Robert Mueller yigeze kuba umukuru FBI Yishura ikibazo c'umumenyeshamakuru ku biro vyiwe, ko yoba ashaka kwirukana Mueller, Trump yishuye:" Nta na gato". Ubushyamirane hagati y'umushinjacyaha n'itsinda rya Trump Abashingamateka benshi b'abademoktare berekanye amakenga bafise, no ku musi wa gatnu umutegetsi mukuru w'uwo mugambwe muri komite ishinzwe iperereza mu nama nshingamateka Adam Schiff, yavuze ko afise amakenga ko abashingamateka b'abarepublicain boba bashaka kwirengangiza ayo matohoza. Abategetsi benshi bafashije Trump mu myiyamamazo bagirizwa ibintu bitandukanye muri ayo matohoza.
amakuru-55298630
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55298630
Pierre Webo : uwa 08/12 uzoba umusi ukomeye mu kurwanya amacakubiri ashingiye ku rukoba
Pierre Webo, icegera c'umumenyereza w'umurwi Istanbul Basaksehir wa Turukiya, avuga ko igenekerezo rya 08 z'ukwa cumi na kabiri rizoba umusi ukomeye mu rugamba rwo kurwanya amacakubiri ashingiye ku rukoba.
Pierre Webo yashigikiwe n'abantu benshi bo mu gisata c'umupira w'amaguru ariko kandi aronka n'ubutumwa bubi cane buvuye muri Roumanie, igihugu uyo muhagarikizi agira kane akomokamwo. Abakinyi ba Basaksehir na Paris St-Germain baravuye mu kibuga mu rukino rwo mw'ihiganwa rya Buraya rihuza imirwi yabaye iya mbere iwabo, inyuma y'aho umuhagarikizi agira kane yagirijwe ko yabwiye Webo amajambo yo kumutyoza kubera ari umwirabure. Webo w'imyaka 38 avuga ko imisi yakurikiye "ari yo yabaye mibi cane" kuri we mu kiringo cose amaze mu mwuga w'umupira w'amaguru. Avuga ko vyabaye ngombwa ko umuganga amufasha kugira ngo ashobore gusinzira muri rirya joro ivyo biba. Ati: "Imisi ibiri canke itatu yakurikiye niyo misi yambereye mibi cane mu mwuga wanje". Uyu yahoze ari umukinyi mpuzamakungu wa Kameruni yaragirije umuhagarikizi agira kane, Sebastian Coltescu, ko yamututse mu kumuhamagara yisunze ibara y'uruhu rwiwe, aho kumuhamagara mw'izina ryiwe. Webo yabwiye BBC ko kubw'iwe, "igenekerezo rya munani, rifise kahise na kazoza. Tuzikwama turyibuka". Uru rukino rwahagaze ku munota wa 14 ata murwi n'umwe wari bwinjize igitsindo, rwagiye gusubirwamwo bukeye ku wa gatatu, ruhagarikiwe n'abandi bahagarikizi bashasha. Mu gihe co kwishusha, iyi mirwi yompi hamwe n'abahagarikizi, bari bambaye udupira twanditseko ngo "turiyamirije amacakubiri ashingiye ku rukoba", nayo mu bwugamo habaka hariho ivyama vyo kwiyamiriza aka kabi, mbere abakinyi n'abahagarikizi bakaba babanje gupfukama hagati mu kibuga imbere 'yuko urukino rutangura. Webo yari yirukanywe mu kibuga mu gihe ivyo vyaba ariko yahavuye yemererwa kugaruka mu kibuga, maze ikarata itukura yari yahawe irafutwa. Ishirahamwe ry'umupira w'amaguru i Buraya, UEFA, ririko rirakora amatohoza ku vyabaye. Mu mateka y'umupira w'amaguru kw'isi, nibwo bwa mbere imirwi ihanganye ihuriza ku kintu kimwe igafata ingingo yo kuva mu kibuga Webo yamaze imyaka umunani akinira imirwi Osasuna na Majorque mw'ihiganwa rya Espagne La Liga. Avuga ko yashigikiwe n'abantu benshi bo mu gisata c'umupira w'amaguru hamwe n'abandi bo hanze. Hagati aho, avuga ko yaronse n'ubutumwa bubi cane buvuye muri Roumanie, igihugu uyo muhagarikizi agira kane,Coltescu, akomokamwo. Ishirahamwe UEFA rivuga ko ryamaze kuronka ivyemezo, ariko ribona ko inyishu idashobora kuboneka imbere ya Noweri (Noël). Nk'uko bivugwa n'umwe mu bategetsi ba Roumanie, abari bajejwe urwo rukino rwa Champions League barahagaritswe vy'agateganyo mw'ihiganwa ry'igihugu, mu kurindira ko igisata kijejwe indero muri Uefa gifata ingingo.
imikino-44654579
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-44654579
Didier Drogba avuga ko umupira w'Afurika "wasubiye inyuma cyane"
Didier Drogba aravuga ko umupira w'amaguru w'Afurika "wasubiye inyuma cyane" nyuma yaho gusezererwa kwa Senegal gutumye buba ubwa mbere Afurika yitwaye nabi cyane mu gikombe cy'isi mu myaka 36 ishize.
Kari agahinda ku bakinnyi ba Senegal ubwo umukino na Colombia warangiraga Senegal ibaye ikipe ya mbere mu mateka y'igikombe cy'isi isezerewe hagendewe ku myitwarire yayiranze. Yabonye amakarita menshi y'umuhondo kurusha Ubuyapani banganya amanota 4. Mu mukino wayo wa nyuma yatsinzwe na Colombia 1-0. Misiri, Maroc, Nigeria na Tunisia zari zaramaze gusezererwa mu mikino yo mu matsinda. Drogba wahoze ari rutahizamu wa Ivory Coast n'ikipe ya Chelsea yagize ati: "Hari umunsi Afurika izitwara neza ariko dukeneye kongera tugatekereza uburyo twitegura amarushanwa nk'aya akomeye". Ni ryari igihugu ca Afrika kizotsindira igikombe c'isi? Igikombe cy'isi 2018: Kuki abatoza b'abirabura badahabwa amahirwe? Amafoto y'umukino Senegal yasezerewemwo mu gikombe cy'isi Nta kipe yo muri Afurika irigera irenga imikino ya kimwe cya kane mu gikombe cy'isi. Ariko kuva mu mwaka wa 1982 - ubwo amakipe ya Algeria na Camerouni yarengaga imikino yo mu matsinda - nibura ikipe imwe yo ku mugabane w'Afurika yageze mu mikino yo gukuranamo. Kugeza ubwo bidashobotse kuri iyi nshuro. Mu Burusiya, amakipe yo muri Afurika yatsinze gusa imikino itatu atsindwa 10 mu mikino 15 yakinnye. Drogba, watsindiye igihugu cye ibitego 65 mu mikino 104 yakinnye, yagize ati: "Ni ugusubira inyuma cyane". Yongeyeho ko ubu ari umwanya ku makipe y'Afurika n'ishyirahamwe ry'umupira w'amaguru kuri uyu mugabane wo kongera gutekereza no kuburyo ategura amarushanwa no ku cyo gukora mu minsi iri imbere. Yagize ati: "Ni iki twifuza gukora mu gikombe cy'isi gitaha? Dufite abakinnyi, dufite amafaranga yo kwitegura, ariko dukeneye ibirenze ibyo". "Dukeneye guhozaho mu kwitwara neza ndetse n'inzego zihamye nk'izo tubona mu makipe y'i Burayi no muri Amerika y'epfo".
imikino-48672711
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-48672711
Tunisia yatsinze Uburundi mu mukino wo kwitegura CAN
Tunisia yatsinze 2 -1 Intamba mu rugamba z'Uburundi mu mukino wa gicuti waraye uhuje aya makipe ari kwitegura igikombe cy'Afurika cy'ibihugu (CAN).
Abakinnyi b'Intamba mu rugamba bari kwitegura kwitegurira CAN 2019 (iyi ni ikipe y'umwaka ushize) Mu mukino waberaga i Radès muri Tunisia, iyi kipe ya Les Aigles de Carthage yahushije penaliti mu gice cya mbere bajya kuruhuka banganya ubusa ku busa. Ku munota wa 66, umukinnyi Taha Khenissi wa Tunisia yafunguye amazamu ariko nyuma y'iminota 10 gusa Cédric Amissi ahita yishyura iki gitego nk'uko bitangazwa n'urubuga rw'imikino Livescore. Amakipe yombi yakomeje gushakisha intsinzi kugeza mu minota y'inyongera ubwo Naïm Sliti ukinira ikipe ya Dijon mu Bufaransa yabonye igitego cy'intsinzi ya Tunisia. Uyu wari umukino wa gicuti wa kabiri Uburundi bukinnye bwitegura imikino ya CAN - bugiye kujyamo ku nshuro ya mbere. Umukino wa mbere wa gicuti bawunganyije 1- 1 na Algeria muri Qatar, mbere y'uyu bakinnye na Tunisia mbere yo kwerekeza mu Misiri aho irushanwa rizabera. Muri CAN, Intamba mu rugamba zizakina umukino wazo wa mbere na Nigeria ku wa gatandatu ku itariki 22 saa mbili z'ijoro, naho Tunisia ikine na Angola ku wa mbere w'icyumweru gitaha.
amakuru-52431533
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52431533
Coronavirus: RwandAir iragabanya imishahara y'abakozi bayo, bo babivugaho iki?
Kompanyi y'indege ya leta y'u Rwanda, RwandAir, yatangarije abakozi bayo ko igiye kubagabanyiriza imishahara mu guhangana n'ingaruka yagizweho n'icyorezo cya coronavirus.
Mu ibaruwa iyi kompanyi yageneye abakozi bayo BBC Gahuzamiryango yabonye kopi, umuyobozi mukuru wa RwandAir Yvonne Manzi Makolo yabandikiye ko byabaye ngombwa ko ifata "ingamba zikomeye mu kugabanya amafaranga ikoresha". Umwe mu bakozi ba Rwandair yabwiye BBC ko iyi ari inkuru mbi bamenye ariko muri ibi bihe bari babyiteguye. Ku mugoroba w'ejo ku cyumweru, Rwandair yasohoye itangazo imenyesha ko iki cyemezo cyafashwe mu kwirinda ko "abakozi batakaza akazi kabo". Ku itariki ya 19 y'ukwezi gushize kwa gatatu nibwo RwandAir yatangaje ko ibaye ihagaritse ingendo zose mu gihe cy'iminsi 30, hagendewe ku mabwiriza ya minisiteri y'ubuzima yo kurwanya coronavirus, hasigara ubwikorezi bw'ibikoresho bya nkenerwa muri iki gihe. Iyi baruwa y'amapaji abiri ivuga ko ibyo byatumye RwandAir "itakaza ahantu hose hayinjiriza amafaranga nyamara tukaba dusabwa gukomeza kuriha ibisabwa bya ngombwa ngo [RwandAir] ikomeze gukora". Bityo ko rero ubuyobozi bwa RwandAir bwafashe ingamba zirimo kudahemba abayobozi bakuru umushahara mbumbe w'uku kwezi kwa kane mu gufasha ko iyi kompanyi izakomeza gukora mu gihe kiri imbere. RwandAir ivuga kandi ko yongereye igihe cy'ihagarikwa rya kontaro z'abapilote. Yongereye kandi igihe cy'ihagarikwa rya kontaro z'abakozi bayo batari ab'ingenzi cyane kugeza igihe izagira ikindi ibamenyesha. Yanahagaritse uburyo bwo korohereza akazi abakozi nko kubaha amakarita ya telefone n'ubundi buryo bwo kuborohereza mu itumanaho, bisigara gusa ku bakozi bacye. Yanasabye abakozi bayo gukoresha iki gihe yahagaritse ingendo bakaba ari bwo bafata konji (congé/leave) yabo y'uyu mwaka. Kubaganya imishahara ku kigero kigera kuri 65% Ubuyobozi bwa RwandAir buvuga ko mu kwirinda guhagarika kontaro z'abakozi bose guhera muri uku kwezi kwa kane, byabaye ngombwa ko hafatwa n'"izindi ngamba zikaze". Izo ni nko kugabanya umushahara mbumbe w'abakozi ku kigero kiri hagati ya 8% (ku wuhembwa umushahara wo hasi cyane) na 65% (ku wuhembwa umushahara wo hejuru cyane). Hari kandi no kugabanya imishahara y'abakozi bayo bakorera mu mahanga, igashyirwa ku rwego rumwe rw'umushahara nk'utangwa ku bakozi bayo bakorera mu Rwanda. Umukozi wa Rwandair wita ku bagenzi mu ndege yabwiye BBC ko muri iki gihe inkuru nk'iyi ari mbi ariko itamutunguye. Uyu mukobwa utifuje gutanzwa amazina yagize: ""Birababaje cyane, muri iki gihe nta byiza umuntu yaba yiteze. Ibi nibyo bihe bibi cyane ndimo kuva mu myaka ine maze muri Rwandair". Mu itangazo ryasohowe kuri iki cyumweru, Rwandair yatangaje ko "kimwe n'izi kompanyi z'indege ku isi" nayo yazahajwe n'ingaruka za Covid-19. Muri iri tangazo, iyi kompanyi ivuga ko iki cyemezo cyafashwe "habanje kurebwa izindi nzira zose zishoboka". RwandAir ni ikigo cy'ubucuruzi cya leta, ni kimwe mu bigo bitajya bigera imbere ya komisiyo y'inteko ishinga amategeko ishinzwe kugenzura imikoreshereze y'imari nayo ishingira kuri raporo y'umugenzuzi mukuru w'imari ya leta. Mu kwezi kwa cumi na kabiri umwaka ushize, kompanyi y'indege ya Qatar Airways yagiranye amasezerano na RwandAir arimo ko Qatar Airways yegukana 60% by'imigabane yose ya RwandAir. Mu bihe byashize, humvikanye bimwe mu bigo by'abikorera nabyo byafashe ingamba zirimo nko kuba bihagaritse amasezerano y'akazi n'abakozi. Imibare ya minisiteri y'ubuzima yo ku munsi w'ejo igaragaza ko abanduye coronavirus mu Rwanda bageze ku 183, bakaba barimo barindwi bashya babonetse mu bipimo 1,275 byafashwe ejo. Abamaze kuyikira ni 88 - barimo umwe mushya, bivuze ko abakiyirwaye bose ari 95. Nta wuratangazwa ko yishwe nayo mu Rwanda.
imikino-44560200
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-44560200
Jonas Knudsen: Abakinyi ba Danmark bakoteshereje indege umukinyi w'inyuma wabo kugira aje kuraba umwana yibarutse
Abakinyi ba Danmark bakotesheje indege kugira umukinyi w'inyuma Jonas Knudsen asubire muri ico gihugu ashobore kubona akana k'agakobwa yibarutse inyuma yo gutsinda Peru mu gikombe c'isi.
Jonas Knudsen amaze gukinira umugwi nserukiragihugu wa Danmark incuro zitatu Umupfasoni w'uwo mukinyi w'imyaka 25 Trine yibarutse umwigeme indwi nyinshi imbere y'umwanya wari utegekanijwe, inyuma yo gushika mu Burusiya mu gikombe c'isi. "Twashatse gukora igikowa co gufasha umuntu nkatwe," ni ko umunyegoli Kasper Schmeichel yavuze. "Hari abavyeyi benshi muri uyu mugwi. Utegerezwa kwibuka ko turi ibiremwa muntu imbere yo kuba abakinyi b'umupira w'amaguru." Yongeyeko ko:"Nk'umuvyeyi nanje, ndumva ububabare Jonas yari kugira aronse ubwo butumwa ariko ntashobore kujayo. "Dushaka kugira ico ari co cose kugira aje kuraba umukobwa wiwe." Danmark yatsinze Peru igitego 1-0 mu mugwi C ku musi wa gatandatu. Uwo mukinyi w'inyuma mu ruhande rw'ibubamfu wa Ipswich, Knudsen yagarutse mu mugwi ku wa mbere. Danmark iza gukina na Australia i Samara kuri uyu wa kane isaha 14:00 kw'isaha yo mu Rwanda no mu Burundi. (13:00 GMT) Knudesn yashize ifoto y'umupfasoni wiwe Trine kuri Instagram afashe umupira w'umwana usa n'iyo abakinyi ba Danmark bambara mu gikombe c'isi
amakuru-47594313
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47594313
Urugaga rwa Joseph Kabila wahoze ari Perezida wa Kongo 'rwatsindiye ubwiganze muri sena'
Abategetsi babwiye ibiro ntaramakuru Reuters ko urugaga rwa Joseph Kabila wahoze ari Perezida wa Repubulika ya Demokarasi ya Kongo rwatsindiye ubwiganze busesuye mu matora y'abagize sena yabaye ejo ku wa gatanu.
Bwana Kabila (ibumoso) yashyikirije ubutegetsi Bwana Tshisekedi (iburyo) mu kwezi kwa mbere k'uyu mwaka, nyuma y'amatora ataravuzweho rumwe yo mu mwaka ushize wa 2018 Ubu bwiganze muri sena bw'urugaga rw'uwo Perezida Félix Tshisekedi yasimbuye, burushijeho kubangamira ubushobozi bwe bwo gutegeka mu bwigenge. Itangazo ryasohowe na Néhémie Mwilanya, umuhuzabikorwa wo ku rwego rw'igihugu w'urugaga Front Commun pour le Congo (FCC) rwa Bwana Kabila, rivuga ko rwatsindiye imyanya irenga bibiri bya gatatu by'imyanya 109 y'abagize sena. Bwana Mwilanya yagize ati: "Urugaga FCC, rwishimira iyi ntsinzi ikomeye, rwemeje ubwiganze nk'imbaraga za politiki za mbere muri Repubulika ya Demokarasi ya Kongo". Jean-Baudouin Mayo, umutegetsi wo mu rugaga CACH rwa Bwana Tshisekedi, yemeje ko koko FCC yatsindiye ubwiganze busesuye muri sena ya Kongo. Byiyongera ku basenateri 108 batowe, Bwana Kabila ahita ahabwa umwanya uhoraho muri sena nkuko biteganywa n'itegekonshinga ku wahoze ari perezida. Abasenateri baba bafite imbaraga nyinshi muri politiki ya Kongo Sena iba ifite imbaraga nyinshi muri politiki ya Kongo kandi nkuko biteganywa n'itegekonshinga, umukuru wa sena ni we wa mbere wahita aba perezida mu gihe perezida uriho yaba agize ikibazo kimubuza kuzuza inshingano ze cyangwa yeguye. Abagize inteko ishingamategeko bahagarariye intara ni bo bonyine bemerewe gutora muri aya matora. Kandi aba biganjemo abo mu rugaga FCC. Urukiko rw'itegekonshinga rufite igihe cy'iminsi umunani yo kwemeza ibyavuye muri aya matora. Ibirego byo kugura amajwi Aya matora yumvikanyemo ibirego byuko amashyaka amwe yaba yarahaye ruswa bamwe mu batora byo kugura amajwi, aho bivugwa ko harimo abadepite basabaga agera ku madolari ibihumbi 50 y'Amerika kugira ngo babone gutanga amajwi yabo. Ku wa gatandatu ushize, Flory Kabange Numbi, umushinjacyaha mukuru wa Kongo, yari yandikiye akanama k'amatora k'iki gihugu agasaba gusubika aya matora kugira ngo polisi ishobore gukora iperereza kuri ibyo birego. Ariko akanama k'amatora ntikemeye ubusabe bwe. Umuvugizi wako yabwiye BBC ko nubwo abasenateri baba bamaze gutorwa, biramutse bitahuwe ko batowe bamaze gutanga ruswa, bashobora gukorwaho iperereza no kugezwa imbere y'ubucamanza. Bwana Kabila wari umaze imyaka 18 ku butegetsi, ntiyigeze yongera kwiyamamaza mu matora ya perezida yo mu kwezi kwa cumi na kabiri k'umwaka ushize wa 2018. Akanama k'amatora katangaje Félix Tshisekedi utavugaga rumwe n'ubutegetsi nk'uwatsinze ayo matora ataravuzweho rumwe, ariko abakurikiranira hafi ibya politiki ya Kongo bavuga ko ibyavuye muri aya matora y'abagize sena bizabangamira kurushaho Bwana Tshisekedi mu kuba yategeka yigenga.
amakuru-56714455
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56714455
Iran: Uruganda rw'ingufu kirimbuzi rwa Natanz rwibasiwe n'igikorwa cyo 'kurogoya'
Uruganda rutunganya ingufu kirimbuzi rwatewe na 'kirogoya' umunsi umwe nyuma y'uko rwerekanye ibyuma bishya byo gutunganya no kwigwizaho uranium, nk'uko abategetsi babitangaje.
Ifoto ya satellite y'uruganda rw'ingufu kirimbuzi rwa Natanz muri Iran yafashwe mu kwezi kwa cumi Ali Akbar Salehi ukuriye gahunda yo gutunganya bene izi ngufu za Iran ntabwo yavuze uwo bashinja icyo "gikorwa cy'iterabwoba kirimbuzi", ku cyumweru cyahagaritse amashanyarazi ku ruganda rwa Natanz ruri mu majyepfo y'umurwa mukuru Tehran. Ibitangazamakuru bya leta muri Israel bivuga ko amakuru bikesha abo mu nzego z'ubutasi ari uko ari igitero cya mudasobwa cya Israel (cyber-attack) Leta ya Israel ntacyo iratangaza ku byabaye. Gusa mu minsi ishize yongereye ibikorwa byo kuburira Iran kuri gahunda yayo y'ingufu za kirimbuzi. Iki gitero kuri Iran cyabaye mu gihe hari umuhate wa dipolomasi wo kubyutsa amasezerano ya 2015 kuri izi ngufu - ayo Amerika itegekwa na Trump yavuyemo mu 2018. Kuwa gatandatu, Perezida Hassan Rouhani wa Iran yafunguye ibikoresho bishya bitunganya uranium ku ruganda rwa Natanz mu muhango waciye kuri televiziyo uri kuba. Ibyo bikoresho (centrifuges) ni ibikenewe mu gukora imbaraga kirimbuzi ndetse n'intwaro kirimbuzi. Ni ikindi gikorwa kinyuranyije n'amasezerano ya 2015, yemerera gusa Iran gukora no kubika uranium nkeya yo gukoresha mu ngufu z'amashanyarazi. Iran yavuze iki? Umuvugizi w'ikigo Atomic Energy Organisation of Iran (AEOI), Behrouz Kamalvandi, yavuze ko hari igikorwa cyibasiye amashanyarazi ya Natanz ku cyumweru mu gitondo. Bwana Kamalvandi nta yandi makuru arambuye yatanze ariko yabwiye ibiro ntaramakuru Fars bya Iran ko "nta wahasize ubuzima cyangwa gusohoka" - kw'ibikorwa n'uruganda kwabayeho. Nyuma televiziyo ya leta yasomye itangazo ry'umukuru wa AEOI Ali Akbar Salehi, aho yavuze ko ibyabaye ari igikorwa cyo "kurogoya" n'"iterabwoba kirimbuzi". Yavuze ko Iran "ifite uburenganzira bwo kwihimura ku babikoze". Mu kwa karindwi umwaka ushize, nabwo Natanz yibasiwe n'inkongi y'umuriro abategetsi bavuga ko ari igikorwa cyo kurogoya. Ikibazo cy'ingufu kirimbuzi za Iran: Impamvu Ni Israel yaba yateye Iran? Ibinyamakuru bitandukanye muri Israel bivuga ko amakuru bikesha abo mu butasi yemeye ko ibyabaye kuri Natanz ari igitego cya Israel cya 'cyber-attack'. Nimugoroba ku cyumweru, minisitiri w'intebe wa Israel Benjamin Netanyahu yavuze ko "urugamba kuri Iran, abayishyigikiye n'umuhate wayo wo kwigwizaho intwaro ni ubutumwa bukomeye". Atavuze ku byabaye kuri Natanz muri Iran, Netanyahu yongeyeho ati: "Uko ibintu bimeze ubu ntabwo ari ko bizaba bimeze ejo." Amasezerano yari yarasinywe mu 2015 nyuma y'uko Amerika iyavuyemo ibintu byarazambye, ubu ubutegetsi bushya bwa Biden buri gushyiraho umuhate ngo yongere yubahirizwe. Gusa Netanyahu yaburiye ko bidakwiye kuyasubizaho, mu cyumweru gishize yatangaje ko Israel itakongera kugirana andi masezerano na Tehran. Byagenze bite iby'ayo masezerano? Ayo masezerano yemerera Iran gutunganya no kubika uranium itunganyije itarenze 3.6%. Uranium itunganyije igeze kuri 90% cyangwa kurenga ishobora kwifashishwa mu gukora intwaro kirimbuzi. Trump yavuze ko ayo masezerano yari ashingiye "ku bintu bidafatika ko ubutegetsi bw'abicanyi bwari bukeneye gutunganya ingufu z'ibikorwa by'amahoro", yongereye ibihano by'ubukungu ngo agerageze kunaniza Iran. Iran, ishimangira ko idakeneye intwaro kirimbuzi, yahise ihagarika byinshi mu byo yari yemeye muri ayo masezerano. Kuva ubwo, yongereye ibikorwa bitari byemewe byo gutunganya uranium kugira ngo ishyire igitutu kuri Amerika. Harimo ibikorwa biteye imbere byo gutunganya uranium kugera kuri 20% no kuyibika neza.
amakuru-55434678
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55434678
Trump yababariye bamwana we n'abari abajyanama be bari bafunze
Perezida wa Amerika Donald Trump yababariye uwahoze ashinzwe ibikorwa bye byo kwiyamamaza Paul Manafort, uwari umujyanama we Roger Stone ndetse na bamwana we (se w'umugabo w'umukobwa we).
Roger Stone, Paul Manafort na bamwana wa Trump bwana Charles Kushner Manafort yafunzwe mu 2018 nyuma y'iperereza ryacyekaga uruhare rw'Uburusiya mu matora ya perezida wa Amerika ya 2016. Mu gihe gishize, Trump yari yaroroheje ku gihano cy'igifungo cya Roger Stone wahamijwe icyaha cyo kubeshya inteko ya Amerika. Aba bagabo batatu bari mu bantu 29 bahawe imbabazi za nyuma za perezida mbere y'uko mu kwezi gutaha ava mu biro agahigamira mugenzi we watowe. 26 muri bo bahawe imbabazi zisesuye mu ijoro ryo kuwa gatatu, abandi batatu bo perezida yoroheje ku bihano byabo. Perezida wa Amerika kenshi iyo agiye kuva mu biro atanga imbabazi kuri bamwe mu mfungwa. Kuva kuri George HW Bush ubu Bwana Trump niwe ukoresheje ubu bubasha akababarira imfungwa nkeya. Paul Manafort wari ufungiye mu rugo rwe kuva mu kwezi kwa gatanu, kubera gutinya ko yakwandurira coronavirus muri gereza, yahise yandika kuri Twitter ko "...nta magambo yasobanura uburyo ashimiye". Bwana Manafort (hagati) ari kumwe na Trump n'umukobwa we Ivanka Trump Roger Stone we bite? Nawe yahamijwe kubeshya inteko ya Amerika ko atagerageje kuvugana na Wikileaks, urubuga rwasohoye amakuru abangamiye Hillary Clinton, mukeba wa Trump mu matora ya 2016. Kuwa gatatu nijoro, uyu mugabo w'inshuti ya Trump y'igihe kirekire, yishimiye ko koroshya igihano ubu kwahindutse imbabazi zisesuye. Ikinyamakuru Politico kivuga ariko ko yavuze ko n'ubundi yari yararenganyijwe "mu rubanza rufite imvo za politiki". Stone kandi yari amaze igihe asaba Trump ko mbere yo kuva muri White House yanababarira Julian Assange uri mu bashinze Wikileaks na Edward Snowden wahoze akorera National Security Agency agasuka amabanga menshi hanze. Naho bamwana we Charles Kushner? Kushner, umuherwe washoye imari mu byo kubaka inzu zo guturamo akaba na se wa Jared Kushner umugabo wa Ivanka Trump nawe ari mu baraye bababariwe. Mu 2004 yakatiwe gufungwa imyaka ibiri kubera ibyaha birimo kunyereza imisoro no gukorera amabi abatangabuhamya. Igihano cye kikagenda gisubikwa. Kuwa kabiri Trump nabwo yari yababariye abandi bantu 15 abandi batanu nabo yoroshya ibihano byabo.
amakuru-45938074
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-45938074
Intare y'ingore y'i Indianapolis muri Amerika yishe iy'ingabo yabyaranye nayo abana batatu
Abategetsi bavuga ko intare y'ingore yo muri Leta Zunze Ubumwe z'Amerika yishe intare y'ingabo yabyaranye nayo abana batatu.
Intare y'ingore Zuri yari imaze imyaka 8 ibana n'intare y'ingabo Nyack kandi ubuyobozi bw'aho zabaga buvuga ko zitari zarigeze zishyamirana mbere Bavuze ko byabereye mu nzu yororerwamo inyamaswa zikayibamo mu buryo bwo kuzereka ba mukerarugendo. Iyi ntare y'ingore izwi ku izina rya Zuri y'imyaka 12 y'amavuko, yataye ku munigo intare y'ingabo izwi ku izina rya Nyack y'imyaka 10 y'amavuko, mu nzu yororerwamo inyamaswa iri i Indianapolis ho muri Amerika. Abakozi bo kuri iyo nzu ntibashoboye kuzikiranura. Izi ntare zari zimaze imyaka 8 zibana, ndetse zikaba zari zarabyaranye abana batatu mu mwaka wa 2015. Mu butumwa ubuyobozi bw'iyi nzu yororerwamo inyamaswa bwanyujije ku rubuga nkoranyambaga rwa Facebook, bwavuze ko abakozi bayo bazakora "iperereza ryimbitse" kugira ngo bagerageze kumenya impamvu ibi byabaye. Ubwo butumwa bugira buti: "Nyack yari intare ihebuje kandi tuzayikumbura cyane." Abakozi bakora muri iyi nzu y'inyamaswa bavuze ko bagiye kumva bakumva "ingano idasanzwe y'umutontomo" uturuka aho izo ntare ziba. Bavuze ko intare y'ingore Zuri yari yafashe intare y'ingabo Nyack mu ijoshi, kandi nubwo bagerageje kuzikiranura, Zuri yakomeje gufata Nyack kugeza ubwo itari ikirashya. Itangazo ubuyobozi bw'inzu yororerwamo izi nyamaswa bwashyize ahagaragara ryavuze ko izi ntare zitari zarigeze zishyamirana mbere mu myaka 8 zari zimaranye. David Hagan, umukuru w'iyi nzu y'inyamaswa, yabwiye ibiro ntaramakuru Reuters ati: "[Abakozi] bagirana umubano n'inyamaswa, rero kuri twe inyamaswa ipfuye kiba ari igihombo kinini kuri twe. Kuri benshi muri twe, ni nko gupfusha umwe mu bo mu muryango wacu." Iri tangazo ry'ubu buyobozi ryongeyeho ko ubu nta gahunda bufite yo guhindura uburyo intare zibana. Gusa ngo buri gukora igenzura ngo bumenye impamvu byabaye. Amashusho yafatiwe muri pariki zitandukanye agaragaza ko intare z'ingore zikunze kwibasira intare z'ingabo.
imikino-45744331
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-45744331
Messi abandanya kwerekana ubuhinga mu migwi yo mu Bwongereza aho Barcelone yatsinze Tottenham 4-2
Messi yaraye abiciye biracika mu gutsinda ibitego bibiri muri bine Barcelone yatsinze Tottenham mu nkino z'imigwi yabaye iya mbere iwabo ku mugabane wa Buraya.
Lionel Messi ni we yatsinze igitego ca kane ca Barcelone mu rukino rwabahuje na Tottenham, igitego ciwe ca kabiri muri urwo rukino n'ica 22 atsinze imigwi yo mu Bwongereza Umumenyereza wa Tottenham Maurice Pochettino yavuze ati:"Yerekanye mu rukino rwose igituma ari Messi. Ibitego yinjiza ni vyo vyerekana uko urukino rumeze." Ivyo ya bivuze inyuma y'aho Messi, baturuka mu gihugu kimwe ca Argentine afashirije umugwi wiwe wa Barcelone gutsinda ibitego 4-2 Tottenham mu nkino z'imigwi yabaye iya mbere iwabo ku musi wa gatatu ku kibuga ca Wembley. Ibitego bibiri, guhereza umupira neza, umunyegoli ntanarabukwe. Messi ashobora kuba aguma agereranywa n'umukinyi rurangiranwa Cristiano Ronaldo - yerekanye ubuhinga bwiwe mu Bwongereza, Espagne ubu akaba ateye mu Butaliyano muri Juventus - ariko yarerekanye incuro nyinshi ko ari inseruka rukamvye, na cane cane igihe bahura n'imigwi yo mu Bwongereza. Uwo mugabo w'imyaka 31 amaze gutsinda ibitego 22, afasha gutsinda incuro zitandatu mu nkino 28 zabahuje n'imigwi yo mu Bwongereza - gusumba iyindi migwi yose yo mu bindi bihugu. Ibitsindo amaze kwinjiza imigwi yo mu Bwongereza
amakuru-43328586
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43328586
Canada na Mexique vyatezuriwe na Amerika ku makori y'ivyuma
Ibiro vy'umukuru w'igihugu White House vyamenyesheje ko hari ibihugu bishobora gutezurigwa ku makori mashasha y'ivyuma vyinjira muri Amerika.
Amerika igihe gushinga amakori mashasha ku vyuma ariko n'ibindi bihugu bishobora kuyifatira ingingo nka mwenizo Ukwo gutezurigwa gushingiye ku mutekano w'igihugu, kuzogirigwa Canada na Mexique, nkuko umuvugizi wa White HGouse Sarah Sanders yavuze. Prezida wa Amerika Donald Trump yavuze ko ivyuma vyo mu bwoko bwa "acier" bizorihishwa 25%, ivyo mu bwoko bwa "aluminium" 10%, yitezwe gushira umukono kuri iryo tegeko ku munsi wa kane. Hagataho igihugu c'Ubushinwa cagabishije kivuga ko kizofata "inyishu ibereye kandi ikenewe" mu ngwano y'ubudandaji iyariyo yose na Amerika Umushikiranganji w'imigenderanire Wang Yi yavuze ko Ubushinwa na Amerika vyari bikwiye kwumva ko bakorana hakuba abakeba. Umuryango wa Buraya wavuze ko uzofata ingingo zo kwihora ku bidandazwa biva muri Amerika birimwo bourbon n'amavuta yo gusiga y'ivyema. Madamu Sanders avuga ko Prezida ashobora gusinya ayo mategeko mu mpera z'ino ndwi. Yongeye abandanya avuga ati: "Hari ibihugu bishobora kutarabwa n'uwo mugambi nka Mexique na Canada kubera imvo z'umutekano, bigashoboka ko n'ibindi bihugu bishobora kugirigwa ukwo muri ubwo buryo. Ivyo bizokogwa hihwejwe igihugu kimwe kimwe ivyaco." Ivyuma vyinjira muri Amerika biva he? Aho ivyuma vyo mu bwoko bwa "acier" vyinjira muri Amerika biva
amakuru-44737155
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44737155
Uwageragezaga gutabara abaheze mu buvumo muri Thailande yapfuye
Uwahoze mu gisirikare kirwanira mu mazi yapfuye ubwo yageragezaga kurokora abahungu 12 n'umutoza wabo w'umupira w'amaguru baheze mu buvumo bwibasiwe n'imyuzure muri Thailande.
Saman Gunan, ugaragara hano ari mu buvumo, yataye ubwenge ubwo yari arimo kuva mu buvumo bwa Tham Luang Saman Gunan yataye ubwenge ubwo yari arimo kuva mu buvumo bwa Tham Luang aho yari ari gutanga umwuka wo guhumeka. Aba bahungu n'umutoza wabo bamaze hafi ibyumweru bibiri bari mu gice kimwe cy'ubu buvumo. Babugiyemo igihe hari harimo umucyo ariko bahita basangwamo n'imvura nyinshi, yahise iteza imyuzure. Abatabazi babiri mu byo koga b'Abongereza ni bo babonye bwa mbere abo baheze mu buvumo, babumazemo iminsi 10 bitendetse ku kibuye kinini kiri nko mu ntera y'ibirometero 4 uvuye ku muryango w'ubuvumo. Kuva icyo gihe kugeza ubu, amatsinda y'abatabazi mu byo koga bo muri Thailande n'abo mu bindi bihugu by'amahanga bamaze kubagezaho ubutabazi bw'ibiribwa, umwuka wo guhumeka wa oxygen ndetse n'ubuvuzi. Ariko impungenge zikomeje kwiyongera ku ngano y'umwuka wo guhumeka wa oxygen uri mu gice cy'ubuvumo abo bahungu n'umutoza wabo barimo. Abategetsi bavuze ko wagabanutse ukagera ku kigero cya 15%. Ubusanzwe uba uri ku gipimo cya 21%. Hanze y'ubuvumo imusozi, ibikorwa by'ubutabazi bihuriweho n'abasirikare n'abaturage b'abasivile birakomeje kugira ngo abo bahungu bakurwe mu buvumo amahoro. Ku cyumweru, byitezwe ko hazagwa imvura nyinshi ivanze n'umuyaga, bikaba byateza indi myuzure. Ku ikubitiro, abategetsi bari batekereje ku kuba barekera abo bahungu mu buvumo bagategereza ko igihe cy'imvura kirangira - ibintu byari kumaza abo bahungu amezi ane mu buvumo. Ubu buvumo buteye ubwoba n'abafite ubunararibonye mu koga bibira Ariko kuri uyu wa kane, Rear Admiral Apakorn Yookongkaew, umukuru w'umutwe wa gisirikare kabuhariwe muri Thailande, yavuze ko ubu abakora ubutabazi bibira mu mazi bashobora kuba nta yandi mahitamo bafite atari ukwiharahaza bagakora ubutabazi bwihuse. Ubwo butabazi bwatuma barengera abo bahungu, bafite hagati y'imyaka 11 na 16 y'amavuko kandi bamwe muri bo bakaba badashobora koga. Urupfu rwa Saman - wari ufite imyitozo yo ku rwego rwo hejuru mu byo koga - rwabaye ku wa kane rwagaragaje ibyago bihari byo kuva mu buvumo werekeza ku muryango wabwo. Rwanagaragaje impungenge ku kuba hageragezwa gukura abo bahungu mu buvumo bamazemo igihe bahinamiranye, kandi baba bari kunyuzwa mu nzira zirimo imyuzure.
amakuru-50231211
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-50231211
WhatsApp yareze mu rukiko kompanyi yo muri Israel gukora ubutasi kuri telefone
Kompanyi Whatsapp - itunzwe na kompanyi ya Facebook - yareze mu rukiko kompanyi NSO Group yo muri Israel, ivuga ko yagabweho ibitero by'ikoranabuhanga bigamije ubutasi bikangiza 'software' yayo.
WhatsApp ishinja iyo kompanyi koherereza ubutumwa telefone zigendanwa zigera hafi ku 1,400 ifite intego yo kugenzura ibyo zikorerwaho. Ivuga ko abayikoresha bibasiwe barimo nk'abanyamakuru, impirimbanyi z'uburenganzira bwa muntu, abatavuga rumwe na za leta ndetse n'abahagarariye ibihugu byabo mu mahanga. Kompanyi NSO Group, ikora 'software' yo kuneka, ntiyemeranya n'ibyo birego. Mu nyandiko yashyikirije urukiko, WhatsApp yavuze ko NSO Group "yakoze ubutumwa bwayo bwanduye mu rwego rwo kugera ku butumwa n'ukundi kuganira nyuma yo gukurwamo uburyo bw'ibanga buburinda iyo buri kuri izo telefone". Ivuga ko NSO Group yaremye konti za WhatsApp zitandukanye bituma ubutumwa bwanduye bugera mu bubiko bukuru ('servers') bwa WhatsApp mu kwezi kwa kane no mu kwezi kwa gatanu. Itangazo rya WhatsApp rigira riti: "Turemeza ko iki gitero cyagabwe ku bantu 100 bo mu murwango utegamiye kuri leta ('civil society'), ibi bikaba ari uburyo bw'ihohotera butakwibeshywaho". Kompanyi ya WhatsApp yavuze ko iri gushaka ko urukiko rutegeka mu buryo buhoraho ko kompanyi NSO Group ibuzwa gukoresha uburyo bwa WhatsApp. Iyi kompanyi ya WhatsApp, yaguzwe na Facebook mu 2014, yavuze ko ubu ari bwo bwa mbere kompanyi itanga serivisi zo kuganira mu ibanga itanze ikirego nk'iki mu rukiko. WhatsApp yiyamamaza ivuga ko ari app "ifite umutekano" yo kuganiriraho kuko ubutumwa bufunze by'ibanga ku mpande zombi. Ni ukuvuga ko bukwiye gusa kugaragara mu buryo busomeka kuri telefone cyangwa mudasobwa y'ubwohereje n'ubwakiriye. Kompanyi NSO Group yavuze ko izahangana n'ibyo birego. Mu itangazo yahaye BBC, igira iti: "Mu magambo akarishye ashoboka, ntitwemeranya n'ibirego by'uyu munsi kandi tuzabirwanya n'imbaraga nyinshi". Iryo tangazo ryongeyeho riti: "Intego rukumbi ya NSO ni ugutanga ikoranabuhanga ku nzego z'ubutasi zemewe za leta ndetse n'inzego zishinzwe kubahiriza amategeko mu kubafasha kurwanya iterabwoba n'icyaha gikomeye".
amakuru-45933456
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-45933456
Impanuka y'itereni yishe 22 muri Taiwan benshi barakomereka
Niburiburi abantu 22 bapfuye abanti 170 barakomereka igihe itereni itereye inzira, mu buraruko bushira ubuseruko bwa Taiwan.
Ibikorwa vy'ubutabazi birabandanya mw'ijoro Abarongoye igisata c'indarayi bavuga ko batanguye itohoza ryo kumenya icateye iyo mpanuka, yabereye ahitwa Yilan County isaha 16:50 zo muri ako karere ku munsi wa Mungu. Abantu 366 nibo bari muriyo tereni yarivuye ahitwa Taipei igiye Taitung mu buseruko bw'intara, igihe ivyumba vyose vyayo ukwo ari umunani bitembeye. Ikinyamakuru ca Taiwan, "Taiwan's Central News Agency" kivuga ko hari abantu mirongo boba bagikwamiye munsi y'iyo tereni. Itereni Puyuma Express 6432 yavuye ku nzira y'indarayi yegereje igituro ca Xinma, hafi y'igisagara ca Su'ao, ku birometero 70 uvuye Taipei. Icegera c'uwurongoye igisata c'inzira y'indarayi "Taiwan Railways Administration", Lu Chieh-shen, yabwiye abamenyeshamakuru ku wa Mungu ko iyo tereni yarimaze imyaka itandatu iguzwe kandi ko yari ikomeye cane. Ntawuramenya icatumye ita inzira, ariko abantu bari begereye aho iryo sanganya ryabereye bavuze ko bumvise urwamo runini, babona amasase n'umwotsi. Abatabazi bariko barafasha abakomeretse, ubushikiranganji bwo kwivuna abansi bukavuga ko bwarungitseyo abasirikare 120 gufasha mw'ico gikorwa. Bamwe mu bari muri iyo tereni bavuga ko vyabaye ngombwa ngo bamene amadirisha y'ivyumba kugira basohoke, abantu mirongo bakomeretse ngo bakaba bajanywe mu bitaro. Ubutegetsi buvuga ko ivyumba bitanu ku munani vyagwiriye urubavu Umumenyeshamakuru w'itororokanirizo ry'amakuru AFP yari aho isanganya ryabereye, yavuze ko yabonye ibiziga vyinshi bikugwa muri ivyo vyumba vyononekaye isaha 20:00 ku wa Mungu mw'ijoro. Amakuru avuga ko umwe mu bapfuye ari umunyamerika. Uwurongoye Taiwan, Tsai Ing-wen, yavuze kuri Twitter ko ari impanuka mbi cane. "Nifadikanije n'abagize ivyago hamwe n'imiryango yabo," niko uwo mupfasoni yavuze. Taiwan ikoresha cane inzira y'indarayi mu kwunguruza abantu n'ibintu, abanyagihugu inusu y'umuliyoni bakaba bakoresha ubwo buryo iminsi yose.
amakuru-47018885
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47018885
Ubuyobozi bwa Facebook burateganya guhuza WhatsApp, Instagram na Messenger
Ubuyobozi bw'urubuga nkoranyambaga rwa Facebook butangaza ko buteganya guhuriza hamwe uburyo bwo guhanahana ubutumwa ku mbuga za Instagram, WhatsApp na Facebook Messenger.
WhatsApp, Messenger na Instagram zikora nk'izihanganye hagati yazo Mu gihe izi mbuga eshatu zizaguma ari porogaramu (apps) ziri ukwazo, ahanini zizahuzwa kugira ngo ubutumwa bushobore guhererekanywa kuri izi mbuga zitandukanye. Facebook yabwiye BBC ko ubu iri mu ntangiriro y'iki "gikorwa kirekire". Iyi gahunda ya Facebook, yatangajwe bwa mbere n'ikinyamakuru The New York Times, byemezwa ko ari umushinga wa Mark Zuckerberg, umukuru wa Facebook, we ubwe. Byitezwe ko iyi gahunda ifasha abantu gushyikirana n'uwo ari we wese kuri izi porogaramu kuri ubu zitandukanye Mu gihe uyu mushinga uzaba urangiye, byaba bisobanuye ko umuntu ukoresha urubuga nkoranyambaga rwa Facebook ashobora gushyikirana mu buryo butaziguye n'undi ukoresha WhatsApp gusa. Kuri ubu, ibi ntibishoboka kuko izi porogaramu zombi nta kizihuza zifite. Ikinyamakuru The New York Times gitangaza ko igikorwa cyo guhuza izi porogaramu eshatu cyamaze gutangira, ndetse bikaba byitezwe ko kiba cyarangiye mu mpera y'uyu mwaka wa 2019 cyangwa mu ntangiriro y'utaha.
amakuru-46617929
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46617929
Afrika Yepfo yasohoye umutahe mpuzamakungu wo gufata Grace Mugabe
Igipolisi ca Afrika Yepfo cemeje ko casohoje umutahe wo gufata Grace Mugabe, yahora ari umupfasoni wa mbere mu gihugu ca Zimbabwe.
Iryo hohotera ryabaye amezi atatu imbere yuko Robert Mugabe yaramaze imyaka 37 ku butegetsi akugwa ku nguvu Uwo mutahe usohowe ku birego vy'uko umupfasoni w'uwahora arongoye Zimbabwe Robert Mugabe, yahohoteye umwigeme akora mu vy'imideli i Johannesburg mu mwaka uheze. Mu makuru aturuka mw'itororokanirizo ry'amakuru Reuters bivugwa ko umuvugizi w'igipolisi ca Afrika Yepfo ariwe yemeje isohogwa ry'uwo mutahe. Vishnu Naidoo yavuze ati: "Ndashobora kwemeza ko umutahe wo gufata Grace Mugabe wasohowe ku munsi wa kane uheze." Uwo muvugizi yongeye avuga ko igipolisi kiriko kirasaba igipolisi mpuzamakungu Interpol ngo gifashe gushira mu ngiro uwo mutahe. Bino bishitse mu gihe sentare yahanaguriye Madamu Mugabe ubudahangagwa mu kwezi kw'indwi. Leta ya Afrika Yepfo yaratumye abanyagihugu bafatwa n'agashavu mu kureka Madamu Mugabe akava mu gihugu ahejeje gukubita umwigeme Gabriella Engels mu cumba c'ihoteli abahungu biwe babamwo i Johannesburg. Nta cemeza ko Africa Yepfo izoguma ikurikirana ivy'ishigwa mu ngiro vy'uno mutahe. Ayo makosa Grace Mugabe yagirizwa yayakoze amezi atatu imbere yuko Robert Mugabe akugwa ku butegetsi. Umuryango wa Mugabe ufise amazu menshi muri Afrika Yepfo.
amakuru-45731237
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-45731237
Inyama zihinguye 'zishobora gutera cancer yo mw'ibere'
Kurya kenshi imfungurwa nk'inyama y'ingurube ihinguye n'isosiso birongereza ugushobora gufatwa na cencer yo mw'ibere, nk'uko bivugwa n'abashakashatsi.
Ivyigwa vyasanze abapfasoni barya urugero runini rw'inyama zihinguye ugushobora kwandura ingwara ya cancer yo mw'ibere kwongerekana ku bice 9% ugereranije n'abarya zike. Ivyo vyigwa vyaje bishigikira ivyari vyatowe n'ishami rya Onu rijejwe amagara y'abantu kw'isi, OMS, ryavuze ko inyama zihinguye zitera cancer. Abahinga bavuga ko ivyo vyatowe bikwiye kwitonderwa bakavuga ko ukugeramigwa kuri buri mukenyezi 'kuri hasi cane'. Umuntu yokwizera ku rugero rungana iki ivyo vyigwa? Ico cegeranyo kirimwo ivyerekeye amatohoza yo ku bapfasoni barenga umuliyoni, cerekana isano riri hagati yp kurya inyama zihinguye no gushobora kugwara cancer yo mw'ibere, ariko ntibigaragara neza nimba izo ndya ari zitera iyo ngwara. Hari n'iyindi mitego yo kwihweza neza. Ivyo vyigwa 15 vyakoreshejwe mu mwihwezo bifise insiguro zitandukanye ku vyerekeye ku kurya urugero rwinshi. Nk'akarorero, kimwe mu vyigwa vyo mu Bwongereza kiri muri ico cegeranyo kivuga ko kurya vyinshi ari igarama 9 buri musimu gihe abandi bandi bafatira ku biharuro biri hejuru gusumba. Abashakashatsi bagize ico cigwa baranditse ivyo abantu bavuga ko bariye baca barabakurikirana kugira barabe muri bo abagwara cancer yo mw'ibere. Ariko ikibazo kuri ivyo n'uko abantu bariye inyama zitandukanye zihinguye bashobora kugira iyindi nyifato ishobora gusigura iyo cancer yo mw'ibere, nko kuba usanzwe udafise canke ufise amagara meza. N'izihe nkurikizi? Mu Bwongereza abapfasoni 14 ku bapfasoni 100 baragwara cancer yo mw'ibere igihe ico ari co cose mu buzima bwabo. Ivyo bisigura ko ibice9% vyiyongera kuri abo bantu bishobora gutuma umuntu yitega ko hiyongera uwundi mupfasoni umwe kw'ijana bagwara cancer. Ikigo kigira amatohoza kuri cancer mu Bwongereza kigereranya ibice 23% vya cancer yo mw'ibere bishobora kwirindwa. Bigereranywa ko ibice 8% iterwa n'ibiro vyinshi n'ingwara yo kuvyibuha cane abandi 8% bikava ku nzoga. Abakoze ivyo vyigwa, vyashizwe kinyamakuru ca International Journal of Cancer, bavuze ko ivyo babonye bifatiye ku nyama zihinguye bitaraba izndi nyama zisanzwe. OMS yashize ku rutonde inyama zihinguye mu bitera canecer, ubwa mbera kubera ifitaniye isano na cencer yo mu mara, no mu gihe ivuga ko n'inyama zisanzwe "zishobora kuba zitera cancer." Inyama zihinguwe bisigura iki? Inyama zihinguye n'iziba zongorerejwe imisi yo gushobora kubokwa canke kuzihindura icanga, kenshi na kenshi mu kuzicisha ku muriro, kwongereza umunyu canke ibindi birungo kugira zibikike. Muri izo harimwo inyama y'ingurube, isosiso, ikoronebefu, jambo, inyama y'inka iriko umunyu... Hari uburyo bwinshi bushobora gusigura iyongerekana ryo gushobora kugwara cancer harimwo umunyu wakoreshejwe ushobora guhura na ndemamubiri iri mu nyama igaca iba ikintu gitera cancer. Vyiza none twoheba inyama zihinguye? Uwari arongoye abagize ivyo vyigwa Dr Maryam Farvid wo mw'ishure ryigisha ivyerekeye amagara y'abantu rya Harvard TH Chan muri Amerika ahanura kuganya kurya inyama hakuziheba burundu. Mu misi ya vuba ikigo kijejwe amagara y'abantu cahanuye kuza barya inyama zitarenga igarama 70 z'inyama zisanzwe n'izihinguwe muri musi.
amakuru-44694914
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44694914
Musenyeri mukuru w'umugatolika muri Australia yakatiwe gufungwa amezi 12
Philip Wilson, Musenyeri mukuru w'umugatolika muri Australia, yakatiwe igifungo cy'amezi 12 nyuma yo guhamwa n'icyaha cyo guhishira ibikorwa by'ihohotera ry'abana rishingiye ku gitsina mu myaka ya 1970.
Musenyeri mukuru Philip Wilson yahamijwe icyaha mu kwezi kwa gatanu Philip Wilson, ubu uyobora diyoseze ya Adelaide, ku isi ni we mugatolika wo ku rwego rwo hejuru uhamwe n'iki cyaha. Mu kwezi gushize, urukiko rwamuhamije guhishira ibyaha by'umupadiri ufata abana ku ngufu w'ahitwa New South Wales. Kuri uyu wa kabiri, urukiko rwategetse ko hasuzumwa niba Wilson yafungirwa mu rugo - bishatse kuvuga ko bishoboka ko atazashyirwa mu buroko. Umusenyeri muri Australia yazize gukingira ikibaba abahohotera abana Abakinnyi 200 basabye ubuhungiro muri Australia Abatsinze n'abatsinzwe mw'ihiganwa rya Commonwealth Umucamanza Robert Stone yavuze ko uyu wihaye Imana wo ku rwego rwo hejuru yagaragaje kutababazwa n'icyaha yakoze cyangwa kucyicuza. Wilson ntabwo yigeze yegura nka Musenyeri mukuru, nubwo bwose yavuye ku mirimo ye nyuma yo gukatirwa. Mu kwezi kwa gatanu, urukiko rwasanze atarashoboye kuregera polisi mugenzi we James Patrick Fletcher wafataga ku ngufu abana b'abahungu bari abahereza be kuri alitari. Mu mwaka wa 2004, Fletcher yahamwe n'ibyaha icyenda byo gufata abana ku ngufu. Yaje gupfira muri gereza mu mwaka wa 2006.
amakuru-41140267
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-41140267
Leta ya Cambodge yugaje ikinyamakuru
Ikinyamakuru co muri Cambodge kizwi ko gikunda kunegura leta, kimenyesha ko casambuwe na leta kubera casabwe miriyoni zitandatu z'ama dorari y'ihadabu.
Umushikiranganji w ambere Hun Sen yabwiye bene ikinyamakuru 'The Cambodia Daily' ko batabonye amafaranga basabwa batekera utwabo bakagenda Amakuru y'iyugara ry'ikinyamakuru 'The Cambodia Daily' amenyekanye inyuma y'ifatwa ry'umukuru w'abatavuga rumwe n'ubutegetsi Kem Sokha. Umugambwe wa Kem Sokha vyari vyitezwe ko uronka amajwi menshi mu matora yo mu mwaka uza. Ifoto y'abanyamakuru ba 'The Cambodia Daily' bashize ku rubuga rwabo rwa Twitter Uwo mugambwe 'Cambodia National Rescue Party' uvuga ko ifatwa ry'umukuru wawo rishingiye ku ntumbero ya politike. Ariko umugambwe w'umukuru wa Cambodge, Hun Sen, wagiriza Kem Sokha guhemukira mu kwifatanya n'abanyamahanga kukigirira nabi.
amakuru-53403193
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53403193
Iran yishe Reza Asgari wahamwe no kugurisha amabanga kuri misile ayaha CIA
Iran ivuga ko yishe uwahoze akora muri minisiteri y'ingabo wahamwe no kugurisha amabanga kuri Leta Zunze Ubumwe z'Amerika.
Ubwirinzi bw'ibisasu bya misile bwa Iran ni bwo bwa mbere burimo ibisasu byinshi cyane kandi cy'amoko menshi mu karere k'uburasirazuba bwo hagati Gholamhossein Esmaili, umuvugizi w'urwego rw'ubutabera rwa Iran, yabwiye abanyamakuru ko Reza Asgari yishwe mu cyumweru gishize. Bwana Esmaili yavuze ko Asgari yari yaratanze amakuru ajyanye na gahunda ya Iran y'uburyo ikora ibisasu bya misile akayaha ikigo cy'Amerika cy'ubutasi ku mahanga (CIA). Hari nyuma yo kujya mu kiruhuko cy'izabukuru mu 2016 avuye mu ishami yakoragamo rijyanye n'ubumenyi bw'ikirere. Ntabwo yavuze igihe Asgari yafungiwe, igihe yaburanishirijwe cyangwa igihe yakatiwe igihano cy'urupfu. Bwana Esmaili yatangaje iby'iryo yicwa rya Asgari ubwo yasubizaga ikibazo kijyanye na Mahmoud Mousavi-Majd wahamwe n'icyaha cyo kuneka. Yakatiwe igihano cy'urupfu kubera guha amabanga CIA n'urwego rw'ubutasi bwo mu mahanga rwa Israel (MOSSAD), ajyanye n'aho ingabo za Iran ziherereye muri Syria. Ntacyo abategetsi b'Amerika bahise batangaza ako kanya ku iyicwa rya Asgari. Mu kwezi kwa karindwi mu mwaka ushize, minisiteri y'ubutasi ya Iran yatangaje ko yataye muri yombi abantu 17 bashinjwa gukusanya amakuru kuri gahunda yayo ya nikleyeri no ku gisirikare, babikorera CIA. Iyo minisiteri yavuze ko bamwe bishwe ariko ntiyatangaza amazina yabo. Perezida Donald Trump w'Amerika yamaganye ibyo byatangajwe n'iyo minisiteri, avuga ko "nta kuri na busa" kurimo. Mu kwezi kwabanje - kwa gatandatu - muri uwo mwaka ushize, Jalal Hajizavar wahoze akora muri minisiteri y'ingabo ya Iran yarishwe, amaze guhamwa no gukora ubutasi. Bivugwa ko Hajizavar yiyemereye ko yari yarahawe amafaranga kugira ngo akorere ubutasi CIA.
amakuru-44978534
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44978534
Perezida Museveni wa Uganda yemerewe kongera kwiyamamariza kuyobora iki gihugu
Urukiko rushinzwe kubungabunga itegekonshinga rwa Uganda, rwanzuye ko Perezida Yoweri Kaguta Museveni yemerewe kongera kwiyamamaza ku nshuro ya gatandatu mu gihe yaba abishaka.
Itegeko rivuga ko abishatse, Prezida Museveni yemerewe gukomeza akitoza Uyu mwanzuro w'urukiko uje ushimangira impinduka zari zakozwe mu itegekonshinga rya Uganda. Izi mpinduka zari zemejwe n'inteko ishingamategeko mu kwezi kwa cumi na kabiri k'umwaka ushize wa 2017, zikuraho ikigero cy'imyaka 75 y'amavuko nka ntarengwa ngo umuntu abe yakwiyamamariza kuba perezida wa Uganda. Bwana Museveni, kuri ubu ufite imyaka 73 y'amavuko, amaze imyaka irenga 30 ategeka Uganda - guhera mu mwaka wa 1986. Umwe mu bacamanza yavuze ko abaturage bagifite ububasha bwo kutamutora niba batakimushaka. Ntibiramenyekana niba Perezida Museveni azongera kwiyamamaza mu matora ateganyijwe mu mwaka wa 2021. Mbere, hari hasanzwe hariho manda ebyiri z'imyaka itanu imwe imwe kuri perezida wa Uganda. Ariko ibi byakuweho n'inteko ishingamategeko mu mwaka wa 2005.
141125_womenviolence
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2014/11/141125_womenviolence
Burundi : Abagore barakorerwa amabi mu ngo
Mu gihe haramutse hahimbazwa umusi mpuzamakungu wahariwe kurwanya amabi akorerwa abakenyezi, mu Burundi, haracibonekeza abakenyezi bagirirwa nabi n’abo bubakanye ku mvo zitandukanye.
Abagore mu Burundi Amashirahamwe atari make afasha mu gutsimbataza agateka k’abakenyezi arakwiragiye hirya no hino mu gihugu, ariko n’ubu mwene ayo mabi aracibonekeza cane cane akozwe n’abo bubakanye. Hari ariko n’abamaze gutahura ko umukenyezi ategerezwa kubahirizwa mu gateka kiwe. Ko hoba hakiri amabi akorerwa abapfasoni mu Burundi, ico si ikibazo kuko biragaragara, mbere bikanabonekera no ku gitigiri kinini c’amashirahamwe ata ho yegamiye muri politike yishinze kubavugira no guhanura iyo bikenewe. Benshi mu batungwa agatoke muri ayo mabi, ni abagabo. Baba abacance babo, basaza babo canke abavyeyi. None amabi abo bapfasoni bakunze kugirirwa ni ayahe? Marie Claire Kezakimana n’umwe mu bakozi b’ikigo inabeza cakira abapfasoni bagiriwe nabi, gikukira ishirahamwe ADDF. Muri ico kigo ca Inabeza nahasanze abapfasoni 5 bahatse indaro muri kino gihe, bahunze amabi bakorerwa n’abacance babo, umwe muri bo, n’umpfasoni w’imyaka 30 n’abana batanu, aba muri ico kigo haraheze amezi 2 n’amahasa ya nyuma afise umwaka. Avuga ko uretse gukubitwa umugabo ata co amufasha. Hari n’iyindi miryango yabayeho abagabo bakorera amabi atandukanye abapfasoni babo, ariko kubera impanuro bagiye barahabwa n’amashirahamwe atandukanye, ubu babanye neza. Akarore ni Munezero Lyse na Musumbwa Devenge bamaze umwaka wose batabana kubera ugukubitwa, ariko ubu ngo bakaba babanye neza bimwe vy’akarorero bakaba babifashijwemwo n’ishirahamwe Pluvif ryo muri komine Kinama mu gisagara ca Bujumbura. N’aho ata gitigiri c’abapfasoni bahohoterwa mu Burundi kizwi neza gushika ubu, biragaragara ko amabi akorerwa abakenyezi ari menshi, akenshi bikava ku mico n’imigenzo abagabo bamwe bamwe bacishimikiza mu guhonyanga agateka k’abo bubakanye canke bavukana.
amakuru-46498440
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-46498440
Ethiopia yizihije umunsi utarangwamo imodoka, Car Free Day, bwa mbere mu mateka y'iki gihugu
Abaturage ba Ethiopia babarirwa mu bihumbi bo mu mijyi itandukanye y'iki gihugu, bitabiriye umunsi utarangwamo imodoka, cyangwa Car Free Day mu rurimi rw'Icyongereza, bagenda n'amaguru ndetse bakora n'imyitozo ngorora ngingo.
Minisitiri w'ubuzima Amir Aman (wambaye indorerwamo) avuga ko ashaka ko Abanya-Ethiopia bagira ubuzima buzira umuze Imihanda minini yo mu murwa mukuru Addis-Abeba yari yafunzwe ubwo Amir Aman, minisitiri w'ubuzima w'iki gihugu, yayoboraga abitabiriye urugendo rw'amaguru. Bwari bwo bwa mbere Ethiopia ikoze igikorwa nk'iki cy'umunsi utarangwamo imodoka. Abategetsi bavuga ko kigamije kugira ubuzima buzira umuze no kugabanya ihumanya ry'ikirere ritewe n'ibinyabiziga. Hari n'amahema yari yateguriwe kwisuzumishirizamo ku buntu ku bitabiriye icyo gikorwa cyo kugenda n'amaguru n'imyitozo ngorora ngingo. Umunyamakuru wa BBC Amensisa Negera uri i Addis-Abeba, avuga ko muri rusange abatuye muri uyu mujyi badasanganwe umuco wo gukora imyitozo ngorora ngingo. Bwana Amir avuga ko ari kugerageza guhindura ibyo, ndetse yongeyeho ko uyu munsi wa Car Free Day uzajya uba ku cyumweru cya nyuma cya buri kwezi. Bwana Amir yavuze ko igikorwa cy'uyu munsi, cyabereye mu mijyi irindwi, cyagenze neza. Yagize ati: "Mwakoze mwe mwese mwitabiriye kandi mugashyigikira iki gikorwa. Dutanga umucyo iyo tugendera hamwe mu rugendo rw'amaguru ndetse tukubaka Ethiopia ifite ubuzima buzira umuze". Imihanda yari yabaye ifunzwe mu gihe cy'urugendo rwo ku maguru rwo mu kivunge Ni bwo bwa mbere uyu munsi utarangwamo imodoka, cyangwa Car Free Day, wari ubaye mu mateka ya Ethiopia Muri iki gikorwa cya Car Free Day harimo n'urubyiruko n'abasheshe akanguhe
amakuru-47717202
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47717202
Akarere ka Rockland muri leta ya New York muri Amerika katangaje ikiza c’agasama
Akarere ka Rockland muri leta ya New York mu gihugu ca Leta Zunze Ubumwe za Amerika katangaje ibihe bidasanzwe inyuma y'uko kadutsemwo ikiza c'agasama.
Ibitigiri vy'abacandagwa bigenda bigabanuka muri Amerika Ako karere gaherereye ku ruzi Hudson ruri mu buraruko bw'igisagara ca New York kafashe ingingo yo kubuza kujana abana batacandazwe mu bibanza bihuriramwo abantu benshi inyuma y'uko abantu 153 bafashwe n'iyo ndwara. Mw'itangazo ryasohowe ejo kuwa kabiri, abategetsi bavuga ko uwuzorenga kuri iryo tegeko azohanishwa ihadabu y'amadolari 500 n'ugufungwa gushika ku mezi atandatu. Iryo tangazo ryasohowe inyuma y'aho ico kiza cibonekeje mu ma leta ya Washington, California, Texas na Illinois. Ibitigiri vy'abicandagisha vyaragabanutse cane muri Amerika bivuye ku kungene abavyeyi benshi babona incanco n'ukwemera gushingiye ku madini, canke bakemera ibihuha vibuga ko izo ncanco zitera indwara z'ukutiyumvira neza. Ed Day arongoye ako karere ka Rockland avuga ati: " Ntituzorera amaboko mu gihe abana bacu bazoba bahanzwe". "Iyi ni ingorane ku magara y'abantu kandi harageze ko tubagabisha". Kubera iki ako karere kafashe iyo ngingo? Ikinyamakuru New York Times kimenyesha ko ico kiza muri ako karere ka Rockland kirwiriye cane mu gice ciganziwe n'abayahudi bagendera ku vyiyumviro bikaze vy'idini rya Othodox. Bivugwa ko coba caje kiva mu bundi burere bwiganziwe n'abagendera ku vyiyumviro bikaze vy'idini rya Othodox mu micungararo ya New York ico kiza camaze gushikamwo. Bwana Day avuga ko abajejwe amagara y'abantu bahuye "n'ingorane z'abantu bamwe batumva uwo mugambi" akavuga ko ari ibintu " bidashobora kwihanganirwa". Avuga ati: "Baramenyeshejwe ko 'Tudaharira nabo kuri kiki kibazo kandi ko ata gusubira inyuma', mu gihe twagendeye amazu arimwo abafashwe n'iyo ndwara ku mvo z'amatohoza". Abategetsi bavuga ko iryo tegeko ribuza abana batacandazwe kuja mu bibanza bihuriramwo abantu benshi nk'amashure, ubuguriro, amazu y'uburiro n'ibibanza vy'ugusengeramwo, rishobora kumara iminsi 30. Mbega ahandi ivy'incanco vyifashe gute? Agasama ni indwara yandukira cane kandi ishobora gutuma uwayirwaye ashobora kugira ibibazo bikomeye vy'amagara, harimwo amahaha n'ubwonko bishobora kwononekara. Ariko n'ubwo biri uko, ibitigiri vy'abicandagisha bibandanya bigabanuka Mu gihugu c'Ubwongereza, leta iriko yiga itegeko ritegeka amakompanyi y'imbuga hwaniro gukura ku rubuga amakuru y'ibinyoma ku vyerekeye incanco. Mu mwaka wa 2018, abantu bashika 82500 barafashwe n'iyo ndwara, igitigiri ca mbere kinini mu myaka icumi, gisumba incuro zitatu abayirwaye mu mwaka wa 2017. Ishami rya ONU rijejwe amagara y'abantu, OMS, ryatangaje ko uwo mugambi w'ukurwanya incanco kiri mu bibazo nyamukuru bihanze amagara y'abantu muri uno mwaka wa 2019.
amakuru-56398122
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56398122
Covid-19: Ubuholandi bwabaye buhagaritse gukoresha urukingo rwa AstraZeneca
Ubuholandi nicyo gihugu gishya cyahagaritse gukoresha urukingo rwa Oxford-AstraZeneca kubera impungenge z'ingaruka rushobora kuba rutera.
Leta y'Ubuholandi yavuze ko icyo cyemezo cy'agateganyo, kizageza nibura tariki 29 z'uku kwezi kwa gatatu, ari ukwirinda. Kare, Repubulika ya Ireland yari yafashe icyemezo nk'iki kubera amakuru yo kuvura kw'amaraso ku bantu barutewe muri Norvège. Gusa ishami rya ONU rishinzwe ubuzima ku isi WHO/OMS rivuga ko nta kintu kigaragaraza ihuriro hagati y'uru rukingo no kuvura kw'amaraso. Ikigo cy'uburayi kireba iby'imiti (European Medicines Agency, (EMA) - kiri kwiga ku kuvura kw'amaraso kumaze kuba - kivuga ko ibyiza by'uru rukingo bikiruta ibyago rwateza. Denmark, Norvège, Bulgaria, Iceland na Thailand byamaze guhagarika gukoresha urukingo rwa AstraZeneca. Ni izihe ngamba Ubuholandi bwafashe? Mu itangazo leta y'iki gihugu yasohoye, yavuze ko ifashe iyi ngingo nko kwirinda nyuma y'amakuru ko muri Denmark na Norvège rwahagize ingaruka zikomeye. Hugo de Jonge, minisitiri w'ubuzima w'Ubuholandi yagize ati: "Ntabwo twareka ngo habeho gucyekeranya ku rukingo. "Tugomba kumenya ko ibintu byose bimeze neza, rero ni byiza kuba duhagaritse ubu". Iki cyemezo cyo ku cyumweru kiraba gikerereje gahunda yo gukingira mu Buholandi. Iki gihugu cyari cyaratumije doze miliyoni 12 z'urukingo rwa AstraZeneca, doze 300,000 zagombaga guterwa abantu muri iki cyumweru. AstraZeneca ivuga iki? Mu itangazo, AstraZeneca ivuga ko nta bihamya byerekana kwiyongera ko kuvura kw'amaraso kubera uru rukingo. Ivuga ko mu bihugu bigize ubumwe bw'Uburayi (EU) n'Ubwongereza, hamaze kuvugwa abantu bakingiwe 15 bagize uko kuvura (vein thrombosis (DVT) na 22 bagize ikibazo cy'ibihaha. Ann Taylor ukuriye ubuvuzi muri icyo kigo agira ati: "Ku bagera kuri miliyoni 17 muri EU na UK bamaze guterwa uru rukingo, umubare w'abagize kuvura kw'amaraso muri bo ni bacye cyane ugereranyije n'amagana y'abashoboraga kwandura". Yongeraho ati: "Turi kugenzura ubuziranenge birenze ibipimo bisabwa kubera ibivugwa ku rukingo, kugira ngo ntiruteze ikibazo abantu".
49363590
https://www.bbc.com/gahuza/49363590
Ikamyo y’ibitoro mu Rwanda yaguye irashya igeze kuri ‘station ya essence’
Iyi nkuru yavuguruwe 11h15 ku isaha yo mu Rwanda Ikamyo itwaye ibitoro yakoze impanuka ihita ishya mu gitondo cyo kuri uyu wa gatanu mu burengerazuba bw'u Rwanda, umuriro mwinshi watumye abahegereye bagira ubwoba nk'uko babivuga.
Iyi kamyo yaguye maze irashya ubwo yari igeze imbere ya 'station ya essence' Gilbert Karasira utuye hafi y'aho iyi mpanuka yabereye mu murenge wa Kanjongo mu karere ka Nyamasheke yabwiye BBC ko yakanguwe n'induru y'abaturanyi bavugaga ko umuriro ubasatiriye. Avuga ko ari ikamyo yari mu muhanga wa Karongi - Rusizi yerekeza nk'i Rusizi itwaye ibitoro ndetse byahise bimeneka hose mu muhanda no hanze yawo bigatera ikibatsi kinini. Polisi mu Rwanda yaje kwemeza ko umuntu umwe wari utwaye iyi kamyo yahiriyemo agapfa. Iyi kamyo yo mu Rwanda yahiriye muri metero nkeya uvuye kuri 'station ya essence', ubwoba bwari bwinshi ko nayo ishobora gufatwa nk'uko Karasira abivuga. Umuyobozi w'umurenge wa Kanjongo Juvenal Cyimana yari yabwiye BBC mu gitondo ko iyi mpanuka y'ikamyo itwaye ibitoro nta muntu yahitanye. Umuriro wakurikiye aho ibitoro byamenetse hose Bwana Cyimana avuga ko iyi mpanuka yabaye ahagana saa kumi n'imwe n'igice z'igitondo, ko nta kindi kintu cyafashwe n'umuriro uretse yo ubwayo. Bwana Karasira avuga ko abaturage bagize ubwoba kubera umuriro mwinshi wakurikiraga aho ibitoro byamenetse hose batinya ko wafata n'ibindi bice bibegereye. Avuga ko haje kubaho ubutabazi umuriro bakawuzimya. Abaturage batewe ubwoba n'umuriro mwinshi wakurikiye amavuta aho yamenetse Ku mpanuka z'imodoka zitwaye ibitoro abaturage bagirwa inama yo kwirinda kujya kubiyora aho byametse kubera ko umuriro ushobora kubahita. Impanuka nk'izi zagiye zihitana benshi muri Afurika. Muri Tanzania, kuwa gatandatu w'icyumweru gishize imodoka yikoreye ibitoro yaraguye birameneka, abaturage baje kubiyora ifatwa n'umuriro abarenga 70 bahasiga ubuzima.
47197687
https://www.bbc.com/gahuza/47197687
Umukandida yatsinzwe amatora muri Congo, Martin Fayulu, abandanya asaba ko asubirwamwo
Umwe mu ba kandida mu matora y'umukuru w'igihugu aheruka muri Republika ya Demokrasi ya Congo, Martin Fayulu, asaba ko hotunganywa ayandi matora mu kiringo c'amezi atandatu.
Martin Fayulu yemeza ko ari we yatsinze amatora yo ku wa 30 kgarama 2018 Ivyo yabishikirije mw'ikete yandikiye umuryangu w'Ubumwe bw'ibihugu vya Afrika (AU) ku wa 8 ruhuhuma uno mwaka. Bwana Fayulu abandanya yagiriza umurwi ujejwe gutegura amatora muri ico gihugu ko ariwo wateguye ico yise ubusuma mu matora yo kuwa 30 kigarama umwaka uheze. Mu gihe Prezida Felix Tshisekedi ari we yatangajwe ko yatsinze ayo matora ku majwi 38.5%, Martin Fayulu yatangajwe ko yaronse amajwi 34.8% avuga ko ari we yatsinze amatora ku bice 60 kw'ijana. Idini rya Katolika risanzwe rifise uruhara runini muri politike y'ico gihugu, rivuga ko ryari rifise abarorerezi 40.000 mu gihugu cose, rikaba naryo ryamenyesheje ko Tshisekedi atari we yari yatsinze amatora ku biharuro ryari rifise. Sentare y'ico gihugu ijejwe kwubahiriza ibwirizwa shingiro yaremeje ivyatangajwe n'umurwi ujejwe gutunganya amatora biha intsinzi Felix Tshisekedi, wiyamiriza ibirego vyari vyatanzwe na Martin Fayulu. Bwana Tshisekedi akaba yimitswe ku wa 24 nzero 2019, asubirira Joseph Kabila yari atwaye ico gihugu kuva imyaka 18. Iyari mu nama y'abakuru b'ibihugu vy'umuryango w'ubumwe bwa Afrika igira 32, Félix Tshisekedi yagenywe kuba icegera ca kabiri c'umukuru w'uwo muryango.
48256951
https://www.bbc.com/gahuza/48256951
Perezida wa Afrika y'Epfo Cyril Ramaphosa yiyemeje kurwanya igiturire muri ANC
Umukuru w'igihugu ca Afrika y'Epfo, Cyril Ramaphosa, yiyemeje kurwanya "ingeso mbi zose" mu mugambwe ANC (African National Congress) mu ntumbero y'ukurwanya igiturire.
President Ramaphosa avuga ko ata mabanga azozezwa abategetsi bakora "kugira ngo buzuze imifuko yabo" Mw'ijambo yashikirije inyuma y'aho atsindiye amatora yo mu ndwi iheze mu gisagara ca Johannesburg, Bwana Ramaphosa yashimiye abatoye bose avuga ko batanze "ubutumwa bwumvikana". Yavuze ko kubona umugambwe ANC utsinda ku bice 58 kw'ijana, urugero ruto kuva ubaho, ari uko abitavye ayo matora bashatse kwerekana akababaro kabo. Yarabemereye ko ata mabanga azozezwa abategetsi bakora "kugira ngo buzuze imifuko yabo". Umugambwe ANC uri ku butegetsi kuva Nelson Mandela atowe nk'umukuru w'igihugu inyuma y'intwaro karyanishamiryango y'inkehwa z'abazungu mu mwaka wa 1994. Itituka ry'ubutunzi, igiturire hamwe n'ubushomeri burenze urugero cane cane mu rwaruka, vyatumye umugambwe ANC utakaza amajwi muri ayo matora. Perezida Ramaphosa yatowe ngo arongore uwo mugambwe mu mwaka wa 2017 inyuma y'aho Jacob Zuma ategekewe gutanga imihoho kubera kurya igiturire, ibirego yiyamiriza gushika ubu. Perezida Ramaphosa avuga ko azohangana n'ivyo bibazo. Yavuze ati: "Nk'abarongoye igihugu, tuzokwegera iyo mirwi yose yashikirije iyo myidogo". "Turahakuye icigwa. Twumvise akamo k'abanyagihugu ba Afrika y'Epfo. Twumvise ubutumwa nyabwo ku vyo bakeneye kuri twebwe". Umumenyeshakamuru wa BBC akorera mu karere ka Afrika y'ubumanuko avuga ko ijambo rya Perezida Ramaphosa ryarimwo uburakari, aho yemerera abanyagihugu ko agiye guhagurukira igiturire, "abantu bamwe babishaka canke batabishaka". Kubw'uyo mumenyeshamakuru, Perezida Ramaphosa ashaka kuvuga abanywanyi b'umugambwe wiwe bagirizwa kurya ibiturire ku butegetsi bwa Jacob Zuma. Igikorwa kinini kimurindiriye kikaba ari ukugabanya igitigiri c'abagize leta yiwe gisanzwe ari kinini cane, be n'ugushira mu ngiro ivyo yemeye vy'ukurwanya igiturire mu mugambwe wiwe. Yavuze ati: "Tuzobarwanya". Uyo mumenyeshamakuru avuga ko ari igikorwa kitazomworohera, mu gihe abanyamugambwe bacanyemwo kuva hafi gushika hejuru, hakaba bamwe bashigikiye Bwana Zuma.
amakuru-51625083
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-51625083
OMS ivuga ko isi igomba kwitegura ko coronavirus yahinduka icyorezo
Ishami ry'umuryango w'abibumbye ryita ku buzima (OMS/WHO) ryatangaje ko isi ikwiye kwitegura ko coronavirus ishobora kuba icyorezo.
Abasirikare b'Ubutaliyani bari kuri 'barrière' mu mujyi wa Vo Vecchio, mu majyaruguru y'igihugu OMS yavuze ko hakiri kare cyane ko coronavirus yitwa icyorezo cyugarije isi ariko ko ibihugu bikwiye kuba "mu cyiciro cyo kwitegura". Icyorezo ni igihe indwara yandura ikwirakwiriye mu buryo bworoshye iva ku muntu umwe ijya ku wundi mu bice byinshi by'isi. Abandi bantu bashya banduye iyo virusi, itera indwara yo mu myanya y'ubuhumekero izwi ku izina rya Covid-19, bakomeje kugaragara, ndetse abari kugaragara muri Koreya y'Epfo, Ubutaliyani na Iran bakaba bari gutera impungenge. Ariko benshi mu bamaze kuyandura ni abo mu Bushinwa, aho ubu bwoko bushya bwa coronavirus bwagaragaye bwa mbere mu mwaka ushize, hakaba hari abantu barenga 77,000 bayirwaye naho abarenga 2,600 ikaba imaze kubica. Abantu barenga 1,200 bamaze kwemezwa ko bayirwaye mu bindi bihugu bigera hafi kuri 30 ndetse abantu 20 imaze kubahitana. Ejo ku wa mbere, Ubutaliyani bwatangaje ko abantu bane bandi yabahitanye, bituma umubare w'abo imaze kwica kugeza ubu muri icyo gihugu ugera kuri barindwi. Amasoko y'imari n'imigabane yo ku isi yagiye ku kigero cyo hasi cyane kubera impungenge z'ingaruka ku bukungu z'iyo virusi. Ubushinwa bwavuze ko buzasubika inama ngaruka mwaka y'inteko yari iteganyijwe kuba mu kwezi gutaha kwa gatatu, "mu gukomeza ibikorwa" byo kurwanya coronavirus. Urwo rwego, rwemeza ibyemezo byafashwe n'ishyaka rya gikomunisti riri kubutegetsi, ubundi ruterana buri mwaka kuva mu mwaka wa 1978. Ba mukerarugendo bambaye ibyo kubapfuka ubwo basuraga agace ka Piazza San Marco mu mujyi wa Venice mu majyaruguru y'Ubutaliyani ku munsi w'ejo ku wa mbere Ikigero cy'abarwayi bayirwaye bari gupfa kubera iyo ndwara izwi nka Covid-19 kigaragara nk'ikiri hagati ya 1% na 2%, nubwo OMS iburira ko ikigero cy'abo yica kitaramenyekana. Ejo ku wa mbere, Iraq, Afghanistan, Kuwait, Oman na Bahrain byatangaje abantu ba mbere byemeje ko bayirwaye, bose bahageze bavuye muri Iran. Abategetsi bo muri Bahrain bavuze ko umurwayi wayanduye waho ari umushoferi wa bisi itwara abanyeshuri, kandi ko amashuri menshi yafunzwe kubera iyo mpamvu. Mu yandi makuru: OMS yatangaje iki? Mu kiganiro n'abanyamakuru ku munsi w'ejo ku wa mbere, Tedros Adhanom Ghebreyesus, umukuru wa OMS, yavuze ko umubare w'abantu bashya banduye coronavirus mu minsi ishize muri Iran, Ubutaliyani na Koreya y'Epfo "uteye impungenge mu buryo bukomeye". Ariko yongeyeho ati: "Kuri ubu, ntabwo turi kubona gukwirakwira mu buryo budakumiriwe kw'iyi virusi kandi ntituri kubona indwara ikaze ifata abantu ahantu hagari cyangwa impfu [z'ahantu hagari]". "Iyi virusi yaba ifite ubushobozi bwo guhinduka icyorezo? Cyane rwose, irabufite. Twageze kuri urwo rwego? Mu isesengura ryacu dusanga tutararugeraho". "Ubutumwa bw'ingenzi bukwiye guha ibihugu byose icyizere, umuhate no kumva ko ibintu bishoboka, ni uko iyi virusi ishobora guhagarikwa, kandi mu by'ukuri hari ibihugu byinshi byabishoboye". "Gukoresha ijambo 'icyorezo' ubu ngubu ntabwo bihuye n'ibyo turi kubona, ariko birumvikana ko rishobora gutera ubwoba". Ariko Mike Ryan, ukuriye gahunda y'ubutabazi bwihuse muri OMS, yavuze ko ubu ari igihe cyo "gukora buri kintu cyose wakora mu kwitegura icyorezo".
amakuru-54807002
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54807002
Diego Maradona: Muganga we avuga ko kumubaga ipfundo ry'amaraso mu bwonko byagenze neza
Icyamamare mu mupira w'amaguru ku isi Diego Maradona yabazwe mu bwonko birangira neza, nk'uko bivugwa n'umuganga we.
Ku wa gatanu, Diego Maradona (hagati) yitabiriye umukino ukomeye wo kwizihiza isabukuru ye y'imyaka 60 Maradona wegukanye igikombe cy'isi cyo mu 1986, ku wa mbere yajyanywe mu bitaro bya Buenos Aires mu gihugu cye cya Argentine, afite ikibazo cyo kubura amaraso ahagije n'amazi mu mubiri. Leopoldo Luque, umuganga we bwite ari nawe wamubaze, yavuze ko Maradona yabazwe mu bwonko kandi bikagenda neza. Araguma mu bitaro akurikiranwa nkuko Dr Luque abivuga, yongeraho ko ibintu byose "bimeze neza". Maradona yaraye abazwe mu ijoro ryacyeye n'uyu muganga usanzwe ari inzobere mu kubaga imitsi. Mu gikorwa cyamaze iminota hafi 80. Maradona ubu ni umutoza w'ikipe ya Gimnasia y Esgrima mu cyiciro cya mbere muri Argentine. Ku wa gatanu yitabiriye umukino iyi kipe yakinnye n'iya Patronato mu kwizihiza isabukuru ye y'imyaka 60. Abafana b'ikipe ya Gimnasia y Esgrima kuva ejo bari bateraniye hanze y'ibitaro yarimo avurirwamo bitwaje ubutumwa bwo kumushyigikira. Mu gihe yari amaze kubagwa bakabwirwa ko byagenze neza, abo bafana bahise batangira kuririmba izina rye nk'uko ibiro ntaramakuru Reuters bibivuga. Ikipe yahoze akinira ya Napoli akayifasha gutwara ibikombe bibiri bya Serie A mu Butaliyani, yatangaje ubutumwa bwo kumwufuriza neza.
amakuru-47655363
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47655363
Igihugu ca Zambia cahagaritse ikinyobwa congereza inguvu kirimwo 'Viagra'
Abategetsi b'igihugu ca Zambia babujije ikinyobwa congereza inguvu aho baboneye ko kirimwo umuti usanzwe uri mu bigize ibinini vyitwa Viagra bikoreshwa mu kuvura umuntu afise ingorane yo kubarukwa (impuissance).
Ikompanyi Revin Zambia Limited isanzwe ihingura ico kinyobwa ntiragira ico ishikirije Mu mpera z'umwaka urangiye wa 2018, umunyagihugu wo muri Uganda yaridoze avuga ko yamaze amasaha atandatu yose yabarutswe inyuma y'uko yihereje ico kinyobwa citwa Power Natural High Energy Drink SX gisanzwe gikorerwa muri Zambia. Abajejwe amagara y'abantu mu gihugu ca Uganda barakoze amatohoza baca basanga ico kinyobwa kirimwo umuti witwa Sildenafil Citrate usanzwe uri mu bigize ivyo binini vya Viagra. Igihugu ca Zambia naco nyene cari camenyesheje ko cari gukora amatohoza. Itangazo ryasohowe n'abategetsi ba Zambia rigasubirwamwo n'itororokanirizo ry'amakuru Reuters rivuga riti: "Ivyavuye mu matohoza yakozwe mu bihugu vya Zimbabwe na Afrika y'Epfo birasa n'ivyavuye mu nzu ipimirwamwo ko imfungurwa n'ibinyobwa bikwije ivya ngombwa (Foods and Drugs Laboratory), vyose bikerekana ko harimwo Sildenafil Citrate". Ikompanyi Revin Zambia Limited isanzwe ihingura ico kinyobwa ntiragira ico ishikirije. Mu kwezi kwa mbere uno mwaka wa 2019, Vikas Kapoor arongoye iyo kompanyi yari yabwiye BBC ko kuvyo yari azi, iyo nzoga yongereza inguvu, ata binini vyarimwo.
amakuru-55330069
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55330069
EU yasubitse inkunga igenewe Ethiopia kubera imirwano muri Tigray
Umuryango w'Ubumwe bw'Uburayi wasubitse hafi miliyoni 90 z'ama-euro y'inkunga yo mu ngengo y'imari ya Ethiopia kubera impungenge ku bibera muri leta ya Tigray.
Kuva ku itariki ya 4 y'ukwezi kwa 11, ingabo za leta ya Ethiopia zirwana n'abarwanyi ba TPLF Ayo arenga miliyari 108 uyabaze mu mafaranga y'u Rwanda. Ana Pisonero-Hernandez, umuvugizi w'akanama k'Uburayi, yavuze ko iyo nkunga ku ngengo y'imari ya Ethiopia izatangwa ari uko iki gihugu cyemeye ko imiryango itanga imfashanyo iyigeza muri Tigray. Mu butumwa yoherereje BBC, EU ivuga ko mu bindi isaba leta ya Ethiopia harimo ko abaturage b'abasivile bagomba kwemererwa guhungira mu bihugu bituranye na Ethiopia kandi ko ingamba zo kwibasira abantu kubera ubwoko bwabo ndetse n'amagambo y'urwango bigomba guhagarara. EU yongeraho ko hagomba gushyirwaho uburyo bwo gukora iperereza ku birego by'ihonyorwa ry'uburenganzira bwa muntu. Inasaba ko imirongo y'itumanaho ikwiye gusubizwaho byuzuye muri Tigray, n'abanyamakuru bakemererwa kuhagera. Ariko, EU ivuga ko iki cyemezo cyo gusubika inkunga kitareba ibikorwa by'imfashanyo by'uyu muryango bisanzwe birimo gukorwa muri Ethiopia cyangwa ibindi bikorwa by'iterambere, ngo byo bizakomeza uko bisanzwe. Ntacyo leta ya Ethiopia yari yatangaza ku mugaragaro kuri iki cyemezo cya EU. Kuva ku itariki ya 4 y'ukwezi kwa 11, ingabo za leta ya Ethiopia zirwana n'abarwanyi b'ishyaka Tigray People's Liberation Front (TPLF) ryari risanzwe riri ku butegetsi muri Tigray. Abantu babarirwa mu magana, bishoboka ko baba banabarirwa mu bihumbi, byibazwa ko biciwe muri iyo mirwano, mu gihe abagera hafi ku 50,000 bahungiye muri Sudan baturanye.
amakuru-51306526
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-51306526
DR Congo: Umubare w'abishwe mu gitero mu burasirazuba ugeze kuri 36
Abategetsi mu burasirazuba bwa Repubulika ya Demokarasi ya Kongo bavuga ko abantu bagera kuri 36 bishwe n'abakekwa kuba ari inyeshyamba.
Igisirikare cya DR Congo cyatangiye kugaba ibitero ku nyeshyamba za ADF mu mpera y'ukwezi kwa 10 Mbere abategetsi bari batangaje ko abantu 15 ari bo baguye muri iki gitero cyakozwe mu ijoro ryo ku wa kabiri mu karere ka Beni. Ubu bwicanyi ni bwo bwa vuba aha bubaye mu bitero bivugwa ko byagabwe n'inyeshyamba zo mu mutwe wa ADF. Mu kwezi kwa cumi umwaka ushize, igisirikare cya Kongo cyatangiye ibikorwa byo guhashya uwo mutwe w'inyeshyamba. Bivugwa ko izo nyeshyamba zaje ari mu ijoro zigatera icyaro cy'ahitwa Momové hafi y'umujyi wa Oicha mu karere ka Beni. Donant Kibwana, umutegetsi wa Beni, yavuze ko abishwe bose bicishijwe imihoro (imipanga). Ibi bisa nkaho ari ikindi gitero cy'umutwe wa ADF - umutwe w'inyeshyamba udafite icyo ugamije muri politike kizwi. Mu gikorwa kitavuzweho rumwe, igisirikare cya Kongo - cyatangiye kidafashijwe n'ingabo za ONU zibungabunga amahoro muri icyo gihugu - cyagabye ibitero kuri ADF mu mpera y'ukwezi kwa 10. Kuva ubwo, impirimbanyi zo mu karere ka Beni zivuga ko abaturage b'abasivile bagera kuri 265 bamaze kwicwa mu bitero bitandukanye bisa nkaho bigamije gutuma abaturage banga abasirikare ba Kongo.
imikino-45087185
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-45087185
Tour du Rwanda: Mugisha Samuel yegukanye agace ka kabiri k'iri rushanwa ryo gusiganwa ku magare
Mugisha Samuel wo mu Rwanda niwe wegukanye agace ka kabiri k'amarushanwa yo gusiganwa ku magare ya Tour du Rwanda, amarushanwa yatangiye ejo ku cyumweru.
Samuel Mugisha w'imyaka 21 y'amavuko yasize abo bari bahanganye mu rugendo rwo kuva i Kigali kugera mu mujyi wa Huye Samuel Mugisha w'imyaka 21 y'amavuko yasize abo bari bahanganye mu rugendo rwo kuva i Kigali kugera mu mujyi wa Huye mu majyepfo y'u Rwanda hareshya na kilometero 120. Yakoresheje amasaha 3, iminota 8 n'amasegonda 56, arusha uwa kabiri n'uwa gatatu ikinyuranyo cy'amasegonda 20. Uwizeye Jean Claude nawe wo mu Rwanda yaje ku mwanya wa kabiri akaba yasize Hailemichael Mulu wo muri Ethiopia amucaho ubwo bari bageze hafi y'umurongo wa nyuma. Mugisha Sameul amaze gutsinda agace ka kabiri ka Tour du Rwanda Mu bandi bigaragaje cyane ni Dorio Antonio wo muri Angola na Beneke Calvin wo mu gihugu cya Ethiopia. Umukinnyi wo mu gihugu cya Algeria Lagab Azzedine wari wabaye uwa mbere ubwo iryo siganwa ryatangiraga, uyu munsi yaje ku mwanya wa 41 akaba arushwa n'uwa mbere harimo ikinyuranyo cy'iminota 3. Ejo kuwa kabiri Ku munsi w'ejo abasiganwa bazakora urugendo rw'ibirometero 199 kuva mu mujyi wa Huye berekeza mu mujyi wa Musanze. Iri rushanwa rya Tour du Rwanda 2018 rihuje amakipe 16 aturuka mu bihugu byinshi byo ku isi birimo ibyo ku migabane y'Uburayi na Amerika. Afrika iserukiwe n'ibihugu nka Kenya, Ethiopia, Algeria, Angola, Afrika y'epfo na Cameroon. Eritrea ntiyabonetse Ku nshuro ya mbere igihugu cya Eritrea ari nacyo cya mbere muri Afrika ntikitabiriye iri rushanwa ngo kubera impamvu z'amikoro macye. Irushanwa rya Tour du Rwanda rihuje amakipe 16 aturuka mu bihugu byinshi byo ku isi Irushanwa rya Tour du Rwanda ry'uyu mwaka niryo rya nyuma ryo mu kiciro kizwi nka 2.2 kuko ryongerewe agaciro n'ishyirahamwe ry'umukino w'amagare ku isi UCI rishyirwa mu kiciro cyo hejuru cyane cya 2.1. Icyo ni nacyo kiciro gikomeye muri Afrika, ibi bikavuga ko n'ibihembo byagenerwaga abasiganwa bizikuba cyane.
49232481
https://www.bbc.com/gahuza/49232481
Umwunganizi wa Kabendera avuga ko azira akazi ke k’itangazamakuru
Umunyamakuru Eric Kabendera kuri uyu wa mbere yagejejwe imbere y'urukiko rwa Kisutu i Dar es Salaam aregwa ibyaha bitandukanye n'ibyo bamufashe bavuga.
Eric Kabendera bwa mbere azanywe imbere y'urukiko i Dar es Salaam Bwana Kabendera yatawe muri yombi mu ntangiriro z'icyumweru gishize i Dar es Salaam, polisi yatangaje ko akekwaho ko hari uburenganzira yihaye nk'umunyatanzania kandi ari umunyamahanga. Eric Kabendera, asanzwe yandika inkuru zicukumbuye ku binyamakuru mpuzamahanga bitandukanye, birimwo "The Guardian" cyo mu Bwongereza. Uyu munsi kuwa mbere, uyu munyamakuru wandika inkuru zicukumbuye yagejejwe imbere y'urukiko aregwa ibyaha bishya nk'uko umunyamakuru wa BBC uri mu rukiko abivuga. 1. Kuyobora itsinda ry'abagizi ba nabi 2. Kutishyura imisoro 3. Iyezandonke Inyandiko y'urukiko igaragaza ko Kabendera ashinjwa ko hagati y'ukwezi kwa mbere 2015 n'ukwezi kwa karindwi 2019 yagiye afatanya n'abandi bantu (batari mu baregwa) mu bikorwa bigize icyaha byo kwigwizaho inyungu. Araregwa kandi ko hagati y'icyo gihe atishyuye, nta mpamvu atanze, imisoro ya miliyoni 173 z'amashiringi ya Tanzania ku kigo cyaho gishinzwe imisoro. Araregwa kandi iyezandonke mu kwakira amashiringi miliyoni 173 kandi azi neza ko ayo mafaranga ari ayo gukoreshwa mu bikorwa bigize ibyaha no kutishyura imisoro. Kabendera ntabwo yahawe umwanya wo kwisobanura kuri ibi birego. Amaze kuregwa ibyaha bitanu Kuva yatabwa muri yombi mu cyumweru gishize uyu munyamakuru amaze kuregwa ibyaha bitanu bitandukanye, bibiri muri byo byavanywe mu byo aregwa. Umunyamategeko we Jebra Kambole yavuze ko ibyo aregwa bishingiye ku mwuga we w'itangazamakuru kandi ari gukora ibishoboka ngo azarekurwe. Bwana Kambole yagize ati: "Afatwa bwa mbere yabwiwe ko hari impungenge ku bwenegihugu bwe, ashyikirizwa ibiro by'abinjira n'abasohoka abaha 'passport' ye' maze ashyikirizwa polisi nayo imubaza ku cyaha cyo guteza imvururu". Kuva icyo gihe ntiyongeye kugira icyo abazwa kindi, uyu munsi bazanye ibirego bitatu bishya, nk'abamwunganira tubona ko ari ibirego bamugeretseho kubera aazi akora mu itangazamakuru". Eric Kabendera arakomeza gufungwa, azagaruka mu rukiko tariki 19 z'uku kwezi kwa munani.
amakuru-48175005
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-48175005
Icyegeranyo gishya kivuga ko amoko miliyoni y'inyamaswa n'ibimera ashobora gucika ku isi
Icyegeranyo gishya cy'umuryango w'abibumbye kigaragaza ingaruka abantu bagira ku bidukikije, haba ku butaka, mu nyanja no mu kirere.
ONU ivuga ko amoko agera kuri miliyoni y'inyamaswa n'ibimera, kuri ubu bifite ibyago byuko ashobora gucika. Iki cyegeranyo cya ONU kivuga ko ibidukikije biri kwangirika ku muvuduko utari warigeze ubaho mbere, kandi ugucyenera ibyo kurya n'ibicanwa kurushijeho kwacu ari ko kuri ku isonga y'ibibitera. Iki cyegeranyo kigaragaza ko uko ibi bintu bimeze ubu gushobora guhinduka, ariko ko bisaba ko habaho "impinduka ikomeye" muri buri buryo abantu babana n'ibidukikije. Iki cyegeranyo cyuko ibidukikije bimeze ku isi cyateguwe mu gihe cy'imyaka itatu, cyagendeye ku nyandiko n'andi makuru ibihumbi 15. Cyateguwe n'urubuga ruhuza za leta muri gahunda ya siyansi n'ingamba zijyanye n'urusobe rw'ibinyabuzima. Kiri ku mapaji 1800. Incamake y'iyi nyandiko, iri ku mapaji 40 ikagira umutwe w'"incamake igenewe abakora igenamigambi", yatangajwe kuri uyu wa mbere. Ikubiyemo igishobora kuba ari cyo kirego gikomeye cyane kibayeho kugeza ubu kijyanye n'ukuntu abantu bafashe urugo rumwe rukumbi bahuriyemo: isi dutuye. Incamake y'iki cyegeranyo ivuga ko nubwo amateka agaragaza ko abantu bagiye iteka bangiza ibidukikije, mu myaka 50 ishize isi yashegeshwe bikomeye. Guhera mu mwaka wa 1970, abatuye isi bamaze kwikuba inshuro ebyiri ndetse n'ubucuruzi mpuzamahanga bwikubye inshuro 10. Mu gutunga, kwambika no guha ibicanwa abatuye iyi si ihindagurika byihuse, amashyamba yagiye atemwa mu buryo budasanzwe. Twakora iki ubu? Dr Kate Brauman wigisha kuri Kaminuza ya Minnesota yo muri Leta Zunze Ubumwe z'Amerika akaba ari umwe mu bateguye iki cyegeranyo, avuga ko "impinduka ikomeye" isabwa kubaho itareba za leta gusa cyangwa abetegetsi b'inzego z'ibanze. Ko n'abantu ku giti cyabo hari icyo bakora. Yagize ati: "Turabizi ko uburyo abantu barya kuri ubu akenshi atari bwiza ku buzima bwabo no ku isi". "Dushobora kugira ubuzima bwiza kurushaho nk'abantu turya indyo zitandukanye kurushaho, ziganjemo imboga rwatsi, kandi dushobora no gutuma umugabane ugira ubuzima bwiza kurushaho duhinga imyaka yera ibyo biribwa mu buryo burambye kurushaho".
amakuru-41148284
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-41148284
Somalia: US isabwa guhagarika al-Shabab gucukura Uranium
Ubutegetsi bwa Somalia bwasavye Leta Zunze Ubumwe za Amerika (US) "kurungika vyihuta abasirikare bofasha" guhagarika umugwi w'abagwanyi ba al-shabab gucukura "uranium" bayirungikira igihugu ca Irani.
Abasirikare ba al-Shabab ngo boba barigaruriye akarere karimwo "uranium" Mw'ikete ryarungitswe, umushikiranganji w'imigenderanire, Yusuf Garaad, yavuze ko abo bagwanyi bamaze kwigarurira akarere kagwiriyemwo ubutaka bwa "uranium" kandi ko bamaze gutangura kubucukura. Somalia ivugwa ko yoba ifise ubutaka bwo mu bwoko bwa "uranium" bufasha gukora ibigwanisho ruhonyanganda, nkuko ikigo mpuzamakungu kigenzura ubutaka nka mwenubwo "Agence Internationale de l'Energie Atomique" ryabishitseko, ariko rikavuga ko butaratangura gucukugwa ku mugaragaro. Bino vyashikirijwe ntibirashobora guhinyuzwa, ntawuzi ingene ubwo bucukuzi butarekuwe n'amategeko bukogwa, n'ivyemezo Leta ya Somalia yoba ifise ko al-shabab iriko iracukura kandi ko igiye kurungikira ivyo yubuye muri Irani. Muri iryo kete, bivugwa ko ico kibazo kirengeye inteko z'umuryango w'ubumwe bwa Afrika zikorera muri Somalia. Leta Zunze Ubumwe za Amerika ntaco ziravuga ku bijanye n'iryo kete, ariko itangazamakuru rya Amerika rivuga ko iryo kete ryashitse. Abazi utuntu n'utundi bavuga ko iryo kete ryoba rifise intumbero yo kuzana abasirikare benshi ba Amerika muri Somalia, aho al-Shabab ihimiriza ubwicanyi.
imikino-43260390
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-43260390
Man City yegereje igikombe inyuma yo gutsinda Arsenal
Umugwi wa Manchester City uriko uregereza gutahukana intsinzi y'ihiganwa rya Premier League inyuma yo gutsinda yikurikiranya umugwi wa Arsenal, niko umumenyereza Pep Guardiola yavuze.
Manchester City niwo mugwi wa kabiri winjiza cane inyuma ya Paris St-Germain Ibitsindo vyinjijwe na Bernardo Silva, David Silva na Leroy Sane ku kibuga Emirates Stadium, vyatumye City ija imbere amanota 16. Mu gihe hasigaye inkino 10, isigaje gutsinda gatanu gusa ngwibe yegukanye igikombe. "Kiri mu minwe yacu, ntitwobihakana," niko Guardiola yavuze. "Turi ku ngazi za nyuma ngo dushikire intsinzi. Dutegerezwa gukovya gushika ku mpera." Inyuma yo gutsinda aba Gunners 3-0 mu rukino rwa nyuma rw'igikombe ca Carabao ku munsi wa Mungu, City yagumye irusha Arsenal ku kibuga aho intebe nyinshi zagaragara. Bernardo Silva niwe yuguruye umuryango w'ibitsindo ku munota wa 15, David Silva yinjiza ku munota wa 28, Sane nawe yinjiza iminota itanu munyuma. Arsenal yararonse amahigwe ya penaliti ariko umukinyi mushasha Pierre-Emerick Aubameyang ntiyashobora kuyinjiza. "Twakinanye icizere gike, ivyo vyibonekeje mu ntango y'urukino munyuma turavyishura," niko umumenyereza Arsene Wenger yavuze. "Twatsinzwe n'umugwi ariwo wa mbere mwiza mu gihugu muri kino gihe." City ifise amanota 16 imbere ya Manchester United iri mu kibanza ca kabiri, Arsenal nayo yagumye mu kibanza ca gatandatu, n'amanota 10 inyuma uravye imigwi ine ya mbere.
amakuru-49480370
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49480370
Perezida Macron yihanije Perezida wa Brazil amushinja gutuka umugore we
Perezida w'Ubufaransa Emmanuel Macron yanenze Perezida Jair Bolsonaro wa Brazil kubera imvugo "mbi" yakoresheje avuga ku mugore we.
Perezida Macron w'imyaka 41 n'umugore we Brigitte w'imyaka 66 bakunze kwibasirwa kubera iryo tandukaniro mu myaka Umwe mu bashyigikiye Perezida wa Brazil yaneguye kuri Facebook Brigitte w'imyaka 66 akaba umugore wa Macron. Ibyo yashyizeho kuri Facebook ni ifoto igereranya umugore wa Macron n'uwa Bolsonaro, Michelle w'imyaka 37. Uyu yarengejeho amagambo agira ati: "Ubu noneho murumva impamvu Macron ari kubuza uburyo Bolsonaro?" Perezida Bolsonaro w'imyaka 64 yanditse asubiza kuri ibi byanditse mu rurimi rw'Igiportugal ati: "Wimusebya (Macron)... wa mugabo we, ha ha." Abajijwe ku byavuzwe na Bwana Bolsonaro, Perezida Macron yavuze ko ari "ibintu bibi cyane" kandi "bibabaje". Mu kiganiro n'abanyamakuru kuri uyu wa mbere, Bwana Macron yagize ati: "Yavuze ibintu biteye isoni cyane ku mugore wanjye. Nubaha cyane abaturage ba Brazil kandi nizeye ko vuba bazabona perezida ushoboye akazi ke". Hashize iminsi hari uguhangana hagati y'aba bagabo gushingiye ku miriro iri gutwika ishyamba rya Amazone muri Brazil. Perezida Bolsonaro w'imyaka 64 n'umugore we Michelle w'imyaka 37 ikinyuranyo cy'imyaka yabo (27), ni cyo kinini Bwana Macron ayoboye abagaya ubutegetsi bwa Brazil ko ntacyo buri gukora mu kuyizimya ndetse akaba yifuza ko hari icyo abategetsi bandi ku isi babikoraho. Bwana Macron yavuze ko iyi miriro ari "ikibazo gihangayikishije isi", gusa Bwana Bolsonaro ibi yabyise "imitekerereze ya gikoroni". Perezida Bolsonaro azwiho kuvuga amagambo atari meza ku bagore, abirabura na ba nyamucye. Rimwe mu magambo mabi cyane yavuze ni mu gihe yari ahanganye n'umugore uri mu bagize inteko witwa Maria do Rosario mu 2014. Icyo gihe yabwiye uyu mugore ati: "Nta nubwo nagufata ku ngufu kuko utabikwiriye". Bwana Bolsonaro kandi yigeze gutangaza abantu ubwo yavugaga ku mukobwa mu ruhame mu 2017. Yagize ati: "Mfite abana batanu. Nabyaye abahungu bane, maze ngeze ku wa gatanu ncika intege haza umukobwa".
amakuru-44183684
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44183684
Ubugeni bw'ibwami mu mafoto
Uretse ba nyene urubanza, ayo mafoto arimwo abantu rurangiranwa nk'umukinyi w'isinema Idris Elba, uwuteramisha ku mboneshakure muri Amerika Oprah Winfrey n'abandi...
Abarorerezi basanganiye abageni barenganye mu ngendeshwa ikwegwa n'amafarasi Meghan n'umuganwa Harry bavuye kw'isengero St George Abageni basomana imbere y'isengero Umuganwa Harry n'umupfasoni wiwe Markle Ivyo birori vyakurikiranywe n'umwamikazi Elizabeti II hamwe n'umushingantahe wiwe n'abandi banyamuryango Abo bakunzi bahanye indangano hamwe n'impeta Umuganwa Harry yambuye Meghan umutamana Uwurongoye Episcopal Church muri Amerika, Michael Curry yashikirije ijambo ashimikira ku vy'urukundo Umuganwa Harry na Meghan Markle Umuganwa Charles (se wa Harry) niwe yasanganiye Madamu Markle Madamu Markle yarafise abana bamugendanira 10 b'abakobwa n'abahungu Meghan Markle ashitse Windsor Castle yambaye ikanzu yashonywe n'umwongereza Claire Waight Keller Meghan Markle avuye aho yaruhukiye kw'ihoteli agiye Windsor Castle ari kumwe na nyina Doria The Duchess of Cambridge arrived with the bridesmaids and pageboys Umuganwa Harry ari kumwe n'uwo bavukana umuganwa William Abaje gukurikirana ibirori Umutekano wari wakomejwe Benshi baje mu rubanza bazanywe n'itereni, imiduga hamwe n'amabisi bava mu gihugu hagati Bamwe mu baje mu birori bashitse kare cane Hari abari bambaye impuzu z'amabara y'idarapo y'igihugu Abashitsi barimwo Oprah Winfrey (uwa kabiri i bubamfu) na Idris Elba (uwa mbere i buryo) Umukinyi rurangiranwa w'isinema wa Hollywood, George Clooney n'umupfasoni wiwe Amal Clooney bari muri ivyo birori Hari n'abaje bambaye imidali y'abagize ubukwe Isengero yari isharizishijwe amashugwe Isengero ya St George yari isharijishijwe amashugwe y'amaroza yasoromwe mu murima
amakuru-55204923
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55204923
US: Trump ariko asaba buramatari wa Georgia ngo ahindure ivyavuye mu matora
Perezida Donald Trump wa Leta Zunze Ubumwe za Amerika asaba buramatari w'intara (reta) ya Georgia, umuRepubulika, gufasha kugira ngo itsinzi ya Joe Biden muri iyo reta ifutwe.
Umutambukanyi wa Trump, Melania Trump, niwe yashikirije ijambo ryo kwakira Perezida Trump mu myiyamamazo yabereye i Valdosta, Georgia Mu butumwa butari buke yacishije ku rubuga rwa Twitter, yasavye buramatari Brian Kemp gutumako inama idasanzwe y'inama nshingamateka y'iyo reta. Ibi vyabaye imbere y'uko Perezida Trump yitaba imyiyamamazo muri iyo reta mu matora ya kabiri y'abakenguzamateka. Perezida Trump gushika ubu ntaremera ko yatsinzwe kandi abandanya avuga ko Biden yatsinze kubera ubusuma, ariko akaba atavyemezo yerekana. Mu mareta atari make yaritwaye ariko nka hose yaratsinzwe gushika ubu. Georgia yari reta yari ikomeye mu matora aheruka, kandi itsinzi ya Joe Biden - iya mbere y'umu Democrate kuva mu 1992 - yaramufashije gutsinda amatora mu gihugu. Ubu rero niho hari urugamba rukomeye mu ntumbero yo kwigarurira inama nkenguzamateka y'igihugu. Mu gihe aba Democrats botsinda mu matora abiri ategekanijwe muri iyo reta, aba Repubulika boba batakaje ivyo kwigarurira inama nkenguzamateka y'igihugu Nk'uko bivugwa n'ikinyamakuru Washington Post, Perezida Trump yarahamagaye Buramatari Kemp ku wa gatandatu mu gatondo amusaba ko yotegeka ko haba umwihwezo w'amajwi y'abatoye imbere y'umusi w'amatora (absentee ballots). Umwe mu begereye ubutegetsi yabwiye iki kinyamakuru ko buramatari Kemp yanse ico kintu kubera ata bubasha abifitiye. Mu kiringo cose c'amatora, Trump yamye avuga ko ibiharuro binini vy'abatoye hakoreshejwe uburyo bwa posita vyatumye haba ubusuma, ariko nta vyemezo bihari. Mu nyuma yasubiriye kwandika kuri Twitter atera igitsure uyu buramatari, avuga ati: "Ubwo nyene noca ntsinda bitagoranye muri Georgia mu gihe Buramatari @BrianKempGA canke umunyamabanga wa reta yokwemera ko haba umwihwezo w'ayo majwi...Kubera iki aba ba 'Repubulika' babiri bavyanka?" Mu nyuma, buramatari Kemp yaciye amwishura kuri Twitter nyene ko "yatumyeko incuro zitatu uwo mwihwezo", ariho rero Trump yaca yishura asaba ko hotumwako inama idasanzwe y'abashingamateka. Mw'ijambo ryiwe ryamaze hafi amasaha abiri - mu gihe yariko yiyamamariza abakenguzamateka b'aba Repubulika babiri barondera gusubira gutorwa - Perezida Trump yabwiye isinzi ryari mu karere ka Valdosta, Georgia, ko agifise ivyizigiro vyo gutsinda amatora. Asubiramwo ivyo yama avuga ariko ntabitangire ivyemezo, yavuze ati: "Barivye amatora yacu y'umukuru w'igihugu ariko barabesha tuzoyatsinda". Bafise ivyapa vyanditse ko ngo "Make America Great Again" (Hindura Amerika yongere gukomera), isinzi ryari aho ryaririmba rivuga riti "reka ubusuma" hamwe na "Iyindi myaka ine". N'aho hari umunezero urenze urugero, hari aba Repubulika bamwe bafise ubwoba ko ivy'uko Perezida Trump yama ariko avuga ko amatora yibwe bishobora guca intege abanywanyi biwe ntibitabe ano matora y'abakenguzamateka. Ku wa gatatu, umunyamabanga wa reta ya Georgia Brad Raffensperger, umu Repubulika, yavuze ko ata vyemezo bihari ko habaye ubusuma bw'amatora. Eka n'umwe mu bajejwe amatora muri iyo reta, Gabriel Sterling, na we nyene umu Repubulika, asaba umukuru w'igihugu guhagarika aya majambo avuga ko habaye ubusuma, akavuga ko ibi bishobora gutera imidugararo. Joe Biden niwe yatsinze amatora aheruka, aho yaronse amajwi 306 mu ntumwa z'itora, kuri 232 za Trump. Vyitezwe ko izi ntumwa z'itora zikorana ku wa 14 z'uku kwa cumi na kabiri kugira ngo zemeze burundu ivyavuye mu matora.
imikino-49779650
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-49779650
Umuyabaga wa Barcelona ava Guinée-Bissau, Ansu Fati w’imyaka 16, yahawe ubwenegihugu bwa Espagne
Umuyabaga Ansu Fati w'imyaka 16 akinira Barcelona yahawe ubwenegihugu bwa Espanye, ikaba ari inzira yuguruwe ngo ico gihugu gishobore kumukinisha mu nkino mpuzamakungu.
Ansu Fati yishimira igitsindo ca mbere yinjije igihe yatanguzwa mu kibuga mu murwi wa Barcelona Uyo muyabaga w'imyaka 16 afise kandi uburenganzira bw'ugukinira igihugu ciwe c'amavukiro ca Guinée-Bissau , ariko kandi agashobora n'ugukinira Portugal aho sekuru na inakuru basanzwe bari. Ubushikiranganji bw'intwaro yo hagati nibwo bwafashe ico cemezo c'ukumwemerera igisabo ciwe inyuma y'aho akwirije imyaka 10 aba muri ico gihugu nk'uko bisabwa n'amategeko. Ivyo bivuga ko Fati ashobora gukinira umurwi nserukiragihugu wa Espanye mw'ihiganwa ry'igikombe c'isi c'umupira w'amaguru w'abatarenza imyaka 17 ryimirije gutangura muri Brezili ku wa 26 z'ukwezi kw'icumi uno mwaka. Ariko n'aho azokinira Espanye mu murwi nserukiragihugu w'abatarenza imyaka 17, amategeko agenga ishirahamwe ry'umupira w'amaguru kw'isi FIFA avuga ko ashobora guhindura agakina mu murwi w'abakuze. Ku munsi wa kabiri w'iyi ndwi, Fati yabaye umukinyi wa mbere muto cane akiniye Barcelona mw'ihiganwa rihuza imirwi yabaye iya mbere mu bihugu vyabo (Champions League), mu rukino rwayihuje na Borussia Dortmund rukarangira ari 0-0. Uyo mukinyi w'imyaka 16 ariko yerekana ibintu bidasanzwe mu mupira w'amaguru mu murwi wiwe Barcelona, ibitangaza abatari bake ku myaka yiwe. Mu nkino zine gusa za mbere Barcelona imaze gukina mw'ihiganwa ry'umupira w'amaguru rya Espanye, La Liga, Fati amaze gutsinda ibitsindo bibiri. Yatanguye gukinira Barcelona igihe uyo murwi wahura na Real Betis, akaba yagiye kwinjira mu kibuga ku munota wa 78 asubiriye umukinyi yitwa Perez. Fati yatangujwe mu kibuga ubwa mbere igihe Barcelona yatana mu mitwe na Valencia ku wa gatandatu w'indwi iheze, aho yataye abantu mu gahundwe mu gutsinda igitsindo ca mbere ku munota wa kabiri gusa urukino rutanguye, rukaba rwagiye kurangira Barcelona inyagiye Valencia ibitsindo 5 kuri 2.
amakuru-57007905
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-57007905
CHOGM 2021 – Rwanda: Inama ya Commonwealth yasubitswe bwa kabiri 'kubera Covid-19'
Perezida w'u Rwanda Paul Kagame n'umunyamabanga mukuru wa Commonwealth Patricia Scotland bavuga ko inama yari iteganyijwe kubera mu Rwanda y'uyu muryango w'ibihugu bikoresha Icyongereza yongeye gusubikwa bwa kabiri "kubera ingaruka ikomeje y'icyorezo cya Covid-19".
Umukuru wa Commonwealth Patricia aherutse mu Rwanda aho yahuye na Perezida Kagame asezeranya ko nta gisibya inama izabera mu Rwanda mu kwa gatandatu Itangazo rihuriweho basohoye ku wa gatanu risubiramo amagambo ya Perezida Kagame agira ati: "Icyemezo cyo gusubika CHOGM ku nshuro ya kabiri nticyapfuye gufatwa gutyo gusa". "Ubuzima n'imibereho myiza y'abaturage bose ba Commonwealth muri iki gihe gikomeye bigomba gushyirwa imbere. Dufite amashyushyu yo guha ikaze i Kigali umuryango wa Commonwealth mu gihe kibereye". Ku ruhande rwe, Madamu Patricia yavuze ko iki cyorezo gikomeje kugira ingaruka ikomeye ku bihugu binyamuryango bya Commonwealth, byinshi bikaba bikomeje gupfusha abantu benshi n'imibereho ikahangirikira. Ati: "Nubwo bibabaje kandi twicuza kuba tudashoboye guhuriza hamwe abategetsi ba Commonwealth muri iki gihe ngo baganire kuri byinshi muri ibi bibazo, tugomba kuzirikana ibyago inama ngari ziteje kuri bose". Madamu Patricia yashimiye leta n'abaturage b'u Rwanda "ku bunyamwuga bwabo, gushyigikira, kwihangana ndetse no kuba bari biteguye kwakira CHOGM". Mu kwezi kwa gatatu, Madamu Patricia yagiriye uruzinduko mu Rwanda kureba aho imyiteguro yo kwakira iyo nama igeze, avuga ko "u Rwanda rwiteguye bya nyabyo" kuyakira. Mu kwezi kwa kane, Minisitiri w'Ubwongereza ushinzwe Commonwealth Tariq Ahmad na we yagiriye uruzinduko mu Rwanda, mu rwego rwo kuganira n'abategetsi aho imyiteguro igeze ngo iyo nama ibe mu buryo butekanye. Iyi nama ya 26 y'ibihugu bya Commonwealth yari iteganyijwe kubera i Kigali mu cyumweru cy'itariki 21-26 y'ukwezi kwa gatandatu muri uyu mwaka. Mbere, yari iteganyijwe ku itariki ya 22-27 y'ukwezi kwa gatandatu mu 2020, na bwo isubikwa mu rwego rwo kwirinda Covid-19.
amakuru-50626700
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-50626700
Perezida Trump yanze kwitaba inteko iri kwiga ku kumweguza
Ibiro bya perezida wa Amerika byatangaje ko ku wa gatatu Perezida Donald Trump n'abanyamategeko be batazitaba inteko izateranira mu cyumba cy'inteko ishinga amategeko ikomeje kwiga ku kumweguza.
Bwana Trump yanze kwitaba inteko iri kwiga ku kumweguza Umujyanama mu biro bya Amerika yandikiye inteko y'abacamanza ko Bwana Trump adashobora kwitaba icyo gikorwa ngo gikorwa mu buryo "bubogamye". Mu cyumweru gishize, Bwana Trump yasabwe n'abagize iyi nteko kuyitaba akisobanura cyangwa akareka gukomeza kwinuba yamagana ibiri gukorwa. Ibiro bya perezida wa Amerika ntabwo byatangaje niba Trump azitabira kumva ibyo kumweguza ku nshuro ya kabiri, bivuga ko niyongera gutumizwa bazasubiza ubwo butumire ukwabwo. Ibiro bya perezida wa Amerika bivuga ko ibiri gukorwa "bikorwa mu buryo bubogamye". Byatangaje kandi ko ubutumire bwa perezida bwo kwitaba iyi nteko ku wa gatatu w'iki cyumweru babubonye bitinze bityo Bwana Trump ntabone umwanya uhagije wo kwitegura iyi nteko. Ku wa gatatu hazaba iki? Igikorwa cyo kumva iyi nteko kizaba ku wa gatatu ni indi ntambwe mu iperereza rikomeje rigamije kweguza Bwana Trump. Iri rishingiye ku biganiro kuri telefone hagati ya Bwana Trump na Perezida wa Ukraine Volodymyr Zelensky. Muri icyo kiganiro, Bwana Trump asaba Bwana Zelensky gukora iperereza kuri Joe Biden, ubu uri imbere mu ishyaka ry'abademokarate mu kwiyamamariza kuyobora Amerika, n'umuhungu we Hunter Biden, wakoreye kompanyi y'iby'ingufu muri Ukraine yitwa Burisma. Iperereza rigamije kureba niba Bwana Trump atarakangishije Ukraine kuyambura ubufasha mu bya gisirikare ihabwa na Amerika niba idakoze ibyo yifuza ku batavuga rumwe na we. Bwana Trump ibi bimuhamye bishobora kumuviramo kweguzwa ku mwanya ariho. Trump ariko yahakanye ko nta kibi yakoze kandi yamaganye iki gikorwa kiri gukorwa.
amakuru-54680392
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54680392
Amajambo ya Trump avuga ivyo 'gusenyura' urugomero rwa Ethiopia yashavuje iki gihugu
Umushikiranganji wa mbere wa Ethiopia avuga ko igihugu ciwe "kitazigera cihanganira agasomborotso ako ari ko kose" inyuma y'aho Perezida Donald Trump avugiye ko Misiri ishobora gusenyura urugomero rw'umuyagankuba ruteye impari.
Urugomero Grand Renaissance rwa Ethiopia nirwo ruzoba urugomero rwa mbere runini rw'umuyagankuba muri Afrika Urugomero Grand Renaissance ni inyanduruko y'icuka kibi kimaze igihe hagati ya Ethiopia, Misiri na Sudani. Bwana Trump avuga ko Misiri idashobora kubaho mu gihe uru rugomero ruzoba rukihari, kandi ko ishobora "kurusambura". Ethiopia ibona ko Amerika yegamiye ku ruhande rwa Misiri muri izi mpari. Mukw'icenda, Amerika yatangaje ko yari guhagarika intererano zimwe zimwe yahora iha Ethiopia inyuma y'aho itanguriye ibikorwa vyo kwuzuza uru rugomero mu kw'indwi. Ku wa gatandatu, umushikiranganji w'imigenderanire wa Ethiopia yaratumyeko uwuserukira Amerika kugira ngo asobanure neza ivyo Perezida Trump yavuze. Kubera iki uru rugomero ruteye impari? Igihugu ca Misiri kibeshejweho ahanini n'amazi y'uruzi Nil kikaba gifise amakenga ko ishobora gukena amazi kandi n'ubutunzi bwayo bugahungabana mu gihe Ethiopia yokwiganzira uru ruzi rurerure rwa Afrika. Mu gihe ibi bikorwa vyorangira, uru rugomero rw'amatara, rwiteze gutwara imiliyaridi zine z'amadorari ku mugezi w'uru ruzi uzwi nka Nil Bleu (Blue Nile) mu burengero bwa Ethiopia, ruzoba ari rwo rwa mbere muri Afrika. Umuvuduko Ethiopia izokoresha mu kwuzuza uru rugomero niwo uzokwerekana ingaruka zishobora gushika kuri Misiri - Cairo (umugwa mukuru wa Misiri) ikabona ko Ethiopia igiye buke buke ari ho izoronka agahengwe. Iki gikorwa citeze kumara inyaka itari mike. Na Sudani nayo nyene irahagaritswe umutima n'igabanuka ry'amazi ya Nil. Sudani nayo nyene ifise amakenga - imigezi ibiri ya Nil izwi nka 'Nil Blanc' na 'Nil Bleu', yompi ihurira i Kharthoum muri Sudani Ethiopia yatangaje ko itanguye ibikorwa vyo kwubaka uru rugomero mu 2011, ikavuga ko irukeneye mu ntumbero yo gukomeza ubutunzi bwayo. Ibiganiro hagati y'ibihugu bitatu vyari birongowe na Leta Zunze Ubumwe za Amerika, ariko ubu bikaba bihagarariwe n'umuryango w'ubumwe bw'ibihugu vya Afrika. Umushikiranganji wa mbere wa Ethiopia yavuze iki? Umushikiranganji wa mbere Abiy Ahmed ntiyahagaze ku vyavuzwe na Trump, ariko biragaragara neza ko ari vyo vyamutumye ashikiriza amajambo akomeye. Ararahira akjarengwa ko Ethiopia itegerezwa kurangiza uru rwubako. Mw'itangazo yasohoye yavuze ati: "Ethiopia ntizigera ihagarikwa umutima n'agasomborotso ako ari ko kose". "Ethiopia ntirigera ipfukamira abansi bayo, ariko isonera abagenzi bayo. Ntavyo twiteze gukora ubu canke no muri kazoza". Iterabwoba iryo ari ryo ryose kuri iki kibazo "ryagiye ahatari ho, nta nyungu ryazanye kandi rihonyanga amategeko mpuzamakungu". Mw'itangazo ryihariye, ubushikiranganji bw'imigenderanire bwagize buti: "Ugukokeza intambara hagati ya Ethiopia na Misiri bikorwa n'umukuru w'igihugu wa Amerika akiri ku butegetsi ntibijanye n'imigenderanire n'ubucuti bukomeye bimaze igihe kirekire hagati ya Ethiopia na Amerika, kandi ntivyemewe mu mategeko mpuzamakungu agenga umubano w'ibihugu". Kubera iki Trump yavyitayemwo? Perezida Trump yavuze ivyo ari kuri telefone n'umushikiranganji wa mbere wa Sudani Abdalla Hamdok hamwe n'umushikiranganji wa mbere wa Isirayeli Benjamin Netanyahu mu biro vy'umukuru w'igihugu ku wa gatanu imbere y'abamenyeshamakuru. Yariko avugana nabo ku bijanye n'ingingo ya Sudani yo kunagura imigenderanire na Isirayeli. Ni muri ico gihe rero hazamwo ikibazo c'uru rugomero, aho Trump na Hamdok bavuze ko bizeye ko kizotorerwa umuti bidaciye mu ngimba. Ariko Trump nawe akavuga ati "ni ikibazo gikomeye cane kuko Misiri idashobora kubireka ngo bibandanye uko biri". Abandanya ati: "Kandi narabivuze n'ubu ndabivuze n'ijwi rinini kandi mu buryo busobanuye - bazosambura urwo rugomero. Kandi ni ngombwa ko bagira ico bakoze". Ibiganiro bigeze he? Bwana Abiy avuga ko ibiganiro biteye ku ntambwe ishimishije kuva umuryango w'ubumwe bw'ibihugu vya Afrika utanguye kubihagararira. Ariko hari ubwoba ko kuva Ethiopia ifashe ingingo yo gutangura kwuzuza uru rugomero icizere co gutorera inyishu ibibazo bikomeye gishobora kunigirwa mu menshi, nk'ikibazo cerekeye ingene bizogenda mu gihe co muci, n'ingene impari zokwaduka muri kazoza zizoshobora gutorerwa umuti. Ikarata yerekana urugomero rwa Grand Renaissance
45300279
https://www.bbc.com/gahuza/45300279
Amatati ari hagati y'u Burundi n'ibihugu bimwe bimwe ariko aratorerwa umuti
Bwabaye ubwa mbere umutegetsi w'igihugu amenyesha ku mugaragaro ko amatati yagiye araboneka hagati y'u Burundi n'ibihugu bimwe bimwe, ariko aratorerwa umuti.
Bamwe mu baserukira ibihugu vyabo n'amashirahamwe mpuza makungu bitavye uwo mubonano "Utugorane twagiye turaba hagati y'ibihugu nk'u Rwanda n'Ububirigi, ni nk'indwara yateye, ariko iriko irakira". Ico ni kimwe mu vyashikirijwe na Ezechiel Nibigira, umushikiranganji wo gufashanya kw'u Burundi n'amakungu, akoranije abaserukira ibihugu vyabo, n'amashirahamwe mpuza makungu. Mur'uwo mubonano wabaye kur'uyu wa 24 z'ukw'umunani, umushikiranganji yanakoresheje imvugo ngereranyo asigura uko iyo migenderanire imeze ubu. Kur'ivyo bibazo, umushikiranganji Nibigira yavuze ko uko imigenderanire iriko iranaguka. Ati uko yar'imeze hagati y'u Uburundi n'ibihugu bimwe bimwe mu 2015, "hakorwa vyinshi ngo bihinduke, kandi bitavugirwa hejuru". Hanagarutswe, muri rusangi, ku matati ari hagati y'abarundi, cane cane yadutse mu 2015 kuva Perezida Nkurunziza amenyeshereje ko agiye kwitoreza ikiringo ca gatatu. Umushikiranganji Nibigira y avuze ati, "Umuce wa gatanu w'ibiganiro vy'abarundi, bizoba ari ivya nyuma kuko igihugu gifise ibindi bikirindiriye". Aha umushikiranganji yatomoye ko igihugu kigiye kwitegurira cane cane amatora yo mu 20 20. Yanaboneye ho akaryo ko gushimira ubumwe bwa Afrika bushigikiye ibikorwa vyose bijanye n'ivyo biganiro. Mu gusigura icatumye iyo nama, umushikiranganji Nibigira Ezechiel yavuga ko yabakoranije ngo abasigurire ingene igihugu cifashe muri rusangi. Mu gushima ubwo butumire bw'uwo mubonano, Ambassador Ken Vitisia aserukira igihugu ca Kenya mu Burundi, yavuze ati: "u Burundi ni igihugu kirwiriye mwo ibihuha". Mu nama yaheruka guhuza abanye politike mu ntara ya Kayanza, buramatari w'iyo ntara yari yavuze ko biketse ivyohungabanya umutekano hagati y'Urwanda n'u Burundi. Iyo ntara iri ku rubibe rw'ivyo bihugu bibiri. Uyu mubonano kandi, ubaye iminsi itatu inyuma y'itanguzwa ry'umugambi wo kurwanya ubukene mu Burundi, uzotwara amahera angana na miliyari 20 000 fbu. Bwana Serges Ngendakumana ari mu bateguye uwo mugambi, yari yabwiye BBC ko ayo mahera azova mu barundi no mu bihugu bigenzi.
amakuru-56992390
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56992390
Real Madrid: Zinedine Zidane yaba ahabwa icyubahiro akwiye ku bigwi bye muri Champions League?
Imbere y'umukino wo kwishyura hagati ya Real Madrid na Chelsea mw'irushanwa rya Champions League, BBC irareba impamvu uyu mutoza wa Real watwaye hafi buri gikombe cyose gikomeye hari abakimushidikanyaho ku isi.
Zidane ni we mutoza wenyine mu mateka umaze gutsindira ibikombe bitatu byikurikiranya bya European Cup/Champions League "Ntiwatwara Champions Leagues eshatu, La Liga ebyiri, ukanatsida imikino 13 muri 14 yo gukuranamo y'amarushanwa y'i Burayi utari umutoza mwiza, ibi birarenze." Biragoye kubihakana, mu gihe umunyamakuru w'imikino w'Umufaransa Julien Laurens avuze atyo ku mateka ya Zinedine Zidane mu kiganiro kuri podcast Euro Leagues. Ariko abantu barabihakana. Ndetse benshi. Nubwo yatwaye ibikombe birindwi bikomeye mu myaka ine n'igice atoza Real Madrid, hari abakibona Zidane nk'umuntu wahuriranye n'amahirwe kurusha uko ari umutoza w'umuhanga. Mbere y'umukino wo kwishyura wa kimwe cya kabiri muri Champions League hagati ya Real ya Zidane na Chelsea - amakipe yombi ubu afite igitego 1- 1 - BBC Sport irareba impamvu ki Zizou hari abakimushidikanyaho nubwo yageze kuri ibyo byose. Zidane nk'umutoza wa Real Madrid Kuva - 4/01/2016 Kugera - 31/05/2018 Imikino - 149 Intsinzi ku % - 70.47Ibikombe: La Liga, Champions League (3), Club World Cup (2) ==== Kuva - 11/03/2019 Kugera - Ubu Imikino - 109 Intsinzi ku % - 60.19 Ibikombe - La Liga 'Niba ndi umunyamahirwe nta kibazo' Zidane ni umwe mu batoza batatu gusa bafite ibikombe bitatu bya European Cup/Champions League muri CV zabo, ariko abandi babiri - Bob Paisley na Carlo Ancelotti - ntawatwaye bitatu yikurikiranya. Bwa mbere atoza Real Madrid umwaka wose w'imikino, yatwaye byombi La Liga na Champions League (bwa mbere muri iyi kipe kuva mu 1958), anatwara igikombe cya Club World Cup, aho mu mikino yose uwo mwaka yayitsinze kuri 70%. Yongeye kugarurwa nk'umutoza wa Real yatwaye La Liga umwaka ushize, ndetse birashoboka ko uyu mwaka w'imikino ashobora kuwutwaramo indi La Liga n'igikombe cy'i Burayi. Tugiye ku mukino wo kuri uyu wa gatatu na Chelsea, umwaka ushize atsindwa muri 1/8 na Manchester City 4 - 2 mu mikino yombi nibwo bwa mbere yari atsinzwe mu mikino 14 ya 'knockout' muri Champions League. Hari ababona ariko ko ibyo yagezeho biva ku ikipe ikomeye cyane yahawe kurusha ubuhanga bwe - cyane igihe Cristiano Ronaldo yari ku gasongero k'ibihe bye. Hakiyongeraho ingero z'amahirwe yamusekeye mu kibuga: gutombola ikipe imworoheye no gutsinda kuri za penaliti ikipe ya Atletico Madrid kuri final ya 2016; no mu 2017 muri 1/4 akina na Bayer Munich aho umukinnyi wa Bayern yahabwaga ikarita itukura mu mukino ubanza n'uwo kwishyura, ikanahusha penaliti, hamwe no kubura kubera imvune mu minota 30 ya mbere kwa Mohamed Salah na Loris Karius muri final ya 2018 bakina na Liverpool. Ku byoZidane yagezeho, ntabwo yirengagiza amahirwe mu rugendo rwe muri Real. Mu kwezi kwa mbere mu 2020 yabwiye abanyamakuru ati: "Nemera ko nshobora kuba ndi umunyamahirwe, nagiye ngira amahirwe mu buzima. Ngomba kubishimira no kubikorera. Niba utekereza ko ndi umunyamahirwe ubwo ni ko bimeze. Ntabwo ari ikibazo." Zidane ntashobora kugenzura amahirwe, ariko ashobora kugenzura uko ikipe ye yitwara mu kibuga. Nk'uko byaganiriweho muri podcast ya Euro League, ni umuhanga mu gutoza kurusha uko abyitwa. Guillem Balagué, umunya-Espagne w'umwanditsi ku mupira, agira ati: "Hari ibintu Zidane akora bigira ingaruka ku mupira. Utuntu duto nko kuri Liverpool [muri 1/4 cya Champions League ku mukino wo kwishyura] no kwemera ko barushijwe mu mukino." Julien Laurens arakomeza, avuga ko Zidane afata imyanzuro irimo ubwenge adashimirwa ngo avugwe imyato nk'abandi batoza. Ati: "Bakunze kumwita uwafatiye ku mahirwe? Ibyo ni amafuti. Ashobora kuba atari Johan Cruyff cyangwa Arrigo Sacchi cyangwa Pep Guardiola mu mpinduramatwara y'umupira, ariko iyo Joao Cancelo akina neza mu kugarira bavuga ko ari umuhanga waremwe na Guardiola. "Ariko iyo Mendy akoze akazi nk'ako muri Real Madrid, nta muntu uvuga ko Zidane ari umuhanga." Balagué yongeraho ati: "Uyu ni umwaka wo kwiyerekana mu bihe byo gutoza bya Zidane. Kubura kwa Sergio Ramos na Dani Carvajal kubera imvune, kubura kwa Ronaldo (wagiye muri Juve) - bivuze ko agomba gukoresha ibishoboka byose ku ngufu afite." 'Iyo Zidane avuze, abakinnyi barumva' Ancelotti, wari wungirijwe na Zidane nk'umutoza wa Real mu 2013-2014, rimwe yakomoje ku hantu impano ya Zidane mu gutoza iri. Yagize ati: "Afite (Zidane) ibyangombwa byose byo kuba umutoza mwiza:impano, uwo ari we n'inararibonye. Iyo Zidane avuga, abakinnyi barumva." Bisobanuye impamvu Zidane ari umuntu ukwiriye kuba muri Real, ikipe mu mateka yagiye igura abakinnyi bageze ku gasongero kabo, aho kugura abakiri kuzamuka. Balagué ati: "Real Madrid izakomeza kugura abakinnyi beza kurusha abandi bahari. Bakeneye umutoza nka Zidane ugira akantu abongereraho ariko unabareka bakigaragaza." Birashoboka ko icyerekana uburyo Zidane ajyanye neza na Real Madrid ari uburyo iyi kipe yitwaye ubwo yari yatandukanye nayo mu gice cya mbere cy'umwaka w'imikino wa 2018-2019. Ku butoza bwa Julen Lopetegui n'uwamusimbuye by'agateganyo Santiago Solari, Real yabaye iya gatatu muri La Liga, irushwa amanota 19 na Barça ya mbere, no muri 1/8 cya Champions League yandagazwa na Ajax. Laurens ati: "Sinzi impamvu abantu babona ko nta wundi watoza Real Madrid. Nta wundi wayitoza kandi twarabibonye ubwo Zidane yahavuye ubushize." Balagué we ati: "Ntiwavuga ngo Zidane ni nta makemwa kuko kuzamura abakinnyi ni mu byo adakora neza. Kuri Zidane nta byo kwiminjiramo agafu ugatera imbere kandi ni cyo ikipe yamunengaga - ashobora gukora abakinnyi bakiri bato bagakomera? We abaha umwanya n'icyizere - ariko ibindi? Ibyo ntabyo abaha." Ubu ariko, ni ikindi gihe cyiza ari kumwe na Real. Laurens ati: "Iyo urebye ibyavuye ku mikino ikomeye uyu mwaka w'imikino, nta wundi wakoze neza nka we, bashobora gutwara La Liga na Champions League nanone - kandi ibi yigeze kubikora. Tumwubahe."
amakuru-52290921
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52290921
Coronavirus: Abayanduye ku isi bageze kuri miliyoni 2, miliyoni 1 mu minsi 13
Umubare w'abantu basanzemo coronacirus ku isi uri kwiyongera vuba, mu minsi 13 ishize bavuye ku bantu miliyoni imwe uyu munsi bageze kuri miliyoni ebyiri nk'uko biri mu mibare itangwa na kaminuza y'ubushakashatsi ya Johns Hopkins.
Muri abo bose banduye, iki cyorezo kimaze guhitana abantu barenga 126,000 naho abarenga 484,000 bamaze kugikira. Leta zunze ubumwe za Amerika nizo zikomeje kuzahara kurusha ibindi bihugu ku isi. Zifite abantu 614,246 bamaze kumenyekana ko banduye - ni hafi kimwe cya gatatu cy'abanduye bose ku isi - naho 26,064 bishwe n'iyi ndwara. Ubushinwa, aho iyi ndwara yabonywe mbere mu mpera z'ukwezi kwa 12 umwaka ushize, ubu ni igihugu cya karindwi mu byazahajwe n'iki cyorezo. Ibihugu by'Iburayi nka Espagne, Ubutaliyani, Ubufaransa, Ubudage n'Ubwongereza byose byamaze guca ku Bushinwa mu banduye n'abishwe n'iki cyorezo. Uko iki cyorezo gihagaze mu banduye muri aka karere kugeza mu ijoro ry'ejo kuwa kabiri; Abayikize bariyongereye cyane muri Afurika Mu minsi 10 ishize abari baranduye iki cyorezo muri Afurika bari 8,018 abo yari imaze kwica bari 339, imibare yombi yikubye kabiri muri rusange ugereranyije n'ubu. Kugeza mu ijoro ry'ejo kuwa kabiri, abantu 15,738 nibo bari bamaze kumenyekana ko banduye iyi virus, muri bo 838 yarabishe naho 2,920 barayikize. Iyi imibare itangazwa n'urwego rushinzwe kurwanya ibiza rw'Umuryango w'Ubumwe bwa Afurika. Imibare y'abakira iyi ndwara igenda yiyongera cyane ku isi no muri Afurika. Mu minsi 13 ishize abayikize ku isi bari 210,000 ubu bamaze kugera ku 484,000 nk'uko bivugwa na kaminuza ya Johns Hopkins. Iyi mibare yikubye kabiri no muri Afurika kuko mu minsi 10 ishize bari 652 ubu bakaba bageze kuri 2,920 bayikize nk'uko bivugwa na ruriya rwego rw'Ubumwe bwa Africa. Mu Rwanda abakize naho bariyongereye Leta y'u Rwanda yafashe ingamba zo guhagarika ubuzima busanzwe mu gihugu mu gihe cy'ibyumweru bine mu kwirinda ikwirakwira rya coronavirus. Mu minsi 11 ishize, abanduye bavuye ku 102 ubu bageze ku 134, icyo gihe nta muntu wari wakize iyi ndwara ubu bamaze kuba 49 nk'uko bivugwa na minisiteri y'ubuzima. Mu mibare itangwa n'iyi minisiteri, mu minsi 11 mu bantu 32 bamenyekanye ko banduye 28 muri bo ni abanduriye imbere mu gihugu. Bakizwa n'iki ko Covid-19 nta muti ifite? Inzobere mu buvuzi zivuga ko ubudahangarwa bw'umubiri ari ingenzi cyane mu guhashya iyi virus. Zivuga kandi ko iyi virus yica cyane abari basanganywe izindi ndwara n'intege nke z'ubwirinzi bw'umubiri zigaragara ku bari mu zabukuru. Iyi virus yibasira cyane ibihaha nta muti cyangwa urukingo irabonerwa. Ibihugu bimwe na bimwe byamaze kwemeza ko bikoresha imiti yo mu bwoko bwa Chroloquine, hydroxychloroquine na Azithromycin mu gufasha abarwaye coronavirus. Kugeza ubu ariko iyi miti ntabwo iremezwa na OMS/WHO nk'imiti ivura iki cyorezo. BBC ifite amakuru yemeza ko na bimwe mu bihugu byo muri aka karere bikoresha iyi miti mu kuvura abafite iyi virus, ndetse hamwe na hamwe yagiye iba micye ku isoko. Ikigo gishinzwe kugenzura ibiribwa n'imiti mu Rwanda giheruka kwibutsa abaturage ko iriya miti itavura coronavirus, ko kuyikoresha mu buryo itagenewe bibujijwe.
51781093
https://www.bbc.com/gahuza/51781093
Ronaldinho abandanya apfunzwe muri Paraguay yagirizwa gukoresha impapuro za magendo
Ronaldinho yahoze ari umukinyi rurangiranwa wa Brezili hamwe na mwenewabo ejo ku wa gatandatu bahavuye barengukishwa imbere ya sentare bagirizwa ko binjiye muri Paraguay bakoreshejeje impapuro za magendo.
Ronaldinho (hagati) na mwenewabo Roberto Assis (yambaye agapira k'ubururu) batawe muri yopmi hirya y'ejo ku wa gatanu Abashikirizamanza bavuga ko Ronaldinho na mwenewabo bahawe impapuro za magendo mu gihe bari bashitse ku mugwa mukuru w'ico gihugu Asuncion ku wa gatatu. Abo bagabo babiri batawe muri yopmi ku wa gatanu, haciye amasaha makeya umucamanza yanse igisabo c'umushikirizamanza yari yasavye ko bohabwa ikindi gihano. Uyo mushikirizamanza yasa n'uwubavugira, aho yabwiye sentare ko abo bagabo bavukana bahenzwe. Nabo nyene barahakana ivyo bagirizwa. Muri sentare ejo ku wa gatandatu ku mugwa mukuru Asuncion, umucamanza yategetse ko Ronaldinho na mwene wabo Roberto Assis, bashirwa mw'ibohero mu kurindira ku urubanza rucibwa. Isanamu y'indangamuntu ya Paraguay yerekanye n'abategetsi b'ico gihugu iriko izina rya Ronaldo ariko ifoto ikaba ari iya Ronaldinho Mu kw'indwi 2019, bivugwa ko uyo mukinyi yafatiwe impapuro z'inzira za Brezili na Espanye ahorwa ko hari amakori atari yarishe, hamwe n'amande yari yaciwe kubera inzu yubatse bidaciye mu mategeko. Ku wa gatatu, umushikiranganji w'ubutegetsi bw'igihugu, Euclides Acevedo, yabwiye ibinyamakuru vyo muri Paraguay ati: "Ndubaha igihagararo n'ingene akundwa n'abantu benshi muvyo inkino, ariko itegeko ritegerezwa kwubahirizwa. Itegeko ritegerezwa gukurikizwa, ata kuraba ngo uri uyu canke uriya". Ronaldinho w'imyaka 39 yari yagiye muri ico gihugu ca Paraguay mu ntumbero yo kumenyekanisha igitabo no mw'isekekeza ryo gufasha abana bantahonikora. Mu 2004 na 2005, Ronaldinho yaratsindiye ikibanza c'umukinyi wa mbere kw'isi mu gihe yakinira umurwi Barcelona wo muri Espanye. Mw'ihinganwa ry'igikombe c'umupira w'amaguru c'isi mu 2002, Ronaldinho yari ahejeje kwinjiza igitsindo igihe Brezili yakina n'u Bwongereza Mu 2002, yatsindiye igikombe c'isi c'umupira w'amaguru catwawe na Brezili, ari kumwe n'ibihangange bagenziwe Ronaldo na Rivaldo. Umutungo wa Ronaldinho uharurwa hagati y'imiliyoni 100 na 130 y'amadolari y'abanyamerika, mu gihe bivugwa ko iyo hagize uwukoresha izina ryiwe incuro imwe gusa ku rubuga rwa Instagram ategerezwa kumuriha hafi ibihumbi 195 vy'amadolari y'abanyamerika.
amakuru-42551711
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-42551711
Trump aragabisha guhagarika imfashanyo igenewe Palestine
Amerika ishobora guhagarika amahera agenewe abanye Palestine ubu "batagikeneye ibiganiro vy'amahoro", nk'uko prezida Trump yabivuze.
Trump avuga ko afise umugambi wo guhagarika imfashanyo igenewe Palestine Kuri Twitter, Trump yavuze ko Amerika itaronka "icubahiro bikwiranye" kuri iyo mfashanyo itangwa. Yavuze kandi ko ingingo itashimwe na bose yo kwemera Jerusalem nk'umugwa mukuru wa Israel yatumye haba ugucanamwo ku vyerekeye ibiganiro bishasha vy'amahoro. Palestine yavuze ko iyo ngingo yerekanye ko Amerika idashobora kubaja hagati. Palestine ishobora guhagarika ubucuti na Amerika kubera iyugarwa ry'ibiro vyayo Inyuma y'aho Amerika imenyeshereje iyo ngingo mu kwezi kwa cumi na kabiri, prezida wa Palestine Mahmoud Abbas yavuze adashobora kwemera umugambi uwo ari wo wose w'amahoro wo mu burasirazuba bwo hagati ushikirijwe na Amerika. Ukwiyamiriza ingingo ya Trump muri Onu "nta co bifasha", ni ko uwuserukira Amerika muri Onu Haley yavuze. Iyo ngingo ku gisagara ca Jerusalem kandi yariyamirijwe na Onu, aho ibihugu 128 vyatoye kwiyamiriza ishirwa mu ngiro ry'ivyo Trump yemeye igihe yariko ariyamamaza. LONI yamaganye icyemezo cya Trump kuri Yeruzalemu Ivyo Trump yabishikirije inyuma yo kugira ico avuze ku mfashanyo igenerwa Pakistan, aho yavuze ko Amerika yaronse "ububeshi n'ubwiyorobetsi" ku miriyaridi n'imiriyaridi y'imfashanyo babaha.
amakuru-45497921
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-45497921
Indwara ya kanseri ishobora guhitana hafi imiliyoni 10 uno mwaka
Mu cigwa gishasha bivugwa ko abantu bashasha imiliyoni 18.1 bazofatwa n'indwara ya kanseri, igashobora guhitana abashika hafi imiliyoni 10 uno mwaka.
Umugore ariko arakoregwa "chimiothérapie" (uburyo bwo kuvura kanseri) Ukwo kwiyongera kuva ku miliyoni 14.1 z'abanduye n'imiliyoni 8.2 z'abapfuye mu 2012, ngo kuva ku kwiyongera kw'abantu bashaje. Muri ivyo bitigiri bishasha bivugwa ko umugabo umwe kuri batanu, hamwe n'umugore umwe kuri batandatu bazokwandura iyo ndwara mu buzima. Ngo mu gihe ibihugu bibandanya kwikenura, abantu benshi bazofatwa n'iyo ndwara bivuye ku kubaho neza, ivyo bigahushana n'abayitegwa n'ubukene. Ikigo gikora ubushakashatsi kuri kanseri "International Agency for Research on Cancer" (IARC) kiratanga kenshi amashusho yerekana urugero indwara ya kanseri iba igezeko kw'isi, kikihweza kanseri z'ubwoko 36 mu bihugu 185. Abashakashatsi bavuga ko naho uburyo bwo kwegeranya amakuru ajanye na kanseri bwateye imbere, ko ivyibonekeza cane arukwo ibitigiri vy'abapfa biguma vyiyongera ukwo imyaka igenda. Ico cigwa gishasha kivuga ko kanseri yo mu mahaha, kanseri itera abagore mu mabere na kanseri yo mu nsogi, ari ica gatatu ca kanseri zica abantu kw'isi. 'Kugenzura itabi' Abasohoye ico cegeranyo bavuga ko kanseri yo mu mahaha ariyo iri mu zica abagore benshi mu bihugu 28 vyakozweko ubushakashatsi. Ibihugu vyibasiwe kurusha ibindi bigizwe na Amerika, Hongrie, Danemark, Ubushinwa na Nouvelle Zélande. George Butterworth wo mu kigo ca kanseri co mu Bwongereza "Cancer Research UK" avuga ati: "Itabi niryo ryonyene rituma abagore benshi kw'isi bafatwa na kanseri yo mu mahaha kurusha ibindi bihe. "Mu Bwongereza ingeso yo kunywa itabi iri mu bagore, iragwiriye cane kurusha iyiri mu bagabo, ivyo rero ntibitangaza iyo usanze indwara yo mu mahaha yaragwiriye muribo. "Co kimwe, itabi riratumugwa cane n'abagore bo mu bihugu vy'uburyo buke, amahinguriro akora iryo tabi akaba ari mu yatuma biba." Naho biri ukwo, Dr Freddie Bray wo mu kigo IARC avuga ati: "Ivyatowe vyerekana ko bikenewe ko hashingwa politike yo kugenzura itabi mu bihugu vyose vyo kw'isi." 'Ubwoko butandukanye butangaje' Muri rusangi, ico cegeranyo gisanga hafi igice c'izo kanseri na cane cane izica kw'isi, zizokwaduka ku mugabane wa Asia uno mwaka, kubera ko ariho haba abantu benshi no kubera ko kanseri nyinshi zica zibarizwa muri ako karere. Izo nazo zirimwo kanseri yo mu bitigu idakunze kuvugwa mu gihugu c'Ubushinwa. Uretse ivyo, abasohoye ico cegeranyo bavuga ko hari "ubwoko butandukanye butangaje" bwa kanseri n'ubw'ingwara ziri kw'isi. Bavuga ko kubera ivyo, ibihugu bikeneye kuraba ingene bisubiramwo uburyo bwo kwirinda no kuvura kanseri.
amakuru-44909966
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-44909966
Zambia yemereye umuririmbyi Koffi Olomide kuhakorera igitaramo
Polisi na Leta ya Zambia bemereye Koffi Olomide, umuririmbyi w'icyamamare mu njyana ya rhumba wo muri Repubulika iharanira demokarasi ya Kongo, kuhakorera igitaramo mu mpera y'icyumweru gitaha.
Koffi Olomide azwi cyane no mu kwambara imyenda ihenze cyane no gukunda ubuzima bw'iraha Ibi bitandukanye n'amakuru yo mu cyumweru gishize yavugaga ko umuririmbyi Olomide yahita atabwa muri yombi akigera muri Zambia. Ibi bije kandi bikurikira inkuru yari yasohotse mu kinyamakuru Times of Zambia cya Leta ya Zambia, irega ko Bwana Olomide yakubise umunyamakuru ufotora ubwo aheruka muri Zambia. Anaregwa guhohotera bamwe mu babyinnyi be ashaka kubakoresha imibonano mpuzabitsina ku gahato no kubakoresha mu gihugu cy'Ubufaransa kandi nta byangombwa bibemerera kuhakorera bafite. Iyo nkuru yatumye Bwana Olomide w'imyaka 62 y'amavuko ashaka abunganizi mu mategeko bo kumuvugira mu butegetsi bwa Zambia kugira ngo yisobanure. None ubu umuvugizi wa polisi ya Zambia, Esther Katongo, aravuga ko Bwana Olomide yemerewe kwinjira muri Zambia nta kibazo. Yavuze ko nta mpapuro za polisi mpuzamahanga Interpol zihari zisaba kumuta muri yombi, kandi ko nta na dosiye yindi y'ibyaha afite muri Zambia. Madamu Katongo yongeyeho ati: "Ikirego cyo gukubita cyatanzwe kuri polisi n'umunyamakuru cyarahagaritswe kubera kubura ibimenyetso." Bwana Olomide uzwiho kwambara imyenda ihenze cyane no kubaho mu buzima bw'iraha, si ubwa mbere atavugwaho rumwe. Mu mwaka wa 2016, videwo yamugaragaje atera imigeri umugore wo mu babyinnyi be, ubwo yageraga muri Kenya. Ako kanya yahise yirukanwa muri Kenya. Mu mwaka wa 2012, nabwo yahamijwe n'urukiko muri Kongo icyaha cyo gukubita umwe mu bamufasha gutunganya umuziki we. Icyo gihe urukiko rwamuhanishije igihano gisubitse cyo gufungwa amezi atatu. Urukiko rwabwiwe ko ubushyamirane bwe n'uyu Diego Lubaki wamufashaga mu gutunganya umuziki, bwatewe no kwishyuza umwenda Bwana Olomide yari amubereyemo ungana n'ibihumbi 3 na 700 by'amadolari y'Amerika. Mu mwaka wa 2008, Bwana Olomide yashinjwe gukubita imigeri umunyamakuru ufata videwo wa televiziyo yigenga RTGA yo muri Kongo, hanyuma akanamena kamera ye mu gitaramo cyaberaga mu murwa mukuru Kinshasa. Bivugwa ko bapfaga uburenganzira bwo gufata amashusho. Icyo gihe, byasabye ko umukuru w'inteko inshingamategeko ya Kongo yinjira muri ayo makimbirane, yunga Bwana Olomide na nyiri televiziyo yari yakubitiwe umunyamakuru.
amakuru-56657683
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56657683
Kim Kardashian West yinjiye mu itsinda ry'abatunze za miliyari
Kim Kardashian West uzwi cyane mu biganiro ku buzima busanzwe bica kuri televiziyo muri Amerika yinjiye mu bantu bakize cyane ku isi b'umutungo ubarirwa kuri miliyari z'amadorari.
Kim Kardashian West muri Paris Fashion week umwaka ushize Umutungo we wageze kuri miliyari $1 kubera imari avana mu gukora imyenda, ibicuruzwa byo gusiga uruhu, ibiganiro kuri TV, amasezerano yo kwamamaza n'irindi shoramari, nk'uko Forbes business magazine ibivuga. Ubu ni umwe mu bantu 2,755 bari ku rutonde rwa Forbes rw'abatunze za miliyari. Jeff Bezos washinze iguriro rya Amazon ni we uyoboye uru rutonde n'umutungo ubarirwa kuri miliyari $177. Abandi baheruka kwiyongera kuri uru rutonde barimo Tyler Perry ($1 miliyari), umwirabura utunganya za filimi. Kim Kardashian asanze kuri uru rutonde umugabo we batakibana Kanye West urusanzweho n'umutungo wa miliyari $1.8, gusa umwaka ushize, Kylie Jenner - umuvandimwe wa Kardashian - wari ururiho yaruvuyeho. Ni gute Kim yageze aha? Forbes ibara ko umutungo w'uyu mugore w'imyaka 40 wavuye kuri miliyoni $780 mu kwezi kwa 10 umwaka ushize ukaba ugeze kuri miliyari $1, ahanini kubera imigabane ye mu kigo KKW Beauty cosmetic na kompanyi ya Skims shapewear. KKW Beauty yatangijwe mu 2017 naho Skims mu myaka ibiri ishize nyuma y'uko izina rya mbere yari yayihaye 'Kimono' ariretse kubera kumushinja kwiyitirira umuco w'abandi. Umwaka ushize, Kardashian West yagurishije 20% bya KKW Beauty ku ruganda rukomeye mu bya 'cosmetics' rwitwa Coty kuri miliyoni $200, igikorwa cyahaye iyo kompanyi agaciro ka miliyari $1. Umushinga we wa vuba, Skims, ukora ukanagurisha imyenda y'imbere ubu iri mu ikunzwe n'abaguzi muri Amerika. Mu bihe bya guma mu rugo kubera coronavirus Kardashian West yakoresheje imbuga nkoranyambaga (miliyoni 213 bamukurikira kuri Instagram, miliyoni 69.6 kuri Twitter) mu kumenyekanisha imyambaro ya Skims. Uyu mugore yamamaye cyane mu 2007 mu ruhererekane rw'ibiganiro kuri E! Television bivuga ku muryango we, Keeping up with the Kardashians, kuva icyo gihe yakomeje kwamamara. Mu kwezi kwa kabiri, bivugwa ko yandikiye urukiko asaba gutandukana n'umugabo we Kanye West bamaranye imyaka umunani, babyaranye kane.
imikino-48633777
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-48633777
Bwa mbere Toronto Raptors yo muri Canada yegukanye igikombe NBA
Ikipe ya Toronto Raptors yatwaye igikombe cya shampiyona ya Basketball muri Amerika itsinze ikipe ya Golden State Warriors ku mukino wa gatandatu ku manota 114 ku 110.
Raptors ni yo kipe yo muri Canada itwaye NBA Ni inshuro ya mbere igikombe cya NBA gitwawe n'ikipe yo muri Canada ari nayo yonyine yo hanze ya Amerika ikina muri iri rushanwa. Raptors yatsinze imikino ine kuri ibiri ya Warriors mu mikino ya nyuma ya Play-offs, umukinnyi wayo Kawhi Leonard akaba ari we watoranyijwe nk'umukinnyi warushije abandi muri iyi mikino(MVP). Muri uyu mukino wa gatandatu, Umunyakameruni Pascal Siakam ni we watsindiye ikipe ya Raptors amanota menshi (26), mugenzi we Serge Ibaka wo muri Kongo Brazaville akaba yatsinze amanota 15. Kuri iyi ntsinzi, Raptors ishimira cyane umuyobozi wayo Masai Ujiri ufatwa nk'uwagize uruhare runini mu kubaka Toronto Raports nshya ibashije gutwara igikombe, nkuko iyi kipe yabitangaje kuri Twitter. Ujiri ni Umwongereza ufite nyina w'Umunyakenya na se wo muri Nigeria, akaba azwi mu Rwanda nk'uwatangije umushinga Giants of Africa uzamura abakiri bato bafite impano muri Basketball. Masai Ujiri (wambaye ikoti ry'umukara) hagati mu bakinnyi ba Raptors bishimira igikombe Iki ni cyo gikombe cya mbere cya NBA Raptors itwaye mu myaka 24 imaze ibayeho, umutoza wayo Nick Nurse akavuga ko rwari urugamba rukomeye cyane. Naho Kawhi Leonard ati: "Ni yo mpamvu nkina Basketball, iki ni cyo mvunikira". Warriors yari iherutse gutwara ibikombe bitatu yikurikiranya, muri iyi mikino ya nyuma yavunikishije abakinnyi bayo bakomeye Kevin Durant na Klay Thompson wavunitse mu mukino warangiye muri iki gitondo. Yarigisigaranye kabuhariwe wayo Stephen Curry wakoze iyo bwabaga ariko agahusha amanota atatu ya nyuma ubwo bari kuri 111 - 110 maze Leonard agahita atsinda amanota yabahaye intsinzi. Kawhi Leonard yishimira intsinzi umukino urangiye Draymond Green ukinira Warriors yavuze ko buri mukinnyi wabo wese yakinanye umutima wose n'ubwitange ariko barushijwe ikintu gito. Raptors yinjiye mu mateka y'ikipe ya Basketball yo muri Canada itwaye irushanwa rya NBA bwa mbere.
amakuru-47798224
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-47798224
Umugabo wo muri Uganda wize amategeko akagaruza isambu y'umuryango
Umugabo wo muri Uganda wari ufite imyaka itandatu gusa y'amavuko ubwo se yakwaga isambu binyuze mu rubanza, yashoboye kugaruza iyo sambu ya se nyuma y'imyaka 23, amaze kuba umunyamategeko.
Jordan Kinyera yari afite imyaka itandatu gusa y'amavuko ubwo ubushyamirane bushingiye ku isambu y'iwabo bwatangiraga Jordan Kinyera yamaze imyaka 18 yiga mu mashuri yigisha iby'amategeko ndetse ahabwa n'amahugurwa atandukanye ajyanye n'amategeko, mbere yuko ashinga urwo rubanza. Ku wa mbere w'iki cyumweru, urukiko rukuru rwa Uganda rwatangaje umwanzuro warwo wa nyuma muri urwo rubanza, rutangaza ko umuryango we ari we urutsinze. Bwana Kinyera yabwiye ikiganiro Newsday cya BBC ko ubwo umuryango avukamo wanyagwaga iyo sambu afite imyaka itandatu y'amavuko, byagize ingaruka ku buzima bwe. Yagize ati: "Nafashe umwanzuro wo kuzaba umunyamategeko nyuma, ariko ahanini byatewe n'ibintu nakuze mbona, akababaro k'abo mu muryango wanjye...n'ingaruka byatugizeho". Se yarezwe mu rukiko n'abaturanyi nyuma y'amakimbirane ashingiye ku butaka mu mwaka wa 1996, nuko urwo rubanza rusiragira mu nkiko mu gihe cy'imyaka irenga 20. 'Ubutabera butinze ni nkaho ntabwo uba uhawe' Agira ati: "Data yari mu kiruhuko cy'izabukuru, rero nta mikoro ahagije yari afite. Ntacyo yinjizaga icyo gihe. Nta cyizere yari afite kandi hari ikintu gitesha agaciro umuntu mu kuba uri mu bihe udafite icyizere kandi ukaba nta bushobozi ufite bwo kugira icyo wabikoraho. Icyo ni cyo cyanteye akanyarigabo cyane kurushaho". Bwana Kinyera yabwiye BBC ko yishimye ku kigwi cya se, akavuga ko se atari bwigere yongera kugira icyo ahinga muri iyo sambu cyangwa ngo ayishyiremo itafari agire icyo ayubakamo mu gihe cy'imyaka 23 yari ishize. Yagize ati: "Ubutabera butinze ni nkaho ntabwo uba uhawe. Data ubu afite imyaka 82 y'amavuko, ubu rero nta kintu kinini yakoresha ubu butaka. Ni ahacu abana be gukomereza aho yagejeje". Ubushyamirane bushingiye ku butaka bureze muri Uganda, umuryango Namati ukora ubuvugizi mu by'amategeko ukaba uvuga ko ubwo bushyamirane buvugwa mu bantu bari hagati ya 33 ku ijana (33%) na 50 ku ijana (50%) by'abatunze ubutaka. Bwana Kinyera yabwiye BBC ko abaturage ba Uganda benshi baba baravuye aho batuye bagahungira mu bindi bice by'iki gihugu, iyo bagarutse ku ivuko bavuye mu nkambi bahura n'ibyo bibazo. Avuga ko aburanira bamwe mu bafite ibibazo nk'ibyo by'ubutaka. Yagize ati: "Ni ikibazo kiri henshi cyane ku buryo hari ishami ry'urukiko rukuru ryita ku bibazo by'ubutaka gusa".
amakuru-52597323
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-52597323
Coronavirus: Tanzania wa 'muti' wa Madagascar wayigezeho
Tanzania yaraye yakiriye amapaki y'umuti ukoze mu byatsi wo muri Madagascar Perezida w'icyo gihugu Andry Rajoelina avuga ko uvura coronavirus.
Minisitiri w'ububanyi n'amahanga wa Tanzania Palamagamba Kabudi (iburyo) na minisitiri wo muri Madagascar basoma kuri uwo 'muti' Uwo muti gakondo - uzwi nka Covid-Organics cyangwa CVO mu mpine - ukozwe mu byatsi birimo n'ibyo mu bwoko bw'inyabarasanya n'ibindi byo muri Madagascar. Minisiteri y'ububanyi n'amahanga ya Tanzania yatangaje ku rubuga rwa Instagram amafoto agaragaza kwakira uwo muti ejo muri Madagascar. Ifoto imwe igaragaza minisitiri wo muri Madagascar ahereza ipaki y'umuti mugenzi we w'ububanyi n'amahanga wa Tanzania, Palamagamba Kabudi, mu gihe indi ibagaragaza bombi bawusomaho. Ishami ry'umuryango w'abibumbye ryita ku buzima (OMS/WHO) ryamaganye ibivugwa na Madagascar ko uwo muti yakoze ushobora kuvura abarwayi ba Covid-19, indwara y'ubuhumekero iterwa n'ubu bwoko bushya bwa coronavirus. Tanzania yakira uwo 'muti' muri Madagascar Ku wa kane, umukuru wa OMS ishami ry'Afurika yaburiye ibihugu kwirinda gukoresha imiti gakondo mbere yuko ikorerwa igeragezwa ku barwayi rishingiye ku buhanga bwa siyansi. Mu kiganiro n'abanyamakuru, Dr Matshidiso Moeti yagize ati: "Mu mwaka wa 2000, leta zacu ziyemeje, binyuze kuri ba minisitiri bazo b'ubuzima, ko zizafata imiti gakondo n'indi miti ikanyuzwa mu mageragezwa [ya siyansi] ku barwayi". "Rero nifuzaga gusaba no kujya inama ko iki cyemezo cyafashwe na za leta kigomba gukurikizwa". Tanzania ni kimwe gusa mu bihugu byinshi byo ku mugabane w'Afurika byamaze gutumiza uwo muti cyangwa biteganya kuwutumiza. Ibyo birimo nka Repubulika ya Demokarasi ya Kongo, Guinea-Bissau, Equatorial Guinea na Liberia.
151112_burundisports
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2015/11/151112_burundisports
Ikipe y'Uburundi yatsinzwe n'iya RDC 2-3
Umugwi wa Repubulika Iharanira Demokarasi ya Congo mu mupira w'amaguru 'Les Leopards' watsinse uw'Uburundi Intamba mu Rugamba 3-2.
Rwari ukino rwa mbere rwo mu gukuranamwo mw'ihiganwa ry'igikombe c'isi co mu 2018. Ibitsindo bibiri vy'Uburundi vyompi vyinjijwe na Cedric Amissi ku munota wa 6 n'uwa 81. Abanyekongo batanguye kunganya ku munota wa 38 , bibiri vya nyuma bavyinjiza mu minota itarenga itanu kuva Intamba zironse ica kabiri. Abo n’abatonze barindiriye kwinjira mu kibuga. Abakinyi ba Congo nka bose bakina mu migwi yo hanze nka, Bolisi Yannick wo muri Crystal Palace mu Bwongereza . Niwe yinjije ibitsindo bibiri, ica 1 n’ica 3. Hari n’abandi nka Yusufu Mulumbu na Mokani Dieumerci bo muri Norwich mu Bwongereza nyene Urukino rwo gusubiza ni ku wa mungu mu minsi itatu gusa. Muri kahise k’umupira w’amaguru, umugwi nserukiragihugu w’Uburundi nturigera utsinda uwa Congo mu rugero rw’abakuze. Uburundi bwari bugeze kuri iyi ntambwe inyuma yo gukuramwo amazinga ya Seychelles. Abafana ba Congo bari benshi mu mabarabara ya Bujumbura. I Bujumbura abakunzi b’umupira bari bizigiye ko Congo itaja kubatsindira ku kibuga iwabo. Mu kahise k’umupira, Uburundi ntiburigera butsinda Congo mu rugero rw’abakuze.
amakuru-48581092
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-48581092
Abantu bashika 'ijana bishwe' mu gitero cagizwe mu karere k’aba Dogon muri Mali
Amakuru ava muri Mali avuga ko hafi abantu ijana bishwe mu gitero cabaye mu karere gasanzwe gatuwemwo n'abantu bo mu bwoko bw'aba Dogon muri ico gihugu.
Aba Dogon bakunze kugendera ku mico kama mu mibereho yabo Iradiyo y'Abarfaransa FRI ivuga ko ico gitero cabereye ahitwa Sobane-Kou, hafi y'igisagara citwa Sanga. Ibiziga vy'abahitanywe n'ico gitero vyaturiwe nk'uko bivugwa n'umwe mu bategetsi bo muri ako karere, mu gihe bakirondera ibindi. Kuva mu mezi aheze, ico gihugu cagiye kirangwamwo ubwicanyi, bumwe bushingiye ku bwoko, ubundi nabwo bugakorwa n'imirwi igendera ku vyiyumviro bikaze vy'idini rya Isilamu. Aba Dogon basanzwe babeshejweho n'uruhigi be n'aba Peuls babeshejweho n'ubworozi barakunze gushamirana cane. Muri ako karere nyene mu kwezi kwa gatatu kw'uno mwaka, aba Peuls barenga 130 barishwe n'abantu bitwaje ibirwanisho bari bambaye impuzu kama z'aba Dogon. Imishamirano hagati y'izo mpande zibiri yariyongereye kuva hadutse imigumuko itewe n'umurwi ugendera mu vyiyumviro bikaze vya ki isilamu mu buraruko bwa Mali mu mwaka wa 2012. Imbere y'aho, imishamirano hagati y'aba Peuls n'aba Dogon yamye itorerwa umuti biciye mu mwumvikano, ariko iyo migumuko yatumye ibintu bimera nabi kubera ibirwanisho vyakwiragiye hose. Uruhande rumwe rumwe rwagiriza urundi ko arirwo rwatanguje intambara.
amakuru-49102145
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49102145
Bobi Wine, ashobora kuzoba aramutswa Uganda muri 2021?
Bobi Wine umucuraranzi yahindutse umunyapolitike atavuga rumwe n'ubutegetsi, yatangaje ku mugaragaro ko azohiganirwa ikibanza c'umukuru wa Uganda mu matora yo mu 2021.
Robert Kyagulanyi Uyu munyapolitike azwi ku ritazirano rya Bobi Wine, yatangaje ko azokwitoza, mu nama y'umugambwe wiwe People Power. Yaboneyeho gutangaza n'abagize umugwi uzomufasha kwiyamamaza. Kuba ari icamamare cane cane mu rwaruka rw'abanya Uganda, bishobora kubera ikibazo perezida Museveni. Bwana Museveni, ubu ageze ku myaka 74 y'amavuka, vyitezwe ko asubira kwitoza kuyobora igihugu ku ncuro igira gatandatu. Yabaye ku butegetsi bwa Ugnada kuva mu myaka 33 ishize (kuva 1986) Bobi Wine muri kino gihe asanzwe akurikiranwa ku vyaha vyo guhemukira igihugu, inyuma yo gufatwa mu mwaka uheze ari mw' ikoraniro n'abayoboke biwe. Ico gihe bivugwa ko urukurikirane rw'imodokari zirerura umukuru w'igihugu rwoba rwateweko amabuye. Bobi Wine yavuze ko yishwe urubozo agakubitwa igihe yari mu gasho mu kwezi kw'umunani, ariko abategetsi barabihakana.
amakuru-55019579
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55019579
Ethiopia: Abiy Ahmed yahaye ingabo za Tigray amasaha 72 ngo zibe zamanitse amaboko
Minisitiri w'intebe wa Ethiopia yahaye amasaha 72 ingabo za leta ya Tigray yo mu majyaruguru y'igihugu ngo zibe zamanitse amaboko zemere ko zatsinzwe, mu gihe iza leta ya Ethiopia zirimo kwerekeza ku murwa mukuru Mekelle w'iyo leta.
Byemezwa ko iyi mirwano yahitanye ababarirwa mu magana naho abandi babarirwa mu bihumbi bata ingo zabo Abiy Ahmed yabwiye abategetsi ba Tigray ko ubu "ibintu byarenze igaruriro". Ingabo za Tigray People's Liberation Front (TPLF), zigenzura ako karere, zasezeranyije gukomeza kurwana. Amakuru avuga ko iyi mirwano imaze guhitana abantu babarirwa mu magana ndetse ikaba yarakuye mu byabo ababarirwa mu bihumbi mu byumweru bya vuba bishize. Umuryango w'abibumbye (ONU/UN) waburiye ko iyi mirwano ishobora guteza amakuba atuma abaturage bakenera imfashanyo. Ishami rya ONU ryita ku mpunzi (HCR) rivuga ko abatari munsi ya 33,000 bamaze kwambuka umupaka bahungira muri Sudan, ndetse HCR ivuga ko mu gihe imirwano itahagarara, irimo kwitegura ko abagera ku 200,000 bazahungira muri Sudan mu mezi atandatu ari imbere. Mbere yaho, ingabo za Ethiopia zaburiye abaturage bagera ku 500,000 batuye i Mekelle ko "zizagota" umujyi ubundi zikawugabaho ibitero zifashishije imbunda za rutura. Umuvugizi w'ingabo za Ethiopia yagize ati: "Nta mpuhwe zizabaho". Umukuru wa TPLF, Debretsion Gebremichael, yabwiye ibiro ntaramakuru Reuters ko ingabo ze zashoboye guhagarika abasirikare ba leta ya Ethiopia barimo berekeza i Mekelle. Yabwiye Reuters ati: "Barimo gukomeza kohereza [ingabo] ariko ntacyo bageraho". Leta irateganya gukora iki? Mu cyumweru gishize, leta ya Ethiopia yavuze ko ingabo zayo zafashe imijyi imwe y'ingenzi yo muri Tigray. Ariko biragoye kwemeza amakuru ndetse ibivugwa ntabwo bishobora kugenzurwa mu buryo budafite aho bubogamiye kuko imirongo ya telefone na internet idakora kuva iyi mirwano yatangira. Mu itangazo yasohoye ku cyumweru rigenewe abategetsi ba TPLF, Bwana Abiy yagize ati: "Urugendo rwanyu rwo gusenya rurimo kugera ku ndunduro, none turabasaba kumanika amaboko mu mahoro mu masaha 72 ari imbere, kuko mubibona ko aho muri ibintu nta garuriro. Nimukoreshe aya mahirwe ya nyuma". Bwana Abiy yavuze ko ingabo za TPLF zikwiye "kumanika amaboko mu mahoro" ndetse avuga ko abaturage ba Mekelle bakwiye gufasha ingabo za leta ya Ethiopia "mu gushyikiriza ubutabera iri tsinda ry'abagambanyi". Ku wa gatanu, Perezida Cyril Ramaphosa w'Afurika y'epfo, nk'ukuriye umuryango w'ubumwe bw'Afurika, yatangaje ko yashyizeho batatu bahoze ari ba perezida ngo batume habaho ibiganiro hagati y'impande zombi, imirwano irangire. Ariko Ethiopia yanze ibiganiro kuko ibona iki gikorwa cya gisirikare kuri Tigray nk'ikibazo cy'imbere mu gihugu cyo kugarura "iyubahirizwa ry'amategeko". Mamo Mihretu, umwe mu bajyanama bakuru ba Bwana Abiy, yabwiye BBC ati: "Ntabwo tuganira n'abanyabyaha... Tubageza imbere y'ubutabera, ntabwo tubajyana ku meza y'ibiganiro". "Basaza bacu na bashiki bacu b'Abanyafurika bagira uruhare runini iyaba botsaga igitutu TPLF ngo imanike amaboko kandi kuri ibyo, murabizi, nta n'umwe byasaba kujya muri Tigray cyangwa i Mekelle kugira ngo ibyo abibumvishe neza". Bwana Mamo yavuze ko abahoze ari ba Perezida wa Mozambique, Liberia n'Afurika y'epfo - biteganyijwe ko bagera muri Ethiopia mu minsi iri imbere - batazashobora gusura Tigray kubera ibikorwa bya gisirikare bikomeje. Itumanaho n'uburyo bwo gutwara abantu n'ibintu byagizweho ingaruka zikomeye kuva iyi mirwano yatangira. Bwana Mamo yavuze ko leta irimo gukora ibyo "ishoboye byose" kugira ngo amashami ya ONU ashobore kugeza imfashanyo ku bantu bo muri Tigray. Imirwano ishingiye kuki? Iyi mirwano ifite imizi mu bushyamirane bumaze igihe hagati y'ishyaka Tigray People's Liberation Front (TPLF), rikomeye rikaba ari ryo riri ku butegetsi muri Tigray, na leta ya Ethiopia. Ubwo mu kwezi kwa gatandatu Bwana Abiy yasubikaga amatora mu gihugu, ubwo bushyamirane bwafashe indi ntera. TPLF ifata leta ya Ethiopia nk'itemewe n'amategeko, ivuga ko Bwana Abiy nta bubasha agifite. Ku itariki ya 4 y'uku kwezi kwa 11, Minisitiri w'intebe wa Ethiopia yatangaje igikorwa cya gisirikare kuri TPLF, ayishinja ko ingabo zayo zagabye igitero ku kigo gikuru cy'ingabo za leta ya Ethiopia cyo mu murwa mukuru Mekelle. TPLF yahakanye ibyo byavuzwe na Bwana Abiy. Abarwanyi ba TPLF, ahanini bakuwe mu mutwe w'ubwirinzi bwa gisirikare ndetse no mu mutwe waho wahawe imyitozo ikaze, byibazwa ko bagera ku 250,000.
amakuru-51834226
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-51834226
Joe Biden yarushijeho kwanikira Bernie Sanders mu bademokarate bahatanira gutegeka Amerika
Joe Biden yaraye ashimangiye umwanya we nk'ukomeje kuba imbere ku kuba yaba umukandida w'ishyaka ry'abademokarate akazahatana na Perezida Donald Trump mu matora ya perezida w'Amerika yo mu kwezi kwa cumi na kumwe uyu mwaka.
Joe Biden amwenyura ari kumwe n'umugore we Jill, ubwo yari mu kiganiro n'abanyamakuru mu mujyi wa Philadelphia muri leta ya Pennsylvania ku munsi w'ejo ku wa kabiri Bwana Biden wahoze ari visi perezida w'Amerika yatsinze muri leta ya Michigan, ari yo ntsinzi nini muri ayo matora y'ibanze y'ejo ku wa kabiri. Akaba yakomeje kurushaho kwanikira uwo bahatanye, senateri Bernie Sanders. Izindi leta eshanu - Washington, Missouri, Mississippi, Idaho na North Dakota (Dakota y'amajyaruguru) - zatoye ejo ku wa kabiri. Bwana Biden yananikiye Bwana Sanders muri leta za Missouri, Mississipi na Idaho. Ntibizwi niba Bwana Sanders azakomeza guhatana kugeza mu kwezi kwa karindwi ubwo inama nkuru y'ishyaka izaba ihitamo uzaba umukandida w'ishyaka ry'abademokarate. Andi matora akomeye mu ishyaka ry'abademokarate azaba mu cyumweru kiri imbere ubwo hazaba hatorwa abarihagarariye 577. Kugira ngo umukandida ahagararire ishyaka mu matora, agomba gushyigikirwa n'abahagarariye ishyaka 1,991. Mbere y'amatora y'ibanze y'ejo ku wa kabiri, Bwana Biden yari amaze kugira abantu 648 bamushyigikiye naho Bwana Sanders afite 563. Uwo wahoze ari visi perezida w'Amerika yari inyuma ubwo leta za mbere zatoraga, ariko aza kwigaranzura abo bahatanye nyuma y'amatora yo ku wa kabiri udasanzwe - Super Tuesday - na nyuma yo gushyigikirwa n'abahoze na bo bari mu bahatanira guhagararira ishyaka ry'abademokarate. Biden yatanze ubuhe butumwa? Ubwo yashimiraga abamushyigikiye ari mu mujyi wa Philadelphia ejo ku wa kabiri nimugoroba, Bwana Biden w'imyaka 77 y'amavuko yavuze ko abademokarate, barimo n'abashyigikiye Bernie Sanders, bashobora gutsinda Donald Trump. Ati: "Uku kwiyamamaza kurenze kugaruka mu kibuga. Ni ukugaruka mu kibuga gucungura iki gihugu". Bwana Biden yongeyeho ati: "Iri joro [ry'ejo ku wa kabiri] twateye intambwe twegera kugarurira agaciro n'icyubahiro White House [ibiro bya perezida w'Amerika]". "Tugomba kongera kuyobora isi. Gahunda ya Donald Trump yo gushyira Amerika imbere y'ikintu icyo ari cyo cyose yatumye Amerika iba yonyine [yigunga]". Senateri Sanders w'imyaka 78 y'amavuko ashyigikiwe n'urubyiruko rwinshi, ariko kugeza ubu ntabwo arashobora kurubyazamo amajwi yo kumushyigikira. Trump yabivuzeho iki? Ejo ku wa kabiri, itsinda rishinzwe ibikorwa byo kwamamaza Bwana Trump ryasohoye itangazo rivuga abo bakandida bombi bahatanira guhagararira ishyaka ry'abademokarate "ntaho bataniye". Iryo tangazo rigira riti: "Umukandida-perezida w'abademokarate, hatitawe ku izina rizaba riri ku rupapuro rw'itora, azaba agendera kuri gahunda yo gusaranganya umutungo [socialist/socialism]". Risoza rigira riti: "Perezida Trump ari mu rugendo ntahagarikwa rwerekeza ku kongera gutorwa".
51875751
https://www.bbc.com/gahuza/51875751
Umubumbe udasanzwe w'umunyota ahagwa 'imvura y'ibyuma'
Abahanga mu bumenyi bw'isanzure babonye umubumbe uri ukwawo aho bishoboka ko hagwa imvura y'ibyuma.
Igishushanyo: Uruhande rw'ijoro ruba rushyushye, ariko ku kigero gihagije ngo icyuma gihinduke ibitonyanga Birumvikana nka filimi ya 'science fiction' ariko ni imiterere idasanzwe y'indi mibumbe iri kubonwa muri iki gihe. Uyu mubumbe wahawe izina rya Wasp-76b, igipimo cy'ubushyuhe bwawo 'ku manywa' kirenga 2,400C - ubushyuhe buhagije ngo icyuma gihinduke umwuka. Uruhande 'rw'ijoro' ubushyuhe bugera kuri dogere 1,000 z'ubushyuhe, zishobora gutuma ibyo byuma byegerana bikagwa nk'imvura. Ni ahantu hatangaje nk'uko bivugwa na Dr David Ehrenreich wo muri kaminuza ya Geneva. Yabwiye BBC ati: "Tekereza aho kuba ibitonyanga by'amazi ari ibitonyanga by'ibyuma bimanuka". Uyu mushakashatsi w'Umusuwisi na bagenzi be bamaze gutangaza ibyo babonye kuri uyu mubumbe udasanzwe muri Journal Nature. Itsinda ryabo rivuga uko ryakoresheje igikoresho kigezweho (Espresso spectrometer) ahantu hareberwa isanzure muri Chile kugira ngo bige imiterere ya Wasp-76b akantu ku kandi. Uyu mubumbe uri ku ntera ya light year 640 uvuye hano turi, light year imwe ireshya na kilimetero tiriyari 9.46 trillion. Abahanga bavuga ko wegereye cyane inyenyeri yawo ku buryo ukoresha amasaha 43 gusa ngo ube urangije kuyizenguruka. Bifata iminsi 365 umubumbe wacu ngo ube urangije kuzenguruka inyenyeri yawo (izuba). Ikindi kintu gitangaje kuri Wasp-76b ni uko uruhande rwawo rumwe gusa ari rwo ruhora rwitegeye inyenyeri yawo. Espresso, igikoresho gishya cyo kureba mu isanzura Ibi ni nako bimeze ku ukwezi - satellite y'isi - kuko iteka ryose tubona gusa uruhande rumwe rw'ukwezi. Ibi bivuze ko igihande gihora ku manywa cya Wasp-76b gihorana umunyota. Bakoresheje Espresso spectrometer, aba bahanga bavuga ko babonye ibimenyetso by'umwuka w'ibyuma ku rubibi rw'ijoro, aho kuri uyu mubumbe ijoro rigabanira n'amanywa. Gusa igihe aba bahanga barebye aho bucyera ntibabonye ibimenyetso bya wa mwuka. Dr Ehrenreich arasobanura ati: "Ibyo dutekereza ni uko icyuma cyegerana nijoro. Nubwo bwose haba hashyushye kuri 1,400C, ho ni nk'ubukonje buhagije ngo icyuma cyegerane nk'ibitonyanga ndetse byanashoboka bikagwa nk'imvura. "Ibyo rero bishobora kugwa mu gice cy'ikirere tudashobora kubonesha ibikoresho dufite ubu". Wasp-76b ni umubumbe munini w'imyuka (gas planet) uruta ubunini inshuro ebyiri uwa Jupiter - nawo ni umubumbe w'imyuka - uri mu igaragiye izuba nk'uwacu.
imikino-48184856
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-48184856
Mohamed Salah na Roberto Firmino ntibakina mu rukino ruhuza Liverpool na Barcelona mw'ihiganwa rya Bulaya
Abasatirizi ba Liverpool, Mohamed Salah na Roberto Firmino, ntibaza gukina kubera imvune, mu rukino rwo gusubiza ruza guhuza uwo murwi na Barcelona yo muri Espanye kuri uyu wa kabiri, mw'ihiganwa ry'imirwi yabaye iya mbere i Bulaya.
Ku bitsindo 22, Mohamed Salah niwe amaze gutsinda ibitsindo vyinshi mw'ihiganwa ry'Ubwongereza uno mwaka Salah yavuye mu kibuga atwawe ku nderuzo inyuma y'aho asekaniye n'umunyegori w'umurwi wa Newcaste, Martin Dubravka, mu rukino rwo ku munsi wa gatandatu w'indwi iheze rwarangiye Liverpool itsinze Newcaste ibitsindo 3 kuri 2. Jurgen Klopp, umumenyereza wa Liverpool, avuga ko Salah ataza gukina urwo rukino kubera yababaye mu mutwe, ni mu gihe umurwi wa Liverpool urondera kugarura ibitsindo 3 watsinzwe na Bercelona mu rukino rwo mu ndwi iheze rwabereye ku kibuga cayo, Camp Nou. Firmino wewe ntiyashoboye gukina muri urwo rukino rwo kuwa gatandatu kubera yari yavunitse. Klopp avuga ati: "Babiri mu basatirizi b'ihangange kw'isi ntibashobora gukina urukino rwo kuri uyu wa kabiri kandi dutegerezwa gutsinda". "Ntibiza kworoha ariko turagerageza gukora uko dushoboye mu minota 90 yose kugira ngo urwo rugamba rw'iri higanwa turuheze tunezerewe". Virgil van Dijk akina inyuma hamwe na Alex Oxlade-Chamberlain ntibashoboye kuja mu myimenyerezo y'ejo ku munsi wa mbere. Salah yabonetse ko yariko akorora amosozi igihe yatwarwa hanze ku kibuga St James' Park ca Newcaste, ariko Klopp avuga ko uyo mukinyi mpuzamakungu w'igihugu ca Misiri ubu ameze "neza". Avuga ati: "Abaganga bavuga ko bitameze neza cane. Aripfuza cane gukina ariko ntibishoboka". "Yababaye mu mutwe, vyumvikana ko adashobora kwemererwa gukina". Ariko Klopp arizeye ko Salah ashobora gukina ku munsi wa Mungu mu rukino rwa nyuma rwa Liverpool mw'ihiganwa ry'uno mwaka mu Bwongereza, aho izokwakira ku kibuga cayo Anfield umurwi wa Wolves. Mu gihe umurwi wa Manchester City wonyerera, urwo rukino rushobora guha Liverpool akaryo ko gutsindira ikibanza ca mbere muri iryo higanwa, ikibanza iheruka mu mwaka wa 1990. Firmino wewe yinjiye ku munota wa 79 igihe Liverpool yahura na Barcelona mu rukino rwa mbere, inyuma y'aho Lionel Messi atsindiye igitsindo ca kabiri. Uyo mukinyi akomoka mu gihugu ca Brezili amaze gutsinda ibitsindo 16 mw'ihiganwa ry'uno mwaka, ntiyashoboye gukina mu mpera z'indwi iheze igihe Liverpool itsinda Newcastle. Hampande y'abo basatirizi babiri, Liverpool yatakaje kandi umukinyi Naby Keita wo hagati, atanashoboye gukina mu rukino rwo ku munsi wa gatandatu kubera yavunitse mu gihe umurwi wiwe wahura na Barcelona. Klopp avuga ati: "Dutegerezwa gufata ingingo zitari nke. Urukino rw'ejo [ kuri uyu wa kabiri] ruzoba ari urwa gatatu mu minsi itandatu". "Barcelona yahinduye abakinyi 11 ku munsi wa gatandatu, turaza kuraba ico biza gutanga". Hagati aho, ubucishije ku rubuga hwaniro rwa Twitter, umurwi wa Barcelona wipfurije abo bakinyi ko bokira ningoga.
amakuru-56895625
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56895625
Ibibazo vyanyu kuri Covid-19: Kuki basinyisha umuntu imbere y'urukingo?
Tubandanya kubashikiriza inyishu ku bibazo muturungikira ku kiza ca coronavirus
Ikibazo duherako uno munsi ni ica Manariyo Osias, yabajije agira ati "mbe ni kubera iki umuntu imbere yo kumuha urukingo babanza kumuteza umukono ku rwandiko ruvuga yuko ataco azobaza nihaba ingaruka, kandi we izo ngaruka aba atazo azi?" Muganga Nduwayo Leonard akorera mu Bufaransa niwe atanga inyishu, akaba avugana na Robert Patrick Misigaro. (Umviriza aho hejuru)
44310346
https://www.bbc.com/gahuza/44310346
RDB-Arsenal : Ubutumire mu kiganiro c'Imvo n'imvano
Uratumiwe mu Imvo n'imvano ku masezerano hagati y'u Rwanda na Arsenal.
Amasezerano ya RDB-Rwanda na Arsenal Mu minsi ishize, u Rwanda rwagiranye amasezerano n'ikipe y'umupira w'amaguru ya Arsenal mu rwego rwo kwamamaza u Rwanda., azamara imyaka itatu. Ba nyir'ubwite ntibavuga ingano y'amafaranga u Rwanda ruzatanga. Ariko ibinyamakuru biravuga ko agera kuri miliyoni 30 z'amapawundi akoreswa mu Bwongereza, ugereranyije arenga miliyari 30 z'amanyarwanda. Ni ikintu gikomeje guteza impaka. Ababishyigikiye baravuga ko ari igikorwa kizamenyekanisha u Rwanda ndetse rukabona abakerarugendo binjiriza igihugu amadevize. Ababinenga bakavuga ko ari ugusesa ku gihugu gikennye nk'u Rwanda rukoresha menshi mu mafaranga ava mu mfashanyo z'amahanga. Wowe utekereza iki kuri ayo masezerano? Niba ushaka gutanga igitekerezo cyawe, tubwire nimero yawe ya telefoni bitarenze ku wa Kane tariki ya 31/05/2018 saa munani z'amanywa (isaha yo mu Rwanda no mu Burundi). Koresha Facebook yacu cyangwa email: [email protected]
amakuru-43965992
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43965992
Menya ibihugu bikoresha urumogi rwinshi kw'isi.
Lesotho
Mu bihugu vyinshi muri Afrika birabujijwe kurima, kugurisha canke kunywa urumogi Urumogi muri Lesotho rurarekuwe gukoreshwa nk'umuti gusa, kandi urumogi rurarimwa cane muri ico gihugu. Mu myaka ya 2000, haharurwa ko ibice 70 kw'ijana y'urumogi rwo muri Afrika y'epfo rwava muri Lesotho. Abarimyi b'urumogo muri ico gihugu barwikorako muhira iwabo no kurugurisha mu bindi bihugu, kubera ubukene barimwo. Abarimyi bato bato bo muri ico gihugu barima urumogi mu bindi bterwa nko mu bigori, kugira barujane muri Afrika y'epfo. Afrika y'epfo Afrika y'epfo ni co gihugu csri citezwe ko kizotangura kurekura abantu gukoresha urumogi ku mugaragaro. Mu kwezi kwa kane umwaka uheze, ico gihugu caremereye abantu gukoresha urumogi mu mihana iwabo, ariko nticarekuye kururima canke kurugurisha. Kuva mu kwezi kwa gatatu mu 2017, inyuma y'aho sentare nkuru ya Western Cap irekuriye gukoresha urumogi mu mihana, n'ubu biracabujijwe kurukoresha mu mategeko, gushika aho amategeko azohindurirwa kugira abagwizatunga batangure kururima bashiremwo n'imitahe, hanyuma n'amashirahamwe akore ibikoresho bijanye n'urumogi hamwe no kurukwiragiza. Mu kiringo c'amezi atari make, abaciye barima urumogi barazanye iterambere cane, bugururira n'amarembo n'abandi bashaka kurima urumogi rwokoreshwa nk'umuti. Zimbabwe yararekuye kurima no gukoresha urumogi Ghana Inkuru zitangwa na Onu, Ghana ni co gihugu gikoresha urumogi rwinshi kw'isi, ibice 21.5 vy'abanyagihugu bari hagati y'imyaka 15 na 64 baranywa urumogi. Harabaye ibiganiro ku rwego rw'igihugu biraba kurekura ikoreshwa ry'urumogi, ibiganiro ata co vyashitseko ku musi mpuzamakungu wahariwe kurwanya ibiyayuramutwe. Ubutegetsi muri ico gihugu buvuga ko urumogi ari ikintu kibi cane gusumba n'inzoga zambiye, ko mu gihe borekura kurukoreshwa atacamira, ingaruka mbi yarwo atawoyitura. Uretse ivyo Ghana irafashanya n'ibindi bihugu vyo mu karere ka Afrika yo mu burengero mu gutuza urumogi no kuruhanahana muri ako karere. Korea ya ruguru Urumogi ni rwinshi cane muri Korea ya ruguru mbere n'amashirahamwe ya reta araja kurugurisha mu bindi bihugu kugira baronke amahera y'agaciro. Abashakashatsi bavuga ko bitazwi neza ko hoba hariho amategeko abuza ikoreshwa ry'urumogi, kandi ico gihugu ntikibona ko ikoreshwa ry'urumogi ari ukurenga ku mategeko. Urumogi ruragurishwa mu maduka y'ibifungurwa, ahandi na ho ugasanga abantu bariko bararunywa batarinze no kwinyegeza.
amakuru-54810696
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54810696
Amatora muri US 2020: Kuki kugeza ubu tutaramenya uwatsinze?
Ushobora kuba uri kwibaza impamvu kugeza ubu hataramenyekana uwatsinze amatora muri Amerika.
None rero ni nde ugiye gutsinda? Ntitubizi, kuko nta majwi ahagije arabarwa yatuma hari umukandida wemezwa ko yatsinze. Gusa ibyo ntibivuze ko badafite icyo bavuga. Ari i Delaware, Joe Biden yagize ati: "Twari tubizi ko bishobora gutinda, ariko se ni nde wari uzi ko bishobora kugeza ejo [uyu munsi], cyangwa no kurenga! "Ariko duhagaze neza aho bigeze. Ndi hano ngo mbabwire ko turi mu nzira yo gutsinda aya matora". Donald Trump we yari mu ruhande rwo guhangana cyane ubwo yavugiraga mu biro ari guhatanira kugumamo bya White House. Mu gihe hakiri miliyoni nyinshi z'amajwi zitarabarwa, yavuze, ntacyo agaragaza ashingiyeho, ko yatsinze. Yavuze, nanone nta gihamya, ko habayeho kwiba amajwi. Ati: "Ibi ni igisebo ku gihugu cyacu", yongeraho ko ateganya kuregera Urukiko rw'Ikirenga. Televiziyo zikomeye muri Amerika nazo kugeza ubu ntiziremeza ko hari uwatsinze, cyangwa se hari uburiganya bwaba bwabayeho. Mu by'ukuri, kubera igihe bifata kubara ibihumbi by'impapuro z'itora ziba zoherejwe ku iposita kubera iki cyorezo, bishobora no gufata iminsi kwemeza ibyavuye mu matora. Noneho mu gihe habaho kuregera inkiko ku byavuye mu matora, bishobora gufata ibyumweru. Bishobora kugorana. Hari akanunu k'uzatsinda? Ntibisaba kuba watsinze mu majwi ya rubanda, ahubwo kugira nibura amajwi 270 kuri 538 ya 'electoral college' nayo aterwa n'uko abatuye buri leta bangana n'abayihagarariye mu nteko. Gusa hari leta zimwe na zimwe ziba ari isibaniro kuko abatora baho bagena ibiva mu matora. Muri izo, kugeza ubu: Reka noneho turebe kuri zimwe muri izo leta Florida: Donald Trump hano biboneka nk'aho yahatsinze. Arizona: Iyi leta ntiyigeze itora umukandida w'Abademokarate kuva mu 1996, ariko ubu birasa n'aho Biden ashobora kuhatsinda kuko yiyamamaje cyane ku rubyiruko rw'aba-Latino ruhaba. Wisconsin na Pennsylvania: Izi leta zo ntiziranatangira kubara amajwi yoherejwe n'iposita kandi bishobora gufata iminsi. Ibiva mu matora mu murongo umwe? Donald Trump ari kwitwara neza kurusha uko byari biteganyijwe, Joe Biden yatsinzwe muri leta z'isibaniro aho amajwi abarwa vuba, bisobanuye ko hakiri ugushidikanya mu gihe dutegereje ibiva mu zindi leta. Hagiye kuba iki rero? Bishobora gufata iminsi. Iki kirashoboka cyane kuko ubu urugamba rwerekeje mu majwi yoherejwe n'iposita atarabarwa muri leta nka Michigan, Wisconsin na Pennsylvania. Urugamba rw'amategeko. Donald Trump we mbere yavuze ko ashobora kwiyambaza amategeko niba ibyavuye mu matora bitamushimishije. Ibi bivuze ko bishobora gufata ibyumweru. Uku gutegereza kwatera imidugararo? Kutamenya ibigiye kuba kurahari, gusa nubwo Abanyamerika benshi bagaragaje impungenge n'ubwoba, ni kare kwemeza ko hashobora kuba imidugararo ikomeye.
amakuru-55304178
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-55304178
Gerard Houllier yahoze amenyereza Liverpool yapfuye afise imyaka 73
Gerard Houllier yahoze ari umumenyereza wa Liverpool yapfuye afise imyaka 73.
Gerard Houllier ariko arigina intsinzi ya Liverpool mu 2001, bari mu modoka yuguruye hejuru ari kumwe na Steven Gerrard na Sami Hyypia Uwo mumenyereza w'Umufaransa yamenyereje uwo mugwi hagati y'imyaka ya 1998-2004, aho yatwaye ibikombe 5, harimwo ic'ishirahamwe ry'umupira w'amaguru mu Bwongereza (FA Cup), ic'imigwi yagize umwuga umupira w'amaguru mu Bwongereza hamwe n'ic'imigwi yabaye iya mbere ku mugabane wa Buraya, UEFA mu 2000-01. Imbere yo kuza muri Liverpool, Houllier yaramenyereje Lens, Paris St-Germain hamwe n'umugwi nserukiragihugu w'Ubufaransa, hanyuma avuye muri Liverpool, yaratwaye ibikombe bibiri mw'ihiganwa ryo mu Bufaransa amenyereza umugwi wa Lyon. Yarangirije akazi kiwe k'umumenyereza mu mugwi wa Aston Villa, aho yakuye meza inyuma y'amezi icenda gusa mu 2011, kubera ingorane z'umutima. Mw'itangazo, Liverpool yavuze ko "ibabajwe cane" n'urupfu rwa Houllier. Uwo mugwi wagize uti: "Turagandariye Gerard Houllier yadushikanye ku ntsinzi zitatu mu mwaka umwe." "Umuntu wese ari mu mugwi wa Liverpool yifatanije n'umuryango wa Gerard hamwe n'abagenzi benshi." Aston Villa yagize iti: "Twese muri Aston Villa turababajwe n'inkuru z'urupfu rwa Gerard Houllier, yamenyereje uyu mugwi mu mwaka wa 2010/2011. "Twifatanije n'abakunzi ba Gerard muri ibi bihe bitoroshe." Houllier yatanguye kumenyekana cane ari mu mugwi wa Lens na Paris St-Germain mu myaka ya 1980, imbere yo kugenwa kumenyereza umugwi nserukiragihugu w'Ubufaransa mu 1992. Ariko inyuma y'aho Ubufaransa bunaniriwe kuja mu gikombe c'isi mu 1994 - aho Houllier yataye ishavu ku mukinyi wo ku ruhande David Ginola avuga ko amakosa yakoze ari yo yatumye batsindwa - yaciye atanga imihoho. Urukino rwa mbere yahagarariye rwa Liverpool yari kumwe na Evens aho batsinze Southampton 2-1, n'aho uko gukorana kwabaye ku nkino 17 imbere yuko Evans atanga imihoho Mu 1998, yahavuye yimukira mu Bwongereza aho yaciye amenyereza umugwi wa Liverpool ari kumwe na Roy Evans. Evans yaciye atanga imihoho inyuma y'amezi atatu, Houllier aca aramutswa uwo mugwi, arawubaka, anawufasha gutwara ibikombe bitatu mu 2000-01.
amakuru-53060900
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53060900
George Stinney: Inkuru y'umuntu muto wakatiwe urwo gupfa mu mateka ya vuba ya USA
George Stinney, izina rizakomeza kwibukwa mu mateka y'ubutabera bwa Amerika.
George Stinney, izina rye riracyagarukwaho imyaka 76 nyuma y'uko yishwe Ni umwana w'imyaka 14 wishwe hakoreshejwe intebe y'amashanyarazi ahamijwe icyaha cyo kwica abana babiri b'abazungu b'abakobwa. Gusa nyuma y'imyaka 70 hanzuwe ko yarenganyijwe. Mu kwezi kwa gatatu mu 1944 abana b'abakobwa babiri Betty June w'imyaka 11 na Mary Emma Thames w'imyaka 7 basanzwe bishwe mu gice kibamo abirabura mu mujyi wa Alcolu muri leta ya South Carolina, agace karangwagamo ivanguramoko rikomeye. Umwana w'umwirabura George Stinney w'imyaka 14 ni we wafashwe nk'ukekwa kuko we na mushiki we bari bavuganye n'abo bana mbere. Stinney yaburanishijwe n'inteko y'abacamanza b'abazungu gusa, bavuga ko yabajijwe akemera ko ari we wishe abo bana abakubise umutarimba (fer à béton). Uyu mwana yabajijwe anaburanishwa nta mubyeyi we nta n'umunyamategeko bari kumwe, inyandiko zigaragaza ko yabajijwe akemera ibyo yarezwe nazo ntizigeze zigaragazwa. Mu kwezi kwa gatandatu uwo mwaka, yahamijwe icyaha cyo kwica cyo mu rwego rwa mbere urukiko rwanga kumva ubujurire bwe. Akatirwa urwo gupfa. Amakuru yatangajwe n'ibinyamakuru icyo gihe, avuga ko Stinney yapimaga 43Kg n'uburebure bwa 1,57m ko atakwirwaga mu ntebe yicirwamo abahamijwe ibyaha, n'ibyuma by'iyo ntebe bifata amaguru ntibyamukwiraga. Amakuru avuga ko yicajwe ku gitabo kugira ngo abashe gusa n'ukwiriwe muri iyi ntebe yo kumwica, yicwa ari ku wa gatanu amaze kwemererwa kubonana n'ababyeyi be inshuro imwe gusa kuva yafatwa mu kwezi kwa gatatu uwo mwaka. Nyuma yo kwicwa, umuryango we nawo wahuye n'ingaruka kuko wanyazwe ibyawo, se yirukanwa mu mirimo yakoraga, biba ngombwa ko bimuka aho babaga nk'abahunze. Yararenganye Impirimbanyi z'uburenganzira bwa muntu n'abarwanya ivanguramoko rishingiye ku ruhu, ntibahwemye kuvuga ko George Stinney yarenganyijwe, kandi yahawe urubanza rubogamye. Mu 2014, imyaka 70 nyuma y'uko yishwe, umucamanza muri Amerika yanzuye ko uyu mwana yishwe mu buryo bw'akarengane k'ubucamanza. Abashyigikiye icyo cyemezo bavuze ko urupfu rwe ari ikimenyetso cy'ivanguramoko n'ubwicanyi bikorerwa abirabura muri Amerika, bikihavugwa n'ubu. Umucamanza yavuze ko Stinney yimwe uburenganzira agenerwa n'itegeko nshinga mu kuburana. Ko nta bimenyetso bigaragara abacamanza bashingiyeho bamuhamya icyaha. George Stinney ni we muntu muto wishwe akatiwe urwo gupfa n'ubutabera bwa Amerika mu myaka irenga 100 ishize. Abantu bamwe batangaje ko bishimiye ko nubwo yishwe mu myaka myinshi ishize, ariko amaherezo ubutabera bwatangaje ko yarenganyijwe. Ahashyinguwe uyu mwana muri leta ya Carolina Mu myaka ya 1940, leta ya South Carolina yari izingiro ry'ibikorwa byemewe n'ubutegetsi by'ivanguraruhu rikabije ku birabura byitwaga 'Jim Crow system'. Mu nkubiri y'imyigaragambyo yadutse ubu muri Amerika kubera iyicwa riheruka ry'abirabura bikozwe n'abapolisi b'abazungu, izina rya George Stinney ryongeye kugaruka nk'ikimenyetso kuri bamwe bavuga ko ibi atari bishya. Bamwe mu bigaragambya mu mbwirwaruhame zabo cyangwa ku byapa bari bitwaje, izina rya George Stinney ryongeye kumvikana. Mu myaka 76 ishize, hari ku wa gatanu ku itariki nk'iyi ya 16/06 mu 1944 nibwo George Stinney w'imyaka 14 yishwe hakoreshejwe intebe y'amashanyarazi atakwirwagamo.
amakuru-56729970
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56729970
Kim Kardashian na Kanye West bemeye gufatanyana kurera abana nyuma yo gutandukana
Kanye West yemeye gufatanya na Kim Kardashian kurera abana babo bane.
Igisubizo cye gihuye n'ibyo Kardashian yasabye mu nyandiko isaba gatanya yo ku itariki ya 19 y'ukwezi kwa kabiri, yatangije igikorwa cyo gusoza urushako bari bamazemo hafi imyaka irindwi. Mu byo uyu muraperi West na Kardashian - icyamamare mu biganiro byo kuri televiziyo bivuga ku buzima busanzwe - bashyikirije urukiko, bemeye ko gushakana kwabo gukwiye kurangira kuko hari ibyo badashobora guhuza. Banemeye ko buri umwe nta bufasha bw'amafaranga bw'imperekeza acyeneye ku wundi nyuma yo gutandukana. West na Kardashian bafitanye abana babiri b'abakobwa - North w'imyaka irindwi na Chicago w'imyaka itatu - ndetse n'abana babiri b'abahungu ari bo Saint w'imyaka itanu na Psalm uzuzuza imyaka ibiri mu kwezi gutaha. Nkuko bikubiye mu nyandiko Kardashian yagejeje ku rukiko, ntibigeze bavanga umutungo wabo mu gihe cyose cy'urushako kubera ibikubiye mu masezerano bari baragiranye mbere yo gushakana. Aba ni bamwe mu byamamare bizwi cyane ku isi, kandi buri umwe yageze ku bintu bikomeye mu rwego rwe. Urushako rwabo ni kimwe mu bintu byakurikiraniwe hafi cyane byo mu myaka ishize ibarirwa muri za mirongo. Kardashian, w'imyaka 40, yamamaye mu 2007 nk'utangaza ibiganiro kuri televiziyo bijyanye n'umuryango we, mu kiganiro Keeping Up With The Kardashians. Kuva icyo gihe icyo kiganiro cyakomeje gukurikirwa cyane. Biteganyijwe ko 'série' ya nyuma yacyo kuri shene E! izatangazwa mu mwaka utaha. Mu cyumweru gishize, ubushabitsi bwe butandukanye - burimo nk'ibikoresho bya 'make up', iduka rya shapewear ry'imyambaro yo kumurika imideli, ndetse na apps za telefone - bwatumye agera mu cyiciro cy'abatunze za miliyari z'amadolari y'Amerika. West na Kardashian bari bamaze hafi imyaka irindwi bashakanye West, w'imyaka 43, ni umwe mu bahanzi b'amazina akomeye mu muziki w'injyana ya rap. Azwi mu ndirimbo zamamaye ku isi nka Stronger, Jesus Walks na Gold Digger. Ndetse byaranamuhiriye mu kazi ko guhanga imiterere y'imideli (fashion designer). Mu mwaka ushize, West yiyamamarije kuba perezida w'Amerika ariko ntibyamuhira. Yakoze udukoryo mu kwiyamamaza kwe no mu byo yatangaje ku mbuga za internet, bituma muri rubanda habaho kugira impungenge, ndetse Kardashian agira icyo abivugaho. Kardashian yavuze ko umugabo we afite ikibazo cyo mu mutwe, ko ari "umuntu mwiza ariko ugoranye", ndetse asaba rubanda n'ibitangazamakuru kurushaho kumwumva kubera ubuzima bwe bwo mu mutwe.
institutional-50948665
https://www.bbc.com/gahuza/institutional-50948665
Amakuru kuri BBC - Gahuzamiryango
Amakuru y'iminota 30 mutegurirwa na BBC Gahuzamiryango. Umva podcast:
Iyandikishe kuri podcast: Ushobora kwiyandikisha kuri RSS feed muri telefone yawe ukoresheje porogaramu iyo ariyo yose yakira podcast kuri Android cyangwa IOS. Ushobora kandi kubigeraho ukoresheje amarembo anyuranye atuma winjira muri interineti nka Google Chrome cyangwa se Mozilla Firefox ukongeraho uduporogaramu duto dushakimikiyeho.:
amakuru-41412163
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-41412163
Abapfasoni boshobora guhindura iki mu ndwi imwe?
Ikindi kiringo c'ibiganiro vy'abapfasoni 100 ba BBC kirashitse.
Gushika ubu amazina 60 ni yo amaze kumenyekana, harimwo umukozi w'ikigo ca NASA kiraba ibigendajuru Peggy Whison, prezida wa Liberia Ellen Johnon Sirleaf, umunyamuziki Tiwa Savage wo muri Nigeria hamwe n'umukinyi w'umupira w'amaguru mu Bwongereza Steph Houghton. Ayandi mazina 40 aongerezwa mu kwezi kwa cumi. Ibi biganiro biba buri mwaka- vyihweza i bibazo bihanze abapfasoni kw'isi yose, uyu mwaka bikaba bigamije gusaba abapfasoni kugira ico bahinduye. Muri urwo rutonde kandi harimwo umunyavyese Rupi Kaur, umupfasoni yafashwe ku nguvu Resham Khan hamwe n'uwuharanira agateka ka muntu Jin Xing. Jin Xing Icinyizwa ry'abapfasoni, ubusumbasumbane no kutagaragara kw'abapfasoni mu bintu vyinshi bituma abapfasoni basigara inyuma kandi bigaca intege. Kubera ivyo, uyu mwaka dusaba abapfasoni kwerekana inzira zo guhangana n'ivyo bintu bituma habura uburinganire ku bapfasoni. Mu gihe ubaye umwaka ugira gatanu, Abapfasoni 100 ba BBC, hazoshimikirwako ibibazo bine: Gushika mu bibanza bigaragara ko atari ibisanzwe ku mupfasoni, amashure ku mupfasoni, icinyizwa mu mibano hamwe n'ikumirwa mu nkino bifatiye ku gitsina. Bamwe mubari kuri urwo rutonde rw'abapfasoni 100 ba BBC bazofashanya mu bisagara bine bitandukanye mu ndwi zine z'ukwezi kwa cumi gushiraho inzira zotuma bafasha abantu no gutorera inyishu izo ngorane. Abandi bazotanga impanuro n'ivyiyumviro bari mu mpande baherereyemwo kw'isi. Kugira ikiganiro Abapfasoni 100 kigire ico gishitseko n'uko abapfasoni bose kw'isi bofasha gutegera igituma ibi bibazo biremereye cane. Kubera ko bashikiriza ivyiyumviro vyiza bamaze kubona canke bonyene bagashikiriza ibibazo bafise. Kandi si ivyiyumviro gusa- Abapfasoni 100 kizoca no kw'iradiyo, no ku mbuga zitandukanye harimwo n'izikoreshwa n'abantu benshi. Ikibazo co gushika mu bibanza bigaragara ko bidasanzwe ku mupfasoni kizokwigirwa i San Francisco, ico amashure ku bapfasoni kizobera i Delhi, icinyizwa mu mibano ni mu gisagara ca Londres hanyuma ivangura rifatiye ku gitsina mu nkino ni i Nairobi. Ariko ibibazo bizoba biraba isi yose kandi twipfuza intererano y'abapfasoni bose kw'isi. Kubera ivyo rero vugana natwe ku mbuga ngurukanabumenyi za Facebook na Twitter mukoresheje ikimenyetso #Abapfasoni100.
51147839
https://www.bbc.com/gahuza/51147839
Rwanda: Mu rubanza rwa Sankara, uwategekaga Umurenge wagabweho igitero arasaba indishyi
Jean Claude Mwambutsa/BBC Gahuzamiryango - i Nyanza
Sankara umwaka ushize yerekwa abanyamakuru nyuma yo gufatwa Mu rubanza ruregwamo Nsabimana Callixte uzwi nka Sankara uyu munsi rwagaragayemo umugabo uregera indishyi z'akababaro, uyu yategekaga Umurenge wa Nyabimata wagabweho igitero n'inyeshyamba z'umutwe wa FLN mu kwezi kwa karindwi 2018. Sankara yari umuvugizi w'uyu mutwe mu gihe ibi bitero byabaga, yafashwe umwaka ushize mu birwa bya Comores mu buryo butasobanuwe. Vincent Nsengiyumva, wategekaga uyu murenge wo mu karere ka Nyaruguru wegereye ishyamba rya Nyungwe, yakomerekejwe n'izi nyeshyamba ndetse n'imodoka ye iratwikwa. Ubwo urukiko ruburanisha imanza z'iterabwoba i Nyanza mu majyepfo y'u Rwanda rwasubukuraga uru rubanza uyu munsi, Bwana Nsengiyumba yari ari mu cyumba cy'iburanisha n'umwunganizi we. Urukiko rwavuze ko Bwana Nsengiyumva aregera indishyi, nta bandi bantu baraboneka baregera indishyi muri uru rubanza. Kugera mu cyumba cy'iburanisha uwinjira yabaga amaze gusakirwa ahantu habiri, uru rukiko rwari rurinzwe bikomeye n'abapolisi bazengurutse inyubako yarwo. Uregwa yagejejwe mu rukiko yambaye umwambaro w'iroza w'imfungwa zo mu Rwanda. Ku maso wabonaga atuje ahugiye ku mpampuro nyinshi zigize idosiye ye. Ubushinjacyaha nibwo bwahawe ijambo uyu munsi, bwabanje kuvuga ko bwemeye ko uru rubanza rubera muri uru rukiko aho kubera mu rwa gisirikare nk'uko bwari bwabisabye ubushize. Ubushinjacyaha bwavuze ko uregwa ashinjwa ibyaha 16, ku isonga hari icyaha cyo kurema umutwe wa gisirikare utemewe. Yarezwe iterabwoba n'ibyaha birishamikiyeho birimo ubwicanyi, gushimuta abantu, gukorana n'ibihugu by'amahanga hagamijwe gushoza intamabara ku Rwanda. Yarezwe ubufatanyacyaha mu bwicanyi no gushimuta abantu bari mu modoka yategewe mu ishyamba rya Nyungwe ndetse no mu gitero cya Nyabimata. Sankara yarezwe ko umutwe yavugiraga wagerageje kwigarurira igice cy'igihugu no kugitadukanya n'ahandi hasigaye. Yarezwe kandi kwangisha abaturage ubutegetsi buriho avuga ko ari bubi ko bagomba kugira uruhare mu kubuhirika. Ubushinjacyaha buvuga ko ibikorwa byakozwe na FLN ari we wabitegekaga nk'umuvugizi wayo ndetse ko yigambaga ibitero cyangwa akavuga amatangazo y'uwo mutwe avuga nabi ubutegetsi. Iburanisha rya none ryarangiye ubushinjacyaha butarangije gusobanura ibyo burega Sankara, umucamanza yavuze ko iburanisha rizakomeza tariki 28 z'uku kwezi. Ubushinjacyaha bwitezweho kwerekana ibimenyetso by'ibyo byaha mbere y'uko uregwa ahabwa ijambo.
amakuru-49591480
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-49591480
Android 10: Bishasha ariko bizoteba gushikira bose
Ubuhinga bugezweho bwa Android si agaseseshwarumuri.
Android 10 iramaze gukoreshwa na telefone zo mu bwoko bwa Google Pixel, Essential na Xiaomi K20 Pro Ni ubuhinga buje bufise igisumbirije ku mutekano w'uwuyikoresha, kw'ikoreshwa ryayo, ikaba ifise akarusho mu gukoresha umuriro. Nico kintu ca mbere gikomeye gishitsweko na Android ya Google mu myaka cumi yose. Iyo Android igezweho ubu irakoreshwa muri telefone zo mu bwoko bwa Google Pixel, Essential na Xiaomi K20 Pro, izindi z'ubundi bwoko zitegerezwa kurindira mu kiringo c'indwi nkeya ziri imbere. None kuki iteba gushikira abayikoresha bitandukanye na iOS? Inyishu yonyene ni uko hari amatelefone menshi cane akoresha Android. Ico iOS yisangije ni uko iyo hari bishasha bibonetse amatelefone yose ya Apple aca abironka ubwo nyene. Ariko kuri Android, iyo hari bishasha bibonetse, buri kompanyi ifise uburenganzira bw'ukubishira muri telephone yayo ya Android bivanye n'ingene itunganijwe. Hampande y'ivyo, kubera buri kompanyi ifise ingene itunganya amatelephone yayo, iyo haje ubuhinga bushasha iyo kompanyi itegerezwa kwihweza neza ingene ishobora kubukoresha bivanye n'ubukomezi bwayo. Hariho n'izindi kompanyi zozo, bivanye n'ingene zikora, zishima gushira ku gihe Android zari zisanzwe zifise mu matelefone yayo, izindi nazo zigashima kuyishiramwo gushasha mu matelefone mashasha. Muri iyi ntumbero, Google ivuga ko muri uno mwaka iriko irakorana na kompanyi zikorana nazo kugira ngo zishire ku gihe amatelephone yazo kugira zishobore gukoresha Android 10. Bimwe muri vyinshi bishasha muri Android 10, ni uko ari ubuhinga bufise uburyo bw'ukuziganya umuriro muri bateri ya telephone, n'uburyo bw'ukuraba ingene Apps zikoreshwa ku buryo zitabandanya zitwara uyo muriro. Ubwo buhinga kandi buzofasha abavyeyi kumenya umwanya abana babo bamara bariko bakoresha telephone n'ama apps bakoresha, bakazoshobora n'ukumenya aho bazoba baherereye.
amakuru-54949265
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-54949265
Amwe mu mafoto yaranze Africa muri iki cyumweru: tariki ya 6 - 12/11/2020
Amwe mu mafoto yaranze Afurika muri iki cyumweru:
Umugabo ashoreye igare rye arinyuza mu ndabo z'ibiti bya 'jacaranda' zaguye hasi i Johannesburg muri Afurika y'epfo, ku wa gatanu. Ku munsi wakurikiyeho, i Cairo mu murwa mukuru wa Misiri, abantu barimo kwimura ibikoresho byo mu ishuri ryahinduwemo ibiro by'itora mu matora y'abadepite. Ku cyumweru, abamanukira mu mutaka banyuze hejuru y'udusongero tw'inzu ndangamurage zashyingurwagamo abami muri Misiri ya kera - zizwi nka 'pyramides' - zo mu mujyi wa Giza. Ku wa gatandatu, abanyabugeni bo mu mujyi wa Bingerville mu majyepfo ya Côte d'Ivoire (Ivory Coast) barashushanya n'irangi ku "nkuta z'amahoro", nyuma y'amatora ya perezida abatavuga rumwe na leta banze kwitabira, Perezida Alassane Ouattara agatsindira manda ya gatatu itavugwaho rumwe. Muri Burkina Faso ni igihe cyo kwiyamamaza mu matora ya perezida, aho abashyigikiye Perezida Marc Christian Kaboré bamwifuriza kuzakubita "ingumi ya nyayo" abo bazahatana akabatsinda, nkuko byanditse mu Gifaransa mu gatuza k'uyu mugabo umushyigikiye. Ku wa gatatu, Phyllis Wamaitha yicaye ku ishami ry'igiti cyo mu bwoko bwa 'fig' cyo mu murwa mukuru Nairobi wa Kenya bivugwa ko kimaze imyaka 100, nyuma yuko we na bagenzi be b'impirimbanyi zirengera ibidukikije bakirokoye bagahagarika abategetsi bashakaga kugitema ngo hanyuzwe umuhanda. Nanone muri Kenya, umwana w'umukobwa arasimbuka mu mazi y'imyuzure ku cyumweru, nyuma yuko ikiyaga cya Naivasha cyuzuye kikarenga inkombe zacyo bigatuma abantu babarirwa mu magana bata ingo zabo... Abategetsi bo muri Kenya bavuga ko ibi byatewe n'imihindagurikire y'ikirere.
amakuru-42072797
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-42072797
Robert Mugabe yeguye ku mabanga ya prezida wa Zimbabwe
Robert Mugabe yeguye ku mabanga y'umukuru w'igihugu wa Zimbabwe
Mugabe yeguye Abantu babarirwa mu bihumbi bisutse mu mihanda ya Harare bari mu byishimo bamaze kumva ko Robert Mugabe, yeguye ku mwanya w'umukuru w'igihugu. Robert Mugabe, wari umaze imyaka 37 k'ubutegetsi, yamenyesheje ko yeguye abinyujije mu rwandiko rwasomwe n'umuyobozi w'inteko nshinga mategeko ya Zimbabwe, ubwo abadepite bari bamaze gutangira ibiganiro byo kumukura k'ubutegetsi. Robert Mugabe yavuze ko yemeye kuva k'ubutegetsi k'ubushake bwe. Muri Zimbabwe biginye iherezo ry'ubutegetsi bwa Mugabe Mugabe yari yanze kurekura ubutegetsi n'ubwo mu cyumweru gishize ingabo z'icyo gihugu zari zatangaje ko zafashe ubutegetsi. Igikorwa cy'abasirikare cyashyigikiwe n'imyiagarambyo y'abaturage. Zimbabwe: Mugabe araganira n'umukuru wa gisirikare kuri kazoza kiwe Muri Zimbabwe baracaganira kw'itanga ry'imihoho kwa Mugabe Igisirikare cyafashe ubutegetsi Bwana Mugabe amaze kwirukana visi perezida Emmerson Mnangagwa. Umuyobozi w'inteko nshinga mategeko yavuze ko batangiye ibikorwa byo gushyiraho perezida mushya wa Zimbabwe. Birashoboka ko Bwana Mnangagwa ariwe uzasimbura Mugabe. Bwana Terence Mukupe, umudepita wo mu ishyaka ZANU PF, yavuze ko hari abadepite bari hafi kurira bamaze gusomerwa ibarwa yo kwegura Robert Mugabe yanditse. Yavuze ko Mugabe, washinze ishyaka ZANU PF, agikunzwe. Morgan Tsvangirai, umuyobozi w'ishyaka ritavuga rumwe n'ubutegetsi, yavuze ko ubu ari igihe cyo gushyiraho amategeko agenga amatora asesuye. Ishyirahamwe ritabogamiye kuri leta, the Platform for Concerned Citizens, ryasabye ko habaho ibiganiro mu rwego rw'igihugu bizahuriramo amashyaka yose.
amakuru-41412159
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-41412159
Abavyeyi ba Warmbier basiguye amabi yakorewe muri Koreya ya ruguru
Abavyeyiba Otto Warmbier basiguye amabi umwana wabo yakorewe muri Korea ya ruguru.
Fred na Cindy Warmbier babwiye ikinyamakuru ca Fox and Friends ko abantu bo muri Korea ya ruguru ari "abitwaza iterabwoba" bakoreye amabi umwana wabo. Uwwo munyeshure wo muri Amerika yapfungiwe i Pyongyang mu mwaka wa 2016 azira kwiba ikintu kiranga ihoteli. Yarekuwe kugira aje kwivuza mu kwezi kwa gatandatu muri uyu mwaka, ariko yageze iwabo aremvye cane aca yitaba Imana inyuma y'imisi mike. Korea ya ruguru yarahakanye ko itigeze imusinzikariza ubuzima. Koreya y'Amajyaruguru yafunze Umunyamerika Kim Hak-song' Ivuga ko yafashwe n'ingwara iterwa n'agakoko kitwa neva ariko abaganga bo muri Amerika ntibigeze bagatora. 'Ntiyabaye impanuka' Mu kiganira ca mbere batanze inyuma y'urupfu rw'umwana wabo, babwiye ikinyamakuru ca Fox news ko "bibaza ko hageze ko bavuga ivyashikiye umwana wabo Otto". Abaganga bo muri Amerika bavuga ko umubiri wiwe wari waratimvye, ariko umuryango wa Warmbier uvuga ko kuvuga ko yari yamaze guta ubwenge atari vyo. Umupfasoni Warmbier avuga ko igihe babona umwana wabo 'yavuga agerageza no kuduza ijwi ubona ko atari iryo umuntu akomeye'. Yari amoye, ntiyabona kandi ntiyumva, amaguru n'amaboko bidakora kandi yari afise inkovu ku maguru yiwe, ni ko yavuze. "Amenyo yo hasi yaboneka nk'umuntu bayakuye bongera kuyatondeka bushasha". "Otto yarakorewe amabi n'impaka na Kim hamwe n'ubutegetsi bwiwe," niko Warmbier yavuze. Yavuze ko umwana wiwe yatandukanijwe n'umuryango wiwe, igihugu ciwe, hamwe n'isi yose kandi ko reta itigeze ibaha inkuru n'imwe ijanye n'urupfu rwiwe. Trump yagirije Korea ya ruguru gutwaza igikenye kubera urupfu rwa Otto Warmbier Uwo muryango waranse ko waranse ko bamubaga kugira barondere icamwishe kuko bavuga ko yababaye bikwiye "ku buryo ntari kwemera ko basubira kumunkura imbere," ni ko yongeyeko. Yateye akamo abantu ngo ntibaje muri Korea ya ruguru. Abanyamerika barabujijwe kuja muri Korea ya ruguru.
amakuru-48049238
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-48049238
Umunsi mpuzamakungu wahariwe kurwanya malaria, tumenye iki kugira tuyirwanye?
Tworwanya malaria gute?
Malaria iterwa n'umubu ufise imigera yayo Malaria ni indwara ishobora kuvurwa igakira kandi ishobora kwirindwa, ariko ibandanya ihitana abantu batari bake: ishirahamwe rijejwe amagara y'abantu kw'isi, OMS, rivuga ko uko iminota ibiri iheze iyo ndwara yica umwana, abantu barenga imiliyoni 200 ku mwaka nabo bakayandura. Mu myaka icumi iheze, hakomeje guterwa intambwe mu kurwanya malaria, ariko kuva mu mwaka wa 2015, ibitigiri vyagumye hahandi. Icegeranyo c'ishirahamwe OMS kuri malaria kw'isi casohotse mu mwaka wa 2018, cerekana ko ibitigiri bitamanutse biboneka hagati y'imyaka ya 2015 na 2017. Malaria iravugwa igakira kandi ikirindwa Mu gihe igenekerezo rya 25 z'ukwezi kwa kane ari umunsi mpuzamakungu wahariwe kurwanya malaria, ng'ibi ivyo ukeneye kumenya kuri iyo ndwara: Ibimenyetso Kumeneka umutwe, kurura mu kanwa n'ukwumva imbeho ni vyo bimenyetso vya mbere vya malaria Ibimenyetso vya malaria ni - kumeneka umutwe, kurura mu kanwa n'ukwumva imbeho - akenshi bigatangura mu minsi 10 gushika 15 inyuma y'ukuribwa n'umubu utera malaria. Ivyo bimenyetso birashobora kwibonekeza ku rugero rudateye ubwoba, ku buryo bishobora kugorana kumenya ko ari malaria, ariko mu gihe umurwayi ativujije mu kiringo c'amasaha 14, malaria irashobora kumusinzikaza, mbere agashobora n'ukuhasiga ubuzima. Ni bande babangamirwa? Abana bari munsi y'imyaka itanu nibo bakarirwa cane Mu mwaka wa 2017, hafi igice c'abantu baba kw'isi bari mu ngorane z'ugushobora kwandura malaria. Abana bari munsi y'imyaka itanu nibo bakarirwa: mu mwaka wa 2017, ibice 61 kw'ijana (ibihumbi 266) vy'abahitanywe n'iyo ndwara bari abana. Iyindi mirwi, nk'abakenyezi bibungenze canke abantu bafise abasoda bake mu mubiri, iri mu mirwi ishobora kwandura. Ni ibihe bice vy'isi bibangamiwe? Abenshi mu bafatwa n'abahitanwa na malaria bava mu karere ka Afrika yo munsi y'ubugaragwa bwa Sahara Ibiharuro bitangwa na OMS vyerekana ko abenshi mu bafatwa n'abahitanwa n'iyo ndwara bava mu burere bwa Afrika yo musi y'ubugaragwa bwa Sahara. Ariko n'ibice vyo muri Aziya y'ubumanuko bushira ubuseruko, ubuseruko bw'ikiyaga Méditerranée, uburengero bw'ibahari Pacifique hamwe no mu bice vya Amerika, birashobora kubangamirwa na malaria. Mu mwaka wa 2017, ibihugu bitanu vyagize abantu bangana hafi igice c'abarwaye iyo ndwara kw'isi : Nigeria (25%), Republika y'Intwaro Rusangi ya Kongo (11%), Mozambike (5%), Ubuhindi (4%) hamwe na Uganda (4%). Ingene yandukira Imibu ifise imigera ya malaria irandukiza iyo ndwara Akenshi, malaria yandukira umuntu igihe ariwe n'umubu w'ingore witwa Anophèle - hari ubwoko burenga 400 bw'iyo mibu, muri bwo hafi 30 bukaba bushobora gutera malaria. Imibu yose itera malaria iryana hagati y'umugoroba n'ubucagucagu. Iyo mibu y'ingore ita amagi mu mazi, hakavamwo ibinyo arivyo bizovamwo imibu iyo bikuze; iyo mibu y'ingore rero irondera amaraso kugira ngo ishobore gukora amagi. Ingene twoyirinda Gukoresha umusegetera urimwo umuti ni bumwe mu buryo nyabwo bwo kwikingira malaria OMS isaba gukingira abantu bose bashobora kwandura malaria hakoreshejwe uburyo nyabwo. Uburyo bubiri bwo gukinga malaria - gukoresha umusegetera urimwo umuti be n'ugupompa mu mazu - nibwo buryo nyabwo. Kuryama mu musegetera urimwo umuti bishobora gutuma imibu idashikira umuntu. Ugupompa umuti wica imibu mu mazu y'uburaro n'izindi nyubakwa vyokorwa nka rimwe canke kabiri mu mwaka. Malaria irashobora kandi kwirindwa mu gufata neza imiti irwanya malaria ku bafata ingendo, abakenyezi bibungenze be n'abana. Gupima no kuvura malaria Kwipimisha n'ukwivuza hakiri kare bituma iyo ndwara ishobora kurwanywa Malaria irashobora kuvurwa kandi igakira - iyo malaria yiketswe ishobora gupimwa ikemezwa mu minota 30 canke munsi yayo hakoreshejwe ibipimo vy'ugupima imigera (hakoreshejwe ivyuma vyabigenewe canke mu buryo bunyaruka ). OMS ivuga ko iyo umuntu yipimishije kandi agafata imiti hakiri kare, bigabanya malaria, bikarinda impfu zitewe na malaria kandi bikagabanya ukwandukira kw'iyo ndwara. Umuti mwiza uriho - cane cane kuri malaria iterwa n'umugera P. falciparum - ushingiye kuri artemisinin uvanganijwe n'iyindi (ACT). Imigera irinda imiti yica imibu n'imiti ihabwa abarwaye Umuntu yokwama yipimisha kugira ngo barabe nimba imiti igifise inguvu y'ukurwanya malaria Ishirahamwe OMS riragabisha ko biboneka ko imibu y'ingore igenda irinda gusumba imiti yica imibu n'imiti y'abarwaye - ivyo bigasubiza inyuma utwigoro two kurwanya malaria. Ingorane ikaba ari uko ibikoreshwa mu kurwanya iyo ndwara bishobora gushika ahantu ntibibe bigikora. Ibiharuro biri mu cegeranyo giheruka gusohoka vyerekana ko mu bihugu 68, imibu yagiye irinda n'imiburiburi umwe mu bwoko bw'imiti itanu isanzwe ikoreshwa mu kurwanya imibu mu kiringo ca 2010-2017. Iyindi ngorane igenda igaruka ikaba ari imiti itagishobora kuvura malaria. OMS ivuga ko gukingira ubushobozi bw'imiti ari ngirakamaro mu kuvura n'ukurwanya iyo ndwara - igasaba ko hokwama ibikorwa vyo gucungera iyo ndwara mu bihugu yiziziye. Intumbero ikaba ari ukugira ngo mu gihe bibonetse ko umuti utagishoboye kuvura iyo ndwara, bimenyekane hakiri kare cane kugira ngo hatorwe inyishu ningoga kandi nyayo.
amakuru-56122305
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-56122305
Perseverance: Ikinyabiziga gitangaje cya NASA cyageze kuri Mars gihita gitanga amafoto ya mbere
Ku butaka bw'umubumbe wa Mars ubu hari 'robot' nshya.
"Cyahageze neza": Reba uko byagenze abakigenzura babonye kihageze neza Ikigo cya NASA cyo muri Amerika cyagejeje ikinyabiziga Perseverance ahantu h'imikoki kuri uyu mubumbe iruhande rwa koma (Équateur) yayo bise Jezero. Matt Wallace wungirije ukuriye uyu mushinga yagize ati: "Inkuru nziza ni uko iki kigendajuru ntekereza ko kimeze neza". Abenjeniyeri ba NASA bakigenzuraga bari muri California bahise batera hejuru bishimye ubwo bari babonye ko kigeze hasi neza. Iki kinyabiziga cy'imitende itandatu ubu kigiye kumara imyaka ibiri kigenda kuri uyu mubumbe utukura, gishakayo ibimenyetso ko haba harabaye ubuzima. Jazero bikekwa ko yabayeho ikiyaga kinini cyane mu myaka miliyari ishize. Kandi ahabaye amazi, birashoboka ko haba harabaye n'ubuzima. Ku ifoto ya camera y'iki kinyabiziga ushobora kubona igicucu cy'akaboko kacyo kuko kandi ari n'iki 'robot' Ibimenyetso ko Perseverance yageze kuri Mars yabyohereje mbere gato ya saa sita z'ijoro ryacyeye (ku isaha yo mu Rwanda). Iyo biba mbere, abo bahanga bari kugwana mu nda mu byishimo ariko ubu kubera coronavirus bicara batandukanyijwe n'ibirahure. Gusa ntibyababujije kwerekana ko bishimye. Ibyishimo byakomeje ubwo amashusho ya mbere ya camera ntoya yari atanzwe n'iki kinyabiziga. Yari amafoto ya camera iriho umukungugu ariko yerekana ubutaka bushashe imbere y'iki kinyabiziga. Perezida wa Amerika Joe Bidenyavuze ko ibi byerekanye imbaraga za siyansi. Toni, imwe ya tekinoloji yo hejuru: Ibikoresho birindwi, camera nyinshi, microphones n'ibindi bikoresho by'ubushakashatsi kuri Perseverance Kururuka kuri Mars nta na rimwe byoroha, nubwo NASA imaze kubikora kenshi, buri wese mu bagize itsinda rya Perseverance ntiyari yizeye uko bizagenda mu ijoro ryo ku wa kane. Iki ni ikindi kintu kigenda ku butaka gipima toni imwe NASA ibashije kugeza kuri Mars. Icya mbere ni Curiosity, cyahururutse mu 2012. Abakurikirana Perseverance bagiye kumara iyi minsi ya mbere bayiha akazi, banareba niba nta kibazo cy'imikorere yaba yaragize cyayibangamira mu kazi igiye kumaramo imyaka ibiri. Perseverance igomba gushinga umunara ufite 'camera system' yose yayo. Ubu kandi 'software' yatumye kigenda kikagera kuri Mars igiye gusimbuzwa indi ituma iyi 'robot' ibasha kugenda ku buso bwaho. Hejuru ya byose, Perseverance igomba gufata amafoto menshi mu byumweru biri imbere kugira ngo abahanga babanze bige neza imiterere y'aho iherereye. HEJURU: Perseverance yaguye muri 2km z'ahantu bifuzaga ko igwa hafi ya Jezero. HASI: Imikorere ya Perseverance yabashije kubona neza ahantu heza ho kururukira (mu ibara ry'ubururu) yirinda ahantu habi cyane (mu mutuku) Iki kinyabiziga gifite ubushobozi bwo kugenzura kugera ku kantu gatoya cyane bishoboka gishakisha ibimenyetso byose munsi y'ibitare bigaragaza ko haba harabaye ubuzima nk'uko abahanga babicyeka. Ifoto ya kabiri yatanzwe na Perseverance ubwo yari igeze kuri Jezero Kuki cyagiye kuri Jezero? Jezero ifite umurambararo wa 45Km, yitiriwe umujyi wo muri Bosnia-Herzegovina. Mu ndimi zaho ijambo "jezero" risobanuye "ikiyaga" kuko na hariya iri kuri Mars bacyeka ko cyahahoze. Kuri Jazero hari amabuye y'ubwoko bwinshi, arimo ay'ibumba n'aya carbonates, aya akunze cyane kugira 'organic molecules' zishobora gutanga ibimenyetso by'ubuzima. Nubwo Perseverance yazabona ibimenyetso by'ubuzima, birashoboka cyane ko nabyo bizagibwaho impaka - nk'uko n'ibiboneka byaranze ubuzima bwa kera na hano ku isi bigibwaho impaka. Iki kinyabiziga kizakora ubushakashatsi bwimbitse kurusha ibindi byahagiye mbere, hari abafite icyizere ko ibimenyetso kizatanga byo kuri uyu mubumbe bishobora kuzatanga umucyo kurushaho ku buzima buhacyekwa.
amakuru-43448177
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-43448177
Ibihugu 7 Amerika iranguriramwo ibikorwa vya gisirikare
Ibitero vyateguwe mw'ibanga ariko birangira nabi.
Abasirikare ba Amerika muri Afuganistani Mu kwezi kw'icumi kurangiye, abasirikare bane ba Amerika barishwe mu mutego mu gihugu ca Niger, baherekeje inteko za Amerika mu bikogwa vya gisirikare hafi y'urubibe rwa Mali. Iryo sanganya ryaratunguye benshi muri Amerika, bituma abantu batangura gukurikirana ico abasirikare babo bakora muri ako gace ka Afrika y'uburengero. Ico gihugu ca mbere gikomeye kw'isi gifise abasirikare 200000 bakwiragijwe mu bihugu 180 n'uturere kw'isi. Ariko hari ibihugu indwi gusa, aho inteko za Amerika usanga ziri mu bikorwa vya gisirikare zisabwamwo gukoresha inguvu, mu makuru leta ya Trump yarungikiye ino ndwi inama nshingamateka na nkenguzamateka. ' BBC irababwira ibihugu inteko za Amerika ziherutse gukoreramwo ibikorwa vya gisirikare, n'ingene vyagenze. 1.- Afuganistani Amerika ifise abasirikare 13329 muri Afuganistani bagwanya abatalibani na al Qaeda, inyuma y'igitero co kuwa 11, Ukwezi kw'icenda mu 2001 i Washington n'i New York, iyo ikaba ariyo ngwano ya mbere imaze igihe kirekire Amerika igwanamwo. Ingwano yo muri Afuganistani yatanguye inyuma y'ibitero vyo ku wa 11/09/2001, ikaba ariyo ngwano ya mbere imaze igihe kirekire mu mateka ya Amerika "Inteko za Amerika zagumye muri Afuganistani kugira ngo zifashe guhagarika imigumuko yokwaduka mu turere dutekanye, guhagarika ibitero vy'imigwi y'iterabwoba yorondera gutera ahari inyungu za Amerika, gufasha leta ya Afuganistani n'igisirikare cayo igihe gihangana n'abatalibani no gushigikira utwigoro twa politike twotuma igihugu kigarukamwo amahoro arama," niko ico cegeranyo kivuga. 2.- Iraki Inteko za Amerika zigwana na leta y'iki Islamu (IS) muri Iraki, zigafasha gukomeza uturere tumaze kwambugwa abagwanyi ba IS. Muri Iraki, abasirikare ba Amerika bafasha kugumya uturere twavuye mu minwe y'abagwanyi ba IS. Ku bw'icegeranyo ca leta ya Trump, inteko za Amerika ziri muri Iraki ziguma zisuka ibibombe uduce tukirimwo abagwanyi ba IS, bagifise ububasha bwo kugaba ibitero ku banyagihugu no kudurumbanya umutekano mu karere. 3.- Syria Mu 2017, inteko z'urunani rwa gisirikare rurongowe na Amerika zarashoboye "kubohoza imiliyoni 4.5 z'abanyagihugu bari bagizwe imbohe na IS," umugwi w'intagondwa ugenzura ibice 98% vy'ubutaka muri Iraki na Syria. Kugaba ibitero ku nyungu za IS biri mu bikorwa vya mbere vy'abasirikare ba Amerika muri Syria. Muri ico gihugu ca nyuma, hari abasirikare 1500 ba Amerika bafasha abagwanyi b'umugwi "Syrian Democratic Forces" (SDF) bagwana ngo bagenzure ikiyaya ca hagati c'uruzi Euphrates. "Ibikogwa vya gisirikare vya Amerika bigizwe no gutera ibibombe, guhanura mu vya gisirikare hamwe no gukurikirana ingwano yo hasi, co kimwe no gutanga ikarishabwenge n'ibigwanisho kuri iyo migwi," niko icegeranyo kivuga. 4. Yemeni Inteko za Amerika zaragavye ibitero ku bagwanyi ba IS muri Yemeni, zongera zihangana na al Qaeda. Inteko za Amerika zifasha bibayabaye urunani rwa gisirikare rurongowe na Arabie Séoudite. Mu cegeranyo carungikiwe inama nshingamateka na nkenguzamateka, leta ya Trump ivuga ko itanga imfashanyo ibayabaye ku runani rurongowe na Arabie Séoudite rugwanya inyeshamba z'aba Houthi n'abagwanyi bayoboka Prezida wa kera Ali Abdullah Saleh. Ukwo gufasha kugizwe no guhererekana amakuru ku vy'iperereza, gutanga ibigwanisho n'izindi mfashanyo ku bihugu bigize urunani. Muri izo mfashanyo, abasirikare ba Amerika ntibaja mu ngwano. 5.- Somalia Amerika ifise abasirikare 300 muri Somalia, bafise igikogwa co guhagarika ibikogwa vy'iterabwoba vya IS na Al Shabab, icuditse na al Qaeda. Inteko za Amerika zarabonye amakuba muri Somalia mu 1993 Muri ico gihugu, Amerika yaragize amakuba mu 1993, igihe abasirikare b'ico gihugu bagiriye mu gitero co gufata umusirikare Mohammed Farah Aideed. Ico gitero nticagenze nkuko vyibazwa, kimara umwanya muremure cane, kigwamwo abasirikare ba Amerika 18, abarenga 70 barakomereka, kajugujugu zibiri ziratibugwa. Muri kino gihe, abasirikare ba Amerika barahanura, bagaherekeza inteko zo mu karere zirimwo iza Amisom iyo zigiye guhagarika ibitero vy'iterabwoba. 6.- Libya Abasirikare ba Amerika bari mu gihugu ca Libiya bari ku rushi, ariko ntibisigura ko ari nako bakora ibiri ku rushi. Kuva ku mato atwara indege ari muri Méditerranée, Amerika yaragavye ibitero kuri Syria, Iraki na Libiya Ku bw'ico cegeranyo, izo nteko za Amerika ziragaba ibitero vya bombe nko ku bagwanyi ba IS bari muri ico gihugu, no ku makambi bavuyemwo. Vyinshi muri ivyo bitero bikogwa hakoreshejwe "drones" zigaba ibitero zivuye inyuma y'urubibe rw'ico gihugu. 7.- Niger Amerika ifise abasirikare 500 muri Niger. Nta muntu yarazi ko Amerika irangurira ibikogwa vya gisirikare muri Niger, ivyo vyagiye kumenyekana mu kwezi kwa 10 mu 2017, igihe abasirikare bane biciwe mu mutego w'abagwanyi bacuditse na IS. Abasirikare ba Niger bararonka imyimenyerezo bahabwa n'abasirikare ba Amerika. Ku bw'ikinyamakuru New York Times, hagati y'i 2015 n'i 2017 abasirikare ba Amerika baragize uruhara incuro 10 mu makimbirane yo muri ako karere. Icegeranyo ca leta ya Trump kivuga ko ibikorwa vy'igisirikare ca Amerika muri Niger ari gutanga ikarishabwenge, guhanura no gufasha inteko za Niger ariko ko zishobora kwivuna umwansi iyo zitewe.
140928_japanvolcano
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru/2014/09/140928_japanvolcano
Ubuyapani: Ikirunga cyarutse gihitana 30
Ikirunga cyarutse ejo mu Buyapani gihitana abantu barenga 30.
Ikirunga Ontake cyarutse Abatabazi babonye imirambo yabo hafi y'akanunga k'umusozi Ontake ariko ntabwo byari byemezwa ku mugaragaro ko bapfuye. Abantu bagera kuri 40 barakomeretse abandi benshi bavunika amagufa. Abantu barenga 200 bari buriye imisozi bashoboye kumanuka vuba bamaze kubona ko ikirunga gitangiye gutera amabuye hejuru n'ibyuka bitangiye kuzamuka mu kirere. Hari abashoboye gutabarwa na kajugujugu.
amakuru-45068229
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-45068229
Ibintu bitangaje ku mibonano mpuzabitsina hirya no hino ku isi
Waba ujya wibaza uko abandi bantu imibonano mpuzabitsina ibagendekera?
Yaba ikorwa cyo kimwe ahantu hose ku isi? Imibonano mpuzabitsina: ni cyo gikorwa kimaze imyaka myinshi cyane gikorwa kurusha ibindi, kandi ahantu hose ku isi. Ariko uburyo ikorwamo buratandukanye cyane bitewe n'igihugu uherereyemo. Ikiganiro cya BBC cyitwa Crossing Continents, cyafashe amasaha gikora ubushakashatsi kuri iyi ngingo. 1. Abasangwabutaka bo mu birwa bya Hawaii bita amazina ibice ndangagitsina by'imibiri yabo Ndakubwira izina ryanjye numbwira iryawe nawe Bijyanye n'umuco wabo, abaturage bo mu birwa bya Hawaii basingizaga - bakanaha amazina y'igikundiro - ibice ndangagitsina by'imibiri yabo. Ariko ntibagarukiraga aho gusa. Ab'ibwami na rubanda rusanzwe rwa giseseka, bose bagiraga indirimbo yabo ijyanye n'umwanya ndangagitsina runaka. Izi ndirimbo z'ibisingizo zashoboraga gutaka - nta mbebya ndetse mu buryo buvuga ikintu kimwe ku kindi - imyanya ndangagitsina y'umuntu. Dogiteri Milton Diamond, impuguke mu myitwarire mpuzabitsina y'Abanyahawaii mbere yuko bagera kuri iyo ngingo, avuga ukuntu indirimbo y'ibisingizo y'umwamikazi Lili'uokulani yabaga ivuga ko imyanya ndangagitsina ye "ifata umurego ikongera ikajya hasi" - iyi ndirimbo ikabivuga mu buryo bwo kwikinira. 2. Abayapani bagabanyije gukora imibonano mpuzabitsina Begeranye, ariko bategeranye bya cyane Ubuyapani ni ikindi gihugu aho umubare w'imbyaro uri kugabanuka cyane. Kandi si ibyo gusa: gukoresha agakingirizo, ibinini byo kuboneza urubyaro, gukuramo inda ndetse n'indwara zandurira mu mibonano mpuzabitsina idakingiye, byose biri kugabanuka cyane. Kunio Kitamura, ukuriye ishyirahamwe ryo kuboneza urubyaro mu Buyapani, yagize ati: "Igisobanuro kimwe cyo nyine ni uko Abayapani bagabanyije gukora imibonano mpuzabitsina." Icyegeranyo giheruka cyahishuye umubare utari bwigere ubaho mbere w'abashakanye basigaye babana badakora imibonano mpuzabitsina. Aho kimwe cya gatatu cy'abagabo bavuga ko baba bananiwe cyane ku buryo batashobora gukora imibonano mpuzabitsina, ndetse kimwe cya kane cy'abagore bakaba bavuga ko imibonano mpuzabitsina ibangamye. Ikindi cyegeranyo, cyibanze ku bantu bari mu kigero kiri hagati y'imyaka 18 kugera kuri 34 y'amavuko, cyasanze umubare w'isugi n'imanzi wariyongereye cyane mu myaka 10 ishize: abagera hafi kuri 45% bavuze ko batarigera bakora imibonano mpuzabitsina na rimwe. 3. Abagore bo muri Koreya y'epfo ntibashaka kubyara Ku bagore benshi bo muri Koreya y'epfo, kubyara ntabwo biri mu bintu byihutirwa Mu buryo bw'impuzandengo, umugore wo muri Koreya y'epfo mu buzima bwe aba yitezwe kubyara umwana umwe n'ibice 05 (1.05). Ariko iki gihugu gicyeneye uburumbuke buri ku kigero cya 2 n'igice kimwe (2.1) kuri buri mugore kugira ngo abaturage bakomeze kubaho mu buryo budahindagurika. Bivuze ko hacyenewe inshuro ebyiri z'igikipimo mpuzandengo cy'imbyaro kiriho kuri ubu. Mu kugerageza guhangana n'akaga k'ibura ry'abana, mu myaka 10 ishize leta yashoye miliyari zibarirwa mu macumi z'amapawundi mu bikorwa by'ubukangurambaga, ariko nubundi imbyaro zikomeje kugabanuka. Birashoboka ko ibiciro biri hejuru cyane by'amazu cyangwa ikiguzi cyo kurera abana byaba ari byo biri inyuma y'aka kaga, ariko wenda impamvu ishoboka cyane ni umubare w'amasaha menshi abaturage bo muri Koreya y'epfo bamara ku kazi. Kubera ko abagore bagifatwa nk'ab'ibanze mu kwita ku bana, kubyara bivuze ko umubyeyi w'umugore aba agiye guhara akazi ke cyangwa se agahitamo gukora imirimo ibiri icyarimwe - none abagore ntibashaka kubyara. 4. Uburusiya bufite umunsi wahariwe gusama Zirikana iyi tariki Akarere kamwe ko mu Burusiya katangije uburyo burimo ubwenge bwo gutuma abaturage bako bakomeje kugabanuka, noneho bakororoka. Guverineri w'intara ya Ulyanovsk, iri bugufi rwose y'umurwa mukuru Moscou, yagennye itariki ya 12 y'ukwezi kwa cyenda buri mwaka nk'umunsi wahariwe gusama: ni umunsi w'ikiruhuko aho abashakanye baguma mu rugo bafite intego imwe gusa yo gukora imibonano mpuzabitsina umugore agasama. Abashakanye bibarutse nyuma y'amezi icyenda nyuma y'icyo gihe, bahabwa impano zirimo ibyuma bifata amajwi n'amashusho, ibikonjesha ndetse n'ibyifashishwa mu kumesa. 5. Mu cyaro cya Mehinaku muri Brezili, abagabo batereta abagore bifashishije amafi Mubwire ko umukunda wifashishije... ifi Mu cyaro cya Mehinaku, rwagati muri Brezili, abagore babonye uburyo bworoshye bwo guhitamo uwo bazabana mu bagabo benshi baba babatereta. Abagabo baba bari guhanganira urukundo rw'umugore bamuzanira impano y'ifi. Noneho, umugabo buri gihe uzanye impano y'amafi menshi ni we wegukana iyo nkumi. 6. Mu gihugu cya Autriche, abagore baha abo babengutse impano y'imbuto za pome zifite umwuka nk'uwo mu bucakwaha Ni iki kikugera ku nyota? Mu byaro byo muri Autriche, abagore bafite umuco wo kujya kubyina bafite ibice by'imbuto za pome mu bucakwaha bwabo. Nyuma yo gucisha amaso mu bagabo bahari, umugore ahitamo uwo yabengutse akamuha agace ka rwa rubuto rwa pome rufite umwuka w'ibyuya. Niba umugabo na we ahise amubenguka, ahita ashuna - nta gushidikanya n'impumuro itari nziza - kuri urwo rubuto. 7. Mu bwoko bw'aba Guajiro muri Colombia, umugore yegukana umugabo amukoresha amakosa Reba neza aho ugiye gukandagira. Cyangwa ntubikore. Aha ni umuryango w'abantu aho kubyina usobanya, mu by'ukuri bigufasha gutsinda. Abagabo n'abagore mo mu bwoko bwa Guajiro muri Colombia, bitabira ibirori bidasanzwe by'imbyino, aho iyo umugore ashoboye kubyinisha umugabo nabi biba bivuze ko bagomba gukorana imibonano mpuzabitsina. Biha igisobanuro gishya imvugo yuko kanaka yahengamiye kanaka. 8. Abaturage bo muri Denmark bakunze gukora imibonano mpuzabitsina iyo bari mu kiruhuko Muri Denmark bakunda igihe cy'impeshyi Ubushakashatsi bwakozwe na kompanyi Spies Travel ikora mu bijyanye no gutembera, bwasanze abaturage ba Denmark bakora imibonano mpuzabitsina ku kigero cya 46% iyo bari mu kiruhuko. Si ibyo gusa. Ahubwo na 10% by'abana bo muri Denmark mu by'ukuri baba barasamwe mu gihe ababyeyi babo batari bari mu rugo. Mu mwaka wa 2014, mu rwego rwo gushimira imiryango yashoboye kugaragaza ko umugore yasamye mu gihe bari mu kiruhuko, iyi kompanyi yahaye iyi miryango ibyo gutunga abana mu gihe cy'imyaka itatu ndetse iyemerera n'ahantu ho kuruhukira hatabangamira abana. 9. Mu Bugereki bakora imibonano mpuzabitsina cyane kurusha ahandi ku isi Eros, ni ikigirwamana cyo mu Bugereki cyahariwe urukundo Ubushakashatsi bwakorewe ku isi hose n'uruganda Durex rukora udukingirizo - bwakorewe ku bantu bagera hafi ku bihumbi 30 bafite hejuru y'imyaka 16 y'amavuko, mu bihugu 26 bitandukanye - Ubugereki ni bwo bwaje ku isonga. Mu Bugereki niho abantu benshi bakora imibonano mpuzabitsina cyane: ni ukuvuga impuzandengo y'imibonano mpuzabitsina inshuro zirenga 164 kuri buri muntu buri mwaka mu gihe ubwo bushakashatsi bwakorwaga. Wenda bishobora kuba biterwa n'imiterere y'ikirere cyaho, cyangwa bikaba biterwa n'icyaba kiri mu mazi y'ibirwa bigize iki gihugu, ariko se hari uwabatera ibuye? Amateka y'igihugu cy'Ubugereki nayo ashobora kuba abifitemo uruhare - Abagereki bo ha mbere bari bazwi cyane kubera ukuntu bihanganiraga imibonano mpuzabitsina, bakaba abantu bavuga ikibarimo nta mbebya, kandi bakaba abantu barambukirwa mu kugerageza ibintu bishya.
imikino-46028782
https://www.bbc.com/gahuza/imikino-46028782
Nyuma y'amezi ane n'igice ayitoza, Real Madrid yirukanye Julen Lopetegui
Real Madrid yirukanye Julen Lopetegui wari umutoza wayo.
Julen Lopetegui yari yasimbuye Zinedine Zidane mu kwezi kwa gatandatu uyu mwaka Yari amaze amezi ane n'igice ayitoza. Mu kwezi kwa gatandatu ni bwo uyu Munya-Espanye yari yasimbuye Umufaransa Zinedine Zidane. Ariko gutsindwa kwa Real Madrid ku cyumweru gishize itsindwa ibitego 5-1 na mucyeba Barcelona mu mukino uzwi nka El Clasico, wari umukino wa gatanu itsinzwe mu mikino itandatu. Ikipe ya Real Madrid yegukanye igikombe cya Champions League mu myaka itatu ishize, ubu iri ku mwanya wa cyenda muri shampiyona ya Liga yo muri Espagne. Ni bwo itangiye shampiyona nabi cyane kuva mu mwaka w'imikino wa 2001-2002. Lopetegui w'imyaka 52 y'amavuko, agiye "gusimburwa by'agateganyo" na Santiago Solari wahoze akinira Real Madrid, kuri ubu akaba ari umutoza w'ikipe ya kabiri ya Real izwi nka Castilla. Ku wa mbere, Lopetegui yari yayoboye imyitozo y'iyi kipe, ariko inama nyobozi ya Real Madrid ni yo yaje kwemeza ko yirukanwa. Gutsindwa kwa Real Madrid ku cyumweru gishize itsindwa ibitego 5-1 na mucyeba Barcelona mu mukino uzwi nka El Clasico, wari umukino wa gatanu itsinzwe mu mikino itandatu Itangazo ry'ubuyobozi bw'ikipe ryavuze ko "hari uguhabana gukomeye hagati y'ubushobozi bw'abagize Real Madrid" n'"umusaruro umaze kugerwaho kugeza ubu." Umunani mu bakinnyi ba Real Madrid kuri ubu, bari ku rutonde rugufi rw'abakinnyi 30 bahatanira igihembo cya Ballon d'Or cyo muri uyu mwaka wa 2018. Bubaye ubwa kabiri Lopetegui yirukanwe muri uyu mwaka. Habura iminsi ibiri ngo imikino y'igikombe cy'isi cy'umupira w'amaguru itangire mu Burusiya, yirukanwe ku butoza bw'ikipe y'igihugu ya Espagne. Icyo gihe yirukanwe nyuma yaho ishyirahamwe ry'umupira w'amaguru rya Espagne rimenyeye ko yari mu biganiro byo gutoza Real Madrid nyuma y'imikino y'igikombe cy'isi - ibiganiro ryatangaje ko atari yarigeze aribwiraho mbere.
amakuru-53905266
https://www.bbc.com/gahuza/amakuru-53905266
Ku myaka 20 niwe muntu ukora imibare mu mutwe vuba vuba kurusha abandi ku isi
Wavuga ko mu mibare Neelakantha Bhanu Prakash ari kimwe na Usain Bolt mu kwiruka.
Neelakantha Bhanu Prakash Ku myaka 20, yatsindiye umudari wa zahabu mu Buhinde w'irushanwa ry'isi ryo gukora imibare vuba vuba mu mutwe. Avuga ko imibare ari "umukino ukomeye wo mu mutwe" kandi ko intego ye ya mbere ari "kurwanya kwanga imibare". Bhanu - izina azwiho cyane - "atekereza imibare buri gihe" kandi ubu niwe muntu uyibara (human calculator) vuba vuba kurusha abandi ku isi. Agereranya imibare yo mu mutwe nko gusiganwa ku muvuduko munini, ko nta muntu ujya ushidikanya abantu bavuduka kurusha abandi, ariko buri gihe bibaza ku mpamvu yo gukora imibare mu mutwe. Yabwiye BBC Radio 1 Newsbeat ati: "Twemera abantu nka Usain Bolt iyo yirutse metero 100 mu masegonda 9.8, ariko ntituvuga impamvu yo kwiruka mu isi irimo imodoka n'indege. "Ni ukugira ngo bibere abantu urugero ko umubiri w'umuntu ushobora gukora ibyo benshi badatekereza - ibyo rero ni kimwe no kubara n'imibare." 'Bisaba ko ubwonko bwawe buhozaho' Ushobora kwibaza ko yavukanye ubu buhanga bukomeye, ariko siko bimeze. Yagize impanuka afite imyaka itanu imuheza ku gitanga umwaka wose kubera igikomere mu mutwe, aho niho urugendo rw'imibare rwatangiriye. Ati: "Ababyeyi banjye bababwiye ko nshobora kuzaba umuntu ufite ikibazo mu mutwe. "Byatumye ntangira gukora imibare mu mutwe ngo ndebe ko nabirokoka, kugira ngo ubwonko bwanjye buhozeho." Bhanu avuga ko kuva mu muryango uciriritse mu Buhinde, bisobanuye gushaka akazi cyangwa gutangira business, bitavuze kujya mu bintu nk'imibare. Ariko kubera uburyo yari yarayinjiyemo, Bhanu ubu ari hafi kurangiza kaminuza mu mibare. 'Siporo ikomeye y'ubwonko' Kimwe n'abantu barushanwa ku rwego rwo hejuru, Bhanu avuga ko ibyo yagezeho yabitewe no kwitegura. Ntabwo ari ibintu bisanzwe nko kwicara ku ntebe ukiga, ahubwo abibona nka "siporo ikomeye y'ubwonko." Agira ati: "Nateguye ubwanjye kutaba umunyamibare wihuse gusa ahubwo n'umuntu utekereza vuba cyane." Akiri muto, Bhanu yashoboraga kwitoza amasaha atandatu cyangwa arindwi ku munsi utabariyemo ayo mu ishuri. Mu gihe cy'amategeko yo kuguma mu rugo, Bhanu yafashije abantu bo mu cyaro mu Buhinde kwiga imibare Ariko kuva yatsinda irushanwa ry'isi agaca umuhigo, ntabwo "akitoza bikomeye" gutyo buri munsi. Ahubwo, avuga ko yitoza mu buryo "budateguye neza ariko butuma ntekereza imibare buri gihe". Ati: "Nitoza numva umuziki uvuga cyane, nganira n'abantu, nkina cricket, kuko aha nibwo ubwonko bwawe buba bwitoza ibintu byinshi icya rimwe". Avuga ko mugihe ari kuvugana n'umuntu ari nko ku nzira, ateranya imibare ya 'plaque/plate number' y'imodoka zose zimuciyeho. Ati: "Iyo ndi kuvugana n'umuntu turebana, mba ndi no kureba inshuro ahumbya amaso - biragoye nk'uko byumvikana - ariko bifasha ubwonko gukomeza gukora." 'Ni ukubera abandi urugero' Kuri Bhanu, intego ye si ugukomeza guca imihigo gusa - nubwo nabyo akunda kubikora. Ati: "Kubara no guca imihigo ni ibintu biba bigamije gusa kwibutsa ko isi ikeneye abanyamibare. Imibare igomba kuba ikintu cyo kwishimisha kuri twe kuko tuyikunda." Intego ye ngo ni "kurwanya kwanga imibare", kuko avuga ko abantu benshi batinya imibare. Ati: "Gutinya biha umurongo ibyo abantu bakurikira, bivuze ko [benshi] badakurikira imibare." Bhanu afite imihigo ine y'isi n'ibindi byinshi yagezeho, umuryango we "utewe ishema nawe". Ashimira umuryango we kumutera akanyabugabo no kumutegeka kuguma hamwe kugira ngo yitoze. Ati: "Nyuma yo gutsinda irushanwa rya mbere mpuzamahanga, marume yansabye ko ngerageza kunyaruka cyane kurusha uwariwe wese wabayeho. "Sinigeze na rimwe ntekereza ko nzagera aho mba umuntu ukora imibare vuba kurusha abandi ku isi".