Datasets:

---

orai-nlp

/

ZelaiHandi

like 8

Follow

Orai NLP technologies 22

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.21188 83 Nola aurre egin itsas garraioak eragindako klima-aldaketari? Estrategia berriak 2. ItSAS fUEL-OLIOA: PLANEtAN EtA GURE OSASUNEAN DUEN INPAKtUA Itsas garraioaren fuel-olioaren kontsumoak harreman zuzena du gai kutsatzaileak airera isurtzearekin [10]. Adibidez, 2007an, itsas garraioko flotan izan zuten oinarria munduko CO2 isurketen % 4k eta berotegiefek tu ko gasen isurketen % 2,8k [1, 13]. IMOk 2014an adierazitakoaren arabera [12], itsas garraioak, urtero, 1.000 tona inguru CO2 isurtzen ditu atmosferara, eta garraio horretan dute jatorria berotegi-efektuko gasen isurketen % 2,5ek. Hala eta guztiz ere, itsas garraioak, beste garraio mota batzuen aldean, ondasunen garraiorako biderik efizienteena izaten jarraitzen du. Ikus bedi, adibidez, 1. taula, non adierazten den zenbat CO2 gramo isurtzen den itsas garraioan atmosferara garraiatutako ondasun tona metriko bakoitzeko eta kilometro bakoitzeko (trenbideko, aireko eta kamioi bidezko garraioarekin alderaturik ageri da). 1 taula. Zenbat CO2 gramo isurtzen den garraiatutako ondasun tona metriko bakoitzeko eta kilometro bakoitzeko, garraio motaren arabera. Egileek prestatua, iturri hauetatik [14], eta jada publikatua [15]. Garraio mota CO2 isurketa Hegazkina 450-500 g kamioia 60-150 g Trena 30-100 g Itsasontzia 10-40 g CO2 ez ezik, beste sustantzia oso kutsakor batzuk ere isurtzen dituzte fuel-olioa erretzen duten itsasontziek, hala nola nitrogeno-oxidoak (NOx), sufre-oxidoak (SOx), metal astunak, hidrokarburo aromatiko poliziklikoak edota konposatu organiko lurrunkorrak (PM2.5). kutsatzaile horiek, klima-aldaketan ez ezik [10], eragina dute, halaber, gure osasunean eta itsasoen azidotzean [16, 17]. Gizakion ikuspuntutik, itsas garraioko fuel-olioak eragindako airearen kutsadurak osasun-arazo larriak ekar ditzake, hala nola bihotz-arnas aparatuko arazoak (400.000 heriotza goiztiar gutxi gorabehera urtean), umeen asma (14 milioi kasu inguru urtean), biriketako minbizia eta, azkenik, heriotza [18]. Fuel-olio garbiagoak erabiltzeak berekin ekarriko luke atmosferaren kutsaduratik eratorritako heriotzak % 2,6 eta umeen asma % 3 murriztea. Hala ere, ez dugu ahaztu behar itsas merkataritza ibilbideen ondoko kostetan dauden populazio handiko eskualdeek, gehienbat, halako eraginak jasaten jarraituko dutela [19].\n84 Ekaia, ale berezia 2020, 79-94 Nestor Goicoechea, Harkaitz Eguiraun, Ibon Galarraga, Eneko Solaberrieta, Luis Maria Abadie Etorkizunera begira, Sofiev-ek aztertzen du [19] zer-nolako inpaktua izango lukeen 2020. urterako fuel-olio garbiagoak erabiltzeak (sufre gutxiagokoak). Azterlan horren arabera, itsas fuel-olioa erretzetik sortutako PM2.5-ak murriztuta, heriotza-tasa eta erikortasuna gutxitu egingo lirateke: % 34 eta % 54, hurrenez hurren. Gainera, fuel-olio garbiagoak erabiliz, % 80 murrizten da itsasontzien aerosolen hozte erradiaktiboa. 3. NAzIOARtEKO LEGEDIAK EtA ECA EREMUAK Orain arte azaldutakoari aurre egiteko, nazioarteko zenbait legedi egin izan dira azken urteotan. IMO itsasoko gaietarako Nazio Batuen agentzia espezializatua da, eta, besteak beste, honako bi erantzukizun nagusi ditu: i) itsasontzien eta itsastarren segurtasuna eta ii) itsasontzien jarduerek sortutako kutsaduraren prebentzioa. Azken horretarako, MARPOL hitzarmena (International Convention for the Prevention of Pollution from Ships) sortu zuen 1973. urtean. Urteetan zehar zenbait aldaketa egin zaizkion arren, gaur egun indarrean jarraitzen du. 2011. urtean, eta MARPOLen barruan, Energy Efficiency Design Index (EEDI) eta Ship Energy Efficiency Management Plan (SEEMP) deiturikoak garatu ziren. Oro har, itsasontzien errendimendua handitzeko eta sortzen duten kutsadura murrizteko ekintzak dira, eta ordutik aurrera eraikitako itsasontzi guztiek bete behar dituzte, unean uneko teknologiarik onena erabiliz (Best Available Technologies BAT). 2016ko urrian, IMOk SOx eta NOx araudi berriak ezarri, eta ECA direlako guneak sortu zituen (Emission Control Area). ECA guneon helburua, oro har, itsasontzien jarduerak osasunean eta ingurumenean dituen eragin kaltegarriak/txarrak murriztea da, eta munduko zenbait itsasotara mugaturik dago (5. irudia). Gaur egungo ECA guneak lehenagoko SECA (Sulphur Emission Control Areas) guneetan oinarrituta daude, eta honako gune eta arau hauetara mugatuta: — Itsaso Baltikoa: SOx (1997. urtean adostua, derrigorrezkoa 2005etik) eta NOx (adostua 2016an eta derrigorrezkoa 2021ean). — Ipar Itsasoa: SOx (derrigorrezkoa 2005ean) eta NOx (adostua 2016an eta derrigorrezkoa 2021ean). — Ipar Amerikako mendebaldeko kostaldea (AEB eta kanadako kostaldeak): NOx eta SOx (adostua 2010ean eta derrigorrezkoa 2012an. — AEBren karibeko kostaldea, Puerto Rico eta Birjina uharte estatubatuarrak barne: NOx eta SOx (adostua 2011n eta derrigorrezkoa 2014an. — Bestelako ECA guneen sorrera eztabaidan dago, adibidez, Australia, Japonia, Singapur, Mexiko edo Mediterraneo itsasoa [20]. konkretuki, zenbait lanek aztertzen dute ea zer gertatuko litzatekeen Mediterraneoa ECA gune bihurtuz gero [21, 22].\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21188 85 Nola aurre egin itsas garraioak eragindako klima-aldaketari? Estrategia berriak Badira beste legedi batzuk ere, baina tokian tokiko eremuak erregulatzen dituzte; esaterako, kostaldeko Uren Erregulaziorako Txinatar Legea, 2005eko abendukoa (Perla eta Yangzi ibaietako deltetan eta Bohai itsasoan dabiltzan itsasontziak derrigortuta daude 0,5 sufre m/m baino gutxiagoko fuel-olioa erabiltzera) eta Europar Batasunaren 2005 urteko EU 2005/33/ EC direktiba (Europatik joan-etorrian dabiltzan ferryek, ECA gunean, 1,5 m/m sufre-mugara heltzeko baimena dute, eta, edozein itsasontzi amarralekuan bi ordu baino gehiago egonez gero, fuel-olioaren sufre kantitatea ezin da % 0,1 m/m-tik pasatu). 5. irudia. ECA guneen banaketa munduan zehar. Laranja-kolorez ageri dira indarrean dauden ECA guneak, eta arrosa-kolorez, berriz, proposaturiko ECA guneak. Itsas merkataritza bide nagusiak gezi urdinez adierazita agertzen dira [23]. 4. fUEL-OLIO MOtAK EtA MOtORREN ABIADURA Itsasontzien isurpenek harreman zuzena dute bi faktorerekin: erabiltzen duten fuel-olio mota eta motorraren erregimena. Nahiz eta asko kutsatzen duen erregai bat erabili, motorraren erregimena baxua baldin bada, itsasontzia ECA gune jakin batetik igarotzea gerta liteke. Itsas merkataritzan erabiltzen diren fuel-olioak sailkatzeko orduan irizpide ezberdinak dauden arren, 2. taulan laburbildu dira gaur egun erabiltzen diren itsas garraiorako fuel-olio nagusiak. Zenbat eta sufre gehiago izan, orduan eta gehiago kutsatuko dute, printzipioz:\n86 Ekaia, ale berezia 2020, 79-94 Nestor Goicoechea, Harkaitz Eguiraun, Ibon Galarraga, Eneko Solaberrieta, Luis Maria Abadie 2 taula. Gaur egun itsas garraiorako erabiltzen diren fuel-olioen sailkapena sufre edukiaren arabera. Egileek prestatua Marquard & Balhs-eko datuekin [24]. Laburdura Izena Sufre kantitatea Biskositatea/ dentsitatea cSt (centistokes) Oharrak HFO edo MFO Heavy Fuel Oil edo Marine Fuel Oil >% 5 Oso altua Txapapote/galipot/mazut ere deiturikoa. Mugitu ahal izateko berotu behar da. IFO Intermediate Fuel Oil % 2-% 5 380 edo 180 380koa 180koa baino garestiagoa da. Munduko itsasontzien % 2,7k gutxi gorabehera mota hau erretzen du. LS Low Sulfur Intermediate Fuel Oil <% 1 380 edo 180 Findegietan sufrea kentzeko instalazio espezifikoak behar dira eta produktuaren prezioa igotzen du. MDO Marine Diesel Oil % 2 12 HFO eta bestelako motetako fuelen nahasketa da. HFOarekin konparatuz, biskositate txikiagoa duenez ez da berotu behar mugitu ahal izateko. MGO Marine Gas Oil % 1,5 <12 Destilatutako fuela da. LSMGO Low Sulfur Marine Gas Oil <% 0,1 <12 kotxeen gasolina bezalakoa da. ULSMGO Ultra Low Sulfur Marine Gas Oil <% 0,0015 <12 kotxeen gasolina bezalakoa da. Esan bezala, erabiltzen den fuel-olioa ez ezik, itsasontziaren motorraren erregimena ere izan behar da kontuan: zenbat eta erregimen altuagoan lan egin (motorrari gehiago eskatu), orduan eta kontsumo handiagoak egongo dira, eta, beraz, gero eta gehiago kutsatuko da. Hori saihesteko, ECA guneek, erabili daitekeen fuel-olioa ez ezik, fuel-olio hori nolako motor-erregimenarekin erabil daitekeen finkatzen dute, Tier mugapenekin. 6. irudian ikus daiteke, zer lotura duten motor-erregimenen abiadurak eta isurtzen diren NOx kopuruek. Tier III da araudirik modernoena eta murriztaileena (2016. urtekoa). Araudi hori betetzeko, itsasontzi berriak ezaugarri jakin batzuekin eraiki behar dira, eta itsasontzi zaharrak, nolabait egokitu. Adibidez, ECA gunean eta Tier III-an, 2.000 rpm motor-erregimenarekin, isurpena ezin daiteke 2 g/kWh].\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21188 87 Nola aurre egin itsas garraioak eragindako klima-aldaketari? Estrategia berriak Motorraren erregimena (rpm) NOx isuriak (g/kWh) 6. irudia. Nitrogeno-oxidoen erregulazioa motorraren erregimenaren eta Tier araudiaren arabera. Grafikoa [25]-etik egokituta. SOx-ari dagokionez, 7. irudian adierazten da nola joan den murrizten isurketen erregulazioa urteen eta munduko tokien arabera. Besteak beste, agerikoa da 2010 eta 2015 urteetan ECA guneetan isurketei dagokienez gertaturiko aldaketa; hain zuzen ere, Tier II eta Tier III indarrean jarri zirenean. 7. irudia. Sufre-oxidoen erregulazioa (2008-2022), guneen arabera: mundua, ECA guneak eta Europar Batasuneko portuak. Irudia [26]-tik egokitua.\n88 Ekaia, ale berezia 2020, 79-94 Nestor Goicoechea, Harkaitz Eguiraun, Ibon Galarraga, Eneko Solaberrieta, Luis Maria Abadie 5. ARMADORE BAtEK jARRAItU BEHARREKOAK Oro har, merkataritza-itsasontzi baten balio-bizitza 30 urte dela jotzen da; hala ere, armadoreek, askotan, luzatu egiten dute ontzien erabilera aldia. Armadore batek, 30 urte horiei begira, eta beraren inbertsioa errentagarri bihurtzeko eta etekina ahalik eta azkarren lortzeko, honako aldagai hauek aztertu behar ditu: — Zer ECA eremutan jardungo duen itsasontziak. — Propultsio-sistema, isurien gaineko araudiak betetzeko eta kontsumo txikia izateko. — Zenbat egun igaroko dituen itsasontziak itsasoan. — Erregai motaren prezio-aldaketak. — Itsasontziari gelditzen zaion balio-bizitza. — Itsasontzia bere balio-bizitzaren barruan egonda, legedi berri bat indarrean jartzea. Adibidez: ECA gune berriak sortzea, eta, beraz, itsasontzia bertatik igaroarazteko nolabait berriztatu behar izatea. Aldagaiok kontuan izanda, armadorearen estrategia bi alderditan banatu daiteke: 1. Zer egin balio-bizitzaren barruan dagoen itsasontzi bat baldin badu. 2. Zer egin itsasontzi berri bat eraikiko badu. 5.1. Eraikita eta balio-bizitzaren barruan dagoen itsasontzi baten kasua Historikoki, euren balio-bizitzaren barruan dauden itsasontziak, HFO erregaia kontsumitzeko diseinatu ziren. Petrolio-findegi batean, HFO azkenetarikoa agertzen da petrolioaren destilatze-zutabean, eta, horregatik, petrolioen eratorriz sorturiko erregaietatik merkeena da. Hala eta guztiz ere, halako itsasontzien motorrek, orokorrean, LSMGO delakoa ere erre dezakete, zeinak sufre kantitate askoz txikiagoa baitauka (2. taula), baina garestiagoa baita. Horrenbestez, itsasontziak, ECA gunetik kanpo egotekotan, HFO erreko du, baina, ECA gune batera sartzean, bi gauza egin ditzake: — LSMGO erretzea. — HFOa erretzen jarraitzea eta bere motorra egokitzea, isuriak murrizteko scrubber delako sistema instalatuz. Orokorrean, scrubber-a garbigune bat da, non gas-isurien sufrearen batezbestekoa murrizten den, baimendutako mailetaraino. Ikerketa batzuen\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21188 89 Nola aurre egin itsas garraioak eragindako klima-aldaketari? Estrategia berriak arabera, scrubber-a instalatuta eta HFO erabiliz, SOx isurien % 98 murriztea lortzen da [27, 28]. Scruber sistema gasak «garbitzeko» hiru sistema motatan oinarrituta dago: i) zirkuitu zabalekoa, non itsas ura baino ez den erabiltzen, ii) zirkuitu itxia, non ur geza eta sosa kaustikozko nahasketa bat erabiltzen den, eta iii) sistema hibridoa, aurreko bien nahasketa bat (8. irudia). 8. irudia. Scrubber sistema hibrido baten eskema. Panasiuk-ek eta Turkina-k [28] aztertua dute zein den scrubber instalazio mota bakoitzaren kostua. Azterlan horren arabera, nahiz eta zirkuitu zabalekoa merkeagoa eta txikiagoa izan, beste aldagai batzuk hartu behar dira kontuan, hala nola motorraren ahalmena, itsasontziaren tamaina, kostu operatiboak (zenbat denbora itsasoan, portuan edo zain) eta mantentze-kostuak. Gure beste lanetik [15], ondorioztatu dugu ezinbestekoa dela, aurreko aldagaiez gainera, honako hauek ere aintzat hartzea: erregai mota aldatzeko aukera, zer ECA gunetan nabigatuko duen ontziak, zer ECA gune berri sor litezkeen eta itsasontziari gelditzen zaion balio-bizitza. Horrenbestez, scruberra instalatzea da aukera ekonomikorik egokiena (nahiz eta erregai kontsumoa eta CO2 isurpena handitu). Areago, zenbat eta gehiago nabigatu ECA guneetan, zenbat eta denbora gehiago igaro"

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.21107 97 Olatu-kanal baten balioztatze esperimentala eta konputazionala Momentu honetan, printzipio fisiko ezberdinetan oinarritutako zenbait gailuren saiakuntzak (1:1 eskalan) egiten ari dira itsaso zabalean kokatutako instalazioetan [7]. Oinarri fisiko askoren artean, 1. irudian agertzen diren ideiak dira orokorrean erabiltzen ari direnak. Hala ere, oraindik lan handia dago, etengabea, laborategi-mailako ikerkuntzan gailu horien eraginkortasuna aztertzeko eta hobetzeko. Itsas olatuez baliatzen diren energia-iturrien ikerkuntzan, teknologia-heldutasun maila (THM) baxuekin ari garenean (1 eta 4 artean), bi tresna erabiltzen dira batez ere: (i) simulazioak eta (ii) olatu-kanaletan edo -andeletan egindako saiakuntzak. Lehenengoek zenbakizko metodoak erabiltzen dituzte gertatzen diren fenomeno fisikoak gidatzen dituzten ekuazioak ebazteko. Nabarmendu beharra dago [8]-n proposatzen den teknologiaren garapenaren ibilbidea THM eta teknologia-jarduera mailaren (TJM) mendekotasuna. Beraz, [9]-n azaldu bezala, THM altuagoetara jo baino lehen, aurretik TJM altuagoa lortzea komenigarria izan daiteke, fidagarritasun handiko zenbakizko modeloak erabiliz, adibidez. Lan honetan fluidoen dinamika konputazionala (ingelesez, CFD) erabili da (aurrerago azalduko dira erabilitako xehetasun gehiago). Honela, lan-baldintza, itsaso-egoera eta gailu ezberdinen ia mugarik gabeko azterketa egin daiteke kostu erlatibo baxu batekin. Bigarrenek, hau da, olatu-kanaletan edo -andeletan egindako saiakuntzek, olatuak sortzeko eta haien garapena eta ondorioak aztertzeko gai diren instalazioak erabiltzen dituzte, non, orokorrean, eskala txikiago baten egiten diren saiakuntzak. Horretarako, keulegan-Carpenter antzekotasuna ezartzen da normalean, itsasoan jarriko diren gailuen maketen eta olatuen arteko efektuak erreproduzitzeko. Antzekotasun-baldintza hori Froude-ren eta Strouhal-en zenbakien aldibereko antzekotasuna betetzearen baliokidea da. Bi tresnak (simulazioak eta olatu-kanaletako saiakuntzak) proiektuen hastapenetan erabiltzen dira, denbora zein dirua aurrezteko, eta diseinuaren inguruan egon daitezkeen zalantzak argitzeko. 1:1 eskalako portaera ikusi nahi denez, ordenagailuan sortutako modelo konputazionala eskala txikian egindako saiakuntza esperimentalekin balioztatzen da. kostu aldetik oso eraginkorra da. Gerora, modeloa fidagarria denean, eskala handiago batan simulatzeko prest egongo gara, antzekotasun-baldintzak erabiliz [10]. Beraz, CFD teknikak erabili ahal izango dira OEB bat benetako eskalan aztertzeko, eta, horrela, gailuaren optimizazioan lan egin daiteke, haren fabrikaziora iritsi baino lehen. Zenbait unibertsitatek eta ikerkuntza-zentrok eraiki dituzte beren laborategietan olatu-kanalak edota -andelak, itsasoko energia-iturri berriztagarrien garapena bultzatzeko; horrek instalazio mota hauen garrantzia adierazten du. Lisboako Instituto Superior Tecnico-n, adibidez, O EBetan erabiltzeko aire-turbina birradiala diseinatu eta frogatu dute. Ondoren, itsasoan benetako eskalan izan duen portaera BIMEPen [11] ikusi da\n100 Ekaia, ale berezia 2020, 95-107 Iñigo Bidaguren, Urko Izquierdo, Lander Galera, Iñigo Albaina, Gustavo Adolfo Esteban, Ander Aristondo, Alberto Peña, Jesús María Blanco 2. irudia. Goian OkEaren eskema goitik ikusita. Erdian: OkEaren ikuspegi orokorra. Behean (ezkerretik eskuinera): olatu-suntsipenerako sistema, zunda ultrasonikoak eta pistoi-motako olatu-sorgailua. 3. zENBAKIzKO OLAtU-KANALA (zOK) Efektu fisikoak bi dimentsioko (2D) modelo konputazional batekin simulatu dira (softwarea: STAR CCM+ v12.06), sakoneraren arabera neurri desberdinetako elementuak erabiltzen dituen sare bat erabiliz. Sarearen hiru bolumen bereizi dira: olat-sorgailuaren inguruko bolumena, hondartzaren ingurukoa eta ur-gainazal askearen ingurukoa. Eremu horietako fisika hobeto zehazteko zelda txikiagoak erabili dira. Palaren mugimendua simulatzeko eta gainazal askearen mugimendua jasotzeko erabiltzaileak sortutako funtzioak programatu dira. ZOkak eta OkEak geometria berdin-berdina dute, OkEaren simulazioa egin ahal izateko eta ZOkaren balioztatzea lortzeko (ikusi 3. irudia). Simulazioa egiteko erabili diren modelo fisikoen artean honakoak aipatu beharra dago: k-ε turbulentzia-modeloa, denborarentzako eskema inplizitu iragankorra eta aire- eta ur-faseen elkarrekintza kontuan hartzen duen Volume of Fluid (VOF) modeloa [21]. Honekin batera, aztertutako kasu bakoitzaren arabera, sarea egokitu da. Esan bezala, palan, gainazal askean eta hondartzan elementuen tamaina txikiagoa erabili da (2,7, 3,3 eta 1,5 mmkoa, 0,3, 0,4 eta 0,5 m-ko sakoneretarako, hurrenez hurren). Beste eremuetan elementuen tamaina handiagoa izan da. Horrela, 0,3 m-ko sakone-\n(3) Olatu-profil bakoitza zehazten duten parametroak 3. taulan bilduta daude, non H, T, λ eta c-ren balioztatzearen errore erlatiboa eta errore erlatibo teorikoa horrela definitzen diren:\n104 Ekaia, ale berezia 2020, 95-107 Iñigo Bidaguren, Urko Izquierdo, Lander Galera, Iñigo Albaina, Gustavo Adolfo Esteban, Ander Aristondo, Alberto Peña, Jesús María Blanco 3. taulan ikusten den bezala simulazio eta esperimentuen arteko emaitzen korrelazioa oso ona da. Esperimentuen balioztatzearen erroreak % 5 baino txikiagoak dira; aldiz, errore nabarmenak agertu dira olatu-altuera teorikoekin konparatuta. Hori aurreko lan batean ere [25] hauteman zuten egileek. Taulan agertzen diren parametroak, periodo txikiak, olatu-altuera txikiak edo itsaso-baldintzak sakonera handiko olatuen eremuaren mugan (h/λ > 0,5) neurtzen dira orokorrean. Behin parametro guztiak kalkulatuta, seinale teorikoa marraztea posible da, (2) eta (3) ekuazioen arabera. Hauek seinale esperimentalarekin eta konputazionalarekin aldera daitezke 4. irudian ikus daitekeen moduan. 5. irudia. Esperimentalki (ezkerra) eta konputazionalki (eskuina) neurtutako gainazal askearen bilakaerak, L1 (goian) eta L2 (behean), bigarren mailako (Stokes) adierazpenarekin doituak. Baldintzak: h = 0,30 m Ap = 17,7 mm eta T = 1,43 s. 6. irudian T-ren eta c-ren emaitzak aurkezten dira λ-ren mende, esperimentalki eta zenbakizko simulazioetatik lortutako datuekin, aipatutako Airy-ren eta Stokes-en olatu-teorietatik, λ, T eta h erlazionatuz:\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21107 105 Olatu-kanal baten balioztatze esperimentala eta konputazionala 6. irudia. Emaitza esperimentalak eta konputazionalak olatuen uhin-luzeraren mende, periodoaren arabera (ezkerrean) eta hedapen-abiaduraren arabera (eskuinean). 6. irudian ikusten denez, OkEaren eta ZOkaren arteko emaitzak oso antzekoak dira. Horrez gain, emaitza teorikotik oso hurbil agertzen dira. 5. ONDORIOAK Euskal Herriko Unibertsitatean, Bilboko Ingeniaritza Eskolako Jariakinen Mekanikako laborategian instalatuta dagoen olatu-kanala itsaso-baldintza desberdinetan esperimentuak egiteko diseinatuta dago. Orokorrean olatuekin eta itsasoarekin elkarrekintza duten egiturak eta gailuak eskala txikian probatzeko dago diseinatuta. Itsas energia berriztagarriei dagokienez, Euskal Herrian badago non probatu eta ikertu, itsasoaren baldintza errealetan, itsas energiaren bihurgailuak. Lan honetan aurkezten den olatu-kanalak horrelako egituretan izaten diren itsas baldintzak erreproduzitu ditzake, laborategi-eskalan. Ezaugarri horiek instalazio paregabe bihurtzen dute olatu-kanala THM baxua duten eskala txikiko prototipoak ikertzeko, probatzeko eta ondorioak lortzeko. Artikulu honetan aurkeztu diren emaitzek kanalak esperimentu desberdinek behar dituzten baldintzetara egokitzeko duen gaitasuna egiaztatzen dute. Honez gain, esperimentu horiekin, simulazioetan errepikatzeko ahalmena erakusten da; horrek itsas energia berriztagarriekin erlazioa duten azterketa anitz egiteko aukera ematen du. Etorkizun hurbilean olatu-kanalaren hondartzaren islapena aztertuko da, eta haren koefizienteak lortuko, M. Isaacson et al.-ek [20]-n azaltzen duten moduan. Islapenaren azterketa abiapuntu bat izango da beste ikerkuntza batzuk egiteko: flotatzen duten egituren hidrodinamika edo haien ainguratze-sistemak, besteak beste."

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.21038 235 Mikro-plastikoen iturriak eta egoera orokorra mundu mailako itsaso eta ozeanoetan Itsasoetan azaltzen duten nonahikotasunaz gain [10-13], haren tamaina txikia dela eta elikadura katean sar daitezkeenez [5, 14, 15], MPek interes eta kezka handia sortu dute azken urteotan. Hori dela eta, ikerketa zabaltzea beharrezkoa da, MPen iturriak, helmuga eta efektuak eskala ezberdinetan aztertzeko. Horrela, 2008an onartutako Europako Batasuneko Itsas Estrategiaren Zuzentarauak (MSFD) [8] estatu kideak behartzen ditu kostaldeko, ur gainazaleko eta itsas hondoko sedimentuetako mikrohondakinen konposizioaren, zenbatekoaren eta banaketa espazialaren berri ematera, horiek kostaldeko eta itsas ingurunean kalte egiten ez duten mailetan daudela ziurtarazteko. Testuinguru honetan, berrikusketa-lan honek MPei buruz munduan zehar egin diren hainbat ikerketa-, jatorri-, dinamika- eta modelizazio-lan bildu ditu. Mundu-mailan itsas konpartimentu ezberdinetan MPei dagokienez aurkitu daitekeen egoera orokorra aurkeztea du helburu ekarpen honek, gaiari buruzko mugak eta ezagutze hutsuneak azpimarratuz. 2. tEStUINGURUA Material plastikoak jatorri fosil edo biologikoko egitura organiko makromolekularra duten polimeroak dira. Nahiz eta familia handia osatzen duten, sei plastiko nagusik menperatzen dute merkatua: polietilenoa (PE, dentsitate handi eta txikikoa), polipropilenoa (PP), binilo polikloruroa (PVC), poliestirenoa (PS, PS-E poliestireno hedatua barne), poliuretanoa (PUR) eta polietilen tereftalatoa (PET) [2]. 2017. urtean, Europako plastiko eskakizunaren % 39,7 paketatze-industriatik etorri zen; bigarren postuan, eraikuntza azaltzen zen (% 19,8). Eskakizun handiena izan zuten materialak PE (filmak, jostailuak, edukiontziak, hodiak, e.a.) (% 29,8) eta PP (elikagaien bilgarriak, edukiontziak, hodiak, autoen piezak, e.a.) (19,3%) izan ziren [1]. 2017. urtean (1. irudia), 348 milioi tona plastiko ekoitzi ziren munduan (64,4 milioi tona Europan); Txina zen ekoizle nagusia (% 29,4) [1]. UNEParen (United Nations Environment Programme) arabera [4], joerak jarraitzen badu, plastiko-ekoizpena 2.000 milioi tonara irits daiteke 2050. urterako. Material honen zati batek ingurunean bukatzen du, batez ere itsasoan, nahita edo halabeharrez, hondakinen kudeaketa ezegokia, gizakiaren portaera arduragabea edo halabeharrezko galerak direla medio. Horrela, itsasoko zaborraren % 80-85 plastikoek osatzen dute [17]. Itsaso eta ozeanoek lehorreko jardueretatik etorritako plastikoen zeharkako sarrerak jasaten dituzte ibai eta haizeen bitartez (% 80-86), baita zuzeneko sarrerak ere, itsasoko jardueretatik (% 14-20) [18-20]. Beste ikerketa batzuen arabera, 200 mm baino handiagoko makrohondakin flotatzaileen masaren % 70ek\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21038 243 Mikro-plastikoen iturriak eta egoera orokorra mundu mailako itsaso eta ozeanoetan Tamaina txikiagoa dela eta, MPak errazago irents ditzakete organismo ezberdinek, eta elikadura katean sar daitezke. Ebidentziak dio itsas biotak (hegaztiak, arrainak, dortokak, ugaztunak eta ornogabeak barne) M Pekin elkarreragiten duela, eta transferentzia trofikoa dagoela harrapakari eta harrapakinen artean [14]. Eragin biologikoak MPen tamainaren araberakoak dira. Tamaina handienak erraz irensten eta jaurtitzen dira; txikienek organismoetan zelularki eragina lukete. Hala eta guztiz ere, oraindik ez dira ondo ulertzen MPek populazio naturaletan eta elikagaien sareetan izan ditzaketen ondorioak, eta itsasoko organismoen inguruko ikerketa gehiago egin beharra dago MPek ingurumenean dituzten inplikazioak zehatzago ulertzeko. Bestalde, haien konposizioak eta azaltzen duten azalera espezifiko erlatiboki altuak egoki egiten dituzte uretan kutsatzaile organikoak (POP, Persistent Organic Pollutant) gehitzeko eta toxikoak diren plastikoen gehigarriak (egonkortzaileak, plastifikatzaileak, e.a.) lixibiatzeko [47]. Beraz, MPen irensketak toxinak sar ditzake elikadura katearen oinarrian, zeinetatik biopilaketa etor daitekeen [48]. Hori guztia dela eta, FAO, UNESCO-IOC, UN, UNEP eta Europako komisioa eta gisako nazioarteko erakundeak MPen kopurua, iturriak, helmuga eta ingurumenean eta gizakien osasunean izan ditzaketen ondorioak aztertzeko ikerketa gogor ari dira bultzatzen. 4. MIKROPLAStIKOAK MUNDUAN zEHAR Hainbat ikerketa garatu dira munduan zehar itsaso eta ozeanotan [14]. Hala ere, ozeanoetako MPen banaketa eta eraginaren efektuei buruzko informazioa mugatua da oraindik. MPen presentzia itsas ingurune konpartimentu bakoitzarentzat izan da ebaluatua, hala nola itsasoko uretan, hala azaleran [25, 32] nola ur-zutabean [49], itsas hondoan [12, 13], hondartzetako sedimentuetan [32], biotan [14], eta baita ur gezaren iturrietan, ibai, laku edo izotz polarretan ere [21, 29, 50, 51]. Gaur egun, ikerketa horiek osatzen ari dira MPen lurreko presentzia ere aztertuz, hondakin-uren araztegietan sorturiko lohiak laborantzan ongarri bezala edo lurraren betegarri bezala erabiltzeak iturri berriak sortzen baititu [52]. Ingurumen-konpartimentu horiek guztiak elkarrekin erlazionatuak daude ur ziklo eta korronteen bitartez, MPak batzuetatik besteetara mugitzea ahalbidetuz. Ozeanoetako MPen miaketen helburua konpartimentu-unitate bakoitzeko egon daitekeen MP kopurua kuantifikatzea da. konpartimentu-unitatea konpartimentuen ezaugarrien araberakoa da; erabilienak honakoak dira: itemMP/km2 azalerako urentzat, itemMP/m3 azpiazalerako urentzat, itemMP/50ml edo itemMP/kgDW (MP item kilogramo pisu lehor bakoitzeko) itsas hondoko edo hondartzetako sedimentuentzat eta itemMP/gWW (MP item gramo pisu heze bakoitzeko) edo itemMP/indibiduo biotarentzat. MPak zenbatzeaz gain, ikerketa batzuek konpartimentu-unitateko MPen pi-\n244 Ekaia, ale berezia 2020, 233-251 Amaia Mendoza, Juan Luis Osa, Galder Kortaberria, Oihane C. Basurko, Cristina Peña-Rodríguez su-frakzioa ere ematen dute, informazio gehigarri bezala. Laginak batzeko metodologia konpartimentuen ezaugarrietara moldatzen da (itsasoko ura, hondarra edo lokatza duen materia, eta biota) [40]. Prozedura laginen bilketarekin hasten da (sareen arrastea ur-gainazalean, ponpaketa ur-zutabean, bilketa zuzena hondartzetako sedimentuetan). Ondoren, MPak banantzen dira laginetatik honako prozeduraren bitartez: lehenik, baheketa egiten da, begi desberdineko zetabeak erabiliz laginak tamaina-tarteetan banatuz; ondoren, dentsitate-desberdintasuna aprobetxatuz, flotazioz banatzen dira laginak, dentsitate baxueneko partikulak bereiziz; eta bukatzeko, behaketa handipen luparekin egiten da MPak bisualki bereizteko, sailkapena ahalik eta zehatzena izan dadin. kasu batzuetan, biofilma kendu behar zaio laginari MPen konposizioa aztertzeko. Normalean, kontaketa behaketaz egiten da, banaka, MPen tamaina eta morfologia aztertzeko. kontaketa-prozesua zaila eta luzea izan ohi da. Beraz, laginak jasotzeko metodologiekin batera, kontaketa-prozesuak ere estandarizatu beharra dago. Azkenik, ikerketa batzuek polimero mota ere aztertzen dute, batez ere Raman edo FTIR espektroskopien bitartez. Raman espektroskopia argi monokromatikoaren dispertsio inelastikoan oinarrituriko teknika espektroskopikoa da. Argi monokromatiko hori laser bat izan ohi da. Laser-argia fonoiekin edo sistemako beste eszitazio batzuekin interakzioan aritzean, laserraren fotoien energian aldaketak sortzen dira. Desplazamendu energetikoak molekularen modu bibrazionalei buruzko informazioa ematen du; laginean azaltzen diren molekula edo talde funtzionalak identifika daitezke. FTIR espektroskopia edo espektroskopia infragorria ere antzeko teknika da, molekulen bibrazio-mailekin lotuta dago. Maila horien arteko eszitazioak eragiteko, argi infragorriaren energia beharrezkoa da. Espektroskopia infragorriak erradiazio infragorriak materiarekin duen interakzioa azaltzen du; horren talde funtzional desberdinek maiztasun konkretuetan bibratzen dute, espektroaren alde desberdinetan azalduz eta identifikazioa ahalbidetuz. Bigarren teknika horrek lehengoarekiko abantaila nagusi bat eskaintzen du, laginak pasatu ahala identifika baititzake (on line); horrela, banaketa asko errazten da. Oso ohikoa da gaur egun FTIR espektroskopiaren erabilera hondakin plastikoen taldekako banaketa egiteko [53]. Emaitzak asko aldatzen dira lagindutako konpartimentuaren arabera, eta baita erabilitako bilketa motaren eta analisi-metodologiaren arabera ere; alde geografikoak eta bilketa egin den garaiak ere eragin handia dute. Metodologia estandarizatuen gabeziak ikerketa ezberdinen arteko konparaketa oztopatzen du [14]. Ozeanoetako azaleraren kasuan, ozeanoetako MPen banaketa modelizatu da, mundu osoko eremu desberdinetan monitorizaturiko datuetatik abiatuta [44-46]; kopuru handienak Mediterraneo eta Ipar Pazifikoan aurkitu dira (3. taula, 3. irudia). Eredu horiek faktore ezberdinak hartzen dituzte kontuan modeloetan itsas hondakinen iturriak irudikatzeko, hala nola\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21038 245 Mikro-plastikoen iturriak eta egoera orokorra mundu mailako itsaso eta ozeanoetan kostaldeko populazio-dentsitatea, urbanizaturiko arroen proportzioa eta itsas flota-dentsitatea; eta kostaldearen geografia eta itsas korronteak kontuan izanik, MPen banaketa munduko ozeanoetan simulatzen dute. Thompson eta lankideek [27], Eskoziako iparraldeko azaleko uretan denborarekiko aldaketak aztertzeko etengabeko plankton-grabagailuak jasotako laginen bitartez, MPen kopuruaren handitze nabarmena erakutsi zuten, 1960ko eta 1970eko hamarkadetako datuak 1980ko eta 1990eko hamarkadetakoekin konparatuz. Hala ere, zenbait ikerketak erakusten dute monitorizazioak emaniko MP kopuruak ez direla espero zitekeen bezain altuak; horrek aditzera eman dezake itsas hondoan pilaketa gertatzen ari litzatekeela [12, 13, 20]. Bai Woodall eta lankideek [12] bai Sánchez-Vidal eta lankideek [13] 42 eta 3500 m bitarteko sakoneretako itsas sedimentuetan eginiko ikerketen arabera, mikrozuntzek osatzen dute frakzio nagusia, emaitza-tarte aldakor batean (4. taula). 4. taula. MP kopurua itsas sedimentuetan, munduan zehar (MPs/50 ml sedimentuko) [12, 13]. kokalekua MP kopurua 50 ml sedimentuko Ipar Atlantiko Subpolarra 10-15 Ipar-ekialde Atlantikoa 5-40 Mediterraneoa 0-35 Hego-mendebalde Indiakoa 1,4-40 Hondartzetako sedimentuei dagokienez, Browne eta lankideek [32] sei kontinentetako 18 hondartza aztertu zituzten, eta MP kopuru altuenak populazio altuko aldeetan aurkitu zituzten. Garbitegietako ur-hondakinetatik eratorritako zuntzak identifikatu zituzten MP iturri nagusienetarikotzat. Lagineko MP kopurua, 2 (Australia) eta 31 (Portugal, Erresuma Batua) item artean egongo litzateke 250 ml sedimentuko, 1 mm baino tamaina txikiagoa duten partikulei dagokienez. 5. ONDORIOAK EtA GOGOEtA Orain hasi gara begietara ikusezina denaz kontzientzia hartzen. Literaturan aurkitu den lan kopuruak, batez ere azken hamarkadan, MPek ingurumenean duten presentzia eta inpaktuagatik hartu duten interesa eta garrantzia azpimarratzen du. komunitate zientifikoak eta ingurumen-agintariek MPen definizioa zehaztu dute azken urteetan: 5 mm baino txikiagoak diren partikulek osatzen dute. Hainbat ikerketa-lanek MPen jatorria aztertzea"

ERROR: type should be string, got "https://doi.org/10.1387/ekaia.21650 157 FODMAP urriko dieta eta haien erabilgarritasuna hesteko gaixotasunen maneiuan FODMAP azpitaldea Molekula mota Hesteko garraio-sistema Disakaridoak Laktosa (glukosa+galaktosa) eta maltosa (glukosa+glukosa). Guztiak α loturez elkartuak. Laktosa erraz digeritzen da heste mehean laktasa entzima funtzionala bada. Hidrolizatzean, askatzen diren glukosa eta galaktosa garraio aktiboz xurgatzen dira. Laktasa entzimaren faltak edo funtzionaltasun ezak ez du laktosa hidrolizatzea ahalbidetuko. Ondorioz, heste lodira garraiatuko da, eta hango bakterioek hartzituko dute. Talde etniko eta lurralde desberdinen artean, laktasaren defizientziak prebalentzia aldakorra du: % 2 izatetik, adibidez lurralde eskandinaviarretan, % 90 izatera, Asiako zenbait lurraldetan. Heste mehean kokatzen diren eskuila-ertzeko zeluletako entzimek, glukosidasa deiturikoek, maltosa ere deskonposatzen dute, monosakarido-unitatetan. Glukosidasak funtzionalak ez direnean, heste lodiko mikrobiotak hartzitzen du maltosa. Monosakaridoak Fruktosa, glukosa eta galaktosa. Hiru monosakarido hauek garraio aktiboz xurgatzen dira. Fruktosa heste mehean xurgatzen da GLUT-2 eta GLUT-5 garraiatzaileen bidez, zeinak heste biloen eskuila ertzeko zeluletan aurkitzen baitira. GLUT-2 bidezko xurgapena errazago gertatzen da baldin fruktosarekin batera glukosa ere badago, hau da, biak batera eta kantitate antzekoetan agertzen badira. Glukosa baino kantitate handiagoan agertzen denenan, ordea, okerrago xurgatzen da fruktosa. Horregatik, elikagaiak «gehiegizko fruktosa» duenean (fruktosa gehiago glukosa baino), gaizki xurgatzen da, eta, beraz, FODMAP bat dela jotzen da. Fruktosa bakarrik xurgatzeko gaitasun eskasa du biztanleriaren % 30ek, eta, zenbait heste-gaixotasun duten pertsonetan, are handiagoa da prebalentzia hori. Bestalde, glukosa eta galaktosa epitelioan barrena xurgatzen dira eta porta zainari esker garraiatzen dira gibelera. Kontzentrazio baxuetan, glukosa, sodioaren mende dagoen garraiatzaile bati esker xurgatzen da. Kontzentrazio altuagoetan, bigarren garraiatzaile bat aktibatzen da. Galaktosa ere, garraiatzaile berak erabiliz xurgatzen da. Monosakarido horiek xurgatzen ez direnean, heste lodira iritsiko dira, eta han hartzituko dira. Poliolak Manitola, sorbitola, xilitola eta maltitola (manosa, glukosa, xilosa eta maltosaren karbonilo taldea alkohol talde batera erreduzitzen denean eratzen dira, hurrenez hurren). Manitola eta sorbitola antzeko pisu eta tamaina molekularra duten sei karbonoko poliolezko isomeroak dira. Hidrolixo talde baten orientazioan desberdintzen dira soilik. Partzialki xurgatzen dira heste meheko epitelioan zehar difusio pasiboz. Polidextrosek eta isomaltasek ere, elikagaietan erabiltzen diren gehiagarriak direnek, antzeko jarrera dute. Xurgatzen ez diren poliolak, heste lodira ailegatzean, hartzitu egiten dira.\n158 Ekaia, 2020, 38, 155-182 G. Perez-Junkera, A. Lasa, J. Miranda, V. Navarro, E. Simón, I. Larretxi, O. Martinez, M. Bustamante, I. Txurruka, M. Vazquez-Polo rrantzi handia ematen ari zaio FODMAP-kontsumoa murrizteak osasunean izan dezakeen eragina aztertzeari. Nabarmentzekoa da, adibidez, hesteko aztoratze funtzionalak dituzten pazienteen artean gertatzen dena, FODMAPz urria den dieta egitean urdail-hesteetako sintomak murrizten dituela ikusi baita [4-6]. Azken urteotan «FODMAP berriak» izena eman zaien beste molekula batzuk ere pasatu dira dietako substantzia horien taldea osatzera. Molekula horien artean, jarraian zehazten direnak dira ezagunenak: — Pasiboki xurgatutako monosakaridoak, hala nola xilosa eta arabinosa. Xilosa pentosa bat da, urdaileko xurgapen-probetan pasiboki eta astiro-astiro xurgatzen dena. Xurgatzen ez dena heste lodian hartzitzen da. Elikagaien xilosa-edukia ez dago ondo definituta, baina jakina da barazki eta frutetan agertzen dela. Arabinosa elikagaietan gehigarri gisa erabiltzen da eta aipatutako FODMAPen eragin antzekoak ditu (xurgapen geldoa eta ez guztizkoa; ondorioz, heste lodira heltzean hartzigarria da). — Digeriezinak diren beste oligosakarido batzuk: Heste mehean hidrolizatzen ez diren dietako beste oligosakarido batzuk ere existitzen dira, hala nola isomalto-oligosakaridoak (sojaren eratorrietan) eta xilo-oligosakaridoak (bambu ernamuinean eta zenbait fruta eta barazkitan). Hala ere, eguneroko dietan sarri kontsumitzen ez diren elikagaiak dira, eta ez dago haien edukiaren balioa adierazten duen zerrenda kuantitatiborik. Oro har, ez dira sintoma eragile garrantzitsurik izango, baina herrialde konkretu batzuetan, Japonian adibidez, konposatu hauen elikagai-iturriak gehiago kontsumitzen direnez, osasunean eragina ote duten ala ez jakitea interesgarria litzateke. — Laktulosa: Laktosaren isomero bat da; sintetikoki esnea berotuz lortzen da eta medikuntzan laxante bezala erabiltzen da. Hala ere, entzefalopatia hepatikoa duten pazienteetan, laktulosak jasaten duen hartziduraren ondorioz, koloneko pH-a murrizteko eta era honetan nitrogeno molekulen absortzioa gutxitzeko ere erabiltzen da. — Inulina: Fruktosa molekula ugari (20-60 bitarte) elkartzean sortzen den oligofruktanoa da. Industrian jogurretan gehitu ohi da elikagai prebiotikoak egiteko. Kate luzeeneko inulinek heste mehean efektu osmotikoa dutela ikusi da [4]. 2. ZER ERAGIN DUTE FODMAP-ek OSASUNEAN? FODMAPak osatzen dituzten zenbait molekula (GOS eta FOSak kasu) zuntz dietetikoaren barnean ere sailkatzen dira, eta beraz, zuntzak osasunean izan ditzakeen efektuak dituzte. Uraren atxikipena eragiten dute; horrela, digestio-hodiko ur edukia handitzen da. Bestalde, hesteetako mi-\n162 Ekaia, 2020, 38, 155-182 G. Perez-Junkera, A. Lasa, J. Miranda, V. Navarro, E. Simón, I. Larretxi, O. Martinez, M. Bustamante, I. Txurruka, M. Vazquez-Polo elikagai kendu eta zein ez eta zenbat denboraz mantenduko den ere erabakiko da. Dieta nutrizionalki egokia izatea zaila da, oso murriztailea izan baitaiteke eta gabeziak ekar baititzake. Adibidez, Molina-Infante et al.-ek 2016an egindako ikerketa batean kaltzio-ingesta murrizten zela ikusi zuten, batez ere esne eta esnekien kontsumoa jaisten zelako. Gabezia hau garrantzitsua izan daiteke umeetan, nerabeetan, haurdun edo edoskitzaroan dauden emakumeetan eta emakume postmenopausikoetan. Esnekiak murriztean ondorio larririk ez izateko, kaltziotan aberatsak diren beste elikagai batzuk bilatu behar dira [16]; esaterako, animalia-jatorriko beste elikagai batzuetan ere agertzen da, baina kantitate txikiagoetan: adibidez, mariskoan, hezur eta guzti jaten diren arrainetan eta abarretan. Urak ere badu kaltzioa, batez ere ur gogorrak, baina kaltzio hori ez da oso erabilgarria izaten [17]. Horrez gain, beste FODMAP batzuen ingesta murrizteak, FOS eta GOSena adibidez, zuntzetan aberatsak diren elikagaien kontsumoa murriztea dakar, eta ondorioz, idorreriarekin eta mikrobiota onuragarriaren murrizketarekin erlazionatu da [2, 18]. Ikerketa batean, HNSa (heste narritakorraren sindromea) zuten pazienteen artean, lau astez FODMAP urriko dieta egin eta gero, lumeneko bifidobakterioak nabarmenki murriztu zirela konturatu ziren, beste bakterio taldeen edo bakterio kopuru totalaren gain eraginik izan gabe [19]. Beste ikerketa batean, hori ere HNSa zuten pazienteen artean egina, gorotzetako bakterioak neurtu ziren [20]. Ikerketa horretan, pertsona talde batek FODMAP urriko dieta egin zuen eta beste talde batek Australian ohikoa den dieta. Interbentzioa hiru astez mantendu ostean, Clostridium coccoides eta Akkerkmansia muciniphila deritzen espezieen murrizketa nabarmena ikusi zen gorotzetan —lehen espeziak burutiratoa sortzen du, eta bigarrena mukosa osasuntsua izatearen erantzule da—. Ruminococcus espeziaren kantitateak, ordea, mukosa kontsumitzen duen bakterio kaltegarriarenak, areagotu egin ziren. Hala ere, bigarren ikerketa horretan ez zen bifidobakterioen murrizketarik ikusi. Efektu horien aurrean, esan beharra dago dieta egokiro ezartzekotan zuntz-ingesta aproposa bermatu beharra dagoela beste elikagai batzuen bitartez; horrela, idorreria edo floraren murrizketa bezalako efektuak saihestuko dira. Dieta honen balizko eragin kaltegarriak ezeztatzeko, FODMAP urriko dietaren izaera murriztaileak elikadura-portaeraren Nahasmenduen garapenean eragina izan dezakeela ikusi da, batez ere komorbilitate psikologikoak dituzten pertsonetan [21]. Efektu desiragaitz horien guztien aurrean, argi dago FODMAP urriko dieta profesionalen laguntzaz egin beharreko dieta dela, baina, errealitatean, pertsona gehienek inolako laguntzarik gabe jartzen dute praktikan. Dietista-nutrizionistaren lana ezinbestekoa da dieta ezartzeko orduan, beharrezkoa baita dietaren helburuak zeintzuk diren ezagutzea: oreka nutri-\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21650 163 FODMAP urriko dieta eta haien erabilgarritasuna hesteko gaixotasunen maneiuan zional eta kaloriko egokia izatea, maiztasun handiko jarraipena egitea, eta dieta elikadura-portaerara eta bizi-estilora moldatzea [2]. FODMAP urriko dieta konplexua da, eta irakasteko eta ikasteko zaila [2]. Gainera, denbora luzean hura mantentzea zail egiten da, eta nahiko garestia da; izan ere, FODMAPz urriak diren alternatibak edo aukerak bilatzea eta erostea garestiagoa izan daiteke [22]. Kontuan izanik sintomen hobekuntza lortzeko dietarekiko atxikipen handia lortzea ezinbestekoa dela [23], beharrezkoa da dieta aukera anitzekoa eta erakargarria izatea. Dieta nutrizionalki egokia eta orekatua izan dadin eta efektu desiragaitzik sor ez dezan, lehendabizi, beharrezkoa da dietatik kenduko diren elikagaiak nola ordezkatu behar diren jakitea [7, 24]. Horrez gain, dieta hau ez da bat-batean ezartzen edota norberak nahi duen moduan. Pauso batzuei jarraitu beharra dago. Dieta ezarri aurretik, adibidez, lehenik, balorazio nutrizional eta klinikoa egin behar da. Beharrezkoa da elikadura-portaera, bizi-estiloa, jarduera fisikoa, familiako historia klinikoa, alergiak, intolerantziak, medikamentuak eta gorputz-masaren indizea aztertzea. Adibidez, kontsumitutako zuntz-, gantz-, espezia-, alkohol- eta likido-edukiak balioztatu behar dira, gaixotasunaren sintometan eragina izan baitezakete [2]. Ondoren, dieta honek hiru fase biltzen ditu: hasteko, 2-6 astez FODMAP urriko dieta bat ezartzen da; ondoren, berrezarpen-fase batek jarraitzen du, eta, amaitzeko, FODMAP mota ezberdinen ingestaren pertsonalizazioa egiten da [25]. Lehen fasean, FODMAPz urri diren elikagaiak har daitezke, eta FODMAPz aberatsak direnak saihestu behar dira (2. taula). Fasearen helburua dietak efekturik duen jakitea da. Hasierako fasean, bitartean eta amaieran agertzen diren sintomak eskala baten bidez neurtzen dira, FODMAPz urri den dieta zorrotza egitea baliagarria den edo ez ikusteko [26]. FODMAPz urri den dieta eraginkor bat eginez gero, sintomak 3-4 asteren buruan murriztu edo normaldu beharko lirateke. Murrizketa-fasearen ondoren, ekidin diren elikagaiak berriro hartu beharko dira. Murriztutako elikagai taldeak banaka sartzen dira dietan eta, horrela, sintomen eragile diren elikagai zehatzak zeintzuk diren determinatuko da. Era honetan, elikagai horien edo konposatu dietetiko zehatz batzuen aurrean, pazientearen banakako tolerantzia zein den adieraziko da. Sintomen hobekuntza lortzen duten pazienteei, ez zaie sintoma-eragile diren elikagaiak jaten uzten. Dena den, elikagaien gutxinakako tolerantzia probatzea garrantzitsua da, denbora luzez elikagai batzuen ingesta alferrik murriztu behar ez izateko eta ondorioz urdail-hesteko ekosistema mikrobianoa ez kaltetzeko. Horrela, pertsona hauen bizi kalitatea ez da urrituko [27]. Dieta pertsonalizatzearen fasean, gaizki toleratu diren elikagaiak jateari uzten zaio. Hala ere, dietatik ezabatutako elikagaien tolerantzia berriro pro-\n166 Ekaia, 2020, 38, 155-182 G. Perez-Junkera, A. Lasa, J. Miranda, V. Navarro, E. Simón, I. Larretxi, O. Martinez, M. Bustamante, I. Txurruka, M. Vazquez-Polo tzea ez dela oso erabilgarria. Hori dela eta, dietoterapia gero eta gehiago erabiltzen da sintomak murrizteko helburuarekin [29]. Proposatzen diren dieten artean, FODMAP urriko dieta nabarmendu da, FODMAPek hestean duten eragina zein zen jakin zenean eta konposatu horien eragite mekanismoa ezagutu zenean, substantzia hauek dietatik kentzeak efektu positiboak izan zitzakeela pentsatu baitzen. Hasiera batean, FODMAP urriko dieta fruktosa eta fruktanoak murriztean bakarrik zentratzen zen. Lehendabiziko dieta hori ezagutza urri batzuetan oinarritu zen, baina ordutik honako ikerketa berriek jakintza gehiago ekarri dute. Modu sistematikoan gaixo guztiei ezartzen zitzaien dieta izatetik era indibidualean ezartzen den dieta izatera igaro da. Orain, HNSa duen norbanako bakoitzak FODMAPekiko duen tolerantzia aztertzen da eta horren araberako dieta ezartzen da [4]. Dieta horren onurak epe motzeko eta epe luzeko interbentzioetan aztertu izan dira honako tauletan ikus daitekeen bezala. Taulako ondorio gehienek epe laburrean FUDa egin zuten pazienteen artean sintomen eta bizi kalitatearen hobekuntza bat lortu zela adierazten dute. Lorturiko emaitzek adierazi zuen FUDa epe luzez egiteak sintomen hobekuntza zekarrela eta zenbait kasutan sintomez gain egoera psikologikoarena ere bai.\n168 Ekaia, 2020, 38, 155-182 G. Perez-Junkera, A. Lasa, J. Miranda, V. Navarro, E. Simón, I. Larretxi, O. Martinez, M. Bustamante, I. Txurruka, M. Vazquez-Polo 5.2. Hesteetako Gaixotasun Inflamatorioa Hesteetako gaixotasun inflamatorioa (HGI) hesteetako hantura kronikoa eragiten duten gaixotasun errepikakorren taldea da. Geroz eta intzidentzia altuagoa duen mundu mailako arazoa da; haren prebalentzia 1/310 (Chron gaixotasunaren kasuan) eta 1/198 da (kolitis ultzeratiboaren kasuan) [42]. Haren etiologia guztiz ezaguna ez den arren, faktore genetikoek, inguruneak eta hesteko mikroorganismo eta erantzun immunearen arteko interakzio konplexuek parte hartzen dutela uste da [43]. HGIa duten pazienteek sintomen arintze-momentuak izaten dituzte, baina gaixoen proportzio esanguratsu batek sintomak izaten jarraitzen du, hestearen hantura aktiboak eragindakoak ez direnak. Hala ere, sintoma horiek hestearen funtzio-aztoratzearen Rome irizpideak betetzen dituzte [44]. Rome irizpideek urdail-hesteko aztoratze funtzionalen ondorioz sortzen diren sintoma klinikoak sailkatzeko balio dute. Chron gaixotasuna, kolitis ultzerosoarekin batera, HGIen adibide nagusia da. Gehienbat urdail-heste traktuan eragiten du. Sabel aldeko mina, sukarra, hesteetako buxadura, muki eta/edo odoldun beherakoa ager daitezke seinale kliniko bezala. Estatu Batuetan, adibidez, haren urteroko intzidentzia 3,1-20,2/100.000 biztanle da, eta prebalentzia 201/100.000 biztanle [45]. Espainiako Estatuan, 100.000 biztanleko 6-9 kasu diagnostikatzen dira urtero [46]. Datu epidemiologiko, genetiko eta immunologikoen arabera, faktore anitzeko etiologiadun aztoratze gisa aurkezten da, non batez ere genetikak eta ingurugiroak elkarri eragiten dioten [45]. FUDaren eraginkortasuna agerian geratu zen sintomen larritasuna murriztea lortzean; FADak sintomak handitzen zituen.\nhttps://doi.org/10.1387/ekaia.21650 173 FODMAP urriko dieta eta haien erabilgarritasuna hesteko gaixotasunen maneiuan kin banatzen dituzte beren seinale klinikoak: mialgien arazoak, artralgiak, nekea eta loaren aztoratzeak. Espainiako Estatuan fibromialgiaren prebalentzia % 2,4 ingurukoa da 20 urte baino gehiago duten norbanakoen artean. Emakumezkoetan askoz ere ohikoagoa da. Haren etiopatogenia ezezaguna da. Gaur egun, minaren erregulazioaren aztoratzea izango balitz bezala hartzen da kontuan [67-69]. 8. taula. FODMAP urriko dietak fibromialgia duten pazienteetan erakutsi dituen eraginak. Autoreak, urtea Laginaren tamaina eta interbentzioaren ezaugarriak Tratamenduaren iraupena Emaitza Marum et al., 2017 [70] FUDa (n = 38) 4 aste Nutrizionalki orekatua zen FUDarekin sintomen larritasuna murriztu zen, hala nola min somatiko, tentsio muskular, loaren kalitate, antsietate, depresio eta asteniaren larritasuna. Marum et al., 2016 [71] Helduak FUDa (n = 38) 4 aste FUDak urdail-hesteko sintomen murrizketa esanguratsua ekarri zuen. Laburdurak: FUD (FODMAP urriko dieta). Lortu ziren ondorioek FUDa egitearen onurak adierazi zituzten. 6. ONDORIOAK FODMAP urriko dieta erabilgarria eta eraginkorra da urdail-hesteko sintomak eragiten dituzten gaixotasunen maneiurako. Heste-narritakorraren sindromean, hesteetako gaixotasun inflamatorioan, zeliakian eta glutenarekiko sentikortasun ez-zeliakoan ager daitezkeen heste-sintomen murrizketarako eraginkorra dela erakutsi dute zenbait entsegu klinikok. Esklerosi sistemikoan eta fibromialgian ikerketa gutxiago egin badira ere, egun arte argitaratu diren lanek dieta erabilgarria izan daitekeela adierazi dute. FODMAP urriko dietari jarraitzeak eguneroko dietan ohikoak diren zenbait elikagai murriztea dakar du, hala nola lekaleak, esnekiak, fruta eta barazki batzuk, eta murrizketa horrek, arretaz egiten ez bada, gabezia nutrizionalak pairatzera bultza dezake pertsona. Hori dela eta, FODMAP urriko dieta egiteko dietista-nutrizionisten kontrola ezinbestekoa da, pazientea\n174 Ekaia, 2020, 38, 155-182 G. Perez-Junkera, A. Lasa, J. Miranda, V. Navarro, E. Simón, I. Larretxi, O. Martinez, M. Bustamante, I. Txurruka, M. Vazquez-Polo hezi beharko baitu dietatik baztertzen dituen elikagai horiek zein beste elikagairekin ordezkatu behar dituen irakatsiz. Gainera, dietaren ezarpena pausoz pauso egin beharra dago, elikagai bakoitzarekiko tolerantzia aztertuz, beti ez baitira norbanako guztientzat elikagai berak baztertu behar. Dieta pertsonalizatua izango da, pertsonak ondo toleratzen duela frogatuko da, eta oreka nutrizionala bermatu beharko du. Horrez gain, pazientearen jarraipena egitea beharrezkoa izango da dietarekiko atxikimenduaren beherakada bat gerta ez dadin denborarekin. Etorkizunera begira, dieta horren inguruan ikertzen jarraitu beharra dago. Egin diren entsegu klinikoek epe laburrean heste-gaixotasunetan efektu onuragarriak dituela erakutsi badute ere, beharrezkoa da epe luzera FODMAP urriko dietak zer-nolako eraginak izango dituen aztertzea. Horrez gain, hesteko sintomez aparte, hestez kanpoko sintometan ere onurarik duen ikustea interesgarria litzateke, edota beste gaixotasun batzuetan (heste-hanturarik gertatzen ez denetan) erabilgarria izan daitekeen edo ez ikertzea. Hori horrela izanik, eta gaur arteko emaitzak ikusita, aipatutako neurriekin ezarriz gero eta adherentzia mantenduz gero, argi dago gaixo askoren sintomatologia apaltzen duen eta ondorioz haien bizi-kalitatea ere hobetu dezakeen dieta baten aurrean gaudela."