raw_text
stringlengths 2
128k
|
|---|
igbó àárín cross river àti odò niger igbó àárín cross river àti niger jẹ́ tí ó wà ní àárín ìpínlẹ̀ cross river àti odò niger ní apá gúúsù ìlà oòrùn nàìjíríà bí igbó náà ṣe rí igbó náà tàn dé àwọn ìpínlẹ̀ bi abia akwa ibom anambra ebonyi àti imo ilẹ̀ tí ó gbà sì tó àdúgbò ibè ní omi ìgbà ẹrùn ibẹ̀ sì jẹ́ láàrin oṣù kejìlá sí oṣù kejì wàhálà tí ó búyọ ní àdúgbò igbó náà àdúgbo tí igbó náà wà jẹ́ àdúgbò tí ó ti ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ olùgbé fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún èyí mú kí wón ma gé àwọn igi inú igbó yìí lulẹ̀ fún iṣẹ́ àgbẹ̀ láti kólé síbẹ̀ àti fún àwọn ǹkan míràn bi kí kó ilé ìṣẹ́ fún ṣíṣe epo rọ̀bì ní port harcourt àwọn igbó sì wà ní ìpínlẹ̀ anambra àti àwọn ibọ̀ míràn ṣùgbọ́n àwọn wọ́n gbin àwọn igi sínú igbó nítorí kí wọ́n le gé wọn láti ṣe pákó |
regina chukwu regina chukwu jẹ́ òṣèrébìnrin àti olùgbéjáde fíìmù ọmọ orílẹ̀ èdè nàìjíríà ìpìlẹ̀ àti ẹ̀kọ́ rẹ̀ wọ́n bí regina chukwu ní ìpínlẹ̀ èkó ó lọ ilé-ìwé alimosho primary and grammar school kí ó tó tẹ̀síwájú ní polytechnic ìpínlẹ̀ èkó |
àwùjọ áfríkà style=background-color #b0c4de | èdè lingua franca english american and caribbean french canadian haitian haitian creole spanish portuguese papiamento and dutch style=background-color #b0c4de | ẹ̀sìn christianity islam traditional african religions afro-american religions àwùjọ áfríkà jẹ́ àpapọ̀ àwọn àwùjọ tí ó wá láti áfríkà pàápàá jùlọ àwọn tí ó wà ní orílẹ̀ èdè amẹ́ríkà lọ́wọ́lọ́wọ́ wọ́n ma ń fi ọ̀rọ̀ náà ṣàpèjúwe àwọn tí ó aláwò dúdú ní ìwọ oòrùn àti àrin áfríkà tí àwọn òyìnbó kó lẹ́rú ní àárín centuri kẹríndínlógún sí ọ̀kàndínlógún ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ẹrú yìí ni wọ́n kọ́ lọ àwọn orílẹ̀-èdè bi brazil amẹ́ríkà àti haiti wọ́n tún le fi ọ̀rọ̀ náà ṣàpèjúwe àwọn ọmọ àríwá áfríkà tí won kìí se aláwò dúdú ṣùgbọ́n tí wón kó lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè míràn ní ayé ìsinsìnyí wọ́n ń fi ọ̀rọ̀ náà ṣàpèjúwe àwọn ènìyàn tí ó kó láti áfríkà lọ sí orílẹ̀ èdè míràn aájò african union au sọ wípé àwùjọ áfríkà jẹ́ àwọn ọmọ áfríkà tí kò gbé ní ilẹ̀ míràn yàtò sí ilẹ̀ áfríkà tí wón sì ṣe tán láti gbé ilẹ̀ áfríkà lárugẹ |
orin ní áfríkà nítorí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn pe ẹ̀yà àti èdè ló wà ní áfríkà oríṣiríṣi ẹ̀yà orin ni wọ́n ń kọ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀yà àti orílẹ̀-èdè sì ní àṣà orin díè nínú àwọn orin ní áfríkà ni amapiano jùjú fuji afrobeat highlife makossa kizomba àti àwọn orin míràn ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn èlò orin sì ni wọ́n ń lọ̀ ní áfríkà àwọn àṣà orin kọ̀kan ní latin american bi cumbia salsa music son cubano rumba conga bomba samba àti zouk jẹ́ àṣà tí àwọn ọmọ áfríkà tí wọ́n kó lẹ́rú dá kalẹ̀ ara ǹkan tí ó tún mú orin áfríkà yàtò ni ìpè àti ìdáhùn tí ó ma ń wà nínú orin wọn ènìyàn tàbí ohun èlò kan ma kọrin àwọn tó kù sì ma gbe tẹ̀lé ọ̀pọ̀lopọ̀ àwọn orin áfríkà jẹ́ orin àtenudẹ́nu láti ìran kan sí òmíràn orin jẹ́ nkan tí ó ṣe pàtàkì sí àwọn ẹ̀sìn ní nàìjíríà ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ẹ̀sìn ma ń fi orin pìtàn láti ìran kan sí òmíràn wọ́n sì ma ń jó sí orin tí wọ́n ń kọ |
àwọn èdè ní áfríkà ìye àwọn èdè tí wọ́n so ní áfríkà lé ní ẹgbẹ̀rún méjì kódà àwọn míràn sọ wípé ó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́ta nàìjíríà nìkan ní tó èdè ẹ̀ẹ́dẹ́gbẹ́tagẹ́gẹ́ bí sil ethnologue ṣe fi léde áfríkà jẹ́ ara àwọn ilẹ̀ tí oríṣiríṣi àwọn èdè pò sí jù àwọn èdè áfríkà wá láti oríṣiríṣi ìdílé èdè àwọn bi àwọn èdè kéékèèké míràn wà tí wọn kò tí ì sì nínú ìdílé kan kan àwọn èdè kọ̀kan tún wà ní ilẹ̀ áfríkà tí wón jẹ́ èdè tí ọ̀pọ̀lopọ̀ àwọn ẹ̀yà ń sọ àwọn èdè bi arabic somali amharic oromo igbo swahili hausa manding fàtini ààjọ african union kéde ọdún 2006 gẹ́gẹ́ bi ọdún àwọn èdè áfríkà |
àtòjọ àwọn ẹ̀yà ní nàìjíríà àwọn ẹ̀yà ilẹ̀ áfríkà lé ní ẹgbẹ̀rún oríṣiríṣi ibi sì ni ó ní èdè àti àṣà wọn bí ó tilè jẹ́ wípé kò sí àkọsílẹ̀ tó dájú nípa iye àwọn ènìyàn tí ó ń sọ àwọn oríṣiríṣi èdè ní áfríkà nítorí pé kò sí àwọn ohun èlò tí wọ́n nílò láti ka àwọn ènìyàn ní àwọn ibi kan ní áfríkà àti nítorí pé iye àwọn olùgbé áfríkà ńapọ̀ si lójojúmọ́ àtòjọ àwọn ẹ̀yà áfríkà èyí ni àtòjọ àwọn ẹ̀yà ní áfríkààwọn tí ó lé ní mílíọ̀nù mẹ́wàá tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ |
àwọn ọlúgbé áfríkà ìye àwọn olùgbé áfríkà ní bi ọgọ́rùn-ún ọdún sẹ́yìn ti pọ̀ si pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ iye ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn olùgbé yìí sì jẹ́ ọ̀dọ́ ara ìdí fún eléyìí ni pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn ní àwọn orílẹ̀ èdè kọ̀kan ní ilẹ̀ áfríkà kìí dàgbà kọjá àádọ́ta ọdún iye àwọn olùgbé ilẹ̀ áfríkà ní ọdún 2020 tó bílíọ́nù kan lé ní ọ́ọ̀dúnrún mílíọ̀nù tí iye àwọn olùgbé yìí sì ń dàgbà si pẹ̀lú 25 ní ọdọọdún orílẹ̀-èdè tí ó ní àwọn olùgbé jù ni nàìjíríà pẹ̀lú olùgbé tí ó lé ní igba mílíọ̀nù ní ọdún 2020 ìfojúdá àwọn olùgbé áfríkà láàrin ọdún 1950 sí 2021ad èyí ni ìfojúdá àwọn olùgbé áfríkà láàrin ọdún 1950 sí 2021ad bí ààjọ united nations ṣe fi léde |
odò congo odò congo river tí àwọn ènìyàn mọ̀ tẹ́lẹ̀rí sí odò zaire ní odò kejì tí ó gùn jùlọ ní ilẹ̀ áfríkà odò nile nìkan ni ó kéré jùlọ ó tún wà lára àwọn odò tí ó tóbi jùlọ ní àgbáyé òun ni odò tí ó jìn jùlọ ní àgbáyé jíjìn rẹ̀ tó ìwọ̀n ẹsẹ̀ okòó lé ní ẹ̀ẹ́dẹ́gbẹ́rin720 gígùn odò congo tó orúkọ orúkọ odò náà congo/kongo wá láti ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn kongo tí wọ́n ti fi gúúsù etí odò náà ṣe ilé rí ọ̀pọ̀lọpọ̀ mọ àwọn ẹ̀yà tí ó ń gbé ibẹ̀ yìí sí esikongo |
chemama chemama jẹ́ orúkọ àdúgbò tí ó wà ní àríwá eti odò senegal ní mauritania ilẹ̀ náà tó kìlómítà méjìlélọ́gbọ̀n ní àríwá eti odò náà òun ni agbègbè fún iṣẹ́ àgbẹ̀ ní orílẹ̀-èdè mauritania ìgbà òjò ní agbègbè chemama jẹ́ láàrin ọdún oṣù karùn-ún sí oṣù kẹsàn-án òjò tí ó ń rọ̀ ní agbẹ̀gbẹ̀ chemama sì kéré níye àwọn olùgbé àgbègbè náà jẹ́ àwọn ẹ̀yà maures tí ó kó láti orílẹ̀ èdè mauritanian àti àwọn aláwọ̀ dúdú tí ó kó láti àwọn orílẹ̀ èdè láti gúúsù chemama nígbà ìjọba akónilẹ́rú àwọn maure ma ń wá láti kó àwọn ǹkan iyebíye ní agbẹ̀gbẹ̀ náà ní àwọn ọdún 1980s àgbègbè náà jé ibi tí ọ̀pọ̀lopọ̀ àwọn ìjà ẹ̀yà tí ṣẹlẹ̀ èyí sì mú kí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aláwò dúdú orílẹ̀ èdè náà kó lọ orílẹ̀-èdè senegal ní ọdún 1989 |
àgbègbè kasaï agbègbè kasai jẹ́ àgbègbè kan ní àárín gúúsù orilẹ̀-ede democratic republic of the congo ó pín orúkọ pẹ̀lú odò kasai lẹ́yìn òmìnira congo ní ọdún 1960 kasai kúrò lábẹ́ ìdarí orílẹ̀-èdè belgium láti di ilẹ̀ òmìnira lẹ́yìn ìṣekúpa patrice lumumba ní ọdún tí ó tẹ̀le kasai padà sí congo kí o tó di ọdún 2015 agbègbè kasai wà lábẹ́ ìdarí méjì kasai-occidental àti kasai-oriental lẹ́yìn ọdún 2015 wọ́n pín sí márùn-ún àwọn àgbègbè márùn-ún náà ni ìsọ̀tẹ̀ sí ìjọba ní ọdún 2017 ní ọdún 2017 àìní fẹ́ àwọn olùgbé sí ìwà jẹ gúdú jerá ní ìjọba congo fa ìdìde àti ìsọ̀tẹ̀ sí ìjọba èyí mú kí àwon ènìyàn tí ó lé ní mílíọ̀nù kan pàdánù ilé wọn àwọn ọmọdé láàrin wọn sì fèrè tó mílíọ̀nù kan èyí fa ebi ní agbẹ̀gbẹ̀ náà |
ajaland ajaland jẹ́ àgbègbè kan tí àwọn ẹyà aja ń gbé ní benin àti togo ìwọòrùn áfíríkà ní àárín ọdún 1500ad sí 1700ad àgbègbè náà jẹ́ àárín kí kọ́ni lẹ́rú atlantic slave trade àgbègbè yìí wà lábẹ́ ìṣàkóso ijoba whydah àti lábé ìjọba allada síbẹ̀síbẹ̀ bí david ross ṣe sọ àwọn ọba àgbègbè yìí kò dárí gbogbo ilẹ̀ agbègbè náà àwọn ilẹ̀ díè míràn wà lábẹ́ àwọn ọba míràn ní àyíká |
liptako liptako jẹ́ àgbègbè kan ní ìwọ̀ oòrùn áfríkà ní ayé àtijó àgbègbè liptako nígbà náà jé ara ìlà oòrùn burkina faso gúúsù ìwọ̀ oòrùn niger àti díẹ̀ nínú ilẹ̀ mali àgbègbè náà jẹ́ ilẹ̀ òkè tí ó bẹ̀rẹ̀ láti apá ọ̀tún odò ọya liptako bá liptako emirate pín orúkọ ilẹ̀ àwọn mùsùlùmí fulani kan tí brahima saidu dá kalẹ̀ orúkọ míràn tí wọ́n tún ń pe àgbègbè náà ni liptako-gourma nítorí àwọn ènìyàn gourmantche people tí ó ń gbé ibẹ̀ liptako ní ayé òde òní tí ọ̀pọ̀lopọ̀ ilẹ̀ rẹ̀ wà lábẹ́ burkina faso pẹ̀lú agbègbè tera àti say àti apá ibi kan ní mali jẹ́ ilẹ̀ òkè pẹ̀lú olùgbé tí ó kéré níye àwọn olùgbé ibè tí ó jẹ́ ẹ̀yà fula tí a tún mọ̀ sí liptaako tàbí liptako fula jẹ́ olùsọ́ àgùntàn àti màlúù say àgbègbè itajà kan ní ẹgbẹ́ odò oyaniger tí ó gbajúmọ̀ ní àwọn ọdún 1800s ní àwọn arajà tí ó ń gba ọ̀nà ọjà àwọn ẹ̀yà fula nínú liptako wá ní àwọn ọdún 1900s wọ́n rí wúrà àti àwọn àlùmọ́nì míràn níbẹ̀ èyí ni ó mú kí liptako-gourma authority kalẹ̀ ní ọdún 1970 |
lubaland lubaland jẹ́ igbó kan ní gúúsù odò congo níbi tí àwọn ẹ̀yà luba ń gbé ni gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀ èdè democratic republic of the congo ní ìgbà 1500 ce àwọn ilẹ̀ luba parapò láti di ìjọba kan tí leopold ii ọba belgium padà kógun wọ̀ ní 1885 leopold ii sì padà sọ́ di ara àwọn congo free state lubaland gùn láti odò lwembe dé ìlà oòrùn odò congo ilẹ̀ náà kún fún igbó yàtò sí upemba depression |
mandera triangle mandera triangle jẹ́ àgbègbè kan ní ìlaòrùn áfríkà níbi tí ethiopia kenya àti somalia ti pàdé agbègbè náà wà ní ìlú mandera ní mandera county ọ̀pọ̀lopọ̀ awọn olùgbé àgbègbè náà jé ará somalia àwọn olùsọ́ àgùntàn ma ń gbs ibè kọjá láti wá omi àti oúnjẹ fún àwọn ẹranko wọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìjà sì ni ó ma ń ṣẹlẹ̀ níbè nítorí ìjà abẹ́lé tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní somalia ìjà láàrin àwọn ológun ethopia àti àwọn agbẹ́bon ní somalia ìjà láàrin ẹ̀yà kíkó àwọn ǹkan ọ̀sìn láàrin àwọn ada ẹranko àti àwọn ǹkan míràn ló mú kí united states department of state ṣe àgbéjáde pé ibè jẹ́ ara àwọn ibi tí wàhálà tí ń ṣẹlẹ̀ jù ní àgbáyé wọ́n ní pé àwọn ǹkan ogun tí wón gbé wá láti orílẹ̀ èdè yemen dé sí somalia wọ́n sì gbé wọn gba mandera triangle kí wọ́n tó gbé wọn lọ àwọn orílẹ̀ èdè áfríkà miran |
maputaland maputaland jẹ́ àgbègbè kan ní apágúúsù áfríkà ó wà ní apá àríwá kwazulu-natal south africa láàrin eswatini àti etí odò àwọn míràn tún gbàgbọ́ pé apá kan gúúsù mozambique wà lára rẹ̀ àwọn ibi tí ẹyẹ ń gbà kọjá àti àwọn ẹranko tí à ń pè ní coral reefs tí ó wà nínú odò jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ìdí tí ọ̀pọ̀lopọ̀ ma ń fí wá sí maputaland ilẹ̀ maputaland àwọn òkè ubombo ni ó yí gúúsù maputaland ká ní apá ìwọ̀ oòrùn òkun índíà sì ló yíká ní apá ìlà oòrùn ilẹ̀ ibè tó 10000 km2 láti ìlú hluhluwe àti àríwá lake st lucia títí dé àlà mozambique àti south africa àti maputo ní orílẹ̀ èdè mozambique tongaland wọ́n sọ apá ibìkan maputaland ní tongaland nítorí àwọn ènìyàn tonga tí ó gbé níbẹ̀ ṣùgbọ́n ní ọjọ́ kọkànlá oṣù kẹfà ọdún 1895 great britain fi ipá gba tongaland |
mashonaland mashonaland jẹ́ àgbègbè kan ní àríwá zimbabwe ó jẹ́ ilé fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ní orílè-èdè zimbabwe ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn ní mashonaland wá láti ẹ̀yà shona èdè zezuru àti korekore sì ni ó gbajúmọ̀ jù níbẹ̀ harare ni ìlú tí ó tóbi jù níbẹ̀ chitungwiza sì ni ó tóbi tẹ̀le wọ́n pín àgbègbè mashonaland sí mẹ́rin harare olú-ìlú zimbabwe jẹ́ àgbègbè ara rẹ̀ ilẹ̀ mashonaland ilẹ̀ náà ní òkè fífẹ̀ tí apá àríwá àti ìwọ oòrùn àríwá rẹ̀ sì tè lọ ilẹ̀ ibi tí ó wálẹ̀ jù lára òkè náà ni àríwá ilẹ̀ òkè náà odò zambezi sì ló sújọ sí ibè orílè-èdè zambia ló wà lẹ́yìn odò náà odò munyati àti agbègbè midlands ni ó wà ní gúúsù àlà òkè náà |
laingsburg south africa laingsburg jé ìlù tí ò wà ní western cape ní apá gúsù ìlè africa ó jé ìlú tí ètò ǹkán ọ̀gbìn tí gbìlẹ̀ ó parun nípasẹ̀ ìkún omi tí ó ṣẹlẹ̀ ni ọdún 1981 ìwọ̀n ilé laingsburg wá ní n1 routení lat-3320long2085 ní ìwò òrùn cape ni south africa ìlú yìí wá ní great karoo ìlú aṣálè ti south africa òjò tí ó máà ro ní ọdọọdún jẹ́ 150mm lọ́dún ìgbà ẹrùn máa ń gbóná gidi ìgbà òjò uì máà tutù gan pelu yìnyín ni àyíká wọnseweweekspoort pass wá ní r323 tí apá gúsù ìlú náà |
2007 african flood 2007 floods of africa je eyi ti ajo un jabo iroyin pe o je agbara to lewu ju lo ninu itan àgbàrá naa bere pelu òjò ni september 14 2007 orile-ede to le ni merinla ni agbaye africa ni agbara yi ti pa la raawon eniyan 250 ni won jabo iroyin wi pe won ti ku sinu agbara yi o si ti pa eniyan 15 million lara ijo igbimo un ti se ikilo aarun inu omi ati kokoro ti o maa n fa ewu fun ago ara eniyan iroyin lati orisun african ghana eniyan 400000 ni ko ni ile lori mo pelu ogun eniyan o kerr ju ni o ti do ku ati ohun ogbin ati awon nkan sin sin ni won ti ba agbara lo sudan awon eniyan 64 ni won jabo iroyin wi pe won ti di oku ethiopia eniyan metadinlogun ni won ti di oku ninu iroyin ni afar regionagbara ojo awash river fa iparun dam bi eniyan 4500 ni won ta ku si ona ti omi si yi won ka uganda eniyan 150000 ni won sonu ti awon eniyan ookanlelogun si ti di oku ile iwe 170 ni o si wa ni abe omi rwanda awon eniyan mejidinlogun ti di okuile 500 si ti ba agbara lo mali afárá marun ti parun bee si ni agbara ti wo ile 250 lo burkina faso eniyan 33 ni iroyin jabo pe won ti di oku kenya eniyan mejila ti di oku togo ogun eniyan ni o ti di oku |
kouga dam kouga dam jẹ́ ìdídò ńlá lórí i odò kouga ní ìwọ̀n ní ìwọ̀-oòrùn ti patensie ni agbègbè kouga south africa ó pèsè omi irigéṣọ̀n sí àwọn àfonífojì òji kouga ati gamtoos bí dáradára bí i omi mímu sí i agbègbè port elizabeth nípasẹ̀ loerie balancing dam ó ti ṣe láàrín 1957 ati 1969 o lè e wọlé sí i ìdídò náà nípa títẹ̀lé r330 àti lẹ́yìn in náá r331 láti n2 ni humansdorp gbogbo ṣùgbọ́n àwọn ní òpópónà ọ̀dà àti ti ojú èéfín kúkúrú kan wà ṣáájú odi ìdídò náà a pe orúkọ rẹ̀ ní paul sauer dam lẹ́hìn paul sauer ṣùgbọ́n ó tún lórúkọ rẹ̀ ní ọdún 1995 kouga dam power station àwọn turbines hydroelectric 1200 kva mẹ́ta wà ní ìpìlẹ̀ ìdídò náà ṣùgbọ́n wọn kò sí ní lílò lọ́wọ́ lọ́wọ́ |
vanderkloof dam vanderkloof dam ni ìpilẹ̀ṣẹ̀ pk le roux dam wà ní ìsúnmọ́ ìbọ́sílẹ̀ láti gariep dam àti pé odò orange ní apá gúúsù ilẹ̀ áfíríkà ni ó ti ṣàn wá vanderkloof dam jẹ́ ìdídò kejì tí ó tóbi jùlọ ní apá gúúsù ilẹ̀ áfíríkà ìwọ̀n tí ó ní odi ìdidò tí ó ga jùlọ ní orílẹ̀-èdè ní 108 metresìwọn 354 ọdún 1977 ni wọ́n ṣí ìdídò náà ó ní agbára ti àti agbègbè pẹrẹsẹ ti nígbàtí ó bá kún àwọn odò mìíràn tí ó ń ṣàn sínú ìdídò yìí ni odò berg àwọn ìṣàn méjì tí kò ní orúkọ tí ó ń ṣàn láti ọ̀nà reebokrand odò knapsak paaiskloofspruit odòseekoei kattegatspruit àti odò hondeblaf ní ìtọ́sọ́nà aago ìlú vanderkloof ti fi ìdí múlẹ̀ sí apá òsì etídò ti ìdídò náà pẹ̀lú ọ̀nà àbáwọlé ti ìlú náà wà ní ọ̀nà tí ó wá láti odi ìdídò náà pẹ̀lú àwọn ibi ìsinmi àti àwọn pápá ìtura bí i rolfontein nature reserve |
midmar dam midmar dam jẹ́ àpapọ̀ wálẹ̀ àti irú ìdídò kíkún ilẹ̀-ayé àti agbègbè eré ìdárayá tí ó wà nítòsí howick àti pietermaritzburg south africa wíwakọ̀ ojú omi wíwẹdò píkíníìkì àti ìpẹja jẹ́ àwọn eré ìdárayá olókìkí ní midmar dam lọ́dún kọ̀ọ̀kan eré-ìje odò midmar mile máa ń wáyé níbẹ̀ èyí tí àwọn olùṣètò pè ní “ìṣẹ̀lẹ̀ odò omi ṣíṣí ńlá jùlọ ní àgbáyé” àwọn títẹ̀ sí tó lé ní ẹgbààwá la gbà fún ìṣẹ̀lẹ̀ 2009 náà midmar dam wà ní midlands ti kwazulu-natal morgenzon ní ìbùdó àti àwọn ààyè ìrìn-àjò àti èyí tó ní agbára àti èyí tí kò ní agbára ìdídò náà tún ní ìgbàlejò ọgbà-ọkọ̀ ọkọ̀ ojú omi kan àti títìpa àwọn ohun èlò ibi ìpamọ́ àwọn ọkọ̀ ojú omi midmar dam jẹ ìrọ̀rùn wíwọlé láti òpopónà n3 |
spioenkop dam spioenkop dam ní àkójọ pọ̀ tugela river ní kwazulu-natal ó wà ní ọ̀gangan nature reserve gẹ́gẹ́ bí orúkọ rẹ̀ and a surface area of adágún odò náà wà ní idásílẹ̀ ní ọdún 1972 pẹ̀lú àyè tí ó tó 275265 cubic metres 9614900 cu ft àti ojú agbamin tí ó tó 15314 square kilometres 5913 sq mi rírọ̀ rẹ̀ tó ní ọ̀rọ́ spion kop hill ó wà ní 25 km sí àríwá ọrùn odò náà |
kilburn dam kilburn dam irú idido omi-ilẹ̀ àti apákan tí tugela-vaal water project àti ètò ibi ìpamọ́ pumped drakensberg wá ní àwọn mítà ní ìsàlẹ̀ ju dam sterkfontein lórí odò mnjaneni nitosi bergville kwazulu-natal ẹkùn ilẹ̀ south africa idido náà ti ní iṣẹ ní ọdún 1981 ni agbára ti àti àgbègbè ilẹ tí saare odi idido náà jẹ àwọn mítà gíga ìdí pàtàkì ti àpéjọ idido na |
windsor dam windsor dam ní àkókò tí a kọ́ ọ wà láti dẹ́kun ìṣàn omi ti ladysmith ni kwazulu-natal nípasẹ̀ odò klip ṣùgbọ́n ìṣelọ́pọ̀ bíríkì yarayara se àdínkù ṣíṣe sẹ́ ẹ rẹ̀ windsor dam tí a fún ní àṣẹ ní ọdún 1950 ni ipá agbára tí ó tó àti ìyànngbẹ ilẹ̀ tí ó tó odi ìdídò náà jẹ́ ga idimu qedusizi siwaju si isalẹ ní odò klip di pí parí ní ọdún 1997 láti gba iṣẹ́-ṣiṣe ti ìṣàkóso àmójútó ìsàn-omi |
sterkfontein dam the sterkfontein dam tí ó wà ní ìta ìlù harrismith ní ìpínlẹ̀ ọ̀fẹ́ agbègbè tí south africa jé apákan ti tugela-vaal water project àti drakensberg pumped storage scheme àti pé ó wà lórí nuwejaarspruit ìgbìmọ̀ ti odò wilge ní agbègbè apeja òkè ti odò vaal ó jẹ́ odi ìdídò omi kejì tí ó ga jùlọ ní south africa àti ilẹ̀ tí ó ga jùlọ tí ó kún ìdídò ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ ìtàn ìmúgbòòròsi ètò-ọ̀rọ̀ ní ìyàrá ti agbègbè johannesburg ńlá ni àwọn ọdún 1960 àti àwọn 70s fi ìpèsè omi rẹ̀ sí eewu ìgbà pípẹ́ àti pé ó pinnu láti darí omi láti odò tugela ńlá èyí tí ó ńlò ní pàtàkì tí kò lọ sínú òkun àti tọ́jú rẹ̀ ní ìlànà ìfiomipamọ́ tí ó tó bi pẹ̀lú tí ooru tàbí ìlàgún ún dí kù ààyè ìbẹ̀rẹ̀ tí a yàn fún iṣẹ́ àkànṣe yii wà ní àfónifójì nítòsí sí iwọ̀-òòrùn lórí odò elands èyí ni àṣayàn àyànfẹ́ láti abala imọ̀-ẹ̀rọ nitorí pé yóò kan ògiri ìdídò kékeré kan síbẹ̀ síbẹ̀ ní kété ṣáájú ki ikole ti fẹ́rẹ̀ bẹ̀rẹ̀ ààyè náà lórí nuwejaarspruit ni a yàn fún àwọn ìdí ìṣèlú nítorí pé ó yàgò fún ìkún omi apákan ti bantustan ti qwaqwa tuntun tí a pinnu ni phuthadichaba ó lè ti túmọ̀ sí àwọn orísun orílẹ̀-èdè ìlànà yii lé ti wà ní “orílẹ̀-èdè àjèjì” èyí tí yóò jẹ́ aláìfiaramọ́ tàbí aláìgbà bí a ti rii láti ìwò tí ìjọba lọ́wọ́lọ́wọ́ ní àkókò yẹn |
rietvlei dam main menu hide main page contents current events random article about wikipedia contact us donate switch to old look contribute help learn to edit community portal recent changes upload file languages language links are at the top of the page across from the title contents hide see also references external links rietvlei dam 2 languages article talk read edit source view history watch tools hide general what links here related changes special pages permanent link page information cite this page wikidata item edit interlanguage links print/export download as pdf printable version in other projects wikimedia commons from wikipedia the free encyclopedia rietvlei dam south africa-tshwane-rietvlei dam-01jpg rietvlei dam is located in south africarietvlei dam location of rietvlei dam in south africa official name rietvlei dam country south africa location pretoria gauteng coordinates 258767°s 282658°ecoordinates 258767°s 282658°e construction began 1932 opening date 1934 owners city of tshwane dam and spillways type of dam earth-fill impounds rietvlei river height 32 m length 350 m reservoir creates rietvlei dam reservoir total capacity 12 377 m3 catchment area 04 km2 surface area 189 square kilometres 189 ha the rietvlei dam je ididodam ti o kun ori ile aye o si je okay pataki laarin opolopo ti o n se ipese omi si pretoria region ni south africa o maa n se ipese omi mumu bi 41 million liters ni ojoojumo bi ida mefa ninu ogorun omi ti won nilo ni pretoria ididodam wa fun iwulo awon ile ise nla ewu re si ni ipo giga3 ni idasile re gege bi ididodam ti o kun ori ile pelu biriki ni 1932/4 o gbale laarin 1988 and 1990 nipa gbigbe ogiri idido naa ga pelu afikun concrete wave wall and a reinforced earth barrier wallati oju ona to dara ni ori ogiri naa gan gan awon rietvlei ni won n bo ididodam naa odo ti o je odo oni crocodile river limpopo bee si ni pelu orisun marun-un and konga omi marun-un the rietvlei nature reserve ni o gba gbogbo agbegbe ti o yi idido dam naa ka lesekese see alsoedit source rietvlei nature reserve referencesedit source ^ jump up to a b c d e f rietvlei water treatment plant pdf city of pretoria archived from the original pdf on 1 october 2006 retrieved 19 october 2008 ^ rietvlei nature reserve historic background city of pretoria archived from the original on 15 october 2008 retrieved 19 october 2008 ^ a preliminary assessment of the present ecological state of the major rivers and streams within the northern service delivery region of the ekurhuleni metropolitan municipality pdf water institute of southern africa p 5 archived from the original pdf on 12 june 2009 retrieved 28 november 2008 ^ state of the environment report for the city of tshwane 2001-2002 pdf city of pretoria archived from the original pdf on 24 september 2006 retrieved 25 november 2008 external linksedit source ecological state of the major rivers and streams within the northern service delivery region of the ekurhuleni metropolitan municipality rietvlei dam - a fishing guide stub icon this article about a dam or floodgate in south africa is a stub you can help wikipedia by expanding it categories dams completed in 1934dams in south africacrocodile river limpopo1934 establishments in south africasouth african dam stubs this page was last edited on 27 april 2022 at 0734 text is available under the creative commons attribution-sharealike license 30 additional terms may apply by using this site you agree to the terms of use and privacy policy wikipedia® is a registered trademark of the wikimedia foundation inc a non-profit organization privacy policyabout wikipediadisclaimerscontact wikipediamobile viewdevelopersstatisticscookie statement |
2009 angola namibia and zambia floods 2009 angola namibia and zambia floods jẹ́ ì ṣẹ̀lẹ̀ ìparun tí ó wáyé ní ìṣẹ̀sẹ̀ bẹ̀re oṣù kẹta ọdún 2009 tí ó sì yọrí sí ikú àwọn tí ó tó ọkàn lè láàdóje tí ó sì tún pa àwọn tí ó tó 445000 pe ìṣẹ̀lẹ̀ ìkún omi yìí pa ẹ̀yà méje ìlú namibia lára ìsòrí mẹ́ta láti zambia méjì láti angola àti apá àwọn ibì kan ní botswana ìṣẹ̀lẹ̀ ìkún omi yìí wó ilé àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ ibùgbé tí ó sọ àwọn ènìyàn tí ó tọ́ 300000 di aílà ní ilé lórí ìjọba sì kéde àkíyèsi pàjáwìrì ní apá ìwà ọrùn-ùn namibia tí ìpayà sí wà pé àrùn àjàkálè léè bẹ́ kalẹ̀ ní ìlú yìí àjọ red cross àti àwọn ìjọba yòókù wọ́n sì ràn wọ́n lọ́wọ́ |
roodeplaat dam roodeplaat dam jẹ́ ìdídò tó ńlá tí ó wà ní south africa lórí odò pienaars tí a tún mọ̀ ní àwọn apá kan tí ìparí rẹ̀ bí odò moretele ati moreleta spruit ṣíṣàn tí odò ooni èyítí ó ń ṣàn sí àríwá sí odò limpopo ìdídò náà jẹ́ ìdààmú monomictic ti ó gbóná pẹ̀lú ìsọ̀dí ìgbóná ìdúróṣinṣin lákòókò ìgbà ooru ìlò ìdídò roodeplaat jẹ́ ìdídò irigéṣọ̀n ní àkọ́kọ́ àti pé láìpẹ́ di olókìkí fún eré ìdárayá nígbà míì ó di orísun pàtàkì fún omi magalies ìgbìmọ̀ omi tí ìjọba kan tí ó pèsè omi mímu sí agbègbè ńlá kan ní àríwá ti pretoria àgbàrá ewu ti ìdídò náà ti wà ní ipò gíga agbègbè ìdídò roodeplaat ní apá kan ńlá tí ń pọ̀ sí ní iyàrà agbègbè ti tshwane èyítí ó pẹ̀lú pretoria àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú omi ìdọ̀tí méjì jẹ́ ìfúńni ìtún omi tí a tọ́jú sí ìdídò náà tí ó yọrí sì àwọn ipò eutrophic tí ó ga jùlọ ní àfiwé pẹ̀lú àwọn tí ó ní ìrírí ni hartbeesport dam àwọn ipò wọ̀nyí ti hàn tẹ́lẹ̀ ní àárín àwọn ọdún 1970 kò sì ní ìlọsíwájú àwọn àbájáde tí eutrophication pẹ̀lú àwọn òdòdó tí ewé àti cyanobacteria àti àwọn máàti ìpọ́n ti hyacinth omi eichhornia crassipes ẹ̀ka ti àwọn ọ̀ràn omi 'ìtọ́sọ́nà àwọn iṣẹ́ aláyè dídára orísun wà ní ilé sí àwọn bèbè ti ìdídò roodeplaat nítòsí odi abala yìí jẹ́ ìdúró fún ìbòjúwo orílẹ̀-èdè ti àwọn orísun omi dada ti south africa |
ìkún omi mozambican ti ọdún 2007 ìkún omi mozambique ti ọdún 2007 bẹ̀rẹ̀ ní ìparí oṣù kejìlá ọdún 2006 nígbàtí ìdídò ti cahora bassa ti ṣan omi látara òjò ńlá ní gúsù âfíríkà ó burú si ní ọjọ́ kejìlélógúnoṣù kejìọdún 2007 nígbàtí ẹ̀ka kẹrin cyclone favio ṣe ilẹ̀ ní agbedeméjì ti inhambane àwọn alámọ̀dájú ti ń tọ́pa ìjì náà sọtẹ́lẹ̀ pé yóò burú sí ní àfonífojì odò zambezi odò zambezi fọ́ bèbè rẹ̀ ó sì ń ṣàn wọ àwọn agbègbè tó yí wọn ká ní mozambique àwọn odò chire ati rivubue tún kún àwọn èyàn 80600 ló kúrò ní ilé wọn ní agbègbè tetemanicasofala àti zambezia ní ọjọ́ kẹrìnláoṣù kejì |
idamu sterkfontein |
hartbeespoort dam hartbeespoort dam ti a tu mo si harties o je idido ti o wa ni ariwa-ilaorun ni south africa owa ni ipetele to koju si guusu oke magaliesberg ati ariwa oke witwatersberg ni 35 kilomita si ariwa-ilaorun johannesburg ati 20 kilomita ilaorun pretoria oruko idido naa tumo si 'idido ni inu hartebeest iru igala kan ni afrikaani poort yii ni magaliesberg je ibi ti awón ode feran lati gegun de awón hartebeest idi ti won se koko ko ididi yii ni ki i ma fun awón eso to won ti gbin ni omi ati lati ma fun awón eranko ni omi y history ni 1906 ni won bere isewadi boya won le ko idido ti o ma fun awón eranko ati agbe ni omi isé 32 fun 1914 ni awon ijoba gba pe ki won bere ise ni 1909 ni won koko gbe iho ninu odo lati fi mo boya won le se idido si be |
nandoni dam dam nandoni nandoni tí ó túmọ̀ sí àwọn àdìrọ tó ń yọ irin ní èdè venda tí a mọ tẹ́lẹ̀ bí dam mutotijẹ ìdí dó ómi àye / íru ohùn èlò ní agbègbè limpopo south africa ó wà ni odò luvuvhu nítòsí àwọn abúlé tí ha-mutoti àti ha-budeli àti ha-mphego ní àwọn kìlómítà díe sí thohoyandou ní agbègbè tí vhembe ìdí dó náà ń ṣiṣẹ ní àkọ́kọ́ fún ìpèsè ómi àti pè àgbàrá éèwu rẹ tí ní ipò gíga odò luvuvhu tẹ́lẹ̀ ipá ọnà kàn ní ìhà gúsù tí zoutpansberg àti níkẹyìn dára pò mọ odò limpopo ní ígun àríwá tí ó jìnnà tí egan orílẹ̀-èdè kruger ní ààlà láàrín south africa zimbabwe àti mozambique àwọn ó gbé lé tó ṣe pàtàkì ní ìbẹ̀rẹ̀ àwọn ọdún 1990 nígbà tí ọpọlọpọ àwọn ihò ní venda àti gazankulu kùnà àti nítorí bẹẹ ómi mímu ní láti fí jiṣẹ nípasẹ̀ àwọn ọkọ ojú ómi mú ẹka tí àwọn ọràn ómi láti ṣe ìwádìí iṣeeṣe tí ìpèsè ómi ìdúró sí agbègbè náà dam nandoni pèsè ómi sí ọpọlọpọ àwọn ayé ní agbègbè náà wọ́n sì máa ń pẹja odò tó gbajúmọ̀ tí wọ́n ti ń pẹja ni nandoni villa àti nandoni fish eagle ípeja ní ìdí dó náà ṣe ífàmọ́ra àwọn árírìn àjò àwọn ẹ̀yà ákọkọ tí ó jẹ ẹja fún ní baasi largemouth àti kurper |
vaal dam vaal dam ni orílẹ̀-èdè south africa ni a ṣe ní ọdún 1938 ó sì wà ní ìwọ̀n 77km gúúsù ti or tambo international airport johannesburg adágún tí ó wà lẹ́hìn odi-ìdídò náa ní àgbègbè ojú tí ó fẹ̀ tó bíi ó sì jìn ní ìwọ̀n mítà 47 ìdídò vaal wà lórí odò vaal èyí tí ó jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn òdò tí ńṣàn tí ó lágbára jùlọ ní orílẹ̀-èdè south africa àwọn òdò mìíràn tí ńṣàn sínu ìdídò náà ni odò wilgeodò klip molspruit ati grootspruit ó ní ju ti etí òkun àti pé ó jẹ́ ìdídò ńlá kejì ti orílẹ̀-èdè south africa nípasẹ̀ àgbègbè àti ẹ̀kẹrin tí ó tóbi jùlọ nípasẹ̀ ìwọ̀n ìtàn ìkọ́lé vaal dam bẹ̀rẹ̀ lákòkóò ibànújẹ́ ti ibẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ọdun 30s àti pé iṣẹ́ ìkọ́lé ìdídò náà parí ní ọdún 1938 pẹ̀lú gíga odi ti lékè ìpìlẹ̀ tí ó súnmọ́ ilẹ̀ jùlọ àti agbára ìpèsè kíkún ti ìdídò náà jẹ́ èyí tó dábu lé etí odò ti a fi erùpẹ̀ ilẹ kún-un ní apá ọ̀tún àpapọ̀ rand water ati ẹka ti awọn ọ̀rọ̀ omi ni wọń kọ́ ọ ìdídò náà tún di gbígbé sókè ní ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ọdún 50s sí gíga ìwọ̀n èyí tí o fi kún agbara rẹ̀ láti di ìgbéga kejì wáyé ní ọdún 1985 nígbà tí odi di gbígbé sókè nípasẹ̀ sí lékè ìpìlẹ̀ tí ó súnmọ́ ilẹ̀ jùlọ agbára ìdídò lọ́wọ́lọ́wọ́ jẹ́ àti síwájú síi tàbí ìdá mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n 26 le wà ní ìpamọ́ fún ìgbà díẹ̀ fún ìdínkù iṣàn omi àwọn ohun-ìní ìdínkù iṣàn omi ti ìdídò náà ní oríṣi ìdánwò ní oṣù-kejì ọdún 1996 nígbà tí iṣàn omi tí ó tóbi jùlọ ṣẹlẹ̀ ní ìdídò vaal ṣíṣànwọlé tí ó ju ní ìwọ̀n ló ṣàn sínu ìdídò vaal tí ó tilẹ̀ wà ní agbára kíkún nítorí òjò ń ṣe déédé àti pé nípasẹ̀ ìṣàkóso amòye ti òṣìṣẹ́ hydrology ni dwaf nìkan ni ìkún omi tí ó pọ̀jù tí ó jáde láti inú ìdídò náà mọ níwọ̀n si àwọn ìṣàn tí ó ju yóò ti fa ìbàjẹ́ ńlá ní ìsàlẹ̀ ti ìdídò vaal àti pé ipò lákòókò ìṣàn omi 1996 di wàhálà púpọ̀ bí ibi ìpamọ́ tí ó wa nínu ìfiomipamọ́ fò sí 1185 ti agbára ìpèsè ní kíkún ní ọjọ́ 19 oṣù kejì 1996 èyí já sí pé ti agbára gbígba ìṣàn omi wà ṣáájú kí ṣíṣàn kíkún yóò ti tú sílẹ̀ tí ńfa ìbàjẹ́ ńlá lesotho highland water project ń pèsè omi sínú ẹ̀rọ̀ nípasẹ̀ gíráfítì tí ó ṣe ìdásí sí ìpèsè omi tó fọkànbalẹ̀ sí àwọn ènìyàn àti ẹ̀ka ilé-iṣẹ́ ti gauteng omi yìí jẹ́ fífà láti lesotho sí inú liebenbergsvlei àti wilge rivers dam sterkfontein jẹ́ apákan ti ètò gbígbé omi tugela v aal fún gbígbé omi intabésìn láti òdò thukela ní kwazulu-natal láti ṣe àlékún àwọn ìpele ní ètò odò vaal omi láti sterkfontein dam ti wà ní ìdásílẹ̀ ní kété tí omi inú vaal dam lọlẹ̀ sí 16 ìdídò náà ní erékùsù tirẹ̀ tí ó gùn tó a lo erékùsù náà gẹ́gẹ́ bí ibi ìpàdé ìkọ̀kọ̀ ìjọba ẹlẹ́yàmẹyà ṣùgbọ́n nísìn yìí ó gbàlejò eré-ìje round the island yacht lọ́dọọdún àkọlé guinness book of world records ti eré-ìje ọkọ̀ ojú omi inú-ìlú tí oọ tóbi jùlọ ní ọjọ́ 4 oṣù karùn-ún ọdún 1948 boac ṣàfihàn àwọn ọkọ̀ ojú-omi short solent lori òpópónà orí omi uk southampton sí south africa vaaldamabúlé kékeré ti deneysville ni a lò bí aàyè ìdúró-lórí nípasẹ̀ àwọn ọkọ̀ ojú omi boac àtijọ́ tí ń fò àwọn eré ìdárayá orí-omi ìdídò fáàlì jẹ́ ibi ìpẹja olókìkí àgbáyé fún oríṣi ẹja káàbù àti ẹja àrọ̀ àwọn etí òkun rẹ̀ kún fún àwọn apẹja ní gbogbo ọdún ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ eré ìdárayá omi tó wuyì káàkiri àgbáyé ni ó wáyé níbí pẹ̀lú eré-ìje ọkọ̀ ojú omi “round the island” lọ́dọọdún tí a ṣètò nípasẹ̀ lake denis yacht club— eré-ìje kan tí ó wà nínú guinness book of records fún jíjẹ́ “àwọn ọkọ̀ ojú omi púpọ̀ jùlọ tó kópa nínú eré-ìje kan ṣoṣo ti ọkọ̀ ojú omi ní àgbáyé” nínú èyítí ọkọ̀ 389 kọjá ìlà ìparí eré-ìje yìí ti wọ inú ìwé ìgbàsílẹ̀ guinness fún àwọn ọkọ̀ ojú-omi púpọ̀ jùlọ nínú eré-ìje ọkọ̀ ojú-omi àárín ìlú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ńlá wáyé níbí pẹ̀lú ọsẹ̀ kílíboòtì àti eré-ìje bayshore 200 km àti báyìí bayshore marina vaal dam treasure hunt lake deneys yacht club àti pennant nine yacht club ṣe alábàpín-ín sí ìṣètò ti àkójọpọ̀ ọkọ̀ ojú-omi èyítí ó kópa nínú ti àkọ́kọ́ 2014 àti èkejì 2015 ti káríayé “bart's bash” àwọn ìgbèríko mẹ́ta ni ó wà ní etí ìdídò vaal - free state ní ó gùn jùlọ mpumalanga ní etí òkun tí ó lẹ́wà àti èyí tó dára èyí tí ó ti bàjẹ́ púpọ̀ jùlọ ni ti gauteng ìdídò náà bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ ní ọdún 1939 ó ní agbára ti àti agbègbè ojú ti odi ìdídò náà ga ní ìwọ̀n nítorí bí ìdídò náà ṣe tóbi tó ìsòro wà pẹ̀lú ìgbàsókè omi wo sterkfontein dam fún àlàyé síwájú si deneysville jẹ́ ìlú tí ó tóbi jùlọ lórí ìdídò vaal ó sì pèsè ilé-ìtajà fún-un ó ní ẹgbẹ́ ọkọ̀ ojú-omi mẹ́ta àti àwọn màrínà méjì |
ìkún-omi mozambique ọdún 2000 ìkún omi mozambique ti ọdún 2000 jẹ́ àjálù ńlá ibi tí ó wáyé ní osù kejì àti oṣù kẹta ọdún 2000 àjálù ìkún omi ńlá náà ṣẹlẹ̀ látàrí òjò ńlá tí ó wá nípasẹ̀ léyìí tó ṣẹ̀ fún ọ̀sẹ̀ mẹ́rin léyìí tí ó sọ ọ̀pọ̀lọpọ̀ di aláìnílé lórí ó fẹ́rẹ̀ tó àwọn ènìyàn ẹgbẹ̀rin800 tó kú tí 1400 km 2 ilẹ̀ ọlóràá ní ìpalára àti pé ẹgbààwá 20000 màálù àti óúnjẹ ló ṣòfò ó jẹ́ ìkún omi tí ó burújù ní orílẹ̀-èdè mozambique ní àádọ́ta ọdún sẹ́yìn ìjọba mozambique pín mílíọ̀nù mẹ́ẹ̀ẹ́dógún dọ́là fún àwọn ọmọ ìlú rẹ̀ láti ṣe àkọọ́lẹ̀ fún ìbàjẹ́ ohun-ìní àti ìpàdánù owó-èrè wọn ìtàn ojú-ọjọ́ ní oṣù kẹwàá àti oṣù kọkànlá ọdún 1999 òjò ńlá kan pa mozambique lára lẹ́yìn náà ni òmíràn ní oṣù kìn-ín-ní ọdun 2000 nígbà tó fi máa di ìparí oṣù kìn-ín-ní ọdún 2000 òjò náà mú kí àwọn odò incomati umeluzi àti limpopo kọjá bèbè wọn tí àwọn apá kan olú-ìlú maputo sì ń farapa nínú ìkún náà ní chókwè odò limpopo dé ìpele ìwọ̀n mẹ́fà ní ọjó kẹrìnlélógún oṣù kìn-ín-ní lẹ́ẹ̀mejì ìpele dééde rẹ̀ díẹ̀ nínú àwọn agbègbè gba iye òjò ti ọdún kan ní ọ̀sẹ̀ méjì àbájáde ìkún-omi yìí ni a kà pé ó jẹ́ èyí tó burú jùlọ láti pa àwọn orílẹ̀-èdè lára láti ọdún 1951 ipa ní ìparí oṣù kejì ìkún-omi yìí ti fa àwọn àlékún nínú àìsàn ibà àti ìgbuuru ìkún omi yìí tuń ṣe ìdálọ́wọ́dúró ìpèsè omi ó sì tún dí ọ̀nà pẹ̀lú ọ̀nà òpópónà kéékèèké àríwá-gúúsú tó gé ní àwọn ipò mẹ́ta ìkún omi yìí ṣẹlẹ̀ ní àwọn agbègbè tó gbòòrò èyítí ó ṣe ìpalágbègbèpadà fún àwọn ènìyàn tó tó 220000 tí ó sì pa ènìyàn bíi ẹ̀ẹ́dẹ́gbẹ̀jọ ṣáájú ị̀kọlù eline àwọn àpapọ̀ ipa ti àwọn ìkún-omi tí ó ṣáájú wọ̀nyìí àti ipa ti eline fi àwọn ènìyàn tó tó 463000 sílẹ̀ nípò ìpalágbègbèpadà tàbí àìnílélórí pẹ̀lú àwọn ọmọ ọdún márùn-ún tàbí tí kò tó bẹ́ẹ̀ tó tó 46 000 lápapọ̀ àwọn ìkún-omi tí ó ṣáájú yìí àti eline fa ikú èèyàn bí i 700 ìdajì ní chokwe pẹ̀lú ìbàjé àti ìpalára tó tó ni 500 million 2000 usd ní ìfojúwò ìjì-líle àti àwọn ìkún-omi yìí ba ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìlọsíwáju ètò ọrọ̀-ajé tí mozambique ṣe dàgbà ní àwọn ọdún 1990 láti òpin ogun abẹ́lé rẹ̀ |
steenbras dam steenbras dam stee-un bruss tí a tọ́ka sí bí steenbras lower dam jẹ́ irú omi tí ń já tí ó wà ní àwọn òkè-ńlá hottentots-holland lókè gordons bay ní tòsí cape town ní south africa ó jẹ́ ọkàn nínú àwọn ìdídò nlá mẹ́fà tí o jẹ eto ipese omi western cape ó jẹ́ ohùn ìní ilu cape town ó sì ń ṣe ìránṣẹ́ ní akọkọ láti pèsè omi sí ìlú yẹn òdì ìdídò náà jẹ́ gíga àti gùn ó kó àgbará lórí ìyàn gbé ilẹ̀ tí nígbàtí ó bá kún ní ọdún 1916 ìgbìmọ̀ àwọn onímọ̀ - ẹ̀rọ tí a yàn làti ṣe ijabọ lórí ètò imú dára omi fún ilu cape town ìmọ̀ràn wọn ní èrò steenbras ètò èyí tí yóò kú fún èyí tí o dábu lé etí odò lórí odò steenbras ìdíbò yíì yóò ní asopọ sí ifiomipamo molteno nípasẹ̀ ojú èéfín kán ní òkè - ńlá hottentots holland àti ọ̀pá gígùn tí ìrìn simẹnti kìlómítà 64 iṣẹ́ bẹrẹ lórí ẹ̀rọ náà ní ọdún 1918 àti pé wọn parí rẹ lẹhin ọdún mẹ́ta sẹ́yìn ètò steenbras lé pèsè fún cape town pẹ̀lú 42 milionu liters tí omi fún ọjọ kan botilẹjẹpe iwọn lílọ àpapọ̀ wá ní agbègbè 29 milionu liters fún ọjọ kan lílọ sibẹsibẹ dàgbà ní ìyára àti pé kò pẹ tí gbà náà ní cape town si ni ìṣòro ìpèsè omi láti yanjú ìbéèrè fún àwọn ìpèsè omi ní àfikún òdì ìdídò steenbras tí gbé sókè àti pé a gbé ọ̀pá gígùn tí wọn là si ìlú náà iṣẹ́ yíì parí ní ọdún 1928 fún púpọ̀ nínú ìdajì àkọ́kọ́ ti ọgọ́rùn-ún ọdún ogún o jẹ ibí ipamọ akọkọ fún cape town ṣùgbọ́n ó jẹ́ ọkàn nínú ọpọlọpọ àwọn ìbídó ti o pèsè omi fún ìlú náà agbára eewu ti steenbras ti wá ní ipò gíga 3 ìdídò náà wá lórí odò steenbras èyí tí ní wọ́pọ̀ pẹ̀lú ọpọlọpọ àwọn odo ní ìwọ ọrùn cape ní ẹrú èrò fò kékeré àti fífún omi tí dídára ga jùlọ orúkọ steenbras ní odò àti ìdíbò náà ń jẹ a eja endemic sí south africa ní ọdún 1977 steenbras oke dam ní a ṣe tààrà ní òkè ó tí wá ní lílọ fún steenbras fifa-fifun-ipamọ hydroelectricity ero èyí tí o ṣe àfikún ìpèsè iná cape town nígbà àwọn àkókò ti téńté eletan ìlú cape town n ṣe ìwádìí imú dúró àti igbega òdì láti mú agbára steenbras dam pọ si |
gariep dam ìdídò gariep wà ní south africa nítòsí ìlú norvalspont ó ya agbègbè ipinle ọfẹ àti àwọn agbègbè ìlà-oòrùn cape ìwúlò àkọ́kọ́ rẹ̀ ni fún ìbomiwukoìlò ní ilé àti ilé-iṣẹ́ kódà fún iná-ọba orúkọ ìdídò gariep lórí ìṣẹ̀dálẹ̀ rẹ̀ ńi ọdún 1971 ni a kọ́kọ́ ti ń pè é ní ìdídò hendrik verwoerd lẹ́yìn hendrik verwoerdtí ó jẹ́ ààrẹ ṣáájú àti lẹ́yìn ọjọ́ kọkànlélógún oṣù karùn-ún ọdún 1961 nígbàtí orílẹ̀-èdè náà yípadà láti union of south africa sí orilẹ-ede south africa síbẹ̀síbẹ̀ lẹ́yìn òpin ẹlẹ́yàmẹ̀yà wọ́n wòye pé orúkọ verwoerd kò yẹ lẹ́yìn ìfọwọ́sí́ orúkọ náà yípadà sí gariep ni ọjọ 4 oṣu kẹwa ọdun 1996 gariep jẹ khoekhoe fun odò orukọ atilẹba ti odò orange |
driekloof dam driekloof dam jẹ́ apákan kékeré ti dam sterkfontein ìpínlẹ̀ ọfẹ south africa apá kan ti adágún omi sterkfontein ti yà sọ́tọ̀ lẹ́yìn kíkọ driekloof dam ìfomipamọ́ kékeré yìí ni agbára ti 356 papọ̀ pẹ̀lú kilburn dam férẹ ìsàlẹ̀ driekloof jẹ́ apákan ti èrò ibi ìpamọ́ ti drakensberg ti eskom àti tugela-vaal water project àti pèsè fún tó tó ti ìpamọ́ ìtanná ni àwọn fọ́ọmu ti omi omi náà ti fà sí driekloof lákokò àwọn àkókò lílo agbára orílẹ-èdè kékeré ní gbogbogbò ní àwọn ìparí ose àti tu sílẹ padà sí kilburn nípasẹ mẹ́rin àwọn olùpìlẹ̀ṣẹ̀ tọ́báìnì ni àwọn àkókò ìbéèrè ẹlẹ́tíríkì gíga ètò náà ń ṣiṣẹ́ lọ́nà tí fífi àwọ̀n pọ̀ tó /annum da lórí wiwà omi ní apeja tugela woodstock dam àti ìwúlò fún àfikún ni wiwà vaal dam driekloof dam ni a fún ní àṣẹ ní ọdún 1979 ní agbára ti àti agbègbè ojú ti odi dam jẹ́ mítà gíga |
àríwá ìwọ̀-oòrùn áfríkà àríwá ìwọ̀ oòrùn áfríkà jẹ́ orúkọ tí wọ́n fi ń pé gbogbo àwọn orílẹ̀ èdè áfríkà tí ó wà ní agbègbè òkun pupa agbègbè yìí wà láàrin àríwá áfríkà àti ìlaòrùn áfríkà ó sì tún dé ara ìho áfríkà djibouti eritrea ethiopia àti somalia àti dé egypt àti sudan àwọn ènìyàn tí ń gbé ibè láti ìṣẹ̀bányé wọ́n sì rí egungun àwọn irúọmọnìyàn àti ti ọmọnìyàn ayé ìsinsìnyí níbẹ̀ ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ibi tí oríṣiríṣi èdè pò sí jù lọ ní àgbáyé |
ashanti to zulu ashanti to zulu african traditions jẹ́ ìwé àwòrán fún àwọn ọmọdé kan tí margaret musgrove ko tí leo àti diane dillon sì ya àwórán rẹ̀ ní ọdún 1976 òun ni ìwé àkọ́kọ́ tí musgrove kọ ṣùgbọ́n àwọn dillons jẹ́ ògbóntarìgì ayaworán ìwé yìí mú kí wọ́n gba àmì-ẹ̀yẹ caldecott medals lé kejì ìwé àkọ́kọ́ tí wọ́n fún wọn ní àmì ẹyẹ yìí fún ni why mosquitoes buzz in people's ears a west african tale àwòrán mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n àwọn ọmọ áfríkà ni ó wà nínú ìwé yìí pẹ̀lú àwọn àkọ́lẹ̀ díẹ̀ tí ó ń ṣàlàyé àṣà àti ìṣe wọn àwọn tó wà nínú ìwé náà ni |
asafotu ayẹyẹ asafotu jẹ́ ayẹyẹ tí wọ́n ma ń ṣe àwọn ènìyàn ga-adangbe ní ghana àti togo ma ń ṣe lọ́dọọdún àwọn ada/dangbe east náà ma ń ṣe ayẹyẹ asafotu wọ́n sì ma ń pè ní 'asafotufiam' ayẹyẹ náà jẹ́ ayẹyẹ àwọn akíkanjú tí àwọn ènìyàn ga-dangbe ma ń ṣe láti ọjọ ọjọ́bọ̀ tí ó parí oṣù keje sí ìparí ọ̀sẹ̀ àkọ́kọ́ ní oṣù kẹjọ wọ́n fi ń ṣe ajoyọ̀ àwọn ìṣègùn wọn àwọn bàbà ńlá wọn lójú ogun àti yẹ́ àwọn tó kú lójú ogun sí bí wọ́n bá fẹ́ ṣe ayẹyẹ yìí àwọn ènìyàn a múra nínú aṣọ ogun wọ́n á sì jà ìjà ọ̀rẹ́dọ́rẹ̀ ìgbà yí náà ni wọ́n ma ń fi ojú àwọn ọ̀dọ́ kọ̀kan mọ ogun ayẹyẹ yìí náà ni wọ́n ma ń bẹ̀rẹ̀ kí wọ́n tó ṣe àwọn ayẹyẹ miran tí wọ́n ma ń ṣe ní àárín ìgbà náà |
aluminium ní áfríkà àwọn aluminium ní áfríkà búyọ láti ara àpáta bauxite wọ́n sì ń rí wọn ní àwọn orílẹ̀-èdè bi guinea mozambique àti ghana guinea ni órílẹ̀ èdè tí ó ń ṣe aluminium jáde jù ní áfríkà òun sì tún lọ ṣàgbéjáde òkúta bauxite jùlọ ọ̀pọ̀lopọ̀ orílẹ̀ èdè ni ó wà nínú títà àti rírà aluminium ní áfríkà àwọn bi |
àwùjọ àwọn agbowó òde ní áfríkà àwùjọ àwọn agbowó òde ní áfríkà tí a tún mọ̀ sí association of african tax institutes aati jẹ́ àwùjọ tí ète wọn jẹ́ láti dá àwùjọ tí àwọn agbowó òde ní áfríkà ti le se isé papọ̀ ìdá stiaan klue alága àgbà fún ààjọ sa institute of tax practitioners sait ni ó mú abá dídá àwùjọ agbowó òde ní áfríkà kalẹ̀ wọ́n dá àwùjọ náà kalẹ̀ nígbà tí wọ́n ṣe ìpàdé olórí àwọn agbowó òde ní ìpínlẹ̀ èkó ní oṣù kẹfà ọdún 2011 àwọn orílẹ̀ èdè tí ó jẹ́ ara ẹgbẹ́ náà ni south africa nigeria liberia sierra leone ghana the gambia côte d'ivoire libya àti kenya sunday jegede ààrẹ chartered institute of taxation of nigeria citn ní wọ́n yàn gẹ́gẹ́ bí ààrẹ àkọ́kọ́ fún ẹgbẹ́ náà wọ́n yan igbákejì ààrẹ méjì ọkàn láti ghana àti ìkejì láti south africa akápò wọn jẹ́ ọmọ liberia akọ̀wé wọn sì jẹ́ ọmọ côte d'ivoi naare àwùjọ náà bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ ní perewu ní oṣù kẹwàá ọdún 2011 |
àwọn àjálù àdáyébá ní nàìjíríà natural disaster in nigeriaàwọn àjálù àdáyébá ní ni orílẹ-èdè nàìjíríà jẹ́ pàtàkì jùlọ sí ojú-ọjọ́ nàìjíríà èyítí a ròyìn pé ó fa ìsonù ẹ̀mi àti àwọn ohun-ìní àjálù àdáyébá lè ṣẹlẹ̀ nípasẹ iṣàn omi ilẹ̀ àti àwọn kòkòrò láàrin àwọn mìíràn láti jẹ́ ìpín bí àjálù o nílò láti wà ní ipa àyíká ti ó jinlẹ̀ tàbí pípàdanù ènìyàn àti pé ó gbọ́dọ̀ já sí ìpàdánù ìnáwó ìṣẹlẹ̀ yìí ti di ọ̀ràn ti ìdẹrúba àwọn olùgbé ńlá ti ngbé ní àwọn agbègbè oríṣiríṣi ní àwọn ọdún àìpẹ nàìjíríà ti pàdé oríṣiríṣi irú ìjábá èyí tí ó jẹ́ láti inú ìkún omi ilẹ̀ àti ìparun etíkun ilẹ̀ ìgbì omi òkun ìjì líle etíkun ìjì-iyanrìn dída epo eéṣú / kòkòrò àrùn àti àwọn àjálù mìíràn tí ènìyàn ṣe a lè sọ pé orílẹ-èdè tí ó wà lábẹ́ ààbò àti agbègbè tí ó gbòòrò ṣé alábapín sí ṣíṣe àwọn ènìyàn ní pàtàkì ni ìpalára sí àwọn àjálù wọ̀nyí àwọn ewu mìíràn pẹlú àwọn iji erùkù àríwá èyítí o jẹ́ ìgbàgbogbo láti àwọn ìpínlẹ̀ àríwá sí gúsù ńfa àwọn bíbàjẹ́ nípasẹ àwọn idogo nlá tí erùkù àti erùkù láti àwọn àgbègbè wọnyí yìnyín jẹ́ ohun mìíràn èyítí ó ṣọ̀wọ́n ní àwọn apákan ni nàìjíríà èyítí ó fa ìbàjẹ́ àwọn irúgbìn àti àwọn ohun-ìní |
àwọn ènìyàn lubimbi àwọn ènìyàn lubimbi wà ní oríṣiríṣi ní africa pàápàá jùlọ ní gúúsù áfríkà àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n pọ̀ sí south africa zimbabwe mozambique zambia democratic republic of congo tanzania àti uganda ìtàn the lubimbi jẹ́ ọmọ ìran kan ìran mhlabawadabuka ọmọ gasa àti àti arákùnrin manukuza's soshangane mhlabawadabuka ni ó dá ìran lubimbi kalẹ̀ ó sì gbìyànjú láti gba òmìnira nípa dídá ẹ̀yà rẹ̀ kalẹ̀ ìjàpadà iẹ́lẹ̀ láàrin òun àti manukuza soshangane èyí mú kí wọ́n lé manukuza kúrò láàrin wọn ó padà dara pọ̀ mọ́ zwangendaba àti àwọn ọmọlẹ́yìn rẹ̀ tó kù wọ́n sì lọ kalẹ̀ sí pẹ̀tẹ́lẹ̀ zambezi níbi tí wón ti padà pínyà ní ọdún 1834 ọ̀rọ̀ ajé ọ̀rọ̀ ajé lubimbi dá lórí isẹ́ àgbè àgbàdo sì ni oúnjẹ tí wọ́n ń gbìn jù wọ́n tún ma ń ṣe àáké àti ọkọ̀ ojú omi àṣà wọn àwọn ènìyàn lubimbi ní ìmò àti ìyẹ́sí púpò fún àwọn baba ńlá wọn wọ́n gbàgbọ́ pé oníṣègùn ìbílẹ̀ ayaba ntombazi ìyàwó langa kaxaba àti ìyá gasa jẹ́ babaláwo dókítá |
national museum fún orin burkina faso national museum fún orin music jẹ́ musíọ́mù kan tí ó wà ní ouagadougou burkina faso ó wà ní oubritenga avenue ní ìwọ̀ oòrùn ilé-ìwé phillipe zinda kabore ibi tí ó jẹ́ ilé tẹ́lẹ̀rí fún àwọn association for the development of african architecture and urban planning adaua ni wọ́n padà sọ di musíọ́mù ilé náà wà ní àárín ìlú ó sì jẹ́ ibi tí àwọn ará ìlú le tètè dé àwọn òun èlò orin bi aerophones membranophones idiophones àti chordophones tí ó ti fẹ́ ma párẹ́ ni ó wà níbẹ̀ àwọn oun èlò orin yìí jẹ́ èyí tó kù nínú irú wọn àwọn míràn nínú wọn sì ti lé ní igba ọdún parfait z bambara ni olórí musíọ́mù náà |
ouagadougou cathedral ouagadougou cathedral jẹ́ cathedral ti ìjọ roman catholic archdiocese ti ouagadougou ní ouagadougou olú ìlú burkina faso apostolic vicar joanny thévenoud ni ó kọ́ ìjọ náà láàrin àwọn ọdún 1930s nígbà tí àríwá áfríkà sì wà lábẹ́ ìdarí orílẹ̀ èdè france wọ́n sí ilé ìjọsìn náà ní ọjọ́ kàndínlógún oṣù kínní ọdún 1936 lẹ́yìn tí wọ́n fi ọdún méjì kọ |
òmìnira ilẹ̀ áfríkà òmìnira ilẹ̀ áfríkà jẹ́ ǹkan tí ó ṣẹlẹ̀ láàrin àwọn ọdún 1950s sí 1975 nígbà cold war tí ọ̀pọ̀lopọ̀ orílẹ̀ èdè sì gba òmìnira ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ yìí ló mú wàhálà àti àìsimin dání díè nínú wọn ni mau mau rebellion ní british kenya algerian war ní french algeria congo crisis ní belgian congo angolan war of independence ní portuguese angola zanzibar revolution ní sultanate of zanzibar àti ogun abele nàìjíríà tí biafra àti ìjọba nàìjíríà jà bí àwọn orílẹ̀-èdè náà ṣe gba òmìnira tábìlì yí sọ bí àwọn orílẹ̀ èdè méjìdínlógọ́ta ṣe gba òmìnira |
emirate of say emirate of say jẹ́ ilẹ̀ mùsùlùmí kan tí alfa mohamed diobo adarí qadiriyya sufi kan dá kalẹ̀ ní ọdún 1825 mohamed wá sí say àti djenné ni mali ní ọdún 1810 bí ó tilè jẹ́ pé diobo kìí ṣe akọ́gun wọ̀lú ó sì láṣẹ lórí say nítorí pé ó jẹ́ alfa àti pé ó wà lára àwọn tí ó dà àbò bo sokoto empire tí àlùfáà qadiriyya sufi usman dan fodio kalẹ̀ nígbà tí ó sì gbajúmọ̀ emirate of say jẹ́ ibi tí àwọn ènìyàn mọ̀ láti gao dé gaya gẹ́gẹ́ bi ibi tí wọn ti ń kó nípa ẹṣin islam àwọn adarí ìlú say láti ọdún mọ́dún jẹ́ àwọn ìran diobo àwọn ni alfa mohamed diobo 1825—1834 boubacar modibo 18341860 abdourahman 18601872 moulaye 18721874 abdoulwahidou 18741878 saliha alfa baba 18781885 amadou satourou modibo 1885—1893 halirou abdoulwahabi 1893—1894 |
2008 namibia floods àgbàrà omi nàmíbíà ti ọdún 2008 wáyé ní ìbẹ̀rẹ̀ fẹ̀búrárì 2008 èyí tí ó fa àgbàrà òjò nla fún bí àádọ́ta ọdún àgbàrá òjò náà pa ènìyàn tó ń lọ bíi méjìleníaadorin ní ìbẹ̀rẹ̀ oṣù kẹtapẹ̀lú àpàpọ̀̀ èniyàn tó lé ní 65000 tí wón farapa ní àgbègbè omusati oshikoto oshana ohangwena àti çarpıcı namibia red cross ran bí ọ̀ọ́gọ̀rín ènìyàn lówó èrò lapoju àti àìní ìmọ́tótó ló fa ìmójútó ní káàmpù ọ̀gọ̀rọ̀ èniyàn tó wà ní kám̀pú náà ṣàkóbá bá ètò-ìlera ní ibẹ̀ ìtànkálẹ̀ àrùn ibà sì wáyé èyí tí wọ́n kéde ní oṣụ̀ kẹta ní ọjọ́ kẹrìnlá oṣù kẹta àjọ united nations office for outer space affairs ké sí international charter for space and major disasters |
àtòjọ àwọn agbègbè ní áfríkà orílẹ̀ áfríkà pín sí agbègbè ńlá márùn-ún àgbègbè márùn-ún nínú rẹ̀ sì wà ní sub-saharan africa àtòjọ àwọn àgbègbè ní áfríkà agbègbè márùn-ún gẹ́gẹ́ bí àjọ un ṣe fi léde ni |
àwọn agbègbè african union ká mọ́ ṣe àṣìṣe rẹ̀ mọ́ àtòjọ àwọn agbègbè ní áfríkà african union au pín àwọn orílẹ̀ èdè tó jẹ́ ara rẹ̀ sí márùn-ún wọ́n ti ka àwọn ọmọ àwùjọ áfríkà èyí tó jẹ́ àwọn ọmọ áfríkà ṣùgbọ́n tí wọn ń gbé ní orílẹ̀ míràn bi amẹ́ríkà australia asia àti europe gẹ́gẹ́ bi àgbègbè africa union kẹfà |
àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ african union àwọn orílẹ̀ ède márùnléládọ́ta ni wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ african union au au jẹ́ ègbé tó rọ́pòorganisation of african unity oau àyè sì ṣí ní au láti gba àwọn tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ oau nígbà tí ó ṣe ma di ọdún 2017 àjọ au ti dé gbogbo orílẹ̀ èdè ní áfríkà yàtò sí àwọn ilẹ̀ spanish north africa ti ceuta melilla àti vélez de la gomeraiye olùgbé àwọn orílẹ̀ èdè au jẹ́ 1068444000 ní ọdún 2013 àwọn ọmọ ẹgbẹ́ africa union àwọn tó wà lábẹ́ ìbáwí |
ìyípadà ojú-ọjọ́ ní south áfíríkà emissions impacts and responses of south africa related to climate change ìyípadà ojú-ọjọ́ ní south africa ń yọrí sí àwọn ìwọn òtútù tí ó pọ̀ si àti ìyípadà ọjọ́ ẹ̀rí fi hàn pé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ojú ọjọ́ tó burú jáì túbọ̀ ń di olókìkí nítorí ìyípadà ojú ọjọ́ èyí jẹ́ ǹkan ìdàmú pàtàkì fún àwọn ọmọ orílẹ-èdè south africa nítorí ìyípadà ojú-ọjọ́ yóò ní ipa lórí ipò gbogbogbò àti àlàfíà ti orílẹ-èdè náà fún àpẹẹrẹ pẹ̀lú n ṣàkíyèsí àwọn orísun omi gẹ́gẹ́ bí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ẹyà mìíràn ti àgbáyé ìwádìí ojú-ọjọ́ fihàn pé ìpénijà gidi ni south africa ní ìbátan díẹ̀ síi si àwọn ọran àyíká jù àwọn ìdàgbàsókè ipá tí ó lágbára jùlọ yóò jẹ́ ìfọkànsí ìpèsè omi èyítí ó ní àwọn ipá nlá lórí èka iṣẹ́-ogbin àwọn ìyípadà àyíká tí ó yàrá jẹ́ àbájáde ni àwọn ipá tí ó hàn gbangba lórí agbègbè àti ìpele àyíká ni àwọn ọnà oríṣiríṣi àti àwọn ààyè bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú dídára afẹ́fẹ́ sí ìwọn òtútù àti àwọn ìlànà ojú ojo dé ọ̀dọ ààbò oúnjẹ àti ẹrù àrùn àwọn ipá oríṣiríṣi tí ìyípadà ojú-ọjọ lórí àwọn àgbègbè ìgbèríko ni á níretí láti pẹ̀lú ogbele ìdínkù àwọn orísun omi àti ìpínsíyeleyele ogbara ilé ìdínkù àwọn ọrọ̀-ajé aláròjé àti ìdínkù àwọn iṣẹ́ àṣà south africa ṣe alábapín àwọn itujáde co emissions tí ó jẹ́ emitter 14th ti co lókè àpapọ̀ àgbáyé south africa ní àwọn tóònù 95 ti àwọn itujáde co emissions per capita ní 2015 èyí wà ní apákan nlá nítorí ètò agbára rẹ̀ ti ó gbẹ́kẹ̀lé èédú àti epo gẹgẹ bí apákan tí àwọn àdéhùn àgbáyé rẹ̀ south africa ti ṣe àdéhùn láti gba àwọn itujáde láàrin 2020 ati 2025 |
ẹ̀yà bishari àwọn bishari lárúbáwá tàbí al-bishāriyyīn beja jẹ́ ẹ̀yà kan tí ó gbé ní apá àríwá ìlà oòrùn áfríkà wọ́n wà lára àwọn ènìyàn beja yàtò sí èdè arabic tí wọ́n ń sọ àwọn ènìyàn bishari tún ń sọ beja language èdè tí ó jẹ́ ara àwọn ìdílé afroasiatic ibi tí wọ́n gbé àwọn ẹ̀yà bishari gbé ní asálẹ̀ nubian ní sudan àti apá gúúsù egypt wọ́n gbé ní atabai tàbí atbai láàrin odò nile àti red sea àríwá amarar àti gúúsù ibi tí àwọn ènìyàn ababda wà láàrin asálẹ̀ nubian àti pẹ̀tẹ́lẹ̀ nile ibẹ̀ ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ òkúta àti àpáta iye àwọn tó jẹ́ ẹ̀yà náà tó ẹgbẹ̀rún méjìlélógójì 42000 èdè èdè abínibí awọn ẹ̀yà bishari ni èdè beja ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn èdè ní ìdílé afroasiatic àwọn beja tí ó tún ń gbé ní orílẹ̀ èdè sudan ń sọ èdè sudanese arabic |
2022 nigeria floods àgbàrá tó wáyé ní nàìjíríà ti ọdún 2022 kan ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àgbègbè ní orílẹ̀-èdè náà láti inú dẹ́tà ti ìjọba àpapọ̀ àgbàrá náà ti sọ ènìyàn tó ń lọ bíi 14 million di aínìnílélórí ó ti pa ènìyàn 603 ó ṣe ènìyàn 2400 léṣe àwọn ilé tó wo ń lọ bíi 82035 àwọn ilè tó ń lọ bíi 332327 ló sì ti bàjẹ́ bí ó ti lẹ̀ jẹ́ pé àgbàrá máa ń wáyé dáadáa ní orílẹ̀-èdè nàijiria àmọ́ àgbàrá ọdún yìí ló léwu jù lọ láti ìgbà tí èyí tó ṣẹlẹ̀ ní ọdún 2012 wáyé ní oṣù kẹwàá àwọn ilé tó ń lọ bíi 200000 ni àgbàrá yìí bàjẹ́ ní ọjọ́ keje oṣụ̀ kẹwàá ọkọ-ojú-omi kan tó ń gbẹ́ àwọn ènìyàn tó ń sá àsálà fún ẹ̀mí wọn ló dojúdé tih ó sì fa ikú ènìyàn 76 ìyẹn mẹ́rìnlélọ́gọ́rin ohun tó fa àgbàrá náà ni òjò wẹliwẹli kan tó pọ̀ ìyípadà tó dé bá afẹ́fẹ́ àti omi tó ṣí sílẹ̀ ní lagodo dam ní cameroon èyí tó bẹ̀rẹ̀ ní ọjọ́ kẹtàlá oṣù kẹsàn-án àgbàrá náà ṣàkóbá sí orílẹ̀-èdè naijiria niger chad àti àwọn agbègbè rẹ̀ tí ó bẹ̀rẹ̀ ní ìgbà oòrùn ní ọdún 2022 tí ó sì parí ní oṣù kẹwàá àgbàrá náà ní agbègbè tó ti ṣẹlẹ̀ ìpínlẹ̀ adamawa ní ìparí oṣù kẹjọ ọ̀pọ̀ àgbàrá ní ipinle adamawa fa ikú ènìyàn mẹ́wàá ó sì da ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdílé rú ìpínlẹ̀ anambra ní ọjọ́ keje oṣụ̀ kẹwàá ọdún 2022 ènìyàn 76 ló sì sínú omi lẹ́yìn tí ọkọ̀-ojú-omi dojúdé sínú odoàkúnwọ́nsílẹ̀ odò niger àti ọ̀pọ̀ òjò tó rọ̀ ló jẹ́ kí omi yẹn kún ní àkúnkù àwọn ìlú tó wà ní agbègbè omi ni àgbàrá bàjẹ́ ilé-ìjọsìn alájà mẹ́ta ìyẹn madonna catolic churn ní iyiowa dà wó látàrí àgbàrá náà tó wáyé ní ọjọ́ kẹsàn-án oṣù kẹwàá awọn ibudo idp 28 wa ni ipinlẹ anambra nibiti awọn olufaragba iṣan omi ti wa ni aabo ati ti itọju lakoko awọn akoko pajawiri iṣan-omi láti dínkù wàhálà àti ìgbènijà àwọn ẹni tí àgbàrá yìí ba ilé wọn jẹ́ wọ́n gbé àwọn kám̀pù kéréje kéréje kalẹ̀ sí àwọn agbègbè lóríṣiríṣi ìpínlẹ̀ náà ìpínlẹ̀ jigawa àgbàrá náà ti kọlu ipinle jigawa láti oṣù kẹjọ sí oṣù kẹsàn-án níbi tí àwọn ènìyàn bíi méjìléláàádọ́rùn-ún 92 ti kú ìpínlẹ̀ kano ní ìbẹ̀rẹ̀ ọdún nigerian meteorological agency fún àwọn ènìyàn ní ìkìlọ̀ nípa àgbàrá omi tó máa ṣẹlẹ̀ ní ìpinlẹ̀ náà ìpínlẹ̀ kogi lokoja tí ó wà ní ibi ìpàdé àwọn odò benue àti niger wà láàrin àwọn agbègbè tí ó ní ipa tí ó burú jù látàrí ìṣàn omi ìpínlẹ̀ niger ní mariga ipinle niger òkú tí omi ṣàn lọ kúrò níbi ìtẹ́ òkú jú 1500 lọ àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba sọ pé òkú 650 ni wọ́n rí padà tí wọ́n sì padà sin ìpínlẹ̀ yobe àgbàrá omi ńlá wáyé ni ipinle yobe ní oṣù keje tí ó sì pa ènìyàn mẹ́rin |
kel ahaggar kel ahaggar berber ⴾⵍ ⵂⴴⵔ trans àwọn ènìyàn ahaggar ni àwọn ẹ̀yà tuareg kan tí wọ́n gbé ní àwọn òkè hoggar àwọn òkè ahaggar ní orílẹ̀ èdè algeria àwọn apìtàn gbàgbọ́ pé matriarch tin hinan ni ó dá ẹ̀yà náà kalẹ̀ ibojì rẹ̀ wà ní abalessa wọ́n dá kalẹ̀ láàrin ọdún 1750 ẹ̀yà náà ni agbára lọ́wọ́ ara wọn kí ó tó di ọdún 1977 nígbà tí ìjọba algeria gba agbára lọ́wọ́ wọn èdè ẹ̀yà náà ni tahaggart |
àwọn ènìyàn mucubal àwọn ènìyàn mucubal tí a tún mọ̀ sí mucubai mucabale tàbí mugubale jẹ́ ara àwọn ènìyàn herero ní apá gúúsù angola bí àwọn masai tí wọ́n bá tan isẹ́ dídá màlúù àti iṣẹ́ àgbẹ̀ ni wọ́n ń ṣe ilẹ̀ wọn wà ní asálẹ̀ namib òkè serra da chela sì ni ó wà ní àríwá wọn tí odò cunene sì wà ní gúúsù wọn àwọn ènìyàn mucubal kìí wọṣọ púpọ̀ wọ́n sì ma ń mú àdá tàbí òkò dání lọ ibi tí wọ́n bá ń lọ àwọn ènìyàn mọ àwọn mucubal fún ẹ̀mí tí wọ́n ní wọ́n le sá eré tí ó tó ní ọjọ́ kan ní àwọn ọdún 1930s àwọn portuguese sọ pé wọ́n pọ̀ tó ẹgbẹ̀rún márùn-ún wọ́n sì gba ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ilẹ̀ portugal láàrin ọdún 1939 sí 1943 àwọn ọmọ ológun portuguese bẹ̀rẹ̀ sì ń dójú ìjà kọ àwọn pẹ̀lú afisùn pé wọ́n jẹ́ ọlọ́tẹ̀ àti olè màálù ìjà náà pa tó ará mucubal ọgọ́rùn-ún |
portuguese angola portuguese angola jẹ́ o angola nígbà tí wọ́n wà lábẹ́ ìjọba portuguese ní gúúsù ìwọ̀ oòrùn áfríkà orúkọ ko rẹ̀ títí di ọdún 1951 ni portuguese west africa tàbí state of west africa ní ṣẹ́ntúrì ogún ni ìjàdù fún áfríkà ni àwọn alágbara ní europe tó kó gbogbo ìlú náà lẹ́rú ìtàn portuguese jọba lórí angola láàrin ìgbà tí diogo cão jọba ní ọdún 1484 títí ti osù kọkànlá ọdún 1975 ọ̀pọ̀lọpọ̀ ǹkan ni ó ṣẹlẹ̀ láàrin ọgọ́rùn-ún márùn-ún ọdún yìí ìgbà tí wọ́n ko wọn lẹ́rú angola ò tí sí nígbà tí diogo cão àti àwọn tó kù rẹ̀ dé ìjọba kongo ní ṣẹ́ńtúrì kẹ̀ẹ́dógún ibi tí angola wà lọ́wọ́ lọ́wọ́ jẹ́ ibi tí oríṣiríṣi àwọn ẹ̀yà àti ènìyàn wà nígbà náà ète àwọn ará portugal nígbà náà ni láti kó ẹrú wọ́n sì ní ìbásepọ̀ tó da pẹ̀lú àwọn adarí àti òtòkùlú ìjọba kongo wọ́n fi ẹ̀sìn kristẹ́nì lọ̀ wọ́n wọ́n sì kọ́ wọn ní èdè portuguese wọ́n tún jé kí wọn jẹ àwọn ànfàní ọkọ òwò ẹrú tí wọ́n ń ṣe |
ẹ̀tọ́ ọmọ ènìyàn ní somaliland òfin tí ó ń dáàbò bo ẹ̀tọ́ àwọn ènìyàn ní somaliland wà ní orí kínní ẹsẹ kẹta ìwé òfin wọn somaliland somaliland jẹ́ ìpínlẹ̀ olómìnira ní ìho áfríkà bí ó tilẹ̀ jẹ́ wípé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àjọ àgbáyé kà wọ́n gẹ́gẹ́ bi ara orílẹ̀ èdè somalia amnesty international tí sọ lòdì lọ́pọ̀lọpọ̀ ìgbà sí dídá ọjọ́ ikú àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ tí ti àwọn ènìyàn mọ́ ẹ̀wọ̀n tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní somaliland ní oṣù kínní ọdún 2007 ìjọba kó àwọn akọ̀wé àti oníròyìn ìwé ìròyìn haatuf kan nítorí pé wọ́n ba orúkọ ìdílé ààrẹ jẹ́ nítorí pé wọn kọ nípa ìwà jẹ gúdú jerá wọn nínú ìròyìn lẹ́yìn ìgbà tí ọ̀pọ̀lopọ̀ àwọn ọmọ ìlú dá sí ọ̀rọ̀ náà ìjọba somaliland fi àwọn oníròyìn náà kalẹ̀ lẹ́yìn ọjọ́ mẹ́fà lé lọ́gọ́rin ní ẹ̀wọ̀n ní ọdún 2009 freedom house ṣe àbájáde àwọn àwọn ǹkan àìtó tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní somaliland ìwà jẹ gúdú jerá ìwà àìtó sí àwọn oníròyìn fifi òfin de ìwàásù tí ki ń ṣe nípa islam àti fífi òfin de ìwóde òfin ó ṣe lòdì sí òfin somaliland láti fowó sí sísọ somaliland di ara somalia tàbí láti wọ àsìá ilẹ̀ sòmálí ìwé òfin somaliland ọdún 2001 sọ wípé somaliland tí gba òmìnira lọ́wọ́ somalia |
centre international des civilisations bantu àjọ centre international des civilisations bantu ciciba àjọ ìbílè tí ó wà ní libreville gabon wọ́n da kalẹ̀ lábé ìdarí ààrẹ gabon omar bongo ní ọjọ́ kẹjọ oṣù kínní ọdún 1983 wọ́n sì da àjọ náà kalẹ̀ láti kọ́ nípa àwọn ènìyàn bantu ní ọdún 2012 wón kéde pé wọ́n ma tún ilé tí àjọ náà ń lò kọ́ lẹ́yìn tí wọ́n pá tì ní 1988 nítorí àìsówó àwọn orílẹ̀ èdè tí ó jé ara àjọ náà ni angola cameroon central african republic comoros republic of the congo democratic republic of congo equatorial guinea gabon rwanda são tomé and príncipe and zambia |
ìjọba mbata ìjọba mbata jẹ́ orúkọ tí wọ́n ń pe ìjọba bantu kan ní àríwá mpemba kasi kí wọ́n tó dà wọ́n pọ̀ mọ́ ìjọba kongo ní ọdún 1375 ce gégé bí arobá wọ́n dá ìjọba kongo kalẹ̀ nígbà tí nima a nzima fẹ́ luqueni luansanze ọmọ nsa-cu-clau olóyè àwọn ènìyàn mbata ìgbéyàwó wọn sọ ìbásepọ̀ àárín mpemba kasi àti àwọn ènìyàn mbata ìbásepọ̀ yìí ni ó jẹ́ ìpìlẹ̀ dídá ìjọba kongo nima a nzima àti luqueni luansanze wọ́n ní ọmọ tí ó ń jẹ́ lukeni lua nimi òun ni ó padà di ẹni àkọ́kọ́ láti di mutinù ọba |
cinithian cinithians' jẹ́ àwọn ẹ̀yà berber ní àríwá áfríkà tí wọ́n gbé níbi tí algeria wà ní òde òní ọ̀pọ̀lopọ̀ àwòrán àti àkọ́lẹ̀ ni ó jẹri sì pé wọ́n gbé ní ibẹ̀ ní ẹgbẹ́ githis ní gúúsù tunisia wọ́n ṣe ère láti yẹ́ ìjọba roman àti memmius pacatus sí àwọn onítàn gbàgbọ́ pé memmius ni adarí ẹ̀yà cinithians òun sì ni ẹni àkọ́kọ́ nínú ìdílé rẹ̀ láti di sẹ́nátọ̀ ní ègbẹ́ ìletò àwọn sitifis àkọlẹ̀ míràn tún wà nípa àwọn ẹ̀yà cinithians onítàn cornelius tacitus tún sọ nípa wọn pé wọ́n jẹ́ orílẹ̀ èdè tí kò ní ẹ̀gàn rárá |
ogun porédaka ogun porédaka ọjọ́ kẹtàlá oṣù kọkànlá ọdún 1896 jẹ́ ìjà tí ó ṣẹlẹ̀ láàrin àwọn ogun fránsì àti àwọn ọmọ ogun imamate of futa jallon tí àwọn ọmọ ogun fránsì sì ségun àwọn tí ó kù lára àwọn ọmọ ogún jallon lẹ́yìn ìjà yí wọ́n fi tipátipá da fouta djallon mọ́ ìjọba senegambia ìṣẹ̀lẹ̀ tó fa ìjà ní ọdún 1890 bokar biro ṣe ọ̀tẹ̀ lòdì sí ìjọba nípa pípa ẹ̀gbọ́n rẹ̀ tí ó ó sì fi àwọn tí ó jẹ́ olóòótọ́ si sí ìjọba èyí fa ìjà fún ìjọba tí ó sì mú kí wọ́n lé bokar biro fún ìgbà díẹ̀ kí ó tó padà débẹ̀ orílẹ̀ ède fránsì gbìyànjú láti dá sí ìjà wọn ṣùgbọ́n àwọn jallon fi ọ̀nà ẹrú bá wọn lọ̀ ìjà ní àsìkò òjò ní ọdún 1896 orílẹ̀ èdè fransi rán àwọn ọmọ ogun láti senegal guinea àti ní sudan gbogbo wọn sì parapò ní futa jallon owó àwọn ọmọ ológun fransi tẹ timbo ní ọjọ́ kẹta oṣù kọkànlá ọdún 1896 bokar biro gbìyànjú láti ro àwọn olóyè láti rán lọ́wọ́ nínú lòdì sí fransi ṣùgbọ́n akitiyan rẹ̀ já sí pàbo ní ọjọ́ kẹtàlá oṣù kọkànlá ọdún 1896 àwọn ọmọ ogun bokar biro jà pẹ̀lú àwọn ọmọ ogun fransi ní porédaka àwọn ọmọ ogun fransi àti fulbetí arákùnrin rẹ̀ umaru bademba barry jẹ́ olórí wọn gẹ́gẹ́ bí akéwì kan ṣe sọ bokar biro kò sá lójú ogun ṣùgbọ́n ìbon ni wọ́n fi pá bokar biro's son died with him |
ẹ̀dè lyélé èdè lyélé language lele jẹ́ èdè kan tí wọ́n ń sọ ní agbègbè sanguié ní orílẹ̀ èdè burkina faso àwọn tó ń sọ èdè náà tó ọ̀kẹ́ mẹ̀fà àbọ̀ 130000 orúkọ tí wọ́n ń sì ń pe èdè yìí ni lyéla léla gourounsi tàbí gurunsi wọ́n ń só ní ìlú réo kyon tenado dassa didyr godyr kordié pouni àti zawara àwọn míràn tún ń pe èdè náà ní gurunsi lyélé jẹ́ ọ̀kan lára àwọn èdè svo àwọn lẹ́tà áfábẹ́tì wọn wọ́n ma ń lọ àwọn àmì sí ara áfábẹ́tì lyele láti fi ṣe ìyàtọ̀ láàrin ọ̀rọ ohùn òkè àti ìsàlẹ̀ ní àmì ṣùgbọ́n ti àárín kò ní |
talansan talansan jẹ́ ibi tí àwọn mùsùlùmí marabout ti ja ogun kan ní futa jallon níbi ti a mọ̀ sí guinea ní ayé òde òní àwọn ogun mùsùlùmí borí ogun yí sì wà lára ìdí tí wọ́n fi dá ẹgbẹ́ ọmọ ogun imamate of futa jallon kalẹ̀ àwọn adarí méjì ní agbègbè náà ló lòdì sí marabout wọn kò fẹ́ yí padà sí islam talansan wà ní ìlà-oòrùn timbo àti ní etí odò bafing gẹ́gẹ́ bí àṣà wọn àwọn ọmọ ológun mùsùlùmí ọ̀kan dín ní ọgọ́rùn99 ségun àwọn alátakò tí iye wọn pò tó ìlọ́po mẹ́wàá àwọn ogun mùsùlùmí wọ́n sì pa ọ̀pọ̀lọpọ̀ wọn síbẹ̀ síbẹ̀ àwọn ènìyàn ibẹ̀ sì kọ̀ láti yí padà sí mùsùlùmí pàápàá jùlọ àwọn adaran fulbe wọ́n bẹ̀rù pé àwọn marabouts ma lo ẹ̀sìn yí láti fi jẹ gàba lórí wọn àwọn mìíràn gbàgbọ́ pé ìjà náà ti bẹ̀rẹ̀ láti ọdún 1727 ad 1140 ah nígbà tí ogun jihad ṣẹlẹ̀ àwọn míràn sọ pé ó ṣẹlẹ̀ ní ọdún 1747 tàbí 1748 lẹyìn ìjà púpò fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún àwọn ìtọ́kasí ìtọ́kasí nínú ìwé ìtọ́kasí lórí ẹ̀rọ ayélujára <templatestyles src=refbegin/stylescss /> https//booksgooglecom/booksid=aws7aaaaiaajpg=pa244 retrieved 2013-02-11 https//booksgooglecom/booksid=6p_nzmpjjqmcpg=pa154 retrieved 2013-02-11 https//booksgooglecom/booksid=vv3mcpj-opucpg=pa39 retrieved 2013-02-11 https//booksgooglecom/booksid=gfhgouf7_tscpg=pa72 retrieved 2013-02-11 https//booksgooglecom/booksid=waqbp7alpzkcpg=pa292 retrieved 2013-02-11 https//booksgooglecom/booksid=sufoluhkpr0cpg=pa38 retrieved 2013-02-11 https//booksgooglecom/booksid=qwtc0jchtlecpg=pa43 retrieved 2013-02-11 |
opha pauline dube opha pauline dube tàbí pauline dube tí a bíi ní ọdún 1960 jẹ́ onímọ̀-jìnlẹ̀ àyíká botswanan àti ọ̀jọ̀gbọ́n alábaṣepọ̀ ní sakaani ti ìmọ àyíká ní ilé-ẹ̀kọ́ gíga ti botswana ó ṣe àkọ́we ijabọ àkànṣe ipcc lórí imurugba àgbáyé tí 15 °c ó jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn onímọ̀-jìnlẹ̀ mẹ́ẹ̀dógún tí ó ṣẹ̀dá ìròyìn ìdàgbàsókè alágberò àgbáyé ti 2023 fún àwọn united nations àwọn ìtọ́kasí botswanan environmental scientist |
2001 united nations climate change conference àpéjọ ìyípadà ojú-ọjọ́ ti united nations ti ọdún 2001 wáyé láti ọjọ́ kọkàndínlọ́gbọ̀n 29 oṣù kẹwàá sí ọjọ́ kẹwàá oṣù kọkànlá ọdún 2001 ní marrakech ìlú morocco àpérò náà pẹ̀lú àpéjọ ẹlẹ́ẹ̀keje ti àwọn ẹgbẹ́ cop7 sí united nations framework convention on climate change unfccc àwọn olùdúnàdúra náà parí iṣẹ́ náà lórí ètò iṣẹ́ ti buenos aires tí wọ́n sì parí púpọ̀ nínú àwọn àlàyé ìṣiṣẹ́ àti ṣètò ìpele fún àwọn orílẹ̀-èdè láti fọwọ́ sí ìlànà kyoto ìpinu àpapọ̀ tí wọ́n ṣe ni a mọ̀ sí marrakech accords aṣojú àjọ ti united states ń wòye ọ̀rọ̀ náà ó sì kọ̀ láti kópa tààrà nínú ìdùnàdúra náà àwọn ẹgbé mìíràn tẹ̀ siwájú nípa níní ìrètí pé united states máa dá sí ètò náà bó bá yá àti pé wọ́n máa gbé ìgbésẹ̀ láti fọwọ́ sí ìlànà kyoto nípasẹ̀ nọ́ḿbà àwọn orílẹ̀-èdè tó nílò láti mú un wá sínú agbára déètì àpéjọ àgbáyé lórí ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láti mú ìdàgbàsókè wá tó jẹ́ oṣù kẹjọ sí oṣù kẹsàn-án ọdún 2022 ni wọ́n sún síwájú láti ri dájú wípé èrò láti mú ìlànà kyoto wá sí ìmúṣẹ àpéjọ àgbáyé lórí ìfọwọ́sowọ́pọ̀ yẹ kó wáyé ní johannesburg ní south africa |
ìbùdó agbára oòrùn ambatolampy ìbùdó agbára oòrùn ambatolampy jẹ́ ilé-iṣẹ́ agbára oòrùn 40 mw ní madagascar ní oṣù kẹrìn ọdún 2022 ó jẹ́ àsopọ àkójọ àkọ́kọ́ ilé-iṣẹ́ agbára oòrùn tí ó ní owó ní ìkọkọ ní orílẹ-èdè náà ilé-iṣẹ́ agbára èyítí a fún ni àṣẹ ní àkọkọ́ ní ọdún 2018 ṣe imugboroja láti 20 mw sí 40 mw láàrin 2021 àti 2022 olùtàjà ti agbára ti ipìlẹ̀sẹ̀ ní ilé-iṣẹ́ agbára ìsọdọ̀tún yìí ní jirama ilé-iṣẹ́ ohun èlò iná mọnamọna ti orílẹ-èdè |
èdè northern birifor northern birifor tàbí malba birifor jẹ́ èdè gur - ara àwọn ìdílé nigercongo egbegbẹ̀rún ọgọ́rùn-ún ènìyàn ni ó ń sọ́ èdè náà pàápàá jùlọ àwọn agbègbè kan ní gúúsù ìwọ oòrùn burkina faso àwọn agbègbè bi bougouriba ioba noumbiel àti poni ní ìwọ̀ oòrùn ivory coast lẹ́tà álífábẹ́tì wọn àwọn álífábẹ́tì wọn ni |
èdè tem tem tàbí kotokoli cotocoli jẹ́ ọ̀kan lára àwọn èdè gur tí wọ́n ń sọ ní togo ghana benin àti burkina faso ó tún jẹ́ èdè tí àwọn kọ̀kan ní àyíká orílẹ̀ èdè yí ń sọ ní ghana àwọn ènìyàn kotokoli wá láti àríwá agbègbè volta ní ìlú kan tí wọ́n ń pè ní koue koue pín àlà pẹ̀lú togo odò kékeréodò koue sì ló wà láàrin koue àti togo yàtò sí ilè abínibí wọn àwọn tem/kotokoli yapa káàkiri àwọn ibi ní orílẹ̀-èdè ghana wọ́n pọ̀ ní àwọn agbègbè bi nima-mamobi madina dodowa asaman jamasi aboaso àti àwọn agbègbè míràn orúkọ olóyè wọn ní wuro òun sì ni olórí ilẹ̀ koue |
ìyípadà àwọn ìlànà òjò láti ọdún 1970 ní afónifójì rift kenya rift valley kenya àwọn ìlànà òjò ní àkókò tí àwọn ohun ọ̀gbìn fẹ́ máa hù ti oṣù kẹrin àti oṣù karùn-ún ti ń sún mọ́lé tí ń yípadà ní àwọn ọdún díẹ̀ sẹ́yìn ní agbègbè rift valley kenya láti àwọn ọdún 1970 níṣe ni òjò yìí ń pọ̀ níye àmọ́ ìdínkù wà nínú àwọn ọjọ́ tó fi ń rọ̀ èyí ti yọrísí ìlọsókè tí kíkankíkan òjò |
khasso khasso tàbí xaaso jẹ́ ìjọba kan ní ìwọòrùn áfíríkà láàrin ọdún ṣẹ́ńtúrì kẹtàdínlógún sí ọ̀kàndínlógún ó wà níbi tí senegal àti agbègbè kayes ti mali nísinsìnyí ní bí ẹgbẹ̀rún ọdún méjì sẹ́yìn ó jẹ́ apá àgbègbè serer láàrin ṣẹ́ńtúrì kẹtàdínlógún sí ọ̀kàndínlógún òun ni olú-ìlú medina títí di ìgbà tí wọ́n fi ṣubú ó wà ní ẹgbẹ́ odò senegal àwọn fulas tún wà ní ara àwọn ìjọba khasso local malinké àti soninké séga doua ó jọba láàrin 1681 sí 1725 ni fankamala ọba khasso àkọ́kọ́ nítorí ogun abẹ́lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ láàrin àwọn ọmọ rẹ̀ dibba samballa àti demba maddy ìjọba náà pín sí márùn-ún èyí tó lágbára jù láàrin wọn ni dembaya lábẹ́ ìjọba hawa demba diallo ó jọba láàrín ọdún 1810 sí 1833 ní ọdún 1857 toucouleur el hadj umar tall kógún wọ khasso gẹ́gẹ́ bi ara jihad ṣùgbọ́n wọ́n dojú ogun padà ko wọ́n ní medina fort pẹ̀lú àwọn fransi pàápàá jùlọ louis faidherbe síbẹ̀síbẹ̀ wọ́n sì ń kógún wọ khasso títí tí wọ́n fi wọ́n fi borí àwọn ọmọ ogun wọn tí wọ́n sì dà wọ́n pò mọ́ french sudan ní ọdún 1880 àwọn tí ó ń gbé ní ibẹ̀ láyé ìsinsìnyí ń pe ara wọn ní khassonké |
maad saloum maad saloum wọ́n tún ń pè wọ́n nímaad a saloum mad saloum maat saloum bour saloum bur saloum etc túmọ̀ sí ọba saloum ní èdè serer ìjọba saloum ní ayé àtijó tí jẹ́ ara orílẹ̀ èdè senegal ìsinsìnyí orúkọ tí wọ́n ń pe àwọn ọba wọn ni maad tàbí mad wọ́n tún ma ń pè wọ́n ní maat lẹ́kokan wọ́n tún ma ń lọ orúkọ náà láti pe àwọn ọba serer láàrin ọdún 1493 sí 1969 ní àsìkò guelowar àwọn ọba bí ọ̀kan lé ládọ́tá maad saloum ọba saloum ní àsìkò guelowar maad saloum mbegan ndour ni ẹni àkọ́kọ́ láti di ọba láti ìran guelowar láti darí saloum maad saloum fode n'gouye joof ni ẹni tí ó jọba kẹ́yìn ní saloum ó jọba láàrin ọdún 1935 sí 1969 - ọdún tí ó papòdà |
ìjọba iwo ijoba iwó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ìbílẹ̀ àtijọ́ ní ìlú iwo ní ìpínlẹ̀ ọ̀ṣun nàìjíríà ìjọba yoruba náà tí orúkọ ọba rẹ̀ jẹ́ oluwo of iwo ti wà láti ṣẹ́ńtúrì kẹrìnlá gẹ́gẹ́ bí ó ti wà nínú ìtàn àwọn ènìyàn iwo wá láti ile-ife nibi ti wọ́n ti kó wá sí iwó ní ṣẹ́ntúrì kẹrìnlá wọ́n dá ìlú tí ó jẹ́ ìlú iwó lọ́wọ́lọ́wọ́ kalẹ̀ láàrin ṣẹ́ńtúrì kẹrindínlógún sí ìkẹtàdínlógún |
ẹ̀tọ́ àwọn ènìyàn ní zimbabwe ọ̀pọ̀ àwọn àfisùn ni ó ti wà nípa rírẹ́ ẹ̀tọ́ àwọn ọmọ ènìyàn je ní zimbabwe lábẹ́ ìjọba robert mugabe àti ẹgbẹ́ òsèlú rẹ̀ zanu-pf láàrin ọdún 1980 sí 2017 gégé bí àgbéjáde tí àjọ amnesty international àti human rights watch ṣe zimbabwe kò bọ̀wọ̀ fún ètọ́ sí ilé oúnjẹ àti àwọn ètọ́ míràn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìkọlù ni ó ti ṣẹlẹ̀ sí àwọn oníròyìn olóṣèlú àtakò àti àjà fún ètọ́ mẹ̀kúnù àwọn ọlọ́pá ma ń sábà ṣe ìkọlù sí ìpéjọpọ̀ àwọn alátakò àpẹẹrẹ rẹ̀ ni sí ìwóde movement for democratic change mdc ní ọjọ́ kọkànlá oṣù kẹta ọdún 2007 ní ibi ìṣẹ̀lẹ̀ náà adarí ẹgbẹ́ náà morgan tsvangirai àti àwọn ọ̀kàndínládọ́ta míràn ni àwọn ọlọ́pá gbé wọ́n sì tún nà wọ́n edward chikombo oníròyìn kan tí ó rán fọ́tò bí àwọn ọlọ́pá ṣe na àwọn oníròyìn náà sí ilé ìròyìn ní orílẹ̀ èdè míràn sọ èmí rẹ̀ nù nígbà tí wọ́n jí gbé tí wọ́n sì pá lẹ́yìn ọjọ́ díè lẹ́yìn tí ó rán fọ́tò náà lẹ́yìn ìgbà tí wọ́n tú morgan tsvangirai sílẹ̀ ó sọ fún ìròyìn bbc pé òun ṣeṣe ní orí òun sì tún sọ ẹ̀jẹ̀ nù adarí àgbà ban ki-moon european union àti orílẹ̀-èdè amẹ́ríkà fi àìdùnú wọn hàn sí ọ̀rọ̀ náà |
mandraka dam mandraka dam jẹ́ ìdídò lórí odò mandraka ní tòsí mandraka ní ẹkun analamanga tí madagascar ilé-iṣẹ faranse ní o kọ ìdídò náà ní ọdún 1956 ó si ṣẹda lake mandraka mandraka power station ìdídò náà pèsè omi si ibùdó agbára hydroelectric si ìlà-oòrùn ní ìsàlẹ̀ àfonífojì ìyípadà láàrin ìdídò àti ibùdó agbára n fúnni ni ori hydraulic lórí jirama ní o ṣiṣẹ àti ni o ní ìdíbò àti ibùdó àti àwọn mẹ́rin mẹ́fà pelton tobaini -generators wọn fífún láàrín 1958 ati 1972 |
iyipada oju-ọjọ ni south africa ìyípadà ojú-ọjọ ní south africa n yọrí si àwọn iwọn òtútù ti o pọ sí àti ìyípadà òjò ẹri fi hàn pé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ojú ọjọ ti o di gbajúmò nípa ìyípadà ojú-ọjọ èyí kọ́ni lọ mi nú fún awọn ọmọ orilẹ-ede south africa nítorí  ìyípadà ojú-ọjọ yoo ṣe àkóbá ní gbogbo ipò àti àlàáfíà ti orílẹ̀-èdè fún àpẹẹrẹ pẹ̀lú àkíyèsí àwọn orísun omi gẹgẹ bi ọpọlọpọ àwọn ẹ̀yà mìíràn ti àgbáyé ìwádìí ojú-ọjọ fi hàn pé àwọn ìpè ni ja ni south africa ní ìbátan pẹ̀lú àwọn ọran àyíká jù ti ìdàgbàsókè lọ ipá ti o lágbára jùlọ yòò ṣe àkóbá fún omi tí ó pèsè èyí tí o ni àwọn ìjàba tí ó ń ṣe fún ẹ̀ka iṣẹ-ogbin àwọn ìyípadà àyíká jásí ìjàmbá fún àwọn àgbègbè àti ipele àyíká ní àwọn ọ̀nà oríṣi àti àwọn ààyè ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú iwọn afẹ́fẹ́ sì òtútù àti àwọn ìlànà ojú ọjọ wí wá àbò oúnjẹ àti ẹrù àrùn àwọn ipá oríṣiríṣi tí ìyípadà ojú ọjọ lórí àwọn àgbègbè ìgbèríko ní reti láti pẹ̀lú ógbèlè ìdin kún àwọn orísun omi àti ìpín sí ẹyẹlé yẹ ọ̀gbàrá ìdin kún àwọn ọ̀rọ̀- ajé àti ìdin kún àwọn iṣẹ́ àṣà south africa ṣe alábàápín si ọpọlọpọ co</br> awọn itujade co jíjẹ emitter 14th ti o tóbi jù lọ ti co</br> co lókè àpapọ̀ àgbáyé south africa ni àwọn toonu tó ń lọ bíi 95 ti co emissions per capita ní ọdún 2015 èyí jẹ́ ọ̀kan nínú ńlá nítorí ètò agbára rẹ ní èédú àti epo gẹgẹ bi apakan ti àwọn àdéhùn àgbáyé rẹ south africa ti ṣe àdéhùn láti ga àwọn itu jáde láàrin 2020 ati 2025 |
ìyípadà tó ń dé bá ojú-ọjọ́ ní zambia ojú-ọjọ tí ìlú zambia ní àárín àti gúsù afiíríkà jẹ ìyípadà tí òórùn ní pàtó nípasẹ̀ gíga ígbégbe nínú isọdi oju-ọjọ köppen púpọ̀ jùlọ orílẹ̀-èdè náà jẹ ìpín bí ìhà ilẹ tútù tàbí tútù tútù àti gbígbẹ pẹlú àwọn abúlé kékeré tí afẹ́fẹ́ olóògbélè -ógbélé ní gúúsù ìwọ- oòrùn ojú-ọjọ àti ní pàtó ìyè ọjọ́ jẹ ìpínnù pàtàkì tí ìrù àti pínpín àwọn ecoregions tí zambia nítorí náà ní ìmọ̀-ẹro zambia jẹ́ orílẹ̀-èdè gbígbẹ púpọ̀ pẹlú ọrírìn àti ọdún ìhà ilẹ pẹlú àwọn abúlé kékeré tí steppe gbígbẹ olóògbélè àwọn àkọ́kọ́ méjì wà àkókò oọjọ́ oṣù kọkànlá sí kẹrìnlá tí ó bàa mú sí oòrùn àti àkókò gbiígbẹ sí oṣù kẹwá / oṣù kọkànlá tí ó bàamú sí ìgbà òtútù àkókò gbígbẹ tí pín sí àkókò gbígbẹ tútù oṣù kàrún sí oṣù kẹjọ àti àkókò gbígbóná oṣù kẹsán sí oṣù kẹwá / oṣù kọkànlá ipá ìyípadà tí gíga yóò fún orílẹ̀-èdè náà ní ojú ọjọ́ subtropical dídùn kúkú jù àwọn ipò òtútù lọ fún ọdún púpọ̀ jùlọ ómi oọjọ́ yàtọ̀ lórí iwọn fún ọdún kàn ọpọlọpọ àwọn agbègbè ṣubú sí iwọn ìyàtọ̀ láàrin àwọn àkókò ọjọ́ àti àwọn àkókò gbígbẹ ní a sàmìsí láìsí ọjọ́ kánkán rárá ní oṣù keje oṣù keje àti oṣù kẹjọ púpọ̀ nínú ètò-ọrọ ajé àṣà àti àwùjọ tí orílẹ̀-èdè náà jẹ gàba lórí nípasẹ̀ ìbẹ̀rẹ̀ àti òpin àkókò ọjọ́ àti ìyè ọjọ́ tí o mú ikuna tí ọjọ́ ń fà ẹbí ní ọpọlọpọ igbá iwọn òtútù ní zambia ní àkókò oòrùn jẹ 30 °c àti ní igbá òtútù àkókò òtútù ó lé gbà bí kékeré bí 5 °c àwọn ọjọ́ tí wá ní mú nípasẹ̀ àwọn intertropical convergence zone itcz àti tí wá ní nípasẹ̀ ãra lẹẹkọọkan àìdá pẹlú èlò manamana àti kí ó má yìnyín itcz wá ní àríwá tí zambia ní àkókò gbígbẹ ó ń lọ sí gúúsù ní ìdajì kejì tí ọdún àti sí àríwá ní ìdajì akọkọ tí ọdún ní àwọn ọdún diẹ ó lọ sí gúúsù tí zambia tí ó yọrí sí àkókò gbígbẹ diẹ ní àríwá tí orílẹ̀-èdè fún ọsẹ mẹta tàbí mẹrin ní kejìlá |
agbègbè teso agbègbè teso tí a mọ̀ tẹ́lẹ̀ sí teso district is jẹ́ àgbègbè kan ní ìlà oòrùn uganda ó sì ní àwọn ìletò ilẹ̀ àgbègbè náà tó 130306 km àwọn olùgbé ibẹ̀ sì tó mílíọ̀nù méjì àti àbọ̀ àwọn ẹ̀yà iteso àti kumam ni ó ń gbé ní agbẹ̀gbẹ̀ náà gẹ́gẹ́ bi àkọ́lẹ̀ ijoba ìletò pallisa kìí se ara àgbègbè teso bí ó tilẹ̀ jẹ́ wípé àwọn iteso pò sí ìletò náà |
ìyípadà ojú-ọjọ́ ní somalia ìyípadà ojú-ọjọ́ ní somalia tọ́ka sí àwọn ìyípadà ojú-ọjọ́ ní somalia àti ìdáhùn tí ó tẹ̀le ìyípadà àti àwọn ìlànà ìdínkù ti orílẹ̀-èdè náà somalia jẹ́ orílẹ̀-èdè kejì tí ó ní ìpalára ti ojú-ọjọ́ ní àgbáyé orílè-èdè náà ti rí ìlosókè nínú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ojú-ọjọ́ ńlá láti ọdún 1990 pẹ̀lú àwọn ọ̀gbẹ̀ẹlẹ̀ mẹ́ta pàtàkì láti ọdún 2010 ìkún-omi ti ń wáyé àti àwọn eṣú déédé díẹ̀ si tí ó ba àwọn irúgbìn jẹ́ ní ọdún 2080 àwọn ìwọ̀n òtútù tí ó nírètí yóò dìde nípasẹ̀ ìwọ̀n 34 celsius pẹ̀lú àfikún 152 àwọn ọjọ́ gbígbóná púpọ̀ fún ọdún kan níbití àwọn ìwọ̀n òtútù tí ó pọ̀ jùlọ yóò kọjá ìwọ̀n 35 celsius ìyípadà ojú-ọjọ́ ni a nírètí láti fi igara pàtàkì sórí omi tó jẹ́ ọ̀wọ́n tẹ́lẹ̀ àti àwọn ohun ògbìn láàrín orílẹ̀-èdè náà tí ó ń halẹ̀ mọ́ aàbò orílẹ̀-èdè àti ìdúróṣinṣin ètò-iṣelu àwọn ipa tí ìyípadà ojú-ọjọ́ kó lórí agbègbè àdáyébá àwọn awòṣe ojú-ọjọ́ ṣe àsọtẹ́lẹ̀ pé láìpẹ́-ọjọ́ agbègbè ilà-oòrùn áfíríkà ṣeé ṣe láti ní ìrírí àwọn ìyípadà ní oju-ọjọ bíi ooru àwọn àyípadà nínú ìṣẹ̀lẹ̀ àti ipa ti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tó gajù àti òjòrírọ̀ tí ó dínkù àti àwọn ìṣípòpadà ọlọ́jọ́pípẹ́ gẹ́gẹ́ bí ìpele kíkún okun ̀̀àwọn ìwọ̀n òtútù àti àwọn ìyípadà ojú ọjọ́ orílẹ̀-èdè somalia máa ń ní ooru àkókò méjì ni wọ́n ní fún ojo àwọn ìwọ̀n òtútù tó burú ní somalia jẹ́ ọ̀kan tí ó ga jùlọ ní àgbáyé àwọn ipò gbígbóná borí ní gbogbo ọdún pàápàá ní gúúsù iwọ̀-oòrùn nítòsí ààlà sí orílẹ̀-èdè ethiopia níbi tí àwọn ìwọ̀n òtútù àpapọ̀ lọ́dọọdún kọjá 29 °c àkókò òjò àkọ́kọ́ jẹ́ láti oṣù kẹrin sí kẹfà àti àkókò òjò kejì láti oṣù kẹwàá sí kejìlá òjòrírọ̀ ọlọ́dọọdún ní àgbègbè gbígbóná àti ọ̀gbẹlẹ ní àríwá kò tó 250 mm ó sì dínkù sí ohun tí kò tó 100 mm ní àríwá ilà-oòrùn náà ìlú-òkè ti àárín gba láàárin 200 sí 300 mm ti òjòrírọ̀ nígbà tí ó pọ̀ si ní apá gúsù sí ìwọ̀n 400 sí 500 mm ti òjò ọlódọọdún gúsù ìwọ̀-oòrùn àti àwọn ẹkùn àríwá iwọ̀-oòrùn gba òjòrírọ̀ púpọ̀ jùlọ pẹ̀lu àròpin láàárin 500 àti 700 mm ojú-ọjọ́ ti yípadà ní àwọn ọdún díẹ̀ sẹ́hìn àwọn awòṣe àsọtẹ́lẹ̀ fihàn pé gíga si òkun ìpele òkun ni a wò pé yíò dìde pẹ̀lú ìdánilójú gíga lábẹ́ àwọn ojú ìṣẹ̀lẹ̀ ìtújáde iwájú àwọn awòṣe ojú-ọjọ́ agbedeméjì ní àfojúsùn gígasi òkun ti 12 cm títí di ọdún 2030 20 cm títí di 2050 àti 36 cm títí di ọdún 2080 lábẹ́ bí àkàwé sí ti ọdún 2000 lábẹ́ àwọn ìtújáde gòkè si ní 2080 lẹ́hìn náà ó wálẹ̀ ìrètí wà pé ìpele òkun máa ga si nípa 11 cm títí di ọdún 2030 21 cm títí di ọdún 2050 àti 42 cm títí di ọdun 2080 ìwọ̀n ìpele òkun tí a sọtẹ́lẹ̀ ṣe ìdẹ́rùbà àwọn ìgbésí ayé ti àwọn agbègbè etí òkun pàápàá ní gúsù somalia pẹ̀lú olú-ìlú mogadishu ti orílẹ̀-èdè àti pé ó lè fa kí iyọ̀ wọ àwọn ọ̀nà omi etí òkun àti àwọn ibi ìfomipamọ́ wíwà omi àwọn àsọtẹ́lẹ̀ wíwà omi jẹ́ aìdánilójú gán-an lákòókò àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìtújáde láìsí ìṣàrò ìdàgbàsókè àwọn olùgbé àwọn awoṣé ṣe àfihàn ìlosókè díẹ̀ ní ìlà pẹ̀lú àwọn àsọtẹ́lẹ̀ òjò ọjọ́ ́iwájú tí a bá gbèrò ìdàgbàsókè olùgbé tí à ń retí àpapọ̀ wíwà omi fún ènìyàn kọ̀ọ̀kan lè já sí ìdajì ní 2080 lábẹ́ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìtújáde rcp26 àti rcp60 bótilẹ̀jẹ́pé aìdánilójú ní àyíká ìsín-ìn àti ọjọ́-iwájú wíwà omi ga púpọ̀jù ipa lórí ènìyàn orílẹ̀-èdè somalia ti ní ìfojúsọ́nà láti kó ipa púpọ̀ nípasẹ̀ àwọn ipa tí ìyípadà ojú-ọjọ́ àti ojú ọjọ́ tó burújù rẹ̀ jẹ́ ti 172 ní ọdún 2020 èyí tó sọ ọ́ di orílẹ̀-èdè kejì tó ní ìpalára jùlọ sí ìyípadà ojú-ọjọ́ àti ìpèníjà àgbáyé mìíràn àti orílẹ̀-èdè ọgọ́fà tí ó ṣetán jùlọ fún ìgbaradì ìdojúkọ àwọn ipa ìyípadà ojú-ọjọ́ ní ìlà-oòrùn áfíríkà ni ìfojúsọ́nà láti já sí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ipa tààrà àti aìṣe-tààrà tí ó kan ààbò oúnjẹ nítorí aápọn ìwọ̀n òtútù gíga àti àwọn ìyípadà nínú ṣíṣẹlẹ̀ àti agbára ti àwọn ògbelè |
africana artifacts africana ni àwọn ohun èlò bí ìwé ère àti àwòrán tí ó jẹ́ ti orílẹ̀ èdè áfríkà tí ó sì sọ̀rọ̀ nípa ilẹ̀ ìtàn àti àsà ti áfríkà bí ó tilẹ̀ jẹ́ wípé àwọn ohun èlò yí sọ nípa àwọn oríṣiríṣi ibi ní áfríkà ọ̀pọ̀lọpọ̀ wọn dá lórí ìtàn ìwọ oòrùn áfríkà àwọn ìwé tí ó sọ nípa wọn <templatestyles src=refbegin/stylescss /> |
democratic green party of rwanda ẹgbẹ́ òsèlú democratic green party of rwanda dgpr pvdr irdki jẹ́ ẹgbẹ́ òsèlú kan ní rwanda tí wọ́n dá kalẹ̀ ní ọdún 2009 wọ́n ṣe ìforúkọsílẹ̀ ẹgbẹ́ náà ní oṣù kẹjọ ọdún 2013 nítorí pé ó pé kí wọ́n tó fi orúkọ ẹgbẹ́ náà sílẹ̀ ní ọdún 2013 wọn kò padà ní àǹfààní láti kópa nínú ìdìbò sílé ìgbìmọ̀ aṣofin rwanda ti ọdún 2013 ète ẹgbẹ́ òsèlú náà ni láti lo àwọn ọ̀nà tí kò mú wàhálà dání jà fún dídín owó àwọn ǹkan ọ̀gbìn àti oúnjẹ kù wọ́n gbàgbọ́ pé ara ẹ̀tọ́ àwọn ènìyàn ni ẹ̀tọ́ sí ẹ̀mí òmìnira ìpàdé àlàáfíà láti sọ tinú wọn jáde láti sìn ọlọ́run wọn àti láti ṣe ǹkan tí ó ń fún wọn ní ìdùnnú àti pé ọlọ́run ni ó ń fún yàn ní àwọn ànfàní yìí ìtàn wọ́n dá ẹgbẹ́ òsèlú náà kalẹ̀ ní ọjọ́ kẹrìnlá oṣù kẹjọ ọdún 2009 wọ́n sì ní ète láti kópa nínúìdìbọ̀ ààrẹ ọdún 2010 ṣùgbọ́n wọn kò ríbi fi orúkọ ẹgbẹ́ wọn sílè wọ́n padà fi orúkọ ẹgbẹ́ òṣèlú náà sílè ní oṣù kẹjọ ọdún 2013 ṣùgbọ́n wọn kò ríbi kópa nínú ìdìbò sípò ilé ìgbìmọ̀ aṣofin ti ọdún 2013 |
african sources for african history african sources for african history jẹ́ àwọn ìwé tí brill kọ láti sọ nípa àwọn ìtàn áfríkà pàápàá jùlọ ní apá sub-saharan africa ìdí tí wọ́n fi ń kọ àwọn ìwé náà ni láti mú kí àwọn ìtàn àkọ́lẹ̀ nípa áfríkà pọ̀ sí àti láti ṣe àtúnṣe sí àwọn ìtàn tí àwọn àìtọ́ tí àwọn òyìnbó ti kọ nípa áfríkà ìwé tí wọ́n kọ́kọ́ gbé jáde ní 2001 somono bala of the upper niger ìtàn nípa àwọn apẹja wọ́n sì tún ìwé náà láti èdè òyìnbó sí èdè maninka fún àwọn ènìyàn láti kà |
ghana youth environmental movement ghana youth environmental movement gyem jẹ́ ẹgbẹ́ kan tí gideon commey àti àwọn ọ̀dọ́ kọ̀kan dá kalẹ̀ ni orílẹ̀ èdè ghana ní ọdún 2012 ète ẹgbẹ́ náà ni láti ran àwọn ọ̀dọ́ lọ́wọ́ nínú jíjà fún títún àdúgbò ṣe láàrin ọdún 2018 sí 2019 gyem dá power shift kalẹ̀ ìpàdé fún àwọn ọ̀dọ́ láti jíròrò lórí àwọn ǹkan ìdòtí ní àdúgbò àti bí wọ́n ṣe le tún àdúgbò ṣe gyem ṣe ìwóde lòdì sí àbá coal-fired power plants ní ghana wọ́n sì tún ṣe anti-coal campaign ní ọdún 2016 àwọn ǹkan tí wọ́n ṣe ní oṣù kẹ̀wá ọdún 2020 gyem ṣe ilé omi tí wọ́n pe orúkọ rẹ̀ ní kyensu kiosk ète kíkọ́ ilé omi yìí ní láti pèsè omi mímu fún àwọn àdúgbò kọ̀kan ní ìletò ga west municipal àwọn àdúgbò yìí ní ìṣòro rírí omi mímu tó da mu |
honey care africa honey care africa jẹ́ àjọ kan tí wọ́n dá kalẹ̀ ní ọdún 2000 láti sàtìlẹ́yìn fún ìṣe sísìn oyin ní ìlaòrùn áfríkà wọ́n tí ṣiṣẹ́ pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ilé isé aládàáni àti ìjọba àwọn orílẹ̀ èdè bi kenyaàti tanzania honey care ma ń pèsè owó àti ìdánilẹ́kọ́ fún àwọn ènìyàn tí ó bá fẹ́ kó nípa sísin oyin honey care tún ma ń pèsè ọjà fún oyin fún àwọn tó bá fẹ́ ta oyin ní iye tí wọ́n ti ma rí èrè wọ́n ma ń ra oyin nínú oko ti wọ́n sì ń san owó fun lẹyìn èyí wọn ma ta àwọn oyin yìí fún àwọn ilé isé tí ó bá fẹ́ rà ẹgbẹ́ yìí gbajúmọ̀ ní ìlà oòrùn áfríkà àwọn àmì-ẹ̀yẹ honey care africa àti àwọn adarí rẹ̀ ti gba ọ̀pọ̀lọpọ̀ àmì-ẹ̀yẹ àwọn bi honey care africa ti ṣe ètò lórí ọ̀pọ̀lọpọ̀ rédíò àti mídíà bi bbc the chicago tribune the globe and mail financial times cnbc europe cbc un radio daily nation àti east african standard |
african conservation centre ẹgbẹ́ african conservation centre acc jẹ́ ẹgbẹ́ aládàáni kan tí ó wà ní kenya wọ́n dá ẹgbẹ́ náà kalẹ̀ ní ọdún 1995 ní ọdún 2007 ford foundation fún wọn ní owó tó tó us200000 iṣẹ́ wọn ni láti dáàbò bò àwọn ẹranko nínú igbó nípa jíjà fún ìjọba tí ó dà ọkàn lára àwọn iṣẹ́ wọn shompole group ranch gba àmì-ẹ̀yẹ 2006 equator initiative award ìtàn wọ́n dá african conservation center acc kalẹ̀ ní ara àwọn ọdún 1970s ó kọ́kọ́ bẹ̀rẹ̀ bi ẹgbẹ́ tí ó ń ṣe ìwádìí nípa bi a tilè dáàbò bo àwọn ẹranko inú igbó ní ọdún 1995 acc fi orúkọ sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bi ilé isé tí kò sí fún èrè láti ìgbà náà ilé isé náà ti ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ àṣeyọrí ní ọdún 2012 acc ṣiṣẹ pẹ̀lú south rift association of landowners |
lake ahémé lake ahémé jẹ́ adágún odò kejì tí ó tóbi jùlọ ní benin ibi tí ó gbà tó ní ìgbà ẹ̀rùn ó sì ma ń tó nígbà òjò gígùn adágún odò náà tó fífẹ̀ rẹ̀ sì tó odò couffo ṣàn sínú àríwá ìwọ̀ oòrùn náà ẹ̀yà pedah àti ayizo ni àwọn ẹ̀yà méjì gbòógì tí ó ń gbé tí etí groups adágún ahémé iṣẹ́ apẹja àti àgbẹ̀ ni iṣẹ́ tí wọ́n ṣe ní agbẹ̀gbẹ̀ náà àwọn oríṣi ẹja tí ó wà ní adágún ahémé tó ọ̀kànlẹ́làádọ́rin |
àwọn ọ̀rọ̀ àyíká ní niger delta environmental issues in the niger delta are caused by its petroleum industry the delta covers within wetlands of formed primarily by sediment deposition home to 20 million people and 40 different ethnic groups this floodplain makes up 75 of nigeria's total land mass it is the largest wetland and maintains the third-largest drainage basin in africa the delta's environment can be broken down into four ecological zones coastal barrier islands mangrove swamp forests freshwater swamps and lowland rainforests fishing and farming are the main sources of livelihoods for majority of her residents this incredibly well-endowed ecosystem contains one of the highest concentrations of biodiversity on the planet in addition to supporting abundant flora and fauna arable terrain that can sustain a wide variety of crops lumber or agricultural trees and more species of freshwater fish than any ecosystem in west africa the region could experience a loss of 40 of its habitable terrain in the next thirty years as a result of extensive dam construction in the region the advent of oil production has also negatively impacted the niger delta region due to unprecedented oil spillage which has been ongoing for the past 5 decades making the region one of the most polluted in the world it is estimated that while the european union experienced 10 incidences of oil spills in 40 years nigeria recorded 9343 cases within 10 years the carelessness of the oil industry has also precipitated this situation which can perhaps be best encapsulated by a 1983 report issued by the nnpc long before popular unrest surfaced we witnessed the slow poisoning of the waters of this country and the destruction of vegetation and agricultural land and good water source by oil spills which occur during petroleum operations but since the inception of the oil industry in nigeria more than fifty years ago there has been no concerned and effective effort on the part of the government let alone the oil operators to control environmental problems associated with the industry the resultant environmental degradation from gas flaring dredging of larger rivers oil spillage and reclamation of land due to oil and gas extraction across the niger delta region costs about us758 million every year regrettably 75 of the cost is borne by the local communities through polluted water infertile farmland and lost biodiversity oil spills extent of the problem the department of petroleum resources estimated that 189 million barrels of petroleum were spilled into the niger delta between 1976 and 1996 out of a total of 24 million barrels that spilled in 4835 incidents approximately 220 thousand cubic metres a united nations development programme undp report states that there have been a total of 6817 oil spills between 1976 and 2001 which account for a loss of three million barrels of oil of which more than 70 were not recovered 69 of these spills occurred off-shore a quarter was in swamps and 6 spilled on land bronwen manby then researcher in the africa division of human rights watch documented in july 1997 that according to the official estimates of the nigerian national petroleum corporation nnpc approximately of oil are spilled in 300 separate incidents annually it can be safely assumed that due to under-reporting the real figure is substantially higher conservative estimates place it at up to ten times higher the nigerian national petroleum corporation places the quantity of petroleum jettisoned into the environment yearly at with an average of 300 individual spills annually however because this amount does not take into account minor spills the world bank argues that the true quantity of petroleum spilled into the environment could be as much as ten times the officially claimed amount the largest individual spills include the blowout of a texaco offshore station which in 1980 dumped an estimation amounting to sabotage of crude oil into the gulf of guinea and royal dutch shell's forcados terminal tank failure which produced a spillage estimated at in 2010 baird reported that between 9 million and 13 million barrels have been spilled in the niger delta since 1958 one source even calculates that the total amount of petroleum in barrels spilled between 1960 and 1997 is upwards of united nation's report of 2011 documented the environment of the niger delta is so polluted that it could take 25 to 30 years to reverse the associated sustainability consequences of the pollution a catastrophic spill occurred on may 1 2010 at an exxonmobil offshore oil platform approximately from shore the rupture spewed more than of crude into the delta because the spill occurred just 10 days after the deepwater horizon oil spill in the gulf of mexico people affected by repeated spills in the niger delta noted massive differences in international response to these disasters and relative lack of media coverage for such events in nigeria causes most of the oil infrastructure is old and lacks regular inspection or maintenance half of all spills occur due to pipeline and tanker corrosion and accidents 50 other causes include sabotage 28 and oil production operations 21 with 1 of the spills being accounted for by inadequate or non-functional production equipment a reason that corrosion accounts for such a high percentage of all spills is that as a result of the small size of the oilfields in the niger delta there is an extensive network of pipelines between the fields as well as numerous small networks of flowlines—the narrow diameter pipes that carry oil from wellheads to flowstations—allowing many opportunities for leaks in onshore areas most pipelines and flowlines are laid above ground pipelines which have an estimate life span of about fifteen years are old and susceptible to corrosion many of the pipelines are as old as twenty to twenty-five years shell admits that most of the facilities were constructed between the 1960s and early 1980s to the then prevailing standards spdc shell petroleum and development company would not build them that way today” sabotage is performed primarily through what is known as bunkering whereby the saboteur attempts to tap the pipeline in the process of extraction sometimes the pipeline is damaged or destroyed oil extracted in this manner can often be sold sabotage and theft through oil siphoning has become a major issue in the niger river delta states as well contributing to further environmental degradation damaged lines may go unnoticed for days and repair of the damaged pipes takes even longer oil siphoning has become a big business with the stolen oil quickly making its way onto the black market while the popularity of selling stolen oil increases the number of deaths caused by explosion increase as well in late december 2006 more than 200 people were killed in the lagos region of nigeria in an oil line explosion nigerian regulations of the oil industry are weak and rarely enforced allowing in essence the industry to self-regulate consequences oil spillage has a major impact on the ecosystem into which it is released and may constitute ecocide immense tracts of the mangrove forests which are especially susceptible to oil mainly because it is stored in the soil and re-released annually during inundations have been destroyed an estimated 5 to 10 of nigerian mangrove ecosystems have been wiped out either by settlement or oil the rainforest which previously occupied some of land has disappeared as well spills in populated areas often spread out over a wide area destroying crops and aquacultures through contamination of the groundwater and soils the consumption of dissolved oxygen by bacteria feeding on the spilled hydrocarbons also contributes to the death of fish in agricultural communities often a year's supply of food can be destroyed instantaneously the niger river has been invaded by water hyacinth which thrives in polluted environments but clogs waterways and competes with native plants people in the affected areas complain about health issues including breathing problems and skin lesions many have lost basic human rights such as health access to food clean water and an ability to work on january 30 2013 a dutch court ruled that shell is liable for the pollution in the niger delta in january 2015 shell agreed to pay 80 million to the ogoniland community of bodo for two oil spills in 2008 after a court case in london cleanup in 2011 nigeria commissioned a report from the united nations on the impact of oil extraction in the delta area of 'ogoniland' the report found severe soil ground and tapwater contamination destruction of mangroves and that institutional control measures in place both in the oil industry and the government were not implemented adequately the un concluded it would take over 30 years to reverse the damage based on those recommendations in august 2017 nigeria launched a 1 billion clean-up and restoration program in january 2019 engineers first arrived to begin the cleanup in 2019 the nigerian government came under scrutiny when a memo from president muhammadu buhari's office directed the nigerian national petroleum corporation to take over the ogoniland oil wells from shell and ensure smooth re-entry ngos and the movement for the survival of the ogoni people have protested the proposed action the federal government of nigeria through the nigerian national petroleum corporation disbursed the sum of 180m as the take off fee for the 21 selected companies out of the 400 companies that bid for the contract loss of mangrove forests boilerplate seealso>ẹ tún wo deforestation in nigeria vegetation in the niger river delta consists of extensive mangrove forests brackish swamp forests and rainforests the large expanses of mangrove forests are estimated to cover approximately of land mangroves remain very important to the indigenous people of nigeria as well as to the various organisms that inhabit these ecosystems human impact from poor land management upstream coupled with the constant pollution of petroleum has caused five to ten percent of these mangrove forests to disappear the volatile quickly penetrating and viscous properties of petroleum have wiped out large areas of vegetation when spills occur close to and within the drainage basin the hydrologic force of both the river and tides force spilled petroleum to move up into areas of vegetation mangrove forests are included in a highly complex trophic system if oil directly affects any organism within an ecosystem it can indirectly affect a host of other organisms these floral communities rely on nutrient cycling clean water sunlight and proper substrates with ideal conditions they offer habitat structure and input of energy via photosynthesis to the organisms they interact with the effects of petroleum spills on mangroves are known to acidify the soils halt cellular respiration and starve roots of vital oxygen an area of mangroves that has been destroyed by petroleum may be susceptible to other problems these areas may not be suitable for any native plant growth until bacteria and microorganisms can remediate the conditions a particular species of mangrove rhizophora racemosa lives higher in the delta system as the soils supporting r racemosa become too toxic a non-native invasive species of palm nypa fruticans quickly colonizes the area this invasive species has a shallower root system that destabilizes the banks along the waterways further affecting sediment distribution lower in the delta system n fruticans also impedes navigation and decreases overall biodiversity in places where n fruticans has invaded communities are investigating how the palm can be used by local people the loss of mangrove forests is not only degrading life for plants and animals but for humans as well these systems are highly valued by the indigenous people living in the affected areas mangrove forests have been a major source of wood for local people they also are important to a variety of species vital to subsistence practices for local indigenous groups who unfortunately see little to none of the economic benefits of petroleum mangroves also provide essential habitat for rare and endangered species like the manatee and pygmy hippopotamus poor policy decisions regarding the allocation of petroleum revenue has caused political unrest in nigeria this clash among governing bodies oil corporations and the people of nigeria has resulted in sabotage to petroleum pipelines further exacerbating the threat to mangrove forests the future for mangrove forests and other floral communities is not all negative local and outside groups have provided funds and labor to remediate and restore the destroyed mangrove swamps the federal government of nigeria established the niger delta development commission nddc in 2000 which aims to suppress the environmental and ecological impacts petroleum has had in the region governmental and nongovernmental organizations have also utilized technology to identify the source and movement of petroleum spills depletion of fish populations the fishing industry is an essential part of nigeria's sustainability because it provides much needed protein and nutrients for people but with the higher demand on fishing fish populations are declining as they are being depleted faster than they are able to restore their number fishing needs to be limited along the niger river and aquacultures should be created to provide for the growing demand on the fishing industry aquaculture allows for fish to be farmed for production and provide more jobs for the local people of nigeria overfishing is not the only impact on marine communities climate change habitat loss and pollution are all added pressures to these important ecosystems the banks of the niger river are desirable and ideal locations for people to settle the river provides water for drinking bathing cleaning and fishing for both the dinner table and trading to make a profit as the people have settled along the shores of the rivers and coasts marine and terrestrial habitats are being lost and ecosystems are being drastically changed the shoreline along the niger river is important in maintaining the temperature of the water because the slightest change in water temperature can be fatal to certain marine species trees and shrubs provide shade and habitat for marine species while reducing fluctuation in water temperature the niger river is an important ecosystem that needs to be protected for it is home to 36 families and nearly 250 species of fish of which 20 are endemic meaning they are found nowhere else on earth with the loss of habitat and the climate getting warmer every prevention of temperature increase is necessary to maintain some of the marine environments other than restoring habitat pollution can also be reduced problems such as pesticides from agricultural fields could be reduced if a natural pesticide was used or the fields were moved farther away from the local waterways oil pollution can be lowered as well if spills were reduced then habitat and environmental impacts could be minimized oil contamination affects the fish population and affects the farmers that rely on fishing to support their family by enforcing laws and holding oil companies accountable for their actions the risk of contamination can be greatly reduced by limiting the devastation caused by disturbances to the marine environment such as pollution overfishing and habitat loss the productivity and biodiversity of the marine ecosystems would increase natural gas flaring boilerplate seealso>ẹ tún wo gas flare àti routine flaring nigeria flares more natural gas associated with oil extraction than any other country with estimates suggesting that of the 35 billion cubic feet 100000000 m³ of associated gas ag produced annually 25 billion cubic feet 70000000 m³ or about 70 is wasted by flaring this equals about 25 of the uk's total natural gas consumption and is the equivalent to 40 of africa's gas consumption in 2001 statistical data associated with gas flaring are notoriously unreliable but nigeria may waste us2 billion per year by flaring associated gas flaring is done as it is costly to separate commercially viable associated gas from the oil companies operating in nigeria also harvest natural gas for commercial purposes but prefer to extract it from deposits where it is found in isolation as non-associated gas thus associated gas is burned off to decrease costs gas flaring is generally discouraged as it releases toxic components into the atmosphere and contributes to climate change in western europe 99 of associated gas is used or re-injected into the ground gas flaring in nigeria began simultaneously with oil extraction in the 1960s by shell-bp alternatives to flaring are gas re-injection or to store it for use as an energy source if properly stored the gas could be used for community projects gas flaring releases of large amounts of methane which has a high global warming potential the methane is accompanied by the other major greenhouse gas carbon dioxide of which nigeria was estimated to have emitted more than 3438 million metric tons of in 2002 accounting for about 50 of all industrial emissions in the country and 30 of the total emissions while flaring in the west has been minimized in nigeria it has grown proportionally with oil production the international community the nigerian government and the oil corporations seem in agreement that gas flaring needs to be curtailed efforts to do so however have been limited although flaring has been declared illegal since 1984 under section 3 of the associated gas reinjection act of nigeria while opec and shell the biggest flarer of natural gas in nigeria alike claim that only 50 of all associated gas is burnt off via flaring these data are contested the world bank reported in 2004 that nigeria currently flares 75 of the gas it produces gas flares have potentially harmful effects on the health and livelihood of nearby communities as they release poisonous chemicals including nitrogen dioxides sulphur dioxide volatile organic compounds like benzene toluene xylene and hydrogen sulfide as well as carcinogens like benzapyrene and dioxins humans exposed to such substances can suffer from respiratory problems these chemicals can aggravate asthma cause breathing difficulties and pain as well as chronic bronchitis benzene known to be emitted from gas flares in undocumented quantities is well recognized as a cause for leukemia and other blood-related diseases a study done by climate justice estimates that exposure to benzene would result in eight new cases of cancer yearly in bayelsa state alone gas flares are often close to communities and regularly lack fencing or protection for villagers who risk working near their heat many communities claim that nearby flares cause acid rain which corrodes their homes and other structures many of which have zinc-based roofing some people resort to using asbestos-based material which is stronger in repelling acid rain deterioration unfortunately this contributes to their declining health and the health of their environment asbestos exposure increases the risk of forming lung cancer pleural and peritoneal mesothelioma and asbestosis whether or not flares contribute to acid rain is debatable as some independent studies conducted have found that the sulphur dioxide and nitrous oxide content of most flares was insufficient to establish a link between flaring and acid rain other studies from the us energy information administration eia report that gas flaring is a major contributor to air pollution and acid rain older flares are rarely relocated away from villages and are known to coat the land and communities with soot and to damage adjacent vegetation almost no vegetation can grow in the area directly surrounding the flares due to their heat in november 2005 a judgment by the federal high court of nigeria ordered that gas flaring must stop in a niger delta community as it violates guaranteed constitutional rights to life and dignity in a case brought against the shell petroleum development company of nigeria shell justice c v nwokorie ruled in benin city that the damaging and wasteful practice of flaring cannot lawfully continue as of may 2011 shell had not ceased gas flaring in nigeria biological remediation the use of biological remediation has also been implemented in areas of the delta to detoxify and restore ecosystems damaged by oil spills bioremediation involves biological components in the remediation or cleanup of a specific site a study conducted in ogbogu located in one of the largest oil producing regions of nigeria has utilized two plant species to clean up spills the first stage of cleanup involves hibiscus cannabinus a plant species indigenous to west africa h cannabinus is an annual herbaceous plant originally used for pulp production this species has high rates of absorbency and can be laid down on top of the water to absorb oil the oil saturated plant material is then removed and sent to a safe location where the hydrocarbons can be broken down and detoxified by microorganisms the second stage of bioremediation involves a plant known as vetiveria zizanioides a perennial grass species v zizanioides has a deep fibrous root network that can both tolerate chemicals in the soil and can also detoxify soils through time requiring little maintenance the people of ogbogu hope to use these methods of bioremediation to improve the quality of drinking water soil conditions and the health of their surrounding environment however bleak this situation may seem for the niger delta region there are clearly alternatives that can be implemented to save it from future contamination satellite imagery combined with the use of geographical information systems gis can be put to work to quickly identify and track spilled oil to hasten the cleanup of spills regional cleanup sites along the problem areas could help contain spills more quickly to make these tasks feasible more funding must be provided by the stakeholders of the oil industry non governmental organizations will keep fighting the damaging effects of oil but will not win the battle alone movement for protection of the niger delta conflict in the niger delta rose sharply in the early 1990s resulting from deteriorating environmental conditions for local inhabitants stemming from major oil spills and other petroleum extraction activities of foreign big oil companies and their contractors many of the niger delta's inhabitants including minority ethnic groups particularly the ogoni and the ijaw people feel they are being exploited and their ability to earn a living on their land is being undermined ethnic and political unrest continued throughout the 1990s despite the return to democracy and the election of the obasanjo government in 1999 the movement for the survival of the ogoni people mosop is a grass-roots social movement organization of the indigenous ogoni people of central niger delta mosop is an umbrella organization of eleven member groups that together represent over 700000 indigenous ogoni in a non-violent campaign for social economic and environmental justice in the niger delta mosop was founded in 1990 by the award-winning environmental activist ken saro-wiwa flooding several communities and states within the niger delta region of nigeria has experienced flooding which has affected economic activities in 2022 rivers anambra delta cross river and bayelsa states experienced different degrees of flooding which led to loss of lives and properties it was reported that in 2022 alone about 603 lives were lost to flooding while over one million persons were displaced as a result of the flood references |
àgbègbè ìwọ̀-ọọ̀rùn rwanda eastern province duki ni agbègbè tí ó tóbi jù tí ó sì ní àwọn olùgbé tí ó pọ̀ jù nínú àwọn agbègbè márùn-ún tí ó wà ní rwanda wọ́n da kalẹ̀ ní oṣù kínní ọdún 2006 gẹ́gẹ́ bi ara àwọn ǹkan tí ìjọba rwanda láti pín agbára kakiri àwọn agbègbè ni rwanda agbègbè náà pín sí ìletò méje bugesera gatsibo kayonza ngoma kirehe nyagatare àti rwamagana rwamagana ni olú-ìlú agbègbè náà akagera national park wà ní agbègbè yí |
adágún dem adágún dem jẹ́ adágún omi kan ní àríwá burkina faso tí ó wà àríwá kaya gúúsù sahel reserve àti ní ilà-oòrùn lake bam ó sàn sínú white volta ó gùn tó kìlómítà márùn-ún ó sì fẹ̀ tó kìlómítà méjì adágún náà wà ní ara àwọn ìlẹ̀ ramsar láti ọdún 2009 |
adágún higa adágún higa ni adágún kan ní ìlà-oòrùn burkina faso ní ẹgbẹ́ àlà niger ó sàn wọnú babangou tí ó sàn wọnú odò niger ó fẹ̀ tó 228 ha ó sì ga tó 271 m 889 feet ní ọdún 2009 wọ́n fi kún ara àwọn ilẹ̀ ramsite |
nigerian conservation foundation àjọ nigerian conservation foundation jẹ́ àjọ aládàáni kan tí ó ń ṣiṣẹ́ láti dáàbò bo àwọn ohun àlùmọ́nì àti ẹranko ní nàìjíríà shafi edu ni ó dá ẹgbẹ́ náà kalẹ̀ ní ọdún 1980wọ́n sì ti ṣe ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn iṣẹ́ káàkiri nàìjíríà olóyè ede dafinone ni alága ẹgbẹ́ náà lọ́wọ́ lọ́wọ́ dókítá muhtari aminu-kano sì ni adarí àgbà ara àwọn ọ̀lùdásílẹ̀ ẹgbẹ́ náà ni akintola williams wọ́n sọ akintola williams arboretum ní nigerian conservation foundation ti ìpínlẹ̀ èkó tẹ̀le ẹgbẹ́ náà ń síse pẹ̀lú àwọn ilé ẹ̀kọ́ gíga àkọ́bẹ̀rẹ̀ àti sẹ́kọ́ndírì àti pẹ̀lú àwọn ara ìlú láti mú ète wọn ṣe àwọn ònímọ̀ sáyẹ́ǹsì nínú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ wọn ma ń ṣe ìwádìí nípa àwọn agbègbè tí àwọn ẹranko inú igbó ń gbé ncf ti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn ẹgbẹ́ àti àjọ bi world wildlife fund international union for conservation of nature birdlife international wetlands international fauna and flora international àti wildlife conservation society wọ́n tún ti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn ilé isé chevron àti bg group láti mú ilosókè débá ilé-isé epo ròbì ní nàìjíríà ncf dá lekki conservation centre kalẹ̀ ní 1990 àwọn ìtọ́kasí in 1992 the national conservation foundation was recognized by the un environmental program which added it to its global 500 roll of honour a group of individuals and organizations making important contributions to the environment according to climate score card ncf is regarded as one of the best environmental ngos in the country currently they have projects in 9 different states ranging from the participatory forest management project in taraba state to management of becheve nature reserve obudu cattle ranch obudu cross river state their best practice climate project would have to be the biodiversity action plan bap in edo state |
ìpàdé àwọn òǹkọ̀wẹ́ ní nàìjíríà ní oṣù kẹfà ọdún 1962 wọ́n ṣe ìpàdé kan nípa àwọn ìwé áfríkà ní èdè gẹ̀ẹ́sì òun ni ìpàdé àwọn òǹkọ̀wé áfríkà àkọ́kọ́ ìpàdé náà wáyé ní makerere university college ní kampala uganda wọ́n pè ní conference of african writers of english expression ní èdè òyìnbó congress for cultural freedom àti mbari club ni ó segbá tẹ́rù ìpàdé náà ọ̀pọ̀lopọ̀ àwọn òǹkọ̀wé tí ó gbajúmọ̀ ní áfríkà ni ó wá sí ìpàdé náà àwọn bi láti west africa chinua achebe wole soyinka john pepper clark obi wali gabriel okara christopher okigbo bernard fonlon frances ademola cameron duodu kofi awoonor láti south africa ezekiel mphahlele bloke modisane lewis nkosi dennis brutus arthur maimane láti east africa ngũgĩ wa thiong'o robert serumaga rajat neogy ọ̀lùdásílẹ̀ transition magazine okot p'bitek pio zirimu grace ogot rebecca njau david rubadiri jonathan kariara àti langston hughes |
african writers trust african writers trust awt jẹ́ ẹgbẹ́ tí wọ́n sàgbékalè ní ọdún 2009 gẹ́gẹ́ bi ẹgbẹ́ tí ó ń sakitiyan láti so àwọn òǹkọ̀wé ní áfríkà àti àwùjọ áfríkà papọ̀ àti láti mú kí wọ́n pín ìmọ̀ láàrin ara wọn olùdásílẹ̀ àti adarí awt lọ́wọ́lọ́wọ́ ni goretti kyomuhendo gbajúmọ̀ òǹkọ̀wé tí ó jẹ́ alákòóso àkọ́kọ́ fún femrite uganda women writers' association african writers trust ní àwọn ìgbìmò ìmọ̀ràn tí ó ń darí rẹ̀ àwọn ni ní ọdún 2017 zakes mda susan nalugwa kiguli ayeta anne wangusa helon habila leila aboulela mildred barya àti aminatta forna |
ìpàdé nípa àwọn ìwé áfríkà àti èdè gẹ̀ẹ́sì ní calabar ìpàdé nípa àwọn ìwé áfríkà àti èdè gẹ̀ẹ́sì ní calabar tí wọ́n ń pè ní calabar international conference on african literature and the english language icalel jẹ́ ìpàdé tí òǹkọ̀wé ernest emenyonudá kalẹ̀ tí ó ń sì ń darí àwọn òǹkọ̀wé láti oríṣiríṣi àgbègbè lágbayẹ́ ni ó ma ń wá sí ìpàdé náà àkòrí ìpàdé àkọ́kọ́ ni “the woman as a writer in africa” ó tún mọ̀ sí obìnrin gẹ́gẹ́ bi òǹkọ̀wé ní orílẹ̀ áfríkà ìpàdé yìí wáyé ní gbọ̀ngán yunifásítì ìlú calabar ní oṣù karùn-ún ọdún 1981 òǹkọ̀wé ghana ama ata aidoo sì jẹ́ ara àwọn tí ó kó àwọn ènìyàn níbi ìpàdẹ̀ náà ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn gbajúmọ̀ òǹkọ̀wé ní áfríkà ní ó ti wá sí ìpàdé náà rícyprian ekwensi chinua achebe wole soyinka chinweizu dennis brutus buchi emecheta flora nwapa elechi amadi ken saro wiwa chukwuemeka ike nuruddin farah syl cheney-coker |
international research confederacy on african literature and culture international research confederacy on african literature and culture ircalc jẹ́ ẹgbẹ́ àwọn òǹkọ̀wé ọ̀mọ̀wé àti àwọn olùwádìí lórí ẹ̀rọ ayélujára ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn iṣẹ́ ircalc lórí àwọn ìwé áfríkà wọ́n sì ń ran àwọn ilé isé ẹ̀ka ilé-ìwé gíga àti ilé ìkàwé láti pín ìmọ̀ nípa áfríkà láàrin ara àwọn adarí ircalc ma ń ṣe àtúnṣe sí journal of african literature and culture jalc àti poetry np àjọ progeny africa research ni ó ṣàgbéjáde àwọn ìwé méjèèjì |
emperor shaka the great emperor shaka the great jẹ́ ewì tí ó dá lórí àṣà zulu wọ́n ko ewì náà ní zulu kí akéwì kan ní mazisi kunene tó tun kọ ewì náà sọ nípa ayé shaka zulu àti nípa àwọn ìṣe rẹ̀ nígbà tí ó jẹ́ ọba àwọn ènìyàn zulu ìtẹ̀síwájú dé bá ìlú zulu àti àwọn ohun èlò ogún tí àwọn ọmọ ogun rẹ̀ ń lò ìtàn àtenudẹ́nu bí ó tilẹ̀ jẹ́ wípé àwọn ará zulu tí ma ń kó ewì àtenudẹ́nu láti àtayédáyé wọn o sọ púpò nípa àwọn ìṣe zulu titi di ìgbà ìjọba shaka ewì yí sọ nípa àwọn ìṣe ìjọba àti ìtàn shaka gẹ́gẹ́ bi àṣà àti ìgbàgbọ́ zulu àwọn akéwì izimbongi jẹ́ àwọn tí ó ń sọ nípa ìgbàgbọ́ àti àṣeyọrí àwọn ará zulu |
ìjọba zulu ìjọba zulu tí àwọn mìíràn mọ̀ sí ìjọba zululand tí ó jẹ́ ìjọba kan ní apá gúúsù áfríkà nígbà àwọn ọdún 1810s shaka dá ọmọ ogun tí ó padà darapọ̀ pọ̀ mọ́ àwọn ogun ìran míràn láti darí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ilẹ̀ ní apá gúúsù áfríkà kọjá apá kan etí òkun índíà láti odò tugela ní gúúsù dé pongola river ní àríwá ogun abẹ́lé kan ṣẹ̀lẹ̀ ní àárín ṣẹ́ńtúrì ọ̀kàndínlógún ogun yìí padà yọrí sí ogun ogun ndondakusuka láàrin àwọn arákùnrin cetshwayo àti mbuyazi ní 1859 ní ọdún 1879 àwọn ológun britain kógun wo zululand èyí ni ó yọrí ogun anglo-zulu lẹ́yìn ìṣègùn àkọ́kọ́ tí zulu ní ìṣẹ́gun isandlwana ní oṣù kínní àwọn ọmọ ogun britain tún parapọ̀ wọ́n sì ségun àwọn zulu ní oṣù kẹ̀je ní ogun ulundi èyí sì mú ìparí bá ogun náà wọ́n pa agbègbè náà pọ̀ mọ́ ìjọba natal ó sì padà di àra union of south africa |
shakmagia shakmagia jewelry box ní èdè gẹ̀ẹ́sì jẹ́ ìwé àwòrán íjíbítì kan àkọ́lé rẹ̀ tún mọ̀ sí the jewelry box ní èdè gẹ̀ẹ́sì ó sì jé àpẹẹrẹ ètọ́ láti sọ tinú ẹni ní íjíbítì |
dar mim ilé ìsèwẹ́ dar mim wọ́n da kalẹ̀ ní ọdún 2007 jẹ́ ilé ìsèwé kan ní fún àwọn ìwé ní èdè arab ní algiers orílẹ̀ èdè algeria ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìwé tí wọ́n ti ṣe ló gbajúmọ̀ káàkiri orílè-èdè assia ali moussa ló dá dar mim kalẹ̀ ní ọdún 2007 yàtọ̀ sí àwọn ìwé wọ́n tún ṣàgbéjáde ewì ère àti àwọn ìwádìí àwọn ìwé dar mim kọ̀kan ti gba àmì-ẹ̀yẹ káàkiri àwọn orílẹ̀-èdè ọ̀pọ̀ àwọn iṣẹ́ wọn dá lórí àwọn ìwé tí àwọn òǹkọ̀wé ọmọ algeria kọ ní èdè arab àwọn òǹkọ̀wé bi djamila morani ismail yabrir malika rafa samia ben dris saliha laradji sofiane mokhenache àti abdelouahab aissaoui |
Subsets and Splits