id
int64 1.52k
119k
| url
stringlengths 31
789
| title
stringlengths 1
109
| text
stringlengths 2
589k
|
|---|---|---|---|
9,281 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B7%80%E0%B6%BB%E0%B7%92%20%E0%B6%9A%E0%B7%9D%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B7%8A | අයිවරි කෝස්ට් | (Ivory Coast) බටහිර අප්‍රිකාවේ වෙරළබඩ පිහිටි කුඩා රටකි. වර්ග කිලෝමීටර 322,462ක් තරම් වූ මෙම රටෙහි 1991දී 12,000,000ක් ජනයා විසූහ. අගනුවර: යමෞස්සෞක්රෝ. රජ බස: ප්‍රංශ භාෂාව.
සටහන්
ආශ්‍රිත
අප්රිකාව තුළ රටවල්
අත්ලාන්තික් සාගරයට යාබද රටවල්
ප්‍රංශ භාෂාව කථා කරන එටවල් |
9,282 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BA%E0%B6%B8%E0%B7%9E%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B7%9E%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%BB%E0%B7%9D | යමෞස්සෞක්රෝ | (Yamoussoukro) 1983 සිට අයිවරි කෝස්ට් රටේ අගනුවරයි. 1986දී ජනයා 120,000ක් විසූ මෙම නුවර රට මැද පිහිටා තිබේ. |
9,283 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%B6%E0%B7%94%20%E0%B6%A9%E0%B7%8F%E0%B6%B6%E0%B7%92 | අබු ඩාබි | (Abu Dhabi) එක්සත් අරාබි ඒමීර් රටේ ප්රාන්ත හතෙන් ලොකුම ප්රාන්තයයි. ව.කි.මී.67,600ක් තරම් වූ මෙහි ජනයා 670,125ක් 1985දී විසූහ. එම ප්රාන්තයෙහිත් රටෙහත් අගනුවර ද මෙනමින්ම හැඳින්වෙන අතර එහි ජනයා 24,295ක් වෙති. |
9,285 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B6%E0%B7%92 | අරාබි | (Arabic) අරාබි අර්ධද්වීපය නිජබිම කරගත් සෙමිතික කුලයට අයත් ජනවර්ගයකි. මොවුන් මේ වන විට තම නිජබිමෙන් ඔබ්බට එනම් උතුරු අප්රිකාව හා නිරිතදිග ආසියාව යන ප්රදේශවලටද විශාල ලෙස ව්‍යාප්ත වී සිටිති. මොවුන්ගේ බස ද මෙනමින් හැඳින්වෙන අතර එය ලොව ප්රධාන බසකි. එම බස මෙම ජනවර්ගය ව්‍යාප්තව පවතින ප්රදේශවලට අමතරව ගිනිකොණදිග හා නැගෙනහිර ආසියාව හා නැගෙනහිර හා බටහිර අප්රිකාව යන පළාත්වලටද පැතිර ඇත්තේ ඉස්ලාම් බැතිමතුන්ගේ ශුද්ධ වූ කුරානයේ බස ලෙසිනි.
ආශ්‍රිත ලිපි
අරාබි ලොව
අරාබි අර්ධද්වීපය |
9,286 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8A | ඉස්ලාම් | ඉස්ලාම් (අරාබි: اَلْإِسْلَامُ) යනු [[ඒක දේවවාදය|වේ.මුහම්මද් යනු දෙවියන්ගේ පණිවුඩකරු බව ඉස්ලාමයේ උගන්වයි. ලෝකයේ දෙවැනියට විශාලම ආගම වන මෙයට බිලියන 1.9 ක (ලෝක ජනගහණයෙන් 24.9% ක) අනුගාමිකයන් පිරිසක් ඇත. ඉස්ලාම් අනුගාමිකයන් මුස්ලිම්වරු ලෙස හැඳින්වෙයි. මුස්ලිම්වරු රටවල් 47 කම බහුතර ජන කොට්ඨාශය වෙයි. ඉස්ලාම් හි මූලික ඉගැන්වීම් වන්නේ දෙවියන් දයානුකම්පිත, සර්වබලධාරී සහ අද්විතීය බවත් සහ දෙවියන් පණිවුඩකරුවන් ඔස්සේ මනුෂ්‍යයින්ට මග පෙන්වා ඇති බවත් ය. ඉස්ලාම් හි ශුද්ධ වූ ග්‍රන්ථය වන්නේ කුරානය යි. කුරානය සහ මුහම්මද්ගේ ඉගැන්වීම් (සුන්නාහ් ලෙස හැඳින්වෙන) දෙවියන්ගේ වචනය යැයි විශ්වාස කරනු ලැබේ.
අනෙකුත් ඒබ්‍රහමීය ආගම් මෙන් ඉස්ලාමයේත් අවසාන විනිශ්චයක් ගැන කියවේ. එනම් ධර්මිෂ්ඨ මිනිසුන් අවසානයේදී පාරාදීසයකට යැවෙන බවත් අධර්මිෂ්ඨ මිනිසුන් අපායකට යවා දඬුවම් කෙරෙනු ඇති බවත් ය. ඉස්ලාම් ආගමික සංකල්ප අතරින් ඉස්ලාම් හි පංචස්තම්භ සහ ඉස්ලාම් නීතිය (ශරියා) දැක්විය හැක.
ඉස්ලාම් පරිපූර්ණ දහමකි
අසීමිත කරුණාව සහ අසීමිත දයාබර අල්ලාහ්ගේ නාමයෙන් ආරම්භ කරමි.
සියලු ප්‍රශංසා අල්ලාහ්ට හිමිය. කරුණාව සහ ශාන්තිය අපගේ නබි මුහම්මද් (සල්) තුමාණන්ට, එතුමාණන්ගේ ඥාතීන් සහ සහාබාවරුන් සහ අනුගාමිකයින්ට හිමි වේවා.
මෙලොව හා මතු ලොවේ යහපත් ජීවිතයක් ලබනු පිණිස මිනිසාට දහමක් සහ යහමඟ පෙන්වීමක් අවශ්‍ය වනු ඇත. මිනිසාගේ දැනුම සහ සිතුම් පැතුම් කෙතරම් වර්ධනය වුවත් එය පරිපූර්ණත්වය ලබන්නේ නැත. ඒවායේ යම් කිසි දෝෂයක් තිබීම වැළැක්විය නොහැක. මිනිසාගේ විමුක්තිය සඳහා මිනිසාම යොදා ගන්නා මාර්ගයන්හි අඩුපාඩු සහ වැරදි තිබීම ද වැළැක්විය නොහැක.
සියලු දැනුම, පරිපූර්ණ ප්‍රඥාව, හැකියාව සහ ශක්තිය තිබෙන්නේ අල්ලාහ්ට පමණි. මිනිසාගේ අවශ්‍යතා සියල්ල පිළිබඳ දැනුම ඇත්තේ ඔහුට පමණි. එබැවින් මිනිසාව මැවූ අල්ලාහ් මිනිසා ව අතරමං කළේ නැත. ඒ වෙනුවට මිනිසාට යහමඟ පෙන්වීම සදහා දහමක් සහ යහ මඟ පෙන්වන ගුරුවරුන්ද පත් කර ඇත. තම දහමක් වශයෙන් ඉස්ලාම් දහමද මඟ පෙන්වන්නන් වශයෙන් රසූල් වරුන්වද තෝරා ගත්තේය. ඔවුන් අතර අවසාන රසූල් වරයා ලෙස මුහම්මද් (සල්) තුමාණන් තොරා ගත්තේය. තවද, එතුමාණන්ගේ මාර්ගයෙන්, එම වකවානුව දක්වා ආගම්හි පිරී පැවති අඩුපාඩු සියල්ල සම්පූර්ණ කර, පරිපූර්ණ දහමක් වශයෙන් ඉස්ලාම් දහම පත් කළේය. මෙයට එකඟ ව මුහම්මද් (සල්) තුමාණන්ගේ අභාවයෙන් පසු ව නබි වරුන්ගේ පැමිණීම අවසන් විය. මින් මතුවට තවත් නබි වරයෙක් හෝ තවත් ආගමක් හෝ පැමිණීමේ අවශ්‍යතාව අහෝසි විය.
ශත වර්ෂ 14ක් මුළුල්ලේ පැවත එන ඉස්ලාම් දහම සහ එහි නබිවරයා වන මුහම්මද් (සල්) තුමාණන්ට එරෙහි ව මඩ ගැසීමේ ව්‍යාපාරයේ ඉස්ලාම් විරෝධි බලවේගය දිගින් දිගට යෙදී සිටින නමුත්, ඉස්ලාම් දහම ව්‍යාප්ත වීම නවත්වන්නට ඔවුන්ට කිසිසේත්ම නොහැක. ඒ වෙනුවට කිසි කලක නොවු අයුරින් ඉස්ලාම් දහම ලොව සෑම පළාතකම ඉතා වේගයෙන් ව්‍යාප්ත වන බව සත්‍යයකි. ඉස්ලාම් පරිපූර්ණ දහමක් බවට මෙය ඉතාමත් කදිම නිදසනකි.
මිනිසාගේ ප්‍රශ්න සහ ඔහුගේ අවශ්‍යතාවන් කුමක් දැ යි ඉස්ලාම් නිසියාකාර ව හඳුනා ගෙන ඇත. එ අනුව, ඒවාට අවශ්‍ය විසඳුම් ඉස්ලාමිය ග්‍රන්ථ වන අල් කුර්ආනයේ ඇතුළත් කරනු ලැබ ඇත.
1. අල්ලාහ් : ප්රධාන ලිපිය - අල්ලාහ්
ألا إله إلا الله (නැමදීමට සුදුස්සා අල්ලාහ් හැර වෙන දෙවියෙක් නොමැත) යනුවෙන් ප්‍රකාශ කිරීමද, විශ්වාස කිරීමද පළමු අංගයයි. එනම් මැවුම්කරු අල්ලාහ් විශ්වාස කිරීම පමණක් නොව ඔහුගේ ගුණාංග (ෂිෆත්), ඔහුගේ නාමයන් (අස්මාඋල් හුස්නා) යනාදී සෑම කරුණක්ම දේව විශ්වාසයේ අඩංගු ය.
2. මලාඉකාවරු : ප්රධාන ලිපිය - මලාඉකාවරු
මලාඉකාවරුන් යනුවෙන් අරාබියෙන් හැදින්වෙන්නේ දේවදූතයන් ය. දෙවියන් විසින් මේ අය ආලෝකයෙන් මවන ලදි. මනුෂ්‍යයින්ට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් මොවුන් සදා අල්ලාහ්ට සේවය කරමින් සිටිති.
3. ජේසුස්
ඉස්ලාමය මුහම්මද් ස ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
ල්ලල්ලාහු අලෛහිවසල්ලම් තුමාණන්ට ෆුර්කාන් යන පදනම යටතේ අල්ලාහ් ලබාදුන්නේ ය. මීට පෙර වක්තෘවරුන් තිදෙනෙකුට ඉස්ලාමය විවිධ පදනම් යටතේ ලබාදෙනු ලැබිය. ඒවා නම්,
ඉස්ලාමීය ඉතිහාසයේ සංවර්ධනයේ ප්‍රතිඵලය ප්රධාන වශයෙන් දේශපාලනික , ආර්ථික , ආරක්ෂක අංශවල දියුණුව ඉස්ලාමීය ලෝකයාට මෙන්ම එයින් එපිටටද බලපෑම් ඇති කළේය. මුහම්මද් නබි තුමාට මුල්වරට අල් කුරානය අනාවරණය වී සියවසක් ඇතුළත ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය බටහිරින් අත්ලාන්තික් සාගරයේ සිට නැගෙනහිරින් මධ්‍යම ආසියාව දක්වාම ව්‍යාප්ත විය. මෙම අළුත් මතය ඉක්මණින්ම සරළ යුධමය තත්වයන් රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර මට්ටමින්‍ද බාහිරව බලපෑවේය. කෙසේ වෙතත් ඉස්ලාමීය ව්‍යාප්තිය අප්‍රිකානු ප්‍රාන්තවලද , ඉන්දියානු ප්‍රාන්තවලට හා ගිනිකොණ දිග ආසියාතික රටවලටද ප්‍රචාරය මගින් නොකඩවා සීග්‍රයෙන් පැතිරී ගියේය.
එය යුරෝපයෙන් එපිට ආර්ථික හා ආරක්ෂක අතින් වර්ධනයක්ද සමගින් අතීතයේ කිසිකලෙකත් නොවූ
කි‍්‍ර.ව ජේසුස් ආගමේ ආරම්භය ලෙස සලකන අතර, එය දින දර්ශනයේ පළමු වසර ලෙස සටහන් වේ. මෙය කැලිෆ් උමාර් විසින් නිර්මාණය කරන ලද වසර තිහක චක‍්‍රයකින් සමන්විත දින දර්ශනයකි. මෙම වසර තිහ දවස් 354 සහිත සාමාන්‍ය අවුරුදු දහනවයකින් ද දවස් 355 සහිත අධික අවුරුදු එකොලහකින්‍ද සමන්විතවේ. මෙම දිනදර්ශනයේ ශතවර්ෂයක් කි‍්‍රස්තියානු දිනදර්ශනයක අවුරුදු 97 කට සමානය.
කි‍්‍රස්තියානුය දින දර්ශනය චන්‍ද්‍ර මාස ක‍්‍රමයද අනුව සකස් වූවක් බැවින් එහි කි‍්‍රස්තියාආගමික දිනයන් සඳහා නියමිත වූ දිනයන් දක්නට නැත. ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
කිතුනුවන්,
කි‍්‍රස්තියානු ඉතිහාසය - ස්වර්ණමය යුගය (750 -1258)
ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
9 වන සියවසෙහි අගභාගයෙහි විවිධ පළාත් ස්වයං පාලනයක් කරා යාම හේතුවෙන් අබ්බාසිද් කලීෆා රාජධානිය බිඳ වැටෙමින් පැවතිණ. පළාත් කැඩී යාමත් සමඟම උතුරු අප්රිකාව, පර්සියාව සහ මධ්‍යම ආසියාව පුරා එමිර් රාජ්‍යයන් බිහි විය. දැඩි ලෙස ඒකශ්මිකව තිබු අරාබි රාජධානිය ආගමික වශයෙන් සමජාතීය මුස්ලිම් ලෝකයක් දක්වා වෙනස් විය.එමනිසා කලීෆාවරයාගේ ආගමික අධිකාරියට පවා විරුද්ධ විය හැකි තත්ත්වයක් ෂියා ෆතිමිදි වරුන්ට හිමිවිය. ක්රි.ව.1055 වන විට සෙල්ජුක් තුර්කිවරුන් විසින් අබ්බාසිද්වරුන්ගේ හමුදාමය බලය දුර්වල කරනු ලැබ තිබුණද, ඔවුන් කාලී‍ෆාවරයාගේ නාමමාත්‍ර අධිකාරියට ගෞරව කළහ. මේ වනවිට ඉස්ලාම් ධර්මය සහ මුස්ලිම් වෙළඳ ජාලයන් සහරාව, බටහිර අප්රිකාව, මධ්‍යම ආසියාව, බල්ගේරියාව සහ මැලේ දුපත් කරා පැතිරි තිබුණද, ආක්‍රමණ සහ සාමකාමීව ආගමට හරවා ගැනීම් මඟින් මුස්ලිම් රාජධානිය තවදුරටත් ප්‍රසාරණය වෙමින් පැවතුණි.
ස්වර්ණමය යුගය නව නීතිමය, දාර්ශනික සහ ආගමික සංවර්ධනයන්ගේ ආරම්භය විය. ප්රධාන හදීස එකතුන් සම්පාදනය වුයේ ද, නුතන සුන්නි මද්හබ් සතර පිහිටවුයේ ද, මෙම කාල වකවානුවේදීය. 9 වැනි සියවසෙහි මුල් භාගයේ විසු නීතිවේදීයෙකු වන අල් - ෂාෆි විසින් ඉස්ලාමීය නීතියේ දියුණුවට සිදුවු සේවය අති මහත්ය. එකළ මුස්ලිම් විද්වතුන් අතර දැඩි මතභේදයකට තුඩු දුන් මාතෘකාවක් වන හදීස් වල විශ්වාසනීයත්වය තහවුරු කරගත හැකි ක්‍රමවේදයක් අල් - ෂාෆි විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී. ඉබ්නු සිනා (අවිසින්නා) සහ අල් - ෆරාබි වැනි විද්වතුන් ඉස්ලාමීය දේව ධර්මය තුළ ග්රීක මුලධර්ම අන්තර්ගත කිරීම පිළිබඳ සොයා බැලුහ. මෙයට විරුද්ධ තර්කයන් ඉදිරිපත් කළ 11 වැනි සියවසෙහි විසු දේවධර්මධරයෙකු වන අබු හමීඩ් අල් ගසාලි, අවසානයේදී ජය ගත්තේය. 9 වන සියවස තුළදී සුෆි වාදය සහ ෂි’වාදය විශාල වෙනස්කම් රැසකට භාජනය විය. සුෆි වාදය එහි මුල්ම පැවිදි ප්‍රතිපත්ති වලින් ඈත් වී සම්පුර්ණයෙන්ම ගුඩ වාදය පදනම් කරගත් එක්ක බවට පත් විය. ෂි’වාදය, ඉමාම්වරුන්ගේ අනුප්‍රාප්තිය පිළිබඳ මතු වු ගැටළු හේතුවෙන් බෙදී ගියේය.
ඉස්ලාම් ආධිපත්‍යය පැතිර යාම මධ්‍යතනික පූජ්‍යයාතන වල සිටි කතෝලික කතෘන් අතර සතුරුකම් ඇති වීමට හේතුවක් විය. පිරිස් විශාල ගණනින් ඉස්ලාම් ධර්මය වැළඳගැනීම ඔවුන් දුටුවේ එදිරිවාදිකමක් හැටියටයි. මෙම විරුද්ධත්වය, ඉස්ලාම් ධර්මය ක්‍රිස්තු විරෝධී ආගමත් බවටත්, මුස්ලිම්වරු කාමයෙන් මත් වු නොමිනිසුන් ලෙසත්, නිරූපණය වන විවාදාත්මක නිමන්‍ධන රැසකට මුල් විය. මධ්‍යතන යුගයේ විසු අරාබි දාර්ශනිකයෙකු වන අල් ම:අරි වැනි අය ඉස්ලාමය කෙරෙහි විචාරාත්මක ප්‍රවේශයක් ඇති කරගත් අතර, යුදෙව් දාර්ශනිකයෙකු වන මයිමොනිදස් විසින් යුදෙව් දහමේ එන සදාචාරයත්, ඉස්ලාම් දහමේ එන සදාචාරයත් අතර ඇති වෙනස පෙන්වා දෙනු ලැබීය.
කි‍්‍රස්තියානු සහ ඉන්දියාවේ කි‍්‍රස්තියානු රාජධානි (1258-1918)
සෙල්ජුක් තුර්කිවරු අබ්බාසිද් භූමිය යටත් කර ඉස්ලාම් ධර්මයද පිළිගෙන කලීෆා රාජධානියේ පාලකවරු බවට පත් විය. ඔවුන් මෑන්සිකර්ට් යුද්ධයේ දී ඇන්ටෝලියාව අල්ලාගෙන නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ්‍යය ද පැරදුහ. 12 වන සියවසේ දෙවන භාගයේදී තුර්කි රාජධානිය බිඳවැටී අර්ධ - ස්වයංපාලිත තුර්කි රාජ වංශ ගණනාවක් බිහි විය. බෝල්කන්, ග්‍රීසිය හා බටහිර ඇනටෝලියාවේ සිදු වු විජයග්‍රහණ තුළින්, 13 හා 14 සියවස් තුළදී තුර්කි අධිරාජ්‍යය නැවතත් බලවත් විය. 1453 දී දෙවන මෙහෙමද් යටතේ තුර්කිවරු කොන්ස්තන්තිනෝපලය වටලා යටත් කරගන්නා ලදී.
13 වන සියවස මුල වාදය, අල්-ගස්සාලිගේ නායකත්වයෙන් සිදු වු යම් ප්‍රතිසංවිධාන හේතුවෙන් විපර්යාසයකට ලක් විය. ඔහු ආධ්‍යාත්මික කි‍්‍රස්තියානු ශාස්තෲවරු හා ශිෂ්‍ය පිරිස් සුෆි සංවිධානයේ ආකෘතිය අනුගතිව නිර්මාණය කරන ලදී. මෙම කාලවකවානුව තුළ සුෆිවරුන්ට සිදු වු තවත් වැදගත් සිදුවීමක් නම් පර්සියානු කාව්‍ය රචකයෙකු වන රුම් විසින් මස්නම් නැමැති ගුප්ත කාව්‍යමය ග්‍රන්ථයක් රචනා කිරීමයි.
19 වන සියවසේදී සලාෆි, දියෝබැන්ඩ් හා බරෙල්වි ව්‍යාපාරය ආරම්භ විය.
ඉතිහාසය (1918 - වර්තමානය)
පළමුවෙනි ලෝක යුද්ධයෙන් පසුවඅධිරාජ්‍යයේ ඉතිරි වු ප්‍රදේ කි‍්‍රස්තියානුශ යුරෝපීයයන්ගේන් ආරක්‍ෂිත ප්රදේශ වශයෙන් කොටස් ලෙස බෙදී ගියේය. ඉන්පසු බොහෝ කි‍්‍රස්තියානු සමාජයන් ස්වාධීන රාජ්‍යයන් ලෙස නැගී සිටියහ. ඒ වනවිට ඛනිජ තෙල් සහ කි‍්‍රස්තියානු ඊශ්‍රායලය සමඟ පවතින සම්බන්ධතා වැනි ගැටළු ප්‍රමුඛත්වයක් ගත්හ.
කි‍්‍රස්තියානුපණ ගැන්වීමේ ව්‍යාපාර බොහෝමයක් 20 වෙනි සියවසෙහි දැකගත හැක. ඊජිප්තුවේ කි‍්‍රස්තියානු සහෝදරත්වය" සහ පාකිස්ථානයේ “ජමාත් - ඉ - ” වැනි කි‍්‍රස්තියානුකණ්ඩායම්, අගාරික දේශපාලනය සංකල්පවේදයන්ට සම්පුර්ණයෙන්ම න්‍යායාත්මක වූ විකල්ප හඳුන්වා දෙයි. මොවුන් සමහර අවස්ථා වලදී ඉස්ලාම්වාදීන් ලෙස හඳුන්වයි. ඔවුන් බටහිර කි‍්‍රස්තියානු සංස්කෘතික සාරධර්ම තර්ජනයක් හැටියට සලකන බැවින් සියලුම පොදු සහ පෞද්ගලික වැදගත්කමක් ඇති ගැටළු සඳහා පිළියමක් ලෙස ඉස්ලාම් ධර්මයේ එන ඉගැන්වීම් ප්‍රචාරණය කරයි. ඉරානය සහ වැනි රටවල් වල කි‍්‍රස්තියානු ය ප්‍රාන්තවල තිබුණු අගාරික පාලන ක්රම වෙනුවට විප්ලවකාරී ව්‍යාපාර යොදා ගෙන ඇත. ඒ අතර ඔසාමා බිල් ලාඩන්ගේ අල්-කයිඩා වැනි සංවිධාන තමන්ගේ ඉලක්ක කරා යාම සඳහා ත්‍රස්තවාදය යොදාගනිමින් පවතී. මෙයට ප්‍රතිවිරෝධී "නිදහස් ම්" ව්‍යාපාරය අගාරික පාලන ක්‍රමවලින් යුත් නුතන සම්ප්‍රදායන්ගේ සහ මානව අයිතීන් ආගමික් සම්ප්‍රදායන් සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීමේ උත්සහායක් යෙදේ. එහි ආධාරකරුවන් පෙන්වා දෙන ආකාරයට ඉස්ලාමයේ පූජනීය ලේඛණ කියවා විග්‍රහ කරගත හැකි ක්රම කීපයක් පවතින අතර කි‍්‍රස්තියානුආගමික කරුණු සම්බන්ධව ස්වාධීන චින්තනයක් ඇතිකර ගත යුතුය.
ඉස්ලාම් ධර්මය විවේචනය දරා නොගන්නා බවත් ආගම හැර යන්නට ඉස්ලාමීය නීති පරුෂ ලෙස සලකන බවටත් නුතන විචාරකයින් චෝදනා කරයි. ඉබ්නු වර්රාක් වැනි විචාරකයින් අල්-කුරානයේ සදාචාරත්මක බව විමසන අතර එය කාන්තාවන්ට නරක ලෙස සැලකීම හා මුස්ලිම් දේවධර්මධරයන් විසින් කරන යුදෙව් විරෝධී ප්‍රකාශ සාධාරණීකරණය කරන බවට විශ්වාස කරයි. මෙම චෝදනා බොහෝමයක් මුස්ලිම් ලේඛකයන් විසින් ප්‍රතික්‍ෂේප කරන ලදී. තවත් සමහරු ඉස්ලාමීය මුලධර්මවාදයේ පැතිරීම ගැන අනතුරු අඟවයි. බටහිර රටවල් තුළ ධර්මය ගැන පවතින ඝෘණ ආකල්ප හේතුවෙන් ඉස්ලාම් - භීතිකාව ඇති වී ඇති බව කාර්ල් අර්නස්ට් ගේ මතයයි.
සියල්ල දෛවයන් සිදුවේ යන විශ්වාසය
කි‍්‍රස්තියානු විශ්වාසයන්ට අනුව දෛවය නැතහොත් දිව්‍යමය කලින් නියම කිරීම (al - gada wal gadar) දෙවියන්ට සර්ව ඥානයම ඇති අතර සිදුවන සියලු දේ පාලනය කිරිමද සිදුවේ. මෙය 'ක්‍වර් ආනික්' පද්‍යයෙහි මෙසේ විස්තර කරයි. " අපට අල්ලාහ් නියම කරන දෙය හැර අන් කිසිවක් සිදු නොවේ. අපගේ ආරක්‍ෂකයා ඔහුය" මුස්ලිම් ජාතිකයන්ට ලෝකයේ සිදුවන සියළු හොඳ හෝ නරක දේවල් යනු දෛවයට අනුව සිදුවන දේවල් වේ. දෙවියන්ගේ අවසරයක් නොමැති කිසිම දෙයක් මොලොව සිදු නොවේ.
ඉස්ලාමීය න්‍යායන්ට අනුව දිව්‍යමය කලින් නියම කිරිම (දෛවය) යන්න මඟින් නරකේදී දෙවියන්ගේ බලපෑමක් නැත යන්න අදහස් නොකෙරේ. මක්නිසාද යත්, සියලුම සිදුවන නරක දේ මඟින් මිනිසාට නොපෙනෙනා අනාගතයකදී සුබදායක කටයුත්තකට, හොඳ ප්‍රතිඵලයකට මගපෑදීමක් සිදුකරන බැවිනි. මුස්ලිම් න්‍යායාචාර්යවරුන්ට අනුව කරුණු පෙර සැළැසුම් කර තිබුනද හොඳ නරක දෙක තෝරා ගැනීමේ නිදහසක් මිනිසා සතුව තිබේ. එමනිසා මිනිසා කරන කාර්යන්ගේ වගකීම මිනිසා සතු වේ.
ඉස්ලාමීය සංස්කෘතියට අනුව දෙවියන් විසින් නියම කරන ලද සියලු දෙය Lawh al - mahif හි ලියවී තිබෙන ආකාරයට එය සුරැකුම් පෙත්ත යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබේ.
දෛවය පිළිබඳ ෂියාවරුන්ගේ පිළිගැනීම හඳුන්වන්නේ දිව්‍යමය සාධාරණය (Adala) ලෙසය. මෙම මතවාදය නියම වශයෙන් දියුණු කර ඇත්තේ Muitzila මඟිනි. මෙයින් දැක්වෙන්නේ මිනිසාගේ ක්‍රියාවන් සම්බන්ධයෙන් ඔහු සතු වගකීමයි.
කි‍්‍රස්තියානු පුනර්ජීවනය හා විනිශ්චය
පුනර්ජීවනයේ දිනය (විනිශ්චය දෙන දිනය, අවසන් හෝරාව) පිළිබඳ විශ්වාසය මුස්ලිම්වරුන්ට ඉතා වැදගත් දිනයක් වේ. ඔවුන්ගේ විශ්වාසයේ හැටියට oiyamah ගේ වෙලාව ද දෙවියන් විසින් මිනිසාට නොහැඟෙන ආකාරයෙන් කලින් නියම කල දෙයකි.
ආගම පිළිබඳ විවේචන
ය ධර්මයේ ආරම්භක යුගවල සිට දහම විවේචනය කළ පුද්ගලයන් පිළිබඳ වාර්තා වේ. මුල්ම ලිඛිත විවේචන කිතුනුවන් විසින් ක්රි.ව 1200 ට පෙර ඉදිරිපත් කර ඇත. ඔවුන්ට අනුව ඉස්ලාම් දහම යනු රැඩිකල්වාදි ක්‍රිස්තියානි ධර්මයක් වේ. පසුව කය තුළින් ද, යුදෙව් ලේඛකයන්ගෙන් ද, කිතුනුවන්ගෙන් ද විවේචන එල්ල වී ඇත. වර්තමානයේ එම විවේචන විවිධ මාතෘකා පදනම් කරගෙන ඉස්ලාමිය හා ඉස්ලාමිය නොවන අයගෙන් එල්ල වී ඇත.
මෙලෙස එල්ල වු විවේචන පහත මතයන් මත පදනම් ව ඇත. විවේචනයට ඉස්ලාම් දහම දක්වන විරෝධය, ඉස්ලාම් දහමින් දැක්වෙන නව මත හා ආගම හැර යන අයට ඉස්ලාම් දහම දෙන දඬුවම් මෙම විවේචනයට හේතු වී ඇත. තවත් විවේචන මුහම්මද්ගේ අමරණීයත්වය පිළිබඳව හා ඔහුගේ පුද්ගලික හා සමාජීය ජිවිතය මත පදනම්ව එල්ල වී ඇත. කුරානයේ සදාකාලිකත්වය හා සත්‍යභාවය පිළිබඳව මෙම විවේචන එල්ල වී ඇත. අනෙකුත් විවේචන පදනම් වනුයේ මානව අයිතීන් පිළිබඳව වේ. එනම් නුතන ඉස්ලාමික ජාතින් අතර පවතින මානව අයිතීන් හා කාන්තාවන්ට දක්වන සැළකිල්ල මේ අතර ප්රධාන වේ. මෑතකදි විවේචනයට ලක් වී ඇති කාරණය නම් ඉස්ලාම් දහමෙහි බලපෑම නිසා බටහිර රටවල සිදුවන මුස්ලිම් සංක්‍රමනිකයන්ගේ එක්රැස් වීමයි.
ම් නිකායන්
ඉස්ලාමි ආගම නිකාය රැසකින් සමන්විත වේ.මෙම නිකාය අතර පැහැදිලි න්‍යායාත්මක වෙනස්කම් දක්නට ලැබේ. සුන්නි සහ ෂියා යනුද එවැනි නිකාය දෙකකි. ලෝක මුස්ලිම් ජනගහණයෙන් 85% සුන්නිවරුන් වන අතර ෂියා වරුන් සිටිනුයේ 15% කි. අනෙකුත් නිකායවල් එතරම් ව්‍යාප්තව නැත.
මෙලෙස එල්ල වු විවේචන පහත මතයන් මත පදනම් ව ඇත. විවේචනයට ඉස්ලාම් දහම දක්වන විරෝධය, ඉස්ලාම් දහමින් දැක්වෙන නව මත හා ආගම හැර යන අයට ඉස්ලාම් දහම දෙන දඬුවම් මෙම විවේචනයට හේතු වී ඇත. තවත් විවේචන මුහම්මද්ගේ අමරණීයත්වය පිළිබඳව හා ඔහුගේ පුද්ගලික හා සමාජීය ජිවිතය මත පදනම්ව එල්ල වී ඇත. කුරානයේ සදාකාලිකත්වය හා සත්‍යභාවය පිළිබඳව මෙම විවේචන එල්ල වී ඇත. අනෙකුත් විවේචන පදනම් වනුයේ මානව අයිතීන් පිළිබඳව වේ. එනම් නුතන ඉස්ලාමික ජාතින් අතර පවතින මානව අයිතීන් හා කාන්තා
සුන්නි මුස්ලිම් නිකාය
සුන්නි මුස්ලිම්වරු යනු ඉස්ලාම් හි පවතින විශාලතම කාණ්ඩය වේ. අරාබි භාෂාවට අනුව 'සුන්නි' යනු ප්‍රතිපත්තිය හෝ මාවත වේ. සුන්නි දර්ශනයේ පදනම වනුයේ 'සුන්නාහ්' වේ. මෙය කුරානයේ සඳහන්ය. සුන්නි වරුන්ට අනුව පළමු කාලිවරු හතර දෙනා මුහම්මද්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. දෙවියන් විසින් නායකත්වය නොපිරු නිසා ඔවුන් තෝරාපත් කර ගැනීමට සිදුවිය. සුන්නිවරු නිති සම්ප්‍රදායන් හතර ක් විශ්වාස කරති. හනෆි, මලිති, ෂෆායි, හා හනබලි යනු ඒ හතර වේ. ඒ හතර ම අන් අයගේ වලංගු බව පිළිගන්නා අතර මුස්ලිම්වරයෙකුට තම සිතැඟි අනුව එක සම්ප්‍රදායක් තෝරාගත හැකිය. නමුත් ඇතැම් කණ්ඩායම් නව්‍යතා හඳුන්වා දෙමින් මෙයින් බැහැරව ඇත. එසේම සුන්නිවාදය තුළ විවධ දාර්ශනික සම්ප්‍රදායන් ඇත. උදාහරණයක් ලෙස නුතන සලාෆි ව්‍යාපාරයට අනුව එය ඉස්ලාම් වල මූලික පටන් ගැනීමකින් ව්‍යුත්පන්න වූ ඉගැන්වීම් වලින් යුක්තය.
ෂියා මුස්ලිම් නිකාය
මුස්ලිම්වරුන්ගේ දෙවැනි විශාලතම අනු කොටස ෂියා අනුගාමික‍යන්ගෙන් යුක්ත වන අතර, ඔවුන් අලි ඉබ්නු අබි තාලිබ් පරම්පරාවෙන් පැවතගෙන එන ඉමාම්වරුන්ගේ දේශපානික හා ආගමික නායකත්වය අනුගමනය කරයි. අලි ක්‍රබ්නු අවිතාලින් , මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ ඥාති සොහොයුරා මෙන්ම බෑණනුවන්‍ද වන බැවින් ඔහු මුහම්මද් නබි (සල්) තුමාගේ නීත්‍යානුකූල අනුප්‍රාප්තිකයා වන බව ෂියා අනුගාමිකයන්ගේ විශ්වාසයයි. ෂියා අනුගාමිකයින් අලි ඉබ්නු අකුමාගේ ප්‍රථම ඉමාම්වරයා (නායකයා) ලෙස පිළිගන්නා අතර ඔවුන් ඊට පෙර පාලනයේ යෙදුනු මුස්ලිම් කලීෆාවයරුන්ගේ නීත්‍යානුකූල බලය ප්‍රතික්‍ෂේප කරයි.
ඔවුන්ගේ විශ්වාසයට අනුව ඉමාම් පදවිය දෙවියන් වහන්සේ විසින් ලබා දෙන අතර ඉමාම්වරයා විසින් මුස්ලිම්වරුන්ගේ ඒකාන්ත අධ්‍යාත්මික බලය දරනු ලබයි. තවද ධර්මය හා දිව්‍යමය හෙළිදරව් කිරීම් සම්බන්ධයෙන් තීරණය ගැනීමේ බලය ඇත්තේ ද ඉමාම්වරයාටමය. ෂියා අනුගාමිකයින් හා සුන්නි අනුගාමිකයින් අතර පවතින සිරිත් විරිත් වල හරයන්ගේ විශාල වෙනස්කම් නැතිවුවද, යම් සුවිශේෂි සිදුවීම් වල නිසි වලංගුභාවය හා වැදගත්කම ගැන මෙම දෙපාර්ශවය එකඟත්වයක් පළ නොකරයි.
ෂියාවරු ‘ඡයෆාරි නීතිම්මාංසය’ නැමති නීති සම්ප්‍රදායන් අනුගමනය කරති. ෂියා මුස්ලිම්වරු අතර අනු කොටස් කිහිපයකි. විශාලතම ෂියා අනු කොටස වන්නේ Twelvers (ඉත්නා අෂාරියාහ්)ය. අනෙක් අනු කොටස් නම් ඉස්මයිලි සහ සැයිදියාහ් (Zaidi) වේ.
ඉස්ලාම් - වෙනත් ආගම්
ඉස්ලාමීය මතවාදයට අනුව මිනිස් ශිෂ්ටාචාරය ආරම්භයේදී පැවති ආගම් ආදම්ගෙන් පහළ වු ඒවායි. ඔවුන් දක්වන පරිදි අනුව යම් කලෙක සිදුවු ආගමික භේදයක් වැළැක්‍වීමට දෙවියන් විසින් විවිධ ශාස්තෘවරු මෙහි එවා මිනිසුන්ට දේශනා පැවත්වන ලද බව සැලකේ. මෙම සිද්ධිය හේතුකොට ගෙන එබ්රහම්, මෝසෙස්, ගීබා ශාස්තෘවරු හා යේසුස් නැමැති ඉස්ලාම් ධර්මයේ ශාස්තෘවරුහු පහළ වුහ. නමුදු ඔවුන්ගේ "ටෝරාව" සහ පරම "සත්‍ය" වැනි දේශනා කිස්තියානුවන් හා යුදෙව්වන් නිසා විකෘති විණි.
ඓතිහාසික වශයෙන් බලන කළ ඩිම්මිස්වරුනට මේ තත්ත්වය ඉතා හොඳින් ප්‍රයෝජනයට ගෙන ඔවුන්ගේ ආගමික නායකයින් යටතේ ස්වයං පාලනයක් ගෙනයාමට හැකියාව ලැබිණි. නමුත් ඔවුන්ගේ පහත්(හීන) තත්වය නිසා විවිධ සමාජ සහ ආගමික නීතිවලට යටත් විමට ඔවුනට සිදු විය. ශාස්තෘවාදය සහ විටෙක බහුදේව වාදය (හින්දු පරිදි) වැනි දේ අනුගමනය කළවුන්ට මෙම තත්වයට මුහුණ පෑමට සිදුවු අතර ඒකදේවවාදීන්ට හෝ න්‍යාෂ්ටික දෘෂ්ටිකයින්ට මෙය ආදාළ නොවීය. මුස්ලිම්වරු වාසය නොකරන ප්‍රදේශවල (සර්-අල්-හබ්) වෙසෙන්නවුන් "හාබාස්" ලෙස හැඳින්විණි. මුස්ලිම් පෙදෙසක් සමඟ එවැනි පෙදෙසක් එක්‍වු විට "අල්-අල්- අහිඩ්" ලෙස ව්‍යවහාර විය. මුස්ලිම් ජනවාසවලට තාවකාලික ආරක්‍ෂාවක් ලබා දෙමින් ජීවත්වන්නන් "අල් -අල් - අමාන්" ලෙස හැඳින්වේ. මොවුන්ගේ නීතිමය තත්ත්වය "ඩිම්මි" වරුන් හා සමාන වන නමුත් "ජිස්සාව" ට මුදල් ගෙවීම අනිවාර්ය වේ. මුස්ලිම් ජනාවාස වලට පිටතින් වාසය කරන යුද්ධ මුක්ත කාමී ජන කොටස් (අල්-අල් හුඩානා) මුස්ලිම්වරුන්ට පහරදීමෙන් වැළකිමට එකඟ වෙති. ආගම හැරදැමිම ජීවිතය නැති කිරිම දක්වා දඬුවම් පැනවිය හැකි වරදකි.
අලෙව්, යසිඩ්, ඩෘස්, අහ්මඩේයියා, බාබි, බර්ගාට්ට්රා සහ හා - ම්මි වැනි ආගමික ව්‍යාපාර ඉස්ලාම් දහමින් පැන නැගී ඇත. ඉන් සමහර ඒවා ආගමික විශ්වාස මත පදනම් වී ඇත. ඇතැමෙක් තමන් වෙන් කොට සලකන අතර, තවත් අය මතභේදාත්මක නිකාය බෙදීම් ඇති කර ගනී. "සික් " දර්ශනය එවැන්නකට උදාහරණයකි. එය 50 වැනි ශතවර්ශයේ අග භාගයේදී ගුරු නානක් විසින් හඳුන්වා දෙන ලදී. ඒ අනුව සික් දහම හින්දු සහ මුස්ලිම් යන ධර්මයන්ගේ මිශ්‍රණයක් ලෙස සැලකිය හැකිය.
ඉස්ලාම් වර්ගීකරණය
සුෆි වාදය
නියමාකාරයෙන් වර්ගීකරණයක් ලෙස නොසැලකුණ ද, සුෆි වාදය ඉස්ලාමයේ ගුප්තාර්ථවත්, පැවදි බව පිළිගන්නා ස්වරූපයක් වෙයි . සුෆි වරු භාවාත්මක ඉන්ද්රියන් භාවිත කරමින් මනා ශික්‍ෂණයෙන් හා ඥානයෙන් යුතුව, දෙවියන් වහන්සේගේ සෘජු අත්දැකීම, ධර්මයේ අධ්‍යාත්මික පැතිකඩවලට අවධානය යොමු කරමින්, ලබා ගනිති. සමහර මුස්ලිම්වරු සුෆි වාදය අසාධාරණ ආගමික සංකල්පයක් හැටියට චෝදනා කරති. තවත් සමහරු සුෆි වාදය හා ඉස්ලාමීය නීතිය එකිනෙකට අනුපුරක වන බවට විශ්වාස කරති. තරිකාවරු වැනි සුෆි ගෝත්‍ර, සුන්නි හෝ ෂියා ලෙස වර්ග කළ හැක.
වෙනත්
කජිරිවරු ආදි ඉස්ලාමයේ පටන් පැවැත ගෙන එන පිරිසකි. වර්තමානයේ පවතින එකම කජිරිවරුන්ගේ අනු ශාඛාව වන්නේ 'ඉබාදියියාහ්' වාදයයි. බොහෝ වෙනත් කජිරි අනුකොටස් මෙන් නොව 'ඉබාදියියාහ් වාදය' පාපතර මුස්ලිම්වරුන් මිත්‍යාදෘෂ්ඨිකයන් ලෙස නොසලකයි. ඉම්වරයා ඉබාදි නෛතික සාහිත්‍යයේ ඉතා වැදගත් පුද්ගලයෙක්ය. ඔහු තෝරාපත් කර ගත යුත්තේ ඔහුගේ දැනුම හා සිල්වත් බව මතය. ඔහු අසාධාරණව හැසිරුනහොත් ඔහුව බලයෙන් පහ කළ යුතු බව පැවසේ. ඉබාදි මුස්ලිම්වරු බහුතරයක් ඕමානයේ ජීවත් වේ.
ඉස්ලාම්හි යුතුකම් සහ පිළිවෙත්
ශරිආට යනු සාම්ප්‍රදායික ඉස්ලාමීය පණ්ඩිතයින් විසින් සකසන ලද ඉස්ලාමීය නීතියකි. එය දේව කැමැත්ත පිළිබඳ කියමනක් ලෙසද සැලකේ. "ඒ අනුව කටයුතු කිරීම මුස්ලිම්වරු හට තම ආගමික විශ්වාසය තහවුරු කිරීම සඳහා ස්ථාපිත කරන ලද ක්රමයකි”.
පුද්ගලයෙකුගේ ඉස්ලාමීය නීතිය ජීවිතයේ පැතිකඩකටම අදාලව සැකසී තිබේ. දේශපාලන හා විදේශ සම්බන්ධතා වැනි ක්‍ෂේත්‍ර ගණනාවකටද එම නීති අදාල වේ. කුරානයයේ හුදු විස්තර කර ඇත්තේ කිසියම් අපරාධ පහකට දඩුවම් දීමටයි. නීති විරෝධී සමාගම් පවත්වාගෙන යෑම, නීති විරෝධී සමාගම් පවත්වාගෙන යෑම පිළිබඳව බොරු චෝදනා එල්ල කිරීම, මත්පැන් භාවිතය, සොරකම හා මං පැහැරීම, කුරානය හා සුහානයේ උරුමය පිළිබඳව නීති, විවාහය පිළිබඳව නීති, මිනීමැරුම් හා තුවාල කිරීම් සඳහා වන්‍දි ගෙවිම මෙන්ම අපවාද පිළිබඳ නීති හා යාච්ඥා පිළිබඳවද එහි සඳහන් වේ. කෙසේ නමුත් මෙම නියෝග හා තහංචි ඒවායේ ප්‍රායෝගික අදාලත්වය මත වෙනස් වීමටත් පුළුල් වීමටත් ඉඩ තිබේ. ඉස්ලාම් ශාස්ත්‍රඥයන් විසින් උලේමා නමින් ඉහත කී නීති පද්ධති වලට අදාල විස්තර සහිත පදනම් ගැන නීති හා විවරණයක් ආරෝපණය කර ගනු ලැබ ඇත.
ෆික්න් හෝ "නීති විද්‍යාව" මගින් ආගමික ප්‍රායෝගික නීති පිළිබඳ වූ දැනුම ගැන විග්‍රහ කරයි. ඉස්ලාමික නීතිවේදීන් නීතිය හැඳින්විමට යොදා ගත් ක්‍රමය උසුල් අල් - වික්න්(නීතිමය කරුණු හෝ නීති විද්‍යාව පිළිබඳ මුලධර්ම”) නම් වේ. ඉස්ලාම් නීතියේ න්‍යායන්ට අනුව එම නීති වලට බලපාන මුලික ධාතු සතරක් ඇත. ඒවා පිළිවෙලින් කුරානය, නුනාහ්හය (මුහම්මද් පිළිබඳව වූ ක්‍රියා හා කියමන්), මුස්ලිම් ජුරිය පිළිබඳ පොදු එකඟතාවය (ඉජ්මා) හා සාදෘශ්‍ය හේතු (නියාස්) වේ. මුල් ඉස්ලාමීය ජුරීන් හට මුලධර්මවලට වඩා නීතිවල ප්‍රායෝගික බැඳීම වැදගත් විය. 9 වන ශතවර්ෂයේ දි ඇග් ශාෆි නැමැති නීතිඥයා විසින් ඉස්ලාමීය නීතිය පිළිබඳ මුලධර්ම වලට පදනමක් ලබාදුනි එම නීති විද්‍යාව පිළිබඳව මුලධර්ම ඔහුගේ " අල් - රිසාලාහ්" නැමැති පොතේ සඳහන් වේ. (මුලික ධාතු සතර පිළිබඳ වද එහි අන්තර්ගත වේ.)
ජිහාද්
ජිහාද් යන වැකියේ ඍජු අර්ථය "අරගලය /උත්සාහ කිරීම /වීරිය වැඩිම " ආදී යනුවෙන් පැවසිය හැක . එසේම ඉස්ලාමය තුළ ජිහාද් වර්ග කොට තිබේ ඉන් තමා තුළ ඇති වන පාපකාරී සිතුවිලි තන්හා කාරී සිතුවිලි සමග කරන්නා වූ ජිහාදය ඉහලම ජිහාදය යනුවෙන් නබි (සල් ) තුමන් පෙන්වා දී තිබේ .
ජිහාද් යනු කුමක්ද?
අසීරු අවස්ථාවක සිනාසීම ජිහාඩයයි.දුෂ්කර අවස්ථාවක ඉවසීමෙන් සිටීම ජිහාඩයයි.නිවැරදි දෙයක් වෙනුවෙන් වෙහෙස වීම ජිහාඩයයි. මහළු දෙමාපියන් ආදරයෙන් රැකබලා ගැනීම ජිහාඩයයි. සමාව දීම ජිහාඩයයි. ජිහාඩය යනු ඉහත සඳහන් කල පරිදි අල් කුරානයේ සඳහන් වන දේ මිස මාධ්‍යයෙන් පෙන්වන භායනක දෙයක් නොවේ..."
ඉස්ලාමිය නීතිය අනුව ජිහාද් සාමාන්‍යයෙන් ගැනෙනුයේ ඉස්ලාමික රාජ්‍යය බේරා ගැනීම හෝ පුළුල් කිරීමේදී මුස්ලිම් නොවන සටන්කරුවන් වෙත දක්වන යුදමය ආයාසයයි. ජිහාද් යනු ඉස්ලාම් දහම තුළ සිදු කළ හැකි එකම යුද්ධයයි. මෙය විප්ලවකරුවන්, ප්‍රචණ්ඩ කණ්ඩායම් හෝ ඉස්ලාමීය නොවන අනෙකුත් නායකයන්ට හෝ ඉස්ලාමීය අධිකාරීන්ට යටත් නොවන රාජ්‍ය වලට විරුද්ධව දියත් කළ හැකිය. වර්තමාන මුස්ලිම්වරුන්ට අනුව ජිහාද් යනු ආරක්ෂාව සඳහා ගනු ලබන ක්‍රියාමාර්ගයක් වේ.
ජිහාද් සහ ත්‍රස්තවාදය යන මාතෘකාව සාධාරණ ලෙස සහ යුක්ති සහගත ලෙස අධ්යයනය කිරීමට නම් ජිහාද් යන පදය එහි සියලූම දෘෂ්ටිකෝණයෙන් විමසා බැලිය යුතුය. එමෙන්ම ත්‍රස්තවාදය යන පදය ද සියලූම දෘෂ්ටිකෝණයෙන් විමසා ජිහාද් යන පදය සමග සසඳා බැලිය යුතුය. එවිටය, ජිහාද් සහ ත්‍රස්තවාදය දෙක යහමින් අවබෝධ කර ගත හැකි වන්නේ. ජිහාද් යනු පුළුල් ගැඹුරු අදහස් කීපයක් දෙන පදයකි. ඒ අදහස්වල එකිනෙකට අන්‍යෝන්‍ය සබැඳියාවක් තිඛෙන නමුත් පරස්පරතා දක්නට නොලැබේ. මුස්ලිම්වරයෙක් ස්වකීය ඉච්ඡාවන් ආශාවන් දමනය කරමින් යටපත් කරමින් ඉස්ලාමීය රාමුව තුළ දිවි පැවැත්ම පවත්වා ගෙන යෑම සඳහා දරන වෑයම, උත්සාහය සටන ජිහාද් යන්නෙහි මූලික අර්ථයයි. ජිහාද් යන්නෙහි දෙවැනි අර්ථය කුමක්ද යත්, විස්තීර්ණ, විසිරුණු තම ජන සමාජයේ ගෞරවය හා සාර ධර්ම සුරැකීම ඇපකැප වී වෙහෙසීම වේ. මෙහි අවසානය නම්, මුස්ලිම්වරුන්ගේ භූමිය සුරැකීම සඳහා හෝ තාඩන පීඩනවලට පාත්‍ර වූ ජනයින්ට පිහිට වීමේ අරමුණින් ඉස්ලාමීය සීමාව තුළ සිට සටන් කිරීම, අප්‍රහතික උත්සාහයේ නියැලීම යනාදී අදහස් මෙහි ගැබ් වී ඇත.
ආගම හා තත්වය
මුස්ලිම් නීතියට අනුව රාජ්‍යය පාලනය සම්බන්ධ කරුණු හා පල්ලියට සම්බන්ධ කරුණු වෙනස් කොට නොසලකයි. උලේඛා උත්සවය වැනි ජුරි සභිකයන් හා දේවධර්මාචාර්යවරයා පිළිබඳ ප්‍රායෝගිකව, ඉස්ලාම් නීතිය, නිතර මඟහැරයාම, ශරියා අධිකරණයේ "ර්‍ශ්‍රවන්ස් අධිකරණය" ලෙස හඳුන්වන පද්ධතියේ සමාන්තරව ඔවුන් ආත්ම පාලනයක් ගෙන ගියේය. බටහිර ලෞකික කල්පිත පිළිබඳව දැන ගැන්මෙන් පසු,මුස්ලිම් ලෝකයා ඊට වෙනස් ලෙස ප්‍රතිචාර දක්‍වන්නට පටන් ගත්හ. මුස්ථාස කෙමාල් අමාරුක්ගේ ප්‍රතිසංස්කරණ වලින් පසුව තුර්කිය ආරක්‍ෂිත රාජ්‍යයක් වශයෙන් පරිපාලනය විණි. ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව කටයුතු කළ අයටොල්ලා රුහුල්ලා ක්හෝමිනි විසින් ඉරාක විප්ලවය තුළින් ඉතාමත් ආරක්‍ෂිත ආධිපත්‍යයක් ඉරාකයේ සිථාපිත කරන ලදී.
ජනගහනය
ජාත්‍යන්තර සාමය සදහා වූ පරිත්‍යාගශීලී කානගි සංවිධානය ට අනුව 2008 වන විට ලෝකයේ මුස්ලිම් ගහණය බිලියන 1.65 කි. එවකට ලෝක ජනගහනය බිලියන 6.69 ක් විය. ඒ අනුව 2008 වන විට පමණක් ලෝකයේ ජනගහනයෙන් සියයට 24.31 ක් ඔවුහු අල්ලාගෙන සිටියහ. ඇමෙරිකාවේ ‘පිච් පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය’ ට අනුව 2009 දී ලෝක ජනගහනය බිලියන 6.8ක් වූ අතර, එයින් 1.57ම මුස්ලිම් ය. 2010 සමීක්‍ෂණවලට අනුව මුස්ලිම් ජනගහන වර්ධන වේගය සෑම වසරකම සියයට 1.5කින් වැඩිවන අතර, මුස්ලිම් නොව ප්‍රජාවගේ වාර්ෂික වර්ධනය සියයට 0.7 ක් පමණි. ක්‍රිස්තියානි ලෝකය අද බියට පත්ව සිටින්නේ මුස්ලිම් ජනගහන වර්ධනය තමාට වඩා තුන්ගුණයක් වන නිසා ය. 1900 දී ලෝක ජනගහනයෙන් සියයට 12ක් වූ මුස්ලිම් ගහණය 2000 වන විට සියයට 25කට ආසන්න වී තිබුණි. The Force of Reason කෘතියේ දී ඔරියානා ෆැලැසි, අධික ලෙස අන්‍යාගමිකයින් ඉස්ලාමය කරා ආකර්ෂණය වීම ඉස්ලාම්ෆොනියා ලෙස හදුන්වයි . ඇය කියා සිටින්නේ 2011 දී පාකිස්තානයේ ලාහෝර් හි දී පැවැත්වූ ඉස්ලාමීය සමුළුවේදී ස්ථිර වූ යෝජනාවක් අනුව, ක්‍රිස්තියානුවන් විශාල ප්රමාණයක් මුස්ලිම් වීම වැළක්‍විය නොහැකි බවයි . යුරෝපයේ සෑම මුස්ලිම් පල්ලියක ම සිකුරාදා යාඥාව සිදුකරන ‘ඉමාම්’ වරයාගේ අනුශාසනාව වන්නේ වැඩිවශයෙන් පින් රැස් කරන ලෙසත්,මරණින් මතු ජීවිතය සැපවත් කරන ලෙසත් ලෙස දැනුවත් කිරීම ය.
ආහාර පාන සහ සමාජ
මෙම පිළිවෙත් බහුතරයක් 'අඩාබ්' ගණනයට වැටේ. ඊට 'අස්සලාම් අලෙයිකුම්' කියා ආචාරය කිරීම (ඔබට යහපතක්ම වේවා), 'බිස්මිල්ලාහ්' (දෙවියන්ගේ නාමයෙන්) ලෙස ආහාරයට පෙර ප්‍රකාශ කිරීම, ආහාර ගැනීමට දකුණු අත පමණක් භාවිතා කිරීම අයත් වේ. ඉස්ලාමික සනිපාරක්‍ෂක පිළිවෙත් ප්රධාන වශයෙන් පුද්ගල පිරිසුදු භාවයට බලපාන ඒවා වේ. ඉස්ලාම් අවමගුල් චාරිත්ර අතරට 'සලාත් අල් ජන සාහ්' යනුවෙන් පවසමින් හොදින් ඔතන ලද දේහය භුමිදානය කිරීම අයත්වේ. මුස්ලිම්වරු යුදෙව්වන් මෙන් ඌරු මස්, ලේ, පිකුදු සහ මත්ද්‍රව්‍ය ආහාරයට නොගනිති. සියලුම මාංශ ශාක භක්‍ෂකයෙකුගෙන් පැමිණිය යුතු අතර ඒවා දෙවියන් වෙනුවෙන් මරණ ලද සතුන් විය යුතුය. මුස්ලිම්වරුන්ගේ ආහාරයට ගැනීමට සුදුසු ආහාර 'හලාල්' ලෙස හැදින්වේ.හලාල් යන්නෙහි වචනාර්ථය අනුමත කළ අල්ලාහ් විසින් අනුමත කළ යන්නයි. ආහාර පිළිබඳව මෙම මතය කුරාණයෙහි අල් බකරාවේ - එළදෙන /2 පරිචය/ 173 කොටසෙහි අහාර පිලිබඳ නියමය දක්වන්නේ මෙසේය. ඉබේ මැරුණු, ලේ, උරු මස් හා අල්ලාගේ නම නොකියා මරනලද සතුන්ගේ මස් අනුමත නොමැත. එහෙත් වැරදි මනසකින් තොරව කවරකුගේ හෝ බලපෑමක් මත ඒවාම කවද අල්ලාහ් ඔහුට සමාව් දෙන බව එහි දැක්වේ. තවද අල්-මායිදා නම් පරිචයේ 3 කාණ්ඩයේ දි ද නොකෑයුතු දෑ පිලිබඳ විස්තරයක් දක්වා එතැනදීද නැවතත් කන්නටම දෙයක් නොමැති විට හෝ බල කිරීමකදී තහනම් කළ ජාති කෑම වරදක් නොවන බව දක්වයි./ පාරිශුද්ධ වූ අල්-කුර්ආන් , අර්ථය සිංහල භාෂාවෙන්-- කර්තෘ අබ්දුල් ඛාදර් මසූර් මව්ලානා, ඒ.බි.එම්.කලීල් මව්ලවි ආදී/
භෝජන විධි
කුරානයේ සඳහන් වන පරිදි ආහාර ද්‍රව්‍ය ‘හලාල් ’ (නීතිමය) සහ ‘හරාම් ’ (නීතිමය නොවන ) ලෙස බෙදා වෙන් කර ඇත.
ඉස්ලාම් නීතියට අනුව මද්‍යසාර , රුධිරය පරිභෝජනය, සමහර මාංශ භක්‍ෂකයින් සහ සර්වභක්‍ෂකයින්ගේ මාංශ අනුභවය තහනම් වේ. ඌරන් , වඳුරන් , බල්ලන් සහ බළලූන්ගේ මාංශ අනුභවය මේ අනුව තහනම් වී ඇත.
කුරානයේ සඳහන් සමහර නියම කිරීම් අනුව පමණට වඩා ආහාර ගැනීමද පාපයක් ලෙස සමහර මුස්ලිම්වරුන් සලකයි.
ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනය
ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනයට ඉස්ලාම් ආගමට අදාළ න්‍යායන්‍ද නීතිමය අධ්‍යාපනයද අයත් වේ. ඊට අමතරව ඉස්ලාමීය විද්‍යාව සහ ආර්ථික ක්රම වේදයන්‍ද ඊට අයත්ය.
මුස්ලිම් නොවන පිරිස් ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපන ලෙස හඳුන්වන්නේ ඉස්ලාම් ආගම, සංස්කෘතිය , ඉතිහාසය සහ දර්ශනය පිළිබඳ අධ්‍යාපනයයි.
වර්තමාන ලෝකයේ ඉස්ලාමීය අධ්‍යාපනය වඩාත් ව්‍යාප්තව ඇති අතර ඒ සඳහා සරසවි උපාධි පිරිනමන සරසවි බහුලව ඇත.
ඉස්ලාමීය ආචාර ධර්ම
ඉස්ලාම් ආචාරධර්ම පද්ධතිය කුරානයේ ඉගැන්වීම්, සුනාහි එන අනාගත වක්තෘ, මහමුද්තුමාගේ ඉගැන්වීම් , අරාබි සංස්කෘතිය ආදි විවිධ දේ වලින් සැදුම් ලද්දකි. ඉස්ලාම් බුද්ධිමතුන් විසින් කලින් කලට අවශ්‍යතා අනුව මෙම ආචාර ධර්ම පද්ධති නියම කරනු ලබන අතර සමහර ආචාර ධර්මයන් වෙනස් කරනු ලබයි.
"යහපත් චරිතයක්" ලෙස නිර්වචනය කර ඇති ඉස්ලාමීය ආචාර ධර්ම (අල්ලාහ්) ඓතිහාසික වශයෙන් ගොඩ නැගුනේ 7 වන සියවසේ සිට 11 වන සියවසේ ස්ථාපිත වීමෙනි. එය අවසන් වශයෙන් අල් කුරානයේ ඉගැන්වීම්, මුහම්මද්ගේ සුන්නාහ් වේ ඉගැන්වීම්, ඉස්ලාමීය නීතිවේදීන්ගේ පූර්වාදර්ශ (ෂරීආ සහ ෆික්හ් බලන්න ), පූර්ව ඉස්ලාමීය අරාබි සම්ප්රදාය සහ අරාබි නොවන මූලයන් (පර්සියානු සහ ග්රීක අදහස් සහිතව ), ඉස්ලාමීය රාමුවක් තුළ කාවැදුණු හෝ සංකලනය කරන ලඳ සාර්ථක ස්ංයෝගයක් ලෙස එළි දැක්‍විණි. මුහම්මද්ගේ උපදේශනය "දේව භක්තිය සහ අවසාන දිනය පිලිබඳ ඇති බිය හේතුවෙන් සදාචාර වටිනාකම් වල විප්ලවවාදී වෙනසක්" ඇති කල නමුඳු අරාබිවරුන්ගේ ගෝත්රික චාරිත්ර වාරිත්ර මුළුමනින් ම නො නැවතුණි. පසුව මුස්ලිම් ශාස්ත්රඥ්යින් අල් කුරානයේ සහ හදීතයේ ආගමික සදාචාරය පිළිබඳව ගඹුරින් අධ්යයනය කරන ලදී.
ඉස්ලාම් පවුල් ජීවිතය
ඉස්ලාම් සමාජයේ මුලික ඒකකය පවුල වන අතර, එහි පවුල් සාමාජිකයන්ගේ බැඳීම් හා නීතිමය අයිතීන් පැහැදිලි කර ඇත. පවුලක ආර්ථික වශයෙන් වගකිව යුත්තේ පියා වන අතර සාමාජිකයන්ගේ අවශ්‍යතා සපුරා දීමට ඔහු බැඳී සිටි. කුරානයේ සඳහන් වන අන්දමට දායාද බෙදා දීමේදී වැඩි කොටසක් ආසන්නතම පවුලට ලැබෙන අතර ඉතිරිය ණය තුරුස් පියවීමටත්, අවසාන කැමැත්තක් ඉටු කිරීමටත් වෙන් කෙරේ. දායදයන්හි කාන්තා අයිතිය පුරුෂ අයිතියෙන් අඩක් වන අතර එයද පාරම්පරික අයිතිය වේ.
ඉස්ලාම් විවාහය, සුදුසුකම් ලත් පාර්ශව දෙකක් අතර සාක්‍ෂිකරුවන් දෙදෙනෙකු ඉදිරිපිට කරන සිවිල් ගිවිසුමකි. ගිවිසුම මඟින් ගිවිසගත් ආකාරයට මනාලයා විසින් මනාලියට අදාල මංගල තෑගි පිරිනැමිය යුතුය.
විවාහය සඳහා කාන්තාවන් සහ පිරිමින් උනන්‍දු කරවන ඉස්ලාමය ඉන් බැහැර වීමට ඇති දික්කසාදය නමැති මාර්ගය කටුක හා දුෂ්කර එකක් බවට පත්කර යුගදිවිය සතුටුදායක කරලීම සඳහාත්, ඔවුන් ජීවත්වන සමාජයේ යහපත සඳහාත් මග පෙන්වීම් ලබාදෙයි.
“පුරුෂයිනි ඔබලාගේ බිරියන් සමඟ කරුණාවෙන් හා යුක්ති සහගතව කටයුතු කරන්න. ඔබ ඔවුන්ගෙන් යමක් පි‍්‍රය නොකරන්නේ නම් ඔබට දෙවියන් වහන්සේ ආශීර්වාද කිරීමට එම කරුණම හේතුවීමට පුළුවන.”
(ශු. කුර්ආන් 4:19)
කරුණාව දයාව මෙන්ම සාධාරණය සහිත පවුලක් නඩත්තු කිරීම හා සිය බිරිය සමඟ දිවි ගෙවන ලෙස ඉස්ලාමය අණ කරන අතර, ඇතැම්විට අමනාපයක් සිදුවුවහොත් එය මුල්කරගෙන දික්කසාදයට නොඑළඹෙන ලෙස ඔහුට අවවාද කරයි.
“සැමියා වෙතින් අකාරුණික බවක් හෝ අලස කමක් දුටුවිට තමන් අතර සමථයක් ඇතිකර ගැනීම වඩා හොඳය. මන්‍ද සාමය වඩාත් හොඳය.
(අල්-කුර්ආන් 4: 18)
දික්කසාදයක් සඳහා ඉදිරිපත්වීමට පුරුෂයන්ට අවස්ථාවන් බහුලව තිබුන ද හිතුමතේට කටයුතු කිරීමට හෝ බිරියට හිරිහැර කිරීමට හෝ ඇය නිවසින් පිටමං කිරීමට හෝ කරදර වලට යොමු කිරීමට හෝ ඔහුට අයිතියක් නැත.
පවුල් ජීවිතයේ අත්විය හැකි ගැටලු හා අනවබෝධය තුරන් කර සාමකාමී හා ස්ථිර තත්ත්වයට නැවත ගොඩනැංවීම සඳහා සැමියාගෙත්, බිරියගේත් සමීපතම ඥාතීන් සහභාගී කර ගැනීම පිළිබඳව ද ඉස්ලාමය සඳහන් කර ඇත. මෙමගින් දෙපලගේම ආත්ම ගරුත්වය හා පුද්ගලිකත්වය ආරක්ෂා වන අතර දෙදෙනා දික්කසාදයෙන් මුදා ගැනීම සඳහා දැඩි අවශ්‍යතාවයක් සමීපතමයන්ට තිබෙන නිසා දික්කසාදයට යාමේ ඉඩකඩ බොහෝ සෙයින් අඩුවේ.
නමුත් අපහසුතා මධ්‍යයේ අපි‍්‍රයජනක වූ විවාහ ජීවිතයකට සදාකල් කොටු නොවී බිරියගේ අයිතීන් ආරක්ෂා කිරීමට ප්‍රායෝගික විසඳුම් ගණනාවක් ද ඉස්ලාම ඉදිරිපත් කරයි. ඒ අනුව පහත දැක්වෙන ඕනෑම කරුණක් ඇතුළත් කර ගැනීමට බිරියකට අයිතිය තිබේ.
භාවමය නොගැළපුම
නඩත්තු නොසැපයීම
අඩන්තේට්ටම්
අනිසි ගමන් බිමන්
සිය එකඟතාව නොලබා තව කෙනෙකු සමඟ විවාහ වීම.
මේ අන්දමට අවසන් කරනු ලබන විවාහ ගිවිසුමක දී ඉහත කරුණුවලින් එකක් හෝ උල්ලංඝනය කරනු ලබන විට නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට යම්කිසි බිරියකට අවකාශ තිබේ.
ඉස්ලාමය තුළ මෙන්ම විවාහය හා දික්කසාදය තුළ ද කාන්තාවගේ ඉතා සාධාරණ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කර තිබෙන්නේ මේ ආකාරයට ය. කරඇති කොටසට නිවැරදිම අර්ථදැක්‍වීම බැලීමට අල් කුරානයේ 4,3 බැලිය යුතුය.
ඉස්ලාම් විශ්වාසය සම්බන්ධ ලේඛන
කුරානයට අනුව සියළු මුස්ලිම්වරු දෙවියන් විශ්වාස කළ යුතුය. එමෙන්ම ඔහුගේ හෙළි කිරීම් දේවදුතයන්, සහ පණිවිඩකරුවන් සහ විනිශ්චයේ දිනය පිළිබඳවද විශ්වාස කළ යුතුය. එසේම විවිධ මුස්ලිම් ආගමික කණ්ඩායම් අතර එකිනෙකට වෙනස් විශ්වාස ද ඇත. මූලික ගමනාන්තය පිළිබඳ සුන්නි සංකල්පය හඳුන්වනුයේ 'දේව අණක්' වශයෙනි. සියා සංකල්පයට අනුව එය දේව සාධාරණය වේ. හියා දහමට විශේෂිත වනුයේ ඉමාමිස් සැපයු නායකත්වයයි.
මුස්ලිම් විශ්වාසයට අනුව දෙවියන්ගේ මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳව අවසන් පණිවිඩය ගැබ්‍රියෙල් දෙව් දූතයා හරහා මුහම්මද්තුමාට ලබා දෙන ලදී. ඔවුන්ට අනුව මුහම්මද් යනු දෙවියන්ගේ අවසාන අනාගත වක්තෘවරයාය. කුරානය යනු දශක දෙකකට අධික කාලයකදි එලෙස හෙළිවු දහම වේ. ඉස්ලාම් ධර්මයට අනුව වක්තෘවරුන්ව දෙවියන් විසින් පණිවිඩකරුවන් ලෙස තෝරා ගනු ලබයි. මුස්ලිම්වරුන්ට අනුව එම වක්තෘවරුන් මනුෂ්‍යයන් වන අතර දෙවියන් නොවේ. එලෙස තෝරා ගන්නා සමහරුන්ට ප්‍රතිහාර්ය පෑ හැකිය. ඉස්ලාම් වක්තෘවරුන් සර්ව සම්පුර්ණ ලෙස සැලකෙන අතර ඔවුන්ට දෙවියන්ගේ හා දේව දුතයන්ගේ පණිවිඩ ලබා දිය හැකිය. කුරානයට අනුව මෙලෙස දැක්වෙන නම් කිහිපයකි. එනම ආදම්, නොවා, ඒබ්‍රහම්, මොස් සහ ජිසස්වේ . කුරානයට අනුව ඉස්ලාම් වනාහි දෙවියන් විසින් මිනිසා නිර්මාණය කරන මුලික ආකාරය වේ. කුරානයට අනුව මෙම මුස්ලිම් යන නාමය එබ්රහම් විසින් දෙන ලද්දකි.
ඓතිහාසික සංසිද්ධියක් ලෙස ඉස්ලාම් හි ආරම්භය අරාබියේ පුර්ව 7 වැනි සියවස දක්වා දිවෙයි. ඉස්ලාම් ග්‍රන්ථ වලට අනුව 'ජුදාස්වාදය' හා කිතු දහම ඒබ්‍රහම්ගේ ඉගැන්වීම් වල අනුප්‍රාප්තීන්ය. කුරානයට අනුව යුදෙව්වන් සහ කිතුනුවන් ග්‍රන්ථයේ මිනිසුන් ලෙස හැඳින්වේ.
ඉස්ලාම් ධර්මයේ පංචස්තම්භ
ඉස්ලාම්හි කුළුනු 5 Sunni Islam අත්‍යාවශ්‍ය සිරිත් වේ. Shia's පුස්කර්ම 8ක් අනුසක් කරන අතර, එම 8 මෙම කුළුණු 5 ට සැලකිය යුතු ප්රමාණයක් අතිච්ඡාදනය වේ.
Shahadab ඉස්ලාම්හි මුලික ඇදහිම වේ. මෙයින් ප්‍රකාශ වනුයේ මම දෙවියන් හැර ඇදහිල්ලට සුදුස්සෙක් නොමැති බවත් Munammad දෙවියන්ගේ පණිවිඩකරු බවට සාක්ෂි දෙමි යන්නය. මෙම ප්‍රකාශය ඉස්ලාම්හි අනෙකුත් ඇදහිලි හා සිරිත්වල පදනම වේ. (Shi'a මෙය වෙනම කුළුණක් බව නොසලකන අතර, එය ඇදහිල්ලකට සිමා කර ඇත.) මුස්ලිම්වරුන් යාඥාවේදි Shanodan කටපාඩමින් කියන අතර, ඉස්ලාම් ආගමට හැරිමට අපේක්‍ෂාවෙන් සිටින්නන් මෙම ඇදහිම කටපාඩමින් කිය යුතුය.
Salah (මෙය දවසකට පස් වතාවක් කළ යුතුය) (Shia's ම්‍යෂ්ථ හා අපහරන යාච්ඥාව එකවරක්ද සවස හා රාත්‍රී යාඥාව එකවරක් කිරිමට අනුදන් ලබා ඇත) මෙම යාච්ඥාව Mecca හි kaaba වට මුහුණලා කළ යුතුය. මෙම යාච්ඥාව දෙවියන් වෙත මනස කේන්ද්ර කිරිමටත් දෙවියන් සමග පෞද්ගලික සන්නිවේදනයක් මගින් දෙවියන්ව ඇදහිමට හා ස්තුතිය ප්‍රකාශ කිරිමටත් යොදා ගනු අවස්ථාවකි. Salab අනිවාර්යය අතර අවස්ථාව අනුව නම්‍යතාවයන් සලසා දි ඇත. නම්‍ය මුස්ලිම් රටවල මෙම යාච්ඥාවට මතක් කිරිම් පොදුවේ ප්‍රචාරය කෙරෙයි. එය මුස්ලිම් දේවස්ථාන මගින් යෝග්‍ය වේලාවේදී සිදු කෙරේ. මෙම යාච්ඥාව අරාබි භාෂාවෙන් වන අතර කුරානයේ පද්‍ය වලින් සමන්විතවේ.
Zakat (දන්‍දිම) මෙය එකතු වු ධනයට සාපේක්ෂව සිදුකරන්නකි. මෙය සියලු ධනය තිබෙන මුස්ලිම්වරුන්ට අනිවාර්යවේ. අවශ්‍යවුවන්ට/ දුප්පතුන්ට දිමට ස්ථිර කොටසක් වෙන් කර ඇත. මෙය ඉස්ලාම් ආගම ද ව්‍යාප්ත කිරිම පිණිසද කරනු ඇත. Zakat ආගමික ගැති බවක් ලෙස සැළකන අතර ධනය ඇති අය දුප්පතුන්ට උදව් ලබා දිය යුත්තේ, ධනවතුන්ගේ ධනය දෙවියන්ගේ තිළිණයක් ලෙස සැලකෙන නිසාය. කුරානය හා Hadith යෝජනා කරන්නේ ධනය ඇත්තවුන් ස්වේච්ඡාවෙන් දන්‍දිම කළ යුතු බවයි. (Sodagah) බොහෝ මුස්ලිම්වරුන් වැඩිපුර මුදලක් Khums බදු ගෙවිය යුතුය. මෙය වෙන්වු ආගමික සිරිතක් ලෙස සැළකේ.
Sawm (රාමසාන් සමයේ උපවාස කිරිම) මුස්ලිම්වරුන් අළුයම සිට සන්‍ධ්‍යාව වනතුරු ආහාර හා බීම නොගත යුතය. තව ද එම මාසය තුළ තමන්ගේ පව් පිළිබදව සැලකිය යුතුය. මෙම උපවාසය මගින් දෙවියනට කිට්ටු බවක් ඇති කිරිමට උදව් කෙරේ. මෙම කාලයේදී මුස්ලිම්වරුන් ඔවුන්ගෙ දෙවියන් වෙනුවෙන් කෙළෙහිගුණ දැක්වීම හා යැපීම පෙන්විය යුතුය. කළ පව්වලට සමාව යැදීමට දුප්පතුන් පිළිබදව සිතිම ද කළ යුතුය.
Haji (Dhu-al- Hijjah මක්කම් නගරයේ ඉස්ලාම් මාසයේ වන්දනාව) සැම ශක්තිය හා වත්කම ඇති මුස්ලිම්වරුන් හා මුස්ලිම්වරියන් තම ජීවිතයේ එක් වතාවක් හෝ මෙම වන්දනාව කළ යුතුය. මුස්ලිම්වරයා වාටු මුටුටු ගෙතු රෙදි දෙකකින් සැදුණු lhram නමැති ඇදුම mecca (මක්කාව) වට කි.මී. 10 ක් ඇතින් සිටියදි ඇඳ ගත යුතුය. hajji හි සිරිතක් වශයෙන් Kabba වටේ 7 වරක් යාම අවශ්‍ය වේ. මෙහිදි කළු ගල (Blak stone)අල්ලමින් safa කන්ද හා Marwah කන්ද අතර හත් වතාවක් දුවමින් සංකේතමත් වශයෙන් Min stoning the devil කළ යුතුය. haji වන්‍දනාමාන කළ තැනැත්තා හෝ තැනැත්තිය තම සමාජයේ ගරුත්වයට පත්වේ. ඉස්ලාම් ගුරුවරුන් පවසන්නේ මෙම වන්‍දනාමානය දෙවියන්ට ඇති ශුද්ධාව පිළිබිමු කිරිමට මිස සමාජ තත්ත්වයක් ලබා ගැනිමට නොකළ යුතු බවයි.
මුස්ලිම්වරුන් විසින් khums බද්දය නමැති තවත් අමතර සිරිත 3 ක් ඉස්ලාම් ආගමට අතවශ්‍ය ලෙස අනුගමහනය කරනු ලබයි. මෙයින් සැම මුස්ලිම්වරයෙකුම සිල්වත් ජිවිතයක් ගත කිරිමට යොමු කරන අතර අනන්‍යන් ද මෙයට නැඹුරු කර ගැනිම සිදු කරයි.
තෙවනුව nahi-Anil- Mnkar අයහපත් ක්‍රියා කිරිමෙන් වැළකිමට අනුසස් දිම මෙමගින් මුස්ලිම්වරුන්ට දුසිරිතෙහි හා අකුසල් ක්‍රියාවලින් වැළකී සිටීමට පවසන අතර අනෙක් අයට ද එසේ කිරිමට ධෛර්යමත් කරයි.
මුහම්මද්
මුහම්මද් (ක්රි.ව 570 ජුලි 6 - 632) යනු අරාබි ජාතිකයෙක් වන අතර වෘත්තියෙන් වෙළෙන්‍දෙක් විය. එමෙන් ම මොහු ආගමික මෙන්ම හමුදාමය නායකයෙක් ලෙස ද හැදින්විය හැක.මොහු සර්වබලධාරින් වූ අල්ලාහ් දෙවියන් පහළ කරන ලද සතරවන වූ ද අවසාන වූ ද ඉස්ලාම් ධර්මය ලොවට අනාවරණය කළේ ය. මුස්ලිම්වරුන් සලකන පරිදි මොහු ඉස්ලාම් දහමේ නිර්මාපකයා නොවන අතර මොහු ඒක දේව විශ්වාසයන්ගෙන් පැවතෙන, ආදම් හා එබ්රහම් වැනි අයගෙන් පැවතෙන මුලිකයෙක් මෙන්ම ප්‍රතිසංස්කාරකවරයෙක් ලෙස සලකයි. මුස්ලිම් සංස්කෘතියේදි මුහම්මද්තුමා සියලු දේ දැනගත් අවසාන ශාස්තෘවරයා ලෙස සලකනු ලැබේ. මෙතුමාගේ ජීවිතයේ අවසාන කාලයේ එනම් ඔහුගේ වයස අවුරුදු 40 සිට තවත් වසර 23 දක්වා මෙහු දෙවියන් සමඟ සබඳතා පවත්වා ගනිමින් විවිධ දේ අනාවරණය කරගත් බව අනුගාමිකයන්ට පැවසු අතර එම සොයා ගැනිම් ශුද්ධ වු කුරාණය නමින් ඔවුන් විසින් රචනා කරන ලදි.
මෙම කාලවකවානුවේදි මක්කමෙහි වෙසෙන ජනතාවට මුහම්මද්තුමා විසින් බහුදේව වාදය අන්තර්ගත දේශනා සිදු කරන ලදී. බහුතරයක් ඉස්ලාම් දහම වැළදගත් නමුදු, තවත් පිරිසක් එවක මක්කම පාලනය කල මුහම්මද්තුමාව සහ එතුමාගේ අනුගාමිකයන්ව විවිධ වධ බන්ධන වලට ලක් කළේය. ඉන් වසර 13 කට පසු මුහම්මද් සහ මුස්ලිම්වරු 'හිජ්රා' හෙවත් මදිනා නගරයට නික්මයාම (එවක යන්ර්බ් ක්රි.ව 622) සිදුවුණි. එහිදි ඔහුගේ මදිනා අනුගාමිකයන් (අන්සාර්වරුන්), මක්කම නරගයේ අනුගාමිකයන් (මුහාජ්රුන්) සමඟ එක්වී දේශපාලනික සම්බවයක් සහිත ආගමික අධිකාරියක් පිහිටවුයේය. වසර කීපයකට පසු මක්කමෙහි හමුදාවට එරෙහිව යුද්ධ 2 ක් ඇතිවිය. ඒවා නම් ක්රි.ව 624 දී මුස්ලිම්වරුන් ජයගත් බදර් යුද්ධය හා විසඳුම් රහිත වු ක්රි.ව 625 දී සිදුවු යුහුද් යුද්ධයයි. මදිනාහි යුදෙව්වන් සමඟ සිදුවු මෙම යුද්ධය නිසා යුදෙව්වන් පලායාම, වහලුන් බවට පත් විම හෝ මරණය වැනි දේ වලට මුහුණ පෑ අතර යුදෙව් ප්රාන්ත හෙවත් කසබාර් මැඩපැවැත්විණි. මෙම කාලයේදිම මුහම්මද්තුමා කාන්තාර ග්‍රෝත තමා යටතට පත් කර ගැනිම නිසා මක්කම හි වෙළඳ මාර්ග අත්හිටවන ලදි. ක්රි.ව 629 දි පමණ ලේ වැගිරිම් අවම කර යුද්ධයෙන් ජයගත්තේය. පසුව මක්කම ආක්රමණය කළ මොහු ඔහුගේ ජිවිතයේ අවසන් කාලයේදි එනම් ක්රි.ව 632 දි මුළු අරාබිකරයම තම පාලනයට නතුකර ගැනීමට සමත් විය.
ඉස්ලාම් ධර්මයේදි මුහම්මද්තුමාගේ ප්‍රමාණික ජිවන නිදර්ශනය ලෙස පාදන ලද පාර 'සුන්නා' ලෙස හඳුන්වයි. ඔහුගේ ආදර්ශ, කියමන් හා චරිත ලක්ෂණ ඇතුළත් මෙම සුරුකි වර්තා 'හඩින' ලෙස හඳුන්වයි. සම්ප්‍රදායික මුස්ලිම් ජුරි සබිකයෝ හෝ නීතිවේදිහු (ක්රි.ව 820) මුස්ලිම් නීතියෙහි ඇති 'සුන්නා' හි වැදගත්කම පෙන්වා දෙන අතර මුස්ලිම්වරු මුහම්මද්තුමාගේ ජීවිතය ආදර්ශයට ගන්නා ලෙස පොළඹවති. 'සුන්නත්' යන්නෙන් කුරාණයට නිවැරදිව අර්ථකතනයට මග පෙන්වා දෙයි.
පුනරුත්‍ථානය සහ අවසන් විනිශ්වය
ඉස්ලාම් විශ්වාසයට අනුව ඉස්ලාම් භක්තිකයන් ඔවුන් ජීවත්ව සිටි කාලයේදී සිදු කරන ලද කි‍්‍රයාවන් අනුව දෙවියන් අතින් විනිශ්වයකට ලක්වන අතර ඒ අනුව පුනරුත්‍ථාපනය ලබයි. මේ පිළිබඳ විස්තරයන් කුරානයේ සහ හදීස් හි අන්තර්ගතය වේ.
කුරානයේ සඳහන් වන පරිදි ආගම කෙරෙහි විශ්වාසයක් නැති බව, අයුතු ලෙස පොලී අය කිරීම, වංකභාවය අපාගත වීමට කරන බලවත් පාපකර්මයන්ය. එහි සියළු භෞතිකර්මයන් පිලිබද විස්තර ද එයට පිවිසිම සඳහා ගත යුතු කි‍්‍රයාමර්ග ද යන සියළු දේ කුරානයේ සඳහන්ව ඇත.
ආශ්‍රිත ලිපි
මුහම්මද් නබි
ඉස්ලාමය සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය
ඉස්ලාමයේ ව්‍යාප්තිය
ශ්රී ලංකාව තුළ ඉස්ලාම් - භාෂා
මුස්ලිම් නීතිය - ශ්රී ලංකා
අඩවියෙන් බැහැර පිටු
ඉස්ලාමීය පොතපත සිංහලෙන්
යායුතුමග: ඉස්ලාමීය වෙබ් අඩවියක්
සිංහල භාෂාවෙන් රචිත ඉස්ලාමීය ග්‍රන්ථ
ඉස්ලාම්භීතිකාව විවෘත දෑසින් 1 - සමස්ත ලංකා ඉස්ලාමීය වියතුන්ගේ සංගමයේ ප්‍රකාශනයකි.
ඉස්ලාම්භීතිකාව විවෘත දෑසින් 2 - සමස්ත ලංකා ඉස්ලාමීය වියතුන්ගේ සංගමයේ ප්‍රකාශනයකි.
සැඳහුම
උපුටාගැනීම්
ඉස්ලාම් |
9,287 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%87%E0%B6%B6%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B7%93%E0%B6%B1%E0%B7%8A | ඇබර්ඩීන් | (Aberdeen) ඊසාන දිග ස්කොට්ලන්තයේ ප්රධානතම වරාය හා ඒරට තෙවන ලොකුම නුවරයි. ඩී සහ ඩොන් යන ගංගා දෙකට මැදිව පිහිටි මෙ නුවර 1991 වසරේදී 201,100ක් ජනයා විසූහ. |
9,289 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%A7%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B6%BA | ස්කොට්ලන්තය | ස්කොට්ලන්තය මහා බ්රිතාන්ය දූපතේ උතුරු කොටසේ පිහිටා ඇති එක්සත් රාජධානියේ කොටසක් වන රටකි. ව.කි.මී.77,167ක් තරම් වූ මෙරට 1991දී 4,957,337ක් ජනයා විසූහ. අගනුවර: එඩින්බරෝ. රජ බස: ස්කොට්ස් ගේලික් (Scots Gaelic) හා ඉංග්‍රිසි. 1603 වසරේදී එක්සත් රාජධානියට එක්වූ මෙම රට මෑතකදී අභ්‍යන්තර ස්වපාලනය ලබා පළාත් පාර්ලිමේන්තුවක් හා මහ ඇමතියකු මුල් කොටගත් මඩුල්ලක් මගින් පාලනය වේ.
ආශ්‍රිත
ස්කොට් ජාතිකයෝ
මූලාශ්‍ර
එක්සත් රාජධානිය
ස්කොට්ලන්තය
ස්වයංපාලන කලාප |
9,290 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%B8%E0%B7%9A%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B7%80 | පාර්ලිමේන්තුව | එක්සත් රාජධානියේ වෙස්මිනිස්ට ක්‍රමයට සමාන ව්‍යවස්ථාදායකයන් පාර්ලිමේන්තුව නම්වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පවතින බොහෝ රටවල ඇති පාර්ලිමේන්තුව උත්තරීතරය. මෙය මහජනතාව නියෝජනය කරමින් මහජන ඡන්දයෙන් පත්කරගනු ලබන මන්ත්රීන් හෙවත් නියෝජිතයන්ගෙන් සමන්විත වේ.
පාර්ලිමේන්තුවක් සිදුකරන කටයුතු වර්ග 3කි.
ජනතාව නියෝජනය කිරීම
නීති පැනවීම
විභාගකිරීම් සහ පරීක්‍ෂණ පැවැත්වීම
අතීතය
1188 ස්පාඤ්ඤ පාර්ලිමේන්තුව ලොව මුල්ම පාර්ලිමේන්තුව ලෙස සැලකේ.
පාර්ලිමේන්තු සහිත ආණ්ඩු
ඒකමණ්ඩල හා ද්වීමණ්ඩල යනුවෙන් පාර්ලිමේන්තු වර්ග දෙකකි. මින් දෙමණ්‍ඩල පාර්ලිමේන්තුවක නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය හා සෙනෙට් මණ්ඩලය යනුවෙන් මණ්ඩල දෙකක් පවතී. පුරාණ රෝම සෙනෙට් මණ්ඩලයත්, වයිකිංවරුන්ගේ පාර්ලිමේන්තුවත්, බ්රිතාන්ය පාර්ලිමේන්තුවත් නූතන පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයේ පරිනාමයේ අවධීන් වේ.
දේශපාලනය
ව්‍යවස්ථාදායක
වෙස්මිනිස්ට ක්‍රමය |
9,291 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%AD%E0%B7%8F%E0%B7%80 | මහජනතාව | (Public) රටක වසන ඒ රටෙහි ජීවත් වීමේ සියලු හිමිකම් හිමි මිනිසුන් වේ. |
9,293 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A1%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B6%BA%20%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B7%81%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%93%E0%B6%B8 | ඡන්දය ප්‍රකාශකිරීම | තම කැමැත්ත පවසා සිටීමකි. මෙය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පවතින රටක, රට පාලනය සඳහා මහජනතාවගේ අදහස් පවසා සිටීමට යොදා ගැනෙන ක්රමයකි. මෙහි ලා වැඩිහිටි සර්වජන ඡන්ද බලය ඉතා වැදගත් වේ.
ආශ්‍රිත
මූලාශ්‍ර
භාහිර සබැඳි
Voting
A history of voting in the United States from the Smithsonian Institution.
A New Nation Votes: American Elections Returns 1787-1825
Can I Vote?—a nonpartisan US resource for registering to vote and finding your polling place from the National Association of Secretaries of State.
This contains a brief history of voting in Ancient Greece and Rome; see also Electoral system s.v. History.
The Canadian Museum of Civilization — A History of the Vote in Canada
ඡන්ද විමසීම්
Parliamentary procedure |
9,294 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%80%E0%B7%90%E0%B6%A9%E0%B7%92%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%A7%E0%B7%92%20%E0%B7%83%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B7%80%E0%B6%A2%E0%B6%B1%20%E0%B6%A1%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%20%E0%B6%B6%E0%B6%BD%E0%B6%BA | වැඩිහිටි සර්වජන ඡන්ද බලය | (Universal Adult Suffrage) ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පවතින රටක ඒරට සිටින වැඩිහිටි, එනම් වයස 18ට වැඩි සියලු දෙනා හට තම ඡන්දය පවසා සිටීමට තිබෙන හිමිකමයි. |
9,296 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%BB%E0%B7%93%E0%B6%B1%E0%B7%8A | මන්ත්රීන් | (Ministers of legislatures) රටක නීති පණවන උත්තරීතර ආයතනය සමන්විත වන සාමාජිකයෙකි. මොවුන් මහජන ඡන්දයෙන් හෝ රටේ විධායකය විසින් හෝ වෙනත් මණ්ඩලයක් මගින් පත් කරනු ලබන්නෝ වෙති. |
9,297 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%B0%E0%B7%8F%E0%B6%BA%E0%B6%9A%E0%B6%BA | විධායකය | නීති පද්ධතිය තුල ‘විධායක’ යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ රජයේ දේශපාලන අධිකාරයේ කේන්ද්‍රයයි. එක්සත් ජනපදය, ඉතාලිය, ජර්මනිය, ඉන්දියාව සහ ජපානය වැනි බොහෝ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල එය ව්‍යවස්ථායකට තෝරා පත්කර ගැනුනු පුද්ගලයින්ගෙන් සමන්විත අතර බොහෝවිට එය කැබිනට්ටුව යන නමින් හඳුන්වනු ලැබේ. මීට සාමාන්‍යයෙන් දේශපාලන බලයක් නොමැති වුවත් සංකේතීයව එය බලාත්මක කරන්නාවූ රාජ්‍ය නායකයකුද සිටියි. සමහර රටවල රාජ්‍ය නායකයා නම් කිරීමෙන් පත්වන අතර (ජර්මනිය) තවත් සමහර අවස්ථාවන්හිදී උරුමයෙන් (බි‍්‍රතාන්‍ය කිරීටය) පත්වනු ලැබේ. තවත් සමහර අවස්ථාවන්හිදී එය මහජන ඡන්දයෙන් පත්වන ධුරයක්ද (ඔස්ට්‍රියාවේ ජනාධිපති) වියහැක. ප්රංශය එක්සත් ජනපදය, රුසියාව වැනි රටවල් මෙම ජනාධිපති ක්රමයන් හෙවත් විධායකය ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් වෙන්වූ ආස්ථිත්‍යයක් වන අතර එය ව්‍යවස්ථාදායකයට වගනොකියයි.
විධායකයේ භූමිකාව රටින් රටට වෙනස් වියහැක. බොහෝ අවස්ථාවන්හිදී විධායකය විසින් නීති සම්පාදනයන් යෝජනා කිරීම හෝ ආරම්භ කිරීම සිදුකරනු ඇත. රටේ විදේශ සම්බන්ධතා එය විසින් පාලනය කරනු ලබයි. හමුදාව සහ පොලීසිය මෙන්ම නිලධාරිතන්ත‍්‍රයද බොහෝවිට විධායකයේ පාලනය යටතේ පවතී. රජයේ අමාත්‍යවරු හෝ රාජ්‍ය ලේකම්වරු රටේ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය, අධිකරණ අමාත්‍යාංශය වැනි රාජ්‍ය ආයතනයන්හි ප‍්‍රධානත්වය උසුලති. මේ අනුව නව විධායකයක් තේරී පත්වීම රාජ්‍ය පාලනය කෙරහි වන ප‍්‍රවේශයේ පූර්ණ වෙනසකට ලක්කරන අවස්ථාවක් වියහැක.
නීතිය |
9,303 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%91%E0%B6%A9%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B6%E0%B6%BB%E0%B7%9D | එඩින්බරෝ | එඩින්බරෝ () වසර 1437 සිට ස්කොට්ලන්තයේ අගනුවරයි. 1991දී ජනයා 421,200ක් විසූ මෙම නුවර පිහිටා ඇත්තේ ෆෝර්ත් මුහුදු නෙරුවේ දකුණු ඉවුරෙහිය.
මූලාශ්‍ර |
9,307 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%86%E0%B7%9D%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%8A%20%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B7%84%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%94%20%E0%B6%B1%E0%B7%99%E0%B6%BB%E0%B7%94%E0%B7%80 | ෆෝර්ත් මුහුදු නෙරුව | (Firth of Forth) ස්කොට්ලන්තයේ නැගෙනහිර වෙරළේ පිහිටි මුහුදු නෙරුවකි. |
9,315 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%91%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B6%AD%E0%B7%8A%20%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B6%B0%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%BA | එක්සත් රාජධානිය | කට වහරේ එක්සත් රාජධානිය හැදින්වෙන මහා බ්රිතාන්ය හා උතුරු අයර්ලන්ත එක්සත් රාජධානිය යනු යුරෝපයට අයත් මහා බ්රිතාන්ය දූපත හා අයර්ලන්ත දූපතේ උතුරු කොටස ආවරණය කෙරෙන රටකි. මෙයට එංගලන්තය, ස්කොට්ලන්තය, වේල්සය හා උතුරු අයර්ලන්තය යන රටවල් ද මෑන් දූපත් හා චැනල් දූපත් ද අයත් වේ. අගනුවර: ලන්ඩනය. රජ බස: ඉංග්‍රීසි. ව.කි.මි. 244,129ක් තරම් මෙම රටෙහි 1991 වසරේ දී ජනයා 55,700,000ක් විසූහ.
රාජ්‍ය පාලනය සිදුවන්නේ ලන්ඩන් නගරය කේන්ද්ර කරගත් පාර්ලිමේන්තු පද්ධතියක් මගින් වන නමුත් පිළිවෙලින් උතුරු අයර්ලන්තයේ, වේල්සයේ සහ ස්කොට්ලන්තයේ අගනගර වන බෙල්ෆාස්ට්, කාර්ඩිෆ් සහ එඩින්බර්ග් යන නගර සඳහා ද බලය විමධ්‍යගත කර තිබේ. ලොව විශාලතම අධිරාජ්‍යය යැයි සැලකෙන බ්රිතාන්ය අධිරාජ්‍යයේ උච්චතම අවස්ථාව වන 1922 දී පෘථිවි භූමියෙන් හතරෙන් එකක් පමණ එයට අයිතිව තිබූ අතර මෙයින් 14ක් පමණ දැනට ද ඉතිරිව පවතී. මෙම යටත්විජිතවල භාෂාව, සංස්කෘතිය සහ නීති පද්ධතිය යන අංශවලට බ්රිතාන්ය ආභාෂය බලපා ඇත.
එක්සත් රාජධානිය සංවර්ධිත රටක් වන අතර එය දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය අතින් ලොව හයවැනියට විශාලතම ආර්ථිකයට හිමිකම් කියයි. මෙය ලොව මුලින්ම කාර්මීකරණය වූ රට මෙන් ම 19 ශතවර්ෂයේ හා 20 වන ශතවර්ෂයේ මුල් භාගයේදී ලොව අංක එකේ බලවතා ලෙසද විරුදාවලි ලබා තිබුණි. නමුත් ලෝක යුද්ධ දෙකේ දී සිදුවූ අලාභ හානි සහ 20 වැනි සියවස අගභාගයේ බ්රිතාන්ය අධිරාජ්‍යය කඩාවැටීමත් සමග එක්සත් රාජධානියේ ගෝලීය බලපෑම අඩු විය.
එක්සත් රාජධානිය වයඹ යුරොපානු මහද්වීපයේ පිහිටි රාජකීය රාජ්‍යකි. මෙය රාජ්‍යයක් වන අතර මහා බ්රිතාන්ය, ඊසාන අයර්ලන්තය සහ කුඩා දූපත් බොහොමයක් අඩංගුය. උතුරැ අයර්ලන්තය බ්‍රිතාන්‍යය හා සම්බන්ධ එකම මායිම් කරැවා වේ. බ්රිතාන්ය අත්ලාන්තික් සාගරය, උතුරැ මුහුද ඉංග්‍රීසි ඕඩය සහ අයිරිශ් මුහුදෙන් වටවී ඇ. විශාලතම දූපත වන මහා බ්රිතාන්ය චැනල් උමග මගින් ප්රංශය හා යාවේ. මහා බ්රිතාන්ය ව්‍යවද්ථාදායක රාජධානිය ක්වන අතර ඒකාබද්ධ රාජ්‍යයන් 04 ක් වන එංගලන්තය උතුරැ අයර්ලන්තය, ස්කොට්ලන්තය සහ වේල්ස් අඩංගුය. පාර්ලිමේන්තු පද්ධතියකින් පාලනය වන මෙරට ආණ්ඩුපක්ෂය ලන්ඩනයේ පිහිටා ඇත. බ්‍රිතාන්‍යට විදේශ රාජ්‍යයන් 14 ක් අවශ්‍ය වේ. 1922 ලෝකයේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් කාලයක් බ්රිතාන්ය රාජධානියට අයත් විය. වර්ථමානයේ දී බ්රිතාන්ය බලපෑම එම රටවල භාෂාව, සංස්කෘතිය හා නීති පද්ධතිය තුල දක්නට ඇත. බ්රිතාන්ය ආර්තිකය GDP සාමාන්‍ය අනුව ලොව 06 වෙනි විශාලතම ආර්ථිකයයි. එය ලොව කාර්මීකරණය වූ පළමු රටයි. මෙරට පිළිගත් න්‍යෂ්ටික බලය ඇති රාජ්‍යයක් වන අතර මෙහි සාමාජිකත්වය දරන්නේ යුරෝපානු සංගමය එක්සත් ජාතීන්ගේ රාජක්ෂක පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලය G8, G 20 නේටෝ OECD සහ ලෝක ආර්ථික සංගමයයි.
එක්සත් රාජධානිය |
9,317 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%8B%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%94%20%E0%B6%85%E0%B6%BA%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B6%BA | උතුරු අයර්ලන්තය | (Northern Ireland) අයර්ලන්ත දූපතේ උතුරු කොටසේ ව.කි.මී. 5,032ක් ආවරණය කරන මෙම රට 1994දී සාම සාකච්ඡා අරඹන තුරු 25 වසරක් සිවිල් යුද්ධයක් පැවති පළාතකි. මේවන විට වෙනම පාර්ලිමේන්තුවක් මගින් මෙහි පළාත් පාලනය සිදු කෙරේ. අගනුවර: බෙල්ෆාස්ට්. 1991දී මෙරට ජනයා 1,569,970ක් විසූහ
මහා බ්‍රිතාන්‍යය
එක්සත් රාජධානිය |
9,322 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%BA%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%20%E0%B6%AF%E0%B7%96%E0%B6%B4%E0%B6%AD | අයර්ලන්ත දූපත | (Ireland) යුරෝපයට අයත්, එම මහාද්වීපයට වයඹ දිගින් පිහිටි මහා බ්රිතාන්ය දූපතට බටහිරින් පිහිටි දූපතකි.
යුරෝපය |
9,324 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%80%E0%B7%8F%E0%B6%AF%E0%B6%BA%E0%B6%A7%20%E0%B6%91%E0%B6%BB%E0%B7%99%E0%B7%84%E0%B7%92%20%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E0%B6%B0%E0%B6%BA-%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B4%E0%B6%BA | ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි යුද්ධය-යුරෝපය |
යුරෝපය
2001 ඔක්තෝම්බර් මාසයේ ආරම්භ වූ “ඇක්ටිව් එන්ඩෙවර්” මෙහෙයුම යනු නැටෝ සංවිධානයේ නාවික මෙහෙයුමකි. එය ආරම්භ කරන ලද්දේ 9/11 ප්‍රහාරයට ප්‍රතිචාර දැක්වීම වෙනුවෙනි. මෙය මධ්‍යධරණි මුහුදෙහි ක්‍රියාත්මක වූ අතර සැළසුම් කරන ලද්දේ ත්‍රස්තවාදින් විසින් සමූල ඝාතන අවි ජාවාරම වැලැක්වීම මෙන්ම නාවික කටයුතුවලදී ආරක්ෂාව අපේක්ෂාවෙනි. මෙම මෙහෙයුම ග්‍රිසියට අනවසරයෙන් ඇතුල් වන්නන් වැලැක්වීම සඳහාද සහයෝගය දැක්වීය.
මැද පෙරදිග
1990 වර්ෂයේ සිට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසින් ඉරාකය නම් කර තිබුනේ ත්‍රස්තවාදය පෝෂණය කරන රටක් වශයෙනි. එමෙන්ම ගල්ෆ් යුද්ධය ඇරඹි‍දින පටන් ඉරාකය හා එක්සත් ජනපදය අතර සබඳතා පැවතියේ දුර්වල මට්ටමකිනි. 1990 දශකයේදි ඉරාකය හා එක්සත් ජනපදය අතර පැවති නොසන්සුන් වාතාවරණය 1998 දී එක්සත් ජනපදය විසින් ඉරාකයට එරෙහිව ‘ඔපරේෂන් ඩෙසර්ට් ෆොක්ස්’ මෙහෙයුම ක්‍රියාත්මක වීම දක්වා උග්‍ර අතට හැරුනේය. ඒ වන විට ඉරාකය තුල තිබෙන අවි පරික්ෂාවට ‘කොන්දේසි විරහිත එකඟවීමට’ ඉරාකය අසමත් වී තිබුනේය. සැප්තැම්බර් 11 ප්‍රහාරයෙන් පසු ඉරාකය එක්සත් ජනපදයට තර්නජනයක් වනු ඇතැයිද, එසේ වන්නේ ඉරාකය විසින් ත්‍රස්තවාදි කණ්ඩායම් වලට සමූල ඝාතණ අවි සැපයීම ආරම්භ කිරීමෙන් බවද එක්සත් ජනපදය විසින් ප්‍රකාශ කර තිබුනේය.
ඉරාකය වෙත අවි පරීක්ෂකවරු යවා එහි තිබෙන සමූල ඝාතණ අවි සොයා විනාශ කිරීමටද එක්සත් ජාතීන්ගේ අ‍ාරක්ෂක කවුන්සිලයේ විසඳුමක් ලබා දෙන ලෙසද ඉල්ලා ජනාධිපති බුෂ් එම ආරක්ෂක කවුන්සිලයට ඉල්ලීමක් කර තිබුනේය. එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලයේ 1441 දරණ යෝජනාව ඒකච්ඡන්දයෙන් සම්මත වුනු අතර එය සමූල ඝාතණ අවි සම්බන්ධව ඉරාකයට තිබෙන චෝදනාවෙන් ගැලවීමට ලැබුණු අන්තිම අවස්ථාවද එසේ නොවුනහොත් එහි නරක ප්‍රතිඵල භුක්ති විඳිමට ලැබෙන අවස්ථාවක්ද විය. එක්සත් ජාතීන්ගේ අවි පරික්ෂකවරුනට ඉරාකයේ අදාල ප්රදේශවලට ප්‍රවිශ්ඨ වීමේ අවසරය පසුව සදාම් හුසේන් විසින් ලබා දෙන ලදී. 2002 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදි එක්සත් ජනපද කොංග්‍රසය විසින් අවශ්‍ය නම් බලය යොදවා ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව යුද්ධය කිරීමට ඉරාකය නිරායුධ කිරීමේ බලය ලබා දෙන ලදී. එහෙත් ප්රංශය,රුසියාව සහ චීනය එක්සත් ජාතීන්ගේ යෝජනාවට එරෙහි වූ අතර එය අභිබවා යාමට එක්සත් ජනපදයට නොහැකි විය. ඒ වන විට අවි පරීක්ෂකවරුන්ගේ අවි පරික්ෂණ කටයුතු අවසාන වී නොතිබුනි. අවි පරක්ෂකවරුන්ගේ තීරණය සමහර විට ඉරාකය විසින් කරනු ලැබේ යයි කියන රැවටිලි කාරි ක්‍රියාවන් නිසා එක්සත් ජනපදය විසින් පිළිනොගන්නා තත්වයක පැවතියේය. මේ අතර එක්සත් ජනපදය, ඉරාකයට එරෙහිව යුද්ධයක් සඳහා උදව් කිරීමට කැමති රටවල් වලින් යුත් සන්ධානයක් කැ‍ඳෙව්වේය. 2003 මාර්තු 20 වෙනි දින එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලය මගින් කියා තිබුනු “බරපතල විපාක” නමින් හැඳින්වෙන ඉරාක ආක්රමණය ආරම්භ කරන ලද්දේය.
සදාම් හුසේන් පාලනය ඉක්මණින් ඇද වැටුනේ 2003 මැයි 1 වැනි දින ජනාධිපති බුෂ් කියා සිටියේ ඉරාකයට එරෙහි මහා පරිමාණ මෙහෙයුම් අවසාන බව සහ තමන් ජයග්‍රහණය ලත් බවයි. එහෙත් ත්‍රස්තවාදි ක්‍රියාවන් ලෙස යුද්ධය දික් ගැස්සුනේ ඔවුන් පිහිටුවා තිබු ඉරාක පොලිසිය ඒකාබද්ධ හමුදාව රජයේ ව්‍යුහයන්ට එරෙහිව ත්‍රස්තවාදි ක්‍රියා ඇති විය. ත්‍රස්තවාදි ක්‍රියා මෙහෙයවන ලද්දේ ඉරාක ජාතිවාදි සහ සම්පූර්ණයෙන් අරාබි ජාතිකයන් වූ සුන්නි මුස්ලිම් පිරිස් විසිනි. ඇතැම් ත්‍රස්තවාදි නායකයින් ඉස්ලාම් භක්තිකයින් මෙන්ම ශුද්ධ වූ යුද්ධයක් කරන්නවුන් ලෙස ඔවුන්ම හඳුන්වා ගත් ඉරාකය විදේශීය වූත්, මුස්ලිම් නොවන වූත් අයගේ ප‍ාලනයෙන් මුදා ගැනීමේ අභිප්‍රායෙන් කටයුතු කළ අය වූහ.
References
http://en.wikipedia.org/wiki/War_on_terror#Europe
යුරෝපය |
9,338 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%AF%E0%B7%92%E0%B7%80%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%B1 | මාලදිවයින | මාලදිවයින (ඉංග්‍රීසි - Maldives) (දිවෙහි - ދިވެހިރާއްޖެ දිවෙහි රාජ්ජේ), නිල වශයෙන් මාලදිවයින් ජනරජය (ඉංග්‍රීසි - Republic of Maldives) (දිවෙහි - ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ දිවෙහි රාජ්ජේ ජමහාරියා) ඉන්දියානු සාගරයේ ඇති දූපත් රාශියකින් සැදුනු කුඩා රාජ්‍යකි. එය දූපත් පොකුරු 26 කින් සමන්විත වන අතර, ලක්ෂද්වීප් දූපත් වලට නුදුරින් මිනිකොයි දූපත් සහ චාගොස් කොදෙව්ව අතරින්, ලක්ක්දිව් මුහුදේ, ඉන්දියාවට කිලෝ මීටර 400 නිරිත දිගින් සහ ශ්රී ලංකාවට කිලෝ මීටර 700ක් නිරිත දිගින් පිහිටා ඇත.
දහසය වන සියවසේ සිට පෘතුගීසි, ඕලන්ද සහ බ්රිතාන්ය ජාතිකයන්ගේ අවධානයට ලක් වූ මාලදිවයින, බ්රිතාන්ය යටතේ කටයුතු කල සුල්තාන් වරයෙකුගේ පාලන ක්‍රමයකින් මිදී 1965 දී පූර්ණ නිදහස ලබා ජනරජයක් බවට පත් විය.
ඉන්දියන් සාගරයේ ගිලී ඇති විශාල කඳුවැටියක් වන චාගොස්-මාලදිවයින්-ලක්කදිව් කඳු වැටිය මුදුනේ මාලදිවයින පිහිටා ඇත. මාලදිවයින, චාගොස් දූපත් සහ ලක්ෂද්වීප දූපත් එකම පරිසර පද්ධතියකට අයත් වේ. "ඇටෝල්" (දිවෙහි - අතොල්හු) ලෙසින් හැඳින්වෙන මාලදිවයිනේ දූපත් පොකුරු වර්ග කිලෝමීටර 90,000 කට අධික සාගර කලාපයක් පුර විසිරී ඇති අතර, එය ලෝකයේ වඩාත්ම විසිරී ඇති රාජ්‍යයන් කිහිපයෙන් එකකි. මාලදිවයින කුඩා දූපත් 1192 කින් සමන්විත වන අතර, ඉන් 200ක් ජනාවාස වී ඇත. එහි සම්පූර්ණ ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ වාසය කරන්නේ අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වන මාලේ හි ය. මාලේ අතීතයේ සිටම මාලදිවයින් සුල්තාන් වරුන්ගේ සහ ඉස්ලාමය පැමිණීමට පෙර සිටි රජවරුන් ගේ අගනුවර ලෙස පැවතිනි.
ජනගහනය අතින් සහ වර්ග ප්‍රමාණය අතින් මාලදිවයින ආසියාවේ කුඩාම රට වේ. මුහුදු මට්ටමේ සිට සාමාන්‍යය උස මීටර 1.5 වන අතර, එය ලෝකයේ පහතින්ම පිහිටි රට ද වේ. ලෝකයේ පහතින්ම පිහිටි ස්වභාවික උසම ස්ථානය සහිත රට ද මාලදිවයින ය. ඒ විලින්ගිලි දූපතේ පිහිටි මීටර 2.4 උස ස්ථානයකි. මුහුදු මට්ටම ඉහල යාම නිසා රට මුහුදට ගොදුරු වීමේ දරුණු තර්ජනයකට මාලදිවයින් වාසීහු මුහුණ පා සිටිති.
නම් ලද හැටි
"මාලදිවයින" යන නම බොහෝ විට සංකෘත "මහල්දීබ්" යන්නෙන් බිඳී ආවක් වීමට ඉඩ ඇත. මාලදිවයින් වැසියන් හැඳින්වුණේ "දිවෙහින්" යනුවෙනි. "දීබ්" යන සංස්කෘත යෙදුමේ මූලය "දීප (द्वीप)", හෙවත් දූපත, වන අතර "දිවෙහින්" යන්න "දූපත් වාසීන්" යන අරුත් නංවයි.
සමහරු දක්වන ආකාරයට මාලදිවයිනට එම නම ලැබුනේ "මාලද්වීප" යන සංස්කෘත යෙදුමෙනි. එහි අරුත "දූපත් වලින් සැදුනු මාලය" යන්නයි. මෙහි මලයාලම් පරිවර්තනය "මාලද්වීපු" (മാലദ്വീപ്) වන අතර දෙමල පරිවර්තනය "මාලෙයි තීවූ" (மாலைத்தீவு) වේ. නමුත් මෙම නම් කිසිවක් පුරාන ලේඛනයන් ගේ සඳහන් නොවන නමුත්, වේද යුගයට අයත් සංස්කෘත ලිපි වල "දූපත් ලක්ෂයක්" යන අරුත ඇති "ලක්ෂද්වීප" යන නම සඳහන් වේ. ලක්ෂද්වීප යන්න මාලදිවයින, ලක්කදිව්, අමිනිදිව්, මිනිකොයි සහ චාගොස් දූපත් සියල්ලම හඳුන්වන පොදු යෙදුමකි.
සිංහල බසින් "මාලදිවයින" යන වදනේ අරුත ද "දූපත් වලින් සැදුනු මාලය" යන්නයි. මෙය මාලදිවයින් දූපත් සමූහයේ හැඩය සමඟ හොඳින් ගැලපේ. මාල දිවයින මුලින් ම ජනාවාස කල කණ්ඩායම් බොහොමයක් පැමිණයේ ලංකාවෙන් වීමද සැලකිල්ලට ගත යුතු කරුණකි.
දෙවන සියවසේ ලියවුනු ශ්රී ලංකාවේ වංශකතාවක් වන මහාවංශයේ "මහිලා දිව" ලෙසින් පාලි බසින් හඳුන්වා ඇති දූපතක් ගැන සඳහන් වන අතර එය "කාන්තාවන්ගේ දූපත්" යන අරුත ගෙන දේ. සමහර විට මෙය සංස්කෘත යෙදුමක දූෂ්‍ය වූ ආකාරයක් වීමට ඉඩ ඇත.
මධ්‍යකාලීන අරාබි සංචාරකයෙක් වූ ඉබ්න් බතූතා අරාබි බසින් මාලදිවයින "මහල් දිබියත්" (محل دبيأت) ලෙස හඳුන්වා දී ඇත. "මහල්" යන අරාබි වදනේ තේරුම "මාලිගය" යන්නයි. මෙය බර්බර් ජාතික ඉබ්න් බතූතා දේශීය යෙදුම අරාබිකරනය කල ආකාරය විය හැක. මුස්ලිම් වරුන්ගේ පාලනය යටතේ පැවති උතුරු ඉන්දියාවේ සංචාරය කල ඔහු පර්සියානු සහ අරාබි වචන ඉන්දියානු බසට ඇතුල් වී ඇති ආකාරය දැක මාලදිවයින් වාසීන් ද අරාබි "මහල්" යන යෙදුමෙන් තම රට හඳුන්වන්නට ඇතැයි සිතන්නට ඇත. වර්තමාන මාදිවයින් රාජ්‍ය ලාංජනයේ අරාබි බසින් සඳහන් වන්නේ "මහල් දිබියත්" යනුවෙනි.
පුරාන අරාබි වරු සහ පර්සියන් වරු මාලදිවයින "දිබජත්" ලෙස හැඳින්වූහ.
බටහිර යටත් විහිත සමයේදී ලන්දේසීන් මෙරට "Maldivische Eilanden (මොල්දිවිශේ එයිලන්දෙන්)" ලෙස ඔවුන්ගේ ලිය කියවිලි වල හැඳින්වූ අතර, ඉංග්‍රීසීන් එය "Maldives Islands " ලෙස හැඳින්වූහ. පසු කාලීනව එය "Maldives " ලෙස හඳුන්වනු ලැබිණි.
ඈත අතීතය සහ ජනාවාස වීම
මාලදිවයිනේ භාෂාව, ජනකතා සහ සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායන් අධ්‍යනය කිරීමේදී පෙනී යන්නේ එහි මුල්ම වැසියන් සංගම් යුගයේදී (ක්රි.පූ.300 - ක්රි.ව.300) කේරළයෙන් පැමිණි ද්‍රවිඩ ජාතිකයන් බවයි. මෙම කේරල වාසීන්ගෙන් පැවත එන්නන් "ගිරාවුරු ජනතාව" ලෙස අදත් මාලදිවයිනේ වෙසෙති. මාලේ රාජධානිය ආරම්භ කිරීම පිලිබඳ මාලදිවයින් ජනකතා සහ පුරාවෘත වල මෙම අතීත ද්‍රවිඩ වාසීන් පිලිබඳ සඳහන් වේ. මාලදිවයින් සමාජයේ අදත් පැහැදිලි ද්‍රවිඩ ජන සම්භවයක සහ සංස්කෘතික සම්භවයක සලකුණු දැකිය හැක. විශේෂයෙන්ම දිවෙහි බසේ මලයාලම් (කේරලයේ භාෂාව) සලකුණු තවමත් දක්නට ලැබෙන අතර එය ස්ථාන නාමයන්හි සහ ඥාති නාමයන්හි පැහැදිලිව පෙනේ. මාලදිවයිනේ ජන කවි වල, ජන නැටුම් වල සහ ආගමික ඇදහිලි වල ද ද්‍රවිඩ බලපෑමක් දකින්නට හැක. අතීත මලයාලම් වරු ලක්කදිව් දූපත් ජනාවාස කල අතර මාලදිවයින ද එම ජනාවාසයන් ගේම දිගුවක් ලෙස ඔවුහු සැලකූහ.
මෙම මුල් පදිංචිකරුවන් ගෙන් පසු දකුණු ඉන්දියාවේ සහ ශ්රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළේ සිට පැමිණි ධීවරයන් ක්‍රමයෙන් මාලදිවයින ජනාවාස කළහ.
සමහර ඉතිහාසඥයන්ට අනුව ඉන්දු නිම්නයේ සිට පැමිණි සින්ධි වරු ද අතීතයේ මාලදිවයිනේ ජනාවාස පිහිටවූහ. ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරය සමයේ පටන් දෙබාල් (වර්තමාන කරච්චි නගරය අසල) හි සිට මුහුදු ගමන් පැවතුනු අතර පැරණි ජාතක කතා සහ පුරාන කතා වල මෙම මුහුදු වෙළඳාම පිලිබඳ සඳහන් වේ. මේ සම්බන්ධ වැඩි දුර සාක්ෂි ලෙස මාලදිවයිනේ සහ වයඹදිග ආසියාවේ බෝට්ටු තැනීමේ තාක්ෂණයේ සමානකම් සහ එකම ආකාරයේ රිදී කාසි භාවිතය දැක්විය හැක.
අග්නිදිග ආසියාවේ සිට පැමිණි ජනපදිකයන් ගැන ද සුළු සාක්ෂි හමුවේ. සමහර විට මොවුන් අග්නිදිග ආසියාවේ සිට පන් බෝට්ටු වලින් පැමිණ මැඩගස්කරය ජනාවාස කල ඔස්ට්‍රොනීශියානුවන් පිරිසකගෙන් වෙන්වී ගිය කණ්ඩායමක් විය හැක. අරාබි ජාතික පදිංචිකරුවන් පිළිබඳවද විශේෂයෙන්ම දකුණු දිග දූපත් වලින් සාක්ෂි හමුවන අතර මොවුන් ඉස්ලාම් යුගයේ දී අරාබියෙන් පැමිණි වෙළෙන්දන් විය හැක.
අතීත මාලදිවයින් වැසියෝ හින්දු ආගමේ පැරණි ආකාරයක් වූ ඇදහීම් වල නිරත වූහ. විශේෂයෙන්ම සුර්ය වන්දනාව ඔවුන් අතර ප්‍රචලිත විය.
මාලදිවයිනේ ලිඛිත ඉතිහාසය ආරම්භ වන්නේ ශ්රී ලංකාවේ සිට සිංහල ජනතාව ගේ පැමිණීමත් සමඟය. සිංහලයන්ගේ පැරණි වංශකතාවක් වන මහාවංශයට අනුව, සිංහලයන් පැවත එන්නේ ඊශානදිග ඉන්දියාවේ (වර්තමාන බෙංගාලය) සිට පැමිණි (සමහරු විජය පැමිණියේ ඊශානදිග ඉන්දියාවෙන් නොව වයඹදිග ඉන්දියාවේ (වර්තමාන ගුජරාටය) සිට බව පෙන්වාදෙති) රජ කුමරෙක් වූ විජය සහ ඔහුගේ පිරිසෙනි. ඔවුහු ක්රි.පූ.543 දී පමණ ලංකාවට ගොඩබටහ. මහාවංශයට අනුව මෙම කණ්ඩායමේ එක නැවක් පිරිසෙන් මග හැරී ගොස් මහිලාදිව නම් දූපතකට පැමිණෙන ලදී. මෙම මහිලදිව දූපත, මාලදිවයින බව සමහරු විශ්වාස කරති. මහාවංශයට අනුව විජය ගේ පැමිණීම සිදුවන විටත් මහිලදිව වැසියෝ ලංකාව සමග ගනු දෙනු කළහ.
වංශකතාවන් ගේ සත්‍යතාවය කුමක් වෙතත්, ක්රි.පූ.500 දී හෝ ඊට ආසන්න වකවානුවකදී සිංහලයන් මාලදිවයින ජනාවාස කිරීම ඇරඹු බව පෙනේ. සිංහලයන්ගේ පැමිණීමත් සමඟම මාලදිවයිනේ ජන සංයුතියේ සහ සංස්කෘතියේ විශාල වෙනසක් ඇති විය. විශේෂයෙන්ම ඉන්දු-ආර්ය භාෂාවක් වන දිවෙහි බස මාලදිවයිනේ පැතිර යන්නේ සිංහලයන්ගේ පැමිණීමත් සමඟය. දිවෙහි බස සහ සිංහල බස අතර දැඩි සමානකමක් අද ද දැකිය හැක. විශේෂයෙන්ම පාලි ආභාෂය ලබා වෙනස් වීමට පෙර යුගයේ සිංහල බස, දිවෙහි බසට බොහෝ දුරට සමාන විය.
මේ සමයේ මාලදිවයිනේ එක් එක් දූපත් පොකුර ස්වාධීන පාලකයකු යටතේ පාලනය විය. මධ්‍යගත පාලකයකු නොවූ අතර මෙම ස්වාධීන පාලකයන් "රදුන්" යන නමින් හැඳින්විණි.
අශෝක අධිරාජ්‍යයා ගේ ධර්ම ප්‍රචාරණ සමයේදී (ක්රි.පූ. 300 දී පමණ) බුදු දහම මාලදිවයිනට පැමිණියේය. ඉන්පසු 12 වන සියවස තෙක්ම මාලදිවයිනේ ප්රධාන ආගම වූයේ බුදු දහමයි. මාලදිවයිනේ රජවරු බුදු දහමට අනුග්‍රහ දක්වූ අතර, මාලදිවයිනේ පළමු ලේඛන සහ කලාකෘති, පිළිම සහ ගෘහනිර්මාණ හමු වන්නේ මෙම යුගයෙනි.
මාලදිවයිනේ බෞද්ධ ඉතිහාසය ගැන පළමු වරට විධිමත් අධ්‍යනයක් කරන ලද්දේ එවකට ලංකාවේ සේවය කල බ්රිතාන්ය සිවිල් නිලධාරියකු වූ H.C.P. බෙල් මහතා විසිනි. 1879 දී ඔහු ගමන් කල නැව මාලදිවයින අවට මුහුදේදී අනතුරට පත් වීමෙන් පසු ඔහු මාලදිවයිනට ගොඩ බැස්සේය. එහිදී බෞද්ධ නටබුන් පිලිබඳ දැනගත් ඔහු කීප වරක්ම ඒ පිලිබඳ අධ්‍යනය කිරීමට මාලදිවයිනට පැමිණියේය. මාලදිවයින් වාසීන් විසින් හවිත්තා සහ උස්තුබු (මෙම වදන් "චෛත්‍යය" සහ "ස්ථූපය" යන වචන වලින් බිඳී ආ වදන් වේ) ලෙස හැඳින්වූ පුරාන බෞද්ධ ස්ථූපයන්හි නටබුන් ඔහුගේ විශේෂ අවධානයට ලක් විය. බෙල් මහතා පුරාන මාලදිවයින් වාසීන් ථෙරවාදී බුදුදහම ඇදහූ බවට නිගමනය කලත්, අද මාලේ කෞතුකාගාරයේ ඇති නටබුන් පිරික්සීමේදී පෙනී යන්නේ ඒවායින් බොහොමයක් මහායාන සහ වජ්‍රායාන සම්ප්‍රදායට අයත් බවයි.
ග්රීක ඉතිහාසඥ ෆිලොස්ටෝගියස් "දිව" නම් දූපතකින් පැමිණ, රෝම වරුන්ගේ අත්අඩංගුවට පත් පුද්ගලයෙක් ගැන සඳහන් කරයි. මෙම "දිව" මාලදිවයින විය හැක. මොහු තියෝෆිලස් ලෙස බෞතීස්ම ලද අතර ක්රි.ව.350 දී පමණ හිම්යාර් (වර්තමාන යේමනය) රාජ්‍යයේ ධර්ම ප්‍රචාරය සඳහා පිටත් කර හරින ලදී. තියෝෆිලස් අරාබියේ සිට තම රට බලා ගිය බව සඳහන් ය. ඔහු තම රට සිට නැවත අරාබියට පැමිණි බවත්, ඇක්සම් (වර්තමාන ඉතියෝපියාව) නගරයට පැමිණි බවත්, අවසානයේදී ඇන්ටියොක් (වර්තමාන තුර්කිය) නගරයේ පදිංචි වූ බවත් සඳහන් ය.
11 වන සියවසේ මුල භාගයේදී මිනිකොයි දූපත් සහ තිලදුන්මති දූපත් පොකුර ඇතුළු මාලදිවයිනේ උතුරු දූපත් දකුණු ඉන්දියානු දෙමල රජෙක් වූ පළමුවන රාජරාජ රජු විසින් චෝල අධිරාජ්‍යයට ඈඳා ගන්නා ලදී.
මාලේ සහ අවට දූපත් මේ වනවිට පාලනය කරන ලද්දේ ආදීත්ත නමින් හැඳින්වුණු සූර්යවංශික රජ පරපුරකි. අරාබි ජාතිකයන් ද ඇතුළු විදේශික සංචාරකයින් මෙම ආදීත්ත රජුන් පිලිබඳ සඳහන් කර ඇත. මුහම්මද් අල්-ඉද්රිසි ගෙසටහන් වලට අනුව ආදීත්ත වංශික දමහාර් නම් රැජිනක් මාලේ පාලනය කොට තිබේ. 12 වන සියවස මුල වනවිට උතුරු දූපත් වලින් එල්ලවුණු චෝල බලපෑම් හමුවේ ඔවුන්ගේ බලය බිඳී ගොස් අරාජික තත්වයක් උදා වී තිබිණි.
මාලදිවයින් වාසීන්ගේ පුරාවෘතයකට අනුව දොළොස්වන සියවසේ මුල දී කොයිමාල නම් හෝම නම් වූ චන්ද්‍රවංශික රජ පෙළපතකට අයත් කුමරෙක් ඔහුගේ කුමරිය සමඟ මාලදිවයිනට පැමිණියේය. ඔහු මුලින්ම ගොඩ බසින ලද්දේ උතුරු මාල්හොස්මදුලු දූපත් පොකුරට අයත් රස්ගතීමු දූපතටය (රස්ගතීමු යන්නෙහි දිවෙහි අරුත "රජතුමාගේ නගරය" යන්නයි). ඔහු ඉන්පසු දකුණට යාත්‍රා කොට මාලේ වෙත පැමිණියේය. මුලින්ම ඔහුගේ නැව දකින ලද්දේ ගිරාවුරු ජනයා විසිනි. ඔවුහු මාලේ දූපතේ කොයිමාල කලොවූ (කොයිමාල උතුමන්) සඳහා වාසස්ථානයක් ඉඳිකොට එය වාසයට සුදුසු වන පරිද්දෙන් ගස් වවා සකස් කළහ. පුරාවෘතයට අනුව එහි මුලින්ම පැලවෙන ලද්දේ පැපොල් ගසකි.
1117 දී කොයිමාල කුමරු කොයිමාල ශ්රී මහාබරණ නමින් මාලේ රජ බවට පැමිණියේය. ඔහු චෝල හමුදාවන්ට එරෙහිව සටන් කොට ඔවුන් පලවා හැර මාලදිවයිනේ වැඩි ප්රදේශයක (දූපත් පොකුරු 14) තම බලය පිහිටුවා ගත්තේය. මාලදිවයින එක්සේසත් කල මුල්ම රජු ලෙස සැලකෙන්නේ කොයිමාල යි. ඔහුගේ රජ පෙළපත "තීමුගේ" ලෙස හැඳින්වුණු අතර පසු කලෙක ඔවුන් ආදීත්ත පරපුර සමග විවාහ සම්බන්ධකම් පවත්වා පෙළපත් දෙක එකක් බවට පත්කළහ. 1968 වනතුරු මාලදිවයිනේ පාලකයා ගේ ගෞරව නාමයේ "කුල සුධ ඉර" හෙවත් "ඉර හඳ පෙළපතින් පැවත එන" යන යෙදුම ඇතුලත්ව තිබිණි.
බොහෝ දෙනා පිලි ගන්නේ කොයිමාල කුමරු ලංකාවෙන් පැමිණි සිංහල කුමරෙක් බවට නමුත්, සමහරු ඔහු දකුණු ඉන්දියාවෙන් හෝ කාලිංග රටෙන් පැමිණියෙකු බවට අදහස් පල කරති. ඔහුගේ රාජකීය අසුන හඳුන්වන "සින්ගාසන" යන පදය සිංහල රජුන්ගේ රාජකීය ආසනය හඳුන්වන "සිංහාසන" යන්නට සමාන වීම ඔහු ලංකාවෙන් පැමිණි බවට ප්‍රභල සාක්ෂියකි.
1141 දී කොයිමාල රජු ගේ බෑනා වූ දොවෙමි කලමින්ජා ඔහුගෙන් පසු රජකමට පැමිණියේය. මාලදිවයිනට ඉස්ලාමය පැමිණෙන්නේ මෙම රජු ගේ සමයේදීය.
මාලදිවයිනේ පුරාවෘතයකට අනුව මෙකල රන්නමාරි නම් මුහුදු රකුසෙකුගේ බලපෑම මාලේ ජනයා වෙත එල්ලවී තිබිණි. රකුසා සඳහා බිලි පූජාවක් වශයෙන් සෑම මසකම පළමු දින රාත්‍රියේ කන්‍යාවක් මාලේ හි නැගෙනහිර වෙරළේ තිබූ හුදෙකලා පන්සලක රඳවා තබන ලදී. පසුදා උදෑසන එහි යන ඇයගේ දෙමාපියන්ට දක්නට ලැබුනේ ඇගේ මලකඳයි. මෙසේ රකුසාගේ බලපෑමෙන් පීඩා විඳි මාලේ වැසියන්ට පිහිට වීම සඳහා මුස්ලිම් සංචාරකයෙක් ඉදිරිපත් විය. එක් මසෙක කන්‍යාවක් වෙනුවට පන්සලේ රැය ගත කිරීමට ඉදිරිපත් වූ ඔහු රකුසා පැමිණිවිට කුරාන පාඨයන් කියවා රකුසා පලවා හැරියේය. මින් පැහැදීමට පත් දොවෙමි කලමින්ජා රජු මුහම්මද් ඉබ්න් අබ්දුල්ලා නමින් ඉස්ලාමය වැළඳගත් අතර, මාලදිවයින් වාසීන් ද ක්‍රමයෙන් ඉස්ලාමය වැළඳ ගත්හ. ඉබ්න් බතූතා ගේ සටහන් වල මෙම පුරාවෘතය සඳහන් කර තිබේ. ඉබ්න් බතූතා ට අනුව මෙම මුස්ලිම් වරයා බර්බර් ජාතිකයෙක් වූ අබු අල් බරකත් ය. නමුත් මාලදිවයින් ලේඛනයන්ට අනුව ඔහු තබ්රිස් නගරයෙන් පැමිණි පර්සියානු ජාතිකයෙක් වූ යුසුෆ් තබ්රිසි වේ.
1153 දී සිදු වූ මෙම පෙරලිය මාලදිවයින් ඉතිහාසයේ දෙවැනි ප්රධාන සන්දිස්ථානයයි. බෞද්ධ සංස්කෘතිය ක්‍රමයෙන් අභාවයට ගිය අතර මුස්ලිම් සංස්කෘතිය මාලදිවයිනේ මුල්බැස ගත්තේය. මෙතෙක් රදුන් ලෙස හැඳින්වූ පාලකයා මෙතැන් සිට සුල්තාන් ලෙස හැඳින්විණි. ඉස්ලාම් භක්තික අරාබි වෙළඳුන් සමග සිදු වූ වෙළදාමේ වර්ධනය මාලදිවයින් වාසීන් ඉස්ලාමයට නැඹුරු කිරීමට හේතු වන්නට ඇතැයි සිතිය හැක. කෙසේ නමුත් මුස්ලිම් සංස්කෘතිය මාලදිවයිනේ පැලපදියම් වීමට තවත් දිගු කලක් ගත විය. අවුරුදු දෙසීයකට පමණ පසුවත් මාලදිවයිනේ පැරණි සංස්කෘතියේ අංග ඉතිරිව තිබූ බව 1330 දී පමණ මාලදිවයිනට පැමිණි ඉබ්න් බතූතා මාලදිවයිනේ සමහර දූපත් වල කාන්තාවන් උඩු කය නිරුවත්ව සිටි බව සඳහන් කර තිබීමෙන් පැහැදිලි වේ.
සමහර දූපත් වල ඉස්ලාමයට හැරවීම සාමකාමීව සිදු වූ නමුත් සමහර දූපත් වලදී එය ප්‍රචණ්ඩ ස්වරූපයක් ගන්නා ලදී. විශේෂයෙන්ම මාලදිවයින් බුදුදහමේ කේන්ද්‍රස්ථානය වූ හද්දුන්මති දූපත් පොකුරේදී මෙය වඩාත් දරුණු ස්වරූපයක් ඉසිලීය. මාලදිවයිනේ විශාලම ස්ථූපය පැවතියේ මෙම දූපත් පොකුරේ ගැන් දූපතේ වන අතර, සුල්තාන් වරයා ගේ අනින් එය විනාශ කිරීමට පැමිණි මුස්ලිම් වරුන්ට එරෙහිව භික්ෂූන් වහන්සේලා (සඟුමනුන්) ආයුධ සන්නද්ධව සටන් වැදුනහ. සටනින් පැරදුනු උන්වහන්සේලා, සහ එම දූපත් පොකුරේම ඉස්දූ සහ දබිඳු දූපත් වල පිහිටි පන්සල් වල වැඩ හුන් භික්ෂූන් වහන්සේලා මාලේ කරා ගෙන ගොස් හිස් ගසා දමන ලදී. ස්තූපයන්ගේ චත්‍රාවලි (සතිහිරුතළු) කඩා දැමුණු අතර, බුදු පිළිම සහ ධර්මය අඩංගු පුස්කොල පොත් සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ කර දමන ලදී. දබිඳු දූපතින් හමුවූ "ලොමාෆානු" ලෙස දිවෙහි බසින් හැඳින්වෙන තඹ පත්ඉරු වල ලියවුනු ලියවිල්ලක මෙම විස්තර සඳහන් වේ.
මාලදිවයින් ඉතිහාසය පුරාවටම අරාබි මුහුදේ, බෙන්ගාල බොක්කේ, දකුණු ඉන්දියාවේ සහ ශ්රී ලංකාවේ සිට පැමිණි වෙළඳුන් මාලදිවයින් වාසීන් සමඟ වෙළඳ ගනු දෙනු කළහ. මාලදිවයින් සංස්කෘතියට මොවුන්ගෙන් විශාල බලපෑමක් ඇති වෙන ලදී. පුරාන මාලදිවයින් වැසියන්ගේ ප්රධාන වෙළඳ භාණ්ඩය වූයේ "කව්රි" (චොව්ර්ය්) ලෙස හැඳින්වුණු මුහුදු බෙල්ලන් විශේෂයකි. මෙම බෙල්ලන් අප්‍රිකාවේ, අරාබියේ සහ ඉන්දියාවේ මුදල් වශයෙන් භාවිතා කරන ලදී. මාලදිවයින් වාසීහු මෙම බෙල්ලන් මුහුදේ පාවෙන ලෙස සකස් කල පොල් අතු මත වගා කළහ. බස්රා නගරයේ සිට ශ්රී ලංකාවට සහ අග්නිදිග ආසියාවට යාත්‍රා කල අරාබි වෙළඳුන් ගේ පළමු නැවතුම වූයේ මාලදිවයිනයි. මාලදිවයිනේ නැංගුරම් ලෑ නැව් වතුර සහ අලුත් පලතුරු ලබා ගත්හ. ඊට අමතරව කළු බෝනිටෝ නම් බල වර්ගයට අයත් මාළුවන්ගේ දුම් ගසන ලද රත් පැහැ මස ද මෙම වෙළඳුන්ගේ ප්රධාන වෙළඳ භාණ්ඩයක් විය. මෙය විශේෂයෙන් සින්ද්, චීනය සහ යේමනයට අපනයනය කරන ලදී. මාලදිවයින් වාසීහු කර්මාන්ත ලෙස පිත්තල භාණ්ඩ සහ අනගි කපු රෙදි වලින් කල සරම් සහ ජටා නිපදවූහ. මෙම කර්මාන්තයන්ට අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය ගෙන්වන ලද්දේ පිටරටිනි. මාලදිවයිනේ තවත් ප්රධාන වෙළඳ භාණ්ඩයක් වූයේ පොල්කෙඳි යි. වලවල් වල දමා පල් කොට, තලා ගත් පොල් ලෙලි වලින් ගන්නා කෙඳි අඹරා සකස් කල කඹ මුහුදු වතුරට ඔරොත්තු දීමේ ගුණය අතින් ඉහල තත්වයක් ඉසිලීය. ඉන්දියානු සාගරයේ යාත්‍රා කල කුඩා රුවල් ඔරු සෑදීම සඳහා මෙම පොල් කෙඳි කඹ සින්ද්, චීනය, යේමනය සහ පර්සියානු බොක්ක අවට රටවල් වලට අපනයනය කරන ලදී.ඉබ්න් බතූතා සටහන් කොට ඇති ආකාරයට මෙම කඹ යොදා සකස් කල ඔරු ගල්පර වල ගැටීම් වලට ඉතා හොඳින් ඔරොත්තු දෙන ලදී. කොරල් පර ගහන ඉන්දියානු සාගරයේ යාත්‍රා කල ඔරු වලට මෙය මහගු වාසියක් විය.
මාලදිවයින් වැසියන් කාරුණික, ශීලාචාර සහ ආගන්තුක සත්කාරයේ ලැදි මිනිසුන් ලෙස විස්තර කර තිබේ.
යටත් විජිත සමය
පෘතුගීසි
1550 දී පමණ මාලදිවයින පෘතුගීසීන් ගේ බලපෑමට ලක්වීම ආරම්භවිය. පෘතුගීසි මිෂනාරි වරු මාලදිවයින් වැසියන් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරවීම ආරම්භ කල අතර 1552 දී මාලදිවයිනේ සුල්තාන් වරයා වූ නව වන හසන්, දොම් මැනුවෙල් නමින් ක්‍රිස්තියානි ආගම වැළඳ ගත්තේය. මේ සමඟම දොම් මැනුවෙල් බලයෙන් නෙරපා හරින ලද අතර ඔහු ගෝව ට පලා ගියේය. ඔහුගේ ඇමතිවරු වසර දෙකක් සාමූහිකව පාලනය ගෙන ගිය අතර 1554 දී ප්රධාන ඇමති වරයා දෙවන අබුබකුරු නමින් සුල්තාන් පදවියට පත් කරන ලදී. ඔහුගෙන් පසු 1557 දී දොම් මැනුවෙල් ගේ නැන්දා කෙනෙකු ගේ සැමියා වූ හතරවන අලී සුල්තාන් පදවියට පත් වන ලදී.
1558 දී පෘතුගීසි හමුදාවක් පැමිණ සුල්තාන් වරයා ගේ බලය මැඩ පවත්වා දොම් මැනුවෙල්ට නැවත පාලනය ලබා දෙන ලදී. මෙම සටනේදී සුල්තාන් අලී මිය ගියේය. පෘතුගීසීන් මාලේ නගරයේ වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් ඉඳි කල අතර කුඩා පෘතුගීසි හමුදා ඛණ්ඩයක් එහි නවතා තබන ලදී. දොම් මැනුවෙල් මාලදිවයිනට නොපැමිණි අතර ගෝවේ නැවතී සිටියේය. මාලදිවයිනේ ඔහු වෙනුවෙන් පාලන කටයුතු කලේ ක්‍රිස්තියානිය වැළඳ ගත් මාලදිවයින් ජාතිකයෙක් වූ අන්දිරි අන්දිරින් විසිනි.
අන්දිරි අන්දිරින් සහ ඔහුගේ පෘතුගීසි සෙබළු මාලදිවයින් වැසියන් බලහත්කාරයෙන් ක්‍රිස්තියානියට හරවා ගැනීමට තැත් කල අතර ඊට විරුද්ධ වූවන් මරා දමන ලදී. ඔහුගේ දරුණු පාලනය පුරා වසර පහළොවක් තිස්සේ මාලදිවයින් වැසියන් පීඩාවට පත් කරන ලදී.
තිලදුම්මති දූපත් පොකුරේ උතීමු දූපතේ දූපත් ප්‍රධානියා ගේ පුතුන් තිදෙනා වූ මුහම්මද් තකුරුෆානු, අලි තකුරුෆානු සහ හසන් තකුරුෆානු පෘතුගීසි වරුන්ට එරෙහිව සටන් වැදීමට සැරසුණහ. 1573 දී ඔවුහු පිරිසක් සමඟ මිනිකොයි දූපත් වලට ගොස් "කල්හුවොෆ්ෆුම්මි" ලෙස ඔවුන් නම් කල රුවල් ඔරුවක් තැනූහ. ඔවුහු මෙම ඔරුවෙන් රාත්‍රී කාලයේ මාලදිවයිනේ එක් එක් දූපත් වලට ගොඩ බසිමින් පෘතුගීසි සෙබළුන් සහ මිෂනාරීන්ට එරෙහිව ගරිල්ලා ආකාරයේ සටන් මෙහෙයවූහ. දිවා කාලයේ ඔවුහු තම ඔරුවෙන් මුහුදට හෝ මිතුරු දිවයිනකට පලා ගියහ. ක්‍රමයෙන් මාලේ වෙත ලඟා වූ ඔවුහු එක් රාත්‍රීයකදී මාලේ වැසියන්ගේ උපකාරයද ඇතිව පෘතුගීසි හමුදාව සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ කොට මාලදිවයින පෘතුගීසි ග්‍රහණයෙන් මුදා ගත්හ. අන්දිරි අන්දිරින් මේ සටනේදී මිය ගිය අතර මෙම දිනය අද මාලදිවයිනේ ජාතික දිනය ලෙස සැලකේ.
ආශ්‍රිත
මාලදිවයින
දකුණු ආසියානු රටවල්
ඉස්ලාම් රටවල් |
9,339 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%9A | මාලේ | මාලදිවයින් රටේ අගනුවර. 1991දී ජනයා 55,130ක් මෙහි විසූහ. සම්පූර්ණ දූපතක් පුරා විහිදි නුවරකි.
අගනගර |
9,342 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%94%20%E0%B7%83%E0%B7%8F%E0%B6%9C%E0%B6%BB%E0%B6%BA | ඉන්දියානු සාගරය | ඉන්දියානු සාගරය යනු පංච මහා සාගරවලින් එකකි. ඉන්දියානු උප මහාද්වීපයත්, අප්රිකාව, ඕස්ට්‍රේලියාව හා ඇන්ටාර්ක්ටිකාව මැදි කරෙගන පිහිටි මෙම සාගරය දකුණින් අත්ලාන්තික් සාගරයට සම්බන්ධ වේ.
ඉන්දියානු සාගරය |
9,344 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%94%20%E0%B6%8B%E0%B6%B4%20%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E0%B7%80%E0%B7%93%E0%B6%B4%E0%B6%BA | ඉන්දියානු උප මහාද්වීපය | ඉන්දියානු උප මහාද්වීපය හෝ උප මහාද්වීපය යනු, ආසියාවේ දක්ෂිණතම ප්රදේශය වන අතර, බොහෝ ලෙසින් ඉන්දියානු තැටියෙහි පිහිටන මෙය දකුණු දෙසට ඉන්දියානු සාගරය වෙත නෙරා යයි
ආසියා මහාද්වීපයේ දකුණු කෙළවරෙහි පිහිටි සුවිසල් අර්ධද්වීපයකි. මෙය උතුරින් හිමාලය කඳු වැටියෙන් ද නැගෙනහිරින් බෙංගාල බොක්කෙන් ද බටහිරින් අරාබි මුහුදින් ද දකුණින් ඉන්දියන් සාගරයෙන්ද වට වී පවතී.
භූමිය අනුව ශ්රී ලංකාව,ඉන්දියාව,පකිස්ථානය, නේපාලය, භූතානය සහ බංග්ලාදේශය අයත් කලාපය ඉන්දිිිිිියානු උප මහාද්වීපය ලෙස හැඳින්වේ. |
9,347 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B6%B8%E0%B7%8A%20%E0%B6%B6%E0%B7%9C%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%9A | මන්නාරම් බොක්ක | දකුණු ඉන්දියාවේ තමිල්නාඩුව හා ශ්රී ලංකාවේ වයඹ දිග වෙරළ අතර පිහිටි ඉන්දීය සයුරට අයත් මුහුදු බොක්කකි.
ආශ්‍රිත |
9,351 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%BD%20%E0%B6%9A%E0%B6%B3%E0%B7%94%20%E0%B7%80%E0%B7%90%E0%B6%A7%E0%B7%92%E0%B6%BA | හිමාල කඳු වැටිය | හිමාලය කඳු වැටිය යනු ඉන්දියානු උප මහාද්වීපයත් ටිබෙට් සානුවත් වෙන් කරමින් ආසියාවේ පිහිටි කඳු පංතියකි. සංස්කෘත බසින් හිමාලය යන්නෙහි තේරුම "හිම විමානය" යන්නයි.මහා හිමාලය වැටියට කාරකෝරම් කදු වැටි අයත් වේ.
එවරස්ට් කන්ද, කාන්චෙන්ජුන්ගා වැනි ලොව උසම කඳු පිහිටි හිමාල කඳු වැටිය, කඳු වැටි අතරින් ද ලොව උසම එක වෙයි. ගංගා, ඉන්දු, බ්‍රහ්මපුත්‍ර, යැංසි, කහ ගඟ වැනි ලොව ප්රධානතම ගංගා රාශියක් ඇරඹෙන්නේ හිමාලයෙනි. ඉන්දියාව, චීනය ඇතුළු ඒ අවට රටවල් රාශියක බිලියන 3ක් පමණ ජනතාව, එනම් ලෝක ජනගහණයෙන් අඩක් පමණ, මෙසේ හිමාලයෙන් ඇරඹෙන ගංගා ආශ්‍රිතව ජීවත් වෙති.හිමාලයා කදුකරයෙ මොන්ගොලොයිඩ් ජන වර්ගයට අයත් බුටියා,කසා,දරඩ්,ලෙප්ව,
ෂෙර්පා යන ජන කොටස් ජිවත් වෙති.
ලෝකයේ උසම කන්ද මෙන්ම ලොව උසම කඳු මුදුන් පහ පිහිටා ඇත්තේද හිමාලය කඳු වැටියේය. ලොව උසම කන්ද වන එවරස්ට් හැරුණු විට, කාන්චෙන්ජුන්ගා, ලහන්සේ සහ මකාලූ යන කඳු මුදුන් ද හිමාලය කඳුවැටියේ පිහිටා ඇත. ඒවා පිලිවෙලින් ලොව දෙවන, තෙවන, සිව්වන සහ පස්වන උසම කඳු මුදුන් වෙයි.
හිමාල කඳු වැටියේ පිහිටි කඳු මුදුන්
ලැයිස්තුව
එවරස්ට්
ආසියා මහද්වීපයේ හිමාලය නම් වූ කඳු වැටියේ එවරස්ට් කන්ද පිහිටා තිබේ. ලෝකයේ පියස්ස ලෙස හැඳින්වෙන එවරස්ට් කන්ද රටවල් දෙකකට මායිම්ව පිහිටා තිබේ. මෙම රටවල් වන්නේ නේපාලය සහ ටිබෙට් දේශයයි. ටිබෙට් භාෂාවෙන් එවරස්ට් කන්ද හැඳින්වෙන්නේ 'වොමො ලුන්ග්මා' (ලොව මවු දෙවඟන) නමිනුයි. මෙහි උස මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 29,028 (මීටර් 8840) ක් වේ. ටිබෙට් සානුවේ සිට එවරස්ට් කන්ද විහිදී යන්නේ අඩි 12,000 ක් පමණ උසක සිටයි.
k-2
කාන්චෙන්ජුන්ගා
ලහන්සේ
මකාලූ
නම් කිරීම්
එවරස්ට් කන්දට එම නම ලැබීම සහ එහි උස මිනුම් කිරීම අතර මනා සම්බන්ධතාවක් පවතී. ඉන්දියාවේ මිනුම්පතිවරයාව සිටි සර් ජෝර්ජ් එවරස්ට්, කන්ද මැනීමේ නියමුවා ලෙසට පිළිගැනෙන නිසා ඔහු සිහිවීම පිණිස 1865 දී මෙම කන්දට එවරස්ට් යන නම තබා තිබේ.
k-2 කඳුමුදුන, ගෝඩ්වින් ඔස්ටින් කඳුමුදුන ලෙස ද හැඳින්වේ. එසේ නම් කොට ඇත්තේ එහි මිනුම් කටයුතු කල ගොඩ්වින් ඔස්ටින් සිහිවීම පිණිසයි.
කඳු නැගීම
හිමාල කඳු තරණය බිහිසුණුය. කෙතරම් බිහිසුණු වුවත් කඳු නගින්නන් එවරස්ට් තරණයට දක්වන්නේ අසීමිත ආශාවකි. මුලින්ම එවරස්ට් තරණය කල පුද්ගලයා ලෙස හැඳින්වෙන්නේ නවසිලන්ත ජාතික එඩ්මන්ඩ් හිලරි ය.
k-2 කඳු මුදුන ප්‍රථම වරට තරණය කොට ඇත්තේ 1954 දී ඇවිලේ කොම්පැන්ග්ති සහ ලිනෝ ලැසිඩෙලි නම් විද්‍යාඥයන් දෙදෙනායි.
කාන්චෙන්ජුන්ගා කඳු මුදුන ප්‍රථම වරට තරණය කොට ඇත්තේ 1955 දී ඉංග්‍රීසි ජාතික චාල්ස් එවන්ස් විසිනුයි.
වර්ෂ 1956 දී ස්විස් ජාතික ත්‍රිමාස් ලුවිසින්ගර් සහ අර්නස්ටිරිස් යන දෙදෙනා විසින් ලහන්සේ කඳු මුදුන ප්‍රථම වරට තරණය කොට ඇත.
උස නිර්ණය කිරීම |
9,352 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B7%99%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B7%8F%E0%B6%BD%20%E0%B6%B6%E0%B7%9C%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%9A | බෙංගාල බොක්ක | බෙංගාල බොක්ක ඉන්දීය සයුරට අයත් වන සුවිසල් බොක්කක් වන මෙය ඉන්දියාවේ නැගෙනහිර වෙරළත්,ශ්රී ලංකාවේ නැගෙනහිර වෙරළත්, බංගලාදේශයේ දකුණු වෙරළත්, මියන්මාර හා තායිලන්ත බටහිර වෙරළත් අතර වන මහ සයුර වසා පවතී.
ඉන්දියාව |
9,356 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A0%E0%B7%99%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%BA%E0%B7%92 | චෙන්නායි | චෙන්නායි (දමිළ: சென்னை) යනු ඉන්දියාවේ තමිල්නාඩු ප්‍රාන්තයේ අගනුවරයි. 1991 දී මෙනුවර ජනයා 5,361,470ක් විසූහ. එකල මෙම නුවර හඳුන්වනු ලැබුවේ මදුරාසිය / මදුරාසපට්ටිනම් යන නමිනි.
ආශ්‍රිත
ඉන්දියාව |
9,358 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AF%E0%B6%9A%E0%B7%94%E0%B6%AB%E0%B7%94%20%E0%B6%86%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80 | දකුණු ආසියාව | සරක්ශතා අනුපාතය ඉහළ ම අගයක් ගන්නා රට
දකුණු ආසියාව හෝ දක්ෂිණ ආසියාව යනු ඉන්දීය උප මහාද්වීපය ආශ්‍රිත රටවල් පොදුවේ හැඳින්වීමට යෙදෙන වදනකි. එය සමන්විත වන්නේ උප-හිමාලයානු රටවල් සහ, සමහරක් අධිකාරීන් අරභයා, අසබඩ බටහිරින් හා නැගෙනහිරින් පිහිටි රටවල් වලින්ද වෙති. භූලක්ෂණාත්මකව, එහි බහුතරයක්, හිමාලය සහ හින්දු කුෂ් කඳු වෙතට දකුණෙන් ඉන්දියානු අර්ධද්වීපය ලෙසින් මුහුදු මට්ටමෙහි සිට ඉහළට පැන නගින ඉන්දියානු තලය වෙතින් සමන්විත වෙයි. දකුණු ආසියාව දකුණු දිශාවෙන් ඉන්දීය සාගරයෙන් සීමා වන අතර භූමිය ඇති දිශාවෙන් ( බටහිර සිට දක්ෂිණාවර්තව) බටහිර ආසියාවෙන්, මධ්‍යම ආසියාවෙන්, නැගෙනහිර ආසියාවෙන්, සහ අග්නිදිග ආසියාවෙන් මායිම්වී ඇත.
ප්රදේශයට අයත්වන්නේ කුමන රටවල්ද යන්න පිළිබඳව විවිධවූ මූලාශ්‍ර විවිධ ප්‍රකාශ නිකුත් කර සිටිති. නිදසුනක් ලෙසින්, එක්සත් ජාතීන්ගේ භූවිද්‍යාත්මක ප්රදේශ වර්ගීකරණය අනුව, දකුණු ආසියාව සමන්විත වන්නේ ඇෆ්ගනිස්තානය, බංග්ලාදේශය, භූතානය, ඉන්දියාව, මාලදිවයින්, නේපාලය, පකිස්තානය, සහ ශ්රී ලංකාව යන රටවලිනි. කෙසේවෙතත්, එක්සත් ජාතීන් සටහන් කොට දක්වන්නේ "විශේෂිතවු කණ්ඩායම් වලට රටවල් හෝ ප්රදේශ හෝ පැවරීම හුදෙක් සංඛ්‍යානමය පහසුව සඳහාම වන අතර රටවල් හෝ භූමිප්‍රදේශයන් හෝ අතර දේශපාලනමය හෝ වෙනත් හෝ අනුබැඳියක් හුවා නොදක්වයි."
ලොව ජනගහණයෙන් පහෙන් පංගුවකට පමණ නිවහන සපයන්නේ දකුණු ආසියාව වන අතර මෙය නිසාවෙන් එය ලොව වඩාත්ම ජනාකීර්ණ හා වඩාත්ම ගහන ලෙස ජනයා සහිත භූගෝලීය ප්රදේශය වෙයි. දකුණු ආසියාතික කලාපීය සහයෝගිතා සංවිධානය යනු කලාපයේ පවතින ආර්ථික සහයෝගිතා සංවිධානයකි.
අර්ථදැක්වීම්
එහි ගැබ සැදුනු රටවල් කිහිප ගණනක් පැවතුනද, විවිධ කට්ටලගත කිරීම් ඔස්සේ විවිධ රටවල් අන්තර්ගත වීමෙන් දකුණු ආසියාව තැනෙන අතර, කලාපය තුල පූර්ව බ්රිතාන්ය අධිරාජ්‍යයෙහි කොටස් වූ, ඉන්දියාව, පකිස්තානය, හා බංග්ලාදේශය යන රටවල වත්මන් භූමිප්‍රදේශ අනිවාර්යයෙන්ම මැදිය වශයෙන් පවතිමින් ශ්රී ලංකාව සහ බුරුමය යන රටවල්ද එයට සමන්විත වෙති. ඒඩ්න් කොලනිය, බ්රිතාන්ය සෝමාලිලන්තය සහ සිංගප්පූරුව යන රටවල් විවිධ කාලයන්හිදී , රාජ් විසින් පරිපාලනය වුවද ඒවා දකුණු ආසියාවෙහි කිසියම් කොටස් විය යුතු යැයි යෝජනා වී නොමැත.
රාජ් විසින් සෘජුව පාලනය නොකෙරුනු රක්ෂිත තුමාර රාජ්‍යයන් 562 ක්ද රාජ් හා සමන්විත වූයේ යැයි සැලකුණු අතර, එයින් සමහරක් ඉන්දියානු ඒකාබද්ධ රාජ්‍යය වෙත සම්බන්ධවූ අතර තවත් සමහරක් පකිස්තානු ඩොමීනියන් රාජ්‍යය හා එක් වූහ.
දකුණු ආසියාතික කලාපීය සහයෝගිතා සංවිධානය (සාක්), යනු සංලග්න රටවල් කිහිපයක එකමුතුවක් වන අතර, ආරම්භයේදී රටවල් හතක් සමගින්— බංග්ලාදේශය, භූතානය, ඉන්දියාව, මාලදිවයින, නේපාලය, පකිස්තානය සහ ශ්රී ලංකාව —1985 දී පිහිටුවන ලද මෙය, අටවන සාමාජීකයා වශයෙන් ඇෆ්ගනිස්තානය ඇතුලත් කරගනු පරිදී 2006 දී සාමාජිකත්වය පුළුල් කරගති.
භූගෝලය
:
]]
ඉතිහාසය
දකුණු ආසියාවේ මානව ශිෂ්ටාචාරය පැවති බවට හමුවන පැරණිතම සාක්ෂිය හමුවි ඇත්තේ පාකිස්ථානයේ මෙර්ගා (ක්රි.පූ. 7000 සිට ක්රි.පූ. 3200 දක්වා) ප්‍රදේශයෙනි. මෙය පිහිටා ඇත්තේ බොලාන් කපොල්ලෙහි, ඉන්දු නදියේ බටහිර නිම්නය වන ක්වෙටා, කලාවි හා සිබ් නම් වර්තමාන පාකිස්ථානු නගර අතරයි. මෙර්ගා සොයා ගන්නා ලද්දේ 1974 දී ප්‍රංශ පුරාවිද්‍යාඥයෙකු වන ජෝන් ෆැන් ඔයිස් ජැරිග් විසින් මෙහෙයවන ලද පුරාවිද්‍යා කණ්ඩායමක් විසිනි. එම කැණිම් කටයුතු 1974 - 1986 දක්වා නොවනත්වා සිදුවිය.
මෙර්ගා නගරයේ පැරණිතම ජනාවාසය වන්නේ ඊසාන දිග කෙළවරෙහි පිහිටා ඇති අක්කර 495 ක විශාලත්වයකින් (වපසරිය වර්ග කි.මී. 2ක්) යුත් කුඩා ගොවි ගම්මානයකි. (ක්රි.පූ. 7000 සිට ක්රි.පූ. 5500 ) පැරණි මොර්ගා වැසියන් ගඩොල් වලින් තැනු නිවාසවල වාසය කර ඇත. ඔවුන් විසින් වගාකළ ධාන්‍ය, ධාන්‍යාගාර වල තැන්පත් කරන ලදී. දේශිය තඹ නිධි වලින් ඔවුන් විසින්ම ඔවුනට අවශ්‍ය ආයුධ නිපදවන ලදී. ඔවුන්ගේ විශාල පැසි බදුන් (ධාන්‍ය ගබඩා) බිටුමන් (තාර විශේෂයක් ) වලින් ආවරණය කරන ලදී. ඔවුන් බාර්ලි, එක්කණිකාව, එමර ධාන්‍ය, ජුජුබ්ස්, රට ඉදි වගා කළ අතර බැටළුවන්, එළුවන්හා කිරි ගවයින් පාලනය කරන ලදී. පසුකාලීන ජනයාට තම කර්මාන්ත සදහා වැඩි වෙහෙසක් යෙදීමට සිදුවිය. (ක්රි.ප්‍ර. 55000 සිට ක්රි. පූ. 2600 ) සේද විවීම, සම් පදම් කිරීම, පබළු නිෂ්පාදන ය හා ලෝහ කර්මාන්තය මෙම කර්මාන්ත වලට ඇතුලත් විය. මෙම පරිශ්‍රය ක්රි.පූ. 2600 දක්වා ජනවාස ලෙස පැවතී තිබේ.
වර්ෂ 2006 අප්‍රේල් හිදි 'නේචර්'විද්‍යාත්මක සඟරාවේ පළවූ අන්දමට ප්‍රාණවත් මනුෂ්‍යයින්ගේ දත් සිදුරු කිරීම පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂිය මෙර්ගා වලින් හමුව තිබේ. පුරාවිද්‍යාඥ කැණිම් කටයුතුවලට (1974 දී ජරිග් එට් අල් විසින්) අනුව මෙර්ගා දකුණු ආසියාවේ පැරණිතම ගොවි ජනාවාසය බවට ෙහලිවී ඇත. එහි සාක්ෂිය ක්රි.පු. 7000 දක්වා දිව යයි. එලෙසම දකුණු ආසියාවේ පැරණිතම මැටි කර්මාන්තය පවතින‍්නේද මෙහි බවට නම් කර ඇත. පුරාවිද්‍යාඥයින් මෙම ජනාවාස කාලය කොටස් කීපයකට බෙදා ඇත. කෙසේවුවත් මේර්ගා යනු ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරයේ පුරෝගාමී ප්‍රදේශයක් ලෙස පෙනීයයි.
සටහන් සහ ආශ්‍රිත
බාහිර සබැදි
World Bank, South Asia Region
BBC News South Asia
Birding in South Asia
South Asian Awareness Network Conference Website
Digital South Asia Library
දකුණු ආසියාව |
9,427 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B6%E0%B6%BB%E0%B7%8F | කැන්බරා | කැන්බරා, ඕස්ට්‍රේලියාවේ අගනගරයයි. ජනගහනය 345000 ඉක්මවන අතර එය ඕස්ට්‍රේලියාවේ විශාලතම 8 වන නගරයයි. කැන්බරා නගරය පිහිටා ඇත්තේ ඕස්ට්‍රේලියාවේ උතුරැ කෙලවරට වන්න සිඩ්නි සිට 280 නප නිරිත දිගිනුත් මෙල්බන් සිට 660 පමණක් ඊසාන සිට වන්නටයි.
සිඩ්නි හා මෙල්බර්න් නගර අතර පැවති ආරවුල් නිසා ඇති වු ගිවිසුමක් ලෙස කැන්බරා නගරය 1908 දී තෝරා ගෙන ඇත. 1913 දී නගර නිර්මාණය ආරම්භ කළ අතර එය නිර්මාණය කළේ චිකාගෝහි නගර ශිල්පින් වන වෝල්ටර් බර්ලි ග්‍රිෆින් හා මැරියන් මේ හොන් ග්‍රිෆින් විසිනි.
නගර නිර්මාණයේදී උද්‍යාන නිර්මාණයන්ට අවධානය යොමුවිණි. පසුව ඒ හේතුකොට ගෙන කැන්බරා නගරය බුෂ් කැපිටල් ලෙස හැදින්විණි. කෙසේ නමුත් නගරයේ දියුණුවට සංවර්ධනයට හා වෙළෙඳාමේ දියුණුවට දෙවන ලෝක යුද්ධය හරස් වුණි.
සටහන්
අගනගර
ඕස්ට්‍රේලියාව |
9,431 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A7%E0%B7%90%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B7%9A%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%20%E0%B6%AF%E0%B7%96%E0%B6%B4%E0%B6%AD | ටැස්මේනියා දූපත | (Tasmania) ඔස්ට්‍රේලියාවට අයත් වන, ප්රධාන දූපතට දකුණු දෙසින් පිහිටි දූපතකි. මෙය ඔස්ට්රේලියාවේ ප්‍රාන්තයක්ද වේ. අගනුවර: හෝබාර්ට්. ව.කි.මී. 67,800ක් තරම් වන මෙම ප්‍රාන්තයේ 1991දී 469,200ක් ජනයා විසූහ.
ආශ්‍රිත
ටැස්මේනියාව |
9,433 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%84%E0%B7%9D%E0%B6%B6%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B7%8A | හෝබාර්ට් | හෝබාර්ට් ()
යනු ඕස්ට්‍රේලියානු දිවයින් ප්‍රාන්තයක් වන ටැස්මේනියාවෙහි ප්රාන්ත අගනගරය සහ වඩාත් ජනාකීර්ණ නගරය වෙයි.
මෙයද බලන්න
හෝබාර්ට් නගර කේන්ද්‍රය
මූලාශ්‍ර
තවදුරටත් කියවීම්
Frank Bolt (2004), The Founding of Hobart 1803–1804 Peregrine Pty Ltd, Kettering Tasmania. ISBN 0-9757166-0-3
Peter Timms (2009), In Search of Hobart, University of New South Wales Press, Sydney (NSW). ISBN 978-1-921410-54-3 (hbk.)
බාහිර සබැඳි
Hobart City Council
Watch historical footage of Hobart, Launceston and the rest of Tasmania from the National Film and Sound Archive of Australia's collection.
Images of the city from Rose Bay High School Live from the School
Satellite image from Google Maps
Street map from Whereis.com
ගයිඩ් ටු හෝබාර්ට් – හෝබාර්ට් ගයිඩ්
හෝබාර්ට් - ටුවරිසම් ඕස්ට්‍රේලියා
ඕස්ට්‍රේලියානු අගනගර
ඕස්ට්‍රේලියාවේ මුහුදුබඩ නගර
ඕස්ට්‍රේලියාවේ වරාය නගර
ටැස්මේනියාවේ නගර
1803දී ඕස්ට්‍රේලියාවේ සිදුවූ නගර පිහිටවුම්
ටැස්මේනියාව |
9,457 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9C%E0%B6%A9%E0%B7%9C%E0%B6%BD%E0%B7%8A | ගඩොල් | ගඩොල් යනු මැටි මිශ්‍රිත පසකින් සාදාගනු ලබන ඝන වස්තුවකි. අතීතයේ සිටම මිනිසුන් ගොඩනැගිලි ඉදිකිරීමට භාවිතා කර ඇත.
ආශ්‍රිත
ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය
ඉංජිනේරු ගල්
මෝඩ ගඩොල්
බිස්කට් ගල්
රජරට ලොකු ගඩොල්
ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය |
9,458 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%91%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B6%BA | එංගලන්තය | එංගලන්තය, එක්සත් රාජධානියට අයත් ප්රධාන රටයි. බ්රිතාන්ය දූපතෙහි දකුණු කොටස ආවරණය කරයි. අගනුවර: ලන්ඩන්. රජ බස: ඉංග්‍රීසි. ව.කි.මී. 130,478ක් තරම් වන මෙම රටෙහි 1991දී ජනයා 46,170,300ක් විසූහ.
මූලාශ්‍ර
එංගලන්තය |
9,464 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%93%E0%B7%83%E0%B7%92 | ඉංග්‍රීසි | ඉංග්‍රීසි යන්නෙන් පහත දෑ අදහස් විය හැක:
ඉංග්‍රීසි භාෂාව
ඉංග්‍රීසි ජාතිය |
9,467 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%95%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%9A%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80%20%28%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E0%B7%80%E0%B7%93%E0%B6%B4%E0%B6%BA%29 | ඕස්ට්‍රේලියාව (මහාද්වීපය) | ඕස්ට්‍රේලියාව, මහාද්වීප හතෙන් කුඩාම එකයි. දක්ෂිණ අර්ධගෝලයේ පිහිටා ඇත.
සටහන්
ආශ්‍රිත
Australian Plate
List of islands in the Pacific Ocean
Outline of Australia
Paleoclimatology
මූලාශ්‍ර
භාහිර සබැඳි
ඕස්ට්‍රේලියාව (මහාද්වීපය)
මහාද්වීප
ඕෂනියාව
Asia-Pacific
ශාන්තිකර සාගරය
දක්ෂිණ සාගරය
ඉන්දියානු සාගරය |
9,476 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%80%E0%B7%9A%E0%B6%BD%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B6%BA | වේල්සය | වේල්සය යනු, එක්සත් රාජධානියට අයත් රටකි. බ්රිතාන්ය දූපතෙහි බටහිර කෙළවරෙහි පිහිටා තිබේ. අගනුවර: කාර්ඩිෆ්. රජ බස: ඉංග්‍රීසි හා වෙල්ෂ් බස. ව.කි.මී.20,766ක් තරම් වන මෙරට 1991දී ජනයා 2,798,200ක් විසූහ.
එක්සත් රාජධානිය |
9,479 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B7%92%E0%B7%86%E0%B7%8A | කාර්ඩිෆ් | වේල්සය රටේ අගනුවර. 1991දී මෙහි ජනයා 272,600ක් විසූහ. |
9,483 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B6%B1%E0%B7%8A | ලන්ඩන් | ලන්ඩන් () යනු එංගලන්තය සහ එක්සත් රාජධානිය යන රටවල අග නගරය වේ. ලන්ඩන් නගරය ලොව ප්‍රමුඛතම මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයකි. විවිධ ජාතීන්, සංස්කෘතීන් හා ආගම්වල සම්මිශ්‍රණයක් පවතින ලන්ඩන් නගරයේ භාෂා 300කට අධික ප්රමාණයක් භාවිතා වන බව පැවසෙයි. 2007 ජුලි මස දී මෙහි ජනගහණය 7,556,900ක් විය. ලන්ඩන් හීත්රෝ ගුවන්තොටුපොළ මගීන් සංඛ්‍යාව අතින් ලොව කාර්යබහුලම ගුවන්තොටුපොළ ලෙස සැළකෙයි.
මූලාශ්‍ර
අගනගර
ලන්ඩනය
එංගලන්තය
යුරෝපය
යුරෝපයේ ලෝක උරුම අඩවි |
9,494 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B6%BD%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B7%9C%E0%B6%A9 | බලංගොඩ | බලංගොඩ නගරය සබරගමුව පළාතේ රත්නපුර දිස්ත්‍රික්කයේ කොලඹ මඩකලපුව අධිවේගී මාර්ගයේ හමුවන එක් උප නගරයකි.මෙම නගරය සබරගමුව පළාතේ විශාලතම නගර වලින් එකකි.ශ්රී ලංකාවේ 2001 ජන හා සංගණනයට අනුව ජනගහනය 16875ක් වේ.වර්ග කිලෝමීටර් 16.2ක භූමි ප්රමාණයක් ඇත.
ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය දක්වා හිමිකම් කියන මේ නගරය බලංගොඩ ආනන්ද මෛත්‍රී නාහිමි ලෝකයේ ප්‍රථම අගමැතිනිය වන සිරිමාවෝ බණ්ඩාරනායක මැතිනිය සහ ශ්රී ලංකාවේ ප්‍රථම කතානායක ෆ්‍රැන්සිස් මොලමුරේ මහතා උපන් නගරයයි.සබරගමුව කඳුවැටිය මධ්‍යම කලාපයේ පිහිටා ඇති මෙම නගරය තෙත් හා වියලි කලාපයට අයිති වේ.වැසියන්ගේ ප්රධාන ජීවනෝපාය වනුයේ ගොවිතැනයි (එළවළු,පලතුරු හා කුළුබඩු ).තවද දේශීය පරිභෝජනය සඳහා වී වගාව ද ( හෙල් මළු ක්‍රමයට )සකස් කල කුඹුරු වලට ප්‍රසිද්ධිය.වානිජමය වශයෙන් තේ වගා කිරීමද සිදුකරයි.තවද මැණික් කර්මාන්ත සඳහා ද ප්‍රසිද්ධියක් උසුලන නගරයකි.
බලංගොඩ නගරයේ ස්ථාපිත වු සංචාරක කර්මාන්තය ද දැකිය හැකිය.සමනල වැව,බෙලිහුල්ඔය,කල්තොට ජනප්‍රිය ස්ථාන වේ.
http://t.me/TheBalangoda
ආශ්‍රිත ලිපි
ශ්රී ලංකාවේ නගර ලැයිස්තුව
ශ්රී ලංකාවේ නගර සහ ගම්මාන
ශ්රී ලංකාවේ ලැයිස්තු
ශ්රී ලංකාවේ ස්ථාන |
9,495 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B6%B6%E0%B6%BB%E0%B6%9C%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B7%80 | සබරගමුව | සබරගමුව ශ්රී ලංකාවේ පිහියටි පරිසරමය සහ සංස්කෘතිමය සුවිශේතතාවක් ඇති ප්‍රදේශයකි. සබරගමුව දළ වශයෙන් වත්මන් රත්නපුර පරිපාලන දිස්ත්‍රික්කය හා සමරූපීවේ.
කලා අංග
සබරගමු නැටුම්
ආශ්‍රිත ලිපි
සබරගමුව පළාත
සබරගමු කඳු
සංස්කෘතික කලාප - ශ්රී ලංකා |
9,499 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%A9%E0%B6%9A%E0%B6%BD%E0%B6%B4%E0%B7%94%E0%B7%80%20%E0%B6%B1%E0%B6%9C%E0%B6%BB%E0%B6%BA | මඩකලපුව නගරය | ශ්රී ලංකාවේ නැගෙනහිර පළාතේ ප්රධාන නුවරකි. කලපුවක කොටසක් වන වැලි පරයක් මත පිහිටි වෙරළබඩ නුවරකි. මහ නගර සභාවක් මගින් පාලනය වේ. සම්පූර්ණ ජනගහණය (2011) දි 92,332 ක් විය.
නම
මඩකලපුව තුල ඇති දූපත් සහ අවට ප්රධාන ගොඩබිම ආශ්‍රිතව ඇතිවූ නගරයක් බැවින් කලපුවවේ නමම නගරයට යෙදේ.
සංචාරක ආකර්ෂණ
මඩකලපුව බලකොටුව - මඩකලපුව පිහිටි බලකොටුව, 1628දී පෘතුග්‍රීසීන් විසින් ඉදිකරන ලද්දකි. එය 1638 මැයි 18 වන දී ලන්දේසින්ගේ පාලනයට නතුවිය. පසුව, 1745 වර්ෂයේ පටන් බලකොටුව බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් භාවිත කරන ලදී.
මඩකලපුව ප්‍රදීපාගාරය - මඩකලපුව පළමීන්මඩු මෝය අසබඩට වන්නට ඉදිකොට තිබෙන ප්‍රදීපාගාරයක් වේ. 1913 වසරේදී ඉදි කිරීම් නිම කොට ඇත.
මඩකලපුව කෞතුකාගාරය - 1999 වර්ෂයේ පිහිටවූ මඩකලපුව කෞතුකාගාරය, මඩකලපුව බළකොටුව තුල වූ කුඩා කෞතුකාගාරයක් වේ.
මඩකලපුව පිවිසුම - මඩකලපුව හා පුලියනතිව් දිවයින අතර පිහිටි, මඩකලපු නගරයට පැමිනෙණන් සඳහා වූ ප්රධාන නගර පිවිසුම වේ.
ආශ්‍රිත ලිපි
මඩකලපුව
ශ්රී ලංකාවේ නගර සහ ගම්මාන
ශ්රී ලංකාවේ ලැයිස්තු
ශ්රී ලංකාවේ ස්ථාන
මඩකලපුව |
9,502 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%8B%E0%B6%A9%E0%B6%BB%E0%B6%A7%20%E0%B6%9C%E0%B7%92%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%94%E0%B6%B8 | උඩරට ගිවිසුම | ඉංග්‍රීසි ජාතික ආක්‍රමණිකයන් හා ලක්දිව එකල පැවති එකම නිදහස් රට වූ සිංහලේ රදළ වරුන් අතර ඇති කර ගත් අවබෝධතා ගිවිසුමකි. මෙමගින් සිංහලේ රාජධානියේ නමින් එකල හඳුන්වනු ලැබූ භූමියේ පාලනය පිළිබඳ අයිතිය එක්සත් රාජධානියට පවරන ලදී.
දිනය
මෙම ගිවිසුම ශක වර්ෂ 1736 නවම් මස අවසතවක තිථිය ලත් ගුරු දින හෙවත් ක්රි.ව. 1815 මාර්තු මස 02වන දින අත්සන කෙරිනි.මෙය 1815 මාර්තු මස 04 දින අත්සන් කළ බවටද වාර්තා ඇත.
අත්සන්කරුවෝ
ජෝර්ජ් මහාරජෝත්තමයානන් වහන්සේ සහ ජෝර්ජි වෙල්සෙහි කුමාරයින් වෙනුවෙන්
රොබර්ට්‌ බ්‍රවුන්රිග් - ලංකා ආණ්ඩුකාරයා
ජෝන් ඩොයිලි - ඉංග්‍රීසි ආණ්‌ඩුවේ ප්රධාන භාෂා පරිවර්තක
ඡේම්ස්‌ සදර්ලන්ඩ් - ඉංග්‍රීසි ආණ්‌ඩුවේ නියෝජ්‍ය ලේකම් සහ සිංහලේ පලාත් බාර ලේකම්
සිංහලෙ වැසියන් වෙනුවට
ඇහැලේපොල මහ නිලමේ
මිල්ලෑව - වෙල්ලස්‌සේ හා බින්තැන්නේ දිසාව
රත්වත්තේ -මාතලේ දිසාව
ගලගොඩ - නුවර කලාවියේ දිසාව
මොල්ලිගොඩ - මහ අදිකාරම් හා සත් කෝරළේ දිසාව
මොල්ලිගොඩ (කනිෂ්ඨ) - තුන් කෝරළේ දිසාව
පිළිමතලව්වේ (කපුවත්තේ)- දෙවන අදිකාරම් හා සබරගමුවේ දිසාව
පිළිමතලව්වේ (කනිෂ්ඨ) -සතර කෝරළේ දිසාව
මොණරවිල කැප්පෙටිපොළ මහ නිලමේ - ඌවේ දිසාව
ගලගම -තමන්කඩුවේ දිසාව
උඩරට ගිවිසුමේ වගන්ති කියවීම
'Sri Wickrema Rajasinha', the 'Malabari' king, [is] to forfeit all claims to the throne of Kandy.
The king is declared fallen and deposed and the hereditary claim of his dynasty, abolished and extinguished.
All his male relatives are banished from the island.
The dominion is vested in the sovereign of the British Empire, to be exercised through colonial governors, except in the case of the Adikarams, Disavas, Mohottalas, Korales, Vidanes and other subordinate officers reserving the rights, privileges and powers within their respective ranks.
The religion of Buddhism is declared inviolable and its rights to be maintained and protected.
All forms of physical torture and mutilations are abolished.
The governor alone can sentence a person to death and all capital punishments to take place in the presence of accredited agents of the government.
All civil and criminal justice over Kandyan to be administered according to the established norms and customs of the country, the government reserving to itself the rights of interposition when and where necessary.
Other non-Kandyan's position [is] to remain [as privileged as previously] according to British law.
The proclamation annexing the Three and Four Korales and Sabaragamuwa is repealed.
The dues and revenues to be collected for the King of England as well as for the maintenance of internal establishments in the island.
The governor alone can facilitate trade and commerce.
පිටපත් දෙකක්
මෙහිදි සිංහල බලදධාර්‍ර්බන් හට ලබාදුන් පිටපත අස්තානගත වී ඇත..
හදිසි රාජ්‍ය පාලන කර්තව්‍යය
ආශ්‍රිත
Kandyan Treaty of 1638
මූලාශ්‍ර
භාහිර සබැඳි
The Kandyan Convention and British policy
1815: Kandyan convention and the role of D’Oyly
Short History of Ceylon By Humphrey William Codrington
Sri Lankan Ethnic Crisis: Towards a Resolution By R. B. Herath
The 1815 Kandyan Convention at the Audience Hall
The signing of the Kandyan Convention
Kandyan Convention of 1815
ශ්රී ලංකාවේ ඉතිහාසය
උඩරට
K
19th-century treaties
Kingdom of Kandy
Treaties of Sri Lanka
සිංහලේ |
9,503 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%82%E0%B7%84%E0%B6%BD%E0%B7%9A | සිංහලේ | 19 යන සියවස දක්වා ලක්දිව සිංහලේ ලෙස හැඳින්විනි ක්රි.ව. 1815 මාර්තු දෙවන දින උඩරට ගිවිසුම සමග සිංහලේ පාලනය ඉංග්‍රීසි ජාතිකයන්ට බාරවිය. රාජධානියට නැවතතත් දේශීය රජෙකු පත්කරගැනීම සඳහා වූ ඌව වෙල්ලස්ස කැරැල්ලට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස ක්රි.ව. 1817දී සමස්ථ ලංකා දිවයිනම බ්රිතාන්ය ලංකාව ලෙස තනි පාලනයකට නතුකරගැනීමත් සමග සිංහලේ අහෝසිවිය.
1948 නිදහස ලැබීමත් සමග අහෝසි වූ සිංහලේ නැවතත් (සිංහල රාජ්‍යය) ශ්රි ලංකාව ලෙස හැදින්වීමට පටන් ගැනුනි.
උඩරට රජතුමෙකු යටතේ එම ප්‍රදේශයෙහි වාසය කල රොබට් නොක්ස් ගේ පොතෙහි මෙම රාජ්‍යය සඳහා සිංහලෙ ලෙසින් සඳහන් නොවෙයි. ඔහු මෙම ප්‍රදේශයෙහි ජීවත්වූයේ දෙවන රාජසිංහ රජුගේ සමයෙහි වන අතර 1659 දී පමණ රජුගේ අත්අඩංගුවට පත්ව ඇත. ඔහුගේ ග්‍රන්ථයෙහි උඩරට රජු හැඳින්වීමට භාවිතා කරන්නේ කන්දෙ උඩ රජු වශයෙනි. (සිංහලේ අගනුවර පිහිටා ඇත්තේ මහනුවර බැවිනි) රජු විසූ කන්දෙ පළාත සහ යටනුවර පළාත් ප්රධාන පළාත් ලෙසින් නොක්ස් සඳහන් කරයි. මේ කාලය වන විට රටෙහි පහතරට ප්රදේශ ලන්දේසීන් යටතේ පැවතිණි.
2 වන සියවසෙහිදී ටොලමි විසින් නිර්මාණය කරන ලද ලෝක සිතියමෙහි මෙරට හැඳින්වෙන්නේ තැප්‍රොබේන් ලෙසිනි. එය කිසිසේත් සිංහල හුරුවක් සහිත වචනයක් නොවන බැවින් එය එකල සිංහල දීපයට ඔහු තැබූ නමක් ලෙස උපකල්පනය කළ හැක.
වෙනත් භාෂා ඌරුවෙන් භාවිතා වූ පද
පෘතුගීසි ඌරුව: සෙයිලාඹ්
ලන්දේසි ඌරුව: සේලාන්
ඉංග්‍රීසි ඌරුව: සිලෝන්
වෙනත් වදන්
සිංහලේ හැඳින්වීමට කට වහරේ සිංහල දේසේ යන වදනද භාවිතාවී ඇත. අතිතයේ ප්‍රාචීණ භෘෂා උරුවට යමින් සිංහල අකුරු ලිවීමෙදී ඒ ශබ්ධය සඳහා හල් කිරීම නොයෙදීමේ සම්ප්රදාය මත යමින් සමහර ලේඛණ වල සිංහලෙ ලෙස දක්වා ඇත. මෙම ලේඛණය තුල සිංහලේ සහ බ්‍රිතාන්‍යයන් ඒ වන විටත් යටත්කරගෙන තිබූ ප්රදේශ ඇතුලත් සමස්ත දිවයින හැඳින්වීමට ලංකාව යන වදන භවිතා වේ.
ඉතා ආදියේ "සීහල","සීහලක" ,"සිංහල" හා ඒ හා සම්බන්ධ නම් වලින්ම උපත ලද "සින්හලාන්", "සෙලාන්" ,"සේය්ලාන්" ,"සිලෝන්" හා "සිහෝල්" ආදී නම් වලින් හැඳින්විණි . සංස්කෘත පොත්වල සිංහල නාමය බහුලව යොදා ඇත .සමන්තපාසාදිකාව ආදී පාලි අටුවාවන්හි එය ”සීහල” ලෙස සිටී.දෙමල පොත්වල ”සිංගලම් ” සහ "සීහලම්" ලෙසද සමහර තැනක ”ඊළම් ” ලෙසද ඇත.අරාබීහු "සීහලදීපය" ලෙසවූ යෙදුම "සරන්දිබ්" , "සෙරන්ඩිබ්" සහ ”සින්ගල්දිබ් ” ලෙස යොදා ඇත.ටොලමි ”සලිකේ ”ලෙස යෙදුවේ ද සින්හලයමය.චීන ජාතිකයන් "සෙලාන්" ලෙසත් ඒ අනුව යමින් ජපන් ජාතිකයෝ "සේරෝන්" නමින් හඳුන්වති.කෞටිල්‍ය අර්ථශාස්ත්‍රයේ "සින්හලදීපේ මයුර ග්රාමේ කුලා නාම නදී" යනුවෙන් දෙපොලකම ඇත .
වදන යොදන අවස්ථා
සිංහලේ ලෙස
12 වන සියවසයේ ලීලාවතී රැජින,කල්‍යාණවතී රැජින සහ 6 වන පැරකුම්බා රජ දවස ”ත්‍රි සිංහලේ ” ලෙස ව්‍යවාහාර විය. එය ක්රි.ව 4 සියවසේ රචිත පළමු වංශ කතාව වන දීපවංශයේ "ලන්කාදීපෝ අයං ආහු සීහෙන සින්හලා ඉති" ලෙස දක්වා තිබේ. එනම් ලංකා දිවයින සිංහයා නිසා සිංහලේ නමින් හැඳින්විණි යන්නයි. සිංහලය, සින්හලෙ සහ සිංහලේ යනු එකම ශබ්දයේ ව්‍යාකරණිය වූ ව්‍යවහාරයන්ය.
නීතිය
උඩරට ගිවිසුම
ශ්රී ලංකාවේ පුද්ගල සිවිල් නීති ක්‍රමයක් වන උඩරට නීතියේ පාදස්ථ ලියවිල්ල වන උඩරට ගිවිසුමේ.
ක්රි.ව. 1815 වසරෙහිදී අත්සන් කෙරුණු උඩරට ගිවිසුමේ සිංහල පිටපතට අනුව උඩරට විවිධ ප්රදේශ හඳුන්වා ඇත්තේ ඇත්තේ "සිංහලෙ" ලෙසිනි. එම ගිවිසුමේ 10 පලකම රටේ නම සිංහලේ ලෙස හදුන්වා ඇත.
කලා නිර්මාණ
රත්නදීප ජන්ම භූමි ගීතයේ
සිංහල දේසේ ලෙස
චීන ජාතික සැන්සා හිමි යන්ගේ දේශාටන වාර්තාවේ (7 වන සියවස) "සින්චාලෝකෝ” හෙවත් "සිංහ දේශය" ලෙස හදුන්වා ඇත. බුරුමයේ ධම්ම චේතියරජු(ක්රි ව 1459) විසින් පිහිටවන ලද කල්‍යාණි සෙල්ලිපියේ ”සිහල දේශ” ලෙස හඳුන්වා ඇත.
සිංහලේ පිළිබදව හෙළ මතවාදය නම් අතීතයේ පටන් ලංකා දීපය හෙළ දීපය නමින් හැදින්වූ බවයි. හෙළ යනු සූර්යා යන අරුත ගෙන ඒ. මෙම හෙළ ගෝත්‍ර හතරකි එනම් යක්ෂ, අසුර, රක්ෂස හා නාග ලෙසිනි. මෙම ගෝත්‍ර හතර සිව් හෙළය නමින් හැදින්විය. සිව් හෙළ - සිහල -සිංහල යන ආකාරයෙන් පරිනාමය වී ඇත. විවිධ ආක්‍රමන හා සංක්‍රමන මැද සිව්හෙළ සිය අන්‍යතාවය පවත්වාගෙන ගියේය. නමුත් මහිංදාගමනයෙන් පසු සෑම හෙළගෝත්‍රයක්ම පොදුවේ බුදු දහම වැළද ගැනීම නිසා ගෝත්‍ර අන්‍යතාවය වියැකී ජාතියක් බවට පත්විය. එලාර ආක්‍රමනය මැඩලීමට සෑම හෙළයෙක්ම ගෝත්‍ර බේදය අතර හැර එක් ජාතියක් ලෙසින් එක්විය. දුටු ගැමුණු සමයෙන් පසු සියල්ලෝම එක් සිංහල ජාතියක් ලෙසින් සැලකින. එම නිසා සිංහලයන්ගේ ජාතික රාජ්‍යය යන අරුතෙන් සිංහලය, සිංහලේ, සිංහලද්ධීපය නමින් හැදින්වේ.
කලා නිර්මාණ
ඔලිඳ තිබෙන්නේ ... ජන කවිය
සෙංකඩගල පුර දලදා බුදු රැස්... ගීතය
සිංහල දීපය ලෙස
මහාවංශයේ 72 පරිචේදයේ -135-138 ගාථා වල - ”මට සිංහල කඩුවක් දෙව ,මේ කඩුව සිංහල පටුත්වය ඇත්තක් නොවේ,…… මා ඇත ආයුධ ගන්වන්ට සමර්තයෙක් මේ "සිංහලද්වීපයේ නැත". තවද එහි 104 ගතාවේ මෙසේ ඇත. "එරට ප්‍රතිපාදනය කොට සොලී දේශයෙන්ද පඬි රටින්ද ගන්නා ලද්දාවූ බොහෝ අසුන් හා මිනිසුන්ද ඇතුන්ද වහා සිංහල දීපයට එවීය" ලෙස සදහන්ය.
ඉන්දියාවේ සමුද්‍රගුප්ත රජුගේ(ක්රි ව 325 - 380) අලහාබාද් ප‍්‍රශස්තියේ ”සිංහල ද්විප” වශයෙන් මෙම දිවයිනට නම්දී ඇත. චීන ජාතික ඉජින් හිමියන් (7 වන සියවස) විසින් ලියා ඇති පොත්වල "සිහල ද්වීපය" ලෙස සටහන්ව ඇත.
උප බෙදීම්
මධ්‍යකාලීන යුගය
තුන් සිංහලේ
රුහුණු රට
පිහිටි රට
මායා රට
සෙංකඩගල යුගය
සෙංකඩගල යුගයේදී සිංහල රාජධානිය උප පාලන කලාප 21කින් සමන්විත විය. ඉන් විශාල කලාප 12 දිසාවනි ලෙසත් කුඩා කලාප 9 රට ලෙසත් හැඳින්වුනි.
ආශ්‍රිත ලිපි
ශ්රී ලංකාව
සෙංකඩගල යුගය- සිංහලේ රාජධානිය
උඩරට ගිවිසුම
තුන් සිංහලේ
ලක්දිව
උඩරට
පාතරට
මූලාශ්‍ර
සිංහලේ |
9,504 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%85%E0%B7%94%20%E0%B6%9C%E0%B6%9F | කළු ගඟ | කළු ගඟ, ශ්රී ලංකාවෙහි ප්රධාන ගංගාවකි. කළුතර නගරය අසළින් මුහුදට වැටේ.
කළු ග‍‍ඟේ අතු ගංඟා
කුරු ගඟ
වේ ගඟ
දෙනවක ගඟ
මාගුරු ගඟ
කුකුලේ ගඟ
කුඩා ගඟ
දෙල්වල ගඟ
නිරිඇලි ගඟ
හංගමු ගඟ
තිබ්බවටු ගඟ
බඹරබොටු ගඟ
ගංගා - ශ්රී ලංකා
ශ්රී ලංකාවේ ගංගා |
9,506 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BD%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A | ලතින් | ලතින් යනු පෞරාණික ඉතාලියානු භාෂාවකි. පුරාණ රෝමයේ ලැටියම්හි ඉතාලියානු ලතින් වැසියන් විසින් මෙය මුලින්ම භාවිත කරන ලදී. වෙනත් බොහෝ යුරෝපීය භාෂාවන් මෙන් එය පුරාණ ප්‍රාථමික-ඉන්දු-යුරෝපීය භාෂාවන්ගෙන් පැවත එන්නකි. පදනම වශයෙන් ග්රීක සහ එට්රුස්කන් භාෂාවේ ආභාෂය ඇතිව ඉතාලියානු පෙනින්සුලාවෙහි ලතින් වශයෙන් හඳුන්වන දෙය බවට පත් වුනි. නවීන රෝමානුක භාෂාවන්, ග්‍රාම්‍ය ලතින් ව්‍යවහාරයන් ගේ දිගුවකි. (Latin) ඉන්දු යුරෝපීය බසකි. දැන් මෙය මළ බසක් වූවද රෝම අධිරාජ්‍යය පැවති සමයේදී මෙය එම අධිරාජ්‍යයේ රජ බස විය. වර්තමානයේ මේ බස ලිඛිත භාෂාවක් පමණි. කතන භාෂාව මළ බසක් වී ඇත. මේ හෙයින් මෙය නූතනයේ විද්‍යාත්මක යෙදුම් සඳහා මෙම බස බහුලව යෙදවේ. එමෙන්ම බොහෝ යුරෝපීය ශිෂ්‍යයන්ට මව් බසට අමතරව අනිවාර්ය භාෂාවකි. මිට අමතරව විද්‍යාර්ථීන් සහ ක්‍රිස්තියානු පූජකවරු (විශේෂයෙන් රෝමානු කතෝලික පල්ලිය තුල) මෙම භාෂාව චතුරව හසුරුවති.
ඉංග්‍රීසි භාෂාව ද ඇතුළුව වෙනත් බොහෝ භාෂා පවුල් වලට අයත් භාෂාවන්හි නව වචන බිහි වීමේදී අදටත් ලතින් භාෂාව භාවිත වේ. එමෙන්ම ජීව විද්‍යාත්මක තක්සෝනකරණයේදී බෙහෙවින්ම යොදා ගනු ලබන්නේ ලතින් භාෂාවයි. ලතින් සහ එයින් ව්‍යුත්පන්න වූ රෝමානුක භාෂාවන් පමණක් අදටත් ඉතිරිව ඇති ඉතාලියානු භාෂා පවුලට අයත් භාෂාවන් වෙති. මුල් කාලීන ඉතාලියානු ලියවිලි අනෙකුත් භාෂාවන් පිළිබඳව සාක්ෂි දරනු ලබන අතර රෝමානු ජනරජ සමයේදී ලතින් භාෂාව විසින් එම භාෂා අවශෝෂණය කර ගන්නා ලදුව අභාවයට පත්ව ඇත.
ඉතිහාසය
මුල් කාලීනව ලතින් බස ඉතාලි අර්ධද්වීපය මුල් කරගෙන ජීවත් වු ග්රීක ජනපද මගින් බිහි වන්නකි. ලතින් බස ග්රීක අක්ෂර වලට නෑකමක් පවති. පසුකාලීනව ග්රීක රාජ්‍යයන්ගේ අභාවයත් සමඟ කුඩා ඉතාලි ජනපද තුළ පරිණාමය වී රෝම රාජධානිය තුල ලිඛිත සාක්ෂි සහිතව පැරණි ලතින් භාෂාව පරිණාමය විය. පසුව රෝමානු ආක්‍රමණ හේතු කොටගෙන ලතින් භාෂාව මධ්‍යධරණී සහ නැගෙනහිර යුරෝපියානු කලාපයේ පැතිරී ගොස් ඇත. රෝමානු අධිරාජ්‍යයේ බිඳ වැටීමත් සමඟ ඇති වූ අධ්‍යාපනික සහ ධන පරිහානිය නිසා සම්භාවය ලතින් භාෂාව මද වශයෙන් වෙනස් වීමට ලක්ව ඇත. පුනරුද සමයේදී විද්‍යාර්ථීන් අතින් විශෝධනයට ලක්වන තුරු මධ්‍යකාලීන ලතින් භාෂාව ජර්මානුක සහ රෝමානුක භාෂාවන්ගේ බලපෑමට නතුවෙමින් පැවතුණි. ස්වභාෂාකාමීන් විසින් ලතින් භාෂාව වෙනුවට ස්වභාෂා භාවිතයට පටන් ගන්නා තෙක් 18 වන ශතවර්ෂය තෙක්ම පුනරුද විද්‍යාර්ථීන්, අන්තර්ජාතික සන්නිවේදනය, අධ්‍යාපනය සහ විද්‍යාවේදී ලතින් භාෂාව ඇති විශාල වශයෙන් භාවිතයට ගනු ලැබිණි. මධ්‍යකාලීන යුගය දක්වා ලියවි ඇති විද්‍යාත්මක ප්‍රකාශන බොහෝමයක් ම ලිවීම ඇත්තේ ලතින් භාෂාවෙනි. ඉංග්‍රීසි අධිරාජ්‍ය වර්ධනයත් සමඟ ඉංග්‍රීසි යටත් විජිත පාලනය තුළ ඉංග්‍රීසි ලිඛිත බස ප්‍රවර්ධනය කිරීම සමඟ ඉංග්‍රීසි ප්රධාන භාෂාවක් ලෙස ලොව පුරා ප්‍රචලිත විය. එමගින් ලතින් භාෂාවට හිමිතැන ඉංග්‍රීසි භාෂාවට ලැබිණි. ඒ නිසා ක්‍රමයක් ක්‍රමයෙන් විද්‍යාත්මක ලිපි ජර්මන් සහ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් පමණක් ලියවිණි.
භාෂා |
9,508 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B7%94-%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B4%E0%B7%93%E0%B6%BA%20%E0%B6%B7%E0%B7%8F%E0%B7%82%E0%B7%8F%20%E0%B6%B4%E0%B7%80%E0%B7%94%E0%B6%BD | ඉන්දු-යුරෝපීය භාෂා පවුල | ඉන්දු යුරෝපා භාෂා යනු භාෂා හා උපභාෂා සිය ගණනකින් සමන්විත වූ භාෂා කුලයකි.
එත්නොලොග් සඟරාවට අනුව, දැනට භාවිතයේ පවතින ඉන්දු යුරෝපා භාෂා 445ක් පමණ තිබෙන අතර, ඒවායෙන් තුනෙන් දෙකකට වැඩි ප්රමාණයක් (313) ඉන්දු ඉරානීය ශාඛාවට අයත් වේ. වැඩිම දෙනෙක් තම මවුබස ලෙස භාවිත කරන භාෂා ස්පාඤ්ඤ, හින්දුස්තානි (හින්දි-උර්දු), ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ, බෙංගාලි, පන්ජාබ්, සහ රුසියානු භාෂා වන අතර ඒවා මිලියන 100කට වැඩි පිරිසක් භාවිතා කරති. ඒ අතර ම ඉතාලි, ජර්මානු, මාරති, පර්සියානු භාෂා භාවිත කරන විශාල පිරිසක් ද වෙති. අද වන විට, සම්පූර්ණ මිනිස් ජනගහනයෙන් 42% (බිලියන 3.2) ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවක් තම මවු බස ලෙස භාවිතා කරන අතර එය වැඩිම භාවිතයක් ඇති භාෂා කුලය ද වෙයි.
යුරෝපයේ නූතන භාෂාවන්ගෙන් බොහොමයක් ඉන්දු යුරෝපා භාෂා වන අතර ඊට අමතරව හංගේරියානු, තුර්කි, ෆින්ලන්ත, එස්ටෝනියානු, බාස්ක්, හා මෝල්ටා භාෂා භාවිතා වේ. ඉන්දු යුරෝපා භාෂා නැගෙනහිර හා අග්නිදිග ආසියාවේ හැරුණු විට ආසියාවේ බොහෝ කොටස්වල භාවිතා වේ. මෙම ඉන්දු යුරෝපා භාෂා මධ්‍යතන තුර්කි හා මොන්ගෝලියානු ආක්‍රමණවලට පෙර අතීත අන්ටෝලියාවේ (වර්තමාන තුර්කිය), හා තරීම් ද්‍රෝණියේ (වර්තමාන ඊසානදිග චීනයේ) වැඩි වශයෙන් භාවිතා විය. සුමේරියානු, එලමිතීය, හරියානීය, හත්තියානීය, කසයිතීන, වැනි හුදකලා භාෂාවන්ගේ වඩා ඉපැරණි ලේඛන හමු වුව ද, අප්‍රිකා-ආසියානු භාෂා කුලයට පසුව දීර්ඝතම වාර්තාගත වී ඇති ඉතිහාසයක් ඇති භාෂා කුලය ලෙස ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවලට සැලකිය හැකි බව ලෝකඩ යුගයේ සිට අන්ටෝලියානු භාෂා හා මයිසීනියානු ග්රීක ලේඛන හමු වීමෙන් සනාථ වේ.
සෑම ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවක් ම නියෝතිලික යුගයේ දී භාවිත වූ, වර්තමානයේ දී ප්‍රතිනිර්මාණය කර තිබෙන මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවෙන් කැඩී ඇති ඒවා ය. එම බසින් ලියවුනු ලේඛන දැනට ඉතිරි වී නොතිබුන ද, ඉන්දු යුරෝපා භාෂා භාවිතා කරන්නන්ගේ අතීත හා වර්තමාන සංස්කෘතිකාංග හා ආගමිකාංග මඟින් එක් නිජබිමකින් සංක්රමණය වූ මූලික ඉන්දු යුරෝපා මිනිස් කොට්ඨාශයේ සංස්කෘතිකාංග හා ආගමිකාංග ද ප්‍රතිනිර්මාණය කළ හැක. යම් යම් කල්පිත ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලය අනෙක් ප්රධාන භාෂා කුල හා සමඟද සම්බන්ද කරයි. පුරාන මැදපෙරදිග ඇසිරියානු බසින් ලියා තිබුන ද, කුල්ටෙපේ ලේඛනවල ලියවී තිබෙන හිත්තීය නාම සහ තත්සම වචන ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවල පුරාණතම සටහන් වේ.
ඉන්දු යුරෝපා වාග් මාලාව අධ්‍යනයේ ඉතිහාසය
ග්රීක හා රෝම වාග් විද්‍යාඥයිනුත්, කෙල්ටික් හා ජර්මානු භාෂා භාවිත කරන්නනුත් ඔවුන්ගේ භාෂාවල සමානතා අත්දුටුව ද, ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන්ගේ තිබූ ඍජු සමානතාවයන් නිසා සෑම මිනිස් භාෂාවක්ම එකකට එකක් සම්බන්ද බව ඔවුහු සිතූහ. මෙය 19වන සියවසේ ඉන්දු යුරෝපා වාග්මාලා හා අනෙකුත් භාෂා කුල අධ්‍යනය කරන තුරු ම එය බයිබලයේ එන බාබෙල් කොතේ කතාව ලෙස සිදු වූ බව පිළිගැනීම විය.
16වන සියවසේ දී, ඉන්දියානු උපමහද්වීපයට පැමිණි යුරෝපා වෙළඳුන් ඉන්දු-ආර්ය, ඉරානීය, හා යුරෝපා භාෂා අතර තිබූ සම්බන්දතාවය දුටුවෝය. 1583 දී, ගෝවේ සිටි ඉංග්‍රීසි ජේසු නිකායික පියතුමෙකු හා කොන්කානි උගතෙකු වූ තෝමස් ස්තෙපන් පියතුමා තම සොහොයුරාට යැවූ ලිපියක එතුමා ඉන්දීය භාෂා, ග්රීක, හා ලතින් භාෂාවල සමානතා දුටු බව සඳහන් කර ඇත. (මෙම ලිපිය 20වන සියවස තෙක් ප්‍රසිද්ධ නොවීය)
ඉන්දියාවට පැමිණි ෆ්ලොරන්ස් හී 1540 දී උපත ලද පිලිප්පෝ සසෙට්ටි නම් වූ වෙළෙන්දෙකු, 1585 දී ඔහු සංස්කෘත හා ඉතාලි භාෂාවන්ගේ සමානතා අත්දුටු බව ලිපියක සඳහන් කර ඇත (දෙවියන් ට සංස්කෘත බසින් "දේවඃ", හා ඉතාලි බසින් "දියෝ" කීම / සර්පයා ට සංස්කෘත බසින් "සර්පඃ", හා ඉතාලි බසින් "සෙර්පෙ" කීම / හත, අට, නවය යන සංඛ්‍යාවලට පිලිවෙලින් සංස්කෘත බසින් "සප්ත, අෂ්ඨ, නව" හා ඉතාලි බසින් "සෙත්තෙ, ඔත්තෝ, නෝවේ" කීම ඒ අතර විය). කෙසේ වෙතත් මේ එකක්වත් අධ්‍යනයට භාජනය නොවී ය.
1647 දී, ලන්දේසි වාග් විද්‍යාඥ හා උගතෙකු වූ මාකස් සුවෙරියස් වෑන් බොක්ස්හෝන් මෙම ආසියානු හා යුරෝපීය භාෂාවන්ගේ ඇති සමානතාවය සලකා බලා ඒ සියලුම භාෂා සයිතියානු නම් වූ භාෂාවකින් බෙදුණු බවට කල්පිතයක් ඉදිරිපත් කලේ ය. ඔහු ඔහුගේ කල්පිතයට ලන්දේසි, ඇල්බේනියානු, ග්රීක, ලතින්, පර්සියානු, ජර්මානු, හා කලකට පසු ව ස්ලැවික්, කෙල්ටික්, හා බෝල්ටික් භාෂාවන් ද එක් කලේ ය. කෙසේ වෙතත්, ඔහුගේ කල්පිතයන් ජනප්‍රිය වූයේවත් තවදුර අධ්‍යනයටවත් ලක් වුයේ නැත.
ඔටෝමන් තුර්කි ගවේශකයෙකු වූ එවිල්‍යා සෙලෙබි (මෙහ්මෙඩ් සිලී) 1655ත් 1666ත් අතර දූත කාර්යයක්
සඳහා වියානා නුවරට ගිය අතරතුර ජර්මානු හා පර්සියානු භාෂා අතර තිබූ සමානතාවයන් දැක ඇත. ගැස්ටන් ලොරෙන්ට්, හා තවත් කිහිපදෙනෙක් ද මෙම නිගමනයට ම පැමිණ ඇත. ගැස්ටන් සංස්කෘත, ලතින්, ග්රීක වරනැඟුම්වල සමානතා සලකා බලා ඒවා එකකට එකක් සම්බන්ද බව 1760 දී පළ කර ඇත. ඒ අතර මිඛායිල් ලොමොනොසොවූ ස්ලැවික්, බෝල්ටික් (කුර්ලෑන්ඩික්), ඉරානියානු (මෙඩික්), ෆින්ලන්ත, චීන, "හෝටෙන්ටොට්", සහ අනෙකුත් භාෂා සසඳමින්, එක හා සමාන භාෂා (ලතින්, ග්රීක, ජර්මානු, රුසියානු ඇතුළුව) එක් භාෂාවකින් බෙදී ඇති බව පළ කර ඇත.
මෙම කල්පිතය නැවත සැලකිල්ලට භාජනය වූයේ 1786 දී ශ්‍රීමත් විලියම් ජෝන්ස් පළමු වතාවට ඒ වන විට දැන තිබූ ආකාරයට තිබූ පුරාණතම භාෂාවන් වූ ලතින්, ග්රීක, සංස්කෘත, හා ඔහු තාවකාලික වශයෙන් ගොතික්, කෙල්ටික්, පර්සියානු යන භාෂාවල තිබූ සමානකම් පිලිබඳ දේශන පැවැත්වීම සමඟ යි. එහෙත් මෙම කල්පිතයේ යම් යම් අඩුපාඩු තිබුණි.
තෝමස් යං පළමු වතාවට 1813 දී මෙම භාෂා කුලය භාවිතා වූ භූගෝලීය ප්රදේශ හෙවත්: බටහිර යුරෝපයේ සිට උතුරු ඉන්දියාව දක්වා ප්රදේශ සැලකිල්ලට ගෙන ඉන්දු යුරෝපා යන පදය භාවිත කලේ ය. ඊට අමතරව ඉන්දු ජර්මානු (Idg. හෝ IdG.) යන පදය අග්නිදිගතම හා වයඹතම ශාඛා සලකා බලා යොදා ඇත. මෙම පදය පළමු වරට භාවිත වුයේ 1810 දී කොනාර්ඩ් මොල්තේ බ්‍රන් විසින් ප්‍රංශ භාෂාවෙන් ලියූ පොතක ය (indo-germanique). බොහොමයක් භාෂාවල මෙය භාවිතයෙන් ඉවත් කර හෝ අඩුවෙන් භාවිතා වෙයි. නමුත් ජර්මානු බසින් ඉන්ඩොජර්මැනිෂ් (indogermanishch) යන නම තවමත් භාවිත වන විද්‍යාත්මක නාමය වේ. තවත් පද බොහොමයක් මෙය හැඳින්වීමට යොදා ඇත.
ෆ්‍රාන්ස් බොප්, 1816 දී "සංස්කෘත භාෂාවේ වරනැඟුම් රීතිය ග්රීක, ලතින්, පර්සියානු හා ජර්මානු රීතීන් හා සැසඳුම" (Sanskrit language compared with that of Greek, Latin, Persian and Germanic), හා 1833ත් 1852ත් අතර "සංසන්දනාත්මක ව්‍යාකරණය" (Comparative Grammar) යන ප්‍රකාශනවල මේ පිළිබඳව සඳහන් කර ඇත. ඒ සමඟ ම ඉන්දු යුරෝපා අධ්‍යන ශාස්ත්‍රාලීය පාඨමාලාවක් බවට පත් විය. ඉන්දු යුරෝපා සංසන්දනාත්මක වාග්විද්‍යාවේ ශාස්ත්‍රීය අවධිය මින් ආරම්භ වී, 1861 දී ඕගස්ට් ශ්ලීචර් ලියූ "සංක්ෂේපය" (Compendium) හරහා 1880 දශකයේ දී පළ වූ කාල් බෘග්මන්ගේ "ගෘන්ඩ්‍රිස්" (Grundriss) දක්වා පැවත ගියේ ය. බෘග්මන්ගේ මේ පිලිබඳ නවක වාග්විද්‍යාඥ ඇගයීම සහ ෆර්ඩිනන්ඩ් ඩි සෞස්සුරේගේ ස්වරාල න්‍යායේ වැඩිදියුණු කිරීම නූතන ඉන්දු යුරෝපා අධ්‍යනයේ ආරම්භය ලෙස සැලකිය හැක. ඉන්දු-යුරෝපාඥයන්ගේ 20වන සියවසේ අවසාන තෘතීයේ සක්‍රීය පරපුර (කැල්වර්ට් වොට්කින්ස්, ජෝකෙම් ශින්ඩ්ලර්, සහ හෙල්මුට් රික්ස් වැන්නවුන්) නිසා පද විචාරය හා 1927 දී හිත්තීය ḫ ගතකුරේ පැවැත්ම පෙන්වා දුන් කුරිලොවිච්ස්ගේ 1956 "ඉන්දු යුරෝපා වාචකනිශ්චවාදය" (Apophony in Indo-European) නම් වූ පොතේ ස්වර අනම්‍යය පිලිබඳ අවදි කිරීම ගැන මනාවබෝධයක් ඇති විය.
කුර්ලොවිච්ස්ගේ සොයාගැනීම ෆර්ඩිනන්ඩ් ඩි සෞස්සුරේගේ 1879 දී coefficients sonantiques හි පැවැත්ම පිලිබඳ ඉදිරිපත් කිරීමට හා ඩි සෞස්සුරේ ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන්ගේ ප්‍රාණාක්ෂරවල ආයාමයේ වෙනස ගණනය කිරීමට ප්‍රතිනිර්මාණය කළ ධාතූන් සනාත කිරීමට ද උපකාරී වේ. මෙය ඉන්දු යුරෝපා වාග්විද්‍යාවේ ප්රධාන පියවරක් හා ඩි සෞස්සුරේගේ න්‍යාය සනාත කිරීමට උපකාරී වූ ස්වරාල න්‍යායට මඟ පෑදීය.
වර්ගීකරණය
ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලයේ විවිධ ඛාණ්ඩවල ශාඛා දහයක් තිබේ. ඒවා පහත අකාරාදී පිළිවෙලට පෙළගස්වා ඇත:
ආර්මේනියානු භාෂා : ක්රි.ව. 5වන සියවසේ සිට තිබූ බවට සාක්ෂි හමු වන භාෂා ඛාණ්ඩයකි.
ඇනටෝලියානු භාෂා : පසුකාලීන පුරාතන යුගයේ දී ව්‍යවහාරය නැති වී ගිය, සුළු ආසියාවේ භාවිත වූ, ලුවියානු/හිත්තීය භාෂාවලින් ලියවුනු ක්රි.පූ. 19වන හා 20වන සියවස්වල සෙමිටික් පුරාණ ඇසිරියානු ලේඛනවල හා ක්රි.පූ. 1650 දී පමණ ලියවුනු හිත්තීය ලේඛනවල ඇති තනි වූ පදවලින් සාක්ෂි හමු වන භාෂා ඛාණ්ඩයකි.
ඇල්බේනියානු භාෂා : ක්රි.ව. 13වන සියවසේ සිට පවතී බවට සාක්ෂි හමු වන භාෂා ඛාණ්ඩයකි. මූලික ඇල්බේනියානු පුරාණ පැලියෝ-බෝල්කනික භාෂාවෙන් විකාශනය වූ භාෂාවකි (සාම්ප්‍රදායිකව ඉලිරියානු භාෂාවෙන් ලෙස සිතා ඇත). කෙසේ වෙතත් මෙය තහවුරු කිරීමට හමු වී ඇති සාක්ෂි ප්‍රමාණවත් නොවේ.
ඉතාලීය භාෂා (මූලික ඉතාලීය භාෂාවෙන් විකාශනය වී ඇත): ක්රි.පූ. 7වන සියවසේ පටන් තිබූ බවට සාක්ෂි ඇති භාෂා ඛාන්ඩයකි. එයට ඔස්කෝ-අම්බ්රියානු, ෆැලිසියානු භාෂා, මෙන්ම ලතින් හා ඉන් විකාශනය වූ භාෂා ද (රෝමානුක භාෂා) ඇතුලත් වේ.
ඉන්දු-ඉරානීය භාෂා : ක්රි.පූ. 1400 පමණ සිට තිබූ බවට සාක්ෂි හමු වේ. මූලික ඉන්දු ඉරානීය භාෂාවෙන් විකාශනය වූ ඛාන්ඩයකි (ක්රි.පූ. 3වන සහශ්‍රයේ අග භාගයේ දී පමණ භාවිත වී ඇත)
ඉන්දු-ආර්ය භාෂා (දාර්දික භාෂා ද ඇතුලත් ව) : ක්රි. පූ. 1400 පමණ සිට තිබූ බවට සාක්ෂි සුළු ආසියාවේ හිත්තීය ලේඛනවල තිබී හමු වූ ඉන්දු ආර්ය වචනවල ඛණ්ඩවලින් හමු වේ. ක්රි.පූ. 3වන සියවසේ සිට පමණ ශිලා ලේඛනවල ප්‍රාකෘත භාෂාවෙන් ලියූ ලේඛන හමු වේ (අශෝක අධිරාජයාගේ ආඥා). ඍග්වේදයේ ක්රි.පූ. 2වන සහශ්‍රයේ මැද භාගයේ පටන් වේදීය සංස්කෘත බසින් තිබූ නොඉඳුල් සටහන් මුඛ පරම්පරාවෙන් පවත්වාගෙන විත් ඇත. මෙම ඛාණ්ඩයට උතුරු ඉන්දියාවේ, පකිස්තානයේ, බංගලාදේශයේ, නූතන භාෂා විශාල ප්රමාණයක් ඇතුලත් වේ. ඒ අතර හින්දුස්තානි (හින්දි-උර්දු), බෙංගාලි, අසාම්, පන්ජාබ්, කාශ්මීර, ගුජරාට්, මරාති, ඔඩියා, නේපාල භාෂා මෙන්ම ශ්රී ලංකාවේ සිංහල භාෂාව ද අයත් වේ.
ඉරානීය භාෂා : ක්රි.පූ. 1000 සිට පමණ අවෙස්තාන භාෂාව ලෙස තිබූ බවට සාක්ශී හමු වී ඇත. ක්රි.පූ. 520 පමණ පුරාණ පර්සියානු බසින් ලියවුනු ශිලා ලේඛන හමු වී ඇත (බෙහිස්තුන් සෙල්ලිපිය). මෙයට පර්සියානු, ඔසෙටියානු, හා කුර්දි භාෂාව අයත් වේ.
නූරිස්තාන භාෂා
කෙල්ටික භාෂා (මූලික කෙල්ටික භාෂාවෙන් විකාශනය වී ඇත) : ක්රි.පූ. 6වන සියවසේ පටන් තිබුණු බවට සාක්ෂි හමු වේ. ලේපොන්ටීක ශිලා ලිපි ක්රි.පූ. 6වන සියවසේ දී ලියා ඇති අතර කෙල්ටිබේරියානු ශිලා ලිපි ක්රි.පූ. 2වන සියවසේ ද, ප්‍රාථමික අයර්ලන්ත ඕගම් ශිලා ලිපි ක්රි.ව. 5වන හෝ 6වන සියවසේ ද, පුරාණ වේල්ස බසින් ලියූ ශිලා ලිපි අතර පැරණිම ඒවා ක්රි.ව. 7වන සියවසේ ද ලියා ඇත. නූතන කෙල්ටික භාෂාවන්ට වේල්ස, කෝර්නිෂ්, බ්‍රේටෝන්, ස්කොට්ලන්ත ගේල්, අයර්ලන්ත ගේල්, මැන්ක්ස් භාෂා අයත් වේ.
ජර්මානුක භාෂා (මූලික ජර්මානු භාෂාවෙන් විකාශනය වී ඇත) : පැරණිම සාක්ෂි ක්රි.ව. 2වන සියවසේ රූනික් ශිලා ලිපිවලින් හමු වන අතර, පැරණිම පැහැදිලි ලේඛන ක්රි.ව. 4වන සියවසේ ගොතික් ලේඛනවලින් හමු වේ. පුරාණ ඉංග්‍රීසි අත්පිටපත් ක්රි.ව. 8වන සියවසෙන් හමු වේ. මෙයට ඉංග්‍රීසි, ෆ්‍රිසියානු, ජර්මානු, ලන්දේසි, ඩෙන්මාර්ක, ස්වීඩන්, නොර්වේ, අප්‍රිකානු, යිඩිෂ්, පහල ජර්මානු, අයිස්ලන්ත, සහ ෆාරෝ යන භාෂා අයත් වේ.
ටොකරියානු භාෂා : මෙය දකුණු සයිබීරියාවේ අෆනසේවෝ සංස්කෘතිය හා සම්බන්ද යැයි මත පළ වී ඇත. මෙය උපභාෂා දෙකක් ලෙස ඇති අතර (ටර්ෆආනියානු හා කුචීයානු, හෝ ටොකරියානු (අ) සහ (ආ) ), ක්රි.ව. 6වන සියවසේ සිට 9වන සියවස දක්වා තිබූ බවට සාක්ෂි හමු වේ. පුරාණ තුර්කික උයිගූර් ඛානීය අධිරාජ්‍ය විසින් නොසලකා හැරීමත් සමඟ ක්රි.ව. 10වන සියවස වන විට මළ භාෂාවක් බවට පත් විය.
බෝල්ටික්-ස්ලැවික් භාෂා : බොහෝ ඉන්දු-යුරෝපාඥයින් මෙම භාෂා ඛාණ්ඩ දෙක එක් භාෂාවකින් විකාශනය වූ බව විශ්වාස කළ ද, සුළුතරයක් මෙම භාෂා ඛාණ්ඩ දෙක අතර තිබූ දිගුකාලීන සමීප සබඳතාවය නිසා භාෂා ඛාණ්ඩ දෙකේම සමානකම් දක්නට ලැබෙන බව විශ්වාස කරති.
ස්ලැවික් භාෂා (මූලික ස්ලැවික් භාෂාවෙන් විකාශනය වී ඇත) : මෙය ක්රි.ව. 9වන සියවසේ සිට (බොහෝවිට ඊට පෙර වීමට හැකි යි) තිබුණු බවට පැරණිම සාක්ෂි හමු වන්නේ 'පුරාණ දේවස්ථාන ස්ලැවෝනික' ලේඛනවලිනි. මෙයට බල්ගේරියානු, රුසියානු, පෝලන්ත, චෙක්, ස්ලෝවැක්, මොන්ටෙනේග්‍රීන, මැසිඩෝනියානු, බොස්නියානු, ක්‍රෝඒෂියානු, සර්බියානු, ස්ලෝවිනියානු, යුක්රේනියානු, බෙලාරුසියානු, හා රුසින් අයත් වේ.
බෝල්ටික් භාෂා : ක්රි.ව. 14වන සියවසේ සිට තිබූ බවට සාක්ෂි හමු වේ. පළමුව මෑතකාලීන භාෂා ලෙස සාක්ෂි හමු වූ භාෂාවල අසාමාන්‍ය ලෙස මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවට (PIE) ආරෝපණය කළ බොහෝ පුරාතන ලක්ෂණ දක්නට ලැබේ. දැනට ජීවමාන භාෂා ලෙස ලිතුවේනියානු හා ලැට්වියානු දැක්විය හැක.
ඉහත දක්වා තිබූ ඛාණ්ඩ දහයට අමතරව, මළ හා ඉතා අඩුවෙන් දැනුවත් භාෂා හා භාෂා ඛාණ්ඩ තිබී ඇත:
ඉලිරියානු : බොහෝ විට අල්බේනියානු හෝ මෙසපියානු හෝ දෙකටම හෝ සම්බන්ද ය.
ත්‍රැසියානු : බොහෝවිට දැසියානු මීට අයත් ය.
දැසියානු : බොහෝවිට ත්‍රැසියානුවලට ඉතා සමීප ය.
පයෝනියානු : මැසිඩෝනියාවෙන් උතුරට වන්නට භාවිතා කළ මළ භාෂාවකි.
පිරිජියානු : අතීත පිරිජියානුවන්ගේ භාෂාව.
පුරාන මැසිඩෝනියානු : ග්රීක බසට සම්බන්ද බවට මත පළ වී ඇත.
මෙසපියානු : නිශ්චිත ලෙස කියවා තේරුම් ගෙන නැත.
ලිගුරියානු : බොහෝවිට කෙල්ටික් බසට සමීප හෝ එහිම කොටස වීමට හැක.
ලිබර්නියානු : අනෙක් භාෂා හා සම්බන්දය පැහැදිලි නැත. වෙනේටික, ඉලිරියානු හා ඉන්දු-හිත්තීය භාෂාවන්ගේ ලක්ෂණ දැකිය හැක. පූර්ව ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන්ගේ ලක්ෂණවල සැලකිය යුතු සංක්‍රමණයක් ඇත.
ලුසිතානියානු : බොහෝවිට කෙල්ටික්, ලිගුරියානු, හෝ ඉතාලීය භාෂා හා සම්බන්ද ය (හෝ ඒවායේ කොටසක් ය).
වෙනේටික : ලතින් හා ඉතාලීය භාෂා සමඟ සමානතා තිබුන ද, අනෙකුත් ඉන්දු යුරෝපා භාෂා, විශේෂයෙන් ම ජර්මානුක හා කෙල්ටික් භාෂා සමඟ ද සමානකම් ඇත.
සිමෙරියානු : බොහෝවිට ඉරානික, ත්‍රැසියානුක, හෝ කෙල්ටික භාෂාවකි.
සිසේලියානු : සිසිලියේ ආදිවාසී ගෝත්‍ර තුනෙන් එකක් (ග්‍රීකවරුන්ට හා පූනික්වරුන්ට පෙර) වූ සිසේල්වරු (ග්‍රීක් බසින්: සිකෙලෝයි, ලතින් බසින්: සිකුලි) කතාකළ භාෂාව යි. ලතින් හෝ මූලික ඉලිරියානු (පූර්ව ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවක්) සමඟ මුල්කාලීන සම්බන්දතාවයක් ඇති බවට මත පළ වී ඇත.
කාන්ඩකරණය
භාෂාවන්ගේ ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලය තුල සාමාජිකත්වය පදනම් වන්නේ ඒවා අතර ඇති වාංශික සබඳතා, හෙවත් ඒ සියල්ලම එක් භාෂාවකින්, එනම් මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවෙන් විකාශනය වූයේ ද යන්න මත යි. ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලයේ විවිධ ශාඛා කුලවල, ඛාණ්ඩවල, හා උපඛාණ්ඩවල සාමාජිකත්වය පදනම් වන්නේ ද එවැනි වංශික සබඳතා මත වුව ද, මෙහි අර්ථකථනය කිරීමේ දී එම භාෂා අතර පොදු නව්‍යතා, හා එක් පොදු පූර්වජ භාෂාවකින් විකාශනය වූ ඒවා වීමත් සාධක ලෙස සලකා බැලේ. උදාහරණයක් වශයෙන්: ජර්මානුක භාෂා ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලයේ ශාඛාවක් ලෙස සලකන්නේ එහි ව්‍යුහය, ශබ්දවිද්‍යාත්මක අංගවලින් බොහොමයක් ඒ සියල්ලටම අදාළ රීතින් ලෙස දැක්විය හැකි වීම නිසා ය. ඒවායේ පොදු ලක්ෂණවලින් බොහොමයක් සියලු ජර්මානුක භාෂාවන්ගේ ප්‍රභවය වූ ජර්මානුක භාෂාවේ ඇති වූවා යැයි අනුමාන කළ හැකි නව්‍යතා යි.
ගස ආකෘතිය හා තරංග ආකෘතිය
"ගස ආකෘතිය" ප්‍රජාවන් ඔවුන්ගේ භාෂාවන් විකාශනය වීමට පටන් ගත්තායින් පසු ඔවුන් සබඳතා පවත්වා නැති අවස්ථාවන්වල දී එම භාෂා කුලයේ වාංශික ඉතිහාසය පෙන්වීමට සුදුසු ආකෘතියකි. මෙහි දී නව්‍යතාවන්ගෙන් අර්ථකථනය වූ උපඛාණ්ඩ ගොනුවක් ලෙස දැක්වේ. මෙම ආකෘතිය භාෂාවන් විකාශනය වීම ඇරඹුනායින් පසු සබඳතා පවත්වා ඇති අවස්ථාවන්වල දී යොදාගැනීම අනුචිත ය. මන්දයත්, එවිට උපඛාණ්ඩ ගොනු අතිච්ඡාදනය වීමට හැකියාවක් ඇත. එවැනි අවස්තාවන්වලට වැඩ සුදුසු වන්නේ "තරංග ආකෘතිය" යි. අද වනතුරු ඉන්දු යුරෝපා වර්ගීකරණයට ගස ආකෘතිය මඟින් කළ ප්‍රවේශයන් සියලු දේ සලකා බැලීමේ දී මෙම ආකෘතිය ඉන්දු යුරෝපීය භාෂාවලට වලංගු බව උපකල්පනය කළ හැකි යි. කෙසේ වෙතත්, තරංග ආකෘතීමය ප්‍රවේශයන්ට ද දිගු සම්ප්‍රදායක් ඇත.
වාංශික වෙනස්කම් හැරුණු විට, ඉන්දු යුරෝපීය භාෂාවන්ගේ බොහෝ පූර්ව වෙනස්කම් භාෂා ඇසුර නිසා වූවා යැයි කිව හැකි ය. උදාහරණයක් ලෙස ගතහොත්: ඉතාලීය භාෂාවන් (ලතින්, ඔස්කානු, අම්බ්රියානු) අතර ඇති පොදු ලක්ෂණ ප්‍රාදේශීය ලක්ෂණ වීමේ හැකියාවක් ද ඇති බව තහවුරු වී ඇත. බොහෝවිට නිසැකයෙන් ම බටහිර ජර්මානුක භාෂාවන්ගේ ඇති දීර්ඝ ස්වර පද්ධතීන්ගේ බොහෝ දුරට සමාන වෙනස්කම් මූල භාෂාමය නව්‍යතාවයක වියහැකියි යන මතයන්වල දින බොහෝදුරට ඉක්මවයි (සහ පහසුවෙන් "ප්‍රාදේශීය" ලෙස සැලකිය නොහැකි අතර සමහරවිට ඒ ඉංග්‍රීසි හා මහද්වීපික බටහිර ජර්මානු භාෂා වාග්විද්‍යාත්මකව ප්‍රදේශයක් ලෙස නොසැලකීම නිසාත් විය හැකි යි). ඒ හා සමාන ලෙසින් ම, ජර්මානුක හා බෝල්ටික්-ස්ලැවික් භාෂාවල ද බොහෝවිට එක් පොදු මූල භාෂාවකට වඩා ප්‍රාදේශීය ලක්ෂණ ලෙස දැකිය හැකි සමාන නව්‍යතා දක්නට ඇති අතර ඒ කෙසේ ද යත්: ඉන්දු යුරෝපා භාෂා අතර මෙම ඛාණ්ඩ දෙකට පොදු වන, තරංග ආකෘතියට එකඟ වන, මූලික ඉන්දු යුරෝපා අක්ෂර සම්බන්ද *ṛ,* ḷ, *ṃ, *ṇ, යන අනුනාදවලට පෙර ඉහල සවරයක ඒකාකාරී ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීම වැනි ඒවා යි. බෝල්කන් භාෂා වෙනත් ඉතා වෙනස් ශාඛා හා සමඟ ද ප්‍රාදේශීය එකතුවීම් පවත්වයි.
රින්ජ්-වෝර්නව් භාෂා පරිණාමයේ ආකෘතියට දිගුවක් එක් කිරීමෙන් අතීත ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන් වෙනස් පරම්පරාවන් අතර සබඳතා පවත්වා ඇති බව තහවුරු වන නමුත්, ජර්මානුක භාෂා උපකුලය එහි පරිනාමයේ මුල් අවස්ථාවන්වල දී තම මුල් භාෂාවෙන් පමණක් වෙනුවට අසල්වැසි භාෂා ඛාණ්ඩවලින් ද සමහර ලක්ෂණ ලබා ගත් නිසා එය පමණක් අඩු ගස් ආකෘතියක් පෙන්වී ය. විශේෂයෙන් බටහිර ජර්මානුක භාෂාවන්වල ඇතුලාන්ත නානාවිධත්වය අත්‍යන්තයෙන් ගසක ආකෘතිය මෙන් නොවන බව පෙන්වා දී ඇත.
උපඛාණ්ඩ සඳහා ප්‍රස්තූත වර්ගීකරණ
ඉතාලීය-කෙල්ටික, ග්රීක-ආර්මේනියානු, ග්රීක-ආර්ය හෝ ග්රීක-ආර්මේනියානු-ආර්ය, බෝල්ටික-ස්ලැවික-ජර්මානු වැනි උසස් උපඛාණ්ඩවල පැවැත්ම පිළිගෙන ඇත. කෙසේ වෙතත් සාම්ප්‍රදායිකව පිළිගැනුණු ශාඛා දහය මෙන් නොව, මේ සියල්ල අඩු හෝ වැඩි වශයෙන් මතභේදවලට තුඩු දෙයි.
කලක දී ඉතාලීය-කෙල්ටික උපඛාණ්ඩය මතභේඅදයකින් තොරව පිළිගනු ලැබී ය. ඇන්ටෝනි මෙයිලෙට් මෙය බොල්ටික-ස්ලැවික ඛාණ්ඩයටත් වඩා පිළිගත හැකි යැයි සැලකුවේය. එසේ සැලකීමට ප්රධාන හේතූන් වූයේ වචන අගට එහි ලිංගය හැඟවීමට -ī උපසර්ගය එක් කිරීම, වචන අගට අතිශයාර්ථවාචකය හැඟවීමට -m̥mo උපසර්ගය එක් කිරීම, එකම වචනයේ /p/ වෙනත් /kʷ/ ශබ්දයකට පෙර /kʷ/ ලෙස වෙනස් වීම ('පහ' යන නාම පදයට penkʷe > *kʷenkʷe > ලතින් බසින් quīnque, පුරාණ අයර්ලන්ත භාෂාවෙන් cóic ලෙස), සහ අසම්භාව්‍ය ක්‍රියාවට -ā- පදාණුව යෙදීම, යන ඒවා යි. මේවා කැල්වර්ට් වොට්කින්ස් විසින් දිගින් දිගටම අභියෝගයට ලක් වූ අතර මයිකල් වයිස් මෙම උපඛාණ්ඩයට සහාය දක්වා ඇත.
ග්රීක හා ආර්මේනියානු භාෂා අතර සම්බන්දතාවය සඳහා වචන මුල දී දෙවන ස්වරය a ශබ්දයට ඒකාකාරී ලෙස වෙනස් වීම, හා "කාන්තාව" හා "බැටළුවා" යන වචනවල ඇති සමානතාවය ද සලකා බලා ඇත. ග්රීක හා ඉන්දු-ඉරානීය භාෂාවල බොහෝවිට ක්‍රියාපදවල විචාරයෙහි හා නාමපද නිරුක්තියෙහි නව්‍යතාවල සමානතා ඇත. පිරිජියානු ග්රීක භාෂා අතර ද ආර්මේනියානු හා ත්‍රැසියානු භාෂා අතර ද සම්බන්දතා පිලිබඳ මත පල වී ඇත. සමහර භූත කාල ක්‍රියාවන් (කාලයක් නැති ක්‍රියාවන්) අගට -s යන පරිසමාප්ත කර්තෘකාරක කෘදන්තය එක් කිරීම මෙම ඛාණ්ඩය ඇනටෝලියානු හා ටෝකරියානු ඛාණ්ඩවලට ළං කරයි. බොල්ටික-ස්ලැවික භාෂා හා පොදු ලක්ෂණ [විශේෂයෙන් ම වර්තමාන හා අතීත කාල (ප්‍රෙටෙරිට්) වචනවල දී] පසුකාලීන සබඳතා නිසා විය හැකියි.
ඉන්දු-හිත්තීය කල්පිතයට අනුව ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලයේ ප්රධාන ශාඛා දෙකකි: එක් ශාඛාවක් ඇනටෝලියානු හා අනෙක් ශාඛාව අනෙක් සියලුම ඉන්දු යුරෝපා භාෂා ඇතුලත් ශාඛාවක් ලෙස යි. ඇනටෝලියානු අනෙක් භාෂාවලින් වෙන්කරන සාධක (ආඛ්‍යාතයන්ගේ ලිංගයන් වැනි) බොහෝ කාලයක් තිස්සේ හුදකලා ව පැවතීම නිසා ඇති වූ නව්‍යතා හෝ පුරාණ නෂ්ඨාවශේෂ නිසා වෙනම ම පරිවර්තනය වූ ඒවා යි. ඉන්දු-හිත්තීය කල්පිතයට සහයෝගය දක්වමින් ඉදිරිපත් වූ කරුණු නම්: ඇනටෝලියාවේ ඉන්දු යුරෝපීය කෘෂිකාර්මික ශබ්දමාලාව (අසර්වත්‍ර යි) හා ස්වරයන්ගේ සංරක්ෂණය යි. කෙසේ වෙතත්, සාමාන්‍යයෙන් මෙම කල්පිතය ඇනටෝලියානු සාධකවලට වැඩි නැඹුරුවක් ඇති බව පිළිගැනීම යි. තවත් එක් මතයකට අනුව ඇනටෝලියානු උපඛාණ්ඩය සංසන්දනාත්මකව බලන කල පසුකාලීන ව, එනම් ඉන්දු ඉරානීය උපඛාණ්ඩය වෙන් වූ කාලයේ ම, ග්රීක හෝ ආර්මේනියානු හෝ ඛාණ්ඩ වෙන් වූ කාලයෙන් පසු ව මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවෙන් වෙන් වී ඇත. වෙන මතයකට අනුව, විශේෂයෙන් ම ඉන්දු යුරෝපා අධ්‍යනයේ ප්‍රංශ සම්ප්‍රදායට අනුව, එක් විශේෂ භාෂාමය සම්බන්දතාවයක් නොපෙන්වා සාමාන්‍යයෙන් සාතේමය නොවන භාෂා (ඇනටෝලියානු ද ඇතුලත් ව) අතර ඇති වර්තමාන සමානතා සමහරවිට ඒවා භාවිතා වන ප්‍රදේශවල ඇති පර්යන්තභාවය සහ පූර්ව විකාශන ආරම්භය නිසා විය හැකි යැයි පෙන්වා දෙයි. හාන්ස් ජේ. හෝම් වාග්මාලාමය ගණනය කිරීම් මත පදනම් වූ සාමාන්‍ය සම්ප්‍රදායික මත ප්‍රතිනිර්මාණය කරමින්, ඉන්දු හිත්තීය කල්පිතය ඛණ්ඩනය කරමින් දළ සටහනක් හඳුන්වා දුන්නේ ය.
සාතේමය හා සෙන්තමය භාෂා
ඉන්දු යුරෝපීය භාෂා සාතේමය හා සෙන්තමය ලෙස බෙදීම 1890 දී පීටර් වොන් බ්‍රැඩ්ක් විසින් හඳුන්වා දුන්න ද, පළමුව ඒ හා සමාන බෙදීමක් හඳුන්වා දුන්නේ කාල් බෘග්මාන් විසින් 1886 දී ය. බෝ
ල්ටික-ස්ලැවික, ඉන්දු ඉරානීය, (බොහෝ ආකාරවලින් බැලූ කල) ඇල්බේනියානු හා ආර්මේනියානු උපඛාණ්ඩ වැනි ශාඛා ඇතුලත් සාතේමය භාෂාවල ප්‍රතිනිර්මාණය කළ මූලික ඉන්දු යුරෝපා කණ්ඨතාලුජ අක්ෂර පැහැදිලි ව හා ඌෂ්ම ව පැවති අතර කණ්ඨෝෂ්ඨජ අක්ෂර "තනි කණ්ඨජ" අක්ෂර සමඟ මිශ්‍ර ව පැවතී ය. සෙන්තමය භාෂාවල කණ්ඨතාලුජ අක්ෂර කණ්ඨජ අක්ෂර සමඟ මිශ්‍ර ව තිබූ අතර කණ්ඨෝෂ්ඨජ පැහැදිලි ව පැවතී ය. මෙම වෛකල්පික විකාශන 'සියය' යන පදය අවෙස්තාන භාෂාවෙන් (සාටෙම්) සහ ලතින් භාෂාවෙන් (සෙන්ටම්) කීමේ දී පළමු කණ්ඨතාලුජ අක්ෂරය පූර්වයේ දී ඌෂ්ම [ස්] අක්ෂරයකට විකාශනය වුව ද, පසුව සාමාන්‍ය කණ්ඨජ [ක්] අක්ෂරයකට පත් වීම යන්නෙන් උදාහරණිත ය.
වාංශික වෙන්වීමකට වඩා සෙන්තම-සාතේමය බෙදීම පොදුවේ ගත කල ප්‍රාදේශීය ව පූර්ව ඉන්දු යුරෝපා උපභාෂා ශාඛාවන්ගේ පැතිරුණු නව්‍ය වෙනස්කම් නිසා සිදු වූවක් ලෙස සලකන අතර සෙන්තම-සාතේමය භාෂා වහරන ප්රදේශ පැරණි ඉන්දු යුරෝපා ශාඛාවන්ගේ ලක්ෂණ අතර වෙනස්කම් පෙන්වන ව්‍යාකරණ ප්රදේශ කිහිපයක් හා අන්තර්ඡේදනය වෙයි. සමහරවිට සෙන්තමය භාෂා පූර්ව ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවේ ප්‍රකෘති තත්වය පෙන්වනවාත්, පූර්ව ඉන්දු යුරෝපා පර්යන්ත ප්‍රදේශවල උපභාෂාවල අඛණ්ඩතාවයට හැර අනෙක් සියල්ලටම බල පාන ලෙස සාතේමය ශාඛාවලට පමණක් නව්‍යතා සමූහයක් පොදුවේ තිබුනාත් විය හැකි යි. පසුකාලීනව බටහිර ඉන්දු යුරෝපා අර්ධගෝලයට ආකර්ෂණය වීමට පෙර බෝල්ටික්වරුන්ගේ හා ස්ලැවික්වරුන්ගේ ආදිතමයන් සාතෙමීකරණය වූ බවට කොර්ට්ලන්ඩ්ට් විසින් මතයක් පළ කර ඇත.
ප්‍රස්තූත මහාකුල
සමහර වාග්විද්‍යාඥයින් ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කුලය කල්පිත මහාකුල කිහිපයකගෙන් එකක කොටසක් බවට මත මත පළ කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, මෙම කල්පිතයන් තවමත් බොහෝ වාග්විද්යාඥයන්ගේ පිළිගැනීමකින් තොර ව විවාදයට භාජනය වෙමින් පවතී. එසේ ප්‍රස්තූත කුඩා මහාකුලවලට පහත ඒවා අයත් වේ:
පොන්ටික : ජෝන් කොලරුසෝ විසින් ඉදිරිපත් කළ, ඉන්දු යුරෝපා කුලය වයඹදිග කොකේසියානු කුලය සමඟ එක් කළ මහාකුලයකි.
ඉන්දු යුරලීක : ඉන්දු යුරෝපා කුලය යුරලීක කුලය හා එක් කළ මහාකුලයකි.
වෙනත් ප්‍රස්තූත ඉන්දු යුරෝපා කුලය ඇතුලත් විශාල මහාකුල:
යුරාසිතික : ජෝශප් ග්‍රීන්බර්ග් විසින් ඉදිරිපත් කළ කල්පිතයකි.
නොස්ත්‍රාතික : සියලුම යුරාසිතික භාෂා, කාර්ට්වෙලියානු, උරලීක, හා ද්‍රවිඩ (හෝ එලමිතීය-ද්‍රවිඩ මහකුලය ද ඇතුලත්ව), අල්තායීක, හා අප්‍රිකාසියානුක භාෂා කුල ද ඇතුලත් වූ මහා කුලයකි.
එවැනි වර්ගීකරණයන්ට තිබෙන විරෝධතා ඒවායේ ඓතිහාසික පැවැත්ම හෝ නොපැවැත්ම පිලිබඳ කිසිඳු සිද්ධාන්තමය කාරණයක් මත පදනම් නොවේ. එවන් මහාකුල පැවතියා යැයි සිතීම සම්පූර්ණයෙන් ම සාධාරණ ය. මෙම කුල අතර සබඳතා හඳුනාගැනීමේ ඇති ප්රධානතම අපහසුතා නම් අවස්තාමය සාදෘශ්‍යය ඉක්මවා ගිය හැකි ප්රබල සාක්ෂි හමු නොවීම හෝ එය භාෂා අතර තත්සම ලෙස වචන හුවමාරු වීමෙන් සිදු වූවා යැයි කියන තරම් පහසුවෙන් එය විස්තර කළ නොහැකි වීම යි. ඓතිහාසික වාග්මාලවන්ගේ සංඥාවට ශබ්දය අනුපාතය කාලය සමඟ ක්‍රමක්‍රමයෙන් ක්ෂය වීම නිසා විශාල සෑහෙන කාල පරාසයක් ගත වීමෙන් පසු එය අයෙකුට සංඥාව ශබ්දයෙන් වෙන් කර හඳුනාගැනීමට හැකි වන තරමට සැක සහිත වෙයි.
පරිණාමය
මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාව
ප්‍රස්තූත මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාව (PIE) යනු ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන්ගේ කල්පිත පූර්වජය හෙවත් මූලික ඉන්දු යුරෝපීයන්ගේ භාෂාව යි. 1960 දශකයේ තිබූ ඇනටෝලියානු පිලිබඳ දැනුම මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවට එහි තිබූ සබඳතාවය හෙළි කිරීමට ප්‍රමාණවත් විය. මෙම ක්‍රමය යොදාගෙන පූර්ව මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාව නම් වූ පූර්ව අවස්තාවක අභ්‍යන්තර ප්‍රතිනිර්මාණය යෝජනා වී ඇත.
PIE වචන අතර ව්‍යාකරණමය සම්බන්දතා නතිවර්තන පදාණු (සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රත්‍යයන්) මඟින් සංඥා කෙරුණු නතිවර්තිත භාෂාවක් විය. PIE හි මූලයන් වාග්මාලාමය අර්ථයක් තිබූ පදාණු විය. උපසර්ග එකතු කිරීමෙන් මේවා ශබ්ද ප්‍රකෘති වන අතර ප්‍රත්‍යයන් එක් කිරීමෙන් මේවා ව්‍යාකරණමය වශයෙන් නතිවර්තිත වචන (නාමපද හෝ ක්‍රියාපද) කල්පිත PIE ක්‍රියාපද සංකීර්ණ මෙන්ම නාමපද මෙන් ස්වර අනම්‍යයක් පෙන්වයි.
විවිධාංගීකරණය
මුල් භාෂාවේ තහවුරු වූ දුහිතෘ භාෂාවන්ගේ ශාඛාවන්ට විවිධාංගීකරණය වූ ආකාරය ඉතිහාසමය වශයෙන් තහවුරු වී නැත. විවිධ දුහිතෘ භාෂාවන්ට පරිණාමය වූ කාල පරාසය, අනෙක් අතින් බලන කල ඉන්දු යුරෝපා ජනයාගේ නිජබිම පිලිබඳ ප්‍රශ්නය නොසලකා ම බොහෝවිට විවාදයට ලක් නොවෙයි.
පරිණාමීය ජෛව විද්‍යාවෙන් ගත් ගණිතමය විග්‍රහයකින් දොන් රින්ජ් හා ටැන්ඩි වොර්නව් ඉන්දු යුරෝපා ශාඛාවන්ගේ පරිණාමය පහත පරිදි යැයි ඉදිරිපත් කළහ:
පූර්ව ඇනටෝලියානු (ක්රි.පූ. 3500ට පෙර)
පූර්ව ටොකරියානු
පූර්ව ඉතාලීය සහ පූර්ව කෙල්ටික (ක්රි.පූ. 2500ට පෙර)
පූර්ව ආර්මේනියානු සහ පූව ග්රීක (ක්රි.පූ. 2500ට පසු)
මූලික ඉන්දු ඉරානීය (ක්රි.පූ. 2000)
පූර්ව ජර්මානුක හා පූර්ව බෝල්ටික-ස්ලැවික
මූලික ජර්මානුක (ක්රි.පූ. 500)
ඩේවිඩ් ඇන්තනි පහත පිළිවෙල ඉදිරිපත් කළේය:
පූර්ව ඇනටෝලියානු (ක්රි.පූ. 4200)
පූර්ව ටොකරියානු (ක්රි.පූ. 3700)
පූර්ව ජර්මානුක (ක්රි.පූ. 3300)
පූර්ව ඉතාලීය හා පූර්ව කෙල්ටික (ක්රි.පූ. 3000)
පූර්ව ආර්මේනියානු (ක්රි.පූ. 2800)
පූර්ව බෝල්ටික-ස්ලැවික (ක්රි.පූ. 2800)
පූර්ව ග්රීක (ක්රි.පූ 2500)
පූර්ව ඉන්දු ඉරානීය (ක්රි.පූ. 2200) : ක්රි.පූ. 1800 දී ඉරානීය හා පුරාණ ඉන්දීය ලෙස වෙන් වෙයි.
ක්රි.පූ. 1500 සිට පහත පිළිවෙලට විවිධාංගීකරණය විය:
ක්රි.පූ. 1500 - ක්රි.පූ. 1000 : නෝර්ඩීය ලෝකඩ යුගය සමඟ පූර්ව මූලික ජර්මානුක භාෂාව වර්ධනය වීම. යකඩ යුගයත් සමඟ පූර්ව මුල් කෙල්ටික අර්න්ෆීල්ඩ් හා හොල්ස්ටට් සංස්කෘතීන් මධ්‍යම යුරෝපයේ මතු වීම. මුල් ඉතාලීය භාෂා කතාකරන්නන්ගේ ඉතාලි අර්ධද්වීපයට ආගමනය. ඍග්වේදය සම්පාදනය වීම. පංජාබයේ වේදීය ශිෂ්ටාචාරය ඇති වීම. මයිසීනියානු ශිෂ්ටාචාරය හරිත අඳුරු යුගයට යාම. හිත්තීයන් නැති වී යාම.
ක්රි.පූ. 100 - ක්රි.පූ.500 : බටහිර හා මධ්‍යම යුරෝපයේ කෙල්ටික භාෂා පැතිරීම. වර්තමාන පෝලන්තයේ සිට යුර කඳුවැටිය දක්වා බෝල්ටික භාෂා භාවිත වීම. පූර්ව ජර්මානුක. හෝමර්ගේ උපත සමඟ සම්භාව්‍ය පුරාතනයේ ආරම්භය. වේදීය ශිෂ්ටාචාර මහාජනපදවලට පෙරලීම. බුදුදහමේ ඇරඹුම. සාරතෘස්තියාන දහමේ ආරම්භය. එලමිතීය හා බැබිලෝනියානු රාජ්‍ය වෙනුවට ආකේමනීය රාජධානියේ ආරම්භය. මූලික ඉතාලීය, ඔස්කෝ අම්බ්රියානු, ලතින් ෆැලිසියානු භාෂා වෙන් වීම. ග්රීක හා පුරාන ඉතාලීය අක්ෂර මාලා බිහි වීම. දකුණු යුරෝපයේ පැලියෝ බෝල්කන් භාෂා භාවිතය.
ක්රි.පූ. 500 - ක්රි.පූ./ක්රි.ව. 1 : සම්භාව්‍ය පුරාතනය: ග්රීක ලතින් භාෂා මධ්‍යධරනියේ පැතිරීම. හෙලනිස්තික යුගයේ දී (ඉන්දු- ග්රීක) මධ්‍යම ආසියාව, හුන්දුකුෂ්, කුෂාන් අධිරාජ්‍ය, මෞර්ය අධිරාජ්‍ය දක්වා පැතිරීම. මූලික ජර්මානුක.
ක්රි.ව 1 - ක්රි.ව 500 : පුරාතනයේ අග: ගුප්ත යුගය : ආර්මේනියානු භාෂා. මූලික ස්ලැවික. රෝම අධිරාජ්‍යයෙන් පසු සංක්‍රමණික යුගය කෙල්ටික භාෂා බ්‍රිටිෂ් අයිල් දූපත්වලට සීමා කිරීම. සොග්ඩියානු, නැගෙනහිර ඉරානීය භාෂාවක්, එම වෙළඳුන් නිසා මධ්‍යම ආසියාතික සේද මාවතේ සම්බන්ධීකරණ භාෂාව බවට පත් වීම.අවසාන ඇනටෝලියානු භාෂා ද නැති වී යයි.
ක්රි.ව. 500 - ක්රි.ව. 1000 : මුල් මධ්‍යතන යුගය. වයිකින් යුගයේ දී ස්කැන්ඩිනේවියාවේ, බ්රිතාන්ය දූපත්වල, අයිස්ලන්තයේ පුරාන නෝර්ස් හා කොයිනේ භාෂා පැතිරීම. තුර්කීය හා ඉස්ලාමීය යටත්විජිතකරණය නිසා සමහර ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන් කතා කළ ප්රදේශ තුර්කීකරණය හා අරාබිකරණය වීම. ඒ හේතුවෙන් ටොකරියානු භාෂා නැති වීම හා උතුරු ඉරානීය භාෂාව (සයිතීය-සමාරිතානු) කුඩා ප්‍රදේශයකට සීමා වීම. මධ්‍යම, නැගෙනහිර හා අග්නිදිග යුරෝපයේ බෝල්කානු ප්‍රදේශවල පැවති රෝමානුක භාෂා (රුමේනියානු හැර) හා ඉතිරිව තිබූ පැලියෝ-බෝල්කානු භාෂා (ඇල්බේනියානු හැර) වෙනුවට ස්ලැවික භාෂා භාවිතය.
ක්රි.ව. 1000 - ක්රි.ව. 1500 : මධ්‍යතන යුගයේ අග භාගය: ඇල්බේනියානු හා බෝල්ටික භාෂා තහවුරු වීම.
ක්රි.ව. 1500 - ක්රි.ව. 2000 : මුල් නව යුගයේ සිට වර්තමානය දක්වා : යටත්විජිතකරණය නිසා ඉන්දු යුරෝපා භාෂා මුළු ලෝකයේ ම පැතිරීම, විශේෂයෙන් ම රෝමානුක භාෂා (උතුරු, මධ්‍යම හා දකුණු ඇමරිකාව, උතුරු හා උප-සහරානු අප්රිකාව, හා බටහිර ආසියාව), බටහිර ජර්මානුක භාෂා (උතුරු ඇමෙරිකාවේ, උප-සහරානු අප්‍රිකාවේ, නැගෙනහිර ආසියාවේ, ඕස්ට්‍රේලියාවේ ඉංග්‍රීසි භාෂාව; සහ ඉතා අඩු වශයෙන් ජර්මානු හා ලන්දේසි) සහ රුසියානු (මධ්‍යම හා උතුරු ආසියාවේ) පැතිරීම.
ප්‍රතිනිර්මාණයේ දී වැදගත් භාෂා
ඉන්දු යුරෝපා හාශාවන්ගේ ඉතිහාසය හා පූර්ව මූලික ඉන්දු ච්යුරෝපා භාෂාවේ ආකෘතිය ප්‍රතිනිර්මාණයේ දී යම් යම් භාෂා වැදගත් වේ. මේවාට සාමාන්‍යයෙන් හොඳින් තහවුරු වූ හා ලේඛනගත වී ඇති පුරාන ඉන්දු යුරෝපා භාෂා ඇතුලත් වූ මුත්, සමහර නූතන භාෂා ඒවා වාග්විද්‍යාත්මක ව සංරක්ෂණය වී ඇති නම් ඒවා ද ඇතුලත් වේ (ලිතුවේනියානු වැනි). නොලියවුණු හෝ වර්තමානය වන විට පවතින පුරාණතම ලිඛිත අත්ප්ටපත්වලට පෙරලීමේ දී වෙනස් වූ බොහෝ ලක්ෂණ (උදා.: ස්වරයේ දිග) ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට උපකාරී වන දැඩි කාව්‍යමය මාත්‍රා සාමන්‍යයෙන් භාවිත වී තිබීම නිසා පුරාණ කවීත්වය විශේෂ වේ.
ඒ අතර පහත භාෂා විශේෂ වේ:
වේදීය සංස්කෘත (ක්රි.පූ. 1500 - 500 පමණ) : මෙහි ප්‍රභව ලේඛන ලේඛනගතවීමට වසර 2,000කට පමණ පෙර සිට වාචික ව රචනා වී මුඛ පරම්පරාවෙන් (ශාඛා පාසල්) මඟින් පැවතගෙන ඒම නිසා අනෙක් ඒවායෙන් මෙය විශේෂ වේ. පුරාණතම ලේඛනයන් සියල්ලම පද්‍යමය යි. පුරාණතම හා විශේෂතම ලේඛනය ඍග් වේදය යි (ක්රි.පූ.1500 දී පමණ).
මයිසීනියානු ග්රීක (ක්රි.පූ. 1450 දී පමණ) සහ පුරාණ ග්රීක (ක්රි.පූ. 750 - 400 පමණ) : මයිසීනියානු ග්රීක පුරාණතම ලේඛනගත වී ඇති ස්වරූපය වුව ද, එහි අගය සීමිත කරුණු, සීමිත විෂයානුබද්ධ කරුණු, හා අතිශය බහුඅර්ථිත ලේඛන පද්ධතිය නිසා අඩු වේ. පුරාණ ග්රීක ඒ අතුරින් වැදගත් ම වන අතර එය හෝමර්ගේ පද්‍ය ද්විත්වයෙන් ඇරඹී ඉතා පුළුල් ලෙස ලේඛනගතව ඇත.
හිත්තීය (ක්රි.පූ 1700 - 1200 පමණ) : මෙය ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන අතර මුලින්ම ලේඛනගත වී ඇති භාෂාව වන අතර, ඇනටෝලියානු භාෂාවන්ගේ අනෙක් භාෂාවන්ට වඩා බොහෝ පෙර වෙන් වීම නිසා අනෙක් ඒවායෙන් බොහෝ වෙනස් වේ. එය අනෙක් භාෂාවන්ගේ නැති, හෝ තිබුණහොත් අසම්පූර්ණ ඉතා පෞරාණික ලක්ෂණ එහි තිබේ. කෙසේ වෙතත් එහි අක්ෂර මාලාවන්ගේ තිබෙන අපැහැදිලිකම් හා සම්බන්ධ, එහි ප්‍රයෝජනයන් යම්තාක් දුරට සඟවන ශබ්දවිද්‍යාත්මක හා ව්‍යාකරණමය වෙනස්කම් රාශියකට ලක් වී ඇති බව ද ඒ අතරම පෙනෙන්නට තිබේ.
අනෙක් ප්‍රාථමික මූලාශ්‍ර:
ලතින් : සම්භාව්‍ය යුගයේ (ක්රි.පූ. 200 - ක්රි.ව. 100 පමණ) පද්‍ය හා ගද්‍ය ලේඛන බොහොමයක් හා සීමිත ක්රි.පූ. 600 දී පමණ ලියවුනු පුරාණ ලේඛන ප්රමාණයක් ද හමු වේ.
ගොතික් (පුරාණතම පුළුල් ව ලේඛනගත ව ඇති ජර්මානුක භාෂාව, ක්රි.ව. 350 පමණ), අනෙක් පුරාණ ජර්මානුක භාෂාවන්ගේ කරුණු ද ඇතුලත් ව: විශේෂයෙන් ම පුරාණ ඉංග්‍රීසි (ක්රි.ව. 800 - 1000 පමණ), පුරාණ උසස් ජර්මානු (ක්රි.ව. 750 - 1000 පමණ) සහ පුරාණ නෝර්ස් (ක්රි.ව. 1100 - 1300 පමණ, ක්රි.ව. 200ට දිව යන සීමිත පුරාණ ලේඛන ද ඇතුලත්).
පුරාණ අවෙස්තානු (ක්රි.පූ. 1700 - 1200 පමණ) සහ නව අවෙස්තානු (ක්රි.පූ. 900 පමණ) : ලේඛන දුලභ වුව ද අතිශය පෞරාණික ස්වාභාවය නිසා වැදගත් වේ.
නූතන ලිතුවේනියානු, සීමිත ලේඛන සංඛ්‍යාවක් ඇති පුරාන ලිතුවේනියානු (ක්රි.ව. 1500 - 1700 පමණ) ද සමඟ.
පුරාණ දේවස්ථාන ස්ලැවොනික (ක්රි.ව. 900 - 1000 පමණ)
අනෙකුත් ද්විතීය මූලාශ්‍ර (සාක්ෂි අඩු වීම නිසා අගය අඩු):
ලුවියානු, ලයිසියානු, ලිඩියානු හා අනෙකුත් ඇනටෝලියානු භාෂා (ක්රි.පූ. 1400 - 400 පමණ)
ඔස්කානු, අම්බ්රියානු, සහ අනෙකුත් පුරාණ ඉතාලීය භාෂා (ක්රි.පූ. 600 - 200 පමණ)
පුරාණ පර්සියානු (ක්රි.පූ. 500 පමණ)
පුරාණ පෘසියානු (ක්රි.ව. 1350 - 1600 පමණ); ලිතුවෙනියානුවලටත් වඩා පුරාණ ය.
අනෙකුත් ද්විතීය භාෂා (පුළුල් ශබ්දවිද්‍යාත්මක වෙනස්කම් හා සංසන්දනාත්මක ව සාක්ෂි අඩු වීම නිසා අගය අඩු වූ):
පුරාණ අයර්ලන්ත (ක්රි.ව. 700 - 850 පමණ)
ටොකරියානු (ක්රි.ව. 500 - 800 පමණ): විශාල ශබ්දවිද්‍යාත්මක මාරු වීම් හා මුල් භාෂාව හා එක් වීම්වලට ලක් වූ අතර බොහෝදුරට සම්පූර්ණයෙන් ම වෙනස් කරන ලද වරනැඟුම් පද්ධතියකින් යුක්ත ය.
සම්භාව්‍ය ආර්මේනියානු (ක්රි.ව. 1100 - 400 පමණ)
ඇල්බේනියානු (ක්රි.ව. 1450 සිට වර්තමානය දක්වා)
ශබ්ද වෙනස්වීම්
මූලික ඉන්දු යුරෝපා භාෂාව (PIE) කැඩුනායින් පසු, එගි දුහිතෘ භාෂාවන්ගේ ශබ්ද රීතීන්ට අනුව එහි ශබ්ද පද්ධතිය ද වෙනස් විය.
PIE සාමාන්‍යයෙන් අඝෝෂ, ඝෝෂ, හා ඝෝෂ මහප්‍රාණ නැවතුම් අතර අසාමාන්‍ය තුන් ආකාර ස්වන වෙනස්කම්, සහ "තාලුජ" ḱ ǵ ǵh, "සරල කණ්ඨජ" k g gh සහ "කණ්ඨෝෂ්ඨජ" kʷ gʷ gʷh අතර කණ්ඨජ ව්‍යංජනවල තුන් ආකාර වෙනස්කම් සහිත නැවතුම් ව්‍යංජන 15ක සංකීර්ණ පද්ධතියකින් ප්‍රතිනිර්මාණය කර ඇත (තාලුජ හා සරල කණ්ඨජ යන පදයන්ගේ නිවරද්‍යතාවය විවාදයට බඳුන් වෙමින් පවතී; මූලික ඉන්දු යුරෝපා ශබ්දවිද්‍යාව කියවන්න). සෑම දුහිතෘ භාෂාවක්ම මෙම ශබ්ද අතර වෙනස්කම් බොහ්විට ප්‍රතිවිරුද්ධ ආකාරයන්ගෙන් අඩු වී ඇත.
උදාහරණයක් ලෙස, ජර්මානුක භාෂාවක් වන ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ ඇති වූ ප්රධාන වෙනස්කම්වලින් සමහරක් පහත දැක් වේ:කිසිඳු දුහිතෘ භාෂා කුලයක් (බොහෝවිට ඇනටෝලියානු හා විශේෂයෙන් ම ලුවියානු) සරල කණ්ඨජ නැවතුම් අනෙක් දෙපෙළින් වෙනස් ව නොපෙන්වන අතර එම පෙළ PIE හි තිබුනේ ද යන්න පිළිබඳව ද යම්තාක් දුරකට මතභේද පවතී. සෙන්තමය හා සාතේමය භාෂා හා අතර ඇති ප්රධානතම වෙනස PIE සරල කණ්ඨජවල ප්‍රතිඵලයට අනුරූපී වේ:
මධ්‍යම සාතේමය භාෂා (ඉන්දු-ඉරානීය, බොල්ටික-ස්ලැවික, අල්බේනියානු, ආර්මේනියානු) "සරල කණ්ඨජ" හා "කණ්ඨෝෂ්ඨජ" යන දෙකම සරල කණ්ඨජ ලෙස ඉදිරි ස්වරයකට පෙර ද්විතීය තාලුජකරණයක් පෙන්වයි (e i ē ī). තාලුජ නැවතුම් තාලුජකරණය වී ඇති අතර බොහ විට ඌෂ්මාක්ෂර මෙන් පෙනේ (සාමාන්‍යයෙන් එසේ වී ද, සෑම අවස්ථාවකදීම ද්විතීය තාලුජකරණයට ලක් වූ නවතුම්වලින් පැහැදිලි වෙනසක් නොපෙනේ).
පර්යන්ත සෙන්තමය භාෂා (ජර්මානුක, ඉතාලීය, කෙල්ටික, ග්රීක, ඇනටෝලියානු, සහ ටොකරියානු) "තාලුජ" හා "සරල කණ්ඨජ" නැවතුම් දෙකම "සරල කණ්ඨජ" ලෙස පෙන්වන අතර කණ්ඨෝෂ්ඨජ වෙනස් නොවී පසු ව සරල ඔෂ්ඨජ හෝ කණ්ඨජ ගාත්‍රාක්ෂර බවට පත් වී යයි.
PIE හි අඝෝෂ, ඝෝෂ, හා ඝෝෂ මහප්‍රාණ නැවතුම් අතර තුන් ආකාර වෙනස්කම වාග්විද්‍යාත්මක දර්ශවාදයේ ඇසින් බලන කල අතිශය අසාමාන්‍ය ලෙස සැලකේ: විශේෂයෙන් ම ඊට ගැලපෙන අඝෝෂ මහප්‍රාණ නැවතුම් මාලාවක් රහිත ඝෝෂ මහප්‍රාණ නැවතුම් තිබීම. එක් දුහිතෘ භාෂා කුලයක්වත් එය නොවෙනස් ව පවත්වාගෙන නොඑන අතර බැලූ බැල්මට අස්ථායී PIE අවස්ථාවට නොයෙක් විසඳුම් ප්රමාණයක් ඒවායේ ඇතුලත් ය.
ඉන්දු ආර්ය භාෂා මෙම මාලා තුන නොවෙනස් ව පවත්වාගෙන එන නමුදු අඝෝෂ මහාප්‍රාණ ලෙස හතරවන මාලාවක් ගොඩනඟාගෙන ඇත.
ඉරානීය භාෂා ද ඉහත අවස්ථාවට මුහුණ දී ඇති අතර පසුව මහප්‍රාණ ඌෂ්මාක්ෂර බවට පත් කරගෙන ඇත.
ග්රීක බසේ ඝෝෂ මහප්‍රාණ අඝෝෂ මහප්‍රාණ බවට හැරවී ඇත.
කෙල්ටික, බෝල්ටික-ස්ලැවික, ඇනටෝලියානු, ඇල්බේනියානු භාෂා ඝෝෂ මහප්‍රාණ සරල ඝෝෂ නැවතුම් බවට හරවා ඇත.
ජර්මානුක හා ආර්මේනියානු මෙම මාලා තුන ක්රම ක්‍රමයෙන් මාරු කර ඇත (උදා: bh b p යන අක්ෂර යෙදී ඇති විට b p f ලෙස මාරු වීම / ජර්මානු බසින් ග්‍රිම්ගේ රීතිය ලෙස හැඳින්වේ).
අනෙකුත් ගාත්‍රාක්ෂරවලට සිදුවන විශේෂ වෙනස්කම්:
සාතේමය භාෂාවන්ගේ රුකී ශබ්ද රීතිය (s ශබ්දය r, u, k, i යන ශබ්දවලට පෙර /ʃ/ [ෂ] වීම)
මුල් කෙල්ටික් භාෂාවේ පූර්වස්වරීය p ශබ්දයේ නැති වීම.
මුල් ග්රීක බසේ ස්වර අතර h ශබ්දය නැති වීමත් සමඟ h වෙනුවට පූර්වස්වරීය s ආදේශ වීම.
මුල් ජර්මානුක බසේ වර්නර් රීතිය.
මුල් ග්රීක හා මුල් ඉන්දු ඉරානීය භාෂාවන්ගේ ග්‍රාස්මාන් රීතිය (මහප්‍රාණයන්ගේ අපවෘත්තිය).
පහත වගුව ප්‍රතිනිර්මාණය සඳහා වැදගත් ම වන දුහිතෘ භාෂාවන්ගේ PIE ගාත්‍රාක්ෂරයන්ගේ මූලික ප්‍රතිදාන පෙන්වයි. සම්පූර්ණ වගුවක් සඳහා ඉන්දු යුරෝපා භාෂා රීති පිටුවට යන්න:
සටහන්:
C- වචනයේ මුල දී
-C- ස්වර අතර
-C වචන අවසානයේදී
`-C- අනාතිතිත ස්වරයකට පසු (වර්නර් රීතිය)
-C-(rl) ස්වර අතර හෝ ස්වරයක් හා r, l අතර (පිළිවෙල මාරු විය හැක)
CT (PIE) නැවතුමකට පෙර (p, t, k)
CT− (PIE) ඌශ්මයකට පසු (p, t, k වැනි; s)
C(T) (PIE) ඌශ්මයකට පෙර හෝ පසු (p, t, k වැනි; s)
CH මුල් ස්වාරාලයකට පෙර
CE (PIE) ඉදිරි ස්වරයකට පෙර (i, e)
CE' ද්විතීය (පසුකාලීන PIE) ඉදිරි ස්වරයකට පෙර
Ce eට පෙර
C(u) (PIE) uට පෙර හෝ පසු (බොකෝලස් රීතිය)
C(O) (PIE) o, uට පෙර හෝ පසු (බොකෝලස් රීතිය)
Cn− nට පසු
CR අනුනාදයකට පෙර (r, l, m, n)
C(R) අනුනාදයකට පෙර හෝ පසු (r, l, m, n)
C(r),l,u− r, lට පෙර හෝ r, uට පසු
Cruki− r, u, k, iට පසු (රුකී ශබ්ද රීතිය)
C..Ch ඊළඟ පදයෙහි මහප්‍රාණයකට පෙර (ග්‍රාස්මාන්ගේ රීතිය, මහප්‍රාණයන්ගේ අපවෘත්තිය ලෙස හැඳින්වේ)
CE..Ch (PIE) ඉදිරි ස්වරයකට (i, e) පෙර මෙන්ම ඊළඟ පදයෙහි මහප්‍රාණයකට පෙර (ග්‍රාස්මාන්ගේ රීතිය, මහප්‍රාණයන්ගේ අපවෘත්තිය ලෙස හැඳින්වේ)
C(u)..Ch (PIE) uට පෙර හෝ පසු මෙන්ම ඊළඟ පදයෙහි මහප්‍රාණයකට පෙර (ග්‍රාස්මාන්ගේ රීතිය, මහප්‍රාණයන්ගේ අපවෘත්තිය ලෙස හැඳින්වේ)
වරනැඟීමේ සන්සන්දනය
පහත වගුව ඉංග්‍රීසියෙන් දැරීමට කියන "bear" යන ක්‍රියාපදයෙහි *bʰer- යන ක්‍රියා මූලයෙහි තේමාත්මක වර්තමාන කාල වරනැඟීමේ සන්සන්දනයක් සහ පුරාණයේ තිබුනායැයි සාක්ෂි හමු වන ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන්ගේ හා ඒවායේ නූතන භාෂාවන්ගේ ප්‍රත්‍යාවෘත්තයන් දක්වයි. ඉන් සෑම භාෂාවකටම මූලික අවස්තාවක වරනැඟුණු ක්‍රියා පද්ධතියක් තිබුණු බව පෙන්වා දෙයි.
**සංස්කෘත, හෙබ්‍රෙව් වැනි භාෂාවන්ගේ දෙදෙනෙක් පිළිබඳ කියන විට එය ද්විත්ව වචන යයි හැඳින්වේ. බහු වචන වන්නේ දෙදෙනෙක්ට වඩා වැඩි පිරිසක් ගැන කියන විට යි. තවදුරටත් කියවන්න: ව්‍යාකරණමය ගණන්
පුරාණ භාෂා හා වර්තමාන භාෂා අතර සමානතා තවමත් දක්නට ලැබුන ද, කාලයත් සමඟ වෙනස්කම් වැඩි වී ඇත. සමහර ඉන්දු යුරෝපා භාෂා සංශ්ලේෂී ක්‍රියාපද පද්ධතියක සිට විශාල ව්‍යංග පද්ධතියකට පරිණාමය වී ඇත. ඊට අමතරව ව්‍යන්ගීය රූපවල සර්වනාම ඒවා මතු වන විට ධරයන්වල. මේවායේ සමහර ක්‍රියාපදවල තේරුම් ද වෙනස් වී ඇත.
නූතන අයර්ලන්ත භාෂාවේ beir සාමාන්‍යයෙන් දරුවෙක් දරා සිටීම යන අර්ථයෙන් "දරා සිටීමට" යන අරුත් පමණක් දෙයි. එහි පොදු අර්ථයන් නම් "ඇල්ලීමට", "ඩැහැගැනීම" යන ඒවා යි.
සංස්කෘත වචනයේ දිගටම පවත්වාගෙන යාම වූ bharnā යන හින්දි ක්‍රියා පදයේ තේරුම් බොහොමයක් තිබිය හැකි වුව ද, වැඩියෙන් ම භාවිත වන්නේ "පිරවීමට" යන තේරුමට යි. වගුවේ දී ඇති රූප නිරුක්තිමය වශයෙන් වර්තමාන කාල වචනයෙන් උපත ලද ද, දැන් අසම්භාව්‍ය ක්‍රියා තේරුමක් ඇත. වර්තමාන පදය කෘදන්තයක් (නිරුක්තිමය වශයෙන් සංස්කෘත bharant- මිශ්‍ර ක්‍රියාව) යොදා සහ උපකාරී පදයක් යොදා වරනඟා ඇත: maiṃ bhartā hūṃ, tū bhartā hai, vah bhartā hai, ham bharte haiṃ, tum bharte ho, ve bharte haiṃ (පුරුෂලිංග).
ජර්මානු ගොතික් බසින් කෙලින්ම උපත නොලැබුව ද, ගොතික් රූප ක්රි.ව. 400 පමණ පුරාණ බටහිර ජර්මානුක භාෂා රූප තිබූ ආකාරයට බොහෝ සෙයින් සමාන ය. ජර්මානුක beranan (ඉංග්‍රීසියෙන් bear) හි සම්බන්දතාවය ජර්මානුවල තිබෙන්නේ "(දරුවෙකු) දරා සිටීම" යන තේරුම ඇති gebären යන සමාසයේ පමණි.
ලතින් ferre යන ක්‍රියාපදය අවිධිමත් ක්‍රියාපදයක් වන අතර තේමාත්මක ක්‍රියාපදයක හොඳ උදාහරණයක් නොවේ. ප්‍රංශ වැනි බොහෝ රෝමානුක භාෂාවල "උස්සාගෙන යාම" යන්න වෙන පදවලින් (උදා: ප්‍ර. porter < ලති. portare) නිරූපණය කරන අතර ferre යන්න souffrir "විඳවීමට" (ලතින් බසින් sub- සහ ferre) සහ conferer "පැවරීමට" (ලතින් බසින් con- සහ ferre) යන සමාසවල පමණක් අඩංගු වේ.කෙසේ වෙතත්, සාර්ඩීනියානු බසේ ferrere යන ක්‍රියා පදය තුල ferre යන්නෙහි ප්‍රත්‍යාවෘත්තයන් ඇත.
නූතන ග්‍රීක් බසේ, phero φέρω (fero නූතන අක්ෂර පරිවර්තනය යි) "දරා සිටීමට" යන්න තවමත් භාවිත වූ නමුත් විශේෂ අන්වයන්ගේ පමණක් භාවිතා වන අතර αναφέρω, διαφέρω, εισφέρω, εκφέρω, καταφέρω, προφέρω, προαναφέρω, προσφέρω වැනි සමාසයන්ගේ වඩාත් පොදු යි. අද වන විට (වැඩියෙන්ම) පොදු රූපය නම් pherno φέρνω (ferno වර්තමාන අක්ෂර පරිවර්තනය යි) යන "ගෙන ඒමට" යන තේරුම ඇත්ත යි. ඊට අමතර ව pherno හි සම්පූර්ණ රූපය (මිශ්‍ර ක්‍රියාවට ද, අනාගත කාලයට ද යොදා ගැනේ) ද phero වේ.
නූතන රුසියානු බසේ брать (brat') යන්න "ගැනීමට" යන අරුත දෙයි. Бремя (br'em'a) "බර" හෙවත් දරා සිටීමට බර දෙයක් යන අරුත දෙන අතර ඉන් උපත ලද беременность (b'er'em'ennost') යන්න ගර්භණීභාවය හඟවයි.
සම්බන්දතාවල සංසන්දනය
වර්තමාන ව්‍යාප්තිය
අද වන විට ඉන්දු යුරෝපා භාෂා බිලියන 3ක සෑම ජනාවාස සහිත මහාද්වීපයක ම සිටින ජනතාවක් තම මවු බස ලෙස භාවිතා කරන අතර එය වැඩියෙන්ම ව්‍යාප්ත වී ඇති භාෂා කුලය යි. එත්නලොග් සඟරාවට අනුව මවු භාෂාවක් ලෙස වැඩියෙන් ම භාවිතා වෙන භාෂා 20න් 10ක් ඉන්දු යුරෝපා භාෂා යි: ස්පාඤ්ඤ, ඉංග්‍රීසි, හින්දුස්තානි, පෘතුගීසි, බෙංගාලි, රුසියානු, පන්ජාබ්, ජර්මානු, ප්‍රංශ සහ මරාති යන භාෂා වන අතර ඒ සියල්ලම බිලියන 1.7කට වඩා ජනගහනයක් විසින් මවු භාෂා ලෙස භාවිතා කෙරේ. ඊට අමතර ව සම්පූර්ණයෙන් ම වෙනස් භාෂා කුල භාවිතා කරන්නන් සහ වෙනස් අයිතිහාසික පසුබිම් ඇති සිය දහස් ගණනක් ඉන්දු යුරෝපා භාෂා ඔවුන්ගේ ද්විතීය හෝ ත්‍රිතීය භාෂා ලෙස හදාරති. 600,000,000 - 1,000,000,000 පමණ වූ ඉංග්‍රීසි ද්විතීය භාෂාව ලෙස ඉගෙනගන්නන් ප්රමාණයක් සිටිති.
මෙම භාෂා කුලය භාවිතා වන ජනගහනය හා ප්රදේශ වපසරිය අනුව මෙතරම් සාර්ථකත්වයක් ලබා ගැනීමට හේතු කිහිපයක් ඇත. අතීත ඉන්දු යුරෝපා සංක්‍රමණ සහ ඉන්දු යුරෝපා සංස්කෘතිය යුරේසියාව පුරා ම පැතිරීම, මුල් ඉන්දු යුරෝපානුවන් ද, එහි ඉන්දු ආර්යන්, ඉරානීයන්, කෙල්ට්වරුන්, ග්‍රීක්වරුන්, රෝමානුවන්, ජර්මානුකයන්, හා ස්ලැවිකයන් ද ඇතුළු ව දුහිතෘ සංස්කෘතීන්ගේ පැතිරීම ද, මෙම ජනතාවගේ භාෂා කුලයේ ශාඛා පූර්ව අයිතිහාසික යුගය අවසානය වන විට පෙර තිබුණු භාහ්සා යටපත් කර උතුරු හා නැගෙනහිර ආසියාව හැර මුළු යුරේසියාවේ ම මුල් බැසගැනීමට සමත් විය.
තම භාෂා ආරම්භ වූයේ එක තැනකින් යැයි නොදැන වුව ද, ඉන්දු යුරෝපා භාෂා බවතා කරන්නන් යුරේසියාවේ ඉතුරු බටහිර තුනෙන් දෙකේ කොටසේ භාෂා යටපත් කරමින් සංස්කෘතිමය වශයෙන් මුල් බැසගැනීමට කටයුතු කරගෙන ගියහ. පොදු යුගය ආරම්භය වන විට, මුළු ප්රදේශය ම ඉන්දු යුරෝපානුවන්ගේ යටතේ තිබුණි: මධ්‍යම හා බටහිර යුරෝපය කෙල්ට්වරු, දකුණු යුරෝපය රෝමන්වරු, උතුරු යුරෝපය ජර්මානිකයන්, නැගෙනහිර යුරෝපය ස්ලැවිකයන්, දකුණු ආසියාව ඉන්දු-ආර්යයන්, සහ චීනයෙන් බටහිර ටොකරියානුවන් වශයෙනි. මධ්‍යතන යුගය වන විට, වැස්කොනික, සෙමිටික, ද්‍රවිඩ, කොකේසියානු හා යුරලීය භාෂා පමණක් යුරෝපයේ හා බටහිර, දකුණු ආසියාවේ ආදී භාෂා ලෙස පැවතිනි.
මුල් ඉන්දු යුරෝපානුවන්ට අයත් වූ කණ්ඩායමක් වූ යුරේසියානු එඬේරුන්ගේ මධ්‍යතන ආක්‍රමණ මධ්‍යයේ වුව ද, මුල් නූතන යුගයේ දී ඉන්දියානු අර්ධද්වීපයේ ඇති වූ ජනගහන වර්ධනය හා ගවේෂණ යුගයේ දී යුරෝපා ව්‍යාප්තිවාදය, සහ රාජ්‍ය මධ්‍යගතවීමේ වර්ධනය වීමත් ජාතිකවාදයත් නිසා තවදුරටත් පැවතුනු ඉන්දු යුරෝපා නොවන භාෂා ස්වීකරණය හා යටපත් වීම නිසා ඉන්දු යුරෝපා ව්‍යාප්තිය ඉහළ ම තැනට පැමිණියේය. ඉන්දු යුරෝපා භාෂා කතාකරන්නන් එකවර වැඩි කරමින් හා ඔවුන්ට යටත් වූ භූමි ප්‍රමාණය වැඩි කරමින් ලෝක ජනගහන වැඩිවීම හා බටහිර අර්ධගෝලයේ හා ඔශීනියාවේ යුරෝපා යටත්විජිතකරණය නිසා මෙම නැඹුරුතා නූතන යුගය පුරාවට සංයෝග විය.
යටත්විජිතකරණයත් ජගත් විද්‍යා, තාක්ෂණික, අධ්‍යාපන, මූල්‍ය හා ක්‍රීඩා ක්ෂේත්‍රයන්ගේ ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවන්ගේ නූතන මුල්බැසගනීමත් සමඟ ඉන්දු යුරෝපා නොවන භාෂා කතාකරන බහුතරයක් වෙසෙන රටවල්වල වුව ද ඉන්දු යුරෝපා භාෂා රාජ්‍ය භාෂා කර ඇති හා ලෝක ජනගහනයෙන් බහුතරය අවම වශයෙන් එක ඉන්දු යුරෝපා භාෂාවක් හෝ කතා කරන තත්වයකට පත් වී ඇත. අන්තර්ජාලය තුල භාවිතා වන භාෂා ද බහුතරය ඉන්දු යුරෝපා භාෂා වන අතර එයිනුත් වැඩියෙන්ම භාවිත වන්නේ ඉංග්‍රීසි භාෂාව යි. බොහෝ ආකාරවලින් බැලූ කල ඉංග්‍රීසි ජගත් සන්නිවේදනයේ දී පොදු භාෂාව බවට පත් වී ඇත.
මේවාත් බලන්න
අප්‍රිකාසියාතික භාෂා
ව්‍යාකරණමය වරනැඟීම
අශ්වයා, රෝදය, හා භාෂාව (පොත)
ඉන්දු යුරෝපා ඈඳුම
ඉන්දු යුරෝපා භාෂා රීති
ඉන්දු යුරෝපා අධ්‍යන
ඉන්දු යුරෝපා වාග්මාලාව
ඉන්දු සෙමිටීය භාෂා
ඉන්දු යුරලීය භාෂා
යුරාසිතික භාෂා
භාෂා කුලය
ආසියාතික භාෂා
යුරෝපීය භාෂා
ඉන්දීය භාෂා
ඉන්දු යුරෝපා භාෂා ලැයිස්තුව
මුල් ඉන්දු යුරෝපා මූලය
මුල් ඉන්දු යුරෝපා ආගම
ඉන්දියාව |
9,509 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%9C%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B7%92%E0%B6%BA | කිලිනොච්චිය | කිලිනොච්චිය යනු, ශ්රී ලංකාවේ උතුරු පළාතේ කිලිනොච්චි දිස්ත්‍රික්කයේ ප්රධාන නගරයයි. ප්‍රාදේශීය සභාවක් මගින් පාලනය වේ.
අතීතය
ඓතිහාසික යුගය
කිලිනොච්චිය රත් – කහ වර්ණ ලැටෝසොල් පසින් යුක්තය. එය නිවර්තනීය වනාන්තරවල දක්නට ලැබෙන ඇලුමීනියම්, සිලිකා හා යකඩ වලින් පොහොසත් පසකි. මේ පසේ වර්ණයෙන් තමිරවානි යන පැරැණි නාමය නිපන් බව වාර්තාගත ඓතිහාසික තොරතුරුවලින් අනාවරණය වේ. වානි යන වර්ණයයි. ඒ අනුව වානි හෝ වන්නි යන නාමය තමිරවානා, තම්බුවානි, තම්බපන්නි, හෝ තම්මැන්නා යන්නෙන් බිඳී ආවකි. ටුටිකොරින් ප්රදේශයේ තමිර හරනි යනුවෙන් හැඳින්වෙන ගංගාවක් පවතින අතර පුරාණ කාලයේ දෙරටම යා කැරුණු බිම් කඩක් පැවත ඇත.
කි‍්‍ර. පූ. 500 දී පමණ විජය ඇතුළු පිරිස මෙම ප්රදේශයට ගොඩබට බවත් එය තම්බපන්නි ලෙස හැඳින්වෙන බවත් මහා වංශයෙහි සඳහන් වේ.
විජය හා ඔහුගේ පිරිස පැමිණියේ සින්ද් ප්රදේශයේ සිටය. ඔවුන් පැමිණියේ හෙළ දිවටය. ඒ අනුව මේ සංක‍්‍රමණිකයන් ඇරැඹෙන පරපුර සින්ද් + හෙළ = සිංහල ලෙස හැඳින්විණි..
මහා වංශයෙහි දැක්වෙන්නේ පාන්ඩ්‍ය කාන්තාවන් පැමිණියේ දක්ඛිණ මධුරා ප්රදේශයේ සිට බවය. මේ පෙදෙස නූතන තමිල්නාඩුවේ මධුරෙයි බව සිංහල විද්වත්හු පවසති. උතුරු මධුරාව උත්තර් ප‍්‍රාදේශ් හා මතුරා නගරය බවද ඔවුන්ගේ මතයයි.
කෙසේ වෙතත් ද්‍රවිඩ ඉතිහාසයේ මධුරායි ප්රදේශ එකකට වඩා පැවත තිබේ. ද්‍රවිඩ සාහිත්‍ය සම්ප‍්‍රදායන්හි දැක්වෙන්නේ සංගම් යුගයේ පද්‍ය ඒකරාශි කිරීමට පර්ෂදයන් තුනක් පැවැති බවය.
මින් අවසන් පර්ෂදය පැවත ඇත්තේ මුධුරායි හිදීය. දෙවැන්න පැවතියේ කපටාපුරම් නගරයේය. පළමු පර්ෂදය රැස්ව ඇත්තේ තෙන් මධුරායි හෙවත් දකුණු මධුරායි හිදීය.
සිංහල ශිලා ලේඛන හා පාලි පුරාවෘත්ත වල දැක්වෙන මාතොට්ටම් යන්න දෙමළ බසින්ද එසේ දැක්වෙන අතර එය මාතොට ලෙස හැඳින්වී තිබේ. මා තොට්ටම් ස්වාධීන වරායක් ලෙස කුමරෙකු අතින් පාලනය වූ අතර එය රටේ විශාලම වරාය විය.
හත්වන සියවසින් පසු පෙර අපර දෙදිග වෙළෙඳ හුවමාරුව සිදු වුණු මූලික ප්රදේශය අරාබි මුහුදේ සිට බෙංගාල බොක්කට මාරු විය.
මේ අනුව ති‍්‍රකුණාමල වරාය පිහිටි ඊශාන දිග ශ්රී ලංකාව කෙරේද අවධානය වැඩෙන්නට විය.
හත්වන හා දහවන සියවස් අතරදී සිංහල රජවරු සිවු දෙනකු IV වන අග්ගබොධි, VIIවන අග්ගබෝධි පළමුවන උදය, පළමුවන සේන අනුරාධපුරයෙන් බැහැරව ති‍්‍රකුණාමලයට පහසුවෙන් පිවිසිය හැකි මහවැලි ගං ඉවුරේ පිහිටි ඊශානදිග නගරයක් වූ පොළොන්නරුවේ සිට පාලනය ගෙන ගොස් තිබිණ.
කි‍්‍ර. ව. 993 දී පළමුවන රාජ රාජ ශ්රී ලංකාව ආක්රමණය කෙළේය. තඹ පත්වල සඳහන්ව ඇත්තේ ඔහුගේ බලවත් හමුදාව නැව් නැගී සමුදුර තරණය කොට ලංකා රාජ්‍ය ගිනි බත් කළ බවය.
Vවන මහින්ද සිංහල රජකු වන අතර කි‍්‍ර. ව. 991 දී ඔහුගේ හමුදාව කේරළ කුලී හේවායන්ගේ සහායෙන් කැරලි ගැසීය. මෙහිදී මහින්දට දකුණේ රෝහණ දේශයේ රැකවරණය ලැබීමට සිදු විය. මේ අවස්ථාවෙන් ප‍්‍රයෝජන ගත් රාජ රාජ දිවයින ආක්රමණය කෙළේය. ලංකාවේ උතුර අත්පත් කර ගත් චෝල හමුදාව එම ප්රදේශය මුමුදි චෝල මණ්ඩලය ලෙස හැඳින්වීය.
වසර 1400 ක් තිස්සේ සිංහල රජුන්ගේ අගනගරයව පැවැති අනුරාධපුරය විනාශ කෙරිණි. මේ විනාශය කෙතරම්ද යත් නගරය අත් හැර දැමීමට සිදු විය. පොළොන්නරුව අග නගරය කැරගත් චෝලයින් එය ජනනාථමංගලම් ලෙස නම් කැර තිබිණ. මේ නව අගනගරයේ තෝරා ගැනීමෙන් පිළිබිඹු වූයේ මුළු දිවයිනට ජය ගැනීමට තිබුණු රාජ රාජ ගේ අභිලාෂයයි. රාජ රාජ පොළොන්නරුවේ සිව දේවාලයක්ද ගොඩනැගීය.
ශ්රී ලංකා දිවයිනම යටත් කැර ගැන්මේ සිය පියාගේ කාර්ය භාරය සපුරාලීමට පළමුවන රාජේන්ද්‍ර චෝල කි‍්‍ර. ව. 1018 දී දිවයින ආක්රමණය කෙළේය. ඔහුගේ යුද කි‍්‍රයාවලියේ ප්රතිඵලයක් ලෙස පළමුවන පරන්තක විසින් සිය ග‍්‍රහණයට ගැනීමේ අසාර්ථක ප‍්‍රයත්නයක යෙදුණු පාන්ඩ්‍ය රජුන් ගේ රාජකීය ආභරණ තමන් සතු කර ගැනීමට රාජේන්ද්‍ර සමත් විය. ඒ සමගම සිංහල රජුගේ කිරුළ ඔහුගේ බිසව හා දියණියද තමන් සතු කර ගැනීමටද ඔහුට හැකි විය.
Vවන මහින්ද රජු අල්ලාගත් රාජේන්ද්‍ර ඔහු සිරකරුවකු ලෙස චෝල දේශයට පිටුවහල් කෙළේය. 12 වසරක් සිරගතව සිටි ඔහු සිරකරුවකුව සිටියදීම මිය ගියේය.
සිංහල රටේ චෝල හමුදාව සිදු කළ මහා විනාශය මහා වංශයේ විචිත‍්‍ර ලෙස දැක්වී ඇත්තේ වස්තුව සොයා ඔවුන් වෙහෙර විහාරද විනාශ කළ බව පෙන්වා දෙමිනි. චෝල සෙල් ලිපි වල මේ පිළිබඳ තොරතුරු කිසිත් සඳහන්ව නැත.
මේ ද්‍රවිඩ බලයට එරෙහි සිංහල විරෝධතාවේ කේන්ද්‍රිය බලය ගොනු වී තිබුණේ මහින්දගේ පුත් කස්සප වටාය.
ඇවිලුණු සිංහල චෝල යුද්ධය හය මසක් තිස්සේ පැවතුණු අතර එහිදී ද්‍රවිඩයන් විශාල ප්රමාණයක් ඝාතනය විය.
අවසානයේදී දිවයිනේ දකුණු ප්රදේශයෙන් චෝල හමුදාව පලවාහැරි කස්සප ධ් වන වික‍්‍රමබාහු නමින් රජ විය.
විශාල ද්‍රවිඩ හමුදාවක් පොළොන්නරුවේ සිටි බව තහවුරු කැරෙමින් එම ප්රදේශය අවට හින්දු දේවාල රැසක නටබුන් සොයා ගෙන තිබේ.
චෝල හමුදාවට වික‍්‍රමබාහුගෙන් නිරතුරුව එල්ල වන ප‍්‍රහාර මැඩලීමට කි‍්‍ර. ව. 1041 දී රාජේන්ද්‍ර යළි ලංකාව ආක්රමණය කෙළේය. ටික කලකදී වික‍්‍රමබාහු මිය ගිය අතර චෝල බල ප්රදේශයෙන් බැහැර කලාපයේ අරාජකත්වයක් ඇති විය.
සිංහලයන්ගේ ප‍්‍රහාර මෙන්ම පාන්ඩ්‍ය කුමාරවරුන්ගේ ප‍්‍රහාරයන් මැඩලීමටද චෝල හමුදාවට සිදු විය.
අරුවි ආරු ගං ඉවුරේම පිහිටි අනුරාධපුර අගනුවරට පහසුවෙන් පිවිසිය හැකි අරුවි ආරු මුව විටේ මන්නාරම පිහිටියේය. එහෙත් කි‍්‍ර. ව. 7 වන සියවසේදී වෙළෙඳ කටයුතු නිරිතදිග ශ්රී විජයන් රාජධානිය කේන්ද්ර කර ගැන්මත් සමග මන්නාරම් වරායේ වැදගත්කම තරමක් අඩු විය. මේ තත්ත්වය යටතේ අනුරාධපුර අගනගරය කෙරෙහි පැවැති ආකර්ෂණයද අඩු විය.
පොළොන්නරුව හා ති‍්‍රකුණාමලය වරායේ පැවැත්ම බෙංගාල බොක්ක වෙළෙඳ කටයුතු වල වෙනස් වන රටාවන් හා ශ්රී ලංකාව ඒ සම්බන්ධයෙන් දක්වන අවධානය අනුව වැදගත් විය. (1017 – 1070) පොළොන්නරුව ද. ඉන්දිය චෝලයන් ග‍්‍රහණයට ගැනීම බෙංගාල බොක්කේ බටහිර මුදු සීමාව පාලනය කිරීමේ චෝල වෙළෙඳ ප‍්‍රතිපත්තියේම කොටසක් විසින් කි‍්‍රයාත්මක වූවකි.
බෙංගාල බොක්කේ හා අග්නිදිග ආසියානු වෙළෙඳ්‍රම සම්බන්ධයෙන් ති‍්‍රකුණාමලයේ ඇති වැදගත්කම පොළොන්නරුවේ සිංහල රජවරුද අවබෝධ කර ගෙන තිබිණි.
(1070 – 1110) 1 වන විජයබාහු හා (1153 - 1186) පරාක‍්‍රමබාහු යන රජවරුන් එහිදී කැපී පෙනිණි.
කෙසේ වෙතත් 7 – 12 සියවස් අතරදී මන්නාරමේ පැවැති වැදගත්කම මුළුමනින්ම පහව නොගිය අතර එය ද. ඉන්දිය වෙළෙඳුන් ගැවසෙන වැදගත් වෙළෙඳ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස පැවතිණි. චෝල ආක‍්‍රමණයෙකු වූ ධ් රාජරාජ චෝල විසින් IIවන සියවසේදී එහි වසන චෝල හමුදාවන් හා වෙළෙඳුන් වෙනුවෙන් වරාය ආසන්නයේ රාජරාජ වරට්ටු මහාදේව නමින් දේවාලයක් ඉදි කරන ලද්දේ මහාතොටම් හි පැවැති ඉපැරැණි තිරුකේතිස්වරම් දේවාලයට අමතරවය.
චීනයේ සුන් රාජවංශයේ නව වෙළෙඳ පිළිවෙත අග්නිදිග හා දකුණු ආසියාව කෙරේ බලපෑමෙන් බෙංගාල බොක්කේ වෙළෙඳ කි‍්‍රයාකාරිත්වය කෙරේ ද බලපෑවේය.
ඉන්දීය බලපෑම ප්රබල ලෙස අඩු විය. යළිත් ඔවුන්ගේ අවධානය ඉන්දීය වෙරළබඩ වරායවල් වෙත යොමු වූ අතර බෙංගාලබොක්කේ වෙළෙඳ කි‍්‍රයාකාරීත්වය අරාබි මුහුදට මාරු විය. මේ අනුව රජ රට ප්රධාන වරාය ලෙස 13 වන සියවසේ මැද දක්වාම පැවැතියේ මා තොට්ටම්ය.
පොළොන්නරු යුගයේ රචිත රසවාහිනියෙහි දැක්වෙන්නේ මහාතිත්තයෙන් විවිධ ද්‍රව්‍ය ලබාගත් වෙළෙඳුන් ඒවා රට අභ්‍යන්තරයේ විකුණු බවය.
රටේ ඊශානදිග ප්රදේශයේ වෙළෙඳ්‍රමේ යෙදුණු මාවටු පටුනේ වෙළෙන්දෙකු ගැන සද්ධර්මාලංකාරයේද සඳහන්ය.
කෙසේ වෙතත් 15 වන සියවස වන විට මාතොට්ටම් තවදුරටත් වැදගත් වරායක් නොපැවති බව පෙනී ගොස් තිබේ. කෝට්ටේ VI පැරකුම්බා යුගයේදී රචිත කෝකිල සංදේශයයේ දිවයිනේ බටහිර වෙරළ ඔස්සේ විහිදි වැදගත් ස්ථාන පිළිබඳ විස්තර දක්වා ඇතත් මා තොට්ටම් ගැන එහි සඳහනක් නැත.
නවීන යුගය
සිවිල් යුද්ධයේදී වයඹ දිගින් පිහිටි පුනරින් අර්ධද්වීපය යුද ගැටුම් රැසක්ම සිදුවූ ප්රදේශය විය. 2008 නොවැම්බර් 15 දා ශ්රී ලංකා හමුදාව පුනරින් අර්ධද්වීපය එල්. ටී. ටී. ඊ. යෙන් යළි අල්ලා ගත්තේය.
සිවිල් යුද්ධයේදී පැවැති ඉතා වැදගත් ඉදිරි ආරක්ෂක වළලු තුªනෙන් දෙකක්ම පිහිටියේ කිලිනොච්චි දිස්ති‍්‍රක්කයේය. නගර කෝවිල් ඉදිරි ආරක්ෂක වළල්ල ඊශාන දිග කිලිනොච්චිය ගිනිකොණදිග යාපනයෙන් වෙන් කෙළේය. අලිමංකඩ අසල පිහිටි මහාමුලෙයි ඉදිරි ආරක්ෂක වළල්ලෙන් කිලිනොච්චිය දකුණු මධ්‍ය යාපනයෙන් වෙන් කෙරිණි. උතුරු ලංකාවේ වැදගත්ම යුද මර්මස්ථාන වූයේ මේ ස්ථාන දෙකය.
2009 ජනවාරි 02 දින වන තුරු මෙම නුවර, වෙනම රටක් ඇති කිරීමට සටන් කරන ද්‍රවිඩ ඊළාම් විමුක්ති කොටි සංවිධානය වේලුපිල්ලේ ප‍්‍රභාකරන් නම් ත්‍රස්තවාදී සංවිධානයේ මූලස්ථානය විය. දැන් එය ශ්රී ලංකා රජයේ පාලනයට නැවත පත්ව තිබේ.
2009 ජනවාරි 2 දා ශ්රී ලංකා හමුදාව කිලිනොච්චි නගරය අල්ලා ගනිමින් දිස්ති‍්‍රක්කයේ විශාල ප්රදේශයක පාලනය අත්පත් කර ගත්තේය.
කිලිනොච්චි දිස්ති‍්‍රක්කය උ. පළාතේ පිහිටියේය. එය වර්ග කි. මි. 1279 ක ව්‍යාප්තව පවතී.
2007 දී එහි ජනගහනය 195812 ක් විය. එහි බහුතරය ශ්රී ලාංකිය ද්‍රවිඩ ජනතාවගෙන් සමන්විත විය. උතුරු නැගෙනහිර මෙන්ම මේ ජනතාවද යුද්ධයේ බලපෑමට ගොදුරු වූහ.
මේ යුද්ධයේදී 70,000 ක පමණ ජනතාවක් මිය ගොස් තිබේ. 400000 ක පමණ ද්‍රවිඩ ජනතාවක් යුද්ධයේ ආරම්භයේ සිට බටහිර රට වලට සංක්රමණය වී ඇත.
ඉන්දියාවේ පමණක් 100000 ක පමණ සරණාගතයන් ප්රමාණයක් සිටින අතර ශ්රී ලාංකිය ද්‍රවිඩ ජනතාවගෙන් තවත් විශාල ප්රමාණයක් කොළඹ රැකවරණය ලබා ඇත.
යුද්ධය නිසා කිලිනොච්චියේ සිටි යෝනකයන් හා සිංහලයන් බොහෝ දෙනෙකුද ශ්රී ලංකාවේ වෙනත් ප්රදේශවලට සංක්රමණය වී ඇත.
ශ්රී ලංකාවේ නගර සහ ගම්මාන |
9,511 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BD%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%9C%E0%B6%A0%E0%B7%8A%E0%B6%A0%E0%B7%92%20%E0%B6%AF%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%9A%E0%B6%BA | කිලිනොච්චි දිස්ත්‍රික්කය | කිලිනොච්චි දිස්ත්‍රික්කය ශ්රී ලංකාවේ උතුරු පළාතේ පිහිටා ඇති දිස්ත්‍රික්කයකි. දිස්ත්‍රික්කයේ සම්පූර්ණ භූමි වර්ගප්‍රමාණය වර්ග කිමී 1,279 ක් වන අතර සම්පූර්ණ ජනගහණය ( 2012දි ) 112,875 ක් විය.
ආශ්‍රිත ලිපි
ශ්රී ලංකාවේ දිස්ත්‍රික්ක
ශ්රී ලංකාවේ පළාත් |
9,513 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%8B%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%94%20%E0%B6%B4%E0%B7%85%E0%B7%8F%E0%B6%AD%2C%20%E0%B7%81%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%93%20%E0%B6%BD%E0%B6%82%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B7%80 | උතුරු පළාත, ශ්රී ලංකාව | උතුරු පළාත ශ්රී ලංකාවේ පළාත් නවයෙන් එකකි. දිවයිනේ යාපනය අර්ධද්වීපය ඇතුළුව උතුරු කොටස ආවරණය කරයි.
දිස්ත්‍රික්ක
යාපනය, මන්නාරම, වවුනියාව, මුලතිව්, කිලිනොච්චිය.
මූලාශ්‍ර
ශ්රී ලංකාවේ පළාත් |
9,514 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AF%E0%B7%99%E0%B6%B8%E0%B7%85%20%E0%B6%B7%E0%B7%8F%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B7%80 | දෙමළ භාෂාව | දෙමළ දකුණු ඉන්දියාවේ තමිල්නාඩු ප්‍රාන්තය නිජබිම කරගත් ජනවර්ගයකගේ මවු භාෂාවයි.අදටත් භාවිතයේ පවතින පැරණිතම ජීවන භාෂාව දෙමළ ය. ශ්රී ලංකාව, කැනඩාව, සිංගප්පූරුව, ෆීජි, මුරුසිය, දකුණු අප්රිකාව හා යුරෝපය යන රටවල ද මෙම බස කතාකරන මවු භාෂකයන් බහුල ලෙස විසිර වෙසෙති.විසි දෙකක් වූ ඉන්දියානු ද්‍රවිඩ භාෂා පවුලට අයත් භාෂාවන් අතර ප්‍රථම සම්භව්‍ය භාෂාව දෙමළ භාෂාවයි.සාමන්‍යෙයන් ද්‍රවිඩ භාෂා පවුල ප්‍රාදේශිය වශයෙන් වර්ග තුනකට බෙදා දක්වයි.ලෝකයේ ද්‍රවිඩ මිලියන 74 ක් පමණ සිටිති. මෙයින් 63,000,000 ක් පමණ සිටින්නේ ඉන්දියාවේ ය; 360,000 ක් පමණ ශ්රී ලංකාවේ වෙසෙති; 2,900,000 ක් පමණ මැලේසියාවේ වෙසෙති; සිංගප්පූරුවේ 430,000 ක් පමණ ජීවත් වෙති. ඉතිරි දෙමළ ජනයා වෙනත් බොහෝ ස්ථානවල ජීවත් වෙති.
ඉන්දියානු ද්‍රවිඩ භාෂා
මේ අනුව දකුණු දුවිඩ භාෂා තම්ළ්ණාඩු කේරළ කර්ණාටක ආදී දකුණු ඉන්දීය ප්රාන්ත වලද මධ්‍යම ද්‍රවිඩ භාෂා ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශ් මධය ප්‍රදේශ් ඹරිස්සා ප්‍රදේහ් මහාරාෂ්ඨ යන ප්‍රාන්තවලද උතුරු ද්‍රවිඩ භාෂා උතුරු ඉන්දියාවෙද ව්‍යවහාර වෙයි.මේ අනුව දෙමළ යනු දකුණු ඉන්දීය ද්‍රවිඩ භාෂාවකි.දෙමළ බස.ද්‍රාවිඩ භාෂා පවුලට අයත් ප්‍රමුඛතම බසකි. දකුණු ඉන්දියාවේ තමිල්නාඩුව මුල් කරගෙන ලොව පුරා 80,000,000 ගේ මව් බසයි . ඉන්දියාව, ශ්රී ලංකාව සහ සිංගප්පූරුවේ රාජ්‍ය හා ජාතික භාෂාවලින් එකක් වශයෙන් යොදා ගැනේ.මීට අමතරව කැනඩාව මැලේසියාව මුරුසි දූපත් බුරුමය ආදී රටවල සැළකිවයුතු සුළු ජාතියක් ලෙස දෙමළ භාෂක ප්‍රජාවක් වාසය කරති.
දෙමළ භාෂාවේ ඉතිහාසය
දෙමළ හාෂාවේ ඉතිහාසය ක්‍රිස්තු පූර්ව 30000−40000 අතර ඈතට දිවයනබව වාග් විද්‍යාඥයන්ගේ අදහසයි.ක්‍රිස්තු පූර්ව 6000 දී පමණ මධ්‍යම ආසියාවේ සිට ඉන්දියාව දෙසට පැමිණි අර්යයන් විසින් එවක එහි සිටි ස්වදේශික ජනයා දකුණු ඉන්දියාවට පලවාහැර උතුරු ඉන්දියාවේ ශිෂ්ටාවාර ගොඩනැගීය.ද්‍රවිඩ යන්නෙහි තේරුම දකුණු දිග යන්නයි.ඒ අනුව එවක ඉන්දියාවේ සිටි ස්වදේශිකයන්ට වසර 40000 පමණ අතීතයක් පැවතුණ බව මානව විද්‍යාඥයන් සොයාගෙන ඇත.මෙළ භාෂාවේ ලිඛිත ඉතිහාසය පිළිබදව සළකා බැලීමේදී වසර 2000 වඩා පැරණි බව සොයාගෙන ඇත.ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයේ ලියැවුන ඉන්දියාවෙන් හමුවූ සෙල්ලිපි වලින් සියයට 55 ක්ම දෙමඵ බසින් ලියැවී ඇතිබව පුරා විද්‍යාඥයන් පවසයි.ෙදමළ භාෂාව යුග තුනකට බෙදා වෙන්කල හැක.ඒ අනුව ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයේ සිට ක්‍රිස්තු වර්ෂ 700 දක්වා පැරණි දෙමළ ලෙසද ක්‍රිස්තු වර්ෂ 700 සිට ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1600 දක්වා මධ්‍යතන දෙමළ ලෙසද ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1600 සිට වර්ථමානය දක්වා නූතන දෙමළ ලෙස වර්ගීකරණය කළහැක.දෙමළ භාෂාවේ ප්‍රථම ව්‍යාකරණ ග්‍රන්තය ලෙස ක්‍රිස්තු පූර්ව පළමුවන සියවසයේ ලියැවුන තොල්කාප්පියම් ග්‍රන්තය දැක්විය හැක.ඉන්දීය ජනප්‍රවාදයන්ට අනුව දෙමළ භාෂාව ශිව දෙවියන්ගේ හා කතරගම දෙවියන්ගේ නිර්මාණයකි.මෙම භාෂාව මිනිසුන්ට හදුන්වා දෙන්නේ අගෂ්ථි ඍෂිවරයා විසිනි.ඉන්දීය සාහිත්‍යතුල සංස්කෘත හැරුනුවිට වැඩිම සාහිත්‍ය ග්‍රන්ත ප්රමාණයක් ලියැවී ඇත්තේ දෙමළ බසිණි.
දෙමළ සාහිත්‍ය
දෙමළ සාහිත්‍ය ග්‍රන්ත ක්‍රිස්තු පූර්ව දෙවන සියවසයේ සිට ලියැවී ඇත.ප්‍රකට දෙමළ සංඝම් සාහික්‍ය යුගය මෙම අවධියේ ආරම්භවිය.ආදරය යුද්ධය ආගමික කාරණා ආදී පාදක කරගනිමින් ලියැවුන කාව්‍ය ග්‍රන්ත රැසක් සංඝම් සාහිත්‍ය යුගයෙන් හමුවේ.මෙම කාව්‍යයන් සදහා හින්දු ජෛන හා බෞද්ධ ධර්මයන්හි ආභාෂය ලැබී ඇත.සංඝම් සාහිත්‍ය යුගයට අයත් පංචමහා කාව්‍යයන් එහිදී ප්‍රමුඛය.මෙම කාව්‍යයන් පහෙන් තුනක් ලියා ඇත්තේ ජෛන කවියන් විසිනි ඉතිරි කව්‍යයන් දෙක බෞද්ධ කවියන් විසින් ලියාඇත.බෞද්ධ මහා කවියකු වූ ඉලංබෝධියන් කවියා විසින් මණිමේකළෛ කාව්‍ය ග්‍රන්තයද කුණ්ඩලකේශි මහා කාව්‍ය ද බෞද්ධ කවියකු විසින් රචිතය.ජෛන ආගමික දෙමළ කවීන් අතර උළ්ලොචනම් නම් කවියා ද ප්‍රමුඛය.තොල්කාප්පියම් තිරුක්කුරළ් සිලප්පදිකාරම් සීවක සිංතාමනී වලෙයාපති යන ග්‍රන්ත ජෛන ආගමික දෙමළ උගතුන් විසින් දෙමළ සාහිත්‍ය පෝෂනය උදෙසා කල මෙහෙය කියාපායි.රාමායනය ග්‍රන්තයද මෙම අවධියේ දීම දෙමළ බසට අනුවාදනය කර ඇත.
භාෂන දෙමළ හා ලේඛන දෙමළ
දෙමළ භාෂාවේ භාෂනය හා ලේඛනය අතර පැහැදිළි වෙනසක් පවතී.මෙවැනි වෙනස්කම් බොහෝ පැරණි දීර්ඝ ඉතිහාසයක් ඇති භාෂා වල දක්නට ලැබේ.උදාහරණ ලෙස සිංහල භාෂාවේද මෙම භාෂනය හා ලේඛනය අතර පැහැදිළි වෙසක් පවතී.වාග් විද්‍යාඥයන් සදහන් කරන්නේ මෙවන් ද්වීස්වශාවයන් භාෂාවකට උරුම වන්නේ ලේඛනයට වඩා ඉතාමත් වේගයෙන් භාෂනය වෙනස් වීම බවයි.භාෂාවක ලේඛන ක්රමයන් පරිණාමය වන්නේ ඉතා සෙමිනි.
භාෂන දෙමළ
සමාන්‍යයෙන් ඕකෑම භාෂාවක භාෂනය සීඝ්‍ර පරිණාමයකට ලක්වෙයි.සම්මත භාෂාව ප්‍රාදේශිය වශයෙන් හා සමාජීය වශයෙන් උප බෙදීම් වලට ලක්වේ.දෙමළ භාෂාව තුල මෙම උප බෙදීම් ඉතා පැහැදිළිව දක්නට ලැබේ.මෙම උප භාෂාවන්හි භාෂන රටාවේ පැහැදිළි වෙනසක් දක්නට ලැබේ.උදාහරණ ලෙස ශ්රී ලංකාවේ භාවිතවන දෙමළ භාෂාව යාපන දෙමළ හෙවත් උතුරු ප්රදේශයේ භාවිතවන දෙමළ උප භාෂාව මඩකලපු දෙමළ හෙවත් නැගෙනහිර උප භාෂාව උඩරට හෙවත් වතු දෙමළ උප භාෂාව කොළඹ දෙමළ හෙවත් අගනුවර ආශ්‍රිත ව්‍යවහාරවන දෙමළ ආදී වශයෙන් භාෂනයේ විවිධත්වයක් පවතී.මේ ආකාරයට එකම සමමත භාෂාවක පවා භාෂනය අනුව උප බෙදීම් දෙමළ භාෂාවේ දක්නට ලැබේ.
ලේඛන දෙමළ
දෙමළ භාෂාවේ ලිඛිත ඉතිහාසය ක්‍රිස්තු පූර්ව තන්වන සියවස පමණ දක්වා විහිදේ.දෙමළ බසින් ලියැවුන ශිලා ලේඛන මෙම අවධියේ සිට දක්නට ලැබේ.දෙමළ භාෂාවේ ප්‍රථම ව්‍යාකරණ ග්‍රන්තය ලෙස ක්‍රිස්තු පූර්ව පළමුවන සියවසයේ දී රචිත තොල්කාප්පියම් ග්‍රන්තය දැක්වේ.මීලගට 13 වන සියවසයේ රචිත වීරචෝලියම් ග්‍රන්තය දැක්වේ.දෙමළ අක්ෂර සකස්වීමට බ්‍රාහ්මීය අක්ෂර බලපා ඇතිබව වාග් විදයාඥයන්ෙග් අදහසයි.පසුව චෝල හා පල්ලව අක්ෂර වල ආභාෂයද ලැබී ඇත.
දෙමළ අක්ෂර
සම්මත දෙමළ හෝඩිය තුල ස්වර 12 ක් ඇත.ඒවා මෙසේය.அ,ஆ,இ,ஈ,உ,ஊ,எ,ஏ,ஜ,ஒ,ஓ,ஔ.මෙම අක්ෂර දීර්ඝ හා හ්‍රස්ව වශයෙන් බෙදේ.
හ්‍රස්ව ස්වර−அ,இ,உ,எ,ஒ
දීර්ඝ ස්වර−ஆ.ஈ.ஊ,ஏ,ஜ,ஓ,ஔ
සම්මත දෙමළ හෝඩිය තුල ව්‍යඤ්ජන අක්ෂර 18ක් දක්නට ලැබේ.ඒවා මෙසේය. க,ங,ச,ஞ,ட,ண,த,ந,ப,ம,ய,ர,ல,வ,ழ,ள,ற,ன මීට අමතරව ග්‍රන්තාක්ෂර නමින් හදුන්වන අක්ෂර කිහිපයක් ඇත.මෙම අක්ෂර පසුකාලීනව දෙමළ බසට එක්වූ අක්ෂරයන්ය.ඒවා මෙසේය ஸ,ஷ,ஹ,க்ஷ,ஶ்ரீ.
අායුධ අක්ෂරය නම් වූ විශේෂ අක්ෂරයක්ද දෙමළ භාෂාවේ දක්නට ලැබේ.ஃ
අක්ෂර උච්චාරණය
ස්වර උච්චාරණය ජාත්‍යන්තර වාග් විෂයික හෝඩියට අනුව මෙසේය.
හ්‍රස්ව ස්වර
அ=ʌ.a.ə.
இ=|
உ=ʊ
எ=ɛ
ஒ=ɒ
දීර්ඝ ස්වර
ஆ=ʌː
ஈ=|ː
ஊ=uː
ஏ=ɛː
ஜ=ʌ|
ஓ=ɔ
ஔ=ʌʊ
දෙමළ ව්‍යඤ්ජන වලට අනුරූප සිංහල අක්ෂර හා ΙΡΑ උච්චාරණය
க=ක.ග.හ (k.ɡ.h) මෙම අක්ෂරය වචනයක මුලට හෝ ද්විත්වී හෝ යෙදෙනවිට k ලෙස උච්චාරණයවේ.ங,ண අක්ෂරයන්ට පසුව ɡ ලෙස උච්චාරණයවේ.මෙම අක්ෂරය තනිව මැදට මුලට යෙදෙනවිට h ලෙස උච්චාරණයවේ.
ங=අං (ɧ) මෙය සිංහල භාෂාවේ අනුස්වාරය හෙවත් බිංදවට සමානය.
ச=ස.ච.ජ (s.ʃ.d͡ʒ) මෙම අක්ෂරය වචනයක මුලට මැදට අගට තනිව යෙදෙනවිට s ලෙසද ද්විත්වවී යෙදෙනවිට ʃ ලෙසද ஞ අක්ෂරයට පසුව යෙදෙනවිට d͡ʒ ලෙසද උච්චාරණයවේ.
ஞ=ඤ (ɳ)
ட=ඩ.ට (d.t) මෙම අක්ෂරය වචනයක තනිව මැදට අගට යෙදෙනවිට d ලෙසද ද්විත්වවී යෙදෙනවිට t ලෙසද උච්චාරණයවේ.
ண=ණ (ɴ̩)
த=ත.ද (θ.ð) මෙම අක්ෂරය වචනයක මුලට හෝ ද්විත්වවී යෙදෙනවිට θ ලෙසද මැදට අගට තනිව යෙදෙනවිට ð ලෙසද උච්චාරණයවේ.
ந=න (ɴ) මෙම අක්ෂරය වචනයක මුලට හා த අක්ෂරයට පූර්වව යෙදුනවිට ɴ ලෙස උච්චාරණයවේ.
ப=ප.බ (p.b) මෙම අක්ෂරය වචනයක මුලට හා ද්විත්ව වී යෙදුනවිට p ලෙස උච්චාරණයවේ.
ம=ම (m)
ய=ය (ʅ)
ர=ර (ʀ)
ல=ල (ʟ)
வ=ව (ɭ)
ழ=ළ (ʟ̩)
ள=ල (ʟ)
ற=ර (ʀ.t)
ன=න (ɴ)
ː
දෙමළ හෝඩිය
නාම පද
දෙමළ භාෂාවේදී සියලු නාම පද කුල පද දෙකකට බෙදා වෙන් කරයි.ඒ උසස් කුලපද හා පහත් කුලපද ලෙසයි.උසස් කුලපද ලෙස දෙවියන් හා මිනිසුන් දක්වා ඇති අතර අනෙකුත් සියළුම අමානවවාචී නාමපද පහත් කුලපද ලෙස හදුන්වයි.
ආශ්‍රිත ලිපි
ද්‍රවිඩ භාෂා
සටහන්
භාෂා |
9,516 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%A9%20%E0%B6%B7%E0%B7%8F%E0%B7%82%E0%B7%8F | ද්‍රවිඩ භාෂා | ද්‍රවිඩ යනු ලොව ජීව භාෂා කිහිපයක්ම අයත්වන භාෂා පවුලකි. දක්ෂිණ භාරතය පුරා මෙම ගණයට අයත් භාෂා ප්රධාන වශයෙන් දැකගත හැක. දෙමළ, තෙළිගු, කන්නඩ, අණ්ඩර දෙමළ, මලයාලි යන භාෂා මෙම පවුලට අයත් ප්රධාන භාෂා වේ.
වර්ගීකරණයන්
<div style="border:0px solid #FFFFFF; background: none; text-align: left; padding:2px; float:center; font-size: smaller; font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; line-height: 1.144">
ව්‍යාප්තිය
ද්‍රවිඩ භාෂා
දෙමළ භාෂාව |
9,518 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AD%E0%B7%99%E0%B7%85%E0%B7%92%E0%B6%9C%E0%B7%94 | තෙළිගු | තෙලිඟු (; ) යනු ද්‍රවිඩ භාෂා පවුලට අයත් භාෂාවකි. ඉන්දියාවේ ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේ රාජ්‍ය බසයි. 74,000,000කගේ පමණ මව් බසයි. අතීතයේ අණ්ඩර දෙමළ යනුවෙන් හැඳින්වූයේ ද මෙම බසයි.
ආශ්‍රේයයන්
ඉන්දියාව |
9,520 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%86%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B0%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%20%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%AF%E0%B7%9A%E0%B7%81%E0%B7%8A | ආන්ධ්‍ර ප්‍රදේශ් | (Andhra Pradesh) දක්ෂිණ භාරතයේ පිහිටි ප්‍රාන්තයකි.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,521 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%B1%E0%B6%A9 | කන්නඩ | කන්නඩ ಕನ್ನಡ, ද්‍රවිඩ භාෂා පවුලට අයත් භාෂාවකි.ඉන්දියාවේ කර්ණාටක ප්‍රාන්තයේ රාජ්‍ය භාෂාව යි. මීට අමතරව ආන්ධ්‍ර ප්‍රදේශ්,තෙලන්ගනා,තමිල්නාඩු ප්‍රාන්තය,මහාරාෂ්ට්‍රා,කේරළ සහ ගෝව යන ප්රදේශ වලද සුළු වශයෙන් භාවිත වේ.44,000,000කගේ පමණ මව් බසයි.ලෝකයේ වැඩිපුරම කතාබහ කරන භාෂා අතුරින් 33 වන තැනට පත්ව අත්තේද කන්නඩ භාෂාවයි.
ඉතිහාසය
පැරණි ශිලා ලේඛන
ලේඛන ආකාරය
තව දුරටත් කියවීමට
George M. Moraes (1931), The Kadamba Kula, A History of Ancient and Medieval Karnataka, Asian Educational Services, New Delhi, Madras, 1990 ISBN 81-206-0595-0
මූලාශ්‍ර
ඉන්දියාව |
9,522 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%AB%E0%B7%8F%E0%B6%A7%E0%B6%9A | කර්ණාටක | (Karnataka) දක්ෂිණ භාරතයේ පිහිටි ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: බැංගලෝර්. රජ බස: කන්නඩ.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,523 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B7%90%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B6%BD%E0%B7%9D%E0%B6%BB%E0%B7%8A | බැංගලෝර් | ඉන්දියාවේ දකුණු දිග පිහිටි කර්ණාටක ප්‍රාන්තයේ අගනුවරයි. ජනයා 8,425,970 ක් මෙහි වෙසෙති.
විශාලත්වය වර්ග කිලෝමීටර 741 කි..අලංකාර තැන් ඇත
අගනුවර
ඉන්දියාව |
9,525 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%BD%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%B8%E0%B7%8A%20%E0%B6%B7%E0%B7%8F%E0%B7%82%E0%B7%8F%E0%B7%80 | මලයාලම් භාෂාව | මලයාළම් භාෂාව (മലയാളം), ද්‍රවිඩ භාෂා පවුලට අයත් භාෂාවකි. ඉන්දියාවේ කේරළය ප්‍රාන්තයේ රාජ්‍ය භාෂාව යි. 36,000,000කගේ පමණ මව් බසයි.
භාෂා
ඉන්දියාව |
9,526 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%9A%E0%B6%BB%E0%B7%85%E0%B6%BA | කේරළය | (Kerala) දක්ෂිණ භාරතයේ පිහිටි ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: තිරුවානන්දපුරම්. රජ බස: මලයාලි.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,527 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B6%B4%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B6%B8%E0%B7%8A | තිරුවානන්දපුරම් | (Thiruvanandapuram/Trivandrum) ඉන්දියාවේ දකුණු දිග පිහිටි ප්‍රාන්තයක් වන කේරළයේ අගනුවරයි. මෙහි ජනයා 775,000ක් පමණ වෙසෙති.
ඉන්දියාව |
9,529 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%BB%E0%B7%94%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%A0%E0%B6%BD%E0%B7%8A%20%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%AF%E0%B7%9A%E0%B7%81%E0%B7%8A | අරුනාචල් ප්‍රදේශ් | Arunachal Pradesh. නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ඉටානගර්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,530 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%87%E0%B7%83%E0%B7%91%E0%B6%B8%E0%B6%BA | ඇසෑමය | Assam. නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: දිස්පූර්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,531 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B7%92%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B6%BA | බිහාරය | බිහාරය යනු මධ්‍යම භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. එහි අගනුවර පැට්නා වෙයි.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,532 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A1%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%93%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%9C%E0%B6%AA%E0%B7%8A | ඡත්තීස්ගඪ් | Chhattisgarh. මධ්‍යම භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: රායිපූර්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,533 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9C%E0%B7%9D%E0%B7%80 | ගෝව | බටහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: පනාජී.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,534 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9C%E0%B7%94%E0%B6%A2%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A7%E0%B6%BA | ගුජරාටය | (Gujarat) බටහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ගාන්ධිනගර්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,535 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%84%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%8F | හර්යානා | (Haryana) උතුරු භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: චන්දිගාර්හ්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,536 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%A0%E0%B6%BD%E0%B7%8A%20%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%AF%E0%B7%9A%E0%B7%81%E0%B7%8A | හිමාචල් ප්‍රදේශ් | උතුරු භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: සිම්ලා. හිම සහිත ප්‍රදේශයකි.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,537 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B6%B8%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B7%94%20%E0%B7%84%E0%B7%8F%20%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B7%81%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B7%93%E0%B6%BB%E0%B6%BA | ජම්මු හා කාශ්මීරය | (Jammu & Kashmir) උතුරු භාරතයේ කේන්ද්‍රීය පාලන ප්‍රදේශයකි. අගනුවර: ජම්මු (ශීත ඍතුව), ශ්‍රීනගර් (ග්‍රීෂ්ම ඍතුව).
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,538 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%9B%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A9%E0%B7%8A | ජාර්ඛාන්ඩ් | (Jharkhand) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: රාන්චි.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,539 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%B0%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%20%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%AF%E0%B7%9A%E0%B7%81%E0%B7%8A | මධ්‍ය ප්‍රදේශ් | (Madya Pradesh) මධ්‍යම භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: භෝපාල්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,540 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B7%82%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB | මහාරාෂ්ට්‍ර | මහාරාෂ්ට්‍ර (), බටහිර ඉන්දියාවේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: මුම්බායි.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,541 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%B4%E0%B7%96%E0%B6%BB%E0%B7%8A | මනිපූර් | (Manipur) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ඉම්පාල්.
ප්රාන්ත - ඉන්දියාව
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,542 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%9D%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%BA%E0%B7%8F | මෙඝාලයා | (Meghalaya) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ෂිල්‍‍ලොං.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,543 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%9D%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B8%E0%B7%8A | මිසෝරාම් | (Mizoram) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: අයිසාව්ල්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,544 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B1%E0%B7%8F%E0%B6%9C%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B6%BA | නාගලන්තය | (Nagaland) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: කොහිමා.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,545 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%94%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B7%82%E0%B7%8F | ඔයිෂා | ඔයිෂා (Odisha) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: බූබානේස්වාර්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,546 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A2%E0%B7%8F%E0%B6%B6%E0%B6%BA%2C%20%E0%B6%89%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80 | පන්ජාබය, ඉන්දියාව | (Punjab) උතුරු ඉන්දියාවේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: චන්දිගාර්හ්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,547 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AE%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%8A | රාජස්ථාන් | (Rajasthan) බටහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ජායිපූර්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,548 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%B8%E0%B7%8A | සික්කිම් | (Sikkim) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ගැංටොක්.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,549 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%93%E0%B6%B4%E0%B7%94%E0%B6%BB | ත්‍රීපුර | (Tripura) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: අගාර්තාලා.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,550 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%8B%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B6%BB%E0%B7%8A%20%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%AF%E0%B7%9A%E0%B7%81%E0%B7%8A | උත්තර් ප්‍රදේශ් | උත්තර් ප්‍රදේශ් () මධ්‍යම භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: ලක්නව්.
මූලාශ්‍ර
උත්තර් ප්‍රදේශ්
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,552 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B6%A7%E0%B7%84%E0%B7%92%E0%B6%BB%20%E0%B6%B6%E0%B7%99%E0%B6%82%E0%B6%9C%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%BA | බටහිර බෙංගාලය | (West Bengal) නැගෙනහිර භාරතයේ ප්‍රාන්තයකි. අගනුවර: කොල්කටා.
ඉන්දියාව
ඉන්දියාවේ ප්රාන්ත |
9,554 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%87%E0%B6%AF%E0%B7%94%E0%B6%B8 | ඇදුම | ඇදුම රෝගය ශ්වසන පද්ධතියේ ශ්වසන නාලයන් නොයෙක් සාධකවල ප්‍රතික්‍රියා දැක්වීමක් ලෙස සංකෝචනය වීම, ආසාදනය වීම හා අධිකව ස්‍රාවයන් නිකුත් කිරීම නිසා ඇතිවන කල් පවත්නා රොගී තත්වයකි. එය බොහෝ විට උත්තේජනයන් එකක් හෝ කිහිපයක් නිසා ඇතිවිය හැක. අවට පරිසරයේ ඇති අසාත්මික කාරකයන් . දුම් කොළ දුම , සිසිල් හෝ රස්නය ඇති වාතය , සුවද විලවුන් වර්ග . සුරතල් සතුන්ගේ ලෝම , ව්‍යායාම් කිරීම හෝ මානසිකව ආතතිය ඇතිවන අවස්ථාවන්හිදි යටපත් වී ඇති රෝගය නැවත මතුවිය හැකිය. කුඩා ළමුන්ගේ මෙම රෝගය නැවත නැවතත් මතු වීම සිදු කරනුයේ වෛරස් ආසාදනයක් නිසා ඇතිවන සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව නිසාවෙනි. ශ්වාසනාලයන් සංකෝචනය වීම හේතුවෙන හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවය ඇතිවීම , පපුවේ ඇතිවන රූං රූං ශබ්දය , හති ගතිය . පපුව හිරවීම හා කැස්ස ඇතිවිය හැකිය. ශ්වාසනාල සංකෝචනය වීම ඒවා විස්ථාරනය කරන ෙඖෂධ මගින් යථාතත්වයට පත්කර ගත හැකිවේ.රෝගය ඇතිවන අවස්ථාවන් දෙකක් අතර ෙ‍බාහෝ විට රෝගියා නිරෝගී වන නමුත් සුළු සුළු රෝග ලක්ෂණයන් පැවතීම සහ දිගු ව්‍යායාමයන්ගෙන් පසුව නිරෝගී පුද්ගලයකු‍ට වඩා වැඩි කාල සීමාවක් තුළ පවතින හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවයන් බොහෝ විට ඇති විය හැක. ඇදුම රෝගයෙහි රෝග ලක්ෂණ ඉතා සුලු රෝග ලක්ෂණයන්හි සිට මාරාන්තික ජීවිතය අවධානමකට ලක්කරන රෝග ලක්ෂණයන් දක්වා වුවද ඇතිවිය හැකිය. නමුත් මේවා ජීවත් වන වටාපිටාවේ සිදුකරගනු ලබන වෙනස් වීම් මගින් සහ ෙඖෂධ මගින් පාලනය කිරීමට පුලුවන.
දියුණු රටවල මහජනතාවගේ අවධානය මෑතක සිට ඇදුම රෝගය කෙරෙහි යොමුවී ඇත. මෙයට ප්රධානතම හේතුවක් වන්නේ නාගරිකව ජීවත්වන ළමුන් හතරකින් එක් අයෙකුට ඇදුම රෝගයට ගොදුරුවීමේ ප්‍රවණතාවයක් ඇති වී තිබීමයි.
රෝග ලක්ෂණ
ඇතැම් පුද්ගලයන් තුල ඇදුම රෝගය කල්ගතවු රෝගයක් ලෙස දීර්ඝ කාලීනවමට දක්නට ඇත. ඇතැමුවන්ගේ මෙය වරින්වර උත්සන්න වන රෝගයක් ලෙස ඇති වන්නේ ශ්වසන පද්ධතින් ඉහල කොටසේ ඇතිවන ආසාදන , මානසික ආතතිය , සුළග මගින් ව්‍යාප්ත වන අසාත්මික ද්‍රව්‍යය, දුම් හෝ ව්‍යායාම වැනි අවස්ථාවන් හා ද්‍රව්‍යවලට ප්‍රතික්‍රියා දැක්වීමක් ලෙසටය. හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව, පපුවේ ඇතිවන හති ගතිය, හුස්ම ගැනීමේදී ශබ්දයක් පිටවීම, කැස්ස, එදිනෙදා ක්‍රියාවන් කර ගැනීමට ඇති අපහසුතාව යන රෝග ලක්ෂණ වලින් කිහිපයක් හෝ සියල්ලම මෙම රෝගියකුට තිබිය හැකිය. ඇතැම් ඇදුම රෝගීන්ට දරුණු ලෙස හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවයක් හා පපුව හිරකරන ගතියක් ඇතත් හති ගතිය හෝ හුස්ම ගැනීමේදී ශබ්දයක් පිට නොවන අතර මේ නිසා ඔවුන් COPD වර්ගයට අයත් වෙනත් ශ්වසන රෝගයක් ඇති රෝගීන් ලෙස වරදවා වටහා ගනී.
හදිසියේ ඇතිවන ඇදුම රෝග උත්සන්න වීමක් ක්ෂණික රෝග උත්සන්න වීමක් ලෙස හඳුන්වයි. මෙය දරුණු ලෙස ඇතිවන හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවය , හතිය සහ හුස්ම ගැනීමේදී ශබ්දයක් පිටවීම යන රෝග ලක්ෂණ වලින් හදුනාගත හැකිය. සමහර රෝගීන්ට මුල් අවස්ථාවලදී ඇති වන්නේ කැස්ස පමණක් වුවද රෝගය උත්සන්න වත්ම ශ්වසන පද්ධතියට වායු ඇතුලු වීම කොතෙක් දුරට අඩ පණ වේද යත් හතිය ඇතිවීම හා ශ්වසනයේදි ඇතිවන ශබ්දය ද නෑසී යයි. හතිය ඇති සමහර අවස්ථාවන්හිදි කැස්ස සමග පැහැදිලි , දුර්වර්ණ නොවු සෙම පිටවේ. ක්ෂණිකව ඇතිවන පපුවේ හිරකිරීමක් වැනි දැනීමක් සමගම හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවයක් ඇතිවී හති ගතිය ඇතිවේ. මෙම හතිගතිය හුස්ම පිටකිරීමේදි ප්රධාන වශයෙන් ශ්‍රවණය වුවද හුස්ම ඉහලට ගැනීමේදීද ඇතිවිය හැකිය.
ඇදුම රෝගය උත්සන්න වීම , හතිය , ප්‍රාශ්වාසය දීර්ඝ වීම , හෘද ස්පන්දන වේගවත් වීම , වෙද නලාවට ඇසෙන පෙනහලුවල ශබ්දය , ආශ්වාසයේදී දුර්වල වන සහ ප්‍රශ්වාසයේදී ශක්තිමත් වන නාඩි වැටීමේ ක්‍රියාවලිය සහ උරස් කුහරය සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා පිම්බී තිබීම වැනි ලක්ෂණ මගින් වෛද්යවරයකුට රෝගියා පරීක්ෂා කිරීමෙන් හඳුනාගත හැකිය. රෝගය උත්සන්න වු අවස්ථාවකදී ශ්වසනය සඳහා භාවිතා වන අතිරේක බෙල්ලේ පේශීන්ද භාවිතයට ගැනීම නිසා පර්ශු සහ බෙල්ලේ හා පපුවේ අස්ථි අතර පටක කොටස් ඇතුලට ඇදීමක් සිදුවේ.
රෝගීන් උච්චතම අවස්ථාවකදි ඇදුම රෝගීන් රුධිර යේ ඔක්සිජන් හිගවීම නිසා රෝගියා නිල් පැහැති වේ. තවද ඔවුන්ට පපුවේ වේදනාව ඇතිවිම හා සිහිනොමැති වීම සිදුවිය හැකිය. සිහිය නොමැතිවීමට සුලු වේලාවකට ප්‍රථම අත්වල හා පාදවල හිරිගතියක් ඇති වීම සහ දහඩිය දැමීම සිදුවීම ඇතිවේ. මෙමගින් රෝගීන්ගේ දෙපා අයිස් මෙන් සීතල වේ.
සම්මත ප්‍රතිකාර ක්‍රමවලට ප්‍රතිරෝධී වන අයුරු උත්සන්න වු ඇදුම රෝගී අවස්ථාවක් ජීවිතයට අවධානමක් ඇති කරන අතර මෙමගින් ශ්වසනය අක්‍රිය වී මරණය පවා ඇතිවිය හැකිය. නමුත් සුවය ලැබු පසුව නැවතත් රෝගය උත්සන්න වීමක් ඇති වන තෙක් මෙම රෝගීන් කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් නොමැතිව හෝ සුළු වශයෙන් රෝග ලක්ෂණ පෙන්විය හැකිය.
ඇදුම රෝගය |
9,555 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%94%E0%B7%85%E0%B7%94%20%E0%B6%8B%E0%B6%AB | කුරුළු උණ | කුරුළු උණ යනු කුරුල්ලන‍්ගෙන් බෝවන වෛරසයක් මගින් ඇති කර රෝගී තත්වයකි.
විශේෂිත වු ධාරකයකු(කුරුල්ලන්) මගින් රෝගය ඇති කරන යන තේරුම ඇතිව කුරුලු උණ යන්න ව්‍යවහාර කෙරේ. කුරුලු උණ ඇති කරන සියලුම වෛරස ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා ඒ වෛරස වර්ගයට අයත් වෙයි. ඉන්ෆ්ලුවෙන්ස් ඒ වෛරස් සියලුම උප කාණ්ඩයන් පක්ෂීන් තුළ දක්නට ඇත. මේ නිසා කුරුලු උණ වෛරසය පොදුවේ ඉනෆ්ල්වෙන්සා ඒ වෛරස නමින් හැදින්වෙයි. යම්කිසි සත්ව විශේෂයක් සදහා වෛරසයෙහි සිදුවන අනුගත වීම දීර්ඝ කාලීන නොවේ. මේ ආකාරයට ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වෛරසය බොහෝ ජීවිත සදහා අනුගත වුවද එය එක් ධාරකයෙකු සඳහා පමණක් විශේෂනය වීමේ කැමැත්තක් දක්වයි. උදාහරණයක් ලෙස ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වසංගත රෝග තත්වය ඇති කරන වෛරසය මනුෂ්‍යයන් සහ පක්ෂීන් සඳහා අනුගත වුවකි. ස්පාඤ්ඤයේ උණ ඇති කිරීමට හේතු කාරක වෛරසයේ ජාන සම්බන්ධව සිදුකරන ලද සමීක්ෂණයෙන් පෙන්නුම් කරන ලද පරිදි එයට කුරුල්ලන් සහ මනුෂ්‍යයන් සඳහා රෝග ඇති කිරීමට ආවේනික වු ජාන පිහිටා ඇත. මෙයින් බහුතරයක් ජාන කුරුල්ලන් සඳහා රෝග ඇති කරන අතර එහි මාරාන්තික බව අඩු වේ.
ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වසංගතය
වසංගත උණ ඇතිකරන වෛරස සමහරක් කුරුලු උණ වෛරසයේ ජානද තවත් සමහරක මනුෂ්‍යයනට උණ ඇති කරන වෛරසයේ ජානද පිහිටා ඇත. H2N2 සහ H3N2 යන වසංගත රෝග ඇති කරන වෛරස ජාන කුරුලු උණ වෛරසයේ ජාන වේ. කුරුලු උණ හා මනුෂ්‍ය උණ ඇති කරන වෛරස හො ආසාදිත ඌරන් තුළ නවතම වෛරස ප්රභේද ඇතිකරමින් ඒවා ඉක්මනින් නැවතත් මිනිසුන්ට ආසාදනය කරයි. මෙහිදී ඌරන් ඉන්ෆ්ලුවෙන්සාව සඳහා අතරමැදි ධාරකයෙකු ලෙස හැදින්වෙන්නේ ඔවුන් වෙනස්වු වෛරස උප වර්ගයන් ඇති කිරීමට උපකාරී වන බැවිනි. මෙලෙස එකවර ආසාදන දෙකක් ඇති කළ හැකි කුරුල් විශේෂද හඳුනාගෙන ඇත. ඔවුන් මගින් කෙළින්ම මිනිසා වෙත එවියන් වෛරස සම්ප්‍රේශණය කළ හැකිය. ස්පාඤ්ඤ උණ වෛරස ප්‍රභේදය මගින් සෘජුවම පක්ෂීන්ගෙන් මිනිසුන්ට රෝගය සම්ප්‍රේශණය කළ හැකිය. මෙලෙස වසංගත රෝග තත්වයන් ඇති කළද කුරුලු උණ වෛරසය බහුතරයක් ජීවී විශේෂ සඳහා ආසාදනය නොකරයි. ඔවුන් ආසාදන වුවද සාමාන්‍යයෙන් රෝග ලක්ෂණ ඇති නොකරයි. එම නිසා රෝගී තතවයන් ඇති නොවේ. මෙම සත්වයින්ට එබැවින් උණ හටගැනීමක් සිදුනොවේ. කුරුලු උණ වෛරසය මගින් උණ හටගත් විට එය එක් විශේෂයකින් තවත් විශේෂයකට රෝගය ව්‍යාප්ත වීමකි. මෙතෙක් අවබෝධ කරගෙන ඇති අන්දමට මෙමගින් ඇති කරන රෝගී තතවය බරපතල නොවේ. නමුත් කුකුළන් , කළුකුම් වැනි ගෘහශ්‍රිත පක්ෂීන් ඇති කිරී‍මත් සමගම මිනිසා විසින් වෛරසයේ නොයෙකුත් උප කාණ්ඩයයන් නිර්මාණයකොට ඇත. මෙම උප කාණ්ඩයන් මගින් ජලාශ්‍රිත පක්ෂීන් තුල පවත්නා කුරුලු උණ වෛරසයේ සීඝ්‍ර ජාන විකෘති ඇති කරන අතර එමගින් සම්පුර්ණ ගහණයෙන් 90% ක් දින කිහිපයක් තුල මරණයට පත් කරන අතර වෙනත් ගහනයන් තුළට එය ව්‍යාප්ත වී එම සතුන්ද 90% මරණයට පත්වෙයි මෙය වැලැක්වීමට ගතහැකි එකම ක්‍රියාමාර්ගය වන්නේ අදාල ප්රදේශයේ සියලුම ගෘහාශ්‍රිත පක්ෂීන් විනාශ කොට දැමීමයි. 1990 දී H5N1 මගින් ආසාදිත රෝගීන් ඇතිවන තෙක්ම කුරුලු උණ රෝගය වැදගත් යයි සැලකීමට වු එකම හේතුව මෙයයි. එතැන් පටන් කුරුලු උණ වෛරසය බහුල ලෙස අධ්‍යයනයට ලක්වු අතර එමගින් ඇති කරන වසංගත රෝග තත්වයන් ගෘහාශ්‍රිතව කුරුල්ලන් ඇති කිරීම රෝගය සඳහා ඇති එන්නත් වර්ග සහ වසංගත රෝග තත්වයකදී ක්‍රියාත්මක විය යුතු ආකාරය යන කේෂ්ත්‍රයන්හි වෙනස්වීම් ඇති වුණි.
H5N1 බොහෝ ජීවී විශේෂ ආසාදනයට ලක්කරන වෛරස විශේෂයක් බවට පත්වී ඇති අතර එය මින් පෙර තිබු වෛරස විශේෂයන්ට වඩා මාරාන්තික වේ. රොබට් වෙබ්ස්ටර් නම් ප්‍රමුඛ පෙළේ විශේෂඥයකු ඇමරිකන් සයනටිස්ට් නම් සඟරාවෙහි ප්‍රකාශයට පත් කළ ලිපියක සඳහන් වන්නේ මුළු ලොවම අති විශාල මිනිස් මරණ සංඛ්‍යාවක් ඇති කළ හැකි වසංගත රෝග තත්වයක එලිපත්තේ සිටින බවයි. ඔහු මිනිස් ජීවිත බිලියන ගණනක් බේරා ගැනීම සඳහා මෙම සෞඛ්‍ය තර්ජනයට එරෙහිව සටන් වැදීම සඳහා අවශ්‍ය මුල්‍යාධාර සොයාගැනීමේ උත්සාහයක නිරත වුණි. ඔහුගේ මෙම උත්සාහයත් සමග ලෝක ප්‍රජාව ඩොලර් බිලියන ගණන් වියදම් කොට මෙයට එරෙහිව සටන් වැදීමට උත්සාහ කළද එමගින් ලැබු ජයග්‍රහණයන් සීමිතය.
NeedToAddCategory
රෝග
ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා
කුරුළු උණ |
9,556 | https://si.wikipedia.org/wiki/Ayurvedic%20interpretation%20of%20disease | Ayurvedic interpretation of disease |
රෝගවල ආයුර්වේදයේ අර්ථ දක්වීම
තුන්දොස්හි සමතුලිතතාවය විවිධාකාර හේතු නිසාවෙන් වෙනස් විය හැක ඒ අතර වැරදි ජීවන රටාවන් ආහාර සහ මානසින හා ශාරීරිකව ඇතිවන හානි ප්රධාන තැනක් ගනී.බොහෝ වැරදි ජීවන රටාවන්ට මුල වන්නේ අප සිරුර පිළිඹඳව ඇති අප තුල ඇති දුර්වල අවබෝධයන්ය. සිරුර තුල තුන් දෝෂයන්හි වෙනස් වීමක් ඇති වන කල්හි එමගින් රෝග ලක්ෂණ පහලවීම සදහා දිගු කාලයක් ගතවේ. මෙම වෙනස්කම් ඇතිවිමත් සමගම පුද්ගලයාගේ දුර්වල ස්ථානයක් ඔස්සේ රෝගයක් එහි ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි. ඇතැම් අවස්ථාවන්හිදී සිරුරේ සාමාන්‍ය පාලනයට ඔබ්බෙන් රෝග ඇති වේ. මේවා කර්මය හා එහි විපාක පිළිබඳව විග්‍රහ කෙරෙන සිද්ධාන් ත මත “කර්ම රෝග” නමින් හැදින්වේ.
ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර ක්රම
ආයුර්වේද ප්‍රතිකාර ක්රම බොහොමයක් ශාක සාර ඖෂධ වේ. ඇතැම් ඒවා ස්වාභාවික ඛණිජමය නිෂ්පාදන වේ. මේවා ආයුර්වේදයට අනුව පහත සඳහන් ගුණාංග වලින් යුක්ත වේ.
රස - රසය
ගුණ - ගුණය
වීර්ය - (රත්වීමේ හෝ සිසිල් වීමේ හැකියාව) බලවත් කම
විපාක - ජීර්ණය හා පරිවෘත්තියෙහි බලපැම
ප්‍රභාව - යම්කිසි ද්‍රව්‍යයකට විශේෂණය වු ශක්තිය
පොදුවේ ගත් කළ සියළුම ශාකමය ඖෂධ සඳහා වාත , පිත්ත , කප්හ යන තුන් දොස් වැඩි කිරීමේ හෝ අඩු කිරීමේ විවිධ මට්ටමින් හා විවිධ සංකලනයන්ගෙන් යුක්ත වේ. සාම්ප්‍රදායික ආයුර්වේද වෛද්‍යවරයෙකු මගින් තුන්දොස්හි සමතුලිතතාවය වෙනස්වී ඇති අන්දම අවබෝධකර ගැනීම මගින් රෝගවලට ප්‍රතිකාර කරනු ලැබේ. ඉන්පසු ඔහු අදාල ශාකමය ඖෂධ එකක් හෝ කිහිපයක් සංකලනයක් වන පරිදි නිවැරදි මාත්‍රාවන්ගෙන් නිර්දේශ කර අදාල දෝෂයන් මුලින් තිබු තත්වයට පත් කර රෝග සුව කර සාමාන්‍ය සෞඛ්‍ය තත්වය නැවත ලබාදේ.
විෂහරණය (පංචකර්ම)
ආයුර්වේදයෙහි එන මෙම උප ක්ෂේත්‍රය මගින් විවිධ වු විෂ හරණ ක්රම මගින් රෝග වලක්වා ගැනීම හා පාලන ක්රම ගැන ඉගැන්වේ. මේවා පංච කර්ම නම් අංග 5කින් යුක්ත වේ.
විරේචන - විරේක කිරීමේ ප්‍රතිකාර
බස්තිස් (නිරූන හා අනුවංශ ලෙස වර්ග කෙරේ) - ශාකසාර හා තෛලමය කසාය මගින් ලබාදෙන වස්ති
වමන - වමනය ඇති කිරීමේ ඖෂධ
නාසය - ආඝ්‍රාහණය
රක්ත මෝක්ෂ - ලේ වහනය කරවීම |
9,557 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BD%E0%B7%9A%20%E0%B6%9C%E0%B7%90%E0%B6%BD%E0%B7%93%E0%B6%B8 | ලේ ගැලීම | ලේ ගැලීමක් හෙවත් ලේ වහනය වීමක් යනු රුධිර සංසරණ පද්ධතියෙන් ලේ ඉවත්ව යාමකි. ලේ ගැලීමක් ශරීර අභ්‍යන්තරයේ ඇති රුධිර වාහිනී වලින් ශරීරය තුළට හෝ යෝනි මාර්ගය , මුඛය , ගුද මාර්ගය හෝ සම හරහා ශරීරයෙන් පිටතට වුවද සිදුවිය හැකිය. ශරීරයේ වු රුධිර ප්‍රමාණයෙන් විශාල ප්රමාණයක් හෝ සම්පුර්ණ රුධිර ප්‍රමාණයම හෝ ලේ වහනයකදී ඉවත් විය හැකිය. දේහයේ සම්පුර්ණ රුධිර පරිමාවෙන්10%-15% අඩු වුවද කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් නොපෙන්වා සිටීමට නිරෝගි පුද්ගලයෙකුට පුළුවන. රුධිරය පරිත්‍යාග කරන අවස්ථාවන් වලදී රුධිරදායක‍යාගෙන් 8% - 10% දකවා ප්රමාණයක් රුධිරය ශරීරයෙන් ඉවත් වේ.
හදිසි අනතුරු වලට ලක්වු පුද්ගලයින් සියලු දෙනාම ඉතා හොඳ සෝදිසි කිරීමකට ලක් කළ යුතුය. මෙලෙස කෙරෙන සමීක්ෂණයන් පියවරෙන් පියවරට සිදු කරන ප්‍රාථමික හා ද්විතීයික සමීක්ෂණයන් ලෙස වර්ග කෙරේ. මෙය “ABCs” ලෙස හැදින්වේ.
ප්‍රාථමික සමීක්ෂණයේදී අදාල රෝගියාගේ ස්වසන මාර්ගය (Airway) නිසි පරිදි ක්‍රියාත්මකව පවතීද, (Breathing) ස්වසනය සහ රුධිර සංසරණය (Circulation) නිසි පරිද ක්‍රියාත්මක වනු ඇත්දැයි සොයා බැලේ. මෙලෙස ABC ආකාරයට භාවිතා වන සමෘති ආධාරකයක් කෘතිම ස්වසනයේදී භාවිතා වේ, (CPR). ඉහතින් සඳහන් කළ පරිදි රුධිර සංසරණ පද්ධතියේ ක්‍රියාකාරීත්වය පරීක්ෂා කර බලන අවස්ථාවේදී තව දුරටත් රුධිර වහනය වලක්වා ගැනීම කළයුතු අතර ඇඟිලි තුඩු වලට කේශනාලිකාවලින් රුධිරය ලබාදීම පරීක්ෂා කිරීම මගින් මෙය සෝදිසි කරගත හැකිය. මීට අමතරව අනතුරට පත් පුද්ගලයාගේ මානසික තත්වය (Disability) සොයා බැලීම සදහා AVPU දර්ශකය හෝ සම්ප්‍රදායික ග්ලාස්ගෝ කෝමා දර්ශකය භාවිතා වෙයි. සියලුම අනතුරු අවස්ථාවන්හිදී අනතුරට පත්වු රෝගියා ඇද සිටින ඇඳුම් ඉවත් කර නිරාවරණය කිරීමෙන් (Exposed) හිසේ සිට දෙපතුල දක්වා වෙනත් තුවාල ඇත්දැයි සොයා බැලීම මගින් ද්විතියික සමීක්ෂණයට ලක්කළ යුතුයි. මෙම සමීක්ෂණයන් සිදු කරන අවස්ථාවන්හිදී විශේෂයෙන්ම යථා තත්වයට පත්කළ නොහැකි ගැටලුවක් හදුනා‍ගත් අවස්ථාවන්හිදී ප්‍රතිකාර ක්රම ලබාදීම සඳහා අදාල ස්ථාන වෙත රෝගියා රැගෙන යාම හෝ නිසි කළට ප්‍රතිකාර ලබා දීම ප්‍රමාද නොකළ යුතුය.
ගටලු-ඉබේම ශරීරයේ පාද වලින් ලේ විදීම/කුඩා තුවාලයකින් උවද අදික ලෙස රුධිර වහනයගැන පැහැදිලි කිරීමක් අවශ්‍යයි..
සුළු ප්‍රමාණයේ රුධිරය වහනය වීම්
සුළු ප්‍රමාණයේ රුධිරය වහනය වීමක් පළමු කාණ්ඩයේ ලේ ගැලීමකට අයත්වන අතර අදාල ස්ථානයට පීඩනයක් යෙදීම මගින් එය නවත්වා ගත හැකිය.
සුළු තුවාලයකදී ඇතිවන අවදානම් තත්වය වන්නේ තුවාලය ආසාදනයට ලක්විමයි. අදාල ස්ථානය කෙලින්ම පීඩනයක් යෙදීමෙන් සහ ඔසවා තැබීම මගින් රුධිර වහනය වනත්වා ගත හැකි අතර තුවාලය සබන් සහ ජලය යොදා හොදින් සෝදා ගත යුතුවෙයි. ගෝස් භාවිතා කරමින් තැනු වැස්මක් මගින් තුවාලය ආවරණය කළ යුතුය. පෙරොක්සයිඩ් සහ අයඩීන් අඩංගු බෙටඩීන් වැනි ද්‍රාවණයක් මගින් තුවාලය සුව කිරීමට ඉවහල් වන ෛසල විනාශ විමක් සිදුවිය හැකි අතර එමගින් තුවාලය සුවවීමට කල් ගත වේ.
හදිසි අවස්ථාවකදී රුධිර වහනය පාලනය කිරීම
නිසියාකාරව ක්ෂණිකව ප්‍රතිකාර නොලදහොත් අධික රුධිර වහනයකින් රෝගියා මරණයට පවා ලක් විය හැකිය. එබැවින් අනිකුත් තත්වයන් පාලනයට වඩා මුල් තැනක් ප්රධාන රුධිර වහනයක් පාලනය කිරීමට කෙරෙහි ලබා දිය යුතුවේ. බොහෝ අවස්ථාවන්හිදී සෘජු පීඩනයක් යොදා අදාල තුවාලය හෘදය වස්තුවට පිහිටා ඇති මට්ටමට වඩා ඉහලින් තබා විවේක ගැන්වීම මගින් ලේ ගැලීම පාලනය කළ හැකිවේ.
ලේ ගැලීම නැවැත්වීම සදහා ප්‍රථමාධාර උපක්‍රමයක් ලෙසට තුවාලයට ඉහලින් තදින් බැදීම බොහෝ අවස්ථාවන් වලදී අනුමත නොකෙරේ. මෙමගින් ඒ අවට ඇති පටක මරණයට පත්වීම සහ අදාල ගාත්‍රය අහිමි වීමට පවා පුළුවන. මෙම ක්‍රමය බහුලව යොදා නොගනුයේ අතින් පීඩනයක් යෙදීම මගින් බොහෝ අවස්ථාවලදී රුධිර වහනය වලක්වාගත හැකි බැවිනි.
දේහ කුහරවලින් ලේ ගැලීම
හේතුවක් නොමැතිව එකවරම නාසයෙන් ලේ ගැලීම හා කුඩා ළම‍යකු නාසයට ඇඟිල්ල දැමීමේදී වන සුළු තුවාලයකින් ලේ ගැලීම වැනි අවස්ථාවන් ඉතා සරල වේ.
බැරෑරුම් ලෙස හිසට වන අනතුරකදි එකවරම කනින් ලේ ගැලීමක් සිදුවීම මොලයට වු අනතුරක ලක්ෂණයක් වේ. සිහිමුර්ජාවීම , අමතක වීම සහ උසකින් වැටීම මගින් අනතුරෙහි බරපතල කම ඉහල නංවයි. මෙවන් අනතුරු තත්වයක් මෝටර් රථ අනතුරකදී දැකිය හැකි අතර එමගින් එහි මගීන්ට දරුණු අනතුරු හෝ මරණය පවා ළඟා කර දේ.
කැස්සක් සමග ලේ මිශ්‍රත සෙම පිටවීම අදාල රෝගියාට දරුණු රුධිර වහනයක ලක්ෂණ ඇති බව කියා පායි. මෙය බොහෝ අවස්ථාවලදි ශ්වසන පද්ධතිය ආශ්‍රිත පිළිකා රෝගවලදී දක්නට ලැබේ. ලේ වමනය යනු ආමාශයේ වු ලේ වහනයකින් ඇතිවුණු ප්‍රතිඵලයකි. මෙහිදී බොහෝ අවස්ථාවලදී ලේ වහනයට හේතුව හඳුනාගැනීම අපහසු වන අතර විෂේශඥ වෛද්‍ය දැණුම මේ සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ.
දේහ අභ්‍යන්තර රුධිර ගැලීම ප්‍රථමාධාර
අභ්‍යන්තර ලේ ගැලීමක් දේහ අභ්‍යන්තරයට සීමා වන අතර මෙය අනතුරකදී හෝ සංස්ථානික මහා ධමනියේ වු විස්ථාරණයක් පුපුරා යාමේ දී සිදුවිය හැකිය. සුදු මැලිවීම , සම සීතල වීම , හෘද ස්පන්දන වේගය ඉහලයාම , සහ සිහි විකල්වීම මෙහි රෝග ලක්ෂණ වේ.
දේහ අභ්‍යන්තර රුධිර ගැලීමක් තැල්මක මගින් බාහිරව හඳුනා ගත හැකිවේ.
රුධිය මගින් අපිරිසිදු වීමේ අවධානම
නිරාවරණය වන පෙදෙහි තුවාලයක් හෝ වෙනත් රෝගී තත්වයක් නොමැති නම් සම මගින් රුධිරය හා ස්පර්ශවීමේදී විශබීජ සිරුර ට ඇතුළු වීම වැළැක්වීම සඳහා බාධාකයක් ලෙසට ක්‍රියා කරයි. මෙගින් ක්ෂණිකව රෝගී තත්වයට පත්නොවේ. තව දුරවටත් ආසාදනය වැලැක්වීම සඳහා ආහාර ගැනීම , ඇස් හා මුඛය පෙදෙස ඇල්ලීමට පෙර හොඳින් රුධිරය වෙත නිරාවරණය වු කොටස පිරිසිදු කර ගත යුතු වේ.
අවධානම් අවස්ථා මගහරවා ගැනීම සඳහා ලේටෙක්ස් හෝ නයිට්‍රිල් රබර් වලින් නිෂ්පාදිත අත්වැස්මක් ප්ලාස්ටික් බෑගයක් හෝ රෙද්දක් මගින් දෑත් ආවරණය කරගත හැකිය . මෙය බොහෝ ප්‍රථමාධාර අවස්ථාවලදී ප්‍රථමාධාර දෙන්නවුන් හට ආරක්ෂා වීමට සඳහා වැදගත් උපක්‍රමයක් ලෙස ඉගැන්වේ.
වෙනත් අයෙකුගේ රුධිර ය සමග දේහය ස්පර්ශවීමේදී බොහෝ ප්‍රථමාධාර දෙන්නවුන් හදිසි අනතුරු දෙපාර්තමේන්තුවට පැමිණ රුධිරය මගින් බෝවන රෝග වැලැක්වීම සඳහා රෝගී නිවාරණ ක්‍රියා මාර්ග ලබා ගනිති.
ලේ |
9,558 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%BB%E0%B7%94%20%E0%B6%B4%E0%B7%92%E0%B7%85%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%8F | පියයුරු පිළිකා |
පියයුරු පිළිකා
පියයුරු පිළිකාවන් ඇතිවන්නේ පියයුරෙහි ඇති සෛලවලය. පෙනහළු පිළිකා (සියළුම පිළිකා අතරින් 10.4% ක්) ළගට දෙවනුවට බහුලවම දක්නට ලැබෙන්නේ පියයුරු පිළිකාවන්ය. මෙම සංඛ්‍යාව පිළිකාවක් නිසා සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව අතරින් පස්වන ස්ථානය ගනී. පියයුරු පිලිකා කාන්තාවන් අතර බහුලවම දක්නට ඇති පිළිකා විශේෂය වේ. මෙය මහාන්ත්‍රයේ සහ ගැබ්ගෙල පිළිකා මෙන් දෙගුණයක් වන අතර කාන්තාවන්ගේ පෙනහළු පිළිකා ෙමන් තුන්ගුණයක් වේ. කෙසේ නමුත්පියයුරු පිළිකා නිසා සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව පෙනහළු පිළිකා වලින් සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව මෙන් 25% ගුණයක් වසර 2005 දී පියයුරු පිළිකා නිසා ලොව පුරාම සිදුවුන මරණ සංඛ්‍යාව 502,000 කි. මෙය එම වසරේදී ලොව පුරා පිළිකා නිසා සිදුවු මරණ සංඛ්‍යාවෙන් 7% ක් ද , සියළුම මරණ සංඛ්‍යාවෙන් 1% ක් ද වේ. 1970 සිට පියයුරු පිළිකාවන් වාරතාවීම සැලකිය යුතු අන්දමට ඉහල ගොස් ඇත. මේ සඳහා ප්රධානතම හේතු සාධකය වන්නේ බටහිර රටවල්වල ඇති නවීනපන්නයේ ජීවන ක්‍රමයයි.
සංවර්ධනය නොවු රටවල අඩු ප්‍රමාණයකින් ලෙසත් , සංවර්ධනය වු රටවල වැඩි ප්රමාණයක් ලෙසද පියයුරු පිළිකාවන්හි ව්‍යාප්තිය ලොවපුරා විවිධ වේ.ලොව පුරා ප්රධාන ප්රදේශ දොළහක් තුල වාර්ශිකව සිදුකරනු ලබන ප්‍රමිතිකරණයකට අනුව කාන්තාවන් 100,000 ක් ගත් කළ ඉන් එක් කාන්තාවකට පියයුරු පිළිකා ඇතිවීමේ ප්රවණතාව නැගෙනහිර ආසියාවේ 18 , දකුණු මධ්‍යම ආසියාවේ 22 , අප්‍රිකාවේ උප සහරා ප්‍රදේශයන් 22 , ගිනකොනදිග ආසියාවේ 26 , උතුරු අප්‍රිකාවේ සහ උතුරු යුරෝපයේ 73 , ඹ්ෂේනියාවේ 74 , බටහිර යුරෝපයේ 78 , ක් සහ උතුරු ඇමරිකාවේ 90 ක් ලෙසට විවිධ වේ. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ මෙය සුදු කාන්තාවන් අතර 141 ක් ලෙසද , අප්‍රිකානු ඇමරිකා කාන්තාවන්ගේ 122 ක් ලෙසද වෙනස් වේ. ලොව වැඩිම පියයුරු පිළිකා ප්රමාණයක් වාර්ථාවන්නේ උතුරු ඇමරිකානු කාන්තාවන්ගෙනි. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ කාන්තාවන්ගෙන් ප්රධානතම පිළිකා විශේෂය වන්නේ පියයුරු පිළිකා වන අතර එය පිළිකා නිසා සිදුවන මරණ අතරින් දෙවන ස්ථානයට පත් වන්නේ පෙනහළු පිළිකා ප්‍රථම ස්ථානයට පත් කරමිනි. ඇමරිකානු කාන්තාවකට තම ජීවිත කාලය තුල ආක්‍රමණශීලී පියයුරු පිළිකාවක් ඇතිවීමට අටෙන් එකක සම්භාවිතාවයක් (එනම් 12.5% ක හැකියාවක්) සහ එමගින් මරණයට පත්වීමට තිස්පහෙන් එකක (3% ක) සම්භාවිතාවක් ඇත. වසර 2007 දී පියයුරු පිළිකා නිසා ඇමරිකාව තුළ මරණ 40,910ක් සිදුවීමට අපේක්ෂිතව තිබිනි.(මෙය පිළිකා නිසා සිදුවන මරණ වලින් 7% ක්ද, සියළුම මරණ වලින් 2% ක්ද වේ)
ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය තුළ පසුගිය වසර කිහිපය තුළ පියයුරු පිළිකා ඇතිවීමේ ප්රවණතාව හා එමගින් සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව පහත බැස ඇත. එසේ වුවද එරට කාන්තාවන්ගේ සෞඛ්‍ය පිළිබඳව සමීක්ෂණ සිදුකරන සමාජයක් මගින් සිදුකරන ලද අධ්‍යයනයකදී හෙලිවී ඇත්තේ කාන්තාවන් අතර මරණය ඇතිවීමට ප්රධානතම හේතුව හදවත් රෝග බවට හඳුනාගෙන ඇතත් පියයුරු පිළිකා තව දුරටත් කාන්තාවන් භීතියට පත්කරන රෝගයක් බවට පත්ව ඇති බවයි.
කාන්තාවන්ගේ හා පුරුෂයන්ගේ පියයුරු නිර්මාණය වී ඇත්තේ එක හා සමාන පටක වර්ගවලින් නිසා පිරිමින් තුළද පියයුරු පිළිකා ඇතිවීමේ ප්‍රවණතාවයක් පවතී එය කාන්තාවන්ට වඩා සිය ගුණයකින් අඩුය වැඩුණු පියයුරු පිළිකා සෑදුනු පුද්ගලයකුගේ ආයු අපේක්ෂාව එවන් කාන්තාවකගේ ආයු අපේක්ෂාවට සමාන වේ.
රෝග
පිළිකා |
9,561 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%90%E0%B6%B4%E0%B7%9C%E0%B6%BD | පැපොල | පැපොල රෝගය වැරිසෙලා සොස්ටර් නම් වෛරසය මගින් ඇති කරන ඉතාමත්ම බෝවන සුළු රෝගයකි. මෙය මුල් අවස්ථාවලදී ඇස්වල ඇතිවන ආසාදනයක් හා පීනස් ලක්ෂණ ඇතිව ආරම්භ වුවද රෝගයට ආවේනික වූ ලප සිරුර පුරා ප්‍රධානව කඳ කොටසේ සහ හිසෙහි ඇතිවේ. ඒවා කැසීමකට ලක් වී පැපොල කැළැල් ඇතිවේ. බෙහෝමයක් කුඩා තුවාල කැළලක් ඇති නොවීම සුවවීයයි.
පැපොල රෝගය සඳහා දින 10 සිට 21 දක්වා බීජෞෂණ සමයක් ඇත. ආසාදිත රෝගියෙකුගේ නාසයෙන් පිටවන කුඩා බිඳිති මනින්නේ තුවාල මගින් පිටවන ස්‍රාවයක් මගින් කෙළින්ම ස්පර්ශවීමෙන් රෝගය ව්‍යාප්තවේ. එක් වරක් රෝගය ඇති වූවෙකුට ජීවිත කාලය පුරාවටම කල්පවත්නා පරිදි නැවත රෝගය නොසෑදීමට ආරක්ෂාකාරී ප්‍රතිශක්තිකරණයක් ලැබේ.
රෝගය වැඩිහිටියන් තුල කුඩා දරුවන්ට වඩා දරුණු ලෙස ඇති වියහැකි අතර කලාතුරකින් මෙමගින් මරණය පවා ඇති විය හැකිය. ගර්භනී මවුවරුන් හා සිරුරේ ප්‍රතිශක්තිය අඩපන වු පුද්ගලයන්ගේ මෙම රෝගය නිසා ඇතිවන සංකූලතාවයන්ට වැඩි අවදානමක් ඇත. මෙලෙස බහුලවම ඇති වන සංකූලතාවය වන්නේ වෛරසය නැවත සක්‍රියවීමෙන් ඇතිවන "ෂින්ගල්" නම් කුඩා තුවාල සමුහයකින් යුත් කැළලයි.
රෝග ලක්ෂණ
ඉහතින් සඳහන් කළ ආකාරයට පැපොල රෝගය ව්‍යාප්ත වන්නේ ආසාදිත රෝගියෙකු හා කෙලින්ම සිදුවන ස්පර්ශයෙන් හෝ රෝගියෙකු කහින විට හෝ කිවිසන විට පිටකරන බිඳිති මගිනි. බිබිලේ ඇතිවන ස්‍රාවයන් කෙලින්ම ස්පර්ශ කිරීමෙන්ද රෝගය ඇතිවේ. ආසාදිත රෝගියෙකුට රෝගය ව්‍යාප්ත කිරීමට හෝ වෙනකෙකුට රෝගය බෝකිරීමට හැකියාව හැකියාව ඇත්තේ සිරුරේ තුවාල ඇතිවීමට දින දෙකකට පෙර කාලයේ සිට තුවාල සුව වී කැලල ඇතිවීම දක්වා ගතවන කාල පරාසය තුල පමණි. මෙය දින 5 ක් සිට 14 ක් අතර කාලයක් ගනී. ආසාදිත රෝගියෙකුගෙන් අදාල රෝග කාරකය සිරුරට ඇතුලුවීමෙන් පසුව තව අයෙකුට රෝගය ඇතිවීමට දින 10 සිට 21 ක් දක්වා කාලයක් ගතවේ.
පැපොල රෝගයේ මුල් අවස්ථාවලදී මිලිමීටර් දෙකේ සිට හතර දක්වා ප්‍රමාණයන්ගෙන් යුක්ත වූ රෝස පෙත්තක් ආකාර හැඩයක් ඇති රතු පැහැති ලප ඇතිවේ. මෙම රතුපැහැ ලප මත තුනී බිත්තියක් ඇති පැහැදිලි ස්‍රාවයකින් පිරුණු දිය බිඳක් ආකාරයට බිබිලි හට ගනී. මේ ආකාරයට “රෝස පෙත්තක් මත රැදුණු දිය බිදක්” ආකාරයට රෝගය සඳහාම ආවේනික වූ කුෂ්ඨයක් හටගනී. පැය අටක් හෝ දොලහකට පසුව බිබිලි තුල වූ දියරය අපැහැදිලි වී බිබිලි කැඩීයාමෙන් කබොල්ලක් සෑදේ.මෙම ස්‍රාවය ඉතාමත්ම බෝවන සුළුවේ. නමුත් කබොල්ල සෑදීමත් සමගම එමගින් රෝගය ඇති කිරීමේ හැකියාව අවම වේ. දින හතක් අවසානයේදී මෙම කබොල්ල හැලීයන අතර ඇතැම් අවස්ථාවලදී ආවාටයක් වැනි කැළලක් ඇතිවේ. එක් තුවාලයක් මෙලෙස දින හතක් අවසානයේදී ඉහත කී අන්දමට චක්‍රයක් සම්පුර්ණ කළද පැපොල රෝගයේ ආවේනික ලක්ෂණය වන්නේ අළුතින් දිනපතාම දින කිහිපයක් ගතවන තුරු තුවාල ඇතිවීමයි. එබැවින් සතියකට පෙර අළුතින් තුවාල බිබිලි හටගැනීම නතරවන අතර ඒ වන විට පවතින තුවාල කබොල්ලක් සෑදී සුව වේ. එම නිසා ආසාධිතයන් නැවත සමාජගත කල යුත්තේ සියළුම තුවාල වල කබොල්ල සෑදි සුවවීමෙන් අනතුරුවය.
සිරුර තුල නිදන්ව තිබූ පැපොල වෛරසය නැවත සක්‍රීය වීමෙන් ‘ෂින්ගල්’ නැමැති කුඩා තුවාල සමුහයකින් යුක්ත වූ කැළලක් ඇතිවේ.මෙලෙස ඇතිවන තුවාල මගින් නැවතත් වෛරසය ව්‍යාප්ත කිරීමට හැකියාව ඇත. රෝගය ව්‍යාප්ත වීම සඳහා ආසාදිත පුද්ගලයෙකු සමග ස්පර්ශයක් ඇතිවීම අත්‍යවශ්‍ය නොවේ. මෙලෙස රෝගය බෝවීම අදාල පුද්ගලයා තමාට රෝගය ඇතිබව දැනගැනීමටත් පෙර සහ තුවාල හටගැනීමටත් පෙර සිට සිදුවේ.
පැපොල රෝගීන් තුවාල ඇතිවීමට දින දෙකකට (2) පෙර සිට තුවාල සුව වීම දක්වාම අන් අයට රෝග කාරක වෛරසය ව්‍යාප්ත කරති එනම් තුවාල ඇති වී දින 4 – 5ක් යන තුරු කාලයේදිය.
අවිද්‍යාත්මක මති මතාන්තරවල විද්‍යාත්මක පැති කවරේද ?
දින 14 යන තුරු සමාජයෙන් වසන්ව හුදකලා වාසය කලයුතුද ?- ඔව්. වාහකයා පරිසරගත වීම වැලැකිය යුතුය.
දින 14 වන තුරු ස්නානය නොකල යුතුද ? - නෑමේදී ජලය පොදු දහරා වලට මුදා නොහරින්නේනම් දිනකට තෙවරක් වුවත් විසබීජ නාසක සබන් ඇසුරෙන් ස්නානය කිරීම සුදුසුය.
පිළි (කරවල යනාදී) ආහාරවලින් වැලකිය යුතුද ? - වෛරස් යනු අධික පොරෝටීන් හානිකාරකයක් වන බැවින් එවැනි පොෂක අඩු කිරීම සුදුසු නැත.
දිනපතා සිසිල් ආහාර වර්ග භාවිතා කිරීම අවශ්‍යද ?- අතිරේක වශයෙන් සෙම ආස්ර්ත රෝග වලින් තොරනම් සුදුසු වන්නේය
නිදන ආසන මත කොහොඔ කොල අතුරා තිබීම යෝග්‍යද? - මේ ගැන විද්‍යාත්මක පදනමක් නිශ්චිතව නොමැති නමුත් කොහොඔ පත්ර උණුසුම් සරීරයට සිසිලසක් ලබාදේ. නමුත් එයින් සරීරය තුල ඇති රෝගකාරක සදහා කිනම් බලපැමක් කරයිද කියා විශ්ලේෂක අදහස් විමසිම අවශ්‍යයි. |
9,563 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A0%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%94%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%9C%E0%B7%94%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%BA%E0%B7%8F | චිකුන්ගුන්යා | චිකුන්ගුන්යා යනු වෛරස් ආසාදනයකින් ඇතිවන රෝගයකි. චිකන්ගුන්යා වෛරසය ආබොවයිරසයකි. ඇල්ෆාවයිරස් යන ගණයට අයත්වේ. ඊඩිස් නම් මදුරු විශේෂය මගින් මිනිසා වෙත මෙම වෛරසය මිනිසාට සම්ප්‍රේෂණය වේ. මෑතක සිට චිකන්ගුන්යා රෝගය නිසා හදිසි ව්‍යවසනයක් ඇතිවී ඇති අතර මෙ මගින් මරණ සංඛ්‍යාවද ඉහළ ගොස් ඇත. මෙහිදී ඩෙංගු උණට සමාන රෝග ලක්ෂණ ඇතිවේ. මෙහිදී හන්දිපත්වල දීර්ඝ කාලයක් කල්පවත්නා ලෙස වේදනාවක් හටගනී. රෝගයේ මුල් අවස්ථාවලදී හටගන්නා උණ දින දෙකේ සිට පහ දක්වා කල්පවතී. නමුත් උණත් සමග ඇතිවෙන හන්දිපත් වේදනාව සති ගණනක් හෝ මාස ගණනක් පැවතිය හැකිය.
රෝග කාරකයන් ශරීරයට ඇතුළු වු අවස්ථාවේ සිට රෝග ලක්ෂණ ඇතිවීම සඳහා ගතවන කාලය (බිජෞෂණ සමය) දින දෙකක් හෝ හතරක් වේ. සෙල්සියස් අංශක 39 දක්වා වුවද ඇතිවිය හැකි උණ (පැරන්හයිට් අංශක 102.2) සිරුරේ කඳ කොටසෙහි හෝ ඇතැම් විට අත්පා වල ඇතිවන ලේ පැහැති පැල්ලම්, හන්දි කිහිපයක ඇතිවන හන්දිරුදාව හෝ හන්දියක් ආසාදනය වීම මෙහි රෝග ලක්ෂණ වේ. හිසරදය, ඇස්වල ඇතිවන රතුපැහැති බව සහ ආලෝකය දෙස බැලීමෙදී ඇස්වල ඇතිවන වේදනාව අනෙකුත් සුළු රෝග ලක්ෂණවේ. සාමාන්‍යයෙන් උණ දින දෙකක් පමණ කල්පවත්නා අතර ඉන්පසුව ක්ෂණිකවම සුව අතට පත්වේ. නමුත් හන්දිපත් කැක්කුම, තදබල හිසරදය, නින්ද නොයාම සහ සිරුරේ ඇතිවන අනිකුත් අපහසුතාවයන් දින පහක් හෝ හතක් වැනි කාලයක් පවතී. රෝගියාගේ වයස අනුව ඔහුගේ හෝ ඇයට හන්දිපත් රුදාව ඇතිවන කාල සීමාව විවිධ වේ.
රෝගය ඇති වීමට හේතු සාධක
චිකන්ගුන්යා වෛරසය සාමාන්‍යයෙන් අප්රිකාව හා ආසියාව යන නිවර්තන කලාපීය රටවල දක්නට ලැබේ. ඊඩ්ස් වර්ගයේ ආසාදිත මදුරුවෙකු දෂ්ඨ කිරීම මගින් මිනිසාට රෝගය බෝවෙයි. චිකන්ගුන්යා වසංගතය ව්‍යාප්ත වන්නේ මිනිසාගෙන් මදුරුවාට සහ නැවත මදුරුවාගෙන් මිනිසාට ලෙසට රෝගය ව්‍යාප්ත වීමෙනි.
චිකන්ගුන්යා යන වචනය රෝගය ඇතිවීමේදී වන අධික හන්දිපත් වේදනාව නිසා රෝගීන් සිටින ඉරියව්ව විග්‍රහකරන අර්ථය ඇතිව ප්‍රාදේශිය සභාවකින් ඇතිවූවක් ලෙස සැලකේ. මැකොන්ඩේ (Malconde) භාෂාවට අනුව චිකන්ගුන්යා යනු “නැවීසිටීම” යන අරුත දෙන වචනයකි. මෙම වෛරසය ප්රධාන ලෙසටම වදුරන් තුළ දකින්ට ඇති අතර මිනිසා ඇතුළු අනෙකුත් ජිවීන් වර්ග වලද වෛරසය ගබඩා වී තිබිය හැකිය.
රෝගය වලක්වා ගැනීම
රෝගය වළක්වා ගැනීමේ කාර්යක්ෂම ක්‍රියාමාර්ගය වන්නේ ආසාදිත මදුරුවන් ගෙන් ආරක්ෂා වීමයි. ඩී.ඊ.ඊ.ටි, ඉකාරිඩීන්, පී.එම්.ඩී හෝ අයි. ආර් 3535 වැනි මදුරුවන් විකර්ෂණය කරන ද්‍රව්‍ය මේ සඳහා යොදා ගැනේ. මදුරුවන්ට දෂ්ඨ කළ නොහැකි ආකාරයට අත්දිග කමීස සහ කලිසම් ඇදීම මගින්ද ආරක්ෂාවිය හැකිය. මීට අමතරව කෘමිනාශක වර්ගයක් වන පයිරොක්සයිඩ ඇදුම් වලට යෙදීම මගින්ද මදුරුවන්ට විකර්ශනය කළ හැකිය. මදුරු දඟර වල භාවිතා වන වාෂ්පශීලී පයිරත්රොයිඩද මදුරුවන් පලවා හැරීමට උපකාරීවේ. මදුරුවන්ට ඇතුලුවීමට නොහැකි වන ආකාරයට දොර ජනෙල් ආවරණය කර තැබීම කිරීමටද පුළුවන. නමුත් දිවාකාලයේදී ක්‍රියාකාරීව හැසිරෙන ඊඩ්ස් ඊජිප්ටයි හා ඊඩ්ස් ඇල්බොපික්ටස් යන මදුරු විශේෂ දෙක දෂ්ඨ කරනුයේ නිවසින් පිටත එලිමහනේදී නිසා ඉහත සඳහන් කරන ලද ක්‍රියාමාර්ග නිසා ලැබෙන ප්‍රතිලාභය අවම වේ. නමුත් මෙම රෝග වාහක මදුරුවන් මර්ධනය කිරීම අත්‍යවශ්‍ය කරුණක් වේ.
වෛරස් උණ |
9,564 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%81%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%93%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%9A%20%E0%B6%BA%E0%B7%9D%E0%B6%9C%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%AD%E0%B7%8F%E0%B7%80 | ශාරීරික යෝග්‍යතාව | ශාරීරික යෝග්‍යතාව එකිනෙක හා සමීප සම්බන්ධතා පවත්වන අංග දෙකකින් සමන්විත වේ. සාමාන්‍ය ශාරීරික සුවතාව (නිරෝගි දිවි පෙවෙත) හා විශේෂිත ශාරීරික සුවතාව (ක්‍රීඩාවේ දී හා රැකියා ස්ථානයේ දී විශේෂිත ක්‍රියා සිදු කිරීමේ හැකියාව මෙම අංග දෙක වේ.
ශාරීරික සුවතාවය යනු හෘදය වස්තුව , රුධිර වාහිනී , පෙනහළු හා මාංශ පේශීන් මගින් එහි උපරිම ක්‍රියාකාරීත්වයකින් යුතුව ක්‍රියා කිරීමට ඇති හැකියාවයි. අතීතයේදී ශාරීරික සුවතාව ලෙස හදුන්වනු ලැබුවේ එදිනෙදා වැඩ කටයුතු අසාමාන්‍ය තෙහෙට්ටුවකින් හෝ පීඩාවකින් තොරව සිදු කිරීමට ඇති හැකියාවයි. කාර්මිකරණ විප්ලවයක් සමගම සිදුවු මිනිසුන් යාන්ත්‍රික වීම , විවේක කාලය වැඩිවීම් හේතුවෙන් ඉහත කී නිර්වචනය තවදුරටත් වලංගු නොවේ. උපරිම කාර්යක්ෂමතාවයකින් කටයුතු කිරීම මෙහි මුලික අංගය වේ. වැඩෙහි නිරත වන විටදීත් විවේකීව සිටින විටදීත් කාර්යක්ෂමව හා කාර්යශූරව කටයුතු කිරීම සදහා සිරුරෙහි ඇති හැකියාව , නිරෝගීව සිටිමින් රෝග වලක්වාගෙන හදිසි අවස්ථාවලට මුහුණ දීමට හැකියාව ශාරීරික යෝග්‍යතාව ලෙසට නිර්වචනය කෙරේ.
ශාරීරික යෝග්‍යතාව |
9,565 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%9C%E0%B6%BD%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B7%80 | කොලරාව | කොලරාව යනු Vibrio cholerae නම් බැක්ටීරියාවක් මගින් ඇති කරන බෝවන ආන්ත්‍රික රෝගයකි. මෙය මිනිසුන්ට බෝවන්නේ අපවිත්‍රවු පානීය ජලය හා ආහාර ද්‍රව්‍යයන් පරිභෝජනය මගිනි. කොලරා බැක්ටීරියා සංචිත කොට තබා ගන්නා ප්රධාන ස්ථානයක් වන්නේ මිනිස් සිරුර යි. නමුත් සැලකිය යුතු ප්රමාණයක් වන බැක්ටීරියාවන් ජලාශ්‍රිත පරිසර වලද දක්නට ලැබේ. Vibrio cholerae බැක්ටීරියාව ග්‍රෑම් වර්ණකයෙන් වර්ණ නොගැන්වෙන ග්‍රෑම් සෘණ බැක්ටීරියාවකි. මෙමගින් නිශ්පාදනය වන විෂ ද්‍රව්‍ය ආන්ත්‍රික විෂ වර්ගයට අයත්ය. මෙය කුඩා අන්ත්‍රයේ අපිච්චාද පටක මත ක්‍රියාත්මක වී පාචන තත්වය ඇති කරයි. රෝගයේ උච්චතම අවස්ථාවන් වලදී කොලරාව මගින් ඉක්මනින් මරණයත් ළඟා කරදිය හැකිය. නිසි කළට ප්‍රතිකාර නොලැබුණ හොත් රෝග ලක්ෂණයන් ඇතිවී පැයකින් අවරුධිර පීඩනය ඇතිවීමටත් පැය තුනක් ඇතුළතදී මරණය පවා ඇතිවීමටත් පුළුවන. විජලනය වළක්වා ගැනීමේ ප්‍රතිකාර ක්රම නොලැබුණ හොත් රෝගය පාචන තත්වයේ සිට කම්පන අවස්ථාවක් දක්වා පැය 4 සිට 12 ක් වු කාලය අතරතුරදී සහ පැය 18 සිට දින කිහිපයක් අතරතුරදී මරණය පවා ළඟා විය හැකිය.
රෝග ලක්ෂණ
කොලරාව නිසා ඇතිවන පාචනය ක්ෂණිකව ඇතිවන්නක් වන අතර එය කෙතරම් දරුණුදයත් නිසි කලට නිසි ප්‍රතිකාර ක්රම ලබා නොදුනහොත් දරුණු විජලන තත්වයක් හෝ මරණය ඇති වෙයි.
සුසෑන් සොන්ටැග් නම් නවකතාකාරියට අනුව අනිකුත් මාරාන්තික රෝගයන්ට වඩා කොලරා රෝගය දරුණු වන්නේ එමගින් අදාල රෝගියා අමානුෂිකත්වයට පත් කරන බැවිනි. පාචනය හා විජලන කෙතරම් දරුණුද යත් ඇය විසින් විග්‍රහ කරන අන්දමට රෝගියකු‍ෙග් මරණයට පෙර ඔහු හෝ ඇය වියලී ගිය විකට රූපයක් බවට පත්වෙයි. අනෙකුත් රෝග ලක්ෂණ වන්නේ සීඝ්‍ර විජලනය , හෘද ස්පන්දන වේගය ඉහල යාම , සම වියලීම , තෙහෙට්ටු ගතිය , බඩ කොරවීම ඔක්කාරය සහ වමනයයි.
ප්‍රතිකාර ක්රම
1992 දී සයරේ හි වෛද්‍ය කණ්ඩායමක් මගින් කොලරා රෝගියකුට ප්‍රතිකාර කරන අන්දම
විජලනය සහ සිරුරේ ඇති ලවණ ද්‍රව්‍ය සීඝ්‍රලෙස ඉවත්ව යාම කොලරා රෝගයේදී සිදුවන බැවින් ඒවා නැවත යථා තත්වයට පත් කිරීම ප්‍රතිකාර ක්රම වලදී සිදුවෙයි. විජලනය වලක්වා ගැනීමේ පානිය ද්‍රව්‍යයන් භාවිතය වඩා ලාභදයී කාර්යක්ෂම ආරක්ෂාකාරී සහ අතුරු ප්‍රතිඵල වලින් තොර ප්‍රතිකාර ක්රමයකි.
රෝගය උත්සන්න වන ඇතැම් අවස්ථාවලදී ශිරාගත කරන තරලමය ද්‍රව්‍ය මගින් විජලනය වලක්වා ගත හැකිය. ටෙට්‍රාසයිකලීන් නම් ප්‍රතිජීවක ඔ‍ෟධය ඇතැම් අවස්ථාවලදී භාවිතා කෙරුණද ඇතැම් බැක්ටීරියා විශේෂ මේ සඳහා ප්‍රතිරෝධීතාවයක් පෙන්නුම් කරයි. කෝට්‍රයිමොක්සෝල් එරිත්‍රොමයිසීන් , ඩොක්සි සයික්ලීන් , ක්ලෝ‍රැම්ෆිනිකෝල් සහ ෆියුරසොලිඩෝන් මෙහිදී භාවිතාවන අනිකුත් ප්‍රතිජීවකයන් වේ. ෆ්ලුවොරොක්විනොලෝන් වර්ගයට අයත් නොෆ්ලොක්සසීන් නම් ඖෂධයද භාවිතා කරන නමුත් ඒ සඳහා ප්‍රතිරෝධීතාවයන්ද වාර්තා වී ඇත.
ඖෂධයන් බොහෝමයක් සඳහා ප්‍රතිරෝදී වන බැක්ටීරියා විශේෂ ක්ෂණිකව හදුනාගැනීම සඳහා ක්‍රමෝපායන් බිහිවී ඇත. මෙම බැක්ටීරියාව සඳහා ඵලදායි ලෙස භාවිතා කළ හැකි නව ඖෂධ වර්ගද සොයා ගෙන ඇත.
බාහිර සබැඳි
"කොලරාව ." (Archive ) Centers for Disease Control
කොලරාව
රෝග |
9,566 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%A2%E0%B6%BD%E0%B6%B1%E0%B6%BA | විජලනය | විජලනය () යනු යම්කිසි වස්තුවකින් ජලය ඉවත් වීමකි. වෛද්‍ය විද්යානුකූලව මෙය විග්‍රහකරනුයේ සිරුරේ සාමාන්‍ය ක්‍රියාකාරිත්වය පවත්වාගැනීමට අවශ්‍යතරම් ප්‍රමාණයට දේහය තුළ ජලය නොපැවතීමයි.
විජලනය මගහරවාගැනීම.
පාචන තත්වයක් නොමැති අවස්ථාවලදී (සැලකිය නොහැකි තරම් කුඩා ප්‍රමාණයෙන්)වලක්වාගත හැක්කේ ඇතිතරම් ලෙස ජලය පානය කිරීමෙනි. සිරුරෙන් බහුලවම ජලය ඉවත්වන්නේ දහඩිය වාෂ්පවීමෙනි. මෙලෙස ඉවත් වූ ජලය නැවත සිරුරට ලබාදීම සඳහා ප්‍රමාණවත්ලෙස ජලය පානය කළයුතුවේ. අප සිරුරට විශාල වශයෙන් සිදුවන ජලය ඉවත්වීම් හා අධිකව ජලය සිරුරට ඇතුලුවීම දැකගත නොහැක. ජලය පානය කිරීම දල වශයෙන් අප සිරුරෙන් ජලය ඉවත්වීම හා සමාන විය යුතුවේ. වකුගඩු මගින් අප සිරුරට අවශ්‍යතාවයට වඩා අමතරව ලැබෙන ජලය ඉතා කාර්යක්ෂම ලෙස ඉවත් කරන නිසා අධිකව ජලපාලනය කිරීම මගින් සිරුරට සිදුවන හානිය ඉතාඅවම වේ.
එක්සත් රාජධානියේ උණුසුම් කාලගුණයක් ඇති සාමාන්‍ය දිනයකදී පුද්ගලයෙකුගේ සිරුරෙන් ලීටර් 2.5 ක් පමණ ජලය ඉවත්වේ. මෙය පෙනහළු හරහා ජලවාශ්ප ලෙස සම, හරහා දහඩිය ලෙසට හෝ වකුගඩු හරහා මුත්‍ර ලෙස ඉවත්වෙයි. ඉතා සුළු ප්රමාණයක් වූ ජලය මලපහ සමග පිටවේ.(පාචනය තත්තවයක් නොමැති අවස්ථාවල) අධික රස්නයක් ඇති හෝ වායුගෝලයේ දරිද්‍රතාවය ඉහළ අවස්ථාවලදී හෝ අධිකව ව්‍යායාම් නිරත වන අවස්ථාවන්හිදී බහුලව දහඩිය ලෙස පිටවන ජලය ප්‍රමාණය මනාලෙස නැවත සිරුරට ලබාදිය යුතුවේ. ඉහත සඳහන් කල අවස්ථාවන්හීදි සිරුරෙන් ඉවත්වන ජලය ප්‍රමාණය ආහාර ජීරණ පද්ධතින් අවශෝෂනය කරගත හැකි ජලය ප්‍රමාණයට වඩා අධිකවේ. මෙවන් අවස්ථාවකදී විජලනය මගහරවා ගැනීම සඳහා ජලය පානය කිරීම පමණක් කළනොහැකි බැවින් සිරුරෙන් දහඩිය ලෙස පිටවන ජල ප්‍රමාණය අවම කිරීමට ක්‍රියාමාර්ග ගතයුතුය. ( විවේක ගැනීම හා වඩාත් සිසිල් වටපිටාවක් වෙත ගමන් කිරීම )
උෂ්ණාධික හෝ ඉහළ දරිද්‍රතාවයක් ඇති පරිසර වලදී හෝ ඇඟ වෙහෙසා වැඩ කරන ව්‍යායාම් වලදී විජලනය වළක්වා ගැනීම සඳහා මුත්‍ර පිටවන වාර ගණන හා ප්‍රමාණය පිළිබඳව අවධානයක් යොමු කිරීම උපකාරීවේ. පැය තුනකට හෝ පහකට වරක් මුත්‍රා කිරීමේ අවශ්‍යතාවය ඇතිවී, මුත්‍ර ඉතා ලා පැහැයක් ගෙන හෝ අවර්ණ වී ඇති නම් විජලනයට පත්නොවේ. නමුත් මුත්‍රා තද පැහැයෙන් යුක්ත වීමෙන් හෝ මුත්‍රා කිරීමේ අවශ්‍යතාව ප්‍රමාද වීම හෝ මුත්‍රා පිට නොවීම සිරුරට ලබාගන්නා ලද ජලය ප්‍රමාණය ප්‍රමාණවත් නොවන බව පෙන්නුම් කරනු ලබයි.
දහඩිය මගින් ඉතා විශාල ප්රමාණයක් ජලය සිරුරෙන් ඉවත්ව ගිය පසු ඒවා පානීය ජලය මගින් නැවත යථාතත්වයට පත්කරගත් පසුව නිවැරදි ආකාරයට සිරුර තුල අයන සමතුලිතතාව පවත්වා ගැනීම ගැටලුවකි. සිරුර තුළ ඇති තරලවල සාන්ද්‍රනයට වඩා අඩු හෝ වැඩි සාන්ද්‍රනයකින් යුතු දියර වර්ග පානය කිරීම මගින් අනිටු ප්‍රතිවිපාක ඇති විය හැක. මෙමගින් රුධිරයේ සෝඩියම් අයන ප්‍රමාණය අඩු හෝ වැඩිවීම සිදුවිය හැක.
වමනය හෝ පාචනය මගින් අමතරව සිදුවන ජලය ඉවත්වීම මගින් ඇතිවන අසමතුලිතතාවයන් මගින් අවධානම් තත්ත්වයන්ට මුහුණ පෑමට සිදුවේ. කුඩාදරුවන්ට ඇතිවන පාචනය හා කොළරාව වැනි රෝග තත්ත්වයන් මගින් එම රෝගීන් විජලනයෙන් සහ අයන වල අසමතුලිතතාවයන් මගින් මරණයට වුවද පත්විය හැක. ක්‍රීඩාවන් පැවැත්වෙන අවස්ථාවන්හිදී සිසිල්පැන් පානය කිරීම සඳහා ක්‍රීඩකයන්ට ලබාදෙන විරාමයන් මගින් විජලනය වලකා ගැනීමට ක්‍රීඩකයන්ට අවස්ථාව ලබාදේ.
විජලනය |
9,569 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8F | මිනිසා | අප, එනම් මිනිස් ජීවී වර්ගයයි.
ජීවී විශේෂ අතුරින් වඩාත් දියුණු හා දියුණු කල හැකි මනසකට උරුමකම් කියන මිනිසා ස්භාවධර්මයට වඩාත් බලපැම් කල හැකි ජීවී විශේෂය ලෙස දැක්විය හැක..
නිරුක්තිය
මනසින් උසස් සත්වයා යන අරුත මිනිසා යන වදනේ ගැබ්බ ඇත.මිනිස් යන ධාතු ප්‍රකෘතියට ආ යන ප්‍රත්‍ය එක්වීමෙන් මිනිසා යන වදන සැකසී ඇත.සිංහල භාෂාව තුල මනුෂ්‍යයා මනුසතා මානවයා නරයා යන නාමපද මිනිසා යන නාමපදයට සමාන පද ලෙස භාවිතවේ.
ආගම
මානවයාගේ සම්භවය පිළීබද ශද්ධ බෛබලයේ මෙසේ සදහන් වෙයි.දෙවියන් වහන්සේ විසින් රතු මැටියෙන් මිනිස් රූපයක් සාදා එයට ජීවන හුස්ම පිඹ අමරණිය ආත්මයක් ඇතුළු කළහ.ශුද්ධ වූ කුරාණයේ 32 පරිච්ඡේදයේ 338 වන පිටුවේ(ශු.කු රැසියානු මුද්‍රණය. 1901)මෙලෙස සදහන්වෙයි.ඔහු නිර්මාණය කළ හැමදෙයක්ම අංග සම්පූර්ණ විය.හෙතෙම පළමුවෙන් මිනිසකු මැටියෙන් සෑදුවේය.අනතුරුව කුඩා දිය බිදුවකින් මිනිස් පරපුර බිහිකළේය.අනතුරුව හෙතෙම සමානුපාතික ලෙස ඔහුගේ සිරුර සෑදීය තමාගේ ජීවාත්මයෙන් කොටසක් ඔහුට පිම්ඹේය.මේ අනුව බයිබලය සහ කූරාණයේ සදහන් වන අදහස් බොහෝ දුරට සමානය.හින්ද ආගමට අනුව මහා බ්‍රහ්ම නම් සර්ව බලධාරී දෙවියකු විසින් ලෝකය හා මිනිසා මැවූබව සදහන් කරයි.බුදු දහම මීට හාත්පසින් වෙනස් මතයක් ඉදිරිපති කරයි.ත්‍රිපිටකයේ සූත්‍ර පිටකයට අයත් දීඝ නිකායේ අග්ගඥ්ඥ සූත්‍රයට අනුව මිනිසාගේ හා ජීවයේ සම්භවය අාම්බස්සර නම් බ්‍රහ්ම ලෝකයෙන් පැමිනි ජීවින් කොටසක් මගින් පෘථිවියේ ජීවීන් බිහිවූ බව සදහන් කෙරේ.
ඉතිහාසය
මිහිතලය මත මානවයාගේ බිහිවීම සිදුවී ඇත්තේ මීට වසර මිලියනයකට ආසන්න කාලයක සිටය.එනම් වර්තමානයේ ජීවත්වන හෝමෝ සේපියන්ස් සෙපියන්ස් මානවයා ගේ බිහිවීම සිදුවන්නේ මීට වසර මිලියනයකට පමණ පෙර සිටය.නූතන මානවයාගේ පැරණිතම ෆොසිල ශ්රී ලංකාවේ බලංගොඩ ප්රදේශයෙන් හමුවී ඇත.එම ෆොසිල මීට වසර 40000-30000 අතර පැරණි කාලයකට දිවයනබව මානව විද්‍යාඥයන් හා පුරා විද්‍යාඥයන් අවධාරණය කරයි.කෙසේ වෙතත් මානවයාගේ පරිණාමය මීට වඩා ඈත අතීතයට දිවයයි.මිනිසා අයත් මුල්ම ප්‍රිමාටා ගෝත්‍රයේ පූර්වජකයා මීට වසර මිලියන 65 පමණ පෙර සෙනොසොයික යුගයේදී බිහිවී ඇත.මෙම පූර්වජකයන්ගෙන් ටාසියර් හා ලීමර් යන ප්‍රිමාටාවන් පරිණාමයවී ඇත.මොවුන් රුක්වැසි වානරයන්විය.මෙම වානර පූර්වජකයන් එකල ඇතිවූ දේශගුණික හා කාලගුණික විපර්යාසනිසා වනගහනය අඩුවීම තැනිතලා වැඩිවීම ආදිය නිසා රුක්වැසි ජීවිතයෙන් තරමක් මිදී බිම්වැසි වානරයන් බවට පරිණාමය විය.මෙම බිම්වැසි වානරයන් අතරින් මානව පූර්වජකයන් බිහිවිය.ඔවුන් අනෙකුත් වානරයන්ට වඩා වේගයෙන් පරිණාමය වන්නට ඇතිබව විශ්වාස කෙරේ.
මීට වසර මිලියනයකට පමන පෙර නකලිපිතකස් නම් වානරයන් බිහිවිය ඔවුන් මානව පූර්වජකයන්ගේ මුල්ම අවධිය සටහන් කරයි.මීට වසර මිලියන 9 කට පෙර ඔරනොපිතකස්නම් වනරයන් බිහිවිය.මෙම වානරයන් රුක්වැසි ජීවිත ගතකලහ.සංචරනය සදහා පාද සතරම භාවිත කලහ.මුල්ම දෙපයින් ඇවිදියහැකි වානරයාලෙස සහෙලැන්ත්‍රොපස් නම් වානරයා මීට වසර මිලියන 7කට පමණ පෙර බිහිවී ඇත.මීට වසර මිලියන 6කට පෙර බිහිවූ ඔරොරින් නම් වානරයාද දෙපයින් ගමන්කලහැකි වානරයෙකි.මුල්ම මානවරූපී වානරයා ලෙස මීට වසර මිලියන 4.5 කට පමණ පෙර අාඩිපිතකස් නම් වානරයා බිහිවිය.මොවුන් මීට පෙර විසූ වානරයින්ට වඩා වැඩි කාලයක් දෙපයින් ගමන්කිරීමට හැකි වානරයන්විය.ආඩිපිතකස් නම් අර්ධ මානවයාට පසු බිහිවන ඔස්ට්‍රලෝපිතකස් මානවයා මානව පරිණාමයේ මුල් අවධිය සටහන් සුවිශේෂී මානව පූර්වජයෙකි.මෙම මානව පූර්වජකයන් මීට වසර මිලියන 4 කට පමණ පෙර මිහිතලය මත වාසයකර ඇත.මොවුන් අර්ධ ඍජු කාය විලාසයක් දැරීය.අඩිපිතකස්ට වඩා වැඩි කාලයක් දෙපයින් ගමන්කිරීමේ හැකියාව තිබිණ.ශාකභක්ෂණය වැඩි වශයෙන් සිදුකලද කුඩා සතුන්ද ආහාරයට ගෙන ඇත.දියුණු ස්නායු පද්ධතියක් හා වර්ධනයවූ මොළයක් මොවුන් සතුවිය.ආහාරවල කවච ඉවත්කිරීම ගෙඩි කඩා ගැනීම වැනි කරුණු සදහා දඩු මුගුරු භාවිතකර ඇත.මීලඟට මිහිමත බිහිවූ හෝමෝ හැබිලිස් නම් වානර රූපී වානරයා ඔහුට පෙර සිටි ඔස්ට්‍රලෝපිතකස්ට වඩා දියුණු මොළයකින් සමන්විතවිය.මොහු ශක්‍ය මානවයා හෙවත් හැකි මිනිසා යනුවෙන්ද හදුන්වයි.මොවුන්ගේ ආයුධ භාවිතය තරමක් දියුණුය.එයට හේතුව මොවුන් ක්‍රමයෙන් මාංශභක්ෂනයට වඩාත් නැඹුරුවීමයි.සතුන් දඩයම් කිරීමට සතුන්ගේ සම ගලවා ගැනීමට අස්ථි කොටස් පලා ඇට මිදුළු ආහාරයට ගැනීම සදහා සරල ගල් ආයුධ භාවිතා කරඇත.එසේම මානව භාෂාවේ උපත සිදුවී ඇත්තේ හෝමෝ හැබිලිස් මානවයාගේ යුගයේදීය.මොවුන්ට සුළු කථන හැකියාවක් පැවතී ඇතිබව මානව විද්‍යාඥයන් සනාථකරගෙන ඇත.හෝමෝ හැබිලිස් මානවයා මීට වසර මිලියන 2 කට පමණ පෙර මිහිමත වාසයකර ඇත.හෝමෝ හැබිලිස්ගෙන් පසු ඍජු මිනිසා නමින් හදුන්වන හෝමෝ ඉරෙක්ටස් මානවයා බිහිවිය.මොවුන් හෝදින් කය ඍජු ලෙස තබාගෙන සංචරණයවී ඇත.මොවුන් ගින්දර නිපදවා ගැනීම හා ආහාර පිස අනුභවකල ප්‍රථම මානවයන්විය.මීට පෙර විසූ මානව පූර්වජකයන් නොපිසිනලද අමු ආහාර අනුභව කළහ.මොවුන් තමන් දඩයම් කරගත් සතුන් ගිනිමැලයකට දමා පුළුස්සා ආහාරයට ගෙනඇත.එසේම මොවුන්ගේ ආයුධ භාවිතයද පෙර විසූ හෝමෝ හැබිලිස්ට වඩා දියුණු විය.මොවුන් උග්‍ර මාංශභක්ෂකයන්විය.මීලඟට මිහිතලය මත බලය පතුරුවන්නේ හෝමෝ නියැන්ඩතාල් මානවයාය.මොවුන් වත්තමාන මිනිසාට බොහෝ සමාන ලක්ෂණ දැරුවද ඉතා රළු පරළු ස්වභාවයක් දැරීය.මුල්වරට අඳුම් භාවිතා කරන්නේ මෙම නියැන්ඩතාල් මානවයා විසිනි.ඔවුන් තමන් ආහාර පිනිස මරාදැමූ සතුන්ගේ සම් ඇඳුම් ලෙස භාවිත කළහ.එවක පෘථිවිය මත පැවති අධික ශීත දේශගුණයෙන් මිදීමට ඔවුන්ට මෙම අඳුම් භාවිතය නිසා හැකිවිය.හොමෝ ඉරෙක්ටස්ට වඩා දියුණු මොළයක් මොවුන්ට තිබිණ.අයුධ භාවිතයද ඉතා දියුණු විය.විවිධ අයුරින් සකස් කල ගල් ආයුධ ඔවුන් භාවිත කරනලදී.මේවා තියුණු හා මුවහත් අවි ආයුධවිය.මොවුන් මීට වසර 50000 කට පෙර මිහිතලය මත වාසය කරඇත.මොවුන්ගෙන් පසු වර්ථමාන මිනිසා වන හෝමෝ සේපියන්ස් සේපියන්ස් මානවයා බිහිවෙයි.මොවුන් දඩයම් හා එඩේර යුග පසුකර ගොවි යුගයට අවතීර්ණවෙයි.දියුණු ශිෂ්ටාචාර ගොඩනගා ගැනීම මෙම මානවයා අතින් සිදුවිය.
ජනාවාස හා ජනගහනය
මුල්කාලීන මානවයන් කුඩා කණ්ඩායම් ලෙස ජීවත්වී ඇත.පසුව මිනිසා ක්‍රමයෙන් ගොවි යුගයට අවතීර්න වීමත් සමග ශීෂ්ටාචාරයන් බිහිකරගත්හ.මිනිසා ශිෂ්ටාචාර බිහිකිරීම ක්‍රිස්තු පූර්ව 6000-8000 අතර කාලයතුල සිදුවන්නට ඇතැයි අනුමාන කෙරේ.මුල් කාලීන ශිෂ්ටාචාර බොහෝමයක් ගංගා නිම්න ආශ්‍රිතව බිහිවී ඇත.මෙවන් ශිෂ්ටාචාරයන්ට උදාහරණ ලෙස මෙසපොතේසියානු ඉන්දු නිම්න හොවැංගෝ යුප්‍රටීස් ටයිස්ග්‍රිස් මායා රෝම හා ග්‍රික ශිෂ්ටාචාර දැක්විය හැක.මෙම ශිෂ්ටාචාරවල ජනගහණය වර්ධනයවීමත් සමග මිනිසා වෙනත් පෙදෙස් කරා සංක්‍රමණයවිය.මෙම ශිෂ්ටාචාර අවධියේදී ඇතිවූ තාක්ෂණික දියුණුව කැපීපෙනෙයි.නුතනයේ තාක්ෂනය යොදා ගෙන මෙසේ නිර්මාන කරනුයේද එදා ගල් යුගයේ සිටි මිනිසාමයයය
ජීව විද්‍යාව
ජීව විද්‍යාත්මකව මිනිසා පිළිබද අධ්‍යයේදී මිනිසාද සත්වලෝකයට අයත් සාමාජියෙකුලෙස සළකා වර්ගීකරණය කර ඇත.
මානව වර්ග
මිනිසාගේ බාහිරපෙනුම පදනම් කගෙන මානවයින් ප්‍රධානකොටස් හතරකටබෙදා දැක්වීමට මානව විද්‍යාඥයන් සමත්වී ඇත.
මොන්ගොලොයිඩ්
චීනය ජපානය කොරියාව තායිලන්තය වැනි නැගෙනහිර ආසියාතික රටවල වාසය කරන ජන වර්ගය හා අප්‍රිකානු ස්වදේශිකයන් මේ ගණයට අයත්ය.ලු පැහැති ඇස්,කහ පැහැයට හුරු සම පළල් දෙකොපුල් හා අඩු රෝම පිහිටී මොවුන් අතර දක්නට ලබේ.මොවුන් උසින් අඩුය.ඇස් කුඩාය.
කෝකසොයිඩ්
යුරෝපීයයන් ඉරානය ඉරාකය හා දකුණු ආසිවට අයත් ලංකාව ඉන්දියාව පකිස්ථානය වැනි රටවල ජනයාද මෙම වර්ගයට අයත් වෙයි.සුදු පැහැති සම,නිල් පැහැති ඇස්,රන්වන් පැහැති හිසකෙස් මොවුන්ට ඇත.එහෙත් දකුණු ආසියාව දෙසට යනවිට තද පැහැ සම,කලු පැහැ හිස කෙස් කලු පැහැ ඇස් ඇති මානවයින් දක්නට ලබේ.මෙම වෙනස පාරිසරික බලපෑම් මත වෙනස් වන්නට ඇතිබව මානව විද්‍යාඥයන් පෙන්වා දෙයි.මොවුන් උස මහත සිරුරු දරයි.හොදින් වැඩුණු රෝම දක්නට ඇත.
නීග්‍රොයිඩ්
අප්‍රිකානු කලාපයේ වාසය කරන ජනයා මීට අයත්ය.තද කලු පැහැති සම,කලු ඇස්,කැරලි ගැසුනු හිසකෙස්,විශාල තොල්,විශාල නාසය,ලොකු ඇස් මොවුන් සතුය. උස මහත සිරුරු දරයි දිගු ශක්තිමත් අවයව දරයි.
ඔස්ත්‍රලොයිඩ්
ඕස්ට්‍රෙලියානු ආදිවාසීන් පැපුවා නිව්ගිනියා වාසීන් ශ්රී ලංකාවේ වැදි ජනයා මීට අයත්ය.දුඹුරු පැහැති සම ඝනව වැඩුණු රෝම විශාල හනු හා අක්ෂි කූප මොවුන්ට හිමිය.
මනෝ විද්‍යාව
චර්යාව
විද්‍යාව
මානව සංස්කෘතියෙහි සහ චින්තනයෙහි තවත් අනන්‍ය ලක්ෂණයක් වන්නේ නිරික්ෂණය, ප්‍රමාණකරණය, සහ සත්‍යාපනය හරහා දැනුම අත්කරගැනීම වෙයි.
සමාජීය හා දේශපාලන පැවැත්ම
මේවාත් බලන්න
මූලාශ්‍ර
මිනිස් සිරුර |
9,570 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%9D%E0%B7%82%E0%B6%AB%20%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80 | පෝෂණ විද්‍යාව | පෝෂණය යනු සෛල සහ සත්ව කොට්ඨාශවල ජීවය පවත්වා ගැනීම සදහා අවශ්‍ය වන සංඝටකයන් ආහාර මගින් ලබා දීමයි. මනා පෝෂණයක් මගින් බොහෝමයක් වු පොදු සෞඛ්‍ය ගැටලු වලක්වා ගැනීමට හෝ සුව කර ගැනීමට හැක.
යම් කිසි සත්ව කොට්ඨාශයක ආහාර වේල යනු ඔවුන් පරිභෝජනය කරනු ලබන ද්‍රව්‍යයන්ය. පෝෂණවේදීන් යනු මිනිසුන්ගේ පෝෂණය ආහාර වේල සකස් කර ගැනීම , ආර්ථිකය සහ ආහාර වේලසැලසුම් කර ගැනීම ගැන විශේෂ දැණුමක් ඇති සෞඛ්‍ය‍ය වෘත්තිකයන්ය. ඔවුන් පුද්ගලයන්හට රෝගී අවස්ථාවන්හිදී සහ නොයෙකුත් ආයතනවලට වඩා ආරක්ෂාකාරී පෝෂණ උපදෙස් ලබා දීම සදහා පුහුණු වී ඇත.
සමබල නොවු ආහාර වේලක් මගින් සෞඛ්‍ය කෙරෙහි හානිදායී බලපෑමක් ඇති කළ හැක. ශීතාද රෝගය , බෙරි බෙරි රෝගය සහ ‘ක්වෝෂියොකෝර්’ වැනි ඌනතා රෝගද සෞඛ්‍යයට අවදානමක් ඇති කරන අධි ස්ථුලතාව , පරිවෘත්තිය සින්ඩ්‍රෝමය සහ රුධිර සංසරණ පද්ධතියේ රෝග ඇතුළු වෙනත් කාලික දේහගත රෝගයන් වන දියවැඩියාව සහ අස්ථි දිරාපත් වීම මේ සදහා උදාහරණ වේ.
පෝෂණ විද්‍යාව (සමස්ත විග්‍රහය)
පෝෂණ විද්‍යාව මගින් ආහාර පර්භෝජනයේදී සිරුර තුල සිදු වන පරිවෘත්තීය සහ භෞතික ප්‍රතික්‍රියා ගැන අධ්‍යනය කෙරේ. අණුක ජීව විද්‍යාව ජෛව රසායන විද්‍යාව සහ ජාන විද්‍යාව යන ක්ෂේත්‍රයන්හි දියුණුවක් සමග පෝෂණය පිලිබඳව සිදු කරන අධ්‍යනයන් පරීවෘත්තීය ප්‍රතික්‍රියා (ජිවීන්ගේ බොහෝ ද්‍රව්‍යයන් ජෛව විද්‍යාත්මක ක්‍රියාවලි ඔස්සේ එක් ආකාරයක සිට තවත් ආකාරයකට පත් කිරීම) මාර්ග කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කර ඇත.
මිනිස් සිරුර සෑදි ඇත්තේ ජලය කාබෝහයිඩ්‍රේට (සීනි පිෂ්ඨය සහ තන්තු) ඇමැයිනෝ අම්ල (ප්‍රෝටීන) මේද අම්ල (ලිපිඩ) සහ න්‍යෂ්ටික අම්ල (DNA,RNA) යන රසායනික සංඝටක වලිනි. මෙම සංයෝග කාබනි හයිඩ්‍රජන්, ඔක්සිජන්, නයිට්‍රජන්, පොස්පරස්, කැල්සියම්, යකඩ, සින්ක්, මැග්නීසියම් සහ මැන්ගනීස් යන සංඝටකයන්ගෙන් සෑදි ඇත. මෙම රසායනික සංයෝග සහ සංඝටක විවිධ සංකලනයන් සහ ආකාර වලින් (උදා - හෝමෝන, විටමින, පොසිෆොලිපීඩ, හයිඩ්‍රොක්සි ඇපටයිට්) මිනිස් සිරුරේ සහ මිනිසා විසින් ආහාරයට ගන්නා ශාක හා සත්ව කොට්ඨාශ තුල දක්නට ඇත.
මිනිස් සිරුර සෑදි ඇත්තේ ආහාරයට ගනු ලැබු, ජීරණය වු අවශෝෂණය වු සහ රුධිරය ඔස්සේ සංසරණය වන සංයෝග හා සංඝටක මගිනි. නුන් කලලයක හැරුනු කල සිරුරෙහි ඇති සෛල කෙරෙහි පෝෂණය ලබාදෙන්නේ ආහාර ජීරණ පද්ධතිය මගිනි. දේශිය වැඩිහිටි පුද්ගලයෙකුගේ ආහාර ජීරණ පද්ධතිය තුලට ලීටර් 7 ක ප්‍රමාණයෙහි යුත් ආහර ජීරණයට උපකාරී වන ශ්‍රාවයන් නිකුත් කෙරේ. එමගින් ආහාරයට ගනු ලැබු ආහාර අණු වල රසායනික බන්ධන බිඳ හෙලන අතර ඒවායේ ව්‍යුහයන් ශක්ති ජනක ප්‍රභවයන් බවට පරිවර්ථනය කරයි. අනිත් ජීරන ප්‍රතික්‍රියා මගින් ජීරණය කරණ ඇතැම් අණු රුධිරය සංසරණ පද්ධතිය තුලට වෙනස් වීමක් නැතිව අවශෝෂණය කෙරේ. අවශෝෂණය නොවු ද්‍රව්‍ය මළ පහ ලෙස සිරුරෙන් බැහැර කෙරේ.
පෝෂණ තත්ත්වය පිළිබඳව සිදුකරන අධ්‍යනයන් වලදී පරීක්ෂණයට පෙර හා පසුව සිරුරෙහි තත්ත්වය සහ ආහාර වේලෙහි රසායනික සංයුතියන් බහිස්‍රාවිය ද්‍රව්‍යයන්ගේ සංයුතිය සංසන්දනය කිරීම මගින් සිරුර තුලට අවශෝෂණය වු සංඝටක හා සංයෝග පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා ගැනීමට පිළිවෙන. මෙහි බලපෑම සම්පුර්ණයෙන්ම ප්‍රත්‍ය ප්‍රේශණය කර ගනුයේ දිර්ග කාලයකට පසුව සියලුම ආහාර හා බහිස්‍රාවීය ද්‍රව්‍ය විශ්ලේෂණය කිරීම මගිනි. මෙවැනි සමීක්ෂණයන් සඳහා භාවිතා වන විචල්‍යයන් බොහෝය. පෝෂණය පිළිබඳ සිදුකරනු ලබන අධ්‍යනයන් කාලය මිඩංගුකරමින් සිදුකළ යුතු අධික වියදමක් වැයකරමින් සිදු කළ යුතු නිසා මානව පෝෂණය පිළිබඳව සිදුකරන අධ්‍යනයන් තවමත් සෙමින් විකසනය වෙමින් පවතී.
පොදුවේ ගත් කළ විවිධාකාර වු නැටුම් පිළියෙල නොකල ආහාර ගැනීම ඒකාකාරී සකස් කරන ලද ආහාර ගැනීමට වඩා වාසි දායකවේ. සම්පුර්ණ ශාකමය ආහාර අනුභව කිරීම මගින් ආහාර ජීරණය සෙමෙන් සිදුකරන අතර එමගින් ඉහළ කැළරි ප්රමාණයක් ලබාදෙයි. මේ හේතුවෙන් සෛල වර්ධනය, පාලනය සෛල විභේදනය හා ආහාර රුචිය පාලනය කිරීම මගින් සිරුර තුළ සීනි මට්ටම ප්‍රශස්ථ මට්ටමක පවත්වා ගත හැක. ක්‍රමවත් ලෙස කාල සටහනකට අනුව ආහාර ගැනීම මගින් අක්‍රමවත්ව විටින් විට ආහාර ලබා ගැනීමට වඩා සිරුර කෙරෙහි යහපත් බලපෑම් ඇති කරයි.
ජීව විද්‍යාව
ආහාර විද්‍යාව |
9,571 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%87%E0%B7%83 | ඇස | විවිධ සතුන්ගේ ඇස්|මිනිසාගේ ඇස|මිනිස් ඇස
ගොනුව
මිනිස් ඇස
ආලෝකය හඳුනාගන්නා ඉන්ද්‍රිය වන්නේ ඇසයි. නොයෙකුත් වර්ගයන්හි ආලෝක සංවේදී ඉන්ද්රියන් විවිධ සත්ත්ව කොට්ඨාශයන්හි දක්නට ඇත. ඒ අතරින් සරලතම ඇස් තම වටපිටාවෙහි ආලෝකය හා අඳුරවෙන්කර හදුන්වාගන්නවා හැර වෙනත් කාරියක් කිරීමට අපොහොසත් වේ. මෙමගින් දිවා රාත්‍රී දෙකෙහි වෙනස හඳුනාගැනීමක් සිදුකරන අතර මෙය සත්‍ය වශයෙන්ම පෙනීමක් ලෙස සැළකිය නොහැක. වඩාත් සංකීර්ණ ඇස්වලට වර්ණ සහ හැඩතල හදුනාගත හැක. එවැනි ඇතැම් ඇස්වලට වර්ණ සහ මිනිස් ඇසක මෙන් දෘෂ්ටි පරාසය විශාල වශයෙන් අතිපිහිට වීමෙන් වඩාත් හොදින් වස්තුවක ගැඹුර පිළිබඳව සංජානයක් ලබාදේ. (දෛනික දෘෂ්ටිකත්වය) අනෙකුත් සංකීර්ණ ඇස් ඇති හාවුන්, කටුස්සන් වැනි සතුන්ගේ මෙම අතිපිහිත වීම වලක්වා ගනුවස් ඇස් එකිනෙකට දුරින් පිහිටා ඇත.
මිනිස් ඇසට කළු ඉගිරියාවෙන් ආලෝකය ඇතුළුවන අතර එය අක්ෂි කාචය මගින් නාභිගත කරනුයේ දෘෂ්ඨිවිතානය මතටයි. ආලෝක සංවේදි යෂ්ඨි සෛල (ආලෝක දීප්තිය හදුනා ගැනීම) සහ කේතු සෛල (වර්ණයන් හදුනාගැනීම.) ආලෝකය කෙරෙහි ප්‍රතිචාර දක්වයි. ඒවා එකිනෙක හා අනොන්‍යව ක්‍රියාත්මක වීමෙන් ආලෝකයේ දීප්තිය, වර්ණයන් හා වස්තූන්හි හැඩයන් පිළිබඳව පණිවිඩ මොළය වෙතට සන්නිවේදනය කරයි.
ජීවීන් අතර මුල්ම ප්‍රාථමික ඇස් පරිනාමනය වුයේ මීට වසර මිලියන 540 කට ප්‍රථමවේ. සියළුම ජීවින්ට පාහේ ඇස් පිහිටා ඇත. බහුතරයක් පෘෂ්ඨවංශිකයන්ගේ හා සමහර මොලස්කාවන්ගේ ඇස් ක්‍රියාකරනුයේ ඇස් තුලට ආලෝකය ඇතුලු වී එය ඇසෙහි පිටුපස කොටසෙහි ඇති දෘෂ්ටි විතානය නම්වු ආලෝකයට සංවේදී කොටසෙහි ඇති දෘෂ්ටිවිතානයෙහි වු කේතු සෛල (වර්ණයන් සඳහා සංවේදී) සහ යෂ්ටි සෛල (අඩු ආලෝකයන් සදහා සංවේදී) ආලෝකය හදුනාගෙන ඒවා ස්නායු සංඥාවන් බවට පත්කිරීමෙනි. ඒවා ඉන්පසුව දෘෂ්ටික ස්නායුව හරහා මොළය වෙතට සම්ප්‍රේෂණයනය වේ. එවන් ඇස් දළ වශයෙන් ගොලාකාර වු අම්ල රසය නම් වූ පාරදෘෂ්‍ය ජෙලිවැනි ද්‍රව්‍යයකින් පිරුනු ආලෝකය නාභි ගත කරන කාචයකින් සහ බොහෝ අවස්ථාවලදී තාරා මණ්ඩලයකින් යුක්ත වේ. තාරා මණ්ඩලය වටා ඇති ඉහිලි වන හා සංකෝචනය වන පේෂින් ඇස තුලට ඇතුළු වන ආලෝකයන්හි ප්‍රමාණය පාලනය කරමින් සෑහෙන තරමට ආලෝකය ඇති අවස්ථාවන්හිදී ඇසට ඇතිවන අපහසුතාවයන් මගහරවා ගනී.
ශිර්ෂපාදිකයන් (සෙෆලපෝඩාවන්) මාළුන්, උභය ජීවීන් හා සර්පයින්ගේ ඇස්වල පිහිටා ඇති අක්ෂිකාචයෙහි හැඩය වෙනස් කළ නොහැකි ස්ථිර හැඩයකින් යුක්තවුවකි. එම නිසා ඇස තුලට ආලෝකය නාභිගත කරන්නේ කාචයේ පිහිටිම වෙනස් කිරීමෙනි මෙය කැමරාවකවන නාභි ගත කිරීමේ ක්‍රියාවලියට සමානය.
සන්දිපාදයන්ටද පිහිටා ඇත්තේ සංකීර්ණ ඇස්වන අතර ඒවා සෑදී ඇත්තේ සරල මුහුණත් සමුහයකි. එමගින් එක් ඇසකින් එක් පිළිබිඹුවක් හෝ ප්‍රතිබිම්භ රාශියක් ලබාදේ. ඒ ඒ සංවේදනය සතු එයටම ආවේනික කාචයක් හා ආලෝක සංවේදී සෛල පිහිටා ඇත. සමහර ඇස්වල මෙම සංවේදක 28,000 ක් පමණ ෂඩස්‍රාකාරව පිළියෙල වී ඇති අතර එමගින් සම්පුර්ණයෙන් අංශක 360 ක දුෂ්ඨි පරාසයක් ලබාදිය හැකිය. සංකීර්ණ ඇස් චලිතය කෙරෙහි ඉතා සංවේදී වේ. බෝහෝ ස්ට්‍රෙප්සිප්ටෙරාවන් ඇතුළු සමහර ආත්රප්‍රෝඩාවන් සතුව සංකීර්ණ ඇස් ඇත් අතර ඒවායෙහි ඇත්තේ මුහුණත් කිහිපයක් පමණි. ඒ එක් එක් මුහුණත් සතුව බොහෝ ප්‍රතිබිම්භ සෑදිය හැකි දෘෂ්ටි විතානයක් ඇත. එක් එක් ඇස් වලින් විවිධ කෝණවලින් දර්ශණය වීමේදී මොළහයහි එක්වී ඇතිවන ප්‍රතිබිම්භය පුළුල් , උසස් විභේදන බලයක් ඇති ප්‍රතිබිම්භයකි.
ලොව වඩාත් සංකීර්ණ වර්ණ දෘෂ්ටියක් ඇත්තේ ස්විස්තරාත්මක අධි වර්ණාවලි වර්ණ දෘෂ්ටියක් ඇති මැන්ටිස් පවුලට අයත් ඤනිස්සන්ටයි. දැනට වද වී ගොස් සිටින ට්‍රයිලොබයිටාවන් හට ඔවුන්ටම ආවේනික වු සංකීර්ණ ඇස් ඇත. ඔවුන්ගේ අක්ෂි කාචයන් නිර්මාණය වී ඇත්තේ පිරිසිදු කැල්සියම් ස්ඵටිකයන් ගෙනි. මේ මගින් මෘදු අක්ෂි කාච ඇති අනෙකුත් ආත්ප්‍රෝඩාවන්ගෙන් ඔවුන් වෙනස් වේ. මෙම ට්‍රයිලොබයිටාවන්ට ඇති අක්ෂි කාච සංඛ්‍යාව විවිධ වේ. සමහරකුට අක්ෂි කාච එකක් ඇති අතර ඇතෙමෙකුට එක් ඇසක කාච දහස් ගණනක් ඇත. දැනට වාර්තා වී ඇති අන්දමට ලොව විශාලතම ඇස් ඇත්තේ යෝධ දැල්ලෙකුගේ නිදර්ශකයකිනි. එය සෙන්ටිමීටර 27 ක විශ්කම්භයෙන් යුක්ත වේ.
සංකීර්ණ ඇස් හා සසඳන කල්හි සරල ඇස් යනු තනි අක්ෂි කාචයක් ඇති ඒවාටයි. උදාහරණයක් වශයෙන් පැන පැන යන මකුළු විශේෂයේ මකුළුවන්‍ට පටු දෘෂ්ඨි පරාසයක් ඇති විශාල සරල ඇස් යුගලයක් හා වටපිටාවේ ඇති දෑ දැකගැනීම සඳහා ආධාරවීමට එකිනෙකට පෙළ ගැසුනු කුඩා ඇස් පිහිටා ඇත. දළඹුවන් වැනි ඇතැම් කෘමීන්ගේ කීට විශේෂ වලට දළ වශයෙන් පෙනීමක් ලබා දෙන විවිධ වර්ගවල සරල ඇස් පිහිටා ඇත. ප්‍රාගාක්ෂි නමින් හදුන්වනු ලබන සරල ඇස් විශේෂයක් ගොළුබෙල්ලන් හට ඇත. එම ඇස්වලින් සත්‍ය වශයෙන්ම පෙනීමක් නොලැබෙන අතර එහි ඇත්තේ ආලෝකයට සංවේදී සෛල පමණි. අක්ෂි කාචයක් හෝ වෙනත් ආකාරයකින් මෙම සෛල වෙතට හෝ වෙනත් ආකාරයකින් මෙම සෛල වෙතට ප්‍රතිබිම්භය ලබාදෙන ක්‍රමයක් නොමැත. ඔවුන්හට ආලෝකය හා අඳුර වෙන්කර හදුනාගැනීම හැර අන් කිසිදු ක්‍රියාවක් කළ නොහැක. මෙය ගොළු බෙල්ලන්හට සෘජුවම පතිතවන හිරු එළියෙන් ඉවත්ව සිටීමට උපකාරී වේ.
ජීව විද්‍යාව
විද්‍යාව
මිනිස් සිරුරේ අවයව
ස්නායු පද්ධතිය |
9,573 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B7%86%E0%B7%8A%E0%B6%BD%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B7%99%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B7%8F | ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා | ඉන්ෆුලුවෙන්සා යනු ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වෛරස් මගින් මිනිසාට ඇතිකරන බෝවන රෝගයයි.
රෝග ලක්ෂණ
මෙම රෝගය ඉතාලි බසින් ඇදී ආ ඉන්ෆුලුවෙන්ස් හෙවත් " බලපෑම" යන අරුත් ඇති වදනකි. මනුෂ්‍යයින් තුල මෙමගින් උණ ඇඟ සිසිල් කර වෙව්ලීම, උගුරේ කැක්කුම, ඇඟපත වේදනාව , තදබල හිසරදය , කැස්ස , ඇඟපත වේදනාව සහ අප්‍රානික වීම යන රෝග ලක්ෂණ ඇති කරයි. රෝගය බැරෑරුම් අවස්ථාවලදී ...... කුඩා ළමුන්ට හා වැඩිහිටියන්ට මාරාන්තික වන නියටෝනියාව ඇතිවේ. ඇතැම් අවස්ථා වලදී මෙය සාමාන්‍ය කැස්ස හෙම්බිරිස්සාව ලෙස වරදවා වටහා ගතද ඉන්ෆ්ලුවෙන්සාව යනු ඊට වඩා බරපතල, වෙනස් වූ වෛරස කාණ්ඩයක් නිසා ඇති කරන රෝගී තත්ත්වයකි. මෙමගින් විශේෂයෙන්ම කුඩාළමුන්ට වමනය හා ඔක්කාරය ඇති කරයි. නමුත් මෙම රෝග ලක්ෂණ සාමාන්‍ය බඩේ අජීරණයක් හෝ පාචන තත්ත්වයක ලක්ෂණ වුවද ඇතැම් අවස්ථා වලදී ආන්ත්‍රික උණ, පැය විසිහතරේ උණ, ලෙසද හැදින්වේ.
වෛරසය
ඉන්ෆුලුවෙන්සා උණ ලෙස හැඳිනවෙන කුරුල්ලන්ට හා ක්ෂීරපායින්ට වැළ‍ඳෙන ඕතොමික්සොවිරිඩේ. නම් වෛරස් වර්ගයට අයත් ආර්.එන්.ඒ. වෛරසයක් මගින් ඇති කරන
රෝගය බෝවන්නේ ආසාදිත ක්ෂිරපායින්ගේ කැස්ස, කිවිසුම, මගින් පිටවන වෛරස රැගත් බිඳිති මගින් හා පක්ෂීන්ගේ වසුරු මගිනි. තවද ඛෙටය, සොටු, මලපහ, හා රුධිරය මගින්ද රෝගය බෝවිය හැකිය. ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වෛරසය මිනිස් සිරුරේ උෂ්ණත්වය සතියක් පමණද, සෙල්සියස් අංශක බිංදුවේ (320 F) දින තිහක් පමණ ඊටත් වඩා අඩු උෂ්ණත්වයක වඩා වැඩි කාලසීමාවක්ද පැවතිය හැකිය. බොෆ් ඉන්ෆිලුවෙන්සා වෛරස ඉතා පහසුවෙන් විෂබීජහරණය හා පවිත්‍රකාරකයක් මගින් විනාශ කළ හැකිය.
රෝගය ලොවපුරා ව්‍යාප්තවන්නේ සෘතුමය වෙනස්කම් අනුවයි. මෙමගින් ලොව පුරා වසංගත අවස්ථාවන් හිදී රෝගීන් මිලියන ගණනින්ද වසංගත නොවන අවස්ථාවන්හිදී දහස් ගණනින්ද මරණයට පත්වේ. විසිවන ශතවර්ෂයේදී ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වසංගත අවස්ථාවන් තුනක් ඇතිවු අතර එමගින් මිලියන දහයක් ජනතාව මරණයට පත්වුණි. මෙම අවස්ථා තුනේදීම වෙන්වු වෛරස කාණ්ඩ තුනක් මගින් රෝගය ඇතිවුනි. බොහෝවිට මෙම අළුත් වෛරස වර්ග මිනිසාටඇතුලුවුයේ වෙනත් සත්ව කොට්ඨාශ වලිනි. 1990 දී H5N1 නම්වු මාරාන්තික කුරුළු වෛරසය ප්‍රභේදයක් මගින් ආසියාව පුරා ඉන්ෆුලුවෙන්සා වසංගත රෝගී තත්ත්වයක් ඇති කළ අතර එම ගින් මිනිස් ජීවිත ගණනාවක් බිලිගනී. නමුත් වාසනාවකට මෙන් මෙම වෛරසය මිනිසුන් අතර පහසුවෙන් ව්‍යාප්ත වන අන්දමට ජාන විකෘත්ති වීමක් සිදුවී නොමැත.
සංවර්ධිත රටවල් වල ජනතාවට රෝගය ඇතිවීම වැළැක්වීම සඳහා එන්නතක් හදුන්වා දී ඇත. මෙම එන්නත රෝගය ඇති වීමට වැඩි අවධානමක් ඇති අයට හා කුරුළු ගොවි පොළෙහි කාර්යයන්හි නියුතු වූවන්ට ලබාදේ. වඩාත් බහුලවම භාවිතා වන ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා එන්නත් වන්නේ අක්‍රිය කර පිරිසිදු කරන ලද ත්‍රිසංයුජ වෛරසයන්ගෙන් සාදන ලද්දකි. මෙම එන්නත අන්තර්ගත වන්නේ ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා A වෛරස ප්රභේදB වෛරස ප්රභේද එකකින්වේ. එක් වසරක් සඳහා නිෂ්පාදනය කරන ලද එන්නතක් ඊළග වසර සඳහා බලනොපවත්නේ ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා වෛරසය සීඝ්‍රලෙස කාලයක් සමගින් අළුත් ප්‍රභේදයන් ඇතිකරගන්නා බැවිනි. වෛරසය තුල පවත්නා නියුරැ මිනිඩේස් නම් එන්සයිම අක්‍රිය කරන ඖෂධ වර්ග රෝගය සඳහා ප්‍රතිකාර ලෙසට භාවිතාවේ.
ආශ්‍රිත ලිපි
හීං බිංකොහොඹ
මූලාශ්‍ර
ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා |
9,574 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%99%E0%B6%B1%E0%B7%84%E0%B7%85%E0%B7%94%20%E0%B6%B4%E0%B7%92%E0%B7%85%E0%B7%92%E0%B6%9A%E0%B7%8F | පෙනහළු පිළිකා | පෙනහළු පිළිකා යනු පෙනහැල්ලෙහි පටකයන්හී අපාලිත සෛල වර්ධනයෙන් ලක්ෂණනය කෙරෙන්නාවූ රෝගයකි. ප්‍රතිකාර නොකොට තිබියහොත්, ස්ථානාන්තරණය නම් ක්‍රියාවලියක් ඔස්සේ පෙනහැල්ලෙන් ඔබ්බෙහි අසබඩ ඇති පටකටන්ටද, අත්‍යන්තයේ දේහයේ අනෙකුත් කොටස් වලටද මෙම වර්ධනය පැතිරීයා හැක.පෙනහැල්ලේ ජනිත වන හා ප්‍රාථමික පෙනහළු පිළිකා ලෙසින් හැඳින්වෙන බොහෝ පිළිකා, අපිච්ඡද සෛල වලින් ව්‍යුත්පන්න වන්නාවූ කාසිනෝමාවන් වෙති. පෙනහළු පිලිකා පිරිමීන් තුල පිලිකාවක් නිසා ඇති වන මරණ වලින් ප්‍රථම ස්ථානයද කාන්තාවන් දෙවන ස්ථානයද ගනී. එමගින් ලොව පුරා වසරක් තුල මිලියන 1.3 ක මරණ සංඛ්‍යාවක් සිදුවේ. එක්සත් රාජධානිය තුල කාන්තාවන් හා පිරිමීන් මාරාන්තික පිළිකා ඇති කරන ස්තාන අතරින් ප්‍රම්ඛස්තානය පෙනහළු වලට හිමිවේ. මෙහි ප්රධාන රෝග ලක්ෂණ වන්නේ හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවද කැස්ස (ඇතැම් අවස්ථාවලදී ලේ මිශ්‍රිත සෙම සහිත කැස්ස) හා සිරුරේ බර අඩු වීමයි.
ප්‍රධානව පෙනහළු පිලිකා වර්ග දෙකකි. ඒවා Small cell පිලිකා (SCLC) හා non-small cell පෙනහළු පිලිකා (NSCLC) ලෙස බෙදිය හැකිය. මෙලෙස වර්ග කිරීම ප්‍රතිකාර කිරීමේ පහසුව සඳහා උපයෝගී වේ. Non - small cell පෙනහළු පිලිකා (NSCLC) සැත්කමක් මගින්ද (small cell ) පෙනහළු පිලිකා (SCLC) වඩාත් හොදින් විකිරණ චිකිත්සාවට හා රසායනික චිකිත්සාවට පිලිතුරුදේ. පෙනහළු පිලිකා ඇති කිරීමට ප්රධානතම හේතුව දිර්ඝකාලීනව සිදු කරන දුම් පානයයි. දුම්පානය නොකරන්නන් තුල පෙනහළු පිලිකා ඇති වීමේ අවධානම 10% කි. පුවේනි ගත සාධක, විකිරණ ශීලි හා විශ වායු වර්ග, ඇස්බැස්ටොස්, වායු දුෂණය හා අක්‍රිය දුම්පානය ඔවුන් තුල පෙනහළු පිළිකා ඇති කිරීමට හේතුවේ.
පපුවෙහි එක්ස්-රේ ජායාපිටපතක් හා සී.ටී. ස්කෑන් ජායාරූප මගින් පෙනහළු පිලිකා හදුනාගත හැකිය. සැක කටයුතු කොටසෙන් ලබාගන්නා පටක කොටස් පරීක්ෂා කිරීමෙන් රෝග නිර්ණයට එළඹීමට පිලිවන. මෙය නාසයෙන් කැමරාවක් සවිකරන ලද බටයක් ඇතුලු කිරීමෙන් සිදුකරනු ලබන බ්‍රොන්කොස්කොපි පරීක්ෂණයක් මනින්නේ සී.ටී. ස්කෑන් ක්‍රමය උපන්ගි කර ගෙනද සිදු කෙරේ. ප්‍රතිකාර කිරීමේ ක්‍රමය හා සුවකිරීමේ හැකියාව අදාල කොටසේ පටක වර්ෂාව, රෝගීන් ව්‍යාප්තිය හා රෝගියාගේ තත්ත්වය අනුව නිර්ණය කෙරේ. ශල්‍යකර්ම, විකිරණ චිකිත්සාව හා රසායනික චිකිත්සාව යන ප්‍රතිකාර සිදුකල හැකි ක්‍රමෝපායන් වේ. ප්‍රතිකාර කිරීමෙන් පසුව වසර 5 ක් ජීවත් වීමේ සම්භාවිතාව 14% කි.
පෙනහළු පිලිකා වලක්වා ගැනීම.
පෙනහළු පිලිකා වලට එරෙහිව සටන් කිරීමේ වඩාත් ඵලදායි ක්‍රමය වන්නේ ඒවා වලක්වා ගැනීමයි. බොහෝ රටවල කාර්මික හා ගෘහාශ්‍රිත පිළිකාකාරකයක් හඳුනාගෙන තහනම් කොට ඇතත් දුම්පානය තවමත් බෙහෝ දුරට ව්‍යාප්තව ඇත. පෙනහළු පිලිකා වලක්වා ගැනීමේ මූලික අවධානය යෙමු වී ඇත්තේ දුම්පානය මුළු මනින්ම වැලැක්වීම 1998 දී කැලිෆෝනියාවේදී ප්‍රසිද්ධ ස්ථාන වල දුම්පානය කිරීම තහනම් කිරීම සඳහා ගෙන ගිය උද්ඝෝෂණ වල ප්රතිඵලයක් ලෙසට ආපන ශාලා හා රැකියා ස්ථාන වලදී අක්‍රිය දුම්පානය වැළැක්වීම හා අවම කිරීම සඳහා පනත් සම්මත වී ඇත. මෙලෙස අයර් ලන්තයේ 2004 දී ස්කොට්ලන්තයේ 2006 දී, එංගලන්තයේ 2007 දී, පුංශයේ 2008 දී සහ නවසීලන්තයේ 2004 දී ප්‍රසිද්ධ ස්ථාන වල දුම්පානය තහනම් කර ඇත.
භූතානය වසර 2005 සිට දුම්පානය සම්පුර්ණයෙන්ම තහනම් කර ඇත. බෙහෝ රටවල කණ්ඩායම් මෙලෙස තහනම් කිරීමක් අරඹයා උද්ඝෝෂණ ව්‍යාපාර දියත් කර ඇත. නමුත් එලෙස කරනු ලබන උද්ඝෝෂණ මගින් දුම්පානය සාපරාධී ක්‍රියාවකත් බවට පත්කර ඇති බවත් එමගින් නීති විරෝධීව මත්ද්‍රව්‍ය රට තුලට ගෙන ඒම වැඩිවන බවත් එලෙස දුම්පානය තහනම් කිරීමේ නීති ඉදිරිපත් කළ නොහැකි බවටත් වාදවිවාද ඇත.
2008 දී 75000 කට අධික වයස්ගත පුද්ගලයින් ප්රමාණයක් යොදා ගනිමින් සිදුකරනු ලැබු අධ්‍යනයකදී හෙලිවී ඇත්තේ දීර්ඝකාලීනව භාවිතා කරන විටමින් වර්ග වන විටමින් C , E සහ ෆෝලික් අම්ලය පෙනහළු පිලිකා ඇති කිරීමේ අවධානම අඩු නොකරන බවයි. එමගින් හෙලිවී ඇත්තේ දීර්ඝකාලීනව භාවිතා කරන විටමින් E මගින් පෙනහළු පිලිකා වැඩි කරන බවයි.
පිළිකා
දුම්කොළ උරාබීම හේතුකාරකයක් වන රෝග
බෝ නොවන රෝග |
9,575 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%9D%E0%B7%82%E0%B6%9A%20%E0%B6%B4%E0%B6%AF%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%AE | පෝෂක පදාර්ථ |
පෝෂක පදාර්ථ
පෝෂ්‍ය පදාර්ථ යනු ජීවීන්ගේ පරිවෘත්තිය ක්‍රියාවන් සදහා අවම පරිසරයෙන් ලබා ගන්නා ද්‍රව්‍යයන් වේ. ස්වයං පෝෂි නොවන ජීවීන් පෝෂණය ලබා ගනුයේ බාහිරින් ලබා ගන්නා ආහාර පරිභෝජනය මගිනි. පෝෂණ ද්‍රව්‍ය සිරුර තුළට ලබා ගන්නා ක්රම විවිධ වේ. සතුන්ගේ සිරුර තුල ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියක් පිහිටා ඇති අතර ශාක පෝෂ්‍ය පදාර්ථ බාහිර පරිසරය තුල ජිර්ණය කොට ඉන්පසු තම සිරුර තුලට ලබා ගනී. පෝෂ්‍ය පදාර්ථවල බලපෑම එය ලබාගන්නා මාත්‍රාව අනුව වෙනස් වේ.
කාබනික පෝෂ්‍ය පදාර්ථ යටතට කාබෝහයිඩ්‍රේට , ප්‍රෝටීන , මේද සහ විටමින් අයත්වේ. ඛනිජ ලවණ , ජලය සහ ඔක්සිජන් වැනි අකාබනික රසායනික සංඝටකයන් ද පෝෂ්‍ය පදාර්ථ ලෙසට හැදින්වේ. යම් කිසි පෝෂ්‍ය පදාර්ථයක් අදාල ජීවී විශේෂය මගින් තම සිරුර තුළ ප්‍රමාණාත්මකව නිෂ්පාදනය කරගත නොහැකි න්ම් බාහිර ප්‍රභවයයක් මගින් සිරුර තුළට ලබා ගත යුතුය. මේවා අත්‍යවශ්‍ය පෝෂක පදාර්ථ නම් වේ. සාපේක්ෂව විශාල ප්‍රමාණවලින් අවශ්‍ය වන පෝෂක මහා පෝෂක වන අතර ක්ෂුද්‍ර පෝෂක යනු ඉතා සුළු ප්‍රමාණයෙන් අවශ්‍ය වන පෝෂකයන් වේ.
මිනිසාගේ පෝෂණය කෙරෙහි පෝෂ්‍ය පදාර්ථවල භූමිකා පිළිබද වැඩි විස්තර දැනගැනීම සදහා ‘සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක්’ පරිශීලනය කරන්න.
මිනිස් සිරුරේ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ වර්ග
ක්ෂුද්‍ර පෝෂ්‍ය පදාර්ථ යන්න විවිධ ක්රම මගින් අර්ථ දක්වා ඇත.
මිනිසුන් විසින් බහුලව පරිභෝජනයට ගන්නා රසායනික සංගටකයන් වනුයේ කාබන්, හයිඩ්‍රජන් , නයිට්‍රජන් ඔක්සිජන්, ෆොස්පරස් හා සල්ෆර්ය.
මිනිසුන් බහුලවම පරිභෝජනයට ගනු ලබන ඝන විශාල වශයෙන් ශක්තිය ලබ‍දෙන රසායනික සංයෝග කාණ්ඩය වනුයේ කාබෝහයිට්‍රේට්, ප්‍රෝටීන් සහ මේදය ජලය සහ වායුගෝලීය ඔක්සිජන් ද බහුලව පරිභෝජනයට ගැනුනද එය සැමවිටම ආහාරයක් හෝ පෝෂකයක් ලෙසද නොසැලකේ.
කැල්සියම්, ලවන (සෝඩියම් සහ ක්ලෝරයිඩ්) මැග්නීසියම් සහ පොටෑසියම් (පොස්පරස් සහ සල්ෆර්ද ඇතුලුව) ඇතැම් අවස්ථා වලදී මනා ලවණ ලෙසද හැඳින්වේ.
ඉහත සඳහන් කළ ඒවාට අමතරව ඇති විටමින් ලවණ හෝ සංඝටකයන් ක්ෂුද්‍ර පෝෂක ලෙසට හැදින්වනුයේ ඒවා සාපේක්ෂව ඉතා සුළු ප්‍රමාණ වලින් සිරුරට අවශ්‍ය වන බැවිනි.
ශක්ති ජනක ආහාර
කාබෝහයිට්‍රේට නිර්මාණය වී ඇත්තේ සීනි වලිනි. කාබෝහයිට්‍රේට නිර්මාණයවී ඇති සීනි අණු සංඛ්‍යාව අනුව ඒවා වර්ගී කරණය කෙරේ. ඒවා මොනොසැකරයිඩ (උදා - ග්ලුකෝස් සහ ෆුක්ටෝස්) ඩයිසැකරයිඩ් සහ ෙපාලිසැකරයිනෙම් වේ. (උදා - පිෂ්ඨය, ග්ලයිකොවින් සහ සෙලියුලෝස්)
ප්‍රෝටීන යනු ඇමැයිනෝ අම්ල පෙජටයිඩ් බන්ධන මගින් එකිනෙක සම්බන්ධ වීමෙන් සෑදුනු කාබනික සංයෝගයන් වේ. අත්‍යවශ්‍ය ඇමැයිනෝ අම්ල ලෙස හැඳින්වෙන ඇතැම් ඇමයිනෝ අම්ලයන් සිරුර තුල නිෂ්පාදනය කර ගත නොහැකිය. ඒවා සිරුරට ලබා ගත යුත්තේ ආහාර මගිනි. ආහාර ජීරණයේදී ප්‍රෝටිසේස මගින් මෙම ප්‍රෝටීන නිදහස් ඇමැයිනෝ අම්ල බවට බිඳ හෙලනු ලැබේ.
මේදය නිර්මාණය වී ඇත්තේ ග්ලිසරින් අනුවකට මේද අම්ල 3 ක් සම්බන්ධ වීමෙනි. මේද අම්ල යනු ශාකනය නොවු හයිඩ්‍රෝකාබන දාමයන් වන අතර ඒවා ඒක බන්ධන වලින් පමණක් (සංතෘප්ත මේද අම්ල) හෝ එක බන්ධන හෝ ද්විතීක බන්ධන යන වර්ග දෙකෙන්ම බන්ධනය විය හැකිය. (අසංතෘප්ත මේද අම්ල) සෛල පටක වල නිවැරදි ක්‍රියාකාරීත්වයට, දෙන අවයව වටා කම්පන අවශේෂයක් ලෙසට දෙන උෂ්ණත්වය සිරුරට පවත්වා ගැනීමට, සහ සෞඛ්‍ය සම්පන්න සමක් සහ හිසකෙස් පවත්වා ගැනීමට මේදය අත්‍යවශ්‍ය වේ. අත්‍යවශ්‍ය මේද අම්ල සිරුර තුල නිෂ්පාදනය නොකෙරෙන අතර ඒවා ආහාර මගින් සපයාගත යුතු වේ.
මේදයෙහි ග්‍රෑමයට කිලෝ කැලරි 9 ක ශක්ති ප්රමාණයක් ද (37.7% කිලෝ ජුල් ගෑම්)
ප්‍රෝටීන සහ කාබෝහයිට්‍රේට වල ග්‍රෑමයට කිලෝ කැලරි හතරක ශක්ති ප්රමාණයක් ද (16.7 කිලෝ ජුල්/ ග්‍රෑම්) අන්තර් ගත වේ.
එතනෝල් (මධ්‍යසනි) වල 7 කිලෝ කැලරි / ශ්‍රමයට ශක්ති ප්‍රමාණය් අඩංගු වේ. (29.3 කිලෝ ජුල් / ගෑම්)
පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවන් සඳහා උපකාරී වන ද්‍රව්‍ය
පොදුවේ ගත් කල ආහාර වල ඇති ඛනිජ ලවන වර්ග අංශු මාත්‍ර සංඝටකයන්, ලවණ වර්ග හෝ තඹ සහ යකඩ වැනි අයන වර්ගයන් වේ. මේවායින් ඇතැම් ඛණිජ ලවණ මිනිස් සිරුරේ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවන් සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ.
විටමින් යනු දේහයට අත්‍යවශ්‍ය කාබනික සංඝටකයන්ය. ඒවා සිරුරේ විවිධ ප්‍රෝටීන සඳහා අවශ්‍ය කෝඑන්සයිම සහ සහසාධකය ලෙස ක්‍රියා කරයි.
ජලය අත්‍යවශ්‍ය පෝෂක සංඝටකයන් වන අතර දේහය තුල සියලුම රසායනික ප්‍රතික්‍රියා සිදු කිරීම සඳහා ද්‍රාවකයන් ලෙසට ක්‍රියා කෙරේ. |
9,579 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%80%E0%B7%83 | වස | ජීව විද්‍යාත්මක අර්ථදැක්වීම් වලට අනුව වස හෙවත් විස යනු ජීවියෙකුට ප්‍රමාණවත් කරමින් අවශෝෂණය වූ පසුව එහි රසායනික ක්‍රියාකාරිත්වය හෝ අනුක මට්ටමේ නොයෙකුත් ක්‍රියාකාරීත්වයන් නිසා වන හානිය නිසා ජීවීන් රෝගී කිරීම හෝ මරණයට පත්කිරීමේ හැකියාවක් ඇති ද්‍රවයන් වේ. නිත්‍යානුකූල අන්දමට සහ අන්තරායකාරී රසායනික ද්‍රව්‍ය වර්ග කිරීමේදි වස යනු විෂ සහිත ද්‍රවයන් වේ. අඩු විෂ සහිත වර්ග, 'හානිකර' දැවිල්ල ඇති කරන ලෙසට හෝ ඇතැම් විටක ඒ පිළිබඳ කිසිසේත්ම සඳහනක් ලේබලයක් දක්වා නොමැත.
වෛද්‍යවිද්‍යාවේ (විශේෂයෙන්ම පසු වෛද්‍ය ක්‍ෙෂ්ත්‍ර‍යේ) සහ සත්ව විද්‍යාවේ විෂවර්‍ග සර්ප හෝ සත්ව විෂ මගින් වෙන්කර හදුනා ගැනේ. විෂ යනු ස්වභාවධර්මයාගේ ස්වාභාවික ක්‍රියාවන්ගෙන් හටගන්නක් වන අතර සත්ව විෂ යනු ජීව විද්‍යාත්මකව සතෙකු දෂ්ඨ කිරීමේදී හෝ සපාකෑමේදී සිරුරට ඇතුලත් වන ද්‍රවයන් වේ. අනෙකුත් ව්‍යවර්‍ග යනු නම හෝ බඩ වැලවල් වල ඇති අපිච්ඡද පටක මගින් අවශෝෂණය වන ද්‍රවයන් වේ.
විස ශරීරගත වීම
පුද්ගලයෙකු එක්වරක් හෝ කෙටිකාලයක් මුළුල්ලේ විෂ ද්‍රව්‍යයන්ට නිරාවරණය වීම නිසා ක්ෂණිකව විෂ ශරීර ගත විය හැකිය. මේ සමගම එහි රෝග ලක්ෂණ පහල වේ. මේ වස වර්ගය සිරුරට අවශෝෂණය වීමෙන් එය මුළු සිරුර පුරාම ව්‍යාප්තවේ. ඇතැම් වස වර්ග සිරුරට අවශෝෂණය නොවී අදාල පටක විනාශ කරයි. මේවා විඛාදනය කරණ වර්‍ගවේ.
දිගු කාලවක් මුළුල්ලේ හෝ විටින්විට යම්කිසි වස වර්‍ගයකට නිරාවරණය වීම හේතුවෙන් අදාල රෝග ලක්ෂණ ඉක්මනින්ම ඇති නොවේ. රෝගී තත්ත්වය හටගන්නේ ක්‍රමක් ක්‍රමයෙනි. රසදිය හෝ ඊයම් වැනි සිරුර තුල අවශෝෂණය නිසා එක්රැස්වන වස ද්‍රව්‍ය මේ සඳහා උදාහරණ වේ.
වස සමග ස්පර්ශවීම හෝ අවශෝෂණය මගින් ඉක්මන් මරණයක් හෝ දුබලතාවක් හටගත හැකිය. ස්නායු පද්ධතිය මත ක්‍රියාත්මක වන වස වර්ග නිසා තත්ත්පර ගණනකදී සිරුර පණනැති වීමක් සිදු විය හැකිය. උදාහරණයක් ලෙසට කර්මාන්ත වලදී හෝ යුද්ධ වලදී අවියක් ලෙසට යොදාගන්නා ස්නායු විෂ වායුවර්‍ග ගත හැකිය.
ඇමරිකා එක්සත් ජන පදයේ මරණ දඩුවම ලබාදීම සඳහා ඉදිකර ඇති වායු කුටීර වල භාවිතා වන සයනයිට් නම් උග්‍රවිෂ ද්‍රව්‍ය ආඝ්‍රාණය හෝ ආමාශගත වීම නිසා මයිටකොන්ඩ්‍රියාවන් හි ATP සාධන එන්සයිම අක්ක්‍රීය වීමෙන් සිරුර අප්‍රාණික වීමෙන් මරණයට පත්වේ. ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ සිරකරුවන් ඝාතනය කිරීම සඳහා අසමාන්‍ය ලෙස ඉහළ සාන්ද්රනයන්ගෙන් පොටෑසියම් ක්ලෝරයිඩ් රුධිරයට එන්නත් කෙරේ. මෙමගින් හෘදය වස්තුවේ පේශි සංකෝචනය අන්තරය නොමැතිවී යාමෙන් හෘදය හිටිහැට්යේම නතර වීමෙන් මරණයට පත්වේ.
කෘෂිරසායනික ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනය කර ඇත්තේ ඉලක්ක ජීවීන්මත පමණක් ක්‍රියාත්මක වීමටයි. නමුත් දීර්ඝ කාලීනව හෝ කෙටි කාලීනව ඒවා ඉලක්කවනාවු ජීවීන් එනම් මිනිසාගේ හිතකර වාසිදායක ජීවීන් මතද ක්‍රියාත්මක වීමෙන් හානිකර ප්‍රතිඵල ගෙන දේ. උදාහරණයක් ලෙස වල්නාශක මත 2,4 - D ශාක හෝමෝන වල ක්‍රියාකාරීත්වයට සමාන වේ. මෙහි මාරාන්තික විෂ ප්‍රමාණය ශාක සඳහා විශේෂ වේ. ඇත්තවශයෙන්ම 2,4 - D වර්ගයක් නොවේ. නමුත් එය 'හානිකර' වර්ගයට වර්ගීකරණය කර ඇත.
බොහෝ ද්‍රව්‍ය වස ද්‍රව්‍ය බවට පත්වීම සිදු වන්නේ වක්‍රාකාරවය. උදාහරණයක් ලෙස මෙනතෝල් නම් මධ්‍යසාරය තනිව ගත් කල විෂසහිත නොවේ. නමුත් අක්මාවේ සිදුවන ක්‍රියාවලීන් නිසා එය විෂ සහිත ෆෝමැලිහයිඩ් හා ෆෝමික් ඇසිඩ් බවට පරිවර්තනය වේ. බොහෝ ඖෂධ වර්ගද ඉහත සඳහන් කල අන්දමට අක්මාවේ දී විෂ සහිත ද්‍රව්‍ය බවට පත්වේ. පුද්ගලයන් ගේ අක්මාවේ එන්සයිම නිෂ්පාදනය කරන ස්ථාන වල ඇති වෙනස්කම් නිසා එක් එක් පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට මෙවැනි තත්ත්වයක් ඇති වීම විවිධ වේ.
ජීව විද්‍යාත්මකව විෂවර්‍ග ශරීරගත වීම නිසා ඇති වන රෝග ලක්ෂණ, සිරුර තුල ඇති වන ක්‍රියාවලීන්, රෝග විනිෂ්චය කීරීම, හා ප්‍රතිකාර ක්රම පිළිබඳව සිදුකරන අධ්‍යයන විද්‍යාව හෝ ධුලකවේදය නම්වේ.
විකිරණශීලි ද්‍රව්‍ය වලට නිරාවරණය වීම නිසා සිදුවන හානිකර තත්ත්වය වෙනස්වීම සංකල්පයකි.
වස |
9,581 | https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%9A%E0%B6%AF%E0%B6%BA | මේදය | මේදය යනු පුළුල් කාණ්ඩයක පැතිර පවත්නා රසායනික ද්‍රව්‍යයක් වන අතර ඒවා කාබනික ද්‍රාවකයන්හි දියවන අතර ජලයෙහි අද්‍රව්‍යවේ. රසායනික විද්‍යාවට අනුව මේද යනු ග්ලිසරෝල් හා මේද අම්ලවල ට්‍රයිඑස්ටර වේ. මේදය සාමාන්‍ය කාමර උෂ්ණත්වයේදී එහි ව්‍යුහය සහ සංයුතිය අනුව ඝන හෝ තරලයක් වේ. තෙල්, මේද සහ ලිපිඩ යන වචන භාවිතා කළද තෙල් යනු ද්‍රවයක් වන අතර මේද යනු සාමාන්‍ය කාඹර උෂ්ණත්වයේදී ඝණයකි. ලිපිඩ යනු මෙම ඝණ හා ද්‍රව මේද සදහා භාවිතාවන පොදු නමකි. තෙල් යන්නෙන් අදහස් වන්නේ ජලය සමග මිශ්‍ර නොවන ග්‍රීස් , පෙට්‍රෝලියම් වැනි ද්‍රවයකි.
මේද යනු ලිපිඩවල එක් වර්යක් වන අතර එය අනෙකුත් ලිපිඩ වලින් වෙන්කර හදුනාගත හැක්කේ එහි රසායනික ආකෘතිය සහ භෞතික ලක්ෂණ අනුවය. මෙම අණු විශේෂය ව්‍යුහ විද්‍යාත්මකව සහ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලින් ඉටුකරන ජීවය සදහා ඉතා වැදගත් ස්ථානයක් දරයි. මිනිසුන් ඇතුළු විෂම පෝෂීන් බහුතරයකගේ ආහාර වේලෙහි විශේෂ ස්ථානයක් මේවා සදහා හිමිවේ. අග්න්‍යාසය මගින් ශ්‍රාවය කරන ලයිපේස් නම් එන්සයිමය මගින් ලිපිඩ බිදහෙලනු ලබයි.
ආහාරයට ගත හැකි සත්ව මේදයන් වනුයේ ඌරු තෙල්, මත්ස්‍ය තෙල්, බටර් හෝ එළගිතෙල්ය. ඒවා කිරිවලින් , මස්වලින් සහ සතුන්ගේ සමට යටින් ඇති තෙල් මගින් ලබාගනී. ශාකවලින් ලබා ගන්නා ආහාරයට ගත හැකි මේද වර්ග වනුයේ රටකජු, සෝයා, සූරිය කාන්ත තෙල්, තලතෙල්, පොල්තෙල්, ඔලිව්තෙල් සහ එළවළු තෙල්ය. මාජරින් සහ අනෙකුත් එළවළු තෙල් වර්ග ආහාර ද්‍රව්‍ය පිලිස්සීම සදහා භාවිතා කරනු ලබයි. මේදය සදහා ලබාදී ඇති මෙම නිදසුන් සංතෘප්ත මේද සහ අසංතෘප්ත මේද ලෙස වර්ගීකරණය කරයි. |
Subsets and Splits