Datasets:

danielpleus

/

wiki-nds

like 0

5677

https://nds.wikipedia.org/wiki/Almelo

Almelo

Almelo is ne Stadt in de Nedderlannen in de Region Twente in de Provinz Oaveriessel, de eerste Stadt in de Reeg vun de dree Städer Almelo-Hengel-Eanske. De Stadt hett 72.945 Inwahner (Stand: 31. Januar 2019). Provinz Oaveriessel Oort Stadt

5688

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wetzlar

Wetzlar

Wetzlar is en Stadt in’t düütsche Bundsland Hessen, un liggt an den Stroom Lahn. Wetzlar is en Stadt mit 52.954 Inwahner (Stand: 31. Dezember 2018) up en Flach van 75,67 km² is dormit de twalfgröttste Stadt in Hessen. Dat is en ehmolige Riekstadt. Weblinks Offizielle Website van de Stadt Oort Stadt Hessen

5689

https://nds.wikipedia.org/wiki/%C3%96%C3%B6lboom

Öölboom

De Öölboom oder Olivenboom (Olea europaea) is en immergrönen, knurrigen Boom, de al vun Ollers her besunners in dat Rebeet von de Middellannsche See un vundaag ok in Süüd- un Middelamerika kultiveert warrt. De Bläder seht silvergrau ut, de Blöten sünd witt. De Frucht vun den Öölboom is de Olive, ut de dat Olivenööl in Öölmöhlen utpresst warrt. Dat harte, dichte Holt warrt för Dreiheree un fiene Discheree bruukt. Boom Oort (Biologie)

5693

https://nds.wikipedia.org/wiki/Oliven%C3%B6%C3%B6l

Olivenööl

Olivenööl warrt ut dat Fleesch un ok ut de Steenkarns vun de länglichen oder kugelrunden, eerst grönen un denn blauswarten Steenfrüchten vun den Öölboom (Olea europaea) maakt. In Öölmöhlen warrt dat Olivenööl utpresst, dat lett bleeklich geel un gröönlich, dröögt nich, warrt avers licht galsterig. Wenn de Früchten na de Aarnt foors richtig behannelt warrt, is dat Ööl ene gode un gesunde Spies. Ut enen groten Deel vun dat Olivenööl, dat nich den rechten Smack hett, warrt Seep un Farvenstoff maakt. Weblinks Eten

5697

https://nds.wikipedia.org/wiki/Cloppenborg

Cloppenborg

Cloppenborg (, mönsterlannsch Kloppenbuorg) is ene Stadt in Neddersassen mit 31.757 Inwahners (Stand 31. Dezember 2006). Bekannt is de Oort dör dat Museumsdörp wurn. Dor sünd siet 1934 völ olde Bauwarken ut ünnerschedlich Gegenden afbaut un in Cloppenborg genauso weer upbaut wurn. Weblenks Oort Landkreis Cloppenborg

5701

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ziews

Ziews

't Ziews is een Friso-Franksche spraak. Tesaamen mit 't West- en Fransisch-Flaams formt sai een aparte Kluster Suudwest-Nederlandische dialekten. Jacob van Maerlant underscheidde al een antol zelbstandege 'Dietse' spraaken und et Ziews is daar, zo blik under mehr ut 't prelog vun sien Sinte Fransiscus Leven, een vun: Men moet om de rime te soukenMisselike tonghe in bouken:Duuts, Diets, Brabants, Vlaemsch, Zeeus;Walsch, Latijn, Griex ende Hebreeus Vertaalen: Man mut om de reime te sökenVerschulende spraaken ien buken:Duits, Dits, Brabants, Vlaams, Ziews;Waalsters, Latisch, Grieks en Hebreus Zo Ziews vor do spelt as "Zeeus" en war as begrip gangbaar vor de spraak vun de Flaamse kust. Daar verstong man tot ungeveer begun fieftien arhondert, et huile ailandrieke kustrebiet vun Oostvaarn tot forbie Dunkarke under. Tegenvordig, nou streekerspraaken en minderheidsspraaken utermaate ient belankstelen staan, binnen der al mehr minsen vun mainen, dat 't Ziews, net as et Leegsassisch en et Limbaargs, as zulfstandege streekerspraak erkind zöll moten vorn. Et Europes Handvest vor Streeker- of Minderheidsspraaken beid daar meer din voldunde muighekheiten vor. Op provinsiaal level vaar daareuver zeids kurt overleg vord. De fraag dei daarbi van zulfsprekend kommt, is of dei erkinning ook vor et Fransisch- en West-Flaams zoll gaan gelden moten. Belgien en Frankriek hebben et nomde handvest aber neit underteikend, al sol Frankriek op't punt staan dat nou vel te doun. Der is overleg tussen Ziewen en Fransisch-Flaanderen. Spraakvarietät Nedderfranksch

5705

https://nds.wikipedia.org/wiki/Martin%20Luther

Martin Luther

Martin Luther (* 10. November 1483 in Eisleben; † 18. Februar 1546 in Eisleben) weer een düütschen Reformator. Siene Öllern hefft em den Namen Martin geven, na den Hilligen Martin vun Tours, de jümmers up'n 10. November sienen Dag hett. Leben Kinnertiet un School Dat duur nich lang un Luther sien Vadder Hans Luther un siene Mudder Margarethe sünd vun Eisleben nah Mansfeld hentagen. Hans Luther hett in'n Bargboo arbeidt. He woll geern, datt sien Söhn Juristeree studeer un Afkoot wurr. Man toeerst möß Martin de School in Mansfeld besöken. Vun 1497/8 an af güng he nah Meideborg up de Doomschool. 1498 bit 1501 weer he wedder in Iesenack un güng dor na School. Studententiet As he mit School fardig weer, füng Martin in Erfurt dat Studeern an mit de Grundloog: Dat weren de "Artes Liberales", de freen Künste. Dor hett he ok sienen Magister Artium maakt. 1505 füng he denn an, up Afkaat to studeeren, just so, as sien Vadder sik dat wünscht harr. Man as he an 'n 2. Juli 1505 up'n Weg nah Huus weer un över dat free Land güng, keem een Unweer up. Blitz un Donner flögen em um 'e Ohren, un he harr grote Angst. In siene Noot reep he: "St. Anna hölp, denn will ik ok Mönk weren!" He is am Enn nich sturben, un wiel he dat nu mol seggt harr, bleev he dor ok bi. Mönk He güng in dat Klooster vun de Augustiner Eremiten un is dor an 'n 17. Juli 1505 upnahmen wurrn. Dat Klooster höör to de Reformkongregation. De Baas vun den Oorden in Düütschland weer Johannes von Staupitz. Mit sienen Vadder hett he sik um düsse Sook duchtig vertöörnt. De weer vergrellt, dat sien kloken Söhn nu nich 'n anstännigen Afkooten afgeven scholl, man blot 'n undöögten Mönk. In 't Vörjahr 1507 is Luther Preester wurrn. Theologie Luther hett denn up Theologie studeert, weil de Vörsitter vun sienen Oorden dat so wollen. He hett sik besunners ut'neen sett mit den Humanismus, mit de Sentenzen vun Petrus Lombardus un mit den Hilligen Augustinus sien Schriften. Vun den Harfst 1508 af hett Luther an de Universität in Wittenbarg Artes Liberales lehrt. Dor hett he Staupitz beter bi kennenlehrt. 1510 is he in Rom ween. 1511 weer he vun dor torüch. In 'n Harfst 1511 wurr he nah Wittenbarg versett un hett an 'n 19.10.1512 sien Doktor in de Theologie maakt. Laterhen is he dor Professor vun de Theologie wurrn. Dor hett em Friedrich de Wiese, de Hertog vun Sassen, up siene nee Uni beropen. De 95 Thesen Dat warrt seggt, dat Luther up'n 31. Oktober 1517 siene 95 Thesen an de Döör vun de Slottkarken to Wittenbarg anslahn harr. He woll dor mit annere Kollegen un mit Studenten över diskuteern. Man dor keem dat nich to. He wurr denn bi 'n Paapst in Rom ankloogt, vunwegen dat, wat dor in stünn. Unnerkriegen loten hett he sik aver nich. He bleev dor bi, wat he ok al in siene 95 Thesen seggt harr: De Oort un Wiese, wie de Paapst un siene Lüe dat mit de Bote un de Bicht moken deen, weer ganz verkehrt. Acht un Bann 1518 möß Luther sik vun den Paapst sienen Kardinal Cajetan verhören laten. Bi een Disputation in Augsborg nehm Luther nix torüch vun dat, wat he seggt harr. 1520 hett de Paapst Luther sien Lehr veroordeelt. 60 Dage harr he Tiet to 'n Wedderroop. De Paapst beroop sik dorbi up dat Ordeel vun de theologischen Fakultäten vun Köln un Löwen, de beide meenen, datt Luther dat Speel al to wiet dreben harr. Wiel Luther sien Lehr nich afswören dö, hett de Paapst em up 'n 3. Januar 1521 ut de Karken utslaten. De Kaiser hett em denn nödigt to'n Rieksdag in Worms. Dor hett he in sien berühmt Antwoort an 'n 18. April seggt, he wull nix torüchnehmen vun dat, wat he seggt harr. Blot wiel dat sien Fürst Friedrich de Wiese em up gor keen Fall ünnergohn loten woll, hett Luther de Sook överleevt. De hett em an 'n 4. Mai up de Wartborg bringen loten, un dor möss he blieven, bit dat um de ganze Saak 'n beten ruhiger worrn weer. Wartborg Up de Wartborg leev Luther ünner den Naam Junker Jörg vun 'n 4. Mai 1521 bit to 'n 1. März 1522. In düsse Tiet up de Wartburg hett Luther denn de Bibel översett in de Hoochdüütsche Spraak. As he torüch weer in Wittenbarg, hett he de Öbersetten tosamen mit Philipp Melanchthon dörkeken un in 'n September 1522 keem de eerste Utgaav vun dat Nee Testament mit 21 Biller vun Lukas Cranach rut. In 'n Dezember geev dat al de tweete Utgaav. So güng dat mit Luther siene Reformation los. Later is he denn de Vadder vun de Evangeelsche Karken wurrn. An un for sik woll he kene egene Karken upmoken. He woll blot, dat siene kathoolsche Karken sik reformeeren un verbetern dö. Luther hett denn heiroot. Sien Fro wurr Katharina von Bora. Se weer ene Nonn, de ut ehren Klooster weglopen is. Dor hett dat allerhand Theoter geben, as dat kunnig mookt weer: Luther, de mol 'n Mönk weer, hett ene Fro heiroot, de mol ne Nonn weer. De beiden hefft ok allerhand Kinner mitnanner hatt. Sturben is Luther in dat Johr 1546. Mann Düütschland Reformatschoon Evangeelsch-luthersch Theologie Boren in dat 15. Johrhunnert Storven in dat 16. Johrhunnert

5708

https://nds.wikipedia.org/wiki/Markusevangelium

Markusevangelium

Dat Evangelium nah Markus (ok Markus sien Evangelium oder Markusevangelium, afkört MkEv oder Mk.) is dat tweete Book vun dat Niege Testament in de Bibel. Ok wenn dat in de kanoonsche Reeg vun de Texte up Matthäus sien Evangelium folgt, warrt hüdigendags meist annahmen, dor hannel sik dat um dat oldste vun de veer kanoonschen Evangelien bi. De so nömmte Tweeborntheorie geiht dor vun ut, dat Markus sien Evangelium tosommen mit den Born Q for Matthäus (Mt) und Lukas (Lk) as Grundlaag deent hett. Up jeden Fall is Markus sien Evangelium dat körtste vun de veer. Dat Markusevangelium wurrd tosommen mit dat Matthäusevangelium un dat Lukasevangelium to de synoptischen Evangelien tellt, vunwegen dat de Evangelien nah Markus, Matthäus un Lukas in allerhand Saken in Text un Woort overeen gaht un sik somit synoptisch, dat heet tosommenschauend un vergliekend, lesen laat. In't Greeksch heet dat εὐαγγέλιον κατὰ Μᾶρκον (tosommensett ut εὖ = good un ἡ ἀγγελία = de Nahricht, κατὰ bedüüd "nah, paß"). Schriever As bannig bi veel annere Tüüchnisse ut de jöödsche oder fröhchristliche Literatur weet hüdigendags numms mehr, wer dat Evangelium schreven hett. Dat gifft Theologen, de meent, de Schrievers vun so'n Böker harrn dat dormols nich afsehn up ehr egen Roop un Ehr, man jem gung dat in'e Hauptsaak um de Kunne, de se höört harrn un de se fuddergeven wollen. Vundeswegen harrn se ehren egen Naam nich bekannt maakt. Up jeden Fall hett dat de histoorsch-kritische Bibelexegese bitherto nich schafft, rut to finnen, wer dat Evangelium schreven hett. De Overschrift „Evangelium nah Markus“, so, as wi de vundagen kennt, is eerst later toföögt wurrn. Se steiht in de Traditschoon vun de Ole Karken. To'n eersten Mol is vun düsse Traditschoon to hören in de Karkengeschicht vun Eusebius vun Caesarea. He ziteert den Bischop Papias vun Hierapolis (um 120 n. Chr.): „Markus weer den Petrus sien Dolmetscher un hett akraat upschreven, wat he in'n Kopp beholen harr“. Papias sülms meent avers, dat wüss he vun Johannes den Presbyter oder vun den sien Schöler. Düsse Markus, vun den Papias schrifft, warrt meist overeen sett mit Johannes Markus (vgl.Apg.12,12), de ut Jerusalem stammen dö un de mit den Apostel Paulus unnerwegens ween is (Apg.13,5;13,13 u.f.) Vunwegen dat in 1. Petrus5,13 wat vun „mien Söhn Markus“ steiht, warrt annahmen, düsse Johannes Markus weer later en Schöler vun Petrus wurrn. So sütt dat ok de Bischop vun Hierapolis. Man histoorsch un wetenschopplich lett sik düsse Meenung nich griepen. All, de sik later over den Schriever vun düt Evangelium ütert hefft, beroopt sik dor up Papias bi. So hefft dat u. a. Tertullian, Hieronymus un Clemens vun Alexandria maakt. Se scheedt vundeswegen as sülvstännige Tügen ut. Bovenhen bringt de Bibelwetenschop en Reeg vun Argumente dor gegen up, dat Markus mit Paulus un mit Petrus tohopen ween weer. Toeerst mol mutt seggt weern, dat in Markus sien Evangelium rein gor nix vun den Apostel Paulus siene Theologie to finnen is, up de annere Siet is dat eher unwohrschienlich, dat de Evangelist ut de Gemarken vun Palästina stammen deit. Vundeswegen kann he keen Jödenchristen ut Jerusalem ween. Bovento hett he ok verkehrte Johrtahlen angeven. In de Wetenschop vun de Theologie meent de meisten Forschers vundeswegen, dat Papias mit Afsicht en verkehrten Naam for den Schriever angeven harr. Em gung dat, so meent se, dor um, dat he dat Evangelienbook mit de ganze Autorität vun en Mitarbeider vun twee grote Apostels stütten un stöhnen wull. Achter den Naam „Markus“ stunn also den Papias siene apologeetsche Afsicht. Man ok dat is en Theorie. Vunwegen, dat de Naam „Markus“ al in Tosamenhang mit düt Evangelium stunn, as Papias dat ut den Krink vun Johannes den Presbyter höört hett, kann ok mööglich ween, dat de Schriever vun dat Evangelium würklich so heten hett. Dormols weer Markus aver allens annere, as en rooren Naam un so kann dor numms wieter wat to seggen. In de Wetenschop vun dat Nee Testament hefft sik de Forschers dor noch over in'e Plünnen, of Markus en Heidenchristen ween weer, oder of he ut jöödschen Stamm keem. Sien Koine-Greeksch wiest keen Infloot vun hebrääsche oder Aramääsche Spraaken. Vundeswegen warrt annahmen, he höör to de Kultur vun den Hellenismus. Up de annere Siete oversett he tahlrieke aramääsche Utdrücke akraat (t.B. Hephata in Mk.7,34) un mutt vundeswegen de Aramääsche Spraken snackt hebben. Lüde, de meent, he weer en Heidenchristen ween, wiest dor up hen, dat he fökener keen goot Woort for de Jöden over hett. De ehre Gegners twiefelt dor an, dat en Christen ut dat Heidendom al so fröh in de christliche Geschicht so en groden Infloot harr utöven konnt. Belege Evangelium

5709

https://nds.wikipedia.org/wiki/Lukasevangelium

Lukasevangelium

Dat Evangelium na Lukas (gr. εὐαγγέλιον κατὰ Λουκᾶν, Euangelion kata Lukan), ok Lukas sien Evangelium oder kort Lukasevangelium, afkört Lk, is dat drudde Book vun dat Nee Testament in de Bibel. Vun dat Middeloller af an is dat updeelt in 24 Kapitels. Dat is een vun de veer Evangelien vun den christlichen Kanon un warrt, tohopen mit Markus un Matthäus sien Evangelium, to de Synoptischen Evangelien torekent. Schriever De Naam vun Lukas in de Overschrift vun dat Evangelium, so, as wi dat vundagen kennt, finnt sik in Handschriften eerst vun dat 2. Johrhunnert af an. Dat is an to nehmen, dat de Overschrift mit den Naam eerst over den Text schreven wurrn is, as dat dor um gung, den bibelschen Kanon tohopen to stellen. Vordem weer dat Evangelium anonym schreven wurrn. Irenäus is de eerste ween, de na den Schriever vun dat Lukasevangelium forscht hett. Dat weer al in de tweede Hälft vun dat 2. Johrhunnert. Dor hett he ok an Lukas, den Frund un Macker vun den Apostel Paulus bi dacht. Over em steiht in twee Breeve vun Paulus wat to lesen: „Epaphras lett di gröten. He sitt hier mit mi for Jesus Christus in’t Kaschott. Just so grööt miene Mitarbeiders Markus, Aristarch, Demas un Lukas“ (Philemon 1,23-24) „Gröten doot Jo use leve Lukas, de Dokter, un Demas“ (Kol.4,14) Irenäus hett sik ok an de Apostelgeschicht holen. Dat is jummers annahmen wurrn, de ehr Schriever weer desülvige ween, as de vun dat Lukasevangelium. Sunnerlich warrt düsse Ansicht stütt, wenn de Verteller vun de Apostelgeschicht in siene Vertellen vun de 3. Person Sg. oder Pl. in de „Wi-Form“, 1. Person Plural rover swutschen deit. Dor dutt he mit an, dat he sülms bi de Reis mit bi ween is. So steiht dor unner annern: „Wi föhren vun Troas slankweg na de Insel Samothrake, un an’n annern Dag sünd wi in Neapolis ankamen.“ Lukas schall na de christliche Legenn in Antiochia in Syrien to Welt kamen sien. Hüdigendags liggt de Stadt in de Törkei. He höör dor to de eersten Heidenchristen mit, de vun Paulus in dat Johr 40 to den christlichen Gloven brocht wurrn sünd. Dat heet, he weer bi Paulus ween up den siene tweede Reis vunwegen de Mission na Makedonien un Grekenland in dat Johr 51. Dat warrt annahmen, he weer en tiedlang in Philippi bi de christliche Gemeende bleven. En beten later schall he Paulus wedder na Jerusalem un denn later na Rom folgt sien (62). Na Paulus sien Dood schall he wedder in Grekenland leevt hebben. Dor harr he dat Evangelium schreven, dat sien Naam dregen deit. He schall denn mit 84 Johren in Achaia/Boötien sturven sien. In Kolosser 4,14 warrt Lukas en Dokter nömmt. Vunwegen dat in dat Lukasevangelium veel Geschichten in staht, wie Jesus Christus de Kranken gesund maakt hett, kann een dat Evangelium so verstahn, as gung dat sien Schriever um de „Kunst vun dat gesunne Leven“. Düt gesunne Leven, dat kreeg man ut den Gloven an Jesus Christus. Later warrt ok seggt, Lukas, de weer en Maler ween. De billerhaftige Spraken in dat Evangelium scholl düsse Meenung stütten. So is dor up henwiest wurrn, wie Lukas vertellt, wie Johannes de Döper in siene Mudder Elisabeth ehren Buuk huppen deit, as he Maria (mit Jesus in ehren Buuk) ankamen sütt. Just so schall dat eerste Bild vun Maria vun Lukas maalt wurrn sien. Vundeswegen weer Lukas in dat Middeloller ok de Patron vun allerhand Malergillen. Dat is avers reinweg Legenn, wohrschienlich kummt de dor vun her, dat Lukas in sien Evangelium veel over Maria to seggen hett. Sunnerlich, dat Lukas den Apostel Paulus kennt hebben schall un ok mit em unnerwegens ween hebben schall, is nich wohrschienlich. Wat in de Apostelgeschicht (man ok in Lukas sien Evangelium) steiht, passt to dat, wat ut Paulus siene egen Breeve rut to lesen is, nich tohopen. Wenn man de Berichte over Paulus siene Reisen in de Apostelgeschicht un in Paulus siene Breeve lesen un verglieken deit, mutt man annehmen, de beiden Schrievers harrn sik nich persönlich kennt. Alltohopen mutt een hüdigendags seggen, dat de Apostelschöler Lukas nich de Schriever vun dat drudde Evangelium is. In de Wetenschop vun de Theologie is de Striet over düsse Frage in de moderne Bibelexegese avers jummers noch nich vun’n Disch. Sunnerlich in de angelsassischen Länner gifft dat in jungere Tied ok Wetenschopslüde, de meent, Lukas weer nu doch de Frund vun den Apostel un de Schriever vun dat Evangelium ween. Belege Evangelium

5710

https://nds.wikipedia.org/wiki/Johannesevangelium

Johannesevangelium

Dat Johannesevangelium is dat veerte Book ut dat Niege Testament. Dat hett tegenöver de dree synoptischen Evangelien en bannig eegenständigen, dorstellerischen un theologischen Charakter. Evangelium

5711

https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Wolfgang%20von%20Goethe

Johann Wolfgang von Goethe

Johann Wolfgang von Goethe (* 28. August 1749 in Frankfort an’n Main; † 22. März 1832 in Weimar) weer en düütschen Schriever un Polymath. Leven Goethe weer de Söhn vun den kaiserlichen Raat Johann Kaspar Goethe un Katharina Elisabeth Goethe, borene Textor. He weer de gröttste düütsche Dichter un harr as Minsch, Künstler un Denker groten Influss up dat avendlannsche geistige Leven van de Neetiet. To siene eersten Schrievereen wurr he van siene Süster Cornelia anstifft. In Leipzig un Straßburg studeer he de Rechten. In Straßburg keem he mit den Dichter Herder tosamen un lehr van em den siene Ansichten över dat Wesen van de Poesie kennen. Na sien Jurastudium leev Goethe in Darmstadt, Wetzlar un Frankfurt. „Götz van Berlichingen“, de „Urfaust“ un „De Leiden van den jungen Werther“ weren de Stücken, de he hier in siene Sturm-un-Drangtiet schreev. Siene Verlobte Lili Schönemann sett he laterhen en Denkmaal mit „Hermann un Dorothea“. Na de eerste Swiezer Reis wuur he as Prinzenupteher an den Weimarer Hoff beropen, wo he laterhen enen hogen Posten in de Verwaltung innehm. In disse Tiet wurr he en Fründ van Karl August un van Fro van Stein, de em veel Anregen för siene Dichterarbeiten geev. 1786 reist Goethe na Italien un schrifft dar „Iphigenie“, „Egmont“ un „Tasso“. He drifft nu ok naturwetenschapliche Studien, socht na de Urplant un süht in ehre Gestalt de egentliche Wahrheit, ut de sik de ganze Kosmos afleiten lett. An dat Enn van siene Forschen steiht aver ümmer de Ehrforcht vör dat Unbegriepliche, vör dat göttliche Wesen, so as sik dat in de Natur apenkunnig maakt. As Goethe ut Italien trüchkamen weer, wurr he Leiter van dat Weimarer Theater. In dat sülve Jahr nimmt he de junge, schöne Christiane Vulpius, de he laterhen heiraat hett, in sien Huus. 1794 dröppt he to'n eersten Maal mit Friedrich von Schiller tosamen un blifft mit em fründlich verbunnen bit an Schillers Doot. De beiden Dichters röögt sik gegensietig to fruchtbare Arbeiden an. Goethe schrifft in disse Tiet de röömschen Elegien, vele Balladen, „Wilhelm Meisters Lehrjahren“ un den eersten Deel van „Faust“. In sien Öller kaamt de groten Romane „De Wahlverwandtschaften“, „Wilhelm Meisters Wanderjahren“, „De westöstliche Diwan“ un de tweete Deel van „Faust“ herut. Neven siene Dichtungen steiht ok noch dat, wat he in de Naturwetenschap tostann brocht hett: de Farvenlehre un de Morphologie. Weblinks Mann Schriever Dichter Naturforscher Freemüerer Hoochdüütsch Boren 1749 Storven 1832

5717

https://nds.wikipedia.org/wiki/Westm%C3%B6nsterl%C3%A4nner%20Platt

Westmönsterlänner Platt

In het Westmönsterland gift et hel mal voelle Dörper en ok Städde, de oal een bikten anners praaten. De grotste Staad is aver Bokelt, en de Lüt in de andere Städde en Dörper de praaten fast all het Bokelts Platt. Het Bokelts Platt is wall de grotste Grupp in de westliche Region van het Mönsterland en het en Eenfluss van de neederlanse Spraak hat. Spraak

5719

https://nds.wikipedia.org/wiki/Narbn

Narbn

Narbn () is en Dörp in de Gemeen Jeem in Neddersassen, genauer seggt in den Landkreis Rodenborg. Narbn höört tore Gemeen Jeem in’e Samtgemeen Zeven und hett etwa 750 Inwohners. De bekannteste dorvun weer de Schriever Walter Kempowski. De Oort liggt etwa 49 Kilometer von Bremen un 80 Kilometer von Hamborg af, etwa veer Kilometer von de Utfohrt 49 Bokel an’e A 1 weg. Von dor kannst över de B 71 un de K 112 no’n Oort komen. Historie Verwaltungsgeschicht In de Franzosentied von 1810 bet 1814 hett de Oort to de Mairie Jeem in’n Kanton Rodenborg höört. Dat Rebeed hett in disse Tied 1810 to dat Königriek Westfalen un von 1811 bet 1814 to dat Franzöösche Kaiserriek ünner Napoleon höört. De Oort hett vör 1859 to de Huusvaagdie Otterbarg von dat Amt Otterbarg tohöört un is denn in dat Amt Zeven wesselt. Na 1885 weer dat in’n Kreis Zeven. 1932 is dat Deel von’n Landkreis Bremervöör worrn un 1977 von’n Landkreis Rodenborg. De Oort is an’n 1. März 1974 mit de Gemeenreform in Neddersassen Deel von de Gemeen Jeem worrn. Inwahnertall Religion Narbn is evangeelsch-luthersch präägt un höört to dat Kaspel von de Margarethenkark in Jeem. Fröher harr de Oort to dat Kaspel von de Georg-Kark in Söttmer tohöört. Von wegen, dat Jeem veel dichter an Narbn leeg as an Söttmer, hett de Oort na’n 11. April 1793 dat Kaspel wesselt. För de Kathoolschen is de Christ-König-Kark in Zeven tostännig, de siet 1. November 2006 to de Karkengemeen Corpus Christi in Rodenborg tohöört. Weertschop un Infrastruktur Scholen De Kinner ut Narbn gaht op de Grundschool Elsdörp. Footnoten Weblinks Websteed vun de Gemein Jeem (hoochdüütsch) Private Websteed öbe den Oort vun ein Inwahner (hoochdüütsch) Landkreis Rodenborg (Wümm) Oort

5722

https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Heinrich%20Pestalozzi

Johann Heinrich Pestalozzi

Johann Heinrich Pestalozzi (* 12. Januar 1746 in Zürich; † 17. Februar 1827 in Brugg) weer de Begrünner van de moderne Pädagogik. Dat Levensteel van den allgemeen achten groten Swiezer Pädagogen weer de Upgaav, de Kinner ut de armen Volksschichten, de domaals veel missen mussen un in unvörstellbare Armoot upwussen, to ene gode Uptucht un Schoolbildung to verhölpen. Al as jungen Keerl keem he mit de Ideen van de Upklarers tosamen un mit de Gedanken van de natüürliche Gööd van de Minschen. Siene Ansicht, dat dat möglich is, den Minschen so uptotehn, dat he en natüürlich un sittenreinet Leven föhren kann, hett sien Leven bestimmt. Na sien Theologie- un Jurastudium greep he den Gedanken van Rousseau up: "trügg na de Natuur" un wenn sik de Landweertschap to. He richt sik en Landgoot in, aver ganz in siene Ideale verspunnen, verstund he nix van Weertschaften un muss dat Goot wedder upgeven. Ok de Uptehanstalt, de he 1775 grünnen de, sloog fehl, wiel he nich richtig organiseren kunn. In de folgen Jahren fung Pestalozzi an, siene pädagogischen Gedanken uptoschrieven. Mit siene Böker „Avendstunnen van enen Eensiedler“, „Lienhard un Gertrud“ un „Christoph un Else“ harr he groten Spood. Ene Reis na Düütschland maak em mit de domaals al beröhmten Mannslüüd Klopstock, Wieland, Herder, Goethe un Fichte bekannt. Van de franzöösche Republiek wuur he to’n Ehrenbörger nöömt. 1798 wurr Pestalozzi Direktor van dat Weesenhuus in Stans. He sammel an de 80 verweeste Bedelkinner un maak dat to sien Upgaav, ehr mit Duld un Düer ut ehren vewahrloosten Tostand un ehre Groffheit ruttohölpen. He unnerricht ehr in Lesen, Schrieven un Reken un geev ehr ok Anwiesen för praktische Arbeiden. Mit de Handarbeit wurr en Deel van den Unnerholt van dat Weesenhuus upbrocht. In Burgdorf in den Kanton Bern stund Pestalozzi in de folgen Jahren en Uptehanstalt vör, de mit en Lehrerseminar verbunnen weer. In disse Tiet schreev he sien Book „Wo Gertrud ehre Kinner lehrt“. Pestalozzi sien Bemöhen wurrn in wiete Kreisen bekannt un wunnen em besunners in Düütschland vele Frünnen. In Ifferten övernehm Pestalozzi ene Uptehanstalt för Kinner ut alle Stännen un togliek ene Anstalt för dat Utbillen van Schoollehrers. Nu keem de Periode, in de he beröhmt wurr. De van em utbillten Lehrers unnerrichten in Madrid, Neapel un Sankt Petersborg. Siene Gedanken kemen in de Philosophie an un wurrn dar fründlich diskuteert. Liekers har siene School dat mit grote finanzielle Probleme to doon. 1825 muss he de Anstalt sluten. He gung trügg na Neuhof un schreev dar siene lesten Warken. Pestalozzi, Johann Heinrich Pestalozzi, Johann Heinrich Boren 1746 Storven 1827

5730

https://nds.wikipedia.org/wiki/Otto%20von%20Bismarck

Otto von Bismarck

Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen (vun 1865 af an Graaf, vun 1871 af an Först vun Bismarck, vun 1890 af an Hartog to Loonborg; * 1. April 1815 in Schöönhusen; † 30. Juli 1898 in Friedrichsruh bi Hamborg) weer en düütschen Fürst un Politiker. Vun 1862 bit 1871 is he Ministerpräsident vun Preußen ween un togliek, vun 1867 bit 1871 Bundskanzler vun den Noordüütschen Bund un denn ok noch vun 1871 bit 1890 eersten Riekskanzler vun dat Düütsche Kaiserriek. He hett dor sunnerlich achter steken, datt dat Düütsche Riek grünnt wurrn is. Bismarck weer en düchtigen Politiker un Staatsmann, aver he harr wat van enen herrischen Junker an sik, stell Nütten un Macht över Grundsetten un Rechten un streek de Autorität van de Monarchie hooch herut. Sien Wark, de Rieksgründung van 1871 un siene Politik as Riekskanzler weern tomeist militärisch un up Preußen afstimmt. Ehren Von Bismarck is 1885 Ehrenbörger von Bremerhoben worrn. Belege Bismarck, Otto von Bismarck, Otto von Bismarck, Otto von Boren 1815 Storven 1898 Börger von Düütschland

5735

https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl%20Marx

Karl Marx

Karl Marx (* 15. Mai 1818 in Trier; † 14. März 1883 in London) weer de Begrünner van den wetenschaplichen Sozialismus. Karl Marx stamm ut ene jüüdsche Familie, de na den Protestantismus övertreden weer. Na siene Schooltiet studeer Marx Philosophie un Geschichte, wurr Journalist un stund ene liberale Tietschrift in Köln vör. Wiel he „staatsfeendliche“ Artikels schreven harr, verhung de preußische Regeren en Schrievverbott över em. He gung darum na Paris un laterhen na Brüssel, woneem he tosamen mit Friedrich Engels dat „Kommunistische Manifest“ verfaat. Letzenns gung he na London un leev dar in tämlich eenfache Umstännen. In London schreev he sien Hööftwark „Das Kapital“, dat to'n Deel eerst 1883 na sienen Doot van Engels rutgeven wurr. Marx forsch na de Uursaken van den sozialen Wannel, den he in siene Tiet beleven de. He meen, dat de ganze geschichtliche Afloop so kamen weer, wiel de Produkschoonswies van de Minschen sik totaal verännert harr. He seeg, dat dat mit ümmer mehr Updelen van de Arbeit in de Industrie so wiet kamen weer, dat de Minschen över dat, wat se herstellt, ümmer weniger verfögen köönt. Se weern nich mehr eens un tofreden mit de Arbeit. Se geev nich mehr her as blot den schragen Lohn. Marx schreev: "In Manufakturen un Handwark bedeent sik de Arbeider mit dat Warktüüg, in de Fabriken deent he de Maschinen." Dat weer na sien Upfaten blots so to ännern, dat de Arbeiders dat Verfögen över de Produkschoonsmiddel (Maschinen, Fabriken, Bedrieve) sülvst in Besitt nehmen un gemeensaam de Göder herstelln, de se för nödig hooln. "Proletariers in all Länner, verenigt jo!", dat weer de Parool ut dat "Kommunistische Manifest". Warum disse Uproop an de Arbeiders? Marx seeg, dat dör de verännerte Arbeitswelt grote Gegensätze twüschen de Besitters un de afhängigen Volksschichten upkamen weern, de letzenns up enen Klassenkamp henutlepen. Na Marx sien Menen har dat Upstiegen van dat Börgerdoom (de Bourgeoisie) de Arbeiders to Proletariers maakt. To de Bourgeoisie tell he all, de Kaptaal harrn, mit dat se Fabriken boon oder Hannel drieven kunnen. Proletarier weern all, de sünst nix besitt as ehre Arbeitskraft. Disse eenzigen Besitt mööt se stännig an de Kaptalisten verköpen, dat se sik man jüst even ehren Levensunnerholt verdeent. Na de Lehr van Marx weert de Kaptalisten ümmer rieker un mächtiger wiel se dör de Arbeit van de Arbeiders ümmer mehr Kaptaal anhüpen köönt, mit dat se noch mehr Fabriken boot. De Grootbedrieven nehmt to un de Handwarkers un lütten Unnernehmers köönt mit ehr nich konkurreren. De Proletariers weert noch afhängiger, wiel dör dat Verbetern van de Maschinen ümmer weniger Arbeiders nödig sünd. Wenn nu de Kaptalisten mehr Waren herstellt as dat Volk köpen kann, kummt dat to ene Weertschapskries, to en "Överprodukschoonskries". För Waren kann denn nich mehr de reelle Pries innahmen weern. Marx weer darvan övertüügt, dat in'n Kaptalismus ene Kries na de annere keem un so de Kaptalisten dwingt, de Löhne to körten oder de Arbeiders ruttosmieten. So kunn he vörutseggen, dat dat de Arbeiders bold noch slechten gahn de. Wenn de Arbeiders sik dat bewusst weern un sik tosamnsloten, denn kunnen se, so meen he, in ene proletarische Revolutschoon de Herrschap van de Bourgeoisie störten un sülvst över de Produkschoonsmiddel verfögen. Wenn dat denn in dat "Diktat van dat Proletariat" letzenns nich mehr um Profit gung, man blots noch um dat, wat för all nödig is, denn schull dat kiene Klassen un kienen Klassenkamp mehr geven. Mit dat Bild, wat Marx van de Tokumst in de Arbeitswelt harr, is de wetenschapliche Sozialismus begrünnt wuurn. De Diskuschoon daröver is in över hunnert Jahren ümmer noch nich toenn gahn, ganz in'n Gegendeel: vele ne'e Gedanken un Probleme sünd dartokamen, un de Naam Marx warrt in de Geschichte ganz seker för ümmer enen fasten Platz innehmen. Literatur De Kommunistische Partei ehr Manifest is in’n August 2012 in plattdüütsche Spraak rutkamen. Weblenken Borns Mann Sozialismus Philosoph Kommunismus Schriever Boren 1818 Storven 1883 Börger von Düütschland

5740

https://nds.wikipedia.org/wiki/Buxthuer%20Bull

Buxthuer Bull

De Buxthuer Bull (hoochdüütsch Buxtehuder Bulle) is en Jöögdbookpries, de 1971 vun den Buxthuer Bookhöker Winfried Ziemann stift wörr. Siet 1981 ehrt de Stadt Buxthu elk Johr dat beste in't vörige Johr op Düütsch rutgevene Jöögdbook. De Literaturpries, to den ok en Priesgeld vun 5.000 € höört, is verbunnen mit ene Stahlplastik in Form vun en Bull. Vörbild för den Naam Buxthuer Bull is de leve Bull Ferdinand ut dat Kinnerbook vun den Spanier Munro Leaf. De Priesdreger warrt vun ene Jury ut ölven Deerns un Jungs (14 bet 17 Johr oolt) un ölven Froons- un Mannslüüd utwählt, de elk Johr wesselt. Priesdregers Best Jöögdbook vun't Johr 1971 Alexander Sutherland Neill, „Die grüne Wolke“ 1972 Cili Wethekam, „Tignasse, Kind der Revolution“ 1973 Tilman Röhrig, „Thoms Bericht“ 1974 Gail Graham, „Zwischen den Feuern“ 1975 Johanna Reiss, „Und im Fenster der Himmel“ 1976 Jaap ter Haar, „Behalt das Leben lieb“ 1977 Gudrun Pausewang, „Die Not der Familie Caldera“ 1978 Leonie Ossowski, „Stern ohne Himmel“ 1979 Michael Ende, „Die unendliche Geschichte“ 1980 Hermann Vinke, „Das kurze Leben der Sophie Scholl“ 1981 Myron Levoy, „Der gelbe Vogel“ 1982 Rudolf Frank, „Der Junge, der seinen Geburtstag vergaß“ 1983 Gudrun Pausewang, „Die letzten Kinder von Schewenborn“ 1984 Mildred D. Taylor, „Donnergrollen hör mein Schrei'n“ 1985 Urs M. Fiechtner, „Annas Geschichte“ 1986 Joan Lingard, „Über die Barrikaden“ 1987 James Watson, „Hinter vorgehaltener Hand“ 1988 Isolde Heyne, „Sternschnuppenzeit“ 1989 Heidi Glade-Hassenmüller, „Gute Nacht, Zuckerpüppchen“ 1990 Maria Seidemann, „Rosalie“ 1991 Ursula Wölfel, „Ein Haus für alle“ 1992 Mecka Lind, „Manchmal gehört mir die ganze Welt“ 1993 Klaus Kordon, „Der erste Frühling“ 1994 Katarina von Bredow, „Ludvig meine Liebe“ 1995 Tonke Dragt, „Turmhoch und meilenweit“ 1996 Jostein Gaarder, „Durch einen Spiegel, in einem dunklen Wort“ 1997 Ralf Isau, „Das Museum der gestohlenen Erinnerungen“ 1998 Andreas Steinhöfel, „Die Mitte der Welt“ 1999 John Marsden, „Gegen jede Chance“ 2000 Sherryl Jordan, „Junipers Spiel“ 2001 David Grossman, „Wohin du mich führst“ 2002 Hanna Jansen, „Über tausend Hügel wandere ich mit dir“ 2003 Nancy Farmer, „Das Skorpionenhaus“ 2004 Rainer Maria Schröder, „Die Lagune der Galeeren“ 2005 Kevin Brooks, „Lucas“ 2006 Stephenie Meyer, „Bis(s) zum Morgengrauen“ 2007: Anne C. Voorhoeve, „Liverpool Street“ 2008: Markus Zusak, „Die Bücherdiebin“ 2009: Suzanne Collins, „Die Tribute von Panem. Tödliche Spiele“ 2010: Susan Beth Pfeffer, „Die Welt, wie wir sie kannten“ 2011: Lauren Oliver, „Delirium“ 2012: John Green, „Das Schicksal ist ein mieser Verräter“ 2013: Christine Fehér, „Dann mach ich eben Schluss“ 2014: David Safier, „28 Tage lang“ 2015: Victoria Aveyard, „Die Farben des Blutes: Die rote Königin“ 2016: Tamara Ireland Stone, „Mit anderen Worten: ich“ 2017: John Boyne, „Der Junge auf dem Berg“ 2018: Amy Giles, „Jetzt ist alles, was wir haben“ 2019: Wendelin Van Draanen, „Acht Wochen Wüste“ 2020: Alan Gratz, „Vor uns das Meer. Drei Jugendliche, drei Jahrzehnte, eine Hoffnung“ Buxthuer Kalv 2005 wörr dat eerste maal anlehnt an den Buxthuer Bull ok dat „Buxthuer Kalv“ (hoochdüütsch Buxtehuder Kälbchen) vergeven, en Pries för dat beste Billerbook vun dat vörige Johr. De Pries güng an Birte Müller för ehr Book „Fritz Frosch“. Utwählt wörr dat Book in ene Akschoon, bi de Bökerpaketer tosamenstellt wörrn un as „Rucksackbibliotheken“ in de Kinnergoorns vun Buxthu de Kinner vörstellt worrn sünd un de dorut ehr leevst Book utsöökt hebbt. 2007 hett Alexander Steffensmeier dat för „Lieselotte lauert“ kregen. Weblenks Buxthuer Bull (hoochdüütsch) Utteknung Hoochdüütsch

5745

https://nds.wikipedia.org/wiki/Thessaloniki

Thessaloniki

Thessaloniki (düütsch: Saloniki, greeksch: Θεσσαλονίκη) is mit 800.764 Inwahners de tweetgröttste Stadt van Grekenland un dat weertschapliche Zentrum van Makedonien. Saloniki is ene Messe-, Industrie- un Havenstadt an den Snittpunkt van wichtige, över dusend Jahren ole Verkehrswege. In ehre Universität, de sik mit de van Athen meten kann, weert över 30.000 Studenten utbillt. De fröhchristlichen un byzantinschen Karken van de Stadt wurrn 1988 in de List van dat Weltkulturarv van de UNESCO upnahmen. 1997 weer Saloniki europääsche Kulturhööftstadt. 2004 funn hier en Deel van de Olympschen Sommerspelen statt. Dar Wahrteken van de Stadt is de Lefkos Pyrgos (Λευκός Πύργος), de Witte Toorn. Weblenken Websteed vun de Stadt (greeksch, engelsch) Grekenland Oort Oort mit Seehaven

5747

https://nds.wikipedia.org/wiki/Podcasting

Podcasting

Podcasting meent dat Produzieren und Veröffentlichen vun Audiodateeen öber dat Internett. Dat Format is een Weblog mit een speziellen RSS-Feed. Ursprung De eersten Öberlegungen to Podcasting stammt vun Dave Winer. De Begreep wot afleit vun dat engelsche Woort broadcasting (dat heet: wiet utstrohlen, Senden ode Rundfunk). Uterdem kummt dat von den MP3-Speeler iPod vun Apple. Dat Format is af etwa September 2004, besonners dör Insatz vun Adam Curry bekannt worn. De hett uk den eersten Podcasting-Client entwickelt. Podcast-Sendung Üm Audiodoteien vör’n Podcast hertostelln, bruukt man ein Gerät to’n Opnehm vun’t Audiomateriol, etwa een Computer mit Soundkoort oder een MP3-, Kassetten- oder een MD-Recorder. De Audioinformationen mööt op den Computer öberspeelt wern und dor wert se nobearbeit. De Audiodoten wert in MP3-Format oder mit annere Audio-Codecs in Doteien ümwannelt und op een Webserver opspeelt. To glieken Tiet wert die Audiodoten mit sogenennte enclosure tags in een RSS-Feed indrogen, de op een Websiet logert wert. Podcast-Empfang De Hörer hett mit sien Podcasting-Empfänger (engelsch podcatcher), een speziellen RSS-Aggregator, direkten Togriff op de Inhalte. Uterdem kann he eene List mit mehr als een Podcasting-Feed tohopen stelln, de sien Empfänger in instellbore Afstände op ne’e oder aktualisierte Inhalte öberprüft un denn ok automotisch rünnerload. De meesten vun de Aggregatoren legt automotisch eine Playlist in Programme as den Windows Media Player ode Apple iTunes an. Bi de Synchronisation mit een MP3-Speler weard de ne’en Episoden op dat Gerät ropspeelt. Apple iTunes hett siet de Version 4.9 ok Funktionen to’n Empfang von Podcasts und to’n Öberdregen op den iPod inbaut. Oft weard Podcasts öber ene Websiet in de Form vun Links op de Audiodotei veröffentlicht und künnt wie nomole Audiodoteien vun’n Bruker mit een Webbrowser rünnerload und mit een Afspeelgerät anhöört wearn. Werd die Audiodoteien ohne RSS-Feeds in een Weblog verlinkt, denn snackt man vun Audioblog. Plattdüütsche Podcasts Hör mal ’n beten to Norichten up platt Kiek mal an Platt für Anfänger Radio Bremen siene Plattdüütschen Nahrichten Weblinken PlattPod (plattdüütsch) Plattdüütsche Nohrichten (plattdüütsch) Internett Medien

5757

https://nds.wikipedia.org/wiki/Olympia

Olympia

In Olympia, enen Oort up de greeksche Halfinsel Peloponnes, stund dat grote Zeus-Hilligdoom, un Zeus to Ehren funnen hier all veer Jahr Wettkämpe statt, de Olympischen Spelen. De eersten Spelen weern vör över 2700 Jahren. Ut all greeksche Staaten kemen de Wettkämpers un Tokiekers tosamen. So lang as de Spelen anduern, kunn in Grekenland nüms Krieg anfangen. As Wettkämper wurrn blot fre'e Greken tolaten, as Tokieker jedereen, ok wenn he Utlänner weer. För teihn Maanden wurr traineert, darvan en Maand in Olympia sülvst. Wol ene Kampregel nich befolgen dee, de muss ene Geldstraaf betahlen. De Winner kreeg enen Ööltwieg. Dat weer de höchste Ehr, ok för de Familie. He druff siene Statue in Olympia upstellen laten, wuur tohuus festlich upnahmen un begrööt, bruuk foortan kiene Stüren mehr to betahlen un kunn up Staatskosten ümmer mit de Raatsherrn eten. De wichtigsten Sportaarten weren Springen, Lopen, Ringkamp, Fuustkamp un Peerrennen. As swoorste Disziplin gult de Fiefkamp. Enen Franzoos, den Baron van Coubertin, is dat to verdanken, dat disse Sportfestspelen siet 1896 wedder all veer Jahren stattfinnen doot, aver nich mehr in Olympia, man jedet Maal in en anner Land van de ganze Welt. Antike Oort Grekenland Gifft dat nich mehr

5792

https://nds.wikipedia.org/wiki/Vosges

Vosges

Vosges [voːʒ] is en Bezirk in de franzöösche Region Lothringen. Frankriek

5793

https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9partement%20Yonne

Département Yonne

Yonne [jɔn] is en Bezirk in de franzöösche Region Bourgogne. Frankriek

5795

https://nds.wikipedia.org/wiki/Sch%C3%B6ppenstidde

Schöppenstidde

Schöppenstidde (hoochdüütsch Schöppenstedt) is 'ne Stadt in'n Landkreis Wulfenbüttel un ok 'ne Samtgemeen mit de Gemenen Üür, Winningstidde, Dahlen un ok de Stadt Schöppenstidde sülvens. In de Stadt leven 5484 Inwahner (Stand: 31. Dez. 2020) up en Rebeet vun 39,7 km². Weblinks Schöppenstidde up de Websteed vun de Samtgemeend Schöppenstedt, gestern und heute Oortsansichten Oort Stadt Landkreis Wulfenbüttel

5796

https://nds.wikipedia.org/wiki/%C3%9C%C3%BCr

Üür

Üür (hoochdüütsch Uehrde) is en Dörp und 'ne Gemeen in de Samtgemeen Schöppenstidde. Dorto höört de Dörper Barnsdorp, Watzen, Warle und Üür sülvens. Dor leven 998 Inwahner (Stand: 31.12.2008) up en Rebeet vun 24,33 km². Üür wurrd as Urithi eerstmals 888 in en Oorkunn erwähnt, in de de Region vun dat Kloster Corvey intuuscht un an Hartog Otto överdragen wurr. Oort Landkreis Wulfenbüttel

5797

https://nds.wikipedia.org/wiki/Barnsdorp

Barnsdorp

Barnsdorp (hochdüütsch: Barnstorf) is en lütjet, awer jeschichtlich bedütsamet Nest in’ Landkreise Wulfenbüttel in Neddersassen un jehöre tau dr Jemaine Üür un dr Samtjemaine Schöppenstidde. In düsse Gejend spräket de Lüe ostfälschet Platt. Hüte wohnt um de 320 Lüü in Barnsdorp. Tau’n ersten mal harr en Minsche „Bernherdestorpe“ ’schreem, dat was 966 in ain' Zertefikaat und hett sauveel as „Dörp vun ain’ Bernhard“. Dat Zertefikaat sejjet, dat Otto I. den Graafen Mamaco en Gut in Barnsdorp eschenket har. Bet dahenn har et tau de Mauritzkerk in Madeborch ehöret. 1226 harrn se „Bernestorpe“ schreem. Barnsdorp liggt bi de Soltau, ’n lütjen Beek, dä sien Naam von de Soltquellen bekoom har. Düsse Quellen worrn inn Jahre 1438 von Hertoog Hinrich ’n Öllern an Gerecke Pawel tau Bronswiek forkööpet. Un 1743 harrn se 't letzte Solt ut de Quellen ehault. Denne warrt de Quellen leddig. In Barnsdorp stunn um un bi 1800 unner annern et fürstliche Vorwark un de Kerk. De Parre 'höre tau düsse Tied tau Watenstidde un sau is't ook hüte noch. 1937 hebbt de Nazis et fürstliche Vorwark oppedeelt: Den Ackere bekoom Bur'n ut annere Dörper, wo de Nazis öre grooten Projekte as de Hermann-Göring-Werke (hüte Salzgitter AG) or en Middellandkanal ebuut hebben. Dä Bu'rn, dä in de „Siedlunge“ 'n betchen butten vun Dörp öre nien Hüser ebuut hebben, mutt düsse Hüser in „germanischer Langform“ buun. De Hüser sünt ne Besönnerhait, weil se so gar nich in de Gejend passen. Sei süht eher ut as in de Lüneborjer Haide. 1974 kom de Jemainereform. Da harrn se Barnsdorp met Watzen, Warle un Üür tau ner Jemaine tausamm’ elejjet, un dä hett nu „Jemaine Üür“. En betchen später, 1991, har sik Barnsdorp en Wapen egee’m: ’ne „Strandaster“, in blu un jeel, de Farwen vun’ bronswiekschen Lanne. Un in düsse Farwen bläuet de Blaume ook upp de Soltwischen. Et Wapen is edeelt. Dat sall sejjen, dat tau de Barnsdörper Lännereien ook de Feller vun ehemalijen Dörp Bisdorp ehöret. Oort Landkreis Wulfenbüttel

5846

https://nds.wikipedia.org/wiki/Stellingwarfs

Stellingwarfs

Stellingwarfs is en nedderlandsch-neddersassische Streektaal (Streekerspraak), de in de Gemenen Oost- un Weststellingwarf in'n Süüdoosten vun de Provinz Freesland un in de angrenzenden Rebeden vun Drenthe un Oaveriessel praat warrt. Stellingwarfs is verwandt mit Drents, Grunningers, Twentsch, Aachterhoeks, Veluws un de sassischen Spraken, de vörnehmlich in'n Noorden vun Düütschland praat warrt. Nedersaksisch un dormit ok Stellingwarfs is, lieks as Freesch, dör de Regeren vun de Nedderlannen as en Europääsche Minnerheitenspraak anerkannt. Spraakvarietät Plattdüütsch

5848

https://nds.wikipedia.org/wiki/Freesch

Freesch

Freesch is en Grupp van westgermaansche Talen. Dat Freesch word in de Noord-Nedderlannen (Provinz Freesland un en paar Logen in de Provinz Grunneng) un in wat lüttjeder Streken in Düütschland, in de Bunnslanden Neddersassen un Sleswig-Holsteen snackt. Dat gift de Menen, dat dat Freesch neet blot en Taal is, man en hele Taalgrupp, umdat de dree Twillen van de freeske Spraak düdelk verscheden bünd: de Snackers könen sük bold neet mitnnaner unnerhollen. Dat gift dat Westfreesch, dat Oostfreesch un dat Noordfreesch. Dat Benömen geiht faken wat döörnanner mit de Betekens van Spraken, wat vandag ok in de Freeslannen proot worden, man neet Freesch bünd. So word de westfreesche Spraak in de Nederlannen blot "Freesch" ("Frysk") of "Westerlauwers Freesch" nömd umdat Westfreesch al na en Streektaal in Noord-Holland wiest. Twiegen un Ünnerdelen vun de Freesche Spraakgrupp Dat Freesch kann so indeeld worden: Noordfreesch Eilandnoordfreesch Sylter Freesch (Sölring) Föhr-Amrumsch Freesch (Feering-Öömrang) Helgolandsch Freesch (Halunder) Fastlandnoordfreesch Noordergoesharder (Hoorning) Middelgoesharder Südergoesharder (al utstürven) Wiedingharder Halligfreesch (binah utstürven) Bökingharder (Mooring) Karrharder (binah utstürven) Oostfreesch (ok Oosterlauwersk Freesch) Werserfreesch (utstürven) Wangerooger Freesch (um dat Jahr 1950 utstüven) Wursterfreesch (um dat Jahr 1700 utstürven) Harlinger Freesch (utstürven) anner Dialekten (utstürven) Eemsfreesch Saterfreesch anner Dialekten in't westelke Oostfreesland un Grunneng (utstürven) Westfreesch (ok Westerlauwersk Freesch) Fastlandsfreesch Klaifreesch Woldfreesch Südhoekfreesch Hiddelopisch Freesch Oost- un Westterschellingsch Schiermunkoogsch In de Freesche Städer in Fryslân word en Mischtaal mit Nedderlanske Woorden un freesche Grammatik proot, dat Stadtsfreesch. Man dit Spraak word neet to dat Freesch rekent. Dat Stellingwarfs un dat Grunnengs (beid Nedersasske Dialekten) hebben en Freesch Infloot, nett as dat oostfreesch Platt. Verscheden freesche Wöör Achteran weert de Wöör in verscheden freeschen Spraken un Dialekten vergleken. Denn kann een sik al en beten vörstellen, wat for'n Unnerscheed dat dor gifft. Kiek ok bi Ooldfreesch Oostfreesch (Spraak) Frysk Saterfreesch Weblenken Saterfreesch Wikipedia (saterfreesch) Wikipedia up Westerlauwersk Freesch (frysk) Literatur Jörgensen, Vilhelm Tams, Snaak friisk!: interfriisk leksikon, Bredtstedt, 1993, 2. Uplaag, ISBN 3-88007-215-9 Borns Spraak Oostfreesland Freesch

5852

https://nds.wikipedia.org/wiki/Barcelona

Barcelona

Barcelona is na Madrid de tweetgröttste Stadt van Spanien un ene van de wichtigsten Havenstäder an de Middellannsche See. As Hööftstadt van de noordoosten Landschap Katalonien is Barcelona de kulturelle un weertschapliche Middelpunkt van den Volksstamm, de sik stolt Katalanen nöömt un ehre egene Spraak, dat Katalaansch, spreekt. Eerst as um 1860 de olen Stadtmüren daalbraken un moie Gröönanlagen herricht wurrn, kunn de Stadt sik so richtig utbreden. Boulevards mit sess un mehr Sporen föhrt dwars dör de groten Geschäfts- un Wahnblöck. So is Barcelona vandaag ene van de modernsten spaanschen Städer. Neven Madrid is Barcelona ok de bedüdenste weertschapliche Swoorpunkt van ganz Spanien. An de Stadtränner gifft dat vele Industrieanlagen för alle möglichen Verbruuksgöder, vör allen Textil-, Metall-, Maschinen-, Ledder-, Papeer- un Glasindustrie. De lebennigste Straat in Barcelona is de Rambla, de van de Plaça de Catalunya na’n Haven geiht un mit ehre velen Verkoopsbuden, mit de grote Markthall un de Figurendarsteller Dusende van Touristen antreckt. An dat Enn van de Rambla steiht dat 60 m hoge Kolumbus-Denkmaal un nich wiet darvan liggt in’n Haven de „Santa Maria“, dat Schipp, mit dat Kolumbus 1492 över den Atlantik segelt is un Amerika updeckt hett. Sehnswürdig sünd de Geböden Nuestra Señora de Belén, de Palast van de Viezkönigin, Santa Maria del Pino, dat Gran Teatro del Liceo, de Palacio Nacional un dat Archäologische Museum. En ganz besunnert Bowark is de Kark van de Hillige Familie (Sagrade Familia). De Betonbo, mit den al 1882 anfungen wurr, is dat Wark van den beröhmten Architekt Antoni Gaudí (1852-1926), warrt blots van Spennengeld boot, is aver bit vandaag ümmer noch nich fardig. Dat Pueblo Español is en Freelichtmuseum, dat för de Weltutstellung 1929 boot wurr un dat ut originaalgetro kopeerte Hüüs besteiht, de in de verschedenen spaanschen Landschapen vörkaamt. Well Barcelona maal van baben sehn will, de kann mit ene Seilbahn up den 532 m hogen Tibidabo henupföhren. Weblenken Websteed vun Barcelona (spaansch, katalaansch, engelsch) Oort Stadt Spanien Oort mit Seehaven

5857

https://nds.wikipedia.org/wiki/%C3%8Ele%20de%20R%C3%A9

Île de Ré

De Insel Ré (in Hansetieden St-Martens-Eiland heten) is en Insel an de Küst vun’n Atlantik, dwars af von La Rochelle. Se hett vele lütte Havens un en grote Platz för de Watervagels. Dorto gifft dat Soltgoorns, dor maakt se dat gode Solt vun dat Meerwater. Frankriek Eiland Atlantik

5864

https://nds.wikipedia.org/wiki/Granada

Granada

Granada is de Hööftstadt vun de südspaansche Provinz Granada un hett 241.000 Inwahners. Se liggt in de fruchtbare Vega de Granada to Föten van de Sierra Nevada an den Rio Genil. Se is ene van de schöönsten un historisch bedüüdsaamsten Städer van Europa. Granada is beröhmt wegen de velen historischen Denkmalen ut de maurische Tiet un ok ut de Gotik un Renaissance. De bedüdenste Bo ut de maurische Tiet is de Borg Alhambra. Se wurr in dat 13. un 14. Jahrhunnert as Residenz för den maurischen König upboot. Beröhmt is de Alhambra för ehre Stuckdeken un den Lövenborn. König Karl V. leet enen Palast up dat Borggrundstück boon un so wurr en Deel van den originalen Palast tonicht maakt. En anner Denkmaal, is de Generalife, de Sommerresidenz van den Kalif. Dör ene Zypressenallee, vörbi an Springborns, de stännig palscht, kummt man an dat Ingangsgeböde. Darachter liggt de Patio mit ene Zypress, de noch ut de maurische Tiet stammen schall. Alhambra un Albacin, dat ehrmalig maurische Wahnviddel, sünd as Weltkulturarv van de UNESCO uttekent wurrn. In den Sacromonte, enen Barg an den Stadtrand, gifft dat de „cuevas“, dat sünd de beröhmten Taterwahnungen in Höhlen, de to'n Deel besunners grootaartig un vörnehm inricht sünd. In dat Zentrum van de Stadt steiht de Kathedrale ut de Renaissance. Daran grenzt de Capilla Real, in de sik de Gravmalen van de Kathoolschen Könige befinnt. Ferdinand un Isabella sünd 1521 na hier överföhrt wurrn. Ok Johanna de Wahnsinnige un Philipp de Schöne sünd hier bisett wurrn. Oort Spanien

5867

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hemer

Hemer

Hemer is en Stadt in't Suerland in Westfalen mit 34.062 Inwahners (2019). Se höört to'n Märkischen Kreis, weer inst in de Graafschop Mark un in'n Kreis Iserlaun (bet 1975). Siet 2020 is Christian Schweitzer Börgermeester vun de Stadt. Weblenken Websteed vun de Stadt (hoochdüütsch) Oort Märkisch Kreis

5871

https://nds.wikipedia.org/wiki/C%C3%B3rdoba%20%28Spanien%29

Córdoba (Spanien)

Córdoba is ene südspaansche Provinzhööftstadt twüschen de Sierra de Córdoba (466 m) un den Guadalquivir. Se hett 320.000 Inwahners. Córdoba weer in de röömsche Tiet de Hööftstadt van de Provinz Hispania Ulterior un wurr 711 van de Arabers innahmen. De Stadt harr ehre beste Tiet, as se Hööftstadt weer van dat spaansche Kalifat, besunners unner Abderahman III. (912-960). Se schall domaals 800.000 Inwahners un 300 Moscheen hatt hebben. Córdoba is beröhmt wegen de ehrmalige Moschee, de in dat 8. un 10 Jahrhunnert boot wuurn is un de na de Kaaba in Mekka dat gröttste islamische Beedhuus van de Welt weer. Na de Reconquista wurr de Moschee dör den Inbo van ene Choranlaag in ene Kark verwannelt. So wurr de reine maurische Stil van dat Bowark tonicht maakt. Sülvst Karl V., de den Umbo genehmigt harr, weer bannig untofreden mit dat, wat darbi rutkamen weer. De ganze Kumplex van de Moschee is van ene hoge Müür umgeven. De Binnenruum is blots 11,50 m hooch un süht mit siene 850 Marmorsülen un rootwitten Hoofiesenbagens so ut as en Labyrinth. Over den Guadalquivir geiht de Röömsche Brügg mit 16 Bagens. De Fundamenten stammt van de Römers, de Brügg sülvst ut de maurische Tiet. Weblenken Oort Spanien

5878

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wulfenb%C3%BCttel

Wulfenbüttel

Wulfenbüttel (Wulffenbüttel) (hoochdüütsch Wolfenbüttel) is 'ne Kreisstadt in Neddersassen nich wiet vun Bronswiek. För ne lange Tiet weer se ok de Residenzstadt vun 't welfische Deel-Hartogdom Bronswiek-Lünborg-Wulfenbüttel. Dit Hartogdom was later dat Hartogdom un denn de Freestaat Bronswiek. De Wulfenbüttlers sünd mächtig stolt op jehmer Fachwarkhüüs, op jehmer Slott un op de Herzog August Bibliothek, de ok dat Evangeliar vun Hinnerk de Leuw opbewohrt. Wulfenbüttel harr in Dezember 2019 52.165 Inwahners up en Flach vun 78,51 km² un is ünnerdeelt in 7 Stadtdeelen (Karnstadt) un 10 Oortschapen (ingemeent). Bekannt Lüüd ut disse Stadt Christian Wilhelm Büttner (1716-1801), Naturfoscher un Chemiker Borns Oort Stadt Landkreis Wulfenbüttel

5884

https://nds.wikipedia.org/wiki/Rieck-Huus

Rieck-Huus

Dat Rieck-Huus is dat öllste, vundoog noch stahnde nedderdüütsche Fachwarkshallenhuus vun Veerlannen, in Hamborg in’n Bezirk Bardörp. Dat Huus hebbt se all 1533 boot. Mit de Tiet is dat Huus ’n beten röög worn un in ’t Johr 1949 hebbt se allens bannig op Schick brocht. Fief Johren loter weer dat denn en Butensteed vun ’t Altonaer Museum. Tohoop mit en Schüer, en Sossruten-Haubarg, en Backhuus un en Kokerbockmöhl - för de Affpumperee vun dat Water achtern Diek - steiht de Anlaag in Corslak. De Möhl is 220 Johr oolt un is 2004 ok renoveert worrn. Över 22.000 Lüüd hebbt dat Huus 2005 ankeeken, wiel dat gode Insichten in de buerlich Kultur un dat Tohoopleven vun Minschen un Deerten ünner een Dack gifft. Wokeen dat mal sülvst beleven wull, de mut dor mal hengahn. To finnen ist dat Huus an'n Curslacker Diek 284. Open hebt de April - September Dingsdag - Sünndag Klock 10 - 17 Oktober - März Dingsdag - Sünndag Klock 10 - 16 November un Dezember ist dicht. De Oppassersch verklookfiedelt de Besökers ok de Bedüden vun de olen Sprickwöör, to’n Bispeel „In’s Fettnäpchen treten“ or „Auf die Hohe Kante legen“. Literatur (hochdüütsch) P. Gädtgens: Die Feldentwässerungmühlen der Vier- und Marschlande. In: Lichtwark Nr. 12. Hrsg. Bezirksamt Bergedorf, Hamborg-Bardörp, 1955. Verlag HB-Werbung, Hamborg-Bardörp. . H. W. Haase: Der Bauerngarten in den Vierlanden. In: Lichtwark Nr. 24. Hrsg. Bezirksamt Bergedorf, Hamborg-Bardörp, 1962. Verlag HB-Werbung, Hamborg-Bardörp. . Bezirk Bardörp Museum Buwark

5885

https://nds.wikipedia.org/wiki/Staime

Staime

Staime () is ene Stadt in'n Kreis Höxter in Noordrhien-Westfalen un liggt in Ostwestfalen an de Grens to Lippe. Staime hett circa 13.800 Inwahners. Över de Bohnhoff gifft dat Iesenbohn-Verbindungen na Hannober un Patterbuorn. De Börgermeester is Joachim Franzke vun de CDU. Hier gifft dat ok en Gymnasium. Weblenken Websteed vun den Oort (hoochdüütsch) Websteed vun't Gymnasium Staime (hoochdüütsch) Websteed vun de Karnevalsgesellschaft (hoochdüütsch) Websteed vun de Parrgemeen (hoochdüütsch) Oort Noordrhien-Westfalen Kreis Höxter

5890

https://nds.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCstenkanaal

Küstenkanaal

De Küstenkanaal is ene wichtige Waterstraat för den Schippsverkehr twüschen de Werser un de Eems. In twee Slüsen, ene in Ollnborg un ene anere in Dörpen, köönt de Schepen de unnerscheedlichen Waterstännen in Hunte, Kanaal un Eems överwinnen. Van Ollnborg geiht de Weg för de Schipperee wieter dör de kanaliseerte Hunte bit na de Werser bi Elsfleth. De Kanaal warrt spiest dör de Vehne, de Soeste, de Marka un de Ohe. De Thülsfelder Daalsparr stellt dat seker, dat in dröge Tieden jümmers noog Water dar is. De Vehne, de Soeste un de Sater Eems weert in Dükers unner den Kanaal dörföhrt. Neven den Kanaal verloppt in ene Längde van 60 Kilometer de Küstenkanaalstraat B 401. 26 Brüggen föhrt över den Kanaal, darvan fief alleen in dat Stadtrebeet van Ollnborg. Kanaal Neddersassen

5893

https://nds.wikipedia.org/wiki/Saterfreesche%20Spraak

Saterfreesche Spraak

De Saterfreesche Spraak (Seeltersk) is en Dialekt van de freesche Spraak, de in dat Saterland snackt word. In de Spraakwetenskupp word dat to de oostfreesch Dialekten van dat Freesch torekend, de lange Tied in de hele Kuntrei van de Lauwerssee bit an de Weser snackt worden sünd. Siet de oostfreesch Spraak in't 20. Jaahrhunnert ok up dat Eiland Wangeroog utstürven is, is dat Seelteersk dat Lesde, wat van de oostlauwersch-freesche Dialekten noch snackt word. Dat gift so 1500 Sprekers van dit Spraak. Un so is dat Saterland (Seelterlound) dat lüttjeste Sprakeneiland in heel Europa. Dat Saterland liggt in d` Noordwesten van de Kreis Cloppenborg, dicht bi de Grenz to Oostfreesland. Fröher weer dar man slecht hentokamen, denn dat Land weer von grode Mooren umgeven. De Minschen, de dar wahnden, harrn kuum wat mit de Butenwelt to doon. "Selterland, du laist ousleten, fan de Warreld gans forgeten." So sungen de Saterlänner in ehr "Seelterleed". Ehre Spraak woor ok noch bewahrt, as de Oostfresen so van t'Jaahr 1500 an na un na dat neddersassische Platt annohmen hebben. Vandag is dat Seeltersk ok in Gefaahr. De paar Saterfresen, de dat Seeltersk noch proten, sünd daröver heel trürig. Se sünd stolt up ehre Spraak, ene Spraak, över de sik de Etymologen al veel Koppbreken maakt hebbt, nich bloot düütsche. Ok een Professor ut Amerika, Marron C. Fort, hett dat Seeltersk leert un kann dat so goot proten, as of he in Ramsloh oder Strücklingen boorn weer. Man vandag versöken de Saterfresen, hör Kinners de Spraak weer bi to brengen. So woord to'n Bispööl in de Kinnergardens weer vööl Seeltersk snackt. Hier welke Bispille, de enen Indruck van de vokaalrieke un klangvulle saterfreesche Spraak geevt: "Tjusterge Mäidene raakt ljachtere Deege." ("Düstere Morgens bringt hellere Daag.") "An'n keetigen Peel kon me sik nit scheen wrieue." ("An'n schetterigen Pahl kann man sik nich rein wrieven.") Dat Saterfreesk kennt dree Geslechters. De männliche Artikel is "di" ("di oolde Mom"), de wievliche is "ju" ("ju ljove Mäme" = "de leve Moder"), de Artikel fär en Saak is "dät" un is "do" de Mehrtahl ("do flitige Bäidene" = "de fliedigen Kinners"). De Tahlwöör een, twee un dree hefft besunnere Formen för de Geslechter, so as dat in't Middelnedderdütsk ok noch was: aan un een, twäin un twoo, träi un tjoo. De wieteren Tahlwöör bit teihn heet up Saterfreesch: fjauer, fieuw ,säks, soogen, oachte, njuugen, tjoon. Dat Seeltersk is in Düütschland dör de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken as Spraak van en Minnerheid anerkennt. So kummt dat ook, dat de Ortsschillders van de Saterlänner Dörpen in de Gemeente Saterland tweespraakig sünd. De veer Dörpen sünd: Ramsloh (saterfreesch: Roomelse), Strücklingen (Strukelje), Scharrel (Schäddel) und Sedelsberg (Sedelsbierich). Textproov un Spraakvergliek Saterfreesch: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken. Oldgrunnengs: Der Jung strookde daet Wicht umme tsiin to unde tuude ier up Zeuken. Neeigrunnegs: t Jong fleerde t wicht om kinne tou en smokte heur op wangen. Noordfreesch (Mooring): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike. Westlauwersk Freesch: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen. Oostfreesk Platt: De Jung straaktde dat Wicht um't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen. Nedderlandsch: De jongen aaide het meisje om de kin en kuste haar op de wangen. Düütsch: Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf den Wangen. Engelsch: The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks. Een Gedicht up Seeltersk van Gesine Lechter-Siemer In'n Boom hoanget een Spinnewääb. Dju Spinne lait ap Luur un luurd mäd fuul Utduur in hiere Spinnewääb. Un in de Spinne hier Geweeude Hong't noch dat lääste Uurgeblieune. Een Fljooge (Fleeg) fljucht in't Spinnewääb Ju is in grote Nood. Dju Spinne bitt se dood. Is von de Mäiltied sääd. Un in de Spinne hier Geweeude Hong't von de Fljooge 't Uurgeblieune. An Fugel sjucht (sieht) dät Spinnewääb Nu is dju Spinn' in Nood. De Fugel bikkt se dood in hiere Spinnewääb Is stukken (uteneenreten), wat de Spinne weeude De Wind spielt mäd dat Uurgeblieune. Kiek ok bi Freesch Ooldfreesch Frysk Oostfreesch (Spraak) Literatur Marron Curtis Fort: Saterfriesisches Wörterbuch, Hamburg, Helmut Buske Verlag, 1980. ISBN 3-87118-401-2 (Seeltersk - Dütsk) Kramer, Pyt: Seelter Sproakleere : kurze Grammatik des Saterfriesischen. Rhauderfehn, Verlag Ostendorp, 1982. ISBN 3-921516-35-8 (Dütsk), up Internet Woudelieste Düütsk-Seeltersk Weblenken Saterfreesch Wikipedia (saterfreesch) Näie Seelter Siede (saterfreesch) Online Kurs (hoochdüütsch, nedderlandsch, westfreesch, engelsch) Neddersassen Freesch

5899

https://nds.wikipedia.org/wiki/Saterland

Saterland

Dat Saterland (up Saterfreesch: Seelterlound, up Mönsterlannsch: Saoterland) is en Gemeente in de Landkreis Cloppenborg in Neddersassen. Daar leeven de Saterfresen, de de Minnerheidenspraak Saterfreesch snacken. Dat Saterland is dat lüttjeste Sprakeneiland van Europa. Geografie Geografisk Laag Dat Saterland liggt tüsken Leer, Cloppenborg, un Ollnborg. An d’südelk Enn van dat Saterland is de Küstenkanaal. Ok wenn dat Saterland historlk un kultuurell na Freesland hört, liggt dat in d’ Noordwesten van dat Ollnborger Mönsterland, man direkt an de Grenz to Oostfreesland. Midden dör de Gemeente geiht de Sagter Eems (Seelter Äi). Nahbergemeenten De Nahbergemeenten van dat Saterland sünd: Samtgemeente Jümme Barßel Frieseithe Samtgemeente Nordhümmling Oosterfehn Gemeenteupdelen Veer egen Gemeenten sünd bi de Refoorm in’t Jaahr 1974 to de Gemeente Saterland tosammenfaat worden. Disse veer Dörpen sünd (mit de Saterfreesche Namen, de ok up de Oortstskillders to finnen sünd): Struckelje (hd. Strücklingen, sfr. Strukelje), mit de Dörpen Struckelje, Bollingen I, Bollingen II, Utende, Wittensand un Bokelesch. In’d Juni-Maand 2000 harr Strücklingen 3270 Inwahners Romelze (hd. Ramsloh, sfr. Roomelse), mit de Dörpen Romelze, Romelze-Noord, Romelze-Oost, Hoheberg, Raake, Hollen, Hollen-Brand un Hollenermoor. In’d Juni-Maand 2000 harr Ramsloh 4275 Inwahners. Daar sitt ok de Verwalten van de Gemeente. Sedelsberg (sfr. Seeidelsbierich), mit de Dörpen Sedelsberg, Kolonie, Hüllen I, Hüllen II, Fermesand un Heselberg. In’d Juni-Maand 2000 harr Sedelsberg 2767 Inwahners. Scheddel (hd. Scharrel, sfr. Schäddel), mit de Dörpen Scheddel, Bätholt, Langhorst, Neuwall un Heselberg. In’d Juni-Maand 2000 harr Scharrel 2264 Inwahners. Geschicht Dat Saterland liggt op en 15 Kilometer lang un veer Kilometer breed Geesteiland midden in’d Moor. So kweem dat, dat se mit de Lü neet völ to doon harren, de umto leevt hebben. Bit in’d 19. Jaahrhunnert gaff dat blot een Wies, um in’t Saterland to komen: Mit de Schipp över d’ Sagter Eems. Tüsken de Jaahren 1100 un 1400 kwammen de Fresen ut Ostfreesland in dat Saterland. Se sünd ut hör oll Tohuus utwannert, umdat se hör Husen an de Noordsee verlooren harren. Se brochten hör Spraak mit, de sük bit vandaag hollen hett. In’d Middeloller harren de Saterfreesen hör egen Verfaten und Gericht. Dat kweem, umdat se sük up de Rechten beropen, de Karl de Grote an de Fresen geven harr. So kunnen de Saterfresen en Bült Freedom hollen. In dat Wapen van dat Saterland is ok vandag noch dit groot Könink to sehen. 1803 kweem dat Saterland an dat Groothertogdoom Ollnborg. 1934 gaff dat dat erste Maal en Gemeente Saterland, man dat Saterland van vandag kweem bi de Gemeentereform van 1974. Politiek Gemeenteraad Buurmester Buurmester: Hubert Frye (CDU) 1. vertredend Buurmesterske: Marianne Fugel 2. vertredend Buurmester: Wilhelm Tellmann 1. Gemeenteraad: Eberhard Lüpkes Wapen Up dat Wapen is Karl de Grote to sehn. Van hum hebben de Fresen hör besünner Rechten. De Könik sitt in rood up en golden Seet. In sien Hannen hett he en Szepter un de Rieksappel. An sien Thron steiht en Schild mit de Riekswappen, de Aar mit en Dübbelkopp. Städerpartnerschoppen Sroda Slaska (fröher Neumarkt in Slesien, Polen). Kultuur un Saaken to sehn Bauwerke In’t Saterland gift dat de Sender DHO38 van ’d Bundsmarine. Sien aacht Sendemasten sünd 352,8 Meter hoog un hören to de hoogste Boowarken in Düütschland. Spoort un Freetied Swemmbad Saterland in Ramsloh Badesee „Hollener See“ in Hollen bie Ramsloh veer Sporthallen Skaterbahn Indoor-Kartbahn in Ramsloh Outdoor-Kartbahn in Ramsloh 13 Sportplatzen drei Reethallen zwei Tennishallen Tennisplatzen in Sedelsberg, Ramsloh un Strücklingen Vereenen SV Strücklingen STV Sedelsberg e.V. FC Sedelsberg TV Sedelsberg Regelmätig Veranstaltens Karneval in Ramsloh Schützenfast in Strücklingen, Bollingen, Hollen, Scharrel un Sedelsberg Krammarkt in Ramsloh Wiehnachtsmarkten in Strücklingen, Ramsloh, Scharrel un Sedelsberg Karken un Gloov Röömsch-kathoolsch Gemeenten Kath. Pfarramt St. Georg, Strücklingen Kaplanee St. Antonius, Bokelesch Kath. Pfarramt St. Jakobus, Ramsloh Kath. Pfarramt St. Peter un Paul, Scharrel Kath. Pfarramt St. Petrus Canisius, Sedelsberg Evangeelsch Gemeenten Evangeelsch-luthersch Pasteree, Sedelsberg Freeikarken Evangeelsch-Freekarken Gemeente, Sedelsberg Weertskupp un Infrastruktur Verkehr Dör de Bundsstraten 72, 401 un 438 is dat Saterland an dat Stratennett ansluten. Up en Iesenbahnstreek na Westerstee worden blot noch Gooden transporteert. Südelk is de Küstenkanaal. Daar word de c-Port baut, en Haven un Industriepark för dat Ollnborger Mönsterland. Unnernehmen HANSA - Ventilatoren un Maschinenboo - Neuman GmbH Strücklingen NOKA Holtverarbeiten-GmbH Ramsloh UNLAND GmbH Sedelsberg - Maakt Gardinen un Stoffe Waskönig+Walter Kabel-Werk GmbH u. Co. KG Ramsloh – Maakt Kavels Claassen-Maschinenbau GmbH - Maakt Metalldelen Bilden In elke Oort van dat Saterland gift dan en Grundschool. In Ramsloh is ok en Schoolzentrum mit Hoovt- un Realschool. Siet dat Schooljahr 2004/05 is d’r ok en Butenstee van’t Albertus-Magnus-Gymnasium in Frieseithe. Booken Das Saterland - Ein Streifzug durch die Geschichte. ISBN 3-9801728-0-5 Hans Mahrenholtz: Schrifttum über das Saterland. 1963 Dieter Stellmacher: Das Saterland und das Saterländische. Isensee-Verlag, ISBN 3-89598-567-8 J G Hoche: Reise durch Osnabrück und Niedermünster in das Saterland, Ostfriesland und Gröningen. Verlag Theodor Schuster, ISBN 3-7963-0137-1 Hanne Klöver: Spurensuche im Saterland: Ein Lesebuch zur Geschichte einer Gemeente friesischen Ursprungs im Oldenburger Land. Verlag SKN Druck & Verlag GmbH & Co., ISBN 3-928327-32-1 Weblinks Gemeente Saterland (hoochdüütsch) Schoolzentrum Saterland (hoochdüütsch) Verholen in Barßel un Saterland (hoochdüütsch) Saterfreesch (hoochdüütsch) Över’t Saterland (hoochdüütsch) Neddersassen Landkreis Cloppenborg

5901

https://nds.wikipedia.org/wiki/Lissabon

Lissabon

Lissabon is de Hööftstadt vun de Republiek Portugal. Se liggt an dat rechte Över vun den Tejo, dar wo sik de Münnen landinwarts to enen See verbredert un enen günstigen Naturhaven besunners för den Verkehr na Südamerika un Westafrika afgifft. De Stadt hett 518.000 Inwahners. Rekent man de Vörstäder darto, denn sünd dat 2.800.000 Minschen, mehr as en Veerdel vun ganz Portugal. 1147 wurr Lissabon de Mauren afnahmen, 1255 hett König Alfons III. ehr to'e Residenz maakt. 1755 wurr se to twee Drüddel vun en Eerdbeven tonicht maakt. 30.000 Minschen kemen darbi to Doot. Fröher hebbt ok maal Plattdüütsche in Lissabon leevt. Dat geev in 17. un 18. Johrhunnert en Barg Hamborger Kooplüüd an ´n Haven. De hebbt mit Kork un Appelsinen un anner Kraamstücken hannelt. Weblenken Portugal Oort Hööftstadt Stadt Oort mit Seehaven

5908

https://nds.wikipedia.org/wiki/Haubarg

Haubarg

En Haubarg is en besünnere Oort Buernhuus, de dat meist blots op de Halfinsel Eiderstedt gifft. Egentlich kümmt düsse Oort to boon ut de Nedderlannen, de hebbt woll de „Remonstranten“ mitbröcht. Haubargen hefft en meist veereckig Bowies un en reten Dack, dat wiet daal-trucken is. In de Mitt is en so grote Deel, dat dor ok de Fohrwarken mit Peer un Wagen rinpasst. En grote Füersteed is ok dor binnen. Ringsüm sünd denn de Dööns, de groten Schlaapkamern för den Buern un sien Familie un de lütte Schlaapkomer för dat Gesinde op de en Siet. Op de anner Siet is dat Grootveeh anbunnen un ok dat Kleenveeh is dor ünnerbrocht. Platz för den Ploog, de Egg, de Döschmaschien un all den lütten Kleenkraam weer dor ok noch. De Hööftsaak over bi en Haubarg is, dat dat „Hau“ (Heu) ünner dat grote Dack över 'n Winter inlagert is. Freuher, as de Lüüd mit de Diekeree noch nich so kloor weren, hebbt se de Haubargen op en Warft boot, wiel se bannig Manschetten vör de Stormfloten harrn. Hüüt boot se ok wedder Hüüs, de so utseht as Haubargen. De hebbt man blots en annern Verwenn. Se ward meist för den Tourismus bruukt, wiel dor en Hotel or Fremmenkamern rinboot worrn sünd. Ok en Weertschop kann dor binnen sien. Een goot bekannte, bannig ole Haubarg is de Rode Haubarg bi Witzwort, wovun dat en ole Vertelln gifft: De Düvel schall dat Huus för enen armen Knecht boot hebben. De harr em sien Seel dorför verspraken. He dacht, mit dat grote Huus kunn he de Dochter vun den rieken Buern freen. Hüüt hebbt se ut den Buernhoff en Museum maakt, wo een sehn kunn, as dat freuher weer. En goot Eten un Drinken gifft dat dor ok. En rodet Huus seukt de Beseukers aver ümsünst, de Bo is witt pöönt. Op en anner Haubarg, De Riep bi Oldenswort is de gootkennte Sozioloog Ferenand Tönnies boren worrn. Weblinks Der rote Haubarg (hoochdüütsch) Der Haubarg Hochdorf in Tating bei St.Peter-Ording (hoochdüütsch) 3 Haubarge in Welt (hoochdüütsch) Sleswig-Holsteen Huustyp

5911

https://nds.wikipedia.org/wiki/Emden

Emden

Emden is Stadt sünner en Landkreis un liggt daar, war de Eems in de Dullert mündt. Mit so wat van 50.000 Inwahners is se de gröttste Stadt in Oostfreesland. In’d Nörden un Oosten stött se an de Landkreis Auerk (Gemeenten Krummhörn, Hint, Südbrookmerland un Ihl), in' Südoosten an de Landkreis Leer (Gemeente Moormerland). De Stadt Emden is in de Stadtdelen Wybelsum, Logumer Vörwark, Twixlum, Larrelt, PortArthur/Transvaal, Conrebbersweg, Früchteburg, Harsweg, Barenburg, Stadtzentrum, Wolthusen, Uphusen, Marienwehr, Herrentor, Freesland, Borßum, Hilmarsum, Widdelswehr, Jarßum, Petjem un Constantia updeelt. Historie Fröher harr Emden mennig Lü upnohmen, de ut de Nedderlannen kwämen. Se harren daar Arger kregen, umdat se neet van hör protestantisk-calvinistisk Glöven offlaten wullen. So kummt dat, dat de meeste Lü in Emden vandag to de reformeerte Kark hören. Man dat gift ok lutherske un anner Karken in Emden. In de tweet Weltkrieg is en grote Deel van Emden kött maakt worden, umdat de Stadt en wichtige Haven harr. Wapen Dat Wapen van Emden heet Engelke up de Muer. Dat wiest up en swart Schild en rood Muer. Up de Muer sitt en gollen Engel un vör de Muer flütt blau Water. Dat Water steiht för de Emden as Havenstadt an de Eems. De Engel kummt ut dat Wapen van de Cirksena un is egentlich en Harpyie. Weertschop Ok vandag is Emden en Havenstadt. Man wat besünners för de Emder un oostfreeske Wertskupp is dat VW-Wark in Emden-Larrelt. Daar hebben mennig Oostfresen hör Arbeidssteden. In Emden gift dat ok en Deel van de Hochschule Emden/Leer. De Präsidentske van de Hoogschool sitt in Emden. Weblenken Websteed van de Stadt Emden (hoochdüütsch) Hafen Emden - nports.de Oort Emden Oort mit Seehaven

5912

https://nds.wikipedia.org/wiki/Oost-Freesland

Oost-Freesland

Mit de Beteken Oost-Freesland sall en Unnerscheed to Oostfreesland klaar maakt worden. Oostfreesland is de Kuntrei, de fröher to de Graafschupp Oostfreesland hört hett. Dat sünd vandag so de Landkreisen Auerk, Leer un Wittmund un de Stadt Emden. Man wenn de hele freesche Kuntrei in'd Noordwesten van Neddersassen meent is, denn word van Oost-Freesland proot. Daar hören denn ok de ollnborger Landkreis Freesland, de vörmaals preusske Stadt Willemshaven un off un to ok dat Saterland to. Dat gift ok Lü, de daar denn ok noch de ollen freeschen Kuntreien van Rüstringen un dat Land Wursten toreken. De Begriep Oost-Freesland word vööl van de Touristikers bruukt, man ok för Inrichtens, waar klaar wesen sall, dat neet blot Oostfreesland meent is (to'n Bispööl de Berufsakademie Oost-Freesland in Leer). Ok Musikers off freesche Vereenen, de neet blot in Oostfreesland hör Wark doon, bruken immer mehr dat Woord Oost-Freesland. Oostfreesland

5929

https://nds.wikipedia.org/wiki/Das%20Schiff

Das Schiff

Dat Schipp (op Hochdüütsch: Das Schiff) is een hoochseedüchtich, 32 Meter lange Kohn mit en Deepgang vun 1,2 Meter. Vermeeten is dat mit 265 BRT. Dat Schipp liggt good anbunnen in’t Nikolaifleet bi de Holtbrüch in Hamborg un hett freuer „Rita Funck“ heten. Eberhard Möbius hett dorvun, tohoop mit sein Fro Christa, en swemmend Theater maakt, he hett seggt, dat wer för em „een Droom ut Holt un Iesen“. Nu all 30 Johr is dat en bedüden Hamborger Institutschoon för de Kultur, Kabarett un Kleenkünst. Vele good kennte Lüüd hebbt dor all snackt, so as Gert Fröbe, Heinz Reincke; sogor Helmut Qualtinger un Senta Berger sünd all dor west un hebbt sik jümmers för een vull Schipp afmaracht. Mit sien 120 Stöhl is dat meist utverköfft. To dat Schipp gifft dat ok en Book. Dor hett Möbius opschreven, wie ut „Rita Funck“ suutje „Das Schiff“ worden is. Nöömt is dat „Das Schiff Ein Traum aus Holz und Eisen“. Möbi, as Eberhard Möbius tomeist nöömt ward, 79 Johr oolt, steit in düsse Johr, 2005, al 60 Johr op de Bühn. Bezirk Hamborg-Midd Schipp Theaterhuus

5930

https://nds.wikipedia.org/wiki/Landkreis%20Leer

Landkreis Leer

De Landkreis Leer is en Landkreis in’ Nöördwesten van Neddersassen. He hett . He maakt de südelk Deel van Oostfreesland ut. In’d Nörden grenzt de Landkreis an de kreisfree Stadt Emden un an de Landkreis Auerk un ok en bietje an de Landkreisen Wittmund un Freesland an, in’d Oosten stött he an de Landkreisen Ammerland un Cloppenborg un in’d Süden an de Landkreis Eemsland. In’d Westen komen futt de Nedderlannen. Up dat Fastland hett de Landkreis ok en lüttje Waterkant an de Dullert. Man dat Eiland Börkum hört ok to de Landkreis Leer. Veer historisk Landskuppen maken de Landkreis up dat Fastland ut: Dat Rheiderland (Westen), dat Overledingerland (Südoosten), dat Moormerland (Nörden) un dat Lengenerland (Nördoosten). In dat Wapen van de Kreis steiht en Kleeblatt mit veer Bladen för dit veer Landskuppen. Dat Korn tegen dat Kleeblatt steiht för de Landweertskupp in’d Landkreis Leer. Beid sitt up en Wapenschild, waar en witt Lööw mit en golden Kroon um sien Haals to sehn is. Da was dat Wapen wan de oostfreeske Hoovtling Focko Ukena, de in’d 15. Johrhunnert över de Kuntrei gebeden dee. Historie Mit de Drüdde Verordnung över den Neeopbo von dat Riek von’n 28. November 1938 sünd de Utdrück för de Verwaltungsbezirke in dat Düütsche Riek eenheitlich maakt worrn. Dorüm hett sik to’n 1. Januar 1939 de Naam von Kreis Leer op Landkreis Leer ännert. Städer un Gemenen (Inwahnertahlen van’d 30. Juni-Maand 2005) Einheitsgemeenten 1. Börkum, Stadt (5.513) 2. Bunn (7.555) 3. Jemgum (3.712) 4. Leer, Stadt (33.838) 5. Moormerland [Seet: Warsingsfehn] (22.335) 6. Oosterfehn (10.708) 7. Rhauderfehn [Seet: Westrhauderfehn] (17.281) 8. Uplengen [Seet: Remels] (11.355) 9. Weener, Stadt (15.602) 10. Westoverledingen [Seet: Jihrhoov] (20.098) Samtgemeenten mit hör Leden * Seet van’d Verwalten 1. Samtgemeente Hesel (10.242) Brinkum (643) Firrel (811) Hesel * (4.132) Holtland (2.255) Neeikamperfehn (1.639) Steern (762) 2. Samtgemeente Jümme (6.429) Detern (2.639) Filsum * (2.134) Nortmoor (1.656) Free van en Gemeent Eiland Lütje Hörn (0,31 km², kien Inwahners) Politik Kreisdag In d' Kreisdag sitten 54 wählt Offordnete un de Landraad. Siet de Wahl van d' 9. September-Maand 2001 hören fiev Parteien off Wählergemeenskuppen de Kreisdag an: SPD - 27 Seeten CDU - 19 Seeten Gröön - 3 Seeten WGR (Wählergrupp) - 3 Seeten FDP - 2 Seeten Landraaden ????-1945: Hermann Conring 1952-????: Hermann Conring, CDU 1996-2001: Andreas Schaeder, SPD (he was de eerste Landraad, de direkt van de Lü in’d Landkreis wählt worden is) 2001-vandag: Bernhard Bramlage, SPD Landkreis Landkreis Leer Oostfreesland

5933

https://nds.wikipedia.org/wiki/Landkreis%20Auerk

Landkreis Auerk

De Landkreis Auerk liggt heel in d’Noordwesten van Nedersassen un is dat Zentrum van de historisk Landskupp Oostfreesland. He hett . Geografie In sien Westen un Noorden is de Waterkant van de Noordsee. Oostelk stött he an de Landkreis Wittmund un südelk liggen de Landkreis Leer un de kreisfree Stadt Emden. To de Landkreis Auerk hören ok de oostfreeske Eilanden Baltrum, Juist un Nörderneei. Staden un Gemeenten (Inwahnertahlen van d' 30. Juni-Maand 2005) Samtgemeenten mit hör Leden Weblinks Offiziell Websied van d’Landkreis Auerk Landkreis Landkreis Auerk Oostfreesland

5934

https://nds.wikipedia.org/wiki/Landkreis%20Wittmund

Landkreis Wittmund

De Landkreis Wittmund is en Landkreis in de Noordwesten van Neddersassen. He höört to Oostfreesland. He hett . Geografie In d’Westen grenzt he an de Landkreis Auerk, in d’Noorden is de Waterkant van de Noordsee, in sien Oosten liggt de Landkreis Freesland un in d’Süüden gift dat en kört Grenz mit de Landkreis Leer. To de Kreis hören ok de beid oostfreeske Eilanden Langeoog un Spiekeroog. Historie Mit de Drüdde Verordnung över den Neeopbo von dat Riek von’n 28. November 1938 sünd de Utdrück för de Verwaltungsbezirke in dat Düütsche Riek eenheitlich maakt worrn. Dorüm hett sik to’n 1. Januar 1939 de Naam von Kreis Wittmund op Landkreis Wittmund ännert. Weertskupp Dat gift völ Landweertskupp in d’Landkreis Wittmund, man ok Tourismus un mennig lüttje Unnernehmens van Familien. Politik Landrääd Karl Lodemann (1. April 1885–14. November 1889) Bruno Alsen (20. November 1889–10. Dezember 1897) Ernst Budde (1. Dezember 1897–15. Juni 1911) Max Schramm (15. Juni 1911–31. Dezember 1929) Karl Liebenow (2. Januar 1930–1. Juli 1933) Hans Kreutzenberger (9. Oktober 1933–21. Juli 1937) Adolf von Nassau (2. August 1937–12. Mai 1945) Eberhard Buisman (8. April 1946–31. Oktober 1946) Reinhard Onken (1. November 1946–20. Oktober 1964) Hermann Creutzenberg (1964–1977) Hermann Ehlts (August 1977–31. Dezember 1979) Hermann Creutzenberg (1980–1991) Werner Schmidt (11. November 1991–31. März 1998) Henning Schultz (1. April 1998–31. Dezember 2009) Matthias Köring (6. Januar 2010–31.Oktober 2016) Holger Heymann (siet 1. November 2016) Böverkreisdirekters Onke Oncken (1. April 1946–30. Juni 1957) Heinrich Strauß (1. Juli 1957–31. Mai 1974) Rudolf Hoyer (1. Juni 1974–30. Juni 1977) Eckart Bode (1. August 1977–31. Dezember 1979) Dieter-Joachim Bannowsky (1. Januar 1980–30. September 1980) Christian von Arnswaldt (1. Oktober 1980–25. August 1985) Henning Schultz (1. April 1986–31. März 1998) Wapen Up dat Wapen is en golden Kogge mit dree Seilen to sehn. Up de Seilen gifft dat Biller van en swaart Baar, twee krüzt Pietsken (wurrd so seggt, richtigerwies sünd dat Geißeln) un en Aar mit twee Koppen. Dat Wapen hett de Kreis 1951 kregen. Städer un Gemeenten (Inwahnertahlen van d’ 30. Juni-Maand 2005) Einheitsgemeenten Freebörg (10.658) Langeoog (2.028) Spiekeroog (828) Wittmund, Stadt (21.374) Samtgemeenten un hör Leden * Seet van d’Samtgemeenteverwalten Weblinks Offiziell Websied van d’Landkreis Wittmund (hoochdüütsch) Landkreis Landkreis Wittmund Oostfreesland

5946

https://nds.wikipedia.org/wiki/Spadenrecht

Spadenrecht

Dat Spadenrecht weer en oolt Diekrecht, dat regel na den Grundsatz „Wer nich will dieken, mutt wieken“ dat Unnerholen un Instandsetten vun de Diekpänner, de de Grundegendömer towiest wurrn. Dat Spadenrecht kreeg sien Bedüden al up den Upstalsboom bi Auerk, up de Gerichtssteed vun de verenigten seven freeschen Seelannen, as na de grote Marcellusfloot 1219 vele Küstenbewahners dat Land verlaten mussen. Domaals wurr beslaten, dat benaverte Dörpen gliekmatig de Dieklasten drägen schullen, Jeden Landegendömer wurr en Diekpand towiest, dat he in Ornen holen muss. Wenn en Diekpand dör Watersgewalt to Schaden kamen weer, muss de Pandinhebber dat binnen dree Floten sülvst wedder herstellen oder bi den Diekrichter um Hülp nafragen. Ok in de Diekornen, de laterhen rutkemen, wurr dat Spadenrecht mit unnerscheedliche Regeln wedder upnahmen. Ene vun de Regeln stell fast: Wer sien Diekpand upgeven wull, muss enen hilligen Eed swören, dat he nich manns weer, för sien Pand uptokamen. De Dieksworen leten denn den Diek wedder herstellen. Wenn de Pandinhebber dreemaal inladen wurrn weer un nich keem oder de Kosten för dat Utbetern nich övernehm, denn wuur de Spaden in sien Land steken. Jeedeen, de den Spaden heruttoog, wurr de ne'e Egendömer vun dat Land, wenn he de Kosten un de Plichten övernehm. Literatur Spatenrecht. In: Heinrich August Pierer, Julius Löbe (Rgv.): Universal-Lexikon der Gegenwart und Vergangenheit. 4. Oplaag. Bd. 16, Altenburg 1863, S. 507 → (hoochdüütsch) Online bi zeno.org → ) Waterbo

5952

https://nds.wikipedia.org/wiki/Samtgemeente%20Hesel

Samtgemeente Hesel

De Samtgemeente Hesel liggt heel in d’ Noorden van d’ Landkreis Leer in Oostfreesland. Seet van d’ Samtgemeenteverwalten is Hesel, Buurmester is Uwe Themann (SPD). Se hett . Geschicht De Samtgemeente besteiht siet de Refoorm van de Gemeenten in Neddersassen in’t Jahr 1973 un hett wat 10.000 Inwahners. Nahbergemeenten sünd Grotefehn, Moormerland, Uplengen, de Samtgemeente Jümme un de Stadt Leer. De Gemeenten (Inwahners an d’ 30. Juni-Maand 2005) Brinken (643) Firrel (811) Hesel (4.132) Holtland (2.255) Neeikamperfehn (1.639) Steern (762) Inwahnertall Politiek Samtgemeenteraad Samtgemeentebuurmester Samtgemeentebuurmester is Uwe Themann. –2006: Hinrich Bruns (CDU) siet 2006: Uwe Themann (SPD) Wapen Dat Wapen van de Satmtgemeente Hesel is in twee Halften deelt. Up de unnere Sied word Korn up en gröön Achtergrund wiesen. Dat steiht vör de Bueree in de Samtgemeente. Boven sünd up en witt Achtergrund twee Bomen un daartüsken en Kaark to sehn. De Bomen stahn för dat Heseler Holt, en van raar Holten in Oostfreesland. De Kark sall wiesen, dat dat in Hesel fröher en Kloster gaff, dat Kloster Barthe. Footnoten Weblenken Websteed von de Samtgemeen (hoochdüütsch) Landkreis Leer Oostfreesland

5953

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bunn

Bunn

De Gemeente Bunn (Hoogdüütsch Bunde) in d' Landkreis Leer, Neddersassen, liggt in d' Rheiderland in Oostfreesland, westelk van Leer, dicht bi de Dullert un de Grenz to de Nedderlannen. Inwahners De Gemeente Bunn hett 7.580 Inwahners (5. November-Maand 2004), in de Ortsdeelen: Boen (461 Inwahners, meest Lü van d' Bueree) Bunn (3.885 Inwahners) Bunnerhee (598 Inwahners) Dullert (1.285 Inwahners) Wymeer (1.351 Inwahners) Geografie De Oort Bunn liggt boven up en Geest-Rügg, de van Süden na Noorden wiet in de Marsch un de Pollers löpt. Oostelk un südelk gift dat Hoogmooren. De Flecken Bunn is en Dörp mit en Kark und en Siedeln, de de Verloop van de Geest in en Rieg folgen deit. Daar liggt ok dat Steenhus, en oll Burganlaag. Wahrteken is de Windmöhlen van 1911. Sie is en van de gröttste Möhlen in heel Oostfreesland. Verkehr Dör de Gemeente Bunn fahrt de Iesenbahn up de Streek tüsken Leer un Grunneng. Dartoo gift dat de Bunnsstraat 436 (ok: Gröön Küstenstraat/E 22) un de Autobahnen A 31 un A 280. Bunn hett twee Tofahrten up de Autobahn; en direktemang an't Geschäfts-Rebeet Bunn-West an de nederlannske Grenz. Politik Seetupdeelen in d' Gemeenteraad siet de Wahl van 2001: Buurmester 1 Seet SPD - 14 Seeten CDU - 6 Seeten Buurmester is Gerald Sap (SPD). Geschicht Fröher was Bunn en Samtgemeente, man in dat Jahr 2001 hebben sük de Leden-Gemeenten tosammen doon. Bunn hörde bit an d' 31. Dezember 2004 to de Regeerensbezirk Werser-Eems, de denn bi en Verwaltensrefoorm uplöst wurr. Gloov un Karken In de Oort Bunn gift dat dree Karken. De ollste is de Kark van de evangeelsch-reformeerte Gemeente. Junger sünd de Karken van de Ollreformeerten Gemeente un van de luthersche Gemeente. Denn gift dat noch en reformeerte Kark in de Oortsdeel Wymeer un twee in de Oortsdeel Dullert, in de Dörpen Ditzmerverlaat un Landskappspoller. In Boen gift dat en Free Bibelgemeente sünner en Karkenboo. Weblinks Gemeente Bunn (hoochdüütsch) Landkreis Leer Rheiderland

5954

https://nds.wikipedia.org/wiki/Rheiderland

Rheiderland

Dat Rheiderland is en Landstreek in Düütschland un de Nedderlannen tüsken Eems un Dullert. De düütsche Deel van’t Rheiderland liggt westelk van d’ Eems in Oostfreesland. De nedderlannsche Deel (schrieven: Reiderland) liggt in d’ Provinz Grunneng. Nett as dat Overledingerland, dat Moormerland un dat Lengenerland is dat Rheiderland en van de veer historisk Landskuppen van d’ Landkreis Leer. De gröttste Deel van’t Rheiderland is Maschland (Pollers) un is nett so platt as de Rest van Oostfreesland, man dat gifft noch minner Bomen. Dat Land in d’ Noorden wurr van d’ Dullert torüggwunnen un so is dat d’r leep good, um Korn antobauen. Bit vandag sünd daar de prachterg Hoffen van de rieke Buren („Pollerfürsten“) to sehn. In d’ Süden van’t Rheiderland gift dat en bietje Moor, wat to dat Bourtanger Moor tohört. Dat Rheiderland is riek an oll Örgeln in de Karken, de van hör Gemeenten vör hunnerten van Jahren köfft worden sünd. Besünners bedüdend is de Arp Schnitger-Örgel in d’ Georgskark in Weener. De meeste Karken un Minsken in de Streek sünd van de reformeerte Konfesschoon. In en paar Dörpen gifft dat ok en lutherske Kark. Minnerheiden sünd de Old-Reformeerten un freei Karken un ok en paar Kathoolsch. De meeste Lü in’t Rheiderland proten dat Rheiderlanner Platt, en Dialekt van dat Oostfreesch Plattdüütsch, bi hör dagelk Leven. Kinner wassen faken mit twee Spraken – Hoog un Platt – up. Gröttste Stadt is Weener, de ok Hööftstadt van de oll Landkreis Weener was, de siet de 20er Jahren to de Landkreis Leer hört. Updeelt is dat Rheiderland up de düütsche Sied in de Gemeenten Weener, Bunn un Jemgum un de Stadtdeel Bingum van de Stadt Leer. Up nedderlannsche Sied is dat de Gemeente Reiderland un Delen van de Gemeenten Bellingwedde, Scheemda un Winschoten. Wenn dat ok dat bold kien Industrie in dat Rheiderland gift, is de Partei SPD hier leep stark un kriggt bi Wahlen normaalerwies mehr as 50 Perzent van de Stimmen. Weblinks http://www.rheiderland.de (hoochdüütsch) Tourismusinformatschoon van dat Rheiderland (hoochdüütsch) Weener - De gröön Stadt in’t Rheiderland (hoochdüütsch) Rheiderland, dat Land an d’ Dullert mit de deepste Punkt van Neddersassen (hoochdüütsch) Landkreis Leer Oostfreesland Rheiderland

5955

https://nds.wikipedia.org/wiki/Dullert

Dullert

Westelk van d’ Eemsmünden bi Poom (Gemeente Jemgum, Oostfreesland), tegenöver van Emden, liggt de Dullert (Düütsch: Dollart, Nedderlannsch: Dollard). Dat is en Bucht, de bold hunnert km² groot is un dör de dree Kilometer breed Dullertmund bi de Landtung „Punt van Reide“ mit de Buteneems un so mit de Noordsee verbunnen is. Geschicht De Bucht is bi dat Inbreken van de See bi Störmflooden tüsken 1362 (Tweede Marcellusflood) un 1509 (Cosmas- un Damian-Flood) tostanne komen. Daarbi sünd mehr as 30 Dörpen in de Flooden unner gahn. In Uptekens van de oostfreesk Chronist Otto Galama Houtrouw wassen dat dit Oorten: Beerum, De Borg, Nesse, Fletum, Wilgum, Janssum, Ludgerskerk, Peterswolde, Liede, Torum, Westerreide, Oosterreide, Homburg, Tyseer, Beda, Hakkelsum, Uiterpauwinge, Fymar, Stokdorp, Ewitsweer, Duweler, Santerdorp, Saxumerwolde, Harmesolde, Saxum, Okkeweer, Uiterbeerte, Garnie, Wynemeer, Homingeham, Blyham, Harkenborg, Megenham, Medum, Bunnergarteny, Exterhuis, Stocksterhuis, Reiderwolde, de Beerte, Palmar, Meerhusen, Merkhusen, Vynelham, Aikeweer, Zwaag, Torpren, Hovingogast, Donnella, Oost- und Westfinserwolde, Oud Exterhuis, Menterwolde, Astok, Midwolde un Oostwolde. Bi dat Inbreken van de Dullert wurr de in dat Jahr 1509 de Emder Haven van d’ Stroom offsneden. Vördem was de Eems nett vör de Dören van de Stadt, man nu was se in hör neei Loop wannert. Tegenöver van Emden leeg de Halfinsel Nesserland, man se was nu en Eiland. In de Haven van Emden kweem immer mehr Slick. So versökte de Stadt, dat nee Bedd van de Stroom offtoriggeln, man de Versöök in dat Jahr 1581, en Spundwand uptobaun, musste al 1631 weer upgeven worden. Dat Dörbreken van de Halfinsel Nesserland was de Begünn daarvan, dat de Dullert weer anfung to verlannen: Dat Water leep nu weer liek ut un neet mehr dör de Dullert. In de westelk Deel van de Dullert gung dat leep gau: In’t Jahr 1597 kunn d’r al de eerste Poller indiekt worden. Van’t 17. Jahrhunnert an wurr den sovööl Land torugg wunnen, dat de Dullert vandag blot noch de darte Deel van sien gröttste Utdehnen is. De jungste Poller is de Kanalpoller in de Gemeente Bunn. Geomorphologie De Dullert kann as Bucht van en Stroom off as Meerbusen sehn worden, waar Solt- un Söötwater döörnanner mischt worden. Waterkant un Waterlopen sörgen, dat dat maal mehr, maal minner Solt in’t Water gift. Bi Ebb sünd 78 Perzent van de Dullert drög. Daar ist denn dat Watt. Westelk, südelk un oostelk gift dat tüsken Watt un Diek en 100 Meter bit 1200 Meter breed Streep van Vörland. Noordelk trennt de Geiserügg de Dullert van de Loop van d’ Eems. Van 1872 an sünd d’r Buhnen, van 1900 un 1930 ok Trenn- un Leitwarken van de düütsche Waterbauverwalten anleggt worde, um de Geiserügg fast to maken. Daarmit sall dat Fahrwater bi Emden seker maakt worden. So löpt dat Water in d’ Dullert blot dör de Dullertmund off un to. Up de nedderlannsche Sied gift dat de Landtung „Punt van Reide“. He is ut fast Klai un is en Rest van de oll Emskant, nett as das Schapenland up de düütsche Sied. De Landtung word al siet 1738 dör Buhnen un Deckwarken schuult. De Dieken umto de Dullert sünd in der 70 un 80er Jahren hooger un faster maakt worden. Verloop van d’ Grenz Dwars dör de Dullert geiht de düüütsch-nedderlannsche Grenz. Van Nieuwe Statenzijl löppt se na Noordnoordoost up Emden to un geiht denn na Westen. Man waar genau Grenz van Oost na West geiht, daar sünd sük Düütschland un de Nedderlannen neet enig över. Schulen van d’ Natuur De Nedderlannsche Deel van d’ Dullert ist siet 1977 schuult un siet 1990 Ramsar-Rebeet. De düütsche Deel in de Landkreis Leer, de so wat 30 Perzent utmaken deit, wurr 1980 to en Rebeet för dat Schulen van d’ Natuur. Off dat neei Eemssperrwark neet so good vör dat Watt in d’ Dullert is, dat mutten de tokomend Jaahren wiesen. Weblinks De Dullert Oostfreesland

5957

https://nds.wikipedia.org/wiki/SV%20Werder%20Bremen

SV Werder Bremen

Werder Bremen vun 1899 is en Sportvereen ut Bremen. Grünnt wurrn is he an’n 4. Februar 1899. Dor warrt in 7 Afdelen Sport bedreven. De Vereen besteiht ut den Sportvereen Werder Bremen vun 1899 e.V., de för den Amateursport tostännig is, un de Werder Bremen GmbH & KG a.A. (up Aktien), de an’n 27. Mai 2003 grünnt wurrn is. Düsse GmbH kümmert sik um den Profisport. De SV Werder Bremen warrt vun Klaus Dieter Fischer as Präsidenten anföhrt un de Sportdirektor heet Klaus Allofs. Geschäftsföhrer is Jürgen Ludger Born. De Trainer vun de Footballmannschafft heet Ole Werner. De SV Werder is al veermol düütsche Meister in de Bundsliga wurrn: 1965, 1988, 1993 un 2004. In dat Johr 2004 hefft se dat „Dubbel“ hoolt, dat bedutt: Se sünd nich bloß Meister wurrn, man hefft ok den Düütschen Football-Pokal wunnen. 1992 hett de Vereen den Europa-Pokal vun de Pokalwinners hoolt. In de Johren 2005 un 2006 hett Werder bi de Champions-League mitspeelt un hett dat beide Molen bit in dat Achtelfinool schafft. 2008 hett sik de Vereen to’n föfften Mol achternanner qualifizeert för de Königsklass vun Europa, un, na een Paus vun bloß een Johr, is de Ploog 2010 wedder dor mit bi. Werder is een vun de besten 20 Footballteams in Europa. De Vereen hett um un bi 20.000 Maten. Tohuus speelt de Vereen in dat „Werser-Stadion“. Dor paßt so um un bi 43.000 Lüde rin. Statistiken Wat de Vereen schafft hett Düütsche Meester: 1965, 1988, 1993, 2004 Düütsche Vizemeester: 1968, 1983, 1985, 1986, 1995, 2006, 2008 Europapokal vun de Pokalwinners: 1992 Winner vun den düütschen Pokal: 1961, 1991, 1994, 1999, 2004, 2009 In’t Endspeel üm den düütschen Pokal: 1989, 1990, 2000, 2010 Düütsche Supercup-Winner: 1988, 1993, 1994 Düütsche Ligapokal-Winner: 2006 UI-Cup: 1998 Düütsche Meester vun de Amateuren: 1966, 1985, 1991 König vun de Doorschütten Rudi Völler 1982/83 23 Doren Mario Basler 1994/95 20 Doren (tohopen mit Heiko Herrlich, Borussia Mönchengladbach) Ailton Gonçalves da Silva 2003/04 28 Doren Miroslav Klose 2005/06 25 Doren Höchste Siege un Nedderlagen Höchste Siege in de Bundsliga binnen: 8:1 gegen Kickers Offenbach 1983/1984 8:1 gegen Arminia Builefeld 2007/2008 Höchste Sieg in de Bundsliga buten: 7:0 gegen Borussia Mönchengladbach 1965/1966 Höchste Nedderlage in de Bundsliga binnen: 1:7 gegen Borussia Mönchengladbach 1986/1987 Höchste Nedderlagen in de Bundesliga buten: 2:9 gegen Eintracht Frankfort 1981/1982 0:7 gegen Eintracht Frankfort 1963/1964 0:7 gegen Bayern München 1979/1980 1.Platz 130 mal 1. Platz in de 1. Bundsliga Wie dat siet 1999 unner den Trainer Thomas Schaaf lopen is Düütsch Pokalwinner 1999, 6:5 n.E. gegen den FC Bayern Viez-Pokalwinner 2000, 0:3 gegen den FC Bayern UEFA-Cup-Viddelfinaal 2000, rut gegen den FC Arsenal London Düütsch Meester 2004, vör den FC Bayern Düütsch Pokalwinner 2004, 3:2 gegen Aachen Ligapokal-Winner 2006, 2:0 gegen den FC Bayern Ligapokal-Finaal 2004, 2:3 gegen den FC Bayern Viez-Meester 2006 un 2008, achter den FC Bayern Drüdden 2005, 2007 un 2010 DFB-Pokal-Halffinaal 2003, 0:3 gegen den 1. FC Kaiserslautern DFB-Pokal-Halffinaal 2005, 6:7 n.E. gegen Schalke UEFA-Cup-Halffinaal 2007 UEFA-Cup-Finaal 2009 6 mol bi de Champions-League Spelers un Trainers Aktuelle Mannschop 2011/12 Stand: 16. August 2011 Spelers leste Saison (2010/2011) De SV Werder Bremen speel in de Saison 2010/2011 mit düsse Mannschop: Wer wesselt hett to de Speeltied 2010/11 Trainers in de Speeltied 2010/11 Trainers ut de verleden Jahren vun de Bundesliga ehren Anfang 1963 af an Thomas Schaaf (vun 10. Mai 1999 af an) Felix Magath (22. Oktober 1998 – 9. Mai 1999) Wolfgang Sidka (1. September 1997 – 22. Oktober 1998) Dixie Dörner (14. Januar 1996 – 20. August 1997) Aad de Mos (1995 – 9. Januar 1996) Otto Rehhagel (2. April 1981 – 1995) Kuno Klötzer (1980 – 1981) Fritz Langner (20. Februar 1980 – 1980) Wolfgang Weber (1978 – 29. Januar 1980) Fred Schulz (2. Januar 1978 – 1978) Hans Tilkowski (1976 – 22. Dezember 1977) Otto Rehhagel (29. Februar 1976 – 1976) Herbert Burdenski (1975 – 28. Februar 1976) Josef Piontek (1972 - 1975) Fritz Langner (8. Mai 1972 - 1972) Josef Piontek (25. Oktober 1971 – 7. Mai 1972) Willi Multhaup (27. September 1971 – 24. Oktober 1971) Robert Gebhardt (1970 – 26. September 1971) Hans Tilkowski (17. März 1970 – 1970) Fritz Rebell (1969 – 16. März 1970) Fritz Langner (9. September 1967 – 1969) Günter Brocker (1965 – 4. September 1967) Willi Multhaup (1963 – 1965) Anner düütsch Natschonalspeler, de för Bremen speelt hebbt Mario Basler, Günter Bernard, Marco Bode, Dieter Burdenksi, Dieter Eilts, Horst-Dieter Höttges, Max Lorenz, Norbert Meier, Uwe Reinders, Rudi Völler Champions-League un UEFA-Cup 2008/2009 An’n 28. August 2008 sünd de Gruppen-Spelen för de Champions-League utloost wurrn. De SV Werder Bremen hett in Pott 2 steken. Dor sünd de Mannschoppen in, de to de tweetbeste vun veer Gruppen tohören doot. Werder weer dor tohopen mit AS Rom, Sporting Lissabon, PSV Eindhoven, Villareal, Bayern München, den FC Porto un Juventus Turin. För Werder is nu düsse Grupp utloost wurrn (Grupp B): Inter Mailand, Werder Bremen, Panathinaikos Athen un Anorthosis Famagusta. Allgemeen warrt seggt: Dat is en Grupp, wo dat mööglich ween schall, dat Achtelfinaal to schaffen. De Speelterminen för Werder sünd (In Klammern, wat rutkamen is): Dingsdag, 16. September: Werder-Famagusta (0:0). Middeweken, 1. Oktober: Inter Mailand- Werder (1:1). Middeweken, 22. Oktober: Panathinaikos- Werder (2:2). Dingsdag, 4. November: Werder- Panathinaikos (0:3). Middeweken, 26. November: Famagusta- Werder (2:2). Dingsdag, 9. Dezember: Werder- Inter Mailand (2:1). Dor weer Werder Drüdde in'e Tabell mit un möss ut de Champions-League utscheden. Man na de Winterpaus güng dat denn mit den UEFA-Cup wieter. Dor hett Werder eerst mol gegen den AC Mailand speelt. Tohuse in't Werserstadion hett dat en 1:1 geven. Un buten in Mailand hett Werder en 2:2 schafft. So is Mailand denn utscheedt un Werder hett sik dörsett un speel nu in't Achtelfinale gegen den franzööschen Vereen AS St. Etienne. Dor hett Werder dat ok schafft un weer in't ´Viddelfinale gegen Udinese Calcio. Gegen de Italieners hett Werder tohuse 3:1 wunnen un in Udine 3:3 speelt. Nu güng dat in't Halffinale gegen den Hamborger SV. Dor hett Werder dat Speel tohuse mit 0:1 verloren, man dat Trüggspeel in Hamborg denn mit 3:2 wunnen. Nu stünn Werder an'n 10. Mai in Istanbul in dat Finale vun den UEFA-Cup gegen Schachtjor Donezk. Düt Speel hett Werder mit 1:2 verloren. DFB-Pokal De SV Werder Bremen hett in de Speeltied 2008/2009 den DfB-Pokal wunnen. An'n 31. Mai güng dat in Berlin gegen Bayer 04 Leverkusen. Dat Speel hett Werder mit 1:0 wunnen. Dat Door för Werder hett Mesut Özil in de 58. Min. schaten. Bit dorhen hett Werder bloß utwärts spelen mösst, man all Spelen wunnen. In't Halffinale hett dat bi den Hamborger SV na Verlängerung en Ölbenmeterscheten geven. Dor hett Tim Wiese dree Ölbenmeters holen un Werder is wieterkamen. In't Viddelfinaal harr Werder vördem utwärts bi den VfL Wulfsborg spelen mösst. De beiden eersten Doorhöders vun Werder kunnen nich antreden, dor hett de Mannschop mit den drüdden Doorhöder Pellatz 5:2 in Wulfsborg wunnen. Belege Weblenken Bremen, SV Werder Bremen, SV Werder SV Werder Bremen

5960

https://nds.wikipedia.org/wiki/Overledingerland

Overledingerland

Dat Overledingerland maakt de Südoosten van d' Landkreis Leer in Oostfreesland ut. De Naam hett de Bedüden "Land over de Leda", de Landstreek südelk van de Stroom Leda. In'd Westen grenzt de Eems dat Overledingerland off. De Lü proten faken oostfreesch Platt. In'd Westen gift dat en paar reformeerte Karkengemeenten, de anner Gemeenten sünd meest luthersch. Dat Overledingerland is en van de veer historisk Landskuppen in 'd Landkreis Leer, de anner bünd dat Rheiderland, dat Moormerland un dat Lengenerland. In'd Middeloller was dat en sülvststannig freesch Landgemeent, bit Hoovdlingen de Heerskupp overnehmen deen. Politisk updeelt is de Streek vandag in de Gemeenten Oosterfehn, Rhauderfehn, Westoverledingen un de Stadtdeel Nettelburg van d' Stadt Leer. Oostfreesland

5962

https://nds.wikipedia.org/wiki/Neeikamperfehn

Neeikamperfehn

Neeikamperfehn is en Gemeente in d’ Landkreis Leer midden in Oostfreesland. Se is Lidd van d’ Samtgemeente Hesel. De Gemeente besteiht siet de Refoorm van d’ Gemeenten in Neddersassen van dat Jahr 1973. Der Naam is tosammensett ut de Namen van de Dörpen Stiekelkamperfehn un Neeifehn, de 1973 to de Gemeente Neeikamperfehn tosammenfaat wurren. De Gemeente is 627 Hektar groot. D’r wahnen 1600 Lü. Ok wenn dat Grünnen van Neeikamperfehn in dat Jahr 1973 was, so sünd beid Oortsdeelen wat oller. Beid wurren in dat Jahr 1660 in d’ Moor as Fehnsiedeln gründt. Dat dat Fehndörpen sünd, is vandag noch an de Wieken to sehn, de dwars de Gemeente gahn. Nordelk grenzt Neeikamperfehn an dat Loog Timmel, dat to de Gemeente Grotefehn in d’ Landkreis Auerk hört. Westelk liggt Jheringsfehn in de Gemeente Moormerland, südelk un oostelk is Neekamperfehn van de Gemeente Hesel insluten. De beid Dörpen Beningafehn un Stikelkamp hören to de Gemeente Hesel, man van de heele Leven un ok van de Upboo billen se mit Neeikamperfehn en Eenheeid. De Inwahners van Beningafehn un Stikelkamp stüren hör Kinners to de Grundschool Neeikamperfehn, gahn na d’ luthersche Kark in Stiekelkampfehn un hören to de sülvke Spoortvereen as de Neeikamperfehntjers. De meeste Lü proten dat Oostfreesch Plattdüütsch. In Neeikamperfehn gift dat en paar Geschäften. Oostelk steiht de Stikelkamper Holt, en van de raar Holten in Oostfreesland. Daar gift dat dat Good Stikelkamp un de lüttje Karkhof van de vöörmalsche Heerskupps-Familie Lantzius-Beninga. De Sauteler Kanaal is up en wied Streek twüsken de Oortsdeelen Stiekelkamperfehn un Neeifehn. In Neeifehn is en historisch Slüüs to sehn. Buurmester un ok Gemeentedirektor sünner Lohn is Hartmut Junge, de för d’ AWG in d’ Gemeenteraad sitten deit. De AWG hett d’r siet de Wahl in d’ September-Maand 2006 sess Seten, die SPD fiev Seten. Ok in d’ Samtgemeenteraad un in d’ Kreisdag sitt Hartmut Junge, man daar is he för d’ CDU in. Weblinks www.neukamperfehn.de (hoochdüütsch) Landkreis Leer

5965

https://nds.wikipedia.org/wiki/Free%20W%C3%A4hlers

Free Wählers

Free Wählers (anner Betekens: Wählergemeenskupp, Wählervereenigen, Wählergrupp) sünd kien normaal politisch Parteien. Dat sünd „blot“ Börgers, de suk tosammensluten hebben, um in hör Gemeente of Landkreis, of un to ok in’t Bunnsland to en Wahl antotreden. Faken komen süks free Wählergemeenskuppen van en Börgerinitiative. Meest sünd de Gemeenskuppen so nömd Indragen Vereenen. Waar un Wo Besünners up dat Land hebben free Wählergruppen en groot Bedüden in d’ Kommunaalpolitik. In mennig Gemeeten sitten se in de Gemeenteraden of hebben of un to ok maal de Buurmester. In groten Städer un up Lannesebende sünd se daartegen bold nich van Belang. Umdat se so up hör egen Kuntrei utricht sünd, gift dat kien Organisatschoon van all tosammen. Dat gift blot regionaal Tosammenslutens. Man völ Gemeenskuppen warken bi de Verband van de Free Wählergemeenskuppen mit, en Vereen van dit Gruppen. Up Stünns is de Vörsitter van dit Vereen Landraad Armin Grein ut de Landkreis Main-Spessart. Stee Free Wählers versöken, de Politiek in hör Gemeenten so utorichten, dat maakt word, wat de Gemeente würkelk nütten deit. Se löven, dat de normaal Parteien dat nich könen, umdat de so van d’ Lannes- un Bunnspolitiek offhangig sünd. Man de politisch Utrichten is unnerschedelk. Dat gift ok en paar Gruppen, de heel an d’ rechte Sied van de Politiek stahn Betekens Dat gift kien besünner Naam, de alle Free Wählergemeenskuppen hebben. Elk nömt sik, as se dat will, to’n Bispööl: Allgemeen Wählergemeenskupp (AWG) Börgergemeenskupp (BG) Börgerlist (BL) Free Büörger-Initiative (FBI) Free Unoffhangig Wählergemeenskupp (FUW) Free Wählers (FW) Free Wählergemeenskupp (FWG) Free Wählerunion (FWU) Free Wählervereenigen (FWV) Över-Parteielk Wählergemeenskupp (ÜWG) Parteifree Wählers (PfW) Parteiloos Wählergemeenskupp (PWG) Unoffhängig Börgers Unoffhängig Bürgergemeinschaft (UBG) Unoffhängig Wählergemeenskupp (UWG) Unoffhängig Wählervereenigen (UWV) Wählergrupp Fre’e Börgers (WFB) Websieden FW Düütschland - Websied van d’Bundsverband van de Free Wählers in Düütschland List van Free Wählergemeenskuppen - na Postleittahl upstellt List van Free Wählergemeenskuppen Politik

5972

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wohre%20Jesuskark

Wohre Jesuskark

De Wohre Jesuskark is en chineesche Freekark, de 1917 in China grünnt wurr. As Vörsitter hett de internatschonale Kark (de TJC International Assembly) den Prediger Yung-Ji Lin wählt. Opstunns hett de Kark zwischen 1,5 un 2,5 Millionen Liddmaten in 45 Länner op allen Kontinenten. De Kark is en chineesch Affleger vun de Pingstkarken de to den Anfang vun dat 20. Johrhunnert opkamen sünd. As Teel hett sik de Kark sett, allen Natschonen dat Evangelium to bringen, ehr dat Jesus wedderkümmt. De teihn wichtigsten Lehren vun de Kark De teihn Grundlehren vun de Wohre Jesuskark sünd: „Jesus Christus is dat Woort dat Fleesch worrn is. He is an’t Krüüz doodbleven, dat de Sünners vergeven warrt. He is wedder opstahn an’n drüdden Dag un opstegen in’n Himmel. He is de ene, de de Minschenheit free maakt, de Schöpper vun Himmel un Eer un de ene Wohre Gott.“ „De hillige Bibel, dat Ole un dat Ne’e Testament, ut Gott sien Geist spiest, is de ene opschrevene Wohrheit un dat Maat för dat christliche Leven“ „De Wohre Jesuskark, de vun uns Herrn Jesus Christus dör den Hilligen Geist in de Tiet vun den 'laten Regen' grünnt worr, is de wedder opricht Wohre Kark ut de Tiet vun de Apostels.“ „De Dööp in Water is dat Sakrament, dat de Sünnen vergifft un nieg maakt. De Dööp mutt in natüürlich 'leven' Water passeren, so as in en Stroom, See oder Born. De Döper, de sülvst al in Water döfft is un den Hilligen Geist kregen hett, döfft in den Naam vun den Herrn Jesus Christus. Keen döfft warrt, mutt kumplett ünner Water dükert warrn, mit den Kopp baven un dat Gesicht ünnen.“ „Dat wi den Hilligen Geist annahmen hebbt, wat sik in dat Tungensnacken apenboort, is Gewähr dorför, dat wi dat Himmelriek arvt.“ „Dat Sakrament vun de Footwaschen maakt da mööglich an den Herrn Jesus Andeel to hebben. Dat helpt ok, jümmers doran to denken, dat een Leev, Hilligkeit, Demut, Vergeven un Deenst hebben schall. Jedeen, de in Water döfft is, mutt sik sien Fööt in den Naam vun Jesus Christus waschen laten. Eenanner de Fööt to waschen kann jümmers dann daan worrn, wenn dat anbröcht is.“ „Dat hillige Abendmahl is dat Sakrament, wat an den Dood vun den Herrn Jesus Christus denken hölpt. Dat maakt uns dat mööglich, an dat Fleesch un Blood vun uns Herrn Deel to hebben un mit em Gemeenschop to hebben, so dat wi ewig Leven hebben köönt un an den letzten Dag opweckt warrt. Dit Sakrament schall so faken afholln warrn as mööglich. Bloots Brood, dat ahn Gest maakt is un Druvensaft kann bruukt warrn.“ „De Sabbatdag, de sövente Dag vun de Week (Sünnavend), is en hilligen Dag, vun Gott segent un hillig maakt. He schall dör den Herrn sien Gnaad för dat Andenken an Gott sien Schöppen un sien Retten verbröcht warrn un in Hapen op de ewige Roh in dat tokünftige Leven.“ „Dat Freesien warrt uns dör Gott sien Gnaad un dör den Glöven schenkt. De, de glöövt, mööt sik op den Hilligen Geist verlaten, dat se na en hillig Leven streevt, Gott acht un de Minschheit leev hebbt.“ „Christus warrt an’n Jüngsten Dag wedderkamen, wenn He vun’n Himmel daalstiggt, de Welt to richten: De Gerechten warrt dat ewige Leven tokriegen, wieldes de Bösen op ewig verdammt warrt.“ Weblinks Wohre Jesuskark (Ingelsch) Christendom

5973

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hesel

Hesel

Hesel is en Gemeente in de Landkreis Leer in Oostfreesland, Neddersassen un is de Seet van de Verwalten van de Samtgemeente Hesel, waar se ok tohört. Geografie Updelen van de Gemeente De Gemeente maakt de gröttste Deel van de Samtgemeente Hesel ut. Dat kummt daarvan, dat völ lüttje Dörpen umto mit Hesel tosammenfaat wurren. To’n Bispööl hören an de Gemeente Hesel de Dörpen: Geschichte Hesel is leep old. Dat ollste Teken van dat Warken van Minsken in Oostfreesland hebben se in Hesel funnen: En teihndusend Jahr ol Füürstee. Ok anner Sporen ut de Tied vör uns Geschichtsreknen wurren daar funnen. Tolesd is bi de Boo van de Aldi-Markt en Kult- of Steernkieker-Stee utgraben worden, de ok wat 3000 Jahr old is. So in’t Jahr 900 word dat erste Maal wat van Hesel in de Uptekens van dat Kloster Werden schrieven. Religionen Meest sünd de Lü in Hesel Leden in de Evangeelsch-luthersche Kark. Politik Gemeenteraat Buurmester Heiko Müller (CDU) Weblinks www.hesel.de (hoochdüütsch) Oort Landkreis Leer

5998

https://nds.wikipedia.org/wiki/Glogau

Glogau

Glogau oder op Poolsch Głogów is ene poolsche Stadt in de Woiwodschop Nedderslesien. Se liggt in'n Westen vun Polen so wat 80 km noordwesten vun de neddersleesche Hööftstadt Breslau an de Oder. In'n Tweten Weltkrieg wörr de Oort binah vullstännig in Schutt un Asch leggt. Historie In't Johr 1010 wörr Glogau as urbs Glogua bi Thietmar von Merseburg dat eerste Maal in en Oorkunn nöömt. 150 Johren later (1157) leet de Hertog vun Slesien de Stadt in Brand setten. He glööv, dat he se nich gegen Barbarossa verdedigen kunn. 1253 kreeg Glogau Stadtrecht. De Stadt harr denn mehr as 2.000 Inwahners. Vun 1499 bet 1506 regeer de latere poolsche König Sigismund I. de Stadt un ok dat Hertogdom Glogau; in de Stadt wörrn nu ok egene Münten (Glogauer Groschen) präägt. 1630 wörr de Bo vun Befestigungen anfungen; de Inwahnertall weer dör dat Zerstören vun de Vörstäder dör den Dörtigjohrigen Krieg vun üm un bi 20.000 bet 24.000 op so wat 7.000 rünnergahn. 1632 hebbt de Protestanten de Stadt innahmen, 1633 füll de Stadt wedder an de Gegenreformatschoon. To'n Sluss weer se 1642 bi de Sweden. 1741 hebbt de Preußen denn de Stadt innahmen. Na de Slacht vun Jena 1806 keem se to de Franzosen. Üm de Stadt wedder trüch to kriegen, wörr de Stadt binah een Johr lang vun 1813 bet 1814 belagert. De Festung Glogau, de vun so wat 9.000 franzöösche Soldaten besett weer, kapituleer to'n Sluss na ene Blockaad vun söven Maanden. De Rest vun 1.800 Verdediger ünner General Laplane geev an'n 10. April 1814 op. Siet den 1. April 1920 weer de vörher kreisangehörige Stadtgemeen Glogau denn en Stadtkreis. Dormit weer de fröhere Kreis Glogau denn en Landkreis. De Landraad för den Landkreis Glogau harr noch jümmer sien Seet in de Stadt. An'n 1. Juli 1931 kemen Delen vun de Gemenen Brostau, Lerchenberg, Rauschwitz, Weidisch, Zarkau un Zerbau ut den Landkreis Glogau to de Stadt. An'n 31. März 1938 kemen nochmal Delen vun de Gemenen Brostau, Rauschwitz un Zarkau an Glogau. In't Johr 1939 harr de Stadt Glogau denn 33.558 Inwahners, de Landkreis Glogau 62.280 Einwohner. Bet 1945 höör Glogau den Regerensbezirk Liegnitz in de Provinz Nedderslesien vun dat Land Preußen to. Korte Tiet vör dat Enn vun'n Tweten Weltkrieg wörr Glogau to en Festung maakt, so dat de Rode Armee se söss Weken belagern dei. Dorbi güngen mehr as 90 % vun alle Hüüs twee, de hele Ooltstadt leeg in Trümmer. 1945 keem Glogau an Polen, de Düütschen mussen all na Düütschland, dat nu an de Oder toenn weer. Dat poolsche Głogów weer in de Randbezirken vun de ole Stadt nee boot, de Ruinen vun de Ooltstadt wörrn nich wedder opboot. De Ruinen vun de Nikolauskark bleven as Mahnmaal stahn, de Corpus-Christi-Kark un dat Slott wörrn restaureert, de evangeelsche Kark Zum Schifflein Christi un dat Raathuus afreten. En Opswung verleev de Stadt eerst as se 1967 ene Kopperhütt boen dein, de noch hüüt de gröttste Industriebedrief in de Stadt is. Bet in de 1980er Johren bleev dat ole Stadtzentrum unbeboot. Hüüt warrt de olen Börgerhüüs ok hier wedder op ole Fundamenten opboot. Partnerschaften mit annere Städer Amber Valley (Grootbritannien) Iesenhüttenstadt (Düütschland) Laholm (Sweden) Langenhagen (Düütschland) Middelburg (Nedderlannen) Kamjanez-Podilskyj (Ukraine) Riesa (Düütschland) Bekannte Glogauer Heinrich I. der Bärtige, Seniorhertog vun Polen 1616, 2. Oktober, Andreas Gryphius, † 16. Juli 1664 in Glogau, Dichter 1821, 27. Februar, Paulus Stephanus Cassel, † 23. Dezember 1892 in Friedenau bi Berlin, Journalist, Theoloog un Schriever 1845, 3. Juni, Arthur von Posadowsky-Wehner, † 23. Oktober 1932 in Naumborg, düütsch Politiker (Freekonservative Partei, DNVP), MdR, Viezkanzler vun't Düütsche Kaiserriek, Fraktschoonsvörsitter vun de DNVP in de Weimarer Natschonalversammlung 1887, 10. November, Arnold Zweig, † 26. November 1968, in Berlin (Ost), Schriever 1905, 27. Dezember, Paul Krause, † 19. Oktober 1950, Politiker (Zentrum), MdB Johannes von Glogau David Cassel Weblenken Offizielle Seite der Stadt (poolsch) Festung Glogau (poolsch) Seite der Stadt Glogau - Gross Glogau (poolsch) Polen Oort

6004

https://nds.wikipedia.org/wiki/Motten

Motten

Motten sünd lütte Fleerlings (Bottervagels) mit smale Flögels, de se sowat bi 1 cm utspannen doot. Se höört to de Insekten mit to. De Rupen vun de geelwitten Kleder- oder Pelzmotten befallt jüst so as de vun de Tapetenmotten, de nich so faken vörkaamt, Wullsaken, Kledaasch, Pelzwark, Teppiche un Pulstermöbel. In Bööm un Strüker leevt de Gespinstmotten un de Miniermotten. De ehre Rupen fräät Gänge in dat gröne Blattgeweve vun Eken, Lärchen un Aavtbööm. To disse höört ok de Koornmotten un de Lichtmotten. Mottenmiddel sünd chemische Middel, de de Eiwitt-Faserstoffen (besunners Wull, Sied un Pelz) för de Rupen vun de Motten ungeneetbar maakt oder de in de Kisten, wo de Saken in upbewahrt weert, enen Gestank maakt, in den de Rupen nich leven köönt. Socke Middel sünd to'n Bispeel Paradichlorbenzol, Kampfer un Naphthalin. Linnen un Boomwullfasern weert vun Mottenrupen nich befullen. Insekten

6008

https://nds.wikipedia.org/wiki/Tarms

Tarms

Tarms () is’n Oort un Gemeen in Neddersassen und höört to de Landkreis Rodenborg (Wümm). De Gemeen hett all’nstohoop . Tarms is Seet vun de Gemeen un vun de Samtgemeenverwaltung. Geographie Tarms liggt nah an dat Düvelsmoor un is vun de Landschop her wunnerbor. De Landweertschap is to mehrst de Mast vun Rinner un Keih. De Gemeen liggt in’n Westen vun de Samtgemeen, ümgeven vun de Gemenen Hepst, Westertimk, Büls, Vörwark un Wilst. Na Westen hen slutt sik de Landkreis Oosterholt an. Intressant is, woans sik dat mit’n Platt verhollen deit. Wenn dat in Tarms „Keis“ för Keih heet, is dat een Dörp wieter „Kois“ und all wedder’n Dörp wieter „Kies“ un dorbi sünd jümmer de swartbunten Dinger, de op’e Weiden staht, meent. Geologie En Översicht över de Geologie un Entstahn vun dat Rebeet vun’n helen Landkreis is in den Artikel Landkreis Rodenborg (Wümm) beschreven un kann dor naleest waarn. Historie Tarms heet fröher „Tevenstede“. Dat weer dat eerste Maal in’t Johr 1257 künnig maakt. 1983 hett Tarms den lütten Oort Tarmsermoor, de ganz in’n Westen von Tarms leeg, an de Navergemeen Grasbarg in’n Landkreis Oosterholt afgeven. Religion Tarms is evangeelsch-luthersch präägt un hett mit de Martin-Luther-Kark en egen Kark. Düsse Kark höört to de Karkengemeen von de Petri-Kark in Wilst. Tarms harr von 1978 bet 1996 mit de Maria-Königin-Kark ok en kathoolsche Kark. Vondaag sünd de nächsten kathoolschen Karken de Maria-Freden-Kark in Worpsweed (so bi 14 Kilometer weg) un de Christ-König-Kark in Zeven (so bi 17 Kilometer weg). Politik Gemeenraat Wapen In dat Wappen vun Tarms sühst’n witt Ex, de na links wiesen deit (de Heraldik sütt dat ut de Sicht von’n Schilddreger un seggt na rechts), un twee gollen Rings dor unner. All’ns tosamm op gröön Grund. De Rings sünd bi Tarms in’n Dagbo funnen worrn. Disse Funnen hebbt en Dörmeter von üm un bi 10 cm. Kultur Jedet Johr kaamt över 100.000 Lüüd to de Tarms’er Utstellung wo dat neeste vun de Landmaschinen wiest warrt. Siet 2004 warrt in Tarms ok en Open Air Festival ünner den Naam Rock den Lukas maakt. Butendem gifft dat in Tarms eenige Verenen, as to’n Bispeel den christlichen Jöögdchor, de Gospelmusik maken deit un chrsitliche Literatur singt. De Sport is in’n Turn- un Sportvereen Tarms vun 1908 e.V. oder kort TuS Tarms organiseert, de Sportanlagen mit dree Rasenplätz un en Vereensheim hett. De Hallensport warrt in de Sporthall maakt, de de Gemeen tohöört. Weertschop un Infrastruktur De Hauptoord Tarms gellt na dat Regionale Ruumordnungsprogramm as Grundzentrum för de Öörd in de Ümgegend. Verkehr Iesenbahn Bit in dat Johr 1930 weer Tarms Knuttenpunkt för de Iesenbahn „Jan Rainers“, de bit na Bremen rinföhren de. Offiziell weer dat de Lüttbahn Bremen-Tarms. Disse Iesenbahn harr en Spoorwieten vun 1000 mm hatt. Aver dat Glies is dormals mit de Stilleggen afreten worrn. Den Jan-Rainers-Damm gifft dat aver jümmer noch. Den kann man wunnerbor mit’n Drohtesel rünnerfohren. Straat Tarms liggt an de L 133, de vun Grasbarg na Zeven to föhrt, gröttere Straten gifft dat in de Gemeen nich. Man, in den Oort loopt en poor Kreisstraten tosamen: de K 113, de na Wilst geiht, de K 114, de över Hepst un Breddörp na Rhaar föhrt, un de K 145, de in’n Landkreis Oosterholt föhrt un dor as K 15 wieterlöpt. Weblenken Biller vun’n Bahnhoff (hoochdüütsch) Tarms'er Utstellung (hoochdüütsch) Oort Landkreis Rodenborg (Wümm)

6012

https://nds.wikipedia.org/wiki/Eentall

Eentall

De Eentall oder Eentahl (ok: Singular) is, wenn da alleen een van gifft. Singular warrt afkört mit Sg.. In de Grammatik is de Eentall een Numerus. De Eentall oder Singular gifft an, dat een Saak bloß een mal meent is. In’n gröttsten Deel vun de Spraken is de Eentall de Grundlaag un steiht vör all de annern Formen weg. Een Substantiv, wat dat bloß in de Eentall gifft, warrt Singularetantum nömmt (Melk, Regen, Weer). In dat Plattdüütsche un vele annere Spraken höört de Eentall bi mehr as een op, dat heet denn annerthalf Hüüs. In annere Spraken fangt de Plural eerst mit twee an. Op Greeksch dee een dat dorvun as annerthalf Huus utdrücken. Grammatik

6013

https://nds.wikipedia.org/wiki/Mehrtall

Mehrtall

Mehrtall oder Plural (latiensch: [numerus] pluralis) is en Antall in de Grammatik. De Mehrtall is en grammatische Form, de bruukt warrt, wenn dat üm veel Lüüd oder Saken geiht. De Grenzen, för wat för Tallen de Mehrtall bruukt warrt, köönt vun Spraak to Spraak verscheden wesen un ok vun’n Kontext afhängen. In dat Plattdüütsche un vele annere Spraken fangt de Mehrtall bi mehr as een an, dat heet denn annerthalf Hüüs. In annere Spraken fangt de Plural eerst mit twee an. Op Greeksch dee een dorvun annerthalf Huus seggen un eerst bi twee heet dat denn Hüüs. Bi Spraken mit Twee-, Dree- oder Veertall fangt de Mehrtall deelwies eerst bi Tallen grötter as twee, dree oder veer an. Dat gifft aver ok Spraken, bi de disse annern Antallen keen Plicht sünd, so dat de Spreker sik utsöken kann, wat he to’n Bispeel de Tweetall oder de Mehrtall bruken will, wenn dat üm twee geiht. Anners as dat Plattdüütsche to’n Bispeel maakt welk Spraken ok Ünnerscheed’ twischen de Mehrtall, de all Saken vun de Soort meent, un de Mehrtall, de blot welk vun de Saken vun de Soort meent. Disse Spraken köönt also dör en extra grammatische Form den Ünnerscheed twischen Anna ehr Kinner Max un Moritz (all ehr Kinner, annere Kinner hett se nich) un Anna ehr Kinner Max un Moritz (aver nich Trina, wat ehr drüdd Kind is) düüdlich maken. De Mehrtall gifft dat vör Substantive, Pronomen un Verben in’t Plattdüütsche, aber ook in anner Spraken as in Düütsch, Franzöösch, Latiensch usw. Substantive In’t Plattdüütsche wörd de Mehrtall von Substantiven faken dör dat Anbacken vun en Suffix tostann bröcht. So'n Suffixen sünd -en, -e, -s oder -er. Kann aber ok angahn, dat de Mehrtall mit en Ümluut andutt warrt, oder dat de Mehrtall tostann bröcht warrt dör dat Ännern vun den Vokal, dat heet, he warrt länger oder dörch een anner uttuuscht. Manchmal is dat aber ok gor nich an dat Wort sülben to sehn. Un denn gifft dat ok noch de Endung -lüü bi en poor Wöör. De Mehrtall kann von Dialekt to Dialekt in't Plattdüütsche ünnerscheedlich sien, t. B. as in Huus. Dor gifft dat denn Hüüser, Hüüs, Huusen usw. Een poor Wöör warden bloß in de Mehrtall bruukt, so as Lüü un Öllern. Disse Wöör hebbt denn keen Eentall un warrt ok Pluraliatantum nöömt. In anner Spraken is dat all wedder verscheeden. Dat Düütsche kennt bannig vele Endungen vör de Mehrtall. Un denn gifft dat so as in’t Plattdüütsche den Ümluut, oder dor ward gor nix verännert. Dat kann denn ok noch in Kombinatschon mit en Ümluut stahn: Maus – Mäuse usw. Der Mehrtall kann bi Wöör, de sick gliek anhöört, denn ok ünnerscheedlich wesen, wiel de een verscheeden Bedüüden hebbt: Mütter (Moder) – Muttern (Mudder). In Engelsch warrt tomeest en –s anbackt: car – cars (Auto). Dat gifft aber ok Utnahmen: mouse – mice (Muus), goose – geese (Goos). In Französch warrt oft ok bloß –s nahmen: fil – fils (Jung) aber bi -au un -eau is dat denn en –x: cadeau – cadeaux (Geschenk). Ok hier gifft dat wedder Utnahmen: œil - yeux (Og). De Artikel in Düütsch un Franzöösch wiest denn ok up de Antall hen, also, ob dat nu Een- oder Mehrtall wesen schall: der Kuchen – die Kuchen oder le fils – les fils. In’t Plattdüütsche is dat blots bi Neutra so: dat Kind – de Kinner. Maskulina un Feminina hebbt in Een- un Mehrtall den sülvigen Artikel: de Straat – de Straten. In Engelsch is gor keen Ünnerscheed: the car – the cars. Dat gifft ok Spraken, de blots Endungen anbacken un gor keen Artikel hebbt, t. B. Latiensch: puer – pueri (Jung). Pronomen Pronomen stahn öfters vör Substantive. Dorüm gifft dat von Personalpronomens ok Een- un Mehrtall. Dat is ok in’t Plattdüütsch so: Wenn nu de Personalpronomen as Objekt bruukt warrt, denn sünd de Formen wat anners: Dat gifft aber ok Spraken, de eenfach an dat End von dat Verb wat anbacken un denn gor keen Personalpronomens bruuken doot. Dat warrt ok in dissen Artikel wiest, kiek eenfach ünner Verben. Ok von de Possessivpronomen kann man de Mehrtall billen: Verben Bi Verben warrt de Mehrtall dörch de Konjugation wiest. Wenn dat Substantiv oder Pronomen in Mehrtall steiht, denn möt dat in vele Spraken ok bi dat Verb so wesen. Dat warrt ok Kongruenz nöömt. In’t Plattdüütsche süht dat denn bi’t Verb seggen so ut: In Westen warrt de Mehrtall in Präsens (Nu-Tiet) mit -t seggt, in Osten mit -en. In Präteritum (vergangen Tiet) is dat denn blots -en. In Latiensch un anner Spraken kriggt dat Verb wat anbackt, wat denn up Tiet, Mehrtall un Person henwiest: Grammatik

6033

https://nds.wikipedia.org/wiki/Territoire%20de%20Belfort

Territoire de Belfort

Territoire-de-Belfort [tɛ.ʁi.twaʁ‿d.bɛl.ˈfɔːʁ] is en Bezirk in de franzöösche Region Franche-Comté. Frankriek

6035

https://nds.wikipedia.org/wiki/Essonne

Essonne

Essonne [ɛ.ˈsɔn] is en Bezirk in de franzöösche Region Île-de-France. Dat is nah den Stroom Essonne nöömt wurrn. De gröttste Stadt is Évry-Courcouronnes mit meest 68.000 Inwahner (Stand 2017). Frankriek

6036

https://nds.wikipedia.org/wiki/Hauts-de-Seine

Hauts-de-Seine

Hauts-de-Seine [o.ˈd̥sɛn] is en Bezirk in de franzöösche Region Île-de-France. Frankriek

6037

https://nds.wikipedia.org/wiki/Seine-Saint-Denis

Seine-Saint-Denis

Seine-Saint-Denis [sɛn.sɛ̃.ˈd(ə.)ni] is en Bezirk in de franzöösche Region Île-de-France. Frankriek

6038

https://nds.wikipedia.org/wiki/Val-de-Marne

Val-de-Marne

Val-de-Marne [val.ˈd(ə.ˈ)maʁn] is en Bezirk in de franzöösche Region Île-de-France. Frankriek

6039

https://nds.wikipedia.org/wiki/Val-d%27Oise

Val-d'Oise

Val-d'Oise [val.ˈdwaːz] is en Bezirk in de franzöösche Region Île-de-France. Frankriek

6040

https://nds.wikipedia.org/wiki/Guadeloupe

Guadeloupe

Guadeloupe [gwa.ˈdlup] (Vun de Inwahners vun de Eilannen ok Gwada nömmt) is en Franzöösch Översee Departement in de Karibische See, nöördlich vun Dominica un süüdööstlich vun Montserrat. Dat besteiht ut en Archipel vun Eilannen, de to de Lüttjen Antillen tohöörn doot. Faken warrt mit Guadeloupe man bloß dat Hööfteiland meent. Dat is avers in Würklichkeit en Dubbelinsel, de dör en smalle Seestraten scheedt is: Basse-Terre un Grande-Terre. Guadeloupe is ok een vun de 26 Regionen vun Frankriek. Flegerhaven is Pole Caraibes bi Pointe-à-Pitre (IATA-Kood: PTP) up dat Eiland Grand Terre. Geschichte Guadeloupe is toeerst vun Indianers ut dat Volk vun de Kariben bewohnt wurrn. Se hefft de Insel Karukera nömmt, wat so veel bedüden deit, as Eiland vun dat mooie Water. As Christoph Kolumbus de Eilannen 1493 funnen hett, hett he jem den Naam geven na de Jumfer vun Guadeloupe in de spaansche Region Extremadura. Sinds 1635 höört Guadeloupe to Frankriek to, mit Utnahme vun twee korte Afsnitte in de Tied vun den Sevenjöhrigen Krieg un de Franzöösche Revolutschoon, wo dat mol in de Englänner ehre Hand ween is. 1848 is dor de Slaveree afschafft wurrn. Inwahners Up Basse-Terre wahnt um un bi 150.000 Lüde, up Grand-terre sünd dat bi 180.000. Up de annern Inseln gifft dat nich veel Inwahners, up Saint-Barthélemy sünd dat, t.B. man bloß 7.000 Lüde. Bi 90% vun de Inwahners stammt vun vörmolige Slaven ut Afrika af. 5 % sünd Witte, annere Gruppen maakt alltohopen minner as 5 % ut, dormank Libanesen, Inder un Chinesen. 95 % vun de Inwahners sünd kathoolsch. Bi 1 % höört to de Protestanten. De Rest sünd Hindus oder hoolt sik an en afrikaansche Natuureligion. Guadeloupe

6041

https://nds.wikipedia.org/wiki/Martinique

Martinique

Martinique [maʁ.ti.ˈnik] is en Bezirk un ene Region vun Frankriek in de Karibik. Martinique is een Eiland. De Hööftstadt is Fort-de-France. Ruch weg 5 % van de etwa 400.000 Inwahners up Martinique sünd Witte, de dor Bekés nömmt wurd. Se sünd tomeest Nahfahren van Franzosen, de dat Eiland 1635 für de franzöösch Kroon in Besett nommen oder later henn sück in de Kolonie ansiedelt hebbt. 90 % sünd Mulatten and domit Nahfahren van Slaaven, de bit 1848 ut Afrika für de Berwertschoopen van Plantagen haalt wurrn sünd. De Bekés hebbt ok hüdtodag noch mehr to seggen dor, un dorüm gaht völ Mulatten nah Frankriek, ok wiels se dor better Arbeid finnen könnt. Ansonsten is Martinique eher riek. Am meesten Geld maken se dor mit de Tourismus. Jeds Johr kommt etwa 200.000 Besökers up de Insel, meestens Franzosen un Amerikaaners aber ok Krützfohrttouristen. De besöken dat Eiland gern, wiels dat dor ok een beten bargig is. De höchste Barg is de Vulkan Montagne Pelée. Weblinks Martinique

6042

https://nds.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9union

Réunion

Réunion [re.yn.ˈjɔ̃] is en en Eiland in’n Indischen Ozean. Dor hannelt sik dat um en Översee-Département vun Frankriek un en Region vun Frankriek bi. Vundeswegen is La Réunion ok en Deel vun de Europääsche Union. De vulle franzöösche Naam is Île de la Réunion, up Platt hett dat „Eiland vun dat Tohopenkamen“. Bit 1794 hett dat Eiland Île Bourbon heten, unner Napoleon weer sien Naam Île Bonaparte, un denn bit 1848 wedder Île Bourbon. Geografie Lage Réunion liggt knapp 700 km ööstlich vun Madagaskar in de See. Tohopen mit Mauritius, wat bi 200 km wiet weg is, un Rodrigues höört dat to de Inselgrupp vun de Maskaren, de 1511 vun Pedro Mascarenhas updeckt wurrn sünd. Wie groot de Insel is De Insel is bi 2503,7 km² groot. Se is meist oval un hett en Döörmeter vun 50 - 70 km. Dor is se um un bi so groot mit, as dat Saarland. Borns Weblenken Réunion Eiland

6043

https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%C3%B6%C3%B6sch-Guayana

Franzöösch-Guayana

Franzöösch-Guayana (fr. Guyane [gɥi.ˈjɛn]) is en Bezirk un ene Region vun Frankriek. Franzöösch-Guayana liggt in Süüdamerika an’n Atlantik. Hööftstadt is Cayenne. Geografie Franzöösch-Guayana is 83.534 km² groot un dormit in de Grött mit Ööstriek to verglieken. Liekers leevt dor mit bi 270.000 Lüüd kuum Minschen. De Lüüd leevt to’n groten Deel in de Städer langs de Küst. Dat Binnenland is afsehn von enkelte lüttje Grupp Indigene meist leddig wat Minschen angeiht. De Küst is von Savannen präägt, dat Binnenland wieldes is fuchten Regenwoold un bargig (Bargland von Guayana). De höögste Punkt is de Bellevue de l’Inini mit . Dat Land is dör de Strööm gledert, de ut dat Bargland kaamt un all na Noordoosten na’n Atlantik fleten doot. Dat sünd von West na Oost de Maroni (billt de Grenz na Surinam), de Sinnamary, de Approuague un de Oyapock (billt de Grenz na Brasilien). Klima Franzöösch-Guayana liggt in de Tropen. De Temperatur is över dat Johr relativ kunstant un liggt de meiste Tied bi üm 28 °C. Von August bet Dezember (mit Regenminimum in’n September) is Dröögtied un in de annere Tied Regentied (mit Regenmaximum in’n Mai). De Luftfuchtigkeit liggt bi üm un bi 80 bet 90 %. Dat Land is von Passaatwinnen präägt, de von Noordoost von’n Atlantik her weiht. Dör de Laag relativ dicht an’n Äquater kaamt Hurrikans nich vör. Wenn sik en Störm över’n Atlantik billt, dreiht he na Noordwesten af na de Karibik. Lüüd To’n 1. Januar 2017 harr Franzöösch-Guayana 268.700 Inwahners. De Inwahnertall wasst mit 3,3 % in’t Johr gau un dat Dörsniddsöller is mit 28,6 Johr ring. Inwahnertall Born: UN Völker De gröttste Volksgrupp sünd de Kreolen un de Afroguyaners. Von Europäers stammt üm un bi 12 % von de Inwahners af. De Grupp von de Indigenen is so 5–10 % groot. Von Belang sünd ok de Süüdoostasiaten, to de ünner annern Laoten un Lüüd ut dat fröhere franzöösche Indochina tellt. De Marrons sünd kene Indigenen, man Nafohren von utknepen Slaven, aver se leevt meist jüstso as de Indigenen in’n Oorwoold von Franzöösch-Guayana. Religionen Na’n Zensus von 2007 sünd 84,4 % von de Inwahners Christen un dorvon 90 % Katholiken. To’n chineeschen Universismus bekennt sik 3,6 %. 3,3 % rekent sik den Spiritismus to un 2,9 % sünd Agnostikers. So en Veerdel bet to’n Halvdeel von de Indigenen ut Granzöösch-Guayana höllt to de traditschonellen Religionen. De Zensus gifft för düsse Grupp 2,2 % an. Delen Dat Överseedepartément Franzöösch-Guayana is in twee Arrondissements un 22 Gemenen indeelt. Historie In de präkolumbische Tied weer Guayana al vele dusend Johr von indigene Völker bewahnt, de aver keen Schrift un ok keen stenern Gebüüd harrn, so dat von jemehr Kultur nich veel nableven is, wat wi vondaag noch ünnersöken köönt. De eersten Europäers, de an de Küst von Guayana kemen, weren in dat Johr 1498 de Maten von Christoph Kolumbus sien drüdde Expeditschoon. Na Kolumbus hett dat aver noch över hunnert Johr duurt, bet de Europäers versöcht hebbt, sik in dat Rebeed op Duur daltolaten. De eerste Versöök weer de Thornton-Expeditschoon 1608, as de engelsche Koptein Robert Thornton in’n Opdrag von Ferdinando I., Groothartog von de Toskana, na Guayana seilt is. Thornton sien Expeditschoon hett slumpt un he keem 1609 mit gode Narichten na de Toskana trügg un wull geern en twete Reis maken, üm en Kolonie antoleggen. Ferdinando I. weer wieldes aver doodbleven un sien Söhn Cosimo II. harr keen Intress mehr an en Kolonie in Süüdamerika. Ok en nedderlandschen Versöök, in de Region Foot to faten, harr 1615 keen Glück. In de Johren 1624, 1630 un 1643 hebbt de Franzosen versöcht, in dat Rebeed en Kolonie antoleggen. Dör Wedderstänn von Portugesen un Inheemsche müssen de Franzosen düsse Siedlungen aver wedder opgeven. 1658 kunnen de Nedderlänners (de ok al in Surinam aktiv weren) de Kolonie Cayenne opboon, de sik denn ok hollen dee. Aver al 1664 hebbt de Franzosen de nedderlandsche Kolonie innahmen. Afsehn von korte Episoden 1667, as de Briten de Region innahmen hebbt, un 1676, as de Nedderlänners nochmaal kort wedderkemen, is dat Rebeed sietdem franzöösch bleven. De Weertschop von de Kolonie weer von Plantaaschen för’n Export präägt, op de Slaven arbeiden deen. En Enn von de Slaveree in Franzöösch-Guayana keem na de Franzöösche Revolutschoon 1794. Later hebbt de Slavenhöllers aver wedder de Böverhand kregen un kunnen de Slaveree wedder etableren. Eerst 1848 keem denn würklich dat Enn von de Slaveree. Dorüm hett de Kolonie anfungen, in Asien Indenturarbeiders antowarven un later sünd denn vör allen Straaffungene ut Frankriek na Franzöösch-Guayana bröcht worrn. Von 1030 bet 1946 weer dat Binnenland von de Küst aftrennt un weer as Inini en egen Rebeed. In Inini sünd Straaffungene ut Annam insett worrn, de dor gegen de Franzosen revolteert harrn. De Fungenen hebbt in Lagers leevt un schullen helpen, Infrastruktur optoboon, üm dat Rebeed weertschoplich vörantobringen. Dor is aver nich veel von worrn. 1946 is Inini wedder Deel von Franzöösch-Guayana worrn un de Franzosen hebbt dat Rebeed den Status von en Överseedepartément geven. De letzten Straaflagers hebbt 1951 dichtmaakt. En wichtigen Schridd weer denn, as 1964 beslaten worrn is, dat in Kourou en Ruumfohrtzentrum anleggt warrt. De Vördeel von Franzöösch-Guayana weer de Laag dicht an’n Äquater, wat Drievstoff för de Raketen spoort. Dat Ruumfohrtzentrum Guayana is 1968 in Bedriev gahn. Dör de weertschopliche Afhängigkeit von Frankriek hett sik in dat Rebeed anners as in annere fröhere Kolonien keen starke Unafhängigkeitsbewegung rutbillt. Liekers hett dat jümmer wedder Protesten un lüttjere Revolten geven. 2010 hett dat en Unafhängigkeitsreferendum geven, bi dat 70 % von de Lüüd gegen de Unafhängigkeit weren. Weertschop un Infrastruktur För de Weertschop in Franzöösch-Guayana speelt dat Ruumfohrtzentrum Guayana in Kourou en grote Rull. In dat Binnenland warrt Holt afboot un langs de Küst warrt Bueree bedreven. In de Fischeree speelt de Fang von Krabben de gröttste Rull. Verkehr De Stratenverkehr löppt meist kumplett över de Route nationale 1 un 2, de de Küst langs von Surinam bet Brasilien dör dat ganze Land loopt. Dorbi billt de Route nationale 1 den Westtelg von Surinam bet na de Hööftstadt Cayenne un de Route nationale 2 den Oosttelg von Cayenne na Brasilien. An de Grenz to Surinam is de Straat in Saint-Laurent-du-Maroni över en Fähr an’n Oort Albina anslaten. An de Grenz to Brasilien besteiht en Brügg twüschen Saint-Georges un Oiapoque. De Flegerverkehr löppt över’n Flegerhaven Cayenne un de Schippsverkehr över’n Haven Dégrad des Cannes in de Neegd von Remire-Montjoly un de Hööftstadt. Dat gifft keen Bahnverkehr in dat Land (afsehn von en poor korte Frachtgleise). Footnoten Weblenken Websteed von de Präfektur (franzöösch) Franzöösch-Guayana

6047

https://nds.wikipedia.org/wiki/Veturli%C3%B0i%20%C3%93skarsson

Veturliði Óskarsson

Veturliði Óskarsson (* 25. März 1958 in Borgarnes, Iesland) is en ieslandsch Philoloog. 1979 möök he sien Abitur an de Menntaskólinn in Reykjavik. He güng denn an de Háskóli Íslands un studeer bet 1985 Ieslandsche Spraak, Ieslandsche Literatur un allgemene Spraakwetenschop. Vun 1987 bet 1992 studeer he Noordische Philologie an de Universität Kopenhagen, wo he twüschen 1987 un 1990 as Assistent an’t Ordbog over det norrøne prosasprog arbeid, un möök mit ene Arbeid över Lehnwöör in ieslandsche Oorkunnen ut dat 15. Johrhunnert sien Afsluss mit'n Magister Artium. 1991/1992 un 1993/1994 arbeid he as Dozent an de Háskóli Íslands un as Mitarbeider an’t ieslandsche Institut för Spraakpleeg. In de Johren 1992/1993 arbeid he bi'n Feernsehsenner Íslenska útvarpsfélagið as Spraakberader (Ieslandsch Spraakpurismus). 1995/1996 wörr he denn de Baas vun de Översettensafdeel vun’n Senner. Vun 1997 bet 2002 arbeid he as Lektor an de Universität Uppsala. 2001 promoveer he in Uppsala to’n Fil. dr. mit de Dissertatschoon Middelnedertyske låneord i islandsk diplomsprog frem til år 1500 (Middelnedderdüütsche Lehnwöör in de ieslandsche Oorkunnenspraak üm dat Johr 1500''). Weblenken Websteed vun Veturliði Óskarsson (ieslandsch, engelsch) Mann Börger von Iesland Philoloog Ieslandsch Boren 1958

6048

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ambolt

Ambolt

En Ambolt is de Ünnerlaag ut Stahl de vun'n Smitt för dat Bearbeiden vun siene Warkstücker bruukt warrt. De Ambolt steiht mehrsttiets op en Holtblock, dat he de beste Hööch för dat Arbeiden hett. In siene Grundform warrt he vör allen in Smeden bruukt, wo mit en Hamer dat glöhen un dorüm weke Metallstück, dat op den Ambolt liggt, dör Slääg formt warrt. De Ambolt hett in de Regel ene typische Form, de dat mööglich maakt, verschedene typische Arbeidsgäng licht uttoföhren. En sunnerliche Form vun den Ambolt is de Haarpitt, de bi't Haren bruukt warrt. Weblenken private Amboltensammlung in't Internet (hoochdüütsch) Warktüüch

6049

https://nds.wikipedia.org/wiki/Knuust

Knuust

Knüüst sünd de twee Ennstücken vun en Broot, de överbleevt, wenn dat Broot in Schieven sneden warrt. To den ersten Knuust, de vörweg afsneden ward, seggt'n Lachknuust, wiel denn freit'n sick op wieders schönes Broot. Dat letz End vun dat Broot ward Brummknuust nömt, wiel denn gift nix mehr. Bi de Bäckers un in'ne Brotffobrik ward de Knüüst faken as Affall opfasst un as Foder för de Deerter bruukt. Se köönt aver ok in de Köök noch bruukt warrn un to'n Bispeel in de Melksupp bröckelt warrn. Eten

6051

https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCnnspr%C3%BCtten

Sünnsprütten

Sünnsprütten, Sommersprütten oder Sünnplacken (Ephelides) sünd lütte geel-brune Placken op de Huut, de sünnerlich bi Minschen mit blond oder root Hoor un hell Huut also bi pigmentarme Lüüd vörkaamt. De Anlaag, Sünnsprütten to kregen, liggt dorüm as ok Huut- un Hoorklöör in't Arvgoot. Sünnsprütten treedt mehrst op de nich bedeckten Stellen vun de Huut op, wenn dör Sünnlicht dat Wassdom vun de Melanocyten, de Huutzellen, de de Pigmenten billt, anreegt warrt. De Zellen produzeert Melanin, dat sik in Placken sammelt. De Sünnsprütten sünd aver afsluut keen gesundheitlich Problem, man en ganz normal Phänomen. Weblinks Anatomie

6052

https://nds.wikipedia.org/wiki/Johan%20Maurits%20van%20Nassau-Siegen

Johan Maurits van Nassau-Siegen

Johan Maurits van Nassau-Siegen (* 17. Juni 1604 in Dillenburg; † 20. Dezember 1679 in Berg und Tal bi Kleve) weer en nedderlandsch Humanist un vun 1637 bet 1644 de Guvernör vun dat nedderlandsche Brasilien. He harr de Idee, in de Kolonierebeden in Brasilien en Kolonie optoboen, de nich blot op Hannel baseert, man ok op dat Inwannern vun nedderlandsche Siedlers. He grünn ünner annern de Stadt Mauritsstadt in de Kolonie. He bröch ok Künstlers un Wetenschoplers na Recife un grünn en Stadtraat, in den Katholiken, Protestanten un Juden tohoopseten. Dat weer aver gegen de Plään vun de Nedderlandsche Westindienkumpanie, de blot Hannel drieven wullen. So müss he 1644 na de Nedderlannen trüch. Teihn Johr later, in't Johr 1654, full denn de Kolonie trüch an de Portugesen. Dat Mauritshüüs in Den Haag un en Museum in Recife sünd na em nöömt. Mann Nedderlannen Historie Humanist Boren 1604 Storven 1679

6053

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kuus

Kuus

De Kusen vun de Söögdeerter mahlt de Nohren twei, de vun de Sniedtähn lütt maakt worrn is. De Kusen warrt in twee Oorden indeelt: Dentes premolares (Prämolaren) Dentes molares (Molaren) De Vörwesers vun de Söögdeerter (Therapsida) harrn toeerst in elk Halv vun'n Keev veer Prämolaren un dree Molaren, as se ok hüüt noch bi't Swien to finnen sünd. Mit de Evolutschoon is disse Maximaltall aver bi vele Oorden lütter worrn, Prämolaren köönt ok ganz fehlen. In'n Gegensatz to de Prämolaren hebbt Molaren kene Melktähn. Anatomie

6054

https://nds.wikipedia.org/wiki/Stillfreedag

Stillfreedag

De Stillfreedag oder Stille Freedag is de Freedag vör Oostern. He folgt op den Grööndunnersdag un is de Dag vör den Stillsünnavend. He is de eerste Dag vun de Dreedaagsfier to Oostern (Triduum paschale). De Dag erinnert an dat Krüzigen vun Jesus Christus. De Fier in de protestantschen Karken Vun't 16. bet in't 20. Johrhunnert weer de Stillfreedag een vun de Daag, an de in so temlich alle evangeelschen Karken dat Avendmahl fiert wörr. Ok hüüt noch is de Annahm vun't Avendmahl an dissen Dag en wichtigen Deel vun de Fier in welke Gemenen. In annere Karkengemenen warrt de Stillfreedag in ooltkarkliche Traditschoon as nich liturgischen Dag, also ahn Avendmahlsfier afholen. Hier speelt denn de Avendmahlsfier in'n Oostergottsdeenst en wichtige Rull. As liturgische Klöör gillt swart. Blomensmuck un Kersen warrt an'n Stillfreedag mehrst nich bruukt. An'n Stillfreedag (as ok an'n Stillsünnavend) swiegt to'n Deel ok anlehnt an de kathoolsche Traditschoon de Klocken. In welke evangeelsche Karken warrt, blangen oder staats den Hööftgottsdeenst an'n Morgen, en „Liturgsche Fier to de Doodsstünn Jesu“ (traditschonell üm Klocken dree) oder en musikaalsch Opföhren afholen. De Fier in de röömsch-kathoolschen Kark De liturgsche Ornung vun de Kathoolsche Kark kennt för den Stillfreedag en besünnere Struktur vun en zentralen Gottsdeenst. Disse „Fier vun't Lieden un Starven Christi“ besteiht ut de dree Delen Woortgottsdeenst, Krüüzverehren un Kommunionfier. Se fangt mehrsttiets gegen Klocken dree an, to de överleverte Doodsstünn Jesu; wo de Stillfreedag keen staatlichen Fierdag is oder ut annere Grünn de Fier an'n Namiddag swoor mööglich is, kann se ok an'n Avend afholen warrn. De Liturgie is inbunnen in de Dreedaagsfier. Staatlich Recht In Düütschland un de mehrsten Kantonen vun de Swiez is de Stillfreedag na Gesett en Fierdag. In Österriek is he dat nich. Mit den Stillfreedag is in Düütschland ok en Danzverbott verbunnen. Christendom Karkenjohr

6055

https://nds.wikipedia.org/wiki/Carl%20Pettersson%20%28Seefohrer%29

Carl Pettersson (Seefohrer)

Carl Emil Pettersson (* 1875 in Sollentuna, Stockholm; † 1937 in Australien) weer en sweedsch Seefohrer un Utwannerer. Carl Pettersson hüer 1887 as Schippsjung an, keem op dat Bismarck-Archipel in't hüdige Papua-Neeguinea un fröhere Düütsch-Neeguinea un arbeid dor för en düütsche Firma. 1904 hett he sien Schipp bi Tabar in Nee-Meckelnborg op Schiet sett, wo he de Dochter vun'n Häuptling Sindu heirad un acht Kinner kreeg. Petersson füng op Tabar mit en Kopra-Hannel an un hett later Gold funnen, so dat he to Riekdom keem. Pettersson schall de histoorsche Vörlaag för Efraim Långstrump (Vader vun Pippi Långstrump) in de Kinnerböker vun de sweedsche Schrieversche Astrid Lindgren wesen. Weblenken Bild Literatur Joakim Langer & Hélena Regius: Pippi und der König. Auf den Spuren von Efraim Langstrumpf, List Verlag 2002, ISBN 3-471-78097-1 Mann Boren 1875 Storven 1937 Börger von Sweden

6056

https://nds.wikipedia.org/wiki/Chauken

Chauken

De Chauken (Utspraak [çaʊkən], lat.: Chauci, ooldgr.: οι Καύχοι; „de Hogen, de hooch wohnen doot“) weren en germaansch Stamm, de an beide Sieten vun de unnere Werser (westlich: lat. chauci minores, ööstlich: lat. chauci maiores) leven dö. Na Tacitus hören se to de Ingaevonen, de vun'e Noordseeküst herstammen döen, to. Wiel de Chauken Germanicus dat Stellen vun Hülpstruppen toseggt hebbt, wörrn se in de Bundsmaatschop mit Rom opnahmen. De Namen vun de fröher chaukischen Siedlungen in dat Rebeet ennt mehrst op „-e(r)ns“ - to'n Bispeel Cleverns, Esens, Popens, Wiesens un Ziallerns. De Stamm vun de Chauken güng in de Tiet vun de Völkerwanderung wohrschienlich in'n Stamm vun de Fresen or Sassen op. Literatur Ralf G. Jahn: Der Römisch - Germanische Krieg (9-16 n. Chr.). Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doktorwürde der Philosophischen Fakultät der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Bonn. Bonn 2001. Volksgrupp Antike Gifft dat nich mehr Germanen

6057

https://nds.wikipedia.org/wiki/26.%20Januar

26. Januar

De 26. Januar is de 26. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. Wat an dissen Dag passert is Politik un Sellschop 1628: Albrecht Wallenstein köfft ünner de Hand vun Kaiser Ferdinand II. de Hartogdömer Meckelnborg-Swerin un Meckelnborg-Güstrow. De Hartöög ut dat Huus vun de Obodriten, de dor bit hierhen regeert harrn, mössen jem ehr Länner verlaten 1837: Michigan warrt de 26. Bunnsstaat von de USA. 1885: De Truppen vun den Mahdi nehmt Khartum in. Dor kümmt de engelsche Gouverneur Gordon Pascha bi üm 1914: De düütsche Kolonie Togo warrt vun franzöösche un engelsche Truppen innahmen 1925: In de Sowjetunion kommt Josef Stalin an de Macht. 1965: In Indien warrt Hindi as Amtsspraak inführt. 1993: Václav Havel warrt to’n eersten Präsidenten von Tschechien wählt. Kunst, Kultur un Bowark 1790: De Oper Così fan tutte von Wolfgang Amadeus Mozart warrt ooropföhrt. 1911: In Dresden warrt de Oper Der Rosenkavalier von Richard Strauss ooropföhrt. Katastrophen 2001: Bi en Eerdbeven mit de Magnitude MS = 8,0 starvt in Indien ~20.000 Lüüd. Boren 1670: Jacob van Schuppen, kaiserlich Hoffmaler ut Frankriek († 1751) 1799: Benoît Paul Émile Clapeyron, franzöösch Physiker († 1864) 1800: Johann Gerhard Oncken, Grünner von de Baptistengemeenden († 1884) 1839: Albert Gröning, Bremer Börgermeester († 1903) 1859: Richard Vosslo, Begrünner vun de Volkskunn in Mekelborg († 1939) 1886: Pieter Boelmans ter Spill, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1954) 1887: François Faber, luxemborgsch Radrennfohrer († 1915) 1911: Polykarp Kusch, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger († 1993) 1918: Ingrid von Bothmer, düütsch Schauspelerin († 2003) 1931: Bernard Panafieu franzöösch Kardinal († 2017) 1938: Carl-Detlev von Hammerstein, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter 1941: Scott Glenn, US-amerikaansch Schauspeler 1949: David Strathairn, US-amerikaansch Schauspeler 1950: Jörg Haider, öösterrieksch Politiker († 2008) 1953: Reinhard Bütikofer, düütsch Politiker bi De Grönen 1963: Gundula Rapsch, düütsch Schauspelerin († 2011) 1987: Sebastian Giovinco, italieensch Footballnatschonalspeler Storven 946: Editha, Fro vun den düütschen König un latern Kaiser Otto den Groten, Dochter vun den engelschen König Aethelstan (* um 910 rum). 1730: Giovanni Francesco Barbarigo, italieensch Kardinal (* 1658) 1795: Johann Christoph Friedrich Bach, düütsch Musikant un Komponist (* 1732) 1855: Gérard de Nerval, franzöösch Schriever. 1891: Nikolaus Otto, düütsch Maschinenboer, de den Otto-Motor erfunnen hett 1904: Berthold Suhle, düütsch Schachmeester (* 1837) 1947: Jost Fitschen, düütsch Botaniker (* 1869) 1971: Heinrich Beisenherz, plattdüütschen Schriever ut Düörpm (* 1881) 2006: Jean-Christophe Lafaille, franzöösch Bargstieger (* 1965) Januar 26

6058

https://nds.wikipedia.org/wiki/2.%20Januar

2. Januar

De 2. Januar is in’n Gregoriaanschen Klenner de 2. Dag in’t Johr. Wat passeert is Politik un Sellschop 366: De Alemannen kommt över den Rhien un dringt in’t Röömsch Riek vör. 1526: De Bremer Prediger Johann Bornemacher warrt up'n Brandstapel in Veern as en Ketter verbrennt. 1776: In Österriek warrt dör de Kaiserin Maria Theresia de Folter afschafft. 1788: Georgia ratifizeert as 4. Bunnststaat de Verfaten von de USA. 1905: In’n Russ’sch-Japanschen Krieg kapituleert de russ’sch Fasten Port Arthur na 157 Daag Belagern. 1907: In Frankriek gült af nu dat al 1905 beslotene Gesett över de Trennen von Kark un Staat. 1922: De Halfinsel Krim verklort ehr Unafhangigkeit. 1922: De Kommunistsche Partei von Chile warrt grünnt. 1933: De USA beennt jümmer Besetten von Nicaragua un teht jümmer Militär af. 1942: De 39. sowjetsch Armee brickt dör de Oostfront von de 9. düütschen Armee. 1942: De britsche Kronkolonie Singapur warrt von de Japaners bombadeert. 1945: Nürnbarg warrt dör en Bombenangreep von de Alliierten düchtig, de Oltstadt meist ganz twei maakt. 1955: De Bunnswehr warrt grünnt. 1958: In Berlin fangt dat Bundskartellamt sien Arbeid an. 1958: In Flensborg warrt dat Verkehrszentralregister (Vekehrssünnerkartei) in Betrieb nahmen. 1959: Fidel Castro rückt mit sien Truppen in Havanna, de Hööftstadt von Kuba in. 1965: De eerste Slacht twüschen Vietnam un den Vietcong. 1971: De USA ünnersecht Warf för Zigaretten nu ok in’n Rundfunk. 1974: Carlos Arias Navarro warrt as nieg Ministerpräsident von Spanien vereidigt. 1984: RTL plus fangt von Luxemborg ut an to sennen (Privatfeernsehn). 1989: Ranasinghe Premadasa warrt nieg Staatspräsident von Sri Lanka. 1988: In Hong Kong brickt de Vagelgripp ut. 2002: Levy Mwanawasa warrt nieg Staatspräsident von Sambia. 2002: Eduardo Duhalde warrt nieg Staatspräsident von Argentinien. Weertschop 1882: John D. Rockefeller grünnt in New York in de USA den Standard Oil Trust, en Bulten (Trust) vun 40 Ööl-Sellschuppen. 1909: De Düütsche Riekspost föhrt in Berlin den Postcheck to’n Betahlen ahn Bargeld in. 1939: De Postsparkassendeenst warrt in ganz Düütschland inföhrt. 1952: Bi Ford in Köln warrt de eersten Autos maakt. 1965: in Syrien warrt mehr as 100 Industrieünnernehmen verstaatlicht. Kunst, Kultur un Bowark 1843: De Oper Der fliegende Holländer von Richard Wagner warrt in Dresden ooropföhrt. 1908: John D. Rockefeller spendt an de von em grünnte University of Chicago um un bi 2,2 Mio. US$. 1908: De Oper Ein Wintermärchen von Karl Goldmark warrt in Wien ooropföhrt. 1931: De Speelfilm Emil und die Detektive von Gerhard Lamprecht na den Roman von Erich Kästner hett Premiere. 1950: Guatemala slutt sik an de UNESCO an. 1976: In Florenz warrt in de San-Lorenzo-Basilika Fresken freeleggt, de villicht von Michelangelo sünd. 1990: Anselm Kiefer kriggt den Kunstpries von de Wolf-Stiftung för dit Johr. Wetenschoppen un Technik 1901: Sigmund Freud publizeert siene Arbeid „Zur Psychopathologie des Alltagslebens“. 1955: De Inka-Tempel Paititi warrt von Hans Ertl in der Ümgegend von’n Rio Chinijo opdeckt. 1959: Der sowjetsche Ruumsond Lunik 1 flüggt to’n Maand. 1984: In’n Süüdwesten von Kairo warrt de Överresten von en 32 Mio. Johr olt Deertenoort funnen, de as gemeensam Vörfohren von Minschen un Apen gült: Aegyptopithecus zeuxis. 2004: De NASA-Sond Stardust fangt to’n eersten mal Kometenstoff in’n Weltruum in. Katastrophen 1921: Dat spaansch Dampschipp Santa Isabell geiht vör Galizien ünner. 213 Minschen kommt üm’t Leven. 1932: Im russ’schen Kasan kommt bi en Iesenbahnunglück 65 Lüüd üm, 131 nehmt Schaden. 1971: Bi en Footballspeel in Glasgow twüschen de Heimmannschoppen Rangers un Celtic brickt en Tribün tosamen. 66 Tokiekers kommt dorbi to Dood. 2006: En Iesloophall in Bad Reichenhall brickt tohopen un köst 15 Minschen dat Leven. Meist to glieken Tiet kommt dor ok dree Minschen dör en Lawien üm. Boren 1777: Christian Daniel Rauch, düütsch Bildhauer († 1857). 1800: Carl Friedrich Plattner, düütsch Hüttenkunnig un Chemiker († 1858). 1814: Luise Mühlbach, düütsch Schrieverin († 1873). 1822: Rudolf Julius Emanuel Clausius, düütsch Physiker († 1888) 1859: Fritz Riemann, düütsch Schachmeester († 1932) 1861: Wilhelm Bölsche, düütsch Schriever un Naturforscher († 1939) 1864: Friedrich Plettke, düütsch Schriever un Heimatforscher († 1942) 1868: Ernst Moyat, düütsch Chemiker († 1937) 1870: Ernst Barlach, düütsch Schriever, Tekner un Bildhauer († 1938) 1874: Eugen Naumann, düütsch Politiker († 1939) 1886: Apsley Cherry-Garrard, britisch Polarforscher († 1959) 1889: Albert Breyer, poolsch-düütsch Schoolmeester un Ethnograf († 1939) 1893: Félix Sellier, belgisch Redrennfohrer († 1965) 1900: Leslie Copus Peltier, US-amerikaansch Astronom († 1980) 1909: Riccardo Cassin, italieensch Bargstieger un Ünnernehmer († 2009) 1920: Isaac Asimov, US-amerikaansch Biochemiker un Science-Fiction-Schriever († 1992) 1920: George Howard Herbig, US-amerikaansch Astronom († 2013) 1922: Kurt Gutowski, plattdüütsch Schriever († 2008) 1937: Imerio Massignan, italieensch Radrennfohrer 1937: Martin Lauer, düütsche Lichtathlet. 1938: Hans Herbjørnsrud, norweegsch Schriever 1939: Peter Luther, düütsch Springrieder 1947: Ute Erdsiek-Rave, düütsch Politikerin un Ministerin in Sleswig-Holsteen 1947: Alexander Iwanowitsch Tichonow, russisch Biathlet un Sportfunktschonäär 1961: Aram Sarkissjan, armeensch Politiker 1964: Onno Falkena, westfeesch Journalist 1968: Cuba Gooding Jr., US-amerikaansch Schauspeler Storven 1861: Friedrich Wilhelm IV., König von Preußen (* 1795) 1884: Johann Gerhard Oncken, Baptistenpaster (* 1800) 1892: George Biddell Airy, britsch Astronom, Mathematiker un Eerdphysiker (* 1801) 1950: Emil Jannings, düütsch Schauspeler (* 1884). 1951: Paul Münch, Pälzer Mundoortdichter (* 1879) 1960: Fausto Coppi, italiensch Radrennfohrer (* 1919) 1968: Cuno Hoffmeister, düütsch Astronom un Eerdphysiker (* 1892) 1977: Erroll Garner, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1921) 1982: Victor Fontan, franzöösch Radrennfohrer (* 1892) 2000: Nat Adderley, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1931) 2005: Arnold Denker, US-amerikaansch Schachspeler (* 1914) 2012: Ian Bargh, britisch-kanaadsch Jazzmusiker (* 1935) 2012: Ernst Meyer, plattdüütsch Schriever (* 1927) 2018: Paulien van Deutekom, nedderlannsch Iesflinklöperin (* 1981) 2022: Eric Walter Elst, belgisch Astronom (* 1936) Januar 02

6059

https://nds.wikipedia.org/wiki/1800

1800

1800 Wat passeert is 14. März: Luigi Barnaba Niccolò Maria Chiaramonti wurrd to'n Paapst wählt un gifft sück de Naam Pius VII. 5. September: De Briten nehmt Malta in 31. Dezember: Dat 18. Johrhunnert geiht to Enn Boren 7. Januar: Millard Fillmore, US-amerikaansch Politiker un de 13. Präsident († 1874) 26. Januar: Johann Gerhard Oncken, Grünner vun de düütschen Baptistengemenen († 1884) 4.Oktober: David Heinrich Müller, plattdüütsch Schriever († 1889) 2. Dezember: Eduard Christian von Lütcken, düütsch Politiker († 1865) Storven 21. April: Diederich Georg Babst, plattdüütsch Schriever (* 1741) 8. September: Pierre Gaviniès, franzöösch Violinist un Komponist (* 1728) 29. September: Michael Denis, öösterrieksch Schriever, Översetter, Bibliothekar un Zooloog (* 1729) Johr

6063

https://nds.wikipedia.org/wiki/Gagel

Gagel

Gagel betekent Gagel, auk Gägel, dat Flissk wat ümme de Tähn ümme rüm is, Gagel, eun anneret Woord för de Böhn. Gagel is de Familiennaam von Alexander Gagel (1933–2019), düütschen Jurist, Curt Gagel (1865–1927), düütschen Geoloog, Ernst Gagel (1916–1975), düütschen Heimaatforscher, Karl Gagel (1861–1916), düütschen Künstler, Klaus Gagel (* 1964), düütschen Politiker, Oskar Gagel (1899–1978), düütschen Neuroloog, Walter Gagel (1926–2016), düütschen Politikdidaktiker.

6064

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ruin

Ruin

De Utdruck Ruin (vun latiensch ruere störten) betekent de Resten vun en Bowark. Bowarken köönt op verschedene Oorden to Ruinen warrn. Krieg weer faken de Utlöser dat ganze Städer to Ruinenstäder wörrn. Ok dat freewillige Weggahn vun de Inwahners oder de Dood vun gröttere Delen vun de Inwahners föhr dorto, dat Bowarken to Ruinen wörrn. Hüüt gifft dat ok so nöömte Industrieruinen. Dat sünd Boprojekten, bi de dat Geld utgahn is un all de Investitschonen bet to dissen Punkt ahn Nütt weren. Fröher wörrn Ruinen faken as Steenbrook bruukt, üm ut de Steen ne'e Bowarken to boen. Antike Ruinen sünd mit de Renaissance (üm 1500) op dat Intresse vun Kunst un Kultur stött. Vör de Franzöösche Revolutschoon wörrn de antiken Ruinen dör Constantin François Volney to Symbolen vun de politsche Liekheit. Mit de Aufklärung un de Romantik wunnen ok de middelöllerlichen Ruinen an Ansehn, denn se wörrn as sichtbor Tüügnis vun vergangen Tieden mit histoorsch Bedüden sehn. Ehr Anblick weer todem en Symbol för dat emotschonale Fastholen an ene idealiseerte Vergangenheit in'n Gegensatz to de Industrielle Revolutschoon, de mehr un mehr vöranschreed un vun vele as en Bedrohung ansehn wörr. Dat Huldigen an de Ästhetik vun't Uteneengahn kummt ok in de engelsche Goornbokunst vun't 18. Johrhunnert to'n Utdruck, in de Parkanlagen as Landschopsinszenerungen anleggt un mit künstliche Ruinen versehn wörrn. Vele Ruinen vun Borgen, Slötter oder Kloosters wunnen in't 19. Johrhunnert en hooch, to'n Deel symboolsch Bedüden, as to'n Bispeel de Wartburg. Hüüt sünd vele Ruinen as Denkmaal schuult. Över dat Afreten oder dat Wedderopboen vun Ruinen gifft dat vele Diskuschonen. So is de Froonkark in Dresden, vun de de Ruin toeerst as Mahnmaal gegen den Krieg stahnbleven schull, nadem de Stadt ut Ruinen nee opricht wörr, wedder opboot worrn. De Symbolhaftigkeit vun Ruinen warrt ok dör den Titel vun de Natschonalhymne vun de DDR „Auferstanden aus Ruinen ...“ (Wedder opstahn ut Ruinen) wiest. Architektur

6065

https://nds.wikipedia.org/wiki/Meter

Meter

De Meter (vun greeksch μέτρον/métron = Maat) is de SI-Basiseenheit för de Läng. För den Meter warrt dat m as Teken för de Eenheit bruukt un dat l is dat Formelteken för de Läng. Aktuelle Definitschoon De Meter warrt defineert as de Weg, den dat Licht in de Tiet vun 1/299.792.458 Sekunn in't Vakuum trüchleggt. Disse Definitschoon baseert op de Tiet, wieldat dat vundaag eenfacher is, Tieden akraat to meten as Längen. Ole Definitschoon Vör de niege Definitschoon vun den Meter hett dat ok annere Vörslääg geven, een universelle Eenheit för de Läng to definieren, de nich vun de Grött vun den König sien Foot afleddt weer. So hett t.B. de Abt Jean Picard 1668 vörslaan, as Längeenheit de Läng vun ’n Pennel to bruken, dat de halve Periodenläng vun een Sekunn hett. (Sekunnenpennel). So een Pennel is 0,994 m lang un weer al dicht bi de aktuelle Definitschoon bi. Man de Naam Meter för disse Eenheit weer to'n eersten Maal in't Johr 1676 vun Tito Livio Burattini bruukt. He nööm de Läng vun’t Sekunnenpennel Metro Cattolico (kathoolsche Meter). In’t Johr 1793 wurr de Meter dann as de 40-millionste Deel vun de Läng vun den Eerdmeridian fastleggt, op den Paris liggt. (Dat is de 10-millionste Deel vun den Afstand twischen Pool un Äquater). In’t Johr 1795 weer denn een Prototyp vun dissen Meter in Missing maakt un 1799 hebbt se denn den Oormeter ut Platin maakt. Dorför harrn Jean-Baptiste Joseph Delambre un Pierre Méchain twischen 1792 un 1799 den Meridianbagen twischen Düünkarken un Barcelona utmeten. Later hebbt de Lüüd denn rutfunnen, dat de Oormeter ’n beten to kort warrn is. 1889 hett denn de BIPM ’n niegen Standard inföhrt. Dorför is de Internatschonale Meterprototyyp maakt warrn, en Staff mit krüüzförmigen Querschnitt ut en Platin-Iridium-Legeeren in de Proportschoon vun 90:10. De Meter weer dann fastleggt as de Afstand twischen twee Streken op dissen Staff bi 0 °C. Dat heet, dat de Meter nich mehr vun de Grött vun de Eer afhängig weer. Vun dissen Meterprototyyp weern denn Kopien maakt un na de Liekinstituten vun vele Länner schickt. Vun 1960 bet 1983 weer de Meter dat 1.650.763,73-fache vun de Bülgenläng in’t Vakuum vun dat Licht, dat vun dat Nuklid Krypton-86 afstrahlt warrt, wenn dat vun den Tostand 5d5 na den Tostand 2p10 wesselt. Vun 1983 af warrt de Meter as de Weg defineert, den dat Licht in’t Vakuum in de Tiet vun 1/299.792.458 Sekunn trüchleggt. De Grund för disse Niegdefinitschoon is, dat sik de Tiet (mit Atomklocken) veel beter meten lett as ’n Stück Weg. Dat heet ok, dat een de Snelligkeit vun’t Licht nich mehr to meten bruukt. De is nu as ’n Konstant fastleggt mit 299.792.458 m/s. Kiek ok Nanotechnologie, wenn dat üm bannig lütte Saken geiht Weblenken De Physikalisch-Technische Bundesanstalt' PTB as „Höder vun de Eenheiten“ (hoochdüütsch) SI-Eenheit

6066

https://nds.wikipedia.org/wiki/Emir%20Kusturica

Emir Kusturica

Emir Kusturica (kyrillsch Емир Кустурица; * 24. November 1954 in Sarajevo) is en Filmmaker, de in Bosnien-Herzegowina boren is un hüüt in Belgrad leevt un de serbsche Staatsbörgerschop hett. Kusturica studeer an de Filmhoochschool FAMU in Prag. In siene Filmen verarbeidt he politische Themen un wörr dorüm ok faken Angrepen utsett - to de Tiet vun Tito vör allen in't egene Land. So hannelt de Film „Otac na službenom putu“ vun en politischen Gegener, de op eenmal verswunnen is. Later wörr he veel wegen sien, so warrt't seggt, proserbsche Sicht op den Krieg in'n Film „Underground“ kritiseert. Buten vun Jugoslavien wörr Kusturica sünnerlich dör Filmen as Time of the Gypsies un Crna macka, beli macor bekannt, in de he in temlich quicke Wies dat faken brutale Leven vun de Roma wiest. In't Johr 2004 löpp sien Film Život je čudo bi de Filmfestspelen in Cannes; de Kritik, vör allen ut Düütschland, weer aver kuum begeistert. De Jury dorgegen geev em den Pries Prix de l'Education Nationale „för sien filmisch un pädagogisch Intresse as ok siene künstlerische Gööd“. De Dreihoort vun den Film in'n süüdoostlichen serbschen Bezirk Zlatibor in de Neeg vun de bosnische Grenz warrt ünner Leid vun Kusturica siet 2004 as Dörp in ole Bowies utboot. In dat Dörp hett sik in de Twüschentiet ok Kusturica sülvst ansiedelt. In't Johr 2005 weer he de Jury-Baas bi de 58. Filmfestspelen vun Cannes. In'n Mai 2005 konverteer Kusturica vun'n Islam to de Serbsch-Orthodoxe Kark. He lett sik in't montenegrinsche Klooster Savina in de Neeg vun Herceg Novi op den Naam Nemanja Kusturica döpen. Kusturica maakt ok Musik mit en egene Grupp, de The No Smoking Orchestra (fröher ok Zabranjeno pušenje) heet. Filmografie (Utwahl) Filmpriesen 1978 Eerst Filmpries bi't Internatschonale Filmfestival vun Karlsbad 1981 Gollen Lööv in Venedig 1981 Sünnerpries vun de Kritikers in Sao Paolo 1985 Gollene Palm in Cannes 1989 Sünnerpries „Best Director“ in Cannes 1993 Sülvern Boor in Berlin 1995 Gollene Palm in Cannes 1998 Sülvern Lööv in Venedig 2001 Sünnerpries „Best documentary“ in Chicago 2004 Sünnerpries „Prix de l´Education nationale“ in Cannes 2005 César as best europääsch Film för „Život je čudo“ Weblenken Kusturica sien Websteed (engelsch) Mann Börger von Serbien Speelbaas Boren 1954

6068

https://nds.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%BC%C3%BCk

Prüük

En Prüük (vun franzöösch peruque „Hoorschopp“) is en künstlich Koppbedeckung, de dat natürlich wussene Hoor imiteert. In’t Theater un bi’n Film warrt Prüken för Kostümen bruukt. Historie Prüken weren al bi de olen Greken, bi de Römers un bi de Ägypters geern bruukt. In Ägypten dregen Mannslüüd un Froonslüüd Prüken, de dat Gesicht utsehn leet as en Rechteck. In Grekenland dregen vele öllere Froonslüüd Prüken, de na de Hoormood güngen, un ok in't röömsche Riek weren Prüken bi de Froonslüüd veel bruukt. In’t Middelöller wörr dat Hoor apen oder ünner en Huuv dragen, doch in’t fröhe Barock keem de Prüük wedder in Mood. All de, de wat op sik holen dein, dregen nich blot bi festliche Gelegenheiten lange Krüllen an beide Sieden vun’n Kopp. In de Tiet vun de Opklärung (18. Johrhunnert) harr de Prüük in Europa un siene Kolonien ehr Hoochtiet. Bet op korte Moden in Delen vun de Sellschop (to'n Bispeel in de 1970er Johren), sünd Prüken nienich wedder „in“ wesen. Produkschoon Prüken warrt ut künstlich oder echt Hoor maakt. Echt Hoor stammt faken vun Minschen ut armere Länner, de sik mit dat Verköpen vun ehr egen Hoor en beten Geld verdeent. Dat Hoor warrt wuschen un farvt, so wat annerthalf Kilogramm Hoor warrt för en normale Prüük bruukt. Mood

6069

https://nds.wikipedia.org/wiki/Nomenklatur%20%28Biologie%29

Nomenklatur (Biologie)

De bioloogsche Nomenklatur vun Organismen is eenheitlich regelt. De wetenschopliche Naam sett sik ut en Naam for dat Geslecht un en Binaam för de Oort (Epitheton) tosamen. De Naam för dat Geslecht warrt dorbi mit grote Anfangsbookstaven schreven un schall en latiensch oder an dat Latiensche anpasst Substantiv wesen. Dat Oort-Epitheton warrt lütt schreven un schall liek as de Naam for dat Geslecht latiensch wesen, dat kann en Substantiv oder en Adjektiv wesen. En Adjektiv mutt grammatsch den Geslechtsnaam folgen un warrt bi en Ännern vun dat Geslecht ok anpasst. Binnen ene Geslecht mööt Oorden verschedene Naams dragen, lieke Oortnaams in verschedene Geslechter sünd tolaten. Bi Deertoorden köönt Geslechtsnaam un Oort-Epitheton identisch wesen (to'n Bispeel Schuufut: Bubo bubo), bi Plantenoorden is dat nich tolaten. Variatschonen vun dit System sünd: de Angaav vun den Naam vun de Ünneroort, de lütt achter den Oortnaam schreven warrt (to'n Bispeel Homo sapiens sapiens) dat Nömen vun Tuchtformen dör dat Anfögen vun en wiederen lüttschrevenen Naam un de Afkörten var. för variation, to'n Bispeel bi Equus przewalski var. caballus - de ut dat Huuspeerd (Equus caballus) tüchte Form vun dat Przewalski-Peerd (Equus przewalski) dat Nömen vun Hybriden dör Angaav vun de Oortnamen vun beide Öllerndelen to'n Bispeel bi't Muuldeert (Equus caballus x asinus), dat ut en Peerd (E. caballus) un en Esel (E. asinus) krüüzt wörr. In't Druckbild schall de wetenschopliche Naam kursiv druckt warrn oder ünnerstreken wesen. De Naams dröövt dat Utsehn vun de Oort beschrieven, to'n Bispeel Klöör, Grött, Verholen, warrt aver nich ungüllig, wenn dat Beschrevene sik as verkehrt rutstellt (to'n Bispeel bi de Toornswalk Apus apus: apus heet „ahn Fööt“, wiel de Fööt vun den Vagel nich faken to sehn sünd). Se dröfft aver ok na Öörd - faken de Gegend, wo de Oort opdeckt wörr - oder na Personen nöömt warrn. Normalerwies hett de Opdecker vun en ne'e Oort dat Recht en Naam to geven. Dat gifft aver ok Organisatschonen, de gegen Geld nee opdeckte Oorten na Wunsch nöömt. En bioloogsche Oort is nich jümmer eendüdig defineert, so dat ünnerscheedliche Wetenschoplers to'n Deel Naams geevt, de verscheden sünd, oder ünner een Naam mehr as een Oorten vun en annern Wetenschopler tosamenfaten doot. Üm den Tosamenhang vun en bruukten Naam kloortostellen, warrt in de wetenschopliche Literatur de Naam vun den Autor (faken afkört) an den wetenschoplichen Naam anhängt. Carl von Linné, de ‚Vader‘ vun de Taxonomie, hett vele Oorden as de Eerste beschreven un en Naam geven. Dorüm finnt sik vele bioloogsche Namen vun de Form „Gattung oort L.“. Dorbi steiht „L.“ för Linné. Internatschonale Regelwarken to de Nomenklatur Hüüt sünd disse Regelwarken (Nomenklatur-Koods) akzepteert: Planten (inklusiv Poggenstöhl un Cyanobakterien): Internatschonal Kood vun de Botaansche Nomenklatur (ICBN) Deerter: Internatschonal Kood vun de Zooloogsche Nomenklatur (ICZN) Bakterien: Bakterioloogsch Kood (BC) Kulturplanten: Internatschonal Kood vun de Nomenklatur vun Kultiveerte Planten (ICNCP) Viren: Internatschonal Kood vun de Virusklassifikatschoon un -nomenklatur (ICVCN) Nee vörslagen, aver noch nich akzepteert, sünd Phylocode un BioCode. De BioCode schall dorbi en eenheitlich System vun de Nomenklatur för alle Organismen mit Utnahm vun de Viren inföhren, also de Systemen ICBN, ICZN, BC un ICNCP aflösen. De PhyloCode hett de Afsicht, Regeln för't Beteken vun alle hierarchschen Gruppen, de över de Oort staht, to geven. Problemen bi't Vereenheitlichen vun de Systemen vun de Nomenklatur maakt de gor nich wenigen Fäll, in de de sülve wetenschopliche Gattungsnaam in't Deertriek as ok in't Plantenriek bruukt warrt. Kiek ok bi bioloogsche Systematik Klade Kladistik Phylogenetik Taxonomie Weblenken International Code of Botanical Nomenclature (ICBN) (engelsch) International Code of Zoological Nomenclature (ICZN) (engelsch) NCBI Taxonomie (engelsch) Phylocode (engelsch) Tolweb (engelsch) Treebase (engelsch) BioCode (engelsch) Nomenclator Zoologicus Volume 1-9 (1939) (engelsch) Taxonomie

6070

https://nds.wikipedia.org/wiki/Zensus

Zensus

Bi en Zensus warrt faststellt un tellt, woveel Minschen in en Rebeet leevt. Todem warrt mehrsttiets ok noch annere statistische Daten as Öller, Slecht etc. mit uttellt. En Zensus warrt vun en Staat per Gesett dörföhrt, faken in Tietrüüm vun teihn Johr. De Lüüd hebbt dorbi de Plicht Utkunft to geven. De Idee achter den Zensus is, dat de Regeren, de Staat un de Verwalten naue Tallen bruukt över de Tosamensetten un Opbo vun de Sellschop üm ehr Aktivitäten un Investitschonen beter planen to könen. Faken warrt tosätzlich to de Zensus, de alle teihn Johr maakt warrt un bi de alle Inwahners fraagt warrt, elk Johr noch en Mikrozensus dorföhrt. Dorbi warrt blots en lütt repräsentativ Deel vun de Inwahners fraagt. Wiel de Fehlerquoot mit de Johren anstiggt, is na en poor Johren wedder en richtig Zensus nödig. Historie De öllsten Zensus, vun de wi weet, weren in de Antike dörföhrt. To'n Bispeel warrt in de Bibel en poor Maal vun en Zensus dör de Römers snackt. Vun de Römers kummt ok de Begreep Zensus. De Censoren weren tostännig, de Stüern för de Börgers fasttosetten un müssen dorför ok weten, woveel Börgers dat geev. Ok in China geev dat al fröh Zensus. Twee Resultaten sünd överlevert: Na disse Tallen leven in't Johr 2 in't China vun de Han 57,5 Millionen Minschen. In't Johr 140 weren dat blot noch 48 Milionen Minschen. Düütschland De eerste Zensus in’t hele Düütsche Riek weer 1895. De Zensus vun’n 1. Dezember 1900 tell 56.345.014 Inwahners. Dat weer en Towass bi de Inwahnertall vun 7,78 Perzent in fief Johr. In Düütschland weer de letzte Zensus 1987. Na Protesten vun Datenschützers wörr de för 1980 un 1983 plaante Zensus tweemal verschaven. Nadem geev dat keen Zensus mehr in Düütschland. Zensus in de Bundsrepublik Düütschland 13. September 1950 6. Juni 1961 27. Mai 1970 25. Mai 1987 Zensus in de Düütsche Demokraatsche Republik 31. August 1950 31. Dezember 1964 1. Januar 1971 31. Dezember 1981 Nedderlannen Den eersten Zensus geev dat 1795 in de Nedderlannen. 1971 weer de letzte. Na Protesten wörr de Zensus 1981 nich mehr utföhrt un 1991 heel afschafft. Swiez In de Swiez wörrn Zensus vun 1850 an (siet Grünnen vun'n Bundsstaat) in de Regel alle teihn Johr dörföhrt. Österriek De eerste moderne Zensus weer in't Johr 1869. In Österriek warrt dör de Statistik Austria alle teihn Johr en Zensus dörföhrt. Siet 1951 warrt de Zensus jümmer in de Johren, de mit 1 ennt, afholen. De letzte Zensus weer an'n 15. Mai 2001. Australien De Zensus in Australien warrt vun dat Austraalsch Statistikbüro (Australian Bureau of Statistics) alle fief Johr dörföhrt. De letzte weer an'n 7. August 2001. Brasilien De brasiliaansche Zensus warrt vun dat Brasiliaansche Institut för Geografie un Statistik (Instituto Brasileiro de Geografia e Estatistica) alle teihn Johr dörföhrt. De letzte weer 2000. Kanada De kanaadsche Zensus warrt vun Statistik Kanada (Statistics Canada) alle fief Johr dörföhrt. De letzte weer 2001. Frankriek De Zensus in Frankriek warrt vun't Natschonale Institut för Statistik (Institut National de la Statistique et des Études Économiques) dörföhrt. Italien De Zensus in Italien warrt vun't Natschonale Institut för Statistik (Istituto Nazionale di Statistica) alle teihn Johr dörföhrt. De letzten weren 1971, 1981, 1991 un 2001. Neeseeland De Zensus in Neeseeland warrt vun Statistik Neeseeland (Statistics New Zealand) alle fief Johr dörföhrt. De letzte weer 2001. Portugal De Zensus in Portugal warrt vun't Natschonale Institut för Statistik (Instituto Nacional de Estatistica) alle teihn Johr dörföhrt. De letzte weer 2001. Russland/Sowjetunion De eerste Zensus in Russland weer 1897 dörföhrt. In de Sowjetunion geev dat 1920, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979 un 1989 en Zensus. De eersts Zensus na dat Enn vun de Sowjetunion weer 2002. Süüdafrika De Zensus in Süüdafrika warrt vun Statistik Süüdafrika (Statistics South Africa) alle fief Johr dörföhrt. Bet hüüt geev dat twee Zensus 1996 un 2001. USA De Verfaat vun de USA gifft vör, dat alle teihn Johr en Zensus dörföhrt warrn mutt, dat de Afornten vun't US-Repräsentantenhuus dorna fastleggt warrn köönt. Den eersten Zensus geev dat 1790. Siet 1903 is dat US-Zensusbüro (United States Census Bureau) dorför tostännig. Vereent Königriek De eerste Zensus in dat Vereente Königriek weer 1801. Sietdem geev dat alle teihn Johr (blot nich 1941) en Zensus. Literatur Jürgen Taeger (Hrsg.): Die Volkszählung. dtv, 1983, ISBN 3-499-15245-2 Weblenken Statistisch Bundsamt Düütschland (hoochdüütsch) Demografie

6071

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bam

Bam

Bam (pers'sch بم) is ene Stadt in de Provinz Kerman in'n Süüdoosten vun den Iran. Se hett so wat 100.000 Inwahners (Stand 2004). Historie De vun de Sassaniden an ene Oaas grünnte Stadt besetten 642 de Arabers. Üm un bi 650 boen se de Hazrat-e-Rasul-Moschee un in't 10. Johrhunnert de Zitadell Arg-é Bam. Se is ut Lehmtegels boot un leeg an de ole Siedenstraat. De Zitadell hett de UNESCO an'n 27. Dezember 2004 bi ene fierliche Zeremonie to'n Weltkulturarv verkloort. Dormit schall de Wedderopbo vun de Festungsanlaag sekerstellt un stütt warrn. Eerdbeven An’n 26. Dezember 2003 üm 1:56 UTC (5:26 Lokaltiet) sünd de Zitadell un so wat 70 Perzent vun de hüdige Stadt Bam dör en Eerdbeven tweegahn. Siene Stärk weer 6,6 op de Momentenmagnitudenskala. Offiziell sünd 30.000 Minschen dör dat Beven dood bleven, na Angaven ut de Inwahnerschop vun Bam weren dat sogor 60.000 Minschen. An’n 21. Juli 2004 schüddel en Eerdbeven vun de Ruumbülgenmagnitude mb4,2 de Stadt op en ne’et dör. Vele Hüüs, de na dat eerste Beven nee opricht worrn sünd, sünd dorbi wedder tweegahn. För den Wedderopbo harr de internatschonale Gemeenschop Bam 1,1 Milliarden US-Dollar toseggt, de aver ok lang na dat Beven noch nich vull utbetahlt weren. Verkehr De Stadt is över Feernstraten mit de Städer Kerman un Sahedan verbunnen. Geografie De Stadt liggt op en Hööch vun 1100 Meter över dat Meer wat süden de Wööst Lut. Dat Klima is warm un dröög. Iran Oort

6072

https://nds.wikipedia.org/wiki/Tafel%20vun%20Peutinger

Tafel vun Peutinger

De Tafel vun Peutinger oder Tabula Peutingeriana is ene Koort, de dat Stratennett vun de Römerstraten in't late Röömsche Riek wiest. Se besteiht ut ölven Blööd op de de britischen Inseln, de Middelmeerruum, de nahe Oosten, Indien mit den Ganges, dat Eiland Sri Lanka in'n Indischen Ozean un sogor China to sehn sünd. Historie Dat is mööglich, dat de Weltkoort vun Marcus Vipsanius Agrippa (64 v. Chr. - 12 n. Chr.) ene vun de Vörlagen vun de Tafel wesen is. Na den Dood vun Agrippa wörr de Koort in sien Graffsteen ingraveert, de bi'n Porticus Vipsaniae an de Via Flaminia liggt. De Koort wörr in't 4. Johrhunnert vun de Römers tekent. De naue Tiet is nich kloor, aver ut de dorstellten Öörd kunnen Wetenschoplers de Tiet ingrenzen. De Koort wiest de Stadt Konstantinopel, de eerst in't Johr 328 grünnt worrn is, se is also later as 328 tekent worrn. Dat de Stadt Pompeji, de 79 bi en Vulkanutbrook utlöscht wörr, noch intekent is, bewiest, dat de Koort op öllere Vörlagen opboot. En poor Öörd in de Provinz Germania Inferior, de in't 5. Johrhunnert togrunn güngen, aver noch intekent sünd, sünd en Henwies, dat de Koort wohrschienlich noch vörher entstahn is. Blot een Exemplar vun de Koort is nableven, en Kopie ut dat 13. Johrhunnert. Se wörr vun en Kopist ut Colmar üm 1265 tekent. Dit Exemplar wörr vun Conrad Celtis in en Bökeree funnen, de de Koort in't Johr 1507 an sien Fründ Konrad Peutinger wiedergeev. He harr den Plaan, de Koort apentlich to maken, bleev aver dood, bevör he so wiet weer. As na sien Dood denn annere de Koort rutgeven dein, kreeg de Koort sienen Naam. En wichtige Utgaav wörr 1591 in't Verlagshuus vun Johannes Moretus in Anvers ünner den Naam fragmenta tabulae antiquae rutgeven. De Tafel wessel in de nafolgen Tiet en poor Maal sien Besitter bet se 1717 in'n Opdrag vun Prinz Eugen von Savoyen vun en Antiquariat in Leipzig kööpt worrn is. Na sien Dood keem de Koort in den Besitt vun de kaiserliche Hoffbökeree un liggt hüüt in de Österrieksche Natschonalbökeree in Wien. Opbo vun de Koort Fröher wörr de erholene Kopie vun de Koort oprollt un harr en Breed vun 34 cm un ene Läng vun 6,75 m. Se sett sik wohrschienlich ut twölf Pergamentstücker tosamen. 1863 wörrn de noch erholenen ölven Delen utenannernahmen, dat de Koort nich dör dat Oprollen wieder strapazeert warrt. Dat eerste Blatt wiest de Britischen Inseln, de Nedderlannen, Belgien, enen Deel vun Frankriek un den Westen vun Marokko. Dat de Iberische Halvinsel op keen vun de Blööd vörhannen is, lett den Sluss to, dat dat en twölft, hüüt verloren Blatt geven hett, dat de Rebeden vun Spanien un Portugal un en Deel vun Westengland wiesen dei. Inholt vun de Koort De Koort hett groot Bedüden, wiel op ehr vele Öörd intekent sünd un se so de Besiedlung un de Verkehrsassen to disse Tiet sehr good weddergifft. Se wiest över 200.000 Kilometer Straten, aver ok Öörd, Meren, Strööm, Wooldrebeden un Bargen. Op Grund vun ehr Format köönt Afstänn un Landschoppen nich realistisch weddergeven warrn. Doch dat weer ok nich de Afsicht vun den Tekner. De Tafel mutt mehr as stiliseerte Koort ansehn warrn, de ehr mit en hüdigen Nahverkehrsplaan vun to'n Bispeel en städtische S-Bahn to verglieken is. Se deent eenzig för en Översicht över dat vörhannene Stratennett un dorto, Afstänn twüschen Öörd aftolesen, de mehr oder minner nau in verschedene Eenheiten angeven sünd. So wat 555 Städer un Dörper un 3500 wiedere Öörd as to'n Bispeel Lüchttoorns un wichtige Hilligdömer sünd intekent un faken ok mit lütte Biller illustreert. Städer sünd dör twee Hüser utwiest, grote Metropolen as Rom, Konstantinopel un Antiochia sünd dör en Medaillon wiest. Literatur Iteneraria Romana: Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutingeriana dargestellt von Konrad Miller, Stuttgart 1941. Weblenken Bibliotheca Augustana (hoochdüütsch) Koort Antike Historie

6082

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ampere

Ampere

Dat Ampere is de SI-Basiseenheit vör de elektrische Stroomstärk. Nömmt wurrn is dat nah franzöööschen Mathematiker un Physiker André-Marie Ampère. Aktuelle Definitschoon Siet 1946 warrt dat Ampere so defineert: En elektrisch Stroom hett de Stroomstärk vun een Ampere, wenn he dörch twee unendlich lange parallele Kabel fleet, de en Afstand vun 1 Meter hebbt un de so maakt sünd, dat de Dörchsnitt vun dat Kabel keen Influss hett, un wenn de Kraft twischen de Kabel denn 2 · 10 −7 Newton pro Meter Kabel groot is. Bi een Ampere fleet in een Sekunn 6,24150948(54) · 1018 Elektronen dörch dat Kabel. De elektrische Ladung warrt över dat Ampere defineert: een elektrische Laden vun 1 Coulomb is de Laden, de vun en Stroom vun 1 Ampere in 1 Sekunn transporteert warrt. SI-Eenheit

6086

https://nds.wikipedia.org/wiki/L%C3%A4nnerkoods

Lännerkoods

Dit is en List vun verschedene Koods för Länner. ¹ Utnahmswies reserveert Kood in ISO 3166-1. Dit Kood existeert blot, wiel he in annere Standards brukt warrt, un schall beter nich för dat Koderen na ISO 3166-1 bruukt warrn. Norm

6087

https://nds.wikipedia.org/wiki/Mess%20%28Bueree%29

Mess (Bueree)

Mess is en Mengels ut den Schiet vun de Deerter in'n Stall un dat Strei, tomehrst Stroh, aver ok Sagels oder Hemp. De Mess mutt regelmatig mit de Messfork oder annere Warktüüch afmesst warrn un kummt denn tomehrst op den Messhümpel. Later warrt he mit en Messstreier op dat Feld verdeelt. De Mess hett en hogen Nitratgehalt un is dorüm en goden Dünger. Fröher müssen de Lüüd den Mess noch mit de Fork op dat Feld verdelen. Dat Holen vun Deerter in Deepstallen warrt hüüt kuum noch maakt, vundaag warrt de mehrsten grötteren Deerter as Rinner oder Swien in de landweertschopliche Produkschoon op Spaltenboddens holen, so dat blot noch Addel anfallen doot. Peer warrt tomehrst noch in instreite Boxen holen. Wenn de Mess nich regelmatig afmesst warrt, kann dat Problemen mit de Stallhygien geven. Mess is en good Nehrbodden för vele Bakterien, Poggenstöhl un ok en Nestplatz för Flegenlarven. Bueree

6090

https://nds.wikipedia.org/wiki/Binnere%20Hebriden

Binnere Hebriden

De Binneren Hebriden sünd en Koppel vun Eilannen an de Noordwestküst vun Schottland. Se sünd Deel vun de Hebriden un warrt dör den Minch vun de Büteren Hebriden scheden. Se höört to de Eenheitsämter Argyll un Bute un Highland. De Eilannen sünd hüüt en geern besöökt Region för Urlaubers. So hebbt de Eilannen Skye un Iona temlich ole Kloosters un weren een vun de wichtigsten Utgangspünkt för dat Christendom op de Britischen Inseln. Inselgrupp Atlantik

6092

https://nds.wikipedia.org/wiki/Eigg

Eigg

Eigg is ene vun de Lütten Inseln, de to de schottschen Binneren Hebriden höört. Dat Eiland hett so wat 60 Inwahners. De gröttste Oort op Eigg is Cleadale an de Noordküst. Fähren fohrt vun Galmisdale an de Süüdküst na Canna, Rum un Muck as ok na Mallaig op dat faste Land. In Galmisdale is ok dat Gemeenzentrum vun dat Eiland. De Merr vun dat Eiland warrt vun en moorig Plateau billt, dat bi An Sgurr, en Picksteenfelsen, en Hööch bet över 400 Meters hett. Eiland Schottland Atlantik

6102

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kraan

Kraan

Kraan betekent Kranen, Familie vun Vagels, Kraan, de in’t plattdüütsche Spraakrebeet as Kraan oder Kraanvagel betekente Vageloort ut de Familie, Kraan, en Maschien, mit de swore Saken böhrt warrn köönt, Kraan, en Steernbild, Kraan, düütsche Rockband, en annern Utdruck för Waterhahn. Kraan is de Familiennaam von André Kraan (1927–2012), nedderlandschen Football- un Baseballspeler, Gerda Kraan (* 1933), nedderlandsche Lichtathletin. Kiek ok bi: Kran, Krahn, Craan.

6104

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kraan%20%28Oort%29

Kraan (Oort)

De Kraan (Grus grus) is de gröttste europääsche Vagel. He is de eenzige Vertreder ut de Familie vun de Kranen in Noord- un Middeleuropa. Plattdüütsche Naams Up Platt warrt düsse Vagel Kraan, Kraank (Oostfreesland), Kraanken (Landkreis Stood), Kraankvögel (Oostfr.), Kraanvagel, Kraanvogel (Oostfr.), Kraun (Ollenborger Mönsterland), Kroon (Landkreis Stood) oder Kroonvogel (Oostfr.) nömmt. Utsehn De Kraan is en 112 bet 122 Zentimeters groot slank Vagel mit lange Been un langen Hals. He hett gries Feddern, en rode Scheed un witte Striepen an de Backen. Vun Stork un Reiher ünnerscheedt em siene buschig rafhangenden „Slepen“, also siene Feddern vun de Flünk, de över den korten Steert rafhangt. He hett en Flunkspannwiet vun üm un bi 220 Zentimeters. Kranen fleegt mit utstreckten Hals, faken in langen Keden un V-Formatschonen. Sien Roop, de as en luut Trumpeet klingt, fallt op. As ene vun de wenigen Vageloorden roopt bi de Kranen dat Heken un dat Seken gemeensam („Duettroop“); se verföögt todem över en rieke vokale Kommunikatschoon. De Duettroop kann dör Frequenzanalyys (Sonografie) bruukt warrn üm de Kranen individuell weddertokennen. Levenswies un Verholen Intressant bi de Kranen is ehr Balzverholen. Se jumpt mit utbreedte Flünk un loopt in Krinken rüm. Dorbi leet se ehr luut Trumpeten hören. Kranen leevt mehrst över längere Tiet monogam. Ne'e Ünnersöken wiest aver, dat so wat 40 Perzent vun alle Kranen tominnst eenmal in't Leven ehr Partner wesselt. Se boot ehr Nester an'n Bodden in fucht, faken moorig Land, faken in't Reet. Op de mehrst twee Eier wesselt sik Seken un Heken af mit Bröden. De Jungen hebbt toeerst kaneelbrune Dunenfeddern. Se köönt na dat Utslippen al swemmen un sünd al temlich munter. Kranen freet Saatköörn, gröne Plantendelen, Koorn, Insekten, Weekdeerten un totieden ok lütte Warveldeerter. Kranen sünd temlich gode un utduernde Flegers un köönt bet to 2.000 Kilometers an'n Stück trüchleggen. In de Regel maakt se aver körtere Dagsetappen vun 10 bet 100 Kilometers. Bi't Flegen maakt se en Dörsnittstempo vun 65 Kilometers in de Stünn, mit Wind vun achtern aver to'n Deel ok 100 Kilometers in de Stünn. Vörkamen un Levensruum, Kraantog De Kraan is en Togvagel. De Sommermaanden siedelt he in Noord- un Noordoosteuropa as ok in'n Noorden vun Middeleuropa. In Noorddüütschland bröödt üm un bi 4.000 Poor (2004). In de letzten Johren is de Tall vun Kranen in Düütschland temlich anstegen. Kranen leevt in Moorrebeden un op utdehnte Wischen in de Neeg vun grote Seen un Dieken. In'n Harvst sammelt de Vagels sik to grote Swärm. Den Winter verbringt se in Spanien un Noordafrika. De Kraantog is een vun de spektakulärsten un opfallensten Schauspelen, de de Vagelwelt kennt. Dat gifft Töög vun Poren oder lütte Familien, tomehrst sammelt sik an bekannte Överwinterns- un Rastplätz Dusende vun Vagels to'n Afflug. De Kraantog is wedderafhangig, bi stabile Wedderlaag sünd Flöög vun de Oostsee bet na de Pyrenäen ahn Rast beobacht worrn. De Landmarken mööt de Eerstteher bi'n Floog in't Överwinternsquartier lehren. De normale Reisflooghööch liggt twüschen 200 un 1000 Meters, aver Höhen vun bet to 2500 Meters köönt reckt warrn. De „Floogschneis“ vun de Kranen över Düütschland is so wat 200 Kilometers breed. An Daag, de för de Kranen ideale Floogbedingungen beedt, kann een in disse Schneis den Tog vun Dusende vun Vagels beobachten. Kranen leegt op ehren Tog längere Rasten vun bet to en poor Weken in. In Düütschland gifft dat en poor wichtige Rastplätz, de woll gröttste befinnt sik oosten vun de Halvinsel Zingst bi Stralsund, in'n Natschonalpark Vörpommersche Boddenlandschop, en poor wiedere in der Neeg. In'n Harvst rast hier bet to 60.000 Kranen. Se övernachten in't Stahn in't siede Water. An'n fröhen Morgen fleegt se denn in lütte Swärm to'n Freten op de Feller in de Ümgegend. Bedüden för den Minsch To de Tiet vun Karl den Groten wörrn Kranen för dat Waken bi Huus un Hoff insett. Mit ehr luut Schreen hebbt se vör Roofwild un Stöötvagels warnt. De Kraan is in Düütschland vun't Utstarven bedroht un steiht dorüm ünner streng Schuul. He weer Vagel vun't Johr 1978. In de Heraldik is de Kraan dat Symbol vun slaaplose Waak un höllt dorüm en Steen hooch. En Kraan, de flüggt, is dat Markenteken vun de Düütsche Lufthansa. Kiek ok bi List vun Vagels, mit plattdüütsche Naams for allerhand Aarden vun Vagels. Weblenken över den Kraan (hoochdüütsch) De Arbeidsgemeenschop Kraanschutt Düütschland (hoochdüütsch) Datenbank för't Beobachten vun'n Kraantog in Europa (hoochdüütsch) Biologie