id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
6508 | https://nds.wikipedia.org/wiki/%C3%96resund | Öresund | De Öresund (däänsch Øresund) is de Sund twischen Seeland in Däänmark un Schonen in Sweden. He verbinnt Kattegat mit Oostsee. In’n Öresund liggt dat Eiland Ven, dat to Sweden höört, un de Eilannen Amager, Saltholm un de künstliche Peberholm, de to Däänmark höört.
De beiden gröttsten Städer an’n Öresund sünd Kopenhagen un Malmö, de siet dat Johr 2000 dör de Öresundbrüch verbunnen sünd. De körtste Streek över’n Öresund is mit veer Kilometers twischen Helsingør un Helsingborg wat Noorden vun Kopenhagen un Malmö.
Geografie
Oostsee |
6509 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zarafa | Zarafa | Zarafa weer de eerste Giraff in de Neetiet, de na en Reis, de mehr as twee Johren duer, in’t Johr 1827 op den Weg na Paris ehr Klau op europääschen Bodden sett.
Zarafa keem ut Zentralafrika. Mit’n Schipp keem se den Nil rünner un is denn in Alexandria ümstegen, üm dör de Middellannsche See na Marseille to schippern. In dat Deck vun’t Schipp müssen se en groot Lock sagen, dat de Gieraap ehren Hals dor dörsteken kunn. Se keem as Geschenk för Karl X., König vun Frankriek, na Paris, wo se en grote Sensatschoon weer. Vele Lüüd stunnen op de Straten un bewunnern den groten Slaks vun Deert op sienen Padd vun Marseille na Paris, den de Gieraap to Foot maken müss. In Paris hett se achtteihn Johren in’n Jardin des Plantes leevt. Zarafa is an’n 12. Januar 1845 doot bleven.
Literatur
Zarafa - Die außergewöhnliche Reise einer Giraffe aus dem tiefsten Afrika ins Herz von Paris von Michael Allin; Diana Verlag, München, Zürich ISBN 3-453-17709-6
Borns
Beropen Deerten |
6510 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kur%C3%B3w | Kurów | Kurów is ene Gemeen in süüdoosten Polen. Se liggt an de Kurówka in’n Powiat Puławski, Woiwodschop Lublin.
Historie
Kurów is twischen 1431 un 1442 na Meideborger Recht grünnt worrn.
In’t 16. Johrhunnert weer de Oort en Zentrum vun’n poolschen Calvinismus. Bet 1660 konverteren de mehrsten Inwahners to’n Arianismus. In’n Februar 1831 hebbt in de Slacht vun Kurów poolsche Truppen ünner General Józef Dwernicki russ’sche Eenheiten slaan. Na’n Januaropstand 1870 harr de Stadt ehr Stadtrecht wedder verloren. In’n Tweten Weltkrieg hett an’n 9. September 1939 de düütsche Luftwapen Bomben över de Stadt afsmeten.
Weblenken
Oort
Woiwodschop Lublin |
6512 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tivoli%20%28Kopenhagen%29 | Tivoli (Kopenhagen) | De Tivoli is en Vergnögenspark in’t Zentrum vun Kopenhagen in Däänmark. De Park möök an’n 15. August 1843 op un is na Dyrehavsbakken de tweetöllste Vergnögenspark op de Welt, den dat noch jümmer gifft. Toeerst heet he „Tivoli & Vauxhall“, wat op den Jardin de Tivoli in Paris un de Vauxhall Gardens in London henwiest.
Vun König Christian VIII. kreeg de Grünner Georg Carstensen en 61.000 m² groot Rebeet, dat fröher vun’t Militär bruukt worrn is, dat he en Vergnögenspark dorop bo.
Vun Anfang an geev dat vele Attrakschonen mit Theaters, Musikkapellen, Restaurants un Cafés, Blomengoorns un Karussells. An’n Avend hebbt bunte Lampen lücht.
Hans Christian Lumbye weer de musikaalsche Baas vun’n Tivoli vun 1843 bet 1872. Vele vun siene Warken hebbt direkt mit’n Tivoli to doon.
Hüüt is de Tivoli merrn in de Stadt un ümgeven vun Straten mit veel Verkehr. Op de een Siet staht dat Raathuus un op de annere de Hööftbahnhoff.
Weblenken
Websteed vun’n Park (däänsch, engelsch)
Vergnögenspark
Däänmark |
6513 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Natalie%20Portman | Natalie Portman | Natalie Portman (* 9. Juni 1981 in Jerusalem, Israel; boren as Natalie Hershlag) is en israeelsch-US-amerikaansche Schauspelersche.
Se hett to Anfang vun ehr Karrier den Deernsnaam vun ehr Grootmoder Portman as Künstlernaam wählt. Ehr eerste grote Rull weer mit 13 Johren in’n Film Léon vun 1994.
Ehr israeelsch Vader, Dr. Avner Hershlag, arbeid in’e Tiet, as siene Dochter boren worrn is, as Dokter in Jerusalem, ehr jüüdsch-US-amerikaansche Moder weer Huusfro. Nadem ehr Vader en Stell in de USA funnen harr, toog se in’t Öller vun dree Johren mit ehr Familie na Maryland. In de Johren, de folgen, wessel de Familie, wegen den Beroop vun ehr Vader, en poor Maal den Wahnoort, ünner annern na New Haven un New York.
Bi’t Vörspreken för de Rull vun de Mathilda in Léon kunn se sik dörsetten un speel en Weetdeern, dat bi en Opdragskiller ünnerkummt un den Dood vun ehr Öllern trüchbetahlen will.
Se speel denn ok in Mars Attacks!, Woody Allen sien Musicalfilm Everyone Says I Love You un annere Filmen mit. För den Film mit Allen weer se för en YoungStar Award nomineert. 1999 möök se för dat Theaterstück The Diary Of Anne Frank an’n Broadway en Filmpuus.
Eerst för de dree Star-Wars-Filmen geev se disse Rull wedder af. 1999 harr se an de
Harvard-Universität en Psychologie-Studium anfungen, dat se 2003 mit Spood un Bachelor-Afsluss toenn brocht hett. Aktuell studeert se an de Hebrääsche Universität Jerusalem.
De eersten Priesen för ehr Schauspeel-Talent kreeg se 2005 för Closer. Se kreeg in Los Angeles den Golden Globe för de beste Blangenrull as Fro in en Drama. För de sülve Rull weer se ok för den Oscar 2005 in de Kategorie Beste Dorstellersche in en Blangenrull nomineert. Wunnen hett se den Oscar later för ehr Hööftrull in den Film Black Swan.
De 1,58 m grote Schauspelersche snackt, vun wegen dat se in twee Spraken optrocken is, perfekt Engelsch un Hebrääsch un en beten Franzöösch, Japaansch un Düütsch. Se is verheiraat mit den Ballett-Danser Benjamin Millepied, den se bi de Dreiharbeiten to Black Swan drapen hett. Se hebbt tosamen een Söhn, de an’n 14. Juni 2011 boren is.
Filmografie
Theateroptreed
1999 – The Diary Of Anne Frank
2001 – The Seagull
Weblenken
Düütsche Fansiet (hoochdüütsch)
Internatschonale Fansiet (engelsch)
Fru
Schauspeler
Engelsch
Boren 1981
Börger von de USA
Börger von Israel |
6514 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Adrien%20Brody | Adrien Brody | Adrien Nicholas Brody (* 14. April 1973 in New York) is en US-amerikaanschen Schauspeler.
De Söhn vun en Lehrer un ene ungaarsche Fotojournalistsche, is in Queens opwussen un besöch in’t Öller vun twölf Johren de American Academy of Dramatic Arts. Sienen Afsluss möök he an de High School for the Performing Arts.
Na en poor Optreed in Filmen, de em veel Loff vun Kritikers inbrocht hebbt, aver vun dat Publikum nich honoreert worrn sünd, is he 1998 mit The Thin Red Line groot rutkamen.
2002 besett em Roman Polański för de Titelrull in sien Holocaust-Drama The Pianist. För sien Dorstellen vun den poolschen Juden Władysław Szpilman kreeg Brody 2003 överraschend den Oscar as de beste Hööftdorsteller. He weer graad eerst 29 Johren oolt un dormit de jüngste Schauspeler, de dissen Pries in de Hööftdorstellerkategorie kregen hett.
Filmografie
Weblenken
Fansiet (engelsch)
Mann
Schauspeler
Engelsch
Boren 1973
Börger von de USA |
6515 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hafnarfj%C3%B6r%C3%B0ur | Hafnarfjörður | Hafnarfjörður is ene Stadt op Iesland mit 21.942 Inwahners (Stand 1. Dezember 2004) op en Flach vun 17 km², de in’n Noorden an de Hööftstadt Reykjavík grenzt.
Historie
Hafnarfjörður warrt al in’t Landnámabók nöömt. In’t Middelöller hebbt sik de Englänners un de Kooplüüd vun de Hanse üm de Vörherrschaft in Hafnarfjörður streden. Ok de Dänen hebbt den Haven för In- un Utfohr bruukt. Vun’t Enn vun’t 19. Johrhunnert an weer de Fischeree de wichtigste Brangsch.
Kultur
In’e Stadt hebbt se vele lütte Bargen ut Lava, üm de de Hüüs rümboot sünd, ahn de Bargen antotasten. Dat is wegen de Alfen, de in disse Bargen wahnen schöölt, denn in Iesland is de Glöven an Alfen, Trollen un Ünnereerdsche noch stark un de schöölt nich stöört warrn.
In’t Zentrum liggt de Park Víðistaðatún, in den dat en Skulpturenpark mit Warken vun ieslandsche un internatschonale Künstlers gifft. In’n Park liggt ok de helle halvrunne Kark Víðistaðakirkja. Dat Wohrteken vun Hafnarfjörður, de Lüchttoorn, den se 1900 boot hebbt, steiht hüüt merrn in en Rebeet mit Wahnhüüs.
In’n Sommer gifft dat in’t Stadtzentrum un rund üm de Staffkark elk Johr en Wikingerfest.
Hafnarfjörður is de Heimatstadt vun’n Popsinger Björgvin Helgi Halldórsson un de Schrieversche Kristín Marja Baldursdóttir.
Hafnarfjörður is en Parnerstadt vun Cuxhoben.
Weertschop
Hafnarfjörður hett en groten Fischereehaven un ok wat an Industrie. Dat Aluminiumwark Straumsvík bringt 15 bet 20 Perzent vun de hele Industrie-Utfohr vun Iesland.
Sonstiges
Hafnarfjörður is in de Niege Hanse.
Weblenken
Tourismusinformationen (hoochdüütsch)
Websteed vun de Stadt (ieslandsch)
Oort
Iesland |
6517 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Chi | Chi | Dat Chi is de 22. Bookstaav vun’t greeksche Alphabet. Dat grote Chi is liek to dat latiensche „X“. Dat lütte Chi is de handschriftliche Variatschoon vun den groten Bookstaven un süht ’n beten anners ut as dat latiensche lütte „X“
As greeksche Tall hett dat Chi den Weert 600.
Utspraken warrt dat Chi as „ch“ as in Hoochdüütsch „ich“ (vör e, i, oi, ai, y) oder „ach“ (vör a, o, ou un vör Konsonanten).
Schriftteken |
6518 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Psi | Psi | Dat Psi is de 23. Bookstaav vun’t greeksche Alphabet. In dat latiensche Alphabet gifft dat dissen Bookstaav nich.
As greeksche Tall hett dat Psi den Weert 700.
Utspraken warrt dat Psi as „ps“.
Schriftteken |
6519 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Herning | Herning | Herning is ene Stadt in de däänsche Region Middjüütland. Herning, dat ok Seet vun de Kommun Herning is, is Knotenpunkt in’t Iesenbahnnett vun de Däänsche Staatsbahn un hett ene Textilmess. In de Stadt leevt üm un bi 44.000 Minschen.
De Inwahnertall is eerst anstegen, as de Heid üm den Oort kultiveert worrn is un de Textilindustrie in de Stadt keem. 1840 noch weer Herning en temlich lütt Oort mit blots 21 Inwahners.
1987 weer in de Stadt de Gymnaestrada un 1997 de Füerwehrolympiad. 1965 un 2003 weer Herning de däänsche Stadt vun’t Johr.
Weblenken
Websteed vun de Stadt (däänsch)
Oort
Däänmark |
6520 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hj%C3%B8rring | Hjørring | Hjørring is ene Stadt in de däänsche Amtskommun Noordjütland op dat noordjüütsche Eiland. Se is Sitt vun de Kommun Hjørring un weer bet 1970 Seet vun dat fröhere Amt Hjørring, dat in dat Amt Noordjütland opgahn is.
Historie
Hjørring is ene vun de öllsten Städer in Däänmark. 1243 hett se Stadtrecht kregen. De Naam stammt ut de ooltnoordsche Spraak un besteiht ut twee Delen: Hjórr bedüüd Sweert un -ing is en tyypsch Ennen för ole däänsche Städer.
Weblenken
Websteed vun de Stadt (däänsch)
Däänmark
Oort |
6521 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Br%C3%BCch%20vun%20Millau | Brüch vun Millau | De Brüch vun Millau (franzöösch Viaduc de Millau) is ene Brüch in Frankriek. Se wörr an’n 14. Dezember 2004 vun’n franzööschen Präsident Jacques Chirac un annere inwieht. Se is de hööchste Stratenbrüch un de längste Schraagreepbrüch op de Welt.
Laag
De Brüch is Deel vun de A 75 vun Paris na Barcelona op den Afsnitt vun Clermont-Ferrand na Béziers in de Neeg vun de franzöösche Stadt Millau. Se överspannt dat Daal vun den Tarn. In de Urlaubstiet weer dat Daal vun’n Tarn jümmer en Nadelöhr, in dat sik de Verkehr stauen dei.
Planen
Mehr as 20 Johren weren bruukt de verschedenen Streken to planen, dat Terrain to sonderen etc. Dat technische Konzept vun de Brüch stammt vun’n franzööschen Boinschenöör Michel Virolgeux. Dat Gestalten vun de Brüch, besünners bi de na baven to en V apenten Pielers, gaht op den britischen Arkitekten Sir Norman Foster trüch. He harr dormit den internatschonalen Arkitektenwettstriet 1996 wunnen. De Arbeiden an de Brüch hebbt in’n Oktober 2001 anfungen.
Bo
Den Bo hett de Firmengrupp Eiffage, de vun Gustave Eiffel grünnte Firma, utföhrt. Eiffage hett de rund 400 Millionen Euro för den Bo övernahmen un hett dorför för 75 Johren de Tollkonzeschoon för de Brüch kregen. Na disse Tiet geiht de Brüch in Staatsbesitt över. För den Bo hebbt se speziell Stahlgroffblick bruukt, dat vun dat Dillinger Iesenwark in’t Saarland maakt worrn is.
Technische Daten
De Brüch is 2.460 Meter lang un an den hööchsten Punkt liggt de Fohrbahn in ene Hööch vun 245 Meter. De Afstand vun de Pielers liggt bi 204 bet 342 Meter. Mit ene Hööch vun bet to 343 Meter sünd de Pielers vun de Brüch de bet dorhen hööchsten op de Welt. Al mit de söven Betonpielers sünd 85.000 m³ Beton verboot worrn. Alltohoop sünd 205.000 Tünnen Beton bruukt worrn. De ganze Streek hett en Fall vun dree Perzent. Wegen ehr exponeerte Laag is de Brüch för Wind bet 250 km/h utleggt. Bi en Belasttest in’n November 2004 föhren 28 mit Kies beladene Lasters mit en Gewicht vun tohoop mehr as 900 Tünnen över de Brüch, de sik exakt so as utreekt üm 60 Zentimeter dörbagen hett.
Dat Bowark kost 400 Millionen Euro un 2,2 Millionen Arbeidsstünnen.
Weblenken
Websteed vun de Brüch (franzöösch, engelsch)
Stratenbrügg
Frankriek |
6522 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaus-Werner%20Kahl | Klaus-Werner Kahl | Klaus-Werner Kahl (* 1951) is een plattdüütsken Schriever.
Kahl is in de Buerschap Westum upwassen un harr toiärst blot Haugdüütsk leert. Iärst äs em later an’e Dreihbank de Mester fröög, wat he denn nich richtig küern kun, dao fünk he an, sik met dat Mönsterländske Platt vun siene Heimat uteneenetosetten. He klamüseer denn ok een Orthographie fuör den Mönsterlänner Dialekt vun’t Plattdüütske ut, den he in sien Book Wörterbuch des Münsterländer Platt fuörstellen dei, in dat he auk 20.000 Wüör sammelt harr un in beide Richten üöversett.
Kahl, de een Dokter äs Maschinenbau-Inschenör maakt hett, liäft vandage in Riesenbeck, wat to Hörstel bihöört. 2016 kreeg he den Fritz-Reuter-Literaturpries vun de Stadt Stavenhagen un dat Fritz-Reuter-Literaturmuseum.
Bööker
Wörterbuch des Münsterländer Platt. Aschendorff, Mönster 2003, ISBN 3-402-06447-2
Kahls platdüütske Naokieksel. Verlag Aschendorff, Mönster 2008, 288 Sieten, 1650 Billers
Websieten
Websiet von Kahl (plattdüütsk, haugdüütsk, engelsk)
Nahwies över sien Pries
Mann
Schriever
Plattdüütsch
Boren 1951
Börger von Düütschland |
6523 | https://nds.wikipedia.org/wiki/William%20Smith%20%28Geoloog%29 | William Smith (Geoloog) | William Smith (* 23. März 1769 in Churchill, Oxfordshire; † 28. August 1839 in Northampton) weer en engelschen Inschenör un Geoloog.
1787 funn he Arbeid as en Assistent bi’n Geoloog Edward Webb. Bi’e Arbeid för de Somerset Coal Canal Company füll em op, dat welke Fossilen jümmer blot in bestimmte Schichten to finnen sünd, je nadem welke Organismen to de Tiet, to de sik de Steen billt hebbt, leven. Dat weer de Basis för dat Prinzip vun de Indexfossilen. He weer 1815 denn de Eerste, de en natschonale geoloogsche Koort för England opstell.
1831 kreeg he de Wollaston-Medaill. De Smith-Krater op’n Mars is na em nöömt.
Literatur
The Map That Changed the World, Biografie, schreven vun Simon Winchester ISBN 0-14-028039-1
Memoirs of William Smith vun John Phillips
Strata by John L. Morton (2001:Tempus Publishing) ISBN 0-7524-1992-7
Mann
Geologie
England
Boren 1769
Storven 1839 |
6524 | https://nds.wikipedia.org/wiki/William%20Smith | William Smith | William Smith is de Naam von
* William Smith (1460–1514), engelschen kathoolschen Bischop,
William Smith (1603–1645), engelschen Kumponist un Organist,
William Smith (1728–1793), US-amerikaanschen Richter,
William Smith (1728–1814), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Maryland),
William Smith (1751–1837), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Süüd-Carolina),
William Smith (1762–1840), US-amerikaansch Politiker (Senater för Süüd-Carolina),
William Smith (1769–1839), brietsch Geoloog,
William Smith (vör 1782–na 1827), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Virginia 1821 bet 1824),
William Smith (1790–1847), brietsch Seefohrer,
William Smith (1797–1887), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Virginia 1841 bet 1860),
William Smith (1811–1893), US-amerikaansch Apostel vun de Mormonen,
William Smith (1813–1893), brietsch Lexikograaf,
William Smith (* 1933), US-amerikaansch Schauspeler,
William Smith, US-amerikaansch Jurist,
,
William Charles „Razor“ Smith (1877–1946), brietsch Cricketspeler,
William Cowper Smith (1843–1911), neeseelandschen Politiker,
William Craig Smith (1918–1986), US-amerikaanschen Szenenbillner un Artdirector,
William E. Smith (1824–1883), US-amerikaansch Politiker (Guvernör vun Wisconsin),
William Ephraim Smith (1829–1890), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Georgia),
William Farrar Smith (1824–1903), US-amerikaansch Generaal,
William French Smith (1917–1990), US-amerikaansch Jurist,
William Grover Smith (1857–1921), US-amerikaanschen Politiker (Colorado),
,
William Hugh Smith (1826–1899), US-amerikaansch Politiker (Guvernör vun Alabama),
,
William Kennedy Smith (* 1960), US-amerikaanschen Physiker,
William Juana Smith († 2014), Politiker ut Sierra Leone,
William L. Smith (1758–1812), US-amerikaanschen Politiker,
William Laird Smith (1869–1942), austraalsch Politiker (Afornten för Denison),
William Loughton Smith (1758–1812), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Süüd-Carolina),
William Nathan Harrell Smith (1812–1889), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Noord-Carolina),
William Orlando Smith (1859–1932), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Pennsylvanien),
William Robert Smith (1863–1924), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Texas),
William Robertson Smith (1846–1894), schottsch Wetenschopper,
William Russel Smith (1815–1896), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Alabama),
William Stephens Smith (1755–1816), US-amerikaansch Politiker (Afornten för New York),
William Wright Smith (1875–1956), schottschen Botaniker,
Samuel William Smith (1852–1931), US-amerikaansch Politiker (Afornten för Michigan 1897 bet 1914).
Kiek ok bi: Bill Smith, Billy Smith, Willie Smith, William Smyth. |
6530 | https://nds.wikipedia.org/wiki/V%C3%A9lingara-Krater | Vélingara-Krater | De Vélingara-Krater liggt bi Vélingara in’n Süden vun Senegal in Westafrika.
De binah kreisrunne Struktur mit 48 Kilometer Dörmeter hett ehr Zentrum üm un bi 12 Kilometers süüdsüüdwesten vun’n Oort Vélingara. De Krater liggt in de Region Casamance vun’n Senegal, de twischen den Oostdeel vun Gambia un den Noorddeel vun Guinea-Bissau liggt.
De Vélingara-Krater stellt woll en Inslagkrater vun en Meteorit dor, de vun Sedimenten överlagert un dör Eroschoon in sien Utsehn ännert worrn is. Sien Zentrum heet Anambé-Becken, en Becken, dat över den Anambé-Stroom un wieder över den Kayanga sien Water los warrt.
Senegal
Inslagkrater |
6533 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thybor%C3%B8n | Thyborøn | Thyborøn is en Oort in de Amtskommun Ringkjøbing in Däänmark. De Oort hett 2.529 Inwahners un is de Seet vun de Kommun Thyborøn-Harboøre, de aver vun 2007 an to de Kommun Lemvig hören schall. Thyborøn liggt an’n Thyborøn-Kanal, de Nissum Bredning, wat en Deel vun’n Limfjord is, mit de Noordsee verbinnt un Jütland vun dat noordjüütsche Eiland trennt. Fröher geev dat dissen Kanal noch nich un de Limfjord weer nich mit de Noordsee verbunnen. Eerst bi ene Stormfloot an’n 3. Februar 1825 is de Landeng dörbraken.
De Oort leevt vun Fischeree un Tourismus. In’n Tweten Weltkrieg weer de Oort Deel vun’n Atlantikwall. En poor Bunkers ut disse Tiet, de op de Dünen bi’n Strand staht, sünd dorvun noch Teken. En Deel vun de Bunkers is as Museum utboot.
Annere Attrakschonen sünd dat Aquarium Jyllands Akvariet, dat Fiskeri og Redningsmuseet (Fischeree- un Rettungsmuseum), un dat Sneglehuset, en Huus, dat kumplett mit Sniggen- un Musselschellen dekoreert is.
Däänmark
Oort |
6534 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ni%C3%B1a | Niña | De Niña (spaansch för lütt Deern) weer een vun de dree Scheep op Christoph Kolumbus sien eerste Expeditschoon vun 1492 bet 1493, op de he en Weg na Indien övern Westen söch. Mit vun de Partie weren dat Flaggschipp Santa Maria un dat Schipp Pinta. En Seeweg na Indien hett Kolumbus nich opdeckt, vun wegen dat em de Kontinent Amerika in’e Mööt keem, den he dormit för Europa opdeckt harr (Nadem al annere för em dat harrn, wat aver keen so grote Utwarken harr).
Dat Schipp weer 1491 ünner den Naam Santa Clara in’t andaluusche Moguer, nich wiet vun Palos de la Frontera, op Kiel leggt worrn. De eerste Besitter heet Juan Niño. Se weer en Karavell mit veer Masten un ene Läng vun üm un bi 20 Meter, ene Breed vun üm un bi söven Meter un en Deepgang vun wat mehr as twee Meter. Dat Schipp kunn 60 Tünnen dragen.
Kapitän vun de Niña op ehr eerste Reis weer Vicente Yáñez Pinzón. Nadem se in’n März 1493 na Palos de la Frontera trüchkehrt weer, hett Kolumbus se op siene twete Reis wedder insett. Se is al in’n September wedder vun Cádiz losföhrt. Kolumbus weer nu Egendömer vun de Niña un nehm se as sien Flaggschipp bi de Reis, op de he Jamaika un Kuba opdeck. An’n 12. Juni 1494 kehr he mit ehr na Hispaniola trüch. Dat temlich lädeerte Schipp muss repareert warrn. Eerst 1496 kunn Kolumbus na Spanien trüchkehren.
1497 hett de Niña en Hannelsreis na Rom maakt. In de Neeg vun Sardinien hebbt franzöösche Piraten dat Schipp opbracht. De Mannschop kunn aver dat Lösegeld betahlen un mit de Niña na Spanien trüchkehren.
1498 is se wedder op Westindienfohrt gahn, 90 Siedlers na Hispaniola to bringen.
Wegen ene Müüteree in siene Kolonie weer Kolumbus nu in Geldnoot un müss siene leve Niña an en Person, de Diego Ortiz heet, verköpen. Över dat Schicksal vun dat Schipp is vun denn an nix mehr bekannt.
Literatur
Lyon, Eugene: 15th-Century Manuscript yields First Look at Niña, in: National Geographic, Vol. 170, No. 5, November 1986
Schipp |
6535 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pinta | Pinta | De Pinta weer een vun de dree Scheep op Christoph Kolumbus sien eerste Expeditschoon vun 1492 bet 1493, op de he en Weg na Indien övern Westen söch. Mit vun de Partie weren dat Flaggschipp Santa Maria un dat Schipp Niña. En Seeweg na Indien hett Kolumbus nich opdeckt, vun wegen dat de Kontinent Amerika in’e Mööt keem, den he dormit för Europa opdeckt harr (Nadem al annere för em dat harrn, wat aver keen so grote Utwarken harr).
De Pinta weer dat gauste vun de dree Scheep. Vun de Pinta ut hett de Expeditschoon an’n 12. Oktober 1492 dat eerste Maal Land sehn.
De Pinta weer en Karavell, harr dree Masten un kunn üm un bi 60 Tünnen dragen. De Läng warrt op üm un bi 21 Meters un de Breed op söven Meters taxeert. Se harr en Mannschop vun 26 Mann. Ehr Kaptein weer Martín Alonso Pinzón.
Schipp |
6536 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Santa%20Maria%20%28Schipp%29 | Santa Maria (Schipp) | De Santa Maria weer dat Flaggschipp op Christoph Kolumbus sien eerste Expeditschoon vun 1492 bet 1493, op de he en Weg na Indien övern Westen söch. Mit vun de Partie weren de düüdlich lütteren Scheep Niña un Pinta. En Seeweg na Indien hett Kolumbus nich opdeckt, vun wegen dat de Kontinent Amerika in’e Mööt keem un den he dormit för Europa opdeckt harr (Nadem al annere för em dat harrn, wat aver keen so grote Utwarken harr).
An’n Wiehnachtsdag 1492 is de Santa Maria op en Plaat vör dat hüdige Haiti oplopen un kunn nich mehr reddt warrn. Dat Holt hebbt de Seefohrers denn bruukt, mit La Navidad de eerste spaansche Siedlung op amerikaanschen Bodden to boen, in de Kolumbus 30 bet 35 vun siene Landslüüd trüchlaten hett.
De Bowies is nich so nau bekannt. To vermoden is, dat dat Schipp ene üm un bi 25 Meter lange un över acht Meter brede Karacke weer. Kolumbus schreev in siene Opteken, dat dat Schipp, ok wenn dat negen Knoten maken dei, temlich traach weer un för so’ne Expeditschoon egentlich nich good to bruken weer.
Weblenken
Schipp |
6538 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wilhelm%20Heinrich%20Immanuel%20Bleek | Wilhelm Heinrich Immanuel Bleek | Wilhelm Heinrich Immanuel Bleek (* 8. März 1827 in Berlin; † 17. August 1875 in Kapstadt) weer en düütschen Spraakwetenschopler. Sien Hööftwark is Eine vergleichende Grammatik der südafrikanischen Sprachen.
Wilhelm Bleek is in Berlin in’t Königriek Preußen boren. Vun 1845 bet 1848 studeer he Theologie in Bonn un güng denn na Berlin üm Hebrääsch to studeren. He weer Schöler vun Karl Richard Lepsius. In siene Dokterarbeid 1851 ünnersöök he Nominalklassen. 1853 güng he as Sprakenforscher in dat süüdliche Afrika. Dor studeer un vergliek he de Bantu- un Khoisan-Spraken. He schreev ünner annern ene Grammatik vun de Zulu-Spraak un analyseer de Nominalklassen in de verschedenen Bantuspraken. He föhr en System för dat Nummereren vun de Nominalklassen in, dat ok noch hüüt bruukt warrt.
In en Öller vun 48 Johren bleev he na en Krankheit in en Krankenhuus in Kapstadt dood. Siene Dochter Dorothea un siene Swagersche Lucy Lloyd föhren siene Forschensarbeid wieder.
Bibliografie
Handbook of African, Australian and Polynesian Philology. (3 Bänn) Kapstadt - London, (1858-63)
A Comparative Grammar of South African Languages. London, Trübner & Co. (1862: Teil I; 1869: Teil II)
Reynard the Fox in South Africa; or Hottentot Fables and Tales. London, Trübner & Co. (1864)
Über den Ursprung der Sprache. (rutgeven mit en Vörwoort vun Dr. Ernst Haeckel.) Weimar, H. Böhlau (1868)
Specimens of Bushman Folklore. (vun Wilhelm Bleek un Lucy Lloyd) London, G. Allen (1911)
Literatur
Otto H. Spohr: Wilhelm Heinrich Immanuel Bleek, a bio-bibliographical sketch. Kapstadt, University of Cape Town Libraries (1962)
Walter Köppe: Philologie im südlichen Afrika: Wilhelm Heinrich Immanuel Bleek (1827-1875). Zeitschrift für Germanistik, Neue Folge 3 (1998)
Konrad Körner: Linguistics and evolution theory. (Three essays by August Schleicher, Ernst Haeckel and Wilhelm Bleek) Amsterdam-Philadelphia, John Benjamins Publishing Company (1983)
Bleek, Wilhelm
Bleek, Wilhelm
Boren 1827
Storven 1875
Börger von Düütschland |
6549 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Doom | Doom | En Doom ellers Doomkark is en grote Kark, woneem tomeist en Bischop sien Seet hett. Bispelen dorför sünd in
Sweriner Doom
Minner Doom
Ossenbrügger Doom
Hamborger Doom, wo de ole Doomkark anno 1800 plattmookt worrn is, blots as denn Hamborg wedder en Arzbischop kriegen dee, hebbt se St. Marien vun dor an as Doom bruukt.
Sleswiger Doom
Dat Woord 'Doom' is ofleyd vun de latiensche Utdrück 'Domus Dei' (Hus vun God). Een anner Begreep, de hiermet tohaape hangt is 'Kathedraal'. Dit Woord is ofleyd vun dat greeksche 'καθεδρα', eenen groten Stohl, or met annere Wörde, de Sitt vun Eenen Bischop. De beyde Wörde sünd mehr or minner synonym.
Een anner Saak is dat mit den Dithmarscher Doom in Meldörp. Dor seet nie nich een Bischop. Man vun wegen dat de Kark so groot is as een Doom un ok bannig oolt (hett al Adam vun Bremen över schreven), warrt se denn doch as Doom betekent.
Architektur
Christendom |
6580 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Alster | Alster | De Alster is en Stroom in Noorddüütschland. De Borns sünd bi Henstedt-Ulzborg in Sleswig-Holsteen. De Stroom geiht na een Weg vun 53 km in Hamborg in de Elv.
Twüschen de Quellen un de Münne geiht de Stroom in Hamborg dör de Butenalster un de Binnenalster, ok Alstersee naamt.
Nevenstroome
Weblenken
Stroom |
6581 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bronswiek | Bronswiek | Bronswiek (ok Brunswiek oder Brönswiek) is mit üm un bi 240.000 Inwahners de twaitgröttste Stadt in Neddersassen. Un et is ook de Naam vun’t fräuhere Hartogtume.
Tau’n Anfange, da was Bronswiek blots en lütchet Dörp, en „Wiek“, dat tau de Brunonen ehört harr. Dichte bi düssen Wiek harr Henrik de Leuw in’ twölften Jahrhunnert sine Borch „Dankwarderode“ un’n Dom St. Blasii hen ebuut. Un hei harr den Hellweeg, de hüütije Bunnesstraate 1 na Bronswiek ebrocht.
Söhns un Döchter vun de Stadt
Ricarda Huch (1864-1947), Dichtersche und Schrieversche
Carsten Höttcher (* 1964), Politiker un Landdagsafordneter
Friedrich Knolle (1807-1877), Koppersteker
Weblinks
Indrag över Bronswiek in de DNB
Bruunswiek
Oort
Stadt
Neddersassen
Hanse |
6583 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eckart%20Brandt | Eckart Brandt | Eckart Brandt (* 1950 in Zeven) is en düütschen Aaftbuer un Schriever.
Brandt hett Historiker lehrt un sett sik vondaag för ole Appelbööm in, vun de he al 800 Soorten sammelt hett. Ok vele Soorten vun Plummen, Beren un Kassberen hett he tohoopdragen. In en poor Aaftgoorns in Keden (Olendörp) in’e Neegd vun sien Wahnoort Grootwöörn un op’n Wilkenshoff in Makensbrook plant he siet 1983 de olen Soorten, dat se nich kumplett ünnergaht. 1991 hett he mit annere Pomologen den Pomologen-Verein grünnt. In’t Johr 2001 kreeg he för siene Verdeensten för de Pomologie den Oberdieck-Pries.
Warken
Brandts Apfellust: Alte Apfelsorten neu entdeckt. Mosaik Verlag, 2000, ISBN 3-576-11441-6
Brandts Apfellust: Alte Apfelsorten neu entdeckt. Für Garten und Küche. Goldmann Wilhelm GmbH, 2006, ISBN 3-442-16865-1
Mein großes Apfelbuch. Bassermann, 2003, ISBN 3-809-41533-2
Von Äpfeln und Menschen. Brandts Apfelfibel. Verlag Atelier im Bauernhaus, 2004, ISBN 3-881-32309-0
Weblenken
Websteed vun Brandt sien Boomgarden-Projekt (hoochdüütsch)
Eckart Brandt sien Boomgardenspezialitätenshop (hoochdüütsch)
Offizielle Websteed von den Pomologen-Vereen
Edgar S. Hasse: „Arche Noah der Äpfel“ op welt.de (Die Welt). Anfraagt 24. Juni 2010 (hoochdüütsch)
ZEIT-online Nr. 35/2004: Gefragt: Eckart Brandt, 54, Apfelsortenretter in Großwörden in der Ostemarsch (Interview op hoochdüütsch von Hella Kemper am 19.8.2004 um 14:00 Uhr); Anfraagt 29.09.2010
Mann
Pomologie
Schriever
Börger von Düütschland
Boren 1950 |
6584 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20Ludolph%20Woltmann | Heinrich Ludolph Woltmann | Heinrich Ludolph Woltmann (* 1795 in Fambossel; † 1861) weer en düütschen Pomoloog. He weer ok Amtsrentmester in dat Amt Zeven.
Na em sünd de Appelsoorten Woltmanns Schlotterappel, Woltmanns Reinette un de Berensoort Woltmannsche Eierbeer nöömt.
Warken
Zur Beförderung der Obstbaumzucht. Für den Landmann im nördlichsten Norddeutschland. Stade 1856
Mann
Pomologie
Boren 1795
Storven 1861 |
6585 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Georg%20Conrad%20Oberdieck | Johann Georg Conrad Oberdieck | Johann Georg Conrad Oberdieck (* 30. August 1794 in Wilkenburg; † 24. Februar 1880 in Herzberg am Harz) weer en düütschen evangeelschen Pfarrer un en vun de bedüüdenst düütsch Pomoloogen vun dat 19. Johrhunnert.
He weer een vun de Grünners vun’n Düütschen Pomologenvereen un ok vun de Tietschrift Monatsschrift für Pomologie und praktischen Obstbau.
Hüüt driggt de Oberdieck-Pries sienen Naam.
Warken
Illustrirtes Handbuch der Obstkunde. (mit Franz Jahn, Eduard Lucas) Ebner & Seubert, Stuttgart 1859
Anleitung zur Kenntnis und Anpflanzung des besten Obstes für das nördliche Deutschland (mit Eduard Lucas)
Deutschlands beste Obst-Sorten, 1881
Mann
Pomologie
Boren 1794
Storven 1880 |
6591 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Temirtau | Temirtau | Temirtau is ene Industriestadt mit üm un bi 180.000 Inwahners. Se liggt so wat 180 Kilometer süüdoosten vun Astana, wat de Hööftstadt vun Kasachstan is. De nächste gröttere Stadt is Karaganda, Hööftstadt vun dat Rebeet Karaganda un de drüddgröttste Stadt in Kasachstan (na Almaty un Astana). De Arbeitslosentall in de Gegend üm Temirtau is hooch un de Tall vun Weetkinner groot.
De Oort hett siet den 5. September 1959 ene Stratenbahn mit en Spoorwiet vun 1524 mm.
De Ämter vör Oort hebbt en rund söven Hektar groot Grundstück kostenlos för dat Opboen vun dat SOS-Kinnerdörp Temirtau to Verfögung stellt. An’n 5. Juli 2005 hett dat Dörp in en Fier apen maakt.
Dat SOS-Kinnerdörp Temirtau hett twölf Familienhüüs, Hüüs för de SOS-Tanten (de de SOS-Müdder helpt) un den Dörpbaas, en Mehrzweckbo un en Bo för Verwalten. 108 Kinner köönt in de Familienhüüs en nee Tohuus finnen.
Oort
Kasachstan |
6592 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hein%20Brandt | Hein Brandt | Hein Brandt weer en Börger vun de Stadt Hamborg.
Brandt harr den Hartog Johann vun Sassen-Loonborg Geld lehnt un wull dat nu trüchhebben, as he em op de Straat lopen seh. Doch de Hertog segg, dat he vun’n Raat free Geleit harr un dat Brandt em nix künn. Dor wörr Brandt füünsch un füng dat Schimpen an. De Hertog vertell dat den Raat, de nu Gendarmen utsennen dei, de Brandt festnahmen hebbt. 1410 weer dat allens. Doch siet 1405 geev dat en Gesett, dat nüms in’t Gefängnis dröff smeten warrn, de keen Perzess hett harr. Dor geev dat ünner de Börger vun Hamborg en Opstand, de wullen sik dat nich gefallen laten. De Luft brenn al länger, in’n Raat seten blot feine Lüüd un de Börgers föhlen sik jümmer mehr as wenn se gor nix to seggen harrn. Dat, wat mit Brandt schehn weer, dat weer denn de Druppen, de dat Fatt to’n Överlopen bröcht hett. De Hambörgers hebbt ’n Opstand maakt. Brandt is dor denn wedder bi freekamen.
De Opstand föhr denn na veer Daag verhanneln mit Börgermeester Kersten Miles to de eerste Verfaten in Hamborg, de segg, dat nüms ahn Perzess in Haft kamen dröff, dat de Raat de Börgers fragen mutt, wenn he Krieg föhren will, dat nüms free Geleit vun’n Raat kriegen schall, de Schullen bi Hamborger Börgers hett un dat de, de för de Stadt arbeiden dein un de untro weren, aflohnt schöölt warrn.
Na em is de Brandstwiet in de Ooltstadt vun Hamborg nöömt, in de he to de Tiet wahnen dee.
Mann
Boren in dat 14. Johrhunnert
Storven in dat 15. Johrhunnert |
6595 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dalneretschensk | Dalneretschensk | Dalneretschensk (; ) is ene Stadt in’t Rebeet Primorje in Russland. Se hett 29.381 Inwahners (Stand 2005). De Stadt is Seet vun en Filial vun de Feernöstliche Staatliche Technische Universität. In Dalneretschensk sünd Bargbo un Holtindustrie de wichtigsten Brangschen in de Industrie.
Oort
Russland |
6596 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Noordj%C3%BC%C3%BCtsch%20Eiland | Noordjüütsch Eiland | Dat Noordjüütsche Eiland (däänsch Nørrejyske Ø, ok Vendsyssel-Thy nöömt) is de Deel vun Jütland de noorden vun’n Limfjord liggt un ut Vendsyssel, Hanherred un Thy besteiht. In’n Noorden liggt to’n Westen dat Skagerrak, to’n Oosten dat Kattegatt. In’n Westen is de Noordsee över den Thyborøn-Kanal mit de Nissum Bredning in’n Limfjord verbunnen.
Dat Eiland is deelt twischen Amt Noordjütland (Vendsyssel un de gröttste Deel vun Hanherred), Amt Viborg (de westlichste Deel vun West-Hanherred, Thy) un Amt Ringkjøbing (Thyholm).
Dat Noordjüütsche Eiland is mit 4.686 km² dat tweetgröttste Eiland vun Däänmark. An’n 1. Januar 2003 harr dat 306.373 Inwahners.
Fröher weer dat Rebeet en Halvinsel, de dör en 13 Kilometer lange un mehrst weniger as een Kilometer brede Landeng mit den Rest vun Jütland verbunnen weer. Dat duer bet to’n 3. Februar 1825, as en Stormfloot de Landeng bi Agger Tange uteneenreet un den Aggerkanal billen dei. Aggerkanal füng gau an wedder to versannen, so dat he 1877 wedder slaten weer. Aver al 1862 harr en annere Floot bi Thyborøn den Thyborøn-Kanal utspöölt, so dat de Noorden vun Jütland vun nu an en Eiland bleev.
Eiland
Däänmark
Noordsee
Oostsee |
6597 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Striedschoh | Striedschoh | Striedschoh, towielen ut hd. ok Schlittschoh nömmt, in Oostfreesland ok Schöfels, Schaatsen un Breinermoorkes, sünd Kufen ut Metall, de een sik ünner de Fööt schnallen kann, dat he op’t Ies lopen kann. Dat warrt denn ok Striedschohlopen oder Schöfeln nöömt.
Fröher weren de Kufen to’n Ünnerschnallen ünner de normalen Steveln, hüüt sünd se mehrst fast mit de Steveln verbunnen.
Dat dat överhaupt geiht, mit de Striedschoh över’t Ies to lopen, liggt dor an, dat ünner den Druck vun de smalen Kufen sik en fienen Waterfilm billt, op den de Kufen gliedt. Striedtschoh wurrn in't Sport brukt för Ieskunstloop un för Iesflinkloop.
Sport |
6613 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Geslecht | Geslecht | Geslecht oder Slecht betekent
Geslecht, ene Evene in de bioloogsche Systematik,
Geslecht, en Reeg vun mitenanner verwandte Lüüd, Adelsgeslecht to’n Bispeel,
Geslecht, bi’t Foortplanten dat Prinzip vun Mann un Fro oder Heken un Seken. |
6615 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Geslecht%20%28Biologie%29 | Geslecht (Biologie) | Dat Geslecht (latiensch Genus) is in de Biologie Deel vun de Systematik.
En Geslecht hett een oder mehr Oorden vun Organismen. Elk Geslecht hett en latienschen Naam, de ut een Woort besteiht. All de Oorden in dat Geslecht hebbt denn en Naam, de ut den Naam vun dat Geslecht un en tweten Naam besteiht, de för de Oort tyypsch is. To’n Bispeel is Abies alba (de Wittdann) ene Oort in dat Geslecht Abies (Dannen).
Wenn dat Geslecht blots ene Oort kennt, denn warrt dat Geslecht ok monotyypsch nöömt. De Geslechter sülvs staht wedder in Familien tohoop.
Taxonomie |
6616 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Yukon | Yukon | Yukon betekent
Yukon, Rebeet in Kanada,
Yukon, Stroom in Kanada un de USA, de in de Beringsee münnt,
Yukon, Oort in Arkansas, USA,
Yukon, Oort in Missouri, USA,
Yukon, Oort in Oklahoma, USA. |
6617 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Yukon%20%28Stroom%29 | Yukon (Stroom) | De Yukon is en Stroom, de sien Born in’t kanaadsche Territorium Yukon hett un in’n US-Bundsstaat Alaska in de Beringsee fleet. De Naam kummt ut de Spraak Gwich’in vun de Gwich’in-Indianers un bedüüd Groot Stroom. Mit 3185 Kilometer Läng is de Yukon de tweetlängste Stroom, de dör Kanada löppt un de föfftlängste Stroom vun ganz Noordamerika.
Geografie
De Born vun’n Yukon liggt in de Felsenbargen in’n Noorden vun Kanada, so wat 200 Kilometer oosten de Waterkant vun’n Pazifik an de Grenz vun dat Territorium Yukon un Britisch-Kolumbien. As Utgangspunkt warrt mehrst de Llewellyn-Gletscher an’t Süüdenn vun’n Atlin-See ansehn. De Punkt, vun den an de Stroom Yukon nöömt warrt, is de Stell in’n Noordwesten vun’n Marsh-See, an de de Stroom wedder rutfleet.
So wat 30 Kilometer achter den Marsh-See fleet de Yukon dör den smalen, üm un bi twee Kilometer langen Miles-Canyon un warrt denn in’n Schwatka-See staut.
De Staumuer vun’n See liggt in’n Süden vun de Binnenstadt vun Whitehorse, de Hööftstadt vun dat Territorium Yukon. In de Floten sünd ok de schümenden gaufleten Stellen in’n Stroom ünnergahn, de an wille Schimmels erinnern deen un vun de de Stadt ehren Naam afharr. De Stausee is na den US-Offizier Frederik Schwatka nöömt, de 1883 mit en Flott den Böverloop vun’n Stroom utforsch. Vele geograafsche Namen in de Gegend stammt vun em.
De nächsten 700 Kilometer twischen Whitehorse un Dawson City sünd hüüt vör allen touristisch vun Bedüden. So wat 20 Kilometer noorden vun Whitehorse fleet de Yukon dör den Laberge-See. De nächste Afsnitt bet to de Münn vun’n Teslin is as Thirty Mile Section bekannt. He is as Naturdenkmal utwiest.
Bet Carmacks, wat mit 391 Inwahners de gröttste Oort twischen Whithehorse un Dawson City is, münnt de Blangenströöm Big Salmon River un Little Salmon River, de vun Oosten kaamt, in den Yukon. En poor Kilometer achter Carmacks liggt de Fief Fingers. Veer Felsen deelt den Stroom in fief Finger, de för de Raddampers in’t 19. un 20. Johrhunnert en groot Hinnernis weren, över dat se mit Winnen un Stahlrepen röver müssen. Dör Sprengungen is dat nu keen so groot Problem mehr.
Bi Fort Selkirk fleet de Pelly den Yukon to.
In Dawson City fleet de Yukon mit den ut Goldgrävertieden beröhmten Klondike tohoop.
Op den 141. Längengrad liggt de Grenz vun Kanada un de USA. En poor Kilometer nerrn liggt Eagle, en olen Posten ut de Tieden vun’n Goldruusch, de hüüt 150 Inwahners hett.
15 Kilometer wieder liggt dat Yukon-Charley-Schutzrebeet, wo de Stroom Charley tofleet. Dat Yukon-Flats-Wildschutzrebeet, wat dat drüddgröttste Schutzrebeet in de USA is, liggt nochmal 30 Kilometer wieder.
In’t Yukon-Delta fleet de Stroom in de Beringsee.
Stroom |
6618 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klondike | Klondike | De Klondike is en sieden, 161 Kilometer langen Stroom in’n Westen vun dat Territorium Yukon in Kanada, de vun Oosten in’n Yukon fleet. Sien Born is in de Ogilvie-Bargen.
De Indianers, de dor leven, hebbt den Stroom mit den velen Lass Throndink nöömt, wat sik bi de Goldgrävers an’t Enn vun’t 19. Johrhunnert to Klondike ännert hett.
Bi de Münn vun’n Klondike in’n Yukon liggt Dawson City, en fröhere Goldgräverstadt, de bi’n groten Goldruusch vun Klondike vun August 1896 bet 1898 gau wussen is un hüüt blots noch üm un bi 2.000 Inwahners hett.
Stroom |
6621 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundsliga | Bundsliga | Dat Woort Bundsliga steiht för de hööchsten Sportligen in Düütschland un Öösterriek.
Düütschland
Football-Bundsliga (Froon-Bundsliga)
Düütsche Liga för Amerikaansch-Football
Baseball-Bundsliga
Basketball-Bundsliga
Dischtennisbundsliga
Düütsche Ieshockey-Liga
Düütsche Triathlon-Union
Fuustball-Bundsliga
Handball-Bundsliga
Hockey-Bundsliga
Ringer-Bundsliga
Rugby-Bundsliga
Schach-Bundsliga
Tennis-Bundsliga
Trampolin-Bundsliga
Volleyball-Bundsliga
Öösterriek
Football-Bundsliga
Ieshockey-Bundsliga |
6622 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Football-Bundsliga%20%28D%C3%BC%C3%BCtschland%29 | Football-Bundsliga (Düütschland) | De Football-Bundsliga is de hööchste Liga in’n düütschen Football.
De Düütsche Football-Bund (DFB) harr an’n 28. Juli 1962 in’e Westfalenhallen in Düörpm beslaten vun de Saison 1963/1964 an den düütschen Footballmeester in’t Ligasystem ruttofinnen. Elk Vereen in’e Liga speelt in twee Spelen gegen jeden annern Vereen vun de Eerste Liga. De Mannschop mit de mehrsten Punkten ut de Spelen warrt de düütsche Meester. De dree Verenen op de letzten Plätz mööt dat nächste Johr in de twete Bundsliga spelen, de dree besten ut de twete Liga stiggt in de eerste op. De twete Liga gifft dat siet 1974. Se weer bet 1981 un na de Düütsche Weddervereenigung in de Saison 1991/1992 in ene twete Liga Noord un ene twete Liga Süüd trennt.
To de Saison 2008/09 hett man denn ok noch en 3. Liga inföhrt. In disse Saison gifft dat denn ok nich mehr automatsch 3 Afstiegers, sonnern de dartschlechteste Mannschap vun de Eerste Liga moot tegen de dartbesten ut de Tweete Liga noch in de Relegatschon.
De Bundsliga stünn bet 2001 ünner Leid vun’n Düütschen Football-Bund, denn övernehm de Düütsche Football-Liga (DFL) dat Leid.
Verenen bi dat Grünnen vun de Liga
Ut de Oberliga Noord: Eintracht Bruunswiek, Werder Bremen, Hamborger SV
Ut de Oberliga West: Borussia Düörpm, 1. FC Köln, Meidericher SV (hüüt MSV Duisburg), Preußen Mönster, FC Schalke 04
Ut de Oberliga Süüdwest: 1. FC Kaiserslautern, 1. FC Saarbrücken
Ut de Oberliga Süüd: Eintracht Frankfort, Karlsruher SC, 1. FC Nürnbarg, TSV 1860 München, VfB Stuttgart
Ut de Stadtliga Berlin: Hertha BSC Berlin
aktuelle Verenen (2022/2023)
Bayern München, Werder Bremen, FC Schalke 04, RB Leipzig, Bayer 04 Leverkusen, VfB Stuttgart, Borussia Düörpm, Hertha BSC, Eintracht Frankfort, VfL Wulfsborg, FC Augsburg, SC Freeborg, Mainz 05, Borussia Mönchengladbach, TSG 1899 Hoffenheim, FC Union Berlin, 1. FC Köln, VfL Baukem
Meesters
Kiek ok bi
Football-Bundsliga 2011/2012
Sport |
6626 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Martina%20Krogmann | Martina Krogmann | Martina Krogmann (* 10. Juli 1964 in Hannober) is en düütsche Politikersche vun de CDU.
Leven
Na ehr Abitur 1983 an de Wilhelm-Raabe-School in Hannober güng se na’t Kalamazoo College in Kalamazoo, Michigan, USA, un möök denn vun 1985 bet 1987 en Utbillen as Redaktörsche bi’n Axel-Springer-Verlag. Denn studeer se Politologie un Volksweertschop an de Ludwig-Maximilians-Universität München un de Universität Florenz. Dat Studium hett se 1992 as Diplom-Politologsche afslaten. Se arbeid denn bet 1994 as Promotschoonsstipendiatin bi de Volkswagen-Sticht an de Arbeitsstell „Transatlantsche Buten- un Sekerheitspolitik“ bi de Fre’e Universität Berlin. 1996 möök se ehr Promotschoon to’n Dr. phil. mit de Arbeit „Vom konservativen zum liberalen Internationalismus - Die europäische Sicherheitspolitik der Vereinigten Staaten von 1989 - 1994“. Bet 1997 arbeid se as Forschensassistentin an’t Zentrum för Internatschonale un Sekerheitsstudien (CISSM) an de Universität Maryland un bi’t Generalkonsulat vun de USA in Hamborg.
Siet 1997 is se Liddmaat bi de CDU. Se is Viez-Vörsittersche vun’n CDU-Landsverband Neddersassen.
Siet 1998 is Krogmann ok Liddmaat in’n düütschen Bundsdag. Se weer vun 1998 bet 2005 Internet-Beopdragte un Sprekersche för Ne’e Medien in de CDU/CSU-Bundsdagsfrakschoon.
Siet den 29. November 2005 is se Parlamentaarsche Geschäftsföhrerin vun de CDU/CSU-Frakschoon in’n Bundsdag.
In ehr Wahlkreis Stood weer se jümmer Margrit Wetzel ünnerlegen un is över de Landslist Neddersassen in den Bundsdag intogen.
Weblenken
Websteed vun Martina Krogmann (hoochdüütsch)
Fru
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Boren 1964
Börger von Düütschland |
6628 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Smokey%20de%20Boor | Smokey de Boor | Smokey de Boor (engelsch Smokey Bear) is dat Maskottchen vun den US-Forstdeenst, de 1944 utdacht worrn is, de Lüüd op de Gefohr vun Wooldbränn opmarksam to maken. Toeerst bruuk de Forstdeenst noch Bambi ut den Film vun Walt Disney, op siene Posters, aver dat Recht Bambi to bruken, gell blots een Johr, so dat se en nee Figur bruken deen. Dat eerste Poster keem in’n August 1944 rut. 1952 as Smokey temlich bekannt worrn weer, hett de US-Kongress mit den Smokey Bear Act beslaten, dat Smokey nich mehr gemeenfree wesen schall un ünner de Kuntrull vun’t Ministerium för Landweertschop stahn schall. Dat Gesett sett fast, dat för dat Bruken vun Smokey Bear för dat Opkloren över Wooldbränn vun nu an Geböhren to betahlen wesen schöölt. In Kanada un Mexiko warrt de Figur ok bruukt un heet dor Simon.
Sien Snack is „Only YOU can prevent forest fires!“ („Blots DU kannst Wooldbränn verhinnern!“). In’n April 2001 is dat to „Only YOU can prevent wildfires!“ („Blots DU kannst Loopfüer verhinnern!“) ännert worrn.
De Kampagne mit Smokey is de op’t längst lopen in de Geschichte vun de USA. Den Chrakter Smokey hett sik Richard Scarry för de Kinnerbookreeg Little Golden Books utdacht. 1964 weer Smokey so populär un kreeg so veel Fanpost, dat he en egen Postleettall kreeg (20252). Smokey warrt mehrsttiets as en Boor afbillt, de jüst as en Minsch op twee Been löppt un Jeans un en Ranger-Hoot mit flache Kremp driggt.
1952 hebbt Steve Nelson un Jack Rollins dat Leed „Smokey the Bear“ schreven, dat vun den Boor hannelt.
Weblenken
Smokey Bear
Websteed vun Smokey Bear (engelsch)
Warffigur |
6630 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Krogmann | Krogmann | Krogmann is de Familiennaam von
Albert Krogmann (1941–1999), düütschen Feernsehjournalist,
Carl Vincent Krogmann (1889–1978), düütsch Reeder un Politiker,
Davia Krogmann (* 1976), düütsche Schauspelerin,
Georg Krogmann (1886–1915), düütschen Footballspeler,
Hans Gerd Krogmann (1935–2018), düütsch Höörspeelbaas,
Heiko Krogmann (* 1961), düütschen Brigaadgeneraal,
Helmut Göttke-Krogmann (1919–2008), düütschen Politiker,
,
Jürgen Krogmann (* 1963), düütschen Politiker,
Martina Krogmann (* 1964), düütsche Politikersche,
Otto Wilhelm Krogmann (1866–1929), düütschen Koopmann un Politiker,
,
Stephanie Krogmann (* 1986), düütsche Schauspelerin,
Werner Krogmann (1901–1954), düütschen Segler,
Willy Krogmann (1905–1967), düütschen Germanist. |
6632 | https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCnnsystem | Sünnsystem | Dat Sünnsystem faat alltohoop, wat in den Influtt von de Sünn stahn deit. Se is in die Mitt vun dat Sünnsystem und treckt vunwegen de Gravitatschoonknööv (oder ok Swoorkraft naamt ward), de Planeten an, de sik üm de Sünn dreit. In de Mitt steiht se dorüm, ümdat se de meste Masse hett.
To dat Sünnsystem warrt eerst mal de Planeten tellt, vun de bit August 2006 negen kennt hefft. Darüm seggt man to dat Sünnsystem ook Planetensystem. Siet August 2006 ist dat System noch een beten anners indelt, ümdat man Pluto nich so rech bi de Planeten hebben wull. Nu gifft dat man bloot noch 8 „normale“ Planeten, dorvör is aver de niege Klass vun de Dwargplaneten hintokummen, woor nu (134340) Pluto tohört, tohoop mit (1) Ceres, (136199) Eris, (136108) Haumea un (136472) Makemake. De Nummern hörrt to den Nam dorto un sünd en Teken, dat sik dat hier nich üm en „normalen“ Planeten handelt.
Üm de meesten vun de Planeten kreist ook noch een oder meer lüttere Maanden, so as de Eer ok een Maand hett. Und denn gift dat ook noch de lütteren Planeten, de as Asteroiden betekt warrt. De sünd meest nich grötter as een paar Kilometers und findt sik to den gröttsten Deel twüschen den Mars und den Jupiter. Welke kaamt aber ok dwars de Bahn vun den Mars, und en poor sölvs ok noch dwars de Eerdbahn, wat ook gefährlich warrn kann, wenn mal so en Asteroiden de Eer to dicht bi kummt.
Vun wieter weg, achter de Bahnen von Neptun und Pluto warrt noch en gröttere Tall vun Asteroiden vermodt. Dor schall sik ein flache Schiev befinnen, de Kuipergördel nöömt warrt. De Wetenschoppers glövt, dat een Deel vun de Asteroiden dorher kummt, wenn een von de Planeten dicht bi kummt und mit sien Gravitatschoonknööv trekkt. Man hett al welke grote Kuiper-Gürtel-Asteroiden funnen, so as (50000) Quaoar, (90482) Orcus oder (90377) Sedna, de 1000 bet 2500 km in Dörmeter meten doot. Dormang warrt ok noch eenige Dwargplaneten gisst.
Meist nett so groot as de Asteroiden sünd de Kometen, de hebbt men in Vergliek noch mehr Ies und andere Materie üm en fasten Karn rüm. Wenn de dicht an de Sünn rankaamt, smült dat Ies und verdampt, so dat en Komet denn en Steert utbülden deit. De Kometen hebbt meest ook een veel minner runde Bahn. Man munkelt, dat de Kometen vun noch wieder wech kamen doot ut en Oort Wulk, de as en holl Kugel üm dat Sünnsystem liggt und vun de Wetenschoppers Oortsche Wulk nöömt warrt.
Und denn gifft dat noch masse lütten Kram, wat so twüschen all de Planeten, Kometen un Asteroiden rümflücht: Gas, lütte Stoffkoorns de man en paar Millimeter lütt wesen kunnt, man ok all von de Sünn un ehr grote Gravitatschoonkräft tohoop hollen warrt, und dorüm ok to dat Sünnsystem mit tohöört.
Astronomie |
6635 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bilen-Rennmuus | Bilen-Rennmuus | De Bilen-Rennmuus (Gerbillus bilensis) is en Oort vun Rennmüüs, de eenzig in de Neeg vun de äthioopsche Stadt Bilen leevt. De Oort is vun’t Utstarven bedroht. Wohrschienlich leevt in Freeheit weniger as 250 Deerter vun disse Oort. De Holotyp is an’n 19. Dezember 1911 sammelt worrn un is in’t Carnegie-Museum för Naturhistorie in Pittsburgh ünner de Katalog-Nummer CM 3511 registreert.
Söögdeerten
Oort (Biologie) |
6637 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rennm%C3%BC%C3%BCs | Rennmüüs | De Rennmüüs (Gerbillinae) sünd en Ünnerfamilie in de Familie Langsteertmüüs. Mit mehr as 100 Oorden leevt de Deerter vör allen in de drögen Wösten- un Steppenlandschoppen vun Afrika, Süüdoost- un Zentralasien. Se sünd bi Dag un ok bi Nacht aktiv, in en Zyklus vun twee bet veer Stünnen. Se bruukt nich veel to drinken, dat Water, wat se vun den Sapp vun de Planten hebbt, de se freet, reckt, dat se nich utdröögt. Utsehn doot se meist so as Rotten. Se hebbt aver wat längere Achterbeen.
En poor Oorden warrt ok as Huusdeerter holen (Mongoolsche un Perssche Rennmuus to’n Bispeel).
Systematik
Rennmüüs sünd fröher vun de Biologen ok as Tribus ansehn worrn, de to de Wöhlmüüs höört. DNA-Analysen hebbt nu nawiest, dat de Rennmüüs en Süstergrupp vun de Stickelmüüs sünd. Disse Klassifikatschoon folgt McKenna un Bell:
Tribus Gerbillini
Subtribus Gerbillina
Echte Rennmüüs (Gerbillus)
Somali-Dwargrennmüüs (Microdillus)
Subtribus Merionina
Sandmüüs (Meriones)
Grote Rennmüüs (Rhombomys)
Fette Sandrotten (Psammomys)
Buschsteert-Sandmüüs (Sekeetamys)
Przewalski-Rennmüüs (Brachiones)
Subtribus Desmodilliscina
Brauer-Rennmüüs (Desmodilliscus)
Subtribus Pachyuromyina
Fettsteert-Rennmüüs (Pachyuromys)
Tribus Taterillini
Subtribus Taterillina
Nacktsahlen-Rennmüüs (Tatera)
Lütte Nacktsahlen-Rennmüüs (Taterillus)
Subtribus Gerbillurina
Kortohr-Rennmüüs (Desmodillus)
Dwargrennmüüs (Gerbillurus)
Tribus Ammodillini
Walo-Rennmüüs (Ammodillus)
Literatur
Malcolm C. McKenna, Susan K. Bell: Classification of Mammals: Above the Species Level. Columbia University Press, 2000 ISBN 0231110138
Söögdeerten |
6639 | https://nds.wikipedia.org/wiki/West-Eiland | West-Eiland | West-Eiland oder West Island betekent
West-Eiland, Eiland in Massachusetts, USA,
West-Eiland, Eiland in Australien, dat to de Lacepede-Eilannen höört,
West-Eiland, Eiland in Australien, dat to de Kokos-Eilannen höört,
West Island, Stadtdeel vun Montreal, Kanada. |
6640 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lacepede-Eilannen | Lacepede-Eilannen | De Lacepede-Eilannen (engelsch Lacepede Islands, mitünner ok Lacapede Islands schreven) sünd en Inselgrupp vör de Küst vun Noordwest-Australien in’n Bundsstaat Westaustralien, de ut dat West-Eiland, dat Oost-Eiland, dat Middel-Eiland, dat Sandige Eiland un en poor lüttere Eilannen bestaht.
De Eilannen sünd na den Forscher Bernard de Lacépède nöömt. Nicolas Baudin deck se op siene Reis 1802 op un stell fast, dat de Eilannen riek an Guano weren, wat en weertvullen Rohstoff weer, de ut den Vagelschiet vun de Kolonien vun Bruuntölpels, Maskentölpels un Arielfregattvagels bestaht. Korte Tiet hett sogor de Flagg vun de USA op de Lacepede-Eilannen weiht, as de US-Börger Gilbert Roberts se op Basis vun’n Guano Islands Act för de USA in Besitt nehmen wull. Dör de Diplomatie sünd se denn aver doch an Australien fullen. Vele Schippwracks liggt vör de Eilannen, de in de grote Tiet vun’n Guano-Afbo in de 1850er bet 1870er Johren sunken sünd. Alleen bi en Zyklon in’n Februar 1877 sünd teihn Scheep ünnergahn. Ok gröne Seeschildpadden leevt op de Eilannen. Hüüt staht de Eilannen ünner Naturschuul. Minschen leevt nich mehr op de Lacepede-Eilannen.
Inselgrupp |
6644 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Berengaria%20vun%20Portugal | Berengaria vun Portugal | Berengaria (* 1194; † 27. März 1221) weer de Dochter vun’n portugeeschen König Sancho I.. Se heirad 1214 König Waldemar II. vun Däänmark. Ehr Söhnen weren Erik, Abel un Christoffer, de later all naenanner König vun Däänmark worrn sünd. 1217 kreeg se ehr Dochter Sophie, de later Johann I. vun Brannenborg sien Wief weer.
Berengaria is in de St.-Bendt-Kark in Ringsted begraven.
Fru
Boren in dat 12. Johrhunnert
Storven in dat 13. Johrhunnert |
6646 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Landkreis%20Emsland | Landkreis Emsland | De Landkreis Emsland liggt heel in d’Westen van Nedersassen. He hett . De Landkreis is 1977 enstaon doar dat binannergaon van de oal Kreise Askendörp-Hümmling, Meppen un Lingen. Häi häv sinen Naomen van de Flötte Ems, de dör den Landkreis flöt.
Politik
Kreisdag
In de Kreisdag sitten 66 wählt Offgeordnete un de Landraod. Siet de Wahl van de September-Maond 2021 häören acht Parteien off Wählergemeenskuppen den Kreisdag an:
Landraoden
1977-1981: Klaus Stricker
1981-2001: Josef Meiners (CDU)
2001-2011: Hermann Bröring (CDU)
2011-2019: Reinhard Winter (CDU)
siet 2019: Marc-André Burgdorf (CDU)
Böverkreisdirekters
1977-1991: Karl-Heinz Brümmer
1991-2001: Hermann Bröring
Staden un Gemeenten
(Inwahnertahlen van d’ 30. Juni-Maand 2005)
Gemeenten van d’Samtgemeenten
Seet van d’Samtgemeenteverwalten *
Naowiese
Weblinks
Websteed van d’Landkreis Emsland (hoogdüütsch)
Landkreis
Landkreis Emsland |
6653 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Saxo%20Grammaticus | Saxo Grammaticus | Saxo Grammaticus (* üm 1140; † üm 1220) weer en däänschen Schriever un Karkenmann. Saxo schreev mit siene Gesta Danorum op latiensch en Wark över de Historie vun Däänmark. Vun wegen dat temlich gode Latien, dat in’t hoge Middelöller roor weer, kreeg he den Binaam „Grammaticus“. He arbeid wohrschienlich ünner Arzbischop Absalon. Dat eenzige wat wi seker över em weet, is dat sien Vader un Grootvader Kämpen ünner Waldemar I. weren un dat he sülvst Waldemar II. denen wull. Dat schreev he in dat Vörwoort vun de Gesta Danorum. Sien good Latien maakt dat wohrschienlich, dat he op en Kloosterschool in Frankriek utbillt worrn is.
Mann
Däänmark
Röömsch-kathoolsche Kark
Boren in dat 12. Johrhunnert
Storven in dat 13. Johrhunnert |
6655 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Heinrich%20Voss | Johann Heinrich Voss | Johann Heinrich Voß (* 20. Februar 1751 in Sommerstörp bi Waren; † 29. März 1826 in Heidelbarg) weer Dichter und hett beröhmte Klassiker översett.
Voß is as Söhn vun en Landmann in Peszlin opwussen. Sien Vadder hett as Tollinnehmer, Kröger un Schoolmester arbeidt. Vun 1766 bet 1769 güng he op de Gelehrtenschool in Niegenbramborg. Denn nehm he en Stell as Huuslehrer in Ankerhaben an, dor hett he sik dat Geld för sien Studium mit verdeent. He hett för denn „Göttinger Musenalmanach“ schreven. Dat hett Heinrich Christian Boie leest.
De hett em denn siet 1772 dat Studeren an de Universität Göttingen betahlt. In Göttingen hett he Philologie studeert und is een vun de gröttsten Dichters in den beropen „Göttinger Hainbund“ worrn.
1774 is he Liddmaat bi de Hamborger Friemuurerloog „To de dree Rosen“ worrn. Wegen en Striet mit de Grote Lannesloog is he na teihn Johr bi de Friemuurers wedder rutgahn.
1775 hett em Boie en Stell as Redakteur bi den „Musenalmanach“ andragen. He hett em ok en poor Johr lang sülvst rutgeben.
1777 hett he Boie sien Süster Ernestine heirodt. 1778 is he Rektor vun de Latienschool in Oterndörp worrn. 1782 worr he Rektor vun dat Gymnasium in Eutin, dat heet vundaag noch Johann-Heinrich-Voß-Gymnasium.
1802 güng he an de Universität Jena. 1805 kreeg he von dor 600 Daler Pension, as se em na Heidelbarg beropen hebbt. Goethe hett för dull versöcht, em to holen, over dor is nix ut worrn. In Heidelbarg hett he sik bit to sien End ganz sien litererisch Arbeit towennt, Texten översett un antiquarische Forschen maakt, und dat bi en mehr as ornlichen Verdeenst.
In siene kleinen Idyllen hett he ok twee plattdüütsche Idyllen bihatt (Winterawend, De Geldhapers). Dormit weer he een vun de eersten, de na dat Enn vun de Hansetied wedder eernsthaftige Texten op Plattdüütsch schreven hebbt.
Warken
Abriß meines Lebens. Karben: Wald-Verl., 1996 (Repr. d. Ausg. Rudolstadt 1818)
Briefe, hrsg. von Abraham Voß. Hildesheim: Olms, 1971 (Repr. d. Ausg. Halberstadt 1829-1833)
Sämmtliche poetische Werke, hrsg. vun Abraham Voß. Leipzig: Müller, 1835
Johann Heinrich Voß: Die kleinen Idyllen. Mit einer Einführung zum Verständnis der Idyllen und einem Nachwort, rutgeven vun Klaus Langenfeld, Stuttgarter Arbeiten zur Germanistik Nr. 416. Stuttgart: Akademischer Verlag Hans-Dieter Heinz 2004
Literatur
Herbst, Wilhelm: Johann Heinrich Voß. Bern: Lang, 1974 (Repr. d. Ausg. Leipzig 1872-1876)
Heussner, Friedrich: Johann Heinrich Voß als Schulmann: Festschrift zum 100jährigen Gedenktage seiner Ankunft dasselbst. Eutin: Struve, 1882
Johann Heinrich Voß, hrsg. vun August Sauer. Tübingen: Niemeyer, 1974 (Repr. d. Ausg. Berlin 1886)
Stoll, Heinrich A.: Johann Heinrich Voß. Berlin: Union-Verl., 1.1962 - 2.1968
Langenfeld, Klaus: Johann Heinrich Voß. Mensch - Dichter - Übersetzer. Eutin: Struve, 1990
Langenfeld, Klaus: Eutin und seine Dichter. Eutin: Eigenverlag, 2. Auflage 2002
Museen
Johann-Heinrich-Voß-Museum in Otterndörp (hoochdüütsch)
Ostholstein-Museum in Eutin (hoochdüütsch)
Weblenken
Johann-Heinrich-Voß-Gesellschaft (hoochdüütsch)
Voß vorgelesen (hoochdüütsch)
Mann
Schriever
Dichter
Hoochdüütsch
Plattdüütsch
Boren 1751
Storven 1826 |
6658 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hans%20Egede | Hans Egede | Hans Egede (* 31. Januar 1686 in Harrestad in Norwegen; † 5. November 1758 op Falster) weer en norweegsch-däänschen Preester, de ok as „Apostel vun de Gröönlänners“ bekannt is.
Egede weer en evangeelschen Pastoor op de Lofoten in’n Noorden vun Norwegen, as he vun Gröönland, dat gröne Land in’n Noorden höör, dat de Wikingers besiedelt harrn, to de de Kuntakt aver al lang afbroken weer. He wull mit en Expeditschoon nakieken, of de Siedlers dor noch leven un woans dat mit ehren Glöven utseeg, wo se doch so lang kenen Kuntakt mit annere Christen harrn. De däänsche König Frederik IV. geev em Verlööf to so’ne Expeditschoon, nich ahn Intress dat Land villicht koloniseren to könen.
Egede föhr an’n 12. Mai 1721 los un keem an’n 3. Juli an de Westküst an. He kunn aver kene Wikingers mehr finnen, eenzig Inuit leven dor. Egede lehr de Spraak vun de Inuit, ünnersöök de Struktur vun de Spraak un översett christliche Texten in’t Gröönlandsche, nich ahn en wisse Fantasie bi de Begrepen, de de Spraak nich kennen dei.
Egede grünn de eerste Kolonie un nööm se Godthåb, wat hüüt ünner den Naam Nuuk de Hööftstadt vun Gröönland is. Egede kümmer sik üm Kranke un bekehr de eersten Inuit to’n Christendom. 1724 kunn he de eersten Kinner döpen.
De ne’e König Christian VI. reep 1730 de ganzen Europäers ut Gröönland trüch. Egede aver bleev, bestärkt dör sien Fro Gertrud.
1729 keem Egede sien Book „Det gamle Grønlands nye perlustration“ över dat Leven vun de Inuit, de Historie un de Natur vun Gröönland rut.
1733 kemen Herrnhuter Missionaren na Gröönland. Se boen süden vun Nuuk Neu-Herrnhut op.
1734 hebbt sik in Godthåb de Pocken utbreedt, dör de de ganzen Inuit un 1735 ok Egede sien Fro Gertrud dood bleven. Egede leet sien Söhn Paul op Gröönland un reis an’n 9. August 1736 mit siene Döchter un sien Söhn Niels na Kopenhagen. He hett dor siene Fro begraven un bill bet 1747 Katecheten för den Insatz op Gröönland ut. 1741 is he Superintendent in de gröönlandsche Missionskark worrn.
Egede wörr to’n „Natschonalhilligen“ vun Gröönland, de Oort Egedesminde is na em nöömt worrn. Nils Egede, de twete Söhn vun Hans Egede, harr Egedesminde 1759 op de Halvinsel Eqalussuit grünnt un 1763 op dat Eiland Aasiaat verleggt.
Literatur
Hans Egede: Die Begründung der Grönlandmission. In: Von Grönland bis Lambarene. Reisebeschreibungen christlicher Missionare aus drei Jahrhunderten. Herausgegeben von Johannes Paul. Evangelische Verlagsanstalt Berlin 1952 (Seite 11 - 30) = Kreuz-Verlag Stuttgart 1958 (Seite 9 - 27).
Hans Egede: Die Erforschung von Grönland. Ausgewählt und bearbeitet nach der Erstfassung von 1740 von Martin Heydrich. F. A. Brockhaus Verlag Leipzig 1923.
Hans Egede: Ausführliche und wahrhaftige Nachricht vom Anfange und Fortgange der Grönländischen Mission. 1. Auflage 1740.
Egede, Hans
Storven 1758
Boren 1686 |
6663 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pi | Pi | Dat Pi is de 16. Bookstaav vun’t greeksche Alphabet. Utspraken warrt dat Pi as „p“.
As greeksche Tall hett dat Pi den Weert 80. In de Mathematik is dat π dat Teken för de Krinktall.
Schriftteken |
6672 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johannes%20Calvin | Johannes Calvin | Johannes Calvin, an un for sik Jean Cauvin, (* 10. Juli 1509 in Noyon in de Picardie in'n Norden vun Frankriek; † 27. Mai 1564 in Genf in de franzöösche Swiez) weer en Mann vun de Reformatschoon in Frankriek un de Swiez. He is, tosamen mit Zwingli, een vun de Vaders vun de reformeerte Karken in ganz Europa warrn (kiek bi: Calvinismus).
Leven
Tohuus un op de School
Sien Vadder weer Sekretär bi den Bischop vun Noyon, hett sik avers mit em vertöörnt un weer amenne ut de Karken utslaten (exkommunizeert). He hett dorför sorgt, dat de lüttje Calvin goot versorgt weer un hett em een Posten bi de Karken toschostert. Dor hett he Geld kregen, ahn dat he dorför arbeiden müss (Pröven). So is Calvin as kathoolschen Büdel opwussen.
Laterhen het he de Rechten studeert. Vördem hett he in Paris de högere School besöcht, ünner annern dat bekannte „Collège de Montaigu“, wo he amenne noch Ignatius vun Loyola drapen hett, de laterhen de Jesuiten grünnt hett. Toeerst schull Calvin Preester weern, man sien Vader hett em denn doch tosnackt, dat he beter op Afkaat studeren schull. He is denn in Orléans un in Bourges ween. Theologie hett he nienich studeert, ofschoonst he doch laterhen en berühmten Theologen weer. In Orléans hett he to’n eersten Mal mit de Evangeelschen to doon kregen.
Op den Weg na de Reformatschoon
Dat eerste Book, dat Calvin schreven hett, weer een Kommentor över dat Book „De clementia“ vun den Philosophen Seneca, de in dat ole Rom leevt harr. Düt Book hett Calvin 1532 in Paris rutbröcht. Dor wies he mit, dat he to de nee Strömung vun den Humanismus tohören dö. In Paris is Calvin denn een vun de Lüüd vun de Reformatschoon wurrn. Dat weer dortomalen gefährlich, un so müss he de Stadt verlaten. En poor Maanden later, in April 1534, güng Calvin na Nérac in de Südwesteck vun Frankriek. Dor stunnen de Reformeerten ünner den Schutz vun Margarete, Königin vun Navarra. Mai 1534 keem he noch mal na siene Vaderstadt Noyon un trock vun dor wieder na Paris. Denn güng he fudder na Orléans. Dor hett he sien tweet Book rutgahn loten. Dat weer een Schrift gegen de Wedderdöpers, „Psychopannychia“ (Seelenslaap) mit Namen. In düt Book streed he gegen den Gedanken, dat de Seel vun een Minschen twüschen sien Dood un dat Jüngste Gericht in een Oort Slaap tobringt. Dornoh güng he na Basel. Dor lehr he de Mannslüüd kennen, de in de Swiez de Reformatschoon vöranbringen döen, as Bullinger, Bucer, Capito un annere.
Reformater
De Institutio
Calvin schreev in düsse Tiet an de eerste Utgaav vun sien groot theologisch Wark „Institutio“ (Ünnerricht in de christliche Religion). 1536, dor weer he 26 Johr oolt, arbeidt he an dat Vörwoort. Dat schreev he an den König vun Frankriek. He harr dat woll geern sehn, wenn Franz I. de reformeerte Kark in Frankriek ünner siene Flunken nahmen harr. 1536 güng denn de eerste Oplaag vun de „Institutio“ rut. Calvin hett sik mit anner Theologen ut de Historie un ok ut sien Tiet ut'neen sett, as he an't Schrieven güng. Bannig wichtig weeren för em, blangen de Schrievers vun de Bibel, besunners Johannes Chrysostomos, Augustinus, Bernard vun Clairvaux un Martin Luther.
Genf
In dat sülbige Johr keem Calvin, de eentlich op den Weg na Straßburg weer, na Genf. Dor fodder Guillaume Farel em up, he schull in Gott sien Namen in Genf blieven un em bi den Opboo vun een reformeerte Stadt un Karken bistahn. Üm de Oort un Wies, wie he de Reformatschoon in Genf dörsetten wull, geev dat ober allerhand Striet mit de Stadt ehren Rat, un dor müss he 1538 tosamen mit Farel und den Prediger Courault de Stadt verlaten. Dat weer een Slag in’t Kontoor, man he mook sik dor nix ut un güng na Straßburg.
Straßburg
In Straßburg hett he denn as Pastoor vun de franzöösche Gemeende arbeidt. De Stadt harr ja ene ganze Gemeen mit Lüde, de vunwegen ehren Globen nich in Frankriek blieven kunnen. Dor wurrn midderwielen de Maten vun de reformeerten Karken achter Trallen sett un verbrennt. Calvin hett later seggt, de Johren in Straßburg, dat weern de schönsten in sien Leven ween. In Straßburg hett Calvin ok allerhand lehrt, wat he laterhen in Genf öbernohmen hett. Bucer harr dor en Karken upboot, so as Calvin dat in Genf in de twee verleden Johren nich henkregen harr. Dat Singen vun de Psalmen hett Calvin vun dor övernahmen (Psalter vun Genf) un de Ordnung vun'n Gottesdeenst. Ook, dat dat veer Ämter geben schull in de Karken (Prediger, Lehrer, Öllste, Diakonen), hett he dor to'n eersten Mol so sehn. 1540 heiraadt Calvin in Straßburg de Wittfroo Idelette de la Bure. De weer vördem mit een Wedderdöper tosomen ween.
Torüch in Genf
Midderwielen güng dat in Genf allens dörnanner. Un dor hefft se em torüchropen. He hett sik ober oorntlich bidden laten. 1541 güng he denn doch. Man de Genfer hefft em vörher verspreken mösst, se wollen nu ok Calvin sien Katechismus un de Oordnung för dat Karkenleven so annehmen, as em dat richtig dünken dö. Dor hebbt se sik op inlaten. Un so keem he denn torüch as Baas över de Karken in Genf. Een mutt aber doch seggen, dat he bit in dat Jahr 1555, wo sien Partei de Wahl wunnen hett, de ganze Tiet nix as Theater mit de olen Regenten vun de Stadt Genf harrt hett. De hebbt em dat Leven suur weren laten, wiel se sik doch vun so en Frömmen as em nix seggen laten wullen.
Un so stimmt dat gor nich, wat vele Lüüd jümmers seggt hebbt, dat Calvin en Aart vun Diktator in Genf wesen is. Dor harr he gor nich de Macht to. He müss nämlich allens vun de Stadt Genf ehren Raat besluten laten, wat he vörharr. Un de hett alltiet bloß beslaten, wat em topass keem.
Schandolen
In de Johren bet 1555 is allerhand loswesen. 1544 wurr Sebastian Castellio rutsmeten, wiel he in de Lehr nich mit Calvin siene Kark övereenstimmen dö. 1552 hett de Raat Jerome Bolsec ut de Stadt wiest, wiel he seggt hett, de Lehr vun Gott sien Gnadenwahl, de pass nich to'n richtigen Glöven. Un 1553 wurr de Dokter Michel Servet op'n Brandstapel verbrennt, wiel he apen künnig maakt harr, datt he nich an den dreeenigen Gott glöven dö. Bi düsse Perzessen hett Calvin siene Fingers in't Speel hatt, dat is wiss, man de Ordelen hett jümmers de Raat vun Genf spraken. Un de weer nich just op Calvin siene Siet. Na de Menung vun de dormolige Tiet weern dat Verbreken, de jede anstännige Raat verordeelen un strafen müss.
De lesten Johre
De Karken in Genf is amenne besünners vun de Flüchtlingen ut Frankriek opboot wurrn. 1555 hebbt düsse „Réfugiés“ denn de Macht in Genf ut de Hannen vun de olen Familien övernahmen. Siet düsse Tiet hett Calvin de lesten Johren vun sien Leven in Freden leven kunnt un meist keen Striet mehr hatt. Calvin hett mi siene Karken in Genf een Bispill geven för veele Christen in dat ganze Europa, wie dat in een echte evangelische Stadt oder Land utsehn un togahn scholl. He is een vun de Vaders vun de reformeerten Karken in Europa warrn. Mannslüde ut alle Länner hebbt an de Akademie vun Genf bi Calvin Theologie studeert un siene Gedanken vun dor ut mit na Huus nahmen. An’n 27. Mai 1564 is Calvin sturben. Théodore de Bèze (Beza) hett dat Leit vun de Karken vun Genf öbernohmen.
Böker vun Calvin
To Bruken för Wetenschop un Studium
Eberhard Busch (Rutg.): Calvin-Studienausgabe; Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 1994 ff.
Bd. 1: Reformatorische Anfänge (1533–1541), Deelband 1, 1994; ISBN 3-7887-1483-2; Deelband 2, 1994; ISBN 3-7887-1484-0
Bd. 2: Gestalt und Ordnung der Kirche, 1997; ISBN 3-7887-1554-5
Bd. 3: Reformatorische Kontroversen, 1999; ISBN 3-7887-1698-3
Bd. 4: Reformatorische Klärungen, 2002; ISBN 3-7887-1842-0
Bd. 5: Der Brief an die Römer. Ein Kommentar, Deel 1, 2005; ISBN 3-7887-2100-6; Deel 2, 2007; ISBN 978-3-7887-2175-6
Bd. 6: Der Psalmenkommentar. Eine Auswahl, 2008; ISBN 3-7887-2310-6
Unterricht in der christlichen Religion = Institutio Christianae religionis; Nach der letzten Ausg. übers. und bearb. von Otto Weber. 6. Aufl. der einbd. Ausg., Nachdruck von 1955, Neukirchener Verlag, Neukirchen-Vluyn 1997; ISBN 3-7887-0148-X
Annere Warken
Jean Calvin: Christliche Unterweisung. Der Genfer Katechismus von 1537, Gütersloh, 1978
Böker över Calvin
Uwe Birnstein: Der Reformator. Wie Johannes Calvin Zucht und Freiheit lehrte. Wichern Verlag, Berlin 2009; ISBN 978-3-88981-254-4
T. Brienen: De liturgie bij Calvijn, Kampen, 1987, ISBN 90-6140-136-4
Eberhard Busch: Gotteserkenntnis und Menschlichkeit. Einsichten in die Theologie Johannes Calvins. Theologischer Verlag, Zürich 2005; ISBN 3-290-17366-6
Bernhard Buschbeck: Johannes Calvin (1509–1564). In: Henning Schröer, Dietrich Zilleßen (Rutg.): Klassiker der Religionspädagogik. FS für Klaus Wegenast. Diesterweg, Frankfort an'n Main 1989; S. 35ff.; ISBN 3-425-07711-2
Bernard Cottret: Calvin. Eine Biographie. Quell, Stuttgart 1998; ISBN 3-7918-1730-2
W. F. Dankbaar: Calvijn, Zijn Weg en Werk, Nijkerk, sunner Johr
Emile Doumergue: Calvijn als Mensch en Hervormer, Amsterdam, 1931
Alister E. McGrath: Johann Calvin. Eine Biographie. Benziger, Zürich 1991; ISBN 3-545-34095-3 (engl.: A Life of John Calvin. A Study in the Shaping of Western Culture. Nahdruck, Oxford u. a., Blackwell 2000; ISBN 0-631-18947-5; en Reeg vun Uplagen)
Klaas Huizing: Calvin … und was vom Reformator übrig bleibt. Edition Chrismon, Frankfort an'n Main 2008; ISBN 978-3-938704-67-7
Donald K. McKim (Hrsg.): The Cambridge Companion to John Calvin. In: Cambridge Companions to Religion. Universitätsdruckeree Cambridge, Cambridge 2004; ISBN 0-521-01672-X
T. H. L. Parker: Calvin. An Introduction to his Thought. Westminster John Knox Press, Louisville (KY) 1995; ISBN 0-664-25602-3
T. H. L. Parker: Johannes Calvin – Ein großer Reformator. SCM Hänssler, Holzgerlingen 2009; ISBN 978-3-7751-4830-6
Georg Plasger: Johannes Calvins Theologie – Eine Einführung. Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 2008; ISBN 978-3-525-56966-5
Volker Reinhardt: Die Tyrannei der Tugend. Calvin und die Reformation in Genf. C. H. Beck, München 2009; ISBN 978-3-406-57556-3
Reiner Rohloff: Calvin kennen lernen. Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 2008; ISBN 978-3-525-56967-2
Herman J. Selderhuis (Hrsg.): Calvin Handbuch. Mohr Siebeck, Tübingen 2008; ISBN 978-3-16-149229-7
Hermann J. Selderhuis: Gott in der Mitte. Calvins Theologie der Psalmen, Leipzig, 2004, ISBN 3-374-02176-X
Christoph Strohm: Johannes Calvin. Leben und Werk des Reformators. C.H. Beck, München 2009; ISBN 978-3-406-56269-3
Kiek ok bi
Calvinismus
Weblenken
Offizielle Siet to Calvin sien 500. Geboortsdag (Hoochdüütsch)
Siet vun de Evangeelsche Karken in Düütschland to dat Calvinjubiläum
Wat allens los is to Calvin sien 500. Geboortsdag, offizielle Websiet vun den Reformeerten Bund
Kompletten Text vun Calvin siene Institutio online
„Prompte et sincere“
Beza siene Calvinbiographie
Belegen
Calvin, Johannes
Calvin, Johannes
Calvin, Johannes
Calvin, Johannes
Calvin, Johannes
Calvin,Johannes
Calvin, Johannes
Genf
Theologie
Boren in dat 16. Johrhunnert
Storven in dat 16. Johrhunnert |
6679 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sigma | Sigma | Dat Sigma is de 18. Bookstaav vun’t greeksche Alphabet. För dat lütte Sigma gifft dat twee Formen. De een warrt in de Merrn vun’n Woort bruukt. De annere (ς) finnt sik an’t Enn vun’n Woort.
Dat latiensche „s“ is vun dat Sigma afleidt, blots is dat nich mehr so licht to sehn.
As greeksche Tall hett dat Sigma den Weert 200.
Utspraken warrt dat Sigma as „s“.
Schriftteken |
6680 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Omega | Omega | Dat Omega is de 24. un letzte Bookstaav vun’t greeksche Alphabet. De greeksche Naam bedüüdt „dat grote O“.
As greeksche Tall hett dat Omega den Weert 800.
Utspraken warrt dat Omega as „o“.
Disse Bookstav ward bruket as Symbol for Ohm, de elektrische Weerstand, den de aule Ohm utfunnen harr.
Schriftteken |
6681 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Drangd%C3%BCwels | Drangdüwels | De Drangdüwels sünd ene Kapell, de plattdüütsche Rockmusik maakt. Mit söven Mann hebbt de Holsteener sik 1999 tohoopfunnen.
To de Drangdüwels höört Burghard ‚Buggen’ Beese (Muulwark), Jan Köster (Fleitwark, Muulfiedel), Wolfram Donath (Treckfiedel), Matthias ‚Früdi’ Frädrich (Gitarr), Stefan ‚Kauke’ Kaukewitsch (Slagtüüch), Stefan ‚Steffen’ Möller (Bass) un Christoph ‚Elvis’ Schlüter (Banjo, Mandolin, Bouzouki).
Se sünd ok siet 2002 as Vörwegkapell bi Torfrock optreden un hebbt de Bagaluten-Wiehnacht mitmaakt.
Diskografie
Hart an Wind 2003
FC St. Pauli & de Störtebeker-Trilogie 2004
Hold Fast 2004
Ahoi 2010
Weblenken
Websteed vun’e Kapell (plattdüütsch)
Wat to’n Anhöörn (hoochdüütsch)
Musikgrupp
Plattdüütsch
Rockmusik |
6682 | https://nds.wikipedia.org/wiki/The%20Straits%20Times | The Straits Times | The Straits Times is en Blatt dat in Singapur op Engelsch un in’t Broadsheet-Format rutgeven warrt. De Besitter is Singapore Press Holdings (SPH). Dat Daagblatt is dat eerste Maal an’n 15. Juli 1845 rutkamen. Dat is dat öllste un dat hüüt wichtigste Daagblatt in Singapur mit ene Oplaag vun üm un bi 400.000. De Sünndagsutgaav heet Sunday Times.
Weblenken
Websteed vun dat Daagblatt (engelsch)
Daagblatt
Engelsch
Singapur |
6683 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Today%20%28Daagblatt%29 | Today (Daagblatt) | Today is en Daagblatt, dat in Singapur op Engelsch in’t Tabloid-Format rutgeven warrt un för nix to kriegen is. Dat Blatt höört de Mediacorp-Grupp to, de in Besitt vun’n Staat is. De Oplaag liggt bi 300.000.
De eerste Utgaav keem an’n 10. November 2000 as Konkurrenzblatt to de Streats rut, de vun Singapore Press Holdings (SPH) jüstso för nix verdeelt warrt. Bet to’n 27. April 2002 hebbt se dat Blatt blots an’e Warkdaag druckt, bet mit dat Weekend Today jeden Sünnavend en Utgaav för’t Wekenenn rutkeem.
In’t Johr 2004 hebbt se Streats un de Today tohoopleggt, vun wegen dat SPH un MediaCorp bi Feernsehn un bi de kostenlosen Daagblääd nu koopereren wullen.
Weblenken
Websteed vun dat Daagblatt (engelsch)
Daagblatt
Engelsch
Singapur |
6690 | https://nds.wikipedia.org/wiki/V%C3%B6rtrecker | Vörtrecker | De Vörtreckers (Afrikaansch Voortrekker) sünd de Buren in Süüdafrika wesen, de, nadem Grootbritannien de Kapkolonie innahmen harr, vun 1835 an in’n Groten Treck na Noorden trocken sünd, dat Land to besiedeln, un denn de unafhängigen Burenrepubliken Transvaal, Oranje-Freestaat un Natalia grünnt hebbt.
Historie
Süüdafrika |
6691 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mel%20Brooks | Mel Brooks | Mel Brooks (egentlich Melvin Kaminsky; * 28. Juni 1926 in Brooklyn, New York) is en US-amerikaanschen Komiker un Speelbaas. Bekannt is he vör allen dör siene Filmparodien op beröhmte Filmen ut de Filmgeschicht.
Na’n Tweten Weltkrieg füng Brooks as Böhnenkomiker an, wobi em de Komiker Sid Caesar seeg un em as Schriever för siene Sketche anhüer. To disse Tiet dreep Brooks ok Carl Reiner, mit den tohoop he vun 1961 an en poor Schallplatten mit Sketche opnehm. 1965 möök he denn mit Buck Henry de Feernsehserie Get Smart. Na den Spood, den he mit disse Reeg harr, kunn he licht en Produzent för sien eersten Speelfilm The Producers (1968) finnen. Dat Thema weer gewaagt – en jüüdschen Produzent an’n Broadway, bi den dat Geschäft nich mehr so rund löppt, will veel Geld vun de Investoren innehmen un, nadem he sien billig tosamenschoostert Musical mit en Thema över Adolf Hitler op Schiet sett hett, mit dat Geld afhaun – doch de Film harr groten Erfolg un Brooks kreeg en Oscar för dat beste Originaldreihbook. In’t Johr 2001 harr en Musicalutgaav vun The Producers an’n Broadway sien Premier un kreeg twölf Tony-Priesen.
Na The Producers möök Brooks mit The Twelve Chairs (1970) eerstmal en traditschonelle Komödie. 1974 möök he mit Blazing Saddles un Young Frankenstein twee grote Parodien op de Western- un Horrorfilmen. Wiedere Filmen weren Parodien op de Hitchcock-Filmen (High Anxiety), Science-Fiction (Spaceballs) oder de velen Filmen över Robin Hood de dat ene Tiet geev (Men in Tights). Ok möök he as Produzent so gor nich tyypsche Filmen as The Elephant Man vun David Lynch.
Nadem de Dracula-Parodie Dracula - Dead and Loving It 1995 nich so good ankeem, is dat bi Brooks wat suutjer worrn mit dat Filmemaken.
He weer siet den 5. August 1964 in twete Eh mit de an’n 6. Juni 2005 doodblevene Schauspelersche Anne Bancroft verheiradt. Vörher weer he vun 1951 an mit Florence Baum verheiradt wesen, vun de he sik 1961 harr schieden laten.
Filmografie (Utwahl)
Literatur
Peter W. Jansen, Christa Maerker, et al: Mel Brooks in Peter W. Jansen, Wolfram Schütte (Hrsg.): Woody Allen - Mel Brooks. [Reihe Film Band 21]. Carl Hanser, München und Wien 1980, ISBN 3-446-12854-9
Weblenken
Schauspeler
Mann
Engelsch
Boren 1926
Börger von de USA |
6693 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Angel-Waterfall | Angel-Waterfall | De Angel-Waterfall (spaansch Salto del Angel) is en Waterfall, de in’n Süüdoosten vun Venezuela liggt. He fallt stracks 978 Meter dal mit en enkelte Stoop, wonehm he 805 Meter dalfallt, un is dormit de hööchste Waterfall op de Eer. Bi de Indianers, de in de Gegend leevt, heet he Kerekupai-Merú.
Geografie
De Waterfall höört to de Gran Sabana un is Deel vun’n Canaima-Natschonalpark. Sien Water fleet later in’n Rio Carrao, nadem dat vun’n Rand vun den Tafelbarg Auyan Tepui hendalstört is. Vun wegen de grote Hööch stöövt dat Water op’n Weg na ünnen uteneen, bet sik dat ünnen wedder to en Stroom sammelt. Beten later stört dat Water denn al wedder 200 Meter hendal. Sien Water kriggt de Waterfall dör de dullen Gewitters, de op dat grote Plateau vun 700 km² rünnerkaamt. Ut de Löcker, de dat Water in’n Fels rinfreten hett, 40 Meter ünner den Rand vun’t Plateau fallt dat Water in de Deep.
Opdecken
Ofschoonst de Spanier Ernesto Sánchez la Cruz den Waterfall al 1910 sehn harr, is he eerst an’n 16. November 1933, as de US-amerikaansche Buschpilot James Crawford Angel op de Söök na Gold em funnen harr, bekannt warrn un hett vun em ok den Naam af.
1949 kunn en Expeditschoon vun de Natschonale Geograafsche Gesellschop ut de USA denn ok de Hööch faststellen. Sietdem weer kloor, dat dat de hööchste Waterfall op de Eer is.
Tourismus
Hüdigendaags is de Waterfall en grote Touristenattrakschoon in Venezuela. To’n Waterfall, de merrn in’n Oorwoold liggt, kannst aver blots mit’n Fleger henkamen.
Weblenken
.
Waterfall
Venezuela |
6694 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gocta-Waterfall | Gocta-Waterfall | De Gocta-Waterfall in Peru is mit 771 Metern na Angel- un Tugela-Waterfall de drüddhööchste Waterfall op de Eer.
He liggt in’e Region Amazonas un de Provinz Chachapoyas in Peru un is eerst in’n März 2006 dör den düütschen Entwicklungshelper Stefan Ziemendorff (ut'n vorpommerschen Grypswold) opdeckt worrn, de tohoop mit en peruaansch Grupp ünner Leid vun’n inheemschen Telesforo Santillan den Waterfall in twee Expeditschonen in’n Januar un Februar 2006 utmeten hett.
Weblenken
Waterfall
Peru |
6695 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tugela-Waterfall | Tugela-Waterfall | De Tugela-Waterfall in Süüdafrika is na den Angel-Waterfall de tweethööchste Waterfall op de Eer. De Kumpletthööch in fief Streken, de free fallt, is 947 Meter. In’n Dörsnitt fallt so üm un bi een Kubikmeter Water jede Sekunn den Afhang dal. De Waterfall liggt in de Drakensbargen in’n Royal-Natal-Natschonalpark in de Provinz KwaZulu-Natal. De Born vun’n Stroom Tugela, de den Waterfall dalstört, liggt bi’n Barg Mont-Aux-Sources.
Waterfall
Süüdafrika |
6696 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Yosemite-Waterfall | Yosemite-Waterfall | De Yosemite-Waterfall is een vun de hööchsten Waterfäll op de Eer un de hööchste in Noordamerika. He liggt in’n Yosemite-Natschonalpark in de USA.
De Waterfall in de Bargen vun de Sierra Nevada hett en Kumpletthööch vun 739 Meter un warrt vun’n Yosemite-Kriek spiest, de wat later in den Merced River fleet. Op en eerste Stoop vun 435 Meter folgt en poor Kaskaden mit en Hööch vun 206 Meter. Denn fallt dat Water op dat letzte Stück noch wedder 98 Meter dal.
Waterfall
Kalifornien |
6698 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jonathan%20Swift | Jonathan Swift | Jonathan Swift (* 30. November 1667 in Dublin, Irland; † 19. Oktober 1745 in Dublin) weer en engelschen Dichtersmann, de ober in Dublin boren un ok storven is.
Leven
Kinnertiet un School
Sien Vadder Jonathan sen. is dootbleven, as he noch nich boren weer und siene Mudder Abigail Erick hett sik na ehre Heimat in England torüchtogen, un hett em bi de Familie in Irland laten, as he een ganzen lüttjen Fent weer. Dor is he bi sien Onkel Godwin in Dublin upwussen. Dor hett he ok de School besöcht un later up Pastoor studeert.
Sekretär un Preester
1695 is he to'n Preester ordineert wurrn. As jungen Mann weer he avers toeerst mal so´n Oort Privatsekretär bi den vörmoligen Politiker Sir William Temple. Up düsse Stäe dö Swift dat Leven in een Familie ut olen Adel kennenlehren. Later hett he de een oder annere Stäe in de engelsche (anglikaansche) Karken in Irland harrt. Irland weer dormols en Oort Kolonie vun England. Vun de Kathoolschen un de Dissenters hööl he nix un is jümmers bi de engelsche Karken bleben.
Grote Politik
Vun den Bischop vun Dublin is he 1710 to'n Verhanneln na London stüert wurrn. He scholl mithölpen, datt de Karken in Irland tokümstig een beten mehr Geld bi de Hannen nehmen konn. In London hett he in de Jahren so um 1710 rüm de groten Lüe vun dat engelsche Empire kennenlehrt. Eenige Johren hett he in London leeft und dor hett he in de coffee-houses to de "men of wit and understandig" tohöört, de dormols as een Oort Intellektuellen Elite dat Leven vun Kunst un Kultur in London beföddern dön. Siene eersten Upsätz un Satiren hett he dor rutgohn loten, meist keen Böker, man korte Schriften, faken up dat Flach vun de Politik.
Em keem dat togoot, datt he just in London weer, as de ole Regeerung vun de Whigs bi de Königin Anne in Ungnaad füll un de nee Regeerung vun de Tories dat mol versöken scholl. Dor hefft de Tories fix künnig kregen, wat een flinken Schrieversmann he is, un wat he jem ok goot hölpen kunn, jem ehr Politik to verklaren un künnig to maken. Wenn dat anstünn, een vun jem ehr Fienden lachhaftig to maken, denn so weer dat siene Arbeit. So hett he dat mit een vun siene Schriften toweeg bröcht, datt de grote Lord Marlborough sien Amt as General vun den franzööschen Oorlog verlaren hett un düsse Krieg to en Enn keem. Swift weer in düsse Johren beste Fründ vun den Lord-Treasurer (Prime Minister) Lord Oxford und den eersten Staatssekretär Vicount Bolingbroke un güng bi Queen Anne in un ut, just, as he dat woll. Man to Geld is he nich kamen in düsse Tiet.
As he mit siene ganze politische Arbeit in London fardig weer, is he torückgohn na Dublin. Dor hett he den Posten as Dekan an de Kathedral St. Patrick´s kregen.
Froonslüe
Mit twee Froonslüe hett he in sien Leven een beten mehr to kriegen harrt. Esther Johnson , de he jümmers "Stella" nömmt hett un Vanessa Vanhomrigh (dat sprickt sik ingelsch "vanummery" ut). So lang dat ok her is, fraagt sik de Lüe jümmers noch, wie veel he mit jem denn nu genau to kriegen harr. Leefde weer woll in´t Speel. Heiraat' hett he avers keen vun de beiden.
Böker vun Swift
Bi us un up de ganze Welt bekannt wurrn is he vunwegen sien Book "Gullivers Travels" ut dat Johr 1726, dat bit up düssen Dag in keene Kinnerstuben fehlen draff. Düt Book gifft dat ook up Platt: "Gulliver ünnerwegens: Gullivers Reisen up Platt", rutkomen 1997 bi den Schiefer-Verlag in Hamborg. Wat he süß noch schreben hett:
"Tale of a Tub" (1704); "Battle of Books" (1704); "Bickerstaff Papers" (1707); verscheedene Utgoven vun dat Blatt "The Examiner" (1710); "Journal to Stella" (1710); "The Conduct of the Allies" (1711); "Some Remarks on the Barrier Treaty" (1712); "The Public Spirit of the Whigs" (1714);"A Proposal for the Universal Use of Irish Manufacture" (1720); "The Drapiers Letters" (1724); "Cadenus and Vanessa" (1726); "The Intelligencer" (1728, tosomen mit Dr. Sheridan); "A modest Proposal" (1729); "Verses on the Death of Dr Swift" (1731); "On Poetry, a Rapsody" (1733); "The Legion Club" (1736). Vun düsse Böker is nix wieter up Platt rutkomen.
Böker öber Swift
Victoria Glendinning: Jonathan Swift, London, 1998, ISBN 0-09-179196-0
Barock
Mann
Irland
Grootbritannien
Schriever
Engelsch
Storven 1745
Boren 1667 |
6700 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sasha%20Cohen | Sasha Cohen | Alexandra Pauline „Sasha“ Cohen (* 26. Oktober 1984) is en US-amerikaansche Ieskunstlöpersche. Se is de aktuelle natschonale Meestersche in den USA un aktuelle Viezweltmeestersche. Bi den Olympschen Winterspelen 2006 in Turin hett se de Sülvermedallje wunnen.
Cohen is in Westwood boorn, dat is ’n Stadtdeel vun Los Angeles in Kalifornien. Vundaag leevt se in Laguna Niguel in Kalifornien. Ehr Moder, Galina, is een jüüdsch-russche Inwannersche ut de Ukraine un weer fröher ’n Ballerina. (Un so snackt Sasha Cohne blangen Ingelsch ok Russ’sch.) Ehr Vader, Roger Cohen, is en jüüsch-amerikaansch Raatgever för Geschäftslüüd. „Sasha“ is de russche Ökelnaam to „Alexandra“.
Toeerst hett se Gymnastik maakt un is denn mit söven Johren to dat Ieskunstlopen wesselt.
Fru
Ieskunstlöper
Börger von de USA
Olympiadeelnehmer (USA)
Boren 1984 |
6702 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schottsch%20G%C3%A4%C3%A4lsche%20Spraak | Schottsch Gäälsche Spraak | Schottsch Gäälsch (Gàidhlig) is ene keltsche Spraak un is verwandt mit Iersch un Manx. Se höört to den Goideelschen Twieg vun de keltschen Spraken to.
Wo dat snackt warrt
Schottsch Gäälsch warrt snackt vun de Gälen, en keltschen Stamm in de Hoochlannen vun Schottland. Hüdigendaags gifft dat man blot noch 60. - 70.000 Lüüd, de düsse Spraak snacken doot. Vunwegen dat Schottsch Gäälsch blot in den Noorden vun dat Land un up de een oder anner Insel vör de Küst snackt warrt, warrt dor ok Highland-Gaelic to seggt. Afsunnerlicherwies gifft dat (dör Towannern) jüst in de Grootstadt Glasgow täämlich veel Lüde, de Schottsch-Gäälsch snacken könnt.
Historie
De Spraak is in dat 3. Johrhunnert vun Irland ut na Schottland henkamen. Hüdigendaags is dat dor de Spraak vun en Minnerheit, man in dat 11. Johrhunnert weer Schottsch Gäälsch de Spraak, de in Schottland an 'n meisten bruukt worrn is. Dat dat dor so düchtig mit bargdol gahn is, hett verscheden Grünn, dormang ok Striet üm den Gloven. De Jakobitenupstand vun 1745 un sien Ünnergang na de Slacht vun Culloden hett dor stark to bidragen. De Engelschen hefft in de Johren dorna dat Snacken vun Schottsch Gäälsch verbaden un veel Kinner hefft dat nich mehr as Mudderspraak lehren kunnt. Bavenhen is Schottsch Gäälsch bit na dat 20. Johrhunnert jümmers as so 'n Buernspraak ankeken worrn. Af un an warrt dat hüüt noch so sehn.
Up de Buten-Hebriden
De Buten-Hebriden ('na h-Eileanan an Iar') sünd ok hüütodaags noch de eenzigst Oort up de Welt, wo de meisten Inwahners Schottsch Gäälsch snacken doot. Dat liggt dor an, dat se so wiet af sünd vun den Rest vun dat Land.
Wie dat mit de Spraak utsütt
Dat ne'e Parlament vun Holyrood in Edinburgh hett in 'n April 2005 de schottsch-gäälsche Spraak as een vun de dree Spraken vun Schottland offiziell gellen laten. Nu gifft dat en gäälsch Radiostatschoon ('Radio nan Gaidheil'), de ehren Hööftsitt in Inverness hett. Midderwielen gifft dat al 65 Elementarscholen, wo Schottsch-Gäälsch de Spraak för den Ünnerricht is. Dat is ganz nee, denn vun 1872 af an weer de Engelsche Spraak de eenzig Ünnerrichtsspraak in Schottland. Man dat gifft nich noog Schoolmeesters för den Ünnerricht in düsse Spraak un ok veel Öllern wüllt lever, dat jem ehr Kinner goot Engelsch lehrt.
Up Skye ('An t-Eilean Sgitheanach') gifft dat dat Sabhal Mòr Ostaig, en Institut för den högern Ünnerricht, dat in 'n Momang in de ne'e University of the Highlands and Islands inbunnen warrt. Dor gifft dat all Vördrääg un allen Ünnerricht kumplett in Gäälsch. De eerste Sekundärschool, de ehren Ünnerricht ganz up Gäälsch afhöllt, is 2006 in Glasgow/Glaschu upmaakt worrn. Wenn de Kinner, de düsse School besöcht hefft, to 'n groten Deel Gäälsch snackt, denn is dat de eerste Generatschoon siet de 1970er Johren, de wirklich mit de gäälsche Spraak upwasst.
In de gäälschen Landstreken sünd ok de Wegwiesers in twee Spraken schreven. (Man mutt sik avers fragen, ob nich vunwegen dat Reversind Language Shift all Wegwiesers in ganz Schottland tweespraaksch schreven ween mütt.
In 'n Harvst 2006 is en Gäälsch Fernsehstatschoon upmaakt wurrn. De Schottsche Regeren hett dor £ 11,5 Mio. för utgeven.
En beten Gäälsch för 'n Urlaub
Schottsch Gäälsch Platt Utspraak
Madainn mhath Goden Morgen Mattenj wah
Feasgar math Goden Namiddag Fesskör mah
Dè ni mi dhuibh? Woans kann ik Se helpen? Dscheh ni mi ghöjw
Ciamar a tha sibh? Wo(ans) geiht Se dat? Kimmr a hah schiw
Dè tha dol? Wat maakst du so? Dscheh hah doll
Thigibh a-steach Kaamt Se rin Hickiv ö schtach
Tha mi duilich Dat deit mi leid Hah mi dulich
Chan eil mi a' tuigsinn Ik verstoh nich Cha njell mi tuckschin
Chan eil mòran Gàidhlig agam Ik snack nich veel Gäälsch Cha njell mohrön Gaahlik akm
A bheil Gàidhlig agad? Snackst du Gäälsch? ö wel Gaahlik aköt
Tha mi glè sgith Ik bün düchtig mööd hah mi gle ski
Tha gràdh agam ort Ik hebb di leev hah grahgh aköm orscht
Seo a-nis So is dat scho ö nisch
Tha mi a' lorg Ik söök hah mi lorrok
Mar sin leat Tschüüs mar schin lät
Slàinte Proost/Gesundheit slahntschö
's toigh leam ceol Ik mag Musik stö löm kjol
Tha mi fuar/blàth Mi is koolt/warm hah mi fuör/plah
Dùin do ghob Hool dien Babbel duhnj do ghop
Tha an t-uisge ann Dat regent hah an duschkj aun
Keltsche Spraken
Schottsch-Gäälsch |
6704 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Darg | Darg | Darg is en speziellen Typ Törf, de sik ut Reet un annere Planten tosamensett un mit Slick- un Wattsand dörsett is.
As Brennstoff weer de Darg nich good to bruken un wörr denn ok woll Stinktörf nöömt.
Geologie |
6707 | https://nds.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6rf | Törf | Törf betekent
Törf, Borrnoort in’t Moor,
Törf, nedderlandsch-plattdüütsche Musikgrupp. |
6710 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl%20Bunje | Karl Bunje | Karl Bunje (* 8. November 1897 in Neeborg/Ollnborg; † 6. April 1985 in Köln) weer’n plattdüütschen Schriever un’n Heimatdichter.
För de nedderdüütsche Bühn in Braak hett he 1930 sien eerst Schauspeel schreben Deserteurs. 1935 keem De Etappenhas to’n Upföhrung, wat woll mit sien gröttste Erfolg wurn is. Van dat Stück gifft dat sogor twee Filme un dat is in veel Dialekte un in Hoochdüütsch spölt wurrn. Insgesamt över 11.000 Mal is dat upföhrt wurrn. De Kölsche Schauspeler Willy Millowitsch hett dor völ Spood mit harrt. Siet 1937 wer he en free Schriever (dorvör weer he bi’t Rieksfinanzverwaltung). Dor he aber de Freemurers anhöört hett, hebbt se hüm van de Nazis ut nich mehr fördert.
Bekannt Stücken van hüm sünd:
Dat Hörrohr.
Up Düwels Schuvkar.
Familienansluss.
Dat Lock in de Gerechtigkeit
De swatte Hannibal
Achter anner Lüe Dören
Hasenahlers
In'n Mahlgang
Blinnekoh
Nahdem sien eerste Fru stürben wer (mit de harr he fief Söhn und een Deern), hett he 1978 eine twede Mal heirat.
Bunje hett 1971 den Fritz-Stavenhagen-Pries kregen. 1972 hett em de Nedderdüütsche Bühnenbund de Sülverne Ehrennadel geven un 1973 kreeg he de Ehrengaav vun de Ollnborgstiftung.
Weblenken
Mann
Schriever
Plattdüütsch
Boren 1897
Storven 1985
Börger von Düütschland |
6711 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bill%20Gates | Bill Gates | William „Bill“ Henry Gates, III (* 28. Oktober 1955 in Seattle) is en US-amerikaanschen Programmerer und Ünnernehmer. 1975 hett he tosamen mit Paul Allen de Microsoft Corporation grünnt. Em höört meist 1,1 Milliarden Aktien vun Microsoft, dat sünd üm un bi 41 Milliarden US-Dollar oder ok 10 % vun dat Grundkapital. He is de Baas vun de Entwicklung („Chief Software Architect“) vun dat Ünnernehmen. Siet Dezember 2004 is he ok Liddmaat vun den Vörstand vun Berkshire Hathaway. Dat is de Investmentholding vun den Investor Warren Buffett, de na Gates as de drüddriekste Mann vun de Welt ansehn warrt.
Leven
Gates is dat tweete vun dree Kinner vun den Afkaat William H. Gates II (* 30. November 1925) und de Lehrersche Mary Maxwell Gates.
Sien eerste Insichten in de Reekner hett he mit 13 Johren an de High School sammelt. He is op de private Lakeside School in Seattle gahn. Dor geev dat ’n PDP-10-Anlaag. Tosamen mit sien Schoolfründ Paul Allen hett he dor dat Programmeren lehrt un hett sien eerste Firma Traf-O-Data grünnt. Se hebbt 'n Systeem för’t Meten vun den Stratenverkehr buut un dorför 20.000 Dollar kregen.
1973 gung Gates na de Harvard-Universität, üm dor to studeren. Aver de mehrste Tiet hett he in den Reeknerruum tobracht. Dor hett he ok Steve Ballmer drapen, de later sien Geschäftspartner warrn is. In’n Dezember 1974 schreev he tosamen mit Allen in ’n poor Weken ’n BASIC-Interpreter för den niegen Heimreekner Altair 8800. 1975 brook Gates sien Studium af, üm sik ganz op dat Föhren vun sien Firma Microsoft Corporation to konzentreren. Den Bahntje vun den Chief Executive Officer geev he in’n Januar 2000 an Steve Ballmer af. Siet disse Tiet is he Vörsitter vun den Opsichtsraat un Baas vun de Entwicklung vun de Firma.
Siet 1994 is Gates mit de Programmerersche Melinda French verheiraadt. Se hett domaals dat Projekt Microsoft Bob leidt. Se hebbt twee Döchter un een Söhn.
He leevt mit sien Familie in Medina an’n Lake Washington.
To Bill Gates höört ok de gröttste Bildagentur vun de Welt, Corbis.
Teihn Johr lang weer Gates de riekste Mann vun de Welt. Siet 2007 hett em aver Carlos Slim Helú överhaalt. Dat liggt villicht ok dor mit an, dat Gates al veel vun sien Geld in de Stichten Bill & Melinda Gates Foundation steken hett, de Stipendien för junge Lüüd vergifft, Krankheiten in de Drüdde Welt bekämpfen deit un noch vele annere gode Saken maakt.
Böker vun Bill Gates
Der Weg nach vorn. ISBN 3-453-12296-8
Digitales Business. ISBN 3-453-15859-8
Literatur över Bill Gates
Janet Lowe: Bill Gates. Sein Erfolgsgeheimnis. TM-Börsenverlag 2000. ISBN 3-930851-49-0
Jennifer Edstrom, Marlin Eller: Barbarians led by Bill Gates. Microsoft von innen betrachtet. vmi-Buch. ISBN 3-8266-0506-3
James Wallace, Jim Erickson: Mr. Microsoft, die Bill Gates Story. Verlag Ullstein 1993. ISBN 3-550-06808-5
Weblenken
Bill Gates sien Websteed (mit Biografie) (ingelsch)
Mann
Ünnernehmer
Boren 1955
Börger von de USA |
6715 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oorssen | Oorssen | Oorssen () is een Oortsdeel vun den Stadtdeel Övervieland.
Oorssen weer fröher een Dörp bi Bremen un höör to dat Bremer Landgebiet mit to. Toeerst weer Oorssen Buurndorp, loterhen sund dor allerhand Strotenmoker tohuse ween. In Oorssen steiht de ole St. Johannes-Karken. De wurr um un bi 1250 boot un is de eenzigst ole Karken in dat Landgebiet vun Bremen, de noch dat Gewölbe ut de Tiet vun den Boo hett. Bit 1945 harr Oorssen een egen Börgermeester. Dornoh wurr dat een Vörstadt vun Bremen un höört sietdem to Bremen to. 1961 is Orssen mit de annern olen Dörper Habenhusen, Kattentoorn un Kattenesch tosomensloten to dat Ortsamt Obervieland.
1812 harr Oorssen 767 Inwohners; 1955: 4.056 Inwohners; 1974: 2.761 Inwohners; 1995: 6.228 Inwohners.
Oort
Bremen |
6716 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Habenhusen | Habenhusen | Habenhusen mit Ton up dat „a“ („Håbenhusen“) is en Oortsdeel vun den Stadtdeel Övervieland an den Rand vun Bremen-Süüd.
Bit 1945 höör Habenhusen to dat Landgebiet vun Bremen un wurr vun 'n Landherrenamt in de Stadt regeert. Nah den Krieg keem Habenhusen denn to de Stadt Bremen.
Vergahn Tiet
In de Geschicht dükert Habenhusen to'n eersten Mol up an'n 27. September 1124 in en Urkunn vun Paavst Calixt II. för dat Klooster Raastäe. Dormols warrt de Naam „Habenhuson“ schreven. Bit in dat 19. Johrhunnert weer Habenhusen een Buurndorp, loter leeften dor meistendeels Arbeiders un Strotenmokers. To Pingsten 1911 hett dat een' groten Brand in 't Dörp geben. Dor sund wecke vun de gröttsten Buurnhüser afbrennt. De meisten wurrn later woller upboot. Noh den Eersten Weltkrieg keemen veel Lüe ut de Stadtdelen vun de Arbeiders in Bremen na Habenhusen: Dor wurrn „Siedlungen“ boot. Tolest hefft se to de Tiet vun 'n Natschonalsozialismus ok noch een Siedlung hensett, dor hefft se denn SA-Lüe un jem ehre Fomilien henstüert in dat rode Hobenhusen, wo de meisten Inwahners dat mit de SPD holen döen.
Hüdigendags
Siet 1974 is in Habenhusen denn de moderne Städteboo in Gang ween. Een Stroot noh de annere hefft se vullboot mit Een-Fomilien-Hüser. In düsse Tiet hett sik dat Leben in Habenhusen natürlich duchtig verännert. Vundaag is Habenhusen in den Sozialindex vun de Stadt Bremen ganz baben upföhrt. Habenhusen is een vun de veer Ortsdelen (vun mehr as 80, de dor upföhrt sund) mit dat höögste Inkamen un de ringsten sozialen Problemen.
In Habenhusen gifft dat een Grundschool un een School vun de Sekundorstufe I, de weert ünnerholen vun dat Land Bremen, dorto noch een private Grundschool un private School mit Sekundorstufe I un II. Düsse Privootschool is de „Freie Evangelische Bekenntnisschule“.
Inwohners
1812 leven in Habenhusen 402 Inwahners; 1855: 639 Inwahners; 1885: 857 Inwahners; 1905: 3.169 Inwahners; 1955: 4.164 Inwahners; 1974: 3.433 Inwahners; 1995: 8.381 Inwahners; 2003: 8.300 Inwahners; 2005: 8.195 Inwahners
Karken
Twee Karken sund in Habenhusen tohuse, ofschoonst de Habenhuser Johrhunnerte lang jümmers noh Oorssen noh Karken gohn sund. 1995 hett de Evangelische Gemeende Oorssen un Habenhusen de Simon-Petrus-Karken boon loten. Dor gifft dat een Toorn mit een Klockenspeel vun 24 Klocken to hören. In de Karken sund schöne Finster vun Hella Santarossa ut Berlin und annere Kunst vun Thomas Duttenhoefer ut Darmstadt. Een Orgel vun de Firma Späth ut de Swiez steiht dor ok in. Noh de Evangeelsche Gemeende höört um un bi 4100 Moten to. In de Simon-Petrus-Karken warrt jummers an'n drüdden Freedag in'n Februar dat Habenhuser Schaffermahl fiert.
Ungefähr to de sülbige Tiet hett de Evangeelsche Freekarken „Paulusgemeende“ dor in een olen, ümbooten Buurnhoff ehre Karken opmaakt. Düsse Gemeende höört to de Pingstkarken noh de Mühlheimer Richtung un kickt jümmers noh Amerika, wie man dat dor so maken deit, mit de Karken. No düsse Karken höört um un bi 600 Moten.
Wat süß noch wichtig is
In Habenhusen gifft dat ook een groot Gewerbegebiet, wo de Lüe allens inköpen köönt, wat se man bloß bruken doot in Boomarkt, Supermarkt, Autoverkoop un wat nich allens. Allerhand Firmen sünd dor ook tohuse.
Twee Sportvereene gifft dat in Habenhusen: Den ATSV, dor worrt vör allen Handball speelt, un denn noch de Habenhuser FV, dat is een Footballvereen.
De Freden vun Habenhusen
In de Geschicht speelt Hobenhusen en besunnere Rull, weil dor in dat Johr 1666 de Freden twüschen Bremen un Sweden sloten worrn is. Dat weer an’n 15. November. Dormols weer Sweden een Grootmacht. De General vun de Sweden weer Carl Gustav Wrangel, de laterhen in dat Johr 1675 den Krieg gegen den Kurfürsten vun Brannenborg verloren hett.
Böker öber Habenhusen
Hermann Frese: Habenhausen. Ein Streifzug durch neun Jahrhunderte, Bremen 1986, ISBN 3-920699-79-3
Oort
Bremen |
6719 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Geelbeen | Geelbeen | Geelbeen. Ole Noom för de Inwohners vun den Bremer Stadtdeel Bunnendoor. Geelbeen oder Geelbeeners heet de Lüe, de dor wohnt. Dat is nich ganz kloor, worüm. Mag ween, datt dat doran liggt, datt bi´n Smuggel mit Toback de Been vun den Inwohners geele Farv annohmen hefft. Mag ober ook ween, datt dat ´n ganz annere Oorsook hett. Bunnendoor is een Deel vun de ole Bremer Neestadt. Fröher hett dat twee Doren geben noh Bremen rin up de Neestadt´s-Siet: Dat Hoge Door un dat Bunnendoor.
Bremen
Ole Begrepen |
6720 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Freden%20vun%20Habenhusen | Freden vun Habenhusen | Freden vun Hobenhusen. In dat Johr 1666 hefft de Sweden versöcht, de Stadt Bremen intonehmen. De schull dormols een Deel vun dat Königriek Sweden weeren. De Oorsook weer, datt de Dom vun Bremen un de Domimmunität, dat sünd de Hüser un Grundstücken, de noh den Dom tohören döen, een Deel vun dat Arzbisdom Bremen weern. Düt Erzbistum höör noh Sweden to. Nu wollen de Sweden ober nich bloß düssen Deel vun Bremen hebben, man de ganze Stadt. Se stüern ehren groten Generool Carl Gustav Wrangel up de Stadt to, de scholl ehr innehmen för dat Königriek. In dat Johr 1666 leeg he mit siene Suldooten vör de Stadt. He hett ehr ober nich innehmen konnt. Man up´n 15. November 1666 wurr een Freden sloten twüschen Bremen un Sweden. Weil de sweedsche Generool Wrangel sien Hauptquartier in dat Dörp Hobenhusen harrt hett, warrt düsse Freden de Freden vun Hobenhusen nömmt.
Sweden
Historie
Bremen
Fredensverdrag |
6721 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gott | Gott | Gott is in de monotheistischen Religionen (Christendom, Jödendom, Islam) de, de Welt un de Minschen maakt hett. Annere Religionen hebbt mehr as een Gott, so to’n Bispeel de Hinduismus.
de jöödsche Sicht
In’t Jödendom is Gott de, de de Welt maakt hett un ok de, de dat jöödsche Volk annahmen hett un em en Opdrag geven hett, sien Volk to ween, dat sien Gesett bewohrt un höllt.
de christliche Sicht
In’t Christendom is Gott een Dreeeinigkeit ut den Vader, den Söhn un den hilligen Geist. De christlichen Theologen köönt nich nipp un nau seggen, woans dat funkscheneert. Se hebbt aber in ehr Bibel Textsteden funnen, de jüm dorto bröcht hett, to glöven, dat dat so is. Na de christliche Lehr is en Minsch dör den Gloven an Jesus Christus Gott sien Kind un Gott is den Minschen sien Vader.
de islaamsche Sicht
In’n Islam is Gott de, de de Welt maakt hett un de de Minschen an’n jüngsten Dag vör Gericht stellt. Vun’n Dreeenigkeit wullt de Muslimen nix weten.
Religion |
6722 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Augustinus | Augustinus | Augustinus vun Hippo. (* 13. November 354 in Thagaste in Noordafrika; † 28. August 430 in Hippo Regius).
Leben
Öllernhuus
Aurelius Augustinus siene Öllern weeren sien Mudder Monika oder Monnica un sien Vadder Patricius. Sien Vadder weer een Beamten vun de Stadt Thagaste un he stünn sik goot. Patricius weer keen besonners frommen Minschen un hett sik eerst kort vor sienen Dood in dat Johr 371 dopen loten. Man siene Mudder, de hett dat so richtig mit de Karken harrt. Se hett ehren Jungen dat Beden lehrt un wat süß noch to´n christlichen Globen tohören deit. Man de lüttje Augustinus is in siene Kinnertiet nich döfft wurrn.
Schooltiet un Studium
Noh School is he toeerst in siene Vadderstadt gohn, man as he up de högere Scholen wesseln möß, dor güng he noh de Stadt Madaura, de weer nich wiet weg. Studeert hett he denn in Karthago. Dat weer dunntomolen de Hööftstadt vun Noordafrika. Wat he dor lehrt hett, dat harr mit de eegene Geschicht vun Karthago an un vor sik nix to kriegen. He lehr de latiensche Literatuur un de Bildung, so as een Mann de bruken dö, wenn he in Rom Karriere moken wull. He hett de groten Dichterslüe studeert, ganz vörnweg Vergil un hett ok lehrt, woans een goot snacken kann (Rhetorik). Up düt Flach weer besunners Cicero wichtig vör em. Rhetorik woll he to sien´ Beruf moken. Wer öber allens, wat anleeg, goot snacken un schrieben konn, de harr dormols de besten Chancen, uptostiegen.
Schoolmeester
Mit 19 Johren weer Augustin Schoolmeester för Rhetorik in siene Vadderstadt. Een Johr loter güng he noh Karthago. He woll unbedingt wat weeren in de Welt un he müch dat lieden, wenn de Lüe wunners wat vun em denken döen. Riek woll he ok weeren.
Froonslüe
He harr sik vörnohmen, een rieke Deern ut goden Huse to heiroden. Man dor harr he dat nich so drock mit. So nehm he sik toeerst mol een Fründin. Mit ehr hett he 15 Johre lang tosomenleeft. Man ofschoonst he loter so unbannig veel vun sien Leben vertellt hett, hett he den Nomen vun düsse Fro nich verroden. As he noch nich mol 18 Johre oolt weer, kreeg düsse Deern vun em een Söhn, den hefft de beiden Adeodatus nömmt, wat so veel heet, as "Vun Gott schenkt". Düsse Söhn weer een grote Freid för Augustinus, man he is al in dat Johr 390 sturben.
Rom un Mailand
In dat Johr 383 güng Augustin vun Afrika weg. Toeerst versöch he, in Rom sien Arbeit as Professor för Rhetorik uptonehmen, man he keem mit de Studenten in Rom nich torecht. Dat duurt nich lang, dor hölpt em de Präfekt Symmachus, een Stäe as Lehrer för Rhetorik un för de passliche Oort, vör Gericht to snacken, in Mailand to finnen. Mailand weer dormols Residenz vun den Kaiser. In Mailand is Augustin oorntlich vörankomen. He hett Karriere mookt. Bobenhen hett he mit de kathoolsche Karken to kriegen harrt. In Mailand hett de Bischop Ambrosius deepen Indruck up Augustin mookt. De konn snacken un predigen, man nich bloß de Oort un Wies, wie he dat moken dö, man ok dat, wat he seggen dö, geben Augustin allerhand to denken. In Mailand hett sik de Bekehrung vun Augustin afspeelt un in dat Johr 387 hett he sik vun den Bischop süms döpen loten. .
Nu weer he een kathoolschen Christen. He geef miteens sien Karriere up un füng an, mit Frünnen un ok mit sien Söhn Adeodatus tosomen in een Huus to leben, so as Mönke dat woll moken döen. Toeerst leeften se tohopen in dat Dörp Cassiciacum un versöchen een vita communis.
Torüch in Afrika
388 güng he torüch noh siene Vadderstadt Thagaste. Up den Weg dorhen weer siene Mudder in Ostia sturben, de achter em herkomen weer noh Rom un Mailand. In Thagaste verköff he allens, wat siene Öllern tohöört harr un leef ok hier mit Frünnen tohopen in een Oort Klooster.
Bischop
391 güng he noh Hippo Regius, wat dune bi weer un güng dor noh Karken. Wat he nich dacht harr: De Lüe in de Karken hefft em sehn un wollen em glieks to jem ehren Bischop moken, weil de ole Bischop Valerius alleen nich mehr togange keem. Dor hefft se em nu noh vörn hoolt, to´n Altoor bröcht un Valerius hett em dor de Hannen upleggt. Man he is nich glieks Bischop wurrn, ma toeerst mol Prediger. Fief Johre loter weer Valerius doot un Augustin is de neegste Bischop vun Hippo wurrn. Dat weer in dat Johr 396. Jeden Dag möß he predigen, Karken holen un Sakramente utdeelen. Mehr as 500 Predigten kannst vundooge noch vun em lesen. Up düssen Posten is Augustin bleben, bit he sturben is. In de Johren bit dorhen weer allerhand los in Rom un in dat Johr 410 hefft de Goten unner Alarich I. Rom innohmen un allens in Twei haut. Dat weer nümms vermoden wesen, datt so wat eenmol passeren konn. Veele Römer sünd as Flüchtlinge noh Karthago utneiht. 426 mark Augustin, datt he süms öller wurr, so, as dormols Valerius. Dor hett he den Presbyter Eraclius to sien Hölpsmann mookt.
Dood
Mit 75 Johren is Augustin krank wurrn un dat güng an´t Starben. Dat germoonsche Volk vun de Wandalen leeg mit siene Suldooten al dree Monote ründ um de Stadt un hett ehr insloten. Den Sieg vun de Wandolen hett he nich mehr mitkregen. Dor weer he al doot.
Wat öber em to seggen is
Augustinus is een vun de groten Hilligen vun de kathoolsche Kark. För Martin Luther un Johannes Calvin weer he een vun de groten Tügen vun den wohren Globen ut de verleden Tiet.
He weer een vun de ganz groten Denkers vun de christliche Kark. Berühmt is sien Spruch: "Mien Hart is ganz unruhig, so lang, as bit dat Freden findt in Di, mien Gott". He weer een Minsch, de allens utprobeert hett, ehr datt he to de Wohrheit vun de kathoolsche Lehr komen is. He hett Theoter un Gladiatorenspeele leef harrt un woll Karriere moken as Rhetor in Rom, he is een Liddmaat vun de Sekte vun de Manichäers ween, ehr he sik bekehrt hett to den Globen vun de Karken. He vertellt, datt he eens Daags in´n Goorn vun een Huus in Mailand sitten dö un ut den Goorn vun siene Nobers een Deern höört, de röppt: "Tolle! Lege!" Dat bedutt: "Nümm hen un lees!" Dor nümmt he de Bibel, de he just to ´e Hand hett un kümmt to ´n Globen. Wat em an´t Hart liggen dö, weer de Kraft vun Gott un datt he alleen Minschen to dat Heil oder to de Verdarfnis vörher bestimmen dö.
Böker vun Augustin
Schreben hett he unbannig veel. Berühmt sünd siene "Confessiones" (ca.400, "Wat ik to vertellen hebb); "De Trinitate" (ca. 399-419, "Vun Gott sien Dreeenigkeit") un "De Civitate Dei" (413-426, "Vun Gott sien Stoot").
Mann
Christendom
Schriever
Antike
Bischop
Algerien
Hilliger
Latiensch
Boren in dat 4. Johrhunnert
Storven in dat 5. Johrhunnert |
6723 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bremerhoben | Bremerhoben | Bremerhoben is en düütsche Stadt an de Wersermünn in de Noordsee. Grünnt 1827 vun den Börgermeester Johann Smidt ut Bremen. Ungefähr 116.640 Inwahners leevt in düsse düütsche Grootstadt. Bremerhoben is as een vun twee Städer een Deel vun dat Land Bremen. Düsse Stadt geiht dat nich just goot. Meist 25% vun de Inwohners sünd ohn Arbeit un verdeent keen Geld. Wichtig sund de Habens. Besunners de Containerterminals weert jümmers noch utboot. Bremerhoben hett allerhand to kriegen mit dat Inföhren vun Autos ut Länners vun den wieten Oosten. Mit de Fischeree löppt dat nich mehr so goot as fröher. Vör den Tweeten Weltkrieg bestünn Bremerhaben eegentlich ut dree Städer: De Stadt Bremerhaben, de to Bremen tohören dö, un de Städer Geestemünn un Leh (1924 tohoop Wersermünn), de to Preußen tohören dö. Vundaag is dat allens tosomen de Stadt Bremerhoben (1939-1947 Wersermünn).
Beröhmte Lüüd
Lale Andersen
För de Stadt steiht de fiktiv Figur Hein Mück as een Symbol.
Attraktschonen
Bekannt is de Zoo an de See, dat Museum vun de Seefohrt, dat niege Museum von de Utwannerers und dat niege Klimahus in de „Havenwelten“.
All 5 Johr find dor ok de Sail Bremerhaven statt, een grooten Volksbelustigung mit völl oll (un nieg) Segelschippen.
Politik
{|
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Adress vun deVerwaltung: || StadthuusHinrich-Schmalfeldt-Straße27576 Bremerhaven
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Auto-Kennteken: || HB + 1 Bookstaav + 4 Tallen
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Börgermeester un Kämmerer: || Michael Teiser (CDU)
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Stadtverordneten-vörsitter: || Artur Beneken (SPD)
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Stadtverordenten-versammeln: || SPD 18 SetelsCDU 16 SetelsGRÜNE 6 SetelsFDP 4 SetelsDVU 4 Setels
|}
Böverbörgermeesters
Ehrenbörgers
Bremerhoben hett 24 Ehrenbörgers (Stand 2015): Ehrenbörgers von Bremerhoben.
Stadtdelen
Bremerhoben is indeelt in Stadtbezirke, Stadtdelen un Oortsdelen. De groff Grenz Geest deelt de Stadt in de Bezirke Noord un Süüd''. De sünd wedder indeelt in negen Stadtdelen un 24 Oortsdelen. Dree Stadtdelen sünd toglieks Oortsdelen, söss Stadtdelen sünd noch wedder in 21 Oortsdelen ünnerdeelt. De Slötelnummern mit veer Tallen hebbt den sülven hierarchischen Opbo as in de Stadt Bremen. De eerste Ziffer för den Stadtbezirk, de tweete Ziffer för den Stadtdeel un de drüdde un veerte Ziffer för den Oortsdeel.
Oort
Bremerhoben
Oort mit Seehaven |
6725 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pomologie | Pomologie | De Pomologie is de Lehr oder de Wetenschop vun dat Aaft un vun allens, wat dor mit tosomenhangen deit, so as t.B. Aaftanbo, Aaftsoorten. De Begreep „Pomologie“ wurr 1758 van Johann Hermann Knoop in sien Wark 'Pomologia' präägt.
Eerste pomologische Schriften wurrn all in dat 18. Johrhunnert verfaat. In't 19. Johrhunnert keemen mit de Tonahm vun dat Interesse an dat Tüchten vun nee Soorten völ umfangriek Böker, dorünner riek bebillerte, un kunstvoll Warken up den Markt. Zentren vun de pomoloogsche Forschung weern hauptsächlich Düütschland un Frankriek.
Pomologie |
6726 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Walter%20Kempowski | Walter Kempowski | Walter Kempowski (* 29. April 1929 in Rostock; † 5. Oktober 2007 in Rodenborg (Wümm) weer en bekannten düütschen Schriever. Sien Vader weer Reder. 1947 güng he in’n Westen. As he na Rostock torüchkomen dö, hefft se em in de DDR vunwegen Spionage veroordeelt un he schull 25 Johr lang in Lagers ünner Dwang arbeiden. He hett denn in Bautzen inseten. 1956 hebbt se em denn aber doch freelaten. Ölven Romans hett he schreven. Besunners bekannt is de Roman „Tadellöser & Wolff. Ein bürgerlicher Roman“ warrn. Den hett he in dat Johr 1972 schreven un dat Feernsehn hett dor later en Film vun maakt.
In de verleden Johren hett he den „Echolot“ rutgeven. Dat sünd üm un bi 8000 Sieden, wat he blots tohopenstellt hett un tosomenschostert ut Zeitung un wat he sünst noch fünn. Midderwielen sünd denn ok noch dree Daagböker rutkamen. „Sirius“ behannelt dat Johr 1983, „Alkor“ dat Johr, wat för Düütschland so besonners weer, 1989, un dat neeste, „Hamit“ geiht över dat Johr 1990. Fröher hett de Kritik sik mit Kempowski nich so richtig afgeben wullt, as wenn dat man blots en Mann weer, de sik wat torechtdrömen dö. Man in de leste Tiet kann een fakener hören un lesen: Dat is doch en Schrieversmann, de wat versteiht vun sien Arbeid.
He leev in dat lüttje Dörp Narbn, wat to Jeem tohören deit. Dat is nich wiet af vun Zeven. Op Platt is nix vun em rutkomen, man in siene Dogeböker bruukt he faken Sprüch un Snäcke in siene plattdüütsche Moderspraak.
In’n Oktober 2006 hebbt se bi Kempowski Darmkrebs faststellt. Dorvun is he denn een Johr later an’n 5. Oktober 2007 ok doodbleven. He dee toletzt in dat Krankenhuus in Rodenborg liggen.
Mann
Schriever
Hoochdüütsch
Boren 1929
Storven 2007
Börger von Düütschland |
6727 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thomas%20Mann | Thomas Mann | Thomas Mann (* 6. Juni 1875 in Lübeck; † 12. August 1955 in Zürich in de Swiez) weer een vun de ganz groten düütschen Schrieverslüüd.
Leven
Thomas Mann stamm vun een vun de olen Lübecker Familien af. Sien Vadder Thomas Johann Heinrich Mann weer Senater. Siene Mudder keem ut Brasilien. Up de Scholen hett he nix besunners tostannenbröcht. As sien Vadder dootbleven weer, hett he de School 1892 verlaten.
De Familie güng denn ut Lübeck weg un trock na München hen. Dor hett he bi een Versekern arbeidt. 1905 hett he Katja Pringsheim heiraadt, een Dochter ut goden Huse. Mit ehr hett he sess Kinner harrt: Erika (1905–1969), Klaus (1906–1949), Golo (1909–1994), Monika (1910–1992), Elisabeth (1918–2002) un Michael (1919–1977) Mann.
1929 kreeg he den Nobelpries för Literatur. As de Nazis in Düütschland de Macht övernehmen döen, güng he in de Swiez. 1939 is he utwannert na de USA. Dor leev he in Pacific Palisades in Kalifornien. 1944 is he een Börger vun de USA wurrn, man na den Krieg is he denn doch woller torüchgohn na de Swiez. Sien Broder Heinrich Mann was ook een beröhmten Schrieversmann.
Böker vun Thomas Mann
Buddenbrooks (1901)
Tonio Kröger (1903)
Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull (toeerst 1922, ümschreben 1954)
Der Zauberberg (1924)
Josef und seine Brüder (1933-1942)
Lotte in Weimar (1939)
Adel des Geistes. Gesammelte Essays (1945)
Doktor Faustus (1947)
Der Erwählte (1951)
un noch ´n ganzen Barg mehr.
Op Platt is vun Thomas Mann nix rutkomen.
Över Thomas Mann
Hermann Kurzke: Thomas Mann- Das Leben als Gesamtkunstwerk, S. Fischer, Frankfurt/Main, 2002
Marcel Reich-Ranicki (Rutgever): Thomas Mann und die Seinen, DVA, 1987
Weblenken
Thomas Mann up Commons
Lübeck
Mann
Schriever
Nobelpriesdräger (Literatur)
Swiez
Hoochdüütsch
Boren 1875
Storven 1955
Börger von Düütschland |
6732 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bremerhaven | Bremerhaven | Bremerhaven betekent
Bremerhaven, Fischdamper von 1906,
Bremerhaven, Kombischipp von 1920,
Bremerhaven, Fährschipp von 1954,
Bremerhaven, Bäderschipp von 1960,
Bremerhaven, Fährschipp von 1999,
Bremerhaven, en Marskrater.
Dat is ok de hoochdüütsche Naam von
Bremerhoben, Stadt in dat Bundsland Bremen. |
6739 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Souq%20Ahras | Souq Ahras | Souq Ahras (ok Souk Ahras oder Souk-Ahras) is en Stadt in'n Noordoosten vun Algerien in de Region "Numidien". Meist 150000 Inwohners sünd dor tohuus. Vundaag is dat de Hööftstadt vun de Provinz Souq Ahras. In de Tiet vun de Antike wurr de Stadt Thagaste oder ok Tagaste nöömt. De öllere Plinius un dat "Itinerarium Antonini" hett de Stadt kennt, man allto veel is nich bekannt över de Geschicht vun de Stadt.
In Thagaste is de berühmte kathoolsche Karkenlehrer un Hillige Augustinus boren.
Weblinks
Oort
Stadt
Afrika
Algerien |
6741 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Annaba | Annaba | Annaba, araabsch:عنابة, op franzöösch fröher Bône, is een Stadt in Algerien an de Waterkant vun de Middellannsche See, ganz buten in´n Noordoosten vun dat Land. In dat Johr 2005 weern dor üm un bi 385000 Minschen tohuus. De Stadt is Hööftstadt vun de Provinz Annaba. De liggt an de Grenz na Tunesien.
In dat Johr 2004 weern üm un bi 40.000 Studenten an de Universität inschreven. In de Stadt gifft dat ok een internatschonalen Lufthoben.
De Stadt is vun de Phöniziers ut Tyros ünner den Naam Hippo grünnt warrn. Later hebbt de Königen vun dat Volk vun de Numider dor jümehr Residenz hatt. Dörüm kreeg de Stadt den tweeten Naam Regius. 46. v. Chr. sünd de Römers kamen un hebbt de Stadt innahmen. De Stadt kreeg dat Ansehen vun een Kolonie.
Vun 395 - 430 weer de hillige Augustinus Bischop vun Hippo. He weer just sturven, as de Wandalen de Stadt innehmen döen. Se harrn 18 Maanden vör de Muern legen. Bet dat denn sowiet weer un de Wandalen de Stadt Karthago innahmen harrn, weer eerstmal Hippo jemehr Hööftstadt.
534 hebbt de Byzantiners de Stadt innahmen un 698 kemen denn de Arabers. Nich wiet weg vun dat ole Zentrum ut de Antike, hefft de Arabers in dat 11. Johrhunnert de nee Stadt Beleb-El-Anab grünnt. Dor is denn bit op düssen Dag de Stadt Annaba vun wurrn. In dat ole Zentrum sünd allerhand ole Boowarken utgraven wurrn. Ok een Basilika ut de fröhe Christentiet hebbt franzöösche Archäologen utbuddelt. Dat warrt seggt, düsse Basilika is woll de Karken, wonehm Augustinus as Bischop in predigt hett.
Oort
Historie
Christendom
Antike
Afrika
Algerien |
6744 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Carl%20Gustav%20Wrangel | Carl Gustav Wrangel | Carl Gustav Wrangel (Graf vun Salmis; * 13. Dezember 1613 up Skokloster bi Uppsala; † 5. Juli 1676 up de Insel Rügen, de dormols to Sweden tohören dö) weer Feldmarschall un Staatsmann vun Sweden.
De Fomilie
Sien Vadder Hermann von Wrangel (1585-1643) weer ok al Feldmarschall. Bobenhen hett he as Generoolgouverneur dat Livland för Sweden regeert.
Suldoot
Carl Gustav is al 1627 Suldoot wurrn. Dat weer in de Tiet vun den Dartigjöhrigen Krieg. Toeerst hett he för sien König Gustav II. Adolf in Dütschland mitstreden. As de König 1632 bi Lützen fullen is, hett he ünner Bernard von Sassen-Weimar un ünner Johan Banér deent.
Karriere
1638 wurr he to’n Generalmajor mookt. Siet 1657 weer he Rieksadmiral, un 1660 hett he, as Generoolgouverneur in Pommern för de Sweden regeert, just so, as sien Vadder dat in Livland doon harr. Pommern höör dormols noh Sweden to.
Freden vun Habenhusen
1666 leeg he mit siene Suldoten vör de Stadt Bremen un woll ehr innehmen. Bremen weer dormols, tominnsten vun’n Nomen her, de Hööftstadt vun dat Arzbisdom Bremen. Dat is dat Land twuschen Elv un Werser. Düt Land höör dormols ok to Sweden to, bloß de Stadt Bremen nich. Dat woll Wrangel ännern, man he hett dat nich schafft.
Dor möß he denn an’n 15. November 1666 den Freden vun Habenhusen mit de Bremers moken.
Leste Johren
1674 weer Sweden in’n Krieg gegen Brannenborg un Wrangel weer böverste Feldherr. In düsse Tiet hett sien Stiefbroder Waldemar von Wrangel de Slacht vun Fehrbellin gegen den Kurfürsten vun Brannenborg verloren. He weer süms ok dorbi, konn ober nich mitmoken bi de Slacht, weil he krank weer. In dat sülbige Johr hett Wrangel in sien Deenst as Suldoot Bott geben.
1676 trock he sik torüch noh Rügen un dor is he denn ok sturben.
Dat hett bit in’n November 1680 duurt, datt Wrangel denn amenn in Stockholm beerdigt wurr. De König weer dorbi. Wrangel hett ünner veer Königen vun Sweden deent.
Weblenken
Adel
Barock
Mann
Börger von Sweden
Bremen
Historie
Militär
Boren 1613
Storven 1676 |
6756 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johan%20Ban%C3%A9r | Johan Banér | Johan Banér (* 23. Juni 1596 in Djursholm bi Stockholm; † 10. Mai 1641 in Halverstidde) weer Feldmarschall vun Sweden.
Leben
Familie
Johan Banér is de Söhn vun Gustav Axelsson Banér un siene Fro Christina Sture. Sien Broer heet Svante Banér.
Suldoot
Mit 19 Johren is Banér Suldoot wurrn. He füng bi de Kavallerie in dat Regiment vun sien Broer Svante an. Fief Johre loter, dat weer in dat Johr 1620, hett Banér dat al to’n Kapitänleutnant in dat Regiment vun’n Hoff bröcht. 1621 hefft se em to’n Oberst mookt vunwegen sien Kuroosch bi de Stadt Riga. 1625 wurr he to’n Kummandanten vun de Stadt Riga beropen. Dat bleef he man bloß bit 1626. Dornoh weer he Kummandant in Danzig. Vun 1627 bet 1629 hett he as Afgesandten öber dat Enn vun den sweedsch-poolschen Krieg mitverhannelt. 1629 is he General vun de Infanterie wurrn. Bovenhen hefft se em ok noch to’n Gouverneur vun Memel beropen. 1633 hett he sik vunwegen allerhand Maleschen ut den Krieg torüchtrocken. An’n 4. Oktober 1636 hett he de Slacht vun Wittstock gegen den Kaiser siene Suldooten wunnen, ofschoonst de veel mehr weern.
Banér speel in den Dartigjöhrigen Krieg een grote Rull. Sien Naam hefft de Lüe bloß mit Bangigkeit utsproken. As Offzier weer he besunners goot, wenn he siene Suldooten ut de Bredullje rutföhren möß. De Lüe säen öber em, he kenn keen Angst un woll sik vun numms wat seggen loten. Wenn dat üm siene Sook güng, denn so kenn he keene Frünnen. Bobenhen weer he groff un wüß nix af vun Kultuur. Wat dat nu stimmt oder bloß Propaganda is, kann een so genau hüdigendags nich mehr seggen. Up jeden Fall is dor wat an.
Heiroot
Banér weer dreemol verheiroot. De eerste Fro hett he in’n November 1623 nohmen. Dat weer Catharina Elisabeth von Pfuel. Se is up’n 20. Februar 1636 sturben. Korte Tiet loter, up’n 25. Juli 1536 hett Banér denn woller heiroot, dütmol Elisabeth Juliana von Erpach. Düsse Fro is an’n 29. Mai 1640 dootbleben. An’n 16. September vun düt Johr hett Banér denn to’n lesten Mol een Fro nohmen. Dat weer Johanna Margaretha vun Baden un se weer een Dochter vun den Markgrof Friedrich V. vun Baden-Durlach. Lang weeren se nich tosomen. Johan Banér is denn süms sturben up’n 10.Mai 1641 in Halberstadt. Dor weer he 45 Johr oolt. No den Dood vun Banér hett toeerst Carl Gustav Wrangel, loter de General Lennart Torstensson dat Kummando öber de sweedschen Truppen öbernohmen.
Fruchtbringende Gesellschaft
Wunnerlicherwies höör Banér to de „Fruchtbringende Gesellschaft“, een Krink vun Lüe, de dat mit Dichteree un Literatur holen döen. Ludwig I. vun Anhalt-Köthen hett em in’n Summer 1633 dor upnohmen. In dat Book vun de Sellschup steiht sien Noom ünner de Nummer 222.
Böker öber Banér
Birger Steckzén: Johan Banér, der schwedische Löwe, Leipzig 1942
Ernst Wangerin: Johann Banér: Schwedischer Feldmarschall im dreißigjährigen Krieg, Duisburg, 1905
Up Platt is nix öber Banér rutkomen.
Weblenken
Barock
Mann
Historie
Börger von Sweden
Militär
Boren in dat 16. Johrhunnert
Storven 1641 |
6757 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Patrick%20Stewart | Patrick Stewart | Patrick Stewart (* 13. Juli 1940 in Mirfield, West Yorkshire, England) is en britischen Schauspeler. He hett meist 50 Johren lang Theater speelt. 25 Johren lang weer he Liddmaat vun de Royal Shakespeare Company.
Leven
Stewart weer as drütte Söhn vun den Soldaten Alfred Stewart un de Weverin Gladys Stewart. Mit twölf Johr al füng he an Theater to spelen. He is mit 16 Johr vun de School afgahn un hett dorna as Journalist arbeidt. Dör en Stipendium harr he de Möglichkeit, de Old Vic Theatre School bi Bristol to besöken, un mit 19 fünf he an, professionell an en Theater to spelen, wobi he jümmer grötteren Spood harr.
1966 heiraad he de Choreografin Sheila Falconer. Tohopen hebbt se twee Kinner, de 1968 un 1973 boren weern. De Eh hett blots bit 1990 hollen. Stewart hett sik denn vun sien Fro trennt un tein Johr later Wendy Neuss heiraad, de Produzentin bi düchtig veele Folgen vun de Fernsehserie Star Trek: The Next Generation weer. Siet eenige Tiet is he mit de britschen Schauspelerin Lisa Dillon verbandeln.
Opstunns is Stewart Kanzler vun de britsche Universität Huddersfield. Siet 2001 hett he den Titel vun en Officer of the Order of the British Empire. Patrick Stewart wohnt to Tiet in Stratford, England. Na egen Snacken müch he sik nu wedder mehr op dat Theater konzentreeren.
Wark
Patrick Stewart hett as Schauspeler in veele Filmen un Theateropföhren mitspeelt. Dör sien Rull as Kaptein Jean-Luc Picard in de Fernsehserie Star Trek: The Next Generation is he weltwiet bekannt warrn. He hett ok in mehr as 25 Kinofilmen mitspeelt. In Düütschland warrt he afwesselnd vun de Synchronsnackers Rolf Schult un Ernst Meincke synchroneseert. In Theaterkreisen weer Stewart ok vörher al beropen as en utermaten hogden Schauspeler mit en Vörleev för dat Wark vun William Shakespare – he hett jo ok lange Johren in de Royal Shakespeare Company speelt. In de Rull as Cpt. Picard hett he disse Anlaag ok inbringen künnt.
Siet 2000 wasst sien Publikum, siet he ok in de Verfilmen vun de X-Men-Reeg mitspeelt. Ofschonst Stewart lever veele ünnerscheedlich Typen spelen deit, is sien Rull bi de X-Men wedder en beten liek anleggt. En annere Parallele ist sien Optritt in de Verfilmen vun Moby Dick vun 1998, in den Stewart den Kapitän Ahab dorstellt. Mit Ahab weer aver ok Cpt. Picard in den Star Trek Kinofilm Star Trek: First Contact (dt.: Star Trek: Der Erste Kontakt) vergleken, as he Jagd op de Borg maken de.
Stewarts Theater-Insichten gaht in de Star Trek-Serie goot op, as he in sien Rull fakener mol mit ole Literatur uteneensett un faken ok dorut ziteert för sien Argumenteeren, wat Picard to en düchtig depsinnigen Charakter maakt. In de Fangemeen vun de Star Trek Welt gellt Picard as en vun de bedüdensten Figuren. Stewart weer dorför 1987 vun den Produzenten Robert Justman as de ideal Schauspeler utsocht worrn. Toeerst weer vörsehn, dat Stewart dorför en amerikaansch Akzent lehren schüll, man denn hett man sik doch entscheeden, em sien britschen Akzent to laten, wat in de Rull de europääsch Afkummst ünnerstrieken schüll.
Toletzt weer Patrick Stewart in X-Men: The Last Stand (dt.: X-Men: Der letzte Widerstand) in’n Kino to sehn. 2006 segg he in gegenöver dat britsch Daagblatt Daily Telegraph, dat he nich dorvun utgeiht, dat he noch mol in een Star Trek-Film mitspelen warrt, man he wull dat ok nich in’n Grundsatz utsluten. To iet konzentreert he sik wedder op dat Theaterspeel. In de letzten Johren weer he in verscheeden Rullen op de Bühn to sehn, so ok in’t Royal Shakespeare Theatre in Stratford-upon-Avon, wo he 2006 den Prospero in Shakespeares The Tempest speelt hett.
Filmrullen (Utwahl)
Utteken
Patrick Stewart is en beropen Schauspeler, de al faken för Priesen vörslahn weer. 1996 kreeg he den Will Award in Anerkennen för sien professionelle Theaterkarriere. Siet 1996 hett he ok sien Steern op’n Walk of Fame in Hollywood. För sien Dorstellen in Filmen weer Stewart 18 mol för Priesen nomineert, wunnen hett he dree dorvun:
1996: Den Family Film Award as Best Schauspeler in en Fernsehserie för The Canterville Ghost.
1998: Den Blockbuster Entertainment Award as Best Nevendorsteller in en spannenden Film för Conspiracy Theory.
2003: Den Bronze Wrangler vun de Western Heritage Awards för den Fernsehfilm King of Texas.
Weblenken
Mann
Börger von Grootbritannien
Schauspeler
Engelsch
Boren 1940 |
6758 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wrangel | Wrangel | Wrangel is de Familiennaam von
,
Anna Margareta Wrangel (1622–1673), Fro von Carl Gustav Wrangel,
Anna Wrangel (1876–1941), düütsch-sweedsche Malerin, Teeknerin un Grafikerin,
,
August Friedrich Ludwig von Wrangel (1774–1851), düütschen Generaalleutnant,
,
Fabian Graaf vun Wrangel (1651–1737), sweedschen Feldmarschall, Guvernör vun Brüssel,
Ferdinand Petrowitsch Baron vun Wrangel (1797–1870), russ’schen Admiral un Sibirienforscher,
Fredrik Ulrik Wrangel (1853–1929), sweedschen Graaf, Maler, Hoffbeamten, Historiker un Schriever,
Friedrich Ernst von Wrangel (1720–1805), düütschen Generaalmajor,
Friedrich Heinrich Ernst Graaf vun Wrangel („Papa Wrangel“; 1784–1877), preußschen Heerföhrer, Guvernör vun Berlin,
Georges Baron Wrangell (1866–1927), Historiker, Jurist, eestländsch-ritterschaftlich Genealoog,
Gustav von Wrangel (1807–1859), düütschen Landraad,
Helmold Wilhelm Wrangel (1599–1647), finnschen Generaal,
Herman vun Wrangel (1584/1587–1643), sweedschen Feldmarschall, Rieksraat, Generaalguvernör vun Livland,
Karl Freiherr vun Wrangel (1812–1899), preußschen Generaal,
Margarete vun Wrangel (1877–1932), Wetenschoplersch, eerste düütsche ordineerte Perfessersche,
Moritz von Wrangel (Mauritius von Wrangel; 16. Johrhunnert), düütschbaltschen Bischop,
Olaf Baron vun Wrangel (1928–2009), düütschen Journalist un Politiker,
Pjotr Nikolajewitsch Wrangel (1878–1928), russ’schen Generaal,
Waldemar Wrangel (Wolmar Wrangel; 1647–1676), sweedschen Heerföhrer,
Wilhelm Baron Wrangell (1894–1976), eestlännschen Staatsraat, Präsident vun de düütsche Kulturverwaltung in Eestland,
Wolf von Wrangel (1897–1987), düütschen Verwaltungsjurist,
Wolmar von Wrangel (1634–1685), düütschen Offzeer.
Wrangel betekent ok
Mount Wrangell, Vulkan in de Wrangell Mountains in Alaska, USA,
Wrangeleiland, Eiland in’t russ’sch Polarmeer,
Wrangell Mountains, Bargen in Alaska, USA,
Wrangell-St.-Elias-Natschonalpark, Natschonalpark in Alaska, USA. |
6762 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Alkor%20%28Steern%29 | Alkor (Steern) | Alkor is en lütten Steern un warrt ok „de lüttje Rieder“ nömmt. He steiht bi den Steern Mizar in dat Steernbild Groot Wagen.
Astronomie
In de Wetenschup vun de Astronomie driggt he den Nomen „80 Ursae Maioris“. Vun de Eer is he 81 Lichtjohren wiet weg. De Noom „Alkor“ kümmt ut de araabsche Spraak un bedutt so veel as „een, de wegsmeten wurrn is/een, den nümms bruken konn“.
Alkor is een Steern vun de 5. Kategorie, wat siene Grötten angeiht. Wenn de Heben kloor is, kannst du em mit eegen Ogen sehn sunner Hülpsmiddel. Wenn du den Groten Wagen funnen hest, denn geihst du noh de Diessel vun den Wogen. De Steern in de Midden vun de Diessel, dat is de Mizar. Wenn du gode Ogen hest, denn so kannst du Alkor bi düssen Steern Mizar sitten sehn. Dat sütt so ut, as wenn Alkor un Mizar een Dubbelsteern weeren, man wenn du mit een Teleskop kieken deist, kannst du noch een Hümpel annere Steerns dormank sehn.
Steern |
6767 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Calvin | Calvin | Calvin betekent
Calvin Klein, en Designer,
Calvin, en Deel vun dat Comic-Duo Calvin and Hobbes.
Calvin is de Familiennaam von
Andre Calvin (* 1985), US-amerikaanschen Basketballspeler,
Clémence Calvin (* 1990), franzöösche Löperin,
Johannes Calvin (1509–1564), Swiezer Reformater,
Marcus Calvin (* 1965), düütschen Schauspeler,
Melvin Calvin (1911–1997), US-amerikaansch Chemiker,
,
William H. Calvin (* 1939), US-amerikaansch Neurobioloog.
Kiek ok bi: Calvinus, Kelvin. |
6768 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ferdinand%20Petrowitsch%20Baron%20vun%20Wrangel | Ferdinand Petrowitsch Baron vun Wrangel | Ferdinand Petrowitsch Baron vun Wrangel, (russisch Фердинанд Петрович Врангель, * 9. Januar 1797 in Pleskau, † 6. Juni 1870 in Derpt) weer Admiraal un Minister in Russland.
Wrangel weer een düütschbaltischen Offzier vun de russisch Marine. He hett vun 1820 - 1824 lange Reisen ünnernohmen noh den Noorden vun Sibirien. He hett de ganze Gegend dor, wo vördem nümms wat vun afwüß, beschreben un up Korten uptekent. Vun 1828 bet 1834 weer he Generolgouverneur vun Russisch-Amerika (vundoog Alaska). 1847 is he Admiraal in Russland wurrn un vun 1853 bet 1858 weer he Minister vun de Marine in Rußland.
In Alaska dreegt de 4.317 m hoge Vulkan Mount Wrangell un de Wrangell Mountains sienen Nomen. In de Noordpolarsee is dat Wrangeleiland noh em nömmt.
Wrangel, Ferdinand Petrowitsch Baron vun
Wrangel, Ferdinand Petrowitsch Baron vun
Wrangel, Ferdinand Petrowitsch Baron vun
Wrangel, Ferdinand Petrowitsch Baron vun
Wrangel, Ferdinand Petrowitsch Baron vun
Boren 1797
Storven 1870 |
6769 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Martina%20N%C3%B6th | Martina Nöth | Martina Sofie Nöth (* 1974 in Würzborg) is en düütsche Schrieversche vun Fantasygeschichten un Romanen un ok Ledermakersche un Singersche.
Opwassen is se in Würzborg un hett in Heidelbarg Psychologie studeert. Ünner ehrn Künstlernaam Amber hett se tosamen mit annere Speellüüd een CD mit Leeder na middelöllerliche Oort ünnern den Titel Bardensang opnahmen, de an dat Rullenspeel Das Schwarze Auge (plattdüütsch: Dat swarte Oog) anlehnt sünd. Martina Nöth hett dree Romane över de Fantasywelt Aventurien un ok Geschichten in annere Rullspeelsysteme schreven.
Martina Nöth levt in Mannheim und maakt an de Siet vun Beroop, Schrieveree un dat Musikmaaken ok geern ehr Hobby Live Action Role Playing (Dat is en engelsch Wort vör en bestimmt Rebeet von Rullspelen). Twüschendör hett se ook mol vör een Elektro-Band mit den Naam Dracul sungen. In dat Johr 2005 hett se ünner ehr Pseudonym tosamen mit ehr Musikgrupp Amber de CD Rabenflug rutbröcht, de mehr so in dat Moderne und Rockige geiht un sik vun’t Rullenspeel loslöst. Vun dat Musikwark hett se 2007 en CD mit Live-Opnahmen publizeert.
Ünner dat Pseudonym Doria Gray hett se 2008 en Leed för dat Cyberfantasy-Rullenspeel Shadowrun inspeelt. För dat Speelsystem schrifft se ok. Ehr nee Projekt is dat Swing-Trio Banned in Boston, mit dat se siet 2010 jümmer wedder mol op Kunzerten to sehn is. 2012 is vun dit Projekt dat eerste Album rutkamen. In’n September 2014 hett se verheiraat.
Böker (Utwahl)
Die Zwergenmaske
Verborgene Mächte
Die letzte Schlacht
Stadt der Geister
Musikwark
Albums
2001: Bardensang (as Amber und Gefährten)
2005: Rabenflug (as Amber)
2007: Unsterblich (Konzert-Opnahm, as Amber)
2012: Too Good to Be Legal (as Banned in Boston)
2014: Godfathers Finest (as Banned in Boston)
Singles
Sommerlied (mit Dracul)
2007: Wuthering Heights (mit M.le Roy)
2008: Into the Shadows (as Doria Gray mit The Retrosic)
Ein Atemzug (mit Dementi)
Weblink
Literatur vun un över Martina Nöth in’n Kataloog vun de Düütschen Natschonalbökeree
Websteed vun Martina Noeth (hoochdüütsch)
Websteed vun Martina Nöth ehr Swing-Projekt Banned in Boston (hoochdüütsch)
Websteed vun Martina Nöth ehr Musikgrupp Amber (hoochdüütsch)
Schriever
Folkmusik
Börger von Düütschland
Fru
Hoochdüütsch
Boren 1974 |
6770 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Droste | Droste | Droste is en Familiennaam, de vun dat Amt vun’n Drost afkummt.
Lüüd mit den Naam Droste:
Wiglaf Droste, en düütschen Journalist, Schriever un Singer.
Annette von Droste-Hülshoff, düütsche Schrieversche,
Clemens August Droste zu Vischering, Arzbischop vun Köln,
Heinrich Droste, en düütschen Verleger,
Georg Droste, en plattdüütschen Schriever.
Plattdüütsche Familiennaam |
6771 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Friedrich%20Heinrich%20Ernst%20Graaf%20vun%20Wrangel | Friedrich Heinrich Ernst Graaf vun Wrangel | Friedrich Heinrich Ernst Graaf vun Wrangel (* 13. April 1784 in Stettin; † 1. November 1877 in Berlin) weer Generalfeldmarschall in Preußen.
Siet 1796 weer he in de preußsche Armee un hett as Offzier bi den Krieg gegen Napoleon mitmookt. 1839 is he General wurrn. 1848 weer he Kummandeur vun de Suldaten in Sleswig-Holsteen. In dat sülbige Johr 1848 hett he de Natschonolversammlung in Berlin uplööst. Dormit mook he een Enn mit de Märzrevolutschoon in Preußen. 1856 is he Generalfeldmarschall wurrn un 1864 hefft se em to’n Graaf mookt. Bi den tweeten düütsch-däänschen Krieg 1864 harr he toeerst dat böverst Kummando ober de preußschen un öösterriekschen Truppen. Man he weer al to oolt un keem mit siene Upgoben nich mehr kloor. Dor hett he Bott geben.
De Lüe hefft em geern lieden mocht vunwegen sien deegten Humor. Sien Ökelnaam weer Papa Wrangel.
Weblenken
Adel
Mann
Historie
Preußen
Militär
Boren 1784
Storven 1877 |
6808 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fabian%20Graaf%20vun%20Wrangel | Fabian Graaf vun Wrangel | Fabian Graaf vun Wrangel (* 1651; † 2. September 1737) weer een Feldmarschall bi de Suldaten vun den Kaiser ut dat Huus Habsborg.
Fabian vun Wrangel stamm vun den eestlännisch Twieg vun de Familie Wrangel af. Toeerst weer he bi de Sweden in Deenst. Dor is he al opfullen 1676 bi de Slacht vun Lund. Later güng he as Suldat na de Hollänners. De wullen em to´n General maken, man he güng in den Kaiser sienen Deenst.
Dor wurr he in dat Johr 1706 to´n Generalmajor maakt. He hett sik besunners goot slaan in den Krieg, wo dat üm de Fraag güng, wer tokümstig op den Thron vun Spanien sitten scholl (Spanischer Erbfolgekrieg). In düssen Krieg hett de Hertog vun Bayern Max Emmanuel 1708 versöcht, de Stadt Brüssel intonehmen, man he hett dat nich schafft.
Denn is he för korte Tiet na de Armee vun Graaf Guido von Starmhemberg na Spanien gahn. Dor hett em de König Karl III. an ´n 6. Januar 1709 to´n Graaf mookt.
1712 wurr he Feldmarschallleutnant, August 1718 Feldzeugmeister un an´n 27. März 1728 wurr he Feldmarschall nöömt. Siet 1717 weer siene böverste Opgav, dat he de Verwaltung vun dat Militär in Brüssel anföhren dö.
He hett sik düchtig mit dat Boon vun Warken to´n Verdeffendeeren vun de Stadt afgeben. Mit Artillerie hett he sik ok oorntlich uteneensett.
Sien Graff is in de Karken vun de Kapuziners in Brüssel.
Wrangel, Fabian von
Wrangel, Fabian von
Wrangel, Fabian von
Wrangel, Fabian von
Wrangel, Fabian von
Wrangel, Fabian von
Wrangel, Fabian von
Storven 1737
Boren 1651 |
6809 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mount%20Wrangell | Mount Wrangell | Mount Wrangell is een Vulkan in Alaska, wat een vun de Bundsstaten vun de USA is. Dor liggt he ganz in’n Südoosten, nich wiet weg vun dat Yukon-Territorium in Kanada. He is 4.317 m hooch un höört to de Wrangell-Mountains mit to. Düsse Bargen sünd een Deel vun de Alaska Range un de maakt, ganz an´n Rand, een Deel vun de Rocky Mountains ut.
Wrangell is ok en Deel vun den Wrangell Volcanic Belt („Wrangell-Vulkaan-Gördel“). Dor is he de eenzigst Vulkan, wo sik wat röögt hett in de Tiet, siet dor Minschen sünd. Af un an hett dat een lüttje Explosion geven un Rook un Asch sünd utspeet wurrn. Siet de 50er Johren deit sik dor een beten mehr in düssen Vulkan. Mag angohn, datt he tokümstig noch vun sik hören lett.
Alaska
Vulkan |
6810 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wrangeleiland | Wrangeleiland | Wrangeleiland is een Eiland in den Arktischen Ozean un höört to Russland to. Dat Eiland liggt in Asien up .
De Insel is 150 km lang vun West noh Oost un 80 km breet vun Noord noh Süüd un hett so üm un bi 7.608 km². Dor höört ook noch een poor lüttjere Eilannen mit to. Wrangeleiland liggt 500-600 km in’n Noorden vun’n Polarkreis. De Noordpol is üm un bi 2080 km wiet weg. De meiste Tiet vun’t Johr liggt Snee up de Insel. De Grenz vun dat Packies verlöppt in düsse Gegend so wat bi 100 - 200 km in’n Noorden. Ook in’n Summer kannst du bloß slecht noh dat Eilann henkomen, weil dor allerhand Ies umto swimmt.
In dat Johr 1823 hett Ferdinand Petrowitsch Baron von Wrangel sik dacht, datt dor een Insel ween mutt. As he dortiets Korten tekent hett vun de Küst vun de Tschuktschen-Halfinsel hett he sehn, datt de Vogels wieter rut up de See flögen. De Tschuktschen, de dor an de Küst wohnen döen, hefft em seggt, dat dat woll wohr is. Man eerst 1849 hett een düt Eiland sehn un denn hett dat noch een poor Johre duurt, ehr een sie Foot dor up sett hett.
In dat Johr 2004 hett de UNESCO faststellt, düsse Insel scholl Weltnaturarv ween. Dorvun is dat komen, datt dat hüdigendags dat Naturreservat Wrangeleiland gifft.
Eiland
Russland
Iesmeer |
6812 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peter%20vun%20Wrangel | Peter vun Wrangel | Peter von Wrangel, ok Pjotr Nikolajewitsch Wrangel, russisch Пётр Николаевич Врангель (* 15. August 1878 in Zarasai, Litauen, † 25. April 1928 in Brüssel).
He weer een Baron un hett de Witten in´n russischen Börgerkrieg anföhrt. 1917 weer he as Generalleutnant mit de Suldaten, de em ünnerstellt weren, in den Süden vun Russland togang. He stamm ut de bekannte baltendüütsche Familie Wrangel. 1901 treed he freewillig in een Kavallerieregiment in un 1902 is he al Offzier wurrn. Bi den Russisch-Japaanschen Krieg hett he mitmaakt. 1906 güng he ünner den General A.N.Orlow in dat Baltikum. Dor weer op Befehl vun den Zar een Straafexpeditschoon ansett. In den 1. Weltkrieg harr he den Befehl bi een Grupp vun de Kavallerie. Vunwegen de Oktoberrevolutschoon güng he na de Krim. Vun August 1918 an hett he dor mitmaakt bi de freewilligen Truppen vun de Witten. Bi de nee Armee vun de Witten hett he as Kummandeur een Kavalleriedivision övernahmen. In´n Vörjohr 1919 övernehm he dat Kummando öber de freewilligen Verbänne vun de Witten in den ganzen Kaukasus. Dor hett he de Grupp vun de Rode Armee tweislohn un de Sowjets böse tarrt.
Vunwegen een Striet mit General Denikin müss Wrangel för een korte Tiet in´t Exil. Op´n 4. April 1920 wurr he aver to´n böversten Befehlshebber vun de witten Truppen op de Krim utsöcht. Ut düsse Suldoten hett he de Witte Armee tohopenstellt.
Man gegen de Bolschewiken keem he nich gegenan. He verleer de Hälft vun sien Armee in den Krieg un müss de Krim verlaten. An´n 14. November 1920 hebbt de lesten witten Suldaten de Krim achter sik laten. He süms seh to, datt he över de Törkie un Tunesien na Jugoslawien keem. He versöch denn, vun dor ut den Striet gegen de Bolschewiken wieder to föhren. Bavenhen hett he noch siene Memoiren schreven. De sünd 1928 ünner den Nomen "Notizen" rutkomen.
An´n 25. April 1928 is Wrangel in Brüssel storven. He weer blots korte Tiet swoor krank ween. De Verwandschop weer later vermoden, datt een Broder vun sienen Butler em mit Gift umbröcht harr. Düsse Mann weer woll een sowjetsch Geheemagent. Ünner de Eer bröcht hefft se em in Serbien. Sien Graff is een de orthodoxe Karken vun den Oort Kalemegdan. In de Stadt Sremski Karlovsci hebbt siene Frünnen een Denkmal för em opstellt.
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch
Wrangel, Pjotr Nikolajewitsch |
6813 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20Mann | Heinrich Mann | Luiz Heinrich Mann (* 27. März 1871 in Lübeck; † 11. März 1950 in Santa Monica, Kalifornien) weer en düütschen Schriever.
Mann weer en Söhn ut een oolt lübecksch Koopmannsfomilie, de sik goot stünn. He weer de Söhn vun den Koopmann un Senator Thomas Johann Heinrich Mann un de Broder vun den beröhmten Schriever Thomas Mann. He hett man bloß Middelschool besöcht. 1889 hett he denn een Lehr as Bookhöker anfungen. 1890 bet 1892 hett he as Voluntär bi den Verlag S. Fischer arbeit. Loterhen hett he in Berlin un München studeert. 1931 is he Präsident vun de Literatuur-Afdeelung vun de preußisch Kunstakademie wurrn. 1933 hett Joseph Goebbels em vun düt Amt verdreben. He möß utkniepen un güng in’t Exil.
He hett wunnerbore Geschichten vertellt. Dorbi höll he dat polietsch jümmers mit de Linken un sett sik för een demokrootschen Staat in.
Böker vun em sünd ünner annern Professor Unrat (1905); Die kleine Stadt (1909); Der Untertan (1918); Die Jugend des Königs Henri Quatre (1935) un Die Vollendung des Königs Henri Quatre (1938). Up Platt is bitherto noch nix vun em rutkamen.
Noh de Idee vun dat Book „Professor Unrat“ wurr de berühmte Film Der blaue Engel dreiht. Dor hefft Marlene Dietrich un Emil Jannings mitspeelt.
Lübeck
Mann
Schriever
Hoochdüütsch
Boren 1871
Storven 1950
Börger von Düütschland |