id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
8184 | https://nds.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6nnies | Tönnies | Tönnies (ok Tönjes, Tonies un Töns) is en plattdüütschen Vörnaam för Jungs.
Herkamen
Dat warrt annahmen, de Naam hett wat mit den röömschen Naam Antonius to kriegen. Disse Naam weer de Familiennaam vun de Gens Antonia, de vun sik sülvs segg, dat se vun Anton, den Söhn vun Herkules, herstamm. Verwandt is de Form mit den Naam Tünnes an’n Rhien, de ok as Figur in’t Hänneschen-Theater vörkaamt (Tünnes un Schäl).
To de bekannteren Dregers vun den Naam hören Tönnies Evers de Jüngere un Tönnies Evers de Öllere, de as Snittjermeesters in Lübeck leven.
Fundöörd
In ole Listen oder Urkunnen finnt sik de Naam to’n Bispeel
1647 in Kronenborg (Tönnies)
1665 in Schönemoor (Tonies)
1677 in Kronenborg (Töns)
1689 in Bremen (Tonnies)
Dörpsnaam
De beiden Öörd Sankt Tönis (Gemeen Tönisvorst) un Tönisberg de al in franksch Rebeet liggt, hebbt beid ehren Naam vun jemehre Antonius-Karken.
Familiennaam
De Familiennaam Tönnies, Tönjes oder Tönniessen kümmt woll vun düssen Vörnaam her un bedutt so veel as: Ut Tönnies sien Familie. Fakener vörkamen deit de Naam in dat ole Sassenrebeet un besünners in dat hüdige Westneddersassen. De gröttste Andeel vun Lüüd mit den Naam Tönnies leevt in de Kreisen Cloppenborg un Vechte. Alltohoop mach dat woll so üm un bi 2000 Lüüd geven, de hüüt dissen Naam in Düütschland hebbt.
To de bekannteren Dregers vun den Naam hören de Politiker Albert Tönjes un de Denker Ferdinand Tönnies.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs
Plattdüütsche Familiennaam |
8186 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tietje%20%28V%C3%B6rnaam%29 | Tietje (Vörnaam) | Tietje is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
De Naam Tietje is een korte Form vun den olen germaanschen Naam Diederik. Dor steekt de beiden Wöör Diot oder Diet (dat heet Volk) un rihhan (dat heet riek oder mächtig) in. Diedrich heet denn so veel, as: De in dat Volk mächtig is oder Der Herrscher öber dat Volk.
De plattdüütsche Naam
Toeerst is vun den olen düütschen Naam een korte Form maakt wurrn. Dat weer sowat as Dide oder Tide. Dor is denn een Smusenaam for lüttje Gören vun maakt wurrn, so wat, as Lüttje Tide oder Lüttje Dide. Dat güng so, datt dor dat Anbacksel (Suffix) to'n Lüttjer maken (Diminutiv) -je achteranbackt wurrn is. Nu heet de Naam Didje oder Tidje. In een Tiet, as dat noch keen Duden geev un ok noch keen Sass is dat denn Tietje schreben wurrn, just so, as een dat utspreken deit (phoneetsch). Verwandt is de Vörnaam Tetje.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen is düsse Naam toeerst to finnen
1907 in Borgfeld bi Bremen
Plattdüütsche Tonaams
Vun düssen Vörnaam Tietje kaamt de plattdüütschen Tonaams Tietje un Tietjen her, de in de Ortsdelen vun Bremen un in de Dörper dor umto ganz begäng sünd. De bedüüt so veel, as Ut Tietje siene Familie oder Vun Tietje sienen Hoff.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
8188 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Till%20%28V%C3%B6rnaam%29 | Till (Vörnaam) | Till is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs. Besunners bekannt is de Naam vunwegen Till Ulenspegel.
Herkamen
De Naam Till is, just so, as Dierk un Tietje, een korte Form vun den olen germaanschen Naam Diederik. Dor steekt de beiden Wöör Diot oder Diet (dat heet Volk) un rihhan (dat heet riek oder mächtig) in. Diedrich heet denn so veel, as: De in dat Volk mächtig is oder Der Herrscher öber dat Volk.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
8190 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schweder | Schweder | Schweder (ok Sweder, in Oostfreesland Schweer, Schweere, Schweero un Sweer, Sweero un Sweere) is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
De Naam is in't Middelöller vun Westfalen bit hen na Pommern ganz begäng. He kümmt vun dat ooltsassische swith(i), up ooltfreesch swithe, (up Oolthoochdüütsch swind), dat heet stark un dull un dat annere Woort heri, dat heet Heer. De Naam is also tohopenbackt ut twee Wöör: Swit-her. Dor is denn later Sweder vun wurrn. In Oostfreesland finnt sik düsse Naam denn as Schweer, Schweere, Schweero un Sweer, Sweere un Sweero. De Naam bedutt denn so veel, as: De bi de Sudaten de dullste is, oder De stark is in dat Heer. Mit de Sweden, de in dat 17. Johrhunnert veel in Noorddüütschland rümkamen sünd, hett düsse Naam nix to kriegen.
Fundöörd
Bremen: Schweder, 1678 (bi Peter Koster)
Habenhusen bi Bremen: Schweder, 1690 (in en ole Inwahnerlist)
Karkspeel Blekendorf/Ostholsteen: Karkenföörstand wäär Schweder Quattert vunn 1633-1662. Karken-Rägnungsbook (Kirchen Archiv Bad Segeberg) ( vun Uwe Quadejacob)
Kiek ok bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Manno Peters Tammena: Ostfriesische Vornamen, Nörden, 2007, 2. Uplaag, ISBN 978-3-928327-75-6
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
8191 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Harjes | Harjes | Harjes (ok Harje, Harries, Harger un Harrier) is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
Dat is antonehmen, dat Harjes een Korte Form vun den Naam Harald is. Harald stammt ut de germaansche Spraak un sett sik tohopen ut de beiden Wöör Chario (dat heet Heer oder Armee) un waltan (dat heet regeeren oder herrschen). Harald heet denn so veel, as De in dat Heer dat Seggen hett oder De in de Armee regeeren deit. To'n eersten Mal dükert düsse Naam in dat 1. Jahrhunnert vör Christus up. Dor gifft dat eenen Försten vun de Batavers, de heet Chariowalda.
Anner Lüde seggt, Harjes is een korte Form vun den olen germanschen Naam Hinrich oder Hinnerk.
Plattdüütsche Tonaams
Vun düsse plattdüütschen Vörnaams kaamt ok de Tonaams Harrjes, Harries, Harje usw. vun her. De bedüüt so veel, as Ut Harjes siene Familie oder ok Vun Harjes sienen Hoff.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
8195 | https://nds.wikipedia.org/wiki/June%20Carter%20Cash | June Carter Cash | Valerie June Carter Cash (* 23. Juni 1929 in Maces Spring, Virginia; † 15. Mai 2003 in Nashville, Tennessee) weer een US-amerikaansche Country-Sängersche un Ledermakersche.
Anfang
June Carter weer de Dochter vun Ezra un Maybelle Carter. As een Liddmaat vun de Carter Familie stünn se up de Speeldeel al, as se eerst ölben Jahr oolt weer. 1943 is se weggahn vun de Showfamilie un hett för korte Tiet as Schauspelersche arbeit. Dat duur aber nich lang, dor keem se torüch nah de Musik. Up de Speeldeel hett se faken Autoharp speelt.
Verheiraat
In de 1950er Jahren weer June Carter verheiraat mit den Country-Musiker Carl Smith. De beiden hefft tosamen de Dochter Carlene Carter harrt, de in de 1970er un 1980er Jahren de Tradition vun de Familie in de drüdde Generation fuddermaken dö. Man de Eh' mit Smith güng nich goot un dor hett Carter den Stockcar-Fahrer Edwin „Rip“ Nix heiraat. Ok de beiden hefft een Dochter kregen. Dat weer Rozanna Lea (Rosie), de 1958 up'e Welt kamen is. In dat Jahr 2003 al is Rosie sturben, vunwegen dat se toveel vun dat Gift Kohlenmonoxid afkregen hett.
Johnny Cash
Vun 1961 af an güng June Carter mit den beröhmten Country-Musiker Johnny Cash up Tour. In'n April 1963 bröch Cash dat Leed Ring of Fire rut. Schreven harr dat Merle Kilgore tohopen mit June Carter. Man so, as he dat arrangeert hett, mit de Mariachi-Trumpeten dorbi, is dat een Welthit wurrn. June Carter vertell in düt Leed vun Cash sien Sucht un ok dorvun, dat se em leev hett, wat aber doch nich angahn dröff, vunwegen dat de beiden to düsse Tiet jümmers noch mit anner Partners verheiraat weeren. Man leev harrt hefft se sik doch al lang.
June Carter hett sik lange Tiet nich up Cash sienen Wunsch inlaten, datt he ehr heiraten wull. Se wüß to veel vun sien Afhängigkeit vun Tabletten un Alkohol af. Man an'n 22. Februar 1968 fraag he ehr vör all Lüde up de Bühn in Ontario in Kanada, wat se em nich heiraden wull- un se sä: „Ja!“. De beiden hefft denn an'n 1. März 1968 in Franklin in Kentucky heiraat. 1970 keem de Söhn John Carter Cash up de Welt.
Eegen Karrier
June Carter Cash hett mit Johnny Cash tohopen arbeit, man se is ok fudderhen mit ehr Süsters tohopen upträden un hett ok an ehr Solo-Karrier arbeit. Noch 1999 hett se for Press on eenen Grammy kregen.
Dood
June Carter Cash is in dat Jahr 2003 sturben. Dat weer vunwegen een Operation an de Hartklappen. Dor weer se 73 Jahr oolt. Dat duur man bloß veer Monat, denn folg Johnny Cash ehr up.
Filmstriepen
In dat Jahr 2005 is een wunnerbar Filmstriepen dreiht wurrn öber ehr Leben un ehr Leevde to Johnny Cash. De Filmstriepen heet Walk the Line. De Rull vun June Carter hett Reese Witherspoon speelt. Se kreeg dor een Oscar för in de Kategorie „Best Schauspelersche in een Hööftrull“.
Carter Cash, June
Carter Cash, June
Carter Cash, June
Carter Cash, June
Carter Cash, June |
8197 | https://nds.wikipedia.org/wiki/June%20Carter | June Carter | June Carter is de Naam von
* June Carter (* üm 1942), austraalsche Badmintonspelerin,
June Carter Cash (1929–2003), US-amerikaansche Sängerin un Songschrieverin. |
8198 | https://nds.wikipedia.org/wiki/South%20Park | South Park | South Park (op Platt so veel as „Süüd-Park“) is ene Feernsehserie ut de USA, de vun Trey Parker un Matt Stone maakt warrt. Se löppt in de USA siet 1997 op den Senner Comedy Central un siet 1999 in Düütschland op RTL. Jede vun de mehr as 140 Folgen ut de 10 Sesons duert 22 Minuten. Vun wegen den bösen Humor un de velen slimmen Schimpwöör dröff de Serie eerst laat an’n Avend in’t Feernsehn lopen. Op Plattdüütsch liggt de Serie nich vör.
Handlung
De Serie hannelt vun veer Jungs in’t Öller vun acht Johren, de in de lütte Stadt South Park in de Bargen vun Colorado leevt. Stan Marsh, Kyle Broflovski, Eric Cartman, Kenny McCormick gaht op de Grundschool un verleevt in jede Folg wille Aventüürs. Mehrsttiets is de Inholt absurd un kumplett överdreven. Dorbi warrt dat aktuelle Schehn un aktuelle Diskuschonen ut Politik un Sellschop opnahmen un op groteske Wies op’t Koorn nahmen.
Technik
De Figuren un Achtergrünn sünd eenfach hollen. Se bestaht ut tweedimenschonale Flächen, de bannig vereenfacht sünd. Dat lett meist so, as wenn de Figuren ut Papeer maakt wörrn un vör en Achtergrund ut Papeer hen un her bewegt warrt. To Anfang weer dat würklich so. Parker un Stone weren kene goden Tekners un müssen sik behelpen. Doch disse eenfachen Animatschonen hebbt to den Scharm vun de Serie bidragen. In de ne’eren Folgen sünd de Animatschonen mit dat Programm Maya maakt, doch de eenfache Stil is nich ännert worrn.
Historie
Dat eerste Maal hebbt Parker un Stone 1992 enen South-Park-Trickfilm schreven, as se noch Studenten an de Universität vun Colorado weren. Den hebbt se blots vör annere Studenten wiest. 1995 hebbt se wedder enen Film maakt. Ditmal weer dat gegen Geld för Brian Graden, de bi den Senner FOX arbeiden dee, de dat as Geschenk to Wiehnachten för siene Frünnen hebben wull. In’t Internett hett de lütte Film denn vele Lüüd funnen, de dat geern sehn hebben un sik högen, so dat Comedy Central South Park in Serie produzeren wull.
1999 keem en Kinofilm to de Serie rut. He heet South Park: Bigger, Longer & Uncut.
Weblenken
Websteed to de Serie (engelsch)
Comic
Feernsehn
Reeg |
8199 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tetje | Tetje | Tetje (ok Tettje oder Tetsche) is en freeschen un nedderlandschen Vörnaam for Jungs un Deerns, de ok in’t Plattdüütsch vun de freeschen Rebeden begäng is.
Herkamen
Tetje is de korte Form vun Vörnaams, de mit Theo oder Diet anfangt. Dor is denn an den Naam noch dat Anbacksel (Suffix) -tje dortokamen, wat de Saak lüttjer maakt (Diminutiv). Verwandt is de plattdüütsche Vörnaam Tietje.
Tonaams
Vun düssen plattdüütschen Vörnaam kaamt nu ok de plattdüütschen Tonaams Tetjen un Tetjens vun her. De bedüüt so veel, as: „Ut Tetje siene Familie“ oder ok „Vun Tetje sienen Hoff“.
Lüde, de düssen Vörnaam dreegt
Tetje Mierendorf, en düütschen Schauspeler
Tetsche Tödter, en düütschen Comic-Tekner
De Bröder Wolf ut Hamborg sünd faken as Havenarbeiders Fietje un Tetje optreden. De Naam kummt ok in den Titel vun den nedderlannschen Film De Trip van Teetje vun 1998 vör.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Freesch
Nedderlandsch
Vörnaam för Jungs
Vörnaam för Deerns |
8203 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Aalversuper | Aalversuper | De Geschicht vun de Aalversupers is ene Legenn ut dat Dörp Fockbek in Sleswig. Vun de Geschicht hebbt de Fockbekers ok den Ökelnaam Aalversupers vun af.
De Fockbekers wullen Soltherings tüchten un hebbt de Soltherings in enen See utsett. Doch as se dat Water ut’n See rutlaten hebbt, hebbt se nix funnen as en fetten Aal. Do glöven se, dat de Aal de Herings all opfreten harr. Bald weren se groot an’t beraden, wat se den Aal to Straaf andoon schullen. Do keem een op de Idee: „Wi wüllt em versupen!“ Un so as he’t seggt harr, hebbt se’t ok daan. Se hebbt em in’t Water smeten, de Aal kringel sik un is wegswommen. Do repen de Fockbekers: „Kiek mal, wat he sik quält.“
En Gedicht ut dat 19. Johrhunnert, dat de Geschicht temlich free navertellt, geiht so:
De Aalversuper vun Fockbek
In Fockbek an de Eiderkant,
bi Rendsburg glieks to linken Hand,
dor sünd de Burn dört ganze Land
vör ere Dummheit wohl bekannt.
Mal wehr een Foss nat Dörp rin kam,
har manche schöne Gos mitnahm,
de Burvogt wehrn fief Höhner beeten,
de Köster gar een Lamm opfreten.
De Burn, de rahn nu hin und her,
wer wohl den blödgen Mörder wehr,
se passen op, de Vogt, de Bur,
de Knecht, de Fru, de Dirn.
Mal ging fröh Morgens mit sin Fru,
de Bur Hans Knast nan See hinto,
dar krög een Dirt, so kromm und scheef,
Gott help, segt Knast, dat is de Deef.
He smet sik dal un hel em fass
een Strümpband gef em Moder Knast,
he slep em hin, den Höhnerdeef,
dar högt sik Fockbek krumm und scheef.
Den annern Dag Klock halbe negn,
harn all de Burn all Oeller kregen,
nan Burvogt hin, so as se gung und stun,
Hans Knast de har’n Halunken fungn.
Dar kehm to sitten stramm und frisch
föftein Burn wol üm den Disch,
in’n groten Pott darin leg de Höhnerdeef,
de schwere Schock.
De Burvogt seg to ungefähr,
seht Lüd un Kinner hier mal her,
dat grote Dirt, dat fung Hans Knast,
he smet sik dal un hel em fast.
Dat Best, dat het uns Höhner stahlen,
dat schall he mit sin Leben betahlen,
dat is man blot, dat is de Sak,
wo kriegt wi denn dat Aas wol dot.
Dar segt Ohl Flöhn, wie scheet em dohl,
nee, segt Ohl Sievers, dat knallt to doll,
ik denk, dat best is, wi hengt em up,
und slagt em mächtig up den Kop.
Dat heng’n, segt Buhr, dat geit ni god,
dat Aas is glitschig, he krüpt darut,
wi möt to Straf em düchtig quälen,
versup wi em, kann gar nich fehln.
Ja, segt de Burvogt, dat let sik sehn,
wat mehn je Kinners, wenn wi dat dehn,
wi dreg em rin in unser Boot,
und veer Mann gef em in See den Dot.
Dat ganze Dörp kehm up de Been,
denn jeder wull den Spitzbog sehn,
un as de Veer nan See to gingn,
dor müss de Köster de Klocken klingn.
Un endlich wehr dat al’ns porat,
Hans Knast, de kreg em bin Kripps tofat,
un smet em rut ganz fürchterlich,
nun seht dat Dirt, wat krümmt he sik.
Un nächstens kehmt ok noch
in’t Karkenbook,
dor mehn se, se wehrn bannig klook,
awers ik vertell ju, de dummen Apen,
in Fockbek hebt se’n Aal versapen!
Saag |
8215 | https://nds.wikipedia.org/wiki/List%20vun%20plattd%C3%BC%C3%BCtsche%20V%C3%B6rnaams | List vun plattdüütsche Vörnaams | List vun plattdüütsche Vöörnaams
Hier staht plattdüütsche Vöörnaams in, de in den Noorden vun Düütschland vörkamen sünd oder ok noch vörkaamt.
Ünnerdelen
Plattdüütsche Vörnaams könnt indeelt weren in dree Gruppen:
An un for sik plattdüütsche Vörnaams
Vörnaams ut Oostfreesland (un Grunneng)
Vörnaams ut Noordfreesland oder annere freesche Kuntreien
An un for sik plattdüütsche Vörnaams
De Vörnaams, de an un for sik plattdüütsch sünd, hefft tomeist besunnere Egenoorden. Dorto höört:
Faken stickt achter enen plattdüütschen Namen en Naam ut de Bibel (Becke: Rebekka; Lieken: Elisabeth) oder en olen germaanschen Naam (Tölke: Barthold; Gerke: Gerhard).
Bi dat Ummuddeln in enen plattdüütschen Naam, warrt de Naam, de dorachter steken deit, afkört. Ut Johannes warrt Johann un ut Johann warrt Jan. Ut Rebekka warrt Becke, ut Wobeta Beta, ut Margarethe warrt Meta. Dat lett, as wenn de Plattdütschen mundfuul weren.
De korten Naams kriegt faken noch wat anbackt. Dat is en Suffix. Dat gifft verscheden Oorden vun Suffixen:
Dat Diminutiv-Suffix (Anbacksel) maakt den Namen wat lütter. Dor warrt denn sotoseggen en Smusenaam för lüttje Gören vun. Ganz begäng sünd de Anbacksels -ke, -ike un -je. Up düsse Oort warrt ut Wiebe Wiebke, ut Hille Hilke un ut Grete Gretje.
Dat Feminin-Anbacksel gifft an: Hier geiht dat üm en Deern. Bi Nomen kennt wi de Feminin-Suffixen -sch, -sche oder -in (Lehrer/Lihrer: Lehrersch/Lehrersche/Lihrersch/Lihrersche/Lehrerin/Lihrerin; Paster/Pastoor/Pastuur: Pastersch/Pastersche/Pastoorsch/Pastoorsche/Pastuursch/Pastuursche; Schriever: Schrieversch/Schrieversche/Schrieverin). Bi Naams gifft dat as Feminum-Suffix dat Anbacksel -el. So warrt ut Heye Heyel, ut Womme Wommel oder Wömmel, ut Hibbe Hibbel.
Gor nich so roor sünd Vörnaams, de bi Jungs un bi Deerns bruukt warrt (Eilke, Engel, Kassen, Alfke, Wiete)
Vörnaams ut Oostfreesland, Rüstringen, Stadland un Wursten
De Vörnaams, de in Oostfreesland, Rüstringen etc. begäng sünd oder weren, hefft jem ehr Wuddeln sachs mehr in de freesche Spraak. In Oostfreesland geev dat bavenhen en starken Indruck vun de nedderlannsche Spraak her. Dat fallt up, wo faken dor de Jungsnaams mit -o ennt un de Deernsnaams mit -a. Dat lett, as wenn düsse -a un -o Anbacksels sünd, wo mit angeven warrt, dat hier en Jung oder en Deern is (Feminin-Suffix un Maskulin-Suffix). Bi de Naams ut de olen freeschen Kuntreien buten Oostfreesland (Stadtland, Rüstringen, Wursten) fallt up, dat de dat anbackte -o nich kennt. Tomeist ennt se up kort -e. Düt Enne up -e is de öllere Form. To'n Ünnerscheed mank de Naams för Jungs un Deerns sünd dor denn bloß in Oostfreesland de Ennen -o un -a upkamen un an dat -e siene Steed treden. Man de olen Naams up -e gifft dat dor ok noch, as bi Ubbe un Ubbo, Onne un Onno, Okke un Okko. Dat Diminutiv-Suffix -ke gifft dat woll ok bi oostfreesche Naams, man later is de Diminutivform -tje an den siene Steed treden. In dat 19. Johrhunnert güng dat in Oostfreesland mit de Naams dull overhen. Nu sünd faken Deernsnaams in Jungsnaams ummuddelt wurrn un ok annersrüm Jungsnaams in Deernsnaams. Dat weer, weil de Lüde jem ehre Kinner na den Naam vun en Verwandten (Ohm, Tant) benömen wullen. Düt Ummuddeln güng mit dat Anbacken vun en Maskulin- oder Feminin-Suffix. De Maskulin-Suffixen weern -us, -dinus, -ard, -ardus un wedder -o. So is denn vun Greta en Greto wurrn un vun Fenna en Fennard oder ok en Fennardus. Annersrüm hett sik Berend in Berendina verwannelt etc. Överhaupt sünd de Formen mit -us, -a, -ine un -ina unbannig modern ween in dat 19. Johrhunnert. Düsse Formen geev dat bloß in Oost''freesland.
Vörnaams ut Noordfreesland
De Vörnaams ut Noordfreesland hefft nu wedder mit den Infloot vun de däänsche Spraak to kriegen. So gifft dat Naams, de ut de däänsche Spraak övernahmen sünd, as Bendix, Brar, Roluf oder Jens. Anners welk sünd ok ut de däänsche Spraak nahmen un hefft denn en plattdüütsch Anbacksel kregen. So is dat bi Sönke ween. Man allerhand Naams sünd meist övereen mit de oostfreeschen Naams, man blot, dat se en anner Enn hefft. Dat is antonehmen, datt düsse Naams ole freesche Naams sünd un nich ut anner Spraken övernahmen un torechtmuddelt.
Middelnedderdüütsche Vörnaams
In de Tieden vun de Hanse is Middelnedderdüütsch Schriftspraak ween. Dat weer to de Tieden, as nich blot de Buern un ringen Lüde, man as ok de Gelehrten un Kooplüde un ok de Lüde vun Adel, jedenfalls to'n Deel, Nedderdüütsch schreven hefft. In ole Stadtböker staht faken de Vörnaams vun Lüde ut düsse Tieden (14. - 16. Johrhunnert) upschreven.
List vun an un for sik plattdüütsche Vörnaams
Middelnedderdüütsche Vörnaams for Mannslüde
List vun an un for sik plattdüütsche Vörnaams
Middelnedderdüütsche Vörnaams for Mannslüde
Abele (Bremen 1304); Albert (Bruunswiek 1322) un Alberth (Minnen 1360); Alward (Bremen 1304); Anne (Bruunswiek 1268); Arnd (Garz, 1387); Arnold (Bremen, 1303 un 1428, Minnen 1326); Arnolt (Bremen 1304 un 1349, Minnen 1318-25); Bernt (Bruunswiek 1268); Bertold (Bruunswiek 1322); Brune (Bruunswiek 1268); Casper (Lüümborg 1503); Christoffer (Bremen 1512); Clawes (Lüümborg 1372, Garz 1412); Coneke (Bruunswiek 1318); Conrad (Bremen, 1303 un 1428, Bruunswiek Anfang 14. Jh., Minnen 1326); Cord (Minnen 1360), man ok Cordt un Cort (Danzig 1459); Danell (Bremen 1512); David un Davit (Bruunswiek 1317); Deneke (Bruunswiek 1312); Dethard (Minnen 1360) un Dethart (Minnen 1318-25); Dideric (Bremen 1512); Diderik (Minnen 1318-25 un Lüümborg 1372); Drewes (Gartz 1400); Dyderick (Minnen 1360); Echard (Minnen 1381); Eckelingus (Bruunswiek Anfang 14. Jh.); Eghelard (Bruunswiek 1268); Eler (Bremen 1512); Elias (Bruunswiek 1268); Engelerd (Bruunswiek 1322); Eylike (Minnen 1318-25); Frederick (Bremen 1428); Fredherec (Bruunswiek 1307); Fretherik (Bremen 1303); Gered (Minnen 1318-25); Gerhard (Minnen 1318-25); Ghereke (Bruunswiek 1317 un 1322, Garz 1387); Ghert (Bremen 1349); Godeco (Bremen 1303); Godeke (Garz 1388, Bremen 1428); Goschalk (Garz 1406); Gotscalk (Bremen 1303, 1304 un 1428) ; Gyseler (Minnen 1318-25) un Gyzeler (Minnen 1360); Hannes (Garz 1406); Hans (Garz 1410); Harmen (Bremen 1512); Hartwich (Danzig 1459); Hartwigh (Lüümborg 1372); Hene (Bruunswiek 1317); Heneke (Bruunswiek 1318); Henemann (Bruunswiek 1268); Henke (Minnen 1318-25); Henning (Bruunswiek 1268 un 1308); Henningh (Bruunswiek 1307); Hennyngh (Garz, 1406); Henrec (Bruunswiek 1307); Henrek (Bruunswiek 1307); Henric (Bruunswiek 1268 un Anfang 14. Jh., Bremen 1303); Henrich (Minnen 1318-25); Henrik (Bruunswiek 1322); Herbord (Bruunswiek 1268); Herbort (Minnen 1318-25); Herman (Bruunswiek 1268 un 1312, Bremen 1304, Danzig 1466); Hermen (Minnen 1381); Hertwich (Danzig 1459); Heydeke (Bruunswiek Anfang 14. Jh.); Heyne (Bruunswiek 1268, Danzig 1466); Hildebrandt un Hildebrant (Danzig 1459); Hillebrand un Hillebrant (Bruunswiek 1308); Hinric (Bremen 1428); Hinrich (Minnen 1326); Hinrick (Bremen 1428 un 1512, Lüümborg 1503); Hinrik (Minnen 1326 un 1381, Garz 1387, Danzig 1436); Hyldebolt (Minnen 1318-25); Hynrik (Gartz 1455); Iohan (Bremen 1303); Jacob (Garz 1416); Jan (Bruunswiek Anfang 14. Jh.); Johan (Bremen 1349, 1428 un 1512, Lüümborg 1503); Johann (Lüümborg 1372); Johannes (Bruunswiek 1312); Jordan (Bruunswiek 1322); Kersten (Minnen 1360); Kone (Bruunswiek 1268 un Anfang 14. Jh.); Lambracht (Minnen 1318-25); Lefhart (Minnen 1318-25); Lenhert (Danzig 1497)Leverd (Danzig 1497); Ludegher (Bruunswiek 1322); Ludeke (Bruunswiek 1268 un 1307, Lüümborg 1372); Ludelef (Bruunswiek 1268); Ludelev (Bruunswiek 1307); Ludemann (Minnen 1318-25); Luder (Minnen 1318-25 un Lüümborg 1372); Ludike (Minnen 1318-25); Ludimann (Minnen 1318-25); Ludolf (Bruunswiek Anfang 14. Jh. un 1322, Minnen 1318-25) un Ludolv (Bruunswiek 1312); Lutteke (Garz 1388); Maken (Lüümborg 1372); Marquard (Bremen 1349); Mathias (Bruunswiek 1268); Merten (Gartz 1455); Mertin (Danzig 1459); Meymber (Bremen 1512); Meyneke (Minnen 1318-25); Meynward (Bremen 1303 un 1428); Michel (Danzig 1436); Peter (Garz 1388, Danzig 1436 un 1459); Rauwoldt un Rauwolt (Danzig 1459); Redike (Bruunswiek 1312); Reynbert (Bruunswiek 1307); Reyneke (Bremen 1304, Garz 1406); Reyner (Minnen 1318-25); Reynhart (Minnen 1318-25); Reynolt (Minnen 1318-25); Reyward (Lüümborg 1372); Richart (Bremen 1349); Ricmar (Minnen 1360); Rodcher (Minnen 1360); Rolf (Minnen 1318-25); Roolf (Bremen 1303); Rotgher (Minnen 1381); Rulf (Bremen 1428); Sander (Bruunswiek 1268, Lüümborg 1372); Segebade (Bremen 1512); Siverd (Bremen 1303 un 1428); Sivert (Bruunswiek 1268); Syvert (Danzig 1436); Tethard (Minnen 1326); Thidemann (Lüümborg 1372); Thidericus (Lüümborg 1372); Tile (Bruunswiek 1312 un 1322); Tydeman (Danzig 1466); Thyderic (Minnen 1318-25); Vrederic (Minnen 1318-25); Vycke (Garz 1397); Wedekin (Minnen 1318-25) un Wedikind (Minnen 1326); Werner (Minnen 1318-25); Wichman (Minnen 1326); Willeken (Bremen 1428); Willekin (Bremen 1303); Wlfard (Bruunswiek 1307); Wlueke (Bruunswiek 1307); Wolderic (Bremen 1304); Wolter (Minnen 1318-25); Wulfard (Garz 1406);
Vöörnaams för Jungs
Addig; Ahlert; Albert ; Alert; Alfke; Ameling oder Amelink; Arend oder Arent; Arnd; (ok Arndtoder Arntschreven); Arp; Asmus; Bartold; Behrent; Bendix; Benedix; Beneke; Berend, Berent oder Bernd; Bethmann; Bölke; Bohl ; Bohlke oder Bolke ; Borch; Borcherd oder Borchert; Börries oder Borries; Boschen; Boske; Brand; Brün; Brüne oder Brun;Brune, Brunke, Bruntje; Carsten un Casten; Caspar; Claus; Clawes; Coord oder Cord, Cordt un Cort; Dankert; Detmar; Diderik; Diderich un Didrich; Diede; Diedrich; Dierich; Dierk un Dirck, Dirich Diriek un Dirik; Dirk; Drees; Drewes; Ebert; Eddingh; Eggerd; Eggerich oder Eggerik; oder Eggert; Ehler; Eibe ; Eide un Eido; Eicke un Eike; Eilert; Eilke; Eimer; Elard; Elck un Elleke; Eler;; Elert; Engelke; Erik; Erp; Everhard; Everd un Evert; Eymer; Fedde; Fedder; Feddo; Ficke; Fiete; Frärich, Frederick un Fredrick, Fredrik un Fredryk; Freerk; Frerich oder Frerik un Frerk, Fridrik; Früderk; Gädje oder Gätje; Garlich; Gercke; Gefert; Gehrke un Gehrken; Gerd; Gerke; Gerlach; Gevert; Giesecke, Gisel; Gisike; Görd; Gootje; Gorch; Goslik; Hacke oder Hake; Hanneke; Hans; Harger; Harje; Harjes; Harrier; Harm oder Harmen; Heimke; Heine; Heinecke; Hemke; Henneke; Henning; Henric; Henrich; Herbert; Hermen; Hermenn; Hilman; Hilmer; Hinrick, Hinrich Hinrikoder Hinnerk; Hinderk; Hinriek; Hynryk; Jan; Jobs; Jörn Johann; Joost un Jost; Jürgen un Jürn; Jütke; Karsten; Kersten; Klaas; Klaus, Koord, Kopke; Kord; Lammert; Leefke; Leefert; Lefert; Liborius; Lubben; Lubbert; Lübben; Lüdecke oder Lüdeke, ok Lüdicke; Luder, Lüder oder Lüer (ok oder Lühr, Lür oder Lüür schreven); Mangels; Marten; Meenke; Meimar; Meimer; Menke; Meymer; Meinert; Meinke; Melcher un Melchert; Mewes; Meyneke; Michel; Moritz; Nickel; Nickels; Oelfke; Olrik; Oltgar oder Oltger; Oltmann; Peeke un Peke; Popke oder Poppe; Raetje; Randolph; Ratke; Reineke, Reiner; Reinke; Renke; Renning; Röbke oder Röpke; Rolef; Rulf oder Rulff; Sander; Schweder oder Schwer; Seba, Seband oder Sebandh; Segebade; Segelke; Sivert; Steffen; Stoffer; Striver; Sweder; Tadde un Thadde; Thade; Tanger; Tetje, ok Tettje un Tetsche; Tewes, ok Tews; Thölke; Tiele; Tietje; TileTilemann; Till; Timann; Tjark; Tölcke; Töleken; Tölke ; Tönnies; Töns; Tolcke; Tolke un Tonies un Tonnies; Vaget; Waffo; Wendel; Wessel; Weyert; Wiedje; Wiet, Wiete, Wietje; Wigbold; Wiggert; Wilcken Wilke un Wilken; Willem; oder Willm; Wilm; Windeler; Wirich; Wobbeke; Wobbeken; Wöltje, Wolder; Woler; Wylm; Wyrick; Wyte
Plattdüütsche Naams mit latiensche Ennen ut dat 17. Johrhunnert
Albertus; Bethenius; Betkenius; Borchardus; Didericus; Diricus; Eilardus; Elardus; Gerlacus; Godofredus; Harmannus; Henricus; Hinricus; Timanus; Wilkenius
Vöörnaams för Deerns
Middelnedderdüütsche Vörnaams for Froonslüde
Alheyde (Minnen 1318-25); Assele (Minnen 1318-25); Conegunt (Bremen 1304); Debbeke (Minnen 1318-25); Ditberghe (Bremen 1304); Drude (Minnen 1326); Elizabet (Minnen 1318-25); Elzebet (Danzig 1497); Gerborg (Minnen 1318-25); Gerdhart (Bremen 1304); Gerdut (Minnen 1318-25); Gese (Minnen 1318-25); Geseke (Bremen 1304); Gherdherde (Bruunswiek 1307); Ghertrud (Garz 1387); Grete (Minnen 1318-25); Greteke (Garz 1406); Hille (Minnen 1318-25); Hilleke (Bremen 1304); Katharina (Danzig 1443); Kerstina (Danzig 1443); Kerstine (Minnen 1318-25); Kunegunde (Minnen 1318-25); Kunegunt (Minnen 1318-25); Lucke (Minnen 1318-25); Megthilt (Minnen 1318-25); Metteke (Bremen 1304, Garz 1412); Meychilld (Minnen 1318-25); Odilege (Bruunswiek 1307); Odilie (Bremen 1303 un 1428); Sophie (Bruunswiek 1307); Svaneke (Bremen 1304); Tylze (Garz 1416); Ymmeke (Bruunswiek 1322); Wibbe (Minnen 1318-25);
Plattdüütsche Vörnaams for Deerns
Ahlheid; Ahlheit; Ahlke; Ailke; Alcke; Alecke; Alfke; Alike; Aline; Alke; Anke; Anneke; Anneken; Antje, Bartje; Becka; Becke; Beeke; Beetchen; Beetje; Beetjen; Beke; Beta (Vörnaam); Depke; Dörte un Dörthe; Drutke; Eike; Eilka un Eilke; Elke; Engel; Eucke; Gebbecke; Gebbeka; Gebbeke; Gebecka; Gebke; Gesa; Gesche; ; Gese; Geseke; Geske; Gesina; Gesine; Goebecke; Göste; Grete, Greth, Gretje oder Gretjen oder Greetke un Gretke; Hede; Heike; Heil oder Heihl; Hembke oder Hemcke; Henrike; Hibbel; Hilke; Hilla; Hille; Höpke; Iken; Ilsebe; oder Imecke; Imke; Julke; Käthe; Kersten oder Kirsten; Künnecke un Künneke; Leevke; Lefke; Levke; Lieken; Lucke; Lücke; Lüke, Lueke; Maike; Marike; Meike; Meta; Metje; Metke; Mettke; Metta; Mette; Neele; Oelgard oder Ölgard; Pellcke oder Pölke; Reke; Ripke; Silke; Sünje; Sünne; Synke; Taupke; Tettje; Theile; Tibke; Tine; Tipke; Tobeta; Trina oder Trine un Trientje oder Trintje; TzikeWiebke; Wieta, Wiete, Wietje; Wobeta oder Wubbeta; Wömmel oder Wommel; Wubbeke; Wübbecke; Wubke Wübke; Wuneke; Wünneke; Wunneke
List vun freesche Vörnaams ut Oostfreesland, Rüstringen, Wursten, Stadland un Osterstade
Vörnaams för Jungs
Öllere oostfreesche Naams un korte Naams
Abbe oder Abbo; Acke, Adde oder Addo; Aeilt; Ailke oder Ailko; Ammo; Amso; Baje oder Bajo; Barelt; Boike; Boke; Bonne oder Bonno; Boye oder Boyo; Brechter; Broder un Bror; Cempe oder Cempo; Cirk oder Cyrk; Debelt; Deide; Dide un Didde oder Dido un Diddo; Dodo; Ebbe un Ebbo; Ede un Edo; Eddingh; Edzard; Eibe un Eibo; Eide;Eimer oder Eymer; Elck; Elleke; Engelke; Enno; Erick; Ert un Eerd; Esdert; Ewo; Fedde un Feddo; Ficke; Focke, Fokke un Fokko; Folpert un Folpt; Freseke; Garrelt un Galt; Geike un Geiko; Gepke un Gepko; Gerrit; Govert; Grete; Habbe un Habbo; Hai (Vörnaam); Haie, Haije, Haje, Haijo un Hajo; Haicke, Haicko, Haike, Haiko, Hannecke oder HannekeHaycke, Haycko; Harre; Harke un Harko; Hauke un Hauko; Hebbe un Hebbo; Heere, Heero un Hering; Hei, Heie, Heien, Heije, Heijen, Heijo un Heio; Heiko; Heit, Heite un Heito; Henric; Hibbe un Hibbo; Hidde un Hiddo; Hiling; Hilmer; Hillert un Hildert; Hindrik; Hinrick; Hitzke; Hobbe un Hobbo; Humme un Hummo; Ibbe un Ibbo; Idde un Iddo; Imme un Immo; Iolef; Ipke un Ipko; Itje un Itze; Jabbe un Jabbo; Jebbe un Jebbo; Kene un Keno; Loert un Loort; Lubbe, Lubben; Lübbe oder Lübben, Lübke un Lüpke; Maine un Maino; Mamme un Mammo; Manne un Manno; Meenhard un Meendert; Meint; Meme un Memo; Mennen ; Ment, Meent un Mendt; Menne un Menno; Middent; Momme; Naneke un Nanke; Nanne, Nannen un Nanno; Nees un Neesko; Nunne; Obbo; Offe; Okke un Ocko oder Okko ; Olfert; Ommo, ok Omko un Omke, Onneke; Onno; Oye; Reemke un Reemko; Reemt un Reempt; Remmert; Richt; Rickert; Rinje; Sander; Sarke; Schweer oder Schwer, Schweere un Schweero, ok: Sweer, Sweere un Sweero; Seert; Siabbe un Siabben; Siade ; Sibet; Sibe, Sibo un Siebo; Siebelt; Siebrand, Siefert un Syfert; Siemen; Siemer; Sievert un Sivert; Sikke un Sikko; Siode; Siubke; Siurd un Sjurd; Sytse un Sytze; Tabbe un Tabbo; Tamme un Tammo; Tede, Tedde un Teddo; Teelman; Temme; Thale; Tiemann un Timann; Tjabbe un Tjabbo; Tjarko; Tiorck; Ubbe, Ubben un Ubbo; Ude un Udo; Ulft; Ulbt un Ulpt; Uwe un Uwo; Waffo; Warner; Waalke un Waalko; Weert un Wiard; Wibe un Wibo; Wiebrand; Wildert; Wichmann oder Wiechmann; Wilko; Wirick oder Wyrick oder Wirich; Wobbe un Wobbo; Wolke
Naams, de in dat 19. Johrhunnert upkamen sünd
Addus; Algondus; Altinus; Amabertus; Annäus un Annardus; Bartus; Beekmann; Beus; Bineus; Boelinus; Bonneus; Brechterus; Cathrinus; Clasinus; Deborus; Dorotheus; Eggerikus; Eibertus; Eliso; Eppeus; Fennäus, Fennard un Fennardus; Fockus; Folkertdino; Garreldinus; Gepko; Gepkeus; Geesko; Gesenius; Geus; Grethard; Greto; Greetus un Gretus; Habbinus; Harminius un Harminus; Hebedorus; Hilkeus; Katharino; Katharinus; Keus; Laurelius; Liesbertus; Lottheus; Maaiko un Maiko; Mammeus; Neelko; Neus; Oleus; Poppeo; Ricus; Rodeus; Schwanäus un Schwanardus; Simonkeus; Sophius; Stino; Stienus; Stineus; Tammeus; Taileus; Telsmann; Trino, Trinkus un Trinus; Ulbertus; Ulfertus; Ulrikeus; Wolkeus
Vörnaams för Deerns (Wichter)
Öllere oostfreesche Naams un korte Naams
Aaltje; Adda; Alje un Aljeke; Alste; Amka un Amke; Antje; Arentje; Assel; Beertje; Caatje oder Catje; Claaske; Deberich; Ebba; Edda; Engelke, Engeltje un Engeline; Eske; Etje; Famke; Femke; Fenna; Frauke; Gaike oder Geike; Gebbe, Gebba; Geerdje oder Geertje; Gesa, Gese un Geeske; Greeta; Greete; Grietje; Heba un Hebe, ok Hebrich; Hindertje; Hiske; Insa un Inse; Jenna; Kea; Klaasje; Knellske un Knelske; Maartje un Martje; Mientje; Minelt; Mootje; Nantje; Neeltje; Nettje; Nonke, Nonna un Nontje; Okka; Onna; Ontje; Peetje un Petertje; Reemda un Reemde, ok Reemtje; Rickelt; Riekje; Sarke; Siberich; Sietje un Sietske; Sina; Tamke; Tale; Tamma; Tiba un Tibe; Tjalda; Tjetse un Tjetske; Töbke; Wolke; Zecke; Zitze; Zwaantje un Zwantje
Naams, de in dat 19. Johrhunnert upkamen sünd
Aafkedina; Addina; Adelheidina; Agtina; Ahrendjelina; Aikelina; Ajoldine; Altine; Amkerina; Arentjedina; Bartamina; Berendiena; Christopherdina; Dirkea; Dirtjedina; Ebelina; Engelina; Fentjedine; Franzlina; Gebbina, Gebbine un Gebkea; Gerjetdina; Gesina un Gesine; Greteline; Gretjemina; Heikebina un Heikobina; Hilkaline; Hiskea; Jacobina; Meikeline; Rickebina; Rixtelina; Sebastiandine; Sieboldine; Sjutline; Stientjedine; Swantjetina; Talea; Talina; Tammina; Tjaldina; Wientjedina; Wilmdina; Wobkebina;
List vun Vörnaams ut Noordfreesland un Helgoland
Vörnaams vun Jungs
Agge; Arfst; Backe; Bahne; Bandik, Bandick, Bandix un Bandiks; Bendix; Bentje; Bleick un Bleicke; Boh; Boy oder Boye; Brar oder Broder; Bunde; Carsten; Clas; Eben; Edleff; Eicke; Erck un Erk; Fedder; Frederick; Frerck; Frödde; Früd; Gerret; Gerrit; Harck un Hark; Harre; Hauke; Hay, Haye oder Haie; Heie; Hinrich;Hummer; Ingwer un Ingwert; Ipke; Jens; Jung; Kai un Kay; Ketel; Knudt; Leve; Ludde; Marten; Matz; Meinert; Momme; Nahmen; Nanning; Nickels; Nis; Numen; Occo un Ocke; Odie; Oluf; Pay; Rickert; Rickmer; Rörd; Roluf; Schwen un Schwenn, Sönk, Sönke , Söncke oder Söhnke; Tade un Tadt, Tay; Tede; Tettie; Theide; Tücke; Tye; Uwe; Volquart un Volkert; Wencke
Vörnaams vun Deerns
Ancke; Antje; Eicke; Elsebe; Erkel; Eiie oder Eye; ElsebeGöntje; Inge; Ingke un Inken; Jey; Karen; Karstina; Kaiken; Keike;Kerrin; Krassen; Kreske; Maiken; Matje; Merret; Ohse; Sizele; Stienke; Sywen; Tinne; Tutte; Vollich; Wehn; Wencke
Belegen
Böker
Entholt, Kurt: Oberneuland, Bremen, 1980³ (Mit ole Inwahnerlisten mit de Naams vun de Dörpslüde ut dat 16. bit 19.Jahrhunnert)
Frese, Hermann: Habenhausen, Bremen, 1986 (Mit ole Inwahnerlisten mit de Naams vun de Dörpslüde vun dat 17. bit 19.Jahrhunnert)
desülvige: Alt-Arsten, Bremen, 1987 (Mit ole Inwahnerlisten)
Historische Gesellschaft des Künstlervereins (Rutgever): Bremische Biographien des 19. Jahrhunderts, Bremen 1912, Faksimile 1976
Lasch, Agathe: Aus alten niederdeutschen Stadtbüchern, Düörpm 1925, 2. Uplage Niemünster 1987, ISBN 3-526-04516-0
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Petersen, Marcus: Kirchenschätze auf Pellworm (Mit Listen vun ole Naams up de Insel), Niemünster, 1983 ISBN 3-529-02671-9
Quedens, Georg: Inseln der Seefahrer; Sylt, Amrum, Föhr und die Halligen (Mit ole Naams vun Seefahrers vun düsse Inseln), Hamborg, 1996
Siebs, Benno Eide: Lebensbilder von der Elb- und Wesermündung, Bremerhaben 1966
Tammena, Manno Peters: Ostfriesische Vornamen, Nörden, 2007 (2. Uplaag), ISBN 978-3-928327-75-6
Ulrich, Peter, Aufbruch von der Weser, Die Biographie des Segelschiffkapitäns Johann Gerhard Lange (1810-1881), Bremen, 2007, ISBN 978-3-89757-385-7
Wagenfeld, Friedrich: Bremen's Volkssagen, nee rutgeben vun F. Hucker, Bremen, 1996, ISBN 3-86108-121-0
Plattdüütsch
Plattdüütsche Woortlisten
Namenkunn
List |
8216 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ripon-Waterfall | Ripon-Waterfall | De Ripon-Waterfall (faken ok Rippon schreven, in de inheemsche Spraak Ejjinja [de Stenen]) weer en Waterfall an den Nil in Uganda. He leeg bi de Stadt Jinja in de Neeg vun de Steed, an de de Nil ut den Viktoriasee rutfleten deit, un blots een Kilometer wieder den Nilstroom rop as de Owen-Waterfall. Dor müss dat Water över en Basaltgang röver. An’n 28. Juli 1862 hett John Hanning Speke em opdeckt un na den Marquis vun Ripon nöömt, de Präsident vun de Königlich Geograafsche Sellschop weer. Na den Bo vun den Owen-Staudamm 1954 is de Waterfall in dat Water vun de Stausee ünnergahn.
Uganda
Waterfall
gifft dat nich mehr |
8217 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kasenda-Kraters | Kasenda-Kraters | De Kasenda-Kraters sünd ene Grupp vun so wat 40 bet 60 Kraterseen in’n Distrikt Kabarole in’n Westen vun Uganda, de sik dör vulkaansche Aktivität billt hebbt. Se liggt 20 bet 30 Kilometer süden de Stadt Fort Portal üm de Öörd Kasenda, Kabata un Rwaihamba rüm. Se sünd blangen de Fort-Portal-Kraters, de Katwe-Kraters un de Bunyuruguru-Kraters ene vun veer gröttere Gruppen vun Kraterseen in Westuganda. Se all sünd üm un bi 10.000 Johren oolt. De Kasenda-Kraters liggt in en Regenwooldrebeet an de Westgrenz vun’n Kibale-Forest-Natschonalpark, de sien Hauptquarteer an’n Nyabikeresee hett. Ünner annern leevt Huvendükers an de Seen.
Seen
Uganda
Seenrebeet |
8218 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Murchison-Waterfall | Murchison-Waterfall | De Murchison-Waterfall (ok Kabalega-Waterfall) liggt an’n Nil in’n Natschonalpark Murchison-Waterfäll in Uganda. He stört dör ene Slucht, de baven man blots söss bet söven Meter breed is, 40 Meter dal.
Samuel White Baker hett den Waterfall 1864 opdeckt un em na Roderick Murchison nöömt, de Präsident vun de Königlich Geograafsche Sellschop weer.
Uganda
Waterfall |
8219 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Siemen%20R%C3%BChaak | Siemen Rühaak | Siemen Rühaak (* 16. Mai 1950 in Osteel) is en düütschen Schauspeler.
Rühaak is as Söhn vun en Koopmann in Oostfreesland boren. Mit 15 Johren grünn he de Folkband Liberty Lovers. Na dat Abitur in Nörden güng he na de Staatliche Hoochschool för Musik un Theater in Hannober.
Sietdem hett he in vele Filmen, Theaterstücken, Höörspelen un Serien speelt. To de bekannteren Feernsehoptreed hören Rullen in Alle meine Töchter, Der Bergdoktor un Dr. Stefan Frank. För dat Feernsehspeel „Nur eine kleine Affäre“ vun Detlef Rönfeldt kreeg he 1995 den Adolf-Grimme-Pries. Ok twee Platten mit plattdüütsche Leder hett he opnahmen.
Filmrullen (Utwahl)
Plattdüütsche Höörspelen
Von den Boxer un sien Fro. 1981
Dörpsparadies. 1987
Snorre. De Deern ünner't Ies. 2003
Websteed
Ruhaak, Siemen
Ruhaak, Siemen
Ruhaak, Siemen
Ruhaak, Siemen
Ruhaak, Siemen
Ruhaak, Siemen
Börger von Düütschland |
8220 | https://nds.wikipedia.org/wiki/N%C3%B6rder%20Deep | Nörder Deep | Dat Nörder Deep is en Deep, dat dör Nörden na de Leybucht hen löppt. Dat Deep is 8,5 Kilometer lang un so wat annerthalv bet dree Meter deep, welke Stellen ok bet söven Meter. Den Anfang nimmt dat Deep bi Hage, löppt merrn dör Nörden un denn wieder na Westen in de Leybucht. Dat Rebeet, wo dat Deep münnt, höört al to den Natschonalpark Neddersassisch Wattenmeer. To de Fisch, de in’t Deep leevt, höört Aal, Boors, Heckt, Karpen un Zanner.
Deep |
8237 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Islaamsche%20Universit%C3%A4t%20in%20Uganda | Islaamsche Universität in Uganda | De Islaamsche Universität in Uganda is ene ugandsche Universität mit Seet in Mbale. Se schall de Mööglichkeit för islaamsche un annere Studien in Zentral- un Oostafrika anbeden. Enen tweten Kampus hett de Universität in Kampala. Alltohoop hett se 2682 Studenten, dorvun 890 Froonslüüd.
Op dat twete Drepen vun de Islaamsche Konferenz 1974 in Lahore hebbt se beslaten, ene islaamsche Universität in Uganda intorichten. Dat duur aver noch bet Februar 1988, dat de Universität de Arbeit opnahmen hett. 1990 hett Uganda se dör Gesett as vulle Universität gellen laten. De Rektor un Viezkanzler is Ahmed Kaweesa Ssengendo, Kanzler is Scheich Yusuf Jassim Al-Hijji.
Se hett Fakultäten för Juristeree, Naturwetenschop, Utbildungswesen, Kunst- un Sozialwetenschop, Weertschop un för Islamstudien un Araabsch. Ene Fakultät för Bueree un Veehdokteree is plaant.
Universität
Uganda
Kampala |
8256 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Horborg | Horborg | Horborg () weer fröher ene sülvstännige Stadt un is hüüt Deel vun de Stadt Hamborg (Bezirk Horborg).
Geografie
De ole Oortskern von Horborg liggt op’n Rand von de Geest na de Masch von de Süderelv hen. Bi Horborg is fröher de Loths in de Süderelv münnt. De Loths is vondaag as Deel von’n Seevkanaal utboot. In’n Süden von dat ole Horborg münnt de Engelbeek in’n Seevkanaal.
De Geest geiht in’n Westen von Horborg in de Horbörger Bargen över.
Historie
Dat eerste Maal warrt vun de Horborg in dat Johr 1142 schreven. Bi disse Borg geev dat denn in dat 13. Johrhunnert ene Siedlung. De hett 1297 dat Stadtrecht kregen. De Hertög vun Lünborg-Celle hebbt vun 1642 an de ole Borg to ene Festung utboot. 1705 keem de Stadt an dat Kurförstendom Hannover. 1847 keem ok de Iesenbahn. De eerste Streek güng na Hannober. 1866 keem Horborg mit dat Kurförstendom Hannover an Preußen. 1872 hett de Iesenbahn denn Ansluss över de Elv na Hamborg kregen.
1888 sünd Heimfeld un Wilsdörp na de Stadt Horborg kamen. Lauenbrook hebbt se an’n 1. April 1906 un Eißendörp an’n 1. April 1910 Horborg toslagen. To’n 1. Juli 1927 hebbt se dör dat Ünnerelvgesett de beiden Städer Horborg un Willemsborg to de Stadt Horborg-Willemsborg tohoopslaten. Aver disse Stadt harr nich lang Bestand un to’n 1. April 1938 keem Horborg-Willemsborg mit dat Groot-Hamborg-Gesett an de Stadt Hamborg. Hüüt gellt Horborg as Bezirk vun de Stadt un dat Bundsland Hamborg. Ok en Stadtdeel in dissen Bezirk warrt Horborg nöömt.
Siet 1978 hett Horborg ok ene Technische Universität.
Inwahnertall
Börgermeesters
1827–1835: Johann Gottlieb Hansing
1835–1855: August Bahr
1855–1883: August Grumbrecht
1883–1885: Wilhelm Schorcht
1885–1899: Julius Ludowieg
1899–1924: Heinrich Denicke
1925–1927: Walter Dudek (na 1927 → Horborg-Willemsborg)
Baas von’n Stadtkreis 8 (Horborg, Finkwarder, Süderelv, Willemsborg):
1945: Edzard Dyes
1945–1946: Walter Dudek
März 1946–1949: Alfred Höhlein
na 1949 → Baas von dat Bezirksamt Horborg
Wapen
Dat Wapen von Horborg wiest op sülvern Grund en rood Stadtdoor mit dree Toorns op. De Toorn in de Midd hett en blau Dack. De Müür hett en gollen Door, in dat en blau Lööw mit rode Tung steiht.
De Lööw steiht för de Hertög von Bruunswiek-Lümborg.
Ehrenbörgers
Ehrenbörgers von Horborg weren:
1849: Johann Heinrich Blohm, Waterbodirekter
1859: Eberhard Christian Compe, Oberamtmann
1868: Christian Ernst Jochheim, Koopmann
1868: Georg Friedrich Steinike, Reeknungsraad
1876: Adolf Göschen, Generalsupperndent
1876: Friedrich Ludwig Weusthoff, Koopmann
1897: Ludwig Heinrich Bernhard Bornemann, Gerichtsraad
1897: Rudolf von Bennigsen, Oberpräsident von de Provinz Hannover
1899: Julius Ludowieg, Böverbörgermeester 1885–1899
1924: Heinrich Denicke, Böverbörgermeester 1899–1924
1926: Hermann Maul, Senater
1926: Theodor Nöldeke, Orientalist
1926: Eduard Weinlig, Senater
1927: Friedrich Thörl, Kommerzienraad
Weertschop un Infrastruktur
Horborg billt en Böverzentrum för de Öörd in de Ümgegend.
Footnoten
Weblenks
Stadtdeel un Bezirksstatistik (hoochdüütsch)
Horborg op hamburg.de (hoochdüütsch)
Oort
Bezirk Horborg |
8272 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Flickr | Flickr | Flickr is ene Websteed, op de de Brukers digitale Biller hoochladen köönt. Dorto köönt se korte Kommentaren schrieven un de Biller annere Lüüd wiesen un to Verfögung stellen. Ok över Nettbreven oder Handys mit Fotofunkschoon köönt Biller bi Flickr rinstellt warrn.
To de Biller köönt ok Wöör angeven warrn (Tags), de dat Bild in ene Grupp mit annere Biller stellt, bi de ok graad disse Wöör angeven sünd. Annere Brukers köönt ok Kommentaren schrieven.
De Websteed Flickr kaamt vun de Firma Ludicorp, de Caterina Fake un Stewart Butterfield 2002 in Vancouver in Kanada grünnt hebbt. Se hebbt egentlich en Rullenspeel maakt, dat Game Neverending heten dee. As Tosatzfunkschoon kunnen de Spelers vun’n Februar 2004 an ok ganz eenfach Biller hoochladen, wat vele Frünnen funnen hett. In’n März 2005 hett Yahoo Flickr un Ludicorp opköfft.
Bi Flickr warrt na Firmenangaven in jede Minuut op üm un bi 5000 Sieden togrepen un Flickr hett mehr as dree Millionen Brukers, de sik registreert hebbt. Flickr höört na de Söökmaschien Alexa to de dusend mehrstbesöchten Sieden in’t Internett. Üm un bi 180 Millionen Biller liggt 2006 op Flickr.
Weblenken
Websteed Flickr.com (engelsch)
Flickr's Digest (engelsch)
Bilddatenbank
Websteed |
8274 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Cocobeach | Cocobeach | Cocobeach is en Oort un Haven in’n Noordoosten vun Gabun in de Provinz Estuaire. Vun Cocobeach gaht Fähren röver na Cogo in Äquatorial-Guinea. De Oort harr bi den Zensus vun 1993 1200 Inwahners un hett nu na Schätzungen ut dat Johr 2005 1653 Inwahners.
De Oort hett enen lütten Floogplatz mit ene 760 Meter lange Lannbahn (ICAO-Kood: FOOC).
UN/LOCODE: GA CCB
Klima
Oort
Gabun |
8283 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ilmenau | Ilmenau | Ilmenau betekent
Ilmenau, Stroom in Düütschland, de in de Elv münnt,
Ilmenau, Stadt in Düütschland. |
8284 | https://nds.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6hr | Föhr | Föhr betekent
Föhr, een vun de noordfreeschen Eilannen,
Föhren, Geslecht vun de Nadelbööm,
Föhr, een Wagen vull.
Föhr is de Familiennaam von
Andreas Föhr (* 1958), düütsch Dreihbookschriever un Schriever,
Ernst Föhr (1892–1976), düütschen Theoloog un Politiker,
Horst Föhr (* 1944), düütschen Manager,
Tero Föhr (* 1980), finnschen Orientierungslöper. |
8286 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Familiennaam | Familiennaam | De Familiennaam oder Tonaam is de twete Naam, de blangen den Vörnaam den Naam vun ene Person utmaakt. Welke Kulturen hebbt ok noch extra Middelnaams oder Vaddernaams. Mehrsttiets steiht de Familiennaam achter den Vörnaam, aver vele Kulturen maakt dat ok annersrüm. Dorto höört Dialektrebeden in Süüddüütschland (Georg Hackl is denn de Hackl Schorsch), de Ungarn, de Chinesen, Koreaners un annere, aver ok dat mönsterlandsche Plattdüütsch. Ieslänners hebbt gor kene fasten Familiennaams, as de olen Germanen. Se bruukt blots Vaddernaams (hüüt ok Muddernaams), as de Oostfresen bet in dat 19. Johrhunnert. In Iesland bedüüdt dat, dat en Söhn vun en Mann, de Svein heten doot, Sveinsson mit tweten Naam heet. De Naams in’t Telefonbook un annerwegens sünd denn ok nich na de Tonaams sorteert, man na de Vörnaams. In Oostfreesland hebbt de Franschen unner Napoleon, un denn gliek noch eenmool de Hannoveraners, de „Unsitt“ van de Vaddernaams verbaden un de Ostfreesen hebben siek niege Tonaams utdenken müsst.
Dat is al lange Tiet begäng wesen, dat de Lüüd Tonaams harrn. Vun welke Vörnaams geev dat al in lütte Dörper faken vele Lüüd, de so heten. Disse Tonaams weren in de eerste Tiet nich för de ganze Familie fastleggt. De Lüüd hebbt Tonaams utsöcht, bi de jedereen glieks wüss, ’keen dormit meent weer. Wenn dat in den Oort fief Johans geev un blots een weer Smitt, denn heet de Johan Smidt. De anner kunn nich good snacken un de heet denn villicht Stamerjohan. Ok Fro un Kinner hebbt denn mitünner den Tonaam kregen, as so’ne Oort Kortform för ‚Klaas, wat Stamerjohan sien Söhn is‘ oder ‚Klaas ut Stamerjohan sien Familie‘ heet de Jung denn ‚Klaas Stamerjohan‘. Irgendwann weer dat denn sowiet, dat se de Tonaams gor nich an de Person anpasst hebbt. Ok wenn den Smitt sien Söhn un Grootsöhn nu Möller lehrt hebbt, heten se wieder Smidt. Aver noch bet in dat fröhe 19. Johrhunnert weren de Familiennaams nich so fast as hüüt. En Wessel vun den Naam weer licht to.
Kiek ok: un bi de List vun plattdüütsche Tonaams
Weblenken
Söök na Familiennaams in Düütschland (hoochdüütsch)
Söök na Familiennaams in de Nedderlannen (nedderlandsch)
Söök na Familiennaams in Belgien (nedderlandsch)
Söök na Familiennaams in de USA (engelsch)
Söök na Familiennaams in England un Wales (engelsch)
Söök na Familiennaams in Grootbritannien (engelsch)
Söök na Familiennaams in Frankriek (franzöösch)
Söök na Familiennaams in Italien (italieensch)
Söök na Familiennaams in Polen (engelsch, poolsch)
Söök na Familiennaams in Spanien (engelsch, spaansch)
Söök na Familiennaams in de Swiez (hoochdüütsch)
Söök na Familiennaams in Däänmark (engelsch)
Söök na Familiennaams in Eestland (engelsch)
Söök na Familiennaams in Norwegen (engelsch)
Söök na Familiennaams in Sweden (engelsch)
Namenkunn |
8289 | https://nds.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6hren | Föhren | De Föhren / Fuhren of Groffdaennen (latiensch: Pinus) sünd en Geslecht vun Nadelbööm (Pinophyta) in de Familie vun de Pinaceae (Föhrenfamilie).
Vörkamen
De Föhren sünd vör allen op de Noordhalvkugel vun de Eer tohuus. Se möögt de köhl-fuchten Klimarebeden, se hebbt aber ok subtroopsche un troopsche Rebeden besiedelt. Vundaag warrt se weltwiet anboot.
Beschrieven
De mehrsten Föhrenoorden wasst as Bööm, ’n poor ok as Strüker. Föhren sünd ümmergröön. Vergleken gegen de anneren Nadelboomgeslechter sünd ehr Nadels besünners lang. Se staht (je na Oort) in Büschel vun twee, dree oder fief op Kortspranten, de vun de Twiegen afgaht (Rechts gifft dat ’n Bild dorvun). Bi Fichten un Dannen staht de Nadels enkelt direktemang op den Twieg.
Weertschopliche Bedüden
Weltwiet sünd de Föhren de wichtigsten Boomoorden för de Forstweertschop. Se verlangt nich veel un wasst goot. Un so warrt se faken an de Steed vun inheemsche Boomoorden anplant, to’n Bispeel wenn de Woold raadt oder afbrennt is. Sogor in de Tropen un Subtropen warrt se in Holtplantaschen anboot. Ok in’t Middelmeerrebeet gifft dat grote Föhrenplantaschen, mehr as disse Bööm in de Natuur vörkummt, tomehrst as Monokultur. För den Bodden is dat op de Duur nich goot.
Dat Föhrenholt is licht un riek an Kien. Dat warrt as Boholt, för den Innenutbo, as Möbelholt un as Papeer bruukt.
Bi welke Föhrenoorden is de Saat so groot, dat een de eten kann (Pinienkarns).
Systematik
Dat Föhrengeslecht (Pinus) warrt in dree Ünnergeslechter (subgenus) ünnerdeelt:
Ducampopinus
Strobus
Pinus
Disse dree Ünnergeslechter hebbt tosamen üm un bi 115 Föhrenoorden.
Naam
Dat Woort Föhr gifft dat in meist all de germaanschen Spraken, to’n Bispeel ingelsch fir.
Dat Hoochdüütsche Kiefer is ut Kien-Föhre tosamentrocken. Kien is dat Boomhoorz vun de Föhr.
Nadelbööm
Geslecht |
8291 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Koreaansche%20Naams | Koreaansche Naams | Bi de koreaanschen Naams kummt toeerst de Familiennaam un denn de Vörnaam. In Korea hett de Familiennaam mehrsttiets ene Sülv un de Vörnaam twee. Utnahmen sünd roor.
Vörnaams
Vörnaams hebbt mehrsttiets twee Sülven. Rorer sünd Vörnaams mit blots ene Sülv. Vele Vörnaams gaht för Jungs un Deerns. Ok wenn dat in de Regel ene Tendenz gifft, ob dat ehrder en Jungs- oder en Deernsnaam is, is dat doch nich utslaten, dat dat ok mal anners is. Bi de Mannslüüd is dat in vele Familien begäng, dat een vun de beiden Sülven en Generatschoonsnaam is, den se mit annere Lüüd ut jemehr Familie deelt, de ut de sülve Generatschoon stammt.
Familiennaams
In Korea keent se kene so grote Tall vun Naams as in annere Kulturen. 47 Perzent vun all Koreaners (Süüdkoreaners) hebbt een vun de dree Naams Kim, Lee un Park. De Rest deelt sik op üm un bi 300 annere Naams op (to’n Vergliek: in’t düütsche Rebeet gifft dat hunnertdusende Familiennaams). In Korea warrt dat eenfache Volk denn ok Baekseong (백성, 百姓) nöömt, wat „de Hunnert Naams“ heet.
Bi de Heiraat blifft de Fro bi ehren Deernsnaam. De Kinners heet later aver all na den Vadder.
Bi den Zensus vun 2000 hebbt vun alltohoop 45.985.289 Lüüd blots 43.090 enen vun de acht Naams hatt, de ünnen steiht un twee Sülven hebbt. En poor annere Naams mit twee Sülven gifft dat noch, aver se sünd doch roor. Villicht een vun Dusend Koreaners hett enen Familiennaam mit twee Sülven.
18.743 Lüüd: Namgung (남궁, 南宮)
9.148 Lüüd: Hwangbo (황보, 皇甫)
4.444 Lüüd: Jegal (제갈, 諸葛)
4.307 Lüüd: Sagong (사공, 司空)
3.560 Lüüd: Seonu (선우, 鮮于)
1.861 Lüüd: Seomun (서문, 西門)
807 Lüüd: Dokgo (독고, 獨孤)
220 Lüüd: Dongbang (동방, 東方)
Koreaners in’n Westen
De Transkripschoon in’t latiensche Alphabet is nich eenheitlich, dorüm hebbt vele Naams verschedene latiensche Varianten, de Naam Lee kann ok Yi, Rhee, I oder Ri schreven warrn. Todem warrt dorbi faken (aver lang nich jümmer) ok noch de Reeg ännert un de Vörnaam as in’n Westen begäng na vörn schreven.
Naams na Kulturrebeden
Koreaansch
Korea |
8293 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Talk%20op%20Platt | Talk op Platt | Talk op Platt weer ene Talkshow op Plattdüütsch, de vun 1982 af an bet 2006 mit mehr as 150 Folgen bi’n Noorddüütschen Rundfunk lopen is.
In’n April 1982 hebbt de Utfragers Ewald Christophers, Dirk Römmer un Gerlind Rosenbusch in Westerloy in’t Ammerland de eerste Sendung opnahmen un utstrahlt.
Römmer höör 1991 as Moderator op. Uwe Michelsen weer in de Tiet vun 1990 bet 1992 as Moderator dorbi. Falko Weerts füng 1995 an. An’n 16. Mai 2004 keem Kerstin Kromminga dorto, as Rosenbusch utscheden is.
Ene Folg duur toeerst 90 Minuten. 2004 hebbt se de Sendung ümstellt. Se duur nu blots noch 60 Minuten, keem nich mehr Sünndag avends, man an’n Sünndag namiddag un weer ok nich mehr kumplett as Talkshow utricht. Sietdem geev dat ok Reportaasch-Elementen. 2006 is denn dat letzte Maal Talk op Platt lopen. As Ersatz is Op Platt mit Yared Dibaba un Julia Westlake in’t Programm vun’n NDR opnahmen worrn.
2003 kreeg Talk op Platt den Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries.
Weblenken
Websteed vun Talk op Platt bi’n NDR (hoochdüütsch)
Feernsehn
Plattdüütsch
Reeg |
8294 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dat%20Blatt%20op%20Platt | Dat Blatt op Platt | Dat Blatt op Platt weer en plattdüütsch illustreert Blatt, dat in’n November 2005 dat eerste Maal rutkeem. Rutgeven worr dat vun Bernhard Koch in Halstenbek. De Schrieversche Christa Heise-Batt weer as Redaktörin dorbi. Op 44 Sieden geef dat Reportagen un Berichten. De Pries vun dat Blatt weer 5,20 Euro. De 20. un letzte Utgaav keem 2015 rut. Wegen den groten Tietopwand hett de lütte Hobby-Redaktion denn ophöört.
Weblenken
Websteed vun Dat Blatt op Platt (plattdüütsch)
Blatt
Plattdüütsch |
8296 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Alabama | Alabama | Alabama is den 14. Dezember 1819 de 22. Bundsstaat vun de USA worrn.
De Naam Alabama kummt vun de Indianers vun de Stamm Alibamu und heet översett up Platt: „Hier wohnt wi“.
Politik
Alabama is opdeelt in 67 Kreise (Countys):
USA
Alabama |
8297 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Florida | Florida | Florida is en Bundsstaat un ene Halvinsel in’n Süüdoosten vun de USA. He hett 17.789.864 Inwahners (Stand 2005) op en Rebeet vun 170.451 km². De Hööftstadt is Tallahassee, gröttste Stadt is aver Jacksonville.
Historie
Florida weer vun’n 3. März 1845 af an Deel vun de USA.
Politik
Florida is opdeelt in 67 Kreise (Countys):
USA |
8298 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Connecticut | Connecticut | Connecticut is en Bundsstaat vun de USA. He hett 3.503.604 Inwahners (Stand 2005) op en Rebeet vun 14.371 km². De Hööftstadt is Hartford. De Bundsstaat droggt den offiziellen Binaam „The Constitution State“ (Verfatensstaat), de 1959 dör en Gesett ok annommen wurr, wurrd aber ok as „Provision State“ (Proviantstaat) betekent. Disse Beteknung is entstahn, wiel während de Amerikaansche Börgerkrieg de Kontinentalarmee vun Connecticut ut mit Proviant versörgt wurr; in de Bundsstaat geev dat meest kien Kämpfe to de Tiet.
Historie
Connecticut is an’n 9. Januar 1788 de föffte Bundsstaat vun de USA worrn.
Politik
Connecticut is opdeelt in acht Kreise (Countys):
Gröttste Städer
Connecticut |
8299 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Virginia | Virginia | Virginia is en Bundsstaat vun de USA. De Hööftstadt is Richmond. De Bundsstaat hett 7.642.884 Inwahners (Stand 2006) op en Rebeet vun 110.862 km².
Historie
Virginia weer vun’n 25. Juni 1788 af an Deel vun de USA.
De eerste Präsident van de USA, George Washington, keem ut Virginia.
Politik
Virginia is opdeelt in 95 Kreise (Countys) un 39 Städer mit Kreisstatus:
Weblenken
Websteed vun Virginia (engelsch)
Virginia |
8300 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Texas | Texas | Texas is en Bundsstaat vun de USA. He hett 20.851.820 Inwahners (Stand 2000) op en Rebeet vun 696.241 km². De Hööftstadt is Austin.
Historie
Texas weer vun’n 29. Dezember 1845 af an Deel vun de USA.
Politik
Texas is opdeelt in 254 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Texas (engelsch)
Texas |
8301 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nevada | Nevada | Nevada is en Bundsstaat vun de USA.
Dat is mit 286.367 km² de söbentgröttste Staat van de USA, wenn man de Flach togrunnen leggt. Inwahners hett he 2.241.154. De Hööftstadt is Carson City.
Historie
Nevada weer vun’n 31. Oktober 1864 af an Deel vun de USA.
Politik
Nevada is opdeelt in 17 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Nevada (engelsch)
Nevada |
8302 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Maryland | Maryland | Maryland is en Bundsstaat vun de USA. He hett 5.296.486 Inwahners (Stand 2005) op en Rebeet vun 32.160 km². De Hööftstadt is Annapolis.
Historie
Maryland weer vun’n 28. April 1788 af an Deel vun de USA.
Politik
Maryland is opdeelt in 24 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Maryland (engelsch)
Maryland |
8303 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Massachusetts | Massachusetts | Massachusetts is en Bundsstaat vun de USA. He hett 6.433.422 Inwahners (Stand 2005) op en Rebeet vun 27.360 km². De Hööftstadt is Boston.
Historie
Massachusetts weer vun’n 6. Februar 1788 af an as 6. Bundsstaat Deel vun de USA.
Politik
Massachusetts is opdeelt in 14 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Massachusetts (engelsch)
Massachusetts |
8304 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pennsylvania | Pennsylvania | Pennsylvania (ok Pennsylvanien) (latiensch för „Penn sien Wooldland“), offiziell Naam „Commonwealth of Pennsylvania“ is en Bundsstaat in’n Oosten vun de USA. Sienen Naamen hett he vun William Penn. Pennsylvanien is een vun de Dörteihn Kolonien, de de Vereenigten Staaten grünnt hefft. In’n Oosten stött siene Grenz an New Jersey, in’n Süüdoosten an Delaware, in’n Süden an Maryland, in’n Süüdwesten an West Virginia, in’n Westen an Ohio un in’n Noorden an den Bundstaat New York un an dat Eriemeer. Alltohopen is Pennsylvania 119.283 km² groot.
Wat öber dat Land to seggen is
De gröttste Stroom dör dat Land is de Susquehanna River. De gröttste Deel vun dat Land is Loofwoold un Hövelland. In’n Oosten vun dat Land liggt de middelhogen Bargen vun de Appalachen. In’n Süden vun den Staat finnt sik de Stäe Meadowcroft, wo allerhand Saken ut fröher Tieden utbuddelt weert.
Graad vun de Breede: 39°43'N bit 42°N
Längengraad: 74°43'W bit 80°31'W
breet: 255 km
lang: 445 km
Wie sik dat Land updeelt
Pennsylvania is updeelt in 67 Kreise (Countys):
Inwahners
In Pennsylvania leevt 12.281.054 Inwahners (in dat Jahr 2000). Dat sünd 103 Inwahners up een km². Bi 88 % vun de Inwahners sünd Witte un 9 % sünd Swatte. Besunners veel Lüde mit düütsche Mudderspraak sünd in düssen Bundsstaat utwannert. 25 % vun de Inwahners stammt vun Düütschen af. De weert Pennsylvania Dutch nömmt. Mank jem gifft dat Mennoniten un Amische. De leevt besunners in'n Süden vun dat Land, un dor besunners in dat Lancaster County. On in dat Berks County hefft sik in dat 18. Jahrhunnert besunners evangeelsche Düütsche ansiedelt.
Gröttste Städer
Kiek ok nah bi de List vun de Städer in Pennsylvania
Weblinks
Websteed vun Pennsylvania (engelsch)
VisitPA Touristik-Utkunft (engelsch)
Pennsylvania |
8305 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Utah | Utah | Utah is en Bundsstaat vun de USA. He hett 2.233.169 Inwahners (Stand 2000) op en Rebeet vun 220.080 km². 3,25 % dorvun sünd Water, dat gröttste is de Groot Saltwater.
De Hööftstadt is Salt Lake City (op Platt: „Saltwaterstadt“). De Ökelnaam vun Utah is „Beehive-State“ (up Platt: „Immenstock-Staat“), vunwegen datt de Mormonen den Immenstock as Kennteken for Fliet un Arbeit for sik un ehr Land utsocht harrn. Bi 60 % vun de Inwahners vun Utah sund Mormonen.
Historie
Utah weer vun’n 4. Januar 1896 af an as 45. Bundsstaat Deel vun de USA.
Politik
Utah is opdeelt in 29 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Utah (engelsch)
Utah |
8306 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ohio | Ohio | Ohio is en Bundsstaat vun de USA. He hett 11.464.042 Inwahners op en Rebeet vun 116.096 km². De Hööftstadt is Columbus.
Historie
Ohio weer vun’n 1. März 1803 af an Deel vun de USA.
Politik
Ohio is opdeelt in 88 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Ohio (engelsch)
Ohio |
8307 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Delaware | Delaware | Delaware is en Bundsstaat an de Oostküst vun de USA.
De Staat wurd de Eerste Staat nömmt, wiels hier de Eerste van de 13 Kolonien de Verfaten van de USA ratifizeert hett (7. Dezember 1787). Delaware is opdeelt in dree Kreise (Countys): Kent County, New Castle County un Sussex County.
Geografie
Delaware hett ruch weg 850.000 Inwahners up een Flach von 6.452 km². Dor sünd 1.387 km² vun Water. Delaware grenzt in'n Norden an Pennsylvania. De Oostgrenz na New Jersey hen billt de Delaware River un de Atlantik. In'n Süden un Westen liggt de Bundsstaat Maryland. De gröttste Stadt vun Delaware is Wilmington, de Hööftstadt is Dover. En vun de gröttsten Basen vun de US- Luftmacht liggt dicht bi Dover.
Klima
In Delaware gifft dat över dat ganze Johr hen en matig un fochtig Klima mit Temperaturen twuschen 0 un 24 °C. De Atlantik warrt duchtig up dat Klima in. In'n Dörsnitt schient an 208 Dage in't Johr de Sunne. De Johrstieden sünd düütlich vun'nanner afgrenzt. In'n Summer kann dat bit to 32 °C warm weern, in'n Winter fallt towielen Snee un dat kann freren bit to -5 °C hen.
Inwahners
In Delaware leevt 853.476 Inwahners (Stand: U.S. Census 2006), dormank 72,1 % Witte, 20,7 % Swarte un Afroamerikaners, 6,3 % Hispanics, 2,9 % Asiaten un 0,3 % Indianers.
Inwahners na Öller un Geslecht
Mit dat Öller vun de Inwahners vun Delaware sütt dat so ut:
bit 18 Johre: 203.736 (23,9 %)
18 - 64 Johre: 535.186 (62,7 %)
vun 65 Johre af an: 114.554 (13,4 %)
In'n Dörsnitt sünd de Inwahners vun Delaware 37,5 Johre oold.
48,5 % vun de Inwahners sünd Mannslüde un 51,5 % Froenslüde.
Indianers
Dat Indianervolk, wat oorsprünglich in dat hüdige Delaware tohuse weer, sünd de Lenni Lenape. De Europäers hefft to düssen Stamm Delawaren seggt. As de USA tostanne kamen sünd, hefft se veel to seggen harrt. Later sünd se ut verschedene Grünn över Indiana in anner US-Bundsstaten un na Kanada hen utwannert. Hüdigendags leevt de meisten Delawaren in Kansas un Oklahoma, man in Delaware gifft dat ok noch en Grupp.
Wie sik de Inwahnertall vun Delaware entwickelt hett
Gröttste Städer
Belegen
Delaware |
8308 | https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BC%C3%BCd-Carolina | Süüd-Carolina | Süüd-Carolina is en Bundsstaat vun de USA. Dor leevt up 82.965 km² 4.198.068 Inwahners (Stand 2000). De Hööftstadt is Columbia.
Historie
Süüd-Carolina weer vun’n 23. Mai 1788 af an en Bundsstaat vun de USA.
Politik
Süüd-Carolina is opdeelt in 46 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Süüd-Carolina (engelsch)
Süüd-Carolina |
8309 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Michigan | Michigan | Michigan is en Bundsstaat vun de USA. De Hööftstadt is Lansing. Michigan hett 9.883.640 Inwahners (Stand 2010) op en Rebeet vun 250.941 km².
De langste Stroom in Michigan is de Grand River. Michigan hett den Binaam „Great Lakes State“ (Staat vun de Groot Seen).
Historie
Michigan weer vun’n 26. Januar 1837 af an en Bundsstaat vun de USA.
Politik
Michigan is opdeelt in 83 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Michigan (engelsch)
Michigan |
8310 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wyoming | Wyoming | Wyoming is en Bundsstaat vun de USA. He hett 493.782 Inwahners (Stand 2000) op en Rebeet vun 253.554 km². De Hööftstadt is Cheyenne.
Historie
Wyoming weer vun’n 10. Juli 1890 af an as 44. US-Bundsstaat Deel vun de USA.
Politik
Wyoming is opdeelt in 23 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Wyoming (engelsch)
Wyoming |
8311 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wisconsin | Wisconsin | Wisconsin is en Bundsstaat vun de USA. He hett 5.536.201 Inwahners (Stand 2000) op en Rebeet vun 140.662 km². De Hööftstadt is Madison un de gröttste Stad is Milwaukee.
De Naam Wisconsin is de engelsch Version vun de franzöösch Adaptschoon vun en Naam vun de Miami-Illinois för den Stroom Wisconsin River. Dat heet sovöl as „de root liggt“ (betrucken up den Sandsteen an de Stroom). De Ökelnaam vun dissen Staat is Dachs-Staat (Badger State) un ok America's Dairyland.
Historie
Wisconsin weer vun’n 29. Mai 1848 af an Deel vun de USA. In de Johren dornah keemen völ Düütsche, Polen un Norweger nah Wisconsin.
Politik
Wisconsin is opdeelt in 72 Kreise (Countys):
Gröttste Städer
Wisconsins gröttste Städer sünd:
Weblenken
Websteed vun Wisconsin (engelsch)
Wisconsin |
8312 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rhode%20Island | Rhode Island | Rhode Island is en Bundsstaat vun de USA.
Van de Flach her is datt de lüttste Staat van de USA. Dor leevt up 4.005 km² 1.048.319 Inwahners. Dat sünd 262 Inwahners/km². De Hööftstadt heet Providence un liggt in de Narragansett Bay. De offiziell Naam van Rhode Island is State of Rhode Island and Providence Plantations. Adriaen Block, en nedderlannsch Forscher, hett dat Land wegen de rote Farv van de Eer Rhode Eylandt nömmt, wor ut in de Loop van de Johren denn dat engelsche Rhode Island wurn is. De Ökelnaam is The Ocean State (Ozean-Staat).
Historie
Rhode Island weer vun’n 29. Mai 1790 af an en Bundsstaat vun de USA.
Politik
Rhode Island is opdeelt in 5 Kreisen (Countys):
Bristol County
Kent County
Newport County
Providence County
Washington County
Weblenken
Websteed vun Rhode Island (engelsch)
Rhode Island |
8324 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Beilen | Beilen | Beilen (düütsch: Beelen) is een Dörp in’d Oosten van de Mönsterland, an de Extbeck un an de Bielbeck. De Stroom geiht midden durch dat Dörp. Beilen liggt in'd düütsche Bundsland Noordrhien-Westfalen.
Beilen is siet 920 ene Gemeende bi Warnduorp.
Weblinks
Website van de Gemeend Beilen
Oort
Noordrhien-Westfalen |
8331 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Henrike | Henrike | Henrike is een plattdüütschen Vörnaam for Deerns.
Herkamen
Henrike is de Feminin-Form vun den Naam Henneke, Hinrich, Henrich (un annere). In’t Hoochdüütsche is dat de Naam Heinrich. Dor steekt de germaanschen Wöör heim oder hagan un rîhhi in. Heim heet Huus, hagan heet Hoff (mit een Tuun ümto) un rîhhi bedutt so veel, as mächtig oder Herrscher. De Naams Henneke, Hinrich usw. bedüüt nu all öbereen: Herr in Huus, oder De up'n Hoff dat Seggen hett un so wat in de Aart. Vunwegen dat Henrike de feminin Form vun düsse Naams is, heet ok Henrike nix anners, as De up’n Hoff dat Seggen hett.
Vun Henrike afleidt un körter maakt is ok de plattdüütsche Naam Heike.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
8340 | https://nds.wikipedia.org/wiki/The%20Who | The Who | The Who sünd ene britische Rockmusik-Band ut London. Se sünd 1964 grünnt worrn un se un bestaht bet hüüt.
De Gründermusikers weer: Pete Townshend (Gesang, Gitarr), de sien Gitarr immer up de Bühn kaputt haun de, Roger Daltrey (Gesang), Keith Moon (Slagtüüch) un John Entwistle (Bass un Gesang). Keith Moon, een bannig goode Slagtüüchspöler, hett völ soppen un is 1978 dot bleven. John Entwistle is 2002 storven.
Alben
My Generation (1965)
A Quick One (1966)
The Who Sell Out (1967)
Tommy (1969)
Who’s Next (1971)
Quadrophenia (1973)
The Who By Numbers (1975)
Who Are You (1978)
Face Dances (1981)
It’s Hard (1983)
Endless Wire (2006)
Weblinks
Offizielle Homepage
Musikgrupp
Rockmusik
Engelsch |
8347 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lark | Lark | Lark betekent
Lark, en Vagel,
Lärkendannen, en Nadelboom,
Lark, Stroom in England, de in’n Great Ouse münnt,
Lark, Oort in North Dakota, USA,
Lark, Oort in’n Carson County, Texas, USA,
Lark, Oort in’n Brown County, Wisconsin, USA,
Studebaker Lark, Automodell von Studebaker.
Lark is de Familiennaam von
Bob Lark, US-amerikaanschen Musiker,
Karl Lark-Horovitz (1892–1958), US-amerikaanschen Physiker,
Maria Lark (* 1997), US-amerikaansche Schauspelerin,
Michael Lark, US-amerikaanschen Comicteekner.
Kiek ok bi: LARC. |
8352 | https://nds.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6hrenfamilie | Föhrenfamilie | De Föhrenfamilie (Pinaceae) is en Familie vun Nadelbööm (Pinophyta).
Beschrieven
All disse Planten sünd ümmergröne Bööm, blots twee nich: de Lärkendannen un de Goldlärkendann. Jümehr Blööd hebbt de Foorm vun Nadels und sitt as Spiraal oder in Büschels op de Twiegen. De Saat wasst in Kienappels.
Systematik
De Föhrenfamilie (Pinaceae) warrt in veer Ünnerfamilien ünnerdeelt un hett 11 Geslechter mit tosamen üm un bi 230 Oorden.
Ünnerfamilie Abietoideae
Dannen (Abies) mit 51 Oorden
Zedern (Cedrus) mit 4 Oorden
Keteleeria mit 3 Oorden
Nothotsuga, en monotypsch Geslecht
Hemlockdannen (Tsuga) mit 8 Oorden
Goldlärkenboom (Pseudolarix), en monotypsch Geslecht
Ünnerfamilie Piceoideae
Fichten (Picea) mit 33 Oorden
Ünnerfamilie Pineoideae
Föhren (Pinus) mit 11 Oorden
Ünnerfamilie Laricoideae
Lärkendannen (Larix) mit 11 Oorden
Duvenboom (Cathaya), en monotypsch Geslecht
Douglasdannen (Pseudotsuga) mit üm un bi 22 Oorden
Familie
Nadelbööm |
8357 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Braunschweig | Braunschweig | Braunschweig is de hoochdüütsche Naam von
Bronswiek, Stadt in Neddersassen.
Braunschweig betekent ok
Braunschweig, Oort in de Provinz Oostkap, Süüdafrika,
Braunschweig, Oort in de Provinz Mpumalanga, Süüdafrika,
Braunschweig-Klass, Klass von Militärscheep,
SMS Braunschweig, Schipp von de düütsche Marien,
Braunschweig (F 225), Fregatt von de düütsche Marien,
Braunschweig (F 260), Korvett von de düütsche Marien,
Braunschweig, Patrizierfamilie ut Breslau.
Braunschweig is de Familiennaam von
Arthur Braunschweig (1888–üm 1953/1957), düütschen Maler un Grafiker,
Carl Müller-Braunschweig (1881–1958), düütschen Philosoof, Psychoanalytiker un Verbandsfunkschonär,
Christian Friedrich von Braunschweig (1720–1787), düütschen Offzeer,
Christoph Braunschweig (* 20. Johrhunnert), Ökonoom,
David Vincenz von Braunschweig (1711–1763), düütschen Verwaltungsbeamten,
Elias Braunschweig (1841–1917), düütschen Ünnernehmer,
Ernst von Braunschweig (1845–1907), düütschen Diplomaat,
Ernst Müller-Braunschweig (1860–1928), düütschen Koopmann un Bildhauer,
Georg von Braunschweig (1845–1911), düütschen Generaal,
Hans Müller-Braunschweig (1926–2014), düütschen Psychoanalytiker,
Hansjörg Braunschweig (1930–1999), Swiezer Politiker,
Holger Braunschweig (* 1961), düütschen Chemiker,
Johann Daniel von Braunschweig (1786–1857), düütschbaltschen Pädagoog,
Ludwig Wilhelm von Braunschweig (1758–1838), düütschen Verwaltungsbeamten,
Rachel Braunschweig (* 1968), Swiezer Schauspelerin,
Robert Simon Braunschweig (1914–2001), Swiezer Inschenör un Journalist,
Rosa Braunschweig (1860–1918), düütsche Schauspelerin un Speelbaasfro,
Stéphane Braunschweig (* 1964), franzööschen Speelbaas,
Uwe Braunschweig (1949–2013), düütschen Handballspeler,
Wilhelm von Braunschweig (1775–1854), düütschen Generaalmajor.
Kiek ok bi: Hertogdom Bronswiek, Freestaat Bronswiek, Verwaltungsbezirk Bronswiek, Landkreis Bronswiek, Regerungsbezirk Bronswiek, Region Bronswiek, Distrikt Bronswiek, Kanton Bronswiek. |
8359 | https://nds.wikipedia.org/wiki/L%C3%BCbecker%20Schachverein%20von%201873%20e.V. | Lübecker Schachverein von 1873 e.V. | De Lübecker Schachverein von 1873 e.V. hürt tau de öllsten Schachvereinen in Düütschland.
Anfünge von de Verein
In’t irste Johr finnt sik 1846 in de Vörlöper von de Deutsche Schachzeitung newen annere, hüt likso vergetene Mellungen ok de Notatschon von en Firnpartie twischen Lübeck un Leipzig, de de Hansestädter mit de swarten Figuren in 42 Tög wunnen –
kein hogklassig Partie, äwer dat irste Teiken von Schachlewen in Lübeck. Dorbi blew dat man ok bet 1873. In’n Swung von de Riksgrünnung enstunn de irste un dormit öllste Schachverein von Sleswig-Holsteen – just de Lübecker Schachverein. Anpurrer was de Redakteur von de Isebahnertiding Ed. Vadder von de Schriwerin Ida Boy-Ed un, so seggt man, en nege Fründ von Emanuel Geibel. In de Anfangsjohr’n kann ein knapp dorvon snacken, dat de Schachverein sik grot üm en gaude Spelkultur kümmert hett. Dat was ihrer en Hümpel börgerliche Hun’ratschonen. Un so is dat ok nich verwunnerlich, dat de Chronik ut disse Dag’ nich dat sportliche Känen vermellte, man ’t för wichtiger höll, wecker von de Spelers en Konsul, Oberlihrer ore Apteiker wir. Schach as honorig’ Fritidakschon stünn eindüdig vör Schach as Sport, un doran süll sik in de irste Johrteihnt’n ok nich vel ännern. Blots af un an würden Weddkämp mit Vereins ut de Ümland utdragen. 1886 dröp man sik mit „de Kieler Verein“ to en von de Tidgenossen so beteikend „Massenweddkamp“ in Plön (also in’t preuß’sche Utland), den de Lübecker mit 9:7 wunnen. Dat blew bet up Wideres ok de letzt’ Erfolg äwer de nigrün’nte Kieler Schachgesellschaft, de för vele Johrteihnt’ de Vörherrschaft beholl’n schull. Tau’n 50. Jubiläum har de Verein 1923 ümmerhen för jedes Lewensjohr en Mitgled uptauwisen. An sine Sozjalstruktur har sik äwer blots wenig ännert.
Sinen sicher’n Instinkt in finanzjelle Ding’n wiste de Verein, as hei in’t Johr 1922 ‚ne bedüdend Spend’ nich gau in en Immobilie steken ded, man Schattanleihn’n köffte. In’t Jubiläumsjohr bedreg de Mitgledsbidrag tworst 300.000 Riksmark, äwer de Verein wir dörch de Inflatschon likers pleite. In de Nacht up Palmarum 1942 verbrennte mit de Hotel, in dat sik dat Spellokal befinn’n ded, ok dat gesamte rike Archiv von de Verein, sin Bliblothek un sin Spelmaterial.
Nianfang na 1945
Achter in’t Johr 1945 de Mitglederstand von de LSV up en gaudes Dutzend smolten was, ävernamm mit Dr. Hans Steen en energische nige Vörsitter de Leddung von de Verein un furts ok de von de Landesschachverband Sleswig-Holsteen. Nige Spelers kunnen wun’n warden, deils Heimkihrers, deils dörch de Krieg verslahne Ni-Hansestädter wo de Baltendütsche Fricis Cinovskis, de sik noch bet wid in de 1970er Johre erfolgrik in de 1. Mannschaft hollen kunn. Manche von de dunntomals noch junge Lüd, wo dat Ihrenmitgled Fritz Longwitz, sünd hüt noch aktiv un erfolgrik – tau’n Bispill as Vereinsmeister von 1954 un 1992.
In de 50er Johren füng de langsame Wannel in en modern strukturerte Sportverein an. De Verein verjüngte sik, un de Erfolg blew nich ut. In Lübeck sekerte man sik de Vörrangstellung un ok in’n Lan’n hürte man bald to de führende Klubs. In de 1960er güng de Blick äwer de Lan’nsgrenz’n rut. Mihrfach würd de Lan’nsmeistertitel errung’n, wedderhalt namm de Verein an Dütsche Meisterschaften deil un ok internatschonale Erfolg’ wier’n to verboken, wo de Sieg’ bi de Kopenhagener Mannschaftsturniers von 1969 un 1971. De Jugendarbeit führte to irste Resultaten, as Andreas Longwitz un Lutz Klibor up’t düütsche un europäisch Flag to Spitzenspelers upstegen.
Kris’ to Anfang vun de 1970er Johren
Up Grun’n von intern Querel’n kunn an disse Erfolg’ in de fröhen 1970er Johren nich anknüppt warden, de irste Mannschaft föl utenanner. Irst de nige Vereinsführung set’te wedder kunsquent up Jugendarbeit, de nah enige Johren Früchte drägen süll.
1976 richt’t de Verein de Düütsche Jugendmesterschaft ut, bi de ok de dunntomals 16-jöhrige Ulrich Sieg – bet hüt en’ faste Grött von de Verein – Mit en Middelplatz öwertügte.
Upstieg in de 2. Bundsliga
In’t Johr 1980 begünn de Erfolg von de ni formerte Herr’nmannschaft: De Upstig in de dunnmalig undeelte Regionalliga Nord folgte in de Saison dorup en widerer in de 2. Bundesliga. Sörredem hett de Verein sine Vörrangstellung in Sleswig-Holsteen wohren känen, wotau ok tallrike Lan’nsmeistertitels bidragen hewwen. So wunnen Spillers von de LSV samt un sönners teihn Enzelmeistertitels un tallrike Blitzschach- un Pokalmeisterschaften.
Düütscher Meester 2001 – 2003
In’t Johr 1999 gelung de Upstig in de böwelste düütsche Schach-Liga, de 1. Bundesliga, mit äwer 100 Grootmeisters ein von de starksten Mannschaftsmeisterschaften weltwid. Wil mit Utnahm von de Russ Gari Kasparow un Wladimir Kramnik de Weltspitz knapp komplett in de Bundesliga-Mannschaften vertreden was, kunn disse Teel blot mit Sponsorenhülp erriekt warden. De irste Bundesliga-Saison ledd’te de LSV up den 11. Rang von 16 Mannschaften. Üm widerhen mitholl’n tau känen, würd deswegen in de achterfolgend Speltid de Kris von de Grootmeisters wider makt. Tau Alexej Schirow (ESP), Jewgeni Barejew (RUS), Jonathan Speelman (ENG), Nick DeFirmian (USA), Dr. John Nunn (ENG), Lars-Bo Hansen (DEN) un Jonny Hector (SWE) deden de Weltklassespelers Michael Adams (ENG), Wladimir Jepischin (RUS), Julian Hodgson (ENG) un Simen Agdestein (NOR) stöten.
In de Saison 2000/2001 würd de Lübecker SV doruphen Düütscher Mannschaftsmeister un halte sik ok as Trophäe den Düütschen Manschaftspokal. Disse Erfolge würden in de Saison 2001/02 wedderhalt. Tau de Erfolgsteam deden dunntomals de Brit Stuart Conquest un de Spanier Francisco Vallejo Pons stöten.
För de Saison 2002/03 erfolgte en widere Ümgestaltung. Evgeni Bareev beend’te ut Tidgrün’n sin Engagement in de Bundesliga un ok Francisco Vallejo Pons verlet de Mannschaft. Mit den Russ Alexander Grischtschuk un de Franzosen Joel Lautier un Laurent Fressinet würden Verstarkungen verplicht, de tau de afsolute ore erwiderte Weltsspitz hürten. In de Saison 2002/2003 würd taun drüdden Mal de Titel von de Düütsche Mannschaftsmeister wunn’n – in’n Pokal was äwer ditmal in’t Viertelfinale Endstatschon.
Torüchtog vun de 1. Mannschaft
Tau’n Saisonstart 2003/2004 beslöt de Lübecker Schachverein sine irste Mannschaft ut de irste Liga t’rüggtautrecken. De Grün’n dorför lägen vöddelst in’n finanzschellen Berik, bispillswis bedingt dörch de hogen Newenkosten un mangelnde Vermarkungsmöglichkeiten von de Heimspille, wil up Grun’n von de Utdragungsmodus von de Bundesliga blot twei Heimspille per Saison möglich wiren.
Aktuell spelen de Mannschaften von de LSV von de Oberliga bet hinnunner tau de Bezirksklass. Äwrigens hett de LSV ok ’n echten Weltmeister in sin Reigen. In’t Johr 1998 siedelte IM Sergej Salow von Russland nah Lübeck äwer, de mihrfach den WM-Titel von de Weltverband von de Gehürlosen wunn.
Born
Websteed vun den Lübecker Schachverein (hoochdüütsch)
Schach
Sportvereen
Lübeck |
8362 | https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCt%20un%20dat%20op%20Platt | Düt un dat op Platt | Düt un dat op Platt is ene Reeg, de vun den NDR för dat Radioprogramm NDR 1 Neddersassen maakt warrt. Se geiht jeden Sünnavend vun Klocken söss bet Klocken acht un warrt vun Ilka Brüggemann modereert. Fröher weren ok Lutz Ackermann un Manfred Scharfe as Moderatoren aktiv. Op Plattdüütsch gifft dat verschillen Bidrääg över allens wat intresseert.
Weblinks
Düt un dat op Platt bi ndr.de (hoochdüütsch)
Reeg
Radio
Plattdüütsch |
8364 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaus-Groth-Pries%20%28Heid%29 | Klaus-Groth-Pries (Heid) | De Klaus-Groth-Pries is en plattdüütschen Literaturpries för Lyrik, de siet 2004 all twee oder dree Johr in’n Juni vun de Stadt Heid vergeven warrt. De Idee för den Pries keem vun Karl-Heinz Groth ut Goosfeld un de Pries is nöömt na Klaus Groth. He is mit en Geldpries vun 3000 Euro verbunnen.
Winners
2004: Willi Gerbode
2007: Jürgen Kropp för den Gedichtzyklus Afdanz
2009: Jürgen Heitmann för de Gedichten sotoseggen, tegenaan, tiedenwessel un koppheister
2011: Birgit Lemmermann
2013: Jürgen Kropp för den Gedichtzyklus Ganz alleen. En Dodendanz
2015: Rainer Prüß
2019: Martha-Luise Lessing
Utteknung
Plattdüütsch |
8365 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaus-Groth-Pries | Klaus-Groth-Pries | Klaus-Groth-Pries betekent
Klaus-Groth-Pries, Pries för nedderdüütsche Lyrik vun de Stadt Heid,
Klaus-Groth-Pries, Pries för nedderdüütsche Lyrik vun de Stadt Hamborg. |
8366 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lowitsch | Lowitsch | Lowitsch (poolsch Łowicz) is ene Stadt in de Woiwodschop Łódz in Polen mit üm un bi 30.000 Inwahners.
Weblenken
(poolsch)
Polen
Oort |
8367 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Marron%20C.%20Fort | Marron C. Fort | Marron Curtis Fort (* 24. Oktober 1938 in Boston; † 18. Dezember 2019 in Leer) weer en US-amerikaanschen Spraakwetenschopler.
Fort weer as Söhn vun Marron William un Alice Cabell (Deernsnaam Curtis) Fort boren un in New Hampshire opwussen. 1957 füng he dat Studeren an de Princeton-Universität an, op Germanistik, Anglistik, Niederlandistik, Skandinavistik un Mathematik un möök 1961 sienen Afsluss as Baccalaureus Artium. He güng denn an de Universität vun Pennsylvania in Villanova un studeer dor wieder. Vun dor ut keem he ok för ene Tiet an de Universität Freiburg, wo he an siene Dokterarbeit över dat Nedderdüütsche vun Vechte schreev, för de he 1965 in Villanova den Dokter kreeg. Nedderdüütsch hett he toeerst bi Franz Brägelmann in Vechte lehrt. In Villanova weer he ok vun 1964 af an bet 1969 Perfesser ahn Lehrstool. Vun 1969 bet 1985 weer he Perfesser ahn Lehrstool för Germanistik an de Universität vun New Hampshire. In disse Tiet weer he al tweemal 1976/1977 un 1982/1983 dör dat Fulbright-Programm Gastperfesser an de Universität Ollnborg.
He leev siet 1986 kumplett in Düütschland un arbeidt an de Universität Ollnborg bi de Arbeitssteed för Nedderdüütsch un Saterfreesch. He hett sik stark insett för de saterfreesche Spraak, dat se nich ünnergeiht. Aver ok dat Plattdüütsche un Hoochdüütsche leeg em an’n Harten. 1991 kreeg he ünner annern dor de Ollnborgsche Landschaftsmedallje för. In’n Harvst 2003 güng Fort in Penschoon.
Fort weer verheiraadt mit Ute Dóerte Lissy un harr twee Kinner mit ehr.
Ehrungen
Fort kreeg 1991 de Landschapsmedaille van de Oldenburgische Landschaft. 1998 kreeg he dat Indigenat van de Oostfreesch Landschap verleeht un weer dormit „inbörger Oostdrees“. An'n 13. Dezember 2004 wurr Fort Ehrenbörger van de Gemeend Saterland un 2008 Ehrenliddmaat in'n Seelter Buund. 2012 kreeg he för sienjohrenlang Insetten to dat Utforschen un to'n Erhollen van de Regionalspraaken den Neddersassschen Verdeenstorden an'n Band. Ut den sülvigen Anlaat wurr he an'n 1. September 2015 mit dat Bundsverdeenstkrüüz ehrt.
Warken
Saterfriesisches Wörterbuch mit einer grammatischen Übersicht. 1980
Saterfriesisches Volksleben. Ostendorp, Rhauderfehn 1985, ISBN 3-921516-42-0
Saterfriesische Stimmen. Ostendorp, Rhauderfehn 1990, ISBN 3-921516-48-X
Katalog niederdeutscher Kinderbücher. 1991
Nordfriesland und Saterland. Friesisch zwischen Meer und Moor. Europääsch Büro för Spraakminnerheiten, Brüssel 1996
Dät Näie Tästamänt un do Psoolme in ju aasterlauwersfräiske Uurtoal fon dät Seelterlound, Fräislound, Butjoarlound, Aastfräislound un do Groninger Umelounde. Oldenburg 2003, ISBN 3-8142-0692-4
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von de USA
Germanistik
Plattdüütsch
Boren 1938
Storven 2019
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz |
8368 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Diesel%20%28Blatt%29 | Diesel (Blatt) | Diesel – dat oostfreeske Bladdje weer en plattdüütsch Blatt, dat vun September 1992 an veermal in’t Johr rutkeem, rutgeven vun Hans-Hermann Briese ut Nörden un Carl-Heinz Dirks ut Emden. Mit de leste Utgaav Nr. 106 worr dat Blatt in'n Dezember 2018 instellt. Johannes Diekhoff ut Auerk, de de Tietschrift mitgründt harr, weer in Sömmer 2013 overleden.
In Diesel worrn allerhand „Dööntjes un Vertellsels“ rutbrocht, man ok Gedichte un Prosatexte, de wat eernsthaftiger to nehmen sünd. Allens weer up Platt schreven. Böker worrn ok bespraken. De meisten Lesers weren in Oostfreesland tohuus oder harrn Wuddeln in Oostfreesland. Dorüm weren de Texte dor allermeist in oostfreesch Platt schreven, un twoors in de Schrievwies, de de Oostfreesche Landschop vörleggt hett. De Tietschriften-Makers geeven sik Mööh, dat düsse Schrievwies dörgahns bruukt worr. Mööglichst in jede Utgaav vun dat Blatt worrn blangen hüdige oostfreesche Schrievers ok Schrieverslüüd ut annere Kuntreien vun Plattdüütschland afdruckt, fakener mol ut Grunneng, hen un wenn ok ut de USA. Jümmers wedder geev dat ok Texte vun wichtige Schrievers, de al storven weren, as Oswald Andrae, Enno Wilhelm Hektor, Moritz Jahn, Greta Schoon, Wilhelmine Siefkes un Berend de Vries.
Dat Blatt dee bovento sien Deenst as Tietschrift vun den Vereen för oostfreesche Spraak un Kultur Oostfreeske Taal; in jede Utgaav weren veer Sieden mit Informatschonen ut un för den Vereen mit bi. 2004 worrn de DIESEL-Rutgevers mit den Keerlke-Pries un ok mit dat Totius-Frisiae-Siegel van de Oostfreeske Landskupp uttekent.
Weblenken
Websteed vun dat Blatt (plattdüütsch)
Borns
Blatt
Plattdüütsch
Oostfreesland |
8369 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Diesel | Diesel | Diesel betekent
Diesel, en Kraftstoff,
Diesel, en italieensch Firma, de Jeans un anner Kledaasch produzeert,
Diesel, en oostfreesch Blatt op Plattdüütsch.
Diesel is de Familiennaam von
Eugen Diesel (1889–1970), düütschen Schriever,
Heinz Diesel (* 1942), düütschen Maler,
Johnny Diesel (* 1967), austraalschen Musiker un Gitarrspeler,
Jürgen Diesel (1926–1993), düütschen Diplomaat,
Kevin Diesel, US-amerikaansch Wrestler,
Matthias Diesel (1675–1752), düütschen Goornarchitekt un Teekner,
Nathanael Diesel (üm 1692–1745), düütsch-däänschen Kumponist,
Rudolf Diesel (1858–1913), düütschen Inschenör un Utfinner,
Vin Diesel (* 1967), US-amerikaansch Schauspeler. |
8371 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Plattd%C3%BC%C3%BCtsche%20Bookmess | Plattdüütsche Bookmess | De Plattdüütsche Bookmess is ene Bookmess, de siet 1998 elk Johr in’n November vun de Carl-Toepfer-Stiftung in Hamborg afhollen warrt. In de verleden Johren hebbt jümmer üm un bi 10 bet 20 Verlääg jemehr nee rutkamene Böker op Platt vörstellt.
In’n Rahmen vun de Bookmess warrt siet 2005 ok dat Plattdüütsche Book vun’t Johr uttekent.
Weblenken
Websteed vun de Carl-Toepfer-Stiftung mit Infos to de Mess (hoochdüütsch)
Mess
Reeg
Plattdüütsch |
8372 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Plattd%C3%BC%C3%BCtsch%20Book%20vun%E2%80%99t%20Johr | Plattdüütsch Book vun’t Johr | Dat Plattdüütsche Book vun’t Johr warrt siet 2005 elk Johr in’n Rahmen vun de Plattdüütsche Bookmesse in’n November uttekent. De Pries is mit en Priesgeld vun 2000 Euro verbunnen.
Winners
2005: Anscheten, Herr Pastor! Sprichwörtliches zwischen Ems und Weser vun Theo Schuster
2006: Grote Jan un Lüttje Jan. vun Holger Fischer
2007: Ebbe un Hehn. vun Birgit Lemmermann
2008: Platt! vun Stefan Bargstedt
2009: Löö en Tieden. vun Helga Vorrink un Siegfried Kessemeier
2010: De Zaubermöhl. vun Susanne Tiarks
2011: Na Lütten? Briefe aus dem Konzentrationslager und Zuchthaus 1933-1937. vun Heinrich Buchholz
2012: Gestatten? Fritz Reuter vun Arnold Hückstädt
2013: Beten watt in swatt und witt vun Neihmaschien und Fensterkitt vun Rainer Prüss
Utteknung
Plattdüütsch |
8373 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fritz-Reuter-Pries%20%28Hamborg%29 | Fritz-Reuter-Pries (Hamborg) | De Fritz-Reuter-Pries is en Pries för Verdeensten üm dat Nedderdüütsche, de all twee Johr vun de Alfred-Toepfer-Stiftung, siet 2000 vun de Carl-Toepfer-Stiftung in Hamborg vergeven warrt. Vördem weer de Pries vun 1955 bet 1982 een vun fief Priesen för plattdüütsche Literatur vun de Alfred-Toepfer-Stiftung, man denn hebbt se se all ünner den Naam Fritz-Reuter-Pries tohoopleggt. He is na den plattdüütschen Schriever Fritz Reuter nöömt un mit en Priesgeld vun 10.000 Euro verbunnen.
Winners
1955: Heinrich Behnken
1957: Hans Henning Holm
1959: Moritz Jahn
1962: Rudolf Kinau
1965: Thora Thyselius
1968: Heinrich Schmidt-Barrien
1972: Diedrich Heinrich Schmidt
1976: Krischan Holschen
1979: Hinnerk Kruus
1982: Gernot de Vries
1985: Irmgard Harder
1989: Waltrud Bruhn
1991: Ingo Sax
1992: Erna Taege-Röhnisch
1993: Reimer Bull
1994: Ottilie Baranowski
1995: Bolko Bullerdiek
1996: Jochen Schenck
1998: Heinrich Kröger
2000: Theo Schuster
2002: Georg Bühren
2004: Friedrich W. Michelsen
2006: Renate Herrmann-Winter
2008: Gerd Spiekermann
2010: Arnold Hückstädt för de Gesamtutgaav von Fritz Reuter sien Breev in dree Bannen
2012: Hannes Demming
2014: Hartmut Cyriacks un Peter Nissen
2016: Jürgen Kropp
2018: Heidrun Schlieker
2020: Susanne Bliemel
2022: Klaas-Hinrich Ehlers
Utteknung
Plattdüütsch |
8374 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fritz-Reuter-Pries | Fritz-Reuter-Pries | Fritz-Reuter-Pries betekent
Fritz-Reuter-Pries, Pries för nedderdüütsche Literatur vun de Carl-Toepfer-Stiftung (vördem Alfred-Toepfer-Stiftung),
Fritz-Reuter-Pries, Pries vun de Stadt Stemhagen,
Fritz-Reuter-Pries, Pries vun den Bezirk Swerin,
Fritz-Reuter-Pries, Pries vun den Bezirk Neebramborg. |
8384 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Twiest | Twiest | De Twiest is en man knapp 14,2 Kilometer langen lütten Stroom, de vun rechts in de Oost münnt.
De Twiest hett ehr Born süden dat Dörp Wohlers bi Harsfeld. Vun dor ut flütt se na Süüdwest an Annerlingen un Twistenbossel vörbi. Üm un bi veer Kilometer noordwesten vun Zeven münnt se in de Oost.
Footnoten
Stroom
Neddersassen |
8385 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20Behnken | Heinrich Behnken | Heinrich Behnken (* 25. Dezember 1880 in Ohlers; † 1. Dezember 1960 in Hamborg) weer en plattdüütschen Schriever.
Behnken is 1880 as Söhn von Maria, borene Brunckhorst, un den Schoolmeester un Organist Lütje Behnken in Ohlers boren. In Ohlers hett he de eersten söven Johr von sien Leven tobröcht, bet sien Vader 1887 Schoolmeester in Zittens worrn is. Bet 1895 is Behnken in de School von sien Vader na School gahn. Behnken hett denn ok Schoolmeester lehrt. He weer von 1895 bet 1897 op de Präparandenanstalt in Rodenborg un von 1897 bet 1900 op dat Lehrerseminar in Stood. Nadem he de Prüfung bestahn harr, is he 1900 Hülpskraft an de Dörpschool von sien Vader worrn un dor veer Johr bleven. Na dat twete Staatsexamen 1904 hett he sik na Hamborg versetten laten. Dor is he 39 Johr lang Schoolmeester un von 1919 af an Schoolbaas in de School an de Tornquiststraat ween. Nadem de School un sien egen Wahnhuus utbummt worrn sünd, hett he för de Stadt Hamborg an verscheden Steden utbummt Kinner betreut. 1945 is he Schoolmeester an de School in Örsdörp worrn un 1948 in Rohstand gahn. 1950 is he wedder na Hamborg tagen.
He hett mehr as 80 plattdüütsche Höörspelen un Bühnenstücken un ok 15 Dramen schreven. Vele vun siene Stücken hebbt se in de Tiet twischen 1920 un 1930 ok in dat Ohnsorg-Theater in Hamborg opföhrt. 1922 hett de Stadt Bremen em den Pries för nedderdüütsch Schriftgoot geven. 1931 hett he ok den Stavenhagen-Pries kregen un 1955 för den Roman Lütje Micheels, de Schoolmester den Fritz-Reuter-Pries.
De Stücken Liebe Verwandtschaft un Hamburger Bier sünd later (1975 un 2000) in’t Hoochdüütsche överdragen vun dat Ohnsorg-Theater för’t Feernsehn opnahmen worrn.
In Sürsen is de Heinrich-Behnken-School na em nöömt.
Warken
Lütje Micheels, de Schoolmester. Roman, Verlag der Gesellschaft der Freude des vaterländischen Schul- und Erziehungswesens, Hamborg 1955
Krischan Matthees un anner Geschichten. Hamborg-Wellingsbüttel 1957
Ut Moor un Heid
Junge Leev un anner Dichtungen. Eekboom-Verlag, Hamborg 1925
Bühnenstücken
Üm den Hoff
Dat Düvelsbook
Ehestiftung
De erste Gast
Hamborger Beer
Hexenkomödie
Jan, de Schult
Dat leewe Geld
Packesel
Sodom und Gomorrha
De Verschriewung
Versteckspelen
De Zwickmoehl
Wiehnachten
Klaus Kniphoff un Maria Hohusen
Fründ Hein
De Diek
Snaaksche Wiehnachen
De Baltikumer
Hanne Eckhoff
Oersdorfer Krippenspiel
Literatur
Berthold Cordes: De Minsch Heinrich Behnken. De Schoolmester, de Schrieversmann un sien Wark.'' 2005, ISBN 3-8334-3480-5
Footnoten
Weblenken
Behnken, Heinrich
Behnken, Heinrich
Behnken, Heinrich
Boren 1880
Storven 1960
Börger von Düütschland |
8387 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Institut%20f%C3%B6r%20nedderd%C3%BC%C3%BCtsche%20Spraak | Institut för nedderdüütsche Spraak | Dat Institut för nedderdüütsche Spraak (INS) is en Institut, dat sik as wetenschappliche Inrichten överregional de Pleeg un den Foortbestand vun nedderdüütsche Spraak, Literatur un Kultur to Opgaav maakt hett. Dat INS koopereert mit Scholen, Kinnergoorns, Autoren, Pastern, Musikern, Medien- un Theaterlüüd, man ook mit Verenen un Verbänn. Mit jem tosamen initieert, arbeidt un koordineert dat INS Projekten, de daarop afteelt, aktuelle un attraktive Anbotten op Nedderdüütsch ruttowickeln. Bavento billt dat Institut de Geschäftsföhren vun'n Bundesraat för Nedderdüütsch.
Seet vun't Institut is Bremen in’t Snoor. Dat Huus Schnoor 41 steiht siet 1973 ünner Denkmaalschuul. Vörsitter vun den Vörstand is Reinhard Goltz.
Grünnen
För de Grünnen funnen twee Kolloquien steed, dat eerste an'n 7.4.1972 mit den Titel "Niederdeutsch - Gegenwart mit Zukunft?" un dat tweete an'n 2.6.1972 mit den Titel "Niederdeutsch - angewandte Praxis in unserer heutigen Gesellschaft". Dorophen funn in't sülvige Johr an'n 10.11. de Grünnensversammeln in de Bremer Stadtwaage steed. Dat folg an'n 27.4.1973 de kunstitueren Liddmatenversammeln. De Arbeid worr an'n 2.1.1974 opnahmen.
An de Grünnen bedeligt weer een Grünnensbiraat, de ut folgen Personen bestunn: Dr. Joachim Arp, Perf. Dr. Ivo Braak, Perf. Dr. Dieter Möhn, Heinrich Schmidt-Barrien, Dr. Claus Schuppenhauer, Rolf Speckmann, Perf. Dr. Heinrich Wesche, Dr. Harm Wiemann und Dr. Wolfgang Lindow.
Opgavenrebeden
De Opgavenrebeden vun't Institut liggt vör allen in't Bewohren un de Stütt vun de nedderdüütsche Spraak. Üm bi dat Teel antokamen, drifft dat INS t. B. Apentlichkeits- un Pressarbeit, dormit de Spraak un mit dat Plattdüütsche verbunnene Themen ok in de Apentlichkeit opdükert. Dorto höört ok tallrieke Projekten un Veranstalten, de mit annere Institutschonen un Nettwarken gemeensam plaant un dörföhrt warrt, as t. B. Scholen, Kinnergoorns, Verenen, Verbänn etc. Dorför is vör allen en tosamenföhren un stüttgeven Informatschoons- un Kuntaktarbeid wichtig, eenmal binnen de nedderdüütsche Spraak- un Kulturpleeg as ok buten de Spraak- un Staatsgrenzen mit vergliekboren Institutschonen. Dorto gaht dääglich Anfragen rund üm dat Nedderdüütsche in, de bearbeidt warrt; verschillene Organisatschonen hoolt in't Huus ehre Arbeidssitten af, jümmers wedder haalt sik Gruppen oder Enkelpersonen in't INS Raat. Tweemal in de Week warrt butendem de Plattdüütschen Narichten op Radio Bremen vun Mitarbeiders vun't INS (opstunns Reinhard Goltz un Christiane Ehlers) präsenteert. Tosättlich publizeert dat INS egen Warken, bet 2013 vör allen in Kooperatschoon mit den Verlag Schuster Leer.
Bibliothek
En anner groot Opgavenfeld is de Dokumentatschoon un Sammeln vun nedderdüütsche Spraaktüügnissen, de to'n Deel ok wetenschapplich analyseert warrt. Dorbi leggt dat INS mehr Wert op Warken ut de Nutiet. De Bibliothek ümfött opstunns wat 25.000 Medieninheiden. In ehre Präsenzbibliothek warrt sämtliche Warken sammelt, de op Nedderdüütsch rutkamen sünd, deels op Nedderdüütsch schreven sünd oder en Region as Thema hebbt, in de Nedderdüütsch snackt warrt.
De Bibliothek büddt Böker to de Themen: neenedderdüütsche Literatur, Anthologien, Bibliographien, Bühnentexten, Belletristik, spraaklich Volksgoot, Karkenliteratur, Theater/Theaterwetenschappen, Texten för de School, Musikalien, Lüttschriften, Wöörböker, Berichten, Dokumentatschoon, Tietschriften, Periodica, Katalogen, Klenners, Johrböker, Poster/Postkoorten, fackwetenschappliche Periodica, allmene un nedderdüütsche Spraakwetenschapp, Literaturwetenschapp, Kulturwetenschapp, Lüttspraken (afsehn vun Nedderdüütsch), Spraakgeschicht, Sekundärliteratur to de nedderdüütsche Spraak un Literatur un Sekundärliteratur to de allmene Dialektologie, Spraak-, Literatur- un Kulturgeschicht. Tosättlich gifft dat Höörspelen, Funkskripten, Toondrägers (in Foorm vun Schallplatten, CDs, Kasetten etc.), Filmen/Mitsneden (in Foorm vun VHS, DVDs, CDs etc.), Examensarbeiden un Spelen. In'n Summer 2012 worr de Bibliothek renoveert, de zentrale Ruum büddt nu mehr Platz för Sitten un Drapens.
Projekten
Dat INS deen un deent bi tallrieke Projekten as Projektpartner. So ünnerstütt't de Innernettlehrplattfoorm för Schöler Plattolio, dat Akschoonsbündnis Platt is cool un ehr plattdüütschen Bandkuntest Plattsounds. En Bispell för en aktuell Projekt is de Theaterautorenwarksteed. Hierbi worrn tohoop mit de nedderdüütschen Bühnenbünnen, den Theaterverlag Mahnke un de Lannsverbänn vun den "Bund vun düütsche Amateurtheaters" Nawassautoren dör profeschonelle Theaterutbillers in Saken as dramaturgsch Grundweten un Fardigkeiden in't szeensche un dialoogsche Schrieven schoolt un betüdelt. En anner Projekt is de plattdüütsche Landkoort. Hier sünd de Naams vun vele noorddüütsche Öörd op Hoog- un Plattdüütsch angeven, vun't Leste gifft dat ok en Luutschrift un en Toonopnahm. Angaven to de Institschonen un Informatschonen över enkelte Städer kaamt to dat Anbott dorto.
Finanzeren
Dör en Rahmenafkamen warrt dat INS staatlich ünnerstütt. De Middels setten sik 2012 so tohoop: Vun de Bunnslänner Neddersassen, Sleswig-Holsteen, Hamborg un Bremen kemen institutschonelle Stüttmiddels, en Stöhntoschööt geev dat vun den Landschappsverband Westfalen-Lipp. För enkelte Projekten kemen Stüttmiddels vun'n Bund un de Länner Mekelborg-Vörpommern un Bremen. Hento kaamt Egen- un Drüddmiddels ut Liddmaatsbidrääg, Verkoopsinnahmen, Honoraren un Spennen. 2012 umfaat de Huushoold Innahmen un Utgaven vun je wat 360.000 €.
Kooperatschoon
Vun 1987 bet to de düütsche Wedderverenen bestunn twüschen dat Bremer INS un dat Mekelborgsche Folklorezentrum (MFZ) in Rostock een kortleevige un op gegensiedige offitschelle Delegatschoonsbesöken beschränkte Kooperatschoon. Se keem op Initschativ vun'n Bremer Börgermeester Klaus Wedemeier tostann, worr vun'n DDR-Staatsraatvörsitter Erich Honecker persöönlich verlöövt un binnenkort in de nee opnahmen Städerpartnerschapp Bremen-Rostock inbett. De INS/MFZ-Kooperatschoon worr as de Städerpartnerschapp sülvst vun Beginn an intensiv vun de Bezirksverwalten Rostock un vun de DDR-Staatssekerheit överwacht. Inoffitschelle Mitarbeiders (IM) harrn sünnerlich den Opdrag, de damaligen INS-Geschäftsföhrer Wolfgang Lindow un Claus Schuppenhauer narichtendeenstlich "aftoschöppen", ok to anner nedderdüütsche Verenen un Organisatschonen mit Verbinnen na de DDR, sünnerlich de Lübecker Fritz Reuter Sellschop un ok de Lannsmannschapp Mekelborg.
Wolfgang Lindow üter sik Anfang 1991 över de verleden Tiet un de Ümstänn un klaag, dat wees "perfide", dat vundaag de, de vörher versöcht harrn, de kulturelle Verbinnen oprecht to holen, an de Siet vun de Stasi-Mithelpers stellt warrt. Lindow: „Natürlich wußten wir, daß unsere offiziellen Kontakte zum Folklorezentrum wie auch meine langjährigen privaten Verbindungen zu vielen Plattdeutschen in Mecklenburg von der Partei beobachtet wurden, aber sind wir deswegen Collaborateure?“
Geschäftsföhrers/Vörsitters
1974-1997: Wolfgang Lindow
1974-2003: Claus Schuppenhauer
1995-2012: Ulf-Thomas Lesle
siet 2003: Reinhard Goltz
siet 2003: Frerk Möller
Vörstand von’n Dregervereen
Stand 2014
1. Vörsitter:
1989–2009: Hermann Niebaum
2009–Juni 2011: Ingrid Schröder
Juni 2011-2013: Jörg Peters
siet 2013: Dirk Römmer
2. Vörsitter:
-6. Mai 2005: Hein Kröger
6. Mai 2005-2009: Ingrid Schröder
2009-2013: Cornelia Nath
siet 2013: Herwig Dust
Schatzmeester:
-Juni 2011: Ernst Ludwig Neuenkirchen
siet Juni 2011: Fritz Bokelmann
Schriever:
-2012: Helmut von Eitzen
2012-2013: Gisela Mester-Römmer
siet 2013: Cornelia Nath
Bisitter:
-6. Mai 2005: Lothar Heinz
6. Mai 2005-2009: Gisela Mester-Römmer
siet 2009: Helmut von Eitzen
Vörsitter Biraat:
-Mai 2007: Heiko Frese
siet Mai 2007: Herwig Dust
beratendes Mitglied:
6. Mai 2005-: Volker Kröning
opstunns: Karin Evers-Meyer
Tall Maten
2003: 144 Lüüd, 87 Körperschoppen
2008: 144 Lüüd, 83 Körperschoppen
2012: 151 Lüüd, 83 Körperschoppen
Footnoten
Weblenken
Websteed vun dat Institut (hoochdüütsch, plattdüütsch)
Kredit soll Institut für Niederdeutsche Sprache helfen am 23. Oktober 2017 auf butenunbinnen.de
Spraakinstitut
Plattdüütsch
Bremen |
8388 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Porrenstroom | Porrenstroom | De Porrenstroom oder ok Granatenstroom is de Münn vun de Eider in Sleswig-Holsteen, de üm un bi twee Kilometer breed un negen Kilometer lang is. Bi Tünn geiht de Eider in den Porrenstroom över. De lüttje Stroom warrt nu veel breder. De Porrenstroom reckt bet na dat Eidersparrwark un de Brüch vun de Landsstraat 305, de över em rövergeiht. Achter dat Sparrwark geiht de Waterstroom in’t apene Wattenmeer. He is nöömt na de Porren oder Granaten, de in em leevt.
Stroommünn
Sleswig-Holsteen |
8390 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Keith%20Haring | Keith Haring | Keith Haring (* 4. Mai 1958 in Reading, Pennsylvania, USA; † 16. Februar 1990 in New York, N.Y.) weer en US-amerikaanschen Künstler.
Leben
Anfang un Coming Out
Haring wasst in Kutztown up un interesseert sik vun lütt up an för Kunst. Vun 1976 bit 1978 studeert he „Werbegrafik“ up een privaat Kunstschool in Pittsburgh. As he bi sien Coming out dor mit rut kummt, dat he annersrum is, brickt he dat Studium wedder af un geiht nah New York. Dor finnt he een lebennig Szene vun de Homosexuellen vör. Depen Indruck maakt dormals de Graffiti-Kunst up em. In New York studeert he nu an de School of Visual Arts. Allerhand vun sien Kunstwarken wiest Motiven ut de Homoerotik.
De Lüde weert em wohr
Toeerst weert de Lüde em wohr, as he mit Kried up afdeckte Werbeschiller in de U-Bahn vun New York tekent. Vun düsse Biller maakt de Fotograaf Tseng Kwong Chi Fotos, de denn later bekannt weert. Dormals warrt ok dat „Strahlenbaby“ to sien Kennteken.
Vun 1980 af an stellt he in’n Club 57 ut. He maakt mit bi de Utstellung an den Times Square un tekent to’n eersten Mal Deerter mit Gesichten vun Minschen. 1981 kaamt em de eersten Biller mit Kalkfarv up Swart Papier vun’e Hand un he malt up Plastik, Metall un allerhand Tüüch, wat he funnen hett.
Liddmaat vun de Kunstszene
He maakt bi de „New York New Wave“ Utstellung mit un drippt sik mit den Graffiti-Künstler L.A.II (Angel Oritz). 1982 stellt he to'n eersten Mal alleen ut in de Tony Shafrzi Gallery. In dat sülbige Jahr maakt he mit bi de Documenta 7 in Kassel. 1983 is he bi de Biennalen in Whitney un in Sao Paulo mit bi. He lehrt Andy Warhol kennen.
Kunst in de ganze Welt
1984 malt he Wännen an in Sidney, Melbourne, Rio de Janeiro, Minneapolis un Manhattan. 1985 fangt he an un malt up Linnendook. To düsse Tiet maakt dat „Museum för Kunst in use Tiet“ in Bordeaux een Utstellung mit Warken bloß vun em. He is süms bi de Biennale in Paris mit dorbi. 1986 maakt he den Pop-Shop up. Dat is een Laden, wo siene Warken un de Afdrück dorvun verköfft weert. He malt Wännen an in Amsterdam, Paris, Phönix un in Berlin an'n Checkpoint Charlie an’n 26. Oktober 1986. He malt up dat Lief vun Grace Jones för de ehren neen Videoclip „I'm not perfect“.
1987 gifft dat Utstellen vun siene Warken in Helsinki un Antwerpen un noch annere Städer. För Tokio tekent he Stratenschiller. 1988 maakt he een Filial vun den Pop-Shop in Tokio up.
Dat leste Wark
Sien lest Wark malt he in de italieensche Stadt Pisa in de Toskana. Dor maalt he een groot Grafitti -Wandbild an een Huuswand, de to de St.-Antonius-Kark bi de Piazza Garibaldi up dat nördlich Öwer vun de Arno, dune bi den Bahnhoff, tohören deit. Düt Wark nömmt he Tutto Mondo (de ganze Welt).
Aids
1987 al sett he sik in bi de Benefiz-Utstellung Kunst gegen Aids. 1988 kümmt rut, dat he süms HIV- krank is. 1989 maakt he mit bi de Widespread Kampagne för dat Vörsorgen gegen Aids. De „Keith-Haring-Stiftung“ för gemeen Nütten warrt grünnt. 1990 is he vunwegen sien HIV-Krankheit storven.
Böker öber Keith Haring
Bernhard van Treeck: Das große Graffiti-Lexikon, Lexikon-Imprint-Verlag, Berlin, 2001, ISBN 3-89602-292-X
Bernhard van Treeck: Street Art Berlin, Schwarzkopf und Schwarzkopf, Berlin, 1999 ISBN 3-89602-191-5
Bernhard van Treeck: Wandzeichnungen, Edition aragon, Moers, 1995 ISBN 3-89535-424-4
Bernhard van Treeck: Graffiti Art #9 Wände, 1998 Schwarzkopf & Schwarzkopf (Düütschland) ISBN 3-89602-161-3
Bernhard van Treeck: Street Art Köln, 1996 Edition Aragon (Düütschland) ISBN 3-89535-434-1
Weblenken
Websteed vun de Keith-Haring-Stiftung (engelsch)
Fotos vun Haring-Warken (engelsch)
Dat Leben vun Keith Haring (hoochdüütsch)
Portrait vun den Künstler un Marktbericht (hoochdüütsch)
Haring, Keith
Haring, Keith
Haring, Keith
Haring, Keith
Haring, Keith |
8392 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Raatsgymnasium%20Rodenborg | Raatsgymnasium Rodenborg | Dat Raatsgymnasium Rodenborg is en Gymnasium in Rodenborg un för den Süüdkreis vun’n Landkreis Rodenborg (Wümm) tostännig. Dat sünd de Städer Rodenborg un Visselhöövd, de Samtgemenen Bootel un Fintel un de Gemeen Scheeßl. För den Noordkreis sünd dat Gymnasium Bremervöör un dat St.-Viti-Gymnasium Zeven tostännig. To dat Gymnasium höört ene Butensteed in Visselhöövd. De Samtgemeen Söttmer warrt siet 2004 vun dat ne’e Gymnasium Söttmer afdeckt un höört nich mehr to dat Rebeet, woneem de Kinners na dat Raatsgymnasium gaht. Alltohoop sünd üm un bi 1400 Schölers op de School, de vun 96 Lehrers ünnerricht warrt.
An Aktivitäten, de över den Ünnerricht rut gaht, hett dat Raatsgymnasium ünner annern ene Big Band, en Orkester, ene Musicalgrupp, de all twee Johr en nee Musical opföhrt un ene Arbeitsgemeenschaft Plattdüütsch ünner Leid vun de Kunstlehrerin Birgit Lemmermann. Siet 1968 gifft dat elk Johr enen Schöleruttuusch mit de franzöösche Cooperative Scolaire du Lycée Nationalisé Mixte in Sainte-Foy-la-Grande.
Dat Gymnasium besteiht siet 1949. 1955 is de School in enen Neebo an de hüdige Steed ümtagen, den se 1985 kumplett ümboot hebbt.
Weblenken
Websteed vun dat Gymnasium (hoochdüütsch)
Gymnasium
Landkreis Rodenborg (Wümm) |
8404 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Knockster%20Deep | Knockster Deep | Dat Knockster Deep is en 24 Kilometer lang Deep in Oostfreesland. Dat Deep münnt an de Knock in de Eemsmünn güntsiet dat nedderlandsche Delfsiel. Dat liggt ganz in’e Eck vun de Halvinsel, op de ok de Stadt Emden liggt. Dor bi de Münn liggt en Siel un en Schöppwark (1969 boot).
Dat Deep hett sienen Anfang in Bedekaspler Marsch bi dat Grote Meer in’t Süüdbrookmerland. Glieks achter Bedekaspler Marsch fleet dat Deep dör dat Loppersumer Meer. Denn geiht dat an de Dörper Loppersum, Suurhusen, Osterhusen un Hint vörbi. Bi Hinte fleet vun links dat Hinter Deep in dat Knockster Deep. Bi Bartshusen kummt denn vun links dat Twixlumer Deep. Op dat letzte Stück vör dat Schöppwark warrt dat Deep denn wat wieder (üm un bi 60 Meter) un billt en Mahlbusen.
Deep
Neddersassen |
8408 | https://nds.wikipedia.org/wiki/List%20vun%20de%20St%C3%A4der%20in%20Pennsylvania | List vun de Städer in Pennsylvania | List
Pennsylvania
USA
Stadt |
8411 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Weener | Weener | Weener ok Weiner is en Lüttstadt in' Noordwesten vun dat Bundsland Neddersassen. Se is de eenzige Stadt vun de historsch Region Rheiderland un erstreckt sück linkssiets vun de Eems. Politisch hörrt Weener siet 1932 to'n Landkreis Leer un weer tovör de Kreisstadt vun den Kreis Weener, de mit dat Rheiderland meest identisch is. De Kreis weer to'n Tietpunkt vun de Uplöösen de lüttste vun Preußen.
In Weener leven 15.430 Minschen (Stand 31.12.2013) up en Rebeet vun 81,24 km². In de Karnstadt Weener leven mit rund 6700 Inwahner knapp 43 Perzent vun all Weeneraner. De Stadt is dör Ingemeenden in dat Johr 1973 stark wussen. 4,4 Perzent vun de Inwahner vun de grensnah Stadt sünd ut de Nedderlannen.
In verleden Johrhunnerten harr Weener en Hafen an de Eems un leeg an de linkseemsch Hannelsroute in dat südlich liggen Mönsterland. Weener weer vör allen dör sien Veeh- un Peermärkte bekannt un hett landwertschaplich Hannelsgöder exporteert. Intüschen spelen Hafen as Worenumslagsoort un Veehhannel kien Rull mehr. Wertschaptlich is Weener vun' Eenzelhannel för de Region Rheiderland, vun de Landwertschap un vun' Tourismus präägt. In de Stadt gifft dat ok eenzelt Industriebedrieven.
Up kulturell Rebeet hett Weener dör dat Organeum Bedüüden. Dorbi hannelt sück dat um en Kultur- un Billenszentrum mit en Museum för Tasteninstrumente, dat inmidden vun de Örgellandschap Oostfreesland liggt, en vun de bedüüdenst Örgellandschapen weltwiet. In de um 1230 baut St.-Georgs-Kark befind sück doröver herut en Örgel vun Arp Schnitger, de as en vun sien Laatwarken gellt. Neben de Georgskark is ünner de Sakralbauwarken de Stapelmoorer Kark to nömmen: De romano-gotische Krüüzkark gellt as en vun de herutragendst Karkenbauwarken vun Oostfreesland.
Geographie
Laag ut Utdehnen
De Stadt Weener liggt in dat süüdwestlich Oostfreesland. Se is de eenzige Stadt ut de Region an dat westlich Ufer vun de Eems. Se betekent sück sülvst ok as „Grüne Stadt im Rheiderland“ un is dat Zentrum vun den düütschen Deel vun de Region. Nich wiet vun de Stadt weg liggen de de Dollart un de Grenz to der nedderlannsch Provinz Grunneng. Dicht bi liggen Grootstäder sünd Ollnborg un Grunneng in de Nedderlannen. Dat Regionale Ruumordnungsprogramm vun den Landkreis Leer deelt de Karnstadt Weener de Funktschoon vun en Grundzentrum för dat Stadtrebeet to. Dat Stadtgebiet vun Weener umfaat den südöstlichenDeel vun dat Rheiderland un hett in Noord-Süüd-Richt en Längt vun 15,2 Kilometern, in Ost-West-Richt bedrocht de Utdehnen maximal 10,6 Kilometer.
Geologie, Böden un Hydrologie
Dat Weeneraner Stadtrebeet vereent de dree typisch Landschapsformen vun Oostfreesland in sück: Marsch, Moor un Geest. De geologisch Ünnergrund wurrd dör Sedimente ut dat Pleistozän un Holozän bestimmt. Dat Karnrebeet vun de Stadt liggt up en Geestrügg entlang de Eems, de in de Saale-Iestiet dör den Druck vun dat vun Noorden vördringen Ies upstuukt wurr. Disse Geestrügg erstreckt sück vun Diele in' Süüden nit to de Karnstadt un Beschotenweg in' Norden. Unmittelbar vör de Karnstadt reckt he en Hööcht vun 6,0 m över NN. Dat Stadtrebeet sülvst liggt up en Hööcht vun 2,1 bit 2,4 m över NN. Dat hannelt sück um Podsolböden in dröög Laag mit Ortsteen dorünner. Südlich vun Stapelmoorerheid slutt sück en lütt Striepen Podsolböden in fuchtig Laag an, de örtlich ok Anmoor un aftörft Flachen upwiest. In den butersten Südwesten bi Dielerheid gifft dat bito en Hoogmoor, un ok in' Norden vun dat Stadtrebeet bi Weenermoor. In dat nördlich Stadtrebeet sluuten sück östlich vun Weenermoor överschlickte Randmoore (Överflootensmoore) an. Wieder in Richt Eems gifft dat Knickmarschböden un sluutend Övergangs-Brackmarschböden. In' Süden vun de Stadt finnen sück dicht bi de Eems Flussmarschböden.
Dat Stadtrebeet is vun en engmaschig Nett ut Schlööt un Sieldeepen dörtrucken, de ok to de Entwässern dringend nödig sünd. De Schöppwarken Diele un Stapelmoor, de de nah Öörd nömmt Sieldeepen toflooten, entwässern dat südliche Stadtrebeet to de Eems. In den nördlichen Karnstadtberiek gifft dat en wieder Schöppwark, dat vun dat Buschfelder Sieldeep spiest wurrd. Dit Schöppwark entwässert den zentralen Beriek vun de Stadt. Krüüst wurrd dat Buschfelder Sieldeep vun den Dwarsdeep, dat in etwa parallel to de Eems verlöppt, un de in West-Ost-Richt verloopen Sieldeepen mitnanner verbinnd. Dat Dwarsdeep krüüzt in de nördlich Nahbergemeend Jemgum ünner annern dat Grootsoltborger Sieldeep, dat somit ok Deelen vun dat nördliche Weeneraner Stadtrebeet entwässert. Blots en ganz minnen Deel vun de Stadtflach entwässert to'n Dollart: Dat hannelt sück dorbi um de westlichst Deelen vun de Gemarkungen Tichelwarf un Holthuserheid. Se entwässern lestlich över dat in de Nahbergemeend Bunde verloopen Wymeerer Sieldeep. Tostännig för dat Entwässern is de Sielacht Rheiderland, de gemeensam mit de Rheider Diekacht ehrn Sitt in de Nahbergemeend Jemgum hett.
Nahbargemeenden
Weener grenst an söss Kommunen. Dat sünd klockwies, anfangend in' Westen, Bunn, Jemgum, Leer un Westoverledingen (jensiets vun de Eems). Disse veer Kommunen liggen in' Landkreis Leer. Bavento grenst Weener an Papenburg (güntsiets vun de Ems) un Rhede, beid in' Landkreis Emsland.
Stadtgleedern
De Stadt Weener besteiht ut de Karnstadt un 14 wiederen Stadtdeelen. Angeven sünd de Inwahnertallen van' 31. Dezember 2009.
Oortschapen in' kommunalrechtlichen Sinn sünd dorbi Beschotenweg, Diele, Holthusen, Karkborgum, Stapelmoor, St. Georgiwold, Vellage, Weener un Weenermoor. Dorbi hannelt sück dat um de Kommunen, de sück 1973 to de nee Stadt Weener tosommenslooten hemm. De anner Oortsdeelen hemm fröher to en vun de Oortschapen hörrt.
Bruuk vun de Flachen
De Flachengebruukstabell wiest, dat Weener in' Bundsvergliek – as meest all oostfreesch Kommunen – över en överdörsnittlichen Andeel an Landwertschagsflachen verfügt. De bedrocht 72,8 Perzent un liggt dormit düütlich över den bundsrepublikaanschen Dörsnitt vun 52,3 Perzent, aber licht ünner den oostfreeschen Dörsnitt vun rund 75 Prozent. Knapp 4,9 Perzent vun de Gesamtflach vun Weener sünd mit Schlööt un Deepen vun Water bedeckt, womit de Bundsdörsnitt vun 2,4 Perzent Waterflachenandeel um recht nau dat Düppelte överschreeden wurrd. Extrem ünnerdöörsnittlich utpräägt is dorgegen de Waldandeel in dat Stadtrebeed. Mit 2,37 Perzent liggt de sogor ünner den oostfreeschen Middelwert vun 2,6 Perzent, de sienersiets in' düütschlandwieden Vergliek bannig leeg is. De Waldandeel an de Gesamtflach vun de Bundsrepubliek Düütschland liggt bi 30,1 Perzent.
Klima
Weener liggt in de matigen Klimazoon, in' Infloot vun de Noordsee. In' Sömmer sünd de Temperaturen över Dag leeger, in' Winterfaken höhger as in dat wiedere Inland. Dat Klima is vun de middeleuropääsch Westwindzoon präägt.
Nah de Klimaklassifikatschoon vun Köppen befinnd sück de Stadt in de Indeelen Cfb. (Klimazone C: warm-gemäßigtes Klima, Klimatyp f: fuchtig-gemäßigtes Klima, Ünnertyp b: warm Sömmer). Binnen disse Zoon wurrd dat den Klimabezirk Niedersächsisches Flachland Nordsee-Küste toordnet, de maritim präägt is un dör relativ köhl un regenriek Sömmer, matige milde, sneearme Winter, vörherrschen West- un Südwestwinde as ok hooch Johresniederschläge uttekent.
Weerdaten wurrn för dat in de Nahberschap liggen Leer trucken, dat ähnliche klimatisch Bedingen upwiest: De Temperaturen liggen dor to Tiet in' Johresmiddel bi 9 °C mit Höögstwerten in de Maanden Juli un August um de 20 °C un middleren Leegstwerten um −2 °C in' Dezember un in' Januar. De meesten Regendaag gifft dat mit jewiels 14 in' November un in' Dezember, de wenigesten in' März un Mai, wo da an negen Daag Regen gifft. De Tall vun de dörsnittlich Sünnenstünn pro Dag schwankt tüschen een (Dezember/Januar) un söss Stünn (Mai/Juni). De middlere fröstfree Tiet wurrd mit 170 bit 187 Daag angeven. De middlere Niederschlagsmenge liggt bi 738 mm/Johr, de middlere jährliche Sünnschiendüer bi 1550 bit 1600 Stünn.
Schuulrebeeden
Up dat Rebeet vun de Stadt Weener liggt dat Natuurschuulrebeet (NSG) Püttenbollen, en Moorkomplex. Dat NSG Süderkolk, dat to'n Deel ok up dat Rebeet vun de Nahbergemeend Bunde liggt, is en langsam verlannen Kolk. Buterdem hett Weener en Andeel vun etwa een Achtel an dat NSG Eemsauen tüschen Herbrum un Vellage.
Andeel hett Weener bavento an dat 8.750 ha groot Landschapsschuulrebeet „Rheiderland“, dat sück ok up de Nahbergemeenden Bunde un (vör allen) Jemgum erstreckt. Dat hett luut NLWKN „nationale bis internationale Bedeutung (…) für nordische Gänse, die hier überwintern und denen landwirtschaftliche Nutzflächen zur Nahrungssuche dienen. Die Grünlandbereiche haben nationale bis internationale Bedeutung als Zwischenrastplatz namentlich für Goldregenpfeifer, Großer Brachvogel, Regenbrachvogel und Kiebitz.“
As schuult Landschapsbestanddeelen sünd doröver herut de Hessepark in de Karnstadt utwiest, en Eekenallee in Stapelmoor as ok teihn wiedere Boomreegen un eenzig Bööm in Holthuserheid, Holthusen un de Karnstadt. Söss wiedere Boomgruppen un eenzig Bööm in de Karnstadt staht as Natuurdenkmale ünner Schuul, ebenso as en Kastanienhain in Stapelmoor.
Geschichte
Oor- un Fröhgeschichte
Dat sück up de Geest befinnen Karnstadtrebeet vun liggt up oorolt Siedelnsrebeet. Dör tallriek Funde is en Besiedlen vun den Geestrügg siet de Steentiet nahwiest. In den Oortsdeel Diele, en Hoopendörp, wurrn ebenfalls Funde ut de Steentiet maakt.
Ut de Middelsteentiet sünd ok langs vun de Eems Funde maakt wurrn, de up de Anwesenheit vun Minschen hendüüden. Dat sülvig gellt för de in de Nahberschap liggen Noordoostnedderlannen, de aber düütlich beter utforscht sünd. Ut den Emder Hafen wurrn bi Baggerarbeiten twee donauländsch Dechsel burgen, doröver herut en Flintbiel un en Tongefäß ut de Trichterbekerkultur. „Möglicherweise konnte der Emsuferwall bei einem Stillstand des Meeresspiegelanstiegs auf den Ablagerungen der Calais-II-Transgression besiedelt werden. Etwa eintausend Jahre später war das auf den Ablagerungen der Calais-III-Transgression offenbar wieder möglich.“ In dat dich bi liggen Landschaftspolder in de Nahbargemeend Bunde wurr 1992 „eine Geweihaxt aus dem Geweih eines erlegten Rothirsches aus dem Mesolithikum oder der jüngeren Bronzezeit“ gefunden.
De Flussmarsch vun de Eems wurr af de öllere vörröömsch Iesentiet, ruchweg in dat 7. Johrhunnert v. Chr., na Plan besiedelt. De Minschen hemm up en schmalen Striepen up den Eemsuferwall siedelt, de sowohl Schuul vör dat Water vun den Stroom beeden dee as ok hooch noog weer, um de Moräste vun dat Sietland to ümgahn. Dat harr sück westlich vun den Eemsuferwalls bildt, as sück dör en Anstieg vun den Meeresspegel dat Eemswater tonehmend stauen dee un de natüürlich Affluss vun dat Regenwater ut dat Achterland immer mehr in't Stocken keem. De Siedler funnen, vun den Stroom ankeeken landinwärts, en vun de Tied beinfloot Schilfzoon, Weekholtauen mit Wilgenstrüük un -wald as ok Hartholtauen mit Ulmen, Ellern, Eeken un Eschen vor.
Zitat: Die ersten Siedler rodeten die auf den Sedimenten der Dünkirchen-0-Transgression gewachsenen Auenwälder. Dabei bevorzugten sie die Hartholzaue auf den hohen Lagen des Uferwalls als Siedlungsplätze und Ackerland. Hier war es trockener, und Eschen, Eichen und auch Ulmen boten geeignetes Bauholz für den Hausbau in nächster Nähe. Die niedrigere Weichholzaue am Flußufer und die Bruchwälder am Rande des Sietlandes lieferten Weiden- und Erlenholz für die Flechtwände der Häuser und andere Bedürfnisse. Aus den farnreichen Röhrichten, den Großseggenrieden und den Erlenbrüchen des Sietlandes im Westen gewann man Stallstreu, Heu und vermutlich auch Schilf für die Dächer der Häuser.|Wolfgang Schwarz|Die Urgeschichte in Ostfriesland, S. 154
För de Middlere Bronzetiet is dat Rebeet vun dat Süder Hilgenholt en wichtig Fundplaats. Ofschons en Grootdeel vun dat Areals överboet is, kunnen dor fiev Huusgrundreeten vun de Elp-Kultur (1600–900 v. Chr.) dokumenteert wurrn. Bavento wurrn eenfack, steilwandig Näpfe, de deelwies mit Fingerkniffen verziert sünd, un groot, glattwandig düppelkonisch Potten funnen. De Elpkultur gellt as regionale Grupp vun de europääsch Hügelgräberbronzetiet, de sück westlich vun de Werser, nördlich vun de Middelbaregn un in den Nordost- un Middelnedderlannen entwickelt hett.
De Huusgrundreeten wurrn as groot, 20–30 Meter lang Hööf mit Veehstallen un Spieker düüt. Unmittelbor an de Siedeln hett sück en Feld mit Graffen anslooten, dat worhschienlich de jüngere Bronzetiet totoordnen is. Süüdööstlich vun dat Fundrebeet wurrn Spieker un en Grafffeld ut de fröhe Iesentiet mit twalf Urnenbestattungen un dree Liekenbrandlager opdeckt.
De Marschsiedeln dicht an de Ems hemm sowohl Veehtucht as ok Ackerbau tolaaten. Ünner dat Veeh weern Koodeerten un Schaap vörherrschend. In en Siedeln in dat nördlich vun Weener liggen Hatzum wurrn 53 Perzent Knaken vun Koodeerten un 22 Perzent Schaapknaken bi Utgraven opdeckt. Dorgegen leeg de Andeel an Peer- (acht Perzent) un Hunnenknaken (dree Perzent) bannig leeg. Wiels de Kooi up de sööt Weeden vun de Flussmarsch freeten kunnen, wurrn Schaapen up minnerwertig Grund hollen. Vun de Koodeerten hett man Fleesch, Melk, Knaken un Fell bruukt, buterdem weern se Treck- un Lastdeerten. Of dat ok up Peer todrapen is, hett man nich faststellen kunnt. Von de Schaapen hett man todem noch de Wull bruukt. Över anner Huusdeerten, so as Höhner, weet man ok noch nichts. De Fischfang weer, liekers man dich an den Stroom leev, nich vun Bedüüden. Neben Planten, de ok up de Geest anbaut wurrn, as etwa Emmer oder Nacktgasten, funnen sück – wegen de beter Anbaubedingen in de de Marsch – ok Henwies up den Anbau vun Ackerbohnen un Linnen.
Blots unwesentlich nördlich vun dat Weeneraner Stadtrebeet, bi Jemgum, liggt de Fundplatz Bentumersiel, de up de Anwesenheit vun Römern in de Antike hendüüt.
Middelöller
De Oort Weener is wiet över 1000 Johr olt. Dat weern Mönken ut dat Kloster Werden, de um dat Jahr 900 en eerst holten Kark up den hüüdiegen Ollen Karkhoff baut hemm. De Kark weer Johannes den Dööper geweiht. Eerstmals in en Oorkunn wurr Weener 951 nömmt, in dat Heevregister vun dat Kloster Werden. Ut de Ansiedeln entwickelt sück över de Johrhunnerten tonächst en Straatendörp um de hüüdige Norder-, Süder- un Kreuzstraße. Um dat Johr 1000 fung man an, Dieken to bauen. Dat führ to en starker Siedelnstätigkeit ok an de Ünnereems. De genossenschaplich organisiert Diekbau wurrd as en vun de wesentlich Grundlagen vun de Freesch Freeheit ansehn, de vun autonomen Landsgemeenden präägt weer. De olt holten Kark wurr nah un nah to lütt för de wassen Bevölkerung. In dat fröh 13. Johrhunnert gung man dorher in Weener as in völ anner oostfreesch Öörd ok, doran, olt holten Karken dör Steenbauten to ersetten: De Georgskark stammt ut de Johren üm un bi 1230.
Etwa vun dat 11. bit laatestens to'n 14. Johrhunnert wurrn in dat hüüdig Stadtrebeet mehrere Moorkolonien anleggt, de nah de dormals nee Kolonisatschoonsform dör dat Upstreekrecht bestimmt wurrn. Dorbi drüffen Siedler, de sück an' Geestrand dicht bi en Moor ansiedelt harrn, hör Parzellen parallel tonanner so lang in't Moor vördrieven, bit se up natüürliche Hinnernisse oder up Parzellen vun anner Siedler stööten deee, de vun anner Richt ut dat Moor kultiveert harrn. Dat Moor wurr kultiveert, indem de Törf afdragen un dat Land mit natürlichen Dünger ut angrenzend Gröönlandzonen vun de Moormarschrebeeden versörgt wurr.
To de Oortschapen, de sück dör dat Upstreekrecht utbreeden deen, tellen Weenermoor, St. Georgiwold, Stapelmoorerheid un Holthuserheid. En Besünnerheit geev dat dorbi in St. Georgiwold, mehr noch in Weenermoor: Dör Boddenafsenken un Vernässung weern de Siedler dwungen, hör Upstreeken immer wieder in dat aftörft Moor to drieven un ut wertschaplich Grünnen (immer langere Weeg tüschen Feld un Hoff) hör Wahnplätze wieder in dat all aftörft Areal to verleggen. In Weenermoor wurr de Siedeln dorum in de Loop vun de Kolonisatschon gliek dreemal verleggt.
Dör Flootkatastrophen un Pestutbröök in dat 14. Johrhunnert un de dormit verbunnen wertschapliche Inbröök bill sück dat Oostfreesch Hööftlingswesen ut, indem eenzelt Familien ut dat olthergebrocht Prinzip vun de Freesch Freeheit utbreeken dee un sück to Anführern vun den (to överkieken) Ruum upswungen. In dat Rheiderland hemm sück aber nie nich Hööftlingsgeslecher rutbildt, de en ähnlich Bedüüden kreegen, as de in dat nördliche Oostfreesland, etwa de tom Brok oder Attena. De Stellung vun de Hööftlinge in dat Rheiderland binnerhalv vun dat gesamtoostfreessch Machtgefüges vun de Daag weer en ünnerordnete Vör allen weern se lokal Grootgrundbesitter. Stattdessen keem dat Rheiderland in den Inflootberiek vun den Moormerlander Hööftlings Focko Ukena, de nah de Slacht up de Wild Ackern 1427 för en körten Tiet de mächtigste Hööftling vun Oostfreesland weer. He weer denn aber in den folgen Machtkamp gegen den Freeheitsbund vun de Söben Oostfreeslande ünner Führung vun de Cirksena ünnerleegen. De Cirksena kunnen sück sluutend as dat führen Geslecht vun Oostfreesland dörsetten un wurrn 1464 mit de Graafschap Oostfreesland belehnt. En Johr tovör wurr de Hööftling Wiart Memminga, de up de Memmingaborg in Weener seet, in'n Toog vun dat Festsetten vun de Grenz tüschen dat Bisdom Mönster un Oostfreesland bi Brual un Diele nömmt.
Vun de Machtövernahm vun de Cirksena 1464 bit to dat Enn' vun den Dartigjohrigen Krieg (1648)
Nahdem sück de Cirksena as Herrschapshuus över Oostreesland dörsett harr, fungen se an, en Amtsverwalten in de Region uptobauen. Dat süüdliche Rheiderland mit Weener wurr vun de 1433 baut Festung Leerort as Sitt vun en grääflich Amtmann ut verwalt.
Wegen de Grenzlaag vun dat Rheiderland gegen de Nedderlannen in' Westen un dat Hoochstift Mönster in' Süüden weer Weener van dat 15. bit in dat laat 17. Johrhunnert mehrfack Schauplatz vun kriegerisch Utnannersetten, ünner de de Oort un de ümliggen Dörper swoor to lieden harrn. Vun besünner Bedüüden för de Verteidigung vun Oostfreesland gen Süüden weer de vermootlich all in dat 14. Johrhunnert upricht Dieler Schanze in den hüüdigen Stadtdeel Diele.
Bi kriegerisch Utnannersetten 1492 leet de Bischop vun Mönster, Heinrich von Schwarzburg, de Kommende Dünebroek, Bunn un Wymeer in dat Rheiderland plünnern un nehm ansluutend Weener in. Eggerik Beninga bericht doröver in sien Cronica der Fresen:
Zitat: 1492 up den dag Dionisii is Bisschup Hindrik van Schwartzenberg viantliker wyse (feindlicherweise) van Wedde na dat Closter Dunenbroek ingetagen, un heft de beide Karkspelen Hogebunde und Wymeer geroevet, und sint voort na Weener getagen, hebben de Flecken mit der karken verbranndt. Alle Ornamente, Kelke und Monstrantie mede genamen.|Eggerik Beninga|Cronica der Fresen.
Wiels de Sassisch Fehde (1514–1517) trucken Landknechte vun de Swaart Garde dör dat Rheiderland. Wiels de Geldrische Fehde tüschen den Grafen Enno II. un Johann Cirksena un deren Intimfeind Balthasar von Esens as ok de sien Verbündetem, den Hartog Karl von Geldern (1531–1534) weer dat Rheiderland Schauplatz vun kriegerisch Verwicklungen. 1533 trucken de Truppen vun den Hartog von Geldern un Balthasar vun Esens ünner den Söldnerführer Meinhart von Hamme mit 2000 Mann in dat Rheiderland. De Truppen vun Enno hemm den Infall an de Dieler Schanze tonächst afwehrt, en wiederen Infall vun von Hamme weer aber spoodvull. He marscheer dör dat hüüdige Stadtrebeet up Jemgum to, wo dat in den laateren Verloop to de Schlacht vun Jemgum keem, bi de de gräflich Truppen ünnerleegen weern.
In den Achtigjohrigen Krieg, den Unafhängigkeitskamp vun de Nedderlannen gegen Spanien, keem dat Rheiderland glieks to Anfang in den Fokus vun de Kriegsparteien. Nah de Slacht vun Heiligerlee sünd de Geusen ünner Ludwig von Nassau gen Osten flücht un hemm sück in dat Rheiderland inqarteert. Se wurrn vun en spaansch Heer ünner den Böverbefehl vun Fernando Álvarez de Toledo, Hartog vun Alba bit nah Oostfreesland verfolgt un in de Slacht vun Jemgum an' 21. Juli 1568 meest kumplett vernicht. De Truppen vun den Hartog hemm ansluutend dree Daag lang in dat Rheiderland plünnert un brandschatzt. Ok in de Folgetiet sünd nedderlannsch Truppen mehrfack in dat rheiderländsch Rebeet utwiekt. De Dieler Schanze wurr utbaut, um en mögelk nochmaligen spaanschen Infall to entgahn.
Nahdem Graaf Edzard de Groote den Oort all 1508 dat Marktrecht verleeht harr, hett Gräfin Anna de reformeert Karkengemeend nah 1570 de Waage nebst Waagegerechtigkeit tospraaken. Mit den Utbau vun den Haben 1570 entwickel sück de Oort to en wichtigen Hannelsstandoort för de landwertschaplichen Produkte ut de Gegend.
In' Dartigjohrigen Krieg weer Ostfreesland woll nich Schauplatz vun Kamphandlungen, dat wurr aber vun de Truppen as Ruheruum bruukt. Dreemal (1622–1624, 1627–1631 un 1637–1651) trucken frömd Truppen in Ostfreesland in, dorünner harr ok dat Weeneraner Rebeet to lieden. Besünners stark bedroopen weer de Region vun de Besetten dör de Mansfelder. De beid folgen Besetten van 1627 bit 1631 dör kaiserliche Truppen ünner Tilly bedüüden ebenfalls Belastungen dör Kontributschonen, jümmers so as de vun 1637 bit 1651 dör de inquarteert hessischen Truppen ünner Wilhelm V. von Hessen-Kassel. Wiels dat för den Grootdeel vun Oostfreessland heeten dee, de Besatter hullen „Manneszucht und vermieden Ausschreitungen“, so gull dat för Weener nich: 1637 hemm hessische un 1647 kaiserliche Truppen den Oort innommen un den meest vullstännig daalbrennt. 108 Hüüs wurrn dör de Flammer roovt. Deswegen is in dat Stadtwappen en Phönix as Symbol för dat Upstahn ut dat Füer enthollen. Ansonsten stell sück de Situatschoon ünner de beid Besetten materiell anners dor as ünner Mansfeld: Dat wurrn woll Kontributschonen indreeven, aber dat Geld wurr ok weer in de Region utgeevn. Wiels den Krieg is in Oostfreesland de Pest utbraaken, Doodstallen för dat vörliggen Rebeet sünd aber nich dokumenteert. Weener wurr 1650 as en lütt Ackerbörgersiedeln mit 300 Inwahner beschreeven, deren Existenzgrundlaag vör allen de Landwertschap weer.
Wertschaplich Upstieg un Daalgang nah 1648
En lest Mal wurr dat Weeneraner Rebeet in dat utgahn 17 Johrhunnert to'n Schauplatz vun en kriegerisch Utnannersetten, in de de Dieler Schanze en wichtige Rull speel. De wegen sien Kriegslüst ok Bomben-Bernd nömmt Fürstbischop vun Mönster, Christoph Bernhard von Galen, hett versöcht, dör en Infall in dat Rheiderland en Schuld in Hööcht vun 300.000 Rieksdaaler intodrieven, de dat oostfreesch Fürstenhuus dör den Togewinn vun dat Harlingerland entstahn weer. Fürst Georg Christian kunn dat Geld aber nich tosommen kriegen, wiel de Bedrag all wiels den Dartigjohrigen Krieg Mansfeld in de Finger kommen weer. De mönsterschen Truppen wurr aber mit Hülp vun de nedderlannsch Generalstaaten un den Hartog Eberhard vun Württemberg verdreeven. De Generalstaaten hemm Georg Christian de Schuldensumm leehnt un kreegen dorför 1664 dat Dörp Diele un de Schanze. Acht Johr later wurr de Schanze bi en wiedere Utnannersetten vun den Bischop vun Mönster mit den Generalstaaten vun de bischöplich Truppen kört un kleen hauen un dornah nich weer upbaut.
Weener hett sück gau vun de Kriegswirren verhalt un beleev in dat utgahn 17. un in dat 18. Johrhunnert en wertschaplichen Upswung, de hööftsächlich up den Hannel mit Peer torüchgahn dee. De Rheiderländer Peer gullen as besünners goot Kutsch- un Rietpeer. Se harrn in dat In- un Utland en hervörragen Roop. Jedes Johr wurrn mindst 1000 Peer verköfft, ünner annern nah Brannenborg, Hannober un Sassen bit hen to de Adligen vun Venedig. Aber ok Kunden in dat südlich Italien as ok Frankriek hemm up de Peer ut Weener sett. Peertuch un -hannel hemm sück dorbi up wenig Familien konzentreert, to nömmen sünd vör allen de Naams Lübbers, Hesse, Groeneveld, Goemann un Hitjer. Wiels den Spaansch Arvfolgekrieg hett de oostfreesch Fürst 1704 en Verbot erlaaten, an Frankriek un sien Verbündeten Peer to leefern. Stattdessen wurrn düütlich mehr Peer an dat Huus Habsburg verköfft, dat de in Italien för sien Eroberungen bruuken dee. Ut disse Tiet sünd lange un gefohrvull Peertrecks över Augsborg un wieder över de Alpenpässe nah Italien överleefert.
De wertschapliche Upswung dör den Peerhannel hett sück ok in de Tonahm vun de Inwahnertall bemarkbor maakt. Tell de Flecken fiev Jahr nah Anfang vun de preußisch Herrschap 1749 noch 1487 Inwahner, so weer de Tall bit 1805 up 2337 ansteegen. Dormit harr Weener nah Inwahnertall de 1749 noch grötteren Flecken Esens un Wittmund överhaalt un tell sogor etwa 150 Inwahner mehr as de Residenzstadt Auerk. Weener weer nah Emden, Leer un Nörden nunmehr to'n veertgröttsten Oort vun Oostfreesland upsteegen. De Stadt weer dat Zentrum vun dat Rheiderland un versörg de ümliggen Dörper, wat an de Tall vun de Kooplüüd un Handwarker in den Flecken aftolesen weer: So geev dat bispeelswies 1805 ünner de etwa 2300 Inwahner 17 Taumaker, 43 Snieder, 40 Schoster, 32 Backer un 37 Timmerlüüd (jewiels Meester un Gesellen tosommenrekent). Mehr as 40 Kramerlüüd hemm de Bevölkerung versörgt. De Bedüüden vun de Schippfohrt lett sück doran aflesen, dat dat tosommen 71 Schipper un Stüerlüüd up egen oder frömd Scheep geev, eenfack seemännsch Beropen nich mit inrekent.
Anfang vun dat 19. Johrhunnert bleev de wertschaplich Entwicklung vun Weener stahn. Mit den Freeden vun Tilsit, as Preußen 1807 sien Rebeeden westlich vun de Elv an Napoleon aftreeden dee, gung de Daalgang wieder vöran. Ofschons Weener 1813 befreet wurr un in den Besitt vun Hannober övergung, hett sück de Oort nich weer verhaalt. Hannel un Schippfohrt gungen wieder torüch, de Haben keem mehr oder weniger to'n Stillstand.
Vun dat Königriek Hannober bit to dat Düütsch Kaiserriek (1815 bit 1918)
Ok as 1866 de Oort weer to Preußen keem, stell sück tonächst kien wertschapliche Beterung in. Eerst 1876 kreeg Weener dör den Bau vun de Bahnlien vun Leer nah Nieuweschans en Ansluss an de Iesenbahnlien tüschen Emden un Mönster. De Eems weer för de groot Schippfohrt nich deep noog, vun den Düörpm-Eems-Kanal hemm anner Städer, as Emden oder Leer Vördeel trucken.
Weener wurr 1885 Sitt vun den in Tosommenhang mit de preußisch Kreisreform nee grünnd Kreis Weener, de de Region Rheiderland umfaaten dee. Dat weer dormit de lüttste Kreis vun Preußen. De vörherige, vun dat Königriek Hannober övernommen Ämterstruktur wurr dormit uplööst.
Weener blieev en Zentrum vun den Veehhannel in Oostfreesland. Jedes Johr wurrn etwa 3500 bit 4000 Stück Rheiderländer Veeh dör Weeneraner Händler in anner Gegenden vun Düütschland un deels noch wieder weg verköfft. Ok weer Weener en Zentrum vun den Botterhannel wiet över de Grenzen vun Oostfreesland herut. In de 1880er-Johren wurr Botter ok nah England leefert, mit de fortschreeden Industrialiseeren vun Düütschland steeg denn de inländsch Nahfraag. Vör allen Westfalen, aber ok de noorddütsch Hansestäder weern en bevörtoogt Afsatzrebeet. De landwertschapliche Upswung wurr ok dör den – vun völ Buern anfangs skeptisch ansehn – Gebruuk vun Kunstdünger verbetert. Um de Buern vun deren Insatz to övertüügen, wurrn an Landwertschapsscholen eegen Kurse för den Umgang mit den Dung-Ersatz geven.
Wiels dat gesamte 19. Johrhunnert un ok bit in dat 20. Johrhunnert rin geev dat groot soziale un wertschaplich Gegensatzen tüschen riek Grootbuern un arm Landarbeitern. In Berichten vun Landarbeitern heet dat, dat de Arbeitsdaag vun 4 bit 18 Ühr düern, ünnerbraken vun 90 Minüüt Middagspaus. De Landarbeiter sleepen, so se kien eegen (und wenn doch, en tomeest bannig ärmlich) lütt Huus harrn, faken mit dat Veeh in' Stall. All mit etwa 13 Johren, direkt nah den Schoolbesöök, wurrn de Kinner över so nömmt „Gesindemakler“ an Buern vermiddelt. Neben anner gesundheitlich Problemen weer ok Alkoholismus wiet verbreedt.
Weimarer Republiek un Natschonalsozialismus
1929 kreeg Weener Stadtrechte, de Bevölkerungstall, de to de Tiet bi rund 4000 leeg, nehm langsam to. 1932 wurr dör en Verordnung vun dat preußisch Staatsministerium de Kreis Weener uplööst un mit den Landkreis Leer tosommenslooten. Bit dorhen weer dat de lüttste Kreis in dat Düütsch Riek.
De Natschonalsozialisten hemm Enn' 1930 en NSDAP-Oortsgrupp grünnd un fungen middels de SA af November vun dat Johr mit teelt Propagandaarbeit in Weener an. In' Vörfeld vun de Kommunalwahl 1933 wurrn nah Huusdörsöken Kommunisten un Liddmaaten vun anner linker Parteien verhaft. En Dag vör de Wahl wurrn Rede- un Versammelnsverbote erlaaten. De NSDAP-Ortsgrupp weer to de Tiet deep zerstreeden, so dat se dat nich schafft hett, en gemeensam List uptostellen. So sünd de Gruppeeren Nationale Einheit as ok de Kamplist Buisenga mit natschonalsozialistischen Wahlprogrammen antreeden un hemm bi de Kommunalwahl tosommen en överwältigen Mehrheit reckt. Eerste Amtshandlung vun de nee Räte weer de Ernennung vun Adolf Hitler un Paul von Hindenburg to Ehrenbörger vun de Stadt Weener. De Norderstraat wurr in Adolf-Hitler-Straße un de Westerstraat in Hindenburgstraße umnömmt. De Verfolgung vun politisch Gegner wurr dör en nee Verhaftenswell noch intensiveert. De Kommunisten un hör Sympathisanten wurrn in Schutzhaft nommen un in verscheeden Konzentratschoonslager verbrocht. Dat vun Sozialdemokraten domineert Bündnis Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold löös sück up.
NSDAP-Goleiter Carl Röver ut Ollnborg hett 1933 de NSDAP-Oortsgrupp Weener für en Dag uplööst, indem he de de Oortsgrupp Leer ünnerstellen dee. Um hör „rückhaltloses“ Intreden för den natschonalsozialistischen Staat to överprüfen, mussen all Beamten vun de Stadtverwalten vun Weener in' Rathuussaal antreden un en Bitrittsformular to de NSDAP utfüllen. De siet 1925 amteeren Börgermeester Werner wurr dwangswies in den Ruhestand versett. Sien Nachfolger weer denn Enno Klinkenborg ut Dorenberg.
An' 28. März 1933 hett Anton Bleeker, de SA-Standartenführer in Auerk (af Juli 1934 för Ollnborg-Oostfreesland), en Schächtverbot för all oostfreesisch Schlachthööf un dat Verbrennen vun all Schächtmessen anordnt. Af 1935 wurr de Veehmarkt in Weener överwacht, so dat kien jöödsch Händler de noch in Anspröök nehm. Dordör wurr de wertschaplich Laag vun de jöödsch Bedrieven slechter. In dat sülvige Johr hett de Ostfriesische Tageszeitung an' 20. Juli den Uproop „Volksgenossen, kauft nicht in folgenden jüdischen Geschäften“ afdruckt un führ dorbi all noch in de Öörd vun Oostfreesland bestahn jöödschen Geschäfte up. För Weener wurrn 23 jöödsche Geschäfte nömmt, twee Drüddel dorvan weern in' Veehhannel tätig, söss as Schlachter.
In de Nacht van' 9. up den 10. November 1938 keem dat ok in Weener to de vun de Rieksleiden vun de Natschonalsozialisten befahlen Utschreeden gegen de Jööden, de later as „Reichskristallnacht“, „Reichspogromnacht“ oder Novemberpogrome 1938 betekent wurrn. Natschonalsozialisten hemm in de Reichspogromnacht de Synagoge kört hauen un Weeneraner Jöden verhaft. Nah de Novemberpogromen löös sück de jöödsche Gemeend in Weener gau up. In' September 1939 hemm noch 37 Lüüd vun jöödsch Gloven in Weener leevt.
Vun de 131 Jööden, de 1933 in Weener leevt harrn, sünd 12 dor en natüürlichen Dood storven, 24 sünd in Exillänner in Översee utwannert, 16 dorvan nah Süüdamerika. Ok dree Jööden, de in de Nedderlannen flücht weern, hemm den Holocaust överleevt. Mindest 48 keemen aber in Konzentratschonslagern oder bi Deportatschonen üm. Dat Schicksal vun de annern kennt man nich.
Nahkriegstiet
In de unmittelbor Nahkriegstiet weer de Landkreis Leer ünner de dree oostfreeschen Landkreise an' starksten mit Ostflüchtlingen beleggt, wiel he – in' Gegensatz to de Landkreisen Auerk un Wittmund – nich as Interneerensrebeet för kriegsfangene düütsch Suldaten deen. Allerdings nehm de Landkreis Leer in de Folgezeit ünner all neddersassisch Kreisen de meest Personen up, de all in de Ostrebeeden arbeits- oder beropslos weern. Ok de Andeel vun de Över-65-Johrigen leeg höhger as in den Dörsnitt in Neddersassen. Dorgegen hett de Landkreis Leer ünner all neddersassisch Landkreisen den mindstens Andeel an männlichen Ostflüchtlingen in dat Öller vun 20 bit 45 Jahren upnommen. De Situatschoon stell sück dorbi in verscheeden Stadtdeelen vun Weener völlig ünnerscheedlich dor: Wiels in de Gemeend St. Georgiwold wegen de annommen landwertschaplichen Leistungsstärke 45 Perzent vun de Inwahner Ostflüchtlinge weern, leeg de Andeel in de vun dat Moor präägt Gemeenden leeger.
De isoleert Laag vun dat Rheiderland dör de trennen Eems wurr in de eersten Nahkriegsjohren dör de Sprengung vun de Freesenbrügg in de letzt Kriegsdaag düütlich verschlimmert. Um nah Leer to kommen, muss en Ümweg över dat eemsländsch Haren in Koop nommen wurrn, wo dat en Behelpsbrügg öve de Eems geev. Wiel de Straaten dör dar Eemsland to de Tiet faken noch grundlos weern, düern Transporte in dat gegenüberliggen Leer an dat anner Eemsufer meest een Dag. De Freesenbrügg wurr eerst in de Johren 1950/51 nee upbaut un kreeg neben den Schienenstrang ok en Foot- un Radweg.
Wiels den Upbau vun de Bundswehr wurr Weener af 1957 Standoort vun en grötter Materialdepot, in dat 1958 ok en Feernmeldekompanie intruck, de 350 Soldaten umfaaten dee un dor bit 1969 statschoneert weer. In de Johren weer Weener somit Garnisonsstadt. De Bundsmarine fung 1968 mit den Bau vun en wieder Materialdepot an, dat sück in de Loop vun de folgen Johren mit dat all bestahn Depot to'n gröttsten Arbeitgeber vun Weener entwickel. In de 1960er Johren wurr ok de Infrastruktur vun de Stadt bedüüdend wieder maakt, vör allen dör dat 1963 baut Waterwark, dat de bit dorhen noch faken antodrapen Zisternenversörgen aflöösen dee, as ok 1969 dör den Bau vun de Realschool Rheiderland. De Aula vun de School wurrd sietdem ok as Theatersaal för de Stadt bruukt.
Siet de Kommunalreform wurr de Infrastruktur vun de Stadt wieder utbaut. So entstunn all in de 1970er Johren en nee Seniorenzentrum för dat Rheiderland. Investitschonen in Freetiet- un Verhalensinrichten, de sück över mehrere Johren trecken deen, hemm en Henwennen to'n Tourismus mögelk maakt, dat sietdem en tosätzlich Standbeen vun de lokale Wertschap is. Wiels in de 1990er Johren de grötteren Weeneraner Traditschonsfirmen Baumschulen Hesse un de Puddingfabrik Polak dicht maaken mussen, wussen anner inseeten Ünnernehmen as Weener Plastik, de Papierfabrik Klingele un de Baudeelenhersteller Wildeboer deels düütlich un hemm tosommen en gröttere dreestellig Tall vun Mitarbeitern in de 15.000-Inwahner-Stadt beschäftigt. Groot Bedüüden för de verkehrliche Anbinnen vun Weener harr de Bau vun de Bundsautobahn 31 up den Afsnitt tüschen Papenburg över Weener nah Leer in de Tiet van 1989 bit 1991, inklusive vun den to de Tiet fardigstellten Eemstunnels. Ok de endgültige Fardigstellen vun de Gesamtstrecke vun de A31 in dat Johr 2004 droog dorto bi, de Verkehrsanbinnen vun Weener to verbetern.
Ingemeenden
An' 1. Januar 1973 hemm sück de Stadt Weener un de ümliggen söben Gemeenden Beschotenweg, Diele, Holthusen, Kirchborgum, St. Georgiwold, Stapelmoor, Vellage un Weenermoor to de Stadt Weener tosommenslooten. De nömmt fröheren Gemeenden behullen hör eegen Oortsräde, de sück um rein örtliche Belange kümmern.
Inwahnerentwicklung
Weener is de gröttste vun de dree Kommunen, de dat Rheiderland billen. Mit mehr as 15.700 Inwahner (Stand: 31. Dezember 2011) is se de fievtgröttste Kommune vun den Landkreis Leer nah de Kreisstadt un de ländlich Gemeenden Moormerland, Westoverledingen un Rhauderfehn. In Oostfreesland is Weener de teihntgröttste Kommune un de sössgröttste vun de teihn Städer. Binnerhalv vun den Landkreis Leer is se een vun dree Städer neben Leer un Borkum.
Relativ verlässliche Inwahnertallen för Oostfreesland liggen siet Anfang vun de eerst preußischen Herrschap (1744) vör. De in' Tweeten Weltkrieg wietgahn heel bleeven Stadt nehm en gröttere Tall vun Heimatverdreevenen up, wodör de Inwahnertall wieder ansteeg. En wiedere Tonahm geev dat 1973 dör de Ingemeenden vun ümliggen Kommunen.
Eerstmals överdrapen wurr de Marke vun 15.000 Inwahner in dat Johr 1996.
4,4 Perzent vun de Inwahner vun Weener hemm en nedderlannschen Pass. In afsoluten Tallen bedüüd dat, dat knapp 700 Lüüd ut den Nedderlannen in Weener leven. Verkloorbor is dat dör de düütlich minner Immobilienpries in Oostfreesland in' Vergliek to dat nahberland. Dör de goot Verkehrsverbinnen över de A 280/Rijksweg 7 fallt dat Pendeln licht.
Entwickeln vun den Oortsnaam
In de Heeveregistern vun dat Kloster Werden wurr de Oort in dat 10. Johrhunnert in Uuianheri nömmtt. In dat 10./11. Johrhunnert wurr Weener in Oorkunnen Uuenari schreeven. För 1282 is de Beteken in Wenre överleefert. Siet 1460 is de hüüdige Naam begäng.
Dat Grundwoort vun den Oortsnaam wurrd vun dat oltfreesch here oder dat oltplattdüütsch hara afleit, deren Bedüüden mit Anhööcht angeven wurrd. Dorto keem as Bestimmungswoort de indogermaansch Wuddel uei- oder ui, de mehrere Bedüüden hett. För Weener kommen sowohl Wald-, Wild-, Stamm oder Weehn in Fraag. De Oortsnaam is also entweder as waldige Anhööcht oder as weeht Anhööcht to düüden.
Politik
As dat gesamte Rheiderland (un Oostfreesland in sien Gesamtheit) is Weener bi Wahlen en traditschonelle Hoochborg vun de SPD. De Sozialdemokraten stellen ok den Landdagsafordneten. Wiel de Landkreis Leer mit den nördlichen Deel vun dat kathoolsch präägt Eemsland en Bundsdagswahlkreis bildt, treckt aber meest en CDU-Afordneter in den Bundsdag in.
Binnerhalv vun dat Stadtrebeet gifft dat aber eenig utpräägt Hoochborgen vun de beid Volksparteien CDU un SPD, de all siet Anfang vun de Bundsrepubliek Düütschland fasttostellen sünd. De klorste Dominanz hemm de Christdemokraten in St. Georgiwold, dat noch immer vun de Landwertschap un eenzelt Hööf präägt is. In' Gegensatz dorto sünd de fröheren Landarbeitersiedeln Beschotenweg, Möhlenwarf un Tichelwarf siet Johrteihnten SPD-Hoochborg. In den nömmt Oortschapen hemm sück all in de eerst goot twee Johrteihnten vun dat Bestahn vun de Bundsrepubliek Düütschland de jewiels upführt Parteien regelmatig dörsett. In den Karnoort Weener mit sien Hannelsstruktur weer in de eerst 20 Johr (bit 1969) bi Bundsdagswahlen de CDU immer an' starksten un wurr eerst bi de „Willy-Brandt-Wahl“ 1972, de de SPD in Oostfreesland en Rekordergevnis un dat Indringen in so eenig vörherige CDU-Bastion inbroch, vun de Sozialdemokraten aflööst. De CDU keem in de Anfangsjohren vun de Bundsrepubliek todem to pass, dat se in' Landkreis Leer gauer un dörgriepender organiseert weer as in anner oostfreesch Landkreisen. Laatestens siet 1972 bzw. siet den Tosommensluss vun de Kommunen to de Stadt Weener 1973 is dat Stadtgebiet in sien Gesamtheit SPD-domineert.
In jüngerer Tiet hett dat in' Rheiderland wurr Diskussion över de Fusion vun de dree rheiderländsch Kommunen (Stadt Weener, Gemeenden Bunde un Jemgum) in Gang sett, anstött vun de dormaligen Weeneraner Börgermeister Wilhelm Dreesmann. Entspreken Vörslääg harr dat aber ok all in de Vergangenheit geven. Begrünnd wurr de Vörstött mit mögelk finanziellen Vördeelen dör Tosommenleggen un Insporen, aber ok dör betere Gestaltensspeelrüüms in bestimmten kommunalpolitischen Berieken, etwa bi de Planung vun Schoolintoogsrebeeden. Dat droop aber ok up Kritik un Skepsis. De Börgermeester vun Jemgum un Bunde Johann Tempel un Gerald Sap bleeven tonächst torüchhollend.
Stadtraat
De Raat vun de Stadt Weener besteiht ut 32 Raatsfruen un Raatsherren. Dat is de fastleggt Tall för en Stadt mit en Inwahnertall tüschen 15.001 un 20.000 Inwahner. De 32 Raatsliddmaaten wurrn dör en Kommunalwahl för jewiels fiev Johr wählt. De aktuelle Amtstiet fung an' 1. November 2011 an un geiht to Enn' an' 30. Oktober 2016.
Stimmberechtigt in' Stadtrat is buterdem de hööftamtlich Börgermeester Ludwig Sonnenberg.
De letzte Kommunalwahl an' 11. September 2011 broch dat folgen Ergevnis:
Bi de Kommunalwahl an' 11. September 2011 verlor de SPD hör bitherige afsolute Mehrheit. Se hett blots noch 14 vun de 32 (mit Börgermeester 33) Sitten in' Stadtrat. Gewinner vun de Wahl weern insbesünnere de Grönen, de Linke un de Soziale Fraktion Weener, en Afspalten vun de SPD ut de verleden Wahlperiood, in lüttgeren Utmaat ok de CDU. De Wahlbedeeligen leeg bi 48,7 Perzent un dormit düütlich ünner den Dörsnitt in Neddersassen mit 52,5 Perzent.
Börgermeester
Hööftamtlich Börgermeester vun de Stadt Weener is Ludwig Sonnenberg (Parteilos). Bi de letzten Börgermeesterwahl an' 25. Mai 2014 kunn he sück in' eersten Wahlgang mit 56,6 % vun de Stimmen gegen dree Gegenkandidaten dörsetten. De Wahlbedeeligen leeg bi 52,8 %. Sonnenberg hett sien Amt an' 1. November 2014 antreeden un löös dormit sien Amtsvörgänger Wilhelm Dreesmann af, de nich mehr antreeden weer.
Vertreeder in' Land- un Bundsdag
Weener tellt to'n Landdagswahlkreis Leer/Borkum. To de Landdagswahl in Neddersassen 2013 sünd dor elf Parteien antreeden. Dorvan harrn söss Parteien Direktkandidaten upstellt. Direkt wählt Afordnete is Johanne Modder (SPD).
Weener hörrt to den Bundsdagswahlkreis Ünnereems (Wahlkreis 25), de ut den Landkreis Leer un den nördlichen Deel vun den Landkreis Eemsland besteiht. De Wahlkreis wurr to de Bundsdagswahl 1980 nee tosneeden un is sietdem unverännert. Bitlang hemm sück in dissen Wahlkreis ahn Utnahm CDU-Kandidaten dörsett. Wiels in meest all Kommunen vun den Landkreis Leer de SPD vör de CDU leeg, führ letztere in de Kommunen vun dat nördlichen Eemsland bannig düütlich – völ düütlicher, as de SPD in' Leeraner Ruum vör de CDU leeg. In' Bundsdag wurrd de Wahlkreis vun de direkt wählt CDU-Afordnete Gitta Connemann ut Leer vertreeden. Över de Landeslist truck tosätzlich SPD-Kandidat Markus Paschke ut Riep in den Bundsdag in.
Wappen
Blasoneeren: In Blau up golden, mit schräg krüüzt swaart Scheiten beleggt Flamm stahnd en in de bövere Hälft sülvern, ünnern root, golden bewehrt Phönix mit root Tung.
Beschrieven: De Phoenix erinnert an de Brandschatzungen wiels den Dartigjohrigen Krieg un den Wedderupstieg vun de Stadt. De Farven Blau, Witt un Root sünd ok de Stadtfarven vun Weener, de in disse Reegfolg van baben nah ünnern un to gliek Deelen dwarsstriept de Stadtflagg billen.
Städerpartnerschapen
Weener is bitlang Städerpartnerschapen mit dat franzöösch Les Pieux as ok mit de finnisch Kommune Eurajoki ingahn. Beid Partnerschapen wurrn an’ 15. Juli 1992 besegelt. Gegensiedig Besöök sünd de Regel. Um de Früendschap mit Les Pieux kümmert sück de 2005 grünnd Düütsch-Franzöösch Fruendskrink Rheiderland.
Religionen
As dat gesamte Rheiderland is ok de Stadt Weener calvinistisch präägt. De meest Karkengemeenden hörrn to de Evangeelsch-reformeert Kark. Blots in den Oortsdeel Weener gifft dat ok en lutherisch Gemeend. Dor hemm ok de kathoolsch Gemeend as ok de Evangeelsch-Freekarklich Gemeend (Baptisten) un en Pingstgemeend ehrn Sitt. En jöödsch Gemeend gifft dat siet de Tiet vun den Natschonalsozialismus nich mehr. Tallen to muslimischen Inwahner liggen nich vör. De nächstliggen Moscheen befinnen sück in Emden (Eyüp-Sultan-Moschee) un Papenburg.
Christendom
De Stadt Weener is as dat gesamte Rheiderland överweegend evangeelsch-reformeert. Reformeerte Karkengemeenden gifft dat in de Stadtdeelen Weener (Karnstadt), Kirchborgum, Möhlenwarf, Holthusen, Vellage, Weenermoor un Stapelmoor. De in de olt Stadtkarn liggen St.-Georgs-Kark wurr up den hööchsten Punkt vun de Stadt baut. In’ Toog vun de Reformatschoon wurr de Kark wohrschienlich in dat Johr 1528 evangeelsch. Eerst Pastor weer Johannes Schulten, de 1524 bit 1562 in Weener warken dee un noch as kathoolsch Preester in de Stadt schickt wurr, sück aber bald den neen Glooven anslooten hett. In de Tiet tüschen 1560 un 1592 hemm negen Vikare ehrn Deenst in Weener, leist, de aber wegen hör minn Inkommen un hör Armoot den Oort aber weer verlaaten mussen. In dat Tietöller vun den Pietismus weern de Karkengeschichtsschriever Eduard Meiners (1717–1723) un sien Nachfolger Wilhelmus Schortinghuis (1723–1734) mit sien Lehre von der Befindlichkeit inflootriek. Tietgliek mit de beid hett ok Henricus Klugkist warkt, de van 1706 bit 1746 Pastor in Weener weer un de sien Graffsteen sück in de Kark befinnen deiht. Klugkist sien Levenswannel un Glooven hemm up völ authentisch un övertüügend wirkt, sodat dat Gemeendeleven uplbläun dee un de Gemeend en tweeten Pastor anstellen kunn. Samuel Eilshelmius weer in de Johren 1749 bit 1787 Nahfolger vun Klugkist un ok Pietist. An’ Enn’ vun dat 19. Johrhunnert, to Tiet vun den Superintendenten Reemt Peters Wolbertus Smidt (1840–1927), wies Weener in’ Vergliek mit dat restliche Oostfreesland en hooch Goddesdeenstbesöök vun 30–50 % up, so dat de Kark grötter maakt wurrn muss. De reformeert Karkengemeend in den Stadtberiek vun Weener hörrn bit hüüd etwa 3700 Liddmaaten an. Siet 1956 steiht en Gemeendehuus för karklich Veranstaltungen, gemeendliche Belange un de Administratschoon to Verfügung.
De kathoolsch Gemeend is de eenzige in dat Rheiderland un betrüet dorher all Katholiken ut dissen Landstreek. Hör eenschippig Goddeshuus wurr 1842/43 nah Plääns vun den Architekten Mecklenburg baut. He is den Hilligen Joseph weeht.
De evangeelsch-lutherisch Gemeend hörrt to de jung Karken vun Weener. De Grundsteenleggen för hör Erlöser-Kark funn eerst an’ 21. September 1952 statt. Hör offizielle Konstitueeren erfolg nah en längeren Rechtsstriet mit de reformeert Landskark an’ 1. Oktober 1955. Bit dorhen wurrn de lutherischen Weeneraner ünner annern vun de Gemeenden in Bingum, Holtgaste, Leer un Pogum seelsorgsch betrüet. To den Amtsbezirk vun de evangeelsch-lutherisch Karkengemeend Weener hörrt ok Stapelmoor.
De Evangeelsch-Freekarklich Gemeend mit Gemeendenhüüs in Weener un Möhlenwarf hörrt to de öldsten Baptistengemeenden vun Oostfreesland. Hör Anfänge gaht up en vun Julius Köbner vulltrucken Gläubigendööpt in dat Johr 1846 torüch. Dööpoort weer de so nömmt Lotts Tilke an dat Weeneraner Deep. An den Upbau vun de Gemeend weern ünner annern de baptistisch Pioniere Johann Ludwig Hinrichs un Pieter de Neui bedeeligt. Eerst Prediger vun de Gemeend weer de ut Markt Berolzheim in Bayern stammen Missionsarbeiter Johann Carl Cramer, de allerdings blots för en körten Tiet warken dee un as „unerwünschter Ausländer“ all 1850 vun de Behörden ut de Stadt rutschmeeten wurr. As he Weener verlaaten muss, weer de Gemeend, de noch as Statschoon vun de Baptistengemeend Ihren führt wurr, all up 50 döfft Liddmaaten anwussen. 1880 kunn dat eerst Goddeshuus vun de Gemeend, de sien oorsprünglich Gestalt dör An- un Umbauten hüüd nich mehr to erkennen is, sien Bestimmen övergeven wurrn. Bit dorhen harr man sück in en Privathuus versammelt. 1896 kreeg de Baptistengemeend Weener hör Eegenständigkeit. Neben hör Gemeeendarbeit in Weener un den Stadtdeel Möhlenwarf bedrifft de Gemeend siet 2000 ok den Kinnergoorn Jona.
Neben den Baptisten arbeit as wieder Freekark de Christusgemeinde (Bund Freikirchlicher Pfingstgemeinden) in Weener.
De Zeugen Jehovas sünd mit en Königriekssaal ebenfalls in Weener präsent.
Jodendom
Hööftartikel: Jöödsch Gemeend Weener
De jöödsch Gemeend in Weener bestunn van dat 17. Johrhunnert bit to’n 7. April 1942. Eerstmals leeten sücl Jööden gegen Enn’ vun den Dartigjohrigen Krieg in Weener daal. Se hemm, betrucken up de Inwahntertall vun den Oort, en vun de hööchsten prozentualen Bevölkerungsandeelen in Oostfreesland stellt, 1925 leeg de Andeel bi 3,5 % vun de Gesamtbevölkerung vun Weener. Nah 1933 fung de Utgrenzen un Verfolgen vun de Jööden an. Völ sünd wegtrucken. Mindest 48 jöödsch Inwahner wurrn in den Holocaust ümbrocht. Nah den Tweeten Weltkrieg leev blots noch een torüchkehrt Jööd in Weener. Hüüd gifft dat in Weener kien jöödsch Gemeend mehr. Vun dat jöödsch Leven in de Stadt tüügen noch Gedenkstäen un dree jöödsche Karkhööf.
Kultur un wat antokieken sück lohnt
Museen un Theater
Weener is Sitt vun dat Heimatmuseum Rheiderland, dat in dat 1791 baut ehmalg Armenhuus ünnerbrocht is. Wiest wurrd de Entwicklungsgeschichte vun de Region vun de Steentiet bit hüüd. En Swoopunkt liggt dorbi up de Wertschapsgeschichte un hier vör allen up dat Ticheleewesen un de Landwertschap. Bedüüdenst Utstellungsstück is de in dat 16. Johrhunnert entstahn Altarupsatz vun de öldste Kark in dat Rheiderland, de Liudgeri-Kark in Jemgum-Holtgaste.
Dat Organeum is en Kultur- un Billenszentrum, de en Museum mit historsch un nahbaut Tasteninstrumenten anslooten is. Sitt is en grootbörgerliche neogotische Stadtvilla an de Norderstraat. Leid wurrd dat vun Winfried Dahlke un dragen vun de Oostfreeslandstiftung vun de Ostfreesch Landschap un de Landschaplich Brandkass, de evangeelsch-reformeert Kark in Weener un de Stadt Weener. De Instrumentensammlung umfaat Kabinettörgeln, Cembali, Clavichorde, Klaveren, een Physharmonika un Harmonien un will de ünnerscheedlich Instrumente un deren Geschichte för en breet Apenlichkeit anschaulich maaken. Daröver herut is dat Organeum Organisatschoonszentrale för Konzerte, Führungen, Meesterkurse, Fortbildungen, touristische Exkursionen un Upführensoort vun ünnerscheedlich kulturell Veranstaltungen.
In den Oortsdeel Weenermoor befind sück dat eenzig Füerwehrmuseum vun den Landkreis Leer. Dat is in en olt Sprützenhuus ünnerbrocht, dat um 1929/30 baut wurr. Nahdem in Weenermoor 1969 en nee Füerwehrhuus baut wurrn weer, gung dat mit dat olt Huus gau barg daal, so dat dat 1996 afreeten wurr. Af Februar 1997 wurr dat an glieker Stäe wedder upricht un beherbargt siether dat Museum.
Weener is Speeloort vun de Landesbühne Niedersachsen Nord, de in Willemshaven hör Heimat hett. Speelt wurrd in de Aula vun de Kreisrealschool Rheiderland, wiel Weener kien eegen Theaterbowark hett. Disse Aula wurrd todem ok vun örtlich Laientheatern un för anner Veranstaltungen bruukt.
Karken un Örgeln
De St.-Georgs-Kark wurr um un bi 1230 as Backsteenkark baut un in de Loop vun de Johrhunnerten mehrfack umbaut. Vun den orsprünglichen Apsissaal kann man blots noch Reste finnen. 1462 entstunn de polygonale Chor. Wiels den Stadtbrand 1492 wurr de Binneninrichtung zerstört. De Errichtung vun den Toorn weer 1738 up de gegenöverliggen Straatensiet. Wiel 1765 de Versöök scheef gung, mit en mächtigen Streevpieler dast Chorgewölbe aftostütten, truck man in dat Karkenschipp en Holttünnengewölbe in, dat 1780 ok noch up den Chor utdehnt wurr. De stütten Konsolen för dat Chorgewölbe sünd noch erkennbar. Mit en Deel vun den Chorruum wurr ok de Gemeenderuum vergröttert, as an dat een Fenster unmiddelbar neben de Örgel to sehn is, dat vun de Tünn sneeden wurrd. Wiel de Gemeenderuum to lütt weer, harr en Deel vun de Gemeend bit dorhen den Goddesdeenst achter de Örgel sittend verfolgen mööten. De gotisch Lettner wurr afbraken, de Örgel 1782 in Richt Chorraum torüchversett un de Triumphbagen an de nee Grenze tüschen Gemeend- un Chorruum achter de Örgel upführt. 1893 wurr de Kark an de Nordsiet dör en Querschipp in de hüüdige T-förmige Gestalt wieder maakt. Renaissance-Kanzel un Abendmahlsdisch stammen ut de eerst Hälft vun dat 17. Johrhunnert, wiels dat Gestöhl barock is. To den Vasa Sacra hörrn Beeker ut dat 17. bis 19. Johrhunnert as ok je twee Brotteller van 1844 un 1903. Eenige kunstgeschichtlich bemarkenswert Graffsteen befinnen sück in de Kark un up den oorsprünglichen Karkhoff buterhalv.
De Orgel vun de St.-Georgs-Kark is de wertvullste Inrichtungsgegenstand. Se is en Laatwark vun Arp Schnitger ut dat Johr 1710, an dat ok all sien Söhns bedeeligt weern. Nah en wesselvullen Geschichte mit verscheedenen Umbauten un Restaureeren hett se hüüd 29 Register up twee Manualen un Pedal. De swungen Pedaltoorns in' Rokokostil stammen vun Johann Friedrich Wenthin un beeden mit de streng hollen barocken Manualwarken en eegendömlich Gesamtbild. Ofschons blots söss Register vun Schnitger erhollen weern, gelung dat den Örgelbauer Jürgen Ahrend in de afsluuten Restaureerensphase (1978–1983) en technisch un klanglich övertüügen Gesamtkonzept, dat sück an dat Ideal vun den Schnitgerklangs orienteert. As besünners meesterhaft gellt de Rekonstruktschoon vun de Manualtungen anhand vun vergliekbor Register in anner Schnitgerörgeln.
De kathoolsch Kark St. Joseph wurr 1842/43 in' Stil vun den romantischen Historismus baut. 1846 wurr de Baptistengemeend grünnd, de 1880 en eerste Kapelle uprichten de. De nee Kapelle ut dat Johr 1956 is 1981/82 in twee Bauafsnitte vergröttert wurrn. De Grundsteenleggen för de evangeelsch-lutherisch Erlöserkark weer 1952. Nah Rechtsstriedereen mit de Reformeert Kark kunn dat Goddeshuus eerst 1955 inweeht wurrn.
Buterhalv vun de Karnstadt gifft dat twee romano-gotische Karken. De Vellager Kark geiht up en Saalkark ut dat 13. Johrhunnert torüch, worup de lütt rundbagig Fenster un de Teensnittfries henwiesen. Woll in dat 14. Johrhunnert wurr de Toorn anbaut. In gootsch Tieden hett man eenig Umbauten vörnommen. De Örgel vun de Gebr. Rohlfing wurr 1885–1888 anfertigt. De Stapelmoorer Kark in de Form vun en greeksch Krüüz ahn rechte Winkel dateert um 1300 un gellt as een vun de bedüüdenst Sakralbauten vun Oostfreesland. Gegenöver de architektonisch ähnlichen Krüüzkark in Bunn bleev de Kark in Stapelmoor vun ingriepen Umbauten verschont. De butere Anlaag is eenheitlich un verhältnismäßig schlicht hollen, mit spitzbagig Fenstern un Portalen, Konsolfriesen ünner dat Daakgesims un Trappenfriesen up de Quergeevels, en Westtoorn mit Saddeldaak as ok den begäng Drillingsfenster an de Oostsiet. In dat Binnere wiesen dat Oost- und Westjoch achtrippige Domikalgewölbe up, wiels de dree Querschippjoche mit Kuppelgewölben ahn Rippen afslooten wurrn. Original erhollen sünd de Deckenmalereen mit Fabelwesen, geometrisch Symbolen un Plantenornamenten. De Dööpsteen ut Bentheimer Sandsteen wurr in dat 13. Johrhunnert maakt un de Kanzel um 1600 anfertigt. Achter den Prospekt vun de Örgel ut dat Johr 1848 wurr 1994 vun Bartelt Immer, Reinalt Klein un Claude Jaccard en Replik vun de Louis-Alexandre Clicquot-Örgel (1734) mit 23 Registern up dree Manualen inbaut, de eerste Örgel vun Düütschland in konsequent barock-franzööschen Stil.
In' Toog vun de nah Westen vorrücken Moorkoloniseeren in St. Georgiwold un Weenermoor trucken de Dörper mit hör Karken mit. De Kark in Weenermoorvan 1824 is all de darte Kark vun den Oort, wiel de beid Vörgängenbowarken upgeeven wurrn. De pneumatische Rohlfing-Örgel van 1906 is vullständig erhollen. De St. Georgiwolder Kark wurr 1689 to’n eersten Mal as Backsteenkark baut, aber ahn Fundamente, so dat se 1960 nee upricht wurrn muss. De lütt Örgel vun de Firma Jehmlich stammt ut de 1970er Johren. De Kirchborgumer Kark in’ Stil vun den Klassizismus stammt van 1827, wiels de Toorn (1766) noch vun de Vorgängerkark stammt. De lütt Örgel vun de Bröers Rohlfs (1876–1878) is wietgahn erhollen. 1882 wurr in Holthusen de eerste Kark upricht, nahdem gröttere Spenden den Bau mögelk maakt harr. As de Kark in’ Tweeten Weltkrieg kanaadsch Suldaten as Kino deen, wurr de Örgel Opfer vun Vandalismus. 1970 hett de Firma Alfred Führer achter den Prospekt vun Johann Diepenbrock en nee Wark baut. In Möhlenwarf wurr de reformeert Karkengemeend eerst 1905 grünnd un kreeg 1908 hör hüüdig Goddeshuus.
Profanbowarken
Dat Hafenbecken vun Weener wurr all um 1570 anleggt, is aber in de Loop vun de Johrhunnerte mehrfack umbaut wurrn. För den Umslagbedriev wurrd de Haven nich mehr bruukt, he deent nu as Freetiethaven. An den Haven staht Börger- und Spiekerhüüs.
In Weener sünd neben de Karken en Völtall vun Börgerhüüs ut fröheren Johrhunnerten erhollen. Besünners an de Norderstraat, de Hööftstraat vun de Oltstadt, gifft dat architektonisch herutragen Bowarken. Dorto tell dat Fronehuus an de Norderstraat 19. De eengeschossige Backsteenbau is inschriftlich up dat Johr 1660 dateert. De Straatenfront wurr 1965 afdragen un ansluutend rekonstrueert. In' Toog vun de Baumatnahmen wurr dat Huus wat lüttger maakt, de Krüüzstockfenster wurrn weer herstellt. En eengeschossig Geevelhuus van 1719 steiht an de Norderstraat 56. Dat wiest en swungen Geevel up, de sien Ortgang mit üppigem Blatt- und Blöötensmuck utstatt is.
An de Nee Straat liggt dat ehmalge Armenhuus, dat as Heimatmuseum bruukt wurrd. Dat hannelt sück um en to de Straat apen Dreeflögelanlaag ut dat Jahr 1791. Dat Müerwark is dör flaak Pilaster gleedert. Ebenfalls an de Nee Straat (Nummer 12) leet de Veehhändler Hesse en neugotisch Villa ut dat 19. Johrhunnert errichten. Se verfügt över zinnenortige lütt Toorns, Spitzbagenblenden un en monumentalen Ingang. Dat Bowark wurrd vun dat Organeum bruukt. En wiedere, wenn ok lüttgere neugotische Villa steiht an de Süderstraat 18.
In de Stadtdeelen Stapelmoor un Möhlenwarf gifft dat Galerieholländer-Windmöhlen. De Möhlen in Möhlenwarf hett 1972 den Bedriev instellt un wurr siet dat Johr vun Karl Dall as Tweetwahnsitt bruukt. De in Hamborg-Eppendorf leven Komiker hett de Möhlen 2010 an en Privatmann verköfft. Dat öldste authentisch dateerte Börgerhuus in Oostfreesland is dat Steenhuus in Stapelmoor. Dat stammt ut dat Johr 1429 un wurr vun Anfang an as Wahnen vun den dortigen Pastor oder Kanoniker bruukt.
De in' Rokokostil baut Kaakebagen an de Georgskark hett fröher den karklichen vun den weltlichen Beriek vun de Weeneraner Markt trennt. De wurr 1984 restaureert. De Kaake is en ehmalger Markt- un Gerichtsplatz an den Verkehrsknüttpunkt Leer-Holland-Westfalen. Hier wurrn Veeh- un Peermärkte afhollen. Up den Platz vör den Bagen wurrn in dat Middelöller Gesettbreeker an den Pranger stellt.
Spraak
In Weener wurrd neben Hoochdüütsch ok Oostfreesch Platt snackt (in Weener: proot). Tomindst ünner Utwussen is Platt ok Alldagsspraak. De Stadt fördert – ok mit Ünnerstütten vun dat Plattdütskbüro vun de Oostfreesch Landschap – den Gebruuk un dormit dat Erhollen vun de plattdüütsche Spraak.
Sport
In de Karnstadt gifft dat mehrere Sportvereens, dorünner TuS Weener, Angelsportvereen Rheiderland, Surf- un Kanuclub Rheiderland, Seglervereen Weener un Peersportvereen Weener. Siet 1972 gifft dat in Weener en Oortsgrupp vun de DLRG mit knapp 900 Liddmaaten (2010). De TuS Weener hett as gröttst Sportvereen vun de Stadt mehr as 1300 Liddmaaten. Etwa 760 dorvan hörrn to de Turn-Afdeelen, wat disse Sparte vun den TuS to de gröttste Turn-Afdeelen in den Landkreis Leer maakt. In den 1885 grünnd Universalsportvereen wurrn todem Football, Tennis, Swemmen, Volleyball, Basketball, Badminton, Kampsport un Gesundheitssport anboden. Doröver herut hett de TuS as eenzig Vereen in' Rheiderland en Lichtathletik-Afdeelen. De TuS Weener hett mit den TV Bunde en gemeensam Handballafdeelen, de in' Speelbedriev ünner de Naam HSG Weener/Bunde uploopen deiht.
Wiederhen hemm mehrere Oortsdeelen hör eegen Vereens, meestens mit mehreren Afdeelen. To nömmen sünd Teutonia Stapelmoor, Heidjer SV (Stapelmoorerheid), TuS Holthusen un de Sportfreunde Möhlenwarf. In Holthusen gifft dat en Schachvereen, in Diele en Schüttenvereen. In de Stadt Weener wurrd, as in ganz Oostfreesland, Boßeln as Sportoort in Ligen bedreeven.
De Stadt hett mit dat Friesenbad en apenlich Freebad. Dat wurr 1972 baut un 2009 mit en finanziellen Upwand vun 1,5 Millionen Euro saneert. All siet 2003 besteiht en Kooperatschoon mit dat Papeerwark Klingele, dat dat Bad dör en ünnerirdisch Röhrleitung mit Feernwarmt versörgt. En Hallenbad gifft dat Weener dorgegen nicht, de nächstliggen befinnen sück in Bunn, Leer un Papenburg.
Regelmatig Veranstaltungen
De DLRG-Oortsgrupp Weener veranstalt jedes Johr in' Sömmer en Draakbootrennen in den olt Haven. In' Harvst find dat Schüttenfest statt. Kien organiseert Veranstaltung, aber en Event, dat jedes Mal hunnerte Schaulustige up den Weeneraner Eemsdiek lockt, sünd Överführungen vun de Krüüzfohrtscheep vun de Meyer Werft eemsupwärts. In den Stapelmoorer Park wurrd jedes Johr en lütt Heavy Metal-Festival mit de Naam „Free For All“ organiseert, mit Besökertallen vun 3000 bit 4000. In dat Johr 2010 funn dat to'n fievten mal statt.
Wertschap un Infrastruktur
Gewarfrebeeden befinnen sück nördlich vun de Karnstadt an de B 436 as ok an de Autobahnaffohrt Papenburg (Gewerbepark Rheiderland). In den Oortsdeel Diele gifft dat en 380-kV-Umspannwark. Dor sall dat HGÜ-Kabel, dat vun den eersten Offshore-Windpark in de Noordsee kummt, ennen. Över de Eems führt de 380-kV-Eems-Freeleitungskrüüzung.
De Butenberieken vun dat Stadtrebeet wurrn landwertschaplich bruukt. Dorbi is dat Hollen vun Melkveeh vörherrschend. In den Stadtdeel Halte befinnen sück mehrere Göörnereen, deren groot Gewasshüüs dat Oortsbild mit prägen. Wegen de faken un stark weien Wind un nich toletzt ok wegen de dünn Besiedeln sünd de nördlich Butenberieken vun dat Stadtrebeet to den Gebruuk vun Windenergiebesünners good geeignet. So gifft dat ok westlich vun Weenermoor un nördlich vun de Karnstadt Windparks.
In' Deenstleistungssektor is to'n eenen de Eenzelhannel in den Stadtkarn vun Bedüüden. Liekers ergeven sück wegen de Standoortnahdeelen to de Kreisstadt Leer hier spöörbor Inbußen. Dorgegen hett sück to'n annern de Tourismus to en wichtig Standbeen vun de lokale Wertschap entwickelt. Hier is besünners de Bootstourismus entlang de Eems to nömmen. An dat linke Stroomufer gefind sück en Grootdeel vun de touristisch Infrastruktur: Marina (274 Liegeplätze, 40.000 qm Hafenflach, 20 t Hevekran, Tankstelle usw.), Campingplatz, Wahnmobil-Stellplätze un dat Freebad mit wiederen anslooten Freetiet-Inrichten Am 26. November 2010 hett de Wertschapsminister vun Neddersassen, Jörg Bode de Stadt dat Prädikat „Staatlich anerkannter Erholungsort“ verleeht Mit de Möhlen in dat Stadtrebeet liggt de Kommune an de touristisch Themenroute Niedersächsische Mühlenstraße. Nee apenmaakt wurr Jahr 2010 en Rad-Themenroute, de de Schippsöverführen vun de Meyer Werft to'n Thema hett (Kreuzfahrtweg-Route).
In Weener weer per 30. Juni 2006 all tosommen 4154 sozialversekerungsplichtig Beschäftigte meldt. De Tall vun sozialversekekrungsplichtig Arbeitsplatzen in dat Stadtrebeet bedroog to den sülvigen Steekdag 2535. Weener is en Utpendler-Kommune: Per 30. Juni 2006 stunnen 1301 Inpendler ut anner Kommunen 2920 utpendeln Weeneraner tegenöver. Dorut ergifft sück en negativ Pendler-Saldo vun 1619. Neben Ünnernehmen in de Stadt Leer is ok de Meyer Werft in Papenburg en Teel vun de Utpendler.
Daten to de Arbeitslosigkeit in de Stadt Weener sülvst wurrn nich trucken. In den Geschäftsberiek Leer vun de Agentur für Arbeit, de den Landkreis Leer ahn Borkum umfaat, leeg de Arbeitslosenquote in' Dezember 2010 bi 7,8 Prozent. Se leeg dormit 0,7 Perzentpunkte över den Dörsnitt in Neddersassen.
Landwertschap
In de Butenberieken vun Weener gifft dat landwertschaplich Bedrieven. Wegen de Boddenverhältnisse herrscht Melkwertschap vör. In' oostfreeslandwieden Vergliek hett Weener blots en licht ünnerdörsnittlichen Andeel an Landwertschapsflachen. Dat führt ok dorto, dat de Landkreis Leer to de teihn gröttst Melkertüüger-Landkreisen vun Düütschland tellt. De Melkbuern lieden siet eenig Johren ünner en faken minn un stark swanken Pries för Melk un Melkprodukte. Eenig Buern verdeenen dör dat Upstellen vun Windkraftanlagen oder Biogas-Anlagen wat dorto. In den Oortsdeel Halte befinnt sück en groot Göörneree-Siedeln, de nah den Tweeten Weltkrieg för Verdreevene anleggt wurr. Bit hüüd speelt de Ünnerglas-Anbau in Halte en bedüüden Rull un präägt dat Oortsbild. Enkeld Buern produzeeren nah Bio-Richtliens.
Ünnernehmen in Weener
Weener hett en lütt Antall vun Industriebedrieven, dorünner is de 1960 grünnd Verpackungshersteller Weener Plastic Packaging Group mit weltwiet etwa 1200 Beschäftigten, de in Weener sien Seet hett. Dor arbeiten ruch weg 450 vun de 1200 Mitarbeiter. „Weener Plastik“, as de Bedriev kört nömmt wurrd, is dormit de gröttste private private Arbeitgever vun de Stadt un dat gesamte Rheiderland as ok en vun de gröttsten privaten Arbeitgever in' Landkreis Leer. En anner industrieller Arbeitgever is de Papeerfabrik Klingele, de 1920 in Wiesloch grünnd wurr un 1961 en Wark in Weener övernehm. Dat Wark stellt Wellpappenrohpapeeren her un hett etwa 100 Beschäftigte. Warmt un deelwies ok Strom för den Produktschonsprozess treckt de Papeerfabrik ut dat 2008 fardigstellt EBS-Kraftwark Weener. Ebenfalls en dreestellig Tall vun Mitarbeitern (175) beschäftigt de Baudeelenhersteller Wildeboer, de in Weener sien Stammseet un doröver herut Vertretungen in Ulm un Leipzig hett. Dat Ünnernehmen is in den Beriek vun Schall- un Brandschuul as ok Luftverdeelen tätig. Wiedere Ünnernehmen in Handwark un Hannel deenen in eerst Lien de Nahbiversörgen.
Apenlich Inrichtungen
An apenlich Inrichtungen gifft dat in Weener de Stadtverwalten mit hör anslooten apenlich Bedrieven as den Bauhoff, en Polizeistatschoon as ok dat Krankenhuus Rheiderland (66 Betten). Dat steiht to 51 Perzent in Drägerschap vun dat Kreiskrankenhuus Leer un to 49 Perzent in de vun en Krankenhuusvereen, de de Klinik an' Enn' vun dat 19. Johrhunnert errichten leet. De Waterversörgensverband Rheiderland, en Körperschaft vun dat apenliche Recht, hett sien Seet in Weener. Dor bedrievt de WVV, de 20 Beschäftigte tellt, ok dat Waterwark. Versörgt wurrd dat gesamte Rheiderland inklusive vun den Leeraner Stadtdeel Bingum. Das Bundeswehr-Materiallager beschäftigte Anfang 2011 insgesamt 40 Menschen. Dat ehemalige Marinedepot weer tietwies de gröttste Arbeitgever vun de Stadt. Doröver herut bedrifft de Bundeswehr siet 1961 an de Landsburg 1 en Utbillenswakrstäe. Wiederhen gifft dat en Butenstäe vun de Kreisvolkshoochschool Leer.
Weener hett in de vergangen Johrteihnten apenlich Inrichtungen verloren. Nah den Verlust vun den Kreissitt dör dat Tosommenleggen mit den Landkreis Leer (1932) wurr 1971 ok de bit dorhen uprecht hollen Butenstäe vun de Kreisverwalten uplööst. 1972 wurr dat Amtsgericht Weener slooten. Sietdem befinnd sück dat toständig Amtsgericht in de Nahberstadt Leer. Ebenfalls in Leer sünd dat Finanzamt un wiedere Behörden as dat Katasteramt to finnen. De Rettungsstatschoon för dat Rheiderland befind sück ut geografisch Grünnen in Bunn, wiel dat nördlich Rheiderland vun dorut gauer to recken is. Dat Füerwehrwesen in de Stadt ist ehrenamtlich organiseert. Freewillig Füerwehren gifft dat in't Stadtzentrum as ok in Weenermoor, Holthusen, Stapelmoor, Diele un Vellage.
Verkehr
De A 31 verlöppt an de Stadtgrenz tüschen Weener un Bunn. Dree Anslussstellen vun de Autobahn sünd för Weener vun Bedüüden. De wichtigste is de Anslussstäe Weener/Bunde, de den Stadtkarn anslutt. In' Süüden vun dat Stadtrebeet liggt de Anslussstäe Papenburg in' butersten Norden und Nordosten de Anslusstäe Jemgum. Dat Autobahndreeeck Weener, dat de A 280 mit de A 31 verknütt, befind sück up de Grenz tüschen Weener un Bunn. De A 280 stellt de Anbinnen an de nedderlannsch A 7 in Richt Grunneng seker un is Deel vun de Europastraat 22.
De Bundsstraat 436 fangt in Weener an de Anslussstäe Weener/Bunde de A 31 an un führt över Leer nah Saann. De L 17 fangt an de B 436 in den Stadtdeel Möhlenwarf an un führt in südwestlich Richt över Wymeer to de nedderlannsch Grenz. De L 31 fangt an de B 436 dicht bi de Karnstadt an un führt in südlich Richt nah Rhede; se is togliek de wichtigste binnerstädtische Verbinnen to Anbinnen vun de südlich Stadtdeelen an de Karnstadt. De Kreisstraat 158 twiegt in Diele vun de L 31 af un führt över de Eemsbrügg nah Papenburg. Se is de nächste Straatenquerung vun de Eems südlich vun de Jann-Berghaus-Brügg un verbind Papenburg mit sien Industrie- un Hafenbedrieven mit de A 31.
Weener hett en Bahnhoff an de Bahnstrecke Leer–Grunneng. Över Dag verkehren in Stünnentakt de Tüüg vun de Arriva tüschen Leer un Grunneng, de in Weener hollen. De Bahnstrecke is nich elektrifizeert un wurrd vun dieselgedreeven Tüüg befohren. Ansluss an den natschonalen InterCity-Feernverkehr besteiht in Leer mit Verbindungen ünner annern in Richt Bremen/Hannober un Mönster/Köln. En bahntechnisch Bowark vun Bedüüden is de Friesenbrügg, de längste düütsch Iesenbahnklappbrügg. Se wurrd bi Passagen vun de Krüüzfohrtscheep vun de eemsupwärts liggen Meyer Werft uthangt un nah dat Enn' vun de Passage wedder insett.
Neben de Bahnanbinnen bestahn överöörtlich Verkehrsverbinnen per Bus. De Bahn-Dochter Weser-Ems-Bus bedeent mehrere Liens, de Weener un dat Umland verbinnen: De Lien 620 führt vun Leer över Weener nah Bunn un wieder in dat nedderlannsch Bad Nieuweschans. De Lien 624 fang in Leer an un führt över Weener nah Kanalpolder an' Dollart. Vun Marienchor in de nördlich Nahbergemeend Jemgum ut fohrt de Buslien 631 nah Weener. Mit hör wurrn de nordwestlichen Oortsdeelen vun de Stadt anbunnen. De Buslien 632 verlöppt vun dat Stadtzentrum dör de südlichen Stadtdeelen nah Wymeer dicht bi de nedderlannsch Grenz. Mit de Buslien 641, de in Bunn anfangt, wurrd Weener mit Papenburg verbunnen. Wiels de Lien 620 (Leer-Nieuweschans) in' Stünnentakt verkehrt, sünd de anner Liens up de Bedürfnisse vun den Schoolverkehr utricht. Nachts vun Freedag up Saterdag un vun Saterdag up Sönndag verkehrt todem en Nachtbus nah Leer un torüch. Um dejenigen Stadtdeelen mit tietlich un/oder rüümlich inschränkt Busangebot antobinnen, wurr en Anroopbus-System inführt, dat maandags bit freedags van 7.30 bit 18 Ühr as ok saterdags un sönndags van 9 bit 18 Ühr parat steiht.
De nächstliggen Floogplatz liggt in Leer, de nächstliggen internatschonale Verkehrsflooghaben mit Linienfloogbedriev in Bremen. De noch dichter bi liggen Flooghaben Grunneng bütt todem internatschonale Charterflüüg in Urlaubsregionen an. De Haben vun Weener hett för den Warenumslag kien Bedüüden mehr. De deents as Freetiethaben un wurr um en Marina vergröttert.
Dör dat Gemeenderebeet vun Weener führen de Radfeernweeg Düörpm-Eems-Kanal-Route, en rund 350 km lang un quasi stiegensfree Radfeernweg de dat Ruhrrebeet mit de Noordseeküst verbind; de Noordseeküsten-Radweg stött up den Düörpm-Eems-Kanal un verlöppt denn gemeensam mit de Düörpm-Eems-Kanal-Route oder de Dollardroute bit Emden. De Noordseeküsten-Radweg (North Sea Cycle Route) is en internatschonaler Radweg dör söss Noordsee-Anrainerstaaten. De wurr 2001 as EuroVelo-Radweg Nr. 12 free geven. De düütsche Deel entspreckt de D-Route 1 un is rund 905 Kilometer lang.
Medien
In Weener is de Rheiderland-Zeitung to Huus, en eegenständig lütt Daagblatt, de in dat Rheiderland in en Uplaag vun etwa 5500 Exemplaren rutkummt. Wiederhen gifft dat en Butenstäe vun de Bezirksredaktschon Leer vun de Ostfriesen-Zeitung in de Stadt. De beid Daagblööt wurr dör de in Leer herutbrocht un an verscheeden Weekendaag kostenlos verdeelt Anzeigenblööt Der Wecker, Der Wecker am Mittwoch, Sonntags-Report un Neue Zeitung ergänzt. De Stadt ligt todem in dat Sennenrebeet vun den Börgerrundfunk-Senner Radio Ostfriesland, dat nächste Studio steiht in Leer.
Bildung
In Weener gifft dat fiev Grundschoolen in dat Stadtzentrum, in Holthusen, Stapelmoor, Stapelmoorerheid un in Möhlenwarf. Dorto kommt en Hööftschool (Phönixschule), de Karl-Bruns-Realschool un en School för Lernhülp. De nächstliggen Gymnasien sünd in Leer (Ubbo-Emmius-Gymnasium un Teletta-Groß-Gymnasium), de anstreevt Inrichten vun en gymnasiale Butenstäe in Weener keem nich tostannen. Fröhkindlich Optrecken wurrd in fiev städtisch Inrichtungen anboden: Kinnergoorns in Weener (Karnoort), Holthusen, Möhlenwarf un Stapelmoor as ok en Kinnerkrippe in' Karnoort. Dorto kummt en karklich Kinnergorrn vun de Baptisten in dat Stadtzentrum. In Weener is en Butenstäe vun de Volkshoochschool vun den Landkreis Leer ansässig. Dat Organeum in Weener is en Zentrum vun de organologischen Forschung un Lehre. De nächstliggen Fackhoochschool is de Hoochschool Emden/Leer, de nächstliggen Universitäten sünd in Ollnborg un över de Grenz in Grunneng.
Söhns un Döchter vun de Stadt
In Weener boren
En Politiker un en emeriteert Karkenböverhööft hörrn to de bekanntst leven Weeneranern: Hermann Onko Aeikens (* 21. September 1951), is siet 2009 Minister för Landwertschap un Umwelt vun dat Land Sassen-Anholt. Jann Schmidt (* 24. Oktober 1948), weer bit 2013 Karkenpräsident vun de Evangelisch-reformeert Kark (Synode evangelisch-reformierter Kirchen in Bayern und Nordwestdeutschland). Wiedere in Weener boren Persönlichkeiten sünd:
Ewald Dreesmann (1940–1986), düütsch Politiker (SPD), MdL
Marie Hoppe (* 1986), düütsch Politikerin (Bündnis 90/Die Grönen), MdBB
Ünner de intüschen storven Söhns vun de Stadt is Anton Wübbena-Mecima (* 31. Oktober 1920 in St. Georgiwold bi Weener; † 6. Juli 2002 ebenda) to nömmen, fröher Landdagsafordneter vun de CDU in Hannober. Otto Buurman weer düütsch Dokter un Gesundheitspolitiker. De Künstlerin Erwine Esk wurr 1905 in Weener boren.
Mit Weener verbunnen
De Baptistenpastor August Friedrich Wilhelm Haese (* 23. September 1825 in Stettin; † 12. Dezember 1912 in Weener) hett in sien letzt Levensjohren in Weener wahnt. Hermann Conring (* 4. November 1894 in Auerk; † 9. Februar 1989 in Weener), Landraad vun den Kreis Leer un später Landdags- un Bundsdagsafordneter vun de CDU, in de Tiet vun den Natschonalsozialismus siet 1938 Liddmaat vun de NSDAP, hörrt to de bedüüdenst, aber ok umstreedens Oostfreesen in dat 20. Johrhunnert. He harr ut sien Moderssiet Verbinnen to oltinsitten Weeneraner Familien un hett dor ok sien Levensavend tobrocht.
De Musiker un Komponist Rafael Alfaro Kotte (* 19. September 1962 in Düörpm; † 16. September 2005 in Freiburg in' Breisgau), hett sien Jöögd in Weener verbrocht, as ok de Admiral, NATO-Befehlshebber (Flottenchef) un Ridderkrüüzdräger Karl Smidt, (* 30. August 1903 Neuenhaus; † 11. Januar 1984 in Flensborg), de ut en rheiderlännsch Pastorenfamilie stammte. Wiederhen sünd to nömmen:
Heinrich Friedrich Wilhelm Perizonius (1802–1895), düütsch Theoloog
Otto Luyken (1884–1953), düütsch Plantentüchter, Direkter.
Literatur
Mit de Geschichte vun Weener befaaten sück:
Aeilt Risius: Weener (Ems) – Geschichte der Stadt im Rheiderland. Verlag H. Risius KG, Weener 1983, ISBN 3-88761-011-3.
Aeilt Risius: Das Rheiderland. Beiträge zur Heimatkunde des Altkreises Weener. Schuster, Leer 1974, ISBN 3-7963-0049-9 (Nahdruck vun Kiel 1930).
Dorneben sünd folgen Warken, de sück mit Oostfreesland allgemeen befaaten, ok för de Historie un Beschrieven vun de Stadt insofern bedüütsam, as dat se eenzelt Aspekte beschrieven:
Heinrich Schmidt: Politische Geschichte Ostfrieslands. Rautenberg, Leer 1975 (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 5), ahn ISBN
Wolfgang Schwarz: Die Urgeschichte in Ostfriesland. Verlag Schuster, Leer 1995, ISBN 3-7963-0323-4.
Karl-Heinz Sindowski et al.: Geologie, Böden und Besiedlung Ostfrieslands (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 1), Deichacht Krummhörn (Hrsg.), Sülvstverlag, Pewsum 1969, ahn ISBN.
Menno Smid: Ostfriesische Kirchengeschichte. Sülvstverlag, Pewsum 1974 (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 6), ahn ISBN.
Harm Wiemann/Johannes Engelmann: Alte Wege und Straßen in Ostfriesland. Sülvstverlag, Pewsum 1974 (Ostfriesland im Schutze des Deiches, Bd. 8), ahn ISBN
Weblenken
Websteed vun de Stadt Weener
Heimatkundlicher Arbeitskreis för de Ortschapen Weenermoor, Möhlenwarf, Sankt Georgiwold un Beschotenweg
Enkeld Nahwiesen
Oort
Rheiderland
Landkreis Leer |
8488 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schleswiger%20Speeldeel | Schleswiger Speeldeel | De Schleswiger Speeldeel e. V. is ene Speeldeel ut Sleswig, de plattdüütsch Theater speelt.
De Grupp gifft dat siet 1961, as sik en Grupp vun Lüüd tohoopfunnen hett, de Freid an Schauspeleree un de plattdüütsche Spraak harrn. Siet Oktober 1998 hett de Speeldeel en egen Theaterhuus inricht, Uns lütt Theoter. De Speeldeel hett 2006 üm un bi 70 Lüüd, de dor mitmaken, un de Förderkrink hett 1000 Liddmaten. Elk Johr föhrt de Speeldeel dree ne’e Stücken op. De Premjeren sünd jümmer in’t gröttere Stadttheater vun Sleswig, de annern Opföhrungen denn in Uns lütt Theoter. Üm un bi 7000 Lüüd seht de Stücken över’t Johr.
Weblenken
Websteed vun de Speeldeel (plattdüütsch)
Speeldeel
Kreis Sleswig-Flensborg
Plattdüütsch |
8489 | https://nds.wikipedia.org/wiki/361 | 361 |
Wat passeert is
Jin Ai Di folgt Jin Mu Di as Kaiser vun China up
Julian Apostata warrt Kaiser vun dat röömsch Riek
Gregor vun Nazianz warrt to'n Preester wieht, schoonst he dat gar nich will
De Alamannen nehmt Augsborg in
Boren
Storven
3. November: Constantius II., Kaiser vun dat röömsche Riek (* 317)
Vadomar, König vun eenen Goh vun de Alamannen
Georg vun Kappadozien
4. Johrhunnert
0361 |
8493 | https://nds.wikipedia.org/wiki/362 | 362 |
Wat passeert is
Kaiser Julian Apostata maakt sik mit 60.000 Suldaten un een Flott vun 50 Kriegsscheep up nah Persien. Unnerstütt warrt he vun den König vun Armenien. He kümmt bit nah de Hööftstadt Ktesiphon. Later mütt he sik aber vunwegen den Guerilla-Krieg vun de Persers torüchtrecken
Kaiser Julian verbüddt de christlichen Lehrers, datt se Böker vun de Heiden to'n Ünnerricht bruken dröövt (Kiek nah bi Rhetorenedikt)
Kaiser Julian böört dat Exil vun Luzifer vun Calaris up
Konzil vun Alexandria
Eerdbeben in Nikaea
21.Februar: Athanasius kümmt nah Alexandria torüch
22.Oktober: De Tempel vun Apollo bi Daphne (dat is bi Antiochia) fallt in Schutt un Asch vunwegen een wunnerlich Füür
Sturben
Dorotheus vun Tyrus, Bischop un Märtyrer
4. Johrhunnert
0362 |
8494 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Julian%20Apostata | Julian Apostata | Flavius Claudius Iulianus (* 331 in Konstantinopel; † 26. Juni 363 nich wiet weg vun Maranga an’n Tigris), weer vun 361 bit 363 Kaiser vun Rom. Röömschen Kunsel is he ok ween.
Ökelnaam
Bekannt is Iulianus (ok Iulianus II.) ünner den Naamen Julian Apostata. Düsse Ökelnaam kümmt ut de Greeksche Spraak un bedutt Julian, de affullen is. Dor is mit meent, dat he sik vun den christlichen Globen wegdreiht hett. Vun de Kark ut bekeken is he affullen vun den Globen.
Wat Julian anpacken wull
Religion
Julian hett bloß man korte Tiet an de Regeerung seten. In düsse Tiet hett he versöcht, dat Christendom, dat vun de Tiet vun Konstantin den Groten af an in dat Riek een besünnere Rull spelen dö, wedder bisiet to schuven. He sett sik in för de ole röömsche un greeksche Religion un besunners ok för de Mysterienkulten ut den Oosten. Alltohopen versöch he, dat Heidendom in dat Riek noch mal wedder stark to maken. Man vunwegen dat he so fröh sturben is, is dor nix vun wurrn un een Renaissance vun de annern Globens hett dat nich geben. Man de Kaisers, de nah em keemen, sünd denn doch man tämlich tolerant gegen dat Heidendom bleben bit up de Tiet vun Theodosius I. to.
Krieg
Al 361 hett Julian sik upmaakt to eenen groten Kriegstog gegen dat Riek vun de Sassaniden in Persien. Dat weer de gröttste Militäraktion in de röömsche Geschicht. Julian weer een groden Feldherr un is bit nah de Hööftstadt Ktesiphon henkamen. Man amenn is he bi düt Ünnernehmen fullen.
Weblenken
Kaiser vun Rom
Mann
Militär
Röömschen Kunsel
Antike
Boren in dat 4. Johrhunnert
Storven in dat 4. Johrhunnert |
8495 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Viareggio | Viareggio | Viareggio is een Stadt in den Nordwesten vun de Region Toskana in Italien. In dat Seebad an de Tyrrheensche See warrt buten den Tourismus Marmor verarbeit' un Schepe boot. Butendem gifft dat Pöttereen.
Geografie
Geograafsche Laag
Viareggio liggt an de tyrrheensche Küst vör de Bargen vun de Apuaanschen Alpen. Bit in dat 18. Jahrhunnert weer de ganze Landstreek man slöterig Sumpland rund üm dat Meer Lago Massaciuccoli ümto. Man as de dröög leggt wurrn is, maak dat Land nu wat her. An de Küst is een vun de längsten Strännen vun Italien.
Gemeenden in de Naberschup
Viareggio grenzt an de Gemeenden Camaiore un Massarosa, de beide nah de Provinz Lucca tohören doot un an Vecchiano, dat nah de Provinz Pisa tohöört.
Ünnerdelen vun de Stadt
Dat gifft in Viareggio twee frazioni: De Stadt Viareggio an un for sik un den Oort Torre del Lago Puccini. Babenhen is Viareggio denn noch mal updeelt in veer Bezirken (circoscrizioni):
Torre del Lago Puccini
Centro - Marco Polo
Darsena - Ex Campo d'Aviazione
Viareggio Nuova
Historie
Viareggio
De Anfang
De Anfang vun Viareggio weer een Borg, de 1172 vun de Städer Lucca un Genua an de Küst boot wurrn is, vunwegen dat se den Landstreek gegen Pisa verdeffenderen scholl. Düsse Borg kreeg den Naamen Castrum de Via Regia, vunwegen dat de Königsstraat vun den röömschen Kaiser Friedrich Barbarossa hier an de Küst langs föhr.
De eerste Oort
Bi de Borg weer ok de Münn vun den Canale Burlamacca. De güng hier in de See un weer vun 1441 af an de eenzig Togang vun Lucca nah de See hen. Vun dor af an weer de Platz nu noch wichtiger un een lüttje Oort is denn dor anleggt wurrn. Vunwegen den Sump dor umto weer aber de Malaria in de Kuntreien tohuse un dat Dörp keem nich richtig in de Gängen. Al in dat Jahr 1480 hett de Stadt Lucca jedeneen, de bi de Borg boon wull, dat Booland schunken.
De Oort warrt grötter
1543 is een nee Festung anleggt wurrn. Dat weer de Torre Matilde. Nu weer de Oort noch beter vun Militär schützt un mehr Lüde sünd dor hentrocken. 1559 is de eerste Kark boot wurrn un 1617 is Viareggio de Setel vun den Vikar vun de Dörper up de Bargen ümto wurrn. 1701 verlehn de Republik Lucca an Viareggio dat Recht vun een communità. Dat bedüüd, de Oort dröff sik nu süms verwalten.
Striet gegen Malaria un stebigen Wind
Man dat konn mit de Stadt nich richtig fuddergahn vunwegen den Sump dor umto. In't 18.Jahrhunnert is de denn aber mit allerhand Möh bit 1741 dröög leggt wurrn. Vun dor af an hett sik de Malaria lütt bi lütt torüch trocken.
Dormit de Stadt sik beter schulen konn gegen den stebigen Wind vun de See her, sünd denn langs denn Strand Woolden vun Pinien anplant wurrn. De maakt hüdigendags de Stadt ehr Bild ut. De süüdlich Afsnitt is vundaag een Deel vun den Reginalpark Migliarino, San Rossere, Massaciocoli.
Napoleon
In Napoleon siene Tied güng dat mit Viareggio just so, as mit Lucca. 1799 hett Napoleon dor een Förstendom vun maakt un hett dat siene Suster Elisa to'n Regeeren geben. Nah dat Enn vun den Diktator hett de Kongress vun Wien dor dat Hertogdom Lucca vun maakt. De eerste Hertogsche is Maria Louise vun Bourbon-Parma ween. Se hett Viareggio in dat Jahr 1820 dat Stadtrecht geben. 1847 keem Viareggi to dat Groothertogdom Toskana un güng denn mit em tosamen in dat vereente Italien up.
Seebad
In dat 19. Jahrhunnert güng dat mit Viareggio as een Seebad los. 1822 hett Napoleon siene Suster Pauline Bonaparte, de hier Paolina Borghese heten dö, een Villa boon laten. Dor woll se de Schummertiet vun ehr Leben tobringen. Bilüttjen sünd denn vun 1828 af an jümmers mehr Badebedrieven an de See upmaakt wurrn. Toeerst weeren Mann un Froo fein ut'enanner holen. Nah Paolina Borghese ehr Vörbild leten bannig veel Lüde in Viareggio Sommerhüser boon. Dat duur nich lang, un al in'n Anfang vun dat 19. Jahrhunnert weer de Stadt een Parl an de tyrrheensche See un een Badeoort, de international bekannt weer.
20. Jahrhunnert
Thomas Mann lett hier noch sien Novell Mario un de Töverer spelen. Man nah denn tweeden Weltkrieg weer dat mit de Exklusivität vun de Stadt vorbi, just so, as bi veel Öörd an de Riviera. Hüdigendags is Viareggio toeerst mal een Oort, wo de Italieners Ferien maakt. In de verleden beiden Jahrteihnten hett sik bi de Homo-Bars an den Strand bi Torre del Lago ok een Aart vun Homo-Tourismus utbreet. De warrt vun de Kommun föddert.
Torre del Lago Puccini
Torre del Lago is um un bi 4 km weg vun de Küst. Bit in de Midden vun dat 18. Jahrhunnert geev dat hier meist keen Minschen. Man as de Sümp dröög leggt wurrn sünd, füngen Jägers, Fischers un Buurn an un bringen dat Land in'n Stand. De Naam kümmt vun een olen Toorn ut dat 15. Jahrhunnert. De stünn dor as een Wacht öber den Lago Massaciucoli. Giacomo Puccini weer ganz hen un weg vun de Natur rund üm den See ümto un hett in dat Jahr 1891 twee Kammern in een Villa hüürt. As dat mit siene Oper Tosca so goot güng, hett he de Villa köfft un leev hier bit an sienen Dood in dat Jahr 1924. Dornah is dat Huus ümwannelt wurrn in een Gedenkstäe.
Söhns und Döchter vun de Stadt
Inigo Campioni (1878-1944), Admiral un Senator
Mario Monicelli (*1915), Filmregisseur
Stefania Sandrelli (*1946), Schauspelersche
Marcello Lippi (*1948), Footballtrainer
Lüde, de in Viareggio leevt hefft
Pauline Bonaparte, in Italien Paolina Borghese nömmt, Suster vun Napoléon Bonaparte
Giacomo Puccini, (1852-1924), Opernkomponist
Suß noch wat
Elke Sommer hett 1958 mit ehre Mudder Urlaub in Viareggio maakt un is dor denn unverwohrens in een Café to de „Miss Viareggio“ köört wurrn. As vun de junge Miss Fotos maakt wurrn sünd, hefft de to Upsehn föhrt un de italieensche Filmproduzent Vittorio de Sica hett ehr vunwegen düsse Fotos nah Rom hoolt. Dor is denn ehr Karriere as Schauspelersche anfungen.
Vun 1948 af an warrt hier jedet Jahr de Coppa Carnevale utspeelt. Dat is een vun de gröttsten Footballturnieren för Jugendspelers up de Welt. Grote Spelers as Gabriel Batistuta, Allessandro del Piero un Francesco Totti hefft hier to'n eersten Mal richtig wat vun sik hören un sehn laten.
Weblinks
Websteed vun de Stadt (italieensch)
Toskana
Italien
Oort |
8497 | https://nds.wikipedia.org/wiki/363 | 363 |
Wat passeert is
Kaiser Julian Apostata fallt in den Krieg gegen dat Riek vun de Sassaniden
Jovian folgt Julian as Kaiser vun dat röömsche Riek
In den Freden vun 363 gifft Jovian de Sassaniden fiev Provinzen un ok de wichtig Stadt Nisibis in de Hannen. Noch Jahrteinden later warrt düsse Freden as een Freden in Schimp un Schannen ansehn, man he rett de röömsche Armee vun'n Ünnergang
De eerste Utgaav vun dat Dagblatt vun Peking kümmt rut
Storven
26. Juni: Julian Apostata, Kaiser vun dat röömsche Riek (* 331)
0363
4. Johrhunnert |
8498 | https://nds.wikipedia.org/wiki/364 | 364 |
Wat passeert is
Valentinian I. warrt Kaiser vun dat röömsche Riek
Kaiser Valentinian I. betahlt keen Tribut mehr an de Königen vun de Alamannen ehr Gohen; de röömsche Politik vunwegen de Alamannen dreiht sik
Valentinian maakt sienen Broder Valens to sienen Mitkaiser. He schall in den Oosten vun dat röömsche Riek regeeren
Kaiser Valentinian treckt in den Krieg gegen de Sarmaten un Quaden
Cäsarius vun Nazianz warrt Stattholler vun Bithynien
Storven
17. Februar: Jovian, röömsch Kaiser
Hortar, Gohkönig vun de Alamannen
0364
4. Johrhunnert |
8499 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1988 | 1988 |
Wat passeert is
Politik un Sellschop
De Luftstrietkräft vun den Irak griept mit Giftgas de Kurden un de Assyrers in Halabdscha an. Dor gifft dat 5.000 Doden un 10.000 Minschen bi, de verwunnt sünd.
An’n 18. April gifft dat in den Golf vun Persien en Seeslacht mank de USA un den Iran. De Naam is Operation Praying Mentis
An’n 15. Mai: De UdSSR fangt an un treckt ehr Suldaten ut Afghanistan torüch
5. August: De Wapen mank Angola, Kuba un Simbabwe swiegt
20. August: De eerste Krieg in den Golf mank Iran un Irak geiht to Enn
16. August: Dat Börgendrama vun Gladbeck: Silke Bischoff warrt ümbröcht
18. September: De Versöök, in Myanmar een Demokratie uptoboon, warrt in’n Dutt neiht
8. November: George Herbert Walker Bush warrt to’n 41. Präsidenten vun de USA wählt
15. November: De Staat Palästina warrt utropen
16. November: Benazir Bhutto warrt Präsidentsche vun Pakistan. Se is de eerst Froo an de Toppen vun een islaamsch Staat
21. Dezember: Een Bomb geiht hoch in den Fleger Pan Am 103 över dat Dörp Lockerbie in Schottland. De Fleger vun den Typ Boeing 747 stört af un all 259 Minschen an Bord un 11 Inwahners vun Lockerbie verleert jem ehr Leben. Eerst an'n 16. August 2003 gifft Libyen to, dat dat Land dor achter steken dö un betahlt 2,7 Milliarden Dollar an de Lüde, de achter laten wurrn sünd
Süüdafrika verkloort, dat dat Land sik dor up inlaten kann, bi een Fredensverdrag mit de UNO sien Suldaten ut Namibia aftotrecken
De eerst richtig Reeknerworm dükert up un leggt 10 % vun dat dormalig Nett lahm
Sport
21. Mai: Werder Bremen warrt düütsche Meester in de Football- Bundsliga
Olympisch Winterspelen 1988 in Calgary
Olympisch Sommerspelen 1988 in Seoul
Katastrophen
8. Februar: Een Turboprop-Maschien vun den Typ Swearingen Metro warrt vun’n Blitz drapen, as se in Düsseldörp lannen will. All 21 Minschen in den Fleger starvt.
1. Juni: Bi en Unglück in en Bargwark in den Stadtdeel Stolzenbach vun Borken in Hessen kaamt 51 Barglüde to Dood, blots man 6 Mannslüde köönt en paar Daag later reddt’ weeren
3. Juli: Een Fleger vun de Sellschup Iran Air warrt öber de Straat vun Hormuz in den Golf vun Persien ut Versehen vun dat US-amerikaansche Kriegsschipp USS Vincennes afschoten. 290 Minschen verleert jem ehr Leben
20. August: Bi en Eerdbeven mit en Stärk vun 6,6 up de Böverflachenbülgen-Magnitudenskala blievt in Indien un Nepal 1.450 Minschen dood.
28. August: Bi een Unglück bi’n Flegerdag up de US-amerikaansche Airbase Rammstein stööt twee Flegers vun de italieenschen Kunstflegers Frecce Tricolori tosamen. 70 Minschen starvt, 345 weert verwunnt
7. Dezember: Bi en Eerdbeven mit de Stärk vun 6,8 op de Momentenmagnitudenskala gifft dat tominnst 25.000 Dode in Armenien (anner seggt: 50.000). 15.000 Lüde weert verwunnt un bi 400.000 verleert jem ehr Dack över’n Kopp.
Boren
18. Januar: Angelique Kerber, düütsch Tennisspelerin
10. Februar: Maikel van der Vleuten, nedderlannsch Springrieder
18. Februar: Rihanna, US-amerikaansch R&B-Singersche
12. März: Sebastian Brendel, düütsch Kanusportler un Olympiasieger
13. März: Dominik Landertinger, öösterrieksch Biathlet
19. März: Max Kruse, düütsch Footballnatschonalspeler
15. April: Eliza Doolittle, britisch Singerin
25. April: Laura Lepistö, finnisch Ieskunstlöperin
26. April: Boban Bogosavljević, serbisch Schachspeler
13. Mai: Said Husejinović, bosnisch Footballspeler
17. Mai: Erik Lesser, düütsch Biathlet
30. Mai: Stephanie Beckert, düütsch Iesflinklöperin
6. Juni: Thijsje Oenema, nedderlannsch Iesflinklöperin
20. Juni: Shefali Chowdhury, walisische Schauspelerin
22. Juni: Marine Dusser, franzöösch Biathletin
28. Juli: Sep Vanmarcke, belgisch Radrennfohrer
29. Juli: Tarjei Bø, norweegsch Biathlet
4. August: Niklas Andersen, düütsch Footballspeler
21. August: Matthias Bischl, düütsch Biathlet
24. August: Rupert Grint, britsch Schauspeler
26. August: Prinzessin Maria-Laura vun Belgien, Dochter vun Prinzessin Astrid vun Belgien un Arzhertog Prinz Lorenz vun Österriek-Este
14. September: Martin Fourcade, franzöösch Biathlet
3. Oktober: Max Giesinger, Singer, Songwriter un Musikproduzent
15. Oktober: Mesut Özil, düütsch Footballnatschonalspeler
11. November: Štěpán Žilka, tschechisch Schachgrootmeester
26. November: Arthur Vichot, franzöösch Radrennfohrer
8. Dezember: Veronika Vítková, tschechisch Biathletin
16. Dezember: Mats Hummels, düütsch Footballnatschonalspeler
20. Dezember: Denise Herrmann, düütsch Biathletin un Skilanglöperin
Storven
7. Januar: Trevor Howard, britisch Schauspeler (* 1913)
18. Januar: Meta Grube, plattdüütsch Schrieverin (* 1908)
25. Februar: Peck Morrison, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1919)
9. März: Kurt Georg Kiesinger, düütsch Politiker un Bundskanzler (* 1904)
4. April: Herbert Heinicke, düütsch Schachmeester (* 1905)
29. April: Andrew Cruickshank, britsch Schauspeler (* 1907)
29. April: Jan Kapr, tschechisch Komponist (* 1914)
13. Mai: Chet Baker, US-amerikaanisch Jazzmusiker, Sänger un Komponist (* 1929)
30. Mai: Ella Raines, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1920)
26. Juni: Aparicio Méndez, uruguayisch Politiker (* 1904)
27. Juli: Brigitte Horney, düütsche Schauspelersche (* 1911)
1. August: Louis-Jean Guyot, Arzbischop vun Toulouse un Kardinal vun de röömsch-kathoolsche Kark (* 1905)
2. August: Robert Laude, plattdüütsch Wöörbookschriever (* 1896)
6. August: Axel Bengs, düütsch Grafiker (* 1925)
11. August: Alfred Kelbassa, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1925)
14. August: Enzo Ferrari, italieenische Rennfahrer un Chef vun de Rennwagenmaker Ferrari (* 1898)
17. August: Mohammed Zia ul-Haq, pakistaansch General un Staatspräsident vun Pakistan (* 1924)
5. September: Gert Fröbe, düütsch Schauspeler (* 1913)
5. September: Ann-Charlott Settgast, hooch- un plattdüütsch Schrieverin (* 1921)
12. September: Stephen B. Grimes, britisch Artdirector un Szenenbillner (* 1927)
20. September: Roy Kinnear, britisch Schauspeler (* 1934)
26. September: Branko Zebec, jugoslaawisch Footballspeler un Trainer (* 1929)
3. Oktober: Franz Josef Strauß, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1915)
11. Oktober: Guido Monzino, italieensch Bargstieger un Forscher (* 1928)
22. November: Erich Fried, Lyriker un Schriever ut Österriek (* 1921)
5. Dezember: August Lenz, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1910)
6. Dezember: Roy Orbison, US-amerikaansch Country- un Rock-Sänger (* 1936)
8. Dezember: Gene Quill, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1927)
Nobelpriesen
Physik: Leon Max Lederman, Melvin Schwartz un Jack Steinberger
Chemie: Johann Deisenhofer, Robert Huber un Hartmut Michel
Medizin: James Whyte Black, Gertrude Belle Elion un George Herbert Hitchings
Literatur: Naguib Mahfouz
Nobelpries för den Freden: Fredenstruppen vun de UNO
Nobelpries för Wertschapswetenschapen: Maurice Allais
Weblinks
http://www.dhm.de/lemo/html/1988/ (Lebennig virtuell Museum Online) |
8507 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lucca | Lucca | Lucca is een Stadt in de Region Toskana in Italien un is Hööftstadt vun de Provinz Lucca. Se liggt in dat Daal vun den Stroom Serchio, üm un bi 20 km Noordoost vun Pisa un 20 km in'n Oosten vun de Küst. In de Stadt leevt hüdigendags üm un bi 85.000 Inwahners. Rund üm de Ooltstadt ümto sünd de Wallen ut de Tiet vun 1504 bit 1645 mit de Stadtmuurn un 4 Poorten, de dor dörgaht, in goden Tostand. Baben up de Wallen geiht ünner allerhand Bööm een Promenaad langs. De Stadt is siet dat Middelöller nie nich mit Gewalt innahmen wurrn un weer bit 1848 een sülvstännig Republiek.
Historie
Antike
To'n eersten Mal warrt de Etruskers ehre Stadt Luca, de öber dat Daal vun den Stroom Serchio regeeren deit, bi den Historiker Titus Livius nömmt. He seggt, dat weer de Oort, wo sik Sempronius in dat Jahr 218 v. Chr. hen torüchtagen hett, as he Hannibal ut'n Weg gahn wull. Man dat is nich seker, ob Livius dor Recht mit hett. Ofschoonst dat jümmers wedder Krieg mit de Ligurers geben hett, is vun Luca eerst in dat Johr 177 v. Chr. wedder to hören, as dor een röömsche Kolonie grünnt wurrn is. Vunwegen de Lex Iulia ut dat Johr 90 v. Chr. is dor woll een Municipium vun wurrn. Gaius Iulius Caesar hett sik 56 v. Chr. an düssen Oort mit Gnaeus Pompeius Magnus un Marcus Licinius Crassus drapen. To düsse Tiet höör Luca noch nah Ligurien to un nich nah Etrurien. Eerst as Augustus Italien nee indeelt hett, keem Luca nah de söbente Region Etruria. Ut de Kaiser ehr Tiet is nich veel mehr bekannt, as dat sik hier de Straten nah Florenz, Luna un Pisa krüüzt hefft.
Middelöller
Odoaker hett de Stadt angrepen un utplünnert, man as de ooströömsche Feldherr Narses 553 mit sien Truppen de Stadt inslaten hett, is Luca een wichtig Stadt un Festung. De Langobarden hefft Lucca to den Setel vun een Markgraaf oder Hertog maakt un de Stadt dröff Münten rutgeven. De Hertöög vun Lucca breden jem ehr Macht mit de Tiet meist öber de ganze Toskana ut. Man Lucca weer to düsse Tiet nich sülvstännig, man Hööftstadt vun de Toskana. Eerst as de beröhmte Mathilde vun Tuskien sturben weer, hett de Stadt tosehn, datt se unafhängig wurr. 1160 hett se vun de Bayern ehren Hertog Welf VI. de Herrschup öber de Kuntreien üm de Stadt rüm toseggt kregen. Welf weer dormals ok Markgraaf vun de Toskana un hett vun de Luccesers dorför jedet Johr ordentlich Geld kregen.
Vunwegen dat dat nu Striet binnen de Stadt ehr Muurn geev, hett Uguccione della Faggiola 1314 togrepen un hett de Macht in de Stadt an sik reten. Faggiola weer een Macker vun Dante Alighieri, de een Tiet lang in Lucca leevt hett. Man dat duur bloß twee Johr, denn hefft de Luccesers em rutsmeten. Nu geven se de Stadt in de Hannen vun Castruccio Castracani. He weer een Tyrann, man een leifigen Mann un ansleegsch as man een. In de Johren bit 1328, wo he regeeren dö, is Lucca de eerste Stadt vun Italien wurrn. Sien Graff is in de Kark vun San Francesco to finnen. Dornah hefft de Suldaten vun Ludwig vun Bayern de Stadt besett un an den rieken Genuesen Gheradino Spinola verköfft. Denn keem König Johann vun Böhmen un nehm de Stadt in. He geev ehr as Pand an de Familie Rossi ut Parma. De hefft de Stadt denn aftreden an Martino della Scala ut Verona un de hett ehr an Florenz verköfft. Florenz geev Lucca af an Pisa. Man denn keem Kaiser Karl IV. un hett de Stadt, so meen he, de Freeheit torüch geven. Man in Würklichkeit harr he eenen Vikar insett, de dor in sienen Naamen regeeren dö. Man vun 1369 af an is Lucca denn würklich unafhängig wurrn. Toeerst weer dat een Demokratie, man vun 1628 af an een Oligarchie, wo bloß wenig Lüde ut den Adel dat Seggen harrn. Bit up de Tiet vun Napoleon Bonaparte bleev Lucca an de Siet vun Venedig un Genua unafhängig. Up ehr Fahnen hett se bit nah de franzöösche Revolution hen dat Woort Libertas (Freeheit) schreben.
De latern Tieden
An'n Anfang vun dat 16.Johrhunnert hett een vörnehmen Börger vun Lucca mit Naam Francesco Burlamacchi versöcht, de Staaten vun Italien tosamen to bringen, man he is as Verrader up dat Schaffott ümkamen. In dat 19. Johrhunnert hett man em denn as eenen Mann ankeken, de de Eenheit vun Italien al vörwegnahmen wull un hett em een Denkmal sett up de Piazza San Michele.
In Napoleon siene Tiet wünnen de Armeen vun de franzöösche Revolution ok in Noorditalien un verdreben de Öösterriekers, de hier an un for sik dat Seggen harrn. 1799/1800 weer Lucca vunwgen de Macht vun Frankriek nödigt, nu ok as een modern Demokratie nah de Aart vun de Franzosen uptotreden. Dor hefft se de Luccesisch Republik utropen. Man dat duur nich lang un al in dat Johr 1805 hett Napoleon düsse Republik afschafft un hett dor een Förstendom vun maakt. To'n Försten hett he siene Suster Elisa Bonaparte un ehren Mann Felix Baciocchi maakt.
Man as dat 1814 mit Napoleon to Enn weer, keemen eerst de Neapolitaners un denn de Öösterriekers. Up den Kongress vun Wien hett Öösterriek dor för sorgt, datt Lucca een Hertogdom bleev un hett Maria Luisa vun Spanien ut dat Huus Bourbon as Hertogsche insett. Maria Luisa harr to Napoleon sien Tiet dat Amt vun de Königin vun Etrurien harrt. In'n November 1817 hett se ehr Amt antreden, ofschoonst se toeerst nich woll. 1824 is se sturben. Ehr Söhn Karl Ludwig is ehr denn upfolgt. De weer fröher Kindkönig vun Etrurien ween, as siene Mudder an sien Stäe regeert harr. Al vör de Revolution vun 1848 geev he vunwegen Striet in de Binnenpolitik freewillig Bott un lä de Regeerung vun Lucca in de Hannen vun den Groothertog vun de Toskana. Vun dor af an weer Lucca Deel vun de Toskana un harr nah üm un bi 500 Johren sien Freeheit verloren. 1859 bit 1861 is de Toskana denn an Sardinien anslaten wurrn. Un denn duur dat nich lang, un de Staat Italien is upkamen, mit de Toskana un Lucca bloß noch as een Ünnerdeel.
Wat dat in Lucca antokieken gifft
De Straten loopt in Lucca in'n rechten Winkel un wiest den Loop vun de röömschen Straten an. De Piazza San Michele hett de Form vun dat röömsche Forum un dat Anfiteatro'' sünd Wohnhüser, de just up den Grund vun dat röömsche Amphitheater boot wurrn sünd. Buten sühst du noch wekke vun de tweedusend joahr aulen Muern vun dat Theater.
Wat een unbedingt ankieken mutt, sünd:
Duomo San Martino mit dat Volto Santo.
Piazza Napoleone
Piazza San Michele
Anfiteatro - Hüser up den Platz vun dat ole röömsche Theater
Chiesa di San Michele in Foro
Chiesa di San Frediano
Torre delle Ore
Museo Nazionale Guinigi
Museo e Pinacoteca Nazionale
De Stadt ehr Söhns und Döchter
Giacomo Puccini, Komponist
Pompeo Batoni, Maler
Luigi Boccherini, Komponist un Cellospeler
Castruccio Castracani, Hertog vun Lucca
Alfredo Catalani, Opern-Komponist
Mario Cipollini, Radrennfohrer
Francesco Geminiani, Violinspeler, Komponist
Domenico Martinelli, Architekt, he weer vun 1690- 1705 ok in Wien togange
Paschalis III., Gegenpaapst gegen Alexander III.
Giambattista Giusti
Eros Riccio, Schachspeler
Weblenken
Offiziell Homepage
Mura Lucca - de Stadtmuur
Oort
Toskana
Italien |
8508 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kabalega | Kabalega | Chwa II. Kabalega (ok Kabarega schreven; * 1853; † 1923 in Jinja, Uganda) weer in de Tiet vun 1869 bet 1898 de König (Omukama) vun dat Riek Bunyoro, wat hüüt to Uganda höört.
Kabalega keem 1869 as Opfolger vun sien doden Vader Kyebambi IV. op’n Thron vun Bunyoro. Mehr as söss Maanden harr dat vörher duurt, bet he mit siene Rivalen de Nafolg afmaakt un utfuchten harr. Kabalega hett glieks anfungen, de Armee to reformeren. He hett de Armee in Batalljoons to 1500 Lüüd indeelt un de Armeeföhrers weren nich mehr all ut de Aristokratie, man verdeente un düchtige Suldaten. 1871 hett de ägyptsche Khedive Ismail den Briten Samuel Baker as Generalguvernör vun Äquatoria insett. Baker hett glieks 1872 künnig daan, dat he Bunyoro annexeren wull. Dor hett Kabalega an’n 8. Juni 1872 mit en Angreep op de ägyptsche Garnison vun Masindi, wo Kabalega un Baker beid jemehr Hööftquarteren harrn, antert. Doch de Överraschungsangreep klapp nich un Baker hett de Residenz vun Kabalega dalbrennen laten. Kabalega müss denn in Mparo nee Lager opslagen. Doch Kabalega versöök dat en tweet Maal un nu müss Baker na Patiko utneihn. Ok Baker sien Nafolger Charles George Gordon hett Festungen in’n Noorden vun Bunyoro opricht, de de Omukama denn angrepen hett. Eerst as Emin Pascha 1878 de ne’e Generalguvernör weer un all siene Suldaten ut Bunyoro aftagen hett, weer de Konflikt twischen Bunyoro un Ägypten ut.
1873 hett Kabalega bi ene Rebelljoon ene Tiet lang den Thron verloren, doch he kunn em noch in dat sülvige Johr trüchwinnen. 1875 marscheer he in dat Riek Toro vun Omukama Nyaika Kasunga in.
In de 1890er Johren harr he sik mit de Briten in’e Wull, de in de Tiet mehr un mehr versöken ehr Macht ok in Uganda uttospelen un en Protektorat över dat Rebeet optorichten. Henry Edward Colville is in’n Dezember 1893 mit 20.000 Kämpers op Mparo marscheert. Kabalega kunn nix utrichten gegen soveel Suldaten un hett Mparo in Brand sett. He güng in den Woold vun Budongo. Dat Johr 1894 dör hett Kabalega jümmer wedder britische Lagers överfallen, doch siene Guerillataktik güng nich op, de Briten harrn veel mehr Ressourcen as Kabalega. In’n August 1894 hett he enen groten Angreep op de Festung Hoima maakt. He hett de Festung in Schutt un Asch leggt, doch he hett dusende Lüüd dorbi verloren. He güng nu na Acholi un Lango un dee sik dor versteken un af un an mal de Briten mit lütte Angrepen piesacken. Doch sien Riek harrn de Briten nu in’e Hand. An’n 30. Juni 1896 hebbt se Bunyoro ehr Protektorat toslagen. Kabalega hett sik denn mit Kabaka Mwanga II. vun Buganda tohoopdaan. Kabalega müss den 3. April 1898 den Thron för sienen Söhn Kitahimbwa rümen, den de Briten insett harrn. An’n 9. April 1899 hebbt de Briten denn Kabalega un Mwanga in enen Sump in Lango fastsett. Na enen langen Kamp hebbt se em anschaten un de Briten hebbt beid Herrschers fastnahmen. Kabalega hett later sienen Arm verloren vun den Schuss, den he afkregen hett. De Briten hebbt denn all beid in’t Exil op de Seychellen schickt. He kunn eerst 1923 wedder na Bunyoro trüch, doch he is kort bevör he an de Grenz vun sien Heimatland anreck, doodbleven.
Kabalega weer aver ok in’t Exil noch de geistige Anföhrer vun dat Volk vun Bunyoro. Omukama Duhaga II., de 1902 Kitahimbwa opfolgen dee, weer woll nich 22 Johren in’t Amt bleven, wenn he nich de Söhn vun Kabalega wesen weer.
Literatur
Archibald Ranulph Dunbar: Omukama Chwa II Kabarega. Nairobi 1965
Mann
Börger von Uganda
Boren 1853
Storven 1923 |
8509 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mparo | Mparo | Mparo is en Oort in’n Distrikt Hoima in Uganda. He liggt bi de Stadt Hoima an’e Straat vun Hoima na Masindi. Bi Mparo liggt ok de Mparo-Gräver, woneem twee Omukamas vun Bunyoro, Kabalega un Tito Winyi IV. begraven liggt.
1872 müss Omukama Kabalega siene Hööftstadt verleggen. Siene Residenz in Masindi harr Samuel Baker in Brand sett. Dor hett Kabalega in Mparo nee Quarteer opslagen. In’n Dezember 1893 hett Henry Edward Colville ene Militäroffensiv gegen Mparo anföhrt, bi de de Briten den Omukama Kabalega afsetten wullen. Kabalega kunn gegen de britische Övermacht vun mehr as 20.000 Kämpers nix utrichten un hett Mparo in Brand sett.
In Mparo hebbt sik ok Emin Pascha un Kabalega drapen. Hüüt staht ene Gedenktafel in Mparo, de dor op henwiest.
Uganda
Oort |
8520 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Flensborg%20Avis | Flensborg Avis | Flensborg Avis is en däänsch Daagblatt, dat in Flensborg rutgeven warrt. De Texten sünd op Däänsch un to knapp en Drüddel op Düütsch. De eerste Utgaav keem den 1. Oktober 1869 rut. De Vörlöper weer de „Flensburger Anzeiger“ in düütsche Spraak, de toeerst 1868 rutkeem. De Flensborg Avis is dormit dat öllste Daagblatt in’t düütsch-däänsche Grenzrebeet. In de Tiet vun de Natschonalsozialismus weer de Flensborg Avis dat eenzige Blatt in Düütschland, dat nich bi de Gliekschaltung mitmaken müss.
Hüüt gellt dat Blatt vör allen as Daagblatt vun de däänsche Minnerheit in Süüdsleswig. De Oplaag liggt bi üm un bi 7.000 Utgaven. De Tall vun Lesers alltohoop liggt üm un bi 20.000 Lüüd. Bi 40 Perzent vun de Lesers leevt in Däänmark. De Utgaav an’n Dunnersdag hett en Informatschoonsblatt vun de Sydslesvigsk Forening dorbi un warrt an all de Liddmaten vun den Vereen utdeelt. De Oplaag liggt för dissen Dag bi över 14.000. Bitieden mal gifft ok de Däänsch Schoolvereen för Süüdsleswig ene Bilaag in dat Blatt rut. De Utgaven kriggt all Liddmaten vun de Schoolvereen.
In Flensborg, Sleswig un Husum hett dat Daagblatt Lokalredakschonen. Alltohoop arbeidt dörtig Redaktörs bi dat Blatt.
De Flensborg Avis is dormit een vun de lüttsten Daagblääd in Düütschland. Dat Blatt is en Aktiensellschop, de aver toglieks vun den Staat Däänmark mit Geller ünnerstütt warrt (2004 mit üm un bi 3 Millionen Euro). Düütschland gifft nix to dat Daagblatt to.
Weblenken
Websteed vun dat Daagblatt (däänsch)
Daagblatt
Däänsch
Flensborg |
8534 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mythologie | Mythologie | Mythologie (vun ooltgreeksch μυθος [mythos] Vertellen, Reed; λόγος [logos] Lehr) is de Wetenschop, de sik mit Mythen un annere Vertellsels befaten deit, de de Kulturen op de Welt överlevert hebbt.
Mythologie |
8537 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Newport%20%28Wales%29 | Newport (Wales) | Newport (cymrisch: Casnewydd) is ene Stadt van Wales mit 140.000 Inwahners (2005). Dat gröttste Stadion vun Grootbritannien steiht hier. Vun 1974-1996 weer Newport in de Graafschap Gwent. Vun 1000-1974 weer Newport in de Graafschap Monmouthshire.
Wales
Oort |
8538 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Harm | Harm | Harm ( ok Harmen un Hermen) is en plattdüütschen un freeschen Vörnaam för Jungs. Hüüt is de Naam roor, aver warrt doch noch bruukt.
Herkamen
Harm kummt vun den olen germaanschen Naam Hermann. Dor steekt de beiden germaanschen Wöör heri (dat heet Heer) un man (Mann) in. De Naam bedüüdt denn soveel as Krieger.
De plattdüütsche Naam is eenfach een beten körter maakt un de Ennen wegfullen.
Fundöörd
Hermen Bote in Bronswiek (* ~1450; † 1520)
1656 in Olenesch in dat Land Oldenborg (Hermen)
1707 in Ganderkesee (Harmen)
1766 in Kronenborg (Harm)
Tonaams
Vun düssen Vörnaam kaamt de plattdüütschen Tonaams Harms, Harmsen un Harmssen her. De bedüüt denn soveel, as Ut Harm sien Familie oder Vun Harm sien Hoff. De Naam Harms is in dat Rebeet, wo Noordneddersassisch spraken warrt faken. Noch fakener is he in Oostfreesland.
Kiek ok na bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Freesch
Vörnaam för Jungs |
8539 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Inken | Inken | Inken is en freeschen Vörnaam for Deerns.
Herkamen
Inken kummt vun den olen germaanschen Naam Ingeborg. Dor steekt de beiden germaanschen Wöör Ingwio (ene germaansche Göttin) un borg (Borg, Schuul) in. De Naam bedüüdt denn soveel as de ünner Schuul vun Ingwio staht.
De freesche Naam
De plattdüütsche Naam is eenfach een beten körter maakt un tosamentrocken: Dat borg is ganz wegfullen un dor is denn Inge vun worrn. Later is an den Naam denn noch en Anbacksel to’n Lüttermaken (Diminutiv) ranmaakt worrn. Denn heet dat Ingken oder Inken.
Kiek ok nah bi de List vun plattdüütsche Vörnaams.
Freesch
Vörnaam för Deerns |
8540 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sofer | Sofer | Sofer (dat „s“ is scharp: „ßofér“, hebrääsch „Schriever“) is en Begreep ut dat Jödendom. In de Tiet vun den eersten jöödschen Tempel weer dat dat Woort för en Schriever. Later in de Tiet vun den tweeten Tempel meen dat Woort en Schriftgelehrten.
In de talmudsche Tiet weer dat wedder dat Woort för en Schriever, de hebrääsche Texten afschrifft. De Sofer schrifft Torahrullen, Mesusot un Tefillin un he deit dat ok vundaag noch mit de Hand. De Utbillen to den Sofer düert lang un disse Berop warrt in’t Judendom hoch ansehen.
De Bibeltexten warrt mit en Vagelfedder un mit Dint schreven, in de keen Metall binnen is. Disse Dint warrt vun den Sofer tomehrst sülvst maakt. De Ünnerlaag mutt jümmers ut Pergament ut Huut vun Deerten ween, de dorför kultisch rein is, as t.B. ut Rinderhuut. De Sofer mutt de Texten akkraat un ahn Fehler schrieven. He dörv ok nich en enkelten Bookstaven ut sien Gedächtnis schrieben. He mutt jedeen Bookstaven enkelt koperen. De Text warrt ok nich mit Ornamenten utstaffeert, wieldat so en Ornament den hilligen Text verännert. Wenn in den afschreven Text en Fehler binnen is, dann döcht disse Text nich mehr as Torah, Tefillin oder Mesusa.
Wenn en Text, den en Sofer afschreven hett, oll warrt oder kaputtgeiht, warrt he nich eenfach wegsmieten. He warrt in en Genizah opbewohrt oder op en jöödsch Karkhoff begraven.
Literatur
Eric Ray: Sofer: The Story of a Torah Scroll. Torah Aura Publications, Los Angeles 1999. ISBN 0-933873-98-0.
Helge Stadelmann: Ben Sira als Schriftgelehrter. Eine Untersuchung zum Berufsbild des vor-makkabäischen Sofer unter Berücksichtigung seines Verhältnisses zu Priester-, Propheten- und Weisheitslehrertum. Mohr Siebeck, Tübingen 1980, ISBN 978-3-16-143511-9.
David Stern: The Jewish Bible: A Material History. University of Washington Press, Seattle / London 2017. ISBN 978-0-2957-4148-2.
Beroop
Jodendom |
8543 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerd%20Spiekermann | Gerd Spiekermann | Gerd Spiekermann (* 1952 in Övelgünn) is en plattdüütschen Schriever.
Spiekermann studeer Romanistik un Politologie in Marborg un Rennes. He is siet 1985 Redaktör för Nedderdüütsch bi’n NDR Hamburg-Welle 90,3 un maakt Bidrääg to de Reeg Hör mal’n beten to. 1982 kreeg he den Freudenthal-Pries för den Text As dat Huus in de Grund versunk. 1991 hett hüm de Stadt Kappeln mit den Nedderdütschen Literaturpries uttekent, de in dat Johr to'n alleriersten Mol vergeven ward. 2000 hett he den Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries un 2008 den Fritz-Reuter-Pries kregen.
Warken
Mien halve Fro. 1983, ISBN 3921860172
100 Jahre Ohnsorg-Theater. Verlag Die Hanse, Hamborg 2002, ISBN 3-434-52600-5
Achter mien Döör. Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-224-7
Nich mit mi! Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-173-9
Wat ick nich utstohn kann. Quickborn Verlag, Höörbook
Kattenschiet. Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-213-1
Goh mi af! Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-194-1
Wohr Di weg! Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-237-9
Du kannst mi mol! Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-281-6
Gerd Spiekermann vertellt, Quickborn Verlag, Höörbook
Wiehnachts-Stress. Quickborn Verlag, ISBN 3-87651-219-0
Enkeld Nahwiesen
Spiekermann, Gerd
Spiekermann, Gerd
Spiekermann, Gerd
Boren 1952
Börger von Düütschland |
8550 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kwaniasee | Kwaniasee | De Kwaniasee is en sieden Söötwatersee vun üm un bi 400 Quadratkilometer in dat Zentrum vun Uganda. De See liggt op üm un bi 900 m över de See, aver de Pegel kann mitünner üm bet to tweeunhalv Meter hooch oder dal gahn. Dat liggt ünner annern an de opswommenen Sumpbülten, de sik to swemmen Inseln tohoopdoot un den Utgang vun den See in den Nil tosparren köönt. Vun Süden fleet de Viktoria-Nil in den See, de jüst vörher ok dör den Kyogasee flaten is. Kyoga- un Kwaniasee höört beid to en ganze Grupp vun Seen in Zentraluganda, de deels dör en groot Sumpland verbunnen sünd. Ut den Kwaniasee fleet de Viktoria-Nil na Westen weg.
Weblenken
Uganda |
8552 | https://nds.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6rn | Jörn | Jörn (ok Jürn) is en plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
De Vörnaam Jörn kümmt vun den plattdüütschen Naam Jürgen her. Jürgen is en Afwandlung vun den Naam Georg.
De Naam Georg is en Entwicklung vun den greeksch Naam for Mannslüüd Geōrgios (Γεώργιος). Geōrgios is ene Afwandlung vun geōrgos (γεωργός) „Buer“; dat is tohopensett vun gē (γῆ) „Eer“ und ergon (ἔργον) „Arbeid“. De Naam bedutt denn so veel, as Landmann oder ok Buer, Landaadliger.
De plattdüütsche Naam
De Plattsnackers in fröher Tieden weren mundfuul un hefft de langen germaanschen un christlichen Naams afkört. Up düsse Aart is ut Jürgen denn Jörn oder ok Jürn vun wurrn.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
8554 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Open%20Source | Open Source | Open Source („apen Programmcode“) is en Verfahren för de Entwicklung vun Programme för’n Reekner.
Beschrievung
Bi Open Source warrt de Programmcode (also de Texte un Anwiesungen för den Reekner, worut en Programm besteiht) nicht geheim holen, so as de mehrsten Firmen dat ans maakt. De Programmcode warrt apen leggt, so kann also jeder doran mitarbeiden un Verbederungen inbuun. Tyypsche Open-Source-Projekten sünd Linux un OpenOffice.org.
Weblenken
Initiatiev för Open Source (engelsch)
Informatik |
8555 | https://nds.wikipedia.org/wiki/OpenOffice.org | OpenOffice.org | OpenOffice.org is en Büro-Programmpaket för den Reekner womit een Schrieven, Tabellen maken, professionell malen, Präsentationen un Matheformeln opstellen kann.
OpenOffice.org is en Open-Source-Projekt, köst also öberhaupt nix. Een kann dat rünnerladen op de Websteed vun dat Projekt.
Weblenken
Websteed vun dat Projekt (hoochdüütsch)
Software |
8556 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Microsoft | Microsoft | De Microsoft Corporation [ˈmaɪ.kɹoʊ.sɒft] is en multinatschonaal Softwarehersteller mit ruchweg 93.000 Mitarbeiters weltwiet un en Ümsatz vun 58,44 Milliarden US-Dollar. De Hööftsitt liggt in Redmond, en Vöroort vun Seattle (US-Bundsstaat Washington), un siet 2000 is Steve Ballmer Chief Executive Officer (CEO). Dat Ünnernehmen is bekannt för sien Bedrievsystem Windows un sien Büro-Software Office.
Da Ünnernehmen wurr an’ 4. April 1975 vun Bill Gates un Paul Allen grünnd. De Firma Microsoft steiht för Microcomputer-Software, oorsprünglich Micro-Soft.
Weblenken
Websteed vun de Firma (hoochdüütsch)
Ünnernehmen |
8557 | https://nds.wikipedia.org/wiki/MS-DOS | MS-DOS | MS-DOS ist en Bedriefssysteem för en Reekner vun Microsoft, is aber hüüt nich mehr begäng. Langform vun de Naam is Microsoft Disk Operating System.
Wat MS-DOS genau is
MS-DOS is en textbaseert System. Dat heet, dat Befehlen blots mit Tastatur un nich mit ene Muus ingeben warrn köönt. Dat System weer fröher noch as ünnerste Loog vun de graafschen Bedriefssystemen Windows 1.x, 2.x, 3.x, 95, 98 und ME vun Microsoft implementeert. In ne’ere Bedriefssystemen warrt en anner Grundloog bruukt.
Verwendung von MS-DOS hüüt
Hüüt warrt MS-DOS, as ok annere Disk Operating Systems, kuum noch bruukt, is aber vun wegen de Grött good to bruken, wenn een to’n Bispeel en System op Diskett packen will.
Kommandos
Hier is en List vun de wichtigsten Kommandos, man nich vullstännig. Ünner MS-DOS köönt Informatschonen to Befehlen mit BEFEHL /? afropen warrn.
Bedriefssystem |
8558 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ubuntu | Ubuntu | Ubuntu ist een Linux-Distributschoon, wat för jeden up de ganze Welt in sien Spraak to kriegen sien sall.
De Noom
Ubuntu is een afrikaansch Woort und heet soveel wie „good to annern sien“ oder „minschlich to annern sien“.
Derivate
Ubuntu hett sone Art „Klone“:
Kubuntu
is de sülbe Distributschoon, bruukt aber statt GNOME den KDE-Desktop un sall beter för Microsoft Windows-Umstieger sien. Du kanns di de CD-ROM-ISO-Datei rünnerloon, dorvun starten un di dat System eerstmol ankieken, ohne et to installeern
Xubuntu
is de sülbe Distributschoon, bruukt aber statt GNOME den XFCE-Desktop un is för langsamere Reekners dacht.
Edubuntu
is een School-Version un het extra Lehrprogramme.
Todem gifft dat inoffizielle Derivate, to’n Bispeel Ubuntu för Christen und nUbuntu (Nettwark-Ubuntu)
Weblinks
Portal mit Forum und Wiki to Ubuntu (hoochdüütsch)
Websteed vun Ubuntu (engelsch)
Linux |
8568 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Broukhagen | Broukhagen | Broukhagen is en Dörp in Westfalen, dat to de Gemeen Stäinhagen in’n Kreis Güütsel höört. De Oort hett üm un bi 3.100 Inwahners un liggt an’n Rand vun’n Osning.
Historie
Dat eerste Maal warrt de Oort in ene Oorkunn vun Graaf Otto vun Ravensberg 1325 nöömt. De Naam kummt vun Brook un Hagen, also de inhaagte Siedlung in’n Brook.
De St.-Georgs-Kark in Broukhagen hebbt se 1568 boot. De 28,20 Quadratkilometer grote Gemeen Broukhagen höört siet’n 1. Januar 1973 to de Gemeen Stäinhagen.
In Broukhagen weer vun 1997 bet 2004 elk Johr de Future-Parade, ene Technoparaad.
Weblenken
Websteed to den Oort (hoochdüütsch)
Oort
Noordrhien-Westfalen
Osning |
8581 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ulysses | Ulysses | Ulysses (latienschen Naam vun Odysseus) betekent
Ulysses, Roman vun James Joyce,
Ulysses, Film ut dat Johr 1955,
Ulysses, Film ut dat Johr 1967,
Ulysses, Gedicht vun Alfred Lord Tennyson,
Ulysses, ene Weltruumsund,
KFNB - Ulysses, öösterrieksche Lokomotiv,
Ulysses, ene Autofähr,
Ulysses, Textverarbeidungsprogramm för Journalisten,
Ulysses, US-amerikaansche Tietschrift,
Ulysses 31, japaansche Tekentrickreeg,
Ulysses, Oort in Kansas, USA,
Ulysses, Oort in Nebraska, USA,
Ulysses, Oort in New York, USA,
Ulysses, Oort in Pennsylvania, USA.
Kiek ok bi: Ulysse. |
8582 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ulysses%20%28Kansas%29 | Ulysses (Kansas) | Ulysses is ene Stadt in Kansas in den USA. Se is de Seet vun de Verwalten vun den Grant County un harr in’t Johr 2000 5960 Inwahners op en Rebeet vun 7,5 Quadratkilometer. Ulysses liggt an den Stroom Cimarron.
Dör den Oort löppt de Highway 160 un de Bahnlien vun de BNSF Railway. In de Merr vun dat 19. Johrhunnert löpp mit den Santa Fe Trail en wichtigen Hannelsweg dör den Oort.
Historie
1873 hett de Atchison, Topeka and Santa Fe Railway ehr Bahnstreek vun Topeka na Santa Fe boot. An de ne’e Bahnstreek hebbt sik gau vele lütte Städer grünnt. Dorto höör ok dat na US-Präsident Ulysses S. Grant nöömte Ulysses. 1885 hett George W. Earp den Oort vermeten, wat as Tiet vun de Grünnung vun Ulysses gellt.Vullen ofiiziellen Status kreeg de Oort in’n Juni 1888. De Oort harr to de Tiet üm un bi 2000 Inwahners un twölf Restorongs, veer Hotels, söss Speelhallen un en Reeg annere Bedrieven. In dat sülve Johr hett sik de Oort enen Wettstriet mit Appomottox levert, ’keen de Sitt vun’n Grant County wesen schull. Ulysses hett wunnen, aver müss sik dorför in Schullen störten. 1909 kunn de Oort siene Plichten nich mehr betahlen un de Banken wullen all dat Land un de Bowarken, de de Stadt tohören, veraukschoneren.
De Inwahners hebbt nu all ehr Hüüs op Sledens sett un fief Kilometer wieder wedder afsett un sünd mit de ganze Stadt ümtrocken. Blots dat Schoolhuus ut Steen hebbt se an’n olen Platz stahn laten. De ne’e Stadt hebbt se New Ulysses dööpt. Dat Land vun de ole Stadt füll an de Banken. Dat Hotel Edwards, dat se in dree Delen na den ne’en Platz bröcht harrn, is dat eenzige Huus, dat ut disse Tiet nableven is. Dat Hotel is hüüt dat Museum vun’n Grant County.
1920 hebbt se in de Region Eerdgas funnen. An’n 10. Januar 1921 hett sik New Ulysses denn wedder den ne’en olen Naam Ulysses geven.
Weblenken
Websteed vun de Stadt (engelsch)
www.legendsofamerica.com − Ulysses warrt verschaven (engelsch)
Oort
Kansas |
8588 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hawaiiaansche%20Spraak | Hawaiiaansche Spraak | De hawaiiaansche Spraak odder hawaiische Spraak (hawaiiaansch: ‘Ōlelo Hawai'i) is de Spraak vun de polyneeschen Inwahners vun de Hawaii-Eilannen. De Spraak is blangen Engelsch de twete Amtsspraak op Hawaii. De Sprekertall is hüüt aver nich mehr groot. De mehrsten Lüüd hebbt ehr hawaiiaansche Moderspraak afleggt un dat Engelsche un dat Hawaiiaansche Kreol as Spraak annahmen. Mit blots dörteihn Phonemen is Hawaiiaansch en phonetisch recht eenfache Spraak. Dat gifft blots heel minnig annere Spraken, de weniger Phonemen hebbt. (Rotokas un Pirahã hebbt noch eenfachere Phonemstrukturen.)
Historie
Hawaiiaansch is en Polyneesche Spraak. Se keem mit de eersten Siedlers na Hawaii, de üm un bi dat Johr 1000 dor ankemen. 700 oder 800 Johren hett sik de Spraak ganz ahn Kontakt to annere Spraken entwickelt. Denn kemen 1778 Englänner ünner James Cook na Hawaii. De Kuntakt to annere Minschen weer nu duerhaft. Bet 1820 wörr de Spraak blots af un an för Naams un annere korte Saken opschreven. Denn aver kemen protestantsche Missionare na Hawaii. Se wullen de Polynesiers to dat Christendom bekehren. Dorför möten se de Spraak lehren, dat de Lüüd ehr Predigten ok verstahn kunnen. Se hebbt 1826 en Alphabet för de Spraak utklamüstert un dormit denn ok de Bibel un annere Lehrböker översett. Dat geev denn ok Daagblääd un sogor en Verfaten för Hawaii op Hawaiiaansch. Aver dat änner doch nix dor an, dat Engelsch en grötter Prestiesch harr. Mit de Tiet hebbt jümmer mehr Lüüd de Spraak wesselt. 1900 geev dat noch 37.000 Lüüd, de Hawaiiaasch snacken deen. 1948 müss dat letzte Daagblatt op Hawaiiaasch opgeven un hüüt gifft dat man üm un bi 1000 Lüüd, de dat as Moderspraak snackt. De Spraak is vun dat Utstarven bedroht, wiel de meesten vun disse Moderspreker al över 70 sünd. De einzigst Gegend, wo dat Hawaiiansche snackt warrt, is dat aflegene Eiland Ni`ihau. Disse Eiland is in Privatbesitt un de Besoek is bannig reglementeert. För de meeste vun de 160 Inwahners is de Hawaiiaansche Spraak de Alldags- un Kommunikatschoonsspraak. Dorüm ward sik dat Hawaiiaansche hier noch en beten länger dörsetten.
Footnoten
Weblenken
Wikipedia op Hawaiiaansch
Wöörbook Hawaiiaansch-Engelsch (engelsch)
Spraak
Hawaiiaansch
Hawaii |