Datasets:

danielpleus

/

wiki-nds

like 0

2008

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bahrain

Bahrain

Dat Königriek Bahrain () is en Inselstaat mit 33 Eilannen in en Bucht vun den Golf vun Persien, ööstlich vun Saudi-Arabien un westlich vun Katar (um un bi 35 km Luftlien). Mit siene um un bi 711 km² is dat Land nich mol so groot, as Hamborg. In Bahrain leevt um un bi 1.050.000 Inwahners, dormank sund avers bi 517.000 Utlänners. De Naam Bahrain bedutt in de Araabsche Spraak twee Seen. De Insel hett worraftig twee Seen: De See buten um dat Eiland umto, un en See vun Grundwater. De Inwahners sund Muslime un höört, anners as in de araabschen Länner dor umto, tomeist to den Twieg vun de Schiiten to, vunwegen dat de Insel fröher mol to dat Perserriek tohöört hett. Land Asien

2009

https://nds.wikipedia.org/wiki/Iran

Iran

Iran (oder Persien, Persisch: ایران), offiziell de Islaamsche Republiek Iran (Persisch: جمهوری اسلامی ایران Djumhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān), is en Land in den Middelosten. De Hööftstadt, un mit mehr as 10 Millionen Inwahners mit Afstand de gröttste Stadt vun Iran, is Teheran. Iran grenzt an Irak, de Törkei, Armenien, Aserbaidschan, Turkmenistan, Afghanistan un Pakistan. De Golf vun Persien un de Golf vun Oman liggt in’n Süden, un de Kaspische See in’n Norden vun Iran. De Kaspische See deelt sik Iran nich bloß mit Aserbaidschan un Turkmenistan, man ok mit Kasachstan un Russland. An de Küst vun den Golf vun Persien liggt up Guntsiet Saudi-Arabien, Kuwait, Bahrain, Quatar un de Vereenigte Araabsche Emiraten. De wichtigste Born för Inkumsten för den Iran sünd de Export vun Eerdööl un Eerdgas. Iran steiht up de wichtige Positschoon vun den veertgröttsten Ööl-Exporteur vun de Welt. Dat Land sien Naam Bit 1935 hett dat Land offiziell „Persien“ heten. Düsse Naam kümmt ut de Ooltgreeksche Spraak un wiest up de „Persis“, wat in de Tied vun de olen Greken de wichtigste Deel vun dat Land ween weer. De Iraners sülms nömmt ehr Land „Iran“ al siet de Tied vun de Sassaniden. Iran bedutt „Land vun de Ariers“. 1935 hett de dormolige Schah Resa Pahlevi al Länner beden, se müchen doch vun nu af an den inheemschen Naam vun dat Land, Iran, bruken. Vunwegen dat de Naam „Iran“ faken dör’nanner bröcht wurrn is mit den Naam vun dat Naberland Irak, is 1949 de Naam „Persien“ för den Verkehr mit dat Utland offiziell wedder inföhrt wurrn. Na en Protest vun iraansche Gelehrten, hett de Regeerung 1959 kunnig maakt, datt in annere Spraken, as in Persisch, beide Naams bruukt weern könnt. En Inwahner vun den Iran/Persien is en „Iraner“ oder en „Perser“. Geschichte Iran hett en bannig lange Geschicht un dat kann mit Recht seggt weern, datt dor en vun de Weegen vun de Kultuur steiht. In dat 6. Johrhunnert v. Chr. hett Kyros de Grote ut de Achämeniden ehr Huus verschedene Völker vereenigt. In de Johrhunnerte dornah hett düt Perserriek en unbannige Macht kregen un hett sik utbreet över en Rebeet vun Ägypten in’n Westen bit na Indien in’n Osten un Grekenland in’n Norden. In dat 4. Johrhunnert v. Chr. hett Alexander de Grote dat Perserriek erovert un König Dareios III. bi Persepolis slahn. Nah Alexander sien Dood is dat Land unner dat Huus vun de Seleukiden vun en hellenistische Böverschicht regeert wurrn. Later hefft de Parthers un de Sassaniden mächtige Rieke in Persien grünnt. In dat 7. Johrhunnert (n. Chr.) hefft de Arabers dat Sassanidenriek erovert un den Islam na Persien bröcht. Dat Riek vun de Arabers unner den Kalifen hett in Iran de Böverhand harrt bit in dat 9. Johrhunnert. Vun dor af an hett dat Kalifat vun de Abbasiden nich mehr dat Seggen harrt un in Iran sünd en Reeg vun gröttere un lüttjere Rieke upkamen. In dat 11. Johrhunnert sünd dat de Seldschuken ween, de Iran erovert hefft. Düt Törkvolk hett later ok de Arabers slahn. Dat Riek vun de Seldschuken is avers slank wedder ut’neen fullen un in dat 13. Johrhunnert is dat Mongolenriek in Iran infullen ut hett veel Städer to Dutt maakt un unbannig veel Inwahners an’e Sieten bröcht. An’t Enn vun dat 14. Johrhunnert hett Timur Lenk Persien erovert. Vun 1499 af an hett dat Huus vun de Safawiden in Iran regeert. Düt Huus hett unner annern den Schiismus as Staatsreligion inföhrt. Sunnerlich unner Schah Abbas I. is de Kultuur upbleiht, wat een hüdigendags noch goot an de dormolige Hööftstadt Isfahan sehn kann. In de Tied hett u. a. de nedderlannsche Vereenigte Oostindische Kompanie en Hannelsposten in Iran harrt. As de leste Herrscher vun de Safawiden 1736 afsett wurrn weer, hefft sik dree Hüser bit 1796 in’e Klatten harrt, bit amenn de Kadscharen Böverhand kregen harrn un Persien wedder to en Eenheit maken konnen. Iran is een vun de wenigen Länner in Asien, wat unafhängig blieven konn vun de westlichen Länner, ofschoonst sunnerlich dat Vereenigt Königriek un Russland doe oorntlich wat to seggen harrt hefft. In dat 20. Johrhunnert hett lange Tied dat Huus Pahlevi regeert. De Vadder Resa Pahlevi un de Söhn Mohammed Resa Pahlevi hefft woll den Titel „Schah“ annahmen, man regeert hefft se as en Diktator. Dor sünd de Inwahners mit harte Hand bi unnerdrückt wurrn. De Westen hett sik achter de Pahlevis ehre Diktatur stellt. 1979 hett en breden Upstand vun Geistlichen, Studenten, Intellektuellen, Lüde ut’n Middelstand un veel Organisatschonen ut dat Land den Schah in de Iraansche Revolutschoon to Fall bröcht. Amenne is de mächtigste politische Partei de Geistlichkeit ween un de hett beslaten, de Macht in de Hannen vun een Persoon to geven: Ajatollah Ruhollah Khomeini. Vun de Tied af an warrt dat Land na konservative Gesette regeert, de vun em upstellt wurrn sünd. De würkliche Macht liggt in de Hannen vun de Geistlichkeit. Dor is en religiöse Diktatur mit an de Stäe vun den Schah siene Diktatuur treden. Vun 1980 bit 1988 hett de Iran Krieg föhrt mit dat Naberland Irak. Dat weer de blödige Irak-Irankrieg. As in de Johren vun 1997 bit 2005 Mohammed Khatami Präsident weer, harr he dat up Reformen afsehn. Dormols güng dat wat moderner to in dat Land un dat nehm den Kurs up en demokraatschen Rechtsstaat. Vun 2005 af an is de konservatieve Mahmud Ahmadineschad Präsident. He hett dat Ro’er wedder torüch dreiht. Bi de Präsidentenwahlen in den Iran 2009 hett Ahmadineschad noch mol wonnen. He kreeg 63 % vun de Stimmen. De Baas vun de Oppositschoon, Mir-Hossein Musawi hett bloß man 34 % kregen. De Utgang vun de Wahlen hett Unruh unner de Oppositschoon mit sik bröcht. De glööv nich, dat de wohren Stimm-Tahlen bekannt maakt wurrn sünd. Dor is denn Lawei un Gewalt utbraken, as man siet tein, unner Umstänn siet 30 Johre nich mehr. Dor folgen denn en grote Tahl vun Demonstratschonen. Utlannschen Journalisten is dat Arbeiden suer maakt wurrn, en paar sünd slahn, achter Trallen sett oder buten Lands brocht wurrn. Internetsieten sünd afschott’ oder unner Kuntroll nahmen wurrn, just so as de Mobiltelefon-Verkehr. Politik Struktur vun den Staat Vun de Iraansche Revolutschoon af an is de Iran en Islaamsche Republiek. De Staat hett dor en besunnere Struktur bi, de dat anners nargens gifft up de Welt. Se is afleit’ vun de Staatsreligion in dat Land, dat is de Schia. De wichtigste Grundlaag is de valajat-e fakih, up Platt de „Herrschop vun den Rechtsgelehrten“. Dor is mit meent, dat de hööchste Geistliche in dat Land all Vörsläge för Gesette goot heten mutt. Dat Land warrt dör düsse veer Kräfte regeert: Den Hööchsten Baas vun den Iran, dat is dat religiöse Hööft oder de rahbar (Persisch: رهبر) Den Raat vun de Höders oder Shuraye Negahbane Ghanune Assasi (Persisch: شورای نگهبان قانون اساسی) Den Präsidenten vun den Iran oder Rais-Jumhur (Persisch: ریس جمهور) Den Majlis vun Iran, wat dat Parlament is un ok „Raatgevende Raat“ heten deit (Persisch: مجلس شورای اسلامی). To dat Parlament höört 290 Liddmaten to. All veer Johre weert se nee wählt. Veel Beslüsse in de Politik weert dör dat Parlament oder dör den Präsidenten faat’, man de Geistlichen könnt allens, wat gegen de Scharia is, wedder buten Kraft setten. Dat gellt för dat religiöse Hööft un ok vun den Raat vun de Höders. Beide hefft se in so’n Saken en Veto. Vun 1989 af an is Ali Khamenei dat religiöse Hööft un vun 2021 af an is Ebrahim Raisi den Iran sien Präsident. Wie sik de Iran mit dat Utland steiht Iran hett de Vereenten Natschonen mit grünnt un weer ok vun Anfang an bi de OPEC, bi de Organisatschoon vun de Islaamsche Konferenz un bi de Organisatschoon vun Länner, de in keen Bündnis mitmaakt mit bi. Dat Land steiht in diplomaatschen Kontakt mit meist all Länner, man siet de Iraansche Revolutschoon vun 1979 is dat Band mit de USA un ok mit Israel dörsneden. De konservative Präsident Ahmadineschad is regelmatig in de Narichten, vunwegen dat he duchtig up de Regeerung vun de USA schimpen deit un wiel he sik ganz grundsätzlich utspreken deit gegen dat Bestahn vun Israel, den sien „zionistisch Regime“ na siene Meenung „Jerusalem un Palästina besett’ höllt.“ Siene Snackeree, datt Israel „verneelt“ weern möss, bringt de westliche Welt un Israel jummers wedder in Brass. Dat Atomprogramm vun Iran treckt jummerlos Kritik vun den Westen, un hen un wenn ok vun de UNO, up dat Land. Na de iraansche Regeerung geiht dat bloß dorüm, de Atomkraft för zivile Zwecke to bruken, man Kritikers ut den Westen meent, dor stünn in Würklichkeit den Iran sien Wunsch achter, Atomwapen to boen. Vunwegen den Striet över dat Atomprogramm vun den Iran gifft dat en Hannelsboykott gegen dat Land, wo de westlichen Länner bi mitmaakt. Annere Länner, as Russland, China, Indien un en Reeg vun araabsche Staaten hoolt sik dor avers nich an. De Sekerheitsraat vun de Vereenigten Natschonen hett in düsse Angelegenheit bitherto dreemol Sanktschonen künnig maakt gegen den Iran. Wie dat in den Iran üm de Minschenrechte steiht Um de Minschenrechte in den Iran steiht dat nich goot. Froenslüde weert na de Scharia, wat dat islaamsche Gesett is, achteran stellt. Vunwegen, datt in dat Land Manns- un Froenslüde düütlich ut’neen holen weert, gifft dat tämlich veel Froenslüde, de as Dokter oder as Afkaat arbeiden doot. Se kümmert sik denn bloß man um Froenslüde. En bekannten Afkaat is Shirin Ebadi, de 2003 den Nobelpries för den Freden wunnen hett. Religiöse Minnerheiten weert in den Iran verfolgt. . De Organisatschoon Human Rights Watch hett gegen den Iran in to wennen, datt dor de Doodstraaf utföhrt warrt. Nich bloß de Groten, man ok Kinner könnt in’n Iran mit’n Dode bestraaft weern. Geografie un Geologie Kennteken Allgemeen is dat Land in Iran dröge un bargig. Den gröttsten Deel maakt dat Hoochland vun Iran ut, wat in’t Zentrum vun’t Land liggen deit. De wichtigsten Bargkeden sünd de Zagros-Barge un de Elburs. In den Elburs liggt ok den Iran sien hööchsten Barg, de Vulkaan Damavand mit siene 5.607 m. An’n meisten Lüde leevt in den Westen vun dat Land. In’n Osten gifft dat wiete Wöösten, wo meist numms in wahnen deit, so, as de Grote Soltwööst Dasht-e Kavir. De Hööftstadt Teheran is ok dat Land siene gröttste Stadt. Annere wichtiger Städer sünd Maschhad (2,3 Mio. Inwahners), Täbris (1,4 Mio.), Schiraz (1,2 Mio.), Abadan, Kermanschah (770.000), Zahedan, Karadsch (1,4 Mio.), Rashjt, Yazd, Hamadan, Koramsjar, Ahwaz (850.000), Urmia, Arak, de religiöse Stadt Qom (1 Mio.) un de ole Hööftstadt Isfahan (1,5 Mio.). Wie dat Land indeelt is De Iran is unnerdeelt in 30 Provinzen. Jedeen Provinz (ostān) is wedder unnerdeelt in Regionen (shahrestān) un de sünd nu wedder unnerdeelt in Distrikte (bakhsh). Geologie Iran liggt up de süüdliche Kant vun de Eurasiaatsche Plate. De süüdliche Küst mit den Golf vun Persien löppt ungefähr övereen mit de Breekstäe twuschen de Eurasiaatsche un de Araabsche Plate. Langs de Oostgrenz vun Iran liggt de Breekstäe twuschen de Eurasiaatsche un de Indische Plate. De Platen röögt sik langsam un so gifft dat veel Eerdbeven in den Iran. Dat is noch nich lang her, dor sünd in dat Johr 2003 grote Deele vun de ole Stadt Bam in Dutt gahn un mehr as 25.000 Lüde sünd umkamen, as dat dor en Eerdbeven mit de Starkde vun 6,7 up de Richter-Skala geven hett. In Iran gifft dat sunnerlich Sedimentsteen. De sitt faken vull mit Mineralen. Dat Land verföögt över unbannige Reserven an Eerdööl un Eerdgas. Se befinnt sik besunners in de Provinz Khusistan un in den Golf vun Persien. Ok an Kopper is dat Land riek, sunnerlich in den zentralen Deel vun dat Land twuschen de Städer Yazd un Kerman. In düsse Kuntreien warrt unner annern ok Bauxiet, Steenköhl, Iesenerz, Loot un Zink afboot. In de Elburs-Barge bi Zanjan un bi Masschad gifft dat Köhlenminen. Fudder warrt in den Iran ok noch Chromit, Gold, Mangan, Sülver, Tinn un Wolfram wunnen. Denn gifft dat ok veel Eddelsteene un Halfeddelsteene, as Barnsteen, Achat, Lapislazuli un Türkis. In’n Februar 2003 is in 200 km Afstand vun de Stadt Yazd Uran funnen wurrn. Slankweg is dor en Fabriek boot wurrn, um dat Uran af to boen. Klima Twee Drüddel vun den Iran bestaht ut hoge Barge un hefft dorüm kole Winters un milde Summers. De gröttste Deel vun den Iran hett en dröög Klima, man in den Noordwesten regeert en matig Klima. Dor wasst veel Planten un dor gifft dat ok grote Riesfeller. In dat zentrale Hoochland vun Iran gifft dat en utspraken Wöstenklima. De Temperaturen könnt dor in’n Summer bit to 50 °C uplopen. In de Elburs- un Zagrosbarge liggt in’n Winter faken Snee un veel Bargtoppen in den hogen Deel vun de Elbursbarge dreegt ewigen Snee. Planten, Deerter un Umwelt In’n Iran gifft dat vunwegen siene Grootheit un siene Bargkeden verscheden Biome un Biotope, dormank dree Oorwoolden, un ganz verschedene Aarden vun Planten un Deerter. Dat gifft 16 Natschonalparks in dat Land, dorto noch allerhand Naturdenkmalen, Wildparks un Schutzrebeden. De gröttste Natschonalpark is de Natschonalpark Urumiyeh in’n Noordwesten vun’t Land. An Deerter kaamt in dat Land u. a. de Manul, de Gazelle, de Onager, un de Leopard vör. De Kaspische See is fröher bekannt ween vunwegen ehren Kaviar, man de Stöör is nu ernsthaftig bedrauht. En bekannt Huustier ut’n Iran is de Perserkatte. Just, as veele annere Länner hett de Iran mit grote Umweltprobleme to doon. In Teheran is de Luft bannig schietig. Veel Woolden weert afneiht, de Wösten wasst, dat Water warrt schietig und Eerdööl leckt up’n Grund un verdarvt Land un Grundwater. So gifft dat bannige Probleme för de Gesundheit vun de Lüde. Inwahners Tahlen De Inwahnertahl vun den Iran is slank wussen. 1900 hett dat bi 10 Mio. Iraners geven, hüdigendags sünd dat bi 65,9 Mio. Inwahners. .Sunnerlich na de Iraansche Revolutschoon is dat bargup gahn mit de Inwahners. Vun 1995 bit 2005 is de Inwahnertahl um 8,4 Mio. stegen. De Mehrheit vun de Iraners is unner 30 Johre oolt. Volksgruppen Na dat CIA World Factbook gifft dat in Iran düsse Volksgruppen: Persers (51 %) Aseri (24 %) Gilaki un Masanderani (tohopen 8 %) Kurden (7 %) Arabers (3 %) Belutschen (2 %) Lurs (2 %) Turkmenen ( 2 %) Quaschquai, Armeniers, Joden, Assyrers un annere (tohopen bi 1 %). Dor mutt avers bi seggt weern, datt annere Borns annere Tahlen geevt. Spraken In Iran gifft dat allerhand verschedene Spraken. De Amtssprake is Persisch. Dat is en Spraak binnen de Indoeuropääschen Spraken. Se is Mudderspraak vun um un bi de Hälft vun de Inwahners. De annere Hälft weet vun Persisch as Mudderspraken nix vun af, man kann düsse Spraken doch ok snacken. De wichtigste annere Spraakfamilie sünd de Altaischen Spraken. Wieterhen warrt in’n Iran ok noch wat lüttjere Iraansche un Semietsche Spraken snackt. Dorto speelt Aseri (en Törksche Spraak mit groten Persischen Inslag), Kurdsch un Luri en besunnere Rull in’n Iran. Belegen Iran Asien

2010

https://nds.wikipedia.org/wiki/Jordanien

Jordanien

Jordanien is een Land in Asien. De Hööftstadt is Amman. In Jordanien leevt 6.254.000 Inwahners (2008) up 89.342 km². De Amtsspraak is Araabsch. Hööft vun den Staat is König Abdullah II., Premierminister un Baas vun de Regeerung is Bisher Al-Khasawneh. Websteden Land Asien

2011

https://nds.wikipedia.org/wiki/Georgien

Georgien

Georgien is en Republiek, de in’n Oosten vun Europa liggt. Dor wahnt üm un bi 3.720.400 Inwahners. Bit 1991 höör Georgien nah de Sowjetunion to. Geographie Allgemeen Wat de Geographie angeiht, liggt de Staat Georgien an de Grenz mank Europa un Asien. In'n Norden hett Georgien een Grenz mit Russland un in'n Süden mit de Törkie un mit Armenien. In'n Oosten is Aserbaidschan de Naber. Georgien is 69.700 km² groot. Up 87% vun dat Land finnt sik grote un lüttjere Bargen. In'n Noorden liggt de süüdlich Deel vun den Groten Kaukasus, in'n Süden de westlich Deel vun den Rügg vun den lüttjen Kaukasus. Dor is ok noch de Rand vun dat Hoochland vun Armenien. Dormank gifft dat plattet Land, as dat Kolchisch Deepland in'n Westen un datDeepland vun den Transkaukasus in'n Oosten. Düt Deepland warrt ünnerdeelt in dat platte Land vun Binnerkarteli, dat platte Land vun Ünnerkarteli un dat platte Land vun Alsasani. Bargen un Strööm De hööchste Barg is de Schchara in den Groten Kaukasus. He is 5.068,9 m hooch. De längste Stroom is de Kura. Düsse Stroom heet up georgisch Mtkwari un is öber allens 1.364 km lang, man bloß 351 km ströömt vun Süüd nah Oost dör Georgien dör. Annere Strööm sünd de Alasani (351 km), de Rioni (333 km) un de Enguri (213 km). Dat gröttste Binnenmeer is dat Meer vun Parawani. Dat liggt 2.073 m hooch un breedt sik öber 37,5 km² ut. De deepste Höhl vun de Welt, sowiet as de bekannt sünd, is de Voronya-Höhl. De is 2.164 m deep. Städer De gröttsten Städer sünd Tiflis (up georgisch Tbilissi) mit 1.258.085 Inwahners, Kutaissi mit 178.350 Inwahners, Batumi mit 118.297 Inwahners, Rustawi mit 112.624 Inwahners, Sochumi mit 81.546 Inwahners, Sugdidi mit 73.014 Inwahners, Gori mit 46.680 Inwahners un Poti mit 46.112 Inwahners (allens an'n 1.Januar 2005). Kiek ok nah bi de List vun de Städer in Georgien Klima Vunwegen sien Laag achter den Kaukasus kriggt Georgien de kole Luft ut den Noorden nich af un warrt upwarmt vun de Swarte See. Dat gifft verscheden Zonen vun dat Klima. Dat langt vun dat suptropisch-fochtige Klima in den Westen bit hen nah matig-dröög Binnenklima in'n Oosten. In Döörsnitt liggt de Lufttemperatur in den Westen bi 15 °C un in den Oosten bi 11 bit 13 °C. Regen gifft dat in'n Westen bi 3.000 mm, in'n Oosten bi 400mm. Dat Vörjahr in Georgien is kort mit grode Ünnerscheed in de Temperatur. De Summer is faken glönig heet. In'n Harfst is dat sunnig un warm un in'n Winter is dat mit den Snee man minne. Minschen Inwahners In Georgien gifft dat 4.700.000 Inwahners. Vun 1991 af an hefft 1.000.000 Minschen dat Land verlaten. Mank 2000 un 2005 is de Inwahnertall vun Georgien jedet Jahr üm 0,9% minner wurrn. Dat hett besunners to doon mit de Weertschup vun dat Land. Dor is dat bannig mit daal gahn. Besunners de Lüde hefft dat Land achter sik laten, de an de Scholen goot utbillt wurrn sünd. De hefft sik in annere Länner eenen Arbeitsplatz söcht, besunners in de annern Staaten vun de GUS, man denn ok in Westeuropa un in de USA. De gröttste Gemeenschup vun Georgiers in dat Butenland leevt in Moskau. Dor sünd dat üm un bi 300.000. Bit nah den 2. Weltkrieg weer Georgien een Buurnland. De düütsche Politiker Karl Kautsky hett 1921 seggt, Georgien, dat weer een sozialistisch Buurnrepublik. Man Josef Stalin hett de Industrie nah Georgien bröcht. Vun dor af an trecken jümmers mehr Lüde in de groden Städer. Hüdigendags leevt 52,3% vun de Inwahners in de Städer un 47,7,% up dat platte Land. Vunwegen de Börgerkriegen in Abchasien un Süüdossetien mössen bi 250.000 Lüde ut jem ehr Heimat utkniepen oder sünd ok verdreben wurrn. In dat Jahr 2004 hett Georgien bi 230.000 Minschen ut Abchasien un 12.200 ut Süüdossetien upnahmen. Dor kaamt noch bi 2.600 Flüchtlingen ut Tschetschenien to. Volksgruppen Al jümmers hett dat in Georgien veel Volksgruppen geven. Hüdigendags sünd dat 26: 83,8 % vun de Inwahners sünd Georgiers, 6,5 % Aseris, 5,7 % Armeniers, 1,5 % sünd Russen, 0,9 % sünd Osseten, 0,1 % sünd Abchasen un tohopen 1,51 % höört noch to anner Volksgruppen to as Greken un Kurden. Vun 1989 af an hefft veel Russen dat Land verlaten. Jem ehr Andeel an de Inwahners in Georgien is binnen 13 Jahren üm 4,8 % dalgahn. Ok allerhand Kurden hefft dat Land vun 1992 af an verlaten. Land Europa Georgien

2012

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kuwait

Kuwait

De Staat Kuwait (Araabsch الكويت, al-Kuwait) is en Land in Asien. De Hööftstadt is Kuwait-Stadt. Kuwait Navers sünd Irak, Saudi-Arabien un de Persische Golf. Kuwait hett 4,329 Million (2021) Inwahners up 17.818 km². 70% vun de Inwahner wahnen in de Hööftstadt. De Amtsspraak is Araabsch. De Staatsreligion is Islam. 75% der Inwahner sünd Muslim, 18% Cristen un 7% Hindu. An’n 19. Juni 1961 is Kuwait unafhangig vun Grootbritannien wurrn. Land Asien

2013

https://nds.wikipedia.org/wiki/Eva%20K%C3%B6hler

Eva Köhler

Eva Luise Köhler (gebörtig Eva Luise Bohnet; * 2. Januar 1947 in Ludwigsburg) is de Fru vun’n fröheren düütschen Bunnspräsident Horst Köhler. Se hett ehr Abitur 1966 maakt un is nahst Schoolmeesterin för dat Faack Düütsch wurrn. Köhlers hebbt 2 Kinner. Fru Boren 1947 Börger von Düütschland

2014

https://nds.wikipedia.org/wiki/Libanon

Libanon

De Libanon (Libaneesche Republiek) is en Land in Asien. De Hööftstadt is Beirut. De Libanon liggt in’n Nahen Oosten. Siene Naverlänner sünd Syrien un Israel un he grenzt in’n Westen an de Middellannsche See. De Libanon is in söss Provinzen indeelt, de sik wedder ut 25 Distrikte tohoopsetten doot: Weblinks Land Asien

2015

https://nds.wikipedia.org/wiki/Oman

Oman

Oman is en Land in Asien. Dor leven 2.534.000 Inwahner (Stand: 2004) up en Flach vun 309.500 km². De Hööftstadt is Maskat. Land Asien

2016

https://nds.wikipedia.org/wiki/Katar

Katar

Dat Emirat Katar () is en Staat in'n Noordosten vun de Araabsche Halfinsel an den Golf vun Persien. Katar liggt up en smalle, ovale Halfinsel un grenzt in't Süden an Saudi-Arabien. Vun Süden na Norden to is dat Land bi 180 km lang un vun Westen na Osten to sund dat bi 80 km. To den Staat höört ok en Reeg vun Eilannen. Dat Land is an' 3. September 1971 unafhängig wurrn. Inwahners In Katar leevt 1.699.435 Lüde (2010). Um un bi 80 % vun de Inwahners sund Utlänners. 34 % kaamt ut Indien un Pakistan, 16 % ut den Iran un 5 % noch annerwegens her. Bi 25 % vun de Inwahners stammt ut annere araabsche Länner. Twuschen 1994 un 2004 is de Inwahnerstahl jedet Johr um 4,2 % stegen. In dat Johr 2004 sund bi 22,3 % vun jem unner 15 Johre oold ween. In datsülvige Johr hefft 92 % vun de Inwahners in Städer leevt. In'n Döörsnitt konnen se dor mit reken, 74 Johre oold to weern. 77 % vun de Lüde in Katar höört to de Sunniten ehrn Twieg vund en Islam to, tomeist sund se sunnerlich strenge Wahabiten. De sunnitische Twieg vun den Islam is ok Staatsreligion in dat Land. Mank de Utlänners gifft dat sunnerlich Schiiten, man ok en bannigen Deel an Hindus un denn ok bi 70.000 Christenlüde. Amtsspraak is Araabsch, Spraken for den Hannel sund Persisch un Engelsch, dormank weret ok Urdu un anner indoarische Spraken snackt. Belege Katar Asien

2017

https://nds.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCnchen

München

München (up Baiersch: Minga) is de Landshööftstadt vun Bayern un liggt an de Isar in'n Süden vun Bayern. München is ene Stadt mit bi 1.378.176 (2011) Inwahner. In München hebbt de Bayern den Landdag un de Staatsregeren, as ok de Regeren vun Böverbayern un de Landkreis München. De Stadt is de gröttste in Bayern un de dartgröttste in Düütschland. De Stadt is Sitt vun tallrieke natschonale un internatschonale Behörden, wichtige wetenschapliche Hoochscholen un bedüden Museen un Theater. Dör en grote Tall vun antokieken Bowarken, internatschonale Sportveranstalten, Messen un Kongresse as ok dat Oktoberfest is München en Magnet för den Tourismus. München is en vun de weertschaplich spoodrieksten un an' gausten wassen Grootstäder vun Düütschland un Sitt vun tallrieke Konzernen un Versekern. Historie München is 1158 to'n eersten Mol in ene Oorkunn nöömt worrn. München wurr 1255 bayerisch Hertogsitt, weer af 1328 kaiserliche Residenzstadt un wurr 1506 allenige Hööftstadt vun Bayern. Söhns un Döchter vun de Stadt Franz Beckenbauer, düütsch Footballspeler (*1945) Sylvia Hanika, düütsch Tennisspelerin (*1959) Heinrich Himmler, Rieksführer SS un Kriegsverbreker (1900-1945) Hans Jakob, düütsch Footballdoorhöder (1908-1994) Erhard Keller, düütsch Iesflinklöper (* 1944) Christian Morgenstern, düütsch Dichter un Schriever (1871-1914) Michael Neher, düütsch Maler (1798-1876) Wilhelm Simetsreiter, düütsch Footballspeler (1915-2001) Friedrich Zimmermann, düütsch Politiker (1925-2012) Borns Kiek ok bi Bayern List vun de Grootstäder in Düütschland Düütschland Oort Bayern Hööftstadt (düütsche Bundslänner) Stadt

2018

https://nds.wikipedia.org/wiki/Isar

Isar

De Isar is een Stroom in’n Bundsland Bayern. De 295 km lange Isar geiht in de Donau in’n Süden vun de Bayerschen Woold. De gröttste Stadt an’e Isar is München. De Born vun’e Isar is in Tirol un dat schall heten dat de Quelle in Öösterriek liggt un de Stroom to’n Noorden hingeiht. Stroom Bayern

2019

https://nds.wikipedia.org/wiki/Tirol

Tirol

Tirol is een Bundsland vun Öösterriek, dicht bi de düütsch Bundsland Bayern. Mit en Flach van 12.640,17 Quadratkilometern is Tirol dat dartgröttste Land van Öösterriek. De Hööftstadt un gröttste Stadt is Innsbruck. Tirol

2021

https://nds.wikipedia.org/wiki/Wien%20%28Stadt%29

Wien (Stadt)

Wien is de Hööftstadt un ok en Bundsland vun Öösterriek. De Stadt liggt in Middeleuropa, in'n Ossen vun Öösterriek un hett bi 1.840.573 Inwahners (Januar 2016). Mit de Lüde, de dor umto leven doot, sünd dat in'n Grootruum Wien bi 2,7 Mio. Inwahners. En vun de gröttsten Attraktschonen in Wien is de Stephansdom. Dor hett ok de Arzbischop vun Wien sien Seet. De Hööftsitt hebbt in Wien ok Institutschonen as düsse: de IAEA (International Atomic Energy Agency - internatschonaal Atomenergie Behörd) de OPEC (Organisation of Petroleum Exporting Countries - Organisatschoon vun'd Erdööl exportierend' Länners) Dat Zentrum vun Wien hett de UNESCO as „Weltkulturarv“ naamt. Attraktschonen As de wichtigsten Attraktschonen warrn ok naamt: de Binnenstadt de Hoffborg de Kahlenbarg dat öösterrieksch Parlament dat Slott un de Slottgoorn Schönbrunn dat Slott Belvedere de Diergoorn Schönbrunn de Wiener Prater de Wiener Gasometer Söhns un Döchter van de Stadt Lise Meitner (1878-1968), Atomphysikerin Carl Schlechter (1874-1918), Schachspeler Johannes Mario Simmel (1924-2009), Schriever Öösterriek Oort Hööftstadt Stadt

2022

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bangladesch

Bangladesch

Bangladesch is een Land in Asien. De Hööftstadt is Dhaka. Fröher hörr dat Land to Pakistan (genauer: Ostpakistan), is aber siet 26. März 1971 een eegenstännigen Staat. In dat Land leven 160 Millionen Inwahner (2015) un en Flach vun 147.570 km². Dat Land is düchtig arm. Wiels groot Flächen düchtig deep liggt und dree Flooten dordör loopt, kummt bi de Monsunregen in jeder Johr bannig völ Water tosommen. Denn steiht immer völ Land ünner Water und völ Lüüd un Deerten kommt to Dood. Bangladesch Land Asien

2023

https://nds.wikipedia.org/wiki/Indien

Indien

Indien is en Land in Asien. Dor leevt 1.293.057.000 Inwahners (2016) up 3.287.590 km². Dat sünd 333 Inwahners/km². Indien is dor dat söventgröttste Land up de Eer un dat Land mit de tweetmeisten Inwahners. Babenhen is Indien de gröttste Demokratie up de Eer. Politik Indien is en Bundsrepublik. De Hööftstadt van Indien is Nee-Delhi. Dat Hööft vun den Staat is de Präsidentsche Pratibha Patil, de Baas vun de Regeerung is Manmohan Singh. Spraken Amtsspraken in ganz Indien sünd Engelsch un Hindi. Spraken, de in bestimmte Delen vun Indien as Amtsspraken gellen doot, sünd: Asamiya, Bengaalsch, Bodo, Dogri, Gujarati, Kannada, Kashmiri, Konkani, Maithili, Malayalam, Marathi, Meitei, Nepali, Oriya, Punjabi, Santali, Sanskrit, Sindhi, Tamilsch, Telugu, Urdu. Städer in Indien Mumbai (fröher: Bombay) Delhi Bangalore Kalkutta Chennai Ahmedabad Land Asien !

2024

https://nds.wikipedia.org/wiki/Malediven

Malediven

De Malediven (amtlich Republik Malediven, up Dhivehi: ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ‎ Dhivehi Raajjeyge Jumhooriyyaa) sünd en islaamsch Inselstaat in'n Indischen Ozean südwestlich van Sri Lanka. De Archipel besteiht ut mehreren Atollen un 1196 Eilannen, van de 220 van Inheimischen bewahnt un wiedere 87 för touristische Zwecke bruukt wurrn. Se is 298 km² groot un hett 344.023 Inwahner (Stand 2014). De Hööftstadt is Malé, de mit ruch we 153.000 Inwahner ok de gröttste Stadt van dat Land is. Der Staat is Grünnenliddmaat van de SAARC (Südasiatische Vereenigung för regionale Kooperatschoon). De Inselstaat hette sück in de letzt Johren to en immer mehr anseggt Touristenteel entwickelt, wat stiegen Wohlstand för de Inwahner van dat Land boch, aber to glieker Tiet ok ökologische un soziale Probleme. De Existenz van den Archipel wurrd dör den stiegenden Meeresspegel bedroht. Weblinks presidencymaldives.gov.mv: The Presidency. Republic of Maledives. (Offizielle Seiet van den Präsidenten) Land Asien

2025

https://nds.wikipedia.org/wiki/Mongolei

Mongolei

De Mongolei is en Land in Asien. De Hööftstadt is Ulan-Bator. Land Asien

2026

https://nds.wikipedia.org/wiki/Malaysia

Malaysia

Malaysia is en Land in Asien. Land Asien

2027

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bhutan

Bhutan

Bhutan is en Land in Asien. Dor leevt ruch weg 2,1 Million Minschen up en Flach vun 47.000 km². De Hööftstadt is Thimphu. In de konstitutschonelle Arvmonarkie, de kien schreben Verfaten hett un de dat siet 1907 geben deiht, regeert de Drakenkönig, de in Verteedigungs- und Weertschapsangelegenheiten vun Indien ünnerstött wurrd. De Natschonalversammlung is en Ständeparlament, worin ü.a. Dörpvörstaher un Äbten vun buddhistisch Klosters vertreden sünd. 75% vun de Bhutaner sünd Buddhisten. Bhutan höört zwar to de armsten Länner up de Eer, aber krasse Armut gifft dat dor vun wegen de Subsistenzweertschap nich. 90% vun de Erwerbstätigen arbeiden in de Landweertschap. Holt un Elektrizät wurrd exporteert, Maschinen, Dieselöl un Iesen wurrd importeert. Born Asien, Australien, Ozeanien – Länder, Städte, Landschaften, Falk Verlag, ISBN 3-8279-0005-0 Literatur Franz Binder, Winfried Rode: Bhutan – Königreich des Donnerdrachen. Hirmer, München 2002, ISBN 3-7774-9140-3 Gisela Bonn: Bhutan – Kunst und Kultur im Reich der Drachen. DuMont, Köln 1988, ISBN 3-7701-1641-0 Martin Brauen: Irgendwo in Bhutan, wo Frauen (fast immer) das Sagen haben. Waldgut, Frauenfeld 1994, ISBN 3-7294-0202-1 Tom O. Edmunds: Bhutan – Land des Donnerdrachens. Gerstenberg, Hildesheim 1990, ISBN 3-8067-2055-X Katie Hickman: Im Tal des Zauberers. Innenansichten aus Bhutan. Rowohlt, Reinbek 1992, ISBN 3-499-12651-6 Harald N. Nestroy: Bhutan. Bildband. Text düütsch un engelsch. Edition Panorama, Mannheim 2006, ISBN 3-89823-289-1 Land Asien

2028

https://nds.wikipedia.org/wiki/Brunei

Brunei

Brunei is en Land in Asien. Land

2029

https://nds.wikipedia.org/wiki/Indonesien

Indonesien

Indonesien is een Land in Asien, dat ut vele tomeist lütte Inseln tosamsett is un all tohopen meist so groot is as ganz Middeleuropa. De Hööftstadt von Indonesien is Jakarta, un de liggt op een vun de groten Inseln namens Java. In dat Land gifft dat bannig veel Stämm, die ok all jümmer egen Spraak hevt. Davon gifft dat meer as 200. Damit abers all mit eenander snaken kunnt, hett de Regierung vör vele Jahr al besloten, ene Spraak vör al de Lüüd to hebben. De nöömt sik Bahasa Indonesia (Bahasa is dat indonesisch Wort vör Spraak) un is tomeist von dat Malayisch afkeken, aber hett ok een beten wat von ingelte egen Spraken un een beten wat von Nedderlandsch. Land Asien

2030

https://nds.wikipedia.org/wiki/Jemen

Jemen

De Jemen () is en Staat in’n Nahen Osten. He liggt in’n Süden vun de Araabsche Halfinsel un is um un bi annerthalf mol so groot, as Düütschland. Dor leevt bi 22,4 Mio. Inwahners up 536.869 km². In’n Norden grenzt de Jemen an Saudi-Arabien, in’n Osten an Oman, in’n Süden an den Golf vun Aden un de Araabsche See, in’n Westen an dat Rode Meer. Dschibuti un Eritrea liggt man blot en poor Kilometers af, guntsiet vun dat Rode Meer. De Küst is alltohopen bi 2.400 km lang, de Binnengrenzen sund bi 1.746 km lang. To den Jemen höört ok de Inselgrupp Sokotra mit ehre 3.800 km² un allerhand lüttjere Eilannen in dat rode Meer un de Araabsche See. Land Asien Jemen

2031

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kambodscha

Kambodscha

Kambodscha (Khmer: Kâmpŭchea) is en Staat in Süüdoostasien an’n Golf vun Thailand. Dat Land grenzt an Thailand, Laos un Vietnam. De Bevölkerung un dat Land sünd dör de Vietnamkrieg un de Herrschap vun de Rode Khmer swoor schädigt. De Hööftstadt is Phnom Penh. Land Asien

2032

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kasachstan

Kasachstan

Kasachstan is en Land in Asien. Dor leevt up 2.717.300 km² alltohopen 15.233.244 Inwahners (Juli 2006). Kasachstan is dat negentgröttste Land vun de Eer. De amtlich Nationalspraak is Kasachisch. As Lingua Franca warrt ünner de verscheden Volksgruppen Russisch bruukt. Städer mit Sünnerstatus: Astana Almaty (Alma-Ata) Baikonyr (Baikonur, Leninsk) Grote Städer Almaty 1.129.400 Karaganda 436.900 Schymkent 360.100 Taraz 330.100 Astana 313.000 Öskemen 311.000 Pawlodar 300.500 Semej 269.600 Aktöbe 253.100 Kostanay 221.400 Petropawl 203.500 Oral 195.500 Temirtau 170.500 Kysylorda 157.400 Aktau 143.400 Atyrau 142.500 Ekibastuz 127.200 Kokschetau 123.400 Rudny 109.500 Weblinks Offizielle Websteed vun de kasachisch Regeeren (kasachisch/engelsch/russisch) Land Asien

2033

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kirgisien

Kirgisien

Kirgisien (ok Kirgisistan) (kirgisisch Кыргызстан/Kyrgysstan, in de niege kirgisisch Latienschrift: Kırgızstan) is een Land in Zentralasien. Dat grenzt in Noorden an Kasachstan, in Süüdoosten an China, in Süüden an Tadschikistan un in Westen an Usbekistan. De Hööftstadt ist Bischkek. Land Asien

2034

https://nds.wikipedia.org/wiki/Syrien

Syrien

Syrien (amtlich Araab’sche Republiek Syrien, araab.: الجمهورية العربية السورية al-Dschumhūriyya al-ʿarabiyya as-sūriyya) is en Staat in Asien un höört to dat Maschrek. Syrien grenzt in'n Süden an Israel un Jordanien, in'n Westen an den Libanon un de Middellannsche See, in'n Norden an de Törkei un in'n Osten an den Irak. Nich wiet af vor de Küst vun dat Land liggt dat Eiland Zypern, wat nich to Syrien tohören deit. Mit um un bi 185.000 km² is Syrien meist half so groot, as Düütschland. Etymologie De Naam Syrien kummt ut de Greeksche Spraak.In dat Ole Testament in de Bibel weert de Gemarken vun dat hüdige Land up Hebrääsch „Aram“ nömmt. De ole araabsche Naam for dat Land weer bit in de Nutied bilad asch-scham un nich Syrien. De hüdige korte Form heet „Sūriyā“ (|سوريا) un „Sūriya“ (|سورية, wenn dat Enn utspraken warrt „Sūriyatun“). Geographie Landschop Syrien liggt up bi 193 km an de Oostküst vun de Middellannsche See, just in'n Norden vun den Libanon. Langs düsse Küst gifft dat en small Siedland. Un langs düt Siedland loopt, bi 20 km af vun de Küst, de Alawitenbarge. De ehre ööstliche Kant fallt piel af na dat Siedland vun den Orontes, wat bannig fruchtbor is. Ööstlich slutt sik dor dat Kalksteenmassiv vun Noordsyrien an. Dor hannelt sik dat geoloogsch um den hoochdrückten Westrand vun dat platte Land vun Zentralsyrien bi. Na Osten to fallt dat sacht af. Wieter na Süden to warrt düt platte Land gegen den Westen afgrenzt dör de Barge vun den Anti-Libanon mit de 2.814 m hogen Topp vun den Hermon (arab.:|جبل الشيخ, Dschabal asch-Schaich). Dor liggt jummers Snee up. Hier springt lüttje Strööm un Beken ut'e Eer, wo dat ganze Johr Water in is, dormank de beiden Strööm Barada un Aouaj, de Water na de Oaas Ghuta hen bringt, de um Damaskus umto liggt. Up dat hoge platte Land in'n Osten un Süüdosten vun Syrien breedt sik de Wööst vun Syrien ut. In ehre Midden warrt se unnerbraken vun lüttjere Keden vun Hövels un na de Sieke vun den Euphrat to fallt se lütt bi lütt af. In'n Noordosten vun Syrien snitt de Euphrat de Kanten vun de Wööst dör. Na Norden hen folgt denn en fruchtbor Siedland, de Dschazira. In'n Süüdwesten liggt de Hauran mit dat Vulkanmassiv vun den Dschebel ad-Duruz. He is de ööstliche Grenz na de Wöstenstepp hen. De wichtigsten Ströme in Syrien sünd de Euphrat [676 km) un de Orontes (325 km). Syrien hett blot een Eiland in de Middellannsche See, dat is Aruad. Klima Dat Klima is dröge un tämlich heet, man dat kummt doch fökener vor, dat dat mol freren deit. In’n Osten gifft dat en dröög, kontinental Steppen- un Wöstenklima. In’n Summer is dat heet un in’n Döörsnitt fallt in’t Johr unner 118 mm Neddersläge. In’n Westen an de Küst regeert en Middellannsch Seeklima. Dor liggt de Nedderslag in’t Johr in’n Döörsnitt bi um un bi 500 mm. In de Barge is dat kuller un dat regent ok mehr. Deerter un Planten Siet Dusende vun Johren is Syrien midderwielen vun Minschen besiedelt. Vundeswegen sütt dat man minne ut mit Deerter un Planten. Grote Söögdeerter gifft dat blot noch, wenn man Nutzdeerter mit inrekent. Ok Dromedare sünd man knapp to finnen. Blot bi de Vagels sütt dat anners ut, dor gifft dat 354 Sorten. Syrien is as Land to’n Dörflegen wichtig for Togvagels. Dat is en Henwies weert, dat de roore Holtrapp, de in de ganze Welt in grote Gefohr is, in Syrien in’t Johr 2002 wedder sehn wurrn is. In dat Platteland bi Aleppo, dat hooch liggen deit, is de Goldhamster tohuse. 23 Sorten Fladdermüse gifft dat in dat Land. De Planten, de dat an un for sik in Syrien mol geven hett, sünd al siet de Ole Tied roor wurrn, vunwegen, dat de Hölter dormols al afneiht un de Weiden vun dat Veeh un Lüttveeh affreten wurrn sünd. Holt is meist nich mehr to finnen in dat Land. Dat gifft woll noch en lüttjen Rest vun Aleppo-Föhren un Libanon-Zedern. Faken sünd avers Ööl- un Fiegenböme anplant wurrn. Inwahners Syrien is, achter de Palästinensische Autonomierebeden, Israel un Libanon dat Land mit de hööchste Inwahnerdicht in den Nahen Osten. Binnen dat Land verscheelt sik dat, je na de Gegend, allerhand. Mit de hööchste Inwahnerdicht gifft dat in de Ghuta-Oaas un de gesamte Region um Damaskus, Aleppo un dat Bargland nöördlich un westlich bit na den Afrin-Stroom hen. Siet de eerste Hälft vun dat 20. Johrhunnert wasst de Inwahnertahl in de noordööstliche Region al-Dschazira. Dor sünd Minschen hen umsiedelt wurrn un Water is na düsse Gemarken henbrocht wurrn. In de Wööst vun Syrien leevt Minschen blot in en paar Oasen dat ganze Johr over. Allgemeen treckt jummers mehr Syrers na de Städer hen. Alltohopen is de Inwahnertahl vun dat Land in dat 20. Johrhunnert bannig anstegen. Na den Eersten Weltkrieg hefft dor um un bi 1,5 Mio. Lüde wahnt. 1938 sünd in de negen Provinzen (mit Latakia un Dschebel ad-Duruz) 2.487.027 Inwahners tellt wurrn.1970 weern dat al 6.299.000 wurrn un dor sünd de 340.000 Beduinen un de 240.000 Flüchtlinge ut Palästina noch nich mol mitrekent wurrn. For 2010 sünd 20.960.588 Inwahners utrekent wurrn. Völker De meisten Inwahners vun Syrien sünd Arabers. Se föhlt sik as een kulturell Gemeenschop mit de araabschen Inwahners vun de Naberlänner („araabsche Nation“). Tomeist sünd se Sunniten, en Minnerheit höört to annere Twiege vun den Islam oder sünd ok Christenlüde. De tweet gröttste Volksgrupp mit en egen Spraak in dat Land sünd de Kurden. 1979 is ehr Andeel an de ganzen Inwahners up um un bi negen Perzent taxeert wurrn. Veel Kurden sünd twuschen 1924 un 1938 ut de Törkei in dat Land kamen, as dat dor en Reeg vun Upstänn vun de Kurden geven harr, de vun dat töksche Militär dalslahn wurrn weern. So siedelt de meisten Kurden langs de törksche Grenz. Knapp de Hälft vun de Kurden in Syrien leevt in de Region Kurd Dagh noordwestlich vun Aleppo. Dor, un ok in de noordööstliche Provinz al-Hasaka maakt se de Mehrheit ut. Vunwegen, dat dat up’n Lanne in de Barge keen Arbeit gifft, sünd allerhand Kurden na de Grootstäder Aleppo un damaskus hentagen. 10 bit 15 % vun all Kurden leevt in Hayy al-Akrad, en Stadtdeel vun Damaskus, unnen an den Dschabal Qāsiyūn. De Jesiden weert meist to de Kurden torekent. Dor hannelt sik dat um en religiöse Minnerheit mit en paar Dusend Maten bi, de in de Barge twuschen Aleppo un Afrin un in Dörper um Amude un Quamishli ganz buten, in’n Noordosten leevt. De meisten Armeniers sünd twuschen 1925 un 1945 as Flüchtlinge ut de Törkei na Syrien kamen. Se maakt um un bi twee bit dree Perzent vun de Inwahners vun dat Land ut. Dree Viddel vun jem wahnt in Aleppo un bi 20 % sünd se in Damaskus tohuse. De annern verdeelt sik up de gröttern Städer, sunnerlich in de Dschazira-Region. De Armeniers höört grotendeels to de Armeensch-Apostoolsche Karken to, anner sünd ok armeensch-kathoolsch. De meiste kaamt weertschopplich ganz goot torecht un sünd in Hannel, Lüttindustrie un Handwark togange. De Turkmenen hefft sik wiethen in de Sellschopp mank de Arabers assimileert. Fröher sünd se Halfnomaden ween un hefft in de Dschazira Veehtucht bedreven oder Ackerbo an’n unnern Euphrat um Aleppo to. Se sünd Sunniten. Ok Sunniten sünd de Tscherkessen. Se sünd an’t Enn vun dat 19. Johrhunnert ut den Kaukasus verdreven wurrn. Dorna hefft se sik in de Hauran-Region dallaten, sunnerlich um Qunaitra rum. Dor hefft se sik sunnerlich befaat mit den Anbo vun Koorn un mit Veehtucht. 1979 is ehre Tahl up 55.000 taxeert wurrn. Veel vun jem harrn in de Kolonialtied in de franzöösche Armee deent, vundeswegen sünd se vun de Arabers lang scheef ankeken wurrn. De Aramäers un Assyrers höört to christliche Karken, de unner den egen Naam Suryoye tohopenfaat weert. Meist sünd se Liddmaten vun de Syyrsch-Orthodoxe Karken vun Antiochien. Assyrers an sik höört to de Assyyrsche Kark vun den Osten to. Dor sünd se Nestorianers mit. De Spraak for de Liturgie in de Karken un ok de Alldagsspraak is Aramääsch, de ehr Twieg in düsse Gemarken Syyrsch nömmt warrt. Se leevt sunnerlich in de Provinz al-Hasaka. Veel vun jem sünd [[1933 bit 1936 ut den Irak utbüxt, wo se verfolgt wurrn sünd. De Franzosen hefft jem denn, mit Hölp vun den Völkerbund, in Tall Tamir (an’n Chabur, noordwestlich vun al-Hasaka) unner brocht. Bit in de 1970er Johre harr se dor umto bi 20 Dörper grünnt, nadem se dat Land eerst mol mit Water bruukbor maakt harrn. Midderwielen sund en ganzen Barg utwannert vunwegen, dat dat weertschopplich slecht lopen deit. Denn gifft dat ok noch bi 476.000 (2002) Flüchtlinge vun de Palästinensers. Un na den Irakkrieg sünd dor noch mol 200.000 Flüchtlinge (2009) ut den Irak to kamen. Mank de Irakers sünd allerhand Assyrers. Veel vun jem hefft sik in Dscharamana dallaten. Spraken De Amtsspraak in Syrien is Hoocharaabsch. De grote Mehrheit vun de Inwahners snackt dat ok. As Umgangsspraak warrt avers ok en regionalen Dialekt bruukt, dat is dat so nömmte Syyrsch-Araabsch. Sunnerlich in de Utspraak verscheelt sik dat vun dat Standardaraabsch. Religion Bi 75% vun de Syrers sünd Muslime un höört to den Twieg vund e Sunniten to. 6% sünd Nusairiers (Alawiten). Veel Offziere bi dat Militär un en groten Deel vund e Elite, de in dat Land dat seggen hett, höört to düssen Glovenstwieg. Ok de Familie Assad sünd Nusairiers. Schiiten gifft dat in Syrien nich veel un se hefft ok nich veel to seggen. De Ismaeliten hefft sik vun de Schiiten afspleten. Se maakt bi 1% vun de Inwahners ut. 2% vun de Syrers sünd Drusen. Se siedelt sunnerlich in de Barggemarken mit den sülvigen Naam, den Dschebel ad-Duruz. Bi 15% vun de Syrers sünd Christen. Se höört to allerhand verscheden Konfessionen to. In de Gemarken vun Damaskus, Homs un Aleppo wahnt se vun Ollers in ehre Dörper. De Melkitenkarken sünd een vun de gröttsten christlichen Gemenen. Se leevt besunners binnen in dat Land, un ehr Patriarch Ignatios Hazim hett sien Seet in Damaskus. Annere bekennt sik to de Armenierkarken (k.b.) un to de Syyrsch-kathoolsche Karken, de mit Rom verbunnen is. Grote Syyrsch-orthodoxe Karken kann een in’n Noordosten andrepen. Assyrers, de to de Apostoolsche Karken vun den Osten tohöört, leevt sunnerlich langs den Chabur in’n Noordosten. Dor höört um un bi 30.000 Lüde to. In’n Noordosten finnt sik ok de Chaldäerkarken. Dor höört bi 14.000 Lüde to. Ehr Hööft is Antoine Audo, Bischop vun Aleppo. Bi 424.000 Syrers sünd Maroniten. Dat sünd bi 2% vun de Inwahners vun dat Land. In dat Land gifft dat ok noch en Reeg vun protestantsche un kathoolsche Gemenen. Allerhand syyrsche Christenlüde sünd midderwielen utwannert na Libanon, Sweden un na de USA. Veel Joden gifft dat vundagen nich mehr in Syrien. Se leevt in Aleppo un Damaskus. 1943 sünd se up en Tahl vun 43.000 taxeert wurrn, 1978 weern dat noch bi 4.500. Politisch System Na de Verfaten vun 1973 is Syrien offiziell en sozialistische Volksrepubliek mit Präsidialsystem. Man de facto regeert blot een Partei, dat is de Baath-Partei vun Syrien. Se hett de ganze Politik vun dat Land in’e Hand. Dormit dat avers na Demokratie utsehn deit, gifft dat ok en Reeg vun lüttjere Blockparteien, de all in en Koalition mit de Baath-Partei staht. An un for sik hannelt sik dat bi de Regeerung in Syrien um en Diktatur. De Grundlaag vun de Verfaten is, na Artikel 3, de Scharia as hauptsächlichen Born for de Legislative. Dat Eh- un Familienrecht warrt in Syrien dor na bestimmt, to welcke Religion de Lüde tohöört. For Moslems gellt de Scharia. For kathoolsche Christenlüde is de Codes iuris canonici in Bruuk. Staatshööft, Inhebber vun de Exekutive un böversten Befehlhebber vun de Strietkräft is de Präsident, de mit allerhand Vullmachten utstaffeert is. He warrt na de Verfaten vun dat [Parlament]] upstellt un denn for seven Johre direkt wählt. He bestimmt de Richtlienen vun de Politik, sett de Regeerung (unner Vorsitt vun den Ministerpräsidenten) in un kann ehr ok wedder afsetten un hett dat Recht, Gesette in Gang to bringen un Veto in to leggen. De Präsident mutt na de Verfaten en Moslem ween. Dat Minnstoller, um Präsident to weern, is vun 40 up 34 Johre runner sett wurrn, nadem de Söhn vun den langjöhrigen Präsidenten Hafiz al-Assad, Baschar al-Assad eerst 34 Johre oold weer, as sien Vadder sturven weer. Upstand in Syrien 2011/2012 Vun dat Vörjohr 2011 af an hett dat mit dat so nömmte Vörjohr in Arabien ok in Syrien bannig Protest vun de Inwahners gegen de Regeerung geven. De Sekerheitskräft un de Armee sünd dor mit schier Gewalt gegen an gahn. Vun den Harfst 2011 af an regeert in dat Land de Borgerkrieg. De UNO sehht, dor weern bit Dezember al mehr as 5.000 Minschen bi umkamen.. Belege Syrien

2035

https://nds.wikipedia.org/wiki/Pakistan

Pakistan

Pakistan (Urdu: پاکستان ; amtlich Islaamsche Republiek Pakistan) is en Staat in Süüdasien. De grenzt an den Iran, Afghanistan, China as ok an de indisch Bundsstaaten Jammu un Kaschmir, Punjab, Rajasthan un Gujarat (mit de Klock, anfungen in’n Westen). In’n Süüden hett Pakistan Andeel an de Küst vun dat Arabisch Meer, en Nebenmeer vun de Indische Ozean. De Staat Pakistan is an 14. August 1947 entstahn ut de mehrheetlich muslimisch Delen vun Britisch-Indien. De anner Rebeden mit hinduistisch oder anner Mehrheet un de gröttste Deel vun dat överwegend muslimisch Kaschmir sünd domals nah Indien fallen. 1956 hett sik Pakistan to de eerste Islamisch Republik up de Eer utropen. De ehmalge Landesdeel Oostpakistan is siet 1971 as Bangladesch unafhängig. In Pakistan leevt hüdigendags (2015) bi 199,1 Mio. Minschen up 880.254 km². Pakistan Land Asien

2036

https://nds.wikipedia.org/wiki/Nepal

Nepal

Nepal (nepali: नेपाल, Nepāl) is en Staat in Süüdasien. De grenzt in'n Noordoosten an de Volksrepublik China un in'n Süüdwesten an Indien. De Hööftstadt is Kathmandu. Dat Land is 147.516 km² groot, dorvan sünd ruchweg 143.000 km² Landflach, der Rest is Binnenwaterflach. In Nepal leven 26.494.504 (Stand 2011) Inwahner. De hööchste Barg van dat Land (un van de Eer) is de Mount Everest. Die Monarkie is an' 28. Mai 2008 afschafft wurrn, Nepal is siet dem en föderale Republik. De Funktschoon vun de Staatsböverhoopt gung eerstmal up den Premierminister över, bit Neewahlen stattfunnen hebbt (Juli 2008). Een vun de internatschonal bekannst Lüüd ut Nepal is Tenzing Norgay, de tosommen mit Edmund Hillary as Eerst den Mount Everest bedwungen hett. Land Asien

2037

https://nds.wikipedia.org/wiki/Sri%20Lanka

Sri Lanka

Sri Lanka is een Inselstaat vör de Waterkant vun Indien. De Hööftstadt is Colombo. As de Staat noch ünner britisch Heerschaft weer, wurr dat Land Ceylon nömmt. Dat Land hett ruch weg 21,9 Millionen Inwahner up en Flach vun 65.610 km². Land Asien

2038

https://nds.wikipedia.org/wiki/Myanmar

Myanmar

Myanmar is en Land in Asien. Dat Land hett gemeensame Grenzen mit Thailand, Laos, China, Indien un Bangladesh. Dat Land höört to de teihn armsten Länner up de Eer. Dat liggt ok mit doran, dat se sik van de övrige Welt temmek afschott hebbt. De Hööftstadt weer fröher Yangon (düütsch: Rangun) mit ruch weg 6 Million Inwahners, de Regeren sitt aver siet 2005 in de neje Hööftstadt Naypyidaw. Fröher hett dat Land Birma (engelsch: Burma) heten, aber 1989 hett dat Regime dat Land in de ole Naam „Myanmar“ umnöömt. Land Asien Myanmar

2039

https://nds.wikipedia.org/wiki/Singapur

Singapur

Singapur is en Land in Asien. Lee Hsien Loong is de Premierminister. De meeste Lüüd hier sünd Chinesen, vun de vele Yüeh (Kantoneesch) snackt. Ok Ingelsch, Tamil un de Malaische Spraak sünd hier Amtsspraken. In Singapur leevt 5,5 Millionen Minschen (2015). Dat Müntteken vun Singapur is de Singapur-Dollar. Een vun de gröttste Häven op de Eer is hier. De eerste Ministerpräsident weer Lee Kuan Yew. Noh em weer Goh Chok Tong de Ministerpräsident. De derde Ministerpräsident is Lee Hsien Loong, de vandage dat Amt hett un de Söhn vun Lee Kuan Yew is. Ene ähnelke Stadt is Hongkong in de Volksrepubliek China. Land Singapur Hööftstadt Stadt

2045

https://nds.wikipedia.org/wiki/Laos

Laos

Laos (laootsch: ປະເທດລາວ}}, amtlich: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ}}, transkribeert Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao, eegentlich also: Demokraatsche Volksrepubliek Laos) is de eenzige Binnenstaat in Süüdoostasien. De Staat Laos grenzt an China, Vietnam, Kambodscha, Thailand un Myanmar un hett ruch weg 6,5 Millionen Inwahner up en Flach vun 236.800 km². Hööftstadt un ok gröttste Stadt vun Laos is Vientiane. An' 22. Juli 1954 ist dat Land unafhängig vun Frankriek wurrn. Weblenken Lännerinformatschonen to Laos vun dat düütsch Utwärtige Amt Land Asien

2046

https://nds.wikipedia.org/wiki/Republiek%20China

Republiek China

De Republiek China (ok Taiwan nömmt), is en Inselstaat in Asien. De Hööftstadt is Taipeh. De Staat is an' 1. Januar 1912 nah den Stört vun den Kaiser Pu Yi grünnd wurrn. China,Republik China,Republik China,Republik

2047

https://nds.wikipedia.org/wiki/Noordkorea

Noordkorea

Noordkorea is en Land in Asien. Tohopen mit Süüdkorea liggt dat up dat Halfeiland Korea. Hüdigendags leevt in Noordkorea um un bi 23,3 Millionen Minschen. Geografie Noordkorea liggt in’n Oosten vun Asien op de koreaansche Halvinsel un de Eilannen vör de koreaansche Halvinsel. Dat Land is 122.762 Quadratkilometers groot. Dat gifft kuum gröttere Seen, blot 130 Quadratkilometer sünd Water. Dat Binnenland is temlich bargig. In’n Westen hett dat Land en Küst to de Gele See, in’n Oosten to de Japaansche See. De Küstenlien is alltohoop 2.495 Kilometer lang un to dat Land höört 3.579 Eilannen to. In’n Noorden grenzt dat Land op 1.416 Kilometer an China. Blot op en lütten Stremel vun 19 Kilometer in’n Noordoosten grenzt Noordkorea an Russland. Dor billt de Stroom Tumen de Grenz. In’n Süden liggt de Grenz to Süüdkorea, de 238 Kilometer lang is. De hööchste Barg is de Paektu mit 2.744 m an de Grenz to China. Inwahners De allergröttste Deel vun de Inwahners sünd Koreaners. Dat gifft en lütte Minnerheit vun Chinesen an de Grenz na China, ans hett Noordkorea kene inheemschen ethnischen Minnerheiten. Towannerers gifft dat ok meist keen. De Spraak vun de koreaansche Mehrheit un eenzige Amtsspraak is Koreaansch. Religionen Vun öllers her harrn de Koreaners en schamaansch Glöven. Aver al länger geev dat ok grote Gruppen vun Buddhisten un Konfuzianers. Ünner de Herrschop vun’n Sozialismus sünd veel Lüüd nu Atheisten. Aver ok de to Anfang dat 20. Johrhunnert nee opkamene Cheondoismus hett vele Anhängers. Na de offizielle Statistik (Stand 2000) sünd 71,2 % Atheisten, 12,9 % Cheondoisten, 12,3 glöövt an’n Schamanismus, 2,1 % sünd Christen un 1,5 % Buddhisten. Politik Noordkorea is indeelt in negen Provinzen, twee Städer un dree besünner Regionen. Mehr ünner Ünnerafdelen vun Noordkorea. Kultur Fier- un Gedenkdaag Weblenken Websteed vun de Regeren vun Noordkorea (verschedene Spraken) Noordkorea Land

2048

https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BC%C3%BCdkorea

Süüdkorea

Süüdkorea is een Land in Asien. Dor wahnt 50.801.405 Inwahners. Namens vun dat Land Wenn een dat richtig seggen will, mutt een vun de Republik vun Korea spreken. Meist warrt aber Süüdkorea seggt. Up Koreaansch heet dat Land Daehan Minguk (대한민국; 大韓民國; nds.: Grote Han-Republik). In Süüdkorea süms is dat aber begäng, dat mit sien korten Naamen Hanguk (한국, 韓國, Han-Nation) oder mit Namhan (남한, 南韓, Süüd-Han) to benömen. In Nordkorea warrt dat Land Namchosŏn (남조선, 南朝鮮, Süüd-Joseon) nömmt Geografie Süüdkorea liggt up den süüdlichen Deel vun Halfinsel vun Korea. De Landschup is ünnerscheedlich. In'n Oosten gifft dat Bargen mit Woolden dor up un in'n Westen un in'n Süden langs de Küst is dat Land platt un unbannig veel Minschen wahnt dor. Alltohopen sünd dat 99.392 km². Dor sünd 290 km² vun Water. Süüdkorea is een beten lüttjer as Baden-Württemberg un Bayern tohopen. Wichtig Städer De gröttste Stadt is de Hööftstadt Seoul in den Noordwesten. Dor leevt 10.349.312 Inwahners (sünner Vöröört). An de annere Kant, ganz in'n Süüdosten an de Küst liggt de tweedgröttste Stadt Busan mit 3.678.551 Inwahners. Dor gifft dat ok den wichtigsten Haben vun dat Land. Wieder geiht dat mit Incheon (2.580.775 Inwahners), nich wiet weg vun Seoul an de Westküst, un een beten fudder in'n Süüdosten vun dat Zentrum vun dat Land, Daegu mit 2.566.537 Inwahners. Kiek ok nah bi de List vun de Städer vun Süüdkorea. Wichtige Bargen und Bargkeden Um un bi in 70 % vun dat Land vun Süüdkorea gifft dat Bargen, man meist sünd de nich afsunnerlich hooch. De hööchste Barg is de Hallasan. De liggt up dat Eiland Jejudo un is 1.950 m hooch. Up de Halfinsel vun Süüdkorea süms sünd de hööchsten Bargen de Jirisan (1.915 m) un de Seoraksan (1.708 m). Süüdkorea hett mehr as fiev Bargkeden. Dorvun is de Taebak de gröttste. De fangt an in den süüdlichen Deel vun Noordkorea un treckt sik hen öber meist de ganze Oostküst vun Süüdkorea. Vun den Taebak twiegt de tweetgröttste Bargkede af in de Midden vun dat Land. Ehr Naam is Sobaek. Dree lüttjere Bargkeden sünd de Gwangju-Bargen, de Charyeong-Bargen un de Noryang-Bargen. Wichtig Strööm Dat gifft veer gröttere Strööm in Süüdkorea. An'n längsten is de Nakdonggang. De is 525 Kilometers lang. Sien Born liggt in dat Taebaeksan. Vun dor ut flutt he anners as de meisten Strööm in düt Land nah Süüd un ströömt bi Busan in d Japaansche See (Oostsee). De tweet längste Stroom is de Han-Gang. De is 514 km lang. Sien beiden Arms hefft jem ehr Borns ok in dat Taebaksan un kaamt nah 35 km tosamen. Denn ströömt he dör Seoul un münnt in de Geele See. De drüttlängste Stroom is de Geumgang (401 km), denn kümmt de Soemjingang (212 km). Politik Süüdkorea is opdeelt in acht Provinzen, een besünner autonom Provinz, söss Grootstäder un een besünner Stadt. Mehr ünner Ünnerafdelen vun Süüdkorea Korea Land Asien

2049

https://nds.wikipedia.org/wiki/Thailand

Thailand

Dat Königriek Thailand (Thai: ราชอาณาจักรไทย) is en Staat in Süüdoostasien. Dat grenzt an Myanmar, Laos, Kambodscha, Malaysia, dat Andamaansche Meer (Deel vun den Indischen Ozean) un den Golf von Thailand (Deel vun de Pazifik). Dat Land wurrd as konstitutionelle Monarchie mit König Bhumibol Adulyadej as Staatsböversten regeert, de all 1946 to’n König ernannt wurrn is. De Hööftstadt un ok de mit Afstand gröttste Stand vun dat Land is Bangkok. De etwa 64 Million Bewahner sünd to 75 % Thai un to etwa 15 % Chinesen; en muslimisch Minnerheit, de Malayen, leevt in Süüdthailand. De Buddhismus is de domineerend Religion vun dat Land. De Thai sünd eerst in dat 11. Johrhunnert in dat hüdige Thailand inwannert. Se hebbt mehrere Königrieken grünnd, de in de folgend Johrhunnerten vereenigt wurrn. To de Tiet vun de Kolonialismus bleeven se unafhängig. Nah den Tweeten Weltkrieg wurr Thailand faken vun dat Militär diktatorisch regeert, is aber to glieker Tiet ok mit de Wertschap good vörankommen un hett sück to en vun de wertschaplich führend Staaten in Süüdoostasien entwickelt. In de letzt Johren geev dat faken binnenpolitisch Utnannersetten, de de Sellschap ok temelk erschüttert hebbt. Siet Midden 2009 hett sück de Laag aber weer wat beruhigt. In Süüdthailand is aber separatistisch motiveert Gewalt up de Daagsördnung. Geographie Da Rebeet vun Thailands nimmt en bannig grooten Deel vun de Landflach vun Süüdoostasien in un reckt vun de letzten Utloopers vun de Himalaya in’ Süüdoosten bit up de Malaiische Halfinsel un umslutt dorbi den Golf von Thailand, en Randmeer vun dat Süüdchineessch Meer. De Landflach vun Thailand erinnert in hör Gestalt an de Kopp vun en Elefant. De maximal Utdehnung in Noord-Süüd-Richtung liggt bi 1.770 Kilometer, in Oost-West-Richtung en beten mehr as 800 Kilometer. Insgesamt hett Thailand en Rebeet vun 513.115 Quadratkilometer. De Noordregion is bargig, dor is ok de hööchste Punk vun dat Land: Doi Inthanon (2565 Meter). De Noordosten (Isaan – ok Isan oder Issaan nömmt) besteiht ut de Khorat-Hoochebene, en in’ Sömmer stoffdrööch, in de Regentiet aber överswemmt Landschap, de kien intensiv Landwertschap tolett. Bewässerungsprojekte un Staudämme söllt hier Afhülp schaffen. De dortige Bevölkerung is armer as de Dörsnitt vun dat Land. De Dialekt vun dat Isaan steiht dem Laotischen nah. In’ Noorden un Osten vun de Isaan bildt de Mekong de Grenz to Laos. De Zentraalregion wuurd beherrscht vun de Chao Phraya, de dat fruchtbar Land Water toführt un süüdlich vun Bangkok in den Golf von Thailand münd. De Ostregion is landwertschaplich präägt un liggt an’ Golf von Thailand. De muie Strände un de vörlagert Eilannen hebbt to en verstarkten Tourismus führt. De Zentraalebene un de Ostküst (Eastern Seaboard) sünd dat wertschaplich Hart vun dat Land, Thailand is Liddmaat vun de Grupp vun de Twintig. De Süüdregion liggt up de langstreckt malaiisch Halfinsel, de de Pazifik vun den Indischen Ozean trennt. De Isthmus vun Kra is de schmalste Stäh tüschen de beid Meeren un is blots 64 Kilometer breet. Dorüm wurrd he ok in Thailand as „dünn Hals“ betekent. Barglandschapen (in de nöördlich Deel vun dat Tenasserim-Gebirge an de Grenz to Myanmar, in’ butersten Süüden dat Grenzgebirge Sankalakhiri to Malaysia), Regenwald un Dröömstrände wesseln sück af. De Bevölkerung is hier tonehmend mosleemsch un snackt mehr Malaiisch. Gröötere Städer sünd neben de Hööftstadt Bangkok: Chiang Mai, Nonthaburi, Samut Prakan, Nakhon Ratchasima (fröher Khorat), Khon Kaen un Chonburi. To Thailand hörrt ruch weg 100 Eilannen. Land Asien Thailand

2050

https://nds.wikipedia.org/wiki/Usbekistan

Usbekistan

Usbekistan (usbeeksch: Oʻzbekiston; amtlich Republiek Usbekistan, usbeeksch Oʻzbekiston Respublikasi) is en islamisch präägt Binnenstaat in Zentraalasien. Nahberländer sünd in' Westen un Norden Kasachstan, in' Osten Kirgisistan, in' Südosten Tadschikistan un Afghanistan, in' Süden Turkmenistan. In' Westen grenzt de Staat todem an den Westlichen Aralsee un den Sarykamyschsee. De Staat entstunn in' Oktober 1924 as Usbeeksche Sozialistische Sowjetrepubliek, en Deel vun de Sowjetunion, un wurr 1991 unafhängig. De Name Usbekistan leit sück vun dat Volk vun Usbeken af, deren Beteken up Usbek Khan torüch geiht. Dat Land is 447.400 km² groot un hett 30.183.400 Inwahner (Stand: 1. Juli 2013). De Hööftstadt is Taschkent mit ruch weg 2,2 Million Inwahners. Usbekistan liggt midden in Zentraalasien. Neben Liechtensteen is dat de eenzig Binnenstaat up de Eer, de sülvst blots vun Binnenstaaten ümgeven is. Land Asien !

2051

https://nds.wikipedia.org/wiki/Tadschikistan

Tadschikistan

Tadschikistan (Tadschiksch Тоҷикистон) is en Land in Asien. De Hööftstadt is Duschanbe. Tadschikistan hett ruchweg 7,3 Million Inwahners, de up en Flach van 143.100 km² leben doot. 70% van disse Flach sünd aber Hoochbargens. De höchste Barg is de Pik Ismoil Somoni (fröher Pik Kommunismus), de 7.495 m hooch is. Wiels se dor so hooch liggen doht, un dorto dat in Winter düchtig koolt un in Sömmer dorför düchtig warm is, könnt se dor meest blots Veehtüch hollen. Weblenken De OSZE in Tadschikistan (engelsch) Land Asien

2053

https://nds.wikipedia.org/wiki/Tied

Tied

Tied betekent Tied, dat Aflopen von Schehnissen, Tiden, dat stüttige Stiegen un Fallen von dat Water in de See.

2055

https://nds.wikipedia.org/wiki/Saudi-Arabien

Saudi-Arabien

Saudi-Arabien is een afsoluut Monarkie up de Halfinsel vun Arabien in Asien. Dor leevt 26.417.599 Inwahners (Juli 2005) up 2.240.000 km². Dat sünd 11,8 Inwahners up een km². Baas vun de Regeerung is de König un Ministerpräsident Abdullah bin Abd al-Aziz. Staatsreligion is de Islam. Dat Land is an'n 23. September 1932 unafhängig wurrn. Land Asien

2056

https://nds.wikipedia.org/wiki/Philippinen

Philippinen

De Philippinen sünd een Inselstaat in Asien. De Hööftstadt is Manila. Präsident vun dat Land is siet Juli 2016 Rodrigo Duterte. Land Asien Philippinen

2057

https://nds.wikipedia.org/wiki/Turkmenistan

Turkmenistan

Turkmenistan is een Land in Asien mit en Flach van 488.100 km² un 5,1 Million Inwahners. De Hööftstadt is Aschgabad mit 517.00 Inwahners. Turkmenistan höört to de 10 armsten Länner up de Welt. Siet 1985 weer de mächtigst Mann Saparmurat Nijasow, eerst as Vörsitter van de KP. 1990 hett he sik to’n Präsidenten (toletzt up Levenstied) nömen laten. He sall en düchtig streng Regiment föhrt hemm. Överall in de Hööftstadt staht Statuen ut Gold mit sien Bildnis. Sien Nahfolger nah sien Dood weer Gurbanguly Berdimuhamedow. Land Asien

2058

https://nds.wikipedia.org/wiki/Vietnam

Vietnam

Vietnam is en Land in Asien. Dat Land hett 84,2 Millionen Inwahners op en Rebeet vun 329.560 Quadratkilometer. De Hööftstadt is Hanoi un de Amtsspraak is Vietnameesch. In’n Westen is dat Land vör allen vun wegen den Vietnamkrieg bekannt, in den dat kommunistische Noordvietnam gegen dat antikommunistische Süüdvietnam un de USA wunnen hett. Weblinks Land Asien Vietnam

2059

https://nds.wikipedia.org/wiki/Vereenigte%20Araabsche%20Emiraten

Vereenigte Araabsche Emiraten

De Vereenigten Araabschen Emiraten sünd een Land in Asien. Dor leven 5.474 Million Minschen (Stand: 2013) up en Rebeet vun 83.600 km². Dat Land besteiht ut de Emiraten Abu Dhabi, Adschman, Dubai, Fudschaira, Ra’s al-Chaima, Schardscha un Umm al-Qaiwain. Hööftstadt vun dat Land is Abu Dhabi, de tweetgröttste Stadt nah Dubai. Land Asien

2060

https://nds.wikipedia.org/wiki/Volksrepubliek%20China

Volksrepubliek China

De Volksrepubliek China () is en Land in Asien. De Hööftstadt is Peking (ingelsch meest Beijing, kantoneessch Baking). Dat Land is siet Mao Zedong offiziell kommunistisch, ok wenn dat vandage in de Politik autoritäär un keen Sozialstaat is. Na offizielle Angaven is dat Land atheistisch, dorüm gifft ok över Religionen keen Statistiken, de man vertroen kann. De verbreedsten Religionen sünd woll de Daoismus, Buddhismus, Islam, dat Christendom. För de Weertschop belangriekste Steder sünd Schanghai un Hongkong. In’t Middeloller geev dat hie Mongolenherrscher un denn de Ming-Dynastie, in de ok de Seefahrer Zheng He weer. In jane Tiet weer de Seefohrt för China bannig wichtig. Vör Christus weern hie Konfuzius un Lao-Tse, de ok Wirkung in’t China vun uns Tiet hebben. Cixi weer in de Nutiet een vun de Fruen mit de gröttste Macht. Vandage is de Präsident Xi Jinping un de Ministerpräsident Li Keqiang. De Modersprak vun de meeste Chinesen is Mandarin. Dat gifft keen eenheitlich Chineesch, Lüüd ut’n Süden un ut’n Noorden verstaht de Spraak vun’n annern nich. As Hoochspraak för alle Chinesen warrt dat Mandarin bruukt. Annere Spraken sünd Min, Kantoneesch, Zhuang un vele annere Spraken. Land China Asien

2064

https://nds.wikipedia.org/wiki/Argentinien

Argentinien

Argentinien (spaansch: Argentina) is en Republik in den Süüden vun Süüdamerika. Dor leevt 43.131.966 Inwahners (schätzt 2015) up 2.780.400 km². Dat sünd 14 Inwahners/km². Argentinien is de achtgröttste Staat up de Eer un de tweetgröttste in Süüdamerika. Wat de Inwahners angeiht, is Argentinien dat Land mit de drüttmeisten Inwahners in Süüdamerika. De Naam kümmt vun dat latiensche Woort argentum, wat Sülver bedüden deit. De eersten Europäers, de dat Land an sik rieten wollen, dachen, dat se dor veel Eddelmetall holen konnen. Politik Argentinien is en Bundsrepubliek, wo de Präsident unbannig wat to seggen hett. De ünnerschedlichen Bundsstaten heet hier „Provinzen“ un dröövt tämlich veel mitsnacken bi de Politik vun dat Land. Hööft vun den Staat un Baas vun de Regeerung is de Präsident Mauricio Macri. Hööftstadt is Buenos Aires mit bi 11,5 Mio. Inwahners (mit Vörstäder). Provinzen Inwahners Allgemeen Mehr as 90% vun de Argentiniers stammt vun Lüde af, de ut Europa towannert sünd. Dormank sünd bi 36 % Italieners, 29 % Spaniers un bi 3-4 % Düütsche. Bit in de 1990er Johren is in de offiziell Statistik jümmers vun bi 10 % Mestizen mank de Inwahners snackt wurrn. Hüdigendags warrt annahmen, dat weern veel mehr. Dat liggt woll dor an, dat de Mestizen fröher so stark minnacht' wurrn sünd, dat se sik süms as Witte utgeven hefft. Indianers Bloß en lüttje Minnerheit vun de Argentiniers sünd Indianers. Vun de 30 Stämm, de dat fröher ol geven harr, sünd de meisten al in de Kolonialtiet an de Siet maakt wurrn. Dat Indianerinstitut INAI vun den argentienschen Staat meent, dat geev woll bi 1 Mio. Indianers in dat Land. De Indianerorganisatschoon AIRA (Asociación de Indígenas de la República de Argentina) seggt aver, dat weern woll bi 1,5 Mio. De gröttste Grupp sünd de Kollas in Jujuy un Salta, de Mapuche (Araukaners) in Neuquén un Río Negro un de Wichi un Toba in den Chaco un in Formosa. De meisten Indianers leevt hüdigendags nich mehr in ehre ole Heimat, man sünd översiedelt na de groten Städer. Dor leevt se faken poverig as Arbeiders, de nich veel Geld verdenen doot. Spraak De Amtsspraak is Spaansch. Bito gifft dat noch en Reeg vun Spraken, de vun de Indianers snackt weert. De wichtigsten sünd Quechua un Guaraní. In de een oder anner Gegend warrt ok noch Mapudungun snackt. Klima Vunwegen dat dat Land vun'n Noorden bit na'n Süüden över so veel Kilometers henlöppt, gifft dat dor ganz verscheden Zonen vun Klima un Vegetatschoon. Historie Vörgeschicht un Koloniaaltied Dat warrt annahmen, datt dat hüdige Argentinien vör um un bi 17.000 Johren vun Noordamerika ut besiedelt wurrn is. Bit de Spaniers ankamen sünd, weern de Indianer-Stämm Het (Querandíes) un Tehuelches (Aonikenk un Gununaküna), de in de Pampa-Gemarken vun dat hüdige Argentinien leevt, as Nomaden unnerwegens un hefft nich up een Stäe leevt. Vun Technik wüssen se ok nich veel vun af. De Stämm in dat Land sien Noordwesten, as de Diaguita, weern dor vun’n annern Slag. In de Tied, as in Europa dat fröhe Middelöller weer, kennen se Ackerbo un Veehtucht, un sunnerlich vun de Architektur hefft se oorntlich wat verstahn. In dat 13. un 14. Johrhunnert hett sik dat Riek vun de Inka wiet na Süden hen utbreedt. Um 1450 rüm hören dor grote Deele vun Argentinien sien Noordwesten to bit in den Norden vun de hüdige Provinz Mendoza. . De Europäers sünd to’n eersten Mol in dat Johr 1502 in düsse Gemarken kamen, as Amerigo Vespucci dor unnerwegens ween is. Dat hüdige Argentinien is dormols vun twee Kanten her as en Kolonie in de Spaniers ehre Hannen kamen: Vun Peru ut sünd se in den Noordwesten inmarscheert, up de annere Siet hefft se an den Rio de la Plata un siene Nevenströöm spaansche Wohnstäden grünnt, dormank Buenos Aires. Dor hefft de Spaniers sik vun 1580 af an up Duer daallaten, nadem 1536, as se dat al versöcht harrn, de Wedderstand vun de Pampa-Indianers noch to groot ween weer. De Delen vun dat Land wieter na Süden hen höörn woll vun de Theorie her ok to Spanien, man De facto harrn de Spaniers dor in de Koloniaaltied nix to seggen. Wat de Administratschoon angeiht, höör Argentinien toeerst to dat Viezkönigriek Peru. Dor höör dormols ganz Süüdamerika to, bloß nich de Länner, de Portugal in sien Hand harrt hett. In dat Johr 1776 is dor dat Viezkönigriek vun den Rio de la Plata vun afspleten wurrn mit siene Hööftstadt Buenos Aires. Dor weern dormols ok noch de hüdigen Länner Bolivien, Paraguay un Uruguay en Deel vun. Unafhängigkeit un Natschonalstaat Unner den Indruck vun de Franzöös’sche Revolutschoon is an’n 25. Mai 1810 in Buenos Aires de Unafhängigkeit verklaart wurrn. Dormols konn Spanien sik nich groot up de Achterbeene stellen, vunwegen dat Napoleon dat Land böös triezen dö. Liekers is Argentinien nich slank free wurrn, man dat duer nich lang un in dat ganze Land güng en Krieg gegen de Spaniers los. Tolest is dat Land denn an’n 9. Juli 1816 in San Miguel de Tucumán worraftig unafhängig wurrn. Dormols harr sik al Paraguay al afspleten (1811), later möken ok noch Bolivien (1825) un Uruguay (1828) sik los vun de dormoligen Provincias Unidas del Río de la Plata . Twuschen 1816 un 1880 hefft de Diktatur unner den Gouverneur Juan Manuel de Rosas un en Reeg vun Börgerkriegen dat Land präägt. Bloß twuschen 1826 un 27 weer Argentinien för korte Tied tohopenföögt. 1853 is denn de hüdige Republiek Argentinien grünnt wurrn, man eerst mol sunner de aftrünnige Provinz Buenos Aires. In de eerste Hööftstaft Paraná is en eerste Bunds-Verfaten verafscheedt wurrn. Na allerhand militäärschen Striet hett sik Buenos Aires in de Johren 1861 un 62 wedder anslaten. Denn hett dat Wahlen in dat ganze Land geven un de eerste Präsident vun ganz Argentinien is Bartolomé Mitre wurrn. In de Tied vun siene Regeerung hett de Tripel-Allianz-Krieg vun 1864 bit 1870 statt funnen. In düssen Krieg hett Argentinien, tohopen mit Brasilien un Uruguay, Paraguay unnerkriegen, wat to de Tied een vun de starksten Militärmächte vun Süüdamerika weer un wat sik geern utbreden wull. Dör düssen Krieg hett Argentinien de Gemarken vun de hüdigen Bundsstaten Misiones, Formosa un Chaco hento kregen. Lüde wannert in un de Weertschop kümmt in Fohrt In de Johren vun 1880 bit 1912 sünd bannig veel Spaniers un Italieners inwannert. Se hefft sik ansiedelt in de Städer un in de sö nömmten „Kolonien“ up dat Land. Wat de Politik angeiht, hett dat in düsse Tied bloß so utsehn, as wenn sik dat um en Demokratie hannel. Denn de Regeerung vun Julio Argentino Roca un de Regeerungen, de dor na kemen, stünnen bannig unner Infloot vun de groten Buern. Dat hannel sik dor ehr um en Oligarchie bi, un en groten Deel vun de Inwahners sünd vun de Partei Partido Autonomista Nacional (PAN) de politischen Rechten wegnahmen wurrn. Düsse Partei is dör en vigeliensch System vun Wahlbedrug vun 1874 bit 1916 in eenßen weg an de Regeerung bleven. Ok de Inwannerers hefft keen Stimmrecht harrt. Vun 1893 af an hett dat gröttere Grenzproblemen mit Chile geven, as Bolivien en Deel vun de „Punta de Atacama“ an Argentinien aftreden harr. Man hier seten vun den Salpeterkrieg af an al de Chilenen. So is dat to en Wettrüsten kamen twuschen Argentinien un Chile. Eerst König Edward VII. vun Grootbritannien hett 1902 den Striet slichten konnt. Patagonien un Füerland sünd denn nee updeelt wurrn. 54.000 km² sünd an Chile kamen un 40.000 km² an Argentinien (kiek bi King Edward VII's Award 1902 up Engelsch). 1912 hett de Präsident un Baas vun den liberalen Flögel vun de PAN, Roque Sáenz Peña, dat allgemene Wahlrecht inföhrt. Dor hett dat an legen, datt denn 1916 de Macht an de Unión Cívica Radical övergahn is. Se is vun Protest ut Börgerkreisen her upkamen un hett bit 1930 regeert. Denn hett dat wedder en Militärputsch geven un dor is en konservativ System mit inricht’ wurrn. Sunnerlich de 1930er Johren hefft hüde den Naam „década infame“ (Lögenjohrteint) kregen. In düsse Johren hett dat Demokratie bloß man up’n Papeer geven un bi Wahlen is jummers an rumfummelt wurrn. Peronismus In de eerste Hälft vun de 1940er Johren hett de junge Uffzeer Juan Domingo Perón, sik mit allerhand Kneep an de Macht bröcht. Toeerst is he unner de Militärs „Minister för de Arbeit“ ween. Vunwegen datt he de Gewerkschaften wiet in’e Mööt kamen is, is he slank to en Helden vun de Arbeiderklass wurrn. 1946 is he to’n Präsidenten wählt wurrn. In’n Tweeten Weltkrieg is Argentinien eerst mol offiziell neutraal bleven. An un for sik hefft se dat woll mit de Assenmächte holen, man gegen dat Enn vun’n Krieg stünnen se denn doch up de Allieerten ehre Siet. In’n Krieg is Argentinien Toflucht ween för Flüchtlingen ut Europa. Na den Krieg sünd en ganze Reeg vun Nazis un Faschisten dor unnerkrapen. To de bekanntesten Kriegsverbrekers in Argentinien hören dormols Adolf Eichmann, Josef Mengele un Walter Rauff. Över so nömmte „Slötelfirmas“ is ok en ganzen Barg vun Nazi-Vermögen na Argentinien henschaven wurrn. Perón hett dat mit de Faschisten ehre Gedanken holen. In siene Tied weer Argentinien dor achter ran, de Arbeiders in’e Mööt to kamen un so sik den Kommunismus vun’t Lief to holen. Perón hett de Industrie in dat Land wieter utboen laten. Dor weer dat ja eerst na de Krise vun de Weltweertschop um 1930 rüm mit losgahn. 1955 is Perón bi en Putsch afsett wurrn un möss utkniepen in’t Exil. Dat geiht dör’nanner In de Tied, de denn keem, güng dat up un daal. Bit 1983 güng dat dör’nanner. Mol regeren Zivilisten dat Land, denn mol wedder Militärs. De Regeerungen vun Frondizis (1958–62) un Illias (1963–1966) sünd bi demokraatsche Wahlen an de Macht kamen, man antiperonistische Militäärs hefft jem slank wedder ut dat Amt verjaagt. Vun 1966 bit 1973 hett dat unner unter Onganía en rechtkonservative Militärdiktatur geven, man de möss denn na Protesten vun de Inwahners Bott geven. Dat Land kehr torüch na de Demokratie un ok Perón, de jummesr noch wat gellen dö bi de Lüde, dröff wedder inreisen. Dat duer nich lang, denn weer he wedder an de Macht. In Perón siene tweete Amtstied vun Oktober 1973 bit to sien Dood an’n 1. Juli 1974 konn sik dat Land in Weertschop un Politik nich groot vermünnern. As he storven weer, is siene drüdde Fro, Isabel Perón ( „Isabelita“) Präsidentsche wurrn. Perón harr ehr vördem al to’e Viezpräsidentschen maakt. Nu kreeg se Achterwind vun de Peronistische Partei. Se harr fröher mol as Danzersche in en Nachtclub arbeit un keem mit de Upgave rein gor nich torecht. Se deen man bloß as Poppen för rechte Peronisten, as José López Rega. 1976 hett dat denn wedder en Militärputsch geven. Anföhrer weer Jorge Rafael Videla mit ene Junta vun dree Mann. In de Johren bit 1978 sünd um un bi 30.000 Lüde „verswunnen“, dormank veel Studenten. Düsse Johren weert hüde „Schedderigen Krieg“ nömmt. Later is vör Gericht rutkamen, dat de Oppers faken nusselig maakt wurrn sund un denn över’n Rio de la Plata ut’n Fleger smeten wurrn sünd. Över de Inseln süüdlich vun Füerland geev dat vun 1971 af an Striet twuschen Chile un Argentinien. Eerst 1984 hett dat en Fredensverdrag geven. De Falklandkrieg un dat Enn vun de Diktatur In’n April 1982 füng Argentinien unner den ne’en Junta-Baas Leopoldo Galtieri den Falklandkrieg mit Grootbritannien an. Dat güng dor um de Falklandinseln bi, de wiet in’n Süden in de See vör Argentinien siene Küst liggen doot. Argentinien snack vun düsse Eilannen bloß, as vun de „Islas Malvinas“ un meen, de höörn to ehr egen Land mit to. De Argentiniers sünd up de Eilannen lannt un hefft toeerst de 80 engelschen Suldaten, de dor to’n Verdeffenderen weern, in’e Kniep bröcht, man Margret Thatcher sett as Premierministersche de brietsche Flott in Gang. Strietkräft vun dat vereenigte Königriek hefft en See-, en Luft- un en Landkrieg gegen de Argentiniers föhrt un dor slank mehr as 10.000 argentiensche Suldaten bi fungen. An’n 14. Juni 1982 möss Argentinien de Kapitulatschoon unnerschrieven. Dor is de Diktatur denn unner tosamenstört. De hüdige Demokratie 1983 is in Argentinien wedder en Demokratie inricht’ wurrn. De eerste Präsident in düsse Johren weer Raul Alfonsin vun de UCR. He möss 1989 in en bannige Weertschopskrise Bott geven. Nu keem dePeronistische Oartei unner Carlos Menem wedder an de Macht. He för en neoliberalistische Politik in de Weertschop in un knütt den Argentienschen Peso 1:1 an den US-Dollar. Dat güng boven alle Maten goot un so is he för en tweete Amtstied wählt wurrn. Dor lööp dat denn avers nich mehr sunnerlich goot. Twuschen 1998 un 2002 keem de Weertschop vun dat Land in en swaare Krise (Argentinien-Krise). De Weertschopskraft sack dor um 20 % bi af. 1999 keem en Midde-Links-Regeerung unner Fernando de la Rúa in’t Amt. Dat slump avers nich, slank ut de Krise rut to kamen un so hett dat allerhand Unroh, sunnerlich vun de Gewerkschaften, geven. De Gewerkschaften staht in Argentinien up de Siet vun de Peronisten. So möss de la Rua al 2001 Bott geven. För en Övergang hett denn en Reeg vun Peronisten as Präsident regeert, bit in’n Mai 2003 Nestor Kirchner to’n Hööft vun’n Staat wählt wurrn is. Kirchner höör to den sozialdemokraatschen Flögel vun de Peronisten. 2003 is Argentinien sien Bruttobinnenlandprodukt denn al wedder um 8,7 % wussen, wieldes dat 2002 noch um 10,9 % afsackt weer. Kirchner hett bi de Lüde wat gollen, man em is ok vörsmeten wurrn, he weer en bösen Populisten un woll allens sülms in’e Hand nehmen. Bi de Wahlen vun 2005 hett Kirchner mit 40 % vun de Stimmen wunnen. Bovenhen is siene Fro Cristina Fernández de Kirchner dormols in de Provinz Buenos Aires to’n Senater wählt wurrn. Kirchners ehren Flögel in de Peronistische Partei hett för de Wahlen an’n 28. Oktober 2007 den Naam Frente para la Victoria (Front för den Sieg) kregen un en groten Sieg inföhrt. Mit 45,3 % vun de Stimmen is Christina Fernandez de Kirchner to’e Präsidentschen vun Argentinien wählt wurrn. Düt Amt hett se an’n 10. Dezember 2007 antreden. Achterher is överleggt wurrn, of de Peronistische Partei ok offiziell upspleten weern scholl. Man Nestor Kirchner heet 2008 den Vörsitt vun de ganze Partei övernahmen un denn is dor nich wieter över snackt wurrn. As de Frente para la Victoria in’n Juni 2009 de Wahlen to dat Parlament verlaren harr, möss Kirchner as Vörsitter al wedder Bott geven un hett dat Amt an den Gouverneur vun de Provinz Buenos Aires, Daniel Scioli övergeven. Belegen Weblenken Argentinien

2065

https://nds.wikipedia.org/wiki/Brasilien

Brasilien

Brasilien (offiziell de Bundsrepubliek Brasilien, Portugeesch: Brasil oder República Federativa do Brasil) is en Land in Süüdamerika un grenzt an Franzöösch-Guyana, Surinam, Guyana, Venezuela, Kolumbien, Peru, Bolivien, Paraguay, Argentinien, Uruguay un an den Atlantik. Brasilien is mit sien 8.514.215 km² dat gröttste Land vun Süüdamerika (dat ümfaat meist de Hälft vun düssen Kontinent) un dat föfftgröttste Land up de Eer (bloß Russland, Kanada, China un de USA sünd noch grötter). In Brasilien leevt bi 191 Millionen Minschen. Korte Historie Johrdusendelang hefft in de Kuntreien vun den Amazonas-Stroom un an de Küst vun Brasilien Indianers wahnt. Dat weern Hunnerten vun Stämm, de to en poor gröttere Völker tohören doot, besunners to de Guaraní, de Tupi un de Ge. An'n 22. April 1500 hett de portugeesche Seefohrer Pedro Álvares Cabral in dat hüdige Porto Seguro de Küsten vun Brasilien för de Kroon vun Portugal ünner Beslag nahmen. Vun 1530 af an sünd ok Siedlers nah Brasilien hentagen un de eersten Zuckerplantagen sünd in Salvador de Bahia un in Pernambuco upmaakt wurrn. In dat 18. Johrhunnert kemen de Grafen vun Pombal un de Portugesen nehmen dat Land noch faster in'e Hand. Portugeesch is dormols de offiziell Spraak wurrn. Dormols sünd ok de Jesuiten ut dat Land verdreven wurrn, vunwegen dat se sik achter de Indianers stellen. 1807 is dat königlich Huus vun Portugal ünner König Johann VI. vör Napoleon sien Armee utknepen nah Brasilien. Vun düsse Tiet af an is Rio de Janeiro de Fakto de Hööftstadt vun dat Riek vun Portugal wurrn. Vördem harr Portugal en Monopol för den Hannel mit Brasilien harrt, man nu weer dat Land vun Napoleon besett un de Havens vun Brasilien mössen nu open maakt weern för engelsche Scheep, dormit dat Land nich in de Isolatschoon dreev. In düsse Tiet weer Rio de Janeiro en Zentrum vun Macht un Hannel. De Natschonalbibliothek is dormols grünnt wurrn un de eersten Universitäten vun Brasilien sünd upmaakt wurrn. As König João 1821 nah Portugal torüchföhr, bleev sien Söhn Pedro IV. as Regent in dat Land. 1822 hett he de Unafhängigkeit vun Portugal utropen un hett sik den de Kroon upsetten laten as Kaiser Pedro I. vun Brasilien. Dree Johr later hett Portugal de Unafhängigkeit gellen laten. 1831 folg up Pedro I. de nee Kaiser Pedro II.. 1889 smeet de nee Elite vun Koffibaronen de Monarkie üm un stell en Bundrepublik up de Been. Bit 1930 hefft in Brasilien de Grootgrundbesitters in de Regeern dat Seggen harrt. In de 1930er Johren hett Getúlio Vargas en Militärregeern anföhrt. Dormols is in Brasilien eerst de Industrie so richtig up'e Been kamen. As Vargas 1945 aftreden is, güng dat mit de Demokratie los, man 1964 hett al wedder dat Militär nah de Macht grepen. Eerst 1984 geev dat en sinnigen Övergang nah en Börgerregeern. Vun dor af an is de demokraatsche Traditschoon in't Land wieder utboot wurrn. Indelen vun dat Land Brasilien sett sik tohopen ut 26 Staten un een Bundsdistrikt. De sünd tohopenfaat in fiev Landschappen: Demografie Inwahners In Brasilien wahnt mehr Minschen as in jichens en anner Land in Süüdamerika. Wat de Inwahners angeiht, is Brasilien dat föfftgröttste Land in de Welt. 2005 weern dat 184.184.264 Lüde. An’n Anfang vun dat 20. Johrhunnert hett Brasilien bi 18 Mio. Inwahners tellt. Dat sünd nu meist tein mol so veel. . De Minschen kaamt ut ganz verscheden Völker un hefft sik vermengeleert ut Afrikaners, Europäers un Indianers. Afrikaansche un indiaansche Kulturen leevt woll in dat Land wieder, man an un for sik höört Brasilien to de Westlich Kultur mit to. Meist 3, 1 Mio. Brasilianers stammt vun Japaners af un leevt to'n groten Deel in'n Süden. Dat is up de Eer de gröttste Grupp vun Japaners buten Japan. Indianers Üm un bi 750.000 Brasilianers höört to de Indianers to. De gröttste Deel leevt in de Kuntreien vun den Amazonas-Stroom in den Regenwoold. Bi 12 % vun dat Land vun Brasilien höört hüdigendags to de Indianerkuntreien to. Spraak De Portugeesche Spraak is de offiziell Spraak. Veel Brasilianers spreekt man düsse ene Spraak. Anner Spraken sünd besunners Italieensch, Spaansch, Engelsch un Düütsch. Ok Plattdüütsch warrt hen un wenn snackt. De düütschen Varietäten sünd: Riograndenser Hunsrücksch mit co-offischellen Status in: Santa Catarina Antônio Carlos Rio Grande do Sul Santa Maria do Herval Pomerano (Plattdüütschen Varietät) mit co-offischellen Status in: Espírito Santo Domingos Martins Laranja da Terra Pancas Santa Maria de Jetibá Vila Pavão Santa Catarina Pomerode Rio Grande do Sul Canguçu Rondônia Espigão do Oeste Lüüd in de Stadt Santa Leopoldina (Bundsstaat Espírito Santo) snackt ok Pomerano. Plautdietsch (Plattdüütschen Varietät) in Auhagen, Boqueirão, Colonia Lapa, Colonia Medici, Colonia Nova, Concórdia, Gnadental, Neu-Hoffnung, Neu-Witmarsum, Waldheim, Witmarsum Baiersch (Tiroler Baiersch) Alemannsch (Vorarlbargsch Alemannsch) Donauschwäbsch Jiddisch Kiek dorto ok: Brazilian German Religion Um un bi 75 % vun de Inwahners sünd röömsch-kathoolsch, man de Protestantschen Karken weert gau grötter. In den Noordoosten vun't Land gifft dat ok allerhand Anhängers vun Candomblé. Dat is en Gloven, den Slaven ut Afrika mitbröcht hefft. Städer De bekanntesten Städer sünd: São Paulo Rio de Janeiro Belo Horizonte Curitiba Porto Alegre Recife Fortaleza Salvador de Bahia. Rio de Janeiro wer meest 200 Johr lang Hööftstadt van Brasilien, ober 1960 hebbt se Brasília dor to maakt. Rio is aber de bekannste Stadt van Brasilien. Dat liggt ton Eenen an de Karneval und ton Annern an de Stranden, de to de besten van de ganze Welt hören söllt. Tourismus is darüm in Rio, ober ok in Brasilien insgesamt, ganz wichtig. Borns Websteden Land Süüdamerika Brasilien

2066

https://nds.wikipedia.org/wiki/Chile

Chile

Chile (Spaansch: Chile, amtlich República de Chile up Platt Republiek Chile) is een Staat in den Süüdwesten vun Süüdamerika. He löppt vun Noord na Süüd twuschen de Bredengraden 17° 3' S un 56° 30' S. Dat Land grenzt in'n Westen un Süden an den Pazifik, in'n Noorden an Peru, in'n Noordoosten an Bolivien un in'n Oosten an Argentinien. To den Staat höört ok de Oosterinseln (Rapa Nui) in den Pazifik mit to, just so, as de Insel Salas Y Gómez, de Juan-Fernández-Inseln, de Desventuradas-Inseln un in'n Süden de Ildefonso-Inseln un de Diego-Ramirez-Inseln. Bavenhen will Chile ok en Andeel vun de Antarktis för sik hebben. In Chile leevt 16.143.900 Inwahners (schätzt 2006) up 756.950 km². Dat sünd 21,3 Inwahners/km². Geschichte Vun de eersten Inwahners bit to de Kolonialgeschicht Um 13.000 v. Chr. hefft sik de eersten Minschen in dat hüdige Chile ansiedelt. Later hett de Norden vun dat Land för en korte Tied to dat Inkariek tohöört, ehr de Spaniers dat erovert hefft. 1520 hett Fernando Magelhan ut Portugal de Magellanstraten an de süüdliche Spitz vun dat hüdige Chile funnen, as he dor bi weer, rund um de Eer to seilen. De neegsten Europäers, de in Chile ankamen döen, sünd Diego de Almagro un siene Mackers ween. Se sünd 1535 vun Peru röverkamen un hefft na Gold söcht. Man de Inwahners in de dore Gegend hefft jem fix verdreven. De eerste Wohnstäe, wo sik duerhaftig Europäers ansiedelt hefft, is 1541 inricht’ wurrn, as Pedro de Valdivia de Stadt Santiago grünnen dö. Vun 1542 af an hett Chile to dat spaansche Viezkönigriek Peru tohöört. De Spaniers hefft avers nich veel Gold un Sülver funnen in Chile, un so is dat Land för de spaansche Kroon nich sunnerlich intressant ween, ok, vunwegen datt dat man wiet af liggen dö vun de annern Kolonien. De grote Atacamawööst hett den Weg na Peru afsparrt. Eerst later is Chile dör siene landweertschopplichen Produkte en wichtigen Partner för de Versorgung vun de annern spaanschen Länner in Süüdamerika wurrn. In Chile sünd ganz verschedene Volksgruppen tohuse ween. Lange Tied sünd se, verkehrterwiese, unner den Naam Araukaners tohopenfaat wurrn. In’n Süden hefft de Mapuche sik in en ganze Reeg vun Kriege mit alle Macht gegen de Spaniers wehrt. Düsse Striet warrt de Arauco-Krieg (Guerra de Arauco) nömmt. He hett dor up Duer för sorgt, datt ut en Ansiedeln vun Spaniers in de süüdliche Hälft vun Chile nix wurrn is. De meisten Städer, Wahnstäen un Forts sünd vun de Indigenos ehre Truppen överrannt un in’n Dutt maakt wurrn, kort nadem se boot wurrn weern. Vun dat Johr 1602 af an hett de Bío Bío de Grenz afgeven na dat Mapucheland hen. Vunwegen den duerhaftigen Wedderstand vun de Indianers weern de Spaniers dwungen un mössen 1641 in den Verdrag vun Quillín eene unafhängige Mapuche-Natschoon gellen laten. Sowat hett dat in de Geschichte vun indigene Inwahners in Süüdamerika nich noch mol geven. Ok laterhen hett dat jummers wedder Krieg un Striet geven un is ok versöcht wurrn, datt Indianerland in to nehmen, man in’n Grunne hefft de Grenzen bestahn bit an dat Enne vun de Kolonialtied. Eerst, as de dormolige Präsident José Joaquín Pérez 1861 unner dat Motto „Freden för Auraukanien“ Truppen dorhen stüern dö, konn he dat Land mit Hölpe vun Suldaten ut Argentinien unnerkriegn. Endgüllig is dat denn 1883 an Chile toföögt wurrn. Krieg um de Unafhängigkeit un dat Weern vun de Republiek Chile wull vun sien Mudderland Spanien unafhängig weern, as 1808 de Franzosen unner Napoleon sien Broer Joseph in Spanien regeern döen. An’n 18. September 1810 is eene Junta inricht’ wurrn. De hett verklaart, datt Chile tro to Spanien sien König Ferdinand VII. stahn dö. Düssen König harrn de Franzosen afsett’. Chile hett sik dormols to eene autonome Provinz binnen dat spaansche Königriek verklaart. Düt Datum warrt bit up den hüdigen Dag in Chile as Anfang vun de Unafhängigkeit fiert. Dornah hett dat nich lang duert un Chile hett verklaart, datt dat nu heel un deel unafhängig weer vun Spanien un vun de Monarkie. As Spanien 1814 wedder freekamen weer vun de Franzosen, hett dat Land wedder siene Hannen utreckt na Chile un woll dat torüch hebben. Toeerst hefft se dor ok de Macht övernahmen. Man in de Slacht vun Chacabuco sünd de Spaniers dör eene Armee vun Chilenen un Argentiniers unner General José de San Martín slahn wurrn. An'n 18. Februar 1818 is Chile offiziell unafhängig wurrn. Ganz tosamenbraken is de spaansche Herrschop, as de spaanschen Truppen 1818 in de Slacht vun Maipú slahn wurrn sünd. San Martín hett sik dat Präsidentenamt avers begeven un so is Bernardo O’Higgins dat eerste Staatshööft vun Chile wurrn. Man O´Higgins is nich lang up’n Präsidentenstohl bleven: 1823 möss he na Peru utkniepen. Sien Nafolger Ramón Freire y Serrano konn sik ok nich lang holen un so hett Francisco Antonio Pinto Díaz em 1828 verdreven. He hett eene liberale Verfaten inföhrt. Man dor hett he de Konservativen mit vertöörnt un al an’n 17. April 1830 hett Diego Portales Palazuelos em un siene Regeerung verjaagt, nadem he in de Slacht vun Lircay gegen siene Truppen wunnen harr. Portales hett bit August 1831 as en Diktater regeert. 1833 hett he en Verfaten rutgahn laten, wo de Präsident besunnere Rechte in tospraken kreeg. Düsse Verfaten harr dat dor up afsehn, datt Chile zentralistisch regeert wurrn is. So hett dat en lange Tied Roh un Freden geven (1833-1891). Vun 1836-1839 hett Chile Krieg föhrt mit Peru un Bolivien un hett düssen Krieg wunnen. An’n 17. September 1865 hett Chile Spanien den Krieg verklaart, vunwegen datt Spanien versöcht harr, siene vörmolige Kolonie Peru wedder torüch to erovern. An’n 5. Dezember 1865 hefft Chile un Peru en Bund gegen de Spaniers slaten. An’n 31. März 1866 hefft de Spaniers de Stadt Valparaíso duchtig beschaten. Man im Grunne weer ehre Tied 1866 al to Enne. De Striet mit Spanien is avers denn eerst in de Verdräge vun 1871 un 1883 endgüllig bi Siet leggt wurrn. Salpeterkrieg In’n Salpeterkrieg, 1879 bit 1884, hett Chile Deel vun de Atacamawööste erovert. De harr bit dorhen to Peru un Bolivien tohöört. So hett Bolivien sien freen Togang na de See verlaren. Later is in de Gemarken, de Chile erovert hett, bannig veel Kopper funnen wurrn. De Welt ehre gröttste Kopper-Dagebo-Mine, Chuquicamata, liggt in düsse Gegend. Börgerkrieg vun 1891 1891 hefft Parlament un Marine nich mehr up den Präsidenten José Manuel Balmaceda höört. So is dat to’n Börgerkrieg kamen. Dor sünd um un bi 6.000 Lüde bi umkamen. Balmaceda hett twee gröttere Slachten verlaren un hett an’n 18. September 1891 Sülvstmoord maakt. Bit dorhen is Chile mit en politisch System regeert wurrn, datt den Präsidenten stark maakt hett. Nu is dat, na den Sieg vun de Anhängers vun dat Parlament, in en parlamentaarsch System umännert wurrn, ehr 1916 wedder en System mit en starken Präsidenten inföhrt wurrn is. De Grenze Ofschoonst dat 1881 en Grenzverdrag mit Argentinien geven hett, is vun 1893 af an jummers mehr Striet mit dat Naberland upkamen, wie de Grenz denn lopen scholl. Chile un Argentinien hefft ehre Armeen uprüst. Een woll stärker ween, as de annere. Eerst de brittsche König Edward VII. hett 1902 en Freden tostanne brocht. Patagonien un Füerland sünd dor nee bi updeelt wurrn. Dor hett Chile 54.000 km² bi afkregen un Argentinien bi 40.000 km². 1904 is ok en Grenzverdrag mit Bolivien afslaten wurrn. Düsse Verdrag gellt bit up düssen Dag. Eerste un Tweete Weltkrieg Chile hett bi’n Eersten Weltkrieg nich mitmaakt. In de Binnenpolitik is dat Land dormols ok nich to Roh kamen. Präsident Arturo Alessandri Palma is vun dat Militär 1924 verjaagt wurrn. Bit 1932 hett denn Carlos Ibáñez del Campo as en Diktater regeert, man vun 1932 af an güng dat denn wedder so, as de Verfaten dat vörsehn harr. För de neegsten 20 Johre sünd denn de Radikalen in de Politik jummers vörweg ween un hefft in Chile dat Seggen harrt. De Weltweertschopskrise um 1930 rüm hett Chile besunners duchtig drapen. De Priese för de wichtigsten Exportartikels Kopper un Salpeter sünd afsackt. Man in de Johre dornah hett sik dat Land bilüttjen vermünnert. Man 1938 hett de Natschonalsozialistische Grupp vun Chile en Putsch versöcht un dor is dat denn to en Massaker bi kamen. Al 1934 hett dat en groten Buernupstand in Ranquil geven. De Mapuche hefft dormols versöcht, en Deel vun ehren Land torüch to erovern. Mit Hölp vun de Polizei is düsse leste grote Upstand vun de Mapuche dalslahn wurrn. Ok vunwegen de veelen Inwahners, de ut Düütschland afstammen döen, is Chile in’n Tweeten Weltkrieg lange Tied neutral bleven. Man 1944 hett Präsident Juan Antonio Ríos Morales denn doch beslaten, Düütschland den Krieg to verklaren. Man sunnerlich veel hett dat denn mit den Utgang vun’n Krieg nich to doon harrt. Nah den Krieg 1945 is Chile een vun de Länner ween, de de Vereenten Natschonen grünnt hefft. 1948 is dat Land in de OAS inträen. Dat Wahlrecht för Froenslüde is 1949 inföhrt wurrn. De Konservativen hefft mit ehrn Kannedaten Jorge Alessandri 1958 to’n lesten Mol bi de Präsidentenwahlen wunnen. Later sünd de Christdemokraten ehre groten Gegenspelers wurrn. De weern stracks gegen den Kommunismus, man in de Sozialpolitik stünnen se, vergleken mit Europa, mehr up de lunke Siete. An’n 22. Mai 1960 hett dat dullste Eerdbeven, wat bitherto up de Eer meten wurrn is, Chile siene Küsten un sunnerlich de Habenstadt Valdivia dörrüddelt. Dat Beven hett de Stärk vun 9,5 up de Momenten-Magnituden-Skala harrt. Mehr as 2.000 Lüde sünd dor bi umkamen. 1964 hett Eduardo Frei Montalva vun de Christdemokraten de Präsidentenwahlen wunnen. Dor harr he ok Stütt un Stöhn vun de USA bi harrt. He versöch unner dat Motto „Revolutschoon in Freeheit“ allerhand soziale Reformen dör to setten. En Landreform hett mehr as 3 Mio. Hektar Grootgrundbesitt an Buern verdeelt. Amenne is Frei mit siene wichtigsten Reformen nich torecht kamen, dormank weer, dat he sik vörnahmen harr, de Kopperindustrie in de Hannen vun den Staat to kriegen. Man dor is nix vun wurrn. Salvador Allende De Linken hefft sik 1969 tohopenslaten to den Bund Unidad Popular (UP). Dor hefft nich bloß de Kommunistische un de sozialistische Partei mitmaakt, man ok noch lüttjere humanistische, wat linke christliche un marxistische Parteien sünd dor mit bi ween. De UP is för Sozialismus inträen un hett dat dor up afsehn harrt, de Industrie in de Hannen vun den Staat to kriegen un de Grootbuern dat Land weg to nehmen. Düsse Bund hett för de Präsidentenwahl 1970 Salvador Allende upstellt. De weer vördem al dree Mol Kannedaten ween. De linke Bund Unidad Popular is denn bi de Wahlen vun 1970 mit 37% vun all Stimmen de starkste Partei wurrn, man just so even vör de Konservativen, de mit Jorge Alessandri up 35,3% kamen weern. De Christdemokraten unner Radomiro Tomic harrn dat up 28,1% brocht. So is Salvador Allende to’n Präsidenten wählt wurrn. Stichwahlen sünd in de dormolige Verfaten vun Chile nich vörsehn ween un dor hefft de Christdemokraten um Tomic rüm bi de Präsidentenwahl in dat Parlament ehre Stimmen för Allende afgeven. He möss dor avers för verspreken, he woll sik stracks an Verfaten un Recht holen, so, as dat in Chile gellen dö. Slankweg güng Allende bi un hett de wichtigsten Twiege vun de Weertschop dör den Staat övernehmen laten. Dor güng dat um Bankwesen, Bueree, Kopperminen, Industrie un Kommunikatschoon bi. Ofschoonst dat vun de Verfaten her nich verbaden weer, kreeg Allende gau Theater mit de Oppositschoon. Bovenhen weern de USA dor överhoop nich mit inverstahn, datt Allende de Wahl wunnen harr. Chile is dormols, as tweeten Staat in Amerika na Kuba, vun Sozialisten regeert wurrn. So harr dat ja US-Präsident Dwight D. Eisenhower al 1954 seggt, as he siene Domino-Theorie upstellt hett. He weer de Meenung, de Länner in Süüdamerika döen een na’nanner, as Dominosteene umfallen un an den Kommunismus övergahn, wenn dor eerst eenmol een Land mit anfüng. De US-Butenminister Henry Kissinger hett seggt, as dat af to sehn weer, datt de linken Kräfte de Regeerung in Chile övernehmen würrn: “Ik seh nich in, worüm wi dat tolaten schollen, datt en Land marxistisch warrt, bloß wiel de Inwahners dull wurrn sünd“. As he sien Amt anträen dö, konn Allende dor also vun utgahn, datt de USA allerhand gegen em up’e Beene stellen würrn. Un so hett dat ok al 1970 en Anslag up den General René Schneider geven, de dor bi umkamen is. Bi düssen Anslag hefft de CIA un Butenminister Kissinger duchtig ehre Hannen mit in’t Speel harrt. De USA, de Länner ut Westeuropa un de internatschonalen Konzerne hefft ok en Boykott gegen Chile towege brocht. Dor is dat politische System in Chile so vun dör’nanner kamen, datt Deele vun dat Militär en Putsch plaant hefft. En eersten Putsch vun dat 2. Panzerregiment in’n Juni 1973 hett avers nich slumpt. Pinochet as Präsident An’n 11. September 1973 hett dat amenne noch en Militärputsch gegen Allende siene Regeerung geven. Präsident Allende schall dor in den Präsidentenpalast „La Moneda“ Sülvstmoord maakt hebben. He hett sik mit eene Kalaschnikow AKM doot schaten, de he fröher vun Fidel Castro schunken kregen harr. Dat is bi en latere Obduktschoon rutkamen un dat gifft ok en Reeg vun Tügen, de dat sehn hefft un de man dat gloven kann. En paar Hunnert vun siene Anhängers sünd an düssen Dag umkamen un Dusende sünd achter Trallen kamen. Dat duer man bloß en paar Stunnen, un all Institutschonen vun den Staat sünd in ganz Chile vun Suldaten besett’ wurrn. As Präsident an de Spitz vun eene Junta hett General Augusto Pinochet de Macht övernahmen. He weer to glieke Tied de Böverste Befehlhebber vun de Seemacht, de Luftmacht un de Natschonalpolizei. Dusende vun Lüde ut Chile sünd in de Tied utbüxt in’t Utland. Dat Militär hett dormols in dünn besiedelte Gemarken vun dat Land Konzentratschoonslagers inricht. Dor sünd Anhängers vun de Oppositschoon in foltert wurrn, faken so lang, bit se doot gahn sünd. Dat duer nich lang, un knapp nadem Pinochet de Macht övernahmen harr, füngen de USA un de Länner in Westeuropa woller an mit ehre Weertschopshölpe för Chile. De Militärregeerung hett slank all Unnernehmen, de de Staat unner Allende övernahmen harr, wedder in private Hannen torüch geven, mit Utnahme vun de wichtige Koppermine Chuquicamata. In Düütschland hett de Regeerung vun Pinochet sunnerlich Stütt un Stöhn kregen ut de Reegen vun de Unionsparteien, ganz besunners vun de CSU. As Franz Josef Strauß 1977 in Chile weer, meen he, in Chile harr dat to’n Glück en „unbannigen Slag gegen den internatschonalen Kommunismus“ geven. Dat weer man schier „dumm Tüüch, vun Folter un Moord in Chile to snacken“. Man in de 1980er Johre hett ok de CDU dat nich mehr hennehmen wollt, datt dat Regime in Chile de Minschenrechte nich gellen laten dö. Norbert Blüm hett dat bi sien Besöök 1987 ok Pinochet direktemang seggt. In’n Dezember 1978 is de Beagle-Konflikt mit Argentinien up de Spitz dreven wurrn. Up de Inseln Lennox, Picton un Nueva in’n Beagle-Kanal leeven keene Lüde, man dat is annahmen wurrn, datt dor Eerdööl to finnen weer. An’n 22. Dezember 1978 weer de Striet up’e Hööchte, as Argentinien mit de Operatschoon Soberania versöch, de Eilannen to besetten un in Chile in to marscheern. Man de Vörmarsch is stoppt wurrn, as de Junta in Buenos Aires sik dor up inlaten hett, datt de Paavst in düsse Angelegenheit vermiddeln dö. So klemm sik de Paavst dor achter un kreeg dat, na Argentinien siene Nedderlage in’n Falkland-Krieg, ok hen, datt twuschen Argentinien un Chile 1984 en Fredensverdrag afslaten wurrn is. In düssen Verdrag is fastleggt wurrn, datt all dree Beagle-Eilannen an Chile güngen. Woans de endgüllige Grenz an de Fitz-Roy-Bargen lopen scholl, as an’n 16. Dezember 1998 afsnackt wurrn. Bi den Falkland-Krieg vun 1982 hett Chile in’n Achtergrund gegen Argentinien up de Sieten vun dat Vereenigte Königriek stahn. So is in Chile en brittschen Heevschruver lannt, as de wat afkregen harr. Fudderhen hett Chile dat Vereenigte Königriek mit Radar-Angelegenheiten utholpen un ok mitmaakt dorbi, Argentinien ut to kunkeluren. De vörmolige Baas vun de chileensche Luftmacht, Fernado Matthei, hett later düsse geheeme Kooperatschoon bekannt maakt. Torüch na de Demokratie 1988 hett dat Volk vun Chile afstimmt, un 55% hefft sik dorgegen utspraken, datt Pinochet noch mol en Amtstied kriegen scholl. 1989 hett dat, to’n eersten Mol na 15 Johre Diktatur, wedder eene free Wahl geven. Dormols is de Christdemokrat Patricio Aylwin Präsident wurrn. He is dor eerst mol suutje bigahn un hett de Weertschop reformeert un versöcht, de fiendlichen Lagers in de Politik to versöhnen. Fein suutje hett he sik ok de Verbreken vun de vörmolige Militärdiktatur vörnahmen: In’n November 1993 hefft to’n eersten Mol Offiziere vör Gericht stahn, wiel se de Minschenrechte mit Fööt pett’ harrn. Vun 1994 bis 2000 hett de Christdemokrat Eduardo Frei Ruiz-Tagle regeert. Pinochet hett 1998 Bott geven as Baas vun de Landmacht. Man he is Senater bleven för sien ganzet Leven. Vundeswegen hett he Immunität genaten. In dat sülvige Johr is he in Grootbritannien vunwegen en Haftbefehl vun den spaanschen Richter Baltasar Garzón in’t Kaschott kamen, man 1999 dröff he ut gesundheitliche Grünn torüch na Chile. 2001 is he vun den chileenschen Richter Juan Guzmán Tapia anklaagt wurrn, man 2002 hefft se faststellt, datt he en lüttje Demenz harr un dorüm nich in de Lage weer, siene Sake för Gericht to verhanneln. Dornah hett sik Pinochet sien Amt as Senater begeven. Annere Mole is noch versöcht wurrn, em vör Gericht an to klagen, man dat is doch jedet Mol miss gahn. Pinochet is sturven an’n 10. Dezember 2006 un is bit dorhen nich eenmol veroordeelt wurrn. In dat Johr 2000 is de Sozialist Ricardo Lagos neen chileenschen Präsidenten wurrn. He hett in eene Stichwahl heel knapp gegen sien konservativen Gegenspeler Joaquín Lavín wunnen. Lagos is, na Allende, de tweete Sozialist ween, de in de „Moneda“ intrecken dö. He hett sik för siene Regeerung vörnahmen, sunnerlich gegen de Arbeitslosigkeit gegenan to gahn. He hett ok de Tariefautonomie wedder inföhrt un hett dat Budget vun de Armee in den Staat sien Huushollt mit inbunnen. Lagos hett sien Amt 2006 verlaten un he hett Weertschop un Politik jedenfalls wedder up’e Been brocht. Man na de Verfaten konn he sik nich wedder wählen laten un Michelle Bachelet vun de Sozialisten is to de eerste Präsidentsche in de Geschichte vun dat Land wählt wurrn. 2010 hett Sebastián Piñera vun de Konservativen in een Stichwahl gegen Frei de Präsidentenwahl wunnen. Sien Amt hett he an’n 11. März 2010 anträen. He is, na meist 20 Johren, de eerste Präsident vun Chile, de up de rechte politische Sieten steiht. An’n 27. Februar 2010 hett en duchtig Eerdbeven mit de Starkde vun 8,8 Mw up de Momenten-Magnituden-Skala den Süden vun Chile dörrüddelt un hett grote Deele vun de Infrastruktur dor in’n Dutt maakt. Ok in de Midden vun dat Land gung dat Eerdbeven oorntlich tokehr. In de Region VI un VII sund na um un bi 20 min. hoge Tsunami-Wellen ankamen un hefft ganze Küstenstäder twei maakt. Weken later noch hett dat veel Nabeven geven. Alltohopen weern de Regionen III bit IX bedrapen. Politik Chile is en präsidial Republiek. Hööft vun den Staat un Baas vun de Regeerung is de Präsident. De Hööftstadt is Santiago de Chile. Chile is opdeelt op 15 Regionen, de mit röömsche Tallen vun Noord na Süüd dörtellt warrt, un de Hööftstadtregion. I. Region: Region Tarapacá mit de Provinzen Arica, Iquique un Parinacota. II. Region: Region Antofagasta mit de Provinzen Antofagasta, El Loa un Tocopilla. III. Region: Region Atacama mit de Provinzen Chañaral, Copiapó un Huasco. IV. Region: Region Coquimbo mit de Provinzen Choapa, Elqui un Limarí. V. Region: Region Valparais mit de Provinzen Los Andes, Petorca, Quillota, San Antonio, San Felipe, Valparais un de Överseerebeden (Oosterinsel un annere). Hööftstadtregion (RM, Región Metropolitana) mit de Provinzen Chacabuco, Cordillera, Maipo, Melipilla, Santiago un Talagante. VI. Region: Region Libertador General Bernardo O’Higgins mit de Provinzen Cachapoal, Colchagua un Cardenal Caro. VII. Region: Region Maule mit de Provinzen Cauquenes, Curicó, Linares un Talca. VIII. Region: Region Bío-Bío mit de Provinzen Arauco, Bío-Bío, Concepción un Ñuble. IX. Region: Region Araucanía mit de Provinzen Cautín un Malleco. X. Region: Región de los Lagos mit de Provinzen Chiloé, Llanquihue, Osorno un Palena. XI. Region: Region Aisén del General Carlos Ibáñez del Campo mit de Provinzen Aisén, Capitán Prat, Coihaique un General Carrera. XII. Region: Region Magallanes un chileensche Antarktis mit de Provinzen Magallanes, Füerland, Última Esperanza un Chileensch Antarktisrebeed. XIV. Region: Región de los Ríos mit de Provinzen Valdivia, un Ranco. XV. Region: Region Arica un Parinacota mit de Provinzen Arica un Parinacota. De Regionen sünd noch wieder opdeelt in 51 Provinzen un 345 Gemenen. Naam Wo dat Woort „Chile“ herkümmt, kann een nich eendüdig seggen. Tomeist warrt annahmen, dat keem ut de Aymara-Spraak. Dor bedutt „chilli“: „Land, wo de Welt toenne is“. Anner seggt, de Naam keem ut de Quechua-Spraak. In düsse Indianerspraak heet „tchili“: „Snee“. Up jeden Fall hett de Naam rein gornix mit de Chili-Schoot to kriegen. Düt Woort stammt ut de mexikaansche Spraak Nahuatl af. In Chile warrt dor „ají“ to seggt. Geographie Chile streckt sik över 4.300 km langs de Anden un den Pazifik hen vun Noord na Süüd över den süüdamerikaanschen Kontinent. Man dat Land is in'n Dörsnitt bloß 180 km breet. De hööchste Barg is de Ojos del Salado. De is 6.880 m hooch. Dor is he ok de hööchste Vulkan up de Eer mit. Klima Vunwegen de Lengte vun dat Land över mehr as 39 Bredengraden hen gifft dat in Chile unbannig veel verscheden Zonen vun dat Klima un vun de Vegetatschoon. Inwahners Allgemeen In de Gegend vun de Hööftstadt Santiago de Chile leevt bi 5,5 Mio Inwahners. Dat is de drüdde Deel vun all Inwahners in ganz Chile. 50 % vun de Chilenen sünd Mestizen, bi 40 % sünd Witte (tomeist mit Afstamm ut Europa) un bi 5 % sünd Indianers. Indianers De Indianers höört tomeist to dat Volk vun de Mapuche (Araukariers) hento. In de Gegend twüschen de Strööm Bío-Bío un Toltén liggt jem ehr Andeel an de Inwahners bi 23 %. Spraak Amtsspraak is Spaansch. Bovenhen gifft dat ok noch de Indianerspraken Mapudungun, Quechua un Aymara. Mapudungun is de Spraak vun dat Mapuche-Volk. Siet en poor Johren gifft dat tosätzlichen Ünnerricht in düsse Spraak un jeden Dag bringt de Lokalsender Canal 13 Temuco Narichten up düsse Spraak. Borns Weblenken Land Chile

2067

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bolivien

Bolivien

Bolivien (up Quechua un Aymara ok Qullasuyu) is en Binnenstaat in Süüdamerika un nöömt wurrn na Simon Bolivar, en süüdamerikaansch Unafhängigkeitskämper. Dor leevt 8.989.046 Inwahners up 1.098.581 km² (Platz 84 in de Welt). Dat sünd 8,2 Inwahners up een km². Bolivien grenzt in’n Westen an Peru un Chile, in’n Süden an Argentinien un an Paraguay, in’n Noorden un in’n Oosten an Brasilien. Geografie Dwars dör Bolivien dör gaht twee grote Keden vun de Anden, de wiet ut’neen liggt. Se kladdert rup bit hen to 6.500 m. De hööchsten Bargen sünd de Sajama mit siene 6.542 m un de Illimani mit siene 6.439 m. Twuschen düsse Bargkeden liggt dat zentrale Hoochland mit Naam vun „Altiplano“. Dat is bi 3.000 bit 4.000 m hooch un langt wiet na dat Naberland Peru rin. In’n Süden höört dor noch de Noordwesten vun Argentinien mit to. Dat Altiplano is an un for sik de wichtigste Deel vun dat Land. Bi 80 % vun all Inwahners leevt hier, ofschoonst dat man bloß en drüdden Deel vun Bolivien utmaken deit. Twuschen den ööstlichen Afhang vun de Anden un dat Bargland vun Oostbolivien reckt de Yungas mit en Hööchte vun 1.200 bit 1.800 m över NN. De gröttste Deel vun Bolivien sünd de Llanos. Se reckt vun dat Bargland vun Oostbolivien bit na de Grenzen na Brasilien hen. In düt tropisch-hete Siedland leevt man bloß en ganz paar Minschen. Hier gifft dat de dröge Savann vun den Gran Chaco un de gemarken vun den tropischen Regenwoold in Amazonien. Midden in den Altiplano liggt dat Titicaca-Meer. Dat is dat hööchste Binnenmeer up de Eer, wo ok noch Schipperee up bedreven warrt. Midden dör dat Meer dör löppt de Grenz na Peru langs. Dat gröttste Soltmeer up de Eer is mit 12.000 km² de Salar de Uyuni. Klima Dat Klima in Bolivien is, vunwegen de unbannigen Unnerscheden in de Hööchde ganz unnerscheedlich. Groff updelen kann een up den Altiplano rund um dat Titicaca-meer umto un rund um dat Poopó-Meer umto en matig Bargklima mit minne Temperatuur-Unnerscheden na de Johrestied un middelgrote Temperatuur-Unnerscheden twuschen Dag un Nacht, un mit middelnatte Luft. up den Rest vun den Altiplano en küll-matig Bargklima mit middelgrote Temperatuur-Unnerscheden na de Johrestied un grote Unnerscheden twuschen Dag un Nacht un allgemeen mit dröge Luft. an den ööstlichen Afhang vun de Anden en matig warm bit subtropisch Klima mit minne Temperatuur-Unnerscheden na de Johrestied un middelgrote Unnerscheden twuschen Dag un Nacht un mit meist en hogen Waterandeel in de Luft. in dat Siedland in’n Gran Chaco en Savannenklima mit tämlich grote Temperatuur-Unnerscheden na de Johrestied un grote Unnerscheden twuschen Dag un Nacht un mit normolerwiese dröge Luft. in’n Regenwoold to’n groten Deel tropisch Klima. Städer Bolivien siene offizielle Hööftstadt is Sucre. De Regeerung sitt avers in La Paz. Dat is ok de wichtigste Stadt vun’t Land. Se liggt up en Hööchde vun 3.200 bit 4.100 m un is dor de hööchste Sitt vun en Regeerung up de ganze Welt mit. De gröttsten Städer in Bolivien sünd, upstellt na de Tahl vun Inwahners in de Johren 2008 (hooch rekent) un 2005 (tellt) Santa Cruz - 1.614.618(1.113.582) Inwahners El Alto - 907.887 (647.350) La Paz - 877.363 (789.585) Cochabamba - 608.276 (516.683) Sucre - 281.240 (193.876) Oruro - 228.624 (201.230) Tarija - 194.768 (135.783) Potosí - 160.648 (132.966) Sacaba - 104.285 (92.581). De Deele vun dat Land Vunwegen de Verwaltung is dat Land updeelt in 9 Departamenten (departamentos). Inwahners 47, 3 % vun de Inwahners vun Bolivien sünd Indianers, tomeist Quechua (30,7% = 3,2 Mio.) un Aymara (25,2% = 2,5 Mio.). 27,5 % vun de Inwahners sünd Mestizen, de Rest sünd Witte, de ut Europa afstammen doot. De middelgroten Gruppen vun Indianers, as Chiquitanos (180.000), Guaraní (130.000) un Moxeños (80.000) weert noch jümmers grötter. 1995 is de Verfaten ännert wurrn un vun dor af an warrt Bolivien as en multikulturell un pluriethnisch Land ankeken mit glieke Rechten för de Indianers un jem ehr Spraken. Indigene Völker As de Spaniers dat Land erovert hefft, sünd alleen in dat Departament Santa Cruz 80 Volksgruppen to finnen ween. Hüdigendags gifft dat bloß noch 40 Volksgruppen in dat ganze Land. Se höört to 35 Spraakfamilien to. De gröttsten Völker leevt in dat Hoochland. Dor maakt de Quechua un de Aymara mit 3,2 un 2,5 Mio. Lüde en groten Deel vun de Inwahners ut. De lüttjen un luerlüttjen Stämm weert in de neegste Tied wohrschienlich utstarven. Siet en Reeg vun Johren warrt eernsthaftig versöcht, de Kinner up dat platte Land in ehre indiaansche Mudderspraak dat Schrieven un Lesen bi to bringen. Düsse Spraken schöllt ok för bestimmte Studien (as Lehramt un Medizien) as Plicht- oder tominnst as Freefack vörschreven weern. 1995 is de Verfaten ännert wurrn, so dat de Indianers in dat Land as egen Volk mit egen Kultur un egen Rechten ankeken warrt. Spraak In ganz Bolivien is Spaansch Amtssprake. In jede Region vun dat Land gellt avers na de Verfaten tominnst en wietere indigene Spraak as Amtssprake. To de wichtigsten vun de 36 Indianerspraken höört Aymara, Quechua un de Tupi-Guarani-Spraken. Mehr as 80 % vun de Inwahners snackt Spaansch, sunnerlich in de Städer. Up dat Land warrt meist en vun de Indianerspraken snackt. Veel Bolivianers wasst avers ok mit twee Spraken up. In de Scholen un an de Universitäten warrt tomeist bloß up Spaansch Unnerricht geven, man vun 1995 af an gifft dat ok Bilingualen Unnericht. Gesundheit In dat Johr 2006 konn en Jung, de in Bolivien boren wurrn is, dor mit reken, in’n Döörsnitt 64 Johre oolt to weern. Deerns weert in’n Döörsnitt 67 Johre oolt. De meisten Inwahners hefft keen Krankenversekerung Gloven De meest Lüüd in Bolivien sünd katholsch (95%). Historie De Gemarken vun dat hüdige Bolivien sünd vun verscheden Kulturen besiedelt wurrn. De wichtigste weer de Zivilisatschoon vun Tihuanaco. Dat is in’t 15. Johrhunnert Deel vun dat Inka-Riek wurrn. In dat 16. Johrhunnert hefft de Spaniers dat Land innahmen. Dormols geev dat dor bannig veel Sülver. Bolivien is toeerst en Deel vun dat Viezkönigriek Peru un later vun dat Viezkönigriek Rio de la Plata ween. Unafhängigkeit De Striet um de Unafhängigkeit güng 1809 los. Dormols weer Spanien in de Hand vun Napoleon un konn sik um siene Kolonien nich groot scheren. 1825 is dat Land vun Simon Bolivar befreet wurrn. Vun em hett dat later denn sien Naam kregen. Eerst hett Bolivien in en Union mit Peru leevt, man dat duer nich lang, denn is dat Land sülvstännig wurrn. De Union harr eersten den Konföderatschoonskrieg vun Peru un Bolivien (1836–1839) gegen Chile verloren un möss dor allerhand Land aftreden. In’n Salpeterkrieg (1879–1883) hett Bolivien düt Land mit sien Togang to de See den endgüllig an Chile afgeven mösst. In’n Chacokrieg (1932-1935 hett Bolivien denn ok gegen Paraguay verloren un möss unbannig veel Land in’n Süden an Paraguay afgeven. Bolivien höört to de Andengemeenschop, de 1969 grünnt wurrn is. Vun 1995 af an is dor en Zoon vun’n Freehannel twuschen de Staten inricht’ wurrn, de Liddmaten sünd. Wat de Kultur un de verscheden Volksgruppen angeiht, hett dat in Bolivien Revolutschonen geven un Machtövernahmen vun dat Militär. In de fröhen 1980er Johren is en Militär-Junta stört wurrn, vunwegen datt en Demokratie inricht’ weern scholl. Jüngere Geschicht In’n Oktober 2003 hett dat wiethen Unroh geven. Dor hannel sik dat meist um en Upstand vun dat ganze Volk bi. Dat güng dor üm, datt de wichtige Rohstoff Eerdgas in de Hand US-amerikaansche Konzernen kamen scholl. Dor hefft de Gewerkschaften sik gegen up de Achterbeen stellt un Lawei maakt. To’n Deel güng dat mit Gewalt gegen de Reformen, de de IWF foddert harr, dormit de Utlandsschullen afboot weern konnen. Alltohopen scholl in den Huushollt vun’n Staat veel Geld spaart weern. In’n Februar 2003 güng dat los mit Lawei bi de Polizei. De Regeerung hett Militär gegen de „Upsternaatschen“ insett, um un bi 60 Lüde sünd dor bi umkamen. Dat hett avers bloß dor to föhrt, datt sik nu noch mehr Lüde achter de Demonstranten stellen döen. Amenn möss Präsident Gonzalo Sanchez de Lozada Bott geven un na de USA in’t Exil gahn. Een Johr later hett dat Parlament vun Bolivien em anklaagt. Viezpräsident Carlos Mesa is an den Präsidenten siene Stäe treden. In’n Januar 2005 geev dat nee Theater in de Region Santacruz, wo veel Rohstoffen vörkaamt. En Reeg vun politische Gruppen harr sik tohopenslaten un stüer up de Unafhängigkeit vun düsse Region to. Vördem weer dat to Massenprotesten gegen de hogen Benzinpriesen kamen. De Massen harrn verlangt, de Gas-Industrie scholl nu vun’n Staat övernahmen weern. Verscheden Institutschonen, dormank de Präfektur, weern en korte Tied lang vun de Upsternaatschen besett’. As in Juni vun datsülvige Johr wedder soziale Unroh upkeem, möss Präsident Carlos Mesa Bott geven. He weer dor to dwungen vunwegen wekenlangen Lawei un afsparrte Straten, so, datt de Hööftstadt nich mehr versorgt weern konn. Na allerhand Striet un Dör’nanner hett dat denn an’n 18. Dezember 2005 nee Wahlen geven. An’n meisten Chancen bi de Wahlen harrn Evo Morales un Jorge Quiroga. Morales weer de Baas vun de Kokabuern. He höör to de sozialistische Bewegung Movimiento al Socialismo un stunn för de grote Masse vun Indianers in Bolivien. Quiroga weer en konservativen Witten, de al vördem mol Präsident ween weer. Morales hett de Wahlen mit 54 % vun de Stimmen wunnen. Dat weer dat eerste Mol in de demokraatsche Tied siet 1982, datt en Kannedaten de afsolute Mehrheit kregen hett. Bovenhen is Morales de eerste Indianer, de Präsident vun Bolivien wurrn is, ofschoonst de Indigenos de grote Mehrheit vun de Inwahners in Bolivien utmaakt. Unner Eed nahmen wurrn is Morales an’n 21. Januar 2006. An’n 1. Mai hett Morales de Eerdgasindustrie vun dat Land in den Staat sien Besitt övernahmen. Internatschonal weer dat duchtig umstreden, man dor hett he en Wahlverspreken an de Indianers mit wohr maakt. Ofschoonst Bolivien riek is an Rohstoffen (fröher Sülver, denn Tinn, hüdigendags sunnerlich Eerdgas), is dat Land en vun de armsten Länner in Süüdamerika. Na de Dependenztheorie vun Wetenschopslüde ut Süüdamerika, weer dat Land jummers noch armer wurrn, wenn de Unnernehmen, de de Rohstoffen afboot hefft, ohn dor en anstännigen Pries för to betahlen, nich vun’n Staat övernahmen wurrn weern. Bi de Wahlen an'n 6. Dezember 2009 is Evo Morales mit 64 % vun de Stimmen wedder wählt wurrn. 94 % vun all Wählers hefft bi de Wahl mit afstimmt. Belegen Bolivien

2068

https://nds.wikipedia.org/wiki/Peru

Peru

Peru (Spaansch: República del Perú; Quechua un Aymara: Piruw) is een Land in dat westliche Süüdamerika. Dat grenzt na Noorden hen an Ecuador un an Kolumbien, in’n Oosten an Brasilien, in’n Süüdoosten an Bolivien, in’n Süden an Chile un in’n Westen an'n Pazifik. Dor leevt 28.302.604 Inwahners (16. Mai 2006) up 1.285.220 km². Dat sünd 22,02 Inwahners/km². Staat Peru is en parlamentaarsche Demokratie. De Hööftstadt is Lima. Hööft vun den Staat is de Präsident Alan García Pérez. Baas vun de Regeerung is siet September 2010 José Antonio Chang. Historie Ehr de spaanschen Conquistadores dat Land erovert hefft, is Peru dat Hart vun dat Riek vun de Inkas ween. De Hööftstadt weer dormols Cuzco. 1572 hefft de Spaniers dat Land innahmen un bit to de Unafhängigkeit is dat in ehre Hand bleven. Peru is an’n 28. Juli 1821 unafhängig wurrn vun Spanien. Vun de Tied af an hefft sik Militärs un Börgerslüde afwesselt mit de Regeerung. Ok hett dat mol Diktaters geven un mol demokraatsche Regeerungen. Twuschen 1836 un 1839 steek Peru in eene Konföderatschoon mit Bolivien tohopen. Vun 1864 bit 1866 hett Peru sik in en Krieg mit Spanien slahn. Dor güng dat üm de Guano-Eilannen (de Ballestaseilannen) vör Peru siene Küst bi. Spanien harr eene vun düsse Inseln besett' un so geev dat Krieg. Peru hett düssen Krieg wunnen, ok vunwegen de Hölp vun Ecuador, Bolivien un Chile. Twuschen 1879 un 1883 hett Peru, tohopen mit Bolivien, den so nömmten Salpeterkrieg gegen Chile föhrt. Chile weer dormols in den Küstenstreek vun Peru inbraken un harr sik in'e Wösten fast sett. Dor weer bannig veel kostbar Solt to finnen. Peru hett düssen Krieg verlaren un möss denn twee Provinzen an Chile afgeven. Vun 1980 bit 1992 weern de Inwahners vun Peru dalböögt unner de Gewalt vun de maoistische Terrorgruppe Sendero luminoso (Lüchtpadd). De harr sik vörnahmen, de Ordnung, de in Peru bestahn dö, üm to smieten. Um un bi 30.000 Minschen sünd dor bi umkamen, as düsse Grupp brutal tokehr güng. Dat is taxeert wurrn, datt de Geld-Schaden sik alltohopen up 29,5 Milliarden Euro belopen deit. Man de Anföhrers sünd 1992 gefangen sett wurrn. Städer De gröttsten Städer sünd Lima (7.363.063 Inwahners), Trujillo (861.044), Arequipa (860.000), Callao (824.329), Chiclayo (634.600) un Iquitos (400.000). De Deele vun dat Land Vunwegen de Verwaltung is dat Land updeelt in 24 Regionen (regiónes ok departamentos) un een konstitutionelle Provinz (Provincia Constitucional). De Regionen sünd updeelt in Provinzen (provincias) un Distrikte (distritos). Inwahners Peru is blangen Bolivien un Guatemala en vun de dree Länner, wo de meisten Inwahners Indianers sünd. Vun de Peruaners höört 45 % to de Indianers to. Tomeist sünd dat Lüde, de Quechua (40 %) oder Aymara (5 %) snacken doot. 37 % vun de Inwahners sünd Mestizen, 15 % stammt ut Europa un 3 % to'n Deel ut Afrika un to’n Deel ut Asien. Weblenken Portal vun de Peruaner en Düütschland (up spaansch) Instituto Nacional de Estadística e Informática del Peru Land Süüdamerika

2069

https://nds.wikipedia.org/wiki/Surinam

Surinam

Surinam (surinamsch: Sranan ) is een Staat in Süüdamerika. He grenst in de Noord an de Atlantik, in de Oost an Franzöösch-Guayana, in de Süüd an Brasilien un in de West an Guyana. Dat Land dankt sien Naam met Sekerheid van de Stamm der Surinen, de dör de Arawak ut dit Rebeet verdreven worden. In Surinam leevt bi 482.000 Inwahners, dormank de Minnerheit vun 2.500 Indianers vun dat Volk vun de Kariben. Fröher weer dat mol en Kolonie vun dat Königriek vun de Nedderlannen, aver siet den 25. November 1975 is dat en unafhangig Natschoon. De Hööftstadt vun Surinam is Paramaribo. Amtssprake is Nedderlannsch. Geographie Surinam is met een Flak van 163.820 km² dat lütjeste onafhankelike Land in Süüdamerika. Land Süüdamerika !

2072

https://nds.wikipedia.org/wiki/Venezuela

Venezuela

Venezuela (amtlich Bolivarische Republik Venezuela, spaansch República Bolivariana de Venezuela []) is en Land in Süüdamerika an de Karibikküst. Dat grenzt in' Süden an Brasilien, in' Westen an Kolumbien un in' Osten an Guyana. Dor leevt bi 27.483.000 Inwahners in. Üm un bi 5 % vun de Inwahners sünd Indianers, dormank de Minnerheit vun bi 5.000 Kariben. De Hööftstadt is Caracas. De Orinoko is mit een Lengt an 2574 km de gröttste un wichtigste Stroom van över 1000 Strömen van dat Land. Dat Land is 1811 unafhängig van Spanien wurrn. Land Venezuela

2073

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kolumbien

Kolumbien

De Republiek Kolumbien is en Land in den Noordwesten vun Süüdamerika. Dat grenzt in’n Norden an de Karibische See, in’n Osten an Venezuela, in’n Süüdosten an Brasilien, in’n Süden an Peru un Ecuador un in’n Westen an Panama un den Stillen Ozean. Geschichte Vörkolumbiaansche Tied In de Vörkolumbiaansche Tied is dat Land dör Indigene Völker bewahnt wurrn. De stunnen up ganz unnerscheedlich Niveau vun Kultur un Organisatschoon. De öllsten Överreste vun minschlich Wahnen sünd um un bi 16.400 Johre oolt. Dor geiht dat um Överreste vun Reedschop bi, de duun bi Girardot funnen wurrn sund. De öllsten Överresten vun Minschen sund 12.500 Johre oolt. Funnen wurrn sund se bi Zipaquirá. Beide Stäen liggt in de tämlich drögen Gemarken vun de Anden. Een geiht dor avers vun ut, dat de warmen un natten Kuntreien um den Amazonas umto un ok de Landstreeken an de karibischen un pazifischen Küsten noch eerder bewahnt wurrn sund, ofschoonst de öllsten Fundstücke dor man eerst bi 9.000 Johre oolt sund. Um de Tied vun 3500 v. Chr. rum sund de inheemschen Völker Jägers un Ackerbo-Nomaden ween un hefft an de Küsten vun de See un vun de Ströme leevt. As de Mais in dat 2. Johrhunnert as en Born to’n Eten upkeem, hefft verscheden Gruppen anfungen, sik up en fasten Platz an to siedeln. Fröhe vörkolumbiaansche Völker sund in’n Norden de Urabá (ca. 1000 v. Chr. – 0) un de Sinú (0 – 1000 n. Chr.) ween. Se sund dor sunnerlich för bekannt, dat se en wietlöftig System för dat Bewatern un Dröögleggen vun ehr Ackerland utboot hefft. In den Süüdwesten leven de Tumaco, Calima (1000 v. Chr. – 800 n. Chr.), Malagana (300 v. Chr. – 300 n. Chr.), Cauca, San Augustin (1000 v. Chr. – 1500 n. Chr.), Tierradentro, Nariño, Quimbaya (0 – 900 n. Chr.) un Tolima (200 v. Chr. – 500 n.Chr). In de Tied, as de Spaniers dat Land innahmen hefft, leven dree Spraakfamilien in Kolumbien, dat weern de Chibcha, de Kariben un de Arawak. In de Tied um 300 bit 400 v. Chr. weern Indianers, de Chibcha snacken döen, vun Middelamerika na Kolumbien, Venezuela un Ecuador trocken. De Chibcha siedeln sik sunnerlich an de Küst vun den Atlantik an. De Arawak-Indianers weern vun’n Osten ut na Kolumbien inwannert un siedeln sik an in de ööstlichen Kuntreien um de groten Ströme Orinoco un Amazonas. Um 1000 n. Chr. sund denn Kariben mit Moord un Doodslag vun de Küsten vun Bruunsilgen un vun de Eilannen ut na Kolumbien kamen. Se trocken denn in de Stroomdalen vun den Magdalena un den Cauca rin un verdreven de Chibcha na de Gemarken vun de Anden, de wat höger legen hefft. De Chibcha sund bi en hogen weertschopplichen un politischen Graad ankamen. As de Europäers um 1500 rum anfungen, sik in Süüdamerika um to kieken, dor sund de Chibcha de gröttste Volksgrupp ween. Se weern unnerdeelt in de Muisca un de Tairona un noch en paar lüttjere Gruppen. De gröttste Grupp weern de Muisca. Se wahnen up dat Hoochland vun dat hüdige Cundinamarca un Boyacá un sund Ackerbuurn ween. Ehre Sellschop weer so organiseert, datt sik allens um den Kaziken dreihn dö. De weer den Stamm sien Hööft. Arven konn een düt Amt blot man över de Linie vun de Froenslüde: Nafolgen dö den Kaziken de Söhn vun siene Suster. As de Eroverers ut Spanien kemen, geev dat grote Bünn bi de Muisca, dat weern Bacatá (Bogota) un Hunza (Tunja). An de Spitz vun de Bacatá stunn as Hööft en Zipa. Bi de Hunza heet de Anföhrer Zaque. De Tairona-Grupp mank de Chibcha-Snackers weer en beten lüttjer un leev in de nöördlichen Utlöpers vun de Barg-Gemarken vun de Sierra Nevada de Santa Marta. Denn geev dat noch en annern Tairona-Twieg, de nich in’t Hoochland leven dö, man in dat karibische Siedland. Se nähr sik vun Fischeree un Solt-Produktschoon un tuusch dorvun wat gegen Kledaasch un Stoffe vun de Hoochland-Tairona. De Tairona leven in allerhand Städer. De weern goot organiseert un weern mit Steenstraten een mit’nanner verbunnen. Spaniers erovert un regeert dat Land Rodrigo de Bastidas lann in dat Johr 1500 as Eersten an de Küst vun Kolumbien. 1509 grünn Alonso de Ojeda den noordwestlichen Küstenplatz San Sebastian de Urabá. Vasco Nuñez de Balboa grünn Santa Maria la Antigua del Darién. Vun dor ut hett he 1513 eene Expeditschoon na de Pazifische Küst unnernahmen. Mit Santa Marta (1525) un Cartagena (1533) kreeg man de Küst in de Hand. Vun dor ut güng dat denn los mit de Herrschop över dat Binnenland. Sunnerlich speel dör de Mythos vun El Dorado, dat Goldland, en Rull bi. Unner Gonzalo Jiménez de Quesada un Sebastián de Belalcázar is dat hüdige Kolumbien utforscht wurrn (1536). 1557 is in Bogota de 'Real Audiencia del Nuevo Reino de Granada' inricht’ wurrn. As de Spaniers düt nee Land Nuevo Reino de Granada för sik erovern döen, plünnern se de Indianers ehr Kulturgoot ut, dwungen jem unner dat Jück vun de spaansche Religion un den spaanschen Bruuk un föhren de Slaveree in dat Land in. De harte Herrschop vun de Spaniers un ok de Süken, wo de Indianers, ahn Afsicht, mit ansteken wurrn sund, is dor de Grund för ween, dat de Tahl vun de Indianers bannig afsacken dö. Dor hefft de Spaniers denn Slaven ut Afrika um na Kolumbien wegsleept, datt se dor de Arbeit in den Minen un Plantagen utföhren mössen. Unafhängig vun Spanien Bit 1810 weer dat Land en Kolonie vun Spanien un sorg dor för, datt bannig Gold na dat Mudderland keem. Man in dat Johr verklaar Kolumbien sik to en unafhängigen Staat. Man na de Kriege gegen Napoleon erovern spaansche Truppen unner General Pablo Morillo dat Land torüch. Eerst 1819 konn vun en echte Unafhängigkeit unner Simon Bolivar un Francisco de Paula Santander snackt weern. Simon Bolivar is de eerste Präsident vun Kolumbien wurrn. Dormols bestunn Kolumbien noch ut dat hüdige Kolumbien, tohopen mit Ecuador, Venezuela un Panama. 1830 is Bolivar afsett wurrn un slank is de Republiek ut’neen fullen. Ecuador un Venezuela sund as unafhängige Staten tostann kamen. Panama bleev noch bit 1903 en Deel vun Kolumbien. Vun Anfang an is de Situatschoon in Kolumbien sien Politik unruhig ween. Dat geev man blot twee Parteien, de Liberalen un de Konservativen. Just so, as de Parteien, twillt sik ok de soziale Lage vun de Inwahners: An de Küst wahnt de 'costeños', de meist vun vun vörmolige Slaven afstammt, un in dat zentrale Hoochland wahnt de 'cachacos', de vun Spaniers afstammt. Börgerkrieg un Volksupstänn De Weertschop hett dormols den Mors nich hooch kregen. Bovenhen hefft verscheden Mole Lüde versöcht, de Macht in’n Staat an sik to rieten un jummerlos geev dat Striet un Gewalt. Dor füng denn 1899 de Dusend-Dage-Krieg twuschen de Konservativen un de Liberalen an. De Konservativen regeren dormols dat Land. Düsse Krieg duer nu bit 1902. 60.000 bit 100.000 Lüde sund dor bi umkamen un dat Land is dor ganz verneelt bi wurrn. 1903 hett dat in Panama en Militärupstand geven un de vörmolige Provinz hett sik afscheedt vun Kolumbien. Düsse Upstand is stöhnt wurrn vun de USA. De wollen dortieds den Panamakanal boen. 1928 is dat bi den Banaan-Lawei to’n Bloodbad kamen. De amerikaasche United Fruit Company harr en Monopol up de Banaanplantagen un hett de Arbeitnehmers utsuugt. De Lawei is mit Gewalt tohopenschaten wurrn un dor sund en paarhunnert Oppers bi umkamen. Vun 1948 af an hett dat en blödigen Volksupstand geven, nadem de liberale Präsidentenkannedat Jorge Eliécer Gaitán an’e Siet maakt wurrn is. De Upstand füng in Bogotá an mit um un bi 2.500 Dode un hett sik vun dor ut över dat ganze Land utbreedt. Amenne hefft dor wohrschienlich mehr as 100.000 Minschen mit ehr Leven för betahlt. Städer un Dörper sund afbrennt wurrn un mehr as 1 Mio. Lüde sund utneiht na Venezuela. Düsse Striet hett den Naam „La Violencia“ kregen. Diktaters Vun 1953 bit 1957 is General Gustavo Rojas Pinilla de Baas vun en Militärdiktatur ween. 1958 hefft de beiden groten politischen Parteien, de Konservativen un de Liberalen, sik afsnackt, se wollen sik afwesseln bi dat Regeern vun dat Land. Dor hefft se mit versöcht, Gewalt un autoritär Uptreden mit to stoppen. Man hulpen hett dat nich veel, vunwegen dat veel Lüde nu menen, se weern utslaten vun den demokraatschen Bedriev. So gung dat bit 1974, man vun 1965 bit 1968 is ok noch de Belagerungstostand utropen wurrn as Folg vun de Gewalt vun lunke Guerillas un vun en Upstand, de vun de Universität vun Bogota utgahn weer. De hüdige Verfaten is vun 1991. Wie dat hüdigendags um de Politik steiht In de Politik gifft dat ok vundagen noch keen Roh. To’n Striet gegen de Overheit sund de lunken Guerillagruppen FARC un ELN grünnt wurrn. Grootbuern stellt en egen Privatarmee up, um ehr Land to verdedigen. Dor sund denn wedder rechte Gruppen för den paramilitäärschen Striet vun kamen. De gröttste mank jem is de AUC. Mit den Winnst ut de Produktschoon vun Kokain hett sik ok de Mafia in Övermaat mit Wapen utrüst’. Ut’neen holen kann een düsse ganzen Gruppen nich. So lett sik de Mafia schützen vun de Guerilla un betahlt de mit Geld ut’n Drogenhannel in ehren Krieg gegen de Overheit. In dat Johr 2001 is de Präsidenten-Kannedatsche Ingrid Betancourt dör de lunke Guerillagrupp FARC versleept wurrn. Batancourt harr dat up’n Dialoog afsehn. Dat so’n Saken passeert sund, hefft dor för sorgt, datt Investers ut’n Utland keen Geld in dat Land rinscheten wullen un dat kann een an de Laag vun de Weertschop sehn. De hüdige Präsident Juan Manuel Santos (vun August 2010 af an) hett sik vörnahmen, de Politik vun sien Vörweser Alvaro Uribe dör to setten. Uribe stunn up de eene Siet stracks gegen den Terror un versöch up de annere Siet, de paramilitäärschen Gruppen to faten to kriegen un sik mit jem to verdregen. Dor woll he jem de Wapen mit ut’e Hand nehmen oder jem to en Deel vun Armee oder Polizei mit maken. Dör de harte Linie is de FARC duchtig in’e Bredouille kamen un de Laag vun de Weertschop hett sik enigermaten verbetert. In den War on drugs is de Kokain-Mafia mol mehr, mol minner in’e Kniep kamen. Düssen Krieg hefft to’n groten Deel de USA betahlt. Ofschoonst Lüde ok schimpt hefft över de Sachtmödigkeit vun de Regeerung gegen de paramilitäärschen Gruppen över, gegen dat Bespröhn vun de Kokain-Plantagen un gegen den Insatz vun Börgerslüde un Inwahners in den Striet, stöhnt de Mehrheit vun de Inwahners düsse Politik. Blot vundeswegen weer Uribe 2006 to’n tweeten Mol wählt wurrn. En internatschonale Meenschop stöhnt de Regeerung vun Kolumbien, wenn se versöcht, den Rechtstaat woller her to stellen un ok dat Seggen över all Gemarken vun dat Land wedder in’e Hand to kriegen. Se versöcht, mit den Striet unner wapen en Enn to maken. En Grupp vun Länner, de G-24, warkt dor as en Kuntrollorgan bi. Naam un Hööftstadt De Naam vun dat Land is vun Christoph Kolumbus afleit. Bogotá is Hööftstadt un weertschaplich un kulturell Zentrum vun Kolumbien. Departamentos Kolumbien is indeelt in 32 Departamentos un een Hööftstadtdistrikt (Bogotá). De Departamentos wedder sünd in 1121 Municipios oder departamentale Corregimientos (corregimientos departamentales) indeelt. De Corregimientos doot in de dünn besiedelten Rebeden in de Amazonas-Region liggen un hebbt en ringeren Status as en Municipio. Land Kolumbien

2074

https://nds.wikipedia.org/wiki/Ecuador

Ecuador

De Republik vun Ecuador (Spaansch República del Ecuador, ok Ekuador, vgl.„Äquater“) is een Staat in Süüdamerika. De Hööftstadt is Quito. Ecuador grenzt an Kolumbien un Peru. Dat Land liggt an den Pazifik mank 1° 30' n.Br. un 5° 00 s.Br. un mank 75° 15' un 81° 00' w.L. Üm un bi 1.000 km westlich vun dat faste Land liggt in den Ozean de Galapagos-Inseln up glieke Breede mank 89° 15' un 91° 40' w.L. Dat Land is 283.560 km² groot un dor leevt üm un bi 13.213.000 Minschen. Geschichte De Gemarken vun dat hüdige Ecuador sünd in de Tied vör den Kolonialismus vun en Reeg vun indigene Kulturen besiedelt wurrn. To'n Deel hungen de vun'anner af. An't Enn vun dat 15. Johrhunnert hefft de Inka dat ganze Land erovert, man al an'n Anfang vun dat 16. Johrhunnert sünd de Spaniers kamen un hefft jem unnerkregen. In de Tied, as Spanien Kolonialmacht weer, is in de Kuntreien vun dat hüdige Ecuador de Real Audiencia de Quito ween. Unner Simón Bolívar un Antonio José de Sucre hett dat Land sik 1821 vun Spanien los maakt. Bit 1830 hett dat denn to de Gran Columbia tohöört. As dat achternah sien egenstännig sien Weg wieter gahn is, hett dat jummerlos bit up den hüdigen Dag Striet, Putsche, Greepe na den Staat un jummers nee Grenzen un Regeerungen geven. In dat 19. Johrhunnert sünd ok jummers wedder korte Börgerkriege föhrt wurrn. In de Midden vun dat dore Johrhunnert hett en klerikale Diktatur unner Gabriel García Moreno för en paar Johre Roh bröcht. Man as Reaktschoon folg denn slank en radikal-liberale Regeerung unner Eloy Alfaro. Inwahners De Inwahners vun Ecuador höört mehrstendeels to de kathoolsche Karken to un snackt de Amtsspraak Spaansch un de Spraken Quechua, Shuar un annere indiaansche Spraken, de dor begäng sünd. De Inwahners vun Ecuador stammt ut bannig veel bannig verscheden Volksgruppen af. Dor kann een de verscheden Stremels vun de Geschicht vun dat Land vun aflesen. In dat Jahr 2004 weeren de Inwahners (Öber'n Duumen) so tohopenmengelt: Indianers: 20% (de Organisation vun de Indianers CONAIE meent, dat sünd bi 50% Mestizen: 35% ut Europa stammt af: 25% Mulatten: 15% Afroamerikaners: 5% Dorbi gifft dat grode Ünnerscheede in de verschedenen Deele vun dat Land. In dat Hoochland leevt besunners veel Indianers. De Afroamerikaners (de Swatten) sammelt sik in de Kuntreien üm Esmeraldas un in dat Daal vun den Stroom Chota (spaansch: Valle de Chota) in de Provinz Imbabura in de Nordwesten vun dat Land. De Deele vun dat Land (Provinzen) Vunwegen de Verwaltung is dat Land updeelt in Provinzen (provincias), Kantonen (cantones) un Kaspelen (parroquias). Hier staht nu de 22 Provinzen, un dat warrt ok seggt, wat jem ehr Hööftstadt is un wie groot se sünd: In dat Hoochland vun de Anden (sierra): Azuay (8.100 km², 650.000 Inwahners, Hööftstadt: Cuenca), Bolívar (4.000 km², 200.000 Inw., Hööftstadt: Guaranda), Cañar (3.100 km², 200.000 Inw., Hööftstadt: Azogues), Carchi (3.600 km², 240.000 Inw., Hööftstadt: Tulcán), Cotopaxi 6.000 km², 350.000 Inw., Hööftstadt: Latacunga), Chimborazo (6.600 km², 480.000 Inw., Hööftstadt: Riobamba), Imbabura (4.600 km², 350.000 Inw., Hööftstadt: Ibarra), Loja (11.000 km², 500.000 Inw., Hööftstadt: Loja), Pichincha (13.000 km², 2,5 Millionen Inw., Hööftstadt: Quito), Tungurahua (3.340 km², 450.000 Inw., Hööftstadt: Ambato). An de Küst (costa): El Oro (5.850 km², 700.000 Inw., Hööftstadt: Machala), Esmeraldas (15.200 km², 450.000 Inw., Hööftstadt: Esmeraldas), Guayas (20.500 km², 3,6 Millionen Inw., Hööftstadt: Guayaquil), Los Ríos (7.200 km², 750.000 Inw., Hööftstadt: Babahoyo), Manabí (19.000 km², 1,6 Millionen Inw., Hööftstadt: Portoviejo). Santa Elena (3.763 km², 238.889 Inw., Hööftstadt: Santa Elena). in Amazonien (Oriente): Morona Santiago (25.700 km², 100.000 Inw., Hööftstadt: Macas), Napo (14.000 km², 150.000 Inw., Hööftstadt: Tena), Orellana (20.700 km², 71.000 Inw., Hööftstadt: Puerto Francisco de Orellana) Pastaza (30.000 km², 100.000 Inw., Hööftstadt: Puyo), Sucumbíos (18.300 km², 120.000 Inw., Hööftstadt: Nueva Loja), Zamora Chinchipe (23.000 km², 100.000 Inw., Hööftstadt: Zamora). Dor kummt denn noch de Galápagos-Inseln to: (8.010 km², 30.000 Inw., Hööftstadt: Puerto Baquerizo Moreno) Kiek ok nah bi de List Städer in Ecuador Politik 2006 hett Rafael Correa de Steekwahl um dat Präsidentenamt für sück entscheeden kunnt. Dat Amt hett he denn an' 15. Januar 2007 antreden. Sport Bi den Football-Weltcup 2002 weer Ecuador dorbi. Ok 2006 maakde de Mannschup vun Ecuador wedder mit. In dat Jahr 2006 weer se mit Düütschland in een Grupp un speel nah twee Siege gegen Polen un gegen Costa Rica gegen Düütschland üm den eersten Platz in de Grupp. Amenne is se bit in't Achtelfinale kamen. Land Ecuador

2075

https://nds.wikipedia.org/wiki/Paraguay

Paraguay

Paraguay (up Guarani: Tetã Paraguái) is en Binnenstaat in Süüdamerika, de in' Oosten an Brasilien, in' Süden un Westen an Argentinien un in' Noorden un Westen an Bolivien grenzt. De Naam vun de Staat bedüüd „Water, dat to dat Water geiht“, afleit vun de Spraak vun de Oorinwahner, Guaraní: pará („Ozean“), gua („to/vun“) un y („Water“). De Utdruck betreckt sück up Guaraní meest blots up de Hööftstadt Asunción, aber up Spaansch up dat gesamt Staatsrebeet. De Hööftstadt is Asunción und de tweetgröttste Stadt is Ciudad del Este. Dat Land harr 2010 tosommen 6.375.830 Inwahner up en Rebeet vun 406.752 km². De Staat is an 14. Mai 1811 unafhängig van Spanien wurrn. Geographie Paraguay is neben Bolivien de eenzig Binnenstaat in Süüdamerikas. In' Noordwesten un Noorden grenzt dat mit 750 km an Bolivien, in' Oosten mit 1290 km an Brasilien un in' Süüden un Westen an Argentinien mit 1699 km. De gesamte Grenzlängt bedrocht 3739 Kilometer. Mit en Staatsrebeet vun 406.752 km² is dat Land ungefähr so groot as Düütschland un de Swiez tosommennommen. Landschaptsbild De Stroom Río Paraguay floot dör dat Land vun Noord nah Süüd un gleedert dat Land in twee Deelen. Dat westlich gelegen Gran Chaco is man dünn besiedelt, aber nimmt etwa 60 Perzent vun de Landflach in. An de Oostsiet liggt Oriente, in de över 97 Perzent vun de Bevölkerung leevt. De Gran Chaco is en swaach nah Oosten henn neigt, van 100 Meter in dat Sumpland an de Río Paraguay so nah un nah up 450 Meter an de Foot vun de Anden anstiegend quartärtietlich Upchüttungsebene mit eenheitlich Landschapscharakter. Ööstlich vun de Río Paraguay erstreckt sück en in de Cordillera de Caaguazú bit to 700 Meter hooch subtropisch Tafel- un Bargland, dat to de vun paläozoisch un mesozoiscn Sedimenten un mächtigen Basaltdecken, den so nömmt Paraná-Basalten bedeckt, präkambrischen Brasiliaanisch Schild hörrt. Dat breckt in en Stuuf to de fruchtbor Paraná-Paraguay-Senke af, in deren süüdlich Deel sück wiet Sump- un Överswemmungsrebeden erstrecken. De hööchste Barg vun dat Land is de Cerro Peró (Cerro Tres Kandú) mit 842 Metern Hööcht. Bevölkerung De Bevölkerung wurrd in de düütsch Spraak as Paraguayer betekent. De wietut gröttste Deel vun de Bevölkerung wahnt ööstlich vun de Río Paraguay un hier besünners in de Gegend um Asunción as ok dicht an de Grenz to Brasilien. In' Noorden un Westen vun dat Land, de vun de Ebene vun den Gran Chaco innommen wurrd, leevt blots ruch weg fiev Perzent vun de Bevölkerung. Ethnien Knapp 90 Perzent vun de Bevölkerung sünd Paraguayer, in de Mehrtall Mestizen, de ut de in‘ wesentlichen van de 16. bit to’n 18. Johrhunnert erfolgt Verbinnen vun Guaraní-Indianerinnen mit spaansch Inwanderer hervörgahn sünd. Af un an, insbesünnere Anfang vun dat 20. Johrhunnert, keemen mehr Inwanderer ut Europa as ok ut de Nahberlänner Brasilien un Argentinien. Dat gifft regional bedüüden Minnerheiten vun Europäers un indigenen Völkern, ünner de de Guaraní de bedüüdenst Grupp sünd. Hör Spraak (Guaraní), de ok vun 80 Perzent vun de nich-indigenen Bevölkerung spraaken wurrd, hett luut de Verfaaten vun 1992 neben Spaansch offiziellen Status. Hüüd tellt man veer Stämme to de Guarani-Tupi-Gruppe: De Ava-Guarani, de Pa'i tavyterä (Caiuá), de Mby'a un de Aché. De vergliekswies wenig swaartafrikaansch Slaven, de nah Paraguay keemen, sünd intüschen meest kumplett mit de anner Bevölkerungsgruppen vermischt. Dat gifft 1000 bit 1200 Aché-Indianer in den subtropischen Oosten. Se gellen as Nahkommen vun de eenstig Oorbevölkerung vun Oostparaguay. Um 500 v. Chr. rüm sünd de Guarani-Gruppen ut dat Amazonasrebeet inwannert un hebbt de an de Stroomniederungen liggend Rebeden besett, hebbt dor hör Plantereen anlegt tun de Vörfohren vun de Aché in de hööhger liggend Waldrebeden afdrängt. Innen Osten, in de dröge Holt Chaco, leeven veele Plautdietsch snackende Mennoniten, welke toeerst in de Reformatschoonstiet noh Russland utwannert, denn awer in den 20er Johren van dat 20. Johrhunnert van dor noh Paraguay kommen sünd. Enkeld Nahwiesen Paraguay

2076

https://nds.wikipedia.org/wiki/Uruguay

Uruguay

Uruguay (sp.: República Oriental del Uruguay, up Platt: Republik in'n Oosten vun den Uruguay) is een Land in Süüdamerika. Dor leevt 3.510.386 Inwahners up 176.220 km². Dat sünd 19 Inwahners/km². Uruguay grenzt in'n Noorden an Brasilien, in'n Oosten un Süüden an den Atlantik un in'n Westen an Argentinien. In de Indianer-Spraak Guarani heet „Uruguay“: „De bunten Vagels ehr Stroom“. De Hööftstadt is Montevideo. De erhoopt Schätze, dör de de Stroom Río de la Plata sien Naam – ‚Sülverstroom‘ – kreeg, hett man vergevens söcht. Dorför hebbt sück de vun de Spanier utsett Peer un Koi up de wiet Grasfluren to groot Herden entwickelt, de de Grundlaag för den wertschaplichen Riekdom vun dat Land stellt hebbt. Laag Uruguay is nah Suriname dat tweetlüttste Land vun Süüdamerika. Mit rund 177.000 Quadratkilometer Flach (dorvan rund 2.600 Quadratkilometer Waterflach) is dat so groot as Öösterriek un Ungarn tosommen. Uruguay hett in' Noorden en 985 km lang Grenz mit Brasilien un in' Westen en 579 km lang Grenz mit Argentinien. De Küst is 500 km lang. Politik Hööft vun den Staat un Baas vun de Regeerung is Präsident Tabaré Vázquez. Dat Land is 1825 unafhängig wurrn. Spraak De Amtsspraak is Spaansch. Inwahners 88% vun de Inwahners stammt vun Lüde af, de ut Europa towannert sünd, besunners ut Spanien un Italien, man ok ut Düütschland. 8% vun de Inwahners sünd Mestizen, 4% stammt vun Afrikaners af. De Indianers, de fröher in dat Land leevt hefft (Charúas, Guanaes, Yaros un Chanaes), sünd al in dat 19. Johrhunnert an'e Siet maakt wurrn. Enkeld Nahwiesen Weblenken Official website Land Süüdamerika !

2077

https://nds.wikipedia.org/wiki/Guyana

Guyana

Guyana is een Land in Süüdamerika. Nabers sünd Brasilien, Venezuela un Suriname. Dat Land liggt an den Atlantik. Dor hefft 2009 bi 753.000 Inwahners leevt. Geografie Guayana liggt twuschen 2° un 8° nöördliche Breedte un twuschen 57° un 61° westliche Längde. Sunnerlich siet is dat an de Atlantik-Küst, de hööchste Barg is de Roraima-Tepui mit 2.810 m. An de Grenz na Brasilien un Venezuela reckt sik de Guayana-Barge. Dor hett dat Land sien Naam vun herkregen. De wichtigste Stroom is de Essequibo. Sien Born liggt in'n Süden un he münnt in den Atlantik. In den Natschonalpark Potaro gifft dat veel Waterfälle to sehn, sunnerlich de Kaieteur-Fälle mit ehre 225 m Hööchde. Grote Deele vun dat Land bestaht ut Regenwoold, wo nich veel Minschen in wahnt. Geschichte In dat 17. un 18. Johrhunnert harrn de Nedderlannen in dat hüdige Guyana ehre Kolonien Essequibo, Demerara un Berbice grünnt. 1763 hett dat in Berbice en Upstand vun de Slaven unner Cuffy geven. Bit 1815 sünd düsse Kolonien en paar Mol in verschedene Hannen ween. Mol höörn se to de Nedderlannen to, denn wedder to dat Vereenigte Königriek oder to Frankriek. Nadem Napoleon endgüllig slahn weer, sünd de dree Kolonien up’n Wiener Kongress vun 1815 offiziell an dat „Vereenigte Königriek vun Grootbritannien un Irland“ övergeven wurrn. 1831 sünd se denn tohopenföögt wurrn unner den Naam Brittsch-Guayana. Nadem de Slaveree 1834 in Grootbritannien afschafft wurrn weer, hefft de Britten Inders an Stäe vun de Afro-Guyaners as Verdragsarbeiders in dat Land hoolt, vunwegen datt de Swarten vun de Zuckerrohr-Plantagen wegtrecken döen. 1953 sünd brittsche Suldaten in dat Land introcken. Dat Vereenigte Königriek weer bange ween, dat Cheddi Jagan un siene Fro Janet Jagan en kommunistisch Land vun Guyana maken wollen. Dor harrn se de People's Progressive Party (PPP) för grünnt. Unafhängig wurrn is dat Land amenne denn an’n 26. Mai 1966. An’n 23. Februar 1970 hett Premierminister Forbes Burnham vun den People's National Congress (PNC) sien Land to eene „Kooperative Republiek“ verklaart. In de 1960er Johre hett dat in Politik un Sellschop fökener bannig Theater geven twuschen de Afro-Guyaners un de Indisch-Guyaners 1978 speel Guyana een Rull in de Narichten in de ganze Welt. De Sekten-Baas Jim Jones vun den Peoples Temple hett siene Anhängers den Updrag geven, sik alltohopen in Jametown sülms um to bringen. Vördem weer en US-amerikaanschen Politiker an’e Siet maakt wurrn. 1980 hett dat Land en nee Verfaten verafscheedt. Dor is den Premierminister siene Macht bi ingrenzt wurrn un dat „utföhrend Präsidentenamt“ is inricht’ wurrn. 1989 hett de Regeerung en Programm för de Weertschop in Gang bröcht, wat stuuv wegdreihn dö vun de ole Planweertschop, wo de Staat allens mit kuntrolleern dö, hen na eene Free Marktweertschop mit apene Markten. Bi de Präsidentenwahlen vun 1992 hett denn Cheddi Jagan vun de PPP wunnen. Nu güngen militante Anhängers vun de PNC, de verlaren harr, in de Hööftstadt Georgetown gegen de Umstänn an. Nadem Jagan 1997 sturven weer, is siene Wittfro Janet Jagan in’n Dezember to’e nee Präsidentsche wählt wurrn. In’n August 1999 hett se, vunwegen ehre Gesundheit, Bott geven un Bharrat Jagdeo is neen Präsidenten vun Guyana wurrn. Tolest an’n 2. September 2006 is he in sien Amt noch mol wedder insett wurrn. Politik De Staatspräsident warrt all fiev Johre direktemang wählt. He höllt de Exekutive in siene Hand. De Gesettgevende Macht liggt bi de Natschonalversammeln. De Juristeree un allens, wat dor umto höört, is na brittschen Vörbild upboot. Inwahners In dat Johr 2002 sünd de Inwahners vun Guyana tellt wurrn. Dor is bi rutkamen, datt se to düsse Volksgruppen tohöörn doot: 43,4 % Inders ut dat vörmolige Brittsch-Indien 30,2 % Kreolen, ok Afro-Guyaner 16,7 % Mischlinge 9,2 % Indigene Völker 0,2 % Chinesen 0,2 % Portugesen 0,1 % annere Witte De meisten Inwahners leevt in de Landstreken an de Küst. In dat Hoochland sünd en paar Indianer-Stämm tohuse. Religion Mit den Gloven vun de Inwahners sütt dat so ut: 28,8 % Hindus 57,8 % Christenlüde 17,0 % Liddmaten vun de Pingstkarken 8,1 % Kathoolsche 7,0 % Anglikaners 5,0 % Seventen-Dags-Adventisten 1,7 % Methodisten 1,1 % Jehova siene Tügen 17,9 % annere Christenlüde 7,3 % Muslime 4,3 % Atheisten 0,5 % Rastafaris 0,1 % Bahai 1,3 % annere Spraak Umgangsspraak is sunnerlich Engelsch, to'n Deel mit Kreool-Infloot. Denn warrt ok Indische Spraken snackt (unner annern Hindi) un amenne gifft dat ok en Reeg vun Indianerspraken. Belege Land Guyana

2081

https://nds.wikipedia.org/wiki/Nordd%C3%BC%C3%BCtsche%20Vagels

Norddüütsche Vagels

Dit is 'n oold System, as dat noch in veele Böker verwendt ward. De nieste Version kannst op de hochdüütsche Siet ankieken. Wenn ji mehr plattdüütsche Nomen weet, man jümmers rinschriewen - ick heff de Hierarchie ook extra flach holln Ordnung Gaviiformes - Seedükers (de) (nl) Gavia stellata Ordnung Podicipediformes - Lappendükers (de) (nl) Seehahn (Podiceps cristatus) Tachybaptus ruficollis Ordnung Pelecaniformes - Paddelfööt Scholver (Phalacrocorax carbo) Sula bassana Ordnung Procellariiformes - Rohrneesen (de) (da) Fulmarus glacialis Ordnung Ciconiiformes (da) Aadboor, Äbär (Ciconia ciconia) Reiger (Ardea cinerea) Rohrdump, Wateross (Botaurus stellaris) Ordnung Anseriformes (de) (nl) Swään (Cygnus) (da) Griese Göös (Anser) (da) Canadagoos (Branta canadensis) Rottgoos (Branta bernicla) Nonnengoos (Branta leucopsis) Swimmaanten (Anas) Lepeloont (Löffelente) Dükeraanten (Aythya) Reigeroont (Reiherente) Somateria, Bucephala, Melanitta, Mergus Ordnung Falconiformes - Roofvagels (de) (nl) (da) Haavk, Havich (Accipiter gentilis) Klemmer (Accipiter nisus) Lämmergeier (Gypaetus barbatus) Muusbussard (Buteo buteo) Gavelrick, Kiekendieb (Milvus milvus) Haliaeetus, Buteo, Circus, Pandion, Falco Ordnung Galliformes - Hönervagels (de) Repphoon, Rapphoon (Perdix perdix) Fasaan (Phasianus colchicus) Barkhoon (Lyrurus tetrix) Ordnung Gruiformes (de) Waterküken (Fulica atra) Reetküken (Gallinula chloropus) Rallus, Porzana, Crex Kroon, Kroonvagel (Grus grus) Ordnung Charadriiformes (de) (da) Regenpieper (Charadrius) Kiewitt (Vanellus vanellus) Strandheister, Tiet, Pastorsch (Haematopus ostralegus) Tüüt, Tüütvagel (Tringa totanus) Tückop, Wotersniep (Gallinago gallinago) Snipp, Holtsniep (Scolopax rusticola) Güttvagel (Numenius arquata) Avosetta, Calidris, Limosa Möven (Larus) Sterna, Stercorarius, Alca Lummen (Uria) Ordnung Columbiformes - Duven (de) (nl) Holtduuv (Ringeltaube) Hollduuv (Hohltaube) Türkenduuv (Türkentaube) Ordnung Cuculiformes - Kukuks Kukuk (Cuculus canorus) Ordnung Psittaciformes - Papageien (de) Ordnung Strigiformes - Ulen (de) (da) Uhu (Bubo bubo) Tuunuul (Athene noctua) Holtuul (Waldkauz) Ordnung Caprimulgiformes (de) Jerrebock (Caprimulgus europaeus) Ordnung Apodiformes Apus apus (nl) Ordnung Coraciiformes Iesvagel (Alcedo atthis) Puupvagel(Upupa epops) Ordnung Piciformes - Spechten, Boomhackers (de) (nl) Jynx torquilla (de) (nl) Ordnung Passeriformes - Lünkenvagels (de) (da) Ünnerordnung Oscines - Singvagels Larken, Lewarken (Alaudidae) (de) Swulken, Swöken, Swönken (Hirundinidae) (de) (nl) Wippsteerten (Motacilla) (de) Nettelkönig, Tuunkrüper, Tuunkönig (Troglodytes troglodytes) Prunellidae (de) Drosseln, Droosseln (Turdus) (de) (nl) Swattdrossel (Turdus merula) Schacker (Turdus pilaris, T. viscivorus) Grote Schacker (Wacholderdrossel) Roodbost (Erithacus rubecula) Blaubost (Blaukehlchen) Bruunbost (Braunkehlchen) Swattbost (Schwarzkehlchen) Nachtigall (Luscinia megarhynchos) Sylviidae (de) (nl) Meesen, Speckers (Paridae) (de) (nl) Grote Specker (Kohlmeise) Lütte Specker (Blaumeise) Pirool (Oriolus oriolus) Laniidae (de) Spree (Sturnus vulgaris) Heister (Pica pica) Kreihn (Corvus) (de) (nl) Raav (Corvus corax) Häger (Eichelhäher) Tornkreih (Dohle) Taalk, Kajak (Corvus monedula) Lünken(Passer) (de) (nl) Lünk, Lüntje, Lüning, Dacklüün (Passer domesticus) Finken (Fringilla) (de) (nl) Gröönfink (Carduelis chloris) Doompreester, Doompaap (Pyrrhula pyrrhula) Emberizidae (de) Geelgöösch (Emberiza citrinella) Kiek ok bi List vun Vagels, mit allerhand plattdüütsche Vagelnaams un Naams ut de Naberspraken Projekt: Deerternaams up Platt Weblinks Natur op Platt Partu Vagels

2088

https://nds.wikipedia.org/wiki/Bahamas

Bahamas

De Bahamas (Engelsch: The Bahamas, offiziell: Commonwealth of The Bahamas) sünd en unafhängigen Inselstaat in de Karibische See. Dor warrt Engelsch snackt. De Bahamas bestaht ut en Archipel vun 700 Eilannen un 2006 cays (oder keys) un liggt in den Atlantik, ööstlich vun den US- Bundsstaat Florida, nöördlich vun Kuba un Haiti un westlich vun de brittschen Turks- un Caicosinseln. Geschicht De eersten Inwahners vun de Bahamas sünd de Arawak ween, wat en fründlich Indianer-Volk is. Nadem Christoph Kolumbus 1492 up de Inseln an Land gahn is, hefft se dat mit de Spaniers to kriegen harrt. Ehr Land is jem wegnahmen wurrn un se mössen sik afplagen mit Slavenarbeit in de Goldminen. Dat duer keen 25 Johre, un düt Volk is utrott’ ween. Bit 1647 hett dat duert, ehr dat up de Eilannen wedder Inwahners leven schollen. In de Johren vun den Engelschen Börgerkrieg hett en Grupp vun Puritaners dat eerste Mol en europääsche Wohnstäe up de Bahamas grünnt. Dat sünd frame Flüchtlingen vun Bermuda ween. Later hefft sik ok annere Gruppen up de Inseln ansiedelt. Offiziell hett de Archipel to Grootbritannien tohöört, man veel Hölp hefft se vun dor nich kregen. En Tied lang hett dor en Piratenrepubliek bestahn, de ehr Baas weer Edward Teach, beter bekannt as Swartbaart. 1717 sünd de Inseln denn Kolonie vun Grootbritannien wurrn. Dor is denn en Enn maakt wurrn mit de Pirateree. Na de Unafhängigkeit vun de USA hett de Brittsche Overheid Land an Loyalisten afgeven, de vun dor wegtagen sünd un so is de Tahl vun Inwahners en paar Johre lang grötter wurrn. Up de Eilannen sünd Plantagen grünnt wurrn un ut Afrika sünd dor Slaven för ranschafft wurrn. Man 1834 is mit dat Slavery Abolition Act de Slaveree för de meisten Länner vun dat Brittsche Empire afschafft wurrn un nu möss dat ohn Slaven wieter gahn. In den Amerikaanschen Börgerkrieg hefft de Süüdstaten versöcht, över de Bahamas um de Hannelsblockade umto to seilen. In’n Tuusch gegen Kattuun hett England för Wapen un Munitschoon sorgt. In’n Tweeten Weltkrieg sünd de Eilannen en Zentrum för de Utbildung vun dat Militäär ween. As Havanna de Grenzen vun Kuba för Amerikaners slaten hett, is up de Bahamas en groot un wichtig Zentrum för den Tourismus tostanne kamen. Unafhängig wurrn vun Grootbritannien sünd de Bahamas an’n 10. Juli 1973, man se hören doch to den Commonwealth mit to. Hööft vun’n Staat is in’n Momang König Charles III., Gouvernöör is Cornelius Alvin Smith un de Ministerpräsident is Philip Davis. Geographie Vun all Eilannen in dat Archipel liggt Biminy an’n dichtsten bi de Vereenigten Staten un warrt so as Döör to de Bahamas ankeken. Dat Eiland, wat an’n meisten na Süüdosten to liggt, is Groot Inagua. De gröttste Insel is Andros Island. Annere wichtige Eilannen sünd Eleuthera, Cat Island, Long Island, San Salvador Island, Acklins, Crooked Island, Eksuma un Mayaguana. De Bahamas ehre Hööftstadt Nassau liggt up Nee Providence. De Inseln liggt alltohopen tämlich sied un sünd ok man platt, meist nich höger, as 15 – 20 Meters. De hööchste Stäe is Mount Alvernia oder Como Hill, un de is man 63 Meters hooch. Klima Dat Klima up de Bahamas is tropisch. En grote Rull speelt dor de Golfstroom för, sunnerlich in’n Winter. Hen un wenn kaamt vundeswegen Orkanen tostanne, de up de Inseln ok mol duchtig Schaden mit sik bringt. Inwahners Vun all de Inseln gifft dat Inwahners bloß up 40. De Amtssprake is Engelsch. 85% vun de Inwahners sünd Afroamerikaners, 12% stammt vun Europäers af un 3% kaamt annerwegens vun her. Städer Weblenken Websteed vun de Regeerung DeVerfaten Bahamas Karibik Land

2089

https://nds.wikipedia.org/wiki/Barbados

Barbados

Barbados is en Eiland vun de Lüttjen Antillen twuschen de Karibische See un den Atlantik un en Inselstaat binnen den Commonwealth of Nations. De Hööftstadt is Bridgetown. Geografie Barbados is de ööstlichste Insel vun de Inselkeed vun de Lüttjen Antillen. Se liggt in’n Atlantik. Anners, as bi veel Naberinseln in de Karibik, hett de Anfang vun Barbados nix mit Vulkanismus to kriegen, man dat Eiland is de hööchste Deel vun en Kalksteenrugg unner See. Düsse Kalksteenrugg langt in den Mount Hillaby bit 336 m över NN rut. Bilangs de Hööftinsel höört to Barbados noch dat luerlüttje Culpepper Island, dat direktemang vör de Oostküst liggen deit. Klima Up Barbados is dat dat ganze Johr över warm. Dat gifft bloß man lüttje Unnerscheden in de Temperatuur un in’n Döörsnitt is dat över dat Johr hen bi 26° Celsius warm. Regen gifft dat meist in de Regentied vun Mai bit Oktober. Denn kann dat in dat zentrale Hoochland duchtig pladdern un bi 2.000 mm in’t Johr kaamt hendal. Ofschoonst dat so veel regent, gifft dat vunwegen den Kalksteenunnergrund keene gröttern Dieke oder Meere up de Insel. De Kalksteen lett dat Water dör, as en Seef. Barbados liggt in de Landstreken, wo de atlantischen Hurrikans överhen gaht. Planten un Deerter Fröher hett de ganze Insel unner tropischen Regenwoold legen. Midderwielen is dor meist gor nix mehr vun över bleven. Wiethen gifft dat nu Plantagen vun Zuckerrohr un anner Land för de Bueree. Bloß in Turner's Hall Wood finnt sik över 18 Hektar hen noch Överresten vun den Tropenwoold. Dat gifft bloß man wenig Aarden vun Deerter up de Eilannen. Sunnerlich verscheden Aarden vun Apen kann een finnen, dorto Mungos (Mangusten), Hasen un Eerdkrüpers. In’n April un Mai kaamt de Ledderschildkröten un leggt an’n Strand ehre Eier af. An Vagels finnt sik Kolibris un allerhand Watervagels, as Möven un Reihers. In de See rund um de Eilannen to gifft dat Barracudas, Papegaienfische un Flegen Fische. Inwahners De Kinnerdood liggt bi ölben Dode up tusend Geborten. In’n Döörsnitt kann en Inwahner vun Barbados dormit reken, datt he bi 76,4 Johre oold warrt. Schrieven un lesen könnt 97,6 % vun all Inwahners. Rund 95% vun de Lüde up de Eilannen höört to en christliche Karken to, dormank bi 70% to de Anglikaansche Karken. Um un bi 90% vun de Inwahners stammt vun Slaven ut Afrika af. Dor kaamt denn noch bi 4% Witte, tomeist ut Grootbritannien un Irland to. De Rest sünd Inder un Chisesen un Mulatten. En Inwahner vun Barbados warrt richtig „Barbadier“ nömmt. Geschichte Toeerst hefft up Barbados Indianers leevt. Um 350 rüm un denn um 800 un tolest noch mol in dat 13. Johrhunnert sünd Arawak un Kariben dor inwannert. Dortwuschen un achternah weer de Insel afsneden vun dat Fastland. De Naam „Barbados“ kümmt ut de Portugeesche Sprake: „Os barbados“ heet „de (Mannslüde) mit’n Baart“. Düssen Naam hett de Updecker Pedro Campos dat Eiland 1536 geven, as he de Wuddeln sehn hett, de vun de Fiegenböme dalhangen döen. Dor möss he bi an Baarten denken un hett de Inseln so benömmt. Nadem Pedro Campos de Insel funnen harr, sünd Eroverers ut Spanien kamen un hefft de Inwahners vun dat Eiland na annere Inseln wegsleept. Dor mössen se up de Plantagen arbeiden. De Rest vun de Indianers is utbüxt. As knapp hunnert Johre later de Englänner kamen sünd, geev dat keen Minschen mehr up de Insel. 1625 hett England de Insel vun de Portugesen övernahmen. Bit 1962 is se denn Besitt vun de Briten bleven. 1627 sünd de eersten Siedlers na Barbados kamen. In de Weertschop güng dat bi in dat 20. Johrhunnert meist um de Produktschoon vun Zucker, Rum un Zirup. Barbados kann torüch kieken up en lange Geschicht mit en Parlament. Na Westminster un Bermuda steiht dat Parlament vun Barbados in den Commonwealth an drüdde Stäe. Al 1639 is dat House of Burgesses inricht’ wurrn. As dat Striet mit England geven harr, is 1652 de „Charta of Barbados, or Articles of Agreement“ upschreven wurrn. Dor sünd de Rechte vun dat Parlament un de Rechte vun de Börgerlüde vun Barbados in faststellt wurrn. Toeerst gollen düsse Rechte bloß man för de witten Plantagenbuern, man na de vull Emanzipatschoon vun de Slaven 1838 af an bit hen to de Unafhängigkeit an’n 30. November 1966 hett ok de Mehrheit vun de swarten Inwahners düsse Rechte kregen. Vun 1958 bit 1962 weer Barbados Liddmaat vun de Westindische Föderatschoon. Na de Unafhängigkeit is dat in Barbados to ene parlamentaarsche Demokratie kamen, de wat afweten deit vun ehre Geschicht un Traditschoon. Wie dat Land för de Verwaltung updeelt is Barbados is updeelt in 11 Parishes (Bezirke). De gifft dat siet de Dage, as dat Eiland brittsche Kolonie ween is. 1. Christ Church 2. Saint Andrew 3. Saint George 4. Saint James 5. Saint John 6. Saint Joseph 7. Saint Lucy 8. Saint Michael 9. Saint Peter 10. Saint Philip 11. Saint Thomas Politik Barbados hett en Tweekamer-Parlament (en House of Assembly mit 30 Liddmaten, de all fief Johre nee wählt weert, un en Senat, den siene 21 Liddmaten beropen weert. Wählen dröövt de Barbudiers vun dat 18. Levensjohr af an. Sunnerlich warrt de Politik up de Insel hüdigendags bestimmt dör de beiden groten Parteien Barbados Labour Party (BLP) un Democratic Labour Party (DLP). Bi de lesten Wahlen in’n Januar 2008 hett de BLP 10 un de DLP 20 Sitten kregen. Natschonalfierdag is de 30. November. Barbados höört to de Alliance of Small Island States (AOSIS) mit to. Weertschop un Infrastruktur In de 1990er Johren sünd de Tourismus-Industrie un de Produktschoon vun dat Handwark weertschopplich an de Zuckerindustrie vorbi tagen. Vör Barbados siene Küst warrt ok Eerdööl föddert. 2005 sünd jeden Dag bi 1.000 Barrel Ööl föddert wurrn. In’n Döörsnitt verdeent en Inwahner vun dat Land 7.350 US-Dollar in’t Johr. So seggt dat de Central Bank vun Barbados. De Flegerhaben up dat Eiland heet Grantley Adams International Airport (IATA-Flegerhaben-Kood: BGI) Bekannte Lüde vun Barbados Rihanna, R&B-Sängersche Grandmaster Flash, Hip-Hop-DJ Ashley Cole, engelschen Football-Natschonalspeler Belegen Weblenken Websteed vun de Regeerung vun Barbados Barbados Vacation Travel Guide & Business Directory Geographie, Inwahners, Planten un Deerter Fotos ut Barbados Dat Utwärtige Amt över Barbados Land Karibik Barbados

2090

https://nds.wikipedia.org/wiki/Kuba

Kuba

Kuba is en Inselstaat in de Karibik. Dat Land hett 11.394.043 Inwahners op 110.861 km² (Stand 2007). Hööftstadt is Havanna. Geografie Kuba is vun West na Oost so bi 1200 Kilometer lang un vun Noord na Süüd 35 bet 200 Kilometer breed. Kuba is dormit dat gröttste Eiland vun de Groten Antillen. De gröttste Deel is en Deepland mit flache Hügels (Kalktafel). Dree Gruppen vun Bargen, de to’n Deel verkarstet sünd, gaht wat höger rop. In Süüdoost de Sierra Maestra mit 1972 Meter in’n Pico Turquino, in Süüd de Sierra del Escambray mit 1156 Meter un in West de Sierra Guaniguanico mit 728 Meter. De Isla de la Juventud vör de westliche Süüdküst hett Hügels un is bet 310 Meter hooch. Vun dat Land sünd 29 % Ackerland, 22,5 % Weiden un 17,4 % Woold. Klima Vun dat Klima her liggt Kuba an’n Rand vun de Tropen. In’n Sommer regent dat veel, de Winter is mehrsttiets dröög, mal afsehn vun Kooltluftinbröök vun Noorden bitieden, de Regen bringen doot. De Temperaturen sünd in Havanna in Januar in’n Dörsnitt 21,7 °C, in August 27,2 °C. Kuba liggt mit in de Gegend, woneem de Hurrikans ehr Bahnen teht. Planten In dat Deepland geev dat fröher vör allen regengröne Fuchtwoolden, de vun Savannen dörtagen weren. Disse Plantenwelt is nu to’n groten Deel dör’n Minsch nich mehr. In’e Bargen gifft dat ok dissen regengrönen Woold, de op de Luvsiet in jümmergrönen Regen- un Bargwoold övergeiht. Deerten Inwahners Op Kuba leevt ümbi 11 Million Minschen, dorvun alleen in de Hööftstadt Havanna över twee Million. De Bevölkerung is in de letz veertig Johr üm een Million pro Johrteihnt wussen. Vun de Inwahners sünd bi 70 % Witte, 12 % Swarte un 17 % Mulatten un Mestizen. De Witten stammt vör allen ut Spanien un de Swarten stammt vun de Slaven af, de ut Afrika na de Karibik versleppt worrn sünd. De olen indiaanschen Inwahners sünd al temlich fröh in’t 16. Johrhunnert utrott worrn. 72 % vun de Lüüd leevt in de Städer, alleen Havanna maakt al 20 % vun de kubaanschen Inwahners ut. Üm un bi ene Million Kubaners leevt in’t Exil, vör allen in Miami in de USA. Religion Bi 55 % vun de Lüüd hebbt kene Religion, 42 % sünd Katholiken un bi dree Perzent hebbt ’n afrokubaansch spiritistischen Glöven. Politik Polietsch System Na de Verfaten vun 1992 is Kuba ene sozialistische Republiek. De Gesetten maakt de Volkskongress, de all fief Johr wählt warrt. Vun den Volkskongress warrt de Staatsraat ut 31 Lüüd wählt, de dat hööchste Staatsorgan is. Den Staatsraat sien Vörsitter is de Präsident un Baas vun de Regeren. De Exekutive liggt bi’n Ministerraat. De eenzige Partei is de 1961 grünnte Kommunistische Partei vun Kuba. Blangen de Partei gifft dat noch de gesellschoplichen Organisatschonen, so den Gewarkschopsbund. Dat Recht warrt vun ordentliche Gerichten spraken, wo de Böverste Gerichtshoff vun dat hööchste is. De ünnerste Instanz sünd de Volksgerichten, de alleen mit Laien besett sünd. Glederung Kuba is opdeelt in 14 Provinzen, dat Sünnerverwaltungsrebeet Isla de la Juventud un 169 Municipios. Scholen un Gesundheit Dat School- un Gesundheitswesen is in dat sozialistische Kuba temlich good utboot un för alle Minschen kumplett kostenlos. Schoolplicht gifft dat in dat Öller vun 6 bet 14 Johr. De dörsnittliche Levenstiet vun de Minschen is dorvun ok recht hooch. För Mannslüüd 73, för Froonslüüd 76 Johr. Kuba hett bi 35 Hoochscholen. Weertschop Na 1959 is en groten Deel vun de Weertschop verstaatlicht worrn. Bueree is de wichtigste Deel vun de Weertschop. Na Agrarreformen 1959/1960 un 1963 höört so bi 80 % vun de Flächen nu staatliche Bedrieven. De Buurn, de noch egen Land hebbt, hebbt mehrsttiets nich mehr as 15 Hektar. Se sünd in Genotenschoppen tohoopfaat un Deel vun de Plaanweertschop. Wichtig is vör allen de Sucker. 75 bet 90 % vun’n Export kummt vun’n Sucker. In’n Süden bi de Küst warrt ok Ries plant un twee Maal in’t Johr gifft dat dor Aust. Annere Planten sünd Tabak, Mais, Kantüffeln, Bataten, Maniok, Kaffee, Zitrusfrücht un Grööntüüch. Ok Veeh warrt tücht. Vun wegen, dat so veel Woold för dat Suckerplanten afhaut worrn is, hett Kuba nich noog Holt un mutt twee Drüddel vun dat Holt, dat se bruken doot, vun buten importeren. Na de Revolutschoon hebbt se en Programm anfungen, dat se wedder en Deel opforsten doot. Bi de Bodenschätz hett Kuba veel Nickel. Mehr as fief Perzent vun all Nickel op de Eer. Denn Kobalt, Chromit, Kopper, Gips, Iesenarz un Solt. An Industrie gifft dat vör allen Suckerraffinerien. Ut de Resten vun dat Suckerrohr warrt ok Poppeer, Kunststoff un Dünger maakt. Denn warrt ok Textilien, Stahl, Kraftfohrtüüch un Produkte ut Eerdööl produzeert. De Tourismus warrt ok jümmer wichtiger. Butenhannel Bet to’n Tosamenfall vun den Oostblock hett Kuba bi 80 % vun sien Butenhannel mit disse Staten afwickelt. Sietdem löppt de Hannel stärker mit Latienamerika. Ünner annern Venezuela ünner Hugo Chavez levert veel Eerdööl na Kuba. To de wichtigen Exportgöder höört Sucker, Tabak un Tabakworen, Nickel, Zitrusfrücht un Fisch. Importgöder sünd Maschinen, Fohrtüüch, Eerdööl, Koorn, Iesen un Stahl, Dünger un Holt. Wichtige Hannelspartners sünd Russland, Japan, Spanien, Kanada, China un Düütschland. Verkehr Kuba hett 5107 Kilometer Iesenbahn un 7867 Kilometer lüttjere Bahnen vun de Plantaschen. De Straten sünd alltohoop 34.000 Kilometer lang. Vun de 30 Seehavens is Havanna de bedüdenste. De natschonale Flooggesellschop Empresa Cubana de Aviación is för den Floogverkehr binnen dat Land un na buten dat Land tostännig. Wichtige Flooghavens sünd Havanna, Santiago de Cuba un Camagüey. Historie För Europa opdeckt hett Kuba Kolumbus an’n 28. Oktober 1492. He hett dat Land bi Gibara op Sicht kregen. 1511 keem Diego de Velázquez na Kuba un hett dat Eiland innahmen. Op Kuba leven in’n Westen de Guanajatabey un annerwegens de Siboney. All beid weren se nich hooch entwickelt. De Taino, de in dat 5. bet 10. Johrhunnert na Kuba kamen weren, harrn de annern Völker ünnerkregen un siedeln nu vör allen in’n Oosten. 1511 geev dat tohoop woll so 100.000-200.000 Minschen op Kuba. De inheemschen Minschen kunnen mit de harte Arbeit un de insleppten Krankheiten nich kloorkamen un sünd gegen 1570 al utstorven. Al 1532 harr dat blot noch bi 5.000 inheemsche Lüüd geven. De Spaniers hebbt denn Slaven ut Afrika na Kuba haalt, för de Bueree. Kuba weer in Amerika nu dat Zentrum vun de spaansche Herrschop. Al 1518 is dat eerste Bisdom inricht worrn, dat Bisdom Santiago. Toeerst geev dat noch veel Veehtucht. In de Johren 1610 füng dat denn mit Tabak an, de vun 1660 af an ok veel in’n Export güng. Kaffee hebbt se toeerst in’t 18. Johrhunnert mehr anboot. Aver vör allen de Suckeranbo, de to Enn dat 16. Johrhunnert anfungen weer, sorg dorför, dat vele Slaven na Kuba kemen. In de Tiet vun 1525 bet 1790 kemen bi 100.000 Slaven na Kuba. 1790 bet 1880 weren dat 900.000. De Andeel Slaven weer 1774 20 %, 1827 sogor 40 %. 1762 kemen de Briten un hebbt Kuba innahmen, hebbt dat aver 1763 al wedder afgeven un gegen Florida intuuscht. In dat 18. un 19. Johrhunnert, vör allen 1868 bet 1878, geev dat welk Opstänn, vör allen ok vun de Kreolen, de de Unafhängigkeit wullen. Aver eerst de Opstand vun 1895 bet 1898, bi den José Martí groten Andeel harr, föhr to’n Krieg twischen Spanien un de USA, wat dormit utgahn dee, dat Kuba 1898 in’n Freed vun Paris an de USA keem. 1902 is Kuba denn vun de USA unafhängig worrn. De USA hebbt sik aver en Interventschoonsrecht vörbehollen, wat se 1906 un 1913 ok bruukt hebbt. Dit Recht bleev noch bet 1934. Stränn un Nachtleven möken Kuba to Anfang vun dat 20. Johrhunnert to een vun de leevsten Reiselänner för Amerikaners. Ok bi de Weertschop hüng Kuba nu kumplett an de USA, de en groten Deel vun Sucker un Tabak opköpen. Mit de Wirren na de Weltweertschopskries keem Fulgencio Batista y Zaldivar 1934 an de Macht. He hett ’n Diktatur opricht, de vun de USA stütt worrn is. Dorgegen geev dat an’n 26. Juli 1953 ’n Putsch mit’n Storm op de Moncada, wat aver keen Spood harr. Vun 1956 af an harrn Fidel Castro, Che Guevara un annere sik as Guerilla in de Sierra Maestra trüchtagen un strieden gegen dat Regiem gegen an. Den 1. Januar 1959 sünd disse Rebellen in Havanna intagen un Batista is na de USA utneiht. Vun Februar 1959 af an weer Castro Ministerpräsident un hett den Sozialismus inföhrt un de Neegd vun’n Oostblock söcht. Nadem de USA in’n April 1961 ene Grupp vun Exilkubaners bi de Invasion in de Swienbucht ünnerstütt harrn, wat kumplett in’e Grütt gahn is, hett Castro sik noch duller na links un na’n Oosten orienteert. Vun 1960 af an gell en Weertschopsembargo vun de USA gegen Kuba. De USA hebbt sik denn ok dor för insett, dat de Organisatschoon vun de Amerikaanschen Staten (OAS) Kuba suspenderen dee. In’n Oktober 1962 wull denn de Sowjetunion Atomwapen op Kuba opstellen, wat to de Kubakries föhren dee, denn de USA weren dor för dull gegen. 1972 is Kuba Liddmaat vun den Raat för gegensiedige Weertschopshelp worrn. Mit de USA is dat in de Johren 1970 ok bilütten beter worrn un dat Embargo is wat lockerer worrn. Ok de OAS hett Kuba wedder vull mitmaken laten. Aver dat kubaansche Truppen in Angola weren (bet 1989), in Äthiopien un ok in Grenada mitmischt hebbt, dat hett verhinnert, dat sik USA un Kuba wedder ganz verdregen kunnen. 2006 is Castro krank worrn un harr en Operatschoon an sien Maag. He kunn de Amtsgeschäfte nich mehr vull utföhren. Castro sien Broder Raul hett dorüm siet den 31. Juli 2006 dat Leid övernahmen. Weblenken Websteed vun de Regeren vun de Republiek Kuba (spaansch) Land Karibik

2092

https://nds.wikipedia.org/wiki/Dresden

Dresden

Dresden (dat kummt vun'n ooltsorbschen „Drežďany“) is de Landshööftstadt vun Sassen un liggt in ene Moll beidersiets vun de Elv in'n Oosten vun Sassen. Dresden is vundaag noch ene Industriestadt, besunners mit Nahrungs- un Geneetmiddelbedrieven, Maschinen-, Apperate- un Fohrtüüchbo. Historie Dresden weer fröher ene Stadt, in de vele Bowarken ut dat Barock un Rokoko mit weltberöhmte Kunstwarken to finnen weern, man de Stadt wurr an'n 13. un 14. Februar 1945 vun US-amerikaansche un engelsche Bombenflegers angrepen un to 60 % demoleert. De Angrepen wurrn jüst to de Tiet flagen, as up de Wischen an de Elv Dusende vun Flüchtlinge ut Slesien mit Peer un Wagen ene Rast inleggt harrn. Se kemen to'n groten Deel in den Brandbombenhagel üm. De Soldaten, de domaals in Dresden-Neestadt in de Kasernen legen, wurrn daaglang bi dat Bargen un Verbrennen vun de Lieken mit insett. Domaals weer vun 200.000 Dode de Reed. Intwüschen warrt blots noch vun 35.000 snackt. Kultur un Bowarken Vun de kunstgeschichtlich bedüütsamen Bowarken sünd vele wedder herstellt wurrn, to'n Bispeel de Zwinger, de Semperoper un de Froonkark. Söhns und Döchter vun de Stadt Richard Gedlich (1900-1971) Footballnatschonalspeler Ludwig Haach (1813-1842) Maler, Tekner un Koppersteker Otto Kitzler (1834-1915) Cellist un Dirigent Wolf Caspar von Klengel (1630-1691) Architekt un Baumeester Bettina Löbel (* 1962) Swemmsportlerin Adolf Merckle (1934-2009) Jurist, Anlegger, Ünnernehmer un Milliardär Hans Oster (1887-1945) General un Wedderstandskämper Helmut Schön (1915-1996) Footballnatschonalspeler un Footballtrainer Wolfgang Uhlmann (1935-2020) Schachspeler Herbert Wehner (1906-1990) Politiker un Bundsminister Galerie Weblenken Dresden Hööftstadt (düütsche Bundslänner) Stadt Sassen

2093

https://nds.wikipedia.org/wiki/Haiti

Haiti

Haiti, offiziell de Republiek Haiti (Franzöös'sch: République d'Haïti, Kreoolsch: Repiblik Ayiti), is en Inselstaat in de Karibische See. De Republiek liggt in den westlichen Deel vun dat Eiland Hispaniola. Dor höört ok noch en Reeg vun lüttjere Eilannen mit to. Vun düsse sünd de Île de la Gonâve, de Île de la Tortue un de Île à Vache de gröttsten. Hööftstadt is Port-au-Prince. Haiti liggt in’n Osten vun Kuba un grenzt in’n Osten över 275 km hen an de Dominikaansche Republiek. Geschicht Koloniaaltied As Christoph Kolumbus 1492 up Hispaniola ankamen is, leven up dat Eiland de Arawak-Indianers vun dat Volk vun de Tainos. In de Johrteinten dornah is düt Volk dör Dwangsarbeit un dör Süken utstorven. Düsse Süken harrn de spaanschen Siedlers vun Europa mitbröcht. Vun de tweete Hälft vun dat 17. Johrhunnert af an is dat Land wedder bevölkert wurrn mit Hunnertdusenden vun Slaven, de vun Afrika haalt wurrn sünd un de up de Zucker- un Koffie-Plantagen arbeiden mössen. 1697 hett Spanien den Befehl över den westlichen Deel vun Hispaniola afgeven an Frankriek. De Franzosen nömen dat Land Saint-Domingue. Dat is een vun de rieksten Kolonien vun Frankriek wurrn. Saint-Domingue hett um 1780 rüm um un bi 40% vun den Zucker un bi 60% vun den Koffie produzeert, de in Europa bruukt wurrn sünd. Dat weer mehr, as in de ganzen Kolonien vun Grootbritannien in Westindien tohopen rekent. In de Tied hefft de europääschen Machthebbers keen Kolonie beseten, de sik so goot stünn, as Saint-Domingue. Vundeswegen hett de Kolonie ok den Naam „Parl vun de Antillen“ kregen. Unafhängigkeit Nah en Slavenupstand in dat Johr 1791 hefft sik de Inwahners vun Haiti in de Revolutschoon vun Haiti gegen de franzöös’sche Herrschop wennt. Düsse Upstand is anföhrt wurrn vun Toussaint Louverture. De Striet um de Freeheit hett 13 Johre lang duert. Dormols hefft de Upsternaatschen en Armee slahn, de Napoleon Bonaparte na dat Eiland henstüert harr. An’n 1. Januar 1804 hefft se sik för unafhängig vun Frankriek verklaart. Later in datsülvige Johr hett Jean-Jacques Dessalines sik sülms to’n Kaiser vun Haiti utropen un sik den Naam Jakob I. geven. Dessalines weer 1802 an de Stäe vun Louverture treden un Baas vun de Rebellen wurrn. De Naam vun dat Land is in Haiti ännert wurrn. Ut Haat gegen de Franzosen hett he all Witten, de noch in’t Land weern, an’e Siet maken laten un per Gesett fastleggen laten, datt keen Utlänner Land besitten dröff in Haiti. De Flagg vun Haiti is tostanne kamen, as ut de Trikolore vun Frankriek de witte Deel rutnahmen wurrn weer. Vunwegen datt de Slavenupstand slumpen dö, is Haiti de eerste unafhängige „swarte“ Staat up de Eer wurrn un dat tweete unafhängige Land in den westlichen Deel vun de Hemisphäre na de USA. För de groten Staten un ehren Imperialismus weer de Unafhängigkeit en Doorn in’t Oog. Se weern bange, Haiti konn dor en slecht Vörbild för de egen Kolonien mit afgeven. Na de Unafhängigkeit is Haiti en tiedlang en Kaiserriek un en Königriek ween, denn is dat Land en Republiek wurrn. 1825 hefft sik de Regeerung vun Haiti un Frankriek dor över eenigt, datt Haiti 150 Millionen Francs an Frankriek betahlen möss, um den Schaden wedder goot to maken. Dör hett Frankriek denn Haiti offiziell för as en unafhängigen Staat ankeken. Vunwegen datt dat keene annere Möglichkeit geev, ut de Isolatschoon rut to kamen, wo Haiti mit Weertschop un Politik in steken dö, hett dat ne’e Land dat up sik nahmen, düsse Schuld gellen to laten. 1822 harr Haiti Santo Domingo erovert. Dat weer de ööstliche Deel vun Hispaniola, wo de Lüde Spaansch snacken döen. Man Santo Domingo möök sik 1844 los vun dat Land un is denn to de Dominikaansche Republiek wurrn. De Inwahners vun dat miteens unafhängige Land sünd slank updeelt wurrn dör verscheden Grenzlinien. So’n Grenzen geev dat twuschen de swarten Inwahners un de Mischlingen, twuschen Stadtbewahners un Lüde vun dat platte Land un ok twuschen rieke un arme Inwahners. De Swarten un ok de Mulatten harrn dat up de verlaten Plantagen afsehn. En lüttje Grupp kreeg de Macht in de Hand un hett dor böös wat för sik rutslahn. Dat fehl nu ganz an en starke Macht, de dat Leit vun de Koloniaalmacht övernehmen konn un so keem dat, datt in Haiti Banden mit Wapen, Staatsgrepen un Inmengelee vun dat Utland nix Besunners weern. Twuschen 1843 un 1915 hett Haiti en swaare Tied dörmaakt. 22 mol änner sik de Regeerung, faken is versöcht wurrn, de Regeerung af to setten un faken hefft sik Lüde tohopendaan, um sik gegen de Regeerung to verswören. Dat Land is in düsse Jahren arm wurrn un de Export sack duchtig af. De groten Plantagen sünd verswunnen un so fehl nu ok de wichtigste Born för dat Land sien Inkamen. In de Twuschentied is de Schuld an Frankriek runner sett wurrn, man eerst 1922 weer se heel un deel af betahlt. 20. un 21. Johrhunnert Twuschen 1915 un 1934 hefft de US-Amerikaners dat Land besett. Datt güng jem dor um, de amerikaansche Weertschop af to sekern. De USA hefft de Inwahners dwungen, för en betere Infrastruktur mit to arbeiden un so mössen de Haitianers sunnerlich Wegen un Straten boen. Dat hett de Amerikaners in Haiti nich sunnerlich populäär maakt, un as de USA denn wedder aftagen sünd, hefft de meisten Haitianers dat as en tweete Unafhängigkeit beleevt. In de Johren twuschen 1934 un 1957 stünn dat Land up wackelige Fööt. De Mulattenelite, de swarten Inwahners un ok de Militärs, de vun de Amerikaners torüchlaten wurrn weern, versöchen all, dat Seggen to hebben. So keem dat dorhen, datt keen Regeerung un keen Präsident lang an de Macht bleven is, un datt se all swack weern, nix tostanne bröchen un sik smeren laten hefft. Dat Enn vun düsse Johren keem, as de Duvaliers de Macht övernahmen hefft. Twuschen 1957 un 1986 is dat Land, een achtern annern, regeert wurrn vun François Duvalier, mit Ökelnaam Papa Doc, un vun Jean-Claude Duvalier (Baby Doc). In düsse Johren is veel Blood vergaten wurrn. Dat warrt annahmen, datt in de 28 Johren vun Vadder un Söhn Duvalier bit hen to 50.000 Haitianers an’e Siet maakt wurrn sünd. Dor sünd de Oppers vun Folter un de Froenslüde, de Gewalt andaan wurrn is, noch nich mit rekent. Dat weer en forchterlich Regime, bit 1986 de Diktatur umsmeten wurrn is. Twuschen 1986 un 1990 hett dat denn en Reeg vun Staatsgrepen dör dat Militär geven. 1991 is Jean-Bertrand Aristide to’n Präsidenten wählt wurrn. Düsse Wahlen sünd as demokraatsch ankeken wurrn. Man al an’n 30. September 1991 geev dat en Putsch un Aristide weer wedder afsett. In de Johren na düssen Putsch hett de Herrschop in de Hand vun en Militärjunta legen. De ehr Baas is Raoul Cédras ween. Man de USA un verschedene annere Länner (un ok de Vereenten Natschonen) hefft sik dorachter klemmt, un so is Aristide 1994 wedder an de Macht kamen. 2000 is he noch mol wedder wählt wurrn. Man de Grundlaag vun Aristide siene Regeerung weer, datt se sik smeren laten hett, datt se Gegenspelers bange maken un dalstuken dö un datt se sik unner’nanner in’e Klatten harrt hett. Dör verscheden Maatregeln, de he in Gang bröcht hett, hett he denn ok noch de USA, Frankriek un Kanada in Brass bröcht. He harr unner annern en allgemeen Minimumlohn inföhrt. Dat hett Bedrieven ut den Westen drapen. So duer dat nich lang un en Upstand is in Gang kamen. Sunnerlich mank de Ordnungskräft vun Haiti hefft de Upsternaatschen slank Stütt un Stöhn kregen. Aristide harr ut Angst vör en Staatsgreep al Johren vördem de Armee uplööst. Nu geev dat in Haiti man bloß noch de Polizei un de hett man bloß een Heevschruver harrt. Aristide hett denn en internatschonalen Uproop rutgahn laten, vunwegen datt he Hölp vun de UN-Truppen hebben woll. Man Frankriek un de USA hefft dor ehre Fingers mit in’t Speel harrt un so sünd düsse Truppen eerst ankamen, as dat al to laat weer un de Upsternaatschen meist ganz Haiti in’e Hand harrn. Aristide konn sik bloß noch utsöken, of he ümbröcht weern oder mit’n Fleger vun de USA ut dat Land bröcht weern woll. He hett dat leste wählt. Veel Parteifrünnen vun em konnen sik dat nich utsöken un sünd an’e Siet maakt wurrn oder mössen unnerdükern. 2006 is René Préval to’n Präsidenten wählt wurrn. De UN-Fredenstruppen mit den Naam MINUSTAH sund jummers noch in dat Land. Dat Utöven vun Regeerungsmacht is in dat Land is en suer Stück Arbeit. Haiti warrt as en Staat ankeken, de ut’neen fullen is (as Somalia). Eerdbeven vun Haiti 2010 An’n 12. Januar 2010 um 16.53 Oortstied is Haiti vun en Eerdbeven drapen wurrn, dat en Kraft vun 7,0 up de Momenten-Magnituden-Skala harrt hett. Up dat Beven sünd noch en ganze Reeg vun Nabeven folgt. För Haiti un de Eilannen dor umto is Tsunami-Alarm utlööst wurrn, man de is later wedder upböört wurrn. An’n 17. Januar sünd al 70.000 Dode tohopensammelt wurrn un Premierminister Jean Max Bellerive meen, dat geev unner Umstänn 100.000 Oppers. Präsident Preval taxeer de Tahl vun de Doden up 200.000. Tein Dage na dat Beven is dat Söken na Lüde, de överleevt hefft, offiziell instellt wurrn. Vun de Siet vun de UN-Noothölp is en Tahl vun 111.000 Dode rutgeven wurrn, bovenhen harr dat noch mehr as 193.000 Verwunnte geven un bi 609.000 Lüde ohn Unnerkumst. In de Medien, dormank in de düütsche Tagesschau, is vun mehr, as 150.000 Dode snackt wurrn. Dor is dat dat swaarste Eerdbeven in Haiti siet mehr as 200 Johren mit ween. Annere Katastrophen in dat 21. Johrhunnert 2004 Floot. Mehr as 2.000 Dode un Lüde, de nich mehr to finnen weern. 2004 De Orkaan Jeanne 2005 Orkaan Dennis, tominnst 45 Dode 2008 En Reeg vun Orkanen un Störme. Meist 800 Dode un Hunnerte vun Verwunnten. Belegen Haiti Karibik

2094

https://nds.wikipedia.org/wiki/Frankfort%20an%E2%80%99n%20Main

Frankfort an’n Main

Frankfort an’n Main is de gröttste Stadt in’t düütsche Bundsland Hessen - aver nich de Hess’sch Hööftstadt - un liggt an’n Stroom Main. Frankfort an’n Main is ene Stadt mit üm un bi 753.000 Inwahners. So is Frankfort de föfftgröttste Stadt in Düütschland achter Berlin, Hamborg, München un Köln. In Frankfurt gifft dat bannig veele Banken un Geldweertschop. Vunwegen dat Frankfurt dicht bi Mainz liggt, wo de Main in’n Rhien geiht, hebbt de Lüüd Frankfort ok „Rhein-Main-Metropole“ nöömt. To de Partnerstädte van Frankfort hörrt to'n Bispeel de amerikaansch Stadt Philadelphia. Minnerheiten In Frankfort sünd traditschonell Minnerheiten sünners vun Belang. Inst leven hier vele Hugenotten, Belgier un Lüüd ut de Nedderlannen. Dat is vundaag ok so. Frankfort höört to de düütschen Städer mit mehr as 100.000 Inwahners, wo de mehrsten Franzosen, Äthiopiers, Polen, Marokkaners un Pakistanis leevt. 1956 is hier ene Mennonitengemeen vun Lüüd ut Westpreußen grünnt wurrn. Sport In Frankfort an’n Main is de Football-Vereen Eintracht Frankfort tohuse. De speelt in de Bundsliga. De anner groote Frankforter Vereen is de FSV Frankfurt. Beröhmt Lüüd ut Frankfort Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), düütsch Schriever und Politiker Marika Kilius (* 1943), düütsch Ieskunstlöperin Benjamin List (* 1968), düütsch Chemiker un Nobelpriesdräger Birgit Prinz (* 1977), düütsch Footballnatschonalspelerin Thomas Reiter (* 1958), düütsch Ruumfohrer Heinz Riesenhuber (* 1935), düütsch Politiker und Bundsminister Horst Ludwig Störmer (* 1949), düütsch Physiker un Nobelpriesdräger Niklas Süle (* 1995), düütsch Footballnatschonalspeler Hans Zimmer (* 1957), düütsch Filmkomponist in Hollywood Weblenken Oort Hessen Frankfort an’n Main

2095

https://nds.wikipedia.org/wiki/Jamaika

Jamaika

Jamaika [] (engl. Jamaica) is en sülvstännigen Inselstaat in de Karibische See. Jamaika is Deel vun de Groten Antillen un höört to den Staatenbund vun den Commonwealth of Nations to. De Naam kümmt an un for sik ut de Indianerspraak „Arawak“ her. Dor heet dat Xaymaca oder Chaymakas un bedutt so veel, as Bornland oder Holt- un Waterland. De vörmolige Kolonie is bekannt vör ehre veelsiedige Kultur, man ok dor för, datt se allerhand soziale un weertschoppliche Probleme hett. Geografie un Natur Laag Vun de Groten Antillen is Jamaika de drüddgröttste Insel. Se liggt bi 145 km süüdlich vun Kuba un bi 160 km westlich vun Hispaniola mit de Staten Haiti un de Dominikaansche Republiek dor up. Vun de Westspitz is dat bi 635 km bit na dat Faste Land vun Middelamerika. Jamaika is 235 km lang un twuschen 35 un 82 km breet. Alltohopen maakt dat 10.991 km². Vör de Süüdwestküst liggt de Pedro Bank. Dor kladdert dat Land unner Water över 8.000 km² so wiet hooch, bit de See keene hunnert Meter mehr deep is. In düsse Bank liggt de Pedro Cays, en Inselgrupp vun alltohopen 23 Hektar Grötte. To den Staat vun Jamaika höört, bilangs de Hööftinsel un de Pedro Cays noch de Inselgrupp Morant Cays, de bi 60 km vör de Westküst liggen deit. Geologie un Landschop Jamaika liggt an de Noordkant vun de Karibische Plate, de sik direktemang vör de Küst unner de Noordamerikaansche Plate schuven deit. Dat Jamaika so duun bi de Platengrenz liggt, hett jummers wedder dor to föhrt, dat dor starke Eerdbeven uptreden sünd. So en Eerdbeven hett 1692 unner annern Port Royal ganz in’n Dutt maakt. In’n Westen un in de Midden vun dat Eiland liggt twee Drüddel vun dat Land unner en Laag vun Kalksteen. Düsse Laag is en paar hunnert Meter dick. De Bargkeden in de Midden vun dat Eiland bestaht to’n groten Deel ut düsse Kalksteenlaag. In düssen weken Steen gifft dat allerhand Höhlen, Dalen un unnereerdsche Ströme. An einige Stäen in’n Norden fallt de Bargen över 500 m piel af na de See. Dor fangt ok direktemang vör de Küst glieks de Kaimangraven an. De is bit 7.680 m deep. In’n Süden geiht dat wat suutjer hendal. Twee Bargkeden in Westmoreland un Saint Elizabeth langt bit ran na de Küst. Blangen Kalk besteiht de Unnergrund ut kole Magma, Gneis un Lei. De wichtigste Rohstoff up Jamaika is Bauxit. Siene Lagerstäen finnt sik ööstlich vun Montego Bay un westlich vun Kingston binnen up de Insel. Bovenhen warrt Gips un Marmor afboot. In’n Osten gifft dat de Blue Mountains. Dat is en Bargkeed, de sik up um un bi 100 km vun Nordwesten na Süüdosten recken deit, mit allerhand Twiegen un Utlöpers na Norden un Süden. De Insel ehren hööchsten Barg liggt hier. Dat is de Blue Mountain Peak. De is 2.256 Meter hooch. Klima Up Jamaika regeert en Tropen-Klima. En grote Rull speelt dor ok de Noordoost-Passatwind. De Unnerschede in de Temperatur över dat Johr hen sünd man minne. In Kingston is dat in’n Januar in’n Döörsnitt 25 °C warm un in’n Juli sünd dat 27 °C. Midden up de Insel up de Bargen sünd dat um un bi dree Graad minner. Up de Blue Mountains, de to’n Deel över 2.000 Meter hooch sünd, liggt dat ganze Jor keen Snee. Dat gifft twee düütliche Regentieden, eenmol in’n Mai un Juni un eenmol in’n September bit November. Je na de Gegend regent dat unnerscheedlich veel. In de Barge in’n Noordosten sünd dat mehr as 5.000 mm in’t Johr, man an de Süüdküst bi Kingston, wo dat mol pladdert un mol dröge is, dor sünd dat in’n Döörsnitt bloß man 800 mm in’t Johr. In’n laten Summer un in’n fröhen Harvst treckt faken Störme över dat Eiland henweg. In düsse Tied gifft dat ok de Gefohr vun Hurrikans. Tolest 1951 un 1988 hefft so’n Hurrikans de Insel to Dutt maakt. Wichtige Städter Vunwegen de Barge in Jamaika sien Binnenland liggt de meisten Städer an de Küst oder in de groten Siedlänner. De Hööftstadt Kingston is mit bi 585.300 Inwahners Jamaika siene gröttste Stadt. Tohopen mit de Plaanstadt Portmore, de duun bi liggt, is se en Zentrum, wo meist 700.000 Minschen in leevt. Dat is knapp en Viddel vun all Inwahners. Blangen all Institutschonen för de Regeerung gifft dat hier de gröttste Universität un ok den gröttsten Flegerhaben up dat Eiland. Sunnerlich vun den Anfang vun de 1990er-Johre af an hett Kingston allerhand mit Verbreken to kriegen. Deele vun de Stadt sünd in de Hannen vun Verbrekerbannen, de in de verleden Johren gegen’nanner Krieg föhrt, un ok gegen de Polizei un de Armee gegenan gaht. En paar Kilometer westlich liggt Spanish Town, wat mit siene 145.845 Inwahners düütlich lüttjer is. De Stadt is dat Zentrum för de Gemarken dor umto, wo Zuckerrohr un Bananen anplant weert. Hier weert se wieter verarbeit’. Spanish Town is eene vun Jamaika siene öllsten Städer. Se is vun 1535 af an bit to de Tied, as de Englänner dat Eiland erovert hefft, Hööftstadt vun de Insel ween. In’n Noordwesten, nich wiet af vun de Stäe, wo Christoph Kolumbus as eersten Europäer an Land gahn is, liggt Montego Bay. Düsse Stadt mit 82.669 Inwahners warrt geern vun Touristen besöcht un duun bi is ok de tweete internatschonale Flegerhaben vun de Insel. Deerter un Planten Jamaika kann in dree Ökozonen indeelt weern. Dröögwoold langs de Küst, Regenwoold binnen in dat Land in de högern Gemarken, un Mangroven langs en paar Afsnitte vun de Küst. Vunwegen datt de Insel so wiet af liggt, hefft sik hier Aarden vun Deerter un Planten utspunnen, de dat man bloß hier gifft. Ehr de Spaniers sik ansiedeln döen, weern grote Dele vun Jamaika todeckt mit Woold. Hüdigendags weert de meisten vun düsse Kuntreien för de Bueree bruukt. Bloß en Paar Regionen an de Noordküst, dat Cockpit County un de Pedro Bank, dorto ok de hööchsten Regionen vun de Blue Mountains, seht vundagen just noch so ut, as dat fröher weer. In de högern Lagen wasst blangen Mahagoniplanten (as de Swietenia) sunnerlich Zedern un Mahoe. In den Regenwoold sünd 28 Aarden vun Vagels tohuse, de dat bloß hier gifft. In de Pedro Bank gifft dat wietlöftige Feller mit Seegras un Sandbänke un dorto de lesten Korallenriffe vun dat Land, de goot up Stäe sünd. Up de lüttjeren Eilannen leevt unner annern Schabellenskopptölpels un Rosenseeswulken, un de Echte Karettschildkrööt leggt dor ehre Eier af. In de Bank un langs de Küst leevt de roren Karibik-Manatis. Inwahners In’n Juli 2006 hefft up Jamaika 2.758.000 Minschen leevt. Um un bi de Hälft vun jem is in de groten Städer tohuse, dormank ene Million in de fief gröttsten Städer. Dat Öller vun all Inwahners liggt in’n Döörsnitt bi 23 Johren, um un bi en Drüddel is jünger, as 14 Johre. Bloß man 7,3 % sünd öller, as 64. Vun 1000 Kinner, de levennig up’e Welt kaamt, gaht in’n Döörsnitt 16 doot. Mannslüde könnt hüdigendags dor up reken, dat se 71 Johre oolt weert, Froenslüde weert 75. Mit dat Wassen vun de Inwahnertahl is dat siet 1960 minner wurrn. Dormols weern dat 1,6% in’t Johr, hüdigendags sünd dat bloß noch 0,5 %. Veel junge Lüde gaht vun dat Eiland weg. Bi 91 % vun all Inwahners stammt vun Slaven ut Afrika af. De weern in dat 17. un 18. Johrhunnert na de Insel hoolt wurrn. 1,3 % sünd ut annere Länner in de Karibik na Jamaika henkamen un 0,2 % stammt vun Europäers oder vun Chinesen af. De Indigenen Völker vun de Taíno un de Kariben hefft as Völker nich överleevt. Se sünd lüttjer wurrn vunwegen Slaveree un vunwegen de Süken, de de Spaniers mitbröcht hefft un amenne hefft se sik vermischt mit de annern Gruppen up dat Eiland. Spraken Blangen de Amtssprake Engelsch warrt Jamaika-Kreoolsch snackt (ok „Patois“ nömmt). Dat is en Kreoolspraak mit engelsche Wuddeln. In Europa is se bekannt wurrn sunnerlich dör Reggae un Hip-Hop. Veel Inwahners könnt beide Spraken un denn gifft dat ok noch verschedene Regional-Dialekte. Gloven Nich ganz en Drüddel vun de Inwahners höört to ene protestantsche Karken to. Dat hett de brittsche Herrschop so mit sik bröcht. De wichtigsten Karken sünd de Church of God (bi 21 %), de Baptisten (bi 8,8 %), de Anglikaansche Kark (bi 5,5 %), de Adventisten vun den söventen Dag (bi 9 %), de Pingstkarken (bi 7,6 %), de Methodisten (bi 2,7 %), de United Church of Christ (bi 2,7 %), de Brethren (bi 1,1 %), Jehova siene Tügen (bi 1,6 %) un de Herrnhuters (bi 1,1 %). Bloß man bi 4 % vun de Inwahners höört to de Röömsch-kathoolsche Kark, de vun de Spaniers mitbröcht wurrn weer. De jöödsche Gemeende in Spanish Town gifft dat al vun dat 16. Johrhunnert af an. Al 1704 hett se eene eegene Synagoge kregen. Noch eene grote jöödsche Gemeende gifft dat in Kingston. Rastafari Dat Bild vun Jamaika in’t Utland is sunnerlich präägt vun de Rastafari-Lüde. Bi den Rastafari-Gloven hannelt sik dat um en Gloven, de sik an dat Christendom anlehnt. Upkamen is düsse Gloven in de 1930er Johre bi de Nakamen vun afrikaansche Slaven. De Anhängers seht in den vörmoligen Kaiser Haile Selassie vun Äthiopien den ne’en Messias. De Geboortsnaam vun Haile Selassie is Ras Tafari ween, un dor kümmt de Naam vun de Rastafari vun her. Dormols güng dat um de Hoopnung, dat Afrika nu endlich free weern scholl vun de Kolonialmächte, de dat dalstuken döen. Rastafari besteiht ut verscheden Gruppen. De meisten stellt dat Individuum in de Midden vun ehren Gloven. Up de eene Siete leevt de Minsch free vun Gesetten un Vörschriften, up de annere Siete mutt he sik avers doch holen an de Vörschriften vun dat Ole Testament över de Reinheit. Düsse Gruppen wüllt dor nix vun weten, dat een Alkohol drinken oder Tabak smöken draff. Dat gifft avers ok Anhängers, de smöökt Cannabis, wat se Ganja nömen doot. Dat bruukt se to’n mediteren. Veel Rastafaris wiest ok, datt se to süssen Gloven tohöört dör de Dreadlocks, de se up’n Kopp dreegt. Bekannt wurrn is de Rastafari-Gloven in dat Utland sunnerlich dör den Reggae un siene Singers, as Bob Marley un Peter Tosh. Geschicht As Jamaika noch keen Kolonie ween is De eersten Indianers ut Süüdamerika sünd in dat 7. Johrhunnert v. Chr. na de Insel kamen. Dat weern de Taíno, een vun de Arawak-Völker. Se hefft in Stämme tohopenleevt un Ackerbo un Fischfang bedreven. Ehre Hüser hefft se ut Reit un ut Stroh boot. Mit dat 15. Johrhunnert sünd denn lüttje Gruppen vun de Kariben na Jamaika kamen. Up annere Eilannen hefft se de Taíno verdreven, man hier hefft se mit jem tosamenleevt. As Christoph Kolumbus 1494 as eersten Minschen ut Europa an Land gahn is, hefft dor bi 100.000 Lüde leevt. Bi Pedro Bluff in Saint Elizabeth sünd Höhlen mit Maleree funnen wurrn, just as up annere Eilannen in de Karibische See. Kolonie vun Spanien (1509–1655) Na en johrteintelangen Striet twuschen Christoph Kolumbus sien Söhn Diego un de Kroon vun Spanien över en Reeg vun Karibikinseln, is Diego amenne Viezkönig över all Eilannen wurrn, de sien Vadder funnen harr. He hett dat Recht kregen, Stüern to bören un en Deel vun dat Gold to beholen, wat dor funnen wurrn is. 1509 hett he Jamaika dör Juan Ponce de León innehmen laten un hett em den Naam „Santiago“ geven. Man düsse Naam hett sik nich inbörgert. Ok de Spaniers bruken den olen Indianernaam Chaymakas oder Xaymaca, wo se „Jamaica“ vun maken döen. Dat duer keene tein Johre, un de Kultur vun de Indigenos is ut’neen fullen. Dör de insleepten Süken un dör naakte Gewalt sünd se ümmer minner wurrn. Vun de tweete Hälft vun dat 17. Johrhunnert af an hefft se as „utstorven“ gollen. Vunwegen, datt nu Arbeitkräfte fehlen, bröchen de Spaniers al vun 1517 af an de eersten afrikaanschen Slaven up de Insel. Sunnerlich vun de Goldküst un vun de Slavenküst hefft se jem herhoolt. 1611 hefft to’n eersten Mol mehr swarte, as witte Inwahners up de Insel leevt. Hööftstadt is „Nueva Sevilla’’ wurrn. Hüdigendags heet düsse Stadt Spanish Town. Kolonie vun de Briten (1655–1962) Wie de Briten de Insel övernahmen hefft An’n 10. Mai 1655 sünd engelsche Truppen unner Admiral William Penn sen. bi dat hüdige Kingston an Land gahn. De Verwaltung vun Spanish Town hett an’n neegsten Dag upgeven, en Deel vun de Spaniers is ohn Krieg na Kuba utbüxt. Vördem harrn se ehre Slaven free laten un jem Wapen geven. Se harrn dat dor up en Upstand gegen de Englänner mit afsehn. Man toeerst hett dat keen Krieg geven. De vörmoligen Slaven hefft sik in dat Binnerste vun dat Land torüch tagen un leven dor unner den Naam „Maroons“. Nu harrn de Spaniers kapituleert, man liekers hett de leste Gouverneur Cristobal Arnaldo de Ysassi Truppen för den Guerilla-Krieg an de Noordküst un in dat Binnerste vun dat Land tohopentagen. Stütt hett he tweemol vun Kuba her kregen, man de engelsche Armee hett siene Truppen 1657 un 1658 tweemol slahn un dor möss he endgüllig Bott geven. 1664 hefft de Englänner en Versammeln wählt, de Upgaven vun de Verwaltung övernehmen dö. In den Verdrag vun Madrid is Jamaika 1670 ok formal Egendom vun dat Vereenigte Königriek wurrn. Dat geiht bargup mit de Weertschop Vunwegen de Göder, de in Jamaika siene Plantagenweertschop herstellt wurrn sünd, weer de Insel över 150 Johre lang vun groten Weert för de engelsche Kroon. De Briten hefft dat tomeist mit ankeken, wenn Freebüters un Piraten den Haben vun de ne’e Hööftstadt Port Royal anlopen döen. Dör en Eerdbeven is de Stadt an’n 7. Juni 1692 in’n Dutt gahn. Dor güng dat Tiedöller vun de Piraten denn mit vörbi. Spanish Town is wedder Hööftstadt wurrn, ehr se 1755 dör Kingston aflööst wurrn is. 1694 is de Franzoos Du Casse mit 1.500 Suldaten in’n Norden un Osten vun Jamaika an Land gahn. Man de Siedlers hefft sik dat nich gefallen laten un so möss he sik na en korten Krieg vun tein Dage torüchtrecken up siene Schepe. Vördem hett he en Reeg vun Plantagen in Dutt maakt un bi 1.300 Slaven wegsleept. Dat leste Mol is in dat Johr 1782 nix wurrn ut den Versöök, de Insel to erovern. Dormols is de franzöösche Flott, de dor just to unnerwegens weer, al vördem in de Slacht vun Les Saintes vun de Briten slahn wurrn. Unroh un Upstänne Vun de 1730er Johren af an hett dat jummer fökener Striet mit de Maroons geven. De wollen utbüxte Slaven partout nich wedder rutgeven un versöchen dat ok, de Briten noch annere Slaven weg to nehmen. De „eerste Maroonkrieg“ weer up siene Hööchde, as de Maroon-Siedlung Nanny Town in de Blue Mountains in’n Dutt maakt wurrn is. De Striet duer, bit 1739 Freden slaten wurrn is. De Verdrag, de vun Granny Nanny uthannelt wurrn weer, hett de Maroons en sülvstännige Kolonie tospraken. Man se mössen sik dor to verplichten, utknepene Slaven torüch to geven un to hölpen, de Insel to verdeffendeern, wenn dat nödig weer. De „tweete Maroonkrieg“ is 1795 utbraken. Dormols sünd twee Slaven foltert wurrn un de Krieg güng los. De Upstand is mit 5.000 Suldaten un mit Bloothunnen dalpedd’ wurrn. De Maroon-Anföhrers sünd infungen wurrn un na Nova Scotia in Kanada bröcht. Vun dor ut sünd se later na Sierra Leone bröcht wurrn. 1807 is de Överseehannel mit Slaven verbaden wurrn. Man an de Arbeit vun Slaven änner sik nix. Hen un wenn hett dat en beten Unroh geven, un 1831 is de Wiehnachtsupstand rund um Montego Bay utbraken. Anföhrer weer Samuel Sharpe. De Upstand is gau daltreden wurrn un dor is ok allerhand Bloot bi vergaten wurrn, man doch hett he dor mit to bidragen, datt an'n 1. August 1834 mit dat Slavery Abolition Act de Slaveree in dat Vereenigte Königriek afschafft wurrn is. Nu güng dat mit de Zuckerindustrie bargdal, denn billigen Zucker ut Kuba överswemm de Insel. De Inwahners güng dat jummers slechter un so weern se vertwiebelt un vergrellt. Dor keem dat to den Morant-Bay-Upstand mit Paul Bogle un George William Gordon as Anföhrers. In’n Updrag vun den Gouverneur hefft de brittschen Truppen den Upstand mit grote Gewalt dalpedd’. De Verwaltung is uplööst wurrn un Jamaika wurr verklaart to en „Kroonkolonie“. Mehr as 1000 Minschen sünd dor bi umkamen, dormank Bogle un Gordon. In Grootbritannien hefft de Lüde sik över de Gewalt, de dor utöövt wurrn weer, böös upreegt, un so hefft se tokümftig nippe henkeken, wat de Goeverneure dor anstellen döen. Kroonkolonie Unner den ne’en Gouverneur John Peter Grant hett dat allerhand Reformen geven. De Infrastruktur is utboot wurrn un en Unnerwater-Kavel is na Europa henleggt wurrn. 1914 is dat Kriegsrecht över de Insel utropen wurrn un bi 10.000 Suldaten ut Jamaika mössen, an de Allieerten ehre Siet, bi’n Eersten Weltkrieg mitmaken. In’n Tweeten Weltkrieg hefft dat Vereenigte Königriek un de USA Jamaika bruukt as en Butenstäe för de Marine. Ok Truppen vun de Insel hefft wedder mitstreden in’n Krieg. Na den Krieg is versöcht wurrn, de Kolonien in Westindien unner ene gemeensame Verwaltung to unnerstellen. 1947 is in Montego Bay to’n eersten Mol dor över verhannelt wurrn, de Westindische Föderatschoon to grünnen. En Johr later is in Mona bi Kingston de University of the West Indies upmaakt wurrn. Dat is ene gemeensame Hoochschool för 16 Länner ut de Karibik ween. 1958 hefft sik Jamaika un negen annere brittsche Länner in de Karibik an de Westindische Föderatschoon anslaten, man al 1961 sünd se dor wedder utstegen, as dor över afstimmt wurrn weer. Unafhängigen Staat Eerste Johre (1962–1989) Unafhängig vun dat Vereenigte Königriek is Jamaika wurrn an’n 6. August 1962. An’n 18. September vun düt Johr is de ne’e Staat denn bitreden to de Vereenten Natschonen. Vun dor af an is Jamaika en free Liddmaat vun den Commonwealth. De eerste Premierminister weer Alexander Bustamante vun de Jamaica Labour Party (JLP). De JLP is bit 1972 an de Macht bleven. To de eerste Sitten vun dat Parlament is Princess Margret vun England kamen. 1966 hett nich bloß Königin Elisabeth II. dat Eiland besöcht, man ok de Kaiser vun Äthiopien, Haile Selassie, de so’n grote Rull speelt för de Rastafari. Dor hett dat groot Juchei geven. In datsülvige Johr hefft de British Empire and Commonwealth Games in Jamaika statt funnen. Man al in’n Oktober möss de Nootstand utropen weern vunwegen Bannenkriege in Kingston. Polizei un Militaär hefft een Maand bruukt, um de Laag unner Kuntrull to kriegen. Demokratischen Sozialismus (1972–1980) De People’s National Party (PNP) unner Michael Manley hett bi de Wahlen mit 37 to 19 Sitten wunnen. Manley hett den „Demokraatschen Sozialismus“ to de Staatsform vun Jamaika verklaart un hett sik duun an de sozialistischen Länner anbuukt. Unner siene Regeerung hett de Staat vun Jamaika en ganze Reeg vun Unnernehmen köfft oder övernahmen, sunnerlich in’n Bargbo. Manley weer ok en goden Fründ vun Fidel Castro. Man de demokraatschen Strukturen in’t Land sünd doch bestahn bleven un grote Deele vun den Markt sünd in de Hand vun Privatlüde bleven, so datt een nich direktemang vun en kommunistische Tied snacken kann. Retour to en pro-westliche Politik Bi de Wahlen 1980 hett de JLP düütlich wunnen: Mit 51 to 9 Sitte hett se de PNP vun de Macht verdreven. Bi de Kommunalwahlen en Johr later seeg dat nich anners ut. De ne’e Premierminister Edward Seaga is to ene pro-westliche Politik torüchkehrt. Man dat is doch bi allerhand Saken bleven, de Manley in dat Binnenland umsett harr un so bleven de Bedrieven, de de Staat unner em övernahmen harr, in den Staat siene Hand un ok allerhand, wat he in soziale Upsicht inföhrt harr, bleev bestahn. Man vun Kuba wenn dat Land sik af. An’n 12. September 1988 hett de Hurrikan Gilbert Jamaika drapen. Dat Oge vun den Storm is över de vulle Längde vun Jamaika hentagen un hett unbannig veel Land to Wööst maakt. De Schaden hett bi 4 Milliarden US-Dollar legen un 40 % vun dat Ackerland is in Dutt ween. Sunnerlich seeg dat böse ut in Kingston, Saint Andrew Parish un Hanover Parish. Dor geev dat en paar Dage lang keen Water un keen Stroom. An’n 30. März 2006 is Portia Simpson-Miller vun de PNP an de Stäe vun Percival J. Patterson träden. He weer lange Johre Premierminister ween un harr nu Bott geven vunwegen den Tostand vun siene Gesundheit. Dor is se de eerste Fro an de Top vun de Regeerung vun Jamaika mit wurrn. Bi de Wahlen to dat Parlament an’n 3. September 2007 hett se ehre Mehrheit man even verlaren. Ehr Nafolger is denn an’n 11. September Bruce Golding wurrn, de bit dorhen de Baas vun de Oppositschoon ween weer. Emigratschoon Just so, as in de meisten Länner vun de Karibik gaht vun dat Enne vun dat 19. Johrhunnert af an veel Minschen vun de Insel weg un söökt annerwegens Arbeit un en beter Leven. Sunnerlich in New York, Toronto un London gifft dat grote Gruppen vun vörmolige Jamaikaners. Vun de 2,5 Millionen Inwahners vun Toronto stammt 7 % vun de Insel. In de dree Städer tohopen leevt mehr Lüde ut Jamaika, as up dat Eiland sülms. Siet de 1980er Johre gifft dat ok Lüde ut Noordamerika un Europa, man ok ut den Rest vun de Karibik, de na Jamaika utwannert. Politik Upbo vun den Staat Jamaika is en stebige parlamentaarsche Monarkie. De Verfaten is 1962 utarbeit’ wurrn un steiht up de Grundlaag vun dat System in dat Vereenigte Königriek. Wählen dröövt de Börgerslüde mit dat Öller vun 18 Johren. Meist all Organisatschonen vun de Regeerung hefft ehren Sitt in Kingston. Exekutive Hööft vun den Staat is Elisabeth II. Se driggt den Titel vun en „Königin vun Jamaika“. Vertreden warrt se up dat Eiland vun en Generalgouverneur. Düsse warrt beropen vun den brittschen Premierminister un sien Kabinett. De Königin un ehr Generalgouverneur hefft to’n groten Deel zeremonielle Upgaven, dormank dat Beropen vun den Premierminister vun Jamaika un siene Ministers. Baas vun de Regeerung is de Premierminister. He hett allerhand to Seggen, as dat in Länner mit dat brittsche System begäng is, un kann allerhand Saken umsetten, ohn sik mit dat Parlament af to snacken. Legislative Dat Parlament vun Jamaika besteiht ut twee Kamern, dat sünd dat Repräsentantenhuus un de Senat. De 60 Liddmaten vun dat Repräsentantenhuus (Members of Parliament oder MPs) weert all fiev Johre wählt. Bloß de People’s National Party (PNP) un de Jamaica Labour Party (JLP) sitt in’t Parlament. To den Senat höört 21 Liddmaten to. 13 Senators weert beropen vun den Generalgouverneur un acht weert beropen vun den Baas vun de Oppositschoon. Dor mutt de generalgouverneur avers mit inverstahn ween. Sünst hett he in de Politik nich veel mit to snacken. Belegen Jamaika Karibik

2096

https://nds.wikipedia.org/wiki/Trinidad%20un%20Tobago

Trinidad un Tobago

De Republiek Trinidad un Tobago () is en Inselstaat in den Süüdosten vun de Karibik, vör de Küst vun Venezuela. He besteiht ut twee grote Eilannen un en ganzen Hümpel vun lüttjere Eilannen. De gröttste Insel is Trinidad. Tobago is veel lüttjer un dor wahnt ok minner Lüde up. Beide Inseln höört to de Inseln över den Wind un dor ok to de Lüttjem Antillen mit. Geschichte Man wenig is bekannt över de Geschichte vun de Eilannen, ehr Christoph Kolumbus jem an'n 31. Juli 1498 funnen hett. He hett Trinidad na de Dreeenigkeit nömmt (up Spaansch: Trinidad). Tobago hett vun em den Naam Bella Forma (schöne Figuur) kregen. Later is de Naam ännert wurrn in Tobago, wohrschienlich hett dat mit den Tabak to doon. Toeerst hefft de Spaniers sik up de Eilannen ansiedelt, man de Wohnstäen up beide Eilannen weern man minne un schraa. 1652 hett dat Hartogdom Kurland un Semgallen en Kolonie vun de Inseln maakt. De Nedderlannen hefft jem 1655 erovert, man dat duer nich lang un Kurland kreeg jem torüch. In dat 18. Johrhunnert hett dat Königriek Grootbritannien beide Inseln in'e Hand kregen un 1889 sünd se tohopenföögt wurrn to de eene Kolonie Trinidad un Tobago. Na den Tweeten Weltkrieg hefft de USA dor Stüttpunkte för ehre Marine up boot un 1958 sünd de Eilannen as Deel vun de Westindische Föderatschoon unafhängig wurrn. Düsse Bundsstaat is avers slank wedder uplööst wurrn un de unafhängige Natschoon Trinidad un Tobago is 1962 grünnt wurrn. To'n Anfang vun dat 21. Johrhunnert is dat Land een vun de weeligsten Länner in de Karibik. Sunnerlich is dat to danken an den Afbo vun Eerdööl un Eerdgas. Ok de Tourismus schall grötter weern un wasst al, sunnerlich up Tobago. Geographie Dat Land vun de Eilannen besteiht sunnerlich ut Siedland, man de hööchste Punkt vun dat Land, de El Cerro del Aripo, is doch 940 m hooch. Up de Inseln regeert en Tropenklima mit en Regentied in de tweete Hälfte vun dat Johr. Anners, as annere Eilannen in de Karibische See, hefft Trinidad un Tobago nich veel to kriegen mit Tropenstörme. De Mehrheit vun de Inwahners wahnt up Trinidad. Dor sünd ok de meisten un wichtigsten Städer, un ok de Hööftstadt Port of Spain liggt dor. De gröttste Oort up Tobago is Scarborough. Wie de Inseln för de Verwaltung indeelt sünd Trinidad un Tobago is för de verwaltung unnerdeelt in negen Regionen, dree Boroughs (Arima, Chaguanas un Point Fortin) un twee Städer (Port of Spain un San Fernando). Politiek Hööft vun den Staat vun Trinidad un Tobago is de Präsident. De warrt wählt vun dat Parlament. Düt Parlament besteiht ut twee Kammern, dat sünd de Senat mit 31 Sitte un dat Afordentenhuus mit 36 Sitte. De Liddmaten vun den Senat weert beropen dör den Präsidenten un de Afordenten för dat Afordentenhuus weert wählt all fiev Johre vun de Wahlbörgers vun dat Land. De Ministerpräsident, de dat Hööft vun dat Afordentenhuus is, warrt vun den Präsidenten beropen. Normolerwiese is dat de Baas vun de gröttste polietsche Partei. Inwahners De Inwahners vun Trinidad weert up Nedderlannsch Trinidadianers, man up Düütsch Trinidaders nömmt. De twee gröttsten Inwahnergruppen sünd de Nakamen vun Slaven ut Afrika (39,5 %) und vun Verdragsarbeiders ut Brittsch-Indien (40,3 %). Ut düsse Grupp stammt ok de weltwiet bekannte Schriever un Winner vun den Nobelpries för Literatuur, V.S. Naipaul, de avers midderwielen en Börger vun dat Vereenigte Königriek wurrn is. De Rest vun de Inwahners sünd Minschen vun ganz unnerscheedliche Afkumst. Gloven Dat gifft verschedene Religionen up Trinidad un Tobago. De beiden gröttsten sünd de Röömsch-kathoolsche Kark un de Hinduismus. De Anglikaansche Kark un de Islam sünd wat minner groot. Spraken Amstsprake is Engelsch. An’n meisten snackt warrt up de Inseln avers Engelsch-Kreoolsch in unnerscheedliche Dialekte. En lüttjere Antahl vun Hindustaners snackt ok Karibisch Hindustani („Hindi“) in sien lokalen Dialekt. Patois warrt nich mehr veel snackt. De Overheid müch geern, datt de Lüde mehr Spaansch lehrt, vunwegen datt Trinidad un Tobago vör de Küst vun Süüdamerika liggt, wo de Lüde Spaansch snackt. Kultuur Trinidad un Tobago sünd bekannt as Heimaat vun de Calypso-Musik un ok för de Musik vun de „steel pan“. Vunwegenden unnerscheedlichen Achtergrund in Kultuur un Gloven gifft dat up de Eilannen dör dat ganze Johr hen allerhand Feste un Zeremonien. Dat Tohopenstötten vun de Indische Kultuur mit den Calypso hett de Soca-Musik tostanne bröcht, wat en festlichen Danz-Stil is. Weertschop Trinidad un Tobago warrt bekeken as boven de Maten goot för Investments vun internatschonale Unnernehmen ut dat Utland. In de lesten veer Johre is sunnerlich de Sektor Eerdgas gau wussen. Ok de Tourismus speelt en Rull, man keen so grote, as up annere Eilannen in de Karibik. De Weertschop profiteert vun en minne Inflatschoon un en överscherigen Hannel. Belegen Land Karibik

2097

https://nds.wikipedia.org/wiki/Main

Main

De Main is en Stroom in Düütschland. De Main is 524 Kilometers lang un geiht in'n Rhien bi de Stadt Mainz in Rhienland-Palz. De Main fleet dör Bayern, Baden-Württemberg un Hessen. Dree Kilometer süüdwesslich vun Kulmbach fleeten de Bornströöm vun'n Main, de Witte Main un de Rode Main tosamen un dor fangt de Main an. Stroom Düütschland

2098

https://nds.wikipedia.org/wiki/Antigua%20un%20Barbuda

Antigua un Barbuda

Antigua un Barbuda (vörmols Dulcina) is een Inselstaat in den ööstlichen Deel vun de Karibische See, just an de Grenz na'n Atlantik hen. De Inselgrupp Antigua un Barbudda besteiht ut de Eilannen Antigua, Barbuda un Redonda. Antigua un Barbuda höört to de Eilannen över den Wind in de Lüttjen Antillen. In'n Süden liggt dat franzöös'sche Eiland Guadeloupe, in'n Süüdwesten liggt Montserrat, wat to Grootbritannien tohöörn deit, in'n Westen liggt Saint Kitts un Nevis un in'n Noordwesten liggt Saint-Barthélmy, wat to Guadeloupe tohöörn deit. Antigua un Barbuda is Liddmaat vun den Commonwealth of Nations un is an'n 1. November 1981 unafhängig wurrn vun Grootbritannien. Hööft vun'n Staat is Charles III. Geschicht Vun um un bi 10.000 v. Chr. af an hefft sik Indianers vun den „Siboney“-Stamm („Steenminschen“) up de Eilannen ansiedelt. Later sünd Arawak-Indianers vun de Gemarken um den Orinoco-Stroom kamen. Bit 1200 rüm harrn se de Siboney an'e Kant schaven. Later sünd denn Kariben ut Süüdamerika kamen un hefft sik dor breet maakt. In dat Johr 1493 is Christoph Kolumbus in Antigua an Land gahn. In de Johren dornah sünd de Indianers, de dor tohuse weern, wegsleept wurrn na Hispaniola un na de annern spaanschen Kolonien. Se mössen dor as Slaven puckeln. Vunwegen düsse Arbeit, man ok vunwegen allerhand Süken is en groten Deel vun de Indianers in korte Tied ingahn. Na 1500 hefft sik Spaniers, Franzosen un Briten dor bi afwesselt un versöcht, sik up de Inseln an to siedeln, man dor is nix vun wurrn. In düsse Johren hefft sik Piraten ok geern up de Eilannen versteken. 1628 hefft de Briten Barbuda in de Hand kregen. Veer Johre later sünd brittsche Siedlers vun St. Kitts and Nevis röver kamen un hefft up Antigua leevt. Toeerst hefft se dor Tabak anplant. De eerste duerhaftige Oort up de Inseln, wo Europäers in leven döen, is Saint John's ween. 1663 sünd dor de eersten Siedlers vun England ut kamen. Ok up Barbuda hefft se sik vun 1666 af an duerhaftig dallaten. 1680 sünd grote Delen vun Barbuda Besitt vun de Familie Codrington wurrn. De hett dor ok as Zentrum för de Verwaltung den Oort anleggt, de ehren Naam driggt. Fief Johre later sünd up de Eilannen Zuckerrohr-Plantagen anleggt wurrn. De Arbeit dor is to'n groten Deel vun Slaven ut Afrika övernahmen wurrn. Admiral Horatio Nelson hett up Antigua vun 1784 af an en Quartier för de brittsche Flott anleggen laten. Vunwegen, datt de Schepe in English Harbour ok bi Storm seker weern, is de Oort to'n Hööftquartier vun de Flott up de Antillen wurrn. Dormols sünd vunwegen de Flott ok de lesten Piraten utknepen. As de Slaveree an'n 1. August 1834 mit dat Slavery Abolition Act för de meisten Länner vun dat Brittsche Empire afschafft wurrn is, güng dat mit de Plantagenweertschop nich mehr fudder. Nu keem en swaare Tied för de Inseln ehre Weertschop un dat güng eerst mol bargdal, ehr en anners Kurs anstüert wurrn is. Man eerst 1972 is de Zuckerrohr-Weertschop endgüllig upgeven wurrn. 1860 sünd Antigua un Barbuda tohopenleggt wurrn, de Naam weer nu bloß Antigua. Vere Cornwall Bird weer vun 1940 af an de Baas vun en Grupp, de na Unafhängigkeit för de Inseln streven dö. Later is he Premierminister wurrn. Al sess Johre later hett dat up Antigua en egen Parlament geven. Antigua un Barbuda sünd 1956 as en Sülvstännige Kolonie ankeken wurrn. Vun 1958 bit 1962 hefft se to de Provinz vun de Westindische Föderatschoon tohöört. 1967 sund se bitreden to de Grupp vun de Westindischen Assozieerten Staten. Dor sünd se denn in de Binnenpolitik ganz unafhängig dör wurrn. De Butenpolitik hett dormols noch Grootbritannien för de Eilannen övernahmen. In'n Mai 1968 sünd Antigua un Barbuda Liddmaat vun de Caribbean Free Trade Association (CARIFTA) wurrn. Un denn is an'n 1. November 1981 de Dag vun de Unafhängigkeit kamen. De gröttsten Städer De tein gröttsten Städer vun Antigua un Barbuda liggt all up dat Eiland Antigua. Dor hannelt sik dat um düsse Städer bi: De grottste Oort up Barbuda is Codrington (980 Inwahners in dat Johr 2001). Verwaltung Dat Eiland vun Antigua is updeelt in sess Parishes. Barbuda un Redonda sünd depedencies. Gloven Mehr as 75% vun de Inwahners sünd Christenlüde. De gröttern christlichen Karken sünd: Anglikaansche Kark (32, 1%) Herrnhuters (12%) Röömsch-kathoolsche Kark (10,8%) Methodisten (9,1%) Adventisten (8,8%) Jehova siene Tügen (1,2%) Rastafari (0,8%) Lenken Offizielle Websteed van dat Land Offizielle Webstäe vun dat Ministerium vun Tourismus in Antigua un Barbuda Antigua un Barbuda Karibik

2099

https://nds.wikipedia.org/wiki/Mainz

Mainz

Mainz is de Hööftstadt vun dat düütsche Bundsland Rhienland-Palz. Mainz liggt an'n Rhien, dor wo de Main in'n Rhien geiht. In Mainz leevt bi 206.628 Inwahners. Se is dormit ok de gröttste Stadt vun Rhienland-Palz. Op de annere Siet vun'n Rhien liggt de Hööftstadt vun Hessen, Wiesbaden. De twee Städter formt tosomen en Düppeltzentrum vun binah en halve Miljon an Inwahner. De Stadt is Sitt vun'e Johannes Gutenberg-Universität, vun't röömsch-kathoolsch Bisdom Maint, as ok mehrere Feernseh- un Rundfunkanstalten, as dat Südwestrundfunks (SWR) un dat Tweet Düütsch Feernsehn (ZDF). Bekannt is Mainz vunwegen de rhiensch Fastnacht un dör sien Kark, de Mainzer Dom. Historie Nam un Wapen Mainz is ene vun'e ollsten Städter in Düütschland. De eerste Nam, de an't End vun't eerste Joahrhunnert vör Kristus opkamen deiht, kamt vun de Römers: Mogontiacum. Över veel Joahrhunnerte wesselt de Nam to Moguntia in't Middelöller, to Mayntz, to Mayence in'n Tog vun'e franzöösche Besetten bit dat in't 18. Joahrhunnert keenen Änderen vun'n Nam geven deiht. De Wuddeln vun't Mainzer Rad sünd to dit Dag nich vull klärt. En vun de Eersten de dat Mainzer Rad in't Wapen bruukt, is de Erzbischof Siegfried III. vun Eppsteen (1230-1249). 'N Barg vun Wetenschaptler sünd aver Anhänger vun'e Theorie, dat dat Rad de Stüüermann vun'e Mainzer Kerk (op Latiensch: currum eccesias Mogontiae aurigantes) in Anlehnen an'n hillige Hevenkarren oder Herrgottskarren (lat.: currum Dei) symboliseert. Dat enkelt Rad is dat Teken vun dat Kurförstendom Mainz, derwiel de Wapen vun'e Stadt Mainz en Düppeltrad met en Krüüz to dit Dag is. Geografie Veroorten geograafsche Laag Mainz liggt op en Hööchde vun 82 to 245 m ö. NN. Dwars dörch Mainz löppt de 50. nöördli Breidengrad. Op'n Gutenbergplatz vör de Opernhuus is en Markeeren in'n Bodden inlaten, de de 50. Breitenkreis afbillen schall. De wohr 50. Breitengrad aver löppt 'n paar Meter nöördli vun dit Openhuus. De Stadt is op'e linksch (westli) Rhiensiet. In'n Mainzer Haben blifft Rhienkilometer 500 af, wat zirka halv de Rhien bedüdt. De Bogen, welk de Rhien bi'n Övergang vun't Mainzer Becken to'e Rhiensch Schieferbargen makt, ward ok Rhienknee snackt. De Rhien is Mainzer Stadtgrenz un togliek Bundslandgrenz twüschen Rhienland-Palz un Hessen. Op'e annere Siet fleit de Main in'n Rhien. politsche Laag Mainz is kreisfre'e Stadt in't Bunnesland Rhienland-Palz, vun dat se ok ehr Landshööftstadt is. Üm Mainz ümher befind sik de Landkreis Mainz-Bingen. Op'e rechtsche, hesssche Rhienkant grenzt Mainz an'n Kreis Grot-Gerau un an'e kreisfre'e Stadt Wiesbaden met de fröhe Mainzer Veddels. verwaltensbetreckenliche Sünnerliheit Op'e rechtsche Rhienkant liggt de Stadtveddels, respektievmeng de Gemeenen Mainz-Amöneborg, Mainz-Kastel, Mainz-Kostheim as ok Mainz-Bischofsheim, Mainz-Ginsheim un Mainz-Gustavsborg. De eersten dree sünd de iure Stadtveddels vun Wiesbaden achter de Genzfestsetten dörch de US-amerikaansche un de franzöösche Besetter, man de Stadt Mainz betekent disse Stadtveddels as "de facto to Mainz" tohöörig. Na veele Inwahner ehr Levensgeföhl hört de Wiesbadener Veddels jümmer no to Mainz to. Ok vun'e Intrastruktur her sünd de sonömt AKK-Veddels mehr mainzersch: De Vörwahl un Postleettall sünd överwegend mainzersch un Gas un Water kümmt ut Rhienland-Palz. De dree annere fröher Veddels vun Mainz formt nu de twee Gemeenen Bischofsheim un Ginsheim-Gustavsborg in'n Kreis Grot-Gerau. Söhns un Döchter vun de Stadt Thomas Bayer (* 1948) Intendant Jürgen Dietz (1941-2015), Ünnernehmer un Büttenredner (Der Bote vom Bundestag) Kiek ok bi: Rhienland-Palz Hööftstadt List vun de Grootstäder in Düütschland Düütschland Oort Rhienland-Palz Hööftstadt (düütsche Bundslänner) Stadt

2101

https://nds.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%B6%C3%B6nt%C3%BC%C3%BCch

Grööntüüch

Grööntüüch is een Sammelbegriep för allens wat de Minschen von de Planten äten daun: Bläder, Frücht, Stängel und Wörtel. Dat möt nich gröön, man kann ok witt, rood oder geel sin. Dat wichtigste is woll jümmers noch de Kool. Den gifft dat as Gröönkool, Rosenkool, Koppkool, Koolrabi un Blomenkool. Den Koppkool gifft dat as Wittkool, Roodkool, Spitzkool un Wirsing. Denn kummt all de Wörteln oder Woddeln. De wardt faaken tosamen mit gröne Arfen kookt. Mit de Arfen verwandt sünd de grönen Bohnen, de in dat Gericht Beern, Bohnen un Speck höört, man meist mit Petersill as Bilaag eten wardt. Bi’n Gröönhöker krist ook riepe Arfen, Bonen un Linsen. Von elkeen ward ’n stampige Supp kookt, dor höört an fresch Grööntüüch Woddeln, Porree, Sellerie un Petersillenwörtel rin. Ut Wittkool ward faaken Suurkool maakt. Ook Gurken un rode Beet wardt traditschonell in Suur leggt, man dat gifft ook frische Smoorgurken mit Hack. Salaatgurken höört to't niemoodsche Grööntüüch, so as Tomaaten, Paprika un so wieder. Öllere Rohkost sünd Koppsalat un Feldsalat. Un denn gifft dat noch ’n ganz fein Grööntüüch, den Spargel. De kümmt tosamen mit Wörteln, Porree un Sellerie in de Hochtietssupp. Swartwörteln sünd sotoseggen de Spargel von’n Winter. Un denn is dor noch de Spinaat. De ward traditschonell to Moos kaakt un mit kaakte Eier (un natürlich Kantüffeln) eten. Draffst awers nich warmhollen, ans smeckt he as inslapen Fööt. Eten

2104

https://nds.wikipedia.org/wiki/Pazifische%20Ozean

Pazifische Ozean

De Pazifische Ozean (ok Pazifik oder de Stille Ozean nöömt) is de gröttste Ozean vun de Eer. De Pazifik is üm und bi 180 Mio. km² groot, un dat is een Drüddel vun de Eer. In den Pazifik finnt sik ca. 25.000 Eilannen. Dat is mehr as in all den annern Ozeanen tosamen. De Pazifik is ok de deepste Ozean up de Eer. To de Deepseerinnen bzw. Meeresdeepen hörrt ok de Marianengraben mit de 11.034 m deep Witjastief 1, wat de deepste Stäh vun de Pazifischen Ozean is. Literatur Joachim Feyerabend: Pazifik. Ozean der Zukunft. Koehlers Verlagsgesellschaft, Hamburg 2010, ISBN 978-3-7822-1017-1. Leier Manfred: Weltatlas der Ozeane – mit den Tiefenkarten der Weltmeere. Frederking und Thaler, München 2001, ISBN 3-89405-441-7, S. 154–187. Weblinks See Pazifik

2106

https://nds.wikipedia.org/wiki/Samoa

Samoa

Samoa (Malo Tutoatasi o Samoa / Independent State of Samoa) is en Inselstaat in den Pazifik. He liggt in den westlichen Deel vun de Samoa-Eilannen. Dorüm warrt he ok Westsamoa nömmt. De östlich Deel vun de Eilannen höört nah de USA to un warrt denn ok Amerikaansch-Samoa nömmt. Geographie Samoa liggt in den südwestlichen Pazifik, in'n Noordosten vun Fidschi. De gröttsten Eilannen sünd Savai'i (1.708 km²) un Upolu (1.118 km²). Düsse beiden Eilannen maakt tosamen 96% vun dat Land vun Samoa ut. Up Upolu sünd ok de Hööfdstadt un de international Flegerhaben. Up de Eilannen Manono un Apolima leevt ok noch Minschen, man dat gifft ok noch seß Eilannen, wo nümms up leben deit. Alltohopen leevt 177.287 Inwahners in dat Land (2004/2005). Fröher weer Samoa updeelt in 11 Distrikten, man hüdigendags is dat bloß noch wichtig, wenn wählt warrt. Denn weert de Wahlbezirken so updeelt. Dat gifft man een Stadt in dat Land un dat is Apia. Dor leevt üm un bi 60.000 Inwahners. Man düsse Stadt is anunforsik gor keen Stadt, man dat sünd 45 Dörper, all dicht bi'nanner. Jedet Dörp is sülvstännig un kann öber sien egen Saken süms bestimmen. Een Verwaltung för de ganze Stadt Apia gifft dat nich, man ok de enkelten Dörper hefft keen Verwaltung un dat gifft ok keen Meldeamt (Personalutwies etc.). Klima Up Samoa gifft dat een tropisch-ozeaansch Klima. Vun November bit April is Regentiet, anners is dat dröge. Jümmerweg weiht de Südoost-Passat. De Temperatur liggt mank 20 bit 30 °C, in'n Dörsnitt liggt se bi 27 °C. In't ganze Jahr fallt 2870 mm Regen, vun Oktober bit März sünd dat al 1900 mm. Samoa liggt nich up de Linie, wo de Hurrikans infallen doot, man dat gifft af un an doch swaare Störm. Inwahners Vun de üm un bi 177.000 Inwahners sünd 0–14 Jahr oolt: 27,2 % (24.517 m, 23.660 w) 15–64 Jahr oolt: 66,4 % (73.495 m, 44.208 w) Mehr as 65 Jahr oolt: 6,4 % (5.204 m, 6.203 w) Dat fallt up, datt in dat middel Öller, veel minner Froonslüüd up de Eilannen leevt, as Mannslüde. Dat is antonehmen, dat besunners veel Froonslüüd in düt Öller utwannern doot. In'n Dörsnitt sünd de Samoaners 24,6 Jahr oolt. Schrieven un Lesen könnt bi 98 % vun de Inwahners. In dat Jahr 2004 is de Tall vun de Inwahners 0,23% ringer wurrn. Dat liggt ok dor an, dat mehr Lüde vun de Inseln wegtrecken doot, as dor inwannert. 2,7% vun de Babies, de up Samoa baren weert, starvt denn wedder. In'n Dörsnitt weert de Minschen up Samoa bi 70 Jahr oolt (68 m, 74 w). Volksgruppen 92,6 % vun de Inwahners sünd Samoaners (een polyneesch Volk, nah de Maori vun Neeseeland dat tweed gröttste polyneesch Volk allerwegens). 7 % sünd Euronesier (Kinner vun Europäers un Polynesiers) un 0,4 % sünd Europäers. 5.000 Utlänner wahnt ok in Samoa. Spraken Samoaansch un Engelsch. Religion Um un bi 98,4 % vun de Inwahners sünd Christen. Dor vun höört 34,7% to de Congregational Church 19,7% to de Röömsch-kathoolsche Kark 15,0% to de Methodisten 12,7% to de Mormonen 8,0% to de Pingstkarken 3,5% to de Adventisten vun den söbenten Dag 6,5% to annere Karken Babenhen speelt de ole Globen an böse Geister un wat suß noch ut de ole Religion vun dat Heidendom öberbleben is, ok fudderhen een Rull. Historie Eerste Minschen up Samoa Dat is öberhaupt nich klaar, wie dat mit dat Siedeln up Samoa losgüng. Klaar is bloß, datt üm un bi dusend Jahr vör Christus al Minschen up Samoa leevt hefft. Dat is klaar vunwegen dat een seker seggen kann, dat Toonschören ut de Lapita-Kultur funnen wurrn sünd. De Lapita-Kultur warrt to düsse Tiet rekent. Samoa un de Nahbers Al vun dat Jahr 1200 vör Christus af an hett Samoa allerhand mit Tonga un ok mit Fidschi to kriegen harrt. Veel later, vun 949 bit 1250 nah Christus, harr Tonga up Samoa dat Seggen. Samoa un de Lüüd ut Europa un Amerika De eerste Minsch ut Europa, de nah Samoa henkamen is, weer de Hollandsmann Jakob Roggeveen in dat Jahr 1722. Man dat duur noch bit to de Jahren vun 1830 af an, bit de Lüüd ut Europa een Tiet lang Baas öber Samoa wurrn sünd. Dat weeren de Jahren, as de Missionaren vun de London Missionary Society ut Grootbritannien nah Samoa keemen. De Samoaners sund gau Christen wurrn. Een Grupp vun Amerikaners ünnernehm dat ünner dat Leit vun Charles Wilkes in dat Jahr 1839 un keem nah Samoa. Se hefft eenen Konsul up de Inseln torüchlaten. De Briten hefft woll üm 1847 eenen Konsul nah Samoa henstüürt. Bi 1855 sünd ok de Düütschen nah de Inseln kamen. Toeerst hett een Hannelsfirma dor een Faktorei upmaakt. Dat duur nich lang, denn geev dat dor ok eenen düütschen Konsul. In den Hannel mit Samoa weer toeerst de Free un Hansestadt Hamborg ganz vörnweg. De Reeder Cesar Godeffroy hett dor een Geschäft upmaakt. Man later wollen ok anner Lüde up Samoa Geld verdenen. De dree Mächten ut dat Butenland (later heten de de Three Powers) England, de USA un Düütschland mengeln sik dortiets düchtig in de Strietsaken vun Samoa mit in. Dat güng so lang, bit in dat Jahr 1900 Samoa updeelt wurrn is. 1878 hefft de USA den Haben Pago Pago up Tutuila (Oost-Samoa) kregen. Een Jahr later kreeg Düütschland eenen Haben bi Apia up Upolu (West-Samoa). 1889 scholl dat lange Strieden üm de Macht up Samoa een Enn finnen. De Three Powers hefft in Berlin eenen Verdrag afsloten (Berlin Treaty). Dor stünn in, dat Samoa vun nu af an een unafhängig Königriek ween scholl. De Three Powers schollen dor up passen. De eerst König vun Samoa weer denn Malietoa Laupepa. As he 1898 sturben is, weer dat mit den Freden wedder ut. Mehr as twee Lüde wollen König weeren un wedder geev dat Striet. Ok de dree Mächten mengeln sik wedder in. Dor sünd se 1898 öbereen kamen, dat de Inseln updeelt weeren schollen. De USA kregen den Westen, dat düütsche Riek den Oosten un Grootbritannien scholl dor för annerwegens wat tospraken kriegen. In dat Jahr 1900 is Oost-Samoa denn amerikaansch wurrn. West-Samoa is de düütsche Kolonie „Samoa“ wurrn. Land Inselgrupp Pazifik

2107

https://nds.wikipedia.org/wiki/Fidschi

Fidschi

Fidschi is een Inselstaat mit 330 Inseln in den Süüd-Pazifik. Dor leevt up 18.270 km² alltohopen 905.949 Inwahners (Juli 2006, schätzt). Dat sünd 48,9 Inwahners/km². 106 vun de Eilannen vun den Staat sünd bewahnt. Fidschi is vun 1970 af an unafhängig. De Hööftstadt is Suva up de Insel Viti Levu. Vun den 4. Januar 2007 af an is Ratu Josefa Iloilo de Präsident. Städer up de Fidschi-Eilannen Land Fidschi Inselgrupp Pazifik

2109

https://nds.wikipedia.org/wiki/1974

1974

Dat Johr 1974 (MCMLXXIV): Wat passeert is Politik 21. Februar: Nee Verfaten in Jugoslawien. Josip Brosz Tito warrt Präsident up Levenstiet 11. April: Golda Meir gifft Bott as Premierministersche vun Israel. Jizhak Rabin folgt ehr up 24. April: Dat kümmt rut, datt Günter Guillaume, de persönlich Referent vun Kanzler Willy Brandt, een Spion vun de DDR is 25. April: In Portugal gifft dat een Revolution. De Diktatur is toenn 6. Mai: Willy Brand mutt Bott geben as Kanzler vun de BRD 16. Mai: Helmut Schmidt (SPD) ward de Bunnskanzler vun Düütschland. 19. Mai: Valery Giscard d'Estaing warrt Präsident vun Frankriek 1. Juli: Walter Scheel trett sien Amt as Bunnspräsident an 20. Juli: De Törkie breekt mit Suldaten up Zypern in 9. August: Richard Nixon mutt Bott geben as Präsident vun de USA vunwegen de Watergate-Schandaal 12. September: Haile Selassie I. warrt afsett as Kaiser vun Äthiopien 13. Dezember: Malta warrt een unafhängig Republik Wetenschop un Kultur 30. November: Dat Skelett vun Lucy warrt funnen. Dor is en nee Aart vun den Australopithecus mit updeckt: De Australopithecus afarensis. He höört to de Vöröllern vun de Minschen un hett vör um un bi 3,2 Mio. Johren leevt. Sport 7. Juli: Düütschland warrt to'n tweeden Mal nah 1954 Football-Weltmeester 30. Oktober: De grote Rumble in the Jungle. Boxwettstriet twüschen George Foreman un Muhammad Ali in Kinshasa in Zaire Boren 14. Januar: Kevin Durand, kanaadsch Schauspeler 27. Januar: Ole Einar Bjørndalen, norweegsch Biathlet un Skilanglöper 4. März: Andreas Stitzl düütsch Biathlet 8. März: Christiane Paul, düütsche Schauspelersche un Doktersche 13. März: Franziska Schenk, düütsch Iesflinklöperin un Moderatorin 1. April: Paolo Bettini, italieensch Radrennfohrer 5. April: Katja Holanti, finnisch Biathletin 29. April: Anggun, indoneesch-franzöösch Singerin 19. Mai: Emma Shapplin, franzöösch Koloratursopran 23. Mai: Manuela Schwesig, düütsch Politikerin un Bundsministerin 24. Mai: María Vento-Kabchi, venezolaansch Tennisspelerin 13. Juni: Selma Björnsdóttir, ieslännsch Singerin 20. Juni: Attila Czene, ungaarsch Swemmsportler 6. Juli: Fortunato Baliani, italieensch Radrennfohrer 22. Juli: Franka Potente, düütsch Schauspelersche 9. August: Raphaël Poirée franzöösch Biathlet 14. August: Artur Balder, düütsch-spaansch Schriever 23. August: Konstantin Novoselov, russch-britisch Physiker un Nobelpriesdräger 24. August: Jennifer Lien, US-amerikaansch Schauspelerin 28. August: Carsten Jancker, düütsch Footballnatschonalspeler 9. Oktober: Nicole Brandebusemeyer, düütsch Footballnatschonalspelerin 10. Oktober: Naike Rivelli, italieensch Schauspelerin un Model 9. November: Sven Hannawald, düütsch Skispringer 13. November: Erika Lehotska, slowaaksch Biathletin 15. November: Oleksij Ajdarow, wittrussisch un ukrainsch Biathlet 20. November: Daniela Anschütz-Thoms, düütsch Iesflinklöperin 6. Dezember: Stéphane Augé, franzöösch Radrennfohrer 18. Dezember: Bram de Groot, nedderlannsch Radrennfohrer 24. Dezember: Henny Reents, düütsch Schauspelerin 29. Dezember: Jewgeni Igorjewitsch Tarelkin, russisch Kosmonaut 31. Dezember: Mario Aerts, belgisch Radrennfohrer Boren ahn bekannt Datum Martina Nöth, düütsch Schrieverin un Singerin Thomas Stelljes, plattdüütsch Schriever Storven 23. Januar: Eduard Wandrey, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker (* 1899) 15. Februar: Cyrille Van Hauwaert, belgisch Radrennfohrer (* 1883) 23. Februar: George Van Biesbroeck, US-amerikaansch Astronom (* 1880) 1. März: Bobby Timmons, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1935) 26. März: Werner Kohlmeyer, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1924) 2. April: Georges Pompidou, franzöösch Politiker (* 1911) 17. April: Else Wüstemann, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen (* 1896) 18. April: Betty Compson, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1897) 18. Mai: Tyree Glenn, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1912) 24. Juni: Raymond Priestley, britisch Geoloog un Polarforscher (* 1886) 26. August: Walter Chales de Beaulieu, düütsch Offizier un Schriever (* 1898) 7. September: Konrad Wagner, düütsch Schauspeler, Filmschauspeler, Speelbaas un Synchroonsnacker (* 1902) 18. September: Edna Best, britisch Schauspelerin (* 1900) 21. September: Walter Brennan, US-amerikaansch Schauspeler (* 1894) 5. Oktober: Robert Fiedler, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1905) 5. Oktober: Zalman Shazar, israeelsch Politiker un Präsident (* 1899) 9. Oktober: Oskar Schindler, düütsch-mährisch Ünnernehmer un Gerechten mank de Völker (* 1908) 18. Oktober: Anders Lange, norweegsch Politiker (* 1904) 11. November: Eberardo Pavesi, italieensch Radrennfohrer (* 1883) 25. November: U Thant, drüdden Generalsekretär vun de Vereenten Natschonen (* 1909) 5. Dezember: Hazel Hotchkiss Wightman, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1886) 19. Dezember: Anton Aulke, plattdüütsch Schriever (* 1887) 27. Dezember: Ned Madrell, de leste Minsch, de Manx as Muddersprake snackt hett (* um 1877 rüm) 1974 74

2110

https://nds.wikipedia.org/wiki/1982

1982

Dat Johr 1982 (MCMLXXXII) Wat passeert is Politik un Sellschop 2. April: argentiensche Truppen nehmt de britschen Falklandinseln in. De Falklandkrieg geiht los. 14. Juni : Kapitulatschoon vun de Argentiniers up de Falklandinseln. De Briten nehmt de Eilannen wedder in. De Krieg is to Enn. Mehr as 1.000 Suldaten (tomeist Argentiniers) sünd doot. 1. Oktober: Helmut Kohl (CDU) ward de Bunnskanzler vun Düütschland. He wurr dormit Nahfolger vun Helmut Schmidt. Kunst, Kultur un Bowark 24. April: De Singerin Nicole winnt bi’n Eurovision Song Contest mit ehr Leed Ein bißchen Frieden för Düütschland. 1. Dezember: Michael Jackson sien groot Album Thriller kümmt rut. De US-amerikaansche Singersche Madonna ünnerschrifft ehrn eersten Platten-Verdrag Boren 25. Januar: Noemi, italieensche Singersche 18. Februar: Dmitri Nikolajewitsch Kokarew, russisch Schachgrootmeester 19. Februar: Mattias Nilsson, sweedsch Biathlet 23. Februar: Malia Metella, franzöösch Swemmsportlerin 8. März: Marjorie Estiano, brasiliaansch Schauspelerin 21. März: Maria Elena Camerin, italieensch Tennisspelerin 2. April: Marco Amelia, italieensch Footballnatschonalspeler 4. Juni: Amelia Warner, engelsch Schauspelerin 25. Juni: William Bonnet, franzöösch Radrennfohrer 16. Juli: André Greipel, düütsch Radrennfohrer 31. Juli: Solveig Rogstad, norweegsch Biathletin 12. August: Even Wetten, norweegsch Iesflinklöper 10. September: Naldo, brasiliaansch Footballspeler 11. September: Lieuwe Westra, nedderlannsch Radrennfohrer († 2023) 27. September: Markus Rosenberg, sweedsch Footballspeler 30. September: Lacey Chabert, US-amerikaansch Schauspelerin 13. Oktober: Thal Abergel, franzöösch Schachspeler 3. November: Jewgeni Wiktorowitsch Pljuschtschenko, russisch Ieskunstlöper 30. November: Clémence Poésy, franzöösch Schauspelerin 30. November: Domenico Pozzovivo, italieensch Radrennfohrer 15. Dezember: Tetjana Perebyjnis, ukrainsch Tennisspelerin 17. Dezember: Boubacar Sanogo, Footballspeler vun de Elfenbeenküst Storven 11. Januar: Bruno Diekmann, düütsch Politiker, Bundsdagsafordneter un Ministerpräsident van Sleswig-Holsteen (* 1897) 17. Januar: Joachim Burfeindt, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1892) 18. Januar: Huang Xianfan, chineesch Historiker (* 1899) 8. Februar: Kurt Edelhagen, düütsch Jazzmusiker un Bigband-Leader (* 1920) 17. Februar: Thelonious Monk, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1917) 22. Februar: Karl Nobel, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1904) 5. März: John Belushi, US-amerikaansch Singer un Schauspeler (* 1949) 22. März: Philipp Helbach, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1900) 28. März: William Francis Giauque, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1895) 12. April: Hilmar Sturm, öösterrieksch Bargstieger (* 1939) 5. Mai: Cal Tjader, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1925) 8. Mai: Bernie Glow, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1926) 13. Mai: Věra Suková, tschechoslowaaksch Tennisspelerin (* 1931) 6. Juli: Alma Reville, britsch Cutterin un Dreihbookschrieverin (* 1899) 22. Juli: Sonny Stitt, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924) 29. Juli: Harold Sakata, US-amerikaansch Schauspeler un Gewichthever (* 1920) 15. August: Hugo Theorell, sweedsch Physioloog un Nobelpriesdräger (* 1903) 17. August: Johannes Peter Mehltretter, düütsch Physiker un Astronom (* 1934) 21. August: Sobhuza II., König vun Swasiland (* 1899) 23. August: Stanford Moore, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger (* 1913) 29. August: Ingrid Bergman, sweedsch Schauspelerin (* 1915) 19. Oktober: Jesse Powell, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924) 28. Oktober: Phyllis Lindrea Covell, britisch Tennisspelerin (* 1895) 12. November: Dorothy Round, engelsch Tennisspelerin (* 1908) 16. November: Al Haig, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924) 26. November: Olle Gunneriusson, sweedsch Biathlet (* 1924) 24. Dezember: Julia Janssen, düütsch-öösterrieksch Schauspelerin (* 1900) 1982 82

2111

https://nds.wikipedia.org/wiki/1969

1969

(MCMLXIX): Wat passeert is Politik un Sellschop 15. Juni: Georges Pompidou wurd de niege Staatspräsident van Frankriek. 14. Juli: De Footballkrieg twüschen Honduras un El Salvador geiht los 21. Oktober: Willy Brandt (SPD) wurd de niege Bunnskanzler vun Düütschland. Wetenschoppen un Technik 19. November: Charles „Pete“ Conrad, de Kommandant vun Apollo 12, is as drütte Mensch op’n Maand, folgt vun Alan LaVern Bean. Boren 3. Januar: Michael Schumacher, düütsche Auto-Rennfohrer 5. Januar: Petra Behle, düütsch Biathletin 15. Januar: Meret Becker, düütsche Schauspelersche un Singersche 17. Januar: Sergio Barbero, italieensch Radrennfohrer 18. Februar: Tomaž Humar, sloweensch Bargstieger († 2009) 28. März: Ivan Gotti, italieensch Radrennfohrer 8. April: Sylvia Bruns, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete 8. April: Yared Dibaba, düütsch un plattdüütsch Schauspeler un Moderator 5. Mai: Dariusz Michalczewski, poolsch-düütsch Boxer 14. Mai: Alexandra Ledermann, franzöösch Springriederin 20. Mai: Laurent Dufaux, Swiezer Radrennfohrer 29. Mai: Wiltrud Probst, düütsch Tennisspelerin 14. Juni: Steffi Graf, düütsche Tennisspelersche 15. Juni: Cédric Pioline, franzöösch Tennisspeler 7. Juli: Markus Kebschull, düütsch Köök 8. Juli: Eva Háková, tschechisch Biathletin 23. Juli: Marco Bode, düütsch Footballnatschonalspeler 31. Juli: Loren Dean, US-amerikaansch Schauspeler 27. August: Jean-Cyril Robin, franzöösch Radrennfohrer 16. September: Laurent Desbiens, franzöösch Radrennfohrer 6. Oktober: Ebele Okoye, nigeriaansch Malerin 4. November: Jan Apell, sweedsch Tennisspeler 4. November: Matthew McConaughey, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent 22. November: Jiřina Pelcová, tschechisch Biathletin 30. November: David Auburn, US-amerikaansch Schriever un Speelbaas 3. Dezember: Halvard Hanevold, norweegsch Biathlet († 2019) 10. Dezember: Christian Sievers, düütsch Journalist un Feernsehmoderator 11. Dezember: Viswanathan Anand, indisch Schachspeler un Schachweltmeester 16. Dezember: Adam Guy Riess, US-amerikaansch Astronom un Nobelpriesdräger 21. Dezember: Julie Delpy, franzöösch Schauspelerin un Singerin 22. Dezember: Myriam Bédard, kanaadsch Biathletin 28. Dezember: Linus Torvalds, finnisch Utfinner vun de free Linux Kernel Storven 17. Januar: Bernhard Trittelvitz, plattdüütsch Schriever (* 1878) 24. Januar: Theodor Spitta, düütsch Politiker (* 1873) 28. Januar: Walter Wiborg, plattdüütsch Schriever, Schauspeler un Speelbaas bi de Nedderdüütsche Bühn Rendsborg (* 1904) 7. Februar: Alma Rogge, plattdüütsche Schrieversche (* 1894) 15. Februar: Pee Wee Russell, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1906) 15. März: Miles Malleson, engelsch Schauspeler un Dreihbookschriever (* 1888) 28. März: Dwight David Eisenhower, US-amerikaansche General un 34. Präsident van de USA (* 1890) 18. April: Gerhard Reichhardt, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1925) 19. Mai: Coleman Hawkins, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1904) 4. Juni: Rafael Osuna, mexikaansch Tennisspeler (* 1938) 16. Juni: Wilhelm Geerken, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1881) 22. Juni: Mirko Jelusich, öösterrieksch Schriever (* 1886) 4. Juli: Georges Ronsse, belgisch Radrennfohrer (* 1906) 9. August: Cecil Powell, britisch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1903) 14. August: Tony Fruscella, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1927) 1. September: Heinz Hax, düütsch Modern Fievkämper, Scheetsportler un Offizier vun de düütsch Wehrmacht as ok de Bundswehr (* 1900) 3. September: Hồ Chí Minh, vietnamesisch Revolutschonäär und Staatsmann 27. September: Violet Farebrother, engelsch Schauspelerin (* 1888) 7. Oktober: Léon Scieur, belgisch Radrennfohrer (* 1888) 12. Oktober: Karl Uhle, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1887) 14. Oktober: Hans Mühlenfeld, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1901) 30. Oktober: Tony Sbarbaro, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1897) 12. November: Johann Thies, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1898) 19. Dezember: Rolf Dahlgrün, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1908) 1969 69

2112

https://nds.wikipedia.org/wiki/1949

1949

Dat Johr 1949 (MCMXLIX): Wat passeert is 4. April: De NATO warrt grünnt 17. April: Frère Roger un sess annere Bröder grünnt de ökumeensche Meende vun Taizé. 8. Mai: De Parlamentaarsche Raat beslutt dat Grundgesett för de Bundsrepubliek Düütschland 29. August: De eerste sovjetsche Atombomb warrt utprobeert in Semipalatinsk 12. September: Theodor Heuss warrt de eerste Präsident vun de Bundsrepublik Düütschland 15. September: Konrad Adenauer (CDU) worr de eerste Bunnskanzler vun Düütschland. Adenauer harr dat Amt as Bundskanzler bet 1963. 1. Oktober: De Volksrepubliek China warrt grünnt 7. Oktober: De DDR warrt grünnt. Eerste Ministerpräsident is Otto Grotewohl 10. Oktober: Sepp Herberger wurrd Trainer vun de düütsche Football- Natschonalmannschap 11. Oktober: Wilhelm Pieck wurrd to'n eersten (un eenzigen) Präsidenten vun de DDR wählt. 8. November: Kambodscha kriggt formell de Unafhangigkeit vun Frankriek. In Süüdafrika weert de eersten Överresten vun den Homo ergaster funnen. Kultur, Wetenschoppen un Kunst William Faulkner kriggt den Nobelpries for Literatur Boren 9. Januar: Mary Roos, düütsch Slagersingersche 12. Januar: Ottmar Hitzfeld, düütsch Footballspeler un -trainer 24. Januar: John Belushi, US-amerikaansch Singer un Schauspeler († 1982) 25. Januar: Paul Maxime Nurse, britisch Biochemiker un Nobelpriesdräger 26. Januar: David Strathairn, US-amerikaansch Schauspeler 30. Januar: Peter Courtland Agre, US-amerikaansch Mediziner, Molekularbioloog un Nobelpriesdräger 3. Februar: Hennie Kuiper, nedderlannsch Radrennfohrer 5. Februar: Kurt Beck, düütsch Politiker un Ministerpräsident 8. Februar: Scott Allen, US-amerikaansch Ieskunstlöper 13. Februar: Jan Egil Storholt, norweegsch Iesflinklöper 17. Februar: Peter Piot, belgisch Mediziner un Politiker 20. Februar: Stefan Waggershausen, düütsch Singer un Komponist 2. März: Gates McFadden, US-amerikaansch Schauspelerin 3. März: Régis Ovion, franzöösch Radrennfohrer 18. März: Åse Kleveland, sweedsch-norweegsch Musikerin und Politikerin 28. März: Michael Warren Young, US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger 5. April: Judith Arlene Resnik, US-amerikaansch Astronautin († 1986) 6. April: Horst Ludwig Störmer, düütsch Physiker un Nobelpriesdräger 11. April: Bernd Eichinger, düütsch Filmproduzent, Dreihbookschriever un Speelbaas († 2011) 15. April: Wilhelm Hogrefe, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen 18. April: Bengt Robert Holmström, finnisch Ökonom un Nobelpriesdäger 20. April: Veronica Cartwright, britsch Schauspelerin 20. April: Toller Cranston, kanaadsch Ieskunstlöper († 2015) 20. April: Heiko Gauert, plattdüütschen Journalist, Schriever un Schoolmeester 29. April: Arlette Zola, Swiezer Singerin 30. April: António Guterres, portugiesch Politiker un 9. Generalsekretät vun de Vereenten Natschonen 3. Mai: Helmut Debus, plattdüütsch Ledermaker 30. Mai: Rüdiger Joswig, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker 31. Mai: Tom Berenger, US-amerikaansch Schauspeler 3. Juni: Leo Rwabwogo, ugandsch Boxer 12. Juni: Jens Böhrnsen, düütsch Politiker 18. Juni: Ellie van den Brom, nedderlannsch Iesflinklöperin 18. Juni: Lech Kaczyński, poolsch Politiker un Staatspräsident († 2010) 26. Juni: Margot Glockshuber, düütsch Ieskunstlöperin 30. Juni: Barrie Lee Hall junior, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011) 4. Juli: Horst Seehofer, düütsch Politiker, Bundsminister un Ministerpräsident 10. Juli: Anna Czerwińska, poolsch Bargstiegerin 24. Juli: Josef Pirrung, düütsch Footballnatschonalspeler († 2011) 26. Juli: William McMichael Shepherd, US-amerikaansch Astronaut 2. August: Gołda Tencer, poolsch Schauspelersche, Singersche un Speelbaas’sche 10. August: John Haglelgam, Politiker ut Mikronesien 15. August: Marga Kool, plattdüütsch Schrieverin 20. August: Hans-Heinrich Ehlen, düütsch Politiker 31. August: Richard Gere, US-amerikaansch Schauspeler 31. August: Hugh David Politzer, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger 10. September: Karin Evers-Meyer, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete 16. September: Franz-Josef Pauly, düütsch Footballspeler 26. September: Hana Mašková, tschechisch Ieskunstlöperin († 1972) 5. Oktober: Michael Brennicke, düütsch Schauspeler, Synchroonsnacker, Synchroonspeelbaas un Dialogbookschriever ( † 2019) 8. Oktober: Sigourney Weaver, US-amerikaansch Schauspelerin 18. Oktober: Erwin Sellering, düütsch Politiker un Ministerpräsident 20. Oktober: Eddie Macken, irisch Springrieder 21. Oktober: Benjamin Netanjahu, israeelsch Politiker 21. Oktober: Carlos Veiga, Politiker ut Kap Verde 25. Oktober: Heidi Eisterlehner, düütsch Tennisspelerin 29. Oktober: Alun Ffred Jones, walis'schen Politiker 30. Oktober: Leon Rippy, US-amerikaansch Schauspeler 1. November: Bernhard Cullmann, düütsch Footballnatschonalsspeler 22. November: Reiner Geye, düütsch Footballnatschonalspeler († 2002) 5. Dezember: Bruce Edward Melnick, US-amerikaansch Astronaut 26. Dezember: José Ramos-Horta, Politiker ut Oosttimor un Nobelpriesdräger 27. Dezember: Klaus Fischer, düütsch Footballnatschonalspeler Storven 31. Määrt: Johann Friedrich Dirks, plattdüütschen Schriever ut Oostfreesland (* 1874) 2. April: Carlo Galetti, italieensch Radrennfohrer (* 1882) 21. Mai: Bjørn Nielsen, däänsch Schachmeester (* 1907) 7. Juli: Bunk Johnson, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1879 oder doch eerst 1889) 4. September: Paul Chocque, franzöösch Radrennfohrer (* 1910) 8. September: Richard Strauss, düütsch Komponist un Dirigent 22. Oktober: Henry Slocum, US-amerikaansch Tennisspeler (* 1862) 24. November: Robert N. Bradbury, US-amerikaansch Filmspeelbaas, Dreihbookschriever un Filmproduzent (* 1886) 21. Dezember: Friedrich Klinge, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1883)

2113

https://nds.wikipedia.org/wiki/1963

1963

(MCMLXIII): Wat passeert is Politik un Sellschop 22. Januar: De düütsch Bundskanzler Konrad Adenauer un de franzöösch Staatspräsident Charles de Gaulle ünnerteken in' Élysée-Palast in Paris den Düütsch-Franzööschen Früendschapsverdrag, bekannt as Élysée-Verdrag. 21. Juni: Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini wurrd to'n Paapst wählt un gifft sück den Paapstnaam Paul VI. 1. Oktober: Nigeria warrt een Republik. 16. Oktober: Ludwig Erhard (CDU) warrt de 2. Bunnskanzler vun Düütschland. Erhard hett dat Amt as Bunnskanzler bit 1966. 26. November: Willem Kaisen warrt to’n 7. Mol Bremer Börgermeester. Lannsregeern vun Bremen is de Senat Kaisen VII. 12. Dezember: Kenia warrt unafhängig vun Grootbritannien. Kunst, Kultur un Bowark 30. April De Fehmarnsundbrüch warrt na dree Johr Botiet dör den düütschen Bundspräsident Heinrich Lübke un den däänschen König Frederik IX. apen maakt. 24. August: Eerste Speeldag in de nee düütsch Football-Bundsliga. Friedhelm Konietzka schüüt dat eerste Door. Boren 4. Januar: May-Britt Moser, norweegsch Neurowetenschaplerin un Nobelpriesdrägerin 14. Januar: Christofer von Beau, Schauspeler 26. Januar: Gundula Rapsch, düütsch Schauspelerin († 2011) 11. Februar: Christoph Budde, düütsch Footballspeler († 2009) 20. Februar: Oliver Mark, düütsch Fotograf un Künstler 20. Februar: Joakim Nyström, sweedsch Tennisspeler 21. Februar: William Baldwin, US-amerikaansch Schauspeler 5. März: Lotta Engberg, sweedsch Singersche un Klaveerspelerin 18. März: Peter Spaenhoven, belgisch Radrennfohrer 24. März: Dave Douglas, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist 3. April: Anne Minter, austraalsch Tennisspelerin 6. April: Rafael Correa, ecuadoriaansch Politiker un Präsident 7. Mai: Marat Anatoljewitsch Makarow, russisch Schachspeler 10. Mai: Hiroo Shima, japaansch Skispringer 13. Juni: Mo Asumang, düütsche Schauspelersche, Singersche, Moderatersche, Synchroonsnackersche un Speelbaas’sche 1. Juli: Ihar Schaljasouski, sowjeetsch-wittrussisch Iesflinklöper († 2021) 7. Juli: Elke Twesten, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen 12. Juli: Enak Ferlemann, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter 16. Juli: Phoebe Cates, US-amerikaansch Schauspelerin 16. Juli: Mikael Pernfors, sweedsch Tennisspeler 25. Juli: Thorsten Schütt, düütsch Bildhauer 10. August: Moses Isegawa, ugandsch-nedderlannsch Schriever 8. August: Jon Turteltaub, US-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent 9. August: Whitney Houston, US-amerikaansch Singerin († 2012) 14. August: Gry Østvik, norweegsch Biathletin 16. August: Jelle Nijdam, nedderlannsch Radrennfohrer 25. August: Miro Cerar, sloweensch Jurist, Politiker un Ministerpräsident 26. August: Ludger Beerbaum, düütsch Springrieder 3. September: Guido Imbens, nedderlannsch-US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger 6. September: Geert Wilders, nedderlannschen Politiker 8. September: Herbert Waas, düütsch Footballnatschonalspeler 18. September: John Powell, britisch Komponist för Filmmusik 27. September: Astrid M. Fünderich, düütsch Schauspelerin 2. Oktober: Maria Ressa, philippiensch Journalistin, Schrieverin un Freedensnobelpriesdrägerin 20. Oktober: Andrea Grossegger, öösterrieksch Biathletin 1. November: Katja Riemann, düütsch Schauspelerin 4. November: Todd Witsken, US-amerikaansch Tennisspeler († 1998) 22. November: Ingvar Eggert Sigurðsson, iesländsch Schauspeler 23. November: Andreas Schmidt, düütsch Schauspeler († 2017) 4. Dezember: Harri Eloranta, finnisch Biathlet 10. Dezember: Editha Lorberg, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen 11. Dezember: Claudia Kohde-Kilsch, düütsche Tennispelersche 26. Dezember: Lars Ulrich, Slagtüüchspeler bi de Musikgrupp Metallica Storven 23. Januar: Józef Gosławski, poolsch Bildhauer un Medaillör (* 1908) 13. Januar: Johann Wartner, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1883) 7. Februar: Learco Guerra, italieensch Radrennfohrer (* 1902) 19. Februar: Albert Hansen, plattdüütsch Schriever (* 1892) 26. Februar: Eric Stewart Marshall, britisch Polarforscher (* 1879) 22. März: Franz Wrede, plattdüütsch Schriever (* 1890) 22. März: Cilly Aussem, düütsch Tennisspelerin (* 1909) 3. April: Gene Sedric, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1907) 2. Mai: Elisabeth Vietje, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete (* 1902) 15. Mai: Karl Waller, düütsch Archäoloog (* 1892) 3. Juni: Paapst Johannes XXIII. (* 1881) 3. Juni: Skinnay Ennis, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1909) 18. Juni: Pedro Armendáriz, mexikaansch Schauspeler (* 1912) 2. Juli: Helmuth Andreas Koch, düütsch Politiker, Landdagsafordneter un Landsminister vun Neddersassen (* 1889) 2. Juli: Seth Barnes Nicholson, US-amerikaansch Astronom (* 1891) 26. August: Heinrich Teut, plattdüütsch Schriever (* 1868) 25. September: Kurt Zeitzler, düütsch General in' Tweeten Weltkrieg (* 1895) 10. Oktober: Édith Piaf, franzöösch Singerin (* 1915) 3. November: Boris Kostić, jugoslaawsch Schachgrootmeester (* 1887) 5. November: Nicolaus von Borstel, düütsch Politiker un Landdagsafordneter (* 1885) 22. November: John Fitzgerald Kennedy, US-amerikaansch Politiker un Präsident (* 1917) 12. Dezember: Theodor Heuss ehemalger Bunnspräsident vun'd Bunnsrepubliek Düütschland (* 1884) 14. Dezember: Erich Ollenhauer, düütsch Politiker (* 1901) 26. Dezember: George Mulock, britisch Seeoffizier un Polarforscher (* 1882) 1963 63

2114

https://nds.wikipedia.org/wiki/1966

1966

Dat Johr 1966 (MCMLXVI): Wat passeert is 4. Oktober: Dat Land Lesotho wurrd unafhängig vun Grootbritannien 1. Dezember: Kurt Georg Kiesinger (CDU) ward de 3. Bunnskanzler vun Düütschland. Kiesinger hett dat Amt as Bunnskanzler bit 1969 Boren 12. Januar: Sergej Nikolajewitsch Rewin, russisch Ruumfohrer 14. Januar: Rene Simpson, kanaadsch Tennisspelerin († 2013) 18. Januar: Alexander Chalifman, russisch Schachspeler 29. Januar: Zbigniew Wąsiel, poolsch Bildhauer 31. Januar: Rolf Järmann, Swiezer Radrennfohrer 9. Februar: Christoph Maria Herbst, düütsch Schauspeler un Kummediant 19. Februar: Paul Haarhuis, nedderlannsch Tennisspeler 23. Februar: Didier Queloz, Swiezer Astronom un Nobelpriesdräger 28. Februar: Ed Shearmur, britisch Komponist vun Filmmusiken 4. März: Emese Hunyady, ungaarsch-öösterrieksch Iesflinklöperin 8. März: Hervé Boussard, franzöösch Radrennfohrer († 2013) 15. März: Simon Demetz, italieensch Biathlet 16. April: Jasna Đuričić, serbisch Schauspelerin 18. April: Peter Del Vecho, US-amerikaansch Filmproduzent 25. April: Luís Galego, portugiessch Schachspeler 10. Mai: Anne Elvebakk, norweegsch Biathletin 11. Mai: Nancy Hower, US-amerikaansch Schauspelerin un Singerin 19. Mai: Carolyn Ruth Bertozzi, US-amerikaansch Biochemikerin, Hoochschoollehrerin un Nobelpriesdrägerin 1. Juni: Heike Warnicke, düütsch Iesflinklöperin 28. Juni: John Cusack, US-amerikaansch Schauspeler 7. Juli: Kalpana Dash, indische Bargstiegerin († 2019) 21. Juli: Larisa Neiland, sowjeetsch un lettisch Tennisspelerin 28. Juli: Miguel Ángel Nadal, spaansch Footballspeler 4. August: Luc Leblanc, franzöösch Radrennfohrer 4. August: Edwig Van Hooydonck, belgisch Radrennfohrer 8. August: Jimmy Wales, Grünner van Wikipedia 20. August: Enrico Letta, italieensch Politiker un Ministerpräsident 2. September: Jens Steinigen, düütsch Biathlet 4. September: Biréli Lagrène, franzöösch Jazzmusiker 9. Oktober: Sylfest Glimsdal, norweegsch Biathlet 9. Oktober: Olaf Zinke, düütsch Iesflinklöper 14. Oktober: Michel Golibrzuch, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen 19. Oktober: Patricia Neske, düütsch Ieskunstlöperin 20. Oktober: Stefan Raab, düütsch Komiker un Moderator 21. Oktober: Douglas Gerald Hurley, US-amerikaansch Astronaut 22. November: Véronique Claudel, franzöösch Biathletin 13. Dezember: David Safier, düütsch Schriever 14. Dezember: Helle Thorning-Schmidt, däänsche Politikersche 21. Dezember: Kiefer Sutherland, kanaadsch Schauspeler Boren ahn bekannt Datum Mennan Yapo, düütsch Speelbaas, Filmproduzent un Schauspeler Storven 22. Januar: Herbert Marshall, britisch Theater un Filmschauspeler (* 1890) 30. Januar: Ernst-August von der Wense, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1899) 26. März: Hilde Schrader, düütsch Swemmsportlerin (* 1910) 2. April: Cecil Scott Forester, engelsch Schriever un Journalist (* 1899) 10. April: Evelyn Waugh, engelschen Schriever (* 1903) 4. Juli: Karl Sanner, düütsch Jazzmusiker (* 1928) 5. Juli: George de Hevesy, ungaarsch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1885) 5. Juli: Fritz Lau, plattdüütsch Schriever (* 1872) 12. September: Heinrich Stuhlfauth, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1896) 29. Oktober: Wellman Braud, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1891) 2. November: Petrus Josephus Wilhelmus Debye, nedderlannsch Physiker, Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1884) 15. Dezember: Walt Disney, de Erfinner van Mickey Mouse (* 1901)

2115

https://nds.wikipedia.org/wiki/Sozialdemokratsche%20Partei%20D%C3%BC%C3%BCtschland

Sozialdemokratsche Partei Düütschland

De Sozialdemokratsche Partei vun Düütschland (hoochdüütsch: Sozialdemokratische Partei Deutschlands, kort: SPD) is en grote Partei in Düütschland ut dat linke Spektrum . Allgemeenet En groote Koalitschoon mit de CDU geev dat vun 1966 bet 1969. Tosamen mit de FDP weer se in de düütsche Regeren vun 1969 bet 1982 und mit de Grönen vun 1998 bet 2005. Vun 2005 bit 2009 hett dat wedder en groote Koalitschoon geven. De SPD hett vundaag 597.540 Liddmaten (vun över een Million Liddmaten in't Johr 1976). In all de Bunnslänner (mit Utnahm vun Sassen, Döringen un Baden-Württemberg) hett de SPD tominns af un an den Ministerpräsidenten oder Börgermeester stellt. De Vörsitter vun de SPD is sit März 2017 Martin Schulz. Vörsitter vun de Fraktion in'n Bunnsdag is Thomas Oppermann, well ok de Oppositschoonsführer is. De jungen Lüüd in de SPD sünd organiseert bi de Jungsozialisten. De meesten nöömt jem de „Jusos“. De SPD is mit annern Sozialdemokraten ut all de Länners in de Europääsche Union in de SPE , de Sozialdemokratsche Partei vun Europa organiseert. In de SPD gifft datverscheedene Richtungen: Dat Linke Forum 21, dat Netwark Berlin un de Seeheimer Kreis. Historie (Bunnsrepubliek) As de twete Weltkrieg toenn weer, dor harrn sik ehemolige Liddmaten vun de SPD in de Weimarer Republiek tosamenklütert. No söbenteihn Johrs in de Oppositschoon harr Willy Brandt mit de CDU en grote Koalitschoon maakt. 1969 harr Willy Brandt de Wahl to’n Kanzler henkregen. 1974 is Willy Brandt torüchtreden, en Mitarbeider weer en oostdüütschen Spion, sien Nafolger is Helmut Schmidt worrn. 1982 hett de FDP Slutt maakt mit de SPD un den Kanzler stört. In de oostdüütschen Lannen geev dat denn en Tosamensluten in dat Johr 1990, in dat sülvige Johr harrn sik denn Oost- un West-SPD tosamensluten. 1998 hett Gerhard Schröder de Wahl to’n Kanzler wunnen. De SPD hett denn vun 1969 bit 1982, vun 1998 bi 2005 un af 2021 den Bundskanzler stellt. Dat weren Willy Brandt Helmut Schmidt Gerhard Schröder Olaf Scholz Bundspräsidenten vun de SPD weren Gustav Heinemann Johannes Rau Frank-Walter Steinmeier Riekspräsident vun de SPD in de Weimarer Republiek weer Friedrich Ebert Düütschland Partei

2116

https://nds.wikipedia.org/wiki/Grenada

Grenada

Grenada is en Eiland vun de lütt Antillen, hörrt to de Inseln över den Wind un liggt tüschen de Karibik un de Atlantik, ruch weg 200 km noordöostlich vun de Küst vun Venezuela un süüdlich vun Saint Vincent un de Grenadinen. De Inselstaat is en eegenständig Staat innerhalv vun de Commonwealth of Nations. Dor leven 90.739 Inwahner (2009) up en Rebeet vun 344 km². De Hööftstadt is St. George’s. Geographie Grenada besteiht ut mehreren Eilannen vun de Grenadinen-Inselgrupp, wat wedderum en Deelarchipel vun de Lütt Antillen is. Grenada sülvst is de gröttste vun disse Eilannen, lüttgere Eilannen sünd Carriacou, Petite Martinique, Ronde Island, Caille Island, Diamond Island, Large Island, Saline Island, Les Tantes und Frigate Island. Dee nöördlich angrenzend Deel vun de Grenadinen hörrt to de Nahberstaat Saint Vincent. De gröttste Deel vun de Bevölkerung leevt up de Hööfteiland Grenada, wo ok de Hööftstadt St. George’s un de Städer Grenville un Gouyave liggen. De gröttste Siedlung up de lüttgere Eilannen is Hillsborough Carriacou. Land Karibik

2117

https://nds.wikipedia.org/wiki/Dominica

Dominica

Dominica is een vun de Eilannen vun de Lüttjen Antillen in de Karibische See un liggt twuschen Guadeloupe in’n Norden un Martinique in’n Süden. Düsse beiden Inseln höört as Överseedépartements to Frankriek to. Dominica is 46,4 km lang un 25,6 km breet. De Inselrepubliek Dominica höört as sülvstännig Land to den „Commonwealth of Nations“ un schall nich verwesselt weern mit de Dominikaansche Republiek. De Hööftstadt is Roseau. In de Spraak vun de Kariben, de toeerst up dat Eiland leevt hefft, weer de Naam vun Dominica Wai'tukubuli („Ehr Lief is hooch“), vunwegen datt dat dor veele Barge gifft.. Geographie Dominica höört to de Inseln över den Wind. Een paar vun de hööchsten Barge up de lüttjen Antillen, mehr as 300 Ströme un Beeken un en ganze Reeg vun Meere sünd up dat Eiland to finnen. De Barge sünd dör Vulkanismus tostanne kamen. De Mome Diablotins is mit 1.447 m de hööchste Barg up Dominica un de tweethööchste Barg up de lüttjen Antillen. Bloß de aktive Vulkan Soufrière up de Insel Basse-Terre, de to Guadeloupe tohöörn deit, is noch höger. De Natschonalpark Morne Trois Pitons is 1997 to’n UNESCO-Weltnaturarv verklaart wurrn. Dor gifft dat veel Saken, de een sik up Dominica ankieken scholl. Klima Up de Inseln regeert en Tropen-Klima, wat matiger dör noordööstlichen Wind. Dat pladdert towielen as dull, sunnerlich in de Hurrikan-Saison twuschen Mai un Oktober. Denn kann ok dat Land överswemmt weern un dat gifft Eerdrutsche. In’n November 1999 hett de Hurrikan „Lenny“ de Westküst in’n Dutt slahn un in’n August 2007 hett de Hurrikan „Dean“ up de Insel um sik slahn. Dor sünd tominnst twee Lüde bi umkamen. Städer De gröttsten Städer sünd (Stand 1. Januar 2005): Roseau: 16.074 Inwahners Portsmouth: 3.633 Inwahners Berekua: 3.195 Inwahners Marigot: 2.669 Inwahners Grand Bay: 2.608 Inwahners Inwahners Up Dominica leevt um un bi 72.000 Minschen). Jedet Johr wannert veel Lüde vun dat Eiland af (tomeist na een vun de annern Inseln in de Karibik), na de USA un na Kanada. So weert de Inwahners in’n Johr man alltohopen bloß 0,184 % mehr. Gloven Bi 80 % vun de Inwahners sünd kathoolsch, 15 % protestantsch (5 % Methodisten, 3 % Pingstkarken, 3 % Adventisten, 2 % Baptisten, 2 % Annere). Denn gifft dat ok noch Vodoo-Gloven. Spraken Blangen de Amtsprake Engelsch is Antillen-Kreoolsch up de Insel as Ümgangsspraak begäng. Bi de Inwahners hett düt Kreoolsch den Naam „Patwa“ (Patois). Indianers In en Reservat („Carib Territory“) in’n Osten vun Dominica leevt de lesten um un bi 500 Indianers vun de Kariben ehrn Stamm. Dat gifft ok welk, de seggt, dat geev man bloß noch bi 300 Kariben, de sik noch nich mit annere Minschen mischt hefft. Up jeden Fall gifft dat nargens in de Welt so veel Kariben-Indianers, de tohopen an een Stäe leven doot. Dat Reservat mit siene 15 km² is 1903 vun de Regeerung vun de brittsche Kolonie inricht wurrn. De Indianers nömmt sik sülms „Kalinagos“. Hööftling is hüdigendags Chief Charles Williams. He weer 2004 wählt wurrn. In Mai 2008 hett de Hööftling vörslahn, dat Freen twuschen Kalinagos un Nich-Kalinagos scholl verbaden weern, un so scholl dat leste Karibenvolk doch noch bestahn blieven, man de Regeerung hefft düssen Vörslag aflehnt. He stimm, meen se, nich mit de minschlichen Freeheitsrechte övereen. Geschicht De eersten minschlichen Sporen up Dominica laat sik finnen ut de Tied twuschen 5000 un 3100 v. Chr. Lange Tied is annahmen wurrn, toeerst harrn de sachtsinnigen „Siboney“ oder Steenlüde up dat Eiland leevt, later weern denn de Arawak kamen, bit amenne de strietlustigen Kariben jem utrott’ harrn. Dominica is an’n 3. November 1493 vun Christoph Kolumbus as eersten Europäer funnen wurrn. Dat weer bi siene tweete Reise. Man an Land gahn is he nich. Vunwegen datt de 3. November en Sünndag weer, hett Kolumbus ehr den spaanschen Naam för „Sünndag“ geven, dat weer „Domingo“. Dominica is de leste Insel ween, wo de Kariben sik up torüchtagen harrn. Vördem harrn se, in de Johrhunnerte twuschen 1400 un 1700, all Inseln in de Karibische See unner Kuntrull harrt. 1796 weer St Vincent in de Hand vun Grootbritannien kamen un en paar Dusend Kariben weern dor wegsleept wurrn. Al 1627 weer Dominica an den Earl of Carlisle kamen un England hett dat Seggen dor harrt bit 1748. Dormols keem de Insel an Frankriek. 1635 sünd England un Frankriek övereen kamen, de Insel de Kariben to överlaten. Vundeswegen is Dominica dat leste Eiland ween, wat vun Europäers besiedelt wurrn is. Nadem dat Eiland an de Franzosen aftreden wurrn weer, hefft de Briten de Kariben gegen de Franzosen stütt’ un hulpen. Man as se de Insel 1763 torüch kregen hefft, sünd se mit de Indianers ok nich anners umsprungen, as de Franzosen. Bloß en luerlüttjet Stück Land vun 232 Acre (dat is nich mol een km²) scholl jem tohöörn. Man de Kariben hefft dat Binnenland vun de Insel verdeffendeert un utbüxte Slaven sünd bi jem unnerkamen un hefft mit streden. 1791 geev dat bloß man noch 20 bit 30 Familien. De weern utknepen na de Insel ehrn Noordosten, in de Dörper Salybia un Bataca. In düsse Johren schöllt se uphöört hebben, Minschen to freten (Kannibalismus). An’t Enne vun dat 19. Johrhunnert harrn se sik an de Witten so wiet anpasst, datt se swarte Röcke un hoge Hööd dregen döen. Dormols geev dat woll bi 120 „schiere“ Kariben, dorto noch bi 280 Mischlinge. Um 1900 rüm is ehr Hööftling Auguste Francois ween, man em hefft se allerwegens „Ogiste“ nömmt. Vunwegen de Slaveree up de Plantagen geev dat in düsse Johren all massig Slaven ut Afrika up de Insel. 1805 hett Grootbritannien de Insel to en Kolonie verklaart. 1831 hefft all nich-witte Inwahners de vullen Börgerrechte kregen un 1834 is mit dat Slavery Abolition Act de Slaveree in de meisten Länner vun dat brittsche Empire afschafft wurrn, ok in Dominica. 1865 is de Insel Kroonkolonie wurrn. Eerst 1938 hett man Verlööv geven to dat Grünnen vun politische Parteien. 1951 is dat ole Wahlrecht afschafft wurrn, datt de Stimmen afhängig maakt harr vun Besitt un Vermögen. Dat lieke Wahlrecht is denn inföhrt wurrn. 1957 hett de Insel ehrn eersten Chief Minister kregen. 1967 kreeg Dominica en „begrenzte Unafhängigkeit“. Butenpolitik un Strietkräfte sünd bi Grootbritannien bleven. Amenne is denn an’n 3. November 1978 de Unafhängigkeit vun Grootbritannien utropen wurrn. Vun den 8. Dezember 1978 af an höört Dominica to de Vereenten Natschonen. Biller Literatur Nancy H. Owen: Land, Politics, and Ethnicity in a Carib Indian Community, in: Ethnology 14/4 (1975) 385–393 Peter Hulme: Remnants of Conquest The Island Caribs and their Visitors, 1877–1998, Oxford: Oxford University Press 2000 Weblenken "Discover Dominica"-Behörde Offizielle Seite des Tourismus-Ministeriums Deutschsprachiger Online-Reiseführer The first settlers Lennox Honychurch: A Carib Opportunity – A Cultural Village Belegen Land Karibik

2118

https://nds.wikipedia.org/wiki/Dominikaansche%20Republiek

Dominikaansche Republiek

De Dominikaansche Republiek (kortweg ok Domrep nömmt) is en Inselstaat in de Karibik. In’n Westen grenzt he an Haiti. De beiden Länner liggt tohopen up dat Eiland Hispaniola. Ööstlich vun de Dominikaansche Republiek liggt de Insel Puerto Rico. De Hööftstadt vun de Dominikaansche Republiek is Santo Domingo. Se liggt in’n Süden vun dat Eiland. Santo Domingo is ene ole Stadt. Hüdigendags leevt dor mehr as dree Millionen Inwahners. In de Ooldstadt gifft dat allerhand an to kieken, as de öllste Universität in de Nee Welt, de Faro Colon un de Alcazar Colon. De Dominikaaners nömmt ehr Land sülms, na de Hööftstadt, Santo Domingo. In’n Norden liggt de bekannte Stadt Puerto Plata, wo veel Touristen henkaamt. Just buten düsse Stadt liggt de Park Playa Dorada mit allerhand Luxushotels. Dörper mit veel Touristen liggt ok en beten na Osten to, dat sünd Sosús un Cabarete. In’n Osten vun de Dominikaansche Republiek treckt Punta Cana veel Touristen an. Fröher hefft bloß en paar lüttje Dörper in düsse Gegend legen, hüdigendags sünd dor Touristen-Ressorts. In’n Süden, ööstlich vun Santo Domingo, liggt de Badeplätze Boca Chica un Juan Dolio. In de Dominikaansche Republiek warrt dat Mineraal Larimar funnen, wat en gröönblaue Unneraard vun dat Mineral Pectoliet is. De Dominikaansche Republiek schall nich verwesselt weern mit dat Karibische Eiland Dominica. Geschicht Koloniaaltied As Christoph Kolumbus 1492 up Hispaniola ankamen is, leven up dat Eiland de Arawak-Indianers vun dat Volk vun de Tainos. In de Johrteinten dornah is düt Volk dör Dwangsarbeit un dör Süken meist utstorven. Düsse Süken harrn de spaanschen Siedlers vun Europa mitbröcht. Vun de tweete Hälft vun dat 17. Johrhunnert af an is dat Land wedder bevölkert wurrn mit Hunnertdusenden vun Slaven, de vun Afrika haalt wurrn sünd un de up de Zucker- un Koffie-Plantagen arbeiden mössen. 1697 hett Spanien den Befehl över den westlichen Deel vun Hispaniola afgeven an Frankriek. De Franzosen nömen dat Land Saint-Domingue. Dat is een vun de rieksten Kolonien vun Frankriek wurrn. Hüdigendags is dat Haiti. De hüdige Dominikaansche Republiek bleev in düsse Johren en spaansche Kolonie. Unafhängigkeit Nah en Slavenupstand in dat Johr 1791 hefft sik de Inwahners vun Haiti in de Revolutschoon vun Haiti gegen de franzöös’sche Herrschop wennt. Düsse Upstand is anföhrt wurrn vun Toussaint Louverture. De Striet um de Freeheit hett 13 Johre lang duert. Dormols hefft de Upsternaatschen en Armee slahn, de Napoleon Bonaparte na dat Eiland henstüert harr. An’n 1. Januar 1804 hefft se sik för unafhängig vun Frankriek verklaart. Na de Unafhängigkeit is Haiti en tiedlang en Kaiserriek un en Königriek ween, denn is dat Land en Republiek wurrn. 1822 harr Haiti Santo Domingo erovert. Dat weer de ööstliche Deel vun Hispaniola, wo de Lüde Spaansch snacken döen. Man Santo Domingo möök sik 1844 los vun dat Land un is denn to de Dominikaansche Republiek wurrn. Juan Pablo Duarte, Francisco del Rosario Sanchez un Ramón Matías Mella weert as de Stifters vun de Dominikaansche Republiek ankeken. Wie dat wieter güng De junge Republiek is 1861 al wedder unner Spanien sien Rock krapen. Dor wollen se Haiti sien Versöök mit afwehren, de Republiek wedder in to nehmen. Al 1865 is de Dominikaansche Republiek denn avers wedder sülvstännig wurrn. De Demokratie weer nich sunnerlich stebig un 1882 is de Diktator Ulises Heureaux an de Macht kamen. He is 1899 an'e Siet maakt wurrn un denn güng dat bannig dör'nanner in't Land. So sünd de USA 1916 inmarscheert un hefft en Enne maakt mit dat Chaos. As de USA sik 1924 torüchtagen hefft, weer de Demokratie wedder swack un 1930 hett dorüm Rafael Trujillo in en Greep na den Staat dat Präsidentenamt övernahmen. 1963 is he ümbröcht wurrn un in datsülvige Johr geev dat Wahlen, man al 1964 keem dat to en Börgerkrieg. Dor sünd denn 1965 de USA wedder um inmarscheert. Trujillo sien Strohmann Joaquín Balaguer hett na den Moord an Trujillo noch dree Johrteinte lang de rechte Siet vun dat politische Spektrum regeert. 1966 geev dat Wahlen un de Amerikaners sünd wedder afrückt. Bit 1978 is denn Joaquin Balaguer Präsident ween. Ok vun 1986 bit 1996 weer he Präsident, man 1996 möss he Bott geven un is vun Leonel Fernández Reyna aflööst wurrn. Vunwegen de so nömmte Lex Balaguer dröff en Präsident dortieds nich twee mol achter'nanner wählt weern un so is 2000 Hipólito Mejía Präsident wurrn. Midderwielen weer de Lex Balaguer upböört wurrn un so is Fernández 2004 un 2008 noch mol to'n Präsidenten wählt wurrn. Geografie Lengde vun dat Land siene Grenzen: 275 km (mit Haiti) Küstlinie: 1288 km Gröttst Meer: Lago Enriquillo, 250 km² Hööchsten Punkt: Pico Duarte 3175 m Siedsten Punkt: Lago Enriquillo -46 m Inwahners Toeerst hefft Taíno-Indianers up den Grund vun de hüdige Dominikaansche Republiek leevt. Düsse Indianers weern up Hispaniola un up Puerto Rico tohuse. 1492 is Christoph Kolumbus up Hispaniola an Land gahn. De Spaniers, de he mitbröch, hefft sik up dat Land ansiedelt. Vunwegen, datt veel Indianers storven sünd dör den Slavendeenst för de Spaniers un dör Süken, wo se sik mit ansteken harrn, hefft de Spaniers Slaven ut Afrika hoolt, de schollen up de Plantagen arbeiden. Mit de Tied hett dat denn ok Hochtieden twuschen Spaniers, Afrikaners un Tainos geven. Na dat World Factbook sünd 73 % vun de Inwahners in de Dominikaansche Republiek en Mengelmoos vun Afrikaansche, europääsche un indiaansche Vöröllern. Mank düsse Grupp vun Minschen mit unnerscheedliche Herkumst sünd unner annern Mestiezen, Mulatten un Zambos. Rund 16 % vun de Inwahners sünd Witte, de vun Europäers afstammt, sunnerlich vun Spaniers, un bi 11 % sünd Swarte. 95 % vun de Inwahners höört to de Röömsch-kathoolsche Kark. Belegen Dominikaansche Republiek Karibik

2119

https://nds.wikipedia.org/wiki/St.%20Lucia

St. Lucia

St. Lucia (Engelsch: Saint Lucia (IPA|sntˈluːʃə]) is en unafhängigen Inselstaat in de Karibische See. He höört to den Commonwealth of Nations un liggt nöördlich vun St. Vincent un de Grenadinen un süüdlich vun Martinique. De gröttste Deel vun de hüdigen Inwahners stammt vun Swartafrikaners af, de in de Kolonialtied as Slaven up de Inseln bröcht wurrn sünd. De Hööftstadt is Castries. Geographie Mank de Westindischen Inseln höört de Staat up dat Eiland „St. Lucia“ to de Inseln ünner den Wind un is dor en Deel vun de Lüttjen Antillen mit. De hööchste Stäe up dat Eiland is de Mount Gimie mit siene 950 Meter. De Küst is bi 158 Kilometer lang. Up de Insel gifft dat, in’n Süden vun den Oort Soufrière, twee Vulkane, de in’n Momang nich aktiv sünd. Dat sünd de Gros Piton un de Petit Piton. De Gegend um düsse beiden Vulkane rum steiht up de List vun dat UNESCO-Weltnaturarv. De wichtigsten Ströme up de Insel sünd de Cul de Sac un de Canelles. Inwahners 82,5 % vun de Inwahners sünd Swarte. Se könnt in’n Döörsnitt dormit reken, 76,45 Johre oolt to weern. In’n Döörsnitt sünd de Inwahners hüdigendags 29,8 Johre oolt. 28 % vun de Inwahners leevt in’e Stadt, dat weert jedet Johr 1,4 % mehr.. Spraken De Amtssprake is Engelsch. Se warrt vun de meisten Lüde snackt. Denn gifft dat ok noch Patois, wat en franzööschen Dialekt is. Gloven De meisten Inwahners höört to de Röömsch-kathoolsche Kark (67,5 %). Denn gifft dat noch allerhand Lüde, de bi de Adventisten vun den söventen Dag mit bi sünd (8,5 %). 5,7 % höört to en Pingstkarken, 2,1 % sünd Rastafari, 2 % anglikaansch un 2 % sünd Protestanten. 5,1 % höört to noch annere christliche Karken to, 1,1% hefft en annern Gloven un bi 4,5 % vun de Inwahners hefft gor keen Gloven.. Geschicht De eersten Inwahners vun St. Lucia sünd Indianers vun dat Volk vun de Amerindiers ween. De hefft de Insel den Naam „Iouanalao“ geven. Dat heet so veel, as „dor, wo de Leguan leven deit“. So steiht dat tominnst in dat amerindiaansche Wöörbook vun den Misschonar Pere Raymond Breton (um 1650 rüm). Kolonialtied Christoph Kolumbus hett dat Eiland up siene drüdde Reise, um 1500 rum, funnen. Anfang vun dat 17. Johrhunnert is versöcht wurrn, de Insel to besiedeln, man dat hett nich slumpt. So sünd de Franzosen um 1650 rum de eersten ween, de dor Wahnstäden boot hefft. 1663 is dat Eiland an Barbados verköfft wurrn. Fudderhen hett dat jummers wedder Striet um de Insel geven twuschen Frankriek un dat Vereenigte Königriek. 14 Mol hett de Besitter wesselt, bit 1814 dör Besluss up den Wiener Kongress de Insel endlich an Grootbritannien kamen is. De Briten hefft al vördem Minschen ut Afrika na dat Eiland bröcht, datt se dor up de Plantagen Zuckerrohr anboen döen. Ok na dat Slavery Abolition Act, wo de Slaveree mit verbaden wurrn is in de meisten Länner vun dat brittsche Empire, hefft allerhand vörmolige Slaven as Saisonarbeiders wieterhen up de Plantagen arbeit’. Al vun 1922 af an hett dat en Parlament up de Insel geven mit allgemene un lieke Wahlen. Vun 1958 bit 1963 hett St. Lucia to de Westindische Föderatschoon mit to höört un 1966 hett dat den Status vun en unafhängigen Staat in en Bund mit Grootbritannien kregen.. Unafhängigkeit In dat Johr 1979 is St. Lucia unafhängig wurrn as en Konstitutschonelle Monarkie un as en Liddmaat vun den Commonwealth. Toeerst hett vun 1979 bit 1982 de sozialistische Saint Lucia Labour Party regeert, man 1982 is se aflööst wurrn vun de konservativ-liberale Partei United Workers Party mit den Premierminister John Compton. He hett dat Amt lang in’e Hand harrt un sik dor för utspraken, sik mit dat Land bi den Westen an to buken. In de 1950er un 1960er Johren is de Banaan an de Stäe vun dat Zuckerrohr treden un warrt an’n meisten anboot. Politik St. Lucia is en parlamentaarsche Monarkie in den Commonwealth. Hööft vun den Staat is König Charles III.. Se warrt up dat Eiland vertreden dör de Generalgouverneursche Pearlette Louisy. Baas vun de Regeerung is de Premierminister Stephenson King.. Justiz In dat Rechtsystem vun St. Lucia gifft dat de Doodsstraaf. Twuschen 1987 un 2001 sünd alltohopen 18 Lüde to’n Dode verordeelt wurrn, warrt offiziell seggt. In dat Johr 2003 sünd 13.273 Verbreken mellt wurrn. Upkläärt sünd dor 29,9 % vun. Bi Moord is jede tweete Fall kläärt wurrn. Militär Dat gifft keen Militär in St. Lucia, man dat gifft de Royal Saint Lucia Police Force. Dor höört ok de Special Service Unit un de Küstenwach mit to. Belegen Weblenken St. Lucia Karibik

2120

https://nds.wikipedia.org/wiki/St.%20Vincent%20un%20de%20Grenadinen

St. Vincent un de Grenadinen

{{Infobox Land | |NAAM_INHEEMSCH = <span style="font-size:1.4em">Saint Vincent and the Grenadines</span>St. Vincent un de Grenadinen |NAAM = St. Vincent un de Grenadinen |NAAM_ENGELSCH = Saint Vincent and the Grenadines |WAHLSPRÖÖK =Pax et Justitia.Latiensch, „Freden un Gerechtigkeit“ |FLAGG = Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg |WAPEN = |HYMNE = St. Vincent Land So Beautiful |AMTSSPRAKEN = Engelsch |HÖÖFTSTADT = Kingstown|BGR=13|BMIN=10|NS=N|LGR=61|LMIN=14|EW=W |GRÖTTSTE_STADT = Kingstown |STAATSFORM = Parlamentaarsch Monarkie |BAAS_TITEL = KönigPremierminister |BAAS =Charles III.Ralph Gonsalves |GRÖTT = 389 |PERZENT_WATER = ? |INWAHNERS_AFSCHÄTZT = 117.200 |INWAHNERS_AFSCHÄTZT_JOHR = 2008 |INWAHNERS_TELLT = |INWAHNERS_TELLT_JOHR = |INWAHNERSjeKM2 =303,7 |BBP_JOHR = 2007 |BBP = 559 Mio. US$ (170.) |BBPjeKOPP =5.229 US$ (76.) |UNAFHÄNGIGKEIT_TYP = Sülvstännigkeit |UNAFHÄNGIGKEIT = 27. Oktober 1979 vun dat Vereenigte Königriek |GELDSOORT =1 Oostkaribischen Dollar = 100 Cent |GELDSOORT_SYMBOL = |GELDSOORT_AFK = |TIETREBEET = UTC |AFSTANDtoWELTTIET = -4 |TIETREBEET_SOMMER = |AFSTANDtoWELTTIET_SOMMER = -4 |TLD = .vc |ISO3166 = |VÖRWAHL = +1 (784) kiek NANP |KOORT= SaintVincentGrenadinenKarte.png |FOOTNOTEN = |LAAG= Karibik St Vincent und die Grenadinen Position.png }}St. Vincent un de Grenadinen''' is en unafhängigen Inselstaat in den Commonwealth of Nations. Geographie De Staat liggt in de Karibische See un in de Gemarken vun de Westindischen Eilannen, in'n Süden vun St. Lucia. Dor höört de Insel St. Vincent to, un ok de 32 Inseln vun de nöördlichen Grenadinen, de nu wedder en Deel vun de Lüttjen Antillen sünd. De süüdlichen Grenadinen, mit de Eilannen Grenada, Carriacou un Petite Martinique höört to den Staat Grenada. Hööftstadt vun St. Vincent un de Grenadinen un ok de gröttste Stadt vun dat Land is Kingstown. Politik St. Vincent un de Grenadinen is Liddmaat vun de Vereenten Natschonen, de Karibische Meenheit (CARICOM), de Organisatschoon vun Oostkaribische Staten (OECS), de Organisatschoon vun Amerikaansche Staten (OAS) un vun den Commonwealth. Bovenhen höört vdat Land to de Staten to, de de University of the West Indies unnerholen doot. Dat Land is en Parlamentaarsche Monarkie un Hööft vun den Staat is König Charles III. vun dat Vereenigte Königriek. Ehre herrschop up de Eilannen warrt utöövt vun ehren generalgouverneur Frederick Ballantyne. Baas vun de Regeerung is Ralph Gonsalves. Dat Parlament driggt den Naam vun dat House of Assembly. Dor höört 21 Liddmaten to. All fiev Johre weert 15 vun jem wählt un sess beropen. Wählen dröövt all Lüde, wenn se 18 Johre oolt wurrn sünd. De lesten Wahlen sünd an'n 7. Dezember 2005 ween. De United Labour Party ULP hett 12 Sitte kregen, de New Democratic Party man bloß dree. Inwahners 65,5 % vun all Inwahners sünd Lüde, de ehre Vörwesers ut Afrika stammen doot. Um un bi 19 % sünd Mulatten. Bovenhen gifft dat 5,5 % Inders un bi 3,5 % Witte. Alltohopen leevt bi 117.000 Inwahners in den Inselstaat. Jedet Johr weert dat bi 0,3 % mehr. 2002 weer dat so, datt 43 % vun de Inwahners up'n Lanne leevt hefft un 57 % in'e Stadt. Gloven Bi 80 % vun all Inwahners höört to den Protestantismus, dormank bi 40 % to de Anglikaansche Kark, 30 % to de Methodisten, bi 11 % to de Röömsch-kathoolsche Kark. 0,5 % höört to Jehova siene Tügen. Geschichte Vör de Kolonisatschoon hefft Indianers vun dat Arawak-Volk up de Eilannen wahnt. Se sünd um un bi 700 v. Chr. hier ankamen. Um 800 n. Chr. hefft de Kariben jem dor verdreven. As Kolumbus de Inseln an den Sant-Vinzenz-Dag 1498 funnen hett, regeern dor de Kariben. An'n Anfang vun dat 17. Johrhunnert harrn Frankriek un Grootbritannien dat up de Eilannen afsehn. Mol hett een vun düsse Königrieke dor de Hand up harrt, mol weern dat wedder de Kariben. 1783 hett Frankriek St. Vincent denn an Grootbritannien aftreden. Al fröh gung dat los, un up de Eilannen is vun de Europäers Zuckerrohr anboot wurrn. Dor möss de meiste Arbeit bi vun Slaven ut Afrika maakt weern. 1635 is en Schipp mit Slaven vör St. Vincent up Grund lopen. De Swarten hefft sik mit de inheemschen „geelen Kariben“ mischt un dor sünd denn de so nömmten „Swarten Kariben“ vun kamen. Dat duer nich lang, denn geev dat mehr Afrikaners up de Eilannen, as Europäers oder Indianers. Dormit all Inwahners satt weern konnen, sünd jummers nee Planten up de Inseln inföhrt wurrn, unner annern de Brootfrucht. William Bligh, vördem Kaptein vun de beröhmte Bounty, hett se 1793 up siene „Tweede Brootfruchtreise“ na de Inseln bröcht. 1838 is de Slaveree up St. Vincent afschafft wurrn. Nu hefft sik de Grootbuern Verdragarbeiders ut Indien hoolt. Um de Midden vun dat 19. Johrhunnert sund ok allerhand Lüde ut Portugal inwannert. All hefft se sik mischt un so is de hüdige „Vincentianer“ tostanne kamen. Bit 1969 is St. Vincent en brietsche Kolonie bleven, denn hett dat wiethen Autonomie kregen. Unafhängig wurrn is de Staat unner den ne'en Naam St. Vincent un de Grenadinen'' an'n 27. Oktober 1979. Weblenken Offizielle Websteed vun de Regeerung Informatschonen vun dat Utwärtige Amt Websteed vun dat Tourismusministerium St. Vincent un de Grenadinen Karibik

2121

https://nds.wikipedia.org/wiki/St.%20Kitts%20un%20Nevis

St. Kitts un Nevis

St. Kitts un Nevis is een Inselstaat in de Karibische See un liggt in Middelamerika. Dat Land besteiht ut de Eilannen Saint Kitts (oder Saint Christopher) un Nevis. Blangen düsse beiden Inseln gifft dat dor ok noch en Reeg vun Felsen, de ut dat Water kieken doot un de to den Staat tohöört. De beiden Eilannen höört to de Inseln över den Wind, de nu wedder en Deel vun de Lüttjen Antillen sünd. Ut'neen holen weert de beiden Inseln vun de Seestraat The Narrows, de bi dree Kilometer breet is. St. Kitts liggt bi 10 Kilometer in'n Süüdosten vun Sint Eustatius, dat en Deel vun de Nedderlannschen Antillen is. So kümmt dat, datt St. Kitts un Nevis en Watergrenz mit de Nedderlannen hett. Geschicht De Kariben, de vörmols up de Inseln leevt hefft, nömen St.Kitts Liamuiga un geven Nevis den Naam Oualie. Christoph Kolumbus hett de Inseln 1493 anlopen, man eerst 1623 hefft engelsche Kolonisten sik dor ansiedelt. Twee Johre later sünd ok Franzosen as Siedlers up de Eilannen kamen. Dat duer nich lang un dat geev Striet. Eerst 1783 hett dat Freden geven, as de Eilannen in den Freden vun Paris endgüllig de Briten tospraken wurrn sünd. St. Kitts un Nevis hefft 1967 de vullstännige Unafhängigkeit kregen för allens, wat up de Inseln to doon un to bestimmen weer. Dor sünd de Eilannen avers en Deel vun dat Vereenigte Königriek bi bleven. Dormols weern se tohopenfaat mit Anguilla unner den Naam Saint Christopher, Nevis en Anguilla. Man Anguilla is dor al 1967 gegen angahn un woll sik för ganz unafhängig verklaren. Man amenne is dat denn 1980, bisiet vun St. Kitts un Nevis, en Deel vun de Överseekuntreien vun dat Vereenigte Königriek wurrn. St. Kitts un Nevis sünd denn an'n 19. September 1983 unafhängig wurrn vun dat Vereenigte Königriek. In dat Grundgesett vun den Staat warrt de Naams "Saint Christopher and Nevis" un ok "Saint Kitts and Nevis" bruukt. Klima St. Kitts un Nevis hefft en tropisch Klima, man vunwegen veel Wind is dat wat küller. Dat gifft man wenig Unnerscheden in de Temperatur. Vun Mai bit to'n November is Regentied, denn warrt dat Land ok faken vun Orkanen drapen. Bueree un Weertschop Dat Eiland hett veel Barge un Vulkanen. Dorüm warrt up den gröttsten Deel ok keen Weertschop bedreven. Bloß man 16 % vun dat Land kaamt unner'n Ploog. An'n meisten warrt Zuckerrohr anboot. In de Brittsche Tied is meist nix anners anplant wurrn. Vun de 1970er Johren af an is dat mit de Zucker-Bueree wat minner wurrn. Vun dor af an speelt de Tourismus en wichtige Rull. St. Kitts un Nevis sünd ok bekannt as Stüerparadies. De Banksektor bringt veel Geld in. Ok Kattuun, Solt un Copra speelt ehre Rull bi de natschonale Weertschop. Bloß man 4,5 % vun de Inwahners sünd Arbeitslose. Politik Saint Kitts un Nevis sünd Liddmaten vun den Commonwealth. So kümmt dat, datt de Grundlaag vun de Justiz in dat Land dat engelsche „Common Law“ is. St. Kitts un Nevis is en Konstitutschonelle Monarkie un Elisabeth II. is siene Königin. Dat Parlament hett bloß eene Kamer. 14 Liddmaten höört dor to. Ölben sünd wählt un dree sünd vun den Gouverneur dorto beropen. De Gouverneur vertridd de Königin up de Eilannen. Vun de ölben Lüde, de wählt wurrn sünd, kaamt acht vun St. Kitts un dree vun Nevis. Bovenhen gifft dat noch en egen Parlament för Nevis mit acht Liddmaten. Dat Parlament vun Nevis draff Gesetten annehmen, de dat föderale Parlament nich torüchdreihen draff. Vun de Unafhängigkeit af an bit 1995 hett up de Inseln de People's Action Movement regeert. Dat is de konservative Partei. Premierminister is Kennedy Simmonds ween. Dornah hett „Labour“ de Wahlen vun 1995 un 2000 wunnen. In’n Momang regeert Denzil Douglas. 1998 hefft de Inwahners vun Nevis dor för stimmt, sik vun St. Kitts los to maken. Man för de nödige Tweedrüddel-Mehrheit hett dat nich langt. Man dat sund jummers noch Gruppen togange, de wüllt Nevis vun St. Kitts los maken. Wie dat Land indeelt is Dat Land is en Bundsstaat un sett sik tosamen ut twee Deelstaten: St. Kitts un Nevis. Düsse sünd wieter updeelt in veertein so nömmte „Parishes“, negen in St. Kitts un fiev up Nevis: Nevis: Saint George Gingerland Saint James Windward Saint John Figtree Saint Paul Charlestown Saint Thomas Lowland Saint Kitts: Christ Church Nichola Town Saint Anne Sandy Point Saint George Basseterre Saint John Capisterre Saint Mary Cayon Saint Paul Capisterre Saint Peter Basseterre Saint Thomas Middle Island Trinity Palmetto Point Gloven De meisten Inwahners vun St. Kitts un Nevis sünd Christenlüde (bi 85 %): Anglikaansche Kark: 25,2% Methodismus: 25,2% Pinkstkarken: 8,4% Herrnhuters: 7,6% Röömsch-kathoolsche Kark: 6,7% Denn gifft dat noch bi 1,5 % Hindus un bi 7,2 % mit noch en annern oder gor keen Gloven. Belegen Weblenken Offizielle Webstäe vun de Regeerung vun Saint Kitts un Nevis St. Kitts un Nevis Karibik

2123

https://nds.wikipedia.org/wiki/Johr

Johr

Dat Johr (latiensch annus) is en Tieteenheet. Dat Eenheetenteken för dat Johr is a. Dat gifft en poor Definitschoonsmeuglichkeeten för dat Johr: Astronomsche Definitschonen Siderisch Johr: Dat is de Tiet, de de Eer bruukt, üm eenmol üm de Sünn rümtolopen. De Ümloop is denn üm, wenn de Eer in de sülve Positschoon to een bestimmten Steern steiht, in de se ok to Anfang stunn, dat heet, se hett en 360° Törn maakt. No disse Definitschoon hett een Johr 365,25636042 Daag. Tropisch Johr: Dat is de Tiet, de twüschen twee Fröhjohrsdagunnachtlieken vergeiht, also de Eerass weer in de lieke Winkel to de Sünn steiht. De Ünnerscheed to dat siderische Johr is dör de Präzession to verkloren. No dat tropische Johr richt sik ok uns Klenner. No disse Definitschoon hett een Johr 365,24219879 Daag. Anomalistisch Johr: Dat is de Tiet, de twüschen twee Dörgäng dör dat Perihel vergeiht. (365,26 Daag). Platonisch Johr: Dat is de Tiet, de de Eerass för een Ümlop op de Kegelmantel bruukt, de vun de Präzession beschreven ward. Een Platonisch Johr duert 25.700 tropische Johr. Julianisch Johr: Dörsnittliche Läng vun dat Johr no de Juliaansche Klenner (365,25 Daag). Gregorianisch Johr: Dörsnittliche Läng vun dat Johr no de Gregoriaansche Klenner (365,2425 Daag). Börgerlich Johr (Klennerjohr): 365 oder 366 Daag, indeelt in twölv Maanden un in 52 oder 53 Weeken. Kiek ok Klenner, Schaltjohr, Johrstiet, Jubeljohr, Sabbatjohr. Tieteenheet

2128

https://nds.wikipedia.org/wiki/Belize

Belize

Belize is een Land in Middelamerika in’n Süüdoosten vun de Halfinsel Yucatán. Dat Land weer fröher ünner de Naam Brietsch-Honduras (offiziell Naam: British Honduras) bekannt, wat de Naam vun de ehmalge britisch Kolonie weer. Dor leevt up 22.966 km² 301.750 Inwahners. Dat sünd rundweg 12,1 Inwahners/km². Belize is en parlamentaarsche Monarkie binnen dat Commonwealth. Hööft vun den Staat is de Königin vun Grootbritannien, Elizabeth II.. Hööftstadt vun dat Land is Belmopan mit 13.381 Inwahners. De gröttste Stadt vun Belize is Belize-City mit üm un bi 61.460 Inwahners. Amtspraak is de Engelsche Spraak. Naturkunn Belize liggt in Middelamerika an de Oostküst von de Halvinsel Yucatán an de Karibische See. Naverlänner sünd Guatemala in’n Süden (Departamento Izabal) un Westen (Departamento Petén) un Mexiko (Bundsstaat Quintana Roo) in’n Noorden. Geologie Belize liggt op de Noordamerikaansche Plaat. De Riftzoon to de Karibische Plaat löppt en beten achter de Landsgrenz dör Guatemala. De gröttste Deel von Belize is sied un blifft ünner 100 m över de See. En Drüddel von dat Land warrt aver von de Maya-Bargen innahmen, de bet 1124 m över de See (Victoria Peak) hoog sünd. De Ünnergrund, de in de Maya-Bargen vördaag kummt, hett sik in de Tied von dat Pennsylvanium bet in de Kried billt (in dat Zentrum 320 bet 125 Milljonen Johren vör uns Tied, na de Rannen to ut de Tied vör 125 bet 65 Milljonen Johren). Dat Vörland von de Maya-Bargen in’n Distrikt Toledo hett sik ut tertiäre Sedimenten ut Kies, Sand un Slamm billt, wieldes dat Binnenland in’n Noorden von de Maya-Bargen sik ut tertiären Kalksteen billt hett. De Ünnergrund langs de Küsten is jung un stammt ut dat Quartär. Vör de Küst liggt dat Belize Barrier Reef mit sied Water. De Atolls vör de Küst von Belize (Turneffe Atoll, Lighthouse Reef un Glover’s Reef) sitt op Horststrukturn in en Feld mit tektoonsche Brööklienen, de von Süüdwest na Noordoost loopt. In’n Oosten von de Atolls fallt de Seegrund gau bet op en Deepd von mehr as 4000 Meter af. Klima Dat Klima is tropisch, mit Passaatwinnen, de von de Karibische See her wehn doot. De Maand-Dörsniddstemperatur liggt twüschen 24 °C un 27 °C, de Dörsnidds-Lufttemperatur över’t ganze Johr liggt bi 25,9 °C. De Luftfuchtigkeit is dör den Wind von See her good to verdregen. De Regen fallt vör allen twüschen Juni un Oktober, in düsse Tied is ok de Luftfuchtigkeit an’n höögsten. De Regen över’t Johr bedriggt in’n Süden 4450 mm, in’n Noorden blots 1290 mm. De regionalen Ünnerscheed’ bi’t Weder, de verscheden Högenlagen un de verscheden geoloogschen Situatschonen sorgt för verschedenoordige Levensrüüm för Deerten un Planten. De Höögsttemperatur stiggt in’n Sommer kuum maal över 36 °C, in’n Winter fallt se ok nachts meist nie ünner 16 °C. De Regentied duurt von Mai bet November un is von Juli af an fakener ok mit Warvelstörm verbunnen. Dorüm kummt dat fakener to Hurrikans un dormit verbunnen Överswemmungen. 1961 is dat Land von Hurrikan Hattie besünners swoor drapen worrn. Inwahners Spraken Anner Spraken blangen de Amtsspraak Engelsch, de in dat Land bruukt weert, sünd dat Belize-Kriol, Spaansch, Garifuna, de dree Maya-Spraken Mayathan, Mopan un Kekchí, Plautdietsch un Hoochdüütsch. Volksgruppen Na’n Zensus 2010 sünd vun de Inwahners 49,7 % Mestizen, 20,8 % Kreolen, 9,9 % Maya (dorvon 5,7 % Kekchí, 3,5 % Mopan, 0,7 % Mayathan), 4,6 % Garifuna, 3,6 % Mennoniten vun düütsche Afkumst, 2,1 % Inders un 1,0 % Witte. 6,2 % hebbt angeven, dat se von verscheden Gruppen afstammt. Religion Von de Religion her sünd 40,4 % Röömsch-kathoolsch, 15,6 % hebbt angeven, dat se to keen Religion höört, 8,5 % Pingstlers, 5,5 % Söventen-Dags-Adventisten, 4,6 % Anglikaners, 3,8 % Mennoniten, 3,6 % Baptisten, 2,9 % Methodisten, 2,8 % Nazareners un 1,7 % Jehova sien Tügen. Historie Von üm un bi 2000 v. Chr. af an hebbt Maya in Belize leevt. To de öllsten Städer von de Maya höört Cuello, Lamanai un Cahal Pech. De Maya sünd ok bet to de Ankumst von de Europäers bleven. Wichtige Zentren weren Altun Ha, Xunantunich, Lubaantun, El Pilar un Caracol. De Hoogkultur von de Maya is üm 900 rüm tohoopfullen. In Belize hebbt na düsse Tied kuum noch Minschen leevt. Na de Ankumst von de Europäers is dat Rebeed 1617 Deel von dat Generaalkapitanaat Yucatán in dat Viezkönigriek Neespanien worrn. Von de Spaniers ut weer dat aver en reinen Anspruch, de Spaniers harrn in dat Rebeed von Belize keen Stüttpunkte anleggt. Spaansche Öörd hett dat blots ümto in Guatemala un Mexiko geven. Dat hett in dat 17. Johrhunnert dorto föhrt, dat sik de Engelschen an de Küst fastsett hebbt. Toeerst op St. George’s Caye un in Belize-Stadt. Dat weren toeerst engelsche Freebüters, de in de Golf von Honduras (Bay of Honduras) Toflucht söcht harrn un Baymen nöömt worrn sünd. In’n Verdrag von Madrid hebbt de Spaniers un Engelschen dat Freebüterdom bileggt un de engelschen Seelüüd hebbt anfungen, Holt in dat Rebeed von Belize to fällen. Toeerst Campechebööm, later Mahagoni. So hett sik de Forestocracy rutbillt, in de en lüttje europääsche Böverschicht von de Holtfälleree leevt hett. De Arbeid is rejell aver von inheemsche un swarte Slaven utföhrt worrn. Grootbritannien weer Schutzmacht, aver dat Rebeed harr keen offiziellen Status as Kolonie. In’n Verdrag von Paris von 1763 müss Grootbritannien de Festungen in dat Rebeed dalrieten, hett aver von Spanien tostahn kregen, dat se wieder Holt fällen dröfft. In de Slacht von St. George’s Caye kunn Grootbritannien 1798 Spanien slahn un sik so de Vörherrschaft in Belize sekern. Eerst 1862 is Belize denn as Brietsch-Honduras ok Kroonkolonie worrn. In’n Kastenkrieg, de von 1847 bet 1901 anhöll, sünd vele Maya ut Mexiko na Belize röverwannert, wat dorto föhrt hett, dat de Noorden von Belize en starke Präsenz von Maya un von de spaansche Spraak hett. In dat Johr 1950 hett sik mit de People’s United Party (PUP) de eerste Partei in Belize grünnt. De Partei dee de Unafhängigkeit anstreven. Gau hebbt sik ok annere Partein grünnt, de sik later to de United Democratic Party (UDP) tohoopslaten hebbt. De eersten fre’en Wahlen in dat ganze Land hett dat 1954 geven. Dat Land, dat 1973 sien offiziellen Naam von Brietsch-Honduras op Belize ännert hett, is bet 1981 Kolonie bleven un denn unafhängig worrn. De jüngste Geschicht von Belize is stark dör’n Grenzkunflikt mit Guatemala präägt. Guatemala sütt ut histoorsche Grünn en Anrecht op’n süden Halvdeel von dat Land. Provinzen, Hööftstäder vun de Provinzen un Öörd Belize is ünnerdeelt in sess Provinzen: 1) Belize: Belize City (Hööftstadt vun de Provinz) Hattieville Ladyville San Pedro Town 2) Cayo: Belmopan (Hööftstadt) San Ignacio/Santa Elena (Hööftstadt vun de Provinz) Benque Viejo del Carmen Spanish Lookout 3) Corozal: Corozal (Hööftstadt vun de Provinz) Chunox Consejo Little Belize Louisville Patchacan Progresso Xaibe 4) Orange Walk: Orange Walk (Hööftstadt vun de Provinz) Carmelita Guinea Grass San Estevan San Pablo Trial Farm 5) Stann Creek: Dangriga (Hööftstadt vun de Provinz) Mullins River Placencia Hopkins 6) Toledo: Punta Gorda (Hööftstadt vun de Provinz) Monkey River Infrastruktur un Weertschop Weertschop Kiek ok bi: Weertschop von Belize. Dat BBP liggt bi 4.636 US-$/Inwahner (Stand 2016). De Weertschop von Belize is von’n Anbo von Bananen, Zitrusfrücht un Zuckerrohr för’n Export präägt. Tosätzlich warrt Fisch, Kreeften un Eerdööl exporteert. De Tourismus hett sik bilütten to’n gröttsten Weertschopsfaktor för dat Land utwickelt. Verkehr De Stratenverkehr in Belize löppt vör allen över de veer Highways (George Price Highway, Philip Goldson Highway, Hummingbird Highway un Southern Highway). Wichtig is aver ok de Flegerverkehr mit’n Philip S. W. Goldson International Airport un en ganze Reeg von lüttje Flegerplätz in dat Land. Bahnverkehr in Belize hett dat blots in vergangen Tieden geven. Belize hett Rechtsverkehr. Fröher harr dat Land as brietsche Kolonie Linksverkehr. Dat Land is an’n 1. Oktober 1961 wesselt, üm sik an de Naverlänner antopassen. Footnoten Weblinks Siet van de Regeeren van Belize (engelsch) Land Middelamerika Belize

2129

https://nds.wikipedia.org/wiki/Mexiko

Mexiko

Mexiko (Estados Unidos Mexicanos) is en Land in Noordamerika. In Mexiko leevt up 1.953.200 km² üm un bi 108.000.000 Minschen. Dat sünd 54,4 Inwahners/km². Hööftstadt vun Mexiko is Mexiko-Stadt mit 8,7 Million Inwahners, dorto noch mol 11 Million Lüde in de Kuntreien dor ümto. Vun de Inwahners in Mexiko sünd bi 60% Mestizen, 7- 30% Indianers (dat kann nich düütlich faststellt weern) un bi 9% stammt vun Europäers af. Afroamerikaners gifft dat meist gor nich. Amtsspraak in Mexiko is Spaansch. 99% vun de Mexikaners könnt düsse Spraak snacken. Man vun 2003 af an gellt 62 Indianerspraken as Nationalspraken. Düsse Spraken weert vun bi 7,1% vun de Inwahners vun Mexiko snackt. De beiden gröttsten dor mank sünd Nahuatl mit 1,7 Million Snackers un Mayathan mit bi 900.000 Snackers. Dat BBP liggt bi 8.066 US-$/Inwahner. Präsident vun dat Land is siet den 1. Dezember 2018 Andrés Manuel López Obrador. Bundsstaten Weblinks Land Mexiko Middelamerika

2130

https://nds.wikipedia.org/wiki/Honduras

Honduras

Honduras (República de Honduras) is en Land in Middelamerika. Dor leevt up 112.412 km² bi 9.540.539 Inwahners. Dat sünd 84,7 Inwahners/km². De Hööftstadt is siet den 30. Oktober 1880 Tegucigalpa mit 1.444.085 Inwahners. Annere wichtige Städer sünd in den Noorden vun dat Land San Pedro Sula mit 801.259 Inwahners un an de Karibik-Küst La Ceiba mit 222.055 Inwahners un Puerto Cortés mit 136.031 Inwahners. Vun de Lüde in Honduras sünd üm un bi 90% Mestizen. 7% sünd Indianers ut verscheden Stämm un mit verscheden Spraken, 2% sünd Afroamerikaners un bi 1% stammt vun Europäers af. De Amtsspraak is Spaansch. Mehr as de Hälft vun de Honduraners warrt as arm ankeken. Dat BBP liggt man bi 2 655 US-$/Inwahner. Departamentos Honduras is indeelt in 18 Departamentos un 298 Municipios. De Municipios wedder warrt in 3.731 statistische Aldeas deelt. Binnen de Aldeas gifft dat denn noch Caseríos, also Wahnplätz mit egen Naam, von de dat 30.591 gifft. Weblenken Land Middelamerika

2131

https://nds.wikipedia.org/wiki/Panama

Panama

Panama (spaansch: República de Panamá) is en Land in Middelamerika. Dor leevt 3.405.813 Inwahners (Stand: 2010) up 75.517 km². Dat sünd 42,3 Inwahners/km². Panama grenzt in'n Westen an Costa Rica un in'n Oosten an Kolumbien. De Panama-Kanal löppt vun de Karibik na den Pazifik dwars dör dat Land dör. Dat Land is an'n 3. November 1903 unafhängig wurrn vun Kolumbien. De Hööftstadt un togliek de gröttste Stadt vun dat Land is Panama-Stadt. Bi 66% vun de Inwahners sünd Mestizen, 13% Afroamerikaners un Mulatten, 10% Kreolen un 8,3 % Indianers. Dat BBP liggt bi 4.630 US-$/Inwahner. Provinzen un Comarcas Panama is indeelt in 10 Provinzen un 5 Comarcas. De Comarcas staht ünner Sülvsverwaltung von verscheden indigene Volksgruppen. De Provinzen un Comarcas sünd in 81 Distrikte indeelt un de wedder in 679 Corregimientos. Land Middelamerika

2132

https://nds.wikipedia.org/wiki/Nicaragua

Nicaragua

Nicaragua (República de Nicaragua) is en Land in Middelamerika. Dor leevt up 129.494 km² 5.675.356 Inwahners (2007). Dat sünd 43,8 Lüde/km². Nicaragua grenzt in'n Noorden an Honduras, in'n Süden an Costa Rica, in'n Westen an den Pazifik un in'n Oosten an de Karibik. De Naam Nicaragua kümmt ut de Indianerspraak Nahuatl (nicai = hier un aráhuac = Minschen). Dat BBP liggt bi 940 US-$/Inwahner. Unafhängigkeit Dat Land is an'n 15. September 1821 unafhängig wurrn vun Spanien. Hööftstadt un anner Städer De Hööftstadt is Managua mit 1.140.506 Inwahners (2007). Anner grote Städer sünd Léon mit 150.327 Inwahners, Chinandega mit 128.618 Lüde un Masaya mit 123.473 Inwahners. Bi 90 % vun de Inwahners vun dat Land wahnt in de Kuntreien an den Pazifik in den Westen vun dat Land. Departamentos Nicaragua deelt sik in 15 Departamentos un twee Autonome Rebeden (Regiones Autónomas del Atlántico). De Departamentos wedder sünd in Municipios indeelt. Inwahners 69,7 % vun de Inwahners sünd Mestizen, 17,9% stammt ut Europa af, 9,2 % sünd Afroamerikaners un bi 3,2% Indianers. Spraken De Amtsspraak is Spaansch. In'n Oosten warrt noch Kreoolsch snackt. Un denn gifft dat noch allerhand Indianerspraken, as Miskito, Sumu un Igñeri. Footnoten Land Middelamerika

2133

https://nds.wikipedia.org/wiki/Guatemala

Guatemala

Guatemala (República de Guatemala) is en Land in Middelamerika. De Naam kümmt ut de toltekisch Nahuatl-Spraak. Dor heet dat Woort Cuauhtemallan so veel, as „De Bööm jemehr Eer“. In Guatemala leevt up 108.890 km² 12.293.545 Inwahners. Dat sünd 134 Inwahners/km². De Hööftstadt un ok de gröttste Stadt vun dat Land is Guatemala-Stadt mit bi 2,5 Mio. Inwahners. Bi 60% vun de Guatemalteken sünd Mestizen un Nahkamen vun de Spaniers. Bi 40% sünd Indianers, tomeist vun verscheden Volksgruppen ut de Maya-Familie. Amtspraak in Spaansch, man ok verscheden Indianerspraken sünd ganz begäng. Dat BBP liggt bloß man bi 1.898 US-$/Inwahner. Departamentos Guatemala is in 22 Departamentos indeelt. Land Middelamerika Guatemala

2134

https://nds.wikipedia.org/wiki/Costa%20Rica

Costa Rica

Costa Rica (spaan.: República de Costa Rica, up Platt: Rieke Küst) is en Land in Middelamerika. Dor leevt up 51.100 km² 4.075.261 Inwahners. Dat sünd bi 80 Inwahners/km². De Amtsspraak is Spaansch. Hööftstadt is San José mit bi 340.000 Inwahners. Costa Rica is mank al Länner in Middelamerika dat Land mit den ringsten Andeel vun Indianers bi de Inwahners. 94% vun de Lüde sünd Mestizen oder stammt vun de Spaniers af. 3% sünd Afroamerikaners, 1% Indianers un ok 1% Chinesen sünd dor bi. 60 % vun de Inwahners vun Costa Rica wahnt in de Städer un bi 2/3 in dat Hoochland, wo dat Weer beter is, as an'e Küst. Wichtige Städer in dat Hoochland sünd San José, Heredia, Cartago un Alaguela. An de Küst finnt sik Puerto Limón un Puntarenas. Dat BBP liggt bi 4.631 US-$/Inwahner. Provinzen Costa Rica is indeelt in 7 Provinzen un de wedder in 81 Kantons. De Kantons sünd indeelt in 470 Distrikte. Land Middelamerika

2135

https://nds.wikipedia.org/wiki/El%20Salvador

El Salvador

El Salvador (República de El Salvador) is en Land in Middelamerika. Dor leevt up 21.041 km² bi 6.822.380 Inwahners. De Hööftstadt is San Salvador mit bi 2.260.000 Inwahners. 90% vun de San Salvadorianers sünd Mestizen, 9% stammt vun Europäers af un bi 1% sünd Indianers. Amtspraak is Spaansch. Fröher weern ok de Indianer-Spraken Kekchí un Nahuatl ganz begäng, man 1932 geev dat en Upstand vun Indianers, de mit blödig Gewalt ünnerdrückt wurrn is. Dor nah weer dat gefährlich, sik as Indianer to wiesen. De Spraken sünd verbaden wurrn. Hüdigendags snackt noch bi 10.000 Minschen Kekchi. 48% vun de Inwahners vun San Salvador weert as arm ankeken. Dat BBP liggt bloß bi 1.963 US-$. Departamentos El Salvador is indeelt in 14 Departamentos un de wedder in 262 Municipios. De Municipios sünd indeelt in Kantons un de Kantons in Caseríos. Land Middelamerika

2138

https://nds.wikipedia.org/wiki/Stedingen

Stedingen

Stedingen is dat Land an dat Westöver von de Weser, von Lemwerder bit ungefähr na Brake und to beide Sieten von de unnere Hunte. Um dat Jahr 1000 n. Chr. weer dat noch tämlich dünn besiedelt. Dieken geef dat domaals noch nicht un so kunnen hoge Floten dat Land överswemmen. Bloot up de Wurten, dat weern siede Bargen, weern de Bewahners seker vör Hoochwater un Stormfloten. De Bodden weer dör de velen Överswemmungen woll fruchtbaar woorn, aver he leeg nich höger as de Meerspegel. Bloot up de Feller, de mit siede Dieken umgeven weern, kunnen de Minschen een beten Landweertschup bedrieven. Eerst as se sik tosamensloten und faste Dieken langs de Weser, de Hunte un de Ollen boon, gung dat mit de Landweertschup bargup. In dat Jahr 1062 leet Adalbert vun Bremen, de Arzbischop von Bremen sik dat Rebett von Hinrich IV. schenken. Bald darna leet de nee´e Landesherr Siedler von överall her, ok von Holland un Flannern, in´t Land ropen un deelde ehr Buurnsteden to. De Arbeit, de up de neen Siedler tokeem, weer ene grode Schinneree, aver darum bruken se ok man bloot wenig Stüern an den Arzbischop aflevern. De Siedler, de de Steden övernehmen, woorn Steder oder Stedinger nöömt. Dat düürde nich lang, do harrn se dat Land kultiveert un faste Dieken mit Siele för dat Aflopenlaten von dat Baberwater boot. Na 150 Jahren weern de Stedinger rieke Buurn wurrn. Se harrn enen freeheitlichen Verfaat un weern bi ehre gemeeensame Arbeit to ene Gemeenschup tosamenwussen. Mit ehre Nabers, de Rüstringer Fresen wieter unnen an de Weser un an de See harrn se enen fründlichen Bund afmaakt. De Grafen von Ollnborg versochen faken, Noordstedingen (Moorriem) in ehre Gewalt to kriegen. Se boen de beiden Borgen Lechtenberg un Lienen bi Elsfleth, kemem so an de Weser ran un dreven enen Kiel twüschen de Stedinger un de Fresen. Doch de Stedinger leten sik dat nich gefalln. Se grepen de Borgen an, maken se tonicht un verdreven de Mannschaften. Een paar Jahr later woorn twee Bremer Arzbischöpe wählt, Waldemar vun Sleswig un Gerhard vun Ollnborg. Twüschen de beiden keem dat to´n Striet, un de Stedinger holen to Waldemar un trucken sogaar för em in den Krieg, wiel he ehr grode Verspreken maakt harr. Waldemar aver kunn sik gegen Gerhard I. nich dörsetten. De Stedinger holen sik liekers an dat, wat Waldemar verspraken harr: se betahlden kiene Stüern mehr un verlangden desülven Freeheiten as de Fresen in Staadland un Butjadingen. Gerhard I. leet de Saak sluren, aver Gerhard II. sehg darin ene Gefahr för de bremische Kark. 1228 verlang he nich bloot de fälligen Afgaven, man ok de Anerkennung as Landesherr. Dar wulln de Stedinger aver nix von weten, un se fungen an, bi Olenesch enen Steengraven to boon, dat kiene Feenden in ehr Land indringen kunnen. 1229 stüürde Gerhard II. een lütt Ridderheer unner dat Leit von sienen Broder Hermann gegen de Stedinger. He schull de Stüern mit Gewalt indrieven. De Buurn weern aver up´n Kiewiev un slogen de Angriepers in ´e Flucht. Graaf Hermann keem darbi to Dood. De Stedinger föhlen sik darna so stark, dat se de Schlutterborg an de Delme tonicht maakden un de eerste Ansiedlung von de Mönken in Hude angrepen. In de Tiet darna versochen Predigermönke, de Stedinger to´n Gehoorsaam gegen den Bremer Arzbischop to besnacken. Bi ene Preken, de viellicht en beten to scharp utfulln weer, wurr een Mönk von enen dullkoppten Stedinger verknüppelt, un de Mönk schall darvon doot bleven sien. Dör disen Preestermoord bekeem Arzbischop Gerhard II. enen driftigen Grund, de Stedingers up de Bremer Synode 1230 vonwegen Ketteree mit den Karkenbann to beleggen. Mit Verlööf von den Paapst woor darna 1232 to enen „Lütten Krüüztog“ gegen de Stedinger upropen. Een Krüüzfahrerheer versammel sik in Bremen un toog eerstmaal gegen de Oosterstedingen up guntsiet von de Weser. Dat lütte Rebett wurr gau daalmaalkt. As de Krüüzfahrer aver teihn Daag later in Richtung Olenesch gegen de övrigen Stedinger to Feld togen, drepen se bi Hemmelskamp up Wedderstand, un Graaf Burchard von Ollnborg muss den Krüüzfahrerdood lieden. Woller mit dat Verlööf von den Paapst reep de Arzbischop 1234 to enen „Allgemenen Krüüztog“ gegen de Stedinger up. Een groodet Heer versammel sik in Bremen. As Anföhrer weern darbi de Grafen von Geldern, Cleve, Berg, Ravensbrück, Lippe un Ollnborg. In´n ganzen schöllt dat ungefähr veerdusend Mann wesen sien. Ok de Stedinger rüsten. Se wählen dree Anföhrers för de Afwehr von de Feenden: Bolko von Bardenfleth, Tammo von Huntorp un Detmar tom Diek. Von de verbünnten Fresen ut`n Noorden kemen bloot enkelte to Hülp. So gungen se in ´n Mai 1234 an´n Steengraben bi Olenesch in Stellung. ´t ward in wecke Berichten schreven, dat se mit 6000 Mann weern, aver dat kann nich angahn, denn soveel Mannslü hett dat domaals in Stedingen noch nicht geven. De Stedinger harrn fast darmit rekent, dat de Feenden von Süüd kemen, aver dat keem anners. Dat Krüüzfahrerheer gung up guntsiet von de Ochtum in Richtung Noorn vör, un to glieker Tiet föhrden vele Schepen de Weser daal, dreihden in de Ochtummünn rin, leden sik dar dicht neveneenanner und bilden so ene Brügg över de Ochtum. Över disse Brügg kunnen de Krüüzfahrers de Ochtum dweren und de Stedingers unverwahrens von de Siet angriepen. Up beide Sieten woor ahne Barmen fuchten. Amenn unnerlegen de tappern Stedinger un woorn grodendeels dootslaan. Bloot enkelte kunnen sik över de Hunte redden un bi de Fresen unnerkamen. De Doden woorn in Massengräver bi de Karken in Suderbrook, Warfleth un Berne inkuhlt. De Winners nehmen de leddigen Buurnhüüs in ehren Besitt, un de Stedinger, de överleeft harrn, druffen as Hüürbuurn wieterarbeiden. Dat Stedingerland woor twüschen Ollnborg un Bremen updeelt. Der Bremen kregen de Lechtersiet twüschen de Weser un de Ollen, un de Ollnborger de Brooksiet mit dat Wöschenland. 1366 keem ok de Lechtersiet to de Graafschup Ollnborg. Neddersassen Middelöller

2139

https://nds.wikipedia.org/wiki/Olenborg

Olenborg

Olenborg betekent Ollnborg, Stadt in Neddersassen, Olenborg, Stadt in’n Kreis Oostholsteen, Sleswig-Holsteen, Olenborg, Oort in de Gemeen Rethen in’n Landkreis Heidkreis, Neddersassen, Olenborg, Oort in de Gemeen Sandbossel in’n Landkreis Rodenborg, Neddersassen.

2142

https://nds.wikipedia.org/wiki/Marshallinseln

Marshallinseln

De Republik vun de Marshallinseln (up Marshallsch: Aolepān Aorōkin Majeļ , up Engelsch Republic of the Marshall Islands) is een Staat up de Inselgrupp vun de Marshallinseln in den westlichen Pazifik. Düsse Grupp vun Eilannen höört to Mikronesien hento. Allgemeen De Marshallinseln sund twee Keden vun Inseln oder Atollen, de blangenanner her loopt. De Ratak-Keed in'n Oosten un de Ralik-Keed in'n Westen. Düsse beiden Keden sett sik tohopen ut allerhand Atollen un ok een paar enkelte Eilannen. Tohopen höört to düsse Inselkeden mehr as 1.150 Eilannen un luurlüttje Eilannen to. De gaht öber een Flach vun 1.900.000 km² in den Middelpazifik hen. Land is aber bloß 181 km², de Rest is Water. Weer Up de Eilannen is dat meist fochtig un heet. Vun Mai af an bit to'n November gifft dat en Regentiet. Hen un wenn jaagt ok Taifunen öber de Inseln hen. Inwahners Twee Drüddel vun de 61.963 Inwahners (2005) leevt up Majuro un Ebeye. Majuro is ok de Hööftinsel vun de Republik. Up de annern Eilannen leevt man bloß wenig oder gor keen Lüde. Dor kann een nich richtig arbeiden un ok nich fudderkamen. De Hööftstadt vun dat Land is Majuro. Spraken Amtsspraken sünd Engelsch un Marshallsch. Globen 90% vun de Inwahners höört to de unafhängig protestantsche Kark vun de Marshallinseln. 8,5% sünd kathoolsch. Historie Öber de Fröhgeschicht vun de Eilannen weet wi bloß, dat de eersten Inwahners al in dat 2. Johrdusend vör Christus vun Mikronesien ut up den Inseln kamen sünd. De eerste Mann ut Europa, de dor henkamen is, weer de spaansche Seefahrer Alonso de Salazar in dat Johr 1526. Man de Spaniers hefft sik mit düsse Eilannen nich groot afgeben un so weer dat denn eerst John Marshall ut England, de dor 1788 wedder henkeem. De eersten Karten hett an'n Anfang vun dat 19. Johrhunnert de düütschbaltsche Entdecker Otto von Kotzebue in'n Updrag vun de russisch Marine tekent. In dat Johr 1885 keem een düütschen Hannelsbedriev na de Inseln un in dat Johr 1906 sünd de Eilannen denn en Ünnerdeel vun de düütsche Kolonie Düütsch-Neeguinea wurrn. In'n 1. Weltkrieg hett Japan de Eilannen innahmen un dor allerhand Militär ünnerbröcht. In'n 2. Weltkrieg hefft de USA vun den 31. Januar 1944 af an mehr as 30 vun de Inseln innahmen. Dat weer in de Slacht üm de Marshall- Inseln. Vunwegen de gode Laag vun dat Archipel hefft de USA up Majuro en Basis för ehr Luftwapen upmaakt. Nah den Krieg keemen de Inseln to dat Schutzgebiet vun de Inseln in'n Pazifik. Dor hefft de USA in den Updrag vun de Vereente Nationen up passt. Bit in de 1960er Johren hefft de USA dor ok Atomwapen up dat Bikini- un up dat Eniwetok- Atoll utprobeert. Veel Inwahners sünd vunwegen de hoge Radioaktivität krank wurrn un mössen jem ehr Heimat verlaten. Bit up düssen Dag hefft de USA nich insehn, dat se dat wedder goot maken mütt. In dat Johr 1979 sünd de Eilannen as en Republik unafhängig wurrn. Dormals hefft se en Verdrag ünnerschreven, dat se sik dicht an de USA anduken wollen. Düsse Verdrag gellt vun 1986 af an. Nah dat internationale Recht sünd de Inseln eerst 1990 offiziell unafhängig wurrn. Dormals weer eerst de Schutzupdrag vun de UN an de USA to Enn. Just so, as Mikronesien un Palau höört de Marshallinseln to de wenigen Staaten, de jummerwegs tohopen mit de USA in de UN-Vollversammeln gegen Kuba un för Israel afstimmt. Politik De Verfaten vun de Republik is ut dat Johr 1979. Tolest ännert wurrn is de 1990. De Börgerschup heet Nitijela. Dor höört 33 Liddmaten to. De Senat sett sik ut 12 Vörsitters vunde Stämm up de Inseln tohopen. Sien Naam is Council of Iroij. Düt sünd bitherto de Präsidenten vun de Marshallinseln: <div style="float:left;text-align:left;padding-right:15px"> Weertschup De Air Marshall Islands is de nationale Sellschup för de Flegeree. Bruttosozialprodukt 2004: 113 Mio. Euro Bruttosozialprodukt 2004 / Inwahner: 2000 Euro Öörd Mit groden Afstand is Dalap-Uliga-Darrit de gröttste Stadt up de Marshallinseln. An'n 1. Januar 2005 leben dor 25.575 Inwahners. Dat is meist de Hälft vun de Börgers vun de ganze Republik. In düsse Tabell sund nu all Städer un Öörd upföhrt, wo mehr as 300 Lüde leevt. Weblinks Informatschoon öber dat Land un Reisen dorhen vun dat düütsche Butenamt (hoochdüütsch) Allgemeen wat öber dat Land un den Turismus (hoochdüütsch, engelsch) Öbersicht (hoochdüütsch) Grode Öbersicht (engelsch) Böker öber de Marshallinseln Martin Mühlbauer: Marshall Inseln, in: W. Kreisel (Hrsg.): Mythos Südsee. Länderprofile Ozeaniens zu Wirtschaft und Gesellschaft, Hamborg 2006, S. 74-81. Ellen Boneparth, M. James Wilkinson: Terminating Trusteeship for the Federated States of Micronesia and the Republic of the Marshall Islands: Independence and Self-Sufficiency in the Post-Cold War Pacific, in: Pacific Studies 18.2 (1995) S. 61–78. Land Marshallinseln Inselgrupp Pazifik

2145

https://nds.wikipedia.org/wiki/Oosttimor

Oosttimor

De Demokraatsche Republiek Timor-Leste, in't Düütsche ok as Osttimor, in Plattdüütsch as Oosttimor betekent, is en Staat op dat Eiland Timor in Asien. Oosttimor höör fröher to Indonesien un kreeg offiziell an’n 20. Mai 2002 sien Unafhangigkeit. De Hööftstadt is Dili. In Oosttimor leevt 1.066.409 Inwahners (Zensus 2010). Dat weer de eerste Staat, de in dat 21. Johrhunnert unafhängig wurr. Oosttimor

2146

https://nds.wikipedia.org/wiki/Papua-Niegguinea

Papua-Niegguinea

Papua-Niegguinea is de drüddgröttste Inselstaat vun de Welt nah Indonesien un Madagaskar. He liggt in'n Pazifik un warrt to den Kontinent Australien hento rekent. De Staat liggt up den ööstlichen Deel vun de Insel Neeguinea (de westliche Deel höört to Indonesien mit to) un up allerhand Inseln un Inselgruppen dorvör. In Papua Neeguinea leevt 5.545.268 Inwahners (Juli 2005) up 462.840 km². Dat sünd 11,9 Inwahners/km². Unafhängig wurrn is de Staat an'n 16. September 1975. Vun dor af an höört he to den Commonwealth of Nations to. De Staatsform is de Parlamentaarsche Monarkie. Hööft vun den Staat is de engelsche König Charles III. Baas vun de Regeerung is Sir James Marape. Amtsspraken sünd Engelsch, Tok Pisin un Hiri Moto. Alltohopen weert in dat Land mehr as 700 Spraken snackt. Land