source
stringlengths 1
11.1k
| target
stringlengths 1
10.5k
|
---|---|
इत्थं बुद्ध्या विमृशत्वात् नाहं जरतः वृद्धस्य वस्न्यस्य। वस्नं मूल्यं तदर्हस्य अश्वस्येव कितवस्य भोगं न विन्दामि न लभे। | nan |
सरलार्थः- यः कितवः भवति तस्य श्वश्रूः तं द्वेष्टि। तस्य पत्नी अपि तम् अपसारयति। धनं याचमानः कितवः सुखदं जनं न प्राप्नोति । | nan |
बहुमूल्ययुक्तः वृद्धः अश्वः इव अहं(कितवः) जीवनं न इच्छामि। | nan |
द्वेष्टि - द्विष् - धातोः लटि प्रथमपुरुषैकवचने । | ದ್ವೇಷ್ಟಿ - ದ್ವಿಷ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಿಂದ. |
रुणद्धि - रुध् - धातोः लटि प्रथमपुरुषैकवचने । | ರುಣದ್ಧಿ - ರುಧ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
नाथितः - नाथ् - धातोः क्तप्रत्यये प्रथमैकवचने । | ನಾಥಿತಃ - ನಾಥ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಯ ಮಾಡಿದಾಗ ಪ್ರಥಮಾ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
मर्डितारम् - मृड् - धातोः तृच्प्रत्यये द्वितीयैकवचने । | ಮರ್ಡಿತಾರಮ್ - ಮೃಡ್- ಧಾತುವಿನಿಂದ ತೃಚ್ ಪ್ರತ್ಯಯ ಮಾಡಿದಾಗ ದ್ವಿತೀಯಾ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
विन्दति - विद् - धातोः लटि प्रथमपुरुषैकवचने ( वैदिकम् ) जरतः - जृ - धातोः शतृप्रत्यये षष्ठ्यैकवचने । | ವಿಂದತಿ - ವಿದ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ (ವೈದಿಕ) ಜರತಃ - ಜೃ- ಧಾತುವಿನಿಂದ ಶತೃ ಪ್ರತ್ಯಯ ಮಾಡಿದಾಗ ಷಷ್ಠೀ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. |
विन्दामि - विद् - धातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने । | ವಿಂದಾಮಿ - ವಿದ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
अन्ये जायां परि मृशन्त्यस्य यस्यागृधद्वेदने वाज्यक्षः । | ಅನ್ಯೇ ಜಾಯಾಂ ಪರಿ ಮೃಶನ್ತ್ಯಸ್ಯ ಯಸ್ಯಾಗೃಧದ್ವೇದನೇ ವಾಜ್ಯಕ್ಷಃ । |
पिता माता भ्रातर एनमाहुर्न जानीमो नय॑ता बद्धमेतम् ॥ ४ ॥ | ಪಿತಾ ಮಾತಾ ಭ್ರಾತರ ಏನಮಾಹುರ್ನ ಜಾನೀಮೋ ನಯತಾ ಬದ್ಧಮೇತಮ್ ।। |
पदपाठः - अन्ये । | ಪದಪಾಠ - ಅನ್ಯೇ. |
जायाम् । | ಜಾಯಾಮ್. |
परि। | ಪರಿ. |
मृशन्ति । | ಮೃಶಂತಿ. |
अस्य । | ಅಸ್ಯ. |
यस्य॑ । | ಯಸ್ಯ. |
अगृ॑धत् । | ಅಗೃಧತ್. |
वेद॑ने । | ವೇದನೆ. |
वाजी । | ವಾಜೀ. |
पिता । | ಪಿತಾ. |
माता । | ಮಾತಾ. |
भ्रातरः । | ಭ್ರಾತರಃ. |
एनम् । | ಏನಮ್. |
आहुः । | ಆಹುಃ. |
न । | ನ. |
जानीमः । | ಜಾನೀಮಃ. |
नय॑त । | ನಯತ. |
ब॒द्धम् । | ಬದ್ಧಮ್. |
अन्वयः - यस्य वेदेन अक्षः अगृधत् , अस्य जायाम् अन्ये परिमृशन्ति , पिता माता भ्रातरम् एनम् आहुः न जानीमः बद्धम् एनं नयत । | ಅನ್ವಯ - ಯಸ್ಯ ವೇದೇನ ಅಕ್ಷಃ ಅಗೃಧತ್, ಅಸ್ಯ ಜಾಯಾಮ್ ಅನ್ಯೇ ಪರಿಮೃಶಂತಿ, ಪಿತಾ ಮಾತಾ ಭ್ರಾತರಮ್ ಏನಮ್ ಆಹುಃ ನ ಜಾನೀಮಃ ಬದ್ಧಮ್ ಏನಂ ನಯತ । |
व्याख्या - यस्य कितवस्य वेदने धने वाजी बलवान् अक्षः देवः अगृधत् अभिकाङ्क्षां करोति तस्य अस्य कितवस्य जायां भार्याम् अन्ये प्रतिकितवाः परिमृशन्ति वस्त्रकेशाद्याकर्षणेन संस्पृशन्ति । | ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ - ದಾಳದ ಆಕರ್ಷಣೆ ಬಹಳ ಕಷ್ಟ, ಯಾರಿಗಾದರೂ ಸಂಪತ್ತಿನ ಮೇಲಿನ ಅಕ್ಷನ ಲೋಭ ದೃಷ್ಟಿಯಾದರೆ, ನೆರೆಯವರ ಹೆಂಡತಿ ವ್ಯಭಿಚಾರಿಣಿಯಾಗುತ್ತಾಳೆ, ಅವರ ಮೇಲೆ ಚಾಲಕ ಜೂಜುಕೋರರ ಕಣ್ಣುಗಳು ಇದ್ದೇ, ಇತರ ಜೂಜುಗಾರರು ಅವಳ ವಸ್ತ್ರ ಕೇಶ ಆದಿಗಳ ಆಕರ್ಷಣೆಯಿಂದ ಅವಳ ಸ್ಪರ್ಷವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. |
किञ्च पिता जननी च भ्रातरः सहोदराश्च एनं कितवम् आहुः वदन्ति न वयमस्मदीयमेनं जानीमः । | ಮತ್ತು ಅವರ ತಂದೆ ತಾಯಿ ಮತ್ತು ಸಹೋದರ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ ನಾವು ಈ ಜೂಜುಗಾತಿಯನ್ನು ತಿಳಿದವರಲ್ಲ ಎಂದು. |
रज्ज्वा बद्धमेतं कितवं हे कितवाः यूयं नयत यथेष्टदेशं प्रापयेति । | ಈ ಜೂಜುಗಾತಿಯನ್ನು ಹಗ್ಗದಿಂದ ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಮತ್ತು ನಿಮಗೆ ಹೇಗೆ ಸರಿಯೆನಿಸುತ್ತದೆಯೋ ಹಾಗೆಯೇ ಮಾಡಿ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. |
सरलार्थः - यस्य कितवस्य धने बलवान् अक्षः इष्यते अन्यैः कितवैः, तस्य भार्याम् अन्ये कितवाः वस्त्रकेशाद्याकर्षणेन स्पृशन्ति । | ಸರಳವಾದ ಅರ್ಥ - ಶಕ್ತಿಶಾಲಿಯಾದವರು ಯಾವ ಜೂಜುಗಾರರ ಹಣವನ್ನು ಲೋಭದ ದೃಷ್ಠಿಯಿಂದ ನೋಡುತ್ತಾರೆಯೋ, ಅವಳ ವ್ಯಾಭಿಚಾರಿಣೀ ಪತ್ನಿಯನ್ನು ಬೇರೆಯವರು ಸ್ಪರ್ಶವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. |
पित्रादयः अस्मिन् विषये ऋणदातारं कथयति यत् वयम् एनं न जानीमः यूयम् एनं रज्ज्वा बद्ध्वा नयत । | ಜೂಜುಗಾರರ ತಾಯಿ ತಂದೆ ಮತ್ತು ಸಹೋದರ ಋಣವನ್ನು ಕೇಳುವವರ ಹತ್ತಿರ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ - ನಾವು ಇವರನ್ನು ತಿಳಿದವರಲ್ಲ, ನೀವು ಇವರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಎಂದು. |
अगृधत् - गृध् - धातोः लङि प्रथमपुरुषैकवचने ( वैदिकः ) । | ಅಗೃಧತ್ - ಗೃಧ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಂಗ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ (ವೈದಿಕ). |
मृशन्ति - मृश् - धातोः लटि प्रथमपुरुषबहुवचने । | ಮೃಶಂತಿ - ಮೃಶ್ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ. |
आहुः - ब्रू - धातोःलिटि प्रथमपुरुषबहुवचने । | ಆಹುಃ - ಬ್ರೂ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಿಟ್ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ. |
जानीमः - ज्ञा - धातोः लटि उत्तमपुरुषबहुवचने । | ಜಾನೀಮಃ - ಜ್ಞಾ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ. |
नयत - नी - धातोः लोटि मध्यमपुरुषबहुवचने ( छान्दसदीर्घः ) । | ನಯತ - ನೀ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೋಟ್ ಮಧ್ಯಮಪುರುಷಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ (ಛಾಂದಸದೀರ್ಘ). |
वाज्य अक्षः - वाजी + अक्षः , क्षैप्रसन्धिः । | ವಾಜ್ಯ ಅಕ್ಷ - ವಾಜೀ + ಅಕ್ಷ, ಕ್ಷೇಪ್ರಸಂಧಿ. |
यदादीध्ये न द॑विषाण्येभिः परायद्भ्योऽव हीये सखिभ्यः । | ಯದಾದೀಧ್ಯೇ ನ ದವಿಷಾಣ್ಯೇಭಿಃ ಪರಾಯದಭ್ಯೋಽವ ಹೀಯೇ ಸಖಿಭ್ಯಃ । |
न्युप्ताश्च बभ्रवो वाचमक्रत एमीदेषां निष्कृतं जारिणीव ॥ ५ ॥ | ನ್ಯುಪ್ತಾಶ್ಚ ಬಭ್ರವೋ ವಾಚಮಕ್ರತ ಏಮೀದೇಷಾಂ ನಿಷ್ಕೃತಂ ಜಾರಿಣೀವ ।। |
पदपाठः - यत् । | ಪದಪಾಠ - ಯತ್. |
आऽदीध्ये । | ಆಽದೀಧ್ಯೇ. |
न । | ನ. |
दविषाणि । | ದವಿಷಾಣಿ. |
एभिः । | ಏಭಿಃ. |
प॒रायत्ऽभ्यः । | ಪರಾಯತ್ಽಭ್ಯಃ. |
अव॑ । | ಅವ. |
हीये । | ಹೀಯೇ. |
नऽउप्ताः । | ನಽಉಪ್ತಾಃ. |
च । | ಚ. |
बभ्रवः॑ । | ಬಭ್ರವಃ. |
वाच॑म् । | ವಾಚಮ್. |
अक्रत । | ಅಕ್ರತ. |
एमि । | ಏಮಿ. |
इत् । | ಇತ್. |
एषाम् । | ಏಷಾಮ್. |
निःऽकृतम् । | ನಿಃಽಕೃತಮ್. |
अन्वयः - यत् आदीध्ये एभिः न दविषाणि परायद्भ्यः सखिभ्यः अव हीये , बभ्रवः न्युप्ताः वाचम् अक्रमत , एषां निष्कृतं जारिणी इव एमि इत् । | ಅನ್ವಯ - ಯತ್ ಆದೀಧ್ಯೇ ಏಭಿಃ ನ ದವಿಷಾಣಿ ಪರಾಯಭ್ಯದ್ಯಃ ಸಖಿಭ್ಯಃ ಅವ ಹೀಯೇ, ಬಭ್ರುವಃ ನ್ಯುಪ್ತಾಃ ವಾಚಮ್ ಅಕ್ರಮತ, ಏಷಾಂ ನಿಷ್ಕೃತಂ ಜಾರಿಣೀ ಇವ ಏಮಿ ಇತ್. |
व्याख्या - यत् यद्भदा अहम् आदीध्ये ध्यायामि तदानीम् एभिः अक्षैः न दविषाणि न दूषये न परितपामि । | ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ - ಯಾವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇಚ್ಛೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆಯೋ ಈಗ ನಾನು ಈ ಸಮಯದಿಂದ ನಾನು ಜೂಜು ಆಡುವುದಿಲ್ಲ. |
यद्वा । न दविषाणि न देविष्याणीत्यर्थः । | ಅಥವಾ ಅವರ ಹತ್ತಿರವು ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. |
न द्वेषये परायदुभ्यः स्वयमेव परागच्छद्भ्यः सखिभ्यः सखिभूतेभ्यः कितवेभ्यः अव हीये अवहितो भवामि । | ಅವರನ್ನು ದ್ವೇಷಿಸದೇ ಅವರಿಂದ ನಾನೇ ದೂರವಾಗಿ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ. |
नाहं प्रथममक्षान् विसृजामीति । | ನಾನು ಈ ಪ್ರಥಮ ಅಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬಿಡುತ್ತೇನೆ. |
किंच बभ्रवः बभ्रुवर्णा अक्षाः न्युप्ताः कितवैरवक्षिप्ताः सन्तः वाचमक्रत शब्दं कुर्वेति । | ಆದರೆ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣಗಳ ಅಕ್ಷರನ್ನು ನೋಡಿ ನಿಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ. |
तदा सङ्कल्पं परित्यज्य अक्षव्यसनेनाभिभूयमाना स्वैरिणी सङ्केतस्थानं याति तद्वत् एमीत् गच्छाम्येव । | ಆ ಸಮಯ ಸಂಕಲ್ಪದ ಪರಿತ್ಯಾಗವನ್ನು ಮಾಡಿ ಹೇಗೆ ಭ್ರಷ್ಟ ನಾರಿ ಉಪ ಪತಿಯ ಬಳಿ ಹೋಗುತ್ತಾಳೆಯೋ ಹಾಗೆಯೇ ನಾನು ಕೂಡ ಜೂಜುಗಾರರ ಬಳಿ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ. |
सरलार्थः - यदा अहं ( कितवः ) चिन्तयामि यत् अक्षैः सह न क्रीडिष्यामीति तदा मित्रकितवेभ्यः स्वं गोपयामि । परन्तु यदा अक्षाः इरिणे निक्षिप्ताः भवन्ति तदा अहं ( कितवः ) व्यभिचारिणी स्त्री इव गच्छामि । | ಅರ್ಥ - ಜೂಜಾಡಬಾರದೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದಾಗ ಬಂದ ಜೂಜಿನ ಸ್ನೇಹಿತರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಜೂಜಿನ ಹಲಗೆಯ ಮೇಲೆ ಎಸೆದ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ದಾಳಗಳನ್ನು ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತಾ ನೋಡುತ್ತೇನೆ, ಆಗ ನಾನು ಆ ಸ್ಥಾನದ ಬಳಿ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ ಹೇಗೆ ವ್ಯಾಭಿಚಾರಿಣಿ ಸ್ತ್ರೀ ಸಂಕೇತ ಸ್ಥಾನದ ಬಳಿ ಹೋಗುತ್ತಾಳೆಯೋ ಹಾಗೆ. |
आदीध्ये - आपूर्वकात् आत्मनेपदिनः धी - धातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने । | ಆದೀಧ್ಯೆ - ಆ ಪೂರ್ವಕ ಆತ್ಮನೇಪದ ಧೀ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
दविषाणि - दिव्-धातोः लेटि उत्तमपुरुषैकवचने । | ದವಿಷಾಣಿ - ದಿವ್ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲೇಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
हीये - हा - धातोः कर्मणि लटि उत्तमपुरुषैकवचने । | ಹೀಯೇ - ಹಾ - ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕರ್ಮ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
न्युप्ताः - निपूर्वकात्वप् - धातोः क्तप्रत्यये प्रथमाबहुवचने । | ನ್ಯುಪ್ತಾಃ - ನಿ ಪೂರ್ವಕ ತ್ವಪ್ ಧಾತುವಿನಿಂದ ಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಯ ಮಾಡಿದಾಗ ಪ್ರಥಮಾ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ. |
अक्रत - कृ - धातोः लुङि आत्मनेपदे प्रथमपुरुषबहुवचने ( वैदिकम् ) । | ಅಕ್ರತ - ಕೃ- ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲುಂಗ್ ಆತ್ಮನೇಪದ ಪ್ರಥಮಪುರುಷ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ (ವೈದಿಕ). |
एमि - इ - धातोः लटि उत्तमपुरुषैकवचने । | ಏಮಿ-ಇ- ಧಾತುವಿನಿಂದ ಲಟ್ ಉತ್ತಮಪುರುಷ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ. |
अक्षसूक्तस्य कः ऋषिः , किं छन्दः , का च देवता ? | ಅಕ್ಷ ಸೂಕ್ತದ ಋಷಿ ಯಾರು, ಛಂದಸ್ಸೇನು ಮತ್ತು ದೇವತಾ ಯಾರು? |
इरिणे इत्यस्य कः अर्थः ? | ಇರಿಣೆ ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು? |
प्रावेपाः इत्यस्य कः अर्थः । | ಪ್ರಾವೇಪಾಃ ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು? |
अच्छन् इति रूपं कथं सिद्ध्येत् ? | ಅಚ್ಛನ್ ಈ ರೂಪವು ಹೇಗೆ ಸಿದ್ದವಾಯಿತು? |
जिहीळे इत्यत्र कः धातुः ? | ಜಿಹೀಳೆ ಇಲ್ಲಿ ಯಾವ ಧಾತುವಾಗಿದೆ? |
मर्डिता इत्यस्य कः अर्थः ? | ಮರ್ಡಿತಾ ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು? |
कितवस्य भार्याम् अन्ये प्रतिकितवाः किं कुर्वन्ति ? | ಕಿತವನ ಪತ್ನಿಯ ಬಳಿ ಬೇರೆ ಜೂಜುಗಾರರು ಏನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ? |
आदीध्ये इति रूपं कथं सिद्ध्येत् ? | ಆದೀಧ್ಯೇ ಈ ರೂಪವು ಹೇಗೆ ಸಿದ್ದವಾಯಿತು? |
वेदने इत्यस्य कः अर्थः ? | ವೇದನೆ ಇದರ ಅರ್ಥವೇನು? |
सभामेति कितवः पृच्छमानो जेष्यामीति तन्वा3 शूशुजानः । | ಸಭಾಮೇತಿ ಕಿತವಃ ಪೃಚ್ಛಮಾನೋ ಜೇಷ್ಯಾಮೀತಿ ತನ್ವಾ ಶೂಶುಜಾನಃ । |
अक्षासो अस्य वि तिरन्ति काम॑ प्रतिदीव्ने दध॑त आ कृतानि ॥ ६ ॥ | ಅಕ್ಷಾಸೋ ಅಸ್ಯ ವಿ ತಿರಂತಿ ಕಾಮ ಪ್ರತಿದೀವ್ನೆ ದಧತ ಆ ಕೃತಾನಿ ।। |
पदपाठः - स॒भाम् । | ಪದಪಾಠ - ಸಭಾಮ್. |
एति । | ಏತಿ. |
कित॒वः । | ಕಿತವಃ. |
पृच्छमानः । | ಪೃಚ್ಛಮಾನಃ. |
जेष्यामि । | ಜೇಷ್ಯಾಮಿ. |
इति । | ಇತಿ. |
तन्वा । | ತನ್ವಾ. |
अक्षासः । | ಅಕ್ಷಾಸಃ. |
अस्य । | ಅಸ್ಯ. |
वि । | ವಿ. |
तिरन्ति । | ತಿರಂತಿ. |
काम॑म् । | ಕಾಮಮ್. |
प्रतिऽदीव्ने । | ಪ್ರತಿಽದೀವ್ನೇ. |
दध॑तः । | ದಧತಃ. |
आ । | ಆ. |