Story_ID
stringlengths 8
8
| context
stringlengths 445
11k
| question
stringlengths 12
113
| answers
dict |
|---|---|---|---|
4886_swa | VIJANA WA KISASA NA MAPINDUZI YA USAFIRI NA MAWASILIANO
Kaa na vijana wa kisasa, kwa kweli, vijana wote katika nchi yoyote, wana
kitu sawa. Ukimtazama kwa makini kaa huyo anaporandaranda chini ya
mchanga wa dhahabu wa fukwe za Malaysia, utagundua kuwa ana ganda gumu
sana la nje ambalo huficha ndani laini sana, na vijana wanaweza
kufananishwa na kaa.
Kijuujuu, vijana wa siku hizi wanaonekana kuwa wagumu, wenye akili, na
wenye maneno mengi. Kwa ujumla, yeye ni msomi zaidi kuliko wazazi wake.
Kuna shule, vyuo na taasisi nyingi zaidi za yeye kuhudhuria, pamoja na
fursa zaidi za yeye kutambua uwezo wake kamili. Ana uwezo wa kupata
manufaa yote ya sayansi ya kisasa, kutia ndani televisheni, redio, na
usafiri wa haraka na bora zaidi, yote hayo yanaongeza jiji lake.
Vijana wa Malaysia wa leo, kama wale wa Ulaya na Amerika, wanapenda
kusafiri. Mavazi ya bei nafuu na maridadi yamo ndani ya bajeti ya watu
wengi kwa sababu ya utengenezaji wa wingi. Pia inarejelea vitu vya
kimwili kwa kiwango cha juu zaidi kuliko vizazi vya awali.
Ikiwa wanafanya kazi, kikundi hiki ni "vizuri," na kwa sababu wengi wao
hawajaoa na wanaishi nyumbani kwa bei nafuu sana kati ya umri wa miaka
kumi na tano na ishirini, wana pesa nyingi za matumizi kwa kila mtu
kuliko kikundi kingine chochote cha umri. Kwa hiyo, furaha na mali zao,
kama vile nguo na vipodozi vya wasichana na pikipiki na vitu sawa na vya
wavulana, ni nyingi zaidi kuliko ilivyokuwa miaka kumi kabla.
Kikundi hiki cha umri, pia, kinaonekana kufurahia vitu sawa na kuvaa kwa
njia sawa. Wimbo wake wa mada ni muziki wa pop. Walkman (mcheza tepi) na
vijana wanaonekana kuwa hawawezi kutengana, na kwa wengine, ni "usiku wa
mchana"! 'Vikundi vya pop' vimeathiri chaguo nyingi za mitindo za
vijana, na vile vile nyanja zingine za maisha yao. Hairstyle ndefu ya
kijana wa kisasa wa Magharibi imekuwa karibu kuwa ishara ya hali. Nguo
za wavulana zina kata tofauti zaidi na zinafanywa kwa vitambaa vyema.
Wakati wasichana wanaabudu waimbaji wa Magharibi, huweka nywele zao kwa
muda mrefu na sawa na kuvaa kanzu za "Baby Doll".
Hili ni ganda la nje la vijana wa kisasa, lakini chini yake kuna msingi
dhaifu na dhaifu. Ana matatizo, kama vile wazazi wake walivyokuwa na
umri wao. Mitihani mingine ni mikubwa katika siku zijazo, na hii kwa
njia fulani ni ngumu zaidi kwa sababu ushindani ni mkali siku hizi, na
"mbio za panya" ni haraka sana. Katika umri wetu wa kiteknolojia, vyeti
vya kiufundi na vilivyoandikwa vya aina zote vinathaminiwa sana.
Wengine, ambao tayari wanalipwa mishahara, wanakabili changamoto katika
kusawazisha bajeti zao, kutafuta riziki, kuwafurahisha wakubwa wao, na
kufanya kazi nzuri.
Kwa wote, kuhama kutoka kuwa mtoto mwenye majukumu machache na kuwa mtu
mzima mwenye mengi ni jambo gumu. Nifanye nini? Naweza kusema nini? Je,
ni sawa nikijifanya mjinga? Je, unasimamiaje akaunti ya benki au gari?
Wasiwasi kama huo unaweza kuonekana kuwa hauna maana, lakini kwa kijana
wa kisasa anayejaribu kuanzisha msimamo wake katika ulimwengu wa watu
wazima, wote ni muhimu, kwa sababu ujana ni nyeti zaidi ya yote. Maisha
yanatufundisha kutojali sana kile ambacho watu wengine wanafikiri
tunapokuwa wakubwa, lakini hii haifundishwi kwa vijana, kwa hiyo
wanaharibiwa kwa urahisi.
Wanajali kuhusu dini, maadili, na siasa kwa kuwa kundi hili la umri,
bila kujali uwezo wa elimu, ni "watu wanaofikiri". Kwa mara ya kwanza,
inatia shaka juu ya ukweli wa kauli za wazazi na vilevile hekima ya
wanafalsafa na viongozi wa kidini. Siku zote inatafuta ukweli na
masuluhisho ya changamoto za maisha. Wakati mwingine inaamini kuwa
imewapata, na kugundua kuwa haijawapata! Vijana wa kisasa, tabia zao, na
mwenendo ni mada ya maandishi, majadiliano, na uchapishaji mwingi sana.
Kulingana na ripoti, uhalifu na uhalifu wa vijana unaongezeka,
unaochochewa na jeuri katika vipindi vya televisheni na 'Vichekesho.'
Hii ni kwa bahati mbaya kwa wachache, lakini ikumbukwe kwamba makosa
madogo, ambayo yote yanarekodiwa na kukamatwa sasa, 'yangekosa' au
kuadhibiwa kwenye eneo la tukio na 'mamlaka' miaka hamsini iliyopita.
Siku hizi, uhalifu wote, hata uwe mdogo kiasi gani, unaripotiwa kwenye
mahakama za watoto, jambo ambalo linaongeza idadi hiyo.
Vijana wa kisasa wanaweza kuudhi, lakini ni kizazi gani cha vijana sio?
Huenda ikawa na 'vitu visivyo vya kawaida' ambavyo watu wakubwa wanaona
kuwa vya kushangaza, lakini kwa ujumla, picha ni nzuri. Vijana, wawe wa
Mashariki au Magharibi, watafurahia ujana wao na watakua raia na wazazi
wa kesho wakipewa uungwaji mkono na mwelekeo ufaao. Siku hizi, raia wema
na wazazi wazuri watakuwa wakijadili juu ya makosa na peccadilloes ya
watoto wao - vijana wa kesho.
Renaissance ilileta mapinduzi ya kiakili ulimwenguni, wakati karne ya 18
ilileta mapinduzi ya kiviwanda. Karne ya ishirini inashuhudia mapinduzi
ya kisayansi, ambayo yanajumuisha maendeleo katika usafiri na
mawasiliano. Tunaweza kudharau reli, meli, gari na simu kwa madhumuni ya
utafiti huu. Kwa sababu wote wamekuwa nasi kwa muda mrefu na wanajua
matukio ya sasa. Tunasalimiwa na safu ya kizunguzungu tunapofanya hivyo.
Kwa kuchukua usafiri kama mfano, maendeleo makubwa zaidi yamekuwa katika
roketi. USSR na Marekani zina uwezo wa kuwarusha watu 'katika obiti'
kuzunguka dunia kwa wakati huu. Nani anajua kama wataweza kuviacha
vyombo vyao vya angani na kuelea angani?
Satelaiti za kudumu za utafiti tayari zina teknolojia inayotuma data
kurudi Duniani. Kasi ya usafiri wa anga imeongezeka kwa kiasi kikubwa
kutokana na kuanzishwa kwa injini za ndege. Injini hii ilivumbuliwa na
Sir Frank Whittle na bado inatumika hadi leo. Huruhusu ndege kufikia
kasi na urefu wa ajabu. Kizuizi cha sauti' kinashindwa kwa urahisi, na
kuruka kwa urefu wa juu hupunguza msuguano wa hewa, na kufanya kuvuka
bahari na mabara kuwa suala la masaa. Sababu ya usalama pia imeendelezwa
vizuri. Makosa ya shirika la ndege huwa yanatangazwa mara kwa mara,
lakini kiwango cha ajali katika safari za ndege ni cha chini sana.
Helikopta imekuwa mashine inayofaa sana kwa usafirishaji wa ndani. Ndege
hii inahitaji tu sehemu ndogo ya kuelea, kutua na kupaa wima.
Sio lazima kuwa juu ya skyscraper refu au eneo kidogo la msitu. Mashine
imethibitisha thamani yake katika migogoro na pia misheni ya huruma
zaidi kama vile uokoaji wa baharini, kuokoa majeruhi wa ardhini, na
kuacha chakula na vifaa vya matibabu. Hovercraft, nchi kavu au nchi kavu
kupitia jeti za hewa iliyobanwa, inawezekana inahusishwa na mashine hii.
Usafiri wa aina hii unafaa kwa safari fupi na za kupumzika. Uingereza
imetoa agizo kwa wanne kati yao kuvuka Idhaa ya Kiingereza. Hatimaye,
mgawanyiko wa nyuklia umesaidia usafiri. Injini ya nyuklia inaweza
kufanya kazi kwa miezi kadhaa bila kuhitaji kujazwa mafuta. Kwa sababu
hiyo, nyambizi zinazobeba silaha za kimkakati za nyuklia zinakuwa
kawaida. Inaweza kukaa chini ya maji kwa karibu muda usiojulikana, na
usafiri wa bahari ya nyuklia hautegemei vituo vya mafuta.
Linapokuja suala la mawasiliano, kumekuwa na idadi ya maendeleo sawa.
Crippen, muuaji, anaweza kuwa aliashiria mwanzo wa enzi ya kisasa. Mnamo
1910, alikamatwa alipokuwa akitoka nje ya mjengo wa Atlantiki huko
Merika, ambapo alikufa baadaye. Alishtakiwa na kuhukumiwa kifo.
Kukamatwa kwake kulitokana na kuundwa kwa radiotelephone, ambayo
imeonekana kuwa muhimu sana katika hali ambapo mawasiliano ya papo hapo
duniani kote yanahitajika. Sasa inawezekana kuchukua simu huko Singapore
na kuzungumza na mteja huko London katika suala la sekunde. Idadi ya
vituo vya redio vya nyongeza huwekwa mara kwa mara ili kufanya hivi.
Njia hii inaongezewa na matumizi ya kebo ya chini ya bahari, na
haiwezekani kutoa picha kwa kutumia njia zote mbili.
Waandishi wa habari watafaidika sana na hili. Bila shaka, mawasiliano ya
ndani yameboreshwa sana. Katika ulimwengu wa sasa, ofisi kubwa au tasnia
inategemea sana teknolojia mbili za kisasa za mawasiliano. Mfumo wa simu
za intercom, kwa mfano, huruhusu ofisi kubadilishana noti kwa kugusa
kitufe. Mfumo wa 'anuani za umma' hutumika kutangaza habari na hata
muziki unapofanya kazi.' Mbinu hiyo hiyo inatumika, miongoni mwa maeneo
mengine, kwenye meli na kwenye hafla za michezo. Mageuzi ya rada, ambayo
kimsingi ni teknolojia ya kutafuta, imetofautishwa na ya mwisho. Kwenye
skrini, mawimbi ya redio 'yalirudishwa' kutoka kwa kitu kilichopo
hufafanua nafasi yake. Maendeleo yanayojulikana zaidi katika mawasiliano
ni, bila shaka, televisheni.
Mbali na matumizi yake ya kiuchumi kama njia ya habari na burudani, ina
matumizi kadhaa ya kisayansi. Satelaiti kama vile 'Telestar' na 'Early
bird' zimewezesha kutumia televisheni duniani kote.
Tunaishi katika enzi ya maajabu ya kisayansi ambayo, ikiwa yanatumiwa
kwa madhumuni ya kibinadamu, yanaweza kufanya ulimwengu kuwa mahali
pazuri, na furaha zaidi. Walakini, kila moja ya uvumbuzi huu ina uwezo
wa kutumiwa vibaya. Akili ya kufikiria inatatizwa na ukweli kwamba,
wakati mwanadamu amepata mafanikio makubwa katika sayansi, bado anaishi
katika zama za giza katika suala la maadili.
| Renaissance ilileta nini | {
"text": [
"Mapinduzi"
]
} |
4886_swa | VIJANA WA KISASA NA MAPINDUZI YA USAFIRI NA MAWASILIANO
Kaa na vijana wa kisasa, kwa kweli, vijana wote katika nchi yoyote, wana
kitu sawa. Ukimtazama kwa makini kaa huyo anaporandaranda chini ya
mchanga wa dhahabu wa fukwe za Malaysia, utagundua kuwa ana ganda gumu
sana la nje ambalo huficha ndani laini sana, na vijana wanaweza
kufananishwa na kaa.
Kijuujuu, vijana wa siku hizi wanaonekana kuwa wagumu, wenye akili, na
wenye maneno mengi. Kwa ujumla, yeye ni msomi zaidi kuliko wazazi wake.
Kuna shule, vyuo na taasisi nyingi zaidi za yeye kuhudhuria, pamoja na
fursa zaidi za yeye kutambua uwezo wake kamili. Ana uwezo wa kupata
manufaa yote ya sayansi ya kisasa, kutia ndani televisheni, redio, na
usafiri wa haraka na bora zaidi, yote hayo yanaongeza jiji lake.
Vijana wa Malaysia wa leo, kama wale wa Ulaya na Amerika, wanapenda
kusafiri. Mavazi ya bei nafuu na maridadi yamo ndani ya bajeti ya watu
wengi kwa sababu ya utengenezaji wa wingi. Pia inarejelea vitu vya
kimwili kwa kiwango cha juu zaidi kuliko vizazi vya awali.
Ikiwa wanafanya kazi, kikundi hiki ni "vizuri," na kwa sababu wengi wao
hawajaoa na wanaishi nyumbani kwa bei nafuu sana kati ya umri wa miaka
kumi na tano na ishirini, wana pesa nyingi za matumizi kwa kila mtu
kuliko kikundi kingine chochote cha umri. Kwa hiyo, furaha na mali zao,
kama vile nguo na vipodozi vya wasichana na pikipiki na vitu sawa na vya
wavulana, ni nyingi zaidi kuliko ilivyokuwa miaka kumi kabla.
Kikundi hiki cha umri, pia, kinaonekana kufurahia vitu sawa na kuvaa kwa
njia sawa. Wimbo wake wa mada ni muziki wa pop. Walkman (mcheza tepi) na
vijana wanaonekana kuwa hawawezi kutengana, na kwa wengine, ni "usiku wa
mchana"! 'Vikundi vya pop' vimeathiri chaguo nyingi za mitindo za
vijana, na vile vile nyanja zingine za maisha yao. Hairstyle ndefu ya
kijana wa kisasa wa Magharibi imekuwa karibu kuwa ishara ya hali. Nguo
za wavulana zina kata tofauti zaidi na zinafanywa kwa vitambaa vyema.
Wakati wasichana wanaabudu waimbaji wa Magharibi, huweka nywele zao kwa
muda mrefu na sawa na kuvaa kanzu za "Baby Doll".
Hili ni ganda la nje la vijana wa kisasa, lakini chini yake kuna msingi
dhaifu na dhaifu. Ana matatizo, kama vile wazazi wake walivyokuwa na
umri wao. Mitihani mingine ni mikubwa katika siku zijazo, na hii kwa
njia fulani ni ngumu zaidi kwa sababu ushindani ni mkali siku hizi, na
"mbio za panya" ni haraka sana. Katika umri wetu wa kiteknolojia, vyeti
vya kiufundi na vilivyoandikwa vya aina zote vinathaminiwa sana.
Wengine, ambao tayari wanalipwa mishahara, wanakabili changamoto katika
kusawazisha bajeti zao, kutafuta riziki, kuwafurahisha wakubwa wao, na
kufanya kazi nzuri.
Kwa wote, kuhama kutoka kuwa mtoto mwenye majukumu machache na kuwa mtu
mzima mwenye mengi ni jambo gumu. Nifanye nini? Naweza kusema nini? Je,
ni sawa nikijifanya mjinga? Je, unasimamiaje akaunti ya benki au gari?
Wasiwasi kama huo unaweza kuonekana kuwa hauna maana, lakini kwa kijana
wa kisasa anayejaribu kuanzisha msimamo wake katika ulimwengu wa watu
wazima, wote ni muhimu, kwa sababu ujana ni nyeti zaidi ya yote. Maisha
yanatufundisha kutojali sana kile ambacho watu wengine wanafikiri
tunapokuwa wakubwa, lakini hii haifundishwi kwa vijana, kwa hiyo
wanaharibiwa kwa urahisi.
Wanajali kuhusu dini, maadili, na siasa kwa kuwa kundi hili la umri,
bila kujali uwezo wa elimu, ni "watu wanaofikiri". Kwa mara ya kwanza,
inatia shaka juu ya ukweli wa kauli za wazazi na vilevile hekima ya
wanafalsafa na viongozi wa kidini. Siku zote inatafuta ukweli na
masuluhisho ya changamoto za maisha. Wakati mwingine inaamini kuwa
imewapata, na kugundua kuwa haijawapata! Vijana wa kisasa, tabia zao, na
mwenendo ni mada ya maandishi, majadiliano, na uchapishaji mwingi sana.
Kulingana na ripoti, uhalifu na uhalifu wa vijana unaongezeka,
unaochochewa na jeuri katika vipindi vya televisheni na 'Vichekesho.'
Hii ni kwa bahati mbaya kwa wachache, lakini ikumbukwe kwamba makosa
madogo, ambayo yote yanarekodiwa na kukamatwa sasa, 'yangekosa' au
kuadhibiwa kwenye eneo la tukio na 'mamlaka' miaka hamsini iliyopita.
Siku hizi, uhalifu wote, hata uwe mdogo kiasi gani, unaripotiwa kwenye
mahakama za watoto, jambo ambalo linaongeza idadi hiyo.
Vijana wa kisasa wanaweza kuudhi, lakini ni kizazi gani cha vijana sio?
Huenda ikawa na 'vitu visivyo vya kawaida' ambavyo watu wakubwa wanaona
kuwa vya kushangaza, lakini kwa ujumla, picha ni nzuri. Vijana, wawe wa
Mashariki au Magharibi, watafurahia ujana wao na watakua raia na wazazi
wa kesho wakipewa uungwaji mkono na mwelekeo ufaao. Siku hizi, raia wema
na wazazi wazuri watakuwa wakijadili juu ya makosa na peccadilloes ya
watoto wao - vijana wa kesho.
Renaissance ilileta mapinduzi ya kiakili ulimwenguni, wakati karne ya 18
ilileta mapinduzi ya kiviwanda. Karne ya ishirini inashuhudia mapinduzi
ya kisayansi, ambayo yanajumuisha maendeleo katika usafiri na
mawasiliano. Tunaweza kudharau reli, meli, gari na simu kwa madhumuni ya
utafiti huu. Kwa sababu wote wamekuwa nasi kwa muda mrefu na wanajua
matukio ya sasa. Tunasalimiwa na safu ya kizunguzungu tunapofanya hivyo.
Kwa kuchukua usafiri kama mfano, maendeleo makubwa zaidi yamekuwa katika
roketi. USSR na Marekani zina uwezo wa kuwarusha watu 'katika obiti'
kuzunguka dunia kwa wakati huu. Nani anajua kama wataweza kuviacha
vyombo vyao vya angani na kuelea angani?
Satelaiti za kudumu za utafiti tayari zina teknolojia inayotuma data
kurudi Duniani. Kasi ya usafiri wa anga imeongezeka kwa kiasi kikubwa
kutokana na kuanzishwa kwa injini za ndege. Injini hii ilivumbuliwa na
Sir Frank Whittle na bado inatumika hadi leo. Huruhusu ndege kufikia
kasi na urefu wa ajabu. Kizuizi cha sauti' kinashindwa kwa urahisi, na
kuruka kwa urefu wa juu hupunguza msuguano wa hewa, na kufanya kuvuka
bahari na mabara kuwa suala la masaa. Sababu ya usalama pia imeendelezwa
vizuri. Makosa ya shirika la ndege huwa yanatangazwa mara kwa mara,
lakini kiwango cha ajali katika safari za ndege ni cha chini sana.
Helikopta imekuwa mashine inayofaa sana kwa usafirishaji wa ndani. Ndege
hii inahitaji tu sehemu ndogo ya kuelea, kutua na kupaa wima.
Sio lazima kuwa juu ya skyscraper refu au eneo kidogo la msitu. Mashine
imethibitisha thamani yake katika migogoro na pia misheni ya huruma
zaidi kama vile uokoaji wa baharini, kuokoa majeruhi wa ardhini, na
kuacha chakula na vifaa vya matibabu. Hovercraft, nchi kavu au nchi kavu
kupitia jeti za hewa iliyobanwa, inawezekana inahusishwa na mashine hii.
Usafiri wa aina hii unafaa kwa safari fupi na za kupumzika. Uingereza
imetoa agizo kwa wanne kati yao kuvuka Idhaa ya Kiingereza. Hatimaye,
mgawanyiko wa nyuklia umesaidia usafiri. Injini ya nyuklia inaweza
kufanya kazi kwa miezi kadhaa bila kuhitaji kujazwa mafuta. Kwa sababu
hiyo, nyambizi zinazobeba silaha za kimkakati za nyuklia zinakuwa
kawaida. Inaweza kukaa chini ya maji kwa karibu muda usiojulikana, na
usafiri wa bahari ya nyuklia hautegemei vituo vya mafuta.
Linapokuja suala la mawasiliano, kumekuwa na idadi ya maendeleo sawa.
Crippen, muuaji, anaweza kuwa aliashiria mwanzo wa enzi ya kisasa. Mnamo
1910, alikamatwa alipokuwa akitoka nje ya mjengo wa Atlantiki huko
Merika, ambapo alikufa baadaye. Alishtakiwa na kuhukumiwa kifo.
Kukamatwa kwake kulitokana na kuundwa kwa radiotelephone, ambayo
imeonekana kuwa muhimu sana katika hali ambapo mawasiliano ya papo hapo
duniani kote yanahitajika. Sasa inawezekana kuchukua simu huko Singapore
na kuzungumza na mteja huko London katika suala la sekunde. Idadi ya
vituo vya redio vya nyongeza huwekwa mara kwa mara ili kufanya hivi.
Njia hii inaongezewa na matumizi ya kebo ya chini ya bahari, na
haiwezekani kutoa picha kwa kutumia njia zote mbili.
Waandishi wa habari watafaidika sana na hili. Bila shaka, mawasiliano ya
ndani yameboreshwa sana. Katika ulimwengu wa sasa, ofisi kubwa au tasnia
inategemea sana teknolojia mbili za kisasa za mawasiliano. Mfumo wa simu
za intercom, kwa mfano, huruhusu ofisi kubadilishana noti kwa kugusa
kitufe. Mfumo wa 'anuani za umma' hutumika kutangaza habari na hata
muziki unapofanya kazi.' Mbinu hiyo hiyo inatumika, miongoni mwa maeneo
mengine, kwenye meli na kwenye hafla za michezo. Mageuzi ya rada, ambayo
kimsingi ni teknolojia ya kutafuta, imetofautishwa na ya mwisho. Kwenye
skrini, mawimbi ya redio 'yalirudishwa' kutoka kwa kitu kilichopo
hufafanua nafasi yake. Maendeleo yanayojulikana zaidi katika mawasiliano
ni, bila shaka, televisheni.
Mbali na matumizi yake ya kiuchumi kama njia ya habari na burudani, ina
matumizi kadhaa ya kisayansi. Satelaiti kama vile 'Telestar' na 'Early
bird' zimewezesha kutumia televisheni duniani kote.
Tunaishi katika enzi ya maajabu ya kisayansi ambayo, ikiwa yanatumiwa
kwa madhumuni ya kibinadamu, yanaweza kufanya ulimwengu kuwa mahali
pazuri, na furaha zaidi. Walakini, kila moja ya uvumbuzi huu ina uwezo
wa kutumiwa vibaya. Akili ya kufikiria inatatizwa na ukweli kwamba,
wakati mwanadamu amepata mafanikio makubwa katika sayansi, bado anaishi
katika zama za giza katika suala la maadili.
| Maajabu ya kisayansi ni yepi | {
"text": [
"Inaweza kufanya ulimwengu mahali pazuri au kutumiwa vibaya"
]
} |
4887_swa | WANAFUNZI, KOMPYUTA NA MARUFUKU YA KUTANGAZA POMBE
Je, unaamini kwamba kila mtoto anapaswa kupata kompyuta?
Kompyuta zimebadilika kuwa sehemu muhimu na muhimu ya maisha yetu ya
kila siku. Imekuwa zana ya lazima kwa watoto wengi na watu wazima sawa
tangu uvumbuzi wake miongo michache iliyopita na ujio uliofuata wa
Mtandao. Kompyuta hutumiwa kazini na shuleni, ambayo mara nyingi huwa na
maabara ya kompyuta.
Licha ya ukweli kwamba kompyuta ni maendeleo ya ajabu ya kiteknolojia
ambayo yamefaidika sana ubinadamu, si lazima kwa kila mwanafunzi kupata
kompyuta ili kuwa mkali na smart. Kuanza, kama ilivyosemwa hapo awali,
shule nyingi zina maabara ya kompyuta ambayo yako wazi kwa wanafunzi.
Matokeo yake, wanafunzi maskini ambao hawawezi kununua kompyuta wanaweza
kutumia vifaa vya shule kwa kazi na utafiti.
Pili, utafiti umebaini kuwa wanafunzi wengi hawatumii vyema kompyuta.
Kompyuta nyingi zina miunganisho ya intaneti, ambayo huwasaidia
wanafunzi katika masomo yao kwa sababu mtandao unajumuisha nyenzo
nyingi. Baadhi ya wanafunzi, hata hivyo, wanaitumia kufikia tovuti
zisizo halali na za ponografia. Baadhi ya wanafunzi hata kupakua na
kusambaza picha za ponografia kwa wanafunzi wengine.
Matokeo yake, ikiwa wanafunzi wana kompyuta zao wenyewe, wanaweza
kuvutiwa kufikia tovuti hizi kwa sababu wasimamizi wa shule
hawazifuatilii. Maeneo hayo yamezuiwa na mamlaka za shule, hivyo porojo
hizi haziwezi kufikiwa kwa kutumia kompyuta za shule. Kwa kulinganisha
na wanafunzi wanaomiliki kompyuta za kibinafsi, basi kuna udhibiti na
uangalizi mkubwa zaidi wa wanafunzi katika maabara za kompyuta za shule.
Kwa kuongezea, kuna ongezeko la idadi ya mikahawa ya mtandao na intaneti
nchini Malaysia. Kutumia huduma zao ni gharama nafuu. Kwa hivyo,
wanafunzi hawahitaji kupata kompyuta za bei na teknolojia ambayo hupitwa
na wakati kila mwaka. Migahawa ya mtandao inapozidi kuwa maarufu,
kompyuta huboreshwa mara kwa mara, na umma hutozwa bei ya kuzitumia.
Kutarajia wanafunzi kununua kompyuta mpya na zilizoboreshwa kila mwaka
ni upuuzi.
Hatimaye, kumekuwa na malalamiko mengi ya wizi. Wanafunzi wengi hupakua
au kunakili nakala kutoka kwa wavuti na kuziwasilisha kama sehemu ya
kazi yao kwa sababu mtandao una habari nyingi na data. Matokeo yake,
mtandao huzuia ubunifu, na wanafunzi wanautegemea kupita kiasi. Utafiti
wa kimapokeo unapendekezwa kwa vile unawahitaji wanafunzi kwenda maktaba
na kuchana vitabu ili kuwasaidia katika kazi zao.
Ijapokuwa kuna hoja za kuunga mkono kuwa na kompyuta yako mwenyewe, si
lazima kwa mwanafunzi kuwa nayo. Kuna vifaa vingi vya kompyuta
vinavyopatikana kwa sababu za utafiti na kazi.
Matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya magazeti na katika kumbi
za sinema yanapaswa kupigwa marufuku. Andika makala kwenye gazeti kuhusu
mada hii.
Pombe ni dutu ya asili ambayo inaweza kupatikana katika vileo kama vile
bia, divai, pombe kali, na liqueurs. Mchakato wa kuchachusha ndio
unaoipa sura yake. Pombe pia inaweza kutengenezwa kwa njia ya bandia na
kuchanganywa katika vinywaji. Kuna aina nyingi tofauti za vileo
vinavyopatikana sokoni, vikiwemo vile haramu vinavyojulikana kama samsu.
Vinywaji vya pombe vya nyumbani na vya nje vinapatikana.
Unywaji wa pombe kupita kiasi bila shaka ni hatari kwa afya ya mtu.
Kulingana na tafiti nyingi, unywaji wa pombe mara kwa mara huharibu ini
na umio. Kwa hiyo, matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya
magazeti na sinema ambayo yanahimiza watu kunywa vileo yanapaswa kupigwa
marufuku.
Unywaji wa pombe pia huzuia uwezo wa mtu wa kuendesha gari au kuzingatia
shughuli fulani kwa vile pombe huvuruga haraka uratibu wa mtu inapoingia
kwenye mkondo wa damu. Kuendesha gari ukiwa mlevi ni mojawapo ya sababu
kuu za ajali mbaya, kulingana na takwimu za polisi. Kutokana na madereva
walevi kutowajibika barabarani, watu wengi wasio na hatia wamepoteza
maisha. Matangazo ya pombe yanaonyesha wanywaji kama wanaume na wanaume.
Inamaanisha kwamba wanaume wanaokunywa tu ndio "wanaume wa kweli," na
wale ambao hawanywa ni "wadhaifu."
Kwa sababu hiyo, idadi ya walevi katika nchi hii imeongezeka sana. Kwa
uhakika, Alcoholics Anonymous (AA) imerekodi ongezeko la idadi ya watu
wanaotafuta matibabu kwa ulevi. Licha ya tozo kubwa za serikali kwa
bidhaa hizi za "dhambi", hii inaonyesha mvuto wa vileo. Matangazo ya
pombe, kulingana na AA, yana athari kubwa katika kuwashawishi vijana
kuanza kunywa.
Wanawake wanaofanya kazi wanazidi kuwa waraibu wa pombe. Badala ya
kuachilia unywaji pombe kwenye hafla za kijamii, tunaona ongezeko la
idadi ya wanaume na wanawake wanaotumia pombe kupita kiasi mara kwa
mara. Vinywaji vya pombe huingiza hisia ya uwongo ya kujiamini na
uchokozi. Sio kawaida kuona watu ambao wamekunywa pombe kupita kiasi
wakifanya vibaya kwa sababu pombe imewaondolea vizuizi. Kwa kweli,
matineja wengi wachanga husema kwamba waandamani wao wa kiume
huwashurutisha kunywa vileo. Kwa kweli, ubakaji wa tarehe ni jambo la
kawaida kama matokeo ya hii.
Kwa hiyo, vyombo vya habari vinapaswa kuwa makini zaidi na maudhui yake
ya utangazaji. Matangazo ni chanzo kikubwa cha mapato, haswa yale
yanayohusiana na pombe, ambayo hutoa faida kubwa kwa mashirika ya media.
Vyombo vya habari, kwa upande mwingine, vinatakiwa kuwa makini zaidi
kuhusu wapi vinapata pesa zake. Ina jukumu muhimu la kutekeleza katika
kutokomeza maovu ya jamii. Inaweza kuanza kwa kupiga marufuku matangazo
ya pombe na badala yake kurusha matangazo ambayo yanaonyesha umma hatari
ya unywaji pombe.
Pesa zinazotumiwa kwa pombe zinaweza kutumika vyema katika mambo kama
vile virutubisho vya afya na chakula. Badala yake, vyombo vya habari
vinapaswa kuhimiza utangazaji wa bidhaa hizi kwa kutoa bei ya chini.
Kwa hiyo, ni dhahiri kwamba matangazo yana athari ya moja kwa moja
kwenye unywaji wa pombe. Matokeo yake, marufuku ya matangazo ya pombe
inapaswa kuanza kutumika mara moja. Dhambi hii imeharibu familia na watu
wengi sana.
| Kifaa kipi kimekuwa sehemu muhima ya maisha? | {
"text": [
"Kompyuta"
]
} |
4887_swa | WANAFUNZI, KOMPYUTA NA MARUFUKU YA KUTANGAZA POMBE
Je, unaamini kwamba kila mtoto anapaswa kupata kompyuta?
Kompyuta zimebadilika kuwa sehemu muhimu na muhimu ya maisha yetu ya
kila siku. Imekuwa zana ya lazima kwa watoto wengi na watu wazima sawa
tangu uvumbuzi wake miongo michache iliyopita na ujio uliofuata wa
Mtandao. Kompyuta hutumiwa kazini na shuleni, ambayo mara nyingi huwa na
maabara ya kompyuta.
Licha ya ukweli kwamba kompyuta ni maendeleo ya ajabu ya kiteknolojia
ambayo yamefaidika sana ubinadamu, si lazima kwa kila mwanafunzi kupata
kompyuta ili kuwa mkali na smart. Kuanza, kama ilivyosemwa hapo awali,
shule nyingi zina maabara ya kompyuta ambayo yako wazi kwa wanafunzi.
Matokeo yake, wanafunzi maskini ambao hawawezi kununua kompyuta wanaweza
kutumia vifaa vya shule kwa kazi na utafiti.
Pili, utafiti umebaini kuwa wanafunzi wengi hawatumii vyema kompyuta.
Kompyuta nyingi zina miunganisho ya intaneti, ambayo huwasaidia
wanafunzi katika masomo yao kwa sababu mtandao unajumuisha nyenzo
nyingi. Baadhi ya wanafunzi, hata hivyo, wanaitumia kufikia tovuti
zisizo halali na za ponografia. Baadhi ya wanafunzi hata kupakua na
kusambaza picha za ponografia kwa wanafunzi wengine.
Matokeo yake, ikiwa wanafunzi wana kompyuta zao wenyewe, wanaweza
kuvutiwa kufikia tovuti hizi kwa sababu wasimamizi wa shule
hawazifuatilii. Maeneo hayo yamezuiwa na mamlaka za shule, hivyo porojo
hizi haziwezi kufikiwa kwa kutumia kompyuta za shule. Kwa kulinganisha
na wanafunzi wanaomiliki kompyuta za kibinafsi, basi kuna udhibiti na
uangalizi mkubwa zaidi wa wanafunzi katika maabara za kompyuta za shule.
Kwa kuongezea, kuna ongezeko la idadi ya mikahawa ya mtandao na intaneti
nchini Malaysia. Kutumia huduma zao ni gharama nafuu. Kwa hivyo,
wanafunzi hawahitaji kupata kompyuta za bei na teknolojia ambayo hupitwa
na wakati kila mwaka. Migahawa ya mtandao inapozidi kuwa maarufu,
kompyuta huboreshwa mara kwa mara, na umma hutozwa bei ya kuzitumia.
Kutarajia wanafunzi kununua kompyuta mpya na zilizoboreshwa kila mwaka
ni upuuzi.
Hatimaye, kumekuwa na malalamiko mengi ya wizi. Wanafunzi wengi hupakua
au kunakili nakala kutoka kwa wavuti na kuziwasilisha kama sehemu ya
kazi yao kwa sababu mtandao una habari nyingi na data. Matokeo yake,
mtandao huzuia ubunifu, na wanafunzi wanautegemea kupita kiasi. Utafiti
wa kimapokeo unapendekezwa kwa vile unawahitaji wanafunzi kwenda maktaba
na kuchana vitabu ili kuwasaidia katika kazi zao.
Ijapokuwa kuna hoja za kuunga mkono kuwa na kompyuta yako mwenyewe, si
lazima kwa mwanafunzi kuwa nayo. Kuna vifaa vingi vya kompyuta
vinavyopatikana kwa sababu za utafiti na kazi.
Matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya magazeti na katika kumbi
za sinema yanapaswa kupigwa marufuku. Andika makala kwenye gazeti kuhusu
mada hii.
Pombe ni dutu ya asili ambayo inaweza kupatikana katika vileo kama vile
bia, divai, pombe kali, na liqueurs. Mchakato wa kuchachusha ndio
unaoipa sura yake. Pombe pia inaweza kutengenezwa kwa njia ya bandia na
kuchanganywa katika vinywaji. Kuna aina nyingi tofauti za vileo
vinavyopatikana sokoni, vikiwemo vile haramu vinavyojulikana kama samsu.
Vinywaji vya pombe vya nyumbani na vya nje vinapatikana.
Unywaji wa pombe kupita kiasi bila shaka ni hatari kwa afya ya mtu.
Kulingana na tafiti nyingi, unywaji wa pombe mara kwa mara huharibu ini
na umio. Kwa hiyo, matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya
magazeti na sinema ambayo yanahimiza watu kunywa vileo yanapaswa kupigwa
marufuku.
Unywaji wa pombe pia huzuia uwezo wa mtu wa kuendesha gari au kuzingatia
shughuli fulani kwa vile pombe huvuruga haraka uratibu wa mtu inapoingia
kwenye mkondo wa damu. Kuendesha gari ukiwa mlevi ni mojawapo ya sababu
kuu za ajali mbaya, kulingana na takwimu za polisi. Kutokana na madereva
walevi kutowajibika barabarani, watu wengi wasio na hatia wamepoteza
maisha. Matangazo ya pombe yanaonyesha wanywaji kama wanaume na wanaume.
Inamaanisha kwamba wanaume wanaokunywa tu ndio "wanaume wa kweli," na
wale ambao hawanywa ni "wadhaifu."
Kwa sababu hiyo, idadi ya walevi katika nchi hii imeongezeka sana. Kwa
uhakika, Alcoholics Anonymous (AA) imerekodi ongezeko la idadi ya watu
wanaotafuta matibabu kwa ulevi. Licha ya tozo kubwa za serikali kwa
bidhaa hizi za "dhambi", hii inaonyesha mvuto wa vileo. Matangazo ya
pombe, kulingana na AA, yana athari kubwa katika kuwashawishi vijana
kuanza kunywa.
Wanawake wanaofanya kazi wanazidi kuwa waraibu wa pombe. Badala ya
kuachilia unywaji pombe kwenye hafla za kijamii, tunaona ongezeko la
idadi ya wanaume na wanawake wanaotumia pombe kupita kiasi mara kwa
mara. Vinywaji vya pombe huingiza hisia ya uwongo ya kujiamini na
uchokozi. Sio kawaida kuona watu ambao wamekunywa pombe kupita kiasi
wakifanya vibaya kwa sababu pombe imewaondolea vizuizi. Kwa kweli,
matineja wengi wachanga husema kwamba waandamani wao wa kiume
huwashurutisha kunywa vileo. Kwa kweli, ubakaji wa tarehe ni jambo la
kawaida kama matokeo ya hii.
Kwa hiyo, vyombo vya habari vinapaswa kuwa makini zaidi na maudhui yake
ya utangazaji. Matangazo ni chanzo kikubwa cha mapato, haswa yale
yanayohusiana na pombe, ambayo hutoa faida kubwa kwa mashirika ya media.
Vyombo vya habari, kwa upande mwingine, vinatakiwa kuwa makini zaidi
kuhusu wapi vinapata pesa zake. Ina jukumu muhimu la kutekeleza katika
kutokomeza maovu ya jamii. Inaweza kuanza kwa kupiga marufuku matangazo
ya pombe na badala yake kurusha matangazo ambayo yanaonyesha umma hatari
ya unywaji pombe.
Pesa zinazotumiwa kwa pombe zinaweza kutumika vyema katika mambo kama
vile virutubisho vya afya na chakula. Badala yake, vyombo vya habari
vinapaswa kuhimiza utangazaji wa bidhaa hizi kwa kutoa bei ya chini.
Kwa hiyo, ni dhahiri kwamba matangazo yana athari ya moja kwa moja
kwenye unywaji wa pombe. Matokeo yake, marufuku ya matangazo ya pombe
inapaswa kuanza kutumika mara moja. Dhambi hii imeharibu familia na watu
wengi sana.
| Kila shule ina nini inayowaruhusu wanafunzi kutumia kompyuta? | {
"text": [
"Maabara ya kompyuta"
]
} |
4887_swa | WANAFUNZI, KOMPYUTA NA MARUFUKU YA KUTANGAZA POMBE
Je, unaamini kwamba kila mtoto anapaswa kupata kompyuta?
Kompyuta zimebadilika kuwa sehemu muhimu na muhimu ya maisha yetu ya
kila siku. Imekuwa zana ya lazima kwa watoto wengi na watu wazima sawa
tangu uvumbuzi wake miongo michache iliyopita na ujio uliofuata wa
Mtandao. Kompyuta hutumiwa kazini na shuleni, ambayo mara nyingi huwa na
maabara ya kompyuta.
Licha ya ukweli kwamba kompyuta ni maendeleo ya ajabu ya kiteknolojia
ambayo yamefaidika sana ubinadamu, si lazima kwa kila mwanafunzi kupata
kompyuta ili kuwa mkali na smart. Kuanza, kama ilivyosemwa hapo awali,
shule nyingi zina maabara ya kompyuta ambayo yako wazi kwa wanafunzi.
Matokeo yake, wanafunzi maskini ambao hawawezi kununua kompyuta wanaweza
kutumia vifaa vya shule kwa kazi na utafiti.
Pili, utafiti umebaini kuwa wanafunzi wengi hawatumii vyema kompyuta.
Kompyuta nyingi zina miunganisho ya intaneti, ambayo huwasaidia
wanafunzi katika masomo yao kwa sababu mtandao unajumuisha nyenzo
nyingi. Baadhi ya wanafunzi, hata hivyo, wanaitumia kufikia tovuti
zisizo halali na za ponografia. Baadhi ya wanafunzi hata kupakua na
kusambaza picha za ponografia kwa wanafunzi wengine.
Matokeo yake, ikiwa wanafunzi wana kompyuta zao wenyewe, wanaweza
kuvutiwa kufikia tovuti hizi kwa sababu wasimamizi wa shule
hawazifuatilii. Maeneo hayo yamezuiwa na mamlaka za shule, hivyo porojo
hizi haziwezi kufikiwa kwa kutumia kompyuta za shule. Kwa kulinganisha
na wanafunzi wanaomiliki kompyuta za kibinafsi, basi kuna udhibiti na
uangalizi mkubwa zaidi wa wanafunzi katika maabara za kompyuta za shule.
Kwa kuongezea, kuna ongezeko la idadi ya mikahawa ya mtandao na intaneti
nchini Malaysia. Kutumia huduma zao ni gharama nafuu. Kwa hivyo,
wanafunzi hawahitaji kupata kompyuta za bei na teknolojia ambayo hupitwa
na wakati kila mwaka. Migahawa ya mtandao inapozidi kuwa maarufu,
kompyuta huboreshwa mara kwa mara, na umma hutozwa bei ya kuzitumia.
Kutarajia wanafunzi kununua kompyuta mpya na zilizoboreshwa kila mwaka
ni upuuzi.
Hatimaye, kumekuwa na malalamiko mengi ya wizi. Wanafunzi wengi hupakua
au kunakili nakala kutoka kwa wavuti na kuziwasilisha kama sehemu ya
kazi yao kwa sababu mtandao una habari nyingi na data. Matokeo yake,
mtandao huzuia ubunifu, na wanafunzi wanautegemea kupita kiasi. Utafiti
wa kimapokeo unapendekezwa kwa vile unawahitaji wanafunzi kwenda maktaba
na kuchana vitabu ili kuwasaidia katika kazi zao.
Ijapokuwa kuna hoja za kuunga mkono kuwa na kompyuta yako mwenyewe, si
lazima kwa mwanafunzi kuwa nayo. Kuna vifaa vingi vya kompyuta
vinavyopatikana kwa sababu za utafiti na kazi.
Matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya magazeti na katika kumbi
za sinema yanapaswa kupigwa marufuku. Andika makala kwenye gazeti kuhusu
mada hii.
Pombe ni dutu ya asili ambayo inaweza kupatikana katika vileo kama vile
bia, divai, pombe kali, na liqueurs. Mchakato wa kuchachusha ndio
unaoipa sura yake. Pombe pia inaweza kutengenezwa kwa njia ya bandia na
kuchanganywa katika vinywaji. Kuna aina nyingi tofauti za vileo
vinavyopatikana sokoni, vikiwemo vile haramu vinavyojulikana kama samsu.
Vinywaji vya pombe vya nyumbani na vya nje vinapatikana.
Unywaji wa pombe kupita kiasi bila shaka ni hatari kwa afya ya mtu.
Kulingana na tafiti nyingi, unywaji wa pombe mara kwa mara huharibu ini
na umio. Kwa hiyo, matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya
magazeti na sinema ambayo yanahimiza watu kunywa vileo yanapaswa kupigwa
marufuku.
Unywaji wa pombe pia huzuia uwezo wa mtu wa kuendesha gari au kuzingatia
shughuli fulani kwa vile pombe huvuruga haraka uratibu wa mtu inapoingia
kwenye mkondo wa damu. Kuendesha gari ukiwa mlevi ni mojawapo ya sababu
kuu za ajali mbaya, kulingana na takwimu za polisi. Kutokana na madereva
walevi kutowajibika barabarani, watu wengi wasio na hatia wamepoteza
maisha. Matangazo ya pombe yanaonyesha wanywaji kama wanaume na wanaume.
Inamaanisha kwamba wanaume wanaokunywa tu ndio "wanaume wa kweli," na
wale ambao hawanywa ni "wadhaifu."
Kwa sababu hiyo, idadi ya walevi katika nchi hii imeongezeka sana. Kwa
uhakika, Alcoholics Anonymous (AA) imerekodi ongezeko la idadi ya watu
wanaotafuta matibabu kwa ulevi. Licha ya tozo kubwa za serikali kwa
bidhaa hizi za "dhambi", hii inaonyesha mvuto wa vileo. Matangazo ya
pombe, kulingana na AA, yana athari kubwa katika kuwashawishi vijana
kuanza kunywa.
Wanawake wanaofanya kazi wanazidi kuwa waraibu wa pombe. Badala ya
kuachilia unywaji pombe kwenye hafla za kijamii, tunaona ongezeko la
idadi ya wanaume na wanawake wanaotumia pombe kupita kiasi mara kwa
mara. Vinywaji vya pombe huingiza hisia ya uwongo ya kujiamini na
uchokozi. Sio kawaida kuona watu ambao wamekunywa pombe kupita kiasi
wakifanya vibaya kwa sababu pombe imewaondolea vizuizi. Kwa kweli,
matineja wengi wachanga husema kwamba waandamani wao wa kiume
huwashurutisha kunywa vileo. Kwa kweli, ubakaji wa tarehe ni jambo la
kawaida kama matokeo ya hii.
Kwa hiyo, vyombo vya habari vinapaswa kuwa makini zaidi na maudhui yake
ya utangazaji. Matangazo ni chanzo kikubwa cha mapato, haswa yale
yanayohusiana na pombe, ambayo hutoa faida kubwa kwa mashirika ya media.
Vyombo vya habari, kwa upande mwingine, vinatakiwa kuwa makini zaidi
kuhusu wapi vinapata pesa zake. Ina jukumu muhimu la kutekeleza katika
kutokomeza maovu ya jamii. Inaweza kuanza kwa kupiga marufuku matangazo
ya pombe na badala yake kurusha matangazo ambayo yanaonyesha umma hatari
ya unywaji pombe.
Pesa zinazotumiwa kwa pombe zinaweza kutumika vyema katika mambo kama
vile virutubisho vya afya na chakula. Badala yake, vyombo vya habari
vinapaswa kuhimiza utangazaji wa bidhaa hizi kwa kutoa bei ya chini.
Kwa hiyo, ni dhahiri kwamba matangazo yana athari ya moja kwa moja
kwenye unywaji wa pombe. Matokeo yake, marufuku ya matangazo ya pombe
inapaswa kuanza kutumika mara moja. Dhambi hii imeharibu familia na watu
wengi sana.
| Utafiti umebainisha kwamba wanafunzi wanafanya nini kwenye maabara za kompyuta? | {
"text": [
"Wanatazama na kusambaza picha za ponografia"
]
} |
4887_swa | WANAFUNZI, KOMPYUTA NA MARUFUKU YA KUTANGAZA POMBE
Je, unaamini kwamba kila mtoto anapaswa kupata kompyuta?
Kompyuta zimebadilika kuwa sehemu muhimu na muhimu ya maisha yetu ya
kila siku. Imekuwa zana ya lazima kwa watoto wengi na watu wazima sawa
tangu uvumbuzi wake miongo michache iliyopita na ujio uliofuata wa
Mtandao. Kompyuta hutumiwa kazini na shuleni, ambayo mara nyingi huwa na
maabara ya kompyuta.
Licha ya ukweli kwamba kompyuta ni maendeleo ya ajabu ya kiteknolojia
ambayo yamefaidika sana ubinadamu, si lazima kwa kila mwanafunzi kupata
kompyuta ili kuwa mkali na smart. Kuanza, kama ilivyosemwa hapo awali,
shule nyingi zina maabara ya kompyuta ambayo yako wazi kwa wanafunzi.
Matokeo yake, wanafunzi maskini ambao hawawezi kununua kompyuta wanaweza
kutumia vifaa vya shule kwa kazi na utafiti.
Pili, utafiti umebaini kuwa wanafunzi wengi hawatumii vyema kompyuta.
Kompyuta nyingi zina miunganisho ya intaneti, ambayo huwasaidia
wanafunzi katika masomo yao kwa sababu mtandao unajumuisha nyenzo
nyingi. Baadhi ya wanafunzi, hata hivyo, wanaitumia kufikia tovuti
zisizo halali na za ponografia. Baadhi ya wanafunzi hata kupakua na
kusambaza picha za ponografia kwa wanafunzi wengine.
Matokeo yake, ikiwa wanafunzi wana kompyuta zao wenyewe, wanaweza
kuvutiwa kufikia tovuti hizi kwa sababu wasimamizi wa shule
hawazifuatilii. Maeneo hayo yamezuiwa na mamlaka za shule, hivyo porojo
hizi haziwezi kufikiwa kwa kutumia kompyuta za shule. Kwa kulinganisha
na wanafunzi wanaomiliki kompyuta za kibinafsi, basi kuna udhibiti na
uangalizi mkubwa zaidi wa wanafunzi katika maabara za kompyuta za shule.
Kwa kuongezea, kuna ongezeko la idadi ya mikahawa ya mtandao na intaneti
nchini Malaysia. Kutumia huduma zao ni gharama nafuu. Kwa hivyo,
wanafunzi hawahitaji kupata kompyuta za bei na teknolojia ambayo hupitwa
na wakati kila mwaka. Migahawa ya mtandao inapozidi kuwa maarufu,
kompyuta huboreshwa mara kwa mara, na umma hutozwa bei ya kuzitumia.
Kutarajia wanafunzi kununua kompyuta mpya na zilizoboreshwa kila mwaka
ni upuuzi.
Hatimaye, kumekuwa na malalamiko mengi ya wizi. Wanafunzi wengi hupakua
au kunakili nakala kutoka kwa wavuti na kuziwasilisha kama sehemu ya
kazi yao kwa sababu mtandao una habari nyingi na data. Matokeo yake,
mtandao huzuia ubunifu, na wanafunzi wanautegemea kupita kiasi. Utafiti
wa kimapokeo unapendekezwa kwa vile unawahitaji wanafunzi kwenda maktaba
na kuchana vitabu ili kuwasaidia katika kazi zao.
Ijapokuwa kuna hoja za kuunga mkono kuwa na kompyuta yako mwenyewe, si
lazima kwa mwanafunzi kuwa nayo. Kuna vifaa vingi vya kompyuta
vinavyopatikana kwa sababu za utafiti na kazi.
Matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya magazeti na katika kumbi
za sinema yanapaswa kupigwa marufuku. Andika makala kwenye gazeti kuhusu
mada hii.
Pombe ni dutu ya asili ambayo inaweza kupatikana katika vileo kama vile
bia, divai, pombe kali, na liqueurs. Mchakato wa kuchachusha ndio
unaoipa sura yake. Pombe pia inaweza kutengenezwa kwa njia ya bandia na
kuchanganywa katika vinywaji. Kuna aina nyingi tofauti za vileo
vinavyopatikana sokoni, vikiwemo vile haramu vinavyojulikana kama samsu.
Vinywaji vya pombe vya nyumbani na vya nje vinapatikana.
Unywaji wa pombe kupita kiasi bila shaka ni hatari kwa afya ya mtu.
Kulingana na tafiti nyingi, unywaji wa pombe mara kwa mara huharibu ini
na umio. Kwa hiyo, matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya
magazeti na sinema ambayo yanahimiza watu kunywa vileo yanapaswa kupigwa
marufuku.
Unywaji wa pombe pia huzuia uwezo wa mtu wa kuendesha gari au kuzingatia
shughuli fulani kwa vile pombe huvuruga haraka uratibu wa mtu inapoingia
kwenye mkondo wa damu. Kuendesha gari ukiwa mlevi ni mojawapo ya sababu
kuu za ajali mbaya, kulingana na takwimu za polisi. Kutokana na madereva
walevi kutowajibika barabarani, watu wengi wasio na hatia wamepoteza
maisha. Matangazo ya pombe yanaonyesha wanywaji kama wanaume na wanaume.
Inamaanisha kwamba wanaume wanaokunywa tu ndio "wanaume wa kweli," na
wale ambao hawanywa ni "wadhaifu."
Kwa sababu hiyo, idadi ya walevi katika nchi hii imeongezeka sana. Kwa
uhakika, Alcoholics Anonymous (AA) imerekodi ongezeko la idadi ya watu
wanaotafuta matibabu kwa ulevi. Licha ya tozo kubwa za serikali kwa
bidhaa hizi za "dhambi", hii inaonyesha mvuto wa vileo. Matangazo ya
pombe, kulingana na AA, yana athari kubwa katika kuwashawishi vijana
kuanza kunywa.
Wanawake wanaofanya kazi wanazidi kuwa waraibu wa pombe. Badala ya
kuachilia unywaji pombe kwenye hafla za kijamii, tunaona ongezeko la
idadi ya wanaume na wanawake wanaotumia pombe kupita kiasi mara kwa
mara. Vinywaji vya pombe huingiza hisia ya uwongo ya kujiamini na
uchokozi. Sio kawaida kuona watu ambao wamekunywa pombe kupita kiasi
wakifanya vibaya kwa sababu pombe imewaondolea vizuizi. Kwa kweli,
matineja wengi wachanga husema kwamba waandamani wao wa kiume
huwashurutisha kunywa vileo. Kwa kweli, ubakaji wa tarehe ni jambo la
kawaida kama matokeo ya hii.
Kwa hiyo, vyombo vya habari vinapaswa kuwa makini zaidi na maudhui yake
ya utangazaji. Matangazo ni chanzo kikubwa cha mapato, haswa yale
yanayohusiana na pombe, ambayo hutoa faida kubwa kwa mashirika ya media.
Vyombo vya habari, kwa upande mwingine, vinatakiwa kuwa makini zaidi
kuhusu wapi vinapata pesa zake. Ina jukumu muhimu la kutekeleza katika
kutokomeza maovu ya jamii. Inaweza kuanza kwa kupiga marufuku matangazo
ya pombe na badala yake kurusha matangazo ambayo yanaonyesha umma hatari
ya unywaji pombe.
Pesa zinazotumiwa kwa pombe zinaweza kutumika vyema katika mambo kama
vile virutubisho vya afya na chakula. Badala yake, vyombo vya habari
vinapaswa kuhimiza utangazaji wa bidhaa hizi kwa kutoa bei ya chini.
Kwa hiyo, ni dhahiri kwamba matangazo yana athari ya moja kwa moja
kwenye unywaji wa pombe. Matokeo yake, marufuku ya matangazo ya pombe
inapaswa kuanza kutumika mara moja. Dhambi hii imeharibu familia na watu
wengi sana.
| Faida kubwa ya mikahawa ya mtandao ni ipi? | {
"text": [
"Gharama nafuu"
]
} |
4887_swa | WANAFUNZI, KOMPYUTA NA MARUFUKU YA KUTANGAZA POMBE
Je, unaamini kwamba kila mtoto anapaswa kupata kompyuta?
Kompyuta zimebadilika kuwa sehemu muhimu na muhimu ya maisha yetu ya
kila siku. Imekuwa zana ya lazima kwa watoto wengi na watu wazima sawa
tangu uvumbuzi wake miongo michache iliyopita na ujio uliofuata wa
Mtandao. Kompyuta hutumiwa kazini na shuleni, ambayo mara nyingi huwa na
maabara ya kompyuta.
Licha ya ukweli kwamba kompyuta ni maendeleo ya ajabu ya kiteknolojia
ambayo yamefaidika sana ubinadamu, si lazima kwa kila mwanafunzi kupata
kompyuta ili kuwa mkali na smart. Kuanza, kama ilivyosemwa hapo awali,
shule nyingi zina maabara ya kompyuta ambayo yako wazi kwa wanafunzi.
Matokeo yake, wanafunzi maskini ambao hawawezi kununua kompyuta wanaweza
kutumia vifaa vya shule kwa kazi na utafiti.
Pili, utafiti umebaini kuwa wanafunzi wengi hawatumii vyema kompyuta.
Kompyuta nyingi zina miunganisho ya intaneti, ambayo huwasaidia
wanafunzi katika masomo yao kwa sababu mtandao unajumuisha nyenzo
nyingi. Baadhi ya wanafunzi, hata hivyo, wanaitumia kufikia tovuti
zisizo halali na za ponografia. Baadhi ya wanafunzi hata kupakua na
kusambaza picha za ponografia kwa wanafunzi wengine.
Matokeo yake, ikiwa wanafunzi wana kompyuta zao wenyewe, wanaweza
kuvutiwa kufikia tovuti hizi kwa sababu wasimamizi wa shule
hawazifuatilii. Maeneo hayo yamezuiwa na mamlaka za shule, hivyo porojo
hizi haziwezi kufikiwa kwa kutumia kompyuta za shule. Kwa kulinganisha
na wanafunzi wanaomiliki kompyuta za kibinafsi, basi kuna udhibiti na
uangalizi mkubwa zaidi wa wanafunzi katika maabara za kompyuta za shule.
Kwa kuongezea, kuna ongezeko la idadi ya mikahawa ya mtandao na intaneti
nchini Malaysia. Kutumia huduma zao ni gharama nafuu. Kwa hivyo,
wanafunzi hawahitaji kupata kompyuta za bei na teknolojia ambayo hupitwa
na wakati kila mwaka. Migahawa ya mtandao inapozidi kuwa maarufu,
kompyuta huboreshwa mara kwa mara, na umma hutozwa bei ya kuzitumia.
Kutarajia wanafunzi kununua kompyuta mpya na zilizoboreshwa kila mwaka
ni upuuzi.
Hatimaye, kumekuwa na malalamiko mengi ya wizi. Wanafunzi wengi hupakua
au kunakili nakala kutoka kwa wavuti na kuziwasilisha kama sehemu ya
kazi yao kwa sababu mtandao una habari nyingi na data. Matokeo yake,
mtandao huzuia ubunifu, na wanafunzi wanautegemea kupita kiasi. Utafiti
wa kimapokeo unapendekezwa kwa vile unawahitaji wanafunzi kwenda maktaba
na kuchana vitabu ili kuwasaidia katika kazi zao.
Ijapokuwa kuna hoja za kuunga mkono kuwa na kompyuta yako mwenyewe, si
lazima kwa mwanafunzi kuwa nayo. Kuna vifaa vingi vya kompyuta
vinavyopatikana kwa sababu za utafiti na kazi.
Matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya magazeti na katika kumbi
za sinema yanapaswa kupigwa marufuku. Andika makala kwenye gazeti kuhusu
mada hii.
Pombe ni dutu ya asili ambayo inaweza kupatikana katika vileo kama vile
bia, divai, pombe kali, na liqueurs. Mchakato wa kuchachusha ndio
unaoipa sura yake. Pombe pia inaweza kutengenezwa kwa njia ya bandia na
kuchanganywa katika vinywaji. Kuna aina nyingi tofauti za vileo
vinavyopatikana sokoni, vikiwemo vile haramu vinavyojulikana kama samsu.
Vinywaji vya pombe vya nyumbani na vya nje vinapatikana.
Unywaji wa pombe kupita kiasi bila shaka ni hatari kwa afya ya mtu.
Kulingana na tafiti nyingi, unywaji wa pombe mara kwa mara huharibu ini
na umio. Kwa hiyo, matangazo ya pombe katika vyombo vya habari vya
magazeti na sinema ambayo yanahimiza watu kunywa vileo yanapaswa kupigwa
marufuku.
Unywaji wa pombe pia huzuia uwezo wa mtu wa kuendesha gari au kuzingatia
shughuli fulani kwa vile pombe huvuruga haraka uratibu wa mtu inapoingia
kwenye mkondo wa damu. Kuendesha gari ukiwa mlevi ni mojawapo ya sababu
kuu za ajali mbaya, kulingana na takwimu za polisi. Kutokana na madereva
walevi kutowajibika barabarani, watu wengi wasio na hatia wamepoteza
maisha. Matangazo ya pombe yanaonyesha wanywaji kama wanaume na wanaume.
Inamaanisha kwamba wanaume wanaokunywa tu ndio "wanaume wa kweli," na
wale ambao hawanywa ni "wadhaifu."
Kwa sababu hiyo, idadi ya walevi katika nchi hii imeongezeka sana. Kwa
uhakika, Alcoholics Anonymous (AA) imerekodi ongezeko la idadi ya watu
wanaotafuta matibabu kwa ulevi. Licha ya tozo kubwa za serikali kwa
bidhaa hizi za "dhambi", hii inaonyesha mvuto wa vileo. Matangazo ya
pombe, kulingana na AA, yana athari kubwa katika kuwashawishi vijana
kuanza kunywa.
Wanawake wanaofanya kazi wanazidi kuwa waraibu wa pombe. Badala ya
kuachilia unywaji pombe kwenye hafla za kijamii, tunaona ongezeko la
idadi ya wanaume na wanawake wanaotumia pombe kupita kiasi mara kwa
mara. Vinywaji vya pombe huingiza hisia ya uwongo ya kujiamini na
uchokozi. Sio kawaida kuona watu ambao wamekunywa pombe kupita kiasi
wakifanya vibaya kwa sababu pombe imewaondolea vizuizi. Kwa kweli,
matineja wengi wachanga husema kwamba waandamani wao wa kiume
huwashurutisha kunywa vileo. Kwa kweli, ubakaji wa tarehe ni jambo la
kawaida kama matokeo ya hii.
Kwa hiyo, vyombo vya habari vinapaswa kuwa makini zaidi na maudhui yake
ya utangazaji. Matangazo ni chanzo kikubwa cha mapato, haswa yale
yanayohusiana na pombe, ambayo hutoa faida kubwa kwa mashirika ya media.
Vyombo vya habari, kwa upande mwingine, vinatakiwa kuwa makini zaidi
kuhusu wapi vinapata pesa zake. Ina jukumu muhimu la kutekeleza katika
kutokomeza maovu ya jamii. Inaweza kuanza kwa kupiga marufuku matangazo
ya pombe na badala yake kurusha matangazo ambayo yanaonyesha umma hatari
ya unywaji pombe.
Pesa zinazotumiwa kwa pombe zinaweza kutumika vyema katika mambo kama
vile virutubisho vya afya na chakula. Badala yake, vyombo vya habari
vinapaswa kuhimiza utangazaji wa bidhaa hizi kwa kutoa bei ya chini.
Kwa hiyo, ni dhahiri kwamba matangazo yana athari ya moja kwa moja
kwenye unywaji wa pombe. Matokeo yake, marufuku ya matangazo ya pombe
inapaswa kuanza kutumika mara moja. Dhambi hii imeharibu familia na watu
wengi sana.
| Unywaji wa pombe kupita kiasi unaathiri nini? | {
"text": [
"Afya"
]
} |
4888_swa | WANAWAKE KAMA WAHASIRIWA WA MITINDO NA MADHARA YA VITA
Unashindana katika shindano la hotuba. Wanawake wanazidi kuwa wahasiriwa
wa mitindo ndio mada uliyochagua.
Siku njema, mahakimu mashuhuri, walimu, wazazi, na marafiki wenye
upendo. Mada ya leo ni "Wanawake Wanazidi Kuwa Wahasiriwa wa Mitindo."
Kabla sijaanza na hoja zangu, ningependa kuwashukuru wote kwa kuchukua
muda wao kuja hapa na kunipa fursa ya kutoa maoni yangu kuhusu mada hii.
Mitindo, kama wengi wetu tunavyojua, ina jukumu muhimu katika maisha
yetu ya kila siku. Mitindo inarejelea miundo ya mavazi, mitindo ya
nywele, na vifaa vya ziada kama vile vito, viatu, na vitu vingine
ambavyo watu wengi wanaamini vinaunda utu wetu. Kinyume na watahiniwa
ambao wamevalia ovyo na kwa mtindo wa kizamani, wale wanaohudhuria
usaili wakiwa wamevalia ipasavyo na kimtindo wana nafasi nzuri zaidi ya
kupata kazi hiyo. Kwa hivyo, ni muhimu kwetu kuvaa vizuri na kwa usafi
na kuendana na mitindo ya sasa ili tuepuke kuainishwa kuwa watu wa
kihafidhina na wa kawaida kupita kiasi.
Baada ya kusema hivyo, tunapopoteza udhibiti wa haiba zetu, tunaweza
kuwa wahasiriwa wa mitindo. Kwa hiyo, ladha yetu ya mitindo huamua haiba
zetu, ikimaanisha kwamba tumekuwa watumwa wa mitindo! Kama mwanamke,
naweza kushuhudia ukweli kwamba wanawake wana uwezekano mkubwa wa kuwa
watumwa wa mitindo. Ikilinganishwa na marafiki zangu wa kiume, marafiki
zangu wengi wa kike wamezingatia sana mitindo na hutumia kiasi kikubwa
cha pesa kununua mavazi ya kisasa, ya kibunifu na ya mtindo. Wanaonekana
kuwa katika hali ya ushindani ya mara kwa mara. Wanajamii maskini zaidi,
ambao hawana uwezo wa kutumia kiasi kikubwa kama hicho kununua nguo na
vifaa, wanahisi kutengwa na hatimaye kujitenga.
Nina hakika kuwa watazamaji hapa wamegundua jinsi wanamitindo bora
wanaoigiza mtindo wa hivi punde walivyo wembamba, ikiwa si wa anorexia.
Wengi wao ni wachanga sana au wanalazimika kudumisha sura nyembamba ili
kudumisha kazi zao. Hakutakuwa na mifano iliyopinda au modeli zilizo na
ngozi kidogo - zingefukuzwa kazi mara moja! Kwa sababu hiyo, miundo
inazidi kuwa ngumu, na wanawake wanalazimika kupunguza uzito ili waweze
kuzunguka kwa mavazi ya kufichua! Kwa kweli, nina matatizo ya kununua
nguo katika maduka makubwa kwa vile zinanibana sana, licha ya kwamba
sifikiriwi kuwa mnene na watu wengi.
Kwa sababu hiyo, wasichana na wanawake wengi wabalehe wameangukia kwenye
mitindo na kuendeleza hali za kiafya kama vile anorexia na bulimia,
ambazo zinahusishwa na kujishughulisha na wembamba. Kumekuwa na mifano
mingi ya wanawake wanaotumia dawa za kupunguza uzito ambazo
hazijaidhinishwa na mamlaka ya matibabu, ambazo baadhi yake
zimesababisha kifo. Princess Diana alidai kuwa na bulimia, wakati Karen
Carpenter, mwimbaji mashuhuri kutoka miaka ya 1970, alikufa kwa anorexia
nervousa (ingawa hawazingatiwi mafuta).
Ni muhimu kwa wanawake kujiamini katika sura zao. Kwa kawaida, baadhi
yetu tungependa kupoteza paundi chache kwa kuwa sisi ni overweight.
Fetma inaweza kutokana na hali ya mwisho, na wataalam wanaonya kwamba
inaweza kusababisha matokeo makubwa ya matibabu. Hata hivyo, njia pekee
ya kuishi maisha yenye kuridhisha ni kula kwa busara, kufanya mazoezi
mara kwa mara, na kutoa wakati na jitihada zetu kwa ajili ya misaada.
Tunapaswa kuelekeza nguvu zetu katika kuwa watu bora zaidi kuliko kuwa
wapenda mali na kuhangaikia sana sura yetu. Baada ya yote, maisha ni
marefu tu!
Natumai wasilisho langu limezua mawazo fulani kwenu nyote. Kwa mara
nyingine tena, asante kwa ziara yako ya neema.
Vita vinazuka kwa sababu mbalimbali. Kuna vita kati ya serikali au
mataifa, pamoja na vita ndani ya nchi. Vita vya pili wakati mwingine
hujulikana kama vita vya wenyewe kwa wenyewe, na vinaweza kutokana na
tofauti za kikabila, dini, au kutokuwa na furaha ya kijamii na kiuchumi,
miongoni mwa sababu nyinginezo. Iwe migogoro inapiganiwa kati ya nchi
(interstate) au ndani ya nchi kati ya jumuiya mbalimbali, matokeo yake
ni mabaya.
Sababu za msingi au vigezo vinavyochangia vita, kulingana na wataalamu,
ni uroho wa kibinadamu wa mali na kutovumilia kwa wengine. Viongozi
wengi wa dunia wanaona kuwa uvamizi wa Marekani dhidi ya Iraq
ulichochewa hasa na rasilimali ya mafuta ya nchi hiyo. Mamia kwa maelfu
ya raia wa Iraq, pamoja na vikosi vya Marekani na Iraq, wameuawa,
kujeruhiwa au kulemazwa katika vita hivyo. Wakati wa mzozo wa miaka
minane kati ya Iran na Iraq katika miaka ya 1980, zaidi ya watu milioni
moja walikufa na mamilioni zaidi kujeruhiwa. Shambulio la kigaidi kwenye
Kituo cha Biashara cha Ulimwenguni huko New York City mnamo Septemba 11,
2001, liliua zaidi ya watu 3,000, wakati kisasi cha wanajeshi wa Amerika
nchini Afghanistan kiliua maelfu ya wengine.
Mamilioni ya watu wamekufa katika Vita vya 1 na 11 vya Dunia, na vita
vya kikabila na kikanda vinaendelea kushuhudiwa katika bara la Afrika.
Zaidi ya watu milioni 3 waliangamia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe
nchini Rwanda kati ya Wahutu na Watutsi, na zaidi ya watu milioni 3
walikufa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kutokana na mapigano ya
wababe wa kivita. Nchi nyingi, haswa barani Afrika, zimegubikwa na vita
vya kutisha. Vita ina madhara ya kimwili na kisaikolojia. Vita vina
athari kubwa kwa jamii ya wanadamu kwani vinaharibu maeneo ya makazi,
miundombinu ya umma, hospitali, na msingi wa msingi wa uwepo wa
mwanadamu.
Wakati Malaysia ilitawaliwa na Wajapani, watu walipata shida na vikwazo
vingi ili kufikia mahitaji yao ya kimsingi. Wajapani walijisalimisha tu
baada ya kutumia silaha zisizo za kawaida, zinazojulikana zaidi kama
silaha za nyuklia, huko Hiroshima na Nagasaki, ambazo ziliua maelfu ya
watu na kulemaza maelfu zaidi. Kwa bahati nzuri, mataifa mengi
yanayopigana yanaendelea kutumia silaha za kawaida kama vile guruneti,
roketi na otters, ambazo hazisababishi uharibifu sawa na silaha za
nyuklia.
Mateso yasiyoelezeka, pamoja na ukosefu wa utulivu wa kisiasa na
kiuchumi, huambatana na vita. Maisha ya watu na taratibu za kila siku
ziko hatarini. Kupata kazi na kuendelea na maisha yetu ya kila siku
itakuwa ngumu. Watu wamehamishwa na lazima wazunguke mara kwa mara ili
kuwa salama. Kinachoendelea huko Darfur, Sudan, ni mfano wa kuhuzunisha
wa mateso yanayoletwa na migogoro. Baadhi ya watu watakuwa wameharibika
kiakili na kimwili maisha yao yote.
Kwa hivyo wanadamu lazima waepuke migogoro kwa gharama yoyote. Uvumilivu
na heshima kwa kila otter ndio njia pekee tunaweza kuhifadhi maisha yetu
na kudumisha utulivu katika nchi yetu. Vinginevyo, tungeenda kwenye njia
ya dinosaurs na kutoweka!
| Ni nini ina jukumu muhimu katika maisha yetu ya kila siku | {
"text": [
"Mitindo"
]
} |
4888_swa | WANAWAKE KAMA WAHASIRIWA WA MITINDO NA MADHARA YA VITA
Unashindana katika shindano la hotuba. Wanawake wanazidi kuwa wahasiriwa
wa mitindo ndio mada uliyochagua.
Siku njema, mahakimu mashuhuri, walimu, wazazi, na marafiki wenye
upendo. Mada ya leo ni "Wanawake Wanazidi Kuwa Wahasiriwa wa Mitindo."
Kabla sijaanza na hoja zangu, ningependa kuwashukuru wote kwa kuchukua
muda wao kuja hapa na kunipa fursa ya kutoa maoni yangu kuhusu mada hii.
Mitindo, kama wengi wetu tunavyojua, ina jukumu muhimu katika maisha
yetu ya kila siku. Mitindo inarejelea miundo ya mavazi, mitindo ya
nywele, na vifaa vya ziada kama vile vito, viatu, na vitu vingine
ambavyo watu wengi wanaamini vinaunda utu wetu. Kinyume na watahiniwa
ambao wamevalia ovyo na kwa mtindo wa kizamani, wale wanaohudhuria
usaili wakiwa wamevalia ipasavyo na kimtindo wana nafasi nzuri zaidi ya
kupata kazi hiyo. Kwa hivyo, ni muhimu kwetu kuvaa vizuri na kwa usafi
na kuendana na mitindo ya sasa ili tuepuke kuainishwa kuwa watu wa
kihafidhina na wa kawaida kupita kiasi.
Baada ya kusema hivyo, tunapopoteza udhibiti wa haiba zetu, tunaweza
kuwa wahasiriwa wa mitindo. Kwa hiyo, ladha yetu ya mitindo huamua haiba
zetu, ikimaanisha kwamba tumekuwa watumwa wa mitindo! Kama mwanamke,
naweza kushuhudia ukweli kwamba wanawake wana uwezekano mkubwa wa kuwa
watumwa wa mitindo. Ikilinganishwa na marafiki zangu wa kiume, marafiki
zangu wengi wa kike wamezingatia sana mitindo na hutumia kiasi kikubwa
cha pesa kununua mavazi ya kisasa, ya kibunifu na ya mtindo. Wanaonekana
kuwa katika hali ya ushindani ya mara kwa mara. Wanajamii maskini zaidi,
ambao hawana uwezo wa kutumia kiasi kikubwa kama hicho kununua nguo na
vifaa, wanahisi kutengwa na hatimaye kujitenga.
Nina hakika kuwa watazamaji hapa wamegundua jinsi wanamitindo bora
wanaoigiza mtindo wa hivi punde walivyo wembamba, ikiwa si wa anorexia.
Wengi wao ni wachanga sana au wanalazimika kudumisha sura nyembamba ili
kudumisha kazi zao. Hakutakuwa na mifano iliyopinda au modeli zilizo na
ngozi kidogo - zingefukuzwa kazi mara moja! Kwa sababu hiyo, miundo
inazidi kuwa ngumu, na wanawake wanalazimika kupunguza uzito ili waweze
kuzunguka kwa mavazi ya kufichua! Kwa kweli, nina matatizo ya kununua
nguo katika maduka makubwa kwa vile zinanibana sana, licha ya kwamba
sifikiriwi kuwa mnene na watu wengi.
Kwa sababu hiyo, wasichana na wanawake wengi wabalehe wameangukia kwenye
mitindo na kuendeleza hali za kiafya kama vile anorexia na bulimia,
ambazo zinahusishwa na kujishughulisha na wembamba. Kumekuwa na mifano
mingi ya wanawake wanaotumia dawa za kupunguza uzito ambazo
hazijaidhinishwa na mamlaka ya matibabu, ambazo baadhi yake
zimesababisha kifo. Princess Diana alidai kuwa na bulimia, wakati Karen
Carpenter, mwimbaji mashuhuri kutoka miaka ya 1970, alikufa kwa anorexia
nervousa (ingawa hawazingatiwi mafuta).
Ni muhimu kwa wanawake kujiamini katika sura zao. Kwa kawaida, baadhi
yetu tungependa kupoteza paundi chache kwa kuwa sisi ni overweight.
Fetma inaweza kutokana na hali ya mwisho, na wataalam wanaonya kwamba
inaweza kusababisha matokeo makubwa ya matibabu. Hata hivyo, njia pekee
ya kuishi maisha yenye kuridhisha ni kula kwa busara, kufanya mazoezi
mara kwa mara, na kutoa wakati na jitihada zetu kwa ajili ya misaada.
Tunapaswa kuelekeza nguvu zetu katika kuwa watu bora zaidi kuliko kuwa
wapenda mali na kuhangaikia sana sura yetu. Baada ya yote, maisha ni
marefu tu!
Natumai wasilisho langu limezua mawazo fulani kwenu nyote. Kwa mara
nyingine tena, asante kwa ziara yako ya neema.
Vita vinazuka kwa sababu mbalimbali. Kuna vita kati ya serikali au
mataifa, pamoja na vita ndani ya nchi. Vita vya pili wakati mwingine
hujulikana kama vita vya wenyewe kwa wenyewe, na vinaweza kutokana na
tofauti za kikabila, dini, au kutokuwa na furaha ya kijamii na kiuchumi,
miongoni mwa sababu nyinginezo. Iwe migogoro inapiganiwa kati ya nchi
(interstate) au ndani ya nchi kati ya jumuiya mbalimbali, matokeo yake
ni mabaya.
Sababu za msingi au vigezo vinavyochangia vita, kulingana na wataalamu,
ni uroho wa kibinadamu wa mali na kutovumilia kwa wengine. Viongozi
wengi wa dunia wanaona kuwa uvamizi wa Marekani dhidi ya Iraq
ulichochewa hasa na rasilimali ya mafuta ya nchi hiyo. Mamia kwa maelfu
ya raia wa Iraq, pamoja na vikosi vya Marekani na Iraq, wameuawa,
kujeruhiwa au kulemazwa katika vita hivyo. Wakati wa mzozo wa miaka
minane kati ya Iran na Iraq katika miaka ya 1980, zaidi ya watu milioni
moja walikufa na mamilioni zaidi kujeruhiwa. Shambulio la kigaidi kwenye
Kituo cha Biashara cha Ulimwenguni huko New York City mnamo Septemba 11,
2001, liliua zaidi ya watu 3,000, wakati kisasi cha wanajeshi wa Amerika
nchini Afghanistan kiliua maelfu ya wengine.
Mamilioni ya watu wamekufa katika Vita vya 1 na 11 vya Dunia, na vita
vya kikabila na kikanda vinaendelea kushuhudiwa katika bara la Afrika.
Zaidi ya watu milioni 3 waliangamia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe
nchini Rwanda kati ya Wahutu na Watutsi, na zaidi ya watu milioni 3
walikufa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kutokana na mapigano ya
wababe wa kivita. Nchi nyingi, haswa barani Afrika, zimegubikwa na vita
vya kutisha. Vita ina madhara ya kimwili na kisaikolojia. Vita vina
athari kubwa kwa jamii ya wanadamu kwani vinaharibu maeneo ya makazi,
miundombinu ya umma, hospitali, na msingi wa msingi wa uwepo wa
mwanadamu.
Wakati Malaysia ilitawaliwa na Wajapani, watu walipata shida na vikwazo
vingi ili kufikia mahitaji yao ya kimsingi. Wajapani walijisalimisha tu
baada ya kutumia silaha zisizo za kawaida, zinazojulikana zaidi kama
silaha za nyuklia, huko Hiroshima na Nagasaki, ambazo ziliua maelfu ya
watu na kulemaza maelfu zaidi. Kwa bahati nzuri, mataifa mengi
yanayopigana yanaendelea kutumia silaha za kawaida kama vile guruneti,
roketi na otters, ambazo hazisababishi uharibifu sawa na silaha za
nyuklia.
Mateso yasiyoelezeka, pamoja na ukosefu wa utulivu wa kisiasa na
kiuchumi, huambatana na vita. Maisha ya watu na taratibu za kila siku
ziko hatarini. Kupata kazi na kuendelea na maisha yetu ya kila siku
itakuwa ngumu. Watu wamehamishwa na lazima wazunguke mara kwa mara ili
kuwa salama. Kinachoendelea huko Darfur, Sudan, ni mfano wa kuhuzunisha
wa mateso yanayoletwa na migogoro. Baadhi ya watu watakuwa wameharibika
kiakili na kimwili maisha yao yote.
Kwa hivyo wanadamu lazima waepuke migogoro kwa gharama yoyote. Uvumilivu
na heshima kwa kila otter ndio njia pekee tunaweza kuhifadhi maisha yetu
na kudumisha utulivu katika nchi yetu. Vinginevyo, tungeenda kwenye njia
ya dinosaurs na kutoweka!
| Watu wanafaa kimtindo ndio wasianishwe kama nini | {
"text": [
"Wahifadhina"
]
} |
4888_swa | WANAWAKE KAMA WAHASIRIWA WA MITINDO NA MADHARA YA VITA
Unashindana katika shindano la hotuba. Wanawake wanazidi kuwa wahasiriwa
wa mitindo ndio mada uliyochagua.
Siku njema, mahakimu mashuhuri, walimu, wazazi, na marafiki wenye
upendo. Mada ya leo ni "Wanawake Wanazidi Kuwa Wahasiriwa wa Mitindo."
Kabla sijaanza na hoja zangu, ningependa kuwashukuru wote kwa kuchukua
muda wao kuja hapa na kunipa fursa ya kutoa maoni yangu kuhusu mada hii.
Mitindo, kama wengi wetu tunavyojua, ina jukumu muhimu katika maisha
yetu ya kila siku. Mitindo inarejelea miundo ya mavazi, mitindo ya
nywele, na vifaa vya ziada kama vile vito, viatu, na vitu vingine
ambavyo watu wengi wanaamini vinaunda utu wetu. Kinyume na watahiniwa
ambao wamevalia ovyo na kwa mtindo wa kizamani, wale wanaohudhuria
usaili wakiwa wamevalia ipasavyo na kimtindo wana nafasi nzuri zaidi ya
kupata kazi hiyo. Kwa hivyo, ni muhimu kwetu kuvaa vizuri na kwa usafi
na kuendana na mitindo ya sasa ili tuepuke kuainishwa kuwa watu wa
kihafidhina na wa kawaida kupita kiasi.
Baada ya kusema hivyo, tunapopoteza udhibiti wa haiba zetu, tunaweza
kuwa wahasiriwa wa mitindo. Kwa hiyo, ladha yetu ya mitindo huamua haiba
zetu, ikimaanisha kwamba tumekuwa watumwa wa mitindo! Kama mwanamke,
naweza kushuhudia ukweli kwamba wanawake wana uwezekano mkubwa wa kuwa
watumwa wa mitindo. Ikilinganishwa na marafiki zangu wa kiume, marafiki
zangu wengi wa kike wamezingatia sana mitindo na hutumia kiasi kikubwa
cha pesa kununua mavazi ya kisasa, ya kibunifu na ya mtindo. Wanaonekana
kuwa katika hali ya ushindani ya mara kwa mara. Wanajamii maskini zaidi,
ambao hawana uwezo wa kutumia kiasi kikubwa kama hicho kununua nguo na
vifaa, wanahisi kutengwa na hatimaye kujitenga.
Nina hakika kuwa watazamaji hapa wamegundua jinsi wanamitindo bora
wanaoigiza mtindo wa hivi punde walivyo wembamba, ikiwa si wa anorexia.
Wengi wao ni wachanga sana au wanalazimika kudumisha sura nyembamba ili
kudumisha kazi zao. Hakutakuwa na mifano iliyopinda au modeli zilizo na
ngozi kidogo - zingefukuzwa kazi mara moja! Kwa sababu hiyo, miundo
inazidi kuwa ngumu, na wanawake wanalazimika kupunguza uzito ili waweze
kuzunguka kwa mavazi ya kufichua! Kwa kweli, nina matatizo ya kununua
nguo katika maduka makubwa kwa vile zinanibana sana, licha ya kwamba
sifikiriwi kuwa mnene na watu wengi.
Kwa sababu hiyo, wasichana na wanawake wengi wabalehe wameangukia kwenye
mitindo na kuendeleza hali za kiafya kama vile anorexia na bulimia,
ambazo zinahusishwa na kujishughulisha na wembamba. Kumekuwa na mifano
mingi ya wanawake wanaotumia dawa za kupunguza uzito ambazo
hazijaidhinishwa na mamlaka ya matibabu, ambazo baadhi yake
zimesababisha kifo. Princess Diana alidai kuwa na bulimia, wakati Karen
Carpenter, mwimbaji mashuhuri kutoka miaka ya 1970, alikufa kwa anorexia
nervousa (ingawa hawazingatiwi mafuta).
Ni muhimu kwa wanawake kujiamini katika sura zao. Kwa kawaida, baadhi
yetu tungependa kupoteza paundi chache kwa kuwa sisi ni overweight.
Fetma inaweza kutokana na hali ya mwisho, na wataalam wanaonya kwamba
inaweza kusababisha matokeo makubwa ya matibabu. Hata hivyo, njia pekee
ya kuishi maisha yenye kuridhisha ni kula kwa busara, kufanya mazoezi
mara kwa mara, na kutoa wakati na jitihada zetu kwa ajili ya misaada.
Tunapaswa kuelekeza nguvu zetu katika kuwa watu bora zaidi kuliko kuwa
wapenda mali na kuhangaikia sana sura yetu. Baada ya yote, maisha ni
marefu tu!
Natumai wasilisho langu limezua mawazo fulani kwenu nyote. Kwa mara
nyingine tena, asante kwa ziara yako ya neema.
Vita vinazuka kwa sababu mbalimbali. Kuna vita kati ya serikali au
mataifa, pamoja na vita ndani ya nchi. Vita vya pili wakati mwingine
hujulikana kama vita vya wenyewe kwa wenyewe, na vinaweza kutokana na
tofauti za kikabila, dini, au kutokuwa na furaha ya kijamii na kiuchumi,
miongoni mwa sababu nyinginezo. Iwe migogoro inapiganiwa kati ya nchi
(interstate) au ndani ya nchi kati ya jumuiya mbalimbali, matokeo yake
ni mabaya.
Sababu za msingi au vigezo vinavyochangia vita, kulingana na wataalamu,
ni uroho wa kibinadamu wa mali na kutovumilia kwa wengine. Viongozi
wengi wa dunia wanaona kuwa uvamizi wa Marekani dhidi ya Iraq
ulichochewa hasa na rasilimali ya mafuta ya nchi hiyo. Mamia kwa maelfu
ya raia wa Iraq, pamoja na vikosi vya Marekani na Iraq, wameuawa,
kujeruhiwa au kulemazwa katika vita hivyo. Wakati wa mzozo wa miaka
minane kati ya Iran na Iraq katika miaka ya 1980, zaidi ya watu milioni
moja walikufa na mamilioni zaidi kujeruhiwa. Shambulio la kigaidi kwenye
Kituo cha Biashara cha Ulimwenguni huko New York City mnamo Septemba 11,
2001, liliua zaidi ya watu 3,000, wakati kisasi cha wanajeshi wa Amerika
nchini Afghanistan kiliua maelfu ya wengine.
Mamilioni ya watu wamekufa katika Vita vya 1 na 11 vya Dunia, na vita
vya kikabila na kikanda vinaendelea kushuhudiwa katika bara la Afrika.
Zaidi ya watu milioni 3 waliangamia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe
nchini Rwanda kati ya Wahutu na Watutsi, na zaidi ya watu milioni 3
walikufa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kutokana na mapigano ya
wababe wa kivita. Nchi nyingi, haswa barani Afrika, zimegubikwa na vita
vya kutisha. Vita ina madhara ya kimwili na kisaikolojia. Vita vina
athari kubwa kwa jamii ya wanadamu kwani vinaharibu maeneo ya makazi,
miundombinu ya umma, hospitali, na msingi wa msingi wa uwepo wa
mwanadamu.
Wakati Malaysia ilitawaliwa na Wajapani, watu walipata shida na vikwazo
vingi ili kufikia mahitaji yao ya kimsingi. Wajapani walijisalimisha tu
baada ya kutumia silaha zisizo za kawaida, zinazojulikana zaidi kama
silaha za nyuklia, huko Hiroshima na Nagasaki, ambazo ziliua maelfu ya
watu na kulemaza maelfu zaidi. Kwa bahati nzuri, mataifa mengi
yanayopigana yanaendelea kutumia silaha za kawaida kama vile guruneti,
roketi na otters, ambazo hazisababishi uharibifu sawa na silaha za
nyuklia.
Mateso yasiyoelezeka, pamoja na ukosefu wa utulivu wa kisiasa na
kiuchumi, huambatana na vita. Maisha ya watu na taratibu za kila siku
ziko hatarini. Kupata kazi na kuendelea na maisha yetu ya kila siku
itakuwa ngumu. Watu wamehamishwa na lazima wazunguke mara kwa mara ili
kuwa salama. Kinachoendelea huko Darfur, Sudan, ni mfano wa kuhuzunisha
wa mateso yanayoletwa na migogoro. Baadhi ya watu watakuwa wameharibika
kiakili na kimwili maisha yao yote.
Kwa hivyo wanadamu lazima waepuke migogoro kwa gharama yoyote. Uvumilivu
na heshima kwa kila otter ndio njia pekee tunaweza kuhifadhi maisha yetu
na kudumisha utulivu katika nchi yetu. Vinginevyo, tungeenda kwenye njia
ya dinosaurs na kutoweka!
| Ladha ya kimtindo huamua nini | {
"text": [
"Haiba"
]
} |
4888_swa | WANAWAKE KAMA WAHASIRIWA WA MITINDO NA MADHARA YA VITA
Unashindana katika shindano la hotuba. Wanawake wanazidi kuwa wahasiriwa
wa mitindo ndio mada uliyochagua.
Siku njema, mahakimu mashuhuri, walimu, wazazi, na marafiki wenye
upendo. Mada ya leo ni "Wanawake Wanazidi Kuwa Wahasiriwa wa Mitindo."
Kabla sijaanza na hoja zangu, ningependa kuwashukuru wote kwa kuchukua
muda wao kuja hapa na kunipa fursa ya kutoa maoni yangu kuhusu mada hii.
Mitindo, kama wengi wetu tunavyojua, ina jukumu muhimu katika maisha
yetu ya kila siku. Mitindo inarejelea miundo ya mavazi, mitindo ya
nywele, na vifaa vya ziada kama vile vito, viatu, na vitu vingine
ambavyo watu wengi wanaamini vinaunda utu wetu. Kinyume na watahiniwa
ambao wamevalia ovyo na kwa mtindo wa kizamani, wale wanaohudhuria
usaili wakiwa wamevalia ipasavyo na kimtindo wana nafasi nzuri zaidi ya
kupata kazi hiyo. Kwa hivyo, ni muhimu kwetu kuvaa vizuri na kwa usafi
na kuendana na mitindo ya sasa ili tuepuke kuainishwa kuwa watu wa
kihafidhina na wa kawaida kupita kiasi.
Baada ya kusema hivyo, tunapopoteza udhibiti wa haiba zetu, tunaweza
kuwa wahasiriwa wa mitindo. Kwa hiyo, ladha yetu ya mitindo huamua haiba
zetu, ikimaanisha kwamba tumekuwa watumwa wa mitindo! Kama mwanamke,
naweza kushuhudia ukweli kwamba wanawake wana uwezekano mkubwa wa kuwa
watumwa wa mitindo. Ikilinganishwa na marafiki zangu wa kiume, marafiki
zangu wengi wa kike wamezingatia sana mitindo na hutumia kiasi kikubwa
cha pesa kununua mavazi ya kisasa, ya kibunifu na ya mtindo. Wanaonekana
kuwa katika hali ya ushindani ya mara kwa mara. Wanajamii maskini zaidi,
ambao hawana uwezo wa kutumia kiasi kikubwa kama hicho kununua nguo na
vifaa, wanahisi kutengwa na hatimaye kujitenga.
Nina hakika kuwa watazamaji hapa wamegundua jinsi wanamitindo bora
wanaoigiza mtindo wa hivi punde walivyo wembamba, ikiwa si wa anorexia.
Wengi wao ni wachanga sana au wanalazimika kudumisha sura nyembamba ili
kudumisha kazi zao. Hakutakuwa na mifano iliyopinda au modeli zilizo na
ngozi kidogo - zingefukuzwa kazi mara moja! Kwa sababu hiyo, miundo
inazidi kuwa ngumu, na wanawake wanalazimika kupunguza uzito ili waweze
kuzunguka kwa mavazi ya kufichua! Kwa kweli, nina matatizo ya kununua
nguo katika maduka makubwa kwa vile zinanibana sana, licha ya kwamba
sifikiriwi kuwa mnene na watu wengi.
Kwa sababu hiyo, wasichana na wanawake wengi wabalehe wameangukia kwenye
mitindo na kuendeleza hali za kiafya kama vile anorexia na bulimia,
ambazo zinahusishwa na kujishughulisha na wembamba. Kumekuwa na mifano
mingi ya wanawake wanaotumia dawa za kupunguza uzito ambazo
hazijaidhinishwa na mamlaka ya matibabu, ambazo baadhi yake
zimesababisha kifo. Princess Diana alidai kuwa na bulimia, wakati Karen
Carpenter, mwimbaji mashuhuri kutoka miaka ya 1970, alikufa kwa anorexia
nervousa (ingawa hawazingatiwi mafuta).
Ni muhimu kwa wanawake kujiamini katika sura zao. Kwa kawaida, baadhi
yetu tungependa kupoteza paundi chache kwa kuwa sisi ni overweight.
Fetma inaweza kutokana na hali ya mwisho, na wataalam wanaonya kwamba
inaweza kusababisha matokeo makubwa ya matibabu. Hata hivyo, njia pekee
ya kuishi maisha yenye kuridhisha ni kula kwa busara, kufanya mazoezi
mara kwa mara, na kutoa wakati na jitihada zetu kwa ajili ya misaada.
Tunapaswa kuelekeza nguvu zetu katika kuwa watu bora zaidi kuliko kuwa
wapenda mali na kuhangaikia sana sura yetu. Baada ya yote, maisha ni
marefu tu!
Natumai wasilisho langu limezua mawazo fulani kwenu nyote. Kwa mara
nyingine tena, asante kwa ziara yako ya neema.
Vita vinazuka kwa sababu mbalimbali. Kuna vita kati ya serikali au
mataifa, pamoja na vita ndani ya nchi. Vita vya pili wakati mwingine
hujulikana kama vita vya wenyewe kwa wenyewe, na vinaweza kutokana na
tofauti za kikabila, dini, au kutokuwa na furaha ya kijamii na kiuchumi,
miongoni mwa sababu nyinginezo. Iwe migogoro inapiganiwa kati ya nchi
(interstate) au ndani ya nchi kati ya jumuiya mbalimbali, matokeo yake
ni mabaya.
Sababu za msingi au vigezo vinavyochangia vita, kulingana na wataalamu,
ni uroho wa kibinadamu wa mali na kutovumilia kwa wengine. Viongozi
wengi wa dunia wanaona kuwa uvamizi wa Marekani dhidi ya Iraq
ulichochewa hasa na rasilimali ya mafuta ya nchi hiyo. Mamia kwa maelfu
ya raia wa Iraq, pamoja na vikosi vya Marekani na Iraq, wameuawa,
kujeruhiwa au kulemazwa katika vita hivyo. Wakati wa mzozo wa miaka
minane kati ya Iran na Iraq katika miaka ya 1980, zaidi ya watu milioni
moja walikufa na mamilioni zaidi kujeruhiwa. Shambulio la kigaidi kwenye
Kituo cha Biashara cha Ulimwenguni huko New York City mnamo Septemba 11,
2001, liliua zaidi ya watu 3,000, wakati kisasi cha wanajeshi wa Amerika
nchini Afghanistan kiliua maelfu ya wengine.
Mamilioni ya watu wamekufa katika Vita vya 1 na 11 vya Dunia, na vita
vya kikabila na kikanda vinaendelea kushuhudiwa katika bara la Afrika.
Zaidi ya watu milioni 3 waliangamia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe
nchini Rwanda kati ya Wahutu na Watutsi, na zaidi ya watu milioni 3
walikufa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kutokana na mapigano ya
wababe wa kivita. Nchi nyingi, haswa barani Afrika, zimegubikwa na vita
vya kutisha. Vita ina madhara ya kimwili na kisaikolojia. Vita vina
athari kubwa kwa jamii ya wanadamu kwani vinaharibu maeneo ya makazi,
miundombinu ya umma, hospitali, na msingi wa msingi wa uwepo wa
mwanadamu.
Wakati Malaysia ilitawaliwa na Wajapani, watu walipata shida na vikwazo
vingi ili kufikia mahitaji yao ya kimsingi. Wajapani walijisalimisha tu
baada ya kutumia silaha zisizo za kawaida, zinazojulikana zaidi kama
silaha za nyuklia, huko Hiroshima na Nagasaki, ambazo ziliua maelfu ya
watu na kulemaza maelfu zaidi. Kwa bahati nzuri, mataifa mengi
yanayopigana yanaendelea kutumia silaha za kawaida kama vile guruneti,
roketi na otters, ambazo hazisababishi uharibifu sawa na silaha za
nyuklia.
Mateso yasiyoelezeka, pamoja na ukosefu wa utulivu wa kisiasa na
kiuchumi, huambatana na vita. Maisha ya watu na taratibu za kila siku
ziko hatarini. Kupata kazi na kuendelea na maisha yetu ya kila siku
itakuwa ngumu. Watu wamehamishwa na lazima wazunguke mara kwa mara ili
kuwa salama. Kinachoendelea huko Darfur, Sudan, ni mfano wa kuhuzunisha
wa mateso yanayoletwa na migogoro. Baadhi ya watu watakuwa wameharibika
kiakili na kimwili maisha yao yote.
Kwa hivyo wanadamu lazima waepuke migogoro kwa gharama yoyote. Uvumilivu
na heshima kwa kila otter ndio njia pekee tunaweza kuhifadhi maisha yetu
na kudumisha utulivu katika nchi yetu. Vinginevyo, tungeenda kwenye njia
ya dinosaurs na kutoweka!
| Wanawake wanatumia dawa ili kupunguza nini | {
"text": [
"uzito"
]
} |
4888_swa | WANAWAKE KAMA WAHASIRIWA WA MITINDO NA MADHARA YA VITA
Unashindana katika shindano la hotuba. Wanawake wanazidi kuwa wahasiriwa
wa mitindo ndio mada uliyochagua.
Siku njema, mahakimu mashuhuri, walimu, wazazi, na marafiki wenye
upendo. Mada ya leo ni "Wanawake Wanazidi Kuwa Wahasiriwa wa Mitindo."
Kabla sijaanza na hoja zangu, ningependa kuwashukuru wote kwa kuchukua
muda wao kuja hapa na kunipa fursa ya kutoa maoni yangu kuhusu mada hii.
Mitindo, kama wengi wetu tunavyojua, ina jukumu muhimu katika maisha
yetu ya kila siku. Mitindo inarejelea miundo ya mavazi, mitindo ya
nywele, na vifaa vya ziada kama vile vito, viatu, na vitu vingine
ambavyo watu wengi wanaamini vinaunda utu wetu. Kinyume na watahiniwa
ambao wamevalia ovyo na kwa mtindo wa kizamani, wale wanaohudhuria
usaili wakiwa wamevalia ipasavyo na kimtindo wana nafasi nzuri zaidi ya
kupata kazi hiyo. Kwa hivyo, ni muhimu kwetu kuvaa vizuri na kwa usafi
na kuendana na mitindo ya sasa ili tuepuke kuainishwa kuwa watu wa
kihafidhina na wa kawaida kupita kiasi.
Baada ya kusema hivyo, tunapopoteza udhibiti wa haiba zetu, tunaweza
kuwa wahasiriwa wa mitindo. Kwa hiyo, ladha yetu ya mitindo huamua haiba
zetu, ikimaanisha kwamba tumekuwa watumwa wa mitindo! Kama mwanamke,
naweza kushuhudia ukweli kwamba wanawake wana uwezekano mkubwa wa kuwa
watumwa wa mitindo. Ikilinganishwa na marafiki zangu wa kiume, marafiki
zangu wengi wa kike wamezingatia sana mitindo na hutumia kiasi kikubwa
cha pesa kununua mavazi ya kisasa, ya kibunifu na ya mtindo. Wanaonekana
kuwa katika hali ya ushindani ya mara kwa mara. Wanajamii maskini zaidi,
ambao hawana uwezo wa kutumia kiasi kikubwa kama hicho kununua nguo na
vifaa, wanahisi kutengwa na hatimaye kujitenga.
Nina hakika kuwa watazamaji hapa wamegundua jinsi wanamitindo bora
wanaoigiza mtindo wa hivi punde walivyo wembamba, ikiwa si wa anorexia.
Wengi wao ni wachanga sana au wanalazimika kudumisha sura nyembamba ili
kudumisha kazi zao. Hakutakuwa na mifano iliyopinda au modeli zilizo na
ngozi kidogo - zingefukuzwa kazi mara moja! Kwa sababu hiyo, miundo
inazidi kuwa ngumu, na wanawake wanalazimika kupunguza uzito ili waweze
kuzunguka kwa mavazi ya kufichua! Kwa kweli, nina matatizo ya kununua
nguo katika maduka makubwa kwa vile zinanibana sana, licha ya kwamba
sifikiriwi kuwa mnene na watu wengi.
Kwa sababu hiyo, wasichana na wanawake wengi wabalehe wameangukia kwenye
mitindo na kuendeleza hali za kiafya kama vile anorexia na bulimia,
ambazo zinahusishwa na kujishughulisha na wembamba. Kumekuwa na mifano
mingi ya wanawake wanaotumia dawa za kupunguza uzito ambazo
hazijaidhinishwa na mamlaka ya matibabu, ambazo baadhi yake
zimesababisha kifo. Princess Diana alidai kuwa na bulimia, wakati Karen
Carpenter, mwimbaji mashuhuri kutoka miaka ya 1970, alikufa kwa anorexia
nervousa (ingawa hawazingatiwi mafuta).
Ni muhimu kwa wanawake kujiamini katika sura zao. Kwa kawaida, baadhi
yetu tungependa kupoteza paundi chache kwa kuwa sisi ni overweight.
Fetma inaweza kutokana na hali ya mwisho, na wataalam wanaonya kwamba
inaweza kusababisha matokeo makubwa ya matibabu. Hata hivyo, njia pekee
ya kuishi maisha yenye kuridhisha ni kula kwa busara, kufanya mazoezi
mara kwa mara, na kutoa wakati na jitihada zetu kwa ajili ya misaada.
Tunapaswa kuelekeza nguvu zetu katika kuwa watu bora zaidi kuliko kuwa
wapenda mali na kuhangaikia sana sura yetu. Baada ya yote, maisha ni
marefu tu!
Natumai wasilisho langu limezua mawazo fulani kwenu nyote. Kwa mara
nyingine tena, asante kwa ziara yako ya neema.
Vita vinazuka kwa sababu mbalimbali. Kuna vita kati ya serikali au
mataifa, pamoja na vita ndani ya nchi. Vita vya pili wakati mwingine
hujulikana kama vita vya wenyewe kwa wenyewe, na vinaweza kutokana na
tofauti za kikabila, dini, au kutokuwa na furaha ya kijamii na kiuchumi,
miongoni mwa sababu nyinginezo. Iwe migogoro inapiganiwa kati ya nchi
(interstate) au ndani ya nchi kati ya jumuiya mbalimbali, matokeo yake
ni mabaya.
Sababu za msingi au vigezo vinavyochangia vita, kulingana na wataalamu,
ni uroho wa kibinadamu wa mali na kutovumilia kwa wengine. Viongozi
wengi wa dunia wanaona kuwa uvamizi wa Marekani dhidi ya Iraq
ulichochewa hasa na rasilimali ya mafuta ya nchi hiyo. Mamia kwa maelfu
ya raia wa Iraq, pamoja na vikosi vya Marekani na Iraq, wameuawa,
kujeruhiwa au kulemazwa katika vita hivyo. Wakati wa mzozo wa miaka
minane kati ya Iran na Iraq katika miaka ya 1980, zaidi ya watu milioni
moja walikufa na mamilioni zaidi kujeruhiwa. Shambulio la kigaidi kwenye
Kituo cha Biashara cha Ulimwenguni huko New York City mnamo Septemba 11,
2001, liliua zaidi ya watu 3,000, wakati kisasi cha wanajeshi wa Amerika
nchini Afghanistan kiliua maelfu ya wengine.
Mamilioni ya watu wamekufa katika Vita vya 1 na 11 vya Dunia, na vita
vya kikabila na kikanda vinaendelea kushuhudiwa katika bara la Afrika.
Zaidi ya watu milioni 3 waliangamia katika vita vya wenyewe kwa wenyewe
nchini Rwanda kati ya Wahutu na Watutsi, na zaidi ya watu milioni 3
walikufa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo kutokana na mapigano ya
wababe wa kivita. Nchi nyingi, haswa barani Afrika, zimegubikwa na vita
vya kutisha. Vita ina madhara ya kimwili na kisaikolojia. Vita vina
athari kubwa kwa jamii ya wanadamu kwani vinaharibu maeneo ya makazi,
miundombinu ya umma, hospitali, na msingi wa msingi wa uwepo wa
mwanadamu.
Wakati Malaysia ilitawaliwa na Wajapani, watu walipata shida na vikwazo
vingi ili kufikia mahitaji yao ya kimsingi. Wajapani walijisalimisha tu
baada ya kutumia silaha zisizo za kawaida, zinazojulikana zaidi kama
silaha za nyuklia, huko Hiroshima na Nagasaki, ambazo ziliua maelfu ya
watu na kulemaza maelfu zaidi. Kwa bahati nzuri, mataifa mengi
yanayopigana yanaendelea kutumia silaha za kawaida kama vile guruneti,
roketi na otters, ambazo hazisababishi uharibifu sawa na silaha za
nyuklia.
Mateso yasiyoelezeka, pamoja na ukosefu wa utulivu wa kisiasa na
kiuchumi, huambatana na vita. Maisha ya watu na taratibu za kila siku
ziko hatarini. Kupata kazi na kuendelea na maisha yetu ya kila siku
itakuwa ngumu. Watu wamehamishwa na lazima wazunguke mara kwa mara ili
kuwa salama. Kinachoendelea huko Darfur, Sudan, ni mfano wa kuhuzunisha
wa mateso yanayoletwa na migogoro. Baadhi ya watu watakuwa wameharibika
kiakili na kimwili maisha yao yote.
Kwa hivyo wanadamu lazima waepuke migogoro kwa gharama yoyote. Uvumilivu
na heshima kwa kila otter ndio njia pekee tunaweza kuhifadhi maisha yetu
na kudumisha utulivu katika nchi yetu. Vinginevyo, tungeenda kwenye njia
ya dinosaurs na kutoweka!
| Vita vinachangiwa na nini | {
"text": [
" kulingana na wataalamu, ni uroho wa kibinadamu wa mali na kutovumilia kwa wengine"
]
} |
4889_swa | JE BABA NI MUUWAJI?
Ilikuwa likizo ya Aprili. Na site tulikuwa nyumbani. Mimi ndiye mtoto wa
kipekee kwa wazazi wangu na hivo nilikuwa nyumbani pamoja na Yaya kwa
kuwa mama na baba walikuwa wanaenda kazini kila siku. Ilikuwa likizo
ambayo mimi nilikuwa darasa la Saba na basi sikuwa naenda masomo ya
ziada shuleni. Masomo ya ziada yalikuwa ya wanafunzi wa darasa la nane
tu. Mimi nilikuwa nyumbani nikicheza tu na marafiki zangu pamoja na
kusaidiwa na Yaya kufanya kazi ya ziada tuliyopewa shuleni na mwalimi
wetu. Kando na kufanya kazi ya ziada nilimsaidia Yaya kufanya kazi za
jikoni na pia kumsaidia kazi ya kupalilia mboga nje ya nyumba yetu. Vile
vile nilipoenda sana kukaa na mlinzi wetu ili angalau anipe hadithi moto
moto za nyakati zao. Mlinzi wetu alikuwa wa umri wa makamu na hivyo
aliweza kunihadithia hadithi Kem Kem za zamani. Alikuwa kama Babu yangu
katika sekta ya hadithi na vichekesho. Basi pia mimi nilifanya kumpa
hadithi za kule shuleni na filamu mbalimbali ambazo ningezitazama
chumbani mwangu.
Uhusiano wa baba na mama haikuwa mwema. Chanzo Cha kuzozana mara kwa
mara mimi sikufahamu. Mama angezozana na baba kila siku na hata
kutulazimu mimi na Yaya tuende kitandani mapema ili tusije tukayasikiza
walipokuwa wanaambizana wanapokuwa wamekasirika. Mama alikuwa anafanya
kazi kwa benki kama menena naye baba alikuwa meneja wa kamojni ya bima
mjini. Haya yote ni ishara tosha kuwa pesa haikuwa chanzo Cha
kitoelewana kwa mama na baba labda jambo linguine tofauti. Wakati
mwingine baba angelala nje kwa kile nadhani lilikuwa ni kuepuka kelele
za mama nyumbani na pia kujizuia asije akajipata akimgonga mama.
Uhusiani wa baba na mama ulizidi kuzorota na mara nyingi ikawa sipati
nafasi ya kukaa nao kwa pamoja kwa kuwa hawangeweza kukaa oamija bila
mzozo wowote. Mazoea yetu ya kuenda kujivinjali kila likizo yakawa basi
yamebadilika na basi nyakati hizo tulibaki nyumbani kama familia yeyote
ile.
Ilikuwa siku ya ijumaa, kando na mama kuwa meneja wa benki alikuwa
akiuza nguo kijumla na basi likikuwa jukumu lake la kupokea mzigo kutoka
bandarini na kuugawa kwa maduka yake mbali mbali mtaani. Siku hiyo ya
ijumaa kando na mazoea yake ya kutumia gari lake kufanikisha biashara
alimuomba baba amuazime gari lake kwa kuwa lake likikuwa na tatizo na
hivyo hangeweza kutumia kifika bandarini. Baba alimkanya na
kumhakikishia kuwa pia alikuwa na shughuli na gari lake. Mama hakuwa na
jinsi. Ilibidi amusubiri baba amalize shughuli yake ya siku ndioo
achukue mzigo wake siku ambayo ingefuata. Baba aliondoka kama kawaida
yake asubuhi na mapema kabla ya sisi kuamka na akaondoka. Siku ikawa
kama kawaida ingawa siku hiyo mama hakuenda kazini kwa kuwa hakuwa na
gari lake. Ilipofika usiku bado baba alikuwa hajawasili. Tulimngoja
lakini hatukumuona basi sisi tukaelekea kitandani na kumuacha mama akiwa
amemsubiri baba sebuleni.
Sijui ikiwa baba alirejea usiku huo ama alilala nje na kisha kurejea
asubuhi. Asubuhi hiyo mama alirauka na akaenda shughuli zake bandarini.
Baba naye akaondoka kwa kutumia gari la abiria. Nilibaki nikitazama
filamu chumbani mwangu na kufanya kazi tuliyopewa shuleni. Yaya
hakukawia kuja kuniita tukaende sikoni ili akaninunulie peremende
singekataa kwa kuwa hata mama yangu wala baba hawakuweza kuninunulia
peremende hiyo ingawa walikuwa wanaliwa pesa sio ajabu. Mlinzi alibaki
nasi tukajipa shughuli sokoni. Mama alipofika bandarini alijaribu kueka
mzigo garini akaona kibeti Cha mwanamke kama kimedondoshwa garini. Mama
alivhukuwa kibeti na kuelekea kule ambapo anwani ya kitambulisho
ilielekeza. Mama alikuwa na hasira ajabu na alitaka kufahamu ni Binti
mgani huyo aliyekuwa na uhusiani na mumewe. Mama aliwasili kwenye jumba
la Binti huyo. Lo! Kumbe ni kijakazi wa wenye nyumba hiyo. Haraka haraka
haina baraka kama walivyoneba wahenga.
Ndani ya jumba Hilo mama alikutana ana maafisa wa Polisi . Walimueleza
kuwa aliyekuja kumutafuta alikuwa ametoweka na hivyo basi walikuwa
katika harakati za kumutafuta. Ilimbidi mama aandamane na askari mpaka
Kituo Cha Polisi. Kwenye Kituo Cha Polisi baba alipigiwa simu,
akaamurishwa kifika kwenye Kituo Cha Polisi bila kusita. Baba alipofika
alifungwa korokoroni na kuanza kuhojiwa. Baba alisema kuwa alimkuta
Binti huyo barabarani na kumbeba kwa kuwa Binti huyo aloitisha msaada.
Baada ya baba kumbeba na kifika naye kwenye mtaa uliotambulika ma Shauri
Binti wa wenyewe alizirai na akafa. Ingawa baba hakujua kama Binti
aliaga yeye alitambua kuwa Binti aliacha kuzungumza na kuganda. Basi
kutokana na uwoga wa baba akiendesha gari lake na kifika palioo kichaka
fulani. Kwenye kichaka hiki ndioo baba alipomurka Binti huyo kando ya
barabara naye akaondoka akaenda zake. Baba aliporejea nyumbani alilala
kwenye kochi na hakumwambia yeyote kuhusu jambo hili.
Baba na mapolisi walienda mapaka alipolaza Binti yule na wakapata hakuna
mwili wa binti. Mapolisi walimshiku baba kuwa muuwaji na kumfunga siku
zingine zaidi. Nyumbani mwenye nyumba akakujia Kodi na kututishia
kutufungia nyumba ikiwa hatungelipa. Mama akakopa pesa na akalipa na
basi kubaki na kazi ya kutafuta namna ya kumuokoa baba. Nyumbani wote
hatukuwa na ukweli ikiwa baba ni muuwaji au la mpaka pale mwanamke mmoja
alikuja na akadai kuwa alikuwa ni mpenzi wa baba na basi alijua kule
Binti huyo alipo. Inasemekana kuwa siku baba alimbeba Binti huyo huyu
mpenzi wake wa kando alimuona na kumfuata kwa umbali na hivyo
alipomdondosha Binti baba , mpenziwe wa kando akamuokota. Mama na mpenzi
huyo waliandamana mpaka kwa Polisi na kihakikisha baba ameachiliwa na
hapa ndipo tukafahamu kuwa baba alikuwa na mpango wa kando.
Mpenziwe alikiri kuwa hakujua baba alikuwa na ndoa na ndio maana
akampenda. Baba naye akakiri kuwa alikuwa akitafuta amani. Mama
aliondoka nyumbani mpaka pale bibi alipomurai arudi nyumbani na ndioo
familia yetu ikapata amani tena na tuakishi raha mustarehe.
| Masomo ya ziada yalikuwa ya wanafunzi wa darasa lipi? | {
"text": [
"Nane"
]
} |
4889_swa | JE BABA NI MUUWAJI?
Ilikuwa likizo ya Aprili. Na site tulikuwa nyumbani. Mimi ndiye mtoto wa
kipekee kwa wazazi wangu na hivo nilikuwa nyumbani pamoja na Yaya kwa
kuwa mama na baba walikuwa wanaenda kazini kila siku. Ilikuwa likizo
ambayo mimi nilikuwa darasa la Saba na basi sikuwa naenda masomo ya
ziada shuleni. Masomo ya ziada yalikuwa ya wanafunzi wa darasa la nane
tu. Mimi nilikuwa nyumbani nikicheza tu na marafiki zangu pamoja na
kusaidiwa na Yaya kufanya kazi ya ziada tuliyopewa shuleni na mwalimi
wetu. Kando na kufanya kazi ya ziada nilimsaidia Yaya kufanya kazi za
jikoni na pia kumsaidia kazi ya kupalilia mboga nje ya nyumba yetu. Vile
vile nilipoenda sana kukaa na mlinzi wetu ili angalau anipe hadithi moto
moto za nyakati zao. Mlinzi wetu alikuwa wa umri wa makamu na hivyo
aliweza kunihadithia hadithi Kem Kem za zamani. Alikuwa kama Babu yangu
katika sekta ya hadithi na vichekesho. Basi pia mimi nilifanya kumpa
hadithi za kule shuleni na filamu mbalimbali ambazo ningezitazama
chumbani mwangu.
Uhusiano wa baba na mama haikuwa mwema. Chanzo Cha kuzozana mara kwa
mara mimi sikufahamu. Mama angezozana na baba kila siku na hata
kutulazimu mimi na Yaya tuende kitandani mapema ili tusije tukayasikiza
walipokuwa wanaambizana wanapokuwa wamekasirika. Mama alikuwa anafanya
kazi kwa benki kama menena naye baba alikuwa meneja wa kamojni ya bima
mjini. Haya yote ni ishara tosha kuwa pesa haikuwa chanzo Cha
kitoelewana kwa mama na baba labda jambo linguine tofauti. Wakati
mwingine baba angelala nje kwa kile nadhani lilikuwa ni kuepuka kelele
za mama nyumbani na pia kujizuia asije akajipata akimgonga mama.
Uhusiani wa baba na mama ulizidi kuzorota na mara nyingi ikawa sipati
nafasi ya kukaa nao kwa pamoja kwa kuwa hawangeweza kukaa oamija bila
mzozo wowote. Mazoea yetu ya kuenda kujivinjali kila likizo yakawa basi
yamebadilika na basi nyakati hizo tulibaki nyumbani kama familia yeyote
ile.
Ilikuwa siku ya ijumaa, kando na mama kuwa meneja wa benki alikuwa
akiuza nguo kijumla na basi likikuwa jukumu lake la kupokea mzigo kutoka
bandarini na kuugawa kwa maduka yake mbali mbali mtaani. Siku hiyo ya
ijumaa kando na mazoea yake ya kutumia gari lake kufanikisha biashara
alimuomba baba amuazime gari lake kwa kuwa lake likikuwa na tatizo na
hivyo hangeweza kutumia kifika bandarini. Baba alimkanya na
kumhakikishia kuwa pia alikuwa na shughuli na gari lake. Mama hakuwa na
jinsi. Ilibidi amusubiri baba amalize shughuli yake ya siku ndioo
achukue mzigo wake siku ambayo ingefuata. Baba aliondoka kama kawaida
yake asubuhi na mapema kabla ya sisi kuamka na akaondoka. Siku ikawa
kama kawaida ingawa siku hiyo mama hakuenda kazini kwa kuwa hakuwa na
gari lake. Ilipofika usiku bado baba alikuwa hajawasili. Tulimngoja
lakini hatukumuona basi sisi tukaelekea kitandani na kumuacha mama akiwa
amemsubiri baba sebuleni.
Sijui ikiwa baba alirejea usiku huo ama alilala nje na kisha kurejea
asubuhi. Asubuhi hiyo mama alirauka na akaenda shughuli zake bandarini.
Baba naye akaondoka kwa kutumia gari la abiria. Nilibaki nikitazama
filamu chumbani mwangu na kufanya kazi tuliyopewa shuleni. Yaya
hakukawia kuja kuniita tukaende sikoni ili akaninunulie peremende
singekataa kwa kuwa hata mama yangu wala baba hawakuweza kuninunulia
peremende hiyo ingawa walikuwa wanaliwa pesa sio ajabu. Mlinzi alibaki
nasi tukajipa shughuli sokoni. Mama alipofika bandarini alijaribu kueka
mzigo garini akaona kibeti Cha mwanamke kama kimedondoshwa garini. Mama
alivhukuwa kibeti na kuelekea kule ambapo anwani ya kitambulisho
ilielekeza. Mama alikuwa na hasira ajabu na alitaka kufahamu ni Binti
mgani huyo aliyekuwa na uhusiani na mumewe. Mama aliwasili kwenye jumba
la Binti huyo. Lo! Kumbe ni kijakazi wa wenye nyumba hiyo. Haraka haraka
haina baraka kama walivyoneba wahenga.
Ndani ya jumba Hilo mama alikutana ana maafisa wa Polisi . Walimueleza
kuwa aliyekuja kumutafuta alikuwa ametoweka na hivyo basi walikuwa
katika harakati za kumutafuta. Ilimbidi mama aandamane na askari mpaka
Kituo Cha Polisi. Kwenye Kituo Cha Polisi baba alipigiwa simu,
akaamurishwa kifika kwenye Kituo Cha Polisi bila kusita. Baba alipofika
alifungwa korokoroni na kuanza kuhojiwa. Baba alisema kuwa alimkuta
Binti huyo barabarani na kumbeba kwa kuwa Binti huyo aloitisha msaada.
Baada ya baba kumbeba na kifika naye kwenye mtaa uliotambulika ma Shauri
Binti wa wenyewe alizirai na akafa. Ingawa baba hakujua kama Binti
aliaga yeye alitambua kuwa Binti aliacha kuzungumza na kuganda. Basi
kutokana na uwoga wa baba akiendesha gari lake na kifika palioo kichaka
fulani. Kwenye kichaka hiki ndioo baba alipomurka Binti huyo kando ya
barabara naye akaondoka akaenda zake. Baba aliporejea nyumbani alilala
kwenye kochi na hakumwambia yeyote kuhusu jambo hili.
Baba na mapolisi walienda mapaka alipolaza Binti yule na wakapata hakuna
mwili wa binti. Mapolisi walimshiku baba kuwa muuwaji na kumfunga siku
zingine zaidi. Nyumbani mwenye nyumba akakujia Kodi na kututishia
kutufungia nyumba ikiwa hatungelipa. Mama akakopa pesa na akalipa na
basi kubaki na kazi ya kutafuta namna ya kumuokoa baba. Nyumbani wote
hatukuwa na ukweli ikiwa baba ni muuwaji au la mpaka pale mwanamke mmoja
alikuja na akadai kuwa alikuwa ni mpenzi wa baba na basi alijua kule
Binti huyo alipo. Inasemekana kuwa siku baba alimbeba Binti huyo huyu
mpenzi wake wa kando alimuona na kumfuata kwa umbali na hivyo
alipomdondosha Binti baba , mpenziwe wa kando akamuokota. Mama na mpenzi
huyo waliandamana mpaka kwa Polisi na kihakikisha baba ameachiliwa na
hapa ndipo tukafahamu kuwa baba alikuwa na mpango wa kando.
Mpenziwe alikiri kuwa hakujua baba alikuwa na ndoa na ndio maana
akampenda. Baba naye akakiri kuwa alikuwa akitafuta amani. Mama
aliondoka nyumbani mpaka pale bibi alipomurai arudi nyumbani na ndioo
familia yetu ikapata amani tena na tuakishi raha mustarehe.
| Mwandishi alimsaidia nani kufanya kazi za jikoni? | {
"text": [
"Yaya"
]
} |
4889_swa | JE BABA NI MUUWAJI?
Ilikuwa likizo ya Aprili. Na site tulikuwa nyumbani. Mimi ndiye mtoto wa
kipekee kwa wazazi wangu na hivo nilikuwa nyumbani pamoja na Yaya kwa
kuwa mama na baba walikuwa wanaenda kazini kila siku. Ilikuwa likizo
ambayo mimi nilikuwa darasa la Saba na basi sikuwa naenda masomo ya
ziada shuleni. Masomo ya ziada yalikuwa ya wanafunzi wa darasa la nane
tu. Mimi nilikuwa nyumbani nikicheza tu na marafiki zangu pamoja na
kusaidiwa na Yaya kufanya kazi ya ziada tuliyopewa shuleni na mwalimi
wetu. Kando na kufanya kazi ya ziada nilimsaidia Yaya kufanya kazi za
jikoni na pia kumsaidia kazi ya kupalilia mboga nje ya nyumba yetu. Vile
vile nilipoenda sana kukaa na mlinzi wetu ili angalau anipe hadithi moto
moto za nyakati zao. Mlinzi wetu alikuwa wa umri wa makamu na hivyo
aliweza kunihadithia hadithi Kem Kem za zamani. Alikuwa kama Babu yangu
katika sekta ya hadithi na vichekesho. Basi pia mimi nilifanya kumpa
hadithi za kule shuleni na filamu mbalimbali ambazo ningezitazama
chumbani mwangu.
Uhusiano wa baba na mama haikuwa mwema. Chanzo Cha kuzozana mara kwa
mara mimi sikufahamu. Mama angezozana na baba kila siku na hata
kutulazimu mimi na Yaya tuende kitandani mapema ili tusije tukayasikiza
walipokuwa wanaambizana wanapokuwa wamekasirika. Mama alikuwa anafanya
kazi kwa benki kama menena naye baba alikuwa meneja wa kamojni ya bima
mjini. Haya yote ni ishara tosha kuwa pesa haikuwa chanzo Cha
kitoelewana kwa mama na baba labda jambo linguine tofauti. Wakati
mwingine baba angelala nje kwa kile nadhani lilikuwa ni kuepuka kelele
za mama nyumbani na pia kujizuia asije akajipata akimgonga mama.
Uhusiani wa baba na mama ulizidi kuzorota na mara nyingi ikawa sipati
nafasi ya kukaa nao kwa pamoja kwa kuwa hawangeweza kukaa oamija bila
mzozo wowote. Mazoea yetu ya kuenda kujivinjali kila likizo yakawa basi
yamebadilika na basi nyakati hizo tulibaki nyumbani kama familia yeyote
ile.
Ilikuwa siku ya ijumaa, kando na mama kuwa meneja wa benki alikuwa
akiuza nguo kijumla na basi likikuwa jukumu lake la kupokea mzigo kutoka
bandarini na kuugawa kwa maduka yake mbali mbali mtaani. Siku hiyo ya
ijumaa kando na mazoea yake ya kutumia gari lake kufanikisha biashara
alimuomba baba amuazime gari lake kwa kuwa lake likikuwa na tatizo na
hivyo hangeweza kutumia kifika bandarini. Baba alimkanya na
kumhakikishia kuwa pia alikuwa na shughuli na gari lake. Mama hakuwa na
jinsi. Ilibidi amusubiri baba amalize shughuli yake ya siku ndioo
achukue mzigo wake siku ambayo ingefuata. Baba aliondoka kama kawaida
yake asubuhi na mapema kabla ya sisi kuamka na akaondoka. Siku ikawa
kama kawaida ingawa siku hiyo mama hakuenda kazini kwa kuwa hakuwa na
gari lake. Ilipofika usiku bado baba alikuwa hajawasili. Tulimngoja
lakini hatukumuona basi sisi tukaelekea kitandani na kumuacha mama akiwa
amemsubiri baba sebuleni.
Sijui ikiwa baba alirejea usiku huo ama alilala nje na kisha kurejea
asubuhi. Asubuhi hiyo mama alirauka na akaenda shughuli zake bandarini.
Baba naye akaondoka kwa kutumia gari la abiria. Nilibaki nikitazama
filamu chumbani mwangu na kufanya kazi tuliyopewa shuleni. Yaya
hakukawia kuja kuniita tukaende sikoni ili akaninunulie peremende
singekataa kwa kuwa hata mama yangu wala baba hawakuweza kuninunulia
peremende hiyo ingawa walikuwa wanaliwa pesa sio ajabu. Mlinzi alibaki
nasi tukajipa shughuli sokoni. Mama alipofika bandarini alijaribu kueka
mzigo garini akaona kibeti Cha mwanamke kama kimedondoshwa garini. Mama
alivhukuwa kibeti na kuelekea kule ambapo anwani ya kitambulisho
ilielekeza. Mama alikuwa na hasira ajabu na alitaka kufahamu ni Binti
mgani huyo aliyekuwa na uhusiani na mumewe. Mama aliwasili kwenye jumba
la Binti huyo. Lo! Kumbe ni kijakazi wa wenye nyumba hiyo. Haraka haraka
haina baraka kama walivyoneba wahenga.
Ndani ya jumba Hilo mama alikutana ana maafisa wa Polisi . Walimueleza
kuwa aliyekuja kumutafuta alikuwa ametoweka na hivyo basi walikuwa
katika harakati za kumutafuta. Ilimbidi mama aandamane na askari mpaka
Kituo Cha Polisi. Kwenye Kituo Cha Polisi baba alipigiwa simu,
akaamurishwa kifika kwenye Kituo Cha Polisi bila kusita. Baba alipofika
alifungwa korokoroni na kuanza kuhojiwa. Baba alisema kuwa alimkuta
Binti huyo barabarani na kumbeba kwa kuwa Binti huyo aloitisha msaada.
Baada ya baba kumbeba na kifika naye kwenye mtaa uliotambulika ma Shauri
Binti wa wenyewe alizirai na akafa. Ingawa baba hakujua kama Binti
aliaga yeye alitambua kuwa Binti aliacha kuzungumza na kuganda. Basi
kutokana na uwoga wa baba akiendesha gari lake na kifika palioo kichaka
fulani. Kwenye kichaka hiki ndioo baba alipomurka Binti huyo kando ya
barabara naye akaondoka akaenda zake. Baba aliporejea nyumbani alilala
kwenye kochi na hakumwambia yeyote kuhusu jambo hili.
Baba na mapolisi walienda mapaka alipolaza Binti yule na wakapata hakuna
mwili wa binti. Mapolisi walimshiku baba kuwa muuwaji na kumfunga siku
zingine zaidi. Nyumbani mwenye nyumba akakujia Kodi na kututishia
kutufungia nyumba ikiwa hatungelipa. Mama akakopa pesa na akalipa na
basi kubaki na kazi ya kutafuta namna ya kumuokoa baba. Nyumbani wote
hatukuwa na ukweli ikiwa baba ni muuwaji au la mpaka pale mwanamke mmoja
alikuja na akadai kuwa alikuwa ni mpenzi wa baba na basi alijua kule
Binti huyo alipo. Inasemekana kuwa siku baba alimbeba Binti huyo huyu
mpenzi wake wa kando alimuona na kumfuata kwa umbali na hivyo
alipomdondosha Binti baba , mpenziwe wa kando akamuokota. Mama na mpenzi
huyo waliandamana mpaka kwa Polisi na kihakikisha baba ameachiliwa na
hapa ndipo tukafahamu kuwa baba alikuwa na mpango wa kando.
Mpenziwe alikiri kuwa hakujua baba alikuwa na ndoa na ndio maana
akampenda. Baba naye akakiri kuwa alikuwa akitafuta amani. Mama
aliondoka nyumbani mpaka pale bibi alipomurai arudi nyumbani na ndioo
familia yetu ikapata amani tena na tuakishi raha mustarehe.
| Mamake mwandishi alikuwa anafanya kazi wapi? | {
"text": [
"Kwa benki"
]
} |
4889_swa | JE BABA NI MUUWAJI?
Ilikuwa likizo ya Aprili. Na site tulikuwa nyumbani. Mimi ndiye mtoto wa
kipekee kwa wazazi wangu na hivo nilikuwa nyumbani pamoja na Yaya kwa
kuwa mama na baba walikuwa wanaenda kazini kila siku. Ilikuwa likizo
ambayo mimi nilikuwa darasa la Saba na basi sikuwa naenda masomo ya
ziada shuleni. Masomo ya ziada yalikuwa ya wanafunzi wa darasa la nane
tu. Mimi nilikuwa nyumbani nikicheza tu na marafiki zangu pamoja na
kusaidiwa na Yaya kufanya kazi ya ziada tuliyopewa shuleni na mwalimi
wetu. Kando na kufanya kazi ya ziada nilimsaidia Yaya kufanya kazi za
jikoni na pia kumsaidia kazi ya kupalilia mboga nje ya nyumba yetu. Vile
vile nilipoenda sana kukaa na mlinzi wetu ili angalau anipe hadithi moto
moto za nyakati zao. Mlinzi wetu alikuwa wa umri wa makamu na hivyo
aliweza kunihadithia hadithi Kem Kem za zamani. Alikuwa kama Babu yangu
katika sekta ya hadithi na vichekesho. Basi pia mimi nilifanya kumpa
hadithi za kule shuleni na filamu mbalimbali ambazo ningezitazama
chumbani mwangu.
Uhusiano wa baba na mama haikuwa mwema. Chanzo Cha kuzozana mara kwa
mara mimi sikufahamu. Mama angezozana na baba kila siku na hata
kutulazimu mimi na Yaya tuende kitandani mapema ili tusije tukayasikiza
walipokuwa wanaambizana wanapokuwa wamekasirika. Mama alikuwa anafanya
kazi kwa benki kama menena naye baba alikuwa meneja wa kamojni ya bima
mjini. Haya yote ni ishara tosha kuwa pesa haikuwa chanzo Cha
kitoelewana kwa mama na baba labda jambo linguine tofauti. Wakati
mwingine baba angelala nje kwa kile nadhani lilikuwa ni kuepuka kelele
za mama nyumbani na pia kujizuia asije akajipata akimgonga mama.
Uhusiani wa baba na mama ulizidi kuzorota na mara nyingi ikawa sipati
nafasi ya kukaa nao kwa pamoja kwa kuwa hawangeweza kukaa oamija bila
mzozo wowote. Mazoea yetu ya kuenda kujivinjali kila likizo yakawa basi
yamebadilika na basi nyakati hizo tulibaki nyumbani kama familia yeyote
ile.
Ilikuwa siku ya ijumaa, kando na mama kuwa meneja wa benki alikuwa
akiuza nguo kijumla na basi likikuwa jukumu lake la kupokea mzigo kutoka
bandarini na kuugawa kwa maduka yake mbali mbali mtaani. Siku hiyo ya
ijumaa kando na mazoea yake ya kutumia gari lake kufanikisha biashara
alimuomba baba amuazime gari lake kwa kuwa lake likikuwa na tatizo na
hivyo hangeweza kutumia kifika bandarini. Baba alimkanya na
kumhakikishia kuwa pia alikuwa na shughuli na gari lake. Mama hakuwa na
jinsi. Ilibidi amusubiri baba amalize shughuli yake ya siku ndioo
achukue mzigo wake siku ambayo ingefuata. Baba aliondoka kama kawaida
yake asubuhi na mapema kabla ya sisi kuamka na akaondoka. Siku ikawa
kama kawaida ingawa siku hiyo mama hakuenda kazini kwa kuwa hakuwa na
gari lake. Ilipofika usiku bado baba alikuwa hajawasili. Tulimngoja
lakini hatukumuona basi sisi tukaelekea kitandani na kumuacha mama akiwa
amemsubiri baba sebuleni.
Sijui ikiwa baba alirejea usiku huo ama alilala nje na kisha kurejea
asubuhi. Asubuhi hiyo mama alirauka na akaenda shughuli zake bandarini.
Baba naye akaondoka kwa kutumia gari la abiria. Nilibaki nikitazama
filamu chumbani mwangu na kufanya kazi tuliyopewa shuleni. Yaya
hakukawia kuja kuniita tukaende sikoni ili akaninunulie peremende
singekataa kwa kuwa hata mama yangu wala baba hawakuweza kuninunulia
peremende hiyo ingawa walikuwa wanaliwa pesa sio ajabu. Mlinzi alibaki
nasi tukajipa shughuli sokoni. Mama alipofika bandarini alijaribu kueka
mzigo garini akaona kibeti Cha mwanamke kama kimedondoshwa garini. Mama
alivhukuwa kibeti na kuelekea kule ambapo anwani ya kitambulisho
ilielekeza. Mama alikuwa na hasira ajabu na alitaka kufahamu ni Binti
mgani huyo aliyekuwa na uhusiani na mumewe. Mama aliwasili kwenye jumba
la Binti huyo. Lo! Kumbe ni kijakazi wa wenye nyumba hiyo. Haraka haraka
haina baraka kama walivyoneba wahenga.
Ndani ya jumba Hilo mama alikutana ana maafisa wa Polisi . Walimueleza
kuwa aliyekuja kumutafuta alikuwa ametoweka na hivyo basi walikuwa
katika harakati za kumutafuta. Ilimbidi mama aandamane na askari mpaka
Kituo Cha Polisi. Kwenye Kituo Cha Polisi baba alipigiwa simu,
akaamurishwa kifika kwenye Kituo Cha Polisi bila kusita. Baba alipofika
alifungwa korokoroni na kuanza kuhojiwa. Baba alisema kuwa alimkuta
Binti huyo barabarani na kumbeba kwa kuwa Binti huyo aloitisha msaada.
Baada ya baba kumbeba na kifika naye kwenye mtaa uliotambulika ma Shauri
Binti wa wenyewe alizirai na akafa. Ingawa baba hakujua kama Binti
aliaga yeye alitambua kuwa Binti aliacha kuzungumza na kuganda. Basi
kutokana na uwoga wa baba akiendesha gari lake na kifika palioo kichaka
fulani. Kwenye kichaka hiki ndioo baba alipomurka Binti huyo kando ya
barabara naye akaondoka akaenda zake. Baba aliporejea nyumbani alilala
kwenye kochi na hakumwambia yeyote kuhusu jambo hili.
Baba na mapolisi walienda mapaka alipolaza Binti yule na wakapata hakuna
mwili wa binti. Mapolisi walimshiku baba kuwa muuwaji na kumfunga siku
zingine zaidi. Nyumbani mwenye nyumba akakujia Kodi na kututishia
kutufungia nyumba ikiwa hatungelipa. Mama akakopa pesa na akalipa na
basi kubaki na kazi ya kutafuta namna ya kumuokoa baba. Nyumbani wote
hatukuwa na ukweli ikiwa baba ni muuwaji au la mpaka pale mwanamke mmoja
alikuja na akadai kuwa alikuwa ni mpenzi wa baba na basi alijua kule
Binti huyo alipo. Inasemekana kuwa siku baba alimbeba Binti huyo huyu
mpenzi wake wa kando alimuona na kumfuata kwa umbali na hivyo
alipomdondosha Binti baba , mpenziwe wa kando akamuokota. Mama na mpenzi
huyo waliandamana mpaka kwa Polisi na kihakikisha baba ameachiliwa na
hapa ndipo tukafahamu kuwa baba alikuwa na mpango wa kando.
Mpenziwe alikiri kuwa hakujua baba alikuwa na ndoa na ndio maana
akampenda. Baba naye akakiri kuwa alikuwa akitafuta amani. Mama
aliondoka nyumbani mpaka pale bibi alipomurai arudi nyumbani na ndioo
familia yetu ikapata amani tena na tuakishi raha mustarehe.
| Mwandishi alidhani babake alilala nje kuepuka nini? | {
"text": [
"Kelele za mamake"
]
} |
4889_swa | JE BABA NI MUUWAJI?
Ilikuwa likizo ya Aprili. Na site tulikuwa nyumbani. Mimi ndiye mtoto wa
kipekee kwa wazazi wangu na hivo nilikuwa nyumbani pamoja na Yaya kwa
kuwa mama na baba walikuwa wanaenda kazini kila siku. Ilikuwa likizo
ambayo mimi nilikuwa darasa la Saba na basi sikuwa naenda masomo ya
ziada shuleni. Masomo ya ziada yalikuwa ya wanafunzi wa darasa la nane
tu. Mimi nilikuwa nyumbani nikicheza tu na marafiki zangu pamoja na
kusaidiwa na Yaya kufanya kazi ya ziada tuliyopewa shuleni na mwalimi
wetu. Kando na kufanya kazi ya ziada nilimsaidia Yaya kufanya kazi za
jikoni na pia kumsaidia kazi ya kupalilia mboga nje ya nyumba yetu. Vile
vile nilipoenda sana kukaa na mlinzi wetu ili angalau anipe hadithi moto
moto za nyakati zao. Mlinzi wetu alikuwa wa umri wa makamu na hivyo
aliweza kunihadithia hadithi Kem Kem za zamani. Alikuwa kama Babu yangu
katika sekta ya hadithi na vichekesho. Basi pia mimi nilifanya kumpa
hadithi za kule shuleni na filamu mbalimbali ambazo ningezitazama
chumbani mwangu.
Uhusiano wa baba na mama haikuwa mwema. Chanzo Cha kuzozana mara kwa
mara mimi sikufahamu. Mama angezozana na baba kila siku na hata
kutulazimu mimi na Yaya tuende kitandani mapema ili tusije tukayasikiza
walipokuwa wanaambizana wanapokuwa wamekasirika. Mama alikuwa anafanya
kazi kwa benki kama menena naye baba alikuwa meneja wa kamojni ya bima
mjini. Haya yote ni ishara tosha kuwa pesa haikuwa chanzo Cha
kitoelewana kwa mama na baba labda jambo linguine tofauti. Wakati
mwingine baba angelala nje kwa kile nadhani lilikuwa ni kuepuka kelele
za mama nyumbani na pia kujizuia asije akajipata akimgonga mama.
Uhusiani wa baba na mama ulizidi kuzorota na mara nyingi ikawa sipati
nafasi ya kukaa nao kwa pamoja kwa kuwa hawangeweza kukaa oamija bila
mzozo wowote. Mazoea yetu ya kuenda kujivinjali kila likizo yakawa basi
yamebadilika na basi nyakati hizo tulibaki nyumbani kama familia yeyote
ile.
Ilikuwa siku ya ijumaa, kando na mama kuwa meneja wa benki alikuwa
akiuza nguo kijumla na basi likikuwa jukumu lake la kupokea mzigo kutoka
bandarini na kuugawa kwa maduka yake mbali mbali mtaani. Siku hiyo ya
ijumaa kando na mazoea yake ya kutumia gari lake kufanikisha biashara
alimuomba baba amuazime gari lake kwa kuwa lake likikuwa na tatizo na
hivyo hangeweza kutumia kifika bandarini. Baba alimkanya na
kumhakikishia kuwa pia alikuwa na shughuli na gari lake. Mama hakuwa na
jinsi. Ilibidi amusubiri baba amalize shughuli yake ya siku ndioo
achukue mzigo wake siku ambayo ingefuata. Baba aliondoka kama kawaida
yake asubuhi na mapema kabla ya sisi kuamka na akaondoka. Siku ikawa
kama kawaida ingawa siku hiyo mama hakuenda kazini kwa kuwa hakuwa na
gari lake. Ilipofika usiku bado baba alikuwa hajawasili. Tulimngoja
lakini hatukumuona basi sisi tukaelekea kitandani na kumuacha mama akiwa
amemsubiri baba sebuleni.
Sijui ikiwa baba alirejea usiku huo ama alilala nje na kisha kurejea
asubuhi. Asubuhi hiyo mama alirauka na akaenda shughuli zake bandarini.
Baba naye akaondoka kwa kutumia gari la abiria. Nilibaki nikitazama
filamu chumbani mwangu na kufanya kazi tuliyopewa shuleni. Yaya
hakukawia kuja kuniita tukaende sikoni ili akaninunulie peremende
singekataa kwa kuwa hata mama yangu wala baba hawakuweza kuninunulia
peremende hiyo ingawa walikuwa wanaliwa pesa sio ajabu. Mlinzi alibaki
nasi tukajipa shughuli sokoni. Mama alipofika bandarini alijaribu kueka
mzigo garini akaona kibeti Cha mwanamke kama kimedondoshwa garini. Mama
alivhukuwa kibeti na kuelekea kule ambapo anwani ya kitambulisho
ilielekeza. Mama alikuwa na hasira ajabu na alitaka kufahamu ni Binti
mgani huyo aliyekuwa na uhusiani na mumewe. Mama aliwasili kwenye jumba
la Binti huyo. Lo! Kumbe ni kijakazi wa wenye nyumba hiyo. Haraka haraka
haina baraka kama walivyoneba wahenga.
Ndani ya jumba Hilo mama alikutana ana maafisa wa Polisi . Walimueleza
kuwa aliyekuja kumutafuta alikuwa ametoweka na hivyo basi walikuwa
katika harakati za kumutafuta. Ilimbidi mama aandamane na askari mpaka
Kituo Cha Polisi. Kwenye Kituo Cha Polisi baba alipigiwa simu,
akaamurishwa kifika kwenye Kituo Cha Polisi bila kusita. Baba alipofika
alifungwa korokoroni na kuanza kuhojiwa. Baba alisema kuwa alimkuta
Binti huyo barabarani na kumbeba kwa kuwa Binti huyo aloitisha msaada.
Baada ya baba kumbeba na kifika naye kwenye mtaa uliotambulika ma Shauri
Binti wa wenyewe alizirai na akafa. Ingawa baba hakujua kama Binti
aliaga yeye alitambua kuwa Binti aliacha kuzungumza na kuganda. Basi
kutokana na uwoga wa baba akiendesha gari lake na kifika palioo kichaka
fulani. Kwenye kichaka hiki ndioo baba alipomurka Binti huyo kando ya
barabara naye akaondoka akaenda zake. Baba aliporejea nyumbani alilala
kwenye kochi na hakumwambia yeyote kuhusu jambo hili.
Baba na mapolisi walienda mapaka alipolaza Binti yule na wakapata hakuna
mwili wa binti. Mapolisi walimshiku baba kuwa muuwaji na kumfunga siku
zingine zaidi. Nyumbani mwenye nyumba akakujia Kodi na kututishia
kutufungia nyumba ikiwa hatungelipa. Mama akakopa pesa na akalipa na
basi kubaki na kazi ya kutafuta namna ya kumuokoa baba. Nyumbani wote
hatukuwa na ukweli ikiwa baba ni muuwaji au la mpaka pale mwanamke mmoja
alikuja na akadai kuwa alikuwa ni mpenzi wa baba na basi alijua kule
Binti huyo alipo. Inasemekana kuwa siku baba alimbeba Binti huyo huyu
mpenzi wake wa kando alimuona na kumfuata kwa umbali na hivyo
alipomdondosha Binti baba , mpenziwe wa kando akamuokota. Mama na mpenzi
huyo waliandamana mpaka kwa Polisi na kihakikisha baba ameachiliwa na
hapa ndipo tukafahamu kuwa baba alikuwa na mpango wa kando.
Mpenziwe alikiri kuwa hakujua baba alikuwa na ndoa na ndio maana
akampenda. Baba naye akakiri kuwa alikuwa akitafuta amani. Mama
aliondoka nyumbani mpaka pale bibi alipomurai arudi nyumbani na ndioo
familia yetu ikapata amani tena na tuakishi raha mustarehe.
| Mbona mamake mwandishi hakuenda kazini siku ya Ijumaa? | {
"text": [
"Gari lake lilikuwa na shida"
]
} |
4890_swa | KAZI YA SHAJARA
Binadamu aliumbwa kwa njia ya kushangaza. Na muumba wake. Ana uwezo
mkubwa wa kukumbuka matukio. Hata yaliyotokea miaka na mikaka iliyopita.
Pia ana uwezo wa kukumbuka kupanga matukio yajayo. La ajabu ni kwamba.
Pamoja na uwezo huu. Binadamu anaendelea kukumbwa na mabadiliko makubwa.
Katika mazingira anamoiishi. Ghafla. Siku hizi. Mwanadamu amejikuta
katika hali ya kusahau kabisa mambo muhimu. Amekumbwa na hali ya
hatihati. Amezongwa na mengi kuliko ilivyokuwa zamani. Hali hii mpya
imesababisha mwanadamu kufikiria. Njia za kukidhi mahitaji yake ya
kukumbuka. Na kuyafanya yote atakavyo. Ama atakikanapo kufanya hivyo.
Ndipo alianzisha shajara.
Shajara ni daftari linalotumiwa kuhifadhi habari muhimu . Inaweza kuwa
nyumbani,ofisini. Ama hata shuleni. Pia mahali popote mwa kazi. Kuna
shajara za aina tofautitofauti. Kwanza kuna daftari rasmi ambazo angalau
ni kubwa. Na huwa zinasheheni habari nyingi za kimataifa. Shajara kama
hizi huweza kuwa . Na habari kuhusu nchi mbalimbali za ulimwengu.
Likiwemo bara la afrika. Nyakati za dunia. Vipimo mbalimbali vya kawi.
Urefu. Hali ya joto. Umbali kutoka miji mikuu muhimu duniani hadi
mingine. Na hata siku kuu mbalimbali ulimwenguni. Shajara hizi hutumiwa
ofisini.
Shajara za ofisini hutumiwa kurekodi tarehe za mikutano. Kesi za
ofisini. Miadi ya maofisa . Na wateja nakadhalika. Kwa jumla. Shughuli
zote zihusuzo kampuni hurekodiwa humu. Pia shajara za kiofisi ni muhimu.
Kwani husaidia katika kuratibu masuala ya ofisini. Na kupangilia
shughuli za wasimamizi. Ili kuokoa wakati.
Kuna shajara nyingine ambazo ni za kibinafsi. Aina hizi huhifadhi mambo
ya kibinafsi . Kama vile kurekodi tarehe za matukio muhimu. Kuhifadhi
tarehe za muktano. Na miadi ili zikumbukwe kwa urahisi kuhifadhi
taarifa. Muhimu kama aina ya damu. Nambari ya pasipoti. Na kitambulisho.
Nambari za simu za marafiki na jamaa. Almuradi mambo yanayorekodiwa
katika shajara hizi yamo katika kiwango cha kibinafsi. Kinyume na
taarifa zinazohifadhiwa katika shajara rasmi.
Shajara vilevile huweza kuainishwa kutegemea utendakazi wake. Kunazo
shajara za vita. Zinazotumiwa kurekodi matukio ya kivita. Vilevile
kunazo shajara za kisayansi ambazo hutumiwa kurekodi uvumbuzi wa
kisayansi. Shuleni pia kuna shajara. Wanafunzi hutumia shajara kurekodi
mambo muhimu. Kuhusu kazi zao za darasani na vitabu muhimu vya kusoma.
Kwa mfano, mitihani wa kcpe unapokaribia. Wanafunzi wengi hupanga ratiba
ya marudio. Yao ili kuhakikisha kila somo limepewa uzito ufaao.
Kulingana na tarehe ya kufanywa mitihani fulani. Zote hizi na aina
nyingine za shajara. Hutegemea kazi ya shajara hizo.
| Nani ana uwezo mkubwa sana wa kukumbuka matukio | {
"text": [
"Binadamu"
]
} |
4890_swa | KAZI YA SHAJARA
Binadamu aliumbwa kwa njia ya kushangaza. Na muumba wake. Ana uwezo
mkubwa wa kukumbuka matukio. Hata yaliyotokea miaka na mikaka iliyopita.
Pia ana uwezo wa kukumbuka kupanga matukio yajayo. La ajabu ni kwamba.
Pamoja na uwezo huu. Binadamu anaendelea kukumbwa na mabadiliko makubwa.
Katika mazingira anamoiishi. Ghafla. Siku hizi. Mwanadamu amejikuta
katika hali ya kusahau kabisa mambo muhimu. Amekumbwa na hali ya
hatihati. Amezongwa na mengi kuliko ilivyokuwa zamani. Hali hii mpya
imesababisha mwanadamu kufikiria. Njia za kukidhi mahitaji yake ya
kukumbuka. Na kuyafanya yote atakavyo. Ama atakikanapo kufanya hivyo.
Ndipo alianzisha shajara.
Shajara ni daftari linalotumiwa kuhifadhi habari muhimu . Inaweza kuwa
nyumbani,ofisini. Ama hata shuleni. Pia mahali popote mwa kazi. Kuna
shajara za aina tofautitofauti. Kwanza kuna daftari rasmi ambazo angalau
ni kubwa. Na huwa zinasheheni habari nyingi za kimataifa. Shajara kama
hizi huweza kuwa . Na habari kuhusu nchi mbalimbali za ulimwengu.
Likiwemo bara la afrika. Nyakati za dunia. Vipimo mbalimbali vya kawi.
Urefu. Hali ya joto. Umbali kutoka miji mikuu muhimu duniani hadi
mingine. Na hata siku kuu mbalimbali ulimwenguni. Shajara hizi hutumiwa
ofisini.
Shajara za ofisini hutumiwa kurekodi tarehe za mikutano. Kesi za
ofisini. Miadi ya maofisa . Na wateja nakadhalika. Kwa jumla. Shughuli
zote zihusuzo kampuni hurekodiwa humu. Pia shajara za kiofisi ni muhimu.
Kwani husaidia katika kuratibu masuala ya ofisini. Na kupangilia
shughuli za wasimamizi. Ili kuokoa wakati.
Kuna shajara nyingine ambazo ni za kibinafsi. Aina hizi huhifadhi mambo
ya kibinafsi . Kama vile kurekodi tarehe za matukio muhimu. Kuhifadhi
tarehe za muktano. Na miadi ili zikumbukwe kwa urahisi kuhifadhi
taarifa. Muhimu kama aina ya damu. Nambari ya pasipoti. Na kitambulisho.
Nambari za simu za marafiki na jamaa. Almuradi mambo yanayorekodiwa
katika shajara hizi yamo katika kiwango cha kibinafsi. Kinyume na
taarifa zinazohifadhiwa katika shajara rasmi.
Shajara vilevile huweza kuainishwa kutegemea utendakazi wake. Kunazo
shajara za vita. Zinazotumiwa kurekodi matukio ya kivita. Vilevile
kunazo shajara za kisayansi ambazo hutumiwa kurekodi uvumbuzi wa
kisayansi. Shuleni pia kuna shajara. Wanafunzi hutumia shajara kurekodi
mambo muhimu. Kuhusu kazi zao za darasani na vitabu muhimu vya kusoma.
Kwa mfano, mitihani wa kcpe unapokaribia. Wanafunzi wengi hupanga ratiba
ya marudio. Yao ili kuhakikisha kila somo limepewa uzito ufaao.
Kulingana na tarehe ya kufanywa mitihani fulani. Zote hizi na aina
nyingine za shajara. Hutegemea kazi ya shajara hizo.
| Shajara ni daftari linalotumiwa kuhifadhi nini | {
"text": [
"Habari"
]
} |
4890_swa | KAZI YA SHAJARA
Binadamu aliumbwa kwa njia ya kushangaza. Na muumba wake. Ana uwezo
mkubwa wa kukumbuka matukio. Hata yaliyotokea miaka na mikaka iliyopita.
Pia ana uwezo wa kukumbuka kupanga matukio yajayo. La ajabu ni kwamba.
Pamoja na uwezo huu. Binadamu anaendelea kukumbwa na mabadiliko makubwa.
Katika mazingira anamoiishi. Ghafla. Siku hizi. Mwanadamu amejikuta
katika hali ya kusahau kabisa mambo muhimu. Amekumbwa na hali ya
hatihati. Amezongwa na mengi kuliko ilivyokuwa zamani. Hali hii mpya
imesababisha mwanadamu kufikiria. Njia za kukidhi mahitaji yake ya
kukumbuka. Na kuyafanya yote atakavyo. Ama atakikanapo kufanya hivyo.
Ndipo alianzisha shajara.
Shajara ni daftari linalotumiwa kuhifadhi habari muhimu . Inaweza kuwa
nyumbani,ofisini. Ama hata shuleni. Pia mahali popote mwa kazi. Kuna
shajara za aina tofautitofauti. Kwanza kuna daftari rasmi ambazo angalau
ni kubwa. Na huwa zinasheheni habari nyingi za kimataifa. Shajara kama
hizi huweza kuwa . Na habari kuhusu nchi mbalimbali za ulimwengu.
Likiwemo bara la afrika. Nyakati za dunia. Vipimo mbalimbali vya kawi.
Urefu. Hali ya joto. Umbali kutoka miji mikuu muhimu duniani hadi
mingine. Na hata siku kuu mbalimbali ulimwenguni. Shajara hizi hutumiwa
ofisini.
Shajara za ofisini hutumiwa kurekodi tarehe za mikutano. Kesi za
ofisini. Miadi ya maofisa . Na wateja nakadhalika. Kwa jumla. Shughuli
zote zihusuzo kampuni hurekodiwa humu. Pia shajara za kiofisi ni muhimu.
Kwani husaidia katika kuratibu masuala ya ofisini. Na kupangilia
shughuli za wasimamizi. Ili kuokoa wakati.
Kuna shajara nyingine ambazo ni za kibinafsi. Aina hizi huhifadhi mambo
ya kibinafsi . Kama vile kurekodi tarehe za matukio muhimu. Kuhifadhi
tarehe za muktano. Na miadi ili zikumbukwe kwa urahisi kuhifadhi
taarifa. Muhimu kama aina ya damu. Nambari ya pasipoti. Na kitambulisho.
Nambari za simu za marafiki na jamaa. Almuradi mambo yanayorekodiwa
katika shajara hizi yamo katika kiwango cha kibinafsi. Kinyume na
taarifa zinazohifadhiwa katika shajara rasmi.
Shajara vilevile huweza kuainishwa kutegemea utendakazi wake. Kunazo
shajara za vita. Zinazotumiwa kurekodi matukio ya kivita. Vilevile
kunazo shajara za kisayansi ambazo hutumiwa kurekodi uvumbuzi wa
kisayansi. Shuleni pia kuna shajara. Wanafunzi hutumia shajara kurekodi
mambo muhimu. Kuhusu kazi zao za darasani na vitabu muhimu vya kusoma.
Kwa mfano, mitihani wa kcpe unapokaribia. Wanafunzi wengi hupanga ratiba
ya marudio. Yao ili kuhakikisha kila somo limepewa uzito ufaao.
Kulingana na tarehe ya kufanywa mitihani fulani. Zote hizi na aina
nyingine za shajara. Hutegemea kazi ya shajara hizo.
| Shughuli zote zihusuzo kampuni hurekodiwa wapi | {
"text": [
"Shajara"
]
} |
4890_swa | KAZI YA SHAJARA
Binadamu aliumbwa kwa njia ya kushangaza. Na muumba wake. Ana uwezo
mkubwa wa kukumbuka matukio. Hata yaliyotokea miaka na mikaka iliyopita.
Pia ana uwezo wa kukumbuka kupanga matukio yajayo. La ajabu ni kwamba.
Pamoja na uwezo huu. Binadamu anaendelea kukumbwa na mabadiliko makubwa.
Katika mazingira anamoiishi. Ghafla. Siku hizi. Mwanadamu amejikuta
katika hali ya kusahau kabisa mambo muhimu. Amekumbwa na hali ya
hatihati. Amezongwa na mengi kuliko ilivyokuwa zamani. Hali hii mpya
imesababisha mwanadamu kufikiria. Njia za kukidhi mahitaji yake ya
kukumbuka. Na kuyafanya yote atakavyo. Ama atakikanapo kufanya hivyo.
Ndipo alianzisha shajara.
Shajara ni daftari linalotumiwa kuhifadhi habari muhimu . Inaweza kuwa
nyumbani,ofisini. Ama hata shuleni. Pia mahali popote mwa kazi. Kuna
shajara za aina tofautitofauti. Kwanza kuna daftari rasmi ambazo angalau
ni kubwa. Na huwa zinasheheni habari nyingi za kimataifa. Shajara kama
hizi huweza kuwa . Na habari kuhusu nchi mbalimbali za ulimwengu.
Likiwemo bara la afrika. Nyakati za dunia. Vipimo mbalimbali vya kawi.
Urefu. Hali ya joto. Umbali kutoka miji mikuu muhimu duniani hadi
mingine. Na hata siku kuu mbalimbali ulimwenguni. Shajara hizi hutumiwa
ofisini.
Shajara za ofisini hutumiwa kurekodi tarehe za mikutano. Kesi za
ofisini. Miadi ya maofisa . Na wateja nakadhalika. Kwa jumla. Shughuli
zote zihusuzo kampuni hurekodiwa humu. Pia shajara za kiofisi ni muhimu.
Kwani husaidia katika kuratibu masuala ya ofisini. Na kupangilia
shughuli za wasimamizi. Ili kuokoa wakati.
Kuna shajara nyingine ambazo ni za kibinafsi. Aina hizi huhifadhi mambo
ya kibinafsi . Kama vile kurekodi tarehe za matukio muhimu. Kuhifadhi
tarehe za muktano. Na miadi ili zikumbukwe kwa urahisi kuhifadhi
taarifa. Muhimu kama aina ya damu. Nambari ya pasipoti. Na kitambulisho.
Nambari za simu za marafiki na jamaa. Almuradi mambo yanayorekodiwa
katika shajara hizi yamo katika kiwango cha kibinafsi. Kinyume na
taarifa zinazohifadhiwa katika shajara rasmi.
Shajara vilevile huweza kuainishwa kutegemea utendakazi wake. Kunazo
shajara za vita. Zinazotumiwa kurekodi matukio ya kivita. Vilevile
kunazo shajara za kisayansi ambazo hutumiwa kurekodi uvumbuzi wa
kisayansi. Shuleni pia kuna shajara. Wanafunzi hutumia shajara kurekodi
mambo muhimu. Kuhusu kazi zao za darasani na vitabu muhimu vya kusoma.
Kwa mfano, mitihani wa kcpe unapokaribia. Wanafunzi wengi hupanga ratiba
ya marudio. Yao ili kuhakikisha kila somo limepewa uzito ufaao.
Kulingana na tarehe ya kufanywa mitihani fulani. Zote hizi na aina
nyingine za shajara. Hutegemea kazi ya shajara hizo.
| Shajara za kibinafsi hurekodi mambo yepi | {
"text": [
"Kibinafsi"
]
} |
4890_swa | KAZI YA SHAJARA
Binadamu aliumbwa kwa njia ya kushangaza. Na muumba wake. Ana uwezo
mkubwa wa kukumbuka matukio. Hata yaliyotokea miaka na mikaka iliyopita.
Pia ana uwezo wa kukumbuka kupanga matukio yajayo. La ajabu ni kwamba.
Pamoja na uwezo huu. Binadamu anaendelea kukumbwa na mabadiliko makubwa.
Katika mazingira anamoiishi. Ghafla. Siku hizi. Mwanadamu amejikuta
katika hali ya kusahau kabisa mambo muhimu. Amekumbwa na hali ya
hatihati. Amezongwa na mengi kuliko ilivyokuwa zamani. Hali hii mpya
imesababisha mwanadamu kufikiria. Njia za kukidhi mahitaji yake ya
kukumbuka. Na kuyafanya yote atakavyo. Ama atakikanapo kufanya hivyo.
Ndipo alianzisha shajara.
Shajara ni daftari linalotumiwa kuhifadhi habari muhimu . Inaweza kuwa
nyumbani,ofisini. Ama hata shuleni. Pia mahali popote mwa kazi. Kuna
shajara za aina tofautitofauti. Kwanza kuna daftari rasmi ambazo angalau
ni kubwa. Na huwa zinasheheni habari nyingi za kimataifa. Shajara kama
hizi huweza kuwa . Na habari kuhusu nchi mbalimbali za ulimwengu.
Likiwemo bara la afrika. Nyakati za dunia. Vipimo mbalimbali vya kawi.
Urefu. Hali ya joto. Umbali kutoka miji mikuu muhimu duniani hadi
mingine. Na hata siku kuu mbalimbali ulimwenguni. Shajara hizi hutumiwa
ofisini.
Shajara za ofisini hutumiwa kurekodi tarehe za mikutano. Kesi za
ofisini. Miadi ya maofisa . Na wateja nakadhalika. Kwa jumla. Shughuli
zote zihusuzo kampuni hurekodiwa humu. Pia shajara za kiofisi ni muhimu.
Kwani husaidia katika kuratibu masuala ya ofisini. Na kupangilia
shughuli za wasimamizi. Ili kuokoa wakati.
Kuna shajara nyingine ambazo ni za kibinafsi. Aina hizi huhifadhi mambo
ya kibinafsi . Kama vile kurekodi tarehe za matukio muhimu. Kuhifadhi
tarehe za muktano. Na miadi ili zikumbukwe kwa urahisi kuhifadhi
taarifa. Muhimu kama aina ya damu. Nambari ya pasipoti. Na kitambulisho.
Nambari za simu za marafiki na jamaa. Almuradi mambo yanayorekodiwa
katika shajara hizi yamo katika kiwango cha kibinafsi. Kinyume na
taarifa zinazohifadhiwa katika shajara rasmi.
Shajara vilevile huweza kuainishwa kutegemea utendakazi wake. Kunazo
shajara za vita. Zinazotumiwa kurekodi matukio ya kivita. Vilevile
kunazo shajara za kisayansi ambazo hutumiwa kurekodi uvumbuzi wa
kisayansi. Shuleni pia kuna shajara. Wanafunzi hutumia shajara kurekodi
mambo muhimu. Kuhusu kazi zao za darasani na vitabu muhimu vya kusoma.
Kwa mfano, mitihani wa kcpe unapokaribia. Wanafunzi wengi hupanga ratiba
ya marudio. Yao ili kuhakikisha kila somo limepewa uzito ufaao.
Kulingana na tarehe ya kufanywa mitihani fulani. Zote hizi na aina
nyingine za shajara. Hutegemea kazi ya shajara hizo.
| Kwa nini shajara ni muhimu kwa mwanafunzi | {
"text": [
"Wnaafunzi wanarekodi kazi zao na vitabu muhimu vya kusoma"
]
} |
4891_swa | KENYA
Kenya ni nchi iliyopo kwenye ukanda wa Afrika mashariki. Imepakana na
nchi ya Tanzania, Uganda, Somalia, na Sudan. Kenya inaongozwa na Rais
ambaye ana mamlaka zaidi ya kila mtu Kenya. Rais ana naibu wake ambaye
humsaidia kufanya maamuzi mbalimbali na vilevile ambaye humsaidia ikiwa
hayupo nchini kutekeleza majukumu kadhaa. Rais wa nchi ya Kenya kwa sasa
ni Rais Uhuru Muigai Kenyatta. Rais Uhuru ni mwanaye aliyekuwa Rais wa
kwanza nchini Kenya ilipopata uhuru kutoka kwa mkoloni Mzee Jomo
Kenyatta. Rais Uhuru ana majukumu mbali mbali katika nchi ya Kenya, yeye
hutoa sahii kwa mikataba inayohusu kufanya biashara na nchi za kigeni,
yeye hutoa sahii kwa Sheria zinazopitishwa bungeni na wabunge, yeye
ndiye amri mkuu wa jeshi la Kenya, hutoa hotubabalimbali kuhusu mwelekeo
wa nchi mara kwa mara na Yale yanayohitajika kufanyiwa kuendelea ustawi
wa nchi. Rais pia huongoza wakenya wote kusheherekea siku kuu nchini
kama vile Madaraka, Jamuhuri na zingine nyingi. Rais pia ana jukumu
kubwa la kumuteua jaji mkuu wa Kenya.
Nchi ya Kenya huongozwa chini ya Katina iliyopotishwa Machi mwaka elfu
mbili na kumi. Katina ya Kenya Ina vipengele mbalimbali vinayohusu nchi
ya Kenya na taratibu mbalimbali zinazofuatiwa ilibkutekeleza haki na
kitatua ma koio mbalimbali yanayohusu wakenya na Kenya kijumla. Katina
ya Kenya Ina vipengele kama haki za kibinadamu, ardhi, mahakama na
vingine vingi. Vipengele hivi hutafsiriwa na korti kuu ambayo Ina
mawakili wanaelewa vipengele hivi kwa undani sana. Katina ya Kenya pia
huweka wazi utaratibu wa kupiga kura na kuamua mshindi ni nani. Vile
vile Katina inaweka wazi majukumu ya Rais na naibu wake na pia serikali
yake yote. Dereva wa nchi ya Kenya ni Katina na kila mtu huwa
ameshauriwa kuifuata kila mara. Viongozi wanapoapishwa kuingia mamlakani
huwa wamekula kiapo Cha kufuata Katiba bila kusahau lolote.
Anayepatikana nchini Kenya akikiuka Katiba huchukuliwa hatua Kali za
kisheria kama zilivyoanishwa kwenye Katiba ile. Katiba ndiyo huwapa
viongozi mamlaka mbalimbali na kuanisha Yale yote wanayofaa kufanya na
kutofanya kama viongozi. Vilevile Katiba hutetea wakenya kwa ujumla..
Katika nchi ya Kenya kuna kufanya Kura kila baada ya miaka mitano. Kila
mtu kwenye cheo fulani Cha uongozi ana haki ya kuuliza uongozi kwa
mihula miwili ambayo ni miaka kumi. Baada ya mihula hiyo mtu huyo
hushauriwa kuondoka na kuuliza cheo kingine ama kustaafu daima. Kuna
taratibu mbalimbali zinazofuatiwa katika upigaji na uhesabu wa kura
nchini Kenya. Taratibu hizi zote ni kama kusajili wapiga kura. Kuandikwa
kwa bajeti na mwenyekamati itakayosimamia upigaji kura nchini na
kuiwasilisha bungeni ili ipitiwe na kuhakikiwa kirasmi baada ya hapa
itapelekwa kwenye ofisi ya fedha nchini. Kuna kuteua kamati kuu
itakayoshughulikia Kura na pia uteuzi wa time mahususi ya kufanya kura
nchini. Vile vile wakati wa kura kuna kuoeana vifaa mbalimbali vya
upigaji kura nchini kote na kwenye vituo mbalimbali. Tume ya uchaguzi
ikishirikiana na kanuni za Katiba hutoa taratibu na njia mbalimbali
zitakazotumika katika kufanya kampeni na pia kusajili na kuhakiki
wawaniaji nyadhifa mbalimbali. Uchaguzi unapofanyika nchini Kenya basi
uhesabu wa kura pia hufuata taratibu zake mbalimbali. Na viongozi
kutangaza kwa uwazi. Wakati wa Kiongozi kama Rais hajatosheka na matokea
yeye ana uhuru wa kupinga kwenye mahakama na kuomba kura kurudiwa ikiwa
ana ithibati tosha.
Nchi ya Kenya Ina viwanda mbali mbali vinavyozalisha vifaa mbalimbali.
Viwanda hivi huuza mazao yao humi nchini na mengine kupelekw nje ya nchi
kuuzwa baadhi ya viwanda ni kama vya mafuta . Kiwanda Cha mafuta ambacho
kipo Turkana. Kiwanda hiki huzalisha mafuta ambayo huoshwa na kuwekwa
tayari kwa uuzaji. Viwanda vingine ni kama Cha kutengeneza 'soda ash'
kule Magadi. Mazao ya Magadi husaidia kutengeneza vifaa mbalimbali kama
sabuni na kuuzwa ndani na nje mwa nchi ya Kenya. Kuna viwanda vya simiti
kule Mombasa Cha Bamburi. Hapa ndipo simiti inayotumika nchini kote kwa
wingi hutoka. Kiwanda hiki pia ni kama Ajira kwa wakenya kwa sababu
wakenya wengi hufanya kazinkule na kupata Hela. Kuna viwanda vya chakula
mbalimbali.nchini Kenya pia. Chakula kama vile samaki kutoka kaunti ya
migori na Kisumu hupelekwa kwenye viwanda ili kuwekwa kwa mikebe na
kuuzwa kote nchini na hata nje ya nchi. Kuna viwanda vya nguo, vitabu,
nywele za wanawake, viatu , vikombe na olastiki zote, maua mbalimbali,
maji na dawa. Kiwanda Cha KEMRI ndicho kiwanda kikubwa Cha dawa nchini
kinachzalisha dawa mbalimbali na pia kufanya utafiti wa magonjwa mbali
mbali ili kupata tiba.
Kenya kuna mfumo wa masomo kama kwa sasa tuna vuka kutoka kwa mfumo wa
8-4-4 kuenda mfumo wa CBC . Kila mfumo huwa umepitishwa na Time ya
walimu nchini ya TSC. Tume ya TSC ndiyo husimamia uajiri wa walimu
nchini Kenya na pia kutoa Sheria wanazofaa kufuata walimu katika
utendakazi wao. Vile vile Time hii ndiyo huwavuta walimu kazi na
kutangaza nafasi za ajira ili walimu wakaandike barua za kutafuta kazi.
Tume hii pia huoandisha walimu vyei na kuwahamisha kutoka sehemu moja za
utendakazi moaka sehemu nyingine. Hii time pia huwa ni mtetezi wa
walimu. Kuna pia tumebalimbaki zinazotetea wafanyakazi wao nchini. Kila
tume hutafuta kihakikisha wafanyakazi wao hawateswi wala kunyanyaswa .
Tume hizi huwa ndizi sauti za wafanyakazi. Tume kubwa zaidi ni ya
wafanyakazi nchini inayoongozwa na Francis Atwoli. Hii hutetea
wafanyakazi wote nchini bila kubagua aina ya kazi wanazozifanya
wafanyakazi Hawa. Tume hii huwakumbusha wafanyakazi kuhusu haki zao na
kile wanavhofaa kufanya ikiwa haki zao hazitimilizwi. Pia huwa kama
wakili wa wafanyakazi mle kortini na kuwatetea wafanyakazi wao ili
wapewe haki .
Kenya huwa na mipaka mbalimbali na raslimali mbali mbali. Raslimali hizi
ni kama misitu, miti na viwanda na kadhalika. Raslimali hizi huwa
zinaleta faida kwa nchi na basic lazima zilindwe kwa ufaafu. Kando na
ulinzi wa raslimali, Kenya huwapenda sana watu wake na basi huwa imewapa
watu wake ulinzi unaofaa. Ulinzi huu hautekelezwi na Rais wala naibu
wake ila unatekelezwa na jeshi la Kenya likishirikiana na mapolisi wa
nchi ya Kenya. Jeshi kuu la Kenya limegawanwa ili kihakikisha ulinzi
tosha. Kwa Mfano: kuna jeshi la ardhini, hili ni jeshi kinaloshughulikia
maslahi ya usalama kwenye ardhi yote haswa mipaka ya Kenya. Jeshi hili
huhakikisha mipaka haisingeshwi na wala adui jaingii kupitia kwa mipaka
ya Kenya. Kuna wanajeshi wa majini ama wanamaji. Hawa huhakikisha kuwa
mipaka ya maji ya Kenya imelindwa na hakuna utapeli wala wizi haswa watu
wa nchi zingine kuvua kwenye upande wa Kenya. Wanamaji huhakikisha
wakenya wanaofanya biashara majini wapi salama na hawasumbuliwi na
mataoeli wowote. Kuna wanahewa. Wanahewa ni jeshi la kuhakikisha usalama
hewani na kupambana na adui kule hewani. Hawa huwa Wana ujuzi wa kipekee
na huweza kupigana hewani kwa ustadi mkuu. Kuna jeshi la kawaida ambalo
linaweza kuhakikisha usalama popote pale panapohitanika usalama wa
dharura. Wanapolisi nao husaidia kuweka usalama kwa wananchi wa kawaida
Nchi ya Kenya pia ina utalii ambao huwavutia wageni wa nchi za mbali
kuja na kuleta Hela kwa nchi ya Kenya angalau kuwaonya wale wanyama
wanaowavuga. Utalii huwa na faida nyingi kwa nchi yetu na pia kwa
mwananchi wa kawaida. Kando na utalii kuna tawi la mahakama
linalojisimamia hii ni kwa sababu ya kutafuta usawa. Mahakama ndiyo
inayoleta uelewano wa Katiba na kuleta usawa kwa kila mtu ifikapo kwa
haki. Kuna makanisa mbalimbali nchini Kenya na kwa kuwa Kenya ni nchi
huru basi kila mtu ana haki ya kuabudu kwa dini yeyote na kuheshimu dini
ya mwenzake. Dini hizi hutangaza msimamao mmoja ijapokuwa kuna tofauti
chache ndani mwao. Viongozi wa dini zote huumgana na kutengeneza tume ya
kuleta watu pamoja. Kenya Ina mengi ya kutamani kweli.
| Nchi ipi inapatikana katika ukanda wa Afrika Mashariki? | {
"text": [
"Kenya"
]
} |
4891_swa | KENYA
Kenya ni nchi iliyopo kwenye ukanda wa Afrika mashariki. Imepakana na
nchi ya Tanzania, Uganda, Somalia, na Sudan. Kenya inaongozwa na Rais
ambaye ana mamlaka zaidi ya kila mtu Kenya. Rais ana naibu wake ambaye
humsaidia kufanya maamuzi mbalimbali na vilevile ambaye humsaidia ikiwa
hayupo nchini kutekeleza majukumu kadhaa. Rais wa nchi ya Kenya kwa sasa
ni Rais Uhuru Muigai Kenyatta. Rais Uhuru ni mwanaye aliyekuwa Rais wa
kwanza nchini Kenya ilipopata uhuru kutoka kwa mkoloni Mzee Jomo
Kenyatta. Rais Uhuru ana majukumu mbali mbali katika nchi ya Kenya, yeye
hutoa sahii kwa mikataba inayohusu kufanya biashara na nchi za kigeni,
yeye hutoa sahii kwa Sheria zinazopitishwa bungeni na wabunge, yeye
ndiye amri mkuu wa jeshi la Kenya, hutoa hotubabalimbali kuhusu mwelekeo
wa nchi mara kwa mara na Yale yanayohitajika kufanyiwa kuendelea ustawi
wa nchi. Rais pia huongoza wakenya wote kusheherekea siku kuu nchini
kama vile Madaraka, Jamuhuri na zingine nyingi. Rais pia ana jukumu
kubwa la kumuteua jaji mkuu wa Kenya.
Nchi ya Kenya huongozwa chini ya Katina iliyopotishwa Machi mwaka elfu
mbili na kumi. Katina ya Kenya Ina vipengele mbalimbali vinayohusu nchi
ya Kenya na taratibu mbalimbali zinazofuatiwa ilibkutekeleza haki na
kitatua ma koio mbalimbali yanayohusu wakenya na Kenya kijumla. Katina
ya Kenya Ina vipengele kama haki za kibinadamu, ardhi, mahakama na
vingine vingi. Vipengele hivi hutafsiriwa na korti kuu ambayo Ina
mawakili wanaelewa vipengele hivi kwa undani sana. Katina ya Kenya pia
huweka wazi utaratibu wa kupiga kura na kuamua mshindi ni nani. Vile
vile Katina inaweka wazi majukumu ya Rais na naibu wake na pia serikali
yake yote. Dereva wa nchi ya Kenya ni Katina na kila mtu huwa
ameshauriwa kuifuata kila mara. Viongozi wanapoapishwa kuingia mamlakani
huwa wamekula kiapo Cha kufuata Katiba bila kusahau lolote.
Anayepatikana nchini Kenya akikiuka Katiba huchukuliwa hatua Kali za
kisheria kama zilivyoanishwa kwenye Katiba ile. Katiba ndiyo huwapa
viongozi mamlaka mbalimbali na kuanisha Yale yote wanayofaa kufanya na
kutofanya kama viongozi. Vilevile Katiba hutetea wakenya kwa ujumla..
Katika nchi ya Kenya kuna kufanya Kura kila baada ya miaka mitano. Kila
mtu kwenye cheo fulani Cha uongozi ana haki ya kuuliza uongozi kwa
mihula miwili ambayo ni miaka kumi. Baada ya mihula hiyo mtu huyo
hushauriwa kuondoka na kuuliza cheo kingine ama kustaafu daima. Kuna
taratibu mbalimbali zinazofuatiwa katika upigaji na uhesabu wa kura
nchini Kenya. Taratibu hizi zote ni kama kusajili wapiga kura. Kuandikwa
kwa bajeti na mwenyekamati itakayosimamia upigaji kura nchini na
kuiwasilisha bungeni ili ipitiwe na kuhakikiwa kirasmi baada ya hapa
itapelekwa kwenye ofisi ya fedha nchini. Kuna kuteua kamati kuu
itakayoshughulikia Kura na pia uteuzi wa time mahususi ya kufanya kura
nchini. Vile vile wakati wa kura kuna kuoeana vifaa mbalimbali vya
upigaji kura nchini kote na kwenye vituo mbalimbali. Tume ya uchaguzi
ikishirikiana na kanuni za Katiba hutoa taratibu na njia mbalimbali
zitakazotumika katika kufanya kampeni na pia kusajili na kuhakiki
wawaniaji nyadhifa mbalimbali. Uchaguzi unapofanyika nchini Kenya basi
uhesabu wa kura pia hufuata taratibu zake mbalimbali. Na viongozi
kutangaza kwa uwazi. Wakati wa Kiongozi kama Rais hajatosheka na matokea
yeye ana uhuru wa kupinga kwenye mahakama na kuomba kura kurudiwa ikiwa
ana ithibati tosha.
Nchi ya Kenya Ina viwanda mbali mbali vinavyozalisha vifaa mbalimbali.
Viwanda hivi huuza mazao yao humi nchini na mengine kupelekw nje ya nchi
kuuzwa baadhi ya viwanda ni kama vya mafuta . Kiwanda Cha mafuta ambacho
kipo Turkana. Kiwanda hiki huzalisha mafuta ambayo huoshwa na kuwekwa
tayari kwa uuzaji. Viwanda vingine ni kama Cha kutengeneza 'soda ash'
kule Magadi. Mazao ya Magadi husaidia kutengeneza vifaa mbalimbali kama
sabuni na kuuzwa ndani na nje mwa nchi ya Kenya. Kuna viwanda vya simiti
kule Mombasa Cha Bamburi. Hapa ndipo simiti inayotumika nchini kote kwa
wingi hutoka. Kiwanda hiki pia ni kama Ajira kwa wakenya kwa sababu
wakenya wengi hufanya kazinkule na kupata Hela. Kuna viwanda vya chakula
mbalimbali.nchini Kenya pia. Chakula kama vile samaki kutoka kaunti ya
migori na Kisumu hupelekwa kwenye viwanda ili kuwekwa kwa mikebe na
kuuzwa kote nchini na hata nje ya nchi. Kuna viwanda vya nguo, vitabu,
nywele za wanawake, viatu , vikombe na olastiki zote, maua mbalimbali,
maji na dawa. Kiwanda Cha KEMRI ndicho kiwanda kikubwa Cha dawa nchini
kinachzalisha dawa mbalimbali na pia kufanya utafiti wa magonjwa mbali
mbali ili kupata tiba.
Kenya kuna mfumo wa masomo kama kwa sasa tuna vuka kutoka kwa mfumo wa
8-4-4 kuenda mfumo wa CBC . Kila mfumo huwa umepitishwa na Time ya
walimu nchini ya TSC. Tume ya TSC ndiyo husimamia uajiri wa walimu
nchini Kenya na pia kutoa Sheria wanazofaa kufuata walimu katika
utendakazi wao. Vile vile Time hii ndiyo huwavuta walimu kazi na
kutangaza nafasi za ajira ili walimu wakaandike barua za kutafuta kazi.
Tume hii pia huoandisha walimu vyei na kuwahamisha kutoka sehemu moja za
utendakazi moaka sehemu nyingine. Hii time pia huwa ni mtetezi wa
walimu. Kuna pia tumebalimbaki zinazotetea wafanyakazi wao nchini. Kila
tume hutafuta kihakikisha wafanyakazi wao hawateswi wala kunyanyaswa .
Tume hizi huwa ndizi sauti za wafanyakazi. Tume kubwa zaidi ni ya
wafanyakazi nchini inayoongozwa na Francis Atwoli. Hii hutetea
wafanyakazi wote nchini bila kubagua aina ya kazi wanazozifanya
wafanyakazi Hawa. Tume hii huwakumbusha wafanyakazi kuhusu haki zao na
kile wanavhofaa kufanya ikiwa haki zao hazitimilizwi. Pia huwa kama
wakili wa wafanyakazi mle kortini na kuwatetea wafanyakazi wao ili
wapewe haki .
Kenya huwa na mipaka mbalimbali na raslimali mbali mbali. Raslimali hizi
ni kama misitu, miti na viwanda na kadhalika. Raslimali hizi huwa
zinaleta faida kwa nchi na basic lazima zilindwe kwa ufaafu. Kando na
ulinzi wa raslimali, Kenya huwapenda sana watu wake na basi huwa imewapa
watu wake ulinzi unaofaa. Ulinzi huu hautekelezwi na Rais wala naibu
wake ila unatekelezwa na jeshi la Kenya likishirikiana na mapolisi wa
nchi ya Kenya. Jeshi kuu la Kenya limegawanwa ili kihakikisha ulinzi
tosha. Kwa Mfano: kuna jeshi la ardhini, hili ni jeshi kinaloshughulikia
maslahi ya usalama kwenye ardhi yote haswa mipaka ya Kenya. Jeshi hili
huhakikisha mipaka haisingeshwi na wala adui jaingii kupitia kwa mipaka
ya Kenya. Kuna wanajeshi wa majini ama wanamaji. Hawa huhakikisha kuwa
mipaka ya maji ya Kenya imelindwa na hakuna utapeli wala wizi haswa watu
wa nchi zingine kuvua kwenye upande wa Kenya. Wanamaji huhakikisha
wakenya wanaofanya biashara majini wapi salama na hawasumbuliwi na
mataoeli wowote. Kuna wanahewa. Wanahewa ni jeshi la kuhakikisha usalama
hewani na kupambana na adui kule hewani. Hawa huwa Wana ujuzi wa kipekee
na huweza kupigana hewani kwa ustadi mkuu. Kuna jeshi la kawaida ambalo
linaweza kuhakikisha usalama popote pale panapohitanika usalama wa
dharura. Wanapolisi nao husaidia kuweka usalama kwa wananchi wa kawaida
Nchi ya Kenya pia ina utalii ambao huwavutia wageni wa nchi za mbali
kuja na kuleta Hela kwa nchi ya Kenya angalau kuwaonya wale wanyama
wanaowavuga. Utalii huwa na faida nyingi kwa nchi yetu na pia kwa
mwananchi wa kawaida. Kando na utalii kuna tawi la mahakama
linalojisimamia hii ni kwa sababu ya kutafuta usawa. Mahakama ndiyo
inayoleta uelewano wa Katiba na kuleta usawa kwa kila mtu ifikapo kwa
haki. Kuna makanisa mbalimbali nchini Kenya na kwa kuwa Kenya ni nchi
huru basi kila mtu ana haki ya kuabudu kwa dini yeyote na kuheshimu dini
ya mwenzake. Dini hizi hutangaza msimamao mmoja ijapokuwa kuna tofauti
chache ndani mwao. Viongozi wa dini zote huumgana na kutengeneza tume ya
kuleta watu pamoja. Kenya Ina mengi ya kutamani kweli.
| Nani ndiye rais wa sasa wa Kenya? | {
"text": [
"Uhuru Muigai Kenyatta"
]
} |
4891_swa | KENYA
Kenya ni nchi iliyopo kwenye ukanda wa Afrika mashariki. Imepakana na
nchi ya Tanzania, Uganda, Somalia, na Sudan. Kenya inaongozwa na Rais
ambaye ana mamlaka zaidi ya kila mtu Kenya. Rais ana naibu wake ambaye
humsaidia kufanya maamuzi mbalimbali na vilevile ambaye humsaidia ikiwa
hayupo nchini kutekeleza majukumu kadhaa. Rais wa nchi ya Kenya kwa sasa
ni Rais Uhuru Muigai Kenyatta. Rais Uhuru ni mwanaye aliyekuwa Rais wa
kwanza nchini Kenya ilipopata uhuru kutoka kwa mkoloni Mzee Jomo
Kenyatta. Rais Uhuru ana majukumu mbali mbali katika nchi ya Kenya, yeye
hutoa sahii kwa mikataba inayohusu kufanya biashara na nchi za kigeni,
yeye hutoa sahii kwa Sheria zinazopitishwa bungeni na wabunge, yeye
ndiye amri mkuu wa jeshi la Kenya, hutoa hotubabalimbali kuhusu mwelekeo
wa nchi mara kwa mara na Yale yanayohitajika kufanyiwa kuendelea ustawi
wa nchi. Rais pia huongoza wakenya wote kusheherekea siku kuu nchini
kama vile Madaraka, Jamuhuri na zingine nyingi. Rais pia ana jukumu
kubwa la kumuteua jaji mkuu wa Kenya.
Nchi ya Kenya huongozwa chini ya Katina iliyopotishwa Machi mwaka elfu
mbili na kumi. Katina ya Kenya Ina vipengele mbalimbali vinayohusu nchi
ya Kenya na taratibu mbalimbali zinazofuatiwa ilibkutekeleza haki na
kitatua ma koio mbalimbali yanayohusu wakenya na Kenya kijumla. Katina
ya Kenya Ina vipengele kama haki za kibinadamu, ardhi, mahakama na
vingine vingi. Vipengele hivi hutafsiriwa na korti kuu ambayo Ina
mawakili wanaelewa vipengele hivi kwa undani sana. Katina ya Kenya pia
huweka wazi utaratibu wa kupiga kura na kuamua mshindi ni nani. Vile
vile Katina inaweka wazi majukumu ya Rais na naibu wake na pia serikali
yake yote. Dereva wa nchi ya Kenya ni Katina na kila mtu huwa
ameshauriwa kuifuata kila mara. Viongozi wanapoapishwa kuingia mamlakani
huwa wamekula kiapo Cha kufuata Katiba bila kusahau lolote.
Anayepatikana nchini Kenya akikiuka Katiba huchukuliwa hatua Kali za
kisheria kama zilivyoanishwa kwenye Katiba ile. Katiba ndiyo huwapa
viongozi mamlaka mbalimbali na kuanisha Yale yote wanayofaa kufanya na
kutofanya kama viongozi. Vilevile Katiba hutetea wakenya kwa ujumla..
Katika nchi ya Kenya kuna kufanya Kura kila baada ya miaka mitano. Kila
mtu kwenye cheo fulani Cha uongozi ana haki ya kuuliza uongozi kwa
mihula miwili ambayo ni miaka kumi. Baada ya mihula hiyo mtu huyo
hushauriwa kuondoka na kuuliza cheo kingine ama kustaafu daima. Kuna
taratibu mbalimbali zinazofuatiwa katika upigaji na uhesabu wa kura
nchini Kenya. Taratibu hizi zote ni kama kusajili wapiga kura. Kuandikwa
kwa bajeti na mwenyekamati itakayosimamia upigaji kura nchini na
kuiwasilisha bungeni ili ipitiwe na kuhakikiwa kirasmi baada ya hapa
itapelekwa kwenye ofisi ya fedha nchini. Kuna kuteua kamati kuu
itakayoshughulikia Kura na pia uteuzi wa time mahususi ya kufanya kura
nchini. Vile vile wakati wa kura kuna kuoeana vifaa mbalimbali vya
upigaji kura nchini kote na kwenye vituo mbalimbali. Tume ya uchaguzi
ikishirikiana na kanuni za Katiba hutoa taratibu na njia mbalimbali
zitakazotumika katika kufanya kampeni na pia kusajili na kuhakiki
wawaniaji nyadhifa mbalimbali. Uchaguzi unapofanyika nchini Kenya basi
uhesabu wa kura pia hufuata taratibu zake mbalimbali. Na viongozi
kutangaza kwa uwazi. Wakati wa Kiongozi kama Rais hajatosheka na matokea
yeye ana uhuru wa kupinga kwenye mahakama na kuomba kura kurudiwa ikiwa
ana ithibati tosha.
Nchi ya Kenya Ina viwanda mbali mbali vinavyozalisha vifaa mbalimbali.
Viwanda hivi huuza mazao yao humi nchini na mengine kupelekw nje ya nchi
kuuzwa baadhi ya viwanda ni kama vya mafuta . Kiwanda Cha mafuta ambacho
kipo Turkana. Kiwanda hiki huzalisha mafuta ambayo huoshwa na kuwekwa
tayari kwa uuzaji. Viwanda vingine ni kama Cha kutengeneza 'soda ash'
kule Magadi. Mazao ya Magadi husaidia kutengeneza vifaa mbalimbali kama
sabuni na kuuzwa ndani na nje mwa nchi ya Kenya. Kuna viwanda vya simiti
kule Mombasa Cha Bamburi. Hapa ndipo simiti inayotumika nchini kote kwa
wingi hutoka. Kiwanda hiki pia ni kama Ajira kwa wakenya kwa sababu
wakenya wengi hufanya kazinkule na kupata Hela. Kuna viwanda vya chakula
mbalimbali.nchini Kenya pia. Chakula kama vile samaki kutoka kaunti ya
migori na Kisumu hupelekwa kwenye viwanda ili kuwekwa kwa mikebe na
kuuzwa kote nchini na hata nje ya nchi. Kuna viwanda vya nguo, vitabu,
nywele za wanawake, viatu , vikombe na olastiki zote, maua mbalimbali,
maji na dawa. Kiwanda Cha KEMRI ndicho kiwanda kikubwa Cha dawa nchini
kinachzalisha dawa mbalimbali na pia kufanya utafiti wa magonjwa mbali
mbali ili kupata tiba.
Kenya kuna mfumo wa masomo kama kwa sasa tuna vuka kutoka kwa mfumo wa
8-4-4 kuenda mfumo wa CBC . Kila mfumo huwa umepitishwa na Time ya
walimu nchini ya TSC. Tume ya TSC ndiyo husimamia uajiri wa walimu
nchini Kenya na pia kutoa Sheria wanazofaa kufuata walimu katika
utendakazi wao. Vile vile Time hii ndiyo huwavuta walimu kazi na
kutangaza nafasi za ajira ili walimu wakaandike barua za kutafuta kazi.
Tume hii pia huoandisha walimu vyei na kuwahamisha kutoka sehemu moja za
utendakazi moaka sehemu nyingine. Hii time pia huwa ni mtetezi wa
walimu. Kuna pia tumebalimbaki zinazotetea wafanyakazi wao nchini. Kila
tume hutafuta kihakikisha wafanyakazi wao hawateswi wala kunyanyaswa .
Tume hizi huwa ndizi sauti za wafanyakazi. Tume kubwa zaidi ni ya
wafanyakazi nchini inayoongozwa na Francis Atwoli. Hii hutetea
wafanyakazi wote nchini bila kubagua aina ya kazi wanazozifanya
wafanyakazi Hawa. Tume hii huwakumbusha wafanyakazi kuhusu haki zao na
kile wanavhofaa kufanya ikiwa haki zao hazitimilizwi. Pia huwa kama
wakili wa wafanyakazi mle kortini na kuwatetea wafanyakazi wao ili
wapewe haki .
Kenya huwa na mipaka mbalimbali na raslimali mbali mbali. Raslimali hizi
ni kama misitu, miti na viwanda na kadhalika. Raslimali hizi huwa
zinaleta faida kwa nchi na basic lazima zilindwe kwa ufaafu. Kando na
ulinzi wa raslimali, Kenya huwapenda sana watu wake na basi huwa imewapa
watu wake ulinzi unaofaa. Ulinzi huu hautekelezwi na Rais wala naibu
wake ila unatekelezwa na jeshi la Kenya likishirikiana na mapolisi wa
nchi ya Kenya. Jeshi kuu la Kenya limegawanwa ili kihakikisha ulinzi
tosha. Kwa Mfano: kuna jeshi la ardhini, hili ni jeshi kinaloshughulikia
maslahi ya usalama kwenye ardhi yote haswa mipaka ya Kenya. Jeshi hili
huhakikisha mipaka haisingeshwi na wala adui jaingii kupitia kwa mipaka
ya Kenya. Kuna wanajeshi wa majini ama wanamaji. Hawa huhakikisha kuwa
mipaka ya maji ya Kenya imelindwa na hakuna utapeli wala wizi haswa watu
wa nchi zingine kuvua kwenye upande wa Kenya. Wanamaji huhakikisha
wakenya wanaofanya biashara majini wapi salama na hawasumbuliwi na
mataoeli wowote. Kuna wanahewa. Wanahewa ni jeshi la kuhakikisha usalama
hewani na kupambana na adui kule hewani. Hawa huwa Wana ujuzi wa kipekee
na huweza kupigana hewani kwa ustadi mkuu. Kuna jeshi la kawaida ambalo
linaweza kuhakikisha usalama popote pale panapohitanika usalama wa
dharura. Wanapolisi nao husaidia kuweka usalama kwa wananchi wa kawaida
Nchi ya Kenya pia ina utalii ambao huwavutia wageni wa nchi za mbali
kuja na kuleta Hela kwa nchi ya Kenya angalau kuwaonya wale wanyama
wanaowavuga. Utalii huwa na faida nyingi kwa nchi yetu na pia kwa
mwananchi wa kawaida. Kando na utalii kuna tawi la mahakama
linalojisimamia hii ni kwa sababu ya kutafuta usawa. Mahakama ndiyo
inayoleta uelewano wa Katiba na kuleta usawa kwa kila mtu ifikapo kwa
haki. Kuna makanisa mbalimbali nchini Kenya na kwa kuwa Kenya ni nchi
huru basi kila mtu ana haki ya kuabudu kwa dini yeyote na kuheshimu dini
ya mwenzake. Dini hizi hutangaza msimamao mmoja ijapokuwa kuna tofauti
chache ndani mwao. Viongozi wa dini zote huumgana na kutengeneza tume ya
kuleta watu pamoja. Kenya Ina mengi ya kutamani kweli.
| Nani huongoza wananchi wote kusherehekea siku kuu kama Madaraka? | {
"text": [
"Rais"
]
} |
4891_swa | KENYA
Kenya ni nchi iliyopo kwenye ukanda wa Afrika mashariki. Imepakana na
nchi ya Tanzania, Uganda, Somalia, na Sudan. Kenya inaongozwa na Rais
ambaye ana mamlaka zaidi ya kila mtu Kenya. Rais ana naibu wake ambaye
humsaidia kufanya maamuzi mbalimbali na vilevile ambaye humsaidia ikiwa
hayupo nchini kutekeleza majukumu kadhaa. Rais wa nchi ya Kenya kwa sasa
ni Rais Uhuru Muigai Kenyatta. Rais Uhuru ni mwanaye aliyekuwa Rais wa
kwanza nchini Kenya ilipopata uhuru kutoka kwa mkoloni Mzee Jomo
Kenyatta. Rais Uhuru ana majukumu mbali mbali katika nchi ya Kenya, yeye
hutoa sahii kwa mikataba inayohusu kufanya biashara na nchi za kigeni,
yeye hutoa sahii kwa Sheria zinazopitishwa bungeni na wabunge, yeye
ndiye amri mkuu wa jeshi la Kenya, hutoa hotubabalimbali kuhusu mwelekeo
wa nchi mara kwa mara na Yale yanayohitajika kufanyiwa kuendelea ustawi
wa nchi. Rais pia huongoza wakenya wote kusheherekea siku kuu nchini
kama vile Madaraka, Jamuhuri na zingine nyingi. Rais pia ana jukumu
kubwa la kumuteua jaji mkuu wa Kenya.
Nchi ya Kenya huongozwa chini ya Katina iliyopotishwa Machi mwaka elfu
mbili na kumi. Katina ya Kenya Ina vipengele mbalimbali vinayohusu nchi
ya Kenya na taratibu mbalimbali zinazofuatiwa ilibkutekeleza haki na
kitatua ma koio mbalimbali yanayohusu wakenya na Kenya kijumla. Katina
ya Kenya Ina vipengele kama haki za kibinadamu, ardhi, mahakama na
vingine vingi. Vipengele hivi hutafsiriwa na korti kuu ambayo Ina
mawakili wanaelewa vipengele hivi kwa undani sana. Katina ya Kenya pia
huweka wazi utaratibu wa kupiga kura na kuamua mshindi ni nani. Vile
vile Katina inaweka wazi majukumu ya Rais na naibu wake na pia serikali
yake yote. Dereva wa nchi ya Kenya ni Katina na kila mtu huwa
ameshauriwa kuifuata kila mara. Viongozi wanapoapishwa kuingia mamlakani
huwa wamekula kiapo Cha kufuata Katiba bila kusahau lolote.
Anayepatikana nchini Kenya akikiuka Katiba huchukuliwa hatua Kali za
kisheria kama zilivyoanishwa kwenye Katiba ile. Katiba ndiyo huwapa
viongozi mamlaka mbalimbali na kuanisha Yale yote wanayofaa kufanya na
kutofanya kama viongozi. Vilevile Katiba hutetea wakenya kwa ujumla..
Katika nchi ya Kenya kuna kufanya Kura kila baada ya miaka mitano. Kila
mtu kwenye cheo fulani Cha uongozi ana haki ya kuuliza uongozi kwa
mihula miwili ambayo ni miaka kumi. Baada ya mihula hiyo mtu huyo
hushauriwa kuondoka na kuuliza cheo kingine ama kustaafu daima. Kuna
taratibu mbalimbali zinazofuatiwa katika upigaji na uhesabu wa kura
nchini Kenya. Taratibu hizi zote ni kama kusajili wapiga kura. Kuandikwa
kwa bajeti na mwenyekamati itakayosimamia upigaji kura nchini na
kuiwasilisha bungeni ili ipitiwe na kuhakikiwa kirasmi baada ya hapa
itapelekwa kwenye ofisi ya fedha nchini. Kuna kuteua kamati kuu
itakayoshughulikia Kura na pia uteuzi wa time mahususi ya kufanya kura
nchini. Vile vile wakati wa kura kuna kuoeana vifaa mbalimbali vya
upigaji kura nchini kote na kwenye vituo mbalimbali. Tume ya uchaguzi
ikishirikiana na kanuni za Katiba hutoa taratibu na njia mbalimbali
zitakazotumika katika kufanya kampeni na pia kusajili na kuhakiki
wawaniaji nyadhifa mbalimbali. Uchaguzi unapofanyika nchini Kenya basi
uhesabu wa kura pia hufuata taratibu zake mbalimbali. Na viongozi
kutangaza kwa uwazi. Wakati wa Kiongozi kama Rais hajatosheka na matokea
yeye ana uhuru wa kupinga kwenye mahakama na kuomba kura kurudiwa ikiwa
ana ithibati tosha.
Nchi ya Kenya Ina viwanda mbali mbali vinavyozalisha vifaa mbalimbali.
Viwanda hivi huuza mazao yao humi nchini na mengine kupelekw nje ya nchi
kuuzwa baadhi ya viwanda ni kama vya mafuta . Kiwanda Cha mafuta ambacho
kipo Turkana. Kiwanda hiki huzalisha mafuta ambayo huoshwa na kuwekwa
tayari kwa uuzaji. Viwanda vingine ni kama Cha kutengeneza 'soda ash'
kule Magadi. Mazao ya Magadi husaidia kutengeneza vifaa mbalimbali kama
sabuni na kuuzwa ndani na nje mwa nchi ya Kenya. Kuna viwanda vya simiti
kule Mombasa Cha Bamburi. Hapa ndipo simiti inayotumika nchini kote kwa
wingi hutoka. Kiwanda hiki pia ni kama Ajira kwa wakenya kwa sababu
wakenya wengi hufanya kazinkule na kupata Hela. Kuna viwanda vya chakula
mbalimbali.nchini Kenya pia. Chakula kama vile samaki kutoka kaunti ya
migori na Kisumu hupelekwa kwenye viwanda ili kuwekwa kwa mikebe na
kuuzwa kote nchini na hata nje ya nchi. Kuna viwanda vya nguo, vitabu,
nywele za wanawake, viatu , vikombe na olastiki zote, maua mbalimbali,
maji na dawa. Kiwanda Cha KEMRI ndicho kiwanda kikubwa Cha dawa nchini
kinachzalisha dawa mbalimbali na pia kufanya utafiti wa magonjwa mbali
mbali ili kupata tiba.
Kenya kuna mfumo wa masomo kama kwa sasa tuna vuka kutoka kwa mfumo wa
8-4-4 kuenda mfumo wa CBC . Kila mfumo huwa umepitishwa na Time ya
walimu nchini ya TSC. Tume ya TSC ndiyo husimamia uajiri wa walimu
nchini Kenya na pia kutoa Sheria wanazofaa kufuata walimu katika
utendakazi wao. Vile vile Time hii ndiyo huwavuta walimu kazi na
kutangaza nafasi za ajira ili walimu wakaandike barua za kutafuta kazi.
Tume hii pia huoandisha walimu vyei na kuwahamisha kutoka sehemu moja za
utendakazi moaka sehemu nyingine. Hii time pia huwa ni mtetezi wa
walimu. Kuna pia tumebalimbaki zinazotetea wafanyakazi wao nchini. Kila
tume hutafuta kihakikisha wafanyakazi wao hawateswi wala kunyanyaswa .
Tume hizi huwa ndizi sauti za wafanyakazi. Tume kubwa zaidi ni ya
wafanyakazi nchini inayoongozwa na Francis Atwoli. Hii hutetea
wafanyakazi wote nchini bila kubagua aina ya kazi wanazozifanya
wafanyakazi Hawa. Tume hii huwakumbusha wafanyakazi kuhusu haki zao na
kile wanavhofaa kufanya ikiwa haki zao hazitimilizwi. Pia huwa kama
wakili wa wafanyakazi mle kortini na kuwatetea wafanyakazi wao ili
wapewe haki .
Kenya huwa na mipaka mbalimbali na raslimali mbali mbali. Raslimali hizi
ni kama misitu, miti na viwanda na kadhalika. Raslimali hizi huwa
zinaleta faida kwa nchi na basic lazima zilindwe kwa ufaafu. Kando na
ulinzi wa raslimali, Kenya huwapenda sana watu wake na basi huwa imewapa
watu wake ulinzi unaofaa. Ulinzi huu hautekelezwi na Rais wala naibu
wake ila unatekelezwa na jeshi la Kenya likishirikiana na mapolisi wa
nchi ya Kenya. Jeshi kuu la Kenya limegawanwa ili kihakikisha ulinzi
tosha. Kwa Mfano: kuna jeshi la ardhini, hili ni jeshi kinaloshughulikia
maslahi ya usalama kwenye ardhi yote haswa mipaka ya Kenya. Jeshi hili
huhakikisha mipaka haisingeshwi na wala adui jaingii kupitia kwa mipaka
ya Kenya. Kuna wanajeshi wa majini ama wanamaji. Hawa huhakikisha kuwa
mipaka ya maji ya Kenya imelindwa na hakuna utapeli wala wizi haswa watu
wa nchi zingine kuvua kwenye upande wa Kenya. Wanamaji huhakikisha
wakenya wanaofanya biashara majini wapi salama na hawasumbuliwi na
mataoeli wowote. Kuna wanahewa. Wanahewa ni jeshi la kuhakikisha usalama
hewani na kupambana na adui kule hewani. Hawa huwa Wana ujuzi wa kipekee
na huweza kupigana hewani kwa ustadi mkuu. Kuna jeshi la kawaida ambalo
linaweza kuhakikisha usalama popote pale panapohitanika usalama wa
dharura. Wanapolisi nao husaidia kuweka usalama kwa wananchi wa kawaida
Nchi ya Kenya pia ina utalii ambao huwavutia wageni wa nchi za mbali
kuja na kuleta Hela kwa nchi ya Kenya angalau kuwaonya wale wanyama
wanaowavuga. Utalii huwa na faida nyingi kwa nchi yetu na pia kwa
mwananchi wa kawaida. Kando na utalii kuna tawi la mahakama
linalojisimamia hii ni kwa sababu ya kutafuta usawa. Mahakama ndiyo
inayoleta uelewano wa Katiba na kuleta usawa kwa kila mtu ifikapo kwa
haki. Kuna makanisa mbalimbali nchini Kenya na kwa kuwa Kenya ni nchi
huru basi kila mtu ana haki ya kuabudu kwa dini yeyote na kuheshimu dini
ya mwenzake. Dini hizi hutangaza msimamao mmoja ijapokuwa kuna tofauti
chache ndani mwao. Viongozi wa dini zote huumgana na kutengeneza tume ya
kuleta watu pamoja. Kenya Ina mengi ya kutamani kweli.
| Nani hupitisha miswada nchini Kenya? | {
"text": [
"Bunge la kitaifa"
]
} |
4891_swa | KENYA
Kenya ni nchi iliyopo kwenye ukanda wa Afrika mashariki. Imepakana na
nchi ya Tanzania, Uganda, Somalia, na Sudan. Kenya inaongozwa na Rais
ambaye ana mamlaka zaidi ya kila mtu Kenya. Rais ana naibu wake ambaye
humsaidia kufanya maamuzi mbalimbali na vilevile ambaye humsaidia ikiwa
hayupo nchini kutekeleza majukumu kadhaa. Rais wa nchi ya Kenya kwa sasa
ni Rais Uhuru Muigai Kenyatta. Rais Uhuru ni mwanaye aliyekuwa Rais wa
kwanza nchini Kenya ilipopata uhuru kutoka kwa mkoloni Mzee Jomo
Kenyatta. Rais Uhuru ana majukumu mbali mbali katika nchi ya Kenya, yeye
hutoa sahii kwa mikataba inayohusu kufanya biashara na nchi za kigeni,
yeye hutoa sahii kwa Sheria zinazopitishwa bungeni na wabunge, yeye
ndiye amri mkuu wa jeshi la Kenya, hutoa hotubabalimbali kuhusu mwelekeo
wa nchi mara kwa mara na Yale yanayohitajika kufanyiwa kuendelea ustawi
wa nchi. Rais pia huongoza wakenya wote kusheherekea siku kuu nchini
kama vile Madaraka, Jamuhuri na zingine nyingi. Rais pia ana jukumu
kubwa la kumuteua jaji mkuu wa Kenya.
Nchi ya Kenya huongozwa chini ya Katina iliyopotishwa Machi mwaka elfu
mbili na kumi. Katina ya Kenya Ina vipengele mbalimbali vinayohusu nchi
ya Kenya na taratibu mbalimbali zinazofuatiwa ilibkutekeleza haki na
kitatua ma koio mbalimbali yanayohusu wakenya na Kenya kijumla. Katina
ya Kenya Ina vipengele kama haki za kibinadamu, ardhi, mahakama na
vingine vingi. Vipengele hivi hutafsiriwa na korti kuu ambayo Ina
mawakili wanaelewa vipengele hivi kwa undani sana. Katina ya Kenya pia
huweka wazi utaratibu wa kupiga kura na kuamua mshindi ni nani. Vile
vile Katina inaweka wazi majukumu ya Rais na naibu wake na pia serikali
yake yote. Dereva wa nchi ya Kenya ni Katina na kila mtu huwa
ameshauriwa kuifuata kila mara. Viongozi wanapoapishwa kuingia mamlakani
huwa wamekula kiapo Cha kufuata Katiba bila kusahau lolote.
Anayepatikana nchini Kenya akikiuka Katiba huchukuliwa hatua Kali za
kisheria kama zilivyoanishwa kwenye Katiba ile. Katiba ndiyo huwapa
viongozi mamlaka mbalimbali na kuanisha Yale yote wanayofaa kufanya na
kutofanya kama viongozi. Vilevile Katiba hutetea wakenya kwa ujumla..
Katika nchi ya Kenya kuna kufanya Kura kila baada ya miaka mitano. Kila
mtu kwenye cheo fulani Cha uongozi ana haki ya kuuliza uongozi kwa
mihula miwili ambayo ni miaka kumi. Baada ya mihula hiyo mtu huyo
hushauriwa kuondoka na kuuliza cheo kingine ama kustaafu daima. Kuna
taratibu mbalimbali zinazofuatiwa katika upigaji na uhesabu wa kura
nchini Kenya. Taratibu hizi zote ni kama kusajili wapiga kura. Kuandikwa
kwa bajeti na mwenyekamati itakayosimamia upigaji kura nchini na
kuiwasilisha bungeni ili ipitiwe na kuhakikiwa kirasmi baada ya hapa
itapelekwa kwenye ofisi ya fedha nchini. Kuna kuteua kamati kuu
itakayoshughulikia Kura na pia uteuzi wa time mahususi ya kufanya kura
nchini. Vile vile wakati wa kura kuna kuoeana vifaa mbalimbali vya
upigaji kura nchini kote na kwenye vituo mbalimbali. Tume ya uchaguzi
ikishirikiana na kanuni za Katiba hutoa taratibu na njia mbalimbali
zitakazotumika katika kufanya kampeni na pia kusajili na kuhakiki
wawaniaji nyadhifa mbalimbali. Uchaguzi unapofanyika nchini Kenya basi
uhesabu wa kura pia hufuata taratibu zake mbalimbali. Na viongozi
kutangaza kwa uwazi. Wakati wa Kiongozi kama Rais hajatosheka na matokea
yeye ana uhuru wa kupinga kwenye mahakama na kuomba kura kurudiwa ikiwa
ana ithibati tosha.
Nchi ya Kenya Ina viwanda mbali mbali vinavyozalisha vifaa mbalimbali.
Viwanda hivi huuza mazao yao humi nchini na mengine kupelekw nje ya nchi
kuuzwa baadhi ya viwanda ni kama vya mafuta . Kiwanda Cha mafuta ambacho
kipo Turkana. Kiwanda hiki huzalisha mafuta ambayo huoshwa na kuwekwa
tayari kwa uuzaji. Viwanda vingine ni kama Cha kutengeneza 'soda ash'
kule Magadi. Mazao ya Magadi husaidia kutengeneza vifaa mbalimbali kama
sabuni na kuuzwa ndani na nje mwa nchi ya Kenya. Kuna viwanda vya simiti
kule Mombasa Cha Bamburi. Hapa ndipo simiti inayotumika nchini kote kwa
wingi hutoka. Kiwanda hiki pia ni kama Ajira kwa wakenya kwa sababu
wakenya wengi hufanya kazinkule na kupata Hela. Kuna viwanda vya chakula
mbalimbali.nchini Kenya pia. Chakula kama vile samaki kutoka kaunti ya
migori na Kisumu hupelekwa kwenye viwanda ili kuwekwa kwa mikebe na
kuuzwa kote nchini na hata nje ya nchi. Kuna viwanda vya nguo, vitabu,
nywele za wanawake, viatu , vikombe na olastiki zote, maua mbalimbali,
maji na dawa. Kiwanda Cha KEMRI ndicho kiwanda kikubwa Cha dawa nchini
kinachzalisha dawa mbalimbali na pia kufanya utafiti wa magonjwa mbali
mbali ili kupata tiba.
Kenya kuna mfumo wa masomo kama kwa sasa tuna vuka kutoka kwa mfumo wa
8-4-4 kuenda mfumo wa CBC . Kila mfumo huwa umepitishwa na Time ya
walimu nchini ya TSC. Tume ya TSC ndiyo husimamia uajiri wa walimu
nchini Kenya na pia kutoa Sheria wanazofaa kufuata walimu katika
utendakazi wao. Vile vile Time hii ndiyo huwavuta walimu kazi na
kutangaza nafasi za ajira ili walimu wakaandike barua za kutafuta kazi.
Tume hii pia huoandisha walimu vyei na kuwahamisha kutoka sehemu moja za
utendakazi moaka sehemu nyingine. Hii time pia huwa ni mtetezi wa
walimu. Kuna pia tumebalimbaki zinazotetea wafanyakazi wao nchini. Kila
tume hutafuta kihakikisha wafanyakazi wao hawateswi wala kunyanyaswa .
Tume hizi huwa ndizi sauti za wafanyakazi. Tume kubwa zaidi ni ya
wafanyakazi nchini inayoongozwa na Francis Atwoli. Hii hutetea
wafanyakazi wote nchini bila kubagua aina ya kazi wanazozifanya
wafanyakazi Hawa. Tume hii huwakumbusha wafanyakazi kuhusu haki zao na
kile wanavhofaa kufanya ikiwa haki zao hazitimilizwi. Pia huwa kama
wakili wa wafanyakazi mle kortini na kuwatetea wafanyakazi wao ili
wapewe haki .
Kenya huwa na mipaka mbalimbali na raslimali mbali mbali. Raslimali hizi
ni kama misitu, miti na viwanda na kadhalika. Raslimali hizi huwa
zinaleta faida kwa nchi na basic lazima zilindwe kwa ufaafu. Kando na
ulinzi wa raslimali, Kenya huwapenda sana watu wake na basi huwa imewapa
watu wake ulinzi unaofaa. Ulinzi huu hautekelezwi na Rais wala naibu
wake ila unatekelezwa na jeshi la Kenya likishirikiana na mapolisi wa
nchi ya Kenya. Jeshi kuu la Kenya limegawanwa ili kihakikisha ulinzi
tosha. Kwa Mfano: kuna jeshi la ardhini, hili ni jeshi kinaloshughulikia
maslahi ya usalama kwenye ardhi yote haswa mipaka ya Kenya. Jeshi hili
huhakikisha mipaka haisingeshwi na wala adui jaingii kupitia kwa mipaka
ya Kenya. Kuna wanajeshi wa majini ama wanamaji. Hawa huhakikisha kuwa
mipaka ya maji ya Kenya imelindwa na hakuna utapeli wala wizi haswa watu
wa nchi zingine kuvua kwenye upande wa Kenya. Wanamaji huhakikisha
wakenya wanaofanya biashara majini wapi salama na hawasumbuliwi na
mataoeli wowote. Kuna wanahewa. Wanahewa ni jeshi la kuhakikisha usalama
hewani na kupambana na adui kule hewani. Hawa huwa Wana ujuzi wa kipekee
na huweza kupigana hewani kwa ustadi mkuu. Kuna jeshi la kawaida ambalo
linaweza kuhakikisha usalama popote pale panapohitanika usalama wa
dharura. Wanapolisi nao husaidia kuweka usalama kwa wananchi wa kawaida
Nchi ya Kenya pia ina utalii ambao huwavutia wageni wa nchi za mbali
kuja na kuleta Hela kwa nchi ya Kenya angalau kuwaonya wale wanyama
wanaowavuga. Utalii huwa na faida nyingi kwa nchi yetu na pia kwa
mwananchi wa kawaida. Kando na utalii kuna tawi la mahakama
linalojisimamia hii ni kwa sababu ya kutafuta usawa. Mahakama ndiyo
inayoleta uelewano wa Katiba na kuleta usawa kwa kila mtu ifikapo kwa
haki. Kuna makanisa mbalimbali nchini Kenya na kwa kuwa Kenya ni nchi
huru basi kila mtu ana haki ya kuabudu kwa dini yeyote na kuheshimu dini
ya mwenzake. Dini hizi hutangaza msimamao mmoja ijapokuwa kuna tofauti
chache ndani mwao. Viongozi wa dini zote huumgana na kutengeneza tume ya
kuleta watu pamoja. Kenya Ina mengi ya kutamani kweli.
| Kura hufanyika baada ya miaka mingapi nchini Kenya? | {
"text": [
"Mitano"
]
} |
4892_swa | Naam. Ni shujaa Kwa sababu ni katika utoto wake ndipo alipojikuta
mikononi mwa walezi wageni. Nchi ngeni. Mazingira mapya, na hata
tamaduni na desturi mpya. Kwa hakika Bahati alikua hata ubwabwa wa
shingo haujamtoka alipolazimika kwenda nchi ya Shauri yako
kulelewa.Alikua mtoto wa miaka mitano tu! Umri ambao bado angekua
akigombania titi la mamake.Lakini si walishasema majaaliwa Yana nguvu?
Maskini mtoto mdogo ! Anapelekwa mbali kulelewa .Mbali na mama yake
.Mbali na Babu yake mpendwa.Mbali na wapenzi wake. Mbali na ndugu zake
na hata mbali na marafiki zake.Bahati, mtoto mdogo anaanza maisha mapya.
Anafungua ukurasa mpya wa historia ya maisha yake. Usishangae
nikikwambia hata yeye Bahati hakujua sababu ya kuhamishwa. Na hata
alikopelekwa alivamiwa na upweke wa ajabu. Kwani,alikua mtoto peke yake
ndani ya nyumba ya wanaume nane na mwanamke mmoja.
Bahati,aliyezoea kuenda kijumba hodi kila bukrata wa ashiya, Sasa
alilazimika kukaa ndani kuanzia kuchomoza Kwa jua Hadi kuzama kwake.
Jambo hili lilimuia vigumu Kwa muda Hadi kuzoea. Ila Kwa utoto alionao
alihisi raha kuwa kwenye mazingira mapya Kwa muda mpka ukweli ulipompiga
makofi ya fahamu.Ama kweli utoto una mambo yake mambo.
Azma ya baba yake kumuhamisha nchi ya Shauri yako ilikua ni kumpa elimu
ya kiwango Cha juu ambayo asingeipata Kule kwao Bagamoyo. Hivo
Bi.Bahati, SoMo yake Bahati na mlezi wake ,alimpeleka shule. Akaanza
masomo yake ya chekechea. Wanagenzi wenzake waliistaajabia lahaja ya
Bahati . Wengine kumbeza na wengi wao kumcheka.Naye Bahati akajiona Kama
njiwa kwenye kuku wengi.
Kwanza Bahati alikua mkubwa wao kiumri. Wakambatiza jina la "mama lao".
Walimu nao walimuona Kama mtoto asiyefuata amri kumbe hakua na uelewa wa
lugha yao . Jambo hili lilimfanya asisome Kwa makini na hatimaye akawa
kisubutu masomo .kila mtihani alishika mkia na wengne kumzomea. Bahati
alizidi kujiona mnyonge.
Nyumbani nako mambo yalianza kubadilika. Alianza kupewa kazi Kama kuosha
vyombo na kufagia nyumba. Hili kwake lilikua jambo rahisi . Ila kila
aliposahau kufanya hivyo ,Bi Bahati alimkaripia asijue anzaidi kutonesha
kidonda anachokiuguza. Bahati hakua na ufahamu kua, kama mlezi, Bi.
Bahati alitaka awe Binti mtenda kazi na mwenye ujuzi wa kazi za nyumbani
pia.
Siku miongoni mwa siku ikafika. Bahati Yu chumbani amelala.Gahafla
akaamka na kkuona mtu alovaa nguo nyeupe ananyatia akitoka chumbani
kwake. kumuangalia vizuri ni Ami yake .loh! Bahati aliachama. Alishtuka
na kutetemeka Kama kifaranga aliemwagiwa maji. Ni hapo ndipo
alipotanabahi hana nguo. Yupo uchi wa mnyama. Kama alivyozaliwa. "Nguo
zangu zimeenda wapi?" Bahati alijiuliza. "Si nilala na nguo zangu? Mbona
zipo Chini?".
Unyevunyevu uliopo kwenye shuka lake ulimzindua tena . Aliangalia
asiamini maninga yake. "Damu!" Alisema Kwa nguvu. "Nimejikata?"
Alijichungulia. Akajigusagusa. Ndipo alipotanabahi kua damu imetoka
kwenye sehemu yake ya Siri. Aliduwaa. Alishtuka ghaya ya kushtuka asijue
la kufanya. Maskini Bahati!
| Nani alijipata katika nchi geni? | {
"text": [
"Bahati"
]
} |
4892_swa | Naam. Ni shujaa Kwa sababu ni katika utoto wake ndipo alipojikuta
mikononi mwa walezi wageni. Nchi ngeni. Mazingira mapya, na hata
tamaduni na desturi mpya. Kwa hakika Bahati alikua hata ubwabwa wa
shingo haujamtoka alipolazimika kwenda nchi ya Shauri yako
kulelewa.Alikua mtoto wa miaka mitano tu! Umri ambao bado angekua
akigombania titi la mamake.Lakini si walishasema majaaliwa Yana nguvu?
Maskini mtoto mdogo ! Anapelekwa mbali kulelewa .Mbali na mama yake
.Mbali na Babu yake mpendwa.Mbali na wapenzi wake. Mbali na ndugu zake
na hata mbali na marafiki zake.Bahati, mtoto mdogo anaanza maisha mapya.
Anafungua ukurasa mpya wa historia ya maisha yake. Usishangae
nikikwambia hata yeye Bahati hakujua sababu ya kuhamishwa. Na hata
alikopelekwa alivamiwa na upweke wa ajabu. Kwani,alikua mtoto peke yake
ndani ya nyumba ya wanaume nane na mwanamke mmoja.
Bahati,aliyezoea kuenda kijumba hodi kila bukrata wa ashiya, Sasa
alilazimika kukaa ndani kuanzia kuchomoza Kwa jua Hadi kuzama kwake.
Jambo hili lilimuia vigumu Kwa muda Hadi kuzoea. Ila Kwa utoto alionao
alihisi raha kuwa kwenye mazingira mapya Kwa muda mpka ukweli ulipompiga
makofi ya fahamu.Ama kweli utoto una mambo yake mambo.
Azma ya baba yake kumuhamisha nchi ya Shauri yako ilikua ni kumpa elimu
ya kiwango Cha juu ambayo asingeipata Kule kwao Bagamoyo. Hivo
Bi.Bahati, SoMo yake Bahati na mlezi wake ,alimpeleka shule. Akaanza
masomo yake ya chekechea. Wanagenzi wenzake waliistaajabia lahaja ya
Bahati . Wengine kumbeza na wengi wao kumcheka.Naye Bahati akajiona Kama
njiwa kwenye kuku wengi.
Kwanza Bahati alikua mkubwa wao kiumri. Wakambatiza jina la "mama lao".
Walimu nao walimuona Kama mtoto asiyefuata amri kumbe hakua na uelewa wa
lugha yao . Jambo hili lilimfanya asisome Kwa makini na hatimaye akawa
kisubutu masomo .kila mtihani alishika mkia na wengne kumzomea. Bahati
alizidi kujiona mnyonge.
Nyumbani nako mambo yalianza kubadilika. Alianza kupewa kazi Kama kuosha
vyombo na kufagia nyumba. Hili kwake lilikua jambo rahisi . Ila kila
aliposahau kufanya hivyo ,Bi Bahati alimkaripia asijue anzaidi kutonesha
kidonda anachokiuguza. Bahati hakua na ufahamu kua, kama mlezi, Bi.
Bahati alitaka awe Binti mtenda kazi na mwenye ujuzi wa kazi za nyumbani
pia.
Siku miongoni mwa siku ikafika. Bahati Yu chumbani amelala.Gahafla
akaamka na kkuona mtu alovaa nguo nyeupe ananyatia akitoka chumbani
kwake. kumuangalia vizuri ni Ami yake .loh! Bahati aliachama. Alishtuka
na kutetemeka Kama kifaranga aliemwagiwa maji. Ni hapo ndipo
alipotanabahi hana nguo. Yupo uchi wa mnyama. Kama alivyozaliwa. "Nguo
zangu zimeenda wapi?" Bahati alijiuliza. "Si nilala na nguo zangu? Mbona
zipo Chini?".
Unyevunyevu uliopo kwenye shuka lake ulimzindua tena . Aliangalia
asiamini maninga yake. "Damu!" Alisema Kwa nguvu. "Nimejikata?"
Alijichungulia. Akajigusagusa. Ndipo alipotanabahi kua damu imetoka
kwenye sehemu yake ya Siri. Aliduwaa. Alishtuka ghaya ya kushtuka asijue
la kufanya. Maskini Bahati!
| Mbona Bahati anaitwa shujaa? | {
"text": [
"Alijipata katika madhari mapya akiwa mdogo mno"
]
} |
4892_swa | Naam. Ni shujaa Kwa sababu ni katika utoto wake ndipo alipojikuta
mikononi mwa walezi wageni. Nchi ngeni. Mazingira mapya, na hata
tamaduni na desturi mpya. Kwa hakika Bahati alikua hata ubwabwa wa
shingo haujamtoka alipolazimika kwenda nchi ya Shauri yako
kulelewa.Alikua mtoto wa miaka mitano tu! Umri ambao bado angekua
akigombania titi la mamake.Lakini si walishasema majaaliwa Yana nguvu?
Maskini mtoto mdogo ! Anapelekwa mbali kulelewa .Mbali na mama yake
.Mbali na Babu yake mpendwa.Mbali na wapenzi wake. Mbali na ndugu zake
na hata mbali na marafiki zake.Bahati, mtoto mdogo anaanza maisha mapya.
Anafungua ukurasa mpya wa historia ya maisha yake. Usishangae
nikikwambia hata yeye Bahati hakujua sababu ya kuhamishwa. Na hata
alikopelekwa alivamiwa na upweke wa ajabu. Kwani,alikua mtoto peke yake
ndani ya nyumba ya wanaume nane na mwanamke mmoja.
Bahati,aliyezoea kuenda kijumba hodi kila bukrata wa ashiya, Sasa
alilazimika kukaa ndani kuanzia kuchomoza Kwa jua Hadi kuzama kwake.
Jambo hili lilimuia vigumu Kwa muda Hadi kuzoea. Ila Kwa utoto alionao
alihisi raha kuwa kwenye mazingira mapya Kwa muda mpka ukweli ulipompiga
makofi ya fahamu.Ama kweli utoto una mambo yake mambo.
Azma ya baba yake kumuhamisha nchi ya Shauri yako ilikua ni kumpa elimu
ya kiwango Cha juu ambayo asingeipata Kule kwao Bagamoyo. Hivo
Bi.Bahati, SoMo yake Bahati na mlezi wake ,alimpeleka shule. Akaanza
masomo yake ya chekechea. Wanagenzi wenzake waliistaajabia lahaja ya
Bahati . Wengine kumbeza na wengi wao kumcheka.Naye Bahati akajiona Kama
njiwa kwenye kuku wengi.
Kwanza Bahati alikua mkubwa wao kiumri. Wakambatiza jina la "mama lao".
Walimu nao walimuona Kama mtoto asiyefuata amri kumbe hakua na uelewa wa
lugha yao . Jambo hili lilimfanya asisome Kwa makini na hatimaye akawa
kisubutu masomo .kila mtihani alishika mkia na wengne kumzomea. Bahati
alizidi kujiona mnyonge.
Nyumbani nako mambo yalianza kubadilika. Alianza kupewa kazi Kama kuosha
vyombo na kufagia nyumba. Hili kwake lilikua jambo rahisi . Ila kila
aliposahau kufanya hivyo ,Bi Bahati alimkaripia asijue anzaidi kutonesha
kidonda anachokiuguza. Bahati hakua na ufahamu kua, kama mlezi, Bi.
Bahati alitaka awe Binti mtenda kazi na mwenye ujuzi wa kazi za nyumbani
pia.
Siku miongoni mwa siku ikafika. Bahati Yu chumbani amelala.Gahafla
akaamka na kkuona mtu alovaa nguo nyeupe ananyatia akitoka chumbani
kwake. kumuangalia vizuri ni Ami yake .loh! Bahati aliachama. Alishtuka
na kutetemeka Kama kifaranga aliemwagiwa maji. Ni hapo ndipo
alipotanabahi hana nguo. Yupo uchi wa mnyama. Kama alivyozaliwa. "Nguo
zangu zimeenda wapi?" Bahati alijiuliza. "Si nilala na nguo zangu? Mbona
zipo Chini?".
Unyevunyevu uliopo kwenye shuka lake ulimzindua tena . Aliangalia
asiamini maninga yake. "Damu!" Alisema Kwa nguvu. "Nimejikata?"
Alijichungulia. Akajigusagusa. Ndipo alipotanabahi kua damu imetoka
kwenye sehemu yake ya Siri. Aliduwaa. Alishtuka ghaya ya kushtuka asijue
la kufanya. Maskini Bahati!
| Mbona walimu walimwona kama mtoto asiyefuata amri? | {
"text": [
"Hakuwa anaelewa lugha yao"
]
} |
4892_swa | Naam. Ni shujaa Kwa sababu ni katika utoto wake ndipo alipojikuta
mikononi mwa walezi wageni. Nchi ngeni. Mazingira mapya, na hata
tamaduni na desturi mpya. Kwa hakika Bahati alikua hata ubwabwa wa
shingo haujamtoka alipolazimika kwenda nchi ya Shauri yako
kulelewa.Alikua mtoto wa miaka mitano tu! Umri ambao bado angekua
akigombania titi la mamake.Lakini si walishasema majaaliwa Yana nguvu?
Maskini mtoto mdogo ! Anapelekwa mbali kulelewa .Mbali na mama yake
.Mbali na Babu yake mpendwa.Mbali na wapenzi wake. Mbali na ndugu zake
na hata mbali na marafiki zake.Bahati, mtoto mdogo anaanza maisha mapya.
Anafungua ukurasa mpya wa historia ya maisha yake. Usishangae
nikikwambia hata yeye Bahati hakujua sababu ya kuhamishwa. Na hata
alikopelekwa alivamiwa na upweke wa ajabu. Kwani,alikua mtoto peke yake
ndani ya nyumba ya wanaume nane na mwanamke mmoja.
Bahati,aliyezoea kuenda kijumba hodi kila bukrata wa ashiya, Sasa
alilazimika kukaa ndani kuanzia kuchomoza Kwa jua Hadi kuzama kwake.
Jambo hili lilimuia vigumu Kwa muda Hadi kuzoea. Ila Kwa utoto alionao
alihisi raha kuwa kwenye mazingira mapya Kwa muda mpka ukweli ulipompiga
makofi ya fahamu.Ama kweli utoto una mambo yake mambo.
Azma ya baba yake kumuhamisha nchi ya Shauri yako ilikua ni kumpa elimu
ya kiwango Cha juu ambayo asingeipata Kule kwao Bagamoyo. Hivo
Bi.Bahati, SoMo yake Bahati na mlezi wake ,alimpeleka shule. Akaanza
masomo yake ya chekechea. Wanagenzi wenzake waliistaajabia lahaja ya
Bahati . Wengine kumbeza na wengi wao kumcheka.Naye Bahati akajiona Kama
njiwa kwenye kuku wengi.
Kwanza Bahati alikua mkubwa wao kiumri. Wakambatiza jina la "mama lao".
Walimu nao walimuona Kama mtoto asiyefuata amri kumbe hakua na uelewa wa
lugha yao . Jambo hili lilimfanya asisome Kwa makini na hatimaye akawa
kisubutu masomo .kila mtihani alishika mkia na wengne kumzomea. Bahati
alizidi kujiona mnyonge.
Nyumbani nako mambo yalianza kubadilika. Alianza kupewa kazi Kama kuosha
vyombo na kufagia nyumba. Hili kwake lilikua jambo rahisi . Ila kila
aliposahau kufanya hivyo ,Bi Bahati alimkaripia asijue anzaidi kutonesha
kidonda anachokiuguza. Bahati hakua na ufahamu kua, kama mlezi, Bi.
Bahati alitaka awe Binti mtenda kazi na mwenye ujuzi wa kazi za nyumbani
pia.
Siku miongoni mwa siku ikafika. Bahati Yu chumbani amelala.Gahafla
akaamka na kkuona mtu alovaa nguo nyeupe ananyatia akitoka chumbani
kwake. kumuangalia vizuri ni Ami yake .loh! Bahati aliachama. Alishtuka
na kutetemeka Kama kifaranga aliemwagiwa maji. Ni hapo ndipo
alipotanabahi hana nguo. Yupo uchi wa mnyama. Kama alivyozaliwa. "Nguo
zangu zimeenda wapi?" Bahati alijiuliza. "Si nilala na nguo zangu? Mbona
zipo Chini?".
Unyevunyevu uliopo kwenye shuka lake ulimzindua tena . Aliangalia
asiamini maninga yake. "Damu!" Alisema Kwa nguvu. "Nimejikata?"
Alijichungulia. Akajigusagusa. Ndipo alipotanabahi kua damu imetoka
kwenye sehemu yake ya Siri. Aliduwaa. Alishtuka ghaya ya kushtuka asijue
la kufanya. Maskini Bahati!
| Nyumbani, Bahati alipewa kazi kama zipi? | {
"text": [
"Kuosha vyombo na kufagia nyumba"
]
} |
4892_swa | Naam. Ni shujaa Kwa sababu ni katika utoto wake ndipo alipojikuta
mikononi mwa walezi wageni. Nchi ngeni. Mazingira mapya, na hata
tamaduni na desturi mpya. Kwa hakika Bahati alikua hata ubwabwa wa
shingo haujamtoka alipolazimika kwenda nchi ya Shauri yako
kulelewa.Alikua mtoto wa miaka mitano tu! Umri ambao bado angekua
akigombania titi la mamake.Lakini si walishasema majaaliwa Yana nguvu?
Maskini mtoto mdogo ! Anapelekwa mbali kulelewa .Mbali na mama yake
.Mbali na Babu yake mpendwa.Mbali na wapenzi wake. Mbali na ndugu zake
na hata mbali na marafiki zake.Bahati, mtoto mdogo anaanza maisha mapya.
Anafungua ukurasa mpya wa historia ya maisha yake. Usishangae
nikikwambia hata yeye Bahati hakujua sababu ya kuhamishwa. Na hata
alikopelekwa alivamiwa na upweke wa ajabu. Kwani,alikua mtoto peke yake
ndani ya nyumba ya wanaume nane na mwanamke mmoja.
Bahati,aliyezoea kuenda kijumba hodi kila bukrata wa ashiya, Sasa
alilazimika kukaa ndani kuanzia kuchomoza Kwa jua Hadi kuzama kwake.
Jambo hili lilimuia vigumu Kwa muda Hadi kuzoea. Ila Kwa utoto alionao
alihisi raha kuwa kwenye mazingira mapya Kwa muda mpka ukweli ulipompiga
makofi ya fahamu.Ama kweli utoto una mambo yake mambo.
Azma ya baba yake kumuhamisha nchi ya Shauri yako ilikua ni kumpa elimu
ya kiwango Cha juu ambayo asingeipata Kule kwao Bagamoyo. Hivo
Bi.Bahati, SoMo yake Bahati na mlezi wake ,alimpeleka shule. Akaanza
masomo yake ya chekechea. Wanagenzi wenzake waliistaajabia lahaja ya
Bahati . Wengine kumbeza na wengi wao kumcheka.Naye Bahati akajiona Kama
njiwa kwenye kuku wengi.
Kwanza Bahati alikua mkubwa wao kiumri. Wakambatiza jina la "mama lao".
Walimu nao walimuona Kama mtoto asiyefuata amri kumbe hakua na uelewa wa
lugha yao . Jambo hili lilimfanya asisome Kwa makini na hatimaye akawa
kisubutu masomo .kila mtihani alishika mkia na wengne kumzomea. Bahati
alizidi kujiona mnyonge.
Nyumbani nako mambo yalianza kubadilika. Alianza kupewa kazi Kama kuosha
vyombo na kufagia nyumba. Hili kwake lilikua jambo rahisi . Ila kila
aliposahau kufanya hivyo ,Bi Bahati alimkaripia asijue anzaidi kutonesha
kidonda anachokiuguza. Bahati hakua na ufahamu kua, kama mlezi, Bi.
Bahati alitaka awe Binti mtenda kazi na mwenye ujuzi wa kazi za nyumbani
pia.
Siku miongoni mwa siku ikafika. Bahati Yu chumbani amelala.Gahafla
akaamka na kkuona mtu alovaa nguo nyeupe ananyatia akitoka chumbani
kwake. kumuangalia vizuri ni Ami yake .loh! Bahati aliachama. Alishtuka
na kutetemeka Kama kifaranga aliemwagiwa maji. Ni hapo ndipo
alipotanabahi hana nguo. Yupo uchi wa mnyama. Kama alivyozaliwa. "Nguo
zangu zimeenda wapi?" Bahati alijiuliza. "Si nilala na nguo zangu? Mbona
zipo Chini?".
Unyevunyevu uliopo kwenye shuka lake ulimzindua tena . Aliangalia
asiamini maninga yake. "Damu!" Alisema Kwa nguvu. "Nimejikata?"
Alijichungulia. Akajigusagusa. Ndipo alipotanabahi kua damu imetoka
kwenye sehemu yake ya Siri. Aliduwaa. Alishtuka ghaya ya kushtuka asijue
la kufanya. Maskini Bahati!
| Nini kilimshutua Bahati wakati aliamka? | {
"text": [
"Kujipata uchi"
]
} |
4893_swa | MOLA MBARIKI DAKTARI ANDAFU.
Lilikua Somo la falsafa. Somo ambalo wengi waliliona gumu Kwa sababu ya
hulka yake ya kutaka kudafosi na kujua undani wa kula kitu maishani .
Mimi binafsi , sijui nilisimama wapi.Ila baada ya kufunduahwa na Daktari
Andafu Kwa muda Sasa, ninaliona ni SoMo muhimu sana maishani mwangu.
Kwani hakika daktari Andafu alikuwa mwalimu hasa. Mwalimu stadi. Mwalimu
mahiri . Mwalimu mzalendo. Mwenye hekima na busara. Mwalimu mcha Mungu .
Hakika alikua profesa wa maprofesa.
Licha ya mwalimu Andafu kuipenda kazi yake, aliwapenda wanafunzi na
jamii yake pia. Yamkini alitaa tufaidike vilivyo kutokana na elimu
aliyokua nayo na tuinufaishe jamii yetu Kwa jumla. Alikua na kipawa Cha
kuweza kufunduahwa mambo Kwa kuyaweka katika miktadha wa maisha yetu ya
kila siku. Mifano aliyotupatia, ilikua Mifano ya kiuhalisia , mambo
ambayo tunapitia Kama wanadamu na hata kunayaona katika familia na jamii
, kinyume na baadhi ya walimu wa chuo. Ewe Mungu, muumba arshi na
mbingu. Nakuomba umbariki mwalimu wangu. Mwalimu Andafu.
Ilikua siku ya Ijumaa njema. Kipindi Cha Somo la falsafa ya Elimu.
Niliamka saa kumi alfajiri kujiandaa Kwa ajili ya kipindi hicho. Ah!
Nilikua na hamu kweli. Hamu yakutaka kujua undani wa maisha kifalsafa.
Hamu ya kutaka kujia jinsi ya ya kuwafunza na kuwadgibiti wanafunzi
kupitia falsafa. Hamu ya kutaka kuinua saikolojia ya wanafunzi kupitia
falsafa. Hamu ya kutaka kumsikia profesa Andafu akitutokea mifanoainati
ya mambo ya jadi na ya kisasa katika taaluma ya Elimu na nyanya
mbalimbali za maisha Kama siasa na Teknolojia ya Hali ya nchi yetu ya
Kenya.Hamu ya Kuta is kua mwalimu Bora, mwalimu mwenye hekima na busara,
Kama mwalimu Andafu. Ewe mola wangu, muumba ardhi Saba na mbingu,
nakuomba Kwa moyo mnyenyekevu, mbariki mwalimu wangu . Mwalimu Andafu.
Mvua ilinyesha Bila kukatika. Masaa nayo yalienda Bila kuanfalia nyuma.
Mwavuli wangu ulivunjika asubuhi hiyo.ilinibidi kuvalia koto na kutoka
kuelekea darasani. Niliivumia baridi shadidi iliyokua ikiiikumbatia
mbavu zangu licha ya kujigubika nguo zusizohisabika. Nusu nilikimbia,
nusu nukatembea nikikanyaga matope. Nilichelea kumkuta mwalimu
darasani.Niliona sio adabu kamwe. Hasa Kwa mwalimu Andafu. Niliona haya
kuchelewa darasa lake. Nilitaka mwalimu anikute darasani nikimsubiria.
Si Kwa kua eti alichapa au kuwabeza wanafunzi waliochelewa darasa lake,
bali niliihofia nafsi yangu kua itaikosa hekima na wasia wake anaoutoa
kabla ya kuanza kufunza.
Kwa hakika, mwalimu Andafu alikua mzazi wangu wa pili. Chembilecho K. M.
Wamitila, katika kitabu chake Cha Nguvu ya Sala', "Mwalimu anafanya kazi
ya mzazi, analea ati."Kwani, amini usiamini, Kwa muda wa muhula mmoja,
mwalimu Andafu alikua ameshalijaza la kua mbali na wavyele wangu . Pengo
lillilokaa mtimani mwangu siku ayami. Rahmani nakuomba, mbariki mwalimu
Andafu popote alipo.
| Mwandishi alifunzwa somo la falsafa na nani? | {
"text": [
"Daktari Andafu"
]
} |
4893_swa | MOLA MBARIKI DAKTARI ANDAFU.
Lilikua Somo la falsafa. Somo ambalo wengi waliliona gumu Kwa sababu ya
hulka yake ya kutaka kudafosi na kujua undani wa kula kitu maishani .
Mimi binafsi , sijui nilisimama wapi.Ila baada ya kufunduahwa na Daktari
Andafu Kwa muda Sasa, ninaliona ni SoMo muhimu sana maishani mwangu.
Kwani hakika daktari Andafu alikuwa mwalimu hasa. Mwalimu stadi. Mwalimu
mahiri . Mwalimu mzalendo. Mwenye hekima na busara. Mwalimu mcha Mungu .
Hakika alikua profesa wa maprofesa.
Licha ya mwalimu Andafu kuipenda kazi yake, aliwapenda wanafunzi na
jamii yake pia. Yamkini alitaa tufaidike vilivyo kutokana na elimu
aliyokua nayo na tuinufaishe jamii yetu Kwa jumla. Alikua na kipawa Cha
kuweza kufunduahwa mambo Kwa kuyaweka katika miktadha wa maisha yetu ya
kila siku. Mifano aliyotupatia, ilikua Mifano ya kiuhalisia , mambo
ambayo tunapitia Kama wanadamu na hata kunayaona katika familia na jamii
, kinyume na baadhi ya walimu wa chuo. Ewe Mungu, muumba arshi na
mbingu. Nakuomba umbariki mwalimu wangu. Mwalimu Andafu.
Ilikua siku ya Ijumaa njema. Kipindi Cha Somo la falsafa ya Elimu.
Niliamka saa kumi alfajiri kujiandaa Kwa ajili ya kipindi hicho. Ah!
Nilikua na hamu kweli. Hamu yakutaka kujua undani wa maisha kifalsafa.
Hamu ya kutaka kujia jinsi ya ya kuwafunza na kuwadgibiti wanafunzi
kupitia falsafa. Hamu ya kutaka kuinua saikolojia ya wanafunzi kupitia
falsafa. Hamu ya kutaka kumsikia profesa Andafu akitutokea mifanoainati
ya mambo ya jadi na ya kisasa katika taaluma ya Elimu na nyanya
mbalimbali za maisha Kama siasa na Teknolojia ya Hali ya nchi yetu ya
Kenya.Hamu ya Kuta is kua mwalimu Bora, mwalimu mwenye hekima na busara,
Kama mwalimu Andafu. Ewe mola wangu, muumba ardhi Saba na mbingu,
nakuomba Kwa moyo mnyenyekevu, mbariki mwalimu wangu . Mwalimu Andafu.
Mvua ilinyesha Bila kukatika. Masaa nayo yalienda Bila kuanfalia nyuma.
Mwavuli wangu ulivunjika asubuhi hiyo.ilinibidi kuvalia koto na kutoka
kuelekea darasani. Niliivumia baridi shadidi iliyokua ikiiikumbatia
mbavu zangu licha ya kujigubika nguo zusizohisabika. Nusu nilikimbia,
nusu nukatembea nikikanyaga matope. Nilichelea kumkuta mwalimu
darasani.Niliona sio adabu kamwe. Hasa Kwa mwalimu Andafu. Niliona haya
kuchelewa darasa lake. Nilitaka mwalimu anikute darasani nikimsubiria.
Si Kwa kua eti alichapa au kuwabeza wanafunzi waliochelewa darasa lake,
bali niliihofia nafsi yangu kua itaikosa hekima na wasia wake anaoutoa
kabla ya kuanza kufunza.
Kwa hakika, mwalimu Andafu alikua mzazi wangu wa pili. Chembilecho K. M.
Wamitila, katika kitabu chake Cha Nguvu ya Sala', "Mwalimu anafanya kazi
ya mzazi, analea ati."Kwani, amini usiamini, Kwa muda wa muhula mmoja,
mwalimu Andafu alikua ameshalijaza la kua mbali na wavyele wangu . Pengo
lillilokaa mtimani mwangu siku ayami. Rahmani nakuomba, mbariki mwalimu
Andafu popote alipo.
| Mwandishi anamsifu Daktari Andafu kama nani? | {
"text": [
"Mzalendo"
]
} |
4893_swa | MOLA MBARIKI DAKTARI ANDAFU.
Lilikua Somo la falsafa. Somo ambalo wengi waliliona gumu Kwa sababu ya
hulka yake ya kutaka kudafosi na kujua undani wa kula kitu maishani .
Mimi binafsi , sijui nilisimama wapi.Ila baada ya kufunduahwa na Daktari
Andafu Kwa muda Sasa, ninaliona ni SoMo muhimu sana maishani mwangu.
Kwani hakika daktari Andafu alikuwa mwalimu hasa. Mwalimu stadi. Mwalimu
mahiri . Mwalimu mzalendo. Mwenye hekima na busara. Mwalimu mcha Mungu .
Hakika alikua profesa wa maprofesa.
Licha ya mwalimu Andafu kuipenda kazi yake, aliwapenda wanafunzi na
jamii yake pia. Yamkini alitaa tufaidike vilivyo kutokana na elimu
aliyokua nayo na tuinufaishe jamii yetu Kwa jumla. Alikua na kipawa Cha
kuweza kufunduahwa mambo Kwa kuyaweka katika miktadha wa maisha yetu ya
kila siku. Mifano aliyotupatia, ilikua Mifano ya kiuhalisia , mambo
ambayo tunapitia Kama wanadamu na hata kunayaona katika familia na jamii
, kinyume na baadhi ya walimu wa chuo. Ewe Mungu, muumba arshi na
mbingu. Nakuomba umbariki mwalimu wangu. Mwalimu Andafu.
Ilikua siku ya Ijumaa njema. Kipindi Cha Somo la falsafa ya Elimu.
Niliamka saa kumi alfajiri kujiandaa Kwa ajili ya kipindi hicho. Ah!
Nilikua na hamu kweli. Hamu yakutaka kujua undani wa maisha kifalsafa.
Hamu ya kutaka kujia jinsi ya ya kuwafunza na kuwadgibiti wanafunzi
kupitia falsafa. Hamu ya kutaka kuinua saikolojia ya wanafunzi kupitia
falsafa. Hamu ya kutaka kumsikia profesa Andafu akitutokea mifanoainati
ya mambo ya jadi na ya kisasa katika taaluma ya Elimu na nyanya
mbalimbali za maisha Kama siasa na Teknolojia ya Hali ya nchi yetu ya
Kenya.Hamu ya Kuta is kua mwalimu Bora, mwalimu mwenye hekima na busara,
Kama mwalimu Andafu. Ewe mola wangu, muumba ardhi Saba na mbingu,
nakuomba Kwa moyo mnyenyekevu, mbariki mwalimu wangu . Mwalimu Andafu.
Mvua ilinyesha Bila kukatika. Masaa nayo yalienda Bila kuanfalia nyuma.
Mwavuli wangu ulivunjika asubuhi hiyo.ilinibidi kuvalia koto na kutoka
kuelekea darasani. Niliivumia baridi shadidi iliyokua ikiiikumbatia
mbavu zangu licha ya kujigubika nguo zusizohisabika. Nusu nilikimbia,
nusu nukatembea nikikanyaga matope. Nilichelea kumkuta mwalimu
darasani.Niliona sio adabu kamwe. Hasa Kwa mwalimu Andafu. Niliona haya
kuchelewa darasa lake. Nilitaka mwalimu anikute darasani nikimsubiria.
Si Kwa kua eti alichapa au kuwabeza wanafunzi waliochelewa darasa lake,
bali niliihofia nafsi yangu kua itaikosa hekima na wasia wake anaoutoa
kabla ya kuanza kufunza.
Kwa hakika, mwalimu Andafu alikua mzazi wangu wa pili. Chembilecho K. M.
Wamitila, katika kitabu chake Cha Nguvu ya Sala', "Mwalimu anafanya kazi
ya mzazi, analea ati."Kwani, amini usiamini, Kwa muda wa muhula mmoja,
mwalimu Andafu alikua ameshalijaza la kua mbali na wavyele wangu . Pengo
lillilokaa mtimani mwangu siku ayami. Rahmani nakuomba, mbariki mwalimu
Andafu popote alipo.
| Daktari Andafu alikuwa na kipaji kipi? | {
"text": [
"Kuweka mambo katika miktadha wa maisha yetu ya kila siku"
]
} |
4893_swa | MOLA MBARIKI DAKTARI ANDAFU.
Lilikua Somo la falsafa. Somo ambalo wengi waliliona gumu Kwa sababu ya
hulka yake ya kutaka kudafosi na kujua undani wa kula kitu maishani .
Mimi binafsi , sijui nilisimama wapi.Ila baada ya kufunduahwa na Daktari
Andafu Kwa muda Sasa, ninaliona ni SoMo muhimu sana maishani mwangu.
Kwani hakika daktari Andafu alikuwa mwalimu hasa. Mwalimu stadi. Mwalimu
mahiri . Mwalimu mzalendo. Mwenye hekima na busara. Mwalimu mcha Mungu .
Hakika alikua profesa wa maprofesa.
Licha ya mwalimu Andafu kuipenda kazi yake, aliwapenda wanafunzi na
jamii yake pia. Yamkini alitaa tufaidike vilivyo kutokana na elimu
aliyokua nayo na tuinufaishe jamii yetu Kwa jumla. Alikua na kipawa Cha
kuweza kufunduahwa mambo Kwa kuyaweka katika miktadha wa maisha yetu ya
kila siku. Mifano aliyotupatia, ilikua Mifano ya kiuhalisia , mambo
ambayo tunapitia Kama wanadamu na hata kunayaona katika familia na jamii
, kinyume na baadhi ya walimu wa chuo. Ewe Mungu, muumba arshi na
mbingu. Nakuomba umbariki mwalimu wangu. Mwalimu Andafu.
Ilikua siku ya Ijumaa njema. Kipindi Cha Somo la falsafa ya Elimu.
Niliamka saa kumi alfajiri kujiandaa Kwa ajili ya kipindi hicho. Ah!
Nilikua na hamu kweli. Hamu yakutaka kujua undani wa maisha kifalsafa.
Hamu ya kutaka kujia jinsi ya ya kuwafunza na kuwadgibiti wanafunzi
kupitia falsafa. Hamu ya kutaka kuinua saikolojia ya wanafunzi kupitia
falsafa. Hamu ya kutaka kumsikia profesa Andafu akitutokea mifanoainati
ya mambo ya jadi na ya kisasa katika taaluma ya Elimu na nyanya
mbalimbali za maisha Kama siasa na Teknolojia ya Hali ya nchi yetu ya
Kenya.Hamu ya Kuta is kua mwalimu Bora, mwalimu mwenye hekima na busara,
Kama mwalimu Andafu. Ewe mola wangu, muumba ardhi Saba na mbingu,
nakuomba Kwa moyo mnyenyekevu, mbariki mwalimu wangu . Mwalimu Andafu.
Mvua ilinyesha Bila kukatika. Masaa nayo yalienda Bila kuanfalia nyuma.
Mwavuli wangu ulivunjika asubuhi hiyo.ilinibidi kuvalia koto na kutoka
kuelekea darasani. Niliivumia baridi shadidi iliyokua ikiiikumbatia
mbavu zangu licha ya kujigubika nguo zusizohisabika. Nusu nilikimbia,
nusu nukatembea nikikanyaga matope. Nilichelea kumkuta mwalimu
darasani.Niliona sio adabu kamwe. Hasa Kwa mwalimu Andafu. Niliona haya
kuchelewa darasa lake. Nilitaka mwalimu anikute darasani nikimsubiria.
Si Kwa kua eti alichapa au kuwabeza wanafunzi waliochelewa darasa lake,
bali niliihofia nafsi yangu kua itaikosa hekima na wasia wake anaoutoa
kabla ya kuanza kufunza.
Kwa hakika, mwalimu Andafu alikua mzazi wangu wa pili. Chembilecho K. M.
Wamitila, katika kitabu chake Cha Nguvu ya Sala', "Mwalimu anafanya kazi
ya mzazi, analea ati."Kwani, amini usiamini, Kwa muda wa muhula mmoja,
mwalimu Andafu alikua ameshalijaza la kua mbali na wavyele wangu . Pengo
lillilokaa mtimani mwangu siku ayami. Rahmani nakuomba, mbariki mwalimu
Andafu popote alipo.
| Ilikuwa siku ipi mwandishi aliamka saa kumi alfajiri kujiandaa kwa somo la falsafa? | {
"text": [
"Ijumaa"
]
} |
4893_swa | MOLA MBARIKI DAKTARI ANDAFU.
Lilikua Somo la falsafa. Somo ambalo wengi waliliona gumu Kwa sababu ya
hulka yake ya kutaka kudafosi na kujua undani wa kula kitu maishani .
Mimi binafsi , sijui nilisimama wapi.Ila baada ya kufunduahwa na Daktari
Andafu Kwa muda Sasa, ninaliona ni SoMo muhimu sana maishani mwangu.
Kwani hakika daktari Andafu alikuwa mwalimu hasa. Mwalimu stadi. Mwalimu
mahiri . Mwalimu mzalendo. Mwenye hekima na busara. Mwalimu mcha Mungu .
Hakika alikua profesa wa maprofesa.
Licha ya mwalimu Andafu kuipenda kazi yake, aliwapenda wanafunzi na
jamii yake pia. Yamkini alitaa tufaidike vilivyo kutokana na elimu
aliyokua nayo na tuinufaishe jamii yetu Kwa jumla. Alikua na kipawa Cha
kuweza kufunduahwa mambo Kwa kuyaweka katika miktadha wa maisha yetu ya
kila siku. Mifano aliyotupatia, ilikua Mifano ya kiuhalisia , mambo
ambayo tunapitia Kama wanadamu na hata kunayaona katika familia na jamii
, kinyume na baadhi ya walimu wa chuo. Ewe Mungu, muumba arshi na
mbingu. Nakuomba umbariki mwalimu wangu. Mwalimu Andafu.
Ilikua siku ya Ijumaa njema. Kipindi Cha Somo la falsafa ya Elimu.
Niliamka saa kumi alfajiri kujiandaa Kwa ajili ya kipindi hicho. Ah!
Nilikua na hamu kweli. Hamu yakutaka kujua undani wa maisha kifalsafa.
Hamu ya kutaka kujia jinsi ya ya kuwafunza na kuwadgibiti wanafunzi
kupitia falsafa. Hamu ya kutaka kuinua saikolojia ya wanafunzi kupitia
falsafa. Hamu ya kutaka kumsikia profesa Andafu akitutokea mifanoainati
ya mambo ya jadi na ya kisasa katika taaluma ya Elimu na nyanya
mbalimbali za maisha Kama siasa na Teknolojia ya Hali ya nchi yetu ya
Kenya.Hamu ya Kuta is kua mwalimu Bora, mwalimu mwenye hekima na busara,
Kama mwalimu Andafu. Ewe mola wangu, muumba ardhi Saba na mbingu,
nakuomba Kwa moyo mnyenyekevu, mbariki mwalimu wangu . Mwalimu Andafu.
Mvua ilinyesha Bila kukatika. Masaa nayo yalienda Bila kuanfalia nyuma.
Mwavuli wangu ulivunjika asubuhi hiyo.ilinibidi kuvalia koto na kutoka
kuelekea darasani. Niliivumia baridi shadidi iliyokua ikiiikumbatia
mbavu zangu licha ya kujigubika nguo zusizohisabika. Nusu nilikimbia,
nusu nukatembea nikikanyaga matope. Nilichelea kumkuta mwalimu
darasani.Niliona sio adabu kamwe. Hasa Kwa mwalimu Andafu. Niliona haya
kuchelewa darasa lake. Nilitaka mwalimu anikute darasani nikimsubiria.
Si Kwa kua eti alichapa au kuwabeza wanafunzi waliochelewa darasa lake,
bali niliihofia nafsi yangu kua itaikosa hekima na wasia wake anaoutoa
kabla ya kuanza kufunza.
Kwa hakika, mwalimu Andafu alikua mzazi wangu wa pili. Chembilecho K. M.
Wamitila, katika kitabu chake Cha Nguvu ya Sala', "Mwalimu anafanya kazi
ya mzazi, analea ati."Kwani, amini usiamini, Kwa muda wa muhula mmoja,
mwalimu Andafu alikua ameshalijaza la kua mbali na wavyele wangu . Pengo
lillilokaa mtimani mwangu siku ayami. Rahmani nakuomba, mbariki mwalimu
Andafu popote alipo.
| Mwandishi alihisi vibaya kuchelewa kuhudhuria darasa la daktari Andafu kwa sababu gani? | {
"text": [
"Nafsi yake ilihofia kukosa hekima na wasia wake"
]
} |
4894_swa | KILIMO
Takwimu kutoka umoja wa mataifa linaloshughulikia idadi ya watu
zinaashiria kuwa idadi wa watu nchini inaongezeka kwa kasi. Ongezeko
hili ni ishara tosha kwa wanaohusika kuweka mikakati kabambe ya
kuhakikisha kuwa idadi hii ya watu imepata chakula cha kutosha. Mojawapo
ya mikakati hiyo ni zaraa. Zaraa husaidiwa katika uimarishaji wa hazina
ya chakula. Njia ya kuimarisha zaraa ni serikali kuweka sera madhubuti
katika sekta hiyo. Kati ya sera hizi . Kuwe na hakikisho kwa wakulima
wanaojishughulisha na ukulima wenye dhamani. Na lishe bora. Kama vile
ufugaji wa kuku,samaki na mbuzi.
Kilimo cha miwa na mahindi kinahitaji uwekezaji mkubwa. Sekta hii,
wakulima wengi wamengangania miaka kadhaa kusimamisha. Ni lazima mkulima
awe na shamba ya kutosha. Ni lazima pia atumie mbolea . Pia atumie dawa
kuwauwa wadudu. Pia anahitajika kutumia trekta kulima, kupanda na
kunyunyiza dawa. Baada ya kupanda. Mkulima atangojea mvua. Kulingana na
mabadiliko ya hali ya anga . mkulima hana uhakika kuwa mvua itanyesha.
Kisha Tena atangoja kwa muda mrefu ili kuvuna. Aghalabu wakulima wa aina
hii hupata faida kidogo sana endapo si hasara. Kwa sababu hii,ni bora
kuwekeza katika teknolojia isiyo ghali. Na ambayo itawaepusha wakulima
wadogo na utegemezi wa kilimo cha mvua. Hii itafanikishwa kwa
kuwafundisha wakulima. Wanapaswa kufunzwa jinsi ya kuvuna maji kwa ajili
ya kuyatumia shambani mwao kwa njia endelevu. Ufugaji huenda usiwe na
gharama kubwa sana kuuanzisha. Faida yake pia hupatikana baada ya muda
mfupi. Ni muhimu kwa maafisa wa kilimo kupenya zaidi mashinani na
kutagusana na wakulima. Hususan wale wadogo. Ambao ndio nguzo ya kilimo
chetu. Maafisa hawa wanafaa kuwashauri na kuwaonesha wakulima kilimo cha
kisasa. Na njia ya kuzidisha uzalishaji wa mazao,uhifadhi na uuzaji.
Watategemewa kubadilisha mitazamo yao kuhusu kilimo kama biashara . Na
kukiona kuwa kazi ambayo inaweza kumpa riziki mkulima. Kama kazi
nyingine yoyote vile. Vilevile juhudi zifanywe kueneza mashinani huduma
za utafiti kuhusu magonjwa ya mimea na mifugo. Ambayo yanawaletea
wakulima hasara. Hii itawezesha wakulima kukuza mimea inayostawi vyema
katika maeneo yao. Badala ya kubahatisha tu. Utafiti wa aina hii. Pia
utaongeza thamani katika mimea inayokuzwa. Wakulima wahimizwe kujiunga
katika vikundi vya kushauriana wenyewe Kwa wenyewe. Ambapo wale wenye
ufanisi watawashauri wenzao kuhusu mbinu bora wanaweza kuiga. Makundi
hayo vilevile yataweza kutetea maslahi yao. Hasa katika masuala ya soko
na ununuzi wa pembejeo za kilimo.
Serikali ina wajibu wa kulinda wakulima wake. Pia kuhakikisha wanapata
faida kutokana na jasho lao. Kwa hivyo inafaa kuhakikisha wakulima
hawapunjwi na matapeli. Au mawakala ambao husubiri wakulima wamwage
jasho kisha kuyanunua kwa bei duni. Iwapo wakulima wataweza kupata faida
kamili kutokana na jasho lao. Hili litawapa motisha katika kazi zao.
Ongezeko la uzalishaji wa mazao ya kilimo linategemea hali ya
miundomsingi. Kuwepo kwa miundomsingi bora huzuia viza vya mazao
kuharibika shambani. Ni bora kuwa na barabara zinazopitika . Hii
huwezesha usafirishaji wa mazao. Aidha,kutandawiza kila eneo
kutafanikisha mawasiliano. Wakulima wataweza kupata arafa kuhusu bei za
bidhaa. Katika masoko mbalimbali . Hali ya anga na huduma nyinginezo.
Hata hivyo juhudi zisipofanywa kuhusiana na uimarishaji wa kilimo. Nchi
itazidi kutumia pesa nyingi kuagizia chakula. Chakula chenye
kingezalishwa hapa nchini. Na hivyo basi kuokoa pesa. Aidha gharama ya
kununua chakula itakuwa juu sana. Kwa mwananchi wa kawaida kiasi kwamba
hataweza kumudu. Ukosefu wa chakula kwa umma ni hatari sana. Kwani
unaweza kuchangia kuenea kwa visa vya utovu wa usalama. Pia ukiukaji wa
haki za binadamu.
| Kilimo kipi kinahitaji uwekezaji mkubwa | {
"text": [
"Cha miwa na mahindi"
]
} |
4894_swa | KILIMO
Takwimu kutoka umoja wa mataifa linaloshughulikia idadi ya watu
zinaashiria kuwa idadi wa watu nchini inaongezeka kwa kasi. Ongezeko
hili ni ishara tosha kwa wanaohusika kuweka mikakati kabambe ya
kuhakikisha kuwa idadi hii ya watu imepata chakula cha kutosha. Mojawapo
ya mikakati hiyo ni zaraa. Zaraa husaidiwa katika uimarishaji wa hazina
ya chakula. Njia ya kuimarisha zaraa ni serikali kuweka sera madhubuti
katika sekta hiyo. Kati ya sera hizi . Kuwe na hakikisho kwa wakulima
wanaojishughulisha na ukulima wenye dhamani. Na lishe bora. Kama vile
ufugaji wa kuku,samaki na mbuzi.
Kilimo cha miwa na mahindi kinahitaji uwekezaji mkubwa. Sekta hii,
wakulima wengi wamengangania miaka kadhaa kusimamisha. Ni lazima mkulima
awe na shamba ya kutosha. Ni lazima pia atumie mbolea . Pia atumie dawa
kuwauwa wadudu. Pia anahitajika kutumia trekta kulima, kupanda na
kunyunyiza dawa. Baada ya kupanda. Mkulima atangojea mvua. Kulingana na
mabadiliko ya hali ya anga . mkulima hana uhakika kuwa mvua itanyesha.
Kisha Tena atangoja kwa muda mrefu ili kuvuna. Aghalabu wakulima wa aina
hii hupata faida kidogo sana endapo si hasara. Kwa sababu hii,ni bora
kuwekeza katika teknolojia isiyo ghali. Na ambayo itawaepusha wakulima
wadogo na utegemezi wa kilimo cha mvua. Hii itafanikishwa kwa
kuwafundisha wakulima. Wanapaswa kufunzwa jinsi ya kuvuna maji kwa ajili
ya kuyatumia shambani mwao kwa njia endelevu. Ufugaji huenda usiwe na
gharama kubwa sana kuuanzisha. Faida yake pia hupatikana baada ya muda
mfupi. Ni muhimu kwa maafisa wa kilimo kupenya zaidi mashinani na
kutagusana na wakulima. Hususan wale wadogo. Ambao ndio nguzo ya kilimo
chetu. Maafisa hawa wanafaa kuwashauri na kuwaonesha wakulima kilimo cha
kisasa. Na njia ya kuzidisha uzalishaji wa mazao,uhifadhi na uuzaji.
Watategemewa kubadilisha mitazamo yao kuhusu kilimo kama biashara . Na
kukiona kuwa kazi ambayo inaweza kumpa riziki mkulima. Kama kazi
nyingine yoyote vile. Vilevile juhudi zifanywe kueneza mashinani huduma
za utafiti kuhusu magonjwa ya mimea na mifugo. Ambayo yanawaletea
wakulima hasara. Hii itawezesha wakulima kukuza mimea inayostawi vyema
katika maeneo yao. Badala ya kubahatisha tu. Utafiti wa aina hii. Pia
utaongeza thamani katika mimea inayokuzwa. Wakulima wahimizwe kujiunga
katika vikundi vya kushauriana wenyewe Kwa wenyewe. Ambapo wale wenye
ufanisi watawashauri wenzao kuhusu mbinu bora wanaweza kuiga. Makundi
hayo vilevile yataweza kutetea maslahi yao. Hasa katika masuala ya soko
na ununuzi wa pembejeo za kilimo.
Serikali ina wajibu wa kulinda wakulima wake. Pia kuhakikisha wanapata
faida kutokana na jasho lao. Kwa hivyo inafaa kuhakikisha wakulima
hawapunjwi na matapeli. Au mawakala ambao husubiri wakulima wamwage
jasho kisha kuyanunua kwa bei duni. Iwapo wakulima wataweza kupata faida
kamili kutokana na jasho lao. Hili litawapa motisha katika kazi zao.
Ongezeko la uzalishaji wa mazao ya kilimo linategemea hali ya
miundomsingi. Kuwepo kwa miundomsingi bora huzuia viza vya mazao
kuharibika shambani. Ni bora kuwa na barabara zinazopitika . Hii
huwezesha usafirishaji wa mazao. Aidha,kutandawiza kila eneo
kutafanikisha mawasiliano. Wakulima wataweza kupata arafa kuhusu bei za
bidhaa. Katika masoko mbalimbali . Hali ya anga na huduma nyinginezo.
Hata hivyo juhudi zisipofanywa kuhusiana na uimarishaji wa kilimo. Nchi
itazidi kutumia pesa nyingi kuagizia chakula. Chakula chenye
kingezalishwa hapa nchini. Na hivyo basi kuokoa pesa. Aidha gharama ya
kununua chakula itakuwa juu sana. Kwa mwananchi wa kawaida kiasi kwamba
hataweza kumudu. Ukosefu wa chakula kwa umma ni hatari sana. Kwani
unaweza kuchangia kuenea kwa visa vya utovu wa usalama. Pia ukiukaji wa
haki za binadamu.
| Mkulima hutumia nini kuwauwa wadudu | {
"text": [
"Dawa"
]
} |
4894_swa | KILIMO
Takwimu kutoka umoja wa mataifa linaloshughulikia idadi ya watu
zinaashiria kuwa idadi wa watu nchini inaongezeka kwa kasi. Ongezeko
hili ni ishara tosha kwa wanaohusika kuweka mikakati kabambe ya
kuhakikisha kuwa idadi hii ya watu imepata chakula cha kutosha. Mojawapo
ya mikakati hiyo ni zaraa. Zaraa husaidiwa katika uimarishaji wa hazina
ya chakula. Njia ya kuimarisha zaraa ni serikali kuweka sera madhubuti
katika sekta hiyo. Kati ya sera hizi . Kuwe na hakikisho kwa wakulima
wanaojishughulisha na ukulima wenye dhamani. Na lishe bora. Kama vile
ufugaji wa kuku,samaki na mbuzi.
Kilimo cha miwa na mahindi kinahitaji uwekezaji mkubwa. Sekta hii,
wakulima wengi wamengangania miaka kadhaa kusimamisha. Ni lazima mkulima
awe na shamba ya kutosha. Ni lazima pia atumie mbolea . Pia atumie dawa
kuwauwa wadudu. Pia anahitajika kutumia trekta kulima, kupanda na
kunyunyiza dawa. Baada ya kupanda. Mkulima atangojea mvua. Kulingana na
mabadiliko ya hali ya anga . mkulima hana uhakika kuwa mvua itanyesha.
Kisha Tena atangoja kwa muda mrefu ili kuvuna. Aghalabu wakulima wa aina
hii hupata faida kidogo sana endapo si hasara. Kwa sababu hii,ni bora
kuwekeza katika teknolojia isiyo ghali. Na ambayo itawaepusha wakulima
wadogo na utegemezi wa kilimo cha mvua. Hii itafanikishwa kwa
kuwafundisha wakulima. Wanapaswa kufunzwa jinsi ya kuvuna maji kwa ajili
ya kuyatumia shambani mwao kwa njia endelevu. Ufugaji huenda usiwe na
gharama kubwa sana kuuanzisha. Faida yake pia hupatikana baada ya muda
mfupi. Ni muhimu kwa maafisa wa kilimo kupenya zaidi mashinani na
kutagusana na wakulima. Hususan wale wadogo. Ambao ndio nguzo ya kilimo
chetu. Maafisa hawa wanafaa kuwashauri na kuwaonesha wakulima kilimo cha
kisasa. Na njia ya kuzidisha uzalishaji wa mazao,uhifadhi na uuzaji.
Watategemewa kubadilisha mitazamo yao kuhusu kilimo kama biashara . Na
kukiona kuwa kazi ambayo inaweza kumpa riziki mkulima. Kama kazi
nyingine yoyote vile. Vilevile juhudi zifanywe kueneza mashinani huduma
za utafiti kuhusu magonjwa ya mimea na mifugo. Ambayo yanawaletea
wakulima hasara. Hii itawezesha wakulima kukuza mimea inayostawi vyema
katika maeneo yao. Badala ya kubahatisha tu. Utafiti wa aina hii. Pia
utaongeza thamani katika mimea inayokuzwa. Wakulima wahimizwe kujiunga
katika vikundi vya kushauriana wenyewe Kwa wenyewe. Ambapo wale wenye
ufanisi watawashauri wenzao kuhusu mbinu bora wanaweza kuiga. Makundi
hayo vilevile yataweza kutetea maslahi yao. Hasa katika masuala ya soko
na ununuzi wa pembejeo za kilimo.
Serikali ina wajibu wa kulinda wakulima wake. Pia kuhakikisha wanapata
faida kutokana na jasho lao. Kwa hivyo inafaa kuhakikisha wakulima
hawapunjwi na matapeli. Au mawakala ambao husubiri wakulima wamwage
jasho kisha kuyanunua kwa bei duni. Iwapo wakulima wataweza kupata faida
kamili kutokana na jasho lao. Hili litawapa motisha katika kazi zao.
Ongezeko la uzalishaji wa mazao ya kilimo linategemea hali ya
miundomsingi. Kuwepo kwa miundomsingi bora huzuia viza vya mazao
kuharibika shambani. Ni bora kuwa na barabara zinazopitika . Hii
huwezesha usafirishaji wa mazao. Aidha,kutandawiza kila eneo
kutafanikisha mawasiliano. Wakulima wataweza kupata arafa kuhusu bei za
bidhaa. Katika masoko mbalimbali . Hali ya anga na huduma nyinginezo.
Hata hivyo juhudi zisipofanywa kuhusiana na uimarishaji wa kilimo. Nchi
itazidi kutumia pesa nyingi kuagizia chakula. Chakula chenye
kingezalishwa hapa nchini. Na hivyo basi kuokoa pesa. Aidha gharama ya
kununua chakula itakuwa juu sana. Kwa mwananchi wa kawaida kiasi kwamba
hataweza kumudu. Ukosefu wa chakula kwa umma ni hatari sana. Kwani
unaweza kuchangia kuenea kwa visa vya utovu wa usalama. Pia ukiukaji wa
haki za binadamu.
| Mkulima anafaa kutumia nini kulima, kupanda na kunyunyiza dawa | {
"text": [
"Trekta"
]
} |
4894_swa | KILIMO
Takwimu kutoka umoja wa mataifa linaloshughulikia idadi ya watu
zinaashiria kuwa idadi wa watu nchini inaongezeka kwa kasi. Ongezeko
hili ni ishara tosha kwa wanaohusika kuweka mikakati kabambe ya
kuhakikisha kuwa idadi hii ya watu imepata chakula cha kutosha. Mojawapo
ya mikakati hiyo ni zaraa. Zaraa husaidiwa katika uimarishaji wa hazina
ya chakula. Njia ya kuimarisha zaraa ni serikali kuweka sera madhubuti
katika sekta hiyo. Kati ya sera hizi . Kuwe na hakikisho kwa wakulima
wanaojishughulisha na ukulima wenye dhamani. Na lishe bora. Kama vile
ufugaji wa kuku,samaki na mbuzi.
Kilimo cha miwa na mahindi kinahitaji uwekezaji mkubwa. Sekta hii,
wakulima wengi wamengangania miaka kadhaa kusimamisha. Ni lazima mkulima
awe na shamba ya kutosha. Ni lazima pia atumie mbolea . Pia atumie dawa
kuwauwa wadudu. Pia anahitajika kutumia trekta kulima, kupanda na
kunyunyiza dawa. Baada ya kupanda. Mkulima atangojea mvua. Kulingana na
mabadiliko ya hali ya anga . mkulima hana uhakika kuwa mvua itanyesha.
Kisha Tena atangoja kwa muda mrefu ili kuvuna. Aghalabu wakulima wa aina
hii hupata faida kidogo sana endapo si hasara. Kwa sababu hii,ni bora
kuwekeza katika teknolojia isiyo ghali. Na ambayo itawaepusha wakulima
wadogo na utegemezi wa kilimo cha mvua. Hii itafanikishwa kwa
kuwafundisha wakulima. Wanapaswa kufunzwa jinsi ya kuvuna maji kwa ajili
ya kuyatumia shambani mwao kwa njia endelevu. Ufugaji huenda usiwe na
gharama kubwa sana kuuanzisha. Faida yake pia hupatikana baada ya muda
mfupi. Ni muhimu kwa maafisa wa kilimo kupenya zaidi mashinani na
kutagusana na wakulima. Hususan wale wadogo. Ambao ndio nguzo ya kilimo
chetu. Maafisa hawa wanafaa kuwashauri na kuwaonesha wakulima kilimo cha
kisasa. Na njia ya kuzidisha uzalishaji wa mazao,uhifadhi na uuzaji.
Watategemewa kubadilisha mitazamo yao kuhusu kilimo kama biashara . Na
kukiona kuwa kazi ambayo inaweza kumpa riziki mkulima. Kama kazi
nyingine yoyote vile. Vilevile juhudi zifanywe kueneza mashinani huduma
za utafiti kuhusu magonjwa ya mimea na mifugo. Ambayo yanawaletea
wakulima hasara. Hii itawezesha wakulima kukuza mimea inayostawi vyema
katika maeneo yao. Badala ya kubahatisha tu. Utafiti wa aina hii. Pia
utaongeza thamani katika mimea inayokuzwa. Wakulima wahimizwe kujiunga
katika vikundi vya kushauriana wenyewe Kwa wenyewe. Ambapo wale wenye
ufanisi watawashauri wenzao kuhusu mbinu bora wanaweza kuiga. Makundi
hayo vilevile yataweza kutetea maslahi yao. Hasa katika masuala ya soko
na ununuzi wa pembejeo za kilimo.
Serikali ina wajibu wa kulinda wakulima wake. Pia kuhakikisha wanapata
faida kutokana na jasho lao. Kwa hivyo inafaa kuhakikisha wakulima
hawapunjwi na matapeli. Au mawakala ambao husubiri wakulima wamwage
jasho kisha kuyanunua kwa bei duni. Iwapo wakulima wataweza kupata faida
kamili kutokana na jasho lao. Hili litawapa motisha katika kazi zao.
Ongezeko la uzalishaji wa mazao ya kilimo linategemea hali ya
miundomsingi. Kuwepo kwa miundomsingi bora huzuia viza vya mazao
kuharibika shambani. Ni bora kuwa na barabara zinazopitika . Hii
huwezesha usafirishaji wa mazao. Aidha,kutandawiza kila eneo
kutafanikisha mawasiliano. Wakulima wataweza kupata arafa kuhusu bei za
bidhaa. Katika masoko mbalimbali . Hali ya anga na huduma nyinginezo.
Hata hivyo juhudi zisipofanywa kuhusiana na uimarishaji wa kilimo. Nchi
itazidi kutumia pesa nyingi kuagizia chakula. Chakula chenye
kingezalishwa hapa nchini. Na hivyo basi kuokoa pesa. Aidha gharama ya
kununua chakula itakuwa juu sana. Kwa mwananchi wa kawaida kiasi kwamba
hataweza kumudu. Ukosefu wa chakula kwa umma ni hatari sana. Kwani
unaweza kuchangia kuenea kwa visa vya utovu wa usalama. Pia ukiukaji wa
haki za binadamu.
| Faida ya ufugaji hupatikana baada ya muda upi | {
"text": [
"Mfupi"
]
} |
4894_swa | KILIMO
Takwimu kutoka umoja wa mataifa linaloshughulikia idadi ya watu
zinaashiria kuwa idadi wa watu nchini inaongezeka kwa kasi. Ongezeko
hili ni ishara tosha kwa wanaohusika kuweka mikakati kabambe ya
kuhakikisha kuwa idadi hii ya watu imepata chakula cha kutosha. Mojawapo
ya mikakati hiyo ni zaraa. Zaraa husaidiwa katika uimarishaji wa hazina
ya chakula. Njia ya kuimarisha zaraa ni serikali kuweka sera madhubuti
katika sekta hiyo. Kati ya sera hizi . Kuwe na hakikisho kwa wakulima
wanaojishughulisha na ukulima wenye dhamani. Na lishe bora. Kama vile
ufugaji wa kuku,samaki na mbuzi.
Kilimo cha miwa na mahindi kinahitaji uwekezaji mkubwa. Sekta hii,
wakulima wengi wamengangania miaka kadhaa kusimamisha. Ni lazima mkulima
awe na shamba ya kutosha. Ni lazima pia atumie mbolea . Pia atumie dawa
kuwauwa wadudu. Pia anahitajika kutumia trekta kulima, kupanda na
kunyunyiza dawa. Baada ya kupanda. Mkulima atangojea mvua. Kulingana na
mabadiliko ya hali ya anga . mkulima hana uhakika kuwa mvua itanyesha.
Kisha Tena atangoja kwa muda mrefu ili kuvuna. Aghalabu wakulima wa aina
hii hupata faida kidogo sana endapo si hasara. Kwa sababu hii,ni bora
kuwekeza katika teknolojia isiyo ghali. Na ambayo itawaepusha wakulima
wadogo na utegemezi wa kilimo cha mvua. Hii itafanikishwa kwa
kuwafundisha wakulima. Wanapaswa kufunzwa jinsi ya kuvuna maji kwa ajili
ya kuyatumia shambani mwao kwa njia endelevu. Ufugaji huenda usiwe na
gharama kubwa sana kuuanzisha. Faida yake pia hupatikana baada ya muda
mfupi. Ni muhimu kwa maafisa wa kilimo kupenya zaidi mashinani na
kutagusana na wakulima. Hususan wale wadogo. Ambao ndio nguzo ya kilimo
chetu. Maafisa hawa wanafaa kuwashauri na kuwaonesha wakulima kilimo cha
kisasa. Na njia ya kuzidisha uzalishaji wa mazao,uhifadhi na uuzaji.
Watategemewa kubadilisha mitazamo yao kuhusu kilimo kama biashara . Na
kukiona kuwa kazi ambayo inaweza kumpa riziki mkulima. Kama kazi
nyingine yoyote vile. Vilevile juhudi zifanywe kueneza mashinani huduma
za utafiti kuhusu magonjwa ya mimea na mifugo. Ambayo yanawaletea
wakulima hasara. Hii itawezesha wakulima kukuza mimea inayostawi vyema
katika maeneo yao. Badala ya kubahatisha tu. Utafiti wa aina hii. Pia
utaongeza thamani katika mimea inayokuzwa. Wakulima wahimizwe kujiunga
katika vikundi vya kushauriana wenyewe Kwa wenyewe. Ambapo wale wenye
ufanisi watawashauri wenzao kuhusu mbinu bora wanaweza kuiga. Makundi
hayo vilevile yataweza kutetea maslahi yao. Hasa katika masuala ya soko
na ununuzi wa pembejeo za kilimo.
Serikali ina wajibu wa kulinda wakulima wake. Pia kuhakikisha wanapata
faida kutokana na jasho lao. Kwa hivyo inafaa kuhakikisha wakulima
hawapunjwi na matapeli. Au mawakala ambao husubiri wakulima wamwage
jasho kisha kuyanunua kwa bei duni. Iwapo wakulima wataweza kupata faida
kamili kutokana na jasho lao. Hili litawapa motisha katika kazi zao.
Ongezeko la uzalishaji wa mazao ya kilimo linategemea hali ya
miundomsingi. Kuwepo kwa miundomsingi bora huzuia viza vya mazao
kuharibika shambani. Ni bora kuwa na barabara zinazopitika . Hii
huwezesha usafirishaji wa mazao. Aidha,kutandawiza kila eneo
kutafanikisha mawasiliano. Wakulima wataweza kupata arafa kuhusu bei za
bidhaa. Katika masoko mbalimbali . Hali ya anga na huduma nyinginezo.
Hata hivyo juhudi zisipofanywa kuhusiana na uimarishaji wa kilimo. Nchi
itazidi kutumia pesa nyingi kuagizia chakula. Chakula chenye
kingezalishwa hapa nchini. Na hivyo basi kuokoa pesa. Aidha gharama ya
kununua chakula itakuwa juu sana. Kwa mwananchi wa kawaida kiasi kwamba
hataweza kumudu. Ukosefu wa chakula kwa umma ni hatari sana. Kwani
unaweza kuchangia kuenea kwa visa vya utovu wa usalama. Pia ukiukaji wa
haki za binadamu.
| Nani ana wajibu wa kulinda wakulima wake | {
"text": [
"Serikali"
]
} |
4895_swa | KIONGOZI
Kiongozi wetu Mula Leo amekuwa solo la chipukizi.yupo kupiga kamoeni
angalau wananchi waweze kumrejesha ofisini. Mwenyewe sijawahi kumuona
Mula tangu aingie ofisini namsikia tubkwa redio na kumuona kwenye
televisheni. Hii Leo nimeoga mapema nikaweze kushuhidia kiongozi huyu na
nimuone anankwa ana. Muda mfupi baada ya kuketi kwenye kibanda Cha Mzee
Mako magari meusi aina ya Lexus yanatua sokoni. Kila mtu anasogea Karibu
wakidhani ni Mheshimiwa Mula. Ndani ya magari hayo wanatoka askari kwa
jumla ishirini na wanne. Mikononi Wana mabundukibmaziti mazito na miwani
mieusi tititi. Wanaanza kuwasukuka raia mbali na gari hizo. Punde si
punde magari matatu yanawadia. Wanaume waliovaa masuti meusi walikimbia
na kuzunguka gari moja nyeusi kisha raia wakasukumwa mbali na gari Hilo.
Zuria jekundu likatandikwa na kisha Mheshimiwa Mula mwenyewe akatua
Sokoni. Mzee Mako aliskika akining'unika nyuma yangu kuwa ya nini mtu
awaogope watu waliompa Ajira kiasi Cha kulindwa na Polisi ishirini na
wanne.
"Ya nini akuje kwa watu ambao anaona wanaweza kumudhuru basi?" Alisema
bikizee mmoja. Inasemekana kuwa Mheshimiwa Mula ana kasri kubwa sana
kwake. Tetesi zinasema kuwa kwenye kasri Hilo kuna walinzi zaidi ya
hamsini na kuwa yeyote angependa kuonana na Mheshimiwa lazima awe na
ualishi maalum la si hivyo hawezi kuonana naye. Vile vile inasemekana
kuwa wanawake ndio waliiruhusiwa kwa wingi kuingia kwenye kasri Hilo
bila usumbufu mwingi. Kuna kisa kilichowahi kuskika huku mjini kumuhusu
mwanamke mmoja aliyekazimishwa kushiriki mapenzi na Mheshimiwa ili aweze
kupewa msaada wa pesa atakazoweza kumlipia mumewe hospitalini. Mumewe
aliweza kugongwa na gari la Mheshimiwa na basic huyu mke akaamua kuja
kwa Mheshimiwa kuomba msaada. Isitoshe mke huyu alikuwa mfanyikazi wa
Mheshimiwa. Kisa hiki kilikuja kubainika pale ambapo mwanamume huyu
aliaga dunia. Hakuna mtu yeyote aliyejitokeza kihakikisha mke wa
marehemu amepata haki. Mke huyu hakuwa na Kiongozi.
Jukwaa la Mheshimiwa Mula limejawa na viongozi wa kila aina. Hamna raia
wa kawaida ambaye ameruhusiwa kukaribia jukwaa. Jukwaa Hilo limezingirwa
na askari kila upande. Hata Waliokuwa wanatumbuiza Mheshimiwa
hawajulikani walikotoka. Vinywaji walivyokunywa waheshimiwa viliketwa na
magari makubwa makubwa ilihali kulikuwa na wachuuzi wa hapo Karibu. Kila
aliyemchukia kipasasauti alimuminiminia sifa Mheshimiwa. Wengine
walimuita majina ya sifa kubwa kama 'kigogo'. Wakisema Yale mazuri
aliyokuwa ametendea wananchi wake. Mazuri hayo Hamna yeyote baina yetu
aliyeyaona ila tulikuwa tunashangiliankila alichokuwa analosema kwa
kupiga makofi. Jua lilikuwa limeachilia miale yake ikatuchime bila
huruma. Ni kama hata mbingu zilikuwa zimekasirika nasi kutokana na jinsi
tulikubali kuwa watumwa. Jukwaani mlikuwa mumetundikwa hema la kijani
kibichi. Viongozi wengine walionekana wakisinsia huku raia wanachomwa na
jua. Viongozi walikuwa wamepewa chupa zaidi ya nne za maji na hata
zingine hawakuwa wamezifungua Bali walizidi kuongezewa nilihisi kunywa
maji ila singeweza kumudu bei kwa hivyo mate yangu yakabaki kuwa ya
kukata kiu.
Mheshimiwa Mula anaanza kitoa hotuba. Anashangiliwa kwa furaha na
wananchi wanachomwa na jua kali. Mheshimiwa amevaa suti ya kijani
kibichi, kitambo lipo mstari wa mbele. Mashavu yamefura kiasi Cha
akitabasamu uso unakuwa na Mikunjo mbalimbali. Mheshimiwa Mula anaanza
kwa kicheko, hukubakisema kuwa anafurahiahwa na jinsi maisha yetu yapo
shwari. Anapongeza hali zetu kwa kukubali maisha ya kawaida na kuishi
bila kutaka maisha makubwa makubwa. Anawapa wananchi matumaini kuwa
maisha makubwa zaidi ya Yale waliyokuwa wanaishi yana taabu nyingi mno.
Pale nilipoketi niliumwa na maneno haya. Sikujua kwa nini kiongozi
anaweza kufurahia kuona wananchi anaowaongoza wakichomwa jua na akacheka
na kuwashauri wazidi kuwa hivyo. Kiongozi mgani atafurahi kuona umati
wote huo ukija kumtazama masaa ya kazi hiyo inafaa kuwa ishara tosha
watu wake hawana Ajira na pia wapo hapo wakingoja Hela atakazopeana
wapiganie na kujeruhiana.
Mheshimiwa Mula hapeani maazimio ya kuwafangia wananchi lolote. Hawapi
wananchi ruhusa ya kuzungumza lolote kuhusu matatizo yote. Anaingiza
mkono mfukoni na kusema kuwa mkutano umekamilika. Maafisa wa Polisi
wanamwongoza mpaka gari lake magari yanaanza kuondoka anarusha maniti ya
hamsini Karibu kumi na kutikomea mbio. Hapa nyuma ile halaiki ya watu
inabaki ikipigana na kusukumana ili kunyakua Yale manoti ya pesa. Watu
wanakanyagana na mwishowe wengine kutumia. Ninabaki nikijiuliza
kilichonileta kule na nashindwa. Kiongozi ameshaenda bila ata ahadi ya
maana. Hivi kilichonileta hapa ni kuona sura ya Mheshimiwa tu? Yale
machupa ya maji yameparamiwa na watoto huku wengine wakiangukia maji.
Yaani huu ndio uongozi wa Kiongozi? Basi tumeuoanda umaskini kwa mchanga
wa rutuba sana na kweli mazao yatakuwa makubwa sana.
| Nani husikizwa kwenye redio na kuonekana televisheni | {
"text": [
"Mula"
]
} |
4895_swa | KIONGOZI
Kiongozi wetu Mula Leo amekuwa solo la chipukizi.yupo kupiga kamoeni
angalau wananchi waweze kumrejesha ofisini. Mwenyewe sijawahi kumuona
Mula tangu aingie ofisini namsikia tubkwa redio na kumuona kwenye
televisheni. Hii Leo nimeoga mapema nikaweze kushuhidia kiongozi huyu na
nimuone anankwa ana. Muda mfupi baada ya kuketi kwenye kibanda Cha Mzee
Mako magari meusi aina ya Lexus yanatua sokoni. Kila mtu anasogea Karibu
wakidhani ni Mheshimiwa Mula. Ndani ya magari hayo wanatoka askari kwa
jumla ishirini na wanne. Mikononi Wana mabundukibmaziti mazito na miwani
mieusi tititi. Wanaanza kuwasukuka raia mbali na gari hizo. Punde si
punde magari matatu yanawadia. Wanaume waliovaa masuti meusi walikimbia
na kuzunguka gari moja nyeusi kisha raia wakasukumwa mbali na gari Hilo.
Zuria jekundu likatandikwa na kisha Mheshimiwa Mula mwenyewe akatua
Sokoni. Mzee Mako aliskika akining'unika nyuma yangu kuwa ya nini mtu
awaogope watu waliompa Ajira kiasi Cha kulindwa na Polisi ishirini na
wanne.
"Ya nini akuje kwa watu ambao anaona wanaweza kumudhuru basi?" Alisema
bikizee mmoja. Inasemekana kuwa Mheshimiwa Mula ana kasri kubwa sana
kwake. Tetesi zinasema kuwa kwenye kasri Hilo kuna walinzi zaidi ya
hamsini na kuwa yeyote angependa kuonana na Mheshimiwa lazima awe na
ualishi maalum la si hivyo hawezi kuonana naye. Vile vile inasemekana
kuwa wanawake ndio waliiruhusiwa kwa wingi kuingia kwenye kasri Hilo
bila usumbufu mwingi. Kuna kisa kilichowahi kuskika huku mjini kumuhusu
mwanamke mmoja aliyekazimishwa kushiriki mapenzi na Mheshimiwa ili aweze
kupewa msaada wa pesa atakazoweza kumlipia mumewe hospitalini. Mumewe
aliweza kugongwa na gari la Mheshimiwa na basic huyu mke akaamua kuja
kwa Mheshimiwa kuomba msaada. Isitoshe mke huyu alikuwa mfanyikazi wa
Mheshimiwa. Kisa hiki kilikuja kubainika pale ambapo mwanamume huyu
aliaga dunia. Hakuna mtu yeyote aliyejitokeza kihakikisha mke wa
marehemu amepata haki. Mke huyu hakuwa na Kiongozi.
Jukwaa la Mheshimiwa Mula limejawa na viongozi wa kila aina. Hamna raia
wa kawaida ambaye ameruhusiwa kukaribia jukwaa. Jukwaa Hilo limezingirwa
na askari kila upande. Hata Waliokuwa wanatumbuiza Mheshimiwa
hawajulikani walikotoka. Vinywaji walivyokunywa waheshimiwa viliketwa na
magari makubwa makubwa ilihali kulikuwa na wachuuzi wa hapo Karibu. Kila
aliyemchukia kipasasauti alimuminiminia sifa Mheshimiwa. Wengine
walimuita majina ya sifa kubwa kama 'kigogo'. Wakisema Yale mazuri
aliyokuwa ametendea wananchi wake. Mazuri hayo Hamna yeyote baina yetu
aliyeyaona ila tulikuwa tunashangiliankila alichokuwa analosema kwa
kupiga makofi. Jua lilikuwa limeachilia miale yake ikatuchime bila
huruma. Ni kama hata mbingu zilikuwa zimekasirika nasi kutokana na jinsi
tulikubali kuwa watumwa. Jukwaani mlikuwa mumetundikwa hema la kijani
kibichi. Viongozi wengine walionekana wakisinsia huku raia wanachomwa na
jua. Viongozi walikuwa wamepewa chupa zaidi ya nne za maji na hata
zingine hawakuwa wamezifungua Bali walizidi kuongezewa nilihisi kunywa
maji ila singeweza kumudu bei kwa hivyo mate yangu yakabaki kuwa ya
kukata kiu.
Mheshimiwa Mula anaanza kitoa hotuba. Anashangiliwa kwa furaha na
wananchi wanachomwa na jua kali. Mheshimiwa amevaa suti ya kijani
kibichi, kitambo lipo mstari wa mbele. Mashavu yamefura kiasi Cha
akitabasamu uso unakuwa na Mikunjo mbalimbali. Mheshimiwa Mula anaanza
kwa kicheko, hukubakisema kuwa anafurahiahwa na jinsi maisha yetu yapo
shwari. Anapongeza hali zetu kwa kukubali maisha ya kawaida na kuishi
bila kutaka maisha makubwa makubwa. Anawapa wananchi matumaini kuwa
maisha makubwa zaidi ya Yale waliyokuwa wanaishi yana taabu nyingi mno.
Pale nilipoketi niliumwa na maneno haya. Sikujua kwa nini kiongozi
anaweza kufurahia kuona wananchi anaowaongoza wakichomwa jua na akacheka
na kuwashauri wazidi kuwa hivyo. Kiongozi mgani atafurahi kuona umati
wote huo ukija kumtazama masaa ya kazi hiyo inafaa kuwa ishara tosha
watu wake hawana Ajira na pia wapo hapo wakingoja Hela atakazopeana
wapiganie na kujeruhiana.
Mheshimiwa Mula hapeani maazimio ya kuwafangia wananchi lolote. Hawapi
wananchi ruhusa ya kuzungumza lolote kuhusu matatizo yote. Anaingiza
mkono mfukoni na kusema kuwa mkutano umekamilika. Maafisa wa Polisi
wanamwongoza mpaka gari lake magari yanaanza kuondoka anarusha maniti ya
hamsini Karibu kumi na kutikomea mbio. Hapa nyuma ile halaiki ya watu
inabaki ikipigana na kusukumana ili kunyakua Yale manoti ya pesa. Watu
wanakanyagana na mwishowe wengine kutumia. Ninabaki nikijiuliza
kilichonileta kule na nashindwa. Kiongozi ameshaenda bila ata ahadi ya
maana. Hivi kilichonileta hapa ni kuona sura ya Mheshimiwa tu? Yale
machupa ya maji yameparamiwa na watoto huku wengine wakiangukia maji.
Yaani huu ndio uongozi wa Kiongozi? Basi tumeuoanda umaskini kwa mchanga
wa rutuba sana na kweli mazao yatakuwa makubwa sana.
| Mzee Mako alikuwa na nini | {
"text": [
"Kibanda"
]
} |
4895_swa | KIONGOZI
Kiongozi wetu Mula Leo amekuwa solo la chipukizi.yupo kupiga kamoeni
angalau wananchi waweze kumrejesha ofisini. Mwenyewe sijawahi kumuona
Mula tangu aingie ofisini namsikia tubkwa redio na kumuona kwenye
televisheni. Hii Leo nimeoga mapema nikaweze kushuhidia kiongozi huyu na
nimuone anankwa ana. Muda mfupi baada ya kuketi kwenye kibanda Cha Mzee
Mako magari meusi aina ya Lexus yanatua sokoni. Kila mtu anasogea Karibu
wakidhani ni Mheshimiwa Mula. Ndani ya magari hayo wanatoka askari kwa
jumla ishirini na wanne. Mikononi Wana mabundukibmaziti mazito na miwani
mieusi tititi. Wanaanza kuwasukuka raia mbali na gari hizo. Punde si
punde magari matatu yanawadia. Wanaume waliovaa masuti meusi walikimbia
na kuzunguka gari moja nyeusi kisha raia wakasukumwa mbali na gari Hilo.
Zuria jekundu likatandikwa na kisha Mheshimiwa Mula mwenyewe akatua
Sokoni. Mzee Mako aliskika akining'unika nyuma yangu kuwa ya nini mtu
awaogope watu waliompa Ajira kiasi Cha kulindwa na Polisi ishirini na
wanne.
"Ya nini akuje kwa watu ambao anaona wanaweza kumudhuru basi?" Alisema
bikizee mmoja. Inasemekana kuwa Mheshimiwa Mula ana kasri kubwa sana
kwake. Tetesi zinasema kuwa kwenye kasri Hilo kuna walinzi zaidi ya
hamsini na kuwa yeyote angependa kuonana na Mheshimiwa lazima awe na
ualishi maalum la si hivyo hawezi kuonana naye. Vile vile inasemekana
kuwa wanawake ndio waliiruhusiwa kwa wingi kuingia kwenye kasri Hilo
bila usumbufu mwingi. Kuna kisa kilichowahi kuskika huku mjini kumuhusu
mwanamke mmoja aliyekazimishwa kushiriki mapenzi na Mheshimiwa ili aweze
kupewa msaada wa pesa atakazoweza kumlipia mumewe hospitalini. Mumewe
aliweza kugongwa na gari la Mheshimiwa na basic huyu mke akaamua kuja
kwa Mheshimiwa kuomba msaada. Isitoshe mke huyu alikuwa mfanyikazi wa
Mheshimiwa. Kisa hiki kilikuja kubainika pale ambapo mwanamume huyu
aliaga dunia. Hakuna mtu yeyote aliyejitokeza kihakikisha mke wa
marehemu amepata haki. Mke huyu hakuwa na Kiongozi.
Jukwaa la Mheshimiwa Mula limejawa na viongozi wa kila aina. Hamna raia
wa kawaida ambaye ameruhusiwa kukaribia jukwaa. Jukwaa Hilo limezingirwa
na askari kila upande. Hata Waliokuwa wanatumbuiza Mheshimiwa
hawajulikani walikotoka. Vinywaji walivyokunywa waheshimiwa viliketwa na
magari makubwa makubwa ilihali kulikuwa na wachuuzi wa hapo Karibu. Kila
aliyemchukia kipasasauti alimuminiminia sifa Mheshimiwa. Wengine
walimuita majina ya sifa kubwa kama 'kigogo'. Wakisema Yale mazuri
aliyokuwa ametendea wananchi wake. Mazuri hayo Hamna yeyote baina yetu
aliyeyaona ila tulikuwa tunashangiliankila alichokuwa analosema kwa
kupiga makofi. Jua lilikuwa limeachilia miale yake ikatuchime bila
huruma. Ni kama hata mbingu zilikuwa zimekasirika nasi kutokana na jinsi
tulikubali kuwa watumwa. Jukwaani mlikuwa mumetundikwa hema la kijani
kibichi. Viongozi wengine walionekana wakisinsia huku raia wanachomwa na
jua. Viongozi walikuwa wamepewa chupa zaidi ya nne za maji na hata
zingine hawakuwa wamezifungua Bali walizidi kuongezewa nilihisi kunywa
maji ila singeweza kumudu bei kwa hivyo mate yangu yakabaki kuwa ya
kukata kiu.
Mheshimiwa Mula anaanza kitoa hotuba. Anashangiliwa kwa furaha na
wananchi wanachomwa na jua kali. Mheshimiwa amevaa suti ya kijani
kibichi, kitambo lipo mstari wa mbele. Mashavu yamefura kiasi Cha
akitabasamu uso unakuwa na Mikunjo mbalimbali. Mheshimiwa Mula anaanza
kwa kicheko, hukubakisema kuwa anafurahiahwa na jinsi maisha yetu yapo
shwari. Anapongeza hali zetu kwa kukubali maisha ya kawaida na kuishi
bila kutaka maisha makubwa makubwa. Anawapa wananchi matumaini kuwa
maisha makubwa zaidi ya Yale waliyokuwa wanaishi yana taabu nyingi mno.
Pale nilipoketi niliumwa na maneno haya. Sikujua kwa nini kiongozi
anaweza kufurahia kuona wananchi anaowaongoza wakichomwa jua na akacheka
na kuwashauri wazidi kuwa hivyo. Kiongozi mgani atafurahi kuona umati
wote huo ukija kumtazama masaa ya kazi hiyo inafaa kuwa ishara tosha
watu wake hawana Ajira na pia wapo hapo wakingoja Hela atakazopeana
wapiganie na kujeruhiana.
Mheshimiwa Mula hapeani maazimio ya kuwafangia wananchi lolote. Hawapi
wananchi ruhusa ya kuzungumza lolote kuhusu matatizo yote. Anaingiza
mkono mfukoni na kusema kuwa mkutano umekamilika. Maafisa wa Polisi
wanamwongoza mpaka gari lake magari yanaanza kuondoka anarusha maniti ya
hamsini Karibu kumi na kutikomea mbio. Hapa nyuma ile halaiki ya watu
inabaki ikipigana na kusukumana ili kunyakua Yale manoti ya pesa. Watu
wanakanyagana na mwishowe wengine kutumia. Ninabaki nikijiuliza
kilichonileta kule na nashindwa. Kiongozi ameshaenda bila ata ahadi ya
maana. Hivi kilichonileta hapa ni kuona sura ya Mheshimiwa tu? Yale
machupa ya maji yameparamiwa na watoto huku wengine wakiangukia maji.
Yaani huu ndio uongozi wa Kiongozi? Basi tumeuoanda umaskini kwa mchanga
wa rutuba sana na kweli mazao yatakuwa makubwa sana.
| Nani walitoka kwenye magari | {
"text": [
"Askari"
]
} |
4895_swa | KIONGOZI
Kiongozi wetu Mula Leo amekuwa solo la chipukizi.yupo kupiga kamoeni
angalau wananchi waweze kumrejesha ofisini. Mwenyewe sijawahi kumuona
Mula tangu aingie ofisini namsikia tubkwa redio na kumuona kwenye
televisheni. Hii Leo nimeoga mapema nikaweze kushuhidia kiongozi huyu na
nimuone anankwa ana. Muda mfupi baada ya kuketi kwenye kibanda Cha Mzee
Mako magari meusi aina ya Lexus yanatua sokoni. Kila mtu anasogea Karibu
wakidhani ni Mheshimiwa Mula. Ndani ya magari hayo wanatoka askari kwa
jumla ishirini na wanne. Mikononi Wana mabundukibmaziti mazito na miwani
mieusi tititi. Wanaanza kuwasukuka raia mbali na gari hizo. Punde si
punde magari matatu yanawadia. Wanaume waliovaa masuti meusi walikimbia
na kuzunguka gari moja nyeusi kisha raia wakasukumwa mbali na gari Hilo.
Zuria jekundu likatandikwa na kisha Mheshimiwa Mula mwenyewe akatua
Sokoni. Mzee Mako aliskika akining'unika nyuma yangu kuwa ya nini mtu
awaogope watu waliompa Ajira kiasi Cha kulindwa na Polisi ishirini na
wanne.
"Ya nini akuje kwa watu ambao anaona wanaweza kumudhuru basi?" Alisema
bikizee mmoja. Inasemekana kuwa Mheshimiwa Mula ana kasri kubwa sana
kwake. Tetesi zinasema kuwa kwenye kasri Hilo kuna walinzi zaidi ya
hamsini na kuwa yeyote angependa kuonana na Mheshimiwa lazima awe na
ualishi maalum la si hivyo hawezi kuonana naye. Vile vile inasemekana
kuwa wanawake ndio waliiruhusiwa kwa wingi kuingia kwenye kasri Hilo
bila usumbufu mwingi. Kuna kisa kilichowahi kuskika huku mjini kumuhusu
mwanamke mmoja aliyekazimishwa kushiriki mapenzi na Mheshimiwa ili aweze
kupewa msaada wa pesa atakazoweza kumlipia mumewe hospitalini. Mumewe
aliweza kugongwa na gari la Mheshimiwa na basic huyu mke akaamua kuja
kwa Mheshimiwa kuomba msaada. Isitoshe mke huyu alikuwa mfanyikazi wa
Mheshimiwa. Kisa hiki kilikuja kubainika pale ambapo mwanamume huyu
aliaga dunia. Hakuna mtu yeyote aliyejitokeza kihakikisha mke wa
marehemu amepata haki. Mke huyu hakuwa na Kiongozi.
Jukwaa la Mheshimiwa Mula limejawa na viongozi wa kila aina. Hamna raia
wa kawaida ambaye ameruhusiwa kukaribia jukwaa. Jukwaa Hilo limezingirwa
na askari kila upande. Hata Waliokuwa wanatumbuiza Mheshimiwa
hawajulikani walikotoka. Vinywaji walivyokunywa waheshimiwa viliketwa na
magari makubwa makubwa ilihali kulikuwa na wachuuzi wa hapo Karibu. Kila
aliyemchukia kipasasauti alimuminiminia sifa Mheshimiwa. Wengine
walimuita majina ya sifa kubwa kama 'kigogo'. Wakisema Yale mazuri
aliyokuwa ametendea wananchi wake. Mazuri hayo Hamna yeyote baina yetu
aliyeyaona ila tulikuwa tunashangiliankila alichokuwa analosema kwa
kupiga makofi. Jua lilikuwa limeachilia miale yake ikatuchime bila
huruma. Ni kama hata mbingu zilikuwa zimekasirika nasi kutokana na jinsi
tulikubali kuwa watumwa. Jukwaani mlikuwa mumetundikwa hema la kijani
kibichi. Viongozi wengine walionekana wakisinsia huku raia wanachomwa na
jua. Viongozi walikuwa wamepewa chupa zaidi ya nne za maji na hata
zingine hawakuwa wamezifungua Bali walizidi kuongezewa nilihisi kunywa
maji ila singeweza kumudu bei kwa hivyo mate yangu yakabaki kuwa ya
kukata kiu.
Mheshimiwa Mula anaanza kitoa hotuba. Anashangiliwa kwa furaha na
wananchi wanachomwa na jua kali. Mheshimiwa amevaa suti ya kijani
kibichi, kitambo lipo mstari wa mbele. Mashavu yamefura kiasi Cha
akitabasamu uso unakuwa na Mikunjo mbalimbali. Mheshimiwa Mula anaanza
kwa kicheko, hukubakisema kuwa anafurahiahwa na jinsi maisha yetu yapo
shwari. Anapongeza hali zetu kwa kukubali maisha ya kawaida na kuishi
bila kutaka maisha makubwa makubwa. Anawapa wananchi matumaini kuwa
maisha makubwa zaidi ya Yale waliyokuwa wanaishi yana taabu nyingi mno.
Pale nilipoketi niliumwa na maneno haya. Sikujua kwa nini kiongozi
anaweza kufurahia kuona wananchi anaowaongoza wakichomwa jua na akacheka
na kuwashauri wazidi kuwa hivyo. Kiongozi mgani atafurahi kuona umati
wote huo ukija kumtazama masaa ya kazi hiyo inafaa kuwa ishara tosha
watu wake hawana Ajira na pia wapo hapo wakingoja Hela atakazopeana
wapiganie na kujeruhiana.
Mheshimiwa Mula hapeani maazimio ya kuwafangia wananchi lolote. Hawapi
wananchi ruhusa ya kuzungumza lolote kuhusu matatizo yote. Anaingiza
mkono mfukoni na kusema kuwa mkutano umekamilika. Maafisa wa Polisi
wanamwongoza mpaka gari lake magari yanaanza kuondoka anarusha maniti ya
hamsini Karibu kumi na kutikomea mbio. Hapa nyuma ile halaiki ya watu
inabaki ikipigana na kusukumana ili kunyakua Yale manoti ya pesa. Watu
wanakanyagana na mwishowe wengine kutumia. Ninabaki nikijiuliza
kilichonileta kule na nashindwa. Kiongozi ameshaenda bila ata ahadi ya
maana. Hivi kilichonileta hapa ni kuona sura ya Mheshimiwa tu? Yale
machupa ya maji yameparamiwa na watoto huku wengine wakiangukia maji.
Yaani huu ndio uongozi wa Kiongozi? Basi tumeuoanda umaskini kwa mchanga
wa rutuba sana na kweli mazao yatakuwa makubwa sana.
| Askari wangapi walitoka kwenye magari | {
"text": [
"Ishirini na wanne"
]
} |
4895_swa | KIONGOZI
Kiongozi wetu Mula Leo amekuwa solo la chipukizi.yupo kupiga kamoeni
angalau wananchi waweze kumrejesha ofisini. Mwenyewe sijawahi kumuona
Mula tangu aingie ofisini namsikia tubkwa redio na kumuona kwenye
televisheni. Hii Leo nimeoga mapema nikaweze kushuhidia kiongozi huyu na
nimuone anankwa ana. Muda mfupi baada ya kuketi kwenye kibanda Cha Mzee
Mako magari meusi aina ya Lexus yanatua sokoni. Kila mtu anasogea Karibu
wakidhani ni Mheshimiwa Mula. Ndani ya magari hayo wanatoka askari kwa
jumla ishirini na wanne. Mikononi Wana mabundukibmaziti mazito na miwani
mieusi tititi. Wanaanza kuwasukuka raia mbali na gari hizo. Punde si
punde magari matatu yanawadia. Wanaume waliovaa masuti meusi walikimbia
na kuzunguka gari moja nyeusi kisha raia wakasukumwa mbali na gari Hilo.
Zuria jekundu likatandikwa na kisha Mheshimiwa Mula mwenyewe akatua
Sokoni. Mzee Mako aliskika akining'unika nyuma yangu kuwa ya nini mtu
awaogope watu waliompa Ajira kiasi Cha kulindwa na Polisi ishirini na
wanne.
"Ya nini akuje kwa watu ambao anaona wanaweza kumudhuru basi?" Alisema
bikizee mmoja. Inasemekana kuwa Mheshimiwa Mula ana kasri kubwa sana
kwake. Tetesi zinasema kuwa kwenye kasri Hilo kuna walinzi zaidi ya
hamsini na kuwa yeyote angependa kuonana na Mheshimiwa lazima awe na
ualishi maalum la si hivyo hawezi kuonana naye. Vile vile inasemekana
kuwa wanawake ndio waliiruhusiwa kwa wingi kuingia kwenye kasri Hilo
bila usumbufu mwingi. Kuna kisa kilichowahi kuskika huku mjini kumuhusu
mwanamke mmoja aliyekazimishwa kushiriki mapenzi na Mheshimiwa ili aweze
kupewa msaada wa pesa atakazoweza kumlipia mumewe hospitalini. Mumewe
aliweza kugongwa na gari la Mheshimiwa na basic huyu mke akaamua kuja
kwa Mheshimiwa kuomba msaada. Isitoshe mke huyu alikuwa mfanyikazi wa
Mheshimiwa. Kisa hiki kilikuja kubainika pale ambapo mwanamume huyu
aliaga dunia. Hakuna mtu yeyote aliyejitokeza kihakikisha mke wa
marehemu amepata haki. Mke huyu hakuwa na Kiongozi.
Jukwaa la Mheshimiwa Mula limejawa na viongozi wa kila aina. Hamna raia
wa kawaida ambaye ameruhusiwa kukaribia jukwaa. Jukwaa Hilo limezingirwa
na askari kila upande. Hata Waliokuwa wanatumbuiza Mheshimiwa
hawajulikani walikotoka. Vinywaji walivyokunywa waheshimiwa viliketwa na
magari makubwa makubwa ilihali kulikuwa na wachuuzi wa hapo Karibu. Kila
aliyemchukia kipasasauti alimuminiminia sifa Mheshimiwa. Wengine
walimuita majina ya sifa kubwa kama 'kigogo'. Wakisema Yale mazuri
aliyokuwa ametendea wananchi wake. Mazuri hayo Hamna yeyote baina yetu
aliyeyaona ila tulikuwa tunashangiliankila alichokuwa analosema kwa
kupiga makofi. Jua lilikuwa limeachilia miale yake ikatuchime bila
huruma. Ni kama hata mbingu zilikuwa zimekasirika nasi kutokana na jinsi
tulikubali kuwa watumwa. Jukwaani mlikuwa mumetundikwa hema la kijani
kibichi. Viongozi wengine walionekana wakisinsia huku raia wanachomwa na
jua. Viongozi walikuwa wamepewa chupa zaidi ya nne za maji na hata
zingine hawakuwa wamezifungua Bali walizidi kuongezewa nilihisi kunywa
maji ila singeweza kumudu bei kwa hivyo mate yangu yakabaki kuwa ya
kukata kiu.
Mheshimiwa Mula anaanza kitoa hotuba. Anashangiliwa kwa furaha na
wananchi wanachomwa na jua kali. Mheshimiwa amevaa suti ya kijani
kibichi, kitambo lipo mstari wa mbele. Mashavu yamefura kiasi Cha
akitabasamu uso unakuwa na Mikunjo mbalimbali. Mheshimiwa Mula anaanza
kwa kicheko, hukubakisema kuwa anafurahiahwa na jinsi maisha yetu yapo
shwari. Anapongeza hali zetu kwa kukubali maisha ya kawaida na kuishi
bila kutaka maisha makubwa makubwa. Anawapa wananchi matumaini kuwa
maisha makubwa zaidi ya Yale waliyokuwa wanaishi yana taabu nyingi mno.
Pale nilipoketi niliumwa na maneno haya. Sikujua kwa nini kiongozi
anaweza kufurahia kuona wananchi anaowaongoza wakichomwa jua na akacheka
na kuwashauri wazidi kuwa hivyo. Kiongozi mgani atafurahi kuona umati
wote huo ukija kumtazama masaa ya kazi hiyo inafaa kuwa ishara tosha
watu wake hawana Ajira na pia wapo hapo wakingoja Hela atakazopeana
wapiganie na kujeruhiana.
Mheshimiwa Mula hapeani maazimio ya kuwafangia wananchi lolote. Hawapi
wananchi ruhusa ya kuzungumza lolote kuhusu matatizo yote. Anaingiza
mkono mfukoni na kusema kuwa mkutano umekamilika. Maafisa wa Polisi
wanamwongoza mpaka gari lake magari yanaanza kuondoka anarusha maniti ya
hamsini Karibu kumi na kutikomea mbio. Hapa nyuma ile halaiki ya watu
inabaki ikipigana na kusukumana ili kunyakua Yale manoti ya pesa. Watu
wanakanyagana na mwishowe wengine kutumia. Ninabaki nikijiuliza
kilichonileta kule na nashindwa. Kiongozi ameshaenda bila ata ahadi ya
maana. Hivi kilichonileta hapa ni kuona sura ya Mheshimiwa tu? Yale
machupa ya maji yameparamiwa na watoto huku wengine wakiangukia maji.
Yaani huu ndio uongozi wa Kiongozi? Basi tumeuoanda umaskini kwa mchanga
wa rutuba sana na kweli mazao yatakuwa makubwa sana.
| Mheshimiwa alikuwa amevaa suti ya rangi gani | {
"text": [
"Kijani kibichi"
]
} |
4896_swa | KISASI
Mimi naitwa Kajinga. Kaka yangu mkubwa anaitwa Kaya. Mama anaitwa Bella
na baba anaitwa Nicho.mimi ndiye kitinda mimba kwetu. Kaka yupo shule ya
upili nami nipo shule ya msingi. Baba anafanya kazi ya umeneja kwenye
benki ya mjini naye mama ni mfanyabiashara. Mjomba juma ni
mfanyabiashara pia ila yupo chini kidogo kimaisha akilinganishwa na
baba. Sisi huishi kwa amani na wazazi wangu pamoja na mjomba ni kama
baba mjomba wanapendana sana. Ukutani ipo picha yao waliowahi kupigiwa
miaka miwili iliyopita. Baba ana pesa kwa wingi na ndio sababu mimi na
kaka tupo shule kubwa hivi na hata ndio sababu inayofanya mjomba kuja
nyumbani kila akiwa na tatizo la pesa. Ingawa niwahi msikia baba akiteta
kuwa mjomba harejeshi pesa anazikopeshwa mimi sikulitilia maanani kwa
kuwa bado baba aliendelea kumpa pesa. Wanake mjomba walikuwa kwetu kwa
nadra sana ila tulifahamiana. Mukewe mjomba hana kazi kwa sasa ila
ndhani siku moja atakuwa nayo. Binafsi sijawahi mpenda mjomba lakini kwa
kuwa alikuwa familia yetu na wazazi walikuwa wanampenda basi sikuwa na
budi ila kumpenda tu. Mimi na kaka tulipenda sana kuenda kuona mchezo wa
mpira kila ijumaa ila kwa kutumia pesa za baba.
Siku moja tuliondoka asubuhi na mapema kuenda shuleni.Siku hiyo baba
alikuwa hawaendi kazini basi bila shaka walikuwa wabaki nyumbani.
Walituahidi kuwa mjomba na rafiki yake wangekuja kuwatembelea siku hiyo.
Basi sisi tuliondoka na kaka. Shuleni vipindi viliisha jioni nami na
kaka tukaondoka kuelekea nyumbani. Nilipofika langoni nikijaribu kubisha
lakini Hamna aliyenijibu. Mlango ulikuwa wazi ila hakuna aliyenijibu.
Niliusukuma ndani kwa hasira ila nikapigwa na butwaa kuona mama amelala
Chali sakafuni. Kando yake alikuwa baba. Nikijaribu kumwita baba ila
alikuwa keshaaga. Kaka alifika muda mchache na kupata nikilia .
Alimshika shika mama na akapata kuwa yeye ndiye alikuwa bafo yupo hai
ila hakuweza kuzungumza. Nakumbuka vyema ni Kama ni jana mama alinyoosha
kidole chake na kuonyesha picha iliyokuwa ukutani punde tu tulipomuuliza
waliowauwa na badi akakata kamba. Kwenye picha hiyo aliyekuwa huko ni
mjomba na watu wengine niliokuja kuwafahamu baadae. Mjomba alikuwa
amewaua wazazi wangu ilihali alijua vyema hatuna tegemeo lolote.
Tulibaki mashakani bila kujua chanzo kilichompelekea mjomba kuwauwa
wazazi wetu. Mazishi ya mama na baba yalifanywa na basic tukawaaga
tusije kuwaona tena. Tuliombokeza kwa muda na baadae tukarudi maisha
yetu ya kawaida.
Maisha hatakuwa kawaida tena tangu wazazi wetu kuondoka. Kaka ilimbidi
apache shule basi kunikidhi. Mjomba hakuwa mjomba tena. Hatukuwahi
kumuona tena tangu baba kuaga. Tulikuwa wachovhole kwa kuwa tayari
mjomba alikuwa amenyakuwa kila kitu wazazi wangu walikuwa wametengeneza.
Magari ya baba yalikuwa yamechukuliwa na mjomba. Tulibaki kwa nyumba
yetu bayo pia vitu vya dhamani mjomba alikuwa amechukua. Tulikuwa wafogo
hivyo nguvu za kumkabidhi mjomba hatukuwa nazo. Kaka mkubwa alikuwa
anafanya vibarua vya sulubu alau tupate tonge tutie kinywani. Mimi nami
nilikuwa shuleni ila sikuweza kukamilisha masomo yangu baadae kwa kuwa
kaka alilemewa na hangeweza kumudu kisomo changu. Nilianza pia vibarua
vidogo vidogo kwa kuwa mjomba alikuwa ameacha kutusaidia hata kidogo.
Siku moja tukiwa timeketu na kaka alionekana mwenye mawazo sana. Sikujua
tatizo lilikuwa lipi. Mwishowe alianza kuongea " wajua mjomba ndiye
chanzo Cha haya yote na basi mimi bika shaka litalipiza kisasi" kusema
kweli pia mimi niliwahi fikiria hivyo ila sikuwahi mwambia kaka.
Lilikuwa wazo langu binafsi ila sasa naina sababu ya mimi kuungana na
mkubwa wangu. Tulifanya moango na kuamua namna ya kutekeleza kisasi
chetu.tu wa kwanza tuliyeagana kuwa tungemkomesha alikuwa shangazi.
Hapo. Ndipo tulianzia.
Tuliondoka na kuenda alipokuwa anafanya kazi shangazi . Tukajificha
kwenye magari na basi alipotoka garini ambalo lilikuwa gari la mama
tulimkabidhi. Kazi yangu ilikuwa kumuangalia ndugu asije akashikwa. Kaka
alikuwa gwiji kwa jambo hili. Mke wa mjomba aliuliwa kwa kunusiwa .
Tulikuwa tumemaliza kazi yetu ya kwanza. Uchunguzi ulifanywa kuhusu kifo
chake ila hawakujua aliyemuuwa. Jambo hili lilimuuma sana mjomba kwa
kuwa alimpenda sana mpenziwe . Aliomboleza kwa muda mrefu pamoja na
bintiye na mvulana wake mkubwa. Kilichomuuma sana ni kuwa hakuna
aliyeshikwa kutokana na mauwaji hayo na utafiti uliambulia patupu. Lengo
letu la pili lilikuwa kifungua mimba wake. Tulifurahia sana kuona
anasomoneka kwa kuwa tulijua kuwa yeye ndiye chanzo Cha maisha yetu na
magumu. Ile roho aliyokuwa nayo ya kuwauwa wazazi wetu bila huruma na
kutuacha wachovhole ndio roho tukitumia kumuadhibu vikali. Hatukutaka
kumuacha akiwa na raha na kama basi ni kufungwa tulikuwa tayri kufungwa.
Tulikuwa tayari kuyarudisha Mali yetu na badi ikiwa ni jela tuende.
Zaidi ya yote mjomba alikuwa mhalifu ambaye hakuchukuliwa hatua baada ya
mauwaji ya wazazi.
Tulimwendea kifungua mimba wa mjomba kazini. Hatukujificha ila
tulimweleza kwa uwazi na kumwambia kuwa alikuwa anakufa kwa makosa ya
bake na wivu wake . Nilimchoma mshale na kuondoka. Tuliondoka mbio ili
tusije tukashikwa. Tulikuwa tumebaki na kazi ya mjomba sasa. Tuliahifi
hatungemuuwa msichana wake ila tulitaka ahisi jinsi tulikuwa
tunahisiwazazi wake walipokuwa wanakula vya wazazi wetu tukiteseka.
Tulimwendea mjomba usiku mmoja na kumuketisha. Tukaanza mazungumzo .
Tulimuambia atuambie ukweli kuhusu kifo Cha wazazi wetu. Tulimweleza
kuwa sisi ndio tulimuuwa mkewe na mwanaye kwa kuwa aliwauwa wazazi wetu
na kutuacha wapweke. Mjomba hakuwa na la kusema ila alianza kuomba
msamaha. Nilimuita bintiamu na kumuoa bunduki na kumuamuru amulipue baba
yake. Mjomba alichomwa risasi. Tuliketi na kuwa kuwasubiri askari kwa
kuwa tulijua walikuwa njiani kuja . Waliwasili na tukaondoka nao. Baada
ya kusikulizwa ilijulikana kuwa mjomba alikuwa muuwaji na basic baada ya
kimaliza kifungo chetu tuliachiliwa. Tulichukua Mali ga wazazi na kuanza
maisha upya.
| Nani ndiye kitinda mimba katika familia kwenye hadithi? | {
"text": [
"Kajinga"
]
} |
4896_swa | KISASI
Mimi naitwa Kajinga. Kaka yangu mkubwa anaitwa Kaya. Mama anaitwa Bella
na baba anaitwa Nicho.mimi ndiye kitinda mimba kwetu. Kaka yupo shule ya
upili nami nipo shule ya msingi. Baba anafanya kazi ya umeneja kwenye
benki ya mjini naye mama ni mfanyabiashara. Mjomba juma ni
mfanyabiashara pia ila yupo chini kidogo kimaisha akilinganishwa na
baba. Sisi huishi kwa amani na wazazi wangu pamoja na mjomba ni kama
baba mjomba wanapendana sana. Ukutani ipo picha yao waliowahi kupigiwa
miaka miwili iliyopita. Baba ana pesa kwa wingi na ndio sababu mimi na
kaka tupo shule kubwa hivi na hata ndio sababu inayofanya mjomba kuja
nyumbani kila akiwa na tatizo la pesa. Ingawa niwahi msikia baba akiteta
kuwa mjomba harejeshi pesa anazikopeshwa mimi sikulitilia maanani kwa
kuwa bado baba aliendelea kumpa pesa. Wanake mjomba walikuwa kwetu kwa
nadra sana ila tulifahamiana. Mukewe mjomba hana kazi kwa sasa ila
ndhani siku moja atakuwa nayo. Binafsi sijawahi mpenda mjomba lakini kwa
kuwa alikuwa familia yetu na wazazi walikuwa wanampenda basi sikuwa na
budi ila kumpenda tu. Mimi na kaka tulipenda sana kuenda kuona mchezo wa
mpira kila ijumaa ila kwa kutumia pesa za baba.
Siku moja tuliondoka asubuhi na mapema kuenda shuleni.Siku hiyo baba
alikuwa hawaendi kazini basi bila shaka walikuwa wabaki nyumbani.
Walituahidi kuwa mjomba na rafiki yake wangekuja kuwatembelea siku hiyo.
Basi sisi tuliondoka na kaka. Shuleni vipindi viliisha jioni nami na
kaka tukaondoka kuelekea nyumbani. Nilipofika langoni nikijaribu kubisha
lakini Hamna aliyenijibu. Mlango ulikuwa wazi ila hakuna aliyenijibu.
Niliusukuma ndani kwa hasira ila nikapigwa na butwaa kuona mama amelala
Chali sakafuni. Kando yake alikuwa baba. Nikijaribu kumwita baba ila
alikuwa keshaaga. Kaka alifika muda mchache na kupata nikilia .
Alimshika shika mama na akapata kuwa yeye ndiye alikuwa bafo yupo hai
ila hakuweza kuzungumza. Nakumbuka vyema ni Kama ni jana mama alinyoosha
kidole chake na kuonyesha picha iliyokuwa ukutani punde tu tulipomuuliza
waliowauwa na badi akakata kamba. Kwenye picha hiyo aliyekuwa huko ni
mjomba na watu wengine niliokuja kuwafahamu baadae. Mjomba alikuwa
amewaua wazazi wangu ilihali alijua vyema hatuna tegemeo lolote.
Tulibaki mashakani bila kujua chanzo kilichompelekea mjomba kuwauwa
wazazi wetu. Mazishi ya mama na baba yalifanywa na basic tukawaaga
tusije kuwaona tena. Tuliombokeza kwa muda na baadae tukarudi maisha
yetu ya kawaida.
Maisha hatakuwa kawaida tena tangu wazazi wetu kuondoka. Kaka ilimbidi
apache shule basi kunikidhi. Mjomba hakuwa mjomba tena. Hatukuwahi
kumuona tena tangu baba kuaga. Tulikuwa wachovhole kwa kuwa tayari
mjomba alikuwa amenyakuwa kila kitu wazazi wangu walikuwa wametengeneza.
Magari ya baba yalikuwa yamechukuliwa na mjomba. Tulibaki kwa nyumba
yetu bayo pia vitu vya dhamani mjomba alikuwa amechukua. Tulikuwa wafogo
hivyo nguvu za kumkabidhi mjomba hatukuwa nazo. Kaka mkubwa alikuwa
anafanya vibarua vya sulubu alau tupate tonge tutie kinywani. Mimi nami
nilikuwa shuleni ila sikuweza kukamilisha masomo yangu baadae kwa kuwa
kaka alilemewa na hangeweza kumudu kisomo changu. Nilianza pia vibarua
vidogo vidogo kwa kuwa mjomba alikuwa ameacha kutusaidia hata kidogo.
Siku moja tukiwa timeketu na kaka alionekana mwenye mawazo sana. Sikujua
tatizo lilikuwa lipi. Mwishowe alianza kuongea " wajua mjomba ndiye
chanzo Cha haya yote na basi mimi bika shaka litalipiza kisasi" kusema
kweli pia mimi niliwahi fikiria hivyo ila sikuwahi mwambia kaka.
Lilikuwa wazo langu binafsi ila sasa naina sababu ya mimi kuungana na
mkubwa wangu. Tulifanya moango na kuamua namna ya kutekeleza kisasi
chetu.tu wa kwanza tuliyeagana kuwa tungemkomesha alikuwa shangazi.
Hapo. Ndipo tulianzia.
Tuliondoka na kuenda alipokuwa anafanya kazi shangazi . Tukajificha
kwenye magari na basi alipotoka garini ambalo lilikuwa gari la mama
tulimkabidhi. Kazi yangu ilikuwa kumuangalia ndugu asije akashikwa. Kaka
alikuwa gwiji kwa jambo hili. Mke wa mjomba aliuliwa kwa kunusiwa .
Tulikuwa tumemaliza kazi yetu ya kwanza. Uchunguzi ulifanywa kuhusu kifo
chake ila hawakujua aliyemuuwa. Jambo hili lilimuuma sana mjomba kwa
kuwa alimpenda sana mpenziwe . Aliomboleza kwa muda mrefu pamoja na
bintiye na mvulana wake mkubwa. Kilichomuuma sana ni kuwa hakuna
aliyeshikwa kutokana na mauwaji hayo na utafiti uliambulia patupu. Lengo
letu la pili lilikuwa kifungua mimba wake. Tulifurahia sana kuona
anasomoneka kwa kuwa tulijua kuwa yeye ndiye chanzo Cha maisha yetu na
magumu. Ile roho aliyokuwa nayo ya kuwauwa wazazi wetu bila huruma na
kutuacha wachovhole ndio roho tukitumia kumuadhibu vikali. Hatukutaka
kumuacha akiwa na raha na kama basi ni kufungwa tulikuwa tayri kufungwa.
Tulikuwa tayari kuyarudisha Mali yetu na badi ikiwa ni jela tuende.
Zaidi ya yote mjomba alikuwa mhalifu ambaye hakuchukuliwa hatua baada ya
mauwaji ya wazazi.
Tulimwendea kifungua mimba wa mjomba kazini. Hatukujificha ila
tulimweleza kwa uwazi na kumwambia kuwa alikuwa anakufa kwa makosa ya
bake na wivu wake . Nilimchoma mshale na kuondoka. Tuliondoka mbio ili
tusije tukashikwa. Tulikuwa tumebaki na kazi ya mjomba sasa. Tuliahifi
hatungemuuwa msichana wake ila tulitaka ahisi jinsi tulikuwa
tunahisiwazazi wake walipokuwa wanakula vya wazazi wetu tukiteseka.
Tulimwendea mjomba usiku mmoja na kumuketisha. Tukaanza mazungumzo .
Tulimuambia atuambie ukweli kuhusu kifo Cha wazazi wetu. Tulimweleza
kuwa sisi ndio tulimuuwa mkewe na mwanaye kwa kuwa aliwauwa wazazi wetu
na kutuacha wapweke. Mjomba hakuwa na la kusema ila alianza kuomba
msamaha. Nilimuita bintiamu na kumuoa bunduki na kumuamuru amulipue baba
yake. Mjomba alichomwa risasi. Tuliketi na kuwa kuwasubiri askari kwa
kuwa tulijua walikuwa njiani kuja . Waliwasili na tukaondoka nao. Baada
ya kusikulizwa ilijulikana kuwa mjomba alikuwa muuwaji na basic baada ya
kimaliza kifungo chetu tuliachiliwa. Tulichukua Mali ga wazazi na kuanza
maisha upya.
| Kakake Kajinga yuko katika shule ipi? | {
"text": [
"Ya Upili"
]
} |
4896_swa | KISASI
Mimi naitwa Kajinga. Kaka yangu mkubwa anaitwa Kaya. Mama anaitwa Bella
na baba anaitwa Nicho.mimi ndiye kitinda mimba kwetu. Kaka yupo shule ya
upili nami nipo shule ya msingi. Baba anafanya kazi ya umeneja kwenye
benki ya mjini naye mama ni mfanyabiashara. Mjomba juma ni
mfanyabiashara pia ila yupo chini kidogo kimaisha akilinganishwa na
baba. Sisi huishi kwa amani na wazazi wangu pamoja na mjomba ni kama
baba mjomba wanapendana sana. Ukutani ipo picha yao waliowahi kupigiwa
miaka miwili iliyopita. Baba ana pesa kwa wingi na ndio sababu mimi na
kaka tupo shule kubwa hivi na hata ndio sababu inayofanya mjomba kuja
nyumbani kila akiwa na tatizo la pesa. Ingawa niwahi msikia baba akiteta
kuwa mjomba harejeshi pesa anazikopeshwa mimi sikulitilia maanani kwa
kuwa bado baba aliendelea kumpa pesa. Wanake mjomba walikuwa kwetu kwa
nadra sana ila tulifahamiana. Mukewe mjomba hana kazi kwa sasa ila
ndhani siku moja atakuwa nayo. Binafsi sijawahi mpenda mjomba lakini kwa
kuwa alikuwa familia yetu na wazazi walikuwa wanampenda basi sikuwa na
budi ila kumpenda tu. Mimi na kaka tulipenda sana kuenda kuona mchezo wa
mpira kila ijumaa ila kwa kutumia pesa za baba.
Siku moja tuliondoka asubuhi na mapema kuenda shuleni.Siku hiyo baba
alikuwa hawaendi kazini basi bila shaka walikuwa wabaki nyumbani.
Walituahidi kuwa mjomba na rafiki yake wangekuja kuwatembelea siku hiyo.
Basi sisi tuliondoka na kaka. Shuleni vipindi viliisha jioni nami na
kaka tukaondoka kuelekea nyumbani. Nilipofika langoni nikijaribu kubisha
lakini Hamna aliyenijibu. Mlango ulikuwa wazi ila hakuna aliyenijibu.
Niliusukuma ndani kwa hasira ila nikapigwa na butwaa kuona mama amelala
Chali sakafuni. Kando yake alikuwa baba. Nikijaribu kumwita baba ila
alikuwa keshaaga. Kaka alifika muda mchache na kupata nikilia .
Alimshika shika mama na akapata kuwa yeye ndiye alikuwa bafo yupo hai
ila hakuweza kuzungumza. Nakumbuka vyema ni Kama ni jana mama alinyoosha
kidole chake na kuonyesha picha iliyokuwa ukutani punde tu tulipomuuliza
waliowauwa na badi akakata kamba. Kwenye picha hiyo aliyekuwa huko ni
mjomba na watu wengine niliokuja kuwafahamu baadae. Mjomba alikuwa
amewaua wazazi wangu ilihali alijua vyema hatuna tegemeo lolote.
Tulibaki mashakani bila kujua chanzo kilichompelekea mjomba kuwauwa
wazazi wetu. Mazishi ya mama na baba yalifanywa na basic tukawaaga
tusije kuwaona tena. Tuliombokeza kwa muda na baadae tukarudi maisha
yetu ya kawaida.
Maisha hatakuwa kawaida tena tangu wazazi wetu kuondoka. Kaka ilimbidi
apache shule basi kunikidhi. Mjomba hakuwa mjomba tena. Hatukuwahi
kumuona tena tangu baba kuaga. Tulikuwa wachovhole kwa kuwa tayari
mjomba alikuwa amenyakuwa kila kitu wazazi wangu walikuwa wametengeneza.
Magari ya baba yalikuwa yamechukuliwa na mjomba. Tulibaki kwa nyumba
yetu bayo pia vitu vya dhamani mjomba alikuwa amechukua. Tulikuwa wafogo
hivyo nguvu za kumkabidhi mjomba hatukuwa nazo. Kaka mkubwa alikuwa
anafanya vibarua vya sulubu alau tupate tonge tutie kinywani. Mimi nami
nilikuwa shuleni ila sikuweza kukamilisha masomo yangu baadae kwa kuwa
kaka alilemewa na hangeweza kumudu kisomo changu. Nilianza pia vibarua
vidogo vidogo kwa kuwa mjomba alikuwa ameacha kutusaidia hata kidogo.
Siku moja tukiwa timeketu na kaka alionekana mwenye mawazo sana. Sikujua
tatizo lilikuwa lipi. Mwishowe alianza kuongea " wajua mjomba ndiye
chanzo Cha haya yote na basi mimi bika shaka litalipiza kisasi" kusema
kweli pia mimi niliwahi fikiria hivyo ila sikuwahi mwambia kaka.
Lilikuwa wazo langu binafsi ila sasa naina sababu ya mimi kuungana na
mkubwa wangu. Tulifanya moango na kuamua namna ya kutekeleza kisasi
chetu.tu wa kwanza tuliyeagana kuwa tungemkomesha alikuwa shangazi.
Hapo. Ndipo tulianzia.
Tuliondoka na kuenda alipokuwa anafanya kazi shangazi . Tukajificha
kwenye magari na basi alipotoka garini ambalo lilikuwa gari la mama
tulimkabidhi. Kazi yangu ilikuwa kumuangalia ndugu asije akashikwa. Kaka
alikuwa gwiji kwa jambo hili. Mke wa mjomba aliuliwa kwa kunusiwa .
Tulikuwa tumemaliza kazi yetu ya kwanza. Uchunguzi ulifanywa kuhusu kifo
chake ila hawakujua aliyemuuwa. Jambo hili lilimuuma sana mjomba kwa
kuwa alimpenda sana mpenziwe . Aliomboleza kwa muda mrefu pamoja na
bintiye na mvulana wake mkubwa. Kilichomuuma sana ni kuwa hakuna
aliyeshikwa kutokana na mauwaji hayo na utafiti uliambulia patupu. Lengo
letu la pili lilikuwa kifungua mimba wake. Tulifurahia sana kuona
anasomoneka kwa kuwa tulijua kuwa yeye ndiye chanzo Cha maisha yetu na
magumu. Ile roho aliyokuwa nayo ya kuwauwa wazazi wetu bila huruma na
kutuacha wachovhole ndio roho tukitumia kumuadhibu vikali. Hatukutaka
kumuacha akiwa na raha na kama basi ni kufungwa tulikuwa tayri kufungwa.
Tulikuwa tayari kuyarudisha Mali yetu na badi ikiwa ni jela tuende.
Zaidi ya yote mjomba alikuwa mhalifu ambaye hakuchukuliwa hatua baada ya
mauwaji ya wazazi.
Tulimwendea kifungua mimba wa mjomba kazini. Hatukujificha ila
tulimweleza kwa uwazi na kumwambia kuwa alikuwa anakufa kwa makosa ya
bake na wivu wake . Nilimchoma mshale na kuondoka. Tuliondoka mbio ili
tusije tukashikwa. Tulikuwa tumebaki na kazi ya mjomba sasa. Tuliahifi
hatungemuuwa msichana wake ila tulitaka ahisi jinsi tulikuwa
tunahisiwazazi wake walipokuwa wanakula vya wazazi wetu tukiteseka.
Tulimwendea mjomba usiku mmoja na kumuketisha. Tukaanza mazungumzo .
Tulimuambia atuambie ukweli kuhusu kifo Cha wazazi wetu. Tulimweleza
kuwa sisi ndio tulimuuwa mkewe na mwanaye kwa kuwa aliwauwa wazazi wetu
na kutuacha wapweke. Mjomba hakuwa na la kusema ila alianza kuomba
msamaha. Nilimuita bintiamu na kumuoa bunduki na kumuamuru amulipue baba
yake. Mjomba alichomwa risasi. Tuliketi na kuwa kuwasubiri askari kwa
kuwa tulijua walikuwa njiani kuja . Waliwasili na tukaondoka nao. Baada
ya kusikulizwa ilijulikana kuwa mjomba alikuwa muuwaji na basic baada ya
kimaliza kifungo chetu tuliachiliwa. Tulichukua Mali ga wazazi na kuanza
maisha upya.
| Babake Kajinga ana nini inayosababisha mjomba yake kuja nyumbani kila wakati ana shida ya pesa? | {
"text": [
"Pesa kwa wingi"
]
} |
4896_swa | KISASI
Mimi naitwa Kajinga. Kaka yangu mkubwa anaitwa Kaya. Mama anaitwa Bella
na baba anaitwa Nicho.mimi ndiye kitinda mimba kwetu. Kaka yupo shule ya
upili nami nipo shule ya msingi. Baba anafanya kazi ya umeneja kwenye
benki ya mjini naye mama ni mfanyabiashara. Mjomba juma ni
mfanyabiashara pia ila yupo chini kidogo kimaisha akilinganishwa na
baba. Sisi huishi kwa amani na wazazi wangu pamoja na mjomba ni kama
baba mjomba wanapendana sana. Ukutani ipo picha yao waliowahi kupigiwa
miaka miwili iliyopita. Baba ana pesa kwa wingi na ndio sababu mimi na
kaka tupo shule kubwa hivi na hata ndio sababu inayofanya mjomba kuja
nyumbani kila akiwa na tatizo la pesa. Ingawa niwahi msikia baba akiteta
kuwa mjomba harejeshi pesa anazikopeshwa mimi sikulitilia maanani kwa
kuwa bado baba aliendelea kumpa pesa. Wanake mjomba walikuwa kwetu kwa
nadra sana ila tulifahamiana. Mukewe mjomba hana kazi kwa sasa ila
ndhani siku moja atakuwa nayo. Binafsi sijawahi mpenda mjomba lakini kwa
kuwa alikuwa familia yetu na wazazi walikuwa wanampenda basi sikuwa na
budi ila kumpenda tu. Mimi na kaka tulipenda sana kuenda kuona mchezo wa
mpira kila ijumaa ila kwa kutumia pesa za baba.
Siku moja tuliondoka asubuhi na mapema kuenda shuleni.Siku hiyo baba
alikuwa hawaendi kazini basi bila shaka walikuwa wabaki nyumbani.
Walituahidi kuwa mjomba na rafiki yake wangekuja kuwatembelea siku hiyo.
Basi sisi tuliondoka na kaka. Shuleni vipindi viliisha jioni nami na
kaka tukaondoka kuelekea nyumbani. Nilipofika langoni nikijaribu kubisha
lakini Hamna aliyenijibu. Mlango ulikuwa wazi ila hakuna aliyenijibu.
Niliusukuma ndani kwa hasira ila nikapigwa na butwaa kuona mama amelala
Chali sakafuni. Kando yake alikuwa baba. Nikijaribu kumwita baba ila
alikuwa keshaaga. Kaka alifika muda mchache na kupata nikilia .
Alimshika shika mama na akapata kuwa yeye ndiye alikuwa bafo yupo hai
ila hakuweza kuzungumza. Nakumbuka vyema ni Kama ni jana mama alinyoosha
kidole chake na kuonyesha picha iliyokuwa ukutani punde tu tulipomuuliza
waliowauwa na badi akakata kamba. Kwenye picha hiyo aliyekuwa huko ni
mjomba na watu wengine niliokuja kuwafahamu baadae. Mjomba alikuwa
amewaua wazazi wangu ilihali alijua vyema hatuna tegemeo lolote.
Tulibaki mashakani bila kujua chanzo kilichompelekea mjomba kuwauwa
wazazi wetu. Mazishi ya mama na baba yalifanywa na basic tukawaaga
tusije kuwaona tena. Tuliombokeza kwa muda na baadae tukarudi maisha
yetu ya kawaida.
Maisha hatakuwa kawaida tena tangu wazazi wetu kuondoka. Kaka ilimbidi
apache shule basi kunikidhi. Mjomba hakuwa mjomba tena. Hatukuwahi
kumuona tena tangu baba kuaga. Tulikuwa wachovhole kwa kuwa tayari
mjomba alikuwa amenyakuwa kila kitu wazazi wangu walikuwa wametengeneza.
Magari ya baba yalikuwa yamechukuliwa na mjomba. Tulibaki kwa nyumba
yetu bayo pia vitu vya dhamani mjomba alikuwa amechukua. Tulikuwa wafogo
hivyo nguvu za kumkabidhi mjomba hatukuwa nazo. Kaka mkubwa alikuwa
anafanya vibarua vya sulubu alau tupate tonge tutie kinywani. Mimi nami
nilikuwa shuleni ila sikuweza kukamilisha masomo yangu baadae kwa kuwa
kaka alilemewa na hangeweza kumudu kisomo changu. Nilianza pia vibarua
vidogo vidogo kwa kuwa mjomba alikuwa ameacha kutusaidia hata kidogo.
Siku moja tukiwa timeketu na kaka alionekana mwenye mawazo sana. Sikujua
tatizo lilikuwa lipi. Mwishowe alianza kuongea " wajua mjomba ndiye
chanzo Cha haya yote na basi mimi bika shaka litalipiza kisasi" kusema
kweli pia mimi niliwahi fikiria hivyo ila sikuwahi mwambia kaka.
Lilikuwa wazo langu binafsi ila sasa naina sababu ya mimi kuungana na
mkubwa wangu. Tulifanya moango na kuamua namna ya kutekeleza kisasi
chetu.tu wa kwanza tuliyeagana kuwa tungemkomesha alikuwa shangazi.
Hapo. Ndipo tulianzia.
Tuliondoka na kuenda alipokuwa anafanya kazi shangazi . Tukajificha
kwenye magari na basi alipotoka garini ambalo lilikuwa gari la mama
tulimkabidhi. Kazi yangu ilikuwa kumuangalia ndugu asije akashikwa. Kaka
alikuwa gwiji kwa jambo hili. Mke wa mjomba aliuliwa kwa kunusiwa .
Tulikuwa tumemaliza kazi yetu ya kwanza. Uchunguzi ulifanywa kuhusu kifo
chake ila hawakujua aliyemuuwa. Jambo hili lilimuuma sana mjomba kwa
kuwa alimpenda sana mpenziwe . Aliomboleza kwa muda mrefu pamoja na
bintiye na mvulana wake mkubwa. Kilichomuuma sana ni kuwa hakuna
aliyeshikwa kutokana na mauwaji hayo na utafiti uliambulia patupu. Lengo
letu la pili lilikuwa kifungua mimba wake. Tulifurahia sana kuona
anasomoneka kwa kuwa tulijua kuwa yeye ndiye chanzo Cha maisha yetu na
magumu. Ile roho aliyokuwa nayo ya kuwauwa wazazi wetu bila huruma na
kutuacha wachovhole ndio roho tukitumia kumuadhibu vikali. Hatukutaka
kumuacha akiwa na raha na kama basi ni kufungwa tulikuwa tayri kufungwa.
Tulikuwa tayari kuyarudisha Mali yetu na badi ikiwa ni jela tuende.
Zaidi ya yote mjomba alikuwa mhalifu ambaye hakuchukuliwa hatua baada ya
mauwaji ya wazazi.
Tulimwendea kifungua mimba wa mjomba kazini. Hatukujificha ila
tulimweleza kwa uwazi na kumwambia kuwa alikuwa anakufa kwa makosa ya
bake na wivu wake . Nilimchoma mshale na kuondoka. Tuliondoka mbio ili
tusije tukashikwa. Tulikuwa tumebaki na kazi ya mjomba sasa. Tuliahifi
hatungemuuwa msichana wake ila tulitaka ahisi jinsi tulikuwa
tunahisiwazazi wake walipokuwa wanakula vya wazazi wetu tukiteseka.
Tulimwendea mjomba usiku mmoja na kumuketisha. Tukaanza mazungumzo .
Tulimuambia atuambie ukweli kuhusu kifo Cha wazazi wetu. Tulimweleza
kuwa sisi ndio tulimuuwa mkewe na mwanaye kwa kuwa aliwauwa wazazi wetu
na kutuacha wapweke. Mjomba hakuwa na la kusema ila alianza kuomba
msamaha. Nilimuita bintiamu na kumuoa bunduki na kumuamuru amulipue baba
yake. Mjomba alichomwa risasi. Tuliketi na kuwa kuwasubiri askari kwa
kuwa tulijua walikuwa njiani kuja . Waliwasili na tukaondoka nao. Baada
ya kusikulizwa ilijulikana kuwa mjomba alikuwa muuwaji na basic baada ya
kimaliza kifungo chetu tuliachiliwa. Tulichukua Mali ga wazazi na kuanza
maisha upya.
| Uhusiano wake Kajinga na mjombake ulikuwa upi? | {
"text": [
"Hakumpenda mjombake"
]
} |
4896_swa | KISASI
Mimi naitwa Kajinga. Kaka yangu mkubwa anaitwa Kaya. Mama anaitwa Bella
na baba anaitwa Nicho.mimi ndiye kitinda mimba kwetu. Kaka yupo shule ya
upili nami nipo shule ya msingi. Baba anafanya kazi ya umeneja kwenye
benki ya mjini naye mama ni mfanyabiashara. Mjomba juma ni
mfanyabiashara pia ila yupo chini kidogo kimaisha akilinganishwa na
baba. Sisi huishi kwa amani na wazazi wangu pamoja na mjomba ni kama
baba mjomba wanapendana sana. Ukutani ipo picha yao waliowahi kupigiwa
miaka miwili iliyopita. Baba ana pesa kwa wingi na ndio sababu mimi na
kaka tupo shule kubwa hivi na hata ndio sababu inayofanya mjomba kuja
nyumbani kila akiwa na tatizo la pesa. Ingawa niwahi msikia baba akiteta
kuwa mjomba harejeshi pesa anazikopeshwa mimi sikulitilia maanani kwa
kuwa bado baba aliendelea kumpa pesa. Wanake mjomba walikuwa kwetu kwa
nadra sana ila tulifahamiana. Mukewe mjomba hana kazi kwa sasa ila
ndhani siku moja atakuwa nayo. Binafsi sijawahi mpenda mjomba lakini kwa
kuwa alikuwa familia yetu na wazazi walikuwa wanampenda basi sikuwa na
budi ila kumpenda tu. Mimi na kaka tulipenda sana kuenda kuona mchezo wa
mpira kila ijumaa ila kwa kutumia pesa za baba.
Siku moja tuliondoka asubuhi na mapema kuenda shuleni.Siku hiyo baba
alikuwa hawaendi kazini basi bila shaka walikuwa wabaki nyumbani.
Walituahidi kuwa mjomba na rafiki yake wangekuja kuwatembelea siku hiyo.
Basi sisi tuliondoka na kaka. Shuleni vipindi viliisha jioni nami na
kaka tukaondoka kuelekea nyumbani. Nilipofika langoni nikijaribu kubisha
lakini Hamna aliyenijibu. Mlango ulikuwa wazi ila hakuna aliyenijibu.
Niliusukuma ndani kwa hasira ila nikapigwa na butwaa kuona mama amelala
Chali sakafuni. Kando yake alikuwa baba. Nikijaribu kumwita baba ila
alikuwa keshaaga. Kaka alifika muda mchache na kupata nikilia .
Alimshika shika mama na akapata kuwa yeye ndiye alikuwa bafo yupo hai
ila hakuweza kuzungumza. Nakumbuka vyema ni Kama ni jana mama alinyoosha
kidole chake na kuonyesha picha iliyokuwa ukutani punde tu tulipomuuliza
waliowauwa na badi akakata kamba. Kwenye picha hiyo aliyekuwa huko ni
mjomba na watu wengine niliokuja kuwafahamu baadae. Mjomba alikuwa
amewaua wazazi wangu ilihali alijua vyema hatuna tegemeo lolote.
Tulibaki mashakani bila kujua chanzo kilichompelekea mjomba kuwauwa
wazazi wetu. Mazishi ya mama na baba yalifanywa na basic tukawaaga
tusije kuwaona tena. Tuliombokeza kwa muda na baadae tukarudi maisha
yetu ya kawaida.
Maisha hatakuwa kawaida tena tangu wazazi wetu kuondoka. Kaka ilimbidi
apache shule basi kunikidhi. Mjomba hakuwa mjomba tena. Hatukuwahi
kumuona tena tangu baba kuaga. Tulikuwa wachovhole kwa kuwa tayari
mjomba alikuwa amenyakuwa kila kitu wazazi wangu walikuwa wametengeneza.
Magari ya baba yalikuwa yamechukuliwa na mjomba. Tulibaki kwa nyumba
yetu bayo pia vitu vya dhamani mjomba alikuwa amechukua. Tulikuwa wafogo
hivyo nguvu za kumkabidhi mjomba hatukuwa nazo. Kaka mkubwa alikuwa
anafanya vibarua vya sulubu alau tupate tonge tutie kinywani. Mimi nami
nilikuwa shuleni ila sikuweza kukamilisha masomo yangu baadae kwa kuwa
kaka alilemewa na hangeweza kumudu kisomo changu. Nilianza pia vibarua
vidogo vidogo kwa kuwa mjomba alikuwa ameacha kutusaidia hata kidogo.
Siku moja tukiwa timeketu na kaka alionekana mwenye mawazo sana. Sikujua
tatizo lilikuwa lipi. Mwishowe alianza kuongea " wajua mjomba ndiye
chanzo Cha haya yote na basi mimi bika shaka litalipiza kisasi" kusema
kweli pia mimi niliwahi fikiria hivyo ila sikuwahi mwambia kaka.
Lilikuwa wazo langu binafsi ila sasa naina sababu ya mimi kuungana na
mkubwa wangu. Tulifanya moango na kuamua namna ya kutekeleza kisasi
chetu.tu wa kwanza tuliyeagana kuwa tungemkomesha alikuwa shangazi.
Hapo. Ndipo tulianzia.
Tuliondoka na kuenda alipokuwa anafanya kazi shangazi . Tukajificha
kwenye magari na basi alipotoka garini ambalo lilikuwa gari la mama
tulimkabidhi. Kazi yangu ilikuwa kumuangalia ndugu asije akashikwa. Kaka
alikuwa gwiji kwa jambo hili. Mke wa mjomba aliuliwa kwa kunusiwa .
Tulikuwa tumemaliza kazi yetu ya kwanza. Uchunguzi ulifanywa kuhusu kifo
chake ila hawakujua aliyemuuwa. Jambo hili lilimuuma sana mjomba kwa
kuwa alimpenda sana mpenziwe . Aliomboleza kwa muda mrefu pamoja na
bintiye na mvulana wake mkubwa. Kilichomuuma sana ni kuwa hakuna
aliyeshikwa kutokana na mauwaji hayo na utafiti uliambulia patupu. Lengo
letu la pili lilikuwa kifungua mimba wake. Tulifurahia sana kuona
anasomoneka kwa kuwa tulijua kuwa yeye ndiye chanzo Cha maisha yetu na
magumu. Ile roho aliyokuwa nayo ya kuwauwa wazazi wetu bila huruma na
kutuacha wachovhole ndio roho tukitumia kumuadhibu vikali. Hatukutaka
kumuacha akiwa na raha na kama basi ni kufungwa tulikuwa tayri kufungwa.
Tulikuwa tayari kuyarudisha Mali yetu na badi ikiwa ni jela tuende.
Zaidi ya yote mjomba alikuwa mhalifu ambaye hakuchukuliwa hatua baada ya
mauwaji ya wazazi.
Tulimwendea kifungua mimba wa mjomba kazini. Hatukujificha ila
tulimweleza kwa uwazi na kumwambia kuwa alikuwa anakufa kwa makosa ya
bake na wivu wake . Nilimchoma mshale na kuondoka. Tuliondoka mbio ili
tusije tukashikwa. Tulikuwa tumebaki na kazi ya mjomba sasa. Tuliahifi
hatungemuuwa msichana wake ila tulitaka ahisi jinsi tulikuwa
tunahisiwazazi wake walipokuwa wanakula vya wazazi wetu tukiteseka.
Tulimwendea mjomba usiku mmoja na kumuketisha. Tukaanza mazungumzo .
Tulimuambia atuambie ukweli kuhusu kifo Cha wazazi wetu. Tulimweleza
kuwa sisi ndio tulimuuwa mkewe na mwanaye kwa kuwa aliwauwa wazazi wetu
na kutuacha wapweke. Mjomba hakuwa na la kusema ila alianza kuomba
msamaha. Nilimuita bintiamu na kumuoa bunduki na kumuamuru amulipue baba
yake. Mjomba alichomwa risasi. Tuliketi na kuwa kuwasubiri askari kwa
kuwa tulijua walikuwa njiani kuja . Waliwasili na tukaondoka nao. Baada
ya kusikulizwa ilijulikana kuwa mjomba alikuwa muuwaji na basic baada ya
kimaliza kifungo chetu tuliachiliwa. Tulichukua Mali ga wazazi na kuanza
maisha upya.
| Kajinga na kakake Kaya walipenda kutazama nini kila Ijumaa? | {
"text": [
"Mchezo wa mpira"
]
} |
4897_swa | KIZA MCHANA.
Changamoto za maisha huja kwa maskini na tajiri. Ukiwauliza wana kijiji
wote maana ya maisha watakueleza kuwa maisha ni changamoto.
Kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa kiliezekwa katikati mwa eneo la Nisojali.
Kijiji hiki kilitambulika kwa ushujaa wake wa watu wasojua maana ya
elimu. Labda niseme ulimbukeni kwao ujafika. Wazee kwa vijana wote wazo
lao moja. Wengi utawasikia wakiulizana elimu inawafaa nini na dunia
ilikwepo kabla ya elimu. Mbona tumalize wakati kuvijaza vikaratasi kwa
rangi ilhali dunia iliumbwa na kupambwa na Muumba. Japo duniani tu
wapita njia bali wao hata njia haikupitia kwao.
Nakumbuka kama jana, walitembelewa na Mtalii mmoja toka ng'ambo ya pili.
Mtalii huyu mwenye ngozi sawia ila mawazo tofauti. Si mzungu kama wengi
mnavyodhani ila jirani wa mpaka. Tuseme mbeba maona hafi. Azimio lake
likawa kwanza kuwaelimisha wanakijiji wa Mbarikiwa Mlaaniwa. Lakini vipi
utamtoa samaki majini akaishi katika Nchi kavu? Swali hili lilimsumbua
sana Mtalii akashindwa vipi awasaidie wanakijiji hawa.
Wazo lilimjia akakumbuka wasemavyo wazungu kwamba If you can't beat them
join them. Aliamua kwanza kujirudisha kiwango kimoja nao ili aanze
kusafiri nao kwa pamoja. Mungu hakupi kilema akakukosesha mwendo. Mwanzo
awafunze mpaka wajue Elimu ndio funguo za maisha ijapokuwa wanasiasa
wamebadili kufuli. Basi masomo yaanze nyumbani kabla shule
zijafunguliwa. Aliwakusanya wanakijiji ili kuwapa mwangaza. Kipofu
hamwelekezi kilema basi yeye akachukua usukani.
Mwanzo alishauri kuwepo kwa elimu kwa jinsia zote;kiume kwa kike.
Alipotamka kuhusu elimu kwa mtoto msichana basi ikawa ni kama ametupa
jiwe kwenye mzinga wa nyuki. Watu wote wakiwemo wanawake walikataa suala
hili kwa kusema kuwa kumsomesha msichana ni kupeleka utajiri kwa jamii
nyingine. Waliona msichana ni mfanyakazi ofisi yake ikiwa ni jikoni na
kuwalea watoto. Wanaume walisema kuwa kumsomesha mwanamke kutampa
kiherehere sana hivyo kuzidisha vita vya chumbani. Kwake Mtalii aliona
kiza kimetanda mchana.
Ilipopita miaka si mingi sana aliona awatengezee barabara angalau
kusafiri kusiwe kugumu wanapotumia rukwama zao. Aliagiza kuletwa kwa
tingatinga za kulima barabara. Cha kushangaza labda si ajabu kwa
wanakijiji hao ila Mtalii. Walibadilisha barabara kuwa shamba wakapanda
mimea. Walifurahi sana na kote walipopita waliimba nyimbo za kumsifu
Mtalii. Wengine ungesikia wakisema Mtalii ndiye mkulima bora. Sifa hizi
zilimkera sana Mtalii ila hangeweza kuwafahamisha mbumbumbu hao.
Kilichomkera sana ata aliowaona nikama wanauelewa wa maisha hawakuwa na
ufahamu kuhusu maisha. Vipi niwafae wanakijiji wasojifaa wenyewe? Mwanzo
napodhani tunapiga hatua pamoja wao wananipiga vita kwa pamoja. Safari
hii si rahisi ila ukiyavulia nguo... alijipa moyo Mtalii na kuendeleza
mpango wake aliokuwa nao.
Vilipofika vitimbi vya wanakijiji hao, Mtalii aliamua kutalii kijiji
jirani. Utali wake haukuwa mwisho wa kuwalimbua wana Mbarikiwa Mlaaniwa
kuhusu maisha hasaa elimu. Aliendelea kuwafunza japo si kwa kujituma
sana kama awali. Kuwafunza wanakijiji hawa kwake aliuona nikama kujaribu
kuosha laana kwa kicherema. Kwake si siri walikuwa wamebarikiwa kwa
kizao chenye afya, si wasichana wenye haiba walojipinda kama sepetu.
Sitazungumzia wavulana wenye ucheshi. Ila laana yao moja (Ujinga) Kumtoa
mja kwa ujinga si shida, shida ni kutoa ujinga ndani mwake.
Mtalii katika kutalii kwake alianza kusikia mambo yalofanya moyo wake
kugaya. Alishangazwa aliposikia miujiza waliotenda mabinti ama niseme
wasichana walioolewa kutoka kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa. Mambo
aliyoyasikia na kumpa mshangao ni kuhusu upishi wao eti msichana mrembo
ila upishi wa nguruwe. Waliyoyapika sijui niyaite mazagazaga, ata wazimu
asojifahamu kwa vyovyote vile hawezi pika mayai kwa dagaa kwa chungu
kimoja kwa wakati mmoja. Kumbe si bure urembo wanao ila ndoa zao zina
doa. Labda ukipata jiko kwa jamii hii basi umepata sura na umbo ila
tabia kaka utavumilia. Mtalii alisadiki kuwa vyote ving'aavyo si dhahabu
vyengine shaba tambua. Wavulana nao wanauzembe kama wakaazi wa visiwani
ama mabinti wa kidigo. Wao siwachambui sana kisa kazi zote zimewashinda
si za shambani si za chumbani.
Kitu gani kitatofautisha usiku na mchana katika kijiji hicho? Mnyonge
hana haki, na asojali usimjali. Mtaa wa Nisojali ulianza kuvuna
wasokipanda kule Mbarikiwa Mlaaniwa na kujaza maghala ya wafanyakazi wa
shokoa, warembo wa kupiga densi kwa vilabu, sitasema makahaba na vidoli
vya ngono. Vitendo hivi vilimkera sana Mtalii. Alikesha kwa machozi na
alipoamka alfajiri alikuwa ashaunda kidimbwi cha maji kitandani mwake.
Siku moja jogoo wa mashambani aliamua kuwika mjini. Kumbe kwa kutoa
sauti yake akawa amealika kisu upande wake. Alipofunga safari ya
ukombozi kumbe ndivyo alipokuwa akifunga safari ya mwisho wa aushi yake.
Jamii ya Nisojali iliona Mtalii kama kizuizi kwa mipango yake. Basi kama
kizuizi kipo kiondolewe ili safari isitatizwe. Mitego ilitegwa kwa
Mtalii japo ilinasa wasokuwemo pia, lakini panya mkubwa alinaswa pia.
Ikawapa wana Nisojali mwanya wa kutekeleza miradi yao hadi Mbarikiwa
Mlaaniwa kama kijiji kikawa hakisikiki tena. Nuru ilizimwa na kiza
kikatanda mchana.
Matajiri waliingia Mbarikiwa Mlaaniwa na ukoloni ukateka anga. Si
ukoloni wa mabeberu ila wa ndani kwa ndani. Siasa ikanoga na ufisadi
haukusaulika. Magorofa yakachengwa ila ya watu binafsi,wenye kijiji
wakawa wakimbizi kwao. Bibilia ikatafsiriwa kuwafaa wenye nguvu,eti
wasokuwa nacho ata kidogo walichonacho kitachukuliwa. Kuku alichinjwa na
kupikwa na mabawa yake. Tabaka likajitokeza la wao waliojiona
wamebarikiwa na lao walioonwa kama wamelaaniwa. Kijiji kikaacha jina
asili la Petu na kubatizwa Mbarikiwa Mlaaniwa. Firigisi moja ililiwa na
watu wawili, vipi waelewane?
Makundi yalitengwa kutetea haki za mnyonge asojua elimu nini,ila haki
iweje kipanga akiwa hakimu kwa kesi ya kuku. Juhudi walizotia watetezi
zilenda ila hazikurudi. Walioungana kutetea pia walipopewa mlungula
wakasahau jana. Ikawa ni njia ya kujitajirisha. Waliokuwa bado wanahema
na walihema wakati wa Mtalii walianza kutamani angaekuwepo Mtalii ama
wangeyasikia na kuyaona mambo alivyoyaona Mtalii. Mwanga ulipoangaza
hawakuona ila kiza kimetanda zaidi wanatamani mwanga. Walitamani azaliwe
Mtalii mwengine awalimbue ila yameshamwagika.... Hawana budi kuishi kwa
dhiki japo wanatambua majuto ni kwa mjukuu ila vilembwekeza wanajuta
pia.....
| Nini huja kwa maskini na tajiri | {
"text": [
"Changamoto"
]
} |
4897_swa | KIZA MCHANA.
Changamoto za maisha huja kwa maskini na tajiri. Ukiwauliza wana kijiji
wote maana ya maisha watakueleza kuwa maisha ni changamoto.
Kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa kiliezekwa katikati mwa eneo la Nisojali.
Kijiji hiki kilitambulika kwa ushujaa wake wa watu wasojua maana ya
elimu. Labda niseme ulimbukeni kwao ujafika. Wazee kwa vijana wote wazo
lao moja. Wengi utawasikia wakiulizana elimu inawafaa nini na dunia
ilikwepo kabla ya elimu. Mbona tumalize wakati kuvijaza vikaratasi kwa
rangi ilhali dunia iliumbwa na kupambwa na Muumba. Japo duniani tu
wapita njia bali wao hata njia haikupitia kwao.
Nakumbuka kama jana, walitembelewa na Mtalii mmoja toka ng'ambo ya pili.
Mtalii huyu mwenye ngozi sawia ila mawazo tofauti. Si mzungu kama wengi
mnavyodhani ila jirani wa mpaka. Tuseme mbeba maona hafi. Azimio lake
likawa kwanza kuwaelimisha wanakijiji wa Mbarikiwa Mlaaniwa. Lakini vipi
utamtoa samaki majini akaishi katika Nchi kavu? Swali hili lilimsumbua
sana Mtalii akashindwa vipi awasaidie wanakijiji hawa.
Wazo lilimjia akakumbuka wasemavyo wazungu kwamba If you can't beat them
join them. Aliamua kwanza kujirudisha kiwango kimoja nao ili aanze
kusafiri nao kwa pamoja. Mungu hakupi kilema akakukosesha mwendo. Mwanzo
awafunze mpaka wajue Elimu ndio funguo za maisha ijapokuwa wanasiasa
wamebadili kufuli. Basi masomo yaanze nyumbani kabla shule
zijafunguliwa. Aliwakusanya wanakijiji ili kuwapa mwangaza. Kipofu
hamwelekezi kilema basi yeye akachukua usukani.
Mwanzo alishauri kuwepo kwa elimu kwa jinsia zote;kiume kwa kike.
Alipotamka kuhusu elimu kwa mtoto msichana basi ikawa ni kama ametupa
jiwe kwenye mzinga wa nyuki. Watu wote wakiwemo wanawake walikataa suala
hili kwa kusema kuwa kumsomesha msichana ni kupeleka utajiri kwa jamii
nyingine. Waliona msichana ni mfanyakazi ofisi yake ikiwa ni jikoni na
kuwalea watoto. Wanaume walisema kuwa kumsomesha mwanamke kutampa
kiherehere sana hivyo kuzidisha vita vya chumbani. Kwake Mtalii aliona
kiza kimetanda mchana.
Ilipopita miaka si mingi sana aliona awatengezee barabara angalau
kusafiri kusiwe kugumu wanapotumia rukwama zao. Aliagiza kuletwa kwa
tingatinga za kulima barabara. Cha kushangaza labda si ajabu kwa
wanakijiji hao ila Mtalii. Walibadilisha barabara kuwa shamba wakapanda
mimea. Walifurahi sana na kote walipopita waliimba nyimbo za kumsifu
Mtalii. Wengine ungesikia wakisema Mtalii ndiye mkulima bora. Sifa hizi
zilimkera sana Mtalii ila hangeweza kuwafahamisha mbumbumbu hao.
Kilichomkera sana ata aliowaona nikama wanauelewa wa maisha hawakuwa na
ufahamu kuhusu maisha. Vipi niwafae wanakijiji wasojifaa wenyewe? Mwanzo
napodhani tunapiga hatua pamoja wao wananipiga vita kwa pamoja. Safari
hii si rahisi ila ukiyavulia nguo... alijipa moyo Mtalii na kuendeleza
mpango wake aliokuwa nao.
Vilipofika vitimbi vya wanakijiji hao, Mtalii aliamua kutalii kijiji
jirani. Utali wake haukuwa mwisho wa kuwalimbua wana Mbarikiwa Mlaaniwa
kuhusu maisha hasaa elimu. Aliendelea kuwafunza japo si kwa kujituma
sana kama awali. Kuwafunza wanakijiji hawa kwake aliuona nikama kujaribu
kuosha laana kwa kicherema. Kwake si siri walikuwa wamebarikiwa kwa
kizao chenye afya, si wasichana wenye haiba walojipinda kama sepetu.
Sitazungumzia wavulana wenye ucheshi. Ila laana yao moja (Ujinga) Kumtoa
mja kwa ujinga si shida, shida ni kutoa ujinga ndani mwake.
Mtalii katika kutalii kwake alianza kusikia mambo yalofanya moyo wake
kugaya. Alishangazwa aliposikia miujiza waliotenda mabinti ama niseme
wasichana walioolewa kutoka kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa. Mambo
aliyoyasikia na kumpa mshangao ni kuhusu upishi wao eti msichana mrembo
ila upishi wa nguruwe. Waliyoyapika sijui niyaite mazagazaga, ata wazimu
asojifahamu kwa vyovyote vile hawezi pika mayai kwa dagaa kwa chungu
kimoja kwa wakati mmoja. Kumbe si bure urembo wanao ila ndoa zao zina
doa. Labda ukipata jiko kwa jamii hii basi umepata sura na umbo ila
tabia kaka utavumilia. Mtalii alisadiki kuwa vyote ving'aavyo si dhahabu
vyengine shaba tambua. Wavulana nao wanauzembe kama wakaazi wa visiwani
ama mabinti wa kidigo. Wao siwachambui sana kisa kazi zote zimewashinda
si za shambani si za chumbani.
Kitu gani kitatofautisha usiku na mchana katika kijiji hicho? Mnyonge
hana haki, na asojali usimjali. Mtaa wa Nisojali ulianza kuvuna
wasokipanda kule Mbarikiwa Mlaaniwa na kujaza maghala ya wafanyakazi wa
shokoa, warembo wa kupiga densi kwa vilabu, sitasema makahaba na vidoli
vya ngono. Vitendo hivi vilimkera sana Mtalii. Alikesha kwa machozi na
alipoamka alfajiri alikuwa ashaunda kidimbwi cha maji kitandani mwake.
Siku moja jogoo wa mashambani aliamua kuwika mjini. Kumbe kwa kutoa
sauti yake akawa amealika kisu upande wake. Alipofunga safari ya
ukombozi kumbe ndivyo alipokuwa akifunga safari ya mwisho wa aushi yake.
Jamii ya Nisojali iliona Mtalii kama kizuizi kwa mipango yake. Basi kama
kizuizi kipo kiondolewe ili safari isitatizwe. Mitego ilitegwa kwa
Mtalii japo ilinasa wasokuwemo pia, lakini panya mkubwa alinaswa pia.
Ikawapa wana Nisojali mwanya wa kutekeleza miradi yao hadi Mbarikiwa
Mlaaniwa kama kijiji kikawa hakisikiki tena. Nuru ilizimwa na kiza
kikatanda mchana.
Matajiri waliingia Mbarikiwa Mlaaniwa na ukoloni ukateka anga. Si
ukoloni wa mabeberu ila wa ndani kwa ndani. Siasa ikanoga na ufisadi
haukusaulika. Magorofa yakachengwa ila ya watu binafsi,wenye kijiji
wakawa wakimbizi kwao. Bibilia ikatafsiriwa kuwafaa wenye nguvu,eti
wasokuwa nacho ata kidogo walichonacho kitachukuliwa. Kuku alichinjwa na
kupikwa na mabawa yake. Tabaka likajitokeza la wao waliojiona
wamebarikiwa na lao walioonwa kama wamelaaniwa. Kijiji kikaacha jina
asili la Petu na kubatizwa Mbarikiwa Mlaaniwa. Firigisi moja ililiwa na
watu wawili, vipi waelewane?
Makundi yalitengwa kutetea haki za mnyonge asojua elimu nini,ila haki
iweje kipanga akiwa hakimu kwa kesi ya kuku. Juhudi walizotia watetezi
zilenda ila hazikurudi. Walioungana kutetea pia walipopewa mlungula
wakasahau jana. Ikawa ni njia ya kujitajirisha. Waliokuwa bado wanahema
na walihema wakati wa Mtalii walianza kutamani angaekuwepo Mtalii ama
wangeyasikia na kuyaona mambo alivyoyaona Mtalii. Mwanga ulipoangaza
hawakuona ila kiza kimetanda zaidi wanatamani mwanga. Walitamani azaliwe
Mtalii mwengine awalimbue ila yameshamwagika.... Hawana budi kuishi kwa
dhiki japo wanatambua majuto ni kwa mjukuu ila vilembwekeza wanajuta
pia.....
| Kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa kiliezekwa katikati mwa eneo lipi | {
"text": [
"Nisojali"
]
} |
4897_swa | KIZA MCHANA.
Changamoto za maisha huja kwa maskini na tajiri. Ukiwauliza wana kijiji
wote maana ya maisha watakueleza kuwa maisha ni changamoto.
Kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa kiliezekwa katikati mwa eneo la Nisojali.
Kijiji hiki kilitambulika kwa ushujaa wake wa watu wasojua maana ya
elimu. Labda niseme ulimbukeni kwao ujafika. Wazee kwa vijana wote wazo
lao moja. Wengi utawasikia wakiulizana elimu inawafaa nini na dunia
ilikwepo kabla ya elimu. Mbona tumalize wakati kuvijaza vikaratasi kwa
rangi ilhali dunia iliumbwa na kupambwa na Muumba. Japo duniani tu
wapita njia bali wao hata njia haikupitia kwao.
Nakumbuka kama jana, walitembelewa na Mtalii mmoja toka ng'ambo ya pili.
Mtalii huyu mwenye ngozi sawia ila mawazo tofauti. Si mzungu kama wengi
mnavyodhani ila jirani wa mpaka. Tuseme mbeba maona hafi. Azimio lake
likawa kwanza kuwaelimisha wanakijiji wa Mbarikiwa Mlaaniwa. Lakini vipi
utamtoa samaki majini akaishi katika Nchi kavu? Swali hili lilimsumbua
sana Mtalii akashindwa vipi awasaidie wanakijiji hawa.
Wazo lilimjia akakumbuka wasemavyo wazungu kwamba If you can't beat them
join them. Aliamua kwanza kujirudisha kiwango kimoja nao ili aanze
kusafiri nao kwa pamoja. Mungu hakupi kilema akakukosesha mwendo. Mwanzo
awafunze mpaka wajue Elimu ndio funguo za maisha ijapokuwa wanasiasa
wamebadili kufuli. Basi masomo yaanze nyumbani kabla shule
zijafunguliwa. Aliwakusanya wanakijiji ili kuwapa mwangaza. Kipofu
hamwelekezi kilema basi yeye akachukua usukani.
Mwanzo alishauri kuwepo kwa elimu kwa jinsia zote;kiume kwa kike.
Alipotamka kuhusu elimu kwa mtoto msichana basi ikawa ni kama ametupa
jiwe kwenye mzinga wa nyuki. Watu wote wakiwemo wanawake walikataa suala
hili kwa kusema kuwa kumsomesha msichana ni kupeleka utajiri kwa jamii
nyingine. Waliona msichana ni mfanyakazi ofisi yake ikiwa ni jikoni na
kuwalea watoto. Wanaume walisema kuwa kumsomesha mwanamke kutampa
kiherehere sana hivyo kuzidisha vita vya chumbani. Kwake Mtalii aliona
kiza kimetanda mchana.
Ilipopita miaka si mingi sana aliona awatengezee barabara angalau
kusafiri kusiwe kugumu wanapotumia rukwama zao. Aliagiza kuletwa kwa
tingatinga za kulima barabara. Cha kushangaza labda si ajabu kwa
wanakijiji hao ila Mtalii. Walibadilisha barabara kuwa shamba wakapanda
mimea. Walifurahi sana na kote walipopita waliimba nyimbo za kumsifu
Mtalii. Wengine ungesikia wakisema Mtalii ndiye mkulima bora. Sifa hizi
zilimkera sana Mtalii ila hangeweza kuwafahamisha mbumbumbu hao.
Kilichomkera sana ata aliowaona nikama wanauelewa wa maisha hawakuwa na
ufahamu kuhusu maisha. Vipi niwafae wanakijiji wasojifaa wenyewe? Mwanzo
napodhani tunapiga hatua pamoja wao wananipiga vita kwa pamoja. Safari
hii si rahisi ila ukiyavulia nguo... alijipa moyo Mtalii na kuendeleza
mpango wake aliokuwa nao.
Vilipofika vitimbi vya wanakijiji hao, Mtalii aliamua kutalii kijiji
jirani. Utali wake haukuwa mwisho wa kuwalimbua wana Mbarikiwa Mlaaniwa
kuhusu maisha hasaa elimu. Aliendelea kuwafunza japo si kwa kujituma
sana kama awali. Kuwafunza wanakijiji hawa kwake aliuona nikama kujaribu
kuosha laana kwa kicherema. Kwake si siri walikuwa wamebarikiwa kwa
kizao chenye afya, si wasichana wenye haiba walojipinda kama sepetu.
Sitazungumzia wavulana wenye ucheshi. Ila laana yao moja (Ujinga) Kumtoa
mja kwa ujinga si shida, shida ni kutoa ujinga ndani mwake.
Mtalii katika kutalii kwake alianza kusikia mambo yalofanya moyo wake
kugaya. Alishangazwa aliposikia miujiza waliotenda mabinti ama niseme
wasichana walioolewa kutoka kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa. Mambo
aliyoyasikia na kumpa mshangao ni kuhusu upishi wao eti msichana mrembo
ila upishi wa nguruwe. Waliyoyapika sijui niyaite mazagazaga, ata wazimu
asojifahamu kwa vyovyote vile hawezi pika mayai kwa dagaa kwa chungu
kimoja kwa wakati mmoja. Kumbe si bure urembo wanao ila ndoa zao zina
doa. Labda ukipata jiko kwa jamii hii basi umepata sura na umbo ila
tabia kaka utavumilia. Mtalii alisadiki kuwa vyote ving'aavyo si dhahabu
vyengine shaba tambua. Wavulana nao wanauzembe kama wakaazi wa visiwani
ama mabinti wa kidigo. Wao siwachambui sana kisa kazi zote zimewashinda
si za shambani si za chumbani.
Kitu gani kitatofautisha usiku na mchana katika kijiji hicho? Mnyonge
hana haki, na asojali usimjali. Mtaa wa Nisojali ulianza kuvuna
wasokipanda kule Mbarikiwa Mlaaniwa na kujaza maghala ya wafanyakazi wa
shokoa, warembo wa kupiga densi kwa vilabu, sitasema makahaba na vidoli
vya ngono. Vitendo hivi vilimkera sana Mtalii. Alikesha kwa machozi na
alipoamka alfajiri alikuwa ashaunda kidimbwi cha maji kitandani mwake.
Siku moja jogoo wa mashambani aliamua kuwika mjini. Kumbe kwa kutoa
sauti yake akawa amealika kisu upande wake. Alipofunga safari ya
ukombozi kumbe ndivyo alipokuwa akifunga safari ya mwisho wa aushi yake.
Jamii ya Nisojali iliona Mtalii kama kizuizi kwa mipango yake. Basi kama
kizuizi kipo kiondolewe ili safari isitatizwe. Mitego ilitegwa kwa
Mtalii japo ilinasa wasokuwemo pia, lakini panya mkubwa alinaswa pia.
Ikawapa wana Nisojali mwanya wa kutekeleza miradi yao hadi Mbarikiwa
Mlaaniwa kama kijiji kikawa hakisikiki tena. Nuru ilizimwa na kiza
kikatanda mchana.
Matajiri waliingia Mbarikiwa Mlaaniwa na ukoloni ukateka anga. Si
ukoloni wa mabeberu ila wa ndani kwa ndani. Siasa ikanoga na ufisadi
haukusaulika. Magorofa yakachengwa ila ya watu binafsi,wenye kijiji
wakawa wakimbizi kwao. Bibilia ikatafsiriwa kuwafaa wenye nguvu,eti
wasokuwa nacho ata kidogo walichonacho kitachukuliwa. Kuku alichinjwa na
kupikwa na mabawa yake. Tabaka likajitokeza la wao waliojiona
wamebarikiwa na lao walioonwa kama wamelaaniwa. Kijiji kikaacha jina
asili la Petu na kubatizwa Mbarikiwa Mlaaniwa. Firigisi moja ililiwa na
watu wawili, vipi waelewane?
Makundi yalitengwa kutetea haki za mnyonge asojua elimu nini,ila haki
iweje kipanga akiwa hakimu kwa kesi ya kuku. Juhudi walizotia watetezi
zilenda ila hazikurudi. Walioungana kutetea pia walipopewa mlungula
wakasahau jana. Ikawa ni njia ya kujitajirisha. Waliokuwa bado wanahema
na walihema wakati wa Mtalii walianza kutamani angaekuwepo Mtalii ama
wangeyasikia na kuyaona mambo alivyoyaona Mtalii. Mwanga ulipoangaza
hawakuona ila kiza kimetanda zaidi wanatamani mwanga. Walitamani azaliwe
Mtalii mwengine awalimbue ila yameshamwagika.... Hawana budi kuishi kwa
dhiki japo wanatambua majuto ni kwa mjukuu ila vilembwekeza wanajuta
pia.....
| Mtalii alienda kufanya nini katika kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa | {
"text": [
"Kuwaelimisha"
]
} |
4897_swa | KIZA MCHANA.
Changamoto za maisha huja kwa maskini na tajiri. Ukiwauliza wana kijiji
wote maana ya maisha watakueleza kuwa maisha ni changamoto.
Kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa kiliezekwa katikati mwa eneo la Nisojali.
Kijiji hiki kilitambulika kwa ushujaa wake wa watu wasojua maana ya
elimu. Labda niseme ulimbukeni kwao ujafika. Wazee kwa vijana wote wazo
lao moja. Wengi utawasikia wakiulizana elimu inawafaa nini na dunia
ilikwepo kabla ya elimu. Mbona tumalize wakati kuvijaza vikaratasi kwa
rangi ilhali dunia iliumbwa na kupambwa na Muumba. Japo duniani tu
wapita njia bali wao hata njia haikupitia kwao.
Nakumbuka kama jana, walitembelewa na Mtalii mmoja toka ng'ambo ya pili.
Mtalii huyu mwenye ngozi sawia ila mawazo tofauti. Si mzungu kama wengi
mnavyodhani ila jirani wa mpaka. Tuseme mbeba maona hafi. Azimio lake
likawa kwanza kuwaelimisha wanakijiji wa Mbarikiwa Mlaaniwa. Lakini vipi
utamtoa samaki majini akaishi katika Nchi kavu? Swali hili lilimsumbua
sana Mtalii akashindwa vipi awasaidie wanakijiji hawa.
Wazo lilimjia akakumbuka wasemavyo wazungu kwamba If you can't beat them
join them. Aliamua kwanza kujirudisha kiwango kimoja nao ili aanze
kusafiri nao kwa pamoja. Mungu hakupi kilema akakukosesha mwendo. Mwanzo
awafunze mpaka wajue Elimu ndio funguo za maisha ijapokuwa wanasiasa
wamebadili kufuli. Basi masomo yaanze nyumbani kabla shule
zijafunguliwa. Aliwakusanya wanakijiji ili kuwapa mwangaza. Kipofu
hamwelekezi kilema basi yeye akachukua usukani.
Mwanzo alishauri kuwepo kwa elimu kwa jinsia zote;kiume kwa kike.
Alipotamka kuhusu elimu kwa mtoto msichana basi ikawa ni kama ametupa
jiwe kwenye mzinga wa nyuki. Watu wote wakiwemo wanawake walikataa suala
hili kwa kusema kuwa kumsomesha msichana ni kupeleka utajiri kwa jamii
nyingine. Waliona msichana ni mfanyakazi ofisi yake ikiwa ni jikoni na
kuwalea watoto. Wanaume walisema kuwa kumsomesha mwanamke kutampa
kiherehere sana hivyo kuzidisha vita vya chumbani. Kwake Mtalii aliona
kiza kimetanda mchana.
Ilipopita miaka si mingi sana aliona awatengezee barabara angalau
kusafiri kusiwe kugumu wanapotumia rukwama zao. Aliagiza kuletwa kwa
tingatinga za kulima barabara. Cha kushangaza labda si ajabu kwa
wanakijiji hao ila Mtalii. Walibadilisha barabara kuwa shamba wakapanda
mimea. Walifurahi sana na kote walipopita waliimba nyimbo za kumsifu
Mtalii. Wengine ungesikia wakisema Mtalii ndiye mkulima bora. Sifa hizi
zilimkera sana Mtalii ila hangeweza kuwafahamisha mbumbumbu hao.
Kilichomkera sana ata aliowaona nikama wanauelewa wa maisha hawakuwa na
ufahamu kuhusu maisha. Vipi niwafae wanakijiji wasojifaa wenyewe? Mwanzo
napodhani tunapiga hatua pamoja wao wananipiga vita kwa pamoja. Safari
hii si rahisi ila ukiyavulia nguo... alijipa moyo Mtalii na kuendeleza
mpango wake aliokuwa nao.
Vilipofika vitimbi vya wanakijiji hao, Mtalii aliamua kutalii kijiji
jirani. Utali wake haukuwa mwisho wa kuwalimbua wana Mbarikiwa Mlaaniwa
kuhusu maisha hasaa elimu. Aliendelea kuwafunza japo si kwa kujituma
sana kama awali. Kuwafunza wanakijiji hawa kwake aliuona nikama kujaribu
kuosha laana kwa kicherema. Kwake si siri walikuwa wamebarikiwa kwa
kizao chenye afya, si wasichana wenye haiba walojipinda kama sepetu.
Sitazungumzia wavulana wenye ucheshi. Ila laana yao moja (Ujinga) Kumtoa
mja kwa ujinga si shida, shida ni kutoa ujinga ndani mwake.
Mtalii katika kutalii kwake alianza kusikia mambo yalofanya moyo wake
kugaya. Alishangazwa aliposikia miujiza waliotenda mabinti ama niseme
wasichana walioolewa kutoka kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa. Mambo
aliyoyasikia na kumpa mshangao ni kuhusu upishi wao eti msichana mrembo
ila upishi wa nguruwe. Waliyoyapika sijui niyaite mazagazaga, ata wazimu
asojifahamu kwa vyovyote vile hawezi pika mayai kwa dagaa kwa chungu
kimoja kwa wakati mmoja. Kumbe si bure urembo wanao ila ndoa zao zina
doa. Labda ukipata jiko kwa jamii hii basi umepata sura na umbo ila
tabia kaka utavumilia. Mtalii alisadiki kuwa vyote ving'aavyo si dhahabu
vyengine shaba tambua. Wavulana nao wanauzembe kama wakaazi wa visiwani
ama mabinti wa kidigo. Wao siwachambui sana kisa kazi zote zimewashinda
si za shambani si za chumbani.
Kitu gani kitatofautisha usiku na mchana katika kijiji hicho? Mnyonge
hana haki, na asojali usimjali. Mtaa wa Nisojali ulianza kuvuna
wasokipanda kule Mbarikiwa Mlaaniwa na kujaza maghala ya wafanyakazi wa
shokoa, warembo wa kupiga densi kwa vilabu, sitasema makahaba na vidoli
vya ngono. Vitendo hivi vilimkera sana Mtalii. Alikesha kwa machozi na
alipoamka alfajiri alikuwa ashaunda kidimbwi cha maji kitandani mwake.
Siku moja jogoo wa mashambani aliamua kuwika mjini. Kumbe kwa kutoa
sauti yake akawa amealika kisu upande wake. Alipofunga safari ya
ukombozi kumbe ndivyo alipokuwa akifunga safari ya mwisho wa aushi yake.
Jamii ya Nisojali iliona Mtalii kama kizuizi kwa mipango yake. Basi kama
kizuizi kipo kiondolewe ili safari isitatizwe. Mitego ilitegwa kwa
Mtalii japo ilinasa wasokuwemo pia, lakini panya mkubwa alinaswa pia.
Ikawapa wana Nisojali mwanya wa kutekeleza miradi yao hadi Mbarikiwa
Mlaaniwa kama kijiji kikawa hakisikiki tena. Nuru ilizimwa na kiza
kikatanda mchana.
Matajiri waliingia Mbarikiwa Mlaaniwa na ukoloni ukateka anga. Si
ukoloni wa mabeberu ila wa ndani kwa ndani. Siasa ikanoga na ufisadi
haukusaulika. Magorofa yakachengwa ila ya watu binafsi,wenye kijiji
wakawa wakimbizi kwao. Bibilia ikatafsiriwa kuwafaa wenye nguvu,eti
wasokuwa nacho ata kidogo walichonacho kitachukuliwa. Kuku alichinjwa na
kupikwa na mabawa yake. Tabaka likajitokeza la wao waliojiona
wamebarikiwa na lao walioonwa kama wamelaaniwa. Kijiji kikaacha jina
asili la Petu na kubatizwa Mbarikiwa Mlaaniwa. Firigisi moja ililiwa na
watu wawili, vipi waelewane?
Makundi yalitengwa kutetea haki za mnyonge asojua elimu nini,ila haki
iweje kipanga akiwa hakimu kwa kesi ya kuku. Juhudi walizotia watetezi
zilenda ila hazikurudi. Walioungana kutetea pia walipopewa mlungula
wakasahau jana. Ikawa ni njia ya kujitajirisha. Waliokuwa bado wanahema
na walihema wakati wa Mtalii walianza kutamani angaekuwepo Mtalii ama
wangeyasikia na kuyaona mambo alivyoyaona Mtalii. Mwanga ulipoangaza
hawakuona ila kiza kimetanda zaidi wanatamani mwanga. Walitamani azaliwe
Mtalii mwengine awalimbue ila yameshamwagika.... Hawana budi kuishi kwa
dhiki japo wanatambua majuto ni kwa mjukuu ila vilembwekeza wanajuta
pia.....
| Mungu hakupi kilema akakukosesha nini | {
"text": [
"Mwendo"
]
} |
4897_swa | KIZA MCHANA.
Changamoto za maisha huja kwa maskini na tajiri. Ukiwauliza wana kijiji
wote maana ya maisha watakueleza kuwa maisha ni changamoto.
Kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa kiliezekwa katikati mwa eneo la Nisojali.
Kijiji hiki kilitambulika kwa ushujaa wake wa watu wasojua maana ya
elimu. Labda niseme ulimbukeni kwao ujafika. Wazee kwa vijana wote wazo
lao moja. Wengi utawasikia wakiulizana elimu inawafaa nini na dunia
ilikwepo kabla ya elimu. Mbona tumalize wakati kuvijaza vikaratasi kwa
rangi ilhali dunia iliumbwa na kupambwa na Muumba. Japo duniani tu
wapita njia bali wao hata njia haikupitia kwao.
Nakumbuka kama jana, walitembelewa na Mtalii mmoja toka ng'ambo ya pili.
Mtalii huyu mwenye ngozi sawia ila mawazo tofauti. Si mzungu kama wengi
mnavyodhani ila jirani wa mpaka. Tuseme mbeba maona hafi. Azimio lake
likawa kwanza kuwaelimisha wanakijiji wa Mbarikiwa Mlaaniwa. Lakini vipi
utamtoa samaki majini akaishi katika Nchi kavu? Swali hili lilimsumbua
sana Mtalii akashindwa vipi awasaidie wanakijiji hawa.
Wazo lilimjia akakumbuka wasemavyo wazungu kwamba If you can't beat them
join them. Aliamua kwanza kujirudisha kiwango kimoja nao ili aanze
kusafiri nao kwa pamoja. Mungu hakupi kilema akakukosesha mwendo. Mwanzo
awafunze mpaka wajue Elimu ndio funguo za maisha ijapokuwa wanasiasa
wamebadili kufuli. Basi masomo yaanze nyumbani kabla shule
zijafunguliwa. Aliwakusanya wanakijiji ili kuwapa mwangaza. Kipofu
hamwelekezi kilema basi yeye akachukua usukani.
Mwanzo alishauri kuwepo kwa elimu kwa jinsia zote;kiume kwa kike.
Alipotamka kuhusu elimu kwa mtoto msichana basi ikawa ni kama ametupa
jiwe kwenye mzinga wa nyuki. Watu wote wakiwemo wanawake walikataa suala
hili kwa kusema kuwa kumsomesha msichana ni kupeleka utajiri kwa jamii
nyingine. Waliona msichana ni mfanyakazi ofisi yake ikiwa ni jikoni na
kuwalea watoto. Wanaume walisema kuwa kumsomesha mwanamke kutampa
kiherehere sana hivyo kuzidisha vita vya chumbani. Kwake Mtalii aliona
kiza kimetanda mchana.
Ilipopita miaka si mingi sana aliona awatengezee barabara angalau
kusafiri kusiwe kugumu wanapotumia rukwama zao. Aliagiza kuletwa kwa
tingatinga za kulima barabara. Cha kushangaza labda si ajabu kwa
wanakijiji hao ila Mtalii. Walibadilisha barabara kuwa shamba wakapanda
mimea. Walifurahi sana na kote walipopita waliimba nyimbo za kumsifu
Mtalii. Wengine ungesikia wakisema Mtalii ndiye mkulima bora. Sifa hizi
zilimkera sana Mtalii ila hangeweza kuwafahamisha mbumbumbu hao.
Kilichomkera sana ata aliowaona nikama wanauelewa wa maisha hawakuwa na
ufahamu kuhusu maisha. Vipi niwafae wanakijiji wasojifaa wenyewe? Mwanzo
napodhani tunapiga hatua pamoja wao wananipiga vita kwa pamoja. Safari
hii si rahisi ila ukiyavulia nguo... alijipa moyo Mtalii na kuendeleza
mpango wake aliokuwa nao.
Vilipofika vitimbi vya wanakijiji hao, Mtalii aliamua kutalii kijiji
jirani. Utali wake haukuwa mwisho wa kuwalimbua wana Mbarikiwa Mlaaniwa
kuhusu maisha hasaa elimu. Aliendelea kuwafunza japo si kwa kujituma
sana kama awali. Kuwafunza wanakijiji hawa kwake aliuona nikama kujaribu
kuosha laana kwa kicherema. Kwake si siri walikuwa wamebarikiwa kwa
kizao chenye afya, si wasichana wenye haiba walojipinda kama sepetu.
Sitazungumzia wavulana wenye ucheshi. Ila laana yao moja (Ujinga) Kumtoa
mja kwa ujinga si shida, shida ni kutoa ujinga ndani mwake.
Mtalii katika kutalii kwake alianza kusikia mambo yalofanya moyo wake
kugaya. Alishangazwa aliposikia miujiza waliotenda mabinti ama niseme
wasichana walioolewa kutoka kijiji cha Mbarikiwa Mlaaniwa. Mambo
aliyoyasikia na kumpa mshangao ni kuhusu upishi wao eti msichana mrembo
ila upishi wa nguruwe. Waliyoyapika sijui niyaite mazagazaga, ata wazimu
asojifahamu kwa vyovyote vile hawezi pika mayai kwa dagaa kwa chungu
kimoja kwa wakati mmoja. Kumbe si bure urembo wanao ila ndoa zao zina
doa. Labda ukipata jiko kwa jamii hii basi umepata sura na umbo ila
tabia kaka utavumilia. Mtalii alisadiki kuwa vyote ving'aavyo si dhahabu
vyengine shaba tambua. Wavulana nao wanauzembe kama wakaazi wa visiwani
ama mabinti wa kidigo. Wao siwachambui sana kisa kazi zote zimewashinda
si za shambani si za chumbani.
Kitu gani kitatofautisha usiku na mchana katika kijiji hicho? Mnyonge
hana haki, na asojali usimjali. Mtaa wa Nisojali ulianza kuvuna
wasokipanda kule Mbarikiwa Mlaaniwa na kujaza maghala ya wafanyakazi wa
shokoa, warembo wa kupiga densi kwa vilabu, sitasema makahaba na vidoli
vya ngono. Vitendo hivi vilimkera sana Mtalii. Alikesha kwa machozi na
alipoamka alfajiri alikuwa ashaunda kidimbwi cha maji kitandani mwake.
Siku moja jogoo wa mashambani aliamua kuwika mjini. Kumbe kwa kutoa
sauti yake akawa amealika kisu upande wake. Alipofunga safari ya
ukombozi kumbe ndivyo alipokuwa akifunga safari ya mwisho wa aushi yake.
Jamii ya Nisojali iliona Mtalii kama kizuizi kwa mipango yake. Basi kama
kizuizi kipo kiondolewe ili safari isitatizwe. Mitego ilitegwa kwa
Mtalii japo ilinasa wasokuwemo pia, lakini panya mkubwa alinaswa pia.
Ikawapa wana Nisojali mwanya wa kutekeleza miradi yao hadi Mbarikiwa
Mlaaniwa kama kijiji kikawa hakisikiki tena. Nuru ilizimwa na kiza
kikatanda mchana.
Matajiri waliingia Mbarikiwa Mlaaniwa na ukoloni ukateka anga. Si
ukoloni wa mabeberu ila wa ndani kwa ndani. Siasa ikanoga na ufisadi
haukusaulika. Magorofa yakachengwa ila ya watu binafsi,wenye kijiji
wakawa wakimbizi kwao. Bibilia ikatafsiriwa kuwafaa wenye nguvu,eti
wasokuwa nacho ata kidogo walichonacho kitachukuliwa. Kuku alichinjwa na
kupikwa na mabawa yake. Tabaka likajitokeza la wao waliojiona
wamebarikiwa na lao walioonwa kama wamelaaniwa. Kijiji kikaacha jina
asili la Petu na kubatizwa Mbarikiwa Mlaaniwa. Firigisi moja ililiwa na
watu wawili, vipi waelewane?
Makundi yalitengwa kutetea haki za mnyonge asojua elimu nini,ila haki
iweje kipanga akiwa hakimu kwa kesi ya kuku. Juhudi walizotia watetezi
zilenda ila hazikurudi. Walioungana kutetea pia walipopewa mlungula
wakasahau jana. Ikawa ni njia ya kujitajirisha. Waliokuwa bado wanahema
na walihema wakati wa Mtalii walianza kutamani angaekuwepo Mtalii ama
wangeyasikia na kuyaona mambo alivyoyaona Mtalii. Mwanga ulipoangaza
hawakuona ila kiza kimetanda zaidi wanatamani mwanga. Walitamani azaliwe
Mtalii mwengine awalimbue ila yameshamwagika.... Hawana budi kuishi kwa
dhiki japo wanatambua majuto ni kwa mjukuu ila vilembwekeza wanajuta
pia.....
| Kwa nini mtalii hakufurahishwa | {
"text": [
"Wanakijiji walitumia barabara kama shamba na wakalima"
]
} |
4898_swa | LIKIZO
Siku mbili baada ya kufunga shule. Nilifungasha nguo zangu .
Nikaandamana na mama hadi kwa kina babu. Nilikuwa na bahati kama ya
mtende. Sababu ni kuwa wavyele wa pande zote waliishi karibu.
Tulipokelewa kotekote kwa mikono miwili. Watu walifurahi kutuona.
Wakastaajabu kukua kwangu. Baada ya siku tatu. Ugeni wa mama ukafika
ukingoni. Tulimsindikiza akarudi huku nikibaki.
Hali ya hewa huko mwanzoni niliona kuwa shwari. Nikawa ninawatembelea
ndugu na wenzangu. Tulikuwa tukicheza nao pamoja. Wakati mwingine
tulienda kuvua samaki. Wenyeji wangu walikuwa wanaishi ukingoni mwa mto
fulani. Siku moja jioni mawingu meusi mazito yaliyokuwa mwanzoni
yameadimika. Yalianza kujikusanya. Watu walitabasamu. Waliyatazama kwa
shauku kuu huku wakishukuru kwa dalili ya mvua. Hatimaye
ilionekana.ingawa ulikuwa msimu wa masika. Mvua ilikuwa imechelewa. Watu
walianza kuhangaika. Hata hivyo dalili za mawingu mazito zilipoonekana
angani. Watu bado hawakuonesha ishara za furaha . Ambayo ungetarajia
katika uso wa mtu aliyesubiri jambo kwa hamu na ghamu. Na kisha kuona
dalili za majilio yake. Tangu kiangazi na maisha yaanze. Majira hayo
mawili yamekuwa yakipokezana. Babu alinieleza hivyo jioni hiyo. Nilikuwa
nimemuuliza sababu za hisia mseto miongoni mwa watu. "Hapo zamani za
kale. Ulimwengu haukukua na mvua wala kiangazi."babu aliamua kunisimulia
kisa na maana. " Watu walipanda mimea na kulisha mifugo kwenye nchi
ambayo daima rangi ya kijani haikuiondokea. Hata yakaja majitu
yaliyokuwa yamefuga joka kubwa. Asubuhi moja majitu yalitokea mashariki.
Ghafla na kufagia mifugo waliowapata. Joka lilifakamia binadamu.
Inasemekana joka hilo lilikuwa na jinywa pana. Lililoweza kumeza watu
kumi safari moja. Ilisemekana joka hili liliweza hata kumeza majani ya
miti yote iliyokuwa kwenye njia. Liliporudi msimu mwingine majani
yalikuwa yameota tena.
Hali hii iliendelea msimu baada ya msimu. Watu walitafuta mbinu za
kuyafukuza majitu. Na pia kuliua joka hilo. Wakashindwa. Walipobakia
watu wachache tu. Na mifugo kiduchu. Kijana mmoja alijitolea kutafuta
siri ya kuyaangamiza majitu milele. Wahenga wamesema atafutaye hachoki
na akichoka keshapata. Kijana huyu aliendelea kutafuta kwa muda mrefu na
hatimaye aligundua maskani yao. Pia aligundua utaratibu wao wa kutokeza.
Joka lingetangulia mwanzo. Kisha majitu lingefuata. Akiwa na ujuzi
huo,alienda kwa mganga. Alienda kupewa maarifa zaidi. "Dhoruba moja ya
jambia la dhahabu shingoni ndiyo dawa yake." Mganga alimwambia. Shida
Sasa ikawa kutafuta silaha hii ya kipekee. Tafuta tafuta ya kijana
ikamfikisha kwa mhunzi maarufu. Siku ilipofuata. Kijana alienda na
kusubiri. Joka lilipotoa kichwa tu. Aliliteremsha jambia shingoni kwa
nguvu zake zote. Jichwa la joka lilirukaruka na kubiringika. Hatimaye
ikatua karibu na hapo. Kiwiliwili kilichobaki kilivimba na kufunga
mlango wa pango. Majitu hawakuweza kutoka. Damu ilichirizika kutoka
shimoni hadi karibu na jua. Giza likaingia. Damu hiyo ilirudi Chini kwa
nguvu iliyotoa mmweko wa radi.
Kumbe mngaro ulikuwa wa watu waliomezwa zamani . Wakidondoka ardhini
wakiwa hai. Kioja kilikuwa kwamba,damu ya joka hili ilikuwa kama maji.
Na huo ukawa ndio mwanzo wa masika. Maji yakazagaa kila mahali.
Ikasababisha mafuriko." Akahitimisha babu. Punde baada ya babu
kuhitimisha kisakiini chake. Mvua ilinyesha. Iliandamana na upepo mkali.
Umeme na radi za kutisha. Mvua iliendelea kunyesha kidindia. Mchana na
usiku mpaka ikaay kuwakirihi waombaji. Nikajisemea,kweli sisi wanadamu
hatuna shukrani. Tukipewa tunalalamika. Tukimyimwa pia tunalalamika.
Hatutosheki. Kumbe ndio uliokuwa mwanzo wa mafuriko ambayo yangemwacha
babu bila makazi.
| Ugeni wa mama ulifika ukingoni baada ya siku ngapi | {
"text": [
"Tatu"
]
} |
4898_swa | LIKIZO
Siku mbili baada ya kufunga shule. Nilifungasha nguo zangu .
Nikaandamana na mama hadi kwa kina babu. Nilikuwa na bahati kama ya
mtende. Sababu ni kuwa wavyele wa pande zote waliishi karibu.
Tulipokelewa kotekote kwa mikono miwili. Watu walifurahi kutuona.
Wakastaajabu kukua kwangu. Baada ya siku tatu. Ugeni wa mama ukafika
ukingoni. Tulimsindikiza akarudi huku nikibaki.
Hali ya hewa huko mwanzoni niliona kuwa shwari. Nikawa ninawatembelea
ndugu na wenzangu. Tulikuwa tukicheza nao pamoja. Wakati mwingine
tulienda kuvua samaki. Wenyeji wangu walikuwa wanaishi ukingoni mwa mto
fulani. Siku moja jioni mawingu meusi mazito yaliyokuwa mwanzoni
yameadimika. Yalianza kujikusanya. Watu walitabasamu. Waliyatazama kwa
shauku kuu huku wakishukuru kwa dalili ya mvua. Hatimaye
ilionekana.ingawa ulikuwa msimu wa masika. Mvua ilikuwa imechelewa. Watu
walianza kuhangaika. Hata hivyo dalili za mawingu mazito zilipoonekana
angani. Watu bado hawakuonesha ishara za furaha . Ambayo ungetarajia
katika uso wa mtu aliyesubiri jambo kwa hamu na ghamu. Na kisha kuona
dalili za majilio yake. Tangu kiangazi na maisha yaanze. Majira hayo
mawili yamekuwa yakipokezana. Babu alinieleza hivyo jioni hiyo. Nilikuwa
nimemuuliza sababu za hisia mseto miongoni mwa watu. "Hapo zamani za
kale. Ulimwengu haukukua na mvua wala kiangazi."babu aliamua kunisimulia
kisa na maana. " Watu walipanda mimea na kulisha mifugo kwenye nchi
ambayo daima rangi ya kijani haikuiondokea. Hata yakaja majitu
yaliyokuwa yamefuga joka kubwa. Asubuhi moja majitu yalitokea mashariki.
Ghafla na kufagia mifugo waliowapata. Joka lilifakamia binadamu.
Inasemekana joka hilo lilikuwa na jinywa pana. Lililoweza kumeza watu
kumi safari moja. Ilisemekana joka hili liliweza hata kumeza majani ya
miti yote iliyokuwa kwenye njia. Liliporudi msimu mwingine majani
yalikuwa yameota tena.
Hali hii iliendelea msimu baada ya msimu. Watu walitafuta mbinu za
kuyafukuza majitu. Na pia kuliua joka hilo. Wakashindwa. Walipobakia
watu wachache tu. Na mifugo kiduchu. Kijana mmoja alijitolea kutafuta
siri ya kuyaangamiza majitu milele. Wahenga wamesema atafutaye hachoki
na akichoka keshapata. Kijana huyu aliendelea kutafuta kwa muda mrefu na
hatimaye aligundua maskani yao. Pia aligundua utaratibu wao wa kutokeza.
Joka lingetangulia mwanzo. Kisha majitu lingefuata. Akiwa na ujuzi
huo,alienda kwa mganga. Alienda kupewa maarifa zaidi. "Dhoruba moja ya
jambia la dhahabu shingoni ndiyo dawa yake." Mganga alimwambia. Shida
Sasa ikawa kutafuta silaha hii ya kipekee. Tafuta tafuta ya kijana
ikamfikisha kwa mhunzi maarufu. Siku ilipofuata. Kijana alienda na
kusubiri. Joka lilipotoa kichwa tu. Aliliteremsha jambia shingoni kwa
nguvu zake zote. Jichwa la joka lilirukaruka na kubiringika. Hatimaye
ikatua karibu na hapo. Kiwiliwili kilichobaki kilivimba na kufunga
mlango wa pango. Majitu hawakuweza kutoka. Damu ilichirizika kutoka
shimoni hadi karibu na jua. Giza likaingia. Damu hiyo ilirudi Chini kwa
nguvu iliyotoa mmweko wa radi.
Kumbe mngaro ulikuwa wa watu waliomezwa zamani . Wakidondoka ardhini
wakiwa hai. Kioja kilikuwa kwamba,damu ya joka hili ilikuwa kama maji.
Na huo ukawa ndio mwanzo wa masika. Maji yakazagaa kila mahali.
Ikasababisha mafuriko." Akahitimisha babu. Punde baada ya babu
kuhitimisha kisakiini chake. Mvua ilinyesha. Iliandamana na upepo mkali.
Umeme na radi za kutisha. Mvua iliendelea kunyesha kidindia. Mchana na
usiku mpaka ikaay kuwakirihi waombaji. Nikajisemea,kweli sisi wanadamu
hatuna shukrani. Tukipewa tunalalamika. Tukimyimwa pia tunalalamika.
Hatutosheki. Kumbe ndio uliokuwa mwanzo wa mafuriko ambayo yangemwacha
babu bila makazi.
| Walienda kuvua nini | {
"text": [
"Samaki"
]
} |
4898_swa | LIKIZO
Siku mbili baada ya kufunga shule. Nilifungasha nguo zangu .
Nikaandamana na mama hadi kwa kina babu. Nilikuwa na bahati kama ya
mtende. Sababu ni kuwa wavyele wa pande zote waliishi karibu.
Tulipokelewa kotekote kwa mikono miwili. Watu walifurahi kutuona.
Wakastaajabu kukua kwangu. Baada ya siku tatu. Ugeni wa mama ukafika
ukingoni. Tulimsindikiza akarudi huku nikibaki.
Hali ya hewa huko mwanzoni niliona kuwa shwari. Nikawa ninawatembelea
ndugu na wenzangu. Tulikuwa tukicheza nao pamoja. Wakati mwingine
tulienda kuvua samaki. Wenyeji wangu walikuwa wanaishi ukingoni mwa mto
fulani. Siku moja jioni mawingu meusi mazito yaliyokuwa mwanzoni
yameadimika. Yalianza kujikusanya. Watu walitabasamu. Waliyatazama kwa
shauku kuu huku wakishukuru kwa dalili ya mvua. Hatimaye
ilionekana.ingawa ulikuwa msimu wa masika. Mvua ilikuwa imechelewa. Watu
walianza kuhangaika. Hata hivyo dalili za mawingu mazito zilipoonekana
angani. Watu bado hawakuonesha ishara za furaha . Ambayo ungetarajia
katika uso wa mtu aliyesubiri jambo kwa hamu na ghamu. Na kisha kuona
dalili za majilio yake. Tangu kiangazi na maisha yaanze. Majira hayo
mawili yamekuwa yakipokezana. Babu alinieleza hivyo jioni hiyo. Nilikuwa
nimemuuliza sababu za hisia mseto miongoni mwa watu. "Hapo zamani za
kale. Ulimwengu haukukua na mvua wala kiangazi."babu aliamua kunisimulia
kisa na maana. " Watu walipanda mimea na kulisha mifugo kwenye nchi
ambayo daima rangi ya kijani haikuiondokea. Hata yakaja majitu
yaliyokuwa yamefuga joka kubwa. Asubuhi moja majitu yalitokea mashariki.
Ghafla na kufagia mifugo waliowapata. Joka lilifakamia binadamu.
Inasemekana joka hilo lilikuwa na jinywa pana. Lililoweza kumeza watu
kumi safari moja. Ilisemekana joka hili liliweza hata kumeza majani ya
miti yote iliyokuwa kwenye njia. Liliporudi msimu mwingine majani
yalikuwa yameota tena.
Hali hii iliendelea msimu baada ya msimu. Watu walitafuta mbinu za
kuyafukuza majitu. Na pia kuliua joka hilo. Wakashindwa. Walipobakia
watu wachache tu. Na mifugo kiduchu. Kijana mmoja alijitolea kutafuta
siri ya kuyaangamiza majitu milele. Wahenga wamesema atafutaye hachoki
na akichoka keshapata. Kijana huyu aliendelea kutafuta kwa muda mrefu na
hatimaye aligundua maskani yao. Pia aligundua utaratibu wao wa kutokeza.
Joka lingetangulia mwanzo. Kisha majitu lingefuata. Akiwa na ujuzi
huo,alienda kwa mganga. Alienda kupewa maarifa zaidi. "Dhoruba moja ya
jambia la dhahabu shingoni ndiyo dawa yake." Mganga alimwambia. Shida
Sasa ikawa kutafuta silaha hii ya kipekee. Tafuta tafuta ya kijana
ikamfikisha kwa mhunzi maarufu. Siku ilipofuata. Kijana alienda na
kusubiri. Joka lilipotoa kichwa tu. Aliliteremsha jambia shingoni kwa
nguvu zake zote. Jichwa la joka lilirukaruka na kubiringika. Hatimaye
ikatua karibu na hapo. Kiwiliwili kilichobaki kilivimba na kufunga
mlango wa pango. Majitu hawakuweza kutoka. Damu ilichirizika kutoka
shimoni hadi karibu na jua. Giza likaingia. Damu hiyo ilirudi Chini kwa
nguvu iliyotoa mmweko wa radi.
Kumbe mngaro ulikuwa wa watu waliomezwa zamani . Wakidondoka ardhini
wakiwa hai. Kioja kilikuwa kwamba,damu ya joka hili ilikuwa kama maji.
Na huo ukawa ndio mwanzo wa masika. Maji yakazagaa kila mahali.
Ikasababisha mafuriko." Akahitimisha babu. Punde baada ya babu
kuhitimisha kisakiini chake. Mvua ilinyesha. Iliandamana na upepo mkali.
Umeme na radi za kutisha. Mvua iliendelea kunyesha kidindia. Mchana na
usiku mpaka ikaay kuwakirihi waombaji. Nikajisemea,kweli sisi wanadamu
hatuna shukrani. Tukipewa tunalalamika. Tukimyimwa pia tunalalamika.
Hatutosheki. Kumbe ndio uliokuwa mwanzo wa mafuriko ambayo yangemwacha
babu bila makazi.
| Nani alijitolea kutafuta siri ya kuangamiza majitu milele | {
"text": [
"Kijana"
]
} |
4898_swa | LIKIZO
Siku mbili baada ya kufunga shule. Nilifungasha nguo zangu .
Nikaandamana na mama hadi kwa kina babu. Nilikuwa na bahati kama ya
mtende. Sababu ni kuwa wavyele wa pande zote waliishi karibu.
Tulipokelewa kotekote kwa mikono miwili. Watu walifurahi kutuona.
Wakastaajabu kukua kwangu. Baada ya siku tatu. Ugeni wa mama ukafika
ukingoni. Tulimsindikiza akarudi huku nikibaki.
Hali ya hewa huko mwanzoni niliona kuwa shwari. Nikawa ninawatembelea
ndugu na wenzangu. Tulikuwa tukicheza nao pamoja. Wakati mwingine
tulienda kuvua samaki. Wenyeji wangu walikuwa wanaishi ukingoni mwa mto
fulani. Siku moja jioni mawingu meusi mazito yaliyokuwa mwanzoni
yameadimika. Yalianza kujikusanya. Watu walitabasamu. Waliyatazama kwa
shauku kuu huku wakishukuru kwa dalili ya mvua. Hatimaye
ilionekana.ingawa ulikuwa msimu wa masika. Mvua ilikuwa imechelewa. Watu
walianza kuhangaika. Hata hivyo dalili za mawingu mazito zilipoonekana
angani. Watu bado hawakuonesha ishara za furaha . Ambayo ungetarajia
katika uso wa mtu aliyesubiri jambo kwa hamu na ghamu. Na kisha kuona
dalili za majilio yake. Tangu kiangazi na maisha yaanze. Majira hayo
mawili yamekuwa yakipokezana. Babu alinieleza hivyo jioni hiyo. Nilikuwa
nimemuuliza sababu za hisia mseto miongoni mwa watu. "Hapo zamani za
kale. Ulimwengu haukukua na mvua wala kiangazi."babu aliamua kunisimulia
kisa na maana. " Watu walipanda mimea na kulisha mifugo kwenye nchi
ambayo daima rangi ya kijani haikuiondokea. Hata yakaja majitu
yaliyokuwa yamefuga joka kubwa. Asubuhi moja majitu yalitokea mashariki.
Ghafla na kufagia mifugo waliowapata. Joka lilifakamia binadamu.
Inasemekana joka hilo lilikuwa na jinywa pana. Lililoweza kumeza watu
kumi safari moja. Ilisemekana joka hili liliweza hata kumeza majani ya
miti yote iliyokuwa kwenye njia. Liliporudi msimu mwingine majani
yalikuwa yameota tena.
Hali hii iliendelea msimu baada ya msimu. Watu walitafuta mbinu za
kuyafukuza majitu. Na pia kuliua joka hilo. Wakashindwa. Walipobakia
watu wachache tu. Na mifugo kiduchu. Kijana mmoja alijitolea kutafuta
siri ya kuyaangamiza majitu milele. Wahenga wamesema atafutaye hachoki
na akichoka keshapata. Kijana huyu aliendelea kutafuta kwa muda mrefu na
hatimaye aligundua maskani yao. Pia aligundua utaratibu wao wa kutokeza.
Joka lingetangulia mwanzo. Kisha majitu lingefuata. Akiwa na ujuzi
huo,alienda kwa mganga. Alienda kupewa maarifa zaidi. "Dhoruba moja ya
jambia la dhahabu shingoni ndiyo dawa yake." Mganga alimwambia. Shida
Sasa ikawa kutafuta silaha hii ya kipekee. Tafuta tafuta ya kijana
ikamfikisha kwa mhunzi maarufu. Siku ilipofuata. Kijana alienda na
kusubiri. Joka lilipotoa kichwa tu. Aliliteremsha jambia shingoni kwa
nguvu zake zote. Jichwa la joka lilirukaruka na kubiringika. Hatimaye
ikatua karibu na hapo. Kiwiliwili kilichobaki kilivimba na kufunga
mlango wa pango. Majitu hawakuweza kutoka. Damu ilichirizika kutoka
shimoni hadi karibu na jua. Giza likaingia. Damu hiyo ilirudi Chini kwa
nguvu iliyotoa mmweko wa radi.
Kumbe mngaro ulikuwa wa watu waliomezwa zamani . Wakidondoka ardhini
wakiwa hai. Kioja kilikuwa kwamba,damu ya joka hili ilikuwa kama maji.
Na huo ukawa ndio mwanzo wa masika. Maji yakazagaa kila mahali.
Ikasababisha mafuriko." Akahitimisha babu. Punde baada ya babu
kuhitimisha kisakiini chake. Mvua ilinyesha. Iliandamana na upepo mkali.
Umeme na radi za kutisha. Mvua iliendelea kunyesha kidindia. Mchana na
usiku mpaka ikaay kuwakirihi waombaji. Nikajisemea,kweli sisi wanadamu
hatuna shukrani. Tukipewa tunalalamika. Tukimyimwa pia tunalalamika.
Hatutosheki. Kumbe ndio uliokuwa mwanzo wa mafuriko ambayo yangemwacha
babu bila makazi.
| Kijana alienda kwa nani kupewa maarifa zaidi | {
"text": [
"Mganga"
]
} |
4898_swa | LIKIZO
Siku mbili baada ya kufunga shule. Nilifungasha nguo zangu .
Nikaandamana na mama hadi kwa kina babu. Nilikuwa na bahati kama ya
mtende. Sababu ni kuwa wavyele wa pande zote waliishi karibu.
Tulipokelewa kotekote kwa mikono miwili. Watu walifurahi kutuona.
Wakastaajabu kukua kwangu. Baada ya siku tatu. Ugeni wa mama ukafika
ukingoni. Tulimsindikiza akarudi huku nikibaki.
Hali ya hewa huko mwanzoni niliona kuwa shwari. Nikawa ninawatembelea
ndugu na wenzangu. Tulikuwa tukicheza nao pamoja. Wakati mwingine
tulienda kuvua samaki. Wenyeji wangu walikuwa wanaishi ukingoni mwa mto
fulani. Siku moja jioni mawingu meusi mazito yaliyokuwa mwanzoni
yameadimika. Yalianza kujikusanya. Watu walitabasamu. Waliyatazama kwa
shauku kuu huku wakishukuru kwa dalili ya mvua. Hatimaye
ilionekana.ingawa ulikuwa msimu wa masika. Mvua ilikuwa imechelewa. Watu
walianza kuhangaika. Hata hivyo dalili za mawingu mazito zilipoonekana
angani. Watu bado hawakuonesha ishara za furaha . Ambayo ungetarajia
katika uso wa mtu aliyesubiri jambo kwa hamu na ghamu. Na kisha kuona
dalili za majilio yake. Tangu kiangazi na maisha yaanze. Majira hayo
mawili yamekuwa yakipokezana. Babu alinieleza hivyo jioni hiyo. Nilikuwa
nimemuuliza sababu za hisia mseto miongoni mwa watu. "Hapo zamani za
kale. Ulimwengu haukukua na mvua wala kiangazi."babu aliamua kunisimulia
kisa na maana. " Watu walipanda mimea na kulisha mifugo kwenye nchi
ambayo daima rangi ya kijani haikuiondokea. Hata yakaja majitu
yaliyokuwa yamefuga joka kubwa. Asubuhi moja majitu yalitokea mashariki.
Ghafla na kufagia mifugo waliowapata. Joka lilifakamia binadamu.
Inasemekana joka hilo lilikuwa na jinywa pana. Lililoweza kumeza watu
kumi safari moja. Ilisemekana joka hili liliweza hata kumeza majani ya
miti yote iliyokuwa kwenye njia. Liliporudi msimu mwingine majani
yalikuwa yameota tena.
Hali hii iliendelea msimu baada ya msimu. Watu walitafuta mbinu za
kuyafukuza majitu. Na pia kuliua joka hilo. Wakashindwa. Walipobakia
watu wachache tu. Na mifugo kiduchu. Kijana mmoja alijitolea kutafuta
siri ya kuyaangamiza majitu milele. Wahenga wamesema atafutaye hachoki
na akichoka keshapata. Kijana huyu aliendelea kutafuta kwa muda mrefu na
hatimaye aligundua maskani yao. Pia aligundua utaratibu wao wa kutokeza.
Joka lingetangulia mwanzo. Kisha majitu lingefuata. Akiwa na ujuzi
huo,alienda kwa mganga. Alienda kupewa maarifa zaidi. "Dhoruba moja ya
jambia la dhahabu shingoni ndiyo dawa yake." Mganga alimwambia. Shida
Sasa ikawa kutafuta silaha hii ya kipekee. Tafuta tafuta ya kijana
ikamfikisha kwa mhunzi maarufu. Siku ilipofuata. Kijana alienda na
kusubiri. Joka lilipotoa kichwa tu. Aliliteremsha jambia shingoni kwa
nguvu zake zote. Jichwa la joka lilirukaruka na kubiringika. Hatimaye
ikatua karibu na hapo. Kiwiliwili kilichobaki kilivimba na kufunga
mlango wa pango. Majitu hawakuweza kutoka. Damu ilichirizika kutoka
shimoni hadi karibu na jua. Giza likaingia. Damu hiyo ilirudi Chini kwa
nguvu iliyotoa mmweko wa radi.
Kumbe mngaro ulikuwa wa watu waliomezwa zamani . Wakidondoka ardhini
wakiwa hai. Kioja kilikuwa kwamba,damu ya joka hili ilikuwa kama maji.
Na huo ukawa ndio mwanzo wa masika. Maji yakazagaa kila mahali.
Ikasababisha mafuriko." Akahitimisha babu. Punde baada ya babu
kuhitimisha kisakiini chake. Mvua ilinyesha. Iliandamana na upepo mkali.
Umeme na radi za kutisha. Mvua iliendelea kunyesha kidindia. Mchana na
usiku mpaka ikaay kuwakirihi waombaji. Nikajisemea,kweli sisi wanadamu
hatuna shukrani. Tukipewa tunalalamika. Tukimyimwa pia tunalalamika.
Hatutosheki. Kumbe ndio uliokuwa mwanzo wa mafuriko ambayo yangemwacha
babu bila makazi.
| Ni nini ilisababisha mafuriko | {
"text": [
"Ni maji iliyozagaa ardhini"
]
} |
4899_swa | MAISHA YA MJINI
Jina langu ni Nuru. Nilizaliwa katika Kijiji Cha Kimbo kaunti ya
Machakos. Wazazi wangu Bwana Kioko na Bi Syoki walinikea vyema kule
kijijini. Mama hakuwa na kazi ya maana Asana ila hatukukosa kupelekea
mkono kinywani kila jioni . Mama alifanya kazi ya kuuza maembe kando
kando ya barabara na hapo ndipo tulipata chajio na chakula cha mchana.
Baba naye mkono mwingine hakuavhwa nyuma, alikuwa anafanya kazi ya
uuzaji maji angalau tusikose karo shuleni. Aliondoka kila asubuhi kuenda
kutafuta riziki na basi sisi pia tukamsaidia wakati tulikuwa likizoni.
Nakumbuka lilikuwa jukumu langu kuoanda miti ya maembe na kumsaidia mama
kuchuna maembe kila siku hafi pale msimu wa maembe ulipoisha. Na basi
kama maembe yalikuwa hayapo msimuni basi ningeandamana na mama mpaka
kaunti jirani ya Kitui ili kuchukua maembe. Dada mkubwa basi naye
angemsaidia baba kuuza maji kwa Kijiji jirani wakati wa likizo. Hivo
basi kila mtu alikuwa na jukumu lake.
Baada ya kidato cha nne basi nlienda mjini kutafuta riziki. Niliamua
kuenda Jiji la Nairobi kwa kuwa ndilo lilikuwa karibu na nyumbani na
ndilo nilikuwa naskia kutoka kwa marafiki zangu kuwa kuna kazi
mbalimbali na pesa pia ni kwa wingi. Basi mimi niliwaaga wazazi na dada
na nikaelekea mjini. Nilienda mjini na kutua kwa rafiki yangu Bundi.
Bundi alikuwa ameenda mjini wa kwanza baada ya kidato cha nne na basi
alikuwa ashapata mahali lake pa kuishi. Chumba chake bundi halikuwa
kikubwa vile . Mlango ulikuwa unafungwa kwa kusogeza msumari uliokuwa
kando umechomelewa kwa kibao kilichoshikilia mlango. Cumba chenyewe
kilikuwa Cha mabati na ndani kilikuwa kimegongelewa maboksi ya mafuta ya
kupika aina ya Chipsy. Mkono wa kulia kulikuwa na kitanda kidogo Cha
mbao. Nilipoingia hapo ndipo nilipoketi. Kagodoro kalikuwa kakonde hadi
makalio yangu yakaanza kutumia. Bundi alimimina mafuta taa kwa jiko na
kuwasha viraka vyake na basi akainjika sufuria ya ugali.
Kwa ukuta wa nyumba hiyo basi kulikuwa kunaninginia kabuti yake
aliyokuwa anavaa alienda kazini usiku. Nguo zake ambazo ungehesabu
zilikuwa Karibu Tano na zilikuwa kwa karatasi iliyokuwa inaninginia
ukutani. Mfunguni mwa kitanda nilihisi kuwa kulikuwa na vitu ndani ya
kigunia ila sikufahamu ni nini. Ustaarabu wangu haungeniruhusu kuanza
kuchungulia chini ya kitanda kuona ni nini ilikuwa huko. Basi nikatulia.
Bundi akamaliza na akanipa maji nikoge nje ila alinipa mawaidha kuwa
nioge muda ya saa Tano wakati ambapo kila mtu alikuwa amelala. Bafu
ilikuwa nje ya kibanda hicho. Usisahau kulikuwa kumeoakana na vibanda
vingine na kwa ukaribu mno. Bundi hakuwa mwingi wa maneno na basi
akaandaa meza tukala. Nikitaka kumuambia nimfuate kazini mwake ila
akasema kuwa angenipeleka siku iliyokuwa inafuata. Bundi akamaliza kula
basi akavaa kabuti na kuniaga. Nilipobaki sikujua nianzie wapi kandoo la
kuoga kalikuwa kadogo na kachafu. Maisha ya mjini jamani!
Bundi hakurejea nyumbani asubuhi iliyofuata . Sikuwa na pesa ya kununua
kiamshakinywa. Nilipokaguakagua vitu kwa chumba hicho nilipata sukari.
Basi nikaandaa chai ya mkandaa nikanywa. Nilijilaza kitandani nikijaribu
kufikiria kazi ya kufanya. Punde si punde mlango ukabishwa,
nikamkaribisha ndani aliyebisha. Nilipigwa na butwaa! Bundi alikuwa
ameandamana na Polisi huku ametiwa pingu. Askari waliingia na kuchomwa
lile gunia lilokuwa mfunguni mwa kitanda. Ndani ya gunia hiyo walichomoa
bunduki nne . Lo! kumbe Bundi ni jangili. Kando na hilo Bundi alipeana
vitambulisho aina mbalimbali. Vitambulisho hivi vilikuwa na majina
mbalimbali. Hivi vyote vilikuwa vyake Bundi. Bundi alibebwa hobelahobela
na kubebwa na gari la Polisi. Nilimfuata mbio hadi gari lilipotokomea.
Nilirejea pole pole kama nimejawa na mawazo tele. Sikujua pa kuanzia .
Nikifika kwa mlango nikampata mwenye nyumba ashatupa kila kilichokuwa
chetu. Nilisimama hapo nisijue pa kuanzia . Mzee mmoja aliona
nimechanganyikiwa na akaja kuniongelesha. Aliniuliza ni koi kilichofanya
nije kuishi na gaidi sugu kama Bundi. Sikujua cha kumjibu kwa kuwa
hakuna kile angweza kuamini . Alinieleza kuwa Bundi alikuwa mwizi sugu
na siku hiyo yeye na wenzake walikuwa wameenda kuiba kwa benki moja
mjini na basi wakanaswa. Nilipoona mzee huyo amekubali kuzungumza nami
basi nilihisi kuwa anaweza akawa suluhu kwa tatizo langu. Tatizo la kazi
na mahali pa kukaa.
Nilimueleza Mzee Bango tatizo langu naye akakubali kuniacha niishi naye
kabla nipate nyumba yangu. Nilibeba begi langu kutoka kwa vitu ambavyo
mwenye Nyumba alitupa nje na kushika njia kuelekea kwa Mzee Bango. Mzee
Bango alikuwa akiishi na mjukiu wake naye kutokana na jinsi niliona
maisha yake yalikuwa afadhali ikilinganishwa na Bundi. Nilijilaza na
basi asubuhi akanipeleka mahali ambapo kazi ya jua kali ilikuwa
inafanyika. Hii ilikuwa kazi yake na basi akaaviza mkubwa wao anipe kazi
mara moja. Kazi haikuwa Rahisi nilivyodhani. Mara nyingi nilijiginga na
nyundo na kiumizwa vidole vyangu. Lakini nilijilaza. Baada ya mwezi
nilikuwa nimezoea kazi na pesa zilikuwa sawa basi nikaweza kuwatumia
familia yangu nyumbani. Nilihama na kuanza kuishi kwangu. Nilijitahidi
kazini. Ingawa kazi ilikuwa na u Aya wake kama kuporwa unapenda kazini
na mara nyingine mauzo yalikuwa chini bado kazi niliichapa kwa bidii.
Nilifungia kibanda changu na kuanza kazi yangu basi nami nikawaajiri
watu wa kufanya kazi. Nilipopata pesa nilienda jela alipofungwa Bundi na
kuomba afunguliwe madhtaka. Nilimtafutia wakili akamuwakilisha kortini.
Bundi aliachiliwa huru. Tulirudi naye mpaka kwangu. Bundi alinishukuru
sana ila mimi nilichotaka kujua ni sababu gani zilizompelekea kuwa
jangili. Bundi hakusita kunieleza. Alinieleza kuwa alipofika mjini
hakuwa na lolote la kumpa Hela. Alijaribu kila mahali ila hakupata kazi.
Alikutana na kijana mwingine ambaye pia alikuwa akitafuta Ajira basi
wote wakatafuta kazi ila hawakupata. Waliyoipata walifanya na wakati wa
malipo ikawa ni mrama . Wenyeji wa kazi waliwanyima mshahara wao. Basi
hapa ndipo walianza kuwa wezi sugu. Waliamua kulipiza kisasi kwa
waliowanyima Hela zao. Walivunja vibanda vyao na kupora kila kilichokuwa
ndani. Kesho yake waliuza mali hizo na wakapata hela nyingi sana . Siku
iliyofuata walivunja kibanda Cha muuza nguo na hivyo ndivyo walianza
wizi wao mpaka wakafikia kuiba benki ila wakakamatwa. Bundi alikuwa
amekuja kujificha kwa kibanda kile alikuwa anaishi jumba kubwa kule
Karen lakini aliposikia anatafutwa alitorokea kibanda kile. Bundi
alinipeleka kwa jumba lake ambalo sasa lilikuwa limechukuliwa na
mapolisi. Alinisihi nimpe Ajira angalau anipe kipato. Sikusita kumpa
kazi. Bundi alifanya kazi bila uvivu. Alinunua jumba kama
lililochukuliwa na Polisi aliposhikwa akiiba akawa tajiri tena.
Mimi niliamua kuwajengea wazazi nyumba na kumpa dada Ajira. Kama
kifunguamimbanilihakikisha familia yangu imeishi maisha mema kuliko
awali. Niliweza kujuana na Binti wa Mzee Bango na hii Leo yeye ni bibi
yangu. Tayari Mwanangu Tasha ashaanza kusinzia, acha niende nikamlaze.
| Nuru alizaliwa katika kijiji cha Kimbo kaunti ipi | {
"text": [
"Machakos"
]
} |
4899_swa | MAISHA YA MJINI
Jina langu ni Nuru. Nilizaliwa katika Kijiji Cha Kimbo kaunti ya
Machakos. Wazazi wangu Bwana Kioko na Bi Syoki walinikea vyema kule
kijijini. Mama hakuwa na kazi ya maana Asana ila hatukukosa kupelekea
mkono kinywani kila jioni . Mama alifanya kazi ya kuuza maembe kando
kando ya barabara na hapo ndipo tulipata chajio na chakula cha mchana.
Baba naye mkono mwingine hakuavhwa nyuma, alikuwa anafanya kazi ya
uuzaji maji angalau tusikose karo shuleni. Aliondoka kila asubuhi kuenda
kutafuta riziki na basi sisi pia tukamsaidia wakati tulikuwa likizoni.
Nakumbuka lilikuwa jukumu langu kuoanda miti ya maembe na kumsaidia mama
kuchuna maembe kila siku hafi pale msimu wa maembe ulipoisha. Na basi
kama maembe yalikuwa hayapo msimuni basi ningeandamana na mama mpaka
kaunti jirani ya Kitui ili kuchukua maembe. Dada mkubwa basi naye
angemsaidia baba kuuza maji kwa Kijiji jirani wakati wa likizo. Hivo
basi kila mtu alikuwa na jukumu lake.
Baada ya kidato cha nne basi nlienda mjini kutafuta riziki. Niliamua
kuenda Jiji la Nairobi kwa kuwa ndilo lilikuwa karibu na nyumbani na
ndilo nilikuwa naskia kutoka kwa marafiki zangu kuwa kuna kazi
mbalimbali na pesa pia ni kwa wingi. Basi mimi niliwaaga wazazi na dada
na nikaelekea mjini. Nilienda mjini na kutua kwa rafiki yangu Bundi.
Bundi alikuwa ameenda mjini wa kwanza baada ya kidato cha nne na basi
alikuwa ashapata mahali lake pa kuishi. Chumba chake bundi halikuwa
kikubwa vile . Mlango ulikuwa unafungwa kwa kusogeza msumari uliokuwa
kando umechomelewa kwa kibao kilichoshikilia mlango. Cumba chenyewe
kilikuwa Cha mabati na ndani kilikuwa kimegongelewa maboksi ya mafuta ya
kupika aina ya Chipsy. Mkono wa kulia kulikuwa na kitanda kidogo Cha
mbao. Nilipoingia hapo ndipo nilipoketi. Kagodoro kalikuwa kakonde hadi
makalio yangu yakaanza kutumia. Bundi alimimina mafuta taa kwa jiko na
kuwasha viraka vyake na basi akainjika sufuria ya ugali.
Kwa ukuta wa nyumba hiyo basi kulikuwa kunaninginia kabuti yake
aliyokuwa anavaa alienda kazini usiku. Nguo zake ambazo ungehesabu
zilikuwa Karibu Tano na zilikuwa kwa karatasi iliyokuwa inaninginia
ukutani. Mfunguni mwa kitanda nilihisi kuwa kulikuwa na vitu ndani ya
kigunia ila sikufahamu ni nini. Ustaarabu wangu haungeniruhusu kuanza
kuchungulia chini ya kitanda kuona ni nini ilikuwa huko. Basi nikatulia.
Bundi akamaliza na akanipa maji nikoge nje ila alinipa mawaidha kuwa
nioge muda ya saa Tano wakati ambapo kila mtu alikuwa amelala. Bafu
ilikuwa nje ya kibanda hicho. Usisahau kulikuwa kumeoakana na vibanda
vingine na kwa ukaribu mno. Bundi hakuwa mwingi wa maneno na basi
akaandaa meza tukala. Nikitaka kumuambia nimfuate kazini mwake ila
akasema kuwa angenipeleka siku iliyokuwa inafuata. Bundi akamaliza kula
basi akavaa kabuti na kuniaga. Nilipobaki sikujua nianzie wapi kandoo la
kuoga kalikuwa kadogo na kachafu. Maisha ya mjini jamani!
Bundi hakurejea nyumbani asubuhi iliyofuata . Sikuwa na pesa ya kununua
kiamshakinywa. Nilipokaguakagua vitu kwa chumba hicho nilipata sukari.
Basi nikaandaa chai ya mkandaa nikanywa. Nilijilaza kitandani nikijaribu
kufikiria kazi ya kufanya. Punde si punde mlango ukabishwa,
nikamkaribisha ndani aliyebisha. Nilipigwa na butwaa! Bundi alikuwa
ameandamana na Polisi huku ametiwa pingu. Askari waliingia na kuchomwa
lile gunia lilokuwa mfunguni mwa kitanda. Ndani ya gunia hiyo walichomoa
bunduki nne . Lo! kumbe Bundi ni jangili. Kando na hilo Bundi alipeana
vitambulisho aina mbalimbali. Vitambulisho hivi vilikuwa na majina
mbalimbali. Hivi vyote vilikuwa vyake Bundi. Bundi alibebwa hobelahobela
na kubebwa na gari la Polisi. Nilimfuata mbio hadi gari lilipotokomea.
Nilirejea pole pole kama nimejawa na mawazo tele. Sikujua pa kuanzia .
Nikifika kwa mlango nikampata mwenye nyumba ashatupa kila kilichokuwa
chetu. Nilisimama hapo nisijue pa kuanzia . Mzee mmoja aliona
nimechanganyikiwa na akaja kuniongelesha. Aliniuliza ni koi kilichofanya
nije kuishi na gaidi sugu kama Bundi. Sikujua cha kumjibu kwa kuwa
hakuna kile angweza kuamini . Alinieleza kuwa Bundi alikuwa mwizi sugu
na siku hiyo yeye na wenzake walikuwa wameenda kuiba kwa benki moja
mjini na basi wakanaswa. Nilipoona mzee huyo amekubali kuzungumza nami
basi nilihisi kuwa anaweza akawa suluhu kwa tatizo langu. Tatizo la kazi
na mahali pa kukaa.
Nilimueleza Mzee Bango tatizo langu naye akakubali kuniacha niishi naye
kabla nipate nyumba yangu. Nilibeba begi langu kutoka kwa vitu ambavyo
mwenye Nyumba alitupa nje na kushika njia kuelekea kwa Mzee Bango. Mzee
Bango alikuwa akiishi na mjukiu wake naye kutokana na jinsi niliona
maisha yake yalikuwa afadhali ikilinganishwa na Bundi. Nilijilaza na
basi asubuhi akanipeleka mahali ambapo kazi ya jua kali ilikuwa
inafanyika. Hii ilikuwa kazi yake na basi akaaviza mkubwa wao anipe kazi
mara moja. Kazi haikuwa Rahisi nilivyodhani. Mara nyingi nilijiginga na
nyundo na kiumizwa vidole vyangu. Lakini nilijilaza. Baada ya mwezi
nilikuwa nimezoea kazi na pesa zilikuwa sawa basi nikaweza kuwatumia
familia yangu nyumbani. Nilihama na kuanza kuishi kwangu. Nilijitahidi
kazini. Ingawa kazi ilikuwa na u Aya wake kama kuporwa unapenda kazini
na mara nyingine mauzo yalikuwa chini bado kazi niliichapa kwa bidii.
Nilifungia kibanda changu na kuanza kazi yangu basi nami nikawaajiri
watu wa kufanya kazi. Nilipopata pesa nilienda jela alipofungwa Bundi na
kuomba afunguliwe madhtaka. Nilimtafutia wakili akamuwakilisha kortini.
Bundi aliachiliwa huru. Tulirudi naye mpaka kwangu. Bundi alinishukuru
sana ila mimi nilichotaka kujua ni sababu gani zilizompelekea kuwa
jangili. Bundi hakusita kunieleza. Alinieleza kuwa alipofika mjini
hakuwa na lolote la kumpa Hela. Alijaribu kila mahali ila hakupata kazi.
Alikutana na kijana mwingine ambaye pia alikuwa akitafuta Ajira basi
wote wakatafuta kazi ila hawakupata. Waliyoipata walifanya na wakati wa
malipo ikawa ni mrama . Wenyeji wa kazi waliwanyima mshahara wao. Basi
hapa ndipo walianza kuwa wezi sugu. Waliamua kulipiza kisasi kwa
waliowanyima Hela zao. Walivunja vibanda vyao na kupora kila kilichokuwa
ndani. Kesho yake waliuza mali hizo na wakapata hela nyingi sana . Siku
iliyofuata walivunja kibanda Cha muuza nguo na hivyo ndivyo walianza
wizi wao mpaka wakafikia kuiba benki ila wakakamatwa. Bundi alikuwa
amekuja kujificha kwa kibanda kile alikuwa anaishi jumba kubwa kule
Karen lakini aliposikia anatafutwa alitorokea kibanda kile. Bundi
alinipeleka kwa jumba lake ambalo sasa lilikuwa limechukuliwa na
mapolisi. Alinisihi nimpe Ajira angalau anipe kipato. Sikusita kumpa
kazi. Bundi alifanya kazi bila uvivu. Alinunua jumba kama
lililochukuliwa na Polisi aliposhikwa akiiba akawa tajiri tena.
Mimi niliamua kuwajengea wazazi nyumba na kumpa dada Ajira. Kama
kifunguamimbanilihakikisha familia yangu imeishi maisha mema kuliko
awali. Niliweza kujuana na Binti wa Mzee Bango na hii Leo yeye ni bibi
yangu. Tayari Mwanangu Tasha ashaanza kusinzia, acha niende nikamlaze.
| Mamake Nuru alifanya kazi ya kuuza nini | {
"text": [
"Maembe"
]
} |
4899_swa | MAISHA YA MJINI
Jina langu ni Nuru. Nilizaliwa katika Kijiji Cha Kimbo kaunti ya
Machakos. Wazazi wangu Bwana Kioko na Bi Syoki walinikea vyema kule
kijijini. Mama hakuwa na kazi ya maana Asana ila hatukukosa kupelekea
mkono kinywani kila jioni . Mama alifanya kazi ya kuuza maembe kando
kando ya barabara na hapo ndipo tulipata chajio na chakula cha mchana.
Baba naye mkono mwingine hakuavhwa nyuma, alikuwa anafanya kazi ya
uuzaji maji angalau tusikose karo shuleni. Aliondoka kila asubuhi kuenda
kutafuta riziki na basi sisi pia tukamsaidia wakati tulikuwa likizoni.
Nakumbuka lilikuwa jukumu langu kuoanda miti ya maembe na kumsaidia mama
kuchuna maembe kila siku hafi pale msimu wa maembe ulipoisha. Na basi
kama maembe yalikuwa hayapo msimuni basi ningeandamana na mama mpaka
kaunti jirani ya Kitui ili kuchukua maembe. Dada mkubwa basi naye
angemsaidia baba kuuza maji kwa Kijiji jirani wakati wa likizo. Hivo
basi kila mtu alikuwa na jukumu lake.
Baada ya kidato cha nne basi nlienda mjini kutafuta riziki. Niliamua
kuenda Jiji la Nairobi kwa kuwa ndilo lilikuwa karibu na nyumbani na
ndilo nilikuwa naskia kutoka kwa marafiki zangu kuwa kuna kazi
mbalimbali na pesa pia ni kwa wingi. Basi mimi niliwaaga wazazi na dada
na nikaelekea mjini. Nilienda mjini na kutua kwa rafiki yangu Bundi.
Bundi alikuwa ameenda mjini wa kwanza baada ya kidato cha nne na basi
alikuwa ashapata mahali lake pa kuishi. Chumba chake bundi halikuwa
kikubwa vile . Mlango ulikuwa unafungwa kwa kusogeza msumari uliokuwa
kando umechomelewa kwa kibao kilichoshikilia mlango. Cumba chenyewe
kilikuwa Cha mabati na ndani kilikuwa kimegongelewa maboksi ya mafuta ya
kupika aina ya Chipsy. Mkono wa kulia kulikuwa na kitanda kidogo Cha
mbao. Nilipoingia hapo ndipo nilipoketi. Kagodoro kalikuwa kakonde hadi
makalio yangu yakaanza kutumia. Bundi alimimina mafuta taa kwa jiko na
kuwasha viraka vyake na basi akainjika sufuria ya ugali.
Kwa ukuta wa nyumba hiyo basi kulikuwa kunaninginia kabuti yake
aliyokuwa anavaa alienda kazini usiku. Nguo zake ambazo ungehesabu
zilikuwa Karibu Tano na zilikuwa kwa karatasi iliyokuwa inaninginia
ukutani. Mfunguni mwa kitanda nilihisi kuwa kulikuwa na vitu ndani ya
kigunia ila sikufahamu ni nini. Ustaarabu wangu haungeniruhusu kuanza
kuchungulia chini ya kitanda kuona ni nini ilikuwa huko. Basi nikatulia.
Bundi akamaliza na akanipa maji nikoge nje ila alinipa mawaidha kuwa
nioge muda ya saa Tano wakati ambapo kila mtu alikuwa amelala. Bafu
ilikuwa nje ya kibanda hicho. Usisahau kulikuwa kumeoakana na vibanda
vingine na kwa ukaribu mno. Bundi hakuwa mwingi wa maneno na basi
akaandaa meza tukala. Nikitaka kumuambia nimfuate kazini mwake ila
akasema kuwa angenipeleka siku iliyokuwa inafuata. Bundi akamaliza kula
basi akavaa kabuti na kuniaga. Nilipobaki sikujua nianzie wapi kandoo la
kuoga kalikuwa kadogo na kachafu. Maisha ya mjini jamani!
Bundi hakurejea nyumbani asubuhi iliyofuata . Sikuwa na pesa ya kununua
kiamshakinywa. Nilipokaguakagua vitu kwa chumba hicho nilipata sukari.
Basi nikaandaa chai ya mkandaa nikanywa. Nilijilaza kitandani nikijaribu
kufikiria kazi ya kufanya. Punde si punde mlango ukabishwa,
nikamkaribisha ndani aliyebisha. Nilipigwa na butwaa! Bundi alikuwa
ameandamana na Polisi huku ametiwa pingu. Askari waliingia na kuchomwa
lile gunia lilokuwa mfunguni mwa kitanda. Ndani ya gunia hiyo walichomoa
bunduki nne . Lo! kumbe Bundi ni jangili. Kando na hilo Bundi alipeana
vitambulisho aina mbalimbali. Vitambulisho hivi vilikuwa na majina
mbalimbali. Hivi vyote vilikuwa vyake Bundi. Bundi alibebwa hobelahobela
na kubebwa na gari la Polisi. Nilimfuata mbio hadi gari lilipotokomea.
Nilirejea pole pole kama nimejawa na mawazo tele. Sikujua pa kuanzia .
Nikifika kwa mlango nikampata mwenye nyumba ashatupa kila kilichokuwa
chetu. Nilisimama hapo nisijue pa kuanzia . Mzee mmoja aliona
nimechanganyikiwa na akaja kuniongelesha. Aliniuliza ni koi kilichofanya
nije kuishi na gaidi sugu kama Bundi. Sikujua cha kumjibu kwa kuwa
hakuna kile angweza kuamini . Alinieleza kuwa Bundi alikuwa mwizi sugu
na siku hiyo yeye na wenzake walikuwa wameenda kuiba kwa benki moja
mjini na basi wakanaswa. Nilipoona mzee huyo amekubali kuzungumza nami
basi nilihisi kuwa anaweza akawa suluhu kwa tatizo langu. Tatizo la kazi
na mahali pa kukaa.
Nilimueleza Mzee Bango tatizo langu naye akakubali kuniacha niishi naye
kabla nipate nyumba yangu. Nilibeba begi langu kutoka kwa vitu ambavyo
mwenye Nyumba alitupa nje na kushika njia kuelekea kwa Mzee Bango. Mzee
Bango alikuwa akiishi na mjukiu wake naye kutokana na jinsi niliona
maisha yake yalikuwa afadhali ikilinganishwa na Bundi. Nilijilaza na
basi asubuhi akanipeleka mahali ambapo kazi ya jua kali ilikuwa
inafanyika. Hii ilikuwa kazi yake na basi akaaviza mkubwa wao anipe kazi
mara moja. Kazi haikuwa Rahisi nilivyodhani. Mara nyingi nilijiginga na
nyundo na kiumizwa vidole vyangu. Lakini nilijilaza. Baada ya mwezi
nilikuwa nimezoea kazi na pesa zilikuwa sawa basi nikaweza kuwatumia
familia yangu nyumbani. Nilihama na kuanza kuishi kwangu. Nilijitahidi
kazini. Ingawa kazi ilikuwa na u Aya wake kama kuporwa unapenda kazini
na mara nyingine mauzo yalikuwa chini bado kazi niliichapa kwa bidii.
Nilifungia kibanda changu na kuanza kazi yangu basi nami nikawaajiri
watu wa kufanya kazi. Nilipopata pesa nilienda jela alipofungwa Bundi na
kuomba afunguliwe madhtaka. Nilimtafutia wakili akamuwakilisha kortini.
Bundi aliachiliwa huru. Tulirudi naye mpaka kwangu. Bundi alinishukuru
sana ila mimi nilichotaka kujua ni sababu gani zilizompelekea kuwa
jangili. Bundi hakusita kunieleza. Alinieleza kuwa alipofika mjini
hakuwa na lolote la kumpa Hela. Alijaribu kila mahali ila hakupata kazi.
Alikutana na kijana mwingine ambaye pia alikuwa akitafuta Ajira basi
wote wakatafuta kazi ila hawakupata. Waliyoipata walifanya na wakati wa
malipo ikawa ni mrama . Wenyeji wa kazi waliwanyima mshahara wao. Basi
hapa ndipo walianza kuwa wezi sugu. Waliamua kulipiza kisasi kwa
waliowanyima Hela zao. Walivunja vibanda vyao na kupora kila kilichokuwa
ndani. Kesho yake waliuza mali hizo na wakapata hela nyingi sana . Siku
iliyofuata walivunja kibanda Cha muuza nguo na hivyo ndivyo walianza
wizi wao mpaka wakafikia kuiba benki ila wakakamatwa. Bundi alikuwa
amekuja kujificha kwa kibanda kile alikuwa anaishi jumba kubwa kule
Karen lakini aliposikia anatafutwa alitorokea kibanda kile. Bundi
alinipeleka kwa jumba lake ambalo sasa lilikuwa limechukuliwa na
mapolisi. Alinisihi nimpe Ajira angalau anipe kipato. Sikusita kumpa
kazi. Bundi alifanya kazi bila uvivu. Alinunua jumba kama
lililochukuliwa na Polisi aliposhikwa akiiba akawa tajiri tena.
Mimi niliamua kuwajengea wazazi nyumba na kumpa dada Ajira. Kama
kifunguamimbanilihakikisha familia yangu imeishi maisha mema kuliko
awali. Niliweza kujuana na Binti wa Mzee Bango na hii Leo yeye ni bibi
yangu. Tayari Mwanangu Tasha ashaanza kusinzia, acha niende nikamlaze.
| Baada ya kidato kipi Nuru alienda kutafuta riziki mjini | {
"text": [
"Nane"
]
} |
4899_swa | MAISHA YA MJINI
Jina langu ni Nuru. Nilizaliwa katika Kijiji Cha Kimbo kaunti ya
Machakos. Wazazi wangu Bwana Kioko na Bi Syoki walinikea vyema kule
kijijini. Mama hakuwa na kazi ya maana Asana ila hatukukosa kupelekea
mkono kinywani kila jioni . Mama alifanya kazi ya kuuza maembe kando
kando ya barabara na hapo ndipo tulipata chajio na chakula cha mchana.
Baba naye mkono mwingine hakuavhwa nyuma, alikuwa anafanya kazi ya
uuzaji maji angalau tusikose karo shuleni. Aliondoka kila asubuhi kuenda
kutafuta riziki na basi sisi pia tukamsaidia wakati tulikuwa likizoni.
Nakumbuka lilikuwa jukumu langu kuoanda miti ya maembe na kumsaidia mama
kuchuna maembe kila siku hafi pale msimu wa maembe ulipoisha. Na basi
kama maembe yalikuwa hayapo msimuni basi ningeandamana na mama mpaka
kaunti jirani ya Kitui ili kuchukua maembe. Dada mkubwa basi naye
angemsaidia baba kuuza maji kwa Kijiji jirani wakati wa likizo. Hivo
basi kila mtu alikuwa na jukumu lake.
Baada ya kidato cha nne basi nlienda mjini kutafuta riziki. Niliamua
kuenda Jiji la Nairobi kwa kuwa ndilo lilikuwa karibu na nyumbani na
ndilo nilikuwa naskia kutoka kwa marafiki zangu kuwa kuna kazi
mbalimbali na pesa pia ni kwa wingi. Basi mimi niliwaaga wazazi na dada
na nikaelekea mjini. Nilienda mjini na kutua kwa rafiki yangu Bundi.
Bundi alikuwa ameenda mjini wa kwanza baada ya kidato cha nne na basi
alikuwa ashapata mahali lake pa kuishi. Chumba chake bundi halikuwa
kikubwa vile . Mlango ulikuwa unafungwa kwa kusogeza msumari uliokuwa
kando umechomelewa kwa kibao kilichoshikilia mlango. Cumba chenyewe
kilikuwa Cha mabati na ndani kilikuwa kimegongelewa maboksi ya mafuta ya
kupika aina ya Chipsy. Mkono wa kulia kulikuwa na kitanda kidogo Cha
mbao. Nilipoingia hapo ndipo nilipoketi. Kagodoro kalikuwa kakonde hadi
makalio yangu yakaanza kutumia. Bundi alimimina mafuta taa kwa jiko na
kuwasha viraka vyake na basi akainjika sufuria ya ugali.
Kwa ukuta wa nyumba hiyo basi kulikuwa kunaninginia kabuti yake
aliyokuwa anavaa alienda kazini usiku. Nguo zake ambazo ungehesabu
zilikuwa Karibu Tano na zilikuwa kwa karatasi iliyokuwa inaninginia
ukutani. Mfunguni mwa kitanda nilihisi kuwa kulikuwa na vitu ndani ya
kigunia ila sikufahamu ni nini. Ustaarabu wangu haungeniruhusu kuanza
kuchungulia chini ya kitanda kuona ni nini ilikuwa huko. Basi nikatulia.
Bundi akamaliza na akanipa maji nikoge nje ila alinipa mawaidha kuwa
nioge muda ya saa Tano wakati ambapo kila mtu alikuwa amelala. Bafu
ilikuwa nje ya kibanda hicho. Usisahau kulikuwa kumeoakana na vibanda
vingine na kwa ukaribu mno. Bundi hakuwa mwingi wa maneno na basi
akaandaa meza tukala. Nikitaka kumuambia nimfuate kazini mwake ila
akasema kuwa angenipeleka siku iliyokuwa inafuata. Bundi akamaliza kula
basi akavaa kabuti na kuniaga. Nilipobaki sikujua nianzie wapi kandoo la
kuoga kalikuwa kadogo na kachafu. Maisha ya mjini jamani!
Bundi hakurejea nyumbani asubuhi iliyofuata . Sikuwa na pesa ya kununua
kiamshakinywa. Nilipokaguakagua vitu kwa chumba hicho nilipata sukari.
Basi nikaandaa chai ya mkandaa nikanywa. Nilijilaza kitandani nikijaribu
kufikiria kazi ya kufanya. Punde si punde mlango ukabishwa,
nikamkaribisha ndani aliyebisha. Nilipigwa na butwaa! Bundi alikuwa
ameandamana na Polisi huku ametiwa pingu. Askari waliingia na kuchomwa
lile gunia lilokuwa mfunguni mwa kitanda. Ndani ya gunia hiyo walichomoa
bunduki nne . Lo! kumbe Bundi ni jangili. Kando na hilo Bundi alipeana
vitambulisho aina mbalimbali. Vitambulisho hivi vilikuwa na majina
mbalimbali. Hivi vyote vilikuwa vyake Bundi. Bundi alibebwa hobelahobela
na kubebwa na gari la Polisi. Nilimfuata mbio hadi gari lilipotokomea.
Nilirejea pole pole kama nimejawa na mawazo tele. Sikujua pa kuanzia .
Nikifika kwa mlango nikampata mwenye nyumba ashatupa kila kilichokuwa
chetu. Nilisimama hapo nisijue pa kuanzia . Mzee mmoja aliona
nimechanganyikiwa na akaja kuniongelesha. Aliniuliza ni koi kilichofanya
nije kuishi na gaidi sugu kama Bundi. Sikujua cha kumjibu kwa kuwa
hakuna kile angweza kuamini . Alinieleza kuwa Bundi alikuwa mwizi sugu
na siku hiyo yeye na wenzake walikuwa wameenda kuiba kwa benki moja
mjini na basi wakanaswa. Nilipoona mzee huyo amekubali kuzungumza nami
basi nilihisi kuwa anaweza akawa suluhu kwa tatizo langu. Tatizo la kazi
na mahali pa kukaa.
Nilimueleza Mzee Bango tatizo langu naye akakubali kuniacha niishi naye
kabla nipate nyumba yangu. Nilibeba begi langu kutoka kwa vitu ambavyo
mwenye Nyumba alitupa nje na kushika njia kuelekea kwa Mzee Bango. Mzee
Bango alikuwa akiishi na mjukiu wake naye kutokana na jinsi niliona
maisha yake yalikuwa afadhali ikilinganishwa na Bundi. Nilijilaza na
basi asubuhi akanipeleka mahali ambapo kazi ya jua kali ilikuwa
inafanyika. Hii ilikuwa kazi yake na basi akaaviza mkubwa wao anipe kazi
mara moja. Kazi haikuwa Rahisi nilivyodhani. Mara nyingi nilijiginga na
nyundo na kiumizwa vidole vyangu. Lakini nilijilaza. Baada ya mwezi
nilikuwa nimezoea kazi na pesa zilikuwa sawa basi nikaweza kuwatumia
familia yangu nyumbani. Nilihama na kuanza kuishi kwangu. Nilijitahidi
kazini. Ingawa kazi ilikuwa na u Aya wake kama kuporwa unapenda kazini
na mara nyingine mauzo yalikuwa chini bado kazi niliichapa kwa bidii.
Nilifungia kibanda changu na kuanza kazi yangu basi nami nikawaajiri
watu wa kufanya kazi. Nilipopata pesa nilienda jela alipofungwa Bundi na
kuomba afunguliwe madhtaka. Nilimtafutia wakili akamuwakilisha kortini.
Bundi aliachiliwa huru. Tulirudi naye mpaka kwangu. Bundi alinishukuru
sana ila mimi nilichotaka kujua ni sababu gani zilizompelekea kuwa
jangili. Bundi hakusita kunieleza. Alinieleza kuwa alipofika mjini
hakuwa na lolote la kumpa Hela. Alijaribu kila mahali ila hakupata kazi.
Alikutana na kijana mwingine ambaye pia alikuwa akitafuta Ajira basi
wote wakatafuta kazi ila hawakupata. Waliyoipata walifanya na wakati wa
malipo ikawa ni mrama . Wenyeji wa kazi waliwanyima mshahara wao. Basi
hapa ndipo walianza kuwa wezi sugu. Waliamua kulipiza kisasi kwa
waliowanyima Hela zao. Walivunja vibanda vyao na kupora kila kilichokuwa
ndani. Kesho yake waliuza mali hizo na wakapata hela nyingi sana . Siku
iliyofuata walivunja kibanda Cha muuza nguo na hivyo ndivyo walianza
wizi wao mpaka wakafikia kuiba benki ila wakakamatwa. Bundi alikuwa
amekuja kujificha kwa kibanda kile alikuwa anaishi jumba kubwa kule
Karen lakini aliposikia anatafutwa alitorokea kibanda kile. Bundi
alinipeleka kwa jumba lake ambalo sasa lilikuwa limechukuliwa na
mapolisi. Alinisihi nimpe Ajira angalau anipe kipato. Sikusita kumpa
kazi. Bundi alifanya kazi bila uvivu. Alinunua jumba kama
lililochukuliwa na Polisi aliposhikwa akiiba akawa tajiri tena.
Mimi niliamua kuwajengea wazazi nyumba na kumpa dada Ajira. Kama
kifunguamimbanilihakikisha familia yangu imeishi maisha mema kuliko
awali. Niliweza kujuana na Binti wa Mzee Bango na hii Leo yeye ni bibi
yangu. Tayari Mwanangu Tasha ashaanza kusinzia, acha niende nikamlaze.
| Bundi na wenzake walinaswa wakiiba wapi | {
"text": [
"Benki"
]
} |
4899_swa | MAISHA YA MJINI
Jina langu ni Nuru. Nilizaliwa katika Kijiji Cha Kimbo kaunti ya
Machakos. Wazazi wangu Bwana Kioko na Bi Syoki walinikea vyema kule
kijijini. Mama hakuwa na kazi ya maana Asana ila hatukukosa kupelekea
mkono kinywani kila jioni . Mama alifanya kazi ya kuuza maembe kando
kando ya barabara na hapo ndipo tulipata chajio na chakula cha mchana.
Baba naye mkono mwingine hakuavhwa nyuma, alikuwa anafanya kazi ya
uuzaji maji angalau tusikose karo shuleni. Aliondoka kila asubuhi kuenda
kutafuta riziki na basi sisi pia tukamsaidia wakati tulikuwa likizoni.
Nakumbuka lilikuwa jukumu langu kuoanda miti ya maembe na kumsaidia mama
kuchuna maembe kila siku hafi pale msimu wa maembe ulipoisha. Na basi
kama maembe yalikuwa hayapo msimuni basi ningeandamana na mama mpaka
kaunti jirani ya Kitui ili kuchukua maembe. Dada mkubwa basi naye
angemsaidia baba kuuza maji kwa Kijiji jirani wakati wa likizo. Hivo
basi kila mtu alikuwa na jukumu lake.
Baada ya kidato cha nne basi nlienda mjini kutafuta riziki. Niliamua
kuenda Jiji la Nairobi kwa kuwa ndilo lilikuwa karibu na nyumbani na
ndilo nilikuwa naskia kutoka kwa marafiki zangu kuwa kuna kazi
mbalimbali na pesa pia ni kwa wingi. Basi mimi niliwaaga wazazi na dada
na nikaelekea mjini. Nilienda mjini na kutua kwa rafiki yangu Bundi.
Bundi alikuwa ameenda mjini wa kwanza baada ya kidato cha nne na basi
alikuwa ashapata mahali lake pa kuishi. Chumba chake bundi halikuwa
kikubwa vile . Mlango ulikuwa unafungwa kwa kusogeza msumari uliokuwa
kando umechomelewa kwa kibao kilichoshikilia mlango. Cumba chenyewe
kilikuwa Cha mabati na ndani kilikuwa kimegongelewa maboksi ya mafuta ya
kupika aina ya Chipsy. Mkono wa kulia kulikuwa na kitanda kidogo Cha
mbao. Nilipoingia hapo ndipo nilipoketi. Kagodoro kalikuwa kakonde hadi
makalio yangu yakaanza kutumia. Bundi alimimina mafuta taa kwa jiko na
kuwasha viraka vyake na basi akainjika sufuria ya ugali.
Kwa ukuta wa nyumba hiyo basi kulikuwa kunaninginia kabuti yake
aliyokuwa anavaa alienda kazini usiku. Nguo zake ambazo ungehesabu
zilikuwa Karibu Tano na zilikuwa kwa karatasi iliyokuwa inaninginia
ukutani. Mfunguni mwa kitanda nilihisi kuwa kulikuwa na vitu ndani ya
kigunia ila sikufahamu ni nini. Ustaarabu wangu haungeniruhusu kuanza
kuchungulia chini ya kitanda kuona ni nini ilikuwa huko. Basi nikatulia.
Bundi akamaliza na akanipa maji nikoge nje ila alinipa mawaidha kuwa
nioge muda ya saa Tano wakati ambapo kila mtu alikuwa amelala. Bafu
ilikuwa nje ya kibanda hicho. Usisahau kulikuwa kumeoakana na vibanda
vingine na kwa ukaribu mno. Bundi hakuwa mwingi wa maneno na basi
akaandaa meza tukala. Nikitaka kumuambia nimfuate kazini mwake ila
akasema kuwa angenipeleka siku iliyokuwa inafuata. Bundi akamaliza kula
basi akavaa kabuti na kuniaga. Nilipobaki sikujua nianzie wapi kandoo la
kuoga kalikuwa kadogo na kachafu. Maisha ya mjini jamani!
Bundi hakurejea nyumbani asubuhi iliyofuata . Sikuwa na pesa ya kununua
kiamshakinywa. Nilipokaguakagua vitu kwa chumba hicho nilipata sukari.
Basi nikaandaa chai ya mkandaa nikanywa. Nilijilaza kitandani nikijaribu
kufikiria kazi ya kufanya. Punde si punde mlango ukabishwa,
nikamkaribisha ndani aliyebisha. Nilipigwa na butwaa! Bundi alikuwa
ameandamana na Polisi huku ametiwa pingu. Askari waliingia na kuchomwa
lile gunia lilokuwa mfunguni mwa kitanda. Ndani ya gunia hiyo walichomoa
bunduki nne . Lo! kumbe Bundi ni jangili. Kando na hilo Bundi alipeana
vitambulisho aina mbalimbali. Vitambulisho hivi vilikuwa na majina
mbalimbali. Hivi vyote vilikuwa vyake Bundi. Bundi alibebwa hobelahobela
na kubebwa na gari la Polisi. Nilimfuata mbio hadi gari lilipotokomea.
Nilirejea pole pole kama nimejawa na mawazo tele. Sikujua pa kuanzia .
Nikifika kwa mlango nikampata mwenye nyumba ashatupa kila kilichokuwa
chetu. Nilisimama hapo nisijue pa kuanzia . Mzee mmoja aliona
nimechanganyikiwa na akaja kuniongelesha. Aliniuliza ni koi kilichofanya
nije kuishi na gaidi sugu kama Bundi. Sikujua cha kumjibu kwa kuwa
hakuna kile angweza kuamini . Alinieleza kuwa Bundi alikuwa mwizi sugu
na siku hiyo yeye na wenzake walikuwa wameenda kuiba kwa benki moja
mjini na basi wakanaswa. Nilipoona mzee huyo amekubali kuzungumza nami
basi nilihisi kuwa anaweza akawa suluhu kwa tatizo langu. Tatizo la kazi
na mahali pa kukaa.
Nilimueleza Mzee Bango tatizo langu naye akakubali kuniacha niishi naye
kabla nipate nyumba yangu. Nilibeba begi langu kutoka kwa vitu ambavyo
mwenye Nyumba alitupa nje na kushika njia kuelekea kwa Mzee Bango. Mzee
Bango alikuwa akiishi na mjukiu wake naye kutokana na jinsi niliona
maisha yake yalikuwa afadhali ikilinganishwa na Bundi. Nilijilaza na
basi asubuhi akanipeleka mahali ambapo kazi ya jua kali ilikuwa
inafanyika. Hii ilikuwa kazi yake na basi akaaviza mkubwa wao anipe kazi
mara moja. Kazi haikuwa Rahisi nilivyodhani. Mara nyingi nilijiginga na
nyundo na kiumizwa vidole vyangu. Lakini nilijilaza. Baada ya mwezi
nilikuwa nimezoea kazi na pesa zilikuwa sawa basi nikaweza kuwatumia
familia yangu nyumbani. Nilihama na kuanza kuishi kwangu. Nilijitahidi
kazini. Ingawa kazi ilikuwa na u Aya wake kama kuporwa unapenda kazini
na mara nyingine mauzo yalikuwa chini bado kazi niliichapa kwa bidii.
Nilifungia kibanda changu na kuanza kazi yangu basi nami nikawaajiri
watu wa kufanya kazi. Nilipopata pesa nilienda jela alipofungwa Bundi na
kuomba afunguliwe madhtaka. Nilimtafutia wakili akamuwakilisha kortini.
Bundi aliachiliwa huru. Tulirudi naye mpaka kwangu. Bundi alinishukuru
sana ila mimi nilichotaka kujua ni sababu gani zilizompelekea kuwa
jangili. Bundi hakusita kunieleza. Alinieleza kuwa alipofika mjini
hakuwa na lolote la kumpa Hela. Alijaribu kila mahali ila hakupata kazi.
Alikutana na kijana mwingine ambaye pia alikuwa akitafuta Ajira basi
wote wakatafuta kazi ila hawakupata. Waliyoipata walifanya na wakati wa
malipo ikawa ni mrama . Wenyeji wa kazi waliwanyima mshahara wao. Basi
hapa ndipo walianza kuwa wezi sugu. Waliamua kulipiza kisasi kwa
waliowanyima Hela zao. Walivunja vibanda vyao na kupora kila kilichokuwa
ndani. Kesho yake waliuza mali hizo na wakapata hela nyingi sana . Siku
iliyofuata walivunja kibanda Cha muuza nguo na hivyo ndivyo walianza
wizi wao mpaka wakafikia kuiba benki ila wakakamatwa. Bundi alikuwa
amekuja kujificha kwa kibanda kile alikuwa anaishi jumba kubwa kule
Karen lakini aliposikia anatafutwa alitorokea kibanda kile. Bundi
alinipeleka kwa jumba lake ambalo sasa lilikuwa limechukuliwa na
mapolisi. Alinisihi nimpe Ajira angalau anipe kipato. Sikusita kumpa
kazi. Bundi alifanya kazi bila uvivu. Alinunua jumba kama
lililochukuliwa na Polisi aliposhikwa akiiba akawa tajiri tena.
Mimi niliamua kuwajengea wazazi nyumba na kumpa dada Ajira. Kama
kifunguamimbanilihakikisha familia yangu imeishi maisha mema kuliko
awali. Niliweza kujuana na Binti wa Mzee Bango na hii Leo yeye ni bibi
yangu. Tayari Mwanangu Tasha ashaanza kusinzia, acha niende nikamlaze.
| Kwa nini Bundi aliamua kuwa jangili | {
"text": [
"Alipofika mjini hakupata kazi"
]
} |
4901_swa | MAISHA
Maisha ni Nini? Yamkini hili ni swali ambalo liliwahi kuwakereketa wazee
wetu. Na mababu tangu jadi. Ghafla bin vuu. Mtu hujikuta kazaliwa. Tena
bila kutaka. Wala kuhoji atazaliwa na nani. Au hata eneo gani la dunia.
Atakapopata fahamu. Hujikuta katika hali ya ukata. Na uchochole au
katika mazingira ya kibwanyenye. Mazingira yoyote awayo. Mtoto hukua
akiwa na tabia fulani. Huanza kujizatiti kuwa na ubinafsi wake katika
misingi hii. Aanzapo kuona. Na kutafakari kuhusu aliko. Na
anachohitajika kufanya. Ili kujinusuru. Au kuhifadhi hadhi yake. Yeye
huvutwa na masharti mawili. Utajiri au umashuhuri.
Lakini wengi hushawishiwa na utajiri mno. Na labda ndio maana waswahili
husema,. Fedha huvunja guu na milima ikalala. Fedha hutupa njia za
kupata tutakacho. Tunaweza kula chakula kizuri. Kuvaa nguo nakawa. Kukaa
katika majengo ya fahari. Kufanya karamu bora. Kuzuru nchi geni. Tukawa
na anasa nyingine nyingi Kwa Sababu ya utajiri. Tukiwa na fedha.
Tunaweza kusaidia ndugu na marafiki zetu katika shida. Kuna wengine
wametumia pesa kukwepa sheria. Na hata kujipa hadhi wasionayo. Hawa
wanatumia pesa kama fimbo. Hivyo pesa huvunja milima. Lakini wakati
mwingine umashuhuri. Hupiku utajiri ingawa vitu hivi hushindana. Mtu
mashuhuri anaweza kupata nafuu sana . Katika mazingira mbalimbali. Watu
humheshimu na kumpa makaribisho ya taadhima. Kwa hali kama hii.
Umashuhuri hushindwa na utajiri. Umashuhuri hauwezi kutupatia chochote.
Katika vitu hivi. Kuna mifano ya watu mashuhuri. Katika dhiki za fedha.
Tamaa ya utajiri hutufanya hodari. Wataalamu wanasema kwamba maendeleo
yetu ya sasa. Yana msingi wake katika tamaa ya utajiri. Tamaa ya
umashuhuri mtupu . Ya wachache kati yetu ingetutia gizani.
Ni dhahiri kwamba tamaa ya umashuhuri. Ni bora kuliko tamaa za fedha.
Katika kuchuma fedha. Mara Kwa mara tunatumia njia za unafiki. Inatupasa
kumrairai fulani. Kumpa mrungura fulani. Na kumdanganya mwingine. Kwa
desturi. Haiwi hivi katika kupata umashuhuri. Mshairi au msanifu hawezi
kupata umashuhuri. Kwa njia za unafiki. Lakini katika siasa katika nchi
nyingi. Za ulimwengu wa tatu. Watu wengi hutumia hila. Ili wapate
umashuhuri.
Utajiri unaweza kupatikana kwa maovu. Ni mara nyingi tumesikia kashfa
mbalimbali. Zinazohusisha mabwenyenye wakubwa. Kinyume. Umashuhuri
hautokani na maovu. Hii haimanishi kwamba watu mashuhuri hawana maovu.
La sivyo. Ukweli ni kwamba. Kila mara inapasa kuepukana na maovu. Ili
wadumishe umashuhuri wao. Hivyo, utajiri ni mzito. Lakini umashuhuri
mwepesi kama unyoya.
Mtu akichunuka utajiri. Huwa ni mchoyo sana. Hutaka utajiri Kwa takua.
Nyongeza na zaidi. Watu mashuhuri hawawezi kuwa na uchoyo wa namna
Fulani. Kwani wanajua kuwa umashuhuri wao unategemea sifa zao. Kwa
sababu hii. Kuna shinikizo kujiweka katika tabia fulani. Uhaini wao Kwa
nchi zao utabadili. Mara moja umashuhuri wao. Utajiri hauleti umashuhuri
kwa tajiri. Kinyume chake, umashuhuri huleta sifa. Mtu huweza kuwa
tajiri kwa bahati. Lakini ni vigumu kupata umashuhuri kwa njia hiyo.
Mshairi, msanifu,mwanasiasa ,mjuzi wote inawapasa kuonyesha ubora wao.
Kabla ya kuwa mashuhuri. Kwa kifupi, umashuhuri ni tuzo ya kazi bora.
Ifaayo watu au nchi. Ukilinganishwa na umashuhuri. Utajiri hudumu
kitambo. Tajiri anaweza kupoteza utajiri wake . Kwa ghafla lakini
umashuhuri hautapotea upesi. Mtu akiwa mwangalifu atahudumisha
umashuhuri wake. Au pia kuukuza vilevile. Baadhi ya matajiri huwa
mashuhuri. Lakini umashuhuri wao hupotea na utajiri wao. Baadhi ya watu
mashuhuri hupata utajiri. Lakini hudumisha umashuhuri wao hata kama
wamepotelewa na utajiri. Tajiri husahauliwa upesi baada ya mauti yake.
Lakini manukato ya umashuhuri hunukia katika vumbi la kaburi. Warithi wa
tajiri wakawa wajinga mara moja. Lakini warithi wa umashuhuri hufanya
kazi Kwa bidii . Ili wapate kudumisha umashuhuri ule. Hutokea umashuhuri
kukonda. Lakini haufi. Ni rahisi sans mwizi kuiba fedha. Lakini ni kazi
ngumu kabisa kwa wivu. Au fitina kuharibu umashuhuri.
| Binadamu hushtukia nini imefanyika ghafla bin vuu bila yeye kutaka? | {
"text": [
"Kushazaliwa"
]
} |
4901_swa | MAISHA
Maisha ni Nini? Yamkini hili ni swali ambalo liliwahi kuwakereketa wazee
wetu. Na mababu tangu jadi. Ghafla bin vuu. Mtu hujikuta kazaliwa. Tena
bila kutaka. Wala kuhoji atazaliwa na nani. Au hata eneo gani la dunia.
Atakapopata fahamu. Hujikuta katika hali ya ukata. Na uchochole au
katika mazingira ya kibwanyenye. Mazingira yoyote awayo. Mtoto hukua
akiwa na tabia fulani. Huanza kujizatiti kuwa na ubinafsi wake katika
misingi hii. Aanzapo kuona. Na kutafakari kuhusu aliko. Na
anachohitajika kufanya. Ili kujinusuru. Au kuhifadhi hadhi yake. Yeye
huvutwa na masharti mawili. Utajiri au umashuhuri.
Lakini wengi hushawishiwa na utajiri mno. Na labda ndio maana waswahili
husema,. Fedha huvunja guu na milima ikalala. Fedha hutupa njia za
kupata tutakacho. Tunaweza kula chakula kizuri. Kuvaa nguo nakawa. Kukaa
katika majengo ya fahari. Kufanya karamu bora. Kuzuru nchi geni. Tukawa
na anasa nyingine nyingi Kwa Sababu ya utajiri. Tukiwa na fedha.
Tunaweza kusaidia ndugu na marafiki zetu katika shida. Kuna wengine
wametumia pesa kukwepa sheria. Na hata kujipa hadhi wasionayo. Hawa
wanatumia pesa kama fimbo. Hivyo pesa huvunja milima. Lakini wakati
mwingine umashuhuri. Hupiku utajiri ingawa vitu hivi hushindana. Mtu
mashuhuri anaweza kupata nafuu sana . Katika mazingira mbalimbali. Watu
humheshimu na kumpa makaribisho ya taadhima. Kwa hali kama hii.
Umashuhuri hushindwa na utajiri. Umashuhuri hauwezi kutupatia chochote.
Katika vitu hivi. Kuna mifano ya watu mashuhuri. Katika dhiki za fedha.
Tamaa ya utajiri hutufanya hodari. Wataalamu wanasema kwamba maendeleo
yetu ya sasa. Yana msingi wake katika tamaa ya utajiri. Tamaa ya
umashuhuri mtupu . Ya wachache kati yetu ingetutia gizani.
Ni dhahiri kwamba tamaa ya umashuhuri. Ni bora kuliko tamaa za fedha.
Katika kuchuma fedha. Mara Kwa mara tunatumia njia za unafiki. Inatupasa
kumrairai fulani. Kumpa mrungura fulani. Na kumdanganya mwingine. Kwa
desturi. Haiwi hivi katika kupata umashuhuri. Mshairi au msanifu hawezi
kupata umashuhuri. Kwa njia za unafiki. Lakini katika siasa katika nchi
nyingi. Za ulimwengu wa tatu. Watu wengi hutumia hila. Ili wapate
umashuhuri.
Utajiri unaweza kupatikana kwa maovu. Ni mara nyingi tumesikia kashfa
mbalimbali. Zinazohusisha mabwenyenye wakubwa. Kinyume. Umashuhuri
hautokani na maovu. Hii haimanishi kwamba watu mashuhuri hawana maovu.
La sivyo. Ukweli ni kwamba. Kila mara inapasa kuepukana na maovu. Ili
wadumishe umashuhuri wao. Hivyo, utajiri ni mzito. Lakini umashuhuri
mwepesi kama unyoya.
Mtu akichunuka utajiri. Huwa ni mchoyo sana. Hutaka utajiri Kwa takua.
Nyongeza na zaidi. Watu mashuhuri hawawezi kuwa na uchoyo wa namna
Fulani. Kwani wanajua kuwa umashuhuri wao unategemea sifa zao. Kwa
sababu hii. Kuna shinikizo kujiweka katika tabia fulani. Uhaini wao Kwa
nchi zao utabadili. Mara moja umashuhuri wao. Utajiri hauleti umashuhuri
kwa tajiri. Kinyume chake, umashuhuri huleta sifa. Mtu huweza kuwa
tajiri kwa bahati. Lakini ni vigumu kupata umashuhuri kwa njia hiyo.
Mshairi, msanifu,mwanasiasa ,mjuzi wote inawapasa kuonyesha ubora wao.
Kabla ya kuwa mashuhuri. Kwa kifupi, umashuhuri ni tuzo ya kazi bora.
Ifaayo watu au nchi. Ukilinganishwa na umashuhuri. Utajiri hudumu
kitambo. Tajiri anaweza kupoteza utajiri wake . Kwa ghafla lakini
umashuhuri hautapotea upesi. Mtu akiwa mwangalifu atahudumisha
umashuhuri wake. Au pia kuukuza vilevile. Baadhi ya matajiri huwa
mashuhuri. Lakini umashuhuri wao hupotea na utajiri wao. Baadhi ya watu
mashuhuri hupata utajiri. Lakini hudumisha umashuhuri wao hata kama
wamepotelewa na utajiri. Tajiri husahauliwa upesi baada ya mauti yake.
Lakini manukato ya umashuhuri hunukia katika vumbi la kaburi. Warithi wa
tajiri wakawa wajinga mara moja. Lakini warithi wa umashuhuri hufanya
kazi Kwa bidii . Ili wapate kudumisha umashuhuri ule. Hutokea umashuhuri
kukonda. Lakini haufi. Ni rahisi sans mwizi kuiba fedha. Lakini ni kazi
ngumu kabisa kwa wivu. Au fitina kuharibu umashuhuri.
| Nini huathiri sana tabia ya mtoto anapozaliwa? | {
"text": [
"Mazingira"
]
} |
4901_swa | MAISHA
Maisha ni Nini? Yamkini hili ni swali ambalo liliwahi kuwakereketa wazee
wetu. Na mababu tangu jadi. Ghafla bin vuu. Mtu hujikuta kazaliwa. Tena
bila kutaka. Wala kuhoji atazaliwa na nani. Au hata eneo gani la dunia.
Atakapopata fahamu. Hujikuta katika hali ya ukata. Na uchochole au
katika mazingira ya kibwanyenye. Mazingira yoyote awayo. Mtoto hukua
akiwa na tabia fulani. Huanza kujizatiti kuwa na ubinafsi wake katika
misingi hii. Aanzapo kuona. Na kutafakari kuhusu aliko. Na
anachohitajika kufanya. Ili kujinusuru. Au kuhifadhi hadhi yake. Yeye
huvutwa na masharti mawili. Utajiri au umashuhuri.
Lakini wengi hushawishiwa na utajiri mno. Na labda ndio maana waswahili
husema,. Fedha huvunja guu na milima ikalala. Fedha hutupa njia za
kupata tutakacho. Tunaweza kula chakula kizuri. Kuvaa nguo nakawa. Kukaa
katika majengo ya fahari. Kufanya karamu bora. Kuzuru nchi geni. Tukawa
na anasa nyingine nyingi Kwa Sababu ya utajiri. Tukiwa na fedha.
Tunaweza kusaidia ndugu na marafiki zetu katika shida. Kuna wengine
wametumia pesa kukwepa sheria. Na hata kujipa hadhi wasionayo. Hawa
wanatumia pesa kama fimbo. Hivyo pesa huvunja milima. Lakini wakati
mwingine umashuhuri. Hupiku utajiri ingawa vitu hivi hushindana. Mtu
mashuhuri anaweza kupata nafuu sana . Katika mazingira mbalimbali. Watu
humheshimu na kumpa makaribisho ya taadhima. Kwa hali kama hii.
Umashuhuri hushindwa na utajiri. Umashuhuri hauwezi kutupatia chochote.
Katika vitu hivi. Kuna mifano ya watu mashuhuri. Katika dhiki za fedha.
Tamaa ya utajiri hutufanya hodari. Wataalamu wanasema kwamba maendeleo
yetu ya sasa. Yana msingi wake katika tamaa ya utajiri. Tamaa ya
umashuhuri mtupu . Ya wachache kati yetu ingetutia gizani.
Ni dhahiri kwamba tamaa ya umashuhuri. Ni bora kuliko tamaa za fedha.
Katika kuchuma fedha. Mara Kwa mara tunatumia njia za unafiki. Inatupasa
kumrairai fulani. Kumpa mrungura fulani. Na kumdanganya mwingine. Kwa
desturi. Haiwi hivi katika kupata umashuhuri. Mshairi au msanifu hawezi
kupata umashuhuri. Kwa njia za unafiki. Lakini katika siasa katika nchi
nyingi. Za ulimwengu wa tatu. Watu wengi hutumia hila. Ili wapate
umashuhuri.
Utajiri unaweza kupatikana kwa maovu. Ni mara nyingi tumesikia kashfa
mbalimbali. Zinazohusisha mabwenyenye wakubwa. Kinyume. Umashuhuri
hautokani na maovu. Hii haimanishi kwamba watu mashuhuri hawana maovu.
La sivyo. Ukweli ni kwamba. Kila mara inapasa kuepukana na maovu. Ili
wadumishe umashuhuri wao. Hivyo, utajiri ni mzito. Lakini umashuhuri
mwepesi kama unyoya.
Mtu akichunuka utajiri. Huwa ni mchoyo sana. Hutaka utajiri Kwa takua.
Nyongeza na zaidi. Watu mashuhuri hawawezi kuwa na uchoyo wa namna
Fulani. Kwani wanajua kuwa umashuhuri wao unategemea sifa zao. Kwa
sababu hii. Kuna shinikizo kujiweka katika tabia fulani. Uhaini wao Kwa
nchi zao utabadili. Mara moja umashuhuri wao. Utajiri hauleti umashuhuri
kwa tajiri. Kinyume chake, umashuhuri huleta sifa. Mtu huweza kuwa
tajiri kwa bahati. Lakini ni vigumu kupata umashuhuri kwa njia hiyo.
Mshairi, msanifu,mwanasiasa ,mjuzi wote inawapasa kuonyesha ubora wao.
Kabla ya kuwa mashuhuri. Kwa kifupi, umashuhuri ni tuzo ya kazi bora.
Ifaayo watu au nchi. Ukilinganishwa na umashuhuri. Utajiri hudumu
kitambo. Tajiri anaweza kupoteza utajiri wake . Kwa ghafla lakini
umashuhuri hautapotea upesi. Mtu akiwa mwangalifu atahudumisha
umashuhuri wake. Au pia kuukuza vilevile. Baadhi ya matajiri huwa
mashuhuri. Lakini umashuhuri wao hupotea na utajiri wao. Baadhi ya watu
mashuhuri hupata utajiri. Lakini hudumisha umashuhuri wao hata kama
wamepotelewa na utajiri. Tajiri husahauliwa upesi baada ya mauti yake.
Lakini manukato ya umashuhuri hunukia katika vumbi la kaburi. Warithi wa
tajiri wakawa wajinga mara moja. Lakini warithi wa umashuhuri hufanya
kazi Kwa bidii . Ili wapate kudumisha umashuhuri ule. Hutokea umashuhuri
kukonda. Lakini haufi. Ni rahisi sans mwizi kuiba fedha. Lakini ni kazi
ngumu kabisa kwa wivu. Au fitina kuharibu umashuhuri.
| Masharti yapi mawili huvuta mtoto anapokua? | {
"text": [
"Utajiri au umashuhuri"
]
} |
4901_swa | MAISHA
Maisha ni Nini? Yamkini hili ni swali ambalo liliwahi kuwakereketa wazee
wetu. Na mababu tangu jadi. Ghafla bin vuu. Mtu hujikuta kazaliwa. Tena
bila kutaka. Wala kuhoji atazaliwa na nani. Au hata eneo gani la dunia.
Atakapopata fahamu. Hujikuta katika hali ya ukata. Na uchochole au
katika mazingira ya kibwanyenye. Mazingira yoyote awayo. Mtoto hukua
akiwa na tabia fulani. Huanza kujizatiti kuwa na ubinafsi wake katika
misingi hii. Aanzapo kuona. Na kutafakari kuhusu aliko. Na
anachohitajika kufanya. Ili kujinusuru. Au kuhifadhi hadhi yake. Yeye
huvutwa na masharti mawili. Utajiri au umashuhuri.
Lakini wengi hushawishiwa na utajiri mno. Na labda ndio maana waswahili
husema,. Fedha huvunja guu na milima ikalala. Fedha hutupa njia za
kupata tutakacho. Tunaweza kula chakula kizuri. Kuvaa nguo nakawa. Kukaa
katika majengo ya fahari. Kufanya karamu bora. Kuzuru nchi geni. Tukawa
na anasa nyingine nyingi Kwa Sababu ya utajiri. Tukiwa na fedha.
Tunaweza kusaidia ndugu na marafiki zetu katika shida. Kuna wengine
wametumia pesa kukwepa sheria. Na hata kujipa hadhi wasionayo. Hawa
wanatumia pesa kama fimbo. Hivyo pesa huvunja milima. Lakini wakati
mwingine umashuhuri. Hupiku utajiri ingawa vitu hivi hushindana. Mtu
mashuhuri anaweza kupata nafuu sana . Katika mazingira mbalimbali. Watu
humheshimu na kumpa makaribisho ya taadhima. Kwa hali kama hii.
Umashuhuri hushindwa na utajiri. Umashuhuri hauwezi kutupatia chochote.
Katika vitu hivi. Kuna mifano ya watu mashuhuri. Katika dhiki za fedha.
Tamaa ya utajiri hutufanya hodari. Wataalamu wanasema kwamba maendeleo
yetu ya sasa. Yana msingi wake katika tamaa ya utajiri. Tamaa ya
umashuhuri mtupu . Ya wachache kati yetu ingetutia gizani.
Ni dhahiri kwamba tamaa ya umashuhuri. Ni bora kuliko tamaa za fedha.
Katika kuchuma fedha. Mara Kwa mara tunatumia njia za unafiki. Inatupasa
kumrairai fulani. Kumpa mrungura fulani. Na kumdanganya mwingine. Kwa
desturi. Haiwi hivi katika kupata umashuhuri. Mshairi au msanifu hawezi
kupata umashuhuri. Kwa njia za unafiki. Lakini katika siasa katika nchi
nyingi. Za ulimwengu wa tatu. Watu wengi hutumia hila. Ili wapate
umashuhuri.
Utajiri unaweza kupatikana kwa maovu. Ni mara nyingi tumesikia kashfa
mbalimbali. Zinazohusisha mabwenyenye wakubwa. Kinyume. Umashuhuri
hautokani na maovu. Hii haimanishi kwamba watu mashuhuri hawana maovu.
La sivyo. Ukweli ni kwamba. Kila mara inapasa kuepukana na maovu. Ili
wadumishe umashuhuri wao. Hivyo, utajiri ni mzito. Lakini umashuhuri
mwepesi kama unyoya.
Mtu akichunuka utajiri. Huwa ni mchoyo sana. Hutaka utajiri Kwa takua.
Nyongeza na zaidi. Watu mashuhuri hawawezi kuwa na uchoyo wa namna
Fulani. Kwani wanajua kuwa umashuhuri wao unategemea sifa zao. Kwa
sababu hii. Kuna shinikizo kujiweka katika tabia fulani. Uhaini wao Kwa
nchi zao utabadili. Mara moja umashuhuri wao. Utajiri hauleti umashuhuri
kwa tajiri. Kinyume chake, umashuhuri huleta sifa. Mtu huweza kuwa
tajiri kwa bahati. Lakini ni vigumu kupata umashuhuri kwa njia hiyo.
Mshairi, msanifu,mwanasiasa ,mjuzi wote inawapasa kuonyesha ubora wao.
Kabla ya kuwa mashuhuri. Kwa kifupi, umashuhuri ni tuzo ya kazi bora.
Ifaayo watu au nchi. Ukilinganishwa na umashuhuri. Utajiri hudumu
kitambo. Tajiri anaweza kupoteza utajiri wake . Kwa ghafla lakini
umashuhuri hautapotea upesi. Mtu akiwa mwangalifu atahudumisha
umashuhuri wake. Au pia kuukuza vilevile. Baadhi ya matajiri huwa
mashuhuri. Lakini umashuhuri wao hupotea na utajiri wao. Baadhi ya watu
mashuhuri hupata utajiri. Lakini hudumisha umashuhuri wao hata kama
wamepotelewa na utajiri. Tajiri husahauliwa upesi baada ya mauti yake.
Lakini manukato ya umashuhuri hunukia katika vumbi la kaburi. Warithi wa
tajiri wakawa wajinga mara moja. Lakini warithi wa umashuhuri hufanya
kazi Kwa bidii . Ili wapate kudumisha umashuhuri ule. Hutokea umashuhuri
kukonda. Lakini haufi. Ni rahisi sans mwizi kuiba fedha. Lakini ni kazi
ngumu kabisa kwa wivu. Au fitina kuharibu umashuhuri.
| Watu wengi hushawishiwa na sharti lipi mno? | {
"text": [
"Utajiri"
]
} |
4901_swa | MAISHA
Maisha ni Nini? Yamkini hili ni swali ambalo liliwahi kuwakereketa wazee
wetu. Na mababu tangu jadi. Ghafla bin vuu. Mtu hujikuta kazaliwa. Tena
bila kutaka. Wala kuhoji atazaliwa na nani. Au hata eneo gani la dunia.
Atakapopata fahamu. Hujikuta katika hali ya ukata. Na uchochole au
katika mazingira ya kibwanyenye. Mazingira yoyote awayo. Mtoto hukua
akiwa na tabia fulani. Huanza kujizatiti kuwa na ubinafsi wake katika
misingi hii. Aanzapo kuona. Na kutafakari kuhusu aliko. Na
anachohitajika kufanya. Ili kujinusuru. Au kuhifadhi hadhi yake. Yeye
huvutwa na masharti mawili. Utajiri au umashuhuri.
Lakini wengi hushawishiwa na utajiri mno. Na labda ndio maana waswahili
husema,. Fedha huvunja guu na milima ikalala. Fedha hutupa njia za
kupata tutakacho. Tunaweza kula chakula kizuri. Kuvaa nguo nakawa. Kukaa
katika majengo ya fahari. Kufanya karamu bora. Kuzuru nchi geni. Tukawa
na anasa nyingine nyingi Kwa Sababu ya utajiri. Tukiwa na fedha.
Tunaweza kusaidia ndugu na marafiki zetu katika shida. Kuna wengine
wametumia pesa kukwepa sheria. Na hata kujipa hadhi wasionayo. Hawa
wanatumia pesa kama fimbo. Hivyo pesa huvunja milima. Lakini wakati
mwingine umashuhuri. Hupiku utajiri ingawa vitu hivi hushindana. Mtu
mashuhuri anaweza kupata nafuu sana . Katika mazingira mbalimbali. Watu
humheshimu na kumpa makaribisho ya taadhima. Kwa hali kama hii.
Umashuhuri hushindwa na utajiri. Umashuhuri hauwezi kutupatia chochote.
Katika vitu hivi. Kuna mifano ya watu mashuhuri. Katika dhiki za fedha.
Tamaa ya utajiri hutufanya hodari. Wataalamu wanasema kwamba maendeleo
yetu ya sasa. Yana msingi wake katika tamaa ya utajiri. Tamaa ya
umashuhuri mtupu . Ya wachache kati yetu ingetutia gizani.
Ni dhahiri kwamba tamaa ya umashuhuri. Ni bora kuliko tamaa za fedha.
Katika kuchuma fedha. Mara Kwa mara tunatumia njia za unafiki. Inatupasa
kumrairai fulani. Kumpa mrungura fulani. Na kumdanganya mwingine. Kwa
desturi. Haiwi hivi katika kupata umashuhuri. Mshairi au msanifu hawezi
kupata umashuhuri. Kwa njia za unafiki. Lakini katika siasa katika nchi
nyingi. Za ulimwengu wa tatu. Watu wengi hutumia hila. Ili wapate
umashuhuri.
Utajiri unaweza kupatikana kwa maovu. Ni mara nyingi tumesikia kashfa
mbalimbali. Zinazohusisha mabwenyenye wakubwa. Kinyume. Umashuhuri
hautokani na maovu. Hii haimanishi kwamba watu mashuhuri hawana maovu.
La sivyo. Ukweli ni kwamba. Kila mara inapasa kuepukana na maovu. Ili
wadumishe umashuhuri wao. Hivyo, utajiri ni mzito. Lakini umashuhuri
mwepesi kama unyoya.
Mtu akichunuka utajiri. Huwa ni mchoyo sana. Hutaka utajiri Kwa takua.
Nyongeza na zaidi. Watu mashuhuri hawawezi kuwa na uchoyo wa namna
Fulani. Kwani wanajua kuwa umashuhuri wao unategemea sifa zao. Kwa
sababu hii. Kuna shinikizo kujiweka katika tabia fulani. Uhaini wao Kwa
nchi zao utabadili. Mara moja umashuhuri wao. Utajiri hauleti umashuhuri
kwa tajiri. Kinyume chake, umashuhuri huleta sifa. Mtu huweza kuwa
tajiri kwa bahati. Lakini ni vigumu kupata umashuhuri kwa njia hiyo.
Mshairi, msanifu,mwanasiasa ,mjuzi wote inawapasa kuonyesha ubora wao.
Kabla ya kuwa mashuhuri. Kwa kifupi, umashuhuri ni tuzo ya kazi bora.
Ifaayo watu au nchi. Ukilinganishwa na umashuhuri. Utajiri hudumu
kitambo. Tajiri anaweza kupoteza utajiri wake . Kwa ghafla lakini
umashuhuri hautapotea upesi. Mtu akiwa mwangalifu atahudumisha
umashuhuri wake. Au pia kuukuza vilevile. Baadhi ya matajiri huwa
mashuhuri. Lakini umashuhuri wao hupotea na utajiri wao. Baadhi ya watu
mashuhuri hupata utajiri. Lakini hudumisha umashuhuri wao hata kama
wamepotelewa na utajiri. Tajiri husahauliwa upesi baada ya mauti yake.
Lakini manukato ya umashuhuri hunukia katika vumbi la kaburi. Warithi wa
tajiri wakawa wajinga mara moja. Lakini warithi wa umashuhuri hufanya
kazi Kwa bidii . Ili wapate kudumisha umashuhuri ule. Hutokea umashuhuri
kukonda. Lakini haufi. Ni rahisi sans mwizi kuiba fedha. Lakini ni kazi
ngumu kabisa kwa wivu. Au fitina kuharibu umashuhuri.
| Nini huvunja guu na milima ikalala? | {
"text": [
"Fedha"
]
} |
4902_swa | MALIMOTO
Hapo zamani za kale palikuwa na mfalme aliyesifika sana. Zifa zake
zilienea karibu na mbali. Zilienea kama moto nyikani msimu wa kiangazi.
Mzee malimoto. Maana ndilo lilikuwa jina lake. Alikuwa mtu wa ajabu
sana. Asili yake yenyewe ilikuwa kitendawili. Inasemekana mamake alibeba
mimba iliyopita miezi tisa. Kila aliposhangaa alisikia sauti tumboni
ikisema. Mama kuwa na subira. Bado ninalainisha lugha yangu. Baada ya
muda. Mama alipolalamika alisikia. Mama ninakaribia. Ninamaliza kunoa
ubongo wangu. Halafu siku moja. Ikanyesha mvua kubwa iliyoandamana na
radi. Waliokuwepo wanasema. Waliona mmweso mkali ulioangaza hata kwenye
mapango. Kisha ulitokea mpigo. Wa radi ulioporomosha hata majabali
kwenye milima mikubwa. Malimoto akazaliwa. Moja ya sifa zake kubwa
ilikuwa na hekima. Pia maarifa ya ajabu. Haiuna tatizo la watu wake.
Ambalo alishindwa kulitatua. Watu wakawa wanafunga safari za siku
nyingi. Kutoka mbali kuja kwenye ikulu yake. Wengi walienda kwa shida za
dhati. Wengine walikuja kumjaribu.
Siku moja akaja mfanyabiashara. Alikuwa tapeli. Alikuja na maua ya aina
mbili. Akamwambia. "Malimoto mfalme,mtu wako anataka kuniuzia maua haya
. Kwa vipande vingi vya almasi. Nami nina shaka kuwa moja ni la bandia.
Waweza kuniamulia?". Mfalme hakujibu. Naye inasemekana alipenda zaraa.
Hivyo alikuwa na miti na mimea iliyozaa maua. Nayo ilitoa harufu anuwai.
Basi akaja nyuki. Akatua kwenye ua moja. Mfalme akamtambulishia ua
halisi. Muda ukayoyoma. Wahitaji walikuwa wakiingia ikulu wakitoka. Siku
moja. Binti mfalme mmoja akaja . Alitoka nchi za mbali. Alikuwa na
msafara mkubwa. Alipokewa kwa taadhima. Alikaa mwezi mmoja. Kila siku
alikaa kwenye baraza akishuhudia mfalme. Akiyatatua matatizo ya watu.
Jioni walikaa na mfalme pamoja. Na wapambe wao akijifunza kutoka kwenye
hazina kubwa ya busara ya mfalme.
Usiku uliotangulia kutoka kwa mgeni. Mfalme alitoa amri za ajabu. Kwanza
aliamuru magudulia yote ya maji. Kwenye chumba cha kulala mgeni
yabadilishwe. Pili, aliamuru mpishi kupika chakula kilichokolea viungo
kutoka bahari hindi. Pia aliamuru wapambe kuwa mgeni akiomba chochote.
Wasimpe . Ila wamfahamishe. Usiku huo mgeni alihisi kiu kikali. Lakini
aliponyanyua gudulia kumimina maji kwenye bilauri ta dhahabu. Halikukuwa
na maji. Akajaribu la pili.
Magudulia yote ya shaba yaliyokuwa chumbani. Hayakuwa na maji.
Alijitahidi kuvumilia lakini wapi. Ilibidi atafute msaada kwa wapambe.
Wao walimweleza walivyoamriwa. Mwanzoni aliona ni kukosa fadhila
kumsumbua mwenyeji mwenye staha kama mfalme. Kiu ilipozidi kumkeketa
koo. Alisalimu amri. Mfalme alifahamishwa. Na kama aliyejua alichoitiwa.
Akaja na kigudulia kidogo chenye nakshi ya dhahabu. Na kifuko cha
hariri. Alikuwa radhi kumpa mgeni sharubati ya kukata kiu. Ila kwa
masharti. Anapokunywa maji ameze. Na zawadi atakayompa ambayo
angeitapika afikapo nyumbani.
Kesho yake. Mgeni aliagwa kwa mbwembwe na taadhima. Akaanza safari.
Safari hiyo ilichukua takriban mwezi mmoja. Baada ya miezi kumi. Mfalme
malimoto alipata kuwa binti ya mfalme alikuwa ameitapika zawadi
aliyopewa. Kama alivyokuwa amekula yamini. Hicho kikawa kitendawili Kwa
watu wengi. Wakabaki wakiulizana jibu la fumbo hilo.
| Mfalme aliitwa nani | {
"text": [
"Mzee Malimoto"
]
} |
4902_swa | MALIMOTO
Hapo zamani za kale palikuwa na mfalme aliyesifika sana. Zifa zake
zilienea karibu na mbali. Zilienea kama moto nyikani msimu wa kiangazi.
Mzee malimoto. Maana ndilo lilikuwa jina lake. Alikuwa mtu wa ajabu
sana. Asili yake yenyewe ilikuwa kitendawili. Inasemekana mamake alibeba
mimba iliyopita miezi tisa. Kila aliposhangaa alisikia sauti tumboni
ikisema. Mama kuwa na subira. Bado ninalainisha lugha yangu. Baada ya
muda. Mama alipolalamika alisikia. Mama ninakaribia. Ninamaliza kunoa
ubongo wangu. Halafu siku moja. Ikanyesha mvua kubwa iliyoandamana na
radi. Waliokuwepo wanasema. Waliona mmweso mkali ulioangaza hata kwenye
mapango. Kisha ulitokea mpigo. Wa radi ulioporomosha hata majabali
kwenye milima mikubwa. Malimoto akazaliwa. Moja ya sifa zake kubwa
ilikuwa na hekima. Pia maarifa ya ajabu. Haiuna tatizo la watu wake.
Ambalo alishindwa kulitatua. Watu wakawa wanafunga safari za siku
nyingi. Kutoka mbali kuja kwenye ikulu yake. Wengi walienda kwa shida za
dhati. Wengine walikuja kumjaribu.
Siku moja akaja mfanyabiashara. Alikuwa tapeli. Alikuja na maua ya aina
mbili. Akamwambia. "Malimoto mfalme,mtu wako anataka kuniuzia maua haya
. Kwa vipande vingi vya almasi. Nami nina shaka kuwa moja ni la bandia.
Waweza kuniamulia?". Mfalme hakujibu. Naye inasemekana alipenda zaraa.
Hivyo alikuwa na miti na mimea iliyozaa maua. Nayo ilitoa harufu anuwai.
Basi akaja nyuki. Akatua kwenye ua moja. Mfalme akamtambulishia ua
halisi. Muda ukayoyoma. Wahitaji walikuwa wakiingia ikulu wakitoka. Siku
moja. Binti mfalme mmoja akaja . Alitoka nchi za mbali. Alikuwa na
msafara mkubwa. Alipokewa kwa taadhima. Alikaa mwezi mmoja. Kila siku
alikaa kwenye baraza akishuhudia mfalme. Akiyatatua matatizo ya watu.
Jioni walikaa na mfalme pamoja. Na wapambe wao akijifunza kutoka kwenye
hazina kubwa ya busara ya mfalme.
Usiku uliotangulia kutoka kwa mgeni. Mfalme alitoa amri za ajabu. Kwanza
aliamuru magudulia yote ya maji. Kwenye chumba cha kulala mgeni
yabadilishwe. Pili, aliamuru mpishi kupika chakula kilichokolea viungo
kutoka bahari hindi. Pia aliamuru wapambe kuwa mgeni akiomba chochote.
Wasimpe . Ila wamfahamishe. Usiku huo mgeni alihisi kiu kikali. Lakini
aliponyanyua gudulia kumimina maji kwenye bilauri ta dhahabu. Halikukuwa
na maji. Akajaribu la pili.
Magudulia yote ya shaba yaliyokuwa chumbani. Hayakuwa na maji.
Alijitahidi kuvumilia lakini wapi. Ilibidi atafute msaada kwa wapambe.
Wao walimweleza walivyoamriwa. Mwanzoni aliona ni kukosa fadhila
kumsumbua mwenyeji mwenye staha kama mfalme. Kiu ilipozidi kumkeketa
koo. Alisalimu amri. Mfalme alifahamishwa. Na kama aliyejua alichoitiwa.
Akaja na kigudulia kidogo chenye nakshi ya dhahabu. Na kifuko cha
hariri. Alikuwa radhi kumpa mgeni sharubati ya kukata kiu. Ila kwa
masharti. Anapokunywa maji ameze. Na zawadi atakayompa ambayo
angeitapika afikapo nyumbani.
Kesho yake. Mgeni aliagwa kwa mbwembwe na taadhima. Akaanza safari.
Safari hiyo ilichukua takriban mwezi mmoja. Baada ya miezi kumi. Mfalme
malimoto alipata kuwa binti ya mfalme alikuwa ameitapika zawadi
aliyopewa. Kama alivyokuwa amekula yamini. Hicho kikawa kitendawili Kwa
watu wengi. Wakabaki wakiulizana jibu la fumbo hilo.
| Nani alitua kwa ua | {
"text": [
"Nyuki"
]
} |
4902_swa | MALIMOTO
Hapo zamani za kale palikuwa na mfalme aliyesifika sana. Zifa zake
zilienea karibu na mbali. Zilienea kama moto nyikani msimu wa kiangazi.
Mzee malimoto. Maana ndilo lilikuwa jina lake. Alikuwa mtu wa ajabu
sana. Asili yake yenyewe ilikuwa kitendawili. Inasemekana mamake alibeba
mimba iliyopita miezi tisa. Kila aliposhangaa alisikia sauti tumboni
ikisema. Mama kuwa na subira. Bado ninalainisha lugha yangu. Baada ya
muda. Mama alipolalamika alisikia. Mama ninakaribia. Ninamaliza kunoa
ubongo wangu. Halafu siku moja. Ikanyesha mvua kubwa iliyoandamana na
radi. Waliokuwepo wanasema. Waliona mmweso mkali ulioangaza hata kwenye
mapango. Kisha ulitokea mpigo. Wa radi ulioporomosha hata majabali
kwenye milima mikubwa. Malimoto akazaliwa. Moja ya sifa zake kubwa
ilikuwa na hekima. Pia maarifa ya ajabu. Haiuna tatizo la watu wake.
Ambalo alishindwa kulitatua. Watu wakawa wanafunga safari za siku
nyingi. Kutoka mbali kuja kwenye ikulu yake. Wengi walienda kwa shida za
dhati. Wengine walikuja kumjaribu.
Siku moja akaja mfanyabiashara. Alikuwa tapeli. Alikuja na maua ya aina
mbili. Akamwambia. "Malimoto mfalme,mtu wako anataka kuniuzia maua haya
. Kwa vipande vingi vya almasi. Nami nina shaka kuwa moja ni la bandia.
Waweza kuniamulia?". Mfalme hakujibu. Naye inasemekana alipenda zaraa.
Hivyo alikuwa na miti na mimea iliyozaa maua. Nayo ilitoa harufu anuwai.
Basi akaja nyuki. Akatua kwenye ua moja. Mfalme akamtambulishia ua
halisi. Muda ukayoyoma. Wahitaji walikuwa wakiingia ikulu wakitoka. Siku
moja. Binti mfalme mmoja akaja . Alitoka nchi za mbali. Alikuwa na
msafara mkubwa. Alipokewa kwa taadhima. Alikaa mwezi mmoja. Kila siku
alikaa kwenye baraza akishuhudia mfalme. Akiyatatua matatizo ya watu.
Jioni walikaa na mfalme pamoja. Na wapambe wao akijifunza kutoka kwenye
hazina kubwa ya busara ya mfalme.
Usiku uliotangulia kutoka kwa mgeni. Mfalme alitoa amri za ajabu. Kwanza
aliamuru magudulia yote ya maji. Kwenye chumba cha kulala mgeni
yabadilishwe. Pili, aliamuru mpishi kupika chakula kilichokolea viungo
kutoka bahari hindi. Pia aliamuru wapambe kuwa mgeni akiomba chochote.
Wasimpe . Ila wamfahamishe. Usiku huo mgeni alihisi kiu kikali. Lakini
aliponyanyua gudulia kumimina maji kwenye bilauri ta dhahabu. Halikukuwa
na maji. Akajaribu la pili.
Magudulia yote ya shaba yaliyokuwa chumbani. Hayakuwa na maji.
Alijitahidi kuvumilia lakini wapi. Ilibidi atafute msaada kwa wapambe.
Wao walimweleza walivyoamriwa. Mwanzoni aliona ni kukosa fadhila
kumsumbua mwenyeji mwenye staha kama mfalme. Kiu ilipozidi kumkeketa
koo. Alisalimu amri. Mfalme alifahamishwa. Na kama aliyejua alichoitiwa.
Akaja na kigudulia kidogo chenye nakshi ya dhahabu. Na kifuko cha
hariri. Alikuwa radhi kumpa mgeni sharubati ya kukata kiu. Ila kwa
masharti. Anapokunywa maji ameze. Na zawadi atakayompa ambayo
angeitapika afikapo nyumbani.
Kesho yake. Mgeni aliagwa kwa mbwembwe na taadhima. Akaanza safari.
Safari hiyo ilichukua takriban mwezi mmoja. Baada ya miezi kumi. Mfalme
malimoto alipata kuwa binti ya mfalme alikuwa ameitapika zawadi
aliyopewa. Kama alivyokuwa amekula yamini. Hicho kikawa kitendawili Kwa
watu wengi. Wakabaki wakiulizana jibu la fumbo hilo.
| Nini ilizidi kumkeketa koo | {
"text": [
"Kiu"
]
} |
4902_swa | MALIMOTO
Hapo zamani za kale palikuwa na mfalme aliyesifika sana. Zifa zake
zilienea karibu na mbali. Zilienea kama moto nyikani msimu wa kiangazi.
Mzee malimoto. Maana ndilo lilikuwa jina lake. Alikuwa mtu wa ajabu
sana. Asili yake yenyewe ilikuwa kitendawili. Inasemekana mamake alibeba
mimba iliyopita miezi tisa. Kila aliposhangaa alisikia sauti tumboni
ikisema. Mama kuwa na subira. Bado ninalainisha lugha yangu. Baada ya
muda. Mama alipolalamika alisikia. Mama ninakaribia. Ninamaliza kunoa
ubongo wangu. Halafu siku moja. Ikanyesha mvua kubwa iliyoandamana na
radi. Waliokuwepo wanasema. Waliona mmweso mkali ulioangaza hata kwenye
mapango. Kisha ulitokea mpigo. Wa radi ulioporomosha hata majabali
kwenye milima mikubwa. Malimoto akazaliwa. Moja ya sifa zake kubwa
ilikuwa na hekima. Pia maarifa ya ajabu. Haiuna tatizo la watu wake.
Ambalo alishindwa kulitatua. Watu wakawa wanafunga safari za siku
nyingi. Kutoka mbali kuja kwenye ikulu yake. Wengi walienda kwa shida za
dhati. Wengine walikuja kumjaribu.
Siku moja akaja mfanyabiashara. Alikuwa tapeli. Alikuja na maua ya aina
mbili. Akamwambia. "Malimoto mfalme,mtu wako anataka kuniuzia maua haya
. Kwa vipande vingi vya almasi. Nami nina shaka kuwa moja ni la bandia.
Waweza kuniamulia?". Mfalme hakujibu. Naye inasemekana alipenda zaraa.
Hivyo alikuwa na miti na mimea iliyozaa maua. Nayo ilitoa harufu anuwai.
Basi akaja nyuki. Akatua kwenye ua moja. Mfalme akamtambulishia ua
halisi. Muda ukayoyoma. Wahitaji walikuwa wakiingia ikulu wakitoka. Siku
moja. Binti mfalme mmoja akaja . Alitoka nchi za mbali. Alikuwa na
msafara mkubwa. Alipokewa kwa taadhima. Alikaa mwezi mmoja. Kila siku
alikaa kwenye baraza akishuhudia mfalme. Akiyatatua matatizo ya watu.
Jioni walikaa na mfalme pamoja. Na wapambe wao akijifunza kutoka kwenye
hazina kubwa ya busara ya mfalme.
Usiku uliotangulia kutoka kwa mgeni. Mfalme alitoa amri za ajabu. Kwanza
aliamuru magudulia yote ya maji. Kwenye chumba cha kulala mgeni
yabadilishwe. Pili, aliamuru mpishi kupika chakula kilichokolea viungo
kutoka bahari hindi. Pia aliamuru wapambe kuwa mgeni akiomba chochote.
Wasimpe . Ila wamfahamishe. Usiku huo mgeni alihisi kiu kikali. Lakini
aliponyanyua gudulia kumimina maji kwenye bilauri ta dhahabu. Halikukuwa
na maji. Akajaribu la pili.
Magudulia yote ya shaba yaliyokuwa chumbani. Hayakuwa na maji.
Alijitahidi kuvumilia lakini wapi. Ilibidi atafute msaada kwa wapambe.
Wao walimweleza walivyoamriwa. Mwanzoni aliona ni kukosa fadhila
kumsumbua mwenyeji mwenye staha kama mfalme. Kiu ilipozidi kumkeketa
koo. Alisalimu amri. Mfalme alifahamishwa. Na kama aliyejua alichoitiwa.
Akaja na kigudulia kidogo chenye nakshi ya dhahabu. Na kifuko cha
hariri. Alikuwa radhi kumpa mgeni sharubati ya kukata kiu. Ila kwa
masharti. Anapokunywa maji ameze. Na zawadi atakayompa ambayo
angeitapika afikapo nyumbani.
Kesho yake. Mgeni aliagwa kwa mbwembwe na taadhima. Akaanza safari.
Safari hiyo ilichukua takriban mwezi mmoja. Baada ya miezi kumi. Mfalme
malimoto alipata kuwa binti ya mfalme alikuwa ameitapika zawadi
aliyopewa. Kama alivyokuwa amekula yamini. Hicho kikawa kitendawili Kwa
watu wengi. Wakabaki wakiulizana jibu la fumbo hilo.
| Safari ilichukua takriban miezi ngapi | {
"text": [
"Moja"
]
} |
4902_swa | MALIMOTO
Hapo zamani za kale palikuwa na mfalme aliyesifika sana. Zifa zake
zilienea karibu na mbali. Zilienea kama moto nyikani msimu wa kiangazi.
Mzee malimoto. Maana ndilo lilikuwa jina lake. Alikuwa mtu wa ajabu
sana. Asili yake yenyewe ilikuwa kitendawili. Inasemekana mamake alibeba
mimba iliyopita miezi tisa. Kila aliposhangaa alisikia sauti tumboni
ikisema. Mama kuwa na subira. Bado ninalainisha lugha yangu. Baada ya
muda. Mama alipolalamika alisikia. Mama ninakaribia. Ninamaliza kunoa
ubongo wangu. Halafu siku moja. Ikanyesha mvua kubwa iliyoandamana na
radi. Waliokuwepo wanasema. Waliona mmweso mkali ulioangaza hata kwenye
mapango. Kisha ulitokea mpigo. Wa radi ulioporomosha hata majabali
kwenye milima mikubwa. Malimoto akazaliwa. Moja ya sifa zake kubwa
ilikuwa na hekima. Pia maarifa ya ajabu. Haiuna tatizo la watu wake.
Ambalo alishindwa kulitatua. Watu wakawa wanafunga safari za siku
nyingi. Kutoka mbali kuja kwenye ikulu yake. Wengi walienda kwa shida za
dhati. Wengine walikuja kumjaribu.
Siku moja akaja mfanyabiashara. Alikuwa tapeli. Alikuja na maua ya aina
mbili. Akamwambia. "Malimoto mfalme,mtu wako anataka kuniuzia maua haya
. Kwa vipande vingi vya almasi. Nami nina shaka kuwa moja ni la bandia.
Waweza kuniamulia?". Mfalme hakujibu. Naye inasemekana alipenda zaraa.
Hivyo alikuwa na miti na mimea iliyozaa maua. Nayo ilitoa harufu anuwai.
Basi akaja nyuki. Akatua kwenye ua moja. Mfalme akamtambulishia ua
halisi. Muda ukayoyoma. Wahitaji walikuwa wakiingia ikulu wakitoka. Siku
moja. Binti mfalme mmoja akaja . Alitoka nchi za mbali. Alikuwa na
msafara mkubwa. Alipokewa kwa taadhima. Alikaa mwezi mmoja. Kila siku
alikaa kwenye baraza akishuhudia mfalme. Akiyatatua matatizo ya watu.
Jioni walikaa na mfalme pamoja. Na wapambe wao akijifunza kutoka kwenye
hazina kubwa ya busara ya mfalme.
Usiku uliotangulia kutoka kwa mgeni. Mfalme alitoa amri za ajabu. Kwanza
aliamuru magudulia yote ya maji. Kwenye chumba cha kulala mgeni
yabadilishwe. Pili, aliamuru mpishi kupika chakula kilichokolea viungo
kutoka bahari hindi. Pia aliamuru wapambe kuwa mgeni akiomba chochote.
Wasimpe . Ila wamfahamishe. Usiku huo mgeni alihisi kiu kikali. Lakini
aliponyanyua gudulia kumimina maji kwenye bilauri ta dhahabu. Halikukuwa
na maji. Akajaribu la pili.
Magudulia yote ya shaba yaliyokuwa chumbani. Hayakuwa na maji.
Alijitahidi kuvumilia lakini wapi. Ilibidi atafute msaada kwa wapambe.
Wao walimweleza walivyoamriwa. Mwanzoni aliona ni kukosa fadhila
kumsumbua mwenyeji mwenye staha kama mfalme. Kiu ilipozidi kumkeketa
koo. Alisalimu amri. Mfalme alifahamishwa. Na kama aliyejua alichoitiwa.
Akaja na kigudulia kidogo chenye nakshi ya dhahabu. Na kifuko cha
hariri. Alikuwa radhi kumpa mgeni sharubati ya kukata kiu. Ila kwa
masharti. Anapokunywa maji ameze. Na zawadi atakayompa ambayo
angeitapika afikapo nyumbani.
Kesho yake. Mgeni aliagwa kwa mbwembwe na taadhima. Akaanza safari.
Safari hiyo ilichukua takriban mwezi mmoja. Baada ya miezi kumi. Mfalme
malimoto alipata kuwa binti ya mfalme alikuwa ameitapika zawadi
aliyopewa. Kama alivyokuwa amekula yamini. Hicho kikawa kitendawili Kwa
watu wengi. Wakabaki wakiulizana jibu la fumbo hilo.
| Kwa nini mgeni alikaa kwenye baraza | {
"text": [
"Ili ashuhudie mfalme akitatua matatizo ya watu"
]
} |
4903_swa | MAMA WA KAMBO
Mama aliaga dunia nikiwa umri wa miaka kumi na miwili. Baba alikuwa
anafanya kazi mjini naye mama alikuwa anafanya kazi ya kijungujiko
kwenye mtaa wa nyumbani. Baba alikuwa anafanya kazi ya ulinzi kule mjini
na mara nyingi alikuwa haishi nyumbani na basi angekuja kwa nadra sana.
Wakati mwingine angekuja tu siku ya Sherehe ya krisimasi ama mwaka mpya.
Mama naye alifanya bidii kihakikisha tunaenda shuleni na basi boma
limesimama kwa kuwa baba alikuwa mbali wakati huo. Mama alikuwa na
ugonjwa wa sararani ya matiti. Ugonjwa huu nilizaliwa na kuwa na kupata
akiwa nao basi siwezi kueleza aliupataje na lini. Kile nafahamu ni kuwa
mama alikuwa na sararani na alikuwa anajaribu sana kuuponya. Mara nyingi
angenihafuthia kuhusu ugonjwa huo na kunipa njia za kujihadhari nao. Sio
Siri mama alikuwa anaumwa sana kutokana na ugonjwa huo kwa kuwa mara
nyingi alikuwa anatokwa na machozi endapo titi lake lilianza kuuma.
Mama aliwahi lazwa hospitali kwa zaidi ya miezi minne kutokana na hali
hiyo ya ugonjwa huo. Hapa mama alikuwa amelemewa ajabu hadi akashindwa
kukaa nyumbani na basinikabidi alazwa hospitalini baba bado alikuwa
kazini na basi mimi ndiye ningekaa na mama kule hospitalini mara nyingi.
Mama alipata nafuu baada ya titi lake lililoathirika kukatwa . Hakuwa na
namna nyingine ya mama kuishi isipokuwa hiyo. Nakumbuka Daktari alisema
kuwa ugonjwa wa mama ulikuwa umesambaa sana na badi ili aweze kuishi
lazima angekatwa titi moja la sivuo angepoteza maisha yake. Baada ya
mama kukatwa titi lake na kupewa tiba nyingine basi tulirejea nyumbani
na kuendelea kumuuguza. Mama alipoona basi nami nikarejea shuleni kama
kawaida. Sikuwa mzungu wa reli na basi niliweza kupata a na wenzangu na
basi tukaendelea vyema. Mama alikuwa na nguvu tena baada ya kimaliza
dawa zake na akarudia kazi yake ya kawaida.
Baada ya miaka miwili mama alianza kuumwa tena. Wakati huu baba alikuwa
nyumbani na basi ikabidi ampeleke zahanatini. Baba alikuwa amepandishwa
cheo kazini na basi alikuwa na mihela ya kutosha. Alipokuwa zahanatini
Daktari alisema kuwa hangeweza kuhufumia hali hiyo na akamsihi baba
ampeleke mama hospitali kubwa zaidi. Baba alifanya hivyo kwa kuwa
hakutaka kumpoteza mama kwa vyovyote vile. Alijaribu awezavyo kuona mama
amepokea matibabu yanayofaa. Mama alikaa hospitalini kwa muda mrefu nami
ningependa kumuona siku ya jumamosi ama jumapili. Alikuwa amelemewa
ajabu. Baada ya mama kujaribu kuoigania hali yake badi alikataa roho.
Nilibaki yatima mchanga bila dada wala kaka. Nilikuwa bado mchanga na
hivyo singwmewwza kuishi peke yangu. Baada ya Sherehe ya mwisho ya mama
basi shangazi yangu aliomba kunivhukua ila baba akaghairi. Baba alitaka
niishi naye hadi pale angeamua Cha kufanya kuhusu maisha yake na yangu.
Nikienda na baba aliokuwa akifanya kazi. Alikuwa amepandishwa cheo na
alikuwa ni meneja wa walinzi mipango kwenye kampuni hiyo. Niliishi na
baba kwenye nyumba yake. Nilikuwa naenda shule naye ananikijia jioni.
Tulikaa na baba kwa muda mpaka pale alipopata uhamisho wa kazi na kwenda
mji mwingine.baba hangeweza kunihamisha kwa kuwa kule kulikuwa mbali
sana na mashuke za huko. Hapa basi ndipo maisha yangu yalipobadilika.
Ilimbidi baba akamuoe mke mwingine ambaye basi angenilinda. Baba
alimuona bibi mwingine. Mama wa Kambo akawa sio binadamu tena ila ni
mbwamwitu aliyevalishwa nguo ya kondoo. Ghafla baba alipoondoka ndipo
naye akabadilika. Chakula nikawa napimwa tena . Nikawa shule naenda siku
chache kwa kuwa siku zingine nlikuwa nafanya kazi za nyumbani mpaka
kuchelewa. Matokeo yangu shuleni yakawa yamezorota ajabu. Nlikuwa nakuja
nambari moja sasa nilikuwa nambari ya mwisho. Nikawa kijakazi wa mama
kwwenye nyumba ya baba.
Kila mara nilipoitisha kitu kama kalamu basi nilielekezwa kaburi .
Nilipolala na kuamka kama masaa yamepita basi siku hiyo singeoewa
Chamcha. Nilipokuwa nasoma mama alichanachana vitabu zangu na kuvitupa
mbali. Hivyo niliacha kusoma nilipokuwa nyumbani. Afya yangu vilevile
ilizorota ajabu. Nilikonda ajabu. Endapo ningekuwa mgonjwa basi mama
hangenichukuwa hospitali aliacha nikaumwa mwenyewe. Mara nyingi nilikuwa
naenda kwa majirani kuomba chakula na endapo mama alinitishia
kunicharaza basi pia ningelala kwa majirani kwa kuwa kichapo Cha mama
kilikuwa kichapo hatari na hivyo sikupenda kuchapwa naye.mateao yalizidi
mpaka nikaanua kutoroka nyumbani na kuelekea kule alipokuwa bibi.
Nikifika kwa bibi nikiwa mchege ajabu. Bibi alinipokea vyema sana baada
ya kuona kina Cha u hovu wangu. Nilimsimulia bibi Yale yote niliyokuwa
napitia kwenye mikono ya mama wa Kambo. Mengine sikulazimika kuyasema
kwa kuwa bibi aliyasoma mwenyewe.
Bibi alimpigia babya simu na kumuhitaji aje nyumbani haraka
iwezekanavyo. Niliandamana na bibi mpaka nyumbani badi tukakitana na
baba. Baba alishtika aliponiona nimekondeana ajabu. Nilikuwa na alama za
kichapo kila mahali. Baba alinikumbayia na kumuomba msamaha kwa Yale
niliyokuwa napitia. Mama aliitwa na kufokewa ajabu. Majirani nao
walikuwa kusimulia Yale waliyokuwa wakiyadhuhudia kwa umbali. Baba
aliwaita Polisi na kumueka mbaroni mama. Bibi naye alimsihi baba amuache
aandamane nami lakini baba alikanusha. Baba aliandamana nami kuenda kule
alipokuwa anafanya kazi . Maisha ya gu yakawa mapya tena kama awali.
| Mamake mwandishi aliaga dunia akiwa na umri upi? | {
"text": [
"Kumi na miwili"
]
} |
4903_swa | MAMA WA KAMBO
Mama aliaga dunia nikiwa umri wa miaka kumi na miwili. Baba alikuwa
anafanya kazi mjini naye mama alikuwa anafanya kazi ya kijungujiko
kwenye mtaa wa nyumbani. Baba alikuwa anafanya kazi ya ulinzi kule mjini
na mara nyingi alikuwa haishi nyumbani na basi angekuja kwa nadra sana.
Wakati mwingine angekuja tu siku ya Sherehe ya krisimasi ama mwaka mpya.
Mama naye alifanya bidii kihakikisha tunaenda shuleni na basi boma
limesimama kwa kuwa baba alikuwa mbali wakati huo. Mama alikuwa na
ugonjwa wa sararani ya matiti. Ugonjwa huu nilizaliwa na kuwa na kupata
akiwa nao basi siwezi kueleza aliupataje na lini. Kile nafahamu ni kuwa
mama alikuwa na sararani na alikuwa anajaribu sana kuuponya. Mara nyingi
angenihafuthia kuhusu ugonjwa huo na kunipa njia za kujihadhari nao. Sio
Siri mama alikuwa anaumwa sana kutokana na ugonjwa huo kwa kuwa mara
nyingi alikuwa anatokwa na machozi endapo titi lake lilianza kuuma.
Mama aliwahi lazwa hospitali kwa zaidi ya miezi minne kutokana na hali
hiyo ya ugonjwa huo. Hapa mama alikuwa amelemewa ajabu hadi akashindwa
kukaa nyumbani na basinikabidi alazwa hospitalini baba bado alikuwa
kazini na basi mimi ndiye ningekaa na mama kule hospitalini mara nyingi.
Mama alipata nafuu baada ya titi lake lililoathirika kukatwa . Hakuwa na
namna nyingine ya mama kuishi isipokuwa hiyo. Nakumbuka Daktari alisema
kuwa ugonjwa wa mama ulikuwa umesambaa sana na badi ili aweze kuishi
lazima angekatwa titi moja la sivuo angepoteza maisha yake. Baada ya
mama kukatwa titi lake na kupewa tiba nyingine basi tulirejea nyumbani
na kuendelea kumuuguza. Mama alipoona basi nami nikarejea shuleni kama
kawaida. Sikuwa mzungu wa reli na basi niliweza kupata a na wenzangu na
basi tukaendelea vyema. Mama alikuwa na nguvu tena baada ya kimaliza
dawa zake na akarudia kazi yake ya kawaida.
Baada ya miaka miwili mama alianza kuumwa tena. Wakati huu baba alikuwa
nyumbani na basi ikabidi ampeleke zahanatini. Baba alikuwa amepandishwa
cheo kazini na basi alikuwa na mihela ya kutosha. Alipokuwa zahanatini
Daktari alisema kuwa hangeweza kuhufumia hali hiyo na akamsihi baba
ampeleke mama hospitali kubwa zaidi. Baba alifanya hivyo kwa kuwa
hakutaka kumpoteza mama kwa vyovyote vile. Alijaribu awezavyo kuona mama
amepokea matibabu yanayofaa. Mama alikaa hospitalini kwa muda mrefu nami
ningependa kumuona siku ya jumamosi ama jumapili. Alikuwa amelemewa
ajabu. Baada ya mama kujaribu kuoigania hali yake badi alikataa roho.
Nilibaki yatima mchanga bila dada wala kaka. Nilikuwa bado mchanga na
hivyo singwmewwza kuishi peke yangu. Baada ya Sherehe ya mwisho ya mama
basi shangazi yangu aliomba kunivhukua ila baba akaghairi. Baba alitaka
niishi naye hadi pale angeamua Cha kufanya kuhusu maisha yake na yangu.
Nikienda na baba aliokuwa akifanya kazi. Alikuwa amepandishwa cheo na
alikuwa ni meneja wa walinzi mipango kwenye kampuni hiyo. Niliishi na
baba kwenye nyumba yake. Nilikuwa naenda shule naye ananikijia jioni.
Tulikaa na baba kwa muda mpaka pale alipopata uhamisho wa kazi na kwenda
mji mwingine.baba hangeweza kunihamisha kwa kuwa kule kulikuwa mbali
sana na mashuke za huko. Hapa basi ndipo maisha yangu yalipobadilika.
Ilimbidi baba akamuoe mke mwingine ambaye basi angenilinda. Baba
alimuona bibi mwingine. Mama wa Kambo akawa sio binadamu tena ila ni
mbwamwitu aliyevalishwa nguo ya kondoo. Ghafla baba alipoondoka ndipo
naye akabadilika. Chakula nikawa napimwa tena . Nikawa shule naenda siku
chache kwa kuwa siku zingine nlikuwa nafanya kazi za nyumbani mpaka
kuchelewa. Matokeo yangu shuleni yakawa yamezorota ajabu. Nlikuwa nakuja
nambari moja sasa nilikuwa nambari ya mwisho. Nikawa kijakazi wa mama
kwwenye nyumba ya baba.
Kila mara nilipoitisha kitu kama kalamu basi nilielekezwa kaburi .
Nilipolala na kuamka kama masaa yamepita basi siku hiyo singeoewa
Chamcha. Nilipokuwa nasoma mama alichanachana vitabu zangu na kuvitupa
mbali. Hivyo niliacha kusoma nilipokuwa nyumbani. Afya yangu vilevile
ilizorota ajabu. Nilikonda ajabu. Endapo ningekuwa mgonjwa basi mama
hangenichukuwa hospitali aliacha nikaumwa mwenyewe. Mara nyingi nilikuwa
naenda kwa majirani kuomba chakula na endapo mama alinitishia
kunicharaza basi pia ningelala kwa majirani kwa kuwa kichapo Cha mama
kilikuwa kichapo hatari na hivyo sikupenda kuchapwa naye.mateao yalizidi
mpaka nikaanua kutoroka nyumbani na kuelekea kule alipokuwa bibi.
Nikifika kwa bibi nikiwa mchege ajabu. Bibi alinipokea vyema sana baada
ya kuona kina Cha u hovu wangu. Nilimsimulia bibi Yale yote niliyokuwa
napitia kwenye mikono ya mama wa Kambo. Mengine sikulazimika kuyasema
kwa kuwa bibi aliyasoma mwenyewe.
Bibi alimpigia babya simu na kumuhitaji aje nyumbani haraka
iwezekanavyo. Niliandamana na bibi mpaka nyumbani badi tukakitana na
baba. Baba alishtika aliponiona nimekondeana ajabu. Nilikuwa na alama za
kichapo kila mahali. Baba alinikumbayia na kumuomba msamaha kwa Yale
niliyokuwa napitia. Mama aliitwa na kufokewa ajabu. Majirani nao
walikuwa kusimulia Yale waliyokuwa wakiyadhuhudia kwa umbali. Baba
aliwaita Polisi na kumueka mbaroni mama. Bibi naye alimsihi baba amuache
aandamane nami lakini baba alikanusha. Baba aliandamana nami kuenda kule
alipokuwa anafanya kazi . Maisha ya gu yakawa mapya tena kama awali.
| Babake mwandishi alikuwa anafanya kazi wapi? | {
"text": [
"Mjini"
]
} |
4903_swa | MAMA WA KAMBO
Mama aliaga dunia nikiwa umri wa miaka kumi na miwili. Baba alikuwa
anafanya kazi mjini naye mama alikuwa anafanya kazi ya kijungujiko
kwenye mtaa wa nyumbani. Baba alikuwa anafanya kazi ya ulinzi kule mjini
na mara nyingi alikuwa haishi nyumbani na basi angekuja kwa nadra sana.
Wakati mwingine angekuja tu siku ya Sherehe ya krisimasi ama mwaka mpya.
Mama naye alifanya bidii kihakikisha tunaenda shuleni na basi boma
limesimama kwa kuwa baba alikuwa mbali wakati huo. Mama alikuwa na
ugonjwa wa sararani ya matiti. Ugonjwa huu nilizaliwa na kuwa na kupata
akiwa nao basi siwezi kueleza aliupataje na lini. Kile nafahamu ni kuwa
mama alikuwa na sararani na alikuwa anajaribu sana kuuponya. Mara nyingi
angenihafuthia kuhusu ugonjwa huo na kunipa njia za kujihadhari nao. Sio
Siri mama alikuwa anaumwa sana kutokana na ugonjwa huo kwa kuwa mara
nyingi alikuwa anatokwa na machozi endapo titi lake lilianza kuuma.
Mama aliwahi lazwa hospitali kwa zaidi ya miezi minne kutokana na hali
hiyo ya ugonjwa huo. Hapa mama alikuwa amelemewa ajabu hadi akashindwa
kukaa nyumbani na basinikabidi alazwa hospitalini baba bado alikuwa
kazini na basi mimi ndiye ningekaa na mama kule hospitalini mara nyingi.
Mama alipata nafuu baada ya titi lake lililoathirika kukatwa . Hakuwa na
namna nyingine ya mama kuishi isipokuwa hiyo. Nakumbuka Daktari alisema
kuwa ugonjwa wa mama ulikuwa umesambaa sana na badi ili aweze kuishi
lazima angekatwa titi moja la sivuo angepoteza maisha yake. Baada ya
mama kukatwa titi lake na kupewa tiba nyingine basi tulirejea nyumbani
na kuendelea kumuuguza. Mama alipoona basi nami nikarejea shuleni kama
kawaida. Sikuwa mzungu wa reli na basi niliweza kupata a na wenzangu na
basi tukaendelea vyema. Mama alikuwa na nguvu tena baada ya kimaliza
dawa zake na akarudia kazi yake ya kawaida.
Baada ya miaka miwili mama alianza kuumwa tena. Wakati huu baba alikuwa
nyumbani na basi ikabidi ampeleke zahanatini. Baba alikuwa amepandishwa
cheo kazini na basi alikuwa na mihela ya kutosha. Alipokuwa zahanatini
Daktari alisema kuwa hangeweza kuhufumia hali hiyo na akamsihi baba
ampeleke mama hospitali kubwa zaidi. Baba alifanya hivyo kwa kuwa
hakutaka kumpoteza mama kwa vyovyote vile. Alijaribu awezavyo kuona mama
amepokea matibabu yanayofaa. Mama alikaa hospitalini kwa muda mrefu nami
ningependa kumuona siku ya jumamosi ama jumapili. Alikuwa amelemewa
ajabu. Baada ya mama kujaribu kuoigania hali yake badi alikataa roho.
Nilibaki yatima mchanga bila dada wala kaka. Nilikuwa bado mchanga na
hivyo singwmewwza kuishi peke yangu. Baada ya Sherehe ya mwisho ya mama
basi shangazi yangu aliomba kunivhukua ila baba akaghairi. Baba alitaka
niishi naye hadi pale angeamua Cha kufanya kuhusu maisha yake na yangu.
Nikienda na baba aliokuwa akifanya kazi. Alikuwa amepandishwa cheo na
alikuwa ni meneja wa walinzi mipango kwenye kampuni hiyo. Niliishi na
baba kwenye nyumba yake. Nilikuwa naenda shule naye ananikijia jioni.
Tulikaa na baba kwa muda mpaka pale alipopata uhamisho wa kazi na kwenda
mji mwingine.baba hangeweza kunihamisha kwa kuwa kule kulikuwa mbali
sana na mashuke za huko. Hapa basi ndipo maisha yangu yalipobadilika.
Ilimbidi baba akamuoe mke mwingine ambaye basi angenilinda. Baba
alimuona bibi mwingine. Mama wa Kambo akawa sio binadamu tena ila ni
mbwamwitu aliyevalishwa nguo ya kondoo. Ghafla baba alipoondoka ndipo
naye akabadilika. Chakula nikawa napimwa tena . Nikawa shule naenda siku
chache kwa kuwa siku zingine nlikuwa nafanya kazi za nyumbani mpaka
kuchelewa. Matokeo yangu shuleni yakawa yamezorota ajabu. Nlikuwa nakuja
nambari moja sasa nilikuwa nambari ya mwisho. Nikawa kijakazi wa mama
kwwenye nyumba ya baba.
Kila mara nilipoitisha kitu kama kalamu basi nilielekezwa kaburi .
Nilipolala na kuamka kama masaa yamepita basi siku hiyo singeoewa
Chamcha. Nilipokuwa nasoma mama alichanachana vitabu zangu na kuvitupa
mbali. Hivyo niliacha kusoma nilipokuwa nyumbani. Afya yangu vilevile
ilizorota ajabu. Nilikonda ajabu. Endapo ningekuwa mgonjwa basi mama
hangenichukuwa hospitali aliacha nikaumwa mwenyewe. Mara nyingi nilikuwa
naenda kwa majirani kuomba chakula na endapo mama alinitishia
kunicharaza basi pia ningelala kwa majirani kwa kuwa kichapo Cha mama
kilikuwa kichapo hatari na hivyo sikupenda kuchapwa naye.mateao yalizidi
mpaka nikaanua kutoroka nyumbani na kuelekea kule alipokuwa bibi.
Nikifika kwa bibi nikiwa mchege ajabu. Bibi alinipokea vyema sana baada
ya kuona kina Cha u hovu wangu. Nilimsimulia bibi Yale yote niliyokuwa
napitia kwenye mikono ya mama wa Kambo. Mengine sikulazimika kuyasema
kwa kuwa bibi aliyasoma mwenyewe.
Bibi alimpigia babya simu na kumuhitaji aje nyumbani haraka
iwezekanavyo. Niliandamana na bibi mpaka nyumbani badi tukakitana na
baba. Baba alishtika aliponiona nimekondeana ajabu. Nilikuwa na alama za
kichapo kila mahali. Baba alinikumbayia na kumuomba msamaha kwa Yale
niliyokuwa napitia. Mama aliitwa na kufokewa ajabu. Majirani nao
walikuwa kusimulia Yale waliyokuwa wakiyadhuhudia kwa umbali. Baba
aliwaita Polisi na kumueka mbaroni mama. Bibi naye alimsihi baba amuache
aandamane nami lakini baba alikanusha. Baba aliandamana nami kuenda kule
alipokuwa anafanya kazi . Maisha ya gu yakawa mapya tena kama awali.
| Mamake mwandishi alikuwa anafanya kazi ya aina gani? | {
"text": [
"Kijungujiko"
]
} |
4903_swa | MAMA WA KAMBO
Mama aliaga dunia nikiwa umri wa miaka kumi na miwili. Baba alikuwa
anafanya kazi mjini naye mama alikuwa anafanya kazi ya kijungujiko
kwenye mtaa wa nyumbani. Baba alikuwa anafanya kazi ya ulinzi kule mjini
na mara nyingi alikuwa haishi nyumbani na basi angekuja kwa nadra sana.
Wakati mwingine angekuja tu siku ya Sherehe ya krisimasi ama mwaka mpya.
Mama naye alifanya bidii kihakikisha tunaenda shuleni na basi boma
limesimama kwa kuwa baba alikuwa mbali wakati huo. Mama alikuwa na
ugonjwa wa sararani ya matiti. Ugonjwa huu nilizaliwa na kuwa na kupata
akiwa nao basi siwezi kueleza aliupataje na lini. Kile nafahamu ni kuwa
mama alikuwa na sararani na alikuwa anajaribu sana kuuponya. Mara nyingi
angenihafuthia kuhusu ugonjwa huo na kunipa njia za kujihadhari nao. Sio
Siri mama alikuwa anaumwa sana kutokana na ugonjwa huo kwa kuwa mara
nyingi alikuwa anatokwa na machozi endapo titi lake lilianza kuuma.
Mama aliwahi lazwa hospitali kwa zaidi ya miezi minne kutokana na hali
hiyo ya ugonjwa huo. Hapa mama alikuwa amelemewa ajabu hadi akashindwa
kukaa nyumbani na basinikabidi alazwa hospitalini baba bado alikuwa
kazini na basi mimi ndiye ningekaa na mama kule hospitalini mara nyingi.
Mama alipata nafuu baada ya titi lake lililoathirika kukatwa . Hakuwa na
namna nyingine ya mama kuishi isipokuwa hiyo. Nakumbuka Daktari alisema
kuwa ugonjwa wa mama ulikuwa umesambaa sana na badi ili aweze kuishi
lazima angekatwa titi moja la sivuo angepoteza maisha yake. Baada ya
mama kukatwa titi lake na kupewa tiba nyingine basi tulirejea nyumbani
na kuendelea kumuuguza. Mama alipoona basi nami nikarejea shuleni kama
kawaida. Sikuwa mzungu wa reli na basi niliweza kupata a na wenzangu na
basi tukaendelea vyema. Mama alikuwa na nguvu tena baada ya kimaliza
dawa zake na akarudia kazi yake ya kawaida.
Baada ya miaka miwili mama alianza kuumwa tena. Wakati huu baba alikuwa
nyumbani na basi ikabidi ampeleke zahanatini. Baba alikuwa amepandishwa
cheo kazini na basi alikuwa na mihela ya kutosha. Alipokuwa zahanatini
Daktari alisema kuwa hangeweza kuhufumia hali hiyo na akamsihi baba
ampeleke mama hospitali kubwa zaidi. Baba alifanya hivyo kwa kuwa
hakutaka kumpoteza mama kwa vyovyote vile. Alijaribu awezavyo kuona mama
amepokea matibabu yanayofaa. Mama alikaa hospitalini kwa muda mrefu nami
ningependa kumuona siku ya jumamosi ama jumapili. Alikuwa amelemewa
ajabu. Baada ya mama kujaribu kuoigania hali yake badi alikataa roho.
Nilibaki yatima mchanga bila dada wala kaka. Nilikuwa bado mchanga na
hivyo singwmewwza kuishi peke yangu. Baada ya Sherehe ya mwisho ya mama
basi shangazi yangu aliomba kunivhukua ila baba akaghairi. Baba alitaka
niishi naye hadi pale angeamua Cha kufanya kuhusu maisha yake na yangu.
Nikienda na baba aliokuwa akifanya kazi. Alikuwa amepandishwa cheo na
alikuwa ni meneja wa walinzi mipango kwenye kampuni hiyo. Niliishi na
baba kwenye nyumba yake. Nilikuwa naenda shule naye ananikijia jioni.
Tulikaa na baba kwa muda mpaka pale alipopata uhamisho wa kazi na kwenda
mji mwingine.baba hangeweza kunihamisha kwa kuwa kule kulikuwa mbali
sana na mashuke za huko. Hapa basi ndipo maisha yangu yalipobadilika.
Ilimbidi baba akamuoe mke mwingine ambaye basi angenilinda. Baba
alimuona bibi mwingine. Mama wa Kambo akawa sio binadamu tena ila ni
mbwamwitu aliyevalishwa nguo ya kondoo. Ghafla baba alipoondoka ndipo
naye akabadilika. Chakula nikawa napimwa tena . Nikawa shule naenda siku
chache kwa kuwa siku zingine nlikuwa nafanya kazi za nyumbani mpaka
kuchelewa. Matokeo yangu shuleni yakawa yamezorota ajabu. Nlikuwa nakuja
nambari moja sasa nilikuwa nambari ya mwisho. Nikawa kijakazi wa mama
kwwenye nyumba ya baba.
Kila mara nilipoitisha kitu kama kalamu basi nilielekezwa kaburi .
Nilipolala na kuamka kama masaa yamepita basi siku hiyo singeoewa
Chamcha. Nilipokuwa nasoma mama alichanachana vitabu zangu na kuvitupa
mbali. Hivyo niliacha kusoma nilipokuwa nyumbani. Afya yangu vilevile
ilizorota ajabu. Nilikonda ajabu. Endapo ningekuwa mgonjwa basi mama
hangenichukuwa hospitali aliacha nikaumwa mwenyewe. Mara nyingi nilikuwa
naenda kwa majirani kuomba chakula na endapo mama alinitishia
kunicharaza basi pia ningelala kwa majirani kwa kuwa kichapo Cha mama
kilikuwa kichapo hatari na hivyo sikupenda kuchapwa naye.mateao yalizidi
mpaka nikaanua kutoroka nyumbani na kuelekea kule alipokuwa bibi.
Nikifika kwa bibi nikiwa mchege ajabu. Bibi alinipokea vyema sana baada
ya kuona kina Cha u hovu wangu. Nilimsimulia bibi Yale yote niliyokuwa
napitia kwenye mikono ya mama wa Kambo. Mengine sikulazimika kuyasema
kwa kuwa bibi aliyasoma mwenyewe.
Bibi alimpigia babya simu na kumuhitaji aje nyumbani haraka
iwezekanavyo. Niliandamana na bibi mpaka nyumbani badi tukakitana na
baba. Baba alishtika aliponiona nimekondeana ajabu. Nilikuwa na alama za
kichapo kila mahali. Baba alinikumbayia na kumuomba msamaha kwa Yale
niliyokuwa napitia. Mama aliitwa na kufokewa ajabu. Majirani nao
walikuwa kusimulia Yale waliyokuwa wakiyadhuhudia kwa umbali. Baba
aliwaita Polisi na kumueka mbaroni mama. Bibi naye alimsihi baba amuache
aandamane nami lakini baba alikanusha. Baba aliandamana nami kuenda kule
alipokuwa anafanya kazi . Maisha ya gu yakawa mapya tena kama awali.
| Nani alihakikisha kuwa watoto wanaenda shuleni? | {
"text": [
"Mama"
]
} |
4903_swa | MAMA WA KAMBO
Mama aliaga dunia nikiwa umri wa miaka kumi na miwili. Baba alikuwa
anafanya kazi mjini naye mama alikuwa anafanya kazi ya kijungujiko
kwenye mtaa wa nyumbani. Baba alikuwa anafanya kazi ya ulinzi kule mjini
na mara nyingi alikuwa haishi nyumbani na basi angekuja kwa nadra sana.
Wakati mwingine angekuja tu siku ya Sherehe ya krisimasi ama mwaka mpya.
Mama naye alifanya bidii kihakikisha tunaenda shuleni na basi boma
limesimama kwa kuwa baba alikuwa mbali wakati huo. Mama alikuwa na
ugonjwa wa sararani ya matiti. Ugonjwa huu nilizaliwa na kuwa na kupata
akiwa nao basi siwezi kueleza aliupataje na lini. Kile nafahamu ni kuwa
mama alikuwa na sararani na alikuwa anajaribu sana kuuponya. Mara nyingi
angenihafuthia kuhusu ugonjwa huo na kunipa njia za kujihadhari nao. Sio
Siri mama alikuwa anaumwa sana kutokana na ugonjwa huo kwa kuwa mara
nyingi alikuwa anatokwa na machozi endapo titi lake lilianza kuuma.
Mama aliwahi lazwa hospitali kwa zaidi ya miezi minne kutokana na hali
hiyo ya ugonjwa huo. Hapa mama alikuwa amelemewa ajabu hadi akashindwa
kukaa nyumbani na basinikabidi alazwa hospitalini baba bado alikuwa
kazini na basi mimi ndiye ningekaa na mama kule hospitalini mara nyingi.
Mama alipata nafuu baada ya titi lake lililoathirika kukatwa . Hakuwa na
namna nyingine ya mama kuishi isipokuwa hiyo. Nakumbuka Daktari alisema
kuwa ugonjwa wa mama ulikuwa umesambaa sana na badi ili aweze kuishi
lazima angekatwa titi moja la sivuo angepoteza maisha yake. Baada ya
mama kukatwa titi lake na kupewa tiba nyingine basi tulirejea nyumbani
na kuendelea kumuuguza. Mama alipoona basi nami nikarejea shuleni kama
kawaida. Sikuwa mzungu wa reli na basi niliweza kupata a na wenzangu na
basi tukaendelea vyema. Mama alikuwa na nguvu tena baada ya kimaliza
dawa zake na akarudia kazi yake ya kawaida.
Baada ya miaka miwili mama alianza kuumwa tena. Wakati huu baba alikuwa
nyumbani na basi ikabidi ampeleke zahanatini. Baba alikuwa amepandishwa
cheo kazini na basi alikuwa na mihela ya kutosha. Alipokuwa zahanatini
Daktari alisema kuwa hangeweza kuhufumia hali hiyo na akamsihi baba
ampeleke mama hospitali kubwa zaidi. Baba alifanya hivyo kwa kuwa
hakutaka kumpoteza mama kwa vyovyote vile. Alijaribu awezavyo kuona mama
amepokea matibabu yanayofaa. Mama alikaa hospitalini kwa muda mrefu nami
ningependa kumuona siku ya jumamosi ama jumapili. Alikuwa amelemewa
ajabu. Baada ya mama kujaribu kuoigania hali yake badi alikataa roho.
Nilibaki yatima mchanga bila dada wala kaka. Nilikuwa bado mchanga na
hivyo singwmewwza kuishi peke yangu. Baada ya Sherehe ya mwisho ya mama
basi shangazi yangu aliomba kunivhukua ila baba akaghairi. Baba alitaka
niishi naye hadi pale angeamua Cha kufanya kuhusu maisha yake na yangu.
Nikienda na baba aliokuwa akifanya kazi. Alikuwa amepandishwa cheo na
alikuwa ni meneja wa walinzi mipango kwenye kampuni hiyo. Niliishi na
baba kwenye nyumba yake. Nilikuwa naenda shule naye ananikijia jioni.
Tulikaa na baba kwa muda mpaka pale alipopata uhamisho wa kazi na kwenda
mji mwingine.baba hangeweza kunihamisha kwa kuwa kule kulikuwa mbali
sana na mashuke za huko. Hapa basi ndipo maisha yangu yalipobadilika.
Ilimbidi baba akamuoe mke mwingine ambaye basi angenilinda. Baba
alimuona bibi mwingine. Mama wa Kambo akawa sio binadamu tena ila ni
mbwamwitu aliyevalishwa nguo ya kondoo. Ghafla baba alipoondoka ndipo
naye akabadilika. Chakula nikawa napimwa tena . Nikawa shule naenda siku
chache kwa kuwa siku zingine nlikuwa nafanya kazi za nyumbani mpaka
kuchelewa. Matokeo yangu shuleni yakawa yamezorota ajabu. Nlikuwa nakuja
nambari moja sasa nilikuwa nambari ya mwisho. Nikawa kijakazi wa mama
kwwenye nyumba ya baba.
Kila mara nilipoitisha kitu kama kalamu basi nilielekezwa kaburi .
Nilipolala na kuamka kama masaa yamepita basi siku hiyo singeoewa
Chamcha. Nilipokuwa nasoma mama alichanachana vitabu zangu na kuvitupa
mbali. Hivyo niliacha kusoma nilipokuwa nyumbani. Afya yangu vilevile
ilizorota ajabu. Nilikonda ajabu. Endapo ningekuwa mgonjwa basi mama
hangenichukuwa hospitali aliacha nikaumwa mwenyewe. Mara nyingi nilikuwa
naenda kwa majirani kuomba chakula na endapo mama alinitishia
kunicharaza basi pia ningelala kwa majirani kwa kuwa kichapo Cha mama
kilikuwa kichapo hatari na hivyo sikupenda kuchapwa naye.mateao yalizidi
mpaka nikaanua kutoroka nyumbani na kuelekea kule alipokuwa bibi.
Nikifika kwa bibi nikiwa mchege ajabu. Bibi alinipokea vyema sana baada
ya kuona kina Cha u hovu wangu. Nilimsimulia bibi Yale yote niliyokuwa
napitia kwenye mikono ya mama wa Kambo. Mengine sikulazimika kuyasema
kwa kuwa bibi aliyasoma mwenyewe.
Bibi alimpigia babya simu na kumuhitaji aje nyumbani haraka
iwezekanavyo. Niliandamana na bibi mpaka nyumbani badi tukakitana na
baba. Baba alishtika aliponiona nimekondeana ajabu. Nilikuwa na alama za
kichapo kila mahali. Baba alinikumbayia na kumuomba msamaha kwa Yale
niliyokuwa napitia. Mama aliitwa na kufokewa ajabu. Majirani nao
walikuwa kusimulia Yale waliyokuwa wakiyadhuhudia kwa umbali. Baba
aliwaita Polisi na kumueka mbaroni mama. Bibi naye alimsihi baba amuache
aandamane nami lakini baba alikanusha. Baba aliandamana nami kuenda kule
alipokuwa anafanya kazi . Maisha ya gu yakawa mapya tena kama awali.
| Mamake mwandishi aliugua ugonjwa gani? | {
"text": [
"Saratani"
]
} |
4904_swa | MAPINDUZI KWENYE JELA ZETU
Jela lilikuwa jengo la kuhofia siku za zama. Hili likawa zizi la
wafungwa ambalo lengo kuwafunza wahilifu cha mtema kuni. Katika nchi ya
Kenya Kamiti ikahofiwa sana. Japo hii dhana imebadilishwa. Kwa sasa jela
imekuwa sehemu muhimu ya kuwarudi na kuwarekebisha wahilifu. Azimio la
dhana hii ni kwamba wahilifu wapate uwezo wa kuchangia katika maendeleo
ya jamii pindi tu kifungo chao kinakamilika.
Imebainika kwamba dhana kuwa kuwadhibu na kuwafanyiza kazi nguvu wafungu
ni potovu. Wadadisi wameonyesha mateso yanawafanya kuwa wahalifu sugu.
Hili likiwa wazi, wahilifu sugu nchini wamehadithia kuwa hawatishwi tena
na mateso ya jela. Utawaona mara kwa mara wanapokamatwa na umma katika
harakati za ukaidi, wao hukimbilia polisi. Akilini wanatambua baada ya
muda watakuwa huru tena, ili kuendeleza uhalifu wao. Watalaamu wanakiri
kwamba, kiini cha kumutia mhalifu jela iwe ni kumkuza tabia.
Hadithi na historia zimenakiliwa hapa nchini na kote duniani kuhusu
wahalifu waliobadalisha maisha yao na kuwa wenye tabia njema. Kwa mfano
katika filamu moja nchini, kunatolewa historia ya jizi kuu. Hili jizi
lilikukuwa linaiba masanduku ya wafu baada ya mazishi. Siku moja,
arobaini zake zikafika. Akatiwa mbaroni. Akakiri makosa. Akafungwa jela
mwaka kumi. Akitumia hicho kifungo, anasifiwa serikali kwa kumpa mafunzo
mwafaka na kumufanya kumjua Yesu Kristo. Sasa amekuwa mhubiri mashuuri
nchini na hata kimataifa. Huyu jamaa huwalenga vijana sana kwa
mafundisho yake. Huwarai vijana kujituma ili wapate lishe lao. Ikumbukwe
kuwa kuna wahilifu ambao walibadilika mienendo na wamesheni katika
Nyanja tofautitofauti. Hizi Nyanja ni kama vile biashara, dini, na hata
ushahuru fasaha.
Pia ibainike wazi dhana hii mpya inapigiwa upato na shirika linalo tetea
Haki za Binadamu. Washikadau hawa wanaamini kuwa wahilifu ni binadamu
kama wale wasio wahalifu. Hili limepelekea jela kuwa na marekebisho si
haba. Wafungwa siku hizi wanaandaliwa mlo ulio bora, huku usafi
ukizingatiwa katika kila sehemu. Wao pia husaidia katika kudumisha usafi
huo. Majira ya asubui asubui ukitembelea jela mingi, utawakuta wafungwa
wakisaidia katika kusafisha uani pa jela. Isitoshe wale wanaotumikia
kifungo cha nche, utawakuta wakifyeka kwenye mabarabara, kwenye ofisi za
chifu and mahali pengine popote ambapo serikali itaona panafaa kufanyiwa
usafi. Njia hizi zinatumika kwa kuwarudi wafungwa.
Humu nchini, wafungwa wanauwezo wa kupata elimu ya kimsingi wakiwa
magerazani. Hili limewafanya wengi wao kuwa na uwezo wa kupata shahada
ya shule ya msingi. Serikali imewateulia wafungwa walimu ambayo
wamehitimu kuwahudumia wakiwa jela. Ikumbukwe kuwa pita mwaka tano,
wafungwa wamekalia mitihani ya kimataifa ya shule ya msingi na hata
wangine wakabahatika kufanya ule wa shule za upili. Hili limewafanya
kupata elimu ambayo huenda hawakupata ama hawangepata.
Isisaulike kwamba kunazo shule maulumu za watoto ambayo wamepatika
katika uhilifu wakiwa wadogo. Shule hizi ni maluumu kabisa. Kwa sababu
hizi shule zinahudumia watoto amabayo hawakaliki na wanzao katika
mazingira huru. Shukrani zinawaendea serikali kwa kuwakumbuka hawa, na
kuwapa nafsi ya kupata elimu ya msingi na hata ya shule za upili.
Jela zetu pia zimeanzisha mafunzo ya sanaa kwa wafungwa. Si ajabu kuwa
siku hizi, wafungwa wengi wamekuwa waashi, seremala, wapaka rangi n.k.
Hizi sanaa zimeongezwa katika jela ili kuwafanya wafungwa husu sani wale
ambao walikuwa wezi wapate mafunzo nasaha ya kuweza kujikimi. Inaaminika
kuwa, kiini hasa cha wizi ni ukosefu wa njia ya kuanda rasilimali. Kwa
hivyo, hawa wafungwa wakinolewa katika hali hii, watakuwa maridhawa
katika jamii.
Mazingira ya jela yanaridhia kwa sasa. Wafungwa siku hizi wanapata
nafasi ya kustarehe na kujifurahisha wakiwa jela. Siku hizi kwenye kila
jela kuna runinga au redio ambao huwatumbuiza wafungwa. Hata hivyo wale
ambao wanaweza kusoma, wana nafasi ya kupata magazeti ya kusoma. Na bila
shaka, wafungwa pia wapenda dini wanafanya maombi katika hizi jela.
Kutokana na mapindizu ambayo yamefanyika na yanaendelea kufanyika katika
jela hizi, kunao uwezakano kwamba dhana mpya itasheheni katika jela
zetu. Mwishowe, wahilifu wengi watabadili nia zao wakati wanapotoka jela
na kuwa watu wakukuza jamii zetu.
| Nini lilikuwa jengo la kuhofia siku za zamani? | {
"text": [
"Jela"
]
} |
4904_swa | MAPINDUZI KWENYE JELA ZETU
Jela lilikuwa jengo la kuhofia siku za zama. Hili likawa zizi la
wafungwa ambalo lengo kuwafunza wahilifu cha mtema kuni. Katika nchi ya
Kenya Kamiti ikahofiwa sana. Japo hii dhana imebadilishwa. Kwa sasa jela
imekuwa sehemu muhimu ya kuwarudi na kuwarekebisha wahilifu. Azimio la
dhana hii ni kwamba wahilifu wapate uwezo wa kuchangia katika maendeleo
ya jamii pindi tu kifungo chao kinakamilika.
Imebainika kwamba dhana kuwa kuwadhibu na kuwafanyiza kazi nguvu wafungu
ni potovu. Wadadisi wameonyesha mateso yanawafanya kuwa wahalifu sugu.
Hili likiwa wazi, wahilifu sugu nchini wamehadithia kuwa hawatishwi tena
na mateso ya jela. Utawaona mara kwa mara wanapokamatwa na umma katika
harakati za ukaidi, wao hukimbilia polisi. Akilini wanatambua baada ya
muda watakuwa huru tena, ili kuendeleza uhalifu wao. Watalaamu wanakiri
kwamba, kiini cha kumutia mhalifu jela iwe ni kumkuza tabia.
Hadithi na historia zimenakiliwa hapa nchini na kote duniani kuhusu
wahalifu waliobadalisha maisha yao na kuwa wenye tabia njema. Kwa mfano
katika filamu moja nchini, kunatolewa historia ya jizi kuu. Hili jizi
lilikukuwa linaiba masanduku ya wafu baada ya mazishi. Siku moja,
arobaini zake zikafika. Akatiwa mbaroni. Akakiri makosa. Akafungwa jela
mwaka kumi. Akitumia hicho kifungo, anasifiwa serikali kwa kumpa mafunzo
mwafaka na kumufanya kumjua Yesu Kristo. Sasa amekuwa mhubiri mashuuri
nchini na hata kimataifa. Huyu jamaa huwalenga vijana sana kwa
mafundisho yake. Huwarai vijana kujituma ili wapate lishe lao. Ikumbukwe
kuwa kuna wahilifu ambao walibadilika mienendo na wamesheni katika
Nyanja tofautitofauti. Hizi Nyanja ni kama vile biashara, dini, na hata
ushahuru fasaha.
Pia ibainike wazi dhana hii mpya inapigiwa upato na shirika linalo tetea
Haki za Binadamu. Washikadau hawa wanaamini kuwa wahilifu ni binadamu
kama wale wasio wahalifu. Hili limepelekea jela kuwa na marekebisho si
haba. Wafungwa siku hizi wanaandaliwa mlo ulio bora, huku usafi
ukizingatiwa katika kila sehemu. Wao pia husaidia katika kudumisha usafi
huo. Majira ya asubui asubui ukitembelea jela mingi, utawakuta wafungwa
wakisaidia katika kusafisha uani pa jela. Isitoshe wale wanaotumikia
kifungo cha nche, utawakuta wakifyeka kwenye mabarabara, kwenye ofisi za
chifu and mahali pengine popote ambapo serikali itaona panafaa kufanyiwa
usafi. Njia hizi zinatumika kwa kuwarudi wafungwa.
Humu nchini, wafungwa wanauwezo wa kupata elimu ya kimsingi wakiwa
magerazani. Hili limewafanya wengi wao kuwa na uwezo wa kupata shahada
ya shule ya msingi. Serikali imewateulia wafungwa walimu ambayo
wamehitimu kuwahudumia wakiwa jela. Ikumbukwe kuwa pita mwaka tano,
wafungwa wamekalia mitihani ya kimataifa ya shule ya msingi na hata
wangine wakabahatika kufanya ule wa shule za upili. Hili limewafanya
kupata elimu ambayo huenda hawakupata ama hawangepata.
Isisaulike kwamba kunazo shule maulumu za watoto ambayo wamepatika
katika uhilifu wakiwa wadogo. Shule hizi ni maluumu kabisa. Kwa sababu
hizi shule zinahudumia watoto amabayo hawakaliki na wanzao katika
mazingira huru. Shukrani zinawaendea serikali kwa kuwakumbuka hawa, na
kuwapa nafsi ya kupata elimu ya msingi na hata ya shule za upili.
Jela zetu pia zimeanzisha mafunzo ya sanaa kwa wafungwa. Si ajabu kuwa
siku hizi, wafungwa wengi wamekuwa waashi, seremala, wapaka rangi n.k.
Hizi sanaa zimeongezwa katika jela ili kuwafanya wafungwa husu sani wale
ambao walikuwa wezi wapate mafunzo nasaha ya kuweza kujikimi. Inaaminika
kuwa, kiini hasa cha wizi ni ukosefu wa njia ya kuanda rasilimali. Kwa
hivyo, hawa wafungwa wakinolewa katika hali hii, watakuwa maridhawa
katika jamii.
Mazingira ya jela yanaridhia kwa sasa. Wafungwa siku hizi wanapata
nafasi ya kustarehe na kujifurahisha wakiwa jela. Siku hizi kwenye kila
jela kuna runinga au redio ambao huwatumbuiza wafungwa. Hata hivyo wale
ambao wanaweza kusoma, wana nafasi ya kupata magazeti ya kusoma. Na bila
shaka, wafungwa pia wapenda dini wanafanya maombi katika hizi jela.
Kutokana na mapindizu ambayo yamefanyika na yanaendelea kufanyika katika
jela hizi, kunao uwezakano kwamba dhana mpya itasheheni katika jela
zetu. Mwishowe, wahilifu wengi watabadili nia zao wakati wanapotoka jela
na kuwa watu wakukuza jamii zetu.
| Jela ipi ilihofiwa sana nchini Kenya? | {
"text": [
"Kamiti"
]
} |
4904_swa | MAPINDUZI KWENYE JELA ZETU
Jela lilikuwa jengo la kuhofia siku za zama. Hili likawa zizi la
wafungwa ambalo lengo kuwafunza wahilifu cha mtema kuni. Katika nchi ya
Kenya Kamiti ikahofiwa sana. Japo hii dhana imebadilishwa. Kwa sasa jela
imekuwa sehemu muhimu ya kuwarudi na kuwarekebisha wahilifu. Azimio la
dhana hii ni kwamba wahilifu wapate uwezo wa kuchangia katika maendeleo
ya jamii pindi tu kifungo chao kinakamilika.
Imebainika kwamba dhana kuwa kuwadhibu na kuwafanyiza kazi nguvu wafungu
ni potovu. Wadadisi wameonyesha mateso yanawafanya kuwa wahalifu sugu.
Hili likiwa wazi, wahilifu sugu nchini wamehadithia kuwa hawatishwi tena
na mateso ya jela. Utawaona mara kwa mara wanapokamatwa na umma katika
harakati za ukaidi, wao hukimbilia polisi. Akilini wanatambua baada ya
muda watakuwa huru tena, ili kuendeleza uhalifu wao. Watalaamu wanakiri
kwamba, kiini cha kumutia mhalifu jela iwe ni kumkuza tabia.
Hadithi na historia zimenakiliwa hapa nchini na kote duniani kuhusu
wahalifu waliobadalisha maisha yao na kuwa wenye tabia njema. Kwa mfano
katika filamu moja nchini, kunatolewa historia ya jizi kuu. Hili jizi
lilikukuwa linaiba masanduku ya wafu baada ya mazishi. Siku moja,
arobaini zake zikafika. Akatiwa mbaroni. Akakiri makosa. Akafungwa jela
mwaka kumi. Akitumia hicho kifungo, anasifiwa serikali kwa kumpa mafunzo
mwafaka na kumufanya kumjua Yesu Kristo. Sasa amekuwa mhubiri mashuuri
nchini na hata kimataifa. Huyu jamaa huwalenga vijana sana kwa
mafundisho yake. Huwarai vijana kujituma ili wapate lishe lao. Ikumbukwe
kuwa kuna wahilifu ambao walibadilika mienendo na wamesheni katika
Nyanja tofautitofauti. Hizi Nyanja ni kama vile biashara, dini, na hata
ushahuru fasaha.
Pia ibainike wazi dhana hii mpya inapigiwa upato na shirika linalo tetea
Haki za Binadamu. Washikadau hawa wanaamini kuwa wahilifu ni binadamu
kama wale wasio wahalifu. Hili limepelekea jela kuwa na marekebisho si
haba. Wafungwa siku hizi wanaandaliwa mlo ulio bora, huku usafi
ukizingatiwa katika kila sehemu. Wao pia husaidia katika kudumisha usafi
huo. Majira ya asubui asubui ukitembelea jela mingi, utawakuta wafungwa
wakisaidia katika kusafisha uani pa jela. Isitoshe wale wanaotumikia
kifungo cha nche, utawakuta wakifyeka kwenye mabarabara, kwenye ofisi za
chifu and mahali pengine popote ambapo serikali itaona panafaa kufanyiwa
usafi. Njia hizi zinatumika kwa kuwarudi wafungwa.
Humu nchini, wafungwa wanauwezo wa kupata elimu ya kimsingi wakiwa
magerazani. Hili limewafanya wengi wao kuwa na uwezo wa kupata shahada
ya shule ya msingi. Serikali imewateulia wafungwa walimu ambayo
wamehitimu kuwahudumia wakiwa jela. Ikumbukwe kuwa pita mwaka tano,
wafungwa wamekalia mitihani ya kimataifa ya shule ya msingi na hata
wangine wakabahatika kufanya ule wa shule za upili. Hili limewafanya
kupata elimu ambayo huenda hawakupata ama hawangepata.
Isisaulike kwamba kunazo shule maulumu za watoto ambayo wamepatika
katika uhilifu wakiwa wadogo. Shule hizi ni maluumu kabisa. Kwa sababu
hizi shule zinahudumia watoto amabayo hawakaliki na wanzao katika
mazingira huru. Shukrani zinawaendea serikali kwa kuwakumbuka hawa, na
kuwapa nafsi ya kupata elimu ya msingi na hata ya shule za upili.
Jela zetu pia zimeanzisha mafunzo ya sanaa kwa wafungwa. Si ajabu kuwa
siku hizi, wafungwa wengi wamekuwa waashi, seremala, wapaka rangi n.k.
Hizi sanaa zimeongezwa katika jela ili kuwafanya wafungwa husu sani wale
ambao walikuwa wezi wapate mafunzo nasaha ya kuweza kujikimi. Inaaminika
kuwa, kiini hasa cha wizi ni ukosefu wa njia ya kuanda rasilimali. Kwa
hivyo, hawa wafungwa wakinolewa katika hali hii, watakuwa maridhawa
katika jamii.
Mazingira ya jela yanaridhia kwa sasa. Wafungwa siku hizi wanapata
nafasi ya kustarehe na kujifurahisha wakiwa jela. Siku hizi kwenye kila
jela kuna runinga au redio ambao huwatumbuiza wafungwa. Hata hivyo wale
ambao wanaweza kusoma, wana nafasi ya kupata magazeti ya kusoma. Na bila
shaka, wafungwa pia wapenda dini wanafanya maombi katika hizi jela.
Kutokana na mapindizu ambayo yamefanyika na yanaendelea kufanyika katika
jela hizi, kunao uwezakano kwamba dhana mpya itasheheni katika jela
zetu. Mwishowe, wahilifu wengi watabadili nia zao wakati wanapotoka jela
na kuwa watu wakukuza jamii zetu.
| Dhana kuwa kuwadhibu na kuwafanyiza kazi nguvu wafungu ni nini? | {
"text": [
"Potovu"
]
} |
4904_swa | MAPINDUZI KWENYE JELA ZETU
Jela lilikuwa jengo la kuhofia siku za zama. Hili likawa zizi la
wafungwa ambalo lengo kuwafunza wahilifu cha mtema kuni. Katika nchi ya
Kenya Kamiti ikahofiwa sana. Japo hii dhana imebadilishwa. Kwa sasa jela
imekuwa sehemu muhimu ya kuwarudi na kuwarekebisha wahilifu. Azimio la
dhana hii ni kwamba wahilifu wapate uwezo wa kuchangia katika maendeleo
ya jamii pindi tu kifungo chao kinakamilika.
Imebainika kwamba dhana kuwa kuwadhibu na kuwafanyiza kazi nguvu wafungu
ni potovu. Wadadisi wameonyesha mateso yanawafanya kuwa wahalifu sugu.
Hili likiwa wazi, wahilifu sugu nchini wamehadithia kuwa hawatishwi tena
na mateso ya jela. Utawaona mara kwa mara wanapokamatwa na umma katika
harakati za ukaidi, wao hukimbilia polisi. Akilini wanatambua baada ya
muda watakuwa huru tena, ili kuendeleza uhalifu wao. Watalaamu wanakiri
kwamba, kiini cha kumutia mhalifu jela iwe ni kumkuza tabia.
Hadithi na historia zimenakiliwa hapa nchini na kote duniani kuhusu
wahalifu waliobadalisha maisha yao na kuwa wenye tabia njema. Kwa mfano
katika filamu moja nchini, kunatolewa historia ya jizi kuu. Hili jizi
lilikukuwa linaiba masanduku ya wafu baada ya mazishi. Siku moja,
arobaini zake zikafika. Akatiwa mbaroni. Akakiri makosa. Akafungwa jela
mwaka kumi. Akitumia hicho kifungo, anasifiwa serikali kwa kumpa mafunzo
mwafaka na kumufanya kumjua Yesu Kristo. Sasa amekuwa mhubiri mashuuri
nchini na hata kimataifa. Huyu jamaa huwalenga vijana sana kwa
mafundisho yake. Huwarai vijana kujituma ili wapate lishe lao. Ikumbukwe
kuwa kuna wahilifu ambao walibadilika mienendo na wamesheni katika
Nyanja tofautitofauti. Hizi Nyanja ni kama vile biashara, dini, na hata
ushahuru fasaha.
Pia ibainike wazi dhana hii mpya inapigiwa upato na shirika linalo tetea
Haki za Binadamu. Washikadau hawa wanaamini kuwa wahilifu ni binadamu
kama wale wasio wahalifu. Hili limepelekea jela kuwa na marekebisho si
haba. Wafungwa siku hizi wanaandaliwa mlo ulio bora, huku usafi
ukizingatiwa katika kila sehemu. Wao pia husaidia katika kudumisha usafi
huo. Majira ya asubui asubui ukitembelea jela mingi, utawakuta wafungwa
wakisaidia katika kusafisha uani pa jela. Isitoshe wale wanaotumikia
kifungo cha nche, utawakuta wakifyeka kwenye mabarabara, kwenye ofisi za
chifu and mahali pengine popote ambapo serikali itaona panafaa kufanyiwa
usafi. Njia hizi zinatumika kwa kuwarudi wafungwa.
Humu nchini, wafungwa wanauwezo wa kupata elimu ya kimsingi wakiwa
magerazani. Hili limewafanya wengi wao kuwa na uwezo wa kupata shahada
ya shule ya msingi. Serikali imewateulia wafungwa walimu ambayo
wamehitimu kuwahudumia wakiwa jela. Ikumbukwe kuwa pita mwaka tano,
wafungwa wamekalia mitihani ya kimataifa ya shule ya msingi na hata
wangine wakabahatika kufanya ule wa shule za upili. Hili limewafanya
kupata elimu ambayo huenda hawakupata ama hawangepata.
Isisaulike kwamba kunazo shule maulumu za watoto ambayo wamepatika
katika uhilifu wakiwa wadogo. Shule hizi ni maluumu kabisa. Kwa sababu
hizi shule zinahudumia watoto amabayo hawakaliki na wanzao katika
mazingira huru. Shukrani zinawaendea serikali kwa kuwakumbuka hawa, na
kuwapa nafsi ya kupata elimu ya msingi na hata ya shule za upili.
Jela zetu pia zimeanzisha mafunzo ya sanaa kwa wafungwa. Si ajabu kuwa
siku hizi, wafungwa wengi wamekuwa waashi, seremala, wapaka rangi n.k.
Hizi sanaa zimeongezwa katika jela ili kuwafanya wafungwa husu sani wale
ambao walikuwa wezi wapate mafunzo nasaha ya kuweza kujikimi. Inaaminika
kuwa, kiini hasa cha wizi ni ukosefu wa njia ya kuanda rasilimali. Kwa
hivyo, hawa wafungwa wakinolewa katika hali hii, watakuwa maridhawa
katika jamii.
Mazingira ya jela yanaridhia kwa sasa. Wafungwa siku hizi wanapata
nafasi ya kustarehe na kujifurahisha wakiwa jela. Siku hizi kwenye kila
jela kuna runinga au redio ambao huwatumbuiza wafungwa. Hata hivyo wale
ambao wanaweza kusoma, wana nafasi ya kupata magazeti ya kusoma. Na bila
shaka, wafungwa pia wapenda dini wanafanya maombi katika hizi jela.
Kutokana na mapindizu ambayo yamefanyika na yanaendelea kufanyika katika
jela hizi, kunao uwezakano kwamba dhana mpya itasheheni katika jela
zetu. Mwishowe, wahilifu wengi watabadili nia zao wakati wanapotoka jela
na kuwa watu wakukuza jamii zetu.
| Watalaamu wanakiri kwamba kiini cha kumutia mhalifu jela iwe ni nini? | {
"text": [
"Kumkuza tabia"
]
} |
4904_swa | MAPINDUZI KWENYE JELA ZETU
Jela lilikuwa jengo la kuhofia siku za zama. Hili likawa zizi la
wafungwa ambalo lengo kuwafunza wahilifu cha mtema kuni. Katika nchi ya
Kenya Kamiti ikahofiwa sana. Japo hii dhana imebadilishwa. Kwa sasa jela
imekuwa sehemu muhimu ya kuwarudi na kuwarekebisha wahilifu. Azimio la
dhana hii ni kwamba wahilifu wapate uwezo wa kuchangia katika maendeleo
ya jamii pindi tu kifungo chao kinakamilika.
Imebainika kwamba dhana kuwa kuwadhibu na kuwafanyiza kazi nguvu wafungu
ni potovu. Wadadisi wameonyesha mateso yanawafanya kuwa wahalifu sugu.
Hili likiwa wazi, wahilifu sugu nchini wamehadithia kuwa hawatishwi tena
na mateso ya jela. Utawaona mara kwa mara wanapokamatwa na umma katika
harakati za ukaidi, wao hukimbilia polisi. Akilini wanatambua baada ya
muda watakuwa huru tena, ili kuendeleza uhalifu wao. Watalaamu wanakiri
kwamba, kiini cha kumutia mhalifu jela iwe ni kumkuza tabia.
Hadithi na historia zimenakiliwa hapa nchini na kote duniani kuhusu
wahalifu waliobadalisha maisha yao na kuwa wenye tabia njema. Kwa mfano
katika filamu moja nchini, kunatolewa historia ya jizi kuu. Hili jizi
lilikukuwa linaiba masanduku ya wafu baada ya mazishi. Siku moja,
arobaini zake zikafika. Akatiwa mbaroni. Akakiri makosa. Akafungwa jela
mwaka kumi. Akitumia hicho kifungo, anasifiwa serikali kwa kumpa mafunzo
mwafaka na kumufanya kumjua Yesu Kristo. Sasa amekuwa mhubiri mashuuri
nchini na hata kimataifa. Huyu jamaa huwalenga vijana sana kwa
mafundisho yake. Huwarai vijana kujituma ili wapate lishe lao. Ikumbukwe
kuwa kuna wahilifu ambao walibadilika mienendo na wamesheni katika
Nyanja tofautitofauti. Hizi Nyanja ni kama vile biashara, dini, na hata
ushahuru fasaha.
Pia ibainike wazi dhana hii mpya inapigiwa upato na shirika linalo tetea
Haki za Binadamu. Washikadau hawa wanaamini kuwa wahilifu ni binadamu
kama wale wasio wahalifu. Hili limepelekea jela kuwa na marekebisho si
haba. Wafungwa siku hizi wanaandaliwa mlo ulio bora, huku usafi
ukizingatiwa katika kila sehemu. Wao pia husaidia katika kudumisha usafi
huo. Majira ya asubui asubui ukitembelea jela mingi, utawakuta wafungwa
wakisaidia katika kusafisha uani pa jela. Isitoshe wale wanaotumikia
kifungo cha nche, utawakuta wakifyeka kwenye mabarabara, kwenye ofisi za
chifu and mahali pengine popote ambapo serikali itaona panafaa kufanyiwa
usafi. Njia hizi zinatumika kwa kuwarudi wafungwa.
Humu nchini, wafungwa wanauwezo wa kupata elimu ya kimsingi wakiwa
magerazani. Hili limewafanya wengi wao kuwa na uwezo wa kupata shahada
ya shule ya msingi. Serikali imewateulia wafungwa walimu ambayo
wamehitimu kuwahudumia wakiwa jela. Ikumbukwe kuwa pita mwaka tano,
wafungwa wamekalia mitihani ya kimataifa ya shule ya msingi na hata
wangine wakabahatika kufanya ule wa shule za upili. Hili limewafanya
kupata elimu ambayo huenda hawakupata ama hawangepata.
Isisaulike kwamba kunazo shule maulumu za watoto ambayo wamepatika
katika uhilifu wakiwa wadogo. Shule hizi ni maluumu kabisa. Kwa sababu
hizi shule zinahudumia watoto amabayo hawakaliki na wanzao katika
mazingira huru. Shukrani zinawaendea serikali kwa kuwakumbuka hawa, na
kuwapa nafsi ya kupata elimu ya msingi na hata ya shule za upili.
Jela zetu pia zimeanzisha mafunzo ya sanaa kwa wafungwa. Si ajabu kuwa
siku hizi, wafungwa wengi wamekuwa waashi, seremala, wapaka rangi n.k.
Hizi sanaa zimeongezwa katika jela ili kuwafanya wafungwa husu sani wale
ambao walikuwa wezi wapate mafunzo nasaha ya kuweza kujikimi. Inaaminika
kuwa, kiini hasa cha wizi ni ukosefu wa njia ya kuanda rasilimali. Kwa
hivyo, hawa wafungwa wakinolewa katika hali hii, watakuwa maridhawa
katika jamii.
Mazingira ya jela yanaridhia kwa sasa. Wafungwa siku hizi wanapata
nafasi ya kustarehe na kujifurahisha wakiwa jela. Siku hizi kwenye kila
jela kuna runinga au redio ambao huwatumbuiza wafungwa. Hata hivyo wale
ambao wanaweza kusoma, wana nafasi ya kupata magazeti ya kusoma. Na bila
shaka, wafungwa pia wapenda dini wanafanya maombi katika hizi jela.
Kutokana na mapindizu ambayo yamefanyika na yanaendelea kufanyika katika
jela hizi, kunao uwezakano kwamba dhana mpya itasheheni katika jela
zetu. Mwishowe, wahilifu wengi watabadili nia zao wakati wanapotoka jela
na kuwa watu wakukuza jamii zetu.
| Shirika lipi linatetea haki za wafungwa? | {
"text": [
"Haki za Binadamu"
]
} |
4905_swa | MATAYARISHO YA MITIHANI
Kitu muhimu sana katika kujitayarisha kwa mtihani. Ni kujua na
kuyafahamu yaliyomo katika silabasi ya somo linalohusika. Pia ni muhimu
kuelewa nadharia na utekelezaji wa yote. Na jinsi mambo hayo
yanavyohisiana. Kwa mfano, ngeli inahusianaje na kuandika insha. Pamoja
na suala la sarufi kwa jumla.
Mtihani unapokaribia,labda utahitaji kujikaza kisabuni. Na kujifunga
kibwebwe katika kuelewa yote yanayohitajika. Hata hivyo. Haya yote
yanafaa kufanywa kwa mpango. Na utaratibu nzuri wala si kwa papara tu.
Kupanga na kuratibu udurusu wako ni njia muhimu ya kuupasi mtihani.
Utaratibu huo ni lazy. Uonyeshe muda utakaochukua katika kila somo. Na
mada mbalimbali katika kipindi. Fulani katika muda uliobakia. Wakati
huohuo. Panga kila mada na mada ndogo zinazojitokeza . Na jinsi
utakavyozipitia. Ni kwa muda gani. Hata hivyo,ni muhimu kuwa na uhalisia
unapopanga. Si vizuri kupanga mambo yasiyoweza kufanyika. Kwani
kufanikiwa kwategemea utaratibu huo kwa kuzingatia muda. Uliopo na kazi
inayohitajika kufanywa. Ni muhimu pia kuufanya utaratibu wako. Usiwe
kama biblia ama kurani. Uwe na ugiligili. Kuwa unaweza kubadilika
ilitegemea mambo mengine.
Ni vyema kuweka muda wa kupumzika. Katika utaratibu huo. Wakati Kama huu
unaweza kutumika kudurusu maneno. Ambayo hukuyaelewa vizuri. Ama mada
ambazo zinakuletea kizungumkuti. Na pia zinahitaji mada zaidi. Haya yote
yanaweza kufanyika katika mandhari nzuri. Kwani kuelewa kwahitaji
mandhari maalumu ambapo. Hamna kelele na palipo na yote unayohitaji
kufanya kazi hiyo.
Wakati ni muhimu katika udurusu. Je,wewe ni mtu anayependa asubuhi na
mapema. Ama nyakati za usiku katika kudurusu. Jaribu uwezavyo kuzingatia
wakati wowote ule. Kufanya udurusu. Pia ni muhimu kufanya udurusu ukiwa
na rafiki. Ama wawili ambao mnaweza kujadiliana. Baada ya kusoma kwa
muda. Ingawa ni muhimu kutozungumza sana mnapodurusu. Hata unapodurusu
peke yako. Kujadiliana na mwenzako baadaye ni muhimu sana.
Wakati unapofanya udurusu. Usifanye hivyo kwa muda mrefu sana. Kwa
mfano. Saa tatu kwa mkupuo mmoja zinatosha. Huku kukiwa na kukatizwa
hapa na pale. Katika kila mada. Anza kwa kupitia tu uliyoandika
darasani. Na uliyoyasoma kwingine ili kujikumbusha kuhusu mambo muhimu
na maswali. Yatokanayo na dhana muhimu. Baada ya hapo. Andika mambo
muhimu. Kuhusu uliyoyasoma. Na yanavyohisiana na kila ulichokisoma. Ni
muhimu kujipumzisha. Baada ya kudurusu kwa muda ili kupumbaza mwili
wako. Kwa michezo na mengine.
Zisaliapo siku chache. Kabla ya mtihani. Ni muhimu kuwa na usingizi wa
kutosha. Hakikisha unajua mtihani utafanywa lini. Utafanyika wapi. Na
huku ukihakikisha kuwa una kalamu. Na vyote vinavyohitajika kwa minajili
ya mtihani. Siku ya mtihani. Usichelewe kufika kwenye chumba cha
mtihani. Ama darasa kwani kufanya hivyo huchochea hali ya wasiwasi. Na
kuanza kusahau mambo muhimu. Vilevile. Hakikisha kuwa huzungumzi na
wanafunzi wengine. Hasa wale watakaokuonyesha kuwa wamesoma zaidi. Na
hivyo kuzusha hofu katika nafsi Yako. Kuwa hujajitayarisha vizuri.
Katika chumba cha mtihani. Soma maagizo kwa uangalifu. Pia ujifahamishe
na idadi ya maswali unayohitajika kuyajibu. Sehemu zilizopo katika
mtihani. Na unachohitajika kufanya katika kila sehemu. Mtihani
unapoanza. Soma maswali yote kwa mkupuo. Kama kuna uteuzi. Yateue yale
unayoyamudu. Halafu uanze kuyajibu. Andika vidokezo kwa yale maswali
umeamua kuyajibu. Ukianza na vidokezo vyenye uzito zaidi. Muda huu
utakaotumia ni muhimu. Kujitayarisha pia. Badala ya kuanza kujibu
maswali halafu njiani ukagundua kuwa huna majibu ta kutosha. Gawanya
muda uliobaki kati ya maswali yaliyopo. Usianze kuyajibu maswali hadi
unapomalizaatayarisho haya.
Katika kuandika vidokezo kwa kila swali. La insha ama fasihi. Hakikisha
umevipanga kwa utaratibu unaofaa. Kuanzia utangulizi. Mwili wa jibu na
hitimisho. Hata hivyo. Hakikisha kuwa haraka sana. Lakini ni mambo yapi
watahini wanayoyazingatia. Kwanza. Watahini hutaka jibu kwa swali
lililoulizwa. Jibu ambalo ni rahisi kulisoma. Na lililoandikwa kwa
mwandiko unaosomeka. Mpangilio wa jibu hilo katika aya. Maelezo. Mifano
na sarufi ya lugha iliyotumika ni muhimu vilevile.
| Kitu gani ni muhimu sana kuelewa katiika kujitayarisha kufanya mtihani? | {
"text": [
"Silabasi la somo"
]
} |
4905_swa | MATAYARISHO YA MITIHANI
Kitu muhimu sana katika kujitayarisha kwa mtihani. Ni kujua na
kuyafahamu yaliyomo katika silabasi ya somo linalohusika. Pia ni muhimu
kuelewa nadharia na utekelezaji wa yote. Na jinsi mambo hayo
yanavyohisiana. Kwa mfano, ngeli inahusianaje na kuandika insha. Pamoja
na suala la sarufi kwa jumla.
Mtihani unapokaribia,labda utahitaji kujikaza kisabuni. Na kujifunga
kibwebwe katika kuelewa yote yanayohitajika. Hata hivyo. Haya yote
yanafaa kufanywa kwa mpango. Na utaratibu nzuri wala si kwa papara tu.
Kupanga na kuratibu udurusu wako ni njia muhimu ya kuupasi mtihani.
Utaratibu huo ni lazy. Uonyeshe muda utakaochukua katika kila somo. Na
mada mbalimbali katika kipindi. Fulani katika muda uliobakia. Wakati
huohuo. Panga kila mada na mada ndogo zinazojitokeza . Na jinsi
utakavyozipitia. Ni kwa muda gani. Hata hivyo,ni muhimu kuwa na uhalisia
unapopanga. Si vizuri kupanga mambo yasiyoweza kufanyika. Kwani
kufanikiwa kwategemea utaratibu huo kwa kuzingatia muda. Uliopo na kazi
inayohitajika kufanywa. Ni muhimu pia kuufanya utaratibu wako. Usiwe
kama biblia ama kurani. Uwe na ugiligili. Kuwa unaweza kubadilika
ilitegemea mambo mengine.
Ni vyema kuweka muda wa kupumzika. Katika utaratibu huo. Wakati Kama huu
unaweza kutumika kudurusu maneno. Ambayo hukuyaelewa vizuri. Ama mada
ambazo zinakuletea kizungumkuti. Na pia zinahitaji mada zaidi. Haya yote
yanaweza kufanyika katika mandhari nzuri. Kwani kuelewa kwahitaji
mandhari maalumu ambapo. Hamna kelele na palipo na yote unayohitaji
kufanya kazi hiyo.
Wakati ni muhimu katika udurusu. Je,wewe ni mtu anayependa asubuhi na
mapema. Ama nyakati za usiku katika kudurusu. Jaribu uwezavyo kuzingatia
wakati wowote ule. Kufanya udurusu. Pia ni muhimu kufanya udurusu ukiwa
na rafiki. Ama wawili ambao mnaweza kujadiliana. Baada ya kusoma kwa
muda. Ingawa ni muhimu kutozungumza sana mnapodurusu. Hata unapodurusu
peke yako. Kujadiliana na mwenzako baadaye ni muhimu sana.
Wakati unapofanya udurusu. Usifanye hivyo kwa muda mrefu sana. Kwa
mfano. Saa tatu kwa mkupuo mmoja zinatosha. Huku kukiwa na kukatizwa
hapa na pale. Katika kila mada. Anza kwa kupitia tu uliyoandika
darasani. Na uliyoyasoma kwingine ili kujikumbusha kuhusu mambo muhimu
na maswali. Yatokanayo na dhana muhimu. Baada ya hapo. Andika mambo
muhimu. Kuhusu uliyoyasoma. Na yanavyohisiana na kila ulichokisoma. Ni
muhimu kujipumzisha. Baada ya kudurusu kwa muda ili kupumbaza mwili
wako. Kwa michezo na mengine.
Zisaliapo siku chache. Kabla ya mtihani. Ni muhimu kuwa na usingizi wa
kutosha. Hakikisha unajua mtihani utafanywa lini. Utafanyika wapi. Na
huku ukihakikisha kuwa una kalamu. Na vyote vinavyohitajika kwa minajili
ya mtihani. Siku ya mtihani. Usichelewe kufika kwenye chumba cha
mtihani. Ama darasa kwani kufanya hivyo huchochea hali ya wasiwasi. Na
kuanza kusahau mambo muhimu. Vilevile. Hakikisha kuwa huzungumzi na
wanafunzi wengine. Hasa wale watakaokuonyesha kuwa wamesoma zaidi. Na
hivyo kuzusha hofu katika nafsi Yako. Kuwa hujajitayarisha vizuri.
Katika chumba cha mtihani. Soma maagizo kwa uangalifu. Pia ujifahamishe
na idadi ya maswali unayohitajika kuyajibu. Sehemu zilizopo katika
mtihani. Na unachohitajika kufanya katika kila sehemu. Mtihani
unapoanza. Soma maswali yote kwa mkupuo. Kama kuna uteuzi. Yateue yale
unayoyamudu. Halafu uanze kuyajibu. Andika vidokezo kwa yale maswali
umeamua kuyajibu. Ukianza na vidokezo vyenye uzito zaidi. Muda huu
utakaotumia ni muhimu. Kujitayarisha pia. Badala ya kuanza kujibu
maswali halafu njiani ukagundua kuwa huna majibu ta kutosha. Gawanya
muda uliobaki kati ya maswali yaliyopo. Usianze kuyajibu maswali hadi
unapomalizaatayarisho haya.
Katika kuandika vidokezo kwa kila swali. La insha ama fasihi. Hakikisha
umevipanga kwa utaratibu unaofaa. Kuanzia utangulizi. Mwili wa jibu na
hitimisho. Hata hivyo. Hakikisha kuwa haraka sana. Lakini ni mambo yapi
watahini wanayoyazingatia. Kwanza. Watahini hutaka jibu kwa swali
lililoulizwa. Jibu ambalo ni rahisi kulisoma. Na lililoandikwa kwa
mwandiko unaosomeka. Mpangilio wa jibu hilo katika aya. Maelezo. Mifano
na sarufi ya lugha iliyotumika ni muhimu vilevile.
| Njia gani muhimu ya kuupasi mtihani wakati wa matayarisho? | {
"text": [
"Kupanga na kuratibu udurusu"
]
} |
4905_swa | MATAYARISHO YA MITIHANI
Kitu muhimu sana katika kujitayarisha kwa mtihani. Ni kujua na
kuyafahamu yaliyomo katika silabasi ya somo linalohusika. Pia ni muhimu
kuelewa nadharia na utekelezaji wa yote. Na jinsi mambo hayo
yanavyohisiana. Kwa mfano, ngeli inahusianaje na kuandika insha. Pamoja
na suala la sarufi kwa jumla.
Mtihani unapokaribia,labda utahitaji kujikaza kisabuni. Na kujifunga
kibwebwe katika kuelewa yote yanayohitajika. Hata hivyo. Haya yote
yanafaa kufanywa kwa mpango. Na utaratibu nzuri wala si kwa papara tu.
Kupanga na kuratibu udurusu wako ni njia muhimu ya kuupasi mtihani.
Utaratibu huo ni lazy. Uonyeshe muda utakaochukua katika kila somo. Na
mada mbalimbali katika kipindi. Fulani katika muda uliobakia. Wakati
huohuo. Panga kila mada na mada ndogo zinazojitokeza . Na jinsi
utakavyozipitia. Ni kwa muda gani. Hata hivyo,ni muhimu kuwa na uhalisia
unapopanga. Si vizuri kupanga mambo yasiyoweza kufanyika. Kwani
kufanikiwa kwategemea utaratibu huo kwa kuzingatia muda. Uliopo na kazi
inayohitajika kufanywa. Ni muhimu pia kuufanya utaratibu wako. Usiwe
kama biblia ama kurani. Uwe na ugiligili. Kuwa unaweza kubadilika
ilitegemea mambo mengine.
Ni vyema kuweka muda wa kupumzika. Katika utaratibu huo. Wakati Kama huu
unaweza kutumika kudurusu maneno. Ambayo hukuyaelewa vizuri. Ama mada
ambazo zinakuletea kizungumkuti. Na pia zinahitaji mada zaidi. Haya yote
yanaweza kufanyika katika mandhari nzuri. Kwani kuelewa kwahitaji
mandhari maalumu ambapo. Hamna kelele na palipo na yote unayohitaji
kufanya kazi hiyo.
Wakati ni muhimu katika udurusu. Je,wewe ni mtu anayependa asubuhi na
mapema. Ama nyakati za usiku katika kudurusu. Jaribu uwezavyo kuzingatia
wakati wowote ule. Kufanya udurusu. Pia ni muhimu kufanya udurusu ukiwa
na rafiki. Ama wawili ambao mnaweza kujadiliana. Baada ya kusoma kwa
muda. Ingawa ni muhimu kutozungumza sana mnapodurusu. Hata unapodurusu
peke yako. Kujadiliana na mwenzako baadaye ni muhimu sana.
Wakati unapofanya udurusu. Usifanye hivyo kwa muda mrefu sana. Kwa
mfano. Saa tatu kwa mkupuo mmoja zinatosha. Huku kukiwa na kukatizwa
hapa na pale. Katika kila mada. Anza kwa kupitia tu uliyoandika
darasani. Na uliyoyasoma kwingine ili kujikumbusha kuhusu mambo muhimu
na maswali. Yatokanayo na dhana muhimu. Baada ya hapo. Andika mambo
muhimu. Kuhusu uliyoyasoma. Na yanavyohisiana na kila ulichokisoma. Ni
muhimu kujipumzisha. Baada ya kudurusu kwa muda ili kupumbaza mwili
wako. Kwa michezo na mengine.
Zisaliapo siku chache. Kabla ya mtihani. Ni muhimu kuwa na usingizi wa
kutosha. Hakikisha unajua mtihani utafanywa lini. Utafanyika wapi. Na
huku ukihakikisha kuwa una kalamu. Na vyote vinavyohitajika kwa minajili
ya mtihani. Siku ya mtihani. Usichelewe kufika kwenye chumba cha
mtihani. Ama darasa kwani kufanya hivyo huchochea hali ya wasiwasi. Na
kuanza kusahau mambo muhimu. Vilevile. Hakikisha kuwa huzungumzi na
wanafunzi wengine. Hasa wale watakaokuonyesha kuwa wamesoma zaidi. Na
hivyo kuzusha hofu katika nafsi Yako. Kuwa hujajitayarisha vizuri.
Katika chumba cha mtihani. Soma maagizo kwa uangalifu. Pia ujifahamishe
na idadi ya maswali unayohitajika kuyajibu. Sehemu zilizopo katika
mtihani. Na unachohitajika kufanya katika kila sehemu. Mtihani
unapoanza. Soma maswali yote kwa mkupuo. Kama kuna uteuzi. Yateue yale
unayoyamudu. Halafu uanze kuyajibu. Andika vidokezo kwa yale maswali
umeamua kuyajibu. Ukianza na vidokezo vyenye uzito zaidi. Muda huu
utakaotumia ni muhimu. Kujitayarisha pia. Badala ya kuanza kujibu
maswali halafu njiani ukagundua kuwa huna majibu ta kutosha. Gawanya
muda uliobaki kati ya maswali yaliyopo. Usianze kuyajibu maswali hadi
unapomalizaatayarisho haya.
Katika kuandika vidokezo kwa kila swali. La insha ama fasihi. Hakikisha
umevipanga kwa utaratibu unaofaa. Kuanzia utangulizi. Mwili wa jibu na
hitimisho. Hata hivyo. Hakikisha kuwa haraka sana. Lakini ni mambo yapi
watahini wanayoyazingatia. Kwanza. Watahini hutaka jibu kwa swali
lililoulizwa. Jibu ambalo ni rahisi kulisoma. Na lililoandikwa kwa
mwandiko unaosomeka. Mpangilio wa jibu hilo katika aya. Maelezo. Mifano
na sarufi ya lugha iliyotumika ni muhimu vilevile.
| Muda gani hutumika kupitiya mambo mwanafunzi hakuyaelewa? | {
"text": [
"Wa mapumziko"
]
} |
4905_swa | MATAYARISHO YA MITIHANI
Kitu muhimu sana katika kujitayarisha kwa mtihani. Ni kujua na
kuyafahamu yaliyomo katika silabasi ya somo linalohusika. Pia ni muhimu
kuelewa nadharia na utekelezaji wa yote. Na jinsi mambo hayo
yanavyohisiana. Kwa mfano, ngeli inahusianaje na kuandika insha. Pamoja
na suala la sarufi kwa jumla.
Mtihani unapokaribia,labda utahitaji kujikaza kisabuni. Na kujifunga
kibwebwe katika kuelewa yote yanayohitajika. Hata hivyo. Haya yote
yanafaa kufanywa kwa mpango. Na utaratibu nzuri wala si kwa papara tu.
Kupanga na kuratibu udurusu wako ni njia muhimu ya kuupasi mtihani.
Utaratibu huo ni lazy. Uonyeshe muda utakaochukua katika kila somo. Na
mada mbalimbali katika kipindi. Fulani katika muda uliobakia. Wakati
huohuo. Panga kila mada na mada ndogo zinazojitokeza . Na jinsi
utakavyozipitia. Ni kwa muda gani. Hata hivyo,ni muhimu kuwa na uhalisia
unapopanga. Si vizuri kupanga mambo yasiyoweza kufanyika. Kwani
kufanikiwa kwategemea utaratibu huo kwa kuzingatia muda. Uliopo na kazi
inayohitajika kufanywa. Ni muhimu pia kuufanya utaratibu wako. Usiwe
kama biblia ama kurani. Uwe na ugiligili. Kuwa unaweza kubadilika
ilitegemea mambo mengine.
Ni vyema kuweka muda wa kupumzika. Katika utaratibu huo. Wakati Kama huu
unaweza kutumika kudurusu maneno. Ambayo hukuyaelewa vizuri. Ama mada
ambazo zinakuletea kizungumkuti. Na pia zinahitaji mada zaidi. Haya yote
yanaweza kufanyika katika mandhari nzuri. Kwani kuelewa kwahitaji
mandhari maalumu ambapo. Hamna kelele na palipo na yote unayohitaji
kufanya kazi hiyo.
Wakati ni muhimu katika udurusu. Je,wewe ni mtu anayependa asubuhi na
mapema. Ama nyakati za usiku katika kudurusu. Jaribu uwezavyo kuzingatia
wakati wowote ule. Kufanya udurusu. Pia ni muhimu kufanya udurusu ukiwa
na rafiki. Ama wawili ambao mnaweza kujadiliana. Baada ya kusoma kwa
muda. Ingawa ni muhimu kutozungumza sana mnapodurusu. Hata unapodurusu
peke yako. Kujadiliana na mwenzako baadaye ni muhimu sana.
Wakati unapofanya udurusu. Usifanye hivyo kwa muda mrefu sana. Kwa
mfano. Saa tatu kwa mkupuo mmoja zinatosha. Huku kukiwa na kukatizwa
hapa na pale. Katika kila mada. Anza kwa kupitia tu uliyoandika
darasani. Na uliyoyasoma kwingine ili kujikumbusha kuhusu mambo muhimu
na maswali. Yatokanayo na dhana muhimu. Baada ya hapo. Andika mambo
muhimu. Kuhusu uliyoyasoma. Na yanavyohisiana na kila ulichokisoma. Ni
muhimu kujipumzisha. Baada ya kudurusu kwa muda ili kupumbaza mwili
wako. Kwa michezo na mengine.
Zisaliapo siku chache. Kabla ya mtihani. Ni muhimu kuwa na usingizi wa
kutosha. Hakikisha unajua mtihani utafanywa lini. Utafanyika wapi. Na
huku ukihakikisha kuwa una kalamu. Na vyote vinavyohitajika kwa minajili
ya mtihani. Siku ya mtihani. Usichelewe kufika kwenye chumba cha
mtihani. Ama darasa kwani kufanya hivyo huchochea hali ya wasiwasi. Na
kuanza kusahau mambo muhimu. Vilevile. Hakikisha kuwa huzungumzi na
wanafunzi wengine. Hasa wale watakaokuonyesha kuwa wamesoma zaidi. Na
hivyo kuzusha hofu katika nafsi Yako. Kuwa hujajitayarisha vizuri.
Katika chumba cha mtihani. Soma maagizo kwa uangalifu. Pia ujifahamishe
na idadi ya maswali unayohitajika kuyajibu. Sehemu zilizopo katika
mtihani. Na unachohitajika kufanya katika kila sehemu. Mtihani
unapoanza. Soma maswali yote kwa mkupuo. Kama kuna uteuzi. Yateue yale
unayoyamudu. Halafu uanze kuyajibu. Andika vidokezo kwa yale maswali
umeamua kuyajibu. Ukianza na vidokezo vyenye uzito zaidi. Muda huu
utakaotumia ni muhimu. Kujitayarisha pia. Badala ya kuanza kujibu
maswali halafu njiani ukagundua kuwa huna majibu ta kutosha. Gawanya
muda uliobaki kati ya maswali yaliyopo. Usianze kuyajibu maswali hadi
unapomalizaatayarisho haya.
Katika kuandika vidokezo kwa kila swali. La insha ama fasihi. Hakikisha
umevipanga kwa utaratibu unaofaa. Kuanzia utangulizi. Mwili wa jibu na
hitimisho. Hata hivyo. Hakikisha kuwa haraka sana. Lakini ni mambo yapi
watahini wanayoyazingatia. Kwanza. Watahini hutaka jibu kwa swali
lililoulizwa. Jibu ambalo ni rahisi kulisoma. Na lililoandikwa kwa
mwandiko unaosomeka. Mpangilio wa jibu hilo katika aya. Maelezo. Mifano
na sarufi ya lugha iliyotumika ni muhimu vilevile.
| Mwandishi anahimiza wanafunzi kufanya nini baada ya kudurusu kazi ili aweze kuelewa vyema? | {
"text": [
"Kujadiliana na rafikiye"
]
} |
4905_swa | MATAYARISHO YA MITIHANI
Kitu muhimu sana katika kujitayarisha kwa mtihani. Ni kujua na
kuyafahamu yaliyomo katika silabasi ya somo linalohusika. Pia ni muhimu
kuelewa nadharia na utekelezaji wa yote. Na jinsi mambo hayo
yanavyohisiana. Kwa mfano, ngeli inahusianaje na kuandika insha. Pamoja
na suala la sarufi kwa jumla.
Mtihani unapokaribia,labda utahitaji kujikaza kisabuni. Na kujifunga
kibwebwe katika kuelewa yote yanayohitajika. Hata hivyo. Haya yote
yanafaa kufanywa kwa mpango. Na utaratibu nzuri wala si kwa papara tu.
Kupanga na kuratibu udurusu wako ni njia muhimu ya kuupasi mtihani.
Utaratibu huo ni lazy. Uonyeshe muda utakaochukua katika kila somo. Na
mada mbalimbali katika kipindi. Fulani katika muda uliobakia. Wakati
huohuo. Panga kila mada na mada ndogo zinazojitokeza . Na jinsi
utakavyozipitia. Ni kwa muda gani. Hata hivyo,ni muhimu kuwa na uhalisia
unapopanga. Si vizuri kupanga mambo yasiyoweza kufanyika. Kwani
kufanikiwa kwategemea utaratibu huo kwa kuzingatia muda. Uliopo na kazi
inayohitajika kufanywa. Ni muhimu pia kuufanya utaratibu wako. Usiwe
kama biblia ama kurani. Uwe na ugiligili. Kuwa unaweza kubadilika
ilitegemea mambo mengine.
Ni vyema kuweka muda wa kupumzika. Katika utaratibu huo. Wakati Kama huu
unaweza kutumika kudurusu maneno. Ambayo hukuyaelewa vizuri. Ama mada
ambazo zinakuletea kizungumkuti. Na pia zinahitaji mada zaidi. Haya yote
yanaweza kufanyika katika mandhari nzuri. Kwani kuelewa kwahitaji
mandhari maalumu ambapo. Hamna kelele na palipo na yote unayohitaji
kufanya kazi hiyo.
Wakati ni muhimu katika udurusu. Je,wewe ni mtu anayependa asubuhi na
mapema. Ama nyakati za usiku katika kudurusu. Jaribu uwezavyo kuzingatia
wakati wowote ule. Kufanya udurusu. Pia ni muhimu kufanya udurusu ukiwa
na rafiki. Ama wawili ambao mnaweza kujadiliana. Baada ya kusoma kwa
muda. Ingawa ni muhimu kutozungumza sana mnapodurusu. Hata unapodurusu
peke yako. Kujadiliana na mwenzako baadaye ni muhimu sana.
Wakati unapofanya udurusu. Usifanye hivyo kwa muda mrefu sana. Kwa
mfano. Saa tatu kwa mkupuo mmoja zinatosha. Huku kukiwa na kukatizwa
hapa na pale. Katika kila mada. Anza kwa kupitia tu uliyoandika
darasani. Na uliyoyasoma kwingine ili kujikumbusha kuhusu mambo muhimu
na maswali. Yatokanayo na dhana muhimu. Baada ya hapo. Andika mambo
muhimu. Kuhusu uliyoyasoma. Na yanavyohisiana na kila ulichokisoma. Ni
muhimu kujipumzisha. Baada ya kudurusu kwa muda ili kupumbaza mwili
wako. Kwa michezo na mengine.
Zisaliapo siku chache. Kabla ya mtihani. Ni muhimu kuwa na usingizi wa
kutosha. Hakikisha unajua mtihani utafanywa lini. Utafanyika wapi. Na
huku ukihakikisha kuwa una kalamu. Na vyote vinavyohitajika kwa minajili
ya mtihani. Siku ya mtihani. Usichelewe kufika kwenye chumba cha
mtihani. Ama darasa kwani kufanya hivyo huchochea hali ya wasiwasi. Na
kuanza kusahau mambo muhimu. Vilevile. Hakikisha kuwa huzungumzi na
wanafunzi wengine. Hasa wale watakaokuonyesha kuwa wamesoma zaidi. Na
hivyo kuzusha hofu katika nafsi Yako. Kuwa hujajitayarisha vizuri.
Katika chumba cha mtihani. Soma maagizo kwa uangalifu. Pia ujifahamishe
na idadi ya maswali unayohitajika kuyajibu. Sehemu zilizopo katika
mtihani. Na unachohitajika kufanya katika kila sehemu. Mtihani
unapoanza. Soma maswali yote kwa mkupuo. Kama kuna uteuzi. Yateue yale
unayoyamudu. Halafu uanze kuyajibu. Andika vidokezo kwa yale maswali
umeamua kuyajibu. Ukianza na vidokezo vyenye uzito zaidi. Muda huu
utakaotumia ni muhimu. Kujitayarisha pia. Badala ya kuanza kujibu
maswali halafu njiani ukagundua kuwa huna majibu ta kutosha. Gawanya
muda uliobaki kati ya maswali yaliyopo. Usianze kuyajibu maswali hadi
unapomalizaatayarisho haya.
Katika kuandika vidokezo kwa kila swali. La insha ama fasihi. Hakikisha
umevipanga kwa utaratibu unaofaa. Kuanzia utangulizi. Mwili wa jibu na
hitimisho. Hata hivyo. Hakikisha kuwa haraka sana. Lakini ni mambo yapi
watahini wanayoyazingatia. Kwanza. Watahini hutaka jibu kwa swali
lililoulizwa. Jibu ambalo ni rahisi kulisoma. Na lililoandikwa kwa
mwandiko unaosomeka. Mpangilio wa jibu hilo katika aya. Maelezo. Mifano
na sarufi ya lugha iliyotumika ni muhimu vilevile.
| Mwanafunzi anahimizwa kufanya nini baada ya muda mrefu wa kudurusu kazi? | {
"text": [
"Kujipumzisha na mambo kama michezo"
]
} |
4906_swa | MAUMIVU YASO KIKOMO
Jumba kiligubikwa na kimya kwa muda, nyuso zote zilionyesha hisia
changamano. Huzuni ulitawala nyoyo za wote waliokuwemo. Dadangu alipaasa
sauti ambayo hata haikuenda zaidi ya hatua mbili."Tafadhali nisaidie
maji ninywe" Niliagizwa kuenda kumletea maji, hasaa ikizingatiwa kuwa
Mimi tu ndiye nilikuwa mwenye umri mdogo zaidi katika Kikao hicho. Kikao
cha jamiii Ya Walekho, Jamii ambayo ilikuwa bado imeshikilia utamadani
licha ya kuwa tulikuwa katika Karne ya ishirini na moja, karne ambayo
ilikuwa inajaribu kutupilia swala la utamaduni katika kaburi la sahau,
Karne iliyowalazimu Waafrika kuenzi Teknohama na digitali. Karne
iliyosheheni utovu wa nidhamu mwiongoni mwa vijana wengi, Karne ambayo
wasichana wengi pindi tu ya kubaleghe walijiita majina ya kustaajabisha,
si impress, si bosslady si Mrs independent. Majina yaliyo onyesha
dhahiri shahiri kuwa hawakuwa tena wafungwa wa jinsia yao Kama
ilivyokuwa awali.
Ni Karne iliyosheheni mengi tu hasaa katika ulingo huu wa maswala ya
jamii, Huku kila mmoja katika jumba akiwa ameshika tamaa kwa Yale ambayo
yalikuwa yakisemwa na babangu ambaye alikuwa amewaita wanajamii kwa
sababu ya yale yaliyokuwa yamemfika dadangu mdogo ambaye alikuwa katika
kidato Cha tatu.Ilikuwa ijumaa ya tarehe tisa mwezi wa kumi. Siku ambayo
imesalia kuwa akilini mwangu ni Kama Jana. Simu ya mkononi ya mama
ilikiriza, Mara zaidi ya tatu huku nikiwa pekee yangu niliyekuwa
chumbani, ilinibidi kuipokea kwa kuwaama alikuwa katika pilkapilka zake
za kupalilia mihindi.
Yamemfika asoyajua mwenyewe, kwani haelewi ! Hajifahamu amekuwa Kama
mzuka, mara Yuko hai mara hayupo. Wazee wenyewe hawajapata kuona haya,
tuliketi sote kwenye nyumba yetu ya msonge na Kiambata mviringo
...Tukaketi ni Kama watoto wachanga ambao wanacheza michezo yao ya
kitoto huku wakiumba duara.
Dadangu alikuwa kalala fofofo , mara anagutuka na kupiga mayoye , mayowe
yasoeleweka , anaboboja maneno Kama mlevi aliyelewa chakari. Naam maisha
wakati mwengine yanawasukuma binadamu kuwa viumbe tofauti, maswali
yalinipita kichwani ja mwendo wa ngisi. Maswali yaso na majibu,
Ni katika wakati huu ndipo nikuja kujipata katika sindofahamu ambayo
sijawai kumbana nayo aishini. Mbona tu binadamu tu binadamu awe Kama
kiumbe kisicho na mwelekeo ? Kiasi kwamba asiwahi pata Hata lepe la
usingizi!
Mzee Maweyo aliinuka na kukishtaki kimya kilichojiri , hiki kilikuwa
kikao alichokiita baba. Baada ya dadangu kuzidiwa na maradhi yake,
maradhi ambayo hakuna aliyeelewa chanzo chake, wengine walisema kwamba
anawehuka , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya kimagharibi ya ukosefu wa
Kinga mwilini , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya mtu mweusi ya
kiafrika yatokanayo na kutowatimizia Babu walioaga Dunia zama zile. Na
ndiyo sababu wakamlazimu baba , amchinje ng'ombe na kuitoa Kama kafara.
Kwa hiyo walikuwa wameshafika kutimiza matambiko yao
Lakini nilikuwa na dukuduku na madai yao , iweje hii ni Karne ya
ishirini na moja. Karne ambayo imesheheni mkurupuko wa magonjwa yasokuwa
na kiini Wala chanzo, maradhi ya kiajabu ajabu ambayo yanahitaji tu
kupimwa damu katika hospitali ikiyo na vyombo vya kisasa vya uvumbuzi.
Mbona hawangempeleka hospitalini mwanzo ?
Walimleta ng'ombe mbele ya chumba chetu Cha msonge, chumba ambacho
kilitusitiri si dhidi ya jua Wala kijibaridi. Chumba kikuukuu, Kila mara
wanakijiji walikiita ghetto, walikifananisha na vijumba vya kule mji wa
Nairobi katika maeneo ya Mukuru kwa Jenga , vyumba vya madongo poromoka
au sijui nikiite " niguze nianguke"
| Karne ya 21 iliwalazimu waafrika kuenzi nini | {
"text": [
"Teknohama na digitali"
]
} |
4906_swa | MAUMIVU YASO KIKOMO
Jumba kiligubikwa na kimya kwa muda, nyuso zote zilionyesha hisia
changamano. Huzuni ulitawala nyoyo za wote waliokuwemo. Dadangu alipaasa
sauti ambayo hata haikuenda zaidi ya hatua mbili."Tafadhali nisaidie
maji ninywe" Niliagizwa kuenda kumletea maji, hasaa ikizingatiwa kuwa
Mimi tu ndiye nilikuwa mwenye umri mdogo zaidi katika Kikao hicho. Kikao
cha jamiii Ya Walekho, Jamii ambayo ilikuwa bado imeshikilia utamadani
licha ya kuwa tulikuwa katika Karne ya ishirini na moja, karne ambayo
ilikuwa inajaribu kutupilia swala la utamaduni katika kaburi la sahau,
Karne iliyowalazimu Waafrika kuenzi Teknohama na digitali. Karne
iliyosheheni utovu wa nidhamu mwiongoni mwa vijana wengi, Karne ambayo
wasichana wengi pindi tu ya kubaleghe walijiita majina ya kustaajabisha,
si impress, si bosslady si Mrs independent. Majina yaliyo onyesha
dhahiri shahiri kuwa hawakuwa tena wafungwa wa jinsia yao Kama
ilivyokuwa awali.
Ni Karne iliyosheheni mengi tu hasaa katika ulingo huu wa maswala ya
jamii, Huku kila mmoja katika jumba akiwa ameshika tamaa kwa Yale ambayo
yalikuwa yakisemwa na babangu ambaye alikuwa amewaita wanajamii kwa
sababu ya yale yaliyokuwa yamemfika dadangu mdogo ambaye alikuwa katika
kidato Cha tatu.Ilikuwa ijumaa ya tarehe tisa mwezi wa kumi. Siku ambayo
imesalia kuwa akilini mwangu ni Kama Jana. Simu ya mkononi ya mama
ilikiriza, Mara zaidi ya tatu huku nikiwa pekee yangu niliyekuwa
chumbani, ilinibidi kuipokea kwa kuwaama alikuwa katika pilkapilka zake
za kupalilia mihindi.
Yamemfika asoyajua mwenyewe, kwani haelewi ! Hajifahamu amekuwa Kama
mzuka, mara Yuko hai mara hayupo. Wazee wenyewe hawajapata kuona haya,
tuliketi sote kwenye nyumba yetu ya msonge na Kiambata mviringo
...Tukaketi ni Kama watoto wachanga ambao wanacheza michezo yao ya
kitoto huku wakiumba duara.
Dadangu alikuwa kalala fofofo , mara anagutuka na kupiga mayoye , mayowe
yasoeleweka , anaboboja maneno Kama mlevi aliyelewa chakari. Naam maisha
wakati mwengine yanawasukuma binadamu kuwa viumbe tofauti, maswali
yalinipita kichwani ja mwendo wa ngisi. Maswali yaso na majibu,
Ni katika wakati huu ndipo nikuja kujipata katika sindofahamu ambayo
sijawai kumbana nayo aishini. Mbona tu binadamu tu binadamu awe Kama
kiumbe kisicho na mwelekeo ? Kiasi kwamba asiwahi pata Hata lepe la
usingizi!
Mzee Maweyo aliinuka na kukishtaki kimya kilichojiri , hiki kilikuwa
kikao alichokiita baba. Baada ya dadangu kuzidiwa na maradhi yake,
maradhi ambayo hakuna aliyeelewa chanzo chake, wengine walisema kwamba
anawehuka , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya kimagharibi ya ukosefu wa
Kinga mwilini , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya mtu mweusi ya
kiafrika yatokanayo na kutowatimizia Babu walioaga Dunia zama zile. Na
ndiyo sababu wakamlazimu baba , amchinje ng'ombe na kuitoa Kama kafara.
Kwa hiyo walikuwa wameshafika kutimiza matambiko yao
Lakini nilikuwa na dukuduku na madai yao , iweje hii ni Karne ya
ishirini na moja. Karne ambayo imesheheni mkurupuko wa magonjwa yasokuwa
na kiini Wala chanzo, maradhi ya kiajabu ajabu ambayo yanahitaji tu
kupimwa damu katika hospitali ikiyo na vyombo vya kisasa vya uvumbuzi.
Mbona hawangempeleka hospitalini mwanzo ?
Walimleta ng'ombe mbele ya chumba chetu Cha msonge, chumba ambacho
kilitusitiri si dhidi ya jua Wala kijibaridi. Chumba kikuukuu, Kila mara
wanakijiji walikiita ghetto, walikifananisha na vijumba vya kule mji wa
Nairobi katika maeneo ya Mukuru kwa Jenga , vyumba vya madongo poromoka
au sijui nikiite " niguze nianguke"
| Ni lipi limempata mwana dada huyu | {
"text": [
"Anaboboja maneno kama mlevi chakari"
]
} |
4906_swa | MAUMIVU YASO KIKOMO
Jumba kiligubikwa na kimya kwa muda, nyuso zote zilionyesha hisia
changamano. Huzuni ulitawala nyoyo za wote waliokuwemo. Dadangu alipaasa
sauti ambayo hata haikuenda zaidi ya hatua mbili."Tafadhali nisaidie
maji ninywe" Niliagizwa kuenda kumletea maji, hasaa ikizingatiwa kuwa
Mimi tu ndiye nilikuwa mwenye umri mdogo zaidi katika Kikao hicho. Kikao
cha jamiii Ya Walekho, Jamii ambayo ilikuwa bado imeshikilia utamadani
licha ya kuwa tulikuwa katika Karne ya ishirini na moja, karne ambayo
ilikuwa inajaribu kutupilia swala la utamaduni katika kaburi la sahau,
Karne iliyowalazimu Waafrika kuenzi Teknohama na digitali. Karne
iliyosheheni utovu wa nidhamu mwiongoni mwa vijana wengi, Karne ambayo
wasichana wengi pindi tu ya kubaleghe walijiita majina ya kustaajabisha,
si impress, si bosslady si Mrs independent. Majina yaliyo onyesha
dhahiri shahiri kuwa hawakuwa tena wafungwa wa jinsia yao Kama
ilivyokuwa awali.
Ni Karne iliyosheheni mengi tu hasaa katika ulingo huu wa maswala ya
jamii, Huku kila mmoja katika jumba akiwa ameshika tamaa kwa Yale ambayo
yalikuwa yakisemwa na babangu ambaye alikuwa amewaita wanajamii kwa
sababu ya yale yaliyokuwa yamemfika dadangu mdogo ambaye alikuwa katika
kidato Cha tatu.Ilikuwa ijumaa ya tarehe tisa mwezi wa kumi. Siku ambayo
imesalia kuwa akilini mwangu ni Kama Jana. Simu ya mkononi ya mama
ilikiriza, Mara zaidi ya tatu huku nikiwa pekee yangu niliyekuwa
chumbani, ilinibidi kuipokea kwa kuwaama alikuwa katika pilkapilka zake
za kupalilia mihindi.
Yamemfika asoyajua mwenyewe, kwani haelewi ! Hajifahamu amekuwa Kama
mzuka, mara Yuko hai mara hayupo. Wazee wenyewe hawajapata kuona haya,
tuliketi sote kwenye nyumba yetu ya msonge na Kiambata mviringo
...Tukaketi ni Kama watoto wachanga ambao wanacheza michezo yao ya
kitoto huku wakiumba duara.
Dadangu alikuwa kalala fofofo , mara anagutuka na kupiga mayoye , mayowe
yasoeleweka , anaboboja maneno Kama mlevi aliyelewa chakari. Naam maisha
wakati mwengine yanawasukuma binadamu kuwa viumbe tofauti, maswali
yalinipita kichwani ja mwendo wa ngisi. Maswali yaso na majibu,
Ni katika wakati huu ndipo nikuja kujipata katika sindofahamu ambayo
sijawai kumbana nayo aishini. Mbona tu binadamu tu binadamu awe Kama
kiumbe kisicho na mwelekeo ? Kiasi kwamba asiwahi pata Hata lepe la
usingizi!
Mzee Maweyo aliinuka na kukishtaki kimya kilichojiri , hiki kilikuwa
kikao alichokiita baba. Baada ya dadangu kuzidiwa na maradhi yake,
maradhi ambayo hakuna aliyeelewa chanzo chake, wengine walisema kwamba
anawehuka , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya kimagharibi ya ukosefu wa
Kinga mwilini , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya mtu mweusi ya
kiafrika yatokanayo na kutowatimizia Babu walioaga Dunia zama zile. Na
ndiyo sababu wakamlazimu baba , amchinje ng'ombe na kuitoa Kama kafara.
Kwa hiyo walikuwa wameshafika kutimiza matambiko yao
Lakini nilikuwa na dukuduku na madai yao , iweje hii ni Karne ya
ishirini na moja. Karne ambayo imesheheni mkurupuko wa magonjwa yasokuwa
na kiini Wala chanzo, maradhi ya kiajabu ajabu ambayo yanahitaji tu
kupimwa damu katika hospitali ikiyo na vyombo vya kisasa vya uvumbuzi.
Mbona hawangempeleka hospitalini mwanzo ?
Walimleta ng'ombe mbele ya chumba chetu Cha msonge, chumba ambacho
kilitusitiri si dhidi ya jua Wala kijibaridi. Chumba kikuukuu, Kila mara
wanakijiji walikiita ghetto, walikifananisha na vijumba vya kule mji wa
Nairobi katika maeneo ya Mukuru kwa Jenga , vyumba vya madongo poromoka
au sijui nikiite " niguze nianguke"
| Mbona ng'ombe alitolewa kafara | {
"text": [
"kumtolea mwana aliyeugwa matambiko"
]
} |
4906_swa | MAUMIVU YASO KIKOMO
Jumba kiligubikwa na kimya kwa muda, nyuso zote zilionyesha hisia
changamano. Huzuni ulitawala nyoyo za wote waliokuwemo. Dadangu alipaasa
sauti ambayo hata haikuenda zaidi ya hatua mbili."Tafadhali nisaidie
maji ninywe" Niliagizwa kuenda kumletea maji, hasaa ikizingatiwa kuwa
Mimi tu ndiye nilikuwa mwenye umri mdogo zaidi katika Kikao hicho. Kikao
cha jamiii Ya Walekho, Jamii ambayo ilikuwa bado imeshikilia utamadani
licha ya kuwa tulikuwa katika Karne ya ishirini na moja, karne ambayo
ilikuwa inajaribu kutupilia swala la utamaduni katika kaburi la sahau,
Karne iliyowalazimu Waafrika kuenzi Teknohama na digitali. Karne
iliyosheheni utovu wa nidhamu mwiongoni mwa vijana wengi, Karne ambayo
wasichana wengi pindi tu ya kubaleghe walijiita majina ya kustaajabisha,
si impress, si bosslady si Mrs independent. Majina yaliyo onyesha
dhahiri shahiri kuwa hawakuwa tena wafungwa wa jinsia yao Kama
ilivyokuwa awali.
Ni Karne iliyosheheni mengi tu hasaa katika ulingo huu wa maswala ya
jamii, Huku kila mmoja katika jumba akiwa ameshika tamaa kwa Yale ambayo
yalikuwa yakisemwa na babangu ambaye alikuwa amewaita wanajamii kwa
sababu ya yale yaliyokuwa yamemfika dadangu mdogo ambaye alikuwa katika
kidato Cha tatu.Ilikuwa ijumaa ya tarehe tisa mwezi wa kumi. Siku ambayo
imesalia kuwa akilini mwangu ni Kama Jana. Simu ya mkononi ya mama
ilikiriza, Mara zaidi ya tatu huku nikiwa pekee yangu niliyekuwa
chumbani, ilinibidi kuipokea kwa kuwaama alikuwa katika pilkapilka zake
za kupalilia mihindi.
Yamemfika asoyajua mwenyewe, kwani haelewi ! Hajifahamu amekuwa Kama
mzuka, mara Yuko hai mara hayupo. Wazee wenyewe hawajapata kuona haya,
tuliketi sote kwenye nyumba yetu ya msonge na Kiambata mviringo
...Tukaketi ni Kama watoto wachanga ambao wanacheza michezo yao ya
kitoto huku wakiumba duara.
Dadangu alikuwa kalala fofofo , mara anagutuka na kupiga mayoye , mayowe
yasoeleweka , anaboboja maneno Kama mlevi aliyelewa chakari. Naam maisha
wakati mwengine yanawasukuma binadamu kuwa viumbe tofauti, maswali
yalinipita kichwani ja mwendo wa ngisi. Maswali yaso na majibu,
Ni katika wakati huu ndipo nikuja kujipata katika sindofahamu ambayo
sijawai kumbana nayo aishini. Mbona tu binadamu tu binadamu awe Kama
kiumbe kisicho na mwelekeo ? Kiasi kwamba asiwahi pata Hata lepe la
usingizi!
Mzee Maweyo aliinuka na kukishtaki kimya kilichojiri , hiki kilikuwa
kikao alichokiita baba. Baada ya dadangu kuzidiwa na maradhi yake,
maradhi ambayo hakuna aliyeelewa chanzo chake, wengine walisema kwamba
anawehuka , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya kimagharibi ya ukosefu wa
Kinga mwilini , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya mtu mweusi ya
kiafrika yatokanayo na kutowatimizia Babu walioaga Dunia zama zile. Na
ndiyo sababu wakamlazimu baba , amchinje ng'ombe na kuitoa Kama kafara.
Kwa hiyo walikuwa wameshafika kutimiza matambiko yao
Lakini nilikuwa na dukuduku na madai yao , iweje hii ni Karne ya
ishirini na moja. Karne ambayo imesheheni mkurupuko wa magonjwa yasokuwa
na kiini Wala chanzo, maradhi ya kiajabu ajabu ambayo yanahitaji tu
kupimwa damu katika hospitali ikiyo na vyombo vya kisasa vya uvumbuzi.
Mbona hawangempeleka hospitalini mwanzo ?
Walimleta ng'ombe mbele ya chumba chetu Cha msonge, chumba ambacho
kilitusitiri si dhidi ya jua Wala kijibaridi. Chumba kikuukuu, Kila mara
wanakijiji walikiita ghetto, walikifananisha na vijumba vya kule mji wa
Nairobi katika maeneo ya Mukuru kwa Jenga , vyumba vya madongo poromoka
au sijui nikiite " niguze nianguke"
| Jamii hii iliishi katika chumba cha aina gani | {
"text": [
"Msonge"
]
} |
4906_swa | MAUMIVU YASO KIKOMO
Jumba kiligubikwa na kimya kwa muda, nyuso zote zilionyesha hisia
changamano. Huzuni ulitawala nyoyo za wote waliokuwemo. Dadangu alipaasa
sauti ambayo hata haikuenda zaidi ya hatua mbili."Tafadhali nisaidie
maji ninywe" Niliagizwa kuenda kumletea maji, hasaa ikizingatiwa kuwa
Mimi tu ndiye nilikuwa mwenye umri mdogo zaidi katika Kikao hicho. Kikao
cha jamiii Ya Walekho, Jamii ambayo ilikuwa bado imeshikilia utamadani
licha ya kuwa tulikuwa katika Karne ya ishirini na moja, karne ambayo
ilikuwa inajaribu kutupilia swala la utamaduni katika kaburi la sahau,
Karne iliyowalazimu Waafrika kuenzi Teknohama na digitali. Karne
iliyosheheni utovu wa nidhamu mwiongoni mwa vijana wengi, Karne ambayo
wasichana wengi pindi tu ya kubaleghe walijiita majina ya kustaajabisha,
si impress, si bosslady si Mrs independent. Majina yaliyo onyesha
dhahiri shahiri kuwa hawakuwa tena wafungwa wa jinsia yao Kama
ilivyokuwa awali.
Ni Karne iliyosheheni mengi tu hasaa katika ulingo huu wa maswala ya
jamii, Huku kila mmoja katika jumba akiwa ameshika tamaa kwa Yale ambayo
yalikuwa yakisemwa na babangu ambaye alikuwa amewaita wanajamii kwa
sababu ya yale yaliyokuwa yamemfika dadangu mdogo ambaye alikuwa katika
kidato Cha tatu.Ilikuwa ijumaa ya tarehe tisa mwezi wa kumi. Siku ambayo
imesalia kuwa akilini mwangu ni Kama Jana. Simu ya mkononi ya mama
ilikiriza, Mara zaidi ya tatu huku nikiwa pekee yangu niliyekuwa
chumbani, ilinibidi kuipokea kwa kuwaama alikuwa katika pilkapilka zake
za kupalilia mihindi.
Yamemfika asoyajua mwenyewe, kwani haelewi ! Hajifahamu amekuwa Kama
mzuka, mara Yuko hai mara hayupo. Wazee wenyewe hawajapata kuona haya,
tuliketi sote kwenye nyumba yetu ya msonge na Kiambata mviringo
...Tukaketi ni Kama watoto wachanga ambao wanacheza michezo yao ya
kitoto huku wakiumba duara.
Dadangu alikuwa kalala fofofo , mara anagutuka na kupiga mayoye , mayowe
yasoeleweka , anaboboja maneno Kama mlevi aliyelewa chakari. Naam maisha
wakati mwengine yanawasukuma binadamu kuwa viumbe tofauti, maswali
yalinipita kichwani ja mwendo wa ngisi. Maswali yaso na majibu,
Ni katika wakati huu ndipo nikuja kujipata katika sindofahamu ambayo
sijawai kumbana nayo aishini. Mbona tu binadamu tu binadamu awe Kama
kiumbe kisicho na mwelekeo ? Kiasi kwamba asiwahi pata Hata lepe la
usingizi!
Mzee Maweyo aliinuka na kukishtaki kimya kilichojiri , hiki kilikuwa
kikao alichokiita baba. Baada ya dadangu kuzidiwa na maradhi yake,
maradhi ambayo hakuna aliyeelewa chanzo chake, wengine walisema kwamba
anawehuka , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya kimagharibi ya ukosefu wa
Kinga mwilini , wengine wakadai kuwa ni maradhi ya mtu mweusi ya
kiafrika yatokanayo na kutowatimizia Babu walioaga Dunia zama zile. Na
ndiyo sababu wakamlazimu baba , amchinje ng'ombe na kuitoa Kama kafara.
Kwa hiyo walikuwa wameshafika kutimiza matambiko yao
Lakini nilikuwa na dukuduku na madai yao , iweje hii ni Karne ya
ishirini na moja. Karne ambayo imesheheni mkurupuko wa magonjwa yasokuwa
na kiini Wala chanzo, maradhi ya kiajabu ajabu ambayo yanahitaji tu
kupimwa damu katika hospitali ikiyo na vyombo vya kisasa vya uvumbuzi.
Mbona hawangempeleka hospitalini mwanzo ?
Walimleta ng'ombe mbele ya chumba chetu Cha msonge, chumba ambacho
kilitusitiri si dhidi ya jua Wala kijibaridi. Chumba kikuukuu, Kila mara
wanakijiji walikiita ghetto, walikifananisha na vijumba vya kule mji wa
Nairobi katika maeneo ya Mukuru kwa Jenga , vyumba vya madongo poromoka
au sijui nikiite " niguze nianguke"
| kwa nini baba aliita kikao cha wazee | {
"text": [
"mwanawe alikuwa akiugua maradhi yasiyoeleweka"
]
} |
4907_swa | MAZUNGUMZO BAINA YANGU NA MKURUGENZI WA KAMPUNI YA VITABU
(Ni asubuhi na mapema, nipo kwenye ofisi ya mkuregenzi wa kampuni ya
vitabu. Anaingia na begi lake na kuniimba ningoje kwanza akajitayarishe
, nipo na begi langu na karatasi ndogo na kalamu ili niweze kuandika
machache)
MKUREGENZI: ( Huku akitabasamu)Karibu ndani.
MIMI: Asanti Mkuregenzi. Shikamoo?
MKUREGENZI: Marahaba Mwanangu
MIMI: kwanza niseme shukrani kwa kunikubalia.....( Ananikatiza)
MKUREGENZI: Karibu kiti
MIMI: Nimeshukuru, kama nilichokuwa nasema nashukuru kwa kuniruhusu nije
kukutembelea madkani haha yako.
MKUREGENZI: Hata usisema. Wajua wewe ni kama Mwanangu na basic lazima
nifanye niwezalo ili uridhike.
MIMI: kama nilivyokueleza hapo awali mimi ni Bridgit Ongwae mwanafunzi
wa shule ya upili ya Mumo na nipo hapa kujua baadhi ya shughuli
mnazoendesha hapa kwa kampuni yenu.
MKUREGENZI: jiskie nyumbani na unene nami kwa undani nikaweze kukujuvya
mengi na kwa utendeti mkuu.
MIMI: Kwanza kampuni yenu ilianza mwaka gani?
MKUREGENZI: kampuni yetu ilianza mnamo mwaka elfu moja mia Kenda sabini
na sita( akicheka) mwaka huo hukuwa umezaliwa ila wazazi wako ndio
walikuwepo.
MIMI: ( nikitabasamu) kitambo sana, hivi ilianzishwa kwa jukumu lipi
haswa?
MKUREGENZI: kampuni hii ilianzishwa kwa minajili ya kuchapisha vitabu .
Wakati huo tulichapisha vitabu vyenye umbo dogo ikilinganishwa na hivi
sasa. Vitabu hivi vilikuwa na rangi ambayo haikuwa nyeuoe kabisa jinsi
ilivyo sasa hivi na vitabu hivyo vilikuwa vya kurasa chache mno. Kikubwa
zaidi kilikuwa kurasa tisini na sita. Isitoshe vitabu vyetu vilikuwa na
Lebo ya kmpuni yetu kwenye utosi wao.
MIMI: Asante mkuregenzi. Hivi mauzo yakawa vipi na mlitumia njia zipi?
MKUREGENZI: Mauzo hayakuwa ya juu sana kwa kuwa wakati huo badi watu
wengi hawakuwa wanasoma vile isipokuwa wale wanafunzi waliokuwa shuleni
na ambao walikuwa wachache mno. Wakati mwingine mauzo yalikuwa machache
na ikabidi tupunguze wafanyakazi ili tusije tukenda hasara.
Namna ya kutangaza vitabu vyetu ilikuwa kwa njia ya radio na tulibyokuwa
tunapeana kwa shule mbalimbali baada ya wizara ya Elimu kufanya ununuzi
MIMI: shukrani sana. Hivi ni changamoti gani zinazowakumba kama kampuni?
MKUREGENZI: Changamoti ni nyingi. Kwanza ukosefu wa wanunuzi wa kutosha
unaoprlekea kuleta hadara kwa kampuni. Ukosefu wa pesa za kutosha ili
kuendesha shughuli za kampuni, ukosefu wa vifaa vya kutumia kuzalisha
vitabu kwa wingi, ukosefu wa wafanyakazi wa kutosha kisa na maana Hamna
Hela za kuwalipa na hivyo kupelekea kazi kuwa ngumu na nyingi na pia
ukosefu wa barabara nzuri na hivyo kusanbaza mazao yetu inakuwa ni
vigumu. Isitoshe Sheria za serikali zingine hufanya ukosefu wa mauzo
mema.
MIMI: Alafu ikilinganishwa wakati wa zamani na hivi sasa kuna mabadiliko
yapi?
MKUREGENZI: kuna mabadiliko makubwa haswa kwa mauzo. Ndio maana hata
unaona majengo yetu yamejengwa upya na isitoshe tuna wafanyakazi wa
kutosha yaani kila kitu ni shwari. I Hawa kuna Changamoti kadha wa kadha
bado tunashukhru
MIMI: Shukrani sana mkuregenzi. Nimepata mengi kutoka kwako ningependa
sasa kuondoka kwa kuwa umenifunza yasiyokuwa machache.
MKUREGENZI: Karibu tena.( Akiniongoza kuondoka).
| Mahojiano yalikuwa yanfanyika wapi? | {
"text": [
"kwenye ofisi ya mkuregenzi wa kampuni ya vitabu"
]
} |
4907_swa | MAZUNGUMZO BAINA YANGU NA MKURUGENZI WA KAMPUNI YA VITABU
(Ni asubuhi na mapema, nipo kwenye ofisi ya mkuregenzi wa kampuni ya
vitabu. Anaingia na begi lake na kuniimba ningoje kwanza akajitayarishe
, nipo na begi langu na karatasi ndogo na kalamu ili niweze kuandika
machache)
MKUREGENZI: ( Huku akitabasamu)Karibu ndani.
MIMI: Asanti Mkuregenzi. Shikamoo?
MKUREGENZI: Marahaba Mwanangu
MIMI: kwanza niseme shukrani kwa kunikubalia.....( Ananikatiza)
MKUREGENZI: Karibu kiti
MIMI: Nimeshukuru, kama nilichokuwa nasema nashukuru kwa kuniruhusu nije
kukutembelea madkani haha yako.
MKUREGENZI: Hata usisema. Wajua wewe ni kama Mwanangu na basic lazima
nifanye niwezalo ili uridhike.
MIMI: kama nilivyokueleza hapo awali mimi ni Bridgit Ongwae mwanafunzi
wa shule ya upili ya Mumo na nipo hapa kujua baadhi ya shughuli
mnazoendesha hapa kwa kampuni yenu.
MKUREGENZI: jiskie nyumbani na unene nami kwa undani nikaweze kukujuvya
mengi na kwa utendeti mkuu.
MIMI: Kwanza kampuni yenu ilianza mwaka gani?
MKUREGENZI: kampuni yetu ilianza mnamo mwaka elfu moja mia Kenda sabini
na sita( akicheka) mwaka huo hukuwa umezaliwa ila wazazi wako ndio
walikuwepo.
MIMI: ( nikitabasamu) kitambo sana, hivi ilianzishwa kwa jukumu lipi
haswa?
MKUREGENZI: kampuni hii ilianzishwa kwa minajili ya kuchapisha vitabu .
Wakati huo tulichapisha vitabu vyenye umbo dogo ikilinganishwa na hivi
sasa. Vitabu hivi vilikuwa na rangi ambayo haikuwa nyeuoe kabisa jinsi
ilivyo sasa hivi na vitabu hivyo vilikuwa vya kurasa chache mno. Kikubwa
zaidi kilikuwa kurasa tisini na sita. Isitoshe vitabu vyetu vilikuwa na
Lebo ya kmpuni yetu kwenye utosi wao.
MIMI: Asante mkuregenzi. Hivi mauzo yakawa vipi na mlitumia njia zipi?
MKUREGENZI: Mauzo hayakuwa ya juu sana kwa kuwa wakati huo badi watu
wengi hawakuwa wanasoma vile isipokuwa wale wanafunzi waliokuwa shuleni
na ambao walikuwa wachache mno. Wakati mwingine mauzo yalikuwa machache
na ikabidi tupunguze wafanyakazi ili tusije tukenda hasara.
Namna ya kutangaza vitabu vyetu ilikuwa kwa njia ya radio na tulibyokuwa
tunapeana kwa shule mbalimbali baada ya wizara ya Elimu kufanya ununuzi
MIMI: shukrani sana. Hivi ni changamoti gani zinazowakumba kama kampuni?
MKUREGENZI: Changamoti ni nyingi. Kwanza ukosefu wa wanunuzi wa kutosha
unaoprlekea kuleta hadara kwa kampuni. Ukosefu wa pesa za kutosha ili
kuendesha shughuli za kampuni, ukosefu wa vifaa vya kutumia kuzalisha
vitabu kwa wingi, ukosefu wa wafanyakazi wa kutosha kisa na maana Hamna
Hela za kuwalipa na hivyo kupelekea kazi kuwa ngumu na nyingi na pia
ukosefu wa barabara nzuri na hivyo kusanbaza mazao yetu inakuwa ni
vigumu. Isitoshe Sheria za serikali zingine hufanya ukosefu wa mauzo
mema.
MIMI: Alafu ikilinganishwa wakati wa zamani na hivi sasa kuna mabadiliko
yapi?
MKUREGENZI: kuna mabadiliko makubwa haswa kwa mauzo. Ndio maana hata
unaona majengo yetu yamejengwa upya na isitoshe tuna wafanyakazi wa
kutosha yaani kila kitu ni shwari. I Hawa kuna Changamoti kadha wa kadha
bado tunashukhru
MIMI: Shukrani sana mkuregenzi. Nimepata mengi kutoka kwako ningependa
sasa kuondoka kwa kuwa umenifunza yasiyokuwa machache.
MKUREGENZI: Karibu tena.( Akiniongoza kuondoka).
| Nani alikuwa akihoji mkurugenzi wa kampuni ya vitabu? | {
"text": [
"Bridgit Ongwae"
]
} |
4907_swa | MAZUNGUMZO BAINA YANGU NA MKURUGENZI WA KAMPUNI YA VITABU
(Ni asubuhi na mapema, nipo kwenye ofisi ya mkuregenzi wa kampuni ya
vitabu. Anaingia na begi lake na kuniimba ningoje kwanza akajitayarishe
, nipo na begi langu na karatasi ndogo na kalamu ili niweze kuandika
machache)
MKUREGENZI: ( Huku akitabasamu)Karibu ndani.
MIMI: Asanti Mkuregenzi. Shikamoo?
MKUREGENZI: Marahaba Mwanangu
MIMI: kwanza niseme shukrani kwa kunikubalia.....( Ananikatiza)
MKUREGENZI: Karibu kiti
MIMI: Nimeshukuru, kama nilichokuwa nasema nashukuru kwa kuniruhusu nije
kukutembelea madkani haha yako.
MKUREGENZI: Hata usisema. Wajua wewe ni kama Mwanangu na basic lazima
nifanye niwezalo ili uridhike.
MIMI: kama nilivyokueleza hapo awali mimi ni Bridgit Ongwae mwanafunzi
wa shule ya upili ya Mumo na nipo hapa kujua baadhi ya shughuli
mnazoendesha hapa kwa kampuni yenu.
MKUREGENZI: jiskie nyumbani na unene nami kwa undani nikaweze kukujuvya
mengi na kwa utendeti mkuu.
MIMI: Kwanza kampuni yenu ilianza mwaka gani?
MKUREGENZI: kampuni yetu ilianza mnamo mwaka elfu moja mia Kenda sabini
na sita( akicheka) mwaka huo hukuwa umezaliwa ila wazazi wako ndio
walikuwepo.
MIMI: ( nikitabasamu) kitambo sana, hivi ilianzishwa kwa jukumu lipi
haswa?
MKUREGENZI: kampuni hii ilianzishwa kwa minajili ya kuchapisha vitabu .
Wakati huo tulichapisha vitabu vyenye umbo dogo ikilinganishwa na hivi
sasa. Vitabu hivi vilikuwa na rangi ambayo haikuwa nyeuoe kabisa jinsi
ilivyo sasa hivi na vitabu hivyo vilikuwa vya kurasa chache mno. Kikubwa
zaidi kilikuwa kurasa tisini na sita. Isitoshe vitabu vyetu vilikuwa na
Lebo ya kmpuni yetu kwenye utosi wao.
MIMI: Asante mkuregenzi. Hivi mauzo yakawa vipi na mlitumia njia zipi?
MKUREGENZI: Mauzo hayakuwa ya juu sana kwa kuwa wakati huo badi watu
wengi hawakuwa wanasoma vile isipokuwa wale wanafunzi waliokuwa shuleni
na ambao walikuwa wachache mno. Wakati mwingine mauzo yalikuwa machache
na ikabidi tupunguze wafanyakazi ili tusije tukenda hasara.
Namna ya kutangaza vitabu vyetu ilikuwa kwa njia ya radio na tulibyokuwa
tunapeana kwa shule mbalimbali baada ya wizara ya Elimu kufanya ununuzi
MIMI: shukrani sana. Hivi ni changamoti gani zinazowakumba kama kampuni?
MKUREGENZI: Changamoti ni nyingi. Kwanza ukosefu wa wanunuzi wa kutosha
unaoprlekea kuleta hadara kwa kampuni. Ukosefu wa pesa za kutosha ili
kuendesha shughuli za kampuni, ukosefu wa vifaa vya kutumia kuzalisha
vitabu kwa wingi, ukosefu wa wafanyakazi wa kutosha kisa na maana Hamna
Hela za kuwalipa na hivyo kupelekea kazi kuwa ngumu na nyingi na pia
ukosefu wa barabara nzuri na hivyo kusanbaza mazao yetu inakuwa ni
vigumu. Isitoshe Sheria za serikali zingine hufanya ukosefu wa mauzo
mema.
MIMI: Alafu ikilinganishwa wakati wa zamani na hivi sasa kuna mabadiliko
yapi?
MKUREGENZI: kuna mabadiliko makubwa haswa kwa mauzo. Ndio maana hata
unaona majengo yetu yamejengwa upya na isitoshe tuna wafanyakazi wa
kutosha yaani kila kitu ni shwari. I Hawa kuna Changamoti kadha wa kadha
bado tunashukhru
MIMI: Shukrani sana mkuregenzi. Nimepata mengi kutoka kwako ningependa
sasa kuondoka kwa kuwa umenifunza yasiyokuwa machache.
MKUREGENZI: Karibu tena.( Akiniongoza kuondoka).
| Bridgit Ongwae alikuwa katika shule ipi? | {
"text": [
"Mumo"
]
} |
Subsets and Splits