text
stringlengths 0
187k
|
|---|
تۈركىيە سەھىيە مىنىستىرى فاھرەتتىن ئەپەندىنىڭ باياناتى خىتاينىڭ نارازىلىقىغا ئۇچرىدى ئۇيغۇرتۈركىيە سەھىيە مىنىستىرى فاھرەتتىن غوجا ئەپەندى يىغىندا.تۈركىيە سەھىيە مىنىستىرى فاھرەتتىن غوجا ئەپەندى 7فېۋرال كۈنى مۇخبىرلارنى كۈتۈۋېلىش يىغىنى ئۆتكۈزۈپ، تاجسىمان ئۆپكە ياللۇغى ۋىرۇسىغا قارشى، ئېلىنغان تەدبىرلەر توغرىسىدا مەلۇمات بېرىپ، خىتايدىن ھەر خىل ھايۋانلارنى، ھەر خىل ھايۋانلاردىن ئىشلەپ چىقىرىلغان مەھسۇلاتلارنى تۈركىيەگە ئىمپورت قىلىشنىڭ چەكلەنگەنلىكىنى جاكارلىغاندىن كېيىن خىتاينىڭ ئەنقەرەدە تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسىنىڭ نارازىلىقىغا ئۇچرىدى. فاھرەتتىن غوجا ئەپەندى باياناتىدا ئالدى بىلەن خىتايغا قاتنايدىغان ئايروپىلانلارنىڭ ئۇچۇشىنى ۋاقىتلىق توختاتقانلىقىنى، ئىككى كۈن بۇرۇن چەتئەللەردىن كەلگەن بارلىق يولۇچىلارنى تەكشۈرگەندىن كېيىن رۇخسەت قىلىۋاتقانلىقىنى، 17 ئايرودرومدا ئېلىپ بېرىلىۋاتقان تەكشۈرۈشتە ھازىرغىچە ھېچقانداق بىر يولۇچىدا تاجسىمان ئۆپكە ياللۇغى ۋىرۇسى بايقالمىغانلىقىنى بايان قىلدى.سەھىيە مىنىستىرى فاھرەتتىن غوجا ئەپەندى مۇنداق دېدى: تاجسىمان ئۆپكە ياللۇغى ۋىرۇسى ھايۋانلاردىن ئادەمگە يۇقىدىغان كېسەللىكتۇر. شۇنداقلا مەزكۇر ۋىرۇسنىڭ ئادەمدىن ئادەمگە يۇقىدىغانلىقى جەزىملەشتى. ھازىر بۇ ۋىرۇسنىڭ قايسى ھايۋاندىن چىققانلىقى تېخى ئېنىق ئەمەس. شۇڭا ھايۋاندىن يۇقۇملىنىدىغان بۇ كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن بۇ تەدبىر قارارىنى ماقۇللىدۇق. خىتايدىن ھەر خىل تىرىك، ئۆلۈك ھايۋانلارنى، ھايۋانلاردىن ئىشلەپ چىقىرىلغان بۇيۇملارنى ئىمپورت قىلىشنى ۋاقىتلىق توختىتىشنى قارار قىلدۇق.ئۇ، بۇ قارارنى مۇناسىۋەتلىك ئورگانلارغىمۇ ئەۋەتكەنلىكىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى: ئىمپورت قىلىنىشى توختىتىلغان ماللار ئىچىدە قۇش ۋە قاناتلىق ھايۋانلار، دېڭىز مەھسۇلاتلىرى، ھايۋان ياغلىرى قاتارلىق مەھسۇلاتلارمۇ بار. مەزكۇر قارارنى ئائىلە، ئەمگەك ۋە ئىجتىمائىي خىزمەتلەر ئىدارىسى بىلەن خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئەنقەرەدە تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسىغىمۇ ئەۋەتتۇق.قىممەتلىك رادىئو ئاڭلىغۇچىلار تۈركىيە سەھىيە مىنىستىرى فاھرەتتىن غوجا ئەپەندى باياناتىدا يەنە تۈركىيەدە ئىشلەۋاتقان خىتايلار، يۇرتىغا بېرىپ كەلگەندىن كېيىن 14 كۈنگىچە ئۆيىدە دەم ئېلىپ، دوختۇر تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكەندىن كېيىن خىزمەتكە باشلىسا بولىدىغانلىقىنى تەكىتلىدى.تۈركىيە سەھىيە مىنىستىرى فاھرەتتىن غوجا ئەپەندى 7فېۋرال كۈنى مەزكۇر باياناتنى بەرگەندىن كېيىن خىتاينىڭ ئەنقەرەدە تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى دەرھال بايانات ئېلان قىلىپ، تۈركىيە ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ قارارىغا نارازىلىق بىلدۈرىدىغانلىقىنى بايان قىلدى. خىتاي ئەلچىخانىسىنىڭ باياناتىدا مۇنداق دېيىلگەن: تۈركىيە ھۆكۈمىتى چىقارغان بۇ قارارغا ھەيران قالدۇق. بۇ قارار بىزنى ئەنسىزلىككە سالماقتا، شۇڭا قاتتىق نارازىلىقىمىزنى بىلدۈرىمىز. دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى خىتاي بىلەن بولغان تىجارەتكە چەكلىمە قويۇشنى قوللىمايدىغانلىقىنى، ھەتتا قارشى تۇرىدىغانلىقىنى تەكىتلىگەنىدى.تۈركىيە ئانادولۇ خەۋەر ئاگېنتلىقىنىڭ تور بېتىدە ئورۇن ئالغان خەۋەرگە ئاساسلانغاندا خىتاينىڭ ئەنقەرەدە تۇرۇشلۇق ئەلچىسى ئېلان قىلغان باياناتتا، تۈركىيە ھۆكۈمىتىنىڭ مەزكۇر قارارىنىڭ دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك قارارىغا خىلاپ ئىكەنلىكى، تۈركىيە بىلەن خىتاي ئوتتۇرىسىدىكى تىجارەت مۇناسىۋەتكە زىيان ئېلىپ كېلىدىغانلىقى تەكىتلەنگەن.خىتايدا بايقىلىپ دۇنيا بويىچە تارقالغان نەپەس يولى ۋىرۇسىنىڭ تۈركىيەگە يامراپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن تۈركىيە ھۆكۈمىتى چىقارغان خىتاينىڭ بەزى ماللىرىنى ئىمپورت قىلىشنى توختىتىش قارارىغا خىتاينىڭ قاتتىق نارازىلىق بىلدۈرۈشىدىكى سەۋەب نېمە؟ بۇ قارار تۈركىيەخىتاي مۇناسىۋىتىگە قانداق تەسىر كۆرسىتەر؟ دېگەنگە ئوخشاش سوئاللارغا جاۋاب تېپىش ئۈچۈن ئەنقەرەدىكى ئۇيغۇر ئىنستىتۇتى مۇدىرى دوكتور ئەركىن ئەكرەم ئەپەندى ۋە دوكتور ئابدۇكېرىم ئەپەندىلەر بىلەن تېلېفون سۆھبىتى ئېلىپ باردۇق.دوكتور ئەركىن ئەكرەم ئەپەندى دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتىنىڭ قارارىغا ھەممە دۆلەتنىڭ رىئايە قىلىش مەجبۇرىيىتى يوقلىغىنى، ھەممە دۆلەت ئۆزىنىڭ شەرتشارائىتىغا قاراپ تۇرۇپ تەدبىر ئالىدىغانلىقىنى، خىتاينىڭ تۈركىيەگە بۇنداق نارازىلىق بىلدۈرۈپ كېتىشىنىڭ ھاجەتسىز ئىكەنلىكىنى بايان قىلدى.ۋۇخەن ۋىرۇسى ئوتتۇرىغا چىققاندىن كېيىن تۈركىيەدە خىتايلارغا بولغان كۆز قاراش ئۆزگەردى. خىتاينىڭ تۈركىيەدىكى ئابرۇيى يەنە بىر قېتىم تۆكۈلدى. بۇرۇن تۈركلەر خىتايلارغا ئۇيغۇرلارنى جازا لاگېرلىرىغا قامىدى دەپ باشقىچە قاراۋاتقان بولسا، ئەمدى ۋۇخەن ۋىرۇسىدىن تۈپەيلى باشقىچە قارىماقتا. بۇنى قانداق چۈشىنىشىمىز كېرەك؟ دوكتور ئەركىن ئەكرەم ئەپەندى خىتايلارنىڭ ئەمدى ئۆزىنى ئۇيغۇرلارنىڭ ئورنىغا قويۇپ تۇرۇپ ئويلىشى كېرەكلىكىنى بايان قىلدى.دوكتور ئابدۇكېرىم ئەپەندى مۇنداق دېدى:ئۇنداقتا بۇنداق بىر ۋەزىيەت تۈركىيە بىلەن خىتاي ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتكە قانداق تەسىر كۆرسىتەر؟ دوكتور ئەركىن ئەكرەم ئەپەندى بۇنىڭ بەك سەلبىي تەسىرى بولمايدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى.خىتايدا تاجسىمان ئۆپكە ياللۇغى ۋىرۇسى بايقالغاندىن كېيىن تۈركىيە ھۆكۈمىتى 2فېۋرال كۈنى خىتايغا 93 مىڭ ماسكا ئەۋەتتى ۋە تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى مەخسۇس بايانات ئېلان قىلىپ، خىتايدىن ھال سورىدى.
|
جاستىق شاق جانە ينتەرنەت قازاقسوفت ويلان سۇحباتىويلان سۇحباتى وقۋاعارتۋ وقۋ، ۇيرەنۋ جانە تابىس جاستىق شاق جانە ينتەرنەت تاقىرىپ جولداۋكورىلىم: 6904 جاۋاپ:8جاستىق شاق جانە ينتەرنەت 15تاقىرىپ0نازار0جانكۇيەرۋاقىت: 2012223 12:44:47 ورالحانشا وي كەشىپ ،مەڭتايعا عاشىق بولاتىن كەزدەراۋ!ءازىلحانشا وي كەشىپ،مەڭتايعا عاشىق بولاتىن كەزدەراۋ!ۋاقىت: 2012223 12:50:15 مەڭتاي ءازىلحاننىڭ كەيىپكەرى ەكەنىن بىلمەيدى دەيسىز بە؟...ءازىلحان تەك مەلودرامماننىڭ سۋرەتكەرى، ويدىڭ ەمەس...ورالحانشا وي كەشتىك...ۋاقىت: 2012223 15:48:36 وقىعان ادامعا وي سالارلىق ەكەن.قازىر قانشالاعان جاستارىمىز كوكەك پەن جاراندار تورابىنان اسالماي ءجۇر دەشى.سول اشتى تەرىڭىزدىڭ ارقاسىندا ءتاتتى جەمسىڭىزدى جەپ جۇرگەنىڭىزگە سەنەمىن.بىزگەدە وزدەرىڭىزدەي اعالاردىڭ جولىن بەرگەي.ولشەمدى جازۋ نۇسقاسىنا وزگەرتىپ قويدىمۋاقىت: 2012223 17:59:25 تولىق وقىپ شىقتىم،وتە تاماشا جازىپسىڭ،ناتيجەڭدە مول ەكەن ، تومەندەگى بىرنەشە قۇرالدى بىزدە ورتاق ىستەتسەك قالاي بولار ەكەن ، وزىڭىز جالعىز تىعىپ ىستەتپەي.1، بۇرىنعى سياقتى سوزدىك قورمەن ەمەس، ارفيمەتيكالىق جولمەن ەملەنى اسا دۇرس ءارى تەز اۋداراتىن سايكەستىرگىشتى ءساتتى جاسادىم2،كەيىندەپ كريليشە كىتاپتاردى ىسكاننەرلەۋ ارقىلى ءوزىمىزدىڭ توتە جازۋداعى ەلەكتورندى نۇسقاعا اينالدىراتىن جانە ءبىر تىلمەن ايتقاندا دا تىكە رەداكسيالاۋعا كەلەتىن ءارى 7080 پايىزدىق ەملەلىك دالدىككە جەتكىزەتىن قۇرال جاساپ الىپ....3،2009جىلى سايكەستىرگىشكە ۇيعىرشا ماقالانى قازاقشاعا تىكە اۋداراتىن يقۋات قوسۋدىڭ قىزىعىندا ءجۇردىم.ۋاقىت: 2012223 21:26:03 بۇل تۇران سايىتىنا تەگىن تاراتىلدى. تەك بىرەر سايىتتا جۇرمەي، ارالاپ تۇرىڭىز، اعاسى. قانىڭىز تارايدى...ۋاقىت: 2012223 23:32:33 اقىلناماڭىزدى وقىپ سۇيسىنگەنىم عوي،ەندى تۇسىندىم... 0 0 817تاقىرىپ3نازار33جانكۇيەرۋاقىت: 2012224 11:43:34 بۇل ىقىلاس ەمەسپە! تورحانا مەن كومپيۋتەر دى ۋاقىتتى وتكىزۋدىڭ جانە مىناداي ءبىر كوڭىل اشۋ دەپ قانا بىلەتىن ۇلكەندەر ءارى جاستار ءۇشىن تاربيەلىك قۋاتى اسا جوعارى بولعان شىعارمالىق تۋىندى ەكەن. قۇتتى بولسىن، قالامىڭ تالماسىن!گاۋھار تاقىرىپ! بىلەيىن دەگەنگە بىلىك بولسىن، توردان اداسقانعا جول سىلەتەر بولسىن!ۋاقىت: 2012225 3:42:54 قازىر ەلىمىز قازاق قوعامىنىڭ ينتەرنەت تۋرالى تاعى ءبىر كەلەڭسىز جاعدايى بار. ياعني حانزۋشا وقىپ جازاتىنداردى قوسپاعاندا، قازاق ءتىلدى جۇرتتىڭ ءوزى ەكىگە جارىلىپ وتىر. بىرەۋلەرى، باسىلىمدارعا سۇيەنەدى، ەندى بىرەۋلەرى قازاق ءتىلدى ينتەرنەت تولارىن نەگىز ەتەدى. الايدا كوپ ەلدە، دامىعان ۇلتتاردىڭ كوپ ساندىسىندا بۇلار الدە قاشان ءبىر تۇلعالانىپ بولعان. ۇيعىرشا تورلارعا نە ءبىر دوكەي عالىمدار، كورنەكتى قايراتكەرلەر ءوز اتىمەن جولداما جازىپ، لەبىز جولدايدى. الايدا قازىر قازاق ءتىلدى زيالىلارىنىڭ ءوزى قازاق ءتىلدى سايتتارعا باسقاشا قارايتىن بولدى. ولاردىڭ نازارىندا قازاق سايتتارى ۇساقتۇيەك قارا قۇرساقتار مەن ورتا مەكتەپ وقۋشلارىنىڭ ۋاقىت وتكىزەتىن ەرمەگىنە اينالعان دەگەن ۇعىم باسىم. وسى قۇبىلىستاردىڭ ءبارى بىزگە قازاق ءتىلدى سايتتاردى دامىتۋدىڭ جولدارىن جاڭاشا تاعى ءبىر جاقتان ويلاپ كورۋدى ەسكەرتەدى.
|
20181113 15:23:41 مەنبەسى: شىنجاڭ خەلق رادىيو ئىستانسىسى10 ئاينىڭ 7 كۈنى، خوتەن ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىدە، تەربىيەلەنگۈچى ھىسامىدىن ھەسەن ئوڭدىن 1 كىشى ساۋاقداشلىرى بىلەن بىللە دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقىنى ئۆگەنمەكتە.مۇخبىرىمىز لۇ مىنيى فوتوسى10 ئاينىڭ 7 كۈنى چۈشتىن بۇرۇن، خوتەن ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىنىڭ ئوقۇتۇش بىناسىدا كىتاب ئوقۇغان ئاۋاز بىر كۆتۈرۈلۈپ، بىر پەسىيىپ تۇراتتى. موتورلۇق قاتناش ۋاسىتىلىرى ۋېلىسىپىت يولىدا مېڭىشقا بولمايدۇ، كۆپچىلىك دەپ بېقىڭلار، بۇ نېمە ئۈچۈن؟ بىز نېمىشقا قانۇننى، قائىدىنى تەكىتلەيمىز؟. مۇخبىر بىر دەرسخانىغا كىرگەندە، ئوقۇتقۇچى قانۇن دەرسى ئۆتۈۋاتاتتى. كەڭ، ئازادە دەرسخانا قۇياش نۇرىدا يورۇپ كەتكەنىدى، تەربىيەلەنگۈچىلەر بەس بەستە قول كۆتۈرۈپ سوئالغا جاۋاب بېرىۋاتاتتى، دەرسخانا كەيپىياتى قىزغىن ئىدى.دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقىنى ئۆگەنسە، ئالماشتۇرۇش، ئارىلىشىش ئىقتىدارى ئۆسىدۇ؛ قانۇن ئۆگەنسە، ھەق ناھەقنى پەرقلەندۈرۈش ئىقتىدارى ئۆسىدۇ؛ ماھارەت ئۆگەنسە، ئىشقا ئورۇنلىشىش، ئىگىلىك تىكلەش ئىقتىدارى ئۆسىدۇ. كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىدە، تەربىيەلەنگۈچىلەر قانداق ئوقۇيدىغاندۇ؟ تۇرمۇش مۇھىتى قانداقتۇ؟ تېخنىكىلىق ماھارەت ئۆگىنىپ نېمە ئىش قىلىدىغاندۇ؟ ئىشتىن سىرتقى تۇرمۇشى قانداق ئورۇنلاشتۇرۇلغاندۇ؟ مۇخبىرلىرىمىز مۇشۇ سوئاللارنىڭ تۈرتكىسىدە كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىگە كىرىپ، تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ئۆگىنىش ۋە تۇرمۇشى ھەمدە شۇنىڭدىن باشلانغان كىشىلىك تۇرمۇش يېڭى سەھىپىسىنى خاتىرىلىدى.تىرىشىپ ئۆگىنىپ، ئىشەنچنى قايتىدىن تۇرغۇزۇشئوقۇتۇش بىناسىنىڭ دېرىزىسى سىرتىدىكى تەنھەرىكەت مەيدانىدا، تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ۋاسكېتبول مۇسابىقىسى ئۆتكۈزۈلۈۋاتقان بولۇپ، ئەۋجىگە چىققانىدى. شۇنىڭغا مۇناسىپ ھالدا، كۇتۇپخانىدا كىتاب كۆرۈپ ئۆزلۈكىدىن ئۆگىنىۋاتقانلارمۇ ئاز ئەمەس ئىدى. 22 ياشلىق قەلبىنۇر مىجىت ئۆسمۈرلەرنىڭ ئەقلىي ئىقتىدارىنى ئاچىدىغان كىتاب كۆرۈۋاتاتتى. ئۇ: دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقىنى ئۆگىنىپ، ئوقۇش يېزىش ئىقتىدارىغا ئىگە بولغاندىن كېيىن، كىتاب كۆرۈشنى بەك ياقتۇرۇپ قالدىم، مەن بالا بېقىشقا دائىر بىلىملەرنى كۆپرەك ئۆگەنمەكچى دېدى.تەربىيەلەش ئارقىلىق تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ئۆگىنىشكە بولغان ئىشتىياقى قويۇقلاشتى، قىزغىنلىقى ئاشتى، ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى يېتەرلىك بولدى. خوتەن شەھەرلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىنىڭ قانۇن ئوقۇتقۇچىسى ئابدۇكېۋىر ئابدۇقىيۇم مۇخبىرلىرىمىزغا مۇنداق دېدى: نۇرغۇن تەربىيەلەنگۈچى ئىلگىرى ساۋاتسىز، قانۇن قارىغۇسى بولۇپ، نېمىنىڭ قانۇنلۇق، نېمىنىڭ قانۇنسىز ئىكەنلىكىنى ئېنىق ئايرىيالمايتتى، بەزىلىرى ھەتتا دىنىي ئەقىدىلەرنى قانۇندىن ئۈستۈن دەپ بىلىپ، دىنغا ئىشىنىپ قانۇنغا ئىشەنمەيتتى. ئەڭ دەسلەپتە كۆپچىلىكنىڭ ئۆگىنىش قىزغىنلىقى يۇقىرى بولمىدى، مۇئەللىم ئەمەلىي دېلو مىسالىغا بىرلەشتۈرۈپ، دېلو ئارقىلىق قانۇننى چۈشەندۈرگەندە، كۆپچىلىك بارغانسېرى قىزىقىپ، تولۇق خاتىرە قالدۇرىدىغان بولدى.تەربىيەلەش مەركىزىدە، تەربىيەلەنگۈچىلەر ئالدى بىلەن دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقىنى ئۆگىنىپ، ئاندىن قانۇن بىلىملىرىنى ئۆگىنىپ، ئاندىن كېيىن كەسپىي ماھارەت ئۆگەندى، ئوقۇتۇش پىلانىدا تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالى تولۇق ئويلىشىلدى، تەربىيەلەنگۈچىلەرگە بەك ماس كەلدى.10 ئاينىڭ 9 كۈنى كەچقۇرۇن، چىرا ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىدىكى ئون نەچچە دەرسخانىنىڭ چىراغلىرى يېنىق ئىدى. 25 ياشلىق مەمتىمىن ئەكرەم ساۋاقداشلىرى بىلەن ئاشپەزلىك بىلىملىرىنى ئۆگىنىۋاتاتتى. مەن چىرا ناھىيەلىك كەسپىي تېخنىكا مەكتىپىنىڭ پېچىنە پىرەنىك پىشۇرۇش سىنىپىغا قاتنىشىشقا تىزىملاتتىم، ماھارەت ئىگىلىگەندىن كېيىن كەسپىي سالاھىيەت كىنىشكىسى ئالالايمەن.تەربىيەلەش مەركىزىنىڭ خىزمەتچىسى مەمەتجان رەجەپ تونۇشتۇرۇپ مۇنداق دېدى: تەربىيەلەش مەركىزى ناھىيەدىكى كەسپىي تېخنىكا مەكتىپى بىلەن ئالاقىلىشىپ تەربىيەلەنگۈچىلەرگە سىنىپ ئېچىپ بەردى، دەرسلىكنى تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ئارزۇسى ۋە جەمئىيەتتە ئىشقا ئورۇنلىشىش ئېھتىياجىنى ئۇنىۋېرسال ئويلىشىپ ئورۇنلاشتۇردى. پېچىنە پىرەنىك پىشۇرۇشتىن باشقا، يەنە ھۆسن تۈزەش، چاچ ياساش، كىيىم كېچەك لايىھەلەش تىكىش، قانۇن ئىشلىرى، يېزا ئىقتىسادىنى باشقۇرۇش قاتارلىق دەرسلەر بار.كەسپىي ماھارەتنى ياخشى ئۆگەنگەندە، تېخىمۇ كۆپ ئىشقا ئورۇنلىشىش پۇرسىتى بولىدۇ. كېرىيە ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىنىڭ سانائەت رايونىدىكى باسما زاۋۇتىدا، 22 ياشلىق ئابلەت ئابلىز مۇخبىرلىرىمىزغا ئۆزىنىڭ ئەمەلىي مەشىق باسقۇچىغا كىرگەنلىكىنى، كېيىنكى ئايدا رەسمىي ئىش ئورنىغا چىقسا بولىدىغانلىقىنى ئېيتتى. مۇخبىر ئۇنىڭ رەسىم سىزىش يۇمشاق دېتالىدا ئىشلىگەن مۇقاۋىسىنى كۆردى، ئىرادە بىلەن ئالغا ئىلگىرىلەش دېگەن ھۆسن خەت چىرايلىق چىققانىدى. ئابلەت تولۇپ تاشقان ئىشەنچ بىلەن مۇنداق دېدى: ئانام ماڭا بۇ يەردە ماھارەتنى ياخشى ئۆگەن دېدى، ئۇ تەربىيەلەشنى تۈگىتىپ ئۆيگە قايتقاندىن كېيىن ماڭا بىر خەت بېسىش، نۇسخىلاش دۇكىنى ئېچىپ بېرىشكە ماقۇل بولدى.بۇ يەردىكى تۇرمۇشىمىز ئىنتايىن ياخشى10 ئاينىڭ 8 كۈنى چۈشتە، تەربىيەلەنگۈچى گۆھەرنىسا ئەخمەتتوختى خوتەن شەھەرلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىنىڭ سانائەت رايونىدىكى ئەمىن تاللا بازىرىدا ئالدىراش بولۇپ كەتتى، خىزمەتلەرنى ئۆتكۈزۈپ بېرىپلا مەھەللە ياتاق بىناسىدىكى يېڭى ئۆيىگە قايتتى. بۈگۈن ئۇنىڭ چوڭ ئوغلى ئەخمەتجاننىڭ ئون ياشقا كىرگەن تۇغۇلغان كۈنى ئىدى، ئۇ مۇخبىرلىرىمىزنى ئۆيىگە كېلىپ تۇغۇلغان كۈن تورتى يېيىشكە تەكلىپ قىلدى.مېھمانخانا ئۆينىڭ تېمىغا ھەرخىل رەڭلىك شارلار ئېسىلغانىدى، گۆھەرنىسانىڭ ئانىسى، ئۇكىسى ۋە سىڭلىسى تېلېۋىزور كۆرۈۋاتاتتى، ئىككى ئوغلى ئويۇنچۇق ئاپتوموبىللارنى تىزىپ ئويناۋاتاتتى. بىردەمدە، گۆھەرنىسا ئۆزى پىشۇرغان تۇغۇلغان كۈن تورتىنى ئېلىپ چىقتى، كۆپچىلىك تۇغۇلغان كۈن ناخشىسى ئېيتتى. ئالتە ياشلىق كىچىك ئوغلى يېڭىلا ئۆگەنگەن ئۈچ خەتلىك دەستۇرنى يادلاپ بېرىپ، بۇ نومۇرى ئارقىلىق ئاكىسىغا بەخت تىلىدى، بىر ئائىلە كىشىلىرى شاد خۇراملىققا چۆمدى.گۆھەرنىسا بىلەن ئېرى تەربىيەلەش مەركىزىدە ئۆگىنىۋاتاتتى، ئۇلارنىڭ ئۆگىنىش سۈرئىتى تېزرەك بولغاچقا، ئىككىسىلا ئىشقا ئورۇنلاشتى، ئەر خوتۇن ئىككىسى بالىلىرى بىلەن تەربىيەلەش مەركىزى يېنىدىكى مەھەللىدە تۇرىدۇ. گۆھەرنىسا مۇنداق دېدى: ياتاق تامىقىمىز ھەقسىز، ئېرىم ئىككىمىز ھەر ئايلىق مائاشىمىزنى ئامانەت قويۇپ، بالىلىرىمىزنىڭ ئوقۇش خىراجىتىنى توپلاۋاتىمىز.ياخشى تۇرمۇش مۇھىتى گۈزەل تۇرمۇش ئېلىپ كەلدى. قەشقەر شەھەرلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزى ئۇرۇق تۇغقانلار بىلەن كۆرۈشتۈرۈش رايونىدا، تەربىيەلەنگۈچى زۇنۇن ئابدۇسەمەتنىڭ خوتۇنى مەرپۇغە مۇختەر مۇخبىرلىرىمىزغا ئېرىدىكى ئۆزگىرىشلەرنى سۆزلەپ مۇنداق دېدى: ئەسلىدە بىر ئېغىزمۇ پۇتۇڭخۇا سۆزلىيەلمەيتتى، ھازىر بارغانسېرى ياخشى سۆزلەيدىغان بولۇپ كەتتى. ئۆيدە ئەزەلدىن چىشىنى چوتكىلىمايتتى، ئۆزىنى تۈزەشتۈرۈپ يۈرمەيتتى، ھازىر ناھايىتى پاكىز يۈرۈيدۇ، باشقا بىر ئادەمگە ئۆزگىرىپ قالغاندەكلا، مېنى بەكلا خۇشال قىلىۋەتتى.ئۆزگەرگىنى زۇنۇنلا ئەمەس، ھەربىر تەربىيەلەنگۈچىدە خۇشاللىنارلىق ئۆزگىرىشلەر بولدى. تەربىيەلەنگۈچىلەر تەلىم تەربىيە مەركىزىدە ھەر كۈنى تۇخۇم، گۆش ۋە كۆكتات يېيەلەيدۇ، ئاساسلىق يېمەكلىك تۈرىمۇ ناھايىتى مول. تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ياتاقلىرىغا ھاۋا تەڭشىگۈچ، تېلېۋىزور سەپلەنگەن، ئىستاكان ۋە چىش چوتكىسى سالىدىغان كۇرۇشكىلار رەتلىك تىزىلغان، ئاق لۆڭگىلەر رەتلىك ئېسىلغان بولۇپ، پۈتكۈل ياتاق پاكىز، رەتلىك ئىدى.ياتاقتا، تەربىيەلىنىشنى تاماملاپ ئۆيىگە قايتماقچى بولۇۋاتقان ئابدۇغەنى غوجى يۈك تاقلىرىنى يىغىشتۇرۇۋاتاتتى. ساۋاقداشلىرىدىن ئايرىلىشقا كۆزى قىيماي، كۆپچىلىكنى ياخشى ئۆگىنىشكە رىغبەتلەندۈرگەندىن باشقا، ئۇ يەنە كۆپچىلىككە: ئۆيگە قايتقاندىن كېيىن، بالىلىرىمنى ياخشى تەربىيەلەيمەن، ئۆز كەچۈرمىشىم ئارقىلىق ئەتراپىمدىكى كىشىلەرگە تەسىر كۆرسىتىپ، ياردەم بېرىپ، ئۇلارنى دىنىي ئەسەبىيلىك ئىدىيەسىدىن يىراقلاشتۇرىمەن، دېدى.ئىشقا ئورۇنلىشىش ئېلىپ كەلگەن ئۆزىگە ئىشىنىش ۋە غەيرەتخوتەن ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىنىڭ ئوقۇتۇش بىناسىدا بىر ئارزۇ تېمى بار بولۇپ، تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ئارزۇلىرى چاپلانغانىدى. تىرىشىپ ئۆگىنىپ كۈنسېرى ئالغا ئىلگىرىلەيمەن مەن دۆلىتىمنى سۆيىمەن، مەن ئائىلەمنى سۆيىمەن ۋەتىنىمىزنىڭ گۈللىنىشى، قۇدرەت تېپىشىنى تىلەيمەن بىزنىڭ دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقىمىزنى بىز تىرىشىپ ئۆگىنىمىز...دۆلەت ئورتاق تىل يېزىقى ئۆگىنىش، قانۇن ئۆگىنىش، ماھارەت ئۆگىنىشنىڭ ھەممىسى تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ ئالماشتۇرۇش، ئارىلىشىش ئىقتىدارى، ھەق ناھەقنى ئېنىق ئايرىش ئىقتىدارى ۋە ئىشقا ئورۇنلىشىش، ئىگلىك تىكلەش ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈش ئۈچۈندۇر. خوتەن ۋىلايىتى دۆلەت دەرىجىلىك تۇتاش كەتكەن ئېغىر نامرات رايون، خوتەن ناھىيەسىنىڭ سانائەت ئاساسى نىسبەتەن ئاجىز، كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە خىزمىتى بۇلارنىڭ ھەممىسىنى ئۆزگەرتتى. ھازىر زاۋۇت قۇرۇلدى، تەربىيەلەنگۈچىلەر تەربىيەلىنىش ئارقىلىق بىلىم، ماھارەت ئىگىلىدى، بەزىلىرى كەسىپ ئىشچىسىغا ئايلىنىپ، مۇقىم كىرىمى بار بولدى.10 ئاينىڭ 7 كۈنى كەچ، ئابلەخەت ئابدۇخېلىل بايىلا ئۆيىدىن سانائەت رايونىدىكى ئاياغ زاۋۇتىغا قايتىپ كەلگەنىدى، چىرايىدا كۈلكە جىلۋىلەنگەن بولۇپ، ئەگىم قاشلىرىدىن خۇشاللىقى ئىپادىلىنىپ تۇراتتى. ئۇ مۇنداق دېدى: دۆلەت يېزا كەنتلەرنى گۈللەندۈرۈش ئىستراتېگىيەسىنى يولغا قويۇۋاتىدۇ، بۇ بىر مەزگىلدە كەنتتىكى ئۆزگىرىش ناھايىتى زور بوپتۇ، ئائىلىمىزنىڭ كونا ئۆيلىرى يېڭى ئۆيگە ئۆزگىرىپتۇ، مەن تونۇيالمىغىلى تاس قالدىم.ئابلەخەت تەربىيەلەش مەركىزىدە موزدۇزلۇق تېخنىكىسىنى ئىگىلىگەندىن كېيىن، زاۋۇتتا رەسمىي ئىشقا چۈشۈپ، ھەر ئايدا مائاش ئالىدىغان بولدى. ئۆيگە قايتقاندىن كېيىن، ئۇ كەنتتە ئاياغ زاۋۇتى ھەمراھ زاۋۇتىنىڭ قۇرۇلۇۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ، ناھايىتى ھاياجانلاندى، ئۇ تېخنىكا سەۋىيەسىنى ئۆستۈرۈپ، تەربىيەلىنىشنى تاماملىغاندىن كېيىن كەنتكە قايتىپ يۇرتداشلىرىغا تېخنىكا ئۆگىتىش ئىرادىسىگە كەلدى.تەربىيەلەنگۈچىلەر ماھارەت ئىگىلەش ئارقىلىق بېيىش يولىنى تېپىۋالدى، يەنە ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىنىمۇ تېپىۋالدى. مارالبېشى ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىدىكى تەربىيەلەنگۈچى ئەمەت ھېكىم بۇ يىل 40 ياشتا بولۇپ، ئىلگىرى سېپى ئۆزىدىن دېھقان ئىدى، ھازىر بولسا كىيىم تىكىش زاۋۇتىنىڭ سېخ باشلىقى، 97 نەپەر تەربىيەلەنگۈچى ئىشچىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش، تۇرمۇشىنى باشقۇرىدۇ ھەم مۇلازىمەت قىلىدۇ. دۆلەت ئورتاق تىلىدا بىر جۈملىنىمۇ سۆزلىيەلمەسلىكتىن توسالغۇسىز پىكىر ئالماشتۇرۇشقىچە، پەقەت يەر تېرىشتىن قىلىدىغان ئازغىنا كىرىمىدىن ھەر ئايدا مۇقىم ئىش ھەققى ئېلىشقىچە بولغان بۇ ئۆزگىرىشلەر ئەمەتنىڭ ئىشەنچىسىگە غەيرەت قوشتى.مۇخبىرلار مۇزىكا ساداسىغا ئەگىشىپ كىيىم تىكىش زاۋۇتىدىن زاۋۇت يېنىدىكى ماتا توقۇمىچىلىق زاۋۇتىغا كېلىپ، خۇددى رەڭگارەڭ دېڭىز ئوكيانغا كىرىپ قالغاندەك بولدى. بۇ يەردە تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ مودا كىيىم كۆرگەزمىسى ئۆتكۈزۈلۈۋاتاتتى. ھەرخىل رەڭلىك رەختلەردىن چىپاۋ، مۇراسىم كىيىمى، مودا كىيىملەر تىكىلگەن بولۇپ، ئايال تەربىيەلەنگۈچىلەر بۇ يېڭى كىيىملەرنى كىيىپ، مۇزىكىنىڭ رىتىمىغا ئەگىشىپ مۈشۈك قەدىمىدە مېڭىۋاتاتتى، ئۇلارنىڭ ئۆزىگە بولغان ئىشەنچى شەكىللىك سەھنىدە تېخىمۇ ئېشىپ، چېھرىدە يېقىملىق تەبەسسۇم ئەكس ئېتەتتى.ئارزۇلار چېچەك ئاچتىتەلىم تەربىيە بىزگە پارلاق يولنى ئېنىق كۆرسىتىپ بەردى، بۈگۈنكى ئۆگىنىش ئەتىدىكى ئاتلىنىش ئۈچۈن... قەشقەر شەھەرلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىنىڭ چوڭ زالىدا، تەربىيەلەنگۈچى تېكىستىنى يېزىپ، مۇزىكىسىنى ئىشلىگەن ئەتە تېخىمۇ گۈزەل دېگەن ناخشا كۆپچىلىكنىڭ يۈرەك ساداسىنى ياڭراتماقتا ئىدى.تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ دەرستىن سىرتقى تۇرمۇشى مول ھەم مەزمۇنلۇق بولۇپ، ناھايىتى مەنىلىك ئىدى. قەشقەر شەھەرلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزىدە ئالاھىدە سىنىپ، قىزىل ناخشا سىنىپى، خەتتاتلىق رەسساملىق سىنىپى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى بار ئىدى. تەربىيەلەنگۈچى ئابدۇكېرىم مەمەتساۋۇت مۇخبىرلىرىمىزغا بايىلا ئۆگىنىۋالغان جىڭجۈي تىياتىرى قىزىل چىراغ خاتىرىسى دىن ئارىيە ئورۇنلاپ بەردى، ئۇ يەنە چىنچياڭ ئەلنەغمىسى ۋە خۇاڭمېي تىياتىرى ئېيتىشنى بىلەتتى. ئۇ تىياتىرنىڭ قول ھەرىكىتىنى ئىشلىگەچ مۇنداق دېدى: مەن جۇڭخۇا مىللىتى ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتىنىڭ سېھرىي كۈچىنى چوڭقۇر ھېس قىلدىم.تەربىيەلەنگۈچىلەر ئورۇنلىغان جىڭجۈي تىياتىرى، يۈجۈ تىياتىرى قاتارلىق نەغمىلەر ماختاشقا ئەرزىيدۇ. ۋەتەنپەرۋەرلىك تەربىيەسى، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقى تەربىيەسى ۋە جۇڭخۇا مىلللىتىنىڭ ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتى قاتارلىقلار كۈندىلىك مەدەنىيەت پائالىيەتلىرىگە سىڭدۈرۈلگەنلىكتىن، تەربىيەلەنگۈچىلەرنىڭ بەشنى قەلبتىن ئېتىراپ قىلىشى ئۈزلۈكسىز كۈچەيتىلدى.خوتەن شەھەرلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزى مەخسۇس قۇياش نۇرى سەنئەت ئۆمىكى قۇرۇپ، كەسپىي ئوقۇتقۇچىلارنى تەكلىپ قىلىپ، سەنئەتكە قىزىقىدىغان تەربىيەلەنگۈچىلەرنى يېتىشتۈردى. تەربىيەلەش مەركىزىدە، ۋاسكېتبول، ۋالىبول، تىكتاك توپ قاتارلىق تەنھەرىكەت پائالىيەتلىرىنى قانات يايدۇرۇشقا مەيدان بار، نۇتۇق سۆزلەش، ناخشا ئۇسسۇل قاتارلىق مەدەنىيەت، ئەدەبىيات سەنئەت پائالىيەتلىرىگىمۇ سەھنە بار.تەربىيەلەنگۈچى ئىلياسجان مەمتىمىن كىچىكىدىن تارتىپ ناخشا ئېيتىشقا قىزىقاتتى، بىراق ئۆگىنىپ باقمىغان بولۇپ، ئۆزى خالىغانچە ئېيتاتتى. كەسپىي ئوقۇتقۇچىلارغا ئەگىشىپ ئۆگىنىش ئارقىلىق ناھايىتى تېز ئىلگىرىلەپ، قۇياش نۇرى سەنئەت ئۆمىكىگە تىزىمغا ئالدۇرۇپ، ھەر كۈنى كەچتە خوتەن شەھىرىنىڭ كەچلىك بازىرىغا بېرىپ ئويۇن قويدى، ئۇ ئورۇنلىغان نومۇرلارغا نەق مەيداندىكى تاماشىبىنلار قىزغىن گۈلدۈراس ئالقىش سادالىرى ياڭرىتاتتى. ئىلياسجان مۇنداق دېدى: مەن پارتىيە ۋە ھۆكۈمەتنىڭ غەمخورلۇقىنى ناخشا سادايىم ئارقىلىق تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرگە يەتكۈزىمەن. مەن تېخىمۇ تىرىشىپ، كېيىن تېخىمۇ چوڭ سەھنىلەرگە چىقىپ ناخشا ئېيتىمەن.10 ئاينىڭ 12 كۈنى سائەت 10دا، مارالبېشى ناھىيەلىك كەسپىي ماھارەت تەلىم تەربىيە مەركىزى چاۋياڭ تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى ئەتىگەنلىك خەۋەر ئاڭلىتىشنى باشلىدى، رىياسەتچى تەربىيەلەنگۈچى ماھىرە ئايۇپ بولۇپ، ھەر كۈنى ئۇ تۇنجى بولۇپ تېلېۋىزىيە ئىستانسىسىغا بېرىپ، ئەڭ يېڭى ئاخبارات خەۋىرىنى پىششىق ئىگىلەپ، قايتا قايتا مەشىق قىلىدۇ. چاۋياڭ تېلېۋىزىيە ئىستانسىسىنىڭ تۆت پىروگراممىسى بار بولۇپ، بۇلار ئايرىم ئايرىم ھالدا قانۇن توردا، ئوقۇپ بەرگۈچى، خەۋەرلەر ۋاقتى، مەن بىلەن بىللە دۆلەت ئورتاق تىلى ئۆگىنىڭ. بۇنىڭدىن باشقا، تەربىيەلەش مەركىزى يەنە قۇياش نۇرى ھەپتىلىك گېزىتى تەسىس قىلغان بولۇپ، ھەممىسىدە تەربىيەلەنگۈچىلەر مەشغۇلات قىلىدۇ.مەنىۋى تۇرمۇشنىڭ يېڭى ماكانى بار بولدى، بۇ دەل ئارزۇ باشلانغان جاي.
|
شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قاراجاتى بۇقارانىڭ باقىت كورسەتكىشىن جوعارىلاتتى تولى باش بەت تارباعاتاي اقپارات تورابى 3.2شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قاراجاتى بۇقارانىڭ باقىت كورسەتكىشىن جوعارىلاتتىجولدانعان ۋاقىتى : 2018523 17:23:41تولى اۋدانى دولاتى اۋىلى سايباق وقىتۋ ءتۇيىنى اقساي قىستاعى مەن سايباق قىستاعىنىڭ ارالىعىنا ورنالاسقان. سايباق وقىتۋ ءتۇيىنى 2017 جىلى 270 مىڭ يۋان شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قاراجاتىنان پايدالانىپ، مەكتەپتىڭ قۇرىلعى قۇرىلىسىن كەمەلدەندىردى.ۇعىسۋعا قاراعاندا، لياۋنيڭ ولكەسىنىڭ شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ قىزمەتى الدىڭعى شەپ قولباسشىلىق ىشتابى 300 مىڭ يۋان قارجى شىعارىپ، اقساي قىستاعىنداعى كوش جولىن جوندەپ، مالشىلاردى وتىرىقتاندىرۋ تۇيىنىنە كورىنىس اعاشىن وتىرعىزعان. سونىمەن بىرگە، 720 مىڭ يۋان قارجى شىعارىپ، مالشىلارعا 36 وتىرىقتاندىرۋ ءۇيىن سالىپ بەردى. بيىل ءبىر ميلليون 580 مىڭ يۋان قاراجات شىعارىپ، اقساي جايىلىم مەن مالدى بىرلەستىرىپ تيجارات جاساۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆى نىسانىن سالۋدى جوسپارلاۋدا، قازىر مەردىگەرلىككە شاقىرۋ قىزمەتى اياقتالدى. مۇنان تىس، جانە ءبىر ميلليون 50 مىڭ يۋان قاراجات شىعارىپ، 400 شارشى مەتر كەلەتىن قىستاق دارەجەلى مادەنيەت ءۇيىن سالدى.سۋرەتتە: سايباق وقىتۋ ءتۇيىنىنىڭ ءۇشىنشى كلاس وقۋشىلارى ساباق ۇستىندە.سۋرەتىن تارتىپ،حابارلاعان ءتىلشىمىز ۋاڭ شۋشيا
|
نېيمار: ئۆزۈمنى 222 مىليونغا سېتىۋالمايمەن بۇ قېتىم گېرمانىيەدىن ئۆچ ئالىمىز نېيمار: ئۆزۈمنى 222 مىليونغا سېتىۋالمايمەن بۇ قېتىم گېرمانىيەدىن ئۆچ ئالىمىزنېيمار: ئۆزۈمنى 222 مىليونغا سېتىۋالمايمەن بۇ قېتىم گېرمانىيەدىن ئۆچ ئالىمىزيوللانغان ۋاقتى : : 20180614 08:15يېقىندا، بىرازىلىيەلىك ھۇجۇمچى نېيمار تاراتقۇلارنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ ئۆزىنىڭ يۇقىرى يۆتكىلىش سوممىسى ۋە ئالدىنقى نۆۋەتلىك دۇنيا لوڭقىسىدا 7:1 نەتىجە بىلەن گېرمانىيەگە ئۇتتۇرغان مۇسابىقە ئۈستىدە توختالغان.بۇلتۇر پارىژ سانت گېرمان 222 مىليون ياۋرو سەرپ قىلىپ نېيمارنى قوشۇۋالغان بولۇپ، نېيمار بۇنچە يۇقىرى يۆتكىلىش سوممىسى ئۈستىدە مۇنداق دېدى: مەن بۇ يۆتكىلىش سوممىسىدىن مەغرۇرلىنىپ كەتمىدىم، ئۇنىڭ ئۈستىگە مەن ئۆزۈمنى تارىختىكى ئەڭ قىممەت توپچى دەپ قارىمايمەن. ئۇ پەقەت پۇل خالاس. ماڭا نىسبەتەن ئېيتقاندا، مەن ئۆزۈمنى قوشۇۋېلىش ئۈچۈن ئۇنچە كۆپ پۇل سەرپ قىلمايمەن.مەن ئىزچىل باشقىلارغا ئوخشىماسلىقنى ئويلاپ كەلدىم، مەن كۇلۇبتا توپ تېپىشكە باشلىغاندىن بۇيان بۇ مېنىڭ نىشانىمغا ئايلاندى، مەن بالىلىقىمدىكى نىشانىمنى ئەمەلگە ئاشۇرالىغانلىقىمدىن پەخىرلىنىمەن. بىر توپچى بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن، بىز چوقۇم ئۆزىمىزگە سادىق بولۇشىمىز كېرەك، يۆتكىلىش سوممىسى سىزگە ياردەم قىلالمايدۇ، شۇنداقلا سىزنىڭ قانچىلىك مۇنەۋۋەر ئىكەنلىكىڭىزنى ئىسپاتلاپ بېرەلمەيدۇ.ئۇ يەنە 2014يىللىق دۇنيا لوڭقىسىدا 7:1 نەتىجە بىلەن گېرمانىيە كوماندىسىغا ئۇتتۇرغان مۇسابىقىنى تىلغا ئېلىپ مۇنداق دېدى: مەن باشقىلار بىلەن ئوخشاش زور مەغلۇبىيەت ھېس قىلدىم ئەينى ۋاقىتتا نېيمار يارىلىنىش سەۋەبلىك مەيدانغا چۈشەلمىگەن، شۇنداقلا زور تەسىرگە ئۇچرىدىم. ئۆزىمىزنىڭ ئىشىكى ئالدىدا، كىشىلەرنىڭ زور ئۈمىدىنى زىممىمىزگە ئارتقان ئىدۇق، لېكىن گېرمانىيە كوماندىسى ئىنتايىن قالتىس رەقىب.بىز ھازىر شۇ قېتىملىق مەغلۇبىيەتنىڭ ئورنىنى تولدۇرۇش پۇرسىتىگە ئېرىشتۇق، بەلكىم بىز يەنە بىر قېتىم گېرمانىيە بىلەن ئۇچرىشىشىمىز مۇمكىن، مەن ئاشۇ ۋاقىتقا بارغاندا ئۆچ ئالالىشىمىزنى ئۈمىد قىلىمەن.
|
ئاياللار قىرىققا كىرگەندە بەدەن ئېغىرلىقى قانچىلىك بولسا نورمال خانىمقىزلار ئاشپەز تور بېكىتىنۆۋەتتىكى ئورنىڭىز : باشبەت ساغلاملىق خانىمقىزلارمەنبەسى : ئاشپەز تورىيوللىغۇچى : تەمزاتبەگ ۋاقتى : 20190902كۆرۈلىشى : قېتىممەيلى ئايال كىشى بولسۇن ياكى ئەركىشى بولسۇن، ئوتتۇر ياش مەزگىلىگە بارغاندا، سەمىرىپ قېلىشقا قاراپ يۈزلىنىدىغان بولۇپ، بۇ ئەھۋال، بەدەننىڭ مىتابولىزىم ئىقتىدارىنىڭ چىكىنگەنلىكى سەۋەبىدىن پەيدا بولىدۇ. سېمىزلىك، ئاسانلا ئادەم بەدىنىدە ئۈچ يۇقىرى بولۇپ قېلىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان بولۇپ، سالامەتلىككە ئىنتايىن پايدىسىز. ئۇنداقتا، ئايال كىشى 40ياشتىن ئاشقاندىن كىيىن، بەدەن ئېغىرلىقى قانچىلىك دائىردە بولسا نورمال ھىسابلىنىدۇ؟ھەربىر ئادەمنىڭ بوي ئېگىزلىكى ئوخشىمايدىغان بولغاچقا، شۇڭلاشقا نورمال بەدەن ئېغىرلىق دائىرسىمۇ ئوخشاش بولمايدۇ. ئاياللارنىڭ نورمال بەدەن ئېغىرلىقىنى ھىسابلاش فورمۇلاسى بولسا، بوي ئېگىزلىكىدىن 100نى ئېلىۋەتسەكبوي ئېگىزلىكى سانتىمىتىر بويىچە ھىسابلىنىدۇ، ئايال كىشىنىڭ نورمال بەدەن ئېغىرلىقى كىلىپ چىقىدۇ ھەمدە ئەمىلىي بەدەن ئېغىرلىقى بىلەن بولغان پەرق 10دىن ئېشىپ كەتمىسە، ئۇنداقتا نورمال دائىرىدە بولغان بولىدۇ.ئەگەر بەدەن ئېغىرلىقى نورمال دائىردە بولمىسا، سالامەتلىككە قانداق زىيانلىق تەسىر ئېلىپ كىلىدۇ؟بەدەن ئېغىرلىقى زىيادە ئېغىر بولۇپ كىتىشنىڭ زىيانلىق تەسىرىئادەمنىڭ بەدەن ئېغىرلىقى، نورمال بەدەن ئېغىرلىقىدىن 20 تىن ئارتۇق ئېشىپ كەتسە سېمىز ھىسابلىنىدۇ. ھەممىمىزگە مەلۇملۇق، زىيادە سېمىز كىشىلەرنىڭ بەدىنىدە ياغلار بىر قەدەر كۆپ بولىدۇ؛ بۇ ئەھۋال، قان بېسىمى يۇقىرى بولۇش، قاننىڭ ماي تەركىبى يۇقىرى بولۇش، قاننىڭ قەنت مىقدارى يۇقىرىلاپ كىتىشتىن ئىبارەت ئۈچ يۇقىرى كىسەللىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئادەم بەك سەمىرىپ كەتسە، بەدەندىكى تۇمۇرلاردىمۇ بەلگىلىك توسۇلۇش كۆرۈلۈپ، بەدەننىڭ مىتابولىزىمىغا تەسىر يەتكۈزىدۇ ھەمدە بۇ سەۋەپلىك ئادەم ياشقا چوڭ كۆرۈنۈپ قالىدۇ.بەدەن ئېغىرلىقى زىيادە يىنىك بولۇپ كىتىشنىڭ زىيانلىق تەسىرىئەگەر بەدەن ئېغىرلىقى نورمال ئېغىرلىقتىن 20دىن ئارتۇق تۆۋەن بولۇپ قالسا، بەدەن ئېغىرلىقى زىيادە تۆۋەن بولغان دائىرگە كىرىدۇ. بەدەن ئېغىرلىقى زىيادە تۆۋەن بولغان نۇرغۇن ئاياللاردا، ئۇزۇقلۇق يىتىشمەسلىك، قان ئازلىق قاتارلىق ئالامەتلەر بار. ئۇنىڭ ئۈستىگە، قان ئازلىق، ئايال كىشىنىڭ ھەيىز مىقدارىنىڭ ئازىيىپ كىتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان بولغاچقا، بۇ سەۋەپلىك ھەيىز مۇددەتتىن بۇرۇن ئۈزۈلىدىغان، بالدۇر قېرىپ كىتىدىغان ئەھۋاللار كۆرىلىشى مۇمكىن.ئايال كىشىنىڭ بەدەن ئېغىرلىقى بەك ئېغىر ياكى بەك تۆۋەن بولۇپ كەتسە، ئوخشاشلا تىز قېرىپ كىتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، شۇڭا بەدەن ئېغىرلىقنى ئەڭ ياخشىسى نورمال دائىردە كونتىرول قىلىش كىرەك؛ بۇنىڭدا، قېرىشنى ئۈنۈملۈك دەرىجىدە ئاستىلاتقىلى بولىدۇ.ئاياللار، بۇ ئۈچ ۋاقىتتا ئاچچىقلانماڭ!ئاياللار بالا چۈشۈرگەندىن كېيىن دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك ئىشلارسەكسەن يىللىق ئۆمرىنى نەپىس ئۆتكۈزگەن مومايتېرىنى ياخشىلايدىغان تۇرمۇش ئادەتلىرىبويتاق ئاياللارنىڭ ئون خىل دەرىجىسىبالا ئالدۇرۋەتكەندىن كىيىن ھەيىز قالايمىقانلىشامدۇئەنگىلىيە مىكرو بىلوگ مودىكەشلىرىنىڭ ياسىنىش ئۇسۇلىيوپكا كىيىشكە ماس كىلەمسىز ياكى كۆينەك كىيىشكىمۇ بىلىۋىلىڭئاياللاردىكى بىخەتەرلىك تۇيغۇسى يوق بولۇشنىڭ ئىپادىلىرىئاياللارنىڭ بالىياتقۇسىغا ئېغىر زىيان ئېلىپ كىلىدىغان قىلمىشلارئائىلە دوخوپكا ئىشلەتمەي تورت تەييارلاش ئۇسۇلى
|
: مىللىي مەۋجۇتلۇق 2 : ئەھمەد سۇلۇق : نويابىر 02, 2020 : مىللىي مەۋجۇتلۇقتۇرسۇن پىداقۇل ئامېرىكىدا ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى 20ئەسىرنىڭ 60يىللىرىدا باشلانغان بولسىمۇ، ئەمما تەتقىقات نەتىجىلىرى خېلى ئۇتۇقلۇق بولغان. ئامېرىكىدا ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تارىخى ۋەسىقىلەرنى تەتقىق قىلىشتىن باشلانغان بولۇپ، ئاساسلىق تەتقىقات پائالىيتىنى ئامېرىكا تەۋەلىكىدىكى تۈركىيلىك سىناس تېكىن ۋە روبېرت دانكوف، ل. كلارك، سابنى تىرنجاك قاتارلىق ئالىم تەتقىقاتچىلار ئېلىپ بارغان. بۇ ... : ئاكادېمىيە : ئۆكتەبىر 05, 2020 : مىللىي مەۋجۇتلۇقئېرپان مۇزەپپەر كائىناتتىكى بارلىق جانلىق مەجۇداتلارنىڭ ھەممىسىدە ياشاشتىن ئىبارەت ئىستەك بولىدۇ. لېكىن تىرىك مەۋجۇداتلاردىكى بۇ خىل ياشاش ئىسىتىكى پەرقلىق بولىدۇ. بارلىق جانلىق مەخلۇقلار ئاڭسىز ياشاش ئىستىكى ۋە ئاڭلىق ياشاش ئىستىكىدىن ئىبارەت ئىككى چوڭ كاتېگورىيەگە ئايرىلىدۇ. ئىنساندىن باشقا بارلىق مەخلۇقلار ئاڭسىز ياشاش ئىستىكى كاتىگورىيىسىگە تەئەللۇق بولۇپ، ئۇلاردىكى بۇ خىل ياشاش ئىستىكى تەبىئىي تۇغما ... : ئەھمەد سۇلۇق : سېنتەبىر 26, 2020 : مىللىي مەۋجۇتلۇقيالقۇن روزى دادىلار قەيسەرلىكتە، چىدام جاسارەتتە، ئىلىم ھۈنەردە، ۋاپادارلىقتا، ئەل يۇرتقا ھىممەت كۆرسىتىشتە پەرزەنتلەرگە ئۈلگە بولالىشى كېرەك. بالىلىرىمىز مەدەنىيەت ۋە دۇنيا قاراشلار ئۈستۈنلۈك تالىشىۋاتقان دەۋردە ياشاۋاتىدۇ. بۇنداق مۇھىتتا بىزگە مېھىر شەپقەتنى غەپلەت بۆشۈكىگە ئايلاندۇرۇۋالغان ئانىلار كېرەك ئەمەس، بەلكى ئۇنى يۈكسەك ئېتىقاد ئىستراتېگىيىسىگە ئايلاندۇرغان ئانىلار كېرەك. بۇ بىر ئابزاس ... : ئەھمەد سۇلۇق : ئىيۇل 18, 2020 : مىللىي مەۋجۇتلۇقتۇرسۇن ئابدۇللا بەگيار ئۆزلۈك مەلۇم بىر ئەل، مەلۇم بىرخەلقتىن ئىبارەت غايەت زور گەۋدىگە تەۋە يۈكسەك مەنىدىكى ئادەمنىڭ ئۆزئۆزىنى بىلىش جەريانىدىكى تاكاممۇللىقى بولسا، كىملىك ئاشۇ تاكاممۇللۇقنىڭ ئۈزلۈكسىز ئىپادىلىنىشى،نامايەن بۇلىشىدۇر. يەنە كېلىپ،ئۆزلۈك ئادەمنىڭ ئۆزىنى بىلىشىدىكىئىچكى ماھىيەت بولسا، كىملىكئۆزىنى بىلىشتە ئىپادىلەنگەن باشقىلارنىڭ نەزىرىدىكى سالاھىيەتتۇر. مىللىتىمىز ئېڭىنىڭ چوققىسىنى ئىگەل ... : ئەھمەد سۇلۇق : ئىيۇن 29, 2020 : مىللىي مەۋجۇتلۇقئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ھەسەتخورلۇق مىللەتنى خارابلاشتۇرىدىغان خەتەرلىك ئىللەت. نادانلىقتىن ئۈچ بىخ ئۈسۈپ چىققان، ئۇلار: قارا نىيەت، ساختا شۆھرەت ۋە ھاكاۋۇرلۇق. شۇپىنخاۋئېر نادانلىقنىڭ مەرىپەتكە زىتلىقى ھەممىگە ئايان. نادانلىقنىڭ ئىككى خىل تارىخىي شەكلى مەۋجۇت: بۇنىڭ بىرى، مەرىپەت سىۋىلىزاتسىيە تىن ئىلگىرىكى نادانلىق ۋارۋارلىق ، ئىپتىدائىي ئىنسان گۇروھىدىكى نادانلىق ۋە قىپيالىڭاچ نادانلىق. بۇنىڭ ...
|
مۇحامەدجان تازابەك پوليسەيلەر تۋرالى: جەتىم كوڭىل، جىرتىق جۇرەك جامالا ما؟24 ماۋسىم 18:52نۇر سۇلتان. قازاقپارات مۇحامەدجان تازابەك ءتارتىپ ساقشىلارى كۇنىنە وراي جەلىدەگى پاراقشاسىندا جازبا قالدىرعان.قوعام قاتالدانعان سايىن، پوليسيا قىزمەتكەرلەرى سول قوعامعا قاراي بەيىمدەلەتىنىن جەتكىزدى ول. الەمنىڭ قاي قالاسىن الىپ قاراساق تا، ءتىپتى مەككەدە دە جاعداي ءماز ەمەس ەكەن.دۇنيە ءجۇزىنىڭ قاي ەلىندە دە پوليتسيا قاتالدىقتىڭ، ءتارتىپتىڭ، سۋىقتىقتىڭ سيمۆولى ەكەنى وتىرىك ەمەس. ا ق ش تا باعىنباعان تۇرعىندى پوليسيا اتىپ تاستايدى. قاسيەتتى مەككەنىڭ وزىندە جۇرتقا كەدەرگى جاساعان پەندەنى ناماز وقىپ تۇرسا دا جەلكەلەپ وتىرىپ، سىرتقا يتەرگەن قۇقىق قىزمەتكەرلەرىن تالاي كوردىك. قازىر الەم سولاي، دەپ جازدى ول.جىلاعان ايەل قاۋىمىنا جانى اشىعان ول ەر ازاماتتاردىڭ نامىسىن وياتپاقشى بولعان. الاڭعا شىعۋدىڭ ءوزىن بايلانىستىرا جازىپ، سالدار بار، سەبەپ جوق، انىقتالماعان دەپ اشىندى. بۇنداي زاتتاردىڭ ورىن الۋى ەر ادامداردىڭ كەسىرىنەن دەيدى تازابەكوۆ. ويتكەنى ەركەگى مىقتى بولعان ەل اناسىن جىلاتپايدى.ەركەگى مىقتى ەلدىڭ اناسى الاڭدا جىلاۋشى ما ەدى؟ ءبىز تۋىستىق قۇندىلىقتان الىس جۇرگەن ەۋروپا جۇرتى ەمەسپىز عوي. جىلاعان انانىڭ اكەسى قايدا؟ قامقور جارى، ارقا سۇيەر بالاسى قايدا؟ مۇڭىن تىڭداپ، ماۋقىن باساتىن، سىرىن ۇعىپ، ۋايىمىن كەتىرەتىن اعاسى قايدا، باۋىرى قايدا؟ ولار بولماسا، جارايدى وكىمەت ولتىرمەس. ءبىر قاجەتىن اشار، باسپاناسىن با، باسقاسىن با تاۋىپ بەرەر. ءبىراق، جەتىم كوڭىل، جىرتىق جۇرەك جامالار ما؟ جەتىم بالا، جەسىر ايەل تاعدىرى تۇعىرىن تابار ما؟ الاڭدا جىلاپ ءجۇرىپ، سالدارىن شەشتىك، سەبەبىن بىرەۋ تابار ما؟ دەيدى مۇحامەدجان تازابەكوۆ.قۇقىق قورعاۋشىلار مەن حالىقتىڭ اراسىنا وت سالىپ، تىنىشتىقتى بۇزاتىنداردىڭ بار ەكەنىن جاسىرمادى تازابەك. قوزعاۋشى كۇشتەردىڭ ارەكەتى باسىلمايىنشا ەلدە تىنىشتىق بولمايتىنىن، گۇل العان جىگىتتى جىر قىلعاننىڭ پايداسى جوق ەكەنىن ايتتى ول.ءبىزدىڭ دە كەيبىر دۇشپاندارىمىزدىڭ ارمانى قۇقىق قورعاۋشىلار مەن قۇقى قورعالۋ كەرەك حالىقتىڭ اراسىنا وسىنداي دۇشپاندىق سالۋ ەكەنى انىق. ازىرشە، ارينە گۇل بەرگەن ءبۇلدىرشىن مەن جىميعان ساقشىنىڭ ءساتتى سۋرەتىن تالقىلاپ، جۇزدەسكەندەرىن ءجۇز كۇن اڭگىمە قىلارمىز. ءبىر اق، ەلدە تىنىشتىق ساقتالماسا، قوزدىرعىش كۇشتەردىڭ ارەكەتى توقتاماسا، ءبارى دە بەكەر، دەيدى ول.
|
ھامىلدار ئاياللار نىمىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك ؟ ھامىلە ساغلاملىقى ھەققىدە ساۋاتلار دوختۇر ساغلاملىق تورىئاياللار ھامىلدارلىق مەزگىلدە تۆۋەندىكىدەك نۇقتىلارغا دىققەت قىلىش كېرەك :1 ھامىلىدارلىقنىڭ دەسلەپكى مەزگىلدە ، بويىدىن ئاجراپ كېتىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئېغىر جىسمانىي ئەمگەك بىلەن شۇغۇلانماسلىق ، پۇتىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ يېتىش ، دەسلەپكى ئۈچ ئاي ئىچىدە جىنىس مۇناسىۋەت قىلماسلىق كېرەك .2 ئادەتتە ، دەم ئېلىشقا ئەھمىيەت بېرىش ، كىيگەن كىيىم كەڭ ، ئازادە بولۇش ، لىپتىك تاقىماسلىق ، قورساقنى سىقىۋالىدىغان كىيىملەرنى كىيمەسلىك لازىم .3 ھامىلدار ئاياللار ئادەتتە كۆپرەك تەرلەيدىغان بولغاچقا ، پات پات يۇيۇنىشى ، ئىچ كىيىملەرنى ئالماشتۇرۇپ تۇرۇشى ، ئالماشتۇرىدىغان كىيىملەر پاختا رەختتىن بولىشى كېرەك .4 زۇكام قاتارلىق ۋىرۇسلۇق كېسەللىكلەردىن يۇقۇملىنىشتىن ساقلىنىش ، ئەگەر زۇكام بولۇپ قالسا ، زۇكام دورىلىرىنى قالايمىقان ئىشلەتمەسلىك ، دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە داۋالىنىش كېرەك .5 تۇغۇتتىن ئىككى ئاي ئىلگىرى ، بولۇپمۇ تۇنجى قېتىم ھامىلدار بولغان ئاياللار بالا ئېمىتىش مەزگىلدە ،ئەمچەك توپچىسى يېرىلىپ يۇقۇملىنىش يۈز بېرىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن ، ئەمچەك توپچىسىنى دائىم يۇيۇپ تۇرۇش كېرەك .7 بالىنىڭ تەربىيىلىنىشى ھامىلە تەربىيىسىدىن باشلانغان بولغاچقا ، ھامىلدارلىق مەزگىلدە ، دائىم مۇزىكا ئاڭلاش ، روھى كەيپىياتنى خوشال تۇتۇش كېرەك ، ئاچچىقلىنىش ، قايغۇرۇش ، ھەسرەت چېكىشتىن ساقلىنىش لازىم .ئالدىنقى ماقالىمىزدا ھامىلدار ئاياللار ساياھەتكە چىققاندا دىققەت قىلىدىغان ئىشلار تېمىسىدا تەپسىلى توختالدۇق . ياكى ھامىلدارلىق مەزگىلىدە بەدەن قىچىشىشقا سەل قارىماڭ توغرىسىدىكى ماقالىنى ئوقۇپ بېقىشىڭىزنى تەۋسىيە قىلىمىز .
|
اقش پرەزيدەنتى ساۋلە وماروۆانىڭ جوعارى لاۋازىمنان باس تارتۋىنا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردىاقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن قازاقستان تۋماسى ساۋلە وماروۆانىڭ اقش بانك رەتتەۋشىسى باسقارماسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىنەن باس تارتۋىنا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى ..امەريكا باسشىسى ءوز مالىمدەمەسىندە وماروۆا اقش قارجى مينيسترلىگى جۇمىسىنا باعا جەتپەس جاڭاشىلدىق اكەلە الاتىنىن ايتتى. بايدەن وماروۆا امەريكا قۇراما شتاتتارىنا كەلگەنگە دەيىن كەڭەس وكىمەتى بيلىگىندە ءومىر سۇرگەنى، سول كەزدە ونىڭ امەريكالىق بولۋ ارمانى بولعانىن بىلدىرەتىنىن جانە امەريكاعا كوشۋ ارقىلى ونى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك العانىن ايتتى.تۇتىنۋشىلار مۇددەسىنىڭ كۇشتى جاقتاۋشىسى جانە قارجى جۇيەمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىنىڭ سەنىمدى قورعاۋشىسى رەتىندە ساۋلە امەريكالىقتاردىڭ اتىنان ماڭىزدى جۇمىسىمىزعا باعا جەتپەس كوزقاراس پەن پەرسپەكتيۆا اكەلە الار ەدى، دەدى ول.سونىمەن قاتار بايدەن وماروۆا كوپ شابۋىلعا ۇشىراعانىن اتاپ ءوتتى.وكىنىشكە قاراي، ونىڭ كانديداتۋراسى باستالعاننان ساۋلە شابۋىلدارعا ۇشىرادى. مەن توراعا براۋنعا ءادىل تاڭداۋ جاساعانى ءۇشىن جانە وماروۆاعا بىلىكتىلىگىن كورسەتۋ مۇمكىندىگىن بەرگەنى ءۇشىن العىس ايتامىن، دەپ تۇيىندەدى بايدەن.قارجى مينيسترلىگىنىڭ ۆاليۋتالىق باقىلاۋ باسقارماسى فەدەرال بانك جۇيەسىندەگى 1200گە جۋىق ۇلتتىق بانكتەردى قاداعالايتىن جانە رەتتەيتىن نەگىزگى اگەنتتىك سانالادى.دجو بايدەن ساۋلە وماروۆا
|
، 16 ، 14 ، 31 ، 26 ، 33 ، 15 ، 20 ، 25 ، 17 ، 22 ، 13 ، 261 اقپاننان باستاپ الماتى قالاسى تولىعىمەن تسيفرلى ەفيرلىك تەلەحابارعا كوشەدى، دەپ حابارلايدى . قالا اكىمدىگىنە سىلتەمە جاساپ.2021 جىلدىڭ 1 اقپانىندا الماتى قالاسىندا كوكتوبە تەلەمۇناراسىندا تسيفرلىق ەفيرلىك تەلەحابار تاراتۋ جەلىسىنە كوشۋ بويىنشا ءىسشارا وتەدى. وڭىردە تسيفرلى ەفيرلىك تەلەحابار تاراتۋ جەلىسىن ەنگىزۋ مەملەكەتتىك جوباسى جۇزەگە اسىرىلدى.قۇرىلىم الەمدەگى سەيسموتۇراقتى مۇنارا بولىپ سانالادى. كوكتوبە تەلەمۇنارالاردىڭ الەم رەيتينگىسىندە 14ءشى ورىندى يەلەنەدى. ونىڭ قۇرىلىسى 9 جىلعا سوزىلىپ، العاش رەت 1984 جىلى سيگنال تاراتقان بولاتىن. قازىرگى ۋاقىتتا مۇنارا ەلىمىزدە تەلەۆيزيا سيگنالىن تسيفرلى فورماتقا اۋىستىرۋ ۇدەرىسىنە قاتىساتىن ماڭىزدى نىسانداردىڭ ءبىرى. بۇكىل قازاقستان بويىنشا تەلەراديوحابار تاراتۋ جەلىسىن باقىلاۋ جانە مونيتورينگتەۋ ورتالىعى كوكتوبەدە ورنالاسقان.العاش رەت ەلىمىزدە تسيفرلى تەلەۆيزيا 2012 جىلى 3 شىلدەدە تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن يندۋسترياليزاتسيا كۇنى شاراسى اياسىندا ىسكە قوسىلعان بولاتىن. سودان بەرى ەلىمىزدە راديوتەلەۆيزيالىق ستانسا سالىپ، مودەرنيزاتسيا قارقىندى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى.الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىندا 90 راديوتەلەۆيزيالىق ستانسا قولدانىسقا ەنگىزىلدى. بۇل رتستەر 736 ەلدى مەكەندى تسيفرلىق تەلەسيگنالمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر، ياعني قالا مەن وبلىس تۇرعىندارىنىڭ 99 پايىزى، شامامەن 3،8 ملن تۇرعىن تسەتۆ جەلىسىندە ارنالاردى تاماشالۋعا مۇمكىندىگى بار.بۇگىنگى تاڭدا تسيفرلى ەفيرلىك تەلەحابار تاراتۋ جەلىسى بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا جانە بىرقاتار وبلىستا قولجەتىمدى: ماڭعىستاۋ، جامبىل، تۇركىستان، الماتى، پاۆلودار، قوستاناي وبلىستارىندا جانە شىمكەنت قالاسى تولىقتاي كوشىپ قويعان. ەندى 1 اقپاندا الماتى قالاسى مەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىن تولىق كوشىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇكىل قازاقستان بويىنشا انالوگ تەلەحابار تاراتۋ جەلىسىن ءوشىرۋ ءۇشىن 827 راديوتەلەۆيزيالىق ستانساا تۇرعىزىلىپ، مودەرنيزاتسيالانۋ كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتا 546 راديوتەلەۆيزيالىق ستانسا ىسكە قوسىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە تسەتۆنىڭ قامتۋ اۋماعى ەل حالقىنىڭ 91 پايىزىن قۇراپ وتىر. تسيفرلىق ەفيرلىك تەلەحابار تاراتۋ جەلىسىن ەنگىزۋ جوباسى 2022 جىلى اياقتالادى دەپ جوسپارلانعان. تسەتۆگە كوشۋدىڭ مەرزىمدەرى مەن كەزەڭدەرىن قر مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورگان بەكىتەدى.1 اقپاندا الماتى قالاسىمەن قاتار سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى دا تسيفرلىق ەفيرلىك تەلەحابار تاراتۋ جەلىسىنە كوشەدى. سونىمەن قاتار 1 جەلتوقسانعا دەيىن نۇرسۇلتان قالاسى مەن قاراعاندى وبلىستارى كەزەكتە تۇر.جوبانى جۇزەگە اسىرۋ 2022 جىلى اياقتالادى دەپ جوسپارلانعان.ايماقتار بۇگىن، 09:34ءۇندىستاندا دەلتا شتامىنان العاشقى ناۋقاس قايتىس بولدىكوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنان تاعى 5 ادام قايتىس بولدىقازاقستاندا تاعى ءبىر بانك ليتسەنزياسىنان ايىرىلدى
|
ۇلىبريتانيادا كەدەيلىك كەسىرىنەن 4 ميلليون بالا دۇرىس تاماقتانبايدى زەرتتەۋ الەم05 قىركۇيەك 2018، 20:34ۇلىبريتانيادا كەدەيلىك كەسىرىنەن 4 ميلليون بالا دۇرىس تاماقتانبايدى زەرتتەۋ05 قىركۇيەك 2018, 20:34 4658 0 ۇيىمىنىڭ ەسەبىنە سەنسەك، ۇلىبريتانيادا 4 ميلليون بالا سالاۋاتتى ٴومىر سالتىنا جاقسى اسەر ەتەتىن جەمىسجيدەك، كوكونىستەر مەن باسقا دا ازىقتۇلىكتەرگە قول جەتكىزە الماي ٴومىر ٴسۇرىپ جاتىر، دەپ حابارلايدى . اقپارات اگەنتتىگى باسىلىمىنا سىلتەمە جاساپ.ۇيىمنىڭ بايانداماسىندا ٴاربىر بەسىنشى كەدەي وتباسى ٴوز تابىسىنىڭ 42ىن ازىقتۇلىككە جۇمساۋعا ٴماجبۇر ەكەنى ايتىلعان. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەڭ باي دەگەن وتباسىلار كەتىرەتىن 20 شىعىننان ٴتورت ەسەگە دەيىن ارتىقباياندامادا تابىسى از ٴۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ دەنساۋلىققا پايدالى ازىقتۇلىكتەردى الا الماۋى بولاشاقتا ديابەت پەن سەمىزدىككە اپارۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلعان. سونىمەن قاتار بۇل حالىقتىڭ دەنساۋلىق جاعدايىندا دا اناعۇرلىم تەڭسىزدىكتەردىڭ بولۋىنا اكەلەدى.مەملەكەتتىڭ ٴۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ تابىسىن ولشەۋى ۇلىبريتانياداعى ميلليونداعان وتباسىلاردىڭ ۇكىمەتتىڭ ديەتالىق باسشىلىعىنا ساي تاماقتانبايتىنىن كورسەتىپ وتىر. ۇكىمەت ۇيىمداستىراتىن شارالار مەن ۇستانىپ وتىرعان ساياساتتا دۇرىس تاماقتانۋعا قاجەتتى ازىقتۇلىككە كەتەتىن شىعىننىڭ دا ەسكەرىلگەنى ٴجون. سوندا عانا تاماقتانۋ جۇيەسى تابىسى ازدارعا دا ٴتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىعۋ ٴقاۋپىن ازايتاتىن بولادى، دەيدى ۇيىمىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى اننا تەيلور.باياندامادا زەرتتەۋشىلەر ۇكىمەتكە بۇل داعدارىستى شەشۋ ٴۇشىن جاردەماقى تولەۋ كەرەكتىگىن ايتقان. سونىمەن قاتار تابىسى تومەن وتباسىنان شىققان بالالارعا مەكتەپتەردە تەگىن تاماق ۇسىنۋعا بولاتىنىن دا جازعان.بۇگىنگى تاڭدا ۇلىبريتانياداعى ٴۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ 50ىندا ۇكىمەت ۇسىنىپ وتىرعان تاماقتانۋ باسشىلىعىن ۇستانۋ ٴۇشىن تابىستارى جەتىسپەيدى. دۇرىس تاماقتانۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعى مەن دامۋى ٴۇشىن وتە ماڭىزدى ەكەنى بەلگىلى. ال ول وسىنشاما ادام ٴۇشىن قولجەتىمسىز بولماۋى كەرەك. بۇل ماسەلەنى ۇكىمەت تەز ارادا شەشۋگە كىرىسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن، دەدى بالالارعا ارنالعان ازىقتۇلىكتەردى زەرتتەيتان كوميتەت باسشىسى، دەپۋتات شارون حودجسون.ايتا كەتۋ كەرەك، ۇلىبريتانيا ۇكىمەتىنىڭ ازىقتۇلىك قاۋىپسىزدىگىن باعالايتىن زاڭ جوباسى قازان ايىندا قاراستىرىلادى دەپ كۇتىلۋدە. ۇيىمى اتالعان زەرتتەۋدى ۇلىبريتانيا بالالارى جازعى دەمالىستاردان سوڭ مەكتەپتەرگە ورالا باستاعاندا جۇرگىزەدى. سەبەبى التى اپتالىق ٴۇزىلىس كەيبىر وتباسىلار ٴۇشىن ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ، ولاردىڭ بالالارى كوپ جاعدايدا ىستىق تاماقتىڭ ٴدامىن تاتپاي كۇن كورەدى.قايىرىمدىلىق قورلارى ۇسىنعان سوڭعى مالىمەتتەرگە سەنسەك، ۇلىبريتانيادا جاز ايلارىندا ٴۇش ميلليون بالا اشتىقتا ٴومىر سۇرەدى. ۇيىمى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، 2017 جىلدىڭ ٴساۋىر ايى مەن 2018 جىلدىڭ ناۋرىز ايلارى ارالىعىندا ولار 1،3 ميلليون ادامعا ٴۇش كۇندىك ازىقتۇلىك تاراتقان. بۇل الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 13عا كوپ. تاعى ٴبىر ايتا كەتەرلىگى، ولار تاراتقان ازىقتۇلىكتەردىڭ ۇشتەن ٴبىرى بالالارعا بەرىلگەن.ساۋدا ورىندارىنان مۇقتاج جاندارعا ازىقتۇلىك تاسيتىن قايىرىمدىلىق ۇيىمى دا ٴبىر جىلدا ولار قولداۋ ٴبىلدىرىپ وتىرعان توپتاردىڭ 44عا وسكەنىن، سونداياق قوردىڭ كومەگىنە جۇگىنگىسى كەلىپ ٴوتىنىش بىلدىرەتىندەردىڭ دە بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 59عا ارتقانىن ايتتى.ايتا كەتۋ كەرەك، 2017 جىلى ەسەبىندە دە ۇلىبريتانيا تابىسى جوعارى 41 مەملەكەتتىڭ ىشىندە ازىقتۇلىك قاۋىپسىزدىگى بويىنشا 34ورىندا تۇر. ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، ازىقتۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ ىشىندە ٴقاۋىپسىز ٴارى قۇنارلى تاماققا قولجەتىمدىلىك، دەنساۋلىققا پايدالى ازىقتۇلىكتەردىڭ قولجەتىمدى بولۋى سەكىلدى فاكتورلار ەسكەرىلەدى. مالىمەتتەرىنە سەنسەك، ۇلىبريتانياداعى 15 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ 20عا جۋىعى ازىقتۇلىك قاۋىپسىزدىگىنەن زارداپ شەگىپ وتىر. بايانداماسىندا ۇلىبريتانيا كەدەيلىكپەن كۇرەس بويىنشا 41 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 16، حالىقتىڭ دەنساۋلىق جاعدايى بويىنشا 15، ەكونوميكالىق ٴوسىم بويىنشا 31ورىندا تۇر.
|
استانادا باس جۇلدەگە 5 ملن بەرىلەتىن حالىقارالىق ايتىس وتەدى مادەنيەت08 قازان 2018، 16:4708 قازان 2018, 16:47 940 0استانادا 2021 قازاندا قازاقستان ورتالىق كونسەرت زالىندا جىر ارقاۋى استانا اتتى حالىقارالىق اقىندار ايتىسى وتەدى، دەپ حابارلايدى . ٴتىلشىسى.قر مادەنيەت جانە سپورت ٴمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ايتىستىڭ استانانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي وتكىزىلەتىنىن اتاپ ٴوتتى.ٴبىز ۇلكەن ەلەۋلى وقيعانىڭ الدىندا تۇرمىز. نەگە دەسەڭىزدەر، استانا قالاسىنىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى اياسىندا حالىقارالىق اقىندار ايتىسىن وتكىزگەلى وتىرمىز. بىرنەشە جىل بۇرىن مۇنداي ايتىستى ٴجۇرسىن ەرمان اعامىز وتكىزەتىن. كەڭ اۋقىمدى حالىقارالىق ايتىس بولايىن دەپ تۇر. ايتىس ٴتول ونەرىمىزدىڭ نەگىزى. ايتىسقا قاشان دا وتە مۇقيات بولۋىمىز كەرەك، سەبەبى ٴار شىققان ٴسوز ادامنىڭ جۇرەگىنە جىلۋ، كەيدە تىكەن بولىپ قادالادى، دەدى مينيستر.قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ٴجۇرسىن ەرمان ايتىسكەرلەردى قالاي ىرىكتەلگەنى تۋرالى ايتتى.جىل باسىنان بەرى رەسپۋبليكا كولەمىندە، وبلىستاردا، اۋدانداردا وتكەن ايتىستاردا اقىنداردىڭ بابىن بايقادىق. ولاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىققان، استانانىڭ 20 جىلدىعىن جىرلاي الاتىن اقىنداردى تاڭداۋعا تىرىستىق. سونداياق، قازاقستاننىڭ تۇكپىرتۇكپىرىنەن دە ايتىسكەرلەر قاتىسسىن دەدىك. مىسالى، كەشە عانا قوستانايدا وتكەن ايتىستا باس جۇلدە العان مۇحتار نيازوۆ قاتىسايىن دەپ وتىر. حالىقارالىق سايىس بولعاننان كەيىن جاستار دا قاتىسسىن دەپ ٴۇش جاس اقىنعا سەنىم ارتىپ، بايگەگە قوسىپ وتىرمىز، دەدى ٴجۇرسىن ەرمان.قازاقستاننان ايتىسقا رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالىق ايتىستاردىڭ جەڭىمپازدارى: رينات زايتوۆ، ەركەبۇلان قاينازاروۆ، سەرىك قويشىعۇلوۆ، ٴبىرجان بايتۋوۆ، مۇحتار نيازوۆ جانە ت.ب. ەلىمىزدىڭ بەلگىلى ايتىسكەرلەرى قاتىسادى. سونداياق شەتەلدەن التى اقىن شاقىرىلدى.قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان ۇلاربەك ميناتحان، ٴجاميعا داۋلەتقىزى، موڭعوليادان ايدوس راشات، امانجول قۋانتقان، قىرعىزستاننان اسىلبەك ماراتوۆ، مۋندۋزبەك ۋۋلۋ سىندى اقىندار قاتىسقالى وتىر. ايتىستىڭ ماقساتى بىرەۋدى جامانداۋ ەمەس، ەلىمىزدىڭ ابىرويىن كوتەرىپ، بۇكىل جاڭالىقتارىمىزبەن، جەتىستىكتەرىمىزبەن ٴبولىسۋ. كەشەگى ەلباسىنىڭ جولداۋى اياسىندا وتەدى دەپ ايتساق تەرىس بولمايدى، دەدى ٴجۇرسىن ەرمان.ايتىسقا مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ۇلىقبەك ەسداۋلەت ٴادىل قازىلار القاسىنىڭ ٴتوراعاسى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ديحان قامزابەك ۇلى، تۇركيانىڭ ميمار سينان كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ٴابدىۋاقاپ قارا، اقىن، جازۋشى شىناي راحمەت ۇلى موڭعوليا، ايتىس اقىنى ٴاسيا بەركەنوۆا تورەلىك ەتەدى.التىن دومبىرا سىيلىعىنىڭ ەكى مارتە يەگەرى مۇحتار نيازوۆ قازاقستاندىق اقىنداردىڭ ايتىسقا دايىندىعىمەن ٴبولىستى.كوشپەندى مادەنيەتتىڭ ىشىندە كەز كەلگەن ۋاقىتتا كەڭ اۋديتوريا جينايتىن ونەر ايتىس بولىپ وتىر. مەملەكەت بەتبۇرىس جاساپ، استاناعا ورداسىن تىگىپ، ايداي الەمگە پاش ەتىپ جاتقان كەزدە سول ونەردىڭ تويىندا جىردىڭ جارمەڭكەسى قىزىپ وتىرعانى جاراسىمدى. موڭعوليا، قىتايدان كەلەتىن اقىندارىدڭ وسالى جوق. بۇل ايتىس ەلىمىزدىڭ تۇكپىرتۇكپىرىندە وتكەن ايتىستاردىڭ قورىتىندىسى بولماق. ايتىسكەرلەر اتىنان ساقادايساي وتىرمىز دەپ ايتامىن، دەدى ول.ايتا كەتسەك، ايتىستىڭ جۇلدە قورى: باس جۇلدە 5 000 000 تەڭگە، ٴى ورىن 2 500 000 تەڭگە، ٴىى ورىن 2 000 000 تەڭگەدەن 2 ادامعا، ٴىىى ورىن 1 000 000 تەڭگەدەن 2 ادامعا جانە جۇبانىش سىيلىقتار 350 000 تەڭگەدەن.ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ايتىستى وتكىزۋگە 20 جىلدىعى مەرەيتويى اياسىندا قارجى بولىنگەنىن اتاپ ٴوتتى.فوتوفيدەو: نۇرجاس جاقسىبايەلباسى كىتاپحاناسىنىڭ مۋزەيىندە تۇراقتى ەكسپوزيسيالار اشىلدىسۇلەيمەنوۆ مادەنيەتتەردى جاقىنداستىرۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بولدىٴجۇرسىن ەرمان التىن دومبىرا ايتىسىنا كىمدەر قازىلىق ەتەتىنىن ايتتى
|
11 شىلدە 2019, 10:52 970 0 ادەبيەت تۇركىستان گازەتىنىڭ اۆتورلارىءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز دانىشپان ءالفارابي قويعان قاتاڭ تالاپتىڭ ۇدەسىنەن شىعا بىلگەن ۇلاعاتتى جان ابدراحيموۆا گۇلنار بازىلقىزى. عۇمىرىنىڭ 48 جىلىن عىلىميپەداگوگيكاعا ارناعان ونىڭ ءومىر جولى ونەگەلى جول... ۇلگىلى جول...گۇلنار بازىلقىزى 1949 جىلى 14 شىلدەدە جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانى قىزىلساي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى. بۇل ولكە كەنەسارى حان تۇلپارىنىڭ تۇياعى تيگەن تاريحي ايماق. بۇل ولكە كۇللى قازاققا قۇرمەتتى، قالا بەردى الەمنىڭ جارتىسىنا ايگىلى ماتەماتيك عالىم مۇحتار وتەلباەۆ تۋعان توپىراق. بۇل ولكە ەلگە بەلگىلى اقىنجازۋشىلاردىڭ، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ، جانى جومارت، قولى اشىق ءىرى مەتسەناتكاسىپكەرلەردىڭ كىندىك قانى تامعان جەر. تاۋ بوكتەرىندەگى وسى ءبىر سۋلى، نۋلى قاسيەتتى مەكەندە گۇلنار بازىلقىزىنىڭ بالالىق شاعى ءوتتى. ول سانچي اتىنداعى ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، 1967 جىلى الماتى پەداگوگيكالىق شەتەل تىلدەرى ينستيتۋتىنا ءتۇستى. 1971 جىلى اتالمىش ينستيتۋتتى ۇزدىك ءبىتىرىپ، سول ينستيتۋتتىڭ نەمىس ءتىلى فاكۋلتەتىندە نەمىس ءتىلى فونەتيكاسى كافەدراسىنا مۇعالىم بولىپ تاعايىندالدى. مىنە، سودان بەرى گۇلنار اپاي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۇستازدىق جانە عىلىميزەرتتەۋ جۇمىستارىن اتقارىپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى ىرگەلى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى ابىلاي حان اتىنداعى حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى، دوتسەنت، ماگيستراتۋرا دەكانى قىزمەتتەرىن اتقارعان.عىلىم جولى بۇرالاڭى كوپ، قيىن جول. بىراق گۇلنار بازىلقىزى بۇل جولدا اداسپادى، سۇرىنبەدى، جالىقپادى. موريس تورەز اتىنداعى پەداگوگيكالىق شەتەل تىلدەرى ينستيتۋتىندا ءتىل تەورياسى ماماندىعى بويىنشا ءمۇيىزى قاراعايداي، ءتىس قاققان ماسكەۋلىك پروفەسسورلاردىڭ الدىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعادى. عىلىمي جۇمىسقا، عىلىمي اتاققا اسا ساق قارايتىن، كىرپياز، ءبىلىمپاز ديسسەرتاتسيالىق قۇرام مۇشەلەرىن مويىنداتتى.ءتىل ءبىلۋ ادامنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتەدى. وزگە حالىقتى تانىپ، زەرتتەۋگە مۇمكىندىك اشادى. ال سول ءتىلدىڭ بايلىعىن تولىق يگەرىپ، جەتىك مەڭگەرۋ زور تالعام، پاراساتتى قاجەت ەتەتىن جۇمىس. گۇلنار بازىلقىزى نەمىس ءتىلىن جەتىك بىلەتىن، اكادەميالىق دەڭگەيدە سويلەيتىن مامان. گەرمانيا مەملەكەتى ونىڭ بۇل تالانتىن جوعارى باعالاپ، گۇلنار اپايعا سول ەلدە ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە 6 مارتە شاقىرىپ، جاعداي جاساعان. ءسويتىپ، ول الماتىداعى گەرمانيا وكىمەتىنىڭ نەمىس ءتىلىن جانە مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىمەن قۇرىلعان گەتە اتىنداعى ينستيتۋتتا ساباق بەرگەن.باسقالاردى وقىتىپ، ۇيرەتۋ ناتيجەلى بولۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى پەداگوگتىڭ ءوزى وقۋ كەرەك. وقىعاندا دا تالماي، تىنباي، قارتايسا دا وقۋى ءتيىس. بۇل گۇلنار بازىلقىزىنىڭ ۇستانىمى. سوندىقتان ول ادىستەمەلىك تاجىريبەسىن تولىقتىرىپ، ءبىلىمىن شىڭداۋ ءۇشىن شەتەلدىك ماماندارمەن ءجيى تاجىريبە الماسادى، سان الۋان سەمينارلارعا قاتىسادى. بۇكىل جيعانتەرگەن، وقىعانتۇيگەن دۇنيەسىن كۇللى رەسپۋبليكا كولەمىندەگى ورتا مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا نەمىس ءتىلىن وقىتاتىن مۇعالىمدەرمەن بولىسەدى. ويتكەنى، گۇلنار اپاي بىلگەنىن باسقاعا ۇيرەتپەۋ، جەردى جىرتىپ، ءدان سەپپەگەنمەن بىردەي ەكەنىن تەرەڭ ۇعىنعان جان.شاكىرتسىز ۇستاز تۇل. گۇلنار بازىلقىزى ءون بويىنا ءوز ىسىنە، شاكىرتتەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى جيناقتاعان كەمەل ۇستاز. ول فيلولوگيا سالاسى بويىنشا ءىزدەنىپ جۇرگەن كوپتەگەن جاسقا عىلىمي باعىتباعدار بەرىپ، جەتەكشىلىك ەتتى، مامان رەتىندە قالىپتاسۋىنا سەبەپكەر بولدى.گۇلنار بازىلقىزى 60تان استام عىلىمي ماقالانىڭ 9 تيپتىك اۋدار ماماندىعىنا ارنالعان باعدارلامالاردىڭ اۆتورى. ول جۇمىس تالعامايدى. ەڭبەكقور. عىلىمي جۇمىستارىنان، وقىتۋشىلىعىنان بولەك، ءبىلىم سالاسىنداعى بارلىق شارالارعا بەلسەنە قاتىسادى. ماسەلەن، گۇلنار اپاي ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جانىنداعى تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا تالاپكەرلەرىنە ارنالعان تەست سۇراقتارىن تەكسەرۋدىڭ تۇراقتى ەكسپەرتى رەتىندە بولعان. عالىمادىسكەر رەتىندە اۋدارما ءىسى جانە شەتەل ءتىلى ماماندىعى بويىنشا وقىلاتىن پاندەردەن تەست تاپسىرماسىن جاساۋعا اتسالىسقان.ول حالىقارالىق، رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنتسيالارعا ءجيى قاتىسادى. ءتىل ءبىلىمى سالاسىنداعى پروبلەمالاردى قوزعاپ، ساپالى، مازمۇندى باياندامالار جاساعان. گەرمانيادا، يتاليادا وتكەن الەمدىك قۇرىلتايلاردا گۇلنار بازىلقىزىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە اۋدارما ءىسى ماماندىعىن مەڭگەرۋ تۋرالى بايانداماسى دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان جينالعان وقىمىستىلاردى تاڭقالدىرعان.ءۇش جىل بۇرىن گۇلنار بازىلقىزى كوركەم اۋدارما ىسىنە مىقتاپ دەن قويا باستادى. وسى جولداعى كاسىبيلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن دە ءبىلىمدى كوزدەپ تالاي شەتەلگە باردى، ايتۋلى مامانداردان ساباق الدى. مىنە ول وسىلايشا، ءوزىنىڭ ەشقاشان ىزدەنۋدەن، وقۋدان تالمايتىنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. ونىڭ بۇل ءىسى تۋماي جاتىپ قارتايعان، جاڭالىققا ۇمتىلمايتىن قانشاما جاسقا ۇلگى، قانشاما جانعا موتيۆاتسيا؟!گۇلنار بازىلقىزى بۇگىن دە جەتپىستىڭ بەلەسىنە شىقتى. الايدا ول ءالى دە عىلىميپەداگوگيكالىق باعىتتاعى جۇمىسىن توقتاتقان جوق. اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس وقيدى. بىرىككەن فيلولوگيا جانە كوپتىلدى ءبىلىم بەرۋ ينستيتۋتىنىڭ شەتەل تىلدەرى كافەدراسىندا ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترانتتاردىڭ عىلىمي جۇمىستارىنا جەتەكشىلىك ەتەدى.گۇلنار بازىلقىزىنىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىنە، ءتىل ءبىلىمى سالاسىنا قوسقان ۇشانتەڭىز ۇلەسى ەلەۋسىز قالعان ەمەس. ول بىرنەشە مەدالدىڭ يەگەرى. 1998 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان. ەل ەرتەڭى جاستاردى وقىتىپتاربيەلەۋگە تاباندى تۇردە اتسالىسقان ەڭبەگى ەلەنگەن قۇرمەت گراموتالارى، العىس حاتتارى دا جەتەرلىك. ال گۇلنار بازىلقىزىنىڭ 48 جىلدىق ءوتىلى ءۇشىن بەرىلگەن ەڭ باستى ماراپات شاكىرتتەرىنىڭ جەتىستىگى، پەداگوگ رەتىندەگى بەدەلى...تاعدىر ارباسى كىمدەرگە جەڭىل، كىمدەرگە اۋىر. گۇلنار بازىلقىزى دا تالاي سىناقتى باسىنان وتكەرگەن. بىراق سىنباعان. قيىندىقتى اللانىڭ سىيى، ماعان بەرگەن ومىرلىك ساباعى دەپ قابىلدادىم، دەيدى. عىلىم جولىندا جۇرسە دە، ول ەشقاشان وتباسىن جوسپارىنىڭ ەكىنشى باعانىنا ىسىرعان ەمەس. وتباسى ول ءۇشىن بارىنەن ماڭىزدى. سوندىقتان شىعار، جەتپىسكە كەلىپ، قازىنالى قارياعا اينالعاندا، ماڭايى بوس ەمەس. ءۇبىرلىءشۇبىرلى. نەمەرەلەردىڭ شات كۇلكىسى ۇزىلمەيتىن شاڭىراعى بەرەكەلى.گۇلنار اپايدىڭ ومىرلىك قاعيداسى ادالدىق، ەڭبەكقورلىق، مەيىرىمدىلىك، شىنايىلىق. ءوزى وسى ءبىر ادامي اسىل قاسيەتتەردىڭ شەڭبەرىنەن شىقپاعان. سوندىقتان دا ول الىسجاقىن اعايىنعا، ارىپتەستەرىنە، شاكىرتتەرىنە قۇرمەتتى، سىيلى، بەدەلدى. سوندىقتان دا ول ءاردايىم پاراسات ءبيىگىندە...
|
سەن ءبىزدىڭ وتباسىنىڭ تىرەگىسىڭحابارىن جازىپ، سۋرەتىن تۇسىرگەن ەرىكتى ءتىلشى گاۋ بو5 ايدىڭ 1 كۇنى شيحۋ قالالىق باس جۇمىسشى ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى يۇي لييىڭ جاڭا قالا رايونى كوشەسى ۋىنجيڭ جولى الەۋمەتتىك اۋماعىندا تۇراتىن تۋىسى تولەۋقان قاقان قىزىنىڭ وتباسىنا كەلدى. ەسىكتەن كىرە سالا تولەۋقاننىڭ ۇلى وركەن سەرىك ۇلى يۇي لييىڭنىڭ قولىنان جەتەكتەپ: يۇي اپايدىڭ مەنىڭ تەحنيكۋم مەكتەبىندە وقۋىما كومەكتەسكەنىنە راقىمەت، مەن ەڭبەكاقى الاتىن بولدىم، مەن وسى ايدا 3000 يۋان ەڭبەكاقى الدىم، دەدى.ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى قيمىلى بارىسىندا، يۇي لييىڭ حۋاڭگۇڭ قالاشىعى شىچياۋ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى تولەۋقانمەن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولعان دى. تولەۋقان كوتەرمەگە العان جەرىنىڭ ازعانتاي كىرىسىنە سۇيەنىپ تۇرمىس كەشىرەتىن، قىزى ءمادينا ۇيدە جۇمىسسىز ەدى، ۇلكەن ۇلى وركەن ورتا مەكتەپتى تاۋىسقاننان كەيىن وقۋدان توقتايدى، كىشى ۇلى بەلاس باستاۋىش مەكتەپتە وقيتىن. يۇي لييىڭ الدىمەن ءمادينانى شيحۋ قالاسىنا بارىپ ءبىر توقىماشىلىق كاسىپورنىنا جۇمىسقا تانىستىرادى ءارى وركەندى تارباعاتاي ايماعى شيحۋ كاسىپتىك تەحنيكالىق مەكتەبىنەن اۆتوموبيل جوندەۋ كاسىبىنەن وقۋعا شابىتتاندىرادى. بيىل ءمادينا شينجياڭ تيانحۇڭ نەگىزگى كاسىپتىك توقىماشىلىق شەكتى سەرىكتەستىگىنە جۇمىسقا قابىلدانىپ، قازىر سەحتىڭ تىرەكتى جۇمىسشىسىنا اينالادى. وركەن قارامايلى قالاسىنا بارىپ، اۆتوموبيل رەمونتتاۋ سەرىكتەستىگىنە جۇمىسقا ورنالاسادى، اپەكەسى مەن باۋىرى ەكەۋى ءار ايدا جيىنى 7000 يۋان ەڭبەكاقى الادى.يۇي لييىڭنىڭ شابىتتاندىرۋىمەن، تولەۋقان قازىر ءبىر وتباسىنا قىزمەت وتەۋ سەرىكتەستىگىنە بارىپ، تازالىق تەحنيكاسىن ۇيرەنۋدە، ونىڭ كاسىپتەنۋگە دەگەن سەنىمى كامىل. يۇي لييىڭ تاعى تولەۋقان وتباسىنىڭ قالا رايونىنان ءبىر الەۋمەتتىك مايعا بەرىلەتىن ءۇي الۋعا ءوتىنىش بەرۋىنە دە كومەكتەسەدى.تولەۋقان: سەن ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ تىرەگىسىڭ، سەنىڭ كومەگىڭنىڭ ارقاسىندا، ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جاقسارا ءتۇستى، دەدى. يۇي لييىڭ: ءبىز اپەكەلى ءسىڭلىلى ەكەۋىمىز قۇلشىنساق قانا بولعانى بالداي ءتاتتى تۇرمىس كەشىرەمىز، دەيدى.
|
1985يىلىدىكى 12دېكابىر ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى شاھىتلارنىڭ ئەسلىمىسىدە 2 ئۇيغۇركۆزەتكۈچىلەر، 12دېكابىر ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى ئۆز خاراكتېرى ۋە چوڭقۇر ئىجتىمائىي تەسىرى بىلەن بۈگۈنكى زامان ئۇيغۇر تارىخىدىكى دەۋر بۆلگۈچ زور ۋەقە بولۇپ قالدى. شۇنىڭدىن كېيىن ئۇيغۇر ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ دېموكراتىيە ۋە مىللىي ھوقۇق يولىدىكى بىر قاتار زەنجىرسىمان نامايىشلىرىنىڭ پەردىسى ئېچىلدى، دەپ ھېسابلىماقتا.ئۇنداقتا، بۇنىڭدىن 30 يىل بۇرۇنقى بۇ زور تارىخىي ۋەقە ھەققىدە بۈگۈنكى ھايات شاھىتلار نېمە دەيدۇ؟ ئۇلارنىڭ جانلىق ئەسلىمىلىرى ئۇيغۇر بۈگۈنكى زامان تارىخىنىڭ ئاشۇ مەزگىلدىكى سەھىپىلىرىگە قانداق ئۈلگىلەرنى تەقدىم قىلىدۇ؟بۈگۈن ئامېرىكىدا ياشاۋاتقان شاھىتلاردىن نۇرمۇھەممەت مۇساباي ئۆزىنىڭ بۇ ھەقتىكى جانلىق ئەسلىمىسى ئارقىلىق يۇقىرىقى سوئاللارغا جاۋاب بېرىشكە تىرىشتى.ئۇ ئۆز بايانلىرىدا ئون مىڭلىغان ئۇيغۇر قىزئوغۇل ستۇدېنتلارنىڭ 1985يىلىنىڭ 12دېكابىر كۈنىدە قارمۇز قاپلىغان ئۈرۈمچى كوچىلىرىنى داغدۇغىلىق شوئارلار بىلەن لەرزىگە كەلتۈرگەنلىكىنى چوڭقۇر ھاياجان ئىلىكىدە بايان قىلدى.شاھىتلاردىن ئامېرىكىدا ياشاۋاتقان ئابدۇللىم ئابابەكرىمۇ بۇ ھەقتە ئەسلىمە تەقدىم قىلدى. ئۇ، ئەينى چاغدا ئۈرۈمچىدىكى ئوتتۇرا تېخنىكوم مەكتەپلىرىدە ئوقۇۋاتقان ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلارنىڭ قانداق قىلىپ شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىدىن باشلانغان بۇ زور ھەرىكەتكە ئاۋاز قوشقانلىقىنى ئىزاھلاپ ئۆتتى.نۇرمۇھەممەت مۇساباي ئۆز ئەسلىمىسىدە 12دېكابىر نامايىشى نى تەشكىللىگەن ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ۋەكىللىرى بىلەن شۇ ۋاقىتتىكى ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق دائىرىلەر ئوتتۇرىسىدا ئېلىپ بېرىلغان تارتىشما ۋە مۇنازىرىلەر ھەققىدە گۇۋاھلىق بەردى. ئۇ يەنە ماھىنۇر ئىسىملىك بىر ئۇيغۇر قىزنىڭ ئەينى چاغدىكى مۇنازىرە ئۈستىلىدە ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق پارتكومنىڭ سابىق مۇئاۋىن سېكرېتارى جانابىل بىلەن ئېلىپ بارغان مۇرەسسەسىز تارتىشمىسى ھەققىدە ئالاھىدە قىستۇرما بەردى.شاھىتلاردىن مەمەت توختى ئۆز ئەسلىمىسىدە 1985يىلىدىكى 12دېكابىر ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى نىڭ تەسىرى ھەققىدە ئالاھىدە توختالدى. ئۇ ئاشۇ قېتىملىق ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنىڭ ئۇيغۇر ئېلىدا كېيىنكى بىرقانچە يىلدا يۈز بەرگەن زەنجىرسىمان نارازىلىق نامايىشلىرىغا پىلتا بولغانلىقىنى تەكىتلىدى.شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئۇ يەنە 1987يىلى ئۈرۈمچىدە يۈز بەرگەن شادگۈل ئۇيغۇر پاجىئەسى ھەققىدە پىكىر بايان قىلدى. ئۇنىڭ تەكىتلىشىچە، ئۇيغۇر ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى يەنە شۇ يىللاردا تونۇلغان كىنو ئارتىسى شادگۈل ئۇيغۇرنىڭ سۈيىقەستكە ئۇچرىشى سەۋەبلىك كەڭ كۆلەمدە نامايىش قىلىشنى پىلانلىغان ئىكەن. ھالبۇكى، دائىرىلەرنىڭ ئۈرۈمچىدىكى ئالىي مەكتەپلەرنى ئالدىن كونترول قىلىشى ۋە سەنئەت ساھەسىدىكىلەرنىڭ ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلارنىڭ چاقىرىقىغا ۋاقتىدا ئاۋاز قوشالماسلىقى سەۋەبلىك قوزغىلالمىغانلىقى مەلۇم.يۇقىرىدا 1985يىلىدىكى 12دېكابىر ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتى شاھىتلارنىڭ ئەسلىمىسىدە ناملىق مەخسۇس پروگراممىنىڭ 2قىسمىنى دىققىتىڭلارغا سۇندۇق. مەزكۇر پروگراممىنىڭ ئاخىرقى قىسمى داۋاملىق دىققىتىڭلاردا بولىدۇ.
|
ءسىز ولەڭسىز!ادەبيەت 23 ماۋسىم، 2020ولەڭدى تۇسىنەرسىڭ ءوزى جوقتاءومىردى تۇسىنەرسىڭ كۇزدە عاناولەڭ جۇرەكتىڭ ءسوزى. ول جاننىڭ تولقىنىسىنان تۋسا كەرەك. كوڭىلدەگى كىربىڭ، زار، مۇڭ، ساعىنىش پەن وكىنىش، ارمان مەن اڭساردىڭ ءتۇبى ولەڭ. ءمولدىر ولەڭ. ەشكىم جازايىن دەپ جازبايدى ءھام جازبايىن دەپ جازباي كەتپەيدى ەكەن. اقىن قالامىنان تۋعان ولەڭنىڭ ءبارى ءومىردىڭ ءىسى. جالپى، ولەڭدى جازۋ دا، ولەڭدى وقۋ دا جۇرەكپەن. ادام كەز كەلگەن ۋاقىتتا ولەڭگە بارمايتىنى تاعى انىق. قۇلازيدى. كوڭىلى بوسايدى. جالىعادى. بالكي، بىرەۋدى ساعىنار. سوسىن ولەڭ وقيدى. اقىن سوزىمەن جىرتىق كوڭىلىن جامايدى. جۇبانادى.قامىعىپ تۇسسە قارا ءتۇناينالار جىرعا كۇندىزگى ويايدان دا اپپاق قاناتىبۇل پىراق بىزدەي ءبىر قىز عوي!..قاباعىن بەرمەي كەيدە ءۇمىت،جۇرەگىمىزدەن ءجۇن ءتۇتىپ!..تىرىدە اقىن دەيدى جۇرتولگەننەن كەيىن ءپىر تۇتىپجانىمىز كىتاپ كونەرگەن.جارىعى سوناۋ جۇلدىزدى ءىز!جۇباتىپ ەلدى ولەڭمەنكورىنبەي جەردە ءجۇرمىز ءبىزءتۇرلى تاعدىرلار توعىسقان جۇمىر جەردىڭ بەتىندە كورىنبەي ءجۇرىپ، تالاي جۇرەكتى جىلىتقان اقىن جاننا ەلەۋسىز. مىنا حالىق جاننا ەلەۋسىزدىڭ ءوزىن بىلمەسە دە، ولەڭىنە قۇشتار. اقىن قالامىنان ءوز كۇيىن سەزگەن جۇرت ولەڭدى قاپسىرا قۇشاقتاپ، ءتىپتى جىبەرگىسى كەلمەيدى. كوڭىل پەرنەسىن شەرتكەن ءمولدىر ولەڭگە جۇرەگىن شايىپ وتىرا بەرگىسى كەلەدى. قايتسىن... وسى جالعانداعى ءاربىرىمىز جىلت ەتكەن ۇمىتكە قۇلاي كەتىپ، جانىمىزعا ءدارۋ ىزدەپ ۇيرەنىپ قالعان جوقپىز با؟!. سودان بولار، ءار جۇرەكتە اقىننىڭ ءبىر ولەڭى قالدى. ماڭگىلىك....مەنىڭ جانىم ۇستىندەگى جەيدەسىنجابادى ءۇنسىز جىلاعانعا:نەگە وسى قوڭىر كۇزدە ەڭسەنى مۇڭ باسادى؟ سارعايىپ تۇسكەن جاپىراقتا ساعىنىشىمىز بارداي ءبىرتۇرلى قيمايمىز. الدە كۇزدىڭ ەكىنشى اتى ساعىنىش پا... نەگە ادامدار كۇزدىڭ جاۋىنىنا جاسىن جاسىرادى؟ تالاعاش بىتكەننىڭ ءبارى جاپىراعىنان ايىرىلىپ، سۇرەڭسىز قالىپتا قالۋى ادامداردىڭ شاراسىزدىعىن سەزدىرەتىن بولار، ءسىرا. كوڭىلدىڭ جەلقايىعىن تەربەگەن كۇرەڭ كۇز اقىن قالامىنا دا ءجيى ىلىگىپتى. بەينەبىر، سارعىش تارتقان ءار جاپىراق اقىننىڭ ءبىر ولەڭىن قۇشىپ، جەرگە اسىققانداي. بالكي، وسى تىرشىلىكتەگى بار بەلگىسىزدىكتىڭ سىرىن كۇز عانا بىلەتىن شىعار. سول ءۇشىن جاننا ەلەۋسىز ءوز مەزگىلىنە اسىعاتىن بولار......بوياۋى از مەزگىل كوپ نارسە بىلەتىن سەكىلدى:قاي قۇستىڭ قاي جاققا قونارىن،قاي باقتى قانداي جەل تونارىن،قاي بۇلتتىڭ جاڭبىر بوپ جاۋارىن،قاي سۇراق الارىن جاۋابىن،قاي جارىق ۇزاقتاۋ جانارىن،قاي ارىق قاي كولگە تامارىن،قاي تەڭىز قاي كۇنى شەگىنەن شىعارىن،قاي جۇلدىز قاي ءتۇنى كوگىنەن قۇلارىن،قاي مۇڭنىڭ قانشاعا جەتەرىن،قاي شاتتىق وتەرىن، كەتەرىن،قاي ارمان قاي كۇنى ورىندالارىن،قاي سۇمنىڭ ولگەنشە جولىن باعارىن،قاي ءسوزدىڭ قانشالىق بەكەمىن،قاي ولەڭ عاسىرلىق ەكەنىن...بىرەسە كۇلەدى كۇن نەسىن؟بۇل كۇز عوي:كەيدە ولەڭ اقىننىڭ كوز جاسى سياقتى. قوسىلىپ سەن دە جىلايسىڭ. كەيدە قارا ءتۇندى بۇزىپجارىپ ەستىلگەن شات كۇلكى سياقتى. وندا دا تىمىرايىپ وتىرمايسىڭ: سەن دە جىمياسىڭ. ولەڭ تابيعاتى جانىڭا مەدەۋ بولعان سوڭ اقىننىڭ كوڭىل كۇيىنەن الىستاپ كەتكىڭ كەلمەيدى. قاشاندا اقىن جانىنىڭ تولقىنىمەن بىرگە جۇزگىڭ كەلەدى. ويتكەنى ەكى جۇرەكتىڭ اراسىندا پەردە جوق. تەك ۇقساستىق بار. كەيدە سەندەگى وي ولەڭنەن تابىلادى. ءوز ءسوزىڭنىڭ اقىن قالامىمەن جىمداسىپ، ۇندەسىپ جاتقانىنا ارينە ءىشىڭ جىليدى. بىراق سەندەگى تەرەڭدە تۇنىپ جاتقان مارجانسىردى كۇللى جۇرتقا جايىپ سالعان ولەڭگە، ءبىر جاعى، وكپەلەيسىڭ....اڭىز عانا ولمەي قالدى.ايتپەسە، ناعىز ادام...جۇرەگىمدى سەزبەيدى الگى...قالاسى كووپ تاعى زامان.باسپانا بوپ جانىما ولەڭ....مەن بىرەۋدى ساعىنار ەم!ەشكىم بيىك ەمەس..... ءبىز اقىن ەمەسپىز. قۇداي بىزگە ولەڭگە تەبىرەنىپ، جۇبانىش تابار جولدى عانا بۇيىرىپتى. ال جاننا ەلەۋسىز شىن اقىن. دۇنيەدەگى ەڭ نازىك كوبەلەكتىڭ قاناتى دەرسىز. بىزدىڭشە، اۋەلدە ادامنىڭ جانى نازىك، سودان سوڭ جاننا ەلەۋسىزدىڭ قالامى نازىك سەكىلدى. اقىن ولەڭدەرى جۇرەكتەگى ساعىنىشتى الىپۇشىپ، شوق جۇلدىزداي اعىپ وتەدى. انە، سوناۋ تۇنگى اسپاندا جۇلدىزدى ءىزى جاتىر. جاپجارىق. بۇگىن، 07:31
|
تۈرك كېڭىشى كېڭىيىش باسقۇچىدا ئۇيغۇرچەتۈرك كېڭىشى كېڭىيىش ...تۈرك كېڭىشى كېڭىيىش باسقۇچىداتۈرك كېڭىشى يغىنىنىڭ تۈركىيەنىڭ دىپلوماتىيە سىياسىتىگە بولغان تەسىرى.07.10.2018 23.02.2019تۈركىيە ئاۋازى رادىيوسى: بۇنىڭدىن بىرقانچە ھەپتە ئىلگىرى تۈركىي تىلدا سۆزلىشىدىغان دۆلەتلەر ھەمكارلىق كېڭىشىنىڭ 6 نۆۋەتلىك ئالىي دەرىجىلىك رەھبەرلەر يىغىنى ئىشقا ئاشۇرۇلدى. بۇ مۇناسىۋەت بىلەن، بىز بۇ ھەپتىكى پىروگراممىمىزدا، بۇ قېتىمقى يىغىن ۋە بۇ يىغىننىڭ تۈركىيەنىڭ دىپلوماتىيە سىياسىتىگە بولغان تەسىرى ھەققىدە توختىلىپ ئۆتىمىز.2018 يىلى قىرغىزىستاننىڭ چولپان ئاتا شەھىرىدە تۈركىي تىلدا سۆزلىشىدىغان دۆلەتلەر ھەمكارلىق كېڭىشى تۈرك كېڭىشى نىڭ 6 نۆۋەتلىك ئالىي دەرىجىلىك رەھبەرلەر يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى. يىغىننىڭ ئاساسلىق تېمىسى ياشلار ۋە مىللىي تەنتەربىيەلەر ئىدى. قىرغىزىستان پىرېزىدېنتى سوئورونباي جېنبېكوۋنىڭ ساھىبخانىلىقىدا چاقىرىلغان يىغىنغا، تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى جۇمھۇر رەئىسى رەجەپ تاييىپ ئەردوغان، قازاقىستان پىرېزىدېنتى نۇرسۇلتان نەزەربايېۋ ۋە ئەزەربەيجان پىرېزىدېنتى ئىلھام ئەلىيېۋ قاتناشتى. بۇنىڭدىن باشقا يەنە، يىغىنغا ئۆزبېكىستان پىرېزىدېنتى شەۋكەت مىرزىيويېۋ بىلەن ۋېنگىرىيە باش مىنىستىرى ۋىكتور ئوربانمۇ شەرەپ مېھمىنى سۈپىتىدە ئىشتىراك قىلدى.سوغۇق ئۇرۇش دەۋرى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن تېخىچە تاماملانمىغان بىر ئۆزگىرىش باسقۇچىغا قەدەم قويغان خەلقئارالىق تۈزۈمدىكى بۇ ئۆزگىرىش مۇساپىسىنىڭ قانداق ئاخىرلىشىدىغانلىقىنى ھېچكىم تولۇق بىلەلمەيدۇ. لېكىن، بەزى يۆنىلىشلەرنىڭ يېقىن كەلگۈسىدە ناھايىتى مۇھىم رول ئوينايدىغانلىقى ئوتتۇرىغا چىقماقتا.پۇل مۇئامىلە پائالىيەتلىرى، سودا ئىقتىسادىي ھەرىكەتلەر ۋە تېخنولوگىيەلىك ئۆزگىرىشلەرنىڭ دائىرىسى دۆلەتتىن ھالقىغان ھالدا بارغانسېرى كېڭەيمەكتە. بۇ ئەھۋال مەنپەئەت گۇرۇپپىلىرى بىلەن ھەر خىل مىللەتلەرگە مەنسۇپ شەخسلەرنى چېگرا سىرتىدا مەنپەت دائىرىسىدە بىر بىرىگە چەمبەرچەس باغلىماقتا. بۇ دائىرىدە تۈرك كېڭىشىنىڭ تۈرلۈك تەرەپلىرى ۋە بۇ كېڭەشنىڭ تەجرىبىسى ھەققىدە تەپسىلىي توخىلىپ ئۆتۈشكە توغرا كېلىدۇ.تۈرك كېڭىشى تۈركىي تىلدا سۆزلىشىدىغان دۆلەتلەر ئارا كەڭ كۆلەملىك ھەمكارلىقنى تەشۋىق قىلىش مەقسىتىدە 2009 يىلى قۇرۇلغان خەلقئارالىق بىر تەشكىلاتتۇر. تۈرك كېڭىشىنىڭ قۇرغۇچى ئەزالىرى ئەزەربەيجان، قازاقىستان، قىرغىزىستان ۋە تۈركىيەدۇر.تۈركمەنىستان دائىمىي بىر تەرەپ دۆلەت سالاھىتى سەۋەبىدىن، ئۆزبېكىستان بولسا ئۆتمۈشتىكى بەزى سىياسىي سەۋەبلىرى سەۋەبىدىن تۈرك كېڭىشىگە ئەزا بولمىغان. بىراق ئۆزبېكىستان پىرېزىدېنتى شەۋكەت مىرزىيويېۋ تۈرك كېڭىشىگە ئىنتايىن كۆڭۈل بۆلمەكتە. شۇڭا، ئۆزبېكىستاننىڭ يېقىن زاماندا تۈرك كېڭىشىگە ئەزا بولۇشى كۈتۈلمەكتە.ئۆزبېكىستاننىڭ تۈرك كېڭىشىگە ئەزا بولۇش نىيىتىنىڭ بارلىقىنى ئىزھار قىلىشى، ھەم تۈرك كېڭىشىنىڭ كېڭىيىشى، ھەمدە ئۆزبېكىستاننىڭ تۈرك دۇنياسى بىلەن بىر گەۋدىلىشىشى ئۈچۈن مۇھىم بىر قەدەم ھېسابلىنىدۇ.بولۇپمۇ قازاقىستان، قىرغىزىستان، تۈركمەنىستان ۋە تۈركىيە بىلەن بولغان ئىككى تەرەپلىك مۇناسىۋەتلىرى ھەم ھەمكارلىقنى كۈچەيتىشكە تىرىشىۋاتقان ئۆزبېكىستاننىڭ قىسقا مەزگىلدە تۈرك كېڭىشىگە ئەزا بولۇشى مۇقەررەردەك قىلىدۇ. دەرۋەقە، ياۋروپا ئىتتىپاقى ئەزاسى بولغان ۋېنگىرىيەگە كۆزەتكۈچى دۆلەت لىك سالاھىيىتى بېرىلىشى، تۈرك كېڭىشىنىڭ رايونلۇق ۋە خەلقئارالىق ئەھمىيىتىنىڭ زورىيىشىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.بۇنىڭدىن باشقا يەنە، يىغىندا، تۈرك كېڭىشىنىڭ بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىدا كۆزەتكۈچى تەشكىلات سالاھىيىتىگە ئېرىشىشىنى قولغا كەلتۈرۈش ۋە بۇ مەقسەتتە ئېلىپ بېرىلىۋاتقان پائالىيەتلەرنى قوللاش توغرۇلۇق قارار ماقۇللاندى. بۇ قارارغا ئاساسەن، تۈرك كېڭىشى ئالدىمىزدىكى باسقۇچتا ئەزالىق ۋە كۆزەتكۈچىلىك پائالىيەتلىرىگە ئەھمىيەت بېرىشى كېرەك. بۇ نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا، بۇ قېتىمقى يىغىن، تۈرك كېڭىشىنىڭ كېڭىيىشى ۋە تۈرك دۇنياسى بىلەن بىر گەۋدىلىشىشى جەھەتتىن ناھايىتى زور ئەھمىيەتكە ئىگە.تۈرك كېڭىشىنىڭ نۆۋەتچى رەئىسلىك ۋەزىپىسى قازاقىستاندىن قىرغىزىستانغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلگەن بۇ يىغىندا، تۈرك كېڭىشىنىڭ 2014 2018 يىللىرىدىكى پائالىيەتلىرى خۇلاسىلىنىپ، كەلگۈسىگە قارىتا مۇھىم مۇۋەپپەقىيەتلەرنى قولغا كەلتۈرۈشى ئۈچۈن يېڭى قارارلار ماقۇللاندى.يىغىندىن كېيىن تەرەپلەر چولپان ئاتا باياننامىسى ۋە ۋېنگىرىيەگە تۈرك كېڭىشىگە كۆزەتكۈچى ئەزالىق سالاھىيىتى بېرىش قارارنامىسى نى ئىمزالىدى. بۇنىڭدىن باشقا يەنە، تۈركىي تىلدا سۆزلىشىدىغان دۆلەتلەرنىڭ بىر گەۋدىلىشىش ئەھدىنامىسى، تۈرك كېڭىشىنىڭ بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىغا كۆزەتكۈچى ئەزا بولۇش پائالىيەتلىرىنى قوللاش قارارنامىسى ھەمدە ياشلار ۋە مىللىي تەنتەربىيەلەر ساھەلىرىدە ھەمكارلىقنى كۈچەيتىش نىشان قىلىنغان ئورتاق باياننامىنى ماقۇللىدى.يىغىندا يەنە، دۆلەت باشلىقلىرىنىڭ ئورتاق قارارىغا ئاساسەن، تۈرك كېڭىشىنىڭ باش كاتىبلىقىغا، قازاقىستاننىڭ ئىران ئىسلام جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى باغداد ئەمرېيېۋ، تۈرك كېڭىشىنىڭ مۇئاۋىن باش كاتىبلىقىغا ئۆمەر كوجامان، خەلقئارا تۈرك ئاكادېمىيەسىنىڭ باشلىقلىقىغا داركخان قۇديىرالى قايتىدىن تەيىنلەندى.يىغىندا، تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى جۇمھۇر رەئىسى رەجەپ تاييىپ ئەردوغان تەرىپىدىن سۇنۇلغان ئەزا دۆلەتلەر ئارا سودا ئىشلىرىدا مىللىي پۇللارنى ئىشلىتىش تەكلىپى يىغىن ئىشتىراكچىلىرىنىڭ دىققىتىنى قوزغىدى ھەم قىزغىن ئالقىشىغا ئېرىشتى.يەر شارى خاراكتېرلىك ۋاە رايونلۇق گېئوپولىتىكىلىق رىقابەت كۈچەيگەن، ئىقتىسادىي ئېمبارگولار نەتىجىسىدە سودا ئۇرۇشلىرى قىزىپ كەتكەن بىر مەزگىلدە سۇنۇلغان بۇ تەكلىپ بارلىق ئەزا دۆلەتلەرگە نىسبەتەن ناھايىتى زور ئەھمىيەتكە ئىگە. چۈنكى، يېقىنقى يىللاردا نېفىت باھاسىنىڭ تۆۋەنلەپ كېتىشى ۋە يەر شارى خاراكتېرلىك ئىقتىسادىي ئەھۋالنىڭ تەسىرىدە ئەزەربەيجان، قازاقىستان، قىرغىزىستان ۋە ئۆزبېكىستاننىڭ مىللىي پۇللىرى دوللارنىڭ ئالدىدا كۆزگە كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە قىممىتىنى يوقاتتى.يىغىندا، قازاقىستان پىرېزىدېنتى نۇرسۇلتان نەزەربايېۋ تەرىپىدىن تەكلىپ قىلىنغان تۈرك دۇنياسىدىكى 100 يېڭى مەشھۇر شەخس ۋە تۈرك دۇنياسىدىكى مۇقەددەس جايلار لايىھەلىرى، ھەم تۈرك دۆلەتلىرىنىڭ تارىخىي مۇناسىۋەتلىرى ۋە بىرلىكىنى يەنىمۇ مۇستەھكەملەش ھەمدە تۈركىي خەلقلەرنىڭ ئورتاق مەدەنىيىتىنى جاھانغا تونۇشتۇرۇش جەھەتتىن ناھايىتى زور ئەھمىيەتكە ئىگە.مەزكۇر لايىھەلەر تۈرك كېڭىشى تەرىپىدىن ئىشقا ئاشۇرۇلۇۋاتقان زامانىۋى يېپەك يولى ئورتاق ساياھەت پىروگراممىلىرى لايىھەسى بىلەن بىرلەشتۈرۈلسە، بارلىق ئەزا دۆلەتلەرنىڭ ساياھەت ئىشلىرىنىڭ تېخىمۇ تەرەققىي قىلىشىغا ناھايىتى زور تۆھپىلەرنى قوشىدۇ.يىغىندا، تۈرك كېڭىشىنىڭ 7 نۆۋەتلىك ئالىي دەرىجىلىك رەھبەرلەر يىغىنىغا سۇنۇلىدىغان تۈركىي تىلدا سۆزلىشىدىغان دۆلەتلەرنى بىر گەۋدىلەشتۈرۈش ئەھدىنامىسى نىڭ قوبۇل قىلىنىشى ناھايىتى مۇھىمدۇر. چۈنكى، بۇ ئارقىلىق ھەم تۈرك دۇنياسىنىڭ ھەمدە تۈرك كېڭىشىنىڭ ھەمكارلىق مەسىلىسىدە جىددىي قەدەملەر تاشلىنىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا يەنە، تۈرك كېڭىشىنىڭ يەر شارى خاراكتېرلىك ۋە رايونلۇق تەسىر كۈچىنى زورايتىش ئۈچۈن، ھەم تەشكىلاتنىڭ ھەمدە ئەزا دۆلەتلەرنىڭ تەشكىلاتقا مۇناسىۋەتلىك قىسقا، ئوتتۇرا ۋە ئۇزاق مەزگىللىك ئىستىراتېگىيەلىك قارارلىرى ۋە پىلانلىرى بەلگىلىنىپ چىقىلىشى لازىم.بۇ قېتىمقى يىغىندا، تۈركىي تىلدا سۆزلىشىدىغان دۆلەتلەر ئارا سىياسىي، ئىقتىسادىي، سودا، ئىجتىمائىي ۋە مەدەنىيەت جەھەتتىكى ھەمكارلىقنى يەنىمۇ كۈچەيتىشكە قارىتا مۇھىم قارار ماقۇللاندى.تۈرك كېڭىشى ھەم كۆپلىگەن ھۆكۈمەتلەر ئارا مەدەنىيەت ۋە ھەمكارلىق تەشكىلاتلىرىنى ماسلاشتۇرۇش ئىشلىرىغا مەسئۇل ئاساسلىق تەشكىلات بولۇش سۈپىتى بىلەن، ھەم ئىقتىسادىي ۋە ئېنېرگىيە جەھەتتىكى ئەۋزەللىكى سايىسىدا، ياۋروپا ئىتتىپاقىغا ئوخشاپ كېتىدىغان ئالاھىدە بىر قۇرۇلمىغا ئىگىدۇر. بىراق، ئەزا دۆلەتلەرنىڭ مەۋجۇت ئىقتىسادىي، سىياسىي كۈچى ۋە يەر شارى خاراكتېرلىك نوپۇزى نەزەردە تۇتۇلۇپ، تۈرك كېڭىشىنىڭ نىشانلىرىنى ئۇزاق مەزگىللىك نىشان قىلىپ بېكىتىش ئىنتايىن زۆرۈر.خەتكۈچ: چولپان ئاتا , ئەردوغان , كېڭىيىش باسقۇچىدا , تۈرك كېڭىشى
|
اراي جۇماتاي 10 تامىز, 2020 ساعات 09:15 142 0وسىدان ءۇش جىل بۇرىن مولدوۆالىق وليگارح، كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى اناتول ستاتي قازاقستان مولدوۆا ينۆەستيتسيالارىنا قاتىستى ەنەرگەتيكالىق حارتيا تۋرالى شارتتى بۇزدى دەپ 500 ملن 540 ملن دوللار ءوندىرىپ الماق بولعان. بىلتىر بەلگيا سوتى ءستاتيدىڭ بۇل ءوتىنىشىن قاناعاتتاندىرىپ، نۇكتەسى قويىلماعان داۋ سۋ بەتىنە قايتا قالقىپ شىقتى. ۇزاق مەرزىمگە سوزىلعان ماسەلەنى بيىل ساۋىردە اەنگليانىڭ جوعارى سوتى قاراپ، داۋلى پروتسەستى قازاقستان پايداسىنا شەشتى. بىرنەشە دەرەكدايەكتەن قۇرالعان ماسەلە مازمۇنى باساياعى ءبۇتىن ءبىر تريلوگياعا تاتيدى.بىلتىر ستاتيگە تيەسىلى كومپانياسى وكىلدەرى بريۋسسەل سوتىنىڭ 34 بەتتەن قۇرالعان سوت قاۋلىسىندا شەشىمگە قارسىلىق تانىتقان قازاقستان تارابىنىڭ بارلىق وتىنىشتەرى قابىلدانباعانىن ايتتى. سونىمەن قاتار مالىمدەمەدە: بريۋسسەلدىڭ ءبىرىنشى ينستانتسيالىق سوتى قازاقستاننان 540 ميلليون دوللار ءوندىرىپ الۋ تۋرالى اربيتراج سوتىنىڭ شەشىمىن مويىنداپ، ونى ورىنداۋدى بۇيىردى. بۇل ءىس بويىنشا كومپانياسىنىڭ قارسىلاسى قازاقستان، دەلىنگەن.اراعا ءبىر جىل سالىپ، 22 ساۋىردە بىرىككەن كورولدىكتىڭ جوعارعى سوتى مولدوۆالىق بيزنەسمەندەر اناتول مەن گابريەل ءستاتيدىڭ شاعىمى نەگىزىندە ۇلتتىق بانكتىڭ 530 ملرد دوللار كولەمىندە اكتيۆىن بۇعاتتاۋ ءىسى بويىنشا پروتسەستە قازاقستان پايداسىنا قاراي شەشىم شىعاردى. قازاقستان ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ۇلتتىق بانكتىڭ ەسەپشوتى لوندونداعى بولىمشەسىنەن اشىلعاندىقتان قازاقستان ۇكىمەتى مەن بيزنەسمەندەر اراسىنداعى سوتتىڭ ءبىر بولىگى لوندوندا وتكەن. ءبىراز جىلدار بويى ۇلتتىق بانك توڭىرەگىن كەزگەن 22 ميلليارد ەلەسى جايلى تولىق مالىمەتتى ۇسىنامىز.ءى ءبولىم: داۋ حرونولوگياسىمولدوۆالىق كاسىپكەر اناتول اناتولي ستاتي ەڭ العاش قازاقستانعا 90 جىلداردىڭ باسىندا كەلىپ، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى تولقىن جانە بورانكول كەن ورىندارىنا قارجى سالعان. كەيىننەن قازاقستاننىڭ الىپ ماي شەلپەك ەكەنىن سەزىنگەن ول، ءوزىنىڭ كومپانياسى ارقىلى 2005 جىلى بورانكول گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىسقان. قۇنى 176 ملن دوللار بولاتىن زاۋىتقا 156 ملن دوللار قارجى قۇيعان.2009 جىلى مولدوۆادا وپپوزيتسيالىق توپتاردىڭ باستاماسىمەن جاپپاي تارتىپسىزدىكتەر ورىن الىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماقشى بولدى دەگەن ايىپپەن ءستاتيدىڭ ۇلى گابريەل ۇستالدى. جاعا ۇستاتارلىق جاڭالىقتان كەيىن قازاقستان بيلىگى ەل اۋماعىنداعى ستاتيگە قاتىسى بار كومپانيالارعا تەكسەرۋ جۇمىستارىن باستايدى. ناتيجەسىندە اناتول ستاتيگە تيەسىلى قازپولمۇناي كومپانياسىنىڭ ماگيسترالدى مۇناي قۇبىرلارىن ليتسەنزياسىز پايدالانانىپ، 22 ميلليارد تەڭگە زاڭسىز قارجى تاپقاندىعى انىقتالادى. كەيىننەن قازاقستان زاڭىن بەلىنەن باسقان كومپانيا ديرەكتورى سەرگەي كورنەگرۋتسا ءتورت جىلعا سوتتالىپ، ءبىر جىلدان كەيىن تۇرمەدەن قاشىپ كەتەدى. ال ستاتيگە تيەسىلى كومپانيالاردىڭ بارلىعى قازاقستان يەلىگىنە وتەدى.ءىى ءبولىم: نازارباەۆ مادىمدەمەسى جانە پليۋراليزمشەتەلدىك باق قۇرالدارى جارىسا جازىپ، حالىقتى ەكىويلى ەتكەن جاعدايعا بايلانىستى قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي مالىمدەمەسى ماڭىزدى ەدى. سول جىلى جەلتوقساندا نازارباەۆ تەلەبايلانىسقا شىعىپ، ۇكىمەت مۇشەلەرىنەن ءىرى مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ شەتتەگى كاپيتالىن ەلگە قايتارۋدى تالاپ ەتتى. مالىمدەمەسىندە ول:وتاندىق 18 كومپانيا 12,5 ميلليارد دوللار قارجىسىن شەتەلدە ۇستاپ وتىر. تەڭىزشەۆرويل 4,5 ميلليارد دوللار، قازمۇنايگاز ءۇش ميلليارد دوللار، قازمۇنايگاز ءبو ەكى ميلليارد دوللار، ازيا گاز قۇبىرى ءبىر ميلليارد دوللاردان، ال بەينەۋ شىمكەنت گاز قۇبىرى 100 ميلليون دوللار كولەمىندە قارجىنى ۇستاپ وتىر، دەپ قاتقىل سويلەگەن. الايدا، ەكسپرەزيدەنت ناقتى قانداي اقشانى مەڭزەگەنىن اتاپ كورسەتكەن جوق.نەگىزىنەن ستاتي مەن وعان تيەسىلى بىرنەشە كومپانيا قازاقستان ۇكىمەتى شىعىنعا ۇشىراتتى دەگەن ارىز بويىنشا بۇعان دەيىنگى ءبىر سوتتا جەڭىپ شىققان. بانكتەگى دەرەك كوزىنىڭ ايتۋىنشا، ەندى ارىزدانۋشى شىعىنىن وتەۋ تۋرالى شاعىم ءتۇسىرىپ، قازاقستاننىڭ مۇناي تابىسىنان قۇرالعان ۇلتتىق قورىنىڭ 40ىن بۇعاتتاۋعا قول جەتكىزگەن.2017 جىلى قازاندا قازاقستان اقشتىڭ ۋاشينگتونداعى، كولۋمبيا وكرۋگتىك سوتىنا اكەلىبالالى ستاتي جانە ولاردىڭ ەكى كومپانياسى .. مەن .عا قارسى ازاماتتىق بوپسالاۋشىلىق تالاپارىزىن جولدادى. سوت پروتسەسى جوعارىدا اتالعان 500 ملن اقش دوللارىنا شىعارىلعان حالىقارالىق تورەلىك شەشىمگە بايلانىستى قوزعالدى. بۇدان بولەك، قازاقستان تاراپىنان ارىزدىڭ بەرىلۋىنە ستاتي جانە باسقالارىنىڭ بىربىرىمەن جاسىرىن جاسالعان اقشا اۋدارمالارى مەن سۇيىلتىلعان كومىرسۋتەك گاز زاۋىتتارىنىڭ باعاسىن الدامشى جولمەن قىمباتتاتىپ، جالعان قارجى ەسەبىن دايىنداۋى سەپ بولعان.ەكى جىل بۇرىن جەلتوقساندا امەريكالىق قازاقستان ۇلتتىق قورىنىڭ 22 ملرد دوللارىنا بۇعات قويدى. مۇنداي سيرەك شەشىم قازاقستان ۇكىمەتى مەن مولدوۆالىق ينۆەستوردىڭ اراسىنداعى داۋ ورشىگەن كەزدە قابىلدانعان.ءىىى ءبولىم: حالىقارالىق سوت شەشىمى جانە داۋ كۋلميناتسياسىاتالعان ماسەلەنىڭ جىلىنا ءبىر رەت قايتا بوي كورسەتىپ، ءۇش جىلعا جۋىقتادى. حالىقارالىق سوت پەن رەسمي اقوردا مالىمدەمەسىندە قاراماقايشىلىق كوپ. بيىل قازاندا قازاقستان ادىلەت مينيسترلىگىنەن اقش سوتى استانانىڭ ارىزىن كەرى قايتاردى دەگەن حابار جەتكەن بولاتىن. ۆەدومستۆو تاراتقان مالىمدەمەدە: اقش جوعارعى سوتى 15 قازانداعى شەشىمىمەن بيىل شىققان سوت ۇكىمدەرىن قايتا قاراۋ تۋرالى 222 شاعىمدى كەرى قايتاردى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاننىڭ اقشتىڭ كولۋمبيا وكرۋگى اپەللياتسيالىق سوتىنىڭ شەشىمىن قايتا قاراۋ تۋرالى شاعىمى دا بار دەلىنگەن.2018 جىلى قاراشادا ايماقتىق سوت ستاتيگە ۋاشينگتونداعى بۇعاتتالعان قازاقستان اكتيۆتەرىنە زاڭدىق شارالار قولدانۋعا رۇقسات بەرگەن. ال قازاقستان ستاتيگە بەرىلگەن بۇل رۇقساتتى توقتاتۋدى سۇراپ شاعىمدانعان ەدى، بىراق اقش سوتى بۇل ارىزدى قاناعاتتاندىرمادى.اتالعان ماسەلەدەن بولەك، مامىردا نيدەرلاند سوتى قۇنى 5,2 ميلليارد دوللار تۇراتىن نيدەرلاندتىڭ .. كومپانياسىنداعى سامۇرىققازىنا مەملەكەتتىك قورى اكتسيالارىنا سالىنعان تىيىمدى كۇشىندە قالدىردى.بۇل داۋعا قاتىستى ماسەلەدە ءارتۇرلى بولجامدار مەن پىكىرلەر ايتىلدى. كەي مالىمەتتەر قازاقستاننان وندىرىلەتىن سوما 500 ملن دەسە، كەي مالىمەتتەردە 540 ملن دوللار دەلىنگەن. قازاقستاننىڭ رەسمي ورگاندارى مەن حالىقارالىق ۇيىمدار اراسىندا پليۋراليزم تۋىنداعالى دا ءبىراز بولدى. ال 2017 جىلى جەلتوقساندا بانكى اناتول ءستاتيدىڭ قازاقستان ۇكىمەتىنە قارسى ارىزى بويىنشا قازاقستان ۇلتتىق قورىنىڭ 22 ميلليارد دوللار قارجىسىن بۇعاتتاعان. مينيسترلىكتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ۇكىمەتى بۇعاتتالعان قارجى كولەمىن 530 ملن دوللارعا دەيىن ازايتا العان.ەكسپرەزيدەنت نازارباەۆ 19 ۆيرۋسىن جۇقتىردىۇلتتىق بانك تەڭگە باعامى جونىندە مالىمدەمە جاسادىاقش شىڭجاڭدا وندىرىلگەن ءونىمدى يمپورتتاۋعا شەكتەۋ قويدىپاندەميا الەم ەكونوميكاسىن قۇلدىراتتىكوۆيدتىك پنەۆمونياعا شالدىققان ناۋقاستى ەمدەۋگە كۇنىنە قانشا اقشا جۇمسالادى؟
|
ئۇيغۇر ئىسلام مۇنازىرە مۇنبىرى مۇنبەر كومپيۇتېر دۇنياسى يۇمشاق دېتاللار خوشخەۋەر: قۇرئانى كەرىم پل ...كۆرۈش: 17203ئىنكاس: 14خوشخەۋەر: قۇرئانى كەرىم پلاستىنكىسى نەشىردىن چىقتى! ئۇلانما كۆچۈرۈش. توردا يوقيوللىغان ۋاقتى 20121018 16:22:16 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشخوشخەۋەر: قۇرئان كەرىم پلاستىنكىسى نەشىردىن چىقتى!ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ھۆرمەتلىك قېرىنداشلىرىمبۈگۈن سىلەرگە ئاللاھ تائالانىڭ ئىنسانلارغا ئەۋەتكەن ئەڭ ئاخىرقى ئەلچىسى پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامغا 23 يىلدا پەيدەرپەي نازىل قىلغان ئاللاھ تائالانىڭ ئەڭ ئاخىرقى كىتابى، بىز مۇسۇلمانلارنىڭ ئىككى دۇنيالىق رەھبىرى، يولباشچى، ھاياتلىق رەھبىرى...قۇرئانى كەرىمگە ئالاقىدار يېڭى ۋە نۇرغۇن ئۆزگىچىلىكلەرگە ئىگە بىر مەھسۇلاتنىڭ خوشخەۋىرىنى بەرمەكچىمىز.بۇ مەھسۇلات قۇرئانى كەرىم خەتمى پلاستىنكىسىدۇر.بۇ پلاستىنكىنىڭ ئاساسى خۇسۇسىيەتلىرىنى مۇنداق خۇلاسىلەشكە بولىدۇ:1 بۇ پلاستىنكا 4 دىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، بۇ 4 پلاستىنكىنىڭ ھەممىسى بىر مۇقاۋىنىڭ ئىچىگە ئورۇنلاشتۇرۇلغان.2 قانۇنلۇق ھالدا نەشىردىن چىقىرىلغان.3 قۇرئانى كەرىمنى ئاۋازلىق ئوقۇغان كىشى تۈركىيەدە ھازىر كۆزگە كۆرۈنگەن قارىيلاردىن ئىسھاق دانىش ئىسىملىك كىشى.4 ئېكراننىڭ ئۈستى تەرىپىدە قۇرئانى كەرىمنىڭ ئەرەبچە تېكىستى چىقىپ تۇرىدۇ. ئوقۇلىۋاتقان كەلىمىنىڭ ئۈستى قىزىلغا بويىلىپ ماڭغاندىن سىرت كەلىمىنىڭ ئاستىدا ئوق ئىشارىتى مېڭىپ تۇرىدۇ. ئېكراننىڭ ئاستى تەرىپىدە بولسا ئوقۇلىۋاتقان ئايەتنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسى چىقىپ تۇرىدۇ.5 قۇرئانى كەرىمنىڭ ئەرەبچە تېكىستى ئۈچۈن ئېنىق ۋە ئوقۇلۇشى ئاسان بولغان ئەخمەت خۇسرەۋ خەتتى بىلەن يېزىلغان قۇرئانى كەرىم نۇسخىسى قوللىنىلدى.6 قۇرئانى كەرىم تىلاۋىتى بەك تىزمۇ ئەمەس، بەك ئاستىمۇ ئەمەس؛ ئوتتۇراھال تىزلىكتە يەنى تەدۋىر ئۇسۇلى بىلەن تىلاۋەت قىلىنغان.7 قۇرئانى كەرىمنىڭ ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىگە، ئاساسەن مۇھەممەد سالىھ قارى ھاجىم تەييارلىغان تەرجىمە ئىشلىتىلدى.8 قۇرئانى كەرىم ئايەتلىرىنىڭ ئەرەپچە تىلاۋىتى بىلەن ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىىڭ توغرا ۋە بىردەك چىقىشى ئۈچۈن ئالاھىدە كۈچ سەرپ قىلىندى.9 بۇ پلاستىنكىسى ئاساسى مۇندەرىجىسى، پارا، سۈرە ۋە بەتلەر بويىچە ئېچىپ ئوقۇغىلى بولىدىغان ھالەتتە چۈشىنىشلىك قىلىپ ھازىرلاندى.10 ئېكراننىڭ ئۈستى تەرىپىدە مەككىدە نازىل بولغان سۈرىلەردە كەبىنىڭ سۈرىتى، مەدىنىدە نازىل بولغان سۈرىلەردە مەسجىدى نەبەۋىينىڭ يېشىل قۇببىسى كۆرۈنىدىغان قىلىپ تەڭشەلدى.ئەمدى مەزكۇر مەھسۇلاتنىڭ مۇقاۋا ۋە ئىچكى كۆرۈنۈشلىرىدىن بەھرىمەن بولۇڭ:قۇرئانى, كەرىم, , پلاستىنكا, خەتمى خەتمە قۇرئان دۇئاسىنىڭ ئۇيغۇرچەسى چۈشۈرىۋېلىڭ قۇرئان كەرىم خەتمىسى!1 توردا يوقباشلانغۇچتىكى ئەزا, جۇغلانما 113, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 387 جۇغلانمايوللىغان ۋاقتى 20121018 20:31:27 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشۋەئەلەيكۇم ئەسسالام . ئاللاھ ئەجرڭىزنى بەرسۇن قېرىندىشىم ، باشقا مۇنبەرلەرگە يۆتكىسەك بولامدۇ ؟يوللىغان ۋاقتى 20121018 20:40:09 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەلۋەتتە بولىدۇ، قانچە كۆپ مۇنبەر ۋە تورغا ئېلان بىرىپ قويسىڭىز شۇنچە ياخشى، ئەمما ئاخىرىدا ئەسلى مەنبەنى ئەسكەرتىپ قويۇشنى ئۇنۇتماڭ، ئاللاھقا ئامانەت بولۇڭ.يوللىغان ۋاقتى 20121022 03:49:39 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشقارىغاندا بۇ خوشخەۋەرنى ئانچە ياقتۇرمىدىڭلارمۇنېمە؟520 توردا يوقيوللىغان ۋاقتى 20121023 21:33:13 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشبۇ ئىن تايىن ياخشى خوش خەۋەر كەن ،،ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرسۇن ،،مۇشۇنداق ياخشى خوش خەۋەر لەنى يوللاپ تۇرشىڭىزغا تىلەك تاشمەنيوللىغان ۋاقتى 20121025 16:57:13 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشبۇ پىلاستىن كىنى نەدىن سىتۋالدىكەنمىز،بازارغا ساپتىمۇبوسا مۇشۇتوغۇرلۇق ئىنىق چۇشەنچە بەرگەن بۇسىڭىز تىخمۇ ياخشى بۇلاتتى،،قانچە تىزبۇسا شۇنچە ياخشى توردا يوقباشلانغۇچتىكى ئەزا, جۇغلانما 25, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 475 جۇغلانمايوللىغان ۋاقتى 20121027 15:50:22 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىندىشىم بۇ پىلاستنكىنى قانداق سېتىۋالىمىز؟1793676944. توردا يوقيوللىغان ۋاقتى 2012111 00:15:00 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەسسالامۇ ئەلەيكۇم. بۇ ئىنتايىن ياخشى خىوش خەۋەر بوپتۇ .ئاللاھ سىزگە كۆپلەپ ئەجىر بەرسۇن قېرىندىشىم . مۇمكىن بولسا كۆپچىلىككە پىلاستىنكىنى سېتىۋىلىش ئادرىسىنى ئېيتىپ بەرگەن بولسىڭىز . سىزگە كوپتىن كوپ تەشەككۇريوللىغان ۋاقتى 2012111 20:49:36 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىنداشلىرىمۋاختىدا جاۋاب قايتۇرالمىغانلىقىم ئۈچۈن قېرىنداشلاردىن ئەپۇ سورايمەن.پلاستىنكا قانۇنلۇق چىقىرىلغان بولسىمۇ، كىتاپخانىلاردا قويۇپ تارقىتىش مۇمكىن بولمىدى.شۇڭا قېرىنداشلىرىمىزنىڭ تۆۋەندىكى ئادرېس ئارقىلىق بىز بىلەن ئالاقىلىشىشىنى سورايمىز.يوللىغان ۋاقتى 2012111 23:05:38 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش،،ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرسۇن بەك ياخشى بۇلۇپتۇ !يوللىغان ۋاقتى 20121110 20:15:06 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئاللاھ ھەممىمىزگە كۆپلەر ئەجىرلەر بەرسۇن.تېخىمۇ ياخشى خىزمەتلەرگە مۇۋەففەت قىلىنىشىمىز ئۈچۈن دۇئا قىلىپ قويۇشلىرىغا تىلەكداشمىز. توردا يوقباشلانغۇچتىكى ئەزا, جۇغلانما 1, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 499 جۇغلانمايوللىغان ۋاقتى 20121113 10:51:14 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەسسالامۇ ئەلەيكۇم بىكەت باشلىقى قېرىندىشىم مەن سىزگە ئىلخەت يوللىغان ئىدىمئەكبەر. توردا يوقباشلانغۇچتىكى ئەزا, جۇغلانما 14, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 486 جۇغلانمايوللىغان ۋاقتى 20121128 17:30:43 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشياخشىمۇ سىلەر؟ بۇنى قانداق سېتۋالىمەن؟214 توردا يوقيوللىغان ۋاقتى 20121218 10:32:32 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشنىمە دىگەن ياخشى !يوللىغان ۋاقتى 20121219 22:41:17 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشۋە ئەلەيكۇم ئەسسالام ۋە رەھمەتۇللاھى ۋە بەرەكاتۇھمەزكۇر نى قولغا كەلتۈرمەكچى بولغان قېرىنداشلىرىمىز . ئادرېسىغا ئىسىم، فامىلە، ئېنىق ئادرېس ۋە تېلېفون نۇمۇرلىرىنى تەلەپلىرى بىلەن بىرلىكتە يوللىسا ئامالىنى قىلىشقا تىرىشىمىز.ھۆرمەت بىلەن ماددىمەنىۋى جەھەتتىن قوللاپقۇۋۋەتلىشىڭلارغا مۇھتاج قېرىنداشلىرىڭلار.8, 20211026 20:19 , 0.034142 , 15 .
|
1723 ماتەريال تابىلدىسپورت 03 ماۋسىم، 2022ۇلتتىق قۇراما كوشباسشىلارىمەن وينادىحالىقارالىق بالالاردى قورعاۋ كۇنىنە جانە قازاقستانداعى بالالار جىلىنا وراي ەلوردادا فۋتزالدان قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ ويىنشىلارى بولاشاق جاس چەمپيوندارمەن دوستىق ماتچىن وتكىزدى. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن ۇيىمداستىرىلعان جولداستىق ويىن ج.ۇشكەمپىروۆ اتىنداعى جەكپەجەك سپورت سارايىنا جينالعان كورەرمەندەرگە ناعىز مەرەكەلىك كوڭىل كۇي سىيلادى.شارتتى قۇرام جاريالاندىەۋروپا فۋتبول قاۋىمداستىقتارىنىڭ وداعى ۋەفا ءوزىنىڭ رەسمي ينتەرنەت باسىلىمىندا بيىلعى چەمپيوندار ليگاسىنىڭ شارتتى قۇرامىن جاريالادى.بوكس 02 ماۋسىم، 2022ءبارى دە اقشتا جۇدىرىقتاسادىقازاقستاندىق كومپانياسىنىڭ بوكسشىلارى ءابىلحان امانقۇل، ابىلايحان ءجۇسىپوۆ، بەك نۇرماعانبەت جانە ەۆگەني پاۆلوۆ 4 ماۋسىمدا اقشتىڭ ميننەاپوليس ميننەسوتا شتاتى قالاسىندا وتەتىن بوكس كەشىندە جۇدىرىقتاسادى.اۋستريانىڭ ينسبرۋك قالاسىندا تاەكۆوندودان حالىقارالىق ءتۋرنيرى مارەسىنە جەتتى. جارىستىڭ العاشقى كۇنىندە دايانگقا شىققان قازاقستاننىڭ جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار قۇرامالارى ۇزدىك ناتيجە كورسەتتى.سپورت 01 ماۋسىم، 2022اديەۆتىڭ العاشقى قادامىكەشە فۋتبولدان ۋەفا ۇلتتار ليگاسىنىڭ ءۇشىنشى ماۋسىم ويىندارى باستالدى. س ليگاسىنىڭ ءتورتىنشى توبىندا ونەر كورسەتەتىن قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسى جاڭا ماۋسىمداعى العاشقى ويىنىن ازەربايجان قۇراماسىمەن وتكىزەدى. ۇلتتىق قۇراماعا جاڭادان تاعايىندالعان باس باپكەر موگامەد اديەۆ ءۇشىن بۇل العاشقى سىناق بولماق. ماتچ 3 ماۋسىم كۇنى ەلورداداعى استانا ارەنا ستاديونىندا وتەدى. ماڭىزدى كەزدەسۋ قارساڭىندا وقىرماندار نازارىنا قازاقستان فۋتبول فەدەراتسياسىنىڭ اقپاراتى بويىنشا دايىندالعان كەزدەسۋلەر تاريحى مەن قارسىلاس قۇراما تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەردى ۇسىنامىز.يسپانيادا ۇزدىك شىقتىيسپانيانىڭ مادريد قالاسىندا دجيۋدجيتسۋدان حالىقارالىق تۋرنير ءوز مارەسىنە جەتتى.الەم كۋبوگىندا جۇلدە الدىبۇل كۇندەرى ازەربايجاننىڭ استاناسى باكۋدە نىسانا كوزدەۋدەن الەم كۋبوگى جارىسى ءوتىپ جاتىر. بايراقتى دودادا الەمنىڭ 65 ەلىنەن كەلگەن 700دەن اسا مەرگەن سپورتشى ونەر كورسەتۋدە. قازاقستان قۇراماسى ساپىنان بارعان 40 سپورتشى جۇلدە اتىپ الۋعا نيەتتى.بۋندەسليگادا توپ جاردىقازاقستاندىق شاحماتشى جانسايا ابدىمالىك كومانداسىمەن بىرگە گەرمانيا بۋندەسليگاسىنىڭ چەمپيونى اتاندى.حوككەي 31 مامىر، 2022فينليانديا چەمپيون!فينليانديانىڭ استاناسى حەلسينكي مەن تامپەرە قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان شايبالى حوككەيدەن ەليتالى ديۆيزيوننىڭ الەم چەمپيوناتى مارەسىنە جەتتى. فينالدا جارىس قوجايىندارى كانادادان باسىم ءتۇستى 4:3.تەننيس 31 مامىر، 2022شەتەلدەردە ۇزدىك شىقتىقازاقستاندىق جاس تەننيسشىلەر تۇركيا، ارمەنيا جانە قىرعىزستاندا وتكەن حالىقارالىق جارىستاردا جەڭىمپاز اتاندى.
|
ايگۇل باجانوۆا، سازگەر: قوش، ماحابباتتىڭ قۇپياسىن اشپايمىن . ەلارنا دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن قازاق ءتىلدى امبەباب ينفورماتسيا ارناسى جولدانعان ۋاقىتى: 23:15 20170608ايگۇل باجانوۆا، سازگەر:قوش، ماحابباتتىڭ قۇپياسىن اشپايمىن ايدارىمىز التىن بالالىق بولعاندىقتان، اڭگىمەمىزدى تۋعان جەر، بالالىق شاقتان باستاساق وڭتۇستىكتىڭ سوزاق وڭىرىندەگى تاكەن ءالىمقۇلوۆ دۇنيەگە كەلگەن بابااتا اۋىلىندا ءتۋىپوستىم. انام اتىرگۇل 11 قۇرساق كوتەرگەن جان. سەگىزىمىز بارمىز، وسىپجەتىلدىك. مەن ءۇيدىڭ كەنجەسىمىن. قاراپايىم وتباسى بولدىق. بىردەن سازگەر بولىپ تۋىلا سالمايسىڭ عوي. كىشكەنتايىڭنان بويىڭا ءسىڭىرىپ، انگە اۋەس بولماساڭ، ءان جازا المايسىڭاۋ ءبىر راديومىز بولدى. سيمفونيالىق وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ءابىلاحات ەسپاەۆ، ءىليا جاقانوۆ، ەسكەندىر حاسانعاليەۆ، ۆەنەرا قارمىسوۆا، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، روزا باعلانوۆا سەكىلدى ۇلى انشىلەرىمىزدىڭ اندەرىن تىڭداپ، بويىما ءسىڭىرىپ، انگە اۋەس بولىپ ءوستىم. انامنىڭ سۋىرىپسالمالىعى بار. ەكى اۋىز ءسوزدى قوسىپ جىبەرىپ، وتىرىستاردا ءان باستاپ جىبەرەتىن. بالاعا ينتەللەكت انادان بەرىلەدى دەيدى عوي. مەنىڭ وسۋىمە ىقپال ەتكەن، كۇش بەرگەن، سەنگەن، دەمەگەن، ماپەلەگەن، وسىرگەن، ونەرگە جەتەلەگەن، قۇشتارلىعىمدى وياتقان جان. مۋزىكاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك انامنان كەلدى دەپ ويلايمىن. انامنىڭ ءتورت جىلدىق ءبىلىمى بار. ءبىراق، ول كىسىنىڭ وقىعاندارىن مەن وقىعان ەمەسپىن. قان مەن تەر، كوشپەندىلەر، الماس قىلىش سەكىلدى جاۋھارلاردى، كوركەم ادەبيەتتى كوپ وقىعان، وتە ساۋاتتى كىسى. 13 جاسىمدا اعالارىم گيتارا سىيلادى. سول كۇنى تاڭعا دەيىن وتىرعانىم ءالى ەسىمدە. ونىڭ الدىندا انام دومبىرا اكەلىپ بەرگەن بولاتىن. ءبارى سودان باستالدى. دەمەك، ەڭ العاشقى ءانىڭىزدى دە بالا كەزىڭىزدە شىعارعان شىعارسىز؟ ءيا، سولاي، مەكتەپتە جۇرگەنىمدە انا تۋرالى ءان شىعاردىم. ون ءتورت جاسار ءسابيدىڭ ءسوزى دەگەن ۇلكەن رەزونانس تۋدىرعان ءان بولدى. سول ءاندى 1991 جىلى دومبىرامەن تاماشادا ورىندادىم. سول كەزدەرى كۇنىنە بۋمابۋما حات الاتىنمىن. كەيبىرىنە جاۋاپ بەرىپ، كەيبىرىنە جاۋاپ جازبايتىنمىن. جۇلدىز اۋرۋىمەن سول كەزدە اۋىرىپ كەتكەنمىن عويساباقتى جاقسى وقىدىم. 4 السام جىلايتىنمىن. ول كەزدە مەدالدى ولشەپ بەرەتىن. ءبىر اۋدانعا ءبىر التىن. مەن بىتىرگەن جىلى ول التىندى اۋداندىق باسشىلىقتاعى ءبىر كىسىنىڭ قىزى الۋ كەرەك بولعان دا، ءومىرى ءتورت الىپ كورمەگەن ماعان ورىس تىلىنەن ءتورت قويىپ، وزگەرتىپ، كۇمىس مەدال بەردى. مەكتەپ كەزىندە ءتۇرلى پوحودتارعا شىعاتىنبىز. مەكتەپارالىق، اۋدانارالىق جارىستاردا ءبىرىنشى ورىن الاتىنبىز. اۋداننان ءبىرىنشى ورىن العاندار وبلىسقا جينالاتىنبىز. كيروۆ اۋدانىنان ءبىر جىگىت كەلدى سول كەزدە. سۋرەتتى كەرەمەت سالاتىن. سول جىگىتتى ۇناتقانمىن. حات جازىسىپ تۇردىق. ول كەزدەگى ماحاببات سونداي، ودان ءارى اسپايسىڭ. كەيىن كورمەدىم. ءبىراق، ول جىگىتتىڭ مىقتى ديزاينەر بولعانىن ەستىدىم. گاۋھارتاس فيلمىندە تاستان مەنىڭ ايەلىمنىڭ سۇلۋ بولۋعا قاقىسى جوق دەيدى عوي. سول سياقتى، مەن عاشىق بولعان ادامنىڭ تالانتتى بولماۋعا قاقىسى جوق كۇلدى ول جىگىتكە ارنالىپ بالاۋسا سەزىم دەگەن، تاعى ەكىۇش ءان دۇنيەگە كەلدى. ءبىراق، جارىققا شىقان جوق. قولعا المادىم. مەكتەپتى ءبىتىرىپ، جەنپيگە كەلىپ، تىڭداۋدان ءوتىپ كەتتىم. ءتورت جىل وقىعانىممەن، ءتۇرلى سەبەپتەرمەن اياعىنا دەيىن اياقتاي المادىم. ءبىراق، ەكى ديپلومىم بار. ۆالەولوگبيولوگپىن جانە پەداگوگيكالىق مۋزىكانى اقىرى ءبىتىرىپ الدىم. ومىردەگى، ونەردەگى ۇستازدارىڭىز كىمدەر؟ مەكتەپتە مادياربەك دەگەن ۇستازىم بولدى. كونتسەرتىمدە ءتورت ادام توردە وتىرسا دەپ ويلاپ جۇرەمىن. ءبىرى، ارينە انام. كىتاپتى كوپ وقۋىما تۇرتكى بولا ءبىلدى. ول كەزدە قۇربىلارىمىزبەن كىتاپتى جارىسىپ وقيتىنبىز. مىنانى وقىپ جاتىرمىن، مىنانى تاۋىستىم دەپ كوپ پىكىرلەسەتىنبىز. جاقسى كورەتىن جازۋشىم بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆتىڭ ەرلىزايىپتىلار رومانىن ءوزىم 45 رەت وقىدىماۋ. قاتتى قادىرلەيتىنمىن. كۇندەلىك جازسام دا، بىرەۋگە بىردەڭە جازسام دا پاراقتايتىنمىن. مەن ءۇشىن كىتاپ بەينەسىندەگى مەكتەپ. جاقسى كورگەننەن كەيىن بولار، جاقسى كورەتىن ادامدارىما بەرەتىنمىن. ونىڭ وقىپ بىتكەنىن اڭدىپ جۇرەمىن. امانات سياقتى. سوسىن وقىپ بولعان سوڭ قايتىپ الاتىنمىن. ون شاقتى ادامعا وقىتقانمىن. بالا كەزىمدە راديودان نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ اندەرىن ءسۇيىپ تىڭدايتىنمىن. ونەردەگى ۇستازىم سانايمىن. ءانىمدى ورىنداسا دەگەن ارمانىم بولعان جوق. دەسە دە، بۇيىرتىپ مەنىڭ ءانىمدى ايتقالى جاتىر. مۇحتار شاحانوۆتىڭ ولەڭدەرى مەن اندەرى مەن ءۇشىن گيمن سياقتى. وتكىر، ەشبىر زاڭدىلىققا باعىنبايتىن ولەڭدەرى بار عوي. وسى جانداردى ۇستاز سانايمىن. اندەرىڭىز جايلى ايتىڭىزشى. باساياعى قانشا ءانىڭىز بار؟ اراسىندا وسىنداي اندەرىم بار عوي دەپ ىشتەي قۋانىپ قالاتىنىم بولماسا، ءوزىمدى اسا مىقتى سازگەرمىن دەي المايمىن. اندەرىمدى ساناماپپىن. ەكى تەلەفون جوعالتتىم، كوپ اندەرىم كەتتى. مەن جازامىن دا قويا سالامىن. قۋمايمىن. جامان ادەتىم بار سونداي. اندەرىم مەنىڭ بالامداي، مەن انالارى سياقتىمىن عوي. سول كوزقاراسپەن قاراسام، مەنىڭ بالالارىم قاراۋسىز، جەتىم قالعانداي كورىنەدى. بىرەۋلەر ءبىر ءان تۋسا دا، ونى ماپەلەپ، ايالاپ، انشىلەرگە ۇسىنىپ، ايتەۋىر ءبىر ناتيجە شىعارادى عوي. مەندە ونداي جوق. سالعىرتپىن وسىعان كەلگەندە.جالعىز دوسىم ءبيبىسارا دەگەن كلاستاس قۇربىما ارنالعان. اينۇر، جاننا تورتەۋمىز بىرگە جۇردىك. مەن ونى، ول مەنى شىعارىپ سالاتىن. ەكى ءۇيدىڭ ورتاسىندا جۇرەتىنبىز.198990 جىلدارى دۇنيەگە كەلگەن ءان. ون جىلدان كەيىن مۋزارت توبى قۇرىلعان كەزدە ۇلكەن ساحناعا الىپ شىقتى. ينستيتۋتتا جۇرگەنىمدە ايتىپ جۇرەتىنمىن. كوپ اندەرىم سولاي اۋىزدان اۋىزعا تاراپ كەتتى. مەيرامبەك پەن توقتارمەن جاقسى ارالاستىق. ەكەۋى جاتاقحانادا وتىرىپ الىپ تىڭدايتىن. قوش، ماحاببات!.. دەپ كىممەن قوشتاسقانىڭىزدى ايتا الاسىز با؟ قوش، ماحابباتتىڭ قۇپياسى اشىلماي كەتەتىن شىعار ادام جەكە ءومىرىن، ىشكى دۇنيەسىن، تاڭداۋىن، تالعامىن جۇرتقا جاريالاماي، قۇپيا ساقتاۋىنا قاقىسى بار دەپ ويلايمىن. ءان بولسا دا. سەبەبى، ءان دە مەنىڭ ىشىمنەن شىققان دۇنيە. جۇرەگىمدە ساقتالىپ تۇرعان قۇپيام باسقا تۇگىل، وزىمە اۋىر بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان مەن قوش، ماحاببات جايلى ەشقاشان ەشكىمگە ايتپايمىنول ءاندى ءوزىم ورىندايمىن دەپ ارلەۋىن جاساتىپ قويعان ەدىم. جالپى، ءوزىمنىڭ ءوزىم ايتامىن دەگەن اندەرىمدى الىپ كەتەدى. ەتىكشى ەتىككە جارىمايدى دەگەن سياقتى. مىنا ءاندى مەن ايتامىن دەدى اقبوتا. اقبوتا ايتامىن دەپ تۇرعاندا قانداي ءۋاج ايتامىن؟.. مەن ءۇشىن بىرەگەي، ەرەكشە جاقسى كورەتىن ءانشىم. مەن دە ول ءاندى جەتكىزۋىم مۇمكىن، ءبىراق ءدال اقبوتاداي جەتكىزە الماس ەدىم. ءاننىڭ باعى اشىلدى. مەن قۋانىشتىمىن. اسىل انا ءانىن دە ءوزىم جازدىرىپ قويعانمىن. اندەرىمنىڭ ىشىندەگى ەرەكشەلەرى دە سول انا تۋرالى اندەر. سوزدەرى دە تابىلا كەتەدى. سوڭعى كەزدەرى ولەڭدەردى وقىپ، سودان اسەر الىپ، اسەرلەنىپ، اندەر دۇنيەگە كەلىپ ءجۇر. مۋزارت 2008 جىلى جەكە كونتسەرتىن بەرگەلى جۇرگەندە ولار ءان ىزدەپ ءجۇردى. ونىڭ الدىندا ول اندەردى تىڭداعان. مەن ارلەۋىن جاساتىپ، تىڭداعاننان كەيىن ساكەن ءاندى ايتاتىنىن ايتتى. ساكەن ايتامىن دەپ تۇرعاندا قارسىلىق بىلدىرمەيمىن عوي. بۇكىل اندەرىڭىزدىڭ كەيىپكەرلەرى بار ما؟ ويدان الىنعان ەشتەڭە جوق قوي؟ ويدان قۇرامايسىڭ عوي ەندى. مەن 20 جىل بويى بۇكىل ءانىمدى ايەلىمە ارنادىم دەپ جاتادى كەي سازگەرلەر. كوپ بولسا، بىرەكەۋى ارنالار، قالعانى وتىرىك سياقتى. ونەر ادامىندا سەزىم بولادى. سۇلۋلىققا اسەرلەنبەسە، سەزىنبەسە قالاي ءان شىعادى؟ ءبارى ماحابباتتان تۋادى دەپ ءبىرجاقتى ايتۋ دا قيىن. بارلىق اندەرىمنىڭ كەيىپكەرلەرى بار دەمەس تە ەدىم. ءبىراق، جۇرەكتى اۋىرتىپ شىققان اندەرىمنىڭ كەيىپكەرلەرى بار. اندەرىڭىزگە قالاماقى الاسىز عوي؟ الامىن. ونەر ساتىلمايدى دەگەن بار. ءبىراق، ونەر ساتىلمايتىن بولسا، تەگىن ءان ايت، تەگىن كونتسەرت بەر. سول كەزدە ءبىز دە ءان ساتپايمىز. دۇنيە قۋساڭ دا، جەتپەيدى. سوندىقتان بولار، مەن ءاندى قۋىپ جازبايمىن، ادەيىلەپ وتىرىپ جازبايتىنىم دا سودان. قانداي اندەر جازعىڭىز كەلەدى؟ مەن كومپوزيتسيا جازعىم كەلەدى. گيتارامەن، بەس اككوردپەن الىسقا بارمايمىن عوي. ول ءۇشىن تەرەڭ ءبىلىم كەرەك. كلاۆيشتى مەڭگەرۋىم كەرەك. ونداي ارمانىم بار. اندەرىمدى استۋديو، لارا فابيان ورىنداسا ەكەن دەپ، كەيدە ەلەستەتىپ كورەمىن. باتىرحان شۇكەنوۆ ورىنداسا ەكەن دەگەن دە ارمانىم بولعان ءوزىم ورىنداسا ەكەن دەگەن انشىلەرگە اندەرىمدى بەردىم. زامان توبىن، باعىم مۇحيتدەنوۆانى جاقسى كورەمىن. بەردىم. ديماش قۇدايبەرگەنوۆ الدى ءبىر ءانىمدى. تىڭدارمان رەتىندە، ءانشى رەتىندە تاعى كىمدەردى جاقسى كورەسىز؟ ايگۇل يمانباەۆانىڭ ەڭبەكقورلىعىن قاتتى باعالايمىن. تالانتتى ادامدار كوپ، ءبىراق كوبى جالقاۋ. بالانس ءۇشىن سولاي بولۋى كەرەك شىعار دەپ تە ويلايمىن. تالانتتى ادامدار ولەرمەن بولىپ كەتسە، باسقالارعا مۇمكىندىك تۋماي قالار ما ەدى؟.. بىرەكى جىل بولدى ەسترادادان الىستاپ كەتتىم. ءداستۇرلى انشىلەردى تىڭداپ، كورىپ، ارالاسىپ، ولاردىڭ جاندى داۋىستا شارىقتاتىپ، ەركىن ايتاتىنىن، ورىنداۋ شەبەرلىكتەرىن كورگەننەن كەيىن كوزقاراسىڭ وزگەرە باستايدى ەكەن. ەسترادا انشىلەرىندە سىلتاۋ كوپ. جاندى داۋىستا ورىنداۋ ءۇشىن اكۋستيكا ناشار، دىبىس ناشار دەيدى. ولاردى رەتتەمەياق ءداستۇرلى انشىلەردىڭ داۋىستارى جەر جارىپ جاتىر عوي. جاندى داۋىستا كونتسەرت بەرىپ جۇرگەندەر بار عوي. مىسالعا، مۋزارت. جاقىندا عادىلبەك جاڭاي بەردى. ءيا، ول كونتسەرتتەردە بولدىم. جاندى داۋىستا ايتۋ تەندەنتسياسى بىرتىندەپ بولسا دا قايتىپ، كوبەيىپ كەلە جاتىر. باسەكەلەستىك سوعان الىپ كەلەدى. قىتايداعى ءان بايقاۋىنان ديماش جارق ەتە قالدى. باسقالار اياعىن، دەمىن تارتىپ قالعانداي كورىندى ماعان. ويلانىپ، وزوزدەرىنە ەسەپ بەرە باستاعان سياقتى. جانە ايتاتىنىم، جالپى ارلى ادام جامان نارسەگە، ۇرلىققا بارمايدى. زاتتى ۇرلاساڭ دا، ءاندى ۇرلاساڭ دا، ەكەۋى دە قىلمىس. سول نارسەنى قويۋ كەرەك. سوسىن ءاندى تەگىن العىسى كەلەتىنىن، ءان ساتىپ المايمىن دەيتىندەر بار. ودان دا وزدەرى جانىنان شىعارا سالعاندى، جەڭىل، ءوتىمدى ءاندى جازسا سالعاندى جاقسى كورەدى. مايدالانىپ كەتتىك. ونەردە جۇرگەن سوڭ جانكەشتىلىك، ونەرگە دەگەن سۇمدىق ماحاببات كەرەك. جانجۇرەگىڭ، تۇلا بويىڭ ونەر دەپ سوعۋى كەرەك. ەلەنبەي قالمايسىڭ. مەنىڭ دە ءبىر ادامداي داۋىسىم بار. انشىلىكتى قۋمادىم ءبىراق. 91 توبى جايلى پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلىپ وتىر. اندەرى وتە ساپالى. ءقازىر ول توپقا قارسى قۇر ايقاي كوپ ەكەندىگى راس. ونەر دە ءبىر ورىندا تۇرا بەرمەي ءوسۋ كەرەك، دامۋ كەرەك. قاتتى شۋ بولىپ جاتقان كەزدە ارنايى تىڭداعانمىن. ۇنادى. ستيلدەرىن وزگەرتىپ، سىرعالارىن تاقپاياق قويسا، سەبەبى ول مەنتاليتەتىمىزگە كەلمەيدى. ول توپتىڭ كوپ اۋديتوريا جيناۋىنىڭ قۇپياسى نەدە دەپ ويلايسىز؟ سەبەبى سەبەبىن جۇرەگىممەن تۇسىنەمىن. ءبىراق اۋىزبەن سيپاتتاما بەرە الماي وتىرعانىم. مۋزىكالىق باعىتى، ساپاسى وتە جاقسى. ءاندى ءوزىڭىز كۇتكەندەي ەتىپ ورىنداماعان ءانشى بولدى ما؟ ويلانىپ ايتا الماي وتىرمىن. دەمەك، بولماعان. نەگىزى، مەنىڭ اندەرىمدى كىمكورىنگەن سۇراي دا، ايتا دا بەرمەيدى. قۇداي ءوزى كەشىرسىن، ءانشى دەپ قابىلدامايتىن ادام مەنەن ءان سۇراپ كەلسە، بەرگىم كەلمەيدى. اندەرىمدى ايايمىن، ونەردى ايايمىن. ول ءانشىنىڭ قالاي شىعاراتىنىن، قالاي ايتاتىنىن ءبىلىپ وتىرامىن. ءان جوق ەكەندىگىن ايتامىن، نە 5000 دەپ باعاسىن اسىرىپ قويامىن. امال جوق، سونداي قۋلىققا كوشتىك. سىرىڭىزدىڭ ءبارىن انگە ايتاسىز با، كىمگە ايتاسىز؟ سىر دەگەنىڭ سىر عوي. ەشكىمگە ايتىلماۋ كەرەك، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە. ايەلدە قۇپيا بولماسا، ايەلدىك قاسيەتىنەن ايىرىلادى دەر ەدىم. سچاستە ليۋبيت تيشينۋ دەگەن عوي. ەشكىمگە ەشنارسە ايتپاعان دۇرىس. مەنىڭ ءپرينتسيپىم سونداي. ادام سىردى نە ءۇشىن ايتادى؟ ءبولىسۋ ءۇشىن، تايانىش ىزدەگەن سوڭ، بولماسا اقتالۋ ءۇشىن ايتادى. مەنىڭ اقتالاتىنداي ەشتەڭەم جوق. ەگەر كۇنام بولسا، ونى تارازىلايتىن ء بىر اللا. مۇڭايعان ساتتەردە ءوزىڭىزدى قالاي جۇباتاسىز؟ ونداي كەزدەردە ءان تۋى مۇمكىن عوي؟ قولىما گيتارا الامىن. ارينە، ءان تۋى مۇمكىن. كىتاپتاردى پاراقتايمىن. قالقاماننىڭ ولەڭدەرى ءان سۇراپ تۇرادى. اسىل انا، اناشىم دەگەن ولەڭدەرىنە ءان جازدىم. جاراس سارسەك، باقىتگۇل باباش ولەڭدەرىن، جالپى كەزدەسكەن ولەڭدەردى وقىپ جۇرەمىن. ءوزى كوڭىلدى جۇرەتىن، مۇڭ مەن ليريكانى ولەڭىنە قۇياتىن ايجان تاباراكقىزىن وقيمىن. اقىن تاڭدامايمىن. ءان ماتىندەرىنە ءمان بەرەمىن. ءوزى ۇياتقا قالعىسى كەلمەيتىن ساۋاتتى انشىلەر دە ولەڭگە دە، ورىندالۋىنا دا ءمان بەرەدى.انشىلەر دە ءان جازعان كەزدەرىندە قاستارىندا بولعاندارىمدى قالايدى، مەن دە بولۋعا تىرىسامىن. ءانشى ءان ايتىپ تۇرعان كەزدەردە كوڭىلكۇيى بولماسا، ءان باسقاشا شىعادى. تەاتر، كينوتەاترلارعا بارىپ تۇراسىز با؟ تەاترعا كوپ بولدى بارماعالى. ءقازىر، وكىنىشكە وراي، ارزان، كوممەرتسيالىق ءوتىمدى بولىپ تۇر. كينونى كورۋ ءۇشىن دە ورە كەرەك. دوستارىڭىز كىمدەر؟ ولار ءسىزدى ىزدەي مە، الدە ءسىز ولاردى ىزدەيسىز بە؟ مەن نەگىزى ەشكىمدى ىزدەمەيتىن اداممىن كۇلىپ. وزدىگىمنەن بىرەۋدى ىزدەپ حابارلاسپايدى ەكەنمىن. وزىممەن ءوزىم جۇرە بەرەمىن. ءبىراق، دوستارىم بار، شۇكىر. دوستارىم ءۇشىن جان بەرەتىن اداممىن. 10 نە 20 جىل كورمەسەك تە، اينىمايتىن تىلەۋلەس بولىپ جۇرەتىن ادامدار بولادى. ويتكەنى، ولار سەنى، سەنىڭ جاندۇنيەڭدى بىلەدى، ساتپايتىنىڭدى، وزگەرمەيتىنىڭدى بىلەدى. سەنىڭ بولمىسىڭدى تانىعان ادام ەشقاشان دوستىقتان كەتپەيدى. ءبىربىرىنىڭ بەتىنەن ءشوپ ەتىپ ءسۇيىپ، قىدىرىپ، ارتىنان جامانداپ وتىراتىن قۇربىلار بولادى. وندايلار مەندە جوق. مەن دە ونداي بولا المايمىن. سىيلاسىپ، مەيرامداردا كەزدەسىپ تۇراتىن دوستارىم بار، شۇكىر. ساتقىندىق كوردىڭىز بە؟ كوردىم. ءبىراق، كەك تۇتقان ەمەسپىن. جاقسىلىق كورسەم دە، جاماندىق كورسەم دە اللادان قايتسىن دەيمىن. كەشىرەمىن. ءبىراق، ارى قاراي ارالاسا المايتىنىمىز ايدان انىق. ادامنىڭ بولمىسى ءبارىبىر وزگەرمەيدى. اناڭىز تۋرالى ايتتىڭىز. اكەڭىز جايلى ايتىڭىزشى. اكەم مەن 8 سىنىپتى بىتىرگەن جىلى قايتىس بولدى. 14 جاسىنان ەڭبەككە ارالاسقان جان. جۇمىستان قاباعى قاتۋلى كەلسە، تىرپ ەتپەيتىنبىز. دىبىسىمىز شىقپايتىن. ءبىرىمىز يىعىمىزعا سۇلگى اسىنىپ، ءبىرىمىز سابىنىن بەرىپ، ءبىرىمىز قولىنا سۋ قۇيامىز. شەشەمىز تاماعىن دايىنداپ قويادى. جانتايىپ جاتادى. تاماعىن جەپ، ءشايىن ءىشىپ تەرلەي باستاعاندا جىبىرلاي باستايمىز. ول كىسى ۇرمايدى، ۇرىسپايدى. ءبىراق، سونداي قۇرمەت. سول كەزدەگى اكەلەردىڭ بەينەسى سونداي ەدى، ءقازىر مايدالانىپ كەتتىك قوي. اكەڭ ۇيىقتاپ جاتىر، تىنىش، اكەڭنەن سۇرا دەگەندى شەشەمىزدەن ەستىپ وستىك. اكەم مەنىڭ العاشقى جەتىستىكتەرىمدى كوردى. ەركەلەتتى. الدىنا وتىرعىزىپ الىپ ءان ايتقىزاتىن. وتە اقكوڭىل جان بولاتىن. قىزىق وقيعالارىن بۇكىل اۋىل بىلەدى. جومارت. ۇيگە كەلگەن ادامدارعا ۇستىندەگى پالتوسىن كيگىزىپ جىبەرەتىن. باسقا پالتوسى بار ما، جوق پا، شارۋاسى بولمايتىن. اكەمە ارناعان بىرنەشە ءانىم بار. كونتسەرتتە سونىڭ ءبىرىن ينديرا راسىلحان ورىندايدى. ءقازىر ۇساقتالىپ كەتتىك دەپ وتىرسىز عوي. قازاق جىگىتتەرى قانداي قاسيەتتەردى جوعالتىپ الدى؟ ايەلدەرمەن سالعىلاساتىندارى ۇنامايدى. سوسىن بىزدەر ءبارىن ءوز موينىمىزعا الىپ الدىق تا، ولارعا مۇمكىندىك بەرمەي قويدىق. ءوزىم تولەيمىن، ءوز اقشامدى ءوزىم تابامىن دەپ نامىستانامىز. سوسىن ەركەك تە جارايدى دەيدى عوي. دەگەنمەن، وتە از بولسا دا، نامىستى جىگىتتەر بار. ايەل نازىك بولعاندا عانا ەركەك ونى قورعاعىسى كەلىپ تۇرادى عوي. ونەردە جۇرگەن ارۋلاردىڭ كوبىسىنىڭ ونەردە باقتارى جانعانمەن، جەكە ومىرلەرىندە جالعىز. سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟ ونەر ادامدارىنىڭ ويلاۋ جۇيەسى، ءومىر ءسۇرۋ سالتى، تۇرمىستىرشىلىگى ءبارىبىر باسقاشا. ويلارى ۇشقىر، قيالدارى بيىك. الىسقا كەتىپ قالادى. بىرگە بولاتىن ادامدار بىرىبىرىنە ەمەس، ءبىر باعىتقا قاراۋ كەرەك. وتباسىڭىز جايلى ايتساڭىز. جەكە ءومىرىمدى دە ايتا بەرمەيمىن. كوزىمنىڭ اعى مەن قاراسى ارلان دەگەن ۇلىم بار. ءوز پىكىرى بار، ايتقانىنان قايتپايدى. ونىڭ دا ويلاۋى باسقاشا. ۇلىمنان كوپ نارسە كۇتەمىن. وتە اقىلدى. ۇلىم نە كەرەك ەتەدى، مەن ءارقاشان قولداۋ جاساۋعا دايىنمىن. ەشقانداي زاڭدىلىقپەن ءومىر سۇرمە. جۇرەگىڭ نە قالايدى، سونى تىڭدا دەپ ايتىپ وتىرامىن. سەبەبى، بالا ءبىزدىڭ ويىنشىعىمىز ەمەس. تاعدىرىنا ارالاسپاۋىمىز كەرەك. كەي بالالار اتاانالارىنىڭ ايتقانىمەن ءجۇرىپ، ىشتەي باقىتسىز بولۋى مۇمكىن. ءبىز ومىرگە اكەلۋشى، باعىتباعدار بەرۋشى عانامىز. جاقسى تاربيە بەرىپ، جاقسى جولعا ءتۇسىرىپ، كامەلەتكە جەتكەنشە ماتەريالدىق قاجەتتىلىگىن وتەسەك، ارى قاراي بالا ء وزى الىپ كەتۋى ءتيىس. روزا ءالقوجانىڭ سوزىنە جازىلعان ۇلىم مەنىڭ ءانى ۇلىما دەگەن ماحابباتتان، تولعانىستان تۋعان دۇنيەم. بىردە كوڭىلىم ءتۇسىپ، قاتتى قينالىپ وتىرعان كەزىمدە مەنى جۇباتىپ، ەرەسەك ەكەنىن كورسەتىپ، قۇشاقتاپ، مەنى جۇباتتى. وتىرىپ الىپ جىلادىم. مەنى تۇسىنە الاتىنىن، ەرجەتكەنىن، ماعان قامقور بولا الاتىنىن ءتۇسىندىم. سول ساتتە ءان شىقتى. ءار انا سياقتى ۇلىمنىڭ اماندىعىن، باقىتتى بولعاندىعىن تىلەيمىن. اشىق، مەنىمەن سىرلاسادى. سولاي ۇيرەتتىم. ءبىراق، ونىڭ تەرريتورياسىنا باس سۇقپايمىن. كوزىمنىڭ قىرىن سالىپ جۇرەمىن. اناۋمىناۋ ەسسىزدىككە باراتىن جاسوسپىرىمدىك كەزەڭنەن ءوتىپ كەتتى، اقىل تولدى. ۇلىما سەنەمىن. جاقسى كورەم دەپ اتاعان كەشىڭىزدەن نە كۇتەسىز؟ ءقازىر تالعارداعى مادەنيەت ۇيىندە سۇيەمەلدەۋشى دەگەن قىزمەت اتقارامىن. كونتسەرتىمدى كۇتىپ جۇرگەن ءوز تىڭدارماندارىم بار. ءبىر جاعىنان، سەكسەندەگى انام قۋانسىنشى دەپ، كونتسەرتكە تاۋەكەل ەتتىم. بالاسىنىڭ قۋانىشىنا ءار انا قۋانادى عوي. جارتى زال وتىرسا دا، مەنى تانىماسا دا، مەنىڭ اندەرىمدى ءوز دەڭگەيىندە باعالايتىندار وتىرسا دەپ ويلايمىن. قيناعاننان قۇداي ساقتاسىن. كەلگەنشە رەنجىپ، كورگەسىن كەلگەنىنە قۋانىپ كەتەتىنىنە ءشۇبام جوق. اندەرىمدى انشىلەر ورىندايدى، ءوزىم دە 34 ءان ايتامىن. ايگۇل يمانباەۆا ەكەۋمىز ماحابباتتىڭ باعاسى ءانىن دۋەتتە ورىندايمىز. سوسىن ادىلەت ابىكەنوۆ، يسا اليمۇساەۆ دەگەن جاستارمەن جاڭا اندەردىڭ تۇساۋىن كەسەمىز. شىعارماشىلىق كەشىڭىز ءوزىڭىز كۇتكەن دەڭگەيدەن دە جوعارى ءوتسىن، شىعارماشىلىعىڭىزعا تابىس تىلەيمىز!ىلمەكتەر: ايگۇل باجانوۆا، اسىل انا، قوش ماحاببات، سازگەركەلۋ قاينارى: :...?8785613
|
شوۋبيزنيس الەۋمەت كورەيا حالقىنىڭ ەڭبەكققورلىعىنا تاڭ قالدىموڭتۇستىك كورەيانىڭ پۋسان قالاسىندا تۇراتىن قازاقستاندىق ورازحان نۇرماحان. سۋرەت ورازحاننىڭ رۇقساتىمەن جەكە مۇراعاتىنان الىندىپوستسوۆەتتىك كەزەڭدە باسقا ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا جاقىن جانە الىس شەت ەلدەردە قازاقستاندىق ەڭبەك ميگرانتتارى ازىراق كوزگە شالىنادى. بىراق كوبىرەك تابىسقا ۇمتىلعان مىڭداعان قازاقستاندىق ءۇشىن وڭتۇستىك كورەيا تارتىمدى ەڭبەك نارىعىنا اينالىپ تۇر.وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى كەنتاۋ قالاسىنىڭ 27 جاستاعى تۋماسى ورازحان نۇرماحان 2017 جىلى جەلتوقسان ايىندا وڭتۇستىك كورەياعا تۋريستىك ساپارمەن بارىپ، قالىپ قويعان. قازىر پۋسانداعى كومپانيالاردىڭ بىرىندە كۇننەن قۋات وندىرەتىن قۇرىلعىلاردى ورناتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. كورەياداعى جۇمىس تۋرالى بارىپقايتقانداردان ەستىپ جۇردىك. ويتكەنى ول جاققا كەتكەن تانىستارىم دا، دوستارىم دا بولدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن كەتۋدى ويلاستىرعان ەدىم. بىراق ءساتى وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا كەلدى، دەيدى ول.باسقالارمەن سالىستىرعاندا ورازحاننىڭ جولى بولعان. سۇرانىسقا يە تەحنيكالىق ماماندىق يەسى رەتىندە وڭتۇستىك كورەياداعى جەكە تانىسدوستارىنىڭ ارقاسىندا تۇراقتى جۇمىس تاپقان. ول قازاقستاننان وڭتۇستىك كورەياعا جوسپارسىز تۇردە جۇمىس ىزدەپ بارىپ، سەۋل مەن پۋساننىڭ اۋەجايىنان ءتۇسىپ، اڭىرىپ تۇراتىن وتانداستارى كوپ ەكەنىن ايتادى.وڭتۇستىك كورەيا استاناسى سەۋل قالاسىنداعى ەسكى جانە جاڭا ۇيلەر. كورنەكى سۋرەت جاقىندا ءبىر سامولەتپەن قازاقستاننان كەلگەن 60 ادامدى كەرى قايتارىپتى. ىشىندە تانىستارىم دا بولدى. تەلەديدارداعى جاڭالىقتاردان دا بەرىپ جاتتى. مۇندا نەگىزىنەن قازاقتار زاۋىتتاردا، ۇلكەن فيرمالاردا سوسىن قۇرىلىس كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەيدى. بۇرىن ونداي جەرلەرگە ورنالاسۋ وڭاي بولاتىن. قازىر تامىرتانىس ارقىلى كىرمەسەڭ قيىن. ال تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسا الماعاندار قۇل بازارىندا جۇمىس بەرۋشىنى كۇتىپ ارنايى الاڭداردا نەمەسە جول بويىندا تۇراتىندار رەد. وتىرادى. قازىر ول جەردە دە سۇرانىس ازايىپ بارادى. ويتكەنى ماۋسىمدىق جۇمىستار اياقتالىپ كەلەدى، دەيدى ورازحان.كەنتاۋلىق ەڭبەك ميگرانتىنىڭ سوزىنشە، ارزان جۇمىس كۇشىمەن جەرگىلىكتى جۇمىس بەرۋشىلەر رەسمي كەلىسىمشارت جاساسپايدى، بىراق ەڭبەك اقىسىن بەرمەي الداپ كەتۋ از. ادام كەرەك دەگەن كەزدە تامىرتانىس ارقىلى بىردەن كىرىپ كەتەسىڭ. ۇلكەن فيرمالار مەن زاۋىتتار اقشا اۋداراتىن كارتوچكاڭدى جاساپ بەرەدى. ال شاعىن زاۋىت نەمەسە كومپانيالار قولماقول تولەيدى. تۇراقتى جالاقى ەكى مىڭ اقش دوللارىنان باستالادى. ال قۇل بازاردا وتىرساڭ، ايلىق تابىسىڭ مىڭ جارىم دوللاردان بولادى. ويتكەنى كەي كۇنى جۇمىس بولادى، كەي كۇنى بولمايدى. جاڭبىرلى كۇنى دەمالاسىڭ. كۇنىنە 100 دوللاردان تولەيدى. پاتەراقىڭ مەن ءىشىپجەمىڭە ايىنا شامامەن 600700 دوللار كەتەدى. جەرگىلىكتى جۇرت جۇمىسشىلاردى كۇرىش القابىنا جۇمىس ىستەتۋگە الادى، دەيدى ورازحان.قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، قازاقستانداعى ورتاشا ايلىق جالاقى 151 مىڭ تەڭگە، ياعني 450 اقش دوللارىنا جۋىق بولىپ شىعادى. ال جان باسىنا شاققانداعى ايلىق كولەمى بۇدان ەكى ەسەدەي از 81 مىڭ تەڭگە شاماسىندا.ۇيقى قاندىرۋ دەگەن تۇسىنىك جوقورازحان كەنتاۋ قالالىق تەلەارناسىندا ەكى جىلداي قىزمەت ىستەگەنىن، بىراق تاپقانى تۇرمىسىنا جەتپەگەن سوڭ شەتكە كەتكەنىن ايتتى. كورەيا جۇرتىنىڭ مەنى ءبىر تاڭ قالدىرعانى ەڭبەكقورلىعى. مەن باستىقپىن دەپ قاراپ تۇرمايدى. جۇمىس كيىمىن كيىپ الىپ، وزىڭمەن بىرگە، ءتىپتى وزىڭنەن دە ارتىق جۇمىس ىستەيدى. تاڭعى تورتتە تۇرىپ تەڭىزگە بارىپ بالىق اۋلاپ، التىدان باستاپ سارىمساقتارىن جۇلىپ دەگەن سەكىلدى قىبىرلاي بەرەدى. ولاردا ءبىز سەكىلدى ۇيقىسىن قاندىرۋ دەگەن تۇسىنىك جوق. تانىس ادامىنان ەڭ ءبىرىنشى سۇرايتىنى: تاماق ءىشتىڭ بە؟ ولار ءۇشىن تويىپ تاماق ءىشۋ جانە جۇمىس ىستەۋ ماڭىزدى، دەيدى ول.بۇرىنعىداي ەمەس، قازىر ءجيى تەكسەرىپ ۇستاپ الىپ كەتەدى. بىراق قازاقستانداعىداي ايىپپۇل سالمايدى.قازاقستاندىق ميگرانتقا وڭتۇستىك كورەيانىڭ اسسۋىنا ۇيرەنۋ قيىنعا سوعىپتى. جەرگىلىكتى بۇرىشتى تاماقتىڭ اششى بولىپ كەلەتىنىن، كۋلينارياسىندا كۇرىشتى كوپ قولداناتىنىن ايتادى. بيدايدىڭ ۇنى قىمبات بولعان سوڭ ورازحان كەيدە ناندى ءوزى جابادى. كورەيادا تۇراتىن ميگرانت قازاقتاردىڭ كەيبىرى 1 دەگەن ۆيزانى مەديتسينالىق مەكەمەدە ەمدەلۋشىگە، سوتقا قاتىسۋشىعا جانە ساياسي باسپانا سۇراۋشىعا بەرىلەدى رەد. اقشا بەرىپ جاساتادى. ونداعىلارى كوشىقون پوليتسياسى ۇستاپ السا دەگەن ساقتىق. بۇرىنعىداي ەمەس، قازىر ءجيى تەكسەرىپ ۇستاپ الىپ كەتەدى. بىراق قازاقستانداعىداي ايىپپۇل سالمايدى. وزدەرىنىڭ ۋاقىتشا ۇستايتىن ورىندارى بار، سوندا اپارىپ قامايدى. قازاقستانعا بيلەتتى ءوز اقشاڭا الاسىڭ. سوسىن سامولەتكە وتىرعىزىپ جىبەرەدى. جاقىندا كورەيادا جەتى جىلدان بەرى تۇرىپ كەلە جاتقان اعانى ايالدامادا اۆتوبۋس كۇتىپ وتىرعان جەرىنەن ۇستاپ الىپ كەتىپتى. وسىنداعى قازاقتاردىڭ اراسىندا توبىمىز بار. سوندا ءبىربىرىنە بايقاپ جۇرىڭدەر دەپ ەسكەرتىپ جاتادى، دەدى ول ازاتتىققا.ءوز بەتىڭمەن جۇمىس تابۋ بەكەرشىلىكورازحاننىڭ سوزىنشە، وڭتۇستىك كورەيادا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن كەيبىر قازاقستاندىقتار 4 ۆيزاسىن ارعى تەگى ەتنيكالىق كورەي بولعان ادامدارعا ارنالعان رەد. جاساتۋعا تىرىسادى. كەنتاۋلىق جىگىت قازاقستاندىقتاردان بولەك ەگيپەت، تايلاند، يندونەزيا، ۆەتنام، مالايزيا مەن رەسەيدەن كەلگەن گاستاربايتەرلەردىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن، سول سەبەپتى جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ازايا تۇسكەنىن ايتىپ مۇڭىن شاقتى. قازىر جەرگىلىكتى جەردىڭ جۇمىس بەرۋشىلەرىنە ۇناۋ وتە قيىن. ۇناۋ ءۇشىن وتە شاپشاڭ جانە ارتىق ءسوز ايتپايتىن، تەك تاپسىرعان ءىستى اتقارىپ جۇرە بەرەتىن ادام بولۋىڭ كەرەك. ەگەر ونداي بولماساڭ، ءۇش كۇننەن كەيىن بوسسىڭ دەيدى. سوندىقتان وڭتۇستىك كورەياعا ەندى كەلەتىن نەمەسە كەلگىسى كەلەتىندەرگە ايتارىم ەگەر سەنەتىن جۇمىس بەرۋشى تابىلىپ، جاقسى جۇمىسقا ورنالاستىرامىن دەپ ۋادە بەرسە عانا كەل. ال ءوز بەتىڭمەن كەلىپ جۇمىس تاۋىپ الام دەۋ بەكەرشىلىك. دالادا قالىپ كەتۋىڭ مۇمكىن، دەيدى ول.2017 جىلعى جەلتوقسان ايىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وڭتۇستىك كورەيادا جۇرگەن قازاقستاندىق زاڭسىز ميگرانتتاردىڭ سانى 6500دەن اسقانىن حابارلاعان بولاتىن. سول كەزدە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ارداق ماديەۆ: وڭتۇستىك كورەيانىڭ اقپاراتى بويىنشا، قازىر قارا ريەلتورلار توبى بار. ولار قازاقستاندىقتاردى جيناپ، وڭتۇستىك كورەياعا زاڭسىز جۇمىسقا جىبەرىپ وتىرادى. ونداي ادامدار قارا جۇمىس ىستەپ، جان تۇرشىگەرلىك جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. ولاردا ەشقانداي ەڭبەك كەلىسىمشارتى دا، ەشقانداي مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ دا بولمايدى. جاراقات السا دا، ەلگە ورالمايدى. قاڭعىباس بولىپ جۇرە بەرەدى دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.ورازحان نۇرماحان ازاتتىققا قازاقستاندى قاتتى ساعىنىپ جۇرگەنىن، ءبىر جارىم جىلدان سوڭ كەرى قايتاتىنىن ايتتى.
|
قازاقستاندا جوولاردى 3 ليگاعا ءبولۋ ۇسىنىلدى06 شىلدە, 23:26:19قازاقستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارىن 3 ليگاعا ءبولۋ كەرەك. مۇنداي ۇسىنىستى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ؛بىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان ؛وتىرىسىندا كەڭەس مۇشەسى ؛اسىلبەك قوجاحمەت ايتتى.؛ قازاقستاندا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ, ستۋدەنتەردىڭ كوپتىگى, ءبىلىم ساپاسىنىڭ تومەندىگى تۋرالى ءۇش ميف بار. مۇنداي ستەروتيپتىڭ ەشقايسىسى شىندىققا سايكەس كەلمەيدى. ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ستۋدەنتتەر سانىننىڭ 1 ملن ادامعا شاققاندا قازاقستاندا ؛كورسەتكىش اقش, فرانسيا, مالايزيا سەكىلدى ەلدەردىكىنەن تومەن. ال ءبىلىم سالاسىنا بولىنگەن قارجىنىڭ كوپ ەلدەردىكىنەن تومەن ەكەنىنە قاراماستان, قازاقستان جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم ساپاسى الەمدە 36ورىندا كەلەدى. بۇل جاقسى ناتيجە, ؛؛ دەدى ول.سونداياق ول ۋنيۆەرسيتەتتتەردىڭ 3 ليگاعا ءبولۋدى ۇسىندى.؛ جوولاردى قازىرگىدەي مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك دەپ ەمەس, وزگە كريتەريي لەر بويىنشا بولگەن ماڭىزدى. وسى رەتتە ۋنيۆەرسيتەتتەردى 3 ليگاعا ءبولۋدى ۇسىنامىز. 1ليگا حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتتەر. ولار قازاقستاننىڭ ءيميدجىن كوتەرەتىن وقۋ ورداسى بولۋعا ءتيىس. 2ليگا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەر. 3ليگا ايماقتىق ۋنيۆەرسيتەتتەر. مۇنداي ءبولىنىس كەزىندە ولاردىڭ ناقتى باعىتى ايقىندالىپ, نىسانالى جۇمىس جاسالادى, ؛؛ دەدى ؛اسىلبەك قوجاحمەت.ىلمەك سوزدەر: سەنىم كەڭەسى ءيۋىلىم بەرۋارىستاعى جارىلىسقا ءبىر جىل. نە وزگەردى؟ ۆيدەورەپورتاجۇيعىر اۋدانىنداعى قاقتىعىس جولعا تالاسۋدان باستالعان05 شىلدە 3029403 شىلدە 1760703 شىلدە 1740403 شىلدە 1422002 شىلدە 1296304 شىلدە 1170230 ماۋسىم 1025010 ماۋسىم 2543424 ماۋسىم 2295523 ماۋسىم 19357
|
نۇرسۇلتاندا 6،5 مىڭنان استام تۇلەك مەكتەپ ءبىتىردى. 357 وقۋشى التىن بەلگى يەگەرى اتانسا، 384ءى مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىردى دەپ حابارلايدى ەلوردا اكىمدىگىنىڭ رەسمي سايتى.بۇگىن ەلوردانىڭ بارلىق مەكتەپتەرىندە تۇلەكتەرگە سەرتيفيكاتتار مەن ۇزدىك وقۋشىلارعا التىن بەلگى تاپسىرۋ سالتاناتى وتۋدە. العاش رەت بۇل ەكى وقيعا قاتار اتاپ وتىلۋدە. 60 مەكتەپليتسەيىنىڭ ديرەكتورى ايمان دۇيسەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ەرەجەلەر قاتاڭ كارانتينگە بايلانىستى قابىلدانعان.بۇگىن بىزدە ەرەكشە كۇن. بۇرىن ءبىز بۇكىل مەكتەپ بولىپ قاتىساتىن شاراعا قازىر كوروناۆيرۋستىڭ كەسىرىنەن بالالاردى سىنىپ بويىنشا شاقىرامىز. سوڭعى قوڭىراۋ مەن اتتەستات تاپسىرۋ شاراسىن بىرگە وتكىزەتىن بولدىق، دەپ ءتۇسىندىردى ا.دۇيسەنوۆا.ءراسىم مەكتەپ اۋلالارىندا وتەدى. تازا اۋا جانە تۇلەكتەر اراسىنداعى قاشىقتىق شارانىڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى. ءاربىر 11ءشى سىنىپ جيىنعا كەستەگە سايكەس كەلەدى.ءبىرىنشى سالتاناتتى جيىن ساعات 10: 00دە ءوتتى، سوڭعىسى شامامەن 17: 00دە وتەدى. تۇلەكتەرمەن قاتار پرەزەنتاتسياعا ءبىر اتاانا كەلەدى. ءار سىنىپتا ورتا ەسەپپەن 2530 وقۋشى وقيدى. سالتاناتتى جيىن 2030 مينۋتقا سوزىلادى، دەدى ليتسەي ديرەكتورى.بيىل وسى وقۋ ورنىن 153 وقۋشى ءتامامدادى. ولاردىڭ سەگىزى التىن بەلگى، ەكەۋى ۇزدىك اتتەستات يەگەرى.مەن بۇل وقيعاعا وتە قۋانىشتىمىن. قازىر ءبىز ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەتىن جاڭا، ەرەسەك ومىرگە قادام باسۋدامىز، دەيدى مەكتەپ تۇلەگى الينا پريادكو ءوز اسەرلەرىمەن ءبولىسىپ.راسىمنەن كەيىن تۇلەكتەر اللەياسىنا اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانعان. بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا مەكتەپ ءبىتىرۋ شارالارى : تۇلەك2020 ۇرانىمەن وتكىزىلۋدە.ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بيىل نۇرسۇلتاننىڭ ورتا مەكتەپتەرىن 6515 وقۋشى ءبىتىردى. ونىڭ 699ى ۇبتعا قاتىسۋعا ءوتىنىش بەردى، بۇل بارلىق وقۋشى سانىنىڭ 95ى. 6،5 مىڭنان استام تۇلەك اتتەستات الىپ، 357 وقۋشى التىن بەلگىگە يە بولدى. تاعى 384ءى مەكتەپتى ۇزدىك اتتەستاتپەن اياقتادى.
|
كومىرتەگى بەيتاراپتىلىعىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن 650 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا قاجەت13 قازان 21:12نۇرسۇلتان. قازاقپارات كومىرتەگى بەيتاراپتىلىعىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن 650 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا قاجەت.بۇل تۋرالى ق ر ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى سەرىكقالي برەكەشيەۆ ايتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلىشسى.كومىرتەگى بەيتاراپتىلىعىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەسەپتەۋلەر 40 جىلدىڭ ىشىندە تومەن كومىرتەكتى تەحنولوگيالارعا شامامەن 650 ميلليارد دوللاردىڭ قاجەت ەكەندىگىن كورسەتتى. بۇل رەتتە ينۆەستيتسيانىڭ 80 پايىزدان استامى 2040جىلدان كەيىن قاجەت بولادى، دەدى ول پاريج كەلىسىمىنىڭ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋ جولدارى جانە قازاقستاننىڭ كومىرتەگى بەيتاراپتىلىعى حالىقارالىق كونفەرەنسياسى بارىسىندا.ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، 40 جىلدىڭ ىشىندە ەلەكتر جانە جىلۋ ەنەرگياسىن ءوندىرۋ سەكتورىنا 305 ميلليارد دوللار، كولىك سالاسىنا 167 ميلليارد دوللار، تاۋكەن ءوندىرۋ ءوندىرۋ جانە وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىنا 65 ميلليارد دوللار، تۇرعىن ءۇيكوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنا، اۋىل شارۋاشىلىعىنا 49 ميلليارد دوللار، سونىمەن قاتار كومىرتەكتەردى تۇتۋ جانە ساقتاۋ تەحنولوگيالارىنا 10 ميلليارد دوللار قاجەت.بۇعان قوسا، مودەلدەۋ باعالاۋىنا سايكەس كومىر مۇناي مەن گاز ءوندىرۋ سەكتورلارىنا ينۆەستيتسيا قىسقارادى. ويتكەنى، ۇزاق مەرزىمدى كەلەشەكتە بۇل رەسۋرستارعا سۇرانىس تومەندەيدى، دەدى سەرىكقالي برەكەشيەۆ.
|
ۆ رك ۆوزۆراششايۋت نازۆانيە قازاق رەسپۋبليكاسى؟ ادىرنا ۇلتتىق پورتالىو پەرەيمەنوۆاني نازۆانيا رەسپۋبليكي گوۆوريلي نە راز، وسوبەننو ۆ پوسلەدنيە گودى. ۆ چاستنوستي، پوسلە پوياۆلەنيا يدەي كازاحستانسكايا ناتسيا، دوكترينى انك، ا تاكجە بىلو پرەدلوجەنيە پرەزيدەنتا نۋرسۋلتانا نازارباەۆا و پەرەيمەنوۆاني سترانى ۆ قازاق ەلى ي ت.د.ۆوزۆراششەنيە يمەني ي مودەرنيزاتسيا كازاحستاناودنوي يز وبسۋجداەمىح تەم ۆ ناچالە پروشلوگو گودا ستالو وفيتسيالنوە پرەدلوجەنيەدەپۋتاتا ماجيليسا پارلامەنتا كازاحستانا، رۋكوۆوديتەليا فراكتسي دەموكراتيچەسكوي پارتي كازاحستانا اك جول ازاتا پەرۋاشەۆا پراۆيتەلستۆۋ سمەنيت نازۆانيە سترانى نا كازاحسكۋيۋ رەسپۋبليكۋ.ۆ سلەدۋيۋششەم گودۋ نەزاۆيسيموستي كازاحستانا يسپولنيتسيا 30 لەت. نەزاۆيسيموست رەسپۋبليكي وتكرىلا سترانە نوۆىە ۆوزموجنوستي دليا ۆوزروجدەنيا يازىكا ي تراديتسي، يزۋچەنيا يستوري، نوۆىە پۋتي دليا سۋۆەرەننوگو رازۆيتيا. ي ۆپولنە ۋمەستنو بىلو بى وبنوۆيت ي يميا سترانى.20 نويابريا ۆ نۋرسۋلتانە پروشەل ۆنەوچەرەدنوي سەزد دەموكراتيچەسكوي پارتي كازاحستانا اق جول. دەمپارتيا اق جول سچيتاەت تسەلەسووبرازنىم ناريادۋ س نازۆانيەم كازاحستان يسپولزوۆات يستوريچەسكي اۋتەنتيچنوە نازۆانيە كازاحسكايا رەسپۋبليكا.ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني نا سەزدە ليدەر پارتي ازات پەرۋاشەۆ وتمەتيل: ۆ ەتوم گودۋ يسپولنياەتسيا 100 لەت كازاحسكوي رەسپۋبليكە، كوتورايا ناچالاس س اۆتونومي الاش ي زالوجيلا وسنوۆۋ سوۆرەمەننوگو كازاحستانا. سناچالا ەە وشيبوچنو نازىۆالي كيرگيزسكوي اۆتونومنوي رەسپۋبليكوي، ا سپۋستيا 5 لەت، بلاگوداريا سۋلتانبەكۋ كوجانوۆۋ، ساكەنۋ سەيفۋللينۋ، جالاۋ مىنباەۆۋ ي درۋگيم، رەسپۋبليكە بىلو ۆوزۆراششەنو يسكوننوە نازۆانيە ناشەگو نارودا. ۆ پروشلوم گودۋ دەموكراتيچەسكايا پارتيا اك جول پوستاۆيلا پەرەد پراۆيتەلستۆوم ۆوپروس وب وفيتسيالنوم پرازدنوۆاني ەتوي يستوريچەسكوي داتى ي يسپولزوۆاني ناريادۋ س نازۆانيەم كازاحستان نازۆانيا قازاق رەسپۋبليكاسى كازاحسكايا رەسپۋبليكا, كوتوروە بىلو پريزنانو توتاليتارنوي سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ. ەتۋ ينيتسياتيۆۋ پوددەرجال ي ينستيتۋت يستوري ي ەتنولوگي يمەني چ. چ. ۆاليحانوۆا، نو ناشي وفيتسيالنىە ليتسا حرانيلي مولچانيە. تەم نە مەنەە، مى سچيتاەم تسەلەسووبرازنىم ۆەرنۋت گوسۋدارستۆەننوە نازۆانيە كازاحسكايا رەسپۋبليكا، كوتوروە وليتسەتۆورياەت ناشۋ يستوريچەسكۋيۋ ۋنيكالنوست پەرەۆود س كازاحسكوگو د.ە..ەتو زاياۆلەنيە نە ياۆلياەتسيا كاكيمتو وتدەلنىم پرەدلوجەنيەم ونو بىلو ۆىسكازانو ۆ كومپلەكسە تسەلنوي پرەدۆىبورنوي پروگراممى دەموكراتيچەسكوي پارتي اق جول، گدە پارتيا ۆىستۋپاەت زا ۋسيلەنيە ينستيتۋتوۆ پارلامەنتاريزما ي پوەتاپنىي پەرەحود وت سۋپەرپرەزيدەنتسكوي سيستەمى ك پارلامەنتسكوي رەسپۋبليكە.بىلو تاكجە زاياۆلەنو، چتو دليا كازاحستانا نەت لۋچشەي يدەي، چەم الاش: مى راسسماتريۆاەم پوليتيچەسكوە ناسلەديە الاشا كاك ناتسيونالنۋيۋ يدەيۋ مودەرنيزاتسي كازاحستانا ي بۋدەم ناستويچيۆو پرودۆيگات يح يدەالى ۆ گوسۋدارستۆەننوم سترويتەلستۆە، ەكونوميكە ي وبششەستۆە.نە وستالوس ۆ ستورونە ي رازۆيتيە گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا ەگو ۆنەدرەنيە نۋجنو ۆەستي نا گوسۋدارستۆەننوم ۋروۆنە: دەموكراتيچەسكايا پارتيا اك جول پوددەرجيۆاەت راسشيرەنيە يسپولزوۆانيا گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا. نام نەوبحوديمو ۆنەدريت كازاحسكي يازىك نا گوسۋدارستۆەننوم ۋروۆنە ۆ سفەرە ەكونوميكي ي فينانسوۆ، گوسۋدارستۆەننوگو ۋپراۆلەنيا ي رابوتى ينوستراننىح ينۆەستوروۆ.پارتيا اق جول سچيتاەت، چتو پرينتسيپ دەكوممۋنيزاتسي دولجەن ستات سوستاۆنوي چاستيۋ گوسۋدارستۆەننوي پوليتيكي: ۆ تسەلياح ۆوسستانوۆلەنيا يستوريچەسكوي سپراۆەدليۆوستي مى پروۆوزگلاسيلي پوليتيكۋ دەكوممۋنيزاتسي ودنيم يز وفيتسيالنىح ناپراۆلەني ناشەي پارتي.ۆ ەتوم كونتەكستە حاراكتەرنا سمەنا نازۆانيا كنپك نا نارودنۋيۋ پارتيۋ كازاحستانا. ۋچيتىۆايا ناليچيە زاپروسا نا يزمەنەنيا پوليتيچەسكوي ي سوتسيالنوەكونوميچەسكوي سيتۋاتسي، ا تاكجە نەوبحوديموست رەاگيروۆانيا نا پوليتيچەسكيە پروتسەسسى، پرەدلاگاەتسيا پەرەسموترەت ستراتەگيۋ كوممۋنيستيچەسكوي نارودنوي پارتي كازاحستانا چەرەز رەبرەندينگ ۆ نارودنۋيۋ پارتيۋ كازاحستانا، سكازال سەكرەتار تسك كنپك ايكىن كونۋروۆ ۆ حودە ۆنەوچەرەدنوگو سەزدا پارتي.كرومە توگو، پارتيا اق جول پريزۆالا ك مەجدۋنارودنومۋ پريزنانيۋ گولودومورا، سوۆەرشەننوگو سوۆەتسكيم توتاليتارنىم رەجيموم پروتيۆ كازاحسكوگو نارودا.سلەدۋەت وتمەتيت، چتو ەتو نە رەبرەندينگ سترانى، ا ۆوزۆراششەنيە پرەجنەگو نازۆانيا بەز سوۆەتسكايا سوتسياليستيچەسكايا, بىتوۆاۆشەگو ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا، نە نوۆوە نازۆانيە تولكو دليا كازاحوۆ. ۆەد ۆ پرەدلوجەني اق جول بىلو سكازانو وب ەتوم: يسپولزوۆاني ناريادۋ س نازۆانيەم كازاحستان نازۆانيا قازاق رەسپۋبليكاسى كازاحسكايا رەسپۋبليكا, كوتوروە بىلو پريزنانو توتاليتارنوي سوۆەتسكوي ۆلاستيۋ. ك تومۋ جە مى ي ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا جيلي، ي سەيچاس جيۆەم ۆ كازاحستانە. ەتو نازۆانيە ەست ي ۆ گيمنە سترانى: تۋعان جەرىم مەنىڭ قازاقستانىم!ەتو پرەدلوجەنيە اك جولا ۆپولنە وجيداەمو ۆىزوۆەت دولگيە ي وسترىە ديسكۋسسي ۆ وبششەستۆە. پري ەتوم نادو ۋچيتىۆات يزمەنەنيە ەتنيچەسكوگو سوستاۆا سترانى. يتوگي پەرەپيسي ۆ 89 گودۋ پوكازىۆالي 39 كازاحوۆ، سەگودنيا يح بولشە 70. ستاتۋسنىە رولي يزمەنيليس ي بۋدۋت مەنياتسيا، كازاحستان ستانوۆيتسيا ۆسە بولەە كازاحسكيم گوسۋدارستۆوم. ەتو ۆسە كاردينالنىم وبرازوم مەنياەت كارتينۋ ميرا، ۆوسپرياتيە.ودناكو يزمەنەنيە نازۆانيا سترانى نيكومۋ نە مەشاەت بىت رۋسسكيم، نەمتسەم، كورەيتسەم ي ت.د.، ي پۋگات، چتو ۆسە جيتەلي ستانۋت كازاحامي، نە پريدەتسيا. نايۆنو پولاگات، چتو يززا نازۆانيا قازاق رەسپۋبليكاسى ۆسە زاگوۆوريات نا كازاحسكوم يازىكە ي ستانۋت كازاحامي.يزمەنەنيە نازۆانيا سترانى دولجنو ۆىزۆات پوزيتيۆنىە يزمەنەنيا ۆنۋتري رەسپۋبليكي، پوليتيچەسكيە، سوتسيالنىە ي ەكونوميچەسكيە رەفورمى.قازاق رەسپۋبليكاسى نە پروتيۆورەچيت كونستيتۋتسيۆ ناچالە فەۆراليا 2014 گودا ودنوي يز گورياچو وبسۋجداەمىح تەم بىلو پرەدلوجەنيە پرەزيدەنتا نۋرسۋلتانا نازارباەۆا راسسموترەت ۆوپروس و پەرەيمەنوۆاني سترانى ۆ قازاق ەلى. ۆ ەتوم پرەدلوجەني بىلا سۆويا لوگيكا: ۋ ناس ەست ەلباسى، سووتۆەتستۆەننو، نۋجنو يۋريديچەسكي وفورملەننوە پونياتيە ەل، تاك كاك ونو ي تاك يسپولزۋەتسيا ۆ وبيحودە، ۆ توم چيسلە ۆ سوچەتاني قازاق ەلى.ۆ نازۆاني ناشەي سترانى ەست وكونچانيە ستان، كاك ي ۋ درۋگيح گوسۋدارستۆ تسەنترالنوي ازي. ۆ تو جە ۆرەميا ينوسترانتسى پروياۆليايۋت ينتەرەس ك مونگولي، ناسەلەنيە كوتوروي سوستاۆلياەت ۆسەگو دۆا ميلليونا چەلوۆەك، پري ەتوم ۆ ەە نازۆاني وتسۋتستۆۋەت وكونچانيە ستان. ۆوزموجنو، نادو راسسموترەت سو ۆرەمەنەم ۆوپروس پەرەحودا نا نازۆانيە ناشەي سترانى قازاق ەلى، نو پرەجدە سلەدۋەت وبيازاتەلنو وبسۋديت ەتو س نارودوم، سكازال توگدا نازارباەۆ.نەكوتورىە اۆتورى پرەدلاگالي، پو يح منەنيۋ، ادەكۆاتنىي رياد تەرمينوۆ نا ترەح يازىكاح: قازاق ەلى كازاحسكايا رەسپۋبليكا. ودناكو ەل نە راۆنوزناچنو سلوۆۋ رەسپۋبليكا پو وچەن پروستوي پريچينە: ۆ ستەپي دو سوۆەتسكوگو ۆرەمەني نە بىلو رەسپۋبليكانسكوي فورمى پراۆلەنيا. ۆ تو جە ۆرەميا ۆسياكوە نوۆوۆۆەدەنيە نەوبحوديمو راسسماتريۆات نا سووتۆەتستۆيە ناتسيونالنومۋ زاكونوداتەلستۆۋ، ۆ داننوم سلۋچاە كونستيتۋتسي رك ي درۋگيم زاكونام سترانى.ينىمي سلوۆامي، يستوريچەسكوە زناچەنيە پونياتيا ەل پروتيۆورەچيت كونستيتۋتسي رك، گدە زافيكسيروۆان رەسپۋبليكانسكي حاراكتەر ناشەي گوسۋدارستۆەننوستي. ۆەد پەرەيمەنوۆانيە سترانى پرەدپولاگاەت يزمەنەنيە ەە كونستيتۋتسي. ەستەستۆەننو، ۆستانەت ۆوپروس، پومەنياەتسيا لي كونستيتۋتسيا ليش ۆ چاستي نازۆانيا سترانى يلي جە بۋدۋت يزمەنەنى ي درۋگيە پۋنكتى، ۆ چاستنوستي فورما گوسۋدارستۆەننوگو ۋپراۆلەنيا.كونەچنو، چتوبى نە بىلو كاكيحليبو سپەكۋلياتسي، چتو ەتو بۋدەت مونارحيا، حانستۆو، كاگانات يلي چتوتو ينوە، موجنو بىلو بى ناپيسات قازاق ەلى رەسپۋبليكاسى، كاك پرەدلاگالي نەكوتورىە اۆتورى پو پريمەرۋ رەسپۋبليكا ماري ەل. ودناكو ەتو بۋدەت تاكايا جە تاۆتولوگيا، كاك ي ۆ نايمەنوۆاني رەسپۋبليكا كازاحستان.ا يزمەنەنيە نازۆانيا نا قازاق رەسپۋبليكاسى نە پروتيۆورەچيت كونستيتۋتسي سترانى ۆ پلانە فورمى گوسۋدارستۆەننوگو ۋپراۆلەنيا. تاك مى پودچەركنەم كونستيتۋتسيوننىي ستاتۋس ي ۆوسستانوۆيم گراموتنوە نازۆانيە سترانى، كوتوروە سووتۆەتستۆۋەت مەجدۋنارودنوي تەرمينولوگي ي ناتسيونالنوي يستوري.كاك كازاحستان ستالو نازۆانيەم گوسۋدارستۆاناشا سترانا بىلا وبرازوۆانا پەرۆوناچالنو كاك اۆتونومنايا كيرگيزسكايا سسر ۆ سوستاۆە رسفسر 26 اۆگۋستا 1920 گودا سو ستوليتسەي ۆ ورەنبۋرگە. كوگدا ۆوزۆراششالي ناستوياششەە يميا ستەپنياكام ۆمەستو نازۆانيا كيرگيز ستالي گوۆوريت كازاك س 19 اپرەليا 1925 گودا ستەپنوي كراي ستال نازىۆاتسيا كازاكسكايا اۆتونومنايا سوۆەتسكايا سوتسياليستيچەسكايا رەسپۋبليكا. س 1936 گودا كازاحسكايا سوۆەتسكايا سوتسياليستيچەسكايا رەسپۋبليكا. ا گەوگرافيچەسكوە نازۆانيە كازاحستان پوياۆيلوس نامنوگو پوزجە. پري ەتوم نايمەنوۆانيا كازاحسكايا سسر ي كازاحستان نە بىلي راۆنوزناچنى پوسلەدنەە نە ۋپومينالوس ۆ كونستيتۋتسي كازاحسكوي سسر 1978 گودا.ەست ۆ ميروۆوي پراكتيكە سووتنەسەنيە تەرمينا ناتسيا س پونياتيەم گوسۋدارستۆو سر. ورگانيزاتسيا وبەدينەننىح ناتسي. ۆ ەتوم كونتەكستە نەوبحوديمو ۋچيتىۆات ودنو ۆاجنوە وبستوياتەلستۆو: ناسكولكو گراموتنو ي يستوريچەسكي ۆەرنو نىنەشنەە نازۆانيە سترانى رەسپۋبليكا كازاحستان. لينگۆيستيچەسكي اناليز وبنارۋجيۆاەت ۆ نەم پوۆتورەنيە تەرمينوۆ، ت.ە. تاۆتولوگيۋ. تاۆتولوگيا گرەچ. تو جە ساموە ي سلوۆو سوچەتانيە يلي پوۆتورەنيە ودنيح ي تەح جە سلوۆ يلي بليزكيح پو سمىسلۋ سلوۆ.ۆ گەوگرافيچەسكوم وبوزناچەني كازاحستان ۋجە پريسۋتستۆۋەت پوليتيچەسكايا ورگانيزاتسيا وبششەستۆا گوسۋدارستۆو كازاحوۆ. سۋففيكس ستان ۆوسحوديت ك يندوەۆروپەيسكومۋ كورنيۋ ستويات ي نا پەرسيدسكوم يازىكە وزناچاەت مەستو ستويانكي، ستويبيششە سوۆرەمەننوە زناچەنيە ستانيتسا ي سترانا. سمىسلوۆوە سودەرجانيە نايمەنوۆانيا رەسپۋبليكا كازاحستان رەسپۋبليكا گوسۋدارستۆا كازاحوۆ. رەسپۋبليكا ي ەست گوسۋدارستۆو س ۆىبراننىمي نا وپرەدەلەننىي سروك ورگانامي ۆلاستي.دا، وبوزناچەنيە كازاحستان يسپولزوۆالوس ي ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا، نو كاك گەوگرافيچەسكوە. س وبرەتەنيەم نەزاۆيسيموستي يز يۋريديچەسكوگو نازۆانيا رەسپۋبليكي كازاحسكايا سسر ۋبرالي بى پوليتيچەسكۋيۋ سوستاۆليايۋششۋيۋ، وپرەدەلەنيا ۋحودياششەگو سويۋزنوگو گوسۋدارستۆا سوۆەتسكايا سوتسياليستيچەسكايا ي وستاۆيلي بى وپرەدەلەنيە رەسپۋبليكي كازاحسكايا رەسپۋبليكا سر. كازاحستانسكايا رەسپۋبليكا. يز گەوگرافيچەسكوگو وبوزناچەنيا ۆىۆەلي بى كازاحستانتسى، ا يز يۋريديچەسكوگو كازاحسكايا ناتسيا. كستاتي، تاك بىلو ۆ سوۆەتسكوە ۆرەميا.ۆ كونستيتۋتسي رك 1995 گودا ۋكازانو، چتو نايمەنوۆانيا رەسپۋبليكا كازاحستان ي كازاحستان راۆنوزناچنى. تاك گەوگرافيچەسكوە وبوزناچەنيە وبرەلو يۋريديچەسكي ستاتۋس، ي سترانا ۆوشلا ۆ مەجدۋنارودنوە سووبششەستۆو ستانوۆ.ليۋبوە يزمەنەنيە نازۆانيا سترانى ەتو وچەن سلوجنوە ي سەرەزنوە ناچينانيە، كوتوروە ترەبۋەت ۆسەستوروننەگو وبسۋجدەنيا ۆ وبششەستۆە ي نا گوسۋدارستۆەننوم ۋروۆنە. پريچەم نە تولكو ۆنۋتري كازاحستانا، نو ي ۆ ەگو پرەدستاۆيتەلستۆاح زا رۋبەجوم. نە گوۆوريا و بولشيح زاتراتاح.وبسۋجدەنيە سمەنى نازۆانيا سترانى، كاك لاكمۋسوۆايا بۋماجكا، موجەت ۆىياۆيت وبششەە منەنيە، كونسەنسۋس ي پويسك پۋتەي دالنەيشەگو رازۆيتيا رەسپۋبليكي ي وبششەستۆا.ەكاتەرينبۋرگتە اكتسيا قاتىسۋشىلارى پوليتسياعا قار لاقتىرۋداءسىبىردىڭ بىرنەشە قالالارىندا اكتسياعا قاتىسقان ونداعان ادام ۇستالدىرەسەيدە اكتسيا بەلسەندىلەرى ۇستالىپ جاتىرناعاشىلارى زورلاعان قىز بار شىندىقتى ايتتىتوقاەۆ جاپپاي ۆاكتسينانى ەگۋگە ۇمتىلعان تسويعا ءتيىستى تاپسىرمالار جۇكتەدى
|
وسىنداي تۋىسىم بولعانى ءۇشىن ەرەكشە باقىتتىمىنكەلۋ قاينارى: شينجياڭ گازەتى 20180516 13:35:025 ايدىڭ 13 كۇنى كەشكى تاماقتان كەيىن ازادەم يمىن مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل جازۋدى ۇيرەنىپ، كۇندەلىكتى قولدانىلاتىن سوزدەردى وقي باستادى. ءۇرىمجى قالاسىنىڭ باداۋان وڭىرىندەگى الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن ۇيگە كوشىپ كىرگەننەن بەرى، ول ءار كۇنى قىزمەتپەن، ۇيرەنۋمەن، بالا قاراۋمەن قاربالاستىققا ءتۇستى.جوۋ اعايدىڭ كومەگىمەن ءبىرىنشى نىسانام جۇزەگە استى، ەندى ەكىنشى نىساناعا قاراي ۇمتىلامىن، دەدى ازادەم ەرەكشە سەنىممەن.ازادەمنىڭ 3 بالاسى بار، ۇلكەن قىزى تۇرمىستانىپ كەتكەن، ۇلى كۇشار اۋدانىندا كاسىپتىك ورتا مەكتەپتە وقيدى. تۇرمىس شارت جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن، اقسۋ ايماعىنىڭ كۇشار اۋدانىندا ەگىنشىلىكپەن شۇعىلداناتىن ازادەم مەن كۇيەۋى كەنجە قىزدارىن الىپ ءۇرىمجى قالاسى سايباق رايونى چاڭجياڭ كوشەسى ءوڭىرىن باسقارۋ كوميتەتىنە كەلىپ، ەرلى زايىپتى ەكەۋى تازالىقشى بولىپ ىستەيدى ءارى شينشيڭ كوشەسىنەن 30 شارشى مەترلىك ءۇيدى جالعا الادى.ازادەمنىڭ تۋىسى جوۋ شۋاڭچي ءۇرىمجى قالاسى سايباق رايوندىق پارتكوم ۇگىت ءبولىمىنىڭ كادرى. 2016 جىلى 11 ايدا جۇپ قۇراپ، تۋىس بولىپ العاش رەت ازادەمنىڭ ۇيىنە كەلگەن كەزى ونىڭ ەسىندە سول قالپىندا قالىپتى. 30 شارشى مەتردەي كەلەتىن ءۇيدى ەكىگە ءبولىپتى، ەرلى زايىپتى ەكەۋى تۇراتىن ۇلكەندەۋ بولمەدە وشاقتىڭ ءبىر جاعىنا شىلاپشىن قوندىرعىسى قويىلىپ، ەندى ءبىر جاعىنان توسەك ورنالاستىرىلىپتى. ولاردىڭ ناقتى جاعدايىن كورىپ، تۋىسىنا نە ىستەپ بەرسەم دەپ ويلاعان جوۋ شۋاڭچيدىڭ ويىنا دەرەۋ الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن ءۇي كەلەدى. ازادەمنىڭ ۇيىنەن شىققان سوڭ، چاڭجياڭ كوشەسى ءوڭىرىن باسقارۋ كوميتەتىنە كەلىپ الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن ءۇيدىڭ جاعدايىن ۇعىسادى. قىزمەتكەر وعان ايلىق جان باسىندىق ورتاشا كىرىس ولشەمى 2625 يۋاننان 2625 يۋاندى قامتيدى تومەن بولعانداردىڭ الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي جونىندە ءوتىنىش بەرۋىنە بولاتىندىعىن ايتقاندا، جوۋ شۋاڭچي قاتتى قۋانىپ، دەرەۋ بارىپ ازادەمعا ايتادى. ىلە شالا جوۋ شۋاڭچي ازادەمگە كومەكتەسىپ ءوتىنىش ماتەريالىن قاراستى الەۋمەتتىك اۋماققا تاپسىرادى.جارتى جىلدان سوڭ، ازادەمنىڭ وتباسى ءۇرىمجى قالاسىنىڭ باداۋان اۋماعىنداعى الەۋمەتتىك جالعا بەرىلەتىن ۇيگە كوشىپ كىرەدى. ءۇيدىڭ اۋماعى 50 شارشى مەتر، سۋ، توك، گازى، جىلۋى ءبارى بار، اسحاناسى دا كەڭ، بالامنىڭ دا جەكە بولمەسى بار. ءبىر ءتاۋىرى، تازالىق بولمەسى بار، ەندى كەشتە پروجەكتر جاعىپ دارەتحاناعا بارمايتىن بولدىم. بۇرىن ءۇيدىڭ جالاقىسى ءۇشىن ايىنا 1200 يۋان تاپسىراتىنبىز، قازىر نەبارى 381 يۋان عانا بەرەمىز. پارتيانىڭ ابزال ساياساتىنا راقىمەت، جاقسى تۋىسىما راقىمەت، دەيدى ازادەم قۋانا.ازادەمنىڭ ءبىرىنشى نىساناسى تۇرعىن ءۇي شارت جاعدايىن جاقسارتۋ نىساناسى ىسكە اسىرىلدى، ەكىنشى نىساناسى ءوزىنىڭ قۇلشىنىسى ارقىلى بالالارىنا ۇلگى بولىپ، ولاردىڭ قۇلشىنا ءبىلىم الىپ، قوعامعا جارامدى ادام بولۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ. سول ءۇشىن دە ول ەرلى زايىپتى ەكەۋى ءار كۇنى ساعات 6دا تۇرىپ، ساعات 7دە ءبىرىنشى كەزەكتەگى كوشە اۆتوبۋزىمەن جۇمىسقا كەتەدى، قاجىرلىلىقپەن ىستەپ، تارتا ءىشىپ، ۇنەمشىل بولىپ، جيعان اقشالارىن بالالارىنىڭ ءبىلىم الۋىنا جۇمساۋ ويىندا. تەك بۇل عانا ەمەس، ازادەم كەنجە قىزىنىڭ ساباقتان قايتقان سوڭ ورتاق تىلدە سويلەۋىن تالاپ ەتتى، كەنجە قىزىن اۋىزشا سويلەۋگە جاتتىقتىرىپ، ەندى ءبىر جاعىنان ءوزى دە قوسا ۇيرەندى.ەرلى زايىپتىلاردىڭ باتىل سەنىمى مەن قۇلشىنىسى جوۋ شۋاڭچيدى اسەرلەندىردى. ازادەمنىڭ نىساناسىن ەرتەرەك ىسكە اسىرۋىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن، جوۋ شۋاڭچي ولارعا كوپتەگەن ۇيرەنۋ ماتەريالىن ساتىپ الىپ بەردى ءارى مۇعالىم بولدى. ءتىل تابىسا العاندىعىمىز ءۇشىن، جۇرەكتەرىمىز دە جاقىنداي ءتۇستى ءارى تۋىستىڭ وي مەن قاجەتىن دە ءتىپتى جاقسى ۇعىسۋعا بولادى، دەيدى جوۋ شۋاڭچي.ءبىر جىلدان استام ۋاقىت ۇيرەنۋ ارقىلى، قازىر ازادەم ورتاق تىلدە سويلەسە الاتىن بولدى، كەنجە قىزى دا ساباقتان قايتقان سوڭ مۇقيات ۇيرەنۋگە داعدىلاندى. ازادەمنىڭ 2 نىساناسى دا ءسوز جوق، ىسكە اسادى. تۋىستىڭ ءمانى بىزگە ازىق تۇلىك، كەرەك جاراق الىپ بەرۋدە ەمەس، قايتا جۇرەكپەن تىلدەسىپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، ءوزارا ءوسۋ، جوۋ اعايداي تۋىسىم بولعانى ءۇشىن ەرەكشە باقىتتىمىن، دەيدى ازادەم رياسىز كوڭىلمەن.
|
19 مامىر 14:30نۇر سۇلتان. قازاقپارات جانكۇيەرلەرى سسەناريستەرگە كوڭىلى تولماعاندارىن ايتىپ، سەگىزىنشى ماۋسىمدى قايتا ءتۇسىرۋدى تالاپ ەتىپ پەتيتسيا جاريالادى.. سايتىندا جاريالانعان پەتيتسياعا بىرنەشە كۇندە ميلليونعا جۋىق ادام قول قويعان، دەپ جازادى ..تاقتار تالاسى سەريالىنىڭ جانكۇيەرلەرى سسەناريستەر دەۆيد بەنيوفف پەن د. ب. ۆەيسستىڭ جۇمىسىنا نارازىلىق ءبىلدىردى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، كينەماتوگرافيستەر فانتاستيكالىق ساگانىڭ سوڭىن لايىقتى اياقتاي الماعان، دەپ جازادى باسىلىم.اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، پەتيتسيا جاريالانعان بەتتە وعان بىردەن 480 مىڭ ادام قول قويعان.سوعان قاراماستان سوڭعى ماۋسىم كورىلىم سانى بويىنشا رەكورد كورسەتكەن. سەگىزىنشى ماۋسىمنىڭ بەسىنشى سەرياسىن 18,4 ميلليون ادام كورگەن، دەپ جازادى اۆتور. ونىڭ ايتۋىنشا، سەريالدىڭ جاڭا ماۋسىمىن كورەرمەندەردىڭ 42 پايىزى عانا وڭ باعالاعان. ال وتكەن ماۋسىمدا بۇل كورسەتكىش 71 قۇراعان ەدى.ايتا كەتۋ كەرەك، تاقتار تالاسى سەريالى سوڭعى جىلدارداعى ەڭ تانىمال تەلەجوبالاردىڭ ءبىرى سانالادى. سەريال دجون مارتيننىڭ اتتى رومان جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن جانە ون جىلدىڭ كولەمىندە كورەرمەندەردىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بولەنىپ كەلەدى. روماندا ويدان قۇراستىرىلعان ەكى كونتينەنت اراسىنداعى باسەكە، ۆەستەروس پاتشالىعىنىڭ بيلىگىنە تالاس ءسوز بولادى. شىعارمادا ارعى بەتتەگى كۇشتەردىڭ باسقىنشىلىعى ادامزاتتىڭ جويىلۋىنا قاۋىپ توندىرەدى.
|
توردىكى مۇھەببەتكە ئالدانماڭ20210202 : توردا دوستلىشىش سۇپىسىنىڭ ئۈزلۈكسىز تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، نۇرغۇن كىشىلەر تويلىشىش مۇھەببەتلىشىش تور بېكىتى ئارقىلىق ھەقىقىي جۈپتىنى تېپىشقا ئۇرۇندى. لېكىن، بەزىلەر بۇ خىل پىسخىكىدىن پايدىلىنىپ، مۇھەببەتلىشىش، دوست تۇتۇش نامىدا پۇلمال ئالدىماقتا. شاڭخەيدىكى بىر ئەر توي قىلىش مۇھەببەتلىشىش تور بېكىتى ئارقىلىق ئاياللار بىلەن تونۇشۇپ، ئۆزىنى ئۆيى، ئاپتوموبىلى، زاۋۇتى بار دەپ يالغان ئېيتىپ، يالغاندىن پۇل قەرز ئېلىپ سودا قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، بەش يىلدا بەش قىز بىلەن مۇھەببەتلىشىپ، 1 مىليون 800 مىڭ يۈەندىن ئارتۇق پۇلنى ئالداپ ئېلىۋالغان.2019 يىلى 12 ئايدا زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچى شياۋخۇي جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورگىنىغا دېلو مەلۇم قىلغان. قاراپ چىقىش ئارقىلىق، تەپتىش مەھكىمىسى لى نى ئالدامچىلىق جىنايىتى بىلەن ئەيىبلىگەن، سوت مەھكىمىسى11 يىللىق مۇددەتلىك قاماق جازاسى، قوشۇمچە 100 مىڭ يۈەن جەرىمانە قويۇشقا ھۆكۈم قىلغان.لى بىلەن شياۋ خۇي 2019 يىلى 6 ئايدا توي قىلىش ـ مۇھەببەتلىشىش تور بېكىتى ئارقىلىق تونۇشقان. لى ئۆزىنى چەت ئەلدىن قايتىپ كەلدىم، نەنتوڭدا تىجارەت قىلىمەن، 30 مىليون يۈەن قىممىتىدىكى مالمۈلكۈم بار، شاڭخەيدە ئۆيۈم، ئاپتوموبىلىم بار دەپ، بىردەمدىلا چوڭ ياشلىق قىز شياۋخۇينى جەلپ قىلىۋالغان. ئىككىيلەن توردا ناھايىتى خۇشال پاراڭلاشقان، ناھايىتى تېزلا ئۈندىداردا پاراڭلىشىش جەريانىدا مۇھەببەت مۇناسىۋىتى ئورناتقان، گەرچە، كۆرۈشۈش قېتىم سانى كۆپ بولمىسىمۇ، لېكىن ھېسسىياتنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا تەسىر يەتمىگەن.مۇھەببەتلەشكەن مەزگىلدە، لى نەنتوڭدىكى زاۋۇتىمغا مەبلەغ يېتىشمەيۋاتىدۇ دېگەننى باھانە قىلىپ شياۋخۇيدىن قەرز ئالغان. دەسلەپتە ھەپتىدە بىر قېتىم قەرز ئېلىپ، يەنە ۋاقتىدا قايتۇرغان، كېيىن قېتىم سانى ئاستا ئاستا كۆپىيىپ، ھەر ئۈچ تۆت كۈندە ئېلىشتىن كۈن ئارىلاپ قەرز ئېلىشقا ئۆزگەرگەن. لى كە ئىشىنىدىغان شياۋ خۇي ئۆزىنىڭ ئامانەت پۇلىنى توختىماي لى كە بېرىپ، يەنە توردىن، ئۇرۇق تۇغقان، دوستبۇرادەرلىرىدىن قەرز ئالغان. 2019 يىلى 11 ئايغا كەلگەندە، شياۋخۇي لى نىڭ ھەر قېتىم قەرز ئېلىشىنىڭ ئوخشاش بىر سەۋەب زاۋۇتنىڭ مەبلەغ ئوبوروتىغا ئېھتىياجلىق ئىكەنلىكىنى بايقاپ، گۇمانلىنىپ قالغان. شياۋخۇينىڭ تەلىپى بىلەن، لى قەرز ھۆججىتى يازغان ھەمدە قەرز قايتۇرۇش ۋاقتىغا ۋەدە بەرگەن بولسىمۇ، لېكىن مۇددىتى توشقاندا يەنىلا قەرزنى قايتۇرماي، داۋاملىق شياۋخۇيدىن قەرز ئالغان. شياۋخۇي لى نىڭ يوقاپ كېتىپ، پۇلنى قايتۇرۇپ كېلەلمەسلىكىدىن قورقۇپ، ئاخىرىدا يەنە لى كە قەرز بەرگەن. ئەمما شياۋخۇي بۇنى تېگى يوق ھاڭدەك ھېس قىلغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئۇنىڭدا ھەقىقەتەن پۇل قالماي، يەنە قەرزگە بوغۇلۇپ قالغان. شياۋخۇي تورغا چىقىپ تەكشۈرۈپ، 2017 يىلىنىڭ ئاخىرىدىلا لى نىڭ لەۋزىدە تۇرمىغانلار قاتارىغا كىرگۈزۈلگەنلىكىنى بايقىغان، شياۋخۇي بۇنىڭدىن ھەيران قېلىپ، دەرھال ساقچىغا مەلۇم قىلغان.ساقچىلار لى نى تۇتقاندىن كېيىن، تەكشۈرۈپ، لى نىڭ 2014 يىلىدىن باشلاپ، توي قىلىش مۇھەببەتلىشىش تور بېكىتىدە ئاياللار بىلەن تونۇشۇپ، يۇقىرىقى ئۇسۇللار بىلەن شياۋخۇينى ئۆز ئىچىگە ئالغان بەش ئايالنىڭ جەمئىي 1 مىليون 800 مىڭ يۈەندىن ئارتۇق پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋالغانلىقىنى بىلگەن. لى يۇقىرىقى ئالدامچىلىق پاكىتىنى ئېتىراپ قىلغان.لى نىڭ دوستى لۇ نىڭ ئېيتىشىچە، لى قىمار ئويناشقا ئادەتلىنىپ قالغان بولۇپ، كىرىم مەنبەسى بولمىغاچقا، توردا تونۇشقان قىز دوستلىرىدىن قەرز ئالىدىكەن. ئۇ مۇھەببەت مۇناسىۋىتىدىن پايدىلىنىپ قەرز ئالغان بىلەن، ئەمەلىيەتتە قايتۇرىدىغان پۇلى يوق ئىكەن. لۇ دائىم لى كە باشقىلارنىڭ پۇلىنى ئالداپ ئېلىۋالماسلىق توغرىسىدا نەسىھەت قىلغان بولسىمۇ، لېكىن لى ئاڭلىمىغان.تەپتىش مەھكىمىسى تەكشۈرۈپ مۇنداق دەپ قارىدى: لى قانۇنسىز ئىگىلىۋېلىش مەقسىتىدە، پاكىت ئويدۇرۇپ، ھەقىقىي ئەھۋالنى يوشۇرۇش ئۇسۇلى بىلەن زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىنىڭ مالمۈلكىنى ئالداپ ئېلىۋالغان، سوممىسى پەۋقۇلاددە كۆپ، جىنايەت پاكىتى ئېنىق، دەلىل ئىسپاتى ھەقىقەتەن تولۇق، ئالدامچىلىق جىنايىتى بىلەن ئەيىبلەش كېرەك.قانۇن سىزگە ھەمراھ پىروگىراممىمىزدا كۆپچىلىككە شۇنى ئەسكەرتىمىز: توي قىلىش مۇھەببەتلىشىش تور بېكىتىدە تونۇشقان باي سودىگەر سىزگە زىيان يەتكۈزۈشى مۇمكىن، شېرىن شېكەر سۆزلەرنىڭ ئارقىسىغا باشقىلارغا دېگىلى بولمايدىغان مەخپىيەتلىك يوشۇرۇنغان بولۇشى مۇمكىن. توردا دوست تۇتۇش جەريانىدا، جىسمانىي بىخەتەرلىك ۋە مال مۈلۈك بىخەتەرلىكىگە دىققەت قىلىڭ.ماي بايرىمى لىق دەم ئېلىش مەزگىلىدە، بۇيلۇق مەنزىرە رايونىدا ساياھەتچىلەرنىڭ ئايىغى ئۈزۈلمىدى.ئاپتونوم رايونىمىز قۇملۇق ئىگىلىكىنى تەرەققىي قىلدۇرۇپ، ئېكولوگىيە ئۈنۈمى، ئىقتىسادىي ئۈنۈم، ئىجتىمائىي ئۈنۈمنىڭ ئىناق تەرەققىياتىنى ئىشقا ئاشۇردىئاپتونوم رايونلۇق پارتكوم دائىمىي كومىتېت كېڭەيتىلگەن يىغىنى ئېچىپ، باش شۇجى شى جىنپىڭنىڭ گۇاڭشىدا تەكشۈرۈشتە بولغاندا قىلغان مۇھىم سۆزىنىڭ روھىنى يەتكۈزدى ۋە ئۆگەندىئاپتونوم رايونىمىزنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا قىزىل كىلاسسىك ئەسەرلەر مەدھىيەلىنىپ، قىزىل مەدەنىيەتنى ئاساسىي قاتلامغا، كىشىلەر قەلبىگە چوڭقۇر سىڭدۈرۈش ئىلگىرى سۈرۈلدىماي بايرىمىدا شىنجاڭ 5 مىليون ئادەم قېتىمدىن ئارتۇق ساياھەتچى كۈتىۋالدىئىنچىكە پەرۋىش قىلىش ئارقىلىق يارىلانغان بالىنىڭ سالامەتلىكى تەدرىجىي ئەسلىگە كەلمەكتەسەنداۋبا بازىرى مەدەنىيەت ئارقىلىق گۈزەل يېزا كەنت قۇرۇلۇشىغا قۇۋۋەت قوشتىشىنجاڭنىڭ ياشلار پىراكتىكا پىلانى دا 13 مىڭ كىشى پىراكتىكا قىلدىئاپتونوم رايونىمىزنىڭ نۇقتىلىق تاشيول قاتنىشى تۈر قۇرۇلۇشلىرى جىددىي قىلىنىۋاتىدۇ
|
بەتپەردە ءوزىڭىزدى جانە وتباسىڭىزدى قۇتقارۋدىڭ ەڭ قاراپايىم ءتاسىلى ادىرنا ۇلتتىق پورتالىنۇرلىتاۋ بيزنەس ورتالىعىندا الماتى قالاسىنىڭ الەۋمەتتىك دامۋ دەپارتامەنتىنىڭ، الماتى قالاسى جاستار ساياساتىن دامىتۋ مەملەكەتتىك قورىنىڭ قولداۋىمەن اكتسياسى ءوتتى.اكتسيانىڭ باستالۋى كەزىندە جەدەل شتابتىڭ ەرىكتىلەر قۇرامى بەتپەردە كيگەنىڭىزگە راحمەت!، سپاسيبو چتو ۆى نوسيتە ماسكي! دەگەن سوزدەر جازىلعان فۋتبولكالارىمەن شىقتى. سونداياق، كاسىپكەر قايرات قۇدايبەرگەن مەن برەندىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى الىبەكوۆ بەيبىتكە بەتپەردە تاعىڭىز ، نوسيتە ماسكي دەگەن جازۋى بار العاشقى ستيكەردى تاپسىرۋعا جانە ونى ءوز كولىگىنە جاپسىرۋعا شاقىردى.ەرىكتىلەر جۇرگىزۋشىلەردىڭ رۇقساتىمەن بۇل جاپسىرمالاردى كولىكتەردىڭ ارتقى تەرەزەلەرىنە جاپسىردى.جاستار ساياساتىن دامىتۋ مەملەكەتتىك قورى ۇندەۋىمىز ەستىلىپ قانا قويماي، كورىنەتىن بولادى دەپ ۇمىتتەنەدى.وسى اكتسيا ارقىلى ءبىز قالا تۇرعىندارى مەن جاقىندارىمىزدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن ءوزىمىز جاۋاپتى ەكەنىمىزدى تۇسىنۋگە شاقىرامىز. بەتپەردە ءوزىڭىزدى جانە وتباسىڭىزدى قۇتقارۋدىڭ ەڭ قاراپايىم ءتاسىلى!, دەيدى ۇيىمداستىرۋشىلار.
|
ئوسمان باتۇر دارغا ئېسىلغانلىقىنىڭ 69 يىللىق خاتىرە كۈنىدە خەۋەر ۋە تەتقىقات خەۋەر مەركىزى ئەركىن كىلەچەك ئۈچۈن!تارىخ, دۇنيا, رەسىملەر, سەھىپە ئايرىلمىغان, سىياسەت, كىشىلىك ھۇقۇق, ماقالە مۇھاكىمە, مۇلاھىزەئوسمان باتۇر دارغا ئېسىلغانلىقىنىڭ 69 يىللىق خاتىرە كۈنىدەئۇيغۇر ئاگېنتلىقى : 2020 . 04 . 29 . چارشەنبەئەسلىمىلىك خەۋەر :ئوسمان باتۇر 1899 يىلى ۋەتىنىمىزنىڭ ئالتاي ۋىلايىتى كۆكتوقاي ناھىيىسىدە تۇغۇلغان بولۇپ ، تولۇق ئىسمى ئوسمان ئىسلام ، بويى 1.84 مېتىردىن ئاشقان تەمبەل كىشى ئىدى . 1940 يىلى 11 ئاپرىل جاللات شېڭ شىسەي ھەددىدىن ئېشىپ ، گەرچە ھەممە بۇيرۇقىنى ئورۇنلاپ تۇرسىمۇ ، ئەمما قازاق خەلقىنىڭ قوراللىرىنى يىغىۋېلىش بۇيرۇقىنى ئورۇندىمىدى دېگەن باھانىدە ئالتاي باشبۇغى ۋە قازاقلارنىڭ ئاقساقىلى شېرىپقان تۆرىنى قولغا ئېلىپ 1942 يىلى 11 ئاپرىل ئۆلتۈرگەندىن كېيىن ، ئوسمان ئىسلام بىردىنلا قازاق خەلقىنىڭ باندىت خىتايغا قارشى قەھرىمانىغا ئايلىنىپ ، كۈرەشنى داۋام قىلغان . ئۇ باتۇر دەپ ئاتالغان . شېڭ شىسەي 1942 يىلى سىتالىندىن ئۈزۈل كېسىل يۈز ئۆرىگەندىن كېيىن ، سىتالىن ئۇنى يىقىتىش ئۈچۈن ئالدى بىلەن موڭغۇلىيە پىرىزىدېنتى چويبالساننى 1943 يىلنىڭ بېشىدا مەخپىي ھالدا ئالتايغا ئەۋەتىپ ، ئۇنىڭ ۋاستىسىدە ئوسمان باتۇرنى قوللاپ ، قوراللاندۇرغان . 1943 يىلى 16 ماي مەخسۇس كېرمىل سارىيىدا غالچا شېڭ شىسەينى يىقىتىش قارارى چىقىرىپ ، ئوسمان باتۇرنى قوللاش سالمىقىنى دۆلەت دەرىجىلىك قوللاشقا ئۆزگەرتكەن . ئوسمان ئىسلام بىلەن موڭغۇلىيە ۋە سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ زىچ ھەمكارلىشىشىغا ئەگىشىپ، 1944يىلى 25 فېۋرال كۈنى ئوسمان باتۇر موڭغۇلىيىنىڭ قوبدو ۋىلايىتىگە تۇتىشىدىغان چىڭگىلنىڭ بۇلغىن دېگەن يېرىدىكى چېگرا يايلىقىدا موڭغۇلىيە خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ رەھبىرى، مارشال چويبالسان، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ موڭغۇلىيىدە تۇرۇشلۇق ئەلچىسى ئىۋانوۋ، سوۋېت قىزىل ئارمىيىسى بايقال فرونتىنىڭ قوماندانى رۇبىن شۇنىڭدەك موسكۋادىكى دۆلەت بىخەتەرلىك ئورگىنىنىڭ رازۋېتكا ئەمەلدارلىرىدىن بىرى گېنېرال لاڭفاڭ، موڭغۇلىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى شاگورجان ۋە ئۇنىڭ مەسلىھەتچىسى گرېدىيېۋ قاتارلىقلار بىلەن ئۇچرىشىپ سۆھبەت ئۆتكۈزگەن . بۇ سۆھبەت بىر ئاي بۇرۇن 21 يانۋار سىتالىن كېرمىل سارىيىدا چويبالساننى قوبۇل قىلغاندا قارار قىلىنغان ئىدى .بۇنداق پايدىلىق ۋەزىيەتتە ، 1944 يىلى 22 ئىيۇل قوزغىلاڭ كۆتۈرگەن قازاق خەلقى بۇلغۇن دېگەن جايدا قۇرۇلتاي ئېچىپ ، ئوسمان باتۇرنى ئالتاي قازاقلىرىنىڭ خانى دەپ قوبۇل قىلغان . ئۇ سوۋېت ئىتتىپاقى ۋە موڭغۇلىيەنىڭ بىۋاستە قوراللىق ياردىمى ئارقىلىق جاپالىق كۈرەش قىلىپ ، 1945 يىلنىڭ ئاخىرىغىچە ئالتاي ۋىلايىتىنى ئاساسەن كونترول قىلىپ بولغان. شۇ يىلى 9 سېنتەبىر سارسۈمبىنى ئېلىپ ، 3000 دىن ئارتۇق باندىت خىتاي ئەسكىرىنى يوقاتقان شەرقىي تۈركىستان مىللىي ئارمىيىسى ئوسمان باتۇر قوشۇنى بىلەن غەلىبىلىك ئۇچرىشىپ ، ئۆز ئارا بىرلەشكەن . ئوسمان باتۇر ئالتايغا ۋالىي بولغان . ئەمما سىتالىننىڭ بېسىمى ئارقىلىق ئىمزالانغان 1946 يىلدىكى تەڭسىز كېلىشىمدىن كېيىن ، ئۇيغۇرلارنى ئۆز ئىچىدىن نەچچە پىرقىگە بۆلۈۋەتكەن ھىلىگەر خىتاي ھاكىمىيىتى ئوسمان باتۇر بىلەن مىللىي ئارمىيە ئارىسىغا سوغۇقچىلىق سېلىپ ، ئۆز ئارا قىرغىن قىلدۇرۇپ ، ئارىنى بۇزۇش مەقسىتىگە يەتكەن . 1949 يىلى سىتالىن ۋەتىنىمىزنى قىزىل خىتايغا ھەدىيە قىلغاندىن كېيىن ، ئۇيغۇرلار گېنىرال يولۋاسنىڭ قوماندانلىقىدا قۇمۇلدا تەشكىللىنىپ ، ئوسمان باتۇر بىلەن بىرلىشىپ ، خىتاي ئازاتلىق ئارمىيىسىنىڭ ئاساسلىق كۈچىنى ۋەتىنىمىزگە كىرگۈزمەسلىك ئۈچۈن جان تىكىپ ، قان كېچىپ جەڭ قىلغان . بىراق دۈشمەن قولىدىكى سىتالىن تەمىنلىگەن ئىلغار قوراللار ئالدىدا ئامالسىز قېلىپ ، ھازىرقى كۆكنۇردا قارشىلىقنى داۋام قىلغان . ئاقىۋەت ئارقا سەپ تەمىناتى بولمىغاچ، يولۋاس نەچچە مىڭ ئۇيغۇر ۋە قازاق مۇھاجىرنى باشلاپ، تىبەت ئارقىلىق ھىندىستانغا چىقىپ كەتكەن . ئوسمان باتۇر 1951 يىلنىڭ بېشىدا تۇتقۇن قىلىنىپ ، شۇ يىلى 29 ئاپرىل ئۈرۈمچىدە تاجاۋۇزچى خىتاي تەرىپىدىن كوممۇنىزىمغا قارشى تۇرۇش جىنايىتى بىلەن ئەيىپلىنىپ دارغا ئېسىلغان .قازاق خەلقى ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەي ئوسمان باتۇرنىڭ جەسىتىنى ئالتايغا قايتۇرۇپ كېلىپ ، ئۆز يۇرتى كۆكتوقايغا دەپنە قىلغان . 90 يىللاردا شەرىپقان تۆرىنىمۇ 1947 يىلى 11 ئاپرىل خوجىنىياز ھاجىلار بىلەن قايتا دەپنە قىلىنغان ئۈرۈمچى شامالباغ مازىرىدىن ئالتايغا قايتۇرۇپ كېلىپ ، قايتا دەپنە قىلغان . ئەمما نۇرغۇنلىغان سەۋەپلەر ۋە قىيىنچىلىقلار سەۋەبىدىن ئۇيغۇرلار خوجىنىياز ھاجى بىلەن سابىت داموللا قاتارلىق يولباشچىلىرىنىڭ جەسەتلىرىنى ئۆز يۇرتىغا قايتۇرۇش ئىشىنى ئەمەلگە ئاشۇرالمىغان . ئاقىۋەت 2008 يىلنىڭ مەلۇم بىر كېچىسى قوراللىق باندىتلار مازارنى قورشاپ، ئەڭ سەزگۈر بەش ئۇيغۇر پېشۋاسىنىڭ جەسەتلىرىنى نامەلۇم جايغا يۆتكەپ كەتكەن . ئارقىدىنلا خوجىنىياز ھاجىنىڭ مازىرىنى مەركەز قىلىپ ، 2009 يىلدىن كېيىن ئاتالمىش تەڭرىتاغ رايونلۇق ساقچى ئىدارىسى قۇرۇلۇپ، بۇ مازار تارىخقا ئايلانغان . تىرىكىمۇ ، ئۆلۈكىمۇ ئۆز يۇرتىغا پاتمىغان ۋە ئامان قالمىغان ئۇيغۇرلار بۇ ھەقتە ئوبدان ئويلىنىشى كېرەك . مىللىي مۇستەقىللىقتىن باشقا ھەر قانداق ۋاقىتلىق چارە بىزنىڭ نە تىرىكىمىزنى ، نە ئۆلۈكىمىزنى ساقلاپ قالالمايدۇ .مەنبە : تارىخ پەنلىرى دوكتۇرى نەبىجان تۇرسۇننىڭ ئالدىنقى ئەسىردىكى ئۇيغۇر تارىخىغا ئالاقىدار ئەسەرلىرىدىن ئۈزۈپ ۋە قىسقارتىپ ئېلىندى .ئاخىرقى سۆز :دېمەك ۋەتەن ۋە دۆلەت، ھۆرلۈك ۋە ئازاتلىق، مۇستەقىللىق ۋە ئەركىنلىك شۇنچىلىك مۇھىم ئىكەنكى، بۇنى قولدىن كەتكۈزۈپ قويغانلار نە ھاياتىدا نە ئۆلگەندە ئارامىدا ياتالمايدىكەن.قېنى ئەمىسە، سوئاللار ۋە جاۋاپلار سىلەرگە قالدى ! كىم بولۇش، نېمە دېيىش ، نېمە قىلىش، نېمە يېيىش ۋە نېمە كىيىشنى ئۆزۈڭلار قارار قىلىڭلار !2020 يىلى 29 ئاپرىل چارشەنبە3328 .
|
كەيبىرەۋدىڭ ادامگەرشىلىگى 10 يۋان ارقىلى دا اڭعارىلادىۇيگە قايتقان سوڭ، بۇل ءىستى ءسوز سالتى ەتىپ شەشەمە ايتتىم. الايدا شەشەم تيتتەي دە تاڭ قالمادى، ول مۇنداي ىستەردى ۇنەمى كورىپ جۇرەتىن سياقتى.بۇرىن الگى ءبىر ۋاڭ اپايىڭمەن جاقىن وتەتىنىمدى سەن دە ءبىلۋشى ەدىڭ عوي، دەدى شەشەم كوكونىس جۋىپ جاتىپ.قايسى ۋاڭ اپاي؟ ـ دەپ سۇراي قالدىم جوپەلدەمەدە ەسىمە تۇسىرە الماي.وي، بالام اي، بۇرىن بىزبەن كورشىلەس وتىرعان، قىزى سەنىمەن كاسىپتەس بولعان ۋاڭ اپايىڭدى ايتام.مەنىڭ ەسىمە كەلە كەتتى، بۇرىن سونداي ءبىر اپاي بولعان، شەشەم ەكەۋى ۇنەمى شۇڭكىلدەسە وتىرىپ ءبىر شاۋگىم شايلارىن بىرگە ءىشىپ، قولدارى بوساي قالسا بولعانى بىرگە بازار ارالاپ، كوكونىستى بىرگە اكەلىپ جۇرەتىن.ءيا، ەسىمە كەلدى، ءبىراق كەيىن كەلە سول كىسىمەن ارالارىڭىز سالقىنداپ كەتكەندەي بولدى عوي؟ ـ دەپ سۇرادىم ونان.دۇرىس، ارالاسپاي كەتتىك، دەدى شەشەم كۇرسىنىپ قويىپ، ـ ول اپايىڭنىڭ ادامگەرشىلىگى ازداۋ ەكەنىن كەيىندەپ ءبىلدىم عوي. ءبىر جولى ەكەۋىمىز بىرگە ءبىر جاشىك الما الدىق، ارتىنان الما بولگەندە، ول المانىڭ شىرىگى مەن ۇساقتارىن تۇگەل ماعان سالىپ بەرىپتى. ودان سول رەت كوڭىلىم قاتتى قالدى، وزىنشە مەن ەشتەمەنى سەزبەدى دەپ ويلادى اۋ دەيمىن، الايدا مەنىڭ ىشىمدە بارلىعى سايراپ تۇر عوي. سول ءبىر جاشىك الما ارقىلى ونىڭ كىسىلىگى قانشالىق ەكەنىن توپشىلادىم دا، ارتىنان ات كەكىلىن كەسىسىپ كەتتىم.كەيبىر ادامنىڭ ادامگەرشىلىگى كەيدە بولماشى ىستەن اق كورىنە قالادى. سونشاما تۇككە تۇرعىسىز ۇساق ىستە دە سىزدەن پايدالانىپ قالۋدى كوزدەگەن ادام تۇبىندە وزىڭىزگە وپا قىلمايدى، وندايمەن ىشكەرىلەي ارالاسۋدىڭ قاجەتى جوق.
|
قۇددۇس نېمە ئۈچۈن مۇھىم؟ ئۇيغۇرچەقۇددۇس نېمە ئۈچۈن مۇ...قۇددۇس نېمە ئۈچۈن مۇھىم؟ئەرەبچە ئەل قۇددۇس ئىبرانىيچە يېرۇسالىم دەپ ئاتىلىدىغان قۇددۇس، دۇنيادىكى ئەڭ قەدىمكى شەھەرلەرنىڭ بىرى. ئىسلامىيەتنىڭ پەيدا بولۇشى بىلەن مۇسۇلمانلارنىڭ تۇنجى قىبلەسى بولغان.تۈركىيە ئاۋازى رادىيوسى خەۋىرى: ھەم ساماۋى دىنلارنىڭ بۆشۈكى ھەم ئاسىيا، ئافرىقا ۋە ياۋروپا ئارىسىدىكى ئەڭ كەڭ دەرۋازىلارنىڭ بىرسى بولغان قۇددۇس شەھىرى، شەرقىي ئاقدېڭىزغا تۇتىشىدىغان دەرۋازا بولۇشى سەۋەبلىك مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. 800 مىڭ نوپۇسلۇق شەھەر بۇ سەۋەبتىن ھەم پەلەستىن ھەمدە ئىسىرائىلىيە ئۈچۈن ئېيتقاندا چوڭ ئەھمىيەتكە ئىگە.مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام ئىسلامىيەتنىڭ كەڭ تارقىلىشىدا مۇھىم نۇقتا بولغان قۇددۇستىن مىراجقا چىققان بولۇپ، مەسجىدى ئەقسا بۇ يەرگە سېلىنغان. مەسجىدى ئەقسا بىلەن قۇببەتۇس سەھرا مۇسۇلمانلارنىڭ بۇ شەھەردىكى سىمۋوللىرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. قۇددۇس ھەزرىتى خەلىپە ئۆمەر زامانىدا پەتھى قىلىنغان. ئىسلام ئۈچۈن قانچىلىك مۇھىم بولسا، يەھۇدىي ۋە خىرىستىيان دىنلىرى ئۈچۈنمۇ شۇنچىلىك قىممەتلىك كۆرۈلىدىغان بەزى قۇرۇلۇشلارنىڭ تاشلىرىمۇ بۇ شەھەردە.خىرىستىيانلار ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئىسا پەيغەمبەرنىڭ بۇ يەردە كىرىستقا مىخلانغانلىقى، بۇ ھەشەرنىڭ ھەج نۇقتىسى بولۇپ قوبۇل قىلىنىشىغا سەۋەب بولغان. مىلادىدىن بۇرۇنقى 10ئەسىردە داۋۇد پەيغەمبەرنىڭ شەھەرنى قولغا كىرگۈزۈشى، قۇددۇسنى يەھۇدىيلار ئۈچۈن تېخىمۇ ئەھمىيەتلىك قىلغان.قۇددۇس شەھىرى 400 يىل ئوسمانلىنىڭ باشقۇرۇشىدا بولغان. شەھەر ئەتراپىدىكى تاملار قانۇنى سۇلتان سۇلايمان تەرىپىدىن بىنا قىلىنغان. بۇ تاملار ھازىر كونا شەھەردە بولۇپ، ئەرمەن گىئورگويانلىرى، خىرىستىيانلار، يەھۇدىيلار ۋە مۇسۇلمانلار مەھەللىلىرىنى بىربىرىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ. كونا شەھەر قىسمى مەدەنىيەت مىراسلىرى تىزىملىكىدە بولۇپ، تارىخ بويىچە نۇرغۇنلىغان مۇقەددەس قۇرۇلۇشلارغا ساھىبخانلىق قىلغانلىقى سەۋەبىدىن كۆپ قېتىم ئۇرۇشلارغا سەۋەب بولغان. بىر قانچە قېتىم يىقىلىپ، قايتىدىن بىنا قىلىنغان قۇددۇس شەھىرى، 1517يىلدىن 1917يىللىرىغىچە ئوسمانلى دۆلىتىنىڭ باشقۇرۇشى ئاستىدا ئىدى.قۇددۇس شەھىرى 1917يىلى ئوسمانلى دۆلىتىنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى تەۋەلىكىدىن چىققاندىن بۇيان تۈرلۈك قىيىنچىلىقلارنى باشتىن كەچۈرمەكتە. 1967يىلى شەرقىي قۇددۇسنى ئىشغال قىلغان ئىسىرائىلىيە، يېرىم ئەسىردىن بېرى بۇ يەرنى يەھۇدىيلاشتۇرۇش ئۈچۈن كۆپ كۈچ چىقارماقتا.خەتكۈچ: ئەرمەن گىئورگويانلىرى , مۇقەددەس , خىرىستىيانلار , مۇسۇلمانلار , ساماۋى دىنلار , قىبلە , قۇددۇس
|
جاقىپ اسانوۆ: قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جاڭا بيلىك پەن قۇزىرەت بەرىلمەيدى15 قاراشا 12:05751استانا. قازاقپارات بۇگىن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا ق ر باس پروكۋرورى جاقىپ اسانوۆ قىلمىستى تەرگەۋ شارالارىنا قاتىستى مەملەكەت باسشىسى جۇكتەگەن تاپسىرمالار تۋرالى ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.ءار مەملەكەت ءوزىنىڭ ىشكى جاعدايىنا قاراپ، تارازىلاپ، كەزەڭكەزەڭمەن زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ تۇرادى. بۇگىنگى زاڭ جوباسى سونداي كەزەكتى قادام بولىپ وتىر. ونىڭ باستى ەرەكشەلىگى بار، ياعني ەلباسى ءبىزدىڭ الدىمىزعا ءۇش ماقساتتى قويدى.بىرىنشىدەن، قىلمىستىقپروتسەستىك كودەكسكە قاراپايىم ادامنىڭ كوزىمەن قاراڭدار دەدى.ەكىنشىدەن، بىزدە قىلمىستىق پروتسەسس مەملەكەت ءۇشىن وتە قىمبات، ياعني تەرگەۋشىلەر، پروكۋرورلار، سوتتار، مىڭداعان ساراپتامالار قامتىلعان، سونداياق اتقارۋ مەرزىمى تىم ۇزاق ءارى كۇردەلى. پرەزيدەنت وسىعان ۇنەمدەۋ تۇرعىسىنان قاراۋدى جانە ادامنىڭ قۇقىعى بۇزىلمايتىنداي ءتيىستى قادامداردى ەسكەرۋدى جۇكتەدى.ۇشىنشىدەن، بۇل زاڭ جوباسىمەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن كۇشەيتپەيمىز. ولارعا ەشبىر جاڭا بيلىك پەن قۇزىرەت بەرمەيمىز، كەرىسىنشە موينىمىزعا مىندەت الامىز ءارى جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى ارتتىرامىز، دەپ ءتۇسىندىردى باس پروكۋرور قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىنىڭ پروتسەستىك نەگىزدەرىن جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسى بويىنشا بايانداماسىندا.وسى ورايدا جاقىپ اسانوۆ تالقىلانىپ وتىرعان قۇجاتتىڭ مازمۇنى ەكىگە بولىنگەنىن، ءبىرىنشىسى ادامنىڭ قۇقىعىن كۇشەيتۋگە باعىتتالسا، ەكىنشى بولىگى ۇنەمدەۋ شارالارىن قامتىپ وتىرعاندىعىن اتاپ ءوتتى.مىسالى، قازىر تەرگەۋ ادامدى سوتتان سانكسيا الماي 72 ساعاتقا قاماۋعا قۇقىلى. ءبىز وسىنى زەرتتەپ كوردىك. بۇل رەتتە 48 ساعاتتا ۇلگەرۋگە مۇمكىندىك بار ەكەنىن انىقتادىق. ال ەگەر كۇدىكتى 18 جاسقا تولماسا، وندا 24 ساعات جەتكىلىكتى بولادى ەكەن. سوندىقتان ءبىز 72دەن 48 ساعاتقا دەيىن ازايتۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇل تەك ۋاقىتتى ازايتۋ عانا ەمەس، بۇنىڭ ارتىندا ۇلكەن ماعىنا جاتىر. سونىمەن قاتار تەرگەۋ بويىنشا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇمىستارىن جىلدامداتادى.بىرىنشىدەن، وسى 48 ساعاتتىڭ ىشىندە تەرگەۋشى بارلىق دالەلدى جيناپ، پروكۋرورعا بارىپ، ءتۇسىندىرۋى ءتيىس. پروكۋروردىڭ كوزى جەتسە، سوتقا جۇگىنىپ، سوتتىڭ شەشىمى شىعادى. وسىنىڭ بارلىعى 48 ساعاتتىڭ ىشىندە بولۋى كەرەك. ال ۇلگەرمەسە، ۋاقىتشا ۇستاۋ وقشاۋلاعىشتىڭ باسشىسى ادامدى بوساتۋى ءتيىس. ەگەر شىعارماسا، ءوزى سوتتالادى. وسىنداي نورمانى ۇسىنىپ وتىرمىز، دەدى باس پروكۋرور.دەگەنمەن دە 72 ساعاتتىق مەرزىم كەيبىر قىلمىستار ءۇشىن ساقتالاتىن بولادى.ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بيىل قازان ايىندا مەملەكەت باسشىسى كونستيتۋتسيانىڭ 61بابىنىڭ 1تارماعىنا سايكەس پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ قاراۋىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىنىڭ پروتسەستىك نەگىزدەرىن جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ەنگىزدى.
|
ماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە كۇش قوسامىز تيانشان تورىماقتا كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە كۇش قوسامىزرەداكتور: سايراش تۇرارجان كەلۋ قاينارى : شينجياڭ گازەتى 20210406 10:44ىلە شىفان داشۋەسى وقۋشىلار ۇيىمى: سياقتى شەتەلدىڭ ايگىلى ماركالارى شينجياڭدا ايتىلمىس زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ ماسەلەسى ءومىر ءسۇرىپ وتىر دەگەندى سىلتاۋراتىپ، شينجياڭ ماقتاسىن شەكتەدى، ءبىز بۇعان باتىل قارسى تۇرامىز، مۇنى قاتاڭ جازعىرامىز!ىلە شىفان داشۋەسىندە وتانىمىزدىڭ جەر جەرىنەن كەلگەن 16 مىڭنان استام ءار ۇلت وقۋشىسى بار، بۇلاردىڭ اراسىندا كوپتەگەن ساباقتاستىڭ ۇيلەرى ماقتا ەگەدى. مەكتەبىمىزدىڭ ەلەكترون جانە ينفورماتسيا ينجەنەريا شۋەيۋانىنىڭ وقۋشىسى ارزىگۇل تۇرسۇن ساباقتاس ياركەن اۋدانىنان كەلگەن، ونىڭ ءۇيىنىڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق كىرىسى ماقتا ەگۋدەن كەلەدى، ونىڭ ماقتاعا ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىگى بار. كوكتەمدە مايسانى ءبولىپ، جازدا كۇزەپ، كۇزدە تەرەدى، ماقتا ونىڭ ءۇيىنىڭ ءۇمىتىن ارقالاپ وتىر دەۋگە بولادى. اسىرەسە، قىستا جىلى ماقتالى كيىم كيىپ، قالىڭ ماقتالى كورپە جامىلامىز، وسىلاردىڭ بارلىعى ەڭبەگىمىزدىڭ جەتىستىگى ەكەندىگىن ويلاعانىمدا، ىشتەي ەرىكسىز ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى، دەدى ارزىگۇل تۇرسۇن.ماكىت اۋدانىنان كەلگەن قايسارجان ساباقتاستىڭ اكە شەشەسى بىردەي ماقتاشى، ماقتا ەگۋدەن ماقتا تەرۋگە دەيىنگى ءاربىر بۋىنعا ول توتەنشە قانىق. زور كولەمدە ماشينالاندىرىپ جۇمىس ىستەۋ جۇزەگە اسپاي تۇرعان كەزدە ماقتا تەرۋ اۋىل قىستاقتارداعى كوپتەگەن وتباسىلارىنىڭ ماڭىزدى كىرىس كوزى بولاتىن. ازامات جاسىنا تولعان ءبىر ەڭبەككۇش ماقتا تەرۋ مەزگىلىندە 10 مىڭنان استام كىرىس تاباتىن، جۇرتتىڭ بارلىعى جابىلا ماقتا تەرىپ، اقشا تاباتىن، ايتىلمىس زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ دەگەن مۇلدە ءومىر ءسۇرىپ كورگەن جوق، دەدى قايسارجان.بيولوگيا جانە جاعراپيا عىلىمى شۋەيۋانى وسىمدىك قورعاۋ ماماندىعىنىڭ وقۋشىسى ءشايدا تۇردى: اۋىلداستاردىڭ تاماشا تۇرمىسقا كەنەلۋ ءۇشىن، ۇرپاقتارىنىڭ اناعۇرلىم جاقسى ءبىلىم الۋى ءۇشىن قاجىرلىلىقپەن ەڭبەك ىستەپ جاتقاندىعىن ءوز كوزىممەن كوردىم. جۇرتتىڭ بارلىعىندا ارمان بار، ارمان جولىندا ەڭبەك ەتۋ ەشكىمنىڭ زورلىعىن مۇلدە قاجەت ەتپەيدى. وقىعان ماماندىعىم وسىمدىك قورعاۋ، قۇلشىنا ۇيرەنىپ، ەگىن شارۋاشىلىعى جاعىنداعى اناعۇرلىم كوپ بىلىمدەردى يگەرىپ، وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن ۇيرەنگەن بىلىمدەرىمدى اتا مەكەنىمدى گۇلدەندىرۋگە پايدالانىپ، شينجياڭ ماقتاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە كۇش قوسامىن، دەدى.التايدان كەلگەن مەيىرشات ورلەۋقان ساباقتاس اۋىل قىستاقتا قوعامدىق پراكتيكا ىستەگەن كەزىندە پارتيانىڭ حالىققا ءتيىمدى ساياساتتارىنىڭ اۋىل قىستاقتا تامىر تارتىپ تياناقتانىپ، ەگىن شارۋاشىلىعى وندىرىسىندە ماشينالاسۋ جۇزەگە اسقاندىعىن كوردى. ماقتا تۇقىمىن سەبۋدەن ماقتا تەرۋگە دەيىن تۇگەلدەي ماشينامەن ورىندالادى. ازات بولعان ەڭبەككۇشتەردىڭ كەيبىرەۋى ونەركاسىپ جۇمىسشىسىنا اينالسا، كەيبىرەۋى ءساتتى شارۋاشىلىق قۇردى، كەيبىرەۋى باعىمشىلىق ءىرى قوجالىعىن قۇردى، ال كەيبىرەۋى اينالىمعا سالىنعان جەردى كوتەرمەگە الىپ، اناعۇرلىم زور كولەمدە ماقتا ەكتى. جۇرتتىڭ كىرىسى بارعان سايىن مولايىپ، تۇرمىسى كۇننەن كۇنگە جاقسارىپ، ەڭبەك بەلسەندىلىگى كۇن سايىن ارتا ءتۇستى، دەدى مەيىرشات ورلەۋقان.شىندىق بۇلتارتپايدى. امەريكاداعى، باتىس جاقتاعى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەر مەيلى قالاي كۇيە جاعىپ، جالا جاپسا دا شينجياڭنىڭ دامىپ العا باسۋ قادامىنا بوگەت بولا المايدى.
|
يوقاپ كەتكەن بوۋاق تېپىلدى، ئەمما...5ئاينىڭ 16كۈنى، خېنەن چوۋكوۋدا يۈز بەرگەن ئوغۇل بوۋاقنىڭ يۈتۈپ كېتىش دېلوسى پۈتۈن مەملىكەتنىڭ دىققىتىنى تارتقان ئىدى. بۇ ئوغۇل بوۋاقنىڭ ئانىسىنىڭ ئېيتىشىچە ئۇ شۇ كۈنى كوچىدا مېڭىۋىتىپ تۇيۇقسىز ھوشىدىن كەتكەن، ھوشىغا كەلگەندە قارىسا ھارۋىدىكى بوۋاق يوقاپ كەتكەن. بوۋاق يوقاپ كەتكەندىن كىيىن بوۋاقنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر بوۋاقنىڭ ئۇچۇرىنى بەرگۈچىلەرگە 150مىڭ يۈەن بېرىدىغانلىقىنى ئېيتقان. ئەمما ئارقىدىكى نەچچە كۈن ئىچىدە بوۋاقنىڭ ھېچقانداق ئىزدېرىكى بولمىغان.5ئاينىڭ 19كۈنى خېنەن چوۋكوۋ ساقچى تەرەپ بوۋاقنىڭ جىڭجۇدا تېپىلغانلىقىنى ئاشكارىلىغان. ئەمما ساقچى تەرەپ بوۋاقنىڭ بۇلاپ كېتىلگەنلىك دېلوسىنى تىلغا ئالمىغان، بەلكى بوۋاقنى يۈتۈپ كەتكەن دەپ چۈشەندۈرگەن. شۇنداقلا بوۋاقنى ئىلىپ كەتكەن جىنايەت گۇماندارىغا ئائىت ھېچقانداق ئەھۋالنى تىلغا ئالمىغان، بۇ ئىش نۇرغۇن تورداشنىڭ گۇمانىنى قوزغىغان.بالا يۈتۈپ كېتىش ۋەقەسى 5ئاينىڭ 16كۈنى چۈشتىن بۇرۇن يۈز بەرگەن بولۇپ، لىيۇۋ خانىمنىڭ ئېيتىشىچە، ئۇ بوۋاقلار ھارۋىسىدا تۆت ئايلىق بولغان ئوغلىنى ئىلىپ سىرتقا ئايلانغىلى چىققان. باغچىغا يېقىن كەلگەندە تۇيۇقسىز ھوشىدىن كەتكەن. ھوشىغا كەلگەندە بوۋاقنىڭ يوقاپ كەتكەنلىكىنى بايقىغان.39ياشلىق لىيۇۋ خانىم تاراتقۇلارغا ئۆزىدە قاندا كالىي تۆۋەنلەش كېسىلى بارلىقىنى، بۇرۇنمۇ ھوشىدىن كېتىش ئەھۋالى كۆرۈلگەنلىكىنى ئېيتقان. بوۋاق ئۇنىڭ ئىككىنچى بالىسى بولۇپ، ئۇ ھوشىدىن كەتكەن يەر ئۆيىگە يېقىن ئىكەن، ئۇنىڭ كۆزىتىشىچە ئۇ كۈنى ئەتراپتا ئادەملەر ئاز بولۇپ، ئۇ ھوشىدىن كەتكەندە خېلى ۋاقىت ئۆتۈپ باشقىلار تەرىپىدىن بايقىلىپ، ئائىلىسىگە ئۇقتۇرۇش قىلىنغان.ساقچى تەرەپ شۇكۈنى ئۇقتۇرۇش ئېلان قىلىپ، بۇنى بوۋاقنى بۇلاش دېلوسى دەپ ئاتىغان. تاراتقۇلاردا ئېلان قىلغان سىن كۆرۈنۈشىدە پەقەت لىيۇۋ خانىمنىڭ بوۋاقلار ھارۋىسى ئىتتىرىپ ماڭغان كۆرۈنۈشى بولۇپ، ئەمما بالىنىڭ قانداق ئىلىپ كېتىلگەنلىك كۆرۈنۈشى يوق ئىكەن. بۇ باغچا يېڭىدىن قۇرۇلغان بولۇپ، كۆرۈنمە چاستوتا تېخى تولۇق قاپلانمىغان يەنە كىلىپ بۇ يەرگە كېلىدىغان ئادەملەرمۇ ئاز بولغاچقا، يىپ ئۇچى تېپىش تەسكە توختىغان. بوۋاقنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر ئادەم ئېزدەش ئېلانى تارقاتقان، شۇنداقلا توردا بالا ئىزدەش ھەققىدە ئۇچۇر يوللىغان. جامائەت خەۋپسىزلىكى ئورنىدا ئىشلەيدىغان بوۋاقنىڭ دادىسى جۇ ئەپەندىمۇ تورداشلارنىڭ ئائىلىسىگە ياردەملىشىپ، بالىسىنى تېپىشىپ بېرىشىنى مۇراجىئەت قىلغان.5ئاينىڭ 19كۈنى ساقچى تەرەپ بالىنىڭ تېپىلغانلىقىنى خەۋەر قىلغان. بالا جىڭجۇدا تېپىلغان بولۇپ، بىخەتەر ئىكەن، سالامەتلىك ئەھۋالىمۇ ياخشى ئىكەن. ئەمما مىكرو بىلوگىدا ئېلان قىلىنغان ئۇقتۇرۇشتا بۇ ئىش بوۋاقنى بۇلاش دېلوسى دېيىلمىگەن شۇنداقلا جىنايەت گۇماندارىغا ئائىت ھېچقانداق ئۇچۇر تىلغا ئېلىنمىغان. تورداشلار زادى بوۋاقنى كىم ئېلىپ كەتكەن؟ دەپ گۇمانىنى ئوتتۇرىغا قويغان.خېنەن داخى گېزىتىنىڭ خەۋىرىدىن قارىغاندا، بالا يوقاپ كەتكەن دېيىلگەن باغچا ئەمەلىيەتتە بالا يوقاپ كەتكەن يەر ئەمەسكەن، بۇ ئىش ئىلگىرى جېجياڭ لېچىندا يۈز بەرگەن 11ياشلىق ئوغۇل بالىنىڭ يوقاپ كېتىش دېلوسى بىلەن ئوخشىشىپ كېتىدىكەن. ئەمما پۈتۈنلەي ئوخشاپمۇ كەتمەيدىكەن.ئۆتكەن 11ئايدا، جېجياڭ لېجىڭدا بىر ئايال ساقچىغا ئوغلۇم يوقاپ كەتتى دەپ دېلو مەلۇم قىلغان، ساقچىلار ۋە جەمئىيەت كۈچى بىرلىكتە ئۇدا نەچچە كۈن بالىنى ئىزدىگەن. ئەمما ئاخىرىدا بۇنىڭ پەقەت دېلو مەلۇم قىلغان ئايالنىڭ يولدىشى بىلەن ئازارلىشىپ قىلىپ، قەستەن ئويدۇرۇپ چىقارغان ساختا ئىش ئىكەنلىكىنى ئاشكارلانغان.خېنەن چوۋكوۋدا يۈز بەرگەن بوۋاقنىڭ يوقاپ كېتىش ۋەقەسىدە، بۇ بوۋاقنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر بوۋاقنى ئېلىپ كەتكەن كىشى بالىنى قايتۇرۇپ ئەكەپ بەرسە، مەسئۇلىيىتىنى سۈرۈشتۈرمەيدىغانلىقىنى ۋە 150مىڭ يۈەن بېرىدىغانلىقىنى ئېيتقان.شاڭخەي جەنۋىي ئادۋوكاتلىق ئورنىنىڭ ئادۋوكاتى ۋاڭ شىڭلى بۇ ھەقتە توختىلىپ مۇنداق دېدى: ئەگەر بىرەرسى بالىنى قەستەن ئېلىپ كەتكەن بولسا، چوقۇم جىنايەت شەكىللەندۈرگەن بولىدۇ، زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىنىڭ ئائىلە تاۋابىئاتلىرىنىڭ جىنايى جاۋابكارلىقنى سۈرۈشتۈرۈشتىن كەچۈرۈم قىلىش ھوقۇقى يوق، جىنايى جاۋابكارلىقنى دۆلەت ئورگانلىرى قانۇن بويىچە سۈرۈشتۈرىدۇ، ئەگەر زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچى جىنايەت گۇماندارى ياكى جاۋابكارنى ئەپۇ قىلماقچى بولسا، بۇ يېنىكلىتىپ جازا بېرىلىدىغان قىلمىش قاتارىدا بىر تەرەپ قىلىنسا بولىدۇ.ئەگەر ساختا ئۇچۇر مەلۇم قىلىشقا چېتىلسا، قانون بويىچە بىر تەرەپ قىلىنىدۇ، مەسىلەن يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان جېجياڭ لېچىڭدا يالغان دېلو مەلۇم قىلغان ئايالغا بۇ يىل 4ئايدا ئېچىلغان بىرىنچى سوتتا بىر يىل ئۈچ ئايلىق مۇددەتلىك قاماق جازاسى ھۆكۈم قىلىنغان.ئۇنداقتا جوۋكاۋدا يوقاپ كەتكەن بوۋاققا زادى نىمە ئىش بولغاندۇ؟5ئاينىڭ 20كۈنى، بۇ ئىشتا يېڭى ئۆزگىرىش بولغان، جۇڭگو ئاۋازى مىكرو بىلوگىنىڭ خەۋىرىدىن قارىغاندا، بۇ ئىشنىڭ تەپسىلاتىنى بىلىدىغان كىشىنىڭ ئېيتىشىچە، بوۋاقنىڭ يوقاپ كېتىشى ئائىلە زىددىيىتى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەن، بۇ ئىشنى بوۋاقنىڭ ئانىسى ئۆزى پىلانلاپ قىلغان بولۇپ، نۆۋەتتە بۇ ئىشنى پىلانلاشقا قاتناشقان بىر قانچە كىشى قولغا ئېلىنغان، بالىنىڭ ئانىسى بالا ئېمىتىشى مەزگىلىدە بولغاچقا، بىر تەرەپ قىلىنماي تۇرغان.بۇ خەۋەر چىقىشى بىلەن ئىزچىل بالىنىڭ ئەھۋالىدىن ئەنسىرەت تۇرغان تورداشلارنىڭ غەزىپىنى قوزغىغان. كۆپچىلىك ئائىلە زىددىيىتىنى دەپ جەمئىيەت كۈچىنى ئىسراپ قىلىش، باشقىلارنىڭ ئاقكۆڭۈللىكىدىن پايدىلىنىشتەك بۇنداق قىلمىشنى تەنقىد قىلغان. بۇ ئىشنىڭ كىيىنكى تەرەققىياتىمۇ داۋاملىق تاراتقۇلارنىڭ دىققىتىنى تارتماقتا.
|
سۈرىيە ئۆكتىچىلىرىنى ئامېرىكا ۋە ياۋروپا دۆلەتلىرىمۇ سۈرىيە خەلقىنىڭ قانۇنىي ۋەكىلى دەپ تونۇشقا باشلىدىسۈرىيىدىكى ئوخشىمىغان قاراشتىكى ئۆكتىچى گۇرۇپپىلار، مۇشۇ ئاينىڭ 11كۈنى قاتاردا يىغىن ئۆتكۈزۈپ سۈرىيە ئىنقىلابىي مىللىي مەجلىسى نامىدا مىللىي بىرلىكسەپ قۇرغان ئىدى.ئۆكتىچىلەر شۇنىڭدىن كېيىن ئۆزلىرىنى سۈرىيە خەلقىنىڭ ھەقىقىي ۋەكىلى دەپ ئېلان قىلىپ، خەلقئارا جامائەت ۋە دۆلەتلەرنىڭ ئۆزلىرىنى تونۇشىنى ۋە بەشار ئاساد ھاكىمىيىتىگە قارشى ھەرىكىتىنى دەستەكلىشىنى تەلەپ قىلغان. ئالدىنقى كۈنى تۈركىيە تۇنجى بولۇپ، مەزكۇر مىللىي مەجلىسىنى سۈرىيە خەلقىنىڭ قانۇنىي ۋەكىلى دەپ تونۇيدىغانلىقىنى ئېتىراپ قىلدى.تۈنۈگۈن فرانسىيە، بۈگۈن ئامېرىكا ھۆكۈمىتىمۇ ئۆكتىچىلەرنى تونۇيدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى. ئامېرىكا تاشقى ئىشلار باياناتچىلىرىدىن مارك تونەر بۈگۈن بۇ ھەقتىكى سۆزىدە، ئۆكتىچىلەرنى تونۇيدىغانلىقىنى بىلدۈرۈش بىلەن بىرلىكتە، ئەمدى ئۇلارنىڭ سۈرىيىنىڭ ئىچىدە ئۆز قۇدرىتىنى ئىسپاتلىشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى. تونەر يەنە ئامېرىكىنىڭ سۈرىيە خەلقىگە بېرىۋاتقان ئىنسانىي ياردىمىنى داۋاملاشتۇرىدىغانلىقىنى ئەسكەرتتى.ئامېرىكا ئاۋازى رادىئوسىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ئەنگلىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرىمۇ بۈگۈن سۈرىيە ئىنقىلابىي مىللىي مەجلىسىنىڭ رەئىسى مۇئاز خاتىپ بىلەن كۆرۈشۈپ ئۇلارنىڭ پىلان ۋە پروگراممىلىرى ھەققىدە مەلۇمات سورىغان؛ ئۇمۇ سۈرىيە مىللىي مەجلىسىنى تونۇيدىغانلىقىنى پات يېقىندا ئېلان قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن؛ رۇسىيە بولسا، مەزكۇر مەجلىسنىڭ سۈرىيىدە تىنچلىقنى ئەسلىگە كەلتۈرەلمەيدىغانلىقىنى بايان قىلغان.
|
ءتول دىنىمىزگە ساي تانىمدىق سايت اشىلدى . ەلارنا دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن قازاق ءتىلدى امبەباب ينفورماتسيا ارناسى جولدانعان ۋاقىتى: 14:31 20141208 : :..62192تول دىنىمىزگە ساي تانىمدىق سايت اشىلدىنەگىزگى بەت كوزقاراس اۆتور باعاناسى تول دىنىمىزگە ساي تانىمدىق سايت اشىلدى08.12.2014 20:16 تورە عاليينتەرنەتتە عىلىمي، تانىمدىق كوپتەگەن سايتتاردىڭ اشىلىپ جاتقانىنان حاباردارمىز. سونداي جاڭادان اشىلعان سايتتىڭ ءبىرى .. سايتى.سايتتىڭ ەرەكشەلىگى دۇنيە جۇزىنە قاسيەتتى قۇراننىڭ ءتاپسىرى ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعى اتىمەن كەڭىنەن تانىمال كىتاپتاردىڭ قازاق تىلىندەگى اۋدارمالارىنىڭ جاريالانۋى. جانە وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى كوميتەتىنەن ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنىڭ وڭ قورىتىندىسى بەرىلگەندىگى.اتالمىش سايت تۋراسىندا نۋر فەيز جشس قىزمەتكەرى، اۋدارماشى زاحرەددين باتايۇلى ءبىرقاتار سۇراقتارىمىزعا بىلايشا جاۋاپ بەردى: قۇران كارىمنىڭ ءتاپسىرى ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعى قازىرگى كەزدە دۇنيە جۇزىنە كەڭىنەن تانىمال بولۋدا. سوڭعى جيىرما جىلدا قازاق تىلىنە دە اۋدارىلا باستادى. ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعى قانداي ءتاپسىر تۇرىنە جاتادى؟ بۇل جاعىنان قارايتىن بولساق، ادامداردى دىنسىزدىكتىڭ قاراڭعىلىعىنان شىعارۋشى قۇران اقيقاتتارىن عىلىمي تۇرعىدان تۇسىنىكتى ەتىپ باياندايتىن ريسالەينۇر ءتاپسىرى اركىمدى مازالايتىن مەن كىممىن؟ قايدان كەلدىم؟ قايدا بارامىن؟ نە ىستەۋىم كەرەك؟ بولمىس اتاۋلى قالاي پايدا بولىپ، قايدا بارادى؟ ونىڭ ءمانماعىناسى نە؟ سەكىلدى وتە ماڭىزدى سۇراقتارعا قاناعاتتانارلىق جاۋاپ بەرەدى. ونىڭ جاندى راحاتتاندىراتىن، اقىلدى كەمەلدەندىرەتىن، جۇرەكتى نۇرعا، كوڭىلدى شاتتىققا بولەيتىن ەرەكشە ءتاسىلى بار. ءار ادامعا بەلگىلى ومىرلىك مىسالدار ارقىلى قۇراننىڭ ماقساتىن تۇسىندىرەدى. مىسالى، قۇراننىڭ ءار سۇرەسىنىڭ باستاۋى بيسميللاح ءسوزى بۇكىل تىرشىلىكتىڭ، بارلىق يگىلىكتىڭ قوزعاۋشى كۇشى ەكەنىن تاماشا دالەلدەيدى.ريسالەينۇر قۇراننىڭ زاماناۋي ءتاپسىرى سانالادى. ءتاپسىر ەكى ءتۇرلى بولادى. بىرەۋى كوپشىلىككە بەلگىلى ءتاپسىر. ولار قۇراننىڭ ءسوز بەن سويلەمدەرىنىڭ ماعىناسىن قىسقاشا باياندايدى. ەكىنشىسى، قۇراننىڭ يماني اقيقاتتارىنا بۇلتارتپاس دالەلدەر كەلتىرىپ، جانجاقتى تۇسىندىرەدى. مىنە، ءتاپسىردىڭ وسى سيرەك تۇرىنە ريسالەينۇر جاتادى. ماسەلەن، ادامزاتقا رۋحاني اپات بولىپ كەلگەن ماتەرياليزم، كوممۋنيزم سەكىلدى ءدىنسىز اعىمداردى قۇران اياتتارى ارقىلى اشكەرەلەيدى. قۇران اياتتارىنىڭ نۇرلى ءتاپسىرى دەسە بولادى. ول باسىنان سوڭىنا دەيىن يمان مەن ءتاۋحيد تۋرالى باياندايدى. ىلىمگە نەگىزدەلگەندىكتەن، كوڭىلدەگى كۇدىكتى جويىپ، اقيقاتقا باستاپ، اقيقاتقا كوزدى ابدەن جەتكىزەدى، تولىق قاناعاتتاندىرادى. مىسالى، نامازدىڭ بەس ۋاقىت بولۋ سەبەبىن الەم جاراتىلىسى، ادامزاتتىڭ دامۋ ءداۋىرى، جەكە ادامنىڭ ءومىرى سەكىلدى كەزەڭدەرمەن بايلانىستى ەكەنىن عاجايىپ قىزىقتى تۇسىندىرەدى. پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.س. مۇعجيزالارىن وتىرىك، ەرتەگى سەكىلدى كورەتىن ادامدارعا مۇعجيزالاردىڭ شىنايى اقيقات جانە ناقتى ومىردە بولعان ۋاقيعا ەكەنىن تۇسىندىرەدى.ول ءجۇز وتىز كىتاپشادان تۇرادى. زاماناۋي سۇرانىستارعا تولىق جاۋاپ بەرەدى. وقىرماندى قۇران كارىمنىڭ ءمانماعىناسىنا تەرەڭ ۇڭىلۋگە ۇيرەتەتىن ءتاپسىر. ول بولعان ءارى بولاتىن سۇراقتارعا، كوڭىلگە كەلگەن، كەلۋى مۇمكىن كۇدىكتەردى جويادى. يماننىڭ دارەجەدەڭگەيىن كورسەتىپ، اللانىڭ ءبىر ءارى جالعىز، پايعامبارلاردىڭ حاق ەكەنىن دالەلدەيدى. ءسويتىپ، يماننىڭ التى شارتىن بىربىرىنە بايلانىستىرا وتىرىپ، مۇسىلمان ادامعا تەرەڭ يسلامي ءبىلىم بەرەدى.ماسەلەن، اسپان مەن جەر قاباتتارىندا پەرىشتەلەر مەكەندەيتىنىن، رۋحتىڭ باقي ەكەنىن، ونىڭ جوق بولمايتىنىن تۇسىندىرەدى. ءولىم مەن ءومىر، ۋاقىت دەگەنىمىز نە؟ ولگەن سوڭ ءتىرىلۋ قالاي بولماق؟ اقىرەت جايى، ءجاننات پەن ءجاھاننامنىڭ راس ەكەنىن، ونىڭ ءمانىسىن اشىپ، ماڭگى باقىتتى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن انىقتاپ بەرەدى. جانە ادامدى ماڭگىباقي سورلاتاتىن نەندەي سەبەپتەر ەكەنىن اتاپ كورسەتىپ، ودان قالاي ساقتانۋدىڭ جولىن ۇيرەتەدى. ريسالەينۇر ءاھلى سۇننەت ءۋال جاماعاتتىڭ ۇستانىمىنا سايكەس وتە كۇردەلى ماسەلەلەردى تاماشا تۇسىندىرەدى.زاماناۋي ءتاپسىر دەگەندى قالاي تۇسىنۋگە بولادى دەسەك، بۇرىنعى زاماندا ىلىمگە سۇيەنىپ اداسۋ، بىربەتكەيلىك تانىتۋ بۇل زامانمەن سالىستىرعاندا، وتە از بولاتىن. سوندىقتان يسلام عالىمدارىنىڭ كىتاپتاپسىرلەرى، يماممولدالاردىڭ ۋاعىزناسيحاتتارى ادامداردى تولىق قاناعاتتاندىراتىن. ونداي كۇماندى كۇپىرلىكتىڭ تەز الدىن الىپ، جول بەرىلمەيتىن. جۇرت جاپپاي اللاعا سەنەتىندىكتەن، قۇدايدى ايتىپ، ءجاھاننامدى ەسكە تۇسىرسە بولدى، كوپشىلىك تاۋبەسىنە كەلىپ، العان بەتىنەن قايتا قوياتىن ەدى.بۇرىن وقىپشوقىپ، عىلىمعا سۇيەنىپ، يمان اقيقاتتارىنا قارسى شىعاتىندار نەكەنساياق بولسا، قازىردە جۇزدەپ سانالادى. مۇنداي قىرسىق ادامدار پەرعاۋىنداي كوكىرەك كەرىپ، قۇران اقيقاتتارىن مويىنداماي، ءوزىنىڭ دەگەنىمەن جۇرتقا قارسى شىعادى. ولاي بولسا، ولاردىڭ پىكىرلەرىن ءىلىم ارقىلى تاستالقان ەتەتىن جويقىن اقيقات قاجەت. سوندا عانا كوكىرەك كوزى اشىلعان كەيبىرەۋى يمانعا كەلەدى.قۇدايعا شۇكىر، زاماننىڭ دەرتىنە شيپا بولارلىق قاسيەتتى قۇراننىڭ ماعىناۋي شۋاعى ريسالەينۇر ءتاپسىرى كوپتەگەن تەڭەۋمىسالدار ءوز وقىرماندارىنا يمان شۋاعىن شاشۋدا، قازاق وقىرماندارىنىڭ دا قاتارىن مولايتۋدا.نۋر فەيز جشس تۋرالى جانە الداعى جۇمىس جوسپارلارىمىز جايىندا ايتساق، قۇران ءتاپسىرىنىڭ اۋدارماسىن حالىققا تانىستىرۋ ماقساتىندا نۋر فەيز جشس قۇرىلدى. اۋدارماشىلار القاسى قۇرىلدى. ولار: ز.باتايۇلى، ج.قيانبەك، ءر.تاجىباي، س.سەيىلبەكۇلى، ا.حامزا، ا.بەكۇلى، س.كەنجەباەۆ، د.ايداربەكۇلى. اۋدارماشىلار القاسىنداعى ازاماتتارىمىزدىڭ ءارقايسىسى ءدىني ساۋاتتى جانە اۋدارما سالاسىندا ىستاجىريبەسى بار ادامدار. اۋدارماشىلار ءارقايسىسى كىتاپتىڭ وزىنە بەرىلگەن بولىگىن اۋدارعان سوڭ، جالپى اقىلداسۋ ارقىلى باسپاعا كىتاپ بولىپ جيناقتالادى. بىرنەشە رەت اقىلداسىپ، ناقتىلانعان سوڭ، ءدىني ساراپتاماعا، كەيىن باسپاحاناعا جىبەرىلەدى. الداعى جۇمىس جوسپارىمىز مۇمكىندىگىمىز جەتكەنشە ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعىن قازاقشاعا تولىقتاي اۋدارۋ بولماق.ەلىمىزدە ءدىني تاقىرىپتاعى كىتاپ جاريالانۋى ءۇشىن ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنان ءوتۋى قاجەتتى. بۇل قاجەتتىلىك باسپاحانالاردا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ سۇرالاتىن تالاپ بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان ءبىز اۋدارمالارىمىزدى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنا تاپسىرىپ، وڭ قورىتىندىسى الىنعان سوڭ باسپاحانادان باستىرىپ شىعاردىق. كىتاپتار تۋرالى .. ايتىمىزدا كەڭىنەن اقپارات الۋعا بولادى.اتاپ وتەتىن باستى ماسەلە، ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنىڭ وڭ قورىتىندىسى دەگەنىمىز ەلىمىزدە قۇران اقيقاتتارىنىڭ تارالىمىنا جاعداي جاسالىپ وتىرعانىنىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىن. قۇراندى تۇسىنگەن ەل بولاشاعى بار ەل دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى. الەمدە ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعىنىڭ اۋدارمالارى كەڭىنەن تارالعان. ءبىر عانا مىسالى رەتىندە، تۇركيا باسشىسى رەجەپ تايىپ ەردوعان مىرزانىڭ ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعىن تۇركيا ءمۇفتياتى تاراپىنان باسپاحانادان باستىرىپ، حالقىنا سىيلاعانىن جاڭالىقتاردان وقىدىق. جانە مىسىرداعى حالىقارالىق ءالازحار يسلام ۋنيۆەرسيتەتى دە وقىتۋدى قولعا الۋدا.قاسيەتتى قۇراننىڭ ءتاپسىرى ريسالەينۇر شىعارمالار جيناعى اۆتورى ءباديۇززامان سايد نۇرسي دەگەنىمىز كىم دەسەك، ول كىسى 1877 جىلى تۇركيانىڭ بيتليس وبلىسىنا قاراستى نۇرس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق جاسى التىعا ەندى تولعان بالانى اتااناسىنان ايىرىپ، جىراققا الىپ كەتەدى. تەرەڭ اقيقاتتاردى تەز مەڭگەرىپ، ءبىر وقىعان كىتابىن تەز ۇعىپ قانا قويماي، ونى جاتتاپ الاتىن زەرەك بالا كوپ جىل ءتالىم الۋى ءتيىس مەدرەسە ءبىلىمىن ءۇش ايدا ءتامامداپ، جەتىك مەڭگەرىپ الادى. پىكىرتالاستا، ءىلىمي سايىستا زەرەكتىگىمەن ۇنەمى جەڭىسكە جەتەتىن جاس جەتكىنشەك زامانداس عالىمدارى تاراپىنان ءباديۇززامان، ياعني زاماننىڭ وزىعى دەگەن اتقا يە بولادى.ومىر جولىندا دىنسىزدەردىڭ، كوممۋنيستەردىڭ قۋدالاۋىنا دۋشار بولسا دا، ول بارىنە سابىر ەتىپ، قايمىقپاستان يسلام الەمىنە تونگەن كۇپىرلىكتىڭ قارا بۇلتىن قاق جارىپ، قۇراننىڭ نۇرىنا اينا بولىپ اينالاسىنا جينالعانداردى يماننىڭ نارىمەن سۋسىنىن قاندىرادى. حالىقتىڭ نازارىندا يسلامنىڭ ۇستەم ابىرويىن اسقاقتاتىپ كىشىپەيىلدىك، ىقىلاس تۇرعىسىنان جۇرتقا ۇلگىونەگە بولادى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن يماندىلىققا ادال قىزمەت ەتەدى. ءسويتىپ، سول قيىنقىستاۋ كەزەڭدەردە جازىلعان التى مىڭ پاراقتان تۇراتىن ريسالەينۇر ءتاپسىرىن تولىق اياقتاپ ءارى ونى ءوز وقىرماندارىنىڭ قولدارىنا تاپسىرىپ، مىندەتىن تولىق اتقارعان اسكەردەي كوڭىلى جاي تابادى.قمدب تاراپىنان مەشىت سايتتارىنىڭ كوپتەپ اشىلعانى جانە سايتتاردىڭ ينتەرنەت قولدانۋشىلارعا قىزمەت ەتۋى وتە قۋانىشتى جاعداي. سەبەبى ءقازىر تەحنولوگيا دامىعان زاماندا ادام وزىنە قاجەتتى اقپاراتتى جەتكىلىكتى الا الادى. وسى جاعىنان مەشىت سايتتارىنىڭ ماڭىزدى ەڭبەگى بار. مەشىت سايتىنان قمدب جاڭالىقتارى، ءپاتۋالار، سۇراقتارعا جاۋاپ، ناماز ساباقتارى، ت.ب. بارلىق يسلام ءدىنىنىڭ شارتتارىن ۇيرەنەدى. قمدب سايتتارى ءدىني سايتتار دەپ ەسەپتەلەدى.ال .. سايتى عىلىمي، تانىمدىق جانە نۋر فەيز جشس اۋدارماشىلار القاسىنىڭ ەڭبەگىنىڭ جەمىسى دەپ ايتۋعا بولادى. وقىرمانمەن بايلانىستىڭ زاماناۋي ءبىر ءتۇرى.يسلام اقيقاتتارىنا قىزمەت ەتۋ جولىندا قمدبنىڭ مەشىت سايتتارىنا كومەكشى جانە تىلەكتەس سايت رەتىندە تانىلسا، ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى دەپ بىلەمىن. ريسالەي نۇر ءتاپسىرى ءوزىن زيالىمىن دەپ سانايتىن ءار ازامات وقىپۇيرەنۋگە لايىق رۋحاني قازىنا.كەلۋ قاينارى: :...?5339976قوناق: 6105، ۋاقىتى: 08:01 20200606 ..ادامعا تۋعان جەرىندە وس 27 سەكوندكوكسۋ اۋدانىنا بلوك بەك 9 مينوتالەم ەلدەرى ۆاكتسينالاۋ 14 مينوتشينجياڭعا كۇيە جاعۋ ويى 14 مينوترۋحاني جاڭعىرۋ: اقمولاد 15 مينوتپۋت، وسۆەششەننىي مەچتو 15 مينوتالماتى وبلىسىندا تۇرعىن 21 مينوتءبىزدىڭ بايشىكەشتەر قال 24 مينوتقاراعاندى وبلىسى بويىنش 24 مينوتكوكشەتاۋدىڭ ورتالىق مەش 24 مينوتجۇڭگونىڭ تەز قارقىندى 24 مينوتقازاقستاندىق قوس گيمناس 24 مينوتمەملەكەت باسشىسى شۆەتسي 27 مينوتەربول قاراشوكەەۆ قارجى 29 مينوت12 ءساۋىر 2021 جىل 20 1 ساعاتباسەكە كەيىنگە شەگەرىلد 1 ساعاتقىزىل گەندى جالعاستىرىپ 1 ساعاتقونىس جاڭالاپ كوشىرۋ تۇ 1 ساعاتبقوداعى اقساي قالاسىند 1 ساعاتايماقتىڭ ساياسيزاڭ قوس 1 ساعات1 مامىردان باستاپ ەرىكت 1 ساعاتەلوردا اكىمدىگى ۆياچەسل 1 ساعاتالماتىلىق ستۋدەنت جاھان 1 ساعاتقارقارالىدا التى جىل بۇ 1 ساعات
|
بۇگىنگى ەۋروپا: بەرلين قورعانى 30 جىلدان كەيىن قايتا پايدا بولدى ما؟ەستاي بوجان 8 قاراشا, 2019 ساعات 12:00 86 0بەرلين قورعانىن قۇلاتقىسى كەلگەن بۇل بالا قازىر 40تان اسقان ەل اعاسى. فوتو: اشىق جەلىلەردەن.بيىل بەرلين قورعانىنىڭ قۇلاتىلعانىنا 30 جىل تولدى. بۇل قىرعيقاباق سوعىس جىلدارىندا باتىس ەۋروپا مەن شىعىس ەۋروپانى ءبولىپ تۇرعان سيمۆول قاتارلى باعالانعان. بەرلين قورعانى قۇلاعاننان كەيىن ەۋروپا بىرتۇلعالاندى دەگەن سوزدەر دە ايتىلىپ ەدى.بەرلين قورعانى ەكىگە جارىلعان ەۋروپا سيمۆولىدۇنيەجۇزىلىك ەكىنشى سوعىستان كەيىن ەۋروپا كوممۋنيستىك شىعىس جانە كاپيتاليستىك باتىس بولىپ بولىنە قالدى. شىعىس ەۋروپادا اۆتوريتارلى بيلىكتەر جايلاعاندىقتان، ءجۇز مىڭداعان تۇرعىنى بۇل ايماقتان شىعىپ كەتۋگە تىرىستى. 19491961 جىلدار ارالىعىندا شىعىس گەرمانيادان باتىس گەرمانياعا 2 ملن 700 مىڭنان استام ادام قاشىپ وتكەن. كەڭەس وداعى ىقپالىنداعى ەلدەر بۇل ءۇردىستى توقتاتۋ ماقساتىندا شەكاراعا قورعان قابىرعالارىن تۇرعىزىپ، ەلەكتر توك جۇرگىزىلگەن تورلار قويىپ، مينالار كومىپ، قارۋلى جاساقتار ورنالاستىرعان. ءتىپتى، باتىس شەكارانى بەتكە العان ادامدارعا ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا رۇقسات تا بەرگەن.بەرلين قورعانى 1961 جىلى بەرلين قالاسىن قاق ءبولىپ تۇرعىزىلعان بولاتىن. بۇدان ەكى جىل بۇرىن جاريالانعان زەرتتەۋ ناتيجەسىندە شىعىس بەرليننەن باتىس بەرلينگە قاشىپ وتپەك بولعان 262 ادامنىڭ وققا ۇشقانى بەلگىلى بولعان. سول كەزەڭدە باتىس ەۋروپا ميگرانتتاردى قىزۋ قارسى الىپ تۇردى. بۇنىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار ەدى. ءتىپتى قىرعيقاباق سوعىس جىلدارىندا باتىس ەۋروپا ماسسالىق ميگراتسيانى دارىپتەر تۇردى. ولار ءار كەلگەن ميگرانتتى كوممۋنيستىك يدەولوگيادان قاشىپ شىققان ازاتكەر رەتىندە كورسەتۋگە تىرىستى. بۇل سول زامانداعى يدەولوگيالىق قاقتىعىستاردىڭ ناتيجەسى ەدى.ەو مۇشەلەرى جۇزدەگەن شاقىرىمعا سوزىلعان قورعاندار تۇرعىزدى. فوتو: .قازىرگى ەۋروپانىڭ سيمۆولىالايدا، 30 جىلدان كەيىنگى بۇگىندە ادامنىڭ ەڭ باستى قۇندىلىقتارىن قادىرلەگىش ەۋروپانىڭ وزىندە ادامداردىڭ ءجۇرىپتۇرۋىن شەكتەۋگە ارنالعان جۇزدەگەن شاقىرىمعا سوزىلعان قورعاندار تۇرعىزىلۋدا. ميگرانتتاردىڭ ەلگە كىرۋىن شەكتەۋ ماقساتىنداعى بۇنداي قورعاندار الداعى ۋاقىتتا ەۋروپانىڭ سيمۆولىنا اينالىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس.ەڭ ۇلكەن كوممۋنيستىك رەجيم قۇلاعاننان كەيىن شىعىس ەۋروپا ەلدەرى كاپيتاليزمگە ويىسىپ، ەونىڭ مۇشەسى بولىپ قالدى. بىراق، وسى تۇستا ميگرانتتارعا دەگەن كوزقاراس كەرى باعىتقا قاراي وزگەردى. ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا ەركىن ءجۇرىپ تۇرۋقيىن بولماعانىمەن، ەكونوميكالىق جاعدايى ناشار ەۋروپالىق ەمەس ەلدەرمەن شەكارالاردا قورعاندار تۇرعىزىلدى. ادامدىق قۇندىلىقتاردى شەكتەپ وتىرعانىنا قارماستان بۇل قورعاندار ءوز كەزەگىندە ەۋروپا شەبى دەگەن سۇيكىمدى ءارى ايبىندى اتقا دا يە بولدى.شەكاراسىز دارىگەرلەر ۇيىمىنىڭ ايتۋىنشا، بۇنداي دۋالقورعاندار مىڭداعان ميگرانتتاردىڭ ولىمىنە اكەلىپ سوعۋدا. بۇعان قوسا بىرقاتار سىنشىلار ەۋروپا ميگرانتتار ماسەلەسىندە الەۋمەتتىك قىرىنان كورى، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىرىنا كوبىرەك نازار اۋدارادى دەپ سىندايدى.ەۋروپا وداعى وڭتۇستىك جانە وڭتۇستىكشىعىسىندا شەكارا قورعاندارىن سوعىپ، باتىس ازيا باتىستا تاياۋ شىعىس دەلىنەدى, افريكا جانە ازيادان كەلەتىن ميگرانتتاردى شەكتەۋگە تىرىسادى. ايتالىق، ۆەنگريا سەربيا شەكاراسىنا كەمەل باقىلاۋ اپپاراتتارىمەن جابدىقتالعان 155 شاقىرىمدىق قورعان تۇرعىزدى. بولگاريا بولسا تۇركيامەن شەكارادا 260 شاقىرىمدىق قورعان سوقتى. جەرورتا تەڭىزى ارقىلى ەۋروپاعا جەتۋگە تاۋەكەل ەتەتىن ميگرانتتار دا كوپ. بىراق، ولارعا قارسى تەڭىز قورعانى دا بار. ارنايى شارلاۋشىلار ولاردى ۇستاپ، افريكاعا قايتارىپ جىبەرۋگە تىرىسادى.ميگرانتتاردىڭ جولىن توسىپ تاستاۋعا، ءبىر ەلدەن كەلەسى ءبىر ەلگە وتۋىنە توسقاۋىل قوياتىن قورعاندار ەۋروپانىڭ ءوز ىشىندە دە بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەۋروپا ميگرانتتارعا قاتاڭ شەكتەۋگە قاراي كەلە جاتىر. بۇل ساياساتىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى دا سىنعا العان. توقەتەرىن ايتقاندا، ءبىر كەزدەرى 1989 جىلى باتىس ەركىندىك پەن تولەرانتتىلىقتىڭ سيمۆولى دەگەن اتى قازىرگى ەۋروپاعا ساي كەلمەي قالدى.
|
اۋا رايى 25 اقپان، 2021قازگيدرومەت اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا بايلانىستى قازاقستاننىڭ 8 وبلىسىندا ەسكەرتۋ جاريالادى.2628 اقپاندا جامبىل وبلىسىندا كەي جەرلەردە تۇمان، 26 اقپاندا تۇندە بۇرقاسىن كۇتىلەدى. 26 اقپاندا تۇندە كەي جەرلەردە سولتۇستىكباتىستان سوعاتىن جەلدىڭ كۇشى 1520 مس، ەكپىنى 23 مسعا جەتەدى. تاراز قالاسىندا 2628 اقپاندا كەي ۋاقىتتا تۇمان تۇسەدى.26 اقپاندا قاراعاندىوبلىسىنداكەي جەرلەرىندە تۇمان كۇتىلەدى. جەل وڭتۇستىكباتىستان سوعادى، تۇندە كەي جەرلەرىندە كۇشى 1520 مسعا جەتەدى.26 اقپاندا تۇندە كەي جەرلەرىندە 3538 گرادۋس قاتتى اياز قۇتىلەدى. قاراعاندى قالاسىندا 26 اقپاندا جەل وڭتۇستىكباتىستان سوعادى، تۇندە ەكپىنى 15 مسعا جەتەدى. جەزقازعان قالاسىندا 26 اقپاندا تۇندە 35 گرادۋس قاتتى اياز كۇتىلەدى.تۇندە 2627 اكپاندا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ كەي جەرلەرىندە 40 گرادۋس اياز كۇتىلەدى. 26 اقپاندا اقمولا وبلىسىندا تۇندە كەي جەرلەرىندە جاياۋ بۇرقاسىن، باتىستان، وڭتۇستىكباتىستان جەل سوعادى، كۇشى 1520 مسعا جەتەدى. كەي جەرلەردە تۇمان كۇتىلەدى.26 اقپاندا تۇركىستان وبلىسىنىڭ كەي جەرلەرىندە تۇمان، جاياۋ بۇرقاسىن كۇتىلەدى. سولتۇستىكشىعىستان جەل سوعادى، تۇندە كەي جەرلەردە كۇشى 1520 مسعا جەتەدى. تۇندە وبلىستىڭ سولتۇستىگىندە 250س اياز كۇتىلەدى.26 اقپان باتىس قازاقستان وبلىسىندا كەي جەرلەرىندە جاياۋ بۇرقاسىن كۇتىلەدى. وڭتۇستىكتەن، وڭتۇستىكشىعىستان جەل سوعادى،كۇشى كەي جەرلەردە 1520 مسعا جەتەدى. ورال قالاسىندا 26 اقپاندا جاياۋ بۇرقاسىن كۇتىلەدى.26 اقپاندا اقتوبە وبلىسىنىڭ كەي جەرلەرىندە جاياۋبۇرقاسىن كۇتىلەدى. وڭتۇستىكتەن، وڭتۇستىكشىعىستان جەل سوعادى، كۇشى 914 مسعا جەتەدى.26 اقپان اتىراۋ وبلىسىنىڭ كەيجەرلەرىندە جاياۋ بۇرقاسىن، تۇمان، كوكتايعاق كۇتىلەدى.
|
جەمئىيەتتە ئەكبەر دالۇ دەپ تونۇلغان، بايلىق جەھەتتە خوتەندە ئالدىنقى قاتاردىكى كىشىلەردىن سانىلىدىغان 51 ياشلىق كارخانىچى ئەكبەر ئىمىن 2018يىلنىڭ ئوتتۇرىلىرى ئۈنتىنسىز غايىب بولغان.مۇخبىرىمىزنىڭ خوتەن شەھەرلىك ج خ ئىدارىسى ۋە باج ئىدارىسى قاتارلىق ئورۇنلارغا تېلېفون قىلىپ ئەھۋال ئىگىلىشى نەتىجىسىدە، ئەكبەر ئىمىننىڭ چېگرادا سودا رەسمىيىتىنى بېجىرىۋاتقان مەزگىلىدە تۇتقۇن قىلىنىپ، 25 يىللىق كېسىلگەنلىكى ئاشكارىلاندى. ئىگىلىشىمىزچە، ئەكبەر ئىمىن تىجارىتىنى قاشتېشى سودىسىدىن باشلىغان.خوتەندە ئولتۇراق ئۆيبىناكارلىق ساھەسىدە ئالدىنقى قاتارغا ئۆتۈپ، دەسمايىسى بىر مىليارد يۈەندىن ئاشقان. ئەكبەر ئىمىننىڭ تۇتۇلۇش سەۋەبى، ئۇنىڭ سودا ئورتاقلىرى بولغان ئىككى قېرىندىشى ۋە بىر ئوغلىنىڭ تەقدىرى ئۈستىدىكى ئېنىقلاشلىرىمىز داۋاملاشماقتا.خىتاي تاراتقۇلىرى ئۇيغۇر رەھبەرلىرىگە قاراتقان تەشۋىقات ھۇجۇمىنى داۋام قىلماقتا01يانۋار كۈنى خىتاينىڭ يەرشارى ۋاقتى گېزىتى ئۇيغۇر رەھبەرلىرىدىن رابىيە قادىر خانىم ۋە دولقۇن ئەيسالارنىڭ يۇرتىدىكى بىر قىسىم ئۇرۇقتۇغقانلىرىنى سۆزلىتىش ئارقىلىق ئۇلارنىڭ چەتئەللەردىكى پائالىيەتلىرىگە ھۇجۇم قىلدى.رابىيە قادىر خانىم بۇنىڭغا قايتۇرغان ئىنكاسىدا، خىتاي تارقاتقان ۋىدىيودا پەقەت ئىككى نەۋرىسى ۋە ئىككى بالىسىنىڭلا كۆرسىتىلگەنلىكىنى ئەسكەرتىپ: خىتاي مېنى يالغانچى دېمەكچى بولسا، مېنىڭ باشقا پەرزەنتلىرىمنى ۋە قېرىنداشلىرىمنى كۆرسەتسۇن دېدى.دولقۇن ئەيسا بولسا دادىسىنىڭ ئۆلۈم خەۋىرىنى يەرشارى ۋاقتى گېزىتىدىن ئۇققان. ئۇ خىتاي ھۆكۈمىتى مېنىڭ دادامنىڭ قاچان ۋە نېمە سەۋەبتىن ئۆلۈپ كەتكەنلىكىنى ئاشكارىلىسۇن دېدى. خىتاي تاراتقۇلىرى يېقىندىن بۇيان چەتئەللەردىكى ئۇيغۇر پائالىيەتچىلەر ۋە تەشكىلاتلارغا قاراتقان ھۇجۇمىنى كۈچەيتمەكتە.خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى: خىتاي ھۆكۈمىتى كىشىلىك ھوقۇققا دۇنياۋى تەھدىتخەلقئارا كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى 14يانۋار كۈنى ئېلان قىلغان 2020يىللىق دوكلاتىغا خىتاي ھۆكۈمىتى كىشىلىك ھوقۇققا دۇنياۋى تەھدىت دەپ نام بەردى.مەزكۇر ئورگاننىڭ دىرېكتورى كەن روس باياناتىدا دۆلەت ئىچىدە ئۆز ھاكىمىيىتىنى بېسىمغا تايىنىپ ساقلاپ كەلگەن خىتاي ھۆكۈمىتى ئۆزىنىڭ ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي كۈچىگە تايىنىپ تۇرۇپ، ئىنسانلارنىڭ ھوقۇقىنى قوغداش ئاساسىدا قۇرۇلغان ئورگانلارنى پالەچ ھالغا چۈشۈرۈپ قويماقتا دېدى.كەن روس ئۇيغۇر ئېلىدە يولغا قويۇلغان لاگېر ۋە باشقا زۇلۇم سىياسەتلىرىگە قارىتا خەلقئارادا يېتەرلىك دەرىجىدە ئىنكاس چىقماسلىقىنى مانا بۇنىڭ مىسالى سۈپىتىدە كۆرسەتتى. كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى ھەرقايسى ھۆكۈمەتلەرنى خەلقئارالىق كىشىلىك ھوقۇق سىستېمىسىنى قوغداپ قېلىش ئۈچۈن خىتايغا ئورتاق تاقابىل تۇرۇشقا چاقىردى.خەلقئارا ئەركىنلىك سارىيىمۇ بۇ يىللىق دوكلاتىدا دېموكراتىك دۆلەتلەر خىتاينىڭ تاراتقۇلار ئارقىلىق كېڭەيمىچىلىك قىلىشىغا چەكلىمە قويۇشى كېرەك دەپ ئەسكەرتتى.بوسنىيەگېرتسېگوۋىنادا ئۇيغۇرلارنى قوللاش نامايىشى ئۆتكۈزۈلگەن12يانۋار كۈنى، بوسنىيەنىڭ پايتەختى سارايېۋودا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزۈۋاتقان زۇلۇملىرىغا نارازىلىق بىلدۈرۈش ۋە ئۇيغۇرلارنى قوللاش نامايىشى ئۆتكۈزۈلگەن.خەلقئارالىق سارايېۋو ئۇنىۋېرسىتېتى قارمىقىدىكى خەلقئارا ياشلار كۇلۇبى ۋە مىللىي تۈرك ئوقۇغۇچىلار بىرلىكى قاتارلىقلار ھەمكارلىشىپ ئۇيۇشتۇرغان نامايىشقا كۆپ ساندا كىشى قاتناشقان.نامايىشچىلار ئۇيغۇرلارغا ئەركىنلىك، ئۇيغۇرلارنى قۇتۇلدۇرۇڭلار، ئىرقىي قىرغىنچىلىققا خاتىمە بېرىلسۇن دېگەندەك شوئارلار يېزىلغان لوزۇنكىلارنى كۆتۈرۈپ نامايىش قىلغان.نامايىشچى ياشلار خىتاينىڭ يىغىۋېلىش لاگېرلىرىغا قامالغان ئۇيغۇرلارنىڭ يالغۇز ئەمەسلىكىنى تەكىتلىگەن. بوسنىيەگېرتسېگوۋىنادىكى مۇسۇلمان بوسىنىيەلىكلەر 1992يىلىدىن 1995يىلىغىچە داۋام قىلغان ئۇرۇشتا سېربلارنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىق قىلىشىغا ئۇچرىغان.ئون مىڭلارچە جانغا زامىن بولغان بۇ قىرغىنچىلىق ب د ت ۋە شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ ئارىلىشىشى نەتىجىسىدە 1995يىلى دېكابىردا رەسمىي ئاخىرلاشقان.ئاتۇشتىكى 90 ياشلىق دىنىي زات ئاۋۇدىن ئايۇپنىڭ خىتاينىڭ لاگېرلىرىغا قامالغانلىقى مەلۇمئاتۇشتىكى 90 ياشلىق دىنىي زات ئاۋۇدىن ئايۇپنىڭ خىتاينىڭ لاگېرلىرىغا قامالغانلىقى مەلۇم. يېقىندا خىتاي ئالىي خەلق سوت مەھكىمىسىنىڭ تور بېتىدە ئاتۇش شەھىرىنىڭ سابىق مۇئاۋىن پارتكوم سېكرېتارى سوڭ كەيسەينىڭ پارىخورلۇق داۋاسىغا ئائىت ئاشكارىلانغان بىر سوت ھۆكۈمىدە، ئاۋۇدىن ئايۇپنىڭ 2017يىلى ماي ئايلىرىدا ئاتۇشتىكى مەلۇم بىر دوختۇرخانىغا نازارەت ئاستىدا داۋالىنىشقا ئېلىپ كېلىنگەنلىكى، ئۇنىڭ نۇقتىلىق ئۆزگەرتىش ئوبيېكتى ۋە دىنىي ئاشقۇنلۇق ئىدىيەسى تارقاتقۇچى ئىكەنلىكى تىلغا ئېلىنغان.دىنى زات ئاۋۇدىن ئايۇپنىڭ ئامېرىكادىكى جىيەن قىزى مارىيە مۇھەممەتمۇ تاغىسىنىڭ لاگېرغا قامالغانلىقىدىن 2019يىلى فېۋرالدا خەۋەر تاپقان. دىنىي زات ئاۋۇدىن ئايۇپ ئاتۇش بوستان مەھەللىسى قايراق مەسچىتىنىڭ 30 يىللىق ئىمامى بولۇپ، يۇرت ئىچىدە ھۆرمەتكە سازاۋەر مۆتىۋەرلەردىن ھېسابلىنىدىكەن.15يانۋار كۈنى، خەلقئارا ئىسلام كىشىلىك ھوقۇق كومىتېتى ھەرقايسى مۇسۇلمان دۆلەتلىرىگە مەكتۇپ يوللاش چاقىرىقى ئېلان قىلدى.ئۇلار، مۇسۇلمانلار دۇنياسىدىكى بارلىق كىشىلەرنى چاقىرىق خېتىگە ئىمزا قويۇش ۋە ئۇنى مۇناسىۋەتلىك ئىسلام ئەللىرىنىڭ رەھبەرلىرىگە يوللاپ بېرىشكە چاقىرغان.ئىسلام كىشىلىك ھوقۇق كومىتېتى چاقىرىقىدا، ئۇيغۇرلارنىڭ سىياسىي، ئىجتىمائىي ۋە دىنىي ھەقلىرىنىڭ تارتىۋېلىنغانلىقى، ئىسلام ئەللىرى ھۆكۈمەتلىرىنىڭ ئۇيغۇرلارنى قوللىشى لازىملىقى ھەمدە خىتاي بىلەن بولغان بارلىق ھەمكارلىقىنى تاكى ئۇيغۇرلارغا بولۇۋاتقان زىيانكەشلىك ئاخىرلاشقۇچە بىكار قىلىشىنى تەلەپ قىلغان.مەكتۇپ ئاساسلىق پاكىستان، ھىندونېزىيە، تۈركىيە، ئىران قاتارلىق دۆلەتلەرگە يوللىنىدىغان بولۇپ، مۇسۇلمانلار دۇنياسىنى ئۇيغۇرلار مەسىلىسىدە ئويغىتىشتا مۇئەييەن رول ئوينىشى مۇمكىن، دەپ قارالماقتا ئىكەن.
|
ئاياللار، بىمارلار، مۇساپىر قاتارلىقلارغا ئائىت روزا ھەققىدىكى مۇھىم مەسىلىلەر ئۇيغۇرچە مۇھەممەد يۇسۇپ قارىم3 9 1428 , 1592007 1011.5 20190502پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام كىچىك بالىلارنى كىچىگىدىن باشلاپ ئىسلام شەرىئىىتىدە بۇيرۇلغان ئەمەللەرنى ئورۇنلاشقا كۆندۇرۇشكە ئەمىر قىلغان. بۇئۇلارنىڭ، ئۇلار بالاغەتكە يەتكەندىن كېيىنمۇ، ئەمەل ئىبادەتلەرنى قىزغىنلىق بىلەن ئادا قىلىدىغان، شەرىئەتنىڭ تەكلىپلىرىنىڭ ھېچبىرىنى ئېغىر كۆرمەيدىغان بولۇپتەربىيىلىنىپ چىقىشى ئۈچۈن ئىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مۇنداق دەپ كۆرسەتكەن: بالىلىرىڭلارنى يەتتە يېشىدا ناماز ئوقۇشقا بۇيرۇڭلار، ئۇلار ئون ياشقا كىرگەندە ناماز ئوقۇمىسا ئۇرۇڭلار. ئۇلارنىڭ ياتاقلىرىنى ئايرىۋېتىڭلار ئەبۇداۋۇد رىۋايىتى. بۇ ھەدىستىكى: ياتاقلىرىنى ئايرىۋېتىڭلار دېگەن ئەمىر، قىز ئۇغۇللار ئون ياشقا كىرگەندە، ئۇلارنىڭ ياتاقلىرىنى بىر بىرىدىن ئايرىپ، ئوغۇللارنى ئايرىم، قىزلارنى ئايرىم ئۆيدە ياتقۇزۇڭلار دېگەنلىكتۇر. چۈنكى بالىلار ئون ياشتىن كېيىن بالاغەتكە يېتىشكە باشلايدۇ. قىز ئوغۇللارنى بۇياشلىرىدا ئايرىم ياتقۇزمىغاندا، ئۇلارنىڭ بىر بىرىدىن ھايا قىلىدىغان، بىر بىرىنى ھۆرمەتلەيدىغان ئەدەپ ئەخلاقلىق بولۇپ يېتىلىشىگە ئېغىر دەرىجىدە زىيان يېتىدۇ.ھەرقانداق كېسەل كىشىنىڭ بۇ كېسەللىكىنى باھانە قىلىپ روزا تۇتماسلىقىغا رۇخسەت يوقتۇر. كېسەل ئادەتتە ئېغىر كېسەللەردىن بولۇشى ۋە بۇھالەتتىكى كېسەل كىشى ئەگەر روزا تۇتسا، ئۇنىڭ كېسىلىنىڭ تېخىمۇ ئېغىرلىشىپ كېتىدىغانلىقى ياكى ساقىيىشىنىڭ كېچىكىپ كېتىدىغانلىقى دوختۇرلارنىڭ ئىپادىسى ياكى تەجرىبىلەرنىڭ يەكۈنلىرى ئارقىلىق ئېنىقبىلىنگەن بولسا بۇنداق كىشىنىڭ روزا تۇتماسلىقىغا رۇخسەتتۇر. ئەمما ئادەتتىكى باش ئاغرىقى، چىش ئاغرىقى ۋە رېۋماتىزىمغا ئوخشىغان يېنىك ئاغرىقلار روزا تۇتماسلىققا ئۆزۈر بولالمايدۇ. بۇنداف ئاغرىغان كىشىلەر روزا تۇتۇشتىن باش تارتالمايدۇ. شۇنىڭدەك روزا تۇتسا ئۇنىڭغا بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان، ياكى كېچە كۈندۈز دورا ئىچىپ تۇرۇشقا تەۋسىيە قىلىنغانلىقتىن، كۈندۈزى دورا ئىچىمىسە كېسىلىنىڭ تېخىمۇ ئېغىرلىشىپ كېتىشى ياكى شىپا تېپىشىنىڭ كېچىكىپ كېتىشى ئېنىق بولغان كېسەللەرنىڭ روزا تۇتماسلىقىغا رۇخسەتتۇر. چۈنكى ئىسلام دىنى ئاسانلىق ئۈستىگە قۇرۇلغان بىردىندۇر. شۇڭا دىندا قىيىنچىلىقلارغا كىشىلەرنى زورلاش يوقتۇر. ئەمەل ئىبادەتلەردە كىشىلەرنىڭ مەنپەئەتلىرى ئالاھىدە كۆزدە تۇتۇلىدۇ.سەپەر مەيلى رامىزان ئېيىدىن بۇرۇن باشلانغان بولسۇن، مەيلى رامىزان ئىچىدە باشلانغان بولسۇن ھەر ھالەتتە، رامىزان كۈنلىرىدە سەپەردە بولغان كىشىنىڭ روزا تۇتماسلىقىغا رۇخسەت باردۇر. ئەگەر كىشى مۇقىم ھالىتىدە رامىزان روزىسىنى تۇتۇپ، شۇكۈنى سەپەرگە چىقىدىغان بولۇپ قالسا، ئۇنىڭ سەپەرگە چىققانلىقى سەۋەبى بىلەن روزىسىنى بۇزۇشى ھەنەپىي ۋە مالىكى مەزھەبلىرىگە كۆرە، توغرا ئەمەستۇر. بۇنداق قىلغان كىشى گۇناھكار بولىدۇ. شاپىئىي ۋە ھەنبەلى مەزھەبلىرىگە كۆرە، جائىزدۇر. ئۇنىڭغا پەقەت قازالا لازىم كېلىدۇ. ئەمما پۈتۈن مەزھەبلەردە بىردەكئىتتىپاققا كەلگەن مەسىلە: مۇقىم ھالىتىدە روزا تۇتۇپ، شۇكۈنى سەپەرگە چىققان كىشى سەپەردە بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان قىيىنچىلىقلارغا دۇچ كەلگەن بولسا، مۇنداق كىشىنىڭ روزىسىنى بۇزۇشى جائىزدۇر. كېيىن ئۇنىڭ قازاسىنى تۇتىدۇ. بۇنىڭ دەلىلى، جابىر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنغان مۇنۇ ھەدىستۇر: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مەككە فەتھى ئازات بولىدىغان كۈنى مەككىگە قاراپ يولغا چىقتى ۋە قۇرائۇلغانىم دېگەن يەرگە يېتىپ كەلگەنگە قەدەر روزا تۇتتى، كىشىلەرمۇ ئۇنىڭ بىلەن بىرگە روزا تۇتقان ئىدى. بۇۋاقىتتا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا، روزا كىشىلەرنى بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان ھالغا چۈشۈردى، ئۇلار سىزنىڭ نېمە دەپ ئەمىر قىلىشىڭلارنى كۈتمەكتە دېيىلگەندە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىر ئىستاكان سۇنى ئېلىپ كېلىپ پېشىن ۋاقتىدا ئۇنى ئىچتى، كىشىلەر ئۇنىڭ ھەرىكىتىگە قاراپ تۇراتتى. شۇندىن كېينمۇ بەزى كىشىلەرنىڭ روزىغا داۋام قىلىۋاتقانلىق خەۋىرى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا يەتكەندىن كېيىن، ئۇ، ئۇلار ئاسىيلاردۇر، دېدى مۇسلىم ۋە تىرمىزى رىۋايىتى .كىشى ئەگەر ساقلىق ھالىتىدە روزا تۇتۇپ، شۇ كۈنى قاتتىق كېسەلگە گىرىپتار بولغانلىق سەۋەبتىن روزىسىنى بۇزسا گۇناھ بولمايدۇ. كېيىن ساقايسا قازاسىنى تۇتىدۇ. مۇساپىر رامىزان ئىچىدە سەپەردىن قايتسا ۋە كېسەل كىشى كېسىلىدىنشىپا تاپقان بولسا، روزىنى داۋاملاشتۇرىدۇ. بۇرۇنقى سەپەر ياكى كېسەل سەۋەبى بىلەن تۇتالمىغان روزىلىرىنى رامىزاندىن باشقا ئايلاردا تۇتىدۇ. رامىزاندا تۇتالمىغان كۈنلەرنىڭ روزىسىنى، رامىزاندىن كېيىنكى ئايدىلا تۇتۇشى شەرت ئەمەس، بەلكى كېلىدىغان رامىزانغىچە قايسى بىر ئايدا تۇتۇپ ئادا قىلسا بولىدۇ.پۈتۈن ئىسلام فىقھىشۇناس ئالىملىرى مۇساپىر كىشىنىڭ روزا تۇتماسلىقىنىڭ جائىز يەنى دۇرۇس ئىكەنلىكى ۋە ئەگەر روزا تۇتسا تۇتقان روزىسىنىڭ قوبۇل بولىدىغانلىقىدا ئىتتىپاقتۇر. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، ئۇ مۇنداق دەيدۇ: مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن، سەپەردە روزا تۇتايمۇ ياكى تۇتمايمۇ؟ دەپ سورىۋىدىم، ئۇ، خالىساڭ تۇتقىن، خالىساڭ تۇتمىغىن، دەپ جاۋاب بەردى بۇخارى رىۋايىتى. ئىسلام فىقھىشۇناس ئالىملىرى مۇساپىر ئۈچۈن روزا تۇتۇش ئەۋزەلمۇ ياكى تۇتماسلىقمۇ؟ دېگەن مەسىلە ئۈستىدە ئىختىلاپلاشقان. ھەنەپىي، شاپىئىي ۋەمالىكى مەزھەبلىرىگە كۆرە، روزا تۇتسا ئۇنىڭغا بەرداشلىق بېرەلەيدىغان كىشىلەرنىڭ روزا تۇتقىنى تۇتمىغىنىدىن ئەۋزەل، بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان كىشىلەرنىڭ تۇتمىغىنى تۇتقىنىدىن ئەۋزەلدۇر. چۈنكى رامىزاندا روزا تۇتۇش ئاللاھ تائالانىڭ ئەمرى، سەپەر سەۋەبى بىلەن روزا تۇتماسلىق ئۇنىڭ رۇخسىتىدۇر. شۇڭا رۇخسەتكە ئەمەل قىلغاندىن كۆرە، ئەمىرگە ئەمەل قىلىش ئەۋزەلدۇر. چۈنكى ئاللاھ تائالا قۇرئان كەرىمدە، مۇساپىرلارنىڭ روزا تۇتماسلىقىغا رۇخسەت قىلغان ئايەتنىڭ ئاخىرىدا: ئەگەر بىلسەڭلار روزا تۇتۇش سىلەر ئۈچۈنئېغىز ئوچۇق يۈرۈشتىنياخشىدۇر دەيدۇ بەقەرەسۈرىسى 184 ئايەت.ئەمما ھەنبەلى مەزھىبىگە كۆرە، مۇساپىرنىڭ روزا تۇتمىغىنى تۇتقىنىدىن ئەۋزەلدۇر. چۈنكى ئاللاھ تائالا ئۆزىنىڭ ئەمىر پەرمانلىرىنىڭ ئىجرا قىلىنىشىنى ياقتۇرغاندەك، رۇخسەتلىرىنىڭمۇ ئىجرا قىلىنىشىنى ياقتۇرىدۇ. مۇساپىرنىڭ روزا تۇتماسلىقى ئاللاھ تائالانىڭ رۇخسىتىدۇر. يۇقىرىقىلار چىققان سەپىرىدە ئارتۇققىيىنچىلىق ياكى بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان دەرىجىدە مۇشەققەت كۆرمەيدىغان مۇساپىرلارغا خاس ھۆكۈملەردۇر. ئەمما روزا تۇتسا ئېغىر قىيىنچىلىققا دۇچ كېلىدىغان مۇساپىرلارنىڭ تۇتمىغىنى تۇتقىنىدىن ئەۋزەللىكىدە ئىختىلاپ يوقتۇر، ئەلۋەتتە. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ۋە كېينكى ساھابىلارنىڭ دەۋرلىرىدە، مۇسۇلمانلارنىڭ رامىزاندا سەپەرگە چىققانلاردىن بەزىسى روزا تۇتاتتى، بەزىسى تۇتمايتتى. تۇتقانلا تۇتمىغانلارنى ياكى تۇتمىغانلار تۇتقانلارنى ئېيىپلىمايتتى. ئەنەس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، ئۇ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىلەن رامىزان ئايلىرىدا سەپەرلەرگە چىقاتتۇق، روزا تۇتقانلار تۇتمىغانلارنى ياكى تۇتمىغانلار تۇتقانلارنى ئېيىپلىمايتتى بۇخارى رىۋايىتى. ئەمما مۇساپىر كىشىنىڭ نەپلى روزا تۇتۇشى جائىز ئەمەستۇر. شەرىئەت تەبىرى بىلەن مەكرۇھتۇر. جابىر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، ئۇ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام سەپەر ئۈستىدە ئىدى، ئۇ كىشىلەرنىڭ بىر ئادەمگە كۈننىڭ ئىسسىغىدىن سايا سېلىش ئۈچۈن ئۇ ئادەمنىڭ ئەتراپىغا توپلىشىۋالغىنىنى كۆرۈپ، بۇ نىمە ئىش؟ دەپ سورىۋىدى، كىشىلەر، بۇ ئادەم روزا تۇتقان ئىدى، دەپ جاۋاب بېرىشتى، بۇۋاقىتتا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام، سەپەردە روزا تۇتۇش ياخشى ئىشلاردىن ئەمەس دېدى بۇخارى رىۋايىتى.ئىسلام شەرىئىتى ھامىلداريەنى ئېغىر ئاياق ۋە بالا ئېمىتىدىغان ئاياللار ئەگەر روزا تۇتسا، ئۆزلىرىنىڭ ياكى بۇۋاقلىرىنىڭ ساقلىقىغا زىيانلىق بولۇشىدىن قورقسا، ئۇلارنىڭ روزا تۇتماسلىقىغا رۇخسەت قىلىدۇ. شۇنىڭدەك ياشىنىپ قالغان ئەر ۋە ئايال كىشىلەرنىڭمۇ روزا تۇتماي، رامىزاننىڭ ھەر بىر كۈنى ئۈچۈن بىر پىقىر تويغۇدەك مىقداردا فىديە ماددىي بەدەل بېرىشىگە رۇخسەت قىلىدۇ. ئاللاھ تائالا بۇھەقتە مۇنداق دەيدۇ: روزىنى قېرىلىق ياكى ئاجىزلىق تۈپەيلىدىن مۇشەققەت بىلەن ئاران تۇتىدىغان كىشىلەر تۇتمىسا، كۈنلۈكى ئۈچۈن بىر پېقىر تويغۇدەكفىديە بېرىشى لازىم بەقەرە سۈرىسى 184 ئايەت. ئىمام ئەبۇ ھەنىفە مۇنداق دېگەن: ھامىلدار ۋە بالا ئېمىتىدىغان ئاياللار ئەگەر روزا تۇتمىسا، ئۇلار قازاسىنى كېيىن تۇتىدۇ. فىديە بېرىشى لازىم كەلمەيدۇ ئەل ئىختىيار دىن .ئىسلام فىقھىشۇناس ئالىملىرى بۇ مەسىلە ئۈستىدە ئىختىلاپ قىلىشقان. ھەنەپىيي، شافئىي ۋە مالىكىي مەزھەبلىرىگە كۆرە، بىراۋ ئۈستىدە تۇتۇشقا تېگىشلىك بولغان روزىسى قالغان ھالدا ئۆلۈپ كەتكەن بولسا، ئۇنىڭ تۇغقانلىرىدىن بىرىنىڭ ئۇنىڭ تۇتالمىغان روزىسىنى تۇتۇپ قويۇشى جائىز ئەمەس، پەقەت ئۆلگۈچىنىڭ تۇتالمىغان روزىسىنىڭ ھەر بىر كۈنلىكى ئۈچۈن پېقىرلارغا ئوتتۇرا دەرىجىلىك بىر ۋاخلىق تاماقتىن ھېسابلاپ فىديە بېرىشى ئارقىلىق ئۇنىڭ روزىسىنى ئادا قىلغان بولىدۇ. بۇلارنىڭ دەلىلى ئىبنى ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن رىۋايەت قىلغان مونۇ ھەدىسىدۇر: بىر ئايلىق روزىسىنى تۇتالماستىن ئۆلۈپ كەتكەن كىشى ئۈچۈن ئۇنىڭ ھەر بىر كۈنلىكىگە بىر مىسكىننى تويغۇزسۇن تىرمىزى رىۋايىتى. بۇھەدىسنىڭ روھى بويىچە بىر كىشىنىڭ يەنە بىر كىشىنىڭ ئۈستىدىكى ئىبادەتلىرىنى ئورۇنلاپ قويۇشى جائىز ئەمەس، پەقەت ھەج قىلىپ قويالايدۇ. يەنى بىر كىشى ھەج پەرىزىنى ئادا قىلىشقائاجىز كەلگەنلىكتىن باشقىسىغا ھاۋالە قىلغان بولسا ياكى ئۆلۈشىدىن بۇرۇن ئۆزى ئۈچۈن ھەج قىلىنىشىنى ۋەسىيەت قىلغان بولسا، ئۇ كىشى ئۈچۈن باشقا بىرىسىنىڭ ھەج قىلىپ قويۇشى جائىز. ئەمما مۇندىن باشقا ئىبادەتلەرنى بىرىنىڭ باشقا بىرى ئۈچۈن قىلىشى جائىز ئەمەستۇر. ئەمما ھەنبەلى مەزھىبىگە كۆرە، ئۈستىدە تۇتۇشقا تېگىشلىك روزىسى قالغان ھالدا ئۆلۈپ كەتكەن كىشىنىڭ روزىسىنى، ئۇنىڭ تۇغقانلىرى تۇتۇپ قويسا بولىدۇ. بۇلارنىڭ دەلىلى، ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن رىۋايەت قىلغان مۇنۇ ھەدىستۇر:ئۈستىدە تۇتۇشقا تىگىشلىك روزىسى قالغان ھالدا ئۆلۈپ كەتكەن كىشىنىڭ تۇتالمىغان روزىسىنى، ئۇنىڭ تۇغقانلىرى ئادا قىلىدۇ مۇسلىم رىۋايىتى. كۆپچىلىك ئالىملار بۇھەدىسنىڭ مەنىسىنى تەۋىل قىلىپ، بۇنىڭ مەنىسى: تۇغقانلىرى ئۇنىڭ تۇتمىغان روزىسى ئۈچۈن مىسكىنلەرگە تائام بېرىش ئارقىلىق ئۇنىڭ ئۈستىدە قالغان روزىنى ئادا قىلىدۇ دېگەنلىكتۇر. چۈنكى ئۇلار مىسكىنلەرگە تائام بەرسە خۇددى ئۇنىڭ ئۈچۈن روزا تۇتۇپ قويغانغا ئوخشاش بولۇپ، ئۆلۈكنىڭ ئۈستىدىكى تۇتالمىغان روزىلىرى ئادا تاپقان بولىدۇ، دەپ قارار قىلىدۇ. بۇ مەسىلىدە يۇقۇرىدىكى مەزھەبلەرنىڭ قارارلىرى ئەڭ كۈچلۈكتۇر. ئۇ بولسىمۇ، ئۈستىدە تۇتۇشقا تېگىشلىك روزىسى قالغان ھالدا ئۆلۈپ كەتكەن كىشى ئۈچۈن تۇغقانلىرى ئۇنىڭ تۇتالمىغان روزىسىنىڭ ھەر بىر كۈنىگە بىر مىسكىن تويغۇدەك فىديە بېرىش ئارقىلىق ئۇنىڭ روزىسىنى ئادا قىلىدۇ، دېگەن قاراردۇر.
|
چاچما شېئىرلار ماقالە ۋە لېكسىيەلەردە سۆز ئىشلىتىش سەنئىتى كىشى مۇساپىرچىلىقتا، بولۇپمۇ ئۆز قەۋمىدىن يىراق بىر يۇرت، يىراق بىر مەدەنىيەتتە ياشىغاندا، ئۆز مەدەنىيىتىنىڭ ئەڭ تېگىدىكى گۈزەللىكلەرنى چۈشىنىدىكەن. ھەم بۇ خىل تۇيغۇلارغا زىيادە سەزگۈر بولۇپ كېتىدىكەنسىز كىچىكىمدە موڭغۇل، قازاق بالىلار بىلەن ئويناپ چوڭ بولغاچقىمۇ، ھەتتا قازاقچە موڭغۇلچە ناخشامۇزىكىلارنى ئاڭلاپ قالساممۇ قۇلاقلىرىم باشقىچە سەزگۈر بولۇپ كېتىدۇ. لېكىن بۇنداق ھېسلارنى ماتېرىيالىستىك دۇنياغا باشچىلاپ چۈشۈپ كەتكەن كىشىلەرنىڭ ھېس قىلىشى ناتايىن. ھېس قىلغانلارنىڭ تەسىراتى ئوخشاش، خۇددى ئادىل تۇنىياز ئەپەندىنىڭ قەشقەردىكى يەرشارى شېئىرىدىكى مىسرالاردەك:ۋەتەندە دەردىڭمۇ ئۆزۈڭنىڭ دەردى.مىليۇنىر بوپ كەتكىن بەرىبىر يەرلىك،بۈگۈن، گېرمانىيىدە ئوقۇۋاتقان، گەرچە مەندىن كۆپ كىچىك بولسىمۇ، ئۇزۇن يىللىق ئاغىنەمدەك بولۇپ قالغان ئەكرەمجان ئابدۇراھماننىڭ شۇنداق يۇرت سېغىنىشلىرىنى ئىپادىلىگەن قۇرلىرىنى سىلەر بىلەن ئورتاقلاشقۇم كەلدى. شۇنىسى سەمىمىزدە بولسۇنكى، شېئىر بىر ئالاھىدە نەرسە ئەمەس، بەلكى ئۇ ئاددىيلا ھېستۇيغۇلىرىمىزنىڭ يىغىنچاق ئىپادىلىنىشى خالاس.1. يۇرتقا سەپەرمەن قايتىمەن يۇرتۇمغا ئەمدى،قاي كېچىلەر دىلدا يادلىغان،قانچە رەت سىرتلاردا ئۆزۈمنى يۈتتۈرۈپ،يەنە قانچە رەت ئۆزۈمنى شۇ يەردىن تاپقان.رەڭلىك شەھەرلەر ئارقامدا قالسۇن،سەرسانلىقتا پۇچۇلغان يۈرەك،ئۆز يۇرتىدا ئەسلىگە قايتسۇن.مېنىڭ ئۇ يۇرتۇم بۈيۈك ھەم ئۇلۇغ،ئانام مېنى شۇ يەردە تۇغقان.مېنىڭ ئۇ يۇرتۇم قۇياشتۇر چولپان،ئىچىمنى ئۆرتىگەنيۇ قەلبىمنى يورۇتقان،ھەر كۆرگەندە دىلىم سۆيۈنگەن،سەرسان روھىم قايتا جەم بولغان.مېنىڭ ئۇ يۇرتۇم يالغۇز ناتىۋان،ئېگىز بىنالار ئارىسىغا قىسىلغان.گويا تاشنى يېرىپ چىققان گۈل.ھېچ بورانچاپقۇندا سولمىغان.ئىللىق كوچىلار، تونۇش چىرايلار،قران يىگىتلەر بەرنا قىزلار،ئاپئاق ساقاللىق ھالال بوۋايلار.ئاتىلار باسقان ئىزلار قايناق بازارلار ۋاڭچۇڭلىرى جاھاننى ئالغان،يېقىملىق كۈيلەر ھەر دىلنى لەزىگە سالغان،مانا بۇ مېنىڭ يۇرتۇم مەن شۇنچە سېغىنغان.ئۇ مېنىڭ ئانام ئوغلىنى قوينىغا سالغان،مانا بۇ مېنىڭ يۇرتۇم ئاتابوۋام قوينىدا ياتقان،روھلىرى جەننەتكە ھەم بۇ يەردىن ئۇلاشقان.مانا بۇ مېنىڭ يۇرتۇم كۆزۈمگە سۈرتكىدەك بولغان،ئۇ ئەڭ مەزمۇت قورغان، ئالالماس ھىچ قوشۇن ياكى توپان،مەن بۇ يەردە روھىم خاقان، كۆڭۈل سۇلتان،مەن بۇ يەردە ئىسكەندەر ھەم چىڭگىزخان.مەن قايتىمەن يۇرتۇمغا ئەمدىمەغرۇر دۇنيا بىر چەتتە قالسۇنبۇ ئۇلۇغ تۇپراق، بۇ قەيسەر زېمىن.2. نېمە قىلىدۇ شېئىر يېزىپنېمە قىلىدۇ شېئىر يېزىپ،ھايات ئۆزى شېئىر ئەمەسمۇ؟كەلگىنىدە ۋىللىدە كۈلۈپ،كەتكىنىگە خەير ئەمەسمۇ.سۆيگۈ ئۆزى شائىر ئەمەسمۇ؟ساداقەتتە چىن يۈرەك بىلەنياشىغانلار تاھىر ئەمەسمۇ؟ئوقۇمىسا بىكار ئەمەسمۇ؟ياشاپ ئۆتسە شېئىردەك ئۆمۈر،شۇ ئەڭ ئېسىل يادىكار ئەمەسمۇ؟مىڭ يازغانمۇ كەتكەن ئەمەسمۇ؟سېلىپ بىزنى يوللارغا راۋان،جاھان شۇنداق ئۆتكەن ئەمەسمۇ؟!3. ياپراق يامغۇرىئاق كېچە، تىمتاس كوچا،يەلپۈنۈپ ئۇچقان بۇلۇت،ئاڭلىنار شەپىسى سۇنىڭ،ياپراقتىن يەرگە چۈشكەندەقاي ۋاقىتتا ياغدىكى يامغۇر؟شۇنچە يىغلاپ كۈندۈزى يەنەكېچىلىرى دەرەختىن تامۇر.مەيدىسىدىن ئىتتىرىپ ئەجەلنىڭتومۇرىغا نىمجان مەزلۇمنىڭيۈرىكىمگە شۇ تاپتا بەلكىم،تىمىۋاتقاندۇ ئازاپمۇ شۇنداقكىشى گەرچە تۇيمىغان بىلەنجىن چىراغتا ئاستا كۆيگەندەك.ئوقلىرىنى ئۈزسە دەرد بىر كۈنقورال تۇتقان قەبىھ دۈشمەندەككەتمەس ئىكەن ئەستىن بىر مەھەليەتمىگۈچە شۇ كۈنى ئەجەلھەتتا كېچەڭنىمۇ ئۇخۇددى مۇشۇ دەرەخنىڭ4. ۋەتەنسىز دۇتتارياڭرىغاندا تونۇش كۈيلەر،ئېلىپ كەتتى دۇتتارنىڭ مۇڭى،يراق قىردىن روھىمنى شاپپىدەتونۇش جايلارغا كۆتۈرۈپ بىللە،بىر ئويلىسام مەنمۇ ئۆزگىچەگۈل ئىكەنمەن پۇرىقى باشقىچەبۇ ئالەمنىڭ بېغىدىن مەندەكتېپىلامدۇ ئىككىنچى بىرسى؟تىكەن توراپ ئالسىمۇ مېنىرەڭگىم گۇۋاھ بىر گۈزەل غۇنچەتارغا مىنگەن چاڭقىغان روھىمبۇلۇتلارنى ئۈزۈپ يۈرگەندەتۇرۇپ قالدى كۆكتە تېڭىرقاپتەئەججۈپتە بېقىپ يەرلەرگەبىر بۇلۇڭدا قىسىلغان ئۆيۈم،تۇرۇپ قاپتۇ بوينىنى ئىگىپ،سىرغىپ چۈشتى ئاستا كۆزۈمدىنئاچچىق يېشىم سىيرىلىپ پەسكەسالام دەيمۇ دېمەيمۇ دېدىمئوخشىمايدۇ قەمبەر خېنىمغاباش ئۇزارتتىم ئالدىراش ھەرياقسېغىنىپ ئاشۇ تونۇش ھىدىمغائاھ دېدىم بىر تولغىنىپمىڭ ئەلەم يۈتۈپئىچ ئاغرىتىپ ئۆزەم جېنىمغاكىمگە ئېيتىپ بولاي دەردىمنىكىم ئاڭلايتتى مېنىڭ ئەرزىمنى كۈلۈپ باقتىم ئىچىمدە ئاخىر،دۇتتار چالغان سازەندىلەرگەھۆرمىتىمدىن سۇنۇپ بىر ياپراققانداق قىلاي بۇنىڭدىن بۆلەكتىلىپ قانماس دىلنى ئەلپىراقيۈرەكتىكى ئىپتىخار ئۇرۇقىتاپالمىسا ئۆزىگە تۇپراق. تېمىلار مۇھەررىردىن قويۇلدى.بۇ يازما تەۋسىيەلىك ئەسەرلەر كاتېگورىيىسىگە يوللانغان. مۇقىم ئۇلانمىسىنى خەتكۈشلىۋېلىڭ.چاچما شېئىرلار ئۈچۈن 4 ئىنكاس بارئەكرەم ئۈمىدۋار مۇنداق يازغان:2014 يىل 21 سېنتەبىر سائەت 00:28ئەجرىڭگە رەھمەت. بىر ئىككى يېرىنى يېزىپ ئۆتسەم2. ئىچىمنى ئۆرتىگەنيۇ قەلبىمنى يورۇتقان.4. تىلىپ قانماس دىلنى ئەلپىراق.2014 يىل 21 سېنتەبىر سائەت 12:322014 يىل 23 سېنتەبىر سائەت 12:07شائىرنىڭ ھەممىسى ۋەتەن سىرتىدىمۇ يا ۋەتەندىن ئايرىلغانلار ھەممىسى شائىر بولۇپ كېتەمدۇ؟!بەك ياخشى يېزىپتىغۇ.مەنمۇ ئۆيدىن ئايرىلىپ بىر مەزگىل يېرىم مۇساپىرچىلىقنى باشتىن كەچۈرۈپ باققان بولغاچقا بەزى قۇرلىرىنى ھېس قىلالايدىكەنمەن.ئۇسلۇبىڭلار ئوخشاپ قالامدۇ نېمە. 2014 يىل 27 سېنتەبىر سائەت 17:43ئاپتورغا بىر يەتكۈزۈپ قويسام بولغۇدەك مۇنۇ گەپلەرنى، كۆرمىدى ھەقاچان. خەق ئوقۇمىسا نىمە پايدا دەپ يۈرەتتى
|
ئالىملار دېڭىزئوكيان يېڭى تۈرىنى بايقىدى بىلبىلىك بىلوگىباشبەتتەبىئەتئالىملار دېڭىزئوكيان يېڭى تۈرىنى بايقىدى0 313 تىزلا ئوقۇپ بولىسىز2020يىلى 12ئاينىڭ 2كۈنى خەۋەر قىلىنىشىچە، ئامېرىكا دۆلەتلىك دېڭىزئوكيان ۋە ئاتموسفېرا باشقۇرۇش ئىدارىسى نىڭ بىر تەتقىقات گۇرۇپپىسى سۇ ئاستىدىكى بىر سىن كۆرۈنۈشىنى بىر تەرەپ قىلغاندا، بىر خىل يېڭى تارغاقسىمان مېدۇزا تۈرىنى بايقىغان.بۇ بىر پۈتۈنلەي يېڭى تۈر بولۇپ، ئەينى ۋاقىتتا دېڭىز ئاستىنىڭ ئەڭ چوڭقۇر يېرىدە ئىدى. كوللىكتىپى بۇ خىل يېرىم سۈزۈك ھايۋانغا دەپ نام بەرگەن. بۇ بىر خىل تارغاقسىمان مېدۇزا بولۇپ، ئادەتتە تارغاقسىمان مېدۇزا دەپ ئاتىلىدۇ.بۇ يېڭى تۈر پوئېرتورىكو دېڭىز بويىدا ياشايدۇ2015يىلى نىڭ سەزگۈچى قولى دېڭىز ئاستى بىلەن ئۇچراشقاندەك قىلسىمۇ، لېكىن ھازىر ئۇنىڭ مەلۇم خىل شەكىلدە دېڭىز ئاستىغا مۇقىملاشقان ياكى مۇقىملاشمىغانلىقى تېخى ئېنىق ئەمەس. ئالىملار يەنىلا بۇ خىل تارغاقسىمان مېدۇزىنىڭ ئەمەلى ئەۋرىشكىسىنى يىغىپ بىر قىسىم بوشلۇقنى تولدۇرۇشنى ئۈمىد قىلىدۇ.قاباھەتلىك چۈش ئەيدىزكۆرۈلىشى : 164189 قېتىم
|
20 قىركۇيەك 09:09نۇرسۇلتان. قازاقپارات قازاقپارات وقىرماندارىنا 2020جىلعى 20 قىركۇيەككە ارنالعان كۇنتىزبەسىن ۇسىنادى.قازاقستاندا انالار كۇنىقازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن 2012جىلى بەكىتىلدى. سول جىلى 8 ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ قارساڭىندا وتباسىنداعى بەرەكە مەن مەيىرىمنىڭ ۇيىتقىسى رەتىندەگى ايەلدەردىڭ رولىنە ەرەكشە باعا بەرىپ، قازاقستاندىق انالارعا سىي كورسەتۋ ءۇشىن ارنايى ءبىر كۇندى بەلگىلەۋ يدەياسىن العا تارتتى. سونداياق، پرەزيدەنت قازاقستاندىق انالاردى ءۇي جۇمىستارى سايابىرسىپ، مولشىلىق كەزەڭ بولاتىن كۇز مەزگىلىندە قۇتتىقتاۋدى ۇسىندى.كوپ ۋاقىت وتپەي ۇكىمەت قاۋلىسىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 1998جىلعى 20 قاڭتارداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى كاسىبي جانە وزگە دە مەيرامدار تۋرالى 3827 جارلىعىنا ءتيىستى وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى. وعان سايكەس، ەلدە جاڭا مەيرام انالار كۇنى مەرەكەسى تويلاناتىن بولدى. مەرەكە قىركۇيەكتىڭ ءۇشىنشى جەكسەنبىسىندە اتالىپ وتەدى.1913 جىلى سەمەيدە العاشقى قازاقستاندىق فۋتبول كوماندالارى: س س ك، وليمپ، لاستوچكا، ورلياتا جانە يارىش قۇرىلدى. يارىش فۋتبول كلۋبىنىڭ قۇرامىندا قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى، قوعام قايراتكەرى، عالىم مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ 18971961 ونەر كورسەتكەن.2001 جىلى قاراعاندىدا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 10 جىلدىعى اتىنداعى ەتنوپارك اشىلدى. جالپى اۋماعى 36 گ ا قۇرايتىن ەتنوپاركتە ۇلىتاۋ جانە قارقارالى تاۋلارى، بالقاش كولى، قالانىڭ باس عيماراتتارى ورنالاسقان.2002جىلى قازاقستاندا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل لاۋازىمى قۇرىلدى. ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ءوز قۇزىرەتى شەگىندە ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە شارالار قابىلداۋ وكىلەتتىكتەرى بەرىلگەن، ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ ساقتالۋىن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىراتىن لاۋازىمدى ادام.2010 جىلى تەننيستەن قازاقستاننىڭ ەرلەر قۇراماسى تاريحتا العاش رەت ديەۆيس كۋبوگىنىڭ الەمدىك توبىنا جولدامانى جەڭىپ الدى.2010 جىلى تارازدا باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي جازۋشى شىعارمالارىنىڭ 30 تومدىق جيناعى جارىق كوردى. جيناق مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ جادىن ماڭگىلىك ەتۋ باعدارلاماسى اياسىندا باسىپ شىعارىلادى.2010 جىلى 19311934 جىلدارى بەلگىلى پارتيا جانە مەملەكەت قايراتكەرى، ورتا ازيا مەن قازاقستاندا كەڭەس وكىمەتىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى، ر س ف س ر حالىق كوميسسارلار كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى تۇرار رىسقۇلوۆ 18941938 تۇرعان ماسكەۋدەگى پوكروۆسكي بۋلۆارى، 14 مەكەنجايىنداعى ۇيگە مەموريالدىق تاقتا ورناتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى.2013 جىلى وتاندىق تۇران ت ۆ تەلەارناسى حابار تاراتا باستادى، بۇل بەلسەندى ءومىر سالتى مەن قىزىقتى دەمالىسقا ارنالعان العاشقى قازاقستاندىق تەلەارنا. تەلەارنانىڭ فورماتى دەنساۋلىق مادەنيەتىن، سپورتتى ناسيحاتتاۋ، ىشكى تۋريزمدى تانىمال ەتۋ، ەلىمىزدىڭ تابيعي بايلىقتارىنا قاتىستى حالىقتىڭ مادەنيەت دەڭگەيىن ارتتىرۋ.2016 جىلى قازاقستاندىق سكريپكاشى ەرجان ق ۇلىبايەۆ رۋمىن اتەنەۋمىنىڭ ساحناسىندا وتكەن دجەورجە ەنەسكۋ حالىقارالىق فەستيۆالىندە چايكوۆسكييدىڭ 36 وپەراسى رە ماجوردى ورىنداپ، ۇزدىك ۇشتىكتىڭ قاتارىنان كورىندى. 29 جاستاعى سكريپكاشى مادريد پەن زالتسبۋرگتە ءبىلىم الىپ، پوزنان فيلارمونيالىق وركەسترىمەن بىرگە كونتسەرتتەرگە قاتىسىپ، پولياك كامەرالىق فيلارمونياسىندا، ديريجەر ۆالەري گەرگيەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن مارين تەاترىندا، سونداياق ايگىلى كارنەگي حوللدا جەكە كونتسەرتتەر بەردى.ول حيندەميتا پاۆەل حالىقارالىق بايقاۋىنىڭ ءبىرىنشى شىعارىلىم جانە گەنريك ۆەنياۆسكي بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى 5ورىن.2016 جىلى العاش رەت قازاقستاندىق ب ۇ ۇ نىڭ باتىس ساحاراداعى ميسسياسىنىڭ اسكەري باقىلاۋشىسى پودپولكوۆنيك اسقار قوجاعالييەۆ قولباسشىسىنىڭ بۇيرىعىمەن اۋۋساردتاعى ميسسياداعى ب ۇ ۇ اسكەري بايقاۋشىلار بازاسىنىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالدى.2017 جىلى قازاقستاندىق گرەكريم كۇرەسىنىڭ شەبەرى نۇرباقىت تەڭىزبايەۆقا 2008جىلعى بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەسى تابىستالدى.حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى دوپينگ داۋىنا بايلانىستى سول جىلعى ناتيجەنى قايتا قاراپ، وتانداسىمىزعا كۇمىس مەدال بەرۋ جونىندە شەشىم قابىلداعان. بالۋانعا وليمپيادالىق مەدالدى قر ۇوك باس حاتشىسى دانيار ءابىلعازين تابىس ەتتى.2018جىلى ەل تاريحىندا العاش رەت لوندوندا وتكەن الەمدىك ارتساحنادا فوكۋس قازاقستان كەڭ اۋقىمدى جوباسى كورسەتىلدى. حالىقارالىق كورەرمەندەر عاسىردىڭ 30جىلدارىنان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى وتاندىق بەينەلەۋ جانە زاماناۋي ونەر تۋىندىلارىن تاماشالاي الدى.فوكۋس قازاقستان جوباسى رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلدى جانە بۇل قازاقستاندىق ونەردى بۇكىل الەمدە ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان.2018 جىلى قازاقستاندا مەملەكەتتىكجەكە مەنشىك ارىپتەستىك شەڭبەرىندە جەكە مەديتسينالىق ۇيىم تاندەمدى ماسسسپەكترومەتردىڭ جاڭا مودەلىن ساتىپ الدى، ول رەسپۋبليكانىڭ بارلىق بالالارىنا قولجەتىمدى بولادى. قازاقستان تاندەمدى ماسس سپەكترومەتردىڭ جاڭا مودەلى تىركەلگەن الەمدەگى العاشقى ەل، ول قاننىڭ ءبىر جاعىنان الماسۋدىڭ 49 تۇقىم قۋالايتىن، وتە اۋىر اۋرۋلارىنا دياگنوستيكا جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.2019 جىلى الماتىدا بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ قۇرمەتىنە كوشە بەرىلدى. ءابىش كەكىلبايەۆ ءوزىنىڭ بالالىق شاعى مەن ءومىرىنىڭ باقىتتى ساتتەرىن الماتىدا وتكىزگەن. ول ءوز سالاسىندا ۇلكەن بيىكتەرگە جەتتى. ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتىەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ايتقانداي: ءابىش كەكىلبايەۆ قازاقستان حالقى عانا ەمەس، باسقا دا ەلدەر اراسىندا تانىمال ۇلى تۇلعا بولعان. ونىڭ ەسىمى مەن شىعارماشىلىعى قازاقستاندىقتاردىڭ جۇرەگىندە ماڭگى قالادى، دەدى قالا اكىمى باقىتجان ساعىنتايەۆ.2019 جىلى ۆەنگريا استاناسى بۋداپەشتە تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى تۇركى كەڭەسى كەڭسەسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. راسىمدە ءسوز العان تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى باعداد امىرەيەۆ بۇل وقيعانى تاريحي ءسات دەپ اتاپ، بۋداپەشتتە كەڭسەنىڭ اشىلۋىمەن تۇركى كەڭەسى ءوسىپ، نىعايا تۇسكەنىن ايتتى.
|
توڭكەرىستىك مۇرات بارىنەن جوعارىاعاجايالتاي تورابىاعاجايالتاي تورابىتوڭكەرىستىك مۇرات بارىنەن جوعارىكەلۋ قاينارى: شينجياڭ گازەتى 20190705 09:28 قىزىل ارميا ۇزاق جورىعىنىڭ ايبىندى العاشقى قادامىنا ۇڭىلگەندەشينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ليۋ ۋاڭمين، يۋان رۋتيڭ، حۋاڭ كىشين1934 جىلى 10 ايدىڭ 16 كۇنى ورتالىق قىزىل ارميا جياڭشيدىڭ يۇيدۋىنان جولعا شىعىپ، 1935 جىلى جاڭا جىلعا دەيىنگى 2 ايدان استام ۋاقىتتا تاۋ اسىپ، سۋ كەشىپ، ەرلىكپەن شايقاس جاساپ، گومينداڭ ارمياسىنىڭ 4 قۇرساۋلاۋ شەبىن تولاسسىز تالقانداپ ءوتتى.قىزىل ارميا ۇزاق جورىعىنىڭ باستالۋ ساتىسىن ىزدەۋ ساپارىندا، ءتىلشى قىزىل ارميانىڭ ەرلىكپەن قۇربان بولعان اڭگىمەلەرىنەن اسەرلەندى، جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ ۇلى رۋحاني جىگەرىنەن شابىت الدى؛ قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعىنىڭ قالايشا ەڭ سوڭعى جەڭىسكە قول جەتكىزگەندىگىن بارىنشا سەزىندى. كەلەلى جاعدايمەن ساناسىپ،قۇربان بەرۋدەن تايسالمادىقىزىل ارميانىڭ ستراتەگيالىق ورىن اۋىستىرۋ شارلاۋشى اترەتى ورتالىق قىزىل ارميادان 2 اي بۇرىن جولعا شىقتى.1934 جىلى 8 ايدا قىزىل 6 جۇنتۋانىنداعى 9700دەن استام ادام جياڭشي سۇيچۋاننىڭ حىڭشى جانە شينجياڭكوۋىنان جولعا شىعىپ، گومينداڭ ارمياسىنىڭ كوپتەگەن قۇرساۋىن تالقانداپ، حۋنان چىنجوۋ قالاسى گۇيدۇڭ اۋدانى جايچيان قالاشىعىنا جەتتى، وسى جەردەن سەرت بەرىپ باتىسقا جورىق جاساپ، ورتالىق قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعى ءۇشىن شارلاۋ جاسايتىن، جول شالاتىن شارلاۋشى اترەتى رولىن اتقاردى.گۇيدۇڭ اۋدانىنداعى پارتيا تاريحى مامانى لو جياندۇڭ بىلاي دەدى: جول شالعان اترەت زور حاۋىپ قاتەرگە تاۋەكەلدىك ەتەدى، كەلەلى جاعدايدى دارىپتەۋى، ءتارتىپتى دارىپتەۋى، قۇربان بەرۋدەن قورىقپايتىن رۋح بولۋى كەرەك.ورتالىق قىزىل ارميا ۇزاق جورىققا اتتانعاننان كەيىن، قىزىل 2 ، 6 جۇنتۋان حۋناننىڭ شىعىسىندا شابۋىل باستاپ، جاۋدىڭ 11 شى جانە 2 لۇي اسكەر كۇشىن قوزعاپ جانە شاۋجايلاپ، جياڭ جيەشىنىڭ شايقاس ورنالاستىرۋىن بۇزىپ، ورتالىق قىزىل ارميانىڭ حۋنان گۇيجوۋداعى ارەكەتىنە پارمەندى سايكەستى. كەيىن، قىزىل 2 ، 6 جۇنتۋان حۋناننىڭ ساڭجى اۋدانىنان جولعا شىعىپ، سولتۇستىكتەگى ۇزاق جورىققا قولباسشىلىق ەتتى، كەيىن قىزىل 2 باعىت ارمياسى بولىپ وزگەرتىلىپ قۇرىلىپ، قىزىل ارميانىڭ 3 ۇلكەن نەگىزگى كۇشىنىڭ جەڭىسپەن قوسىلۋىن جۇزەگە اسىردى.ءتىلشى ساڭجى اۋدانىنان كەزىندەگى قىزىل 2 ، 6 جۇنتۋاننىڭ ۇزاق جورىققا شىققان جەرىنىڭ كونە جۇرتىنىڭ جاڭالانىپ سالىنعاندىعىن كوردى. سول جەردەگى ءار دارەجەلى پارتيالى كادرلار كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ەڭ سوڭعى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قۇلشىنا شايقاس جاساپ جاتىپتى. اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شيۇڭ جيلين: ءبىزدىڭ ساۋلەلەندىرەتىنىمىز قىزىل ارميانىڭ جالپى ءۇشىن جەكە مۇددەسىن قيعان قۇربان بەرۋ رۋحى، دەدى. باتىلدىقپەن جەڭىسكە جەتىپ،ورتالىق قىزىل ارميانى قورشاۋعا الۋ ءۇشىن، گومينداڭ ارمياسى قىزىل ارميانىڭ العا ىلگەرىلەۋ جولىنا مول اسكەرمەن 4 قۇرساۋ شەبىن ورناتتى.10 ايدىڭ 21 كۇنى قىزىل ارميانىڭ ءارقايسى جۇنتۋاندارى قورشاۋدى بۇزعاننان كەيىن جاۋ ارمياسىمەن شايقاس جاسادى. قىزىل 3 جۇنتۋان 4 شىسىنىڭ 25 جاستاعى شىجاڭى حۇڭ چاۋ وسىندا قۇربان بولدى. ول ورتالىق قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىق جولىندا قۇربان بولعان العاشقى شىجاڭى. 10 ايدىڭ 27 كۇنىنە جەتكەندە، قىزىل ارميانىڭ بارلىق قوسىندارى تاۋجياڭ وزەنىنەن ءوتىپ، جاۋدىڭ ءبىرىنشى قۇرساۋ شەبىن جەڭىسپەن بۇزىپ ءوتتى.11 ايدىڭ 11 كۇنى حۋنان رۋچىڭ اۋدانى گۋانحىڭ ياۋزۋ قىستاعىنداعى يانشوۋ وزەنى بويىندا، 2 قۇرساۋ شەبىن بۇزۋدىڭ ەڭ قيان كەسكى شايقاستارىنىڭ ءبىرى ءوتتى. گۋانحىڭ ياۋزۋ قىستاعىنداعى 88 جاستاعى قاريا حۋ گۇڭحاي ەسكە الىپ: يانشوۋ وزەنىنىڭ سۋى تۇگەلدەي قىزىل قانعا بويالدى، دەدى.حۋنان يجاڭ اۋدانى 85 جىلدىڭ الدىندا ورتالىق قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىق بارىسىندا العان العاشقى اۋدان قالاشىعى، بۇل ارادا قىزىل ارميانىڭ گومينداڭ ارمياسىنىڭ 3 قۇرساۋ شەبىن بۇزعان كەزدەگى قولباسشىلىق شتابىنىڭ كونە جۇرتى ساقتالعان. اۋدان قالاشىعىنا شابۋىلداۋدان بۇرىن، يجاڭداعى پارتيا ۇيىمى مەن پارتيزاندار اترەتى قىزىل ارمياعا سايكەسىپ گومينداڭنىڭ اۋدان ىشىنە سالعان ءبىر توپ بەكىنىسىن قيراتادى ءارى قىزىل ارميانىڭ اكوپ سالۋىنا، زەڭبىرەك وعىن تاسۋىنا كومەكتەسەدى؛ شايقاس باستالعاننان كەيىن، قىزىل ارميانىڭ جارالانعان جاۋىنگەرلەرىنە بار كۇشتەرىمەن كومەكتەسەدى.سوعىس، ارميانىڭ سايىسى عانا ەمەس، جۇرتتىڭ قالاۋ قالاماۋىنىڭ دا سىناسۋى، دەدى يجاڭ اۋداندىق پارتكوم پارتيا تاريحىن زەرتتەۋ كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى شيە شۇيجۇن، حالىققا تىعىز ارقا سۇيەۋ قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعىنىڭ، جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ەڭ سوڭىندا جەڭىسكە جەتۋىندەگى اسىل.1934 جىلدىڭ اياعىندا، 4 قۇرساۋ شەبىن بۇزۋدىڭ شياڭجياڭ شايقاسى باستالدى، بۇل قىزىل ارميا ۇزاق جورىققا اتتانعاننان بەرگى ەڭ قيان كەسكى ءبىر شايقاس ءارى قىزىل ارميانىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن جويىلۋىنا ساياتىن شەشۋشى شايقاس بولاتىن. 9 كۇندىك قاندى شايقاستا قىزىل ارميانىڭ قالىڭ كوماندير جاۋىنگەرلەرى باسىن ءباي تىگىپ قامال الىپ، شەكسىز ايبىندى ءوزىن ارناۋ رۋحىن ايگىلەدى. شياڭجياڭ شايقاسى گومينداڭ ارمياسىنىڭ شياڭجياڭنىڭ شىعىسىندا قىزىل ارميانى قورشاپ جويۋ قاسكۇنەمدىگىن تالقانداپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىن جانە قىزىل ارميانىڭ نەگىزگى كۇشىن قورعاپ قالدى.شياڭجياڭ شايقاسىندا، باس ارتقى قورعاۋشى مىندەتىن ۇستىنە العان قىزىل 5 جۇنتۋان 34 شىسى شياڭجياڭنىڭ شىعىس جاعالاۋىندا توسىلىپ قالادى، شىجاڭ چىن شۋشياڭ اۋىر جارالانىپ، حۋناننىڭ داۋشيان اۋدانىندا باقىتقا قارسى تۇتقىنعا تۇسەدى، ول ءوز قولىمەن قۇرساعىنداعى جاراقات اۋزىنان ىشەگىن قيىپ، نەبارى 29 جاستا ەرلىكپەن قۇربان بولادى، ول ومىرىمەن سوۆەت ءۇشىن ەڭ سوڭعى ءبىر تامشى قانىمدى سارقا جۇمسايمىن دەگەن بەكەم سەنىمدى قورعادى.شيە شۇيجۇن تەرەڭ تەبىرەنىسپەن: ۇلى ىستەر ءۇشىن، ءسوز جوق، ۇلى كۇرەس جاساۋ كەرەك. قىزىل ارميانىڭ ەرلىكپەن قۇرساۋ بۇزۋ، ەرلىكپەن جەڭىسكە جەتۋ، ەرلىكپەن قۇربان بەرۋ رۋحى ءبىزدىڭ جالعاستىرۋىمىزعا، ساۋلەلەندىرۋىمىزگە ابدەن تاتيدى، دەدى.گۋاڭشي گۋانياڭ اۋدانى چىن شۋشياڭ كەزىندە شايقاس جۇرگىزگەن جەر. گۋانياڭ اۋداندىق تاريحي شەجىرە كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شى چيۋيىڭ بىلاي دەپ قارادى: قىزىل ارميا نەلىكتەن قۇربان بەرۋدەن تايسالمايدى؟ ويتكەنى ولاردا توڭكەرىس، ءسوز جوق، جەڭىسكە جەتەدى دەگەن سەنىم بولدى. مۇنداي قاھارماندىق جىگەر، بەرىك سەنىم بۇگىنگى ءبىزدى دە شابىتتاندىرۋدا. شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ،شياڭجياڭ شايقاسى اياقتالعاننان كەيىن، ورتالىق قىزىل ارميا ۇزاق جورىققا اتتانعان كەزدەگى 86 مىڭ ادامنان 30 مىڭنان استام ادامعا ازايدى. حۋنان ولكەسى تۇڭداۋ دۇڭزۋ اۆتونوميالى اۋدانى قىزىل ارميانىڭ قاتاڭ ومىرمەن ءولىم ساتىندە ءدوپ كەلگەن تالعامىنا كۋا بولدى. ءدال وسى تۇڭداۋ ماجىلىسىندە ماۋ زىدۇڭ قىزىل ارميا، ءسوز جوق، باتىستا گۇيجوۋعا كىرىپ، قۋاتتى جاۋدى ارتقا تاستاپ، جاۋدىڭ نەگىزگى كۇشىنەن تايساپ، ءالسىز بۋىنىنا شابۋىلداپ، وراتتى جەردەن ۇمتىلۋ دارىپتەمەسىن العا قويدى.مىنە بۇل قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعىنداعى ايگىلى تۇڭداۋدا اسكەر بۇرۋ بولاتىن. قىزىل ارميا ۇزاق جورىق تاريحىن زەرتتەۋشى مامان حۋ چۇنسۇڭ بىلاي دەپ قارادى: تۇڭداۋدا اسكەر بۇرۋ شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەگەن شەشىم، تەك جاۋاپكەرشىلىكتى شىن مانىندە ارقالاپ، جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋعا باتىل بولىپ، بەلسەندىلىكپەن ىسكەرلىك كورسەتكەندە عانا جەڭىستى قولعا كەلتىرۋگە بولادى.قىزىل ارميا گۇيجوۋعا كىرگەننەن كەيىن، 12 ايدىڭ 18 كۇنى ليپيڭدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ ءماجىلىسىن اشىپ، بو گۋ، لي دىلاردىڭ قاتە ستراتەگيالىق باعىتىن تەرىستەپ، ماۋ زىدۇڭنىڭ يكەمدى ارەكەت جۇرگىزۋ ستراتەگيالىق ويىن قابىلدادى. 1935 جىلى 1 ايدىڭ 1 كۇنى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى گۇيجوۋدىڭ ۋىڭان اۋدانى حوۋچاڭىندا ساياسي بيۋرونىڭ ءماجىلىسىن تاعى ءبىر رەت اشىپ، بو گۋ، لي دىلاردىڭ قاتە دارىپتەمەسىن تاعى ءبىر رەت تەرىستەپ، ليپيڭ ءماجىلىسىنىڭ شەشىمىن قايتالاي دارىپتەپ، ۋجياڭنان كۇشپەن ءوتىپ، زۇنيدى باسىپ الۋدى ۇيعاردى.پارتيا تاريحى ماماندارى تۇڭداۋ ماجىلىسىنەن ليپيڭ ماجىلىسىنە، حوۋچاڭ ماجىلىسىنە دەيىن، ونان زۇني ماجىلىسىنە دەيىن، پارتيانىڭ تاريحىنداعى 1 رەتكى ۇلى بۇرىلىس تىزبەگى قالىپتاستى. جۇڭگو توڭكەرىسىندە اقىرى جاڭا جاعداي تۋىلدى دەپ قارادى.قىزىل ارميانىڭ بەرىك مۇرات سەنىمى، پارتيا مەن حالىققا دەگەن شارتسىز ادالدىعى، ەرجۇرەكتىلىكپەن قۇربان بەرۋ رۋحى، اقيقاتقا دەگەن قاجىماس تالپىنىسى ءبىزدىڭ بۇگىن جاڭا داۋىردەگى ۇلى كۇرەستىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن تەرەڭدەي ۇيرەنۋىمىزگە، زور كۇشپەن اسقاقتاتۋىمىزعا تاتيدى، دەدى حۋنان ولكەلىك پارتكوم پارتيا تاريحىن زەرتتەۋ ورنى جيناۋ، زەرتتەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى گۇي شينچيۋ.شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 ايدىڭ 3 كۇنى چاڭشادان بەرگەن حابارى
|
تەسلا ەلەكتر كۇشىندىك جۇك اۆتوموبيلى جولعا شىقتى تيانشان تورابىتەسلا ەلەكتر كۇشىندىك جۇك اۆتوموبيلى جولعا شىقتىرەداكتور: كەلۋ قاينارى : تيانشان تورابى 20180310 11:18ا ق شنىڭ تەسلا اۆتوكولىك سەرىكتەستىگىنىڭ باس اتقارۋشىسى ارون ماسىك 3ايدىڭ 7كۇنى الەۋمەتتىك جەلىدە ەكى جۇك اۆتوكولىگىنىڭ جولدا كەتىپ بارا جاتقان سۋرەتىن جولداعان. ولار ماسىكتىڭ وتكەن جىلدىڭ 11ايىندا جاريالاعان تەسىلا تازا ەلەكتر كۇشىمەن قوزعالاتىن جۇك اۆتوموبيلى.سۋرەتتەن قاراعاندا، جۇك اۆتوكولىگى قارا جانە كۇمىس ءتۇستى بولىپ، نەۆادا شتاتىنداعى اككۋمالياتور زاۆودتىنان كاليفورنيا شتاتىنا دەينگى شامامەن 420 كيلومەتر قاشىقتىقتى 4 ساعاتتا باسقان. ماسىك وتكەن جىلى تەسلا جۇك اۆتوكولىگىنىڭ 800 كيلومەتر جول باسا الاتىندىعىن ايىتقان بولاتىن.ماسىكتىك مەجەلەۋىنە قاراعاندا، ەلەكتر كۇشىندىك اۆتوكولىكتىك جۇرگىزۋ قۇنى جانار مايلى كولىكتەن تومەن بولادى ءارى اۆتوماتتى كولىك جۇرگىزۋ تەحنيكاسى قولدانىلعان. تاسىمال قۇنى پويەزدەن تومەن. قاتىستى اقپاراتقا نەگىزدەلگەندە، تەسلا سەرىكتەستىگى الدىمەن 3 تۇرپاتتى ەلەكترلى جۇك اۆتوكولىگىن ءوندىرىپ، ءبىر رەت زاريادتاۋ ارقىلى 800 كيلومەتر جول باسا الاتىن تۇرپاتتى 180 مىڭ دوللارى شامامەن 1 ميلليون 140 مىڭ يۋان؛ ءبىر جولدا 480 كيلومەتر حول باسا الاتىن تۇرپاتتى 150 مىڭ دوللارى 950 مىڭ يۋان؛ جانە سانى شەكتەۋلى تۇرپاتتى 200 مىڭ دوللارى1 ميلليون 270 مىڭ يۋان.جوسپار بويىنشا، تەسلا جۇك اۆتوكولىگى 2019جىلدان باستاپ تۇتىنۋشىلارعا ساتىلىمعا شىعادى. تازا ەلەكتر كۇشىندىك اۆتوكولىكتىڭ بازار باسەكەسىن تۋدىرىپ، ءداستۇرلى اۆتوكولىك كاسىپورىندارى ۆولۆو، مەرسەدەس قاتارلى كاسىپورىندار دا ەلەكتر كۇشىندىك اۋىر تۇرپاتتى اۆتوكولىك جاساۋدى قولعا الىپ، بازار يەلەۋگە ۇمتىلۋدا.
|
باقىتجان ساعىنتايەۆ الماتىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ايتتى9 قازان 17:56الماتى. قازاقپارات الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باقىتجان ساعىنتايەۆ مەگاپوليستىڭ بولاشاعى تۋرالى ايتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.ەكىنشى ستراتەگيالىق باسىمدىق الماتىدا شەتكى اۋداندار بولماۋى كەرەك. ول بىرەگەي سيپاتتاعى تارتىمدى ورىندارى بار پوليورتالىقتاندىرىلعان قالا بولۋى ءتيىس. بىزگە الماتىلىقتاردىڭ جوعارى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى قاجەت. بۇل وتە ماڭىزدى. ويتكەنى، بۇگىندە قالانىڭ ورتالىعى مەن شەتكى ايماق اراسىندا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىندە الشاقتىق بايقالادى ، دەدى باقىتجان ساعىنتايەۆ.ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت، قوعامدىق نىسانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى رايىمبەك داڭعىلىنىڭ وڭتۇستىگىندە جوعارعى اۋدانداردا ورنالاسقان. مەدەۋ اۋدانىندا ورتاشا جالاقى ناۋرىزباي اۋدانىمەن سالىستىرعاندا 2 ەسە جوعارى. مەگوپوليس ورتالىعى مەن شەتكى اۋدانداردىڭ دامۋ دەڭگەيىندە الشاقتىق بار. وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن جاڭا الماتى جوسپارىن جاسادىق. ونىڭ باستى ماقساتى الداعى 5 جىلدا سۋمەن جابدىقتاۋ، جارىقتاندىرۋ، اۋلانى اباتتاندىرۋ، قوعامدىق كولىك، تۇرعىن ءۇي، بالاباقشا، مەكتەپ، جول سياقتى ماسەلەلەردى شەشۋ، دەدى باقىتجان ساعىنتايەۆ.ول ءوز سوزىندە مەگاپوليستتىڭ شەتكى ايماقتارىن دامىتۋعا شامامەن 800 ميلليارد تەڭگە قاجەت بولاتىندىعىن اتاپ ءوتتى. ماسەلەن، 2021 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قالا شەتىندەگى 23 شاعىن اۋداندى تولىقتاي سۋمەن جانە كارىزبەن قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلگەن. سونداي اق، كوشەلەر مەن اۋلالاردى جارىقپەن 100 پايىز قامتۋدى جوسپارلاپ وتىر.سونىمەن قاتار، ءبىز اۋەجاي ماڭىنداعى شىعىس قاقپاسى، قاپشاعاي باعىتىنداعى سولتۇستىك قاقپانى، ج ە و2 جانىنداعى باتىس قاقپانى، يندۋستريالدى ايماقتى، قاسكەلەڭ باعىتىنداعى وڭتۇستىك قاقپانى دامىتامىز. يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار پاركى جاڭادان داميتىن بولادى. وسى ايماقتاردىڭ بارلىعىندا حالىقتىڭ كوپ شوعىرلانۋىنا جاعداي جاسايمىز. جاڭادان جۇمىس ورىندارىن اشامىز، دەدى اكىم.قالانى پوليورتالىقتاندىرۋ كەزىندە الماتىنىڭ كونە تاريحي جانە مادەني ورتالىعىنىڭ كەلبەتىن ساقتاۋ جونىندەگى جۇمىستار قاتار جۇرەتىن بولادى. قازىر تاريحي جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى بولىپ سانالاتىن ەسكى عيماراتتاردى تەكسەرۋدى باستادىق. تاريحي ورتالىق الماتىنىڭ جۇرەگى، بۇل تۋرالى ءبارىمىز بىلۋگە جانە ماقتانۋعا ءتيىسپىز، دەدى شاھار باسشىسى.ەسكە سالايىق، بۇگىن ب. ساعىنتايەۆ ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋدە قالانىڭ دامۋ ستراتەگياسى تۋرالى ايتىپ بەردى. الماتى قالاسىنىڭ ۇزاقمەرزىمدى ماقساتى ءومىر ساپاسى بويىنشا الەمدەگى ۇزدىك 100 قالانىڭ قاتارىنا ەنۋ ەكەندىگى اتاپ ءوتىلدى.
|
مىڭلىغان ئۇيغۇرلار ب د ت باش شتابى ئالدىدا ئۆتكۈزگەن خىتايغا قارشى كەڭ كۆلەملىك نامايىشىدا د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندى نۇتۇق سۆزلىمەكتە. 2018يىلى 6نويابىر، شىۋېتسىيە.دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى رەھبەرلىرى 2018يىللىق پائالىيەتلىرى ۋە 2019يىللىق پائالىيەت پىلانلىرى توغرىسىدا توختالدى.بۈگۈن د ئۇ ق رەھبەرلىرى زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ، 2018يىللىق پائالىيەتلىرى توغرىسىدىكى خۇلاسىلىرىنى بايان قىلىش بىلەن بىرگە، يەنە د ئۇ ق نىڭ 2019يىللىق پائالىيەت پىلانلىرى توغرىسىدىمۇ ئەتراپلىق مەلۇمات بەردى.د ئۇ ق نىڭ رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندى بۇ ھەقتە توختالغاندا ئالدى بىلەن خىتاينىڭ 2018يىلى ئۇيغۇر دىيارىدا ئېلىپ بارغان زۇلۇم سىياسەتلىرى، بولۇپمۇ جازا لاگېرلىرىنىڭ مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئويغىنىشىغا زور دەرىجىدە تۈرتكە بولغانلىقىنى تىلغا ئالدى. ئۇ سۆزىدە مۇھاجىرەتتىكى مىللىي ھەرىكەتنىڭ نەتىجىسىدە خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ قىسمەن بولسىمۇ جازا لاگېرلىرىنى ئېتىراپ قىلىشقا مەجبۇر بولغانلىقىنى، ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنىڭ خەلقئارادا قىزىق تېما ھالىغا كەلگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈردى.دولقۇن ئەيسا ئەپەندى خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرى ۋە مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ بۇنىڭغا بولغان كۈچلۈك قارشىلىقلىرى نەتىجىسىدە ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنىڭ ياۋروپا ئىتتىپاقى، ب د ت ھەمدە ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىدە كۈنتەرتىپكە كەلگەنلىكىنى ئەسكەرتتى. ئۇ يەنە 2019يىللىق پائالىيەت پىلانلىرى ھەققىدە توختىلىپ، 2019يىلى دۇنيا مىقياسىدا خىتايغا قارشى زور كۆلەملىك نارازىلىق ھەرىكەتلىرىنىڭ بارلىققا كېلىدىغانلىقىغا بولغان ئىشەنچىنى تەكىتلىدى.د ئۇ ق نىڭ مۇئاۋىن رەئىسى پەرھات مۇھەممىدى ئەپەندى بۇ ھەقتە توختالغاندا خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ئۇيغۇرلار ئۈستىدىن يۈرگۈزۈۋاتقان زۇلۇم سىياسەتلىرىنىڭ 2019يىلى يەنىمۇ كۈچىيىشى مۇمكىنلىكىنى بايان قىلدى. ئۇ سۆزىدە د ئۇ ق نىڭ 2019يىلى سىياسىي كۈرەشلىرىنى يەنىمۇ كۈچەيتىش پىلانلىرىنى تۈزۈۋاتقانلىقىنى تەكىتلەپ ئۆتتى. ئۇ يەنە غەرب دېموكراتىك ئەللىرى، ئىسلام دۇنياسى ۋە تۈرك ئالىمىدە ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنىڭ 2019يىلى يۇقىرى دولقۇنغا كۆتۈرۈلىدىغانلىقى ئالاھىدە تەكىتلىدى.
|
قازاقستان مەن كورەيا جانجاقتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ نيەتىن راستادىساياسات 17 قىركۇيەك، 2019قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بەيبىت اتامقۇلوۆتىڭ كورەيا رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارى وتۋدە. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي ۆەدومستۆوسىنىڭ باسشىسى وڭتۇستىك كورەيا باسشىلىعىمەن بىرقاتار كەزدەسۋلەر وتكىزدى، اتاپ ايتقاندا پرەمەرمينيستر لي ناك يون، ۇلتتىق اسسامبلەيانىڭ پارلامەنت سپيكەرى مۋن حي سان، بۇۇ ەكسباس حاتشىسى پان گي مۋن، سونداياق سىرتقى ىستەر ءمينيسترى كان گەن حۆا مەن ساۋدا، يندۋستريا جانە ەنەرگەتيكا ءمينيسترى سون يۋن مومەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. بۇل تۋرالى ءسىم ءباسپاسوز قىزمەتى حابارلادى.كەزدەسۋلەر بارىسىندا تاراپتار ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق پەن حالىقارالىق كۇن ءتارتىبىنىڭ اعىمداعى ماسەلەلەرىن، ساياسي، ساۋداەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق، الەۋمەتتىك، مادەنيگۋمانيتارلىق جانە ءوزارا ءىسقيمىلدىڭ باسقا دا سالالارىنداعى قاتىناستاردى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىن، سونداياق كورەي تۇبەگىندەگى جاعدايدى تالقىلادى.كورەي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسىمەن كەلىسسوزدەر بارىسىندا تاراپتار جوعارى دەڭگەيدە ساياسي ديالوگتى قولداۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. كورەيا رەسپۋبليكاسى ءبىز ءۇشىن ازياداعى نەگىزگى ستراتەگيالىق سەرىكتەستەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى جانە ءبىز ساياسي ءوزارا ءىسقيمىلىمىزدىڭ دەڭگەيى وسى مارتەبەگە سايكەس كەلەتىنىن قاناعاتتانۋشىلىقپەن اتاپ وتەمىز، دەدى ب. اتامقۇلوۆ.قازاقستان ءسىم باسشىسى كورەي تاراپىن ەلدەگى ماڭىزدى ىشكى ساياسي ۇدەرىستەر تۋرالى حاباردار ەتتى جانە قازاقستان بۇرىنعىداي وڭتۇستىك كورەيامەن ءوزارا ءتيىمدى قارىمقاتىناستى كەڭەيتۋگە جانە نىعايتۋعا ۇمتىلاتىن بولادى دەپ سەندىردى. جاڭادان سايلانعان مەملەكەت باسشىسى تاجىريبەلى ساياساتكەر جانە تانىمال ديپلومات بولىپ تابىلاتىن قاسىمجومارت توقاەۆ قازاقستانكورەي قارىمقاتىناستارىنىڭ ساباقتاستىعى مەن جوعارى سەرپىنىن ساقتايدى.بيىلعى جىلى قازاقستان مەن وڭتۇستىك كورەيا اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى ورناتۋعا 10 جىل تولادى. وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا بولعان كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى مۋن چجە يننىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى وسى كەزەڭنىڭ ماڭىزدى ينديكاتورى بولدى.ءسىزدىڭ ەلىڭىز تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ءوز ەكونوميكاسىن ىرىقتاندىرۋدا ۇلكەن تابىستارعا قول جەتكىزىپ، ەندى ونى وركەندەۋ كۇتىپ تۇر. ءبىز قازاقستانمەن جانجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا دايىنبىز، دەدى پرەمەرمينيستر لي ناك يون.ۇلتتىق اسسامبلەيادا تاراپتار پارلامەنتارالىق بايلانىستار ماسەلەلەرىن تالقىلاپ، ولاردى نىعايتۋ، ساياسي ديالوگتىڭ جوعارى دەڭگەيىن قولداۋ جانە زاڭ شىعارۋ قىزمەتى سالاسىندا تاجىريبە الماسۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى كەلىستى.كورەيا رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى باستاماشىلارى بولىپ تابىلاتىن ۇلكەن ەۋرازيا: ديالوگ. سەنىم. سەرىكتەستىك اتتى ەۋرازيا ەلدەرى پارلامەنتتەرى سپيكەرلەرىنىڭ جينالىسىنا دايىندىق جۇمىستارى تالقىلاندى. ۇلتتىق اسسامبلەيانىڭ توراعاسى مۋن حي سان وسى جىلدىڭ 2324 قىركۇيەگىندە نۇرسۇلتان قالاسىندا وتەتىن اتالعان جينالىسقا ءوزىنىڭ قاتىسۋىن تاعى دا راستادى. سونىمەن قاتار قازاقستاندىق تاراپ كورەي تاراپىنا ءىسشارانى ۇيىمداستىرۋعا كورسەتكەن قولداۋى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى.بۇۇ بۇرىنعى باس حاتشىسى پان گي مۋنمەن كەزدەسۋ دوستىق جاعدايدا ءوتتى. سۇحباتتاسۋشى قازاقستان تۇڭعىش پرەزيدەنتى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا جىلى لەبىزىن ءبىلدىرىپ، بۇكىل الەم سىيلايتىن ساياساتكەر رەتىندە ونىڭ باعا جەتپەس تالانتىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ەلباسىنىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ شەشىمى ادامزات تاريحىنا ەنگەنى ءسوزسىز. كورەي ديپلوماتى قاسىمجومارت توقاەۆتى پرەزيدەنتتىك قىزمەتكە سايلانۋىمەن قۇتتىقتاپ، ونىمەن حالىقارالىق بەدەلدى ۇيىمدا قىزمەتتى بىرگە اتقارعان بۇۇ قۇرىلىمىنداعى قازاقستاننىڭ جارقىن وكىلدەرىنىڭ ءبىرى بولعانىن اتاپ ءوتتى.قازاقستان ءسىم باسشىسى قازاقستاندىق باسشىلىقتىڭ اتىنان جىلى لەبىزىن ءبىلدىرىپ، پان گي مۋنعا ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياسي باستامالارىنا كورسەتكەن قولداۋى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى.قازاقستان مەن وڭتۇستىك كورەيا ءسىم باسشىلارىنىڭ كەلىسسوزدەرى بارىسىندا تاراپتار ەكىجاقتى جانە حالىقارالىق وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا ساعاتتاردى سالىستىردى، ولاردىڭ كوپشىلىگى بويىنشا ۇستانىمداردىڭ ۇقساستىعىن اتاپ ءوتتى. قازاقستان مەن وڭتۇستىك كورەيا اراسىندا ەشقانداي ساياسي كەلىسپەۋشىلىكتەر جوق، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن كوپجاقتى فورۋمدار شەڭبەرىندە سىندارلى ءوزارا ءىسقيمىل جۇزەگە اسىرىلۋدا.قازاقستان ءسىم باسشىسى قازاقستاندىق تاراپتىڭ كورەيا رەسپۋبليكاسىمەن ىنتىماقتاستىقتى جانجاقتى دامىتۋعا ەرەكشە ءمان بەرەتىنىنە نازار اۋداردى. تاراپتار الداعى ءىسشارالار كەستەسىن، اتاپ ايتقاندا اعىمداعى جىلدىڭ قازان ايىندا قازاقستاندا وتەتىن ورتالىق ازيا كورەيا رەسپۋبليكاسى فورۋمىنا دايىندىق بارىسىن تالقىلادى.ساۋدا، يندۋستريا جانە ەنەرگەتيكا ءمينيسترى سون يۋن مومەن كەزدەسۋدە ساۋداەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق جانە تەحنولوگيالىق ىنتىماقتاستىققا نازار اۋدارىلدى.كورەيا ءبىز ءۇشىن ەڭ باسىم ەلدەردىڭ ءبىرى، سونداياق ازياداعى ەكىنشى ساۋدا سەرىكتەسى بولىپ تابىلادى. تاۋار اينالىمى مەن ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ بەلسەندى ءوسۋى ءوزارا ءىسقيمىلدىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەدى. 2018 جىلى تاۋار اينالىمىنىڭ كولەمى 4 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى، ال 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا 2،7 ملرد دوللارعا جەتىپ، بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىنىڭ كورسەتكىشتەرىنەن ەكى ەسە ارتىق ەكەنىن كورسەتەدى.كورەيا تاراپى ەلىمىزدەگى ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جەتىلدىرۋ ساياساتىمەن ەگجەيتەگجەيلى تانىسىپ، قازاقستان ەكونوميكاسىنا بەلسەندى ينۆەستيتسيا سالۋعا شاقىردى. 2005 جىلدان باستاپ 2019 جىلدار ارالىعىندا كورەيا قر ەكونوميكاسىنا 5،3 ملرد دوللار سالدى.تاراپتار كورەيا رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستانعا ساپارى بارىسىندا قول قويىلعان جاڭا جەل باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ قىزمەتى ماسەلەلەرىن تالقىلاۋعا ەگجەيتەگجەيلى توقتالدى. توپتىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىن قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىندا قازاقستان استاناسىندا وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر، ونى ۇيلەستىرۋدى قازاقستان تاراپىنان يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى، ال كورەي تاراپىنان ساۋدا، يندۋستريا جانە ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى جۇرگىزەدى.سونىمەن قاتار قازاقستان ءسىم باسشىسى وڭتۇستىك كورەيانىڭ ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن، اتاپ ايتقاندا ، ، ، جانە اتتى كومپانيالاردىڭ باسشىلىعىمەن بىرقاتار كەزدەسۋلەر وتكىزدى. كورەي كاسىپكەرلەرى ماشينا جاساۋ، اقپاراتتىقكوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار جانە مۇناي حيمياسى سالالارىنداعى ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جوعارى الەۋەتىن اتاپ ءوتتى.
|
شەتەلدىك نومىرمەن جۇرگەن كولىك يەلەرى پارتياسىنان كومەك سۇرادى21 قاڭتار, 20:13 330 0 جاڭالىقتار اسىل تۇمارشەتەلدىك نومىرمەن جۇرگەن اۆتوكولىك يەلەرى پارتياسىنا بايلانىسقا شىقتى. پارتياسىنىڭ الماتى قالاسىنداعى فيليالىنا ارمەنيا مەن قىرعىزستاننىڭ نومىرىمەن جۇرگەن اۆتوكولىك يەلەرى كەلدى. جۇرگىزۋشىلەر شەتەلدىك ءنومىرى بار اۆتوكولىكتەردى تىركەۋدىڭ جاڭا ەرەجەلەرىنە نارازىلىق ءبىلدىردى، دەپ جازدى ازاتتىق رۋحى.كولىك يەلەرىنىڭ شاعىمىنان كەيىن بارلىق مۇددەلى تاراپتاردى دوڭگەلەك ۇستەلگە جينادى. پىكىرتالاسقا پوليتسيا، مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتتەرى، پروكۋراتۋرا جانە اكىمدىك وكىلدەرى قاتىستى.پارتيا قابىلداۋىنا كەلگەن جۇرگىزۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، اۆتوكولىكتەردى تىركەۋگە قاجەتتى سوما بىرنەشە ميلليون تەڭگەگە جەتەدى جانە ءتىپتى ءاۆتوموبيلدىڭ وزىندىك قۇنىنان دا اسىپ كەتەدى.نەگە ءبىز تىركەۋسىز جۇرە المايمىز؟ ارمەنياعا، قىرعىزستانعا باردىق، سوڭعى اقشامىزعا كولىك ايداپ كەلدىك. ەاەونىڭ كەدەن كودەكسى نەلىكتەن ەسكەرىلمەيدى؟ ۋتيليزاتسيانىڭ جالپى جيىنتىعى ميلليون تەڭگەگە دەيىن جەتەدى. تىركەۋگە قويۋعا ميلليون تەڭگەدەن دە كوپ قارجى كەرەك. ەراگلوناسس پەن باتىرمالارىن قوسۋ 300 مىڭ تەڭگە. كولىكتىڭ جالپى وفورملەنيە جاساۋعا 3 ميلليون تەڭگەدەن اسا اقشا كەتەدى. بۇل كولىكتىڭ جالپى قۇنىنان اسىپ كەتەدى، دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى اۆتوكولىك يەلەرى.اتاپ ايتقاندا، اۆتوكولىك يەلەرى تىركەۋ جارنالارىن تومەندەتۋدى، اۆتوكولىكتىڭ تەحنيكالىق توزۋىنا دەيىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرۋدى سۇرادى.ءبىز ازاماتتاردى تىڭدادىق، ويتكەنى تۇرعىندار كوتەرەتىن ءار ماسەلە ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. اۆتوكولىك يەلەرى تاراپىنان 10عا جۋىق ۇسىنىستىلەك ايتىلدى، ولاردىڭ بارلىعىن جازىپ الدىق. ازاماتتار پارتياعا سەنىم ءبىلدىرىپ، كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەرمەن كەلگەنىنە ريزامىز، دەدى ازاتتىق رۋحى اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا پارتياسى الماتى قالالىق فيليالى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ستانيسلاۆ كانكۋروۆ.پارتيا مۇددەلى تاراپتارعا ساراپشىلاردى تارتا وتىرىپ، وسى ماسەلەنى تالقىلاۋ مۇمكىندىگىن بەرۋگە دايىن ەكەنىن سەندىردى.ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قازاقستاندىقتاردى شەتەلدىك تىركەلگەن كولىك قۇرالدارىن تىركەۋگە شاقىرعان بولاتىن. ەگەر تىركەمەسە، مۇنداي كولىكتەردىڭ يەلەرىنە ايىپپۇل سالىنادى، ال كولىكتەر وزدەرى تۇراققا ورنالاستىرىلادى.زاڭعا سايكەس، قازاقستاننان تىس جەرلەردە ساتىپ الىنعان كولىك قۇرالدارى 10 كۇن ىشىندە تىركەلۋى كەرەك. مەنشىك يەسى الىمدار مەن باجداردى تولەۋگە جاۋاپتى. ۆەدومستۆو بۇل شارانى ەاەو تالاپتارىنا سايكەس تۇسىندىرەدى.ءىىمءنىڭ مالىمەتىنشە، ەلگە ارمەنيا، قىرعىزستان، بەلارۋس جانە رەسەيدە تىركەلگەن 170 مىڭ كولىك اكەلىنگەن.
|
شىعىس قازاقستاندا كارانتين 17 قازانعا دەيىن ۇزارتىلدىوسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىندا كارانتين شەكتەۋى 17 قازانعا دەيىن ۇزارتىلدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.وسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىندا بۇقتىرما سۋ قويماسى ارقىلى وتەتىن كوپىر قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.ريددەر قالاسىندا ايۋلار كوشە كەزىپ جۇرگەنوسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسى ريددەر قالاسىندا ايۋلار كوشە كەزىپ جۇرگەن، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.نۇر سۇلتان. قازاقپارات تارباعاتايعا تاعى دا كەلە جاتىپپىز. العاش رەت التى جىل بۇرىن بولعانبىز. ەگەمەن قازاقستان گازەتىنىڭ ارناۋلى ءتىلشىسى رەتىندە. ارنايى تاپسىرما بويىنشا.سەمەيلىك مۇعالىم الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 50 ۇستازدىڭ قاتارىندا 1 ميلليون دوللار ءۇشىن باق سىنايدىنۇرسۇلتان. قازاقپارات سەمەيلىك فيزيكا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى اسحات جۇمابەكوۆ حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ فيناليستەر تىزىمىنە ەندى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.سەمەي پوليگونىنىڭ جابىلۋ كۇنىنە وراي 5 مىڭنان استام ادام تولەم الادىنۇرسۇلتان. قازاقپارات 2021جىلى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جابىلۋ كۇنىنە وراي 5,2 مىڭ قازاقستاندىققا اقشالاي نەمەسە زاتتاي ءبىرجولعى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىلەدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە سىلتەمە جاساپ.زايساندا شىلىكتى ساپار ورتالىعى سالىنادىزايسان. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ زايسان اۋدانىندا شىلىكتى ساپار ورتالىعى سالىنادى.وسكەمەندە 5قاباتتاعى تەرەزەدەن ءبىر جاسار بالا قۇلاپ كەتتىوسكەمەن. قازاقپارات وسكەمەندە 5قاباتتاعى تەرەزەدەن ءبىر جاسار بالا قۇلاپ كەتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات كە سىلتەمە جاساپ.شىعىس قازاقستاندا شەكتەۋ شارالارى 15 شىلدەگە دەيىن ۇزارتىلدىوسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىندا كارانتين شەكتەۋى 15 شىلدەگە دەيىن ۇزارتىلدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.ق ر پرەزيدەنتى كولونيادا جازاسىن وتەپ جاتقان ايەلگە راقىمشىلىق جاسادىوسكەمەن. قازاقپارات قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىمجومارت توقايەۆ شىعىس قازاقستانداعى كولونيادا جازاسىن وتەپ جاتقان ايەلگە راقىمشىلىق جاسادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات . سايتىنا سىلتەمە جاساپ.شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمىنىڭ جاڭا ورىنباسارى تاعايىندالدىوسكەمەن. قازاقپارات اكتيۆكە ءوزىنىڭ جاڭا ورىنباسارى ازامات مۇحامەدچينوۆتى تانىستىرعان شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى دانيال احمەتوۆ ونىڭ كاسىبي تاجىريبەسىنە توقتالىپ، جۇمىسىنا تابىس تىلەدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءوڭىر باسشىسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.شىعىس قازاقستاندا 77 اۋىل اكىمى سايلانادىوسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 25 شىلدەدە اۋداندىق ماڭىزى بار قالالار، اۋىلدار، كەنتتەر مەن اۋىلدىق وكرۋگتەر اكىمدەرىنىڭ العاشقى تىكەلەي سايلاۋى وتەدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.وسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى 6 اۋداندا سەل ءجۇرۋ قاۋپى ساقتالۋدا، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.جاڭا قاۋلى: شىعىس قازاقستاندا كارانتيندىك شەكتەۋلەر 19 ماۋسىمعا دەيىن ۇزارتىلدىنۇرسۇلتان. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ باس سانيتارلىق دارىگەرىنىڭ جاڭا قاۋلىسى شىقتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.ەلىمىزدىڭ شىعىسىندا وسىرىلگەن بانان اعاشى جەمىس بەردىنۇرسۇلتان. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانىندا بانان اعاشى جەمىس بەردى.قازاقستاننىڭ ىشىندە التايدان ادەمى جەر جوق سماعۇل ءسادۋاقاسوۆنۇر سۇلتان. قازاقپارات سەڭگىر سىلەمدەردىڭ ساۋىرىن سيپاي سىلقىلداعان سۇلۋ مارقاكول! تاۋ تابانىنا تۇنعان تۇنىققا ىڭكار ەتكەن جيىرماسىنشى عاسىرداعى التايدىڭ العاشقى جىرشىلارى سماعۇل ءسادۋاقاسوۆ پەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ كوكەلەرىمىز ەدى.وسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسىندا كارانتيندىك شەكتەۋلەر 30 مامىرعا دەيىن ۇزارتىلدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.شىعىس قازاقستاندا ءورت اۋىزدىقتالىپ، ماتەريالدىق شىعىن انىقتالۋداوسكەمەن. قازاقپارات شىعىس قازاقستان وبلىسى ريددەر ورمان شارۋاشىلىعىنان تۇتانعان ءورتتىڭ تارالۋى توقتاتىلدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
|
الماتى وبلىسىندا كوروناۆيرۋسقا قاتىستى جالعان اقپاراتتاردى انىقتايتىن موبيلدىك توپ قۇرىلدى1820 5 پىكىر 26 ناۋرىز, 2020 ساعات 17:28سوڭعى كەزدە كوروناۆيرۋسقا قاتىستى جالعان اقپاراتتار جەلىدە جيىلەپ بارادى. مەسسەندجەرلەردەگى ءارتۇرلى الىپقاشپا اڭگىمەدەن حالىقتىڭ دۇرلىگىپ جاتقانى تاعى بار. الماتى وبلىسىندا ءوڭىر باسشىسى اماندىق باتالوۆتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن ءتاجدى تاجالعا قاتىستى شىققان جالعان اقپاراتتاردى انىقتايتىن موبيلدىك توپ قۇرىلدى. وسىلايشا، جۇمىس توبى حابارلاردىڭ جالعان، شىنىن انىقتاپ، فەيك مالىمەتتەردىڭ تارالۋىنا توسقاۋىل قويماق.ماماندار ازاماتتاردى تەك رەسمي دەرەككوزدەگى اقپاراتقا سەنۋگە شاقىرادى. ول ءۇشىن الماتى وبلىسى بويىنشا 41 12 13, 8 800 080 88 28 نومىرلەرى ارقىلى ورتالىققا تەگىن قوڭىراۋ شالۋعا بولادى. رەسپۋبليكا بويىنشا 1406 بىرىڭعاي سەنىم تەلەفونى تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەپ تۇر.ايتا كەتۋ كەرەك، الماتى وبلىسىندا 19 ىندەتىن جۇقتىرعان ءبىر ادام بار. كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان سىرقاتتىڭ جاعدايى جاقسى. قازىر ول قاراساي اۋداندىق اۋرۋحاناسىنىڭ جۇقپالى اۋرۋلار بولىمىندە ەم الۋدا. سونىمەن قاتار، 282 ادام مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ باقىلاۋىندا تۇر. ستاتسيونارلىق ەمدەلۋدە 84, ءۇي كارانتينىندە 198 ادام جاتىر.وڭىردە كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ ودان ءارى تارالۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالار جاسالىپ جاتىر. وبلىستا ءتاجدى ىندەتكە شالدىققانداردى ەمدەۋ ءۇشىن 150 جۇقپالى اۋرۋعا ارنالعان توسەك، 800 پروۆيزورلىق جانە 1217 كارانتيندىك توسەكورىن دايىندالعان. دارىگەرلەر مەن ەمدەلىپ جاتقان ناۋقاستار بارلىق قاجەتتى قۇرال مەن دارىلىك پرەپاراتپەن قامتاماسىز ەتىلگەن.
|
بىلىم بىلەن ئىمپېرىيەنىڭ ئۆيلىنىشى ئۇيغۇر تەتقىقات ئىنىستىتۇتىقۇياش دۇنيادىن قانچىلىك ئۇزاقلىقتا؟بۇ سوئال مودېرن دەۋرنىڭ باشلانغۇچىدا بولۇپمۇ كوپىرنىك دۇنيانىڭ ئەمەس قۇياشنىڭ كائىناتنىڭ مەركىزىدە ئىكەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈشىدىن كېيىن نۇرغۇن مۇنەججىمنىڭ قىزىقىشىنى قوزغىغانىدى. نۇرغۇن مۇنەججىم ۋە ماتېماتىكىچى بۇ مۇساپىنى ئۆلچەشكە تۇتۇش قىلدى، لېكىن ئۇلار پەرقلىق ئۇسۇللارنى ئىشلەتكەن بولغاچقا چىققان نەتىجىلەرمۇ پەرقلىق بولدى. ئاخىرى 18ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا بۇ مۇساپىنى ئۆلچەپ چىقىش ئۈچۈن ئىشەنچىلىك ۋە مۇۋاپىق بىر ئۇسۇل ئوتتۇرىغا قويۇلدى. ھەر بىر نەچچە يىل ئىچىدە بىر قېتىم ۋېنۇس قۇياش بىلەن دۇنيانىڭ ئوتتۇرىسىدىن كېسىپ ئۆتەتتى، كېسىپ ئۆتكۈشكە كەتكەن ۋاقىت دۇنيانىڭ ئوخشىمىغان يېرىدىن قارالغىنىدا كۆزەتكۈچىنىڭ تۇرغان يېرىدىكى كىچىككىنە پەرق تۈپەيلى پەرقلىق بولاتتى، شۇڭا ئاينى كېسىپ ئۆتۈش ئۈچۈن پەرقلىق قىتئەلەردىن نۇرغۇن قېتىم كۆزىتىش ئېلىپ بېرىلسا، ئاددىغىنە تىروگىئومېترىيەلىك ئۇسۇل بىلەن دۇنيانىڭ قۇياشقا يىراقلىقىنى تولۇق ئۆلچەپ چىققىلى بولاتتى.شۇنىڭ بىلەن مۇنەججىملەر ۋېنۇسنىڭ يەنە بىر قېتىملىق ئايلىنىش ھەرىكىتىنىڭ 17611769 يىللىرى ئارىسىدا بولىدىغانلىقىنى ھېسابلاپ چىقىشتى. ياۋروپادىن دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا كۆزىتىش ھەيئەتلىرى ئەۋەتىلىپ، ۋېنۇسنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتى كۆزىتىلدى. 1761يىلى مۇنەججىملەر ۋېنۇسنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىنى سىبىىرىيە، شىمالىي ئامېرىكا، ماداگاسكار ۋە جەنۇبىي ئافرىقىدىن كۆزەتتى. 1769يىلى ۋېنۇس نىشانغا يېقىنلاشقانسېرى، ياۋروپا مۇنەججىملىرى پۈتۈن دىققىتىنى بۇ ئىشقا مەركەزلەشتۈردى. نۇرغۇن مۇنەججىم شىمالىي كانادا ھەتتا كالىفورنىيەگىچە ئۇ چاغلاردا چۆلدەرەپ كەتكەت قاقاس بىر زېمىن ئىدىئەۋەتىلدى. لوندوندىكى خان جەمەتىگە تەۋە تەبىئەت بىلىملىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش جەمئىيىتى بۇنىڭلىق بىلەنلا چەكلىنىپ قالماي، ئەڭ توغرا نەتىجىگە ئېرىشىش ئۈچۈن بىر تەجرىبىلىك مۇنەججىمنى تاھ غەربىي تىنچ ئوكيانغا ئەۋەتىشنى ئويلاشتى. جەمئىيەت مەشھۇر مۇنەججىم چارلېس گىرېننى غەربىي تىنچ ئوكياندىكى تاھىتقا ئەۋەتىشنى ۋە بۇ ئىشقا قانچىلىك كۈچ ۋە چىقىم كەتسە چوقۇم قىلىش لازىملىقىغا قارار قىلىشتى. لېكىن جەمئىيەت نۇرغۇن چىقىم ۋە كۈچ سەرپ قىلىنىدىغان بۇ ئىشنى نوقۇل ئاسترونومىيەلىك ھەقىقەتلەرگە ئېرىشىش ئۈچۈنلا قىلمايتتى ئەلۋەتتە. بۇ سەۋەبتىن مۇنەججىم چارلېسقا جوسېف بانكس ۋە دانيال سولاندېر ئىسىملىك ئىككى بوتانىكچى بولۇپ ئوخشىمغان كەسىپتىكى بىلىم ئىنسانلىرىدىن 8 كىشىنى قوشۇپ قويدى. بۇ گۇرۇپتا يەنە بىلىم ئىنسانلىرى ئۇچرىشىدىغان يېڭى زېمىنلار، يېڭى ئۆسۈملۈكلەر، ھايۋانلار ۋە ئىنسانلارنىڭ رەسىملىرىنى سىزىپ چىقىدىغان سەنئەتچىلەرمۇ بار ئىدى. خان جەمەتى ۋ بانكىلارنىڭ تۈرلۈك ياردىمى بىلەن تولۇق قوراللانغان بۇ گۇرۇپپا، تەجرىبىلىك دېڭىزچى شۇنداقلا جۇغراپىيەچى ۋە ئېتنوگراف بولغان كاپىتان جېيمىس كوكقا ئامانەت قىلىندى.ئەنگلىيەدىن 1768يىلى ئايرىلغان بۇ گۇرۇپپا، 1769يىلى تاھىتتا ۋېنۇسنىڭ ھەرىكىتىنى كۆزەتتى، تىنچ ئوكياندىكى نۇرغۇن ئارالدا تەكشۈرۈش ئېلىپ باردى، ئاۋسترالىيە ۋە يېڭى زىنلاندىيەگىمۇ ئاياغ باستى ۋە 1771يىلى ئەنگىلىيەگە قايتتى. ئۇلار يېنىدا ئاسترونومىيە، جۇغراپىيە، مېتېرولوگىيە، بوتانىكا، زولوگىيە ۋە ئانتروپولوگىيەگە مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇن ئۇچۇرمەلۇماتنىمۇ بىللە ئېلىپ كەلدى. بۇ قېتىمقى كەڭ كۆلەملىك ئېكسپېدىتسىيە ھەرىكىتى نۇرغۇن پەننىڭ تەرەققىياتىغا ھەسسە قوشتى. ياۋروپالىقلار تەسەۋۋۇر كۈچىنى جەنۇبىي تىنچ ئوكياندىن ھېكايىلەر بىلەن ھەرىكەتكە كەلتۈرۈپ، كېلەچەكتىكى تەبىئەت ئالىملىرى ۋە ئاسترونوملارغا ئىلھام بەردى.كاپىتان كوكنىڭ بۇ قېتىمقى ئىلمىي سەپىرىدىن مىدېتسىنا ساھەسىمۇ نەپلەندى. ئۇ چاغلاردىكى يىراق سەپەرلەردە ئەترەتتىكىلەرنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكى كېسەل تېگىپ ئۆلۈپ كېتەتتى. ئۇلارنىڭ ئۆلۈمىگە سەۋەب بولغان قانداقتۇر يەرلىكلەر، دېڭىز قاراقچىلىرى ياكى ۋەتەن ھەسىرىتى ئەمەس ئىدى، بەلكى ئىسكوربۇت دەپ ئاتىلىدىغان سىرلىق بىر كېسەللىك ئىدى. بۇ كېسەلگە گىرىپتار بولغۇچىلار ھالسىزلىنىپ ھوشىدىن كېتىدىغان بولۇپ قالاتتى، چىش ۋە بەدەندىكى يۇمشاق توقۇلمىلار قانايتتى، كېسەل ئېغىرلاشقانسېرى چىش چۈرۈپ كېتەتتى، بەدەننى جاراھەتلەر قاپلاپ كېتىپ قىزىتما ئۆرلەپ كېتەتتى، تېرىلەر سېرىقلىشىپ قولپۇتلار كونتروللۇقىنى يوقىتىپ قوياتتى. 16 ۋە 18ئەسىرلەردە ئىسكوربۇت كېسەللىكىنىڭ تەخمىنەن2 مىليون دېڭىزچىنىڭ جېىنغا زامىن بولغانلىقى پەرەز قىلىنماقتا. ھېچكىم بۇ كېسەللىككە نېمىنىڭ سەۋەب بولغانلىقىنى بىلمەيتتى، ئەقىلگە كەلگەن بارلىق چارىلەر قوللىنىلغان بولسىمۇ، دېڭىزچىلار توپ توپ ھالدا ئۆلۈپ كېتەتتى. لېكىن بۇ ئاچچىق قىسمەت 1747يىلى جېيمىس لىند ئىسىملىك بىر ئەنگىيەلىك دوختۇرنىڭ دېڭىزچىلار ئۈستىدە ئېلىپ بارغان سىنىقىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك ئاخىرلىشىشى نەتىجىسىدە ئۆزگەردى. لىند دېڭىزچىلارنى ئىككى گۇرۇپپىغا ئايرىلىپ پەرقلىق داۋالاش ئۇسۇلى تەدبىقلىدى، بىر گۇرۇپپا ئىسكوربۇتقا قارشى خەلق تەرىپىدىن كەڭ قوللىنىلىدىغان نارەنجىيە يىدى ۋە ئۇزۇن ئۆتمەيلا ساقايدى. لىند نارەنجىيە ئىسىملىك بۇ مىۋىنىڭ دېڭىزچىلارنىڭ بەدىنىگە ماس كېلىدىغان ۋە زۆرۈر نەرسە ئىكەنلىكىنى بىلمەيتتى، لېكىن بىز كۈنىمىزدە بۇ نەرسىنىڭ ۋىتامىنس ئىكەنلىكىنى بىلىمىز. ئەينى چاغلاردا دېڭىزچىلارىڭ ئوزۇقلىنىش ئادىتىدە ئىنسان بەدىنىگە زۆرۈر ئېھتىياجلىق بولغان بۇ نەرسە يوق ئىدى. ئۇزۇن سەپەرلەردە دېڭىزچىلار دانلىق زىرائەت، قۇرۇتۇلغان گۆش قاتارلىقلارنى ئىستېمال قىلاتتى، مىۋەچىۋە ۋە كۆكتاتقا يېقىنمۇ كەلمەيتتى.ئەنگلىيە دېڭىز ئارمىيەسى لىندنىڭ سىناقلىرىغا قايىل بولمىسمۇ، لېكىن دوختۇر جېيمىس كوكنىڭ ھەقلىق ئىكەنلىكىنى ئويلايتتى. شۇنىڭ بىلەن كېمىگە جىققىدە ئېچتىلغان ئوتياش سېلىپ بەردى، كېمىلەر بىرەر پورتتا توختىسا شۇ يەردىن مىۋەچىۋە ۋە ئوتياش سېتىۋېلىشنى بۇيرىدى. دېگەندەك ئۇزۇن سەپەرگە چىققان بىرمۇ دېڭىزچى ئىسكوربۇت كېسەللىكىگە گىرىپتار بولمىدى. شۇنىڭدىن كېيىن دۇنيادىكى كېمە كاپىتانلىرى جيېمىس كوكنىڭ ئوزۇقلىنىش ئۇسۇلى بويىچە ئىش تۇتۇپ سانساناقسىز دېڭىزچى ۋە يولۇچىنىڭ جېنىنى قۇتقۇزۇپ قالدى.لېكىن جېيمىس كوكنىڭ دېڭىز سەپىرىنىڭ يامان ئاقىۋەتلىرىمۇ بار ئىدى، جېيمىس كوك تەجرىبىلىك دېڭىزچى ۋە جۇغراپىيەچى بولۇپلا قالماستىن، دېڭىز ئوفېستىرى ئىدى. ئەنگلىيە خان جەمەتى يول چىقىملىرىنىڭ كۆپ قىسمىنى كۆتۈرۈپ بەرگەنىدى، ھەتتا كېمىنىمۇ خان جەمەتى چىقىرىپ بەرگەنىدى. كېمىدە تولۇق قوراللانغان 85 دېڭىزچى ۋە ئەسكەر بار ئىدى، بۇنىڭدىن سىرت كېمىدە توپ ئوقلىرى، مىلتىق، مىلتىق دورىسى ۋە باشقا قوراللار يەتكۈچە بار ئىدى. سەپەر نەتىجىسىدە ئېرىشىلىدىغان مەلۇماتلارنىڭ كۆپ قىسمى بولۇپمۇ ئاسترونومىيەلىك، جۇغراپىيەلىك، مېتېرولوگىيەلىك ۋە ئانتروپولوگىيەلىك مەلۇماتلار سىياسىي ۋە ھەربىي جەھەتتىن قىممەتلىك ماتېرىياللار ھېسابلىناتتى. ئىسكوربۇت كېسەللىكىنىڭ داۋاسىنىڭ تېپىلىشى ئەنگلىيەنىڭ دۇنيا دېڭىزچىلىرىنىڭ تىزگىنىنى قولغا كەلتۈرۈشىگە ۋە دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا دېڭىز ئارمىيەسى ئەۋەتىشىگە كۆرىنەرلىك دەرىجىدە پايدا ئېلىپ كەلدى. جېيمىس كوك ئاۋاسترالىيە بولۇپ يېڭىدىن بايقالغاننۇرغۇن ئارالغا ۋە زېمىنغا ئەنگىلىيەگە ۋەكالىتەن نام بەردى. جېيمىس كوكنىڭ دېڭىز سەپىرى نەتىجىسىدە ئىنگىلىزلار غەربىي جەنۇب تىنچ ئوكياننى ئىشغال قىلدى، ئاۋاسترالىيە، تازمانىيە ۋە يېڭى زىللاندىيەنى بېسىۋالدى، مىليونلارچە ياۋروپالىق يېڭى مۇستەملىكە رايونلىرىغا ماكانلاشتى، نۇرغۇن يەرلىك كۈلتۈر ۋە خەلقنىڭ يوق قىلىنىشىغا ئۇل سېلىندى.ئاۋسترالىيە ۋە يېڭى زىللاندىيەنىڭ بەرىكەتلىك زېمىنى جېيمىس كوكنىڭ بۇ قېتىملىق دېڭىز سەپىرىدىن كېيىن ياۋروپالىق كۆچمەنلەر تەرىپىدىن ئاستائاستا قولغا كىرگۈزۈۋېلىندى. يەرلىك نوپۇسنىڭ سانى 90 ئازىيىپ كەتتى، ھاياتتا قالغانلار بولسا ئېغىر دەرىجىدە ئىرقىي كەمسىتىشكە دۇچ كەلدى. جېيمىس كوكنىڭ بۇ قېتىمقى سەپىرى ئاۋسترالىيەنىڭ ئابورجىنلىرى بىلەن يېڭى زىللاندىيەنىڭ ماۋرىلىرىغا نىسبەتەن مەڭگۈلۈك ئىشغالىيەتنىڭ ۋە يوق بولۇشنىڭ مۇقەددەسى بولۇپ قالدى.تازمانىيانىڭ يەرلىكلىرىنى بۇنىڭدىنمۇ ئېغىر پالاكەت كۈتۈۋاتاتتى. نۇرغۇن ئېسىل نازۇنېمەتلەر ئىچىدە 10مىڭ يىلدەك مەۋجۇدلۇقىنى داۋاملاشتۇرۇپ كەلگەن بۇ ئىنسانلار، جېمىس كوك تازمانياغا قەدەم بېسىپ 100 يىل ئىچىدىلا تامامەن يوق قىلىندى. ياۋروپالىق كۆچمەنلەر يەرلىكلەرنى دەسلەپ ئارالنىڭ باي رايونلىرىدىن يىراقلاشتۇردى، ئارقىدىن ئۇلارنى قەيەرگە كەتكەن بولسا شۇ يەردە بىربىرلەپ ئوۋلاپ يوق قىلدى. ھاياتتا قالغان ئازغىنە كىشىلەر بولسا خىرستىيانلىق ئۆگىتىلىدىغان لاگېرلارغا سولاندى، لاگېرلاردىكى ياخشى نىيەتلىك لېكىن قاتمال ئىدىيەلىك مىسيونېرلار ئۇلارنى مودېرن دۇنيانىڭ ئەندىزىلىرى بىلەن تەربىيلەتتى. تازمانىيالىقلار ساۋات چىقىرىشقا، خىرىستىيان دىنىنى ئۆگىنىشكە، كىيىم تىكىپ دېھچقانلىق قىلىشقا مەجبۇرلاندى. ھەممىدىن ئېچىنىشلىق بولغىنى پەرزەنت يۈزى كۆرۈشتىن ۋاز كەچتۈرۈلدى. بۇ ئەھۋال ئۇلارنىڭ ھاياتقا بولغان ئۈمىدىنىمۇ يوق قىلدى. ئۇلار ئاخىرى بىلىم ۋە توختاۋسىز تەرەققىياتنى ئاساس قىلىدىغان مودېرن دۇنيادىن پۈتۈنلەي قۇتۇلۇش يولىنى تاللىدى: ئۆلۈم.ئەپسۇس بىلىم ۋە توختاۋسىز تەرققىيات ئۇلارنى ئۆلگەندىن كېيىنمۇ ئارامىدا قويمىدى. ئۆلتۈرۈلگەن تازمانىيالىقلارنىڭ جەسەتلىرى ئىنسانشۇناسلار ۋە سەنئەت ئەسەرلىرى ساتقۇچىلىرى تەرىپىدىن بىلىم نامىغا مۇسادىرە قىلىندى. كېيىنچە، ئۇلارنىڭ باش سۆڭىكى ۋە ئىسكىلىتلىرى ئۆلچەپ چىقىلىپ مۇزېيلار ۋە ئانتروپولوگىيەلىك بۇيۇملار زالىدا كۆرگەزمە قىلىندى. تازمانىيا مۇزېي ئىدارىسى ھاياتتا قالغان ئەڭ ئاخىرقى ساپ قان تازمانىيالىق ترۇگانى ئىسىملىك كىشىنىڭ ئۆلۈشىنى ساقلىدى ۋە ئۇ ئۆلۈپ 100 يۈز يىل ئۆتكەندىن كېيىن ئىسكىلىتىنىڭ كۆمۈلىشىگە رۇخسەت قىلدى. بۇ 1976يىلغا توغرا كېلەتتى، ئەنگلىيە خان جەمەتى ئوپىراتسىيە مەكتىپى ترۇگانىنىڭ چاچ ۋە تېرە ئەۋرىشكىلىرىنى 2002يىلغىچە تەجرىبىخانىسىدا ساقلىدى.جېيمىس كوكنىڭ سەپىرى ئەسكەرلەرنىڭ قوغدىشى ئاستىدا ئېلىپ بېرىلغان بىر قېتىملىق ئېكىسپىدىتسىيەمۇ؟ ياكى بىلىم ئىنسانلىرىمۇ قاتناشقان ھەربىي يۈرۈشمۇ؟ بۇ خۇددى ئىستاكاننىڭ يېرىمىنىڭ بوشمۇ ياكى تولاقمۇ دېگەن سوئالغا ئوخشايدۇ. ئەسلىدە ھەر ئىككىسىلىدۇر. ئىلىمپەن ئىنقىلابى ۋە مودېرن جاھانگىرلىك ئەمەلىيەتتە بىربىرىدىن ئايرىلمايدىغان، بىربىرىگە چەمبەرچاس باغلىنىپ كەتكە نەرسىلەردۇر. مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا بىر تەڭگىنىڭ ئىككى يۈزىدۇر. كاپىتان جېيمىس كوك ۋ بوتانىكچى جوسېف بەنكسكە ئوخشاش كىشىلەر ئىلىمپەن بىلەن ئىمپېراتورلۇقنى بىربىرىدىن ئايرىمايتتى، خۇددى كاج تەلەي ترۇگانىغا ئوخشاش.نېمە ئۈچۈن ياۋروپا؟شىمالى ئاتلانتىكتىكى چوڭ بىر ئارالدا ياشايدىغان ئىنسانلارنىڭ ئاۋسترالىيەنىڭ جەنۇبىدىكى بىر ئارالنى بېسىۋېلىشى تارىختىكى ئەڭ غەلىتە ھادىسىلەردىن بىرى ھېسابلىنىدۇ. جيېمىس كوكنىڭ دېڭىز سەپىرىدىن بۇرۇن بىرىتانىيە ئاراللىرى ۋە غەربىي ياۋروپا ئاق دېڭىز دۇنياسىدىكى ئەڭ قالاق جايلاردىن ئىدى. بۇ جايلاردا دۇنيانى زىل زىلىگە سالىدىغان چوڭ ئۆزگىرىشلەر بولمايتتى. مودېرن دەۋرىدىن ئىلگىرىكى بىردىنبىر قۇدرەتلىك ياۋروپا ئىمپېرىيەسى ھېسابلىنىدىغان رىمنىڭ كۈچى ۋە بايلىقىنىڭ كۆپ قىسمى شىمالىي ئافرىقا، بالقان رايونى ۋە ئوتتۇرا شەرقتىن كېلەتتى. رىم ئىمپېرىيەسى زېمىنلىرى ئىچىدە غەربىي ياۋروپا ئەڭ قالاق ۋە ئەڭ نامرات رايون ھېسابلىناتتى، بۇ جايلار ئىمپېرىيەگە كان بايلىقلىرى ۋە قۇلدىن باشقا بىر نەرسە بېرەلمەيتتى. شىمالىي ياۋروپا شۇنچىلىك ناچار يەر بولۇپ، بۇ يەرنى بېسىۋېلىشقىمۇ ئەرزىمەيتتى.15ئەسىرنىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ ياۋروپا سىياسىي، ھەربىي، ئىقتىسادىي ۋە مەدەنىي ئۆزگىرىشلەرگە ساھبىخانلىق قىلىشقا باشلىدى. 15001750 يىللار ئارىسىدا، غەربىي ياۋروپا تېز سۈرئەتتە تەرەققىي قىلىپ تاشقى دۇنيانىڭ يەنى ئىككى ئامېرىكا قىتئەسى ۋە ئوكيانلارنىڭ خوجايىنىغا ئايلاندى، لېكىن ياۋروپا ئاسىيادىكى بۈيۈك كۈچلەرگە نىسبەتەن كەينىدە ئىدى. ياۋروپالىقلار ئامېرىكانى قولغا كىرگۈزۈش ئارقىلىق دېڭىزلاردا ئۈستۈنلۈككە ئېرىشتى، چۈنكى ئاسىيادىكى چوڭ كۈچلەر دېڭىزغا كۆڭۈل بۆلمىگەنىدى. مودېرن دەۋرنىڭ باشلانغۇچى ئاق دېڭىزدا ئوسمانلى ئىمپرىيەسى، ئىراندا سافەۋى ئىمپېرىيەسى، ھىندىستاندا بابۇر ئىمپېرىيەسى، خىتايدا مىڭ ۋە چىڭ خانىدانلىقلىرىغا نىسبەتەن ئالتۇن دەۋر ھېسابلىناتتى. بۇ ئىمپېرىيەلەر ھەم تىزگىنى ئاستىدىكى جايلاردا ھاكىمىيىتىنى تېخىمۇ كۈچەيتتى، ھەمدە ئىقتىسادىي ۋە نوپۇس جەھەتتىن كۈچەيدى. 1775يىللاردا ئاسىيا ئىقتىسادى دۇنيا ئىقتىسادىنىڭ 80نى تەشكىل قىلاتتى، ھىندىستان ۋە خىتاينىڭ ئىقتىسادى پۈتكۈل دۇنيا ئىقتىسادىنىڭ ئۈچتە ئىككىسىگە ئىگە ئىدى. ياۋروپا بۇ ئىمپېرىيەلەرگە سېلىشتۇرغاندا ئىقتىسادىي جەھەتتىن تولىمۇ كەينىدە ئىدى.دۇنياۋى كۈچنىڭ مەركىزى 1759يىلىدىن 1850يىللارغىچە بولغان مەزگىلدە ياۋروپالىقلار ئاسىيا كۈچلىرىنى بىر قاتار ئۇرۇشلاردا مەغلۇب قىلىپ ئاسىيانىڭ نۇرغۇن يېرىنى بېسىۋالغاندا ئاندىن ياۋروپاغا ئۆتتى. 1900يىلىغا كەلگەندە ياۋروپالىقلار دۇنيا ئىقتىسادى ۋە زېمىنىنىڭ كۆپ قىسمىنى چاڭگىلىغا ئېلىپ بولدى. 1950يىللاردا غەربىي ياۋروپا بىلەن ئامېرىكا دۇنيا ئومۇمىي ئىشلەپچىقىرىشىنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكىنى ئېلىپ باراتتى. خىتاينىڭ بۇ جەھەتتىكى ئۈلۈشى 5كە چۈشۈپ قالغانىدى. ياۋروپا مەركەزلىك يېڭى بىر خەلقئارالىق تۈزۈم ۋە كۈلتۈر بەرپا بولدى. كۈنىمىزدە نۇرغۇن ئىنسان تەن ئالغۇسى بولمىسىمۇ، كىيىمكىچەك، ئوي ۋە زوقلاردا ياۋروپالىقتىن پەرقلەنمەيدۇ. ئېغىزىدا ياۋروپانى تىللاپ تۇرسىمۇ سىياسەت، مىدېتسىنا، جەڭ، پۇلمۇئامىلە ۋە ئىقتىساد قاتارلىقلارنى ياۋروپانىڭ كۆزىدىن كۆزىتىدۇ، ئانالىز قىلىدۇ ۋە بىر تەرەپ قىلىدۇ. ياۋروپا مېلودىيەلىرى بىلەن يېزىلغان ۋە ياۋروپا تىللىرىدا ئېيتىلغان ناخشىلارنى ئاڭلايدۇ. ھەتتا يېقىن كەلگۈسىدە دۇنيا بويىچە بىرىنچىلىككە ئۆتۈشى تەخمىن قىلىنىۋاتقان خىتاي ئىقتىسادىمۇ ياۋروپاچە ئىشلەپچىقىرىش ۋە پۇلمۇئامىلە سىستېمىسىغا ئاساسىغا قۇرۇلغان.ياۋروئاسىيانىڭ بۇ سوغۇق ۋە ئەرزىمەس بۇلۇڭىدىكى ئىنسانلار قانداق بولۇپ بۇ سىرلىق چەمبىرەكتىن چىقىپ پۈتكۈل دۇنياغا يېيىلدى؟ ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، بۇ مەسىلىدە ياۋروپانىڭ بىلىم ئىنسانلىرى ماختىلىپ كۆككە كۆتۈرۈۋېتىلىدۇ. 1850يىللاردىن بۇيان ياۋروپالىقلارنىڭ ھاكىمىيىتىنىڭ تېخنولوگىيە، ھەربىي سانائەت ۋە بىلىم ئۈستىگە قۇرۇلغانلىقىنى مۇنازىرە قىلىشنىڭ قىلچە ھاجىتى يوق. كېيىنكى مودېرن دەۋردىكى بارلىق ئىمېرىيەلەر تېخنوگىيە جەھەتتە يېڭىلىقلارنى يارىتىش مەقستىىدە ئىلمىي تەتقىقاتلارنى قوللىدى، شۇنداقلا كۆپ قىسىم بىلىم ئىنسانىمۇ ھاياتىنى ئىمپېرىيە ھۆكۈمدارلىرى ئۈچۈن يېڭى قوراللار، دورىلار ۋە ماشىنىلار ياساپ چىقىشقا بېغىشلىدى. ئافرىقىلىقلار بىلەن ئۇچراشقان ياۋروپالىق ئەسكەرلەر ئارىسىدا مۇنداق بىر گەپ مودا بولغانىدى: بىز ئەڭ قالتىسمىز، قوللىرىمىزدا مىلتىقلىرىمىز بار، ئۇلارنىڭ يوق. بۇنىڭدىن سىرت، ھەربىي تېخنولوگىيەدىن سىرت نورمال ھاياتتىكى تېخنولوگىيەلەرگىمۇ پەۋقۇلئاددە ئەھمىيەت بېرىلدى. ئەسكەرلەرنىڭ ئالدىغا زاۋۇتتا تەييارلانغان تەييار يېمەكلىكلەر قويۇلۇشقا باشلىدى، تۆمۈر يوللار ۋە پار كېمىلىرى ئەسكەرلەرنى ۋە ھەربىي لازىمەتلىكلەرنى دۇنيانىڭ بۇ چېتىدىن يەنە بىر چېتىغا تېز سۈرئەتتە يۆتكەشكە باشلىدى، يېڭى دورىلار ئىشلەپچىقىرىلىپ ئەسكەرلەر، دېڭىزچىلار، پاراۋۇز شوپۇرلىرى ۋە ئىنژىنېرلارنىڭ دەردىگە دەرمان بولدى. بۇ يېڭىلىقلار ياۋروپانىڭ ئافرىقىنى پۈتۈنلەي يۇتۇۋېلىشىدا مىلتىقتىن بەكرەك مۇھىم رول ئوينىدى.لېكىن 1850يىلدىن ئىلگىرى ئەھۋال باشقىچە ئىدى. ھەربىي سانائەت ئۆمىلەش باسقۇچىدا ئىدى، ئىلىمپەن ئىنقىلابىنىڭ مىۋىلىرى تېخى پىشمىغان ئىدى. ياۋروپا، ئاسىيا ۋە ئافرىقالىقلار ئوتتۇرىسىدا تېخىنولوگىيە جەھەتتىن پەرق زور ئەمەس ئىدى، بىراق 1770يىلى جېيمىس كوك ئاۋسترالىيەلىك ئابورجىنلارغا قارىغاندا يۇقىرى تېخنىكىغا ئىگە ئىدى، خىتاي خاندانلىقى بىلەن ئوسمانلى ئىمېرپىيەسىمۇ ياۋروپالىق بىلەن تېخنولوگىيە جەھەتتىن قېلىشمايتتى. ئەھۋال مۇشۇنداق تۇرۇپ، ئاۋسترالىيە نېمە ئۈچۈن خىتاي ياكى ئوسمانلى ئىمپېرىيەلىرى تەرىپىدىن ئەمەس ياۋروپالىق كاپىتان جېيمىس كوك تەرىپىدىن مۇستەملىكە قىلىندى؟ھەممىدىن مۇھىمى، 1770يىللاردا ياۋروپالىقلار تېخنولوگىيە جەھەتتە مۇسۇلمانلار، ھىندىستانلىقلار ۋ خىتايلارغا سېلىشتۇرغاندا ئالدىدا بولمىغان ئاستىدا، قانداق بولۇپ كېيىنكى ئەسىردە ئۆزگىلەردىن نەچچە ھەسسە ئالدىغا ئۆتۈپ كەتتى؟ نېمىشقا ھەربىيسانائەت ۋە ئىلىمپەن ھىندىستاندا ئەمەس ياۋروپادا تەرەققىي قىلدى؟ ئىلىمپەندە ئەنگلىيەدىن كېيىنلا خىتاي ئەمەس فىرانسىيە، ئامېرىكا ۋە گېرمانىيە تەرەققىي قىلدى؟ سانائەتلەشكەن ۋە سانائەتلەشمىگەن جەمئىيەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى پەرق مۇھىم بىر ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي ئامىلغا ئايلانغان مەزگىللەردە، رۇسىيە، ئىتالىيە ۋە ئاۋسترالىيە بۇ پەرقنى تۈگىتىشكە مۇۋەپپەق بولغان بولسا مىسىر، ئوسمانلى ئىمپېرىيەسى نېمىشقا مۇۋەپپەق بولالمىدى؟ دەسلەپكى سانائەت دولقۇنىنىڭ تېخنولوگىيەسى نىسبەتەن ئاددى ئىدى، خىتايلار ياكى ئوسمانلى ئىمپېرىيەسىگە نىسبەتەن پار ماشىنىسى، مىلتىق ياكى تۆمۈر يول ياساپ چىقىش شۇنچىۋېلا تەس ئىشمىدى؟دۇنيانىڭ تۇنجى سودا تۆمۈر يولى 1830يىلى ئەنگلىيەدە ياسالدى. 1850يىى غەرب دۆلەتلىرى 40 مىڭ كىلومېتىر ئۇزۇنلىقتىكى تۆمۈر يول لىنىيەلىرى بىلەن قاپلانغان بولسا،ئاسىيا، ئافرىقا ۋە لاتىن ئامېرىكانىڭ ھەممىسىدە ئاران 4000 كىلومېتىر ئۇزۇنلۇقتا تۆمۈر يول لىنىيەسى بار ئىدى. 1880يىلىغا كەلگەندە غەرب دۇنياسىدىكى تۆمۈر يول لىنىيەسىنىڭ ئۇزۇنلىقى 350 مىڭ كىلومېتىرغا يەتكەنىدى بۇلارنىڭ كۆپ قىسمى ئىنگىلىزلەرنىڭ ھىندىستاندا ياسىغان تۆمۈر يولنى تەشكىل قىلىدۇ. خىتايدا تۇنجى تۆمۈر يول 1876يىلى ئىشقا كىرىشتۈرۈلدى، ئۇزۇنلىقى ئاران 25 كىلومېتىر ئىدى، بۇنىمۇ خىتايلار ئەمەس ياۋروپالىقلار ياساپ بەرگەنىدى. كېيىنكى يىلىلا خىتاي ھۆكۈمىتى بۇ تۆمۈر يولنى ئىشلىتىشنى چەكلدى، ھەتتا بۇزۇپ تاشلىدى. 1880يىلغا كەلگەندىمۇ خىتاي تۆمۈر يولغا يەنە سوغۇق قارىدى. تۈركىيەدە بولسا تۇنجى تۆمۈر يول 1856يىلى ئىشقا كىرىشتۈرۈلگەنىدى، ئىزمىرنى سەيدىكۆيگە تۇتاشتۇرىدىغان بۇ لىنىيە، كېيىنچە ئايدىن ۋىلايىتىگىچە ئۇزارتىلدى. بۇمۇ بىر ئەنگلىيە شىركىتى تەرىپىدىن ياساپ چىقىلغانىدى ۋە ئىنگىلىزلەر باشقۇراتتى. بىرىتانىيەنىڭ ئۈچ ھەسسىچىلىك زېمىنى بولغان تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىدىكى تۆمۈر يولنىڭ ئۇزۇنلىقى 4000 كىلومېتىرغىمۇ يەتمەيتتى.خىتايلار ۋە تۈركلەرنىڭ قولىدا پار ماشىنىلىرىغا ئوخشاش تېخنىكىلىق نەرسىلەرمۇ بار ئىدى بۇلارنى ئۆزلىرى ياسىغان بولماستىن، بەلكى تەقلىد قىلىپ ياساپ چىققان ياكى سېتىۋېلىغان نەرسىلەر ئىدى. بۇنىڭدىن باشقا، غەربتە شەكىللىنىپ پىشىپ يېتىلىشىگە نەچچە ئەسىر كەتكەن قىممەت قاراشلىرى، ئىدىيەلەر، تەپەككۇر شەكلى، قانۇنىي تۈزۈملەر، ئىجتىمائىي ۋە سىياسىي قۇرۇلمىلار بۇ دۆلەتلەردە يوق ئىدى. پار ماشىنىلىرىنى ئاسان تەقلىد ياساپ چىققىلى بولغان بىلەن، بۇ نەرسىلەرنى ئاسانلا تەقلىد قىلىپ ئۆگىنىۋالغىلى بولمايتتى. فىرانسىيە بىلەن ئامېرىكا ئەنگلىيەگە ئەگىشىپ ماڭالىدى، چۈنكى فىرانسۇزلار بىلەن ئامېرىكالىقلار ئىنگىزلەرنىڭ تەپەككۇر شەكلى، ئىدىيەسى، ئىجتىمائىي ۋە سىياسىي قۇرۇلمىسى قاتارلىقلارغا يات ئەمەس ئىدى. خىتايلار ۋە تۈركلەرنىڭ ھەم دۇنيا قارشى، ھەم ئىجتىمائىيسىياسىي تۈزۈلمىسى ھەمدە تەپەككۇر شەكلى پەرقلىق بولغاچقا، تەرەققىياتقا ئامېرىكالىق ۋە فىرانسۇزلارغا ئوخشاش ماسلىشالمىدى.يۇقىرىدىكى ئىزاھاتلار 1500يىلدىن 1850يىلغىچە بولغان ئارىلىقتىكى يىللارنى چۈشىنىشىمىزگە يول كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ دەۋرلەردە ياۋروپا ئاسىياغا قارىغاندا تېخنولوگىيە، سىياسىي، ھەربىي ۋە ئىقتىسادىي جەھەتلەردە ئالاھىدە پەرقلىق ئەھۋالدا ئەمەس ئىدى، لېكىن ياۋروپا ھازىرقى تەرققىياتنىڭ ئۇلىنى ئاستائاستا سېلىۋاتاتتى، يەنى ئۆزىگە خاس بىر ئالاھىدىلىك بەرپا قىلىۋاتاتتى. بۇ ئالاھىدىلىك 1850يىللاردىن كېيىن گەۋدىلىنىشكە باشلىدى. 1750يىللاردا ياۋروپا، مۇسۇلمان ۋە خىتاي ئوتتۇرىسىدا سىرتتىن قارىسا ھېچقانداق پەرق يوقتەك بىلىنەتتى. بۇنى ئاڭقىرىش ئۈچۈن تۆۋەندىكى مىسالغا قاراڭ: ئىگىز بىنا سالماقچى بولغان ئىككى بىنكارنى تەسەۋۋۇر قىلىڭ. ئۇستىلاردىن بىرى مۇنارغا تاختاي ۋە لايدىن خىش ئىشلەتكەن بولسا، يەنە بىرى پولاتتۆمۈر ۋە سىمونت ئىشلىتىدۇ. دەسلەپ ئىككى ئۇستىنىڭ قوللانغان ئۇسۇلىدا پەرق يوقتەك بىلىنىدۇ، چۈنكى ئىككى بىنا ئوخشاش ۋاقىتتا ئېگىزلەۋاتىدۇ، لېكىن ئەڭ ھالقىق يېرىگە كەلگەندە تاختاي ۋە لايدىن ياسالغان بىنا ئېغىرلىقنى كۆتۈرەلمەي ئۆرۈلۈپ چۈشىدۇ، پولاتتۆمۈر ۋە سىمونتتىن ياسالغان بىنا بولسا تېخىمۇ ئېگىزلەپ سېلىنىپ ماڭىدۇ.ياۋروپا باشلانغۇچ مودېرن دەۋردە كېيىنچە قانداق بولۇپ پۈتكۈل دۇنيانى چاڭگىلىغا ئالىدىغان بىر كۈچنىڭ ئۇلىنى سالالىدى؟ بۇ سوئالغا بىربىرىنى تولۇقلايدىغان مۇنداق ئىككى جاۋابنى بېرىشكە بولىدۇ: ئىلىمپەن ۋە كاپىتالىزم. ياۋروپالىقلار مەلۇم دەرىجىدە تېخنولوگىيەلىك ئارتۇقچىلىقى بولمىغان ئەھۋالدىمۇ ئىلمىي ۋە كاپىتالىستىك ئاڭ بىلەن تەپەككۇر قىلىشقا ۋە شۇ بويىچە ھەرىكەت قىلىشقا كۆنىۋاتاتتى. تېخنولوگىيە قالتىس تەرەققىي قىلغاندا ياۋروپالىقلار بۇنىڭ مىۋىسىنى باشقىلارغا قارىغاندا كۆپلەپ يىغدى. شۇڭلاشقا، ئىلىمپەن ۋە كاپىتالىزمنىڭ ياۋروپانىڭ 21ئەسىرگە قالدۇرۇپ قويغان ئەڭ مۇھىم جاھانگىرلىك مىراسى بولۇشى تاساددىپىي ئەمەس. كۈنىمىزدە دۇنيانى ياۋروپا ۋە ياۋروپالىقلار باشقۇرمايۋاتىدۇ، لېكىن ئىلىمپەن ۋە سەرمايە باشقا ۋاقىتلارغا قارىغاندا تېخىمۇ كۈچلۈك ئورۇندا تۇرماقتا. كاپىتالىزمنىڭ غەلبىسى كېيىنكى بۆلۈمدە ئىزاھلىنىلىدۇ. بۇ بۆلۈم ياۋروپا جاھانگىرلىكى بىلەن ئىلىمپەن ئوتتۇرىسىدىكى ئاشنىدارچىلىق مۇناسىۋىتىگە ئاجرىتىلدى.ئىلىمپەن ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرى تۈرتكىسىدە زور دەرىجىدە ئىلگىرىلىدى، لېكىن شۇنى ئۇنتۇپ قالماسلىق كېرەككى، ئىلىمپەننىڭ تەرەققىي قىلىشىدا مۇسۇلمانلار، كىلاسىك يۇنان ۋە ھىندلارنىڭمۇ زور تۆھپىلىرى بار. لېكىن ئىلىمپەننىڭ ئۆزىگە خاس قۇرۇلمىسى تۇنجى بولۇپ باشلانغۇچ مودېرن دەۋردە شەكىللەندى ۋە ئىسپانىيە، پورتۇگالىيە، ئەنگلىيە، فىرانسىيە، رۇسىيە ۋە گوللاندىيەنىڭ جاھانگىرلىك قىلمىشلىرى بىلەن قولمۇ قول تۇتۇشۇپ بىرلىكتە تەرەققىي قىلدى. باشلانغۇچ مودېرن دەۋردە مۇسۇلمانلار، ھىندلار، ھىندىئانلار، خىتايلار ۋە پولىنېزيالىقلار ئىلىمپەن ئىنقىلابىغا كۆرىنەرلىك تۆھپىلەرنى قوشتى. مەسىلەن، مۇسۇلمانلار ئىقتىسادچىلارنىڭ نەزىرىيەلىرى ئەدەم سىمىس ۋە كارس ماركس تەرىپىدىن ئوقۇلدى، ھىندىئانلار تەرىپىدىن پەيدا قىلىنغان داۋالاش ئۇسۇللىرى ئىنگىلىز مىدېتىسنا ساھەسىگە كىردى، پولىنېزيادىن يىغىلغان مەلۇماتلار غەرب ئانتروپولوگىيەسىدە ئىنقىلاب خاراكتېرلىك ئۆزگىرىشلەرنىڭ پەيدا بولۇشىغا زېمىن ھازىرلىدى. لېكىن 20ئەسىرنىڭ ئوتتۇرلىرىغىچە ئىلىمپەن ساھەسىدىكى بۇ سانساناقسىز ئىلمىي نەتىجىلەرنى يىغىپ رەتلەش ئارقىلىق پەن سەۋىيەسىگە كۆتۈرگۈچىلەر دەل ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرىنىڭ ھۆكۈمدارلىرى ۋە ئىلىمپەن ساھەسىدىكى سەر خىل كىشىلەر ئىدى. مۇسۇلمانلار ۋە ئۇزاق شەرقلىقلەر ياۋروپالىقلارغا ئوخشاش قالتىس ئىلىملىك ۋە دانا ئىنسانلارنى يېتىشتۈرۈش چىقتى، لېكىن 15001950 يىللار ئارلىقىدا نىيۇتون فىزىكىسى ياكى دارۋىن بىيولوگىيەسىگە تەڭ كېلىدىغان ياكى يېقىنراق بولغان بىرەر نەرسە روياپقا چىقىرالمىدى.بۇ ياۋروپالىقلارنىڭ ئىلىمپەنگە مايىل گېن قۇرۇلمىسىغا ئىگە ئىكەنلىكىنى ياكى فىزىكا ۋە بىيولوگىيە ساھەلىرىنى ئەبەدىي قولىدا تۇتۇپ تۇرىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بەرمەيدۇ. دەسلەپ ئەرەبلەرنىڭ ھاياتىدا نوپۇز تىكلىگەن ئىسلام كېيىن قانداق بولۇپ تۈرك ۋە پارسلارنىڭ ھاياتىدىن كەڭ ئورۇن ئالغان بولسا، ئىلىمپەنمۇ كۈنىمىزدە ياۋروپالىقلارنىڭ مونوپۇللىقىدىن چىقىپ باشقا مىللەتلەرنىڭمۇ ھاياتىدىن كەڭ ئورۇن ئالدى.ئۇنداقتا ئىلىمپەن بىلەن ياۋروپا جاھانگىرلىكى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەت پەيدا قىلغان نەرسە زادى نېمە؟ تېخنولوگىيە 19 ۋە 20ئەسىرلەردە مۇھىم نەرسە ئىدى، لېكىن ئىلىمپەننىڭ باشلانغۇچىدا تەسىرى ۋە رولى چەكلىك ئىدى. بۇ يەردە مۇھىم بولغىنى، ئۆسۈملۈك ئىزدەشنىڭ كويىدا يۈرگەن بىر بوتانىكچى بىلەن يېڭى مۇستەملىكە رايونى قولغا چۈشۈرۈشنىڭ كويىدا يۈرگەن دېڭىزچىنىڭ ئوخشاش بىر ئىدىيەدە بولۇشى ئىدى. مەيلى بىلىم ئىنسانى بولمىسۇن مەيلى دېڭىزچى بولمىسۇن ئىشنى ئالدى بىلەن ئۆزىنىڭ نادانلىقىنى تەن ئالغان ئاساستا باشلىدى، ئۇلار يىراق دىيالاردا نېمىلەرنىڭ يۈز بېرىۋاتقانلىقىنى بىلمەيمەندەپ ئويلىدى ۋە يېڭى نەرسىلەر بايقاش ئېھتىياجىنى ھېس قىلىشتى. نەتىجىدە ھەر ئىككىلىسى بايقاپ چىقماقچى بولغان يېڭى نەرسىلەرنىڭ ئۆزلىرىنى دۇنيانىڭ خوجايىنىغا ئايلاندۇرۇشىنى ئۈمىد قىلاتتى، ھەتتا مۇشۇنداق قىلىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى.ياۋروپا جاھانگىرلىكى دۇنيانىڭ باشقا يەرلىرىدىكى جاھانگىرلىكتىن پەرقلىنەتتى. بۇرۇنقى ئىمپېرىيەلەر دۇنيانى ناھايىتى ياخشى چۈشىنىدىغانلىقىنى ئويلاتتى، ئۇلار باشقا دىيالارنى ئۆزىنىڭ ئىدىيەسىنى تارقىتىش ئۈچۈن قولغا كىرگۈزەتتى. مەسىلەن، ئەرەبلەر مىسىرنى، ئىسپانىيەنى ۋە ھىندىستاننى قانداقتۇر بىلمەيدىغان بىر نەرسىنى بىلىش ياكى يېڭى نەرسىلەر بايقاپ چىقىش ئۈچۈن پەتىھ قىلمىدى. رىملار، موڭغۇللار ۋ ئازتەكلەر يېڭى زېمىنلارنى كۈچ ۋە بايلىق ئۈچۈن بېسىۋالدى، لېكىن يېڭى ئىلىمنى ئىگىللەش ئۈچۈن ئەمەس. ياۋروپالىق جاھانگىرلار بولسا ھەم يېڭى زېمىنلارنى مۇستەملىكە قىلىش ھەمدە يېڭى نەرسىلەرنى ۋە ئىلىملەرنى ئۆگىنىش مەقسىتىدە ئۇزاق دىيارلارغا يۈزلەندى.ئەلۋەتتە مەشھۇر جېيمىس كوك مۇشۇنداق ئويلايدىغان تۇنجى كىشى ئەمەس ئىدى. 15 ۋە 16ئەسىردە پورتۇگالىيەلىكلەر بىلەن ئىسپانىيەلىكلەر مۇشۇنداق ئويلايتتى. دېڭىزچى پرېنس ھېنرى ۋە ۋاسكو دا گاما، ئافرىقا ساھىللىرىنى بايقىدى، بايقاش بىلەنلا بولدى قىلماي ئاراللارنى ۋە قولتۇقلارنى بېسىۋالدى. ئامېرىكانى بايقىغان كىرستوف كولومبو، بۇ يېڭى زېمىننى ئىسپانىيە پادىشاھلىقىغا ۋاكالىتەن باشقۇردى. فېردىناند ماجەللان دۇنيانىڭ ئەتراپىنى كېزىۋاتقاندا ئىسپانيەلىكلەر فىلىپپىننى ئىشغال قىلدى.ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ ئىلىمنىڭ پەتھىي بىلەن زېمىننىڭ پەتىھى بىربىرىدىن ئايرىلمايدىغان ھالەت شەكىللەندى. 18 ۋە 19ئەسىرلەردە ياۋروپادىن دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا ئېلىپ بېرىلغان ھەربىي سەپەرلەردە چوقۇم بىلىم ئىنسانلىرى بولاتتى. ناپاليون مىسىرنى ئىشغال قىلىش ئۈچۈن يولغا چىققاندا يېنىغا 165 بىلىم ئىنسانى ئېلىۋالغانىدى، ئۇ 1798يىلى مىسىرنى ئىشغال قىلغاندىن كېيىن يېنىدىكى بىلىم ئىنسانلىرى مىسىر ئىلمى دەپ بىر پەن ئىجاد قىلىشىپ ئىلاھىيەت، تىلشۇناسلىق ۋە بوتانىكا قاتارلىق ساھەلەرگە مۇئەييەن تۆھپىلەرنى قوشتى.1831يىلى ئەنگلىيە خان جەمەتى دېڭىز ئارمىيەسى ناملىق ھەربىي كېمىنى جەنۇبىي ئافرىقا، فالكاند ئاراللىرى ۋە گالاپاگوس ئاراللىرىنىڭ خەرىتىسىنى سىزىپ چىقىش يولغا سالدى. ئەنگلىيە خان جەمەتى دېڭىز ئارمىيەسى ئۇرۇشقا تېخىمۇ پۇختا تەييارلىق قىلىش ئۈچۈن جۇغراپىيەلىك ئۇچۇرلارغا ئېھتىياجلىق ئىدى. ناملىق ھەربىي كېمىنىڭ كاپىتانى ئىلىمخۇمار بىر كىشى بولۇپ، سەپەردە بىرەر گىئولوگىيەلىك ھادىسەنىڭ يۈز بېرىپ قېلىش ئېھتىمالىنى كۆزدە تۇتۇپ يېنىغا بىر گىئولوگ ئېلىۋېلىشنى قارار قىلدى، لېكىن كېمىدىكى باشقا كىشىلەر بۇنىڭغا قارشى چىقتى، شۇنىڭ بىلەن ئۇ كامبىرىج ئۇنىۋېرسىتېتىدىن يېڭى ئوقۇش پۈتتۈرگەن 22 ياشلىق چارلىز دارۋىنغا سەپەرگە بىرگە چىقىش تەكلىپىنى بەردى. دارۋىن ئانگىلكان پوپى بولۇش ئۈچۈن مەخسۇس ئوقىغان ئىدى، لېكىن ئىنجىلدىن بەكرەك تەبىئەتكە ۋە گىئولوگىيەگە قىزىقاتتى. شۇڭا بۇ تەكلىپنى دەرھال قوبۇل قىلدى ۋە كېيىن نېمە ئىشلار بولغانلىقى ھەممىمىزگە مەلۇم. كېمە كاپىتانى سەپەر جەريانىدا خەرىتە سىزىش بىلەن بەند بولدى، دارۋىن بولسا تەدرىجىي تەرەققىيات نەزىرىيەسىگە خام ماتېرىيال يىغىش بىلەن ئاۋارە بولدى.1969يىلى 20ئىيۇلدا نېيىل ئارمستروڭ ۋە بۇز ئالدرىن ئاينىڭ يۈز قسىمىغا قەدەم باستى. مەشھۇر ئاپوللو 11 ئاسترونوملىرىبۇنىڭدىن بۇرۇن ئامېرىكانىڭ غەربىدىكى ئايغا ئوخشاش كېتىدىغان تىتماس بىر چۆلدە تەلىم ئالدى. بۇ چۆلدە ھىندىئانلار ياشايتتى، بىر يەرلىك بىلەن بىر تۈركۈم ئاسترونوملار ئوتتۇرىسىدا بولۇپ ئۆتكەن مۇنداق بىر ھېكايە بار.بىر كۈنى تەلىم ئەسناسىدا ئاسترونوملار ياشانغان بىر ھىندىئان بىلەن ئۇچرىشىپ قاپتۇ. ھىندىئانئۇلاردىن نېمە ئىش قىلىدىغانلىقىنى سوراپتۇ. ئاسترونوملار ئايغا چىقىشنىڭ تەييارلىقىنى قىلىۋاتقانلىقىنى دەپتۇ. ياشانغان ھىندىئان بۇنى ئاڭلاپ تۇرۇپ قاپتۇ ۋە ئۇلاردىن ياردەم تەلەپ قىپتۇ. ئاسترونوملار ئۇنىڭدىن:سىزگە نېمە ئىش قىلىپ بىرەلەيمىز؟دەپ سوراپتۇ. ياشانغان ھىندىئان جاۋابەن:قەبىلەمدىكىلەر ئايدا مۇقەددەس رۇھلارنىڭ بارلىقىغا ئىشىنىدۇ. شۇڭا ئۇلارغا خەلقىنىڭ تەلىپىنى يەتكۈزۈپ قويۇشۇڭلارنى ئۆتىنمەن، دەپتۇ. ئاسترونوملار:تەلىپىڭلار نېمە؟دەپ سوراپتۇ. ياشانغان ھىندىئان ئۆز تىلدا بىر نەرسىلەرنى دەپتۇ ۋە ئاسترونوملاردىن بۇ گېپىنى شۇ پېتى تەكرارلىشىنى ئۆتۈنىپتۇ.ئاسترونوملار قىزىقىپ:بۇنىڭ مەنىسى نېمە؟دەپ سوراپتۇ. ياشانغان ھىندىئان بىر ئار ئەندىكىپ:مەنىسىنى دەپ بېرەلمەيمەن، بۇنى قەبىلىمىزدىكىلەر بىلەن ئايدىكى مۇقەددەس روھلارلا بىلىدۇ، دەپتۇ.ئاسترونوملار بازىغا قايتىپ كەلگەندىن كېيىن يەرلىك تىلنى بىلىدىغان بىرسنى تېپىپ شۇ سىرلىق گەپنى تەرجىمە قىلىپ بېرىشنى دەپتۇ. ئاسترونوملار يادقا ئېلىۋالغان بۇ گەپنى دېگەندە تەرجىمان قاقاقلاپ كۈلۈپ كېتىپتۇ. تەرجىمان كۈلكىسىنى توختىپ گەپنى تەرجىمىسىنى دېيىشكە باشلاپتۇ: ئى مۇقەددەس روھ!بۇ ئادەملەرنىڭ دېگەنلىرىگە قەتئىي ئىشەنمەڭ، بۇ ئادەملەر سىلەرنىڭمۇ زېمىنىڭلارنى ئىستېلا قىلىش ئۈچۈن كېلىۋاتىدۇ.مودېرن بايقا ۋە ئىشغال قىلچۈشەنچىسىنى خەرىتەنىڭ تەرەققىياتى شۇنداق مېغىزلىق ئىزاھلاپ بېرەلەيدۇ. يەنى خەرىتىچىلىك ساھەسىنىڭ تەرەققىياتىنى ياخشى بىلسەك مودېرن بايقا ۋە ئىشغال قىلچۈشەنچىسىنى ياخشى چۈشىنەلەيمىز. نۇرغۇن مىللەت مودېرن دەۋردىن ئىلگىرى زېمىننىڭ خەرىتىسىنى سىزىپ چىقتى، لېكىن بۇ مىللەتلەر دۇنيادىكى جايلارنى تولۇق بىلمەيتتى،ئافرىقىلىقلار ئامېرىكانى، ئامېرىكالىقلار ئافرىقانى بىلمەيتتى، شۇڭا ئىنسانلار بىلمەيدىغان جايلارنى يا يوق چاغلىدى ياكى بۇ جايلارنى خىيالى جىنئەرۋاھ ۋە غايىۋى نەرسىلەر بىلەن تولدۇردى. بۇ غايىۋى نەرسىلەردە بىرمۇ بوش يەر يوق ئىدى. ئۇلار بۇ خەرىتىلىرىگە دۇنيادىكى ھەممە نەرسىنى سىغدۇرغانلىقىنى ئويلايتتى. بوش خەرىتىلەر ھەم پىسخولوگىيەلىك ھەم ئىدىئولوگىيەلىك جەھەتلەردىن بۇرۇلۇش نۇقتىسى ھېسابلىناتتى، شۇنداقلا ياۋروپالىقلارنىڭ نادانلىقىنى تەن ئېلىشىنىڭ ئىپادىسى ئىدى.1492يىلى كىرىستوف كولومبو ئىسپانىيەدىن شەرقىي ئاق دېڭىزغا بېرىش ئۈچۈن يولغا چىقتى، ئەمەلىيەتتە بۇ ھادىسە زور بۇرۇلۇش نۇقتىسى ھېسابلىناتتى. لېكىن كولومبو بۇرۇنقى مۇككەممەلدۇنيا خەرىتىسىگە ئىشىنەتتى، ئۇ بۇ خەرىتىگە ئاساسەن، ياپونىيەنىڭ ئىسپانىيەنىڭ 7000 كىلومېتىر غەربىدە ئىكەنلىكىنى ھېسابلاپ چىققانىدى. شەرقىي ئاسىيانى ئىسپانىيەدىن 20 مىڭ كىلومېتىر بولغان ۋە ئۇ ۋاقىتقىچە بىلىنىپ باقمىغان بىر قىتئە ئايرىپ تۇراتتى. 1492يىلى12ئۆكتەبىر ئەتىگەندە كولومبونىڭ كېملىرى ناتونۇشلا بىر قىتئەگە كېلىپ قالدى، جۇەن رودرىگۇز بېرجېمجو، ھازىرقى باھامالار دېگەن ئارالنى ئۇچرىتىپ قۇرۇقلۇق كۆرۈندىدەپ ۋاقىرىۋەتكەنىدى.كولومبو شەرقىي ئاسىيادىكى بىرەر ئارالغا كەلگەنلىكىنى ئويلاپ قالغانىدى، ئۇ بۇ يەردىكى ئىنسانلارنى ھىندلىقدەپ ئاتىدى، چۈنكى شەرقىي ھىندىستان ئاراللىرىغا بۈگۈن شەرقىي ھىند ئاراللىرى ياكى ھىندونېزىيە تاقىم ئاراللىرى دەپ ئاتىلىدىغان رايونكەلگەنلىكىنى ئويلاتتى. كولومبو بۇ خاتانى ئۆمرىنىڭ ئاخىرىغىچە داۋاملاشتۇردى، ئۆزى ۋە باشقا نۇرغۇن كىشىگە نىسبەتەن ناتونۇش ۋە شۇ ۋاقىتىچە ھەممە ئادەمگە يات بولۇپ كەلگەن بىر ئارالنى بايقاش تەسەۋۋۇرر قىلغىلى بولىدىغان ئىش ئەمەس ئىدى. مىڭلارچە يىل بۈيۈك مۇتەپەككۇرلار، مۇقەددەس كىتابلار ياۋروپا، ئافرىقا ۋە ئاسىيا توغرۇلۇقلا توختىلىپ كەلگەنىدى. مۇقەددەس كىتابلاردا بۇ قىتئەلەر توغرۇلۇق بايانلارنىڭ بولماسلىقىنى قانداق چۈشىنىش كېرەك؟كولومبو باشقىلارغا ئوخشاشلا ئۆزىنىڭ نادانلىقىنى تەن ئالمىدى. ئۇمۇ دۇنيانىڭ ھەممىسىنى بىلىدىغانلىقىنى ئويلايتتى، ئۇ دۇنيا تارىخىدا بۇرۇلۇش خاراكتېرلىك بىر ئىشنى ۋۇجۇدقا چىقارغانلىقىنىمۇ بىلمەيتتى.تۇنجى مودېرن ئىنسان ئامېرىكانى 1499يىلدىن 1504يىلغىچە نۇرغۇن قېتىم ساياھەت قىلغان ئىتالىيەلىك دېڭىزچى ئامېرىگو ۋېسپۇككۇ ئىدى. ئۇنىڭ 15021504 يىللىرى ئارىلىقىدىكى ساياھەتلىرىگە مۇناسىۋەتلىك كىتاب ياۋروپادا ئېلان قىلىندى. بۇ كىتابتا كولومبو تەرىپىدىن بايقالغان يېڭى زېمىنلارنىڭ شەرقي ئاسىيا دېڭىزىدىكى ئاراللار ئەمەسلىكى، كونا جۇغراپىيەچىلەرۋە ياۋروپالىقلارمۇ بىلەلمىگەن يېپيېڭى زېمىنلار ئىكەنلىكى بايان قىلىناتتى. 1507يىلى يېڭى زېمىن توغرۇلۇق ئوتتۇرىغا قويۇلغان قاراشلارغا قايىل بولغان مارتىن ۋالدسېمۇللېر ئىسىملىك مەشھۇر خەرىتىچى تولۇقلانغان بىر دۇنيا خەرىتىسى ئېلان قىلدى، بۇ خەرىتىگە يېڭى بايقالغان قىتئەمۇ كىرگۈزۈلدى، مارتىن ۋالدسېۇللېر بۇ خەرىتىگە ئىسىم قويۇشى كېرەك ئىدى، ئۇ شۇنىڭ بىلەن ئامېرىگو ۋېسپۇككېنىڭ بۇ قىتئەنى بايقىغانلىقىنى ئويلىۋېلىپ، ئامېرىگونىڭ ئىسمىنى يېڭى قىتئەگە قويدى: يەنى ئامېرىكا. ۋالدسېۇللېرنىڭ خەرىتىسىنىڭ قىسقا ۋاقىت ئىچىدىلا داڭقى چىقىپ كەتتى، نۇرغۇن خەرىتىچى ئۇنىڭ خەرىتىسىنى ئىشلەتتى، شۇنداق قىلىپ يېڭى بايقالغان قىتئەگە قويۇلغان ناممۇ كەڭ تارقالدى. دۇنيانىڭ بىر چەرىكى ۋە يەتتە قىتئەنىڭ ئىككىسىگە نادانلىقىنى تەن ئالماسلىقتىن باشقا ھېچقانداق ئالاھىدىلىكى بولمىغان بىر ئىتالىيەلىك نامىنىڭ بېرىلىپ قېلىشى ئىلاھىي ئادالەتنىڭ تەجەللىسى ئىدى.ئامېرىكانىڭ بايقىلىشى ئىلىمپەن ئىنقىلابىنىڭ ئاساسلىرىدىن بىرى بولۇپ، بۇ ياۋروپالىقلارغا يېڭىلىنىپ تۇرىدىغان كۆزىتىشلەرنىڭ ئۆتمۈشتىكى ئەنئەنىلەرگە قارىغاندا تېخىمۇ توغرا بولىدىغانلىقىنى ئۆگىتىپلا قالماستىن، ئامېرىكانى ئىشغال قىلىش ئارزۇسى بىلەن يېڭى ئۇچۇر ۋە بىلىمگە ناھايىتى تېز سۈرئەتتە ئېرىشىش ئىشتىياقىنىڭ رىئاللىققا ئايلىنىشىغا تۈرتكە بولدى. بۇ يېڭى زېمىننى كونترول قىلىش ئۈچۈن بۇ جاينىڭ جۇغراپىيەسى، تارىخى، كۈلتۈرى، كىلىماتى ۋە باشقىلار توغرۇلۇق زور مىقداردا ئۇچۇرمەلۇمات يىغىپ چىقىش كېرەك ئىدى، بۇ ئىشقا كونا جۇغراپىيە كىتابلىرى، رىۋايەتلەر كارغا كەلمەيتتى. شۇنىڭ بىلەن ھەر قايسى ساھەلەردىكى ياۋروپالىق تەتقىقاتچىلار يېڭى قىتئە توغرۇلۇق مەلۇماتقا ئېرىشىشكە ئاتلاندى، لېكىن بۇ يېڭى قىتئەگە مۇناسىۋەتلىك مەلۇماتلاردا يەنىلا نۇرغۇن نۇقسان بار ئىدى، بۇنى تەتقىقاتچىلارمۇ ئېتىراپ قىلاتتى، ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ بۇنى ئېتىراپ قىلىشى ئۆزلىرىنىڭ نادانلىقىنى ۋە ئاز بىر نەرسە بىلىدىغانلىقىنى تەن ئېلىشى ئىدى.ياۋروپالىقلار يېڭى قىتئەمۇ كىرگۈزۈلگەن خەرىتىنىڭ مۇككەممەل ئەمەسلىكىنى، بۇ خەرىتىگە دۇنيادا يەنە قوشۇشقا تېگىشلىك يەنە نۇرغۇن جاينىڭ بارلىقىنى ئويلايتتى، شۇڭا ئۇلار ۋاقىتنىڭ ئۆتىشىگە ئەگىشىپ خەرىتىدىكى بوشلۇقلارنى تولدۇرۇشقا تىرىشتى، 15 ۋە 16ئەسىرلەردە ئافرىقانىڭ ئەتراپىنى كېزىپ چىقتى، ئامېرىكانى بايقىدى، تىنچ ۋە ھىندى ئوكيانلاردىن ئاشتى، نەتىجىدە پۈتكۈل دۇنيا مىقىياسىدا مۇستەملىكە تورى شەكىللەندۈرۈپ چىقتى، ئۇلار ھەققىي مەنىدە دۇنياۋى ئىمپېرىيەلەر ۋە تۇنجى يەر شارىلاشقان سودا تورى قۇرۇشقا مۇۋەپپەق بولدى. ياۋروپانىڭ جاھانگىرلىك سەپەرلىرى دۇنيا تارىخىنىڭ يۆنىلىنىشى پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىۋتتى، يىڭى تارىخ بىربىرىدىن ئۈزۈك ھالدا ياشايدىغان خەلقلەرنىڭ ۋە كۈلتۈرلەرنىڭ ئەمەس، پۈتۈنلەشكەن بىر ئىنسانلار جەمئىيىتىنىڭ تارىخى بولۇشقا باشلىدى.ياۋروپالىقلارنىڭ بايقائىشغال قىلسەپەرلىرى بىزگە نىسبەتەن شۇنچىلىك تونۇشكى، ئەينى چاغدىكى بۇنىڭ پەۋقۇلئادە ھادىسە بولغانلىقىنى تەس چۈشىنىمىز. بۇ سەپەرلەردىن بۇنىڭغا ئوخشاش ئىشلار يۈز بەرمىگەنىدى، ئۇزۇن مەزگىللىك پەتىھلەر ۋە سەپەرلەرنى ئېلىپ بېرىش مۇمكىن ئەمەس ئىدى. ئۇ چاغقىچە كۆپ قىسىم ئىنسان جەمئىيىتى توقۇنۇشلار ۋە ئۇرۇشجېدەللەر بىلەن بەند بولغاچقا، ئۇلارنىڭ يىراق دىيالارنى بايقاپ قولغا كىرگۈزۈشتەك بىر غەرىزى يوق ئىدى. نۇرغۇن ئىمپېرىيە ھاكىمىيىتىنى ئۆزى ھۆكۈم سۈرگەن جايلاردىن بىر ئاز يىراق جايلارغىچە ئېلىپ ئېلىپ بارالىدى. ئۇزاق دىيارلارنى پەتىھ قىلالىغىنى راست، سەۋەبى قوشنا بولغان رايونلار بارغانچە كېڭىيىپ باراتتى، يەنى چېگرالىرىنى مەركەزدىن ئەتراپقا كېڭەيتىپ ماڭدى، قانداقتۇر مەركەزدىن بىراقلا باشقا يىراق جايغا كەتمىدى. مۇشۇ تەرىقىدە رىم ئىمپېرىيەسى رىمنى قوغداش ئۈچۈن ئېترۇيانى بېسىۋالدى مىلادىن ئىلگىرى 350300. كېيىنچە ئېترۇيانى مۇھاپىزەت قىلىش ئۈچۈن، ئېترۇيانىڭ قوشنىسى پو ۋادىسىنى قولغا كىرگۈزدى مىلادىن ئىلگىرى 200، ئارقىدىن پو ۋادىسىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن پو ۋادىسىغا چېگراداش پروۋېنس رايونىنى مىلادىن ئىلگىرى 120، ئۇنىڭدىن كېيىن پروۋېنسنى تۇتۇپ تۇرۇش ئۈچۈن گاليانى مىلادىن ئىلگىرى 50 ۋە گاليادىن كېيىن بىرىتانىيەنى ئىشغال قىلدى. نەتىجىدە رىم ئىمپېرىيەسى رىمدىن بىرىتانىيەگە كېڭيىش ئۈچۈن 400 يىل ۋاقىت سەرپ قىلدى. مىلادى ئىلگىرى بىرمۇ رىملىقنىڭ بىرىتانىيەگە يەلكەن ئېچىپ بۇ جاينى ئىشغال قىلىش خىيالىغىمۇ كىرىپ چىقمايتتى.ئانچەمۇنچە تەلۋىرەك پادىشاھ ياكى تەۋەككۈلچى بىرسى ئۇزۇنغا سوزۇلغان پەتىھ سەپەرلىرىگە چىقىپ قوياتتى، لېكىن بۇ خىلدىكى سەپەرلەردە ھەممە ئادەم تونۇش بولۇپ كەتكەن سودا ياكى جاھانگىرلىك يوللىرىنى ئىشلىتىلەتتى. مەسىلەن، بۈيۈك ئىسكەندەرمۇ يېڭى بىر ئىمپېرىيە قۇرمىدى، مەۋجۇت بىر ئىمپېرىيەنى قولغا كىرگۈزدى، ئۇنىڭ جاھانگىرلىك سەپەرلىرى يېڭى ئىمپېرىيە قۇرۇش ئۈچۈن ئەمەس مەجۇت بىر ئىمپېرىيەنى قولغا كىرگۈزۈش نەتىجىسىدە تاماملاندى. ئىسكەندەر قولغا كىرگۈزگەن ئىمپېرىيە مەشھۇر پارس ئىمپېراتورلۇقى ئىدى، مودېرن ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرىگە ئافېنا ۋە كارتاجانىڭ دېڭىز ئىپېرىيەلىرى ۋە 14ئەسىرد ھىندونېزىيەنىڭ كۆپ قىسمىدا ھۆكۈمرانلىق قىلغان ماجاپاخت ئىمپېرىيەسى بەكرەك ئوخشاپ كېتىدۇ. بۇ ئىمپېرىيەلەرمۇ ئۆزلىرىگە ناتونۇش جايلارغا يەلكەن ئېچىپ باقمىدى، بۇ ئىمپېرىيەلەرنى مودېرن ياۋروپاغا سېلىشتۇرساق، ئۇلارنىڭ دۇنياۋى تۈسىدىن بەكرەك يەرلىك تۈسى قويۇق ئىدى.نۇرغۇن تەتقىقاتچى خىتايدىكى مىڭ خاندانلىقىدا ياشاپ ئۆتكەن گېنېرال جېڭ خېنىڭ سەپەرلىرى ئالدىدا ياۋروپالىق ئېكسپىدىيەتچىلەرنىڭ سەپەرلىرىنىڭ دېڭىز مۇساپىسى جەھەتتىن ھېچنېمە ئەمەسلىكى مەسىلىسىدە بىردەك پىكىرگە ئىگە. 14051433 يىللىرى ئارىلىقىدا جېڭ خې غايەت زور چوڭلۇقتىكى يەتتە كېمە بىلەن خىتايدىن ھىندى ئوكياننىڭ يىراق جايلىرىغىچە بولغان يەرلەرنى كېزىپ چىقتى، جېڭ خېنىڭ كېمە ئەترىتىدە ئەڭ ئاز 30مىڭ كېمە خادىمى بار ئىدى. جېڭ خې ۋە ئادەملىرى ھېندونېزىيە، سىرى لانكا، ھىندىستان، بەسرە قولتۇقى، قىزىل دېڭىز ۋە شەرقىي ئافرىقىغىچە باردى، جېڭ خېنىڭ كېمىلىرى ھىجاز رايونىنىڭ غول پورتى جىددە ۋە كېنىيە ساھىللىرىدىكى مالىندى پورتىدا توختىدى. كولومبونىڭ 1494يىلدىكى كېمە ئەترىتى جېڭ خېنىڭ كېمە ئەترىتى ۋە بېسىپ ئۆتكەن مۇساپىسىغا سېلىشتۇرغاندا ھېچنېمە ئەمەس ئىدى.لېكىن بۇ ئىككەيلەن ئوتتۇرىسىدا زور پەرق بار ئىدى، جېڭ خې ئوكيانلارنى كېزىش ئارقىلىق خىتايغا مايىل ھۆكۈمدارلار بىلەن ئالاقە ئورناتتى، لېكىن بۇ جايلارنى قولغا كىرگۈزۈشكە ياكى مۇستەملىكە قىلىشقا ئۇرۇنمىدى. ھەممىدىن مۇھمى جېڭ خېنىڭ ئۇزۇن مۇساپىلىق دېڭىز سەپەرلىرى خىتاي خاندانلىقىنىڭ سىياسىتى ياكى كۈلتۈرى بىلەن بەكمۇ ئالاقىسى يوق ئىدى. مەسىلەن 1430يىلى خىتايدا ھۆكۈمدار ئالماشتى، شۇنىڭ بىلەن جېڭ خېنىڭ سەپەرلىرىمۇ بىردىنلا توختىدى، جېڭ خېنىڭ كېمە ئەترىتى تارقىتىۋېتىلدى، مۇھىم جۇغراپىيەلىك ۋە تېخنىكىلىق مەلۇماتلار يوق قىلىندى. شۇنىڭدىن كېيىن بۇنچىلىك كۈچلۈك بىر كېمە ئەترىتى ئوكيانلارغا يەلكەن ئېچىشقا جۈرئەت قىلالمىدى ياكى جېڭ خېنىڭكىدەك بىر كېمە ئەترىتى چىقىپ باقمىدى. كېيىنكى يىللاردا خىتاي ھۆكۈمدارلىرى خۇددى بۇرۇنقى خانلارغا ئوخشاش ئەتراپتىكى خانلىقلارغا ياكى جايلارغا كۆز تىكىپ ئۇلارغىلا مەركەزلەشتى.جې خېنىڭ سەپەرلىرى ياۋروپانىڭ باشقا جايلىرىغا سېلىشتۇرغاندا تېخنىكا جەھەتتىن ئۈستۈن ئەمەسلىكىنى ئىسپاتلاپ بېرىدۇ. ياۋروپالىقلارنى ئالاھىدە ئورۇنغا ئىگە قىلغان نەرسە دۇنيانى يىپتىنيىڭنىسىغىچە بايقاش ۋە قولغا كىرگۈزۈشتە مىسلى كۆرۈلۈپ باقمىغان تويۇمسىز ئىشتىياق ئىدى. ياۋروپالىقلار بىلەن قابلىيەت جەھەتتىن پەرقلەنمەيدىغان رىملار ھېچقاچان ھىندىستان ياكى ئىسكانىناۋىيە، پارسلار ماداگاسكارنى ياكى ئىسپانىيەنى، خىتايلار ھىندونېزىيەنى ياكى ئافرىقىنى قولغا كىرگۈزۈشكە ئۇرۇنۇپ باقمىدى. ھەتتا نۇرغۇن خىتاي ھۆكۈمدارى يېنىدىكى ياپونىيەگە چېقىلىپ باقمىدى، بۇ ناھايىتى نورمال ئىدى. باشلانغۇچ مودېرن دەۋردىكى ياۋروپالىقلار يات كۈلتۈرلەر بىلەن تولغان ئۇزاق دىيارلارغا يەلكەن ئېچىپ قۇرۇقلۇققا قەدەم تاشلىغاندا، ئىكىلەنمەيبۇ زېمىنلارنى خانىمغا ۋاكالىتەن مۇسادىرە قىلىمەندېيەلەتتى، بۇ تولىمە غەلىتە ۋە بىنورمال چۈشەنچە ئىدى.تاشقى پىلانتلىقلارنىڭ ئىشغالىيىتى1517يىلى ئەتراپىدا كارايىپ ئاراللىرىدىكى ئىسپانىيە مۇستەملىكچىلىرى مېكسىكا چوڭ قۇرۇقلۇقىنىڭ ئوتتۇرا قىسىملىرىغا ھۆكۈمران قىلىدىغان خانلىق توغرۇلۇق بەزى قاراشلارنى ئاڭلاپ قالىدۇ. مۇشۇ ئىش بولۇپ 4 يىل ئۆتكەندىن كېيىن بۇ يەرلىك خانلىقنىڭ پايتەختى يەر بىلەن يەكسان قىلىندى ۋە نامى ئازتەك بولغان بۇ خانلىق تارىخ سەھىپىسىدىن ئۆچۈرۈپ تاشلاندى،شۇنداقلا بۇ جايلار ئىسپانىيەلىك ھېرمان كورتېسنىڭ باشقۇرۇشىغا ئۆتتى.ئىسپانىيەلىكلەر بۇ قالتىس غەلبىسىنى كۆككە كۆتۈرۈپ مەغرۇرلىنىدىغان ئىشنى قىلمىدى، ئۇلار بۇ غەلبىسىنى تەبرىكلەشكىمۇ ئېرەنشىمەي، يەنە داۋاملىق ئەتراپنى بېسىۋېلىشنىڭ كويىغا كىرىشتى. ئوتتۇرا ئامېرىكانىڭ كونا ھۆكۈمدارلىرى ئازتەكلەر، تولتېكلەر، مايالار جەنۇبىي ئامېرىكا دەپ بىر يەرنىڭ بارلىقىدىنمۇ خەۋىرى يوق ئىدى، شۇڭلاشقا بۇ جايلارنى تىزگىنلەشنى ئويلىشىپمۇ باقمىدى. ئىسپانىيەلىكلەر مېكسىكانى بېسىۋېلىپ 10 يىل ئۆتمەيلا فىرانسىكو پىياررو جەنۇبىي ئامېرىكادا ھۆكۈمرانلىق يۈرگۈزۈۋاتقان ئىنكا خانلىقىنى بايقاپ قېلىپ 1532كەلگەندە بۇ خانلىقنى يوق قىلدى.ئازتەكلەر ۋە ئىنكالىقلار ئەتراپىغا مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا دۇنياغا بىر ئاز كۆڭۈل بۆلۈپ قويغان بولسا ئىدى ئىسپانيەلىكلەرنىڭ قوشنىلىرىغا نېمىلەرنى قىلغانلىقىدىن ئازراقمۇ خەۋىرى بولغان بولسا ئىدىئىسپانىيە ئىشغالىيىتىنى توسالىغان بولاتتى. كولومبونىڭ ئامېرىكاغا قەدەم بېسىشى 1494 بىلەن كورتېسنىڭ مېكسىكاغا كېلىشى 1519 ئارىلىقىدىكى قىسقىغىنە مەزگىل ئىچىدە، ئىسپانىيەلىكلەر كارايىپ ئاراللىرىنىڭ كۆپ قىسىمىنى بېسىۋېلىپ بىر قاتار مۇستەملىكە رايونىغا ئىگە بولۇپ بولغانىدى، بويسۇندۇرۇلغان يەرلىكلەر بولسا بۇ دۇنيادىلا دوزاخنىڭ كۈنىنى كۆرۈشكە باشلىغانىدى، ئۇلار قاتتىق قوللۇق بىلەن باشقۇرۇلاتتى، ئاچكۆز ۋە ۋىجدانسىز مۇستەملىكچىلەر تەرىپىدىن كانلار ۋە ئېتىزلاردا مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىناتتى، بىرەرسى ئازراقلا قارشى چىقىپ قويسا دەرھال ئۆلتۈرەلەتتى. يەرلىكلەرنىڭ كۆپ قىسمى يا ئېغىر شارائىتتا ياكى ئىسپانىيەلىكلەر يۇرتىدىن بىللە ئېلىپ كەلگەن كېسەللىكلەر بىلەن يۇقۇملىنىپ ئۆلۈپ كېتەتتى. 20 يىل ئىچىدە كارايىپلىقلارنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك ئۆلۈپ تۈگىدى، بۇنىڭغا قارىتا ئىسپانىيەلىك مۇستەملىكچىلەر بوشلۇقنى تولدۇرۇش ئۈچۈن ئافرىقادىن قۇل ئىمپورت قىلىشقا يۈزلەندى.مۇشۇنداق ۋەھشىيانە ئىرقى قىرغىنچىلىق ئازتەك خانلىقىنىڭ يېنىدىلا سادىر بولغانىدى. ھەتتا كوررتېسنىڭ شەرقتىكى زېمىنلارغا كېلىشىدىنمۇ خەۋىرى بولمىغانىدى. ئىسپانىيەلىكلەرنىڭ كېلىشى خۇددى فىلىملاردا تەسۋىرلىنىدىغان تاشقى پىلانېتا ئادەملىرىنىڭ زېمىنغا كېلىشىگىلا ئوخشايتتى. بىچارە ئازتەكلىكلەر دۇنيانى ياخشى بىلىدىغانلىقىنى ھەتتا دۇنيانىڭ كۆپ قىسمىنى كونترول قىلىۋاتقانلىقىنى ئويلايتتى. ئۇلارغا نىسبەتەن بۇ دۇنيادا ئۆزلىرىدىن باشقا ھېچكىم ياشىمايتتى، مۇستەملىكچى كورتېس ۋە ئادەملىرى بۈگۈنكى ۋېراكرۇز ساھىللىرىغا قەدەم باسقاندا، تۇنجى قېتىم ناتونۇش بىر ئادەملەر بىلەن ئۇچراشقان ئازتەكلەر نېمە قىلىشنى بىلمەي قالدى.ئازتەكلەر بۇ ناتونۇش مەخلۇقلارنىڭ قانداق بىر نەرسە ئىكەنلىكىنىمۇ جەزملەشتۈرەلمىدى، چۈنكى بۇ ناتونۇشلار ئاق تەنلىك ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە يۈزلىرى يۇڭلۇق ئىدى، ھەتتا بەزىلىرىنىڭ چېچى قۇياشنىڭ سېرىقىغا ئوخشايتتى ۋە بۇ ناتونۇشلار قاتتىق سېسىق پۇرايتتى. يەرلىكلەر ئىسپانىيەلىكلەرگە قارىغاندا پاكىز ئىدى، ئىسپانيەلىكلەر مېكسىكاغا دەسلەپ كەلگەندە، يەرلىكلەر ئۇلارغا مىزىلىك پۇراقلارنى چېچىپ قويىدىغان بىرەرسىنى قوشۇپ قوياتتى، ئىسپانىيەلىكلەر بۇنى پۈتۈنلەي خاتا چۈشىنىپ تەڭرى لۇتىپى دەپ ئويلىۋالدى. لېكىن يەرلىكلەر ئۇلارنىڭ تېنىنىڭ سېسىقلىقىغا بەرداشلىق بېرەلمەي مۇشۇ ئۇسۇلنى ئويلاپ تاپقانىدى.ياتلارنىڭ قولىدىكى نەرسىلەر كىشىنى تېخىمۇ ھەيران قالدۇراتتى. ئازتەكلەر كۆزلىرى بىلەن كۆرۈش ئۇياقتا تۇرسۇن، ئۇلار تەسەۋۋرمۇ قىلالمايدىغان چوڭ كېمىلەر ساھىلدا قەد كۆتۈرۈپ تۇراتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ ناتونۇش ئىنسانلار يىرتقۇچ ۋە يۈگرەك ھايۋانلارغا مىنەتتى، پارلاق مېتال كالتەكلەر بىلەن چاقماق ۋە گۈلدۈرماما چىقىرالايتتى، پاقىراپ تۇرىدىغان ئۆتكۈر قىلىچىلىرى ۋە تېشىپ ئۆتۈش مۇمكىن بولمايدىغان قالقانلىرى بار ئىدى. يەرلىكلەرنىڭ ياغاچ قىلىچ ۋە چاقماق تاشتىن ياسالغان قالقاندىن باشقا قولىدا تۈزەكرەك بىر نەرسىسى يوق ئىدى، بۇ ئادەتتىكى نەرسىلەر بىلەن كۈچلۈك قوراللانغان ناتونۇشلارغا قانداقمۇ تاقابىل تۇرغىلى بولسۇن، دەيسىز.ھەتتا بەزى ئازتەكلەر سىرتتىن كەلگەن بۇ كەلكۈندىلەرنىڭ تەڭرىئىكەنلىكىنىمۇ ئويلاپ قېلىشقانىدى، يەنە بەزى ئازتەكلەر ئۇلارنى شەيتان، ئەرۋاھ ياكى سىھىرگەرلەر دەپ چاغلاشتى. ئازتەكلەر بىرلىشىپ ئىسپانىيەلىكلەرگە قارشى تۇرۇشنىڭ ئورنىغا ئۇلارنىڭ كىم ئىكەنلىكىگە بەكرەك قىزىقتى، ئازتەكلەر مۇشۇ خىل ھېسسىيات ۋە چۈشەنچە بىلەن ۋاقىتنى ئۆتكۈزۈۋەتتى، ئۇلار سىرتتىن كەلگەن بۇ ناتونۇش ئىنسانلارغا قارشى تەدبىر ئېلىشقا پەقەتلا ئالدىرمىدى، چۈنكى كورتېسنىڭ يېنىدا ئاران 550 ئادەم بار ئىدى، بۇ بىر ئوچۇم ئىنسان مىليونلارچە ئازتەكلىكلەرنى نېمىمۇ قىلالىسۇن.كورتېسمۇ ئازتەكلەر توغرۇلۇق كۆپ نەرسە بىلمەيتتى، لېكىن ئۇ ۋە ھەمراھلىرىنىڭ رەقىبلىرىگە قارىغاندا ئارتۇقچىلىقى بار ئىدى. ئازتەكلەرنىڭ تېنى ناھايىتى قانسىق پۇرايدىغان ۋە غەلىتە چىراي بۇ ياتلارغا قارشى تاقابىل تۇرالايدىغان ھېچقانداق تەجرىبىسى يوق ئىدى، لېكىن ئىسپانىيەلىكلەر دۇنيانىڭ چەكسىز يەر ئىكەنلىكىگە ۋە بايقىلىشنى كۈتۈپ تۇرۇۋاتقان نۇرغۇن جاينىڭ بارلىقىنى بىلەتتى،شۇڭا ئۇلار يات ئەللەرنى ئىشغال قىلىش ۋە ناتونۇش ئەھۋاللارنى بىر تەرەپ قىلىش قاتارلىقلار جەھەتتە مۇئەييەن تەجرىبىگە ئىگە ئىدى. ياۋروپالىق بىلىم ئىنسانلىرىغا ناتونۇش نەرسىلەرنىڭ سىرىنى بىلىشكە ئىنتىلىش قانداق ھاياجان ئېلىپ كەلسە، ئوخشاشلا ياۋروپالىق ئىشغالىيەتچىلەرگە نىسبەتەنمۇ ناتونۇش ئەللەرنى ئىشغال قىلىپ بويسۇندۇرۇش شۇنداق ھاياجانلىق ئىدى.بۇ سەۋەبتىن كورتېس 1519يىلى ئىيۇندا كۈن نۇرى بىلەن تولغان بۇ بەرىكەتلىك زېمىنلارنى ئىشغال قىلىشتا ئازراقمۇ ئىككىلەنمىدى. ئۇ ئىلمىي فانتازىيە ھېكايىلىرىدىكى بىر تاشقى پىلانتلىقنىڭ ئالەم كېمىسىدىن چۈشكىنىگە ئوخشاش ھەيرانلىق ئىچىدىكى خۇددىنى يوقاتقان يەرلىكلەرگە مۇنداق دېدى: تىنچلىق ئۈچۈن كەلدۇق، بىزنى لىدېرىڭلارنىڭ ھۇزۇرىغا ئېلىپ بېرىڭلار. كورتېس بۈيۈك ئىسپانىيە پادىشاھى تەرىپىدىن ئەۋەتىلگەن تىنچلىق ئەلچىسى ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ ئازتەك پادىشاھى 2مونتېزۇما بىلەن كۆرۈشكۈسى بارلىقىنى بىلدۈردى بۇ قىپقىزىل يالغانىدى، كورتېس ئاچكۆز تەۋەككۈچىلەر بىلەن بىرلىكتە ئۇزۇن سەپەرگە چىققانىدى، ئىسپانىيە پادىشاھنىڭ نە كورتېسنى نە ئازتەكلەرنى بىلمەيتتى.ئازتەكلەرنىڭ يەرلىك دۈشمەنلىرى كورتېسقا ئوزۇقتۈلۈك،يول باشلىغۇچى ۋە لەشكەر ياردەم قىلدى. پۇختا تەييارلىق قىلغان كورتېس ئازتەك ئىمپېرىيەسىنىڭ پايتەختى تېنوچتىدلەنگە قاراپ يولغا چىقتى.ئازتەكلەر بۇ تاشقى پىلانېت ئىنسانلىرىنىڭ پايتەختكە كېلىشىگە رۇخسەت قىلدى ۋە كورتېس ۋە ئادەملىرىنى پادىشاھ مونتېزۇمانىڭ ھۇزۇرىغا ئېلىپ باردى. كۆرۈشۈش ئەسناسىدا كورتېسنىڭ ئىشارىتى بىلەن، ئۆتكۈر قىلىچلىق ئادەملىرى پادىشاھنىڭ مۇھاپىزەتچىلىرىنى بىر دەمدىلا بىر تەرەپ قىلىۋەتتى مۇھاپىزەتچىلەرنىڭ قولىدا كالتەك ۋە تاش پىچاقتىن باشقا بىر نەرسە يوق ئىدى. كورتېس ۋە ئادەملىرى پادىشاھ ۋە بالاچاقىلىرىنى ئەسىرگە ئېلىۋالىدى. كورتېس ھاياتماماتلىق پەيتتە تۇرۇۋاتاتتى، ئازتەكلەرنىڭ پادىشاھىنى ئەسىرگە ئېلىۋالغان بولسىمۇ، ئۇ ۋە ئادەملىرى ناتونۇش بىر قىتئە، مىليونلارچە كىشى ۋە غەزەبكە تولغان ئەسكەرلەرنىڭ ئوتتۇرىسىدىلا قالغانىدى. كورتېسنىڭ قولىدا ئاران نەچچە يۈز كىشىلا بار ئىدى،ئۇنىڭغا ئەڭ يېقىن ئىسپانىيە قوشۇنى بولسا 1500 كىلومېتىر يىراقلىقتىكى كۇبادا ئىدى.كورتېس پادىشاھ مونتېزۇمانى سارايدا ئەسىرگە ئېلىۋېلىش جەريانىدا، سىرتتىكىلەرگە چاندۇرۇپ قويماسلىق ئۈچۈن پادىشاھ بىلەن كۆرۈشۈۋاتقاندەك تەسىر پەيدا قىلىشقا تىرىشتى. پۈتۈن ھوقۇق پادىشاھ مونتېزۇمانىڭ قولىدا بولغاچقا، ئىمپېرىيەنىڭ ئىشلىرى ئاستائاستا ئاقساپ قېلىشقا باشلىدى. مونتېزۇما ئۆزى ۋە بالاچاقلىرىنىڭ ھاياتىنى خەۋپكە ئىتتىرمەسلىك ئۈچۈن ئىمپېرىيەنى باشقۇرغاندەك قىپايەتكە كىردى، ئازتەك سەر خىللىرىمۇ ئۇنىڭ بۇيرۇقلىرىغا بويسۇنۇشنى داۋاملاشتۇردى، ئەمەلىيەتتە ئازتەكلىكلەر پادىشاھىغا ئەمەس كورتېسقا ئىتائەت قىلىۋاتاتتى. بۇ جەرياندا كورتېس پادىشاھ مونتېزۇما ۋ مەسلىھەتچىلىرىنى سوراققا تارتىپ ئىمپېرىيە توغرۇلۇق بەزىبىر مۇھىم مەلۇماتلارنى بىلىۋالدى، ئادەملىرىدىن بىر نەچچىسىگە يەرلىك تىلنى بىر ئاز بولسىمۇ ئۆگەتتى، ئۇ يەنە ئادەملىرىنى يەرلىك قەبىلىلەرنىڭ تىلى، ئۆرپئادەتلىرى ۋە ئازتەك تېرروتورىيەسى توغرۇلۇق مەلۇمات ئىگىلەشكە ئەۋەتتى.لېكىن كورتېسنىڭ بۇ ئىشى قانچىلىك داۋاملىشاتتى دەيسىز، ئازتەك سەرخىللىرى بۇ خەتەرلىك ئەھۋالىنى بايقاپ قېلىپ، كورتېس ۋە پادىشاھ مونېزۇماغا قارشى چىقىپ يېڭى بىر ئىمپېراتور سايلاپ چىقتى ۋە ئىسپانىيەلىكلەرنى تېنوچتىتلەنتىن قوغلىۋەتتى. كورتېس سارايدىكى ۋاقتىدا بىلىۋالغان مۇھىم مەلۇماتلاردىن پايدىلىنىپ ئازتەك ئىمپېرىيەسىنى ئىچىدىن يىقىتىشقا تىرىشتى، ئۇ ئازتەك ئىمپېرىيەسى تەۋەلىكىدىكى يەرلىك قەبىلىلەرنى ئىمپېراتورغا قارشى ئۆز سېپىغا قوشۇلۇشقا چاقىردى. ئەپسۇس يەرلىك قەبىلىلەر ئىپېراتورىدىن يۈز ئۆرۈپ بۇ ناتونۇش ئىنساننىڭ كەينىدىن ماڭدى، يەرلىك قەبىلىلەرمۇ ئازتەك ئىمپېرىيەسىدىن خېلىدىن بېرى نارازى بولۇپ كېلىۋاتاتتى،لېكىن بۇ قەبىلىلەر ئۆزىنى كۈتۈپ تۇرغان ئىسپانىيە ياكى كارايىپ قىرغىنچىلىقىدىن خەۋىرى يوق ئىدى، ئۇلار ئىسپانىيەلىكلەرنىڭ ياردىمى بىلەن ئازتەك ئىمپېرىيەسىنىڭ بويۇنتۇرۇقىدىن قۇتۇلۇشنى ئويلاپ كورتېسقا ياردەم قىلدى، لېكىن ئۇلار چوتنى خاتا سوققانىدى. ئۇلار كورتېسنىڭ ئىمپېراتورنى ئۆلتۈرۈپ ئۇنىڭ تەختىنى تارتىۋالىدىغانلىقىنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرۈپ باقمىغانىدى. ئىسيانكار قەبىلىلەر كورتېسقا ئون مىڭلارچە لەشكەر يىغىپ بەردى، كورتېس بۇ قوشۇننى باشلاپ پايتەخت تېنوچتىتلەننى قورشىۋالدى.بۇ جەريانىدا كۇبا ۋە ئىسپانىيە تەرەپتىن مېكسىكىغا كېلىۋاتقانلارنىڭ سانىمۇ كۆپيىشكە باشلىغانىدى. يەرلىك خەلقنىڭ بۇ يوچۇن ئىشغالچىلارنىڭ غەرىزىنى بىلگەندە ئاللىبۇرۇن نۇرغۇن نەرسىسىدىن ئايرىلىپ بولغانىدى. ئىسپانىيەلىكلەر ۋېرا كرۇز ساھىلىگە چىقىپ 100 يىل ئۆتكەندىن كېيىن ئامېرىكادىكى يەرلىك نوپۇس ئىشغالىيەتچىلەر ئېلىپ كەلگەن يۇقۇملۇق كېسەللىك تۈپەيلى 90 ئازىيىپ كەتكەنىدى. ھاياتتا قالغانلار بولسا مۇشتۇمزور،ئاچكۆز، رەھىمسىز ۋە ئىرقچى بىر ھاكىمىيەتنىڭ قولىغا قالدى.كورتېس مېكسىكىغا قەدەم بېسىپ 10 يىل ئۆتكەندىن كېيىن پىزاررو، ئىنكا ئىمپېرىيەسىنىڭ ساھىللىرىغا قەدەم باستى، ئۇنىڭ كورتېسچىلىك ئادىمى يوق ئىدى، ئۇنىڭ يېنىدا ئاران 168 كىشى بار ئىدى. پىزاررو ئۆزىدىن بۇرۇنقى ئىشغالىيەتچىلەر تەمىنلىگەن مەلۇماتلاردىن ئۈنۈملۈك پايدىلاندى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىنكالىقلارنىڭمۇ ئازتەكلىكلەرنىڭ بېشىغا كەلگەن ئېچىنىشلىق پاجىئەلەردىن ئازراقمۇ خەۋىرى يوق ئىدى، لېكىن پىزاررو كورتېس ۋە ھېكايىسىنى ياخشى بىلەتتى، ئۇ كورتېس نېمىنى قىلغان بولسا شۇنى قىلدى، ئۆزىنى ئىنكالىقلارغا ئىسپانىيە پادىشاھىنىڭ ئەلچىسى دەپ تونۇشتۇردى، ئۇ بىر ئامال قىلىپ ئىنكا لىدېرى ئاتاخۇالپانى دىپلوماتىك كۆرۈشۈشكە تەكلىپ قىلىپ ئەسىرگە ئېلىۋالدى، ئارقىدىن يەرلىك شىرىكلىرى بىلەن تىل بىرىكتۈرۈپ ئىنكا ئىمپېرىيەسىنى قولغا چۈشۈرۈشنىڭ كويىغا كىردى. ناۋادا ئىنكا ئىمپېرىيەسى مېكسىكا خەلقىنىڭ بېشىغا كەلگەن ئېچىنىشلىق قىسمەتلەردىن خەۋىرى بولغان ئىدى، ئىسپانىيەلىك ئىشغالىيەتچىلەر ئۇلارغا ھېچنېمە قىلالمىغان بولاتتى، ئەپسۇس ھېچنېمە بىلمەيتتى.تار دائىرلىك قاراشلار تۈپەيلى ئېغىر بەدەللەرنى تۆلىگەن نوقۇل يەرلىك ئامېرىكالىقلارلا ئەمەس. ئاسىيادىكى قۇدرەتلىك ئىمپېرىيەلەر ئوسمانلى، سافەۋى، بابۇر ۋە خىتايياۋروپالىقلارنىڭ دۇنيانى بايقاش سەپىرىگە چىققانلىقىدىن خەۋەر تاپقان بولسىمۇ، لېكىن بۇنىڭغا بەكلا كۆڭۈل بۆلۈپ كەتمىدى. ئۇلار دۇنيانىڭ ئاسىيا ئەتراپىدا ئايلىنىدىغانلىقىغا ئىشىنىشى داۋاملاشتۇردى، ياۋروپالىقلار بىلەن ئامېرىكا، ئاتلانتىك ياكى تىنچ ئوكياننى تىزگىنلەش ئۈچۈن رىقابەتكە چۈشمىدى. شوتلاندىيە ۋە دانىيەگە ئوخشاش كىچىك ياۋروپا كىنەزلىكلىرىمۇ ئامېرىكادا يېڭى زېمىن بايقاش ئۈچۈن سەپەرگە چىققان كۈنلەردە، نە مۇسۇلمانلار، نە ھىندىستانلىقلار نە خىتايلار ئامېرىكادا يېڭى زېمىن قولغا چۈشۈرۈش ئۈچۈن سەپەرگە چىقمىدى. ئامېرىكاغا ھەربىي قوشۇن ئەۋەتكەن تۇنجى ياۋروپالىق بولمىغان كۈچ ياپونىيە ئىدى، بۇمۇ نەچچە ئەسىردىن كېيىن يەنى 1923يىلى ئىشقا ئاشتى، بىر ياپون دېڭىز ئارمىيەسى قوشۇنى ئالياسكا بويىدىكى كىسكا ۋە ئاتتۇ ئىسىملىك ئىككى ئارالنى بېسىۋېلىپ 10 ئامېرىكا ئەسكىرى بىلەن بىر ئىتنى ئەسىرگە ئېلىۋالدى. ئۇنىڭدىن كېيىن ياپونلار ئامېرىكا قىتئەسىگە بۇنىڭدىنمۇ بەكرەك يېقىنلىشالمىدى.ئوسمانلى ئىمپېرىيەسى ياكى خىتاي خاندانلىقلىرىنىڭ ئامېرىكادىن ناھايىتى يىراقتا ئىكەنلىكىنى ۋە لازىملىق تېخنولوگىيە، ئىقتىسادىي ياكى ھەربىي ۋاستىلارغا ئىگە ئەمەسلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈش توغرا ئەمەس. مەسىلەن، 1420يىللاردا خىتايدىن ئافرىقا ساھىللىرىغىچە كەلگەن خىتاي دېڭىزچىسى جېڭ خې قولىدىكى كۈچ بىلەن ئامېرىكاغا بىمالال بارالايتتى، لېكىن خىتايلار بۇنداق ئىشلارغا كۆڭۈل بۆلۈپ كەتمەيتتى. ئامېرىكانىمۇ ئىچىگە ئالغان تۇنجى دۇنيا خەرىتىسىنى خىتايلار 1602يىلى كەلگەندە ئاران سىزىپ چىقالىدى. بۇنىمۇ بىر ياۋروپالىق مىسيونېرىڭ ياردىمى بىلەن قىلالىدى.ياۋروپالىقلار ئامېرىكا، تىنچ ئوكيان ۋە ئاتلانتىك ئوكيانلارنى دەل 300 يىل سەرپ قىلىپ تولۇق تىزگىنلدى. بۇ جەرياندا توقۇنۇشلار،ئۇرۇشلار يۈز بەردى، لېكىن كۆلىمى چوڭراق بولغىنى يەنىلا ياۋروپالىقلار ئارىسىدا مەيدانغا كەلگەنىدى. ياۋروپالىقلار تەرىپىدىن بۇ رايونلاردىن بۇلاڭتالاڭ قىلىنغان بايلىقلار، ئۇلارنىڭ ئاسىيانى بېسۋىلىپ ئاسىيادىكى ئىمپېرىيەلەرنى يوق قىلىشىغا يارىدى.ئوسمانلى، خىتاي، ھىندىستان ۋە ئىران ئىمپېرىيەلىرى ياۋروپالىقلارنىڭ جاھانگىرلىك قىلمىشلىرىنى تولۇق چۈشىنىپ يەتكەن چاغدا، پۇرسەت ئاللىبۇرۇن قولدىن كەتكەنىدى.ياۋروپالىق بولمىغان كۈلتۈرلەر 20ئەسىرگە كەلگەندە ئاران ئۆزىگە نىشان ۋە يۆنىلىش بېكىتىشكە مۇۋەپپەق بولالىدى، بۇ ئەھۋال ياۋروپا جاھانگىرلىكىنى تەۋرىتىدىغان مۇھىم ئامىللاردىن بىرى بولۇپ قالدى. ئالجىرىيە مۇستەقىللىق ئۇرۇشىدا 19541962 پارتىزانلار ھەربىي، تېخنولوگىيە ۋە ئىقتىسادىي جەھەتلەردە ئۆزلىرىدىن نەچچە يۈز ھەسسە ئۈستۈن تۇرىدىغان فىرانسۇزلارنى مەغلۇب قىلدى، ياۋروپا جاھانگىرلىقىغا قارشى ئېقىم ھەممە ياقتا باش كۆتۈرگەن بولغاچقا، بۇ ئەھۋال ئالجىرىيەلىك پارتىزانلارغا ياخشى پۇرسەتلەرنى يارىتىپ بەرگەنىدى، ئالجىرىيەلىكلەر فىرانسىيە خەلقىنىڭ ھېسسىياتى ۋە دۇنيا تاراتقۇلىرىدىن ئۇستىلىق بىلەن پايدىلاندى،ھېچكىم كۆزگە ئىلمايدىغان شىمالىي ۋېيتنامنىڭ قۇدرەتلىك ئامېرىكانى يېڭىۋېلىشىمۇ تاساددىپى ئەمەس ئىدى، شمالىي ۋېيتناملىقلار ئالجىرىيەلىكلەرگە ئوخشاش ئىستراتېگىيە ۋە تاكتىلارنى قوللىنىپ غەلىبەگە ئېرىشكەنىدى. ئالجىرىيە ۋە شىمالىي ۋېيتناملىق پارتىزانلار يەرلىك كۈرەشلەرنى خەلقئارالىق داۋاغا ئايلاندۇرغان ۋاقىتتا قۇدرەتلىك كۈچلەرنىمۇ يېڭىۋالغىلى بولىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ چىقتى. مونتېزۇمانىڭ ئىسپانىيە خەلقىنىڭ مايىللىقىنى قولغا كەلتۈرۈش ۋە ئىسپانىيەنىڭ رەقىبلىرىنىڭ پورتۇگالىيە، فىرانسىيە ياكى ئوسمانلى ئىمپېرىيەسىياردىمىگە ئېرىشىش پۇرسىتى بولغان بولسا ئىدى ئەھۋال قانداقراق بولغان بولاتتى؟نادىر تېپىلىدىغان ئۆمۈچىكلەر ۋە ئۇنتۇلۇپ كەتكەن ئەسەرلەرمودېرىن بىلىم ۋە مودېرن ئىمپېرىيەلەرگە دۇنيانى قولغا كىرگۈزۈشتىن ئىبارەت كۈچلۈك بىر ئارزۇئىستەكنىڭ ئىلھام مەنبەسى بولغانلىقى دەر ھەقىقەت، لېكىن بىلىم بىلەن ئىمپېرىيەلەر ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت تولىمۇ مۇرەككەپ ۋە چوڭقۇر. ئىمپېرىيەلەرنى قۇرۇپ چىققانلارنىڭ ئارزۇئىستەكلىرىلا ئەمەس ئىشھەرىكەتلىرى بىلەن بىلىم ئىنسانلىرىنىڭ ئارزۇئىستەك ۋە ئىش ھەرىكەتلىرى روشەن پەرقلىنىپ كەتمەيتتى. مودېرن ياۋروپالىقلارغا نىسبەتەن ئىمپېرىيە قۇرۇش ئىلمى بىر لايىھە يەنى يېڭى بىر پەن ھېسابلىناتتى، ئوخشاشلا يېڭى بىر پەن بەرپا قىلىشمۇ جاھانگىرلىك لايىھەسى ھېسابلىناتتى.مۇسۇلمانلار ھىندىستاننى پەتىھ قىلىشقا يولغا چىققاندا، يېنىغا ھىندىستان تارىخىنى سىستېمىلىق تەتقىق قىلىدىغان ئارخىئولوگلارنى، ھىندىستان كۈلتۈرىنى تەتقىق قىلىدىغان ئىنسانشۇناسلار، ھىندسىتان زېمىنلىرىنى تەتقىق قىلىدىغان گىئولوگلارنى ۋە ھىندىستاندا ئۆسىدىغان ئۆسۈملەرنى تەتقىق قىلىدىغان بوتانىكچىلارنى ئېلىۋالمىغانىدى. ئىنگىلىزلەر ھىندىستاننى بېسىۋېلىشقا يولغا چىققاندا، بۇ بىلىم ئىنسانلىرىنىڭ ھەممىسىنى يېنىغا ئېلىۋالغانىدى. 1802يىلى 10ئاپرېدا ھىندىستان توغرۇلۇق كەڭ كۆلەملىك تەتقىقات خىزمىتى باشلىدى.بۇ دەل 60 يىل داۋاملاشتى، ئون مىڭلارچە يەرلىك، ئاكادېمىك ۋە مەسلىھەتچىنىڭ كۈچ چىقىرىشى نەتىجىسىدە ئىنگىلىزلەر ھىندىستاننىڭ تولۇق خەرىتىسىنى سىزىپ چىقتى، چېگرالارنى بېكىتتى، مۇساپىلارنى بىربىرلەپ ئۆلچەپ چىقتى. ھەتتا ئېۋېرېست ۋە ھىمالايا چوقلىرىنىڭ ئىگىزلىكى تۇنجى قېتىم تولۇق ۋە توغرا ئۆلچەپ چىقىلدى. ئىنگىلىزلەر ھىندىستان ۋىلايەتلىرىنىڭ ھەربىي مەنبەلىرى ۋە ئالتۇن مەدەنلىرىنى تەكشۈرۈپ چىقتى،بۇنىڭدىن سىرت ناھايىتى ئاز تېپىلىدىغان ھىندىستان ئۆمۈچىكلىرى توغرۇلۇقمۇ مەلۇمات يىغدى، رەڭلىك كىپىنەكلەرنى كاتېگورىيەگە ئايرىدى، يوقاپ كەتكەن ھىندىستاندىكى يەرلىك تىللارنىڭ يىلتىزى ئۈستىدە تەتقىقات ئېلىپ باردى، ئاللىبۇرۇن باشقىلارنىڭ نەزىرىدىن چۈشۈپ كەتكەن قەدىمكى خارابىلىكلەر ئۈستىدە ئىزدىنىش ئېلىپ باردى.موھېنجودارو مىلادىن ئىلگىرى مىلدىن ئىلگىرى 3000يىللارداتەرەققىي تېپىپ مىلادىن ئىلگىرى 1900يىللاردا ۋەيران بولغان ئىندۇس ۋادىسى مەدەنىيىتىنىڭ غول شەھەلىرىدىن بىرى ئىدى. ھىندىستاننىڭ ئىنگىلىزلەردىن بۇرۇنقى ھۆكۈمدارلىرىنىڭ ھېچقايسسى نە مايالىقلار، نە گۇپتالىقلار، نە دېھى سۇلتانلىقلىرى، نە قۇدرەتلىك بابۇر ئىمپېرىيەسى بۇ خارابىلىكلەرگە ئازراقمۇ نەزىرىنى ئاغدۇرۇپ باقمىدى، لېكىن ئىنگىلىزلەر 1922يىلى بۇ كونا مەەدەنىيەتنىڭ ئىزنالىرىنى تېپىپ چىقتى ۋە دەرھال تەتىقاتقا كىرىشىپ بىرمۇ ھىندىستانلىق بايقىمىغان ياكى نەزەرگە ئېلىپ قويمىغان ھىدىنىستاننىڭ بۇ تۇنجى بۈيۈك مەدەنىيىتىنى دۇنياغا تونۇشتۇردى.ئىنگىلىزلەرنىڭ ئىلمىي تەتقىقاتلارغا بولغان زور قىزىقىشىنىڭ ئەڭ گەۋدىلىك ئىپادىلىرىدىن بىرى مىخ يېزىقىنىڭ ئېنىقلاپ چىقىلىشى ئىدى. 3000 يىلدەك ئوتتۇرا شەرقنىڭ ئاساسلىق يېزىق شەكلى بولغان مىخ يېزىقىنى ئوقۇپ يېزىشنى بىلىدىغان ئەڭ ئاخىرقى كىشى بەلكىم مىلادىن كېيىنكى 1ئەسىردە ئۆلۈپ كەتگەن بولسا كېرەك. بۇ كۈندىن باشلاپ رايوندا ياشاپ كەلگەنلەر داۋاملىق ئابىدىلەر، تاشلار، قەدىمكى خارابىلىكلەر ۋە ساپال قاچىلار ئۈستىدە بۇ يېزىقلارنى ئۇچرىتىپ كەلگەن بولسىمۇ، لېكىن بۇ غەلىتە سىزىقلارنى ئوقۇشنى بىلمەيتتى. تەخمىنىمىزچە، بۇ غەلىتە سىزىقلارنى ئوقۇپ مەنىسىنى چۈشىنىشكە ھېچقاچان قىزىقىپمۇ باقمىدى. مىخ يېزىقى 1618يىلى ئىراندىكى ئىسپانىيە ئەلچىسى قەدىمىي پېرسېپولىس خارابىلىكلىرىنى كېزىۋاتقاندا شۇ ۋاقىتقىچە بىرمۇ ئىنسان تەرىپىدىن دىققەت تارتىلىپ ئىزاھلانمىغان بۇ غەلىتە يېزىقلارنى كۆرۈپ قېلىپ دىققىتىنى تارتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇ توغرۇلۇق ياۋروپالىق بىلىم ئىنسانلىرىغا مەلۇمات بېرىدۇ، بۇ يېڭى مەلۇمات ياۋروپانىڭ مۇناسىۋەتلىك ساھەسىدە تېزلا تارقىلىدۇ. 1657يىلىغا كەلگەندە ياۋروپالىق مۇتەخەسسىسلەر پېرسېپولىستىكى مىخ يېزىقىنىڭ تۇنجى تەرجىمىسىنى قىلىپ ئېلان قىلدۇردى، ئارقىدىنلا بۇ ھەقتە نۇرغۇن تەرجىمىلەر ئېلان قىلىندى، 200 دەك ۋاقىت ئىچىدە غەربلىك ئالىملار بۇ يېزىقنى تولۇق يېشپ چىقىش ئۈچۈن كۈچ چىقاردى، لېكىن ھېچقايسىسى مۇۋەپپەققىيەتكە ئېرىشەلمىدى.1830يىللاردا شاھنىڭ قوشۇنىنى ياۋروپاچە تەربىيەلەپ چىقىش ئۈچۈن ئىرانغا ھېنرى راۋلىنسون ئىسىملىك بىر ئىنگىلىزچە ئوفېستىر ئەۋەتىلدى. بوش ۋاقىتلىرىنى ئىراننى كېزىش ئارقىلىق ئۆتكۈزگەن بۇ ئىنگىلىز ئوفېستىرنى، بىر كۈنى زاگروس تاغلىرىدىكى بىر جىلغىغا باشلاپ كەلگەن يەرلىك يولباشلىغۇچىلار، ئۇنىڭغا غايەت زور چوڭلۇقتىكى بېھىستۇن يازما تاشنى كۆرسىتىدۇ. 15 مېتىر ئېگىزلىكتە ۋە 25 مېتىر كەڭلىكتە بولغان بۇ يازما تاش، مىلادىن ئىلگىرىكى 500يىللاردا پادىشاھ 1دارىيۇسنىڭ بۇيرۇقى بىلەن ئويدۇرۇلغانىدى. بۇ يازما تاش مىخ يېزىقى بىلەن كونا پارسچە، ئېلمانىجە ۋە بابىلچە بولۇپ ئۈچ خىل تىلدا يېزىلغانىدى. يەرلىك خەلقنىڭ بۇ يېزىقتىن خەۋىرى بولسىمۇ لېكىن ئوقىيالمايتتى. راۋلىنسون ناۋادا بۇ يازما تاشنى ئوقۇپ يېشەلىگەن تەقدىردە ئۆزى ۋە باشقا تەتقىقاتچىلارنىڭ ئوتتۇرا شەرقنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن بايقالغان نۇرغۇن كونا ئەسەرلەرنى يېشەلەيدىغانلىقىغا ۋە بۇنىڭ كونا ۋە ئۇنتۇلۇپ كەتكەن دۇنيالارنىڭ ئىشىكىنى ئېچىشتا مۇھىم رول ئوينايدىغانلىقىغا تولۇق ئىشىنەتتى.بۇ يېزىقلارنى يېشىپ چىقىشنىڭ تۇنجى قەدىمى بولسا، ياۋروپاغا بۇلارنىڭ كۆپەيتىلگەن نۇسخىسىنى ئەۋەتىش ئىدى. راۋلىنسون بۇنى قىلىش ئۈچۈن ئۆلۈمگە دۇئېل ئېلان قىلىپ يەرلىك خەلقنىڭ ياردىمى بىلەن، تىك جىلغىدىكى بۇ يازما تاشتىكى خەتلەرنى كۆچۈرۈشكە تىرىشتى. جىلغىنىڭ ئەڭ خەتەرلىك نۇقتىسىغا بىر كۈرت كورديىگىت يامىشىپ چىقتى ۋە راۋلىنسوننىڭ ئىشىنى قولايلاشتۇردى. 1847يىلى بۇ مۇشەققەتلىك خىزمەت ئاخىرلىشىپ مەزكۇر يازما تاشنىڭ كۆچۈرمە نۇسخسىى تولۇق ۋە توغرا ھالدا ياۋروپاغا ئەۋەتىلدى.راۋلىسون بۇنىڭلىق بىلەنلا بولدى قىلمىدى، ئۇ ئەسلىدىكى ۋەزىپىسىنىڭ تەقەززاسى بويىچە ھەربىي ۋە سىياسىي ئىشلارغىلا كۆڭۈل بۆلۈشى كېرەك ئىدى، لېكىن بۇ بوش ۋاقىت تاپسىلا شۇ غەلىتە يېزىقنى يېشىپ چىقىش باش قاتتۇردى. ئۇ بۇنىڭ ئۈچۈن نۇرغۇن ئۇسۇلنى سىناپ باقتى ۋە ئاخىرى يازما تاشتىكى پارسچە قىسىمنى يېشىپ چىقىشقا مۇۋەپپەق بولدى. ئەمەلىيەتتە بۇ ئىشنىڭ ئەڭ ئاسان تەرىپى ئىدى، چۈنكى كونا پارسچە يېڭى پارسچىدىن ئۇنىچىۋېلا بەك پەرقلىنىپ كەتمەيتتى، ئۇنىڭ ئۈستىگە راۋلىسونمۇ ئوبدانلا پارسچە بىلەتتى. يازما تاشنىڭ كونا پارسچە قىسمى ھەل بولغاچقا، قالغان ئېلامىجە ۋ بابىلجە قىسىملارنى ھەل قىلىش تەسكە توختىمايتتى. بۇ تەرىقىدە ئېلىپ بېرىلغان تەتقىقات نەتىجىسىدە يازما تاشنىڭ سررى يېشىلدى. ئەسلىدە سىرلىق يازما تاش سۈمەر بازارلىرىدىكى سودىگەرلەرنىڭ توختاملىرى، ئاسۇر خانلىرىنىڭ پەرمانلىرى، بابىللىق ئەمەلدارلارنىڭ مۇنازىرلىرىگە مۇناسىۋەتلىك ئىدى. راۋلىنسونغا ئوخشاش ياۋروپالىق جاھانگىرلار بۇنچىلىك تىرىشچانلىق كۆرسەتمىگەن بولسا ئىدى، ھازىر قەدىمكى ئىمپېرىيەلەر توغرۇلۇق بۇنچىلىك كۆپ مەلۇماتقا ئېرىشەلمەيتتۇق.بۇ خىلدىكى ئىزدىنىشلەرگە راۋلىسوندىن كېيىن ۋىليام جونېېس مىسال بولالايدۇ. 1783يىلى ھىندىستانغا بېنگال ۋىلايىتىنىڭ ئالىي سوت مەھكىمىسىدە باش سوتچىلىق قىلىش ئۈچۈن ئەۋەتىلگەن جونېس، ھىندىستاندىكى مەدەنىيەت ئەسەرلىرىگە مەپتۇن بولدى، ئۇ ھىندىستانغا كېلىپ 6 ئايدىن كېيىن ئاسىيا ئىلمىي تەتقىقات ئورنىنى قۇرۇپ چىقتى. بۇ تەتقىقات ئورنى ئاسىيادىكى بولۇپمۇ ھىندسىتاننىڭ كۈلتۈرى، تارىخى، ئەنئەنىسى، ئېتنىك توپلۇقلارنى تەتقىقات قىلىش مەقسىتىدە قۇرۇلدى. مەزكۇر تەتقىقات ئورنى قۇرۇلۇپ ئىككى يىل ئۆتكەندىن كېيىن جونېېس سېلىشتۇرما تىلشۇناسلىق ساھەسىنىڭ نەزىرىيەۋى ئاساسى سۈپىتىدە قوبۇل قىلىنغان سانسكرىتچە ناملىق كىتابنى يېزىپ ئېلان قىلدۇردى.جونېس مەكۇز كىتابىدا ھىندىستاندىكى دىنى مۇراسىملارنىڭ مۇقەددەس تىلىغا ئايلانغان سانسكرىتچە بىلەن گىرىك ۋە لاتىن تىللىرى، گوتچا، كېلتچە، كونا پارسچە، نېمىسچە، فىرانسۇزچە ۋە ئىنگىلىزچە ئوتتۇرىسىدىكى ئوخشاشلىقلارنى بايان قىلدى. مەسىلەن، ئانا سانسكرىتچىدە ماتار، لاتىنچىدە ماتەر، كونا كېلتچىدە ماتھىر، ئىنگىلىزچىدە مادېر دۇر. جونېس بۇ تىللارنىڭ ھازىر ئۇنتۇلۇپ كەتكەن كونا ئورتاق بىر تىلدىن تۈرلەنگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈردى ھەتتا مۇشۇنداق خۇلاسىگە كەلدى. شۇنداق قىلىپ جونېېس ھىندىياۋروپا تىل ئائىلىسى دەپ قېلىپلاشقان ئىبارىنى تۇنجى قېتىم تەسۋىرلىگەن كىشى بولۇپ قالدى. سانسىكرتىچە ناملىق بۇ كىتاب تىلشۇناسلىق ساھەسىدە زور بۆسۈش ھاسىل قىلدى، جونېس ئوتتۇرىغا قويغان نەزىرىيەلەر كېيىن توغرا بولۇپ چىقتى ۋە سىستېمىلىق مېتودلارمۇ تىلشۇناسلىق نۇقتىسىدىن تولىمۇ قىممەتلىك ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ نەزىرىيەلىرى ۋە مېتودلىرى كېيىنچە باشقا تىلشۇناسلار تەرىپىدىنمۇ قوبۇل قىلىندى، ئۇنىڭ تىلشۇناسلىق ساھەسىگە قوشقان بۇ تۆھپىسى تۈرتكىسىدە دۇنيادىكى بارلىق تىللارنىڭ تەرەققىياتى سىستېمىلىق ھالدا تەتقىقات قىلىنىش شارائىتىغا ئىگە بولدى.تىلشۇناسلىق ساھەسى ئىمپېراتورلارنىڭ زور قوللىشىغا ئېرىشتى، ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرى ئۈنۈملۈك باشقۇرۇش شەكلى بەرپا قىلىش ئۈچۈن تىزگىنى ئاستىدىكى خەلقلەرنىڭ تىلى ۋە كۈلتۈرلىرىنى بىلىشنى زۆرۈر دەپ قارايتتى. ھىندىستانغا كەلگەن ئىنگىلىز بىيۇكراتلار كالكۇتتا ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئىنگىلىز قانۇنىدىن سىرت ھىندىستان ۋە ئىسلام قانۇنى، گىرىك ۋە لاتىنچىغا قوشۇمچە ھالدا سانسكرتىچە، ئوردۇچە ۋە پارسچە، ماتىماتىكا، ئىقتىساد ۋە جۇغراپىيە پەنلىرى، شۇنداقلا تامىل، بېنگال ۋە ھىندىستان كۈلتۈرلىرى بىلەن تونۇشۇپ چىقىش ئۈچۈن ئۈچ يىلدەك ئوقۇيتتى. تىلشۇناسلىق دەرسى يەرلىك تىللارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە گىراماتىكىسىنى چۈشىنىشتە زور قولايلىق ئېلىپ كېلەتتى.ۋىليام جونېس ۋە ھېنرى راۋلىنسونغا ئوخشاش كىشىلەرنىڭ چوڭقۇر ئىزدىنىشى نەتىجىسىدە، ياۋروپالىق جاھانگىرلار يېڭى ئىمپېرىيەلەرنى بۇرۇنقى جاھانگىرلار، ھەتتا يەرلىك خەلقلەرگە قارىغاندا تېخىمۇ ياخشى چۈشىنەتتى. ھەممىدىن مۇھىمى ھىندىستاننى ئىلمىي جەھەتتىن چۈشىنىشنىڭ ئەمەلىي قىممىتى پەۋقۇلئاددە يۇقىرى بولدى، ھىندسىتان توغرۇلۇق بۇ بىلىملەر بولمىغان بولسا ئازغىنە ئىنگىلىز مىليونلارچە ھىندىستانلىقنى ئىككى يۈز يىل شۈمۈرۈپ باشقۇرۇلمىغان بولاتتى. 19ئەسىر ۋە 20ئەسىرنىڭ دەسلەپكى چەرىكىدە 5000دەك ئىنگىلىز بىيۇكرات،4070مىڭدەك ئەسكەر، 100مىڭدەك ئىنگىلىز سودىگەر ۋە ئۇلارنىڭ قولچوماقچىلىرى 300 مىليون ھىندسىتانلىقنى باشقۇردى.بۇ ئەمەلىي نەپلەر ۋە ئۈستۈنلۈكلەر ئىمپېرىيەلەرنىڭ تىلشۇناسلىق، بوتانىكا، جۇغراپىيە ۋە تارىخ قاتارلىق پەنلەرنىڭ ئوقۇتۇلۇشىنى ئىقتىسادىي جەھەتتىن قوللىشىنىڭ بىردىنبىر سەۋەبى ئەمەس، بۇنىڭدىن باشقا يەنە بىر مۇھىم سەۋەب بىلىمنىڭ بۇ ئىمپېرىيەلەرگە ئىدىئولوگىيەلىك ھەقلىقلىق بەرپا قىلىشى ئىدى. مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا، بىلىم بۇ ئىمپېرىيەلەرنىڭ قانۇنىيلىقىغا ئىدىئولوگىيەلىك جەھەتتىن نەزىرىيەۋى ئاساس يارىتىپ بەردى. مودېرن ياۋروپالىقلار بىلىم ئىگىللەش بولۇپمۇ بىلىم ساھەسىدىكى يېڭى ئۇچۇرلاردىن خەۋەردا بولۇشنىڭ ئىنساننى تېخىمۇ كۈچلۈك قىلىدىغانلىقىغا شۇنداقلا تېخىمۇ ياخشى ۋە پايدىلىق ئىشلارنى قىلىشقا تۈرتكە بولىدىغانلىقىغا ئىشىنەتتى. ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرىنىڭ ئىلىمپەن ساھەسىدە داۋاملىق يېڭى نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرۈشى، تەبىئىي ھالدا بۇ سىياسىي قۇرۇلمىلارنىڭ تەرەققىياتنى تەشەببۇس قىلىدىغان ئىلغار سىياسىي ئاپپاراتتەك تەسىر پەيدا قىلدى. كۈنىمىزدىمۇ جۇغراپىيە، ئارخىئولوگىيە ۋە بوتانىكىغا ئوخشاش پەنلەرنىڭ تارىخچىلىرى ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرىنى ۋاستىلىك بولسىمۇ ماخىتاپ ئۆتۈپ كېتىدۇ. مەسىلەن، بوتانىكا تارىخچىلىرى ئاۋسترالىيەلىك ئابورجىنلارغا تارتقان ئازابئوقۇبەت توغرۇلۇق ئازراقمۇ توختالمايدۇ، لېكىن جېميىس كوك ۋە جوسېپ بەنكىسنى چوقۇم تىلغا ئېلىشىدۇ.بۇ ئىمپېرىيەلەر ئىلىمپەن ساھەسىدە يارىتىلغان ئىلمىي نەتىجىلەرنىڭ ھېچ بولمىغاندا قەغەز ئۈستىدە بولسىمۇ ئىشغال قىلىنغان مىللەتلەرگە مەلۇم جەھەتتە پايدىلىق ئىكەنلىكىنى، ئۇلارنى تەرەققىياتتىن بەھرىمان قىلىش، سەھىيە ۋە مائارىپ ساھەسىدىكى ياخشى شارائىتلار بىلەن تەمىنلەش، تۆمۈر يول ۋە سۇ ئامبارلىرى ياساش، ئادالەت ۋە پاراۋانلىق بەرپا قىلىش قاتارلىق ياخشى ئىشلارنى ۋۇجۇدقا چىقىرالايدىغانلىقىنى تەشەببۇس قىلاتتى. جاھانگىرلار ئىمپېرىيەلەرنىڭ كەڭ كەتكەن مۇستەملىكە تورلىرى بولماستىن ياۋروپالىق بولمىغان ئىرقلارنىڭمۇ پايدىسىغا قۇرۇلغان ياخشى نىيەتلىك سىياسىي لايىھەلەر ئىكەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈشتى. بۇ خەلقلەر رۇديارد كىپىڭنىڭ مەشھۇر سۆزى بويىچە ئېيتقاندا ئاق تەنلىكلەرنىڭ بۇرچىبولۇپ، ئاق تەنلىكلەر پۈتكۈل ئىنسانىيەتنىڭ ياخشىلىقى ئۈچۈن ئۇلارنى تېخىمۇ مەدەنىيەتلىك قىلىپ پاراۋان تۇرمۇشقا يەتكۈزەتتى.تارىختىكى ھەققىي ھادىسىلەر يۇقىرىدىكى قاراشلارنىڭ يالغان ئىكەنلىكىنى تولۇق كۆرسىتىپ بەردى. ھىندىستاننىڭ ئەڭ باي ۋىلايىتى بولغان بىنگالنى 1764يىلى بېسىۋالغان ۋە بايلىق توپلاشتىن باشقا مەقسىتى بولمىغان ئىنگىلىزلەر، بىر نەچچە يىل ئۆتمەيلا مەشھۇر بىنگال ئاچارچىلىقىنىڭ يۈز بېرىشىگە سەۋەب بولغان ئىقىسادىي سىياسەتلەرنى يولغا قويۇشتى. 1769يىلى باشلاپ 1770يىلى ئېغىر پاجىئەلەرنى كەلتۈرۈپ چىقارغان ئاچارچىلىق ھادىسىسى 1773يىلغىچە داۋاملاشتى. بۇ پاجىئەدە 10مىليون بىنگاللىق ئۆلدى، بۇ ۋىلايەت نوپۇسىنىڭ ئۈچتە بىرىنى تەشكىل قىلاتتى.شۇ بىر ھەقىقەتكى، ياۋروپالىقلارنىڭ باشقا مىللەتلەرنى شۈمۈرۈپ بېسىم قىلىشىغا دائىر ھېكايىلەر ۋە ئاق تەنلىكلەرنىڭ بۇرچىدېگەن سەپسەتىلەر ھەققىي ھادىسىلەرنى تولۇق يورىتىپ بېرەلمەيتتى. مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا، دېگەنلەر بىلەن قىلىنغانلار ئوتتۇرىسىدا زور پەرق بار ئىدى. ياۋروپالىقلار نۇرغۇن ئىشنى ۋايىغايەتكۈزۈپ قىلغان بولغاچقا، ئۇلار توغرۇلۇق ئوتتۇرىغا قويۇلغان قاراشلارنى قۇۋەتلەيدىغان نۇرغۇن مىسال بار. ئەگەر بۇ ئىمپېرىيەلەرنىڭ دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا ئۆلۈم، بېسىم ۋە ئادالەتسىزلىك تېرىيدىغان يامان نىيەتلىك مەخلۇقلار ئىكەنلىكىنى ئويلىسىڭىز، سادىر بولغان ۋەھشىي جىنايەتلەردىن قامۇس يېزىپ چىقالايسىز.ناۋادا ئىمپېرىيەلەرنىڭ باشقۇرۇشىدىكى خەلقلەرنىڭ تۇرمۇش سەۋىيەسىنى ئۆستۈرگەنلىكىنى، سەھىيە مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلىگەنلىكىنى، مەدەنىيەتلىك قىلغانلىقىنى، سۈپەتلىك مائارىپ سىستېمىسى يارىتىپ بەرگەنلىكىنى ئويلىسىڭىز، بۇلارغا مۇناسىۋەتلىكمۇ نەچچە توم قامۇس تەييارلىيالايسىز. بۇ ئىمپېرىيەلەر بىلىم بىلەن يېقىن ھەمكارلىق ئورنىتىش ئارقىلىق، زور كۈچكە ئېرىشىش بىلەن بىرگە، دۇنيانى خېلىلا ئۆزگەرتىشكە مۇۋەپپەق بولدى، شۇڭا بۇنىڭغا ياخشى ياكى يامان دەپلا باھا بەرگىلى بولمايدۇ. ئۇنتۇپ قالماسلىق كېرەككى، بۈگۈنكى دۇنيا سىستېمىسىنى، مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا ھازىرقى مودېرن دۇنيانى بۇ ئىمپېرىيەلەرگە باھا بېرىش ئۈچۈن مۇراجائات قىلىنىدىغان ئىدىئولوگىيەلەر بولۇپ ھەممىسىنى بۇ ئىپېرىيەلەر بەرپا قىلدى.بۇنىڭدىن سىرت ياۋروپالىق جاھانگىرلار بىلىمدىن شەيتانى مەقسەتلىرى ئۈچۈنمۇ پايدىلاندى. ياۋروپالىق بىيولوگلار، ئانتروپولوگلار، ھەتتا تىلشۇناسلارمۇ ياۋروپالىقلارنىڭ باشقا ئىرقلارغا قارىغاندا ئۈستۈن ئىكەنلىكى توغرۇلۇق ئىلمىي نەتىجىلەر ئويدۇرۇپ چىقىشتى. ۋىليام جونېس بارلىق ھىندىياۋروپا تىللىرىنىڭ ئورتاق بىر كونا تىلدىن كېلىپ چىققانلىقىنى ئىلگىرى سۈرگەندە، نۇرغۇن تىلشۇناس بۇ كونا تىلنى زادى كىملەرنىڭ سۆزلىشىدىغانلىقى ئۈستىدە تەتقىقاتقا كىرىشىپ كەتتى. سانسكرتىچە سۆزلىشىدىغان بىر قەۋمنىڭ ئۈچ مىڭ يىل ئىلگىرى ئوتتۇرا ئاسىيادىن يولغا چىقىپ ھىندىستاننى ئىشغال قىلغان ۋە ئۆزىنى ئارىيا دەپ ئاتايدىغان خەلق ئىكەنلىكىنى بايقاشتى. ئەڭ كونا ئىران تىلىنى سۆزلىشىدىغانلارمۇ ئۆزىنى ئايرىيا دەپ ئاتايتتى، ياۋروپالىق تەتقىقاتچىلار ھەم سانسكرتچە ھەمدە ھەم پارسچىنىڭ گىركچە، لاتىنچە، گوتچا ۋە كېلتچەتۇغۇلۇشىغا سەۋەب بولغان بۇ تىلنى سۆزلىشىدىغانلارنىڭ ئۆزلىرىنى ئارىيان دەپ ئاتىشى لازىملىقىنى ئويلاپ قېلىشقا باشلىدى. پارس، گىرىك ۋە رىمدىن ئىبارەت بۈيۈك مەدەنىيەت بەرپا قىلغۇچىلارنىڭ ھەممىسىنىڭ ئارىيان بولۇپ قېلىشى سىزچە تاساددىپىيمۇ؟كېيىنچە ئىنگىلىز، فىرانسۇز ۋە نېمىس تەتقىقاتچىلار بۇ قۇدرەتلىك، ئېسىل،تىرىشچان ئارىيانلار توغرۇلۇق تىل نەزىرىيەلىرىنى، دارۋىننىڭ تەبئىي شاللىنىش نەزىرىيەسىنى قوشۇپ، ئارىيانلارنىڭ تىلى گۈزەل بولغان بىر قەۋم بولۇپلا قالماستىن، بىيولوگىيەلىك جەھەتتىنمۇ ئۈستۈن ئىكەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈشتى. ئۇلار ئارىيان ئىرقىنىڭ ئىگىز بويلۇق، رەڭلىك چاچلىق، كۆك كۆزلۈك، تىرىشچان، ئەقىللىق، شىمالنىڭ تۇمانلىق ھاۋاسىدا ئاپرىدە بولۇپ پۈتكۈل دۇنياغا مەدەنىيەت تارتقان ئۈستۈن ئىرق ئىكەنلىكىنى ياقلاشتى. ئۇلارنىڭ قارىشىچە، ھىندىستان ۋە ئىراننى ئىشغال قىلغان ئارىيانلار يەرلىكلەر بىلەن تۇرمۇش قۇرۇپ بارلىق ئۈستۈن ئالاھىدىلىكلىرىنى يوقىتىپ قويغانىدى، شۇڭلاشقا بۈيۈك ھىندىستان ۋە ئىران مەدەنىيەتلىرى ۋەيران بولغان. ياۋروپاغا كەلگەن ئارىيانلار بولسا بىيولوگىيەلىك قاتارلىق ھەر قايسى ئالاھىدىلىكلىرىنى ساقلاپ قالغان بولۇپ، ياۋروپالىقلار بۇنىڭ تۈرتكىسىدە پۈتكۈل دۇنيانى قولغا كىرگۈزۈشكە مۇۋەپپەق بولغان، ناۋادا تۆۋەن ئىرقلارغا ئارىلىشىپ كەتمەسلىك ئۈچۈن تەدبىر ئالسا، بۇلارنىمۇ باشقۇرۇشقا تامامەن قادىر ئىدى.يىللارچە نوپۇز تېپىپ بىلىم دۇنياسىدا ئابروي تاپقان بۇ خىلدىكى ئىرقچىلىقنى ياقلايدىغان نەزىرىيەلەر كۈنىمىزدە سىياسەتچىلەر ۋە بىلىم ئىنسانلىرى ئارىسىدا ئەڭ يامان كۆرىلىدىغان نەرسە قاتارىدا كۆرۈلىدۇ. ئىنسانلار ئىرقچىلىققا پۈتۈن كۈچى قارشى چىقىۋاتقان كۈنىمىزدە، دۇنيانىڭ ئاللىبۇرۇن ئۆزگەرگەنلىكى ۋە جاھانگىرلىكنى ياقلايدىغان ئىرقچى ئىدىئولوگىيەلەرنىڭ ئورنىغا كۈلتۈرنى كۆككە كۆتۈرىدىغان نەزىرىيەلەرنىڭ بازار تاپقانلىقى ئۇنتۇلۇپ قېلىنىۋاتىدۇ. ئەسلىدە بۇنداق بىر ئۇقۇم يوق، لېكىن پەيدا قىلىشنىڭ ۋاقتى ئاللىبۇرۇن يېتىپ كەلدى. كۈنىمىزدىكى سەر خىللار دۇنياسىدا ئوخشىمىغان مىللەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى پەرقلەرنىڭ بىيولوگىيەلىك ئەمەس كۈلتۈر جەھەتتىكى پەرق ئىكەنلىكى ياقلايدىغان خاھىش تولىمۇ كۈچلۈك. ھازىر بۇ ئۇلارنىڭ قېنىدا ئەمەس، ئۇلارنىڭ كۈلتۈرى مۇشۇنداقدەيمىز.مۇسۇلمانلارنىڭ ياۋروپاغا كۆچۈپ كېلىشىگە ئىزچىل قارشى چىقىپ كېلىۋاتقان ياۋروپالىق ئوڭچىل پارتىيەلەر، يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان سەۋەبلەر تۈپەيلى ئىرقچىلىقتېرمنىنى ئىشلىتىشتىن ئۆزلىرىنى قاچۇرىدۇ. مەسىلەن، مارىنې لې پېننىڭ نۇتۇقىنى تەييارلىغۇچىلار ناۋادا مىللىي فىرونت لىدېرلىرىنىڭ تېلېۋۇزۇرلاردا بۇ پەس سامىلەرنىڭ ئارىيان قېنىمىزنى بۇلغاپ مەدەنىيىتىمىزنى بۇزغۇنچىلىق قىلىشىنى خالىمايمىزدېيىشىنى تەۋسىيە قىلغان بولسا ئىدى دەرھال قوغلاندى قىلىناتتى.لېكىن بۇنداق قىلىشنىڭ ئورنىغا فىرانسۇز مىللىي فىرونتى، گوللاندىيە ئەركىنلىك پارتىيەسى، ئاۋسترالىيەدىكى كېلەچەك ئۈچۈن ئىتتىپاق قۇرۇش پارتىيەسى ۋە بۇنىڭغا ئوخشاش پارتىيەلەر غەرب كۈلتۈرىنىڭ دېموكراتىك قىممەتقاراشلار، كىشىلىك ھوقۇقلىرى، ئەركىنلىك ۋە جىنسىيەت باراۋەرلىكى قاتارلىقلار ئۈستىگە قۇرۇلغانلىقىنى، بۇنىڭ ئەكسىچە ئوتتۇرا شەرقتە پەيدا بولغان مۇسۇلمان كۈلتۈرىنىڭ ئاشقۇنلۇق، قەبىلىۋازلىق، تەبىقىۋازلىق ۋە ئايال دۈشمەنلىكى قاتارلىقلار ئۈستىگە قۇرۇلغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرۈشىدۇ. ئۇلارنىڭ قارىشىچە، بۇ ئىككى كۈلتۈر بىربىرىدىن روشەن پەرقلىنىدىغان تۇرسا، ئۇنىڭ ئۈستىگە كۆپ قىسىم كۆچمەن مۇسۇلمان غەرب كۈلتۈرىنى قوبۇل قىلىشنى خالمىسا، نېمىشقا يەنە كۆچمەن مۇسۇلمانلارنى ياۋروپا دۆلەتلىرىگە قوبۇل قىلىش كېرەك؟ ياكى نېمە ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ياۋروپا دۆلەتلىرىگە كىرىشى چەكلەنمەيدۇ؟ ناۋادا ئۇلارنىڭ ياۋروپاغا كىرىشىگە رۇخسەت بېرىلسە چوقۇم توقۇنۇش كېلىپ چىقىدۇ، نەتىجىدە ياۋروپا دېموكراتىيەسى، كىشىلىك ھوقۇق، ئەركىنلىك، باراۋەرلىك، لىبېرالىزم قاتارلىق قىممەت قاراشلىرى زىيانغا ئۇچرايدۇ.كۈلتۈرنى چىقىش نۇقتىسى قىلىدىغان بۇنداق قاراشلار مەدەنىيەتلەر توقۇنۇشى ۋە كۈلتۈرلەر ئوتتۇرىسىدىكى روشەن پەرقلەرنى ئالدىنى ئورۇنغا قويىدىغان ئىلمىي تەتقىقاتلاردىن ئوزۇقلىنىدۇ. ئەلۋەتتە ھەممە تارىخچى ۋە ئىنسانشۇناسلار بۇ قاراش ۋە نەزىرىيەلەرنى، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ سىياسەتتە ئىشلىتىلىشىنى توغرا دەپ قارىمايدۇ. لېكىن كۈنىمىزدە بىيولوگلارنىڭ ئىرقچىلىقنىڭ رەزىل نەرسە ئىكەنلىكىنى ۋە ئوخشىمىغان مىللەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى بىيولوگىيەلىك پەرقلەرنىڭ ھېچقانداق قىممىتى يوقلىقىنى ئىلگىرى سۈرۈشى قانچىلىك ئاسانغا توختىسا، تارىخچىلار ۋە ئىنسانشۇناسلارنىڭ كۈلتۈرچىلىكنى ناچار نەرسىگە چىقىرىۋېتىشى شۇنچىلىك قىيىندۇر. ناۋادا ئىنسان كۈلتۈرلىرى ئوتتۇرىسىدىكى پەرق ئەھمىيەتسىز بولغان بولسا ئىدى، تارىخچىلار ۋە ئىنسانشۇناسلارغا بۇ پەرقلەرنى تەتقىق قىلىپ چىقىشى ئۈچۈن ئىقتىساد ئاجرىتىلغان بولارمىيدى؟بىلىم ئىنسانلىرى جاھانگىرلىك لايىھەلىرىنى ئەمەلىي بىلىملەر، ئىدىئولوگىيەلىك سەۋەبلەر ۋە تېخنولوگىيەلىك ئويۇنچاقلار بىلەن بېزەپ چىقىدۇ. ئۆز ۋاقتىدا بۇلار بولماي تۇرۇپ ياۋروپالىقلارنىڭ دۇنيانى تىزگىنلىۋېلىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى. جاھانگىرلار ياكى ئىشغالىيەتچىلەر بىلىم ئىنسانلىرىنىڭ بۇ ياخشىلىقىغا لايىقىدا جاۋاب قايتۇردى، ئۇلارنىڭ ئىناۋىتىنى قىلدى، قوغدىدى، ئۇلارنىڭ ھەيران قالدۇرىدىغان ۋە قالتىس لايىھەلىرىنى ئىقتىسادىي جەھەتتىن قوللىدى، ئىلمىي تەتقىقات ئۇسۇللىرىنى ۋە ئىلمىي چۈشەنچە ئەندىزىلىرىنى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىغا يايدى. مودېرن ئىلىمپەننىڭ جاھانگىر ۋە ئىشغالىيەتچىلەرنىڭ ياردىمىسىز دۇنيادا كەڭ ئومۇملىشىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى. ھاياتىنى جاھانگىرلىكنىڭ يېيىلىشىغا خىزمەتكارلىق قىلماستىن باشلىغان، كەشپىياتلىرىنىڭ، ئىجادلىرىنىڭ، ئەسەرلىرىنىڭ، ئۇتۇقلىرىنىڭ، نەتىجىلىرىنىڭ ۋە مەبلەغلىرىنىڭ كۆپ قىسمىنى ئوفېستىرلارغا، كاپىتانلارغا ۋە جاھانگىرلارغا قەرزدار بولمىغان پەنلەرنىڭ سانى تولىمۇ ئازدۇر.ئەلۋەتتە بارلىق ھېكايە يۇقىرقىلاردىن ئىبارەت ئەمەس، بىلىم نوقۇل ئىمپېرىيەلەر تەرىپىدىنلا ئەمەس باشقا ئورگانلار تەرىپىدىنمۇ قوللاپ كېلىنگەن. ياۋروپا ئىمپېرىيەلىرى بىلىمدىن باشقا ئامىللار تۈرتكىسىدىمۇ ھازىرقىدەك تەرەققىياتقا ئېرىشكەن. ھەم بىلىم ھەمدە ئىمپېرىيەلەرنىڭ دەرىجىدىن تاشقىرى قۇدرەت تېپىشىنىڭ كەينىدە ناھايىتى مۇھىم بىر كۈچ بار بولۇپ، ئۇ بولسىمۇ كاپىتالىزمدۇر. تېخىمۇ كۆپ پۇل تېپىشنىڭ كويىدا يۈرمىگەن سوداسانائەتچىلەر بولمىغان بولسا ئىدى، نە كولومبو ئامېرىكاغا نە جېيمىس كوك ئاۋسترالىيەگە بارالمايتتى، نە نېيىل ئارمستروڭ ئايغا قەدەم باسالمايتتى.
|
تىلى يوقالغان مىللەتنىڭ ئورتاق بىر مىللىي مەدەنىيەت ۋە مىللىي روھتىن سۆز قىلىشى مۇمكىن ئەمەس. شەرقىي تۈركىستان مائارىپ ۋە ھەمكارلىق جەمئىيىتىباش بەتخەۋەرلەرتىلى يوقالغان مىللەتنىڭ ئورتاق بىر مىللىي مەدەنىيەت ۋە مىللىي روھتىن سۆز قىلىشى مۇمكىن ئەمەس.تۈركىيە مائارىپ مىنىستىرى بىلەن يۈنۈس ئەمرە ئىنىستىتوتى ئورتاق ھەمكارلىشىش توغرىسىدا بىر كېلىشىمگە ئىمزا قىلىش مۇراسىمى ئۆتكۈزدى. مۇراسىمغا تۈركىيە سابىق مائارىپ مىنىستىرى نىمەت چۇبۇكچۇ، تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئەخمەت داۋۇتئوغلۇ، يۇنۇش ئەمرە رەھبەرلىرى قاتناشتى.تۈركىيە مائارىپ مىنىستىرى يۇنۇس ئەمرە ئىنىستىتوتى بىلەن ھەمكارلىشىش توغرىسىدىكى كېلىشىمگە ئىمزا قىلغاندىن كېيىن سۆز قىلىپ مۇنداق دېدى: بۇ ھەمكارلىق تۈرك خەلقى ئۈچۈن مۇھىم پايدا ئېلىپ كېلىدۇ، جەمئىيەتنى مىللەت ھالىغا كەلتۈرگەن ئەڭ مۇھىم ئامىل تىل. تىل بۇ جەھەتتە ھېس تۇيغۇ، چۈشەنچە، بىلىم ئىگەللەشتە مۇھىم رول ئوينايدىغان ۋاسىتە. تىل ئوخشاش ۋاقىتتا مەدەنىيەتنى كۆتۈرۈپ ماڭىدىغان ماشىنغا ئوخشايدۇ. تىلى يوقالغان مىللەتنىڭ ئورتاق بىر مىللىي مەدەنىيەت ۋە مىللىي روھتىن سۆز قىلىشى مۇمكىن ئەمەس. شۇنىڭ ئۈچۈن تىلنى قوغداش، تىلنى قوغدايدىغان تەدبىرلەرنى ئېلىش، تىلنى كېڭەيتىشكە شارائىت ھازىرلاش مۇھىم. تۈرك تىلى گۈزەل بىر تىل ھازىر دۇنيادا 220 مىليون ئىنسان تۈرك تىلىدا سۆزلىشىدۇ.كېيىن مۇراسىمدا تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئەخمەت داۋۇت ئوغلۇ سۆز قىلىپ مۇنداق دېدى: قەشقەردىن ماكادونىيىنىڭ يېزىلىرىغىچە بارغان ھەر يەردە سۆزلىشىلىۋاتقان تۈرك تىلىغا قارايدىغان بولساق، ئۇ گۈزەل تىلنىڭ شۇ پېتى ساقلانغانلىقىنى كۆرەلەيمىز. ھەر تەرەپلىمە مەدەنىيەت چوڭقۇرلۇقىنىڭ نەچچە ئەسىردىن بىرى داۋام قىلغانلقىنى كۆرەلەيمىز.تىل ھەقىقەتەن ھەر قانداق مىللەت ئۈچۈن بەك مۇھىم، ئۇ مىللەتنىڭ مەۋجۇتلۇقى، داۋام قىلىشى، تەرەققىي قىلىشى شۇ مىللەتنىڭ تىلىغا باغلىق. خىتايلار قوش تىللىق مائارىپ دېگەن بىر نەرسىنى تەشۋىق قىلىپ، ئۇيغۇر خەلقىنى ئالداپ تىلىدىن يىراقلاشتۇرۇش ئۈچۈن يەسلىدىن تارتىپ باشلانغۇچ ۋە ئۇنىۋېرسىتېتقىچە بولغان پۈتكۈل مەكتەپلەردە ئۇيغۇر تىلىدا دەرس ئۆتۈشنى بىكار قىلىپ خىتايچە دەرس ئۆتۈپ كەلمەكتە. بۇ مۇشۇنداق داۋام قىلىۋەرسە ئۇيغۇر تىلى يوقاپ كېتىش خەۋپىگە دۈچ كېلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇيغۇر مىللىتى يوقاپ كېتىدۇ. خىتايلارنىڭ رەزىل مەقستىمۇ ئۇيغۇرلارنى تىلىدىن، دىندىن، مەدەنىيىتى، مىللىي مائارىپىدىن ئۇزاقلاشتۇرۇپ، ئاسىملاتىسىيە قىلىشتىن ئىبارەت. ئۇيغۇر مىللىتى ۋە ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ تىلى يوق بولۇش خەۋپىگە دۈچ كەلدى. ئۇيغۇرلار مەۋجۇتلۇقىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن دىنىنى، تىلىنى قوغداش يولىدا بارلىق ئىمكانىيەتلەرنى ئىشقا سېلىپ خىتاينىڭ بۇ رەزىل سىياسەتلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش كېرەك.
|
تارىخ بەتلىرىئىسلامىيەتنىڭ قىران دەۋرىخۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىرمۇنبەر كۆكتىن تامدۇق كۆكتىن تامدۇق تارىخ بەتلىرى ئىسلامىيەتنىڭ قىران دەۋرى ...كۆرۈش: 1847ئىنكاس: 17ئىسلامىيەتنىڭ قىران دەۋرىخۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىرئاكتىپ ئەزا, جۇغلانما 3083, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 1917 جۇغلانماھازىرقى جۇغلانمىسى 3083, كېلەركى ئەزا گۇرۇپىسىغا يەنە 1917 جۇغلانما بار.يوللىغان ۋاقتى 2014216 02:01:08 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئىلاۋە : ئەسسالام ئەلەيكۇم مۇنبەرداشلار، يېقىندىن بۇيان ئۆزۈم تەرجىمە قىلۋاتقان مسىر ئەزھەر ئونۋېرىستېتىنىڭ مەشھۇر ئەللامەسى ئەھمەد ئەمىننىڭ ئەرەبئىسلام مەدەنىيەت تارىخى ناملىق 8 توملۇق ئەسەرنىڭ 5تومى، يەنى ئىسلامىيەتنىڭ قىران دەۋرى نىڭ 1تومىنى تەرجىمە قىلىپ، تەرجىمە خىزمىتىمۇ ئاخىرلىشاي دەپ قالدى. شۇڭا، مۇنبەرداشلارغا تەرجىمە قىلۋاتقان بۇ ئەسەرنىڭ بىر بابىنى كۆرۈپ بېقىشڭلارغا سۇندۇم. ئۆزۈم بۇ ساھەنىڭ كەسىپ ئەھلى بولمىغاچقا، تەرجىمىدە خاتالىقلارنىڭ مەۋجۇت بولىشى تەبئىي، ئەسەردە ئۇچرايدىغان يەرجاي ناملىرى ياكى ئادەم ئىسملىرىنى توپتۇغرا تەرجىمە قىلىش مۇمكىن بولماي قالدى، مۇنبەرداشلارنىڭ بۇ ھەقتە تەكلىپپىكىرلىرىڭىلارنى ئايماسلىقىنى ئۈمىد قىلمەن.3باب خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىرخۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونى سامانىيلار خانلىقى دەۋرىدە ئىنتايىن گۈللەنگەن. سامانىيلار خانلىقى ھىجىرىيە 261يىلى مىلادىيە 874يىلى دىن ھىجىرىيە تاكى 389يىلىغچە مىلادىيە 998يىلىغىچە جەمئىي 128 يىل ھۆكۈم سۈرگەن.سامانىيلار خانلىقىنىڭ خانلىرى پارىس بولۇپ، ئەسلىي يۇرتى بەلخ، يەنى بەھرامجۇردىكى بىر ئاقسۆڭەك ئائىلىسىدىن كېلىپ چىققان. خەلىپە مەئمۇن سامانىيلار جەمەتىنىڭ ئورنى ۋە نوپۇزىنى تۇنۇپ يەتكەن، شۇڭا ئۇ سامانىيلار جەمەتىنى ناھايىتى ئەتىۋارلىغان. سامانىيلار جەمەتىنىڭ داھىيسى ئەسەد ئىبىن ساماننىڭ تۆت ئوغلى، يەنى نوھ، ئەھمەد، يەھيا ۋە ئىسمايىللار، ئايرىمئايرىم ھالدا سەمەرقەنت، پەرغانە، شاش تاشكەنت ۋە ھېرات قاتارلىق جايلارغا مەمۇرى ئەمەلدارلىق ۋەزىپىسگە تەيىنلەنگەن. كېينكى مەزگىلدە، سامانىيلار جەمەتىنىڭ تەسىر كۈچى بارغانسېرى كېڭىيىپ، كونتىرول دائىرىسى چوڭ قۇملۇقتىن پارىس قولتۇقىغىچە، ھىندىستاندىن ئىراققىچە يېتىپ بارغان. لېكىن ئەڭ مۇھىم تېرىتورىيسى يەنىلا ماۋەرائۇننەھىر ۋە خۇراسان رايونىغلا مەركەزلەشكەن. سامانىيلار خانلىقى ئادىل، مۆتىدىل ۋە ئىلىمپەننى قوللاشتەك ئالاھىدىلىكى بىلەن دۇنياغا مەشھۇردۇر.خۇراسان رايونى تۆت رايوندىن تەركىپ تاپقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ مەركىزى ئايرىمئايرىم ھالدا نىشاپۇر، مەرۋە، ھېرات ۋە بەلختىن ئىبارەت. خۇراساننىڭ مەشھۇر شەھەرلىرىدىن نىشاپۇر، بۇساقى، بۇست، شىرىستان، ھېرات، مەرۋە، سەلىخىس، نىسا، تۇس، ئەبيۇرد قاتارلىقلار بار.سامانىيلار كونتىرول قىلغان يەنە بىر قىسم رايون بولسا ماۋەرائۇننەھىردۇر يەنى ئامۇ دەرياسىنىڭ سىرتىدكى رايونلاردۇر. بۇ رايون مۇنۇ بەش رايوننى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: 1 سوغدىيانا: سوغدىيانانىڭ بۇخارا ۋە سەمەرقەنتتىن ئىبارەت ئىككى مەركىزى بولغان؛2 سوغدىيانانىڭ غەرىبىدىكى خارەزىم، يەنى بۈگۈنكى خۇرۇم؛ 3 سائانىيە، 4 فەرغانە؛ 5 شاش، يەنى ھازىرقى تاشكەنت.ماۋەرائۇننەھىردىكى مەشھۇر شەھەرلەردىن پەرغانە، ئىسپىجاپ، شاش، ئەسلۇس، سەمەرقەنت، بۇخارا، فاراب، تەرىز، سائانىيە ۋە كاسانى، خارەزىم، شۇنداقلا زەمەخشەرى ۋە جۇرجا قاتارلىقلار بار.مەشھۇر جۇغراپىيەشۇناس مەقدىش خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونىنى شەرقىي رايون دەپ ئاتىغان، ئۇ ئىلگىرى سامانىيلار خانلىقى دەۋرىدە بۇ رايونغا كەلگەن ھەمدە بۇ رايون ھەققىدە بايانلارنى قالدۇرغان، نۆۋەتتە بىز قىسمەن ئالاقىدار مەزمۇنلارنى كۆرۈپ ئۆتەيلى: شەرقىي رايون بولسا ئەخلاق خەزىنىسى، ئىلىمپەن يۇرتى، ئىسلامىيەتنىڭ مۇنبەت تۇپرىقىدۇر، شۇنداقلا ئىسلامنىڭ قورغىنىدۇر. شەرقىي رايوندىكى خانلىقلار ئەڭ ياخشى خانلىقدۇر، شەرقىي رايوندىكى ئەسكەرلەر ئەڭ مۇنەۋۋەر ئەسكەرلەردۇر، شەرقىي رايوندىكى فىقھىشۇناسلار خانلىقنىڭ قابىلىيەتلىك كىشلىرىدۇر.مۇھەممەد ئىبىن ئابدۇللا دىنىي تەشۋىقاتچى ئۇستازلىرى ھەققىدە: سىلەر چوقۇمكى خۇراسانغا بېرىشڭلار كېرەك، ئۇ يەرنىڭ ئاھالىسى كۆپ. ئۇ يەردىكى كىشلەرنىڭ خاراكتېرى قەتئىي، ئاق كۆڭۈل، قەلبى ساپتۇر. ئۇلار ئاچكۆزلۈكنىڭ بۇلغۇنىشىغا ئۇچرىمىغان، چۈشكۈن كەيپىياتنىڭ چىرتىشىكە ھەم مەزھەپلەر بۆلۈنىشنىڭ تەسىرگىمۇ ئۇچرىمىغان. خۇراسانلىقلار بولسا تۇغلىشىدىنلا ئەسكەردۇر، ئۇلارنىڭ يۈزىدە قاپقارا ساقالبۇرۇتلىرى بار، بەدىنى قاۋۇل، مۈرىلىرى كەڭ، بەللىرى چوڭ، ئۇلارنىڭ ئاۋازى شۇنداق جاراڭلىق ھەم سۈزۈك ئاڭلىندۇ.دەپ يازغان. خۇراسانلىقلار ئۈمەييەلەرگە قارشى تۇرۇپ، ئۈمەييە سۇلالىسىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاشتىكى ئاساسىي كۈچ بولغان، ھەم ئۇلار خەلىپىلىك ئورنىنى ئابباسىيلارغا تاپشۇرۇپ بەرگەن.مەقدىش: مەن ئەدۇد دەۋلەنىڭ كۈتۈپخانىسىدا بىر كىتابنى ئوقۇدۇم، ئۇ كىتابتا خۇراساننى مۇنداق بايان قىلغان ئىدى، يەنى: خۇراساننىڭ ھاۋاسى ياخشى، سۇيى، تۇپرىقى ياخشىدۇر؛ خۇراساننىڭ ھۆنەرسەنئىتى ۋايىغا يەتكەن، شەكلى نەپىسدۇر؛ خۇراساننىڭ قۇرالياراقلىرى سەرخىل، سودا ئىشلىرى گۈللەنگەن، ئىلىمپېنى تەرققىي قىلغان، دىيانىتى پاكتۇر، بۇلارنىڭ ھەممىسى تۈركلەردىن ئۈستىن تۇراتتى. خۇراسانلىقلار فىقھى ئىلىمىگە ئەڭ پىششىق كىشلەردۇر، شۇنىڭ بىلەن بىرگە يەنە ھەقىقەتتە چىڭ تۇردىغان كىشلەردۇر، ئۇلار ھەقناھەقنى، ياخشىياماننى ئېنىق ئايرىيدۇ. ئۇلار ياشاۋاتقان مۇھىت، ئۇلارنىڭ ئۆرۈپئادەتلىرى ئەرەبلەرگە بەكمۇ ئوخشىشىدۇ. خۇراسانلىقلاردىن ئاتاقلىق كىشلەر كۆپ مەيدانغا كەلگەن، دانىشمەنلەر شۇنداق كۆپتۇر، خۇراساننىڭ ئىلىمپېنى ۋە بايلىقى ھەممىزىگە ئاياندۇر. خۇراساننىڭ شەھەرلىرىنى بىلمەيدىغان كىشى بولمىسا كېرەك، دۇنياغا داڭقى كەتكەن مۇر، ھەممىدە دېگۈدەك ۋايىغا يەتكەن بەلخ، كىشىگە ئۇنتۇلغىسز تەسىر قالدۇردىغان نىشاپۇرلارنىڭ ھەممىسى خۇراساندۇدۇر.دېگەن.مەقدىش يەنە: خۇراسان ئىلىمپەن تەرققىي قىلغان، فىقھى ئىلىمى ئەڭ يۈكسەلگەن ئۆلكىدۇر. ئۇ يەردىكى ۋايىزلارنىڭ ئىنتايىن يۇقىرى نامشۆھرىتى بار بولۇپلا قالماي، يەنە ناھايتىمۇ باي ئىكەن. خۇراساندا نۇرغۇن يەھۇدىيلار بار بولۇپ، لېكىن ئىنتايىن ئاز ساندىكلىرىلا ناسارا ئىكەن. ئەلى ئاللاھ ئۇنىڭدىن رازى بولسۇن نىڭ ئەۋلادلىرى خۇراساندا ناھايىتى يۇقىرى ئورۇنغا ئىگە ئىكەن، خۇراساندا ھاشىم جەمەتىدىكى كىشلەرنى ئاساسەن دېگۈدەك كۆرگىلى بولمايدىكەن. خۇراسانلىقلاردا مەزھەپلەر كۆپ بولۇپ، خاۋارىجلار مەزھىپى كۆپرەك شىرستان ۋە ھېرات شەھەر رايونلىرىغا تارقالغان ئىكەن. نىشاپۇردا مۇھىتەزىلەر مەزھىپى بار ئىكەن، لېكىن ئۇلار ئۈستۈنلىكىنى ئىگەللىمەيدىكەن، ئەكىسچە شىئە مەزھىپى بىلەن قارامىيە مەزھىپىدىكلەرنىڭ تەسىر كۈچى زور ئىكەن. خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونىدا، شاش ھازىرقى تاشكەنت، تۇس، نەسا، ئەبيۇرد قاتارلىق جايلار شافىئي مەزھىپىگە تەۋە بولغاندىن سىرىت، كۆپ قىسم رايونلار ھەنەفى مەزھىپىگە تەۋە. بۇنىڭدىن باشقا، يەنە ھېرات، شىرىستان، شەھرىستان قاتارلىق جايلاردىمۇ شافىئي مەزھىپىنىڭ مەلۇم تەسىر كۈچكە ئىگە ئىكەن.خۇراسانلىقلارنىڭ دىنىي مۇراسىمى ئەرەبلەر رايوندىكى بىلەن بەزى ئوخشىماسلىقلار بار، مەسىلەن، خۇراسانلىقلار مۇئەززىن ئۈچۈن مۇنبەر ئالدىغا بىر كارۋات قويىدىكەن، مۇئەززىن ئۇنىڭ ئۈستىدە تۇرۇپ، مۇزىكىنىڭ رېتىمىغا ئەگىشىپ ئەزان توۋلايدىكەن. ئىمام ۋەزتەبلىغ قىلغاندا ئالدىغا سۆزلەيدىغان دەپتىرىنى ئىشلەتمەيدىكەن، ھەم ئۇ بۇيىچە ئوقىمايدىكەن...... نىشاپۇردا يەنە بىر قىسم ياخشى ئۇسۇللار بار ئىكەن. مەسىلەن، ھەر يەكشەنبە ۋە چارشەنبە كۈنى ئەرزشىكايەت يىغىنى چاقىرىلىپ، ئۇۋال بولغۇچى كىشى ئەرزنامىنى تاپشۇردىكەن. يىغىلىشتا، يەرلىك ھەربىي ئىشلار ئەمەلدارى ياكى چوڭ ئەمەلدار رىياسەتچلىك قىلدىكەن، قازىلار، مەمۇرى ئەمەلدارلار، ئالىملار ۋە ئاتاقلىق كىشلەر قاتىنىشپ ئاڭلايدىكەن؛ دۇشەنبە ۋە پەيشەنبە كۈنى ئۈمىد مەسجىدى دە ھۆكۈم قىلىش ئېلىپ بېرىلدىكەن.خۇراسان بىلەن ماۋەرائۇننەھىر رايونىنىڭ تىل پەرقى ناھايىتى چوڭ ئىكەن، نىشاپۇرنىڭ تىلى بىر قەدەر ساپ بولۇپ، ئاڭلاپ چۈشەنگىلى بولىدىكەن، لېكىن نىشاپۇرلىقلار كۆپىنچە ھەر بىر سۆزنىڭ بىرىنچى ھەرىپىنى ... تاۋۇش بىلەن ئۇقۇيدىكەن، ئاڭلىماققا شۇنداق يۇمشاق؛ تۇس بىلەن نەسئالىقلارنىڭ تىلى ئەڭ ساپتۇر؛ شىرىستاننىڭ تىلى ئاڭلاپ چۈشەنمەك تەسكەن، كىشلەر سۆزلەشسە، خۇددىي ئۇرۇشۋاتقاندەك، ئاۋازى شۇنداق چوڭ ھەمدە ئاۋاز كۆكرىكىدىن چىقىۋاتقاندەك تۇيغۇ بېرىدىكەن، باسىتنىڭ تىلى ناھايىتى گۈزەل ئىكەن، لېكىن ھېراتنىڭ تىلى بولسا بىر ئاز قوپال ئىكەن؛ بەلخنىڭ تىلى ئەڭ ياخشى، لېكىن ئۇنىڭ ئىچىدە ئاز بولمىغان قوپال سۆزلەرمۇ بار ئىكەن.خۇراسان بىلەن ماۋەرائۇننەھىردىكى مەزھەپ تالاشتارتىشىشى ئېغىر بولۇپ، شىئە مەزھىپى بىلەن قارامىيە مەزھىپى، شافىئي مەزھىپى بىلەن ھەنەفى مەزھىپى ئوتتۇرسىدا ئۈزلۈكسىز قانلىق تۇقۇنۇشلار يۈز بەرگەن بولۇپ، ھەتتا دائىرلەرنىڭ بىۋاستە ئارلىشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.خۇراسان بىلەن ماۋەرائۇننەھىر رايونىدىكى مەمۇرى، دىنىي چوڭ ھوقۇق سامانىيلار جەمەتىنىڭ قولىدا ئىكەن، سامانىيلار جەمەتى ئەڭ يىراقنى كۆرەر جەمەتلەرنىڭ بىرىدۇر. سامانىيلار جەمەتىدىكلەر ئىلىمپەننى قەدىرلەپ، ئىلىمدارلارنى ھۆرمەتلەيدىكەن؛ سامانىيلار جەمەتى دېگەن بۇ سۆز ھەتتا ماقالتەمسىل، ھېكىمەتلىك سۆزلەرگە ئايلىنىپ كېتىپتۇ. ئالايلۇق، كىشلەر: دەرەخ سامانىيلار جەمەتىدىن ئايرىلدىكەن ئۇ قۇرۇپ قاقشال بولۇپ كېتىدۇ. دېيشىدىكەن. بۇۋەيىد سۇلالىسى ئەدۇد دەۋلە بولسا شۇنداق كۈچلۈك، ئۆزىنى جاھاندا بىر ھېسابلايدىغان كىشى ئىدى، ھەم ئۇ قۇدىرەت تاپقان مەزگىلدە، يەمەن، سېندىي قاتارلىقلارمۇ خۇتپە كۈنىدە ئۇنىڭ ئۈچۈن تىلەكلەرنى تىلىگەن، ئەدۇد دەۋلە ئوماننى بويسۇندۇرۇپ، ئېرىشمەكچى بولغاننىڭ ھەممىسىگە ئېرىشتى. لېكىن، ئۇ قوشۇن باشلاپ خۇراسان ۋە سامانىيلارغا يۇلۇققان چاغدا، ئۇلار ئۇرۇشتا تىرەپىرەن بولۇپ، تەرەپتەرەپكە چېچىلىپ كەتتى. ..... سامانىيلار رامىزان مەزگىلىدىكى ئىلىم پەن يىغىلىشىدا، ئەمىرلەر ئۆزلىرى قەدەمتەشىرىپ قىلىپلا قالماي، يەنە ئاۋۋال سۇئال ئوتتۇرغا قۇيۇپ، ئالىملارنى جاۋاب بېرىشكە ئۈندەيدىكەن...... سامانىيلار فىقھى جەھەتتە ھەنەفى فىقھىسىغا ئەمەل قىلدىكەن.دەپ يازغان.خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر سانسىز ھەدىسشۇناسلار ۋە فىقھىشۇناسلارنى يېتشتۈرۈپ چىققان، ئۇلارنى ئىلىمنى تىرىشىپ ئۆگىنىپ، ھەدىس ۋە فىقھىنى قېتىرقىنىپ تەتقىق قىلغان؛ ئۇلار تۆت ئەتراپقا تارىلىپ، يەرلىكلەرگە ئىلىم ئۆگەتكەن، ئىلىمپەننىڭ تەرەققىي قىلىشى ئۈچۈن غايەت زور تۆھپە قوشقان.ھەدىسشۇناسلارنىڭ ئەڭ كاتتاسى ئىمام بۇخارىدۇر، بۇخارى بۇخارا شەھرىدە تۇغۇلغانلىقى بىلەن ئۈچۈن، شۇ نام مەشھۇردۇر. بۇخارى قىبا پېرسىيە تاغلىق رايونى، ئىراق، ھىجاز، شام رايونى ۋە مىسر قاتارلىق جايلارغا بېرىپ ھەدىس توپلىغان. ئۇ ھەدىسلەرنىڭ تېكىستى ۋە تارقىلىش مەنبەسىگە ئىنتايىن ئەھمىيەت بەرگەن، ئۇ ھەدىس رىۋايەت قىلغۇچىلارنىڭ تارىخى ۋە ئىشەنچلىك دەرىجىسىنى كۆزىتىشكە يۈكسەك ئەھمىيەت بەرگەن....... بۇخارى ئۆزىنىڭ بايانلىرىغا ئاساسلانغاندا، ئۇ 10 ياش چاغدىلا ھەدىس يادىلاشقا باشلىغان، 16 ياش ۋاقتىدا، ھەدىسلەر توپلىمىنى يادىلاشقا باشلاپ ھەدىسشۇناسلارنىڭ ماتېرىياللىرىنى توپلىغان. كېيىن ئۇ ئانىسى ۋە ئۇكىسى بىلەن بىرگە مەككىگە ھەج تاۋاپ قىلىشقا بارغان، ھەجىدىن كېيىن ئۇ ئۆزى يالغۇز قېلىپ، مەككە ۋە مەدىنىدىكى ھەدىسشۇناسلاردىن ھەدىس ئۆگەنگەن؛ كېيىن يەنە باشقا جايلارغا ساياھەت قىلغان. ئۇ 16 يىللىق جاپالىق ئىزدىنىش نەتىجىسىدە ئۆزى توپلاپ رەتلىگەن تەخمىنەن 600 مىڭدىن ئارتۇق ھەدىس ئىچىدىن ئەڭ سەھىھ ۋە ئىشەنچىلىك ھەدىسلەرنى تاللاپ چىقىپ، كىتاب تۈزۈپ چىققان ھەمدە ئۇنىڭغا سەھىھۇل بۇخارى جەۋھەرلىرى ۋە قەستەنلاھى شەرھى دەپ نام بەرگەن، بۇ ھەدىسلەر توپلىمى ناھايىتى كەڭ تارقالغان. بۇخارى بەسىرە، باغداد، رەي، خۇراسان، ماۋەرائۇننەھىر، نىشاپۇر قاتارلىق جايلاردا دەرىس ئۆتكەن، ئۇنى ئۇستاز تۇتقانلار نەچچە مىڭ ئادەمگە يەتكەن. بىدئەتچىلىكنى سوراق قىلىش ۋەقەسى جەريانىدا، بۇخارى قۇرئان يەنى لەفىزى مەخلۇق ئەمەس، لېكىن قۇرئان نىڭ خېتى مەخلۇقتۇر دېگەنلىكى ئۈچۈن زىيانكەشلىككە ئۇچراپ، بۇخارادىن سەمەرقەنتنىڭ ئەتراپىدىكى خارتەنكىگە سۈرگۈن قىلىنغان، بۇخارى ھىجىرىيە 256يىلى مىلادىيە 869يىلى مۇشۇ يەردە ئالەمدىن ئۆتكەن.نىشاپۇردىمۇ يەنە بىر كاتتا ھەدىسشۇناس، سەھىھۇل مۇسلىم ھەدىسلەر توپلىمى نىڭ تۈزگۈچىسى مۇسلىم ئىبىن ھەججاج نىشاپۇرى مەيدانغا كەلگەن. ئۇمۇ ئىلگىرى ھىجاز، ئىراق، شام رايونى، مىسر قاتارلىق جايارلارغا بېرىپ، 300 مىڭدىن ئارتۇق ھەدىسلەرنى يىغىپ توپلىغان ھەمدە ئۇنىڭ ئىچىدىن تاللاپ كىتاب تۈزۈپ چىقىپ، ئۇنىڭغا سەھىھۇل مۇسلىم ھەدىسلەر توپلىمى دەپ نام بەرگەن. بۇ ھەدىسلەر توپلىمى ھەدىس مەزمۇنىنىڭ مۇكەممەللىكى ۋە مەزمۇن ۋە تىلىنىڭ ئىزچىللىقىغا ئەھمىيەت بېرىشتە، سەھىھۇل بۇخارى غا قارىغاندا تېخىمۇ بەكرەك ھەدىسشۇناسلارنىڭ ئالقىشىغا ئېرىشكەن. سەھىھۇل مۇسلىم ھەدىسلەر توپلىمى ناملىق بۇ ئەسەر نىشاپۇرلۇقلارنىڭ ھەدىس تەتقىقاتىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، كەڭ مۇسۇلمان ئاممىسىنى زور مەنپەئەتلەرگە ئېرىشتۈرگەن. مۇسلىم ھىجىرىيە 261يىلى مىلادىيە 874يىلى نىشاپۇردا ئالەمدىن ئۆتكەن. مۇسلىم قۇرئان مەخلۇقمۇ ئەمەسمۇ دېگەن مەسلىدە بۇخارىنىڭ كۆز قارىشنى قۇۋەتلەپ، قۇرئان مەخلۇق ئەمەس، لېكىن قۇرئاننىڭ خېتى مەخلۇقتۇر يەنى يارتىلغان دەپ قارىغان. بۇنىڭ ئۈچۈن، ئۇلارنىڭ ئۇستازى بولغان كاتتا ھەدىسشۇناس ئەبۇ ئابدۇللا ئىبىن يەھيا زەھرى نىشاپۇرىنىڭ قارشىلىقىغا ئۇچرىغان، ئۇ قۇرئان نىڭ خېتىمۇ مەخلۇق ئەمەستۇر دېگەن.خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونى، بولۇپمۇ نىشاپۇردا نۇرغۇن ھەدىسشۇناسلار مەيدانغا كەلگەن، بىز بۇ يەردە بىرمۇبىر بايان قىلمايمىز. بۇخارى ۋە مۇسلىمدىن ئىبارەت بۇ ئىككى كاتتا ھەدىسشۇناس قوزغىغان ھەدىس تەتقىقات قىزغىنلىقى بۇ جايدا نەچچە ئەۋلاتقىچە داۋام قىلغان.شۇنىڭ بىلەن بىرگە ۋاقىتتا يەنە، خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونىدا نۇرغۇنلىغان ئىجتىھاد پىشۋالىرى مەيدانغا كەلگەن، مەسىلەن، سەمەرقەنتلىك ئەبۇ ھادىم مۇھەممەد ئىبىن ھەبەنى تەمىم، ئۇ بىر كاتتا ئىمام بولۇپ، ھەدىس ۋە ھەدىس رىۋايەتچىلىرىگە قارىتا تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىپ ھەدىسنىڭ راستيالغانلىقىنى بېكىتىشكە دائىر نۇرغۇن ئەسەرلەرنى يازغان. ئۇ ھەر يەرلەرگە بېرىپ، ھەدىسلەرنى ئىزدەپ توپلىغان، ئۇ مەن شاشتىن تاكى ئىسكەندىرىيە پورتىغىچە تەخمىنەن 1000 دەك پىشۋالاردىن ئىلىم ئۆگەندىم.دېگەن. ئىبىن ھادىم ئىلگىرى سەمەرقەنتنىڭ قازىلىقىغا تەيىنلەنگەن، كىشلەر بەسبەس بىلەن ئۇنى ئۇستاز تۇتۇپ، ئۇنىڭدىن ئىلىم تەھسىل قىلغان. نۇرغۇن ھەدىسشۇناسلار ئۇنىڭ ھۆكۈملىرىنى ھەدىس رىۋايەتچىلىرىنىڭ رىۋايەت قىلغان ھەدىسنىڭ راستيالغانلىقىنى ئايرىيدىغان ئاساسىي قىلغان. ئەبۇ ھادىم ھىجىرىيە 354يىلى مىلادىيە 965يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.ئەبۇ بەكرى مۇھەممەد ئىبىن مەندىر نىشاپۇرىمۇ بىر ئىجتىھاد ئىقتىدارىغا ئىگە ئىمام بولۇپ، زەھەبى ئۇنىڭغا باھا بېرىپ: ئۇ ھەدىس ۋە ئېتىكا ئىلىمىگە پىششىق ئىدى، ئەزەلدىن باشقىلارنىڭ ئىجتىھاسىنى تەقلىد قىلمايتتى .دەپ يازغان. ئۇ ھىجىرىيە 316يىلى مىلادىيە 928يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.بۇنىڭدىن سىرىت، خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونىدا يەنە نۇرغۇن شافىئي مەزھىپى بىلەن ھەنەفى مەزھىپىنىڭ فىقھىشۇناسلىرى مەيدانغا كەلگەن. شاشتىكى مۇھەممەد ئىبىن ئەلى جەففارى شافىئي مەزھىپىنىڭ چوڭ فىقھىشۇناسى، ئۇ ئەينى دەۋردە پۈتكۈل ماۋەرائۇننەھىر رايونىنىڭ چوڭ ئىمامى، يەنى شافىئي فىقھىسىنىڭ مۇشۇ جايدىكى تارقاتقۇچىسى، مۇھىتەزىلەر مەزھىپىنىڭ قوللىغۇچىسى دەپ قارالغان، ئۇنىڭ فىقھى ۋە دىنىي ئەھكاملارغا ئالاقىدار نۇرغۇن ئەسەرلەرنى يازغان. ئۇ مۇسۇلمانلارنىڭ رۇملۇقلارغا قىلغان ئۇرۇشىدا ئەسىرگە چۈشۈپ، قوماندان تەندىڭ قورغىنىغا قامالغان، كېيىن قويۇپ بېرىلىپ دۆلىتىگە قايتقان. ئۇ ھىجىرىيە 365يىلى مىلادىيە 975يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.ئەسلىي يۇرتى ئىسفاھانلىق ئەبۇبەكرى ئىبىن پۇرقى بولسا بىر ئەنئەنىگە ۋارىسلىق قىلغان دىنىي ئەقىدەشۇناس، ئەشھەرىنىڭ قوللىغۇچىسى. ئۇ رەيدىكى ۋاقىتتا نۇرغۇن مۇھىتەزىلەرنىڭ سۆزلىرىنى قىلغانلىقى تۈپەيلى زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان، لېكىن ئۇ نىشاپۇرلۇقلارنىڭ ئالقىشىغا ئېرىشىپ، ئۇنىڭ ئۈچۈن مەخسۇس مەكتەپ قۇرۇپ، ئۇنىڭ كېلىپ ۋەز ئېيتىشقا تەكلىپ قىلغان. ئەبۇبەكرى ئىبىن پۇرقى 100 گە يېقىن ئەسەر يازغان بولۇپ، ھىجىرىيە 406يىلى مىلادىيە 1015يىلى نىشاپۇردا ئالەمدىن ئۆتكەن.ئەبۇبەكرى ئەھمەد ئىبىن ھۈسەيىن بەرەقى بولسا قۇرئاننى يادىقا بىلدىغان شافىئي مەزھىپىنىڭ فىقھىشۇناسى، ئۇ ھەرقايسى جايلارنى كېزىپ چىققاندىن كېيىن ئۆز يۇرتى بەرەقىگە قايتىپ كېلىپ قېتىرقىنىپ كىتاب يېزىپ چىققان. ئۇنىڭ ئەسەرلىرى ئىنتايىن مول بولۇپ، 1000 پارچىگە يەتكەن. ئۇ تۇنجى بولۇپ شافىئي مەزھىپى پىشۋالىرىنىڭ ئەسەرلىرىنى توپلاپ مەجمۇئە قىلىپ، 10 توملۇق شافىئي مەزھىپىنىڭ تۇلۇق توپلىمى نى تۈزۈپ چىققان. ئۇ ئۆزىنىڭ مۇھىم ئەسەرلىرىدىن ھەدىسلەر قامۇسى، ھەدىسلەر، پەيغەمبەرلىك بىشارىتى، شافىئيلارنىڭ تۆھپىسى قاتارلىقلار بار. كېيىن ئۇ نىشاپۇرغا تەكلىپ قىلىنىپ، دەرىس ئۆتكەن، ھەمدە ھىجىرىيە 458يىلى مىلادىيە 1066يىلى نىشاپۇردا ئالەمدىن ئۆتكەن.ھەنەفى مەزھىپىنىڭ مەشھۇر پىشۋاسى ئەبۇ مەنسۇر ماتۇلىد بار، ئۇ ئەقىدەشۇناسلىق جەھەتتىكى نۇرغۇن تەشەببۇسلىرى شافىئي مەزھىپىنىڭ فىقھىشۇناسى ئەشھەرىنىڭ كۆز قاراشلىرى بىلەن ئاساسەن بىردەك بولۇپ، بۇ ئىككەيلەننىڭ ئۆزلىرى بەرپا قىلغان ئېقىملار سۇننىي مەزھەپ ئەقىدىسىنىڭ ئىككى مۇھىم تۈۋرۈكىدۇر. ماتۇلىدنىڭ مۇھىم ئەسەرلىردىن ئاللاھنى بىر دەپ تۇنۇش نەزىرىيىسى، مۇھىتەزىلەر مەزھىپىنىڭ خامخىياللىرى، فىقھىنىڭ مەنبەسى، فىقھى پرىنسىپلىردىكى مۇنازىرىلەر توپلىمى قاتارلىقلار بار. ماتۇلىد سەمەرقەنتنىڭ يېنىدىكى ماتۇلىددا تۇغۇلغانلىقى ئۈچۈن، شۇ نام بىلەن ئاتالغان. ئۇ ھىجىرىيە 333يىلى مىلادىيە 944يىلى ماتۇلىددا ۋاپات بولغان.ئەبۇ لەيىس ناسىر ئىبىن مۇھەممەد سەمەرقەنتىمۇ ھەنەفى مەزھىپىدىكى بىر مەشھۇر فىقھىشۇناسدۇر. ئۇ توغرا يولدا ماڭغۇچى پىشۋا دەپ ئاتالغان. ھىجىرىيە 373يىلى مىلادىيە 983يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.يۇقىردا بايان قىلىنغان ھەدىسشۇناسلار ۋە فىقھىشۇناسلار بولسا پەقەت خۇراسان ۋە ماۋارەئۇننەھىر رايوندا يېتىشىپ چىققان ھەدىسشۇناسلار ۋە فىقھىشۇناسلارنىڭ ئىچىدىكى بىر قىسمىدۇر خالاس. ھەدىس ۋە فىقھى ئىلىمىگە ئالاقىدار ئەسەرلەرنى ۋاراقلايدىغان بولساق، زور تۈركۈمدىكى شۇ جاينىڭ يەر نامى بىلەن ئاتالغان ھەدىسشۇناسلار ياكى فىقھىشۇناسلارنىڭ ئىسمىنى كۆرۈۋالالايمىز. مەسىلەن، بارلاس، سەلەخەش، خارازىمى، سەمەرقەنتى، فارابى، بۇخارى، تىرمىزى، سەكانى، نىشاپۇرى، مەرۋازى، يەنى مۇلنى كۆرسىتىدۇ، مەسىلەن، رەيدە تۇغۇلغان كىشى بولسا رازى دەپ ئاتىلىدۇ.، ئالاۋى، فۇرجانى، زەمەخشەرى، سۇقاتى، بەرەقى، بۇست ۋاھاكىزالار.مىسر ۋە ئىراقتا سوپىزىمىنىڭ شەكىللەنگەنلىكىگە ئوخشاش، خۇراسان ۋە ماۋارەئۇننەھىر رايوندىمۇ سوپىلار مەيدانغا كەلگەن، شەقىق بارلاس بولسا خۇراساندىكى ئەڭ بۇرۇنقى سوپىلارنىڭ بىرى. ئېيتىشلارغا قارىغاندا، ئۇ خۇراساندا تۇنجى بولۇپ روھنى تاۋلاش ھالىتى توغرىسىدا سۆزلىگەن كىشىدۇر. ئۇ ئىلگىرى مۇنداق دېگەن ئىكەن، يەنى: مەن 20 يىل ئوقۇپ، ئاخىرقى ھېسابتا پانىي ئالەم بىلەن باقىي ئالەمنىڭ ئوخشاش ئەمەسلىكىنى تۇنۇپ يەتتىم، بۇنى مۇنداق ئىككى جۈملە سۆزگە يېغىنچاقلاپ ئېيتىشقا بولىدۇ، يەنى ئاللاھ كەرىمنىڭ 28سۈرە قەسەس 60ئايىتىدە: سىلەرگە قانداق نەرسە بېرىلمىسۇن، ئۇ دۇنيا تىرىكچىلىكىدىكى پايدىلىندىغان نەرسىدۇر ۋە دۇنيا تىرىكچىلىكىنىڭ زىننىتىدۇر، ئاللاھنىڭ دەرگاھىدىكى ساۋاب ئەڭ ياخشىدۇر، ئەڭ باقىيدۇر، چۈشەنمەمسىلەر؟ دېگەندىن ئىبارەت.شەقىق بارلاستىن كېيىن، بۇ رايوندا ئۇنىڭغا ۋارىسلىق قىلدىغان بىر قىسم تەسەۋۇپچىلار مەيدانغا كەلگەن. مەسىلەن، ئەبۇ ھاپىز ئۆمەر ئىبىن سالىم ھەدداد نىشاپۇرىدۇر، ئۇ ھىجىرىيە 270يىلى مىلادىيە 883يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن. ئەبۇ تۇراپ نەقشىبىئىلىمى، ھەققانىي ھەرىكىتى ۋە زاھىدلىقى بىلەن نام چىقارغان مەشھۇر خۇراسانلىق سوپىدۇر. ئەبۇ ئەلى جۇرجان قەلبنى تاۋلاش، كۈرەش قىلىش، ئىلىم قاتارلىق ئەسەرلەرنى يازغان؛ كىتاب سودىگىرى ئەبۇبەكرى مۇھەممەد ئىبىن ئۆمەر ھاجىم تىرمىزىدا توغۇلغان بولۇپ، بەلخدە تۇرغان. مالامىت مەزھىپىنىڭ پىشۋاسى ئەبۇ ئابدۇللا مۇھەممەد ئىبىن مەناچىر نىشاپۇرى ھىجىرىيە 329يىلى مىلادىيە 940يىلى نىشاپۇردا ۋاپات بولغان؛ ئەبۇ ئابباس ئىبىن قاسىم ئىبىن مەھدى مۇلدا تۇغۇلغان، ئۇ خۇراسان رايونىدا ئەڭ بۇرۇن روھنى تاۋلاش ھالىتى نىڭ ھەقىقىي ماھىيتى ھەققىدە سۆزلىگەن سوپىدۇر، ئۇ ھىجىرىيە 342يىلى مىلادىيە 953يىلى ۋاپات بولغان.خۇراسان ۋە ماۋارەئۇننەھىر رايونىدىكى پەلسەپە ھەرىكتىمۇ ئىنتايىن جانلانغان. بۇ ئاساسلىقى مۇنۇ ئىككى بۈيۈك شەخىس، ئەبۇ زەيىد بارلاس ۋە ئەبۇ قاسىم كەرىبىگە تەئەللۇقتۇر.ئەبۇ زەيىد، يەنى ئەھمەد ئىبىن سەھىرى، بىر ئۆمۈر پەلسەپە، فىقھى ۋە ئەدەبىيات بىلەن ئۆتكۈزگەن. ئەبۇ ھەسەن تاشىد ئۇنىڭغا باھا بېرىپ: مەن شۇنى دېيەلەيمەنكى، ۋە شۇنداق ئويلايمەنكى، مەيلى ئۆتمۈشتە ۋە ياكى كەلگۈسىدە بولسۇن، دۇنيادا ئىلىم، ئەخلاق، ئەسەر يېزىش جەھەتتە ھېچكىم تۆۋەندە دېيىلگەن مۇنۇ ئۈچ كىشىدىن ئېشىپ كېتەلمەيدۇ، ئۇلار: ئەبۇ ئوسمان ئامۇر ئىبىن بەھىر جاھىز، ئىككىنچىسى، ئەبۇ ھەنىفە دىناۋورى ، ئۇ دۇنيادا كەم ئۇچرايدىغان مەشھۇر ئەربابدۇر، ئۇنىڭدا پەيلاسوپلارغا خاس ئەقلىيپاراسەت، يەنە ئەرەبلەردە بولىدىغان ئىستىلىستىكىلق تالانتقا ئىگە، ئۇ ھەر بىر سەنئەتكە ئۆزىگە خاس چۈشۈنچىگە ئىگە..... ئۈچۈنچىسى بولسا ئەبۇ زەيىد ئەھمەد ئىبىن سەھىرىدۇر، ئۇ بۇرۇن زادىلا بولۇپ باقمىغان، كېيىنمۇ كەلمەيدىغان، مىسلىسىز بىر شەخىسدۇر، پەقەت ئۇنىڭ ئەسەرلەرگە كۆز يۈگۈرتىدىغان بولساقلا ھەم ئۇ يازغان پەنلەرنىڭ تۈرلىرى، ھەر قايسى مىللەتلەرنىڭ ئېتىكا ئەخلاقى، كەرىمدىكى ئىستىلىستىكلىق تەتقىقات، تەزكىرىلەردىن تاللانما، مەكتۇپلار توپلىمى قاتارلىق ئەسەرلەرنى ئوقۇپ كۆرۈدىغان بولساقلا، ئۇنىڭ بىلىمى خۇددىي بىر ئىلىم دېڭىزى، ئالىملارنىڭ ئالىمى، شۇنداقلا بىردىنبىر ئەقىلئىدىراك، پەلسەپەنى دىن، فىقھى ئىلىمى بىلەن بىرلەشتۈرگەن بىلىملىك زات ئىكەنلكىنى كۆرۈۋالالايمىز.دەپ يازغان.ئەبۇ زەيىد بارلاس بەلختە تۇغۇلغان بولۇپ، كېيىن ئىراققا بېرىپ 8 يىل ۋاقىت ئىچىدە پەلسەپە ۋە باشقا پەنلەرنى ئۆگەنگەن. ئۇ ئۆز يۇرتىغا قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، ئىلىم يەتكۈزۈش خىزمىتىگە بېغىشلاپ، خۇراساننىڭ جاھىزى دەپ ئاتالغان. ئۇنىڭ ھەر خىل ئەسەرلىرى 60 خىلدىن ئارتۇق بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدە دىكى ستىلستىكا تەتقىقاتى دېگەن ئەسەرى بار. ئەبۇ ھەسەن تاشىد بۇ كىتاب ھەققىدە باھا بېرىپ: بۇ بىر ناھايىتى ياخشى ئەسەردۇر، ئوخشاش تۈرىدىكى ئەسەرلەر ئىچىدە ئۇنىڭ بىلەن تەڭلىشەلىگۈدەك ئەسەر ۋۇجۇدقا كەلمىدى، بۇ كىتابنىڭ تىلى سىلىق، مۇۋاپىق بولۇپ، قۇرئان كەرىمدىكى نۇرغۇن سىرلارنى ئاشكارلاپ بەردى، لېكىن يەنە بەزى مەسىللەر تېخىچە ئېنىق چۈشەندۇرمىدى.دەپ يازغان. ئەبۇ سەئىد بارلاس قۇرئان كەرىمگە ئالاقىدار تالاشتارتىشلارغا قارىتا ئۆزىنى چەتكە ئېلىش پوزىتسىيىسىدە بولغان. ئۇ يەنە ساھابەكىراملارنىڭ ئارتۇقچىلىقى ئەرەبلەرنىڭ كەمچىلىك ۋە ئارتۇقچىلىقى مەسىلىسى ئۈستىدىمۇ ئېھتىياتچان پوزىتسىيەدە بولغان. ئۇ بۇ مەسىللەر ئۈستىدە تالاشتارتىش قىلىشنىڭ قىلچىمۇ ئەھمىيىتى يوقتۇر دېگەن. ئۇنىڭ بىز يۇقىرىدا تىلغا ئالغان بىر قانچە ئەسەرلىرىدىن باشقا، ھەرقايسى دىنلارنىڭ ئەھكاملىرى، سىياسەت قامۇسى، سىياسەتتىن ئومۇمى بايان، پەلسەپەنىڭ دائىرسى، ئىلمى نۇجۇم قانۇنىيەتلىرىدىن مۇلاھىزە، ماددىغا چوقۇنغۇچىلارغا رەددىيە قاتارلىقلار بار. ئەبۇ زەيىد بارلاس يەنە ئەرەبلەرنىڭ ئەڭ بۈيۈك جۇغراپىيەشۇناسلىرىنىڭ بىرى، مەشھۇرلىردىن ھەر قايسى ئۆلكىلەرنىڭ خەرىتىلەر توپلىمى بار، بۇ بىر شەرھلەر بىرىلگەن رەڭلىك خەرىتىلەر توپلىمىدۇر. بېرەيلەن تارىخىنىڭ مەنبەسى دېگەن ئەسەرنى ئۇنىڭ نامىغا تەۋە قىلىپ قويغان، بۇ ئەملىيەتكە ئۇيغۇن ئەمەس بولۇپ، خاتالىشىپ قالغان. بارلاس ھىجىرىيە 322يىلى مىلادىيە 933يىلى بەلختە ئالەمدىن ئۆتكەن.ئىككىنچى مەشھۇر شەخىس بولسا ئەبۇ قاسىم ئابدۇللا ئەھمەد كەرىبى، ئۇمۇ بەلخلىق بولۇپ، ئەبۇ زەيىد بىلەن دەۋرداش بولۇپلا قالماي، يەنە ئەبۇ زەيىدنىڭ دوستى ئىدى. كەرىبى ئەقىدەشۇناسلىققا ماھىر بولغانلىقى بىلەن مەشھۇر ئاتالغان. ئۇ مۇھىتەزىلەر مەزھىپىنىڭ رەھبەرلىرىدىن بىرى، ئۇنىڭ تەلىماتى ئۆز ئالدىغا مەزھەپ شەكىللەندۇرۇپ، ئۇنىڭ ئەگشكۈچىلرى كەربىيەلەر دەپ ئاتالغان. كەرىبى ھىجىرىيە 317يىلى مىلادىيە 930يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.ئەبۇ زەيىد بارلاس بىلەن كەرىبىدىن ئىبارەت بۇ ئىككى بۈيۈك ئالىم خۇراسان رايونىدا قانات يايدۇرغان پەلسەپە ھەرىكىتى، شۇ جايلارنىڭ ئىلىمپەن ھەرىكىتىنى ئىلگىرى سۈردى. بۈيۈك پەيلاسوپ ئىبىن سىنانىڭ دۇنياغا كېلىشى سامانىيلار خاندانلىقىنىڭ خان تاجىسىغا بىر گۈزەل مەرمەر قاشتېشى قوندۇردى.ئىبىن سىنانىڭ تۇلۇق نامى بولسا ئەبۇ ئەلى ھۈسەيىن ئىبىن ئابدۇللا ئىبىن ھەسەن ئىبىن ئەلى ئىبىن سىنادۇر. ئىبىن سىنانىڭ ئۆزى بايان قىلغان تەزكىرىسى سامانىيلار دەۋرىدىكى خۇراسان رايونىنىڭ پەلسەپە ھەرىكىتىنى ئەڭ ھەقىقىي رەۋىشتە ئەكىس ئەتتۈرۈپ بەرگەن، بۇ تەرجىمھال ئىبىن سىنانىڭ شاگىرتى ئەبۇ ئۇبەيدە جۇرجانى تەرىپىدىن تارقالغان. ئىبىن سىنا: مېنىڭ ئاتام بەلخلىق كىشى، ئۇ نوھ ئىبىن مەنسۇر تەختىدىكى ۋاقىتتا، بەلختىن بۇخارانىڭ يېنىدىكى بىر كەنتكە كۆچۈپ كېلىپ، كەنت ئاقساقىلى بولدى..... كېيىن، ئائىلىمىز يەنە بۇخاراغا كۆچۈپ كەلدى، ئاتام ماڭا ئايرىمئايرىم ھالدا قۇرئان ۋە ئەدەبىيات ئۆگىتىدىغان ئۇستازلارنى تەكلىپ قىلدى...... ئاتام ۋە ئاكاملار بولسا مىسردىكى فاتىمىيەلەر سۇلالىسنىڭ قوللىغۇچىلىرى بولۇپ، ئىسمائىلىيە مەزھىپىنىڭ مۇرتلىرى دەپ قارىلاتتى. مەن ئۇلارنىڭ تىلاۋەت قىلغان مەدھىيەلىرىنى ۋە ئۇلار دېگەن فىقھى نەزىرىيەلىرىنى ئاڭلىدىم، مەن ئۇلارنىڭ كۆز قاراشلىرىنى چۈشىنەلەيمەن، لېكىن بۇلارنى قۇبۇل قىلىشقا بولمايدۇ. ئۇلار ماڭا ئىسمائىلىيە مەزھىپىنىڭ ئەقىدىلىرىنى تەشۋىق قىلىپ، مېنىمۇ ئۆزلىرىنىڭ بىر ئەزاسى بولۇپ قېلىشمنى بەكمۇ ئۈمىد قىلاتتى. ئۇلار يەنە دائىم پەلسەپە، گېئومىترىيە ۋە ئىلمى نۇجۇم ھەققىدە سۆزلىشەتتى. پەيلاسوپ ئەبۇ ئابدۇللا ناتىلى بۇخاراغا كېلىشتىن بۇرۇن، مەن ئىزچىل فىقھى ئىلمىنى تەتقىق قىلاتتىم، ئۇ كەلگەندىن كېيىن، ئاتام ئۇنى ئۆيمىزگە تەكلىپ قىلىپ مېنى ئۇنىڭدىن ئۆگىنشكە بۇيرىدى...... شۇنداق قىلىپ، ناتىلى ماڭا لوگىكا ئىلىمدىن ساۋات دېگەن كىتابنى ئۆگىتىشكە باشلىدى، ئۇ ماڭا سۆزلەپ بەرگەن ھەر بىر مەسىلە كىتابتا سۆزلەنگىدىنمۇ بەكرەك چۈشنىشلىك ئىدى .....دېگەن.شۇنىڭدىن كېيىن، مەن ئۆزلۈكىمدىن كىتاب ئوقۇشقا باشلىدىم، بېرىلگەن ئىزاھاتلارغا ئاساسىدا لوگىكا ئىلمىنى ئۆگەندىم، مەن يەنە ئارخېمىد نىڭ گېئومىترىيە پرىنسىپلىرى دېگەن كىتابىنى ئوقۇدۇم، ھەم بۇ كىتابتىكى 5، 6 مەسىلىنىڭ يېشىمىنى كۆرگەندىن كېيىن، ئۆزۈم كىتابتىكى قالغان مەسىللەرنى ئىشلەپ ئىسپاتلىدىم. ئۇنىڭدىن كېيىن، مەن يەنە پتولېمىنىڭ ئاستىرونومىيە توپى دېگەن ئەسىرىنى تەتقىق قىلىشقا يۈزلەندىم...... كېيىن ناتىلى مېنىڭدىن قېشىمدىن كەتتى، مەن تىرشىپتىرمىشىپ تەبىئي پەن ۋە ئىلاھىيەتشۇناسلىققا ئائىت ئەسەرلەرنى ۋە ئۇنىڭ شەرھىلىرىنى ئىزدەپ يىغدىم، ئىلىمپەن ئىشكى مەن ئۈچۈن داغدام ئېچىلدى. مەن يەنە ئاستائاستا تېبابەت ئىلىمىگە مەپتۇن بولۇپ قالدىم...... مەن بىمارلاردىن خەۋەر ئېلىپ تەسەۋۇر قىلغۇسىز قىممەتلىك كىلىنكىلىق تەجرىبىلەرگە ئېرىشتىم. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە، مەن فىقھى ئىلىمىنى تەتقىق قىلدىم ھەمدە ئالاقىدار بەسمۇنازىرلەرگە قاتناشتىم...... مەن يەنە ئارىېستوتىلنىڭ مېتا فىزىكا دېگەن ئەسىرىنى ئوقۇدۇم، لېكىن ئوقۇپ چۈشىنەلمىدىم، شۇنىڭ بىلەن ئۆزۈمگە نىسبەتەن ئۈمىدسىزلىك پەيدا بولدى، مەن قەتئىي قارارغا كېلىپ ئۇشبۇ ئەسەرنى قايتاقايتا 40 قېتىم ئوقۇپ چىقىپ، پۈتۈن كىتابنى يادلاپ بولدۇم، شۇنى ھېس قىلدىمكى، بۇ بىر ئوقۇپ چۈشەنگىلى بولمايدىغان كىتاب ئىدى. بىر كۈنى، مەن كىتابپۇرۇشنىڭ ئالدىدا بىر كىتابنى كۆرۈپ قالدىم، كىتابپۇرۇش ماڭا: بۇ كىتابنى سېتۋېلىڭ، شۇنداق ئەرزان...دېدى، مەن ئۈچ دانە كۆمۈش تىللاغا ئەبۇ ناسىر فارابى يازغان ئارىېستوتىل سىغا ئومۇمى شەرھ دېگەن كىتابنى سېتىۋېلىپ، ئۆيگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، بىر تىنقتىلا كىتابنى ئوقۇپ تۈگەتتىم. چۈنكى مەن بۇ مېتافىزىكا دېگەن كىتابنى خېلى بۇرۇنلا يادقا ئېلىپ بولغاچقا، بۇ شەرھى كىتابنى ئوقۇپ قەلبىم بىردىنلا يۇرۇپ، قەلبمدىكى چىگىشلەر پۈتۈنلەي يىشلگەندەك بولدى.ئەينى ۋاقىتتا، بۇخارانىڭ سۇلتانى نوھ ئىبىن مەنسۇر نەق كېسەلگە گېرىپتار بولغان بولۇپ، مېنى ۋە باشقا تېۋىپلارنى چاقىرتىپ بىرلىكتە ئۇنىڭ كېسىلىگە دىئاگنوز قۇيغۇزدى. سۇلتاننىڭ كېسىلىنى داۋالاش ئۈچۈن، مەن سۇلتاندىن ئوردا كۈتۈپخانىسىدىن تېبابەت كىتابلىرىنى كۆرۈشىمگە ئىجازەت سورىدىم، سۇلتان تەلىپىمگە ماقۇل بولدى، شۇنىڭ بىلەن مەن خان جەمەتى كۈتۈپخانىسىغا كىرىدىم. بۇ بىر نۇرغۇن ئۆيلەردىن تەشكىل تاپقان كىتاب ئامبىرى ئىكەن، ھەر بىر ئۆيدە بىر قانچە كىتاب ساندۇقلىرى دۆۋىلەپ قۇيۇلغان ئىدى. بەزى ئۆيلەردە ساقلاپ قويۇلغىنى بولسا ئەرەب تىلى ۋە شېئىرلىرىغا ئالاقىدار كىتابلار ئىكەن، بەزىلىرى بولسا فىقھىغا مۇناسىۋەتلىك كىتابلار ئىكەن، ھەر بىر تۈردىكى كىتابلارنىڭ ھەممىسى ئايرىمئايرىم قويۇلغان ئىكەن. مەن كىتابلار كاتالوگىنى كۆرۈپ ئۆزۈمگە لازىملىق كىتابنى تاپتىم. شۇنىڭ بىلەن بىرلا ۋاقىتتا، يەنە نۇرغۇن كىشلەر بىلمەيدىغان كىتابلارنىمۇ كۆردۈم، بەزى كىتابلار ھەتتا مەن بۇرۇن ئەزەلدىن كۆرۈپ باقمىغان ھەمدە بۇنىڭدىن كېيىنمۇ كۆرەلمەيدىغان كىتابلار ئىكەن. مەن بۇ كىتابلارنى ئوقۇپ چىقىپ، نۇرغۇن مەنپەئەتلەرگە ئېرىشتىم، ھەم ھەر بىر ئالىملارنىڭ سەۋىيىسىنى بىلىۋالدىم......ئىبىن سىنا ئۆز كۆزى بىلەن سامانىيلار خانلىقىنىڭ مۇنقەرز بولغانلىقىنى كۆرگەن، بۇخارانىڭ قانداق قىلىپ غەزنەۋىيلەر خانلىقىنىڭ ئەمىرى مەھمۇد ئىبىن سۇبۇقتېكىن قولىغا چۈشۈپ كەتكەنلىكىگە شاھىد بولغان، ئىبىن سىنا ئىلگىرىكېيىن بولۇپ رەي ۋە ھەمەدانغا قېچىپ بارغان.ئىبىن سىنا بىلەن ئەينى دەۋردىكى نۇرغۇن ئالىملار، مەسىلەن، بېرونى، ئەبۇ قاھىر ئىبىن ھەمەر، ئەبۇ قاسىم كىرمانى قاتارلىقلار ئۆزئارا باردىكەلدى قىلىشقان. ئىبىن سىنانىڭ نامى ۋە ئۇنىڭ ئەسەرلىرى باشقا شەرق پەيلاسوپلىرى ئەزەلدىن مۇيەسسەر بولۇپ باقمىغان شانشەرەپ ۋە ئورۇنغا ئىگە بولغان. ئىبىن سىنانىڭ ئەل قانۇن فىت تىپ تېبابەت قامۇسى دېگەن ئەسىرى يېقىنقى دەۋرىگە قەدەر شەرق ۋە غەرىبلىكلەرنىڭ دەرىسلىك كىتابى بولۇپ كەلگەن. ئۇنىڭ داۋالاش نەزىرىيىسى، يېتەكچى ۋە شەرھلەر كىتابى قاتارلىق ئەسەرلىرى بولسا بارلىق ئىسلام پەلسەپە تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىندىغانلارنىڭ پايدىلىنىش ماتېرىيالى بولۇپ قالغان. ئىبىن سىنا ھىجىرىيە 370يىلى مىلادىيە 980يىلى تۇغۇلۇپ، ھىجىرىيە 438يىلى مىلادىيە 1046يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونىدىكى ئەدەبىيات ھەرىكىتىشېئىرلار ۋە نەسىرلەرمۇ ناھايىتى يۈكسەك سەۋىيە ياراتقان.شېئىرلارنىڭ شەكلى ۋە ئالاھىدىلىكى ئىراق ۋە فارىستىكى شېئىرلار بىلەن ئوخشاش بولۇپ، كۆپىنچە قىسقا شېئىرلار، تەسەۋۇرغا باي، مۇبالىغە ئىشلىتىشكە ئامراق، ئوخشىتىشقا ماھىر بولۇشتەك ئالاھىدىلىككە ئىگە. سامانىيلار خانلىقىنىڭ سۇلتانى ئەدەبىيات ھەرىكىتىنى قوللىغان ۋە ئىلھاملاندۇرغان. شۇنىڭ بىلەن بىرگە ۋاقىتتا، يەنە سامانىيلار خانلىقىنىڭ ئىككى بۈيۈك ئەمەلدار ئەدەبىياتغا نىسبەتەن ئالاھىدە ئىشتىياق باغلىغان. بۇ ئىككى بۈيۈك ئەمەلدار بولسا بەھرامى ۋە جەيھانى ئەبۇ ئابدۇللا ئىدى، بۇ ئىككەيلەننى بۇۋەيىد خانلىقىنىڭ مەشھۇر ئەمەلدار، ئالىمى ئىبىن ھەمىد ۋە ئىبىن ئابادنىڭ ئىخچام كۆرۈنىشى دېيىشكە بولىدۇ.بەھرامى، يەنى ئەبۇ فەدۇل مۇھەممەد ئىبىن ئۇبەيدۇللاھ بەھرامى، ئەجدادلىرى بۇخارادا ئولتۇراقلىشىپ قالغان تەمىم قەبىلىسىدىكى ئەرەبلەردۇر، ئۇ ئىلگىرى ناسىر ئىبىن ئەھمەد سامانىنىڭ ئەمەلدارى بولغان. سامانى ئۇنىڭغا باھا بېرىپ: ئۇ شۇ دەۋرىدىكى كاللىسى ئۇچۇق، ئۆز كۆز قاراشىغا ئىگە بولغان، ئىلىمپەننى قەدىرلەيدىغان، بىلىم ئىگىلىرىنى ئىلھاملاندۇردىغان مەشھۇر شەخىسدۇر.دېگەن. ئىبىن خاگالى ئۇنى بۈيۈك پىشۋا دەپ ئاتىغان. بەھرامى تەبەرىنىڭ مىللەتلەر ۋە ئىمپېراتولار تارىخى دېگەن ئەسىرىنى پارىسچىغا تەرجىمە قىلغان.جەيھانى، يەنى ئەبۇ ئابدۇللا مۇھەممەد ئىبىن ئەھمەد جەيھانىدۇر. ياقۇت ئۇنىڭغا باھا بېرىپ: ئۇ بىر ئىززەتھۆرمەتلىك، جاسارەتلىك ئەدىبتۇر، ئۇنىڭ قېشىغا پاناھ تارتىپ كەلگەن كىشلەرگە قارىتا ناھايىتى ئىززەتئېكرام كۆرستەتتى ھەمدە ئۆتكۈر كۆزى بىلەن كىشنى تۇناتتى، ئۆزىگە تايانماقچى بولغان كىشلەرگە بولسا ئىچى ئاغرىپ ياردەم قىلاتتى.دېگەن. جەيھانىنىڭ ئەسەرلىرى ناھايىتى مول. ئۇ ئىلگىرى ناسىر ئىبىن ئەھمەدنىڭ ئەمەلدارلىقىغا تەيىنلەنگەن.خۇددىي ئىبىن ھەمىد ۋە ئىبىن ئاباد رەيدىكى ئىلىمپەن ۋە ئەدەبىيات ھەرىكىتىنى ئىلھاملاندۇرغانغا ئوخشاش، بەھرامى بىلەن جەيھانىمۇ بۇخارانىڭ ئىلىمپەن ۋە ئەدەبىياتىنىڭ تەرەققىي قىلىشنى قوللىغان.سامانىيلار خانلىقىدا نۇرغۇن شائىرلار مەيدانغان كەلگەن، سەئالىبى ئۆزىنىڭ دۇنيادا كەم تېپىلدىغان جاۋاھىرتلار دېگەن كىتابىدا بۇ شائىرلارنىڭ شېئىرلىرىنى كىرگۈزگەن، بۇلارنىڭ ئىچىدە ئەڭ مۇھىم تىلغا ئېلىش زۆرۈر بولغان شائىر بولسا مۇھەممەد ئىبىن مۇسا ھەددادى بارلاسدۇر. ئەينى ۋاقىتتا مۇنداق بىر كۆز قاراش مەۋجۇت بولغان، يەنى: بەلختىن تۆت مەشھۇر شەخىس چىققان، بۇلار ئەقىدەشۇناس ئەبۇ قاسىم كەرىبى ستىلىستكاشۇناس ھەم ئەسەرشۇناس ئەبۇ زەيىد بارلاس، پارىس شېئىرلىرىغا ماھىر سەھىل ئىبىن ھەسەن، مەخسۇس ئەرەب شېئىرلىرىنى يازىدىغان مۇھەممەد ئىبىن مۇسادۇر. مۇھەممەد ئىبىن مۇسانىڭ ئالاھىدىلىكلىرىدىن بىرى بولسا ئۇنىڭ پارىس ماقالتەمسىللىرىنى شېئىرى شەكىل ئارقىلىق ئەرەبچىگە تەرچىمە قىلىشقا ئىشتىياق باغلىغانلىقىدۇر.سائالىبى: سامانىيلار خانلىقى دەۋرىدىكى بۇخارا شانشەرەپنىڭ سىمۋولى، ھوقۇقنىڭ مەركىزى ئىدى؛ دەۋرنىڭ پەخىرلىرى يىغىلدىغان جاي، جاھاندىكى ئەدىبلەر ساھبىلىرى قەد كۆتۈرگەن جاي، شۇنداقلا پەزىلەت ئىگىلىرى توپلىشىدىغان قەسىر ئىدى.دەپ يازغان.خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونى ئىككى بۈيۈك ئەدىب، ئىككى بۈيۈك نەسىرلەر پىشۋاسى ئەبۇ بەكرى خارازەمى ۋە بەدئۇززامان ھەمزانىنى يېتىشتۈرۈپ چىققان.ئەبۇ بەكرى خارازەمى خارازىملىك بولۇپ، ئىلگىرى شام رايونى ئەتراپىنى ئايلىنىپ، ئالىپ ھەمەدان خانلىقىنىڭ خانى سەيپۇل دەۋلەنىڭ ئوردىسىدا مېھمان بولغان ھەمدە رەيدىكى سەيىب ئىبىن ئاباد ئەمىرنىڭ ئىززەتلىك مېھمىنى بولغان. ئەڭ ئاخىردا، ئۇ نىشاپۇرغا قايتىپ بارغان.خارازەمى بۇۋەيىدلەرنى ھۆرمەت قىلىپ، خۇراساننىڭ سۇلتانىنى مەنسىتمىگەن، بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ زىيانكەشلىككە ئۇچراپ، كېيىن يەنە ئەتىۋارلاپ ئىشلىتىلىشكە مۇيەسسەر بولغان. نىشاپۇرلۇقلار ئۇنىڭغا ناھايىتى ئىززەتئېكرام كۆرسىتىپ ھۆرمىتىنى قىلغان ھەم ئۇنى ئەدىبلەرنىڭ داھىيسى دەپ قارىغان. خارازەمى ئىلگىرى بەدئۇززامان ھەمزانى بىلەن تۈگۈن پەيدا بولۇپ، يۇشۇرۇن ھالدا سېلىشتۇرۇش ئېلىپ بارغان. ئاخىرى بەدئۇززامان ياش، زېرەك بولغانلىقى، ھەمدە خارازەمىنىڭ سىياسىي دۇشمەنلىرى بەدئوززامان تەرىپىدە تۇرغانلىقى قۇشۇلۇپ، خارازەمىنىڭ نوپۇزى روشەن تۆۋەنلەپ، قەلبى ئازابلىنىپ، ئورنى مەلۇم دەرىجىدە تۆۋەنلىگەن، شۇنىڭدىن ئېتىبارەن ئۇ قايتا باش كۆتىرەلمەي، ھىجىرىيە 383يىلى مىلادىيە 993يىلى كىشلىك دۇنيادىن قول ئۈزۈپ، تەركىي دۇنيا بولۇپ ئالەمدىن ئۆتكەن.خارازەمى بىزلەرگە بىر ناھايىتى يۇقىرى ئەدەبىيات قىممىتىگە ئىگە بولغان مەكتۇپلار توپلىمى ناملىق ئەسىرىنى قالدۇرۇپ كەتكەن، گەرچە كىتاب قاپىيە ۋە ستىلىستىكىغا زىيادە ئەھمىيەت بەرگەن بولسىمۇ، لېكىن يەنە بىر قىسم ياسالمىلىقلاردىنمۇ ساقلىنالمىغان.يەنە بىر بۈيۈك ئەدىب ۋە نەسىرچى بولسا بەدئوززامان ھەمزانى، يەنى ئەبۇ فەدۇل ئەھمەد ئىبىن ھەسەندۇر. بەدئوززامان ھەمەداندا دۇنياغا كېلىپ، ھىجىرىيە 398يىلى مىلادىيە 1007يىلى ئەمدىلا 40 ياشقا كىرگەندە ھېراتتا ئالەمدىن ئۆتكەن. بەدئوززامان ھايات چېغىدا ئەمىر مۇھەممەد مەنسۇر بىلەن قۇيۇق مۇناسىۋەتتە بولۇپ، كېينكىلەرنىڭ ئەتىۋارلىشىغا ۋە ھۆرمەتلىشىگە مۇيەسسەر بولغان. ھىجىرىيە 382يىلى مىلادىيە 992يىلى نىشاپۇرغا بېرىپ شۇ يەردە ئۆزىنىڭ مەشھۇر ماقام شېئىرى ئەسەرلەر ھەققىدىكى ھېكايىلەرنى يازغان. ئەينى ۋاقىتتا، ئەبۇ بەكرى خارازەمىمۇ نىشاپۇردا بولۇپ، ئىككىسى دۇشمەنلىشىپ، تىل كۈرشى ئېلىپ بارغان. بەدئوززامان ئۆزىنىڭ مەكتۇپلار توپلىمىدا ئىككىسى ئوتتۇرسىدىكى تۈگۈنلەرنى بايان قىلغان، ئەلۋەتتە، ئۇ ئۆزىنى ھىمايە قىلىپ، مەكتۇپتا ئىشلارنى كۆپتۇرۇپ رېئاللىقتىن چەتنەشتەك ئەھۋالىدىن خالىي بۇلالمىغان. گەرچە ئەھۋال شۇنداق بولسىمۇ، لېكىن بۇ مەكتۇپلار بەدئوززاماننىڭ پەۋقۇلئادە ئەستە تۇتۇش قابىلىيىتى ئۆتكۈر بىۋاستە سېزىمى ۋە كۈچلۈك تىل ئىشلىتىش ماھارىتىنىڭ بارلىقىنى كۆرۈۋالالايمىز.بەدئوززامان ھەمزانى يازغان ماقام شېئىرى ئەسەرلەر ھەققىدىكى ھېكايىلەر دېگەن ئەسەرنى كېيىنكى دەۋردە ياشىغان خېلىل ئۈچۈن، بۇ خىل ئەدەبى ئۇسلۇبنى تەقلىد قىلىپ ئىجادىيەت ئېلىپ بېرىشىغا زور تۆھپە قوشقان. بەدئوززاماننىڭ مەكتۇپلار توپلىمى بىلەن ئۇنىڭ ماقام شېئىرى ئەسەرلەر ھەققىدىكى ھېكايىلەر، ئۇنىڭ مىجەزىنىڭ شوخ، مول تەسەۋۇر كۈچى ۋە ئىجاد قىلىش ئىقتىدارىغا ئىگە ئىكەنلىكىنى چۈشەندۇرۇپ بېرىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىرگە يەنە ئەينى دەۋردىكى ئىجتمائىي ئەھۋالغا نىسبەتەن ناھايىتى چوڭقۇر چۈشەنچىگە ئىگە بولغانلىقىنىمۇ چۈشەندۇرىدۇ، شۇڭا، ئۇنىڭ ئەسىرى ئەينى دەۋر ئىجتمائىي تۇرمۇشنى تەتقىق قىلىشنىڭ مۇھىم ماتېرىيال مەنبەسى بولۇپ قالغان.ئەينى دەۋردە، خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھىر رايونىدا يەنە بىر تۈركۈم مەشھۇر ئەدىبلەر، ئەدەبىياتشۇناسلار مەيدانغا كەلگەن، ئەبۇ مەنسۇر ئابدۇللا مالىك سەئالىب نىشاپۇرى دەل ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىرىدۇر. سەئالىبى بولسا بىر ناتىق ئەدىبتۇر، ئۇنىڭ يېزىش ئۇسلۇبى بىلەن دەۋرداش ئەدىبلەرگە ئوخشاش قاپىيە، كىنايە ۋە ئوخشىتىش ئۇسلۇبىنى قوغلاشقان. ئۇنىڭ بىلىمى مول بولۇپ، تىل، ئەدەبىياتقا، ئەدىبلەر ۋە ئۇنىڭ تەرجىمھاللىرىغا قارىتا ناھايىتى چوڭقۇر بىلىمى بولغان ھەمدە ئەسەرلىرى نەشىر قىلىنغان. سەئالىبىنىڭ تىلشۇناسلىق دېگەن ئەسىرى يېڭى تىپتىكى تۈرگە ئايرىلغان لۇغەت بولۇپ، ئۇ ئوخشاش تۈردىكى سۆزلەرنى بىر يەرگە يىغىپ بىر باب ئاستىغا كىرگۈزگەن. بۇ خىل لۇغەت تۈزۈش ئىدىيىسى بىرلا ۋاقىتتا نىشاپۇردىكى سەئالىبى بىلەن ئاندالۇسىيلىك ئىبىن سىدەر كاللىسىدا پەيدا بولغان. سەئالىبى ھىجىرىيە 429يىلى مىلادىيە 1037يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن، ئىبىن سىدەر ھىجىرىيە 458يىلى مىلادىيە 1066يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن. سەئالىبىنىڭ تىلشۇناسلىق دېگەن ئەسىرى، ئىبىن سىدەرنىڭ مەخسۇس تۈرگە ئايرىلغان سۆزلەر لوغىتى دېگەن ئەسىرى بار.سەئالىبىنىڭ يەنە دۇنيادا كەم تېپىلدىغان جاۋاھىراتلارزامانىمىزدىكى مەشھۇر شائىرلار تەزكىرىسى زامان شائىرىلىرىنىڭ كامالەتكە يېتىشى دېگەن ئەسىرىمۇ بار. بۇ ئەسەر ھىجىرىيە 4ئەسىرىدىكى ئەدىبلەر تەرجىمھالى ۋە ئۇلارنىڭ ئەسەرلىرىنى خاتىرلەپ، ئەدىبلەرنى ئۇلار تۇرۇشلۇق خانلىق ۋە رايونلار بۇيىچە تۈرگە ئايرىغان. كىتابتا ئەسەرلەرگە بولغان تۇنۇشتۇرۇش ئاپتۇرلارنىڭ ھاياتىغا بولغان خاتىرسىدىن ئېشىپ چۈشكەن. سەئالىبىنىڭ يەنە باشقا نۇرغۇن قىممەتلىك ئەسەرلىرى ئەۋلادتىنئەۋلادقا تارقىلىپ كەلگەن، مەسىلەن، قىزغىن مۇنازىرە ۋە يىغچاقلاش، تەنجىتۇر، نەسىرى شېئىرلار، گۇمانى مەسىللەرنىڭ يشىملىرى، پارىس شاھلىرىنىڭ ئاجايىپ خەۋەرلەر ئەسلىمىسى، تۈپ ئىسملار بىلەن بېقىندى ئىسىملار ھەققىدىكى تەتقىقاتتىن تەسىرات قاتارلىقلاردۇر.يەنە بىر تىلشۇناس ئۇستىسى بولسا ئەزھەرى، يەنى ئەبۇ مەنسۇر مۇھەممەد ئىبىن ئەھمەد ئىبىن ئەزھەرىدۇر. ئۇ ئەسلىي ھېراتلىق بولۇپ، شۇ يەردە تۇغۇلۇپ شۇ يەردە ۋاپات بولغان. ئەزھەرى ئىراققا زىيارەتكە بېرىپ، ئۇ يەردىكى ئىبىن دۇلەتكە ئوخشىغان ئالىملاردىن ئىلىم تەھىسل قىلغان، كېيىن يەنە ئەرەبلەر توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان جايلارغا قەدەم تاشلاپ، ئەرەبلەرنىڭ تىلىنى يىغقان، ئۇ يول ئۈستىدە قارامىت مەزھىپىدىكىلەرگە ئەسىرگە چۈشۈپ، قۇل بولغان. ئەزھەرى بۇ توغرىسىدا: مەن قولغا چۈشۈپ قالغان ئۇ ئادەملەر بولسا قۇملۇقتا ياشايدىغان ئەرەبلەر ئىدى. ئۇلار سۇ ۋە ئوتچۆپ قوغلىشىپ ياشايدۇ، يامغۇر ياغسا سۇلارنى يىغۋېلىپ قۇرغاقچىلىق بولغاندا ئىشلىتەتتى، ئۇلار مالچاۋرىلىرىنى يايلىتىپ، چارۋىلارنىڭ سۇتىگە تايىنىپ تۇرمۇش كەچۈرەتتى، ئۇلاردا چارۋىچىلارغا خاس مىجەزى بىلەن سۆزلەيتتى، ئۇلارنىڭ تەپەككۇرىدا گرامماتىكىلىق خاتالىق دېگەن ئۇقۇم مەۋجۇت ئەمەس ئىدى، مەن بىر ئەسىر بولۇش سۇپىتىم بىلەن، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ناھايىتى ئۇزۇن مەزگىل ياشىدىم، مەن ئۇلار بىلەن ئۇچرىشىش ۋە سۆزلىشىش جەريانىدا نۇرغۇنلىغان سۆزلۈكلەرنى ئۆگىنۋالدىم، ھەم نۇرغۇن ئاجايىپغارايىپ ئىشلارنى چۈشىنۋالدىم، بۇ مەزمۇنلارنىڭ كۆپىنچىلىرىنى كىتابىمغا كىرگۈزدىم. دەپ يازغان.ئەزھەرى تۈزگەن ساپ تىل لۇغىتى دېگەن ئەسىرى جەمئىي 10 توم بولۇپ، بۇ لۇغەتنىڭ مەزمۇنى ئىبىن مەنسۇر تەرىپىدىن ئەرەب تىلى چوڭ لۇغىتى دېگەن ئەسىرىگە كىرگۈزۈلگەن. ئىبىن مەنسۇر بۇ لۇغەتنىڭ كىرىش سۆز قىسمىدا: سۆزلەرنى تۈرگە ئايرىش ئەسەرلىرى ئىچىدە، ئىبىن مەنسۇر ئەزھەرىنىڭ ساپ تىل لۇغىتى دېگەن ئەسەردىنمۇ ياخشىراق، ئىبىن سىدەرنىڭ جەۋھەر سۆزلەر قامۇسى دىنمۇ تۇلۇق ئەسەر يوقتۇر. بۇ ئىككى لۇغەت سۆز تۈركۈملىرىنى تەكشۈرگىلى بولىدىغان كىتابلارنىڭ نادىر ئەسەردۇر، بۇلاردىن باشقا ئەسەرلەر بولسا پەقەت كىچىك قوللانمىلاردىن ئىبارەت خالاس. دەپ يازغان. ئەزھەرى ھىجىرىيە 370يىلى مىلادىيە 980يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.سۆزلۈكلەر جەۋھىرى دېگەن ئەسەرنىڭ مۇئەللىپى جەۋھەرىمۇ مەشھۇر تىلشۇناستۇر، ئۇ ئىجاد قىلغان لۇغەت تۈزۈش ئۇسۇلى قاپىيداش سۆزلەرنى تىزىش ئۇسۇلى بولسا ئوكيانۇس بىلەن ئەرەب تىلى چوڭ قامۇسى نىڭ مۇئەللىپلىرى تەرىپىدىن قوللىنىلغان.جەۋھەرى، يەنى ئىسمايىل ئىبىن ھەمىدى ئەسلى يۇرتى فاراب شەھىرى بولۇپ، ئەرەبلەر توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان نۇرغۇن جايلاردا ئۇنىڭ ئىزلىرى قالغان. ئۇ لەبىل ۋە مۇدار قەبىللىرىگە چوڭقۇر سېڭىپ كىرىپ، بارلىق توپلىغان تىلغا ئائىت خام ماتېرىياللارنى يىغقان. كېيىن ئۇ نىشاپۇرغا قايتىپ كېلىپ، ئاۋۋال ئۇ يەردە دەرىس بەرگەن، كېيىن يەنە سۆزلۈكلەر جەۋھىرى دېگەن كىتابنى تۈزۈپ چىققان. بۇ بىر تىلشۇناس ئالىملارنىڭ يۈكسەك باھاسىغا مۇيەسسەر بولغان، چوڭقۇر تەسىرگە ئىگە بولغان نۇپۇزلۇق ئەسەردۇر. جەۋھەرى ھىجىرىيە 398يىلى مىلادىيە 1007يىلى ئالەمدىن ئۆتكەن.سۇزەينى، يەنى ئەبۇ ئامىر ئەھمەد ئىبىن مۇھەممەد ئىبراھىممۇ بىر تىلشۇناس ۋە ئەدىبتۇر، ئۇ سۇزەيدە تۇغۇلغانلىقى بىلەن شۇ نامدا ئاتالغان. سۇزەي بولسا نىشاپۇر بىلەن ھېرات ئارىلقىغا جايلاشقان بىر مۇھىم بازار بولۇپ، بۇ جايدا نۇرغۇنلىغان ئالىملار، ئەدىب قاتارلىق مەشھۇر ئەربابلار مەيدانغا كەلگەن، بۇنىڭ ئىچىدە بىز ئوتتۇرغا قويغان سۇزەينىنىڭ بولغانلىقى بىلەن كىچىك بەسىرە دېگەن شەرەپلىك نامى بار.سۇزەينىنىڭ بىزگە قالدۇرۇپ كەتكەن ئەسىرى بولسا يەتتە بېيىتلىق شېئىرلارغا شەرھى بولۇپ، بۇ بىر ئىخچام ۋە ئەمەلىي قوللىنىشچان ئىزاھلىق كىتابتۇر، بۇ ئاپتۇرنىڭ بىلىمىنىڭ كەڭلىكىنى چۈشەندۈرىدۇ. تىل، گرامماتىكا شۇنداقلا مورفولوگىيەگە قارىتا ناھايىتى چوڭقۇر تەتقىق قىلغان، شېئىرغا نىسبەتەن ناھايىتى يۇقىرى چۈشەنچىسى ۋە ھەۋىسى بولغان. سۇزەينى ھىجىرىيە 374يىلى مىلادىيە 984يىلى سۇزەيدە ئالەمدىن ئۆتكەن.خۇراسان ۋە ماۋارەئۇننەھىر رايونىدا بىر قىسم ئەمىرلەرنىڭ ھاكىمىيەت يۈرگۈزۈش قابىلىيتىدىن باشقا يەنە ئەدەبىي تالانتقىمۇ ئىگە بولغان، ئۇلار ئىلىم پەننى قوللاپ، ئەدىبلەرگە غەمخورلۇق قىلىپ، ئۆزلىرى ئۈچۈن بىر ياخشى ئەدەبىي كەيپىيات پەيدا قىلغان. بۇ ئەمىرلەر سىياسەتنىڭ قاينىمىغا چوڭقۇر سېڭىپ كىرمەستىن، ھىيلەمىكىر ئىشلىتىش بىلەن ئالددىراش بولماي، قالايمىقانچىلىقتىن ئەپلەپسەپلەپ ئۆتكۈزۈپ قىلغان بولسا ئىدى، بەلكىم ئۇلار ئەدەبىيات ساھەسىدە تېخىمۇ زور تۆھپىلەرنى قوشقان بولاتتى.بۇ ئەمىرلەر ئىچىدە، بىر تۈركۈم ئىراقتىن كەلگەن ئابباسىيلار خەلىپىلىكىنىڭ خەلىپە جەمەتىنىڭ ئەۋلادلىرىمۇ بار ئىدى، بۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئاتابوۋلىرى بىلەن خۇراسانلىقلار ئارىسىدا قۇيۇق مۇناسىۋەتى بولغانلىقى بىلەن نامى مەشھۇر ئاتالغان. خۇراسانلىقلار ئىلگىرى ئابباسىيلار خەلىپىلىكىنىڭ مۇھىم تۈۋرۈكى بولغان، شۇنىڭ ئۈچۈن، بۇ ئابباسىيلار خەلىپىلىكىنىڭ خەلىپە ئەۋلادلىرى خۇراسانغا كەلگەندىن كېيىن، خۇراسانلىقلارنىڭ قىزغىن قارشى ئېلىشىغا ۋە قىزغىن كۈتىۋېلىشىغا مۇيەسسەر بولغان، خۇراسانلىقلار ئۇلارغا يۈكسەك ھۆرمەت بىلدۈرۈپ، ئىززەتئېكرام بىلدۈرگەن. مۇشۇنداق ئەھۋال ئاستىدا، خەلىپىنىڭ بىر قىسم ئەۋلادلىرى خۇراسانلىقلاردىن پايدىلىنىپ بىر مەيدان چوڭ ئىش قىلىش خىيالى پەيدا بولغان. ئۇلار تۆت ئەتراپىغا تەشۋىق قىلىپ، خۇراسانلىقلاردىن تەشكىل قىلىنغان ئارمىيە قۇرۇپ چىقماقچى، ھەم بۇ ئارمىيەدىن پايدىلىنىپ ئىراققا قايتىدىن ھوجۇم قىلىپ، يېڭى خانلىق قۇرۇپ چىقماقچى بولغان. ئۇلار دەسلەپكى مەزگىلدە بىر قىسم غەلبىلەرنى قولغا كەلتۈرگەن بولسىمۇ، لېكىن ئاخىرقى ھېسابتا يەنىلا مەغلۇپ بولغان.ئەبۇ تالىپ ئابدۇللا سالام ئىبىن ھۈسەيىن مەئمۇنى دەل بۇ خەلىپىلەر جەمەتىنىڭ كېيىنكى ئەۋلادلىرى ئىچىدىكى بىر مەشھۇر شەخىسدۇر. ئۇ خەلىپە مەئمۇننىڭ ئەۋلادى. سەئالىبى: مەن ھىجىرىيە 382يىلى مىلادىيە 992يىلى بۇخارادا مەئمۇنىنى كۆردۈم ھەمدە ئۇنىڭ بىلەن ئانداساندا ئالاقىدىمۇ بولدۇم، مەن ئۇنىڭ ئۆزى يازغان بىر كۇپلېت شېئىرىنى دېكىلماتسىيە قىلغانلىقىنى ئاڭلىغان، ھەتتا مەن ئۇنىڭ ئەسلى نۇسخىسىدىن بۇ شېئىرنىڭ كۆپ قىسم جايلىرىنى كۆچۈرۋالدىم. مەئمۇنى ئىزچىل تۈردە خەلىپە بولماقچى، خۇراسانلىقلاردىن تەشكىل قىلىنغان بىر ئارمىيە قۇرۇپ چىقىپ، باغدادقا ھوجۇم قىلماقچى بولغان، لېكىن پەلكىنىڭ چاقى تەتۈر كېلىپ، 40 ياشقا كىرمەي تۇرۇپلا ئۇ ئالەمگە سەپەر قىلدى. ئۇنىڭ ئارزۇسى ئەمەلگە ئاشمىدى، بۇ ئىش ھىجىرىيە 383يىلى مىلادىيە 993يىلى يۈز بەرگەنىدى.دەپ يازغان.ئەبۇ مۇھەممەد ئابدۇللا ئىبىن ئوسمان ۋاسىق بولسا خەلىپە ۋاسىدنىڭ ئوغلىدۇر، ئۇمۇ ئائىلىسى بىلەن خۇراسانغا يېتىپ كېلىپ، تۈركلەرگە تايىنىپ سامانىيلارنى ئاغدۇرۇپ تاشلىماقچى بولغان. ئۇ رەھبەرلىك قىلغان تۈرك قوشۇنلىرى گەرچە بۇخاراغا ھوجۇم قىلغان بولسىمۇ، لېكىن يەنىلا مەغلۇبىيەت بىلەن ئاياغلاشقان. ۋاسىقمۇ مەئمۇنىغا ئوخشاشلا بىر شائىر ھەم ئەدىبدۇر.ئەدەبىي تالانتقا ئىگە بولغان ئابباسىيلار جەمەتىنىڭ بۇ ئەمىرلىرىدىن باشقا، يەنە خۇراسان ئاقسۆڭەكلىرىدىن كېلىپ چىققان كامىل جەمەتىدىنمۇ نۇرغۇنلىغان ئەدىب سالاھىيتىدىكى ئەمىرلەر مەيدانغا كەلگەن، ئەبۇ فەدۇل ئۇبەيدۇللاھ ئىبىن ئەھمەد مىكائىل، ئەبۇ مۇھەممەد ئابدۇللا ئىبىن ئىسمائىل مىكائىل قاتارلىقلار ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى ۋەكىللىك شەخىسلەردۇر. كامىل جەمەتىنىڭ نوپۇزى يۇقىرى بولۇپ مۇھىم تۆھپىلەرنى قوشۇپلا قالماي، يەنە ئەدەبىياتنى راۋاجلاندۇرۇپ، ئەدەبىياتىنىڭ تەرەققىي قىلىشنى قوللىغان.خۇراسان رايونىدىكى ئەدىب سالاھىيتىدىكى، ئابباسىيلار جەمەتى ۋە باشقا جەمەتدىن كېلىپ چىققان بۇ ئەمىرلەر زور كۈچ بىلەن ئەدەبىيات ھەرىكىتىنىڭ تەرەققىياتىنى قوللاپ، ھىمايە قىلغان، ئۇلار پۇلپۇچەك تەمىنلەپ، ئەدەبىي كۆز قاراشلىرىنى بايان قىلىپلا قالماستىن، يەنە ئۆزلۈكىدىن ھەرىكەتكە كېلىپ، ئۆزلىرىنىڭ ئەدەبى ئەسەرلىرىنى يېزىپ چىققان. نۇرغۇن ئەسەر يازغۇچىلار بەسبەس بىلەن ئۇلارغا قېشىغا پاناھ ئىزدەپ كېلىپ، ئۆزلىرىنىڭ ئەسەرلىرى ۋە شېئىرلىرىنى ئۇلارغا تەقدىم قىلغان. ئالايلۇق، ئىبىن دۇلەد نىشاپۇرلۇق ئەبۇ فەدۇل مىكائىلنىڭ قىشىغا پاناھ تارتىپ كەلگەن ھەمدە ئۇنىڭ ئۈچۈن سۆزلۈكلەر توپلىمى دېگەن لۇغىتىنى تۈزگەن، ئۇ مەشھۇر شېئىرى ئەسىرى مەھسۇراھ نى يازغان، بۇ شېئىر سۆز ئاخىرى ئاجىزلىشىدىغان ئىسملارنى قاپىيە قىلىپ، كامىل جەمەتىگە مەدھىيە ئوقۇغان.ئەبۇ مەنسۇر سەئالىبىنىڭ نۇرغۇن ئەسەرلىرىنىڭ ھەممىسىلا بەگغوجام ئۈچۈن يېزىلغان، مەسىلەن، ئۇ ساھىب ئىبىن ئاباد ئۈچۈن ئىلىمپەندىكى قىزىقارلىق خەۋەرلەر نى يازغان، قابۇس ئىبىن ئوشمەقىر ئۈچۈن خوشاللىق دېگەن ئەسەرنى يازغان، ئەبۇ فەدۇل مىكائىل ئۈچۈن تىلشۇناسلىق ۋە ستىلىستىكىنىڭ سېھرى كۈچى نى يازغان، خارەزىملىق ئەمىر مەئمۇن ئىبىن مەئمۇن ئۈچۈن ئوخشىتىشتا كامالەتكە يېتىش قاتارلىق ئەسەرلىرىنى يېزىپ بەرگەن.خۇلاسىلىگەندە، بۇۋەيىد خانلىقى بىلەن سامانىيلار خانلىقىنىڭ خانلىرى گەرچە پارىسلاردىن، ئەسلى ئىشلىتىدىغان تىلى پارىس تىلى بولسىمۇ، لېكىن بۇ ئىككى خانلىق ئەرەب تىلى، ئەرەب ئەدەبىياتى، ئەرەبئىسلام پەلسەپىسى شۇنداقلا باشقا ئەرەبئىسلام ئىلىمپېنىنىڭ تەرەققىياتىغا مۆلچەرلىگۈسىز تۆھپىلەرنى قوشقان.دائىملىق ئەزا, جۇغلانما 602, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 398 جۇغلانماھازىرقى جۇغلانمىسى 602, كېلەركى ئەزا گۇرۇپىسىغا يەنە 398 جۇغلانما بار.يوللىغان ۋاقتى 2014216 12:34:38 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئۇلۇغ ئاللاھ ئەجىرىڭىزنى بەرسۇن. توردا يوقتىزىم نۇمۇرى: 25999يوللىغان ۋاقتى 2014216 12:38:03 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەسەرنىڭ تىزراق نەشىر قىلىنىشىنى ئۈمۈت قىلقمىز.يوللىغان ۋاقتى 2014216 14:36:16 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئىمام بۇخارى تۈزگەن كىتابنىڭ ئىسمى سەھىھۇلبۇخارى . سەھىھۇل بۇخارى جەۋھەرلىرى ۋە قەستەلانى شەرھى مۇھەممەد ئەمارە تۈزگەن كىتابتۇر. ئۇستاز قەستەلانى بۇخارى توپلىغان ھەدىسلەرگە شەرھى يازغاندۇر. بۇ كىتابنىڭ ئىسمى ئالمىشىپ قالغاندەك تۇرىدۇ قېرىندىشىم، يەنە ئىنچىكىلىك بىلەن سېلىشتۇرۇپ باققايسىز.تىرىشچان ئەزا, جۇغلانما 1242, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 758 جۇغلانماھازىرقى جۇغلانمىسى 1242, كېلەركى ئەزا گۇرۇپىسىغا يەنە 758 جۇغلانما بار.يوللىغان ۋاقتى 2014216 18:12:40 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئەجرىڭىزگە تەشەككۈرلەر بولسۇن بەك ئېسىل يازما ئىكەن .تىرىشچان ئەزا, جۇغلانما 1890, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 110 جۇغلانماھازىرقى جۇغلانمىسى 1890, كېلەركى ئەزا گۇرۇپىسىغا يەنە 110 جۇغلانما بار.يوللىغان ۋاقتى 2014216 18:12:55 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشبۇ ئەسەرنى ئۇيغۇرچىغا قايسى تىلدىن تەرجىمە قىلىۋاتىسىز؟يوللىغان ۋاقتى 2014216 18:30:18 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش يوللىغان ۋاقتى 2014216 18:12بۇ ئەسەرنى ئۇيغۇرچىغا قايسى تىلدىن تەرجىمە قىلىۋاتىسى ...بۇ ئەسەرنى خەنچىدىن تەرجىمە قىلىۋاتىمەن، بۇ ئەسەرنىڭ بېشىدىكى 4 تومى شىنجاڭ خەلق نەشىرىياتى تەرىپىدىن نەشىر قىلىنغان. كېيىنكى قىسملىرى تەرجىمە قىلىنىش ئالدىدا تۇرۋاتىدۇ، ئەگەر نەشىرىيات قۇشۇلسا، نەشىرگە بېرىپ بېقىش ئۇيۇم بار، ئىنشائاللاھ..يوللىغان ۋاقتى 2014216 20:01:24 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشھە ئەرەپچىدىن تەرجىمە قىلغان ئۇخشايدۇ دەپتىمەن. بۇمۇ ياخشى بۇپتۇ. ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن
|
ئامېرىكا پرېزىدېنتى دونالد ترامپ رەپىقىسى مېلانىا ترامپ بىلەن يوكودا ھاۋا ئارمىيىسى بازىسىنى زىيارەت قىلىۋاتقان كۆرۈنۈش. 2017يىلى 5نويابىر، ياپونىيە. ياپونىيە بولسا ئامېرىكا پرېزىدېنتى دونالد ترامپنىڭ ئاسىيا زىيارىتىدىكى بىرىنچى بېكەت.ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ساندرا جولېي خانىم بىلەن مەزكۇر ئورگاننىڭ كومىسسارى تەنزىن دورجې يېقىندا ئامېرىكانىڭ دىپلومات تورىدا ماقالە ئېلان قىلىپ، پرېزىدېنت ترامپنىڭ تۈرمىدىكى تىبەت راھىبى پەنچەن لاما بىلەن مۇددەتسىز قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغان ئۇيغۇر ۋىجدان مەھبۇسى گۈلمىرە ئىمىننى قويۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىشقا چاقىرغان.ساندرا جوللېي ۋە تەنزىن دورجېنىڭ قەيت قىلىشىچە، دىنىي ئەركىنلىك ۋە دىنىي مەھبۇسلارنى قويۇپ بېرىش مەسىلىسى پرېزىدېنت ترامپنىڭ خىتاي زىيارىتىنىڭ كۈنتەرتىپىدىن ئورۇن ئېلىشى كېرەك. ئۇلار، پرېزىدېنت ترامپنىڭ نېمە ئۈچۈن خىتايدا دىنىي ئەركىنلىكنى ئوتتۇرىغا قويۇشى كېرەكلىكىنى چۈشەندۈرۈپ: خىتاي خىتايلاشتۇرۇش ھەرىكىتى ئارقىلىق تىبەت ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ مەدەنىيىتى، ئۇلارنىڭ دىنىي ئېتىقادىنى يوقىتىشقا ئۇرۇنۇپ كەلمەكتە دېگەن.ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ گۈلمىرە ئىمىن ۋە پەنچەن لامانى قويۇپ بېرىش، دىنىي ئەركىنلىككە كۆڭۈل بۆلۈش ھەققىدىكى باياناتى ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ تاشقى سىياسىتى نۇقتىلىق سودا مەسىلىسى ۋە شىمالىي كورېيەنىڭ يادرو تەھدىتىگە مەركەزلىشىپ قالغان، بۇ مەسىلىلەردە خىتاينىڭ ھەمكارلىقىغا ئېھتىياجلىق بولۇۋاتقان مەزگىلدە ئوتتۇرىغا قويۇلدى.ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ ئالىي دەرىجىلىك تەتقىقاتچىسى تىنا مۇفورد خانىمنىڭ قەيت قىلىشىچە، پرېزىدېنت ترامپنىڭ خىتايدا گۈلمىرە ئىمىننىڭ مەسىلىسىنى ئوتتۇرىغا قويۇشىنىڭ ئەھمىيىتى ناھايىتى زور ئىكەن. ئۇ سەيشەنبە كۈنى زىيارىتىمزىنى قوبۇل قىلغاندا، بۇ بىزنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتىنى كۆزىتىۋاتقانلىقىمىزنى كۆرسىتىدۇ دېدى.تىنا مۇفورد مۇنداق دەيدۇ: بىز ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتى ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنى ئىزچىل دىنىي ئەركىنلىكنى ئوتتۇرىغا قويۇشقا، بولۇپمۇ بىزنىڭ ئالىي دەرىجىلىك رەھبەرلىرىمىز باشقا دۆلەتلەرنىڭ ئالىي دەرىجىلىك رەھبەرلىرى بىلەن كۆرۈشكەندە كونكرېت دىنىي ئەركىنلىك دېلولىرىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، بۇ دېلولارغا يۇقىرى دەرىجىدە ئەھمىيەت بېرىشكە، بۇ ئارقىلىق دىنىي ئەركىنلىك ئامېرىكا تاشقى سىياسىتىنىڭ مۇھىم ھالقىسى ئىكەنلىكىنى نامايان قىلىشقا رىغبەتلەندۈرۈپ كەلدۇق. بۇنداق قىلىشنىڭ ھالقىلىق يوللىرىنىڭ بىرى، پرېزىدېنت ترامپ ۋە باشقا ئامېرىكا ئەمەلدارلىرىنىڭ پەنچەن لاما، گۈلمىرە ئىمىن ۋە ياكى ئىلھام توختىغا ئوخشاش خىتايدىكى سانساناقسىز مەھبۇسلارنىڭ دېلوسىنى ئوتتۇرىغا قويۇشىدۇر. بىز پرېزىدېنت ترامپنىڭ بۇ مەھبۇسلارنىڭ ئىسمىنى ئوتتۇرىغا قويۇشىنى ئۈمىد قىلىمىز.بۇ يىل 39 ياشلىق يازغۇچى ۋە تور پائالىيەتچىسى گۈلمىرە ئىمىن ئۈرۈمچى سايباغ رايونلۇق ھۆكۈمەتنىڭ كادىرى بولۇپ، ئۇ 2009يىلى 5ئىيۇل ۋەقەسىدە قولغا ئېلىنغان ۋە مۇددەتسىز قاما جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغان. ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ساندرا جوللېي 2016يىلى گۈلمىرە ئىمىننى مەزكۇر كومىتېتنىڭ ۋىجدان مەھبۇسلىرى تىزىملىكى دىكى شەخس، دەپ ئېلان قىلغان ئىدى.تىنا مۇفورد، گۈلمىرە ئىمىننىڭ نېمە ئۈچۈن بۇ تىزىملىك تىكى شەخس ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ، ئۇنىڭ تەقدىرى پۈتۈن ئۇيغۇر جەمئىيىتى ۋە پۈتۈن دۇنياغا ئالاقىدار مەسىلە ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.تىنا مۇفورد: گۈلمىرەنىڭ كەچۈرمىشى مۇئاۋىن رەئىسىمىز، كومىسسار جولېيغا بىر ئانا بىر ئايال سۈپىتىدە بەك قاتتىق تەسىر قىلدى. شۇڭا، ئۇ گۈلمىرە ئۇچراۋاتقان پېشكەللىككە يېقىندىن دىققەت قىلىپ كەلدى. ئۇنىڭدا گۈلمىرەنىڭ قانداق ئىشلارنى بېشىدىن كۆچۈرۈۋاتقانلىقىغا قارىتا ئىنتايىن كۈچلۈك بىر ھېستۇيغۇ بار. ئۇ گۈلمىرەنىڭ تەقدىرى ئۇ ۋە ئۇنىڭ ئائىلىسى بىلەن چەكلىنىپ قالمايدۇ، بۇ پۈتۈن ئۇيغۇر جەمئىيىتى ۋە پۈتۈن دۇنياغا ئالاقىدار مەسىلە دەپ قارايدۇ. مانا بۇ مۇئاۋىن رەئىسى جولېينىڭ گۈلمىرە بىلەن كۆرۈشۈپ باقمىغان بولسىمۇ بىراق ئۇنىڭ تەقدىرىگە قىزىقىپ، ئۇنىڭ مەسىلىسىنى ئۆزىنىڭ شەخسى مەسىلىسىدەك كۆرۈشىنىڭ سەۋەبى. ئۇ ئۆزىنى گۈلمىرەگە باغلاپ تۇرغان بىر باغ باردەك ھېس قىلىدۇ.لېكىن پرېزىدېنت ترامپنىڭ خىتاي زىيارىتىدە سودا ۋە شىمالىي كورېيە ئۇنىڭ كۈنتەرتىپىدىكى ھالقىلىق مەسىلە ئىكەنلىكىنى مەلۇم بولسىمۇ، بىراق دىنىي ئەركىنلىك ۋە كىشىلىك ھوقۇقنى ئوتتۇرىغا قويۇشقويماسلىقى مەلۇم ئەمەس. ئامېرىكىدىكى ئۇيغۇر ئادۋوكات، د ئۇ ق نىڭ باش مەسلىھەتچىسى نۇرى تۈركەل، خىتايئامېرىكا رەھبەرلىرىنىڭ قوشۇمچە كۈنتەرتىپىدىكى تېمىلارنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇر مەسىلىسىنىڭ بارلىقىنى بىلدۈردى.نۇرى تۈركەل ئەپەندى: دونالد ترامپ بىلەن شى جىنپىڭنىڭ كۆرۈشكەندە سۆزلىشىدىغان تېمىلار بۇرۇن بېكىتىلىپ بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا قوشۇمچە تېمىلار بولىدۇ. مەيلى گۈلمىرە ئىمىننىڭ مەسىلىسى بولسۇن ياكى خىتاي پۇقرالىرىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسى بولسۇن، بۇلارنىڭ ھەممىسى ئاساسى تېمىدىكى مەسىلىلەر ئەمەس. لېكىن بىز ئامېرىكا ھۆكۈمىتىدىكى ئەمەلدارلاردىن ئىگىلىشىمگە قارىغاندا، بۇ قېتىم ئاساسى تېمىنىڭ ئىچىدە كىشىلىك ھوقۇق بولمىغان بىلەن قوشۇمچە مەسىلىلەرنىڭ ئىچىدە ئۇنىڭ چوقۇم تىلغا ئېلىنىدىغانلىقىنى ئاڭلىدۇق. بولۇپمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ يېقىندىن بۇيان چىقىرىۋاتقان، بولۇپمۇ بۇ يىلدىن بېرى بولغان سىياسىي ئۆگىنىشكە يىغىۋېلىش، رادىكاللىققا قارشى تۇرۇش مەسىلىلىرىنىڭ بارلىقىنى ئاڭلىدۇق.نۇرى تۈركەل ئەپەندى يەنە ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ كىشىلىك ھوقۇققا سەل قارىشى خىتاي ئۈچۈن بىر بۇسلۇق يارىتىپ بېرىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ساندرا جولېي دىپلومات تورىدا ئېلان قىلغان ماقالىسىدە ترامپ ھۆكۈمىتى ۋە ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىگە بەزى تەكلىپلەرنى بەرگەن. ئۇ، بۇ يىل دۆلەت ئىشلار مىنىستىرلىقى خىتاينى يەنە دىنىي ئەركىنلىك ۋەزىيىتى دىققەت قىلىنىدىغان دۆلەتلەر تىزىملىكىگە كىرگۈزۈش، دۆلەت مەجلىسىنىڭ 1872 نومۇرلۇق تىبەت قانۇنىنى تېز ماقۇللاش، ئامېرىكا يەر شارى ماگنىتىسكىي قانۇنى ۋە فرانك ۋولف خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك قانۇنىنى ئىشقا سېلىپ، كىشىلىك ھوقۇق ۋە دىنىي ئەركىنلىككە بۇزغۇنچىلىق قىلغان خىتاي ئەمەلدارلىرىنى جازالاشنى تەلەپ قىلغان.ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىدىكى تىنا مۇفورد، ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ يە شارى ماگنىتىسكىي كىشىلىك ھوقۇق قانۇنىنى ئۈنۈملۈك ئىشلىتىشى كېرەكلىكىنى بىلدۈردى. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: ھازىر بىزنىڭ قولىمىزدىن بۇرۇنقىدىنمۇ كۆپ كوزۇرلىرىمىز بار. مەيلى بۇ يەر شارى ماگنىتىسكىي قانۇنى، مەيلى يەر شارى دىنىي ئەركىنلىك قانۇنى، مەيلى دۆلەتسىز پۇقرالار قانۇنى بولسۇن، بۇلارنىڭ ھەممىسىنى بىزنىڭ ھۆكۈمىتىمىز ئىشلەتسە بولىدۇ. ئۇ باشقا ھۆكۈمەتلەرنى نوقۇل خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ جاۋابكارلىقىنى سۈرۈشتۈرۈپ قالماي، كىشىلىك ھوقۇققا بۇزغۇنچىلىق قىلغان ئەمەلدارلارنىڭ جاۋابكارلىقىنى سۈرۈشتۈرۈشكە رىغبەتلەندۈرۈشى كېرەك. بىز بۇ ئەمەلدارلارنىڭ جىنايىتىگە دائىر كۈچلۈك دەلىللەرگە ئېرىشكەندە ئۇلارنىڭ ئىسمىنى ئېلان قىلىشىمىز كېرەك. راستىنى ئېيتقاندا ئۇلارنىڭ ئىسمىنى ئېلان قىلىپ، ئۇلارنى ئۆزىنىڭ دىنىي ئەركىنلىك، كىشىلىك ھوقۇق ئۆلچەملىرىگە خىلاپ قىلمىشى ئۈچۈن ئىزا تارتقۇزۇش كېرەك. بۇنىڭ ئۈچۈن ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ھەر بىر پۇرسەتتە بۇ قورالنى ئىشلىتىشى ۋە باشقا دۆلەتلەرنىمۇ شۇنداق قىلىشقا رىغبەتلەندۈرۈشى زۆرۈر.ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىنىڭ يەر شارى ماگنىتىسكىي كىشىلىك ھوقۇق قانۇنى 2016يىلى ماقۇللانغان. رۇسىيەلىك كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىسى ماگنىتىسكىنىڭ نامىدىكى بۇ قانۇندا، كىشىلىك ھوقۇقنى دەپسەن قىلغان باشقا دۆلەتلەردىكى ھۆكۈمەت ئەمەلدارلىرىنى جازالاش، ئۇلارنىڭ ئامېرىكىغا كىرىشى، پەرزەنتلىرىنىڭ ئامېرىكادا ئوقۇشى ۋە ئامېرىكا پۇلمۇامىلە سىستېمىسىنى ئىشلىتىشى چەكلەنگەن ئىدى.
|
1186 0 پىكىر 19 ءساۋىر, 2021 ساعات 11:46چەحيانىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ءىىم رەسەيدىڭ اسكەري باس بارلاۋ قىزمەتىنىڭ گرۋ ىقتيمال ەكى تىڭشىسىنا ىزدەۋ جاريالادى.مەكەمە مالىمەتىنە قاراعاندا، ولار چەحيا ايماعىنا 2014 جىلى الەكساندر پەتروۆ جانە رۋسلان بوشيروۆتىڭ اتىنا بەرىلگەن رەسەيدىڭ تولقۇجاتىمەن كىرىپ، ەل ىشىندە تاجىكستاننىڭ رۋسلان تاباروۆ جانە مولدوۆانىڭ نيكولاي پوپا دەگەن ازاماتتىنىڭ قۇجاتتارىن قولدانعان.2014 جىلى چەحيانىڭ ۆربەتيتسە قالاسىنداعى قارۋجاراق ساقتالعان قويمادا جارىلىس بولعاندا، ولار وسى ايماقتا جۇرگەن. وپەراتور بۇل ەكى ادامعا 1317 قازان كۇندەرى قارۋجاراق ساقتالعان قويماعا بارۋعا رۇقسات بەرگەن، ال جارىلىس 16 قازاندا بولعان. وندا 50 توننا وقءدارى جارىلىپ، چەحيانىڭ ەكى ازاماتى قايتىس بولعان. ولاردىڭ ەلەكتروندىق پوشتا ارقىلى رۇقسات سۇراعان حاتىندا رۋسلان تاباروۆ اتتى ادامنىڭ اتىنا بەرىلگەن تاجىك تولقۇجاتى كورسەتىلگەن.17 ساۋىردە چەحيانىڭ سىرتقى جانە ىشكى ىستەر ءمينيسترى قىزمەتىن قاتار اتقارىپ وتىرعان يان گاماچەك رەسەي ەلشىلىگىندە ىستەيتىن 18 ديپلوماتتىڭ شىن مانىندە رەسەي باس بارلاۋ باسقارماسى گرۋ مەن سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ادامدارى ەكەنىن دالەلدەيتىن ايعاقتىڭ بارىن ايتقان.ديپلوماتتارعا ەلدەن كەتۋگە 48 ساعات بەرىلىپ وتىر.ولكەنىڭ ۇكىمەت باسشىسى اندجەي بابيش پەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى يان گاماچەك مالىمدەدى.ءبابيشتىڭ سوزىنشە، چەحيانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ۆربەتيتس اۋىلىنداعى اۋقىمدى جارىلىسقا رەسەي اسكەريلەرىنىڭ قاتىسى بارىن دالەلدەگەن.وسى ارادا چەحيا پوليتسياسى ءارتۇرلى پاسپورتى بار دەگەن ەكى رەسەي ازاماتىنا ىزدەۋ سالدى. بۇل ەكى ازامات چەحيادا 2014 جىلى 1116 قازان ارالىعىندا بولعان. پوليتسيانىڭ سوزىنە قاراعاندا، اڭگىمە الەكساندر پەتروۆ پەن رۋسلان بوشيروۆ دەيتىن اتىشۋلى رەسەيلىكتەر جونىندە بولىپ وتىر.ۇلىبريتانيا پەتروۆ پەن ءبوشيروۆتى سەرگەي مەن يۋليا سكريپالداردى نوۆيچوكپەن ۋلاۋعا قاتىسى بار گرۋ قىزمەتكەرلەرى سانايدى. پەن مالىمەتىنشە، پەتروۆ پەن بوشيروۆتىڭ ناعىز اتىءجونى اناتولي چەپيگا جانە الەكساندر ميشكين.
|
قىزىل قىرعىن بولادى، باي بايعۇسقا اينالادىقازاقستان 26 مامىر، 2022كوپتى باستان كەشكەن اتابابامىزدىڭ كوڭىلىندە تارقامايتىن مۇڭ بولعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى اشارشىلىق. تابۋ قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن ادەت. ءبىر نارسە تۋرالى تۇيەدەن تۇسكەندەي ەتىپ ايتۋ كورگەنسىزدىك سانالعان. سودان بولار، ۇلكەندەر اشارشىلىقتى جاماندىق، سوعىستى مايدان دەيتىن.وسى جاماندىق قازاق جۇرەگىندەگى جازىلماس جارا، سۇيەككە تۇسكەن تاڭبا بولىپ قالدى. ميلليونداعان جازىقسىز باۋىرىمىزدىڭ قولدان جاسالعان جاپپاي اشتىقتان باۋداي ءتۇسىپ قىرىلۋى قازاق تاريحىندا بۇرىنسوڭدى بولماعان، ادام اقىلىنا سىيمايتىن جانتۇرشىگەرلىك زۇلمات ەدى.بۇل گۋمانيتارلىق اپاتتىڭ اۋقىمدىلىعى مەن ۇزاقتىعى ونىڭ كەڭەس وكىمەتىنىڭ قازاق حالقىن قىرىپجويۋعا باعىتتالعان ساياساتى، ايقىن گەنوتسيد ەكەندىگىن كورسەتەدى. بۇۇنىڭ 1948 جىلى 9 جەلتوقساندا قابىلداعان گەنوتسيد قىلمىسىنىڭ الدىن الۋ جانە ول ءۇشىن جازالاۋ كونۆەنتسياسىنىڭ 2بابى: بۇل كونۆەنتسيادا گەنوتسيد دەپ قانداي دا ءبىر ۇلتتىق، ەتنوستىق، ناسىلدىك نەمەسە ءدىني توپتى تولىق نەمەسە ءبىر بولىگىن قىرىپجويۋ نيەتىمەن جاسالعان كەلەسى ارەكەتتەر تۇسىنىلەدى، دەپ 5 ءىسارەكەتتى گەنوتسيد دەپ اتايدى. قازاق حالقىن ناۋبەتكە اكەلگەن بۇل ارەكەتتەر وسى قۇجاتتاعى قانداي دا ءبىر توپتىڭ تولىق نەمەسە ءبىر بولىگىنىڭ فيزيكالىق جويىلۋىنا اكەلەتىن ءومىر جاعدايلارىن قاساقانا تۇردە جاساۋ، دەگەن بابىندا كورسەتىلگەن قىلمىسقا كەلىپ تۇر.ەلدىڭ كوپ ايتاتىنى وتكەن عاسىردىڭ 30جىلدارىنداعى اشارشىلىق. ال 19161918 جىلدارعى اشتىق اسىرەسە وڭتۇستىكتە، ونىڭ ىشىندە شۋ بويىندا ەرەكشە قاتتى بولعان. 1917 جىلى اۋليە اتا ويازىندا ۋەزد 305 مىڭ ادام تۇرسا، 1920 جىلى ولاردىڭ سانى 197 مىڭعا دەيىن كەمىگەن. ارينە، بۇل كەمۋ قازاق ەسەبىنەن جانە زوبالاڭ جىلداردىڭ باسىندا عانا ورىن العان. قازاق حالقىنىڭ باسىنا تونگەن ناۋبەتتى اۋليە اتا ويازىنداعى 1920 جىلعى مال سانى 1917 جىلمەن سالىستىرعاندا 60 پايىزعا كەمىگەندىگى دە ايقىن كورسەتەدى.جالپى العاندا شۋ، مويىنقۇم حالقى الىمساقتان ەگىنشىلىكپەن اينالىسقان، توعانارىق قازعان، كەتپەنكۇرەكپەن تانىس، قىس ازىعىن جازدا، جاز ازىعىن قىستا ويلاعان شارۋاقور ەل بولعان. ەككەن بيداي، تارى، ارپا، جۇگەرى، اسقاباق، قاۋىنقاربىزى بىتىك شىعاتىندىقتان قولداعى ءبىرلىجارىم مالمەن دە قانداي جۇت بولسا دا ازىقت ۇلىك جاعىنان كەمشىلىك كورمەيتىن. سوندىقتان قازاق جەرىندە اشارشىلىق 1929 جىلدىڭ كۇزىنەن باستالعانىمەن، شۋ القابىندا بۇل اپات الدەقايدا كەيىن تەك 1932 جىلدىڭ جازكۇزىنە قاراي كۇشەيگەن.بۇل جەردە ارقاداعى قازاقتىڭ ار جاعى اۋليە اتاعا، بەر جاعى فرۋنزەگە شۋ ارقىلى اۋعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. وسى اشتاردان شۋ حالقى باستاپقىدا ادام جەگىشتەر دەپ ۇرىككەنىمەن، كوپ ۋاقىت وتپەي وزدەرى دە سولاردىڭ كەيپىنە تۇسەدى.ۇلكەندەر ورايى كەلگەندە ەلدى جايلاعان جاماندىق تۋرالى ايتىپ وتىراتىن. سودان دا بولار ءبىز ءۇشىن اشتىق مۇلدە بەيمالىم ماسەلە ەمەس ەدى. بەسىنشى سىنىپتا ابەن دەگەن بالامەن دوس بولدىم. ابەن اڭگىمەنى جاقسى ايتاتىن. ول اكەسى مال باعىپ وتىرعان كوكقايناردىڭ تاۋىندا جالعىز تۇرعان ءبىر مازار بار ەكەنىن، ءتۇس اۋا كۇن ساۋلەسى تەسىكتەن تۇسكەندە ىشىنەن ادام سۇيەكتەرى، باس سۇيەكتەرى كورىنەتىنىن ايتىپ، بالا كوڭىلىمىزدى ابدەن ەلەڭدەتتى. سونىمەن نە كەرەك، بارامىن دەگەن بالالاردىڭ قاتارى سيرەپ، كۇزدە ءبىر دەمالىستا ەكەۋمىز عانا جولعا شىقتىق. ابەننىڭ كوكقاينار اۋىلىندا تۇراتىن تۋىسىندا تۇنەپ، ەرتەڭىنە سول باعىتتا جۇرگەن كولىككە ءمىنىپ قىستاۋعا جەتىپ الدىق. تاۋدىڭ ىعىنا سوعىلعان ۇزىن مال قورانىڭ قاسىندا 3 بولمەلى ءۇي ورنالاسقان. اكەسى مەن شەشەسى نە ءۇشىن كەلگەنىمدى بىلگەن سوڭ ماعان ءبىرتۇرلى قاراپ قالدى، بىراق سىر بەرمەدى. ادەتتە وسىنداي جاعدايدا قويىلاتىن كىمنىڭ بالاسىسىڭ، قاي ەلسىڭ؟، دەگەن سۇراقتاردى دا قويمادى. ەرتەسى تاڭدا ەكى اتتى ەرتتەپ قويىپتى. ءبىر وتار قويدىڭ سوڭىنان شىقتىق. قويدىڭ ۇيرەنشىكتى جايىلاتىن جەرلەرى بولادى، سوندىقتان مازارعا كەشقۇرىم مال ورىستەن قايتقان كەزدە جاقىندادىق. ابدەن ەڭكەيگەن كۇننىڭ ساۋلەسى مازاردىڭ بۇيىرىنەن ىستەلگەن تەسىكتەن ىشىنە ءتۇسىپ تۇرعان ساتتە كەلدىك. ەستە قالعانى ءۇيىلىپ جاتقان ادام سۇيەكتەرى، باس سۇيەكتەر، كىشكەنتاي بالالاردىڭ باس سۇيەكتەرى. ءبىر قاراعان بىزگە وسى كورىنىستىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولدى. ايدالاداعى مازار، قىزارا باتىپ بارا جاتقان كۇن 12لەردەگى ەكى بالا قاتتى قورىققاننان ۇندەمەستەن اتتارىمىزعا جۇگىرىپ بارىپ ءمىنىپ، قويدىڭ ارتىنان شابا جونەلدىك.وسى جەرلەردى مەكەن ەتكەن ءۇيسىن دۋلاتتىڭ بوتپاي تايپاسى كۇزدە ەگىستىكتەن تۇسكەن بيداي، تارى تۇسىمدەرىن اقتاپ، قاپتاپ، مالىن قارى قالىڭ، قاتتى قىس بولسا دا جۇتقا ۇرىنبايتىن جيناقى ەل بولعان. ونى ءبىز مايلىقوجا اقىننىڭ ۇلى ءجۇز جەرىندەگى بۇرىنعى جۇت تۋرالى قويان جىلى جاۋمادى كوكتەن جاڭبىر جىرىنداعى تومەندەگىدەي جولدارىنان كورەمىز:تاۋدا دۋلات كۇيزەلىپءوز ازىعى وزىنە از بولمادى.ىلعي ەتەك تاۋ جەردىڭەگىندىك ەل مارتەبە، ساپاسى ەكەن.دۋلات اعاسى ەكەن!ازاماتى اتتان، قازانى وتتان تۇسپەگەن قايران جيناقى جۇرت 30جىلدارعا قاراي قولىنداعى مالىنان ايىرىلعان سوڭ الاپات اشتىققا ۇرىنىپ، قور بولدى.شۋ بويىندا ءجۇندىباي اۋليە دەگەن ءومىر سۇرگەن. تاسوتكەل سۋ قويماسىنىڭ استىندا قالعان مەكەندە تۋىپ، 1929 جىلى 85 جاسىندا قايتىس بولعان. اۋليە ەشقاشان ادامعا تىك قاراپ سويلەمەيدى ەكەن. سول اۋليەنىڭ كوزىن جۇمىپ وتىرىپ: قىرعىن سوعىس، الاپات اشتىق بولادى، شۋعا اتابابامىز كورمەگەن حالىقتار كوشىپ كەلەدى، ۇلت ارالاسادى، ءتىل مەن ءدىن بۇزىلادى، قارا تەمىر قاقساپ سويلەيدى، جەردىڭ بەتىن سىم تەمىر تورلايدى، بۇرىنعى جاقسى قور بولادى، ونى جاماندار باسىنادى، ايەل ەركەكپەن تەڭ بولادى، ىشكەندەرى اششى سۋ بولادى، وسى تۇستا شۋ وزەنى بايلانىپ، ۇلكەن كولگە اينالادى، دەپ ايتقان ساۋەگەي سوزدەرى شىندىققا اينالدى.قىزىل قىرعىن بولادى، باي بايعۇسقا اينالادى، دەگەن ءجۇندىباي اۋليەنىڭ ءسوزى دە راستالادى. وزىمەن سىيلاس، شۋ بويىنان قاجىلىققا ءبىرىنشى بارعان بوتپايدىڭ قوجاي رۋىنىڭ اتقامىنەرى ساۋدابايعا جىلقىڭدى ۇكىمەت الادى، بىراق سەن ونى كورمەيسىڭ دەگەن ەكەن. شىنىندا، قاجى 1925 جىلى كامپەسكەگە دەيىن قايتىس بولىپ كەتەدى. مازاردى وسى قاجىنىڭ پاتشا زامانىندا ەل بيلەگەن اسىر دەگەن بالاسى جاماندىق باستالعاندا ادامدار كومۋسىز قالادى دەپ سالدىرعان. تاشكەننەن تسەمەنت الدىرىپ، تاۋتاسىن مولىنان قولدانا وتىرىپ كوتەرگەن. ادامدار كومۋسىز قالماسىن دەپ كۇمبەزدىڭ استىنان بۇرىنسوڭدى قازاق تاجىريبەسىندە جوق سكلەپ جاساپ، ءبىر بۇيىرىنەن ءولى دەنەلەردى ىشىنە تاستاپ جىبەرۋ ءۇشىن ادام دەنەسى سىياتىنداي قۋىس قالدىرعان. سكلەپ پولياك تىلىنەن اۋدارعاندا مازاردىڭ ىشكى، جەرىن تەرەڭدەتە قازعان، ولگەن ادامنىڭ ءمايىتىن قويۋعا ارنالعان بولىگى دەگەندى بىلدىرەدى. مازاردى كورگەندەر ونىڭ ىشىندە 27 باس سۇيەك بار، سكلەپ وتباسىلىق ەمەس، جالپى اشتىق قۇرباندارى جەرلەنگەن دەيدى.بالا كەزدەگى سول ساپار 52 جىلدان كەيىن جالعاسىن تاپتى. شۋداعى ساپاربەك دەگەن دوسىم ساۋداباي قاجىنىڭ شوبەرەسى ساۋداباەۆ باقتىبايمەن ونلاين تانىستىردى. الماتى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن، اۋداندىق دەڭگەيدە ءتۇرلى جاۋاپتى قىزمەت اتقارعان باقتىباي كۇمبەزدىڭ اينالاسىن قورشاپ، مازاردىڭ جانجاعىن قىمتاپ قويىپتى. دەگەنمەن مازار ۋاقىت تەزىنە شىداماي ب ۇلىنە باستاعان. جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە حالىق اراسىندا قالىپتاسىپ قالعان قاساڭ تۇسىنىك پەن بۇل جونىندەگى ءدىني پوستۋلات قولبايلاۋ بولىپ وتىر.اشتان ولگەننىڭ مولاسى جوق، دەيدى قازاق. وسى تۇرعىدان العاندا بۇل مازار اشارشىلىق تاريحىنداعى سيرەك قۇبىلىس، بىردەنءبىر ماتەريالدىق ەسكەرتكىش. اشتىقتان قىرىلعان حالىق كوپ جاعدايدا كومۋسىز قالىپ، يتقۇسقا جەم بولعانى بەلگىلى. سونداي جاعدايدا ادامشىلىقتى ساقتاپ قالۋعا باعىتتالعان جانتالاستىڭ شۋ بويىنداعى، ءتىپتى ەلىمىزدەگى بىردەنءبىر كورىنىسى رەتىندە اتالعان مازار اشارشىلىقتى ايعاقتايتىن ەسكەرتكىش رەتىندە مەملەكەت قاراۋىنا الىنۋى ءتيىس دەپ سانايمىز. ونى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، ارنايى تاقتايشا ورناتىلسا ەلدىگىمىزدى كورسەتەتىن، الاپات اشتىقتى كەلەر ۇرپاق ەسىندە ساقتاۋدا باعا جەتپەس ماڭىزدى قادام بولار ەدى.قازاقستان رەسپبليكاسى ديپلوماتيالىق قىزمەتىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى
|
كوسىراپلىقلارنىڭ ئۆزگىچە ئۆرپئادەتلىرى ئۇيغۇر ئاكادېمىيىسىسىزنىڭ ئورنىڭىز: باشبەت ئومۇمى كوسىراپلىقلارنىڭ ئۆزگىچە ئۆرپئادەتلىرىيوللىغۇچى: ئاكادېمىيە يوللانغان ۋاقتى: 2018 يىل 08 ئۆكتەبىر ئورنى: ئومۇمى، مەدەنىيەت بوستانىكوسىراپلىقلارنىڭ ئۆزگىچە ئۆرپئادەتلىرى كوسىراپلىقلار ئاقتۇ ناھىيىسىنىڭ كوسىراپ يېزىسىدا ياشىغۇچى خەلق. كوسىراپ يېزىسى قارا قۇرۇم تاغ تىزمىسىنىڭ غەربىي، زەرەپشان دەرياسى ۋە بۇ دەرياغا قوشۇلىدىغان يازاق، چارلۇڭ دەريالىرىنىڭ ئىككى قىرغىقىغا جايلاشقان تاغلىق يېزا. شەرقى ئۇزۇنلۇق 33760276قا ،شىمالىي كەڭلىك 96 37 0738قا توغرا كېلىدۇ. ئۇنىڭ شەرق تەرىپى يەكەن ناھىيىسىنىڭ كاچۇڭ، قوشىراپ، دامسى يېزىلىرى بىلەن، غەرب تەرىپى ئاقتۇ ناھىيىسىنىڭ تارتاجىك مىللىي يېزىسى، چارلۇڭ يېزىلىرى بىلەن، شىمال تەرىپى ئاقتۇ ناھىيىسىنىڭ قىزىلتاغ يېزىسى، ئاقتالا چارۋىچىلىق فىرمىسى بىلەن، جەنۇپ تەرىپى تاشقۇرغان تاجىك ئاپتۇنۇم ناھىيىسنىڭ داتۇڭ يېزىسى بىلەن تۇتىشىدۇ.كوسىراپلىقلار قارا قۇرۇم تاغ تىزمىسىدىكى قاتمۇقات تاغلار ئارىسىنى ماكان تۇتۇپ يېرىم دېھقانچىلىق، يېرىم چارۋىچىلىق بىلەن تۇرمۇش كەچۈرىدۇ. بۇخىل بېكىنمە ھالەتتىكى جۇغراپىيلىك مۇھىت ئۇلارنىڭ ئىشلەپچىقىرىش شەكلى، ئۆرپئادىتى، يەرلىك شىۋىسى، ناخشائۇسۇلى، ئەدەپئەخلاق قارىشى قاتارلىق تەرەپلەردە يەرلىك خاسلىقى كۈچلۈك بولغان مەدەنىيەت ئەنئەنىسىنى شەكىللەندۈرگەن ھەمدە ئۇنى بۈگۈنكى زامان تۈرلۈك مودا مەدەنىيەتلەر تەسىرىدىن ساقلاپ قېلىش جەھەتتە ئاكتىپ رول ئوينىغان. شۇڭا كوسىراپلىقلارنىڭ ئۆرپئادەتلىرى ئۇيغۇر ئۆرپئادەتلىرى ئىچىدىكى ھەم ئۆزگىچىلىككە ئىگە بولغان ھەم قۇيۇق ئەنئەنىۋىلىكنى ساقلاپ قالغا ن قەدىمى مەدەنىيەت ئىزچىللىقى ھالىتىدە جەلىپكارلىققا ئىگە بولۇپ كەلمەكتە. يەنە شۇنى ئەسلەش ھاجەتكى، كوسىراپ يېزىسى قەدىمكى يەكەنتاشقۇرغان كارۋان يولىنىڭ يىپەك يولى شىمالىي بۆلىكىدىكى مۇھىم ئۆتەڭ بولغاچقا، كوسىراپلىقلار تارىختا تۈرلۈك دىن، مەدەنىيەتلەرنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىغان. بولۇپمۇ ئەتىراپىدىكى قىرغىز، تاجىك قاتارلىق قوشنا مىللەتلەرنىڭ ئۆزگە مەدەنىيەت ئەنئەنىلىرى بىلەن ئۇچرىشىشتىن ئىبارەت مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇش مۇھىتى كوسىراپلىقلارنىڭ ئۆرپئادەتلىرىگە تېخىمۇ ئۆزگىچە ھۆسن قوشقان.كوسىراپلىقلارنىڭ جەمئيەت تۈزۈلمىسدە جەمەت تۈزۈمى ئاساس قىلىنغان. پۈتكۈل ئاۋامخەلق سەرىغلار، چوكچىلار، شولوغلار، ئېشەكچىلەر، ھاڭغۇتلار، قوتانلار ۋە كورلىلاردىن ئىبارەت جەمەتلەرگە بۆلۈنگەن. جەمەت كوسىراپ شىۋىسىدە توپ دەپ ئاتالغان. كوسىراپلىقلارنىڭ جەمەت قارىشى ناھايىتى كۈچلۈك بولغاچقا، ئۆزلىرىنى چوڭ جەھەتتىن ھەممىمىز كوسىراپلىقبىر ئەۋلاد دەپ قارىسىمۇ، ئەمما ئايرىم جەھەتتىن ئۆزىنىڭ مەمۇرىي جەھەتتىكى تەۋەلىكىنى ئۆزنەسەبى بولمىش جەمەت توپ كە مەنسۇپ قىلىپ كەلگەن. ھەرقايسى جەمەتنىڭ ئۆز ئاقساقاللىرى بولغان، بۇ ئاقساقاللار شۇ جەمەتلەر ئىچىدىكى ھەممە ئېتىراپ قىلىدىغان ھۆرمەتكە سازاۋەر مويىسىپىتلاردىن بەلگىلەنگەن. ئائىلەنىكاھ، ئۆلۈميېتىم ئىشلىرى، جامائەت سورونلىرىدىن تارتىپ، ھۆكۈمەتنىڭ ئالۋانسېلىقلىرىغىچە جەمەت ئاقساقاللىرى يېتەكچىلىك قىلىپ كەلگەن. كوسىراپ 1912يىلى پۇلى ناھىيىسى تاشقۇرغان گە تەۋە يېزا بولۇپ قۇرۇلغاندىن كېيىن، بەگلىك تۈزۈم يولغا قۇيۇلغان بۇلسىمۇ، ئەمما يۇرت باشقۇرۇش ئىشلىرىدا يەنىلا جەمەت ئاقساقاللىرى تۈزۈمى ئاساس قىلىنغان. پۈتۈن يېزا خاراكتىرلىك چوڭ ئىشلار پۇلى ھۆكۈمىتى تەيىنلىگەن يەرلىك بەگنىڭ يىتەكچىلىكىدە، جەمەت ئاقساقاللىرى كېڭىشى ئارقىلىق بىكىتىلگەن. 1956يىلىدىن باشلاپ جەمەت تۈزۈمى ئەمەلدىن قېلىپ، كوسىراپ يېزىسىدا 4 كەنىت، بىر چارۋىچىلىق فېرمىسى، 8مەھەلىدىن ئىبارەت مەمورىي تۈزۈملەر ئورنىتىلغان، كوسىراپلىقلار كوپراتسىيىلىشش دەۋرىگە قەدەم قويغان.دېھقانچىلق ، قۇناق، بۇغداي، ئارپا، تېرىق، پۇرچاق، باقلى دادۇر، زىغىر، زاغۇن، كەندىر، ئاپتاپپەلەس، قۇغۇن، تاۋۇز ۋە ھەرخىل ئوتياشچامغۇرلارنى تېرىشنى، ئۆرۈك، ئۈژمە، ئالما، ئانار، ئۈزۈم، جگدە، ياڭاق، تېرەك، سۆگەت قاتارلىق دەرەخلەرنى ئۆستۈرۈشنى ئاساس قىلىدۇ. چارۋىچىلىقتا قوي ئەچكۈ ئۆچكە، قوتۇز، كالا، ئات، تۆگە قاتارلىق چارۋىلار بېقىلىدۇ. دىھقانچىلىق ئىگىز تاغلار ئارىسىدىكى مۇنبەت توقايلىقلاردا، چارۋىچىلىق ئېگىز يايلاقلاردا ئېلىپ بېرىلىدۇ. كوسىراپلىقلارنىڭ يەرلىك شىۋىسىدە دىھقانچىلىق رايۇنلىرى كەن. چارۋىچىلىق رايۇنلىرى قى دەپ ئاتىلىدۇ.چارۋاماللارغا ئەن سەلىش ئادىتى: ھەر بىر ئائىلە ئۆز چارۋاماللىرىنى تونۇش، پەرقلەندۈرۈش، يوقۇلۇپ كەتكەنلىرىنى ئىزدەپ تېپىش ئۈچۈن ئەنتامغا سالىدۇ. بۇ ئەنتامغىلار ئەۋلادمۇئەۋلاد ئىشلىتىلىدۇ. بۇ ئەنتامغىلار تىلما ئەن، ئويما ئەن، كەسمە ئەن، تۆشۈك ئەن، چۆلتەك ئەن، قالاغاچ ئەن، جىگدە ئۇرۇقى ئەن قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. ئەنتامغا چارۋاماللارنىڭ قۇلىقىغا سېلىنىدۇ. بىر ئەننى بىر قانچە ئائىلە ئشلىتىپ قىلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، بىر ئائىلە ئىشلەتكەن ئەنتامغىنى ئىككىنچى بىر ئائىلە ئىشلەتمەيدۇ. ئشلىتىشكە توغرا كەلسە، ئۇنىڭغا يەنە باشقا بىر ئەننى قوشىدۇ، ئەن سالغاندا چارۋاماللارنىڭ قۇلاقلىرىغا دىققەت قىلىنىدۇ، بىرئەننى بىر ئائىلە ئوڭ قۇلاققا سالسا، يەنە بىر ئائىلە سول قۇلاققا سالىدۇ.مېھمانغا ئاق تۇتۇش ئادىتى: كوسىراپلىقلار ئۆيىگە مېھمان كەلسە خۇشاللىق ھېسابلايدۇ، مېھماننى خىزىر ئورنىدا ھۆرمەتلەيدۇ. ئەمىليەتتىمۇ مېھمان كىلىش چارۋىچى ئۈچۈن خىزىر رولىنى ئوينىغاندىن كۆرە، ئەڭ مۇھىمى مۇڭدىشىش، شۇئارقىلىق بىرمەزگىللىك يالغۇزچىلىق، زىرىكىشلىك ئاسارىتنى يېنىكلىتىش رولىغا ئىگە بولىدىغانلىقى ئېنىق. كوسىراپلىقلار يايلاققا كەلگەن ئادەم مەيلى يوقلاپ كەلگەن بولسۇن، ياكى ئۆزئىشى بىلەن كەلگەن بولسۇن ۋە ياكى تونۇيدىغان، تونۇمايدىغان ئادەم بۇلۇشىدىن قەتئىينەزەر، مېھمان دەپ بىلىدۇ. يىراقتىن بىرەر كىشىنىڭ ئۆز كاپىسى كەپىسى گە كېلىۋاتقان قارىسىنى كۆرگەن ھامان، شۇ قىردىكى ھەممە ئائىلىگە خەۋەر يەتكۈزىلىدۇ، ھەربىر ئائىلىدىن بىر ئادەم بىر تاۋاقتىن ئاق سۈت، قېتىق، قايماق ئېلىپ مېھماننىڭ ئالدىغان يۈگۈرۈپ بارىدۇ، ئالدىن بارغان ساھىپخان مېھماننىڭ ئاتئۇلىغىنى دەرھال قولىدىن ئېلىپ، سالامسائەت قىلغاچ ئەكەلگەن ئاقنى سۇنىدۇ، مېھمانمۇ سالام ياندۇرۇپ بولۇپلا، ئاقنى بىر يۇتۇم ئوتلاپ ھەممىنى ئىچىۋەتسىمۇ بولىدۇ ئىگىسىگە قايتۇرىدۇ. باشقا ئائىلىلەرنىڭ ئاقلىرىمۇ مۇشۇ تەرتىپ بويىچە بولىدۇ، بۇ مېھمانغا ئاق تۇتۇش دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇنىڭدا كوسىراپلىقلارنىڭ مېھماننى ھۆرمەتلەش، ئادەمگەرچىلىكنى ئەلا بىلىش، ئاقنى ئۇلۇغلاش قارىشى نامايەن قىلىنىدۇ.ئەركتىللا ۋە غەرۋاز ئوقۇش ئادىتى: ئەركتىللا ۋە غەرۋاز ئوقۇش چارۋىچىلىق تۇرمۇشى جەريانىدا بارلىققا كەلگەن ئۆزگىچە ناخشا ئوقۇش ئادىتى بولۇپ، ئاھاڭى مۇقىم، تېكىستى ئەركىن بولىدۇ. ئەركتىللا ناخشىسى دىئالوگلىشش شەكلىدە ئوقۇلىدۇ، يايلاقتا مال بېقىۋاتقان چارۋىچى يەنە بىر يايلاقتا يۈرگەن ئادەمنىڭ قارىسىنى كۆرگەن ھامان، ئۇ كىشىگە قارىتىپ يۇقىرى ئاۋازدا ناخشا ئوقۇيدۇ، ناخشىنى ئاڭلىغان قارشى تەرەپمۇ شۇ ناخشىغا جاۋابەن ناخشا قايتۇرىدۇدىئولوگنىڭ قېتىم سانى چەكلەنمەيدۇ، بۇ ئەركتىللا ئوقۇش دېيىلىدۇ. ئەركتىللا ئاتالغۇسى ئەرك تىل تىللار سۆزلىرىدىن تەركىب تاپقان، ئەركىن ئازادە ئوقۇلىدىغان ناخشا دېگەن مەنىنى ئىپادىلەيدىغان يەرلىك شىۋە سۆزدىن ئىبارەت. ئەركتىللا ئوقۇش جەريانىدا ئۆزارا بىربىرىنىڭ كۆڭلىنى رەنجىتىش چەكلىنىدۇ، مۇبادا قارشى تەرەپ ئاڭلىماسلىق ياكى ئەركتىللا ئوقۇيالماسلىق سەۋەبىدىن ناخشا قايتۇرمىسا، ئەركتىللا باشلىغۇچى تەرەپ:تۆتى ئالا، تۆتى قارا،غەرۋاز ئوقۇش پادىچىلار يالغۇز قېلىپ غېرىبلىق ھېس قىلغاندا، ئاتائانىسى، بالاچاقىلىرى ياكى ئۆز مەھەللىسىنى سېغىنىپ ئۆزئۆزىگە پەس ئاۋازدا ناخشا ئوقۇيدۇ، بۇ غەرۋاز ئوقۇش دەپ ئاتىلىدۇ. غەرۋاز نامى غېرىب ئاۋاز سۆزلىرىدىن تۈرلەنگەن، غېرىبلىقتا ئوقۇلىدىغان ناخشا دېگەن مەنىنى ئىپادىلەيدىغان يەرلىك شىۋە سۆزىدىن ئىبارەت.ياغاچ قۇشۇق: كوسىراپلىقلار ئادەتتە كوسىراپ قوشۇقى ۋە ئۆلكە قوشۇقى يەكەننى ئادەتتە ئۆلكە دەپ ئاتايدۇ دىن ئىبارەت ئىككى خىل قوشۇق ئىشلىتىدۇ. كوسىراپ قوشۇقىنڭ ئومومى ئۇزۇنلىقى 20سانتىمىتىر ئەتراپىدا، بېشىنىڭ دىئامىتىرى 15سانتىمىتىر، قېلىنلىقى 2سانتىمىتىر، دەستىسنىڭ ئۇزۇنلىقى 15سانتىمىتىر ئەتراپىدا بولىدۇ. ئۈرۈك، ئامۇت، ئۈژمە ياغىچى 30سانتىمىتىر ئۇزۇنلۇقتا كېسىلىپ، كەكە بىلەن كەلپەتلىنىدۇ. ئاتالغۇ بىلەن باش قىسمى ئويىلىدۇ. ئاخىرىدا كاژگات ئارقىلىق سىپتىلاشتۇرىلىدۇ. باش قىسمىنىڭ ئۇچ تەرىپى ئۇچلۇق، كەينى تەرىپى يۇمىلاق ياي شەكلىدە بولىدۇ. قومۇلدىكى يانبۇلاق 25003100 بۇنىڭدىن بۇرۇن، لوپتىكى سامبۇل م.ب1.ئەسىردىن 3.ئەسىرگىچە. چەرچەندىكى زاغۇنلۇق مىلادى16.ئەسىر قەدىمكى قەبرىستانلىقلىرىدىن قېزىۋېلىنغان ياغاچ قوشۇق شەكلىگە ئوخشايدۇ. تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپلىرى ئۈچۈن تۈزۈلگەن تىلئەدەبىيات دەرىسى 5قىسىم 25بەت.قارا چىراق: قارا چىراق ياسىلىشى ئاددىي، تەننەرخى ئەزان بولغان، توك، كىرسىن، شام بولمىغان شارائىيىتتا ئىجاد قىلىنغان خاس يەرلىك چىراق ھېسابلىنىدۇ. قارا چىراقنى ياساشتا، ئالدى بىلەن ئۈرۈك مېغىزى، كەندىر، ئاپتاپپەلەس قازاندا قورۇلىدۇ. ئاندىن سۈرمە تاشتا ئۈگۈلۈپ ئېزىلىپ خېمىر ھالەتكە كەلتۈرۈلىدۇ، خېمىر قازاندا قىزدۇرۇلۇپ، قول بىلەن سىقىلىپ ياغ چىقىرىلىدۇ، يېغى ئايرىۋېلىنغاندىن كېيىن ئېشىپ قالغان كۈنجۇرا يەرلىك شىۋىدە مۇشتەك مۇۋاپىق مىقداردىكى سىزغۇرۇلغان ئۆچكە مېيى بىلەن ئارىلاشتۇرۇلۇپ، تەخمىنەن بىرەر مىتىر ئەتراپىدىكى ئاپتاپپەلەس ياكى كەندىر ياغىچىغا يۇپۇشتۇرۇلۇپ، نوكچە ھالەتكە كەلتۈرۈلدۇ. نوكچىغا ئوت ياققاندا، پاراسلاپ كۆيۈپ ھەم يورۇقلۇق ھەم ناھايتى مەززىلىك پۇراق تارقىتىدۇ.سۇما تاش: بۇ بىرخىل تاش قۇرال بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمكى تاش قۇراللىرىنىڭ بۈگۈنكى كۈندە كوسىراپلىقلاردا ئىزچىل ساقلىنىپ قىلنىشى ھېسابلىنىدۇ. سۇما تاش چوڭكىچىكلىكى، شەكلى ئوخشاش بولمىغان ئىككى تاشتىن ياسىلىدۇ، چوڭ تاش ياپىلاق، ئۇزۇنچاق بولىدۇ. قېلىنلىقى 810 سانتىمىتىر، ئۇزۇنلىقى 5060 سانتىمىتىر، كەڭلىكى 3540 سانتىمىتىر ئەتراپىدا بولىدۇ، بۇ سۇما دەپ ئاتىلىدۇ. كىچىك تاش يۇمىلاق، بىر ئادەمنىڭ ئالقىنىغا سىغقۇدەك چوڭلۇقتا بولىدۇ، بۇ ئۈزۈگى دەپ ئاتىلىدۇ. ھەرئىككى تاشنىڭ يۈزى مىتاڭ كوسىراپ شىۋىسىدە مېتىن بىلەن چوقۇلۇپ، ئويدۆڭچوڭقۇر قىلىنىدۇ.گۇلاخ: 0.5 مىتىر ئۇزۇنلۇقتىكى يۇلغۇن تايىقىنىڭ ئىككى ئۇچ تەرىپىگە قىيناغ چىقىرىلىدۇ، شوينا چىگىلىپ باقانا ياغىچىغا ئېسىلىدۇ، بۇنىڭدىكى يۇلغۇن ياغىچى گۇلاخ، گۇلاخنىڭ ئىككى ئۇچىغا چىگىلگەن شوينا كۈزۈگە دەپ ئاتىلىدۇ، گۇلاخ ياغىچىنىڭ ئوتتۇرىسىغا پالاس يىپلىرىنى ئالماشتۇرۇپ تۇرۇش رولىنى ئۆتەيدىغان پاختا شوينا بېكىتىلىدۇ، بۇ شوينا گۇلاخ شىپى يىپى دەپ ئاتىلىدۇ.پالاس توقۇشنى باشلاش: پالاس باشلاشقا مۇشۇ ئىشنى قىلالايدىغان ئۇستىكار ئاياللار تەكلىپ قىلىنىدۇ. پالاس توقۇش ئۈچۈن ئالدى بىلەن تەكشى، ئازادە ئورۇن ھازىرلىنىدۇ. 80سانتىمىتىر ئۇزۇنلۇقتا 5تال قۇزۇق ياسىلىدۇ، تۆت چوڭ قۇزۇق تۆت ئورۇنغا تۆت چاسا قىلىپپالاسنىڭ چوڭكىچىكلىكى بويىچەقېقىلىدۇ. گۇلاخ ياغىچى بىلەن بىر تال قۇزۇق ئۇدۇللاشما ھالەتتە 30سانتىمىتىر كەڭلىكتە ئوتتۇرىغىراق قېقىلىدۇ. يىپ تۇنجى قۇزۇققا چىگىلىپ ئوڭ يۆلىنىش بويىچە ئايلاندۇرۇلۇپ، گۇلاخ يىپىغا چىگىلىپ ئۆتىدۇ، ئىككىنچى رەتتە ئايلاندۇرۇلغان يىپ گۇلاخ ياغىچىغا يانداش قۇزۇقنى ئايلاندۇرۇش ئارقىلىق تۇنجى يىپ بىلەن ئۆتۈشمە قىلىنىپ ئايلاندۇرىلىدۇ، بۇ ئورۇندا بىر ئادەم پالاس يىپلىرىنىڭ ئۆتۈشمە قىلىنىشىغا مەسئول بولىدۇ. يىپلار پالاسنىڭ گۈل نۇسخىسى بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇلىدۇ، پالاس يىپلىرى ئۆزتەرتىپى بويىچە قۇزۇقلارغا يۆگىلىپ بولغاندىن كېيىن، ئىككى قۇزۇق قىسقارتىلىپ، قالغان ئۈچ قوزۇق ئۈچ بۇلۇڭ شەكلىدە قېقىلىدۇ. يانداش قېقىلغان ئىككى قۇزۇققا بىر تال توم ياغاچ باغلىنىپ توقۇش باشلىنىدىغان تەرەپ يىپىغا ئۆتكۈزىلىدۇ. يەنە بىر قوزۇققا پالاس يىپىنىڭ بىر ئۇچى چىگىلىدۇ. ئاخىرىدا گۇلاخ ياغىچى باقاناغا ئېسىلىدۇ. پالاس توقۇشنى باشلاش ئاخىرىلىشىدۇ. بۇ جەريان پالاس يۇگۇرۇش دەپ ئاتىلىدۇ.جۇغراپىيلىك تەبىئي شارائىت ۋە ئىجتىمائي تۇرمۇش ئېھتىياجىدىن كوسىراپلىقلارنىڭ كېيىنىش ئادەتلىرى ھەم قەدىمىيلىككە ھەم قىسمەن ئۆز گىچىلىككە ئىگە بولغان. يىڭى جۇڭگۇ قۇرۇلۇشتىن ئىلگىرى، كوسىراپلىقلار يۇڭ، تېرە، پاختا قاتارلىقلاردىن ئۆزلىرى تەييارلىغان كېيىمكېچەكلەرنى كېيىشەتتى. ئەرلەر ئاشلاپ ئەيلەنگەن تۈكى مويى ئۇزۇن ئاق ياكى قارا قوي تېرىسىدىن تىكىلگەن سالۋا تەلپەك كەيسە، ئاياللار مويى سەل پەسرەك، شەكلى ئەرلەر تەلپىكىگە ئوخشايدىغان كىچىك تەلپەكلەرنى كېيىپ، تۆپىدىن ياغلىق سالىدۇ. كىچىك بالىلارغا پاختا رەخىتتىن ئولپاق تىكىپ، ئولپاقنىڭ تۆپىلىك قىسمىغا ئايلاندۇرۇپ پۆپۈك قادالغان باش كېيىمى كېيدۈرىدۇ. ئىلگىرى بەزى ئەرلەر تاجىكچە تەلپەك، ئاياللار كۇلتا كېيىدىغان ئادەت بار ئىدى، ھازىر ئەمەلدىن قالدى.ئەرلەر قىشتا جۇۋا ياكى يۇڭ سېلىپ تىكىلگەن تون كېيىدۇ. يازدا ئاق ماتادىن تىكىلگەن تونچە كۆڭلەك، تامبال ئىشتان كېيىدۇ. بەلۋاق ياكى قۇر بىلەن بېلىنى باغلاپ، پىچاق ئاسىدۇ.ئاياللار قىشتا جۇۋا ياكى يۇڭ سېلىپ تىكىلگەن ئۆتۈشمە ياقىلىق، ئىككى يان تەرىپىگە چەك قويۇلغان چاپانلارنى، يازدا ئۇزۇن كۆڭلەكلەرنى كېيىدۇ. ئاياللار ئادەتتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئانچە تاقاپ كەتمەيدۇ. ھېيىت ئايەم، تويتۆكۈنلەردە، زىرە، مونجاق، ئۈزۈك، بىلەيزۈك تاقايدۇ. كۆپ ساندىكى ئاياللار مەيدىسىگە يۇمىلاق شەكىللىك، بۆرەكچە نەقىش چىقىرىلغان ھەلقە ئەدەبىي تىلدا ھالقا تاقىۋېلىشنى ياخشى كۆرىدۇ. ئېلگىرى بەزى ياشانغان ئاياللار مەيدىسىگە ھالقا بىلەن قەلەمتاراچنى بىللە ئاسىدىغان، قىزچوكانلار بېلىگە پىچاقبوي تاسما ئاسىدىغان ئادەت بولغان، ھازىر يوق.كوسىراپلىقلارنىڭ كېيىنىش ئادىتىدە، تۆۋەندىكىدەك پەرھىزلىك قاراشلار شەكىللەنگەن: ئاتائانىسدىن قالغان باش كېيىملەرنى ئەۋلادتىن ئەۋلادغىچە ساقلاپ كېيىشنى يىرتىلىپ كەتمىسلا ئەلا بىلىدۇ. باش كېيىملەرنى باشقىلارغا سوۋغات قىلىشنى، يەرگە تاشلىۋېتىشنى، ئاتلاپ ياكى دەسسەپ ئۆتۈشنى قاتتىق يامان ئالىدۇ. دوست باشقا، دۈشمەن پۇتقا قارار دېگەن قاراش كەڭ تارقالغان. كوسىراپلىقلار باش كېيىمدىن باشقا ھەر قانداق يېڭى كېيىم كېيىدىغان چاغدا، ئاۋۋال مېنىڭ ئۆمرۈم ئۇزۇن بولغاي، سېنىڭ ئۆمرۈڭ قىسقا دەپ كېيىمنى بىر قېتىم دەسسىۋىتىپ ئاندىن كېيىدۇ. مەيلى ئەرلەر بولسۇن ياكى ئاياللار بولسۇن ھەر قانداق كىشىنىڭ يالاڭباشداق يۈرۈشىنى يامان ئالىدۇ. بولۇپمۇ ئاياللار كېچە ياكى كۈندۈز بولسۇن يالاڭباشداق يۈرسە ياكى ياتسا، قىيامەت كۈنى گۆردىن توڭگوز بولۇپ قوپىدۇ، دەپ قارىلىدۇ. ھەرقانداق ۋاقىتتا، كېيىم كېيىشنى ئوڭ تەرەپتىن، سېلىشنى سول تەرەپتىن باشلاش شەرىت قىلىندۇ. قىزئاياللارنىڭ قىسقا ئىشتان كېيىشى، ئۇزۇن پايپاق تارتىشى، ھوشۇقىنىڭ ئۈستىنى ئوچۇق قويىشى، يايتاق ئاتئېشەكلەرگە مىنىشى ئەيىپ ھېسابلىنىدۇ.سوداسېتىق ئەھۋالى: كوسىراپ يېزىسىدا تەبىئى شارائىتىنىڭ چەكلىمىلىكىدىن بازار شەكىللەنمىگەن بولسىمۇ، ئەمما كوسىراپلىقلاردا سودا ئېڭى ئاللىبۇرۇن شەكىللەنگەن. ئېلىمسېتىم ئىشلىرىدا تەڭ قىممەتكە ئىگە بولغان ماددىي بۇيۇملار ئاساسىي ئوبروت ئايرىباشلاش ۋاستىسى بولغان. كوسىراپلىقلاردىن سوداسېتىق بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار تۇنجى بولۇپ ئۆز بېغىدا پىشقان ئۈرۈك، نەشپۈت، ئۈزۈم، ياڭاق قاتارلىق مىۋىلەرنى، سېرىققولتاشقۇرغان يايلاقلىرىدا ياشىغۇچى تاجىك، قىرغىز چارۋىچىلىرىغا ئوغلاق، قوزا، تېرە، يۇڭ، سېرىق ماي قاتارلىقلارغا ئالماشتۇرۇش بىلەن سودا ئىشلىرىنى باشلايتتى. روناق تاپقانلىرى كاچۇڭ، قوشىراپ، چۇپان بازارلىرىدىن ئالغان ياغ، گۈرۈچ، ئۇن، ياڭاق، نەشپۈت، بادام، رەخىت قاتارلىق تاۋارلارنى تاشقۇرغان بازارلىرىغا ئاپىرىپ ساتاتتى. قاتناش مۇساپىسى ئۇزۇن ھەم خەتەرلىك بولغاچقا يالغۇز سەپەرگە چىقىش مۇمكىن ئەمەس ئىدى. بولۇپمۇ تاشقۇرغان بىلەن كوسىراپ ئارىلىقىدا بېرىپكېلىشكە ئون كۈندىن ئارتۇق ۋاقىت كېتىدىغان بولۇپ، خەتەرلىك دەريائېقىنلاردىن، قارلىق تاغداۋانلاردىن ئۆتۈشكە توغرا كەلگەچكە، يول جاپاسى بىلەن ئاچلىق ئازابى جان قىينايتتى. شۇڭا كوسىراپتىن ماڭغان سودىگەر تاشقۇرغاندىن يانغان سودىگەرگە ئىككىدىن نان تۇتۇش ئومۇمى ئادەتكە ئايلانغان.ئالتۇن چايقاش: زەرەپشان دەرياسىدا كېپەك ئالتۇن زاپىسى بىرقەدەر مول. كوسىراپلىقلار مۇشۇ ئالاھىدىلىكتىن پايدىلىنىپ ئۆزگىچە ئالتۇن ئىشلەش ئادىتىنى شەكىللەندۈرگەن. ئالدى بىلەن ئالتۇن چايقاشقا ماس كېلىدىغان ئورۇن بېكىتىلىدۇ، ئاندىن 1.5مىتىر كەڭلىكتە، 80سانتىمىتىر ئىگىزلىكتە ئۈچبۇلۇڭ شەكلىدىكى تاش سۇپا ياسىلىپ، ئىچى شېغىل بىلەن تۇلدۇرىلىدۇ. ئۈستىگە ئوخشاش چوڭلۇقتا يۇڭ پالاس يېپىلىپ، پالاس ئۈستىگە سېۋەت ياكى ئۆتكەمە قويىلىدۇ، بۇ دۇكان دەپ ئاتىلىدۇ. دۇكان قۇرۇلۇپ بولغاندىن كېيىن، قۇمشېغىل قېزىلىپ، بىر ئادەم گۈرجەك بىلەن ئۆتكەمە ئىچىگە تاشلايدۇ، يەنە بىر ئادەم نوگايدا سۇ قۇيىدۇ. چوڭ شېغىلتاشلار ئۆتكەمىگە سۈزۈلۈپ قېلىپ، قۇم پالاس ئۈستىگە چۈشىدۇ. پالاس يۈزىگە چۈشكەن قۇملار ئۇترۇملۇق سيىرىپ چىقىرىۋېتىلىپ، پالاس چوڭراق داستىخان ياكى رەخىت ئۈستىگە قېقىلىدۇ. بۇ قىزىل ئايرىش دەپ ئاتىلىدۇ. قىزىل ئايرىش تۈكىگەندىن كېيىن، ئايرىۋېلىنغان قۇم ياغاچ لېگەندە قايتاقايتا چايقىلىپ. ئېشىپ قالغان قىسىمىغا سىماپ قۇيۇلىدۇ. ئالتۇن سىماپقا چاپلىشىپ مۇنەك ھالەتكە كېلىدۇ. بۇ ئالتۇن چايقاش دەپ ئاتىلىدۇ.قوغۇشۇن ئېرىتىش: قوغۇشۇن ئېرىتىشمۇ، كوسىراپلىقلارنىڭ تىرىكچىلىك يولىدىكى قوشۇمچە كىرىم مەنبەلىرىنىڭ بىرىگە ئايلانغان. ئازادلىقنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىگىچە كوسىراپلىق ياشلار تۈركۈملەپ قەشقەر تاغلىرىغائەمەلىيەتتە ئاتۇش شەھىرى قاراجۇل يېزىسى تەۋەسىدىكى قاقشال تاغلىرى بېرىپ، قوغۇشۇن رودىسى قازاتتى، ئاندىن ئۇنى تاۋلاپ ساپلاشتۇرۇپ قەشقەر شەھىرىدە سېتىپ پۇلغا ئايلاندۇراتتى. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە بىر قىسىم كىشىلەر كوسىراپ تاغلىرىدىمۇ قوغۇشۇن تاۋلاش بىلەن شۇغۇللانغان. ئەمما شەھەربازالاردىن يېراق بولغاچقا تاۋارغا ئايلىنالمىغان. پەقەت قارا مىلتىققا ئوق قىلىشقىلا ئىشلىتىلگەن.كوسىراپلىقلار بىر ئەر بىر خۇتۇنلۇق ئائىلە قۇرۇلمىسى بويىچە ئەرلەر ئاساس قىلىندىغان ئائىلە باشلىقلىق تۈزۈمىنى داۋاملاشتۇرغان. ئائىلە باشلىقى تەبىئى ھالدا دادا ياكى ئوغۇلئاساسلىق چوڭ ئوغۇلغا مەنسۇپ بولغان. ئائىلە ئەزالىرىنىڭ ئائىلە باشلىقىغا شەرتسىز بۇيسۇنۇشى، گېپىنى ئاڭلىشى، ھۆرمەت قىلىشى بىرخىل ئەنئەنىۋى ئائىلە ئەخلاقىغا ئايلانغان. قانداشلىق مۇناسىۋىتىدە ئانىغا قارىغاندا دادا تەرەپ قانداشلىقى ئاساسى ئورۇندا تۇرغاچقا، كوسىراپلىقلارنىڭ تۇققانلارنى ئاتاش نامىدىمۇ دادا تەرەپ تۇققانلىرى بىلەن ئانا تەرەپ تۇققانلىرىنى پەرىقلەندۈرۈپ ئاتاش ئادىتى شەكىللەنگەن. مەسىلەن، دادا تەرەپ تۇققانلىرىدىن ئەرلەر دادىدىن چوڭ بولسا چوڭ دادا، كىچىك بولسا ئاكا دەپ ئاتالسا، ئانا تەرەپ ئەر تۇققانلار بىردەك تاغا دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ ئاتاقلار چوقۇم ئۆزجايىدا ئىشلىتىلىشى شەرت قىلىنىدۇ. ئۇنداق بولمايدىكەن كۆڭۈل رەنجىتىش، بولۇپمۇ دادا تەرەپ تۇققانلارنىڭ كۆڭلى رەنجىپ قېلىش ئەھۋالى يۈزبىرىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە ئائىلە ئېقتىسادىنى باشقۇرۇش، مىراسقا ۋارىسلىق قىلىش، تويتۈگۈن، ئۆلۈميېتىم ئۇزۇتۇش ۋە ئېلىمبېرىم ئىشلىرىدا ئەرلەر ئاساسلىق رول ئوينايدۇ، ئاياللارنىڭ ئارلىشش ھوقۇقى بولمايدۇ. كۆپ ئوغۇللۇق ئائىلىلەردە چوڭ ئوغۇل توي قىلىپ پەرزەنىت يۈزى كۆرگەندىن كېيىن ئۆي ئايرىپ بېرىلىدۇ، بۇ بۆلەك چىقىرىش دەپ ئاتىلىدۇ. كەنجى ئوغۇل ئۆي ئايرىپ چىقىپ كەتمەي، ئاتائانىسى بىلەن بىر ئۆيدە تۇرىدۇ. ئوغول پەرزەنىتلەر گەرچە ئۆي ئايرىپ چىقىپ كەتكەن بىلەن ئائىلىنىڭ چوڭ ئىشلىرىدا يەنىلا دادىنىڭ، دادا ئالەمدىن ئۆتكەندىن كېيىن چوڭ ئوغۇلنىڭ ئاغىزىغا قارايدۇ. ئېقتىسادىي جەھەتتە مېنىڭسېنىڭ دەيدىغان قاراشلاردا بولمايدۇ. ئاتائانىغا ۋاپادار بۇلۇش، چوڭلارنى ھۆرمەتلەش، ئاياللار،كىچىكلەر، ئاجىزلارنى قوغداش، ئۆزارا ئىناقئىتىپاق ئۆتۈش، بىربىرىگە يول قۇيۇش، ئەرخۇتۇنلار بىربىرىگە سادىق بۇلۇش ئەقىدىسى كۈچلۈك بولغان. شۇڭا كوسىراپلىقلاردائاتائانا رازىخۇدا رازى، بۇغداي بىلەن ساماننى شامال ئايرىدۇ، قانقېرىنداش تۇققاننى ئۈلۈم ئايرىدۇ، يەغىشيامغۇر بىلەن يەر كۆكىرەر، دۇئا بىلەن ئەر كۆكىرەر قىز بالا ئەردە ياخشى، بولمىسا يەردە ياخشى دېگەنگە ئوخشاش ئەجداد ئۈگۈتلىرى بارلىققا كەلگەن.ئەجدادئەۋلات تەرتىپى بويىچە، ئەۋلاتلار پەرزەنىتلەر ئۆز ئەجدادىنى دادام، ئانام، بابام، مامام، بابام ياكى مامامنىڭ دادىسى، ئانىسى، ئۇنىڭ دادىسى، ئانىسى دەپ ئاتىسا، ئەجدادلار ئاتائانىلار بالام ئوغلۇم، قىزىم، نەۋرەم، چەۋرەم، ئەۋرەم، پەي نەۋرەم، كۇكۇن نەۋرەم دەپ ئاتايدۇ.ئەسكەرتىشكە تېگىشلىكى شۇكى، كوسىراپلىقلاردا ئەجداد ئىسمىنى ئەۋلادقا ئات قىلىپ قۇيۇش شەكلى دادا تەرەپ تۇققانلىرى ئاساس قىلىنىدۇ ئارقىلىق ئائىلە شەجەرىسىنى تۇرغۇزۇش ئەنئەنىسى ئومومىي ئادەتكە ئايلانغان.تۇققانچىلىق مۇناسېۋىتىدە دادا تەرەپ قانداشلىقى ئاساس قىلىنغان. ئۇلارنىڭ قارىشدا ئاكا بىلەن تاغا، ئاكا ئىنى، ئاچا سىڭىل بىلەن پېتىش تەڭ ئورۇنغا قۇيۇلمىغان. شۇڭا بۇ ناملارنى ئۆزجايىدا ئىشلىتىش تۇققانچىلىق مۇناسۋىتىدە ئىنتايىن مۇھىم. ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90يىللىرىدىن كېيىن، كوسىراپلىقلاردا ئاتائانىنىڭ ئاچاسىڭىللىرىنى ئاقانا ئاق ئانا، ئاقاچا ئاق ئاچا دەپ ئاتىۋالىدىغان ئادەت بارلىققا كەلگەن. ئەكىسىچە پېشىم، يەزنەم دېگەن ناملار يوقالغان. كوسىراپلىقلاردا ھاممام، خاناچام دېگەن ناملار شەكىللەنمىگەن. پەرزەنىتلەر ئۆز ئاتائانىسىنىڭ، كۈيئوغۇلكېلىنلەر قەيناتا، قەينانىسىنىڭ، ئاياللار ئەرلەرنىڭ ئىسمىنى بىۋاستە چاقىرىش ھۆرمەتسىزلىك ھېسابلىنىدۇ.كوسىراپلىقلار تۇققانچىلىق مۇناسىۋىتىنىڭ باريوقلىقىغا قارىماي، ئۆزىدىن چوڭ ھەر قانداق كىشىنى ئاكام، ئاكاچام، ئاچام، ئايلاكام دەپ، كىچىكلەرنى ئۇكامئىنىم، سىڭلىم دەپ چاقىرىدۇ. يۈزتۇرانە چاقىرىشقا توغرا كەلسە، ئاكويئاكا، ئاچويئاچا دەپ، يوق يەردە بولغان بولسا، شۇ كىشىنىڭ ئىسمىنىڭ ئاخىرىغا ئاكام، ئاچام سۆزلىرىنى قوشۇپ چاقىرىش ئادىتى ئومۇملاشقان.كوسىراپلىقلار يېرىم دېقانچىلىق، يېرىم چارۋىچىلىق تۇرمۇشى بولۇپمۇ كوسىراپ يېزىسىنىڭ تەبىئى شارائىتىگە ماس ھالدا ئۆزگىچە ئولتۇراقلىشش ئادىتىنى شەكىللەندۈرگەن. دېھقانچىلىق رايۇنلىرىدىكى كەن كەنت ئۆيلىرى ھەم مۇقىم ھەم يۈرۈشلەشكەن ئۆيلەر بولغاچقا ئاساسى ئورۇندا تۇرىدۇ. چارۋىچىلىق رايۇنلىرىدىكى قى قىر ئۆيلىرى كاپا كەپە دەپ ئاتىلىپ ئىككىلەمچى ئورۇننى ئىگىللەيدۇ. ئۆي كوسىراپلىقلارنىڭ يەرلىك شىۋىسىدە تام دەپ ئاتىلىدۇ. تام ھەم ئۆينى ھەم تامنى كۆرسىتىدۇ، شۇڭا ئۇلار ئادەتتە ئۆي سېلىشنى تام سېلىش دەپ ئاتايدۇ. كوسىراپلىقلار ئىشىك ئالدىغا گۇل تېرىشنى. ھويلا ئىچى ياكى ئالدىغا باغ چىقىرىشنى ياخشى كۆرىدۇ. ئەمما يەر قىسلىقى تۈپەيلى ھەممە ئادەمدە باغ قىلىش ئىمكانىيىتى يوق. باغ قىلالمىغانلا ئىشىكى ئالدىغا ئۈزۈم، ھېچ بولمىغاندا بىررەر تۈپ ئۈژمە دەرىخى سالماي قالمايدۇ.كەنىت ئۆيلىرى ياكى قىر ئۆيلىرىنىڭ ھەممسى توپا، ياغاچ ئۆيلەرئاق ئۆي ياسالمايدۇنى ئاساس قىلىدۇ. كەنت ئۆيلىرى دەريانىڭ ئىككى قىرغىقىدىكى تاغ باغرىنى بويلاپ نىسبەتەن تۈزلەڭ، قۇرغاق، كەلكۈن، كۆچكۈندىن يىراقراق جايلار تاللىنىپ، جەنۇب، شىمال يۆلىنىشى بويىچە سېلىنىدۇ. جەنۇب تەرەپتىكى ئۆيلەرنىڭ ئىشىكى شىمالغا، شىمال تەرەپتىكى ئۆيلەرنىڭ ئىشىكى جەنۇبقا قارىتىلدۇ. كەنت ئۆيلىرى پەشئايۋان، ئايۋانسۆرۈنخانا، ساراي، مېھمانخانا، ئاشخانا، قازناق تەرتىپلىرى بويىچە يۈرۈشلۈك ئۆيلەردىن تەركىب تاپىدۇ. پەشئايۋاننىڭ ياسىلىش شەكلى ئۆزگە يۇرت ئۇيغۇرلىرىنىڭ ئۆي شەكلىگە ئوخشايدۇ. پەشئايۋاننىڭ ئىچكىرىسىگە ئايۋان، ئۇنىڭ ئىچىگە ساراي، ئاشخانا، قازناق سېلىنىدۇ. ئايۋان بىلەن ساراينىڭ تۈزۈلۈش شەكلى ئۆزگېچە ئالاھىدىلىككە ئېگە بولۇپ، كۇچا ۋە دەريا بويىلىقلارنىڭ ئايۋان قۇرۇلمىسنى ئەسلىتىدۇ تارىمنىڭ يۈرىكىدىكى ئوت ئۇيغۇرچە نەشىرى 165، 166لەر. ئايۋان ئادەتتە سۆرۈنخانا دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ ئىككى ئۇزۇن، ئىككى قىسقا خەلىك ئەدەبى تىلدا خا، تۆت تۆۋرۈكلۈك قىلىپ لاھىيلىنىدۇ. ئايۋاننىڭ ئىشىك تەرىپىدىن تۆر تەرىپىگە قارىتىپ تار كوچا قويىلىدۇ، بۇ تار كوچا ساراي، مېھمانخانا ئۆيلەرگە تۇتىشىدۇ. ئايۋاننىڭ تۆرى ئىككى سۇپىلىق بولىدۇ. سۇپا كوسىراپ شىۋىسىدە سۆكە دېيىلىدۇ سۇپا ئەتراپىغا تاختايلىق زەگۈندە ياسىلىدۇ. ئايۋان ئوتتۇرىسىغا كەڭتارلىقى ئۈچ مىتىرلىق تۆت چاسا پەگاھ كوسىراپ شىۋىسىدە پەيگە دېيىلىدۇ چىقىرىلىدۇ. ئايۋاننىڭ يورۇق، ھاۋالىق بولىشى ئۈچۈن پەگاھنىڭ ئۆگزە قىسىمىغا بىر مىتىر ئېگىزلىكتە لەمپە ياسىلىدۇ. ئايۋان تويتۈكۈن، ئۆلۈميېتىم ئۇزىتىش، مەشرەپ ئۆتكۈزۈش قاتارلىق ئاممىۋىي يىغىلىشلارغا ماس كەلگەچكە، خوشنا يۇرتلارغىمۇ كەڭ تارقالغان. ساراي ئۆيلەر ئىككى خالىق، بىر سۇپىلىق، قالغان ئۆيلەر بىر خالىق، بىر سۇپىلىق ياسىلىدۇ. ئۆيلەرگە تاكچا چىقىرىلىدۇ، تۈڭلۈك قويىلىدۇئەمدىلىكتە دېرىزە قويلىدىغان بولدى. ئۆي يېپىشقا كېتىدىغان ماتىرىياللار خەخا، جەگە، سىنجىھاراق، ۋاسا، پەرمان، چۇغۇندەكنەلىڭ قاتارلىقلاردىن ئىبارەت بولۇپ، تېرەك، ئاتۇچقارىغاي ياغاچلىرىنى ئاساس قىلىدۇ. بۇرۇنقى زاماندا ياغاچلارغا نەقىش ئىشلەش، تاملىرىنى ئاقارتىش ئاز بولغان، يېقىنىقى زامانلاردىن بۇيان خەلق تۇرمۇشىنىڭ ياخشىلىشىغا ئەگىشىپ نەقىش ئىشلەش، گەجلەش، چىنىخىش چاپلاش ئادەتلىرى ئومۇملىشىشىقا باشلىدى.كاپا ئۆيلەر قىر ئۆيلىرى ئىچكىرىتاشقىرى قىلىپ ئىككى ئېغىزلىق بولىدۇ. قۇرۇلمىسى نىسبەتەن ئاددىي پەسرەك يېپىلىدۇ، نەقىش چىقىرىلمايدۇ. تاش، قاراغايئاتۇچ ياغىچى ئاساس ماتىرىيال قىلىنىدۇ. ئۆيلەرنىڭ ئىشكىنى جەنۇب ياكى شىمال تەرەپكە قارىتىپ سېلىش شەرت قىلىنىدۇ. كۈن چىقىش، كۈن پېتىش تەرەپكە قارىتىلمايدۇ. بۇنىڭ سەۋەبى: كوسىراپ يېزىسىنىڭ تەبىئى شارائىتى سەۋەبىدىن بولغان دەپ قاراشقا بولىدۇ. يەنى ئۆيلەر دەريانىڭ ئىككى قىرغىقىدىكى تاغ باغرىنى بويلىتىپ سېلىنىدىغان بولغاچقا، ئىشىك چوقۇم دەريا تەرەپكە قارىتىلىشى كېرەك. ئۇنداق بولمىغاندا ئۆينىڭ ئالدى تاغ تەرەپكە قارىتىلىپ قالسا، ئۆينىڭ بىخەتەرلىكىگە، يورۇق، ئازادە بۇلۇشىغا، كۈنگەي بۇلىشىغا كاپالەتلىك قىلغىلىي بولمايدۇ. ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمكى مىللىي ئەنئەنىسىدىكى كۈن ئېتقادچىلىقى بىلەن ئىسلام ئەقىدىسىنىڭ ئۆزارا يۇغۇرۇلشى تەسىرىدىن بولغان دەپ قاراشقا بولىدۇ. كوسىراپلىقلار يېتىپقوپۇشتا يۈزىنى قىبلە تەرەپكە قارىتىپ، ئوڭ تەرەپنى بېسىپ يېتىشقا ئادەتلەنگەن. پۇت، دۈمبە تەرەپنى قىبلە تەرەپكە قارىتىشنى، كۈن چىقىش، كۈن پېتىش تەرەپكە قاراپ تەرەت قىلىشنى، تۈكۈرۈشنى، يۈزىنى يۇماي تۇرۇپ كۈن يۈزىگە قاراشنى گۇنا ھېسابلايدۇ.1 نىكاھ تۈزۈمى: كوسىراپلىقلاردا بىر ئەر بىر خۇتۇنلۇق تۈزۈم ئاساسىي ئورۇندا تۇرىدىغان بولسىمۇ، ئەمما ئازادلىقتىن بۇرۇنقى زامانلاردا توي قىلىپ خېلى يىللارغىچە پەرزەنىت يۈزى كۆرمىگەن قىسمەن ئەرلەر، ئايال تەرەپنىڭ رازىلىقى بىلەن يەنە بىر خۇتۇن ئالىدىغان ئەھۋاللار مەۋجۇت بولغان ئەرلەرجەمئيەتتىكى ئورۇن مەرتىۋىسى، بايلىقى ياكى باشقا ئىمتىيازىدىن پايدىلىنىپ، ئۆزخائىشى بويىچەخۇتۇن ئۈستىگە خۇتۇن ئالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلمىگەن. خىتاي ھاكىمىيىتىدىن كېيىن نىكاھ قانۇنىي بويىچە كۆپ خۇتۇنلۇق تۈزۈم ئەمەلدىن قالغان. لايىق تاللاشتا، ئالدى بىلەن ئۆزجەمەتىدىن ئاندىن باشقا جەمەتتىكىلەردىن تاللايدۇ. ئاتائانىنىڭ پىكرى بىرلىككە كەلگەندىن كېيىن، پەرزەنىتلەرنىڭ پىكرىنى ئالىدۇ. ئوغۇل ئۆزىنىڭ نارازىلىق پىكرى بولسا باشقا تۇققانلىرى ئارقىلىق ئاتائانىسىغا مەلۇم قىلىدۇ. قىزلاردا ئاتائانىنىڭ پىكرىنى رەت قىلىش ئۇياتسىزلىق ھېسابلىنىدۇ. ئۇرۇقتۇققانلار ياكى كۆڭلى يېقىنلار بالىلىرى كىچىك ۋاقتىدا ھەتتا ھامىلە ۋاقتىدىلا كەلگۈسىدە پەرزەنىتلىرىنى چېتىپ قۇيۇشىنى ۋەدىلىشىدىغان ئادەت بولۇپ، بالا تۇغۇلغاندا بىرى ئوغۇل، بىرى قىز بولسا نىكاھلاپ قۇيۇش، ھەرئىككىسى ئوغۇل بولسا قۇرئان قۇچاقلىتىپ دوسىت قىلىش، قىز بولسا ئاداش قىلىش ئادىتى ئومۇملاشقان. ئوغۇللار 16 ياشقا كىرگەندىن باشلاپ، قىزلار 1315 ياشلاردىن باشلاپ بالاغەتكە يەتتى، دەپ قاراپ، ئوغۇل تەرەپ لايىق كۆرگەن قىزىنى گىلەمكىگىز ئۈستىدە قاچاقۇچىلارنى يۇغۇزۇش، قېتققا نان توغراتقۇزۇش چوڭ ياكى كىچىك بولماسلىقى شەرت قىلىنىدۇ، ياشانغان ئاياللارنىڭ بېشىنى باققۇزۇشقا ئوخشاش ئىشلاردا سىناپ كۆرسە، قىز تەرەپمۇ ئوغۇلنى ئوتۇن يېرىش، ئاتقا مىنىش، چوڭلارغا سالامسائەت قىلىش قاتارلىق ئىشلاردا سىناپ كۆرۈش ئومۇملاشقان. كوسىراپلىقلادا بىربىرىنى تۇنۇمايدىغان ئەھۋال مەۋجۇت ئەمەس، ھەممە ئادەم تونۇشىدۇ. شۇڭا ئوغۇلقىزلاردا ئۆزارا تونۇشماي تۇرۇپ توي قىلىش ئەھۋالى مۇمكىن ئەمەس. ئەمما ياش ئوغۇلقىزلار ئوتتۇرىسىدا مۇھەببەتلىشش ئارقىلىق توي قىلىش قاتتىق ئېغىر ئېلىنىدۇ، بولۇپمۇ قىز تەرەپ ئۈچۈن پۈتۈن جەمەتنىڭ يۈزئابرويىنى تۆكىدىغان قىلىمىش ھېسابلىنىدۇ. كوسىراپلىقلارنىڭ نىكاھ مۇناسىۋىتىدە چەكلىنىدىغان بىر قاتار بەلگىلىمىلەر پەرھىزلەر شەكىللەنگەن. مەسىلەن: نىكاھلىنىدىغان ئوغۇلقىزلار ئۈچ ئەۋلاتتىن يېقىن بولماسلىق، ئېمىلداش بولماسلىق، ئېمىلداش مۇناسۋىتى بەشئالتە ئەۋلات بولسىمۇ ئۆزارا نىكاھ يۈرمەيدۇ، دەپ قارايدۇ. قىزنىڭ يېشى ئوغۇلنىڭ يېشىدىن كىچىك بۇلۇشى شەرت قىلىنىدۇ. قۇرئان قۇيۇپ دوست ياكى ئاداش بولغانلارنىڭ پەرزەنىتلىرى بىربىرىگە راۋا كەلمەيدۇ دەپ قارايدۇ. ئايالى ئۈلۈپ كەتكەن ئەرلەر ئايالىنڭ سىڭلىسى بىلەن تويلاشسا بولىدۇ، ئەمما ئايالىنىڭ ئاچىسى راۋا كەلمەيدۇ دەپ قارايدۇ. نىكاھدىن ئېلگىرىكى ئۈچ كۈن ئىچىدە ئوغول بىلەن قىز سوغۇق سۇ ئېچىشتىن پەرھىز تۇتىدۇ. سوغۇق سۇ ئارىغا سوغۇقچىلىق سالىدۇ دەپ قارايدۇ.4 سۆز سەلىش: سۆز سەلىش ئەدەبىي تىلدا سۆز سېلىش كۈنى، ئوغۇل تەرەپ ئۆزىنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى، قىز تەرەپنىڭ بارلىق ئۇرۇقتۇققانلىرىدىن تارتىپ، يۇرت ئاقساقاللىرىغىچە ئۆيىگە چاقىرىپ داستىخان سالىدۇ. مېھماندارچىلىق ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ئوغۇل تەرەپ ۋەكىلى بۈگۈنكى يىغىلىشنىڭ مەقسىتىنى ئوتتۇرىغا قۇيۇپ، كۆپچىلىكنىڭ يەنە بىر قېتىم رازىلىقىنى ئالىدۇ. ئاندىن كېيىن كۆپچىلىكنىڭ ھەممىسى قىز تەرەپنىڭ ئۆيىگە تەكلىپ قىلىنىدۇ.سۆز سەلىش ئاياقلىرى ئالدىنقى قېتىمقى كېلىشىم بويىچە تەييارلىنىدۇ. ئاياق سانى يەتتە ياكى توققۇزغىچە بولىدۇ. تۇنجى ئاياققا ئىككى تاختا چاي، ئىككىئۈچ كىلوگىرام ناۋات سېلىنىپ، ئۈستىگە ياغلىق قويىلىدۇ. ئىككىنچى ئاياقتىن باشلاپ نان ياكى بۇغۇرساق سېلىپ، ئۈستىگە بىر كېيىملىكتىن رەخت قۇيىلىدۇ رەختلەر سۈپەت دەرىجە تەرتىپى بويىچە بولىدۇ. بىر تۇياق قوي يانداش ئېلىپ بېرىلىدۇ.كۆپچىلىك قىز تەرەپنىڭ ئۆيىگە بېرىپ نانچاي ئىچىپ بولغاندىن كېيىن، ئوغۇل تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرىئەرلەر پەگاھغا چۈشۈپ، قىز تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرىنى تۆردە ئولتۇرغۇزىدۇ، ئالدىغا داستىخان سېلىپ ئەكەلگەن ئاياقلارنى تەرتىپ بويىچە بىربىرلەپ ئېچىپ ئالدىغا قۇيۇپ قوي پەگاھتا كۆرسىتىلىدۇ، كەمكۈتۈك بولۇپ قالغان بولسمۇ، كۆڭلىگە ئالماي قوبۇل قىلىشنى ئۆتىنىدۇ. قىز تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى ئازئەمەسكەن، بەك كايىپسىلە دېگەنگە ئوخشاش تەكەللۇپ سۆزلىرى ئارقىلىق ئۆز رازىلىقىنى بۈلدۈرىدۇ. ئاندىن يەنە ئوغۇلنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرىنى قايتىدىن تۆرگە تەكلىپ قىلىپ، قويغا دۇئا قىلدۇرىدۇ. گۆش تەيياربولغۇچە ئارلىقتا توينىڭ ۋاقتى، تويلۇق چارۋامال قوي، ئۆچكە بولسا سەككىزدىن ئونغىچە، كالا، قوتاز بولۇپ قالسا ئۇنىڭغا ئىككىئۈچكىچە قوي ياكى ئۆچكە قوشىلىدۇ سانى، ياغگۈرۈچياغ 2030 جىڭ، گۈرۈچ 100 جىڭ ،ئۇن 150200 جىڭ ئەتراپىدا، ئۇتۇنئىككىئۈچ ئۇلاغ ئەتراپىدا، كېيىمكىچەك ھازىر ئالتۇن زىبۇزىننەت بۇيۇملىرى قوشۇلدى قاتارلىقلار بېكىتىلىدۇ. بۇ توينىڭ ئەلىغسەلىغى دەپ ئاتىلىدۇ. سۆز سەلىش ئاخىرىلىشىدۇ.5 تاۋاسقۇ: كوسىراپلىقلارنىڭ قائىدىسىدە توي ئىككى كۈن بۇلىدۇ. بىرىنچى كۈنى توي ئوغۇلنىڭ ئۆيىدە باشلىنىدۇ، بۇ تاۋاسقۇ دەپ ئاتىلىدۇ. تاۋاسقۇغا پۈتۈن يۇرتجامائەتنى ئوغۇل تەرەپتىن ئەرلەر ئەرلەرنى، ئاياللار ئاياللارنى ئۆيمۇئۆي بېرىپ چاقىرىدۇ، باغاق ئارقىلىق چاقىرىش ئادىتى يوق. ياشلار، ئەلنەغمىچىلەر ئالدىنراق كېلىپ، جامائەت يىغىلىپ بولغۇچە مەشرەپ قىلىپ تۇرىدۇ. قىز تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى تولۇق يىغىلىپ بولمىغۇچە توي باشلاشقا بولمايدۇ. قىزنىڭ ئاتائانىسى تۆرنىڭ بېشىدا ئولتۇرغۇزىلىدۇ. قىز تەرەپنىڭ ھەممە تۇققانلىرى يىغىلىپ بولغاندىن كېيىن، قىزنىڭ دادىسىدوستىخان سالىلى دەپ ئىجازەت بىرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن پۈتۈن يۇرتجامائەت سورۇنغا تەكلىپ قىلنىدۇ. ياش قۇرامى بويىچە ئەرلەر بىر سورۇن، ئاياللار بىر سورۇن بولۇپ ئولتۇرغۇزىلىدۇ. ئوغۇلنىڭ ئاتائانا، ئۇرۇقتۇققانلىرى ئۈنلۈك ئاۋازدا يۇرت جامائەت خۇش كېلىپسىلە دەپ ئەھۋال سورايدۇ، جامائەتمۇ خۇشۋاخ بۇلۇڭلا، تۇيۇڭلارغا مۇبارەك بولسۇن دەپ تەبىرىكلەيدۇ. مىھمانلارنىڭ قولىغا سۇ بېرىلىپ، بوغۇرساق، نان، قەنت، ناۋاتلار بىلەن چاي بېرىلىدۇ، بۇ قەن چاي قەنت چاي دەپ ئاتىلىدۇ. قەنت چاي بېرىلىپ بولغاندىن كېيىن، پولۇ ياكى بۇلىماق تارتىلىدۇ. دۇئادىن كېيىن قىزنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى ئالدىنراق ئۆيىگە قايتىدۇ.ئوغۇل تەرەپ يۇرتجامائەت بىلەن بىرلىكتە توينىڭ ئەلىغسەلىغى نى ئېلىپ قىز تەرەپكە بارىدۇ. يول بويى ئەلنەغمىچىلەر راۋاپ، داپلار بىلەن كوسىراپ سەنىمى نى ئوقۇپ، جامائەتنىڭ ئالدىدا ماڭىدۇتويلۇق ئوتۇن بىرئىككى كۈن بۇرۇن ئاپىرىپ بېرىلىدۇ. قىز تەرەپ توي جامائىتىنى ئىززەتئېكرام بىلەن كۈتۈۋالىدۇ. نانچايدىن كېيىن، ئوغۇل تەرەپ تۇققانلىرى پەگاھقا چۈشۈپ، قىز تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرىنى تۆردە ئولتۇرغۇزىدۇ. ئوغۇل تەرەپتىن ئەرلەردىن بىرى توي ئۈچۈن ئەكەلگەن پارە نان، يانداغ نان، كېيىمكېچەك، ئۇنياغ، گۈرۈچ، چارۋاماللارنى تەرتىپ بويىچە ئوتتۇرىغا قۇيىدۇ. بۇ جەرياندا ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدا ئۆزارا تەكەللۇپرەخمەت سۆزلىرى داۋاملىشىدۇ. يۇرتجامائەت تۇيۇڭلارغا مۇبارەك بولسۇن دەپ قىز تەرەپنى قۇتلۇقلايدۇ. دۇئادىن كېيىن قىز تەرەپ پەگاھقا چۈشۈپ، ئوغۇل تەرەپنى تۆرگە چېقىرىدۇ. پۈتۈن جامائەتنى ئەتىكى توي نەزىرىسى ئۈچۈن سويىلىدىغان چارۋامالغا سانى ئېنىق دېيىلىدۇ دۇئا قىلدۇرىدۇ. توي ئوغۇل تەرەپتىن قىز تەرەپكە ئۆتىدۇ. قىز تەرەپ ۋەكىلى يۇرتجامائەتنى كەچلىك مەشرەپكە تەكلىپ قىلىدۇ، جامائەت تارقايدۇ.كەچتە قىز تەرەپ پۈتۈن يۇرت بويىچە مەشرەپ بېرىدۇ. مەخسۇس ئادەم ئەۋەتىپ ئوغۇل ۋە قولداشلارنى كوسىراپلىقلاردا تويى بولغۇچى ئوغۇل شەنىئوغۇل، قىز شەنىقىز دەپ ئاتىلىدۇ مەشرەپكە تەكلىپ قىلىدۇ. مەشرەپ يازكۈنلىرى ھويلا ئىچىدە، قىش كۈنلىرى ئايۋاندا ئۆتكۈزىلىدۇ. مەشرەپنى قىز تەرەپتىن بەلگىلەنگەن مىرشاپ كوسىراپلىقلار پەششەپ دەپ ئاتايدۇ باشقۇرىدۇ. مىرشاپ مەشرەپ ئەھلىنى رەتلىك ئولتۇرغۇزۇپ بولغاندىن كېيىن، نەغمىچىلەر كوسىراپ سەنىمى نى باشلايدۇ. مىرشاپ يۇرت ئاقساقاللىرى، سىرتتىن كەلگەن مېھمانلارنى ئالدى بىلەن ئۇسۇلغا تەكلىپ قىلىدۇ. مەشرەپ جەريانىدا مىرشاپ ئورۇندىلىدىغان ناخشامۇزىكىنىڭ مەزمۇن ئالاھىدىلىكى بويىچە ياشلارنى، ئاياللارنى، شەنىئوغۇل،شەنىقىزلارنى ئايرىمئايرىم ئۇسۇلغا تەكلىپ قىلىدۇ. كىمنى تەكلىپ قىلسا شۇ ئۇسۇلغا چۈشىدۇ. تاماشىبىنلار ئۇسۇل ئوينىغۇچىلارنىڭ بېشىدىن رەخت، پۇل قاتارلىق نەرسىلەرنى ئۆرۈپ نەغمىچىلەرنىڭ ئالدىغا تاشلايدۇ. بۇ راۋادا ئۆرۈش دەپ ئاتىلىدۇ. مەشرەپ ئىككىئۈچ سائەت ئەتراپىدا داۋاملاشقاندىن كېيىن، سورۇن ئەھلى مەشرەپ پىشتى دەپ توۋلىشىدۇ، مىرشاپ مەشرەپنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى جاكالايدۇ، سورۇن تارقىلىدۇ.6 تۈڭلۈك بېرىش: توي باشلانغان كۈننىڭ ئەتىسى ئەتىگەندە، قىز تەرەپ ئوغۇل تەرەپ قۇدىلىرىنى، شەنىئوغۇل ۋە قولداشلىرىنى ئۆيگە چاقىرىدۇ. شەنىئوغۇل تۆرنىڭ بېشىغا ئايرىم سېلىنغان كۆرپىگە ئولتۇرغۇزىلىدۇ. چايدىن كىيىن شەنىئوغۇل ۋە ئوغۇل قولداشلىرىدىن 23 كىشى ئۆگزىگە چىقىپ تۈڭلۈك ئەتراپىدا ئولتۇرلىدۇ. قىز تەرەپتىن بىرسى ئايال كىشى شەنىئوغۇل ئۈچۈن تەييارلانغان چاپان، كۆينەك، دوپپا تەلپەك، چورۇق، بەلباغ، قول ياغلىق، چاي خالتىسى، قاتلىما نان، تۇخۇم، گۈلە، ياڭاق، مېغىز قاتارلىقلارنى يەتتە ياكى توققۇز لېگەنگە سېلىپ، بېيىت ئوقۇپ تۈڭلۈكتىن ئۇزىتىدۇ. تۈڭلۈك بېشىدىكى ئوغۇللارمۇ بېيىت ئارقىلىق تاپشۇرۇپ ئالىدۇ ھازىر ئۆينىڭ ئىچىدىلائۆتكۈزىدىغان بولدى.بېيىت ئوقۇش تۈگىگەندىن كېيىن، تۈڭلۈك بېشىدىكى ئوغۇللار قايتىپ چۈشىدۇ. داستىخان سېلىنىپ، شەنىئوغۇل ئۈچۈن تەييارلانغان نەرسەكېرەكلەر قويىلىدۇ. ئوغۇل تەرەپتىن بىرسى ئەركىشى ئوتتۇرىغا چىقىپ، ئوغۇلغا تويلۇق كېيىملەرنى كېيگۈزىدۇ، ئاندىن داستىخاندىكى نازۇنېھمەتلەرنىڭ بىر قىسىمىنى ئاياللارغا تەڭشەيدۇ. پارە ناندىن ئىككىنى، تۇخۇم، مېغىز، ياڭاق قاتارلىقلاردىن ئازراقتىن قوشۇپ ئوغۇلنىڭ ئوزۇقلىقى ئۈچۈن خۇرجۇنغا سېلىپ بېرىدۇ. تۈڭلۈك بېرىش مۇراسىمى ئاخرلىشىدۇ.تۈڭلۈك بېرىش ئادىتىدىن كېيىن، قىز تەرەپتىن بىر ئەر، بىر ئايال ئۆيمۇئۆي بېرىپ، پۈتۈن يۇرتنى تويغا چاقىرىدۇ. ئاياللار توي مۇبارەكلەش سوۋغاتلىرىنى كۆتۈرۈپ كىلىشىدۇ ئايالى كىلەلمەيدىغان ئەرلەرمۇ سوۋغات ئېلىپ كېلىدۇ. كەلگەن مېھمانلار ئۇدۇلمۇئۇدۇل چايغا باشلىنىدۇ، چاي ئېچىپ بولغاندىن كېيىن، توي سوۋغۇتىنى داستىخاندا قۇيۇپ مۇبارەك لەيدۇ، ئەمما قايتىپ كەتمەيدۇ. پۈتۈن جامائەت يىغىلىپ بولغاندىن كېيىن، جەمەت بىرلىكى بويىچە نۇپۇسى جىق جەمەتلەر ئايرىم، نوپۇسى ئازلىرىدىن 23 جەمەت بىرلەشتۈرۈلۈپ ئولتۇرغۇزىلىدۇ. ھازىر بۇ ئىش ئەمەلدىن قالدىجامائەت ئولتۇرۇپ بولغاندىن كېيىن، كەلمىگەنلەر سۈرۈشتە قىلىنىپ قايتىدىن چاقىرغىلى ئادەم ئەۋەتىلىدۇ. پۈتۈن يۇرت خەلقى يىغىلىپ بولغاندا ئاندىن داستىخان سېلىنىدۇ. ھەربىر سورۇندا ئولتۇرغان ئادەمنىڭ سانى ئېلىنىپ، شۇ سان بويىچە تۆتتىن ئادەمگە بىر لېگەندىن ئاشگۆش تەييارلىنىدۇ. ئاشقا پولو ياكى بۇلىماق ئېتىلىدۇ. گۆش مۇچە بويىچە مەخسۇس بوچى گۆش تەڭشىگۈچى تەرىپىدىن تەڭشىلىپ، ئاشنىڭ ئۈستىگە بېسىلىدۇ. مۇچىنىڭ رەت تەرتىپى ئارىلىشىپ كەتسە ياكى مۇچە پارچىلىنىپ كەتسە مېھمانلارنىڭ نارازىلىقىنى قوزغاپ قۇيىدۇ. كالا ياكى قوتاز سويۇلغان بولسا بىر مۇچە ئىككى پارە قىلىنىدۇ، قوي، ئۆچكە سويۇلغان بولسا پۈتۈن تارتىلىدۇ. دۇئادىن كېيىن نەغمە باشلىنىپ، جامائەت مەشرەپ ئوينايدۇ. شەنىئوغۇلنى ئۈچ قېتىم تەكلىپ قىلغاندىن كېيىن ئاندىن قىزنىڭ ئۆيىگە كېلىدۇ. شەنىئوغۇلغا قوينىڭ قېرى يىلىك دېگەن مۇچىسى تارتىلىدۇ. قېرى يىلىك تارتىش گۆشى ئاز بولىدۇ ئادىتى قىزئوغۇلنىڭ مەڭگۈ بىللە ياشىشىنى ئۈمۈد قىلىش مەنىسىدە دەپ قارىلىدۇ.7 نىكاھ ئوقۇش : شەنىئوغۇل قولداشلىرى بىلەن قىز تەرەپنىڭ دەرۋازىسى ئالدىغا كەلگەندە، قىز تەرەپتىن بىر نەپەر ئايال ۋەكىل بىر پىيالە سېرىق ماي، بىر لېگەن بۇغۇرساق ۋە بىر كېيىملىك تاۋار ياكى ئەتلەس كۆتۈرۈپ چىقىپ، تاۋار ياكى ئەتلەسنى شەنىئوغۇلنىڭ بوينىغا ئارتىپ، ئۈچ قېتىم پەسكە تارتىدۇ، شەنىئوغۇل بوينىنى ئەگمەسلىككە تىرىشىدۇ، ئاندىن رەختنى شەنىئوغۇلنىڭ بېلىگە باغلاپ، ئوڭ مۈرىسىگە ئۇن سېپىپ قۇيىدۇ. بۇغۇرساقنى سېرىق مايغا مىلەپ شەنىئوغۇل ۋە قولداشلىرىغا يىگۈزىدۇ، سېرىق ماي تۈگىشى ھامان ئوغۇل تەرەپ پىيالىنى تارتىدۇ، قىز تەرەپ بەرمەسلىككە تىرىشىدۇ، بۇ پىيالە تالىشىش دەپ ئاتىلىدۇ، تالاشقاندا ھەر ئىككى تەرەپ تۆت پەنجىسىنى پىيالىنىڭ ئىچىگە سېلىپ تارتىشى شەرت. كۈچ سېنىشىش ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، شەنىئوغۇل ئۆيگە باشلاپ كىرىلىدۇ.موللام ئالدىغا قويۇلغان تۇزغا بىر تال بۇغۇرساقنى چىلاپ قويۇپ نىكاھ ئايىتىنى ئوقۇيدۇ، ئايەتنى ئوقۇپ بولغاندىن كېيىن، يۇقىرىقى ئايەتنىڭ مەزمۇنى بىرلە، ھەق سۇببىھانە ۋە ئاللانىڭ ئەمىرپەرمانى بىرلە، ھەزرىتى ئىبراھىم خېلىلۇللانىڭ مىللەتلىرى بىرلە، ھەزرىتى مۇھەممەد مۇستاپا سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسالامنىڭ سۈننەتلىرى بىرلە، ھەزرىتى ئىمامى ئەزەم رەھمىتۇللا ئەلەيھى ۋەسسالامنىڭ مەززىپى بىرلە، ئۇشبۇ نىكاھدا ئولتۇرغان ئەرئايال، ئۆلىما، مۆمىن مۇسۇلمانلارنىڭ گۇۋالىقى بىرلە، خانىنىڭ شەنىقىزنىڭ ئىسمىنى ئاتايدۇ ھەققىي مېھرى 1551 تەڭگىگە تەيىن تاپتى دەپ توختايدۇ.ئوغۇلنىڭ ئۆكلە ئاتىسى قىزنىڭ ئۆكلە ئاتىسىدىن قىزنىڭ ھەققىي مېھرىنى تىلەيدۇ. بىرىنچى قېتىم ئاۋۋال خۇدايىتائالانىڭ ھەققىدە تىلەيمەن دېگەندە، قىز تەرەپنىڭ ئۆكلە ئاتىسى 500 تەڭگىدىن ئۆتتۈم دەيدۇ. شۇ تەرتىپ بويىچە ئىككىنچى قېتىم ئادىمى سەفىيۇللانىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، يۈز تەڭگىدىن ئۆتىدۇ. ئۈچۈنچى قېتىم نوھ نەبىيۇللانىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، 100 تەڭگىدىن ئۆتىدۇ. تۆتىنچى قېتىم ئىبراھىم خېلىلۇللانىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، 100 تەڭگىدىن ئۆتتىدۇ. بەشىنچى قېتىم مۇھەممەد مۇستاپا سەللالاھۇ ئەلەيھى سالامنىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، 200 تەڭگىدىن ئۆتىدۇ. ئالتىنچى قېتىم تۆت چارىيارنىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، 100 تەڭگىدىن ئۆتىدۇ. يەتتىنچى قېتىم ئاتائانىسىنىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، 50 تەڭگىدىن ئۆتىدۇ. سەككىزىنچى قېتىم مۆمىن مۇسۇلمان بەندىلەرنىڭ ھەققىدە تىلەيدۇ، 500 تەڭگىدىن ئۆتىدۇ. شۇنىڭ بىلەن قىزنىڭ ھەققى مېھرى 351 تەڭگىگە تەيىن تاپىدۇ.موللام يەنە سۆز باشلاپ بۇنىڭ بىر ھەسسىسى مېھىرى مەججەل، يەنە بىر ھەسسى مېھىرى مەججەلە، دەپ شەنىقىزدىن خان ئۇشبۇ تەيىن بولغان ھەقلەرگە رازى ۋە راغىپ بولۇپ، ئىككى جاھان ھالال جۈپتىلىقى ئۈچۈن، نىيەتى پەرزەنتى سالە ئۈچۈن، ئۆمرەلەرنىڭ شەرتلىرىنى قوبۇل قىلىپ، ئاخۇن شەنىئوغۇلنىڭ ئىسمىنى ئاتاپ غا ئۆزىڭىزنى خاتۇنلۇققا قوبۇل قىلىپ تەگدىڭىزمۇ؟ دەپ سورايدۇ. ئوغۇل بىلەن قىزنىڭ ئۆكلە ئاتىلىرى يەنە بىر كىشىنى گۇۋاچى قىلىپ ئۈچ ئادەم شەنىقىزنىڭ يېنىغا كىرىپ، خان، ئۆزىڭىزنى ئاخۇنغا قوبۇل قىلىپ تەگدىڭىزمۇ؟ دەپ ئۈچ قېتىم سورايدۇ. قىز تەگدىم دەپ جاۋاپ بەرگەندىن كېيىن، ئۇلار قايتىپ چىقىپ موللامغا قاراپ گۇۋادۇرمەن، گۇۋادۇرمەن، گۇۋاللىققا ياراردۇرمەن دەپ كەلىمە شاھادەتنى ئوقۇپ، خان ئۆزىنى ئاخۇنغا قوبۇل قىلىپ تەگدى دەپ گۇۋالىقتىن ئۆتىدۇ.موللام يەنەئۇشبۇ شەرتلەرنىڭ بىرىدە، بىرى ياكى ھەممىسى سىزدە سادىر بولسا، ئۇشبۇ تەيىن بولغان ھەقلەر 351تەڭگە نى بىردىنبىردىن تەلەپ قىلىپ ئالسۇنمۇ؟ دەپ سورايدۇ، شەنىئوغۇل ئالسۇن دەپ جاۋاپ بىرىدۇ. ئاخىرىدا مولام نىكاھ قۇتبىسىنى ئوقۇپ، تۇزغا چىلانغان بۇغۇرساققا سۈفلەپ ئۇنى ئىككىگە بۆلۈپ، ئوڭ قولىدىكىنى شەنىئوغۇلغا، سول قولىدىكىنى شەنىقىزغا سۇنىدۇ. بۇغۇساقنى يەپ بولغاندىن كېيىن شەنىقىز شەنىئوغۇلنىڭ يېنىغا ئولتۇرغۇزىلىدۇ. شەنىقىزنىڭ پەلتو چاپىنىنىڭ بىر پېشى پالتۇ بىلەن، يەنە بىر پېشى تۇز بىلەن باستۇرۇپ قويىلىدۇ. سېرىق ماي سېلىنغان چايغا نان توغراپ، شەنىئوغۇل بىلەن شەنىقىزغا بىللە بىر قوشۇقتا ئىچكۈزىدۇ. چاي ئىچىلىپ بولغاندىن كېيىن، نىكاھقا قاتناشقۇچىلار تويۇڭلارغا مۇبارەك بولسۇن، بەختلىك ياشىغايسىزلەر دېگەن سۆزلەر بىلەن تەبرىكلەيدۇ. شەنىئوغۇل بىلەن شەنىقىز قېيناتاقېينانا، ئۆكلە ئاتائۆكلە ئانىلىرىىنىڭ قولىغا تاۋاپ قىلىدۇ، تاۋاپ قىلىشتا ئوڭ قولىنىڭ دۈمبە قىسىمىنى ئالدىن ئوڭ كۆزىگە، ئاندىن سول كۆزىگە، پىشانىسىگە تەكگۈزۈپ، سۆيۈپ قۇيىدۇ بۇ ئادەت ھازىر ئەمەلدىن قالدى. ئاندىن ئۆز ئاتائانىسىنىڭ قولىغا تاۋاپ قىلىدۇ، دادا ئوغۇلنىڭ پىشانىسىگە بىۋاستە سۆيۈپ قويىدۇ. قىزنىڭ پىشانىسىگە ئوڭ قولىنى قۇيۇپ، ئۆز قولىنىڭ دۈمبىسىگە سۆيۈپ قۇيىدۇ. ئانا ئوغۇلنىڭ پىشانىسىگە، قىزنىڭ مەڭزىگە بىۋاستە سۆيۈپ قويىدۇ. ئاندىن نىكاھقا قاتناشقان ھەممە كىشى موللامنىڭ باشچىلىقىدا توي بولغۇچىلارغا دۇئا بېرىپ، نىكاھنى ئاخىرلاشتۇرىدۇ.8توي كۆچۈرۈش: نىكاھتىن كېيىن، شەنىئوغۇل بىلەن شەنىقىز بىر ئاتقا مىندۈرۈلۈپ، ئوغۇلنىڭ ئەر تۇققانلىرىدىن بىرسى يۆتىلەپ ماڭىدۇ ھازىر ماشىنىدا يۆتكەيدىغان بولدى. ئەلنەغمىچىلەر كوسىراپ سەنىمى نى ئوقۇپ ئارقىدىن ماڭىدۇ. ئۆيگە يىتىپ كەلگەندە، ئىشىك ئالدىغا بۇغداي، قۇناق چېچىپ قۇيىلىدۇ. شەنىقىز ئوتتىن ئاتلىتىلىدۇ، ئاندىن گىلەم ياكى پالاسقا ئولتۇرغۇزۇلۇپ، ئۆيگە ئەكىرىلىدۇ. شەنىقىز ئولتۇرىدىغان كۆپىنىڭ ئاستىغا يالتا، لاكشىگىر قاتارلىق نەرسىلەر قۇيۇپ قۇيىلىدۇ. شەنىئوغۇل بىلەن شەنىقىز ئولتۇرۇپ بولغاندىن كېيىن، توي كۆچۈرۈشكە كەلگەن جامائەت مۇبارەك بولسۇن دەپ توينى تەبىرىكلەپ قايتىشىدۇ. شەنىقىز بىلەن بىللە كەلگەن يەڭگىلەردىن بىرسى قىزنىڭ ئاستىدىكى پالتا، لاكشىگىرنى ئېلىۋىتىدۇ. شەنىئوغۇلنىڭ ئاچا ياكى سىڭىللىرىدىن بىرسى شەنىقىزنىڭ ئالدىغا بىر كېيىملىك كۆڭلەكلىك رەخت قۇيۇپ، يۈزىدىكى رومالنى ئېچىپ يەنە يېپىپ قۇيىدۇ. بۇ يۈز ئېچىش دەپ ئاتىلىدۇ. رومال ئۈچ كۈندىن كېيىن، ئېلىۋېتىلىدۇ. مەخسۇس يۈز ئېچىش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلمەيدۇ. توي كۆچۈرۈپ كېلىنگەن كۈنى كەچتە ئوغۇل تەرەپتىن مەشرەپ ئۆتكۈزۈپ بېرىلىدۇ. مەشرەپنىڭ بارلىق ئىشلىرىغا ئوغۇل تەرەپ مەسئول بولىدۇ. قىز تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى مېھمان قاتارىدا قاتنىشىدۇ. مەشرەپنىڭ قائىدەرەسمىيەتلىرى ئالدىنقى كۈندىكى قىز تەرەپ ئۆتكۈزگەن مەشرەپ بىلەن ئوخشاش بولىدۇ.9سالامغا ئەلتىش: توي كۆچۈرۈپ كېلىنگەن كۈننىڭ ئەتىسى ئەتىگەندىن باشلاپ ئۈچ كۈنگىچە، شەنىقىزنىڭ ئاچا ياكى سىڭىللىرى بىر لېگەن پولو ياكى بۇلماق، بىرئىككى مۇچە گۆش ئېلىپ كېلىپ، شەنىئوغۇل بىلەن شەنىقىزغا يېگۈزىدۇ، بۇ ناشتىلىق دەپ ئاتىلىدۇ. ناشتىلىقتىن كېيىن، شەنىئوغۇل بىلەن شەنىقىز ئۈچ كۈنگىچە قىزنىڭ ئاتائانىسىنىڭ ئۆيىگە بىېرىپ ئۇلار بىلەن كۆرۈشۈپ كېلىدۇ. ئۇلار قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، ئوغۇلنىڭ ئاتائانىسى يېقىن ئۇرۇقتۇققانلىرىنى يېغىپ ئوغۇل بىلەن كىلىننى باشلاپ، قۇدىلارنىڭ ئۆيىگە بارىدۇ. داستىخان ئاخىرىدا قىزنىڭ ئاتائانىسى ۋە ئۇلار بىلەن بىر ئۆيدە تۇرۇۋاتقان ئۇرۇقتۇققانلىرىنىڭ ئالدىغا رەخت قۇيىدۇ، بۇ سالامغائەلتىش ئەدەبئىي تىلدا ئاپىرىشدەپ ئاتىلىدۇ. كېيىنكى كۈنىدىن باشلاپ كېلىننىڭ ئايرىم ئۆي تۇتقان تۇققانلىرى، ئۆكلە ئاتائۆكلە ئانىسنىڭ ئۆيلىرىگىمۇ سالامغا ئاپىرىلىدۇ. كېلىننىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى ئۆز ئائىلىسىنىڭ ئەھۋالىغا قاراپ خالىغان بىر كۈنى ئوغۇلنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرىنى ئۆيگە چاقىرىپ سالامنى قايتۇرىدۇ، قىز ئوغۇلىنىڭ ئالدىغا رەخىت قويىلىدۇ .10 قۇدا قىچىرىش: توينىڭ ئۈچۈنچى كۈنى سالامدىن قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، قۇداباجىلار ئوغۇلنىڭ ئۆيىدە مېھمان قىلىنىدۇ. قىز تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى تولۇق يىغىلىدۇ. مېھماندارچىلقتا قوي سويىلىدۇ، پولو، بۇلىماق، ئۆپكە چۆپى قاتارلىق تاماقلار ئېتىلىدۇ. توينىڭ تۆتىنچى كۈنى قۇدىلار قىز تەرەپنىڭ ئۆيىگە يىغىلىپ مېھمان قىلىنىدۇ. ئوغۇل تەرەپنىڭ ئۇرۇقتۇققانلىرى تۇلۇق يىغلىدۇ، مېھماندارچىلىقتىن كېيىن قىزنىڭ ئاتا ئانىسى ئوغۇل تەرەپ قۇدىلىرىنىڭ ئالدىغا رەخىت قويىدۇ،تاماق تۈرلىرى يۇقىرىقى بىلەن ئوخشاش بولىدۇ.
|
تاڭىرشىلدىك ءھام قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ميسسياسىبىلگەنگە مارجان 3070 5 پىكىر 21 تامىز, 2017 ساعات 07:17دۇنيە جاراتىلعاننان باستاپ حالىقتار مەن بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ءوز مىندەتتەرى بار. ءار ۇلتتىڭ جەر بەتىندە ءوز پايى مەن مىندەتى بار. ءار حالىققا بىراق تاڭىردەن ادامزاتتىق ميسسيا كەلە بەرمەگەن. ونىڭ ءوز كارمالىق زاڭدىلىعى بار. ميسسيا ول ءتاڭىر رۋحىمەن شابىتتانۋ.وسى ارقىلى جاڭا مىندەتتەر بەلگىلەنىپ مىندەتتەلەدى.ءار حالىقتىڭ ءتاڭىر الدىندا ءوز پايى مەن مىندەتى بار. پايقامداۋشى پىرلەرى پايعامبار سونى رەتتەپ وتىرعان. ەلشى، راسۋل دەگەن ۇعىم سەميت حالىقتارىنان كەلگەن ۇعىم. تۇرىك حالىقتارىندا ول ءپىر, ياعني پاي قامداۋشى ءپىر رەتىندە سانالعان. قازاق حالقىنىڭ پايىنا فلوراسى بۇزىلماعان ۇلان بايتاق جەر مەن زەرتتەلمەگەن ۇلتتىق رۋحاني بايلىعى كىرەدى.ەۆوليۋتسيالىق ۇلت. قازاق جەرىنىڭ مادەنيەتىن باسقا جاقتان كەلگەن ادامدار جاساماعان. قازىرگى قازاقستان جەرىن ادام بالاسىنىڭ مەكەن ەتۋى تاس داۋىرىنەن باستالادى. ياعني، ءبىر ميلليون جىل بۇرىن مۇندا ادامدار ءومىر سۇرگەن. سودان باستاپ بۇگىنگە دەيىن ۇلى دالادا ادامداردىڭ ەڭبەگى، تىرشىلىگى، ءومىرى ۇزىلمەگەن.ءناتيجەسىندە، قازاق حالقى ەشكىمگە ۇقسامايتىن جەكەدارا، قۇداي ايرىقشا بولەك ەتىپ جاراتقان ءوزىندىك مورفوفيزيولوگيالىق انىقتامالارى مەن انتروپولوگيالىق مارتەبەسى بار ەتنوس ەكەنى دالەلدەندى. عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ارقاسىندا قازاقتىڭ بيولوگيالىق، انتروپولوگيالىق تاريحى جاڭادان جازىلىپ، ەشكىمگە ۇقسامايتىن جەكەدارا ەتنوس رەتىندە وسىدان 40 عاسىر بۇرىن پايدا بولعاندىعى تولىق دالەلدەندى.تاريحشىارحەولوگ، ورتالىق ازيا زەرتتەۋشى تاريحشىعالىمدار اقشتىڭ اۋە كەڭىستىگى جانە عارىشتىق كەڭىستى زەرتتەۋ ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ عارىشتان تۇسىرگەن سۋرەتتەرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، قازاق جەرىندەگى وركەنيەتتىڭ تاريحى 8 مىڭ جىلدى قۇرايدى دەپ مالىمدەدى.نىڭ تۇسىرگەن سۋرەتتەرى، قازاق دالاسىنداعى كولەمى جاعىنان ەڭ ۇلكەن، ادام قولىمەن جاسالعان بەلگىلەردى انىقتادى. ياعني ءبىز بىلەتىن ناكاس سىزىقتارى سياقتى ادەتتە جاي كوزگە كورىنبەيتىن، بىراق اسپاننان تومەنگە قاراي نەمەسە سپۋتنيك كارتاسىنان قاراعاندا، كونە داۋىردەگى ادامداردان جەر شارىندا قالدىرعان تۇسىنىكسىز جۇمباق كۇيىندە قالعان بەلگىلەر.سوندا، وسى بەدەربەلگىلەر اتلانتتاردان بۇرىنعى كونە مۋ وركەنيەتىنىڭ جالعاستىعى دەسەك قازاق حالقىنىڭ قىرىق عاسىرلىق تاريحى بار . 57 مىڭ جىل بۇرىن قازىرگى قازاقستان جەرىن مەكەندەگەن اتالارىمىز كونە ەۆروپويد تيپتەس بولعان. ول قازىرگى ورىستار نەمەسە باسقا دا سلاۆيان تەكتەستەر ەمەس. گەنەتيكا عىلىمى ورىستىڭ ماسكۋەگە دەينگى قان قۇرامى تۇركىلىك ەكەن، ەشقەنداي سلاۆيانعا قاتىسى جوق ەكەنىن دالەلدەگەن. ورىس تۇبىندە ءوز تاريحىن قايتا جازادى. جالعان تاريح كوپ ۇلتتاردى اداستىردى. ەندى گەنەتيكا بويىنشا ءبارى قايتا جازىلادى.ءتاڭىر جانە قازاق ۇلتى. ءدۇني جاراتىلعاندا العاشقى ءتىل ول تۇرىك ءتىلى بولعان. ەجەلگى ەگيپەت پەن شۋمەر مادەنيەتىن سولتۇستىكتەن كەلگەن ادامدار جاساعان. ناقتى بىراق بەلگىسىز. ولاردىڭ تىلدەرى گەنالوگياسىندا تۇركيزمدەر اسا باي. ولاردىڭ قۇدايلارىنىڭ اتى ەگيپەتتە قۇر بولسا، شۋمەردە تەڭ قۇر دينگير, ال تۇرىك حالىقتارىندا ءتاڭىر. ياعني ءبارىن تەڭ جاراتۋشى دەگەن ماعىنا. الەم بويىنشا ءتاڭىر اتاۋىنا بايلانىستى جەر اتتارى دۇنيە جۇزىنە اسا كەڭ تارالعان. ۇلى بابامىز قورقىت اتا شىنىندا قۇر قۇت اتا. ياعني تاڭىرقۇتى دەگەن ءسوز. ءحۇىىى عاسىردا قۇرىعان ەگيپەتتىڭ كونە ءتىلىن چۋۆاشتىڭ ءتىلى، ول تۇرىك حالىقتارىنا جاتپايدى دەپ ەۋروتسەنتريستەر قاسارىسسا دا ەگيپەت ءتىلى تۇرىك ءتىلى بولىپ قالا بەرەدى. ادامزات مادەنيەتىنە باستاۋ بەرگەن ەجەلگى ەگيپەت پەن شۋمەردەگى وزدەرىن كۇن بالالارىمىز دەپ ەسەپتەگەن تۇرىكتەر ۇلى مادەنيەتتەر جاسادى. كەيىنگى تولقىن كريت ميكەن مادەنيەتىنە اۋىسقان. يليادا پوەماسىن جاسعان گومەردىڭ تەگى تۇرىك ەكەنى، ونىڭ جازعان جىرلارى كونە تۇرىك تىلىندە ەكەنى عىلىمدا انىقتالعان شىندىق. كەيىنگى كوشىرمە ول گرەك تىلىندە جازىلعان. گرەكتەر باسىپ العاننان كەيىن حاتتالعان.ەۆوليۋتسيالىق ءوسۋ. قازاقتار ۇلت رەتىندە ۇزاق ەۆوليۋتسيانى باستان كەشتى. وسى دامۋداعى ميىنىڭ ۇلكەندىگىمەن تىلدىك ارتىقشىلىعىن جانە قوس.دامۋ بويىنشا قازاقتاردىڭ ميىنىڭ كولەمى 20 گرام باسقا ۇلتتاردان ۇلكەن. ع، ءو، ءۇ، ڭ، ءى، ءا، ۇ دەگەن باسقا ۇلتتار ايتا المايتىن دىبىستالۋى ارتىق مەڭگەرگەن. بۇل ەۆوليۋتسيانىڭ جەتكەن شىڭى. باسقا ۇلتتار قىزعاناتىنداي قۇبىلىس. بۇل دىبىستار ۇلتتىق برەندتىك دىبىستار. بۇل دىبىستارعا ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك. قازاق ءتىلىن يۋنەسكو بويىنشا قورعاۋ كەرەك.ۇلتتىق ءالىپبي. لاتىن ارىپىنە كوشكەندە ۇلتتىق الىپبيگە ا.بايتۇرسىنوۆ ءپرينتسيپىن باسشىلىققا الۋ قاجەت. قالاي ەستىلدى سولاي جازىلۋى كەرەك. ع، ءو، ءۇ، ڭ، ءى، ءا، ۇ وسى ارىپتەردى قوس ارىپپەن بەلگىلەمەي جەكە تاڭبا كەرەك. 28 ارىپپەن ەملە جازۋدى رەتتەۋ كەرەك.جەتى اتا سالتى. جەتى اتادان قىز الىسىپ، قىز بەرىسپەۋ ول حالىقتىڭ گەندىك قورىن ۇنەمى تازا ۇستاۋ ءپرينتسيپى. بۇل گەنەتيكالىق جاڭالىق اۆەستا،ريگۆەدا، ءىنجىل، قۇران، بۋددا، كريشنا، كونفۋتسي مەن لامالار ىلىمىندە دە جوق. الەمنىڭ بىردە ءبىر ءدىني كىتابىندا جوق بۇل ءىلىم قازاق رۋحانياتىنىڭ جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى. وسىنىڭ ارقاسىندا قازاق اينالاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان توپتاردىڭ بىردەبىرەۋىنە قوسىلمايتىن دارالىعىن ساقتاپ كەلگەن.بۇگىنگى كىرمە تايپالاردىڭ ۇلەسى قازىرگى قازاقتىڭ بويىندا 15 پايىزعا ءتان ەكەن. ال قالعان 85 پايىزى شە؟ قالعان 85 پايىز قولا ءداۋىرىندە قازاق جەرىن مەكەن ەتكەن تايپالاردىڭ ۇلەسى بولىپ تابىلادى.رەسەي مەن قىتاي ۇلتتار مەن ۇلىستاردان تۇرادى. ۇلىس ول اۆتونوميا دەگەن ءسوز. قازاق جەرىندە مەملەكەتتى جاساۋشى ءبىراق ۇلت بار، ول قازاق جانە 131 دياسپورا بار. ەشقانداي ۇلىس جوق.شەجىرەمەن تاريح جازىلمايدى. رۋءجۇز دەگەنىمىز كوشپەلىلەردىڭ شارۋاشىلىقتۇرمىستىق ءبولىنىسى مەن جاۋىنگەرلىكاسكەري وداعى عانا. ادامنىڭ گەنەتيكالىق كودىنىڭ قۇپياسى مەن سترەسكوپيالىق تاريح تۇرعىسىنان قاراعاندا تۇككە تۇرمايدى. قازاقتىڭ قانىندا ولكەلىك نەمەسە رۋجۇزدىك ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق. ءناتيجەسىندە، بارلىق قازاق ءبىر تەكتەن، ءبىر ساپتان تاراعان ءتۇپ اتاسى ءبىر حالىق ەكەنى دالەلدەنگەن.اندرونوۆ مادەنيەتىنىڭ ادامدارى دا، ساق سكيف تايپالارى دا گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەر بويىنشا تۇركى حالىقتارىنىڭ تىكەلەي اتا بابالارى.قازاق حالقى اقىن حالىق، قۇدايعا جاقىن حالىق. ەڭ العاش گومەر مەن گەسيود ايتىسقان ايتىس ونەرىنىڭ مۇراگەرى.پوەزيا رۋحاني شابىتتانۋدىڭ جوعارى ۇلگىسى.بارلىق زاماندا پايعامبارمىن دەگەندەر ولەڭ ارقىلى سوزدەرىن جەتكىزگىسى كەلگەن. ونىمەن تاڭىرگە ارنالعان جىرلار جازىلعان. قارا قىلدى قاق جارىپ ادىلدىكتىڭ ءسوزىن ايتاتىن اقىندار ناعىز اقىن سانالعان. ايتىس ونەرى يۋنەسكو دا زەرتتەلۋگە لايىق ونەر.تاۋەلسىزدىك العالى اقىندار كوبەيدى. جاعىمپاز پوەزياعا كوشكەندەردىڭ ورنىنان جاس ءورشىل، ومىردەن ونەردەن ەنشىسىن الماعان تەگەۋرىندى پوززيا كەلدى. وتە قۋانىشتى جاعداي.قازاق مادەنيەتى وزگەشە ورەن، تەرەڭ فيلولسوفيا، ونەگەلى ءداستۇرى بار سىرلى ءدۇيىم دۇنيە. قازاق الەمىنىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىندە دۇنيە جارالعاندا ادام بالاسىنىڭ اقىل پاراساتىنىڭ قاينار باستاۋى ساقتالعان.تاريحتىڭ قايتۋ تەورياسى. تۇرىك تايپالارى ادامزات وركەنيەتىندە بەلسەندى اتالىق رول اتقارعان.تاريحتى قاراپ وتىرساڭ تەك قازاق دالاسىنان ۇلى كوشتەر جىلجىعان. ۋگرو فيندەر سولتۇستىك ەۋروپاعا، گەرماندار ورتالىق ەۋروپاعا، ساكستار انگلياعا، يندياعا، يرانعا، شىعىسقا قاراي التايدان قىتايعا، كورەياعا قاراي جىلجىعان.عۇندار زامانىندا اتتيلانىڭ باسشىلىعىمەن ەۋروپانى تولىق قامتىدى. جىلجۋ شىڭعىس قاعان زامانىندا دا قىپشاقتار حۋنگارياعا، وعىزدار تۇركياعا قونىس اۋداردى. شىڭعىس يمپەرياسى ەۋرازيانى تولىق قامتىدى. بارلىق ۇلى كوشتەر باسىپ العان جەرىندە مەملەكەت جاساۋدى ۇيرەتتى. سوڭعى كوش كەڭەس زامانىنداعى كومۋنيستىك گەنوتسيدتەن ىعىسىپ قىتاي، موڭعوليا، تۇركيا، يران، اۋعانستانعا قاراي كوشتى. بۇل سوڭعى جىلجۋ. انالىق مادەنيەتتەر ءوسىپ وركەندەپ، حالىقتار بولىپ كوبەيىپ قازىرگى كۇندە قايتا كىندىك وشاققا قازاق جەرىنە جىلجۋدا.كەلگەندە ءجاي كەلىپ جاتقان جوق ۇلتتىق ساناعا، مادەنيەتكە، داستۇرگە قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.ال قازاق ءوز جەرىنىڭ وزىندە وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي كوشۋدە. رەسەيگە ورتا ازيا مەن قاپقازدىقتار جىلجۋدا. تاريح قايتا ورنىنا قويىپ جاتىر.ەۋرازيا كەڭىستىگى و باستان ءتاڭىر ەنەرگەتيكاسىمەن قورشالعان. باسقا ۇستانىمدار ءبارىبىر دامىمايدى. شاشىراپ كەتەدى.رۋحاني بايلىعى.شارباقتى اربا دوڭگەلەگى 2000 جىل.ب،ز دەين ورتا ازيادا جاسالىپ 1600 جىل،ب،ز دەيىن ەگيپەتكە تاراعان. الەمدى ءبىرىنشى بولىپ جىلقى ۇيرەتىپ، اۋىزدىق ۇزەڭگى جاساپ، اتقا وتىرۋ ءۇشىن شالبار تىگىپ العا جىلجىپ وركەنيەتتى قوزعالىسقا ءتۇسىردى.قىل اسپاب ويلاپ تاۋىپ، قىران قۇستاردى قولعا ۇيرەتكەن.بەلگى بولاتىن، رۋ تاڭبا بولاتىن، ءارىپ بولاتىن، بىرىكتىرگەندە ءرامىز بولاتىن عاجايىپ گولوگراممالىق ءرامىز ءپىشىندى ويلاپ تاپقان.ون ەكى جىلدىق كۇنتىزبە جاساپ، الەمدە زەرتتەلمەگەن سەمانتيكالىق ونەر جاسادىق.وركەنيەت پەن مادەنيەت.ەگيپەت، شۋمەر، كريت ميكەن، ەۋروپا، قىتاي، ينديا، اراب حالىقتارى مادەنيەتتەرىن جاساپ وركەنيەتكە ءوتىپ كەتتى.ولاردا مادەنيەت جاسايتىن ميسسيا جوق. وركەنيەت ول تەحنوگەندىك جەتىستىك. وندا رۋحانيات ولشەنبەيدى.تۇران وركەنيەتى فەنومەن فەنيكس. ساق مادەنيەتى ءبىرتۇتاس تۇران مادەنيەتىنىڭ سوڭى شىرقاۋ شىڭى. ونىڭ جالعاسى ءبولىنۋى تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى. ەۆوليۋتسيا بويىنشا ءوز جەرىندە كلاسسيكالىق قازاق مادەنيەتىن جاساعان حالىقپىز.ونىڭ جوعارى شىڭى قازاق ويۋ ورنەگى. الەمدىك كوركەمدىك سانادا قازاق ويۋىنا جەتەتىن ونەر تۋماعان.ەندى جاڭا دارەجەدەگى قازاق مادەنيەتى جاسالادى. وسى ارقىلى جاڭا تۇراندىق مادەنيەت جاسالادى. تۇركى حالىقىنىڭ قارا شاڭىراق يەسى رەتىندە ايتىس ونەرىن ۇستاپ تۇرعان قازاق حالقى نەگىزىن جاسايدى. استانا سول جاڭا مادەنيەتتىڭ باس قالاسى. بىزبەن تەك ميسسياعا تالاساتىن تاتارلار مەن ونىڭ استاناسى قازان قالاسى جانە بۋريات ەلى. بۋريات ەلى ءوز تاريحىن قاتتى جاڭعىرتۋدا. بىراق ولارعا ميسسيا بەرىلمەگەن. بىزدەن كەيىن جاڭا مادەنيەت جاساۋعا تاتار مەن ءسىبىر تۇركىلەرىنىڭ مۇمكىندىگى بار.ودان باسقا ميسسيا بەرىلمەگەن بىراق ەكونوميكالىق جانە ساياسي پوتەنتسيالى جوعارى ەلدەر تۇركيا مەن ءازىربايجان. ەگەر ولار ويدى دۇرىس تۇسىنسە جاساۋى مۇمكىن.ءتىل، ءداستۇر جانە ءدىنقازاقتاردا دىننەن، تىل مەن ءداستۇر جوعارى تۇرادى. تاريحتا ورتا ازيادا كوپتەگەن حريستيان، يسلام، بۋددا، مانيحەيلىك،حرستيان موناحتار قاپتاپ جۇرگەنى، حرامدار سالعانى بەلگىلى. قازاقتار ولاردىڭ سەنىمدەر اياققا تاپتاماي ءوز تاڭىرلىك فيلوسوفياسىمەن ءومىر سۇرگەن. تاڭىرلىك فيلوسوفيانىڭ باستى ءپرينتسپى ادام بولۋ. قانداي سەنىمگە كىرسەڭدە ادام بولۋ.الەمدە جەرى جوق، مەملەكەتى جوق تسگان دەگەن ۇلت بار. ولار قاي جەردە ءومىر سۇرسە سول جەردىڭ ءدىنىن ۇستايدى. قۇدايدىڭ ءبىر ەكەنىن بىلەدى. بىراق تىلىمەن ءداستۇرىن جوعالتپايدى.ولار ءۇشىن ءتىل مەن ءداستۇر دىننەن جوعارى. قازاقتاردا دا سولاي ۇستاعان.يسلامنىڭ ءوزىن قازاقي يسلام ەتىپ جاساعان. قازاق ەتيكاسىنا يسلامدى ءسىڭىرىپ جىبەرگەن. بۇل بۇگىندە ءداستۇرلى يسلام دەپ ايتىپ جۇرگەنىمىز وسى قازاقي يسلام.تاريح جانە ءدىن. شىن تاريحتان دىندەر تاريحى جەڭىلىپ قالادى. مىسالى ءىنجىل ەگيپەتتىڭ قۇدايعا ارنالعان جىرلارىنىڭ كوشىرمەسى. ول ساياسي يدەلوگيالىق كىتاپقا اينالعان. الەمدىك دىندەردىڭ ميسسياسى بىتكەن. دىننەن ميفولوگيانى الىپ تاستاپ تاريحي اقيقاتتى قاتار قويساڭ تۇك قالمايدى. ول حالىقتاردى بولۋمەن كەلەدى جانە اپيىنعا اينالىپ كەتكەن. ءححى عاسىردا ادامزات قۇل يەلەنۋشىلىك جاڭا قۇرىلىسقا كوشىپ تومەن ساناداعى ادامداردىڭ اقىل ويىن اينالدىرىپ اداستىراتىن قۇرال رەتىندە قولدانىپ كەلەدى.جاڭا ءومىر ءسۇرۋ فيلوسوفياسى كەرەك. ونى ەش قۇدايدىڭ ەلشىسى ەمەس، اقىلدىڭ ءتۇپ تەگىن تۇسىنگەن ادامدار وزدەرى جاسايدى.الەم تۋرالى ويلانۋ ءۇشىن ءوز حالقىندى ويلاۋ كەرەك. الەم شاعىن حالىقتاردان قۇرالادى. ءبىز جەرۇيىققازاقستاندى قورعاۋىمىز كەرەك.قازاق تراگەدياسى ساتقىندىق، قۇلدىق پسيحولوگيا، تايپالىق پسيحولوگيا مەن كوررۋپتسيادان تۇرادى. ساتقىندىقتىڭ كۇشەيگەن تۇسى رەسەي پاتشالىعىنىڭ بوداندىعىنىڭ كۇشەيگەن تۇسىندا باستالعان. ۆ.لەنين ايتقانداي ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن ساتقىن، ورىستىڭ جاعىمپازىنان دا وتكەن بولادى دەگەن. بۇل ساتقىندار شوقىنىپ، پاتشالىق ورىس كازاكتارى بولىپ، كومۋنيست بولىپ نكۆدمەن بىرىگىپ قازاقتى اياماي قىردى گەنوتسيد جاسالعاندا تۇبىندە وسى ساتقىندىق جاتىر.قۇلدىق پسيحولوگيا ءالى ەل تاۋەلسىزدىگىن سىيلاماي كەلەدى. جاڭا اتاۋلاردى قابىلدامايدى. قازاقشا سويلەۋگە زاۋقى جوق. ورىسشىل يدەولوگيانى ءپىر تۇتادى. الدەبىر قوجايىن، باسيەسىن ىزدەپ، ىشىمىزدەن قوعامدى داعدارىسقا ءتۇسىرىپ كەلەدى. قوجايىن تاپقاندار قازاق رۋحانياتىنا، تۋالسىزدىگىمىزگە شابۋل جاساپ وتىر.تايپالىق پسيحولوگيا دەندەگەن قازاقتار رۋلىق سانادان ارىلماۋدا. سانا سەزىمنىڭ وسىنداي كەمشىلىگىن جەتىلدىرمەۋدى ورىستار قاتتى قولدانىپ پايدالانىپ كەلەدى. ءالى كۇنگە مەملەكەتتىك، ۇلتتىق سانا سەزىمدى كوتەرمەۋدىڭ ۇلكەن دەرتى بولىپ قالىپتاستى.ولار سول رەسەي پاتشاسىنىڭ زاماندا قالاي تايپا بولسا ءالى سول تايپالىق سانادا قالعان. كورۋپتسيونەر مەن ىشكى جاۋلارسالافيزم اعىمىن ۇستانعاندار باق بەتتەرىندە ۇنەمى وسى تايپالىق سانا سەزىم اۋرۋىن قوزدىرىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان.ۇلتتىق بىرتۇتاستىعىمىزدى ىدىراتىپ مەملەكەتتى قۇرتۋدىڭ ۇلكەن ىندەتى وسى.ۇرى دا وتان بولمايدى. جەمقورلىق كوررۋپتسيا مەملەكەتتىك دارەجەگە كوتەرىلدى. كەڭەستەر وداعىن قۇلاتقان كوررۋپتسيا، قازاقستاندى دا جوق قىلۋى، ونى بولشەكتەپ، ساۋدا ساتتىققا سالىپ جىبەرۋى مۇمكىن.قازىر ۇلتتىق يمۋنيتەتتتە، مەملەكەتتىك يمۋنيتەت تە جوق.تاڭىرگە سەنگەن اتتيلانى قۇرتۋ ءۇشىن ريمدىكتەر نەبىر سۇمدىقتار ويلاستىرعانى بەلگىلى. اتتيلانىڭ سوندا ايتقانى ريمدىكتەر ماعان نە تىلەسە وزدەرىنە سول كەلسىن دەپ قارسى جازا قولدانعان. ءبىز جەمقورلىق پەن پاراقورلىققا قارسى كۇش قولدانباساق، جاسىرىن ءجۇرىپ جاتقان ساياسي سوعىستىڭ قۇربانى بولامىز.استىرتىن ساياسي، ەكولوگيالىق پەن بيولوگيالىق سوعىس ەلىمىزدى قۇرتۋى مۇمكىن. قازاق قازاقتى عانا تورگە شىعارۋ كەرەك. باسقالارعا دەگەن قوناقجايلىق ول داڭعويلىق. ەجەلگى تۇركى زامانىندا شەت ەلدىك ەلشىلەردى وتتان وتكىزىپ الاستاپ بارىپ قابىلداعان.جاڭا مادەنيەت. جاڭا عاسىر التاي تاۋىنىڭ ماڭايىندا تۇرعان مەملەكەتتەردە وركەندەۋ بولادى.ول بارلىق ەزوتەريكالىق ىلىمدەردە جازىلعان.1960 جىلداردان باستاپ قازاق ونەرىنىڭ التىن عاسىرى باستالدى. تاۋلسىزدىك العالى پوەزيا مەن كوركەمونەر العا شىقتى. بۇگىنگى ايتىس پەن جازبا پوەزيا ۇلتتىق دەڭگەيدەن جوعارى الەمدىك دەڭگەيدەگى جەتىستىگىمىز. ءالى كوتەرىلمەگەنەكىنشى توپتى پروزا، مۋزىكا، ديزاين باستى. سوڭعى ءۇشىنشى توپتى ساۋلەت، كينو، دراماتۋرگياعا ورىن ءتيدى. قازاق ساۋلەت ونەرى تومەن دارەجەدە قالىپ قالدى. ول العا شىعۋ كەرەك. قازىرگى مادەنيەتىمىزدى ونىڭ ىشىندە الەمدىك دەڭگەيدە باعالاۋعا بولاتىن پوەزيا مەن كوركەمونەردى تالقىلاۋىمىز كەرەك. قازاق مادەنيەتى ءوز تەورياسىن نەگىزدەگەن سوڭ قازاق حالقى ارقىلى جاڭا تۇران مادەنيەتىنە بىرىگەمىز. تۇركولوگيا ەجەلگى ەگيپەت، شۋمەر، كريت ميكەن مادەنيەتى مەن كونە مۋ وركەنيەتىن زەرتتەۋگە بەت بۇرۋ كەرەك.قازاقتىڭ وي ساناسى قازىر تەبىرەنىس ۇستىندە. جاڭعىرۋ زامانىندا قازاق وي ساناسى جاراتۋشى الدىنداعى ميسسيامىزدى تەرەڭ سەزىنىپ، ءتاڭىر رۋحىمەن نۇرلانۋى ءتيىس.جاناربەك بەرىستەن، پروفەسسور، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى
|
بالا شالقاسىنان جاتىپ ۇيىقتاسا بەلگىلى ادام بولىپ وسەدى: بالاعا قاتىستى قازاقى ىرىمدار ادىرنا ۇلتتىق پورتالىبالا شالقاسىنان جاتىپ ۇيىقتاسا بەلگىلى ادام بولىپ وسەدى: بالاعا قاتىستى قازاقى ىرىمدار ەگەر بىرەۋ ڭگىمە ايتىپ جاتقاندا سبي تۇشكىرسە، ايتىلعانداردىڭ ءبرىنىڭ راس بولعانىەگەر بالا ەش سەبەپسىز ءتىلىن شىعارسا، ۇيگە قانداي دا ءبىر حابار كەلەدى ەگەر بالا قولىنداعى زاتتاردى شاشۋ دەپ شاشسا، وندا بۇل ۇيدە توي، قۋانىش بولادى. بالانىڭ ەڭبەگىن باسۋعا بولمايدى، سەبەبى قازاقتار بالانىڭ باقىتى ەڭبەگىندە بولادى دەپ سەنەدى. ەگەر باسسا، ونىڭ ميى زاقىمدالادى، ومىرىنە قاۋىپ توندىرەدى ەگەر وتباسىندا تەك قىزدار تۋىلا بەرسە، كەلەسى بالانىڭ ۇل بولۋى ءۇشىن قىزعا ۇلدىڭ ەسىمىن بەرەدى نەمەسە ۇلدان باستالاتىن ات قويادى. مىسالى، ۇلبالا، ۇلدانا، ۇلبيكە ەگەر ۇيگە كىشكەنتاي بالا قىدىرىپ كەلسە، ونى قۇر قول جىبەرۋگە بولمايدى. سەبەبى، بالانىڭ كوڭىلى، مەسەلى قايتادى. ەگەر قوناق بالا ۇيدەن كوڭىلسىز كۇيدە، رەنجىپ شىقسا، ۇيدەن باقبەرەكە كەتەدى ەگەر بالا جەرگە قولىن تىرەپ، ەكى اياعىنىڭ ورتاسىنان باسىن شىعارىپ جول قاراسا، بۇل جاقسى ىرىم. كوپتەن كۇتكەن قوناق نەمەسە كوپتەن كورىسپەگەن اعايىن قوناققا كەلەدى بالانىڭ قارىن شاشىن العاندا، ونى تاستاماي، ساقتاپ قويۋ كەرەك. سەبەبى، بالا قىرقىنان شىققانشا نەمەسە جەتى ايعا تولعانشا ءلسىز بولادى بالانىڭ بەسىگىنىڭ باس جاعىنا پىشاق، قامشى، قايراق سالىپ قويادى. بۇل جىنشايتان مەن زيانكەس جندىكتەردەن قورعايدى بالاعا قويدىڭ تاڭدايىن جەگىزەدى، جەزتاڭداي ءنشى بولادى دەپ سەنگەن بالانى قىرقىنان شىققانشا تۇندە الىپ جۇرۋگە بولمايدى. وعان اي سۋلەسى ءتۇسۋى مۇمكىن، ال ول جامان ىرىم بولىپ سانالادى ەگەر بالا شالقاسىنان جاتىپ ۇيىقتاسا بەلگىلى ادام بولىپ وسەدى، بۇك ءتۇسىپ جاتسا ۋايىمشىل، ەگەر ەتپەتىنەن جاتسا ويشىل بولادى. ال اياققولىن ەركىن سوزىپ جاتسا، باتىر، ەرجۇرەك بولىپ وسەدى ەگەر قاريا شوبەرەسىنىڭ الاقانىنان سۋ ىشسە، جۇماققا بارادى ەگەر بالا قول شاپالاقتاسا، ۇيگە قۋانىشتى حابار كەلەدى.
|
ءۇمىتجان جاپار. قاتەرلى ىسىككە قوعام بولىپ قارسى تۇرۋ قاجەتجەكسەنبى, 1 تامىز 2021جاڭالىقتار 2207 0 پىكىر 1 شىلدە, 2009 ساعات 20:14ايەلدەر اراسىندا قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىنىڭ كەڭ تارالىپ، ومىرلەرىنە قاۋىپ توندىرۋىنە ولاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا نەمقۇرايدى قاراۋى مەن مەديتسينالىق كومەك دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى سەبەپ. ويتكەنى ۇلت دەنساۋلىعىنا تەك دارىگەرلەر عانا ەمەس، انالار دا جاۋاپتى. سوندىقتان قازىرگى كەزدە وسى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ شارالارى وتە ماڭىزدى بولىپ تۇر. الماتىنىڭ ونكولوگتارى وسىنداي پىكىرىن وتان انا جوباسىن تانىستىرۋ كەزىندە ءبىلدىردى.دارىگەرلەر جۇرگىزگەن ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، وعان قاتىسقان بازاردا جۇمىس ىستەيتىن 17 مەن 70 جاس ارالىعىنداعى 500 ايەلدىڭ 50 پايىزى سوڭعى بەس جىلدا گينەكولوگ پەن ماممولوگتىڭ ەسىگىن اشپاعانى بەلگىلى بولعان. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 2007 جىلى ەرەسەكتەر اراسىندا ساۋىقتىرۋلىق تەكسەرۋلەردى جەتىلدىرۋ بۇيرىعىنا سايكەس، ءار ادام تۇرعىلىقتى مەكەنجايىنداعى ەمحانادان گينەكولوگ پەن ماممولوگقا تەگىن قارالىپ، قاتەرلى ىسىككە اقىسىز تالداۋ جاساتا الادى. بىراق الماتىدا سىرتتان كەلگەن جانە تىركەۋى جوق تۇرعىندار كوپ بولعاندىقتان، ولار قالاداعى قاتەرلى ىسىكپەن اۋىراتىنداردىڭ قاتارىن كوبەيتىپ وتىر. تىركەۋدە جوق بولعاننان كەيىن قالانىڭ كەز كەلگەن ەمحاناسىنا بارىپ تەگىن تەكسەرۋدەن وتە المايدى. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ماكسيمۋم باستاماشىل توبى الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى، دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتى مەن ءبارىمىز قاتەرلى ىسىككە قارسى قوعامدىق قورىنىڭ قولداۋىمەن وتان انا جوباسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. بۇل جوبانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىنان الدىن الا تەكسەرىلۋى مەن ءوز دەنساۋلىعىن كۇتۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى تۋرالى كەڭىنەن اقپارات تاراتىلسا، ەكىنشى كەزەڭىندە قالا بازارلارى مەن ساۋدا ورتالىقتارىندا جىلجىمالى مەديتسينالىق پۋنكتتەر اشىلىپ، جاتىر موينى مەن ءسۇت بەزىنىڭ قاتەرلى ىسىگىن ۋاقتىلى انىقتاۋ ءۇشىن اقىسىز سكرينينگتىك تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلەدى. بۇل جوباعا ماسەلەنى تەك مەديتسينالىق ەمەس، قوعامدىق دەڭگەيگە كوتەرىپ، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ كەرەك. قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىن باستاپقى، ەشقانداي بەلگىلەرى بىلىنبەي تۇرعان كەزدە ەمدەۋ جەڭىل، دەيدى باستاماشىل توپتىڭ وكىلدەرى. قايىرىمدىلىق اكتسياسى اياسىندا ءبارىمىز قاتەرلى ىسىككە قارسى قوعامدىق قورى قان ارقىلى ۋاقتىلى دياگنوز قويۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ونكوماركەرلەر زەرتحاناسىن جابدىقتاپ بەرگەن. مۇنداي قۇرىلعىلار باسقا قالالاردا جوق. قازىرگى كەزدە جاتىر موينى مەن ءسۇت بەزى وبىرى ايەلدەر اۋرۋلارى اراسىندا العاشقى ورىندا تۇر. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، الەمدە جىل سايىن 5 ءجۇز مىڭ جاتىر موينى ىسىگى مەن 1 ميلليونعا جۋىق ءسۇت بەزى وبىرىنا شالدىعۋ انىقتالادى ەكەن. ال ەلىمىز بويىنشا جىلىنا 4000نان اسا ايەل زاتى وسى اۋرۋعا شالدىعادى. سونىڭ ىشىندە اۋرۋدى اسقىندىرىپ الۋ مەن دارىگەرگە كەش قارالۋىنىڭ سەبەبىنەن قاتەرلى ىسىك انىقتالعان ءاربىر ءۇشىنشى ايەل ءبىر جىل اينالاسىندا كوز جۇمادى دەيدى دارىگەرلەر. دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس اكۋشەرگينەكولوگى نادەجدا كوبزار: ءبىز كوبىنە انا مەن بالا ءولىمىن ەلدە كورسەتىلەتىن مەديتسينالىق كومەك دەڭگەيىنىڭ كورسەتكىشى رەتىندە سانايمىز. ەگەر جاس ايەل قاتەرلى ىسىكتەن كوز جۇمسا، بۇل دا جوعارىدا اتالعان ەكى كورسەتكىش سەكىلدى ماڭىزدى دەپ ويلايمىن.سوڭعى ءۇش جىل بويى ءبىز مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا پروفيلاكتيكالىق جۇمىستاردى جۇرگىزىپ كەلەمىز. ايەلدەر ءوزىن جۇرە الماي قالعان ۋاقىتتا عانا اۋرۋمىن دەپ سانايدى. اۋرۋدىڭ ەش بەلگىلەرى بىلىنبەي تۇرعاندا ونى ەمحاناعا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. وسى كەزدە ءبىز ۇلكەن كەدەرگىلەرگە كەزدەسەمىز. تەكسەرۋلەردىڭ تەگىن بولعانىنا، بارلىق جەرلەردە اقپاراتتىڭ تارالعانىنا قاراماستان، ايەلدەر بۇل اۋرۋلاردىڭ ەرتە كەزەڭدە انىقتاۋدىڭ ماڭىزىن تۇسىنبەي كەلەدى. الماتى قالاسى بويىنشا جاتىر موينى وبىرىنىڭ اسقىنعان ءتۇرى ازايىپ كەلە جاتقانىمەن، ونىڭ دەڭگەيى وتە جوعارى بولىپ وتىر. ىسىك انىقتالعان 100 ايەلدىڭ 14ىندە ونىڭ وتە اسقىنعان ءتۇرى كەزدەسەدى. ولاردىڭ ءومىرى دە ۇزاق بولمايتىنى انىق. ال ءسۇت بەزى ىسىگىمەن اۋىرعان ءاربىر 34 ءتورتىنشى ايەل اسقىندىرىپ العان، دەيدى.الماتى قالاسىنىڭ باس ونكولوگى نۇرلان بالتابەكوۆ بۇل اۋرۋدى جەڭۋدە دارىگەرلەر مەن پاتسيەنتتەردىڭ ءوزارا جاۋاپكەرشىلىكتى ءبولىسۋى ماڭىزدى دەپ سانايدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىنىڭ بارلىق ءىسارەكەتى مەن مەملەكەتتىڭ وراسان زور قارجى قۇيۋىنىڭ ارقاسىندا كورسەتكىش ازداپ تومەندەگەنىمەن، جاتىر موينى ىسىگى مەن ءسۇت بەزى ىسىگىنە شالدىققانداردىڭ قاتارى سيرەمەي وتىر. 14,3 پايىزدان 12,8 پايىزعا ازايعانىمەن، بۇل سانداردىڭ ارتىندا ادام ءومىرى تۇر. دارىگەرگە ءبىر جەرىڭ اۋىرعاندا ەمەس، بەلگىلى ءبىر جاسقا كەلگەندە قارالۋ قاجەت، دەپ تۇيىندەيدى باس ونكولوگ.بۇل پۋنكتتەر 30 ماۋسىمنان 14 شىلدەگە دەيىن راحات، الاتاۋ، قارقارا، تيگروحاۋد، سالامات، ورتالىق بازارلاردا جۇمىس ىستەيدى. مۇندا كەز كەلگەن ايەل تەگىن تەكسەرۋدەن وتە الادى.ايقىن گازەتى 1 شىلدە 2009 جىلتاليبان قىتايمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەنىن حابارلادىبەكشين: كوروناۆيرۋستىڭ ءتورتىنشى تولقىنى كەلەدىرەجيسسەر بولات اتاباەۆ ومىردەن ءوتتىسارىارقا ۆەلوترەگى دە جەكەشەلەنە مە؟توكيو وليمپياداسىنىڭ جۇلدەگەرلەرى ەلگە ورالدى
|
تىلكومغا يەنە بىر تەكلىپ ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتىيازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان دۈيشەنبە ماي 28, 2007 12:50 :...?10364 دىكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسى توغرىسىدىكى خەۋەرنىڭ ئېلان قىلىنىشى بىلەن نەچچە يىلدىن بۇيان بېسىققا ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنىڭ لاتىن ھەرپلىرى بىلەن يېزىلىشىنى ئۆلچەملەشتۈرۈش توغرىسىدىكى دەھشەت مۇناھىزىلەر قايتىدىن باش كۆتۈرۈشكە باشلىدى.ئاۋۋال، 45 يىلدىن بۇيان كۆپ ساندىكى كىشىلەرنىڭ پىكىرىنى ھۆرمەت قىلىپ، ئاز ساندىكى كىشىلەرنىڭ ئورۇنسىز سۆزچۆچەكلىرىگە بەرداشلىق بېرىپ، ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتى، بىلىك كۇلۇبى، تورداشلار ۋە تىلكوم ئارىسىدا باشتىن ئاخىرى كۆۋرۈكلۈك رول ئويناپ كۆپچىلىكنىڭ پىكىرلىرىنى رەھبەرلىككە يەتكۈزۈپ كېلىۋاتقان تەتقىقاتچى ياسىن ئىمىن ئەپەندىگە چىن دىلىمدىن رەھمەت ئېيتىمەن...ئاپتونوم رايونلۇق تىليېزىق كومىتېتى ئېلان قىلغان ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسى نىڭ دەسلەپكى نۇسخىسى توغرىسىدىكى تورداشلارنىڭ پىكىرىنى خۇلاسىلاپ بىر تەكلىپ يېزىپ چىقتىم. تەپسىلاتىنى تۆۋەندىكى ئورۇندىن كۆرۈڭ: فورمات: :..20. فورمات: :... تەكلىپنىڭ دەسلەپكى نۇسخىسى باشلاندى5شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىليېزىق خىزمىتى كومىتېتىغا تەكلىپمۆھتەرەم رەھبەرلەر، ئۇستازلار،ئالدى بىلەن شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مىللەتلەر تىليېزىق خىزمىتى كومىتېتى، مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ۋە شەخسلەرنىڭ ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرى بىلەن ئىپادىلىنىشىنى قېلىپلاشتۇرۇش خىزمىتىگە ئەھمىيەت بېرىپ، ئالاھىدە مەبلەغ چىقىرىپ، تەتقىقات گۇرۇپپىسى تەشكىلىگەنلىكىنى ئالقىشلايمىز.يېقىندا تىلكومدىكى تەتقىقاتچىلارنىڭ ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسى توغرىسىدا تەتقىقات تېمىسى ئىشلەۋاتقانلىقىدىن، ھەمدە دەسلەپكى لايىھىسىنىڭ تۆۋەندىكىدەك بېكىتىلگەنلىكىدىن خەۋەر تاپتۇق.1رەسىم: ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسىيۇقىرىدىكى لايىھىنى 20002001 يىللىرىدا ئاپتونوم رايونىمىزدىكى مۇناسىۋەتلىك تىل يېزىق خادىملىرى، كومپيۇتېر مۇتەخەسسىسلىرى قاتناشقان بەش قېتىملىق ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى ئارقىلىق بىرلىككە كەلگەن، دەسلەپ ئۇيغۇر كومپيۇتېر يېزىقى دەپ ئاتىلىپ، 2005يىلىدىن بۇيان تورداشلارنىڭ تەكلىپى ۋە قوللىشى بىلەن ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى دەپ ئاتىلىپ كېلىۋاتقان تۆۋەندىكى لايىھە بىلەن سېلىشتۇرۇپ كۆردۇق.2رەسىم: ئۇيغۇر كومپيۇتېر يېزىقى ياكى ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى لايىھىسىيۇقىرىدىكى ئىككى لايىھىنىڭ نامىنىڭ قانداق ئاتىلىشىدىن قەتئىينەزەر، ماھىيەت جەھەتتىن ھەر ئىككىسى ئورتاقلىققا ئىگە بولغاچقا، بۇ ماقالىدە سېلىشتۇرۇپ پىكىر بايان قىلىشىمىزغا قولايلىق بولىشى ئۈچۈن 1رەسىمدىكىسىنى لايىھە ، 2رەسىمدىكىسىنى لايىھە دەپ ئېلىپ ھەر ئىككى لايىھىنىڭ ئارتۇقچىلىقى ۋە پەرقلىرى توغرىسىدىكى پىكىرلىرىمىزنى تۆۋەندىكىلەرگە يىغىنچاقلىدۇق:ئىككى لايىھىنىڭ نامى توغرىسىدالايىھە نىڭ بىزگە ھازىرچە مەلۇم بولغان ئاتىلىشى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسى بولۇپ، نامى ئۇزۇن بولۇپ كەتكەن.لايىھە ھازىر ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى قىسقارتىلىپ ئۇ ل ي ياكى دەپ ئاتىلىپ لازىم بولغان ساھەلەردە ئىشلىتىلىپ كېلىۋاتىدۇ. بۇ نام قىسقىراق بولغاچقا كۆپ ساندىكى تورداشلارنىڭ قوللىشىغا ئېرىشكەن بولسىمۇ، ئۆلچەمنىڭ مۇھىملىقىنى تونۇپ يېتەلمىگەن بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ غا ياكى ئۇنى ئۆلچەملەشتۈرۈشكە قاتناشقانلارنىڭ ھەقىقىي مەقسىتىنى چۈشەنمەسلىكى سەۋەبىدىن ئۇيغۇر لاتىن يېزىقىنى ئىشلىتىش يېزىق ئىسلاھاتى قىلغانلىق... دېگەندەك خاتا تەشۋىقات تارقىتىشى بىلەن ئاز ساندىكى تورداشلار ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى دېگەن نامنى ئىشلىتىشتىن ئېھتىيات قىلماقتا. نى باشتىنئاخىر توغرا تەشۋىق قىلىۋاتقان ئۇيغۇر كومپيۇتېر ئىلىمى جەمئىيىتىگە ئەزا تور بېكەتلەر ۋە بىلىك كۇلۇبى قاتارلىقلار تەشۋىقاتقا يېتىشەلمىگەن بولسىمۇ ئەزەلدىن يېزىقى ئىسلاھاتى قىلىمىز دېمىگەن ھەم دېمەيدۇ.قايسى خىل نامنى قوللايدىغانلارنىڭ ئازكۆپلىكى توغرىسىدا تەشكىللىك ھەم ئىشەنچلىك راي سىناش ئېلىپ بېرىلمىغان بولغاچقا، بۇ جەھەتتە ئېنىق ستاتىستىكىلىق مەلۇماتقا ئىگە ئەمەسمىز. شۇڭا، تىلكومدىكى ئۇستازلارنىڭ ھازىرغىچە تەۋسىيە قىلىنغان ناملار توغرىسىدا تور، مەكتەپ ياكى جەمئىيەت ئاممىسىدىن ئاز بولغاندىمۇ 10 مىڭ كىشىلىك راي سىناش ئېلىپ بېرىشىنى، ھەم بۇ توغرىلىق تەشۋىقاتنى كۈچەيتىشكە ئەھمىيەت بېرىشىنى ئۈمىد قىلىمىز.5بۇرۇن ئاساس قىلىنغان پرىنسىپ ۋە لايىھەلەرگە بىر نەزەر20002001 يىللىرىدا ئېچىلغان بەش قېتىملىق ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنىدىكى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرى بىلەن ئىپادىلەش لايىھىسىدە تۆۋەندىكى تۆت ئاساسىي پرىنسىپ ۋە بىر قوشۇمچە پرىنسىپنى ئاساس قىلىنغان:يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان دۈيشەنبە ماي 28, 2007 9:10 تەكلىپ ئەتراپلىق ۋە پاكىتلىق تەييارلىنىپتۇ. بىلىك تور بېكىتى ئىمزا قۇيۇشقا قوشىلىدۇ.يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان سەيشەنبە ماي 29, 2007 5:38 پارتىيىنىڭ زۇۋانى دەپ ئاتالغان تىيانشان تورىمۇ لاتىن يېزىقىدىكى تور بېتىدە بۇرۇنقى لاھىيىنى قوللانغان.دىمەك شۇنىڭدىن بۇرۇنقى ئا لاھىيىنىڭ ئاممىۋى ئاساساىنىڭ ياخشىلىقىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ.يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان سەيشەنبە ماي 29, 2007 12:25 ۋارىس ئەپەندىمنىڭ تەكلىۋىگە تامامەن قوشۇلىمەن. چىرايلىق، ئاساسلىق بوپتۇ، مېنى ياز دەيدىغان بولسا مۇتەخەسىسلەرگە يامان چىرايلىق سۆزلەرنى يېزىۋېتەتتىم،شۇڭا يازمايمەندە.:يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان سەيشەنبە ماي 29, 2007 5:20 مەن يەنىلا ئە نىڭ ئارقىلىق ئىپادىلەشنى قوللايمەن ؛ ئە ھەرىپىنىڭ ئىشلىتىلىشى كۆپ بولغان ئىكەن ؛ بۇ ھەرىپنى ئەلۋەتتە كۇنۇپكا تاختىسىكى قولغا ئاسان كېلىدىغان ھەرىپنىڭ ئورنىغا قويغان ياخشى ھەرىپ ئارقىلىق كىرگۈزۈشكە توغرا كەلسە ، ھەقىقى نۇسخىسىدا خەت يازغاندا يېزىش سەل قولايسىز بولۇپ قالىدىكەن ؛ ھەمدە مەسىلەن :مېنىڭ تور بېكىتىم زەپەرتورى . نى ئىپادىلەش ھەمدە بۇ نامدىكى ئادېرىسنى سېتىۋېلىش مۇمكىن بولمايدىكەن ...شۇڭلاشقا يۇقارقى تەكلىپكە ئاۋاز بېرىشكە قوشىلىمەن ؛يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان چارشەنبە ماي 30, 2007 3:13 ئويغان ئەپەندى ئېيتقاندەك، يېڭى لاھىيەئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسى توغرىسىدىكى خەۋەرنىڭ ئېلان قىلىنىشى بىلەن يەنە بىر مەيدان مۇنازىرە قوزغالدى. ئەلۋەتتە كۆپچىلىك كىشىلەر ئوخشىمىغان لايىھىنىڭ ئوتتۇرغا چىقىپ يېڭى تالاشتارتىشنىڭ بولۇشىنى خالىمايدۇ. شەخسەن مەنمۇ بۇ توغرىسىدا يەنە تالاشتارتىش بولۇشنى خالىمايتتىم.لېكىن يەنە بىر نۇقتىدىن قارىغاندا، تىلكومنىڭ بۇ لايىھىنى ئوتتۇرغا قويۇشى ئۇلارنىڭ بۇ مەسىلىگە دىققەت قىلىۋاتقانلىقىنى، لاتىن ھەرىپى لايىھىسىنىڭ ھۆكۈمەت تارماقلىرى تەرىپىدىن مەمۇرىي يول بىلەن بېكىتىلىشى ۋە ئومۇلاشتۇرۇشىقا يول ئىچىلغانلىقىنى چۈشەندۈرىدۇ. بولۇپمۇ كۆپ قىسىم ھەرپلەرنىڭ بورۇنقى لايىھە بىلەن ئوخشاش بولۇشى بۇنىڭ ئىسپاتىدۇر.ئەمدى مەسىلە، يېڭى لايىھە بىلەن بورۇنقى لايىھە ئوتتۇرسىدىكى پەرقنى قانداق ھەل قىلىش.كۆرگىنىمىزدەك، ئىككى لايىھەنىڭ پەرقى ئۈچ ھەپتە كۆرۈلىدۇ: ژ، ئە، ئېھەرپلىرى.ژھەرپىگە كەلسەك، بۇ ھەرپ گەرچە ئىنتايىن ئاز ئىشلىتلسىمۇ، بەزىدە ج بىلەن ئالماشتۇرغىلى بولسىمۇ، تىلىمىزدا ئايرىم بىر تاۋۇش دەپ ئىتراپ قىلىنغان، شۇ تاۋۇشتىن تۈزۈلگەن سۆزلەر مەۋجۇت بولغانىكەن، چوقۇم كونا يېزىقتىكىگە ماس ھالدا ج دىن پەرقلەندۈرۈلۈپ ئايرىم ھەرپ بىلەن ئىپادە قىلىنىشى بورۇنقىغا قارىغاندا ياخشى ھەل قىلىنغان. بۇ جەھەتتە ئويغان ئەپەندىنىڭ مونۇ قاراشلىرىنى قوللايمەن:ئەسلى يوللىغۇچى: ، ۋاقتى: 2007528 06:50 :...?34269:...بۇ قېتىمقى لايىھە دا ژ ھەرپىنىڭ بىلەن ئېنىق ئىپادىلەنگىنى ئىنتايىن مۇۋاپىق بولغان دەپ قارايمىز. بۇنداق قىلىش لايىھە دا مۈجمەللىك پەيدا قىلغان ھەرپىنىڭ ئوقۇلىشىنى چوقۇم ئېنىق ئىپادىلەشكە توغرا كەلگەندە نى ئىشلىتىلىدۇ؛ باشقا ئەھۋاللاردا نى ئىشلىتىدىغان ساپ ئۇيغۇرچىغا خاس سۆزلەر ئاز بولغاچقا ھەم نى ئىشلەتسەكمۇ تەلەپپۇز قىلغاندا بىلەن ئاساسەن ئوخشىشىپ كېتىدىغان بولغاچقا ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ... دېگەندەك قاراشلارنى ئايدىڭلاشتۇرۇشقا پايدىلىق.ئە، ئې نىڭ ئىپادىلىنىشى ئىككى لايىھەدە ئىككى خىل بولغان.ئەسلى يوللىغۇچى: ، ۋاقتى: 2007528 06:50 :...?34269:...لايىھە نىڭ ئاساسى:2000يىلى 14 دېكابىردىكى يىغىندا قارار قىلىنغان ھازىرقى لايىھە غا ئوپمۇئوخشاش لايىھىدىمۇ ئە نى بىلەن، ئې نى بىلەن ئىپادىلەش ئوتتۇرىغا قويۇلغان. ھەمدە شۇنداق قىلىشنىڭ ئاساسى مۇنداق دەپ كۆرسىتىلگەن ئىدى:ئەرەب ئېلىپبەسى ئاساسىدىكى ئۇيغۇر ھەرپلىرىنى لاتىن ھەرپلىرى بىلەن ئىپادىلىگەندە تىل ئارقا سوزۇق تاۋۇشلىرى يەنى: ئا، ئو، ئۇ , , نىڭ ئۈستىگە ئىككى چېكىت قويۇش ئارقىلىق تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇشلىرى يەنى: ئە، ئۆ، ئۈ غا يېقىنلاشتۇرۇپ ماس ھالدا , , قىلىپ يېزىلىدۇ.ئەگەر قايتىدىن يۇقىرىدىكى پرىنسىپ بويىچە ئىش كۆرسەك، ئە نى بىلەن ئىپادىلىنىدۇ. ئۇ خىل ئەھۋالدا ئىشلىتىلمىگەن بولغاچقا، ئې نى ئىپادىلەشكە توغرا كېلىدۇ ئەسكەرتىش: ئې، ئى لار ئارا سوزۇق تاۋۇش.ئە نى بىلەن ئىپادىلەش يېڭى لايىھىنىڭ ئەڭ دىققىتىمىزنى تارتىدىغان تەرىپى بولۇپ، بۇنداق ئىپادىلەش بەزى تەتقىقاتچىلارنىڭ ئىلمىي ئەسەرلىرىدە كۆپ كۆرۈلىدۇ، ئەمما ئادەتتىكى قوللىنىشلاردا بۇنداق ئىپادىلەش مەيلى قولايلىقلىق ياكى ئاممىۋىيلىق جەھەتتىن بولسۇن بورۇنقى لايىھەدىكىگە يەتمەيدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە كۆپىنچە ھاللاردا نىڭ ئورنىغا نىڭ يېزىشقا توغرا كېلىدۇدە، نورغۇن خاتالىقلار كېلىپ چىقىدۇ. ئەلۋەتتە ئە نىڭ مەسىلىسى ھەل بولسا ئېنىڭ مەسىلىسى ئۆزلىكىدىن ھەل بولىدۇ.ھەرپلەرنىڭ ئىپادىلىنشى توغرىسىدىكى تالاشلار تۈگىسە، ئىككىنچى قەدەمدە بەزى ئىنچىكە مەسىلىلەرگە دىققەت قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. بورۇن ئۇيغۇر لاتىن يېزىقىنىڭ ئىملاسى توغرىسىدا ئىككى كەلىمە :...?2631ناملىق تېمىدا بەزى كىچىك مەسىلىلەر ئوتتۇرغا قويۇلغان ھازىرقى شارائىتتا بۇ مەسىلىنىڭ ئوتتۇرغا قويۇلۇشى ئانچە مۇۋاپىق بولماسلىقى مۇمكىن، قىزىقىدىغانلار كۆرۈپ باقساڭلار ۋە پىكى بەرسەڭلار بولىدۇئومۇمەن، ئويغان ئەپەندىنىڭ قاراشلىرى پاكىتلىق، ئىلمىي بولغان، مەن بۇلارنى قوللاش بىلەن بىرگە كۆپچىلىكنىڭ يېڭى لايىھىگە دۈشمەنلىك بىلەن قارىماي، ئۇنى ئۇيغۇر لاتىن يېزىق لايىھىسىنى ئومۇملاشتۇرۇشتىكى بىر يېڭى پەللە دەپ قارىشنى، ئىلمىي مۇلاھىزە قىلىپ، ئويغان ئەپەندىنىڭ تەكىلىپكە قىزغىن ئاۋاز قوشۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن.يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان پەيشەنبە ماي 31, 2007 5:42 مەن ئۆزەمنىڭ كۆ قارىشىمنى تۆۋەندىكىدەك 4 تۈرگە بۆلۈپ سۆزلىمەكچىمەن.1. ئا بىلەن ئە گە ئوخشىشىپ كېتىدىغان لاتىن ھەرىپىنى ئىشلەتكەندە سۆز مەنا خاتالىقى كۆپ كۆرىلىدۇ.ھازىر كومپىيۇتېر ۋە تور ئىشلىرى بارغانچە كېڭىيىۋاتىدۇ. ئۇيغۇرلارنىڭ ئىچىدىمۇ ھەم شۇنداق. بۇنىڭغا ئەگىشىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ، بولۇپمۇ دۇنيا ئۇيغۇرلىرىنىڭ لاتىن لايىھەسىدە ئۇچۇر ئالاقە ئىشلىرى ئېلىپ بېرىش ئېھتىياجى كۈنسايىن ئاشسا ئاشىدىكى، ھەرگىز كېمەيمەيدۇ. بۇنىڭغا نىسبەتەن سانلىق مەلۇماتلارنى بەرمىسەممۇ، بۇنىسى كۆپچىلىككە ئايان.شۇنىسى، ئۇيغۇرلارنىڭ كۆپىنچىسى تورخانىدا ۋە ئىشخانىدا تورغا چىقىدۇ، ئۆزىنىڭ مەخسۇس كومپىسى يوق. ئۇنىڭ ئۈستىگە، كۆپ قىسم ئۇيغۇرلار نى چىقىرىشنى بىلمەيدۇ مەن ئۆزەممۇ بىلمەيمەن، نى مەن كۆچۈرۈپ ئەكەلدىم. شۇنداق بولغان ئىكەن، كۆپ قىسىم ئۇيغۇرلار نىڭ ئورنىغا نى يېزىشقا مەجبۇر بولىدۇ. مەن بۇ توغرۇلۇق كىچىككىنە سىتاتىستىكا ئېلىپ باردىم:شىنجاڭ ياشلىرى ژورنىلى 2002 يىللىق 9 ساندىكى ئۈمىد غەنى يازغان كۆڭۈلدىكى سۆز ۋە مەن ناملىق ماقالىدىكى خەتلەرنى سىتاتىستىكا قىلدىم. چۈنكى مەندە بارى شۇ قاتارلىق ژورنال، ئۇنىڭ ئۈستىگە ھەممە ئادەم تونۇيدىغانراق بىرەرسىنىڭ ماقالىسىنى قىلاي دىگەنتىم.مەزكۇر ماقالە جەمئىي 1241 خەت ماۋزۇ ۋە ئاپتورنىڭ ئىسمىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ بولۇپ، ئا بىلەن ئە ئالمىشىپ كەتسە ياكى لاتىنچىسىدا ھەر ئىككى ھەرىپكە نى ئىشكەتكەندە سۆز ئۇقۇم خاتالىقى كېلىپ چىققان سۆزلەر خەتلەر 34 دانە، ئومومىي خەتنىڭ 2.739 نى ئىگىلەيدىكەن. قوشۇمچىسىنى ھېساپقا ئالمىغاندىكى ئۇقۇم خاتالىقى بار سۆزلەر 49 دانە بولۇپ، ئومومىي خەتنىڭ 3.948 نى ئىگىلەيدىكەن. بۇ بىر تىلغا نىسبەتەن ئىنتايىن يۇقىرى بولغان چاستوتا. لېكىن جۈملە ئىچىدىكى مەنا خاتالىقىنى بايقىمىدىم. بۇ ھەرگىز جۈملىدە مەنا خاتالىقى كۆرۈلمەيدىكەن دىگەندىن دېرەك بەرمەيدۇ. بەلكى بىرەر شېئىرىدا شېئىرىدا سۆز ئېنىق بولىمىسا، ئىنتايىن ئاسان مەنا خاتالىقى يۈز بېرىدۇ، پوۋسىتتا، ياكى روماندا جۈملە مەنا خاتالىقى يۈز بەرمەيدۇ، دەپ كىم ھۆددە قىلالايدۇ؟مېنىڭ قىلغىنىم پەقەت بىر كىچىككىنە سىتاتىستىكا، چۈنكى چوڭىغا قۇربىم يەتمىدى. ناۋادا 100 مىڭ ھەتتا مىليون خەتلىك سىتاتىستىكىلار بولسا، جۈملە خاتالىقى ئېنىق چىقىدۇ. ئا نىڭ بىلەن ئىپادىلىنىشى مۇشۇ نۇقتىدا تېخىمۇ پۇت تىرەپ تۇرالمايدۇ.كود ياكى فوند ئالماشتۇرۇش دېتاللىرى ئايلاندۇرغان خەتلەردىمۇ نۇرغۇن سۆز مەنا خاتالىقى كېلىپ چىقىدۇ. كونا يېزىقتىكىسى لاتىنچىسىدا، لاتىنچىسى سىلاۋىيانچىسىدا خاتا مەنا بېرىدۇ. ئىسىمىزدە بولسۇن، ئۇيغۇرلار پەقەت شىنجاڭدىلا ئەمەس، چەتئەلدىكى ئۇيغۇرلار بىلەن بىۋاستە ئالاقە قىلىش بىزنىڭ ئۈچۈر ئىشلىرىمىزنى ھەقىقىي تېزلىتەلەيدۇ. ئڭنداق بولمىغاندا، بىز خەنزۇچىنىڭ ئۈلۈشكۈنكى ياكى ئالدىنقى ھەپتىدىكى ئۇچۇرىدىنلا خەۋەردار بولۇپ قالىمىز،2. نى كۆپ قىسىم ئىشلەتكۈچىلەر چىقىرالمايدۇ، ھەم چىقىرىش مەشغۇلاتى مۇرەككەپ. نى خەتكىرىكتە كۆپ قىسىم ئۇيغۇرلار چىقىرالمايدۇ، قىسقىسى مەنمۇ چىقىرالمايمەن، چىقىرالايدىغان بىرسىنىمۇ تونۇمايمەن. بۇنى چىقىرىش ئۈچۈن چوقۇم شىفتنى ياكى 2 كىلىتنى تەڭ بېسىشقا توغرا كېلىدۇ، ئەلۋەتتە. ئۇيغۇرسوفت شىركىتىنىڭ سىتاتىستىكىسىغا ئاساسلانغاندا، ئەنىڭ ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىشلىتىشلىش چاستوتىسى ئىنتايىن يۇقىرى ھەرىپ. بۇنداق ھەرىپنى مۇرەككەپ ئۇسۇلدا چىقىرىش خەت ئۇرغۇچىلارغا نىسبەتەن ئاۋارىچىلىق ئەمەسمۇ؟ناۋادا بۇ لايىھە يېنىدا كوپىيۇتىرى بار، ھەم كوپىيۇتېرغا ئۇستا ئۇيغۇرلار ئۈچۈن لايىھەلەنگەن دىيىلسە، مېنىڭ باشقا پىكىرىم يوق.ئىسىمىزدە بولسۇنكى، ئاممىۋىيلىقنى ئويلاشمىغان ھەرقانداق بىر لايىھەنىڭ ئاقىۋىتى ياخشى بولمايدۇ.3. تۈركلەرمۇ ئە گە نى ئىشلىتىۋاتىدۇ.بىزمۇ تۈركي قەۋىمدىنمىز، مۇنداقچە ئېيتقاندا بىزمۇ تۈرك، تۈرك بولغاندىمۇ تۈركىيەدىكى تۈركلەردىن بەكىرەك تۈرك تەپسىلاتىنى تارىخي كىتاب ۋە تارىخچىلاردىن سۈرۈشتە قىلىڭ. بىز بارلىق تۈركىي قەۋىم بىلەن بىر تىلدا، لېكىن ئوخشىمىغان شىۋىدا دىسەكمۇ خاتالاشمايمىز. شۇنداق بولغان ئىكەن، بىز نىمىشقا تۈركلەرنىڭ يرىمىنى دىگۈدەك ئىگىلىگەن تۈركىيە تۈركلىرى ئىشلىتىۋاتقان ئە گە لاتىنچە نى ئىشلەتمەيمىز.تۈركلەرنىڭ ئە گە نى ئىشلىتىپ قېلىشى بىر خاتالىق دەيدۇ. مېنڭچە ئۇنداق ئەمەس. ئۇنداق بولغاندا، خەنزۇلارنىڭ پىنيىنىنى نىمە دەيسىز؟ كىم نى ش دەپ ئوقۇيدۇ. يۇرتىمىزنىڭ خەلقئارادىكى ئىسمى تېخى ، ئەگەر توغرىلىق ئىزدەيدىغان ۋە ئازراق ھۆرمەت قىلىدىغان ئىش بولسا، بۇنى دەپ ئۆزگەرتسە بولمامدۇ؟ ئوروسچىمۇ لاتىن ھەرىپلىرىگە ئوخشاپ كېتىدۇ، شۇنى ئېلىپبە ئىسمى لاتىنچە ۋە سىلاۋىيانچە دەپلا پەرقلىنىدۇ، لېكىن ئۇلار نى ر دە، نى ن دەپ ئوقۇۋىرىدۇ. نىڭ خەلقئارادىكى ئوقۇلۇشى ھەققەتەن ئە، لېكىن خەلقئارانى دەپ تىلىمىزدا يۇقارقىدەك قالايمىقانچىلىق ۋە ئاۋارىچىلىقلارنىڭ يۈز بېرىشىگە يول قويساق بولمايدۇ دە. بۇ لايىھەنى ئەڭ ئاخىرقى ئىشلەتكۈچىلەر خەلقئارادىكىلەر ئەمەس، بەلكى بىز ئۇيغۇرلارمۇ! خەنزۇلارمۇ ئۆزىنىڭ پىنيىنىنى خەلقئارالىق دەپ تۇرۋالىدۇ، ئاخىرقى ھېساپتا ئىشلىتىدىغىنى يەنىلا ئۆزى. ئۇنىڭ ئۈستىگە مۇ ئوقۇلۇشى ئە گە سەل يېقىنراق سوزۇق تاۋۇشقۇ؟ناۋادا، بۇ لايىھە ئۇيغۇرلارنىڭ ئەمەس، خەلقئارادىكىلەرنىڭ ئۇيغۇرچىنى توغرا تەلەپپۇز قىلىشى ئۈچۈنلا تۈزۈلگەن دىيىلسە، مېنىڭ يەنە باشقا پىكىرىم يوق.4. مۇشۇ لايىھەگە ئوخشاپ كېتىدىغان لايىھە تەرەققىي قىلىپ، مەلۇم يەرگە بېرىپ قالدى.بۇنىسى كۆپ قىسىم تورداشلارغا ئايان. دۇنيادىكى نۇرغۇن ئۇيغۇرلار مۇشۇ لايىھەسى ئارقىلىق ئۇچۇر ئالماشتۇرۋاتىدۇ. بۇ توغرۇلۇق بىلىۋال دەك غوللۇق توربەتلەر قۇرۇلدى، شۇنداقلا خەلقئارا يىغىنلاردا نۇتۇق قىلىپ سۆزلەندى مەن بۇ نۇتۇقنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىۋاتىمەن، بولمىسا بۈگۈن ئۈرۈمچىدە بىر ئىت بىكار، بىر مەن بىكار، لېكىن ئۆزەمنىڭ كوپىيۇتېرى بولمىغاچقا، ئىش ۋاقتىدا تەرجىمە قىلىشقا مەجبۇرمەن.ناۋادا ئە نىڭ يېزىلىشى بىراقلا گە، ئې نىڭ يېزىلىشى گە ئۆزگەرسە، بۇرۇن قىلغان ئىلمىي ئەمگەكلەر، ياسالغان توربەت، كود ئالماشتۇرۇش يۇمتالى قاتارلىقلار بىراقلا يوققا چىقىدۇ. مەن تىلكومدىكىلەرنىڭ بۇ ئەمگەكلەرنى ھۆرمەتلىشىنى تەلەپ قىلمايمەن، چۈنكى ئۇيغۇرلار ھېچقاچان بىر بىرىنىڭ ئەمگىكىنى ھۆرمەت قىلىپ باقمىغان. پەقەت ئۇيغۇرلارنىڭ كەلگۈسى توغرىسىدا كۆپىرەك سوغۇققان بولۇشىنى تەلەپ قىلىمەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە، مېنىڭ نەزىرىمدە بىر قەدەر ياخشى بولغان، مۇنداقچە ئېيتقاندا، تىلكومنىڭكى لايىھىسىدىن ياخشىراق بولغان لايىھە دەپ قارايمەن راست گەپ قىلىش ئۈچۈن يۈز خاتىرە قىلمىدىمغۇ لېكىن ژ ھەرىپىگىمۇ بىر ئورۇن بېرىشنى چۈنكى ژ ھەرىپى تۈركىي تىللار دىۋانىدىمۇ بار تاۋۇش، شۇنداقلا بۇنى بىلەن ئىپادىلەشنى تەكلىپ بېرىمەن.يۇقارقى ئۇددۇل دىگەنلىرىم ئۇيغۇرنىڭ پسخىكىسىغا ياقمايدۇ، شۇڭا تىلكومدىكىلەرنىڭ بۇ تەكلىپىمنى قوبۇل قىلىپ كېتىشىگە تازا ئىشەنمەيمەن. لېكىن پەقەت پىكىر بېرىش ھوقۇقۇم بولغانلىقتىن، پىكىرلا بېرىپ، مەجبۇرىيىتىمنى ئادا قىلدىم. ھەقىقىي ئىجرا ۋە مىللىتىمنزنىڭ كەلگۈسى تىلكومنىڭ قولىدا قالدى ئەمىسە!يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان پەيشەنبە ماي 31, 2007 6:20 ياخشى تەكلىپ بوپتۇ.ئە ھەرىپىنى بىلەن ئىپادىلەپ، ئې ھەرىپىنى بىلەن ئىپادىلىگەنلىكى بۇنى ئوقۇش، چۈشىنىشتە يىڭى ئۈگەنگۈچىلەرگە قولايلىق بوپتۇ، لىكىن ئويغان ئەپەندىنىڭ يۇقاردىكى ئىستاتسىتكىلىرى ئادەم ئويلاندۇرىدۇ بۇ ئاساسلىق بىر تەرەپ، يەنە بىر تەرىپى ئويغان ئەپەندى يۇقاردىكى تەكلىپتە ئوتتۇرغا قويۇلغاندەك ھازىرقى نىڭ ئاممىۋى ئاساسى خىلى پىشىپ يىتىلدى ۋە بىر قىسىم يۇمشاق دىتاللار ئىشلەندى، ئىشلىنىۋاتىدۇ؛ بىر قىسىم ئىدارە جەمىئەتنىڭ سانلىق ئۇچۇرلىرىدا نۇرغۇن ئۇچۇرلار سانداندا، يەنى ساندانىدا مۇشۇ قائىدىسى بويىچە نۇرغۇن مەسىللەر ھەل قىلىندى ۋە داۋاملىق خىزمەت قىلىنىۋاتىدۇ، بۇنىڭغا 4يىل بولدى، 4يىللىق سانلىق ئامبار شۇ بويىچە ماڭدى ۋە مىڭىۋاتىدۇ.ھازىرقىدەك بىر مۇكەممەللىك ھاسىل قىلىنغان ۋاقىتتا ھەرپلەرنىڭ ئۆزگىرىشى ئادەمنى ئويغا سالىدۇ.تەكلىپكە ئاۋاز قوشىدىغانلىقىمنى بىلدۈرىمەن.تىليېزىق كومىتىتىنىڭ ئۇيغۇر يېزىقىدىكى ھەرپلەرنى لاتىن ھەرپلىرىگە ئايلاندۇرۇش لايىھىسى دىگەن بۇ نام ماڭا بەك ياقتى، ۋە بۇ ئىشنى ھۆكۈمەت تەرەپتىن ئاكتىپلىق بىلەن قوللىنىش نامىنى بىرلىككە كەلتۈرۈش، بىرلىكلىكنى ھەقىقىي يوسۇندا ھۆكۈمەت نامىدىن ۋۇجۇدقا چىقىشى ئۈچۈن ئويلىنىۋاتقانلىقى ياخشى ئىش.يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان پەيشەنبە ماي 31, 2007 8:54 مەن بۇ تەكلىپ ۋە تىلكومنىڭ يېڭى لايىھىسى توغرىسىدا پروفېسسور ئارسلان ئابدۇللا بىلەن ئۇزاق سۆزلەشتىم ئۇ كىشى شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتى ئىنسانشۇناسلىق ئىنىستىتۇتىنىڭ مۇدىرى، تىلشۇناس، يازغۇچى. بۇ قېتىم پارىژدىكى بىر مەكتەپكە لېكسىيە سۆزلەش ئۈچۈن كەلگەن. ئارسلان ئەپەندىنىڭ بىلدۈرۈشىچە تىلكوم يېڭى لايىھە ئوتتۇرىغا قويۇش ئۈچۈن چاقىرغان يىغىنغا بىر قېتىم قاتنىشىپتۇ. ئۇ كىشى بىر قېتىملا يىغىنغا قاتناشقا بولغاچقا ئۇ تۈر توغرىسىدا باشقا يىغىن ئېچىلدىمۇ يوق بىلمەيدىكەن... ئۇ كىشى ماڭا تۆۋەندىكىلەرنى دىدى:مەن بىرىنچى يازمامدىكى تەكلىپنى تەپسىلىي چۈشەندۈرسەم ئۇ كىشى ئە ئۈچۈن نى ئىشلىتىشنىڭ ئەۋزەللىكىگە قايىل بولدى. ئەسلىدە ئۇ كىشىمۇ ئە ئۈچۈن نى ئىشلىتىش تەكلىپى بەرگەن ئىكەن.1. بۇ مەسىلە توغرىسىدا تىلكوم زادى قانچە قېتىم يىغىن ئاچتى؟ يىغىن قاچان ئېچىلدى؟ قانچە ئادەم قاتناشتى؟3. ھازىر ئىشلىتىۋاتقان توغرىسىدىكى 6يىلدىن بۇيان ئىشلەنگەن خىزمەتلەردىن يىغىنغا قاتناشقان ھەممە كىشى خەۋەردارمۇيوق؟بۇ مەسىلىلەر توغرىلىق ئۇچۇرغا ئىگە تورداشلارنىڭ پىكىر قاتناشتۇرۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن.يازما يوللاش تەرىپىدىن يوللانغان پەيشەنبە ماي 31, 2007 4:56 ئويغان ئەپەندىنىڭ سۆزىگە قارىغاندا ، بۇ قېتىملىق ئىسلاھات جەمىيەتتىن سەل ئايرىلىپ قالغان ئاساسىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغاندەك قىلىدۇ . ھازىر ئىشلىتىۋاتقان نەچچە يىللىق ئىشلىتىش داۋامىدا بىر قەدەر ئومۇملىشىپ ، ھەمدە تەجرىبىلەر يەكۈنلىنىپ چىقتى ؛ مېنىڭچە ئەمدى بۇنى يەنە ئۆزگەرتىش ئۆزى بىر ئاۋرىچىلىق ، تىل يېزىق كومىتىتىدىكى مۇناسىۋەتلىك كىشىلەر مېنىڭچە نۆۋەتتە ئىشلىتىۋاتقان نى پىششىق بىلىدىغان ھەمدە يۇقاردىكى ئەھۋاللارنى ئەينەن يەتكۈزەلەيدىغانلاردىن بىر نەچچەيلەننى بۇ قېتىملىق ئىسلاھاتقا ھەمدە مۇناسىۋەتلىك يېغىنلارغا قاتناشتۇرغان بولسا ، ئەھۋال تېخىمۇ ياخشى بولار ئىدى ؛ئەمدى ساقلاپ تۇرىۋەرسەك ، ئۇلار ئىشخانىدا ئولتۇرۇپ تامغىدىن بىرنى ئۇرىۋەتسە ، ھۆكۈمەت ئېتىراپ قىلىدىغان ئۇيغۇر لاتىن يېزىقى ماۋۇ ، بىز ئىشلىتىۋاتقان ماۋۇ دېگەندەك بۇمۇ ئىچىدىن يەنە بۆلىنىپ كەتمىسۇن ؛ مېنىڭچە قولىدىن كېلىدىغانلار ئامال بار ئالاقىلىشپ باقسا ، جامائەت پىكىرى توپلاشقا ياكى مۇناسىۋەتلىك ئىمزا قويۇش پائالىيەتلىرى ، بېلەت تاشلاش پائالىيەتلىرى بولسا ، كومپىيۇتېر جەمىيتىدىكىلەر باش بولۇپ قىلساق ...
|
كىم كۇنا جاساسا، سول كاپىر بولادى دەگەن ءسوزدى قالاي تەرىسكە شىعارۋعا بولادى؟ ءالفيقھۋل ءابسات اتتى كىتاپتان ءۇزىندى ابدۋسامات قاسىم . ەلارنا دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن قازاق ءتىلدى امبەباب ينفورماتسيا ارناسى جولدانعان ۋاقىتى: 09:15 20191107 : :.2977الفيقھۋل ابسات كىتابى ءابۋ حانيفانىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىن ءابۋ مۋتىي البالھيدەن جەتكەن يمام اعزامنىڭ اقيدا نەگىزدەرىن قامتيتىن شاعىن ەڭبەك. شاكىرت پەن ۇستاز اراسىنداعى سۇحبات تۇرىندە جازىلعان بۇل كىتاپ، اسىلىندە ءالفيقھۋل اكبار اتتى اقيدا كىتابىنىڭ ءابۋ مۋتىي البالحيدەن ريۋايات ەتىلگەن نۇسقاسى بولىپ تابىلادى. ال، بىزگە بەلگىلى ءالفيقھۋل اكبار كىتابى بولسا، ول ءابۋ حانيفانىڭ ۇلى حامماد يبن نۇعماننىڭ اكەسىنەن ريۋايات ەتكەن نۇسقاسى. ەكەۋىن شاتاستىرماس ءۇشىن عۇلامالار ءابۋ مۋتىي البالحيدەن جەتكەن نۇسقاعا ءالفيقھۋل ءابسات دەگەن اتاۋ قويعان.ابۋ مۋتىي الحاكام يبن ابدۋللا ءالبالھي ءو.ج.ح 199 يمام اعزام ءابۋ حانيفانىڭ شاكىرتتەرىنەن سانالادى. يبن اۋننان، ءھيشام يبن حاسساننان، ماليك يبن ءاناستان حاديس ريۋايات ەتكەن. ودان احماد يبن مۋني جانە حوليد يبن ءساليم اسسافار حاديس العان. ءبالح وڭىرىندەگى كوپتەگەن ادامدار ودان فيقھ ءتالىمىن العان. ول جايىندا يمام ءزاھابيدىڭ مىناداي ءسوزى بار: ول تاپقىر، زەرەك ەدى. مارتەبەسى بيىك عۇلاما تۇعىن. ءبىراق، ريۋاياتتى اينىتپاي جادىندا ساقتاۋ جاعى ناشارلاۋ ءۋاھين في دوبتىيل ءاسار. ابدۋللا يبن مۇباراك ونىڭ تاقۋالىعى ءۇشىن، ءارى ءىلىمدى بولعانى ءۇشىن ۇلىقتاپ، مارتەبەسىن كوتەرىپ وتىراتىن.كەيبىر ءدىن عالىمدارى اراسىندا ءابۋ مۋتىيتى سىنعا العاندار بولدى. ونى ءمۇرجيالىق پىكىرى بار دەپ ايىپتاپ، ءجاھميا اعىمىنا ءتان ەتكەندەر دە بولدى.ابۋ مۋتىي ءالبالھي حيجري جىل ساناۋى بويىنشا 199 جىلى، 84 جاسىنا كەلگەن شاعىندا باقيعا اتتانادى. اللا رازى بولعاي!تومەندەگى جازبادا ءالفيقھۋل ءابسات كىتابىنان ءۇزىندى رەتىندە ءابۋ مۋتىي ءالبالحي مەن ۇستازى ءابۋ حانيفانىڭ كۇنا جاساعان ادام كاپىر بولادى دەيتىندەرگە جاۋاپ تاقىرىبى توڭىرەگىندە اڭگىمەلەسكەن قىسقاشا سۇحباتىن قازاقشاعا اۋدارىپ بەرىپ وتىرمىز. اللا زەيىندەرىمىزدى اشسىن!ابۋ مۋتىي ءالبالھي راحماتۋللاھي الەيھ: قالاي ويلايسىز، ءبىر ادام كىم كۇنا جاساسا، سول كاپىر بولادى دەسە، ونى قالاي تەرىسكە شىعارۋعا بولادى؟ابۋ حانيفا رادياللاھۋ انھ: ول ادامعا بىلاي دەلىنەدى: اللا تاعالا قۇران كارىمدە: بالىق ىشىندەگى ادامدى ەسىڭ ال يۋنىس پايعامباردى. سول ۋاقىتتا اشۋلانىپ، كەتىپ قالدى دا ءبىزدىڭ وعان شامامىز جەتپەيدى دەپ ويلادى. سوندا قاراڭعىلىقتار ىشىندە بالىقتىڭ قارنىندا: سەنەن باسقا ەشبىر ءتاڭىر جوق. پاكسىن. شىن مانىندە مەن زالىمداردان بولدىم دەپ، جالبارىندى، دەگەن. يۋنۋس سۇرەسى، 87.وسى اياتتا زالىمداردان بولدىم دەپ ايتقان يۋنۋس پايعامبار وزوزىنە زۇلىم ەتكەن مۇسىلمان ەدى. كاپىر ەمەس ەدى. مۇنافيق تا ەمەس ەدى.يۋسۋف پايعامباردىڭ باۋىرلارىن الالىق. ولار بىلاي دەدى: ۋا، اكەمىز! ءبىز ءۇشىن كەشىرىم تىلە. شىنىندا ءبىز قاتەلەسۋشىلەردەن بولدىق. يۋسۋف سۇرەسى، 97 ايات. ياعني، ولار كۇنا جاساعان كۇناحارلار ەدى، ءبىراق كاپىرلەردەن ەمەس ەدى. ەگەر، كۇنا جاساۋشىنى كاپىر دەسەك، يۋسۋف پايعامبارعا جاساعان قىلمىستارى ءۇشىن ونىڭ باۋىرلارىنىڭ تىلىمەن شىنىندا ءبىز كاپىرلەردەن بولدىق دەلىنەر ەدى اياتتا. ءبىراق اللا تاعالا شىنىندا ءبىز قاتەلەسۋشىلەردەن بولدىق دەپ وتىر.سونداياق، اللا تاعالا مۇحاممەد پايعامبارعا ساللاللاھۋ الەيھي ءۋا ءساللام: سەنىڭ وتكەن جانە كەلەر كۇنالارىڭدى كەشىرۋ ءۇشىن، دەيدى. فاتح سۇرەسى، 2 ايات. وسى اياتتا كۇنالارىڭدى دەپ تۇر، كۇپىرىڭدى دەپ تۇرعان جوق.جانە دە مۇسا عالەيھيسسالامنىڭ السىزگە جاقتاسىپ، ابايسىزدا ادام ءولتىرىپ قويۋى كۇنا سانالعان. كۇپىرلىك سانالماعان.كەلۋ قاينارى: :...?521068883گەرمانيادا كاسىپكەرلەر 3 مينوتتۇركى الەمى مۋزىكانتتار 5 مينوتاقتوبە وبلىسىندا پنەۆمو 13 مينوترەسەيلىك دارىگەرلەر: كە 20 مينوتتاحاۋي اقيداسى ء82دا 22 مينوتشياڭگاڭنىڭ ءار سالاسى: 23 مينوتقىزىلوردا وبلىسىندا تۇر 23 مينوتشامالعاندا ورتالىق سايا 23 مينوتداۋرەن ەلەۋسىنوۆ پنەۆمو 23 مينوتورالدا ءبىر كۇندە ەكى ا 26 مينوتاتىراۋدا دارىدارمەك تا 2 ساعات
|
ياقائېرىق يېزىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسىگە قاراشلىق مەمۇرىي يېزا بۇلۇپ، ناھىيە بازىرىنىڭ غەربىي جەنۇبىغا 34 كىلومېتىر كېلدىغان جايغا جايلاشقان.دامسى يېزىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسىگە قاراشلىق مەمۇرىي يېزا بۇلۇپ، شەھەرنىڭ غەربىي جەنۇبىدا 95 كىلومېتىر يىراقلىقتىكى تاغلىق رايون.خاڭدى بازىرى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسى شەھەرنىڭ شەرقىي شىمالىدىكى 52 كىلومېتىر كېلىدىغان جايغا جايلاشقان.مىشا يېزىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسىگە قاراشلىق يېزابازار دەرىجىلىك مەمۇرىي ئورۇن بۇلۇپ، يەكەن دەرياسىنىڭ غەربىي قىرغىقىغا، ناھىيە بازىرىنىڭ شىمالىي تەرىپىگە جايلاشقان.ئاۋات بازىرى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسىگە قاراشلىق مەمۇرىي بازار بۇلۇپ، ناھىيە تەۋەسىنىڭ غەربىي جەنۇبىغا جايلاشقان.يېڭىئۆستەڭ يېزىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسىنىڭ شەرقىي جەنۇب 12 كىلومېتىر كېلىدىغان جايدا بولۇپ، جەنۇبىي يەكەن دەرياسى بىلەن قوشنا.تومئۆستەڭ يېزىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى يەكەن ناھىيەسىگە قاراشلىق مەمۇرىي يېزا. ئەسلى نامى تومئۆستەڭ گۇڭشې، 1984يىلى يېزىغا ئۆزگەرتىلگەن.
|
قازاقىستان خىتاي بىرلەشمە مانېۋىرىنىڭ ئۇيغۇر ئېلىنىڭ غۇلجا رايونىدا ئېلىپ بېرىلغان ئىككىنچى باسقۇچى يەكشەنبە كۈنى ئاخىرلاشتى. خىتاي مەتبۇئاتىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، مانېۋىرنىڭ بۇ قىسمىغا يۈزلىگەن ساقچى قىسىملىرى، ئالاھىدە ھەربىي قىسىملىرى ۋە ھەربىي تىك ئۇچارلار قاتناشقان.خىتاي ۋە قازاق ھۆكۈمەت دائىرلىرىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، بىرىنچى باسقۇچى قازاقىستاننىڭ ئالمائاتا رايونىدا ئۆتكۈزۈلگەن مانېۋىرنىڭ ئاساسلىق مەقسىتى ئاتالمىش ئۈچ خىل كۈچلەرگە يەنى تېررورچىلىق، بۆلگۈنچىلىك ۋە دىنىي ئەسەبىلىككە قارشى تۇرۇشتىن ئىبارەت ئىكەن. شۇنداقلا بەزى مۇتەخەسسىسلەرنىڭ ئېيتىشىچە، خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر مۇستەقىلچىلىرىنىڭ پائالىيەتلىرىدىن ئەندىشە قىلماقتا. بولۇپمۇ بۇ يىل ماي ئېيىدا خىتاي بىلەن قازاقىستان ئوتتۇرىسىدىكى نېفىت تۇربا يولى ئىشقا باشلىغاندىن كېيىن خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئەندىشىسى تېخىمۇ كۆپەيگەن.لېكىن بەزى سىياسىي ۋە ھەربىي مۇلاھىزىچىلەر، خىتاي قازاقىستان چېگرا رايونىدا ئىككى دۆلەتنىڭ بىخەتەرلىكىنى تەھدىت قىلىدىغان جىددىي بىر پائالىيەت مەۋجۇت ئەمەس. شۇڭا، خىتاي قازاقىستان بىرلەشمە مانېۋىرىنىڭ ئاساسلىق نىشانى خىتاي بىلەن قازاقىستاننىڭ بىربىرىگە ئىشىنىدىغانلىقى ۋە تېررورلۇق پائالىيەتلىرىگە تاقابىل تۇرۇش كۈچ ۋە ئىقتىدارىغا ئىگە ئىكەنلىكى توغرىسىدا، ئامېرىكىغا بىر سىگنال ئەۋەتىش بولۇشى مۇمكىن، دېيىشمەكتە.خەۋەرلەرگە قارىغاندا، شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتى رامكىسى ئىچىدە ئېلىپ بېرىلغان ۋە ئۈچ كۈن داۋاملاشقان مانېۋىرغا مەزكۇر تەشكىلاتقا ئەزا رۇسىيە، قىرغىزىستان، تاجىكىستان ۋە ئۆزبېكىستان قاتارلىق دۆلەتلەردىن يۈزلىگەن كۆزەتكۈچى قاتناشقان. قاناتخىتاي ۋە قازاقىستان بىرلەشمە مانېۋىر ئۆتكۈزمەكچىخىتاي شەرقىي تۈركىستان كۈچلىرىنى خەلقئارا زەھەرلىك چېكىملىك گۇرۇھى بىلەن تىل بىرىكتۈرمەكتە، دەپ ئەيىپلىدى
|
2 چىقىشقا ئاز قالدىئىزدىنىش تورىئىزدىنىش مۇنبىرى قىزىقارلىق ئويۇن ۋە كارتونلار دۇنياسى 2 چىقىشقا ئاز قالدى يوللانغان ۋاقتى 2010114 23:05:17 2 چىقىشقا ئاز قالدىبېسىپ تارقاتقۇچى شېركەت : ئويۇن ئىشلىگۈچى شېركەت : چىقىدىغان ئويۇن سۇپىلىرى : 360, 3, ئويۇننىڭ چىقىش تارىخى : 2011يىلى 25مارتگىرمانىيەدىكى ئويۇن شېركىتى ئىشلىگەن ئويۇنى،يېقىنقى يىللاردىن بېرى ئىشلەنگەن ئەڭ ياخشى كۆرۈنۈشكە ئىگە ئويۇن بولۇپ كەلگەن ئىدى. ئويۇنچىلار تەرىپىدىن ياقتۇرۇلۇپ ئوينالغان بىرىنچى ئويۇندىن كېيىن شېركەت ئىككىنچى ئويۇننى ئىشلەشكە تۇتۇش قىلدى. يېقىندا شېركەتنىڭ خوجايىنى جەۋات يەرلىك، ئويۇننىڭ ئاساسى جەھەتتىن پۈتكەنلىكىنى ۋە سىناق باسقۇچىنى تاماملىغاندىن كېيىن ئالدىمىزدىكى يىلنىڭ بىرىنچى چارىكىدە تارقىتىدىغانلىقىنى جاكارلىدى. ئويۇن شېركىتىنى قۇرغانلار 3 ئاكائۇكا تۈرك بولۇپ، گىرمانىيەدە ياشايدۇ.مۇۋاپىقىيەتلىك چىققان 2 ئويۇن ماتورىدىن كېيىن، بۇ يېڭى ئويۇندا تېخىمۇ تەرەققى قىلغان ۋە كومپىيۇتىردىن سىرت يەنە ، قاتارلىق ئويۇن ئۈسكۈنىلىرىگىمۇ ماسلاشتۇرۇلغان 3 ماتورى ئىشلىتىلگەن بولۇپ، نۇرغۇنلىغان تەرەققى قىلغان گرافىكىلىق، فىزىكىلىق ئالاھىدىلىكلەردىن باشقا ئويناش جەھەتتىنمۇ نۇرغۇن ياخشىلىنىش بار.ئويۇن ماتورى پارامېتىر، كود، يېزىق، رەسىم، نۇر كۆلەڭگە قاتارلىق مەنبەلەرنى ئىشلىتىپ ئويۇننى ئىشلەيدىغان دېتال. يەنى ئويۇننىڭ ئىسكىلېتى بولۇپ، سەللىمازا بىر ئىسكىلىت ياسالغاندىن كېيىن پۈتۈن ئويۇن بۇ ئىسكىلىتنىڭ ئۈستىگە قوندۇرىلىدۇ.ئويۇن ئىچى سىن كۆرۈنۈشلىرىشېركەت خوجايىنى جەۋات يەرلىك بىلەن سۆھبەت يوللانغان ۋاقتى 2010114 23:10:21 نى ئويناپ تۈگەتكەن، ئۇنىڭ ئالدىدىكىسى پەقەت يارىمىدى. ماۋۇ قالتىستەك تۇرىدۇ . نى ئىشلىتىپ ياسىغان 12 مۇ بوپ قويىدۇ . بۇ يېشىلچىلىق، ئورمان ، لارنى ئوبدان ھەل قىلىدىكەن. يوللانغان ۋاقتى 2010114 23:12:36 مۇ چىقىدۇ جۇما 8 . چىسلا يوللانغان ۋاقتى 2010115 06:45:03مەن دۆلىتىمىزدە ئىشلەنگەن نى ئويناۋاتىمەن. بۇمۇ بوپقالىدىكەن.10 يوللانغان ۋاقتى 2010115 09:09:28تېمىدىكىدەك ئېتىشىدىغان ئۇيۇنلارنى تۈزۈك ئويناپ باقماپتىمەن دىسە.مەن ھازىر ئاساسلىقى2010ئويناۋاتىمەن،8دەكبولمىسىمۇ،ئەمما كۆرۈنۈش ئۈنۈمى ياخشىكەن. يوللانغان ۋاقتى 2010115 09:19:39مەن نىڭ ئىككى بۆلۈمىنى ئويناپ بولغانتىم. ماۋۇنىمۇ 2 دەيدا. قانداق ئىش بولۇپ كەتتى بۇ. يوللانغان ۋاقتى 2010115 12:46:49ئويۇن دېگەننى زادى ئەكىس بوكىس ياكى سونىي ئويناش سۇپىسىدا ئوينايدىغان نىمىكەن. تېكىننىڭ 6 سىنى ئېكىس بوكىستا ئوينىسا بەك پەچەت بولىدىكەن. مەن رىكودونى ئالسام خېلەخېلە گۇيلارنى ئۇتۇپ تاشلايدىكەنمەن.ئەمما 2010 نىڭ ئېكىس بوكىس نۇسقىسىدا سۈرئەت بەك تېىز ئىكەن. ئنكاس يېتىشمەي قالىدىكەن. ئەمما 2011 شۇنداق نورمال ئىكەن. ماۋۇنىڭدەك ئېتىشدىغان ئويۇننى ئويناپ قويسا بولىدۇ زادى. ئويناپ بولغاندا چوڭ شەھەر ئالغاندەك بىر مۇئاپىقىيەت تۇيغۇسىغا كېلىدىغان گەپ. پارىس شاھزادىسى مەن ئويناپ باققان ئەڭ قىيىن ئويۇن بولدى. ئاخىرى چىدىماي تۈگىتەلمەي ئۆچۈرۋەتتىم. يوللانغان ۋاقتى 2010115 14:33:57ئالپ ئەنۋەر، سىز ئوينىغان ئىككىسى بولسا بىرىنچى قىسىمنىڭ ئىككى ئايرىم نۇسخىسى. يەنى ئوخشاش ۋەقەلىكنى ئىككى ئايرىم ئادەم بىلەن ئوينايسىز. شۇ ئىككىسىنىڭ ماڭغان يۇلى ئوخشىمايدۇ. ماۋۇسى بولسا ھەقىقى ئىككىنچى قىسىمى. مېنىڭ بۇ ئويۇننى ياخشى كۆرۈشىمدىكى سەۋەپلەردىن بىرسى ئويۇننىڭ تىللىرى ئىچىدە تۈركچىمۇ بار. تۈركچە نۇسخسىنى چۈشۈرسەڭلار ئويۇندىكى پۈتۈن دىئالوگلار تۈركچە بۇلىدۇ. بۇ مېنىڭ ھاياتىمدىكى ھەقىقى نۇسخىسىنى سېتىۋېلىپ ئوينىغان تۇنجى ئويۇنۇم .: 2 چىقىشقا ئاز قالدى
|
قازاقستاندا قاي كومپانيا اكسيالارىن ساتىپ العان ٴتيىمدى بيزنەس30 ناۋرىز 2018، 10:14قازاقستاندا قاي كومپانيا اكسيالارىن ساتىپ العان ٴتيىمدى30 ناۋرىز 2018, 10:14 1770 0ۇزاق ۋاقىت بويى مىس باعاسى تومەن بولىپ كەلدى دە، 2017 جىلى ونىڭ قۇنى ٴبىرشاما قىمباتتاپ، بۇل مىس كومپانيالارىنىڭ مىس ٴوندىرۋىن ارتتىرۋىنا الىپ كەلدى. سول سياقتى، سوڭعى ەكى جىلداعى مۇناي باعاسى دا مۇناي وندىرۋمەن اينالىساتىن كومپانيالارعا وڭ اسەر ەتىپ كەلەدى. وسى ورايدا، تالداۋ دەپارتامەنتىنىڭ جەتەكشىسى ارمان بەيسەمبايەۆ ٴوندىرۋشى سەكتورداعى قاي كومپانيالاردىڭ اكسيالارىن ساتىپ الۋ ٴتيىمدى ەكەنىمەن ٴبولىستى، دەپ حابارلايدى . اقپارات اگەنتتىگى كاپيتال پورتالىنا سىلتەمە جاساپ.1. . . كاپيتالعا اينالۋى 26،684 ملردكومپانيا الەمدەگى ەڭ ٴىرى مىس كەن ورنىنا يەلىك ەتەدى جانە ونىڭ اكسيالارىنىڭ باعاسى مىس ارزانداعان ۋاقىتتا ۇلكەن زارداپ شەككەن. بۇعان قاراماستان، مىس ٴوندىرۋدى ۇلعايتۋ ٴۇشىن باعا ٴوسىمى كەزىندە تابىستى جاعدايدا تۇر. 2017 جىلى ونىڭ اكسيالارى ٴبىر ايدىڭ ىشىندە 36 ٴوسىپ، 2018 جىلى كومپانيا ٴوز تابىسىنىڭ 5،04 ملرد بولعانىن مالىمدەدى. قازىرگى ۋاقىتتا نارىقتاعى جالپى تومەندەۋگە بايلانىستى كومپانيا اكسيالارى دا ارزانداپ جاتىر. الايدا، ورتا مەرزىمدى كەلەشەكتە 23 شاماسىنداعى شەكپەن ساتىپ الۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋعا بولادى.2. . كاپيتالعا اينالۋى 39،77 ملردكومپانيا مۇناي شيكىزاتىن قايتا وڭدەۋ جانە بەنزين، ديزەل جانە رەاكتيۆتى وتىن، اسفالت پەن مۇنايدى قايتا وڭدەۋدىڭ باسقا دا ونىمدەرىن شىعارۋمەن اينالىسادى. جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرى مەن دۇكەندەر جەلىسىنە يەلىك ەتەدى. وتكەن جىلى ونىڭ تابىسى 13،9 ٴوسىپ، 22،30 ملرد دوللاردى قۇرادى. بۇل كورسەتكىش اناليتيكتەردىڭ بولجامىنان ەداۋىر اسىپ ٴتۇستى. باعا تومەندەگەن سوڭ جانە تۇراقتانعان سوڭ، كومپانيا اكسيالارىن ورتا مەرزىمدى كەلەشەكتە 114 شاماسىنداعى شەكپەن ساتىپ الۋ ۇسىنىلادى.3. . كاپيتالعا اينالۋى 8،32 ملرداليۋمينيي، اليۋمينييدەن جاسالعان بۇيىمدار جانە اليۋمينيي قورىتپالارىنىڭ وندىرىسىمەن اينالىساتىن ٴىرى مەتاللۋرگيالىق كومپانيا بولىپ تابىلادى. داۆوستاعى ەكونوميكالىق فورۋم بارىسىندا الەمدەگى ەڭ تۇراقتى دامىپ كەلە جاتقان ۇشتىكتىڭ ٴبىرى رەتىندە مويىندالدى. كومپانيا تابىسى جونىندە اناليتيكتەردىڭ كۇتكەن كورسەتكىشىنەن تومەن دەڭگەيدە ەسەپ بەرىپ كەلە جاتقانىمەن قويماي، 2017 جىلدىڭ سوڭعى توقسانىندا 0،20 ملرد تازا شىعىن كوتەرگەن. الايدا، وپەراسيالىق قىزمەتتەردەن تۇسكەن جالپى اقشالاي قاراجات اعىمى ٴوسىپ كەلەدى. بۇل ونىڭ كەلەشەگى بار ەكەنىن جانە تۇراقتىلىعىن بىلدىرەدى. سوڭعى ەسەپتىڭ ناشار كورسەتكىشى اكسيا باعالارىنا كەرى اسەر ەتىپ جاتىر، الايدا، مۇنى ديسكونتپەن ساتىپ الۋ ٴۇشىن قولدانۋعا بولادى.4. رۋسال . كاپيتالعا اينالۋى 507،1 ملرد رۋبلكومپانيا اليۋمينيي مەن گلينوزەمنىڭ الەمدەگى ەڭ ٴىرى ٴوندىرۋشىسى بولىپ تابىلادى. بارلىق زاۋىتى بويىنشا اليۋمينيي قورىتۋدىڭ جالپى قۋاتى 4،3 ملن توننانى قۇرايدى. نەگىزگى ساتۋ نارىقتارى ەۋروپا، جاپونيا، كورەيا مەن تمد ەلدەرى. بۇدان باسقا، رۋسال نيكەل، مەن ٴپاللادييدىڭ الەمدەگى ەڭ ٴىرى ٴوندىرۋشىسى جانە پلاتينا مەن مىستىڭ ٴىرى وندىرۋشىلەرىنىڭ ٴبىرى نوريلسكيي نيكەل تمك اكسيالارىنىڭ 27،8نا يەلىك ەتەدى. وتكەن جىل كومپانيا ٴۇشىن وتە ٴساتتى بولدى. ساۋدادان تۇسكەن ٴتۇسىم ٴوسىمى 21،3دى، تازا پايدا ٴوسىمى 41،6دى قۇرادى. اناليتيكتەردىڭ بولجامدارى بويىنشا، 2018 جىل دا بۇل كومپانيا ٴۇشىن وتە تابىستى بولماق جانە وتكەن جىل دەڭگەيىندە قارجى كورسەتكىشتەرىنىڭ ٴوسىمى بولادى دەپ كۇتىلۋدە.
|
سايلاۋدى بەيپارتيالىق بايقاۋ ورتالىعىنىڭ باسشىسى، قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسىنىڭ پرەزيدەنتى بانۋ نۇرعازيەۆا مەن كاسىپوداقتار فەدەراتسياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان كاسىپوداقتارى فەدەراتسياسى بايقاۋشىلارى رەسپۋبليكالىق شتابىنىڭ توراعاسى نۇرلان وتەشەۆپارلامەنت ءماجىلىسى مەن جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ كەزىندەگى جۇمىستاردىڭ قورىتىندىسى تۋرالى باياندادى.سايلاۋدى بەيپارتيالىق بايقاۋ ورتالىعى تۇڭعىش رەت قوعامدىق ينستيتۋت بولىپ قۇرىلىپ، 10 قاڭتاردا سايلاۋ بارىسىن باقىلايتىن احۋالدىق ورتالىق رەتىندە قىزمەت ەتكەن بولاتىن. وسى ورتالىقتىڭ پلاتفورماسىندا قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى، قازاقستان كاسىپوداقتارى فەدەراتسياسى جانە ورتالىقتىڭ سەرىكتەستەرى سانالاتىن 130دان استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءوز رەسۋرستارىن بىرىكتىرىپ، جۇمىس ىستەدى. ب.نۇرعازيەۆانىڭ ايتۋىنشا، بايقاۋشىلار بۇل سايلاۋدا وزدەرىنىڭ كاسىبي شەبەرلىكتەرى مەن جاۋاپكەرشىلىكتەرىن، قۇزىرەتتەرىن تانىتا الىپتى. ەڭ باستىسى، بايقاۋشىلارىمىز سايلاۋ زاڭناماسىن جاقسى بىلەدى. ولار سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە الدىن الا كەلىپ، ءوز ورىندارىنان تابىلدى. ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىلەردە بايقاۋشىلارىمىز سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە تاڭعى ساعات 6.00دە كەلگەندەرى تۋرالى ايتىلىپ جاتىر. قۇجاتتارىن ۇسىنىپ، ەش قيىندىقسىز تىركەۋدەن ءوتتى. سونداياق پارلامەنت ءماجىلىسى مەن جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارىن سايلاۋ كەزىندە ەپيدەميالىق جاعدايعا قاراماستان، سايلاۋشىلاردىڭ دا كوپتەپ كەلگەنىن العا تارتا الامىز. بۇل قازاقستانداعى قوعامنىڭ دەموكراتيالىق ساناسەزىمىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن اڭعارتادى. وتانداستارىمىز مەملەكەتتىڭ بولاشاعى كەز كەلگەن سايلاۋمەن، سونىڭ ىشىندە پارلامەنت ءماجىلىسى مەن جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارىن سايلاۋمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى، دەيدى ب.نۇرعازيەۆا.ورتالىق باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، سايلاۋشىلار دا، ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ مۇشەلەرى دە، بايقاۋشىلار دا ەلىمىزدەگى وسىناۋ ماڭىزدى ناۋقان كەزىندە جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە ءبىلىپتى. سونىڭ ناتيجەسى رەتىندە، وسى ورتالىقتىڭ بايقاۋ قورىتىندىسى سايلاۋ بارىسىندا قانداي دا ءبىر ءىرى زاڭ بۇزۋشىلىق فاكتىلەرى ورىن الماعانىن ايعاقتاپ وتىر. سايلاۋ پروتسەسى كەزىندە اشىقتىق پەن ادىلدىك باستى ماقساتقا اينالدى. ارينە، كەيبىر بۇزۋشىلىقتاردىڭ بولعانىن جاسىرمايمىز. الەمنىڭ قاي مەملەكەتىندە بولسىن سايلاۋ كەزىندە ۇساقتۇيەك بۇزۋشىلىقتار بولىپ جاتادى. ونداي بۇزۋشىلىقتاردىڭ كوبىسى تەحنيكالىق سيپاتقا يە. جالپى العاندا، بەيپارتيالىق بايقاۋ ورتالىعى 11 بۇزۋشىلىقتى تىركەدى. مۇنداي ولقىلىقتار پەتروپاۆل، تاراز، اقتوبە، ورال، الماتى، قوستاناي، شىمكەنت، جاڭاوزەن قالالارىندا، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ورىن الدى. الايدا ورەسكەل زاڭبۇزۋشىلىقتار بولعان جوق. سايلاۋ پروتسەسىنىڭ زاڭدىلىعى مەن اشىقتىعىنا كەدەرگى كەلمەدى، دەيدى ب.نۇرعازيەۆا.بارلىق شتاب جەدەل ءارى جىلدام جۇمىس ىستەپ، سونىڭ ناتيجەسىندە بايقاۋ قىزمەتى قيىنعا سوقپاعان سىڭايلى. جۇيەلى جۇمىس پەن بايقاۋشىلاردىڭ بايىپتىلىعىنىڭ ارقاسىندا سايلاۋ پروتسەسى قالىپتى جاعدايدا ءوتتى. بارلىق مالىمەت بىزگە جەدەل جەتىپ تۇردى. اسىرەسە الماتى قالاسىنداعى شتابتىڭ جۇمىسىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. ولار ۇيىمداستىرعان جەدەل جەلىنىڭ ناتيجەسىندە 200دەن استام ءوتىنىم قارالدى. بۇل دا ازاماتتىق قوعامنىڭ مىقتى ءارى جاۋاپتى بولا باستاعاندىعىنىڭ ءبىر كورىنىسى، دەيدى ب.نۇرعازيەۆا.سايلاۋ كەزىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردە جۇزدەگەن جالعان اقپارات تارادى. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولماعان، وزگە مەملەكەتتەردە ورىن العان جاعىمسىز وقيعالاردىڭ بەينەجازبالارى تارادى. قۇددى سايلاۋ كۇنى بولعانداي ەتىپ ۇسىنىلىپ جاتتى باسىم كوپشىلىگى. بۇل ماسەلەلەر دە ءبىزدىڭ نازارىمىزدان تىس قالعان جوق. ونداي فەيك اقپاراتتاردى ادامدار قاساقانا تاراتا ما، جوق الدە بىلمەستىكتەن سونداي قادامعا بارا ما دەگەن ماسەلەنى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تالقىلاپ جاتىرمىز. ونداي ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى ءوزىنىڭ قۇقىعى مەن مىندەتتەرىن بىلمەگەندىكتەن، وعاش ارەكەتكە بارعاندارى دا بەلگىلى بولىپ جاتىر. مۇنداي بەينەجازبالاردىڭ تاراپ جاتقانىن بايقاۋشىلارعا دا ەسكەرتتىك، دەيدى ن.وتەشەۆ.ونىڭ ايتۋىنشا، سايلاۋ زاڭ شەڭبەرىندە ءوتىپ وتىر. سايلاۋ كەزىندە وتانداستارىمىز قۇقىقتىق مادەنيەتى جوعارى ەكەنىن تانىتتى. سايلاۋ كوميسسياسى دا، بايقاۋشىلار دا، سايلاۋشىلار دا ءوز جۇمىستارىنا اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارادى. بۇل رەتتە، قازاقستان كاسىپوداقتارى فەدەراتسياسىنىڭ تاراپىنان سايلاۋ بارىسىنا اتسالىسقان بايقاۋشىلارىمىزعا العىس ايتقىم كەلەدى. راسىمەن دە، اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلدى. ەسەلى ەڭبەك ەتىپ، سايلاۋ پروتسەسىنە ۇلكەن ۇلەس قوسقان ازاماتتارعا العىسىم شەكسىز، دەيدى ن.وتەشەۆ.
|
كورونا ۋىرۇسى ميۇنخېن شەھىرىدە ۋەھىمە پەيدا قىلماقتا ئۇيغۇركورونا ۋىرۇسى ميۇنخېن شەھىرىدە ۋەھىمە پەيدا قىلماقتانەپەسلىنىش ماسكىسى تاقىۋالغان بىر ئايال گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېندىكى ئاساسلىق ۋوگزالىدىكى ياۋرو پويىزىنىڭ ئالدىدا كېتىۋاتقان كۆرۈنۈشى. 2020يىلى 24فېۋرال، ميۇنخېن.كورونا ۋىرۇسىنىڭ گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھىرىدە ۋەھىمە تۇغدۇرۇپ، ئىستېمال بۇيۇملىرى دۇكانلىرىدا جىددىيچىلىك پەيدا قىلغانلىقى ئايان بولدى.3مارت كەچتە ميۇنخېندىكى بىر دوستۇم دىققىتىمنى چېكىش ئۈچۈن بولسا كېرەك خىتاي ۋىرۇسى ئىشىكىڭىزنى چەككەندە ئاندىن ئويغىنامسىز؟ ناملىق قىسقا بىر يازمىنى ۋاتسئاپ ئارقىلىق ماڭا يوللاپ قويۇپتۇ. ئىگىسى ھەم كىمگە قارىتىپ يېزىلغانلىقى نامەلۇم بولغان بۇ يازمىدا شۇنداق دېيىلگەن: دوستۇم، قارىسام ئېرىڭىز ۋە ئىككى ئوماق پەرزەنتىڭىز بىلەن باشقا شەھەردە ساياھەت قىلىپ يۈرۈپسىز. رەسىملىرىڭىزنى تورلارغا چىقىرىۋېتىپسىز. ميۇنخېندا بولۇۋاتقان ئىشلاردىن راستلا خەۋىرىڭىز يوقمۇ ياكى مەن ئېرىشكەن ئۇچۇرلار مۇبالىغىمۇ؟ ھازىر خىتاي ۋىرۇسىنىڭ باۋارىيە شتاتىغا تارقىلىش سۈرىتىنىڭ تېز ئېشىشى بىلەن كىشىلەر ئەندىشىگە چۈشكىلى تۇرۇپتۇ. ميۇنخېندىكى يېمەكلىك دۇكانلىرى قۇرۇقدىلىپ قېلىپتۇ. ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئادەمنى قورقۇتىدىغان ھەر خىل خەۋەرلەر، سۈرەتلەر ئۇچۇپ يۈرىدۇ. مەنچە، دەرھال ميۇنخېنغا قايتىپ ئازتولا كېلەچەكنىڭ تەييارلىقىنى قىلىپ قويسىڭىز بولارمىكىن؟ ياكى خىتاي ۋىرۇسى ئىشىكىڭىزنى چەككەندە ئاندىن ئويغىنامسىز؟تۈنۈگۈن بۇ ئۇچۇرغا ئانچە ئېرەنشىپ كەتمىگەن بولساممۇ، ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا بۈگۈن 4مارت تارقالغان سۈرەت، ۋىدېيو ۋە خەۋەرلەرنى كۆرۈپ جىددىيلەشتىم. كىشىلەر ميۇنخېندىكى سودا دۇكانلىرى ئالدىدا ئۇزۇن ئۆچىرەتتە تۇرۇۋاتقان، تۈرلۈك يېمەكئىچمەكلەرنى تالىشىپ سېتىۋېلىۋاتقان كۆرۈنۈشلەر تورلارنى قاپلىغان ئىدى. ھەرقانچە بولسا، ميۇنخېندا بۇ قەدەر ئىشلار بولۇپ كەتمىگەندۇ؟ دەپ ئويلايتتىم.ئۆيدە ئۇن قالمىغان بولغاچ ھەم ئۇن سېتىۋېلىش ھەم بولۇۋاتقان ئىشلارنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆرۈپ كېلىش ئۈچۈن سىرتقا چىقتىم. كوچىلاردا ئادەم شالاڭ ئىدى. ئالدى بىلەن ئۆيىمىزگە يېقىن بولغان نورما دېگەن چوڭ دۇكانغا كىردىم. ئادەتتە ئۇنلار دۆۋەدۆۋە تۇرىدىغان جاي قۇپقۇرۇق ئىدى. تونۇش دۇكان ئىگىسىدىن ئۇن ئالاتتىم، بىر خالتىمۇ قالماپتۇ. نېمە ئىش بولدى؟ دەپ سورىدىم. نېمە ئىش بولغىنىنى مەنمۇ بىلمىدىم. 4 كۈندىن بۇيان خېرىدارلار ئۇن، ياغ، گۈرۈچ، گۆش، تەييارچۆپ. . . ئىشقىلىپ يەيدىغان، ئىچىدىغانلىكى نەرسىلەرنى بۇلاپتالاپ سېتىۋېلىپ بارىدىغۇ! دەپ جاۋاب بەردى ئۇ. كورونا ۋىرۇسى بىلەن مۇناسىۋەتلىكمۇ؟ دەپ قايتا سورىدىم. مەنچە شۇنداق، ئە بۇنچە ئەنسىرەشنىڭ ھاجىتى يوقتى. گېرمانىيەدە يېتەرلىك دەرىجىدە زاپاس يېمەكلىك بار. ھەر ھالدا، خىتايدىكىدەك ئاچارچىلىق يۈز بەرمەيدۇ، دەپ ئويلايمەن، دېدى دۇكاندار.لىدىل ناملىق يەنە بىر دۇكانغا باردىم. ئوخشاشلا ئۇن، ياغ، قالمىغان ئىدى. ئالدى دېگەن دۇكانغا كىرسەم ئىستېمال بۇيۇملىرى تىزىلىدىغان ئىشكاپلار قۇرۇقدىلىپ قېلىپتۇ. تۆتىنچى، بەشىنچى، دۇكانلاردىمۇ ئوخشاش ئەھۋالغا يولۇقتۇم. قۇرۇقدىلىپ قالغان ئىشكاپلارنى رەسىمگە تارتىۋېلىپ، ئۆيگە قايتىپ كېلىپلا كومپيۇتېرنى ئاچتىمدە، گوگۇلغا چوروناۋىرۇس مۈنچەن دېگەن سۆزنى كىرگۈزدۈم. يۈزلەرچە ئۇچۇرلار كۆز ئالدىمدا پەيدا بولدى. ميۇنخېندا بولۇۋاتقان ئەھۋاللارنى كۆزىتىشكە باشلىدىم.ئۇچۇرلاردا بايان قىلىنىشىچە، ھازىر دۇنيادىكى 68 دۆلەت ئۆزلىرىدە كورونا ۋىرۇسى بارلىقىنى ئېلان قىلغان. ياۋروپادا ئىتالىيەدىن باشقا شىۋېتسارىيە، ئاۋىسترىيە، فىرانسىيە قاتارلىق دۆلەتلەردىكى يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ سانىدىمۇ ئېشىش بولغان. گېرمانىيەدە كورونا ۋىرۇسىدىن يۇقۇملانغانلارنىڭ سانى بىرقانچە كۈن ئىچىدىلا تېز كۆپىيىپ، 3مارت كۈنى 188 كىشىگە يەتكەن. بىز ياشاۋاتقان باۋارىيە تەۋەسىدە بۇ ۋىرۇستىن يۇقۇملانغانلارنىڭ سانى ئەسلىدىكى 14 كىشىدىن بىردىنلا 27 كىشىگە ئۆرلىگەن. مۇشۇ ئالدىمىزدىكى يەكشەنبە كۈنىلا ميۇنخېن شەھىرىدە يەنە 2 نەپەر يۇقۇمدار بايقالغان. ميۇنخېندىكى ماشىنا زاۋۇتىدىن بىر نەپەر يۇقۇمدار بايقالغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ بىلەن بىر سېختا ئىشلەيدىغان 150 كىشى دوختۇرخانىغا 2 ھەپتىلىك تەكشۈرۈشكە ئېلىپ كېتىلگەن ۋە پۈتۈن سېخ دېزىنفېكسىيە قىلىنغان. باۋارىيەگە قوشنا بولغان بادەنۋۈرتېمبېرگ شتاتىدىكى يۇقۇمدارلارنىڭ سانى 28 كىشى بولغان. بۇلاردىن سىرت، گېرمانىيەنىڭ فارنكفۇرت، كۆلن، بونن، مۆنچېنگلادباك، دۈسبۇرگ قاتارلىق شەھەرلىرىدىمۇ ئوخشىمىغان نىسبەتتە يۇقۇمدارلار بايقالغان. بۇ يۇقۇمدارلارنىڭ بەزىلىرى ئىلگىرى ۋۇخەندىن بىۋاسىتە يۇقتۇرۇپ كەلگەنلەر بولسا، بەزىلىرى ئىتالىيە، ئىران قاتارلىق دۆلەتلەردىن ساياھەت جەريانىدا يۇقتۇرۇپ كەلگەنلەر ئىكەن.ئۇچۇرلاردا يەنە تىلغا ئېلىنىشىچە، ميۇنخېندا شەھەرنىڭ مەركىزى پويىز ئىستانسىسى، ئايروپىلان ئىستانسىسى ۋە مۇھىم قاتناش تۈگۈنلىرىگە خىتايچە ۋە گېرمانچە قىلىپ خىتايدىن كەلگەن بارلىق يولۇچىلار، ميۇنخېن سەھىيە ئىشخانىسى سىزدىن دەرھال ئىشخانىمىزغا كېلىپ كورونا ۋىرۇسىدىن يۇقۇملىنىش ئەھۋالىڭىزنى تەكشۈرتۈشىڭىزنى تەلەپ قىلىدۇ دەپ يېزىلغان ئېلانلار چاپلىۋېتىلىپتۇ. دورىخانىلاردىكى ماسكىلار، دېزىنفېكسىيە سۇيۇقلۇقى سېتىلىپ بوپتۇ. نۇرغۇنلىغان ئىستېمال بۇيۇملىرى دۇكانلىرىدىكى يېمەكلىكلەر تۈگەپتۇ. زاكاز ئارقىلىق مال يەتكۈزۈپ بېرىدىغان شىركەتلەر مۇخبىرلارغا ئامبارلىرىدا يېتەرلىك دەرىجىدە يېمەكلىك قالمىغانلىقىنى بىلدۈرۈپتۇ.خەۋەرلەردە ئەسكەرتىلىشىچە، ميۇنخېن شەھىرىدە ئۆتكۈزۈلىدىغان ماشىنا يەرمەنكىسى ۋە بىرقانچە مىليون كىشى قاتنىشىدىغان خەلقئارالىق چوڭ كۆرگەزمىلەر بىكار قىلىنىپتۇ. يەنە خەلق كۆپ قاتنىشىدىغان چوڭ لېكسىيەلەر ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇپلا قالماي، ھەر خىل يىغىلىشلار توختىتىلىپتۇ ھەمدە بىر قىسىم مەكتەپلەر ئوقۇشتىن توختاپتۇ. گەرچە بۇ ھەقتە ھۆكۈمەت دائىرىلىرى خەلقنى ساراسىمىگە سالماسلىق ئۈچۈن ئوچۇقئاشكارا جىددىي چاقىرىقلار ئېلان قىلمىغان بولسىمۇ، مەتبۇئاتلاردىكى كورونا ۋىرۇسىغا ئائىت ئۈزۈلمەي ئېلان قىلىنىۋاتقان ئۇچۇرلارنى كۆرگەن خەلق بولۇۋاتقان ھادىسىلەردىن ساراسىمىگە چۈشۈپ ئوزۇقتۈلۈك يىغىۋېلىشقا كىرىشكەن ئىكەن. ميۇنخېندىكى ئىستېمال بۇيۇملىرى دۇكانلىرىدىكى جىددىيچىلىكنىڭ سەۋەبىنى مانا ئەمدى چۈشەنگەندەك بولدۇم.گېرمانىيەدە نەشردىن چىقىدىغان دۇنيا، كۈندىلىك گېزىت، مېركۇر، كەچلىك گېزىت، جەنۇبىي گېرمانىيە گېزىتى قاتارلىق گېزىتلەرنىڭ 3مارتتىكى باش سەھىپىلىرىنى ميۇنخېندىكى كورونا ۋىرۇسى خەلق ئىچىدە پەيدا قىلىۋاتقان ئەندىشىلەر ئىگىلىگەن ئىكەن. 4مارت كۈنى يەنە بۇ ھەقتىكى ئۇچۇرلار مەتبۇئاتلارنى قاپلىغان. كۈندىلىك گېزىت بۈگۈن ئۆز سەھىپىسىدە كورونا ۋىرۇسىدىن جىددىي ئاگاھلاندۇرۇش سىگنالى: ميۇنخېن شىركەتلىرىنىڭ پىلانلىرى كىرىزىسكە ئۇچرىدى ناملىق خەۋەر ئېلان قىلدى.خەۋەردە كورونا ۋىرۇسىنىڭ تېز كېڭىيىپ ميۇنخېندىكى چوڭ شىركەتلەرنىڭ تىجارىتىگە تەسىر كۆرسەتكەنلىكى، ماشىنا زاۋۇتىدىكى بىر يۇقۇمدار ئىشچىنىڭ دوختۇرخانىغا، قالغان 150 ئىشچىنىڭ ئۆيىگە قايتۇرۇلغانلىقى، ميۇنخېندا ئۆتكۈزۈلمەكچى بولغان خەلقئارالىق قول ھۈنەر بۇيۇملىرى يەرمەنكىسى نىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇلغانلىقى، پروزىبېنسات. 1 تېلېۋىزىيە قانىلىنىڭ رەھبىرى ماكس كونزېنىڭ كورونا ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلىقى سەۋەبلىك بۇ قانالنىڭ 200 نەپەر ئىشچىسىنىڭ ئۆيىدە خىزمەت قىلىشقا ئورۇنلاشتۇرغانلىقى قاتارلىقلار بايان قىلىندى. دېمەككى، ۋەزىيەت بىرئاز جىددىي ئىدى.گېرمانىيەنىڭ ميۇنخېن شەھىرى ياۋروپادىكى ئۇيغۇرلار نىسبەتەن كۆپ توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەڭ چوڭ تەشكىلاتى بولغان د ئۇ ق قۇرۇلغان ۋە ئۇنىڭ مەركىزى جايلاشقان شەھەردۇر. بۈگۈنكى بۇ ۋەزىيەتتە كورونا ۋىرۇسىنىڭ تەھدىتى ئەجەبا ئۇيغۇرلارغىمۇ تەسىر كۆرسەتكەنمىدۇ؟ دېگەن سوئال تۇغۇلدى. بۇ سەۋەبتىن بىرقانچە كۈندىن بۇيان ميۇنخېندا بولۇۋاتقان ئىشلار ھەمدە كورونا ۋىرۇسىنىڭ ئۇيغۇرلاردا پەيدا قىلغان تەسىرى ھەققىدە مەلۇماتقا ئېرىشىش ئۈچۈن بۇ شەھەردىكى بىر قانچە كىشىنى زىيارەت قىلدۇق.مەركىزى ميۇنخېندا بولغان ياۋروپا شەرقىي تۈركىستان بىرلىكى نىڭ رەئىسى ئەسقەرجان ئەپەندى بۇ ھەقتە توختالغاندا كورونا ۋىرۇسىنىڭ ياۋروپادا ئەندىشىلەرگە سەۋەب بولۇۋاتقانلىقىنى ئىلگىرى سۈردى. ميۇنخېندىكى جامائەت ئەربابلىرىدىن نۇرئەھمەت قارىم بۇ شەھەردىكى كىشىلەرنىڭ ئۇزۇن ساقلىغىلى بولىدىغان يېمەكلىكلەرنى بەسبەستە سېتىۋېلىپ كېلەچەكنىڭ تەييارلىقىنى قىلىۋاتقانلىقىنى، ئۆزىنىڭمۇ بەلگىلىك دەرىجىدە ھازىرلىق قىلغانلىقىنى تىلغا ئالدى. ئۇيغۇر زىيالىيسى ھىلالدىن ئەپەندى بولسا ئۆزىنىڭ ئانچە بەك ئەنسىرەپ كەتمىگەنلىكىنى تەكىتلىدى.
|
ۇلت تاريحىنداعى بوپاي حانىم تۇلعاسى14 قاڭتار 19:02نۇرسۇلتان. قازاقپارات سوناۋ ساق زامانىنداعى مەملەكەت تىزگىنىن ۇستاعان تۇمار پاتشايىم مەن زارينا سۇلۋدان باستاپ، وعىز قىپشاق داۋىرىندەگى ەل باسقارعان جەتى ارۋ بۇعان مىسال داڭقتى ايەلدەرگە ارنالعان كەشەندەر:كوك كەسەنە، بيكەن مۇنارا، بەلەڭ انا، بولعان انا، جۇبان انا، بارشىننىڭ كوك كەشەنى الاشا حاننىڭ حانىمى حانبيبى، ابىلاي حاننىڭ ەرجۇرەك قىزى ايتولقىن، باسەنتيىن مالايسارى باتىردىڭ قىزى، قاراكەرەي قابانبايدىڭ جارى گاۋھار باتىر،قوس اسىلدىڭ قۇدىرەتىنەن جارالعان نازىم قىز، سۇيىندىك ولجاباي باتىردىڭ اناسى ەسەنبيكە، ەمەليان پۋگاچيەۆ سوعىسىنا قاتىسىپ، قىزدىڭ ءپىرى، سيقىرشى، كيەلى، كوكتەمىر، اق ساعىم اتانعان تابىن ساپار ساپۋرا ماتەن قىزى، ۇلى كۇيشى قۇرمانعازىنىڭ جان جۇرەگىن تولقىتقان قىز داناي سىندى قىران جۇرەكتى سۇڭقارلاردىڭ ساپىندا 18381847 جىلدارداعى قازاقتىڭ ۇلت ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ جالىندى ۇيىمداستىرۋشىسى، ۇلى قولباسشى كەنەسارى قاسىم ۇلىنىڭ قايراتكەر قارىنداسى، دالا كوكجالى، اللانىڭ شىن جاراتقان تاماشاسى بوپاي حانىمدى ايرىقشا اتاۋعا بولادى.ول كۇيەۋى سامەكە مەن ونىڭ جاقىندارى سارتەكە پەن دوسان ءابىلقايىروۆتى كەنەسارى جاساقتارىنىڭ قۇرامىندا ەل تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكە شاقىرسا دا، ولار ازار دا بەزەر بولىپ، ءۇزىلدى كەسىلدى باس تارتادى. حان كەڭەسىنىڭ مۇشەسى شاربولاتشا شامىرقانعان بوپاي حانىم 600 ساربازدان قۇرالعان سۇرىپتالعان توپتى ۇرشىققا ءۇيىرىپ، شوقتاي ءيىرىپ، شەبەرلىكپەن باسقاردى. ناپولەون ايتقانداي، جوعارى جاۋىنگەرلىك رۋحقا يە مەنىڭ ءبىر سولداتىمنىڭ ءوزى ءۇش سولداتقا تاتيدى دەپ. بوپاي حانىم جاساعىنىڭ ءارقايسىسى مىڭ كىسىگە تاتىرلىق ەدى. كەنەسارى اسكەرىن جابدىقتاۋمەن شۇعىلداندى، حالىقتان زەكەت جينادى. كەنەسارى قاسىم ۇلى قۇرعان حاندىقتىڭ سىرتقى جانە ىشكى ساياساتىنا بارىنشا بەلسەندى ارالاسىپ، جان اياماي قىزمەت ەتتى.بوپاي حانىم ينديۆيدۋالدىق ەرەكشە قاسيەتتەرگە يە. وعان زاماننىڭ قارا داۋىلىنا قارسى ۇشاتىن تۋاءبىتتى وجەتتىك حاراكتەر، كوسەمدىك، جەڭىسكە دەگەن سەنىم، قاتەرلى شاقتاردا ءوزىن ءوزى ۇستايتىن سالقىندىلىق، بولاتتاي جىگەر قايسارلىق، ماگيالىق قۋات، جيناقىلىق، ءوز ىسىنە شەبەرلىك، شابىتتاندىرارلىق اسەرلى شەشەن ءسوز، تارتىپتىلىك، ەنتۋزيازم ىنتالىلىق، وپتيميزم دۇنيەگە سەنىممەن العا ۇمتىلۋشىلىق ءتان.اتاقتى وقىمىستى تاريحشى ەرمۇحان بەكماحانوۆ قازاقستان عاسىردىڭ 2040 جىلدارىندا دەيتىن ەڭبەگىندەگى مىناداي دەرەكتەردى سويلەتەلىك: ءوزىنىڭ اسكەري ەرلىكتەرىمەن كەنەسارىنىڭ قارىنداسى بوپايدىڭ دا داڭقى شىقتى. ول كوتەرىلىستىڭ العاشقى كۇندەرىنەن اق ونىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسىنا اينالدى. ول ءوزىنىڭ كۇيەۋى سامەكە مەن ونىڭ تۋىستارى سۇلتان سارتەكە جانە دوسان ءابىلقايىروۆتاردى دا كوتەرىلىسكە قاتىسۋعا شاقىرعان ەكەن.ولار كەلىسىم بەرمەگەن سوڭ بوپاي 1837 جىلى ءوزىنىڭ كۇيەۋىن جانە ونىڭ تۋىستارىن تاستاپ، وزىمەن التى بالاسىن الىپ، ءوز تاعدىرىن كوتەرىلىسشىلەر تاعدىرىمەن ءبىرجولا قوسادى.بوپاي زەكەت جينايتىن جانە كوتەرىلىسكە قوسىلماعان سۇلتانداردىڭ مۇلكى مەن ازىق تۇلىگىن تارتىپ الاتىن 600 ادامدىق ەرەكشە توپتى باسقاردى.بوپايدىڭ ارعىن رۋىنا زەكەت جيناۋعا كەلگەنى تۋرالى جانسىز سامرات مامايەۆ بىلاي دەپ حابارلايدى: كەنەسارى تولەڭگىتتەرىمەن بىرگە كەنەسارى ىسىنە قاتىسۋىمەن قىرعا كەڭ تانىلعان، ونىڭ قارىنداسى بوپاي دا كەلدى.وسىمەن قاتار، بوپاي كەنەسارىنىڭ بارلىق ءىرى شايقاستارىنا قاتىستى جانە ءوزى دە جاۋ تىلىنا پارتيزاندىق جورىق جاسايتىن. بوپاي كەنەسارىنىڭ بارلىق كەڭەستەرىنە قاتىسىپ وتىرعان، ال كەنەسارى بوپايدىڭ اقىل كەڭەستەرىنە قۇلاق اسقان.بوپايدىڭ ۇلى نۇرقان دا كوتەرىلىستىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولدى. پاتشا وتريادتارىمەن بولعان ءبىر شايقاستا ول تۇتقىندالادى. ونىڭ ەرجۇرەكتىگى تۋرالى ءجۇزباسى لەبەديەۆ بىلاي دەپ جازدى: ءبىزدىڭ قولىمىزدا قازىر قولعا تۇسكەندەر كەنەسارىنىڭ تۋعان جيەنى، ونىڭ قارىنداسى بوپايدىڭ بالاسى، سۇلتان تورەحان نۇرحان ە. ب. سامەكين، تۇڭعاتار بولىسىنىڭ قۇرمەتتى ءبيى ينەمنىڭ شاكىرتى ايداربەك قۋاندىقوۆ جانە كەنەسارىنىڭ تولەڭگىتى سارسەنباي بار، ولاردىڭ العاشقىسى جانۇشىرا قارسىلىق كورسەتۋى ناتيجەسىندە قاتتى جارالانعان.حان كەنەنىڭ جاسىل تۋىنىڭ استىندا ۇلت قاھارماندارى شۇبىرتپالى اعىباي، التاي، تولەباي، بەستاڭبالى بۇقارباي، قىپشاق يمان مەن باسىعارا، دۋلاتتان شىققان سۇرانشى، جاۋكە، بايسەيىت، باعانالى قۇدايمەندى، تابىن بۇقارباي مەن جولامان، تاما تاناش، شاكىر، تولىباي، بۇعىباي، توعاناس، توبىلدى، تايماس، جولامان، انەكە، داڭقتى ناۋرىزبايلاردىڭ قاتارىندا بوپاي حانىم 1838 جىلى باتىس ءسىبىر گۋبەرناتورلىعىنا قاراستى سولتۇستىك باتىس وڭىرىنە ءوتىپ، ناتيجەلى جورىقتار جاساعان دى. بۇل ورايدا ءىلياس ەسەنبەرلين قاھار رومانىندا كەنەسارىنىڭ قارىنداسى بوپاي تۋرالى ەلدىڭ ءسوزىن ەسكە سالادى:قاتىن قۇتىرعان زامان بولدى عوي وسى كەز... سىرىمبەت قىرقاسىنان بايىن، مالىن تاستاپ التى بالاسىمەن كەنەسارىنىڭ قارىنداسى بوپاي دا بارىپ قوسىلدى دەگەن راس پا؟ راس. قاسىمنىڭ ۇلدارى ارلان قاسقىر بولسا، قىزدارى قانشىق ءبورى ەمەس پە. بوپاي قازىرقولىنا نايزا الىپ ءبىر توپ جىگىتتەردى باسقارادى دەسەدى. كۇيەۋ جۇرتى، ءۋالي حاننىڭ اۋىلىن شابامىن دەپ ءتىسىن قايراپ جۇرگەن كورىنەدى. بوپاي كەلىپ اعاسىنىڭ توبىنا قوسىلسا، جانايدار باتىر دا سو جەردە دەسەڭىزشى... جانايدار مەن بوپاي جاس كەزدەرىندە قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋداي بولعان جوق پا ەدى؟ تەك قاسىم تورە جانايداردى قارا قازاق دەپ بوپايدى وعان بەرمەگەن. التى بالا تاپسا دا بوپاي جانايدار دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى دەگەن وسەك بار. ەكەۋىنىڭ باسى كەنەسارى ورداسىنداقوسىلعان بولار.ءارى قاراي جازۋشى ۇلت تاعدىرىن، جەر سۋىنىڭ جايىن، وي پاراسات بيىگىنەن تەرەڭ ويلايتىندىعىن جانە وتارشىلدىقتىڭ بۇعاۋىنا كونبەيتىندىگىن تاريحي شىندىققا سايكەستەندىرىپ سۋرەتتەيدى: اق پاتشاعا جاعىنىپ، جانى شىعىپ جۇرگەنىنىڭ ءوزى دە سول ەمەس پە؟ دەدى بوپاي ءسال قاباعىنشىتىپ، پاتشا جاندارالدارى بەكىنىس سالىپ، كەلىمسەكتەرىنە ازداعان ۇلەس بەرگەنى بولماسا، جەردىڭ شۇرايلىسى ءالى دە سامەكە، نۇرالى، بوكەي، ءۋالي حانداردىڭ ۇرپاقتارىندا عوي. ءمالۇشىن ولار قازاقتىڭ جەرى تۇگىل، جانىن بەرەر. ءبىرى بۇكىل ەسىل، نۇرا بويىن جايلاسا، ءبىرى سوناۋ سىرىمبەت تاۋىنىڭ، قۇسمۇرىن مەن شۇبارعا دەيىنگى كەڭ القابىن الىپ جاتىر. ال وزگەلەرى ءبىر ءۋالي حاننىڭ انا ايعانىم قانشىعى جايلاپ وتىرعان بوكتەرگە ءۇش بولىستىڭ مالى سىيادى، بوپاي كەنەت اعاسىنا اشۋلانا قارادى. قاشانعى ول قانشىقتى باسىمىزعا شىعارىپ قويامىز؟ قوڭىرقۇلجاداي ونى دا شاباتىن مەزگىل جەتتى، جىبەرمەيسىڭ بە ءبىر باتىرىڭدى.كەنەسارى قاسقىر كورگەن بۇركىتتەي تۇيىلە قالدى. قاتىن اۋلىن باتىر شاپپاس. قايىن اتام جۇرتى دەمەسەڭ ءوزىڭ شاپ!تابىلعان سوزگە ۇيدەگىلەر شۋ ەتە قالدى. تاپقان اقىل. قاتىندى قاتىن شاپپاسا، باتىر شاپقانى ەرسى. ءۋاليحاننىڭ اۋلىنا جولاي سوعاسىڭ، دەدى كەنەسارى از سويلەي، ەڭ الدىمەن ارعى بەتتەگى امانقاراعاي پريكازىنىڭ مالىن بەرى ايداپ وتەسىڭ.قۋانعاننان بوپايدىڭ ەكى كوزى جارق ەتتى. مەن دايىن.ورىستىڭ شەكپەنىنە ەلىن ساتقان شولتاڭداعان بيلەردىڭ، ۇلت نامىسىن ويىنشىق قىلعان، جەكە باستىڭ مۇددەسىن قۇنتتاعان، ەل كەلەشەگىنە وي كوزىمەن قارامايتىن، الدامشى قىزىققا بەرىلگەن وپاسىز جانداردى بوپاي حانىم كەشىرمەيدى. ول ۇلى ماقساتكەر، دارابوز قايراتكەر. سوندىقتان دا بوپاي حانىمنىڭ تەگەۋرىندى، ەكپىندى قاھارماندىق قيمىلدارىنا، باتىرلىق تۇلعاسىنا ارىستان تۋعان حان كەنەنىڭ كوڭىلى شات، رۋحى دا اسقاق.... ءبىر جەتى وتىسىمەن التى ءجۇز جاساق ەرتكەن بوپاي الدىمەن امانقاراعاي پريكازىن، سودان كەيىن سىرىمبەت تاۋىنداعى ءۋاليحاننىڭ بايبىشەسى ايعانىمنىڭ اۋىلىن شاپتى. كەنەسارى قولى كوكشەتاۋ جاقتى شاۋىپتى. ەسكى كەك قايتقانداي. ال باتىر قارىنداسى بوپاي سىرىمبەت سالاسىنداعى ءۋاليحاننىڭ جەسىرى ايعانىمنىڭ كەڭ ساراي التى اعاش ءۇيىنىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، قويماسىنداعى باسۋلى كيگىز، يلەنگەن تەرىسىنە دەيىن قالدىرماي ءبارىن سىپىرىپ اكەپ، اتا كەكتى ءبىر قايتاردى. ەندى كەنەسارى كوڭىلدەنبەگەندە كىم كوڭىلدەنبەك؟ قۇداي ابىروي بەرىپ اقمولا، اقتاۋ بەكىنىستەرى دە تەز الىندى. وسى جەڭىستەردىڭ ارقاسى عوي، ەندى قاراوتكەل، قارقارالى، كوكشەتاۋ، باياناۋىل وكىرىكتەرىنىڭ كەي اۋىلدارى بىردەن كەنەسارى جاعىنا شىعا باستاعانى.اتقا قونعان، اتاقونىستى قورعاعان بوپاي حانىمنىڭ تەڭدەسسىز ەرلىگى مەن جانكەشتىلىگى ۇلت رۋحىنىڭ كەرەمەت كورىنىسى. حان كەنەنىڭ جانە ونىڭ سەرىكتەس نوياندارىنىڭ تۇپكى ماقساتى ەجەلگى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ءداستۇرىن، قۋاتىن قالپىنا كەلتىرۋ.ۇلى سۋرەتكەر م. و. اۋەزوۆتىڭ حان كەنە اتتى بەس پەردەلى تاريحي دراماسى ەزىلىپ بارا جاتقان ەلدىڭ جوعىن جوقتاپ جۇرگەن كەنەسارىنىڭ ەرلىك كۇرەسىنە ارنالعان. مۇنداعى باستى كەيىپكەر حان كەنە، سونان سوڭ جاس باتىر ناۋان ناۋرىزباي، اعىباي، بۇقارباي، جولامان، قولباسى بۇعىباي، شەگەن بي، بوپاي، دۋلات ەلىنىڭ رۇستەم، سىپاتاي، بايۇزاق سەكىلدى كوشباستاۋشىلارى مەن قىرعىز باتىرلارى كارىبوز بەن جامانقارا بار...قاسىمنىڭ اسىنا جينالعان جاماعات. حان كەنە باستاعان توپتىڭ قوستاۋشىلارى باتىرلار، شىنجىرلى بالۋاندار، قوبىز بەن سىبىزعى ۇستاعان جىرشى اقىندار، ءانشى كۇيشىلەر... شەگەن ءبيدىڭ سوزىمەن سيپاتتاساق، الىستان تويات تىلەنىپ، قاسقارىپ ۇشقان قىراندارىڭ وسىلار. ابىلاي حاننىڭ جولىن بەرسىن دەگەن تىلەۋقورلار.ءيا، وسى ءبىر درامادا جىگىت ونەرىن سىناۋ بار. ياعني، ساداق كەزەنىپ، جامبى اتۋ. وعىلاندار ءدال كوزدەپ جامبىعا تيگىزە الماي اۋرەگە تۇسكەندە بوپاي حانىم تابانىن تاسقا تىرەپ، جامبىنى ۇشىرىپ تۇسىرەدى. قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەندىك دەگەن وسى. قاسىم سۇلتاننىڭ اناسى، ابىلاي حاننىڭ كىشى جارى توپىش سۇلۋ قالدان سەرەننىڭ نەمەسە ونىڭ جاقىن تۋىسقانى حوشۋ مەرگەننىڭ قىزى دەسەدى. ناعاشى جۇرتىنىڭ كەرەمەت قاسيەتتەرى دە بوپايدىڭ باتىرلىق تۇلعاسىنان ەلەس بەرەدى.ناۋانعا قىرعىز ەلشىسى جامانقارا قازاقتى ەل قىلار سيقىڭ جوق دەگەندە، ول ونى سول جەردە جايراتىپ سالادى. سوندا اقىلمان بوپى حانىم قاتە بولدى اۋ؟! دەپ وكىنەدى.بۇ دا قىرىق ءىستىڭ قيسىنىن تاباتىن بوپى حانىمنىڭ ساليقالىلىعى! ءبىر زاماندا وعىز قاعاندى جارىق دۇنيەگە جاسىن وتىنداي جالتىلداتىپ اكەلگەن اناسى ايقاعاندى ارداقتاساق، ءبىر توپ باتىر پەرزەنتتەردى كيىز تۋىرلىقتى قازاققا سىيلاعان بوپاي حانىمنىڭ اناسى، قاسىم سۇلتاننىڭ اسىل جارى شولپان جۇلدىزىنداي التىن قۇرساق ايكۇمىستەي انادان اينالدىق!سەرىك نەگيموۆ، ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى
|
كەتبۇعىنىڭ سوڭعى جورىعى ادىرنا ۇلتتىق پورتالىكەتبۇعىنىڭ سوڭعى جورىعىسەندەر، بەتتەرى بىلعارىمەن قاپتالعانجالپاق قالقانعا ۇقساس قىسىق كوز قاۋىممەنسوعىسپايىنشا قيامەت ماحشار كۇنى كەلمەيدى.تاعى دا سەندەر، كيىز ەتىك پەن كيىز بايپاق كيگەنقاۋىممەن سوعىسپايىنشا قيامەت ماحشاربۇگىندە الەمدە كوشپەلى حالىقتارعا ورىنجوق، ونىڭ ۇستىنە ولاردى قولدان كەلگەنشە،بارلىق امالدى پايدالانىپ وتىرىقشىومىرگە كوندىرىپ جاتىر، سوندىقتاندوڭعالاقتىڭ توقتايتىن كەزى دە الىس ەمەس.وسىلايشا ءداۋىردىڭ اياعىنا قارايقابىل ءابىلدى ءولتىرىپ بولادى.سانداردىڭ پاتشالىعى جانە ۋاقىت بەلگىلەرىقازىر كوپتەگەن اۆتورلار، ولاردىڭ ىشىندە قازاعى دا، باسقا ۇلتى دا بار، قازاقتىڭ ۇلتتىق تەكتەستىگى يدەنتيفيكاتسيا جايىندا، بۇگىنگى ەتنيكالىق دەزينتەگراتسياعا، قوجىراۋعا، رۋحاني داعدارىسقا الىپ كەلگەن تاريحي جولى جايىندا كوپ تولعانادى. سىرتقارى جۇرت، بۇرىندارى ل.ن. گۋميلەۆ تەرىسكە شىعارماق بولعان تۇرىك موڭعول كوشپەلىلەرى تۋرالى ايتىلاتىن قىساس ءافسانانى چەرنايا لەگەندا قايتادان جانداندىرماق بولادى. ماسكەۋلىك گەيدار دجەمال يسلام دۇنيەسى اتىنان ءبىزدى ەنجىل مەن قۇراندا ايتىلاتىن ءياجۇج بەن ماجۇجدەرگە تەڭەسە، بەلگىلى ماسكەۋلىك ساياساتتانۋشى جانە مادەنيەتتانۋشى اعايىندى شۋكۋروۆتار جانى اشي وتىرىپ بىلاي دەيدى: بىراق قۇداي تۇرىكتەرمەن تىلدەسپەپتى، وزىندىك ۇلتتىق ءدىن تۇرىكتەردىڭ ماڭدايىنا جازىلماپتى. ابدەن قالىپتانىپ ۇلگىگە تۇسكەن وركەنيەتتىك جۇيەلەر يەرارحياسىنا، ۇزىن سانى ونعا تولارتولماس جاراتۋشىحالىقتاردىڭ مىڭداعان جىلدار بويعى رۋحاني تاجىريبەسىنىڭ ناتيجەسى بولىپ سانالاتىن مادەنيەت الەمىنە حح عاسىردا عانا ەنىپ، وزىندىك رۋحاني بولمىستان دامەلى ەكەنىن بىلدىرگەن تۇرىكتەردىڭ ەندى عانا قالىپتاسىپ جاتقان مادەني تەكتەستىگىنە ولاردىڭ ناسىلدىك بەلگىسى عانا ۇيىتقى جانە نەگىز بولا الار ەدى.مۇنداي اڭگىمەلەرگە قايتەسىڭ، سارت بولعان سوڭ، سارتتىعىن ىستەيدى دە دەپ قولدى ءبىر سىلتەۋگە بولار ەدى. جىلقىنى العاش رەت قولعا ۇيرەتكەن، ەتىك پەن شالباردى العاش تىككەن، ەرتوقىم مەن ۇزەڭگىنى، بۇكىل ات ابزەلىن العاش كىم جاساعان ەكەنىن، ءوزىمىزدىڭ كونە جازۋ ۇلگىلەرىمىزدى، سىردىڭ بويىنداعى قالالىق وركەنيەتتى، ادامزاتتىڭ ەكىنشى ۇستازى ءابۋناسىر ءالءفارابيدى، تاعىسىن تاعىلاردى ەستەرىنە سالۋعا بولار ەدى. بىراق بۇنىڭ ءبارى جاراتۋشىحالىقتاردىڭ بۇلجىماس سوتىنىڭ الدىندا اقتالۋ سياقتى بولىپ كورىنەر ەدى. الدىنالا ساتسىزدىككە بۇيىرىلعان ارەكەت. ماسەلە اقيقاتتا بولسا، وندا ل.گۋميلەۆتەن كەيىن، تىمقۇرماسا ورىس عىلىمىندا كوشپەلىلەرگە دەگەن كوزقاراس تۇبەگەيلى وزگەرەر ەدى.بىراق ماسەلە اقيقاتتا ەمەس، ادام ساناسىندا ورنىققان قابىلداۋداعدىسىندا بولىپ تۇر عوي. كوشپەلىلەر جايىنداعى بۇل كوزقاراستى اقاس ءتاجۋىتوۆ كلاسسيكالىق كوزقاراس دەپ اتايدى. كۇشى جاعىنان تابيعاتتىڭ زاڭىمەن پاراپار بۇل كوزقاراستى تەرىسكە شىعارۋ مۇمكىن ەمەس، ول ۇلتتىق سانانى جىرىمداپ، قوجىراتقانى سونداي، قازاقتار بۇگىندە ءوزىنىڭ وتكەن تاريحىن تارك ەتىپ، وتكەننەن باس تارتۋعا ءماجبۇر.مەگاپوليس، 21 اقپان، 2002 ج. تۋمىسىندا اناليتيكالىق ويلاۋعا بەيىم اقاس ءتاجۋىتوۆ پروبلەمانىڭ تامىرىن تاپ باسىپ، الەمدىك قوعامدىق پىكىردىڭ بىزبەن، ۇلى دالانىڭ كوشپەلى وركەنيەتى مۇراگەرلەرىمەن مىسىقتىشقان ويىنىن قانداي شارتتارمەن جۇرگىزەتىنىن جۇيەلەپ اشىپ بەرگەن. سەندەردىڭ قالالارىڭ، سەندەردىڭ عالىمدارىڭ شىندىعىندا سەندەردىكى ەمەس. سەندەردىڭ جەرلەرىڭدە بولعانىمەن ولار مۇسىلماندىق يراندىق وركەنيەتكە جاتادى. ەدىل پاتشا مەن شىڭعىس حان سەندەردىڭ بابالارىڭ ەمەس، سوندىقتان ولاردى ماقتان تۇتۋعا حاقىلارىڭ جوق، بىراق سەندەر، سەندەردىڭ بابالارىڭ سولاردىڭ ورداسىنىڭ قۇرامىندا بولدى، ياعني سول شاپقىنشىلىقتىڭ زاردابى سەندەردىڭ مويىندارىڭدا. ا.ءتاجۋىتوۆ ايتقان دەپرەسسيۆتىك اسەر، باسقانىڭ ەمەس، قازاقتىڭ عانا ساناسىن ەزگىلەيدى، باسقا حالىقتار باياعىدا ورنىن تاۋىپ ورنالاسىپ العان. مىسالى ۇيعىرلار، ۇيعىر قاعاناتىن جانە وزدەرىنە ەش قاتىسى جوق حالىقتىڭ ۇلى ىستەرىن ماقتان ەتەدى. نەگاتيۆتىك اسەردەن، ولار، ءوزىنىڭ ۇندىەۆروپالىق تەگىن قالقان ەتىپ قورعانادى. ايماقتاعى باسقا حالىقتار دا وسىنداي امالدى پايدالانادى. كىنالىلىك كومپلەكسى كومپلەكس ۆينى قازاق ساناسىنا عانا ەگىلگەن. قازاق قانا ءوزىنىڭ قاندى بولسا دا ەرلىك تاريحىن ماقتان ەتە المايدى.شەكاراسى شايىلعان وسىنداي وزىندىك تەكتەستىك احۋالعا بەلگىلى دارەجەدە قازاقتاردىڭ وزدەرى دە كىنالى. ۇلتتىڭ قالىپتاسۋى نەگىزىنەن تومەندەگىدەي ەكى جولمەن جۇرەدى. بىرىندە، كۇشتى تايپا باسقا ءالسىز تايپانى اسسيميلياتسيالاپ وزىنە باعىندىرادى سول سەبەپتى نەگىزگى سۋبەتنوستىڭ ميفولوگياسى مەن يدەولوگياسى جالپىۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. ەكىنشىسىندە، ءوزىنىڭ اينىماس بەلگىلەرىن ساقتاعان رۋلار مەن تايپالار وداق بولىپ بىرىگەدى. بۇل وداقتار ءالسىنءالسىن ىدىراپ، ءتۇرلى قۇرامدا قايتا قالىپقا كەلىپ وتىرادى، سوندىقتان ورنىقتى، ءبىرتۇتاس ميفولوگيا مەن تاريح تا قالىپتاسپايدى. قازاقتار دۇنيەنى، بولمىستى رۋتايپا دەڭگەيىندە قابىلداعان، ءوزىنىڭ كەڭدىگىنەن ءالى كۇنگە دەيىن اۋقىمدى ويلاپ، قانداس، تىلدەس، ءدىن قارىنداس ىزدەۋگە بەيىم سول ۇمتىلىسىندا ۇلتتىق مۇددەدەن قالاي اتتاپ كەتكەنىن وزدەرى دە بايقاماي قالادى. قازاقتىڭ، ءوزىنىڭ تاريحى بارىسىنداعى شەككەن شىعىنى مەن كورگەن تەپەرىشىن ۇمىتىپ، كوشپەلى وركەنيەت ماسشتابىندا، بۇكىلتۇرىك بىرلىگى، يسلام ويكۋمەناسى ماسشتابىندا ويلاۋ داعدىسى ۇلت ءۇشىن قيساپسىز پروبلەما تۋدىرىپ وتىر. وزىندىك تەكتەستىك پروبلەماسى دا وسىدان تۋىنداپ وتىر. بارلىق دەڭگەيدە مەملەكەت ەتنوستار باياعىدا ءبولىسىپ قويعان دۇنيەدە، ءبىز، وسى داعدىمىزدان تۇسىنىكسىز، ءتىپتى دەسەڭىز، ىڭعايسىز جاعدايعا قالىپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار، قازاق مىنەزىنە عانا ءتان وسى اشىقتىقتىڭ استارىندا قازاق جانىنىڭ سىرى، ونىڭ تۇڭعيىق ارحەتيپتىك قاباتتارى جاتىر. بۇل، اسىرەسە، بىزگە قاراعاندا الدەقايدا پراگماتيك، قازاققا سەنبەي، كۇمانمەن قارايتىن ءبىزدىڭ قانداس اعايىنداردىڭ مىنەزىمەن سالىستىرعاندا انىق بايقالاتىن بەلگىلەر.ۇرپاقتارى قازاق ورداسىنىڭ نەگىزىن قالاعان جانە بارلىق ۋاقىتتا قازاق مەملەكەتىنىڭ التىن دىڭگەگى بولعان شىڭعىس حان جايلى سوڭعى كەزدە ەتەك العان ديسكۋسسيادا بىزدەرگە، ءححى عاسىرعا اياق باسسا دا ءوزىنىڭ ۇلتتىق بەتبەدەرىن ءالى انىقتاي الماي وتىرعان قازاقتارعا تىعىرىق سيتۋاتسيادان شىعۋدىڭ جولى ۇسىنىلىپ وتىر: ءبىز، باتىستىق جانە مۇسىلماندىق ۆاريانتتا جەتكەن ليبەرالدىقدەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ پايداسى ءۇشىن جيھانگەر بابامىزدان باس تارتۋىمىز كەرەك ەكەن. باتىستىق ليبەرالدىقدەموكراتيالىق جۇيەنىڭ ەكى ستاندارتى دۆوينوي ستاندارت باياعىدان بەلگىلى. يسلام وركەنيەتىنىڭ پرەتەنزيالارى جايىندا ءبىز كەيىنىرەك ارنايى ايتامىز. ازىرگە پروبلەمانىڭ مۇنداي ادەمى شەشىمىنىڭ نەندەي ۇلتتىق جانە گەوساياسي سالدارى بولماق سونى اڭگىمەلەيىك.قازاق قوعامىنداعى كوپتەگەن جىككە ەندى ءبىر جىك قوسىلعالى وتىر. ەندى ءبىز، شىڭعىس شاپقىنشىلىعىنا دەيىن پروگرەسكە، وتىرىقشى ومىرگە، يسلام وركەنيەتىنە تەلىنگەن ەۆروپاتيپتەس مومىن تۇرىكتەر جانە وسىلاردى حاق جولدان تايدىرىپ، كوشپەلىلىكتىڭ تىعىرىعىنا تىرەگەن موڭعولتيپتەس جابايى تۇرىكتەر بولىپ بولىنەدى ەكەنبىز. بىراق بۇل جەردە ءۇش كىلتيپان بار: بىرىنشىدەن، قازاق حالقىنىڭ دەنى سول موڭعولتيپتەس جابايىلاردىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى بولىپ تابىلادى ەكىنشىدەن، ەڭ تازا دەگەن تۇرىكتىڭ بويىندا، شاماسى كوشپەلىلىكتىڭ گەنى بولعان، سەبەبى، شىڭعىس حان ولگەننەن كەيىن دە ولار وزدەرىنىڭ حاندارىن باس ەتىپ 7 عاسىر بويى ساحارادى قاڭعىرىپ ءجۇردى بۇل كەزدە دەنى دۇرىس حالىقتار وزدەرىن جاۋلاعان باسقىنشىلاردى وتىرىقشىلاندىرىپ، ال كوپ ۇزاماي ولاردىڭ بيلىگىنەن قۇتىلىپ تا بولعان ۇشىنشىدەن، بايىرعى حورەزمنىڭ زاڭدى مۇراگەرى بولىپ سانالاتىن باۋىرلاس وزبەكستان ءوزىنىڭ ۇلتتىق قاھارمانى رەتىندە التىن وردانى تالقانداعان ءامىر تەمىردى كوتەرىپ جاتقاندا، بابالارىمىزدىڭ جارىمىنان استامىن جابايى، باسقىنشى دەپ جاريالاپ، ال سولاردان جەڭىلىس تاپقان حورەزم شاحتىڭ دارگەيىندەگى ۆاسسالى قايىر حاندى ۇلتتىق باتىر قىلىپ كوتەرگەن ءبىز كىم بولعانىمىز؟ كەلەسى قادامىمىزدا شايباني ابىلقايىرعا جاۋلىق ىستەگەن، وزدەرىنە ەرگەن كوشپەلى رۋلاردى الىپ، كوك وردادان ءبولىنىپ شىققان سەپاراتيستەر كەرەي مەن جانىبەك حانداردى ايىپتايىق. سودان كەيىن سولاردىڭ ۇرپاعى، سانتاشتا وزبەكموڭعول ارمياسىمەن شايقاستا وتىز جەتى سۇلتانمەن جانە ءوزىنىڭ توعىز ۇلىمەن بىرگە قازا تاپقان توعىم حاندى ايىپتايىق. اقىر سوڭىندا بەلدىگىمىزدى موينىمىزعا سالىپ، يسلام اكانىڭ اياعىنا جىعىلىپ، ءبىزدى قايتادىن وركەنيەت اياسىنا ال دەپ وتىنەيىك.الەمدىك قاۋىمداستىق جاريالاعان ليبەراليزم مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ۇستانعان، ارينە، جاقسى عوي. ايتسە دە، بۇگىنگى دۇنيەدە مەملەكەتتىك جانە ۇلتتىق مۇددە العا قويىلادى، بارلىق ەلدەر باسشىلىققا سونى عانا الادى. ءبىز دە، قانداي دا بولماسىن تاريحي پروبلەمانى تالقىلاعاندا، وسىنداي ۇدەدەن شىعىپ وتىرۋىمىز كەرەك. وتىرار ءبىزدىڭ بورودينومىز بولا المايدى.فورمالدىك تۇرعىدان العاندا بۇل، بىزگە تىكەلەي قاتىسى جوق ەكى مەملەكەتتىڭ قاقتىعىسى. ونىڭ ۇستىنە، ءتىپتى، بۇگىنگى حالىقارالىق قۇقىق تۇرعىسىنان الاتىن بولساق، 1216 جىلى موڭعول اسكەرىنە ەشقانداي سەبەپسىز شابۋىل جاساعان جانە اسكەرىنىڭ بىرنەشە ەسە كوپ ەكەنىنە قاراماستان جەڭىلىپ قالعان, وتىرارداعى موڭعول ەلشىلىگىن قىرىپ سالعان، سودان كەيىن ماسەلەنى شەشپەك بولىپ كەلگەن شىڭعىس حاننىڭ ەلشىسىن ءولتىرىپ تاستاعان حورەزم، كونفليكتتىڭ تۋىنا سەبەپشى بولىپ تابىلادى. ەلشىلىك جۇرگىزگەن شپيوناج، تىڭشىلىق جايلى اڭگىمە بايانسىز اڭگىمە، سەبەبى بۇكىل الەمدە، بارلىق زاماندا ديپلوماتيا بارلاۋشىلىق، تىڭشىلىق قىزمەتتىڭ جامىلعىسى، مەكەمەسى بولىپ كەلگەن جانە بولا دا بەرمەك. ورىس تاريحشىلارى موڭعولداردىڭ، تەك قانا ەلشىلەردى ولتىرگەن قالالاردى قيراتقانىن مويىنداپ بولدى.كونفليكتتىڭ ەتنيكالىق جاعىنا نازار اۋداراتىن بولساق، ەكى جاقتىڭ دا قايتپاي سوعىسقان باھادۇرلەرى ءوزىمىزدىڭ بابالارىمىز ەكەنىن كورەمىز. تاريحتا بۇل ءجيى قايتالاناتىن قۇبىلىس. بابالارىمىز دالالىق ەتيكاعا سايكەس دۇشپاننىڭ ەرلىگىن قۇرمەتتەي بىلگەن. باتىس الەمى بىرتىندەپ وسى باعىتتا جىلجىدى. مونارحيالىق انگليانىڭ استاناسىنداعى الاڭداردىڭ بىرىندە كارل ءى كورول مەن سونىڭ باسىن العان وليۆەر كرومۆەلگە قويىلعان ەسكەرتكىشتەر تۇر. ءاربىر اعىلشىن وسى ەكەۋىنىڭ قايسىسىنىكى دۇرىس، قايسىسىنىكى قاتە ەكەنىن ءوزى شەشە الادى، بىراق اعىلشىندار ءوزىنىڭ وتكەنىن قۇرمەتتەي الادى، تاريحقا وراسان ىقپال ەتكەن ادامداردى تاريح كوشىنەن لاقتىرىپ كەتۋ، اتىن ءوشىرۋ ەشكىمنىڭ دە ويىنا كەلمەيدى. ءبىز عانا ۇنەمى تاڭداۋ ۇستىندەمىز، شىڭعىس حان با، الدە قايىر حان با، بەيبارىس پا، الدە كەتبۇعا ما، ابىلقايىر حان با، الدە باراق سۇلتان با، جاڭگىر مە، الدە ماحامبەت پە قايسىسىن قالدىرۋىمىز كەرەك ۇنەمى وسىعان باس قاتىرۋمەن جۇرەمىز.بۇنىڭ بارلىعى ءتۇرلى تاريح شىتىرمانىندا ءوزىنىڭ جانە ۇلتتىڭ مۇددەسىن تۇرلىشە تۇسىنگەن كەسەك تۇلعالار. ال، ەندى دالالىق ەتيكانى ۇمىتقان ەكەنبىز، ولاي بولسا تىمقۇرماسا، وركەنيەتتى دۇنيەدەن ءوز تاريحىمىزدى جانە ونىڭ قاھارماندارىن قۇرمەتتەۋدى ۇيرەنەيىك.بۇل پروگرامما مينيمۋم عانا، ال پروگرامما ماكسيمۋمنىڭ ءمانى ۇلتتىق تاريحتى كەزدەيسوق وقيعالاردىڭ جيىنتىعى دەپ ەمەس، كونتسەپتۋالدىق تۇرعىدان پايىمداۋدى ۇيرەنۋدە، وقيعانىڭ سىرت كەلبەتىنىڭ استارىنان ونىڭ نەگىزگى ماعىناسىن اجىراتا بىلۋدە جاتىر. بۇنىڭ سىرتىندا ايتارىمىز، ۇلتتىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىن پايىمداۋ ءۇشىن، ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قازاق تاريحىنىڭ فيلوسوفياسىن تياناقتاۋ كەرەك.اتالمىش ماقالا شىڭعىس حان تۋرالى پولەميكانى تياناق ەتە وتىرىپ، وسىنداي مەتاتاريحقا كىرىسپە جازۋدىڭ تالپىنىسى بولىپ تابىلادى. بۇل ويدان شىعارىلعان پروبلەما ەمەس، بۇنىڭ تاساسىندا قازاقتىڭ وزىندىك تەكتەستىگى ماسەلەسى تۇر. ءوز ماقالامىزدا ءبىز الەمدىك الەۋمەتتىك پىكىردىڭ ويىن شارتتارىن ساقتاي وتىرىپ، ءتول تاريحىمىزدىڭ قىساس ءافساناسىنىڭ كولەڭكەسىندە قالعان سىرلارىن اشىپ كورسەتۋگە تىرىسامىز.تاريح شۋمەردەن باستالادىكەزىندە ۇلكەن سەنساتسيا بولعان س.كرامەردىڭ تاريحي بەستسەللەرى وسىلاي دەپ اتالادى. بۇل تۇجىرىمدى مۇرات اۋەزوۆتىڭ گيلگامەش پەن ەنكيدۋ جايلى ەپوسقا جاساعان تالداۋى دا، ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ از ي ياسى دا راستايدى. ال ا.دۋگين، نەمىس زەرتتەۋشىسى گ.ءۆيرتتى قولداي وتىرىپ، بۇل تاريحتىڭ ءتۇپ تامىرىن ودان ارى، مىڭجىلدىقتىر قويناۋىنا، الميساققا، گيپەربورەيلەرگە قاراي جىلجىتادى. ونىڭ پىكىرىنشە گيپەربورەيلەردىڭ ۇرپاقتارى ءوزىنىڭ اركتيكاداعى قاسيەتتى وتانىنان ەكى لەك بولىپ جىلجىعان: ەۆرازيا كونتينەنتىنىڭ سولتۇستىكباتىسىنان وڭتۇستىكشىعىس باعىتقا قاراي اتلانتتار جاۋلاعان، ال سولتۇستىكشىعىستان تۇراننىڭ نەوليتتىك ساكرالدىك ورتالىعى ورنالاسقان ءسىبىر ارقىلى، كىشى ازياعا، بالقان مەن اناتولياعا دەيىنگى ارالىقتا تۇرىكشۋمەر حالىقتارىنىڭ ميگراتسيا جولدارى ورنالاسقان.تۇرىكموڭعول حالىقتارى تاريحي قالىپتاسقان سالت بويىنشا اراعا بىرنەشە ءجۇز نەمەسە مىڭداعان جىلدار سالىپ كونە ميگراتسيا جولدارىن قايتالاۋعا قايتا ۇمتىلاتىن بۇل جەردە جانە وسىدان كەيىن، تۇرىكشۋمەر ماسەلەسىنە كەلگەندە ءبىز، ەۆروپالىق ءداستۇرشىلراديتسيوناليستەردىڭ زەرتتەۋلەرىن قورىتىندىلاپ جۇيەلەگەن ا.دۋگيننەن تسيتاتا كەلتىرىپ وتىرامىز.اتلانتيكالىق ۇرپاق وزىنەن كەيىن مىزعىمايتىن، بار سىرى سىرتقى بەدەرىنەن كورىنىپ تۇراتىن، باتىستىقتسەنتريستىك مەنمەندىككە سۋارىلعان راتسيونالدىق مادەنيەت قالدىرسا، تۇرىكشۋمەر مۇراسى، ەرلىگى ەش كەم بولماسا دا قاراپايىم، ءوز وزىنە تۇيىقتالعان ينتەريورلى، كوپسوزدىلىكتەن ادا، جانە مادەني مينيماليزمگە بەيىم، بولمىستىڭ ءتۇپ نەگىزى ەۆرازيانىڭ جىمجىرت بيىك اسپانىنىڭ سىرىنا ۇمتىلادى. سوندىقتان، اتلانتيزم ءوز سىرىن ءوزى ايتادى، ال تۋرانيزم جايىندا، ەۆرازياشىلدىق جايىندا ءبىز تەك قانا جورامالداي الامىز، ءبىز ونى كونتينەنتالدىك ميسسيانىڭ ۇمىتىلعان كونە قاينار كوزى دەپ ىزدەۋىمىز كەرەك. شۆەد ميستيگى سۆەدەنبورگ بۇل تۋراسىندا: ەلدىڭ ءبارى ۇمىتقان كونە، تىلسىم ءسوزدى ءبىز ەندى تاتاريانىڭ پايعامبارلارىنان سۇراۋىمىز كەرەك دەگەن.كوشپەلى ۆارۆارلار ساناسىز جابايىلار ەمەس ەدى ولار ساكرالدىك كيەلى, ەرەكشە، قىسقا دا تۇجىرىمدى فورمالاردىڭ يەسى ەدى ۆارۆارلار كونە ءسىبىر ساكرالدىگىنىڭ كەيبىر جەكەلەگەن اسپەكتىلەرىن عانا يەمدەنگەن، ال كونە كيەلى جەر جۇرت كوزىنەن تاسادا قالىپ وتىردى ءسىبىر ءماجۇسي بولعانىمەن، شىن مانىسىندە رۋحاني ءومىر كەشتى، ءاربىر جۇرەك لۇپىلىمەن تازالىقتىڭ عالامدىق يمپۋلستەرىن ءتىرىلتىپ، ەۆرازيا وركەنيەتتەرىن قاسيەتتى بولمىسقا وياتىپ وتىردى.اتلانتيستىك ەۆروتسەنتريستىك تەوريالاردىڭ وسال جەرى شۋمەرلەردىڭ شىعۋ تاريحىن تۇسىندىرۇىنەن بايقالادى. شۋمەر مادەنيەتىنىڭ ەڭ كونە قاباتتارى اتلانتيستىك مادەنيەتكە جاتپايدى، ودان بۇرىنعى مادەنيەتتەردەن حابار بەرەدى البەتتە، بۇل ينتەلەكتۋالدىق، رۋحاني دەڭگەيى جوعارى مادەنيەت. ونىڭ ۇستىنە بۇل شۋمەرلىك مادەنيەت وڭتۇستىك رۋس پەن وڭتۇستىك ءسىبىردىڭ نەوليتتىك ەسكەرتكىشتەرىنە جاقىن تۇر. بۇعان، جۇمباعى اشىلعان شۋمەر ءتىلى مەن تۇرىك تىلدەرىنىڭ تاڭعاجايىپ ۇقساستىعىن قوسىپ قويىڭىز. گ.ۆيرت ەسكيموس ميفولوگياسىنان كۇن ادامدارى تاناردىڭ ادامدارى دەپ اتالاتىن، جويىلىپ كەتكەن كونە اۋلەت تۋرالى مالىمەتتەر تاپقان. ەسكيموس تىلىندەگى تانار، شۋمەر تىلىندەگى دينگير جانە تۇرىك تىلىندەگى ءتاڭىر جاراتۋشىنىڭ كونە اتىنىڭ ءتۇرلى فونەتيكالىق ۆاريانتتارى. بۇل ات تىنىق مۇحيت ارالدارىندا دا بەلگىلى.حح عاسىردىڭ اياعىنا دەيىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ يەلەرى نوسيتەلي تراديتسيوننوي كۋلتۋرى مۇحيتتىڭ تۇبىنە باتقان، كونە، باي وركەنيەت اتلانتيدا جايىندا اڭگىمەلەگەن. ارينە، ولار اتلانتيدا دەگەن قۇرلىقتىڭ اتاۋىن بىلمەگەن، بىراق مىڭ ءبىر ءتۇن جانە تاعى باسقا كونە ادەبيەت ۇلگىلەرىن وسىنداي ىڭعايدا تالقىلاعان. ونىڭ سىرتىندا عاجام قازىرگى يران مەن يراكتىڭ جەرى، قازاق ساناسىندا جادىگوي سيقىرشىلاردىڭ ورداسى دەگەن ماعىنادا تاڭبالانعان.تۇرىك ءداستۇرىنىڭ يەلەرى لەكلەك بولىپ وڭتۇستىككە قاراي، ودان ارى يراننىڭ كەلات دەگەن قالاسىن مىسىر پيراميدالارىمەن جالعايتىن دوعا ىسپەتتەس جولمەن جۇرەتىن بولعان. مىسىر، ءبىر كەزدەگى اتلانتيدانىڭ كونە، قۇپيا ىلىمدەرىنىڭ مۇراگەرى ەكەنىن ەسكەرسەك، تۇرىك قانا ەمەس، باسقا دا كوشپەلىلەردىڭ مىڭداعان جىلدار بويى مىسىر تاراپقا ۇزبەي جورىققا اتتانىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، وندا كەتبۇعانىڭ يراننان باتىسقا، پالەستيناداعى مىسىر مامليۋكتەرىنە قارسى جورىعىنىڭ ءمانى مۇلدەم باسقا قىرىنان اشىلادى.قابىل مەن ءابىليران مەن تۇران ماڭگىلىك قارسىلىق. بۇل قارسىلىق ناسىلشىلدىكتەن تۋماعان. ەۆرازيالىق دوكترينادا جانە ءبىر ءماندى پۋنكت: تۇران مەن يراندى، سولتۇستىك دالالىق كوشپەندىلىك پەن وڭتۇستىك جازىقتاعى وتىرىقشىلىقتى، ديناميزم مەن ستاتيكانى، رۋح پەن مادەنيەتتى ءبىربىرىنە قارسى قويۋ بار ا.دۋگين. دۋگيننىڭ، اق جانە قارا ەكى يران جايلى كونتسەپتسياسىنا سايكەس تۇرىك ساناسىندا دا يراننىڭ ەكىجاقتى بەينەسى قالىپتاسقان: ءبىرىنشى كوزقاراس بويىنشا يران سيقىرشى، جادىگويلەردىڭ، ساتىمساق ساۋداگەرلەر مەن ساتقىنداردىڭ ەلى، ەكىنشى كوزقاراس بويىنشا يران كونە ءداستۇرى بار، دىنگە باس ۇرعان يماندى، ونەر قونعان ونەرلى، حومەينيدىڭ باستاۋىمەن ازاتتىققا جەتكەن ەر قاۋىم. بۇنىڭ قارسىسىندا كوشپەلىنىڭ جابايى، قيراتقىش، وركەنيەتتىڭ ىقپالىمەن عانا، يراندانۋدىڭ ارقاسىندا عانا ادام كەيپىنە كەلەتىن كوشپەلى قاۋىم بەينەسى تۇر.ەۆروپا وركەنيەتىنىڭ، ەۆروپا قارۋىنىڭ سوڭعى بىرنەشە عاسىردا ۇستەم شىعۋىنىڭ جانە اتتىلىكوشپەلى وركەنيەتتىڭ تاۋى شاعىلىپ جەڭىلۋى، ءورىسىنىڭ تارىلۋى سالدارىنان بۇل سان عاسىرلىق تەكەتىرەس يراننىڭ، ۇندىەۆروپالىق الەمنەن تامىر تارتاتىن وتىرىقشى مادەنيەتتىڭ پايداسىنا شەشىلدى. الەمدىك تاريحتىڭ اينىماس دەرەگى بولىپ تابىلاتىن وسى وقيعانىڭ تاساسىندا ونىڭ مەتافيزيكالىق ءمانى كورىنبەي قالادى. رەنە گەنون وتىرىقشىلىق ەگىنشىلىك پەن كوشپەلى مالشىلىقتىڭ اراسىنداعى قارسىلىقتى، جاراتىندى مەن سۋبستانتسيا، ۋاقىت پەن كەڭىستىك، اسپان مەن جەر، قوزعالىس پەن ستاتيكا، ەرۋ مەن قويۋلانۋدىڭ اراسىنداعى قارسىلىق سياقتى نەگىزگى عارىشتىق دۋالدىلىكتىڭ ءبىرى دەپ قارايدى. بۇر قارسىلىقتار ءبىربىرىمەن رۋحاني جانە ءتاني دەڭگەيدە استاسىپ، جاراسىمدا، تەپەتەڭدىكتە تۇرعاندا عانا بۇل دۇنيە وسى قالپىندا بولماق. عارىشتىق تسيكلدىڭ سوڭىنا قاراي دۇنيە سان مەنەن ماتەريالدىلىققا قاراي جىلجىپ قاتايا باستايدى، بۇل رۋحانيلىققا قارسى، بولمىستىڭ قالىپتى اعىنىنا قارسى قاتەرلى قوزعالىس. وتىرىقشى حالىقتار بىرتىندەپ كوشپەلى حالىقتاردى جۇتا باستايدى: قابىلدىڭ ءابىلدى ءولتىرۋىنىڭ الەۋمەتتىك جانە تاريحي ءمانى وسىندا.كونە وسيەتتە ۆەتحي زاۆەت ايتىلعانداي، قابىل ۇلكەن اعا، جەر وڭدەگەن ەگىنشى، قالا سالعان قۇرىلىسشى، جەردەگى، تاريحتاعى فيكساتسيانىڭ، قاتايۋدىڭ بەينەسى. ءابىل كىشى ءىنى، مالشى. كوشپەلى مالشىلىقتىڭ كەيىننەن قالىپتاسقان ءوندىرىستىڭ جەتىلگەن ءتۇرى ەكەنىن ەسكە سالا كەتۋ ارتىق بولماس. ەنجىلدىڭ وقيعاسىنا بەرىلگەن كوممەنتاريلەردە قابىلدىڭ قۇدايعا قۇرباندىققا دەپ ءنارسىز، باعاسىز ونىمدەردى اكەلگەنى، اكەلگەندە دە كەكىرەيىپ، مەيماناسى تاسىپ تۇرعانى، ال ءابىلدىڭ اقسارباستى قۇرباندىققا شالعاندا باس ءيىپ مويىنسۇنعانى ايتىلادى.جاراتۋشىعا دەگەن وسىنداي ءتۇرلى ىقىلاس ءموتيۆىنىڭ زەرتتەۋىمىز ءۇشىن ۇلكەن ءمانى بار. بيبليادا جۇننەن توقىلعان نەمەسە قوي تەرىسىنەن تىگىلگەن كيىم حاق جولداعى ادامنىڭ، پايعامباردىڭ اتريبۋتى. يسلام ورىستەگەنگە دەيىنگى كەزەڭدەگى ارابتار جۇننەن توقىعان كيىمدى اۋليەلىكتىڭ بەلگىسى ساناعان. سۋفي ءسوزى ءجۇن، جۇننەن توقىعان كيىم كيەتىن ادام دەگەن ماعىنانى بەرەدى. حاديستەردە تۇرىكموڭعولداردىڭ كيىزدەن تىككەن كيىمدەرى باسا ايتىلادى. جوعارىدا ايتىلعاندى ەسكە تۇسىرسەڭىز، بۇنىڭ جاي ەتنوگرافيالىق بەلگى، دەتال عانا ەمەس ەكەنىنە كوزىڭىز جەتەدى. كەيبىر ورتاعاسىرلىق يلليۋستراتسيالاردا ءابىلدىڭ شالعان قۇرباندىعىنىڭ ءتۇتىنى اسپانعا تىك شانشىلعان، ال قابىلدىڭ قۇرباندىعىنىڭ ءتۇتىنى شيراتىلىپ، جەر باۋىرلاپ جاتىر. ترايباليزم تۋرالى ماقالادا ۆەرتيكال احۋالدىڭ ءسيمۆوليزمى، ەۆرازيانىڭ كشاتري اۋلەتى تۇرىك كوشپەلىلەرىنىڭ اسپان مەن جەر اراسىنداعى دانەكەرلىك ءرولى ايتىلىپ كەتكەن.ەۆروتسەنتريزم اياسىندا تاربيەلەنگەن ادامدار ءۇشىن قابىلدىڭ ءابىلدى ءولتىرۋى تاريحي شىندىققا جاناسپايتىن ءافسانا، سەبەبى، ولاردىڭ ءوز ۇعىمىندا، شىن تاريحتا، قالالارعا ءۇستىۇستىنە شابۋىل جاساعان، ەگىنشىلەردى، قالالاردىڭ حالقىن قىرىپجويعان باسقا ەمەس، جابايى كوشپەلىلەر. بىراق، باسقا ەمەس سول كونە وسيەتتىڭ كوممەنتاريلەرىنىڭ وزىندەاق ءابىلدىڭ ءوز اعاسى قابىلدان كۇشتى بولعانى، ەگەس كەزىندە ونى جەڭگەنى، قابىلدىڭ ساۋعا سۇراپ جالبارىنعانى، ۆل ءابىل سوزگە سەنىپ قويا بەرگەندە ونى ايارلىقپەن ولتىرگەنى ايتىلعان.تاريحقا جۇگىنەيىك: ل.گۋميلەۆ، كوشپەلى تۇرىكتەردىڭ قىتاي ەگىنشىلەرى جانە قولونەرشىلەرىمەن ادال ايىرباسساۋدا جاساماق بولعانى ايتادى. بىراق قىتاي يمپەرياسى ءۇشىن بۇل ادام توزگىسىز قورلىق بولىپ سانالعان.ءوز ەلىنىڭ زارار شەگەتىنىن بىلە تۇرا، قىتاي ۇكىمەتى بۇنداي ساۋداعا تىيىم سالعان، ول از بولسا كوشپەلىلەرگە قارسى سوعىس اشىپ، اڭ قۇساتىپ اۋلاماق بولعان. كوشپەلى تايپالارعا جاسالعان بۇل باسقىنشىلىق كەزىندە قىتايدىڭ تۇراقتى ارميالارى ءبىرءبىرىن الماستىرىپ تۇرىكتەرگە ەس جيعىزباعان. ونداعان جىلدارعا سوزىلعان بۇل باسقىنشىلىق تۇرىك ساناسىندا قىتايعا دەگەن وشتىك سەزىمىن تۋدىرعان. شايبانيلەردىڭ كوك ورداسىندا دا بيلەۋشىلەردىڭ ىقىلاسى ۇنەمى وتىرىقشى ەل جاعىندا بولعان، بۇنىڭ قانداي قانتوگىسكە اپارىپ تىرەگەنى بەلگىلى. 193133 جىلداردىڭ گەنوتسيدى وسى بۇكىلالەمدىك تراگەديانىڭ ەڭ جارقىن ەپيزودى. البەتتە، كوشپەلىلەر سونشاما قورعانسىز ەمەس ەدى. ءابىل قاشان دا قابىلدان كۇشتى بولعان: بىراق مىڭداعان جىلدارعا سوزىلعان اسكەري ۇستەمدىكتىڭ بارىسىندا، بۇكىل الەمدەگى بارلىق تىرشىلىك يەلەرىن تەڭ قىلىپ جاراتقان ءبىر جاراتۋشى يدەياسى كوشپەلىلەردىڭ قولىن تەجەپ كەلگەن. ءبىزدىڭ بابالارىمىز، ءتاڭىرى ءار حالىقتى ءوزى عانا بىلەتىن ءبىر ماقساتپەن جاراتقان دەپ سەنگەن، سوندىقتان، ەشكىمگە ەشقاشان گەنوتسيد جاساماعان. كوشپەلىلەر بىردەءبىر حالىقتى جويعان جوق، سونداياق، بىردە ءبىر حايۋاننىڭ ءناسىلىن، ءتىپتى دەسەڭىز، اقتىلى مالىنىڭ جايىلىمىن وتاپ كەتىپ وتىرعان ميلليونداعان باس كيىكتەردىڭ ۇيىرلەرىن دە جويعان جوق، اڭشىلىق كەزىندە كەرەگىن عانا اتتى.ۆلاديمير سولوۆەۆ ءحىح عاسىردا تۇجىرىمداعان ۇلتتىق يدەيا دەگەنىمىز، حالىقتىڭ ءوزى جايلى ويلاعانى ەمەس قۇدايدىڭ سول حالىق جايلى ويلاعانى دەگەن يدەياعا كوشپەلىلەر مىڭداعان جىل بۇرىن جەتىپ قويعان.تۇرىكموڭعول كوشپەلىلەرىنىڭ ميسسياسىسونىمەن، قۇداي كوشپەلىلەر جايىندا نە ويلادى ەكەن، كوشپەلىلەر رۋحىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە، تۇرىكموڭعول كوشپەلىلەرىنىڭ بۇل دۇنيەدەگى ميسسياسى نە ەكەن؟ ءبىلىمدى ۇستاز ر.گەنون عانا ەمەس، مۇحاممەد پايعامباردىڭ ءوزى كوشپەلىلەر دۇنيەسىنىڭ ەسحاتولوگيالىق ءمانماعىناسىن ايتىپ كەتكەن ەمەس پە؟ بىرقاتار حاديستەردە، تۇرىكتەرگە وزدەرىڭ بارىپ تيىسپەڭدەر، مۇسىلمان مەن تۇرىكموڭعول كوشپەلىلەرى سوعىسسا ول زاماناقىردىڭ كەلگەنى دەپ مۇسىلمان قاۋىمىنا ەسكەرتۋ جاسالادى. پايعامبار ارابتاردىڭ، جالپى مۇسىلمانداردىڭ تۇرىكموڭعول تايپالارمەن سوعىساتىنىن، مۇسىلمانداردىڭ جەڭىلەتىنىن بولجاپ كەتكەن. قاراڭىز: م.بۇلىتاي. اتابابا ءدىنى. تۇركىلەر نەگە مۇسىلمان بولدى؟ ا.2000. 190195 بەتتەر.ماحمۇت قاشقاري جانە ءبىر ءحاديستى كەلتىرەدى. ول حاديس بويىنشا اللا تاعالا پايعامبارعا شىعىستا مەنىڭ تۇرىك دەگەن اسكەرىم بار. كىمگە قاھارىمدى توكسەم سوعان سول اسكەردى جىبەرەم دەگەن ەكەن سوندا، 261بەت. بۇل اپوكريفتىك حاديس، سەبەبى، اللا تاعالانىڭ ءسوزى، جانر تۇرعىسىنان العاندا پايعامباردىڭ حاتقا تۇسىرىلگەن ءوز ءسوزى بولىپ كەلەتىن حاديستەرگە ەمەس، قۇرانعا كىرۋ كەرەك قوي. بىراق وسى جاعدايدىڭ وزىندەاق بۇل قۇندى مالىمەت، سەبەبى، ورتاعاسىرلىق ادامداردىڭ تۇرىك دۇنيەسى جايلى تۇسىنىگىن ايناقاتەسىز بەينەلەپ تۇر. بۇل تۇسىنىك فولكلورعا عانا ەمەس، جاناما تۇردە ەۆروپالىق عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىنە دە ەنگەن.اتالمىش تۇسىنىك ۇلكەن ەكى دەرەككە نەگىزدەلگەن. بىرىنشىدەن، كونتينەنتتى بىرنەشە قايتارا جاۋلاعان تۇرىكموڭعول تايپالارىنىڭ اسكەري ونەرى مەن اسكەري رۋحى بارىنەن بيىك بولعان. ەكىنشىدەن، تۇرىكموڭعول كوشپەلى حالىقتارى، و باستا بۇكىل ادامزاتقا ءتان، ادام اتاۋلىعا ورتاق، بىراق باسقا حالىقتار تاريح بارىسىندا جوعالتىپ العان مونوتەيزمدى ساقتاپ قالعان. بۇل پىكىردى م.بۇلىتاي سىلتەمە جاساعان بىرقاتار ەۆروپالىق جانە تۇرىك عالىمدارى دا ۇستانادى. بۇل ويدى ايگىلى ءدىن تاريحىن زەرتتەۋشى ميرچا ەليادە دە ۋاعىزدايدى.و باستاعى ءبىر جاراتۋشىعا دەگەن سەنىم كوشپەلىلەر اراسىندا بارىنەن ۇزاق ساقتالعان، سەميتتەر بۇل سەنىمدى اقىرىندا جوعالتىپ الدى، ولاردى مونوتەيزمگە قايتادان الىپ كەلۋ ءۇشىن پايعامبارلار ايان بەرۋ كەرەك بولسا، تۇرىكموڭعولدار بۇل سەنىمىن ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن الىپ كەلدى دەپ جازادى ول. ارينە، بۇل ىلكى مونوتەيزم ۋاقىت وتە ءتۇرلى ىرىمنانىمدارمەن، اڭىزدارمەن استاستى، تولىپ جاتقان ەكىنشى دارەجەلى قۇدايشالار پايدا بولدى، بىراق كوشپەلىلەر بۇنىڭ بارلىعى ءبىر ءتاڭىرىنىڭ ءتۇرلى كەبى، ايان بولعان فورمالارى ەكەنىن ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس.ترايباليزم، ۇلتتىق يدەولوگيا جانە ۇلتتىڭ بولاشاعى اتتى ماقالامىزدا تۇرىكموڭعول كوشپەلىلەرىنىڭ كونتينەنتتىك ماسشتابتا العاندا كشاتري، ەۆرازيانىڭ جاۋىنگەرلەرى ەكەنى، ولاردىڭ دۇنيەتانىمى، ونەرى، ەتيكاسى، جالپى ءومىر سالتى نامىس، پارىز، ادالدىق سياقتى اسكەري ارحەتيپ ۇلگىسىمەن قالىپتاسقاندىعىن ايتقانبىز. كوشپەلىلەردىڭ، وتىرىقشى حالىقتار تۇسىنە المايتىن وسى مىنەزىن ل.ن.گۋميلەۆ ۇنەمى باسا ايتىپ وتىرعان.كشاتريدىڭ ءومىرىنىڭ ءمانى، ونىڭ جولىنىڭ ءمانى يەگە قىزمەت ەتۋىندە. تۇرىكموڭعولدار ادامزاتتىق ءۇردىستى قابىلدامادى، ءبىر جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمىن ساقتاپ قالدى، ءوز ءومىرىنىڭ ءمانىن، مۇراتىن ەڭ بيىك يە تاڭىرگە قىزمەت ەتۋدە، سونىڭ ءامىرىن ورىنداۋدا دەپ ۇعىندى. ولار وزدەرىن جاراتۋشىنىڭ سەمسەرىمىز دەپ ءتۇيسىندى.ءداستۇرلى كوزقاراس تۇرعىسىنان العاندا جاۋىنگەردىڭ قارۋى جاۋىنگەردىڭ ءوز باسىنان قىمبات، قارۋدىڭ ءسيمۆوليزمى ادام تۇلعاسىنىڭ اياسىنا سىيمايدى. اسكەردىڭ قارۋى تاڭىرلىك اتريبۋت، ادامدى جاراتۋشىمەن جالعاپ تۇرعان رۋحاني تاعدىرتالايدىڭ بەلگىسى. قۇداي جىبەرگەن قارۋ مەن امالداردىڭ العاشقىسى نايزاعاي بولىپ تابىلادى. نايزاعاي ءسوزدىڭ، ىلكى سانانىڭ بەلگىسى، ول ءتۇرلى ىرىمدىق سكيپەترلەرمەن، مىسالى، يندۋيستىك جانە بۋدديستىك يكونوگرافيادا ۆادجرامەن تاڭبالانادى، دەپ جازادى ت.بۋركحاردت. قازاقتىڭ باس قارۋى نايزا مەن نايزاعايدى سالىستىرىڭىز.ايتا كەتەيىك، قازاقتا جاۋىنگەردىڭ بويىندا بەس قارۋدىڭ بولۋى شارت. ال بۋدديزمدە حانزادا بۋددا ساكيامۋني دۇنيەگە كەلگەن العاشقى كەبىندە بەس قارۋ اسىنعان حانزادا دەپ اتالادى. بەس ءتۇرلى قارۋ قولداعى بەس ساۋساق، كوشپەلىلەردە قاشاندا جاراتۋشىنىڭ سيمۆولى بولىپ سانالعان قول.قارۋ ءتىپتى، دەسەڭىز رۋدىڭ، تايپانىڭ مەنشىگى ەمەس. قارۋ جاراتۋشىدان كەلگەن نەسىبە، ءبورىزات ادامنىڭ ەرەكشە تالايى. سوندىقتان، ەر توستىكتىڭ قايىناتاسى قىزىنىڭ جاساۋىنا اتادان كەلە جاتقان قارۋجاراق پەن ساۋىتسايماندى، ماڭگى وت پەن بيىك سانانىڭ سيمۆولى تۇلپاردى، عارىش پەن ۋاقىت كەڭىستىك بىرلىگىنىڭ سيمۆولى ارۋانانى بەرەدى. قارامان باتىر الپامىستى قۋعاندا ۇستىندەگى قارۋ مەن ساۋىتسايمانىن شەشىپ تاستايدى، وسىلايشا ول ءوزىنىڭ تاڭىرلىك نەسىبەسىنەن، بيىك ماعىناسىنان ايىرىلىپ جەڭىلىسكە ۇشىرايدى. كوشپەلىلەر جاۋىنگەرلىك ونەردى ينيتسياتسيالىق جول دەپ تۇيسىنگەن. قازاقتىڭ الىس اۋىلدارىندا وتكەن عاسىردىڭ 5060شى جىلدارىنا دەيىن جاسالعان اسكەري ىرىم كەزىندە ينيتسياتسيانىڭ شەبەرى ۇستا، ۇل بالاعا سەن قارۋجاراق پەن ساۋىتسايماندى جەراستى پاتشاسى باپى حاننان سىيعا الدىڭ. بىراق جۇرەگىڭ مەن ءتانىڭ تەمىرگە اينالماسىن. جاۋىنگەر بول، بىراق جەندەت بولما دەيتىن بولعان.بۇل جەردە تۇرىك ميفولوگياسىن ماحابحاراتامەن جانە ت.ب. ۇندىەۋروپالىق نۇسقالارمەن سالىستىرۋعا ماقالانىڭ كولەمى مۇمكىندىك بەرمەيدى. ساقتاردىڭ ۇلكەن سەمسەر بەينەسىندەگى سوعىس قۇدايىنا تابىنعاندىعىن ايتا كەتۋگە بولادى. وسەتين ەپوسىندا سوعىس قۇدايى باترازد تا وتقا قىزارعان سەمسەر كەبىندە بەينەلەنەدى. قازاق ەپوسىندا باتىردىڭ ءبىر قارۋى وت شاشقان بەرەن. ميفولوگياداعى مەتافورا ادەبي ءتاسىل ەمەس، ونداعى زات پەن قۇبىلىس ءوزىنىڭ سيمۆولدىق ماعىناسى بويىنشا بالاماعا ۇشىرايدى. قازاق ەرتەگىلەرىندە كوپ رەتتە باتىردىڭ جانى ءوز تانىندە ەمەس ونىڭ قانجارىندا نەمەسە قىلىشىندا ساقتاۋلى، دالىرەك ايتقاندا، قانجاردىڭ ءوزى باتىردىڭ جانى بولىپ تابىلادى، سول سەبەپتى ساتقىندىقتىڭ سالدارىنان قانجارىنان ايرىلعان باتىر ولىمنەن دە اۋىر ۇيقىعا باتادى.مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى ادەبيەتى، ونىڭ سوڭعى وكىلدەرى حح عاسىردىڭ ۇلى جىراۋلارى، ادامنىڭ مۇراتى، ءومىرىنىڭ ءمانى قانداي جاعدايدا بولسىن جاراتۋشىعا ادال بولۋ، سوعان ۇمتىلۋ، سوڭعى دەمى بىتكەنشە سوعان قىزمەت ەتۋ دەگەندى ۋاعىزداعان. بۇل كونە ارحەتيپ يسلامدى قابىلداعاننان كەيىن شاحيدتىك فورماسىنا حاقتىڭ جولىندا جاۋ قولىنان قازا تابۋ اۋىستى.كوشپەلىلەردىڭ وزدەرى عانا ەمەس، باسقا حالىقتار دا جۇرەگى ساكرالدىك اقيقاتتى قابىلداي الاتىنداي تازا، يمانى كامىل كەزىندە تۇرىكتەردىڭ ميسسياسىن وسىلاي دەپ تۇسىنگەن. ەدىل پاتشانى كۇناعا باتقان ەۋروپا حالىقتارىن جازالاۋعا كەلگەن ءتاڭىرىنىڭ قامشىسى دەپ اتاعان. تۇرىكتەردى يسلامنىڭ الماس قىلىشى اتاندىرعان، ولاردىڭ يسلام ءدىنىنىڭ ورنىعۋىنا ەتكەن ەڭبەگىن، يسلام ءدىنىن قورعاۋداعى تەڭدەسى جوق ەرلىگىن م.بۇلىتاي ءوز كىتابىندا اشىپ كورسەتكەن. سول سەبەپتى، ەۋروپا مەن روسسيانىڭ بۇكىل اكتۋالدىك اريستوكراتياسى تۇرىك ناسىلىنەن تامىر تارتادى ا.دۋگين, ال شىعىستاعى بيلەۋشى ديناستيالاردىڭ دەنى كوشپەلىلەردەن تاراعان، وسى اۋلەتتەردىڭ بيلىگى كەزىندە شىعىس حالىقتارى مادەني جانە ەكونوميكالىق دامۋدىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن.كوشپەلىلەر جايىنداعى قىساس ءافساناكوشپەلىلەر جايىنداعى قىساس ءافسانا چەرنايا لەگەندا باتىس الەۋمەتى ءداستۇرلى جولدان، ساكرالدىك تارتىپتەن قيىس كەتكەن كۇنى ەتەك الا باستايدى. حح عاسىردا كوشپەلىلەردىڭ ماسەلەسى تولىقتاي شەشىلىپ بولعان، كوشپەلىلەر الەمى كىشكەنتاي عانا ارالدار مەن ۇلكەن ەتنوپاركتەر بولىپ قانا قالعان. كەزىندە كوشپەلى مەملەكەت اسكەرحالىقتىڭ اتى بولعان وردا ءسوزى ەندى جابايىلىقتىڭ سينونىمىنە اينالدى. لينگۆيستەر مەن مادەنيەتتانۋشىلار وردا ءسوزى، ەليتارلىق اسكەري جانە رۋحاني ۇيىم دەگەن ماعىنا بەرەتىن وردەن ءسوزىنىڭ فونەتيكالىق ۆاريانتى ەكەنىن، جانە دە بۇل ءسوز ادامزاتتىڭ كوپ بولىگىنە ورتاق نوستراتيكالىق لەكسيكادان كەلگەنىن، سانسكريتتە بۇل ءتۇبىر رتا كۇيىندە ساقتالعاندىعىن، ءتارتىپ، ءىس، جاراتۋ دەگەن ماعىنا بەرەتىنىن بىلەدى. بۇل تۇبىردەن ريتۋال ءسوزى جانە تاعى باسقا تولىپ جاتقان ساكرالدىك تەرميندەر شىققان. عالىمدار بۇنى بىلەدى، بىراق بۇنى ەستىرتىپ ايتۋ، مادەنيەتسىزدىك بولىپ سانالادى.سونداياق، كوشپەلىلەر ادامزاتتىڭ ارامتاماقتارى، ماسىل پارازيتتەرى، ءونىمدى ەڭبەككە قىرى جوق، سول سەبەپتى، وتىرىقشى حالىقتاردى توناۋمەن كۇن كەشكەن دەگەن ستەرەوتيپ قالىپتاسقان. ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە كوشپەلىلەر ەكۆيۆالەنتتىك ادال، ءتيىمدى ايىرباسقا ۇمتىلعان، ويتكەنى ەگىنشىلەر دە كوشپەلىلەر وندىرگەن ونىمگە ءزارۋ بولعان. بۇنداي ستەرەوتيپتەردى كىمنىڭ جانە قانداي ماقساتپەن تۋدىراتىنىن ل. ن. گۋميلەۆ اشىپ كورسەتكەن. كوپشىلىكتىڭ ساناسىنا بۇل ستەرەوتيپتەر قالاي ءسىڭدى ونى دا ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. ءداستۇرلى قوعامداعى ماتەريالدىق ءوندىرۋشى، ابىز بەن جاۋىنگەر جولىنىڭ، قىزمەتىنىڭ ءمانىن تۇسىنبەۋى مۇمكىن، بىراق ءداستۇرلى تاربيەگە ساي ول اتالمىش اۋلەتكە، ونىڭ قىزمەتىنە قۇرمەتپەن قارار ەدى، دۇنيە ءۇشىن، بولمىس ءۇشىن وسىنىڭ ءبارى كەرەك دەگەندى ۇعىنار ەدى.الايدا، بۇگىنگى ياعني، داستۇردەن ءبىرجولا قول ۇزگەن توعىشار، مىسالى، ۇندىلىك اسكەت نەمەسە مۇسىلمان ءدارۋىش تۋرالى نە ويلاۋى مۇمكىن؟ ول ونى پسيحيكاسى اۋىتقىعان سىرقات ساناماعان كۇننىڭ وزىندە، جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىن تىلەنشى دەپ سانار ەدى. توعىشار ادام ءداستۇرلى جاۋىنگەر جونىندە، جانە باسقا ناسىلدەن شىققان جاۋىنگەر جونىندە نە ايتا الار ەدى؟ ال ەگەر ونىڭ ساناسىن، سول جاۋىنگەر اۋلەتتى نەسىبەسىنەن ايىرعان، بيلىكتەن تايدىرعاندار باعدارلاپ، جەتەكتەپ وتىرعان بولسا شە؟ ورىس مادەنيەتتانۋشىسى ر. باگداساروۆتىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ورتاعاسىرلىق قاراقشىلار ادەتتە جاۋدان جەڭىلگەن، نەمەسە مەملەكەت تاراپىنان تيىم سالىنعان، ماگيا ونەرىنە جەتىك اسكەري وردەندەردىڭ قالدىقتارى بولىپ كەلەدى ەكەن.تاريحشى يۋ. زۋەۆ، قازاقتىڭ ءتۇپاتاسى بولىپ سانالاتىن الاشا حان جايلى اڭىزداردىڭ كونە ارحەتيپتەن تامىر تارتاتىنىن دالەلدەگەن: پاتشايىمنان تۋعان پاتشانىڭ ۇلكەن ۇلى تاقتى يەمدەنەدى دە، كىشى ايەلدەردەن نەمەسە قۇمالاردان تۋعان كىشى ۇلدار جاساق قۇرىپ ادەتتە قىرىق نەمەسە ءجۇز جاۋىنگەر, نەگىزگى جۇرتتان العا وزىپ، اسكەردىڭ ەرتاۋىل، اۆانگارد بولىگى بولادى، كەيىن قۋدالاۋعا، ادىلەتسىزدىككە توزبەي، ءبولىنىپ شىعىپ، جاڭا ەتنوساياسي بىرلەستىكتىڭ، رۋلىق وداقتىڭ ۇيىتقىسىنا اينالادى. ورتالىق ازيانىڭ تاريحىندا قابىل مەن ءابىل، ۇلكەن اعا مەن كىشى ءىنى ءبىر مەملەكەتتىڭ قۇرامىندا سان رەت بىرگە تۇردى، بىراق اقىرسوڭىندا ءامىرشى، وتىرىقشى ەلگە ىقىلاسى اۋاتىن بولعان، سول سەبەپتى، مەملەكەتتىك تەپەتەڭدىك بۇزىلىپ، ناتيجەسىندە كوشپەلىلەر مەملەكەتتەن ءبولىنىپ شىعاتىن بولعان. كوشپەلىلەردە ۇلكەن ۇل ءبولىنىپ شىعىپ، كىشى ۇل قارا شاڭىراققا يە بولىپ قالاتىن ءداستۇر، ياعني مينورات ءپرينتسيپى وسى اتالمىش ارحەتيپتىڭ اسەرىنەن قالىپتاسقان بولۋى كەرەك ال وتىرىقشى حالىقتاردا، كەرىسىنشە، مايورات ءپرينتسيپى، ياعني ۇلكەن ۇل اكەنىڭ شاڭىراعىن يەمدەنىپ قالاتىن ءداستۇر ورىن العان.كوشپەلىلىكتى جاقتاۋشىلار دا، داتتاۋشىلار دا، كوشپەلى رۋح پەن وتىرىقشىلىق مادەنيەت ءبىربىرىمەن سىيىسپايدى دەگەنگە پاتۋالاسقان ەكى جاقتىڭ ءبىر جەردەن شىققان جەرى وسى جەر. وتىرىقشىلانعان تۇرىكموڭعولدار وزدەرىن تەڭدەسى جوق ساۋلەتشىلەر رەتىندە تانىتا بىلەتىن، بىراق كوشپەلىلەر رۋحىنان ءبىرجولا ايرىلار ەدى. قالالىق مادەنيەت تۋمىسىندا، جاراتىلىسىندا كوشپەلى بولا المايدى. تۇرىكموڭعول حالىقتارىنىڭ ساناسىن سوڭعى رەت وياتقان، ولاردىڭ بۇكىلالەمدىك ميسسياسىن قايتا جاڭعىرتقان، قىسقا مەرزىمدە الەمنىڭ ەتنوساياسي كارتاسىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەن شىڭعىس قاعان بۇنى ءوزىنىڭ ياساسىندا ايتىپ كەتكەن. مىڭداعان جىلدار بويى سانانىڭ تەرەڭ قاباتىندا ساقتالعان ارحەتيپ ويانىپ، كوشپەلىلەردىڭ ازعانتاي عانا شەرىگى وتىرىقشى حالىقتاردىڭ جەر قايىسقان اسكەرىن كۇلتالقان قىلىپ جەڭدى.ل. گۋميلەۆتىڭ پىكىرىنشە، شىڭعىس حان و باستا كوشپەلى تايپالاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋدى عانا ماقسات ەتكەن. بىراق كوشپەلى يمپەريا قۇرىلعاننان كەيىن شىڭعىس حان قىتاي جانە حورەزم سياقتى ەجەلدەن كوشپەلىلەردىڭ جەرىنە كوز الارتىپ كەلگەن وتىرىقشى يمپەريالارمەن كۇرەسۋگە ءماجبۇر بولعان. سودان كەيىن سوعىس اياسى كەڭەيە ءتۇستى، جازمىشقا كونگەن موڭعولدار بارعان سايىن ۇزاي بەردى. ونىڭ ۇستىنە مۇسىلمان كوپەستەرىنىڭ كونكۋرەنتتەرى نەستوريان دىنىندەگى ۇيعىر كوپەستەر شىڭعىس حاندى يسلام مەملەكەتتەرىمەن سوعىسقا يتەرمەلەپ وتىردى. ءار جورىقتىڭ ءمانجايى ناقتى سيتۋاتسياعا سايكەس انىقتالىپ وتىردى. مىسالى، كاتوليك دىنىندەگى ەۋروپاعا ەمەس، مۇسىلماندىق شىعىسقا اتتانۋ كەرەك ەكەندىگى سوڭعى ساتتە عانا كەلىسىلگەنى بەلگىلى.تاعى دا ايتا كەتەيىك، ل. گۋميلەۆ ءۇشىن مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنە قارسى جورىقتىڭ سىرى جىبەك جولىنىڭ بيلىگىنە تالاسقان كوپەستىك كاپيتالداردىڭ اراسىنداعى تارتىستا جاتىر. بىراق ونىڭ، بۇل جورىقتىڭ كەزدەيسوق مارشرۋتپەن جۇرگەندىگى جايلى پىكىرى ءبىزدى قاناعاتتاندىرا المايدى، سەبەبى، موڭعولدار بۇل جەردە كوشپەلىلەردىڭ مىڭداعان جىلدىق ميگراتسيا جولدارىن قايتالاپ وتىر. ارينە، اقىلعا سالساق بۇل جورىقتا كوپتەگەن كەزدەيسوق جايتتار ءبىربىرىمەن قابات كەلگەن سياقتى، بىراق شىنتۋايتىندا جيھانگەردىڭ مۇراگەرلەرى بۇل جورىقتا گەنەتيكالىق جادىنا، قاننىڭ ۇرانىنا، نەمەسە اسپاننىڭ امىرىنە عانا ەرگەن سياقتى.موڭكە حان ءبىز، موڭعولدار اسپانداعى ءبىر جاراتۋشىعا عانا سەنەمىز، ونىڭ ءامىرىن ءبىز ساۋەگەيلەرىمىز ارقىلى بىلەمىز دەگەن عوي. موڭعولدار ءفاني اسپان مەن جاراتۋشىنى ءبولىپ قاراعان. جاراتۋشىنى ولار ماڭگى اسپان دەپ، نەمەسە شىڭعىس حاننىڭ سوزىمەن ايتقاندا بىزگە قاقپانى اشىپ، جۇرەر جولدى كورسەتكەن ماڭگى اسپان دەپ اتاعان. اسپاننىڭ ءامىرىن ورىنداماق بولعان شىڭعىس حان ءوز ۇرپاقتارىنا جىبەك جولىنا بيلىك قۇرۋدى، تەڭىزدەن تەڭىزگە دەيىن، تىنىق مۇحيتتان اتلانتيكا مۇحيتىنا دەيىن ۇستەمدىك ەتۋدى تاپسىرعان. بۇل جورىق ەۆرازيا حالىقتارىن قارۋ كۇشىمەن باعىندىرۋدى عانا ەمەس، سونداياق، ساكرالدىك ميسسيانى دا كوزدەگەن. مىنە، كوشپەلىلەردىڭ وسى ماڭگى اينىماس مۇراتى كەتبۇعا نوياننىڭ سوڭعى جورىعىنان انىق بايقالادى.كەتبۇعانىڭ سوڭعى جورىعى: سىرتقى سەبەپتەركەتبۇعا ءباھادۇردىڭ سارى كرەست جورىعىن جەلتىي كرەستوۆىي پوحود ل.ن.گۋميلەۆ ەگجەيتەگجەيلى بايانداعان، بۇل حيكايانى قازاق جازۋشىلارى دا سانساققا جۇگىرتىپ جازعان. سونىمەن، 1253 جىلى شاقىرىلعان موڭعول قۇرىلتايى حانزادا قۇلاعۇعا، يەرۋساليمنىڭ كيەلى توپىراعىن مۇسىلمانداردان ازات ەتۋدى تاپسىرادى. موڭعول قۇرىلتايىنىڭ بۇل شەشىمىن ءتۇسىنۋ قيىن، سەبەبى وسىنىڭ الدىندا عانا، 1241 جىلى موڭعولدار قازىرگى چەحيا جەرىندەگى لەگنيتسا تۇبىندە كرەستشىلەردىڭ بىرىككەن اسكەرىن تالقانداعان.جورىقتى نەستوريان ءدىنىنىڭ ادال جوقتاۋشىسى كەتبۇعا نويان باستايدى. جانجاقتى ويلاستىرىلعان جورىق ۇلكەن ناتيجەگە جەتكىزەدى، باعدات پەن مەسوپوتاميا جەرىنىڭ جارىمىنان استامى موڭعولدار مەن وداقتاس ارميانداردىڭ قولىنا كوشەدى. 1259 جىلعا قاراي مۇسىلمانداردىڭ جالعىز پانالايتىن جەرى مىسىر ەدى. ال، مىسىر 1250 جىلدان بەرى قىپشاق مامليۋكتەرىنىڭ بيلىگىندە بولاتىن. بىرىمەن ءبىرى تاقاسىپ كەلە جاتقان ەكى ارميانىڭ بولاشاق قاقتىعىسىندا مامليۋكتەردىڭ سانى باسىم تۇسەر ەدى، سەبەبى حانزادا قۇلاعۋ موڭعول اسكەرىنىڭ كوپ بولىگىن الىپ موڭعولياعا اتتانىپ كەتكەن. سونداياق مامليۋكتەردىڭ ستراتەگيالىق تا ارتىقشىلىعى بار بولاتىن: ىرگەدە، شابۋىلعا بەرىك تياناق بولاتىن باي مىسىر تۇر، ال موڭعولدار سوعىس زاردابىنان كۇيزەلگەن يراكتان اتتانىپ كەلە جاتقان. شابۋىلعا شىققان موڭعول اسكەرىنىڭ وڭ قاناتىندا كيەلى قالادان ايىرىلعان، بىراق تەڭىز جاعالاۋى مەن تىزىلگەن قامالداردى ۇستاپ وتىرعان يەرۋساليم كورولدىگى تۇر. كورولدىكتەگى تامپليەرلەر مەن يوانيتتەر وردەنىنىڭ قولىندا بولاتىن. موڭعول حريستياندارىنىڭ وداقتاسى كرەستشىلەر، مامليۋكتەردى سىيلى قوناعىنداي قارسى الدى، قالانىڭ تۇبىندە دەمالۋعا رۇقسات بەرىپ، وزدەرىنە ازىق، اتتارىنا ءشوپ بەردى. ولار ءتىپتى، مامليۋكتەرمەن ءتيىمدى ساۋدا كەلىسىمىن جاسادى: مامليۋكتەر موڭعولداردان تۇسكەن جىلقىنى رىتسارلارعا ارزان باعامەن ساتاتىن بولىپ كەلىستى.1260 جىلدىڭ 3 قىركۇيەگى كۇنى پالەستيناداعى ايندجالۋد دەگەن جەردە، دەمالىپ تىڭايعان، سانى كوپ مامليۋكتەر ۇزاق جولدان شارشاپ كەلە جاتقان 20 مىڭ موڭعول اسكەرىن تالقاندادى. كەتبۇعا مايدان دالاسىندا قولعا ءتۇسىپ، سول جەردە ءولتىرىلدى. سودان كەيىنگى 30 جىلدىڭ ىشىندە مامليۋكتەر تاياۋ شىعىستى اۋەلى موڭعولداردان، ودان كەيىن ەۋروپالىق كرەستشىلەردەن ازات ەتتى.ءدىن قارىنداس موڭعولدارعا جاساعان ساتقىندىعىنىڭ سالدارىنان كرەستشىلەر تاياۋ شىعىستى تاستاپ شىعىپ، فرانتسياعا اتتانۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل جەردە ولار ءوز كەزەگىندە فرانتسۋز كورولى مەن ريم پاپاسىنىڭ ساتقىندىعىنىڭ قۇربانى بولدى. ينكۆيزيتسيانىڭ تاريحىنداعى ەڭ قاندى پروتسەسس 1307 جىلدان 1313 جىلعا دەيىن سوزىلدى. تامپليەرلەرگە بافومەتكە تابىندى، كرەستتى جانە تاعى باسقا سيمۆولداردى مازاق قىلدى، گوموسەكسۋاليزمنىڭ كۇناسىنا باتتى دەگەن، جانە تاعى باسقا تولىپ جاتقان ايىپ تاعىلدى. فرانتسۋز اباقتىلارىنىڭ تاس قابىرعالارىنا شىنجىرلانعان، ازاپتىڭ بارلىق ءلاززاتىن تاتقان تامپليەرلەر ءوزىنىڭ قىلمىسىن، وسى وردەننىڭ ىستەگەن قىساسىنان سيريانىڭ حريستيان حالقى قىرىلعانىن، كومەككە كەلگەن وداقتاستاردىڭ جاۋ قولىنان ولگەنىن، جانە ەڭ سوڭىندا كرەست جورىقتارىنىڭ باستى مۇراتى كيەلى جەردىڭ ماڭگىباقي قولدان كەتكەنىن تۇسىندە مە ەكەن دەپ كۇيزەلە سۇراق قويادى ل.گۋميلەۆ.تامپليەرلەردىڭ ءىسى ەۋروپا تاريحىنىڭ بەتبۇرىس كەزەڭىحريستيان رىتسارلارىنىڭ موڭعولدارعا ىستەگەن قياناتىنىڭ سىرىن تۇيسىنبەك بولعان ل.گۋميلەۆ، بۇل جەردەگى سەبەپ ناسىلدىك ستەرەوتيپتەردە ەمەس دەگەندى ايتادى. رىتسارلار مۇسىلمانقىپشاقتارمەن دە وپوڭاي وداقتاسا بەرگەن عوي. موڭعولدار جايلى قىساس ءافسانانى ولاردىڭ وزدەرى، ەۋروپانىڭ الدىندا ءوز ساتقىندىعىن اقتاپ شىعۋ ءۇشىن ويلاپ شىعارعان. تاياۋ شىعىستا حريستيانداردىڭ تۇبەگەيلى جەڭىسكە جەتۋى رىتسار وردەندەرى ءۇشىن ءتيىمسىز ەدى. سەبەبى، وسىلاي بولعان جاعدايدا ولار ۆارۆارلىق ەۋروپاعا قايتىپ بارۋعا ءماجبۇر بولاتىن. ال، كىرپياز مادەنيەتتى مۇسىلمان امىرلەرىمەن ءتىل تابىسىپ ۇلگەرگەن رىتسارلار، البەتتە، ەۋروپاعا قايتقىسى كەلمەيتىن.ال، ەڭ باستى سەبەپ، تامپليەرلەر مەن يواننيتتەردىڭ شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ساۋداعا دانەكەر بولىپ شاش ەتەكتەن بايىعاندىعىندا ەدى. ونىڭ ۇستىنە ولار ءوز امىرشىلەرىنەن، يسلام دۇنيەسىمەن كۇرەسكە كەرەك دەپ قانشاما قارجى الىپ وتىرعان، مىڭداعان كرەپوستنويلاردىڭ ەڭبەگىن قاناعان، وردەننىڭ قازىناسىنا حريستيان الەمىنىڭ بارلىق تۇكپىرىنەن قيساپسىز سالىق اعىلىپ كەلىپ جاتار ەدى. فرانتسيادا تامپليەرلەر كورولدىڭ بانكيرلەرىنىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن، كورولدىڭ قازىناسى تامپل رەزيدەنتسياسىندا ساقتاۋلى بولاتىن. وردەننىڭ يەلىگىندە 9 مىڭ قامال جانە كيپر ارالى بار ەدى. وسىنشاما مۇلىك وردەننىڭ ەكى عاسىرلىق عۇمىرىندا جينالعان بولاتىن مۇشەلەر وردەنگە قابىلدانعاندا ءمۇمين، فاقىر بولامىز، ناپسىدەن اۋلاق بولامىز دەپ انت بەرەتىن بولعان.كوپتەگەن تاريحشىلاردىڭ پىكىرىنشە، تامپليەرلەردىڭ قۋعىندالۋىنا وسى قيسابى جوق قازىناسى سەبەپ بولعان. فرانتسۋز كورولى كورىكتى فيليپپ، جۇمساقتاپ ايتساق، اقشاعا اسا ءزارۋ ەدى، مىنە، وسى كەزدە ونىڭ قارجى ءمينيسترى نوگارە سول اقشاعا قالاي قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن تۇسىندىرگەن. ارينە، تامپليەرلەرگە تاعىلعان ايىپتىڭ كوبى ناحاق ەمەس، شىن ايىپ ەدى، الايدا ينكۆيزيتسيانىڭ ەڭ ايتۋلى پروتسەسىنىڭ ءتۇپ نەگىزىندە كورول ءفيليپتىڭ تامپليەر قازىناسىن يەمدەنۋ نيەتى جاتقان. ناتيجەسىندە، كورولدىڭ قولىنا سول كەزدەگى ەسەپپەن العاندا اقىلعا سىيماس اقشا 12 ميلليون ليۆر ءتيدى، ونىڭ سىرتىندا، كورول، وردەنگە جىل سايىن تولەپ تۇراتىن جارتى ميلليون ليۆر پروتسەنتتەن قۇتىلدى.وتقا ورتەنەردىڭ الدىندا حرام وردەنىنىڭ گروسسمەيستەرى ياكوب دە مولە ءوزىنىڭ جاۋلارى فرانتسۋز كورولى مەن پاپا كليمەنت ءنىڭ اتىنا لاعىنەت ايتتى. ەكەۋى دە وسى اۋتودافەدەن كەيىن بىرنەشە ايدىڭ ىشىندە قازا تاپتى. ارادا 510 جىل وتكەندە كورىكتى ءفيليپپتىڭ تۇقىمى كەسىلدى. كاپەتينگ اۋلەتىنىڭ بيلىگى توقتاپ فرانتسۋز كورولىنىڭ تاعىنا ۆالۋا اۋلەتى وتىردى. بۇل قاندى تاريحتى فرانتسۋز جازۋشىسى موريس دريۋون ءوزىنىڭ قارعىس اتقان كورولدەر اتتى روماندار تسيكلىندا بەينەلەگەن. قىرعىننان امان قالعان وردەن مۇشەلەرى بۇكىل الەمگە تاراپ كەتتى. تامپليەرلەردىڭ ءبىر بولىگى امەريكاعا جەتتى. بۇگىندە امەريكانىڭ ماسون لوجالارى وزدەرىن تامپليەرلەردىڭ شىن مۇراگەرىمىز دەپ ەسەپتەيدى.ياكوب دە مولەنى جالماعان جالىن اقىرسوڭىندا باسقا جازاعا كورول ليۋدوۆيك نىڭ ايەل، بالاشاعاسىمەن گيلوتينادا باستارىنىڭ شابىلۋىنا ۇلاستى.ەۋروپانىڭ ميستيكالىق تاريحىن زەرتتەۋمەن اينالىسقان ورىس اقىنى ماكسيميليان ۆولوشين، فرانتسيادا 1789 جىلى بولعان بۋرجۋازيالىق رەۆوليۋتسيا تامپليەرلەردىڭ فرانتسۋز كورولدەرى اۋلەتى مەن كاتوليك شىركەۋىنەن العان ەسكى كەگى دەگەن پىكىر ايتادى. تاڭعاجايىپ سايكەستىكتەر كوزگە ۇشىراي بەرەدى: راديكال رەۆوليۋتسيونەرلەر ءوز ماجىلىستەرىن اۋليە ياكوب موناستىرىندە وتكىزەتىن بولعاندىقتان ياكوبيتتەر دەپ اتانعان. الايدا، حرام وردەنىنىڭ سوڭعى ۇلى ماگيسترىنىڭ ەسىمى دە ياكوب بولاتىن. ليۋدوۆيك , وردەننىڭ بۇرىنعى باس رەزيدەنتسياسى تامپلگە قامالعان، وسى جەردەن ونى گيلوتيناعا الىپ بارعان.رەۆوليۋتسياشىل گەنەرال بوناپارت مامليۋكتەردىڭ سوڭعى ديناستياسىمەن سوعىسامىن دەپ مىسىرعا اتتانادى. ونىڭ سوڭىندا تۇپتەپ كەلگەندە ەۋروپالىق مىسىرتانۋدىڭ ەگيپتولوگيا نەگىزىن قالاعان تۇتاس عىلىمي دەسانت ەرىپ جۇرگەن. ءدال سول ساتتە دۇشپان نيەتتەگى ەۋروپالىق مونارحيالىق مەملەكەتتەردىڭ قورشاۋىندا وتىرعان فرانتسيا ءۇشىن مىسىرعا اتتانۋ سونشا اكتۋالدى ما ەدى؟ بۇل اسكەري اۆانتيۋرانىڭ باسقا سيمۆولدىق ماعىناسى بار دەپ جورامالداۋعا بولادى.انگلياعا قارسى كوتەرىلىس اشقان كولونيا امەريكاعا، رەۆوليۋتسياشىل فرانتسيانىڭ جىبەرگەن تارتۋى بوستاندىق ەسكەرتكىشىنىڭ ستاتۋيا سۆوبودى دە وسىنداي قۇپيا ءمانى بار دەۋگە بولادى. فرانتسيادا جاسالعان، ۇلكەن قيىندىقپەن جاڭا دۇنيەگە جەتكىزىلگەن، ۇلانعايىر ەڭبەكپەن تۇعىرعا تۇرعىزىلعان ەسكەرتكىش، تامپليەرلەردىڭ ۇرپاقتارى بيلەپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ سيمۆولىنا اينالدى. فرانتسيانىڭ وزىندە رەۆوليۋتسيونەرلەر سۆياششەنيكءدىنباسىلاردى ءولتىرىپ قانا قويعان جوق، سونداياق اقىلدىڭ، سانانىڭ ءپىرى ايەل كەيىپىندەگى قۇدايعا تابىنۋدىڭ ءراسىمىن وتكىزەتىن بولعان. بۇل راسىمدەر كاتوليك شىركەۋلەرىندە، سونىڭ ىشىندە، پاريج قۇداي اناسىنىڭ سوبورىندا وتكىزىلگەن. قۇداي انانىڭ ءرولىن انتيكالىق مودامەن كيىنگەن جاس ايەلدەر وينايدى ەكەن. ەڭ سوڭىندا، ناپولەون ءى يمپەراتوردىڭ كەزىندە، 1808 جىلى تامپليەرلەر وردەنى جارتىلاي زيالى ۇيىم رەتىندە قايتادان قالىپقا كەلتىرىلدى.فينانس جايلى بىرەر ءسوزتومەندەگىدەي جۇيە كوزگە شالىنادى: تامپليەرلەردىڭ ساتقىندىعىمەن كەتبۇعانىڭ ايندجالۋدتە جەڭىلىسكە ۇشىراۋى حريستياندار مەن مۇسىلمانداردىڭ كيەلى جەر ءۇشىن كۇرەسىنىڭ ەڭ شەشۋشى كەزەڭى بولىپ تابىلادى. تامپليەرلەرگە قارسى جۇرگىزىلگەن ينكۆيزيتسيا پروتسەسىن كوپتەگەن تاريحشىلار ەۋروپانىڭ تاريحىنداعى بەتبۇرىس كەزەڭ دەپ، ەۋروپانىڭ ءداستۇرلى وركەنيەتىنىڭ كۇيرەۋىنە جانە بۇگىنگە الەمدىك ءتارتىپتىڭ ورناۋىنا الىپ كەلگەن پروتسەستىن كۋلميناتسياسى دەپ ەسەپتەيدى.ءوزىمىز كورىپ وتىرعانداي، اتالمىش وقيعالاردىڭ تۇپكى سەبەبى، اقشا ءۇشىن، قارجى بيلىگى ءۇشىن كۇرەس ەكەن: موڭعولدار مەن ولاردىڭ وداقتاستارى نەستوريان دىنىندەگى ۇيعىر كوپەستەرى شىعىسباتىس كونتينەنتالدىق وسىندەگى جىبەك جولىنىڭ اقشا اعىنىن ءوز قاراماعىنا العىسى كەلدى، تامپليەرلەر ەۋروپانىڭ اقشاسىن جانە سولتۇستىك ەۋروپادان باستالىپ تاياۋ شىعىسقا تىرەلەتىن سولتۇستىكوڭتۇستىك باعىتى بويىنداعى اقشا اعىنىن قاداعالاپ وتىردى. كورىكتى فيليپپ تامپليەرلەردەن اقشانىڭ بيلىگىن تارتىپ العىسى كەلدى. ءبىر بىلگىر ايتقانداي الەمنىڭ بارلىق قۇپياسى زامانى جەتكەندە اشىلماق، بىراق فينانس قۇپيالارى ۋاقىت وتكەن سايىن تەرەڭدەي بەرەدى.كەزىندە قازمۋدىڭ فيلوسوفيالىقەكونوميكالىق فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە، ماركسيستىك تەورياعا سايكەس، ەكونوميكالىق دامۋدان جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنداعىداي تەمىر جۇيەلى لوگيكانى اجىراتۋدى ۇيرەتكەن. وسى ماقالانىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، ەكونوميكا جانە ءوندىرىستى ۇيىمداستىرۋ ايدارىمەن وتكىزىلگەن رەسپۋبليكالىق جانە بۇكىلوداقتىق وليمپيادالاردىڭ جەڭىمپازى، بۇل تاراپتا ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە جەتكەن. الايدا، فينانس پەن كرەديتتەر دەپ اتالاتىن پانگە عانا ءتىسىمىز باتپادى. ادام ءوز بەتىنشە بۇل قۇبىلىستىڭ سىرىنا ەشقاشان جەتە المايدى، بۇل تاراپتاعى وزگەرىستەردىڭ، اكسيومادان باستالىپ الەمدىك ەكونوميكاداعى ناقتى كورىنىس بەرۋىنە دەيىنگى ارالىقتاعى زاڭدىلىقتارىن باعدارلاپ، بايىپتاپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس.شىنىمىزدى ايتايىق، وسى جۇمباقتىڭ سىرىن تۇسىنۋگە كوپ رەت ارەكەت ەتتىك. ارينە، وقۋلىقتاعى، التىن جانە كۇمىس ستاندارت جايلى، برەتتونۆۋد كونفەرەنتسياسى جايلى مالىمەتتەردى جاتتاپ الۋ قيىن ەمەس. بىراق فينانس پروتسەستەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىن، لوگيكاسىن انىق تانۋعا سول كۇيى جەتە المادىق. فينانس تابيعاتىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن قۇن تەورياسىن تەوريا ستويموستي, كاپيتال مەن نەسيەلىك پروتسەنت سسۋدنىي پروتسەنت, بيرجا ويىنىنىڭ تەورياسىن ءبىلۋ مۇلدەم ازدىق ەتەتىنىن، فينانس جۇيەسىنىڭ تاۋاراقشا ايىرباسى كەزىندە ستيحيالى تۇردە پايدا بولماعاندىعىن، بۇل تاراپتا لوگيكا مەن ستاتيستيكالىق زاڭدىلىقتار ەشقاشان ەشتەڭەگە تياناق بولماعاندىعىن، فينانس ويىنىنىڭ شارتتارىن الميساقتا بىرەۋلەردىڭ قولدان جاساعاندىعىن، جانە سول ويىندى ويلاپ شىعارعانداردىڭ مۇددەسىنە وراي بۇل شارتتاردىڭ ۇنەمى وزگەرىپ وتىراتىندىعىن، بىزگە، قاراپايىم سوۆەت ستۋدەنتتەرىنە ول كەزدە كىم ءتۇسىندىرىپ بەرەر ەدى؟ ال كولدەنەڭ ادام بۇل شارتتاردى بىلمەۋ كەرەك، سەبەبى ولار وسىلايشا، سوقىر ادامشا ويناپ ۇنەمى ۇتىلىپ وتىرۋى كەرەك. بۇل ويىننىڭ بار ء مانى، بار كەرەمەتى وسىندا. بۇل ويىن وسى ءۇشىن ويلاپ شىعارىلعان.ساياسي ەكونوميكا مەن فينانس جايلى وقۋلىقتاردا فينانس ويىندارىنىڭ شىن سەبەپتەرىنەن نىشان دا جوق ەدى، ال ەكونوميكا تاريحىنا بايلانىستى وقۋلىقتاردا قىزىق ءۇشىن، اعىلشىن ءاۆانتيۋريسى دجون لو ءحىح عاسىردا فرانتسۋز ۇكىمەتىن قاعاز اقشا شىعارۋعا كوندىرىپ، تۇتاس ءبىر مەملەكەتتى قالاي توناپ كەتكەندىگى جايلى مالىمەت كەلتىرىلەتىن. الايدا، ءبىر الاياق تۇتاس ءبىر حالىقتى قالاي الداپ كەتتى ول جاعى كىتاپتا تۇسىندىرىلمەيتىن.اقشا تاريحىنىڭ مۇلدەم جاڭا راكۋرسى كەيىننەن، مادەنيەتتانۋمەن اينالىسقان كەزدە اشىلدى. ۇلى عالىم ولگا فرەيدەنبەرگ بوريس پاستەرناكتىڭ نەمەرە قارىنداسى ءوزىنىڭ توتەمدىك ويلاۋ تەورياسىنىڭ اياسىندا، ۇلانعايىر ماتەريالدى زەرتتەپ وتىرىپ، اقشانىڭ و باستا كونە قاۋىمداردىڭ ساكرالدىق كۇشىن بويىنا جيناقتاعان توتەمدىك كەيىپكەر رەتىندە پايدا بولاتىندىعىن دالەلدەگەن.و.فرەيدەنبەرگتىڭ تەورياسىن قاراپايىمداپ تۇسىندىرەتىن بولساق، ماسەلە تومەندەگىدەي: تايپاوبششينانىڭ مۇشەلەرى عانا ەمەس، سونداياق تايپانىڭ بار مەنشىگى دە ءبىرتۇتاس رۋلىق توتەمنىڭ بولشەكتەرى بولىپ سانالادى. بۇل مەنشىكتىڭ ءبىر بولىگى، نەمەسە تايپانىڭ ءبىر مۇشەسى باسقا تايپاعا كەتكەندە توتەمگە زارار كەلەدى، ول السىرەيدى. بۇل زياننىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن باسقا تايپانىڭ توتەمىنەن وسىعان پاراپار، ەكۆيۆالەنتتى بولىك الىنۋى كەرەك. بۇل ەكۆيۆالەنت مۇلىك، تايپانىڭ مۇشەلەرى نەمەسە اقشا بولۋى مۇمكىن. ال، اقشا توتەمنىڭ سۋرەتى سالىنعان، سول سەبەپتى توتەمدىك ءماننىڭ سيمۆولدىق وكىلى بولىپ سانالاتىن زات قانا. سوندىقتان، بارلىق ۋاقىتتا اقشاعا قاسيەتتى سيمۆولدار تاڭبالاناتىن بولعان.قازاقتىڭ تەڭگە ءسوزىنىڭ تەڭ تۇبىرىنەن تاراۋى تەگىن ەمەس. تەڭ تەڭدىك، ەكۆيۆالەنت دەگەن ءسوز، سونداياق ول ءتاڭىر سوزىنە اۋەندەس. سەبەبى، ايىرباستىڭ ادالدىعى، ەكۆيۆالەنتتىلىگى زامانىندا ساندىق قانا، ەكونوميكالىق قانا ەمەس، ودان دا بيىك ماعىنانى بەرەتىن بولعان.ورتا عاسىرلاردى ەۋروپادا جۇرگەن شىعىس اقشاسىنىڭ دينار اتى شۋمەردىڭ دينگير قۇداي سوزىمەن ەتيمولوگيالىق تۇرعىدان بايلانىستى. قازاقتىڭ قالىڭدىق ءۇشىن قالىڭمال، ال ولگەن ادام ءۇشىن قۇن تولەۋ ءداستۇرى و باستا وسى توتەمدىك ءمان الماسۋ جايىنداعى تۇسىنىككە نەگىزدەلگەن.و.فرەيدەنبەرگكە ەش بايلانىسسىز، ءداستۇرلى وركەنيەتتەردەگى اقشانىڭ ساكرالدىگى جايىنداعى تەوريانى ءوز بەتىنشە اشقان ادام رەنە گەنون. ءتۇرلى داستۇرلەر، اقشانى شىنتۋايتىندا باسقا، رۋحاني ماعىنا بەرەتىن نارسە رەتىندە اتايدى. قازىرگى كەزدە اقشا تەك قانا ماتەريالدىق جانە ساندىق قانا ماعىنا بەرەتىن بولسا، ءاۋ باستا مۇلدەم باسقا ماعىنا بەرگەن جانە وسى ماعىنانى ۇزاق ۋاقىت ساقتاپ كەلگەن. كەلتتەردە تيىنعا تاڭبالانعان سيمۆولداردىڭ ءمانىن تەك قانا درۋيدتەردىڭ ابىزداردىڭ ز.ن.، ت.ءا. تەوريالىق بىلىمدەرىمەن سالىستىرىپ بارىپ اشۋعا بولادى، ياعني، بۇل دەرەك درۋيدتەردىڭ اتالمىش سالاعا ىقپال ەتە الاتىنىن ايعاقتايدى. كونە ريمدە، اقشا، يۋنونانىڭ حرامىندا جاسالاتىن بولعان.اقشا ءوندىرىسىن رۋحاني بيلىك قاداعالاپ وتىرعان. جانە بۇل كونە زاماندا عانا بولعان جايت ەمەس. ورتا عاسىرلاردا ەۋروپالىق كورولدەر رۋحاني بيلىكتىڭ قاراماعىندا بولعان. سول زاماننىڭ كەيبىر امىرشىلەرىنە، جاساندى اقشا ءوندىردى دەگەن ايىپ تاعىلعان، ياعني، كورولدەر رۋحاني بيلىكتىڭ رۇقساتىنسىز اقشا وندىرە الماعان، اقشانى ءوز ەركىمەن ايىرباستاي الماعان.اقشانى قولدان ءوندىرۋدىڭ قىلمىستىلىعى سونداي، ونىمەن اينالىسقان ءامىرشىنىڭ تاقتان تايدىرىلۋى دا عاجاپ ەمەس ەدى. ءداستۇرلى وركەنيەت ينفلياتسيا دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن، جانە بۇل اقشانىڭ از شىعارىلعاندىعىنان بولعان نارسە ەمەس. ەڭ اۋەلى اقشا ساپانىڭ سيمۆولى ەدى، وسى ماعىناسىنان ايىرىلعان اقشا جاي عانا ساندىق كورسەتكىشكە اينالدى. ال، سان وسۋگە، جانە وسى ءوسۋ بارىسىندا ماعىنادان ايىرىلۋعا بەيىم. ءبىز بۇگىندە كۋا بولىپ وتىرعان ينفلياتسيا وسىلاي ورىستەگەن: اقشانىڭ سانى، كولەمى باعامەن بىرگە وسە بەرەدى دە، اقشانىڭ ءوزى قۇنسىزدانا بەرەدى.قازىرگى ادام اقشانىڭ شىن مانىسىندەگى ساكرالدىك تەورياسىن قابىلداي المايدى، سەبەبى بايىرعى ادامزات رياسىز تۋرا ماعىناسىندا قابىلداعان ۇعىمدار سونشا الىستاپ، مۇنار باسىپ، بۇ دۇنيەدە جوق نارسەگە، تىكەلەي قابىلداۋدى بىلاي قويعاندا ابستراكتىلىق ويلاۋدىڭ وزىنە الدىرمايتىن جۇمباققا اينالدى.مىسالعا، التىندى الايىق شىنىنا كەلەتىن بولسا ونىڭ ورنىنا كۇمىستى، ۇلۋدىڭ قابىرشاعىن، نەمەسە كەز كەلگەن باسقا ءبىر زاتتى دا الۋعا بولار ەدى. ءبىز ءۇشىن بۇل پايدالى ساۋدا جاساۋعا، ساقتاۋعا، كەز كەلگەن ساتتە قاعاز اقشاعا ايىرباستاۋعا بولاتىن قىمبات مەتالل. ءداستۇرلى وركەنيەت ءۇشىن التىن كۇن مەنەن جۇرەك سياقتى رۋحتىڭ، بيىك ءپرينتسيپتىڭ سيمۆولى. بۇل جەردە تاعى دا مىناداي پروبلەما تۋىندايدى: قازىرگى ادام ءۇشىن سيمۆول ماعىناسى ادامداردىڭ اراسىنداعى كەلىسىمنەن باستاۋ الاتىن شارتتى بەلگى عانا. ءداستۇرلى مادەنيەتتە سيمۆول شارتسىز، ول ءوزى بەلگىلەگەن زاتپەن نەمەسە قۇبىلىسپەن تىكەلەي بايلانىسادى، بويىندا ءوزى بەينەلەگەن زات پەن قۇبىلىستىڭ قاسيەتى بار، سول سەبەپتى سيمۆول اتانادى. التىندا، جۇرەكتە جانە كۇندە ءبىر ورتاق قاسيەت بار، سوندىقتان ولار بيىك دۇنيەنىڭ بەلگىسى سانالادى.ادەپكى ادام كۇنگە قاراسا سوقىر بولىپ قالۋى مۇمكىن، ال رۋحاني دايىندىعى بار ادام ءۇشىن بۇل جەتىلۋدىڭ، ءوسۋدىڭ جولى. مۇسا پايعامبارمەن قۇداي جانىپ تۇرعان بۇتا كەيىپىندە سويلەسەدى، ويتكەنى ءبىر اللانىڭ ديدارىن كورۋ ادامنىڭ ساناسىنا قاتەرلى جۇك. سول سياقتى ءتيىستى دايىندىقتان وتپەگەن ادام التىندى كورگەندە نە ءوز اجالىن تابادى نەمەسە بويىندا ونىڭ وزىنە بەيمالىم تومەن ينستينكتتەر ويانىپ ەسىنەن اداسۋى مۇمكىن. ال، رۋحاني ادام التىندى تاماشالاپ، قولىمەن ۇستاپ كورگەندە قۇدايدىڭ ديدارىن كورگەندەي اسەر الادى، رۋحى جەتىلە تۇسەدى. ءداستۇرلى وركەنيەتتە الحيمياعا ەكى ءتۇرلى كوزقاراس بولعان. بايلىققا قۇنىققان، بيلىكتى اڭساعان بىرەۋلەر قولدان التىن جاساماق بولىپ بۇكىل ءومىرىن بايانسىز تاجىريبە ۇستىندە وتكىزەر ەدى. باسقا بىرەۋ ءۇشىن تومەن قاسيەتتى مەتالداردىڭ بيىك قاسيەتتى التىنعا اينالۋ پروتسەسى تەك قانا تازارۋ مەن كەمەلدەنۋدىڭ، رۋحاني جەتىلۋدىڭ جانە ەڭ سوڭىندا بيىك اقيقاتتى جۇرەكپەن قابىلداپ ۇيرەنۋدىڭ جولى بولاتىن.و. فرەيدەنبەرگتىڭ دالەلدەگىنىندەي، ارحايكالىق زاماندارداعى ايىرباس جاۋلىق، قارۋلى كەسكىلەس فورماسىندا وتەتىن بولعان. باعاسىنا ساۋدالاسۋ، جانە الاقان سوعىسۋ سودان قالعان رۋديمەنتتەر. ايىرباستىڭ ادالدىعى، ەكۆيۆالەنتتىلىك ساۋدانىڭ ءپىرى، ادالدىقتى، اقتىقتى، كەلىسىم شارت پەن انتتىڭ قاتاڭ ساقتالۋىن قاداعالاپ وتىراتىن قۇدايدىڭ قولىندا بولاتىن. زورواستريزمدە بۇنداي قىزمەتتىڭ يەسى احۋرامازدادان كەيىنگى ەكىنشى قۇداي، اسپان نۇرىنىڭ گەنيى، ۇلانعايىر جايىلىمداردىڭ يەسى ميترا ەدى. اۆەستا گيمندەرىنىڭ بىرىندە احۋرامازدا بىلاي دەيدى: مەن، و سپيتاما، ۇلانعايىر جايىلىمداردىڭ يەسى ميترانى جاراتقاندا وزىمدەي ەتىپ، قۇرباندىق پەن دۇعا قىلۋعا لايىق ەتىپ جاراتتىم و، سپيتاما، سەنۋشىلەرمەن دە، سەنبەيتىندەرمەن دە كەلىسىمدى بۇزبا، سەبەبى ميترا سەندەرگە دە، سەنبەگەندەرگە دە ورتاق. ءتاڭىرى دىنىندە ميتراعا ۇقساس بەينە بار، بىراق بۇل باسقا اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى.ايىرباستىڭ اسكەري سيپاتى جانە ايىرباس ادالدىعىنىڭ ساكرالدىك ماعىناسى اتالمىش ەكى فاكتور، ج. ديۋمەزيل ايتقانداي، ءداستۇرلى وركەنيەتتەردە يگىلىكتى، قازىنانى ءبولۋ جانە ايىرباس ىسىمەن اسكەريلەردىڭ، كشاتريلەردىڭ ەرەكشە ءبىر توبى اينالىسقاندىعىن دالەلدەيدى. ماتەريالدىق وندىرۋشىلەر اۋلەتىنىڭ اراسىندا كاسىپقوي كوپەستەردىڭ پايدا بولۋى ءداستۇرلى قۇرىلىمنىڭ، ءداستۇرلى بولمىستىڭ ازا باستاعاندىعىنىڭ بەلگىسى ەدى.كونە دۇنيەدە ساۋداعا بايلانىستى قانشاما تابۋتىيىمدار بولعان. جانە بۇل كەزدەيسوق نارسە ەمەس. تازا پايدانى قۋالاعان كاسىپقوي ساۋدا مەن باسى بوس اقشا بار جەردە اقشانى ساتۋعا دەگەن قۇمارلىق پايدا بولاتىنى بەلگىلى عوي.ادامدار، اسىرەسە، قولىندا بيلىگى بار ادامدار كوپ رەتتە ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىنەن ارتىق قارجىعازارۇ بولادى. سول كەزدە ولارعا، بىردە وسىمقورلار، بىردە ايىرباسشىلار مەنيالى, بىردە بانكيرلەر دەپ اتالاتىندار جولىعىپ، ءوز قىزمەتىن ۇسىنادى بۇل جايىندا د. كاراسەۆتىڭ مەنيالى: يستوريا بانكوۆسكوگو دەلا اتتى ماقالاسىنان تولىعىراق وقۋلارىڭىزعا بولادى مەگاپوليس، 2001 ج، 24, 40, 44. ءداستۇرلى وركەنيەت ءۇشىن كرەديتتەن پروتسەنت الۋدىڭ قىلمىستى، قۇدايعا جات ءىس ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ كەرەگى جوق دەپ ويلايمىز. ەشكىمنىڭ باسىنان شەرتىپ كورمەگەن ايسا عالايىسسالام، حرامنان ايىرباسشىوسىمقورلاردى قۋىپ شىققاندا ومىرىندە ءبىرىنشى رەت كۇش جۇمساپتى. ورتا عاسىرلاردا كاتوليك شىركەۋى كرەديتتەن پروتسەنت الۋعا تالاي رەت تىيىم سالماق بولعان. وسى جايت قۇراندا دا ايتىلعان. ايىرباسشىلار ءىسىنىڭ قانداي پروبلەماعا اينالعانىن وسىداناق شامالاي بەرىڭىز. ريم يمپەراتورلارىنىڭ العاشقى ەكەۋى وسىمقورلىقپەن كۇرەسەمىز دەپ قازا تاپقان. يۋلي تسەزاردىڭ ءولىمىنىڭ سىرى دا وسىندا دەگەن جورامال ايتىلادى. كونە دۇنيەنىڭ، جانە بەرگى تاريحتىڭ قانشاما امىرشىلەرى وسى ايىرباسشى وسىمقورلاردىڭ قولىنان قازا تاپتى.ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ 2 مىڭجىلدىعىنىڭ باسىندا ايىرباسشىلار انگليا ەكونوميكاسىن ءوز ەركىنە باعىندىرىپ، مانيپۋلياتسيا جاساپ وتىرعان. اعىلشىننىڭ العاشقى بانكيرلەرى اسىل تاس، التىن ساۋداسىمەن، زەرگەرلىكپەن اينالىساتىن اۋلەتتەن شىققان ەدى. ول كەزدە، قولدا بار اسىل تاس پەن التىندى زەرگەرلەرگە وتكىزىپ، ولاردان وسىنى راستايتىن قولحات الۋ ءداستۇرى بولعان. بۇنداي قولحاتتار العاشقى قاعاز اقشانىڭ ءرولىن اتقارعان، سەبەبى زىلدەي اۋىر التىن مەن كۇمىس تيىنداردى الىپ جۇرگەننەن، قولحات الىپ جۇرگەن الدەقايدا قولايلى ەدى. كەيىننەن زەرگەرلەر، كوپتەگەن سالىمشىلاردىڭ قولحاتتى قايتارمايتىنىن،وتكىزگەن التىنىن يا باسقا قازىناسىن كەرى سۇرامايتىنىن بايقاعان. وسىنىڭ ارقاسىندا ايىرباسشىلار وزدەرىندەگى قازىنادان الدەقايدا كوپ قاعاز اقشا شىعارىپ ءتۇرلى ماحيناتسيالارعا بارعان. وسى، التىنكۇمىس، اسىل تاسپەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن وتىرىك اقشانى نەوبەسپەچەننىە دەنگي وسىمىمەن پروتسەنتپەن كرەديتكە بەرىپ قيساپسىز پايدا تاپقان.ەڭ قولايلىسى مونارحتارعا ۇلكەن سوما اقشا بەرۋ ەدى، سەبەبى وسىنىڭ ارقاسىندا حالىقتان سالىق جيناۋ قۇقىعىن يەمدەنۋگە بولاتىن. ايىرباسشىلار، امىرشىلەردى ۇزاققا سوزىلاتىن، اقشانى سۋداي شاشاتىن اۋىر سوعىستارعا يتەرمەلەگەن، جانە كوپ رەتتە ايىرباسشىلاردىڭ ءبىر ۇيىمىنىڭ، ءبىر بانكيرلەر اۋلەتىنىڭ ءتۇرلى تارماقتارى ءبىربىرىمەن باقاس ەكى مەملەكەتتى قارجىلاندىراتىن بولعان. ايىرباسشىلار، كەرەك بولعاندا تۇتاس ۇكىمەتتەردى الماستىرىپ، قولايىنا جاقپاعان مينيسترلەر مەن مونارحتاردى ءولتىرىپ وتىرعان.اعىلشىن بۋرجۋازيالىق رەۆوليۋتسياسىنىڭ باستى سەبەبى وليۆەر كرومۆەلدى قارجىلاندىرعان ايىرباسشىلاردىڭ مۇددەسىندە. بۇل، ايىرباسشىلاردىڭ ىستەگەن قىلمىستارىن جىپكە تىزەتىن جەر ەمەس. عاسىردىڭ اياعىندا انگليادا، ۇكىمەتتىڭ رۇقساتىمەن، انگليانىڭ بانكى دەگەن الدامشى اتپەن تاريحتاعى العاشقى جەكەمەنشىك ورتالىق بانك پايدا بولدى. بۇل بانك ءوز قالاۋىنشا مەملەكەتتىك اقشانى باسىپ شىعارا بەرەتىن بولعان. عاسىردىڭ اياعىنا قاراي بۇنداي بانكتەر بۇكىل الەمنىڭ ەكونوميكاسىن كونترول جاساپ وتىرعان. كرەديت ساياساتىن قالاۋىنشا جۇرگىزگەن ولار ءتۇرلى ەكونوميكالىق داعدارىستار ۇيىمداستىرىپ، ءوندىرىس ورىندارىن، فەرمەرلەردى، ۇساق جەكە بانكتەردى بانكروتقا ۇشىراتىپ، مۇلكىن تيىنعا ساتىپ الاتىن بولعان.بىراق بانك ءىسىنىڭ ەڭ سۇمدىق قۇپياسى ونىڭ ادام اقىلىنىڭ ءىسى ەمەس ەكەندىگىندە. بانك جەكەلەگەن پايدا قۋعان ادامداردىڭ ستيحيالى تۇردە ۇيىمداستىرعان نارسەسى ەمەس. تاريحتىڭ كوزى جەتپەيتىن، ىقىلىمعا كەتكەن كونە زامانداردا ونداعان مىڭ جىل بۇرىن دا بولۋى مۇمكىن مەملەكەتتىك فينانس جۇيەلەرىن، جەردەگى وندىرىلگەن بارلىق يگىلىكتى، ادام ساناسىنىڭ بارلىق جەتىستىگىن جاۋلاۋ، تۇپتەپ كەلگەندە الەمدىك بيلىكتى جاۋلاۋ تەحنولوگياسى پايدا بولعان. وسى تەحنولوگيا ءسالءپال عانا جەتىلىپ عاسىردان عاسىرعا ءوتىپ كەلە جاتىر جانە بۇل تەحنولوگيا بەلگىلى ءبىر توپ ادامداردىڭ عانا قولىندا. وسىنىڭ ارقاسىندا الەمدەگى ەڭ باي ەل امەريكانىڭ بايلىعىنىڭ 60ءى التى اۋلەتتىڭ عانا قولىندا. البەتتە، ولار قالعان 40ءى قالت جىبەرمەي قاداعالاپ وتىر. جانە بۇل بۇكىل الەمدە ەتەك الىپ وتىرعان قۇبىلىس.ەندى، ەڭ كونە زاماننان كەلە جاتقان، الەمنىڭ بيلىگىنە تالماي ۇمتىلعان بۇلار كىمدەر ەدى دەگەن قىتىقشىل ساۋال باس كوتەرەدى. وزىنەنءوزى كەلىپ تۇرعان جاۋاپ: ەۆرەيلەر، ماسوندار، جانە ت. ب. بىراق بۇل كۇندە ايتىلاتىن دايىن اقيقات. بۇل جاۋاپ، ءوزىنىڭ دايىندىعىمەن، وڭايلىعىمەن كۇماندى. الەمدىك بيلىك كلانى اۋلەتى شەبەر جاسىرىنا بىلەدى، ويتە الماسا ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتە الماس ەدى. وسى جاسىرىنۋدىڭ ءبىر امالى ەۆرەي ماسەلەسى. ارينە، بۇل حالىقتىڭ قولىندا ۇلكەن بايلىق، ىقپال ەتۋدىڭ قالىپتاسقان امالدارى بار، الەمدىك مەنەدجەرلەردىڭ ەڭ بيىك توبى وسىلاردان قۇرالعان. بىراق الەم بيلىگى شىنىندا دا ەۆرەيلەردىڭ قولىندا بولسا، وندا ەۆرەي ماسەلەسى ۇنەمى كۇن تارتىبىندە تۇرماس ەدى. بيلەۋشى اۋلەت، ياحۋديلىك مەسسيانيزمدى ءوز ماقساتىنا شەبەر پايدالانعان.ايتسەدە دە، بۇلار كىمدەر ەدى؟كورنەكتى تاريحشى مۇحتار ماعاۋين ۇلكەن تاريحي ماتەريالدى زەردەلەۋدىڭ ناتيجەسىندە، بۇلار جەر بەتىندەگى بىردەءبىر ءناسىل مەن ۇلتقا جاتپايتىن، مەسوپوتاميانىڭ كونە قالالىق وركەنيەتتەرىنەن تامىر تارتاتىن، شىققان تەگى بەيمالىم اۋلەت دەگەن پىكىرگە كەلگەن.بىردە، ءوزىنىڭ ساياجايىندا تاڭعى ءشاي ۇستىندە، تاڭ اتپاي بىرنەشە ورىس گازەتىن وقىپ تاستاعان مۇقاڭ وسى ماقالانىڭ اۆتورلارىنىڭ بىرىنە بىلاي دەگەن ەدى: مىنە، قارا، روسسيانىڭ گازەتتەرى قايتادان ەۆرەي ماسەلەسىن قوزعاپ جاتىر. جانە بارلىعى بىردەي سيون پايعامبارلارىنىڭ پروتوكولدارىنا سىلتەمە جاسايدى. بۇنىڭ كادىمگى فالسيفيكاتسيا ەكەنىن قالاي تۇسىنبەيدى، تاڭىم بار. يزرايل الاقانداي پالەستينانى جەڭە الماي وتىر، ەۆرەيلەردىڭ الەمدى بيلەپ وتىرعانىنا كىم سەنەدى؟ مىناۋ، سيون پايعامبارلارىنىڭ پروتوكولدارى دەگەن نارسەنى، شاماسى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ قۇپيا قىزمەتتەرى تياناقتاپ شىعارعان. ال، ماتەريال كادىمگى بيبلياداعى كونە وسيەت ۆەتحي زاۆەتتەن الىنعان. ولاي بولسا الەمدى كىم بيلەپ وتىر؟ دەدىم مەن قالجىڭداپ.مۇحاڭ ءبىر ساتكە ويلانىپ قالدى دا بىلاي دەدى: الەمدى ات توبەلىندەي ەۆرەي بانكيرلەرى ەمەس ادامنىڭ التىنعا، اقشاعا، جالپى بايلىققا دەگەن ىقىلاسپەيىلى بيلەپ وتىر. ارينە، ەۆرەيلەر تالانتتى، اۋقاتتى حالىق. بىراق ولار ەشقاشان الەمدى بيلەمەگەن، بيلىككە ۇمتىلماعان. موڭعولدار جايىنداعى قىساس ءافسانا سياقتى، بۇل پروتوكولدار دا ەۆرەيلەر جايىنداعى قىساس ءافسانا. تاريح ساحناسىنا ءبىر رەت بولسا دا شىققان كەز كەلگەن حالىقتان بۇنداي مەسسياندىق يدەيالاردى تابۋعا بولادى. مىسالعا، روسسيا، ءالى كۇنگە دەيىن ءۇشىنشى ريم يدەياسىمەن اۋىرادى. انگليا ءوزىنىڭ كولونيالارىن كەشە عانا تاستاپ شىقتى. اقشانىڭ، كاپيتالدىڭ تاريحىن زەرتتەگىسى كەلەتىن ادام اتالمىش پروتوكولدار سياقتى وسەكاياڭمەن ەمەس، كەلەلى ماتەريالمەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ول ماتەريالدار نە دەيدى ەكەن؟ دەپ سۇرادىم مەن. ءىز كونە ۆاۆيلون بابىل, اسسيريا مەن شۋمەر، مەسوپوتامياعا بارىپ تىرەلەدى. الەمدىك كاپيتال نينەۆيا سياقتى قالالاردا قالىپتاسقان. بۇل جايىندا ۇزىكۇزىك مالىمەتتەردى كونە ادەبي شىعارمالاردان تابۋعا بولادى. مەسوپوتاميا كادىمگى جاي مىستى ياكي باسقا مەتالدى التىنعا اينالدىرا الاتىن دۋاحانسيقىرشىلاردىڭ وتانى. قازاقتار بۇل جەردى عاجام دەپ، ياعني، قاسكوي ارۋاقتار مەن جادىگويلەردىڭ مەكەنى دەپ اتاعانمىڭ ءبىر ءتۇن جيناعىندا حاسانزەرگەر دەگەن ەرتەگى بار. حاسانعا، مىستان التىن جاساپ كورسەتكەن سيقىرشى، ونى الداپ ەرتىپ اپارىپ بيىك تاۋدىڭ باسىندا قالدىرىپ كەتەدى. قازاقتار اسىلدان بۇيىم جاساعان ادامدى زەرگەر دەگەن، ال اسىل تاس پەن التىن ساۋداسىمەن اينالىسقان ادامدى گاۋحارپرۋش دەگەن. حاسان زەرگەر ادام، ال ونى الداپ كەتكەن گاۋحارپرۋش، كىتاپشى سيقىرشى ول سول ايىرباسشىڭىز، بولاشاق بانكيرىڭىز.ا. نەميروۆسكيدىڭ حاننا، حۋرري حانيگالباات ي كاسسيتسكايا ۆاۆيلونيا ۆ دو ن. ە. ك يستوري تەمنوگو ۆەكا درەۆنەي مەسوپوتامي دەگەن تاماشا ماقالاسى م. ماعاۋيننىڭ ايتقان ءسوزىن بەكىتە تۇسەدى.فرانتسۋز ءداستۇرشىلءتراديتسيوناليسى الەكساندر دە داننان ساكرالدىك تەكستەر مەن ەزوتەريكالىق ماتەريالداردى زەرتتەي وتىرىپ تۋرا وسىنداي قورىتىندىلارعا كەلەدى. ول ءتۇرلى داستۇرلەردە كەزدەسەتىن، جولدان تايعان، اقىرسوڭىندا ادام تايپاسىنىڭ ۇرعاشىلارىمەن نەكەلەسكەن، ولارعا ماگيا، استرولوگيا، قارۋجاراق جاراتۋ، زەرگەرلىك ونەردى جانە كوسمەتيكا جاساۋدى ۇيرەتكەن پەرىشتەلەر جايىنداعى ەنوحتىڭ كىتابى تەكستەرگە سۇيەنگەن. وسىلاردىڭ قاتارىندا، الەكساندر دە داننان، اسسيرۆاۆيلوندىق ءدىني اۋلەتتەن شىققان، سەكسۋالدىق كۋلتتەرمەن اينالىساتىن ابىز ايەلدەر كوللەگياسىن اتاپ كەتەدى. سونداياق، ول پلۋتارحتىڭ ەڭبەگىنەن مىسىرداعى قۇپيا سەكسۋالدىق كۋلتتەر جايىندا تسيتاتا كەلتىرەدى. زەرتتەۋشىنىڭ پىكىرىنشە وسىنداي ىرىمدار مەن كۋلتتەردىڭ ناتيجەسىندە كونترينيتسياتسيالىق ورتالىقتار پايدا بولعان. بۇل ديناستيالار ماگيا جانە قارجى سپەكۋلياتسياسى ارقىلى، پارا مەن قان توگۋ ارقىلى قاجىماي تالماي، جۇيەلى تۇردە الەمدىك بيلىككە ۇمتىلعان، ادامزاتتى ازدىرىپ ونى جاراتۋشىعا قارسى قويعان.ماقالانىڭ اۆتورلارى، بۇل كۇندە بۇكىل الەمدىك موداعا اينالعان كونسپيرولوگياعا اۋەستەنبەيتىن ادامدار. بىراق قازاق زەرتتەۋشىسى مەن فرانتسۋز زەرتتەۋشىسىنىڭ ءتۇرلى ماتەريالمەن، جانە ءتۇرلى مەتودولوگيامەن جۇمىس ىستەگەن، ءتۇرلى دۇنيەتانىم وكىلدەرىنىڭ بىردەي قورىتىندىعا كەلۋى ارينە، ادامدى قايران قالدىرادى.جىبەك جولى: ەكى فينانس جۇيەسىنىڭ قۇپيا كۇرەسىءبىز كەتبۇعانىڭ، تامپليەرلەر مەن مامليۋكتەردىڭ تاريحىنان ءسال قيىس كەتىپ قالدىق. بىراق، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، جوعارىدا كەلتىرىلگەن مالىمەت، اين دجالۋدتا بولعان قانتوگىستىڭ، اسىلىق ايتتى دەمەڭىز، بۇكىل الەمنىڭ تاريحىن مۇلدەم باسقا ارناعا بۇرعان تراگەديانىڭ ءمانىن ايقىنداۋ ءۇشىن كەرەك.ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا ءتۇرلى ەلدەردىڭ كوپەستەرى ساۋدا جاسادى، مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ، قىتاي، ۆەنەتسيا، گەنۋيانىڭ، ۇيعىر نەستورياندارىنىڭ كوپەستىك كاپيتالدارى باسەكەگە ءتۇستى. بىراق جىبەك جولىن ەجەلدەن 23 ساۋدا ءۇيى عانا قاداعالاپ وتىردى. ب.د. ءىءشى مىڭجىلدىعىنىڭ اياعىنا قاراي پورتۋگاليادا نەمەسە مىسىردا وسى ساۋدا ۇيلەرىنىڭ بىرىنە اقشانى وتكىزىپ، قولعا اككرەديتيۆ الىپ، بۇكىل قۇرلىقتى كەسىپ ءوتىپ قىتايدا سول چەكتى قايتادان اقشاعا اينالدىرۋعا بولاتىن ەدى. ايىرباسشىلار سول كەزدەگى انگليادا ەمىنەركىن جۇرگەن بولسا، مۇسىلمان ەلدەرىندەگى قۇقىعى ودان دا زور ەدى. قۇران وسىمقورلىققا قاتاڭ تىيىم سالعانىمەن، يسلام مەملەكەتتەرى ءدىن بوستاندىعىن ۇستاندى.ناتيجەسىندە يسلام مەملەكەتتەرىندە ياحۋديلەر جانە سولاردىڭ دىنىنە كىرگەندەردىڭ ءداۋىرى ءجۇردى، ولار حالىقتىڭ ەڭ اۋقاتتى بولىگىنە اينالدى. يسپان حاليفاتىندا ولار قارجى جۇيەسىن بيلەپ، ءتىپتى، مينيسترلىك قىزمەتتەرگە وتىردى. انالوگيا بويىنشا باسقا يسلام مەملەكەتتەرىندە دە وسىلاي بولدى دەپ جورامالداۋعا بولادى. مىسالعا، مىسىردى الايىق: نەگىزگى حالىق حريستيان دىنىندەگى فەللاحتار مەن كوھتتار، بازاردا اراب كوپەستەرى ساۋدا جاسايدى، مايدانعا بارىپ سوعىساتىندار قىپشاق پەن شەركەستەن الىنعان مەملەكەتتىك قۇلدار، التىن سارايدا كۇردتىڭ ايۋپ ديناستياسىنان شىققان امىرلەر بيلىك قۇرىپ وتىر. اقىروڭىندا قىپشاقتار مەملەكەتتىك بيلىكتى ءوز قولدارىنا الدى.مىسىر ەتنيكالىق حيمەراعا ءبىربىرىمەن قيىسپايتىن ەلەمەنتتەردىڭ جيىنتىعىنا اينالۋى كەرەك ەدى، بىراق بۇلاي بولمادى. بۇل ەلەمەنتتەر ءبىربىرىنەن بولەك، سيمبيوزدا ءومىر ءسۇردى، سول سەبەپتى الەۋمەتتىك جۇيە بۇزىلماي ساقتالدى، دەپ جازادى ل.گۋميلەۆ. بىراق ءبىر ۇلتتان، ءبىر دىننەن عانا تۇراتىن سول كەزدەگى مىسىرمەن سالىستىرعاندا جانە ءدىن بوستاندىعىن ۇستانباعان انگليادا كەلىمسەك ايىرباسشىلار مەنيالى كاتوليك شىركەۋىنىڭ زاڭدارىن، ينكۆيزيتسيانى اينالىپ ءوتىپ، بۇكىل مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىن باعدارلاپ وتىرعاندا، فينانس جايلى شامالى عانا تۇسىنىگى بار كەلىمسەك قۇلدار بيلەگەن، كوپناسىلدى، كوپدىندى ەلدىڭ ءحالى نەشىك دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. سول سۇلتاندار مەن امىرلەردىڭ اقشاعا دەگەن زارۋلىگى ەۋروپالىق مونارحتاردان ەش كەم ەمەس ەدى، سەبەبى سوعىسقا جارامدى جاس، الەۋەتتى قۇلدار وتە قىمبات تۇراتىن. مىسىردىڭ تاريحي جولىنىڭ ەرەكشەلىگىن، ول جەردەگى تابىنۋ كۋلت ورىندارىنىڭ، قۇپيا سەكتالاردىڭ، ماگيالىق پراكتيكالاردىڭ كوپتىگىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا، وسىنىڭ بارلىعىن كىم باعدارلاپ وتىردى دەگەن ساۋال باس كوتەرەدى.وسىنى مەسوپوتاميا ءوڭىرى تۋرالى دا ايتۋعا بولار ەدى. مىڭ ءبىر ءتۇن ەرتەگىلەرىن ايتاتىن قازاقتىڭ اڭگىمەشىل قاريالارى، اسىرەسە عاجامنان شىققان كىتابي دۋاحاندار، جادىگويلەرگە باسا نازار اۋداراتىن. باعداتتىڭ قۇپيا پوليتسياسى قۋلار جايىنداعى ەرتەگىلەردە ياحۋدي ازرانىڭ سيقىرمەن ءوز جاۋلارىن ەسەككە اينالدىرىپ، جۇمىس ىستەتىپ قويعانىن سۋرەتتەيتىن ەپيزود بار. قاريالار ازرانىڭ جويىت ەمەس ەكەنىن ەرەكشە اتاپ كەتەتىن بولعان، سەبەبى، ياحۋديلەر دەپ وسى دىنگە كىرىپ، ونىڭ بارلىق يگىلىگىن پايدالانعان ادامداردى دا اتايدى ەكەن.ەندى تامپليەرلەرگە كەلەتىن بولساق، ولار حريستياننىڭ ەڭ باي وردەنى، جانە فرانتسۋز قازىناسان ساقتاۋشى عانا ەمەس ەدى.ر.گەنوننىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، بۇل اسكەريرۋحاني وردەن حريستياندىق ەۋروپاداعى اقشانىڭ قوزعالىسىن قاداعالاپ وتىرعان. كورىكتى فيليپپ ءوزىنىڭ بانكيرلەرى تامپليەرلەرگە جاي عانا قارىز ەمەس ەدى. ءوزىنىڭ بيلىگىن كۇشەيتپەك ماقساتتا ول فەودالسەنورلارمەن ۇنەمى جاۋلىق ۇستىندە بولدى، سونداياق، فلاماندتىقتارمەن جانە اعىلشىندارمەن ۇزدىكسىز سوعىس جۇرگىزىپ وتىردى. ايىرباسشىلاردىڭ مۇنداي جاعدايدا اسا داۋىرلەيتىنىن جوعارىدا ايتىپ كەتتىك. تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن كورول، ەۆرەيلەردىڭ بۇكىل مۇلكىن تاركىلەپ، وزدەرىن ەلدەن قۋىپ جىبەردى. سودان سوڭ ول باعاسى تومەن، قۇنسىز اقشا شىعارا باستادى. تامپليەرلەر وعان وتىرىك اقشا شىعاردى دەپ ايىپ تاقتى. فيليپپ، وردەننىڭ باسشىلىعىنا ءوزىنىڭ ۇلدارىنىڭ ءبىرىن تاعايىنداپ، امال تاپپاق بولدى. بۇل ارەكەتى ىسكە اسپاعان ول ەڭ سوڭعى امالعا كوشتى، ينكۆيزيتسيانىڭ كومەگىمەن ايىپتاۋشىلاردىڭ ءوزىن جويىپ، بۇكىل قازىناسىن قولىنا الدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، وسى قاندى قىرعىننىڭ باسىقاسىندا بولعان فينانس ءمينيسترى نوگارەنىڭ ءوزى ينكۆيزيتسيانىڭ قولىنان قازا تاپقان كاتار اۇلەتىنەن شىققان ءدىنبۇزارەرەتيكتىڭ نەمەرەسى ەدى. شاماسى، ول كاتوليك ءدىنىنىڭ ءبىر تىرەگىن جويعاندا اتاسىنىڭ كەگىن قۋعان.الايدا تامپليەرلەردىڭ ءوزىن پەرىشتە دەپ ايتۋ قيىن ەدى. ابىرويى بيىك، ىقپالدى، باي وردەنگە اركىماق مۇشە بولعىسى كەلگەن، بۇل جەردە تالاي پىسىق، اۆانتيۋريستالاياققا جول اشىق ەدى. وردەن ءشىرىپ قۇلاۋعا شاق تۇرعان. حريستيان وركەنيەتىنىڭ ساكرالدىق نەگىزدەرىنىڭ، فينانس جۇيەسىنىڭ ساقشىسى تامپليەرلەر سەنورلارعا وسىمگە پروتسەنتكە اقشا بەرگەنى، ياعني، وزدەرى كۇرەسۋگە، توقتاتۋعا ءتيىس ىسپەن وزدەرى اينالىسقانى بەلگىلى. رىتسارلار وردەنگە مۇشەلىككە الىنعاندا ءمۇمين، فاقىر بولامىز، ناپسىدەن اۋلاق بولامىز دەپ انت بەرگەنىمەن، شىنتۋايتىنا كەلگەندە بايلىققا، كۇنا مەن زيناعا بەلشەسىنەن باتقان، وزدەرىن زاڭنان جانە حريستيان امىرشىلەرىنەن بيىك ساناعان.بىراق ەڭ قىزىعى سوت پروتسەسى كەزىندە تامپليەرلەرگە ۆاۆيلون سۇلتانىمەن انداوداقتاس بولدىڭدار، بۇكىل حريستيان جۇرتىن سونىڭ تابانىنىڭ استىنا سالىپ بەرەم دەپ انت بەردىڭدەر دەگەن ايىپ تاعىلعان. ارينە، بۇنداي ايىپ اقىلعا سىيمايتىن ابسۋرد. الايدا، تامپليەرلەردىڭ مۇسىلمان امىرلەرىمەن كۇندە قاتىناسىپ تۇرعانىن، ينكۆيزيتسيا تاياۋ شىعىستىڭ ساياسي كارتاسىن جاقسى بىلگەندىگىن، جانە داڭقتى وردەندى تۇبەگەيلى جويۋ ءۇشىن اقىلعا الدەقايدا قونىمدى ايىپ تاعۋعا مىسالى، يسمايليتاسساسيندەرمەن ياكي باسقا تەرروريستىك ۇيىمدارمەن ءتىل تابىستىڭدار دەپ نەگە ايىپتاماسقا مۇددەلى ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا ينكۆيزيتسيانىڭ بۇل ايىپتاۋ جۇيەسىنىڭ باسقا ءبىر استارى اشىلاتىنداي.ءبىز ءۇشىن اقىلعا سىيمايتىن ايىپتىڭ ول كەزدە الدەبىر، ءبىز ۇمىتقان سيمۆولدىق ماعىناسى بولعانى انىق. ونىڭ ۇستىنە، تامپليەرلەر موڭعولداردى حريستيان ساناماعان كۇننىڭ وزىندە، ەڭ قاراپايىم ادامدىق مۇددەگە ساي، ولار موڭعول مەن مامليۋك سوعىسىندا بەيتاراپ ساياسات ۇستانۋ كەرەك ەدى، سەبەبى ولار موڭعولداردىڭ دا، مامليۋكتەردىڭ دە بارىنشا قانسىراعانىنا مۇددەلى بولاتىن، سوندىقتان بۇل قانتوگىستە كىم جەڭسە دە ولاردىڭ ۇپايى تۇگەل بولار ەدى. ءدال سول ساتتە كۇشى ءسال عانا ارتىقتاۋ مامليۋكتەردى قولداعان تامپليەرلەر ءوز اجالىنا جول اشتى. بۇل وردەننىڭ جاي عانا ازعاندىعىنىڭ بەلگىسى ەمەس، بۇل ونىڭ الدەبىر ەشكىم بىلمەيتىن ءۇشىنشى جاقتىڭ قولىنداعى مىلقاۋ قارۋ بولعاندىعىن ايعاقتايتىن دالەل.وسىدان 700 جىل بۇرىن بولعان تامپليەرلەردىڭ سوت پروتسەسى جايىندا باتىستا ءالى كۇنگە دەيىن داۋداماي ءجۇرىپ جاتىر، بۇل تاقىرىپقا قانشاما كىتاپ جازىلدى. ەۋروپا مەن تاياۋ شىعىستاعى اقشا اينالىمى مەن قارجى جۇيەسىن قاداعالاپ وتىرۋعا مىندەتتى وردەننىڭ قۇلاۋىن تاريحشىلار ەۋروپانىڭ، جانە ودان كەيىن بۇكىل الەمنىڭ ءداستۇرلى وركەنيەتىنىڭ كۇيرەۋىنە جول اشقان بەتبۇرىس وقيعا دەپ ەسەپتەيدى. وردەننىڭ ازىپتوزۋى ونىڭ تالايسىز اجالىنان بۇرىن باستالعان. حرام وردەنى ەۋروپانىڭ بۇكىل ساكرالدىق وركەنيەتى سياقتى ىشتەن ءىرىدى. تامپليەرلەردىڭ وداقتاس موڭعولدارعا ىستەگەن ساتقىندىعى، فرانتسۋز كورولى مەن ريم پاپاسىنىڭ ىستەگەن ىستەرى وسىنىڭ اينىماس ايعاعى. ايىرباسشىلار مەنيالى بارلىق ىقپالدى ادامداردى ءوز قاراماعىنا الدى، ال قالعان تاريح وسىنىڭ سالدارى عانا. ساكرالدىك كيەلى فينانس جۇيەسى مەن ءداستۇرلى وركەنيەتكە قارسى كۇشتەردىڭ قالىپتاستىرعان فينانس جۇيەسىنىڭ اراسىندا مىڭداعان جىلدارعا سوزىلعان كۇرەس سوڭعىسىنىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. جانە كونترينيتسياتسيالىق كۇشتەر بۇل كۇرەستە ماگيانى ەمەس ادامنىڭ پەندەلىگى مەن السىزدىگىن شەبەر پايدالاندى. بۇل جۇيە كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر.كەتبۇعانىڭ قۇپيا ميسسياسىوسى وقيعاداعى كەتبۇعانىڭ ورنى قانداي ەدى؟ ول شىنىندى دا، ل.گۋميلەۆ ايتقانداي جاراتۋشىنىڭ تابىتىن قۇتقارۋعا بارا جاتقان سوڭعى حريستيان ءباھادۇرى مە ەدى؟ سارى كرەست جورىعى جەلتىي كرەستوۆىي پوحود, موڭعول يدەاليزمىنىڭ، قۇپيا كۇشتەردىڭ جۇرگىزگەن لاس فينانس ويىندارىنا جولىققان سەبەپتى جەڭىلىسكە ۇشىراعانى ما؟ ياحۋديحريستيان الەمىنىڭ السىرەپ بارا جاتقان ساكرالدىك وركەنيەتى جانە الەمدىك بيلىككە تالماي ۇمتىلىپ كەلە جاتقان ايىرباسشىلارمەن ەكى اراداعى كۇرەسى قالاي اياقتالۋى كەرەك ەدى؟ كىم ءبىلىپتى. بىراق ءبىز بۇدان ءتيىستى ساباق الۋىمىز كەرەك، قازاق ۇلتى الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالاردى رياسىز، سانالى تۇردە قابىلداپ، ادەمى يدەيالاردىڭ تاساسىنداعى قۇپيا سەبەپتەر مەن ءتۇرلى مۇددەلەردىڭ تارتىسىن اجىراتىپ ۇيرەنۋى كەرەك.كەتبۇعا مەن ونىڭ جاۋىنگەرلەرى بوگدە بىرەۋلەردىڭ جۇرگىزگەن ويىنىنداعى مىلقاۋ قارۋ ەمەس ەدى. بۇلاي دەۋگە ۇلكەن نەگىز بار. ارينە، ول نەستورياندىق ەدى، بىراق ول ەڭ اۋەلى قۇلاعۋ حاننىڭ قولباسشىسى بولاتىن، ساحارانىڭ پەرزەنتى بولاتىن. كەزىندە ۆ.رۋبرۋك حان ورداسىنا كەلگەندە، باتۋ حاننىڭ ۇلى سارتاقتىڭ حريستيان ەكەنىن بىلە تۇرا ول قانداي دىندە ەدى دەپ سۇرايدى. سوندا سارتاقتىڭ حاتشىسى: ول حريستيان ەمەس، ول موڭعول دەپ جاۋاپ بەرىپتى. ەۋروپالىق ساياحاتشى، موڭعولدار ەتنوس پەن ءدىننىڭ اراسىن اجىراتپايدى دەپ بۇلقانتالقان بولادى. ل.گۋميلەۆتىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، اڭگىمە مۇلدەم باسقا نارسەدە بايىرعى موڭعول ءدىنى جايىندا ەدى. ءبىز، موڭعولدار ءبىر جاراتۋشىعا عانا سەنەمىز، ال ونىڭ ءامىرىن ءوز ساۋەگەيلەرىمىز ارقىلى بىلەمىز دەيدى ەكەن موڭعولدار. سارتاققا بايلانىستى ايتىلعانداردىڭ كەتبۇعاعا دا قاتىسى بار.كوشپەلىلەر ءۇشىن حريستياندىق جاپسارلاس باسقا دىندەر، مىسالى، يسلام سياقتى ىلكى، ءبىرتۇتاس ءدىننىڭ ءبىر كەبى، تاريحي فورماسى عانا. كەزىندە وسى ماقالانىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى جولى ءتۇسىپ ل. گۋميلەۆتىڭ ۇيىندە قوناق بولدى. اڭگىمە ونىڭ ءوزى جاقسى كورەتىن وتكەن زامان قاھارماندارىنىڭ ءبىرى كەتبۇعا نويان جايلى بولدى. لەۆ نيكولاەۆيچ، كەتبۇعانىڭ قولباسشى عانا ەمەس، داۋلەسكەر كۇيشى بولعانىن، ونىڭ شىعارمالارىنىڭ قازاق دالاسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ورىندالىپ كەلگەنىن ەستىپ قايران قالعان. ازكەم ۇنسىزدىكتەن كەيىن ول بىلاي دەگەن ەدى: ءيا، ارينە، كەتبۇعا ساحارانىڭ پەرزەنتى عوي، ياعني، جاۋىنگەر دە، اقىن دا بولعان. ول زاماندا ءومىر مەن ونەر، ەپوس پەن مايدان دالاسىنداعى ەرلىك ءبىراق نارسە ەدى عوي.ۇلى عالىمنىڭ بۇل سوزىنەن دالانىڭ ۇلدارى كوشپەلىلەرگە دەگەن اسقاق، ىزگى ماحابباتى تانىلادى. بىراق بۇل مالىمەتتى اياعىنا دەيىن پايىمداي الماعانى بايقالادى. قوبىزشى كەتبۇعا ءتاڭىرىنىڭ كۇبىرىن ەستي الاتىن، ءتاڭىرى دىنىندەگى ادام. ۇلى جىراۋ، ۇلى كۇيشى بولۋ كوشپەلى وركەنيەتتىڭ ەزوتەريكالىق داستۇرىنە تەلىنۋ، قانىق بولۋ دەگەن ءسوز. شىڭعىس حاندى العا جەتەلەگەن كوشپەلىنىڭ كونە تۇيسىگى، كونە ميسسياسى، كەتبۇعانى دا جەتەلەگەن. ول، ءوزى دۇنيەگە كەلەردەن مىڭداعان جىل بۇرىن سالىنعان جولمەن ءجۇردى. عاجام مەن مىسىر، جەتكەن جەتىستىكتەرىنەن مەيماناسى تاسىپ، اقىرسوڭىندا ءبىر جاراتۋشىعا قارسى شىققان اتلانتيدادان تامىر تارتاتىن كونترينيتسياتسيانىڭ، كىتابي سيقىرشىلىقتىڭ، دۋاحاندىقتىڭ، قۇدايدىڭ زاڭىن تەرىسكە شىعاراتىن تومەن الحيميانىڭ ەجەلگى قۇپيا ورتالىقتارى بولىپ سانالادى وقىرمان بۇل ءسوزدى دۇرىس ءتۇسىنۋ ءۇشىن، جوعارىدا ايتىلعان يراننىڭ ەكى ءتۇرلى بەينەسى جايىنداعى پىكىرىمىزدى ەسىنە سالامىز. بۇل پىكىردىڭ مىسىرعا دا قاتىسى بار.جابايى كوشپەلىلەر ىزگىلىك تۇرعىسىنان العاندا ءوزىنىڭ مادەنيەتتى دۇشپاندارىنان الدەقايدا بيىك ەدى. سەميت پايعامبارلارىنىڭ ايانىندا ايتىلعان، وتىرىقشى حالىقتار كۇندەلىكتى بۇزىپ وتىراتىن كىسىلىك سالتتارى، كوشپەلىلەر ءۇشىن ايتۋدى، تالقىلاۋدى، نەگىزدەۋدى، ءفالسافانىڭ تاقىرىبىنا اينالدىرۋدى كەرەك ەتپەيتىن تابيعي، ءوز وزىنەن بولۋعا ءتيىستى نارسە سانالادى. كوشپەلىلىكتىڭ داۋىرلەگەن كەزىندە ادالدىق پەن نامىس ارحەتيپىنە نەگىزدەلەتىن اسكەري مورال وسىنداي بولاتىن. مىسالى، كوشپەلىلەر گوموسەكسۋاليزمدى تابيعات زاڭىنا، جاراتۋشىعا قارسى ءىس، قيانات دەپ ساناعان. عاسىردىڭ وزىندە قازاقتار وسىنداي قىلىق ۇستىندە بايقالىپ قالعان ءتورت تۇلىك مالدى دا، جابايى اڭدى دا ايامايتىن بولعان. ولاردىڭ ەتىن ءتىپتى، يتكە دە جەگىزبەگەن، ورتەپ جىبەرەتىن بولعان. موڭعولداردىڭ، جاۋلاعان قالالاردا ەڭ اۋەلى، قۇران مەن بيبليانىڭ تىيىم سالعانىنا قاراماستان شىعىس پەن باتىستا قاپتاپ كەتكەن گوموسەكسۋاليستەردىڭ بىلاپىتحانالارىنقيراتقاندارى بەلگىلى.مەتاتاريحي دەڭگەيدەن الىپ قاراعاندا كەتبۇعانىڭ جورىعى بولماي قويمايتىن نارسە ەدى. بۇل، جاراتۋشىنىڭ وسيەتتەرىنەن بارعان سايىن الشاقتاپ بارا جاتقان كىتابي ءناسىلدى جونگە سالۋدى عانا ەمەس، بۇل ەڭ اۋەلى ايىرباسشىلاردىڭ بيلىگىن تەجەپ، دۇنيەنى ازىپتوزۋدان، كۇيرەۋدەن ساقتاۋدى كوزدەگەن جورىق بولاتىن.بۇل جورامالىمىزدىڭ نەگىزى نەدە؟دۇنيەدەگى ىلكى ءتارتىپ پەن جاراسىمدى ساقتاپ وتىرۋعا جاراتىلعان، ءتاڭىرىنىڭ ءوز اسكەرى اتانعان كوشپەلىلەر، كونترينيتسياتسيالىق ورتالىقتاردىڭ ەۆرازيالىق ءداستۇرلى وركەنيەتتەردى كۇيرەتۋگە باعىتتالعان وسىنشاما كەڭ كولەمدى، جۇيەلى ارەكەتىنە جاۋاپ قايتارماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى.جىلان قايىس اسكەري ينيتسياتسيالىق ىرىمىنىڭ فورماسى ونىڭ بىرەگەيلىگى مەن كونەلىگى جايىندا حابار بەرەدى. كوشپەلى جاۋىنگەرگە قارۋجاراقپەن بىرگە تاپسىرىلاتىن ميسسيانى، كونە تەكستەر جولدان تايعان پەرىشتەلەر اتاندىرعانداردىڭ قۇدايعا قارسى، انتيساكرالدىك ميسسياسىمەن سالعاستىرماۋ مۇمكىن ەمەس بۇلاردىڭ، كونترينيتسياتسيالىق ناسىلدەرگە ماگيانى، تەمىرشىلىكتى، قارۋجاراق جاساۋدى ۇيرەتكەنى بەلگىلى. مادەنيەتتانۋشىلار اتاپ كەتىپ وتىراتىن، ءتۇرلى حالىقتاردىڭ ميفولوگياسىنداعى ۇستالىق، تەمىرشىلىك ونەرگە دەگەن امبيۆالەنتتى ەكى ءتۇرلى قاتىناسى، وسى ونەردىڭ ءتۇرلى قولداردان الىنعاندىعىمەن، دالىرەك ايتقاندا، ءتۇرلى ءناسىلدىڭ ونەردەن ءتۇرلى مۇرات ىزدەيتىندىگىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى.جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ماتەريالدىق يگىلىكتەر مەن اقشانىڭ اينالىسىن قاداعالاۋ اسكەري اۋلەتتىڭ ەرەكشە ءبىر توبىنىڭ فۋنكتسياسى بولىپ سانالادى، دەمەك، كونتينەنتالدىك ماسشتابتا بۇل تۇرىكموڭعول كوشپەلىلەرىنىڭ مىندەتى بولىپ تابىلادى دەپ جورامالداۋعا بولادى. كوشپەلىلەردىڭ ۇنەمى جىبەك جولى ەۆرازيانىڭ بار قازىنا يگىلىگىنىڭ جىلجيتىن جولىنىڭ بيلىگىنە ۇمتىلىپ وتىرۋىن وسىلايشا عانا تۇسىندىرۋگە بولادى.ارينە، بىزدە قولمەن قويعانداي دەرەك جوق، جانە دە بولا قويار ما ەكەن. بىراق جازبا مالىمەتتەن كەندە ەمەس ەۋروپالىق وركەنيەتتىڭ وزىندە، اقشا سالاسىنا رۋحاني كونترول جاساپ وتىرعان تامپليەرلەردىڭ ءرولى جاناما دەرەكتەر ارقىلى عانا تۇسىندىرىلەدى. جورامالىمىزعا دالەل رەتىندە، ساحارانىڭ كوشپەلى وركەنيەتىنىڭ جالپىلىق سيپاتى مەن اقشانىڭ ساكرالدىك تابيعاتىنا، التىنعا دەگەن قاتىناسىن اتاپ كەتكىمىز كەلەدى. ورتالىق ازيانىڭ كوشپەلىلەرى جاي عانا كشاتريلەر ەمەس ەدى، ولاردىڭ مىنەزىندە ابىزدارعا براحماندارعا ءتان بولمىس سىرىنا شومۋشىلىق، كۇيكىلىكتەن، بايلىقتان، جالپى فانيلىك كەرەكتەن بيىك قاسيەتتەر بار ەدى، ياعني، كوشپەلىلەر اسكەري رۋحاني وردەننىڭ سيپاتتارىنا يە بولاتىن. كونە تاريحشىلاردىڭ وزدەرى كوشپەلىلەردىڭ التىنعا دەگەن سالعىرتتىعىن، سەلقوستىعىن بايقاپ، اتاپ كەتكەن.بۇعان قوسارىمىز: ساحارا قۇيما التىنعا قاشاندا باي بولعان، كوشپەلىلەر التىندى باعالاعان، ودان قانشاما باعالى مۇلىكتەر دايىندايتىن بولعان ساكرالدىك سيمۆوليكامەن بەزەندىرىلگەن بۇل التىن سكيف التىنى دەپ اتالادى. حح عاسىرعا دەيىن قازاقتار ساحارانىڭ التىن تامىرلى وزەندەرى جايىندا جاقسى حاباردار بولعان. ولار التىندى تومەندەگىدەي امالمەن وندىرگەن: جازدىڭ باسىندا وزەننىڭ تابانىنا كەپتىرىلگەن، ءجۇنى قالىڭ قوي تەرىسىن توسەپ اۋىر تاستارمەن باستىرىپ كەتەدى. ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ، سۋدىڭ بەتى كوپىرشي باستاعاندا جيدىگەن تەرىنى سۋدان الىپ قايىرا كەپتىرەدى. سودان سوڭ تەرىنىڭ ءجۇنىن قىرقىپ الىپ وتقا جاعادى. وسى وپەراتسيالاردىڭ ناتيجەسىندە ءبىر تەرىدەن كەيدە بالانىڭ جۇدىرىعىنداي، كەيدە ءبىر تايتۇياق التىن تۇسەدى ەكەن. ارينە، بۇل قوسپاسى بار التىن، كەيىننەن ۇستاعا، زەرگەرگە بەرىلەدى، ساف التىنعا اينالدىرىلادى. ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا، قازاقتار كەرەك بولعاندا مۇنداي التىندى ورىستىڭ التىن پريسكتەرىنە وتكىزىپ، ورنىنا اقشا الاتىن بولعان.التىن جايىندا ەلدىڭ ءبارى بىلگەن دەسەك وتىرىك ايتقاندىق بولماس. بىراق ول بەلگىلى ءبىر جاعدايدا عانا قىز ۇزاتىپ، جاساۋىنا التىن كۇمىس بىلەزىك سوعۋ، تويداعى سايىسشىلارعا جامبى قۇيۋ كەرەك بولعاندا وندىرىلەتىن بولعان. وسىنداي وڭايعا تۇسەتىن التىن جايى باسقا ەلدە، نەمەسە قازىرگى قازاقستاندا بەلگىلى بولسا، قانداي التىن بەزگەگىنىڭ زولوتايا ليحورادكا ءورشيتىنىن ەلەستەتۋ قيىن ەمەس. كوشپەلىلەردىڭ التىنعا نەمقۇرايدى بولۋى، شىنتۋايتىندا ولاردىڭ التىندى ساكرالدىك مەتالل دەپ باعالاۋىن، جانە ولاردىڭ بويىندا، ءالسىز ادامنىڭ بويىندا بولاتىن تومەن ينستينكتتەردىڭ جوقتىعىن كورسەتەدى.ال، التىن جينايتىن تەرى بۇل سول باياعى، ايداھارلار كۇزەتەتىن، ياسون باستاعان ارگوناۆتتار باسىن بايگەگە تىگىپ، سوناۋ ەللادادان كولحيداعا، كاۆكازعا ىزدەپ كەلەتىن التىن تەرى زولوتوە رۋنو, ميفولوگيادا بيىك رۋحاني اياننىڭ، قاتەرلى، اۋىر رۋحاني ەرلىكتىڭ سيمۆولى بولعان التىن تەرى. كونە گرەك تاريحشىلارىنىڭ التايداعى التىن كۇزەتكەن قۇزعىندار گريفونى ستەرەگۋششيە زولوتو جايلى ايتقان اڭىزدارى ءوزىنىڭ ارنايى زەرتتەۋشىسىن كۇتىپ تۇر.اڭگىمە ميفولوگيا جايىنا اۋىسقان ەكەن، بۇل جەردە ساۋدانى، جولعا شىققان جولاۋشىنى جەلەپجەبەيتىن ءپىر، وليمپتەگى قۇدايلار مەن جەردەگى ادامداردىڭ اراسىنا دانەكەر بولاتىن مەركۋريدىڭ قولىنداعى اساسى كادۋتسەي جايلى ايتپاي كەتۋگە بولماس. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءادىل ساۋدا مەن ايىرباستىڭ، داۋدامايدىڭ بەيبىت شەشىمىنىڭ سيمۆولى بولىپ ساقتالعان بۇل اسا ءاۋباستا گيپەربورەيلىك كۇن قۇدايى اپوللوننىڭ مال باعاتىن اعاش تاياعى بولعان، بۇل تاياقتىڭ گرەكشە اتى كەريۋكەي. قازاقتار جىلقىشىنىڭ تاياعىن قۇرىق دەيتىنى بەلگىلى.تۇرىكمونعول كوشپەلىلەرى تاستى باسقا بولمىستان بۇرىن جاراتىلعان، ءتاڭىرىنىڭ جەردەگى ءبىر كەبى دەپ، ادام مەن بولمىستىڭ بيىك باستاۋىنىڭ سيمۆولى، كەلىسىم مەن انتتىڭ كيەسى دەپ ۇققان. تاسقا بۇلايشا تابىنۋ، زامانىندا، بۇكىل ادامزاتقا ورتاق ءداستۇر بولعان. بۇنى زورواستر دىنىندەگىلەردىڭ جايىلىم يەسى ميتراعا، ريمدىكتەردىڭ ەترۋسكتەردەن مۇرالانعان ءداستۇرى، يەلىكتەردىڭ اراسىنداعى مەجە تاس تەرمين, جانە مۇسىلمانداردىڭ قارا تاس قاعباعا تابىنۋىنان كورۋگە بولادى. ياعني، جاۋىنگەر كوشپەلى ءۇشىن كەلىسىمدى ادال ساقتاۋ، جانە ساۋدا مەن ايىرباستىڭ ادالدىعى ساكرالدىك قاتارداعى قۇندىلىقتار سانالعان.قازاقتىڭ ءداستۇرلى مەتاللۋرگياسىنىڭ تەحنولوگياسى مەن تەرمينولوگياسىنا زەر سالا وتىرىپ، كوشپەلىلەردە الحيميانىڭ بولعانىن شامالاۋ قيىن ەمەس. ماگيا ماعىناسىنداعى، قۇدايعا قارسى امالمەن بايۋدى كوزدەيتىن الحيميا ەمەس، ءولىمنىڭ سىنىنان وتكىزۋ ارقىلى ادامنىڭ جانە زاتتاردىڭ تۇپكى تابيعاتىن اشاتىن ساكرالدىك رۋحاني پراكتيكا ماعىناسىنداعى الحيميا. كوشپەلىلەردىڭ اسكەري سەرىكتەستىكتەرىندەگى ينيتسياتسيانىڭ شەبەرى وسى الحيميانى مەڭگەرگەن ۇستا، دارحان بولىپ تابىلادى، ياعني، كيەلى قارۋ مەن اقشا جاسالاتىن، اشەكەي سوعىلاتىن مەتالدىڭ ءسيمۆوليزمى ورتالىق ازياداعى كوشپەلىلەردىڭ اسكەري وداقتارىنا جات ەمەس ەدى. ەسىكتەن تابىلعان التىن ادام وسىنىڭ ايعاعى. سونداي اق شىعىس پەن باتىستا بىردەي جۇرگەن تيىننىڭ دينار اتالۋى دا تەگىن ەمەس بۇل ءسوزدىڭ ساكرالدىك ەتيمولوگياسىن جوعارىدا ءسوز ەتكەنبىز.ءوز ميسسياسىن ورىنداۋ بارىسىندا، كوشپەلىلەر تەك ساكرالدىك مالىمەتكە عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ءومىردىڭ تاجىريبەسىنە دە سۇيەنگەن، سەبەبى ولار جىبەك جولىنىڭ تىرشىلىگىنە قاتىسىپ وتىرعان. موڭعولداردىڭ وداقتاستارى، ينفورماتورلارى مەن تىڭشىلارى ۇيعىر جانە مۇسىلمان كوپەستەرى بولعانى بەلگىلى بۇل ىسكە باتىستىق جانە قىتاي ارىپتەستەردىڭ دە قاتىسۋى عاجاپ ەمەس. كوپتەگەن اۆتورلار، موڭعولداردىڭ اسكەري وپەراتسيالارعا ۇزاق دايىندالاتىنىن، بولاشاقتا جاۋلاماق ەلدەردىڭ جولدارىن، كليماتىن، ساياسي جانە ەكونوميكالىق احۋالىن قاپىسىز زەرتتەيتىنىن ايتادى.كوشپەلىلەر ەجەلدەن دالالىق بارلاۋدىڭ پولەۆايا رازۆەدكا عانا ەمەس، ينتەللەكتۋالدىق بارلاۋدىڭ دا ينتەللەكتۋالنايا رازۆەدكا تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن. قىتاي رىنوگىنىڭ كونيۋنكتۋراسىن بايىپتاي وتىرىپ، كوشپەلىلەر، قىتاي ارمياسىنىڭ قاشان جانە قاي تاراپقا اتتاناتىنىن، جورىققا قانشا ادام قاتىساتىنىن شامامەن ەسەپتەپ شىعاراتىن بولعان. ارينە، بۇل جەردە كوشپەلىلەردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان ءتىل الۋدىڭ امالدارىن دا مىسالى، ساۋەگەي باقسىلاردىڭ كومەگىمەن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.ەرەندجەن حاراداۆان ءوزىنىڭ چينگيسحان كاك پولكوۆودەتس ي گوسۋدارستۆەننىي دەياتەل اتتى كىتابىندا مىنانداي دەرەك كەلتىرەدى: وڭتۇستىك قىتايمەن اراداعى سوعىستا ءسۇبۇتاي ءباحادۇردىڭ ۇلى ۋريانح قادانعا 100 مىڭ اسكەردى باستاپ، قىتايدى تۋ سىرتىنان اينالىپ ءوتىپ، سولتۇستىكتەگى نەگىزگى مونعول ارمياسىمەن بىرگە وڭتۇستىكتەن شابۋىلعا شىعۋ تاپسىرىلادى. اينالما مانەۆرگە 5 جىل ۋاقىت كەتىپتى. موڭعول ارمياسى ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي، قيىر شىعىس پەن شىعىس تيبەت ارقىلى ءجۇرىپ، جولشىباي تونكين مەن اننام كورولدىكتەرىن باعىندىرىپ ءۇندىقىتايعا وتەدى. ۇرىستاردا جانە تروپيكالىق اۋرۋلاردان 80 مىڭ جاۋىنگەر ءولىپتى. ولاردىڭ ورنىن ءۇندى قىتايدىڭ جەرگىلىكتى حالقىنان جاساقتالعان جاياۋ اسكەر تولتىرادى.ۋريانحقاداننىڭ شەرىگى مىڭداعان كيلومەتر سولتۇستىكتە جاتقان موڭعولدىڭ باس اسكەرىمەن بىرگە شابۋىلعا شىعادى. بۇل قالاي مۇمكىن بولعان؟ قىتايدىڭ قۇپيا پوليتسياسىنىڭ دامىعاندىعى سونداي، بىردە ءبىر جانسىز، يا تىڭشى يمپەريانىڭ جەرىن كەسىپ وتە الماس ەدى. كوگەرشىن پوشتاسىن پايدالانۋ دا مۇمكىن ەمەس: قىتايدىڭ بۇكىل تەرريتورياسى شارشىلارعا بولىنگەن، ءار شارشىنى ارنايى دايىندىقتان وتكەن قارشىعالار قاداعالاپ وتىرار ەدى. سوندىقتان، كوشپەلىلەردىڭ مالىمەت الۋ تاسىلدەرىن باسقا تاراپتان زەردەلەگەن ءجون.كەتبۇعانىڭ سوڭعى جورىققا اتتانعاندا ناقتى قانداي تاپسىرما العانىن ءبىلۋ، ارينە، مۇمكىن ەمەس، بىراق ءبىز، شىڭعىس حان وياتقان نامىس پەن اسپانداعى بيىك يەگە دەگەن ادالدىقتىڭ ارقاسىندا وزىنەن الدەنەشە ەسە كوپ جاۋدى قيراتا جەڭگەن، ءبىر عاسىرعا تولمايتىن ۋاقىتتىڭ ىشىندە كونتينەنتتىڭ ەتنيكالىق جانە ساياسي كارتاسىن قايتادان سىزىپ شىققان، الەمدىك تاريحتىڭ كەڭىستىگىن قايتادان جاراتقان ەر بابالارىمىزدىڭ اتىنا از دا بولسا لايىق بولعىمىز كەلسە، وندا ءبىز وزىمىزگە تەلىنگەن جابايى، پريميتيۆ ستەرەوتيپتەردەن ارىلۋىمىز كەرەك.كەتبۇعا ءوزىنىڭ اسىل ارمانىنا جەتە الماعانىمەن، ايتسەدە جىبەك جولىنىڭ كوپ بولىگى شىڭعىس حان ۇرپاقتارىنىڭ قولىنا كوشتى. ولاردىڭ قۇپيا جاۋلارى وزدەرىنىڭ جوسپارلارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن باسقا جول ىزدەۋگە ءماجبۇر بولدى. وسىلايشا تەڭىزشىلىك دامىدى. ۇلى گەوگرافيالىق جاڭالىقتار مەن جەر شارىن اينالعان ۇلى ساياحاتتار زامانى باستالدى. رەسمي تاريحشىلار بۇنى ءوزىنىڭ ينتۋتسياسىنا جانە جەردىڭ دوڭگەلەك ەكەنىنە سەنگەن جەكەلەگەن ادامداردىڭ كوزسىز ەرلىگى دەپ تۇسىندىرەدى. بىراق امەريكا قۇرلىعى مەن ەسكى دۇنيە ستارىي سۆەت اراسىندا ەجەلدەن بەرى ۇزدىكسىز قاتىناس بولعاندىعىن دالەلدەيتىن دەرەكتەر جەتكىلىكتى. ءوزىنىڭ ايگىلى ساياحاتىنا اتتانىپ بارا جاتقان كولۋمبتىڭ قولىندا اتلانتيكا مەن امەريكانىڭ اتلانتيكالىق جاعالاۋىنىڭ گرەنلانديادان باستاپ، انتاركتيداعا دەيىنگى ارالىق ەگجەيتەگجەيلى كارتاسى بولعان. بۇل مالىمەتتەر سان عاسىر جاسىرۋلى جاتقان، اقىرىندا بەلگىلى ءبىر ادامدار كوشپەلىلەردىڭ قارىمى جەتپەيتىن جاڭا جولدار، جاڭا جەرلەر اشۋ كەرەك دەپ شەشكەندە، تىعۋلى جاتقان جەرىنەن جارىققا شىعارىلعان. جاڭا دۇنيەنىڭ نوۆىي سۆەت اشىلۋى الەمنىڭ قۇپيا بيلەۋشىلەرىنىڭ ءامىرىن كۇشەيتتى، بايلىعىن كوبەيتتى. بىراق جاڭا دۇنيەنىڭ بايىرعى تۇرعىندارى ءۇشىن گەنوتسيد، قورلىق پەن قۇلدىق، توناۋ مەن تالاۋدىڭ زامانى كەلدى.ءداۋىر سوڭىنداعى كوشپەلى رۋحكەتبۇعانىڭ جالعىز بالاسى باتىل ەسىمدى وعلان، اكەسى پالەستينا جورىعىندا جۇرگەن كەزدە، جۇمباق ولىممەن ولگەن. ۇلىنىڭ ولگەنىن ەستىگەن كەتبۇعا سىنعان بۇعى دەگەن قايعىلى كۇي شىعارىپتى. ءبىز ءۇشىن بۇل تراگەديانىڭ اۋىزەكى داستۇردە قالاي ينتەرپرەتاتسيالانعاندىعى قىزعىلىقتى. سىنعان بۇعى كۇيىنىڭ اڭىزى تومەندەگىدەي: ساحاراعا الدەبىر ەلدەن ساۋدا كەرۋەنى كەلەدى. كەرۋەندە ايداي سۇلۋ ءبىر قىز بار ەكەن. باتىل سونى كورىپ قۇمارلانادى. قىز، كەشكە وزەننىڭ بويىنداعى قامىس ىشىندە كەزدەسەيىك دەيدى. بۇل قىز سۋ ەلى پاتشاسىنىڭ قىزى ەكەن، جىگىتتى سۋ استىنا سۇيرەپ كەتپەك بولادى. بىراق جىگىت قاتتى قارسىلىق قىلادى، اقىرىندا قىز ونى قاپيادا ساداقپەن اتىپ ولتىرەدى. قايعىلى حاباردى كەتبۇعا مىسىر ءامىرىنىڭ سارايىندا ماساتتانىپ وتىرعاندا ەستىپتى.اڭىز وسىدان 7 عاسىر بۇرىن بولعان وقيعانى قالاي تالداعانىمەن قىزىقتى. بۇعى گيپەربورەيلىك، سوليارلىك سيمۆول، سىنعان بۇعى ساتقىندىقتىڭ سالدارىنان سۋ ەلى اتلانتيدانىڭ ساۋداگەرلەرىنەن جەڭىلگەن كوشپەلى وركەنيەت. اڭىز بويىنشا شىڭعىس حان مىسىردا جۇرگەن قولباسشىسىنا قارالى حابار جىبەرەدى. شىڭعىس حاننىڭ جانىندا جۇرگەن جىراۋ باسقا كەتبۇعا. بىراق اڭىزدىق سيمۆولدىڭ ماعىناسى شىن ءومىردىڭ ۇساقتۇيەك دەرەكتەرىنەن ۇستەم تۇر. اڭىز كوشپەلى وركەنيەتتىڭ كۇيرەگەنىن، قاھارمان عاسىردىڭ كۇنىنىڭ باتقانىن، ساكرالدىك قۇندىلىقتاردىڭ ەندىگى جەردە بولاشاعى جوق ەكەنىن بايان ەتەدى. الايدا، اڭىزدىڭ اياعىندا ادىلەتتەن ءۇمىت پايدا بولادى: شىڭعىس حان سۋ ەلىنىڭ ساۋداگەرلەرىنە قىزدى الىپ كەلۋدى جارلىق قىلادى دا، باسىن شابادى.وسىدان كەيىن دەگەنىمىز، وسىنىڭ سالدارىنان دەگەن ءسوز ەمەس دەيتىن لوگيكالىق قاعيدا بار، ياعني، ۋاقىت اياسىنداعى بىرىزدىلىك ءالى سەبەپسالدارلىق بايلانىس ەمەس. كوپتەگەن مۇسىلمان اۆتورلار ورتاعاسىرلىق يسلام وركەنيەتىنىڭ ءوشۋىن موڭعول شاپقىنشىلىعىنىڭ سالدارى دەپ ەسەپتەيدى. ولاي بولسا ونداعان جىلدارعا سوزىلعان كۇيزەلىستەن كەيىن، يسلام مەملەكەتتەرى نەگە تازارىپ، جاسارىپجاڭعىرىپ دۇنيەگە قايتا كەلمەدى، يسلام وركەنيەتى اياسىنداعى ساۋدا مەن ينتەللەكتۋالدىق ايىرباس نەگە توقتاپ قالدى دەگەن ساۋال تۋادى. كوشپەلىلەر تاراپىنان بولاتىن قاۋىپتەن بوي تارتقان سەبەپتى، جىبەك جولىنىڭ قۇپيا امىرشىلەرى بانكيرلەر، بۇل جولدىڭ ەندى بولاشاعى جوق دەپ شەشكەندىكتەن وسىلاي بولعان جوق پا ەكەن؟ بانكيرلەر، بۇل تەرريتوريانى الەمدىك اينالىستان شىعارىپ تاستاۋ كەرەك دەپ شەشتى.يسلام الەمى ەليتاسىنىڭ، اسىرەسە، حورەزم بيلەۋشىلەرىنىڭ كۇناسى موڭعولداردان ەشبىر كەم ەمەس، سەبەبى ولار پايعامباردىڭ ايتىپ كەتكەن وسيەتىن بۇزدى، كوشپەلى حالىقتاردىڭ ارى مەن وجدانىن تاپتاماق بولدى. كىم بىلەدى، بۇل وسيەت اياعىنا دەيىن ورىندالعاندا يسلام دۇنيەسى مەن كوشپەلىلەر ءبىربىرىمەن ۇعىنىسۋعا مۇمكىندىك الار ما ەدى، ورتاق جاۋعا بىرگە تىزە قوسىپ شابار ما ەدى. ءبىر كەزدە كوشپەلىلەر جايىندا قىساس ءافسانانى ويلاپ شىعارعاندار، ەندى سول ءۇردىستى پايدالانىپ يسلام تەرروريزمى مەن فۋندامەنتاليزمىنىڭ قۇبىجىق بەينەسىن سومداپ جاتىر.بولعان تاريحتىڭ ساكرالدىك سەبەپتەرىن انىقتاۋعا ورەسى جەتپەگەندىكتەن ماسەلەنى بىرجاقتى عانا قوياتىن كەلەڭسىز ديسكۋسسيالار اقىرسوڭىندا ۇلتتى رۋلىقتايپالىق جىككە ءبولىپ تىنادى. ارينە، وتىراردىڭ بيىك مادەنيەتىنە، ونى قورعاعانداردىڭ ەرلىگىنە باس يمەۋ مۇمكىن ەمەس، بىراق الەمدە ەشكىم تەڭ كەلمەگەن موڭعولداردى توقتاتقان بيبارىس مامليۋكتەرىنىڭ ەرلىگى ودان دا اسقان. ولار كوشپەلىگە كوشپەلى عانا تەڭ كەلەتىنىن دالەلدەدى. قىپشاق مامليۋكتەرى وزدەرىن، وزدەرىنىڭ جاڭا وتانىن جانە بۇكىل مۇسىلمان وركەنيەتىن موڭعولداردان دا، ەۋروپالىق كرەستشىلەردەن دە قورعادى. تاريح شارتتى رايدا جازىلمايدى، بىراق، ءبىزدىڭ بابالارىمىز، ساحارانىڭ ارىس ۇلدارى ءبىربىرىمەن تىزە قوسىپ ورتاق مۇددە ءۇشىن كۇرەسسە قالاي بولار ەدى دەگەن وي ساناعا ەرىكسىز ۇيالايدىپايعامباردىڭ اسكەرىن القاعان، كوشپەلى ءماجۇسي ارابتاردى از ۋاقىتتا جارتى دۇنيەنىڭ بيلىگىنە جەتكىزگەن رۋح موڭعول تۇمەندەرىنەن دە القاعان. بۇنى مويىنداماعان ادام گەنوتەيزمگە نەمەسە دۋاليزمگە ۇرىنار ەدى قازاقتىڭ ءبىر فيلوسوفى قيالداپ وتىرىپ، اللا ارابتاردىڭ ەگرەگورى، ال ءتاڭىرى تۇرىكەردىڭ ەگرەگورى دەگەن تۇجىرىمعا دا جەتىپتى عوي.تاريح جايىندا تولعانعاندا، ءبىز بابالارىمىزدىڭ باسقا دۇنيەدە ءومىر سۇرگەنىن، جانە بىزدەن ايىرىمى كوپ، باسقا ادامدار بولعاندىعىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. جاۋىنگەر جولىمەن جۇرگەن ادام ءۇشىن ءومىر مەن ءولىمنىڭ ماعىناسى مۇلدەم باسقا ەدى. ول ەر بولىپ كەزدەسكەن جاۋدى قۇرمەتتەگەن، سەبەبى، ءوزى تەڭدەس ەرمەن بەلدەسكەن جاۋىنگەر رۋحاني ورگە شىعار ەدى، ءوز وزىنەن اسار ەدى. حح عاسىرداعى تەڭدەسى جوق نومادولوگ ل.گۋميلەۆتىڭ ءوزى، جامۇكە مەن تەمىرشەنىڭ بولاشاق شىڭعىس حاننىڭ جاۋلىقدوستىعىن تۇسىنبەگەن كۇيى كەتتى. جامۇكە ۇنەمى ءوزىنىڭ انداسىنا قارسى باسقا تايپالاردىڭ كۇرەسىن ۇيىمداستىرىپ، ونى ءوزى باسقارىپ وتىرعان. بىراق جەڭىسكە، بيلىككە ءبىر قادام قالعان شەشۋشى ساتتە ول تەمىرشەنى بوساتىپ قويا بەرەتىن بولعان، ءتىپتى ونىڭ بيلىگىنىڭ كۇشەيۋىنە ىقپال ەتىپ وتىرعان. اقىرسوڭىندا ۇلى حان دەپ تانىلعان شىڭعىس ءوزىنىڭ انداسىن ولىمگە كەستى.كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر بۇل حيكايانى پايىمداماق ارەكەتىندە، جامۇكە تەمىرشەنىڭ جاۋ اراسىندا جۇرگەن قۇپيا جانسىزى، ۋاقىتى كەلگەندە راحمەتى جوق قاتىگەز شىڭعىس حان ءوزىنىڭ انداسىن ولتىرۋگە بۇيىردى، سەبەبى ونى ەندىگى جەردە جانسىز ەتىپ ۇستاۋدىڭ ءمانى جوق، ال وردادا كەڭەسشى بولىپ وتىرسا جەڭىمپاز امىرشىگە كولەڭكەسى تۇسە بەرەر ەدى دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. بۇل ينتەرپرەتاتسيا، وتكەن زامان قاھارماندارىنىڭ ءىسارەكەتىن بۇگىنگى ولشەممەن ولشەگەندە قالاي وڭاي قاتەلەسۋگە بولاتىنىن كورسەتەدى. كوشپەلىلەر ەر بولعان جاۋدى جاي عانا قۇرمەتتەمەگەن، ولار ەر بولىپ كەزدەسكەن دۇشپاننىڭ قولىنان ولگەن جاۋىنگەر دۇنيەگە قايىرا كەلگەندە، العاشىندا قىرشىن كەتكەن رۋح بۇرىنعىدان دا بيىك ورگە شىعادى دەپ ەسەپتەگەن. سوندىقتان، كوشپەلى ەتيكانىڭ ەزورەتيكالىق دەڭگەيدەگى يمپەراتيۆى جاۋىڭنىڭ ەر بولعانىن تىلە، جاۋىڭدى ەر قىلىپ تاربيەلە، ولسەڭ ەر قولىنان ءول، ەر قولىنان ولگەن ەڭ بيىك ابىروي دەگەندى ۋاعىزدايدى. مىنە جامۇكەنىڭ ارەكەتى وسىنىڭ ايعاعى. ول، موڭعول شەجىرەسى جەتكىزگەندەي، شىڭعىس حاننىڭ قولىنان ءولىم تىلەگەندە شىن جۇرەكتەن تىلەگەن.جاۋىنگەردىڭ كەۋدەسىندە اقىنجۇرەك تۋلاي سوققان ۋاقىت، سايىن ساحارانىڭ ءدۇبىرلى داۋرەنى ىقىلىم عاسىردا، كوز جەتپەيتىن الىستا، باسقا دۇنيەدە قالدى.سايگۇلىك پەن نايزانىڭ ورنىن بانك ەسەپشوتى مەن وت قارۋ باساتىن زاماننىڭ كەلە جاتقانىڭ تۇيسىنگەن قازاقتىڭ ۇلتتىق ەليتاسى، ياسانىڭ وسيەتىنە كەرەعار، وتىرىقشىلىق ءومىر سالتىنا، جەر وڭدەۋگە كوشۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇيسىندى. قازاقتىڭ سوڭعى ۇلى حانى ءابىلمانسۇر ابىلاي ءابىل اۆەلدىڭ بۇل، جاڭا دۇنيە، جاڭا ءتارتىپتىڭ تالابىنان تۋىنداعان پراگماتيكالىق جوسپارلاردى ورىنداي الماي ارماندا كەتۋىندە سيمۆولىق ماعىنا بار. اعىنى قاتتى تاريح قازاقتىڭ جولىن كەستى، حان ارمانى ورىندالمادى. قازاق جەرىندەگى جاڭا قالا، جاڭا مادەنيەت مۇلدەم باسقا سەبەپتەردەن ورىستەدىكوشپەلى رۋح تىم نازىك سۋبستانتسيا، ونى تاس قابىرعادا ۇستاپ وتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ارتقا، وتكەن زامانعا، ءوز بولمىسىمىزدىڭ باستاۋىنا كوز تىككەن ءبىز، ءوزىمىز تۇسىنە المايتىن ۇلىلىقتى، دانالىق پەن قاسيەتقيەنى ەمىسەمىس قانا سەزگەندەي بولامىز.سوڭعى جىراۋلاردىڭ ولەڭ جولدارى كوڭىلىمىزدە، جۇرەگىمىزدە، ۇلى دۇنيەمەن، بىزگە جات بولىپ كەلمەسكە كەتكەن دۇنيەمەن قوشتاسۋىمىزدىڭ قامرىقتى، قاسىرەتتى كۇيىندەي بولىپ شەرتىلەدى. جاساندى دۇنيەنىڭ جاساندى نۇرىنىڭ استىندا كۇن كەشىپ جاتقان بىزگە تەك ءتوزىم مەن سەنىم عانا بۇيىرىپتى.ءازىمباي عالي: توقاەۆ قازاقتىڭ گورباچەۆى بولۋى مۇمكىن
|
27 مامىر 18:21نۇر سۇلتان. قازاقپارات قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم جومارت توقايەۆ ە ا ە و عا مۇشە ەلدەردىڭ جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالارىن اشۋدى ۇسىندى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.پرەزيدەنت قازىرگى گەوساياسي جاعدايدىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنىن جانە بۇعان دايىن بولۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.وسىعان بايلانىستى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتىڭ قازىرگى جاي كۇيى مەن قاجەتتىلىكتەرىنە جاۋاپ بەرەتىن قازاقستاننىڭ ەكى باستاماسىن قاراستىرۋدى ۇسىنامىن. ءبىرىنشى باستاما 2020 جىلعى جەلتوقساندا ءبىز وداقتىڭ نەگىزگى قۇجاتى ە ا ە و دامۋ ستراتەگياسىن قابىلدادىق. ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن باسىم سالالاردا ءتيىمدى كووپەراتسيا مەن ساۋدا ەكونوميكالىق بايلانىستاردى قۇرۋ جۇمىستارى باستالدى. ەندى ناقتى جوبالار مەن ناقتى ناتيجەلەر قاجەت، دەدى مەملەكەت باسشىسى جوعارعى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ وتىرىسىندا.ول ءۇشىن پرەزيدەنت ە ا ە و عا مۇشە ەلدەردىڭ بىرلەسكەن جوبالارىن اياقتاۋدى جەدەلدەتۋ مەن جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا باستاماشىلىق جاساۋ كەرەگىن ايتتى. قاسىم جومارت توقايەۆ كەڭەس قاتىسۋشىلارىنا قازىرگى جاعدايلار مەن ينتەگراتسيالىق بىرىگۋ ۇدەرىسىنە ساي كەلەتىن قازاقستاننىڭ ەكى ماڭىزدى باستاماسىن قاراستىرۋدى ۇسىندى.ماڭىزدى جوبالار مەن ناقتى ناتيجەلەر كەرەك. بۇل ءۇشىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بىرلەسكەن جوبالارىن تەزىرەك اياقتاۋ قاجەت، سونداي اق جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالار ۇسىنۋ كەرەك. ايماقتىق جانە جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، بيزنەس سالاسىنداعى ىقپالداستىقتى كۇشەيتۋ، ترانسقۇرلىقتىق دالىزدەرىمىزدىڭ جىلدامدىعىن جەتىلدىرۋ قاجەت. سانكتسيالاردى ەسكەرە وتىرىپ، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ باسقا جەرگە كوشۋى ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋدارۋدى ۇسىنامىن. الەمدىك الپاۋىت ەلدەر دە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ گەوەكونوميكالىق ورنالاسۋ جاعىنان باسىمدىققا يە ەكەنىن جاقسى بىلەدى. سوندىقتان 180 ميلليون تۇتىنۋشىسى بار نارىعىمىزدىڭ الەۋەتىن ەلەمەۋ مۇمكىن ەمەس. اتالعان شارالاردى 12 ايدىڭ ىشىندە جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىنامىن، دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.بۇعان دەيىن پرەزيدەنت ە ا ە و قىزمەت ەتكەن جىلدارى قازاقستاننىڭ ءوزارا ساۋداسى 33 پايىزعا، ەكسپورتى 55 پايىزعا ارتقانىن مالىمدەگەن ەدى. سونىمەن بىرگە، ق. توقايەۆ وسىناۋ كۇردەلى ۋاقىتتا ءۇشىنشى ەلدەرمەن جانە ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرمەن سەرىكتەستىكتى كەڭەيتۋ مەن تەرەڭدەتۋدىڭ ماڭىزى ارتقانىن ايتتى.
|
تالدىقورعانداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى قوقىس جينايتىن روبوت قۇراستىرىپتى. بالالاردىڭ قولىنان شىققان ەكى بىردەي جاساندى قۇرىلعىعا كانىگى شەبەرلەردىڭ ءوزى قىزىعۋشىلىق ءبىلدىردى.جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارى ديلناز جەمىسبەك پەن ۆيكتور كوحنو جانە ارۋجان مامىروۆا مەن امينا قايراتقىزى قۇراستىرعان روبوتتار جاقىندا وتكەن حالىقارالىق بايقاۋعا قاتىسىپ، باس جۇلدە الدى. اتتى بايقاۋدى الماتى قالالىق ءبىلىم باسقارماسى مەن ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى جەكەمەنشىك مەكتەبى ۇيىمداستىرعان ەكەن. جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جاساندى ينتەلەككە قىزىعۋشىلىق پەن تىڭ يدەيا يەلەرىن انىقتاۋعا ارنالعان جوباعا رەسەي، جاپونيا، تۇركيا، وزبەكستان، تاجىكستان جانە قازاقستان كوماندالارى قاتىسقان بولاتىن. ونلاين وتكەن جارىستا ءار ەلدىڭ وزىق مەكتەپتەرىنەن ءتۇرلى جوبالار ۇسىنىلىپتى. حالىقارالىق دارەجەدەگى ماماندارعا تالدىقورعاندىق بالالاردىڭ قيالى مەن اقىلويىنان تۋعان قۇرىلعى ۇناپ، گران پريگە لايىق دەپ تانىلعاندى. ولاردىڭ ۇسىنعان جوباسى قوقىستى سۇرىپتاۋ روبوتى دەپ اتالادى ەكەن. ەكى روباتتىڭ مىندەتىنە قوقىستى تەرىپ قانا قويماي، ولاردى سۇرىپتاپ، ءبولىپ جيناۋ كىرەدى ەكەن. قاراپايىم زاتتاردان قۇرالعان روبوتتار باعدارلاماعا جۇكتەلگەن تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىنداپتى. جەر شارى تۇرعىندارى جىل سايىن 2 ميلليارد توننادان استام قوقىس شىعارادى ەكەن. ونىڭ ىشىندە تۇرمىستىق قاتتى قالدىق كوپ. بىراق ونى وڭدەۋ جاعى ءالى دۇرىس جولعا قويىلماي كەلەدى. ءبىز مەكتەپتە نەگە بارلىق قوقىستار قايتا وڭدەلمەيدى؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيمىز. ياعني، كوپتەگەن ەلدەردە قوقىستارعا سۇرىپتاۋ جاسالمايدى ەكەن. سونىڭ كەسىرىنەن قورشاعان ورتا لاستانىپ، ەكولوگيا بۇزىلۋدا. بۇل ماسەلە قازاقستاندا دا كۇردەلى. سوندىقتان، ءبىز قوقىس سۇرىپتاۋ ىسىنە جاساندى ينتەلەكتىنى قوسىپ، قورشاعان ورتاعا زيانسىز جۇمىس پروتسەسىن جاساعىمىز كەلەدى. العاشقى روبوتتارىمىزدىڭ كوڭىلدەن شىققانىنا قۋانىشتىمىز، دەيدى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ 8سىنىپ وقۋشىسى ارۋجان مامىروۆا.وقۋشىلار جاساعان روبوت جول بويىمەن وزدىگىنەن قوزعالىپ ءارى اينالاداعى قوقىستىڭ بارلىعىن تەرىپ، جيناۋعا قابىلەتتى دەيدى. ولار جانە قوقىستى قۇرامى بويىنشا اجىراتىپ، العاشقى سۇرىپتاۋدى جاسايدى. روبوتتىڭ باعدارلاماسى نەيروندىق جەلىلەرگە نەگىزدەلىپتى. ورناتىلعان ءار بولشەكتى 3 پرينتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وزدەرى باسىپ شىعارعان ەكەن.
|
اسان اناربايۇلى 22 قازان, 2020 ساعات 14:56پنەۆمونيانىڭ كوروناۆيرۋستان باسقا تۇرىمەن اۋىرعاندار سانى 339 مىڭنان استى. بۇل كورسەتكىش بىلتىر نەبارى 88,7 مىڭ بولعان. ال 13 ناۋرىزدان بەرى 19 ينفەكتسياسىن جۇقتىرعاندار قاتارى 110 مىڭعا جۋىقتاپ، 1 تامىزدان بەرگى كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى 36 مىڭنان اسقان.بۇل تۋرالى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسەءمينيسترى اجار عينياتقىزى رەداكتسياسىنا بەرگەن جاۋابىندا حابارلادى.دەگەنمەن 340 مىڭعا ماڭايلاعان پنەۆمونيانىڭ 256 مىڭدايى قاڭتارشىلدە ايلارىنىڭ ارالىعىندا تىركەلگەنىن ەسكەرسەك، ونىڭ اراسىندا كوروناۆيرۋستىق ءتۇرى بولۋى ابدەن مۇمكىن. سەبەبى 1 تامىزعا دەيىن قازاقستان بيلىگى كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىن جەكە سانات رەتىندە قاراستىرماعان. تەك ددسۇ مەن ازاماتتىق قوعام، باق وكىلدەرىنىڭ تالابىنان كەيىن عانا تامىزدان بەرى جاڭا فورماتتاعى 07.2 كودىمەن بەلگىلەي باستاعان.دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى قاتە بولجام جاساپ، كوكتەمگى كارانتين كەزىندە دايىندىقتى دۇرىس جۇرگىزبەۋى سەبەپتى مودەراتورۆەدومستۆو رەتىندە ماۋسىمشىلدە قىرعىنىنا جول بەرىپ العان. سالدارىنان الەۋمەتتىك جەلىلەر نەكرولوگ جازاتىن پلاتفورماعا اينالعانى ەلدىڭ ەسىندە. ءدارىدارمەك قات بولىپ، ءدارىحانالاردىڭ الدىندا ۇزىنسونار كەزەك قاپتاعان. مەديتسينا ماماندارى تۇگىلى جەدەل جاردەم بريگاداسى جەتىسپەپ ەدى. بۇعان ۇكىمەت كوبىنە ەلدى جازعىرىپ، ءوزىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق جاعىنان كەتكەن كەمشىلىكتەرى تۋرالى از ايتتى. ءتىپتى پرەزيدەنت توقاەۆ ەل نارازىلىعى ۇدەگەن شاقتا ۇكىمەت پەن مينيسترلىكتىڭ قىزمەتىندە ورەسكەل قاتەلىكتەر كەتكەنىن باتىرا ايتقانداي بولعان. بىراق تاۋەلسىزدىك العالى ەل باسىنان وتكەرمەگەن قيىنقىستاۋ شاققا جول بەرگەن جاۋاپتى شەنەۋنىكتەردىڭ ەشبىرى ءالى كۇنگە دەيىن جاۋاپقا تارتىلعان جوق.2019 جانە 2020 جىلدارى 1 قاڭتار مەن 30 قىركۇيەك ارالىعىنداعى اۋرۋلاردىڭ حالىقارالىق جىكتەلىمىندە 1218 كودتارىمەن بەلگىلەنەتىن پنەۆمونيانىڭ بارلىق تۇرىنە مۇنىڭ اراسىندا 07.2 كودى ارقىلى بەلگىلەنەتىن كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسى بولۋ ىقتيمالدىعى وتە جوعارى شالدىققان جانە قايتقان قازاقستاندىقتاردىڭ سانى ويلاندىرماي قويمايدى.ۆيتسەءمينيستردىڭ مالىمەتىنشە, پنەۆمونيادان ماۋسىم ايىندا 628, شىلدەدە 2 149 ادام ومىردەن وتكەن. بۇل بىلتىرعا قاراعاندا 2,2دەن ماۋسىم 8,4 ەسەگە شىلدە دەيىن ارتىق. ىندەتى شىققالى بەرى قاڭتارشىلدە ارالىعىندا قازاقستاندا 256 مىڭداي ادام پنەۆمونيامەن اۋىرعان، ونىڭ 4 مىڭعا جۋىعى قايتىس بولعان.ال تسويدىڭ قازاقشاعا جۇيرىك جالعىز ورىنباسارى ءارى ەسكى تانىسى اجار عينياتقىزى ۇسىنعان دەرەككە كوز جۇگىرتسەك، بيىل العاشقى 9 ايدا پنەۆمونيادان 4 540 كوز جۇمعان. ال 2019 جىلى قاڭتارقىركۇيەك ارالىعىندا بۇل 2,5 مىڭعا تارتا شامادا بولعان. بيىلعى ەسەپكە تامىز بەن قىركۇيەك ايلارىنداعى كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنان قايتقان 355 جاعدايدى بىرىكتىرسەك، جالپى ءولىم كورسەتكىشى 4 895گە جەتەدى.سونىمەن قوسا، توعىز ايداعى قاڭتارقىركۇيەك ەسەپكە سايكەس، 339 148 ناۋقاس اۋىرسا، بىلتىر 88 776 جان سىرقاتتانعان. اراداعى ايىرماشىلىق 4 ەسەگە جۋىق.ددسۇ وكىلى مايكل رايان 11 شىلدە كۇنى قازاقستاندا كۇرت ورشىگەن پنەۆمونيانى تىكەلەي كوروناۆيرۋسپەن بايلانىستى ەكەنى جونىندە تۇسىندىرمە بەرگەن. ءتىپتى ايدىڭ ورتاسىندا مينيسترلىككە باسقا جىلدان ەرەك قارقىنداعى پنەۆمونيا مەن كوروناۆيرۋستى بىرىكتىرۋ جونىندە نۇسقاۋ جاساپ، كودىن بەلگىلەگەن. وسىعان قاراماستان بيلىك ىندەت قارقىنى باسىلعانعا، تامىز ايىنىڭ باسىنا دەيىن دايىندىق كەزەڭىن سىلتاۋراتىپ قوسپادى. مىڭداعان كەيستىڭ ەشبىرى كوروناۆيرۋستىڭ جالپى ستاتيستيكاسىنا ەنگىزىلمەدى. ساراپشىلاردىڭ 256 مىڭداي پنەۆمونيانىڭ اراسىنان كوروناۆيرۋستىق ءتۇرىن اجىراتۋعا بولاتىنى جونىندە تالاي رەت ايتسا دا، مينيستر الەكسەي تسوي كومانداسىمەن بىرگە تەحنيكالىق جاعىنان قيىن ەكەنىن العا تارتتى. تامىزقازان ايلارىنىڭ ارالىعىندا دەرتتىڭ بەتى قايتقان كەزدە دە مينيسترلىك ادەتتەگىدەن 3,3 ەسەگە ارتىق پنەۆمونيا جاعدايىن قايتا سۇزۋگە كوڭىل اۋدارمادى، ارەكەت ەتپەيدى. رەداكتسيا ءجۋرناليسىنىڭ سۇراعىنا ايتقان جاۋابىندا ۆيتسەمينيستر اجار عينيات ۇكىمەتتىڭ بۇل ىستە قۇلىقسىز ەكەنىن ەكى مارتە كەسىمدى تۇردە مالىمدەگەن. بيلىكتىڭ بۇل ارەكەتى قوعام تارپىنان ساياسي يميدج جولىنداعى وتىرىك، مانيپۋلياتسيا دەگەن سىنعا ۇشىرادى.پاندەمياداعى ءولىم ءوسىمىن راستايتىن ستاتيستيكا كوميتەتى 2018 جىلى ماۋسىمشىلدەدە قازاقستاندا 21 809 ادام، 2019 جىلى وسى ۋاقىتتا 22 708 ادام، ال بيىل 43 127 ادام قايتىس بولعانىن جاريالادى. رەسمي دەرەككە ساي، پاندەميا داۋىرىندەگى ماۋسىمشىلدە قىرعىنىندا قايتقاندار بىلتىرعا قاراعاندا 20 419 ادامعا كوبىرەك بولعان. دەگەنمەن قازاقستان ۇكىمەتى مۇنىڭ سەبەبىن تۇسىندىرمەدى.30 قىركۇيەكتەگى رەسمي ەسەپ بويىنشا، كۆي نەمەسە كوروناۆيرۋس پنەۆمونياسىنا شالدىققاندار سانى 32 979 سىرقات. دەمەك توعىز ايدا 372 127 ادامنىڭ پنەۆمونيادان اۋىرعان. سونىمەن، قازاقستاندا بيىل كوروناۆيرۋس پەن ونىڭ باسقا دا تۇرلەرىن قوسا ەسەپتەگەندە كەمىندە 375,5 ادام پنەۆمونياعا شالدىققان. وكپە قابىنۋىنىڭ ونداعان ءتۇرى بار. بۇدان تىسقارى رەسمي تىركەلمەگەن نە اۋرۋىن سەزبەگەن حالدە وتكەرگەندەردى ەسكەرسەك، شىنايى جاعداي بۇدان الدەقايدا كوپ بولۋى مۇمكىن. ارينە، بۇل تىركەلمەگەندىكتەن، جاي عانا گيپوتەزا.
|
25 شىلدە 14:57توكيو. قازاقپارات جاپونيا استاناسى توكيو قالاسىندا ءوتىپ جاتقان وليمپيادا ويىندارىندا اۋىر اتلەتيكادان قازاقستاندىق يگور سون قولا جۇلدەگەر اتاندى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.ول 61 كەلى سالماقتا سىنعا ءتۇستى. وعان يۋلي يراۆان يندونەزيا، ابدۋراحيم الساليم ساۋد ارابياسى، كيم تۋان تاچ ۆەتنام، شوتا ميشۆەليدزە گرۋزيا، ەيچي يتوكازۋ جاپونيا، فابين لي قىتاي، چان حۋن كاو تايبەي، داۆيدە رۋيۋ يتاليا قارسىلاس اتاندى.قازاقستاندىق اۋىر اتلەت قوس سايىستىڭ ناتيجەسىمەن 294 131163 كەلىنى باعىندىردى. التىن مەدالعا قىتايلىق فابين لي مەن يندونەزيالىق يۋلي يراۆان تالاس جۇرگىزۋدە.ايتا كەتەيىك، اۋىر اتلەتيكادان 55 كەلىدە قىزدار اراسىندا زۋلفيا چينشانلو ەل نامىسىن قورعايدى. بيىل ءدۇبىرلى دودادا 33 سپورت تۇرىنەن 339 مەدال جيىنتىعى ساراپقا سالىنادى. ايتۋلى الامانعا جەر بەتىندەگى 206 مەملەكەتتەن 11 مىڭنان استام سپورتشى قاتىسۋدا. قازاقستاندىق 97 سپورتشى كۇنشىعىس ەلىندە سپورتتىڭ 28 تۇرىنەن باق سىنايدى.ەسكە سالساق، توكيو وليمپياداسى 23 شىلدەدە باستالدى. ول 8 تامىزدا مارەسىنە جەتەدى. بۇعان دەيىن قازاقستان قۇراماسى التى جازعى وليمپيادادا باق سىنادى. جالپى العاندا 21 التىن، 28 كۇمىس، 64 قولا مەدال الدى.
|
شقو اكىمى دانيال احمەتوۆ جۇمىس ساپارىمەن ۇلىبريتانيادا ٴجۇر ايماق07 ناۋرىز 2018، 10:4307 ناۋرىز 2018, 10:43 1495 0ٴىسساپاردىڭ العاشقى كۇنى شقو باسشىسى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ جانە قايتا وڭدەۋ زاۋىتىن ارالاپ، قوعامدىق تاسىمالداۋدى ۇيىمداستىرۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەتىمەن تانىستى، دەپ حابارلايدى . اقپارات اگەنتتىگى شقو اقپارات ورتالىعىنا سىلتەمە جاساپ.6 ناۋرىزدا وبلىس اكىمى ەققدب ٴبىرىنشى ۆيسەپرەزيدەنتى الون پيلوكسپەن ٴوڭىردىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ەكىجاقتى سەرىكتەستىك جوسپارىن تالقىلادى.ٴىسساپار وبلىس اكىمى جانە ەققدب پرەزيدەنتى سۋما چاكرابارتي اراسىندا 5،6 ميلليارد تەڭگەگە شىعىس قازاقستان وبلىسى قالالارى مەن اۋدان ورتالىقتارىنىڭ كوشەلەرىن جارىقتاندىرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ جوباسىن قارجىلاندىرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋ راسىمىمەن جالعاستى.جاڭا جوبا شىعىس قازاقستاننىڭ 630 مىڭنان استام تۇرعىنى بار 6 قالاسى مەن 11 اۋدان ورتالىعىن قامتيدى. كوشەنى جارىقتاندىرۋ جۇيەسىن جاڭارتۋ 32 مىڭ شامدى ەنەرگيا ۇنەمدەۋشى تۇرلەرىنە اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل جوبا شىعىس قازاقستاندا كوشەنى جارىقتاندىرۋ جۇيەسىندە ەنەرگيا ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن ەنگىزۋدىڭ 2فازاسى. جالپى، ەققدب قولداۋىمەن 4،8 ملرد تەڭگەگە وسكەمەن مەن سەمەيدە اقىلدى جارىقتاندىرۋ جۇيەسى ەنگىزىلۋدە. ونىڭ اياسىندا 25 مىڭ شامدى ەنەرگيا ۇنەمدەۋشى تۇرىنە اۋىستىرۋ جوسپارلانعان. مامىر ايىندا قۇرىلىسمونتاج جۇمىسى باستالادى.اتاپ ٴوتۋ كەرەك، كەلىسسوزدەر بارىسىندا وبلىس اكىمى مەن ەققدب پرەزيدەنتى وسكەمەندە قۇنى 29،5 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن قالدىقتاردى زاماناۋي جولمەن جويۋ جانە قايتا وڭدەۋ جوباسىنىڭ تەحنيكالىق قۇجاتتاماسىن جاساۋ جانە قارجىلاندىرۋ مۇمكىندىگى قاراستىرۋ ٴۇشىن بىرگە جۇمىس ىستەۋگە كەلىستى. سونىمەن قاتار، دانيال احمەتوۆتىڭ ۇسىنىسىمەن ەققدب قۇنى 33،3 ميلليارد تەڭگە تۇراتىن زايسان، ٴۇرجار، تارباعاتاي اۋداندارىنىڭ 50 ەلدى مەكەنىن گازداندىرۋ جوباسىن زەرتتەۋگە كىرىسەدى.2015 جىلدان باستاپ، سوڭعىسىن بىرگە ەسەپتەگەندە، وبلىس اكىمدىگى مەن ەققدب 46،1 ميلليارد تەڭگەنىڭ 10 نەسيەلىك كەلىسىمشارت پەن كەلىسىمگە ٴمور باستى.بۇل كەلىسىمدەر مەن گازداندىرۋ جانە تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جوبالارىن قارجىلاندىرۋ تۋراسىندا قۇجاتتارعا قول قويىلۋى جىل سوڭىنا دەيىن شقوعا تارتىلاتىن ينۆەستيسيا كولەمىن 108،9 ميلليارد تەڭگەگە جەتكىزەدى.كەزدەسۋدى قورىتىندىلاعان سەر سۋما چاكرابارتي قازاقستاننىڭ ايماقتارى ىشىندە شقو ەققدبمەن بىرلەسكەن جوبالاردىڭ سانى مەن سوماسى بويىنشا كوش باستاپ وتىرعانىن جەتكىزدى جانە ينۆەستيسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا زور ۇلەس قوسقان وبلىس اكىمى دانيال احمەتوۆكە العىس حات تابىس ەتتى. سونداياق، ەققدب پرەزيدەنتى ايماق باسشىسىن بيىل قاراشادا پەكيندە وتەتىن ورتالىق ازيا فورۋمىنا قوناعى رەتىندە قاتىسىپ، بىرلەسكەن جوبالاردىڭ بارىسى تۋرالى بايانداما جاساۋعا شاقىردى.ەستەرىڭە سالا كەتسەك، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ مامىر ايىندا وتەتىن استانا ەكونوميكالىق فورۋمى اياسىندا ەققدب مەن شىعىس قازاقستان وبلىسى اراسىندا ينفراسترۋكتۋرالىق جوبالار بويىنشا كەزەكتى نەسيەلىك كەلىسىمشارتتارعا قول قويۋ جوسپارلانۋدا.
|
دەپرەسسياعا، ۆكونتاكتى سۋيتسيدكە اپاراتىن جەلىاداسقاندار 2881 0 پىكىر 5 قازان, 2018 ساعات 11:31ادامزات قوعامى جاڭا عاسىردىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان بەتتە عالامتور ءداۋىرىنىڭ قۇرىعىنا ءىلىندى. سوڭعى جىلدارى ينتەرنەت الەمى ۇلكەندەر عانا ەمەس جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن دە وتە قول جەتىمدى بولىپ قالدى. 2000 جىلدان كەيىن تۋعان جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردى ينەتەرنەتتىڭ تابيعي تۇرعىندارى دەۋگە دە بولادى. عالامتور جالپىلاسقان ورتادا تۋىپوسكەن بۇگىنگى ۇرپاق كومپيۋتەر مەن سمارتفونداردىڭ قۇلىنا اينالدى.مەكتەپ وقۋشىلارى كۇندەلىكتى ءبىلىم الۋ، ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋ، ماتەريال ىزدەۋدە ينەرنەت جەلىسىنەن قول ۇزە المايتىن دارەجەگە جەتتى. ستاتيستيكا بويىنشا بۇگىندە مەكتەپ وقۋشىلارىنا ينتەرنەتتىڭ قول جەتىمدىلىگى 6070عا دەيىن جەتكەن. الايدا، كامەلەت جاسىنا تولماعانداردىڭ ءوزىنءوزى تەجەۋ قابىلەتى شەكتى بولعاندىقتان عالامتوردى پايدالانۋ اياسى وقۋءبىلىم ۇيرەنىپ، حاتحابار الماسۋمەن شەكتەلمەيتىن بولعان.قازىرگى تاڭدا وقۋشىلاردى اتاانالارى مەن مەكتەپتىڭ باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرۋى مۇمكىن ەمەس. وسىدان بارىپ عالامتور الەمىندەگى ەكى تىزگىن ءبىر شىلبىر ءوز قولىنا تيگەن وقۋشى قولىنداعى سمارتفوننان جاسىنا لايىق ەمەس اقپاراتتار الىپ، لاس الەمنىڭ قۇيىنا باتۋدا. بۇنىمەن قوسا عالامتور ويىندارىنا قۇمارتۋ دا كەزكەلگەن وقۋشىنىڭ ءومىر جولىن وزگە باعىتقا بۇرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. تاعى دا ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، الەمدە 18دان استام ءجاسوسپىرىم كۇنىنە 45 ساعاتتان كوپ ۋاقىت عالامتور ويىنىن وينايدى ەكەن. ال بۇنىڭ وقۋشى دەنساۋلىعىنا قانشالىقتى زيان ەكەنىن ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. كومپيۋتەردە ءبىر ساعاتتان اسپايتىن ۋاقىت جۇمىس ىستەگەننىڭ وزىندە جاسوسپىرىمدەردىڭ 73ىنىڭ كوزى مەن جۇيكەسى شارشايتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر. كومپيۋتەرگە قىزىعىپ، ەموتسيونالدىق دەڭگەيى كوتەرىلگەن وقۋشى شارشاعانىن بايقاماي وتىرا بەرەدى. كلاۆياتۋراداعى تومەن دياپازوننان تارايتىن ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلەلەر ساۋساق ارقىلى اعزاعا اسەر ەتەتىن كورىنەدى. ناتيجەسىندە، كومپيۋتەرمەن كوپ جۇمىس ىستەگەن ادام جۇيكە اۋرۋىنا ۇشىرايدى. جانە دە كومپيۋتەردىڭ الدىندا كوپ وتىرعاندار ساۋساق اۋرۋلارىنا دا شالدىعادى.بۇدان دا ماڭىزدىسى، ءالى اقىل توقتاتپاعان جاسوسپىرىمدەرىمىزدىڭ ينتەرنەت جەلىسىندە نە كورىپ، نە وقىپ جۇرگەنى بولىپ وتىر. ەل بيلىگىنىڭ بەيعامدىعىنان قازاق ءباسپاسوزى ابدەن بۇزىلدى. قازىرگى تاڭدا قازاق قوعامى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى جاڭالىق بەلگىلى ءبىر ءانشىنىڭ جاڭا كيىم ساتىپ العانى بولدى. انشىسماقتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە جۇكتەگەن اقىل مەن پايىمنان جۇرداي شاتپاعىن گازەتكە باسىپ، سايتقا جازىپ وتىرعانىمىز وتىرىك ەمەس. بۇدان قالسا كىسى ءولتىرۋ مەن زورلىقزومبىلىق جايلى جازىپ، جاعا ۇستاتۋدان جالىقپايتىن باسىلىمدار قانشاما. مىنە، وسىنىڭ ءبارىن قولىنان سمارتفونى تۇسپەيتىن جاسوسپىرىمدەر كورمەيدى دەيسىز بە؟! ۇلكەندەردىڭ ءوزى اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ وقيتىن وسى جاڭالىقتار جاسوسپىرىمدەردى قىزىقتىرماۋى مۇمكىن بە؟!تەك زورلىقزومبىلىق جايلى جازىپ، انشىلەردىڭ ءار قادامىن اڭدىپ، ۇيات پەن رۋحانياتتان جۇرداي جالاڭاش جاڭالىقتاردى جارنامالاپ وتىرعان ءباسپاسوز جاستاردى جاماندىققا ۇيرەتۋدە. جاسالعان تالداۋ قورىتىندىلارى بويىنشا ەكراندا زورلىقزومبىلىق كورىنىستەرىنە وڭ كوزقاراسپەن قارايتىن بالالار تۇنگى ۋاقىتتارىن كومپيۋتەرلىك كلۋبتارداينتەرنەتكافەلەردە وتكىزۋگە قۇمارتادى ەكەن. ءارى ولار زورلىقزومبىلىققا، جىنىستىق سيپاتتاعى اقپاراتتارعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، بوس ۋاقىتىندا ينتەرنەتتەن تەك وسىنداي مازمۇندى ىزدەيتىن بولادى. وقۋعا مۇلدە زاۋقى بولمايدى.جاسوسپىرىمدەردىڭ بۇنداي بۇرىس جولعا بەت بۇرۋىنا ءبىزدىڭ ەلدە ەش شەكتەۋسىز جۇمىس ىستەيتىن ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەر دە اسەر ەتۋدە. 2015 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا جۇرگىزىلگەن ۆكونتاكتە كومانداسىنىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، اتالعان جەلىنى ەلىمىزدە 2 ميلليوننان استام ادام پايدالانادى ەكەن. ال بۇنىڭ 37 پايىزى وقۋشىلار! دەمەك، رەسەيلىك پاۆەل دۋروۆ نەگىزىن سالعان وسى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ەلىمىزدەگى ەڭ بەلسەندى قولدانۋشىسى وقۋشىلار بولىپ وتىر. ال بۇل جەلىنىڭ جاسوسپىرىمدەر اقاۋسىزدىعىنا اسا قاۋىپتى ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى. اشىق ۆيدەو قورلارى ءتۇرلى اتىسشابىس جانە پورنوگرافيالىق مازمۇنعا تولى. بەسىكتەن بەلى شىقپاعان ءبىزدىڭ جەتكىنشەكتەر وسىنداي ازعىندىقپەن ەش كەدەرگىسىز سۋسىنداۋدا.وقىرمانعا ۇسىنىلاتىن جاڭالىقتاردى ساراپتاپ، سۇزگىدەن وتكىزىپ، ىرىكتەپ جاتقان ەشكىم جوق. باستا ءبىز ايتقان سان ءتۇرلى جاۇرشىگەرلىك جاڭالىقتار الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە ءورىپ ءجۇر. بىرەۋدى بىرەۋ ءولتىردى، ۇرىپسوقتى، زورلادى، ۇرلىققا ءتۇستى، ادام جوعالدى، ءوزوزىنە قول جۇمسادى... وسىلاي تىزبەكتەلە بەرەتىن جاعىمسىز جاڭالىقتاردى وقي بەرۋگە بالالار ەمەس ۇلكەندەردىڭ جۇيكەسى شىدامايدى. ال الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەشكىمدى دە جاسىنا قاراپ شەكتەمەيتىنىن ەسكەرسەك، مۇنداي اقپاراتتار جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەر ەتەتىنى انىق.وسى ۋاقىتقا دەيىن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءتۇرلى ءدىنيەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ 1825 جاس ارالىعىنداعى جاستاردى ارباپ، ءوز قاتارلارىنا قوسۋ فاكتىلەرى دە تىركەلگەن. الەۋمەتتىك جەلىلەرگە تىركەلەتىن بيوگرافيالىق مالىمەتتەردى ءوز مۇددەلەرىنە پايدالاناتىن قىلمىستىق توپتار دا ءجيى كەزدەسەدى. ءتىپتى، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى الداپ سوعاتىن الاياقتار دا، نەشە ءتۇرلى قىلمىسكەرلەر دە تابىلىپ جاتقانى بەلگىلى.بۇلاردان بولەك، ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەردە بوتەن بىرەۋمەن تانىسامىن دەپ بارماق تىستەگەندەر جايلى دا كوپ اقپارات بار. ماسەلەن، وقۋشى قىزداردىڭ عالامتور جەلىسىندە اقبوز اتتى حانزادا دەپ تانىسقانى مانياك بولىپ شىعىپ، ماحاببات حيكاياسى مۇڭلى تراگەدياعا اينالعان وقيعالار از ەمەس. ءبىز جوعارىدا ۆكونتاكتە جەلىسىندە 2 ملن قازاقستاندىق 2015 جىلعى مالىمەت تىركەلگەن دەدىك، ال جەلىسىنە تىركەلگەن وتانداستارىمىزدىڭ سانى دا ءدال وسى شامادا بولسا كەرەك. وسى جەردە ەرەكشە ايتا كەتەيىك، عالىمدار زەرتتەۋ ناتيجەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، جەلىسىن دەپرەسسياعا ۇرىندىراتىن جەلى دەپ اتاسا، ۆكونتاكتەنى سۋيتسيدكە اپاراتىن جەلى دەپ تانىعان .. ال ەلىمىزدە بۇل جەلىلەردى پايدالاناتىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاسوسپىرىمدەر ەكەنىن باستا ايتتىق.بۇگىنگى تاڭدا عالامتوردان باس تارتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىز اتاعان الەۋمەتتىك جەلىلەردى جابا دا المايمىز، ەلىمىز شەكاراسىنان قۋىپ شىعۋ دا قولىمىزدان كەلمەيدى. ءوز ەلىمىزدىڭ بىلىققان ءباسپاسوزىن تەكتەۋگە ءتىسى باتپاي وتىرعان ءبىزدىڭ بيلىك، وزگە ەلدىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەرىن شەكتەۋگە شاماسى قايدان كەلسىن. سول ءۇشىن جەتكىنشەكتەرىمىزدى جيىركەنىشتى عالامتور قوقىسىنان قورعاۋ قيىن بولىپ تۇر. ەندى بالاسىنىڭ بولاشاعىن ويلاعان ءاربىر اتاانا بالا تاربيەسىن بۇرىنعىدان دا كۇشەيتكەنى ابزال.
|
تەكتىلىك پەن تەكسىزدىك نەمەسە تاعى دا اتىءجونىمىزدى قالاي جازۋ جايىندا ادىرنا ۇلتتىق پورتالىتەكتىلىك پەن تەكسىزدىك نەمەسە تاعى دا اتىءجونىمىزدى قالاي جازۋ جايىنداشۇكىر دەيىك، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكەن تۇستان بەرى عاسىرلار بويعى وتارشىلدىقتىڭ تەپكىسىنەن قۇتىلىپ، ەڭسەمىزدى تىكتەۋگە بەت بۇردىق. وشكەنىمىز جاڭعىرىپ، جوعالتقانىمىز تابىلىپ كەلەدى. ۇلتتىق رۋحىمىز كۇشەيىپ، اتىجونىمىزدەن دە قازاقىلىقتىڭ بولمىسى شىعىپ تۇرعانىن ءجون كورە باستادىق. بۇل جاعداي ازىرگە بىرىزدىلىككە تۇسە قويعان جوق. سول سەبەپتى، قازاقتىڭ باسىم كوپشىلىگى ورىستىڭ فاميلياسىمەن وۆ، ەۆا، ين، ينا ت.ب ءجۇر. رۋحاني جاڭعىرۋدى باستايمىز دەپ ۇرانداپ جاتقان تۇستا تولقۇجاتتاعى اتاتەگىمىزدىڭ دۇرىس جازىلۋىنا دا نازار اۋداراتىن كەز كەلگەن سياقتى. جۋرناليست سەرىك جۇمابەكۇلىنىڭ 11 جىل بۇرىنعى ۇلتتىق نامىس، تەكتىلىك پەن تەكسىزدىك سياقتى قۇندىلىقتار جايىندا جازعانى ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جويعان جوق. سول سەبەپتى، اۆتوردىڭ كەلىسىمىمەن ماقالانى وقىرمان نازارىنا قايتا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.تاياۋدا بەلگىلى فيلوسوف، پروفەسسور امانجول قاسابەك مىرزامەن قىزمەت بابى بويىنشا اڭگىمەلەسىپ قالدىق. ول كىسى وۆ دەگەن پالەدەن قۇتىلعانىن، جاڭا تولقۇجات بويىنشا اتاتەگىن وسىلاي جازعىزعانىن جەتكىزدى. سوسىن: وۆ جالعاۋى ورىستىڭ چەي حولوپ؟ دەگەن سوزىنەن شىققان دەي وتىرىپ، بۇل كەزىندە قۇلدار مەن كۇڭدەردىڭ قاي قۇليەلەنۋشىگە تيەسىلى ەكەندىگىن انىقتايتىن جالعاۋ بولعانىن، كەيىننەن ورىس حالقىنىڭ فاميلياسىنا اينالىپ كەتكەنىن دالەلدەدى. وسى پىكىردى ءبىر جولداسىما ايتىپ ەدىم، ول شاتشالەكەي اشۋلاندى. سويتسەم بالاشاعاسىنا ءبىر اۋىز قازاقشا ۇيرەتە الماي كەتكەن ونىڭ وتباسىنىڭ مۇشەلەرى تۇگەلدەي وۆ، وۆا جالعاۋلارىن مۇرا تۇتقان ەكەن. سوندا ورىستىڭ پاتشالارى دا قۇلداردىڭ فاميلياسىن يەمدەنگەن بە؟ دەپ ول كىسىنىڭ جۇبايى قارسى سۇراق قويدى. سوڭىنان ۇلكەن سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىن پاراقتاپ قاراعانىمدا، ورىستىڭ كنيازدارى مەن يمپەراتورلارى، پاتشالارى مەن پاتشايىمدارى ەشقاشان فاميليالارىنا وۆ، ەۆ دەگەن قۇيرىقشالاردى قىستىرماعانىنا كوزىم جەتتى. دميتري دونسكوي، ياروسلاۆ مۋدرىي، يۆان گروزنىي، پەتر ءى، سوڭعى پاتشا ءىى نيكولايعا دەيىن ەشقايسىسى قۇلداردىڭ فاميلياسىنا جولاماپتى.بۇدان كەيىن فاميليا دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن سوزدىكتەردەن قارادىم. ونىڭ لاتىن تىلىندە ەكى ماعىناسى بار كورىنەدى:قاي وتباسىنان تاراعانىڭدى ءبىلدىرۋ امالى. ول ءۇشىن جەكە ادامنىڭ اتىنا، ياعني اتاڭنىڭ نەمەسە اكەڭنىڭ ەسىمىنە تاۋەلدىك جالعاۋلارىنىڭ ءبىرىن جالعاپ كورسەتۋىڭ كەرەك.اۋلەتىڭدى، ءۇرىمبۇتاعىڭدى تانىتۋدىڭ امالى. ورىستار ءۇرىمبۇتاعى تۋرالى ايتقىسى كەلسە ۆسيا ناشا فاميليا دەپ باستايدى. ءبىز رۋ، اتاتەگىمىزدى انىقتاۋعا كەلگەندە وسىلاي ءسوز ساپتايمىز.وتباسى دەمەكشى، كوممۋنيستىك يدەيا كوسەمدەرىنىڭ جاقسى ماعىنادا ءبىرى ف.ەنگەلس سەميانىڭ، جەكەمەنشىكتىڭ جانە مەملەكەتتىڭ شىعۋى اتتى ەڭبەگىندە بۇل جونىندە تەرەڭ عىلىمي تۇجىرىم جاساي كەلىپ: دەگەن ءسوز ريمدىكتەردە ەرلىزايىپتى ادامدار مەن ولاردىڭ بالالارىنا قاتىستى بولماي، قۇلدارعا عانا قاتىستى بولعان. ءۇي قۇلى دەگەن ءسوز. ال ءبىر ادامعا قارايتىن قۇلداردىڭ جيىنى دەگەن ءسوز. گايدىڭ زامانىندا دا ياعني مۇرا وسيەتپەن قالدىرىلىپ وتىراتىن بولعان. جاڭا قوعامدىق ورگانيزمدى اتاۋ ءۇشىن بۇل ءسوزدى ريمدىكتەر ويلاپ شىعارعاندى بۇل ورگانيزمنىڭ باسشىسى ايەلى مەن بالالارىنىڭ جانە بىرنەشە قۇلدىڭ قوجاسى بولدى ريمدىكتەردىڭ اكە بيلىگى بويىنشا، ونىڭ وزىنە باعىنىشتى وسى ادامداردىڭ ءبارىنىڭ ءومىرى مەن ولىمىنە بيلىك ەتۋ پراۆوسى بولدى ك.ماركس پەن ف.ەنگەلس، تاڭدامالى شىعارمالارىنىڭ ءۇش تومدىعى، 3توم، 258بەت. الماتى، قازاقستان، 1981 دەپ جازادى.وسىدان كەيىن اتابابامىزدىڭ نەمەسە اكەمىزدىڭ ەسىمدەرىنە ورىستار ارقىلى بىزگە اۋىسقان، قۇلدىقتىڭ بەلگىسىن تانىتاتىن، ايعاقتايتىن وسىناۋ جالعاۋقۇيىرشىقتى تەگىمىزگە تەلي بەرۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار؟ بۇل سۇيەككە تاڭبا ەمەي، تەكسىزدىك ەمەي نەمەنە؟!قۇيىرشىقتى شورت كەستىك!بۇل ساسقان ۇيرەك ارتىمەن سۇڭگيدىنىڭ كەرىن كەلتىردى، پاميلە بولىپ جارىتپادى. ەندى جانات ەسىمبەك، راحات كەمەلباي، مانات شالباي، دۋمان جۇماعۇل، بالعىن ەسماعامبەت، مەيرام مۇساعالي، قالىش ءۋاليحان، ساعىنىش راحىم، باعدات ديحانباي، سايران توقتارعازى، ديدار تۇرسىنباي، ارداق بەرسىنبەك، باعلان اسانباي تاعى باسقا وسى ءتارىزدى ەركەك پەن ايەلگە ورتاق ەسىمدى ادامداردى جۇزبەءجۇز تانىماساڭ، ونىڭ نە ايەل زاتى، نە ەركەك زاتى ەكەنىن اجىراتا المايتىن جاعدايعا جەتتىك.مەيلىڭ، ول جاعى ءتۇپتىڭ تۇبىندە بەلگىلى بولا جاتار. ەندى قاتار اتالعان وسى ەسىمدەردىڭ قايسىسى ءوز اتى، قايسىسى تەگى ەكەنىن قالاي اجىراتامىز؟ شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن ادامداردىڭ ەسىمى ءبىرىنشى جازىلاتىن ءداستۇر بار. بىراق ەلدىڭ ءبارى شەرحان مۇرتازا، ءابىش كەكىلباي، قادىر مىرزاءالي ەمەس. شىعارماشىلىق ادامدارىنا ەلىكتەسەك، ءتىپتى شاتىسۋىمىز مۇمكىن ەكەن. بىرەۋلەرى رۋىنىڭ، تۋعان جەرىنىڭ اتتارىن پاميلەسى تەگى رەتىندە كورسەتەتىندى شىعاردى. اقسەلەۋ تاراقتى، تۇڭعىشباي ءالتارازي دەگەن سياقتى. نيەتتەرى دۇرىس. ورىستىڭ وۆ دەگەن قۇيىرشىعىنان قۇتىلىپ، وزدەرىنىڭ قايدان شىققاندارىن، قايدان تاراعاندارىن كورسەتكەن تۇرلەرى عوي. الايدا بۇل دا بۇكىل قازاققا پاميلەلىك ۇلگى بولا الماسى انىق. ەڭ قيىنى ەندى ەكىءۇش ۇرپاق اۋىسقاننان كەيىن كىمنىڭ كىمنەن تاراعانىن اجىراتا المايتىندىعىمىزدا بولىپ وتىر.ءبىر ۇرپاق اۋىسقان سوڭۇلى، قىزى دەگەن قوسىمشالار دا تۇپكىلىكتى پاميلە جاساي المايتىن ءتارىزدى. ماسەلەن داڭقتى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ بالاسى باقىتجان اعامىز دا كەڭەس كەزىندەگى فاميليا زاڭى بويىنشا مومىشۇلى بولىپ جازىلدى. نەگىزى ول كىسى مومىش اتادان تاراعان ۇرپاق، ياعني مومىشتان باقىتجان باۋىرجانۇلى دەپ جازىلۋى كەرەك ەدى. بىراق ايگىلى ادامنىڭ فاميلياسى بولعاندىقتان مومىشۇلى وشپەس ەرلىكتىڭ سيمۆولى بولىپ قالا بەرەدى. ۇرپاقتارى ونى ماقتانىشپەن فاميليا تۇتىپ وتەدى. الايدا ەلدىڭ ءبارى باۋكەڭ ەمەس قوي. سوندىقتان قازىرگى بىزدەر پاميلە رەتىندە پايدالانىپ جۇرگەن اكەمىزدىڭ ەسىمدەرى ءبىر ۇرپاقتان كەيىن پاميلەلىككە جارامايتىنىن مويىنداعانىمىز ءجون.تەگى دە دۇرىس ەمەسقازاق ءجون سۇراسقاندا قاي اۋلەتتەنسىڭ؟ تەگىڭ كىم؟ دەپ باستايتىنى بەلگىلى. قايدان تاراعانىڭدى سانامالاۋعا كىرىسەسىڭ. سويتە كەلە ءبىر جەردەن ءبىر تارماعىڭ الگى اداممەن، ايتەۋىر، جاناسادى. اعايىن بولاسىڭ، تۋىس بولاسىڭ. مۇنداي ۇلتتىق قاسيەت ەشبىر ەلدە جوق. مەيىرباندىق پەن بىرلىگى كۇشتى ەل ەشقاشان وشپەيدى. وسىدان قورىققان وتارشىلدار قازاقتاردىڭ اراسىنا وت تاستاپ، رۋشىلدىقتى قوزدىرىپ، ءبولىپ ال دا بيلەي بەر! ءادىسى بويىنشا ءبىزدى عاسىرلار بويى ەزگىگە سالعانىن قالاي ۇمىتامىز.سونىمەن بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تەگى ونىڭ اتاباباسى. وندا بىزدەر نەگە تولقۇجاتتا ءوزىمىزدى اتابابامىزدىڭ تەگى رەتىندە كورسەتۋىمىز كەرەك؟ سەن سول اتابابادان تاراعان ۇرپاق ەمەسسىڭ بە! ورىستىڭ وۆ دەگەن جالعاۋىنىڭ ىشكى ماعىناسى دا وسىنى بىلدىرەدى. ولاردىڭ روديتەلنىي پادەج دەگەندەرى كوگو؟ چەگو؟ چەي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىنى بەلگىلى. چەي حولوپ؟ يۆانوۆ حولوپ دەگەن وسىدان شىققان. روديتەلنىي پادەجدىڭ سۇراقتارى قازاق تىلىندەگى ىلىك سەپتىگىنىڭ كىمنىڭ؟ نەنىڭ؟ سۇراقتارىمەن دالمەءدال. سولاي ەكەن دەپ ءبىز پاميلەمىزدى اساننىڭ، ۇسەننىڭ دەپ جازۋىمىز كەرەك پە؟ جوق. فاميليا اياقتالعان، ناقتى ماعىنا بەرەتىن سوزدەن جاسالۋى ءتيىستى. قازاق تىلىندەگى شىعىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋلارى تان، تەن، دان، دەن، نان، نەن دەپ تاقتۇق ەتىپ تۇرعان جوق پا؟ مۇنداي سەپتىكتى ورىس تىلىندە تابا المايسىز. ول بىزدە عانا بار. اتاتەگىمىزدى تاراتقاندا دا ءبىز وسى سەپتىك بويىنشا پالەنبايدان تۇگەنباي، ودان اناۋ، اناۋدان مىناۋ دەپ سارناپ قويا بەرەمىز. جالپى، ءبىز ورىس ءتىلىنىڭ زاڭدىلىقتارىمەن عانا جۇرۋگە ابدەن داعدىلانىپ العانبىز. وتارشىلدىق تەپكىسىنەن ەس جياتىن كەز كەلدى. ەندەشە پاميلەمىزدى اساننان، ۇسەننەن دەپ جازعانىمىز دۇرىس.ماسەلەن گرۋزيندەردىڭ فاميليالارىنا جالعاناتىن دزە، شۆيلي، دەگەن جالعاۋلار بالا، ۇرپاق دەگەن ءسوزدىڭ بالاماسى ەكەن. ال ول فاميلياعا جالعانعاندا كىمنەن تاراعان ۇرپاق دەگەندى اڭعارتاتىن كورىنەدى. ءبىر قىزىعى وسى گرۋزين جالعاۋلارىنىڭ ىشكى ماعىناسى ءبىزدىڭ قازاق تىلىندەگى شىعىس سەپتىگىنىڭ جالعاۋلارىمەن دالمەءدال كەلەتىنىن قايتەرسىڭ! ولاردا بۇدان باسقا ەلي، يلي رۋستاۆەلي دەگەن جالعاۋلار دا بار. ادامنىڭ كاسىبىن، لاۋازىمىن بىلدىرەدى. الايدا گرۋزين حالقى كەيىنگى كەزدە وسى ەلي، يلي جالعاۋلارىن دزە، شۆيلي جالعاۋلارىنا اۋىستىرۋدى قولعا الىپتى.1970 جىلى ماسكەۋدىڭ ناۋكا باسپاسىنان جارىق كورگەن انتروپونيميكا اتتى اۆتورلار توپتاماسىن قاراساڭىز، ورىستاردان باستاپ ءبىر كەزدەگى كسرو حالىقتارى فاميليالارىنىڭ شىعۋ تەگىن زەرتتەگەن عالىمداردىڭ قىزىقتى ەڭبەكتەرى الدىڭىزدان شىعادى. وقىپ وتىرىپ، ۋكراين، لاتىش، ۋدمۋرد، كورەي، ارميان، گۇرجى، ەۆرەي، تاعى باسقا ۇلتتاردىڭ فاميليالارىنىڭ سوڭىنداعى جالعاۋلارى قازاقتىڭ شىعىس سەپتىگىندەگى تان، تەن جالعاۋلارىمەن ۇندەسىپ جاتقانىن بايقايسىز. ءبىر وكىنىشتىسى، بۇل كىتاپتا قازاقتىڭ پاميلەسى جايىندا ەشكىم ەشتەڭە جازباپتى.تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن بەسىگىمىزدى تۇزەيمىز دەپ ءجۇرىپ ەسىمىمىزگە ءمان بەرمەگەنىمىز راس.ەشتەن دە كەش جاقسىتاياۋدا بەلگىلى ءتىل مامانى، پروفەسسور تەلعوجا جانۇزاقوۆ اقساقالعا ارنايى جولىقتىم. ول كىسى قازاقتىڭ ەسىمدەرى مەن فاميليالارىن دۇرىس جازۋ جونىندەگى 1994 جىلعى قاۋلىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە ۇلەس قوسقان ادامنىڭ ءبىرى. تەلاعاڭ بۇل قاۋلىعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، قايتا قابىلداۋ قاجەتتىگىن، كەزىندە ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن اسىعىستىققا جول بەرىلگەنىن جاسىرمادى. سوڭىنا تامان مەن 1989 جىلدىڭ 8قازان كۇنى دۇنيەگە كەلگەن قىزىمنىڭ سول كەزدە الىنعان تۋى تۋرالى كۋالىگىن كورسەتتىم. ونداعى جۇمابەكتەن ايگۇل سەرىكقىزى دەگەن جازۋعا العاشقىدا تاڭىرقاي قارادى. بەلگىلى ءتىل مامانى، پروفەسسور ساپارحان مىرزابەكوۆ مارقۇم دا وسى نۇسقانىڭ دۇرىس ەكەندىگىن دالەلدەپ، كەزىندە بىرنەشە ماقالا جازعان ەدى. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ، كومپارتيانىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەزدە سەن مۇنى قالاي العانسىڭ؟ دەپ سۇرادى. سول كەزدەگى ماسكەۋ اۋداندىق احاجدا ۇلتى ورىس قىزمەتكەرمەن ەكى ساعات داۋلاسىپ وتىرىپ جەتكەن جەڭىسىمدى اڭگىمەلەدىم. ەندى، مىنە، ول جايىندا كوپشىلىككە جاريالاۋعا تۋرا كەلدى. ەڭ باستىسى قىزىم ايگۇلدىڭ ءوز پاميلەسىن وتە ماقتان تۇتاتىندىعى. بالاباقشادا دا، مەكتەپتە دە ونى وسى پاميلەمەن اتادى. بۇعان كوپتىڭ قۇلاعى ۇيرەنگەلى قاشان. الداعى ۋاقىتتا بۇكىل قازاق اتىجوندەرىن وسىلاي جازعىزسا، مەنىڭ دە ماقتانىشىمدا شەك بولماس ەدى. تۇبىندە سولاي بولاتىنىنا سەنىمىم مول. ويتكەنى، تولقۇجاتىمىزداعى فاميليانىڭ ورنىنا تەگى دەپ كورسەتىلگەن. ال ول قايدان؟ دەگەن شىعىس سەپتىگىنىڭ سۇراعىن سۇرانىپ تۇر. سۇراققا ارقايسىڭىز ءوز پاميلەلەرىڭىزبەن جاۋاپ بەرىپ كورىڭىزدەرشى. مەن قىزىما كۋالىك الاردا ونىڭ تەگى جۇمابەكتەن دەپ جاۋاپ قايتارعام جانە سولاي جازدىرعام. بۇل ەندى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىقتىڭ ءوزى ەمەس پە؟!پرەزيدەنت جانە حالىق گازەتى47062 24قاراشا، جۇما. 2006 جىل
|
پونت پەن كومفورت تۋرالى . ەلارنا دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن قازاق ءتىلدى امبەباب ينفورماتسيا ارناسى جولدانعان ۋاقىتى: 14:20 20191107 : :..100411نەگىزى ءار ادامنىڭ بويىندا بىرەۋگە بىردەڭە دالەلدەۋ سيندرومى بار سياقتى. الدە وسى قاسيەت تەك قازاقتا ما؟ روسكوش كورمەگەن ادامعا وزىڭە ۇناعان نارسەنى ۇستا، كومفورت بولسا بولدى، باعاسى ماڭىزدى ەمەس دەپ ايتا المايسىڭ. ەكى مىسال ايتايىن، سوسىن 100 رەت قاجىلىققا بارعان ادامدى تالدايمىز.ءبىر سۇمدىق روسكوشتا جۇرگەن اعامىز بولدى. كرۋزاك، رەيندج روۆەر، سوڭعى ۇلگىدەگى ءبارىن ءمىندى. ، سياقتى بىرنەشە ميلليون تۇراتىن برەندتەردى كيدى. قازىر وزىمە ىڭعايلى سپورتيۆكا كيىپ الىپ، تاكسيمەن جۇرە بەرەمىن. تانيتىن ادامدار مەنىڭ قولىمنان نە كەلەتىنىن بىلەدى، ەشكىمگە ەشتەڭە دالەلدەمەيمىن. قازىرگى وسىلاي جۇرگەنىم، وزىمە كومفورت دەيدى.وسىدان 45 جىل بۇرىن مەندە 6، 7 سياقتى تاباقتاي ايفون بولدى. سول كەزدە ونداي سوتكالار پونت بولاتىن. كوپكە دەيىن ءوزىمنىڭ كومفورتىم ءۇشىن دەپ ءوزىمدى الداپ كەلدىم دە، وتكەن جىلى پونت ءۇشىن ۇستاعانىمدى مويىنداپ، 99 000 تەڭگەگە ورتاڭقول الدىم. ءبارى نورما، ەشكىمگە ەشتەڭە دالەلدەمەيمىن، جۇرت مەنىڭ ايفونعا شامام جەتەتىنىن بىلەدى. قازىرگى كومفورتىم .بۇنداي مىسالدار ايتا بەرسەك، وتە كوپ. پونت ءۇشىن شەتەلگە اقىلى وقۋعا ءتۇسىپ، كەيىن ەلگە قايتىپ سامورازۆيتيەمەن اينالىسىپ جۇرگەن جاندار دا بار. باسىندا قىمبات ەلدەرگە بارىپبارىپ، سوسىن وزىنە كومفورت ەلدى تاۋىپ الىپ، سوعان جىلدا بارا بەرەتىن ساياحاتشىل ادامدار دا جەتكىلىكتى.بىرەۋگە بايلىق، كەيبىرەۋگە ءبىلىم، باسقاعا قاجىلىققا بارۋ جەتىستىك. 100 رەت قاجىلىققا بارعان ادام ساۋاپتان كورى جۇرت مەنى ماقتاسىن، ايتسىن، مويىنداسىن دەگەن سيندرومنان ارىلا الماعانى، پونتتىڭ شىڭىنا جەتكەنى كورىنىپ تۇر. ءدىني كوزقاراسپەن قاراسام دا، قاي جاعىنان ويلانسام دا، تۇسىنۋگە سونشا تىرىسسام دا، قابىلداي المادىم... ول كىسىنىڭ جاريا تۇردە بۇلاي پونت جاساۋى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ابدەن قاراڭعىلانىپ، ميىنىڭ دوگمامەن شەكتەلىپ، ورتا عاسىرلىق دەڭگەيگە ءتۇسىپ، دەبيليزم مەن تۋپيزمگە كۇن سايىن جاقىنداپ جاتقانىن بىلدىرەدى.كەلۋ قاينارى: :...?511069053
|
تەن ساقلىقزور بايلىقسوۋۇتىلغان قايناقسۇنى ئۇزاق تۇرغۇزۇپ ئىچسە ئوڭاى راك پەيدا بولۇپ قالىدۇباغداش مۇنبىرىمۇنبەر ئەينەك تەن ساقلىق زور بايلىق سوۋۇتىلغان قايناقسۇنى ئۇزاق ...كۆرۈش: 1789ئىنكاس: 4سوۋۇتىلغان قايناقسۇنى ئۇزاق تۇرغۇزۇپ ئىچسە ئوڭاى راك پەيدا بولۇپ قالىدۇيوللىغان ۋاقتى 2011123 21:04:28 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشكىشىلەر ئادەتتە سوۋۇتىلغان قايناقسۇ ، سۈزۈك ، پۇراق يوق يەنە پاكىز سۇ ، شۇڭا ، بۇ خىل سۇنى ئۇزاق ۋاقىت ساقلاپ ئىچسىمۇ زىيىنى يوق دەپ قارايدۇ . بۇخىل قاراش خاتا .بۇخىل پاكىز سۇنىڭ تەركىبىدە راك پەيدا قىلغۇچى بىر قەدەر كۈچلۈك ماددا نىترىت بولۇپ ، ئۇ سۇ ئۇزۇن تۇرغانسېرى ، ئۇنىڭ تەركىبىدىكى نىترىت ماددىسى شۈنچە يوقىرى بولىدۇ . مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللارغا ئاساسلانغاندا قۇدۇقتىن ئەمدىلا تارتىلغان ھەر بىر لىتېر سۇنىڭ تەركىبىدە ئاران 0.017 مىللىگرام نىترىت بولىدىكەن .لېكىن ئۆي تېمپېراتورىسىدا ئۈچ كۇن تۇرسىلا 0.914 مللىگرامغا يىتىدىكەن .ئەسلىدە نىترىتلار بولمىغان سۇنى بىر كۈن قويۈپ قويسا ھەر لىتېر سۇدا 0.004 مىللىگرام نىترىت ھاسىل قىلىدىكەن . ئۈچ كۇندىن كېيىن0.011 مللىگرامغا يىتىدىكەن. 20 كۈندىن كېيىن ئۆرلەپ 0.73 مللىگرامغا يىتىدىكەن. ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا ، ئۆي ئىچى تېمپېراتورىسىدا ئىچىدىغان سۇنىى ساقلاش ۋاقتى ئۈچ كۇندىن ئېشىپ كەتمەسلىكى كېرەك . ئۇنداق بولمايدىكەن ئىچكەندىن كېيىن راك پەيدا قىلىشتەك خەۋپ پەيدا بولىدىكەن . ماتېرىيالدىن توردا يوقتىزىم نۇمۇرى: 271يوللىغان ۋاقتى 2011124 00:29:40 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشكۆپ رەھمەت ........دىققەت قىلىشقا تىگىشلىك ئىشكەنيوللىغان ۋاقتى 2011124 03:22:27 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشئوتكەندە سوۋۇتۇلغان قايناقسۇنى سەھەر ئچسە ئوچەينى تازلايدۇيەي داۋاتاتتى .ئەمدى راك قىلغۇدەك ،بىزنىڭ ئىدارىدىكى تەتەي بەش مىنۇت ئارتۇق قايناپ كەتكەن چاينى ئىچكىلى ئۇنىمايدۇ .يوللىغان ۋاقتى 2011124 17:39:30 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشمەن ھەر سەھەردە بىر چىنە ئىچىمەن مۇزلتىلغان قايناقسۇنى،دىمىسىمۇ نەچچە كۇن تۇرۇپ قالسا ئادەمگە زىيانلىقتە.ئاكتىپ ئەزا, جۇغلانما 4104, دەرىجە ئۆسۈش ئۈچۈن 896 جۇغلانماھازىرقى جۇغلانمىسى 4104, كېلەركى ئەزا گۇرۇپىسىغا يەنە 896 جۇغلانما بار.يوللىغان ۋاقتى 2011124 18:35:06 ھەممە قەۋەتنى كۆرۈشبىزنىڭ ياز كۈنلىرى ئىچىدىغىنىمىز شۇ، قايناقسۇنى كۆندۈرۈلگەن قاپاققا قۇيۇپ مۇزلىتىپ ئىچىمىز . تېخى باشلىقلارمۇ كۆندۈرۈلگەن قاپاق سۈيىنى ئىچسە راكنىڭ ئاالدىنى ئالىدىكەن دەپ ئۇنىڭبۇنىڭغا قاپاق تېپىپ بېرىشنى ئېيتىپتىكەن.
|
ئامېرىكا بىلەن خىتاي ئارىسىدىكى ساقايماس جاراھەتتەيۋەن ئۇيغۇرچەئامېرىكا بىلەن خىتاي ئارىسىدىكى ساقايماس جاراھەتتەيۋەن07.06.2018 19.10.2018خىتاي بىلەن ئارىسىدىكى ساقايماس جاراھەتتەيۋەنئامېرىكا ھاۋا ئارمىيەسىگە تەۋە 52 تىپلىق ئىككى كۈرەشچى ئايروپىلان جەنۇبىي خىتاي دېڭىزدىكى سۈنئىي ئاراللارغا يېقىن جايدىن ئۇچتى. خىتاي ھۆكۈمىتى 6ئىيۇندا بايانات بېرىپ زېمىنىنى قەتئىي قوغدايدىغانلىقىنى، ھەر قانداق كۈرەشچى ئايروپىلان ۋە ئۇرۇش پاراخوتىدىن قورقۇپ قالمايدىغانلىقىنى بىلدۈردى. خىتايئامېرىكا مۇناسىۋەتلىرى سودا ئىختىلابى سەۋەبىدىن ھالقىلىق پەيتتە تۇرۇۋاتقان مۇشۇنداق ئەھۋالدا، تاراتقۇلار ئامېرىكىنىڭ سەزگۈر ھالەتتە تۇرۇۋاتقان تەيۋەن بوغۇزىغا ئاۋىئاماتكا ئەۋەتىشنى ئويلىشىۋاتقانلىقىنى بىلدۈرمەكتە. تەيۋەن بوغۇزى ئامېرىكاخىتاي مۇناسىۋەتلىرىنىڭ ئىزچىل قىزىق نۇقتىسى بولۇپ كەلمەكتە، 2007يىلى ئامېرىكا ئۇرۇش پاراخوتى تەيۋەن بوغۇزىدىن ئۆتكەندە خىتاي ھۆكۈمىتى قاتتىق نارازىلىق بىلدۈردى. 1996يىلىمۇ تەيۋەندە سايلام ئۆتكۈزۈلگەندە خىتايمۇ ھەربىي مانېۋىر ئۆتكۈزگەنىدى، بۇ ۋاقىتتا ئامېرىكا ئىككى ئۇرۇش پاراخوتىنى تەيۋەنگە يېقىن جايغا ئەۋەتكەندە خىتايئامېرىكا مۇناسىۋىتى بىرىدىنلا كەسكىنلىشىپ كەتكەنىدى.2016يىلى دونالد ترامپ پىرېزىدېنت بولغاندىن كېيىن دىپلوماتىيە قائىدىسىگە خىلاپ بەزى ئىشلارنى قىلدى، مەسىلەن، تەيۋەن پىرېزىدېنتىنىڭ تەبرىك تېلېگراممىسىنى قوبۇل قىلدى، يەنە تەيۋەنگە 1 مىليارد 400 مىليون دوللار قىممىتىدە ھەربىي لازىمەتلىكلەر سېتىلىشقا ماقۇللۇق بەردى، ھەتتا ئامېرىكىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلىرىنىڭ تەيۋەننى زىيارەت قىلىشىنى مەزمۇن قىلىدىغان كېلىشىمنى ئىمزالىدى. بۇ ئەھۋاللاردىن بىيجىڭ دائىرلىرى بىئارام بولدى.ئامېرىكا ھاۋا ئارمىيەسىگە تەۋە ئايروپىلانلارنىڭ جەنۇبىي خىتاي دېڭىزدىكى سۈنئىي ئاراللارغا يېقىن جايدىن ئۇچۇشى خىتاينىڭ ئىگىلىك ھوقۇقىغا دەخلى قىلغانلىق بولامدۇ؟ ئامېرىكىنىڭ تەيۋەن بوغۇزىغا ئاۋىئاماتكا ئەۋەتىشىنى ئويلىشىشى نېمىدىن دېرەك بېرەمدۇ؟ تەيۋەن بوغۇزى نېمە ئۈچۈن بۇنچىۋېلا مۇھىم؟ ئامېرىكاخىتاي مۇناسىۋەتلىرى ئىقتىسادىي سۈركىلىشتىن ھالقىپ سىياسىي سۈركىلىشكە باردىمۇ؟خەتكۈچ: تەيۋەن , ئامېرىكا , خىتاي
|
قانچىلىك ئويلانسىڭىز شۇنچىلىك تەسىر قىلىدىغان بىر يۈرۈش رەسىملەر بىلبىلىك بىلوگىباشبەتتەرمىلەرقانچىلىك ئويلانسىڭىز شۇنچىلىك تەسىر قىلىدىغان بىر يۈرۈش رەسىملەرپولشالىق ھەجۋى رەسسام پاۋىل كۈچىنىسكى نىڭ كۆپ قىسىم ئەسەرلىرى ئېغىر تېمىلارغا چېتىلغان. مەسىلەن، نامراتلىق، ئاچكۆزلۈك، سىياسىي رەھىمسىزلىك ۋە ئۆلۈم. گەرچە ئۇنىڭ تېمىسى روشەن بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ رەسىم ئىجادىيەت ئۇسلۇبى پۈتۈنلەي تەسەۋۋۇر ۋە كارتوندىن ئىبارەت.تۆۋەندە ئۇنىڭ ئەسەرلىرىدىن بىر يۈرۈش رەسىملەرنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇق.ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان ئەرلەرنىڭ بالا ئېلىشتىن بۇرۇنقى تەييارلىق خىزمەتلىرىكۆرۈلىشى : 68827 قېتىم
|
ەلوردالىق 109 ورتالىعىمەن ەندى ليفتىدەن شىقپاياق بايلانىسۋعا بولادىنۇرسۇلتان قالاسىندا جوباسىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا ءوزارا ارىپتەستىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۇشجاقتى مەموراندۋمعا قول قويىلدى، دەپ حابارلايدى قالالىق اكىمدىكتىڭ رەسمي سايتى.كەلىسىم قالالىق ورتا ساپاسى جانە باقىلاۋ باسقارماسى، قالالىق 109 مونيتورينگ جانە جەدەل ارەكەت ەتۋ ورتالىعى جانە 2010 جشس اراسىندا جاسالدى. مەموراندۋمنىڭ ماقساتى ەلوردا اۋماعىنداعى ليفت كابينالارىنا مونيتورينگ جاسايتىن جوباسى مەن 109 بىرىڭعاي بايلانىس ورتالىعىن ينتەگراتسيالاۋ.ەندى ليفت اپاتتىق جاعدايدا توقتاپ قالسا، تۇرعىندار بولەك ارنايى تۇيمەنىڭ كومەگىمەن 109 بىرىڭعاي بايلانىس ورتالىعىنا قوڭىراۋ شالا الادى. تۇرعىننان قوڭىراۋ نەمەسە ءتۇتىن بەلگىسى كەلىپ تۇسكەندە، 109 ورتالىعى وپەراتورىنىڭ مونيتورىندا كەلەسى دەرەكتەر كورىنەدى: اۋدان، تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ اتاۋى، كوشە داڭعىل، تۇيىق، ءۇيدىڭ ءنومىرى، كىرەبەرىس ءنومىرى، قىزمەت كورسەتۋشى ليفت شارۋاشىلىقتارىنىڭ دەرەكتەرى، دەلىنگەن قالالىق مونيتورينگ جانە جەدە ارەكەت ەتۋ ورتالىعىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاماسىندا. 109 بىرىڭعاي بايلانىس ورتالىعى قالانىڭ بارلىق كوممۋنالدىق جانە اۆاريالىق قىزمەتتەرىنىڭ نومىرلەرىن بىرىكتىرەدى، سونداياق ليفت شارۋاشىلىعى قاۋىمداستىعىمەن تىعىز بايلانىستا ەكەنىن ەستەرىڭىزگە سالامىز. ليفت جۇمىسىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا 2018 جىلى ورتالىق 2 055 ءوتىنىشتى، 2019 جىلدىڭ باسىنان 1 006 ءوتىنىشتى قابىلدادى. ەسكە سالايىق، ليفتىدەگى اپاتتى جاعدايعا ارەكەت ەتۋ رەگلامەنتى 40 مينۋتتى قۇرايدى.
|
42 500 تەڭگە: 2,25 ملن قازاقستاندىق بىرجولعى تولەم الدى10 تامىز, 11:27 403 0 الەۋمەت انار لەپەسوۆا2 ملن 25 مىڭ قازاقستاندىق كارانتين كەزىندە تابىسىن جوعالتقانى ءۇشىن بىرجولعى تولەم الدى، دەپ حابارلايدى قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى.10 تامىز ساعات 09.00دەگى جاعداي بويىنشا شىلدەدە شەكتەۋ شاراسىن ەنگىزۋگە بايلانىستى تابىسىنان ايىرىلعان جاعدايدا مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان بىرجولعى تولەم تاعايىنداۋعا ازاماتتاردان 2 ملن 508 مىڭ بىرەگەي ءوتىنىش قابىلداندى، تولەم مولشەرى ەڭ تومەنگى جالاقىعا 42 500 تەڭگەگە تەڭ. تولەمدى 2 ملن 257,3 مىڭ قازاقستاندىق الدى، ونىڭ ىشىندە 2 ملن 241,6 مىڭ ادام تامىز ايىندا كارانتيننىڭ ۇزارتىلۋىنا بايلانىستى 0,5 ەتج 21 250 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە قوسىمشا اقى الدى، دەلىنگەن حابارلامادا.2 ملن 508 مىڭ ءوتىنىمنىڭ ىشىندە: 835,1 مىڭ ادام پرواكتيۆتى فورماتتا تولەم تاعايىنداۋعا كەلىسىم بەرگەن 641 مىڭ ادام . پورتالى جانە بوتتار ارقىلى 381,3 مىڭ ادام 42500.. پورتالى ارقىلى 650,5 مىڭ ادام ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ موبيلدىك قوسىمشالارى مەن ينتەرنەترەسۋرستارى ارقىلى ءوتىنىش بەرگەن. 835,1 مىڭ ءوتىنىش بىرىڭعاي جيىنتىق تولەم تولەۋشىلەردەن كەلگەن پرواكتيۆتى فورماتتا 231,1 مىڭ ءوتىنىشتى جالدامالى قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىلەر بەرگەن 1 ملن 441,8 مىڭ ءوتىنىش ازاماتتاردىڭ باسقا ساناتتارىنان كەلىپ ءتۇستى جەكە كاسىپكەرلەر، جەكە پراكتيكامەن اينالىساتىن ادامدار، ازاماتتىققۇقىقتىق سيپاتتاعى شارتتار بويىنشا تابىس الاتىن جەكە تۇلعالار.تولەم 2 ملن 282 مىڭ ادامعا تاعايىندالدى. اقشالاي قاراجات 2 ملن 257,3 مىڭ قازاقستاندىققا اۋدارىلدى.بۇعان دەيىن حابارلانعانداي، قازاقستان اۋماعىندا كارانتيننىڭ 2 اپتاعا سوزىلۋىنا بايلانىستى ماسقتان بىرجولعى تولەم الۋشىلارعا 0,5 ەتج 21 250 تەڭگە مولشەرىندە قوسىمشا اقى تولەنەدى.2020 جىلدىڭ شىلدەسىندە ماسقتان بىرجولعى تولەم العان قازاقستاندىقتارعا كارانتيننىڭ ۇزارتىلۋىنا بايلانىستى قوسىمشا اقى اۆتوماتتى تۇردە تاعايىندالادى. قايتا ءوتىنىش بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ءوتىنىش قابىلداۋ 2020 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنە دەيىن جالعاسادى.
|
ەستاي بوجان 21 قىركۇيەك, 2021 ساعات 13:10تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان رەسەيگە مەملەكەتتىك ساپارمەن بارماق. كرەمل تۇرىك باسشىسىن كۇتىپ الۋ دايىندىعىندا ەكەنىن ءپۋتيننىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ مالىمدەدى.كرەمل وكىلىنىڭ ايتۋىنشا تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتى رەسەي ساپارى ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتقاننان بەرگى ەڭ اۋقىمدى مەملەكەتتىك ساپار بولعالى وتىر. ەردوعانمەن بىرگە تۇرىك ۇكىمەتىنىڭ بىرقاتار جوعارى جەتەكشىلەرى دە رەسەيلىك ارىپتەستەرىمەن كەڭەيتىلگەن وتىرىسقا قاتىسادى.الدىن الا بەرىلگەن مالىمەتكە قاراعاندا تاراپتار بۇل جولى ايماقتىڭ جانە جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىق ماسەلەسىنەن تارتىپ، ەنەرگەتيكا، ساۋداەكونوميكا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەڭىنەن تالقىلايدى. پۋتين مەن ەردوعان اراسىنداعى كەزدەسۋدە قازىرگى وزەكتى گەوساياسي ماسەلەلەردە قامتىلاتىنىن مالىمدەگەن.تۇرىك جانە ورىس باسشىلارى اراسىنداعى كەزدەسۋدە ءسۇريا مەن اۋعانستان ماسەلەسى دە ماڭىزدى كۇن تارتىپكە قويىلارى ءسوزسسىز. سەبەبى، ءسۇريادا رەسەي كۇشىنە سۇيەنگەن باشار اساد رەجيمى تۇركيا ىقپالىنداعى يدليبگە اۋە شابۋىلدارىن كۇشەيتۋدە.ال، اۋعانستاندا تۇركيانىڭ اسكەري كۇشتەرى كابۋل اۋەجايىن كۇزەتىپ تۇر، سايكەسىنشە اۋعان جەرىندەگى ماڭىزدى قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە ورتالىق ازياعا دا وزىندىك ىقپالى ارتا تۇسۋدە. بۇل باعىتتا رەسەي ءوزى ىقپال ەتىپ وتىرعان ورتا ازياداعى جاڭا ويىنشىمەن كەيبىر ماسەلەلەردى تالقىلاۋىنا تۋرا كەلەدى. دەمەك، تۇرىك باسشىسىنىڭ كەزەكتى ساپارى ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ دە نازارىندا بولادى.
|
ئۇيغۇرلاردا ئەخلاق تەربىيىسى ئۇيغۇرئەخلاق ئادەمنىڭ ئىش ھەرىكىتى، گەپ سۆزى، ئىدىيىسى، مىجەز خۇلقى، مۇئامىلە، مۇناسىۋىتى، ئۆرپ ئادىتىنى ئۆلچەملەشتۈرۈپ قېلىپقا سالىدىغان مىزان. ئەخلاق كۈندىلىك تۇرمۇشتا چېتىلىدىغان دائىرىسىنىڭ كەڭلىكى، ئومۇملىقى، رولى، تەسىرى، تەربىيىسى جەھەتتىن مەنىۋى كۈچلەرنىڭ سەرخىلى ھېسابلىنىدۇ.بالىلارنى تەربىيىلەش ئاتا ئانىلارنىڭ بۇرچىئادەم ئەخلاقىي تەربىيە ئارقىلىقلا ھەقىقىي ئادەم بولۇپ يېتىلىدۇ. ئەۋلادلارغا ئېلىپ بېرىلغان ئەخلاق تەربىيىسى قەيەردە ياخشى ئېلىپ بېرىلسا، شۇ يەردىكى ئادەملەرنىڭ ئىدىيىۋى ساپاسى، مەدەنىيەت ساپاسى، ئەخلاق ساپاسى، تەن ساپاسى ياخشى بولىدۇ. ئەخلاقىي تەربىيە ئارقىلىق ئەۋلادلارغا قانداق ئادەم بولۇش، قانداق غايە تۇرغۇزۇش، دەۋرگە ماس قەدەمدە قانداق ئىلگىرىلەش، قانداق قىممەت يارىتىش، نېمىنى قىلىش، نېمىنى قىلماسلىق، نېمىنى سۆيۈش، نېمىلەردىن نەپرەتلىنىش توغرىسىدا تەلىم بېرىلىدۇ.سەئۇدى ئەرەبىستانىنىڭ جىددە شەھىرىدە تۇرۇشلۇق ئۇيغۇر ئالىمى مۇھەممەد نىياز ھاجىم گۈزەل ئەخلاق تەربىيىسى توغرۇلۇق توختىلىپ مۇنداق دىدى: ئەۋلادلارنى گۈزەل ئەخلاقلىق قىلىپ تەربىيىلەش ھەر بىر ئاتا ئانىنىڭ مەسئۇلىيىتى، مەجبۇرىيىتى، ئەڭ قاتتىق ۋەزىپىسىدۇر. بالىلىرىنى تەربىيىسىز قويغانلار تەربىيىگە كۆڭۈل بۆلمەيدىغان ئاتا ئانىلار گۇناھكار ۋە زىيانكارلاردۇر.بالىلار ئاتا ئانىلارنىڭ يۈرەك پارىسىمۇھەممەد نىياز ھاجىمنىڭ ئېيتىشىچە، بالىلار ئاتا ئانىلارنىڭ يۈرەك پارىسى، كۆز قارىسى، نەسەب ئۇرۇقى، مىللەتنىڭ ئۈمىد يۇلتۇزلىرى، ۋەتەننىڭ كەلگۈسى ئىگىسى. ئەۋلادلارنى ياخشى تەربىيىلەش بالىنىڭ تەقدىرى، ئائىلىنىڭ تەقدىرى، مىللەتنىڭ تەقدىرى، ۋەتەننىڭ كەلگۈسىگە مۇناسىۋەتلىك چوڭ ئىش. بالىلار ئاللاھنىڭ ئامانەتلىرى. ئۇلارنى ياخشى تەربىيىلىمىگەنلەر ئاللاھنىڭ ئالدىدا جازاغا تارتىلىدۇ.مۇھەممەد نىياز ھاجىم گۈزەل ئەخلاقنىڭ ئەڭ بۈيۈك مىراس ئىكەنلىكىنى بايان قىلىپ يەنە مۇنداق دىدى: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىر ھەدىسىدە: ھېچ قانداق ئاتا ئانا پەرزەنتلىرىگە ياخشى خۇلق، گۈزەل ئەدەپ ئەخلاقتىن بۈيۈكرەك مىراس قالدۇرالمايدۇ دەپ كۆرسەتكەن. مەرھۇم ئابدۇقادىر داموللام : ئاللاھ ئىنسانغا ئاتا قىلغان نېمەتلەر ئىچىدە ئەقىل بىلەن ئەخلاق ئەڭ ياخشى نېمەتتۇر. بۇ ئىككىسى ياشلارنىڭ زىننىتىدۇر دېگەن ئىكەن. ھەقىقەتەن گۈزەل ئەخلاق ئىنساننىڭ ھەقىقىي زىننىتى، روھىي بايلىقىدۇر. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: مال دۇنيا ھەقىقىي بايلىق ئەمەس، روھىي بايلىق ھەقىقىي بايلىقتۇر، دەپ كۆرسەتكەن.ۋەتەن سۆيگۈسى گۈزەل ئەخلاقتۇرئاتا ئانىلار بالىلىرىنى ۋەتەننى، خەلقنى سۆيىدىغان، ئەدەپ ئەخلاقلىق، ئېسىل پەزىلەتلىك قىلىپ يېتىشتۈرۈپ چىقىشتىن مەسئۇلدۇر. ۋەتەن سۆيگۈسىنى بالىلارنىڭ قەلبىگە مۆھۈردەك بېسىش ۋەتەننىڭ غېمىنى يېيىشنى ئۆگىتىش ئاتا ئانىلارنىڭ بىرىنچى ۋەزىپىسىدۇر. چۈنكى ۋەتەن سۆيگۈسى ئىمان بىلەن مۇناسىۋەتلىك مەسىلىدۇر.ئەخلاقلىق ۋە ۋىجدانلىق بولۇپ يېتىشكەن بالا چوقۇم ۋەتىنىنى سۆيىدۇ ۋە ئۇنىڭ كېلەچىكى ئۈچۈن باش قاتۇرىدۇ. ئۆمەرجان
|
20150812 12:20:26 مەنبەسى: شىنجاڭ خەلق رادىيو ئىستانسىسىمەلۇم بىرخىل تاسادىبىي ھالدا مەلۇم بىر خىل گۈزەل ئەخلاقنى بايقىيالىغان ئادەمدىلا ئالىيجاناب خارەكتېر بولىدۇ.ئىنساننى ئۇلۇغلۇق مەرتىۋىسىگە ئىگە قىلىدىغان مۇنداق ئۈچ مۇھىم ئامىل بار؛ بىرىنجى، ئېلىمھېكمەت، ئىككىنجى، ئەخلاقپەزىلەت ۋە توغرا ئىنسانىي مۇناسىۋەت، ئۈچىنجى، ياخشى ئەمەل ۋە شىجائەت.مۇھەببىتىڭىزنى بىرگىلا ئاتا قىلىڭ، لېكىن مېھرىڭىزنى مىڭغا بېرىڭ.ئادەم تىللاش ئاجىزلىقنىڭ ئالامىتى.ئادىيمىلىكنىڭ ئەقەللىي مىزانى دىيانەت ۋە پەزىلەتتۇر. بۇ ئىككى گۆھەر ھەمراھ بولغان ھەر قانداق ئادەم ياخشىلىققا مايىل بولىدۇ، يامانلىققا يار بولمايدۇ.روھىنى پاك قىلغان ئادەم چوقۇم مۇرادىغا يېتىدۇ. مەست ئادەمدىن ئەقىل، ھايا ۋە سەۋرتاقەت كېتىدۇ، مۇبادا، ئىنسان شۇلاردىن ئايرىلىپ قالىدىغان بولسا، ئۇ ئادەمگەرچىلىكتىن چىقىپ كېتىدۇ.
|
16 قىركۇيەك 15:09نۇرسۇلتان. قازاقپارات شىنايى تاۋەلسىزدىك پەن ەگەمەندىك ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مەدياكونتەنت جاساي الۋىمەن ولشەنەدى.بۇل پىكىردى ەۋرازيالىق مەديا فورۋمنىڭ ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى داريعا نازاربايەۆا فورۋمنىڭ اشىلۋىندا ايتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى ب ا ق تىڭ ەكونوميكا مەن قوعامدىق ومىردەگى ءرولىن باعالاۋ ءۇشىن جاقسى سەبەپ بولىپ وتىر. جاھاندىق اقپاراتتىق ورتا مەملەكەتتىك شەكارالارمەن سايكەسە قويمايدى، ۇلتتىق جانە مادەني ەگەمەندىككە ايتارلىقتاي قاۋىپ ءتوندىرىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ تاريحىمىز، مادەنيەتىمىز، ءتىلىمىز مىزعىماس قۇندىلىقتار. بۇگىندە ولاردىڭ قورعالۋى مەن دامۋى اۋديتوريا ءۇشىن، كورەرمەننىڭ نازارى مەن سەنىمى ءۇشىن جاھاندىق باسەكەلەستىككە اۋىستى. مەن قازىرگى الەمدە شىنايى تاۋەلسىزدىك پەن ەگەمەندىك ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مەدياكونتەنت جاساي الۋىن بىلدىرەدى دەپ ەسەپتەيمىن، دەدى داريعا نازاربايەۆا ەۋرازيالىق مەديا فورۋمنىڭ اشىلۋىندا.د. نازاربايەۆا بۇل ماسەلەنىڭ قازاقستان ءۇشىن دە سىنقاتەر بولىپ وتىرعانىن ايتتى.وتكەن ەكى جىلدا ادامزات بۇرىنسوڭدى بولماعان سىناقتارعا تاپ بولدى. كوروناۆيرۋس پاندەمياسى جانە ونىمەن بايلانىستى ەكونوميكالىق الەۋمەتتىك كاتاكليزمدەر الەمدى تانىماستاي وزگەرتىپ جىبەردى، بارلىق زاماناۋي قوعامداردىڭ، بارلىق الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەلەرىنىڭ تەرەڭ پروبلەمالارى ايقىن كورىندى. حالىقارالىق دەڭگەيدە مەملەكەتارالىق قاتىناستاردىڭ تۇتاس جۇيەسىنىڭ بەرىكتىگى سىنالىپ كەلەدى، نەگىزگى سىن قاتەر فاكتورى سەنىمنىڭ جوعالۋى بولدى، دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.داريعا نازاربايەۆانىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتارالىق، حالىقارالىق ديالوگ پەن سەنىم تەتىكتەرىنىڭ السىرەۋ پروتسەسى بۇرىن باستالعان، ءبىراق پاندەميا بۇل پروتسەستى جەدەلدەتىپ، وعان تۇبەگەيلى جاڭا ولشەم بەردى.بۇل ارينە، وتە الاڭداتارلىق ءۇردىس. كەز كەلگەن سەنىم اڭگىمەدەن، ءوزارا سىيلاستىقتان باستالادى. قازىر الەم ديالوگتىڭ جاڭا فورماتتارى مەن جاڭا فورمالارىن ىزدەي باستاعانىن كورىپ وتىرمىز. ءبىز ەۋرازيالىق مەديا فورۋمنىڭ بۇل پروتسەسكە ءوز ۇلەسىن قوساتىنىنا قۋانىشتىمىز. بىرنەشە جىل بۇرىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: تاپتاۋرىندارعا قاراماستان باتىس پەن شىعىس قازاقستان جەرىندە، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزدەرىندە جانە باسقا دا الاڭداردا كەڭ ديالوگ ورناتۋ ءۇشىن تۇراقتى تۇردە بىرىگەدى دەگەن ەدى. بىزدە ايتىلاتىن، تالقىلاناتىن نارسە كوپ، ايىرماشىلىقتاردى ەمەس، كونسترۋكتيۆتى ءوزارا ارەكەتتەسۋ ءۇشىن ونىڭ الدىن الۋ جولدارىن ىزدەۋ كەرەك. ءبىزدىڭ فورۋمنىڭ ۇرانى 2021: الەم جاڭا قۇندىلىقتار ىزدەيدى دەپ اتالۋى تەگىن ەمەس. ەۋرازيالىق مەديا فورۋم بۇكىل الەمنىڭ قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارىنا تاۋەلسىز قازاقستاندى كورۋگە جانە بىلۋگە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدى سۇيۋگە مۇمكىندىك بەردى، دەدى داريعا نازاربايەۆا.ايتا كەتەيىك، بۇگىن نۇرسۇلتاندا ەۋرازيا مەديا فورۋمىنىڭ جۇمىسى رەسمي تۇردە اشىلدى. فورۋم 17قىركۇيەككە دەيىن جالعاسادى.الةم بيلئك جانة ساياسات ئقپالداستئق
|
ياردەم تورى،ئۇيغۇرچە مالتا ئارىلىدىكى قورام تاش سېپىمالتا ئارىلىدىكى قورام تاش سېپىقىسقىچە چۈشەندۈرۈشى : موننايادېرا خارابىسى پۈتۈنلەي دەل توغرا ماڭىدىغان بىر قۇياش سائىتىدىن ئىبارەت . 12000 يىل ئىلگىرى بۇ قۇرۇلۇشتا قۇياش نۇرىنىڭ چۈشۈش ئورنى پۇختىلىق بىلەن ھېسابلاپ چىقىلغان .قەدىمكى دەۋرىدىكى ھېسابلاش ماشىنىسى سىرلىق يېرى مالتادىكى قورام تاش سېپى قاچان بەرپا قىلىنغان ؟ كىم تەرىپىدىن بەرپا قىلىنغان ؟ ئىبادەتخانىمۇ ، قەبرىستانلىقمۇ ياكى ئاتالمىش قەدىمكى دەۋرىدىكى ھېسابلاش ماشىنىسى مۇ ؟ بۇنى تەڭرىنىڭ بىلىشىمۇ ناتايىن . دېڭىز سۈيىنىڭ بىر تامچىسىچىلىك كىچىك ئارال مالتانىڭ بىر كېچىدىلا ياۋروپانىڭ تارىختىن ئىلگىرىكى مەدەنىيىتىنى تەتقىق قىلىش دولقۇنىنى قوزغىتىشىدىكى سەۋەب ، ئۇ يەردە گىرەلىشىپ كەتكەن قورام تاش سىپىنىڭ بولغانلىقىدىن ئىبارەت . قورام تاش ئۆي يەر ئاستىغا يوشۇرۇنغان ، ئاستى ئۈستى ئۈچ قەۋەت ، ئەڭ چوڭقۇر يىرىنىڭ يەر يۈزىدىن چوڭقۇرلۇقى 12 مېتىرغا يىتىدىغان بولۇپ ، خۇددى بىر يەر ئاستى سىرلىق ئوردىسىغا ئوخشايدۇ ، بارلىق تاش ماتىرىياللار بىر قىتىمدىلا ئويۇپ تەييارلانغان ھەيۋەت ھەم نەپىس . دەسلەپتە كىشىلەر ئاددى ھالدا ئۇنى بىر ئىبادەتخانا بولسا كېرەك دەپ قارىغان ، چۈنكى قۇرام تاش سىپىنىڭ ئۆزگىچە لاھىيەلىنىشى ،ئەكىس سادا بۆلۈنمىسىدىكى ئاۋازىنى خۇددى ئىلاھى يارلىقنى جاكارلىغان ئاۋازدەك ، ھەربىر بۇلۇڭ پۇشقاققىچە تارقىلىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلغان ، قاراڭغۇ قۇرام تاش ئۆيىنىڭ ئىچىدە تۇرسا ، تۇيۇقسىز بىلىنەر بىلىنمەس گەپ قىلىشقان ئاۋاز ئاڭلىنىدۇ ، مەيلى كىم بولسىمۇ قورقۇنچ بىسىپ ، ئىخلاسمەن بىر ئادەم بولۇش نىيىتىگە كىلىدۇ . ئەمما ئۇزۇن ئۆتمەي كىشىلەر بۇ يەرنىڭ بىر قەدىمكى قەبرىگە تېخىمۇ ئوخشايدىغانلىقىنى بايقىغان . كەڭلىكى 12 مېتىرغىمۇ يەتمەيدىغان كىچىك بىر تاش ئۆيگە تەخمىنەن 7000 جەسەت سۆڭىكى قويۇلغان . تارقاق قويۇلغان بۇ جەسەت سۆڭەكلىرىنىڭ باشقا يەردىن يۆتكەپ كىلىنەنلىكى ئېنىق ، بۇ ئىپتىدائىي مىللەتلەرنىڭ بىرخىل دەپنە قىلىش ئۇسۇلى . كىشىنى گۇمانلاندۇرىدىغىنى شۇكى ، مالتالىقلارنىڭ ئەجداتلىرىنىڭ زېھىن ۋە كۈچ قۇۋۋىتىنى سەرىپ قىلىشى پەقەتلا بىر قەبرە ياساش ئۈچۈن بولغانمۇ ؟ كىشىلەر تىخى يەر ئاستى ئۆيىدىن ھەيران قىلىپ تۇرىۋاتقاندا ، مالتا ئارىلىدا كۆپ يەردىكى يەر ئۈستى تاش ئىمارەتلەر بايقالدى . ئۇلارنىڭ ياسالغان ۋاقىتلىرى يەر ئاستى تاش ئۆيىنىڭكىدىن كۆپ ئىلگىرى . ھەيۋەتلىك ئاساسىي ئىشىك ، مۇرەككەپ ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئۆيلەر، چوڭ نەزىر چىراق مىھرابى ، ئىنچىكلىك بىلەن ئويۇپ ياسالغان تاش ھەيكەللەر ... بۇلارنىڭ قولىدا تۆمۈرنىڭ سۇنىقىمۇ بولمىغان ئىپتىدائىي قەبىلە ئادەملىرىنىڭ قولىدىن چىققانلىقىنى تەسەۋۇر قىلىش قىيىن ، تېخىمۇ ئويلىمىغان يەردىن چىققىنى شۇكى ، موننايادېرا خارابىسى پۈتۈنلەي دەل توغرا ماڭىدىغان بىر قۇياش سائىتىدىن ئىبارەت . 12000 يىل ئىلگىرى بۇ قۇرۇلۇشتا قۇياش نۇرىنىڭ چۈشۈش ئورنى پۇختىلىق بىلەن ھېسابلاپ چىقىلغان . ھالبۇكى بەزى ئىبادەتخانىلار كۈن تۇتۇلۇش ۋە ئاي تۇتۇلۇشنى توغرا ھالدا پەرەز قىلالىغان . ھازىرىقى زاماندىكى ھېسابلاش ماشىنىسىمۇ مۇشۇنچىلىكلا قىلالايدۇ ، خالاس . مالتادىكى قۇرام تاش سېپى قاچان بەرپا قىلىنغان ؟ كىم تەرىپىدىن بەرپا قىلىنغان ؟ نېمە سەۋەبتىن بەرپا قىلىنغان ؟ ئىبادەتخانىمۇ قەبرىستانلىقمۇ ، ياكى ئاتالمىش قەدىمكى دەۋرىدىكى دەۋىر ھېسابلاش ماشىنىسى مۇ ؟ بۇنى تەڭرىنىڭ بىلىشىمۇ ناتايىن .يوللىغۇچى : نىلۇفەرپايدىلانغان ماتىريال : كىتابيوللانغان ۋاقتى :20150114خاتالىق تۈزىتىش
|
ئاتۇشتىكى سەيلىگاھلار خەلق تورىشىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا ئىسسىق 2014.04.17 10:50 مەنبە: تەڭرىتاغ ئۇيغۇرچە تورىقەدىمىي يۇرت ئاتۇش ئۆزىنىڭ جۇغراپىيەلىك ئالاھىدىلىكى، ساقلانغان مەدەنىيەت يادىكارلىق ئورۇنلىرىنىڭ كۆپ ۋە مۇھىملىقى جەھەتتە ھازىرغىچە مەملىكەت ئىچى سىرتىدىن كەلگەن نۇرغۇن ساياھەتچىنى مەھلىيا قىلىپ كەلدى.ھەزرىتى سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان مازىرى ئاتۇش شەھىرىنىڭ جەنۇبىدىكى مەشئەت كەنتىدە قاراخانىيلار خانلىقىنىڭ قەبرىستانلىقى ھەزرىتى سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان مازىرىبار. بۇ مازاردا قاراخانىلارنىڭ 3 ئەۋلاد خانى سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان ۋە ئۇنىڭ ئەۋلادلىرىدىن بولۇپ جەمئىي 14 قەبرە بار. بۇ مازار قەبرىستانلىق ، مەسچىت ۋە ھويلىدىن ئىبارەت ئۈچ بۆلەكتىن تەركىب تاپقان. بۇ مازار جۇڭگودىكى مەشھۇر ئاسار ئەتىقىلەر لۇغىتى گە كىرگۈزۈلگەن.ئۈچ ئەۋلىيا ئۆڭكۈرى ئاتۇش شەھىرىگە 20 نەچچە كىلومېتىر كېلىدىغان چاقماق دەرياسىنىڭ جەنۇبىي تاغ باغرىدا ئۈچ ئەۋلىيا ئۆڭكۈرى بار. ئارخېئولوگلارنىڭ تەكشۈرۈشىچە، بۇ ئۆڭكۈر مىلادى 2 ئەسىردە ياسالغان بولۇپ، 1800 يىلدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە ئىكەن. بۇ ئۆڭكۈرنىڭ ئوتتۇرىسىدا ئۈچ بۇت بولغاچقا ،ئۈچ ئەۋلىيا ئۆڭكۈرى دەپ ئاتالغان . ئۆڭكۈرنىڭ ئىچكىرىسىدە ئوڭ قولىدا قورسىقىنى تۇتۇپ، سول قولىنى تەبىئىي تاشلاپ تۇرغان يېرىم يالىڭاچ بىر بۇتنىڭ رەسىمى بار، ئۇ قىزىل، يېشىل، كۆك رەڭلەر ئارىلاشتۇرۇلۇپ بويالغان. بۇنداق رەڭ بېرىش بۇددا دىنى رەسىملىرىدە كەم ئۇچرايدۇ.جايپاتچىم جىلغىسى ئاتۇش شەھىرى تۈگۈرمىتى يېزىسىنىڭ غەربىي جەنۇبىدىن 18 كىلومېتىر نېرىدا جايپاتچىمدەپ ئاتىلىدىغان بىر جىلغا بار. ئېيتىشلارغا قارىغاندا ، بۇ جىلغا سۇلتان سۇتۇق بۇغراخان پاناھلانغان جاي ئىكەن ،كېيىن بۇ يەر مۇسۇلمانلار تاۋاپ قىلىدىغان مۇقەددەس جاي بولۇپ قالغان . جايپاتچىم نۇرغۇن مازاردىن تەركىب تاپقان ، ئەتراپىدا ئۈچ تۈپ قەدىمكى سۆگەت، بىر تۈپ ئۈجمە دەرىخى، بۇلاق ، مەسچىت ۋە ئوتتۇرىسى قىزىل ،ئۈستىدە تاۋۇز ئۇرۇقى شەكىللىك چېكىتلەر بار بىر پارچە تاش بار. قەدىمكى سۆگەتلىك ئاتۇش شەھىرى قاراجۇل يېزىسىنىڭ شىمالىدىكى تاغ جىلغىسىدا بىر قەدىمكى سۆگەتلىك بار. بۇ سۆگەتلىكنىڭ ئومۇمىي كۆلىمى 48 مو بولۇپ ، 75 تۈپ سۆگەت بار، كۆپ قىسمىنىڭ ئېگىزلىكى 15 18 مېتىر، غولىنىڭ ئايلانمىسى 2.5 مېتىر كېلىدۇ. سۆگەت شاخلىرىنىڭ جەنۇبتىن شىمالغا يېيىلىش كەڭلىكى 26 مېتىر، شەرقتىن غەربكە بولغان ئارىلىقى 52 مېتىر بولۇپ، سۆگەتلەر يەر بېغىرلاپ ئۆسۈپ قايتا يىلتىز تارتقان ۋە يەنە يۇقىرىغا تولغىنىپ، بىر بىرى بىلەن چىرمىشىپ كەتكەن ، ھەر بىر تۈپ سۆگەتتە 35 40 قىچە چوڭ شاخ بار. يازدا بۇ يەرنىڭ ھاۋاسى ناھايىتى سالقىن بولغاچقا ، ساياھەتچىلەر ئۈزۈلمەي كېلىپ تۇرىدۇ.
|
جاقسى اتى قالعان جايناق بي ەگەمەن قازاقستان گازەتىنىڭ رەسمي سايتىجايناق اباق ۇلى البان رۋىنىڭ ايت سۇيىندىك تارماعىنان شىققان بي، باتىر. اتاسى سايىمبولەك اتاقتى قۇداينازار ءبيدىڭ نەمەرەسى. شەشەسى رايىمبەك باتىردىڭ قىزى مانات.جايناقتىڭ اكەسى اباق قۇداينازاروۆ تا 1845 جىلى ماۋسىمدا رەسەي بوداندىعىن قابىلداۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرگەن ۇلى ءجۇزدىڭ ءبىر توپ بيلەرى اراسىندا بولعان. بۇل وتىنىشتە: ەگەر باسشىلىققا ىڭعايلى بولسا، وسى جازدا قاراتالدا دۋان اشىلۋىن ءوتىنىپ، رەسەي ۇكىمەتىنىڭ قاراماعىنا ءوتۋدى قالايتىنىمىزدى جوعارىداعى باسشىلارعا جەتكىزۋىن سۇرايمىز دەلىنگەن. بۇل قۇجاتقا سۇلتان اقىمبەك قۇلانوۆ ءوز ءمورىن قويىپ، البانداردىڭ ايت بوزىم، سەگىز سارى، قىزىلبورىك، قوڭىربورىك، الجان بيلەرى: اباق قۇداينازاروۆ، تۇمانباي ورىنتايەۆ، باتاش ورازبەكوۆ، بەردىقوجا اجىبايەۆ، قوجاعۇل رايىمبەكوۆ، سارىباس ەسداۋلەتوۆ، پۇسىرمان قونىسبايەۆ تامعالارىن قويعانى كورسەتىلگەن.جايناق اباق ۇلى ايگىلى تەزەك تورەنىڭ قول استىنداعى سەنىمدى بيلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. ول 18501855 جىلدارى ەل اۋزىنا ىلىگىپ، كوپتەگەن داۋلاردا ادىلدىگىمەن كوزگە تۇسەدى. شوقان ءۋاليحانوۆ 1856 جىلى التىنەمەل ساپارىنداعى جازبالارىندا ايت بوزىم ءبيى جايناقتىڭ ەسىمىن اتاپ وتەدى.اتاقتى ساياحاتشى سەمەنوۆ تيان شانسكي پۋتەشەستۆيە ۆ تيان شان. 18561857 گ. دەگەن ەڭبەگىندە البان مەن دۋلاتتار اراسىندا تۋىنداعان داۋدى شەشۋگە جينالعان بيلەر سەزىنە قاتىسقان جايناققا ول: لۋچشي زناتوك وبىچنوگو پراۆا دەپ باعا بەرەدى. ويتكەنى ول قازاقتىڭ تۇرمىس سالتىن، ادەت عۇرپىن جەتىك بىلەتىن، ەلگە سىيلى ادامنىڭ ءبىرى ەدى.جەتىسۋدىڭ عاسىرداعى ساياسي تاريحىندا، سونان كەيىن جالپى قازاق ادەبيەتىندە وشپەس ءىز قالدىرعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى ابىلاي حاننىڭ ۇرپاعى تەزەك تورە البان رۋىن باسقارعان اعا سۇلتان بولعانى بەلگىلى. ونى الباننىڭ اقساقالدارى حاننان بارىپ سۇراپ العان. سەبەبى وزدەرىندەگى تورەلەرى ءوزارا قىرقىسا بەرىپتى. تەزەك تورەنىڭ جاسى ۇلعايعان كەزدە كورگەن، بارىم دا، بايلىعىم دا دەپ سەنىم ارتىپ جۇرگەن ەرجەتكەن ۇلى قايتىس بولادى. الايدا اقسۇيەكتەن شىققان تاككاپپار تەزەك تورە اللانىڭ جازمىشىن مويىنداعىسى كەلمەي، وسىنشاما دۇنيەنى ەندى كىم باسقارادى؟ دەپ وزىنە جاقىن بالاسىن قۇشاقتاپ، ولىگىن كومۋگە بەرمەي جاتىپ الادى. نەبىر بيلەر، بەدەلدى ادامدار كەلىپ تەزەك تورەنىڭ بۇل قىلىعى دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن ايتىپ، بالانىڭ دەنەسىن جەرلەۋگە بەرۋىن ءوتىنىپ، كوندىرە المايدى. مۇنى ەستىپ، ول كەزدە نەبارى 1314 جاستا بولعان جايناق: بۇل داۋدى مەن شەشەم، اعا سۇلتاننىڭ الدىنا اپارىڭدار دەيدى. ونى ۇلكەندەر جاعى: مىقتىلار كوندىرە الماعاندا، سەن شەشە الام دەپ وتىرسىڭ با؟ دەپ كىدىرتەدى. ءبىراق باسقا امالدارى قالماعاننان كەيىن، بالا جايناقتى بايقاپ كورەلىك دەپ سۇلتاننىڭ ورداسىنا اپارادى.ورداعا كىرگەن جايناق: تەزەك تورە، باسىڭدى كوتەر! دەپ ۇكىمدى داۋىسپەن ءۇن قاتادى. وعان بۇلاي داۋىس كوتەرىپ ەشكىم سويلەمەگەندىكتەن، تەزەك تورە بىردەن جالت ەتىپ باسىن كوتەرەدى. سوندا جايناق: سەنى ۇلىڭنىڭ ارتىنان بىرگە كەتەيىن دەپ جاتىر دەپ ەستىدىم. و دۇنيەگە اتتانباس بۇرىن ارتىڭداعى ەكى رۋ اراسىنداعى ۇلكەن داۋدى شەشىپ كەت. الباننان شىققان ءبىر اۋقاتتى باي كوشىپ قونىپ جۇرگەن كەزدە ات باسىنداي التىنىن جوعالتىپ العان ەكەن. ونى ارعىننان شىققان جىگىتتەر تاۋىپ الىپ، يەمدەنىپ بەرمەي ءجۇر. جەمە جەمگە كەلگەندە ەكى جاقتىڭ جىگىتتەرى: التىندى بەرمەسەڭ، تۇرار جەرىڭدى ايت دەپ قارۋلارىن ساپتاپ، سوعىسقا دايىندالىپ جاتىر. ەكى رۋ اراسىندا ۇلكەن قانتوگىس بولماي تۇرعاندا وسىعان تورەلىگىڭدى ايتىپ كەت دەيدى. سول كەزدە تەزەك تورە: ارعىندار ات باسىنداي التىندى يەلەرىنە قايتارۋ كەرەك دەيدى. جايناقتىڭ كۇتكەنى دە وسى جاۋاپ بولاتىن: ەندەشە تەزەك تورە سوزدەن ۇستالدىڭ. اللام ساعان ۇل بەردى. بالا التىننان ارتىق. سەن دە وزىڭە بەرگەن سول ۇلدى التىننان ارتىق كورىپ وتىرسىڭ. اللاعا ول كەرەك بولدى، ءوزى قايتىپ الدى. سەن وعان اراشا تۇرا المايسىڭ. سول سەبەپتى ۇلىڭدى جەرلەۋگە بەر، دەيدى جايناق. سوزگە توقتاعان تەزەك تورە امالسىز جەڭىلگەنىن مويىنداپ، ۇلىن جەرلەۋگە بەرگەن ەكەن دەيدى. بۇل اڭىز اڭگىمە ەل اۋزىنان الىنعان. وسى كەزدەن باستاپ جايناق بيلىگىمەن ەل كوزىنە تۇسە باستاعان.1859 جىلى جايناق بي التىنەمەلدە جەرلەنىپ، كەسەنەسى تۇرعىزىلعان. 1999 جىلى الماتى وبلىسى، كەربۇلاق اۋدانىنداعى گولۋبينوۆكا اۋىلىنا جايناق باتىردىڭ ەسىمى بەرىلدى. ول جەردەگى ءمارمار تاقتايشاعا جازىلعان سارىباس اقىننىڭ جايناق تۋرالى ولەڭىندە:اباقتىڭ ۇلى جايناق تى.باتىرلىعىن ايتايىن قىلىشىن تاسقا قايراپتى.شەشەندىگىن ايتايىن بۇلبۇلداي ءتىلى سايراپتى.قولى كۇشىن ايتايىن اركىمنىڭ ءجايىن ويلاپتى دەلىنگەن.جەتىسۋ ەنتسيكلوپەدياسىنداعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، جايناقتىڭ ۇلى جانسەركە دە 18391912 ج ج اكەسى سياقتى بي، بولىس بولعان. 1865 جىلى پاتشالىق رەسەي ۇكىمەتى قازاق دالاسىنىڭ جەتىسۋ ولكەسى مەن وڭتۇستىك ءوڭىرىن تاشكەنتكە دەيىن ءوز قۇزىرىنا ەنگىزىپ العاننان كەيىن، جاڭا اكىمشىلىك جۇيە ەنگىزۋ قارساڭىندا الاتاۋ وكرۋگىندە رۋلاستىق نەگىزدە بولىستىقتار قۇرىلا باستايدى. سول جىلى ايت قىستىق رۋى بولىسىنىڭ باسقارۋشىسى بولىپ جانسەركە جايناقوۆ سايلانادى. ول اكەسى جايناق ءبيدىڭ ەرلىك جولىن، ەلدىك ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، 18651891 جىلدار ارالىعىندا 24 جىل ايت بولىستىعىن باسقارادى. جانسەركە رايىمبەك اۋدانى سۇمبە اۋىلىنا ءبىر اۋىل ۇيعىرلاردى كوشىرىپ الىپ كەلىپ، جايىلمانىڭ جازىعى دەگەن جەرگە ەگىن سالدىرىپ، وسىلايشا حالىقتى وتىرىقشىلىققا باۋلىعان. ەل باسقارۋداعى قىزمەتى ءۇشىن جانسەركە جايناق ۇلىنا پودپورۋچيك شەنى بەرىلگەن. ول 3دارەجەلى اۋليە ستانيسلاۆ وردەنىمەن، اننا لەنتاسىنا ىلىنگەن كىشى التىن مەدالمەن جانە بىرنەشە رەت 2,3دارەجەلى شاپاندارمەن ماراپاتتالعان. ءوزى بولىس بولعان وڭىردەن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قاجىلىققا بارعان.اتالارىمىزدىڭ بي، باتىر بولىپ، ەلىنە ەڭبەگى سىڭگەنىن ءبىلىپ ءجۇرۋ قانداي باقىت. اتا باباسى تۇرماق، شىققان تەگىن بەرگى اتالارىنان قايىراتىندار سانى دەندەپ كەلەدى. ۇلكەن اتالارىن ايتپاسا، ولاردى اجىراتۋدىڭ ءوزى قيىن. سوندىقتان دا قازەكەم اتادان پۇل قالعانشا، ۇل قالسىن دەگەن ۇلاعات تاراتقان. ۇلتتىڭ ۇلىلىعىن ۇلىقتايتىن وسى قاعيدا. بۇگىنگى بالالارىمىز وسى ءسوزدىڭ قادىرىنە جەتسە، قازاق بالاسىنىڭ بەسىگى تۇزەلسە، ەل ەڭسەسى بيىكتەي بەرەرى ءسوزسىز.سۋرەتتە: البان بيلەرى جايناق ورتادا ، ادامقۇل وڭ جاقتا جانە تەزەك سۇلتاننىڭ ءتىلماشى. پ. م. كوشاروۆتىڭ سۋرەتى. 1857 جىل
|
مانا بۇ زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەي قويۇشنىڭ ئاقىۋىتى،بەك قورقۇنچلۇق پەقەتلام ئەڭ يېڭى خەۋەرلەر باغلىنىشلىق ئىزدەشمانا بۇ زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەي قويۇشنىڭ ئاقىۋىتى،بەك قورقۇنچلۇق20170215, 11:46 سىز زەرەتلىگۈچتە توك قاچىلاپ بولغاندىن كېيىن، دەل ۋاقتىدا زەرەتلىگۈچنى تارتىۋېتەمسىز ياكى ئۇنى يەنىلا روزېتكا تاختىسىنىڭ ئۈستىگە قويۇپ قۇيامسىز؟ تارتىۋەتمەي قويۇپ قويغاندا ئىشلەتكەن چاغدا بىۋاسىتە چېتىش بىرقەدەر قولاي بولامدۇ؟ ئەمما سىز زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمىگەندە يەنىلا توك سەرپ قىلىدىغانلىقىنى، ھەتتا ئوت ئاپىتىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغانلىقىنى بىلەمسىز؟زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەي، ئۆيى كۆيۈپ كۈل بولدىيېقىندا بىر كىشىنىڭ 31قەۋەتتىكى ئۆيى كۆيۈپ كۈل بولۇپ كەتتى، ئاستىئۈستى قەۋەتتىكى قوشنىلىرىمۇ زىيانغا ئۇچرىدى. ئۇ كىشىنىڭ توققۇز ياشلىق بالىسىمۇ ئۆلۈپ كېتىشكە تاس قالدى...سەھەردە قارشى تەرەپتىكى قوشنىسى ئوت كەتكەنلىكىنى بايقىدىسەھەردە لى ئەپەندىنىڭ ئوغلى لىن لىن ئۆزى يالغۇز ئۆيدە تاتلىق ئۇخلاۋاتاتتى. ئۇ ياتاق ئۆينىڭ بىر بۇلۇڭى كۆيۈپ كەتكەنلىكىنى بىلمەيتتى، ئوت ئاستائاستا تۆت تەرەپكە تاراشقا باشلىدى.لىن ئەپەندى لىن لىننىڭ ئۆيىنىڭ قارشى تەرىپىدىكى بىنادا تۇراتتى. مەن بالكوندا قارشى تەرەپتىكى ئۆيدە ئوت يالقۇنىنى كۆرۈپ قارشى تەرەپنى توۋلىدىم، ئاندىن تېزدىن مېھمانخانىغا قايتىپ ئوت كەتكەنلىكىنى مەلۇم قىلدىم. بالا ئويغانغان ۋاقتىدا پۈتۈن بەدىنى قاپقارا ئىسلىشىپ كەتكەن ئىدىبۇ ۋاقىتتا قويۇق ئىس لى ئەپەندىنىڭ ياندىكى قوشنىسىنى ئويغىتىۋەتتى، قارشى تەرەپتىكى كىشىنىڭ توۋلىغىنىنى ئاڭلاپ، ئاندىن قوشنىسىنىڭ ئۆيىگە ئوت كەتكەنلىكىنى بىلدى. 3103ئۆيدىكى قوشنىسى دەرھال لىن ئەپەندىمنىڭ ئۆيىگە كېلىپ ئىشىكنى كۈچەپ ئۇردى.ئوت بارغانسېرى ئۇلغىيىپ، ئىستۈتەكمۇ قويۇقلىشىشقا باشلىدى، بۇنىڭغا ئىشىكنى چەككەن ئاۋاز ئاڭلىنىپ، 9 ياشلىق لىن لىن چۈشىدىن ئويغاندى. بالا قېچىپ چىققان ۋاقتىدا پۈتۈن بەدىنى قاپقارا ئىس بولۇپ كەتكەن ئىدى.ئوت 32قەۋەتتىكى قوشنىسىنىڭ ئۆيىگە تۇتاشتى، 20 مىنۇتتىن كېيىن ئوت ئوڭۇشلۇق ھالدا ئۆچۈرۈۋېلىندى.ئۈستىدىكى قوشنىسىغا 70 مىڭ يۈەن تۆلىدىلى ئەپەندىمنىڭ ئۆيى ئاساسەن كۆيۈپ كۈل بولغان ئىدى. لىن لىننىڭ ياتىقىنىڭ تورۇسىدىكى پولات چىۋىقلارمۇ كۆرۈنۈپ قالغان ئىدى. ئەڭ ئاۋۋال ئوت كەتكەن ئۆي كۆيۈپ كەتكەن ئۆي جاھازلىرى ۋە باشقا نەرسە كېرەكلەر بىلەن تولۇپ كەتكەن ئىدى.كۆيۈش ئەڭ ئېغىر بولغان بۇلۇڭدا بىر روزېتكا بار بولۇپ، لى ئەپەندىمنىڭ ئەسلىشىچە، ئۇنىڭغا چېتىپ قويۇلغان بىر تېلېفون زەرەتلىگۈچنى ئىككى ئايدىن بۇيان تارتىۋەتمىگەن، ئۇ ماس بولۇپ قېلىپ ئوت كېتىش ئېھتىماللىقى بارلىقىنى پەرەز قىلدى.ئوت يەنە 32قەۋەتتىكى يىن خانىمنىڭ ئۆيىنى ۋەيران قىلىۋەتتى. ئۇنىڭ ئۆيىدىكى ھاۋا تەڭشىگۈچ، دېرىزە، ئىشكاپلارنىڭ ھەممىسى كۆيۈپ كەتكەن ئىدى. باشقا ئۆيلەردىمۇ ئىسلىشىپ كەتكەن ئىزنالار بار ئىدى. كېلىشىش ئارقىلىق لى ئەپەندى قوشنىسىنىڭ ئۆي زىننەتلىشىگە 70 مىڭ يۈەنگە يېقىن تۆلەم بېرىدىغان بولدى.زەرەتلىگۈچنى توك قاچىلىمىغان ئەھۋالدا روزېتكىغا چېتىپ قويۇپ، تېلېفوننى ئۇلىمىغان تەقدىردىمۇ زەرەتلىگۈچنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى توك يولى تاختىسىغا توك ئۇلىنىدۇ. ئۇزۇن ۋاقىت مۇشۇنداق تۇرغاندا، توكنى ئىسراپ قىلىپلا قالماستىن يەنە زەرەتلىگۈچ زاپچاسلىرىنىڭ كونىرىشىنى تېزلىتىپ، ئىشلىتىش ئۆمرىنى قىسقارتىۋېتىدۇ. زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەي ئوت ئاپىتى كېلىپ چىققان ئىشلار خېلى كۆپ يۈز بەردى، يۇقىرىدىكى ۋەقەمۇ ئۇزۇن ۋاقىت زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەسلىكتىن كېلىپ چىققان بىرىنچى قېتىملىق ئوت ئاپىتى ئەمەس. بۇنىڭدىن ئىلگىرىمۇ گۇاڭدۇڭ، خۇنەن، جېڭجو قاتارلىق جايلاردا زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەي ئوت ئاپىتى كېلىپ چىققان.زەرەتلىگۈچنى تارتىۋەتمەي ئۇزۇن ۋاقىت قويۇپ قويۇشنىڭ ئاقىۋىتى بەك ئېغىرزەرەتلىگۈچ توك قاچىلىمىغان ئەھۋالدا روزېتكىغا چېتىپ قويغاندا، تېلېفوننى ئۇلىمىغان تەقدىردىمۇ زەرەتلىگۈچنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى توك يولى تاختىسىغا توك ئۇلىنىدۇ. ئۇزۇن ۋاقىت مۇشۇنداق تۇرغاندا، توكنى ئىسراپ قىلىپلا قالماستىن يەنە زەرەتلىگۈچنىڭ زاپچاسلىرىنىڭ كونىرىشىنى تېزلىتىپ، ئىشلىتىش ئۆمرىنى قىسقارتىۋېتىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا زەرەتلىگۈچ ئاسان خورايدىغان نەرسە بولۇپ، ئەگەر سۈپىتى ياخشى بولمىغان زەرەتلىگۈچنى ئىشلىتىپ، ئۇزۇن ۋاقىت توك ئۆتۈش ھالىتىدە تۇرسا ناچار سۈپەتلىك زەرەتلىگۈچنىڭ تېمپېراتۇرىسى ئۆرلەپ كېتىپ، ماس بولۇپ قېلىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.شۇنىڭ ئۈچۈن شەھەر ئاھالىلىرىنىڭ تېلېفونغا توك قاچىلاش ۋاقتىنىڭ زىيادە ئۇزۇن بولۇپ كەتمەسلىكىنى، توك قاچىلاپ بولغاندىن كېيىن دەل ۋاقتىدا روزېتكىدىن تارتىۋېتىشى كېرەكلىكىنى ئەسكەرتىمىز.شۇنىڭ بىلەن بىرگە ئىشلىتىش جەريانىدا دەل ۋاقتىدا كۆزىتىپ، زەرەتلىگۈچنىڭ سىمى ئېچىلىپ قالغان ياكى كونىراپ قالغانلىقىنى بايقىغان ھامان دەرھال ئالماشتۇرۇۋېتىڭ. تېلېفونغا توغرا ئۇسۇلدا توك قاچىلاش بەك مۇھىم1. بىر تەرەپتىن توك قاچىلاپ بىر تەرەپتىن تېلېفوندا پاراڭلاشماڭ.2. ئەڭ ياخشىسى بىۋاسىتە توك قاچىلاش ئۇسۇلىنى قوللىنىڭ، ئۇنىۋېرسال زەرەتلىگۈچنى ئىشلەتمەڭ.3. سۈپىتى لاياقەتلىك مەھسۇلاتلارنى تاللاپ ئىشلىتىڭ.4. ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە ئادەم بار ۋاقىتتا توك قاچىلاڭ، بۇنداق بولغاندا بىنورمال ئەھۋاللارنى دەل ۋاقتىدا بايقىغىلى ۋە بىر تەرەپ قىلغىلى بولىدۇ.5. تېلېفونغا توك قاچىلاۋاتقان ۋاقىتتا ھېچقانداق نەرسە بىلەن ئۈستىنى يېپىپ قويماڭ.130002381 بارلىق ۋاقىت ئۆلچىمى8. نۆۋەتتىكى ۋاقىت 06:37 .
|
دۆلەت رەئىسى شى جىنپىڭ چەتئەلدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىلەرنى ۋەزىپىگە تەيىنلىدى ۋە ۋەزىپىسىدىن قالدۇردىمۇھەررىر: مەۋلۈدە ئابلىز مەنبە: شىنجاڭ گېزىتى 20180306 11:45شىنخۇا ئاگېنتلىقى، بېيجىڭ، 3 ئاينىڭ 5 كۈنى تېلېگراممىسى. جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ رەئىسى شى جىنپىڭ مەملىكەتلىك خەلق قۇرۇلتىيى دائىمىي كومىتېتىنىڭ قارارىغا ئاساسەن، تۆۋەندىكى چەت ئەلدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىلەرنى ۋەزىپىگە تەيىنلىدى ۋە ۋەزىپىسىدىن قالدۇردى:1. ما چاۋشۈ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ب د ت نىڭ جەنۋەدىكى ئىش باشقارمىسى ۋە شىۋېيتسارىيەدىكى باشقا خەلقئارا تەشكىلاتلاردا دائىمىي تۇرۇشلۇق ۋەكىلىلىك، ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسىلىك ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلدى؛يۈ جيەنخۇا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ب د ت نىڭ جەنۋەدىكى ئىش باشقارمىسى ۋە شىۋېيتسارىيەدىكى باشقا خەلقئارا تەشكىلاتلاردا دائىمىي تۇرۇشلۇق ۋەكىلى، ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسى بولۇپ تەيىنلەندى.2. ليۇ جيېيى جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ب د ت دا دائىمىي تۇرۇشلۇق ۋەكىلىلىك، ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسىلىك ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلدى؛ما چاۋشۈ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ب د ت دا دائىمىي تۇرۇشلۇق ۋەكىلى، ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسى بولۇپ تەيىنلەندى.3. ما مىڭچياڭ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ باڭلادىش خەلق جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسىلىك ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلدى؛جاڭ زو جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ باڭلادىش خەلق جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسى بولۇپ تەيىنلەندى.4. سۈن لىجيې جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئۆزبېكىستان جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسىلىك ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلدى؛جياڭ يەن ئايال جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئۆزبېكىستان جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسى بولۇپ تەيىنلەندى.5. ۋېي رۈيشىڭ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ لىتۋا جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسىلىك ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلدى؛شېن جىفېي جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ لىتۋا جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسى بولۇپ تەيىنلەندى.6. جاڭ ۋېيدۇڭ جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئىسلاندىيە جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسىلىك ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇلدى؛جىن جىجيەن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئىسلاندىيە جۇمھۇرىيىتىدە تۇرۇشلۇق ئالاھىدە تەيىنلەنگەن تولۇق ھوقۇقلۇق باش ئەلچىسى بولۇپ تەيىنلەندى.
|
ئەيدىز بىمارلىرىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشسا ئەيدىز يۇقامدۇ؟ دوختۇرنىڭ جاۋابى كەلدى بىلبىلىك بىلوگىباشبەتساغلاملىقئەيدىز بىمارلىرىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشسا ئەيدىز يۇقامدۇ؟ دوختۇرنىڭ جاۋابى كەلدىئەيدىز بىمارلىرىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشسا ئەيدىز يۇقامدۇ؟ ئەيدىز بىمارلىرىنىڭ قېنى ۋە بەدەن ئاجرالمىلىرى ئاڭلىماققا ئادەمنى قورقۇتىدۇ، كىشىلەرنىڭ ئەنسىرەيدىغىنى دەل ناۋادا ئۇلارنىڭ قېنى بىلەن ئۇچرىشىپ قالساق يۇقۇملىنىپ قالامدۇق دېگەن مەسىلە. بۇ ئەمەلىيەتتە ئەيدىزدىن قورقۇش كېسىلىنىڭ ئىشىدۇر.بۇ مەسىلە تىلغا ئېلىنسا يەنە ھەر خىل ئەھۋاللار كۆز ئالدىمىزغا كېلىدۇ، مەسىلەن ئاممىۋى سورۇنلاردىكى نامەلۇم سۇيۇقلۇق، ئاممىۋى ھاجەتخانا، ئازتولا سىلاپ قالغان ئىشىك تۇتقۇچى، دوختۇرخانىنىڭ قان ئېلىش ئورنىدىكى ئۈستەل تەگلىكى، ئەيدىز كېسىلىنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان قان ئېلىش يىڭنىسى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى كىشىلەرنىڭ ئەيدىز كېسىلىدىن قورقۇشنىڭ مەنبەسى. بۇلارنىڭ ھەممىسى ئەمەلىيەتتە قان بىلەن ئۇچراشسا يۇقىدىغانيۇقمايدىغانلىقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.ئالدى بىلەن توختىلىدىغان سوئالىمىز ئەيدىز بىمارلىرىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشقان قايسى ئەھۋاللار يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ؟ ئەيدىز ۋىرۇسى تېرە ياكى شىللىق پەردىنىڭ زەخىملىنىشى ئارقىلىقلا يارا ئېغىزىغا كىرەلەيدۇ، ئاندىن ئادەم بەدىنىدىكى ھۈجەيرە پەردىسىنىڭ سىرتقى يۈزىدە 4 مولېكۇلاسى بار ھۈجەيرىلەرگە ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ كۆزى چۈشۈپ قالغاندىن كېيىن، بىر قاتار يوللار ئارقىلىق ھۈجەيرە ئىچىگە كىرىدۇ.ئەيدىز ۋىرۇسى ھۈجەيرە ئىچىدە كۆپەيگەندىن كېيىن، سانسىزلىغان يېڭى ئەۋلاد ۋىرۇسلار بۇ ھۈجەيرىنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىتىدۇ، ئاندىن يەنە قانغا ئۆتۈپ تېخىمۇ كۆپ ھۈجەيرىلەرنى يۇقۇملاندۇرىدۇ. شۇڭا تۆۋەندىكى بىر قىسىم ئەھۋاللاردا ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ قېنى ۋە بەدەن سۇيۇقلۇقى يارا ئېغىزىغا كىرىپ كەتسە يۇقۇملىنىشى مۇمكىن.1 ئەيدىز بىمارى بىلەن ئىشپىرىسنى ئورتاق ئىشلىتىش، مەسىلەن زەھەر چەككۈچىلەر ئوتتۇرىسىدا كۆپرەك كۆرۈلىدۇ.2 ئەيدىز بىمارلىرىنىڭ يارا ئېغىزى بىلەن ساق ئادەمنىڭ يارا ئېغىزى ئوتتۇرىسىدىكى بىۋاسىتە ئۇچرىشىش ۋە بەدەن سۇيۇقلۇقىنىڭ ئۆزئارا تېگىشىپ كېتىشى ئارقىلىق ئەيدىز يۇقىدۇ.3 بەزى ھادىسە يۈز بەرگەن سورۇنلاردا ئەيدىز بىلەن يۇقۇملانغانلارنىڭ ۋە نورمال كىشىلەرنىڭ يارا ئېغىزى ئېچىلىپ قالغان ۋە تېگىشىپ كەتكەن ئەھۋالدا يۇقۇملىنىدۇ.4 ئەيدىز بىمارى بىلەن قوغدانمىغان ئەھۋالدا سىرتقى كۆپىيىش ئەزالىرىنىڭ سۈركىلىشىدىن پەيدا بولغان يارا ئېغىزى ۋە قاناش ئەھۋالىدا قاندىكى ئەيدىز ۋىرۇسى زەخىملەنگەن ئورۇندىن كىرىپ يۇقىدۇ.5بۇرۇنقى ئەيدىز كېسىلىنى تەكشۈرۈشى مۇكەممەل بولمىغان مەزگىللەردە قان بەرگەندە ئەيدىز كېسىلىگە قارىتا تەكشۈرۈلمىگەنلىكتىن، بىر قىسىم يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ قان تەقدىم قىلىشى سەۋەبلىك قان سېلىنغان باشقا كىشىلەر يۇقۇملىنىدۇ.ئىككىنچى بولۇپ ئايدىڭلاشتۇرىدىغىنىمىز ئەيدىز بىمارلىرى قېنى بىلەن ئۇچراشقان قايسى خىل ئەھۋالدا ئەيدىز ۋىرۇسى يۇقمايدۇ؟بەزىدە ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشقان تەقدىردىمۇ يۇقۇملانمايدۇ. مەسىلەن:1 مۇكەممەل تېرە ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشقاندا، تېرىنىڭ توسۇش رولى بولغاچقا، ئەيدىز ۋىرۇسى ئادەم بەدىنىگە كىرەلمەيدۇ.2 تېرىنىڭ بەزى جايلىرى زەخىملەنگەن، لېكىن يۇقۇملانغۇچىنىڭ قېنى بىلەن ئۇچراشقان جاي نورمال تېرە بولسا، بۇ خىل ئەھۋالدا ۋىرۇسمۇ نورمال تېرىدىن بۇزۇلغان تېرە بار يەرگە يۆتكېلىپ كىرىپ يۇقمايدۇ، چۈنكى ۋىرۇس ھەرىكەت قىلمايدۇ.ئەڭ ئاخىرىدا تېرىسى زەخىملەنمىگەن ساق قول بىلەن يۇقۇملانغۇچىنىڭ قېنى ئۇچرىشىپ، ئارقىدىن بەدىنىنىڭ باشقا جايلىرىدىكى يارىلانغان ياكى بۇزۇلغان تېرىنى سىلىغان ئەھۋالدا قولدىكى قاننىڭ مىقدارىغا ۋە ئېلىپ يۈرگەن قاننىڭ قۇرۇپ كەتكەنكەتمىگەنلىكىگە قاراش كېرەك. ئەگەر قان مىقدارى ئاز بولسا ياكى قۇرۇپ بولغان بولسا، ئۇچراشقاندىن كېيىن ناھايىتى ئۇزاق ۋاقىت ئۆتكەنلىكتىن ۋىرۇس مىقدارى ناھايىتى ئاز قالىدۇ ، ياكى ئەسلىدىكى ۋىرۇس بولغان ھالەتتىمۇ ئوچۇق تۇرغان ۋاقىت بەك ئۇزۇن بولۇپ كەتكەچكە ۋىرۇس جانسىزلىنىپ يوقاپ كېتىدۇ، شۇڭا بۇ خىل ئەھۋالدىمۇ يۇقمايدۇ.قولىدىكى قان يۇقى يېڭى ۋاقتىدا ئەيدىز ۋىرۇسى دەل شۇ قول تەگكەن يارا ئېغىزىغا كۆچىدۇ، ئادەتتە نۇرغۇن توغرا كېلىپ قېلىشلار يىغىلىپ قالغاندىلا ئاندىن بۇ خىل ئاز ئۇچرايدىغان تاسادىپىي تارقىلىش مىساللىرى كېلىپ چىقىشى مۇمكىن. لېكىن ئادەم ئۆزىنى دۇنيانىڭ تەلەيلىك بالىسى دەپ ئويلىۋېلىپ نەدىكى ئېھتىماللىقى تۆۋەن كېلىشمەسلىكلەرنى ئۆزىنىڭلا بېشىغا كېلىدىغاندەك قارىۋالسا بولمايدۇ. بۇنداق پاسسىپ ئىشلارنى ئويلىۋالغاندىن كۆرە ياخشى ئىشلارنىڭ ئۆزىگە ئۇچرىشىنى، مەسىلەن لاتارىيە سېتىۋالسا مۇكاپاتنىڭ ئۆزىگە چىقىپ قېلىشىنى ياكى تېخىمۇ تەلەيلىك ئىشلارنى كۆپرەك ئويلاپ بەرگىنى ياخشى، بۇنداق بولغاندا كۆڭلى تېخىمۇ ئارام تاپىدۇ.ئەيدىز بىلەن يۇقۇملىنىشنىڭ كۆپ قىسىمى شەخسىي تۇرمۇش ساھەسىدە يۈز بېرىدۇ، مەسىلەن ئوكۇل يىڭنىسىنى ئورتاق ئىشلىتىش، قوغدالمىغان جىنسىي مۇناسىۋەت ۋە ئانىدىن بالىغا يۇقۇش قاتارلىقلار. بەلكىم ئاممىۋى سورۇنلاردا ئەيدىزدىن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ قېنى بولۇشى مۇمكىن، لېكىن بۇ قاننىڭ سىرتتا تۇرۇۋاتقىنىغا ئۇزۇن بولغاچقا، ۋىرۇسلار ناھايىتى تېزلا ئۆلۈپ، يۇقۇمچانلىقىنى يوقىتىدۇ.نامەلۇم قان سۇيۇقلۇقى ياكى قان ئىزى قارىماققا سىرلىق كۆرۈنىدۇ، ئۇنىڭ بىخەتەرلېكىنى پەرەز قىلغىلى بولمايدۇ، ئەگەر بۇ ئەھۋال دەل ئەيدىزدىن قورقۇش كېسىلى بارلارغا ئۇچراپلا قالىدىغان بولسا بۇنداق قورقۇشنىڭ تۈگىمىكى تەس. قارىغۇلارچە قورقۇش تۈپەيلى بىر ئۆمۈر توختىماي تەكشۈرۈۋېرىشنىڭ ئەھمىيىتى يوق، شۇڭا بۇنىڭغا قارىتا پىسخىكىلىق تەڭشەش ۋە داۋالاش كېرەك.دۇنيادىكى ئەيدىز تەكشۈرۈشى ئۇچۇرلىرىنىڭ كېلىش مەنبەسىكۆرۈلىشى : 548269 قېتىم
|
ھاياتىڭىزدا ئەپۇ قىلىشقا تىگىشلىك ئۈچ كىشىماقالە ئوبزورلار بوزقىر مۇنبىرى . . بوزقىر مۇنبىرى ماقالە ئوبزورلار ھاياتىڭىزدا ئەپۇ قىلىشقا تىگىشلىك ئۈچ كىشىمەزكۇر يازما 160 قېتىم كۆرۈلدىتېما: ھاياتىڭىزدا ئەپۇ قىلىشقا تىگىشلىك ئۈچ كىشى0 قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 20111001 21:23ھاياتىڭىزدا ئەپۇ قىلىشقا تىگىشلىك ئۈچ كىشىقەدىمىي ئەسەرلەرنىڭ بىرىدە مۇنداق بىر مەشھۇر دىئالوگ بار. خەن شەنزى شى دېدىن : ھاياتتا بەزىلەر ماڭا قارا چاپلاپ، مېنى ئالدىسا؛ بەزىلەر مېنى ھاقارەتلەپ، مەسخىرە قىلدى؛يەنە بەزىلەر مېنى كۆزگە ئىلمىدى، كەمسىتتى. قانداق قىلسام بولىدۇ؟ دەپ سورايدۇ. شى دې كۈلۈپ تۇرۇپ : ئۇنىڭغا چىدا،يول قوي؛ ئۇنىڭدىن ساقلان،ئۇنى مەيلىگە قويىۋەت؛ ئۇنىڭغا سەۋر قىل،ھۆرمەت قىل؛ئۇنىڭ بىلەن كارىڭ بولمىسۇن. نەچچە يىل ئۆتكەندە ئاشۇلارغا قايتا قاراپ باققىن دەپ جاۋاپ بېرىدۇ. بۇنداق دۇردانە جۈملىلەر نۇرغۇن ھايات ھېكمىتى بىلەن يۇغۇرۇلغان. كەڭ قورساقلىق بۇلارنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ مۇھىم ھايات پەلسەپىسىدۇر.سىز ھاياتىڭىزدا كۆكسى قارنىڭىزنى كەڭ تۇتۇپ بۇ ئۈچ كىشىنى ئەپۇ قىلىۋېتىڭ.ئاۋۋال ئۆزىڭىزنى ئەپۇ قىلىڭ. ھاياتتا قىلغان ئون ئىشىڭىزنىڭ سەككىزتوققۇزى دېگۈدەك كۈتكەن يېرىڭىزدىن چىقمايدۇ. جاھاندا كەمكۇتىسىز ئىش بولمايدۇ.شۇنداقلا، ھەممە ئادەمنىڭ كەتكۈزۈپ قويىدىغان ۋاقتى ۋە قىلالمايدىغان ئىشى بولىدۇ. كىشىلەرنىڭ بىردەك ئېتراپ قىلىشىغا ئىرىشىشمۇ مۇمكىن ئەمەس. سىز دائىم ئۆز ئۆزىڭىزنى ئەيىبلەۋەرسىڭىز، ھاياتىڭىز ئۈمۈتسىزلىك پاتقىغىقا پېتىپ قالىدۇ.ئىلگىرىكى خاتالىقلىرىڭىز تۈزەلمەيلا قالماي ، ئەكسىچە تېخىمۇ كۆپ سادىر بولىدۇ. شۇڭا، سىز ھەر ۋاقىت تەبەسسۇمىڭىز بىلەن ئۆز ئۆزىڭىزگە كەڭ قورساق بولۇڭ.دۇشمەنلىرىڭىزنى ئەپۇ قىلىڭ.رىقابەت كەسكىن بۇ دەۋردە قاچانلاردا بىر دۈشمىنىڭىزنىڭ كۆپىيىپ قالغانلىقىنى بىلمەيلا قالىسىز.بولۇپمۇ ھازىرقىدەك خىزمەت بېسىمى كۈندىن كۈنگە ئېشىۋاتقان زاماندا بەزى كىشىلەرنىڭ سىز بىلەن ئوخشاش بولمىغان پىكىردە بولىشىدىن خالىي بولماق تەس. ئۇ، بەلكىم كەينىڭىزدىن گەپ تاپقاندۇ،سىزگە قارا چاپلىغاندۇ ياكى سىزنى دۈشمەن قاتارىدا كۆرگەندۇ. شۇنداق ،گەرچە سىز بىر يۇۋاشيۇمشاق ئادەم بولسىڭىزمۇ ئاۋارىچىلىقلار بۇسۇغىڭىزدىلا ئەگىپ يۈرۈيدۇ. بۇنداق چاغدا قانداق قىلىشىڭىز كېرەك؟ دۈشمىنڭىزگە ئوخشاش پىتنىخورلوق قىلىشىڭىز كېرەكمۇ؟ ياكى سىزنى ئورىغا ئىتتىزگەنلەرگە ئاداۋەت ساقلاپ ئۆتۈشىڭىز كېرەكمۇ؟ مېنىڭچە،ئۇلارغا يەنىلا ئەپۇچانلىق بىلەن مۇئامىلە قىلىڭ. چۈنكى، غەزەپلەنسىڭىز باشقىلارنىڭ ئەمەس ئۆزىڭىز ۋە ئائىلىڭىزدىكىلەرنىڭ كۆڭلىنى غەش قىلىسىز. دۈشمىنىڭىزگە رەھمەت ئېيتىشىڭىز كېرەك. چۈنكى ،ئاشۇ رەزىللىكلەر سىزنى ھاياتتىكى گۈزەللىكلەرنى تېخىمۇ قەدىرلەشنى ئۆگەتتى.سىزگە ھەقىقىي بەختنىڭ نىمىلىكىنى يەنىمۇ ئېنىق تۇنۇتتى.سىز يەنە دوستلىرىڭىزنى ئەپۇ قىلىڭ. خوشاللىق ئىزدەش سەپىرىدە ئېھتىمال ئەڭ يېقىن دوستلىرىڭىز سىزگە ئەڭ ئېغىر تالاپەت كەلتۈرگەندۇ. بىراق،دوستلىرىڭىز بۇلارنى مەقسەتسىزلا ياكى بىر دەملىك ھەسەتخورلۇقتىن قىلىپ سالغان بۇلىشى مۇمكىن. شۇڭا،سىز ئۇلارنى ئەپۇ قىلىۋېتىڭ.چۈنكى،ئۇلار ئىلگىرى سىزگە ياردەم بەرگەن ۋە خوشاللىق ئاتا قىلغان.ھاياتىمىزدا ئەپۇ قىلغىلى بولمايدىغان ئىش ۋە ئادەم يوق.شۇنداق، ھەممىمىز ئەپۇچانلىقنى ئۆگىنىۋالايلى .تۇرمۇش بىزنى ئۈمۈتسىزلەندۈرگەن چېغىدا ئۇنىڭدىن يېڭى بىر رۆجەك ئېچىپ باقايلى . بەلكىم ، ئۇنىڭدىن تېخىمۇ گۈزەل مەنزىرىلەرنى كۆرەلىشىمىز مۇمكىن.بۇ ماقالە ياشلار ئوقۇشلۇقى ژورنىلىنىڭ2009 يىللىق 7 ئايلىق سانىنىڭ كىيىنكى يېرىم ئايلىق سانىدىنسىز كۆرۋاتقان تىما ھاياتىڭىزدا ئەپۇ قىلىشقا تىگىشلىك ئۈچ كىشى,دوستىڭىزغا يوللىسىڭىز بىر تۆھپە قوشۇلۇپ ،دەرىجىڭىز تېز ئۆسىدۇ1 قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 20111005 20:45كەچۈرۈشكە بولمايدىغان شۇنداق كىشلەر بار ئۇ بولسىمۇ :مىللەت خائىنى!2 قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 20111006 12:02رەزىللىك بىلەن ئېلىشىڭ، ئەمما رەزىللەر بىلەن سۈلھىلىشىڭ. بىراۋنىڭ قىلغان ئەسكى ئىشىدىن يىرگىنىڭ، ئەمما ئەسكى ئىش قىلغان ئادەمدىن يىرگىنىپ كەتمەڭ.ئۆسۈملۈكلەرنىڭ يىلتىزى يۇمران بولسىمۇ، ئەڭ قاتتىق تاشتۇپراقنىمۇ تېشىپ ئۆتەلەيدۇ، ھەتتا تاغ جىنسلىرىنىڭ چاكيېرىقلىرىدىنمۇ ئاتلاپ ئۆتەلەيدۇ. سۆيگۈمۇھەببەتنىڭ ھەرىكىتىمۇ مانا شۇنداق، دۇنيادا سۆيگۈمۇھەببەتنى توسالايدىغان ھېچنەرسە مەۋجۇت ئەمەس.ھېنرى داۋىد زوروھەقەمسايىڭىزنى سۆيۈپ، خۇدانى سۆيمىسىڭىز، بۇ خۇددى يىلتىزىدىن ئايرىلغان دەرەختەك بىر ئىش بولىدۇ.سىز خۇدانى سۆيگىنىڭىز ئۈچۈن ئۆز ھەقەمسايىلىرىڭىزنى سۆيسىڭىز، ھەر بىر ئادەمزاتىنى سۆيۈشىڭىز، ھەتتا ئۆزىڭىز ياخشى كۆرمىگەن ياكى چىرايى سەت ئادەملەرنىمۇ قالدۇرماي سۆيۈشىڭىز كېرەك. سەمىمىي سۆيگۈمۇھەببەتلا بىردىنبىر مەڭگۈ ئۆلمەيدۇ، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن قىلچە ئۆڭمەيدۇ.3 قەۋەت يوللانغان ۋاقت: 20111006 12:05ئوكيان تورىدا يېزىلغان يۇقىرىقى ئابزاس تېما مەزمۇنىغا تېخىمۇ جۇلا بېرىدىكەن.ئەپۇ قىلسا، ئەپۇ قىلىنغۇچىلار ئەزۋەيلەپ كىتىدۇ؛ ئەپۇ قىلمىسا، ئۇلار يەنىلا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ.56 يىل تەڭقىس بولغان بۇ مۇھىم مەسىلىنىڭ يېشىمىگە يىتەي دەپ قالدىم. 0.106864 5, :1017 19:54,
|
ەرەكشە قامقورلىقتا بولاتىن بالالارساياسات 26 تامىز، 2021 پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەك جاڭا وقۋ جىلى قارساڭىندا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆپەن بىرگە ەلورداداعى قىز جىبەك بالاباقشاسىندا بولدى. وسى بالاباقشادا بولاشاق كورپوراتيۆتىك قورىنىڭ باستاماسىمەن ەڭ ءبىرىنشى اشىلعان ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتى بار.بولاشاق قورى قامقورشىلىق كەڭەسى قۇرمەتتى مۇشەسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە قازاقستاندا 160 مىڭنان استام ەرەكشە ءبىلىم الۋعا قاجەتتىلىكتەرى بار بالا تىركەلگەن، ونىڭ ىشىندە 35 مىڭ بالا اۋتيزممەن اۋىرادى. سوندىقتان بيىل قۇرىلعانىنا 10 جىل تولىپ وتىرعان قور جۇمىسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ءار بالا مەكتەپكە بارۋعا لايىقتى ينكليۋزيۆتىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ جوباسى. وسى جىلدار ىشىندە بولاشاقتىقتاردىڭ ىقىلاسپەن اتقارعان ىزگى ءىسىنىڭ ارقاسىندا وڭىرلەردە 59 مامانداندىرىلعان وڭالتۋ مەكەمەسى اشىلىپ، جابدىقتالدى. ونىڭ ىشىندە 22 قالادا 43 ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتى اشىلدى. ەرەكشە ءبىلىم الۋعا قاجەتتىلىگى بار 2 مىڭنان استام بالا قامتىلدى، ونىڭ ىشىندە 600 بالا ۇيدە ءبىلىم الۋدان شىعارىلدى. ينكليۋزيۆتىك ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 420 جاڭا بىلىكتىلىگى جوعارى جۇمىس ورنى اشىلدى. 2 مىڭ مامان مەن اتاانا ارنايى ءدارىس الدى. مەملەكەت دەڭگەيىندە جۇيەلى تۇردە شەشۋ ءۇشىن قور زاڭناما اكتىلەرىنە 70تەن استام ۇسىنىم مەن تۇزەتۋ ەنگىزدى، دەدى ب.بايبەك.سونىمەن بىرگە ول بولاشاق قورىنىڭ ساراپشىلارى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورىنا تۇراقتى تۇردە كونسۋلتاتيۆتىك قولداۋ كورسەتەتىنىن اتاپ ءوتتى. وتكەن جىلى قوردىڭ 8 وڭىردە 16 ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتىن اشۋى، سونداياق كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اۋتيزممەن اۋىراتىن جانە باسقا دا مەنتالدى اۋىتقۋلارى بار بالالار ءۇشىن سوڭعى ۇلگىدەگى ۇزدىك تەحنولوگيالاردى ەندىرە وتىرىپ، تاعى دا 8 زاماناۋي ەڭسەلى ورتالىق سالۋدى جوسپارلاۋى ماڭىزدى قادام بولدى. ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارعا قولداۋ كورسەتۋ پارتيا ليدەرى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بۇدان 7 جىل بۇرىن باستاماشى بولعان كەدەرگىسىز كەلەشەك جوباسى مەن مەملەكەت باسشىسى قاسىمجومارت توقاەۆ جاريا ەتكەن وزگەرىستەر جولى: ءار ازاماتقا لايىقتى ءومىر! سايلاۋالدى باعدارلاماسى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بارشا بالاعا تەڭ مۇمكىندىكتەر قاعيداتىن ىسكە اسىرا وتىرىپ، 2025 جىلعا دەيىن كوللەدجدەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا، سونداياق مەكتەپتەر مەن مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردىڭ70ىندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى ەندىرۋ جونىندە مىندەت قويىلدى، دەدى پارتيا توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.بۇدان بولەك، پارتيا وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ سانىن ۇلعايتۋعا جانە ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارعا پسيحولوگيالىقپەداگوگيكالىق جانە كوررەكتسيالىق قولداۋ بويىنشا مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ەنگىزۋگە قول جەتكىزبەك. اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان بالالار ءبىر مەزگىلدە مۇگەدەكتىگى جانە اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋى بويىنشا 2 جاردەماقى الاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالار ءۇشىن كامەلەتتىك جاسقا تولعاننان كەيىن تۇرعىن ۇيگە كەزەگىنىڭ ۇزىلمەۋى دە قامتاماسىز ەتىلەدى.جالپى، سايلاۋالدى مىندەتتەمەلەر اياسىندا تاياۋداعى 5 جىلدا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدار ءۇشىن تاعى دا 22 مىڭ الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم نىسانىن بەيىمدەۋ جالعاستىرىلادى. جۇمىسقا ورنالاستىرۋ بويىنشا كۆوتانى ورىنداماعان جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن وتەماقى تولەمدەرى ەنگىزىلىپ، ول ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدارعا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا باعىتتالادى. ماقساتى ايقىن، ناقتى ىستەر پارتياسى رەتىندە ءوز سايلاۋالدى ۋادەلەرىنىڭ بارلىعىن ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ءۇشىن پارتيا ليدەرىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بۇگىندە بۇعان قاجەتتى بۇكىل پارتيالىق ينفراقۇرىلىم جاڭاشا جولعا قويىلدى: جاۋاپتى دەپۋتاتتار مەن باسشىلار ناقتى بەكىتىلە وتىرىپ، 217 جول كارتاسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر، 12 مىڭنان استام بەلسەندى ازاماتتىڭ قاتىسۋىمەن 1،7 مىڭنان استام قوعامدىق كەڭەستەردىڭ وڭىرلىك جۇيەسى قۇرىلدى جانە ت.ب. تاياۋ ۋاقىتتا سايلاۋالدى باعدارلاما مەن ازاماتتار اماناتتارىنىڭ ورىندالۋ ساپاسىن تەكسەرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى جەرلەردە ءتيىستى كوشپەلى كەزدەسۋلەر وتكىزىلەدى، دەپ تۇيىندەدى ب.بايبەك.
|
ەڭبەكشىقازاق اۋدانىندا جامبىلدىڭ ەسكەرتكىشى اشىلدى اقىندار20 قازان 2017، 19:5720 قازان 2017, 19:57 2511 0جىر الىبى جامبىلدىڭ ەسكەرتكىشى بۇگىن ەڭبەكشىقازاق اۋدانى ەسىك قالاسىنداعى جاستار ساياباعىندا اشىلدى. بيۋست تۋعان جەر باعدارلاماسى شەڭبەرىندە مەسەنات قارجىسىنا جاسالدى، دەپ حابارلايدى . اقپارات اگەنتتىگى.شارا ٴانشى قايرات بەكتۇرسىننىڭ ورىنداۋىنداعى جامبىلدىڭ اقىندارعا ارناۋ اتتى تەرمەسىمەن اشىلدى.ەلباسى نۇرسۇلتان ٴابىش ۇلى نازاربايەۆ بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسىندا: ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى، دەگەن ەدى. وسى باعدارلاما اياسىندا قولعا الىنعان يگى ىستەردىڭ ٴبىرى بۇگىنگى شارا دەپ بىلىڭىزدەر. ەسكەرتكىش ەلدىڭ، حالىقتىڭ مادەني مۇراسىنىڭ جالپىلاما اتاۋى. ەندەشە سول ەسكەرتكىشى قويىلعان تۇلعانىڭ ٴوزى حالىقتىڭ مۇراسىنا اينالدى دەگەن ٴسوز. وسىنداي يگى شارانى قولعا الىپ، بەلسەندىلىك تانىتىپ، جەكە قاراجاتىن ٴبولىپ وتىرعان جەرگىلىكتى ازاماتتارعا كوپشىلىكتىڭ اتىنان شىنايى ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز، دەدى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى جاقسىلىق ومار.شاراعا قاتىسقان قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ٴتوراعاسى نۇرلان ورازالين قۇتتىقتاۋ ٴسوز سويلەپ، جاس اقىن جامبىل دۇيسەنوۆ جىراۋعا ارناعان ٴوز ولەڭىن وقىدى. ەسكەرتكىش الدىنا گۇل شوقتارى قويىلدى.جالپى، ەسكەرتكىش بيۋست مەسەناتتاردىڭ 4،6 ملن. تەڭگە قارجىسىنا جاسالعان. ەسكەرتكىش اۆتورى نۇرعالىم يسابايەۆ. بيۋست قولادان قۇيىلىپ، تۇعىرى ٴمارماردان ورناتىلعان، بيىكتىگى 5 مەتر. اۋلاسى اباتتاندىرىلىپ، تيانشان شىرشالارى وتىرعىزىلىپ، گۇلزار جاسالعان.
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.