transcription
stringlengths 1
97
| segmentation
stringlengths 1
103
| pos_glosses
stringlengths 1
96
| glosses
stringlengths 1
141
| translation
stringlengths 2
129
|
---|---|---|---|---|
ri' li seb'laj qus laj tiko'n .
|
ri' li seb'laj qus laj tiko'n
|
E3 DEM ITS ADJ PREP S
|
E3 DEM ITS bueno PREP siembra
|
Eso si es buena siembra.
|
Nimaqi' rijiil .
|
nimaq-i' r-ijiil
|
ADJ-ENF E3S-S
|
grande-ENF E3S-precio
|
Es de mucho valor.
|
Pero lajori ooj kita' ooj kwiin re ,
|
pero lijori ooj kita' ooj kwiin r-e
|
ADV ADV PRON NEG PRON S E3-SREL
|
pero ahora nosotros NEG nosotros poder E3-SREL
|
Pero ahora nosotros no podemos.
|
xaq qawinaaq lamaas wi' tb'antaj taq .
|
xaq qa-winaaq lamaas wi' t-b'an-taj taq
|
PART E1P-S ADV EXS INC-VT-PART PL
|
PART E1P-gente donde EXS INC-hacer-PART PL
|
Solomante los que son capas.
|
Tijtik taq ri tiko'n lil
|
ti-j-tik taq ri tiko'n li-l
|
INC-E3S-VT PL DEM S DEM-???
|
INC-E3S-sembrar PL DEM siembra DEM-???
|
Siembran esa clase de siembra.
|
Jb'iij maq tra poni .
|
j-b'iij maq tra poni
|
E3S-S ART DIM S
|
E3S-nombre ART DIM poni
|
Su nombre es pony (el que se llama pony)
|
Per ooj ta' ojkwiin ,
|
per ooj ta' oj-kwiin
|
ADV PRON NEG A1P-VI
|
pero nosotros NEG A1P-poder
|
Pero nosotros no podemos.
|
kom kita' re qapwaaq ,
|
kom kita' r-e qa-pwaaq
|
PART NEG E3-SREL E1P-S
|
como NEG E3-SREL E1P-dinero
|
Como no tenemos nuestro dinerito.
|
ooj qe natun chi rij .
|
ooj qe natun chi r-ij
|
PRON PART VI PREP E3-SREL
|
nosotros PART mirar PREP E3-SREL
|
Solamente miramos detras ellos. (no podemos)
|
Xaq qatiko'n ooj xaq tral ab'iix ,
|
xaq qa-tik-o'n ooj xaq tral ab'iix
|
PART E1P-S-AP PRON PART DIM S
|
PART E1P-siembra-AP nosotros PART DIM milpa
|
La simbra de nosotros solamente la milpa.
|
taq ra kinaq',
|
taq ra kinaq'
|
PL DIM S
|
PL DIM fríjol
|
Los frijolitos.
|
taq ra kapee .
|
taq ra kapee
|
PL DIM S
|
PL DIM cafe
|
Los cafetalitos.
|
Xaq li qatiko'n ooj
|
xaq li qa-tiko'n ooj
|
PART DEM E1P-S PRON
|
PART DEM E1P-siembra nosotros
|
Solamente eso es nuestra siembra de nosotros.
|
i kita' rijil ,
|
i kita' r-ijiil
|
CONJ NEG E3-S
|
CONJ NEG E3-precio
|
Y no tiene valor.
|
i rik'u lamaas wi' nemaq rijiil
|
i ri'-k'u lamaas wi' nem-aq r-ijiil
|
CONJ DEM-PART ADV EXS ADJ-PL E3-S
|
CONJ DEM-PART donde EXS grande-PL E3-precio
|
Y los que tienen precio.
|
kita' ooj kwiin re .
|
kita' ooj kwiin r-e
|
NEG PRON VT E3-SREL
|
NEG nosotros poder E3-SREL
|
No podemos nosotros. (no somos capaces)
|
Ójr taq tziij
|
ójr taq tziij
|
ADV PL S
|
antiguamente PL palabra
|
En la antiguedad.
|
wi' jura uleew jili jb'iij chimeel ,
|
wi' ju-ra uleew jili j-b'iij chimeel
|
EXS NUM-DIM S ADV E3S-S TOP
|
EXS uno-DIM tierra allá E3S-nombre chimel
|
Hay un terrenito alla que se llama Chimel.
|
san pawlo baldiyo ,
|
san pawlo baldiyo
|
ADJ NOM S
|
san pablo baldillo
|
San Paulo el baldillo
|
ójr taq wi' sesenta i sinko kabaderiiy k'iche'laaj ,
|
ójr taq wi' sesenta i sinko kabaderiiy k'iche'laaj
|
ADV PL EXS NUM CONJ NUM MED S
|
antiguamente PL EXS sesenta i cinco caballerías montaña
|
Antes avía 65 caballeriás de montañas.
|
i ri k'uli ójr taq tziij qawinaaq ,
|
i ri k'u-li ójr taq tziij qa-winaaq
|
CONJ DEM PART-DEM ADV PL S E1P-S
|
CONJ DEM PART-DEM antiguamente PL palabra E1P-gente
|
Y entoces en aquellos tiempos nuetra gente.
|
xwa'x taq jli chimeel .
|
x-wa'x taq jli chimel
|
COM-EXS PL ADV TOP
|
COM-EXS PL allá chimel
|
Estubieron alla en Chimel.
|
Ri' k'u li
|
ri' k'u li
|
DEM PART DEM
|
DEM PART DEM
|
Eso es.
|
wi' jun anm ,
|
wi' jun ánim
|
EXS NUM S
|
EXS uno mujer
|
Avía una mujer.
|
tijin chi jyuq'iik tra jkirneer ,
|
tijin chi j-yuq'-iik tra j-kirneer
|
PRG PREP E3S-VT-SV DIM E3S-S
|
PRG PREP E3S-pastorear-SV DIM E3S-oveja
|
Estava pastoreando sus ovejitas.
|
kabaal xelch nik'aj k'ooy
|
kabaal x-el-ch nik'aj k'ooy
|
ADV COM-VI-DIR ADV S
|
cabal COM-salir-DIR unos mico
|
Cabal silieron unos micos.
|
ralq'aj taq ,
|
r-alq'aj taq
|
E3-VT PL
|
E3-robar PL
|
Se la rovaron.
|
xchep taq
|
x-chep taq
|
COM-VT PL
|
COM-agarrar PL
|
La agarrarón.
|
ra ra rik'laal
|
ra ra r-ik'laal
|
DIM DIM E3-S
|
DIM DIM E3-hijo
|
Su criatura.
|
ralq'aj taq b'ik ,
|
r-alq'á-j taq b'ik
|
E3-VT-SC PL DIR
|
E3-robar-SC PL DIR
|
Se la rovaron.
|
xe' chik sik' anm ,
|
x-e' chik sik' ánim
|
COM-SREL PART AFE S
|
COM-SREL PART AFE mujer
|
Se fue la señora.
|
xe' jb'iij re richijil ,
|
x-e' j-b'iij r-e r-ichijil
|
COM-VI E3S-VT E3-SREL E3S-S
|
COM-ir E3S-decir E3-SREL E3S-esposo
|
Se fue a decirle a su esposo.
|
xíj toke' taq ,
|
x-ij tok-e' taq
|
COM-VT VT-ENF PL
|
COM-decir buscar-ENF PL
|
Lo fueron a buscar.
|
ta' chiki' xkwiin taq chij majiik .
|
ta' chk-i' x-kwiin taq chi-j maj-iik
|
NEG PART-ENF COM-VI PL PREP-E3S VT-SV
|
NEG PART-ENF COM-poder PL PREP-E3S quitar-SV
|
Ya no lo pudieron quitar. (ya no lo pudieron recuperar)
|
Xijtoke' taq chik ní'j kristyaan chik
|
x-i-j-tok-e' taq chik ni'j kirtyaan chik
|
COM-DIR-E3S-TAM-ENF PL PART ADV S PART
|
COM-DIR-E3S-buscar-ENF PL PART otros persona PART
|
Se fueron a buscar a otras personas más.
|
qawinaaq wunaq ,
|
qa-winaaq wunaq
|
E1P-S S
|
E1P-gente hombre
|
Nuestros hermanos hombres.
|
xi'jtoke' taq
|
x-i'-j-tok-e' taq
|
COM-DIR-E3S-VT-ENF PL
|
COM-DIR-E3S-buscar-ENF PL
|
Fueron a buscar.
|
ta' chiki' xta' taq ra ra ne',
|
ta' chk-i' x-ta' taq ra ra ne'
|
NEG PART-ENF COM-VT PL DIM DIM S
|
NEG PART-ENF COM-encontrar PL DIM DIM nene
|
Ya no encontraron al nene.
|
xk'amtaqa' b'ik laq k'iche'laaj .
|
x-k'am-taq-a' b'ik laq k'iche'laaj
|
COM-VT-PL-ENF DIR PREP S
|
COM-recibir-PL-ENF DIR PREP montaña
|
Se lo llevaron en las montañas.
|
Ta' chi' xk'utun ra ne',
|
ta' chi x-k'utun ra ne'
|
NEG PREP COM-VI DIM S
|
NEG PREP COM-aparecer DIM nene
|
Ya no apareció el nene.
|
muk're' xkamk
|
muk'-re' x-kam-k
|
PART-ENF COM-VI-SC
|
PART-ENF COM-morir-SC
|
Saber si murió.
|
o muk're' yo'lik rik'ilaq .
|
o muk'-re' yo'l-ik r-ik'il-aq
|
CONJ PART-ENF ADJ-SC E3-SREL-PL
|
CONJ PART-ENF vivo-SC E3-SREL-PL
|
O talvez que este vivo con ellos.
|
Baay ji k'uli chik ,
|
baay ji k'u-li chik
|
VOC AFI PART-DEM PART
|
baya AFI PART-DEM PART
|
Vaya así fue.
|
jun q'iij chik xe' chik jun wunaq chik ,
|
jun q'iij chik x-e' chik jun wunaq chik
|
NUM S PART COM-VI PART NUM S PART
|
uno día PART COM-ir PART uno hombre PART
|
Otro día, se fue otro hombre otra vez.
|
kontod sik' rixoqil ,
|
kon-tod sik' r-ixoqil
|
CONJ-ADV AFE E3-S
|
CONJ-toda AFE E3-esposa
|
Con su pobre mujer.
|
xe' taq chij k'amiik sii',
|
x-e' taq chi-j k'am-ik sii'
|
COM-VI PL PREP-E3S VT-SC S
|
COM-ir PL PREP-E3S recibir-SC leña
|
Se fueron a traer leña.
|
ri' k'uli
|
ri' k'u-li
|
DEM PART-DEM
|
DEM PART-DEM
|
Eso fue.
|
kwand wi' taq chij k'amiik sii',
|
kwand wi' taq chi-j k'am-iik sii'
|
ADV EXS PL PREP-E3S VT-SC S
|
cuando EXS PL PREP-E3S recibir-SC leña
|
Cuando estavan trallendo leña, (estavan haciendo leña)
|
jun repent qe xelchich maq k'ooy chi rijaq ,
|
jun repent qe x-el-chi-ch maq k'ooy chi ri-j-aq
|
NUM ADV PART COM-VI-PREP-DIR ART S PREP E3-E3S-PL
|
uno derrepente PART COM-salir-PREP-DIR ART mico PREP E3-E3S-PL
|
Derepente salieron otra vez los micos, de tras de ellos.
|
xchapsaj xchapsaj sik' anm
|
x-chap-sáj x-chap-sáj sik' ánim
|
COM-VT-PAS COM-VT-PAS AFE S
|
COM-agarrar-PAS COM-agarrar-PAS AFE mujer
|
Agarraron a la pobre mujer.
|
i máj taq b'i siik' rixoqil .
|
i máj taq b'i siik' r-ixoqil
|
CONJ VT PL DIR AFE E3-S
|
CONJ quitar PL DIR AFE E3-esposa
|
Y se robarón a su pobre mujer.
|
I i sik' wunaq
|
i i sik' wunaq
|
CONJ CONJ AFE S
|
CONJ CONJ AFE hombre
|
Y el pobre hombre.
|
ta' chi' xkwiin chij majiik sik' rixoqil .
|
ta' chi x-kwiin chi-j maj-iik sik' r-ixoqil
|
NEG PREP COM-VI PREP-E3S VT-SC AFE E3-S
|
NEG PREP COM-poder PREP-E3S quitar-SC AFE E3-esposa
|
Ya no pudo arrebatar a su pobre mujer.
|
Xijb'ij re ni'j kristyaan chik .
|
x-i-j-b'ij re ni'j kirtyaan chik
|
COM-DIR-E3S-VT PRON ADV S PART
|
COM-DIR-E3S-decir él/ella otros persona PART
|
Se fue a abisar a otras personas.
|
Xe' taq chi jtokiik laq k'iche'laaj ,
|
x-e' taq chi j-tok-iik laq k'iche'laaj
|
COM-VI PL PREP E3S-VT-SC PREP S
|
COM-ir PL PREP E3S-buscar-SC PREP montaña
|
Se fueron a buscar en las montañas.
|
kita' chiki' xta' taq .
|
kita' chik-i' x-ta' taq
|
NEG PART-ENF COM-VT PL
|
NEG PART-ENF COM-encontrar PL
|
Ya no la encontraron.
|
Xok taq chij tokiik ,
|
x-ok taq chi-j tok-iik
|
COM-VI PL PREP-E3S VT-SC
|
COM-entrar PL PREP-E3S buscar-SC
|
Entraron a buscarla, ( comenzaron a buscarla)
|
xjama' jq'iijaq chij tokiik sik' anm ,
|
x-jam-a' j-q'iij-aq chi-j tok-iik sik' ánim
|
COM-VT-ENF E3S-S-PL PREP-E3S VT-SC AFE S
|
COM-desocupar-ENF E3S-día-PL PREP-E3S buscar-SC AFE mujer
|
Separaron su día para buscar a la señora.
|
ta' chi' xta' taq sik' anm ,
|
ta' chi' x-ta' taq sik' ánim
|
NEG PREP COM-VT PL AFE S
|
NEG PREP COM-encontrar PL AFE mujer
|
Ya no encontraron a la señora.
|
xe' laq k'iche'laaj
|
x-e' laq k'iche'laaj
|
COM-VI PREP S
|
COM-ir PREP montaña
|
Se fue en las montañas.
|
ri' k'u li xsach sik' anm .
|
ri' k'u li x-sach sik' ánim
|
DEM PART DEM COM-VT AFE S
|
DEM PART DEM COM-perder AFE mujer
|
Así fue como se desapareció la señora.
|
Xkan ,
|
x-kan
|
COM-VI
|
COM-quedar
|
Se quedó.
|
ruk' jun q'iij chik ,
|
ruk' jun q'iij chik
|
PART NUM S PART
|
PART uno día PART
|
Otro día otra vez.
|
wi' chi' ajwakatnel ,
|
wi' chi aj-wakat-nel
|
EXS PREP AGT-VI-???
|
EXS PREP AGT-pasear-???
|
Hubieron otros cazadores.
|
xe' taq chijtokiik ka'n laq k'iche'laaj .
|
x-e' taq chi-j-tok-iik ka'n laq k'iche'laaj
|
COM-VI PL PREP-E3S-VT-SC S PREP S
|
COM-ir PL PREP-E3S-buscar-SC animal PREP montaña
|
Se fueron a buscar animale en las montañas.
|
Ri chaq b'esel taq ,
|
ri chaq b'esel taq
|
DEM PART POS PL
|
DEM PART ir PL
|
En lo que ellos ivan.
|
ri chaq kabaal xi'jte' taq anm ,
|
ri chaq kabaal x-i-j-te' taq ánim
|
DEM PART ADV COM-DIR-E3S-VT PL S
|
DEM PART cabal COM-DIR-E3S-encotrar PL mujer
|
En ese momento, cabal fueron a encontrar a la señora.
|
wi' ralaaj jun pek ab'aj ,
|
wi' r-alaaj jun pek ab'aj
|
EXS E3-SREL NUM S S
|
EXS E3-SREL uno peña piedra
|
Estava debajo de una peña de piedra.
|
i xiij taq ,
|
i x-iij taq
|
CONJ COM-VT PL
|
CONJ COM-decir PL
|
Y dijeron.
|
xil anm b'esel ajwakténel
|
x-il ánim b'esel aj-wakat-énel
|
COM-VT S POS AGT-VI-???
|
COM-ver mujer ir AGT-pasear-???
|
Vió la señora que ivan los cazadores.
|
xelch jol ,
|
x-el-ch jol
|
COM-VI-DIR VI
|
COM-salir-DIR correr
|
Salió corriendo.
|
xch'ab'eej
|
x-ch'ab'-eej
|
COM-VT-???
|
COM-hablar-???
|
Los habló.
|
i xk'amtaqch ,
|
i x-k'am-taq-ch
|
CONJ COM-VT-PL-DIR
|
CONJ COM-recibir-PL-DIR
|
Y se la trageron.
|
ji'non li xkwin taq ,
|
jii'non li x-kwin taq
|
AFI DEM COM-VI PL
|
AFI DEM COM-poder PL
|
Asi pudieron ellos.
|
xkwin xpechiik
|
x-kwin x-pe-iik
|
COM-VI COM-VI-SC
|
COM-poder COM-venir-SC
|
pudo volver otra vez.
|
i xpew ajwakténel
|
i x-pe-w aj-wakat-énel
|
CONJ COM-VI-PART AGT-VI-???
|
CONJ COM-venir-PART AGT-pasear-???
|
vinieron los cazadores.
|
xk'am taq b'i sik' anm ,
|
x-k'am taq b'i sik' ánim
|
COM-VT PL DIR AFE S
|
COM-recibir PL DIR AFE mujer
|
Se llevaron a la señora.
|
xijye taq
|
x-i-j-ye' taq
|
COM-DIR-E3S-VT PL
|
COM-DIR-E3S-dar PL
|
La fueron a dejar.
|
rik'i richjil .
|
r-ik'il r-ichijil
|
E3-SREL E3S-S
|
E3-SREL E3S-esposo
|
Con el esposo.
|
Per kita' chiki ritz'iiq
|
per kita chik-i' r-itz'yeq
|
ADV NEG PART-ENF E3-S
|
pero NEG PART-ENF E3-ropa
|
Pero ya no tenía ropa.
|
kita' chiki' ritz'iiq ,
|
kita' chik-i' r-itz'yeq
|
NEG PART-ENF E3-S
|
NEG PART-ENF E3-ropa
|
Ya no tenía ropa.
|
xk'isi ritz'iiq chi riij laq k'iche'laaj .
|
x-k'is-i' r-itz'yeq chi r-iij laq k'iche'laaj
|
COM-VT-ENF E3-S PREP E3S-SREL PREP S
|
COM-terminar-ENF E3-ropa PREP E3S-SREL PREP montaña
|
Se le acabó la ropa detras en las montañas. (se le terminó la ropa en la montañas)
|
Antos rik'u xiij ra richijil:
|
antos ri'-k'u x-iij ra r-ichijiil
|
ADV DEM-PART COM-VT DIM E3S-S
|
entonces DEM-PART COM-decir DIM E3S-esposo
|
Entonces le dijo a su esposo.
|
¡ta' chiki' xatkwiin chi inkoliik !
|
ta' chik-i' x-at-kwiin chi in-kol-iik
|
NEG PART-ENF COM-E2S-VT PREP A1S-VT-SC
|
NEG PART-ENF COM-E2S-poder PREP A1S-defender-SC
|
¡Ya no pudiste defenderme!
|
Peer in xintija' inq'iij ,
|
peer iin x-in-tij-a' in-q'iij
|
ADV PRON COM-E1S-VT-ENF A1S-S
|
pero yo COM-E1S-comer-ENF A1S-día
|
Pero estuve luchando.
|
ta' chi' xinkwiin
|
ta' chi x-in-kwiin
|
NEG PREP COM-A1S-VI
|
NEG PREP COM-A1S-poder
|
Ya no pude.
|
tche' re sik' anm .
|
t-che' r-e sik' ánim
|
INC-VI E3-SREL AFE S
|
INC-decir E3-SREL AFE mujer
|
Le dijo a la señora.
|
Antose lajori ,
|
antose lajori
|
ADV ADV
|
entonces ahora
|
Entonces ahora.
|
lajori nenk'u xatij li laq laq woron
|
ljori neen-k'u x-a-tij li laq laq woron
|
ADV INT-PART COM-E2S-VT PREP PREP PREP S
|
ahora INT-PART COM-E2S-comer PREP PREP PREP monte
|
¿Que fue lo que comistes entre las montañas?
|
laq k'iche'laaj
|
laq k'iche'laaj
|
PREP S
|
PREP montaña
|
En las montañas.
|
xche' re .
|
x-che' re
|
COM-VI PRON
|
COM-decir él/ella
|
Le dijo.
|
In cha' re xi' tintij jwiich taq re chee',
|
iin cha' re (xi') t-in-tij j-wiich taq re chee'
|
PRON VI PRON ??? INC-E1S-VT E3S-SREL PL PRON S
|
yo decir él/ella ??? INC-E1S-comer E3S-SREL PL él/ella árbol
|
¡Yo le dijo! Estuve comiendo las frutas de los árboles.
|
lo ke tijtij maq k'ooy .
|
lo ke ti-j-tij maq k'ooy
|
PART PART INC-E3S-VT ART S
|
lo que INC-E3S-comer ART mico
|
Lo que comen los micos.
|
Ri tijya' taq chweyin
|
ri ti-j-ya' taq ch-we-yin
|
DEM INC-E3S-VT PL PREP-SREL-PRON
|
DEM INC-E3S-dar PL PREP-SREL-yo
|
Eso me davan a mi.
|
tche' tzik' anm ,
|
t-che' tzik' ánim
|
INC-VI AFE S
|
INC-decir AFE mujer
|
Dijo la pobre señora.
|
troq'b'ej riib' chi jyoliik ,
|
t-r-oq'-b'ej r-iib' chi j-yol-iik
|
INC-E3S-VI-APLI E3S-SREL PREP E3S-VT-SC
|
INC-E3S-llorar-APLI E3S-SREL PREP E3S-contar-SC
|
Llorava al contarlo, (llorava cuando relatava lo sucedido)
|
seb'laj k'eex xe'jtije' laq k'iche'laaj .
|
seb'laj k'eex x-e'-j-tij-e' laq k'iche'laaj
|
ITS ADJ COM-DIR-E3S-VT-ENF PREP S
|
ITS dolor COM-DIR-E3S-comer-ENF PREP montaña
|
Sufrió mucho en las montañas.
|
I kta' ritz'iiq ,
|
i kita' r-itz'yeq
|
CONJ NEG E3-S
|
CONJ NEG E3-ropa
|
No tenía ropa.
|
kita' jq'u',
|
kita' j-q'u'
|
NEG E3S-S
|
NEG E3S-chamarra
|
No tenía chamarra, o cobija.
|
kita' naad ,
|
kita' nada
|
NEG ADV
|
NEG nada
|
No tenía nada.
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.