transcription
stringlengths 1
97
| segmentation
stringlengths 1
103
| pos_glosses
stringlengths 1
96
| glosses
stringlengths 1
141
| translation
stringlengths 2
129
|
---|---|---|---|---|
seb'laj teew ,
|
seb'laj teew
|
ITS ADJ
|
ITS frio
|
Mucho frío.
|
tqej chun teew chi riij sik' anm .
|
t-qej chun teew chi r-iij sik' ánim
|
INC-VI S ADJ PREP E3S-SREL AFE S
|
INC-bajar hielo frio PREP E3S-SREL AFE mujer
|
Caía heladas detras de la señora. (sufrió las tormentas de la nieve)
|
Peer si
|
peer si'
|
ADV ADV
|
pero si
|
Pero si.
|
koom xkwin na xtaaw laj richooch .
|
koom x-kwin na x-taw laj r-ichooch
|
PART COM-VI PART COM-VT PREP E3S-S
|
como COM-poder PART COM-llegar PREP E3S-casa
|
Como pudo llegar en su casa.
|
Peer chi kiib' junaab' rik'i pajnij
|
peer chi kiib' junaab' r-ik'i pajni'j
|
ADV PREP NUM S E3-SREL MED
|
pero PREP dos año E3-SREL mitad
|
Pero hasta los dos años y medio.
|
xtaaw chi richooch sik' anm .
|
x-taaw chi r-ichooch sik' ánim
|
COM-VT PREP E3S-S AFE S
|
COM-llegar PREP E3S-casa AFE mujer
|
Llegó otra vez en su casa la señora.
|
I wi' ya kwand xpet ,
|
i wi' ya kwand x-pet
|
CONJ EXS VOC ADV COM-VI
|
CONJ EXS ya cuando COM-venir
|
Y ya cuando se Vino.
|
kanel xkan jye' kiib' tra rik'laal ,
|
kan-el x-kan j-ye' kiib' tra r-ik'laal
|
VI-PP COM-VI E3S-VT NUM DIM E3-S
|
quedar-PP COM-quedar E3S-dar dos DIM E3-hijo
|
Se dejo a sus dos hijitos.
|
taq ra rik'laal taq ra k'ooyi'n .
|
taq ra r-ik'laal taq ra k'ooy-i'n
|
PL DIM E3-S PL DIM S-ENF
|
PL DIM E3-hijo PL DIM mico-ENF
|
Sus hijitos ya eran miquitos.
|
Wi' chaq tra jee'aq
|
wi' chaq tra jee-'aq
|
EXS PART DIM S-PL
|
EXS PART DIM cola-PL
|
Ya tenía colitas.
|
antos kla' li xkaj xkaj ye' tra ák'l ,
|
antos kla' li x-ka-j x-ka-j ye' tra ák'l
|
ADV ADV DEM COM-VI-E3S COM-VI-E3S VT DIM S
|
entonces allí DEM COM-quedar-E3S COM-quedar-E3S dar DIM niño
|
Entoces de alli dejó a sus hijitos.
|
ta' xk'amch por ke tra awajtqa'n .
|
ta' x-k'am-ch por ke tra awaj-tq-a'n
|
NEG COM-VT-DIR ADV PART DIM S-PL-ENF
|
NEG COM-recibir-DIR por que DIM animal-PL-ENF
|
No los trajo porque son animalitos.
|
Xkan jye' kiib' traa rik'laal sik' anm ,
|
x-kan j-ye' kiib' traa r-ik'laal sik' ánim
|
COM-VI E3S-VT NUM DIM E3-S AFE S
|
COM-quedar E3S-dar dos DIM E3-hijo AFE mujer
|
Dejó dos hijos la pobre señora.
|
xkan jye'
|
x-kan j-ye'
|
COM-VI E3S-VT
|
COM-quedar E3S-dar
|
Los dejó.
|
per tral awajtaqa'n ,
|
per tral awaj-taq-a'n
|
ADV DIM E2-PL-ENF
|
pero DIM E2-PL-ENF
|
Pero son animalitos.
|
k'ooytqa'n .
|
k'ooy-tq-a'n
|
S-PL-ENF
|
mico-PL-ENF
|
Eran miquitos.
|
Jii' qe noon li xkan xkan jye' tral ák'l ,
|
jii' qe noon li x-kan x-kan j-ye' tral ék'il
|
AFI PART DEM DEM COM-VI COM-VI E3S-VT DIM S
|
AFI PART DEM DEM COM-quedar COM-quedar E3S-dar DIM niño
|
Solo de esa manera dejo a sus hijitos.
|
mejor rik'aan qe xpet
|
mejor r-ik'aan qe x-pet
|
ADV E3-ADV PART COM-VI
|
mejor E3-solo PART COM-venir
|
Mejor se vino sola.
|
i xtaaw rik'i richijil .
|
i x-taw r-ik'il r-ichijil
|
CONJ COM-VT E3-SREL E3S-S
|
CONJ COM-llegar E3-SREL E3S-esposo
|
Y llegó con su esposo.
|
Xook chijyoliik li ,
|
x-ook chi-j-yol-iik li
|
COM-VT TAM-E3S-VT-SC DEM
|
COM-entrar TAM-E3S-contar-SC DEM
|
Empesó a contarlo.
|
lo ke neen k'ex xq'asaaj ,
|
lo ke neen k'ex x-q'asa-j
|
PART PART INT ADJ COM-VT-SC
|
lo que INT dolor COM-pasar-SC
|
Los sufrimientos que pasó.
|
seb'laj xkuy wi'jaal ,
|
seb'laj x-kuy wi'jaal
|
ITS COM-VI S
|
ITS COM-aguantar hambre
|
Aguantó tanta ambre.
|
xkuy cheqejchi',
|
x-kuy cheqej-chi'
|
COM-VI ADJ-S
|
COM-aguantar seco-boca
|
Aguantó mucha sed.
|
xkuy teew ,
|
x-kuy teew
|
COM-VI ADJ
|
COM-aguantar frio
|
Aguantó frio.
|
xkuy jab' laq k'iche'laaj .
|
x-kuy jab' laq k'iche'laaj
|
COM-VI S PREP S
|
COM-aguantar lluvia PREP montaña
|
Aguantó lluvia en las montañas.
|
Kom nimaq taq k'iche'laaj
|
kom nim-aq taq k'iche'laaj
|
ADV ADJ-PL PL S
|
como grande-PL PL montaña
|
Como era grandes montañas.
|
wi' seb'laj utiiw ,
|
wi' seb'laj utiiw
|
EXS ITS S
|
EXS ITS coyote
|
Hay muchos coyotes.
|
wi' seb'laj koj ,
|
wi' seb'laj koj
|
EXS ITS S
|
EXS ITS león
|
Hay muchos leones.
|
wi' seb'laj b'alom ,
|
wi' seb'laj b'alom
|
EXS ITS S
|
EXS ITS tigre
|
Hay muchos tigres.
|
wi' seb'laj b'aatz' laq k'iche'laaj .
|
wi' seb'laj b'aatz' laq k'iche'laaj
|
EXS ITS S PREP S
|
EXS ITS saraguate PREP montaña
|
Hay muchos saraguates en las montañas.
|
Seb'laj tzaqb'chool laq k'iche'laaj ,
|
seb'laj tzaq-b'-ch'ool laq k'iche'laaj
|
ITS VT-DIR-S PREP S
|
ITS botar-DIR-estómago PREP montaña
|
Es espantoso en las montañas.
|
i sik' anm
|
i sik' ánim
|
CONJ AFE S
|
CONJ AFE mujer
|
Y la pobre señora.
|
chapeel jwiil maq k'ooy .
|
chap-eel j-wiil maq k'ooy
|
VT-SAB E3S-SREL ART S
|
agarrar-SAB E3S-SREL ART mico
|
Agarrada por los micos.
|
Chajal jwi'laq ,
|
chaja-l j-wi'l-aq
|
VT-SC E3S-SREL-PL
|
cuidar-SC E3S-SREL-PL
|
La tenían custodiada.
|
re raj tpe cherchooch ,
|
re raj t-pe che-r-ichooch
|
PRON VT INC-VI PREP-E3S-S
|
él/ella querer INC-venir PREP-E3S-casa
|
Ella queria venir a su casa.
|
ta' chi' tkwiin
|
ta' ch-i' t-kwiin
|
NEG PREP-ENF INC-VI
|
NEG PREP-ENF INC-poder
|
Ya no podía@enfatica
|
kom chajali' jwi'laq ,
|
kom chaja-li' j-wi'l-aq
|
PART TAM-ENF E3S-SREL-PL
|
como TAM-ENF E3S-SREL-PL
|
Como la tenía custodiada.
|
seb'laj k'i k'ooy
|
seb'laj k'i k'ooy
|
ITS ADV S
|
ITS mucho mico
|
Eran muchos los micos.
|
chajal jwi'laq ,
|
chaja-l j-wi'l-aq
|
VT-SC E3S-SREL-PL
|
cuidar-SC E3S-SREL-PL
|
La tenía custodiada.
|
ri' k'uli kom nimaq taq k'iche'laaj ,
|
ri' k'u-li kom nim-aq taq k'iche'laaj
|
DEM PART-DEM ADV ADJ-PL PL S
|
DEM PART-DEM como grande-PL PL montaña
|
Eso como son grandes montañas.
|
ta' jk'isiik loq'laj k'iche'laaj ,
|
ta' j-k'is-iik loq'laj k'iche'laj
|
NEG E3S-VT-SC ADJ S
|
NEG E3S-terminar-SC santo montaña
|
Es interminable la santa montaña.
|
nimaq nimaq chee'
|
nimaq nimaq chee'
|
ADJ ADJ S
|
grande grande árbol
|
Grandes grandes árboles.
|
tzab'ch'ol okeem laq chee'.
|
tza-b'-ch'ol ok-eem laq chee'
|
VT-DIR-S VI-SV PREP S
|
botar-DIR-estómago entrar-SV PREP árbol
|
Temeroso entrar entre los árboles.
|
Per rik'uchiki' lajori ya xk'isi' alg k'iche'laaj ,
|
per ri-k'u-chik-i' lajori ya x-k'is-i' alg k'iche'laaj
|
ADV DEM-PART-PART-ENF ADV VOC COM-VT-ENF ADV S
|
pero DEM-PART-PART-ENF ahora ya COM-terminar-ENF algo montaña
|
Pero ahora ya se terminó un poco las montañas.
|
kom ya qawinaaq xtzaqatqa' b'i k'iche'laaj ,
|
koom ya qa-winaaq x-tzaq-a'-tq-a' b'ik k'iche'l-aaj
|
PART VOC E1P-S COM-VT-ENF-PL-ENF DIR S-MED
|
como ya E1P-gente COM-botar-ENF-PL-ENF DIR montaña-MED
|
Como ya nuestros semejantes ya botaron las montañas.
|
lajori ta' chiki' qas mas nim loq'laj k'iche'laaj ,
|
lajori ta' chik-i' qas mas nim loq'laj k'iche'laaj
|
ADV NEG PART-ENF ITS ADV ADJ ADJ S
|
ahora NEG PART-ENF ITS más grande santo montaña
|
Ahora ya no es tan grande la santa montaña.
|
kom ya qawinaaq xchakujtaqa'n ,
|
koom ya qa-winaaq x-chakú-j-taq-a'n
|
PART VOC E1P-S COM-VT-E3S-PL-ENF
|
como ya E1P-gente COM-trabajar-E3S-PL-ENF
|
Como nuetros semejantes ya lo traabajaron.
|
xtika'teqa'n
|
x-tik-a'-teq-a'n
|
COM-VT-E3P-PL-ENF
|
COM-sembrar-E3P-PL-ENF
|
Ya lo sembraron.
|
xtika'teqa ab'iix .
|
x-tik-a'-teq-a ab'iix
|
COM-VT-E3P-PL-ENF S
|
COM-sembrar-E3P-PL-ENF milpa
|
Ya sembraron milpa.
|
Xtika'teqa saqwech ,
|
x-tik-a'-teq-a saqwech
|
COM-VT-E3P-PL-ENF S
|
COM-sembrar-E3P-PL-ENF papa
|
Ya sembraron papa.
|
xtika'teqa' juntiir taq ra qleen titijsaj ,
|
x-tik-a'-teq-a' juntiir taq ra qleen ti-tij-sáj
|
COM-VT-E3S-PL-ENF ADV PL DIM S INC-VT-PAS
|
COM-sembrar-E3S-PL-ENF todo PL DIM cosas INC-comer-PAS
|
Sembraron todas las cocitas que se comen.
|
ya lajori xtika'teqa awaaj .
|
ya lajori x-tik-a'-teq-a awaaj
|
VOC ADV COM-VT-E3P-PL-ENF S
|
ya ahora COM-sembrar-E3P-PL-ENF animal
|
Ya ahora sembraron animales.
|
Ya xjamini'n
|
ya x-jami-n-i'n
|
VOC COM-VT-AP-ENF
|
ya COM-desocupar-AP-ENF
|
Ya se descampó.
|
ya xsaqab'i' loq'laj k'iche'laaj .
|
ya x-saq-ab'-i' loq'laj k'iche'laaj
|
VOC COM-ADJ-ITR-ENF ADJ S
|
ya COM-limpio-ITR-ENF santo montaña
|
Ya se despejó la santa montaña.
|
Jii' ta' ójr ,
|
jii' ta' ójr
|
AFI NEG ADV
|
AFI NEG antiguamente
|
Antes no era así.
|
seb'laj ka'n tb'en taq chijaq jaa .
|
seb'laj ka'n t-b'en taq chi-j-aq jaa
|
ITS S INC-VI PL PREP-SREL-PL S
|
ITS animal INC-caminar PL PREP-SREL-PL casa
|
Muchos animales caminaban detras de las casas.
|
Chijnaqaaj qawinaaq ,
|
chi-j-naq qa-winaq
|
PREP-E3S-PP E1P-S
|
PREP-E3S-PP E1P-gente
|
Muy serca de nuestra gente.
|
kom seb'laj q'uqum k'iche'laaj ,
|
kom seb'laj q'uqum k'iche'laaj
|
ADV ITS ADJ S
|
como ITS oscuro montaña
|
Como era muy obscuro la montaña.
|
ri k'u lajori algchaq jun kiitz ,
|
ri k'u lajori alg-chaq jun kiitz
|
DEM PART ADV ADV-PART NUM ADV
|
DEM PART ahora algo-PART uno poco
|
Pero ahora ya esta un poco despejada.
|
kom ya xjamini'n .
|
koom ya x-jam-in-i'n
|
PART VOC COM-VT-???-ENF
|
como ya COM-desocupar-???-ENF
|
Como ya despejó.
|
Ri k'uli
|
ri k'u-li
|
DEM PART-DEM
|
DEM PART-DEM
|
Eso es entonces.
|
xq'asaj taq ójr taq qawinaaq ,
|
x-q'as-sa-j taq ójor taq qa-winaaq
|
COM-VT-PAS-SC PL ADV PL E1P-S
|
COM-pasar-PAS-SC PL antiguamente PL E1P-gente
|
Loque pasarón antes nuestra gente.
|
jali chimeel .
|
ja-li chimeel
|
ADV-DEM TOP
|
allá-DEM chimel
|
Alla en Chimel.
|
I kla' li Chimeel
|
i kla' li Chimeel
|
CONJ ADV DEM TOP
|
CONJ allí DEM Chimel
|
Alla en Chimel.
|
wi' jun seb'laj qus laj uleew ,
|
wi' jun seb'laj qus laj uleew
|
EXS NUM ITS ADJ PREP S
|
EXS uno ITS bueno PREP tierra
|
Hay una muy buena tierra.
|
jun seb'laj tiko'n tran .
|
jun seb'laj tiko'n t-r-'an
|
NUM ITS S INC-E3S-VT
|
uno ITS siembra INC-E3S-hacer
|
Hace una muy buena siembra.(se da buena siembra)
|
Galan taq ichaj tran ,
|
galaan taq ichaj t-r-'an
|
ADJ PL S INC-E3-VT
|
galán PL hierba INC-E3-hacer
|
Buena hierbas hace.
|
seb'laj qus riliik ichaaj
|
seb'laj qus r-il-iik ichaaj
|
ITS ADJ E3-VT-SC S
|
ITS bueno E3-ver-SC hierba
|
Muy bonito se ve la hierba.
|
saqwech ,
|
saqwech
|
S
|
papa
|
Papa.
|
i juntiir taq ra qleen
|
i juntiir taq ra qleen
|
CONJ ADV PL DIM S
|
CONJ todo PL DIM cosas
|
Y todas las cocitas.
|
tijtiik taq ,
|
ti-j-tiik taq
|
INC-E3S-VT PL
|
INC-E3S-sembrar PL
|
Siembran ellos.
|
juntiir tik'isi' chuchaq .
|
juntiir ti-k'is-i' ch-uch-aq
|
ADV INC-VT-ENF PREP-SREL-PL
|
todo INC-terminar-ENF PREP-SREL-PL
|
Todo logra ante ellos. (todo se logra)
|
Kita' tijta' chuun ,
|
kita' ti-j-ta' chuun
|
NEG INC-E3S-NEG S
|
NEG INC-E3S-NEG helada
|
No encuentra helada, (no sufre las heladas)
|
seb'laj qus riliik ,
|
seb'laj qus r-il-iik
|
ITS ADJ E3-VT-SC
|
ITS bueno E3-ver-SC
|
Muy bonito se ve.
|
i ya lajori
|
i ya lijori
|
CONJ VOC ADV
|
CONJ ya ahora
|
Y ya ahora.
|
ya xt'omajtaqa'n ,
|
ya x-t'o-maj-taq-a'n
|
VOC COM-VT-???-PL-ENF
|
ya COM-yudar-???-PL-ENF
|
Ya se ayudaron.
|
por ke ya chaq ok ch'iich' rik'ilaq ,
|
por ke ya chaq ok ch'iich' r-ik'il-aq
|
ADV ADV VOC PART VI S E3-SREL-PL
|
por que ya PART entrar vehículo E3-SREL-PL
|
Por que ya entra carro con ellos.
|
jili jali la jlwgraq .
|
jili jali la j-lwgr-aq
|
ADV ADV PREP E3S-S-PL
|
allá allá PREP E3S-lugar-PL
|
Alla en sus lugares.
|
Ya chaq b'i k'amsaj
|
ya chaq b'i k'am-sáj
|
VOC PART DIR VT-PAS
|
ya PART DIR traer-PAS
|
Ya van a traer.
|
tra jtiko'naq ,
|
tra j-tik-o'n-aq
|
DIM E3S-VT-AP-PL
|
DIM E3S-sembrar-AP-PL
|
Sus siembritas.
|
lo ke tijtik taq ,
|
lo ke ti-j-tik taq
|
PART ADV INC-E3S-VT PL
|
lo que INC-E3S-sembrar PL
|
Loque ellos siembran.
|
ta chi tij tij taq k'ex
|
ta' chi ti-j tij taq k'ex
|
NEG PREP INC-E3S VT PL ADJ
|
NEG PREP INC-E3S comer PL dolor
|
Ya no comen sufrimienteo (ya no sufren ellos)
|
chi jk'ayéjk .
|
chi j-k'aye-j-ik
|
PREP E3S-VT-SC-SC
|
PREP E3S-vender-SC-SC
|
Para venderlo.
|
Por ke ya tawteqa' ch'iich'
|
por key ya taw-teq-a' ch'iich'
|
ADV ADV VOC VT-PL-ENF S
|
por que ya llegar-PL-ENF vehículo
|
Por ya llega carro.(vehículo)
|
chij chi jk'amiik'
|
chi-j chi j-k'am-iik'
|
PREP-SREL PREP E3S-VT-SREL
|
PREP-SREL PREP E3S-traer-SREL
|
Para traerlo.
|
qleen rechaq ,
|
qleen rechaq
|
S PRON
|
cosas ellos/ellas
|
Las cosas de ellos.
|
lo ke tijtik taq kla'.
|
lo ke ti-j-tik taq kla'
|
PART ADV INC-E3S-VT PL ADV
|
lo que INC-E3S-sembrar PL allí
|
Lo que ellos siembran alla.
|
Wi' jun qus laj utziil
|
wi' jun qus laj utz-iil
|
EXS NUM ADJ PREP ADV-SAB
|
EXS uno bueno PREP bueno-SAB
|
Hay una buena vida.
|
re qawinaaq .
|
r-e qa-winaaq
|
E3-SREL E1P-S
|
E3-SREL E1P-gente
|
Para nuestra gente.
|
Por ke seb'laj rex taq woron ,
|
por ke seb'laj rex taq woron
|
ADV PART ITS ADJ PL S
|
por que ITS verde PL sacate
|
Porque muchas verdes montes, (porque hay buen pasto)
|
galan taq kirneer tikil jwi'laq ,
|
galaan taq kirneer tik-il j-wi'l-aq
|
ADJ PL S VT-PP E3S-SREL-PL
|
galán PL oveja sembrar-PP E3S-SREL-PL
|
Buenas ovejas han sembrado, (tienen buenas criansas de ovejas)
|
galan taq wákix ,
|
galaan taq wakix
|
ADJ PL S
|
galan PL vaca
|
Buenas vacas.
|
galan taq kwa'y
|
galaan taq kwa'y
|
ADJ PL S
|
galán PL caballo
|
Buenos caballos.
|
wi' rik'i qawinaaq .
|
wi' r-ik'il qa-winaaq
|
EXS E3-SREL E1P-S
|
EXS E3-SREL E1P-gente
|
Hay con nuestra gente.
|
Kom rex taq uleew ,
|
kom rex taq uleew
|
ADV ADJ PL S
|
como verde PL tierra
|
Como son tierras húmedas.
|
ri k'uli seb'laj qus laj uleew
|
ri k'u-li seb'laj qus laj uleew
|
DEM PART-DEM ITS ADJ PREP S
|
DEM PART-DEM ITS bueno PREP tierra
|
Son buenas tierras.
|
rik'ilaq qawinaaq chimeel .
|
r-ik'il-aq qa-winaaq chimeel
|
E3-SREL-PL E1P-S TOP
|
E3-SREL-PL E1P-gente chimel
|
Con nuesta gente de Chimel.
|
laguna dant ,
|
laguna dant
|
S S
|
laguna danta
|
Y la Luguna Danta.
|
san pawl baldiiy ,
|
san pawl baldiiy
|
S NOM S
|
san pablo baldillo
|
San Paulo el Baldillo.
|
seb'laj taq rex taq uleew
|
seb'laj taq rex taq uleew
|
ITS PL ADJ PL S
|
ITS PL verde PL tierra
|
Buenas tierras húmedas.
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.