transcription
stringlengths 1
97
| segmentation
stringlengths 1
103
| pos_glosses
stringlengths 1
96
| glosses
stringlengths 1
141
| translation
stringlengths 2
129
|
---|---|---|---|---|
kita' ticheqej laq sa'j ,
|
kita' ti-cheqej laj sa'j
|
NEG INC-ADJ PREP ADV
|
NEG INC-seco PREP verano
|
No se seca en los tiempos de verano.
|
seb'laj qus trik'aaj taq re wákix ,
|
seb'laj qus t-r-ik'aa-j taq r-e wakix
|
ITS ADJ INC-E3-VT-SC PL E3-SREL S
|
ITS bueno INC-E3-sentir-SC PL E3-SREL vaca
|
Cómo les gusta a las vaquitas.
|
taq ra kwa'y
|
taq ra kwa'y
|
PL DIM S
|
PL DIM caballo
|
Los caballitos.
|
kom wi' nen tijtij taq .
|
kom wi' nen ti-j-tij taq
|
ADV EXS INT INC-E3S-VT PL
|
como EXS INT INC-E3S-comer PL
|
Como tienen que comer.
|
Rex taq juyub',
|
rex taq juyub'
|
ADJ PL S
|
verde PL cerro
|
Verdes tierras, (montañas húmedas)
|
rex taq uleew ,
|
rex taq uleew
|
ADJ PL S
|
verde PL tierra
|
Tierras húmedas.
|
wi' jili li chimeel .
|
wi' jili li chimeel
|
EXS ADV PREP TOP
|
EXS allá en chimel
|
Hay alla en Chimel.
|
Ajrik'u lajori
|
aj-rk'u lijori
|
AGT-PART ADV
|
AGT-PART ahora
|
Asta ahora.
|
wi' jun q'iij
|
wi' jun q'iij
|
EXS NUM S
|
EXS uno día
|
Ubo un día.
|
xk'iis na jaa ,
|
x-k'iis na jaa
|
COM-VT PP S
|
COM-terminar PP casa
|
Se avía acabado las casas.
|
ta' chi' jaa kla',
|
ta' chi jaa kla'
|
NEG PREP S ADV
|
NEG PREP casa allí
|
Ya no avía casas allí,
|
xan nimaq taq weron ,
|
x-an nimaq taq woron
|
COM-VT ADJ PL S
|
COM-quedar grande PL monte
|
se comvirtió en montarrales.
|
xan nimaq
|
x-an nimaq
|
COM-VT ADJ
|
COM-hacer grande
|
Se hizo grandes.
|
ri ta' chiki' tk'ulun qawinaaq kla'.
|
ri ta' chik-i' ti-k'ul-un qa-winaaq kla'
|
DEM NEG PART-ENF INC-VT-AP E1P-S ADV
|
DEM NEG PART-ENF INC-recibir-AP E1P-gente allí
|
Es que ya no recibían nuestra gente alli. (ya no se permetía el ingreso a la gente alli)
|
Xuqtaj taqch ,
|
x-uqta-j taq-ch
|
COM-VT-SC PL-DIR
|
COM-corretear-SC PL-DIR
|
Los sacaron de alli.
|
kita chiki ,
|
kita' chiki
|
NEG PART
|
NEG PART
|
Ya no avía.
|
ta chiki' nen titikow jwiich
|
ta' chik-i' nen ti-tik-ow j-wiich
|
NEG PART-ENF INT INC-VT-AP E3S-SREL
|
NEG PART-ENF INT INC-sembrar-AP E3S-SREL
|
Ya no avía quien sembraba la cara de la tirra (sembrar la tierra)
|
loq'laj uleew .
|
loq'laj uleew
|
ADJ S
|
santo tierra
|
La santa tierra.
|
Per ajri' lajori
|
per aj-ri' lijori
|
ADV AGT-ENF ADV
|
pero AGT-ENF ahora
|
Pero asta ahora.
|
ya xtawchiki' qawinaaq la jlwraq .
|
ya x-taaw-chik-i' qa-winaaq la j-lwr-aq
|
VOC COM-VI-PART-ENF E1P-S PREP E3S-S-PL
|
ya COM-llegar-PART-ENF E1P-gente PREP E3S-lugar-PL
|
Ya llegaron nuetra gente en sus lugares.
|
Ya lajori chaq ki'kot ranmaq ,
|
ya lajori chaq ki'kot r-ánim-aq
|
VOC ADV PART VI E3-S-PL
|
ya ahora PART alegrar E3-alma-PL
|
ya ahora se alegra sus corazones.
|
ya xk'exmáj chiki' loq'laj lwaar ,
|
ya x-k'ex-máj chik-i' loq'laj lwaar
|
VOC COM-VT-PAS PART-ENF ADJ S
|
ya COM-cambiar-PAS PART-ENF santo lugar
|
Ya se camvio el santo lugar.
|
ya wi chaq nen tchakun re .
|
ya wi' chaq nen t-chaku-n r-e
|
VOC EXS PART INT INC-VT-AP E3-SREL
|
ya EXS PART INT INC-trabajar-AP E3-SREL
|
Ya hay quien lo trabaje.
|
Ya xk'iyáni' jaa ya , i kla' seb'laj xkwin taq
|
ya x-k'i-yán-i' jaa ya i kla' seb'laj x-kwin taq
|
VOC COM-ADV-???-ENF S VOC CONJ ADV ITS COM-VI PL
|
ya COM-mucho-???-ENF casa ya CONJ allí ITS COM-poder PL
|
Ya abundaron las casas ya, alli como pudieron.
|
chij tikiik seb'laj awaj ,
|
chi-j tikiik seb'laj awaaj
|
PREP-E3S VT ITS S
|
PREP-E3S sembrar ITS animal
|
De sembrar muchos animales.
|
kom wi' latwax taq ,
|
kom wi' la-t-wa'x taq
|
PART EXS PREP-INC-VI PL
|
como EXS PREP-INC-estar PL
|
Como hay donde estar, (como hay donde tener los animales)
|
seb'laj xpoq'saj taq awaj ,
|
seb'laj x-poq'-sa-j taq awaaj
|
ITS COM-VT-PAS-SC PL S
|
ITS COM-reventar-PAS-SC PL animal
|
Cómo abundaron a los animales.
|
aaq ,
|
aaq
|
S
|
coches
|
Sus coches.
|
ek'
|
ek'
|
S
|
pollo
|
Gallinas.
|
juntiir .
|
juntiir
|
ADV
|
todo
|
Todo.
|
Kla' ta' tq'aax yajeel re ek',
|
kla' ta' t-q'ax yajeel r-e ek'
|
ADV NEG INC-VT S E3-SREL S
|
allí NEG INC-pasar enfermedad E3-SREL gallina
|
Alli no pasa la peste de las gallinas.
|
kom joron taq uleew .
|
kom joron taq uleew
|
PART ADJ PL ???
|
como frío PL tierra
|
Como son tierras frías.
|
Ri k'uli kwand qawinaaq
|
ri k'u-li kwand qa-winaaq
|
DEM PART-DEM ADV E1P-S
|
DEM PART-DEM cuando E1P-gente
|
Entonces eso era cuando nuestra gente.
|
ta tijtij taq k'ex ,
|
ta ti-j-tij taq k'ex
|
PART INC-E3S-VT PL ADJ
|
PART INC-E3S-comer PL dolor
|
No sufren.
|
kom sii'
|
kom sii'
|
PART S
|
como leña
|
como la leña.
|
naqaaj qe sii',
|
naqaaj qe sii'
|
ADV PART S
|
serca PART leña
|
La leña es muy serca, ( solo serca hay leña)
|
i wi' raj ja'aq naqaaj ,
|
i wi' ra-j ja'-aq naqaaj
|
CONJ EXS DIM-E3S S-PL ADV
|
CONJ EXS DIM-E3S agua-PL serca
|
Y tienen su aguita serca.
|
qawinaaq kla'
|
qa-winaaq kla'
|
E1P-S ADV
|
E1P-gente alli
|
Nuestra gente alli.
|
wi'teqa' li jun seb'laj qus laj uleew .
|
wi'-teq-a' li jun seb'laj qus laj uleew
|
EXS-PL-ENF PART NUM ITS ADJ PREP S
|
EXS-PL-ENF PART uno ITS bueno PREP tierra
|
Estan en una muy buena tierra.
|
Jun seb'laj qus laj lwaar ,
|
jun seb'laj qus laj lwaar
|
NUM ITS ADJ PREP S
|
uno ITS bueno PREP lugar
|
Un muy buen lugar.
|
kita' tijtij taq k'ex
|
kita' ti-j-tij taq k'ex
|
PART INC-E3S-VT PL ADJ
|
PART INC-E3S-comer PL dolor
|
No comen dolor, (no sufren)
|
re jsii'aq
|
r-e j-sii'-aq
|
E3-SREL E3S-S-PL
|
E3-SREL E3S-leña-PL
|
De su leña.
|
ni re jja'aq .
|
ni r-e j-ja'-aq
|
CONJ E3-SREL E3S-S-PL
|
CONJ E3-SREL E3S-agua-PL
|
Ni de su agua,
|
Ween seb'laj galaan taq tiko'n tran
|
ween seb'laj galaan taq tik-o'n t-r-an
|
ADV ITS ADJ PL VT-AP INC-E3-VT
|
bueno ITS galan PL sembrar-AP INC-E3-hacer
|
buenas buenas siembras hace.
|
re re loq'laj uleew kla',
|
r-e r-e loq'laj uleew kla'
|
E3-SREL E3-SREL ADJ S ADV
|
E3-SREL E3-SREL santo tierra allí
|
De la santa tierra alli.
|
jili chimeel
|
jili chimeel
|
ADV TOP
|
alla chimel
|
Alla en Chimel.
|
i san pawlo baldiyo .
|
i san pawlo baldiyo
|
CONJ S NOM S
|
CONJ santo pablo baldillo
|
Y San Pablo el Baldillo.
|
Ri' li lajori
|
ri' li lijori
|
DEM DEM ADV
|
DEM DEM ahora
|
Y eso es ahora.
|
ya ya xk'exmaji' loq'laj lwaar ,
|
ya ya x-k'ex-maj-i'n loq'laj lwaar
|
VOC VOC COM-VT-???-ENF ADJ ADV
|
ya ya COM-cambiar-???-ENF santo lugar
|
Ya se cambio el santo lugar.
|
ri' k'uli kla'i' qast'elwch' ichaaj ,
|
ri' k'u-li kla'-i' qas-t'-el-w-ch' ichaaj
|
DEM PART-DEM ADV-ENF ITS-INC-VI-MOV-DIR S
|
DEM PART-DEM allí-ENF ITS-INC-salir-MOV-DIR hierba
|
Y eso es alli de donde sale hierbas, (donde se produce buenas hierbas)
|
kla'i' qas t'elwich' saqwech ,
|
kla'-i' qas t'-el-wi-ch' saqwech
|
ADV-ENF ITS INC-VI-EXS-DIR S
|
allí-ENF ITS INC-salir-EXS-DIR papa
|
De alli es donde sale las papas.
|
kla'i' qas t'élwich' kirneer re k'aay .
|
kla'-i' qas t'-el-wi-ch' kirneer r-e k'aay
|
ADV-ENF ITS INC-VI-EXS-DIR S E3-SREL S
|
allí-ENF ITS INC-salir-EXS-DIR oveja E3-SREL venta
|
De alli es donde salen ovejas para la venta.
|
Kla' t'elch wákix re k'aay
|
kla' t'-el-ch wakix r-e k'aay
|
ADV INC-VI-DIR S E3-SREL S
|
allí INC-salir-DIR vaca E3-SREL venta
|
De alli es donde salen vacas para la venta.
|
i kla' tik'ayeej taq kwa'y .
|
i kla' ti-k'aye-j taq kwa'y
|
CONJ ADV INC-VT-SC PL S
|
CONJ allí INC-vender-SC PL caballo
|
Y alli venden caballos.
|
qawinaaq kla',
|
qa-winaaq kla'
|
E1P-S ADV
|
E1P-gente allí
|
Nuestra gente alli.
|
ya lajori wi chaq ra jpwaqaq ,
|
ya lijori wi' chaq ra j-pwaq-aq
|
VOC ADV EXS PART DIM E3S-S-PL
|
ya ahora EXS PART DIM E3S-dinero-PL
|
Ya ahora ya tiene sus dineritos.
|
jwi'l qe trajtiko'naq
|
j-wi'l qe tra-j-tik-on-aq
|
E3S-SREL PART DIM-E3-VT-AP-PP
|
E3S-SREL PART DIM-E3-sembrar-AP-PP
|
Solo por sus siembritas.
|
b'anol jwi'laq ,
|
b'an-ol j-wi'l-aq
|
VT-AGT E3S-SREL-PL
|
hacer-AGT E3S-SREL-PL
|
Lo que han hecho.
|
ya quschaq lawi' taq ,
|
ya qus-chaq la-wi' taq
|
VOC ADJ-PART PREP-EXS PL
|
ya bueno-PART PREP-EXS PL
|
Ya esta bien en donde estan.
|
i ya lajori qawinaaq jali chimeel
|
i ya lajori qa-winaaq jali chimeel
|
CONJ VOC ADV E1P-S TAM TOP
|
CONJ ya ahora E1P-gente allá chimel
|
Y ya ahora nuestra gente alla en Chimel.
|
san pawlo baldiyo .
|
san pablo baldiyo
|
S NOM S
|
santo pablo baldillo
|
San Pablo el baldillo.
|
¿Ee don Leandro
|
ee don leandro
|
CONJ CLAS NOM
|
CONJ don leandro
|
E don Leandro.
|
i lajori jili chimeel ,
|
i lajori jili chimeel
|
CONJ ADV ADV TOP
|
CONJ ahora allá chimel
|
Y ahora alla en Chimel.
|
ajwina k'ooy o ta' chiki'n ?
|
aj-(wina) k'ooy o ta' chik-i'n
|
PART-??? S CONJ NEG PART-ENF
|
PART-??? mico o NEG PART-ENF
|
Abran micos todavía o ya no hay.
|
Ajtikaneyna ,
|
aj-ti-kaney-na
|
PREP-INC-VT-PART
|
PREP-INC-se@consigue-PART
|
Todavía se consigue.
|
ajtekaney na
|
aj-te-kaney na
|
PART-INC-VT PART
|
PART-INC-se@consigue PART
|
Todavía se consigue.
|
taq ra k'ooy ,
|
taq ra k'ooy
|
PL DIM S
|
PL DIM mico
|
Los miquitos
|
laq'aab' tich'aw taq ,
|
laq'aab' ti-ch'aw taq
|
ADV INC-VI PL
|
noche INC-hablar PL
|
En la noche hablan, (gritan)
|
pche'tene' jtayiik wákix
|
pche'-te-ne' j-ta-yiik wakix
|
ADV-INC-PART E3S-VT-SV S
|
como-INC-PART E3S-oír-SV vaca
|
Se oye como que fueran vacas ( como si fueran vacas, por el grito)
|
tch'aw taq ,
|
t-ch'aw taq
|
INC-VI PL
|
INC-hablar PL
|
Hablan ellos, (gritan ellos)
|
laq laq laq k'iche'laaj ,
|
laq laq laq k'iche'laaj
|
PREP PREP PREP S
|
PREP PREP PREP montaña
|
En en las montañas.
|
ajwina taq ra k'ooy
|
aj-wi-na taq ra k'ooy
|
PART-E1S-PART PL DIM S
|
PART-E1S-PART PL DIM mico
|
Todavía hay los miquitos (existen todavía)
|
i ajwina taq ra b'aatz'.
|
i aj-wi-na taq ra b'aatz'
|
CONJ PART-EXS-PART PL DIM S
|
CONJ PART-EXS-PART PL DIM saraguate
|
Y todavía existen los saraguatillos.
|
Ajwi taq na
|
aj-wi' taq na
|
PART-EXS PL PART
|
PART-EXS PL PART
|
Estan ellos todavía (existen todavía)
|
tqejtaqach laq ta'j ,
|
t-qej-taq-ch laq ta'j
|
INC-VI-PL-DIR PREP S
|
INC-bajar-PL-DIR PREP planicies
|
Bajan en las planicies.
|
tqejtaqach ,
|
t-qej-taq-ch
|
INC-VT-PL-DIR
|
INC-bajar-PL-DIR
|
Bajan ellos.
|
jun jun laq ta'j
|
jun jun laq ta'j
|
NUM NUM PREP S
|
uno uno PREP planicies
|
En en las planicies.
|
kwand tran sáj ,
|
kwand t-r-an sáj
|
ADV INC-E3-VT ADV
|
cuando INC-E3-hacer verano
|
Cuando hace verano.
|
tqejtaqach
|
t-qej-taq-a-ch
|
INC-E1P-PL-E3S-DIR
|
INC-E1P-PL-E3S-DIR
|
Bajan ellos.
|
i kwand ti'oq' taq ra b'aatz'
|
i kwand ti-oq' taq ra b'aatz'
|
CONJ ADV INC-VI PL DIM S
|
CONJ cuando INC-llorar PL DIM saraguate
|
Y cuando lloran los saraguatillos.
|
jab' tpet b'esel q'iij .
|
jab' t-pet b'esel q'iij
|
S INC-VI POS S
|
lluvia INC-venir ir día
|
Lluvia viene en la tarde.
|
Ri' li
|
ri' li
|
DEM DEM
|
DEM DEM
|
Eso es.
|
tkwintaqa' chij sik'ij jab'
|
t-kwin-taq-a' chi-j sik'ij jab'
|
INC-VT-PL-ENF PREP-SREL VT S
|
INC-poder-PL-ENF PREP-SREL llamar lluvia
|
Son capas de llamar la lluvia.
|
taq ra b'aatz',
|
taq ra b'aatz'
|
PL DIM S
|
PL DIM saraguate
|
Los saraguatillos.
|
ri' li seb'laj qus
|
ri' li seb'laj qus
|
DEM DEM ITS ADJ
|
DEM DEM ITS bueno
|
Eso es lo muy bueno.
|
trik'aaj loq'laj k'iche'laaj .
|
t-r-ik'aa-j loq'laj k'iche'laaj
|
INC-E3-VT-SC ADJ S
|
INC-E3-sentir-SC santo montaña
|
Siente la santa montaña.
|
Kom nime taq k'iche'laaj
|
kom nim-e taq k'iche'laaj
|
ADV ADJ-??? PL S
|
como grande-??? PL montaña
|
Como son grandes montañas.
|
la' witaqw . Si xoq' taq ra b'aatz'
|
la' wi'-aq-w si x-oq' taq ra b'aatz'
|
PREP EXS-PL-PART ADV COM-VI PL DIM S
|
PREP EXS-PL-PART si COM-llorar PL DIM saraguate
|
En donde estan, si lloran los saraguatillos.(sigritan los saraguatillos)
|
ri li jab' tipe b'esel q'iij .
|
ri li jab' ti-pe b'esel q'iij
|
DEM DEM S INC-VI POS S
|
DEM DEM lluvia INC-venir ir día
|
Eso es lluvia la que viene en la tarde.
|
Ri' li .
|
ri' li
|
DEM DEM
|
DEM DEM
|
Eso es.
|
taq rel awaj li
|
taq rel awaaj li
|
PL DIM S DEM
|
PL DIM animal DEM
|
Esos animalitos.
|
wi' ral santilaq ,
|
wi' ral sant-il-aq
|
EXS DIM S-SAB-PL
|
EXS DIM espíritu-SAB-PL
|
Tienen su espíritu.
|
seb'laj tirik'ajtaqa kwand tipe jab'.
|
seb'laj ti-r-ik'aj-taq-a kwand ti-pe jab'
|
ITS INC-E3S-VT-PL-ENF ADV INC-VI S
|
ITS INC-E3S-semtir-PL-ENF cuando INC-venir lluvia
|
Cómo siente cuando viene la lluvia.
|
¿I nenk'u rilik ra jun k'ooy
|
i nen-k'u r-il-ik ra jun k'ooy
|
CONJ INT-PART E3-VT-SC DIM NUM S
|
CONJ INT-PART E3-ver-SC DIM uno mico
|
¿Como se ve un miquito? (cuasl es la diferencia entre un mico y un saraguate)
|
pech jun b'aatz',
|
pech jun b'aatz'
|
S NUM S
|
compañero uno saraguate
|
Con un saraguate.
|
lamaas wi' jk'eb'ilil ?
|
lamaas wi' j-k'ex-b'l-il
|
ADV EXS E3S-ADJ-INS-SAB
|
donde EXS E3S-dolor-INS-SAB
|
¿En donde esta la diferencia?
|
Ra k'ooy
|
ra k'ooy
|
DIM S
|
DIM mico
|
El miquito.
|
ra nuch' na ,
|
ra nuch' na
|
DIM ADJ PART
|
DIM pequeño PART
|
Es un poco pequeño.
|
i ri' jun b'aatz'
|
i ri' jun b'aatz'
|
CONJ DEM NUM S
|
CONJ DEM uno saraguate
|
Y un saraguate.
|
nim na junkiitz na ,
|
nim na jun-kiitz na
|
ADJ PART NUM-ADV PART
|
grande PART uno-poco PART
|
Es un poco más grande.
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.